Salikanathamisra: Prakaranapancika, with Jayapuri Narayanabhatta's Nyayasiddhi: Prakarana 11 (Paricchedas 1 and 2) Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries may not always be marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ________________________________________ oü ÷rãmatprabhàkaragurutantradhurandhareõa mahàmahopàdhyàya-÷àlikanàthami÷reõa praõãtà prakaraõapa¤cikà nyàyasiddhyàkhyayà vyàkhyayà viùamasthalañipparàyà ca samalaïkçtà ________________________________________ PARICCHEDA 1 11_1 savçttikàyà vàkyàrthamàtçkàyà upodghàto nàma prathamaþ paricchedaþ / 1070gambhãravitatamarthaü vàcà saükùiptayà nibaddhamapi / na vidanti ye samagraü kçpayà tadanugrahaþ kriyate // 1 // 1071// tatra kàryavàkyàrthavàdina eva bhàvam, bhàvanàm, apårva¤ca vàkyàrthàn pratijànate / tatràpårvameva vàkyàrtha iti sàdhanãyam / tasya målaü padànàmanvitàbhidhàyeteti, tàmeva tàvadàdau pari÷odhayati / 1072atra ye pratyastamitapadavibhàgam, vàkyameva vàkyàrthasya vàcakamityàcakùate / 1073ye ca vàkyàntyavarõa eveti,1074 ye ca padairananvitàþ padàrthà abhihitàþ padàrthà abhihitàþ parasparànvayamàtmano 'vagamayanti---iti / tanniràsàya pratijànãte--- padebhya eva vàkyàrthapratyayo jàyate yathà / tathà vayaü nibadhnãmaþ prabhàkaragurormatam // 1 // padebhya eva, na vàkyàt, nàpyantyavarõàt, nàpi padàrthebhya ityarthaþ // 1 // taü prakàraü vaktumupakramate--- paderevànvitasvàrthamàtropakùãõa÷aktibhiþ / svàrthà÷cedbodhità buddho vàkyàrtho 'pi tathà sati // 2 // vàkyàrthapratipattau hi padànàmanupàyatve tadanyathànupapattyà, vàkyamekaü tadupàyabhåtaü kalpyate / yadyapi vyutpattyanapekùàcchabdàdartho nàvagamyate / yadyapi cà'nantyàdvàkyànàm, tadarthànà¤ca, vaidikasya càr'thasyànanyopàyatvàt vyutpattira÷akyà / tathàpi kàlpanikapada-padàrthavyutpattisaüskçtàt vàkyàdvàkyàrthamavagacchatãtyà÷rãyate / yadi kàlpanikatve pada-padàrthànàü pramàõàbhàvàdekaikavarõoccàraõer'thànavabodhàt, krameõoccàritànà¤ca yugapacchavaõàsambhavàt, pårvapårvavarõànubhavajanitasaüskàrasahito 'ntyo varõaþ pratyàyakaþ, tasya ca pàramàrthikapada-padàrthavyutpattissahakàriõãti pakùassvãkriyate, yadi và padaissukaravyutpattayo 'nanvità eva svàrthà abhihità vàkyàrthamavabodhayantãtyaïgãkriyata, yadi tu padànyevànvitànsvàrthànabhidadhatãti ÷akyate sàdhayitum, tadà vàkyàrthasyàvabuddhatvànnaitàþ kalpanà àtmànaü labhante // 2 // kathaü punaþ padànàmanvitasvàrthamàtrabodhakatve vàkyàrthàvagatissiddhyatãtyatrà'ha--- 1075pradhànaguõabhàvena labdhànyonyasamanvayàn / padàrthàneva vàkyàrthàn saïgirante vipa÷citaþ // 3 // nanu teùàü bhåyastvàd bhåyàüso vàkyàrthàþ, vàkyàni ca syurityatrà'ha--- bhåyàüso yadyapi svàrthàþ padànàü te pçthakpçthak / prayojanatayà tvekavàkyàrthaü sampracakùate // 4 // tatpratãtyekakàryatvàdvàkyamapyekamucyate / kathaü punarekaprayojanatvamityatrà'ha--- pratipattirguõànàü hi pradhànaikaprayojanà // 5 // yaddhi pradhànabhåtaü, tadeva kathannàma vi÷iùñaü pratãyatàmityevamarthaü guõànàü pratipàdanam, tena tatraiva tàtparyam, tadeva prameyam, tàtparyaviùaya eva ÷abdasya pràmàõyàbhyupagamàt, tasya tathàbhåtasya pratipattirnaikapadanibandhaneti, vàkyameva tatra pramàõam / ata eva ca "1076ùaùñhàdye na padaü nàma ki¤cana vàkye, na padàrthà nàma kecana vàkyàrthe" [bç. ñã. 6-1-1] ityuktam / pçthagbhåtaü padaü nàma na ki¤cana pramàõamasti / pçthagbhåtà÷ca padàrthàþ, na prameyàssantãtyarthaþ / etacca tatraiva spaùñamuktam // 5 // 1076 // samprati vàkyameva vàcakaü vàkyàrthasyeti ye bruvate, 1077ye ca vàkyàntyavarõa eveti / tanniràkaraõàyà'ha--- vyavahàreùu vçddhànàü vàkya÷ravaõabhàviùu / àvàpe-ddhàrabhedena padànàü ÷aktini÷cayaþ // 6 // yadyapi vçddhavyavahàrapårvikaiva sarvà ÷abdavyutpattiþ, vàkyaireva ca vyavahàraþ / tathàpi yatpadàvàpe yasyàr'thasyà'vàpaþ, yaduddhàre coddhàraþ, tasminnevàr'the tasya padasya vàcaka÷aktiravasãyate / na ca tathà sati vàkyàrthapratipattirnopapadyate, vakùyamàõatvànnyàyasya / yena kàryabalena vàkyamekaü pratyakùaparidç÷yamànavarõapadabhedàpahnavena kalpyeta / 1078ki¤ca, "÷i÷o ! gàmànaya, ÷i÷o ! gàü badhàna, vatsa ! gàmànaya, vatsa ! gàü badhàna, arbhaka ! gàmànaya, arbhaka ! gàü badhàna, óimbha ? gàmànaya, óimbha ? gàü badhàne"tyaùñànàü vàkyànàmaùñau vàcaka÷aktayaþ kalpyàþ / padavàdinastu, saptànàü padànàü saptaiva ÷aktaya iti kalpanàlàghavam / anayaiva di÷à ÷uklàmiti padaprekùepe vàkyavàdino 'ùñàvaparàþ kalpyàþ, 1079padavàdinastvekaiva / apàramàrthike ca 1080pada-padàrthavibhàge kimà÷rità vyutpattirabhyupàyatàmupaitãtyapi cintanãyam / ye punaþ---vàkyàntyavarõasya vàcakatàmàhuþ, tanmate 'pi tàvat padàrthavibhàgasya pàramàrthikatvàt ghañetaiva vyutpattiþ / nanu vàcyavàcakasambandhagrahaõameva vyutpattirityucyate / na ca vàkyàntyavarõavàcakatvavàdinàü padaü padàrthasya vàcakam / atastanmate 'pi nirviùayaiva vyutpattiþ / ucyate / na nirviùayà, nimittanaimittikabhàvasyàbhyupagatatvàt / keyamavàcakasya nimittatà ? naiùa doùaþ / vàkyàddhi yatpadaprayoge1081 sati, yatpadàrthànvito vàkyàrthaþ pratãyate, tatpadaü tasyàr'thasyàvàcakamapi bhavati nimittam / kintu tanmate 'pi ÷aktikalpanàgauravaü pårvoktanyàyena tulyameva // ye 'pyàhuþ---vàkyameva smçtyàråóhaü vàkyàrthaü pratipàdayatãti, teùàmapi pràcyameva ÷aktikalpanàgauravalakùaõa1082 dåùaõama÷akyaparihàram / 1083bhàùyakàravacana¤ca "pårvavarõanitasaüskàrasahito 'ntyo varõaþ pratyàyakaþ" [÷à. bhà. pç. 46] iti nirviùayam / a÷akya¤ca mahàvàkyasya sakçtsmaraõam / tasmàtpadànàmeva vàcaka÷aktirà÷rayaõãyà / atra keciccodayanti---nanu vçddhavyavahàraprayukte vàkye padànàü vàcaka÷aktyavadhàraõameva nopapadyate / puruùavàkyanàmarthaü prati liïgabhàvena pramàõatvàbhyupagamàt / vàkyàddhi kàryabhåtàtpratãtasya vaktustadarthaviùayaü pårvavij¤ànaü 1084kàraõabhåtamanumãyate / tasya va j¤ànasya j¤eyàvyabhicàritvàt j¤eyabhåtàrthani÷caya iti, na vàcaka÷aktyavagamaþ / ucyate / na nånaü bhavàn 1085nãtipathoktamarthaü samyagàkalayati / parihçtaü hi tatredam---bàlo hi vyutpadyamànaþ prayojyavçddhasya ÷abda÷ravaõasamanantarabhàvinãü vi÷iùñaceùñànumitàmarthapratãtiü ÷abdakàraõikàmavagacchati / sa tathà vyutpannaþ kadàcitkasyacidananvitàrthapadaracanaü vàkyamupalabhate, tathopalabhamànasya caiva vimàr÷o jàyate---sambhàvyamànànanvitàrthapadaracanamidaü vàkyaü kathaü prayojyavçddhasya arthani÷cayaü kçtavat ? vçddhasyàpi puruùàyatte vàkye 'nanvitàrthapadaracana÷aïkà mameva sambhavatãti / tasyaivaü vicikitsodaye punareùa ni÷cayo jàyate--- nånamanenàyaü prayoktetthamavadhàrito yadanvitàrthànyeva padànyayaü prayuïkte-iti / tathàvidhàpadaprayoganiyama÷càsyànupalabdhe 'nvaye nopapadyate ityevamanvayopalambhamanumimànenànvayo ni÷cãyate / ni÷cite cànvaye vàkyametadanuvàdabhåta186 marthasyeti / eva¤cedanuvàdakatayà tasyàr'thasya tadvàkyaü vàcakameveti, pårvavàcaka÷aktij¤ànaü nàyathàrthamiti manyate / yadi paraü mayà pràganumànapurassaror'thani÷co 'syeti nàvagatam / yàpi ceyamarthasyàni÷cite 'nvaye vi÷iùñavaktçj¤ànànumà, sàpi padànàü svaråpamàtràvagamàdeva nopapadyate, kinatu vi÷eùàvagamàt / na ca ÷akteranyaþ padànàü vi÷eùo 'vagamyate / tato mayevànenàpi padànàü vàcaka÷aktiravadhàrità / tena vi÷iùñànvayavàcakapadaprayogàttadviùayaü vaktuþ pårvaj¤ànamanumitavàn, iti gambhãro 'yaü nãtimahàhvadaþ / anvitàbhidhànànupapatti÷aïkà / atra 1087kecidàcakùate---bhavatu padànàü padàrtheùu ÷aktij¤ànam, tathàpyanvitàbhidhànaü na sidhyati---iti / tathàhi---pratiyoginàmanantatayà anvayànàmànantyàt, tadànantye cànvitànàmapyànantyàtsambandhagrahaõaü duùkaram / agçhãtasambandhasya ca padasya vàcakatve, ekasmàcchabdàtsarvàrthapratãtiprasaïgaþ1088 / sàmànyànvayàbhidhàna¤ca nà'÷aïkanãyameva, vàkyebhyo vi÷eùànvayàvagamàt / svaråpamàtràbhidhànenàpi ca vàkyàrthapratipattyupa1089 - pattàvanvitàbhidhànà÷rayaõe ÷aktikalpanàgauravam1090 / tathà1091 padenànvitassvàrtho 'bhidhãyamànaþ--kimabhihitena padàrrthàntareõànvito 'bhidhãyate ? uta, anabhihiteneti ? vikalpanãyam / anabhihitena cet, 1092padàntaraprayogavaiyarthyam / ekasmàcca 1093sarvànvayapratãtiprasaïgaþ / abhihitena cet, tadapi tarhi padamanvitàbhidhàyitayà 1094padàntaropàttamarthamabhidhànàyàpekùata---iti, itaretarà÷rayaþ pràpnoti / tasmàtpadàntaràbhidhànànapekùasvaråpamàtràbhidhànamevàr'thànàü padaiþ kriyate / te ca tathàbhåtàþ padairabhihitàþ padàrthà àkàïkùà-sannidhi-yogyatàvanto vàkyàrthamavagamayanti / na teùàü sambandhagrahaõàpekùà ÷aïkanãyà / yataþ padadharmo 'yam, nàyamarthadharmaþ / tadàha bhàùyakàraþ--- "1095padàni hi svaü svamarthamabhidhàya nivçttavyàpàràõi / athedànãü avagatàssanta vàkyàrthamavagamayantã" [på. mã. 1. 1. 25.] ti // 6 // tadetanniràkartumupakramate--- opyante, coddhriyante ca svàrthà anvaya÷àlinaþ / anviteùveva sàmarthya padànàü tena 1096gamyate // 7 // tatraiva vàrtikamatena ÷aïkà / atrà'ha---satyamanvitapadàrthaviùayàvevà'vàpoddhàrau, tathàpyanvitàbhidhànama÷akyam / pàramparyeõàpi tadupapatteþ / tathàhi---padairananvito 'pyabhihitor'tho 'nvitàrthapratipatternimittaü bhavatãti, padànàü pàramparyeõànviteùvapi hetutvam / tadàhurvàrtikakàrabhi÷ràþ--- "na vimu¤canita sàmarthyaü vàkyàrthe 'pi padàni naþ / tanmàtràvasiteùveùu padàrthebhyassa gamyate" // [÷lo. và. adhi. 7. ÷lo. 229] iti / padàrthapratipàdana¤ca vàkyàrthapratipattaye prayuktànàü padànàmavàntaravyàpàra iti ca, teùàmeva vyavahàraþ--- "vàkyàrthamitaye teùàü pravçttau nàntarãyakam / pàke jvàleva kàùñhànàü 1097padàrthapratipàdanam" // [÷lo. và. adhi. 7. ÷lo. 343.] iti / etàmà÷aïkàmupekùyaiva tàvaddoùàntaraü pariharati--- àkàïkùà-sannidhipràptayogyàrthàntarasaïgatàn / svàrthànahuþ padànãti vyutpattissaü÷rità1097 yadà // 8 // ànantya-vyabhicàràbhyàü tadà doùo na ka÷cana / yattàvaduktam---ànantyàcchabda÷aktyavadhàraõànupapattiþ, agçhãta÷akte÷ca vàcakatve vyabhicàraprasaïga iti / tadanupapannam / upalakùaõà÷rayaõenàpi 1098sambandhabodhaþ, saukàryàdàkàïkùitena yogyena sannihitena cànvitaü svàrthaü padaü vaktãti vyutpattirà÷rãyate / tena--- 1099yadyadàkàïkùitaü yogyaü sannidhànaü prapadyate / tadanvitaþ padenàr'thassvakãyaþ pratipàdyate // iti saügraha÷lokaþ / àkàïkùaviùaye nyàyamatopanyàsa-nirosau / kà punariyamàkàïkùà ? pratipatturjijàsà / kinnibandhanà punarasau ? 1100avinàbhàvanibandhaneti kecit / kriyà hi kàrakàvinàbhàvinãti tàü pratãtya, kàrakaü jij¤àsate, evaü kàrakamapi budhvà, kriyàmiti / 1101tadayuktamiti manyàmahe ?, jij¤àsàviràmànupapatteþ / tathàhi---yadà tàvat kàrakajij¤àsà, tadà tadãyajanaka--tadguõa--tatkriyà--tatkàrakàntaràdijij¤àsàpyàpadyate / atha prayojanàbhàvàt kàrakàtiriktamanyanna jij¤àsyate, tarhi kriyàmàtràvagame 'pi yatra kàrakaj¤ànena prayojanaü nàsti, tatra jij¤àsà na syàt / anuùñheya tayà hi kriyàyàmavagatàyàü kàrakamantareõa tadanuùñhànànupapatteþ, kàrakaj¤ànaü na prayojanavat / vartamànàpade÷àdau tvananuùñheyatayà nàsti na kàrakaj¤ànena prayojanam / atha ca yatràpi vàkyamaparipårõaü manyante, sàkàïkùàrthàbhidhàyitayà càparipårõatà / ata eva tatràdhyàhàramapi kurvanti / yatràpi cànuùñheyakriyàvagamaþ, tatràpi ni÷÷eùakàrakajij¤àsà syàt / yathà-devadatta ! "gàmànaye"ti 1102karaõànupàdànàdaparipårõatà syàt / athaikakàrakaj¤ànenàpi tàvadanuùñhànopapatterna kàrakàntarajij¤àsà, tarhi devadatta ! "gàmànaya daõóene"ti prayukte 'pi daõóa÷abde, tadàkàïkùà na syàt / tata÷ca anàkàïkùitatvàt tasya, tadanvayo na syàdvàkyàrthe / atha daõóapadoccàraõàt tatrà'kàïkùà parikalpyate / 1103anyathà daõóapadàrthasyànanvaye tatpadoccàraõamanarthakaü syàt / evama "pyaruõayaikahàyanyà piïgàkùyà somaü krãõàtã" [tai. saü. 6.1.9] tyatràpyananvayaprasaïgaþ / na hi vedapadoccàraõenànarthakena na bhavitavyamiti ki¤cana pramàõamasti, ato na tatrà'kàïkùodaye ki¤citkàraõamastãti, "somaü krãõàtã"tyato 'dhikasyànanvitatà syàt / api ca laukikatvàt kriyàkàrakayoþ, yatki¤citkriyà-kàrakopàdàne 'pi tatsiddheravighàtànna'tãva vi÷eùajij¤àsà ghañate / aj¤àte hi j¤ànecchà ghañate, na punarj¤àte 'pi / svamatenà'kàïkùàkathanam / 1104atrocyate---abhidhànàparyavasànam, abhidheyàparyavasàna¤ca jij¤àsodaye nibandhanam / ekapadaprayoge hi 1105dvàramityàdàvabhidhànameva na paryavasyati / na hyanuccarite pratiyogisannidhàpake1106 pade 'nvitàbhidhànaü ÷akyate vaktum / vçddhavyavahàrava÷enànvitàrthapratipàdanaparatà padànàmavadhàriteti, tadarthaü yuktaiva pratiyogijij¤àsà / yasyàpyabhihitànvaya iti ràddhàntaþ, tanmate 'pi padàrthasya 1107padàrthàntaramanteraõànvayàsàmarthyàt, tadupapattaye yuktaiva 1108pratiyogijij¤àsà / tasyà¤ca satyàmaparipårõavàkyaparipårakatayà loke 'dhyàhàrasya1109 1110viditatvàt, prakaraõàdiva÷ena yogyapratiyogyadhyàhàraþ kriyate / "amàvàsyàyàmaparàhõe piõóapitçyaj¤ena carantã" [à.