Madhava: Jaiminiyanyayamalavistara,
a metrical exposition of Jaimini's Mimamsasutra,
with Madhava's prose commentary
Based on the ed. by Pandit Sivadatta: Jaiminiyanyayamala, Poona 1892.
(Anandasrama Sanskrit Series, 24)
ADHYAYA 4
Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)
This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.
THE TEXT IS NOT PROOF-READ!
STRUCTURE OF REFERENCES (added):
Jaim_n,n.n = Jaimini: Mimamsasutra_Adhyaya,Pada.Sutra
MJaiNy_n,n.n = Madhava: Jaiminiyanyayamalavistara_Adhyaya,Pada.Sutra
MJaiNyC_n,n.n = Madhava: JaiminiyanyayamalavistaraCommentary_Adhyaya.Pada.Sutra
#<...># = BOLD
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
atha caturthÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ /
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.1
Óe«aÓe«itvasiddhau kiæ prayojyaæ kiæ prayojakam /
ityapek«odayÃdvakti caturtha tapratyuktaye // MJaiNy_4,1.1 //
------------------
anena ttÅya- caturthayoradhyÃyayo÷ pÆrvottarabhÃva upapÃdita÷ || MJaiNyC_4,1.1 ||
(prathame pratij¤Ãdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.2-3
caturthÃdhyÃyasya prathamapÃde prathamÃdhikaraïamÃracayati-
cintà na kÃryà kÃryà và kratvarthapuru«Ãrthayo÷ /
aphalatvÃnna kartavyà prayuktaukriyatÃmiyam // MJaiNy_4,1.2 //
kvacidetadvicÃreïa kvacitphalavidhervaÓÃt /
kvacitsÃk«ÃdihÃdhyÃye prayuktirbahudhocyate // MJaiNy_4,1.3 //
------------------
'kratvartho 'yam, puru«Ãrtho 'yam' iti vivekasya prayojanaæ kimapi na paÓyÃma÷ |
tasmÃt- kÃkadantavicÃravadayaæ vicÃra upek«aïÅya÷- iti cet |
maivam |
tena vicÃreïa prayukterj¤Ãtuæ ÓakyatvÃt |
sÃk«Ãdvà paramparayà và prayuktinirïayopayuktaæ sarvamiha cintanÅyam || MJaiNyC_4,1.2-3 ||
(dvitÅye kratvarthapuru«Ãrthalak«aïÃdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.4
dvitÅyÃdhikaraïe prathamavarïakamÃracayati-
kratvarthÃdernÃsti vÃsti lak«ma nÃstyanirÆpaïÃt /
kratave yastadartho 'sÃviti tasya nirÆpaïam // MJaiNy_4,1.4 //
------------------
'kratÃvanu«Âheya÷ kratvartha÷' ityukte godohanÃdÃvativyÃpti÷ |
'puru«eïÃrthyamÃna÷ puru«Ãrtha÷' ityukte prayÃjÃdÅnÃmapyanu«Âheyatayà puru«eïÃrthyamÃnatvÃdativyÃpti÷ |
tasmÃt- tayoradru«Âaæ lak«aïaæ durnirÆpama- iti cet |
maivam |
tusvarÆpapau«kalyÃyaiva yo vidhÅyate sa kratvartha÷ |
prayÃjÃdayastÃdÓÃ÷ |
nahi prayÃjÃdimi÷ puru«asya kaÓcitprÅtiviÓe«a utpadyate, yenaite puru«Ãrthà bhaveyu÷ |
darÓapÆrïamÃsakratustu tai÷ prayÃjÃdibhi÷ phalajananasÃmarthyalak«aïaæ pau«kalyaæ prÃpnoti |
tasmÃt- te kratvarthÃ÷ |
puru«aprÅtaye vidhÅyamÃna÷ puru«Ãrtha÷ |
darÓapÆrïamÃsÃdayo godohanÃdayaÓca tÃdÓÃ÷ |
na hi darÓapÆrïamÃsÃbhyà kasyacitkrato÷ pau«kasyaæ bhavati |
trayoreva kratutvÃt |
nÃpi godohanaæ kratvartham |
tadabhÃve 'pi camasena kratupau«kalyasiddhi÷ |
tasmÃt- sunirÆpaïaæ tadubhayalak«aïam || MJaiNyC_4,1.4 ||
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.5
dvitÅyavarïakamÃracayati-
phalaæ vidheyaæ no vÃ'dyo bhÃvanÃæÓatvato 'nyavat /
na bhÃvyÃæÓo vidheya÷ syÃdrÃgÃttatra pravartanÃt // MJaiNy_4,1.5 //
------------------
'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta' iti svarga÷ phalatvena ÓrÆyate |
tatra-vimataæ phalaæ vidheyam, bhÃvanÃæÓatvÃt, karaïavat, itikartavyatÃvacca - iti cet |
maivam |
apravttapravartanaæ hi vidhÃnam |
phalaæ tu puru«a÷ saundarya jÃmansvayaæ rÃgÃdeva pravtta÷- iti vyarthastatra vidhi÷ || MJaiNyC_4,1.5 ||
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.6
ttÅyavarïakamÃracayati-
godohanaæ dvayÃrtha syÃmna và bhÃnÃddvayÃrthatà /
anyathÃpi krato÷ siddhi÷kevalaæ puru«Ãya tat // MJaiNy_4,1.6 //
------------------
darÓapÆrïamÃsayo÷ ÓrÆyate- 'camasenÃpa÷ praïayedgodohanena paÓukÃmasya' iti |
tatra- godohanasya kratvarthatvaæ puru«Ãrthatvaæ ca, ityÃkÃradvayamasti paÓuphalajanamena puru«aprÅtirbhÃti, apÃæ praïayanena kratupau«kalyamapi bhÃti- iti cet |
maivam |
godohanamantareïa phalÃsiddhirbhavatu puru«Ãrthatvam |
kratustu tadabhÃve 'pi camasena sidhyatÅti na kratvarthatà || MJaiNyC_4,1.6 ||
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.7
caturthavarïakamÃracayati -
dravyÃrïanaæ syÃtkratvartha pumartha và kratÃvidam /
niyatatvÃtpumarthatvaæ d«Âaæ kratvarthatÃ'rthikÅ // MJaiNy_4,1.7 //
------------------
brÃhmaïasya dravyÃrjane pratigrahayÃjanÃdhyÃpanÃnyeva niyatÃni tatra tatra ÓrutÃni, rÃjanyasya jayÃdikam, vaiÓyasya k«yÃdikam, ÓÆdrasya sevÃdikam |
tacca yadetaddravyasaæpÃdanaæ tadetatkratvartham |
kuta÷ |
arjanopÃyÃnÃæ niyatatvÃt |
puru«aprÅtestu yena kenÃpi dravyeïa siddhatvÃdarjanopÃyaniyamastatra nirarthaka÷ |
kratau tu niyamÃpÆrva paramÃpÆrvÃpayogÅti sÃrthako niyama÷- iti prÃpte |
brÆma÷- dravyÃrjane rÃga÷ pravartako d«Âa iti na vidhirapek«yate |
phalaæ ca k«unnivttyÃdirÆpaæ d«Âameva |
ata eva smaryate-
'«aïïÃæ tu karmaïÃmasya trÅïi karmÃïi jÅvikà |
yÃjanÃdhyÃpane caiva viÓuddhÃcca pratigraha÷ || ita |
kratvarthatve tu jÅvanÃbhÃvÃtkratureva na sidhyet |
puru«ÃrthatÃyÃæ svaihikaprÅtikÃribhojanÃdivatkratorÃmu«mikaprÅtikÃritayà puru«Ãrtha«vantarbhÃvÃtkratvarthatÃpyÃrthikÅ sidhyati |
upÃyaniyamastÆpÃyÃntare«u pratyavÃyavivak«ayopapadyate |
tasmÃt- dravyÃrjanaæ puru«Ãrtham || MJaiNyC_4,1.7 ||
(ttÅye prajÃpativratÃnÃæ puru«ÃrthatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 3-6)
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.8-9
ttÅyÃdhikaraïamÃracayati-
nek«etodyantamÃdityaæ kratvartha tanna vÃgrima÷ /
phalasyÃkalpanÅyatvÃtkratau prÃptaæ ni«idhyate // MJaiNy_4,1.8 //
vratoktyà paryudÃsatve saækalpo 'nÅk«aïe 'tra sa÷ /
na kratvaÇgasamÃnatvÃtpumartha÷ pÃpahÃnaye // MJaiNy_4,1.9 //
------------------
anÃrabhya ÓrÆyate- 'nek«etodyantamÃdityaæ nÃstaæ yantaæ kadÃcana' iti |
atra na¤padamabhidhÃvttyà prati«edhaæ brÆte, na tu paryudÃsam |
prati«edhaÓca prÃptipÆrvaka÷ |
prÃptiÓca vaidikasya nipedhasya vaidikÅ pratyÃsannà |
tathà sati kratau yatrÃ'dityek«aïaæ vihitam, tatrÃyaæ ni«edha udayÃstamayoddeÓena pravartate |
evaæ ca sati phalaæ na kalpanÅyam |
paryudÃsamÃÓritya puru«ÃrthatvÃÇgÅkÃre 'dhikÃrasiddhaye phalaæ kalpanÅyaæ syÃt |
tasmÃt- kratvartho ni«edha÷- iti prÃpte-
brÆma÷- 'tasya vratam' ityupaktamya 'nek«etodyantamÃdityam' ityÃmnÃtatvÃdanÅk«aïarÆpaæ kiæcidanu«Âheyam |
tacca paryudÃsatve satyavakalpate |
Åk«aïasyÃbhÃva÷ prati«edhapak«e na¤artha÷ |
paryudÃsapak«e tvÅk«aïÃditara÷ saækalpo na¤padena lak«yate |
sa ca saækalpo 'trÃnu«Âheyavratatvena vidhÅyate |
yadyapÅk«aïÃditare bahavo vyÃpÃrà anu«ÂhÃnayogyÃ÷ santi, tathÃpi kÃyikavÃcikavyÃpÃraviÓe«asyÃpratÅyamÃnatvÃt, mÃnasavyÃpÃrasyÃvarjanÅyatvÃcca saækalpa eva pariÓi«yate |
saækalpanÅyaÓcÃrtha÷ pratyÃsattyà dhÃtvarthani«edha÷ |
tathà sati'udyantam, astaæ yantaæ cÃ'dityaæ nek«i«ye' ityevaærÆpa÷ saækalpo 'trÃnu«Âheyatvena vidhÅyate |
na ca tasya saækalpasya kratvaÇgatvam |
tadbodhakaÓrutiliÇgÃdipramÃïÃbhÃvÃt |
na ca puru«Ãrthatve 'pi pramÃïÃbhÃva÷ |
'etÃvatà hainasà mukto bhavati' ityanena vÃkyenek«itu÷ puru«asya pratyavÃyasaæbandhamupanyasya tatpratyavÃyanivÃraïaphalakasyÃnÅk«aïasaækalpasya vidhÃnena puru«ÃrthatvÃvagamÃt |
kratvaÇgatvavivak«ÃyÃæ tu kratuvaikalyarÆpo vipak«abÃdha upanyasyeta |
tasmÃt- anÅk«aïasaækalpÃdÅni prajÃpativratÃni puru«ÃrthÃni || MJaiNyC_4,1.8-9 ||
(caturthe yaj¤ÃyudhÃnÃmanuvÃdatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 7-10)
##
##
##
#
#
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.10-11
caturthÃdhikaraïamÃracayati-
daÓa yaj¤ÃyudhÃnÅti havi«Âvena vidhirna và /
Ãdyo 'prÃpte÷ puro¬ÃÓe samuccayavikalpate // MJaiNy_4,1.10 //
sÃrdhamutpattiÓi«Âena vikalpÃdirna yujyate /
sphyenoddhantÅti yatprÃptaæ tadatrÃnÆdya saæstava÷ // MJaiNy_4,1.11 //
------------------
darÓapÆrïamÃsayo÷- 'sphyaÓca kapÃlÃni ca-' ityÃdyupakramya 'etÃni vai daÓayaj¤ÃyudhÃni' ityÃmnÃtam |
tÃni cÃtra havi«Âvena vidhÅyante |
kuta÷ |
mÃnÃntarairaprÃptatvenÃpÆrvÃrthatvÃt |
yadi tatra puro¬ÃÓo havirbhavat, tadà tena sahaite«Ãæ samuccayo vikalpo vÃstu- iti prÃpte, |
brÆma÷- 'Ãgneyo '«ÂÃkapÃla÷' ityutpattiÓi«Âena puro¬ÃÓena saha paÓcÃcchi«ÂÃnÃmÃyudhÃnÃæ vikalpa÷ samuccayo và na saæbhavati |
Ãyudhatvaæ yaj¤asÃdhanatvam |
tacca 'sphyenoddhanti, kapÃle«u Órapayati' ityÃdiÓÃstrasiddhamevÃtrÃnÆdya 'yaj¤ÃyudhÃni saæbharati' itye«a saæbharaïavidhi÷ stÆyate |
tasmÃt- nÃsti havi«Âvam || MJaiNyC_4,1.10-11 ||
(pa¤came paÓvekatvÃdhikaraïe sÆtrÃïi 11-16)
##
##
##
##
#<Óabdavat tÆpalabhyate tadÃgame hi taddÓyate tasya j¤Ãnaæ hi yathÃnye«Ãm / Jaim_4,1.15 />#
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.12-13
pa¤camÃdhikaraïamÃracayati-
paÓurÃlabhya ityatra paÓvaikye yajanÃÇgatà /
nÃstyasti vÃ'dya÷ svapade Órutyà paÓvaÇgatÃgate÷ // MJaiNy_4,1.12 //
Ãdau svapratyayopÃtta ÃsannatarakÃrake /
yoga÷ kratau paÓau ceti krame yÃgÃÇgatocità // MJaiNy_4,1.13 //
------------------
'agnÅ«omÅyaæ paÓumÃlabheta' ityatra paÓorekatvaæ yajanÃÇgaæ na bhavati |
tasya Órutyà paÓusaæbandhÃvagamÃt |
'paÓum' ityetasminneva pade paÓutadekatvayo÷ ÓravaïÃtpadÃntaranairapek«yeïa parasparasaæbandho 'vagamyate |
yÃgastu 'Ãlabheta' ityanena padÃntareïopÃtta÷ |
tatra vÃkyena saæbandhÃvagati÷ |
vÃkyÃcca ÓrutirbalÅyasÅ |
tata ekatvasya yÃgÃÇgatvÃbhÃvÃddvÃbhyÃæ bahubhirvà yÃgo 'nu«ÂhÃtuæ Óakyate- iti prÃpte, brÆma÷- 'paÓum' iti padaæ yadyapyekam, tathÃpi praktyà paÓurmirdi«Âa÷ |
pratyayena kÃrakatvam, ekatvaæ ca, ityubhayaæ nirdi«Âam |
tata ekatvasyÃ'sannatare kÃrake prathamaæ saæbandho bhavati |
kÃrakatvaæ nÃma kriyÃhetutvam |
tathà sati kÃrakadvÃrà kriyÃyÃmapi saæbandha÷ pratyayenaivÃvagata÷ |
kriyÃviÓe«aÓca saænihitapadÃntaropÃtto yÃga iti yajanÃÇgatvamekatvasya sidhyati |
taccaikatvaæ svayamamÆrtatayà yÃgakriyÃæ ni«pÃdayitumasamartha sattatra samarthe paÓudravyaæ paÓcÃdavacchinatti |
