Salikanathamisra: Prakaranapancika, with Jayapuri Narayanabhatta's Nyayasiddhi: Prakarana 1 Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries may not always be marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ________________________________________ oü ÷rãmatprabhàkaragurutantradhurandhareõa mahàmahopàdhyàya-÷àlikanàthami÷reõa praõãtà prakaraõapa¤cikà nyàyasiddhyàkhyayà vyàkhyayà viùamasthalañipparàyà ca samalaïkçtà ________________________________________ ÷àstramukhaü nàma prathamaü prakaraõam prakaraõàrthapratij¤à svàdhyàyavidhivàkyàrthavicàre prayatàmahe / prabhàkaragurordçùñyà mãmàüsàrambhasiddhaye // 1 // bhàññamatena mãmàüsà÷àstrànàrambhapårvapakùaþ atra kecidàcakùate--- na mãmàüsà÷àstramàrambhaõãyamiti / taddhi vedavàkyàrthavicàropàyabhåtanyàyanibandhanam / na ca vedavàkyàrtho vicàryo 'sti, yo vicàrasya viùayabhåtaþ / nàpyasau vicàrya nirõãtaþ prayojanamavakalpate, apuruùàrthatvàt / puruùàrthatve hi tasya codanaiva pramàõaü syàt / na càvivakùitàrthà sà pramàõaü bhavitumarhati / nanu ÷abdànàmautpattikatvàdarthaparatvasya nàvivakùitàrthatà yuktà / satyamevam / vedenaiva tvanyaparatàmavagamayatàvivakùitàrthatà'padyamànà na ÷akyà vàrayitum / tathàhi--- svàdhyàyo 'dhyetavya ityatra parapreraõàtmakavidhyavaruddhàbhàvanà tavyapratyayavàcyà pratãyate / sà ca svabhàvato bhàvyaü karaõamitikartavyatà¤càpekùate / tatra1 na tàvadadhyayanameva samànapadopàttaü bhàvyatayà sambandhamarhati, apuruùàrthatvàt / tasmin hi bhàvyatayà svãkriyamàõe puruùapravçttyanupapatteþ parapreraõàtmakavidhivyàpàrabhaïgaprasaïgàt / nàpyekavàkyatayà samabhivyàhviyamàõasya svàdhyàyasya bhàvyatayà sambandho 'vakalpate, vidhyànarthakyaprasaïgàt / antareõàpi hi vidhiü pratãyata evàdhyayanena svàdhyàyo 'vàpyata iti / na ca vrãhãnavahantãtivanniyamàrtho vidhiriti ÷akyate vaktum, akratvarthatvàdadhyayanasya / na khalvadhyayanasya hi kratàveva niyamyante, na taõóulàdisvaråpe / avadhàtenaiva sampàditaistaõóulaiþ kratuphalasiddhiriti pramàõàntarasyàviùayatvàttenaiva siddhiriti na ki¤cidviruddham / svàdhyàyasvaråpagrahaõaü tvadhyayanenaiva sidhyatãti niyamyamànaü mànàntaraviruddham, svayamanadhãyànasyàpi parapuruùàdhãyamànasvàdhyàyagrahaõadar÷anàt / na càdhyayanasvãkçtenaiva svàdhyàyena kratuphalabhàvanàsiddhiriti akratvarthatayà kratusaüspar÷àbhàvena niyamànupapatteriti / etenaivàrthàvabodhasyàpi bhàvyatayà sambandho nirasto veditavyaþ / tathà hi--- yadyapyadhãtàtsvàdhyàyàtphalavatkarmàvabodho dç÷yata iti tasyaiva bhàvyatàvasãyate, tathàpi vinàpi vidhinànvayavyatirekàbhyàmadhyayanasyàrthàvabodhasàdhanatvàvamàdvidhiranarthaka eva / na càdhyayanenaivàrthàvabodho bhàvayitavya iti niyamavidherarthavattà, prakàràntareõàpi tatsaübhavànniyamànupapatteþ / na càdhyayanenaivàrthamavabudhyànutiùñhatàü kratuphalabhàvanàsiddhiriti niyamaþ saübhavati, akratvarthatvàdadhyayanasya / 2tasmàdvi÷vajinnyàyena svarge eva bhàvyatayà kalpayitavye pràpte phalamàtreyo3 nirdde÷àdityarthavàdikamadhughçtakulyàditçptapitràdiprasàdalabhyasavrakàmaphapalàvàptireva bhàvyatayàvasãyate / nanvàdyàdhyayane na ki¤cidàrthavàdikaü phalaü ÷råyate, tatraiùàmarthavàdànàma÷ravaõàt / dhàraõajapayaj¤avidhyarthavàdà hyete / tadàhurvàrtikakàrami÷ràþ--- "4àdye tvadhyayane naiva kàcidasti phala÷rutiþ / dhàraõe japayaj¤e ca yà sàpyevaü nivàrità" // iti // satyamevam, tathàpi teùàmatide÷ato 'pi labdheryuktaiva tadãyaphalasya bhàvyatà / tathà hi5 --- 6liïàdiyukteùu vàkyeùu dve bhàvane 'vagamyete, ÷abdabhàvanàrthabhàvanà ceti / tatra ÷abdabhàvanà parapreraõàtmikà / tasyàþ puruùapravçttirbhàvyam7 / tayà ca preraõayà saha yo liïàdãnàü vàcyavàcakabhàvaþ sambandhaþ, sa tatra yogyatayà karaõam / tadàhurvàrtikakàrami÷ràþ--- "liïàdayo hi preraõàü kurvantyabhidadhati ceti" tantravà- 1. 2. 1.ña / pravartyarucyutpàdanayogyatayà càrthavàdikã stutiritikartavyatà / tadevamadhyayanavidhau sàkùàda÷rutàrthavàdake ÷abdabhàvanàyàmitikartavyatàbhåtàrthavàdàkàïkùiõyàü japayaj¤àdhyayanàdatide÷enàrthavàdàþ svãkriyante / tadàhurvàrtikakàrami÷ràþ--- "anuùaïgànumànàdyairlabhyante 'nye 'tide÷ataþ" iti / te càtidiùñà arthavàdà arthabhàvanàyàü phalaü samarpayanti ràtrisatravat / evamàrthavàdike phale bhàvyatayàvasite 'dhyayanaü samànapadopàttaü karaõàkàïkùàparipårakatvena saübadhyate / eva¤ca 8yadaikasmàdapårvaü tadetarattadarthamiti nyàyena svàdhyàya÷abdavàcyo 'kùararà÷irapyadhyayananirvçttyartha evàvasãyate / eva¤cànyaparatvàdakùaràõàü tebhyo 'rthapratipattirevànupapannà, vyutpattivirahàt / vçddhavyavahàre hyananyaparàõyevàkùaràõyarthàvabodhakatayà vyutpannàni / vyutpattyapekùa÷ca ÷abdo 'rthàvabodhakaþ / yaþ punaranyaparebhyo 'pyakùarebhyo 'rthàvagamaþ, sa sàmànyatodçùñanibandhanànanyaparatvabhràntyà bhràntireveti mantavyam / apratãyamàna÷càrtho na vicàrasya viùayaþ, nàpi prayojanamiti vicàrastàvannàrabdhavyaþ, tadanàrambhe ca tadapàyabhåtanyàyaparij¤ànamapyanupayogi / tadanupayoge ca tannibandhanaü mãmàüsà÷àtramanàrambhaõãyamiti pårvaþ pakùaþ // bhàññamatena mãmàüsàrambhasamarthanam--- ràddhàntastu svàdhyàyo 'dhyetavya iti svàdhyàyasya 9karmatvàvagamàtsa eva bhàvyatayàvasãyate / yadyapi nityatvànnirvarttyakarmatà nàsti svàdhyàyasya, vikàryakarmatà và, adhyayanena tasya vikàrànupapatteþ, tathàpi pràpyatayà tasya karmatà nànupapannà / ata eva pràpyakarmodàharaõaü vçttikàrasya vedàdhyayanam / yacca karma, tadarthaiva kriyà yuktà / so 'yaü ÷rauto vinayogaþ / na ca svàdhyàyasya saktuvaccheùitvamanupapannam, phalavadarthàvabodhopayogitvàt / yadyapi càrthàvabodhopayogitvamadhyayanàtpràïnàvagamyate, tathàpi pa÷càdbhàvyapi bhavatyeva prayojanam / bhàvinàpi copayogena ÷eùitvaü nànupapannam, agnivat / utpannànàü hyagnãnàü viniyogàvagamaþ, nàvagataviniyogànàmutpattiþ / àhavanãyàdi÷abdànàmalaukikàrthatayà pràgvyutpattyavagamàdarthànavagateþ homàdiùu viniyogàsaübhavàt / tathà coktam--- "bhåtabhàvyupayogaü hi dravyaü saüskàramarhati / " [tantràvà- 2. 