Salikanathamisra: Prakaranapancika, with Jayapuri Narayanabhatta's Nyayasiddhi: Prakarana 8 Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries may not always be marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ________________________________________ oæ ÓrÅmatprabhÃkaragurutantradhurandhareïa mahÃmahopÃdhyÃya-ÓÃlikanÃthamiÓreïa praïÅtà prakaraïapa¤cikà nyÃyasiddhyÃkhyayà vyÃkhyayà vi«amasthalaÂipparÃyà ca samalaÇk­tà ________________________________________ tattvÃloko nÃmëÂamaæ prakaraïam / prakaraïÃrthapratij¤Ã / 746Ãtmatattve 747bahuvidhà vivÃdassanti vÃdinÃm / vayaæ prÃbhÃkarÃstattvanirïayÃya748 yatÃmahe // 1 // iti / 749kecidbuddhimevÃ'tmÃnamicchanti, 750anye tu 751punarindriyÃïyeva, 752dehamevÃpare / 753tathaike buddhÅndriyaÓarÅravyatirekiïamanumeyamÃhu÷, 754kecittu mÃnasapratyak«agamyam, 755svayamprakÃÓa¤ca / kecit, 756sakalapratÅtisiddhaæ tvanye manyante / 757k«aïika¤ca kecidÃhu÷, kÆÂasthanityamityapare / 758aïuparimÃïa÷, 759ÓarÅraparimÃïa÷, sarvagata ityÃdivÃdino vivadante / tathà 761sarvak«etre«vekameke762, 763pratik«etra¤ca nÃnÃbhÆtamityapare / tatra tattvanirïayÃrthamidamÃrabhyate / siddhÃnta÷ / 764buddhÅndriyaÓarÅrebhyo bhinna Ãtmà vibhurdhruva÷ / nÃnÃbhÆta÷ pratik«etramarthavitti«u bhÃsate // 2 // iti / vij¤ÃnavÃdimatena ÓaÇkà / 765nanu na buddherbodhduÓca bhedamupalabhÃmahe / katham / yato"ghaÂamahaæ budhye" iti buddherboddhÃro766 bhinnamÃtmÃnaæ pratipadyante / satyama, 767dvicandrÃdibodhavat, bimbapratibimbaj¤ÃnavaccÃyaæ bhrama iti prÃmÃïikÃ÷ / sahopalambhaniyamena ca buddherbodhduÓca bhedo nirÃkriyate, bhedasyÃniyamavyÃptatvÃt / 768vyÃpakaviruddhopalambhena bÃdhyamÃnatvÃt / tadÃhu÷---" / avibhÃgo hi buddhyÃtmaviparyÃsitadarÓanai÷ / grÃhyagrÃhakasaævittibhedavÃniva lak«yate // pra. vÃ. pari. 2. Ólo. 354 iti / 769tathà ye 'pi buddheranyaæ boddhÃramicchanti, te 'pi satyÃmeva buddhau tasya 770vi«aye boddh­tÃmÃhu÷ / eva¤ca saiva paraæ boddhrÅ bhavatu, k­tamanyena boddhrà / boddhà cÃ'tmà bhavatÅti, buddhirevÃ'tmà / sà ca svayamprakÃÓà kÃryakÃraïabhÃvenÃnÃdisantÃnavÃhinÅ svÃpa-mada-mÆrcchÃdi«vabhibhÆtatayà puna÷ punaranusandhÃnapathaæ 771nÃ'yÃti / vahati tvasau tÃsvapi daÓÃsu, anyathà jÃgradidÃdi«u buddhyudayÃsambhavÃpatte÷ / sa cÃyamanÃdibuddhisantÃno 'nÃdivÃsanÃ772nibandhanassaæskÃryadarÓanÃdhyavasitabhedassamudayavaÓavartÅ saæsarati / 773mÃrgarÆpasÃk«ÃtkÃronmÆlitasakalasattvad­«ÂivÃsanÃnubaddhastÆcchinnassamudaya÷ pratimucyate, tathà tÃyinÃæ 774cÃÇgÅk­tasantÃnoccheda÷ / tadÃhu÷---"pradÅpasyeva nirvÃïaæ vimok«stasya 775tÃyina÷" // iti / deÓikÃnäcÃnekajanmÃbhyÃsasvÃtmÅbhÆtabrahmÃdistambaparyantajagadvyÃp imahÃkaruïÃnÃæ 776viÓuddhacittasantÃno 'nanta iti / tannirÃsa÷ / tadidamasÃram / pratÅtisiddhasya buddherboddhuÓca bhedasya 777nirÃkaraïÃnarhatvÃt / sahopalambhaniyamastu yathà bhede 'pyupapadyate, tathÃtraiva vak«yÃma÷ / 778nirÃk­taÓcÃyaæ bÃhyÃrthasiddhÃv­juvimalÃyÃm / buddhireva paramastu, alaæ boddhreti yaduktam / tadapi kÃlpanike boddhari yuktaæ vaktum / sÃk«ÃtpratÅtisiddhe tu nÃvakÃÓo 'syÃsatpralÃpasya / svÃpÃdi«vapi buddhiranuvartata iti yaduktam, tadapi pramÃïÃbhÃvÃdasÃram / jÃgarÃdi«u buddheratraiva kÃraïaæ vak«yÃma÷ / indriyÃtmavÃdopanyÃsa-tannirÃsau / evaæ tarhi bhavantvindriyÃïyeva779 cetanÃni, evaæ buddherboddhuÓca bhedÃvabhÃso ghaÂi«yate / bhavedetadevaæ yadi darÓanasparÓanÃbhyÃmekÃrthapratisandhÃnaæ780 na syÃt / "yadahamadrÃk«aæ tadahaæ sp­ÓÃmÅ"tyatra pratisandhÃtaika÷ pratÅyate / smaraïa¤cendriyÃrthÃnÃæ tattadindriyÃpÃye 'pi yadupalabhyate, tadindriyacaitanye 781nopapadyate / dehÃtmavÃdaÓaÇkÃ-nirÃkaraïe / 782astu tarhi deha evÃ'tmÃ, na tatremau do«au prasajyete / maivam / j¤Ãtà hyÃtmÃ, na ca dehasya j¤Ãt­tà sambhavati / 783tathÃhi---deho nÃma pÃrthivo dravyaviÓe«a÷ / nanu pÃrthivatve tasya bhÆtÃntaraguïÃnupalambha784 Ãpadyeta / neti brÆma÷ / bhÆtÃntarasahitasya bhÆtÃntarasya na785kÃryÃntarÃmbhakateti vadÃma÷, na punarmitho 'pi bhÆtÃni na saæyujyanta itayÃcak«mahe / 786atassaæyuktabhÆtÃntaraguïopalambho nÃnupapanna÷ / kathaæ punarÃrambhakatvÃsambhava÷ / ucyate---na tÃvatpa¤cÃnÃm, caturïÃæ và sambhÆyÃ'rambhakatvaæ sambhavati / cÃk«u«ÃcÃk«u«adravyÃrabdhasya tatsamavÃyino 