tata ekatvasya yÃgÃÇgatvÃnna dvÃbhyÃæ tribhirvà yÃgasiddhi÷ |
evam- 'ana¬vÃhau yunakti' 'vasantÃya kapi¤jalÃnÃlabhate' ityatra dvitvabahutvayorvivak«itatvaæ dra«Âavyam || MJaiNyC_4,1.12-13 ||
(«a«Âhe paÓuliÇgavivak«Ãdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.14
«a«ÂhÃdhikaraïamÃracayati-
na puæliÇge vivak«Ã và vivak«Ãnupayogata÷ /
Ãdyo 'nu«Âhityapek«atvÃtsaækhyÃvattadvivak«yatÃm // MJaiNy_4,1.14 //
------------------
'paÓumÃlabheta' ityatra paÓupade puæliÇgamavivak«itam |
kuta÷ |
ÓabdÃrthavicÃre 'nu«ÂhÃnavicÃre ca tadupayogÃdarÓanÃt |
aliÇge 'pi vk«apadÃrthe puæliÇgo vk«aÓabda÷ prayujyate |
tathà puævyaktÃvapi strÅliÇgo mak«ikÃÓabda÷ prayukta÷ |
tato na liÇgasya ÓabdÃrthatvena vivak«Ãsti |
anu«ÂhÃnamapi puævyaktistrÅvyaktyo÷ samÃnam |
ekatvÃvacchinnapaÓutve vai«amyÃbhÃvÃt |
tasmÃt- avivak«itaæ liÇgam- iti prÃpte,-
brÆma÷- yathà paÓutvajÃti÷, yathà và -tadekatvam, vddhavyavahÃre 'nvayavyatirekÃbhyÃmananyathÃsiddhÃbhyÃæ ÓabdÃrtha÷, tathà liÇgasyÃpi kuta÷ ÓabdÃrthatà na syÃt |
vk«amak«ikÃÓabdayostu na vayamarthata÷ sÃdhutÃæ brÆma÷, kiætvabhiyuktaprayogamÃtrabalena sÃdhutvam |
na cÃnu«ÂhÃne sÃmyam |
apuæspaÓau viÓe«asadbhÃvÃt |
'vÃkta ÃpyÃyatÃm' ityÃdibhirmantraistattadavayavÃnÃmÃpyÃyamanakÃle 'me¬hraæ tu ÃdhyÃyatÃm' iti mantreïa tadavayavasyÃ'pyÃyanaÓravaïÃt |
tasmÃt-ekatvavatpuæliÇgamapi vivak«itam || MJaiNyC_4,1.14 ||
(saptame- ÃÓrayiïÃmad«ÂÃrthatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 18-20)
#<ÃÓrayi«v aviÓe«eïa bhÃvo 'rtha÷ pratÅyeta / Jaim_4,1.18 />#
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.15-16
saptamÃdhikaraïamÃracayati-
svi«Âaktsaæsktau k«Åïa utÃpÆrvopayogyapi /
prayojanaikyamekasminyuktaæ karmaïyata÷ k«aya÷ // MJaiNy_4,1.15 //
mantreïa devasaæskÃra÷ prak«epÃÂhdravyasaæskti÷ /
tyÃgÃdapÆrvamutpannaæ pradhÃnÃpÆrvagaæ ca tat // MJaiNy_4,1.16 //
------------------
yo 'yaæ svi«ÂakdyÃga÷ so 'yamupayuktahavi÷saæskÃra÷- ityavivÃdam |
tatra saæskÃrasya d«ÂaprayojanatvenÃvaÓyaæbhÃve sati tÃvataivopak«Åïa÷ svi«ÂakdyÃgo nÃpÆrvasyopakaroti |
na hyekasminkarmaïi prayojanadvayaæ yuktam- iti prÃpte, -
brÆma÷- karmaïa ekatve 'pyaæÓabhedÃtprayojanabhedo na virudhyate |
mantrapÃÂha÷, dravyaprak«epa÷, devatoddeÓena tyÃgaÓca, iti trayoæ'ÓÃ÷ |
tatra tyÃgena paramÃpÆrvopayuktamavÃntarÃpÆrvamutpadyate |
tasmÃt- svi«ÂakdubhayÃrtha÷ |
evam- antyaprayÃjapaÓupuro¬ÃÓÃvapyudahÃryai || MJaiNyC_4,1.15-16 ||
(a«Âame prayuktivicÃrapratij¤Ãdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.17
a«ÂamÃdhikaraïamÃracayati-
Óe«atvamuparigranthe cintanÅyamutetarat /
Óe«o mÃnÃnna tasyÃtra prayuktyÃkhyaphaleraïÃt // MJaiNy_4,1.17 //
------------------
vak«yamÃïe«vadhikaraïe«u Óe«atvameva cintÃvi«aya÷ |
yathà - atÅte«vadhikaraïe«u kratuÓe«o 'yam, puru«aÓe«o 'yam, iti cintitam, tadvat |
kuta÷ |
uparitanagranthena tatra tatra parïÃdÅnÃæ Óe«atvavicÃrasya bhÃsamÃnatvÃt- iti cet |
maivam |
Óe«atvasya yatprayuktirÆpaæ phalaæ tadeva prÃdhÃnyena vicÃryate |
Óe«atvaæ tu tadupayogitveneti na tadvicÃra÷ pradhÃnabhÆta÷ || MJaiNyC_4,1.17 ||
(navame- Ãmik«ÃprayuktatÃdhikaraïe (vÃjinanyÃye) sÆtrÃïi 22-24)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.18-19
navamÃdhikaraïamÃracayati-
Ãmik«Ã vÃjinaæ ca syÃddadhyÃnÅte÷ prayojakam /
utÃ'mik«aiva sÃmarthya dvayostulyaæ tato 'gnima÷ // MJaiNy_4,1.18 //
Ãmak«Å paya evÃtra tacchabdÃnmantrato rasÃt /
prayojikaikà pradhÃnyÃdanuni«pÃdi vÃjinam // MJaiNy_4,1.19 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'tapte payasi dadhyÃnayati sà vaiÓvadevyÃmik«Ã vÃjibhyo vÃjinam' iti |
tatra-payasi dadhiprak«epÃdÃmik«Ãdravyaæ yathà ni«padyate, tathà vÃjinadravyamapi' iti dadhyÃnayanasya janakatvasÃmarthyamubhayadravyavi«ayaæ tulyameva |
tasmÃt- ubhayamapi prayojakam- iti prÃpte,-
brÆma÷- 'na dravyÃntaramÃmik«Ã, kiæ tu paya eva' iti tacchabdÃdibhiravagamyate |
'yasminpayasi dadhiprak«epa÷, sÃ'mik«Ã' iti tacchabdena paya÷ parÃmÓyate |
Ãmik«ÃyÃgasya puronuvÃkyÃyÃmevamÃmnÃtam- 'jupantÃæ yujyaæ paya÷' iti |
payorasaÓca madhura Ãmik«ÃyÃmanuvartate, na tu vÃjine |
tata÷- prÃdhÃnyena payaso vanÅbhÃvÃvasthÃæ janayituæ dadhyÃnÅtam- ityÃmik«aiva prayojikà |
anuni«pÃdyeva vÃjinam, na tu prayojakam || MJaiNyC_4,1.18-19 ||
(daÓame gavÃnayanasya padakarmÃprayuktatÃdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.20-21
daÓamÃdhikaraïamÃracayati-
somakrayaïyÃnayane padakarma prayojakam /
na vÃ'dyo 'k«Ã¤janasyÃpi krayavatsaænikar«ata÷ // MJaiNy_4,1.20 //
ttÅyayà krayÃrthà gaustaddvÃrÃ'nayanasya ca /
tÃdarthyattatprayuktaæ tanna prayojakatà pade // MJaiNy_4,1.21 //
------------------
jyoti«Âome somakraya ÃghnÃyate- 'ekahÃyanyà krÅïÃti' iti |
sevamekahÃyanÅ gauryadà somaæ kretumÃnÅyate, tadÃdhvaryustasyÃ÷ p«Âhato 'nugacchati |
tadapyÃmnÃtam- '«aÂpadÃnyanuni«krÃmati' iti |
tata÷ saptame pade hiraïyaæ nidhÃya hutvà tatpadagataæ rajo ghïÅyÃt |
etadapi ÓrÆyate- 'saptamaæ padamadhvaryura¤jalinà ghïÃti' iti |
tadetadraja÷ saæghya havirdhÃnayo÷ ÓakaÂayorak«e tena rajasÃæ saæyuktama¤janaæ prak«ipet |
etadapi Órutam-'yaj¤aæ và etatsaæbharanti yatsomakrayaïyai padam' iti prastutya 'yarhi havirdhÃne prÃcÅ pravartayeyu÷, tarhi tenÃk«amupäjyÃt' iti |
tatra yathà kraya÷ saænik«Âa÷, tathaiva padakarmÃpyak«Ã¤janaæ saænik«Âam |
athocyeta-
dadhyÃnayanamÃmik«ayà yathà saæyuktam, na tathÃk«Ã¤janaæ somakrayaïyÃnayanena saæyuktam- iti |
tanna |
kraye 'pi tadasaæyogasya tulyatvÃt |
atha- asaæyukto 'pi krayo gavÃnayanena ni«padyate |
- tarhyak«Ã¤janamapi tena ni«padyate- iti samÃnatvÃt |
krayavatpadakarmÃpi somakrayaïyÃnayanasya prayojakam- iti prÃpte,-
brÆma÷- 'ekahÃyanyà krÅïÃti' iti ttÅyÃÓrutyà go÷ krayÃrthatà gamyate |
godvÃrà tadÃnayanamapi krayÃrthameveti kraya evÃ'nayane prayojaka÷ |
na ca padakarmÃrthatvaæ gorvà tadÃnayanasya và kvacicchrutam |
tasmÃt- tadaprayojakam || MJaiNyC_4,1.20-21 ||
(ekÃdaÓe kapÃlÃnÃæ tu«opavÃpÃprayuktatÃdhikaraïe sÆtram / )
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.22-23
ekÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
Órapaïaæ tu«avÃpaÓca kapÃlasya prayojakau /
uta ÓcapaïamevÃ'dyo vÃpÃrthatvÃtttÅyayà // MJaiNy_4,1.22 //
puro¬ÃÓakapÃletinÃmnà syÃcchrapaïÃrthatà /
prayuktasya prayuktirno tasya vÃpe prasa¤janam // MJaiNy_4,1.23 //
------------------
'kapÃle«u Órapayati' iti Órapaïaæ puro¬ÃÓasya Órutam |
tathÃ- 'puro¬ÃÓakapÃlena tu«Ãnupavapati' iti kapÃle tu«adhÃraïaæ Órutam |
te ca tu«Ã÷ sakapÃlÃ÷ 'rak«asÃæ bhÃgo 'si' iti mantreïa naityÃæ diÓyavasthÃpanÅyÃ÷ |
tatra Órapaïaæ yathà kapÃlasaæpÃdasya prayojakam, tathà tu«avÃpo 'pi prayojaka÷ |
'ekahÃyamyÃ' iti ttÅyayaikahÃyanÅnayanasya yathà krayÃrthatvÃvagama÷ tathà 'kapÃlena' iti ttÅyayà kapÃlasya tu«avÃpÃrthatvÃvagamÃt-
iti cet |
maivam |
nÃtra kapÃlamÃtrasya tu«opavÃpasÃdhanatvaæ Órutam |
kiæ tarhi yatkapÃlaæ puro¬ÃÓaÓrapaïÃyopÃttamÃsÃditaæ ca, tasya kapÃlasya sÃdhanatvam |
etacca 'puro¬ÃÓakapÃlena' iti saviÓe«aïanÃmnà tadvidhÃnÃdavagamyate |
tathà sati pratham Órapaïena kapÃlaæ prayujyane |
na ca prayuktasya punastu«avÃpena prayukti÷ saæbhavati |
tasmÃt- Órapaïenaiva prayuktaæ kapÃlaæ tu«opavÃpe 'pi prasaÇgÃtsidhyati |
ÅdÓamevÃÇgatvaæ ttÅyÃÓrutyà bodhyate || MJaiNyC_4,1.22-23 ||
(dvÃdaÓe Óakllohitayo÷ paÓÃvaprayokttÃdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.24-25
dvÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
hdÃdi÷ ÓakdÃdiÓca paÓvÃlambhaprayojaka÷ /
hdÃdireva vÃ'dyo 'stu praktatvena sÃmyata÷ // MJaiNy_4,1.24 //
havi«o vÃgaÓe«atvÃddhdÃderhavirÃtmana÷ /
prayojakatvaæ tasyaiva netarasyÃtathÃtvata÷ // MJaiNy_4,1.25 //
------------------
agnÅ«omÅyapaÓau Órutam-"hdayasyÃgre 'vadyati, atha jihvÃyÃ÷, atha vak«asa÷,"iti |
tathÃnyadapi Órutam- 'Óaktsaæpravidhyati' 'lohitaæ nirasyati' iti |
tatra hdayÃdÅnÃæ ÓakdÃdÅnÃæ ca prakaraïapÃÂhasÃmyÃtpaÓusÃdhyatvasÃmyäca hdayÃdivacchakdÃdikamapi paÓvÃlambhasya prayojakam- iti cet |
maivam |
paÓuyÃgo hi havi÷sÃdhya÷ |
havi«Âvaæ cÃttuæ yogyatvÃddhdayÃdÅnÃmeva, natvayogyayo÷ Óakllohitayo÷ |
tasmÃt- hdayÃdireva prayojaka÷ |
Óaktsaæprabedho lohitanirasanaæ cetyetadubhayaæ Óe«apratipattimÃtram || MJaiNyC_4,1.24-25 ||
(trayodaÓe puro¬ÃÓasya svi«ÂakdaprayuktatÃdhikaraïe sutrÃïi 28-32)
##
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.26-27
trayodaÓÃdhikaraïamÃracayati-
prayojaka÷ svi«Âaktkiæ puro¬ÃÓottarÃrdhayo÷ /
yadvà prayuktopajÅvÅ syÃdÃdya÷ svasya siddhaye // MJaiNy_4,1.26 //
uttarÃrdhetiÓabdasya praktÃkÃÇk«aïe sati /
agnyÃdyartha puro¬ÃÓamupajÅvyai«a vartatÃm // MJaiNy_4,1.27 //
------------------
darÓapÆrïamÃsayo÷ ÓrÆyate- 'uttarÃrdhÃtsvi«Âakte samavadyati' iti |
so 'yaæ svi«ÂakdyÃga÷ kasyacinnÆtanasya taduttarÃrdhasya ca prayojaka÷ |
tadubhayÃbhÃve svasiddhyabhÃvÃt- iti cet |
maivam |
uttaraÓabdor'dhaÓabdaÓca sarvanÃmatvÃdbhÃgavÃcitvÃcca praktaæ kaæcidbhÃïinamÃrÃbhk«aka÷ |
agnyÃdidevatÃrtha÷ puro¬ÃÓa÷ praktà bhÃgavÃæÓca |
tasmÃt- tamevopajÅvya svi«ÂakdyÃga÷ pravartate |
na tvanyasya prayojaka÷ || MJaiNyC_4,1.26-27 ||
(caturdaÓe- abhighÃraïe Óe«adhÃraïatatpÃtrayorananu«ÂhÃnÃdhikaraïe sÆtrÃïi 33-39)
##
##
##
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.28-29
caturdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
abhighÃrya prayÃjÃnÃæ Óe«eïa haviratra kim /
Óe«adhÃraïatatpÃtre kÃrye no vÃbhighÃraïam // MJaiNy_4,1.28 //
nÃnyathà tena te kÃrye na kÃrye pratipattita÷ /
prÃjÃpatyavapÃyÃÓca na ko 'pyartho 'bhidhÃraïÃt // MJaiNy_4,1.29 //
------------------
praktau Órutam- 'prayÃjaÓe«eïa havÅæ«yabhidhÃrayati' iti |
tadetadviktÃvatidi«Âam |
viktayaÓca vÃjapeyagatÃ÷ paÓava÷ |
te ca dvividhÃ÷- kratupaÓava÷ prÃjÃpatyapaÓavaÓceti |
'Ãgneyaæ paÓumÃlabhate' ityÃdinà vihitÃ÷ kratupaÓava÷ |