÷rau.1.3.7.så.1.2.] tyàdiùvanekapadaprayogàdanvitàbhidhàne 'pi, abhihitasnaya kàryasyàpårvàtmano 'nuùñhànaü vinà kàryatvànupapatteþ, kartrà ca vinà tadasambhavàt, adhikàràdçte ca tadayogàt, niyojyamantareõa catasyànavakalpanàt, tadupapattaye yuktaiva tadanvayayogyaniyojyajij¤àsà / tasyàü satyàmaparipårõatvàvagamàt, lokavadadhyàhàre kartavye satyapi, 1111jãvanasyà'va÷yakatve 'ntaraïgatve ca 1112vidheranuùñhànàkùepo na kalpeteti, tatparityàgena kàmye niyojyavi÷eùaõe sthite sarvakàmipuruùavyàpisvargasyaiva niyojyavi÷eùaõatvayogyatvàt, svargakàmo niyojyo 'dhyàhviyate / 1113tathàdhyayanavidhàvanyaprayuktànuùñhànanirvàhitakàryabhàve niyojyo nàdhyàhviyate / 1114alaukikatvàccàpårve kàrye niyojyasyàdhyàhàramantareõà'kàïkùà na nivartate / alaukikatvàdeva ca "sauryaü caruü1115 nirvapet ghçte ÷uklànàü vrãhãõàü brahmavarcasakàmaþ" [mai. saü. 2. 2. 2] ityàdau karaõopakàramanteraõa vidhessiddhyasambhavàt tajjij¤àsà, tajjanakapadàrthajij¤àsà ca / ata eva tadabhàve bhàùyakàro vàkyànàü 1116nyånatàmà÷aïkya parihçtavàn1117 / nanvevaü tarhi tatra padatrayaü prayujyate---"gàmànaya ÷uklàmi"ti loke, tatra hi kàrakadvayasyàsambhavànnà'kàïkùàstãti kathamanvitàbhidhànam / "gàmànayetye" tàvataiva paripårõatvàdvàkyasya / satyam / padàntarànuccàraõa evam, uccarite tu tasmin, tasyàpyànayatisannidhànàdekavàkyatvàvagamàdànayatyanvitasvàrthàbhidhày itvàt, àkàïkùàü vinà ca tadasambhavàt, ànayateràkàïkùà parikalpyate / tathà coktaü 1118bhàùyakàreõa--- "bhavati ca raktaü pratyàkàïkùe" [÷à. bhà. pç. 117.ñati / tenàtràpyanvitàbhidhànasiddhyarthamevà'kàïkùà / yadi paramayaü vi÷eùaþ, "dvàrami"tyàdau tasyaiva padasyànvitàbhidhànàyà'kàïkùà, "gàmànaya ÷uklàmi"tyàdau tu 1119padàntarasyeti / anvitasyàbhidhànàrthamuktàrthaghañanàya và / pratiyogini jij¤àsà yà sà'kàïkùeti gãyate // iti saïgraha÷lokaþ // sà ceyamàkàïkùà 1120bhavantã vyutpattàvupalakùaõamà÷rãyate / kimiti punassannidhi-yogyatva eva 1121nà'÷rãyate, niràkàïkùàõàmanvitàbhidhànàdar÷anàt / "ayameti putro ràj¤aþ, puruùo 'yamapanãyatàmi"tyàdau putrapadasambandhaniràkàïkùo ràjà na puruùeõànvãyate / kasmàtpunaranayoþ putra-puruùa-yossannidhi-yogyatvàvi÷eùe 'pi putreõaiva ràj¤assambandhaþ, na puruùeõa / ucyate---vàkyàt 1122vàkyàrthapratipatternyàyasàpekùatvàt, nityasàpekùeõa putreõaiva ràjà sambadhyate, tatsambandhaniràkàïkùa÷ca na puruùasambandhamanubhavatãtyàkàïkùàpi vyutpattyupalakùaõamà÷rãyate / paripårõena yogyasya samãpasyàpyananvayaþ1123 / vyutpattau tena ÷abdànàmàkàïkùàpyupalakùaõam // iti saügraha÷lokaþ // sà ceyamàkàïkùà pratiyogiùu sarveùu na sahasaivopajàyate, kintu kàraõopanipàtakrameõa / tathàhi---viùayamantareõàpårvaü kàryaü pratyetumeva na ÷akyata iti, pratipattyanubandhabhåtaviùayàpekùà prathamaü vidheþ / atha pratipanne viùayasambandhini vidhyarthe, niyojyamantareõa tatsiddhyasambhavànniyojyàkàïkùà / tathà viùayãbhåte bhàvàrthe karaõe labdhe, vaikçtàpårvàõàü karaõopakàràkàïkùà, labdhe ca tasmin, tajjanakapadàrthàkàïkùeti / tathà cà'hu þ--- "pratiyogiùu sarveùu nà'kàïkùodeti tatkùaõàt / kàraõopanipàtànupårvyeõa tu yathàyatham" // iti // tatkrameõànvitàbhidhànamapi krameõaiva / ÷loka÷càtra bhavati--- jij¤àsà jàyate boddhussambandhiùu yathà yathà / tathà tathaiva ÷abdànàmanvitàrthàbhidhàyità // sannidhiniråpaõam / atha 1124sannidhiþ kaþ ? 1125yasyàr'thasya ÷ravaõànantaramàkàïkùà-yogyatàbhyàmarthàntare buddhi viparivçttiþ / sà ca na ÷abdanibandhanaiva kevalamanvitàbhidhànavyutpattàvupalakùaõam 1126 adhyàhçtenàpi loke anvitàbhidhànadar÷anàt / na ca vàcyaü---÷abda evàdhyàhviyate, sacàr'thamupasthàpayati---iti, anupayogàt, apramàõakatvàcca / yadyapyarthàpattipramàõako 'dhyàhàraþ, tathàpi ÷abdakalpanamanupapannam / yena hi vinànupapattiþ, tadevàr'thàpattiprameyam / na càr'thànàü ÷abdamantareõànupapattiþ / syànmatam / arthakalpanàyaivàr'thàpattiþ pravarttamànàü tasyàr'thasya savikalpakaj¤ànavedyatvàt, savikalpakaj¤ànànà¤ca ÷abdapurassaratvàt purovartiti ÷abda eva paryavasyati---iti / tadasat / yathaiva ÷abdapurassare 'pi savikalpakaj¤àne liïgasya, indriyàõà¤ca nirvikalpakada÷àyàmartha evàvadhàrita÷aktitvànna ÷abdamàtre paryavasànam, tathà dçùñàrthàpattau sàkùàdupapàdaker'tha evàr'thàpatteþ pràmàõyàbhyupagamàt, ÷rutàrthàpattavapi tatraiva tasyàþ pràmàõyaü yuktam, na ÷abde / tasya sàkùàdanupapatti÷amanàsamarthatvàt / ki¤ca sarvatra savikalpakaj¤àne ÷abdassmaraõaviparivartã na prameyatàü pratipattumarhati / savikalpakalpakaj¤àneùu pårvapratãyamànatà ca ÷abdasya nàtãva pramàõavatã, kintvarthapratãtàveva samànakàlaü ÷abdasmaraõamiti pratãtyàråóham / tena na ÷rutàrthàpatti÷÷abdaviùayà / na ca ÷abdànupapattyà ÷abdakalpanaivocità, tasya svàte 'nupapattyabhàvàt / anvitàbhidhànànupapattyà tu kalpanà prasarantã yogyapratiyogyarthaviùayaivàvatiùñhate, tasyaivà'kàïkùitatvàt, 1127da÷amàdyanyàyena padàrthavat pårvapratãtasyàpi ÷abdasyopekùaõãyattvàt / na ca "dvàrami"ti yatràdhyàhàraþ, tatràpyàvriyatàm, saüvriyatàmiti và kalpayitumarthàpatteþ prabhaviùõutà, sàmànyakalpanàmàtrahetutvàt / tasmàdaparipårõaparipårakatayà lokata evàdhyàhàrasyàpyupapattiþ1128 / tatra yaugyatayà, prakaraõàdiva÷ena ca vi÷eùàvadhàraõàdartha eva ca paripåraka iti, anupayogã ÷abdasyàdhyàhàraþ / ato vi÷vajidàdau niyojyena, sarvatra ca karaõopakàreõa, vikçtiùu ca pràkçtapadàrthaira÷abdopasthàpitairapi siddhamanvitàbhidhànam / àkàïkùàvacca sannidhàvapi sannidhàpakakrameõaiva kramo veditavyaþ, tadanusàreõa cànvitàbhidhànamapitathaiva---iti / sannidhi÷÷abdajanmaiva vyutpattau nopalakùaõam / adhyàhçtenàpyarthena loke sambandhadar÷anàt // sahasaiva na sarveùàü sannidhiþ pratiyoginàm / sannidhàpakasàmagrãkrameõa kramavànasau // yathà yathà sannidhànaü jàyate pratiyoginàm / tathà tathà krameõaiva ÷abdairanvitabodhanam // iti saïgraha÷lokàþ / ato yathoktàkàïkùà---sannidhipràptamàkàïkùitaü sannihitaü yogya¤ca yat padàrthàntaram, tena saïgatamityarthaþ / yogyatàniråpaõam / kiü puraridaü yogyatvaü nàma ? ucyate--yat 1129sambandhàrham / sambandhàrhamidamiti kathamavagamyate, sambandhitvena dçùñatvàt / nanvevaü tarhi kathamapårve kàrye 'nvitàbhidhànaü vede, tena saha kasya cit sambandhasyàdar÷anàt / ucyate---sàmànyato yogyatàvadhàraõaü vi÷aiùapratittàvupàya ityadoùaþ / yadapi tadapårvam, tadapi kàryameveti dçùñacarakàryasambandhaü yat, tadyogyamityavasãyate / sàmànyenaiva yogyatvaü loke yadavadhàritam / tadanvitàbhidhànasya vyutpattàvupalakùaõam // iti saïgraha÷lokaþ / yogyatàviùaye matàntaropanyàsa---niràsau / anye tu---yadayogyatayà nàvadhàritam, tad yogyam / tenàlaukikenàpi vidhyarthenànvitàbhidhànaü siddhyatãtyàhuþ / tadidamasàram / yathàpramàõàntaràvedye vastani kasyacid yogyatàvadhàrayituü na ÷akyate, tathaivàyogyatàpãti, sarvasyàpratãtenàpi sarvaprakàreõa tasminnanvayassyàt / bhàvàrthasyaiva viùayatvenànvayaþ, anupàdeyavi÷eùaõavi÷iùñasyaiva svargakàmàdeþ niyojyatayànvaya iti niyamo nopapadyata ityalamatiprasaïgena // 8 // nanvanvitàbhidhànapakùe vyutpattàvupalakùaõà÷rayaõameva gauravamityatrà'ha--- padàrtheùvapi caivaiùà sàmagryanvayabodhane // 9 // yasyàpi mate padàrthà evànyonyànvayamavagamayanti, tenàpi pratiniyatànvayabodhasiddhyarthamidamà÷rayaõãyameva--àkàïkùà--sannidhi--yogyatàvanta eva padàrthà 1133vàkayàrtha bodhayanti, nànya iti, etadeva kathamiti paryanuyuktena vçddhavyavahàre tathàdar÷anàditi parihàro vàcyaþ / tasmàdubhayapakùasàdhàraõatvànnedaü dåùaõam // 9 // nanvevamapi kena vi÷eùeõàbhihitànvayaü parityajya, anvitàbhidhànamà÷ritamiti / 1134atrà'ha--- kintu teùàmadçùñaiùà ÷aktirmànàntaràdgatau / kalpyà vi÷iùñàrthaparapadasaüspar÷abhàvità // 10 // padàrthànàü hi ÷abdàdanyataþ pramàõàt pratãyamànànàmanyonyànvayabodhakatvaü na pratãtamiti, ÷abdàbhidheyànàü tadavagama÷aktiþ kalpayitavyà / tasyà÷cotpattau ÷abdasaüspar÷a eva heturityà÷rayaõãyam / ÷abdo hi vi÷iùñàrthapratipattiparatayà lokavyavahàreùu prayujyamàno dçùñaþ / na co 'sau sàkùàdvàkyàrthapratipàdane samartha iti, padàrthànavàntaravyàpàrãkaroti / te ca yadyanyonyànyànvayabodhane samarthàssyuþ, tadà teùàmavàntaravyàpàratà syànnànyatheti, vi÷iùñàrthàvabodhapara÷abdasaüspar÷àdeva teùàmeùà ÷aktiràvirbhavatãti, ÷abdasyàpi padàrthagatànvayabodhakatva1135 ÷aktyàdhàna÷aktirà÷rayaõãyà / syàdevam---yadi mànàntaràvaseyànàü padàrthànàmanyonyànvayàvagame sàmarthyaü na syàt / asti tu tat ÷vaityasyànavadhàrità÷rayavi÷eùasya pratyakùadçùñasya,a÷vasyàpratipannaguõavi÷eùasya pratyakùahveùà÷abdànumitasya padanikùepa÷abdànumitasya, aj¤àtakartçbhedasya dhàvanasya, "÷veto '÷vo dhàvatã"tyanvayabodhakatvadar÷anàt / 1136tadàhurvàrttikakàrami÷ràþ--- "pa÷yata÷÷vetamàråpaü hveùà÷abda¤ca ÷çõvataþ / khuranikùepa÷abda¤ca ÷veto '÷vo dhàvatãti dhãþ // dçùñàvàkyavinirmuktà" iti / [÷lo. và. và. adhi. ÷lo. 358] àråpam---avyaktaråpamityarthaþ / tena guõavi÷eùo na pratyakùamavasãyata ityarthaþ / atrocyate---kiü yenaiva puruùeõa ÷vaityasamànà÷rayau hveùàdhvani-padanikùepa÷abdàvavagatau, tasyaiveyaü "÷veto '÷vo dhàvatã"ti dhãþ ? uta yasya'pàdànànadhyavasàyaþ, tasyàpi---iti ? kimataþ / yadi tàvadapratyàkalitahveùàdhvatina-padavihàranirdhoùàpàdànasyetyucyate, tadàpratãtivirodhaþ / sa hyevaü pratipadyate---bhavitavyamasmin de÷e nånama÷vena, bhavitavya¤ca kenaciddhàvateti / athà÷vasaübandhinameva surapuñañaïkàraravamabhyàsapàñavava÷àdavaiti, tadàsàva÷vavartinãmeva vegavatãü gatimanuminotãti, na punaþ kevalàmevàvagamya, tasyànvayaü padàrthasàmarthyenàvabuddhyate / yo 'pi tasmin de÷e nàstyanyo '÷vàditi ni÷citya, pàri÷eùyàdapàdànàdhyavasàye 'pi hveùàdhvane÷÷vaityasamànàdhikaraõama÷vatvamapyadhyavasyati, / tasyàpi gçhàbhàvadar÷anamiva bahirbhàvàvagatàvarthàpattiþ---"yo 'yaü ÷vetaþ, sa eùo '÷vaþ" ityatra pramàõam / yastu ÷vaityasamànàdhikaraõau hveùàdhvani-khurapuñañaïkàràvadhyavasyati,tasyàpya÷vatve vegavati ca gamane ÷vetavartinyevànumànam, na svatantrayoþ / ataþ pramàõàntareõàsambaddhàvabhàtànàü padàrthànàü na kvacidanyonyasambandhabodhakatvamanumànàrthàpattivyatirekeõa pratãtam / api ca yadi padàrthàvagatimàtràdeva parasparànvayàvagamaþ, tadà kasmin pramàõe tasyàntarbhàva iti vàcyam ? na tàvacchàbde, ÷abdàbhàvàt / padàthàbhidhànàvàntaravyàpàreõa hi 1138yacchabdàdanvayaj¤ànam, tacchàbdamityeùa vo ràddhàntaþ / 1139tasmànnàsya ÷àbde 'ntarbhàvaþ / pramàõàntaràbhyupagame tu ÷àbdasyocchedaþ, ÷abdàvagatapadàrthaviùaye 'pi tasyaiva pràmàõyaprasaïgàt / tasmàcchabdàbhihitànàü padàrthànàmanyatràdçùñaü vàkyàrthabodhanasàmarthyaü kalpayitavyam / tadàdhàna÷akti÷ca ÷abdànàmapãti kalpanàlàghavàcchabdànàmevànvitasvàrthàvabodhana÷aktimàtraü kalpayituü nyàyyam / tena pàramparyeõa padànàmanviteùu sàmarthyamiti nirastam / 1140nanvanantapratiyogyanvitasvàrthabodhanaviùayà anantà eva ÷abdasya ÷aktayaþ kalpayitavyàssyuþ / abhihitànvayavàde tvekasminnarthe ekasya ÷abdasyaikaiva ÷aktiriti / 1141tanna---ekayaivà'kàïkùita-sannihita-1142yogyàrthànvitasvàrthàbhidhàna÷aktyà pratiyogibhedena kàryabhedopapatte÷cakùuràdãnàmiva / cakùuryathaivaikayà dar÷ana÷aktyà ghañàdipratiyogisahàyabhedàjj¤ànàni bhinnàni janayati, tathà ÷abdo 'pi pratiyogibhedàditi mantavyam / ki¤ca padàrtheùvapi tulyametaditi na