1. 4.] nanu càrthàvabodhopayogitayà saüskàravidhiranarthaka evetyuktam iti / nànarthakaþ, niyamàrthatayàrthavattvàt / nanu ca niyamo na sambhavati, apratusaüspar÷itvàditktam / tanna sambhavati svàbhàvikàrthaparatvànusàreõa kratvanuprave÷e kratusaüspar÷itàyà evocitatvàt / yadi khalvadhyayanavidheþ kratvanuprave÷ità nà÷rãyate, tadà ÷abdànàü vçddhavyavahàravyutpannànàü svàbhàvikàrthaparatà hãyeta / jahatsvàrthatvaü ca na nyàyyamiti kratuphalabhàvanànuprave÷yevàdhyayanasaüskàro yuktaþ / tatra karmavidhiùvevaü niyamavarõanà adhyayanàvirbhàvitaireva karmavidhibhirarthamavabudhyànutiùñhatàü kratuphalabhàvanàsiddhiriti / arthavàdeùu tvadhyayanàvirbhàvitàrthavàdaprarocitàþ kriyamàõàþ kratavaþ phalabhàvanàya alamiti / mantreùu punaradhyayanaparigçhãtaireva mantraiþ kratuùu padàrthasmaraõaü phalabhàvanàïgamiti / adhyayananiyamà÷rita÷ca kàlaniyamo vratàdiniyama÷ca / "÷ràvaõyàü prauùñhapadyàü và upàkçtya yathàvidhi / yukta÷chandàüsyadhãyãta màsànvipro 'rdhapa¤camàn // [manu. a. 2, ÷lo. 2,49,11] "bhavatpårva caredbhaikùamupanãto dvijottamaþ / bhavanmadhyaü tu ràjanyo vai÷yastu bhavaduttaram" // [manu. a. 2, ÷lo. 2,49,11] iti / eva¤cànanyaparatvàdakùaràõàü phalavatkarmàvabodhotpattervicàrasya viùayaprayojanalàbhàcchàstrasyàrambhaõãyatvam, viùayaprayojanalàbhe ca vicàrasyàdhyayanànantaramupanipatitatvàd gurukulasthiterarthavattvàttannivçttimadhyayanànantarapràptàü smarad 'vedamadhãtya snàyàd'iti smçtivacanamapanyàyamålaü dar÷ayannarthàvabodhaparatayà svàdhyàyasya vivakùitàrthatàü manyamànaþ såtrakàro vicàrasya viùayaü prayojanaü càha"athàto dharmajij¤àsà" på-mã- 1.1.1 iti / etacca vyàkhyàtam--- "athàto dharmajij¤àsàsåtramàdyamidaü kçtam / dharmàkhyaü viùayaü vaktuü mãmàüsàyàþ prayojanam" // mãmàüsà÷lokavàrtikam 1. 1. 11. iti bahuropi 10tadayuktam / na hi liïàdiyuktavàkyeùu bhàvanà bhàvyàntaramapekùate, apårvasya bhàvyasya sva÷abdenàbhihitatvàt / liïàdayo hi bhàvyakoñiniviùñapradhànabhåtàpårvopasarjanatàpannàmeva bhàvanàmabhidadhatãti 11viùayakaraõãye nipuõataramupapàditam / ato na pårvapakùe bhàvyàkàïkùàyàmàrthavàdikaphalasambandhaþ / nàpi siddhànte svàdhyàyasya sàdhyatayànvayaþ / kathaü tarhi vi÷vajidàdiùu svargàdiphalakalpanam? yathà tattathà ni÷amyatàm--- yadapårva kàryabhåtaü pratãyate tad viùayatvena sambaddhakaraõãbhåtayàgàdyanuùñhànàdhãnàtmalàbham / 12na ca vinà kartrà tadanuùñhànopapattiþ / nacàdhikàraü vinà kartçtvalàbhaþ / naca niyojyamantareõàdhikàrasiddhiþ / na vàvi÷iùño niyojyo 'vakalpata iti vi÷eùaõabhàvena svargakàmanà parikalpyate / svargakàmanà cenniyojyavi÷eùaõaü tato 'gnihotràdivat svargasyàpi niyogataþ siddhiriti / bhavatvevam, atràpi tarhi niyojyavi÷eùaõatayaivàrthavàdikaü phalaü ràtrisatravatsambadhyatàm / na / anyato 'nuùñhànasiddheþ / kuto 'nyataþ? àcàryakaraõavidhiprayukteþ / kaþ punaràcàryakaraõavidhiþ?"upanãya tu yaþ ÷iùyaü vedamadhyàpayet dvijaþ / sakalpaü sarahasya ca tamàcàryaü pracakùate" // [manuþ 2. 