itare tu 'saptadaÓa prÃjÃpatyÃnpaÓÆnÃlabhate' iti vihitÃ÷ |
ete cobhayavidhÃ÷ paÓava÷ prÃta÷savane sahaivopakramyante |
tata÷ sarve«Ãmarthe sakdeva prayÃjà anu«ÂhÅyante |
tatra kratupaÓÆnÃæ prÃta÷savana evÃ'labdhavyatvÃttadÅyahavi«Ãæ prayÃjaÓe«eïÃbhidhÃraïaæ nirvighnameva sidhyati |
prÃjÃpatyapaÓÆnÃæ paryagnikaraïaparyantameva tadÃnÅmanu«ÂhÃnam |
Ãlambhastu mÃdhyaædine savane, tatkÃlaviÓe«asya 'brahmasÃmnyÃlabhate' iti vidhÃnÃt |
te«Ãæ ca prÃjÃpatyÃdÅnÃæ havi«ÃmabhidhÃraïÃrtha prÃta÷kÃlÅna÷ prayÃjaÓe«o dhÃrayitavya÷ |
na cÃtra juhvÃæ taddhÃraïaæ saæbhavati |
kratupaÓvanu«ÂhÃne juhvÃyà vyÃptatvÃt |
ata÷ pÃtrÃntaraæ saætÃdya tasminnayaæ Óe«o dhÃrayitavya÷ |
anyathà prÃjÃpatyahavi«Ãæ prayÃjaÓe«eïÃbhidhÃraïÃtsiddhi÷ |
tasmÃt- Óe«adhÃraïatatpÃtre saæpÃdanÅye- iti prÃpte-
brÆma÷- te ubhe na kartavye |
kuta÷ |
abhidhÃraïasya Óe«apratipattirÆpatvena havi÷saæskÃrakatvÃbhÃvatt |
na hi d«Âe pratipÃdane satyad«ÂÃrtha÷ saæskÃro yukta÷ |
d«Âaæ ca juhvà riktÅkaraïam |
anyathà prayÃjaÓe«opetÃyÃæ juhvÃmÃjyabhÃgÃrthatayà ghyamÃïaæ saækÅryeta |
tato riktÅkaraïarÆpapapratipattyarthameva praktau Óe«eïÃbhidhÃraïam |
astu và tatra havi÷saæskÃro 'pi tathÃpi prÃjÃpatyavapÃyÃmabhidhÃraïaæ vyartham |
rÆk«atvanivÃraïÃya hyabhidhÃryate |
na ca prÃjÃpatyavapÃyà rÆk«atÃsti |
brahmasÃmnaivatadrÆk«atÃyà nivÃritatvÃt |
ata eva- ÓrÆyate- 'Óamyà và etarhi vapà yarhyanabhidhtà |
brahma vai brahmasÃma yadbrahmasÃmnyÃlabhate |
tenÃÓamyÃstenÃbhidhtÃ÷ iti |
Óamyà rÆk«aityartha÷ |
tasmÃt- Óe«adhÃraïatatprÃtre na kartavye || MJaiNyC_4,1.28-29 ||
(pa¤cadaÓe samÃnayanasyÃ'jyadharmaprayojakatÃdhikaraïe sÆtre 40-41)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.30-32
pa¤cadaÓÃdhikaraïamÃracayati-
caturthasya prayÃjasya homÃyaupabhtaæ ghtam /
juhvÃmÃnayatÅtyaupabhtaæ nai«Ãæ prayojayet // MJaiNy_4,1.30 //
prayojayedutÃ'nÅti÷ prayÃjÃdyakhilÃrthatà /
Órutaupabhta Ãjye 'to jauhavena vikalpanÃt // MJaiNy_4,1.31 //
na prayojakatà maivaæ niyatÃrtha tu jauhavam /
atihÃye¬a ityukte caturthe sà prayojayet // MJaiNy_4,1.32 //
------------------
darÓapÆrïamÃsayo÷ ÓrÆyate-'atihÃye¬o barhi÷ pratisamÃnayati juhvÃmaupabhtam' iti |
asyÃyamartha÷- 'pa¤cÃmÃæ prayÃjÃnÃæ madhye ttÅya÷ prayÃja i Óabdena bahuvacanÃntenÃbhidhÅyate |
taæ ttÅyaæ prayojamatikramya barhirnÃmakaæ caturtha prayÃjaæ hotumupabhtsaæj¤akÃyÃæ struci sthitaæ ghtaæ juhvÃmÃnetavyam' iti |
tadetadÃnayanamupabhtyÃjyagrahaïasya na prayojakam |
tathà hi- juhÆpabhddhruvÃsu tis«u struk«vÃjyagrahaïaprakÃrastadviniyogaÓcaivamÃmnÃyate- caturjuhvÃæ ghïÃti, a«ÂÃvupabhti, ' 'catughruvÃyÃæ,' yajjuhvÃæ ghïÃti, prayÃjebhyastat' ' yadupabhti prayÃjÃmuyÃjebhyastat' 'sarvasmai và etadyaj¤Ãya ghyate yaddhruvÃyÃmÃjyam' iti |
tatra- jauhavaæ kevalaprayÃjÃrtham |
aupabhtaæ tu prayÃjÃnuyÃjÃrthÃmiti prayÃje«u jauhavamaupabhtaæ ca vikalpate |
tathà sati yadà jauhavena prayÃjà ijyante tadÃnÅmaupabhtasyÃ'nayanameva mÃsti, kuta Ãnayanasya prayojakatvam |
yadà tvaupabhtena prayÃjahoma÷, tadÃnÅmaupabhtasyardha pa¤caprayÃjÃrtham, itaradanuyÃjÃrtham |
tayo÷ prayÃjasÃdhanamartha prathamaprayÃjakÃla eva juhvÃmÃnÅtamiti na tasya caturthaprayÃjaæ prati samÃnayanaæ vidhÅyate |
yattvanuyÃjÃrthamitaradardhamupabhtyavaÓi«Âam, tanmadhye kiæciccaturthaprayÃjaæ prati samÃnetavyam |
tattvanuyÃjaireva prayuktamiti na tasyÃ'nayanaæ prayojakam- iti prÃpte-
brÆma÷- 'yajjauhavaæ tatprayÃjatritayÃrtham, yattvaupabhtaæ tadavaÓi«ÂaprayÃjadvayÃrthamanuyÃjÃrtha ca'- ityevaæ vÃkyadvayasya vyavasthÃyÃæ saæbhavantyÃma«Âado«agrasto vikalpo nÃ'Órayituæ Óakya÷ |
yadà jauhavasvÅkÃra÷, tadÃnÅmaupabhtavÃkyasya prÃptaæ prÃmÃïyaæ parityajyeta, aprÃptamaprÃmÃïyaæ svÅ kriyeta, punarapi kadÃcidaupabhtasvÅkÃre tyaktaæ prÃmÃïyaæ svÅkriyeta, svÅktamaprÃmÃïyaæ parityajyeta, ityaupabhtavÃkye catvÃro do«a÷ |
jauhavavÃkye 'pyevaæ catvÃra÷, itya«Âau do«Ã÷ |
yathoktavyavasthà ca 'atihÃye¬a' itivÃkyÃdadhyavasÅyate |
tathà satyaupabhtasyÃnuyÃjà yathà prayojakÃ÷, tathaiva caturthapa¤camaprayÃjani«pÃdakamÃnayanamapi prayojakameva || MJaiNyC_4,1.30-32 ||
(«o¬aÓe- aupabhtajauhavayo÷ krameïobhayÃnubhayÃrthatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 42-45)
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.33-34
«o¬aÓÃdhikaraïamÃracayati-
juhÆpabhddhruvÃsvÃjyaæ sarvÃrtha và vyavasthiti÷ /
sarvÃrthamaviÓe«ÃtsyatprayÃjÃrtha hi jauhavam // MJaiNy_4,1.33 //
prayÃjÃnuyÃjahetu÷ syÃdaupabhtabhÃjyakam /
dhrauvamagnyÃrthamitye«Ã vyavasthà vacanairmatà // MJaiNy_4,1.34 //
------------------
'caturjuhvÃæ ghïÃti' ityÃdi«u grahaïavÃkye«u 'etadartham' iti viÓe«aniyÃmakasyÃÓravaïÃtpÃtratrayagatamÃjyaæ sarvÃrtham- iti cet |
maivam |
'yajjuhvÃæ ghïÃti prayÃjebhyastat' - ityÃdibhirvÃkyairvyavasthÃvagamÃt || MJaiNyC_4,1.33-34 ||
(saptadaÓe- upabhti dvicaturghÅtÃcaraïÃdhikaraïe sÆtrÃïi 46-48)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,1.35-36
saptadaÓÃdhikaraïamÃracayati-
a«ÂÃvupabhtÅtyatra kima«Âaikagrahe vidhi÷ /
caturdvayagrahe vÃ'dya÷ syÃda«ÂaÓrutimukhyata÷ // MJaiNy_4,1.35 //
caturghÅtaæ homÃÇgaæ phalavattvÃnna bÃdhyate /
caturdvitvaæ lak«yate 'ta÷ sahÃnÅtyarthaya«Âatà // MJaiNy_4,1.36 //
------------------
grahaïavÃkye 'caturjuhvÃæ ghïÃti' ityatra yathà catu÷saækhyÃviÓi«Âamekaæ havirgrahaïaæ vihitam, tathaiva 'a«ÂÃvupabhti' ityatrÃpya«ÂasaækhyÃviÓi«Âamekaæ havigrahaïaæ vidhÃtavyam' na tu caturghÅtadvayam |
tathà satya«ÂaÓrutermukhyatvÃvagamÃt |
a«ÂasaækhyÃvayavabhÆtayordvayoÓcatu÷saækhyayorvidhÃne satya«ÂaÓabdasyÃvayavalak«aïà prasajyeta- iti prÃpte-
brÆma÷- prasajyatÃæ nÃma lak«aïa |
mukhyÃrthasvÅkÃre homavÃkyavirodhÃpatte÷ |
'caturghÅtaæ juhroti' ityanÃrabhya Órutaæ vÃkyaæ homamÃtroddeÓena caturghÅtaæ vidadhÃti |
yadyapyetatsarvahomavi«ayatayà sÃmÃnyarÆpam, aupabhtaæ tu prayÃjÃnuyÃjavi«ayatayà viÓe«arÆpam, tathÃpi homasya phalavattvena prÃdhÃnyÃt, grahaïasya homÃrthatvenopasarjanatvÃt, pradhÃnÃnusÃreïa caturghÅtameva yuktam, na tÆpasarjanÃnusÃreïëÂaghÅtam |
tasmÃt- upabhti caturghÅtadvayaæ vidhÅyate |
tatraikaæ caturghÅtaæ haviÓcaturthapa¤camaprayÃjÃrtham |
aparaæ tvanuyÃjÃrtham |
nanvevaæ tarhi caturghÅtasyaiva havi«ÂvÃt 'caturupabhti' ityeva vidhÃtavyam, na tu 'a«ÂÃvupabhti' iti vidhiryukta÷- iti cet |
maivam |
tathà satyanuyÃjÃrtha dvitÅyaæ caturghÅtaæ na sidhyet |
atha tadapi vÃkyÃntareïa vidhÅyate, tadÃnÅmupabhta÷ prathamena caturghÅtenÃvaruddhatvÃddvitÅyasmai pÃtrÃntaramanvi«yeta |
yadi 'upabhti' ityeva dvitÅyamapi caturghÅtaæ vidhÅyate, tadà caturghÅtadvayasya pthagevÃnu«ÂhÃnÃdupabhtyekaprayatnenÃ'nayanaæ na sidhyet |
ata ubhayasya samÅpabhÆmyÃnayanÃrtham 'a«ÂÃvupabhti' ityucyate |
tasmÃtsÃhityÃrthama«ÂaÓabdaprayoge 'pi ivi«Âvasiddhaye caturghÅte atra vidhÅyete || MJaiNyC_4,1.35-36 ||
iti ÓrÅmÃdhavÅye jaiminÅyanyÃyamÃlÃvistare caturthÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷
_________________________________________________________________________
atha caturthÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ /
(prathame svaroÓrchedanÃdyaprayojakatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 1-6)
##
##
##
#<ÓakalaÓruteÓ ca / Jaim_4,2.4 />#
##
#<ÃdÃne karotiÓabda÷ / Jaim_4,2.6 />#
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.1-2
dvitÅye pÃde prathamÃdhikaraïamÃracayati-
svaruæ kuruta ityatra svaruryÆpÃtpthakchidÃm /
prayojayonna vÃ'dyo 'stu viÓi«Âasya vidhÃnata÷ // MJaiNy_4,2.1 //
Ãdyasya yÆpakhaï¬asya svarutvÃkhyaviÓe«aïe /
vihite lÃghavaæ tasmÃdanuni«panna eva sa÷ // MJaiNy_4,2.2 //
------------------
agnÅ«omÅyapaÓau ÓrÆyate- 'yÆpasya svaruæ karoti' iti |
tatra yÆpo yathà chedanasya prayojaka÷, tathà svarurapi cchedanaæ prayojayati |
kuta÷- 'karoti' ityanena viÓi«ÂavidhipratÅte÷ |
karotidhÃtorhi bhÃvanà mukhyor'tha÷ |
tatra yÆpaÓabdopalak«ita÷ svÃdiravk«a÷ karaïam |
chedanÃdiritikartavyatÃ, 'chimnena vk«eïa svarurutpÃdanÅya÷' iti viÓi«Âavidhi÷ |
utpannasya svarorviniyoga evamÃmnÃta÷- 'svaruïà paÓumanakti' iti |
tasmÃt- svaruÓchedanasya prayojaka÷- iti prÃpte-
brÆma÷- 'chidyamÃnasya yÆpasya ya÷ prathamaæ pattita÷ Óakala÷ sa svaru÷' iti svarutvanÃmamÃtravidhau lÃghavÃdyÆpavatsvarurnacchedanasya prayojaka÷ |
kiætu yÆpaprayukte chedane svayamanuni«padyate || MJaiNyC_4,2.1-2 ||
(dvitÅye ÓÃkhÃyà ÃhÃryatÃdhikaraïe sÆtram -)
#<ÓÃkhÃyÃæ tatpradhÃnatvÃt / Jaim_4,2.7 />#
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.3
dvitÅyÃdhikaraïamÃracayati-
prÃcÅmÃharatÅtyatra dikÓÃkhà vÃstu dikÓrutai÷ /
ÃhÃryatvaæ diÓo nÃsti ÓÃkhà tenopalak«yate // MJaiNy_4,2.3 //
------------------
darÓapÆrïamÃsayo÷ 'yatpalÃÓaÓÃkhayà vatsÃnavÃkaroti' iti palÃÓaÓÃkhÃæ praktya ÓrÆyate- 'yatprÃcÅmÃharet, devalokamabhijayet' iti |
tatra prÃcÅÓabdasya digvÃcitvÃddigÃharaïaæ vidhÅyata iti cet |
maivam |
aÓakyatvÃt |
ato vk«asya prÃcÅ ÓÃkhÃtropalak«yate |
tathà sati praktÃnugraho bhavati || MJaiNyC_4,2.3 ||
(ttÅye chedanasya ÓÃkhÃprayuktatÃdhikaraïe sÆtre 8-9)
#<ÓÃkhÃyÃæ tatpradhÃnatvÃd upave«eïa vibhÃga÷ syÃd vai«amyaæ tat / Jaim_4,2.8 />#
#<ÓrutyapÃyÃc ca / Jaim_4,2.9 />#
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.4-6
ttÅyÃdhikaraïamÃracayati-
ÓÃkhÃæ chittvopave«aæ ca mÆle kurvÅta ÓÃkhayà /
nudedvatsÃmkapÃlÃni sthÃpayedupave«ata÷ // MJaiNy_4,2.4 //
dvayaæ prayojakaæ chittervatsÃpÃktireva và /
Ãdyo 'gramÆlayoratra vibhajya viniyogata÷ // MJaiNy_4,2.5 //
upave«aæ karotÅti sÃkÃÇk«o 'nyÃrthamÆlata÷ /
pÆryate 'to 'nuni«pÃdÅ sa tasmÃdyujyate 'ntima÷ // MJaiNy_4,2.6 //
------------------
darÓapÆrïamÃsayo÷ ÓrÆyate- 'mÆlata÷ ÓÃkhÃæ parivÃsyopave«aæ karoti' iti |
yeyaæ palÃÓaÓÃkhÃæ chittvà vak«ÃdÃhtÃ, tÃæ punaÓchittvà mÆlabhÃga÷ prÃdeÓaparimita upave«a÷ kÃrya÷ |