ki¤cidetat / anye tvàhuþ---àkàïkùà-sannidhi-yogyatàvantaþ padàrthà vàkayàrthãbhavanti, na punarvàkyàrthameva bodhayantãti / tadidamatimandam---vàkyàrthàvagateþ kàraõàbhàvaprasaïgàt / anupàyatve padànàmanvayapratãtau padàrthà api cenna kàraõam, akàraõikaivà / dyapadyeta / syànmatam / kriyàpadena, kàrakapadena và sàkàïkùer'the 'bhihite, yadeva padàntareõa yogyapratiyogipadàrthàntaraü sannidhàpyate, tadave tasya sambandhitvenàvatiùñhate--iti / satyamevam / avagatistu tatsambandhasya kinnibandhaneti vàcyam / atha pårvapadàrthe sàkàïkùe abhihite, yat padàntaramuccaritam, tat tatsambandhitayaiva svàrthamupanayati pratyayavat / yathà prakçtyarthe pårvapratãte pratyaya uccàryamàõassvarthaü tadvi÷iùñamevàbhidhatte, tathà padàntaramapi / taduktaü, "prakçtipratyayau pratyayàrthaü saha bråtaþ" [ma. bhà.] iti / prakçti svàrthaü pratyayàrthavi÷aiùaõatvenopanayatãti, pratyayena tadarthamàhetyarthaþ / tathà coktam--- "nityaü vi÷iùña evàr'the pratyayo yatprayujyate / tatpårvataravij¤àtaprakçtyarthavi÷eùaõàt" // iti / aïgãkçtaü tarhi dvitãyasya padasyànvitàbhidhànam, prathamasya tathàpi nàstãti cenna / vàkye pàdànàü prayogakramaniyamàbhàvàt / yadeva kadàcit prathamam, tadeva kadàcit dvitãyamiti, sarvapadànàmevànvitàbhidhànamàpatitam / abhihitànvayavàdã ca prakçti-pratyayayorapyanvaya-vyatirekàvadhàritavyatirikta÷aktikayorabhihitànvayameva padavadicchati / tathà ca--- "prakçtipratyayau bråtaþ pratyayàrthaü saheti yat / bhedenaivàbhidhàne 'pi pràdhànyena tathocyate" // "pàkaü tu pacirevà'ha kartàraü pratyayo 'pyakaþ / pàkayuktaþ punaþ kartà vàcyo naikasya kasyacid" // 1143// ityàha / ki¤ca pratayaya÷cedanvitàbhidhàyã, tadà tadavi÷eùàt padànàmapyanvitàbhidhàyità kimiti nàbhyupeyate, kimardhavai÷asena / yadi prakçti-pratyayayorapyanvitàbhidhànamasti, na tarhi dvàramityatrànvitàbhidhànànupapattinibandhayà'kàïkùayà vivriyatàü, saüvritayàü vetyadhyàhàraþ / ucyate / dvàramiti prathameyaü pràtipadikàrthàvyatiriktàrthàbhidhàyinã / tenàtra kena sahànvitasyàbhidhànam / vyatiriktàrthe pratyaye pravi÷etyàdau yo 'dhyàhàraþ, so 'bhihitàrthànupapattyaiva vi÷vajidàdivaditi na doùaþ / vàkyàrthaviùaye bhaññapàdamatam / 1144vàrtikakàrami÷ràstu-làkùaõikàn sarvavàkyàrthànicchantaþ padàrthànàmanvayàvabodha÷aktikalpanàü niràkurvanti / ananvitàvastho hi padàrtho 'bhihito 'nvitàvasthàü svasambandhinãü lakùayati / avasthà-vasthàvatorhi sambandhàt, avasthàvatyabhihite, bhavatyevàvasthàpi buddhisthà // sarvatra ca sambandhini dçùñe, sambandhyantare buddhirbhavatãti këptameva / tena nàsti padànàmanvitabodhane ÷aktikalpaneti / tadàhuþ--- "vàkyàrtho lakùyamàõo hi sarvatraiveti nassthitiþ / " atràpare bruvate---neyaü lakùaõà, svàrthàparityàgàt / svàrthaparityàgena hi gaïgàdiùu lakùaõà dçùñà-iti / te tu mãmàüsàtantràntaþpàtavaikalyenaivamàhuþ / lakùaõãyava÷ena hi kvacit svàrthasya tyàgaþ, saügraho và / "sçùñãråpadadhàtã"ti 1145lakùaõàyàssvãkàraþ, 1146guõinàü tadgaõapañhitànàü sçùñi÷abdarahitànàmapi lakùyamàõatvàt, tadantargatatvàcca sçùñyarthasrå / tathà "paurõamàsãü yajate" ityekavacanànupapattyà paurõamàsã÷abdo yàgavacano yàgasamudàyalakùaõàrthaþ1147 / na ca samudàyaparigrahe samudàyityàgaþ, tadà÷rayatvàttasrå / tathaitaretarayogadvandve dvivacana-bahuvacanànupapatterarthàntarasahitàvasthà lakùaõayà'÷rãyate, na càvasthàvatparityàgaþ / tathà niùàdasthapatyadhikaraõa [mã. da. 6. 1-10] pårvapakùe ùaùñhyarthalakùaõà syàdityucyate, na tatra prakçtyarthasya tyàgo 'pyàpadyate / tathà 1148rathaghoùeõetyatra rathasyàparityàgaþ / tathà "medhapataye 1149medhami"tyekavacanàntasya mantrasya lakùaõayà prakçtau nive÷aþ / na ca guõinoragnãùomayostatra hànamiti, 1150svàrthàparityàge 'pi yuktaiva lakùaõà / gurumatena lakùaõàniråpaõam / atrocyate / kathaü punariyaü lakùaõà ? / vàcyasyàr'thasya vàkyàrthe sambandhànupapattitaþ / tatsambandhava÷apràptasyànvayàllakùaõocyate // 1151// iti saïgraha÷lokaþ1152 / "gaïgàyàü ghàùaþ," ityàdiùu ÷rautasya gaïgàpadàrthasya vàkyàrthe 'nvayàsambhavàt, taü parityajya tatsambandhàllabdhabuddhisannidheþ kålàdyarthasya vàkyàrthànvayitàdhyavasãyate / ata evà'huþ--- "anupapattyà, sambandhena ca lakùaõà bhavatã"ti / iha ca "gàmànaye"tyàdau na ÷rautasyàr'thasyànvayàyogyatvaü, nàpyanvitàvasthasyà'nayanasambandhàrhatà1153 / anvitàrthasyànvayàntaràsambhavàt / atha mà bhådeùà lakùaõà, kinatu kriyàvagata kàrakànvayinãmàtmano da÷àmavagamayati, avinàbhàvàditi / ucyate---÷àbdatvaü tàvaditthamapahnutamanvayàvagamasya, kintu sàmànyatodçùànumànagocaratàbhyupagatà bhavati / tathà vi÷iùñànvayàvagatiranupapadyamànà 1154nirmålà'padyate / atha vi÷eùànvayaü vinà vyavahàrànavakalpanàdanarthakaü ÷abdoccàraõamiti tadà÷rayaõam, evamapi prekùàpårvakàriõàü1165 sàrthakavàkyamàtraprayogiõàü vacanàdvi÷eùànvayàvagamaþ / vede tvànarthakyena na bhavitavyamiti, pramàõàbhàvànna ÷akyate vi÷eùànvayo 'vagantum / na ca loke 'pyànarthakyamàpadyata ityetàvatà kàraõenopàyàdvinàpi vi÷eùànvayàdhyavasànaü yuktam / na hi dagdhukàmasyodakopàdànamanarthakamiti, jalasya dàha÷aktiràvirbhavati / kàmamànarthakyam / na punassàmànyatodçùñasya 1156vi÷eùànvayàvasàyità / athà'kàïkùita-sannihita-yogyànyavaparatà vçddhavyavahàre padànàmavagateti, vyutpattyanusàreõa vi÷eùànvayàvagamaþ / tanna tatra vçddhavyavahàra eva tatparatà padànàm, padàrthànàü và upàyàbhàvena kathaü nàma nirvahati ?me cintà sà hi padànàm, padàrthànàü và ÷aktikalpanàü vinànupapanneti manyàmahe // 10 // sà ca padànàmevocitetyàha--- 1157pràthamyàdabhidhàtçtvàt tàtparyàvagamàdapi1158 / padànàmeva sà ÷aktirvaramabhyupagamyatàm // 11 // prathamabhàvãni padànyatilaïghya, nàr'theùu vàkyàrthabodhana÷aktirà÷rayituü yuktà / ki¤ca padàni tàvadabhidhàyakànãti nirvivàdam / tena teùàmabhidhàna÷aktissampratipannaiveti, tasyà evànvayaparyantatayà kalpayituü sukarà / padàrthànàntu bodhana÷aktireva kalpyà / tena "dharmikalpanàto varaü dharmakalpanà 1159laghãyasã"tyanvitàbhidhàna÷aktiþ padànàmeva kalpayitumucità / ki¤ca padànyabhidhàyakànãùyante, tatra yadi svaråpamàtraviùayàmeva padàrthabuddhimàdadhyuþ, tadàpyabhidhàyakatà hãyeta, tasyà buddhessambandhagrahaõasamayajàtapadàrthabodhakasaüskàronmeùaprabhavatvàt / ava÷yaü hi sambandhasmaraõasiddhyarthaü sambandhibhåtàrthasmaraõasaüskàrodbodho 'ïgãkaraõãyaþ / tasmàt sambandhagrahaõasamayànadhigatànvitàrthapratipàdanàbhyupagama eva ÷abdànàmabhidhàyakateti, tàmaïgãkurvatà padànàmanvitàbhidhàyakatà'÷rayaõãyà / yastu--- "padamabhyadhikàbhàvàt smàrakànna vi÷iùyate" // [÷lo. và. adhi. 6. 107.] iti / tathà--- "bhàvanàvacanastàvat tàü smàrayati lokavat" // [÷lo. và. adhi. 7. ÷lo. 248] iti cà'càryavacanadar÷anàt smàrakatàmeva padànàmabhidhàyakatvamàha, taü pratyàha--- "tàtparyopagamàdapã"ti / yenàpi vàdinà padànàü smàrakatvameva padàrtheùvaïgãkçtam1160, so 'pi vàkyàthapratipattiparatàü padànàmabhyupaityeva, anyathà vàkyàrthasyà÷àbdatvaprasaïgaþ / eva¤cet padànàmeva sàkùàdvàkyàrthabodhana÷aktirastu, kiü paramaparà÷rayaõena1161 / tena padàrtheùu padànàü smàrakatvàtiriktaü ye 'bhidhàyakatvamàhuþ, teùàü ÷aktitrayakalpanà / ekà tàvatpadànàmabhidhàyakatva÷aktiþ, aparà ca padàrthagatànvayabodhana÷aktyàdhàna÷aktiþ, padàrthànà¤cànvayaj¤àpana÷aktiriti / smàrakatvavàdinastvabhidhàna÷aktiü hitvà ÷aktidvayakalpanàlàghavàt, uktenaiva nyàyena padànàmeva ÷aktikalpanàyà 1162ucitatvàt, anvitàbhidhàyãni padànãti sthàpitam // 11 // samprati pårvoktamitaretarà÷rayadoùaü parihartum, yathà padebhyo vàkyàrthapratipattiþ, tathà dar÷ayati--- 1163padajàtaü ÷rutaü sarvaü smàritànanvitàrthakam / 1164nyàyasampàditavyakti pa÷càdvàkyàrthabodhakam // 12 // yastàvadagçhãtasambandhaþ, yasya ca sambandhagrahaõasaüskàro notpannaþ, pradhvasto và sa vàkyàrthapratipattau nàdhikriyate / yastvanapabhraùñasambandhagrahaõasaüskàraþ, sa padaü ÷rutvà nånaü tàvadidaü smarati---idamasyàkàïkùita-sannihita-yogya-pratiyogyanvitasya vàcakamiti / eva¤ca smaratà smçtameva ananvitamapi1165 svaråpamanavayabhàjàm / na caikapada÷ravaõe vàkyàrthàvagatiritika÷cinmanyate / abhihitànvayavàdino 'pi yàvat padàntaramarthàntaraü nopasthàpayati, tàvadanvayàvagamo nàsti / padàrthasyànvayàvabodhinaþ padàrthàntaràpekùatvàt, pratiyogisàpekùatvàdanvayasya / atastanmate 'pi sarvadairananvitasvàrthà 116abhidhànãyàþ / pa÷càttebhyassarvebhyassmçtyàråóhebhyo vàkyàrthapratipattiraïgãkaraõãyà / tadàhurvàrtikakàrami÷ràþ--- "te 'pi1165 nevàsmçtà yasmàdç vàkyàrthaü gamayanti naþ / tasmàt tatsmaraõeùveva 1167saühateùu pramàõatà" // [ bçhaññãkà ] iti / ata eva tatrabhavata àcàryasya vàkyalakùaõaü "saühatyàr'thamabhidadhati padàni vàkyami" [÷à. bhà. balà. a. pa. 824.] ti / nanvanvitàbhidhànavàdinàü kathaü vàkyàrthapatipattiþ / ÷råyamàõena hi padena yor'tho nàvabodhitaþ, sa kathamantarhite tasminnavabhàseta / ucyate---abhihitànvayavàdino 'pi nàyaü niyamaþ---÷råyamàõa eva pårvapårvavarõajanitasaüskàrasahito 'ntyo varõaþ padàrthapratipàdaka iti, bàlyada÷àdhãtàt pràganavadhçtàrthàdaïgaparij¤ànasaüskàràt pa÷càt smçtàdapi vedàdarthàvagamadar÷anàt / tena smçtyàråóhasyàvagamakatvamadoùaþ / ÷råyamàõena hi padena pratiyogisàpekùatvàdanvitàbhidhànasya pràk sahakàrivirahàdartho nàbhihitaþ, pa÷càdabhidhãyata iti kimanupapannam / ye 'pi vàdina evamàhuþ---ekameva padamanvitàbhidhàyakamastu, itaràõi ca padàni pratiyogisannidhàpanamàtra eva vyàpriyantàm / na càgçhyamàõavi÷eùatà, pràthamyena, pradhànapadatvena và vi÷eùagrahaõàt / ata eva cà'huþ--- "padamàdyaü1168 và vàkyam, pradhànaü padaü và vàkyami" [và. pa. kà. 2. ÷lo. 2.] ti / tànpratyàha-- "sarvami"ti / prathamasyaiva syàdvàkyatà yadi, sarvapadàrthànàü prathamapadàrthànvitatà syàt / na càyaü niyamaþ / "aruõayaikahàyanyà piïgàkùyà somaü krãõàtã" [tai.saü. 6.1.9ñati krayamàtrànvayitavàdàruõyasya / ki¤ca1169 vàkye padànàmànupårvyaniyamàbhàvàt, kadàcittadeva prathamaü sadanvitàbhidhàyakam, anyadà neti na yuktam / tathà pradhànapadasyàpi vàkyatvamayuktam, somapadàrthena1170 saha sarveùàmananvayàt / yadyapyàruõyàdãnàü sarveùàü somaü pratyaidamarthyamasti / tathàpyasmin vàkye kraya evà'ruõyàdãnàmaidamarthyena, kriyà-kàrakabhàvena cànvayaþ / krayadvàdeõa tu somaü pratyaidamarthyamàtram / atha yatpratipàdanaparaü vàkyam, tat pradhànamityucyate / iha tu kraya eva sarvakarmakaraõàvacchinnaþ pratipàdyate / tena krãõàtãtyetadeva1171 pradhànaü padam, tadanvayità ca sarveùàmàruõyàdãnàmiti / atrocyate---vàkyasya yat tàvat tàtparyaü, 1172tanna vyavasthitam / kvacidàkhyàtaparatvameva---"agnihotraü juhotã"ti / kvacid guõavidhiparatvaü, dadhnà juhotã"ti / tena pradhànapadatvasyàpi sarveùàü padànàü sambhavàt, sarveùàmeva padànàmanvitàbhidhàna÷aktirà÷rayaõãyà / tathà sati yatràpi klépta÷aktikatayà tadanvitàbhidhàyakatvamaviruddham / padàrtheùvapi caitat tulyameva / nanvevaü "gàmànaye"tyàdau parasparaparyàyatà sarva÷abdànàü syàt / yathà "gàmi"tyanenà'nayatyanvitàbhidhànam, tathà "''naye"tyanenàpi gavànvitàbhidhànamiti / ucyate---dvàvetàvarthau, yadànayanànvitaü gotvam, gavànvita¤cà'nayanamiti / tenaikaikenaikaikasyàrthasyàbhidhànàt kutaþ paryàyatvaprasaïgaþ / padàrtheùvapi caitatsamànam / nanu krãõàtyarthasyà'ruõyàdyanekàrthànvitàbhidhànàdàvçttilakùaõo vàkyabhedassyàt / na / tantroccàraõàt / vairåpye ca tantratànupapattervàkyabhedassyàt / "nyàyasampàditavyaktã"ti kimidam, yàvannyàyena vacanavyaktirnasampàdyate, tàvat padajàtaü vàkyàrthasyàvabodhake na bhavati / lokavya1173vahàravartibhirnyàyairyàvat---idaü vidheyam, idamanuvàdyam / idaü pradhànam, idaü guõabhåtam / idaü vivakùitam, idavivakùitamityàdi na sampradhàryate, tàvanna kvacidvedavàkyàrtho 'vabuddhyate / taduktaü vàrtikakàrami÷raiþ--- "tàvadeva hi sandeho vedavàkye ÷rute bhavet / yàvanna vacanavyaktistasya spaùñàvadhàryate // j¤àtvà tu vacanavyaktiü mãmàüsànyàyakàtaràþ / pratãyante samastà÷ca vedavàkyàrthasaü÷ayàþ" // iti / ata eva mãmàüsàyà vedavàkayàrthapratipattàvitikarttavyatàtvam / taduktaü taireva--- "dharme pramãyamàõe hi vedina karaõàtmanà / itikartavyatàbhàgaü 1174mãmàüsà pårayiùyati" // [bçhaññãkà ] iti / nanu loke dràgeva vàkyàrthàvagatirneyatãü sàmagrãmapekùate / ucyate---atyantàbhyasteùu vàkyeùu syàdevam, adçùñàrtheùu smçtyàdivàkyeùu, loke 'pi nànàvidhavivàdotthànàt kuto dràgevàr'thani÷cayaþ / api ca kàraõàbhàvenàpi lokasyàyaüviveko nàsti / taduktam--- "bahujàti-guõa-dravya-karmabhedàvalambinaþ / pratyayàn sahasà jàtàn ÷rauta-làkùaõikàtmakàn // na lokaþ kàraõàbhàvànnirdhàrayitumarhati / balà-balàdisiddhyarthaü vàkyaj¤àstu 1175vicinvate" // [ taü. và. pç-] iti / yaccedaü sarvapadànàmanvitàbhidhàyitvamucyate, tat sarveùu ÷rautàrtheùu padeùu / làkùaõika-gauõàrthapadaprayoge tu yadeva tatra ÷rautàrtha padam tadevànvitàbhidhàyakam, itarattu padaü pratiyogisannidhàpanaparameva / tatra vàcakatva÷aktyanavadhàraõàt svàrthasyàpi tattadànãmavàcakam, anvayàyogyatvàt / kintu tadarthena smçtena yat svasambandhi, svasadç÷aü và svayamanvayayogyamupasthàpyate, tenànvitaü ÷rautàrthameva padaü svàrthamabhidhatta iti dar÷anarahasyamidam / na ca sarvapadànyeva làkùaõikàni, gauõàni và vàkye sambhavantãti niravadyam / kvacidabhidhànaü nimittam, kvacidabhihitor'tha iti ca yaduktam, tacchabdopasthàpitatàü dar÷ayituü gauõamabhihitatvagrahaõam // 12 // kathaü punaranvitàbhidhàyinàü padena svaråpamàtraü smàrayituü ÷akyamityàha--- anvitasyàbhidhàne 'pi svaråpaü vidyate sadà / tena svaråpamàtre 'pi ÷abdo janayati smçtim // 13 // evaü tàvat sambandhagrahaõàntargataü svaråpasmaraõamuktam / samprati svaråpamàtrasmaraõamapi padàdeva nànupapannamityàha--- yathàr'thenàpramàõena svapadaü smàryate kvacit / padenàpyapramàõena tathàr'thassmàrayiùyate // 14 // na hi yatpramàõaü, tadeva smaraõakàraõam, apramàõameva hi tat / yasya tu yena saha kadàcitpratyàsattiþ pratãtapårvà, sa tatra saüskàrodbodhaddhàreõa ÷aknotyeva smçtiü janayitum / asti ca svaråpasyàpi tadabhidheyàntargatyà ÷abdena pratyàsattiriti, ÷àknoti tatràpi ÷abdassmçtiü janayitum, arthavat / yathà nirvikalpakada÷àpratãtamarthasvaråpamàtramanabhidhemapi ÷abdaü smàrayati, tathà ÷abdo 'pyarthamiti, kimanupapannam / etena---padoccàraõànantaraü padàrthasvaråpapratãtissamarthità / abhihitànvayavàdino 'pi sà na pramàõam, abhyadhikàrthaparicchedàbhàvàt / "anadhigatàrthagantç pramàõami"ti siddhàntàbhyupagamàt / taduktam--- "sarvasyànupalabdher'the pràmàõyaü smçtiranyathà" [÷lo. và. au. så ÷lo. 11.] iti / ata eva smçtiriyam, yadi punassmçtireùà nàbhyupeyeta, tadà pramàõa-smçti-saü÷aya-viparyayebhyaþ pratipattyantarànabhyupagamàt padàt padàrthapratãtiþ kvàntarbhàvyatàmiti vàcyam / ata evàbhihitànvayavàde 'pi smàrakatvamevàsmabhyaü rocate // 14 // itaretarà÷rayamidànãü pariharati--- smçtisannihitairavamarthairanvitamàtmanaþ1176 / arthamàha padaü sarvamiti 1177nànyonyasaü÷rayaþ // 15 // svàrthasvaråpamàtrasmaraõe hi na padaü padàntaramapekùate / smçtisannihitamapãdaü bhavatyeva sannihitam / nàsti tenetaretarà÷rayatvam / nanu vçddhavyavahàreõa vyutpattiþ, anvitàrthapratipattinibandhana÷ca vyavahàraþ, atastaddar÷anàt anvitapratipattirevànumàtuü ÷akyà, na tvananvitapadàrthamàtrasmaraõam / ucyate---vyavahàrànumitànvitapratipattyanyathànupapattirevànanvitasvàrthasmaraõasambhave pramàõam / dar÷itaü hyetat---nànanvitapratipattimantareõànvitapratipattirupapadyata iti / 1178atra ka÷cidàha---yadi smçtisannihitamà÷rityànvitàbhidhànaü paraiþ kriyate, tadà smaraõasya pratyàsattinibandhanatvàt, anekeùà¤càr'thànàü pratyàsattisambhavàt, teùu smçtisannihiteùvagçhyamàõavi÷eùatvàt, "uravàyàü pacatã"ti nokhà pacatayarthànvitaiva kevalàbhidhãyeta / sà hi 1179kulàlàdyanvitàpi pratipannaiveti, smaraõàt tadanvitàpyuravàbhidhãyeta / tathà pacatyartho 'pi piùñakàdikaraõako 'vagata1180 iti tatsmaraõànnaudanànvita evàbhidhãyeta / abhihitànvayavàde tu nàyaü doùaþ / ekaikasyàr'thasyàbhidheyatvàditi / 1181atrocyate---padàttàvat padàrthapratãtissmaraõàd bhinnà vadituü na ÷akyate / tena smçtànàmevànvayabodhakatvamityà÷rayaõãyam / tathà ca tulyo doùaþ / atha ÷abdaissmàritànàmanvayabodhakatvaü1182 vçddhavyavahàre tathàdar÷anàdityadoùaþ1183 / matàntare 'pi tulyametat / na càyamekàntaþ, vçddhavyavahàre 'dhyàhçtenàpnayarthenà'nvitàbhidhànadar÷anàdityuktam / atha ÷abdairbahavor'thàssmàryante, kintu teùàü katamenànvayàvabodhakatvamiti na vidmaþ1184 / abhihitànvayavàde tvabhihitenaivànvayabodhakatvaü yuktameveti / tadasat / smàrakatvàtirekiõã1185kànyàbhidhàyakatà, yà vyavasthànibandhanam / athocyeta-smàrakatvaü nàma pratyàsattinibandhanam / tena tadatirekiõyabhidheyà--- bhidhàyakatàlakùaõà pratyàsattiraïgãkaraõãyeti / naitadevam / smàrakatvenaiva vçddhavyavahàre dar÷anàt smàrakatvopapatteþ / 1186pratyàyya-pratyàyakatà hi vàcyavàcakatà, sà ca yadyapyagni---dhåmàdãnàü sambandhàntarapårvikà dçùñà / tathàpi ÷abde tathà nà'÷rãyate, kintu vàcakatvàvagamàdeva vàcakatvam / evaü smàrakatvàvagamàdeva smàrakatvamiti, kiü pratyàsattyantarà÷rayaõena / api cànvitàrthavàdina evedaü pratiniyatànvayitvamupapadyate---yatpadàrthàntarànvitàbhidhàyakatayà smàryate, tadanvitasyaiva vçddhavråvahvàre vàcyatvadar÷anàt / yatràpyadhyàhàraþ, tatràpi sannidhàpakava÷ena vi÷eùànvitàbhidhànalàbha iti lokata eva j¤àtamiti, na ka÷ciddoùaþ / api ca j¤àtaü tàvadetad yadanena padenàyamartho 'nvito vàcya iti, tatra yadyanyenàpyanvitàbhidhànaü syàt, tadà vàkyabhedo bhavet / na càsàvekavàkyatvasambhave nyàyyaþ / taduktam--- "sambhavatyekavàkyatve vàkyabhedastu neùyate" [÷lo. và. pra. så. ÷lo. 9.] iti / ata eva yathàkatha¤cidekavàkyatvopapattau vàkyabhedasyànyàyyatvam / loke ca lakùaõà, gauõã ca vçttirvàkyabhedabhayàdeva1187 / anyathà vàkyaü bhitvà kimityadhyàhçtya yogyamarthàntaraü sarvapadànyeva mukhyàrthàni nà'÷rãyante / vede 'pyekavàkyatvabalàdevàr1188'thavàdeùu1189guõavàdàdyà÷rayaõam, 1190sammàrgàdhikaraõe [mã. da. 2. 1. 4.] vibhaktivyatyayavarõanam / audumbaràdhikaraõapårvapakùe ca katha¤cit pa÷uphalakatvà÷rayaõam / citràdhikaraõe [mã. da. 1. 4. 2.] råóhiparityàgena "pa¤cada÷ànyàjyàni bhavantã" [tàü . vrà. 20. 1. 1.] tikatha¤cinnàmadheyatvà÷rayaõam / vàjapeyàdhikaraõe [mã. da. 1. 4. 5.] ca vàkyabhedabhayàdeva nàmadheyatvà÷rayaõam / paurõamàsyadhikaraõe [mã. da. 2. 2. 3.] cànekaguõavidhàne vàkyabhedàpattessmudàyànuvàdakatvasiddhiþ / prakaraõàntaràdhikaraõe [mã. da. 2. 3. 11.] ca vàkyabhedadoùàdevàgnihotrapadasya gauõatvavarõanam / grahàdhikaraõe [mã. da. 1. 3. 7.] caikatvasyàvivakùitatvam / "arddhamantarvedi minoti, arddhaü bahirvedã" [mai. saü. 3. 9. 4.] tyatra [mã. da. 3. 7. 6.] de÷alakùaõàparatvam / kùaumàdhikaraõai [mã. da. 6. 1. 5.] ca pundvayavidhànahànam / haviràrttyadhikaraõe [mã. da. 6. 4. 6.] cobhayapadasyàvivakùà / "vàruõyà niùkàsena tuùai÷càvabhçthaü yantã" [mã. da. 7. 3. 5.] tyatra nirapekùatvatyàgaþ / paryudàsàdhikaraõe [mã. da. 10. 8. 7.] ca na¤arthasya làkùaõikatvamityàda bahutaraü dç÷yate / tatra yadi samabhivyàhviyamàõasya padasyàbhidheyaü parityajya, anyena sahànvayo lakùyate, 1191tadà tadekavàkyatà hãyeta / 1192tadarthamevedamuktaü, "nyàyasampàditavyaktãti" / ekavàkyatvaü hi nyàyaþ1193 / tadanusàreõa yor'thaþ, so 'tra vàkyasyà'÷rayaõãyaþ / vçddhavyavahàracyutpattiniyantritàyàü ÷abdàrthàvagatau ye nyàyàþ vçddhavyavahàre vàkyàrthàvagatihetutayà viditàþ, tànaparijahatà vàkyàrthà boddhavyà iti-sarvàsàmevànupapattãnàmanavakà÷aþ / bhavatu tarhi padàrthàntareõa tàvadanvitàbhidhànamekavàkyatvabalàt tatsmàritena, svayaü smàritena ca tadekavàkyatvànuguõenàr'thàntareõàpi kimityanvitàbhidhànaü na bhavati / ucyate---padadvayenaivànvitàbhidhànasiddheràkàïkùopa÷ànteþ / atha nopa÷àntà'kàïkùà, tarhi ko nàma tatrànvitàbhidhànaü vàrayet / ata evaikapadoccàraõe tadarthasambandhamukhena bahuùvapi smçtisannihiteùuyasyàr'thasya kenacitprakàreõa vi÷eùo gçhyate, tenaivànvitàbhidhànam, agçhyamàõe tu vi÷eùe 'nadhyavasàyàdapratãtireva / ata eva vikçtiùu tatsàdç÷yena yadapårvaü smaryamàõaü svopakàrakaü smàrayati, tadãyenaivopakàreõa paripåraõm / ato yatra bahutaradharmasàdharaõyanibandhanaü sàdç÷yamatyantodmañam1194, tatraiva ÷ãghraü smçtyupapattestadãyopakàraparigraha eva / darvihomeùu tu sarvàpårvàõàmavi÷eùàd vi÷eùo grahãtuma÷akya ityanadhyavasàya eva pràkçtasyopakàrasyaeti, tatraivopakàrakalpanà / 1195api ca yathàvçddhavyavahàràvagamaü vàkyàrthàvabodhaþ / tatra tadeva padena anapabhraùñasambandhagrahaõasaüskàrasya puruùasya niyamena smàryate, tenaivànvitàbhidhànaü padàntarasya dç÷yate, nànyena / sarvaü padaü svàrthaü hi niyamena sambandhagrahaõàt1196 smàrayati, nàr'thàntaram / tata÷ca 1197tenaivànvitasvàrthabodhakateti, na ka÷ciddoùaþ / ki¤ca yadyabhihitenaivànvitasvàrthabodhanàbhyupagama eva pratiniyatànvayabodho ghañate, nànyathà, tarhi kalpyatàü padànàmanvitàbhidhàna÷aktirapi / dvirabhidhànamàpadyata iti cedàpadyatàm, na ka÷ciddoùaþ / pårvaü kevalaü padamananvitaü svàrthamabhidhatte, pratiyogipadàntaràbhihitavastvantarasahàyapràptyà tu tattadanvitamarthamàha, iti na ka÷ciddoùaþ / itthamapi càsmanmate ÷aktikalpanàlàghavamasti, padàrthagatànvayabodhana÷aktyàdhàna÷aktikalpanàtyàgàt / tulyàyàmapi ÷aktikalpanàyàm, padànàmevànvitabodhana÷aktirà÷rayitumucità,1198na padàrthànàm, prathamàvagatatvàt, vàkyàrthe ca 1199 tàtparyasyopagamàditi // 15 // kathaü tarhãdaü bhàùyam--- "padàni hã"tyàdi / tatrà'ha--- anviteùu padairevaü bodhyamàneùu ÷aktibhiþ / anvayàrthagçhãtatvànnànyàü ÷aktimapekùate // 16 // 1200// à÷aïkitottaramidaü bhàùyam / kimà÷aïkitam ? yadyanvitàbhidhàyãni padàni, tarhi nànvayàbhidhàyãni / tatsiddhyarthaü padànàü ÷aktyantaraü kalpyamiti / atredamuttaram / yatpadamanvitàbhidhàyakam, tadanvayàbhidhàyakameva / 1201anyathànvita evàsau nàbhihitassyàditi, anvitaråpeõàr'thenànvayassvãkçtaþ / taü vinà tadasambhavàditi, nàparà tadviùayà padànàü ÷aktiþ kalpanãyà // 16 // kathaü punarasàvarthagçhãta 1202ityatrà'ha--- pratãyannanvayaü yasmàt pratãyàdanvitaü pumàn / vyaktiü 1203jàtimivàr'the 'sàviti samparikãrtyate // 17 // anvayavàne hyanvitaþ / so 'nvayàpratãtau na pratãta eva syàt, kintu svaråpamàtrameva / na ca tadanvitamucyate / tasmàdanvayaü pratipadyamàna1204 evà'nvitaü pratipadyate / yathà vyaktiü pratipadyamàna eva jàtim / ayantu vi÷eùaþ / anvayavànevànvita ucyata iti, anvayo 'pyabhidhànànupravaùñiþ / vyaktimattaiva jàtisvaråpaü na bhavati, kintu vyakteràkàràntarabhåtà jàtistato bhinnà / sàcedàkçti÷÷abdàbhidheyà, na vyaktirapyabhidhànànuprave÷inã, kintvàkàrabhåtà jàtirvyaktervyatiriktàpi vastusvabhàvena vyaktimantareõa na pratãtimanubhavati, etàvatà ca sàmyena dçùñàntaþ, na sarvàtmanà / nanvekavij¤ànàråóhà kathaü vyaktiranabhidheyà / ÷abdotthàpitavij¤ànaviùayatà hyabhidheyatà, asti ca vyakterapi tathàbhàva iti, kathamanamabhidheyateti / 1205÷råyatàmavadhànena sarvasvaü pràbhàkaràõàm / satyamekasaüvittiviùayatà jàtivyaktyoþ / tathàpi cintanãyamidam---kathameùà saüvittirubhayaviùayà jàyata iti / kimasyobhayaviùayatve ÷abdamàtrasyaiva vyàpàraþ ? uta jàtimàtraviùayatve ÷abdassvaråpamàtreõa vyàpriyate / vyaktiviùayatve jàtyanabhidhàyakatayà jàteranyathà bodhayituma÷akyatvàt---iti / tatra tàvadanantàsu vyaktiùu sambanghagrahaõà÷akteþ, àkçtyupalakùitàsu ca yadyapi sambandhagrahaõaü sukaram, tathàpi tadråpavattvenaiva ÷abdàdvyaktyavagamàt, upalakùaõatve kàraõàbhàvàt, cihnàbhàvena ca kriyànvayàsambhavàdàkçtiviùayatve ÷abdavyàpàra iti ni÷cãyate / tenà'kçtirna vyaktiü gamayati, kintu ÷abda eva tadabhidhàyakatayetyàkçtito vyaktirucyate / ato 'nvitàbhidhànàyànvayasyàr'thagrahãtatvàdasàvanvayo nàbhidhãyate / tena vyatiùaktàbhidhànavanna vyatiùaïgàbhidhànaü, niùkçùñàmidhànantu na bhavati / vyatiùaktato 'vagatervyatiùaïgasya, vyatiùaktasya vyatiùaïgaü vinàbhidhànànupapatteþ / 1206bhàùyàkùaràõàmayamarthaþ---padànyanvitamabhidhàya nivçttavyàpàràõi nànvayaü pçthagabhidadhati / athedànãmanvitàþ pratipannà anvayamapi pratãtaü sampàdayanti---iti / loke ca padàrthànàü sambandhagrahaõasamaya eva viditatvàt, vàkyàntare cànvayàntarasyaiva pratipannatvàt, tatparataiva vàkyasyeti / vàkyàrtha÷abdena bhàùyakàro 'nvayamàha / vede tvapårvàtmànvito vàkyàrtha iti 1207vakùyàmaþ / tasya ca svaråpamanavagatamityasyaiva vàkyàrthatvam / evamuktena nyàyena vi÷eùeõaivànvitàbhidhànaü samarthitam // 17 // ye 'nvitàbhidhànavàdina evamàhuþ---vçddhavyavahàraprasiddhasambandha÷÷abdor'thasya vàcakaþ, anvaya-vyatirekàbhya¤ca sambandhàvadhàraõam / na ca vi÷eùànvayaviùayau tau sambhavataþ / kriyàpadaü hi kàrakasàmànyàvyabhicàriõyà kriyayà sahànvaya---vyatirekau bhajate / 1208vi÷eùànvayàntaravyabhicàràt / evaü kàrakapade 'pi yojyam / tanniràkaraõàyà'--- sàmànyenànvitaü vàcyaü padànàü ye pracakùate / niyatena vi÷eùeõa teùàü syàdanvayaþ katham // 18 // dar÷itamidaü---vi÷eùànvaye 'pyàkàïkùà-sannidhi-yogyatopàdhiva÷ena sambandhagrahaõaü sukaramiti, tadabhidhàyakataiva yuktà padànàm / yadi càsau neùyate, tadà vàkyàrthapratipattireva nopapadyate, vi÷eùànvayaråpatvàdvàkyàrthasrå // 18 // nanu ca sàmànyànvayo 'bhihito vi÷eùànvayamàkùepsyati, nirvi÷eùasya sàmànyasya 1209pratyetuma÷aktervi÷eùànvayapratipattirupapannaivetyatrà'ha--- yadyapyàkùipyate nàma vi÷eùo vyaktijàtivat / nirdhàritavi÷eùastu tadvadeva na gamyate // 19 // yathà---jàtirvyaktimàkùipantyapi, na pratiniyataü vi÷aiùamàkùipati, tathàtràpi pratiniyatavi÷eùàlàbhànniyatavi÷eùàtmakavàkyàrthapratipathtataranupapannà // 19 // atha vi÷eùamàtràkùepe 'pyàkàïkùitassannihito yogya÷ca yogavi÷eùo yaþ padàntareõa samarpyate, sa eva gçhyate / 1210 tadatikrame pramàõàbhàvàdityatrà'ha--- yadyapyàkàïkùito yogyo vi÷eùassannidhau ÷rutaþ / sambandhabodhakàbhàve1211 gçhyate na tathàpyasau // 20 // sàmànyànvitàbhidhànavàdino mate padàni tàvat tanmàtra eva paryavasita÷aktãni, padàrthànàmapyanvayabodhana÷aktirnàïgãkriyate / na ca sàmànyàkùepo 'pi 1212niyataü vi÷eùamàskandati / tenà'kàïkùite yogye ca vi÷eùe padàntareõa1213 sannidhàpite 'pi, tadanvayabodhakapramàõàbhàvàt tadanvayo na pratãyetaiva / ata àkàïkùà-sannidhi-yogyatvànyanupayogãnyeva / vi÷eùànvayavàdinastu mate sambandhagrahaõaü pratyupàdhitvena praviùñàni tàni 1214vàkyàrthapratipattàvupayujyante // 20 // tadàha--- sambandhabodhe vyutpattàvupàdhitve1210 samavi÷at / vi÷eùànvayavàde tu yogyatvàdyupakàrakam // 21 // padànàü padàrthàntarasambaddhassvàrtho bodhya ityasyàü vyupattàvupàdhitvena yogyatvàdikamanupraviùñaü1215 vi÷eùànvitàbhidhànavàdipakùe upakàrakam, na sàmànyànvitàbhidhàne-iti dar÷itaü pràk // 21 // dåùaõàntara¤cà'ha--- ki¤ca vastubalenaiva siddhe sàmànyasaïgame / tasya vàcyatvamicchadbhirvçthà ÷abdaþ prayàsitaþ // 22 // kriyà-kàrakasvabhàvàlocanayàpi kàrakamàtreõa, kriyàmàtreõa cànvayàvagamasiddheþ, vçthà sàmànyànvayàbhidhàyakatà ÷abdasyàïgãkriyata iti // 22 // 1216// vàkyamekaü na nirbhàgra vàkyàntyo varõa eva và / padavçndaü smçtisthaü và prathamaü padameva và // àkhyàtapadamàtraü và padàrthà vàpyananvitàþ / 1217sàmànyànvayabodhe và heturvàkyàrthabodhane // padànyeva samarthàni vàkyàrthasyàvabodhane / vi÷eùànvayavàdãni bhàga÷o bhàga÷àlinaþ / iti saïgraha÷lokàþ / tathà coktam / asti và padasyàr'thaþ ? bàóhamasti / kathaü tarhi vàkya-vàkyàrthayorautpattikatvam, vçddhavyavahàràt / satyam / satvavayava÷a ityuktam / iti mahàmahopàdhyàya÷rãmacchàlikanàthami÷rapraõãtàyàü prakaraõapa¤cikàyàü savçttikàyà vàkyàrthamàtrçkàyà upoddhàto nàma prathamaþ paricchedassamàptaþ // ************************************************************************** 11_2 PARICCHEDA 2 atha savçttervàkyàrthamàtçkàyà dvitãyaþ paricchedaþ / kàryaviùaye pårvapakùaþ / 1218upoddhàtabhåtamanvitàbhidhànaü prasàdhya, apårvaü kàryaü vedavàkyànàmartha iti sàdhayitukàmaþ pårvapakùaü tàvadàha--- nanu vyutpattyapekùeùu ÷abdeùvarthàbhidhàyiùu / kathaü mànàntaràvedyaü kàryamàhurliïàdayaþ // 1 // apårvàdhikaraõai [mã. da. 2. 1. 2] liïàdyartho 'pårvamityuktam / pramàõàntaràyogya¤càpårvamiùyate / yacca pramàõàntaràyogyam, tatra sambandhagrahaõama÷akyam, sambandhigrahaõapårvakatvàttasya / vi÷iùñàrthavyavahàradar÷anena hi tadviùayà ÷abda÷aktiranumãyate, tadeva ca sambandhagrahaõam / yacca na pratãyate, na tadviùayo vyavahàro 'vasãyate / tadanavasàye ca, na tadviùayà buddhiranumãyate / tadananumàne ca kuta÷÷abdasya ÷aktiþ kalpyate / apårva¤ca na pramàõàntaragocaraþ / na ca ÷abdàdeva tadavagamya, sambandhàvadhàraõam, itaretarà÷rayaprasaïgàt1219 / avasita÷akteravabodhakatvàt / avabodhakatvàdeva ÷aktyavagamàt / syànmatam / liïàde÷÷abdasyàyaü mahimà, yadanavasita÷aktirapi svàrthamavagamayatãti / tadidamapramàõam1220 / kriyàmàtràvabodhakatvàïgãkàreõa liïàderlokato vyutpattisambhave, ÷abdàntaravailakùaõyenàgçhãtasambandhasyaiva vàcakatvakalpanànupapatteþ / vedavàkyàdapårvakàryàvagaterevaü kalpyata iti cet / na / tasyà evàsiddhatvàt, kriyaiva kàryatayà vedavàkyebhyo 'vagamyata iti, vyutpattibalenàpràmàõikaü manorathamàtravijçmbhitantvapårvaü kàryaü pratãyate--iti / tasmàdagçhãtasambandho liïàdiþ kathamapårvaü kàryamabhidhatte, tathà ca kathaü 1221tadvàkyàrthaþ / abhidheya eva 1222hyartho bhavati vàkyàrthaþ // 1 // eva¤ca--- ÷abdàntaràõyapi kathaü tenàdçùñena kutracid / vadiùyantyanvitaü svàrthaü vyutpattipathadåragam // 2 // tasminnapratãyamàne tadanvitasyàpratãteþ, tatra saübandhàvadhàraõànupapatterdåranirastaü ÷abdàntaràõàü tadanvitasvàrthabodhakatvamiti // 2 // siddhàntaþ / ràddhàntamupakramate--- 1223atrocyate yadà nàma vçddhenaikena bhàùite / jalaü caitrà'harasveti caitra àharate jalam // 3 // tadà vyutpitsamàno 'nyastatraivamavagacchati / 1224buddhipårvà 1225mamevàsya pravçttiriyamãdç÷ã / liïàdiyuktavàkya÷ravaõasamanantaraü vçddhasya vi÷iùñàrthaviùayàü pravçttiü dçùñvà, vyuptitsamàno bàla evamàkalayati---yeyaü svàdhãnàsva pravçttiþ, sà madvad buddhipårviketi / puna÷ca tasyàyaü vimar÷o jàyate---ahaü buddhvà pravçtto1226 yathà, tadvadeùo 'pi / yasyàþ pravçtterhetubhåtà buddhiþ, sà yadviùayà satã mama pravçttihetuþ, tadviùayaivàsyàpãti, punarvyutpitsoranumà jàyate / tadevamanumànadvayametatadvçddhasya svatantrà pravçttiþ-dharmiõã, buddhipårvikà-iti sàddhyo dharmaþ, svatantrapravçttitvàt madãyasvatantrapravçttivaditi, tathà-vçddhasya pravçttihetubhåtà buddhiþ---dharmiõã yadviùayà buddhirmama pravçttihetubhåtà tadviùayaivàsyàpãti---sàdhyo dharmaþ, pravçttihetubhåtabuddhitvàt madãyapravçttihetubhåtabuddhivat---iti / puna÷ca tasyàyaü vimar÷aþ pravarttate / 1227tadasya tu ÷abdena bodhyate / anena mama mànàntareõa tu yadviùayà sà buddhiþ pravçttihetubhåtà, tadvastvanena1228 ÷abdena bodhyate / tadbhàve satyavagamàt, mama tu mànàntareõa tad bodhyata iti---ayamàvayorvi÷eùaþ / tena yat buddhvà pravçttirmama, tadasyànena ÷abdena boddhyata iti ÷abdasya pravçttihetubhåtàrthàvabodhakatàmavadhàrayati // 3 1// / 2 // puna÷ca ko 'sau pravçttihetubhåtor'tha÷÷abdàbhidheya iti nirdhàrayitum, svàtmani pratipannaü pravçttihetubhåtamarthamanusandhatte--- tatra buddhvà pravçtto 'haü kiü tàvat svayamanyadà // 4 // ÷abdanirapekùassvayamahaü pravarttamànaþ kiü buddhvà pravçtta iti jij¤àsate / anyadetyanena---vyutpattitaþ pràgavasthocyate / vyutpannena bàlena yadàtmani pravçttikàraõatayà 1229pratãtam, tadeva vyutpannasyàpãti kalpyate, nànyadityarthaþ / ÷abda-vyàpàrayorbhàvanàtvaniràsaþ / 1230tena ÷abda eva pravçttihetubhåto vidhiþ, tadvyàpàro veti nirastaü bhavati / tayorbàlenà'tmani pravçttikàraõatvenàdar÷anàt / 1231atimandatayà cemau pakùau na sàkùàdupanyasya nirastau / tathàhi---liïàdi÷abdasvaråpasya pravartakatve sarva eva tacchàviõo niyamena pravartteran, nacaivaü dç÷yate, kasyacit kadàcit pravçtteþ / liïàdivyàpàrasya tu pravçttihetutvà÷rayaõaü devàþ pratipadyantàm, pi÷itacakùuùo mànuùà vayaü neyatãü pramàõabhåmimavagàhituü kùamàþ / ÷àbdabhàvanopanyàsaþ / keyaü ÷abdabhàvanà1231 -1231ucyate---liïàdivyàpàraråpà puråùapravçttibhavanànukålà / svaj¤ànakaraõikà, arthavàdoditaprà÷astyalakùaõetikarttavyatàyoginã preraõàtmikà kalpyate / "svàdhyàyàdhyayanavidhinà hi sarve vidhàyakàþ, svàdhyàyapadopàtta÷càtmà niyujyante bhàvayedi" [taü. và. pç. 114ñati / tatra kimityapekùàyàü puruùapravçttissambaddhyate / kenetyàkàïkùàyàü vidhij¤àmeva yogyatayà karaõatvenàïgãkriyate / j¤àtà hi ÷àbdabhàvanà pravçttiü prasåte, yogyatayaivàr'thavàdasamutthaprà÷astyaj¤ànamitikarttavyatàü÷e nivi÷ate / avasãdantã hi vidhi÷aktiþ prà÷astyaj¤ànenottabhyate / tasyà÷ca puruùavyàpàraråpà svargàdibhàvyàvacchinnà bhàvàrthakaraõikà ÷rauta-smàrttà-càrapràptapadàrthajanitakaraõopakàravatyàrthabhàvanà samànapratyayavàcyà viùayabhåtà---iti / tanniràsaþ / tanna / liïàdestàdç÷o vyàpàro vidyata ityatra na ki¤cana pramàõam / liïàdi÷abdànantarabhàvinã puråùapravçttireva pramàõamiti cet / na / tannibandhanatvena pravçtteranyatràdçùñatvàt / ayannibandhanà hi pravçttirdçüùñà, tadeva tàü dçùñvà ÷akyamanumàtum, na punarapratipannapårvakàraõabhàva÷÷abdavyàpàravi÷eùaþ / atha liïàdi÷abda eva pramàõamiti sàhasam, agçhãtasambandhasyàvàcakatvàt / anavadhàrite hi sambandhini, sambandhabodhavaidhuryàt / prprkatha¤ca tatra svàdhyàyàdhyayanavidhinà sarve vidhàyakàssvàtmà ca viniyujyante / puruùaü cvidhiràrthabhàvanàyàü prerayati / ya÷ca yena oüpreryate, sa tena niyujyate / na càcetanànàü gvidhãnàü niyojakatvamapi sambhavati / atha nacc niyojyante / tadapyanupapannam---÷àbdabhàvanàsu sarva÷abdànàü svata eva kartçtvàt viniyogànapekùaõàt / atha na apuruùàþ preraõe viniyujyante, kintvarthàvabodhane / tadapi na ghañate / tatràpi niyojyànapekùàyàstulyatvàt / adhyayanavidhe÷càkùarasaüskàraråpàdhyayanavidhàyakatvàbhyupagamàtà / tathàcà'huþ--- "dravyàdãnàü punaþ kasmin svàdhyàyo 'ntargato bhavet / tredhàpi pratibhàtyasmin saüskàratvasya nirõayaþ // saüskàryagaõanàyà¤ca yuktaivàkùarasaüskriyà / svàdhyàyàü hi sphuñaü karma sàkùàtsaüskriyate ci saþ" // iti / saüskàravidhi÷ca na saüskàryaü viniyuïkte, pramàõàntaràvasitopayogasya ÷eùitvàt / saüskàraparyavasàyã tu saüskàravidhirna saüskàryasya kàryaü kalpayet / àtmà càdhyayanavidhinà viniyujyate, na viniyujyate veti pratipattidvayasyàpyasambhavàdanupapannam / puruùapravçtterbhàvyatvaprakùepa-pratikùepau / katha¤ca puruùavçttistasyà bhàvyam, na tàvadanantaraniùpatteþ, vidhij¤ànasya karaõatvàbhàvaprasaïgàt / kriyàphalaü hi tadà puruùapravçttissyàt / na ca kriyà svaphalaprasavàya karaõamapekùate / na ca gamanaü saüyoga-vibhàgàrambhe karaõàpekùam / syànmatam 1233liïàdi÷abdo vidhij¤ànaü janayitvà, 1234karaõànugçhãtàþ preraõàråpaü svavyàpàramàrabhate iti / na ca karaõatvàbhàvaþ, kriyàniùpattàveva karaõatvàt / tadidamalaukikam / na hi kasyacidvastunassvaj¤ànamutpàdahetuþ pratãtam / prà÷astyaj¤ànasyetikartavyatàtvaniràsaþ / evamarthavàdoditaprà÷astyasyàpãtikarttavyatàtvaü vidhyastam / yogyatayà hi tasya tathàbhàvaþ / na ca preraõotpattau ÷abdakartçkàyàü karaõãbhåtaj¤ànànugrahayogyatà tasya ÷akyate 'vagantuü / puråùakartçkàyàntu pravçttau syàt tasya yogyatàvagamaþ, pra÷aste 1235puruùapravçttidar÷anàt / syànmatam / apra÷aste praruùapravçttyasambhave preraõaiva nopapadyate / tadasat / na phalasambhavàyattà kriyàniùpattiþ, kriyàniùpattyàyattaiva tu phalasiddhiriti loke pratãtam / ata eva tasminpakùe niùphale 'pi preraõàsiddheþ pravçttissyàt / atha phalamapãtikarttavyatàpadanive÷i, prà÷astyavat, atastadabhàve na preraõà niùpadyate---iti / tarhi phalamevàstvitikarttavyatàü÷aparipårakam, kiü prà÷astyena / satyametad, asti tàvad tadapãti na tyajyeta / evaü tarhya÷rute prà÷astye tadapekùà mà bhåt / tata÷ca tadatide÷àdikalpanamaghañamànaü kevalasya vidherdarvihomavatkaraõetikarttavyatàkalpanàpi kalpanàmàtrameva / darvihomavaditi1236 càsiddho dçùñàntaþ / tatràpi ÷rautadravya-devatà-smçtyàcàrapràptàcamanàdãtikarttavyatàmàtreõopakàrakëpterabhimatatvàt1237 / nahyekasyaiva vastuno 'nugràhakatà, anugràhyatà ca svàtmanyupapadyate / atha ÷abdaþ preraõàü karotyeva, pravçttistu na tàvanmàtreõa, kintu tajj¤àne sati / evaü tarhi j¤ànaphalameva pravçttirastu, na preraõàphalaü, tasminsati bhàvàt, asati càbhàvàt / tathà ca na ÷àbdabhàvanà vidhiriti siddham / 1238ki¤ca ÷abdo 'mbaraguõa iti, 1238pràpyakàrãndriyavàdinàbhyupeyam / anyathà nabhasa÷÷rotrabhåtasya, ÷abdasya ca pràptyasambhavàtsaüyoga-samavàyayoranyatarasya ca pràptiråpatvàt, saüyogasyànyatarakarmajasya, ubhayakarmajasya, saüyogajasya ca dravyatve sati ÷abdasya nabhasà sahàsambhavàt tasya ca traividhyaniyamàt, pàri÷eùyàtsamavàyaþ pràptiriti, àkà÷aguõa÷÷abdaþ / na ca tasya vyàpàrasambhavaþ, dravyà÷ritatvàddvyàpàràõàm / kathaü tarhi ÷abdasyàbhidhànalakùaõo vyàpàra à÷rãyate / yathà tattathà ÷råyatàm---yattàvadàtmanyarthaviùayaj¤ànaü ÷abdaviùayaj¤ànànantaraü jàyate, 1239tacchabdakartçkatayà yadà vivakùyate, tadà 1240tadàbhidhànikamityucyate / parasthe 'pi vyàpàre bhavatyeva kartçtà, parispanda ivàtmana iti, na ka÷ciddoùaþ / katha¤càsau ÷abdavyàpàràrthabhàvanàviùayaþ, ekapratyayavàcyatvàt-iti1241 / taduktam--- "1242vidhi-bhàvanayo÷caikapratyayagràhyatà kçtaþ / dhàtvarthàtprathamaü tàvatsambandho 'dhyavasãyate" // [÷lo. và. a. 7. ÷lo. 79 1 / 2. 80 1 / 2] iti / tanna / pratyayasya bhàvanàbhidhànamasminpakùe durghañaü yataþ / àkhyàtànàü bhàvanàvàcitva÷aïkà / nanu1243 ca sarvàkhyàtànàü bhàvanàvacanatà karotisàmànàdhikaraõyàdadhyavasãyate / tathàhi---bhavatyarthasya kartuþ prayojakavyàpàro bhàvanà, saivakçtiþ / bhàvyamànasyaiva kriyamàõatvàt, tasya kçtikarmatvàt / kimakàrùãt ? apàkùãt kiü karoti ? pacati ? kiü kariùyati, pakùyati,iti pra÷nottaradar÷anàt, karotyarthassarvàkhyàtairabhidhãyata iti gamyate / anyathà karotyarthaviùayapra÷ne taduttarànupapattiþ / 1241tatra satyàmapi prakçtau dha¤antàdiùu karotyarthànavabodhàt, àkhyàtapratyayasannidhàne ca tadavagamàt, àkhyàtànàmeva sor'tha iti ni÷cãyate / tanniràsaþ / tadasat / kiü karotãtyasya pra÷nasya yadyayamarthaþ-yatkaroti, tatkimiti, tatra cetpacatãtyuttaraü syàt, tadà pàkaü karotãtyasminnarthe pacatãti varttate / tathà ca siddhyedàkhyàtànàü karotyarthatà / na caitadevam / anavagate hi dhàtuvàcye vyàpàravi÷eùe, tadvi÷eùa eva-evaüpçcchyate, tatra pacatãtyuttaram / tathà ca na siddhyati dhàtvarthàtiriktakarotyarthavacanatà'khyàtànàm / sarve dhàtvarthà÷ca kasyacidabhåtasya bhavane 'nukålatàü bhajantaþ karotyarthatàmàpannàþ karotinà praùñum, nirdeùñu¤ca ÷akyanta iti, tadvi÷eùapra÷nottare eva te / ki¤ca dhàtuvàcyavyàpàravi÷eùaviùayatvenàpi pra÷no-ttarayorupapattau, tadatiriktakarotyarthavàcakatà'khyàtànàü na ÷akyate vaktum / api ca saprayatnakriyeùu devattàdiùu vyàpàrabhedasambhavàt ghañetàü pra÷nottare / vyatiriktakarotyarthaviùaye "kiü karotã"ti pra÷ne, "gacchatã"ti cottare gamanàtiriktavyàpàràmàvàdanupapattireva syàt / dhàtvarthavi÷eùaviùayatve tu tatràpyupapattiþ / atha tatràpi saüyoga-vibhàgau dhàtvarthaþ, parispandastu vibhaktyartha iti, tatràpi dhàtvarthavyatiriktavyàpàrasambhavànnànupapattiþ / tanna / parispandasyaiva gamivàcyatvàt / tathàhi---na kevale saüyoge, vibhàge và gameþ prayogaþ, sthàõau ÷yenena viyukte, saüyukte vàprayogàt / nàpi dvayoþ, utpatya-nipatite ÷yene sthàõau prayogaprasaïgàt / ekakriyàkùaõajanyau saüyoga--vibhàgau gamivàcyàviti yadyucyeta / tarhi kriyaivàstuvàcyà, kimasàvupàdhikoñau nive÷yate / evaü hyupàdhisamà÷rayagauravameva parihçtaü bhavati / api ca vçddhavyavahàràcchabdàrthanirõayaþ / na cà'ravyàtànàü bhàvanàvacanatvamantareõa kasyacidvçddhavyavahàrasyànupapattiþ / pra÷nottare tu sambandhaj¤ànottarakàlabhàvinã, ato na tadva÷ena sambandhiniråpaõà / kartràdisaükhyàmàtravàcitayà'khyàtaprayogopapattau, nàdhikaü vàcyaü ÷akyaü kalpayitum / api ca "pàkaü karoti devadattaþ" ityatra tàvatpacyarthaü pàka÷abdo bravãti, tadanuguõantu puruùaprayatnaü karotiràcaùñe, àkhyàtantu kevalakartçsaükhyàü vaktãti, siddhaü tanmàtravàcitvam / ato 'nyatràpi tatraiva varttata iti yuktam / evaü "pacati devadattaþ" ityasya yadvivaraõaü---pàkaü karotãti / tadapyanupapannam / pacatãtyatra yaþ puruùaprayatnaþ yatsambandhena pacyarthassàdhyabhåtaþ, taü karotinà prakçtibhåtenopàdàya vivaraõopapatteþ / yatràpi "ratho gamanaü karoti"ti na prayatno 'paro 'sti, tatràpi gamanasya sàdhyatàü dar÷ayitum, gauõaþ karoti prayogo draùñavyaþ / pakùadvaye 'pi tulyatvàt / maõóanami÷ramatopanyàsa-niràsau / yastu---"devadatta odanaü pacatã"tyàdau vçddhavyavahàre eva prakçtyarthàtirikte prayatne prayogàdàravyàtànàü tadarthatàmàha / sa itthaü ÷ikùayitavyaþ--- vatsa ! kiü na vetsi "ananyalabhya÷÷abdàrthaþ" iti / iha ca prakçtyarthàkùepeõàpi prayatnapratipattyupapatteþ, na ÷akyate tadvàcakatà'khyàtànàmà÷rayitum---iti / kàryavàcinàmeva kçtivàcitvaniråpaõam / nanu pràbhàkarà api bhàvanàvàcakatàü na kathamàravyàtapratyayasyecchanti / ucyate---na sarvàkhyàtapratyayànàü bhàvanàvacanatvamabhyupemaþ, kintu kàryàbhidhàyino liïàdayaþ kàryasyànyathànabhidhànàt kçtyabhidhàyina iùyante / kçtisambandhi hi kàryaü kçtyanabhidhàne nàbhihitaü syàt / nahyasti sambhavaþ, kçti÷ca nàbhidhãyate, kàrya¤càbhidhãyate---iti / atha matam / yathà daõóãtyatra pratyayena daõóo nàbhidhãyate, atha ca tadvi÷iùñapuruùapratãtiþ, evamihàpi bhavediti / tanna / tatràpyapratãte daõóe, na tadvati pratyayaþ / asti ca tatra prakçtibhåto daõóa÷abdaþ, sa ca tasya pratyàyayità / na ceha tathà sambhavati, prakçtãnàü 1244puruùavyàpàràbhidhànàniyamàt / puruùo hi cetanaþ kàryaü liïàdibhiravabudhyate / na càsau parakçtisambandhi svayaü kàryaü boddhumalamiti, tadãyakçtyabhidhànameùitavyam / tasya ca kçtiþ prayatnaråpà / na ca sarvathà 1245tadananubhave tadabhidhàyina iti, na daõóinyàyasyàyaü viùayaþ / syànmatam / yathà liïa kartràdisaükhyàmàtravacanatà, kriyàkùepeõa ca kartràdãnàü pratãtiþ / tathehàpi kriyà prayatnamàkùipati, mà bhåttasya liïvàcyatà--iti / tadasat / yadyapi prakçtyarthabhåtayà kriyayà prayatna àkùipyate / tathàpi tadàyattasiddhikatayà1246 kathamapårvaü gamyate / prayatnàbhidhàne tadavacchinnatayà pratãyamànaü1247 tadàyattasiddhikamavagamyate, nànyathà / na ca kçttyanavacchinnasvaråpamàtreõàpårvamabhihitaü kçtimàkùeptumalam / avagatasambandhaü hi vastvàkùipyate / na ca ÷abdamantareõàpårvasya prayatnasambandhàvagame 1248kàraõamasti / ataþ kathaü tat prayatnamàkùipet / tasmàdapårvakàryabhidhàyinàü prayatnàbhidhànamava÷yamà÷rayaõãyamiti, viùayakaraõãye nipuõataramupapàditamityalamatiprasaïgena // 4 // tatra na kriyàmatraü tàvadahaü budhvà pravçttaþ, nàpi phalamàtram, na kriyàphalasambandhamàtraü và / kriyà--phalayossàdhya-sàdhanatàvagame 'pi na pravçttirupapadyate / tçptihetau bhojane 'tãte, vartamàne vàpravçtteþ, bhaviùyatyapi tatsàdhane sàmudravidàkhyàta ivànuùñhànàbhàvàt / puruùà÷ayàvagamastu prabçttihetutvenà'÷aïkito 'pi, svatantrapravçttau vyutpitsordårotsàritatvàt / kintu kàryatàü budhvà pravçtto 'ham, mamedaü kàryathmati pratãtya---ahaü sarvatra pravçttaþ / tathàhi--- àstàü tàvatkriyà loke gamanà-gamanàdikà / antatasstanyapànàdistçptikàrariõyapi1249 kriyà // 5 // sà yàvanmama kàryeyamiti naivàvadhàryate / tàvatkadà'pi me tatra pravçttirabhavanna1250 hi // 6 // brahmasiddhikato matenà'÷aïkà / 1251atràpara àha / satyaü---kàryàvagamàdeva pravçttiþ / iùñasàdhanataiva tu kàryatà, na parà kàcit, saiva pravçttiheturvidhirucyate / tadàha--- "apekùitopàyataiva vidhiriùño manãùibhiþ / ato hyadhyavasàyàdirnàkasmànnàbhidhànataþ" // [bra. si. kàü. 3, 103 1 / 2 104 1 / 2 pç0 115] iti / 1252tathà "puüso neùñàbhyupàyatvàt kriyàsvanyaþ pravarttakaþ / pravçttihetuü dharma¤ca pravadanti pravarttanàm // [vi. vi. ÷lo. 26 pç0 243] iti / kartturiùñàbhyupàye hi karttavyamiti lokadhãþ / viparãte tvakartavyamiti tadviùaye tataþ // [vi. vi. ÷lo. 30 pç0 302] iti ca / tanniràsaþ / tatra tàvadidameva vaktavyam / atãtasya 1253vartamànasya ceùñasàdhanatà'sti, na ca tat kàryatayà'vasãyate / tenànyà kàryatà, anyà ceùñasàdhanatà---iti / tathà pravçttirapi tanmàtràvagamàyattà na bhavatãtyupekùyaiva tàvat taü, phalasàdhanatà---kàryatayorbhedaü vinirdi÷ati--- 1254phalasàdhanatà nàma yà sà naiva ca kàryatà / kàryatà kçtisàdhyatvaü phalasàdhanatà punaþ // 7 // karaõatvaü phalotpàde bhidyete te parasparam / yadyapyekavastunive÷ità dvayoþ, tathàpi svaråpabhedo 'styeva / tadeva hi vastu phalaü pratyupàyabhàvàtphalasàdhanamityucyate, kçtyadhãnàtmalàbhatayà ca kàryamiti // 7 // kimitãùñàbhyupàyeùveva karttavyatàvagamaþ, anyatra netyatrà'ha--- / kintu svayaü kle÷aråpaü karma yatkàryatàü vrajet // 8 // phalasàdhanatà tatra 1255kàraõaü tena kàryatà / tadbhàvabhàvinã nityaü tadà saiva1256 prakà÷ate // 9 // svabhàvena hi karmàõi dukhotpàdahetubhåtàni / teùu kàryatvàvagamaþ phalasàdhanatàvagamanibandhanaþ / kàryatà hi na kçtyadhãnasiddhitàmàtraråpà, kintu kçtiü prati pradhànabhåtaü sat yat tadadhãnasattàkam, tatkàryamucyate / tacca kçteþ pradhànam, yadadhikçtya kçtiþ pravartate / na ca duþkhaü dukhahetuüvàdhikçtyakçteþ pravçttirupapannà, nàpyaduþkham, aduþkhahetuü và / kintu sukhaü, sukhahetuü và / tatra na tàvatsvayaü sukharåpaü karma, sukhasàdhanamapi cenna syàt, na tasya kçtiü prati pràdhànyàvagamo1257 ghañate / ataþ karmasu kàryatvàvagamaþ phalasàdhanatàvagamanibandhana iti, j¤àpakakoñiniviùñà phalasàdhanatà 1258kàryatàmanurudhyate, na tvasau tadàtmaiva / tathà càsàdhanasyàpi sukhasyaivàsti kàryatà / sukhaü hi sarvaþ kàryatayàvaiti, na tasya phalasàdhanatàmapekùate / tena phalasàdhanatottãrõakàryatàvagamena me pravçttiriti ni÷citya, vyutpitsamàna÷caitraü pravarttamànaü dçùñvànuminoti--caitro 'pi kàryabodhàtpravartate---iti / caitrasya 1259pravçttiþ--dharmiõã, kàryabodhapårvikà--iti sàdhyo dharmaþ, buddhipårvakatve sati pravçttitvànmadãyapravçttivaditi / liïàdaya÷ca pravçttihetubhåtàrthàbhidhàyinaþ kàryamevàbhidadhate / tasyaivàvagatasya pravçttyanantarakàraõatvàt // 9 // icchà yadyapi pravçttihetuþ, tathàpi sà liïàdivàcyà na bhavati / tadavagamasya pravçttàvanapekùitatvàt / utpannà hi sà pravçttikàraõam, nàvagatà / nanvevamapi kathaü liïàdãnàü kàrye vyutpattirityatrà'ha--- ÷abdàntaràõi svàrtheùu vyutpadyante yathaiva hi / àvàpo-dvàpabhedena tathà kàrye liïàdayaþ // 10 // 1260// liïàdiyuktavàkya÷ravaõe tadbhàvabhàvinyà pravçttyà vi÷iùñakàryàvagatimanumàya, vàkyasya 1261hetutàmadhyavasyati / tatràpi 1262kor'thaþ kena 1263÷abdenàbhihita iti vivecane, liïànadyàvàpe1264 kàryàvagatidar÷anàt, taduddhàre càdar÷anàt, ta eva kàryàvagatiü kurvantãti ÷abdàntaravalliïàdãnàü kàryavàcakatvavyutpattisiddhiþ // 10 // nanu lokavyavahàràt liïàdayo vàcakatayà vyutpàdyamànàü praiùàdiùvevavacakatayà vyutpattimarhanti / tatraiva teùàü prayogadar÷anàditya÷aïkyà'ha--- / kàryameva hi 1265vaktçõàü jyàyaþ-sama-kanãyasàm / pravarttyàpekùayà bhedàtpraiùàdivyapade÷abhàk // 11 // pravarttyapuruùàpekùayà jyàyasà vaktrà pratipàdyamànaü kàryaü praiùa iti vyapadi÷yate / samenà / dya'mantraõaü, hãnenàdhyeùaõamiti, praiùàdipratipàdakà api liïàdayaþ 1266kàryameva pratipàdanti, nàr'thàntaram // 11 // kathaü punaravasãyate---kàryameva praiùàdivyapade÷abhàgityatrà'ha--- kàryameva hi sarvatra pravçttàvekakàraõam / pravçttyavyabhicàritvàlliïàdyartho 'vadhàryate // 12 // pravçttirhi bàlena svàtmani kàryàvagamapårvikà pratipanneti, sarvapuruùànapi pravarttamànàndçùñvà kàryàvagamameva bàlaþ kalpayatãti, praiùàdãnàmapi pravçttiþ kàryàvagamanibandhaneti, kàryameva praiùàdivyapade÷ayogãti siddham / vastutastu praiùàdãnàmapi 1267pravçttyavyabhicàritvàtkàryasya ca pravçttiùu sarvàsu hetubhåtatvàtpraiùàdiùvapi liïàdãnàü kàryamevàr'tha iti ni÷cãyate // 12 // kena punaþ pramàõena bàlassvyaü kàryamavagacchati / yataþ pravarttata ityatrà'ha--- kçtisàdhyaü pradhànaü 1268yattatkàryamabhidhãyate1269 / 1270tacca mànàntareõàpi vedyamodanapàkavat // 13 // kçtau satyàü bhàvàt, asatyà¤càbhàvàdanumànataþ kçtisàdhyatà tàvadavagamyate / yadadhitkçtya kçtiþ pravarttate, tatkçteþ pradhànam, prayatna÷ca kçtiþ / sa ca mànasapratyakùavedya iti, vi÷iùñaprayojanatàpi prayatnasya pratyakùavedyaiva / tena pratyakùà-numànàbhyàü kàryamavagamyate / yathà codana-pàkayoriti, na ki¤cidanupapannam / upasaüharati--- evaü kàryàtmake 'pyarthe vyutpadyante liïàdayaþ / tadanviteùu svàrtheùu tathà ÷abdàntaràõyapi // 14 // evamapi kathaü mànàntaràvedyakàryavàcità liïàdãnàmityà÷aïkya, mãmàüsàmavatàrayati--- saüpradhàryamidantvatra tatkàryaü kiü kriyàtmakam / yadvà tadyvatirekãti ....................... // ko nu nirõaya ityatrà'ha--- ................. tatra lokànusàrataþ // 15 // pramàõàntaravij¤eyà kriyà kàryeti yadyapi // loke hi liïàdiyuktavàkya÷ravaõe vi÷iùñakriyànuùñhànadar÷anàttadviùayà kàryàvagatirliïàdibhiþ kriyata iti yuktam, avagati-pravçttyorekabiùayatvàt / nahyanyatkàryatayàvagamya, anyatra bàlaþ pravarttate / ki¤ca kriyàyàü kàryabhåtàyàü liïàdiyuktavàkyapratipàdyàyàmabhyupagamyamànàyàü1271 ÷aktikalpanàlàghavaü syàdeva / tathàhi---dhàtureva svàrthaü bravãtu, tathàbhåtàrthavàcinastu dhàtoþ pare liïàdayo bhavantãtyà÷rãyate / liïàdi÷ravaõe tu tathàbhåtàrthaüparatayà1272 dhàtuþ prayukta ityavagamya, kàryabhåtadhàtvarthàvagamassampadyate / yathà laóàdibhyo varttamànàdyadhyavasàyaþ, teùvapi 1273vartamàner'the varttamànàddhàtorlaóityeva såtràrthaþ / kartràdisaükhyàmàtravàcitvameva kevalaü laóàdãnàmiva liïàdãnàmapyartha iti, kriyaiva kàryatayà vede 'pyavagamyata iti, yadyapi vivekàsamarthànàmavagatirbhavati1274 / 1275tathàpi vede ùaùñhàdyasiddhànte 'vasthite sati // 16 // svargakàmàdayaþ kàrye niyojyatvena 1276sammatàþ / 1277svargakàmàdibhi÷÷bdairvaktavyà itayavasthitam // 17 // ùaùñhàdye hyetaduktam---liïàdiprayoge tàvatkàryàvagatirastãti nirvivàdam / kçtisàdhya¤ca kàryaü bhavati / sati karttari tasyà'tmalàbhaþ / kartçlàbha÷ca svasambandhikàryàvabodhe sati bhavati, nànyathà / tena yadyapi lokànusàreõa kriyàyà eva kàryatayà bodhyamànàyà vàkyàrthatvàt, tadanvayitvàccetareùàmapi1278 padàrthànàm, kàrakatvàdçte cànyasya kriyànvayitvàsambhavàllohitoùõãùanyàyena vi÷eùaõabhåtasvargakàmanàsamarpaõaparatayà kartçvi÷eùaõatvena svargakàmasyànvayo 'vagamyate / tathàpi svasambandhikàryaboddhçtvenaivànvayo varõanãya iti, niyojyasamarpakatvamevà'÷rãyate--iti // 17 // evamapi kimityàha--- niyojyassa ca kàryaü yassvakãyatvena buddhyate / tathàpi kimityàha--- svargàdiþ kàmayogàcca sàdhyatvenaiva gamyate // 18 // sàdhyaviùayaiva hi sarvatra kàmanà bhavati, tena tatsambandhàtsàdhyabhåtaü svargàdi kàmyamànatayà puruùaü vi÷inaùñi--- tena sàdhyatvaparyantasvargàdãcchàvi÷eùitaþ / tadeva ÷aknuyàtkàryaü boddhuü yatkàmyasàdhanam // 19 // maõóanami÷ramatasyopanyàsaþ / atra ka÷cidàha---yadyapi kàmanàyogàtsàdhyatà svargàdãnàmavagamyate, tathàpi prakçtakàryasàdhyatvàvagamo niùpramàõaka eva, anyasàdhyasyàpi sàdhyatvasambhavàt / na ca yatkàmyate, tasyàva÷yaü sàdhanamasti / manorathaparamparàhçtacetaso hi tannàsti, yanna kàmanàviùayãbhavati / na ca tasya sarvasya sàdhanaü bhavati, sarvaj¤atvamapi kecitkàmayante, na ca tasyopàyasambhavaþ / atha tadicchàvato 'tatsàdhane kartrçtà nopapadyate / katha1279 nopapadyeta / dç÷yante hi gràmàbhigamanakàmà 1280api yàdçcchikãùu kriyàsu pravarttamànàþ / api ca sarvo 'bhyudayàrthyeva1281 puruùaþ, tathàpi pràya÷astadvirodhiùvevendriyàrtheùu pravarttamàno dç÷yate-iti / tanniràsaþ / atrocyate---svargàdikaü kàmayamànasya tadeva kàryatayà baboddhumavakalpate, yadeva tasya kàmyamànasya siddhyanuguõam / anyathà hi tatkàminà satà tatkàryatayànavabuddhaü syàt / aparityaktatatkàmanàsambandho hi tatsàdhanaü kàryatayàvabudhyate / tasmàdyatkàmino yatkàryatayopadi÷yate, tattasnaya kàmyasya 1282sàdhanamiti niyojyakàryànvayànupapattyaiva gamyate // 19 // evaü sati kiü phalamityàha--- liïàdistatra kàrya¤cet kriyàmevàvabodhayet / samanvayo niyojyena tadànãmeva hãyate // 20 // kathamityàha--- kriyà hi kùaõikatvena na kàlàntarabhàvinàþ / svargàdeþ 1283kàmyamànasrå 1284samarthà jananaü prati // 21 // iùñasyàjanikà sà ca niyojyena phalàrthinà / kàryatvena na sambandhamarhati kùaõabhaïginã // 22 // kàryavirodhi karmeti pramàõàntarasiddham / parispando hyuttarade÷asaüyogodayàpavargãtyà÷utaravinà÷ã, svarga÷ca niyatade÷àntara---kàlàntarabhogyaþ / maõóanami÷ramatànuvàdaþ / 1285nanu prãtimàtravacanassvarga iti ùaùñhàdye sàdhitam, prãtisàdhaneùu dravyeùu svarga÷abdaprayogàt / na ca teùu svaråpanibandhana eva tatprayogaþ, prãtyapagame tadabhàvàt / na ca tatsàdhanavacanatà tadanabhidhàne ghañate, tadabhidhànàbhyåpagame tadvàcakataiva / lakùaõayà tatsàdhane prayogopapatteþ, tatra ÷aktikalpanàparikùayàt / akhaõóa÷abdatayà ca daõóinyàyasyàsambhavàttadantargatasya daõóa÷abdasya daõóapratyàyakatvasambhavàt / prãte÷ca karmànantarabhàvitvamapi na sambhavatyeva / tanniràsaþ / ucyate / na prãtimàtravacanatayà jyotiùñomàdicodanàsu svarga÷abdasya prayogo 'vakalpate1286, arthavàdeùu duþkhàsambhinnacirataropabhogyàbhilàùopaneyaprãti÷ravaõàt / tatra yadi vidhyudde÷agatassvarga÷abdastathàvidhaprãtiparatayà na varõyate, tadàtiparokùàr'thavàdapadànàü vçttiràdçtà na bhavediti, tadànuguõyena tàda÷yàmeva prãtau svarga÷abdaþ prayukta iti ni÷cãtate / tathàbhåtà1287 ca sà niyatameva de÷àntarabhogyà / ato na karmànantarabhàvinãti, na tatra karmaõa à÷utaravinà÷inassàdhanatàvakalpate / yasmin hi pårvavarttini yanniùpàdyate, tattasya sàdhanamitilokapratãtiþ / ata eva ca vinaùñasyàpi karmaõa÷÷àstreõa sàdhanatvaü bodhata iti ye bruvate, te 'pi nirastàþ / evaü càsàvà÷utaravinà÷inã kriyà svargakàminà niyojyena saha kàryatayà sambandhuü nàr'hati, svargaü prati sàdhanatvànupapatteþ // 20 // - 22 // tasmànniyojyasambandhasamarthaü vidhivàcibhiþ / kàryaü kàlàntarasthàyi kriyàto bhinnamucyate // 23 // nanu kriyaiva kàryatayocyatàm, astu saiva 1288phalasàdhanam / tena tasyà api niyojyasaübandho ghañata eva / na tvasau kùaõabhaïginã dehàntaropabhogyasvargasàdhanatàü kathamavalambiùyate / ucyate / varaü tasyà eva tadanupapattyà cirataràvasthàyitàkalpanà, na punaradçùñasyà÷rutasya tadatirekiõor'thasya kalpanà / yadi 1289và karmaõa eva ÷aktiravasthàyinãtyabhyupagamyatàm / tadidamubhayamapi pramàõàntaravirodhànna kalpanàmarhati / avirodhi hi pratãtasiddhyartha kalpayituü ÷akyam / karmaõa÷cà'÷utaravinà÷ina÷cirataràvasthàyità pramàõàntaraviruddhà1290 / vàrtikamatopanyàsa-niràsau / ÷aktimati càtãte ÷aktirapyatãteti pramàõàntarasiddhamiti, na sàpi sthàyinã ÷akyà kalpayitum / 1291api cà'÷raye nivçtte, kimà÷rayà ÷aktiravatiùñhatàm / àtmà÷riteti cet / nànyadãyà ÷aktiranyatra vartate, pramàõàntaravirodhàdeva / ki¤ca ÷athkatamatyasati,÷akteþ phalaü na yuktam / ÷akmimaddhi sàdhanam, na ÷aktiþ kevalà1292, anyathà ÷aktitvaü na syàt / devatàprasàdasya phalaprayojakatva÷aïkà 1293nanu yàgàdikriyà devatàràdhanopàyabhåtà satã kàryatayocyatàm, sà tatprattyàsattidvàreõa kàlàntare 'pi phalaü janayitumalameva / devatà phaladànasamarthà karmabhiràràdhyate, sà'ràdhità prasãdati, prasannà ca kartrénkàlàntare 'pi phalena yojayatyeva---iti / tanniràsaþ / naitadevam / yàgàdãnàü devatàràdhanahetutve pramàõàbhàvàt / na hi devatàràdhanopàyabhåto yàga ityatra ki¤citpramàõamasti / nanu devapåjàrtha eva yajissmaryate / påjo ca sarvà / påjyamànàràdhanàrthetyavagatam / ucyate / na smçtiþ pramàõam, smçtitvàdeva / pramàõàntaràpekùayà ca smçtãnàmarthavarõanam, tadanuvarttitvàttàsàm / na ca pramàõàntareõa devatàsàdhanopàyatà ayàgasyàvagamyata ityuktam / ato devatodde÷ena dravyatyàgo yàga iti, gauõaü devatàpåjàtmakatvamavagantavyam, påjàpi påjyodde÷enaiva hi pravarttate--iti / apa ca sà karmabhiràràdhyate,yà'ràdhanaü pratipadyate / nànàde÷agàminà puråùeõànuùñhãyamànayàgàtmakapåjàvagama÷ca devatàyà iti, pramàõaviruddhameva 1294vigrahavata÷ca pratipattiyogità, tasya ca vedenànàdinà'ràdhyatayà pratipàdanamapi pramàõàntaraviruddhameva, tasyànàditvànupapatteþ / devatàdhikaraõe [mã. da. 9. 1. 4] ca prapa¤cenàyamartho nirasta iti, nàtãvàtra yatitavyam / yàgasya puruùasaüskàrakatva÷aïkà / athàpi syàtpuruùasaüskàrahetubhåtaiva kriyà ÷abdena kàryatayocyate, tasyà÷ca svargakàmàdipuruùasambandhàtpuruùasaüskàràdeva kàlàntare phalaü bhaviùyati--iti / tanna / puruùasaüskàrakatve pramàõàbhàvàt / na hi pramàõàntarataþ, ÷abdato và puruùasaüskàrahetutà yàgàdãnàmavasãyata iti "karmàõyàrambhabhàvyatvàdi" [mã. da. a. 11. pà. 1 så. 20] tyatroktam / kriyàkàryatva÷aïkà / nanu kriyaiva kàryatayocyatàm, phalasàdhanatà ca tasyà evà'÷rãyatàm / tadanyathànupapattyà tu ki¤cidapyaparaü ta¤janyaü phalodayànuguõaü kàlàntarasthàyyàtmà÷rayaü parikalpyatàm, mà bhåttasya liïàdivàcyatà---iti / kàryaü liïàdivàcyamiti svamataniråpaõam / ucyate---taddhi tadanupapattyà kalpyate, yadyasyopapàdakam / na ca kriyàjanyenànyena phalajanakena kalpitena kriyàyàþ phalasàdhanatopapàdità bhavati / na hi sàdhanasàdhanaü tasya sàdhanaü bhavati, avàntaravyàpàro và, ÷aktirvà tatsàdhanatàü nirvàhayati / vyàpàrayogitayaiva ÷aktimatàü sàdhanatà yataþna cà'tmasamavàyyarthàntaraü karmaõàmavàntaravyàpàraþ, nàpi ÷aktiriti, na tasyàr'thàpattigamyatà yuktà / kintvanvitàbhidhàne sthite, niyojyànuguõyàcchabdavàcyataivàciteti såktam--- 1296niyojyasambandhasamarthaü kàlàntarasthàpi kàryaü kriyàtiriktaü liïàdibhirevocyate---iti / gurumatasarvasvavarõanam / 1297atraiùà prakriyà / codanàsåtre kàryàrthatà pratipàdità / ùaùñhàdye tasyaiva kàryasya svasambandhitayà bodhyassvargakàmàdirniyojya iti vyutpàditam / svargakàmanà ca niyojyavi÷eùaõamityekàda÷àdye [mã. da. 11. 1. 1.] vyutpàditam / tasya ca kàryasya niyojyavi÷eùaõãbhåtakàmyotpattihetutvamiti bàdaryadhikaraõe [mã. da. 3. 1. 3] ràddhàntitam / tacca tathàbhåtaü kàryaü kriyàråpaü na bhavati, tasyàþ phalasàdhanatvàyogàt / devatàràdhanamukhena tàvat phalasàdhanatà nàstãti devatàdhikaraõai [mã. da. 9. 1. 4] vyutpàditam / puruùasaüskàramukhena nàstãti "karmàõyàrambhabhàvyatvàdi"tyatroktam / karmaõaþ, tacktervà sthàyità neti càpårvàdhikaraõe [mã. da. 2. 1. 2.] pratipàditam / ato niyojyànvayamukhena mànàntaràpårvamàtmasamavàyi kàryaü liïàdibhirabhidhayata ityanekanyàyasàdhyam / kàrya¤ca kçtisàdhyam / kçti÷ca puüsàü prayatna eva / na ca càsau bhàvàrthamantareõàstãti, 1298tatsambaddha evocyataiti bhàvàrthàdhikaraõe [ 2. 1 . 1 ] sthitam / sa ca bhàvàrthassambadhyamànastamavacchinattãti, ÷abdàntaràdhikaraõe [mã. da. 2. 2. 1] nirõãtam / viùayabhåta÷ca bhàvàrthaþ karaõãbhavatãti bàdaryadhikaraõe evoktam, svakàryasàdhane bhàvàrthe puruùasyai÷varyamiti ca tatraivàktam // 23 // kàlàntaràvasthàyinaþ kàryasya niyojyànvayayogyatàmàha--- taddhi kàlàntarasthànàcchaktaü svargàdisiddhaye / sambandho 'pyupapadyeta niyojyenàsya kàminà // 24 // nanu bhàùyakàraþ---pratyayàrthaü prayatnamityàha1299, na kriyàdibhinnaü kàryamiti yo manyate, taü pratyàha--- kriyàdibhannaü yatkàryaü vedyaü mànàntarairna tat / ato mànàntaràpårvamapårvamiti gãyate // 25 // niyoganirvacanam / nanvevamapyapårvaü vàkyàrthassyàd, na niyogaþ / niyoga÷ca vàkyàrthaiti pràbhàkaràõàmullàpa ityatrà'ha--- 1300kàryatvena niyojya¤naca svàtmani prerayannasau / niyoga1301 iti mãmàüsàniùõàtairabhidhãyate // 26 // evamapi kathaü 1303tasya vàkyàrthatvamitayàha--- kàryasyaiva pradhànatvàdvàkyàrthatva¤ca yujyate / vàkyaü tadeva hi prà'ha niyojya-viùayànvitam // 27 // uktaü hyetat-yat pradhànatayà pratipàdyate, tadvàkyàrthaþ--iti / kàrya¤ca pradhànatayocyata iti, tasyaiva vàkyàrthatvam / niyojyànvitàbhidhàne pràyikamiti kathanam / niyojyanvitàbhidhàna¤ca pràyikam, àdhànàdhyayanàïga-pradhànotpattiniyogànàü niyojya÷ånyànàmabhidhànàbhyupagamàt / vivaraõakàrà hyàdhànaviùayamapi niyogàntaramicchanita, kratuniyogapratyabhij¤ànàbhàvàd / asannidhàne hi tanniyogapratyabhij¤ànaü nopapadyate / nàpi 1303paõatàdivadavyabhicaritakratusambandhàgnimukhena1304 pratyabhij¤opapattiþ / pràgàdhànàdàhavanãyà1305di÷abdànàmarthàparij¤ànàtkratusambandhànavagamàt / juhvàdãnàntvàkçtivacanatvàtpràgeva 1306vidherniyogapratyabhij¤àsambhavaþ / nanvagnãnàmapi sàdhyatvàt, sàdhyadvayaü kathamekasminvàkye 'nvãyate ? ucyate---niyoga evàtràpi pradhànaü sàdhyam, anãpsitakarmatàtvagnãnàm / anãpsitakarmatve 'pi yattadàdhànajanyaü phalamagnisamavàyi, tadyoginyàhavanã yàdi÷abdaprayogàt, àhavanãyàdãnà¤ca kratåpayogitvàttatsiddhyarthatayaiva puruùapravçttyupapatteranuùñhànalàbhàdalaü 1307niyojyànvitàbhidhànena--iti / tathàdhyayanavidhàvapyàcàryakaraõavidhiprayuktyaivànuùñhànalàbhànniyojya÷ånyàbhidhànamiti sthitam / pradhànotpattiniyogà apyadhikàraniyogàkùiptasvaviùayànuùñhànenaiva labdhasiddhaya iti, na tatra niyojyànvitàbhidhànànveùaõam / prayàjàdiùu niyogàntaropannyàsaþ / aïgotpattiniyogà api viniyuktaprayàjàdiviùayatvàdadhikàraniyogàïgatayaiva sidhyantãti, kiü teùu niyojyànvitàbhidhànena / kathaü punaþ prayàjàdividhãnàü viniyuktaviùayatvam ? ucyate---sàdhikàraniyogasannidhau prayàjàdivàkayàni ÷rutàni na 1308tàvatsvaviùayaü niyogàntaramavagamayitumã÷ate, avadhàtàdivadanuvàdakatvasambhavàt / kintu svaråpamàtramava1309 yogyasvapadàrthavi÷iùñamupasthàpayanti1310 / tacca prayojanàkaïkùitayà prayojanãbhåtena sàdhikàreõa niyogenànvãyata iti, adhikàravàkyagata eva liï÷abdastadanvitaü svàrthamabhidhatte / sa cànvayaþ prayàjàdãnàmaidamarthyamàtreõa gràhakagrahaõamityucyate / karaõopakàrasàkàïkùasya càpårvasya yatkara1311õopakàraparikalpanam, sa prakaraõavyàpàraþ / tatra yatteùàü 1312karaõopakàrajanakatavakalpanam, tadaupàdànikam---iti / tatra ÷aïkà-niràsau / nàsti tarhi prayàjàdiùu niyogàntaram ? na nàsti, kùaõikànàü teùàü sambhåyakaraõopakàrakatvànupapatterniyogàntarasyàva÷yà÷rayaõãyatvàt / yo 'sau liïàdiþ pràganådyamànàrthakatayà ÷aïkitaþ, sa idànãü niyogàntaramabhidhatte / ata eva càvaghàtàdivadeùàü yajyàdi÷abdànàmevàïgavàkyagatànàmadhikàraniyogànvitasvàrthàbhidhànaü nàbhyupagamyate / tathà satyutpattàvevàïgayàgasvaråpasyànyatira÷cãnasya niyogàntaràviùayatvàt, niyogàntaraviùayatà na syàt / utpattida÷àyàü 1313tvananyatira÷cãnatayàbhidhànàdyuktaü niyogàntaraviùayatvam / kasmàtpunaranyatira÷cãnasya niyogàntaràviùayatvam, 1314kàryadvayasambandhàvagamànupapatteþ / nahyekaü vastu yugapatkàryadvayasambandhi ÷akyamavagantum / yacca tanniyogàntaraü prayàjàdiùu, tat pa÷càdabhidhãyamànamadhikàraniyogàïgatayaiva1315 sva÷abdenàbhidhãyate / anyathà viùayadvayaviniyogavirodhàdityalamatiprasaïgena // 27 // niyogasya guõatva÷aïkà-niràsau / nanu niyogasya kàmyamànaphalasàdhanatvàbhyupagamàt, phalasyeva pràdhànyàt, tasyaiva vàkyàrthatvaü1316 yuktamityata àha--- àtmasiddhyanukålasnaya niyojyasya prasiddhaye / kurvatsvargàdikamapi pradhànaü kàryameva naþ // 28 // yattadapårvaü kàryam, tasya niyojyànvayaü vinà kàryatvànupapatteþ, anuùñhànaü vinà tadasambhavàt, kartrà ca vinà tadanupapatteþ, adhikàreõa1317 ca vinà kartturabhàvàt, niyojyatvaü vinà tadayogàt, akàmasàdhane ca 1318kàmino niyogànavagamàditi, àtmasiddhyarthameva niyogaþ kàmyamànaphalasiddhihetutvamavalambate, svàmivat / yathà'tmana eva saüvidadhànassvàmã garbhadàsasyopakaroti, tathà niyogo 'pi niyojyasyeti, na 1319pràdhànyapracyutiþ // 28 // nanu niyogasya phalasàdhanatvàt, tasya ca setikarttavyatàkakaraõanibandhanasiddhitvàt, tadanuùñhànànantaraü niyogasiddheþ phalasiddhissyàt, anantaraü niyogo 1320na niùpadyate, tarhi kriyàyàmatãtàyàü kutastatsiddhirityatrà'ha--- viùayànuùñhitau satyàü siddho na hi vidhiþ phalam / tadànãmeva kurute sahakàrivyapekùayà // 29 // eùà'tra dar÷anasthitiþ---pradhànotpattiniyogàþ, aïgotpattiniyogà÷ca yathàyathaü saünipatyopakàrakàïgayuktasvaviùayamàtrànuùñhànenaiva siddhyanti / tatra yànyaïgàpårvàõi, tàni sambhåta pradhànotpattyapårveùåpakurvanti, tasmàcca paramàpårvaü niùpadyate / yànyapi cà'ïgàpårvàõi dãkùiõãyàdãnàm, teùàmapyàràdupakàrakàtide÷ikàïgamàjàmekamutpattyapårvam, aparamapyaïgàpårvaü pradhànavadveditavyam---iti / anayà di÷ànyatràpi sakalamåhanãyam / itthaü yadyapi karmànuùñhànànantarameva niyogasiddhiþ, tathàpi yat phalasyànantaràbhavanam, tat upapattyà kalpyate---iti // 29 // nanvevaü sati phalahetutàpårvasya bàdhyetetyatrà'ha--- sahakàrivyapekùà ca kàraõatvaü na bàdhate / mà1321 bàdhiùñheti sarvatra tadanugrahakalpanà // 30 // tathetyarthaþ / "1322ataþ puruùakàra÷ca daiva¤ca phalasàdhanam" / ityàcàryàþ / daivam---apårvam / apekùaõãyaü sahakàri ca puruùakàrapadavepham / nityàdiùu niyogànabhidhàna÷aïkà-parihàrau / nanvevaü bhavatu kàbhyeùvapårvakàryàbhidhànaü liïàdãnàm, nitya-naimittikaniùedhàdhikàreùu katham ? 1323na hi teùu phalodayaü pràbhàkarà anumanyante / na hi phalaü phalatayànvãyate, kintvadhikàrivi÷eùaõatayà / labdhe tu jãvanàdàvadhikàrivi÷eùaõe, kiü phalànveùaõena / na ca phalamantareõa pravçttyasambhavaþ, svasambandhikàryàvagamamàtràyattatvàtpravçtteþ / nirapekùàcchabdàtphalamantareõà / dyapi svasambandhikàryàvagamaþ, tàvanmàtrasya loke pravçttihetutvàvagamàt / kàryàvagamotpàdanàyai phalamupayujyata ityuktam / nanu yathà ÷abdàtkàryàvagatiþ, tathà niùphalatvàdanumànenàkàryatàpratãtirapãti, kathaü pravçttyupapattiþ ? na / 1324àgamavirodhenànumànasyà'tmalàbhàbhàvàt / anyathà yadi ka÷citkalpite phale na pravartate, tadà kiü karttavyam // 30 // nanu phalodayànabhyupagame ca pràcyamàrgàsambhavàt, nityàdiùvapårvakàryàbhidhànamapramàõakaü syàt, tatrà'ha--- evaü kàmàdhikàràrthaparyàlocanayotthità / vyutpattissarvavàkyàrthapratipattinibandhanam // 31 // 1325// uktamidamanyàyya¤cànekàrthatvam-iti / tena kàmàdhikàre siddhe 'pårvakàryàbhidhàyakatve, nityàdiùvapi sa evàr'tho virodhàbhàvàdà÷rãyate / nityàdhikàrànuguõyena tu kriyàkàryatvàbhidhànaü kàmyeùvanupapannamiti, sarvatràpårvameva1327 vàkyàrthaþ---iti // 31 // tatraitadeva tàvadvaktavyam---na kevalaü vede lokavyavahàràdeva ÷abdàrthàvadhàraõam, kintu prasiddhàrthapadasambandhàdapi padàrthàntarànvayayogyàrthàbhidhàyakateti1328 sthite, tadanuråpàrthàbhidhàyakatà nirõãyata eva / etacca yavavaràhàdhikaraõe [mã. da. 1. 3. 5.] vyutpàditam 1329vyavahàrata eva sambandhàvadhàraõàdubhayathàpi padàntaràrthàdhyavasànaü bhavatyeva, tena vaidikavàkya÷eùànvayàrhatàlocanena dãrgha÷åkàdyarthatvameveti ràddhàntaþ / tathà trivçcchabde, yåpà--havanãyàdiùu ca ÷aktyavadhàraõàt / loke 'pi càyaü vyavahàro bahulamupalabhyate / tathà sati vaidikaniyojyànvayayogyatayà liïàdãnàmapårvakàryàbhidhàyakatvanirõayo nànupapannaþ / aya¤càparo vi÷eùaþ---yalliïàdiyuktànàü vàkyànàü kàryàrthatvam, tattàvadvçddhavyavahàràdeva siddham, kintu liïàdipratyayànàü yadvacyaü1330 kàryam, taccàpårvaüråpamityetàvanmàtraü vaidikapadasambandhàdavasãyate--iti // 31 // 1331// ekade÷imatamadhunà niràkarttumupanyasyati--- vyavahàrata evàhurvyutpattimapare punaþ / kàrye mànàntaràvedye kriyàdivyatirekiõi // 32 // asyàr'thaþ---kecidevamàhuþ---liïàdiyuktavàkya÷ravaõe pravçttidar÷anàt, kàryàvagatinibandhanatvàtpravçtteþ, kàryamàtrameva teùàmarthaþ, na 1332kriyà / vaidikaliïàdeþ kàrye ÷aktinirõayaþ / nanvevaü vedàdeva vyutpattiràsthità syàdityà÷aïkyà'ha--- vyutpattiripa kàryer'the vyavahàrànusàriõã / kintu nirdhàraõàmatraü vedavàkyavimar÷ajam // 33 // tasyàü ÷abdasya pravçttyanupayogitvàditi, kriyàniùkçùñakàryàbhidhàyità laukikavyavahàràdeva nirõãyate--iti // 33 // tadidamayuktamiti pratijànãte--- sitetara iva tveùa pakùa÷cittaü na karùati / candràtapàmalanyàyapravàsamalinãkçtaþ // 34 // kathamityàha--- kàrye mànàntaràvedye pàr÷vasthastannibandhanam / vyavahàraü kathaïkàraü ÷abdàtpràgavabudhyatàm // 35 // vyavahàramavij¤aya tannibandhanatadgtà / pratipattiþ kathaü j¤eyà ÷abda÷aktiþ kathantaràm // 26 // idamatrà'kåtam / yadyapi kàryamàtrameva pravçttyupayogãti tàvanmàtrameva ÷abdàrthaþ, tathàpi tasya loke kriyàgatasyaiva pravarttakatvadar÷anàd, ÷akyate kriyà÷ritatà pratyetum / yathà'kçtimàtrasya ÷abdàrthatve 'pi vyaktyà÷ritatàpi na pratikùipyate, tathà kriyà÷ritatvaü pramàõàntarapramitaü na pratikùepamarhati / tena kriyàtiriktakàryàbhidhàyakatvamasiddham1333 / yadi paraü tannibandhanavyavahàra eva1334 syàt, tadà taddar÷anàttaddhetubhåtapratipattyanyathànupapattyànumànena ÷abdasya vàcakatvàdhyavasànaü bhavet / na caitadasti,tasya ÷abdàdanyataþ pràganavagamàttannibandhanavyavahàràpratipattiþ1335, tadapratipattau ca taddhetubhåtapratipattyananumànànna ÷aktikalpanopapattiþ // 34 // - 36 // tatrà'kåtaü vivçõoti--- kàryapratãtimàtra¤ca pravçtteranumãyatàm / kintu kàryà kriyaiveti1336 lokadçùñyà'vasãyate // 37 // lokapratãtaü kriyàråpatva¤ca na ÷akyate 'pahnotumiti, kàryamàtràrthatve kriyaiva kàryatayà liïàdyartha iti ni÷cãyate, na punaþ pramàõàntaràdapårvam-iti // 37 // matàntareõa kriyàkàryatva÷aïkà-niràsau / anye punar---vedàrthabodhakàcàryavacananibandhanapravçttidar÷anenàtãndriye1337 kàrye liïàdayo vyutpadyanta ityàhuþ / yadyàcàryavacanàdapi kriyaiva kàryatayà'vagamyate, tadà tasyàssvayaü duþkharåpatvàtpuruùàrthàntarànubandhanaü vina pravçttyasambhavànniyamena sukhàrthinaþ pravçttirna syàt / 1338na ca sandhyopàsanàdau puruùàrtho 'sti / tasmàtkriyàtiriktakàryamàcàryavacanebhyo 'vagamyate---iti / tànpratyàha--- vedàrthàcàryavàkyeùu pravçttiyà'pi dç÷yate / tatràpyeùaiva sambandhaparij¤ànavidhà bhavet // 38 // àcàryavàkya÷ravaõàdapi ÷iùyàõàü yà sandhyopàsanàdau pravçttiþ, tatràpi bàlassvaviùayaniråpitaü kriyàkàryatvàvagamameva kàraõatvena parikalpayet, phalaü vinà ca tadanupapatteþ phalàvagamamapi sambhàvayet / lokavyutpattyanusàreõa 1339vedàrthamapi pratipadyamàno nitya-naimittika-niùedhàdhikàreùvapi1340 phalaü kalpayet / sa eva vàlyada÷àyàü vyutpannassvayamàcàryapadavãmadhiruóho vedàrthaü pratãtya, ÷iùyebhya upadi÷an kriyàmeva kàryatayà pratipàdayet, nàpårvaü kàryam--iti // 39 // upasaüharati--- tasmàllokànusàreõa vyutpattiþ kàryamàtrake / tasya tvapårvaråpatvaü vedavàkyànusàrataþ // 39 // evamapårvakàryàbhidhàyitve siddhe codayati--- nanu lokavirodhitvaü pakùe 'sminnapi dç÷yate / sarvathaiva1341 yato loke kriyà kàryaiva gamyate // 40 // pariharati--- bhavedevaü virudhyete kàya'pårve 'pi laukikau / pratipatti-prayogau cet kriyàkàryatvagocarau // 41 // yadi kriyàkàryatvagocarau laukikau pratipatti-prayogàvapårvakàryàbhidhàyitvapakùàïgãkàre virudhyete, tato lokaviruddhatvaü syàdasmatpakùasya / na caitadastãtyàha--- apårvaü hi kriyàsàdhyaü sàdhità sàdhanaü kriyà / tasmàdapårvakàryatvaü1342 kriyàkàryatvasaïgatam1343 // 42 // pramàõàntaragamyaü hi loka÷÷abdairvivakùati / kriyàkàryatva evàtaþ prayogo lakùaõànvitaþ // 43 // pratipatti-prayogau hi nàva÷yaü ÷rautavçttyanusàriõàveva, lakùaõayàpi loke1344 taddar÷anàt / tena yadyapyuktena nyàyenàpårvameva kàryaü liïàdãnàmabhidheyam, tathàpi tasya kriyàkàryatvàvyabhicàràt, tatra lakùaõayà tayornànupapattiþ / yattu ÷rautapadàrthe kàrye loke liïàdi na prayujyata iti / tat tasyàpårvàtmanaþ pramàõàntaràpratãtatvàt, pratãtaviùayatvàcca laukikaprayogasya / kriyàsàdhyantvapårvam, sàdhità ca satã kriyà sàdhanaü bhavatãtyapårveõa saha kriyàkàryatvaü1345 nityasambaddhamiti, ÷akyate tallakùayitum // 42 - 43 // yadyeùà1346 lakùaõà, kimiti tarhi loko nàvagacchatãtyàha--- lakùaõànabhimànastu mukhyàrthànavadhàraõàt / ye tu1347 mukhyàrthaku÷alàsteùàü làkùaõikatvadhãþ // 44 // mukhyamarthamaviditvà làkùaõikamapyarthaü ÷rautamiva manyante, mlecchà iva yava-varàhàdyartham / mukhyàrthavivekinàntu parãkùakàõàü làkùaõikatvadhãþ---iti // 44 // upasaüharati--- tasmànmànàntaràvedyaü kàryamarthàntarànvitam / vedavàkyaü bravãtãti saükùepo 'yamudàhçtaþ // 45 // granthasya, kartu÷ca saüj¤àü, prayojana¤cà'ha--- vàkyàrthamàtçkeyaü prabhàkaragurorbhatànusàreõa1348 / anasåyubodhanàrthaü ÷àlikanàthena saïgrathità // 46 // 1349// racità saccaritànàmanugrahaü kartukàmena / vàkyàrthamàtçkàyà vçttiriyaü ÷àlikenaiva // iti mahàmahopàdhyàya÷rãmacchàlikanàthami÷rapraõãtàyàü savçttau vàkyàrthamàtçkàyàü dvitãyaþ paricchedassamàptaþ / samàpta¤cedaü prakaraõapa¤cikàyàü sçttirvàkyàrthamàtçkà nàmaikàda÷aü prakaraõam //