140] iti smaraõànumitaþ ÷iùyamupanãya vedàdhyàpanenàcàryakaü bhàveyadityevaüråpaþ alaukika¤càhavanãyàdivadàcàryakamiti tanniùpattyupàyavidhànaü yuktameva / tatràrthàdàcàryãbubhåùata evàdhikàro dhanàrjananiyamavat / tatra ÷iùyaü prati vihitataddhitàcaraõadakùiõàdànadar÷anàttallipsorevàcàryabhavanecchà / yathà dãkùaõãyayà dãkùitatvasiddhiþ, tathà vedàdhyàpanenàcàryatvasiddhiþ / upanayanaü ca ktvàpratyayenàdhyàpanasamànakartçkamavagamyamànamekaprayogatayà vinà samànakartçkatvàsambhavàdaïgàïgibhàvena ca vinà ekaprayogatvànupapatteràcàryakabhàvanàkaraõãbhåtamadhyàpanaü pratyaïgatvenàvatiùñhate / tadà÷rita '÷càùñavarùabràhmaõamupanayãte'tyàdiniyamaþ / upanayanaü na svabhàvata upaneyàsattiprayojanakamiti taddvàreõaiva tasyàïgam / na càdhyàpanaü pratyanupayogina upaneyasyàsattiradhyàpanopayoginãtyupaneyasya karmàpekùàyàmupanayanaü prakramya 'svàdhyàyo 'dhyetavya' ityadhyayanaü vidhãyamànamupaneyasya karmetyavagamyate / adhyayanaü càdhyàpanopayogãti / saddhimetat / 13tena svàdhyàyamadhyeùyamàõasya màõavakasyopanayanama 14dhyàpanàïgamityadhyàpanavidhiþ svàïgabhåtamupanayanaü prayu¤jànastasyànyatrànupapattyàdhyayanamapi prayuïkte / tatprayuktàdhyayananiùpattyà ca labdhasiddhissvàdhyàyàdhyayananiyogo nàdhikàràntaramapekùate / ato nàyaü vi÷vajinnyàyasya viùayaþ, nàpi ràtrisatranyàyasya, ananyaprayuktaviùayaniyogagocaratvàttayoþ / ata eva prayàjàdiniyogeùu tayoranavatàraþ / anyathà siddhàntepi kàma÷rutiprayuktamadhyayanamiti vidyàsàdhyeùvapi karmasu ÷ådràdãnàmadhikàraþ syàt / ato 'dhyàpanavidhiprayuktatvàdadhyayanasya yeùàmevopanayanaü teùàmeva tatprayuktamantralàbhàcchådràdãnàmanadhikàraþ / eva¤ca vidhyantaraprayukte 'dhyayane na ràtrisatranyàyena pårvapakùà÷aïkocità / na càtatprayuktyà pårvaþ pakùaþ, tatprayuktyà ca ràddhànta iti yuktam / atatprayuktatve kàraõàbhàvàt / yaccoktaü niyamàrtho vidhiriti / tadayuktam / svàdhyàyàdhyayanasya niyoganiùpattyarthatayà vidhànena vacanasyàrthavattvàt / svàdhyàyo 'dhyetavya iti tavyapratyayena vidhirabhidhãyate / na càvahantyàdiùviva kratuviùayaniyogànuvàdo 'yamavakalpate, asaünidhànàt kratuniyogànàm / sannidhànava÷enaiva hi kratuniyogapratyabhij¤ànàttatra kratuniyogànuvàdopagamaþ / na ceha sannidhànamasti / nàpi 'parõamayã jujårbhavatãti'vat padàrthasambandhamukhena kratuniyogapratyabhij¤ànam, svàdhyàyasya vyabhicaritakratusambandhatvàt, humityevamàdãnàmanarthakànàü svàdhyàyàntargatidar÷anàt / yata evàtra niyogaþ sàdhyatayàvagamyate, ata eva svàdhyàyasya nepsitakarmatayà sambandho 