Salikanathamisra: Prakaranapancika, with Jayapuri Narayanabhatta's Nyayasiddhi: Prakarana 7 Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries may not always be marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ________________________________________ oæ ÓrÅmatprabhÃkaragurutantradhurandhareïa mahÃmahopÃdhyÃya-ÓÃlikanÃthamiÓreïa praïÅtà prakaraïapa¤cikà nyÃyasiddhyÃkhyayà vyÃkhyayà vi«amasthalaÂipparÃyà ca samalaÇk­tà ________________________________________ 677 vimaläjanaæ nÃma saptamaæ prakaraïam / prakaraïÃrthapratij¤Ã / 678apauru«eye sambandhe siddhe ÓabdÃrthayordvayo÷ / prÃmÃïyaæ vedavÃkyÃnÃmiti sa pratipÃdyate // 1 // iti / yadi pauru«eya eva ÓabdÃnÃmarthaissaha sambandho bhavet, tadà pramÃïÃntaragocare«vevÃr'the«u puru«ÃïÃæ saÇketakaraïaÓakte÷, 679apÆrvakÃryÃtmani ca vedÃrthe 680pramÃïÃntarÃïÃmavakÃÓÃbhÃvena tatra saÇketÃbhÃvÃt, asaÇketite 681cÃvÃcakatvÃbhyupagamÃt682 durlabhameva vedavÃkyÃnÃæ prÃmÃïyamÃpadyate683 iti, arthavÃnevÃyamapauru«eyaÓabdÃrthasambandhapratipÃdanayatna÷ / vaiÓa«ikamatena pÆrva÷ pak«a÷ / 684tatra ÓabdÃrthasambandhaæ poru«eyaæ pracak«ate / jagadÅÓvaranirmÃïÃæ vadanto vedavÃdina÷ // 2 // iti / anÃdau hi v­ddhavyavahÃraparamparÃyÃæ satyÃæ 685v­ddhavyavahÃrasiddho vÃcyavÃcakabhÃvaÓÓabdÃrthayorapauru«eya÷ prasidhyet / tathÃhi---v­ddhÃnÃæ svÃrthena 686vyavaharamÃïÃnÃæ vÃkyamupaÓ­ïvanto bÃlÃÓÓabdaÓravaïasamanantarabhÃvinà ce«ÂÃviÓe«eïaviÓi«ÂÃrthavi«ayÃæ 687manÅ«ÃmÃkalayanto688vÃcakatÃæ ÓabdasyÃdhyavasyanti, te 'pi v­ddhà yadà bÃlà Ãsan, tadà te 'pyanayaiva diÓà vyutpadyante sma / yebhyaÓca v­ddhebhyaste vyutpattimalabhanta, te 'pyanayaiva diÓà vyutpattimalabhanta, te 'pyanyebhyo v­ddhebhya iti, vinÃpi saÇketayitÃraæ puru«am, upapadyata eva ÓabdÃrthayoranÃdiv­689ddhavyavahÃrasiddhassambandha÷690 / v­ddhavyavahÃrasyÃnÃditvÃk«epa÷ / no khalvanÃditaiva 691v­ddhavyavahÃraparamparÃyà upapattimatÅ / tathà hi--- vidÃÇkurvantu bhavantastanubhuvanÃdikaæ sarvaæ sÃvayavamavasÅyate / yacca nÃma sÃvayavaæ, tadavayavavyati«aÇgasamÃsÃditÃtmalÃbham692 / paÓyÃmo vayaæ tantuvyati«aÇgasamÃsÃditÃtmalÃbhaæ paÂam, kaÂa¤ca vÅïÃsaæyogasampÃditasattÃkaæ sÃvayavam / e«Ã dik antyÃvayavibhyo 