tayoragramÆlayo÷ ÓÃkhÃbhÃgayo÷ pthagviniyoga ÃmnÃta÷- 'ÓÃkhayà vatsÃnapÃkaroti |
upave«eïa kapÃlÃnyupadadhÃti' iti |
tadidaæ kÃryadvayaæ vk«acchedena samÃhtayà ÓÃkhayà ni«padyate |
tasmÃt- ubhayamapi cchedanÃharaïÃde÷ prayojakam- iti cet |
maivam |
'upave«aæ karoti' ityukte 'kena dravyeïa ityÃkÃÇk«ÃyÃæ 'mÆlata÷' iti vaktavyam |
punarapi 'kasya mÆlam' ityÃkÃÇk«ÃyÃæ 'vatsÃpÃkaraïÃrtha chinnÃyÃ÷ palÃÓaÓÃkhÃyà mÆlam' ityÃkÃÇk«Ã pÆraïÅyà |
tasmÃcchedane vatsÃpÃkaraïameva prayojakam |
upave«astvanuni«pÃdÅ |
nanu-Ãdyacchedane tathÃstu, dvitÅyacchedanasyopave«a÷ prayojaka÷ |
parivÃsanasaæpannena mÆlenopave«akartavyatÃvidhÃnÃt |
anyathà 'parivÃsyopave«aæ karoti' iti samÃnakarttvapÆrvakÃlatvavÃcino sthappratyayasyÃnupapatte÷, iti cet |
maivam |
parivÃsanasyopave«asaæbandho vÃkyena pratÅyate |
ÓÃkhÃsaæbandhastu 'ÓÃkhÃm' iti dvitÅyÃÓrutyà |
pÆrvacchinnÃyà api ÓÃkhÃyÃ÷ punarmÆlÃpÃdÃnakacaÓchedo 'pek«ita÷ |
anyathà samÆlÃæ ÓÃkhÃæ hastenodyamya vatsÃpÃkaraïaæ du÷Óakaæ syÃt |
ata eva 'mÆlata÷' ityapÃdÃne pa¤camau Órutà |
tathà sati prathamacchedanÃpÃdÃnabhÆto vk«o 'saæsktatvÃdyathà laukika÷, tathà dvitÅyacchedanÃpÃdÃnabhÆtaæ mÆlamapi laukikakëÂham |
avaÓyamaÇgÃre«u kapÃlopadhÃne kasyacitkëÂhasyopÃdÃnamarthÃtprÃptaæ tadevÃtra 'upave«aæ karoti' ityanÆdyate |
ÓÃkhÃæ parivÃsya parityakte mÆle saænihite sati kapÃlopadhÃnÃrtha këÂhÃntarÃnve«aïaprayÃso na kartavya÷- iti vÃkyÃrtha÷ |
evaæ ca sati dohanarahitÃyÃæ paurïamÃsyÃæ vatsÃpÃkaraïÃrthÃyÃ÷ ÓÃkhÃyà abhÃvÃdupave«Ãya ÓÃkhÃchedo na kartavya÷ || MJaiNyC_4,2.4-6 ||
(caturthe ÓÃkhÃpraharaïasya pratipattikarmatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 10-13)
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.7-9
caturthÃdhikaraïamÃracayati-
prastaraæ ÓÃkhayà sÃrdha praharetprahtistviyam /
ÓÃkhÃyà arthakarmatvaæ pratipattirutocità // MJaiNy_4,2.7 //
vihita÷ prastare yÃga÷ ÓÃkhÃyÃ÷ sÃhacaryata÷ /
tathÃtvÃdarthakarmatve hti÷ ÓÃkhÃæ prayojayet // MJaiNy_4,2.8 //
haratiryÃgavÃcÅ no pratipattistato bhavet /
paurïamÃsyÃæ tato naiva hti÷ ÓÃkhÃæ prayojayet // MJaiNy_4,2.9 //
------------------
darÓapÆrïamÃsayo÷ ÓrÆyate- 'saha ÓÃkhayà prastaraæ praharati' iti |
tatra ÓÃkhÃpraharaïamarthakarma |
kuta÷ |
prahtiÓabdena yÃgasyÃbhidhÃnÃt |
etacca 'sÆktavÃkena prastaraæ praharati' ityetadvÃkyamudÃhtya vicÃritam |
prastarapraharaïasya yÃgatve tatsÃhacaryÃcchÃkhÃpraharaïamapi yÃga evetyarthakarma syÃt |
arthÃya kratusÃphalyaprayojanÃya kriyamÃïamarthakarma |
tata÷ praharaïena paurïamÃsyÃmapi palÃÓaÓÃkhà prayujyate- iti prÃpte, brÆma÷- 'sÆktavÃkena prastaraæ praharati' ityatra haratidhÃtoryÃgavÃcitvaæ noktam |
kiætu mÃntravarïikadevatÃmupalabhya dravyadevatÃbhyÃæ yÃga÷ kalpita÷ |
ÓÃkhÃpraharaïe tu nÃsti devatà |
tato yÃgasya kalpayitumaÓakyatayà haratidhÃturatra svavÃcyÃrthaparityÃgamevÃ'ca«Âe |
tathà sati vatsÃpÃkaraïa upayuktÃyÃ÷ palÃÓaÓÃkhÃyà upayogÃntarÃbhÃvÃdyÃgadeÓe 'vakÃÓalÃbhÃya yatra kvÃpyavasyaæ parityÃge prÃpte ÓÃstreïÃ'havanÅya eva tyÃgo niyamyate |
anena ca ÓÃstrÅyatyÃgena ÓÃkhÃyÃ÷ pratipattirbhavati |
pratipattirnÃma saæskÃrarÆpo d«Âor'tha÷ |
yathà rÃj¤Ã carvitasya trÃmbÆlasya sauvarïe patadgrahe prak«epa÷, tadvat |
tata÷ praharaïaæ pratipattikarma |
tene ca tadabhÃve 'pi kratuvaikalyÃbhÃvÃt, paurïamÃsyÃæ svasiddhihetubhÆtÃæ ÓÃkhÃæ na prayojayati || MJaiNyC_4,2.7-9 ||
(pa¤came ninayanasya pratipattikarmatÃdhikaraïe sÆtre 14-15)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.10-11
pa¤camÃdhikaraïamÃracayati-
praïÅtÃbhistu saæyauti vedyÃæ ninayatÅti kim /
apÃæ dve prÃpake kiævà havi÷saæyavanaæ tathà // MJaiNy_4,2.10 //
apa÷ praïayatÅtyukte÷ samatvÃdubhayÃrthatà /
Órutyà saæyavanÃrthÃstà ninÅte÷ pratiprattità // MJaiNy_4,2.11 //
------------------
darÓapÆrïamÃsayo÷ ÓrÆyate- 'apa÷ praïayati' iti |
camasena pÃtreïa praïÅtÃnÃæ tÃsÃmapÃæ |
prayojanamevaæ ÓrÆyate- 'praïÅtÃbhirhavÅæ«i saæyauti' iti, 'antarvedi praïÅtà bhinayati' iti ca |
havÅæ«i puro¬ÃÓÃrthÃni pi«ÂhÃni |
tatra havi÷saæyavanaæ vedyÃæ ninayanaæ cetyatadubhayamapÃæ praïayanasya prayojakam |
kuta÷ |
'apa÷ vrajayati' ityasya pramayanotpattivÃkyasyobhayatra samÃnatvÃt |
na hyasminvÃkye saæyavanasya kaÓcidviÓe«asaæbandha÷ pratÅyate- iti cet |
maivam |
viniyogavÃkye 'praïÅtÃbhi÷' iti ttÅyÃÓrutyà saæyavanasÃdhanatvÃvagamÃt, saæyavanameva prayojakam |
ninayanavÃkye tu 'praïÅtÃ÷' ityanayà dvitÅyayà saæskÃryatvÃvagamÃnninayanaæ pratipattirÆpa÷ saæskÃra iti na praïayanasya prayojakam || MJaiNyC_4,2.10-11 ||
(«a«Âhe daï¬adÃnasyÃrthakarmatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 16-18)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.12-13
«a«ÂhÃdhikaraïamÃracayati-
maitrÃvaruïake daï¬adÃnasya pratipattità /
utÃrthakarmatÃ'dyo 'stu dhÃraïe ktaktyata÷ // MJaiNy_4,2.12 //
yuktopayuktasaæskÃrÃdupayoktavyasaæskriyà /
sthitvà prai«Ãnuvacane daï¬o 'pek«yor'thakarma tat // MJaiNy_4,2.13 //
------------------
jyoti«Âome ÓrÆyate- 'krÅte some maitrÃvaruïÃya daï¬aæ prayacchati' iti |
tadetaddaï¬adÃnaæ pratipattikarma |
kuta÷ |
daï¬asya yajamÃnadhÃraïena ktaktyatvÃt |
yajamÃno hyadhvaryuïà dÅk«Ãsiddhayartha dattaæ daï¬amÃsomakrayÃddhÃrayati |
ata evÃ'mnÃtam- 'daï¬ena dÅk«ayati' iti, 'yaddÅk«itÃya daï¬aæ prayacchati' iti ca |
tasmÃdupayuktasya daï¬asya dÃnaæ pratipatti÷- iti cet |
maivam |
daï¬e bhavi«yadupayogasyÃpi sadbhÃvÃt |
yadà maitrÃvaruïa÷ sthitvà prai«Ãnanuvadati, tadÃnÅmavalambanÃya daï¬o 'pek«ita÷ |
ata evÃ'mnÃtam- 'daï¬Åprai«ÃnanvÃha' iti |
tathà sati pratipattikarmarÆpÃdupayuktasaæskÃrÃdarthakarmarÆpa upayok«yamÃïasaæskÃra÷ praÓasta÷ |
upayojayitumeva hi sarvatra saæskÃrasya pravtti÷ |
upayukte tu pratipattirÆpasya saæskÃrasyÃk«aramÃtraparyavasÃyitvena kÃrye paryavasÃnÃbhÃvÃdapraÓastatvam |
tasmÃt- maitrÃvaruïasaæskÃrÃya daï¬adÃnamarthakarma |
tathà sati nirƬhapaÓÃvasatyapi dÅk«ite daï¬asaæpÃdanasyaitaddÃnaæ prayojakam || MJaiNyC_4,2.12-13 ||
(saptame prÃsanasya pratipattikarmatÃdhikaraïe sÆtram)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.14
saptamÃdhikaraïamÃracayati-
cÃtvÃle k«ïaÓÇgasya prÃso ya÷ sor'thakarma và /
pratipatti÷ sÃrthakatvÃdÃdyo 'ntyo 'ntyo 'stÆpayogata÷ // MJaiNy_4,2.14 //
------------------
jyoti«Âome ÓrÆyate- 'prattÃsu dak«iïÃsu cÃtvÃle k«ïavi«ÃïÃæ prÃsyati' iti |
yajamÃnena dasà dak«iïà tvigbhiryadà nÅtÃ÷, tadà yajamÃna÷ svahaste dhtaæ k«ïamgasya ÓÇgaæ cÃtvÃlanÃmake garte parityajet |
so 'yaæ parityÃgor'thakarma |
kuta÷ |
saprayojanatvÃt |
pratipattitayÃpÆrvÃbhÃvena nirarthaka÷ syÃt |
ato 'pÆrvalÃbhÃyÃrthakarmatvam- iti cet |
maivam |
'k«ïavi«Ãïayà kÃï¬Æyate' iti ttÅyÃÓrutyà yajamÃnaÓira÷kaï¬ÆtÃvupayuktasya vi«Ãïasya pratipaÓyapek«atvÃt |
na ca pratipattÃvatyantamapÆrvÃbhÃva÷ |
'cÃtvÃla eva prÃsanam' ityevaævidhasya niyamasya vaidhatvena prÃsanakriyÃprayuktÃpÆrvÃbhÃve 'pi niyamÃpÆrvasadbhÃvÃt |
tasmÃt- prÃsanaæ pratipattikarma || MJaiNyC_4,2.14 ||
(a«Âame- avabhyagamanasya pratipattikarmatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 20-22)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.15-16
a«ÂamÃdhikaraïamÃracayati-
pÃtrasyÃvamthe somaliptasya nayanaæ tu kim /
sÃdhanaæ pratipattirvà yanti tenetyata÷ Órute÷ // MJaiNy_4,2.15 //
prÃptà sÃdhanatà maivaæ puro¬ÃÓahabi«Âvata÷ /
pÃtrasya tadasaæbandhÃtprak«epa÷ pratipattaye // MJaiNy_4,2.16 //
------------------
jyoti«Âome ÓrÆyate- 'caturghÅtaæ và etadyaj¤asya yadjÅ«am, yadgrÃvÃïa÷, yadaudumvarÅ, yadadhi«avaïaphalake, tasmÃdyatkiæcitsomaliptaæ dra«yam, tenÃvabhdyaæ yanti' iti |
ni«pŬitasya somasya nÅraso bhÃga jÅ«am |
tadetadjÅ«agrÃvÃdikaæ somÃbhi«avÃdau somena lipyate |
tasya lipsasya sarvasyÃvabhthasÃdhanatvamabhyupeyam |
kuta÷ |
'tenÃvamthaæ yanti' iti ttÅyÃÓrutyÃvabhthasÃdhanatvÃvagamÃt |
tasmÃtsomaliptaæ dravyamavabhdye havi«Âvena nÅyate- iti cet |
maivam |
'vÃruïenakapÃlenÃvabhthamavayanti' ityanenotpattivÃkyaÓi«Âhapuro¬ÃÓahavi«Ãvaruddhi'vabhthe somaliptapÃtrasya havi«Âvena saæbandhÃsaæbhavÃt |
tathà satyavabhthaÓabdena tadartha deÓaæ lak«ayitvà tasmindeÓe somaliptasya pÃtrasya nayanamatra vidhÅyate |
tacca nayanaæ pratipattaye bhavati |
pÃtrasya pÆrvamupayuktatvÃt |
tasmÃt- etatpratipattikarma || MJaiNyC_4,2.15-16 ||
(navame kartdeÓakÃlavidhÅnÃæ niyamÃrthatÃdhikaraïe sÆtre 23-24)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.17-18
navamÃdhikaraïamÃracayati-
same yajeta deÓÃderanuvÃdo 'thavà vidhi÷ /
prayogÃnupapasyaiva prÃptatvÃdanuvÃdatà // MJaiNy_4,2.17 //
same và vi«ame veti pÃk«ikatvanivttaye /
aprÃptÃæÓÃnupÃtena niyamo 'tra vidhÅyate // MJaiNy_4,2.18 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'same darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeta', 'prÃcÅnapravaïe vaiÓvadevena yajeta' 'paurïamÃsyÃæ paurïamÃsyà yajeta' 'amÃvÃsyÃyÃmamÃvÃsyayà yajeta' 'paÓubandhasya yaj¤akrato÷ «a¬tvija÷' 'darÓapÆrïamÃsayoryaj¤akratvoÓcatvÃra tvija÷' 'cÃturmÃsyÃnÃæ yaj¤akratÆnÃæ pa¤cartvija÷' 'agnihotrasya yaj¤akratoreka tvik' 'saumyasyÃdhvarasya yaj¤akrato÷saptadarÓÅtvaja÷' 'somena yajeta' iti |
kratuÓabde mÃnasa upÃsane 'pi vartate |
'sa kratuæ kurk«Åta manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' ityatra kratuÓabdena dhyÃnavidhÃnÃt |
tadvyÃvttaye 'yaj¤akrato÷' iti viÓe«yate |
tatra deÓakÃlakartdravyÃïi na vidhÅyante, kiætvanuÓrÆyante |
kuta÷ |
prÃptatvÃt |
na hi deÓÃdibhirvinà prayoga÷ saæbhavati |
ator'thÃpattyà tatprÃpti÷- iti cet |
maivam |
arthÃpattyà pÃk«ikÅ samadeÓÃdiprÃpti÷ |
vi«amadeÓÃdÅnÃmapi saæbhavÃt |
tato yasminpak«e prÃptirnÃsti tasminpak«e samadeÓÃdayo vidhÅyante || MJaiNyC_4,2.17-18 ||
(daÓame dravyaguïavidhÃnasya niyamÃrthatÃdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.19