'vakalpate, ekasmin vàkye sàdhyadvayavirodhàt / na ca svargàdivat svàdhyàyasya niyojyavi÷eùaõatayànvayàdavirodhaþ, aniyogaphalatvàtsvàdhyàyagrahaõasya / yadeva hi naiyogikaü phalam, tadeva sàdhyatayà niyojyavi÷eùaõaü nànyaditi tçtãye dar÷itam--- 15"anamij¤o bhavànviùayaniyojyànàm" ityatra / ato 'dhyayanaviùayaniyogapratipàdanenaiva tasyàrthavattvànna kratuprave÷akalpanayà niyamàrthatà vidheþ / jaratprabhàkaramataü tatkhaõóanaü ca / anye punarevaü pårvapakùayanti--- adhyàpanavidhiprayuktamadhyayanamadhyàpanàïbhåtam tanniùpattyarthatayà ca svàdhyàyasyànyaparatvàdavivakùitàrthatà--iti / tadayuktam / prayuktimàtreõa tàdarthyànupapatteþ / syànmatam--yathà 16prajàpativrateùu svatantrakartravagamàttaddhetubhåtàdhikàrasiddhyarthaü niyojyaparikalpanaü, tathà prayuktidar÷anàttàdarthyam--iti / tanna / prayuktestàdarthyavyabhicàràt / asatyapi tàdarthye kevalopakàrakatàmàtreõàdhyayanasya kratuvidhibhiþ prayujyamànatvàt / kathaü tarhi 17pa÷vekatvàderaïgatvam / na tàvadvibhaktireva kratusambandhitayaikatvàdikamabhidhatte yenàruõyàdivadvàkyena viniyogaþ syàt / vibhaktayo hi pràtipadikàrthagatameva svàrtha ÷rutyàbhidadhati / nàpi karaõabhåtasyaikatvamucyate, saükhyànvitasya và karaõatvam, karaõatvaikatvayoryugapadabhidhànàt / ato na vainiyogikaü ÷eùatvaü vibhaktyabhihitàyàþ saükhyàyàþ / iùyate ca ÷eùatvam, tacca prayuktikçtameva / maivam / na tatràpi ÷eùatvamaupàdànikaü kintu laiïgikameva / vastusàmarthyameva liïgamucyate / saükhyà ca svabhàvata eva saükhyeyàvacchediketi saükhyeyàrthaiva, kintu saükhyeyabhåtapràtipadikàrthamàtrasambandhe gràhakànvayavyàghàtàpattergràhakãyabhåtapa÷vàdisambandha aupàdànikaþ / sannidhisamàmnànamàtreõa hi vibhaktyarthasyàpi gràhakaü pratyaidamarthyenànvitasyaivàbhidhànam, tadanyathànupapattyà ca kevalàbhidhànanibandhanaü svaråpasambandhamatilaïghya sàdhanãbhåtasaükhyeyasambandhàdhyavasànamiti naupàdànikaü tatràpi ÷eùatvam / bhavatu tarhi liïgàdevàdhyayanasyàpi adhyàpane viniyogaþ / naivaü bhavitumarhati, sàmànyasambandhabodhakapramàõasàpekùatvàlliïgaviniyogasya / na càsya sàmànyasambandhabodhakaü ki¤cidasti pramàõam / nanu ca õicchrutiþ prakçtyarthabhåtasyàdhyayanasya ÷eùatàmàpàdayatãti / tanna / prayojakavyàpàrasya prayojyavyàpàrotpattihetutvàdviparãta÷eùatvàpatteþ / vàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàni tvadhyayanasyàdhyàpanaü prati viniyojakatayà nà÷aïkanãyànyeva / 18ki¤ca ñãkàgranthavirodha÷càïgatvavàdinàm / yata evamàha bhagavàn19 --- "prayojyatvàdanaïgatvàcca20 bhavati saü÷ayaþ" iti // tasmàdanaïgatayaiva pårvapakùaõãyam / kathaü punaranaïgatayà pårvapakùayituü ÷akyate / ucyate / sarvo hi vidhiradhikàraparyavasàyã / nacàdhyayanavidhau kasyacidadhikàro 'stãtyuktameva sàkùàda÷ravaõàt, adhyàpanavidhiprayojyatayà kalpanànupapatteþ / tatra ya evàsau prayojakavidhàvadhikàraþ sa eva prayojanamiti