'vatarantÅ Ãdvyaïukamavati«Âhate / paramÃïvoÓca parasparasaæyogo niyato 'nyatarakarmaja÷, ubhayakarmajo vÃbhyupagamanÅya÷ / karma ca paramÃïu«vad­«Âavatk«etraj¤asaæyogÃt pratij¤Ãyate / taduktaæ"aïumanasoÓcÃ'dyaæ karmetyad­«ÂakÃritam" vai. da. a. 5. Ã. 2. sÆ. 13 iti / anyasya kÃraïasyÃbhÃvÃt / na cÃd­«Âamalabdhasvav­tti kÃryÃya paryÃptam, acetanatvÃt vÃsÅvat / na ca cetanÃnadhi«Âhitamacetanaæ v­ttimupalabhate / na khalvanadhi«Âhità vÃsÅ vardhakinà vardhanÃya pravartate / tadevamad­«Âaæ k«etrÃsamavÃyi cetanÃdhi«Âhitaæ kÃryÃya 694paryÃptamiti darÓanabalenÃvaÓyamabhyupagamanÅyama695 / na cedamiha cintanÅyam---ya eva k«etraj¤Ã÷, ta eva te«Ãmad­«ÂÃnÃmadhi«ÂhÃtÃro696 bhaveyuriti, te«Ãmaj¤atvÃt / na hi te svasamavÃyinÅ api dharmÃdharmalak«aïe 'd­«Âe svarÆpata÷, kÃryato và veditumÅÓate / ya eva ca yat svarÆpata÷, kÃryato và veditumÅ«Âe, sa eva tasyÃdhi«ÂhÃtà / yathÃ---tak«Ã vÃsyÃ÷ / tasmÃdanya÷ k«etraj¤ebhyassakalak«etraj¤asamavÃyidharmÃdharmalak«aïÃd­«ÂasÃk«ÃtkaraïagocarÃcintanÅyaÓaktivibhava÷ ko 'pi cetanÃtiÓayo 'dhi«ÂhÃtà 697nityaprati«Âhitassvatantro 'bhyupagantavya÷ / na cedaæ vÃcyaæ kena pramÃïena tasya k«etraj¤e«vasambhÃvinÅ dharmÃdharmasÃk«ÃtkaraïaÓaktiravagamyata iti / yata eva pramÃïÃt tasya sadbhÃvo 'vagamyate, tata eva tasya j¤ÃnaÓaktirapyavagamyata iti, antarbhÃvitaj¤ÃnaÓaktirevÃsau sÃmÃnyatod­«ÂÃnumÃnasya gocara÷ / ata eva kathamasÃvadhi«ÂhÃsyatÅtyasyÃpi paryanuyogasyÃnavakÃÓa÷ / kiæ tasyÃdhi«ÂhÃne prayojanamiti yo 'yamapi paryanuyoga÷, sa cetanÃtiÓayÃnumÃnÃÇgÅkaraïena parÃk­ta÷ / k«etraj¤o hi cetanassvaprayojanamuddiÓya pravartate / sa ca k«etraj¤avilak«aïo 'napek«itaprayojana eva svatantra÷ pravartate / ata eva svÃtantryÃt 698kadÃcit tasya prav­ttirupapattimatÅ / svÃtantryamapi tasya sattÃnumÃnasamadhigamyameveti, na 699p­thakpramÃïasavyapek«am / atassiddhaæ tatprabhavasya tanubhuvanÃderÃdimattvamutpattimattva¤ca, tathÃ'dimattayà vinÃÓitvam / k­takà hi bhÃvà dhruvabhÃvivinÃÓÃ÷, tathà d­«Âacarà ghaÂÃdaya iti, nÃnÃditvaæ v­ddhavyavahÃraparamparÃyÃ÷ / tena 700puru«asaÇketÃdeva 701ÓabdasyÃr'thapratipattihetutvamÃstheyam / saÇketanibandhanaæ vÃcakatvamitiÓaÇkà / api ca 702devadattÃdipade«vavivÃdà