daÓamÃdhikaraïamÃracayati-
ÓvetÃlambho 'nuvÃdo và Óvaityasya vidhiragrima÷ /
dravyadvÃreïa tatprapte÷ pÆrvavattanniyamyate // MJaiNy_4,2.19 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'vÃyavyaæ ÓvaitamÃlabheta bhÆtikÃma÷' iti |
tatra Óvaityaguïasya dravyanirapek«asya kriyÃnvayÃbhÃvÃddravyasahitasya tadanvaye dravyanirapek«asya kriyÃnvayÃbhÃvÃddravyasahitasya tadanvaye dravyavidhinaivÃ'varjanÅyatayà tatprÃpteranuvÃda÷ Óvaityasya- iti cet |
maivam |
pÆrvanyÃyena pÃk«ikatvanivttaye niyamavidhitvÃÇgÅkÃrÃt || MJaiNyC_4,2.19 ||
(ekÃdaÓe- avadhÃtÃdisaæskÃravidhÃnasya niyamÃrthatÃdhikaraïe sÆtram)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.20
ekÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
avaghÃte 'pi niyamo deÓÃdÃviva tena sa÷ /
pradhÃnena prayukta÷ syÃtsaæbandha÷ prakriyoktita÷ // MJaiNy_4,2.20 //
------------------
yathà deÓakÃlakartdravyÃïÃæ pak«e prÃptau niyamo vihita÷, evamavaghÃto 'pi taï¬ulani«pattyartha lokata÷ prÃpte 'pi pÃk«ikanakhavidalanÃdivyÃvttaye niyamyate |
sati cÃvadhatasya vidhau pradhÃnenÃ'gneyÃdiyÃgenÃsau prayujyate |
na cÃtra saæbandhÃbhÃvÃdaprayuktiriti vÃcyam |
pradhÃnayÃgaprakaraïapaÂhitatvena saæbandhasiddhi÷ |
tasmÃt- avaghÃtÃdayo vidhÅyante pradhÃnena prayujyante ca || MJaiNyC_4,2.20 ||
(dvÃdaÓe yÃgahomasvarÆpanirÆpaïÃdhikaraïe sÆtre 27-28)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.21-23
dvÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
anirÆpyà nirÆpyà và yÃgahomadadÃtaya÷ /
tyÃgÃdÃdyo yajistyÃga÷ prak«epo homa i«yate // MJaiNy_4,2.21 //
ÃkÃÇk«Ã yÃgaÓabdasya tyÃgenaiva nivartate /
yÃgasyopari homasya vidhe÷ k«epÃvasÃnatà // MJaiNy_4,2.22 //
svÅyaæ dravyaæ parityajya parakÅyaæ yathà bhavet /
tathà saæpÃdanaæ dÃnaæ tyÃge 'pye«Ãmiyaæ bhidà // MJaiNy_4,2.23 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'somena yajeta' agnihotraæ juhoti' 'hiraïyamÃtreyÃya dadÃti' iti |
tatra yÃga-homa-dÃna-ÓabdÃnÃmarthà na nirÆpayituæ Óakyante |
tri«vapi dravyatyÃgasya sadbhÃvÃt |
tato vidheyÃnÃmarthÃnÃæ pradhÃnabhÆtÃnÃmanirïayÃt, itaratra vidhyanuvÃdaviveka÷ pÆrvokto vyartha÷- iti cet |
maivam |
devatÃmuddiÓya dravyatyÃgo yÃga÷ |
tyaktasya vahnau prak«epo homa÷ |
svakÅyadravyasya svatvanivttipÆrvakaæ parasvatvÃpÃdanaæ dÃnam |
iti sunirÆpà ete padÃrthÃ÷ |
'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta' itivihitasya yÃgasyopari 'caturavattaæ juhoti' iti homasya vidhÃnÃt 'tyÃgamÃtrÃtmako yÃga÷, prak«epÃdhiko homa÷' ityavagamyate |
yatra tu yajatyÃdipadaæ na Órutam, kiætu 'Ãgneyo '«ÂÃkapÃla÷' ityetÃvadave Órutam, tatrÃpyuddeÓyÃyà devatÃyÃstvajanÅyadravyasya ca ÓrutatvÃduddeÓatvÃgarÆpo yÃgo 'thasiddha÷ |
tasmÃt- pradhÃnavidheyÃnÃæ yÃgÃdÅnÃæ sunirÆpitatvÃdvidhiviveko na vyartha÷ || MJaiNyC_4,2.21-23 ||
(trayodaÓe barhi«a ÃtithyÃdisÃdhÃraïyÃdhikaraïe sÆtre 29-30)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,2.24-25
trayodaÓÃdhikaraïamÃracayati-
yadÃtithyÃbarhiretadupasatsvatideÓanam /
sÃdhÃraïyavidhirvÃ'dyastadÅyasyopasaæhte÷ // MJaiNy_4,2.24 //
varhi÷ ÓrutyaikatÃbhÃnÃnnÃtideÓasya lak«aïà /
ÃtithyayopasadbhiÓva barhiretatprayujyate // MJaiNy_4,2.25 //
------------------
jyoti«Âome ÓrÆyate- 'yadÃtithyÃyÃæ barhi÷, tadupasadÃm, tadagnÅ«omÅyasya ca' iti |
krÅtaæ somaæ ÓakaÂe 'vasthÃpyaprÃcÅnavaæÓaæ pratyÃnayane 'bhimukho yÃmi«Âiæ nirvapati seyamÃtithyà |
tata Ærdhva tri«u dine«vanu«ÂhÅyamÃnà upasada÷ |
aupavasathye dine 'nu«Âheyo 'gnÅ«obhÅya÷ |
tatra- Ãtithye«Âau vihitaæ yadbarhi÷, tadyadi tasyà i«ÂerÃcchidyopasatsu vidhÅyeta, tadÃnÅmÃtithyÃyÃæ vidhÃnamanarthakaæ syÃt |
yadi ca tatropayuktamitaratra vidhÅyeta, tadà viniyuktaviniyogarÆpo virodha÷ syÃt |
tasmÃt- ÃtithyÃbarhi«o ye dharmà aÓvabÃlatvÃdaya÷, te dharmà upasatsÆpasaæhriyante- ityatideÓaparaæ vÃkyam- iti prÃpte, -
brÆma÷- barhi÷ Óabdasya dharmÃtideÓatve lak«aïà prasajyeta |
Órutyà tu barhi«a ÃtithyopasadagnÅ«omÅye«yekatvaæ pratibhÃti |
ata÷ sÃdhÃraïyamatra vidheyam |
ÃtithyÃrtha yadbarhirupÃdÅyate tanna kevalamÃtithyÃrtham, kiætÆpasadarthamagnÅ«omÅyÃrtha copÃdeyamiti vidhivÃkyasyÃrtha÷ |
tasmÃt- ÃtithyopasadagnÅ«omÅyÃstrayo 'pyasya barhi«a÷ prayojakÃ÷ || MJaiNyC_4,2.24-25 ||
iti ÓrÅmÃdhavÅye jaiminÅyanyÃyamÃlÃvistare caturtÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷
_________________________________________________________________________
atha caturthÃdhyÃyasya ttÅya÷ pÃda÷ /
(prathame dravyasaæskÃrakarmaïÃæ kratvarthatÃdhikaraïe sÆtrÃïi - 1-3)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.1-2
ttÅyapÃde prathamÃdhikaraïamÃracayati-
juhvÃ÷ parïamayÅtvena na pÃpaÓrutira¤janÃt /
vairidgv¤janaæ, varma prayÃjai÷, puru«Ãya kim // MJaiNy_4,3.1 //
kratave vÃgrimo mÃnÃtphalasya na hi sÃdhyatà /
vibhÃti kratave tasmÃdarthavÃda÷ phalaæ bhavet // MJaiNy_4,3.2 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'yasya parïamayÅ juhÆrbhavati na sa pÃpaæ Ólokaæ Óïoti' 'yadÃÇkte cak«ureva bhrÃtvyasya vÇkte' 'yatprayÃjÃnuyÃjà ijyante varma và etadyaj¤asya kriyate, varma yajamÃnasya bhrÃtvyÃbhibhÆtyai' iti |
tatra- yajjuhÆpraktibhÆtaæ parïadravyam, yaÓcäjanena cak«u«a÷ saæskÃra÷, yacca prayÃjÃnuyÃjarÆpaæ varma tacci dvayaæ puru«Ãrthatvena vidhÅyate |
kuta÷ |
pÃpaÓlokaÓravaïÃdirÃhityÃde÷ puru«asaæbandhiphalasya pratibhÃnÃt- iti cet |
maivam |
phalaæ hi sÃdhyaæ bhavati |
na cÃtra sÃdhyatà pratibhÃsate |
'na Óïoti vÇkte, varma kriyate, iti vartamÃnatvanirdeÓÃt |
ata÷ kratvarthà ete vidhava÷ |
tatra parïamayÅtvasyÃnÃrabhyÃdhÅtasyÃpi vÃkyena kratusaæbandha÷ |
saæskÃravarmaïostu prakaraïena kratvarthÃnÃæ tu kratuni«pÃdanavyatirekeïa phalÃkÃÇk«Ãyà abhÃvÃdvartamÃnanirdeÓasva vipariïÃmaæ ktvÃpi phalaæ kalpayituæ na Óakyam |
tasmÃt- phalavattvabhramahetu÷ pÃpaÓlokaÓravaïarÃhityÃdirarthavÃda÷ || MJaiNyC_4,3.1-2 ||
(dvitÅye naimittikÃnÃmanityÃrthatvÃdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.3-4
dvitÅyÃdhikaraïamÃracayati-
mnmaye praïayetkÃmÅ nitye 'pyetadutetarat /
ÃkÃÇk«Ã saænidhiÓcÃsti tasmÃnnitye 'pi mnmayam // MJaiNy_4,3.3 //
kÃmÃrthatvÃdayogyatvaæ sÃmÃnyavihitena ca /
ÃkÃÇk«Ãyà nivttatvÃnnityÃrthamitaradbhavet // MJaiNy_4,3.4 //
------------------
'apa÷ praïayati' iti praïayanasya nityapyoge 'pi mnmayapÃtrameva sÃdhanam |
kta÷ |
nitye 'pi pÃtratvÃ'phaÇk«itatvÃt |
na ca lokasidhdaæ kiæcitpÃtramupÃdÅyate-iti vÃcyam |
aupte karmaïyatyantamaÓrutÃcchrutasya saænihitatvÃt- iti prÃpte-
brÆma÷- kÃmÃrtha mnmayamÃmnÃtam |
tacca sati kÃme yogyam |
na hi pÃk«ikaæ kÃmaæ nimittÅktya pravttaæ nityasya yogyaæ bhavati |
pÃtrÃkÃÇk«Ã tu sÃmÃnyato vihitena nivartate |
'apa÷ praïayati'iti hi pÃtraviÓe«amanupanyasya vihitam |
va¤cÃnyathÃnuparpannaæ tatpÃtraæ kiæcitsÃmÃnyena kalpayati |
tasmÃnnityaprayoge tatkÃmyaæ mnmartha nÃnveti, kiætvitaratpÃtraæ yatkiæcidupÃdeyam |
-'camasenÃpa÷ praïayet iti nitye pÃtraæ vidhÅyate-iti vidhÅyate |
iti cet |
tarhi ktvÃcintÃstu || MJaiNyC_4,3.3-4 ||
(ttÅye-saæyogapthaktvanyÃye,dadhyÃdernityanaimitti-
kobhayÃrthatÃdhikaraïe sÆtrÃïi5-7)
##
#<Óe«a iti cet / Jaim_4,3.6 />#
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.5
ttÅyÃdhikaraïamÃcarayati-
daghnà tvindriyakÃmasya nitye 'nyaduta taddadhi /
anyatsyÃtpÆrvavanmaivaæ saæyogasya pthaktvata÷ // MJaiNy_4,3.5 //
------------------
agnihotre ÓrÆyate- 'dadhnendriyakÃmasya juhuyÃt' iti |
tatra- dadhna÷ kÃnyatvÃnnitye 'gnihotre pÆrvanyÃyena taddadhi na prayoktavyam |
kiætvanyadeva kiæciddravyam- iti cet |
maivam |
'dadhnà juhoti' ityasminvÃkyÃntare kÃmasaæyogamupanyasya nityahomasaæyogena dadhividhÃnÃt |
tasmÃt- ekasyÃpi dadhno vÃkyadvayena nityatvaæ kÃmyatvaæ cÃviruddham |
evamagnÅ«omÅyapaÓau- 'khÃdire badhnÃti' 'khÃdiraæ vÅryakÃmasya yÆpaæ |
kurvÅta' ityudÃharaïÅyam || MJaiNyC_4,3.5 ||
(caturthe payovratÃdÅnÃæ kratudharmatÃdhikaraïe sÆtre 8-9)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.6
caturthÃdhikaraïamÃracayati-
payo vrataæ brÃhmaïasya puæse tatkratave 'thavà /
puæyogÃdabrimo maivaæ nai«phalyÃtkratuÓe«atà // MJaiNy_4,3.6 //
------------------
jyoti«Âome dÅk«itasyÃnnabhojanÃbhÃve vratamÃmnÃyate- 'payo vrataæ brÃhmaïatva, yavÃgÆ rÃjanyasya, Ãmik«Ã vaiÓyasya' iti |
tatra- brÃhmaïÃdipuru«asaæyogÃdetadvrataæ puru«Ãrtham- iti cet-
maivam |
indriyavÅryÃdivatphalasyÃtrÃnuktatvÃt |
kratuÓe«atvaæ tu prakaraïÃdavagamyate |
brÃhmaïÃdipuru«Ã dravyaviÓe«avyavasthÃyai nimittatvenopanyasyante || MJaiNyC_4,3.6 ||
(pa¤came viÓvajinnyÃyÃntargate viÓvajidÃdÅnÃæ saphalatvÃdhikaraïe sÆtrÃïi 10-12)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.7
pa¤camÃdhikaraïamÃracayati-
naivÃsti viÓvajidyÃge phalamastyuta nÃÓrute÷ /
bhÃvyÃpek«Ãdvidhe÷ kalpyaæ phalaæ paæsa÷ pravttaye // MJaiNy_4,3.7 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'viÓvajità yajeta' iti |
tatra- phalasyÃÓrutatvÃnnÃsti viÓvajidyÃge phalam- iti cet |
maivam |
phalasya kalpanÅyatvÃt |
'viÓvajinnÃmnà yÃgena kuryÃt' ityuktà bhÃvanà bhÃvyamapek«ate |
'kiæ kuryÃt' ityÃÇkÃk«Ãyà anivtte÷ |
ato vÃkyapÆraïÃya kiæcitphalamavaÓyamadhyÃhartavyam |
adhyÃhte ca tatkÃmina÷ puru«asyÃtra pravttyà yÃgÃmu«ÂhÃnaæ sidhyati |
anyathà niradhikÃratvÃdanu«ÂhÃne vidhirnirarthaka÷ syÃt |
tasmÃt- phalaæ kalpanÅyam || MJaiNyC_4,3.7 ||
(«a«Âhe viÓvajinnyÃyÃntargate viÓvajidÃdÅnÃmekaphalatÃdhi-
karaïe sÆtre 13-14)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.8
«a«ÂhÃdhikaraïamÃracayati-
sarva phalamutaikaæ syÃtsarvamastvaviÓe«ata÷ /
ekena tannirÃÇk«amato 'nekaæ na kalpyate // MJaiNy_4,3.8 //
------------------
tasminviÓvajiti paÓuputravÅryendriyÃdikaæ sarva phalatvena kalpanÅyam |
kuta÷ |
'etadevÃsya phalam' ityatra viÓe«ahetorabhÃvÃt- iti cet |
maivam |
lÃghavasyaiva viÓe«ahetutvÃt || MJaiNyC_4,3.8 ||