yuktam, prathamopanipàtitvàt / yadapi ca yasyànaïgaü tadapi tasya prayojanaü bhavatyeva àdhànasyeva homàdaya iti / nanu cànantarabhàvikarmàvabodhaphalakatayà adhyayanasyàdhyeturevàdhikàro 'dhyayane pratãyate iti tatprayojanataiva svàdhyàyavidheryuktà antaraïgatvàt / na / tasyottarakàlabhàvitvàt / tulyàyàü hi pràptàvantaraïgatà balãyasã / na cànayoradhikàrayostulyà pràptiþ / prathamopanipàtitvàtprayokavidhyàdhikàrasya uttarakàlabhàvitvàccàrthàvabodhanibandhanasyàdhikàrasya / yadà càdhyàpanavidhyadhikàrasiddhiradhyayanasya prayojanamityadhyayanavidhinà bodhitaü tadàdhyayananiùpattyarthatvàtsvàdhyàyasyànyaparatvàdavivakùitàrthatvam / avivakùita÷càrtho na vicàraõãya iti vedàdhyayanamàtreõaiva gurukulasthiteþ kçtàrthatvàdadhyayanottarakàlaü gurukulanivçttireva yukteti matvà smçtaü "vedamadhãtya snàyàd" / [bau. gç. så. 6. 1] iti atra ca na snànamadçùñàrthaü vidhãyate,kintu yo"brahmacàrã na snàyàt" bau. gç. så. iti asnànaniyamastasya paryavasànametadadhyayanàïgatayà niyamànàü tannivçttau pràptamucyate / asnànaniyamatulyatayà ca gurukulavàsàdãnàmapi nivçttiþ pràptaiveti sakalabrahmacàridharmanivçttirevàdhyayanànantaramucyate / evaü càdhyayanavidhinà vicàrasyànàkùiptatvàttudupàyabhåtanyàyanibandhanaü mãmàüsà÷àstraü nàrambhaõãyamiti pårvaþ pakùaþ / svamatena siddhàntaþ / ràddhàntastu--yadyapi prayojakavidhyadhikàraþ prathamabhàvã, tathàpi tanniùpattiþ prayojanamiti na yuktam / kintu dçùñàrthàvabodhaphalakatayàdhyayanottarakàlabhàvyapyadhyeturevàdhikàraþ prayojanatayà yukta à÷rayitum, kartçsamavàyitvàt / yatkartçkaü hi yatkarma tasyaiva tatrai÷varyamiti yuktam, antaraïgatvàt / na ca sahasaiva vidhidar÷anàdatràdhikàraparyavasànakalpanàkàraõamasti, paraprayuktyaivànuùñhànasya siddhatvàt / yatra khalvadhikàraparyavasànakalpanàmantareõa pràganuùñhànaü na labhyate, tatrànuùñhànàtpràganavagato 'dhikàraþ tadanuprave÷àtsàdhyaþ / iha tvadhyàpanavidhiprayuktyaivàdhikàraparyavasànakalpanàmantareõànuùñhànaü labdhamiti pràthamyamaki¤citkaram / antaraïgatvàdadhyeturevàdhikàro yukta iti / tadevamadhyayanavidheranyaprayuktyaivànuùñhànasiddherniyojyo nàsti / adhikàrã tu vidyata eva / yadatha hi yatkarma sa tatràdhikàrã / arthàvabodhopayogena càdhyetrarthatàdhyayanasyeti sa tatràdhikàrã / sa càyamadhikàraþ pràgadhyayanànnàvagamyate, adhyayanottarakàle càvagamyate / svàdhyàyàdhyayanaü tvevamabhinirvartyate--"÷ràvaõyàü prauùñhapadyà vàpyupàkçtya yathàvidhi / yukta÷chandàüsyadhãyãta màsànvipro 'rdhapa¤camàn // " ma. 4 a.95 tataþ21 paraü tu chandàsi ÷ukleùu niyataþ pañhet / vedàïgàni rahasyaü ca kçùõapakùeùu sampañhet // " ma. 4. a. ÷lo. 98 iti / itthaü càdhyayane kriyamàõe 'ïgàdhyayanasaüskçtasya vedavàkyàdarthàvagamo jàyate / sa càyamadhyetà manyate madupayogikarmàvabodhakatayà madarthamadhyayanamiti / 22yo 'yaü vedàdhyayanasãmàüsà÷ravaõayormadhye 'dhikàraþ, so 'yaü 23tànmaulikaþ ÷àstràrthaþ / imameva tàvadadhikàramàlocya pitràdayo 'rthadànàdinà kàü÷cidànamayya putràdãnupanàyayanti / prabuddhà÷ca kecana svayamevàtmànam / anyathàdhyayanàsaübhavàt / anupanãtasyàdhyayananiùedhàt / "nàbhivyàhàrayed brahma svadhàninayanàdçte / 24sa ÷ådreõa samastàvadyàvadvedànna jàyate // " ma. a. 2. ÷lo. 172 iti / evaü tàvadadhyàpanavidhiü smçtyanumitamà÷ritya ràddhàntavarõanà kçtà / vivaraõasiddhàntaþ / 25anye tu sàkùàcchrutàdhyàpanavidhyanusàreõaivamàhuþ / yadyadhyàpanavidhyadhikàraprayojanatà svàdhyàyàdhyayanavidheþ syàt, tadàdhyàpanavidherapisvàdhyàyàntargatatvàdavivakùitàrthatvena tatprayuktatàpi na sambhavati / 26sva÷àkhà hi svàdhyàya÷abdenocyate / sàkùàdadhãta÷càdhyàpanavidhirnånaü keùà¤cicchàkhinàü sva÷àkhàntargato bhavediti svàdhyàyasyàvivakùitàrthatvena tasyàpyavivakùitàrthatvànna prayojakatvamavakalpate iti pa÷càdbhàvyarthàvabodhopayogitayàdhyeturevàdhikàro 'dhyayanavidheþ prayojanamiti / nanu svàdhyàyo 'dhyetavya iti niyogasiddheravagamàttanniùpattyarthatvàdadhyayanasyànyaparatvàdarthavivakùà durbhaõaiva / maivam / yadi kevalaü niyoganiùpattyarthataivàdhyayanasya syàtsyàdetadevam / yadà tvarthàvabodho 'pi prayojanatayà svãkriyate, tadàrtha'paratàpyastãti nàvivakùitàrthatà / kathaü punarekasminvàkye prayojanadvayam / ucyate / niyoganiùpattireva ÷àbdaü prayojanam, àrthaü tvarthàvabodhanamiti na virodhaþ / yacca tadarthàvabodhàkhyaü prayojanaü tanna kevalàdhyayanasàdhyamiti adhyayanavidhireva svaprayojanasiddhaye vicàramàkùipati / vicàrasya ca 27nyàyanibandhanatvànnyàyànàü mãmàüsàj¤ànagamyatvànmãmàüsàj¤ànasya gurvàyattatvànna vedàdhyayanànantaraü gurukulànnivartitavyamiti manyamàno bhagavànsåtrakàraþ pårvapakùanayamålatàü smçterdar÷ayituü dharmajij¤àsopade÷amukhenàdhyayanànantarabhàvinãü gurukulanivçttiü pratiùedhannidamàha--- "athàto dharmajij¤àsà" 28iti / vedavàkyàrthavicàravirodhinã ca gurukulanivçttireva kevalà nivàryate, na sakaletarabhikùàcaraõabrahmacaryàdidharmanivçttiþ / asamàptasakalabrahmacàriniyama÷ca na snàtaka iti na dàràdhigamena'dhikriyate snàtakasya dàràdhigamasmaraõàt,"snàtakaþ29 sadç÷ãü bhàryàü vinded" gau. dha. så. a. 4-1 iti / tasmàd gurukule sthitvà sakaletarabrahmacàridharmànparityajya vedàrtho vicàrayitavyaþ, avicàritasyànirõãyamànatvàt / anirõãtavedàrtha÷ced gurukulànnivarteta, tataþ kçtadàrasaügrahaþ ÷rautàgnihotràdinityanaimittikadharmàdhikàràpàtàttadanuùñhànaü kartumasamarthaþ pratyaveyàt / tasmàdadhyayanasyànantarameva vedàrtho vicàrayitavya iti vicàropàyabhåtanyàyanibandhanaü mãmàüsà÷àstramàrabdhavyamiti siddham / ÷àstramukhaü nàma guroràviùkartuü gabhãramapi bhàvam / ÷àlikanàthena kçtaü prakaraõametatprasannataram // 2 // iti mahàmahopàdhyàya ÷rã÷àlikanàthami÷rapraõãtàyàü prakaraõapa¤cikàyàü ÷àstramukhaü nàma prathamaü prakaraõaü samàptam //