'cÃk«u«atvÃpatte÷ / yat khalu cÃk«u«ÃcÃk«u«adravyÃrabdhaæ yatsamavetam, tanna cÃk«u«am, vÃyuvanaspatisaæyogavat / cÃk«u«aÓca deha÷ / ato na 787pa¤cabhi÷, caturbhirvà samÃrabdha÷, ÃkÃÓÃnilayoracÃk«u«atvÃt / ÃkÃÓasyÃcÃk«u«atvanirÆpaïam / kathaæ punaracÃk«u«aæ nabha÷ ? acÃk«u«asya sattÃpi kiæ prÃmÃïikamityetadapi cintyam / ucyate---acÃk«u«aæ vyoma dravyatve satyarÆpitvÃt, Ãtmavat / nanu nÃrÆpaæ gaganam788 / taddhi dhavalam, utpalapalÃÓaÓyÃmalaæ 789vopalabhyate / 790ucyate---dhavalimà hi prÃyeïa taijasa eva nÅhÃre, tauhino vÃ,ontadapagame tadanupalambhÃt / yadayaæ punarniÓi nÅlimevÃvalokyate, nÃsau nabhasa÷ / kasya tarhi ? na kasyacit / kathaæ punarguïa÷, na kasyacit ? satyam // guïa evÃyamasiddha÷ / nanu pratÅtibalena siddha eva / satyam, sidhyedyadi pratÅtireva sidhyet, sà tu kÃraïÃbhÃvÃnna siddhà / nanu cak«ureva kÃraïam / na / ÃlokopakÃrÃnapek«asya cak«u«o 'prakÃÓakatvÃt / tenÃpratÅtÃvevÃyaæ pratÅtibhramo mandÃnÃm / 791ato divà tadanupalambha÷ / anyathà saurÅbhirbhÃmiranug­hÅtaæ cak«ussphuÂataraæ vyomni nÅlimÃnaæ prakÃÓayet / prakÃÓayet / rÆpa¤ca sparÓasahacaritamiti, sparÓavattvaæ nabhasassyÃt / tataÓca sarvamÆrtadravyapratighÃtaprasaÇga÷ / kecittu tamaso nÅlimà gaganasyevopalabhyata ityÃhu÷ / tadasadityeke / tamaso ni«pattyanavakÊpte÷ / rÆpavattvena hi namo dravyaæ syÃt, taccÃnekadravyÃrabdhaæ saccÃk«u«aæ bhavet, na ca tÃni dravyÃïi santi / santi cet, diva'pyarÃbheran / ato 'ndhÃnÃmivÃsau nÅlimÃbhimÃne nabhasa eveti yuktam / tamaso nirÃkaraïÃm // yaccedamucyate---chÃyaiva tama÷, sà ca 795calatvÃ-calatva-mahattvÃ-mahattva-dÆratvÃ-sannatvÃdiguïayoginÅ vastubhÆteti / 792tadapyasÃram / 793ni«pattyanavakÊptereva / yacca calatvÃ---calatvÃdikamupanyastam / tadapi sthÆladarÓitayà / tathÃhi---Ãloke 'pavÃrite chÃye«yate,794 tato 'pavÃritÃlokabhÆbhÃgÃdibhÃvavyatirekiïÅ na rÆpÃntaravacchÃyà d­Óyate / tena manyÃmahe---apavÃritÃlokabhÆbhÃgÃdikameva chÃyeti / etena calatvÃ-795calatva-mahattvÃ-mahattva-dÆratvÃ-sannatvÃdÅni samarthitÃni / yatatu tejasa÷ pratirodhi dravyam, yat yathà yathà sa¤carati, tathà tathà Ãloka÷ pratimucyate, pratirudhyate ceti, calatÅva chÃyà pratibhÃti / anyathà ÓarÅre calati, kimiti chÃyÃpi calet / 796calanahetvabhÃvÃt / etenÃcalati ÓarÅre 'calatvaæ vyÃkhyÃtam / saækhyÃparimÃïayogi797 mahattvam, tadabhÃve kathamiva 798chÃyeyamutpatsyata ityalamanayà sthÆladarÓina÷ kathayÃnanubaddhayà / nanu bhÆbhÃgÃdereva chÃyÃtve kathaæ dravyÃntareïa 799vyapadeÓa÷"asya chÃyeyami"ti / ucyate---apavÃritÃlokabhÆbhÃgÃdirevachÃyetyuktam / tatra yenÃpavÃraïam, 800tadapek«ayà yujyate tadvyapadeÓa÷ / eva¤ca sm­tikÃrÃïÃmapi--- "801nÃ'krÃmetkÃmataÓchÃyÃm" ityevamÃdiko vyavahÃra upapanna÷ // yo 'pi ca ÓÃstrakÃrÃïÃæ vyavahÃra÷ 802"chatrag­hÃdÅnÃæ tulyaæ cchÃyÃlak«aïaæ kÃryami"ti sa ÃlokÃpavÃraïÃbhiprÃyeïa varïanÅya÷ / 803nanu cÃ'lokÃpavÃraïe 804bhÆbhÃgÃderadarÓanaprasaÇga÷ / maivam / pracuratarÃlokÃvayavasaæyogastatra vÃryate, 805alpÃstu tejovayavÃssamantatassa¤carantassaæyujyanta eva / yatra tu sarvarthà te«Ãmasaæyoga÷, sa mahÃnandhakÃra iti niravadyam / yacca visphÃritÃk«a÷ kÆpÃdi«u jalamadhyastha su«iramadhyak«amÅk«ata ityucyate, tatrÃpi tejovayavÃ÷ kÆpanemilabdhÃvacchedÃstathà pratÅyanta 806ityuttaram / ÃkÃÓasyÃkasiddhiÓaÇkà / na caivaæ satyÃkÃÓasyÃsiddhireva / Óabdalak«aïaguïÃnumÃnasiddhatvÃt / nanu guïataiva ÓabdasyÃsiddhÃ, dravyatvena vÃdibhirabhyupetatvÃt / yadÃhu÷---"varïÃtmakÃÓca ye Óabdà nityÃssarvagatÃstathà / p­thagdravyatayà te tu na guïÃ÷ kasyacinmatÃ÷" // sa. da. kau. 92 p­. iti / tannirÃsa÷ / 808tadidasamÃram / ekendriyapratyak«atayà 809rÆpÃdivadguïatvasiddhe÷ / na ca vÃyunÃnaikÃntikatvam / tasya vÃyoratÅndriyatayÃbhyupetatvÃt / ye 'pi caindriyakaæ vÃyumicchanti, te«Ãmapi "sparÓavirahe satÅ"tiviÓe«aïopÃdÃnÃdado«a÷ / evaæ siddhaguïabhÃvaÓÓabdo guïinamanumÃsyati810 / tasya bhÆjalÃdibhÃvÃvagame kÃraïÃbhÃvÃd 811dravyÃntarameva tadavati«Âhate / apratÅtasÃmÃnÃdhikaraïyaguïabhedena bhedÃvagamÃt / nanu mukhÃdigataÓÓabda upalabhyate / netyucyate / Órotram prÃpyakÃri bahirindrayatvÃt 812tvagindriyavat / 813tatra na tÃvacchotraæ mukhÃdideÓaæ gacchati, pratyak«Ã hi karïaÓa«kulÅ svadeÓasthà d­Óyate / nÃpi mukhaæ ÓrotradeÓamupasarpati, tasyÃpi svadeÓa evopalambhÃt / ata÷ ÓrÃtragata eva Óabdo g­hyate / bhrÃntistve«Ã mukhe Óabda iti / na ca guïabhÆtasya Óabdasya saæyogalak«aïà prÃptirupapadyata iti / samavÃyalak«aïaiva tasya prÃpti÷ / eva¤ca ÓabdaguïatvÃcchotrasya, yacchabdaguïakaæ dravyamÃkÃÓapadÃvedanÅyam, tadeva Órotramiti siddham / nanu pÃrthivo karïaÓa«kulÅ Órotramastu, saæyuktasamavÃyena cÃ'kÃÓagataæ ÓabdamupalabhatÃm / naitadevam / na hi sÃk«Ãt 814prÃptisambhave praïÃlÅsamÃÓrayaïamupapannam / nÃpi 815tryÃtmakaæ ÓarÅraæ 816guïÃntaraprÃdurbhÃvaprasaÇgÃt817 / bhÆ-jala-tejÃæsi hi yathÃkramamanu«ïÃÓÅta-ÓÅto-«ïasparÓÃni / tairÃrabdhaæ dravyaæ etatrayavilak«aïasparÓamÃpadyeta, citrapaÂavat / yathà sitÃsitÃditantusamÃrabdha÷ paÂastanturÆpavilak«aïarÆpa÷, tathà ÓarÅramapyÃrambhakadravyasparÓavilak«aïasparÓaæ bhavet / anu«ïÃÓÅtasparÓa¤caitadupalabhyate / 818etena dvyÃtmakatÃpi ni«iddhà // ki¤ca gandhasya pÃrthivadravyasamavetasyaikÃkino gandhÃntarÃrambhakatvÃnupapatteragandhaæ ÓarÅraæ syÃt / bhÆ---tejaso÷, aptejasorvÃ'rambhakatve 'gandhavatvam, arasatvamevaæ veditavyam / ato 819rÆpa-rasa-gandha-sparÓayogi ÓarÅraæ pÃrthivameva / j¤Ãna¤ca viÓe«aïuïa÷ / kÃryadravye ca viÓe«aguïa÷ kÃraïaguïapÆrvaka eva, rÆpÃdivat / na ca kÃraïabhÆte«u pÃrthivaparamÃïu«u820 j¤Ãnamasti / tadÃrabdhe dravyÃntare ghaÂÃdÃvadarÓanÃt / cÃrvÃkamatena ÓaÇkÃ-nirÃsau / syÃdetat---madaÓaktivaccaitanyamapÅti / yathÃ--- 821madaÓakti÷ pÃrthive«u paramÃïu«vasatyapi tadÃrabdhe kÃryadravye surÃkhye ni«padyate, tathà caitanyamapi ni«patsyata iti / tanna / ÓakteraviÓe«aguïatvÃt / ÓaktyÃkhyo hi hi guïa÷ sarvadravye«u tattatkÃryavi«aya÷ kÃryasamadhigamyo 'bhyupagamyate / caitanyantu na822 dehvÃdanyatra vidyata iti, viÓe«aguïo 'sau / api ca dravyÃntarasaæyogÃdakÃryabhÆte«u pÃrthivaparamÃïu«vakÃraïaguïapÆrvako 'pi madaÓaktyÃkhyo guïo nÃnupapanna÷ / tadÃdabdhe kÃryadravye surÃkhye kÃraïaguïapÆrvaka eva / caitanyantu na pratyekaæ paramÃïu«vabhyupagamyate / tasmÃccharÅrÃdanyasya guïo j¤Ãnamiti, dehavyatiriktapuru«ÃnumÃnaæ dra«Âavyam / vij¤ÃnavÃdimatena ÓaÇkÃ-nirÃsau / 823syÃnmatam---guïatvameva 824j¤Ãnasyà siddhamiti / 825tanna / dravyÃÓritatvÃt, nirguïatayà ca saæyogavibhÃgau prati nirapek«akÃraïatvÃbhÃvena guïatvasiddhe÷ / na ca vÃcyaæ dravyÃÓrita826tvamevÃprasiddhamiti / kÃryatvÃt / na hi kÃryaæ 827ki¤cidadravyÃritamÃtmÃnaæ labhate / evaæ sukhÃdibhyo 'pi dehÃtiriktapuru«ÃnumÃnaæ veditavyam / ahaÇkÃrÃvalambanena punardehÃtmavÃdapratyavasthÃnam / naitadevam / "ghaÂamahaæ jÃnÃmÅ"ti 828j¤ÃturahaÇkÃrÃspadÅbhÆtatvÃt"ahaæ gacchÃmyahaæ sthÆla÷" ityÃdÃvahvaÇkÃrasya ÓarÅra eva prav­ttyavivÃdÃccharÅrameva pratyak«aæ j¤Ãt­ pratÅyate, pratyak«avirodhe cÃnumÃnamÃtmÃnaæ na labhata iti / vaiÓe«ikaguïo 'pi j¤Ãnaæ829nakÃraïaguïapÆrvakamiti, pÃrthivaparamÃïu«vavidyamÃnamapi j¤Ãnaæ ÓarÅre sambhavi«yatÅti, na ÓarÅrÃdanyasyÃnumÃnam / nanu ÓarÅrasya caitanye m­taÓarÅre 'pi tat syÃt / na / tasya viguïatvÃt / maraïena ÓarÅraæ viguïamityavivÃdam / nanu mamedaæ ÓarÅramiti dehÃtirikte 'hvaÇkÃro niviÓate / na / abhede 'pi 830bhedopacÃro 'yaæ"ÓilÃputrakasya ÓarÅrami"tivat / anyathà mamÃ'tmetyapi 831vyavadeÓÃdÃtmÃntaramapyÃÓrÅyeta / ye 'pi ca sukhÃdaya÷, te"cÃhaæ sukhÅ"tyahaÇkÃravi«ayasambandhi832tayÃvagamyamÃnÃÓÓarÅrasamavÃyina eva, ato na tadvyatirekiïamÃtmÃnamanumÃpayitumÅÓate / ÓarÅravikÃrahetutvÃcca te«Ãæ sutarÃæ ÓarÅraguïatvam1 833na hyatadguïastaæ guïinaæ vikartumutsahate // vikriyate hi ÓarÅraæ 834nayanavikÃsamukhaprasÃdaromahar«Ãdibhi÷ / sukhÃdi«Ætpanne«u tatra ÓarÅre vikÃrye vikÃraæ prati samavÃyikÃraïabhÆte, tatpratyÃsannenaivÃsamavÃyikÃraïenÃpi bhavitu yuktam / na ca Óakyaæ vaktuæ sukhÃdimadÃtmasaæyoga eva ÓarÅrasamavete«u vikÃre«vasamavÃyikÃraïamastviti, pramÃïÃbhÃvÃt / siddhe hyÃtmani syÃde«Ã kalpanÃ, sÃdhye tvavyavahitÃnÃmeva kÃraïatociteti, na dehÃtiriktÃtmÃnumÃne sukhÃdÅnÃæ 835sÃmarthyam / tannirÃsa÷ / atrocyate---syÃdetadevaæ yadi dehÃtirikto nopalabhyate j¤Ãtà / "ghaÂamahamupalabha" iti ghaÂasyÃnubhavità ÓarÅrÃtirikta÷ pratibhÃsate / ÓarÅraæ hi karacaraïÃdyavayavayogi836 / na ca ghaÂÃdyanubhavasamaye tasyÃvabhÃso 'nvayÅ / avaÓya¤ca j¤ÃturavabhÃso meyÃnubhave«vanuvartata ityÃstheyam / anyathà svaparavedyayoranatiÓayaprasaÇgÃt837 / "ahaæ gacchÃmÅ"ti pratipattisamaye 'pi pratipattà ÓarÅrÃtirikta÷ 838pratipatt­svabhÃvo gantÃraæ dehaæ pratipadyamÃna÷ pratÅyata eva / tatra lÃk«aïiko 'haæÓabdÃnuviddhastu ÓarÅre pratyaya÷ / mamÃ'tmetyatrÃpi lÃk«aïikaÓÓarÅra eva mamakÃra÷ / yasatu cetana÷, tatrÃsmacchadvo mukhya÷ / na ca ÓarÅraæ cetanam, 839citisamavÃyÃbhÃvÃt / ÓarÅrÃtiriktavastvantarasamavÃyinÅ hi cetanà cakÃsti / nanvÃtmadharmabhÆtà cecciti÷, tarhi vi«ayÃsaæsparÓinÅ kathaæ prativi«ayaæ vibhajyate / ucyate---pratibhÃsasiddhà tÃvaccetanasamavÃyinÅ citi÷ / anÃgatÃ---tÅtasaævedane ca vyaktameva vi«ayÃnÃÓritatvam / pratikarmapravibhÃgastu 840vyavahÃrÃnuguïasvabhÃvatvÃccite÷ / yadvyavahÃrÃnuguïÃyà citi÷, tadÅyÃsau vyapadiÓyata iti, na ki¤ciddhÅnam / pratyabhij¤opanyÃsa÷ / nanvevaæ prathamadarÓane 'pi dehÃdvyatireke siddhe"'nyedyurd­«Âe 'paredyurahamidamadrÃk«ami"ti pratyabhij¤opanyÃso 'narthaka÷ / ucyate---vyatirekasiddhÃvapi sthiratayà kriyÃvattvasiddhaye / pratyabhij¤opanyastà / asthiratve hi tata eva kÃdÃcitkakÃryasiddhe÷,tatsiddhaye na kriyÃnumÃnaæ kramate / akriyasya kart­tavam, bhekt­tva¤ca 841kÃlpanikaæ syÃt / kartà bhoktà ca yaj¤ÃyudhivÃkyenÃ'k«iptassamarthayitavya iti, upayukta÷ pratyabhij¤opanyÃsa÷ / yadà cÃyamÃtmà pratyabhij¤Ãyate, tadà 842yo 'sau cidÃtmà tasya dharma÷, nÃsau tanmÃtraprabhava÷ kadÃcidudiyÃt / sadà sannihitakÃraïakaæ hi kÃryaæ na kÃdÃcitkaæ bhavet / kÃraïÃsannidhÃnanibandhano hi 843kÃryodayavyÃk«epa÷ / tasmÃdayamÃtmà samavÃyikÃraïabhÆta÷ ki¤cidasamavÃyikÃraïabhatamapek«ate / tatra kecit--- 844j¤Ãnalak«aïaæ vyÃpÃrÃntaraæ tatsamavetamevÃsamavÃyikÃraïamÃhu÷ / 845tattvanupapannamiti manyÃmahe / yatastasyÃpi ki¤cidasamavÃyikÃraïamanusaraïÅyam / tacca varaæ citerevÃstu, taccÃ'tmamanassannikar«Ãkhyam / tasya cÃsamavÃyikÃraïaæ 846manasa eva parispanda÷ / tasyÃpyÃtmamanassannikar«ÃntaramÃtmasamavetaæ prayatnam, ad­«Âaæ vÃpek«amÃïamasamavÃyikÃraïam / prayatnÃ-d­«ÂayoÓcÃ'tma-manassannikar«Ãntarameveti, anÃdire«Ã kÃryakÃraïaparamparà bÅjÃÇkuravaditi veditavyam / manasassvÅkÃre pramÃïopanyÃsa÷ / manaso 'bhyupagame ca sakalÃtmaguïodaya eva pramÃïam / buddhi-sukha-du÷khecchÃ-dve«a-prayatnÃ-d­«Âa-saæskÃrÃïÃæ navÃnÃmapi 847vaiÓe«ikÃtmaguïÃ7nÃ848 mÃtmamanassaæyogenaivotpatte÷ / tatra buddhissvasaævedanasiddhà pramiti-sm­tirÆpà / sukha-du÷khecchÃ-dve«a-prayatnÃstu mÃnasapratyak«avedyÃ÷ / na ca du÷khÃbhÃvamÃtraæ sukham / du÷khÃbhÃvasya 849sukhÃnupalambharÆpatvÃt / 850tadviyuktÃtmopalabdhereva du÷khÃnupalambharÆpatvÃt, atmopalambhÃtiriktasukhopalambhÃcca / saæskÃrasya tu sm­tilak«aïameva kÃryaæ 851gamakam / anubhÆtavi«aya eva sm­tirbhavatÅtyanubhavÃdhÅnaæ852 ka¤cidÃtmano 'tiÓayamupakalpayati / ad­«Âantu dharmÃdharmalak«aïamÃgamaikagamyam / na ca kevalÃdÃtma-manassannikar«Ãdeva rÆpÃdyavagama÷, andhÃdÅnÃmabhÃvÃditi, cak«urÃdÅni bahirindriyÃïyaÇgÅkriyante / pa¤cadhà ca bÃhyarÆpÃdyupalambhalak«aïakÃryavyavasthÃpanÃtpa¤ca cak«urÃdÅni kalpyante / mana÷prabh­tÅni «a¬indriyÃïi yasminnÃyatante, tadindriyÃyatanaæ ÓarÅram / ÓarÅratraividhyanirÆpaïam, udbhijjaÓarÅrasya nirÃkaraïa¤ca / tacca---jarÃyujÃ-ï¬aja-saæsvedajabhedabhinnaæ trividham / udbhijjantu ÓarÅraæ na bhavatyeva / 853bhogÃnupalambhÃt, tadÃyatanaæ hi tatprayojakam, v­k«ÃdikasyendriyÃyatanatve pramÃïÃbhÃvÃt / 854yadapi---" / ÓmaÓÃne jÃyate v­k«a÷ kaÇkag­dhrani«evita÷" // iti 855ni«iddhÃcaraïaphalatvasmaraïÃdudbhijjaæ ÓarÅramavabhÃti856 / tadapyanupapannam / 857tasminnaæÓe pramÃïÃbhÃvÃt / sm­ternirmÆlatayà mukhyÃrthatvÃnupapatte÷ / na ca veda eva mÆlamavakalpate, akÃryÃrthatvÃt / 858na¤vidhe÷ ni«idhyamÃnÃnu«ÂhÃne pratyavÃya ityatrÃr''the 'gamakatvÃbhÃvÃt / yadyapi Óaæyvadhikaraïa mÅ. da. 3.4.10. siddhÃntaparyÃlocanayà ni«iddhÃdapi kutaÓcitpratyavÃyodaya÷, tathÃpi v­k«ÃdirÆpaÓarÅraphalatÃvasÃtuæ na Óakyate, phalatayÃnvayÃyogyatvÃt / yasya hyanvayayogyatvamavadhÃritam, tasya vÃkyÃrthÃnupraveÓitvam, yasya 859tvanvayayogyatvÃsambhava÷, tasya 860vÃkyÃrthÃnupraveÓitÃpi nÃsti,"vahninà si¤cedi"tivat / yastu vede tathÃbhÆtÃrthaprayoga÷, sa gauïa÷, lÃk«aïiko và varïanÅya iti, atrÃpi gauïyÃ, lak«aïayà và v­ttyà varïanÅyam / atastrividhameva ÓarÅram / 861yatpunarapÃrthivamayonijaæ ÓarÅraæ kevaladharmÃdhipatyanibandhanaæ kaiÓcidabhyupagamyate, tat sarvaÓarÅrÃïÃæ pÃrthivatvÃvyabhicÃrÃnnÃnumÃtuæ Óakyate / manonirÆpaïam / sarvaÓarÅre«u mana÷, tvakcÃviÓi«Âamindriyadvayam / manaÓcÃntaÓÓarÅraæ paramÃïuparimÃïam / tat khalu dravyabhÆtaæ saæyogaguïabhÃgitaye«yate / dravya¤ca dvividham---anekadravyam, adravyadravya¤ceti / tatra manaso 'nekadravyatve kalpanÃgauravam, ÃramyÃrambhakadravyÃbhyupagamaprasakte÷ / adravyadravyatve 'pi 862paramamahatvÃbhyupagama Ãtmanà saha 863saæyogÃsambhava÷ / na hi 864paramamahatoraparispandayoranavayavayoÓca saæyogopapatti÷ // trividha eva saæyoga÷---anyatarakarmaja÷, ubhayakarmaja÷, saæyogajaÓceti / tasmÃt 865paramÃïuparibhÃïaæ mana÷ / tacca sadakÃraïatvÃnnityam / ÃÓutarasa¤cÃricatat, ÃÓutarendriyÃdhi«ÂhÃnadarÓanÃt / na hi tadanadhi«Âhitamindriyaæ svavi«ayamavasÃyayitumalam, anyatra vyÃsaktacittasya vi«ayÃntarÃpratÅte÷ / tasya manaso 'nÃdirdharmÃdharmÃpek«a÷ k«etraj¤ena saha saæyoga÷, dehÃntarasaæyogaÓca tasmÃdad­«ÂÃpek«ÃdÃtmamanassannikar«Ãdutpannasya karmaïa÷ prasÃdena / so 'yamÃtmà bhoktÃ, bhogÃyatanaæ---ÓarÅram, bhogasÃdhanÃni---indriyÃïi, bhogyÃ÷---sukhÃdaya÷ ÃntarÃ÷, bÃhyÃÓca p­thivyÃdaya÷, bhuktiÓca---vitti÷---sukhadu÷khÃnubhava÷, iti pa¤casu vidhÃsu sarvaæ tattvaæ parisamÃpyate / Ãtmani pramÃïanirÆpaïam / kena puna÷ pramÃïenÃsyÃ'tmana÷ pramiti÷,866 apramÅyamÃïatve cÃsya sattopagamo nirnibandhana÷ / tate kecidÃhu÷---mÃnasaæ pratyak«aæ sukhÃdi«vivÃ'tmani pramÃïamiti / tadayuktamiti prÃbhÃkarÃ÷ / na hyekasya kart­tvam, karmatva¤ca svÃpek«amupapadyate, svÃtmani kriyÃv­ttivirodhÃt / na cÃhamiti saævidvaÓenÃvirodha÷, svayamprakÃÓatvena, vi«ayapratÅtigocaratvena và tadupapatte÷ / vi«ayaissahopalambhaniyamaÓcaivaæ satyupapanna÷ / anye manyante---svaprakÃÓÃya hi pramÃïamaprakÃÓasvabhÃve«u vi«aye«va pek«yate, prakÃÓasvarase svÃtmani prakÃÓÃpek«Ã mudhaiva, saævittivat / saævittessvaprakÃÓatvavicÃra÷ / pramÃïaphalabhÆtà hi saævinttiravaÓyaæ svayamprakÃÓÃbhyupagamanÅyà / anyathotpannÃyÃmapi tasyÃmaprakÃÓamÃnÃyÃæ vi«ayÃïÃæ viditatvÃvedane viditatvavyavahÃro na syÃt, na ca vÃcyaæ vyavahÃrayogyataiva vi«aye«u puru«asya saævit, sà vyavahÃra utpanne phalenÃnumÅyate / yato vyavahÃraprav­tterapi purastÃdviditatvaæ vi«ayÃïÃmanusandhÅyata iti 867sarvajanasammatametat / nÃpi mÃnasapratyak«asamadhigamanÅyà saævit / svayamprakÃÓatvenÃpyupapattau satyÃm, tatkalpanÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃt / vi«aye«u hi sthÃyi«u svayamprakÃÓe«vabhyupagamyamÃne«u svÃpÃdidaÓÃ÷ puru«ÃïÃmanupapannÃssyu÷ / saævidi tu svayamprakÃÓÃyÃæ nai«a do«a Ãpadyate, svÃpÃdi«u tasyà evÃsatvÃt / vi«ayÃstu pratyabhij¤ÃbalalabdhasthemÃna÷ puru«ÃïÃæ svÃpÃdidaÓÃyÃmapi na santÅti na ÓakyamabhidhÃtum / tataste parÃyattaprakÃÓÃ÷ / saævittistu svayamprakÃÓeti, siddho d­«ÂÃnta÷ / 868svayamprakÃÓasya sattopagamo na pramÃïÃntarÃyatta÷ / eva¤ca turÅye 'pi prakÃÓo noparamate / ata eva ca mok«asya 869puru«airne«yeta / etadapi prÃmÃïikÃgragaïyà na sÃdhvityÃhu÷ / svarasaprakÃÓatve puru«asya jÃgratsvapnaturÅye«viva su«uptÃvapi prakÃÓÃpatte÷, svÃpastebhyo na bhidyeta / na hi svÃrasikasyoccheda÷, Ãvaraïaæ và sambhavati / 872yatvidaæ kenacitpralapyate-svÃrasikamapi pÃrthivÃnÃmaïÆnÃæ ÓyÃmatvaæ pÃkapadÃvedanÅyenÃgnisaæyogena nivartata iti / tadasat / yadak­takaæ tatsarvamavinÃÓi digÃdivat / ak­takaÓca ÓyÃmimà pÃrthivÃnÃmaïÆnÃmityanumÃnagrastattvÃnnÃ'daraïÅyam / svÃrasikatà ca pÃrthivÃnÃmaïÆnÃæ ÓyÃmatayà na siddhÃ, lauhityasyeva tasyÃpi pÃkajatvopagamÃt / sadakÃraïatvameva 873nityatvam / akÃraïamapi cedanityam, na nityalak«aïaæ 874ki¤cidavakalpate / svamatanirÆpaïam / tattvavidastvÃcak«ate---nÃ'tmà vi«ayÃnanuviddho 'vabhÃsate, na ca vi«ayà boddharyanavabhÃmÃne bhÃsanta iti tÃvat siddham / tatra yadetat vi«aye«u prÃmÃïam, tajjanitaiva yà saævit sà puru«aæ, svavi«ayÃæÓca vi«ayÅkurvantÅ samudÅyate / tatsaævittiphalabhÃgitve 'pi puru«asya na karmatÃ, kintu kart­taiva gant­vat / yathÃ---gamanaphalasaæyogayogino 'pi875 ganturna karmatÃ, kintu kart­taiva, tathà boddhurapi veditavyam / parasamavÃyikriyÃphalayogi hi karmeti karmaj¤Ã÷ / ata eva ca sahopalambhaniyamo 'pi 876vi«ayavett­saævittÅnÃmupapanna÷ / eva¤ca vi«ayavittigocaratbÃdÃtmano vi«ayavedanopÃyoparamÃt877 svÃpÃdi«vaprakÃÓo yukta eva878 / turÅye 'pi sambhÆtasakalopalambhopÃya Ãtmà 879sanmÃtrÃvastha evÃvati«Âhate / du÷khaniv­ttireva mok«a iti svamatavarïanam / na ca mok«asyÃpuru«ÃrthatÃ, sÃæsÃrikavividhadu÷khoparamarÆpattvÃnmok«asya / du÷khoparamo hi puru«airarthyate / na cedaæ yuktam---yathà nikhiladu÷khoparamarÆpatvÃt paramapuru«Ãrthatvam, tathà 880sakalasukhocchedarÆpatvÃdapuru«ÃrthatÃpÅti / yata÷ sÃæsÃrikaæ sukhaæ vivekinassÃdhanaparatantralak«aïatayÃ, 881k«ayitÃlak«aïatayà ca du÷khakavalitaæ du÷khameveti manyamanà nÃ'tyantamÃdriyante / ata 882eva mok«Ãyotti«Âhante / eva¤ca 883paramÃnandÃbhyupagamo 'pi mandaphala eva / na ca pramÃïamapi 884tatrÃvakalpate, ÓrutÅnÃæ siddhavastubodhakatvÃbhÃvÃt, pratyak«avirodhaÓca / na saæsarantastathÃvidhamÃnandamanubhavanti / na cÃbhibhÆtatayÃnanubhava÷ / svÃrasikasya svayamprakÃÓasyÃ'nandasyÃbhibhavÃyogÃt / na ca paramapremÃspadatayÃ'tmana 885ÃnandarÆpatÃsiddhi÷, Ãtmani premÃsiddhe÷ / ÓarÅropaghÃti hi du÷khodayÃttadupaghÃtaparihÃraæ sarve prÃrthayanta ityÃtmani premÃbhimÃna÷ / ki¤ca saæsÃriïÃæ svÃrasika÷ paramÃnando nÃnubhÆtapÆrva iti, kathaæ tannibandhanamÃtmani 886prema / ato vi«ayaviÓe«asambhogaja887 evÃ'nanda iti sundaram / mok«astu sÃæsÃrikadu÷khopaÓamÃtpuru«Ãrtha iti pu«kalam / maï¬anamiÓramatÃnuvÃda÷ / ka÷ punare«a mok«a÷ ? avidyÃstamaya iti kecit / yat ekamevÃdvitÅyamasaæs­«Âaæ sakalopÃdhipariÓuddhaæ brahmatattvam, tat anÃdyavidyÃvaÓena ÓarÅrÃdisadvitÅyamivopÃdhikalu«itamivÃvabhÃsamÃnaæ887 labdhajÅvavyapadeÓaæ sat, baddhamiva 888lak«yate / ato 'nÃdyavidyaiva saæsÃra÷, nikhilavikalpÃtÅtapariÓuddhavidyodayÃt tadastamaya eva mok«a iti / tannirÃsa÷ / 889tadidaæ ÓraddhÃmÃtravij­mbhitamiti890 pramÃïaparatantrÃ÷ / syÃdetadevaæ yadyadvaitaæ kasyacitpramÃïasya gocara÷ / na caitadittham, na khalvadvaitaæ kasya cit pramÃïasya gocara÷ / syÃnmatam, pratyak«ameva vidhimÃtropak«ÅïavyÃpÃramaparisp­«ÂÃnyonyabheda891madvitÅyamekaæ tattvaæ sÃk«ÃtkarotÅti / tadasat---satyaæ vidhÃyakameva pratyak«am / tacca vidadhadapi 892rÆpaæ rÆpatayÃ, rasa¤ca rasatayà vidadhÃti, na punassarvamekatÃ, 893yathà rÆpe 894dhÃrÃvÃhinÅ buddhi÷, tathÃbhÆtaiva yadi rase 'pi syÃt, tadà bhavedeva pratyak«eïa895 sÃk«Ãtk­tamadvaitam / na tvetadevamiti sarvapratipatt­svasaæviditam / yacca prameyavikalpena sÃmÃnyameva vastviti sthÃpayitvÃ, sattÃyà mahÃsÃmÃnyarÆpatvÃt tÃvanmÃtrameva sattvamiti sÃdhitam / tadapi gaganagrÃsakalpam / sattvaæ na viÓe«amÃtraæ vastu, sarvatrà / nav­ttapratibhÃsapravedanÅyasya sÃmÃnyasyÃpahvotumaÓakyatvÃt / nÃpi sÃmÃnyaviÓe«Ãtmakamekaæ896 vastu, ekasya dverÆpyavirodhÃt sÃmÃnyaviÓe«au tu parasparasambaddhe dve vastunÅ pratyak«amavagÃhate, tathà ca kutassattÃdvetasiddhi÷ / 897yathà ca sÃmÃnyaviÓe«ayorjÃtivyaktyoriha pratyayo nÃstÅti, tathà jÃtinirïaye pra.paæ.p­. 50 nirïÅtam / 898na cÃ'gamÃdevÃdvaitasÃdhanam / tanna / Ãgamasya kÃryaikavi«ayatayà siddhe tattve prÃmÃïyÃnupapatte÷899 / api ca vÃkyÃtmÃ'gama÷ pramÃïami«yate / 900taccÃnekapadÃtmakamanekapadÃrthÃtmani vÃkyÃrthe dhiyamupajanayat, kathamadvaitamavabhÃsayet / athedamucyate"sa e«a ÃdeÓo neti netÅ" b­. u. a. 3. brÃ. maæ. 6.Âati 901sakalopÃdhini«edhena nÃnÃbhÆtavastvantarÃpÃkaraïÃdadvaitamÃgamena sÃdhyata iti / tadapyasÃram / ya÷ khalve«a iti sadrÆpatayà pratyavam­«Âa÷ padÃrtha÷, so 'sattvÃpÃdakena902 na¤arthena saha sambaddhumayogya÷, asti nÃstÅtivat / anvayÃyogyayoÓca padÃrthayoranvayÃsambhavÃnna vÃkyÃrthÅbhavanam / 903evantarhi nirÃk­tÃni sarvÃïyeva ni«edhavÃkyÃni / manda 904maivaæ paribhÃvaya / na hi ni«edhavÃkye«u kasyacidÃtyantiko ni«edha÷, kintu kvacitki¤cinni«idhyate / 905brahmÃdvaitÃbhimÃnÅ tu bhavÃnÃtyantikameva ni«edhamabhila«ati / 906tathà ca so 'yamÃtmÅya eva bÃïo bhavantaæ praharati---"907labdharÆpe kvacitki¤cittÃd­geva ni«idhyate / vidhÃnamantareïÃto na ni«edhasya sambhava÷" // [bra. si. ta. kÃæ. Ólo. 2] iti / ata÷ pratyak«ÃdiviruddhÃrthatvÃdadvaitÃvabodhaka ÃmnÃyo na 908yathÃÓruto varïayituæ nyÃyya÷ / 909yatvidaæ prapa¤cena prasÃdhitaæ910 --- pratyak«Ãdivirodhe 'pyÃgamasyaiva911 balÅyastvam, tadvaÓena pratyak«ÃdÅnÃmeva bhrÃntatà kalpanÅyeti / 912tadapi manorathamÃtram / pratyak«Ãdividodhe padÃrthÃnÃmanvayayogyatÃvirahÃdÃgamÃdarthabodhasyaiva tadvirodhe 'nudayÃt / ata÷ pratyak«ÃdivirodhÃdÃgame gauïÅ, lÃk«aïikÅ và v­ttirÃÓrayitavyÃ913 / ÃnandÃdiÓrutÅnÃæ svamatena vyÃkhyà / 914tatrÃ'nandÃdiÓrutayassvÃbhÃvakidu÷khÃbhÃvaparatayà varïanÅyÃ÷, laukikÃnandasyÃlpatayÃ, du÷khÃnu«aktatayà ca vyÃkhyeyÃ÷ / ekatvaÓrutayaÓcaikasminnÃyatana ekasyaiva svÃmitvamityevamparÃ÷ / "915indro mÃyÃbhi÷ pururÆpa Åyate" iti, dehÃtmÃbhimÃnena janmani janmani bhinna ivÃ'bhÃtÅtyartha÷ / anekadehaparigrahe 'pyeka evÃ'tmeti nÃnÃtvani«edhasyÃr'tha÷ / "sa916 e«a netye«a netÅ" ti ca ÓarÅrÃdÅnÃmÃtmatvani«edhastadvyatiriktapratipattipara÷ / vij¤ÃnaÓrutayaÓca 917cicchaktiyogitvÃdvyomÃdibhyo viÓe«ÃbhidhÃnaparÃ÷ / sarvÃtmaÓrutayaÓca sarvasyÃ'tmÃrthatvÃt tÃdarthyanimittopacÃrÃ÷918 / 919"Ãtmani vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavatÅ" b­. u. 4a. mai. brÃ. ti yaducyate, tat Ãtmaj¤Ãnasya paramapuru«Ãrthamok«aphalatvÃt, tasmin vij¤Ãte sarvameva j¤Ãnaæ ni«phalamiti darÓayitumitye«Ã dik / 920athocyeta---vitterbhinnasyÃprakÃÓÃtmana÷ prakÃÓa evÃnupapanna iti / yadyat prakÃÓate, tat tat prakÃÓÃdabhinnam, prakÃÓÃtmaka¤ca brahma / ato brahmÃtmakaæ jagaditi siddhamadvaitamiti / 921tadidaæ svapak«aviruddham / kathamevaæ buddhimanto 'bhidadhati / evaæ hi nÃnÃbhÆtÃnÃmÃkÃrÃïÃæ prakÃÓÃbhede prakÃÓasyÃpi nÃnÃbhÃvÃpatteradvaitaæ dÆramapÃstam / 922athocyeta---vividho 'yamÃkÃraprapa¤covidyÃdhyÃsavaÓÃdavabhÃsata iti / etadapi svavacanaviruddham / sadÃtmà prakÃÓa÷, tena sahÃsadÃtmÃna ÃkÃrÃstÃvadabhinnà iti na ghaÂate / tathà satyaprakÃÓÃtmÃnaste kathamiva prakÃÓeran / api cÃprakÃÓÃtmana eva 923prakÃÓassambhavatÅti 924bÃhyÃrthasiddhÃvuktam / ata e«o 'pi mÃhÃyÃnikapak«ÃnupraveÓÃt925 brahmavÃdinÃæ moha eva / api cÃtyantamasantaæ prapa¤caæ kathamivÃvidyà prakÃÓayitumalam / na khalvasatkhyÃtiravidyÃ926, kintvagrahaïarÆpaiveti927 nayavÅthyÃæ 928sÃdhitam929 / ato nÃvidyÃstamayo mok«a÷ / svamatena mok«a-tatsÃdhananirÆpaïam / 930Ãtyantikastu dehocchedo niÓÓe«adharmÃdharmaparik«ayanibandhano mok«a iti / yuktam / dharmÃdharmavaÓÅk­to hi jÅvastÃsu tÃsu yoni«u saæsarati / sa tayorekÃntocchede vyapagatadehendriyasambandhassamutkhÃtanikhilasÃæsÃrikadu÷khÃnubandho mukta ityucyate / 931kathaæ punaraÓe«adharmÃdharmaæparik«aya÷ / na tÃvadupabhogenaiva / anÃdiÓarÅrasantatisa¤citÃnÃæ, bhogasamaye 'pi sa¤cÅyamÃnÃnÃmanantÃnÃæ karmÃÓayÃnÃæ k«eptumaÓakte÷ / ucyate---ya÷ khalu sÃæsÃrikebhyo du÷khebhya udvigna÷ tadanu«aÇgaÓabalebhyaÓca sukhebhyo 'pi vigatasp­ho mok«Ãyotti«Âhate, sa tÃvadbandhahetubhÆtebhyo ni«iddhebhya÷ pratyavÃyahetubhÆtebhya÷, kÃmyebhyo 'bhyudayasÃdhanebhyaÓca nivartamÃnassannutpannapÆrvau dharmÃdharmau bhogena k«ayaæ nayan, Óama-dama-brahma-caryÃdikÃÇgopab­æhitenÃ'tmaj¤Ãnena932 "na sa punarÃvartate" chÃ. u. a. 8 ityapunarÃv­ttaye coditena niÓÓe«akarmÃÓayaæ nÃÓayanam mucyate / na cÃpunarÃv­tterarthavÃdatayà varïanam, Ãtmaj¤ÃnasyÃparÃrthatvÃt / parÃrthatve hi parïamayÅ / nyÃyena phalaÓrutirarthavÃdatayà varïyeta / j¤ÃnavidherapÃrÃrthye tu saivÃdhikÃriviÓe«aïaæ rÃtrisatravat // na ca karmavidhiÓe«abhÆtamÃtmaj¤Ãnam, tasyÃparÃrthatvÃt, parÃrthatve pramÃïÃbhÃvÃta, 933upakÃralak«aïaÓe«atvanirÃkaraïÃdityalamativistareïa / svamatenÃ'tmaparimÃïanirÆpaïam / nanu muktasyÃtmanassakalopalambhÃtÅtasya934 sanmÃtrÃvasthitau kiæ pramÃïam ? ucyate---sadakÃraïa¤ca yat, tadavinÃÓi gaganavat / sadakÃraïaÓcÃyamÃtmetyavinÃÓitvÃddhruvatvasiddhi÷935 / paramamahattva¤cÃ'tmana÷ parimÃïaæ gaganavat / yatra yatrÃ'tmano guïa upalabhyate, tatra tatra tÃvadÃtma vartata iti pramÃïasiddham / guïinamantareïa guïasyÃv­tte÷ / tatra hye«a saæÓaya÷---kimasau gatva sannidhÅyate, uta gatinirapek«a eveti / tatra gatisavyapek«atvÃÓrayaïe gatestÃvatkalpanÃ, tasyÃÓcÃsamavÃyikÃraïaæ kalpanÅyam / na ca tatra ki¤cana pramÃïamasti / agacchato 'pi sannidhÃnopapattergaganavat / athocyeta yatrÃpi dehona vartate, tatrÃpi cedÃtmà sannidhÅyate, tadà ÓarÅra iva tatrÃpi tadguïÃnÃmupalabdhissyÃditi / tanna / yatassarvÃtmaguïÃnÃmÃtma-manassannikar«o 'samavÃyikÃraïam / sa ca saæyogo 936dvi«Âhatayà mano937-viraheïÃnyatra na vartate / manaÓca ÓarÅrasyÃntaravati«Âhata ityuktam938 / yatraiva cÃsamavÃyikÃraïam, tatraiva kÃryamiti na bahirÃtmano guïopalambha÷ / nanvevaæ ÓarÅrasyÃpi gatikalpanamapramÃïakameva / na / tasyaikatra sato 'nyatra darÓanaprasaÇgÃt / Ãtmanastu sato 'pi sakalakaraïapathÃtÅtasya darÓanaprasaktirÃpÃdayitumaÓakyetyagatyà sarvasayogibhirÃtmà saæyujyate / tattu paramamahattvamantareïa na sambhavatÅti nÃïuparimÃïa÷, ÓarÅraparimÃïo và / ÓarÅraparimÃïavattva¤ca vinà sÃvayavattvamanupapannam / tÃd­Óaæ hi mahattvaæ-avayavabahutvamahattva-pracayaviÓe«ÃïÃmanyatamasminnÃyattam / na cÃvayavakalpanà pramÃïavatÅ / nanu sarvagatatve puru«asya ÓarÅrÃntare 'pi bhogaprasaÇga÷ / maivam / yasya yaccharÅraæ, tasya tadbhogÃyatanam, yÃni ca yasyendriyÃïi, tÃni tasya bhogasÃdhanÃnÅti, nÃ'yatanÃntare bhogaprasaÇga÷ / Ãtmano vibhutve bhogasÃÇkaryaÓaÇkÃ-samÃdhÃne / nanu ÓarÅrendriyasambandhavyavasthaiva kinnibandhanà / ucyate---dharmÃdharmasambandhanibandhaneti bhavÃnavabuddhyatÃm / yadÅyÃbhyÃæ dharmÃdharmÃbhyÃæ yÃni ÓarÅrandriyÃïyupÃttÃni, tÃni tasyaiva bhogasÃdhanÃnÅti / dharmÃdharmavyavasthaiva kimÃyatteti cet ? tadupÃyabhÆtakarmasambandhÃyattÃ939 / karmasambandhavyavasthà tu tatsamavÃyikÃraïabhÆtaÓarÅrendriyasambandhanibandhanetyanÃditayà ÓarÅrendriyadharmÃdharmasantatessarvamupapannam / ÃtmaikatvaÓaÇkÃ-nirÃkaraïe // Ãhva---vibhutva¤cedÃtmana÷, tadà sarvaÓarÅre«veka evÃ'tmÃstu940 gaganavat / yathà gaganamekameva ghaÂa--maïikÃditattadanekasambandhi, tathÃ'tmÃpi kiæ nÃbhyupeyate, kiæ pratayÃyatanaæ bhedÃbhyupagamena / ucyate---yastÃvatpratipattà parÃyatanasvÃminaæ svaprayatnapÆrvakÃtmÅyaÓarÅrasamavetakarmasamÃnace«ÂÃdarÓanÃdanumÃnata÷ pratyeti942 prayatnavattayÃ, nÃsau taæ grÃhakaikarasatayÃ, kintu grÃhyakoÂinivi«ÂamanÃtmabhÆtameva / tena 943pratÅtisiddhatvÃdbhedasya, alaæ bhedÃbhyupagameneti vacanamaki¤citkaram / na hi 944parÃyatanasvÃmini svamityevamanumÃnamudetumalam / yathà mama ÓarÅre madÅyaprayatnapÆrvikà ce«ÂÃ, tathà paraÓarÅre 'pi matprayatnanibandhanaiveti pratyak«avirodhÃt / pratyak«eïa hi svÃtmani samavayanprayatna upalabhyate / na ca paraÓarÅrace«ÂÃnuguïa÷ prayatnassvÃtmani puru«ÃïÃæ pratyak«ÅbhavatÅti, para eva prayatità paraÓarÅre 'numÅyate / nanvevamanumÃnena parÃtmapratÅtau, kathamidamucyate"ag­hyo na hi g­hyate" b­. u. a. 4. brÃ. 2 kha. 4 iti / pareïa na g­hyata ityetadabhiprÃyametadbhavatÅtyucyategrÃhakaikarasatayà pareïa na g­hyata iti tasyÃr'tha÷, tasmÃnna virodha÷ / ki¤ca nÃnÃvyavasthÃnà nÃnÃbhÆtÃ÷ pratik«etraæ puru«Ã÷ 945dharmÃ-dharma-sukhadu÷khÃdivyavasthÃdarÓanÃt / anyathà hyekasya dharmÃ-dharmÃdayassarvasya bhaveyu÷ / brahmasiddhik­to matena ÓaÇkà / 946atra kaÓcitpaï¬itamÃnÅ prÃ'ha---kÃlpanikÅ sukhadu÷khÃdivyavasthà bhavi«yati / yathaikasminneva ÓarÅre pÃdÃdivedanÃvyavasthà na vyatikÅryate, tathà nÃnÃÓarÅre«u na vyatikari«yata iti / na hi pÃdagatà vedanà Óirasi, na và Óirogatà vedanà pÃde / na ca vedanà pÃdÃdi«veva samavaitÅtiÓakyate vaktum, te«Ãmaj¤atvÃt / j¤Ãtà hi vedanÃbhissaha sambadhyate, du÷khaviÓe«arÆpatvÃt tÃsÃmiti / tannirasanam / tadidaæ bÃlajanamohanamiti / v­ddhÃ÷ / "pÃde me vedanÃ,"Óirasi me vedane"ti sarvavedanÃsveko du÷khÅ prakÃÓate / pÃdÃdi«u tu santÃpÃdikaæ samavaiti / 947tatra santÃpastejasà saha saæyoga÷, ÓÆlastu vÃyuvà saheti vÃtapitta---Óle«maïÃæ k«obhaje«u sarve«u vikÃre«u veditavyam / acetanÃnÃmapi padÃdÅnÃæ pittÃdisaæyogo na virudhyate / 943tajjanyaæ du÷khamÃtmanyeva samavaiti / athocyeta---yathà pratibimbabhÃva ekasyaiva 949bimbasya maïik­pÃïadarpaïÃdyupÃdhivaÓena, vyavasthitÃni ca ÓyÃmatvÃdÅni, tathaikasyÃ'tmano nÃnÃÓarÅropÃdhivaÓena sukhÃdayo vyavati«Âhanta iti / tadayuktam---ÓyÃmatvÃdÅnÃmaupÃdhikÃnÃmupÃdhivaÓavartitvÃdvimbasambandhÃbhÃvÃt / tenaikadharmidharmÃïÃæ satÃme«Ã vyavasthà sambhavati / sukhÃdayastu naupÃdhikÃ÷, kintvÃtmasamavÃyina evetyekÃtmavartitvena950 vyavasthÃnupapatti÷ / ki¤ca siddhe vyaktamekatve syÃdapye«Ã kalpanÃ, na951 cÃ'tmaikatve pramÃïamasti / ekapuru«aÓrutayaÓca prÃgevopavarïitÃrthà iti, siddhaæ pratik«etraæ nÃnÃbhÆtÃ÷ pumÃæsa iti / 952nÃnÃvivÃdasandarbhatamassaÇghÃtabhedana÷ / eva ÓÃlikÃnÃthena tattvÃloka÷ pravartita÷ // iti mahÃmahopÃdhyÃyaÓrÅÓÃlikanÃthamiÓrapraïÅtÃyÃæ prakaraïapa¤cikÃyÃæ tattvÃloko nÃmëÂamaæ prakaraïaæ samÃptam /