Salikanathamisra: Prakaranapancika, with Jayapuri Narayanabhatta's Nyayasiddhi: Prakarana 13 (Paricchedas 1 and 2) Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries may not always be marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ________________________________________ oü ÷rãmatprabhàkaragurutantradhurandhareõa mahàmahopàdhyàya-÷àlikanàthami÷reõa praõãtà prakaraõapa¤cikà nyàyasiddhyàkhyayà vyàkhyayà viùamasthalañipparàyà ca samalaïkçtà ________________________________________ PARICCHEDA 1 13_1 athàïgapàràyaõe sannipattyopakàrakàïganirupaõaparaþ prathamaþ paricchedaþ prakaõàrthapratij¤à / 1374vyàkhyàvikalpasambhavamaïgànyadhikçtya saü÷ayaü chettum / paramaü prabhàkaragurorgambhãraü bhàvamabhidhàsye1375 // 1 // aïgànàü càturvidhyam / iha caturvidhamaïgajàtam--jàti-guõa-dravya-bhàvàrthàtmakam / tatra bhàvàrthàtmakamapi dvividham---sannipattyopakàrakam, àràdupakàraka¤ceti / sannipàtinàü càturvidhyam / tatra sannipattyopakàrakaü caturvidhraü, sàdhyabhåtotpatti-pràpti-vikçti-saüskçtibhedàt / 1376yathàkramaü saüyavana-dohana-vilàpana-prokùaõàdiråpam / tatra saüyavanena pràgabhåtaþ piõóa utpadyate / sadeva kùãraü dohanena pràpyate / vilàpanena pràcãü saühatàvasthàmapabàdhya, itarà dravàvasthà'jyasyotpadyate / pàrthivaü hyàjyaü gandhavattvàt svabhàvatassaühataråpamagnisaüyogena dravãbhavati / tadàha bhagavànkà÷yapaþ---"sarpir-jatu-madhå-cchiùñànàü pàrthivànàmagnisaüyogàt dravatvamadbhissàmànyam" [vai. da. a. 2. à. 1. så. 6] iti / tathà ÷àbdairapyuktam---"agnisaüyogenà'jyaü dravãbhavatãti cvipratyayaprayogàdi"ti / prokùaõantu dravyasya na pràgavasthàdhvaüsena da÷àntaramàdadhàti---iti / ÷loka÷càtra bhavati---pårvàvsthàprahàõena da÷àntaraparigraham1377 / vikàramàhussaüskàraü kevalàti÷ayodayam1378 // 2 // iti / sannipàtinàmaïgànàü lakùaõam / kiü punareùàü caturõàmapi sannipattyopakàritve lakùaõam ? 1379yat-kàraka-vidhyapekùaü phalaü janayati, tata-saünipattyopakàrakam / yathà--karttari snànam,1380 karmaõyavaghàtàdi, adhikaraõe dadhyànayanamityàdyåhanãyam / bhàññhamatenà'÷aïkà / tatra sannipattyopakàrakàïgavàkyeùu kecitpçthagvidhãnabhyupagacchanti / te hi manyante---yadyatra pçthagvidhayo nàbhyupagamyeran, tadàdhikçtàdhikàràdaïgataivàvaghàtàdãnàü na syàt / na ca dravyasambandhamukhena prakçtàdhikàràpårvasambandhàdaïgatàsiddhiþ, vrãhyàdi÷abdànàmàkçtivacanatvàt / yadyapi kàryapratyàsannatayà vyaktãnàü tallakùaõàrtho jàti÷abdaþ, tathàpi vyaktimàtraü lakùyate, nàpårvavi÷eùasaübaddhà vyaktiþ / na ca prakçtatayà'gneyãvattadapårvasàdhanavyaktilakùaõàva÷enàpårvasaübandhaþ, yadyapyàgneyãnyàyena sannihitavyaktiparigrahaþ, tathà svaråpeõaiva tàsàmaprakçtavyaktiparihàreõa pratãtiþ, na punarapårvavi÷eùasàdhanatayà, tasya svaråpasya làkùaõikatvàt / na ca lakùitalakùaõàyàü kàraõamasti1381 / tathàhi---jàtyà vyaktirlakùyate, vyaktyà ca sàdhanavi÷eùa iti lakùitalakùaõà1382 kàraõàbhàvàdayuktà / ata eva"cà'gneyyà'gnãdhramupatiùñhate" jhrtai. saü. 3. 1. 6.] iti satyapi prakçtaparigrahe, na kçgantareõàgnãdhra 1383upasthãyate / ata eva ca na tatra viniyuktaviniyogavirodhaþ / kàryàntarasàdhanatayà cà'gnãdhropasthàne 'viniyogàt / eva¤ca svaråpamàtreõaivàvadhàtàdãnàü sambandhànnàpårvavi÷eùasambandhasiddhiþ, dãkùaõãyàvàïniyamavat / yathà svàvàntaràpårvasambandhàdvàïginayamo nàdhikàràpårvànuprave÷ã, tathàvaghàtàdyapi syàt / tata÷càdhikàràpårvaü pratyavaghàtàdãnàmaïgatà na syàt / tadanaïgatve ca tatprayuktyabhàvàdavaghàtàdãnàmanuùñhànaü na syàt / atã'vaghàtàdiùåtpattiniyogo 'ïgãkaraõãyaþ / tasmin khalvà÷rite, adhikàràbhàvena tasyànuùñhànànupapatteradhikàriõi kalpayitavye, prakçtàdhikàràpårve 'dhikçta eva prayàjàdiùvapyadhikriyata iti, nopàyo--peyabhàvàttadaïgatvasiddhiþ--iti / tanniràsaþ / tadidaü tatrabhavànupàdhyàyo1384 na mçùyati / tadàha"anabhij¤o bhavànviùaya--niyojyànàmi" [bç. ñã. 3. 1. 3] tyatra / avaghàtàdiùu ÷abdataþ, vastusvabhàvata÷ca tuùakaõavimocanàdi dçùñam, prokùaõàdiùu ÷abdata evàdçùña¤ca kàryamaïgãkriyate / tatra yadi niyogo 'pyapara à÷rãyeta kàryabhåtaþ, tadà kàryadvayamekasmin vàkye nànvãyate / na ca yathà svargàdikaü phalam, tathàbhåtametadbhavitumarhati / tasya ca niyojyavi÷eùaõatvenànvãyamànatvàt1385 / na ca tuùakaõavimocanàdi niyojyavi÷eùaõamdva kriyàphalatvàt / yadeva niyogaphalam, tadeva niyojyavi÷eùaõatàmanubhavati / sàdhyavi÷iùño hi niyojyastadeva kàryatayà pratipattumarhati, yadeva tasya sàdhyaü sàdhayatãti, niyojyavi÷eùaõasya siddhiravasãyate / yacca kriyàphalam, na tanniyogàtsidhyatãti, na tadvi÷iùño niyoge niyojyatàma÷nute / na ca pratãtatuùakaõavimocanàdikàryatyàgo yuktaþ, pratãtahànàdeva / nanu ca niyogàbhidhàyiliïàdiprayogava÷ena niyogo 'pi pratãti eveti tulyo doùaþ / ucyate / sannihite vidhau vidhiravagamyamànassa eva tàvadavagantumucitaþ / tatra yadi tadviùayànuprave÷ità viùayasya na syàt, tarhi bhavedvidhyantaram / anupravi÷ati càvaghàtàdi prakçtaviùayam, tadarthavrãhyàdisambandhàt / 1386sannihitàdhikàraniyogaparatayaivàvahantyàdibhiþ padairavaghàtàdaya ucyante, tathàbhåtànàü teùàü kriyà-kàrakabhàvopade÷àt / yadi svaråpamàtràvasthitairvrãhyàdibhissaha sambandhassyàt, tadà tadadhikàrasambandhà na