tÃvatpuru«asaÇketanibandhanà vÃcakatà / taddarÓanÃdgavÃdiÓabdanÃmapi tathÃvidhatmevÃnumÃtumucitam / ayameva hi sÃmÃnyatod­«Âasya vi«ayo---yadanyatra d­«Âam, anyatrÃnumÅyate / ayameva hi sÃmÃnyatod­«Âasya vi«ayo---yadanyatra d­«Âam, anyatrÃnumÅyate / devadattÃdipade«u svÃbhÃvikaæ svÃrthabodhakatbamityapi na samÅcÅnam, pramÃïÃbhÃvÃt, 703puru«asaÇketÃnapek«atvaprasaÇgÃcca / na ca niyame saÇketasya vyÃpÃra÷, prÃksaÇketÃdaniyatÃrthapratyayodayaprasaÇgÃt / kleÓamÃtraphalamidamucyate---gavÃdi«vapiniyatÃrthapratipatti÷ puru«asaÇketÃyattaiva, svÃbhÃvikÅ tu 704svÃrthapratipÃdanaÓaktirupayoginyeva viÓi«ÂÃrthapratipattÃvityalamamunà pratipannÃrthavighÃtinà vÃdenÃtinirbandhena / ki¤ca yathoditapramÃïabalasiddhe bhagavati sakalajagannirmÃïaikapravÅïe dharmÃdharmayossÃk«Ãtkartari705 tatkart­katvenÃpi706 sidhyati vedÃnÃmapÆrver'the prÃmÃïyamiti, mÅmÃæsakÃnÃæ vidve«amÃtranibandhano 'yaæ pauru«eyatvapak«apratik«epa÷, mantrÃrthavÃdÃnäca bhÆyasÃmamumarthamajjasà vadatÃmanyathà varïanamiti / siddhÃnta÷ / 707autpattikastu sambandhaÓÓabdasyÃr'thena 708sammata÷ / v­ddhasaævyavahÃrasya pravÃhÃnÃdità yata÷ // 3 // iti // vedÃrthavidÃmagragaïyasya bhagavatassakalanayanidherjaiminerapauru«eyaÓÓabdasyÃr'thena sambandho 'bhimata÷ / sa hi mene---yadyapi 709devadattÃdiÓabdÃnÃæ puru«asaÇketanibandhanaæ vÃcakatvam, tathÃpi gavÃdipade«vanumÃnaæ na Óakyate kartum / arthapratipattilak«aïasya kÃryasyÃnyathÃpyupapatteranaikÃntikatvÃditi / v­ddhavyavahÃranibandhanÃddhi svÃrthe vÃcakatvaÓaktij¤ÃnÃdapi bÃlÃnÃæ ÓabdÃrthapratipattird­Óyate / tenaikÃntatassaÇketa eva kalpayituæ na Óakyate / api ca Óaktij¤ÃnamÃtranibandhanà 710gavÃdiÓabdÃnÃmarthapratipattiriti pratyak«amevaitat / na ca pratyak«e sati kÃraïe kÃraïÃntaramanumÃtuæ Óakyate / devadattÃdipade«u tu yasya saÇketanibandhanÃr'thapratipattirbhavati, tasya saÇketa eva kÃraïam / te«vapi ye vyavahÃradarÓanÃdeva vÃcakatÃmavagamyÃr'thaæ pratipadyante, te«Ãmapi vyavahÃradarÓanaprasÆtaæ Óaktij¤ÃnamevÃr'thapratipattikÃraïam, na saÇketa÷ / kintu tatra saÇketapÆrvaka eva vyavahÃra÷, arthapratipattiÓca, tathà tatpÆrvakamapi vÃcakatvaj¤Ãnam / gavÃdipade«u tu sarve«Ãæ Óaktij¤ÃnÃdeva vyavahÃrasambhavÃdarthÃvagatiriti vai«amyam / nanu devadattÃdipade«u 71ma1saÇketadarÓanÃt, kimiti gavÃdipade«vapi pÆrvabhÃvÅ saÇketa eva na kalpyate / na / pratyanumÃnagrastatvÃt / Óakyate hi tatraivamanumÃnaæ sambhÃvayitum---pÆrve hi pumÃæso gavÃdiÓabdÃnÃæ sÃsnÃdimatyarthe v­ddhavyavahÃrasiddhaÓaktij¤ÃnÃdarthapratipattimanto gavÃdiÓabdebhyassÃsnÃdimadarthapratipattiyogitvÃdadhunÃtanapuru«avadit i / tadevaæ pratyanumÃnena712 niraste 'numÃne, 713pramÃïavirahÃdapauru«eyatvameva sidhyati ÓabdÃrthasambandhasya714 / ata idamapahastitam / yadÃhurbÃhyÃ÷---"yajjÃtÅyo yatassiddhassa tasmÃdagnikëÂhavat / 715ad­«ÂaheturapyanyastadbhavassampratÅye" // pra. vÃ. pari. 3. Ólo. 243 iti / v­ddhavyavahÃrasyÃnÃditvasamarthanam / nanu siddhyedayaæ manoratho yadi v­ddhavyavahÃraparamparÃyà anÃdità syÃt, sà tu prÃcÅnanayanivÃrità iti / atra vadÃma÷ / bhavatu sÃvayavaæ sarvamavayavasaæyogÃrabdhasattÃkam, avayavasaæyogÃpÃye vinaÓvaramiti ca / tathÃpyekadaiva 716sakalasya sambhava÷, vinÃÓaÓcetyatra nÃsti717pramÃïam / pratyuta yathÃdarÓanamidameva tÃvadavasÃtumucitam---krameïa codaya÷, krameïa vilayaÓceti / ki¤ca yathÃdyatanà janà mÃt­pit­saæyoganibandhanÃtmalÃbhÃ÷, tathà pÆrve 'pi janà janatvÃditi ÓakyamevÃnumÃtum / na cÃyamayonijÃnÃæ kevalena dharmÃdhipatyena, adharmÃdhipatyena ca saæsvedajÃnÃmiva sambhavo ghaÂate / jarÃyujÃ---ï¬ajÃnÃæ tathà taddarÓanÃbhÃvÃt718 / d­«ÂÃnusÃri hi sarvatrÃnumÃnam / tena saæsvedaje«u niyamena d­«Âaæ na jarÃyujÃ---ï¬ajayorapyayonijatvaæ Óakyate 'numÃtum / na hi pÃï¬aramÃtreïa bëpÃdapi vahneranumÃnam / kintu yÃd­Óameva pÃï¬aradravyaæ niyamena vahniniyataæ pratipannam, tÃd­Óameva tasyÃnumÃpakamucitam / ÅÓvaranirÃkaraïam / yaccedamuditaæ719 dharmÃdharmau cetanÃtiÓayÃdhi«ÂhitÃviti, tadapyasiddhameva / yasyaiva tau k«aitraj¤asya, sa evÃdhi«ÂhÃtÃstu / athÃj¤atvÃttasyÃdhi«ÂhÃt­tvaæ720 nopapadyata iti cet, tarhyanyasyÃpi kathamupapadyate / na hi tasyÃpi parapuru«avarti dharmÃdharmaj¤Ãnamupapadyate, kÃraïÃbhÃvÃt / na hi tasyendriyÃïi kÃraïam, indriyÃïÃæ tatra 721sÃmarthyÃdarÓanÃt / na ca kevalaæ mana÷, kevalasya manaso 722bÃhye«vaprav­tte÷ / na hi 723dharmÃdharmarahitasyeÓvarasyendriyamanassambandho bhavati, dharmÃdharmanibandhanatvÃt tatsambandhasya / atha kÃraïamanyadeveÓvarabuddhe÷ / tadayuktam / prasiddhakÃraïatvÃdbuddhe÷ / prasiddhÃni hi kÃraïÃni buddhe÷ / yatkÃraïaæ hi yatkarayaæ d­«Âam, tatkÃraïakameva taditi yuktam / anyathà cetanÃdhi«Âhità vÃsÅ d­«Âeti, kathaæ dharmÃdharmayorapi tadadhi«Âhitatvaæ bhavi«yati / athÃkÃraïà nityaiveÓvarabuddhiriti cet / tadapyasundaram / buddhitattvasya nityatvÃbhÃvÃt / nityà satÅ buddhireva na syÃt / buddhimatà cÃdhi«ÂhÃnaæ d­«Âam, na punaranyena / athÃd­«Âamapi buddhernityatvamaÇgÅkriyate, tadà cetanÃnadhi«Âhitatvameva kimiti nÃÇgÅkriyate / atha siddhe 'dhi«ÂhÃt­tve, j¤Ãnamapi kalpyata iti / 724tadayuktam / 725j¤ÃnÃdyananubaddhasyÃdhi«ÂhÃt­tvasya kÃraïÃbhÃvÃt pratik«ipte j¤Ãne satyanumÃtumaÓakte÷ / tena Óakyaj¤ÃnamevÃcetanaæ cetanÃdhi«Âhitamiti vyÃptirÃÓrayaïÅyÃ, tathÃdarÓanÃt / tak«Ãdayo hi Óakyaj¤ÃnÃnyeva vÃsyÃdÅnyadhiti«Âhanto d­Óyante, nÃnyÃni / api cÃdhi«ÂhÃnÃrtho 'pi cintanÅya÷ / na tÃvatsaæyoga÷, guïatvena dharmÃdharmayossaæyogÃbhÃvÃt / samavÃyo 'pi parapuru«asamavÃyinordharmÃdharmayorÅÓvaraæ pratyanupapanna÷ / vÃsyÃdi«u tu tak«ÃdÅnÃæ karasaæyogÃdirevÃdhi«ÂhÃnam / tathà prav­ttirapi kÅd­ÓÅ / na tÃvat kriyÃ, guïabhÆtayordharmÃdharmayo÷ kriyÃbhÃvÃt / utpattiÓcet, tarhi sà k«etraj¤Ãdeva samavÃyikÃraïÃt, ÃtmamanassaæyogÃccÃsamavÃyikÃraïÃdabhisandhyÃdinimittakÃraïopag­hÅtÃditi / phaladÃnamiti cet / na deÓakÃlÃvasthÃdisahakÃrisahitÃbhyÃæ 726dharmÃdharmÃbhyÃmeva phalam, na cetanavyÃpÃrÃpek«am / vaiÓe«ikÃbhimateÓvaranirÃsa÷ // yadapi kecidÃhu÷---paramÃïava eveÓvarecchÃvaÓena pravartanta iti / tadapi na yuktam / kvacittathÃvidhasyÃdhi«ÂhÃnasyÃdarÓanÃt / ÓarÅre tathÃdarÓanamiti cet / na / tasya k«etraj¤adharmÃdharmaparig­hÅtatvÃt727 / na paramÃïava eveÓvaradharmÃdharmaparig­hÅtÃ÷, na ca tasyecchÃmÃtreïa prav­tti÷, kintu prayatnavaÓÃt / na cecchÃyÃmapi heturasti / na ca nityaivecchÃ, 728nityaæ prav­ttiprasaÇgÃt / api ca yathÃcetanatvÃccetanÃdhi«ÂhitatvamanumÅyate, tathà prayojanÃbhÃvÃdapyanadhi«ÂhÃnamiti j¤Ãyate / kataradatrÃnumÃnaæ balÅya iti 729cintayÃma÷ / tena yatraiva prayojanaæ, 730tadevÃcetanaæ731 cetanÃdhi«Âhitamiti vyÃptirÃÓrayaïÅyÃ732, tathÃdarÓanÃt / api ca vyÃptigrahaïapÆrvakamanumÃnam, anvayavyatirekÃbhyäca vyÃptiravagamyate / yathà ca cetano 'dhi«ÂhÃteti pratÅyate, tathà vigrahÃdimÃnapi / tenÃnumÃnaæ pravartamÃnaæ tathÃvidhamevÃnumÃpayet / na ca tasya dharmÃdharmau, paramÃïÆn và pratyadhi«ÂhÃt­topapadyata ityanadhi«ÂhÃnameva / tena vigrahÃdimadadhi«ÂhÃnayogyamevÃcetanaæ cetanÃdhi«Âhitamiti vyÃptirÃÓrayaïÅyà / nanvevaæ sati prasiddhasyÃpi 733dhÆmÃdyanumÃnasyoccheda÷ prÃpnoti / tathÃbhÆtena hi mahÃnasÃdivartinà vyÃptiravagatÃ, na tathÃvidhasyÃnumÃnam / yathÃvidhasyÃnumÃnam, na tathÃvidhasya vyÃptidhÅsamaye 'navadhÃraïamiti / tadayuktam--deÓakÃlÃdyupÃdhiparityÃgena hi sÃmÃnyena sambandhagrahaïam / tenehÃpi bhavatyeva yadvÃsyÃdi«u d­«Âam, tat dharmÃdharmayorapÅti / yÃd­Óantu rÆpaæ vyÃpakamupalabhyate, tadevÃnumÃtuæ Óakyate, nÃnyat / iha ca vigrahavattvÃdyapi vyÃptyanupraveÓÅti, tadanumÃtavyam / na ca tadanumÃtuæ Óakyata iti cet / varaæ cetanÃnumÃnatyÃga÷734tadananubaddhasya 735tasyÃnumÃnÃt / teneÓvarasya 736sarvaj¤atÃnumÃne hetvabhÃvena j¤ÃnÃbhÃvaniÓcayÃt / tenÃnÃdireva v­ddhavyavahÃraparamparà ÓabdÃrthÃvagame hetu÷ / na ca s­«ÂyÃdÃvÅÓvarak­tassaÇketa÷, saÇketasyaiva kartumaÓakte÷ / na khalvadyatanà janÃ÷ 737saÇketavÃkyasyÃr'thamanavabudhyamÃnÃssaÇketaæ pratipadyante / tasmÃdanÃdireva738 v­ddhavyavahÃraparamparÃbhyupagamanÅyà / evaæ puru«asya dharmapratÅtiæ prati ÓabdamantareïopÃyÃbhÃvÃnna pauru«ayatve vedasyÃ739pÆrvakÃryÃtmake vedÃrthe prÃmÃïyopapattiriti, 740vedasyÃpauru«eyatvÃÓrayaïam / vedÃnÃmapauru«eyatvanirÆpaïam / kathamapauru«eyatvaæ vedÃnÃm / ucyate--- 741karturasmaraïÃt / na cÃnumÃnamapi karturupapadyate / pramÃïÃntareïÃpratÅter'the742 puraïÃïÃæ vÃkyasya racanÃyÃmaÓakte÷ / kÃÂhakÃdisamÃkhyÃpi kart­sadbhÃvaæ ja 743sÃdhayitumalam / 744pravacanenÃpi tadupapatte÷ / mantrÃrthavÃdÃstu na svÃtantryeïÃr'thamavagamayitumÅÓate, kintu vidhyuddeÓÃnusÃreïa tadanuguïamarthamiti, na siddhÃrthapratipÃdane te«Ãæ prÃmÃïyamiti, siddhamapauru«eyatvaæ ÓabdÃrthasambandhasyeti / dustarkatimiraæ bhettuæ Ói«yÃïÃæ d­«Âirodhakam / idaæ ÓÃlikanÃthena vihitaæ 745miläjanam // iti mahÃmahopÃdhyÃyaÓrÅÓÃlikanÃthamiÓrapraïÅtÃyÃæ prakaraïapa¤cikÃyÃæ vimaläjanaæ nÃma saptamaæ prakaraïaæ samÃptam /