(saptame viÓvajannyÃyÃntargate viÓvajidÃdÅnÃæ svargaphalatÃdhikaraïe sÆtre 15-16)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.9
saptamÃdhikaraïamÃracayati-
ekaæ yatkiæcidathavà niyataæ na niyÃmakam /
tasmÃdÃdya÷ sarvapuæsÃmi«ÂatvÃtsvarga eva tat // MJaiNy_4,3.9 //
------------------
viÓvajiti kalpyamÃnaæ yadekaæ phalaæ tat 'inameva' iti niyÃmakaæ nÃsti |
tasmÃdicchayà kenacitkasmiæÓcitphale kalpyamÃner'thÃtsarvaphalatve gauravameva syÃt- iti cet |
maivam |
svargasya paÓvÃdiphalavaddu÷khamiÓritatvÃbhÃvÃt, niratiÓayasukhatvÃcca sarvapuru«ÃïÃmi«ÂatvÃtsvarga eva viÓvajita÷ phalam || MJaiNyC_4,3.9 ||
(a«Âame rÃtrisatranyÃye rÃtrisatrasyÃr''thavÃdikaphalakatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 17-19)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.10
a«ÂamÃdhikaraïamÃracayati-
svargÃya và prati«ÂhÃyai rÃtrisatramihÃ'dima÷ /
pÆrvavatsyÃtprati«Âhà ca Órutà tenÃÓrutÃdvaram // MJaiNy_4,3.10 //
------------------
satrakÃï¬e pratyekaæ ÓrÆyate- 'pratiti«Âhanti ha và ete, ya età rÃtrÅrupayanti' iti, 'brahmavarcasvino 'nnÃdà bhavanti, ya età upayanti' iti ca |
dvÃdaÓÃhÃdÆrdhvabhÃvinastrayodaÓarÃtracaturdaÓarÃtrÃdaya÷ sarve satraviÓe«Ã÷ |
trayodaÓasaækhÃyÃkÃrÃtrayo yasminsatraviÓe«e so 'yaæ trayodaÓarÃtrÃ÷, iti samudÃyaprÃdhÃnyenaikavacanÃntatayà prÃyeïa nirdeÓo bhavati |
kvacittu samudÃdhinÃæ rÃtriÓabdenÃ'mnÃyate |
tadyathÃ- 'ta età viÓatiæ rÃtrÅrapaÓyat' iti tÃdÓe rÃtrisatre viÓvajinnyÃyena svarga÷ phalatvena kalpanÅya÷- iti prÃpte-
brÆma÷- asya rÃtrisatravidhe÷ stÃvaker'thavÃde prati«Âhà Órutà |
sà cÃsminvÃkye 'tyantamaÓrutÃtsvargÃtpratvÃsannà |
tasmÃt- 'prati«ÂhÃkÃmo rÃtrisatraæ kuryÃt' ityevaæ prati«Âhaiva phalatvena kalpanÅyà || MJaiNyC_4,3.10 ||
(navame kÃmyÃnÃæ yathoktakÃmyaphalakatvÃdhikaraïe sÆtrÃïi 20-24)
##
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.11
navamÃdhikaraïamÃracayati-
ÓrutÃÓrute Órutaæ vaikaæ saurye sarvapravttaye /
Ãdyo maivaæ Órutenaiva phalÃkÃÇk«ÃnivartanÃt // MJaiNy_4,3.11 //
------------------
'saurya caruæ rnivapedbrahmavarcasakÃma÷' ityatra brahmavarcasaæ phalaæ Órutam |
svargo 'Órutaæ phalam |
tadubhayamapyabhyupeyam |
tathà sati svargasya sarvairapek«yamÃïatvÃtsarve«Ãæ tatra pravttirlabhyeta- iti cet |
maivam |
Órutena brahmavarcasaphalenaiva nirÃkÃÇk«e vidhivÃkye viÓvajinnyÃyena svargaphalakalpÃnÃyà asaæbhavÃt |
tasmÃt - Órutameva phalam || MJaiNyC_4,3.11 ||
(daÓame-darÓapÆrïamÃsanyÃyÃntargate darÓapÆrïa - mÃsÃdÅnÃæ sarvakÃmÃrthatÃdhikaraïe sÆtre 25-26)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.12-13
daÓamÃdhikaraïamÃracayati-
darÓÃdi÷ sarvakÃmebhyo 'nuvÃdo và phale vidhi÷ /
aÇgopÃÇgodita÷ kÃmo vidhyabhÃvÃdanÆdyate // MJaiNy_4,3.12 //
utpatticodanÃsiddhi ÃÓritya vidhibhÃvane /
phalasaæyogabodhena bhavede«a phale vidhi÷ // MJaiNy_4,3.13 //
------------------
idamÃmnÅyate- 'ekasmai và anyà i«Âaya÷ kÃmÃyÃ'hriyante, sarvebhyo darÓapÆrïamÃsau' iti |
'ekasmai và anye yaj¤akratava÷ kÃmÃyÃ'hriyante, sarvebhyo jyoti«Âoma÷' iti |
tatra- 'sarvebhya÷' ityanena vÃkyena darÓapÆrïamÃsayorna phale vidhi÷ |
vidhÃyakasya liÇÇÃderbhÃvanÃvÃcina ÃkhyÃtasya cÃbhÃvÃt |
anuvÃdastu bhavi«yati |
sarvakÃmÃnÃæ prÃptatvÃt |
na ca- 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta' iti vidhÃnÃtsvarga eva prÃpto na tu kÃmÃntaram- iti vÃcyam |
aÇgopÃÇgakÃmÃnÃmapi prÃptatvÃt |
sÃmidhenyo darÓapÆrïamÃsayoraÇgam |
tatra kÃmÃ÷ Óryante- 'ekaviæÓatimanubrÆyÃtprati«ÂhÃkÃmasya, caturviæÓatimanubrÆyÃdbrahmavarcasakÃmasya' iti |
tathà sÃænÃyyayÃgasya dohanamaÇgam |
tatsÃdhanaæ vatsÃpÃkaraïamupÃÇgam |
tatra palÃÓaÓÃkhÃharaïe kÃma ÃmnÃta÷- 'ya÷ kÃmayeta- paÓumÃnsyÃt- iti, bahuparïà tasmai bahuÓÃkhÃmÃharet |
paÓumantamevainaæ karoti' iti |
ta ete sarve kÃmà anÆdyante- iti prÃpte, brÆma÷- mà bhÆtÃmasminvÃkye vidhibhÃvane |
tathÃpyutpattivÃkyasiddhite ÃÓritya tÃdarthyavÃcinyà caturthyà phalasaæyogo bodhyate |
tasmÃt- e«a phale vidhi÷ || MJaiNyC_4,3.12-13 ||
(ekÃdaÓe darÓapÆrïamÃsanyÃyÃntargate darÓapÆrïamÃsÃdÅnÃæ pratiphalaæ pthaganu«ÂhÃnÃdhikaraïe, yogasiddhinyÃye ca sÆtre 27-28)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.14-15
ekÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
jyoti«ÂomaÓca sarvÃrtha÷ sarve sakdanu«Âhite÷ /
dadyÃtpthakprayogÃdvà sakttasyÃviÓe«ata÷ // MJaiNy_4,3.14 //
ekaikasyÃnapek«asya phalasyaiva hi sÃdhanam /
coditaæ tena kÃmÃste paryÃyeïa bhavantyamÅ // MJaiNy_4,3.15 //
------------------
yathà darÓapÆrïamÃsau sarvakÃmÃrthau, tathà jyoti«ÂomaÓca sarvakÃmÃrtha iti pÆrvÃdhikaraïenaiva siddham |
tatrobhayatra kÃmà naimittikÃ÷ |
jyoti«ÂomÃdisvarÆpaæ nicittam |
tacca sarve«u kÃme«vaviÓi«Âam |
na hi nimittasÃdhÃraïye sati naimittikÃnÃæ paryÃyo bhavati |
vahnisÃmÅpye sati dÃhaprakÃÓayo÷ paryÃyÃdarÓanÃt |
tasmÃjyoti«Âome sakdanu«Âhite satyekaæ phalaæ yathà ni«padyate, tathà phalÃntarÃïÃmapi vÃrayitumaÓakyatvÃdyugapatsarvaphalasiddhi÷- iti prÃpte-
brÆma÷- nahi jyoti«Âoyaæ nimittÅktya kÃmà vidhÅyante |
kÃmÃnÃmananu«ÂheyatvÃt |
kiæ tarhi- puru«asya svata eva prÃptÃnkÃmÃnuddiÓya tatsÃdhanatvenaiva jyoti«Âomo vidhÅyate |
yadyapi 'sarvebhya÷ kÃmebhya÷' iti svargapaÓvÃdiphalÃnÃmekenaiva ÓabdenoddiÓyamÃnatvÃtsÃhityaæ pratibhÃti, tathÃpi na tadasyi |
uddeÓyagatatvena sÃhityasyÃvivak«itatvÃt |
na ca Óabdata÷ sÃhityaniyamÃbhÃve 'pyekakarmaphalatvÃdarthata÷ sÃhityam- iti vÃcyam |
svargapaÓvÃdÅnÃæ parasparanirapek«ÃïÃmeva phalatvÃt |
tasmÃdekaikasya phalasya sÃdhanatvena karma codyate |
ata eva 'sarvebhya÷' iti nirdeÓopapatti÷ |
anyathà hi sÃhityaniyamÃnmilitamidamekameva phalaæ saæpannamiti sarvaÓabdo nopapadyate |
tasmÃdyadà yatphalaæ kÃmyam, tadà tatsiddhye jyoti«Âoma÷ prayoktavya÷ |
ekamapi sadv«ÂyÃdiphalaæ yadà yadà kÃmyate, tadà tadà kÃrÅrÅ«Âi÷ puna÷ puna÷ prayujyati |
kimu vaktavyam- phalabhede prayogabheda÷- iti |
tasmÃtpratiphalaæ pthakprayoga÷ || MJaiNyC_4,3.14-15 ||
dvÃdaÓe-dgakÃmyÃnÃmaihikÃmu«mikaphalavattvÃ-dghasÆtre 27-28)
adhikaraïe varïakÃntareïa te eva tatra sarve 'viÓe«Ãt // MJaiNyC_4,3.27 //
yogasiddhirvÃr'thasyotpattyasaæyogitvÃt // MJaiNyC_4,3.28 //
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.16-17
dvÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
citrayà paÓavo 'mu«minneva syurniyatà na và /
Ãdya÷ svargeïa tutyatvÃddehasyotpÃdakatvata÷ // MJaiNy_4,3.16 //
citrotpattau tu niyamo na Órato nÃpi kalpanam /
puæspravttyÃdinÃpete pratibandhe bhavetphalam // MJaiNy_4,3.17 //
------------------
kÃmyakarmÃïyevaæ ÓrÆyante - 'citrayà yajeta paÓukÃma÷' aindramekÃdaÓakapÃlaæ nivapetprajÃkÃma÷' iti |
tatra-yathà svargaphalasyÃ'mu«mikatvaæ niyatam, evaæ paÓvÃdiphalasyÃpi |
yadi svargaheturjyoti«Âomo dehÃntarasyotpÃdaka÷, tarhi citrÃdirapi tathÃstu iti cet |
maivam |
vai«amyÃt |
asmindehe svargasya bhoktupraÓakyatvÃdaÓrutÃpyanyadehospattirarthÃpattyà kalpyate |
'citrayà tvanyadeho 'vaÓyamutpÃdyate' iti niyamo na Óruta÷, nÃpi kiæcittasya kalpakamasti |
anenÃpi dehena paÓvÃdiphalasya bhoktuæ ÓakyatvÃt |
asmindehe pratigrahÃdid«ÂopÃyamantareïa paÓvÃdyalÃbhÃdvaidhacitrÃdiphalamÃmu«mikameva- iti cet |
na |
pratigrahÃde÷ pratibandhanivttÃvupayuktatvÃt |
tasmÃt- asati pratibandhe phalamaihikam, sati tvÃmu«mikam || MJaiNyC_4,3.16-17 //
(trayodaÓe sautrÃmaïyÃdÅnÃæ cayanÃdyaÇgatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 29-31)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.18-19
trayodaÓÃdhikaraïamÃracayati-
i«Âravà tu vÃjapeyena bhaspatisavaæ yajet /
kÃlaæ và bodhayedvÃkyamutÃÇmatvasya bodhakam // MJaiNy_4,3.18 //
ktvÃÓrutyà bhÃti kÃlo 'tra maivamaÇgatvabodhanam /
Órutermukhyaæ prakriyà ca tathà satyanughyate // MJaiNy_4,3.19 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'vÃjapeyene«Âvà bhaspatisavena yajeta' iti |
'Ãgniæ citvÃsautrÃmaïyà yajeta' iti |
tatra- 'i«ÂvÃ' iti ktvÃpratyayo vÃjapeyasya pÆrvakÃlÅnatÃæ brÆte |
tasmÃdvÃkyamidaæ bhaspatisavasya vÃjapeyottarakÃlÅnatÃæ bodhayati- iti prÃpte, -
brÆma÷- bhaspatisavastha vÃjapeyÃÇgatvabodhanameva ktvÃÓrutermukhyor'tha÷, |
'samÃnakartkayo÷ pÆrvakÃle' (3 | 4 | 21) iti (pÃïini) sÆtreïa kriyÃdvayasyaikakartkatÃyÃæ tadvidhÃnÃt |
yadyapi sÆtre 'pÆrvakÃle' ityuktam, tathÃpi tanna niyatam |
'mukhaæ vyÃdÃya Órvapiti' ityatra kÃlaikye 'pi prayogÃt |
vÃjapeyaprakaraïamapyaÇgatve 'nughyate |
anyathà tvaprakte bhaspatitame kÃlavidhÃnÃtprakaraïaæ bÃdhyeta |
aÇgatve karmÃntaratvena prasiddhabhaspatisabandhÃbhÃvÃttacchabdo 'nupapanna÷- iti cet |
na |
mÃsÃgnihotranyÃyena taddharmÃtideÓÃrthatvÃt |
tasmÃt- vÃkyamidamaÇgatvabodhakam |
'agniæcitvÃ' - ityatrÃpyevaæ yojanÅyam || MJaiNyC_4,3.18-19 ||
(caturdaÓe baimdhÃde÷ paurïamÃsyÃdyaÇgatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 32-35)
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.20-21
caturdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
saæsthÃpya paurïamÃsÅæ tÃmanu vaimdha Årita÷ /
dvayoraÇgamutaikasya dvayo÷ syÃtprakriyÃvaÓÃt // MJaiNy_4,3.20 //
utpattivÃkyata÷ pÆrïamÃsaæ saæyogabhÃsanÃt /
tasyaivÃÇgaæ na darÓasya prakriyà vÃkyabÃdhità // MJaiNy_4,3.21 //
------------------
darÓapÆrïamÃsaprakaraïe ÓrÆyate- 'saæsthÃpya paurïamÃsÅæ vaimdhamanunirvapati' iti |
tatra-iyaæ baimdho«Âi÷ prakaraïabalÃtprayÃjÃdivaddarÓapÆrïamÃsayorubhayorapyaÇgam- iti cet |
na |
vÃkyasya prabalatvÃt |
na ca- 'saæsthÃpya' iti paurïamÃsyÃ÷ samÃptyabhidhÃnÃttadaÇgatvamayuktam- iti vÃcyam |
darÓasÃdhÃraïÃÇgasamÃptyabhiprÃyeïa tadupapatte÷ |
tasmÃt- utpattivÃkyÃt, ekakartkatvavÃciktvÃpratyayÃcca pÆrïamÃsasyaivÃÇgam || MJaiNyC_4,3.20-21 ||
(pa¤cadaÓe - anuyÃjÃdÅnÃmÃgnimÃrutordhvakÃlatÃdhikaraïe sÆtram)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.22-23
pa¤cadaÓÃdhikaraïamÃracayati-
kimÃgnimÃrutÃdÆrdhvamanuyÃjaiÓrvarediti /
aÇgaæ kÃlo 'thavÃÇgaæ syÃdatipÃrÃrthyamanyathà // MJaiNy_4,3.22 //
purÃgnimÃrutasyÃsya j¤Ãtà somÃrthatà tathà /
anuyÃjÃÓrva paÓvarthÃ÷ saæyoga÷ kÃlasiddhaye // MJaiNy_4,3.23 //
------------------
jyoti«Âome ÓrÆyate -'ÃgnimÃrutÃdÆrdhvamanuyÃjaiÓcarati' iti |
ÃgnimÃrutaæ nÃma kiæcicchastram |
anuyÃjÃ÷ 'devaæ barhi÷'- ityÃdibhi÷ pÃÓukahautrakÃï¬apaÂhitairekÃdaÓabhirmantrai÷ sÃdhyà homÃ÷ |
tatra-'ÃgnimÃrutaÓastrasyÃnuyÃjà aÇgam' ityevamaÇgÃÇgibhÃvabodhanÃyÃyaæ saæyoga÷ |
yadi-anuyÃjÃnÃmayaæ kÃlopadeÓa÷ syÃt,tadÃnÅmÃgnimÃrutopanyÃsasya svÃrtho na kaÓcit- ityatyantapÃrÃrthya syÃt |
tasmÃt- bhaspatisavavat, vaimdhavacca, anuyÃjà aÇgam- iti prÃpte-
brÆma÷- itarastotraÓastravadÃgnimÃrutaÓastrasya somÃÇgatvaæ pÆrvamevÃvagatam |
agnÅ«omÅyaviktau savanÅyapaÓÃvatideÓata÷ prÃptÃnÃmekÃdaÓÃnÃmanuyÃjÃnÃmapi pradhÃïavatpaÓvaÇgatvamavagatam |
tata÷ parasparamaÇgÃÇgibhÃvÃsaæbhavÃtkÃlopadeÓÃrtho 'yaæ saæyoga÷ || MJaiNyC_4,3.22-23 ||
(«o¬aÓe - somÃdÅnÃæ darÓapÆrïamÃsottarakÃlatÃdyadhikaraïe sÆtram)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.24-25
«o¬aÓÃdhikaraïamÃracayati-
kiæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âavà somena yÃgaka÷ /
aÇgÃÇgibhÃva÷ kÃlo và hyapÃrÃrthyÃya cÃÇgatà // MJaiNy_4,3.24 //
darÓÃdilak«ite kÃle somayÃgo vidhÅyate /
svatantraphalavatvena na yuktÃÇgÃÇgità tayo÷ // MJaiNy_4,3.25 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âvà somana yajeta' iti |
tatra- ubhayorÃgnimÃrutÃnuyÃjavadanyÃdhÅnatvÃbhÃvÃddarÓapÆrïamÃsokte÷ pÃrÃrdhyaparihÃrÃya somasya darÓapÆrïamÃsÃÇgatvabodhako 'yaæ saæyoga÷ - iti cet |
maivam |
svatantraphalavata÷ somasyÃÇgatvÃsaæbhavÃt |
phalavatsaænidhÃvaphalaæ tadaÇgaæ bhavati, iti nyÃyÃt |
na ca- atra bhaspatisabanyÃyena somadharmakarmaphalaæ karmÃntaraæ vidhÅyate- iti Óakyaæ vaktum |
somaÓabdasya bhaspatisavaÓabdavaÓvÃmatvÃbhÃvena dharmÃtideÓakatvÃbhÃvÃt |
ktvÃpratyayastvasatyapyaÇgÃÇgibhÃve kartraikyamÃtreïopapadyate |
tasmÃddarÓapÆrïamÃsaÓabdasya pÃrÃrthyamabhyupetyÃpi tadi«Âyupalak«ita uttarakÃle somavidhirayam |
etadevÃbhipretya rathatvarÆpamasyÃ'mnÃyate- 'e«a vai devaratho yaddarÓapÆrïamÃsau |
yo darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âvà somena yajate rathaspa«Âa evÃvasÃne vare devÃnÃmavasyami' iti |
avasani niÓcite |
vare mÃrge |
'yathà rathena k«uïïe mÃrge gantu÷ kaïÂakapëaïÃdibÃdhÃrÃhityena sukhaæ bhavati, tathà prathamaæ darÓapÆrïamÃsÃvi«Âavata uttarakÃle tadi«Âivikti«u somÃÇgabhÆtadÅk«aïÅyaprÃyaïÅyÃdi«u dharmÃnu«ÂhÃnaæ sukaraæ bhavati' ityartha÷ |
tasmÃtkÃlÃrtha÷ saæyoga÷ || MJaiNyC_4,3.24-25 ||
(saptadaÓe jÃte«ÂinyÃyÃntargate vaiÓvÃnare«Âe÷ putragataphalakatvÃdhikaraïe sÆtre 38-39)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.26-27
saptadaÓÃdhikaraïamÃracayati-
paiÓvÃnare«Âyà pÆtatvaæ pitu÷ putrasya vÃgrima÷ /
kartureva phalaæ yuktaæ karttvaæ pitureva hi // MJaiNy_4,3.26 //
jÃte yasminni«ÂimetÃæ nirvapettasya pÆtata /
taccepsitaæ pitustena pità tatra pravartate // MJaiNy_4,3.27 //
------------------
kÃmyo«ÂikÃï¬e 'vaiÓvÃnaraæ dvÃdaÓakapÃlaæ niva«etputre jÃte' iti praktya ÓrÆyate- 'yasminjÃta etÃmi«Âiæ nirvapati pÆta eva tejakhyannÃda indriyÃvÅ paÓunÃnbhavati' iti |
tatra- pitu÷ prabuddhasya karttvam, na tu mugdhasya putrasya |
tato 'nu«ÂhÃnaphalayorvaiyadhikaraïyaparihÃrÃya pitureva pÆtatvÃdi phalam- iti cet |
maivam |
'yasmi¤jÃte nirvapati sa pÆta÷' iti vÃkyena phalasya putrasaæbandhÃvagamÃt |
na ca- atra ni«phalasya piturapravtti÷- iti vÃcyam |
putrani«ÂhapÆtatvÃderÅpsitatvena svaphalabuddhyÃpravttisaæbhavÃt |
tasmÃt- putrasya pÆtatvÃdikam || MJaiNyC_4,3.26-27 ||
(a«ÂÃdaÓe jÃte«ÂinyÃyÃntargate vaiÓvÃnare«ÂerjÃtakarmottarakÃlatÃ-
dhikaraïe varïakÃntareïoktameva sÆtram-)
aÇgÃnÃæ tÆpaghÃtasaæyogo nimittÃrthÃ÷ // MJaiNyC_4,3.31 //
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.28-29
a«ÂÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
janmÃnantarameve«ÂirjÃtakarmaïi và kte /
nimittÃnantaraæ kÃrya naimittikamato 'grima÷ // MJaiNy_4,3.28 //
jÃtakarmaïi nirvtte stanaprÃÓanadarÓanÃt /
prÃgeve«Âau kumÃrasya vipatterÆrdhvamastu sà // MJaiNy_4,3.29 //
------------------
putrajanmano vaiÓvÃnare«ÂinimittitvÃt, naimittikasya kÃlavilambÃyogÃt, janmÃnantaramevo«Âi÷- iti cet |
maivam |
stanaprÃÓanaæ tÃvajjÃtakarmÃnantaraæ vihitam |
yadi jÃtakarmaïa÷ prÃgeva vaiÓvÃnare«Âirnirupyeta, tadà stanaprÃÓanasyÃtyantavilambÃtputro vipadyeta |
tathà sati pÆtatvÃdikami«Âiphalaæ kasya syÃt |
tasmÃt- na janmÃnantaram, kiætu jÃtakarmaïa Ærdhva stre«Âhi÷ || MJaiNyC_4,3.28-29 ||
(ekonaviæÓe-jÃte«ÂinyÃyÃntargate vaiÓvÃnare«ÂerÃÓaucÃpagamo-
ttarakÃlÃtÃdhikaraïe varïakÃntareïoktameva sÆtram- )
aÇgÃnÃæ tÆpaghÃtasaæyogo nimittÃrtha÷ // MJaiNyC_4,3.39 //
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.30
ekonaviæÓÃdhikaraïamÃracayati-
jÃtakarmÃnantaraæ syÃdÃÓauce 'pagate 'thavà /
nimittasanidherÃdya÷ kartÓuddhyarthamuttara÷ // MJaiNy_4,3.30 //
------------------
yadyapi jÃtakarmÃnantarameva tadanu«ÂhÃne nimittabhÆtaæ janma saænihitaæ bhavati, tathÃpyaÓudhinà pitrÃnu«ÂhoyamÃnamaÇgavikalaæ bhavet |
jÃtakarmaïi tu vipattiparihÃrÃya tÃtkÃlikÅ Óuddhi÷ÓÃstreïaiva darÓità |
tato mukhyasaænidheravaÓyaæ vÃdhikatvÃcchuddhilak«aïÃÇgavaikalyaæ vÃrayitumÃÓaucÃdÆrdhvami«Âiæ kuryÃt || MJaiNyC_4,3.30 ||
(viæÓe sautrÃmaïyÃdyaÇnÃnÃæ svakÃlakartavyatÃdhikaraïe sÆtre 40-41)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,3.31-32
viæÓÃdhikaraïamÃracayati-
agniæ citvà yajetsautrÃmaïyetyaÇge«ÂirÅdÓÅ /
aÇgikÃle svakÃle và syÃdÃdyo 'nyÃÇgavanmata÷ // MJaiNy_4,3.31 //
nirvtte cayanÃdau tu karmÃntaravidhÃnata÷ /
svakÃle codakaprÃpte tadanu«ÂhÃnamÃsthitam // MJaiNy_4,3.32 //
------------------
'agniæ citvà sautrÃmaïyà yajeta' 'vÃjapeyene«Âvà bhaspatisavena yajeta' ityatra sautrÃmaïÅbhaspatisavayÃreÇgatvaæ pÆrvamuktam |
taccÃÇgamaÇgikÃle 'Çginà saha prayoktavyam |
itare«ÃmaÇgÃnÃæ tathà prayujyamÃnatvÃt- iti cet |
maivam |
ktvÃpratyayena pÆrvakÃlavÃcinà sÃÇge cayanÃdau nirvtte sati paÓcÃtkarmÃntaratvena sautrÃmaïyÃdervihitatvÃt |
yadi-aÇginà sahaikaprayoga÷ syÃt, tadà ktvÃpratyayaprÃpita÷ pÆrvottarakÃlavibhÃgo bÃdhyeta |
na hi- aÇginà saha prayoktavyÃnÃmukhÃsaæbharaïÃdÅnÃæ cayane nirvtte paÓcÃdvidhÃnaæ Órutam - tata÷ pthagprayoge 'vaÓyabhÃvini sati svasvacodakaprapite tadanu«ÂhÃnaæ yuktam |
sautrÃmaïyà i«ÂipraktikatvÃtparvakÃlaÓcedakaprÃpta÷ |
cayanena sahaikaprayoge tu parvaïyukhÃsaæbharaïÃdividhÃnÃdanyasmindana sautrÃmaïÅ vrasajyeta |
tathà bhaspatisavasya jyoti«ÂomaviktitvÃt, vasantakÃlaÓcodakaprÃpta÷ |
vÃjapeyena saha prayogaikye Óaradi vÃjapeyasya vihitatvÃdbhaspatisavo 'pi Óaradi prasajyeta |
tasmÃt- atidi«Âe parvaïi vasante ca tadanu«ÂhÃnam |
nanu sarvatrÃÇgÃpÆrvai÷ pradhÃnÃpÆrva janayitavyam, iha tu pÆrvakÃlÅnena sÃÇgapradhÃnÃnu«ÂhÃnena phalÃpÆrvasya ni«pannatvÃduttarakÃlÅnapraÇgaæ nirarthakam- iti cet |
na |
tasyaivÃpÆrvasyÃnenÃÇgena prÃbalyadaÓÃyÃ÷ kalpanÅyatvÃt |
tasmÃt- nÃÇgina÷ kÃle 'nu«ÂhÃnam, kiætu svakÃle- iti sthitam || MJaiNyC_4,3.31-32 ||
iti ÓrÅmÃdhavÅye jaiminÅyanyÃyamÃlÃvistare caturthÃdhyÃyasya ttÅya÷ pÃda÷
_________________________________________________________________________
atha caturthÃdhyÃyasya caturtha pÃda÷ /
(prathame rÃjasÆyejyÃnÃæ devanÃdyaÇgakatvÃdhikaraïe sÆtre 1-2)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.1-2
caturthapÃde prathamÃdhikaraïamÃracayati-
rÃjasÆye 'numatyÃdi devanÃdi ca te ubhe /
mukhye utaikamukhyatvaæ syÃdÃdya÷ prakriyaikyata÷ // MJaiNy_4,4.1 //
yÃgÃnÃæ rÃjasÆyatvÃdaÇgitvaæ phalavattvata÷ /
devanÃdyaphalaæ yattadaÇgaæ phalavato yaje÷ // MJaiNy_4,4.2 //
------------------
rÃjasÆyaprakaraïe yÃgarÆpà anumatyÃdayo bahava÷ ÓrutÃ÷- 'anumatyai puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ nirvapati' 'naitamekakapÃlam' 'Ãdityaæ caru nirvapati' 'ÃgnÃvai«ïavamekÃdaÓakapÃlam' ityÃdaya÷ |
yathaità i«Âaya÷, tathà paÓavo 'pi ÓrutÃ÷- 'ÃdityÃæ malhÃæ garbhiïÅmÃlabhate, ' 'mÃrutÅæ pÓrim' 'pra«ÂhauhÅmaÓvibhyÃm' ityÃdi |
malhà maïilà galastanayuktetyartha÷ |
tasyà aditirdevatà |
pÓriralpatanu÷ |
tasyà maruto devatà |
yÃvatà vayasà var«atrayarÆpeïa p«Âhe bhÃraæ vo¬huæ Óaktirbhavati, tÃvadvayaskà pra«ÂhauhÅ |
tasyà ÃÓvinau devatà |
evamabhi«ecanÅyadaÓapeyÃdaya÷ somayÃgÃ÷ ÓrutÃ÷ |
tathà 'valmÅkavapÃyÃæ homa÷' ityÃdayo darvihomÃ÷ |
yathaita i«ÂipaÓusomadarvihomÃÓcaturvidhà yÃgarÆpÃ÷, evamayÃgarÆpà api dyÆtÃdaya÷ ÓrutÃ÷- 'pra«ÂhauhÅæ dÅvyati' 'ak«airdÅvyati' 'rÃjanyaæ jinÃti' 'Óauna÷ Óepamà khyÃpayati' ityÃdaya÷ |
tatra yÃgà yathà mukhyÃ÷, tathà devanÃdÅnÃmapi mukhyatvaæ yuktam |
prakaraïapÃÂhasyobhayatra samÃnatvÃt- iti prÃpte, brÆma÷- 'rÃjà svÃrÃjyakÃmo rÃjasÆyena yajeta' ityatrÃ'khyÃtavÃcyÃyÃæ bhÃvanÃyÃæ dhÃtuvÃcyo yÃga÷ karaïam |
rÃjasÆyaÓabdaÓcÃprasiddhÃrthatvÃdyÃgasÃmÃnÃdhikaraïyena tannÃmadheyaæ bhavati |
tathà sati 'rÃjasÆyena yÃgena svÃrÃjyaæ bhÃvayet' iti vÃkyÃrthaparyavasÃnÃdanumatyÃdÅnÃæ yÃgÃnÃmeva phalavattvÃdaÇgitvam, tatsaænidhau ÓrÆyamÃïamaphalaæ devanÃdikaæ yÃgÃÇgam || MJaiNyC_4,4.1-2 ||
(dvitÅye devanasya ktsnarÃjasÆyÃÇgatÃdhikaraïe sÆtre 3-4)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.3
dvitÅyÃdhikaraïamÃracayati-
ekasyaivÃbhi«ecyasya tadaÇgaæ nikhilasya và /
rÃjasÆyasyÃpakar«ÃdÃdya÷ prakriyayottara÷ // MJaiNy_4,4.3 //
------------------
yadetat-devanÃdikamaÇgam- ityuktam, tadetabhi«ecanÅyasya somayÃgasyaikasyaivÃÇgam |
kuta÷ |
apakar«Ãt |
yadyapi- abhi«ecanÅyavidherÆrdhve tatsaænidhau devanÃdaya÷ samÃmnÃtÃ÷, tathÃpi- abhi«ecanÅyamadhve te 'pak«yante |
'mÃhendrasya stotraæ pratyabhi«icyate' iti vÃkyena rÃj¤o yajamÃnasyÃbhi«eko mÃdhyaædinasavane stotrakÃle 'pak«yate |