syàditi, tadãyasàdhanavi÷eùalakùaõayà vrãhyàdibhaþ1387 padairupasthàpito 'vaghàtàdibhiranvãyate, na svaråpamàtram / eva¤copade÷ata eva yaveùvapyavaghàtàdayassiddhà bhavanti, sàdhanabhàvasyàvi÷eùàt / ata eva càvaghàtàdayo niyogasàdhanatayàpràptà eva vidhãyante / niyamastu prayojanam / yadi niyogàïgatayàvadhàtàdayo na vidhãyeran, tadà puroóà÷amàtrasiddhyarthatayà nakhavidalanàdyapyàkùipyeta / niyogàïgatayà tvavadhàtàdiùu vihiteùu, tairvinà niyogasiddhyanupapatteþ niyamena na evàkùipyante / niyogàïgatà tu pakùe 'pyapràptà, niyogasyàlaukikatayà tadaïgatvasyàpi ÷abdàdanyato 'navagamàt / niyogàïgatvàccàvaghàtàdãnàm, niyogasambandhaþ pràptasya liïàdibhiranådyate / avaghàtàdãnàü niyogaviùayatva÷aïkà-niràsau / nanuyadyavaghàtàdãnàü niyogasambandho 'sti, kathaü tarhi teùàü niyogàviùayatvamucyate ? itthamucyate--- na niyogasaübandhitàmàtramucyate, yasya niyosiddhireva kàryam, sa viùayaþ / avadhàtàdãnà¤ca tuùakaõavimàcanàdyavàntarakàryaïkurvatàü niyogàviùayatvam / tena niyogàviùayatvam, aïgatà ceti siddham / vidheyàstvavaghàtàdayo niyogasiddhyarthatayopàdãyamànatvàt / taduktam---"yattu tatsiddhyarthamupàdãyate tadvidheyamiti tantre vyavahàraþ" [så. 2. vç. ñã. pç. 39] iti / tadevaü niyogapratyabhij¤opabçühitasannidhànamàtreõaivàvaghàtàdãnàü niyogàïgatà, na padàrthànvayamukheneti siddham / yeùàü punaþ padàrthànvayamukhenànuprave÷o 'bhimataþ, teùàü prakaraõàdhãtasya pà¤cada÷yasya, anàrabhyàdhãtasya ca sàptada÷yasya sàmidhenãsambandhamukhenànuprave÷inoravi÷eùàt, ubhayorapi prakçtàveva nive÷aþ, vikalpa÷ca syàt / sannidhànamàtreõa tu prakaraõàdhãtasya grahaõe ÷ãghraü pà¤yacada÷yamadhikàrànupraviùñamiti, tadavaruddhe sàptada÷yamadhikàraviruddhaü1388 nànupravi÷ati / tena vikçtàveva tasya nive÷aþ / yadi sannidhànato 'dhikàravidhàvanuprave÷aþ, tarhi parõatàdãnàmanàrabhyàdhãtànàü kathamanuprave÷aþ ? ucyate---juhvàdayo 'vyabhicaritakratusambandhà iti, tatsambandhamukhena kratusambandhasiddhiþ, tatsambaddheùveva ca juhvàdiùu parõatàdisambandhàt / ata eva"hiraõyaü bhàryami" [tai. brà. 2. 2. 5. 2] ti svatantramevàdhikàraniyogaviùayaþ, hiraõyasya kratusambandhavyabhicàràt / ye ca padàrthasvaråpànvaye 'narthakatvàpatteþ, tatsambandhàvasthànvayapårvakaü gràhakànvayamàhuþ, teùàmidameva tàvatkatham, ànarthakyena na bhavitavyam--iti / vedavàkyatvàditi cet ? vedenànarthakena na bhavitavyamiti na ràj¤à1389 j¤àpitam, yasyàr'tho gamyate, tasya mà bhådànarthakyam, anavasãyamànàrthasya tvarthavattvaü manorathamàtravijçmbhitam / pakùàntaràlambanenàpyarthavattà bhavatyeveti, varaü saünidhànava÷ena niyogàïgatàbhyupagamaþ / 1390sannidhànamapi sambandhe kàraõamiti vàkyavidaþ / sambandha¤ca guõapradhànabhàvamantareõa na syàt / tatra ca"na kàryamanyàrthaü bhavatã"ti niyoga eva pradhànam, aïgamavaghàtàdayaþ / sannidhànaviùaye ÷aïkà-niràsau / yadi cànarthakyena niyogasambandhaþ, tadà ca"tçca uttamaþ paryàsaþ" iti 1391dvàda÷àha eva na nivi÷ate / kratusambandho hyantaþ paryàsa ucyate / tena tatra padàrthamàtrasambandhe 'pyànarthakyaü nàsti / tathà"hiraõmayyassruco bhavanti" [àpa. ÷rau. så. 8. 5. 29] itisrucàmavyabhicaritakratusambandhànàü dharmavidherànarthakyaü nàstãti, na prakçtàdhikàrasambandhassyàt / ki¤cànarthakyaparihàràya'pårvasambandho 'bhyupetaþ / kimiti na sannihitàpårvasambandhassamà÷rãyate / yadi sannidhànamakàraõam, tata÷ca"agnestçõànyapacinoti" [àpa. ÷rau. så. 3. 4. 3.] iti nàgnihotre eva vyavatiùñheta / atha sannidhànavi÷eùàttadapårvasambandhinàmagnyàdãnàü parigrahaþ, tadà varaü sannidhànavi÷eùàttadapårvasambandha evàstu, kiü paramparà÷rayaõena / yathà kriyàkàrakabhàvenànvitàbhidhànam, tathà prayojana-prayojanibhàvenàpi hyabhidhànaü loke pratipannam / na hi vrãhyàdayaþ prayojanatàü pratipattumarhanti---iti, tatparityàgenàpårveõaiva saha prayojana--prayojanibhàvena sambandhaþ / avàntaràpårve ÷aïkà-tanniràsau / ye càvaghàtàdiùvavàntaràpårvàõi saïgirante, teùàü mate"prokùitàbhyàmulåkhalamusalàbhyàmavahantã"ti prokùaõaü dãkùaõãyàvàïniyamavadavàntaràpårvaprayuktaü syàt / tata÷ca traidhàtavãyàmiva vàïniyamaþ, nakhanirbhinne carau prokùaõaü na 1392 syàt, tatprayojakaü råpaü tatra nàsti--iti / na caitadvàcyaü--tuùakaõavimocanàdikàryamukhenàdhikàràpårvameva prayojakamiti, vàïniyame 'pi tathà prasaïgàt, dãkùaõãyàyàmapi kratvapekùitatvopattirapi1393 kàryamastãti, jyotiùñoma eva prayojako vàïniyamasya syàt / tata÷ca 1394dãkùitatvotpàdikàyàü traidhàtavãyàyàmapi syàt / nanu yadyavaghàtàdiùvavàntaravidhayo neùyante, kathaü1395 tarhi"na càvihitamaïgaü bhavati" [÷à. bhà. a. 3, pà. 4. a. 13.] ityaïgeùvevàntaravidhyabhyupagamo bhàùyakàrasya ? ucyate / àràdupakàrake 'nçtavadanapratiùedhe càvàntaravidhiraïgãkutaþ, tadvyatirekeõàïgatvànupapatteþ / svaråpeõa kùaõikatvàtkarmaõàm, upakàrajananakàle tadanavasthànàdaïgatvaü na ghañata iti, ihaiva vakùyàmaþ / ata eva jajjabhyamànamantravacane sannipattyopakàriõi "puruùaprayatna÷ravaõamanuvàdaþ" iti vadati bhàùyakàraþ / yatra hmavàntaravidhirasti, tatra puruùayatna÷ravaõaü nànuvàdaþ / yadeva hi tadavàntaràpårvam, tat kàryatayà liïàdivàcyam / na ca kçtiråpapuruùaprayatnànabhidhàne kçtyavacchinnasvabhàvakàryàbhidhànopapattiriti, tadarthaü kçtiråpapuruùaprayatnàbhidhànaü yuktamiti, nàvivakùitaþ puruùaprayatnaþ / evaü niyogapratyabhij¤opavçühitasaünidhisamàmnànava÷àdavaghàtàdayo 'vahantyàdipadairadhikàraniyogaidamarthyenànvayino 'vagatà - ssantastadanvitàvasthairvrãhyàdibhissaha kriyà--kàrakabhàvenànvitàstàn prati ÷eùatàü pratipadyante / svamatena ÷rutyàdãnàü viniyojakatvakathanam / kiü punaravadhàtasya vrãhyàdi÷eùatve pramàõam ? kàryamiti bråmaþ / tathà hi---na kàryamanyàrthaü bhavati, kàryatvàdeva / tena yat kàryeõa sambaddham, tattàvattadartham / yadapi ca kàryaidamarthyàpannena saübaddhaü, tenàpi saha yasya sàdhyasàdhanabhàvaþ, tadapi tadarthameva, kàryaidamarthyàpannasyànyaidamarthye pramàõàbhàvàt / evaü 1396sarveùu ÷eùa--÷eùitvaü veditavyam / yadi 1397kàryatayaivaidamarthyàvagamaþ, kathaü tarhi ÷rutyàdãnàü viniyogakàraõatvam ? dvàravi÷eùasamarpakatayà / kàryavi÷eùakaratayà ca ÷eùa÷÷e÷iõi ÷eùatàmàpadyate, nànyathà, aki¤citkarasya ÷eùatvànupapatteþ / tatra ÷rutiþ"vrãhãnavahantã"ti dvitãyàtmikà vrãhyàdigatantuùakaõavimocanàdi samabhivyàhçtakriyàsàdhyabhåtaü samarpayantã 1398niyogakaraõatàmanuvadati, na purdvãtãyaiva ÷eùitàü vrãhyàdãnàm, avadhàtasya ca ÷eùatàmàha / "gàü dadàtã"tyàdiùu vyabhicàràt / kriyàjanyaphalabhàgità hi sarvatràvyabhicàriõã dvitãnayàvàcyà, na ÷eùità, vyabhicàritvàt / kriyàjanyasya phalasya bhàgi kàrakameva karma / tacca ki¤cidãpsitam, bhåta-bhàvyupayogàt / ki¤ciccànãpsitam, anupayogàt // anenaiva vi÷eùeõa bhagavataþ pàõinessåtradvayam--- "karturãpsitatamaü karma" [pà. så. 1. 4. 49] "tathàyukta¤cànãpsitami" [pà. så. 1. 4. 50] ti ca / yeùàü mate ÷eùitaiva dvitãyàrthaþ, teùàü mate"suvarõaü bhàryami"ti kratudharma eva syàt / ÷rutànuguõàdhikàrànuprave÷itaiva nyàyyà yataþ, na svatantràdhikàrakalpanà, avagatasuvarõa÷eùitvatyàgaprasaïgàt / kriyàjanyaphalabhàgitve tu ÷abdàrthe, na ÷rutahàniriti, 1399svatantrakartravagamàt 1400tatkàraõabhåtàdhikàrakalpanaiva nyàyyà / prakçtaniyogàpratyabhij¤ànànniyogàntare sthite prajàpativratàdhikàrakalpanevàdhikàrakalpanaivàcità---iti / liïgasyodàharaõam / 1401snànàdiùu vastusvabhàvaparyàlocanayà liïgàtkartçsaüskàraråpakàryàïgãkàraþ / tena kartari ÷eùatà snànàdãnàm, sàmarthyàt / sàmarthyamàtra¤ca liïgam, nàbhidhànasàmarthyameva / vàkyasyodàharaõam / "abhikràmaü juhotã" [tai. sa. 2. 6. 6. 1] tayàdiùu vàkyàdabhikramaõasya homaþ kàryatayà pratãyata iti, vàkyenàyaü viniyogaþ / 1402sannipattyopakàrakàõàntu na prakaraõena viniyogassambhavati / yeùàü prakaraõaü dvàraü kalpayati, teùàü prakaraõàdhãno viniyogaþ / prakaraõaniråpaõam / itikarttavyatàkàïkùàü prakaraõam / tayà ca karaõopakàraþ kàryabhåtaþ kalpyate / na càsau sannipattyopakàriõaü dvàramiti, na teùàü prakaraõena viniyogaþ / sthàna-samàkhyayossannipàtiùu na viniyojakatvam / sthàna-samàkhyayorapi sannipattyopakàrakàõi prati na kàryakalpakateti, na viniyogakàraõatvam, evaü1403 sannipatyopakàrakàõàü niyogaidamarthyamabhidhànataþ, viniyogata÷ca kàrakaidamarthyam, upàdànata÷càdhikàraniyogakaraõãbhåtayàgàdyaidamarthyaüm / 1404niyogàkùepo hyupàdànam, tatkçtaü prokùaõàdeþ kratvarthatvam / yadi tadiyakaraõopakàrakatà prokùaõàderna syàt, tadà kenàpareõa prakàreõa tadanvitaniyogapratãtirnirvahatãti, niyoga eva tadanvitaþ pratipannastasya karaõopakàrakatàü kalpayan karaõaidamarthyamàkùipatãti, tatkçtameva prokùaõàdeþ kratvarthatvam / viniyogàt punaþ kàrakaidamarthyameveti kathaü punasteùàü karaõopakàrakatà ? tuùakaõavimocanàdikàryaparamparàdànenopakàryavi÷eùàdhàyakatayà / nanvevaü sati kàrakànuprave÷inàmavaghàtàdãnàü 1405karaõa÷arãravi÷eùàdhàyakatayà karaõopakàrakatvaü, prayàjàdãnàntvavyatiriktakaraõànugrahajanakateti, na sarvaireka upakàraþ kriyate / tata÷ca sarvaireketikartavyateti na syàt / ucyate / upakàryavi÷eùàyattasiddhitvàdupakàrasiddherupakàryavi÷eùasyopakàraü1406 janayitumalam, nànyasyetyavaghàtàdiviniyogàdavagamyate / eva¤copapannamavaghàtàderapi prayàjàdibhissaha karaõopakàrajanakatvam / sannipàtinàmàràdupakàrakatva÷aïkà-niràsau / kasmàt punaþ prayàjàdivadavadhàtàdayo 'pyupakàrakà nàbhyupeyante ? prakçtàdhikàraniyogapratyabhij¤ànàt / sambhavati càtra niyogaikyaü tadãyavrãhisaüskàramukhenetyuktam1407 / prayàjàditulyatve hyavaghàtàdãnàmaïgãkriyamàõe, utpattiniyogàntaramà÷rayaõãyamiti vakùyàmaþ1408 / tatra saïgraha÷lokàþ---sannidhànava÷otpannà prakçtàpårvagàminã1409 / mà bàdhi 1410pratyabhij¤eti tadanugrahakàïkùayà // 3 // avahantyàdibhi÷÷abdaiþ kàryànvitapadàrthakaiþ / prakçtàpårvasambaddha1411 eva svàrtho 'bhidhãyate // 4 // tathà sati tadãyatvaü teùàü rakùitumicchatà / brãhyàdibhiþ padairyuktà kàryasàdhanalakùaõà // 5 // kriyàkàrakasambandho 'pyatassàdhanagocaraþ1412 / ÷eùibhàvo 'pi1413 tasyaiva ÷rautadvàrànusàrataþ // 6 // iti mahàmahopàdhyàya÷rãmacchàlikanàthami÷rapraõãtàyàü prakaraõapa¤cikàyàmaïgapàràyaõe sannipattyopakàrakàïganiråpaõaparaþ prathamaþ paricchedassamàptaþ // ********************************************************************************** 13_2 athàïgapàràyaõe àràdupakàrakàïganirupaõaparaþ dvitãyaþ paricchedaþ prakaraõàrthapratij¤à / 1414àràdupakàrakaü dvividham--adçùñaprayojanaü, dçùñà-dçùñàprayojana¤ca / tatràdçùñaprayojanaü "samidho yajati" [÷a. brà. 2. 6. 1. 1] ityàdi / asya kàrakagataü ki¤cit prayojanaü na dç÷yate / àràdupakàrakaviùaya ekade÷imatam / 1415tatra kecittàvadadhikàràpårvaü pratyaïgatàsiddhyarthameùàmadhikçtàdhikàramicchanti / te hi manyanate---utpattiniyogàstàvat samidàdiùu nirvivàdaü sammatàþ / na ca niyogo niyojyamantareõàbhidhãyate / tathà sati vi÷vajidàdiùu niyojyaparikalpanà na syàt / tatra ca niyojye kalpayitavye, yadyanuùaïgaþ phalapadasya kalpyeta, yadi và vi÷vajinyàyenàdhikàrã kalpyeta, tadàdhikàràpårvasyetikartavyatàkàïkùà na 1416paripåryate / na paramàpårvàdhikçte tvadhikàriõi sati, upàyo-peyabhàvo gamyate / na hyanyathàdhikçtàdhikàrabhàva upapadyate / yasya hi paramàpårvaü sàdhyam, sa paramàpårvàdhikàrã, tena yathà"dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajete"tyàdau svargakàme sàdhyasvargavi÷iùñe 'dhikàriõi svarga-yàgayorupàyo-peyabhàvaþ, tathaihàpi samidàdiparamàpårvayoþ / tatra"na ca kàryamanyàrthami"ti nyàyenàdhikàraniyogaidamarthyameva samidàdãnàmavasãyate / tadidaü gràhakagrahaõamiti gãyate / tatrotpatti÷iùñàgneyàdikaraõàvaruddhe paramàpårve prakàràntareõaidamarthyànupapatteritikartavyatàtvenaiva sambandhaþ--iti / tanniràsaþ / tadidamanupapannamiti pràbhàkaràþ / 1417tathàhi---yadi sarvasya niyogasya niyojyànvitàbhidhànamà÷rãyate, 1418tarhi ràjasåyikànàmijyàvi÷eùàõàmutpattiniyogànàmapi sàdhikàratvaü syàt / tato 'bhiùecanãyatantramadhye pañhitànàü videvanàdãnàmabhiùecanãyàvàntaràpårvaprakaraõena tadaïgataiva syàt / athocyeta---nàdçùñàrtho niyogo niyojyànvito 'bhidhãyate, kintvanuùñhànalabdhaye / abhiùecanãyàdaya÷ca paramàpårvaprayuktyaiva labdhànuùñhànàþ, paramàpårvasyàpi tadviùayatvàt, tenaiva svasiddhyarthaü viùayãbhåtàsvijyàsu prayujyamànàsu tadviùayottpattiniyogà api labdhasiddhayo na svasiddhaye niyojyàntaramàkàïkùanti---iti / tarhi prayàjàdiniyoga api viniyuktaviùayatvànnàdhikàràntaramapekùeran / syànmataü---viniyoga eva teùàmadhikçtàdhikàramantareõànupapannaþ---iti / tadasat---niyogaidamarthyamàtreõa prathamaü ÷abdenàvagatàdhikàrasambandhànàü prakaraõenetikartavyatàtvena viniyogàt / tathàhi---adhikàravidhisannidhau "samidho yajatã"tyàdayo niradhikàrà eva tàvadàmnàyante / tatra yo 'sàvadhikàravidhiþ, sa eva prayojanabhåto niradhikàrassaimidàdibhissvayamaprayojanabhåtairanvitassva÷abdenàbhidhãyate1419 / samidàdivàkyàni ca dravyadevatàvi÷iùñàni yàgasvaråpàõyeva sannidhàpayanti, sannidhànamàtreõa taissahàdhikàraniyogasyànvayaþ / yadi ca sannidhànaü nà'driyeta, tadà samidàdhikàraniyogasyànvayaþ / yadi ca sannidhànaü nà'driyeta, tadà samidàdiùvapi kimiti paramàpårvàdhikàrã kalpyate / tadevaü sannidhànamàtratassiddhamadhikàraidamarthyaü1420 kathaü bhavatãtyapekùà / tathà sàdhyabhåtasyàdhikàràpårvasya ca kathamityàkàïkùà / tena karaõopakàra eva teùàü dvàramà÷rãyate / tatra yadaidamarthyenànvitàbhidhànama, tadgràhakagrahaõam / yacca teùàü karaõopakàradvàraparikalpanam, sa eva prakaraõaviniyogaþ---iti / avàntaràpårvàpahnava÷aïkà-parihàrau / nanvevamavàntaràpårvàõyapahnutàni ? nàpahnoùyàmahe / yadyapi prathamaü liïàdayo na vyatiriktaü niyogaü pratipàdayitumã÷ate, "vrãhãnavahantãtyàdi"ùviva÷aïkyamànàdhikàraniyogànuvàdakatvàt / tathàpyadhikàraniyogaü pratyeùàü kùaõabhaïginàmavàntaràpårvàõyajanayatàmaïgatà nopapadyata iti, pa÷càdyadadhikàràpårvàïgabhàvopapàdanàyà'÷rayaõãyànyavàntaràpårvàõi liïà'bhigheyànnayupeyante / tadetaddãkùaõãyàvàïniyamàdhikaraõe [mã. da. 9. 1. 2.] vyutpàditam / nanvemà÷rayiùvavàntaràpårvàbhyupagamo yathà, tathàtraiva vakùyàmaþ / yàni 1421càvàntaràpårvàõi, tàni ÷abdenàïgabhåtànyadhikàràpårvaü pratyupanãyante / dãkùaõãyàdiùvavàntaràpårva÷aïkà-parihàrau / nanvevaü tarhi dãkùaõãyàdiùu vàïniyamasyàvàntaràpårvaprayuktatà na syàt / kintu"prokùitàbhyàmulåkhala-musalàbhyàmavahantã"tivat tadapårvaprayuktataivà'padyeta / na / tasya svaråpaniùpattyarthatvàt, yadyapyavàntaràpårvàõàü paramàpårvàïgabhàvaþ, tathàpi teùu svaråpaniùpattyartha eva vàïniyamàdiko dharmaþ,"dãkùaõãyàyàmanubråyàd" [àpa. ÷rau. så. 20. 4. 10] iti dãkùaõãyàsambaddhàvàntaràpårvasvaråpasaübandhàvagamàt / na ca teùàü svaråpaparityàgenàïgà-ïgibhàvalakùaõà yuktà, lakùaõaiva yataþ / na ca svaråpàrthatvenànanuùñhànam1422 / svaråpasyaivànanyagamyasiddhitvàt / ÷abdaikagamyasiddhikaü sarvamapårvam, avaghàtàdãnàntu pramàõàntaràvaseyasiddhãnàü vinàpi prokùaõaü svaråpasiddheþ / svaråpàrthatve 1423yuktaü niyamaniyogasyànanuùñhànam / tadevaü svayamaïgatvàllabdhànuùñhàneùu prayàjàdiùu nàdhikàrakalpanàvakà÷aþ / tenaiva prakàreõa pradhànaviùayeùåtpattiniyogeùu karaõàvàntaravyàpàro1424 veditavyaþ / yo hi tamavàntaravyàpàraü nàbhyupagacchati, tasya1425 karaõabhedo na syàddar÷apårõamàsàdiùpha, tathà'gneyàdidharmà upàü÷uyàjàdiùu bhaveyuþ, paramàpårvaprayuktatvàt, tatprati sàdhanabhàvàvi÷eùàt / avàntaravyàpàrabhede tu yuktàvyavasthà, anyathà'gneyasya karaõatà, anyathopàü÷uyàjàdãnàmiti / yathà bçhadra---thantarayosstutisàdhanayorapyanyathà sàdhanateti dharmavyavasthà / tathà--pàrvaõahomayorapi / ata eva vikçtiùu bàdhaþ / na hi yathà'gneyasyàpårvasàdhanatà tathà sauryasyeti, pràkçtadvàràbhàvena pàrvaõahomayorbàdhaþ / ye ca santyavàntaràpårvàõi na sàdhanaråpàõyàcakùate, na teùàma1425 vàntaravyàpàrateti pràcãnasakaladoùaprasaïgaþ / kàryotpattinimittabhàvena hyavàntaravyàpàratà, 1426anyathà ÷ramàderapi 1427kçùisamutthasya vilekhanavat sasyàdhigame 'vàntaravyàpàratàpatteþ / nanvevamadhikàra÷ånyatve dãkùaõãyàdiùvatide÷o na syàt / ucyate---niradhikàràõàmapi kàryatvàvi÷eùàt, anirjàtopàyatvàcca yuktaiva kathamityàkàïkùà / bhàññamatenàvàntaraprakaraõopakùepaþ / nanvevamaïgãkçtamavàntaraprakaraõam / kartavyasya hi kathamityàkàïkùà prakaraõamiti mãmàüsakaprasiddhiþ / avàntaraprakaraõaniràsaþ / / nàvàntaraprakaraõaü nàma pramàõamasti, prameyàbhàve pramàõànupapatteþ1428 / yàvadeva tànyavàntaràpårvàõi nàvagamyante, tàvadeva sarvasyà'ràdupakàrakasya padàrthajàtasyàvi÷eùeõa pradhànavidhiparigçhãtatvàt / pa÷càttu sarveùàmadhikàrànuprave÷àvi÷eùàt, nànyonyaü tàdarthyamastãti, nàvàntaraprakaraõaviniyojyatvasambhavaþ / yàni tu vàkyàdibhiþ, teùvavàntaràpårvàõi nive÷itàni, tàni 1429tatra pratiùñhitàni na paramàparvaü saükramiùyanti / ÷aïkà nanvevaü prayàjàdiùu saumikavidhyantaprasaïgaþ / nàyaü doùaþ / yadi niradhikàràõàmapi sàdhikàràõàmiva svàrasikàkàïkùà bhevat, bhavedevam / ananuùñheyatvànna svàbhàvikãtikartavyatàkàïkùà / kathaü punaþ kàryatà, ananuùñheyatà ca / tanniràsaþ nånaü bhavàna÷rutapårvasaptamàdyaþ1430 / viviktaü hi tatredaü guruõà---yadeva hi puruùeõa mamedaü kàryamiti nirapekùamevàvagamyate, tadanuùñheyam / yattu tatsiddhyarthaü pràgasiddhaü sadviniyujyate, tat kàryam / paramàpårva¤ca nirapekùaü kàryamavagamyate / kàryàvagamàddhi phalàvagatiþ, na phalàvagateþ kàryateti ùaùñhàdye kùuõõam1431 / atassiddho 'nuùñheyakàryavivekaþ / prayàjàdiùvapårvopapàdanam / yadeva cànuùñheyaü tatraiva kathamityàkàïkùà, na kàryamàtre / avahãnastarhi prayàjàdãnàmiva dãkùaõãyàdiùvàkàïkùàpahnavenàtide÷aþ / na samyagavagataü matamasmàkaü bhavatà / ayaü hi no ràddhàntaþ---svàrasikãtikartavyatàkàïkùà niradhikàràõàü nàsti, kàraõàntarasamutthà tu nà'pahnåyate / tatra dãkùaõãyàdiùu prayàjàdidar÷anenetikartavyatàkàïkùà kalpyate / svarasato 'pyàkàïkùà÷ånyasya kàraõàntaropanipàtanibandhanà'kàïkùà yujyate / yathà---"paño bhavatã" ti niràkàïkùasyàpi padadvayasya raktapadoccàraõàt raktaü pratyàkàïkùà / anyathà"raktaþ paño bhavatã"tyananvayaprasaïgaþ / evaü prayàjàdiùu na ki¤cidàkàïkùotthàpane 1432kàraõamastãti, na saumikadharmàtide÷aþ, siddha÷ca dãkùaõãyàdiùvaiùñikavidhyantalàbhaþ---iti / ye tvadhikçtàdhikàràbhyupagamena sàdhikàratàmaïganiyogànàmàhuþ, teùàü prayàjàdiùu 1433ràtrisatranyàyenàr''thavàdikaphalakàma evàdhikàrã pràpnotãti, nàdhikçtàdhikàrasambhavaþ / syànmatam--itikartavyatàkàïkùà pradhànavidherna paripåryate--iti / mà paripåri, prayojanantu1434paripårõam, arthavàdapadàni pramàõàü÷opanipàtãni, teùàü 1435parokùà vçttirmà bhåditi tatpratipàdyaphalakàma evàdhikàrã yuktaþ / sàdhikàravidhisannidhimàtreõa tu niradhikàraõàü pratãtertàdarthye 'dhikàràkàïkùà nàstãtyarthavàdapadànyarthavàdamàtraparyavasàyãnyeva / tathà"payo vrataü bràhmaõasye" [tai. à. 2 prapà. anu. 8, tai. saü. 6. 2. 5. 2] ityàdiùu bhojanàya pravçttasya dravyàrjananiyamavat, svavàkya evàdhikàriõo labdhatvànna pradhànapravçttasyàdhikàra÷÷akyate kalpayitum, anyathà svàtantrayaü payovratàdãnàmàpadyate / tathà---"nànçtaü vadedi" jhrtai. saü. 2. 5. 5. 6] ti prakaraõàdhãte 'pi niùidhyamànakriyàkarturadhikàràvagamànna prakaraõànuprave÷asambhavaþ / tathà"bhinne juhoti"ti nimittasyàdhikàrivi÷eùaõatvàdvinà nimittakalpanàdadhikàrivi÷eùàlàbhànna homasya dar÷apårõamàsàïgatvalàbhaþ / na vedamiha samàdhànam / 1436bhinna÷abdasya yaugikatvàtprakçtagàmitve sati, nimittavato 'pyadhikàre 'dhikçtasyàdhikàra iti, prakaraõe bhinnasyàviniyogàt / taddhi prakaraõe saünihitam, yat tatra viniyuktam / na bhinnasya viniyogo 'sti / api càdhikàràkàïkùàyàmadhikàre kalpayitumupakrànte, kimityàrthena sannidhànenàdhikàraþ kalpyate / 1437bhavatvanuùaïgaþ, sàkùàcchrutasyàdhikàrapadasya, pradhànavàkye tu ÷rute 'dhikàrapade pradhànena saha saübandhe sati, sannihitànàma÷rutàdhikàràõàü sàdhikàraidamarthyenànvitànàmadhikàràkàïkùaiva nàstãtyanuùaïganiràkaraõe målayuktiþ / abhyuccayamàtrantu varamanuùaïgata itikartavyatàkàïkùàparipåraõameveti / prayàjàdãnàü vikalpa÷aïkà-parihàrau / api ca pratyekaü"samidho yajatã" [÷a. brà. 2. 6. 1. 1] tyàdiùupradhànàdhikçtasyàdhikàràvagamàtpratyekameva samidàdãnàü pradhànopàyabhàvàt pratyekamitikartavyatàbhàvassyàt / avàntaravidhayo hi tadà svaviùayàõàmupàyabhàvaü prakalpayanti, karaõàvaruddhe paramàpårve karaõatàyà asambhavàt, karaõopakàrajanakatayaivopàyabhàvakalpanam / tata÷cànapekùopàyabhàvopagamàt1438 pratyekamekaikakaraõopakàrasampàdakatvàt vikalpassamidàdãnàü syàt / adhikàravidhinà tu teùàü tàdarthyamàtragrahaõe tasya tadanvitasyànyathànupapatteþ, tàdarthyasiddhyarthaü karaõopakàrajanakatà kalpanãyà, 1439sà ca yathànvayam / anvaye ca sarveùàü yaugapadyam / tatra yadi pratyekaü karaõopakàrajanakatà syàt, tadà vikalpe sati nityavadanvayo nopasaühviyeta / militànàntu tajjanakatà÷rayaõe sarvathà tadanvayopasaühàra iti, na pratyekamitikarttavyatàbhàvaþ / upàyopeyabhàve tu tàdarthyenànvaye sati vaikalpikatvàdupàyabhàvasya, tathaivànvayo 'pãti yuktam / prayàjàdiùu saumikadharmàtide÷a÷aïkà / ki¤càdhikçtàdhikàreõa sarveùu sàdhikàreùu satsu, prayàjàderitikartavyatàkàïaókùà svàrasikãti, saumikadharmàtide÷asteùu syàt, 1440avyaktatvàt / na ca vàcyaü satyàmapyàkàïkùàyàmitaretarà÷rayatayà na teùu saumikadharmàtide÷aþ / somo hi dãkùaõãyàdibhiraïgavàn dãkùaõãyàdãnyaiùñikadharmagràhãõi / yadi ceùñàvapi prayàjàdiùu saumikadharmàþ pravartteran, tadà sphuñataramitaretarà÷rayatvam---iti / tanniràsaþ / tadidaü bàlajanajalpitam / yathà some vinàpyaiùñikadharmapràptyà dãkùaõãyàdimàtranibandhana evopakàraþ, tatheùñàvapi saumikadharmanirapekùa evopakàraþ / yadi paraü 1441dvayoraïgàni dvayorupakàraü gçhõanti, paraü tatra copakàraklépteravirodhànna1442 ka÷ciddoùaþ / niradhikàreùvaïgeùuna svàrasikãtikartavyatàkàïkùà, kintu liïbalotthàpãyeti dar÷itamàdau / tena liïgarahiteùu nà'kàïkùodaya iti, na prayàjàdiùu saumikadharmàtide÷aþ / ÷aïkà kecidàhuþ---yadi sannidhisamàmnànamàtreõa prakçtàdhikàrànuprave÷o na bhavati, tadà jyotiùñomaprakaraõe samàmnàtasyàpi ùoóa÷inaþ"uttare 'han dviràtrasya gçhyate" iti vaikçtatvameva syàt / tanniràsaþ / tadasat / 1443grahaõacodaneyaü gràhyàpekùiõã / tatra prakçtatayà somarasa eva gràhyatvenànvayaü yàti / sa ca jyotiùñomàdhikàrasambaddha iti, tadanuprave÷aþ / pa÷càttu tasya vàkyena punardviràtrasambandha iti nànupapannaü ki¤cit / tadevamàràdupakàrakeùu prathamaü tàdarthyenàdhikàraniyogaü pratyanviteùu, sàdhikàreõa vidhinànuùñheyabhåtena 1444karaõopakàraklépterapratãtenàdhikàraniyogena janakatvakalpanam / na ca kùaõikànàü teùàü parasparaü svaråpeõàsambhavatàü sambhåyopakàrajanakatopapadyata ityavàntaràpårvàõi svãkriyante / à÷rayikarmaviùaye bhàññamatena ÷aïkà / 1443nanvevamà÷rayiùu karmasu vinàpyapårveõa dravya-devatàsaüskàramukhena karaõopakàrajananasiddhiriti nàpårvasamà÷rayaõe ki¤cana pramàõam / pràbhàkaramatena samàdhànam / kiü bhavànçjuvimalàyàmanavahitaþ1446 ? dar÷itaü hi tatretaü hi tatredaü 1446caturthe-- na sàkùàddravyadevatopakàro yàge1447, kintu svàïgabhåtamantàdyaü÷amukhena / na ca yàge 'dhikàrànanupraviùñe tayostatra viniyogopapattiþ / na càpårvamantareõà yàgasyàdhikàrànuprave÷a ityava÷yà÷rayaõãyamavàntaràpårvam / teùà¤càdçùñatayà na prayojakatvam / dçùñatayà ca dravya-devatàsaüskàra eva prayojakaþ / tatràpi dravya-devatàsaüskàrayordravyapratipattireva prayojikà, yàge dravyasya sàkùàdvyàpàràditi mantavyam / dravyasya tu na ÷rutiviniyogaþ / na kvaciddravyasya dvàraü ÷rutissamarpayati / na ca pràkaraõiko 'pi dravyasya viniyogaþ, sàkùàtkaraõopakàrajanakatvàbhàvàt / tasya hi liïgena, vàkyena, sthànena, 1448samàkhyayà và bhàvàrtha eva janakatayà sambandhaþ / guõa-jàtyostu vàkyena viniyogaþ, nànàvyàpàratvàtkaraõànàm / atassàdhanabhåtadravyopàdàne tadavacchedakatayàsatyeva tayorupayoga iti, na kàrakatayà viniyogo viruddhyate / utpannakarmagatasaükhyayàbhyàsaniråpaõam / yà tu 1448saïkhayotpannakarmasamavàyinã / yathà---"ekàda÷a prayàjànyajati" [÷a. brà. 3. 6. 5. 1.] iti / sotpannànàü karmaõàü vidhànàsambhavàtkarmà÷rito vidhãyate / yadyapi codde÷yagataü vi÷eùaõaü vàkyabhedabhayena vivakùàü nàr'hatãti, prayàjàdãnàü sàhityaü na vivakùitam, tathàpi tasyàþ pçthaktvanive÷itvànna pratyekamabhisambandhaþ, kintu samudàyenaiva / na càbhyàsaü vinàtasyàþ paripårttiriti, arthàdabhyàsà÷rayaõe prakçtagrahaõàtsvasthànavivçddhyaiva1449 paripåraõam / yaþ punarutpadyamànakarmasamavetassaïkhyàkhyo guõaþ, nàsau vidheyaþ / sa hi vidhãyamànàni karmàõyavacchinatti / na ca tasya vidheyatvasambhavaþ / bahuùu vihiteùu pracayo labhyata eveti na pçthagvidheyatvamavalambate / avidheyabhåto 'picàsau bhàvàrthaü bhindan vidhàvupakarotãti so 'nvayã / yastu bhinnapratipadikàbhidheyaþ, so 'ruõimàdivat karmaõi kàrakatayà vidhãyate / pa÷vekatvasyaupàdànika÷eùatvaniråpaõam / 1450yaþ punarayaü vibhaktyabhidheyaþ, tasya yadyapi ÷aktyà pràtipadikàrthasambandhaþ, tathàpi tasya tanmàtrasambandhe prakaraõasamàmnànàpàdito gràhakasambandho nopapadyata iti, gràhakãyàvasthàsambandhitaivaupàdànikãti nirõãyate / viniyuktasya pa÷vàderupàdànamanavacchinnasya na sambhavatãti, asti tadavacchedakãbhåtasaükhyàpekùà, saïkhayàyà÷ca pratãtagràhakànvayanirvàhàyà'÷rayàpekùeti, tadavasthàsambandhitàü vidhiþ kalpayati / saïkhayànvita÷ca vidhyarthaþ pratãtastadanvayopapattaye gràhakãyada÷àsambandhitàmàpàdayati / upàdànasya viùayopanyàsaþ / 1451upàdànalakùaõo vidhivyàpàra àkùepàparaparyàyo mãmàüsakaiþ pratipannaþ, utpatti-viniyogà-dhikàra-prayogaviùayaþ pratij¤àyate / tasya ca yathàpratãtavidhyanupapattireva bãjam / "saurya¤cakaü nirvapedi"tyàdau sàdhikàro vidhiþ pratipanna utpattiü vinànupapadyamàna utpattimàkùipati / na hi kùaõikaü yàgamàtramutpattiniyogànapekùamadhikàrasiddhisamarthamiti bahudhoktam, tadeva vi÷vajidàdiùvadhikàrakalpanàbãjam iti / nimittaparyante càdhikàre sàdhyabhåto vidhiranuùñhànàparanàmànaü karaõasya prayogamàkùipati / kàmàdhikàre tu kàmàdhikàre tu kàmasiddhestadàyattatvàt, mànasã pravçttiþ pràgeva phalàyattànuùñhànapravçttàvapyapratihatà nimittamastãti vidhiraprayojakaþ, ubhayatràïgeùu kratureva prayojakaþ, kratåpakàradvàratvàtteùàm / yadeva hi yasya kàryaü, tadeva tasya prayojakam / kratåpakàra÷càïgànàü kàryamiti, tadevànuùñhànanimittam / "1452yacca vidhinà svasiddhyarthamàkùipyate, tadvidheyamiti" tantre vyavahàraþ1453 / nanvevaü vi÷vajidàdàvadhikàro 'pyàkùiptatayà vidheya eva syàt / ucyate / nàdhikàrasya niyogasiddhau vyàpàraþ, kintu kartçtvasya / tatpratipattyartha÷ca niyojyàkùepaþ1454--- iti / vivaraõamatena kramasyànabhidhànopanyàsaþ / eva¤ca--vidhinà svasiddhyarthamanàkùipyamàõatvànna kramo vidheya iti mãmàüsakànàmudgàraþ / nibandhanamataniråpaõam 1455kramasya pà¤camikasya na ki¤cidamidhànamasti / na cànabhihitasya tasya vainiyogikam, aupàdànikaü và ÷eùatvaü ghañate, na và÷eùabhåtasya vidhiràkùepàya prabhavati / yastu 1454"vaùañkarttuþ prathamabhakùaþ" jhràpa. ÷rau. så. 12. 24.6] iti prathama÷abdàbhidheyaþ kramaþ / sa hi viniyojyaþ, vidheya÷ceti nibandhanakàraþ / ata evàsau tçtãye cintitaþ / pa¤came hi yastàvacchrautakramaþ"adhvaryurgçhapatiü dãkùayitvà" [÷a. brà. 12. 1. 1. 10] ityàdau, na tasya ki¤cidabhidhànamasti / kathaü tarhi pratãyate / ktvàpratyayo hi samànakartçker'the vartamànàddhàtorvidhãyamàno 'pi, ya eva prathamaü prayujyate, tata eva vidhãyate, tatra 1456ktvàprattyaya÷ravaõàt / prathamaprayojyatve sthiter'thàvagatirapi tathaiva, yathàprayogabhàvitvàdarthàvagateþ, yathàvagati cànuùñhànamiti, tatkramo 'pi tathàvidha evàvagamyate / arthàdãnàü kramànabhidhànaniråpaõam / 1457arthàdiùvabhidhàna÷aïkà dåràpàstaiva / anabhidhãyamànasyàpyavagatyupàyabhàvastatra tatra prakaraõe cintita eva / kramasya codanàlakùaõatvàkùepa-samàdhàne / yadi vidhyarthaü prati ÷eùatvaü kramasya nàsti, kathaü tarhi codanàlakùaõatvam ? na vidheyatà codanàlakùaõatve hetuþ, adhikàrasya tadabhàvaprasaïgàt / 1458vidhyarthastadanvitaþ pratipàdyata iti codanàlakùaõatvam / tarhi kramànvito 'pi prayogavidhiravasãyata iti, tasyàpi codanàlakùaõatvamaviruddham / kramavi÷eùaparigçhãtaprayogàvacchinno hi prayogavidhiþ pratãyate / ata evànaïgatve 'pi kramasyà'daraþ, tadabhàve prayogànupapatteþ, prayogàvidhe÷ca vi÷iùñaprayogasàdhyatvàt / tadevaü dvividhamaupade÷ikam---vainiyogikam, aupàdànika¤ca / adhikàraniråpaõàm / tatra na yathàdhikàraü viniyujyate, api tu yathàviniyogamadhikàraþ / sàmànyato 'pyadhikàrà÷rayaõena viniyogasiddheþ / yadyapi pratiprakaraõaü vyavasthàsiddhaye gràhakrahaõapårvako viniyogaþ, yadyapi ca sàdhikàrasyaiva gràhakatvam, tathàpi sàmànyato 'pi svargakàmàdàvadhi kàriõi labdhe sàdhikàratve sampanne, gràhakagrahaõe saüvçtte viniyukteùvaïgeùu tadavacchinne vidhyarthe kàryàtmani tadanuùñhànasamarthasya 1460svargakàmino 'dhikàra iti, pa÷càdadhikàrivi÷eùaniyamaþ / 1461ata evàndha--badhira--païgvàdãnàmavekùaõà--÷ràvaõà-bhikramaõàdyaïgavati, atryàrùeyàõàmàrùeyatrayavaraõalakùaõàïgabhàji, àhavanãyàdiyogini cànàhitàgnãnàmanadhikàraþ / teùàü tathàvidhavidhyarthasampàdanesvàbhàvika÷aktyayogàditi svayamåhanãyam / a÷aktànàmaïgavaikalyasamàdhànena, adravyàõàü dravyàrjanena càdhikàravarõam / yeùàü punassvàbhàvikã ÷aktiranapetà,1462 teùàmadhikàro bhavatyevàdravyàõàm, 1463samàdheyavyàdhivi÷eùaparava÷endriyàõà¤ca / nanu teùàmadhikàro na nirvahatyeva, apårvasiddhinibandhanatvàttasya, tasyàssakalàïgagràmàyattatvàt / satyam / kàmàdhikàro na bhavatyeva / tasya setikartavyatàkaphalabhàvanàkaraõaviùayatvàt / phalakàmasya hi phalabhàvanàü pratyakaraõãbhåte 'dhikàro nàvakalpayate / sarva¤ca karaõaü setikartavyatàkaü karaõatàmanubhavatãti sammatam / tatassàïgànanuùñhàne setikartavyatàkatvavyàghàtàt, viùayàbhàvàdviùayiõo 'pyanupapatteradhikàravilaya eva kàminàm / nityeùvaïgaviùaye yathà÷aktinyàyaþ / 1464nimittavata÷ca kevalabhàvàrthaviùaya evàdhikàra ityaïgànupasaühàre 'pi viùayàpramoùànnàdhikàràvagamaþ / anapeta÷càdhikàro yàvadupasaüharaõãyàïgasampàdyatàmeva tadànãmavagamayati, autsargikã tu sakalàïgàyattasiddhitaiva / anenaivàbhipràyeõa nimittàdhikàre gauõaþ, mukhya÷ca ÷àstrartha iti pràbhàkaràõàmullàpaþ / naimittikànàmanuùñhànaü kàdàcitkam, pratinimittamàvçttiriti kathana¤ca / asti ca ki¤cidaïgaü nimittàyattavidhànam / tatsatyeva nimitte 'ïgam / yathà---"bhinne juhotã"ti / tatra caiùa ÷àstràrthaþ---sati bhedane bhedanahomasahito 'ïgakalàpaþ karaõopakàraü janayati, tadabhàve tu kevala eva---iti / yàvacca bhedanàdikamàvartate, tàvatã homasyà'vçttiþ / eùatàvadaupadai÷iko 'ïgakalàpaþ / kàryaprayeyaniråpaõopakramaþ / kàryanibandhanaü 1465ki¤cidaïgaü mãmàüsakà manyante / upade÷o hi pratiprakaraõamaïgànàü vyavasthita eva, apårvagrahaõapårvakatvàdviniyogasya / yadi hi"dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajete"tyanena sàdhikàraü yàgamuddi÷ya"samidho yajati"ti samidàdividhissyàt, tadànãmuddi÷ya vidhànàt, yàvadyàgameva samidàdividhiriti, yajimatsu sarvàpårveùu samidàdividhànàdupade÷o navyavatiùñheta / na hi tadà svargakàmapadam, dar÷apåõamàsapadaü và vi÷eùaõàyàlam, uddi÷yamànavi÷eùaõavivakùàyàü vàkyabhedàpatteþ / sannidhànamàtreõa tvanvitàbhidhànasiddherdar÷apårõamàsàbhyàmityadhikàravàkyatve sati samidàdãnàü tadanuprave÷àdviniyuktaviùayatayàpyanuùñhànasampatterdar÷apårõamàsàbhyàmityadhikàravàkyameva1466 nodde÷yasamarpakam / tatràïgànàmapårveõa saha tàdarthyenàpyanvitàbhidhànam, prakaraõena ca karaõopakàralakùaõadvàraparikalpanam / tatra copàdànalakùaõena vidhivyàpàreõàïgànàü samuditànàmupakàrajanakatvaparikalpanamiti, pratiprakaraõamaïgavyavasthà / kàryaprameyaniråpaõam / kva punaþ keùàü kàryanibandhanamaïgatvam ? pràkçtànàü vaikçtàpårveùu, tadãyakaraõe ca 1467yamatide÷amàcakùate, pràkçtànàü pràkçtasthànapatiter'thàntare, yamåhamabhidadhati / dvividhaü ÷àbdam-upade÷ajam, 1468kàryaja¤ca1469 / tatra ca vaikçtàpårvasya sàdhyabhåtasya setikartavyatàkakaraõàkàïkùasya viùayãbhåte bhàvàrthe karaõelabdhe, yà paretikarttavyatàkàïkùà, tasyà¤ca na prakçtivadupakàràntarakalpanopapadyate / këpte hyupakàràntare tajjanakadvividhapadàrthàkàïkùà pa÷càttanã sà prakaraõàdhãtapadàrthavargasambandhena na paripåryate / pràkçte tåpakàre svãkçte, tanmukhena dvividhapràkçtapadàrthopasthàpanàdàkàïkùà paripåryata iti, pràkçtamevopakàraü svãkaroti / bhàññàbhimatànumàno-pamànayoratide÷àhetutvaniråpaõam / kaþ punarhetussvãkaraõe ? nànamànam, avyabhicaritaliïgasambandhàbhàvàt / nopamànam, tasya sàdç÷yamàtraviùayatvàt, siddhaviùayàvagàhino÷cànayoþ kàrye pràmàõyànavatàràt / liïàdinà pràkçtopakàrasyàbhidhànam / ucyate / ya evàsau niyogàbhidhàyã liïàdi÷abdaþ, sa eva pràkçtopakàrànvitaü svàrthamabhidadhàti / prakçtopakàrànvitaü svàrthamabhidadhàti / prakçtàvapi vidhyarthaparikalpitopakàreõànvitaü svàrthaü liïàdireva vakti / anvitàbhidhàne cà'kàïkùàyogyatà--sannidhi÷ca kàraõam / iha ca pràkçtasyopakàrasyaivà'kàïkùà-yogyatà ca tàvadavivàdà / sannidhànantu buddhena pràkçtenaivàpårveõa liïgavi÷eùaõa ca pràkçtamapårvaü buddhau sannidhãyate, tacca svopakàraü sannidhàpayati / ata evopakàrasambandha aupade÷ika iti 1470tattvavidaþ / vikçtàvupakàrasyaupade÷ikatvopanyàsaþ / yo hi granthena, vidhyarthenavopasthàpitastasminnanvayameti, sa aupade÷ikaþ / yathà--- prakçtàvupakàraþ, yathà và-vi÷vajidàdàvadhikàrã / tadevamupakàrassambandhamupetaþ kena padàrthavargeõa janyata iti, pa÷càttasyaiva vaikçtasyàpårvasyà'kàkùà bhavati÷aïkà / nanu prakçtàvevàsàvupakàro nirj¤àtajanakabhåtapadàrthavarga iti nà'kàïkùodaye kàraõamasti / ata eva padàrthànàmatide÷o neti manyante / yadi padàrtheùvapi pa÷càdbhàvinyàkàïkùà syàt, tadà taddhetuke pràkçtànàü vaikçtàpårvasambandhe sati, ko nàmopakàrasyeva padàrthànàmatide÷aü vàrayet / anyatroktasya1471 hyanyena sambandho 'tide÷a ityatide÷avidaþ / tanniràsaþ / atra bråmaþ---yadi karaõopakàraprayuktàþ pràkçtàþ padàrthàssayuþ, tadà nirj¤àteùu janakeùu1472 pradhànàkàïkùà nàvataret / apårvaprayuktàstu dharmà iti mãmàüsakàþ / tathà sati yadapårvaprayuktàste dharmàþ, tatsambaddhe evopakàre teùàü janakatà kalpità, nànyasambaddhe / ato vaikçtàpårvasambandhasyànirj¤àtopàyàkàïkùà nànupapannà / teùàü tu1473kléptasàdhanabhàvànàü padàrthànàmanuùñhànameva kevalam, teùàmaupade÷ikatvàdupakàrasàdhanabhàvasyoha-bàdhau na syàtàm / àkàïkùànibandhane tu vikçtyapårvasambandhe yathoha-bodhau siddhyataþ, tathàtravakùyàmaþ / eva¤ca satyàü padàrthàkàïkùàyàü pa÷càdupakàreõa ye pràkçtàþ padàrthà buddhiviùayatàmàpadyante, te 'nvayamàsàdayanti / upakàrasya pràkçtapadàrthopasthàpakatvopanyàsaþ / kena punassambandhenopakàrastànupasthàpayati / ucyate / prakçtau teùàü padàrthànàm, tasya copakàrasya janya-janakabhàvaþ pratãti iti, tayàpårvapratãtyà smçtisteùu jàyate / teùu smçtisannihiteùu labdhànvayeùu yathàprakaraõàdhãteùu pa÷càdupakàrasàdhanatvaü militànàü kalpyate / tadàhuþ---"vaikçtaü padàrthavargaü pràkçtamupakàràóhaukitaü tathà vidhirupakàre sàdhanamekãkçtya kalpayati, upakàralakùaõakàryopasthàpitapràkçtapadàrthànvayaj¤àna¤ca vikçtyapårvakàryajaü ÷àbdamucyate / na ca padàrthànàmapårvàntarasambandho 'nupapannaþ / anyadãyasyànyasambandhàbhàvàd" [bç. ñã. 10. 1. 1] iti / artha÷càyamatikùuõõakrçjuvimalàdiùu / åhasya ÷àbdatvaniråpaõam / tatra pràkçtànàü saüskàràõàü pràkçtadravyasthànapatitapadàrthasambandhani÷cayaþ åhàparanàmàpi kàryaja 1474eva ÷àbdaþ / prakçtau yatkàryaü pratãtamavaghàtàdãnàm,"tadevedami"ti ni÷caye sati, 1475teùàü vaikçtadravyàntarasambandhani÷cayaþ ! yadapårvàrthà hyavaghàtàdayaþ, tadãyataõóulotpattiprakçtidravyamavaghàtàdibhissaüskàryamiti prakçtau ÷àstràrthaþ / vikçtàvapi tàdç÷à eva nãvàràdaya iti, 1476taddharmohasteùu / bàdhaniråpaõam / evaü kçùõalàdiùvavadhàtàdiùåhiteùu dvàrabhåtakàryàbhàvena yo bàdhani÷cayaþ, so 'pi kàryaja eva / tadevamåhita--bàdhità--bhyuccitapadàrthajanyaþ pràkçta upakàro vikçtàviti sthitam / tantrà-vàpaniråpaõam / teùà¤caupade÷ikànàü kàryasambaddhànà¤càïgànàmanekapradhànasambandhe 1477prayukti vi÷eùastantramanuùñhànasya1478 / tathà de÷a-kàla-kàrtçõàü prayogànubandhabhåtànàü bhedo nàvasãyate kàryasyaivàbhede / bhidyamàne tu kàrye kàryàrthamanuùñhànamàvartata eva / de÷àdibhede 'pi prayogabhedàvagamàdàvçttirevànuùñhànasya / prasaïganiråpaõam / yasya ca paràrthamanuùñhitasyàpi kàryaü tantramityavagamyate, tasyànyatràpyupakàrakatvameveti sakçdanuùñhànam--iti / nànàbhramaviùayàõàü1479vidhisindhau 1480nimajjatàïgànàm / pravitatagambhãràõàü pàràyaõametadàcaritam // 1 // iti mahàmahopàdhyàya÷rãmacchàlikanàthami÷rapraõãtàyàü prakaraõapa¤cikàyàmaïgapàràyaõe àràdupakàrakàïganiråpaõaparo nàma dvitãyaþ paricchedassamàptaþ //