Salikanathamisra: Prakaranapancika, with Jayapuri Narayanabhatta's Nyayasiddhi: Prakarana 6 Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries may not always be marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ________________________________________ oæ ÓrÅmatprabhÃkaragurutantradhurandhareïa mahÃmahopÃdhyÃya-ÓÃlikanÃthamiÓreïa praïÅtà prakaraïapa¤cikà nyÃyasiddhyÃkhyayà vyÃkhyayà vi«amasthalaÂipparÃyà ca samalaÇk­tà ________________________________________ atha 107pramÃïapÃrÃyaïaæ nÃma «a«Âhaæ prakaraïam / prathama÷ pratyak«apariccheda÷ prakaraïÃrthapratij¤Ã / svarÆpasaækhyÃrthaphale«u vÃdibhi÷ yato vivÃdà bahudhà vitenire / tato vayaæ tatpratibodhasiddhaye pramÃïapÃrÃyaïamÃrabhÃmahe // 1 // kiæ punaridaæ pramÃïaæ nÃma ? na tÃvadavisaævÃdi j¤Ãnaæ pramÃïam / sm­terapi tathÃbhÃvaprasakte÷ / atha sm­tirvikalparÆpatayà paramÃrthasat svalak«aïamag­hïÃntÅ saæv­tisantamÃkÃramavastubhÆtamullikhantÅ dvicandrÃdibodhavannÃvisaævÃdinÅti matam / evamapi nÃnumÃnaæ pramÃïaæ syÃt / tasyÃpi vikalparÆpatvÃt / tarhi vikalparÆpamanumÃnamavastuvi«ayamapi vastuvi«ayamivÃdhyavasÅyate, ityadhyavasÅyamÃnavastubhÆtasvalak«aïÃvisaævÃditayà tatpramÃïam / sm­tirapi tathà syÃt / sÃpi hi svalak«aïÃdhyavasÃyinyeva jÃyate / api cÃvastubhÆtaæ svavi«ayaæ vastutayÃdhyavasyacchuktikÃrajatabedhavat kathamanumÃnamavisaævÃdi / ki¤ca yadyanumÃnaæ vikalparÆpatayà svalak«aïaæ na g­hïÃti, kathaæ tarhyadhyavasyatyapi / nahi grahaïÃdanyo 'dhyavasÃyo nÃma / yo hyÃkÃro na g­hyate sa kathamadhyavasÅyetÃpi / pratÅtiviruddhaæ cedamucyate "sm­tiranumÃnavad bÃhyaæ vastu na vi«ayÅkurute" iti / vikalpabhÆtayorapi tayo÷ pratyak«apratÅtavastugrÃhakatvapratÅte÷ / athocyeta---na vayaæ yathÃvasthitÃrthagrÃhakamavisaævÃdakamabhidadhmahe, kintvarthakriyÃsamarthavastupariprÃpakam / yathÃbhÆtaæ hi yena vastÆpadarÓitaæ, prav­tto 'pi yadi tathÃbhÆtameva pratilabhate; tadà tadavisaævÃdij¤Ãnaæ pramÃïamucyate / tathà coktam---"pramÃïamavisaævÃdij¤ÃnamarthakriyÃsthiti÷ / avisaævÃdanaæ .......[pra. vÃ. pari. 1-Ólo. 3.]" iti tathÃ---"na108 hyÃbhyÃmarthaæ paricchidya pravarttamÃnor'thakriyÃyÃæ visaævÃdyata" iti ca / evamapi sm­te÷ prÃmÃïyÃpatti÷ / atha mataæ sm­tvÃr'tha pravartamÃno niyamenÃr'tha na pratilabhate iti / evamapi bhÆtÃrthavi«ayamanumÃnamapramÃïaæ syÃt / nahi tadupadarÓitÃrthasya pratilambho 'sti / atha yadyapyanumÃnapratÅtasya bhÆtasya vastuna÷ prÃptirnÃsti, tathÃpi tatpratibaddhaliÇgajanmatayà tasya prÃptiyogyatà tÃvadastyeva, tÃvatà ca tasya prÃmÃïyamiti / evamapi sm­ti÷ pramÃïamÃpadyate / sm­tirapi hyanumÃnavadarthe pÃramparyeïa pratibaddhaiva / yathà vahnisvalak«aïÃddhÆmasvalak«aïam, tataÓca dhÆmadarÓanam, tataÓca dhÆmavikalpa÷, tasmÃccÃnumÃnamityanumÃnamarthena pÃramparyeïa pratibaddhatvÃdarthÃvisaævÃdi arthaprÃpaïasamartham, tathà sm­tirapi---arthÃdanubhava÷, tata÷ saæskÃra÷, saæskÃrÃcca sm­tirityarthapratibaddhaiveti tatprÃptiyogyatayà pramÃïamÃpadyeta / yadi manvÅta satyÃmapi prÃptiyogyatÃyÃæ sm­teryat tayà prÃpayitavyaæ svalak«aïaæ, tadanubhavenaiva prÃpitamiti na pramÃïaæ sm­ti÷, anumÃnaæ tvaprÃptasvalak«aïaprÃpakatayà pramÃïamiti / evamapyarthakriyÃsamarthavastupariprÃpakatÃmÃtraæ na pramÃïalak«aïam, kintu viÓe«aïamupÃdeyam, 109aprÃptaprÃpakamavisaævÃdij¤Ãnaæ pramÃïamiti / athocyate prÃptaæ prati prÃpakatvamevÃparasya nÃstÅti / tadasat / arthapratibaddhatà hi prÃpakatÃ, sà ca j¤ÃnÃntarasyÃpi nÃnupapannà / yadyucyeta na prÃpakatÃmatreïa prÃmÃïyam, api tu pravartakatayÃpi / tathà sati yat prÃpayatipravartayati, ca tat pramÃïamiti / etadapi na ki¤cit / pravartakatÃpi j¤ÃnÃntarasyÃpi ghaÂata eva / prav­tti yogyÃrthopadarÓakatvameva pravartakatvam ; tacca bhÆtÃrthavi«ayÃnumÃnasyeva smaraïasyÃpyasti / pravartakatve ca pramÃïalak«aïà nupraveÓini nirvikalpakaj¤ÃnÃnÃmapramÃïatà syÃt, svayaæ vyavahÃrapravartakatvÃbhÃvÃt / tadutthÃstu vikalpà eva prÃpakatayà pravartakatayà ca pramÃïabhÆtÃ÷ syu÷ / dhÃrÃvÃhikaj¤Ãne«u ca pÆrvaj¤Ãnavi«ayÃrthatvÃduttare«Ãæ pramititvaæ na syÃt / athocyeta / i«yata eva te«ÃmapramÃïateti / tadayuktam / loke te«u pÆrvasmÃdaviÓi«ÂatvÃt pramÃïabhÃvasya / laukikaæ ca 110prÃmÃïyaæ parÅk«akairapyanusaraïÅyam / atha bhinnatvÃdarthak«aïÃnÃæ sarve«ÃmapyaprÃptaprÃpakatvamastÅti / tadasat / k«aïabhedasyÃparÃmarÓÃnna tadapek«Ã pramÃïatociteti / k«aïikatà ca 111mÅmÃæsÃjÅvarak«ÃyÃæ pratik«iptaiveti k­tamativistareïa / bhÃÂÂÃbhimatapramÃïalak«aïakhaï¬anam / nÃpi 112d­gmavisaævÃdyag­hÅtÃrthagrÃhakaæ pramÃïamiti pramÃïalak«aïamupapadyate / dhÃrÃvÃhikaj¤ÃnÃnÃmuttare«Ãæ purastÃttanapratÅtÃrthavi«ayatayà prÃmÃïyÃpÃkaraïÃt / na ca kÃlabhedÃvasÃyitayà prÃmÃïyopapatti÷ / sato 'pi kÃlabhedasyÃtisauk«myÃdanavagrahÃt / api ca d­gmiti kiæ nivarttyam ? saæÓayaj¤Ãnamiti cet, ka÷ punarayaæ saæÓaya÷ ? sÃdhÃraïadharmadarÓanÃdekatra anekadharmÃvagamÃdvÃdinÃmadhyavasÅyamÃnaviÓe«ÃïÃæ vipratipatteÓcÃnadhyavasitaviÓe«e vastunyaniyataviÓe«avi«ayaæ vij¤Ãnaæ 113saæÓaya iti tÃrkikÃ÷ / yathà santamasatirohitaviÓe«e vastunyÆrdhvatÃmÃtradarÓanena kimayaæ sthÃïuruta puru«a iti / tathÃ---pratyak«o vÃyu÷ sparÓavattvÃt p­thivÅvat / tathÃ---apratyak«o vÃyurarÆpavattvÃt gaganavaditi / kecinnityaæ ÓabdamÃhu÷, kecidanityaæ iti vÃdinÃæ vivÃdÃt jij¤Ãsostattve saæÓayo bhavati iti / tadasat / yau hi dharmau saæÓayyete, tayorekamidaæ j¤Ãnaæ nodÅyate, kintu dbe ete vij¤Ãne viÓe«aïasmaraïe / tayoÓca viÓe«aïayorekasyÃpi tasmin dharmiïi niÓcayo nÃstÅtyekÃntato vyavahÃraæ pratipattà pravartayitumaÓaknuvan saæÓeta iva bhavatÅti, bhavati saæÓayavyavahÃra÷ / ye ca smaraïe tayorg­hÅtagrÃhitayaiva prÃmÃïyaæ nirastamiti kiæ d­ggrahaïena / 114avisaævÃdigrahaïamapi sarvaj¤ÃnÃnÃmarthÃvyabhicÃrÃdaviÓe«akam / nanu ÓuktikÃyÃæ rajatamidamiti j¤Ãnaæ, pratibimbaj¤Ãnaæ ca vyabhicÃri d­Óyate / naitadevam / yadi rajataj¤Ãnaæ rajatavi«ayaæ na syÃt, tato vyabhicaratyartham / rajatavi«ayatve tu ko vyabhicÃra÷? nanu nedaæ j¤Ãnaæ rajatavi«ayam, kintu ÓuktikÃvi«ayameva / ucyate / ÓuktikÃvi«ayamityasya ko 'rtha÷ ? kiæ yÃsau ÓuktikÃvyaktistÃmeva vi«ayÅkaroti ? uta ÓuktikÃtvameva / na tÃvadÓuktivyaktiranena vi«ayÅkartu Óakyà / bhinnatvÃdÃkÃrasyÃkÃriïaÓca / na ca samÅcÅnarajavyaktirapi na rajatatvabuddhyà gocarÅbhavati, kiæ puna÷ Óuktikà vyakti÷ ? ÓuktikÃtvaæ punarabhÃsamÃnameva vi«aya iti nopapadyate / athocyeta vyavahÃrayogyatÃpattirvi«ayatvamiti, tathÃpi ÓuktikÃtvamavi«aya eva / na hi tad vyavahÃrayogyatÃmÃpadyate / avabhÃsamÃnataiva vi«ayatvam / tena rajatatvameva vi«aya÷ / tacca purovartini na sambhavatÅti tadvi«ayiïÅ sm­tireveyaæ kuto 'syà vyabhicÃra÷ / pratibimbaj¤Ãnaæ tu mukhÃdyavabhÃvaæ mukhÃdivi«ayameva / bhÃsvare hi darpaïÃdau nayanaraÓmirnipatita÷ pratihata÷ parÃv­tto mukhÃdinà saæyuktastadeva mukhÃdi g­hïÃti / nanvevamapi savyadak«iïaviparyÃso, deÓaviÓe«ÃnyatvaparimÃïÃlpatvamahattvapratibhÃsaÓca nirnibandhana÷ / atrÃbhidhÅyate / mukhÃderdeÓo na g­hyate darpaïÃdÅnÃæ tvagrahaïamiti mukhÃdayastaddeÓà iva bhÃnti / abhimukhena mukhÃdinà nayanaraÓmi÷ saæyukta iti tathaiva tadavagamÃt savyadak«iïaviparyÃso yukta eva / alpatvamahattve ca darpaïÃde raÓmipratighÃtahetoralpatayà mahattayà ca do«abhÆtayà mukhÃdiparimÃïÃgrahaïÃddarpaïÃdiparimÃïagrahaïÃcca mukhÃdi«vavabhÃsete / tena nÃsti vyabhicÃra÷ / evamÃdi ca nayavÅthyÃæ nipuïataramupapÃditamityanayaiva diÓà sarvatra115 vyabhicÃro varjanÅya iti nedamapi pramÃïalak«aïam / prÃbhÃkarasammataæ pramÃïalak«aïam / idÃnÅæ svÃbhimataæ pratyak«alak«aïamÃha / "pramÃïamanubhÆti÷"116 / na ca sm­te÷ prÃmÃïyÃpattiriti darÓayati---"sà sm­teranyÃ" iti atha kà sm­ti÷ / "sm­ti÷ puna÷---pÆrvavij¤ÃnasaæskÃramÃtrajaæ j¤Ãnamucyate" / nacaivaæ dhÃrÃvahikaj¤ÃnÃnÃæ sm­titvam / indriyÃrthasannikar«ajatvÃt pÆrvavat / mÃtragrahaïÃcca pratyabhij¤Ãnasya na sm­titvam, indriya117sacivasaæskÃrajatvÃt / atha kathaæ sm­tirna pramÃïam / tatrÃha "na pramÃïaæ sm­ti÷ pÆrvapratipatterapek«aïÃt" / sm­tirhi tadityupajÃyamÃnÃæ prÃcÅæ pratÅtimanuruddhyamÃnÃæ na svÃtantryeïÃrthaæ paricchinattÅti na pramÃïam / sm­tipramo«astarhi pramÃïam / na / so 'pi pÆrvapratÅtisavyapek«a eva / tajjanyasaæskÃramÃtrÃdhÅnajanmatvÃt / dhÃrÃvÃhikavij¤Ãne«u tarhyuttaravij¤ÃnÃni sm­tipramo«ÃdaviÓi«ÂÃni kathaæ pramÃïÃni ityatrÃha---"anyonyanirapek«Ãstu dhÃrÃvÃhikabuddhaya÷" / vyÃpriyamÃïe hi pÆrvavij¤ÃnakÃraïakalÃpe uttare«Ãmapyutpattiriti na utpattita÷ pratÅtito và dhÃrÃvÃhikavij¤ÃnÃni parasparasyÃtiÓerata iti yuktà sarve«Ãmapi pramÃïatà / yadyanubhÆtimÃtraæ pramÃïaæ, tato rajatamidamiti yad bhrÃntivij¤Ãnaæ, tadapi pramÃïaæ syÃt / atrocyate / rajatamidamiti nedamekaæ vij¤Ãnam, kintu dve ete vij¤Ãne grahaïasmaraïarÆpe / tatra rajatamiti smaraïaæ tasyÃnubhavarÆpatvÃbhÃvÃnna prÃmÃïyaprasaÇga÷ / idamiti vij¤ÃnamanubhavarÆpaæ pramÃïami«yata eva / bhrÃntirÆpatà rajataj¤Ãnasyaiva, grahaïavyavahÃrapravartakatayà 118vyavahÃre visamvÃdakatvÃt / ye 'pi caikamidaæ vij¤Ãnaæ mithyÃbhÆtamityÃsthi«ata; te 'pi bÃdhakapratyayÃdhÅnaæ mithyÃtvamabhyupagacchanto nedamaæÓasya mithyÃbhÃvaæ vaditumÅÓate, tatra bÃdhakapratyayÃbhÃvÃt / bÃdhakapratyayadaÓÃyÃmapÅdamaæÓasyÃnuv­tte÷ / ekamapi vij¤ÃnamarthÃvacchedasamÃÓritabhedaæ pramÃïamapramÃïaæ ca yuktameva / pÅtaÓaÇkhÃdij¤Ãnaæ tarhi pramÃïaæ prasaktam / tatra hi pÅtimà ÓaÇkhasvarÆpa¤ca dvayamanubhÆyata eva / nayanagatapittadravyavarttÅ hi pÅtimÃpyanubhÆyata eveti nayavÅthyÃæ nipuïataramupapÃditam / ÓaÇkhasvarÆpe cÃnubhÆtiravisaævÃdaiva / nÃyaæ do«a÷ / ko nÃma pÅtaÓaÇkhaj¤ÃnamapramÃïamÃha, pramÃïameva hi tad, yathÃrthavi«ayatvÃt / vij¤Ãnadvayantvetadekavij¤ÃnasÃdhÃraïarÆpam, tatraikavij¤ÃnasÃdhÃraïarÆpÃvamarÓÃdekavij¤Ãnasad­ÓavyavahÃrapravartakatayà vyavahÃradaÓÃyÃæ visamvÃdamÃvahat pramÃïamapi sad bhrÃntamityucyate / yatra tu vyavahÃravisamvÃdo nÃsti, tatra bhrÃntirapi na vyapadiÓyate / yatho«ïajalaj¤Ãne / tatrÃpi na jalagatamau«ïyamanubhÆyate, kintu vanhnyavayavagatameva / jalagatasyau«ïyasya ca vanhayasaæyogenotpÃdanÃnabhyupagamÃt / pÃkajo hi guïa÷ pÃkÃntareïaiva nivartate / jalagatasyau«ïyasyÃnapek«itapÃkasyaivÃgnisaæyogavicchedenaiva niv­tti÷ / gatvarà hi tatra tejo 'vayavÃ÷ sa¤cÃritÃste«vanyatra gate«vaparatejo 'vayavasa¤caraïavicchede yuktaivÃpÃkajatve pÃkÃntarÃnapek«Ã au«ïyasya niv­ttiriti, na pÅtaÓaÇkhÃdij¤Ãnatulyatvamu«ïajalaj¤Ãnasya / tasmÃt pÅtaÓaÇkhÃdij¤Ãnaæ pramÃïameva bhrÃnta¤cetyanavadyam / yastu viparÅtakhyÃtivÃdÅ u«ïajalaj¤ÃnamapramÃïaæ bhrÃnta¤cÃha, tasya sarvalokavirodha÷ / pramÃïasaækhyÃnirÆpaïam / katividhaæ puna÷ pramÃïamityatrÃha---"tatra pa¤cavidhaæ mÃnam" / anenaikÃdisaækhyÃ, «a¬Ãdisaækhyà ca 119vyavacchinnà / kÃ÷ punastà vidhà ityatrÃha--- ÓÃstraæ tathopamÃnÃrthÃpattÅ iti gurormatam" / gautamoktapratyak«alak«aïasyÃnuvÃda÷ / kiæ puna÷ pratyak«asya lak«aïam / kecidÃhu÷---120indriyÃrthasannikar«otpannaæ j¤ÃnamavyapadeÓyamavyabhicÃri vyavasÃyÃtmakaæ pratyak«amiti / indriyasyÃrthena sannikar«Ãdyadutpadyate j¤Ãnaæ tat pratyak«am / tatra sa ca sannikar«a÷ «o¬hà bhidyate---saæyoga÷, saæyuktasamavÃya÷, saæyuktasamavetasamavÃya÷, samavÃya÷, samavetasamavÃya÷, saæyuktaviÓe«aïatà ceti, / tatra saæyogÃt pÃrthivÃpyataijasavÃyavÅyÃnÃæ dravyÃïÃæ cak«u÷sparÓanÃbhyÃæ grahaïam / prÃpyakÃri cak«u÷ bahirindriyatvÃt tvagindriyavat / taijasaæ tad rÆpapratÅtihetutvÃt dÅpavat / tasya raÓmaya÷ prasaranto dravyeïa saæyujyante / te ca p­thvagrà iti p­thÆnyapi dravyÃïi 121prÃpnuvanti / nanvevaæ dÆre artha iti sÃntarÃlagrahaïaæ na syÃt, prÃptau satyÃæ dÆratvÃsaæbhavÃt prÃpyakÃritvÃt sparÓanavat / ki¤ca saæyogasya gatinibandhanatvÃd gatimatÃæ ca krameïÃsannadÆragamanÃt samakÃlamÃsedu«Ãæ davÅyasÃæ cÃrthÃnÃæ grahaïaæ nopapadyate / ucyate--- 122bhogÃyatanÃpek«ayà sÃntarÃlagrahaïaæ tÃvadupapannam / samasamayasaævedane tu kecitparihÃramevaæ varïayanti / sakalÃnarthÃnprÃpyayugapadupasthitena bÃhyena tejasà sahaikÅbhÆtÃste cÃk«u«Ã raÓmayo yugapadgrahaïahetava iti / 123tadanye dÆ«ayanti---itthaæ prÃptÃvabhyupagamyamÃnÃyÃmatidÆravyavahitÃnÃmapyarthÃnÃæ grahaïaæ durnivÃram / anyetvÃhu÷---k«epÅyastayà te«Ãæ raÓmÅnÃæ kÃlabhedÃnavagrahÃdyaugapadyÃbhimÃna iti / tadapare nÃnumanyante / atisannik­«Âe«u vastu«u gatikÃlabheda÷ padmapatraÓatabhedavat mà nÃma avasÃyi / 124anekayojanasahastrÃntarite«u bhÆmi«Âhe«varthe«u dhruve ca sadaiva kÃlabhedÃnavasÃyo na buddhimanura¤jayati / 125vayantu vadÃma÷---ad­«ÂasÃpek«atvÃdado«a÷ / nayanaraÓmibhirekÅbhÆte 'pi bÃhye tejasi yÃvÃneva tasya bhÃgo 'd­«ÂavaÓenopalabdhihetutayopÃtta÷ / tÃvÃnevopalabdhaye prabhavati, na sarva iti, na sarvopalambho yugapat bhaumadhruvÃdisiddhiÓca / nanu prÃpyakÃriïi nÃyane tejasi kÃcÃbhrapaÂalatimirÃntarite«u kathamupalabdhi÷ / tairnayanaraÓmerapratighÃtÃt / ye126 punaraprÃpyakÃri cak«urÃhuste«Ãæ vyavahitaviprak­«ÂÃrthagrahaïaæ durnivÃram / sannidhÃna iva viprakar«e 'pi sphuÂataramaïÅyÃæso 'pyarthà g­hyeran / prÃpya grahaïe tu tejovayavÃnÃmapracuratayà yuktamasphuÂadarÓanaæ davÅyasÃm, k«odi«ÂhÃnÃmadarÓanam / atha kasmÃdaïu pÃrthivÃdi ÃkÃÓakÃladigÃtmÃnaÓca na pratyak«eïa g­hyante / ucyate---mahatvamanekadravyatvaæ rÆpaviÓe«aÓca sannir«a iva pratyak«ahetu÷ / 127anekadravyÃbhÃvÃtparamÃïoradarÓanam / amahattvÃddvayaïukasya / ÃkÃÓÃdÅnÃæ tvarÆpatvÃdaddravyadravyatvÃcceti vetitavyam / tatredaæ bodhyam---trividhaæ dravyaæ saæyogÃddarÓanasparÓanÃbhyÃæ g­hyate / saæyuktasamavÃyÃcca tadgataguïÃnÃæ rÆpÃdÅnÃæ karmaïäca grahaïam / saæyuktasamevatasamavÃyÃcca guïatva-karmatva-rÆpatvÃdÅnÃm / samavÃyÃt Óabdagrahaïam / karïaÓa«kuloparicchinnagaganameva Órotram, tadguïaÓÓabda iti tattvÃloke nipuïataramuktam / samavetasamavÃyÃcca ÓabdatvapratÅti÷ / saæyuktaviÓe«aïatayÃbhÃvagrahaïam, aphalavatÅ ÓÃkheti / naiyÃyikamatakhaï¬anam / 128tadayuktam---yadi mahattvÃnekadravyatavarÆpavattvÃnyeva pratyak«a 129nimittam, tadà vÃyorapratyak«atà syÃt / na ca vÃcyami«yata eveti / sparÓanena tadupalambhÃt / sparÓamÃtraæ tenopalambhate, na vÃyudravyamiti cet / ÓÅto«ïÃnu«ïÃÓÅtasparÓe«ÆpalabhyamÃne«u pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃddravyasya / yadà hi taijasamu«ïatvaæ jalagata¤ca ÓÅtatvaæ vÃyoÓcÃnu«ïÃÓÅtatvaæ sparÓanena vÃyau vÃti sati pratÅyate, tadà pratyabhij¤Ãyate dravyaæ tadevedimiti / tena na sparÓamÃtrapratÅti÷ / tasmÃdrÆpavattvamiva sparÓavattÃpi pratyak«e heturityusaækhyÃnaæ kartavyam / yacca saæyuktasamavetatvÃtkarmaïÃæ pratyak«atvamuktam, tadapyayuktam / tasya saæyogavibhÃgalak«aïaphalÃnumeyatvÃt130 / etacca pa¤cikÃdvaye prapa¤citam, atrÃpi cÃnumÃnaparicchede vak«yÃma÷ / 131yacca saæyuktasamavetasamavÃyÃdguïatvÃdÅnÃæ grahaïami«Âaæ, tadapi te«ÃmabhÃvÃdevÃyuktam / samavetasamavÃyÃcca ÓabdatvagrahaïamapyevamevÃnupapannam / saæyuktaviÓe«aïatayÃbhÃvagrahaïamatraiva132 133nirÃkari«yÃma÷ / anyacca samavÃyaviÓe«aïatà nÃma sannikar«Ãntaraæ kimiti ne«yate / yathà goraÓvasya cÃnyonyÃbhÃvapratÅtaye saæyuktaviÓe«aïatà nÃma sannikar«ÃntaramÃÓrÅyate134; tathà 135kakÃrakhakÃrayorapÅtaretarÃbhÃvÃvagamÃya samavetaviÓe«aïatÃlak«aïaæ sannikar«Ãntaramabhyupagantumucitam / tasmÃrttividha eva sannikar«a÷ pratyak«ahetu÷---saæyoga÷, saæyuktasamavÃya÷, samavÃyaÓceti / avyapadeÓyamiti kimartham ? indriyÃrthasannikar«otpannasya ÓÃbdatÃÓaÇkÃ136nirÃkaraïartham / yadà hi---rÆpaæ rÆpamiti 137jÃnÃti rasaæ rasa iti jÃnÃti tadà Óabdasa¤jalpasambhavÃt ÓÃbdatÃÓaÇkà kasyacit syÃt / tannirÃkaraïÃyÃvyapadeÓyamityuktam / na hÅndriyÃrthasannikar«aje j¤Ãne Óabdasya vyÃp­tirasti, yataÓÓÃbdatà syÃditi / 138tadidamasaÇgatam / lak«aïaæ hi pratyak«asya vaktavyam / yena rÆpeïa sajÃtÅyavijÃtÅyebhyo bhedastadeva lak«aïam / tatra tÃvat ÓÃbdÃdbheda indriyÃrthasannikar«ajatvenaiva siddha÷ / Óabdasa¤jalpanÃnuvaddhisya pratyak«asya ÓÃbdatvÃÓaÇkà ÓÃbdaparÅk«Ãparvaïi nirÃkartumucità 139anumÃnaÓaÇkeva sarvasya 140ÓÃbdasya / avyabhicÃripada¤caviparyayanirÃkaraïÃya yaduktam, tat sarvaj¤ÃnÃnÃmavyabhicÃritvÃdaviÓe«akamityuktam / vyavasÃyÃtmakatÃpi saæÓayaniv­tyarthaæ na vaktavyà / sthÃïurvà puru«o veti hi sm­tij¤Ãnadvayam; etacca nendriyÃrthasannikar«ajamiti na tasya pratyak«atÃprasakti÷ / ki¤cÃvyabhicÃripadenaiva saæÓayasyÃpi vyÃv­tti÷ siddhÃ÷ / tasyÃpi yathÃj¤ÃyamÃnÃrthavyabhicà ratvÃt / api cÃvyabhicÃrità vyavasÃyÃtmakatà ca na pratyak«alak«aïam, kintu pramÃïalak«aïam / tena sÃmÃnyata÷ pramÃïalak«aïaæ k­tvÃ, tadviÓe«asya pratyak«asya prÃtisvikaæ sajÃtÅyavijÃtÅyavyÃv­ttisamarthaæ lak«aïaæ vÃcyam---'indriyÃrthasannikar«otpannaæ pratyak«amiti / asminnapi lak«aïe 'numÃnÃdipramiti÷ svÃtmani, pramÃtari ca na 141pratyak«Ã syÃdanindriyajatvÃt / dharmakÅrtÅyasya pratyak«alak«aïasyÃnuvÃda÷ / 142apare punarÃhu÷---'kalpanÃpo¬hamabhrÃntaæ pratyak«amiti / kalpanÃ---jÃtyÃdiyojanÃ, tayà rahitaæ yadvij¤Ãnaæ, tatpratyak«am / tathÃbhÆtameva taimirikÃdÅnÃæ keÓoï¬rakÃdij¤Ãnaæ pratyak«aæ mà prasÃÇk«ÅdityuktamabhrÃntamiti / 143taccaturvidham---indriyaj¤Ãnam, sarvacittacaittÃnÃæ svasaævedanam, mÃnasam, yogij¤Ãna¤ceti / yadindriyÃïÃmarthena sannikar«ÃdupajÃyate, tadindriyaj¤Ãnaæ pa¤casu rÆpÃdi«u pa¤cavidham / sarvaj¤ÃnÃnÃæ svasaævedanaæ vikalpavirahÃtpratyak«am / sukhÃdayastu 144vij¤ÃnÃbhinnahetukatayà na tasmÃdbhidyanta iti te 'pi svasaævidità eva / mÃnasantvindriyaj¤Ãnena svavij¤eyak«aïÃnantarak«aïasahakÃriïà janyate / tasya cendriyaj¤ÃnagrÃhyasyÃnantara eva k«aïo grÃhya÷ / nanu janyaj¤Ãnasamaye janakasyÃrthak«aïasyÃtÅtatvÃtkathamarthasya145 pratyak«agrÃhyatà / ucyate---etadeva grÃhyatavamarthÃnÃæ yadutpÃdakatvaæ svarÆpÃrpakatva¤ceti / arthÃkÃraæ pratyak«aæ j¤Ãnam / anyathà nirÃkÃrà saævitti÷ kathaæ rÆpÃdisaævittivyavasthÃæ labheta / ata evÃrthasÃrÆpyaæ pramÃïam, tasyaiva vyavasthÃhetutvÃt / arthena sÃrÆpyaæ vij¤Ãnaæ ghaÂayati nendriyÃdi, iti na tatpramÃïam / nanvekasyÃkÃrasya pratÅtestasya ca j¤Ãna eva 146avasthitatvÃtkathamarthasya pratyak«atà / ucyate---yor'tho j¤ÃnasyÃkÃramÃtmano 'nvayavyatirekÃvanukÃrayati, sa pratyak«a iti na do«a÷ / 147ki¤ca sÃkÃratà j¤ÃnasyÃÓrayaïÅyà / anyathà svapnÃdi«vasati bahirarthe kasyÃkara÷ prakÃÓeta / prakÃÓÃtmakaj¤ÃnÃdbahirbhÆtaÓcÃkÃra÷ kathaæ prakÃÓeta, ja¬asya prakÃÓÃyogÃt / api cÃrthasya vitteÓca sahopalambho niyata÷ / sa ca bhedÃdaniyamavyÃptÃdvyÃpakaviruddhopalabdhyÃ148 niv­tto 'bhede 'vati«ÂhamÃno 'bhedamanumÃpayati / 149bhedÃvabhÃsastu dvicandrÃdipratÅtivadanÃdivÃsanÃnibandhana iti parikalpanÅyam / bhÆtÃrthabhÃvanÃprakar«aparyantaja¤ca yogij¤Ãnam / pramÃïapratÅtamarthaæ parok«amapi bhÃvayato yadbhÃvanÃyÃ÷ parame prakar«e satyaparok«ÃvabhÃsaæ j¤Ãnaæ jÃyate, tatpratyak«am / spa«ÂapratibhÃsatvena nirvikalpakatvÃt / na hi vikalpÃnuviddhasya pratyayasyaspa«ÂÃrthapratibhÃsatÃstÅti / tannirÃkaraïam / 150etadanupapannam / savikalpakavij¤ÃnÃnÃæ151 jÃtyÃdiyojanayodÅyamÃnÃnÃmindriyaj¤ÃnÃnÃæ pratyak«atÃpÃkaraïÃt / athocyeta jÃtiguïayordravyÃtp­thaktvenÃgrahaïÃdbheda eva nÃsti / tena tÃbhyÃmavidyamÃnÃbhyÃæ yojayitvà jÃyamÃnaæ jÃtiguïakalpanÃj¤Ãnaæ na pratyak«amiti / tadapyasat / 152ekaikadravyavyatirekeïa dravyÃntare grahaïÃtp­thaktvenÃgrahaïasyÃsiddhe÷ / ekasminnapi dravye dravyÃntarÃdvyÃvartamÃne anuvartamÃnayorjÃtiguïayorbhedÃvagamÃditi jÃtinirïaye nirïÅtam / karmakalpanà tu na pratyak«amityanumatameva, anumeyatvÃtkarmaïa÷ / dravyakalpanà tu vi«ÃïÅ, daï¬Åti ca na pratyak«atÃmativartate, 153indriyavyÃpÃrÃnuvidhÃyitvÃt / nÃmakalpanÃpi devadatto 'yamiti pratyak«Ã, indriyavyÃpÃrÃnuvidhÃyitvÃt1 tatra yadyapi varïÃtmakaæ nÃma smaraïanivi«Âam; tena saha vÃcyavÃcakabhÃvo 'pi sm­tisamÃrÆg eva / tathÃpi 154saæj¤Å pratyak«atÃæ na mu¤cati / na hi saæj¤Ã, tatsambandho và tadÃnÅmekavij¤Ãne viÓe«aïatvena pratibhÃta÷ / kintu etau sm­tisamÃrÆgaveva / saæj¤ini hi d­ÓyamÃne prÃganubhÆtau tau sm­timÃrohata÷ / ata evoktam--- saæj¤Ã hi smaryamÃïÃpi pratyak«atvaæ na bÃdhate / saæj¤ina÷ sà taÂasthà hi na rÆpÃcchÃdanak«amà // iti ata÷ nÃmayojanayà jÃyamÃnaæ j¤Ãnaæ na pratyak«amiti 155ye vadanti te 'pyanayaiva diÓà nirÃk­tÃ÷ / aindriyake j¤Ãne nÃmayojanÃyÃ÷ sambhavÃt / api ca jÃtiguïayopratyak«atvamicchato na ki¤citpratyak«amavakalpate156 / na hi rÆpaÓÆnyà kÃcidrÆpibuddhirasti / jÃtiguïau157 ca rÆpiïÃæ rÆpe / sarvà hi pratÅti÷ evamityupajÃyate, prakÃraÓcaivaæÓabdÃrtha÷ / jÃtiguïau cÃrthÃnÃæ prakÃrabhÆtau / atastÃbhyÃæ yojayantyeva sarvà indriyapratÅtissamutpadyata iti nirvi«ayaæ kalpanÃpogpadam / abhrÃntapadamapi sarvaj¤ÃnÃnÃæ sthÆlÃvabhÃsitvÃt grÃhyagrÃhakasaævittibhedayogitvÃtsaugatÃnÃæ nirvi«ayameva / yacca mÃnasaæ nÃma pratyak«amuktaæ 158taddhÃrÃvÃhikavij¤ÃnÃnnÃtiriktaæ manyÃmahe / syÃnmatam / 159anuparate indriyavyÃpÃre indriyaj¤Ãnam, uparate tvanantarak«aïaprabhavaæ mÃnasamiti / tadayuktam---indriyavyÃpÃroparamasyÃpyaparok«ÃrthapratÅtiphalasambhave satyasiddhatvÃt / yaccÃtÅtÃrthavi«ayaæ mÃnasamityuktam / tadapyayuktam / vartamÃnasyÃkÃrasya pratÅte÷ / na cÃyamÃkÃro vittereva;vedyatayà vitte÷ 160p­thagavabhÃsanÃt, vittirhi vittitayÃ, vedyaÓcÃkÃro vedyatayÃvabhÃti iti, na tayostadÃtmakatopapadyate / yaccoktaæ bhedÃvabhÃso bhrama iti / tadapi kÃraïÃbhÃvÃdayuktam / na cÃrthavittivyavasthaiva bhedahetu÷, nirÃkÃrÃïÃmapi v­ttÅnÃæ svabhÃvata eva viÓi«ÂÃrthasambandhitayà sphuraïÃt / arthasÃrÆpya¤ca yadvyavasthÃkÃraïamuktam / tadasiddham / sthÆlÃvabhÃsitvÃjj¤ÃnÃnÃm, aïurÆpatvÃccÃrthasya / ki¤ca yadi 161tatsÃrÆpyaæ tadutpattisaævedyatÃlattaïam, tatassamÃnÃkÃrasya samanantarapratyayasyÃpi vedyatà syÃt / svapnÃdi«vapi bÃhyasyavÃrthasyÃkÃra÷ sm­tauprathata iti nayavÅthyÃæ sÃdhitam / yacca ja¬asya prakÃÓÃyogÃdityabhedakÃraïamuktam / tadapyayuktam / ja¬asyaiva prakÃÓasambandho ghaÂate / 162tadÃtmakatà tu ne«yata eva / api ca yadi j¤ÃnÃnatiriktasyaiva prakÃÓa÷, tadà grÃhyagrÃhakavittÅnÃæ bhedasya kathaæ prakÃÓa÷ / tasyÃlÅkasya 163j¤ÃnasvarÆpÃnanupravi«ÂatvÃt / yacca sahopalambhaniyamÃdabhinnatvamÃkÃrasya vitteÓcoktam / tadapyasÃram / vitterbhede 'pyarthasya niyamopapatte÷ / yaiva hi saævitti÷, saiva tasyÃrthasyopalabdhiriti kathamasau tÃæ vinà prakÃÓeta / yacca svasaævedanaæ sarvavittÅnÃæ pratyak«amuktam / tadanumanyÃmahe eva / sukhÃdÅnÃæ yat tadabhinnahetutayà tadabhedÃtsvasaævedanami«Âam / tadanupapannam / hetvabhedasyÃsiddhe÷ / arthasya j¤ÃnahetutvÃt / j¤Ãnasya sukhÃdinimittatvÃt / asannihite 'pyarthe j¤ÃnamÃtrÃt svapnÃdi«u sukhÃdyupapatte÷ / yacca yogij¤Ãnaæ pratyak«amiti matam / tadapyasat / pramÃïaviÓe«o hi pratyak«am / na ca bhÆtÃrthabhÃvanÃprakar«aparyantajasya yogij¤Ãnasya pramÃïataiva sambhavati, sm­tirÆpatvÃt / pramÃïena hi bhÆtabharthaæ paricchidya yà bhÃvanÃ, sà sm­tisantatireva / tatprakar«ajamapi j¤Ãnaæ sm­tiviÓe«a eveti na pramÃïam, na và pratyak«amityalamativistareïa / v­ttikÃramatasyÃnuvÃdatannirÃsau / 164yadapi kecinmanyante "tatsamprayoge puru«asyendriyÃïÃæ buddhijanma sat pratyak«am" [1-1-4] iti pratyak«alak«aïam / tadapyavyÃpakatvÃdalak«aïam / svÃtmani liÇgÃdijÃpi pratÅti÷ pratyak«atvene«yate, sakalapratÅtÅnäca svarÆpaæ prati pratyak«atÃbhimateti, 165kimidamucyate---tatsamprayoga iti / ucyate---ye ÓuktikÃrajatÃdij¤ÃnÃdi«vapi pratyak«atÃmÃhu÷, te nirÃkriyante / prameye«u hi loke tadeva pratyak«amityucyate yadvi«ayaæ j¤Ãnam, tenaivendriyÃïÃæ samprayoge puru«asya yad j¤Ãnaæ jÃyate / na ca ÓuktikÃsamprayukte cak«u«i yadrajataj¤Ãnaæ jÃyate tadevaævidhatam / tasmÃnna rajataj¤Ãnaæ pratyak«am / rajataj¤Ãnaæ hi rajatavi«ayam, na ca rajatenendriyaæ samprayuktam, rajatasya tatrÃsannihitatvÃt / 166tasmÃnna rajataj¤Ãnaæ pratyak«am / kintarhi smaraïaæ tat, iti darÓayituæ sÆtramidamiti varïanÅyam / gurumatena pratyak«alak«aïam / svÃbhimatamidÃnÅæ pratyak«alak«aïamÃha--- "sÃk«ÃtpratÅti÷ pratyak«ami"ti / nanu bhÃvanÃprakar«aparyantajà sm­tirapi sÃk«ÃtkÃravatÅ pratyak«aæ prasajyate / na / pramÃïÃdhikÃrÃt / anubhÆti÷ pramÃïam, tadviÓe«aÓca pratyak«amiti na 167sm­te÷ pratyak«atvÃpatti÷ / pratyak«asya 168vi«ayamÃha---"meyamÃt­pramÃsu sÃ" / tatra vibhÃgamÃha---"meye«vindriyayogotthÃ" dravyajÃtiguïe«vindriyasaæyogotthà sÃ-pratyak«Ã pratÅti÷ meye«vindriyasaæyogena, tatsaæyuktasamavÃyena, samavÃyena ca jÃyate / kÃni punanindriyÃïi ? ghrÃïa-rasana-nayana-tvak-ÓrÃvaïÃni bÃhyÃni, Ãntara¤ca mana÷ / kiæ punare«Ãmastitve, bhede ca pramÃïam ? ucyate---vi«ayÃvabodhastÃvatkÃdÃcitko d­Óyate, tasya cÃtmà samavÃyikÃraïam, asamavÃyikÃraïena vinà kÃryaæ na jÃyate / taccÃsamavÃyikÃraïaæ samavÃyikÃraïapratyÃsannaæ bhavati / pratyÃsattiÓca dvidhà d­«ÂÃ---kÃryasamavÃyastatkÃraïasamavÃyaÓca / agnisaæyogo hi pÃkyadravyasamaveto 'samavÃyikÃraïabhÆtastatraiva gandhÃdikamÃrabhate / tanturÆpÃïi paÂakÃraïabhÆte«u tantu«u samavetÃni paÂarÆpÃrambhe 'samavÃyikÃraïÃni / tatra tÃvadÃtmano nityatvÃttatkÃraïasamavetamasamavÃyikÃraïaæ na bhavatÅtyÃtmasamavetameva guïÃntaramasamavÃyikÃraïamÃÓrayaïÅyam / tatra nityadravyasamavÃyino vaiÓe«ikaguïasya dravyÃntarasaæyoga evÃsamavÃyikÃraïatvenÃvadhÃrita÷ / pÃrthivaparamÃïu«u rÆpÃdayo 'gnisaæyogamevÃsamavÃyikÃraïamÃÓrityotpadyamÃnÃ÷ pratÅtà ityÃtmano 'pi bodhÃkhyo dharmo dravyÃntarasaæyogamevÃsamavÃyikÃraïamÃÓrayate / tasya ca dravyasyÃÓrayabhÆtadravyÃntarasadbhÃve pramÃïÃbhÃvÃdadravyadravyatvaæ niÓcÅyate1 dvividhaæ cÃdravyadravyam--- paramamahadÃkÃÓÃdikam, paramÃïurÆpa¤ca / tatrÃsya dravyÃntarasya paramamahattvopagame saæyoga evÃnupapanna÷ / saæyogakÃraïÃbhÃvÃt / yo hi saæyoga÷ sÃk«ÃtpratÅyate, so 'nyatarakarmaja÷, ubhayakarmaja÷, saæyogajo và / tena niyatakÃraïatvena saæyogasyÃvagatatvÃt, tadabhÃve saæyoga eva nÃstÅti niÓcÅyate / na ca paramahato÷ sÃk«Ãtsaæyogo 169bhavati, na vÃnumÃtuæ Óakyata iti pÃriÓe«yÃdaïutvameva tasya 170dravyasyÃÓrÅyate / aïutve ca tatkarmavaÓÃdeva saæyogodayo nÃnupapanna÷ / tatkarmotpattau ca prayatnavadÃtmana÷ saæyoga eva kÃraïam, ÓarÅrakarmavat / prayatnÃbhÃve171 cÃd­«ÂavadÃtmasaæyogakÃraïatà vÃyutiryakpavanavat / taduktam--- 172agnerÆrdhvajvalanaæ vÃyostiryakpavanamaïÆnÃæ manasaÓcÃdyaæ karma ad­«ÂakÃrita, [vai. da. a. 5. Ã. 2. 13.] miti1 sukhadu÷khechÃdve«aprayatnÃnubhave yat, tat dravyÃntaraæ manaÓÓadbÃbhidheyaæ nirapek«aæ kÃraïam, sarvasm­ti«u173 pÆrvagrahaïajanitasaæskÃrodbodhasahakÃryanug­hÅtamiti 174vivektatavyam / etena 175yadÃhu÷--- «aïïÃmanantarÃtÅtaæ vij¤Ãnaæ yaddhi tanmana÷ / [abhi. dha. ko. sthÃ.-17] iti, tadapi nirÃk­tam / dravyÃntarasaæyogasyaiva nityadravyagatavaiÓe«ikaguïÃrambhe 'samavÃyikÃraïatvena d­«ÂatvÃt / rÆpagrahaïe rÆpavadÃlokasya nimittatvadarÓanÃdrÆpavadevendriyaæ rÆpagrahaïanimittamiti kalpanÅyam / tathÃ---gandhavadeva gandhagrahaïe nimittam / tathÃ---sparÓavacca sparÓagrahaïe nimittam / rasavacca rasagrahaïe nimittam / Óadbavadeva Óadbagrahaïe nimittam, iti veditavyam / tena gandhavatpÃrthivaæ ghrÃïaæ gandhagrahaïakÃraïam, rasavaccÃmbhasaæ rasanaæ rasÃnubhavanimittam / rÆpavacca taijasaæ cak«Æ---rÆpadarÓanahetu÷ / vÃyavÅyaæ sparÓavat tvagindriyaæ176 sparÓagrahaïahetu÷ / ÓadbaguïavaccÃkÃÓaæ Órotrendriyaæ Óadbagrahaïahetu÷ / indriyasambandhÃpannasyÃpi177cÃrthasya vi«ayÃntarÃsaktacittasyÃpratipatte÷178 manassaæyogÃpek«Ã indriyÃïÃmÃÓrahÅyate / tenÃbhyantarÃïÃæ sukhÃdÅnÃæ grahaïe sannikar«advayaæ kÃraïam---ÃtmamanassaæyogÃkhya÷179 sannikar«a÷, sukhÃdimanassannikar«aÓca saæyuktasamavÃyalak«aïa÷ / bÃhyarÆpÃdigrahaïe ca sannikar«acatu«Âyaæ kÃraïam---Ãtmamanassannikar«a÷, mana indriyasannikar«a÷, dravyendriyasannikar«a÷ rÆpendriyasannikar«aÓca / 180prameyavibhÃgamÃha-"dravyajÃtiguïe«u sÃ" iti / sÃ-indriyasaæyogotthà pratÅti÷ dravyajÃtiguïe«u bhavati / sparÓavanmahattvayuktaæ dravyaæ pÃrthivam, Ãpyam, taijasam, vÃyavÅya¤ca, caturvidhamaindriyakam / tathÃvidhadravyodayakÃraïam, tatra pramÃïa¤ca jÃtinirïaye nirïotam / jÃtisadbhÃvo 'pi jÃtinirïaya evokta÷ / 181guïastu---rÆparasagandhasparÓÃ÷ saækhyÃparimÃïap­thaktvÃni saæyogavibhÃgau paratvÃparatve buddhisukhadu÷khecchÃprayatnÃÓca pratyak«agrÃhyÃ÷ / kvaciddravyÃgrahaïe 'pi rÆpÃdÅnÃæ grahaïam, rÆpÃdyagrahaïe 'pi dravyasyeti, nÃsti dravyaguïayorgrahaïaæ prati niyama÷ / dvividhà ceyaæ 182dravyÃdipratÅti÷ / "savikalpÃvikalpà ca pratyak«Ã buddhiri«yate" / iti / 183vibhajati--- "Ãdyà viÓi«Âavi«ayà svarÆpavi«ayetarÃ" / iti / prathamaæ hi svarÆpamÃtragrahaïaæ dravyajÃtiguïe«Æpapadyate184 / tacca svÃnubhavasiddham / samÃhitamanasko hi vi«ayÃntarÃnusandhÃnaÓÆnya indriyasaæyuktaæ vastu sÃk«Ãdupalabhata iti svasaævidevÃtra pramÃïam / nirvikalpakanirÆpaïam / tasya na svalak«aïamÃtraæ vi«aya÷ / jÃtyÃdyakÃrÃvabhÃsasya185 spa«ÂattvÃt / nÃpi sÃmÃnyamÃtraæ186 vi«aya÷ / bhedagrahaïasya pratÅtisiddhatvÃt / 187"labdharÆpe kvacit ki¤cid [bra. si.] ityÃdi" yaducyate, taditaretarÃbhÃvavi«ayam, na tu vastubhedavi«ayam / 188vastubhedapratÅtyuttarakÃlaæ hi parasparÃbhÃvo 'vasÅyate / ghaÂaæ ghaÂÃkÃratayÃ, paÂa¤ca paÂÃkÃratayà viditvÃyaæ sa na bhavatÅti 189tayoritaretarÃbhÃvaæ pratipadyate / ghaÂÃdivij¤Ãna¤ca190 vastvantaragrahaïÃnapek«amityapratÅte 'pi191 vastvantare, tadgraho nÃnupapanna÷ / tasmÃtsÃmÃnyaviÓe«au dve vastunÅ pratipadyamÃnaæ pratyak«aæ prathamamupapadyate192 / kintu vastvantarÃnusandhÃnaÓÆnyatayà sÃmÃnyaviÓe«atayà na pratÅyate / anugataæ hi sÃmÃnyamucyate, vyÃv­ttiÓca viÓe«a÷ / na ca vastvantarÃnusandhÃnamantareïÃnugativyÃv­ttÅ pratyetuæ Óakyate / apratipadyamÃno 'pi ca te, Óaknotyeva svarÆpaæ tayo÷ pratipattumiti, nirvikalpakamasÃmÃnyaviÓe«avi«ayam / savikalpakanirÆpaïam / savikalpakantu tatp­«ÂhabhÃvi ta eva vastunÅ sÃmÃnyaviÓe«Ãtmanà pratipadyate / nanu vastvantarÃnusandhÃne nendriyaæ samartham / indriyasÃmarthyasamuttha¤ca pratyak«amiti, kathaæ sÃmÃnyaviÓe«Ãtmakaæ pratyak«asya vi«aya÷ / ucyate---bhavedetadevaæ yadÅndriyÃïyeva cetanÃnisyu÷; j¤ÃnÃni và / Ãtmà tveka÷ sarvÃnubhavitavyÃnubhavità saæskÃravaÓena vastvantaramanusandhadindriyeïa192 sÃmÃnyaviÓe«Ãtmanà vastu Óaknotyeva pratyetum / tathà nirvikalpakena sÃmÃnyaviÓe«au dve vastunÅ pratipadyamÃnenÃpi tayorbhedo g­hÅtuæ na Óakyate / na hi vastubhedamÃtreïa bhedabuddhi÷193, kintu dharmÃntaragraho 'pi194 bhedabuddhau sahakÃrÅ / tenÃnugativyÃv­ttÅ dharmÃntarabhÆte 'g­hïata÷ satyapi sÃmÃnyaviÓe«ayorbhede bhedabuddhirnÃsÅt, uttarakÃle ca vastvantarÃnusandhÃnena te pratipadya bhinnatvamavasÅyate / bhede sati viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃvasÃya iti, na nirvikalpakadaÓÃyÃæ viÓi«Âabuddhi÷ / 195savikalpakadaÓÃyÃntu viÓe«aïaviÓe«yabhÃvamavagacchati / guïapratÅtÃvapi nirvikalpakaæ na viÓi«Âatayà dravyamavacchinatti, dravyaguïayorbhedÃnavagamÃt / anvayavyatirekÃbhyÃæ hi guïajÃtyordravyÃdbhedo 'vagamyate196 / na ca nirvikalpake 'nvayavyatirekÃdyanusandhÃnamastÅti, tena na 197bhedagraha÷, ag­hÅtabheda¤ca tat na viÓi«ÂatÃæ grahÅtumÅ«Âe iti savikalpaka eva viÓi«Âapratyaya÷ / nÃmakalpanÃyÃmapi ÓadbavÃcyatÃyÃ÷ smaryamÃïÃyà eva 199viÓe«aïatvam / karmakalpanÃpyevameva vyÃkhyeyà / 200pratyayÃntaropasthÃpite 'pi viÓe«aïe viÓi«Âapratyayo bhavatyeva / Ãtmana÷ pramÃt­tvÃnnirvikalpakap­«ÂhabhÃvinaÓca savikalpakasya g­hÅtagrÃhitve 'pi dhÃrÃvÃhikanyÃyena 201pramÃïatvaæ veditavyam / viÓe«yaviÓe«aïabhÃvÃtirekeïÃg­hÅtagrÃhakatÃpi sambhavatyeva savikalpakasya / asya ca bÃhyavastuvi«ayatvaæ jÃtinirïaye nirïotam / na cedamanindriyajaæ j¤Ãnam, indriyÃdhÅnaprav­ttitvÃt / aparok«ÃrthÃvabhÃso hyayaæ savikalpakapratyaya÷ / sa tÃd­Óo nendriyavyÃpÃramantareïÃsti / tripuÂyà nirÆpaïam / samprati mÃtari mitau ca pratyak«aæ vyÃkhyÃtumÃha--- "sarvavij¤ÃnahetÆtthà mitau mÃtari ca pramà / sÃk«Ã202tkart­tvasÃmÃnyÃtpratya203k«atvena sammatÃ" // iti / 204yà kÃcidgrahaïasmaraïarÆpÃr'thapratÅti÷, tatra sÃk«ÃdÃtmà bhÃti / na hyarthÃvabhÃsinyÃtmanyanavabhÃsamÃne vi«ayà bhÃsante / sarvà hi pratÅtirevamupajÃyate 'hamidaæ jÃnÃmÅti, na punarjÃnÃtÅtyevaæ kÃcidbuddhirasti / tadÃ205 ca svaparasaævedyayoranatiÓaya saÇgassayÃt / na ca 206pratyayÃntaravi«ayatvena niyama÷ sambhavati / ekapratÅtivi«ayatve yukta eva sahopalambhaniyama÷ / 207tasmÃtsarvaireva j¤ÃnahetubhirÃtmani sÃk«ÃtkÃravatÅ dhÅrupadyate / vi«ayÃpek«ayà pramÃïÃntaratvanirÆpaïam / nanvevaæ tarhi sarva pratyak«aæ prasaktam ? yadi mÃtrabhiprÃyam / i«Âameva / prameyÃbhiprÃyamiti cet / na / sarvatra prameyasyÃparok«atvaniyamÃbhÃvÃt / sm­ti«vanumÃnÃdi«u208 ca na prameyamaparok«am / tena 209prameyÃpek«ayaiva pramÃïÃntaratvavyapadeÓa iti mantavyam / sarvÃÓca pratÅtaya÷ svayaæ pratyak«Ã÷ prakÃÓante / tena tÃsÃæ svÃtmani yuktameva pratyak«atvam, pramÃïatva¤ca / j¤Ãnasya svaprakÃÓatvanirÆpaïam / meya-mÃt­-pramÃïÃnÃæ 210pratÅtau viÓe«a÷ ka÷ ? ucyate--- meye mÃtari ca vyatiriktà pratÅti÷ sÃk«ÃtkÃravatÅ, mitau tvavyatiriktà / idamahaæ g­hïÃmÅti vÃ, idamahaæ smarÃmÅti và tritayamevÃvabhÃsate / 211meyamÃtravabhÃsarÆpà saævidekà / na tu 212tasyÃæ saævidantaraæ cakÃsti / na ca sà nÃvabhÃti ? 213tadanavabhÃse sarvÃnavabhÃsaprasaÇgÃt / ki¤cÃprakÃÓasvabhÃvÃni meyÃni, mÃtà ca prakÃÓamapek«antÃm / prakÃÓastu prakÃÓÃtmakatvÃnnÃnya214mapek«ate / jÃgrato hi meyÃni mÃtà ca prakÃÓante / su«uptasya tadà na tat dvayamapi prakÃÓate / na ca tadÃnÅæ tad dvayamapi nÃstyeva, prabodhe pratyabhij¤ÃnÃt / tatra prakÃÓÃtmakatve tu su«uptidaÓÃyamÃpi tat dvayaæ prakÃÓeta / tasmÃdaprakÃÓÃtmakaæ tat dvayamapyaÇgÅkriyate / prakÃÓasya tvaprakÃÓamÃnasya sattaiva nÃbhyupeyate / tasmÃtsvayaæprakÃÓasamaya215 eva meyamÃt­prakÃÓa÷ / ki¤ca svata eva yadupapadyate, na tatra parÃpek«Ã yuktà / meyÃnÃæ mÃtuÓca svayaæ prakÃÓo na nopapadyata iti, yuktà tayo÷ parÃpek«Ã / mitau ca kÃcidanu papattirnÃstÅti svayamprakÃÓaiva miti÷ / sautrÃnitakamatena pÆrvapak«a÷ / tatrÃhu÷--- 216svayamprakÃÓà cenmitirabhyupeyate, tadà nirÃkÃrasya prakÃÓÃyogÃdavaÓyamÃkÃro 'bhyupagamanÅya÷ / 217ekaÓcÃyamÃkÃro 'vabhÃsate, tena prakÃÓa eva tadÃkÃra iti yuktam / ki¤ca nirÃkÃratve prakÃÓasya pratikarmavyavasthà nopapadyate, na hi tasya sarvÃrthe«u kaÓcidviÓe«a÷ / arthÃkÃratve tu yasyÃkÃro 'sau, tasyeti ghaÂate prativi«ayavyavasthà / tadÃhu÷---"na hi 218saævittisattayaiva tadvedanÃ219 yuktÃ, tasyÃ÷ sarvatrÃviÓe«ÃdaviÓe«aprasaÇgÃt, tÃntu sÃrÆpyamÃviÓat tatsarÆpayad ghaÂayet" iti / ata arthasÃrÆpyameva pramÃïamiti yuktam / vyavasthÃpakatayà hi pramÃïÃnÃæ pramÃïatvam / arthasÃrÆpya¤ca vyavasthÃhetu÷, na cak«urÃdikam, tasyÃnekÃrthasÃdhÃraïatvÃt / ki¤ca vittisaævedyayo÷ sahopalambho niyata upalabhyate, na kadÃcidapi vittimantareïa vedyasyopalabdhi÷, nÃpi vittervedyarahitÃyÃ÷ / ye ca 220parasparaæ vyatibhinnÃvabhÃsà bhÃvÃ÷, te«Ãæ na sahopalambhaniyama÷ / na ghaÂasya paÂasya niyamena mahopalambha÷, tena bhedÃdaniyamavyÃptÃt niyamo vyÃvartamÃno 'bheda evÃvati«ÂhamÃno 'bhedaæ sÃdhayati / taduktam--- "sahopalambhaniyamÃdabhedo nÅlataddhiyor / [pramÃïa. vÃ.] iti" etenaivanyÃyenÃhamityÃkÃrakasyÃlayavij¤Ãnasya221 vitteÓcÃbhedassamarthanÅya÷ / 222kathaæ tarhi 223grÃhyagrÃhakÃkÃrabuddhaya÷ parasparaæ bhinnÃ÷ pratibhÃsanta iti / tadÃhu÷--- "224bhedaÓca bhrÃntivij¤Ãnaird­ÓyetendÃvivÃdvaye / " pra. vÃ. pari. 3 Ólo. 389 / iti tathÃparamuktam--- "225paricchedo 'ntaranyo 'yaæ226 bhÃgo bahiravasthita÷ / j¤ÃnasyÃbhedino bhinnapratibhÃso hyupaplava÷ // " pra.vÃ.pari. 2.Ólo. 212 / iti / bhedabhrÃntau cÃnÃdibhedavÃsanaiva nimittam / etadvicÃraïÅyam---yeyamÃkÃraviÓe«ayoginÅ pratÅti÷, sà kiæ 227bÃhyÃdarthÃdupajÃyate, kiæ và samanantarapratyayÃditi / taduktam--- 228yadi buddhistadÃkÃrà sÃstyÃkÃraviÓe«iïÅ229 / sà bÃhyÃdanyato veti vicÃramidamarhati // pra. vÃ. pari. 3. Ólo.334 / iti / tatra sautrÃntikà manyante---samanantarapratyayamÃtrÃdÃkÃraviÓe«a iti na ghaÂate, deÓakÃlapratiniyamÃyogÃt / ghaÂaj¤ÃnÃnantaramapi paÂaj¤Ãnaæ jÃyate / 230yatra ca yadà bahirdeÓe ghaÂo 'sti, tatra yadi ghaÂaj¤ÃnamÃtrameva paÂaj¤Ãnotpattau hetu÷, tarhi yadà yatra paÂo nÃsti, tatra tadÃpi paÂaj¤Ãnaæ syÃt / na caivamasti / ato 'sti samanantarapratyayÃdapyadhikor'tho j¤ÃnÃkÃro 'pattihetu÷ / ki¤ca yathà marÅcikÃjalaj¤Ãne jalÃrthina÷ prav­ttasyÃrthakriyà na sambhavati, tathà samyagjalaj¤Ãne 'pi231 na syÃt / na hyarthaÓÆnyatvÃviÓe«e samyagjalaj¤Ãnamidam, idaæ neti vibhÃgo 'vakalpate232 tasmÃdbÃhyor'thopyaÇgÅkartumucita÷233 / vij¤ÃnavÃdimatena sautrÃntikamatasya nirÃsa÷ / tadapare234 bhrÃntamiti manyante / tathà hi---na tÃvatkvacidarthasyÃkÃravi235 - Óe«ÃdhÃyakatvaæ sÃk«Ãdavagatam, kalpanÅyantu tat / tacca d­«Âe samanantarapratyaya eva varaæ kalpyam / kÃryabhÆtaj¤ÃnÃnÃæ vailak«aïye samanantarapratyayavailak«aïyaæ heturastu / tena ki¤cideva j¤ÃnaÇkasyacideva kutracideva kadÃcideva heturiti pratiniyamasiddhi÷ / 236vij¤ÃnavÃdÅ cÃrthakriyÃmapi j¤ÃnarÆpÃmeva manyate / tena ki¤cideva jalaj¤ÃnamarthakriyÃjananasamarthaæ, 237ki¤cicca na ityapi pratiniyamasiddhi÷ / avaÓya¤cÃrthamantareïa viÓi«ÂÃkÃraj¤Ãnotpattau samanantarapratyayasya sÃmarthyamÃstheyam / anyathà svapnÃdi«vÃkÃrapratibhÃsapratiniyamo na syÃt / na ca deÓÃntarakÃlÃntaravartinÃmeva tatra sÃmarthyam, avidyamÃnasya sÃmarthyÃyogÃt / 238athÃnubhavajanitasaæskÃrÃttatrÃkÃrapratibhÃsaniyama iti cet, astu tÃvadevam / yo 'sÃvanubhava÷, so 'pi tarhyatrÃnubhavÃntarajanitasaæskÃrÃdevÃstvityanayà diÓà kimarthÃbhyupagamena / 239saæskÃro 'pi ca saæskÃrÃditi, anubhavapÆrvakameva vij¤Ãnaæ kÃryakÃraïabhÃvena pravartate, tenÃrthÃnubhavÃkÃrÃt j¤ÃnÃt yadaparaæ vij¤Ãnaæ jÃyate, tat viÓi«ÂasvabhÃvam, tato 'pi yadaparam, tadapi vij¤Ãnaæ viÓi«ÂasvabhÃvameveti, vij¤ÃnasvabhÃvaviÓe«a eva bhÃvanÃ, vÃsanÃ, saæskÃra ityÃdibhaÓÓabdairvyapadiÓyate / arthakriyÃsamvÃdayogya¤ca j¤Ãnaæ pramÃïam, itaracca neti pramÃïÃpramÃïabhedopyupapanna÷ / tasmÃdvij¤ÃnÃnyÃkÃraviÓe«ayogÅni hetuphalabhÃvenÃnÃdisantÃnavÃhÅni santu; tadatirekÅ na kaÓcidartho nÃmeti / vij¤ÃnavÃdimatanirÃkaraïam / atrocyate---yattÃvaduktaæ j¤Ãnasya sÃkÃratvasiddhaye nÃrthasÃrÆpyamantareïa pratikarmavyavasthÃsiddhiriti / tadayuktam; na hi 240kasyacidapyarthasya svarÆpamanubhÆtaæ sÃkÃravij¤ÃnavÃdinà / j¤ÃnÃkÃraparyavasitav­ttitvÃtsarvaj¤ÃnÃnÃm / yasya ca svarÆpameva nÃvasitaæ, na tena saha kasyacitsÃrÆpyaparikalpanam / na cÃpi j¤ÃnÃkÃrodayavaÓenÃrtho vyavasthÃpyamÃna÷ sarÆpatayà parikalpayituæ Óakyate / asarÆpÃdapi 241kÃryagatÃkÃropapatte÷ / lÃk«araktabÅjÃÇkurÃvasthÃyà viÓe«Ãnavagamepi raktakÃryasyotpattird­Óyate / na hi yadÃkÃraæ j¤Ãnamutpadyate, tadÃkÃra evÃrthoj¤Ãnasyotpattau nimittamityatra 242ki¤citpramÃïaæ prakramate / api ca sthÆlÃkÃraæ j¤Ãnamutpadyate, 243paramÃïvÃkÃraÓcÃrtha÷ / sÃdhÃraïÃkÃrà buddhi÷, 244asÃdhÃraïÃkÃraÓcÃrtha÷ iti, sÃrÆpyaæ245 kiæ bhavati ? ki¤ca sÃrÆpyamÃtreïa vedyatve 246vedyavedakabhÃvavyavasthà nopapadyate / ekÃrthavi«ayÃïÃæ santatyantaravij¤ÃnÃnÃæ vedyavedakatvÃnupapatte÷ / athotpÃdakam 247svarÆpÃrpaka¤ca vedyam, tathÃpi dhÃrÃvÃhikaj¤Ãnaæ pÆrvaæ pÆrvaæ uttarasya uttarasya vedyaæ syÃt / athÃkÃraviÓe«ÃdhÃyakaæ vedyam; evamapi pÆrvapÆrvavij¤ÃnamÃtraæ vedyamÃpadyate / pÆrvaæ pÆrvaæ hi vij¤ÃnamÃkÃraviÓe«odayakÃraïamityuktam / api ca nirÃkÃratve saævidà pratikarmavyavasthà nÃnupapannà / arthapratibaddhavyavahÃraviÓe«aprav­ttyanuguïo hi puru«asya dharmaviÓe«a÷---saævedanam, tacca svayamprakÃÓam / yat arthapratibaddhavyavahÃrÃnuguïatayà prakÃÓate, tat tadarthasaævedanamiti vyavasthÃpyate / sahopalambhaniyamaÓca bhede 'pyupapadyate / yaiva hi nÅladhÅ÷, saiva nÅlasyopalambha÷ / 248kathaæ nÅlopalambhamantareïa nÅlamupalabhyate / ki¤cÃnenedamapyani«ÂamÃpadyate / upalambhamantareïÃpyupalabhyeteti / sarvasyaiva hi vastuno na upalambhamantareïopalambha i«yate / na hyupalambhata evopalambha÷ / 250ki¤copalambhopalabhyayormedo 'sahopalambhaniyamavyÃpta iti, niyamastato nivartamÃno 'bhede evÃvati«ÂhamÃnastena vyÃptastaæ gamayet / upalabhyopalambhayostu bhede 'pi niyama upapadyate / upalabhyamantare251ïopalambhÃsambhavÃt / tena tayorbhede 'pi sahopalambhaniyamo d­«Âo nÃbhedaæ sÃdhayituæ252k«ama÷ / ki¤ca---vittivedyayorbhedenÃpi sahopalambhaniyamo 'stÅti, tasyÃpi vittirÆpatvÃpattervitterekatvaæ hÅyate, tataÓca bheda eva sahopalambhaniyama 253ityupapadyate / ki¤ca yo 'pi vittervedyasyÃbhedamÃha, so 'pi tÃvadvedyapratibhÃsaæ 254nÃvajÃnÅte / tathà sati kathamanumÃnamutpadyate255 / na hi pratitiviparyayeïÃnumÃnasyÃtmalÃbho 'sti / yadapi jvÃlÃdi«vabhedÃnumÃnam, tadapi na pratÅtiæ 256svÃrthÃtpracyÃvayati, kintu saiveyaæ jvÃleti grahaïasmaraïarÆpe dve pratÅtÅ vyavasthitavi«aye darÓayati / iha tu bhedapratÅti÷ pratyetavyÃdeva vyÃvartanÅyeti, na tadvirodhenÃnumÃnamutpadyate / "bhedaÓca257 bhrÃntivij¤Ãnaird­ÓyetendÃvivÃdvaye" / iti cÃnupapannam / na hi tatra bhedo d­Óyate, kintvekasminneva candramasi netrav­ttibhedena dve pratÅtÅ jÃyete / tayorindriyav­ttibhedÃdabhinne 'pi candramasyarthadvayavi«ayaæ258 vyavahÃraæ vimÆga÷ pravartayantÅti, tatra tatroktam / yaccedamuktam---svayamprakÃÓÃyÃ÷ saævido 'bhyupagatÃyà nÅlÃdyÃkÃro 'stÅti / tadapyayuktam / saævidabhinnatayÃvabhÃsamÃnasyÃkÃrasya 259saævidrÆpatvÃnupapatte÷ / nirÃkÃrà saævitkathaæ prakÃÓeteti cet / nirÃkÃreti kimuktam ? ni÷svabhÃveti cet / 260tadasat, saævida÷ saævitsvabhÃvatvÃbhyupagamÃt / atha nÅlÃdyÃkÃreti cet / keyaæ rÃjÃj¤Ã nÅlÃdyÃkÃreïaiva prakÃÓitavyam, nÃnyeneti / prakÃÓe tu sati 261yad yathÃbhÆtaæ pratÅyate, tat, tathÃbhÆtamityabhyupagamo yukta÷ / yaccoktaæ---svapne j¤ÃnasyÃkÃro 'vabhÃsata262 iti / tadapyayuktam / tatrÃpi 263bahiravabhÃsitvÃtsaævida÷ / na ca sà bahirvi«ayà na bhavati / tasyÃ÷ 264pÆrvÃnubhavÃhitasaæskÃrodbodhavaÓena pÆrvÃnubhÆtavastuvi«ayatvÃt / kathaæ tarhi pÆrvÃnubhÆtatvaæ nÃnusandhÅyate, 265kathaæ vÃnubhÆyamÃnatvÃdhyavasÃnamiti / ucyate / saæskÃrodbodhanimitteyaæ sm­tiri«yate / saæskÃrodbodhaÓcÃd­«Âanibandhana÷ / tasya sukhadu÷khahetutvÃt / svapne 'pi sukhadu÷khÃnubhavÃt / tena 266tÃvatyevÃæÓe tadad­«Âaæ saæskÃramudbodhayati, yÃvatyeva sukhaæ du÷khaæ vopapadyate / na cÃnubhÆtÃæÓasmaraïe sukhadu÷khodaya iti, na ca tatra saæskÃrodbodha÷, nÃpi sm­ti÷ / ata eva ca g­hÅtÃæÓÃnavadhÃraïe 'nubhavamÃtramevÃÓi«yata267 ityanubhavÃdhyavasÃyo 'pi samarthita÷ / yatpunarÃhu÷---ja¬asya prakÃÓÃyogÃtprakÃÓÃtmaka evÃkÃra iti / tadapi na caturasram / ja¬a iti kimuktam ? aprakÃÓÃtmaka iti cet, na aprakÃÓÃtmakasyaiva prakÃÓÃdvyatiriktasya e«a kÃÓa iti prakÃÓÃdeva siddham / ki¤ca citrapaÂaj¤Ãne268 nÃnÃbhÆtÃnÃmÃkÃrÃïÃmekaprakÃÓÃtmakatvavirodhÃdasadbhÆtatvamevÃbhyupagatam / catrÃvabhÃse«varthe «u yadyekatvaæ na yujyate / savaiva tÃvatkathaæ buddhirekà catrÃvabhÃsinÅ // [pra. vÃ. dvi. pa. Ólo. 208] iti 'codayitvÃ,' uktam--- 269idaæ vastu balÃyÃtaæ yadvadanti vipaÓcita÷ / yathà yathÃr'thÃÓcintyante vivicyante tathà tathà // [pra. vÃ. dvi. pa. Ólo. 205] iti / yathà yathÃ'kÃrà vicÃryante, tathà tathÃghaÂamÃnà vivicyante---ÓÆnyà bhavanti--asadbhÆtà bhavanti ityartha÷ / pava¤ca te tÃvadÃkÃrà asadbhÆtÃ÷ prakÃÓÃtmÃno na bhavantÅti, kathaæ prakÃÓante / tathà grÃhyagrÃhakasaævittÅnÃæ bhedo 'tyantÃsadbhÆta÷ prakÃÓÃnanupraveÓÅ kathaæ prakÃÓeta ? tathà 270prameyavimarÓotthÃstu bÃhyÃrthÃpahnavaprakÃrà jÃtinirïaya eva prÃyaÓo vikalpya nirÃk­tà iti, te neha prastÆyante / ye punarjÃgratpratyayÃnÃæ svapnapratyayad­«ÂÃntena pratyayatvÃdityanena hetunà bÃhyÃrthaÓÆnyatvaæ pratipÃdayanti, te«Ãæ bÃhyavi«ayasakalapratÅtiviruddha÷ pak«a÷ / 271d­«ÂÃntÅk­tasyÃpi svapnÃdipratyayasya bÃhyagrÃhyasamarthanena hetorviruddhatvaæ do«a÷, d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalatva¤codbhÃvanÅyam / tasmÃtsvayamprakÃÓatve 'pi saævido na bÃhyagrÃhyÃpanhava iti sthitam / saævida÷ svayamprakÃÓatve ÓaÇkÃnirÃsau / 271ye tvÃhu÷--- 273aÇgulyagaæ yathÃtmÃnaæ nÃtmanà spra«Âumarhati / svÃæÓena j¤Ãnamapyevaæ nÃtmanà jÃtumarhati // [b­.ÂÅ] iti / tatra yadi karmakart­tvÃnupapattirucyate, tato na ki¤cidavahÅyate / na hi vayaæ karmakart­bhÃvamabhyupema÷ / athÃrthaprakÃÓarÆpÃyÃ÷ svayamprakÃÓatà vinivÃryate, tata÷ pratÅtivirodha÷ / ki¤ca pratÅtibalena 274yairekasyÃtmana÷ kart­karmabhÃvo 'bhyupagamyate, kathamiva te saævido 'pahnuvÅran / api ca j¤Ãnamanumeyami«yate / tadanumÃne nÃrthasattÃmÃtraæ liÇgam, tasya tadavinÃbhÃvaniyamÃbhÃvÃt / athÃrthaj¤Ãnamityucyate, tadapi notpattimÃtreïa liÇgam / anavabhÃsamÃne utpannÃnutpannayoraviÓe«Ãt / na hyanavabhÃsamÃnaæ liÇgaæ liÇginamanumÃpayati / na cÃrthaj¤Ãnasya j¤ÃnantarÃdhÅnamavabhÃsanam / na ca j¤ÃnÃntarÃdavagama÷ / j¤ÃnÃntaradavagamena avagame cÃnavasthÃprasaÇgÃt / tasmÃdarthaj¤Ãnaæ svayamprakÃÓamevÃbhyupetavyam / 275 etena ye sukhÃdivanmÃnasapratyak«aæ j¤ÃnÃntarameva j¤ÃnasadbhÃve pramÃïamÃhu÷, te 'pi nirÃk­tÃ÷ / svayamprakÃÓatvenÃpyupapattau parÃdhÅnatvakalpanÃnupapannetyuktameva / kintarhyanumÅyate? j¤Ãnam / nanu na tat saævida÷ svayamprakÃÓÃyà bhinnamupalabhyate / satyam, ata evÃnumÅyate / nanu kiæ taditi na 276vidma÷ / 277saævidutpattikÃraïamÃtmamana÷sannikar«Ãkhyaæ tadityavagamya paritu«yatÃmÃyu«matà / pramÃïulabhÃvaæ 278viv­ïoti--- "mÃnatve saævido bÃhyaæ hÃnÃdÃnÃdikaæ phalam / j¤Ãnasya tu phalaæ saiva vyavahÃropayoginÅ" // iti / yadà pramiti÷ pramÃïamiti bhÃvasÃdhanamÃÓrÅyate, tadà saævideva 279pramÃïam / tasyÃÓca vyavahÃrÃnuguïasvabhÃvatvÃddhÃnopÃdÃnopek«Ã÷ phalam / pramÅyate 'neneti karaïasÃdhane pramÃïaÓabde Ãtmamana÷sannikar«ÃdyÃtmano j¤Ãnasya pramÃïatve tadbalabhÃvinÅ saævideva bÃhyavyavahÃropayoginÅsatÅ phalam / 280"Ãpek«ika¤ca karaïaæ mana indriyameva và / tadarthasannikar«o và mÃna¤cetpÆrvakaæ phalam" // iti / yadà tu sÃdhakatamasya karaïatvÃttamapaÓcÃtiÓayÃrthakatvÃdatiÓayasya bÃhyÃpek«atvÃdÃlokÃdyapek«amindriyameva pramÃïam, tasya vi«ayasannikar«a÷, tasya và mana÷sannikar«a÷ pramÃïam, tadÃpi saævideva phalam, tadarthaprav­ttatvÃt sÃdhanÃnÃm / 281ye puna÷ pramÃïÃdabhinnaæ phalamÃhu÷, te 'pi vÃdina÷ kÃryakÃraïyoraikyÃbhÃvÃdevopek«aïÅyÃ÷ / iti mahÃmahopÃdhyÃyaÓrÅÓÃlikanÃthamiÓraviracitÃyÃæ prakaraïapa¤cikÃyÃæ prakÃïapÃrÃyaïo prathama÷ pratyak«apariccheda÷ samÃpta÷ /