tasminnapak«Âe sati tata÷ pÆrvamÃmnÃtÃnÃæ devanÃdÅnÃmarthasiddho 'pakar«a÷ |
tato mÃhendrastotrÃdivadabhi«ecanÅyaprayogÃnta÷ pÃtitvÃddevanÃdikamabhi«ecanÅya svaivÃÇgam- iti prÃpte,-
brÆma÷- kiæ tadaÇgatve saænidhi÷ pramÃïam, kiævà prayogaparikalpitamavÃntara prakaraïam |
ubhayathÃpi pratyak«asya mahÃprakaraïasya prabalatvÃddevanÃdikaæ rÃjasÆyasyÃÇgam |
rÃjasÆyaÓabdaÓcÃnumatyÃdÅnsarvÃnyÃgÃnabhidhatte |
tasmÃtsarve«ÃmetadaÇgam |
anu«ÂhÃnaæ tu rÃjasÆyamadhye kvacidapek«itamiti vacanabalÃdabhi«ecanÅyagatamÃhendrastotrakÃle tadanu«ÂhÅyate || MJaiNyC_4,4.3 ||
(ttÅye saumyÃdÅnÃmupasatkÃlakatvÃdhikaraïe sÆtre 5-6)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.4-5
ttÅyÃdhikaraïamÃracayati-
kiæ purastÃdupasadÃæ saumyena pracarediti /
aÇgÃÇgibhÃva÷ kÃlo và vÃkyÃdÃdya÷ pratÅyate // MJaiNy_4,4.4 //
purastÃditi kÃlo 'tra bhÃti kÃlavidhistata÷ /
nÃÇgaæ kasyÃpi saumyÃdi pradhÃnamitare«Âivat // MJaiNy_4,4.5 //
------------------
rÃjasÆye saæscchabdavÃcyÃnyÃgneyëÂÃkapÃlÃdÅni |
te«va«ÂamanavamadaÓamÃni saumya- tvëÂra-vai«ïavÃni |
tadvi«ayamidaæ vÃkyamÃmnÃyate- 'purastÃdupasadÃæ saumyena pracaranti, antarà tvëÂreïa, upari«ÂÃdvai«ïavena' iti |
yo 'yaæ rÃjasÆye somayÃga÷, tasminnatidi«ÂÃnÃmupasadÃmÃdimadhyÃvasÃne«u saumyÃdÅnÃæ trayÃïÃmanu«ÂhÃnamanena vÃkyena codyate |
tato vÃkyÃtsaumyÃdÅnyupasadÃmaÇgÃni- iti prÃpte, brÆma÷- 'upasadÃm' iti «a«ÂhyÃ÷ kÃlavÃcinà 'purastÃt' iti ÓabdenÃnvayÃt |
saumyÃdÅnÃæ kÃlaviÓe«asaæbandhaparamidaæ vÃkyam, na tvaÇgÃÇgibhÃvaparam |
tato na kasyÃpyaÇgaæ saumyÃdikam, kiætu- anumatyÃdivatpradhÃnam || MJaiNyC_4,4.4-5 ||
(caturthe- ÃmanahomÃnÃæ sÃægrahaïyaÇgatÃdhikaraïe sÆtram-)
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.6
caturthÃdhikaraïamÃracayati-
mukhyatÃ'manahomasya sÃægrahaïyaÇgatÃthavà /
mukhyatvamaviruddhatvÃtphalÃya syÃttadaÇgatà // MJaiNy_4,4.6 //
------------------
kÃmye«ÂikÃï¬e ÓrÆyate- 'vaiÓvadevÅæ sÃægrahaïÅæ nirvapedprÃmakÃya÷ ' iti |
tatra- ÃmanahomÃ÷ ÓrutÃ÷- 'Ãmanasya- Ãmanasya devÃ÷- iti tistra ÃhutÅjuhoti' iti |
ta eta ÃmanahomÃ÷ sÃægrahaïye«Âyà saha samapradhÃnabhÆtÃ÷ |
na hi te«Ãæ mukhyatve kaÓcidvirodho 'sti |
d«Âaæ hyÃgneyÃdi«vanumatyÃdi«u ca bahÆnÃæ mukhyatvam- iti cet |
maivam |
'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃma÷' iti vÃkyena 'svÃrÃjyakÃmo rÃjasÆyena' iti vÃkyena ca yathà bahÆnÃæ phalasaæbandhÃvagama÷, tathÃ'manahomÃnÃm |
phalasaæbandhÃbhÃve sati prÃdhÃnyÃyogÃt |
'sÃægrahaïÅæ nirvapedgrÃmakÃma÷' iti vÃkyaæ tu sÃægrahaïyÃ÷ saænidhÃvÃmnÃtà aphalà ÃmanahomÃstadaÇgam || MJaiNyC_4,4.6 ||
(pa¤came dadhigrahasya nityatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 8-11)
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.7-8
pa¤camÃdhikaraïamÃracayati-
nityanaimittikatve và nityataiva dadhigrahe /
devÃntarÃyÃjjyai«ÂhyÃcca syÃdasyobhayarÆpatà // MJaiNy_4,4.7 //
nimittatvadyotino 'tra yadiÓabdÃdayo na hi /
ato 'sya na nimisatvaæ kevalà nityatocità // MJaiNy_4,4.8 //
------------------
jyoti«Âome ÓrÆyate- 'yÃæ vai kÃæcidadhvaryuyajamÃnaÓca devatÃmantarÅta÷, tasyà ÃvÓcyete |
yatprÃjÃpatyaæ dadhigrahaæ ghïÃti, ÓamayatyevainÃm' iti so 'yaæ dadhigraho nityo naimittikaÓcetyubhayÃtmaka÷ |
kuta÷ |
ÃkÃradvayasÃdhakasadbhÃvÃt |
devatÃntarÃyeïa taddevatÃk«obhanupanyasya graheïa ÓamanÃbhidhÃnÃt |
antarÃyo nimittam, graho naimittika iti pratibhÃti |
tathà jye«ÂhatvamÃmnÃtam- 'jye«Âho và e«a grahÃïÃm' iti |
jye«Âhatvaæ nÃma paÓastatvam |
tacca nityatve satyupapadyate |
naimittikasya pÃk«ikatvÃdapraÓastatvam |
tasmÃt- hetudvayabalÃdubhayÃtmaka÷- iti cet |
maivam |
devatÃntarÃyasya nimittatvÃbhÃvÃt |
nimittatve yadiÓabda upabadhyeta, saptamÅ và ÓrÆyate |
yacchabdo vÃntarÃyakartroradhvaryuyajamÃnayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyena prayujyeta |
'yadi rathaætarasÃmà soma÷ syÃdaindravÃyavÃgrÃngarahÃnghïÅyÃt' 'bhinne juhoti, yo vai saævatsaramukhyamabhtvÃgniæ cinute' ityÃdi«u saæpratipannanimitte«u taddarÓanÃt |
tasmÃt- kevalanityatvameva dadhigrahasyocitam |
devatÃstrobhatatsamÃdhÃnopanyÃso vidheyadadhigrahastutayer'thavÃda÷ || MJaiNyC_4,4.7-8 ||
(«a«Âhe vaiÓvÃnarasya naimittikatvÃdhikaraïe sÆtre 12-13)
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.9
«a«ÂhÃdhikaraïamÃracayati-
nityo naumittiko và syÃdyÃgo vaiÓvÃnaraÓcitau /
nitya÷ pureva yacchabdÃdavirodhÃcca paÓcima÷ // MJaiNy_4,4.9 //
------------------
agnicayane ÓrÆyate-'yo vai saævatsaramukhyamabhtvÃgniæ cinute |
yathà sÃminarbho vipadyate, tÃdgeva tadÃrtimÃrchet |
vaiÓvÃnaraæ dvÃdaÓakapÃlaæ purastÃnnirvapet' iti |
ukhà piÂhara÷ |
tÃmukhÃm 'ya¤jÃna÷ prathamaæ mana÷' ityÃdiprapÃÂhakÃmnÃtairmantrai÷ saæpÃdya, tasyÃmukhÃyÃmagniæ nidhÃya, «a¬udyÃme dvÃdaÓodyÃme và Óikye tÃmukhÃmavasthÃpya, tacchikyaæ svakaïÂhe baddhvÃ, tamukhyamagniæ saævatsaraæ bhtvà paÓcÃdi«ÂakÃbhiragniÓcetavya÷ |
abharaïe tvapÆrïagarbhapÃtavadvinÃÓa÷ syÃt |
tato vaiÓvÃnare«Âiæ cayanÃtprÃgeva kuryÃt, ityartha÷ |
atrÃpyantarÃyavÃkyavadabharaïavÃkyasyÃrthavÃdatvÃnnityà vaiÓvÃnare«Âi÷- iti cet |
maivam |
'ya÷ pumÃnabhtvÃgniæ cinute, sa nivapet' iti kartsamÃnÃdhiktayacchabdabalÃdabharaïe«Âayornimittanaimittika bhÃvÃbabhÃsÃt |
kiæca dadhigrahasya nitvasya pÃk«ikatvarÆpaæ naimittikatvaæ viruddham |
iha tu nityatve pramÃïabhÃvÃdekameva naimittikatvamitvavirodha÷ || MJaiNyC_4,4.9 ||
(saptame «a«ÂhÃciternaimittikatvÃdhikaraïe sÆtrÃïi 14-18)
#<«aÂciti÷ pÆrvavattvÃt / Jaim_4,4.14 />#
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.10
saptamÃdhikaraïamÃracayati-
nityà «a«ÂhÅ citirno và pa¤cÃpek«atvato 'gnima÷ /
apavktÃvaprati«ÂhÃnimittÅktito 'ntima÷ // MJaiNy_4,4.10 //
------------------
agnau ÓrÆyate- 'saævatsaro và enaæ prati«ÂhÃyai nudate, yo agniæ citvà na pratiti«Âhati, pa¤ca pÆrvÃÓcitayo bhavanti, atha «a«ÂhÅæ citiæ cinute' iti |
lÃÇgalena k«Âe vyÃmamÃtre bhÆpradeÓe nÃnÃvidhÃbhiri«ÂikÃbhi÷ pak«yÃkÃreïa sthÃnaæ ni«pÃdyate, seyaæ citi÷ |
tÃdÓya÷ pa¤ca citaya÷ pÆrvÃ÷ kriyante |
tata÷ «a«ÂhÅ citi÷ |
tatra '«aïïÃæ pÆraïÅ «a«ÂhÅ' iti vyutpattau pÆrvÃ÷ pa¤ca citÆrapek«atre |
anyathà «aÂsaækhyÃpÆrakatvÃsaæbhavÃt |
tasmÃt- ekaprayoganiyamÃditaracitivannityÃ- iti cet |
maivam |
'agniæ citvÃ' iti pÆrvÃbhireva pa¤camiÓcityasyÃgnicayanasya samÃptau stratyÃæ paÓcÃt- 'yo 'tra na pratiti«Âhati, asau «a«ÂhÅæ cinute' iti kartsamÃnÃdhiktena yacchabdenÃprati«ÂhÃæ nimittÅkttya vidhÃnÃt«a«ÂhÅ naimittikÅ |
tata÷- pa¤cacitiko nityo 'gni÷, naimittikastvekacitika÷, iti prayogaikyam |
pÆraïapratyayastvabhidhÃnÃpek«ayopapadyate |
'pÆrvÃ÷ pa¤ca citayo 'bhihitÃ÷ |
athÃbhidhÃsyamÃnÃæ «a«ÂhÅæ citiæ cinute, iti vacanavyakti÷ || MJaiNyC_4,4.10 ||
(a«Âame piï¬apityaj¤asyÃnaÇgatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 19-21)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.11
a«ÂamÃdhikaraïamÃracayati-
kratvaÇgaæ syÃnna và piï¬apityaj¤a÷ kratau hi sa÷ /
amëÃsyoktito maivaæ tatkÃlokte÷ pumarthatà // MJaiNy_4,4.11 //
------------------
idamÃmnÃyate- 'amÃvÃsyÃyÃmaparÃhïe piï¬apityaccena caranti' iti |
tatra-amÃvÃsyÃÓabdavÃcye karmaïi vidhÅyamÃnatvÃdayaæ piï¬apityaj¤a÷ kratvaÇgam- iti cet |
maivam |
amÃvÃsyÃÓabdasya kÃlavÃcitvÃt |
karmaïi tvayaæ Óabdo lÃk«aïika÷ |
na ca - vÃkyena ktatvaÇgatvÃbhÃve 'pi prakaraïena tadbhevat- iti vÃcyam |
tasyÃnÃrabhyÃdhÅtatvÃt |
tasmÃt- ayaæ puru«Ãrtha÷ || MJaiNyC_4,4.11 ||
(navame raÓanÃyà yÆpÃÇgatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 22-24)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.12
navamÃdhikaraïamÃracayati-
rajjurhitÅyà paÓvarthà yÆpÃrthà vÃnvayÃtpaÓau /
paÓvarthà trivtrà yÆpaæ parivÅyeti yÆpagà // MJaiNy_4,4.12 //
------------------
jyoti«Âome ÓrÆyate- 'ÃÓvinaæ grahaæ ghÅtvà trivtà yÆpaæ parivÅyÃ'gneyaæ sabanayiæ paÓumupÃkaroti' iti |
tatra- savanÅyapaÓoragnÅ«omÅyaviktitvÃccodakaprÃptaæ yÆpaparivyÃïaæ kÃlopalak«aïÃrthamanÆdya parivyÃïottarakÃle trivdraÓanopalak«itapaÓorupÃkaraïaæ vidhÅyate |
tato 'tra raÓanÃyÃ÷ paÓvanvayÃtpaÓubandhanena paÓoritastato 'pakramaïanivÃraïarÆpad«ÂÃrtha lÃbhÃcca paÓvarthà raÓanÃ- iti cet |
maivam |
'trivtÃ' iti ttÅyayà 'yÆpam' iti dvitÅyayà ca Óe«aÓe«ibhÃvÃvanamÃt, avyavahitÃnvayalÃbhÃcca raÓanà yÆpÃrthà |
kÃlastu 'ÃÓvinaæ grahaæ ghÅtvà ' ityanenaivopalak«ita÷ |
paÓvanapakramaïavadyÆpadÃr¬yamapi d«Âameva prayojanam |
na ca- parivyÃïena dor¬hya codakÃdeva siddham - iti vÃcyam |
tasminsiddhisati puvarvidhÃnÃdeva dvitÅyayà raÓanayà parivyÃïÃntarÃÇgÅkÃrÃt |
tasmÃt - iyaæ dvitÅyà raÓanà yÆpÃrthà || MJaiNyC_4,4.12 ||
( daÓame svaro÷ paÓvaÇgatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 25-28)
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.13
daÓamÃdhikaraïamÃracayati-
svaruryÆpe paÓau vÃÇgaæ yÆpasyetyuktito 'grima÷ /
svaruïà paÓuma¤jyÃdityukte÷ paÓvaÇgatà sphuÂà // MJaiNy_4,4.13 //
------------------
agnÅ«omÅyapaÓau ÓrÆyate - 'yÆpasya svaruæ karoti' 'svaruïà paÓumanakti' iti |
tatra - svaroryÆpasaæbandhabhidhÃnÃdyÆpÃÇgatvam - iti cet |
maivam |
'svaruïà paÓum' iti ttÅyayà dvitÅyayà cÃÇgÃÇgibhÃvÃvagatau saævandhasÃmÃnyavÃcinyÃ÷ «a«Âhyà yÆpÅyacchedanajanyatvÃbhiprÃyeïÃpi netuæ ÓakyatvÃt |
tasmÃt- svaru÷ paÓvaÇgam || MJaiNyC_4,4.13 ||
(ekÃdaÓe - ÃghÃrÃdÅnÃmaÇgatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 29-38)
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.14
ekÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
ÃghÃrÃdeÓca mukhyatvaæ na vÃ'gneyÃdivattu tat /
«aïmukhyà nÃmata÷ siddhÃ÷Óe«Ã anye 'Çgasaæstute÷ // MJaiNy_4,4.14 //
------------------
darÓapÆrïa mÃsayorÃghÃrÃjyabhÃgaprayÃjÃnuyÃjÃdaya÷ kÃlasaæyogamantareïÃ'mnÃtÃ÷ |
ÃgneyÃdaya÷ «a¬yÃgÃ÷ kÃlasaæyogena coditÃ÷ |
tatra - ÃgneyÃdÅnÃæ yathà prÃdhÃnyamaÇgÅktam, tathaivÃ'ghÃrÃdÅnÃmapyaