Salikanathamisra: Prakaranapancika, with Jayapuri Narayanabhatta's Nyayasiddhi: Prakarana 4 Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries may not always be marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ________________________________________ oæ ÓrÅmatprabhÃkaragurutantradhurandhareïa mahÃmahopÃdhyÃya-ÓÃlikanÃthamiÓreïa praïÅtà prakaraïapa¤cikà nyÃyasiddhyÃkhyayà vyÃkhyayà vi«amasthalaÂipparÃyà ca samalaÇk­tà ________________________________________ jÃtinirïayo nÃma caturthaæ prakaraïam prakaraïÃrthapratij¤Ã--- bahudhà jÃtivi«aye vivadante vipaÓcita÷ / prabhÃkaramatenÃyaæ te«Ãæ pratyÃsa ucyate // 1 // kecidÃcak«ate jÃtiriti vikalpavilÃsitam iti / eke tu sattÅmapi jÃtimÃÓrayebhyo 'bhinnÃmanumanyante / anye tu bhinnÃmapyanumeyÃmÃhu÷ / apare tu bhinnÃbhinnÃmicchanti / tathà ajÃtÃvapi jÃtivyavahÃro bahulamupalabhyate ke«Ã¤ciditi tannirÃkaraïÃyedamÃrabhyate / 54siddhÃnta÷- jÃtirÃÓrayato bhinnà pratyak«aj¤Ãnago55cara÷ / pÆrvÃkÃrÃvamarÓena prabhÃkaragurormatà // 2 // pÆrvapak«a÷- nanvÃÓraya eva dravyaæ jÃterasaditi saugatÃ÷ / tathÃhi na paramÃïu«u caturvidhe«u pÃrthivÃpyataijasavÃyavÅye«u jÃtirÃÓritÃbhimatÃ, anuv­ttÃkÃrapratyayaviyogÃt / bhinne«u yadabhinnà jÃtirupeyate, tatrÃnuv­ttÃkÃrÃvabhÃsinÅ buddhireva nibandhanam / na kasyacijjanto÷ paramÃïu«u karaïapathavidÆravarti«u nipuïamapi nirÆpayo 'nuv­ttÃkÃrÃvabhÃsino matirÃvirbhavati / yÃpi ceyaæ paramÃïuriti mati÷, sÃpi 56pÃrimÃï¬alyalak«aïaguïakÃraïikà mÅmÃæsakairapi saÇgÅryate / p­thivÅtvÃdikamapi na tattadasÃdhÃraïagandhÃdiguïasamavÃyamÃtralabdhÃtmalÃbhÃyÃæ p­thivyÃdibuddhau nibandhanam / na ca sthale«u dravye«a jÃti÷ samaveyÃt, te«Ãmeva durupagamatvÃt / na khalu sthÆladravyÃrambho57 ghaÂate / tathà hi---dvyaïukÃdikrameïa sthÆladravyÃrambho 'bhidhÅyate, tatra tÃvad dravyÃrambha eva na sÃdhÅyÃniti manyÃmahe / na khalu tathaivaika÷ paramÃïurÃrabhate / dravyasyaikÃkina÷ sthÆladravyÃntarÃrambhakatvÃnupapatte÷ / na caikaikadravyavyatiriktamaparamÃrambhakamasti / saæyogo 'pi ca tayoranupapanna eva / sa hi naikaikadravyasamaveta÷, nÃpyanekadravyasamaveta÷ / ekaikÃtirekeïÃnekasyÃbhÃvÃt / eva¤ca pratyekamekadravyasamavetatvÃbhÃve, nÃnekadravyasamavetatvamapi sambhavati / anenaiva mÃrgeïa tryaïukasya trimirdvyaïukairÃrambhaïÅyasya mahimaguïaÓÃlina÷ sambhavo nirasta÷ / tadevaæ dÆrabhÆtà sthavÅyasÃmavayavinÃmÃrambhasaækathà / api cÃvayavina÷ kimavayave«u pratyekaæ kÃrtsnyena v­tti÷ ? vyÃsaÇgena và ? iti cintanÅyam / na tÃvat kÃrtsnyena v­ttimupalabhÃmahe, ekaikÃvayavagatasya tasyÃpratipatte÷ / ekaikÃvayavagate ca kampe rÃge và sakalasyÃvayavina÷ kamparÃgapratÅtiprasaÇgÃt / tathÃvayavÃntare ca kamparÃgavirahe kamparÃgavirahasamÃsakte÷, avayavÅ kampeta na kampeta, rajyeta na rajyeta ceti vi«amÃæ daÓÃmÃviÓet / nÃpi vyÃsaÇgenÃvayavino v­ttiravayavÃntaravirahÃt / avayavÃntaraÓÃlino hi kenacidavayavena kvacana, kenacidavayavena kvacaneti vyÃsaÇginÅ v­ttirupapattimatÅ / ki¤caikaikatrÃv­tterav­ttireva, ekaikÃtiriktÃnekÃbhÃvÃt / ki¤ca sakalÃvayavagrahaïe eva niyamenÃvayavÅ j¤Ãyeta, na ca tathà sambhavati, avayavÃntareïÃvayavÃntaratiraskÃrÃt / na ca prakÃrÃntareïa v­ttiriti vadituæ Óakyam; anupapatte÷ prakÃrÃntarasya / avayavebhyaÓcÃvayavÅ vyatiricyamÃno 'vyatiricyamÃno và na pramÃïena saÇgacchate / vyatirikto hi digrahe 'pi grahaïaæ kadÃcidanubhavet / na khalu bhinnayo÷ sahopalambhaniyamo ghaÂapaÂayoriva / tadvadavayavyapi bhidyamÃno nÃvayavaireva sahopalabhyeta / kasyäcidapi daÓÃyÃmananubhÆyamÃne«vapyavayave«vanubhÆyeta / na cÃvayavinamavayavÃnubhavamantareïa kecidupalabhante / avyatiricyamÃnastu nÃstyeveti vacanabhaÇgimÃtreïoktaæ bhavati / tadevamavayavi dravyamupapattibhiranusandhÅyamÃnamekÃntato lÅyate / kathaæ tarhi sthÆlÃvabhÃsinÅ manÅ«Ã samarthanÅyà ? ittham--uttarÃdharabhÃvena nirantaramutpannÃ÷ paramÃïava eva samadhigataindriyakaj¤ÃnajananayogyadaÓÃviÓe«Ã÷ pratyak«amÅk«yante / tÃæstathÃbhÆtÃnanusaædadhatastadbalabhÃvÅ mÃnasa eva sthÆlavikalpo vij­mbhate, dÆrÃdiva taru«u nirantare«u samanubhÆyamÃne«u vanamiti mati÷ / ata÷ sthavÅyasÃæ dravyÃïÃmÃÓrayatvenÃbhimatÃnÃmayogÃjjÃtirapi tadÃÓrità nÃbhyupagamamarhati / api ca jÃtirapi nendriyaj¤Ãnavi«ayà pratÅyate, tasyà nityatvenÃbhyupagamÃt / nahi nityaæ kasmaicitkÃryÃya paryÃptam; taddhi na ÓaktasvabhÃvam, nityaæ kÃryodayaprasaÇgÃt / aÓaktasvabhÃvaæ tu nityatvÃdavicikitsayÃÓaktikaæ nityaæ na ki¤cit kuryÃt / na cÃjanakamindiranayaj¤Ãnavi«ayatÃmanubhavati / yo hi vi«aya÷ svasyÃnvayavyatirekaj¤ÃnamanukÃrayati, sa pratyak«a÷ / ki¤ca samunmi«itacak«u«aÓcirÃya vi«ayÃntarÃnusandhÃnavyÃv­ttacittasya purovartinÅæ svastimatÅæ kÃlÃk«Åæ và sÃk«ÃtkurvÃïasyeva na jÃtiraparÃvabhÃsate / anyacca na jÃtirasau piï¬ai÷ sahotpadyate, vinaÓyati và / tathopagame 58svarÆpahÃniprasaÇgÃt / ekÃ59 ca jÃtiranekÃdhi«ÂhÃnà pratij¤Ãyate, utpattimatÅ vinÃÓinÅ cÃnyÃnyà syÃt, viruddhadharmÃdhyÃsasya bhedÃpÃdakatvÃt / seyaæ nityà jÃtiruditavatyÃæ vyaktau pratÅyamÃnà nÃnyata ÃgatÃ, ni«kriyatvÃt / na ca tatraivÃsÅt, prÃgapratÅte÷ / na ca sthitirapi yuktimatÅ, vyaktireva hi tasyà deÓo nÃkÃÓÃdi÷, anutpannà ca vyaktiriti kvÃvati«ÂhatÃmÃk­ti÷ / nacotpÃdye 'pyavati«Âhate / tade«Ã jÃtiravati«Âhate, nÃvati«Âhate ca, iti saÇkaÂamÃpatitam / ki¤ca vyakterabhinnà và ?bhinnà và ? ubhayarÆpà và jÃtirÃstheyà ? / tatra nÃbhinnÃ; tathÃbhÃve vyaktyà sahotpÃde vinÃÓe và svarÆpahÃniprasaÇga iti purastÃdupanyastam / vyaktimÃtrÃÇgÅkÃre ca ko 'smatpak«asya asya ca bheda ityapi cintayÃnta÷ sÅdantu bhavanta÷ / ato vyaktimÃtramevava tattvamiti vadatÃæ sÃhÃyyakamevÃcaritamanatirekiïÅæ jÃtimurarÅkurvÃïai÷ / bhinnatve 'pi piï¬agrahaïamantareïa grahaïÃpatti÷ / ubhayapratÅtau ca sambandhapratÅtisamÃpatti÷60 / astyeveti cet; mahadidaæ vaiyÃtyam / ka÷ khalu iha gavi gotvamiti matimabhyupagacchet, anyatra nirastatrapÃyantraïÃt bhavata÷ / bhinnatve ca v­ttiprakÃro durnirÆpa eva---kiæ vyÃsaÇginÅ v­tti÷ ? uta pratyekaparisamÃptimatÅti / ekatra ca parisamÃptÃvanyatra na varteteti punarapi svarÆpahÃniprasaÇga÷ / vyÃsaÇgo 'pi kÃlatrayavartinÅ«u vyakti«vanupapanna eva / pratyeka¤ca gau÷ gauriti pratyayo vikalpamÃtramityaÇgÅk­taæ syÃt / na cobhayarÆpatÃ, virodhÃt / na copalambhabalena virodha eva nÃstÅti caturasram, tathÃvidhasyopalambhasyaivÃsambhÃvanÅyatvÃt / abhinnÃkÃrabuddhibodhyaæ hi vastvabhinnamiti laukikÃ÷ manyante, vilak«aïÃkÃrabodhavi«ayaÓca bhinnamiti / tatra yadi vilak«aïÃkÃrapratÅtisamaye dve vastunÅ vilak«aïenÃkÃreïÃvabhÃtastadÃbhedapratÅtidaÓÃyÃmeka ÃkÃro 'nubhavanÅya÷---sa jÃtibhÃgasya ? tatraikasya dviravabhÃso 'yaæ syÃnna tu jÃtijÃtimatorabhedÃvabhÃsa÷ / atha---vilak«aïÃvapyÃkÃrau tÃdÃtmyenÃvasÅyete---iti matam / tatrÃpi paryanuyojanÅya÷---kimidaæ tÃdÃtmyaæ nÃmeti ? yadyekÃkÃrateti brÆyÃt; tarhi pÆrvoktameva dÆ«aïamÃtmasÃtk­tam / Óabdayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ tÃdÃtmyamiti cet ? 61ayuktamidaæ, gaurvÃhÅka ityÃdÃvatÃdÃtmye 'pi sÃmÃnÃdhikaraïyadarÓanÃt / upacÃrastatreti cet / atrÃpi bhinnajÃtivÃdina upacÃrameva manyante / vayantu vivak«ÃmÃtraparatÃntrÃ÷ Óabdà na vastuvyavasthÃpanÃyeÓata iti sarvatra manyÃmahe / kathaæ tarhi gaurgauriti nÃnÃbhÆtÃsu vyakti«u buddhiranuv­ttamÃkÃramullikhantÅ samupajÃyate ? tenÃsyà eva buddherdra¬himna÷ kÃraïamanumÃsyÃmahe / asti tadviÓe«aïaæ yaduparÃgavaÓeneyaæ bhinne«vabhinnÃkÃrÃnusandhÃyinÅ dhÅrudÅyata iti / tadapi na jÃtisÃdhanasamartham / kÃryabhÆtà hi buddhire«Ã kÃraïamÃk«ipantÅ yadanantaramevopajÃyate tadeva kÃraïaæ kalpayati, na punarapratÅtamaparamapi ki¤cidupasthÃpayati / sà ceyaæ svalak«aïavi«ayadarÓanasamanantarabhÃvinÅti tà eva vyaktaya÷ svanirbhÃsà buddhÅrupajanayya tanmukhena tÃmekÃkÃrÃnubhÃsinÅæ dhiyamÃvirbhÃvayanti / nitÃntabhedavatÅnÃæ ca vyaktÅnÃæ kÃsÃæcide«a mahimà na sarvÃsÃmiti kimanupapannam / yathà hyatyantabhinnà api cak«urÃlokamanassaæyogÃ÷ ekasÃmagrÅsamupanipatità ekavij¤Ãnodayalak«aïaæ kÃryamÃrabhante, tathà vyaktayo 'pi kiæ nÃrabhanta iti nedaæ pratipattikaÂhinam / sà ceyaæ svÃkÃreïÃbhedenÃtyantikabhedayoginÅnÃmapi vyaktÅnÃæ bhedaæ samv­ïotÅti saæv­tirityanugÅyate / e«Ã ca manÅ«Ã na svalak«aïaæ vi«ayÅkaroti, tasya viÓadÃvabhÃsitvÃt, asyÃÓcÃbhilÃpasaæsargayogyÃrthapratibhÃsatvÃt / abhilÃpÃnäca viÓadÃkÃramavabhÃsitumaÓakte÷, abhilÃpamÃtreïa tathÃvidhapratÅtyabhÃvÃt62 / tenai«Ã na svacchÃkÃrÃvabhÃsinÅ / nanvetat pratÅtiparÃhatamuditam, gaurayamiti buddhau viÓadÃvabhÃsÃt / ucyate---na viÓadÃvabhÃsitvamavajÃnÅmahe / tattu samÃnakÃlabhÃvino nirvikalpapratayayasya svalak«aïÃvalambina÷ prasÃdÃt, tadabhÃve tathÃtvÃnupalambhÃt / na caitadvÃcyaæ kathamekameva vastvindriyairviÓadÃvabhÃsaæ anubhÆyate, ÓabdaiÓcÃ63viÓadÃvabhÃsamiti / bhidyamÃne 'pi bodhopÃye bodhyÃbhedebodhavailak«aïyÃnupapatte÷ / niyatÃkÃra¤ca svalak«aïamaniyatÃkÃraÓcÃsyÃæ buddhau cakÃsti / tadevaæ viÓadÃviÓadatayà niyatÃniyatatayà ca svalak«aïasya vikalpÃkÃrasya ca bhede satyapi vikalpÃ÷ sÃk«Ãtparamparayà và svalak«aïavi«ayadarÓanaprabhavatayà svalak«aïagrahaïÃbhimÃnino jÃyante / tata eva tatra pravartayanta÷ puru«aæ vyavahÃrÃÇgabhÃvamanubhavanti / pÃramparyeïa vastuni pratibandhÃdavastvapi pratibaddhaæ bhavati, maïiprabhÃyÃæ maïibuddhivat / yathà hi khalu maïiprabhÃyÃæ maïidÅptÃyÃæ maïikiraïavi«ayiïÅ maïibuddhirayathÃrthatayà bhedamaju«amÃïÃpi maïimanu pratibaddheti maïisamadhigamanimittaæ bhevata, tatheyamapi vastuta÷ svalak«aïamag­hïatyapi svalak«aïÃddarÓanaæ, darÓanato vikalpa iti svalak«aïapratibaddhà satÅ tatprÃptaye prabhavati / nirvikalpakapratyayasamadhigatasvalak«aïaprÃpakatayà ca sm­tiriyamucyate / tata eva ca g­hÅtagrÃhitvÃdapramÃïam, anyathà vastuvi«ayatayà vastuprÃpakatayà cÃnumÃnamiva pramÃïameva syÃt / sa cÃyaæ tasyÃkÃra÷ prathamÃno na j¤Ãnasyaiva, bahi«ÂvenÃvabhÃsÃt / na cÃrthagata eva; uktena nyÃyena nirastatvÃt / kintvayamasanneva j¤Ãnamanu bhÃsate Óabdamiva pratiÓabda÷ / etacca ÓÃstracintakà vivecayanti, pratipattÃrastu d­ÓyavikalpyÃvarthÃvekÅk­tya bÃhyamevÃnunyamÃnà vyavahÃre«u pravartante, prav­ttÃÓcÃrthapratilambhenÃvisaævÃdaæ manyante / kathaæ punarekatvÃdhyavasÃyo d­Óyavikalpyayo÷, atadvyÃv­ttatayà tatsad­ÓatvÃt, yathà d­ÓyasyÃtadvyÃv­ttatÃ, tathà vikalpyasyÃpi / tasmÃjjÃtipratyayo vikalpamÃtram, paramÃrthatastu na jÃtirnÃma ki¤cit / api ca dravyasamavÃyinÅ jÃtirabhimatà / na ca gandhÃdivyatiriktaæ dravyamupalabhÃmahe, cak«urÃdÅnÃæ pratyekaæ rÆpÃdi«veva vyÃpÃrÃditi pÆrvapak«asaæk«epa÷ / siddhÃnta÷--- atrocyate---saævideva hi bhagavatÅ vi«ayasattvopagame Óaraïam / gavÃdi«u ca sthÆlÃkÃrÃvalambinÅ saævidudÅyata iti nirvivÃdam / nayavÅthyäca nirïÅtaæ pramÃïaæ sm­tiÓca na÷ pratyaya iti / nanu tadevÃsaditi manyate, avayavyÃdÅnÃmekÃntato 'nupapannatvÃt / ucyate / na d­«Âe kÃcidanupapatti÷ / nanÆktÃvayavino 'nupapatti÷ ÃrambhakÃbhÃvÃt / anupapanneyamanupapatti÷; kÃryaæ pratÅtaæ kÃraïakalpanÃyÃæ pramÃïam / na puna÷ sphuÂÃvabhÃsikÃryaæ kÃraïÃnirÆpaïe 'pahnavamarhati, tenÃvayavà eva samÃsÃditasaæyogalak«aïasÃdhÃraïaguïà avayavina utpÃdakà bhaviÓyanti / 64saæyogaÓcaika evÃnekatra vartate, ekaikatra saæyuktapratyayÃnudayÃt, ekÃtiriktÃnekÃbhÃve 'pyekaiva eva sadvitÅya ÃÓraya÷ saæyogasyeti na do«a÷ / nanu dravyaæ eva tathotpanne saæyogavikalpamÃvirbhÃvayato na tadatirekÅ saæyogo nÃma kaÓcid guïaviÓe«a÷ / tanna, pratyabhij¤Ãyete hi dravye anuv­tte / kÃdÃcitkÅ ca tayorapareyaæ daÓà d­Óyata iti bhavatyeva bhedasiddhi÷ / sthÃpità ca mÅmÃæsÃjÅvarak«ÃyÃæ pratyabhij¤Ã / ata÷ saæyogalak«aïasÃdhÃraïaguïÃsamavÃyikÃraïopag­hÅtà avayavà eva samavÃyikÃraïamavayavina upapadyante / 65yaÓcÃyamavayavino v­ttivikalpena do«a ukta÷, so 'pyavayavina÷ pratÅtau sthitÃyÃmanupapanna÷ / vyÃsakta evÃvayave«vavayavÅ, naikatra jÃtivatparisamÃpta÷ / avayavÃntarairapi ca vinà sa tasya ko 'pi mahimÃ, ya eka evÃnekÃvayavÃnusyÆta iti kiæ na kalpyate / yadyapi cÃvayavina ekaikatrÃv­ttistathÃpi nÃv­ttido«a÷ / saæyogasacivà evÃvayavà janakà ÃÓrayabhÆtà yata÷ janakatayaivÃÓrayatvÃt samavÃyikÃraïÃnÃm / ata eva saæyoga÷ sadvitÅyÃÓraya iti na do«a÷ / na ca sakalÃvayavopalambhasÃpek«Ã tadupalabdhi÷, avayavinastebhyo bhinnatvÃt / na caitÃvatà ekÃvayavagrahaïe 'pi grahaïaparyanuyogo yukta÷, kÃryÃnuguïatvÃt kÃraïakalpanÃyÃ÷ / kÃryasiddhyarthaæ hi kÃraïaæ parikalpyate na kÃryavinÃÓÃya / tena yÃvatÃmavayavÃnÃæ grahaïe tadupalambhastÃvatÃmevÃvagamastadavagamanibandhanamiti darÓanabalenÃbhyupeyate / 66bhinnatve 'ti tata eva sahopalambhaniyama÷, upeyopÃyabhÃvÃt / upeyabhÆto 'vayavÅ upÃyapadavartinaÓcÃvayavÃ÷ / pratyekaæ tu te«Ãæ Óakyata evÃsahopalambho 'pi vaktum, avayavÃntarayogino 'vayavino 'pi parigrahe itarÃvayavavyatireko 'pi sudarÓa eva / iya¤ca bhedasÃdhane yukti÷---anvayavyatirekÃbhyÃæ hi vastvantaratvamavasÅyate, avagamyamÃno 'pi cÃvayavÅ vilak«aïabuddhigocaratÃmÃvahatyeva / avayavÅ hi sthavÅyÃneko h­dayamÃgacchati avayavÃstu k«odÅyÃæso bhÆyÃæsaÓca / sa cÃyamavayavÅ mahattvÃdrÆpavattvÃcca cÃk«u«a÷ spÃrÓano vÃ, pÃrthivo vÃmbhaso và taijaso và / vÃyavÅyastu mahattvÃt sparÓavattvÃcca spÃrÓana eva / dvyaïukastu cÃturbhautiko 'pyamahattvÃdapratyak«a eva / tasya cÃmahattvam, 67avayavabahutvamahattvapracayaviÓe«ÃïÃæ mahattvaguïakÃraïÃnÃmabhÃvÃt / gaganÃdÅnÃæ tu mahatÃmapi rÆpasparÓavidhuratayà na pratyak«agocaratetyalamativistareïa / nanu sakalÃvayavasamÃÓritatvÃdavayavinastirohitairavayavai÷ sahenrdiyÃsannikar«e kathamavayavinà samÃgama÷? na cÃsaÇgatameva bahirindriyamavabodhakamiti pratij¤Ã yujyate, avayavÃnÃmapyasannik­«ÂendriyabodhyatvÃpatteriti / uktottarametata, bhinnatvÃdavayavino 'vayavÃntarÃsaæyoge 'pi saæyogabuddhe÷ paÂÃdi«Æpapanna evendriyasannikar«o 'vayavina÷ / tadanayà diÓà tÃvadupapannamÃÓrayadravyamÃk­te÷ p­thulam / nanÆktaæ rÆpÃdivyatireki dravyaæ nopalabhyata iti, kimidaæ paÓyatoharatvam---pratÅyate hi mahÃnavayavÅ rÆpÃdivyatirekÅ / ata eva japÃkusumasannidhÃnÃbhibhÆtarÆpamapi sphaÂikadravyaæ pratyabhij¤Ãyate / kathaæ nÃmÃg­hÅtaæ pratyabhij¤Ãyeta / api ca darÓanasparÓanÃbhyÃmekÃrthagrahaïÃdrÆpasparÓavyatireki dravyaæ sphuÂatarapratÅtaæ tat nÃpanhotumucitam / ata eva vanÃdi«u bÃdhakapratyayabalena tatkalpanà na prasaratÅti dÆratayÃntarÃlÃgrahaïanibandhano 'yamabhedavyavahÃra÷ pravartata iti / avayavini tu bÃdhakaj¤Ãnaæ nÃstÅti purastÃdÃveditam / tenÃÓrayadravyÃbhÃvÃjjÃterapalÃpa÷ pralÃpamÃtramiti sthitam / yaccedamuditaæ 'nityatayà jÃterÃtmavij¤Ãnajanane 'pi na Óaktateti' tadapi 68k«aïabhaÇganirÃkaraïaparvaïi vistareïa nityÃnÃmathakriyÃkÃritvasamarthanena pratyuktam / mà và svavij¤Ãnamapi jÃtirajÅjanat / tathÃpi kathaÇkÃraærasÃvapratyak«Ã / kÃmamapratyak«Ã / athavà na khalviyamÃj¤Ã rÃj¤a÷ kÃraïabhÆtasyaiva pratyak«eïa bhavitavyamiti / yastu yata÷ pratÅtaye sa tasya vi«aya iti sarvÃlaukikam / nanu pratyak«amapyavisaævÃdyeva pramÃïam / asaævivÃdaÓca tasmÃdÃtmalÃbhÃt anyatastu bhavato69'tathÃbhÆtasya vÃbhÃve 'pi bhÃvasambhavÃnniyamena saævÃdÃyogÃditi bÃlÃdabhyupeyaæ pratyak«asya kÃraïameva vi«aya iti / ata eva ca pratyak«amanumÃnaæ ca dve eva pramÃïe; tayorevÃrthÃvisaævÃdakatvÃt / pratyak«aæ sÃk«Ãdarthena pratibaddham, anumÃnaæ tvarthapratibaddhaliÇgajanyatayà pÃramparyeïa pratibaddham / yasya tu na sÃk«Ãt, nÃpi paramparayÃr'thapratibandha÷, na tasya pramÃïyamucitaæ, tasya tadavisamvÃdaniyamÃbhÃvÃt / arthÃvisamvÃdi ca pramÃïaæ vyavajihÅr«amÃïà laukikà Ãdriyante iti / siddhyedayaæ manoratho yadi j¤ÃnÃntaranibandhano 'visaævÃda÷ prÃrthanÅya÷ / yadvi«ayameva ca yajj¤Ãnaæ, tenaiva tasmin vi«aye paryupasthÃpite nÃsti pratyayÃntaranibandhanÃvisaævÃdaprÃrthanà / arthenÃpratibaddhamapi ca j¤Ãnaæ svamahimaparyupasthÃpitÃrthamavisaævÃdakameva saæpravartate / tenotpattimÃtra eva vij¤Ãnasya parÃpek«Ã, na prÃmÃïyer'70thÃvyabhicÃralak«aïe / ata÷ siddhaæ ÓÃstrÃdÅnÃmapi arthapratibandhavirahiïÃæ prÃmÃïyam / etadarthameva nayavÅthyÃæ"sarvaæ j¤Ãnaæ vi«ayÃvyabhicÃri" iti pratipÃditam / ato nityÃyÃmapi jÃtau bhavatyeva pratyak«asya prÃmÃïyam / yat punaruktam---'ekabhÃvena manasà samÃkalayata÷ kÃlÃk«Åæ svastimatÅæ và nÃsti jÃtipratÅti÷' iti / tadasiddham, ÃkÃro hi sÃ, pratÅte cÃkÃre yadi paramarthÃntarÃnusandhÃnavikalatayà tasyÃnuv­ttirnÃvasÅyate / anuv­ttà ca jÃtirnÃnuv­tti÷ / agrahaïe 'pi ca dharmasya dharmiïo grahaïaæ nÃnupapannam / ata eva ca piï¬Ãntarasamadhigame pÆrvÃkÃraparÃmarÓinÅ manÅ«Ã pratyabhij¤ÃsamÃkhyÃtodÅyate / yaccoktam 'anÃÓrayatayà tatraiva prÃganavasthità ni«kriyatayà cÃnyasmÃdanÃgacchantÅ svarÆpahÃniprasaÇgena vyaktyà sahÃnupajÃyamÃnà kathaæ sambandhamanubhavati jÃti÷' iti / tadidaæ mÃyÃmohajananaæ yathÃjÃtajanodvejanamÃtram / saæyogo hyubhayakarmajo bhavati mallayoriva, anyatarakarmajo vÃsthÃïuÓyenayoriva, saæyogajo và yathà tantuturÅsaæyogÃdutpannasya paÂasya turÅsaæyoga÷ / sa ca karma, prÃksaænidhÃnaæ vÃpek«ate / samavÃyastu saæyogÃdvibhinno na karma, prÃksattÃæ vÃpek«ate / yata eva tu piï¬asyodaya÷ samavÃyikÃraïÃt, tata eva jÃtisamavÃyo 'pi tasya utpadyate / 71samavÃya¤ca na vayaæ kÃÓyapÅyà iva nityamupema÷ / 72vina«ÂÃthÃmapi vyaktau na jÃtiranyatra yÃti, na ca tatrÃvati«Âhate, na vinaÓyati, kevalaæ tadvyaktisamavÃyastasyà nivartate tena tasyÃnupalambhanam / tathÃhi---na yÃti ni«kriyatvÃt, nÃvati«Âhate vyaktimÃtrÃÓrayatvÃt, tadabhÃve 'vasthÃnÃæsambhavÃt, na ca vinaÓyati, piï¬Ãntare 'pi pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃditi / vinÃÓo nÃmÃtyantiko 'nupalambha 73ityam­takalÃyÃæ vak«yate / ato na saÇkaÂaæ ki¤cit / yacca piï¬ebhyo jÃterabhinnatvamubhayarÆpatva¤ca dÆ«itam, tadasmÃkaæ sÃhÃyakamevÃcaritam / ko hi nÃma sacetana÷ padÃrthÃntarapratyabhij¤ÃmabhedÃÓrayeïa sÃdhayet / ko và parasparavirodhinÅ ekasya dve rÆpe pratijÃnÅte / bhedavÃda÷ punarasmÃkamapi sammata eva / na ca tatra ihapratyayÃpattirde«a÷ / pratÅtya hyÃdhÃramÃdheya¤ca sammbadhaæ pratÅyÃt / sarva¤ca rÆpaæ rÆpigrahaïamantareïa na pratÅyate / ata÷ samÃnendriyagrÃhyatayà jÃtirapi vyaktipratyayÃnupraveÓinÅti, na iha pratyayasambhava÷ / karmaïi tvanumeye bhavatyeva ihapratyaya÷ / v­ttivikalpe tu k­tsnasamÃptirevÃÇgÅkaraïÅyà / na cÃnyatrÃv­ttido«a÷, pratyak«ÃvagamÃdv­tte÷ / pratyabhij¤ÃyÃ÷ sthÃpitatvÃt / p­thaggrahaïaæ tu jÃterasiddhameva / vyaktyantare hi jÃti÷ pratÅyamÃnà prÃcyapiï¬aparihÃreïa prakÃÓate / udÅcyapiï¬aparihÃrastu prÃktanapiï¬asamadhigamasamaye siddha eveti parih­tanikhilÃnupapatitakamupapÃditaæ gavÃdi«u sÃdhÃraïÃkÃrÃnubhavasiddhaæ jÃtitattvam / upapanna¤ca pratyak«avedyatvaæ jÃte÷, indriyavyÃpÃrÃnuvidhÃnena pratÅte÷ / saæyuktasamavÃyalak«aïaÓca sannikar«o 'pi nÃnupapanna÷ / gaurayamiti ca matirviÓadatarÃrthanirbhÃsinÅ prathata iti cet / tanna, tathÃbhÃve pramÃïÃbhÃvÃt / ÓabdamÃtreïa tu kevalÃkÃraparig­hÅtÃkÃrapratÅte÷ rÆpÃntarÃnavabhÃsÃccÃviÓadÃvabhÃsa eva / aindriyake tu samvedane pracuratarÃvayavarÆpÃvabhÃsÃdviÓadÃvagama iti nÃbÃhyavi«ayatvÃpatti÷ / nanve«Ã jÃtipratÅtirbhinnÃmeva vyaktimabhedenÃvagamayantÅ jÃyata iti bhrÃntire«Ã na pratyak«aæ pramÃïam / iyantu bhrÃntirnirbÅjà na yujyata iti bÅjabhÃvena jÃtiranumÅyate, tatsamavÃyaÓca / d­«Âà hi santÃpasa¤cÃritadahanaparamÃïusaævalitÃyogolake dahanÃkÃrÃnukÃriïÅ pratÅtiriti / tadidamuktottaramapi puna÷ paryanuyojyÃmahe vismaraïÃparÃdhÃditi manyÃmahe / bhinnà hi jÃtiravagamyate / na khalvÃkÃramÃkÃriïa¤caikameva manyÃmahe / kevalaæ Óabdaprayoge eva samÃdhirvaktavya÷ / tatra ca laukika÷ prayoga eva Óaraïam / prayogaÓca Órutyà lak«aïayà gauïyà và v­ttyà nÃnupapanna÷ / samavÃyastu bhavatu vastvantare siddhe 'numeya÷, pratyak«eïa tadanavagamÃt / Ãk­tistu pratyak«apramÃïasiddhà nÃnumeyà / nacÃnumÃnamapi Óakyaæ ÓÃkye«u pratibandhu«vityalamativistareïa / sattÃjÃtinirÃkaraïam / atra kecidgavÃditulyatayà dravyaguïakarmasvapi sattÃjÃtimaÇgÅkurvanti, bhavati hi sarve«veva satsaditi pratyayÃnuv­ttiriti saævadanta÷ / tadidamaparÃm­«ÂajÃtitattvÃnÃmuparyupari jalpitam74 / pÆrvarÆpÃnukÃriïÅ yadi dhÅrudÅyate, tato 'bhyupeyetaiva jÃti÷ / na ca nÃnÃjÃtÅye«u dravye«u sar«apamahÅdharÃdi«u, guïe«u gandharasÃdi«u và samÃnÃkÃrÃnubhavo bhavati / kavelaæ tu tatsaditi ÓabdamÃtrameva prayujyate / bhavati ca vinÃpi jÃtyà pÃcakamÅmÃæsakÃdiÓabdaprav­tti÷ / nanvevaæ Óabdaprav­ttirapi naikanibandhanamantareïopapadyate / satyaæ, astyevopÃdhireka÷ pramÃïasambandhayogyatà nÃma / 75 76tatrÃnya÷ paï¬itammanyo manyate---nanvidamasama¤jasamucyate sarvatra hyupÃdhibhedamavagamyaupÃdhikaÓabdÃnuviddha÷ pratyayo bhavati, na puna÷ prÃgeva, saha và / iha ca pramÃïameva jÃyamÃnamastÅtyevameva jÃyate / pramÃïodayottarakÃlaæ hyanayà bhavitavyam / ki¤ca satyapi pramÃïayoge ki¤cidastÅti gamyate, ki¤ciccÃsÅditi, tathÃnyadbhavi«yatÅti / tatra pramÃïasambandhasya vartamÃnatvÃt sarvatra vartamÃnasattÃpratayayena bhavitavyam / tadatirekiïi tu sattve tasya tredhà vyavasthÃnÃdyuktastridhÃvabhÃsa÷ / api ca bhÆmitalanikhÃte«u ciratarakÃlavarti«u pralÅnaj¤Ãt­puru«e«uliÇgÃdirahite«u sakalapramÃïapratyastamaye 'pi vartamÃnasattÃsandeha÷ / sa ca pramÃïasambandhÃtirekiïÅæ sattÃmantareïÃnupapanna iti / tadidamanÃkalitaparavacanasya kevalaæ galagarjitam / uktamasmÃbhi÷ pramÃïasambandhayogyatopÃdhiriti / yadi hi pramÃïasambandha upÃdhiriti vadema, tata itthamupÃlamyemahyapi / yogyatà tu pramÃïasambandhÃtiriktà pramÃïenÃvasÅyata iti yukta evÃstÅti pramÃïodaya÷ / tasyÃÓca traikÃlyÃt traikÃlyÃvagamo 'pi samarthita eva / tasyÃÓca saæÓÃyitatÃpi yuktaiva / kà punariyaæ pramÃïasambandhayogyatà nÃma / nanu nÃmÃntareïa mahÃsÃmÃnyamevedamurarÅk­tam / naitadevam; yo hi mahÃsÃmÃnyaæ sattÃæ saÇgirate, so 'pi svarÆpasattÃæ padÃrthÃnÃæ manyata eva / anyathà ÓaÓaÓ­ÇgÃdÅnÃmanutpannÃtiv­ttÃnäca kimiti mahÃsÃmÃnyena sambandha eva na syÃditi paryanuyoge, ka÷ parihÃra÷ ? tena svarÆpasattaiva pramÃïasambandhayogyatà / yasya hi svarÆpamasti, tat pramÃïena paricchidyate / traikÃlyamapi svarÆpasyaiva yuktam, na ca mahÃsÃmÃnyasya, nityatvÃt / tathà saæÓayitatÃpi tasyaiva, na punarasaæÓayite svarÆpe 'para÷ sattÃsandeho bhavati / atha nityÃyà api sattÃyÃ÷ ka÷ sambandho ya÷ sa trikÃla÷ / tasyaiva traikÃlyaæ kuta÷ ? nÃnyadatrottaraæ svarÆpatraikÃlyÃdityata÷ / tasmÃtsvarÆpasattopÃdhika eva sacchabdo na punareka ÃkÃra÷ sattà nÃma dravyaguïakarmaïÃm / 77api ca kÃÓyapÅyÃnÃæ jÃtisamavÃyaviÓe«e«u svarÆpasattopÃdhika eva sacchabda ityabhyupagama÷ / tasya ca dravyaguïakarmasvapi tathÃbhÃvo 'stviti / tadevamapÃk­te padÃrthasvarÆpÃtirekiïi mahÃsÃmÃnye sattÃkhye yat svamanÅ«Ãnirmitakutarkabalena sanmÃtravi«ayaæ pratyak«amiti sÃdhitaæ, tadatidÆrotsÃritam / etenaiva nyÃyena Óabdatvamapi nirastaæ veditavyam / nahi kakÃragakÃrayorekamÃkÃramanugataæ parÃm­ÓantÅ manÅ«Ã samunmi«ati / yo 'pi cÃyaæ ÓabdaÓabda÷, so 'pi ÓrotragrahaïopÃdhilabdhaprav­ttiriti na jÃtu jÃtikalpanÃyai vibhavati / tadidamapahastitam, yadÃhu÷ 78"Óabdatvameva tattadasÃdhÃraïÃbhivya¤jakadhvaninibandhanatayà nÃnÃvarïapeïa vi«ayÅbhavat tasya tasyÃrthasyÃvagamÃya kalpata" iti / brÃhmaïatvÃdijÃtinirÃkaraïam / anayaiva ca diÓà brÃhmaïatvÃdijÃtirapi nivÃrità / nahi nÃnÃstrÅpuru«avyakti«u puru«atvÃdarthÃntarabhÆtamekamÃkÃramÃtmasÃtkurvÃntÅ matirÃvirbhavati / nahi k«atriyÃdibhyo vyÃvartamÃnaæ sakalabrÃhmaïe«vanuvartamÃnamekamÃkÃramaticiramanusandadhato 'pi budhyante / yadapyÃhu÷- 79yadyapyÃpÃtasaæjÃtayà dhiyà brÃhmaïyaæ nÃvasÅyate, tathÃpi brÃhmaïabhÆtamÃtÃpit­sambandhÃnusandhÃnaprabhavÃyÃæ banddhau taccakÃstÅti / tadapi ca svamÃnasavisaævÃdi / anusandadhÃno 'pi mÃtÃpit­sambandhaæ ko jÃtvekamÃkÃramavaboddhuæ prabhavati / yaccopadarÓitam---yathà vilÅnamÃjyaæ tailÃdavyatiricyamÃnaæ gandhagrahaïasahakÃriïà cak«u«aiva bhinnamavagamtaya---iti / tadapi na sundaram / nahi tadÃnÅæ cÃk«u«asya saævedanasya vi«ayÃtireka÷, kintvanumÃnameva tatra sarpi«a÷ / yastu nipuïadarÓo sÆk«mamapi rÆpamÅk«ituæ k«ama÷, sa cak«u«aivÃjyajÃtimapi pratyeti, na gandhagrahaïamapek«ate / nanvevaæ bahvavahÅnam, kiænibandhano hi tadÃnÅmÃhavanÅyÃdisÃdhyakarmasu ke«Ã¤cidadhikÃro nÃnye«Ãm; kiænibandhanà ca brÃhmaïaÓabdasya prav­ttivyavasthà iti / 80atrocyate / anÃdau saæsÃre janyajanakabhÃvena vyavasthitÃstÃvat kÃÓcideva strÅpuru«asantataya÷ santi, tÃsÃmanyonyavyatikareïa jÃtÃ÷ strÅpuæsavyaktayo brÃhmaïaÓabdavÃcyÃ÷ / anidamprathamatayà ca santate÷ sarve«Ãæ tatsantatipatitatvÃt siddhà brÃhmaïaÓabdavÃcyatà / tena santativiÓe«aprabhavatvameva brÃhmaïaÓabdaprav­ttÃvupÃdhi÷ / tatprabhavÃnÃmeva karmasvadhikÃra iti na ki¤cidavahÅnam / ke punaste santativiÓe«Ã÷ / na te parigaïayya nirde«Âuæ Óakyante, kintu lokata eva prasiddhÃ÷ pratyetavyÃ÷ / tathà ca tajjanyatve 'vagate brÃhmaïaÓabdaæ prayu¤jate lokÃ÷ / kathaæ punastajjanyatmeva Óakyamavagantum, strÅïÃmaparÃdhasambhavÃt ? saæbhavanti hi puæÓcalyo striya÷ pariïetÃraæ vyabhicarantya÷ / ucyate / uktametat d­ÓyÃdarÓanamevÃbhÃva iti / yatra yÃvatyupalabdhisÃmagrÅ, tÃvatyÃæ satyÃmapi yÃsÃæ vyabhicÃro na d­Óyate, tÃsÃæ nÃstyeva vyabhicÃra iti lokapramÃïakametat / api ca apramattai÷ striyo rak«aïÅyÃstÃsu nÃstyeva vyabhicÃrasambhÃvanÃvakÃÓa÷ / yÃsu tvasti, mÃbhÆt tadapatye«u tatsantatiprabhavatvaniÓcaya÷ / na caitÃvatà yatrÃpi niÓcaya÷ ÓakyastatrÃpyaniÓcaya iti vaktuæ yuktamiti / yacca bahvÅ«u jvÃlÃsvekavartivartinÅ«u jvÃlÃtvaæ sÃmÃnyaæ pratyabhij¤Ãgocara÷ kaiÓcidipyate / tadapi gururasmÃkaæ na m­«yati / sa khalvevaæ nirÅk«a¤cakre ananyathÃsiddhà buddhi÷ sÃmÃnyakalpanÃbÅjam / iyaæ tu bhedÃgrahaïena ÓuktikÃrajatapratyayavadupapadyata iti nÃlaæ sÃmÃnyamaupasthÃpayitum / tena bhedagrahaïapurassaramabhedaj¤Ãnaæ bhinne«u jÃtyabhyupagame Óaraïamiti niravadyam / ÓÃlikanÃthena k­taæ k­tamatinà jÃtinirïayÃkhyamidam / bahuvidhavivÃdaharaïaæ prakaraïamuruïÃvadhÃnena // iti ÓrÅmahÃmahopÃdhyÃyaÓÃlikanÃthamiÓrapraïÅtÃyÃæ prakaraïapa¤cikÃyÃæ jÃtinirïayo nÃma caturthaæ prakaraïaæ samÃptam /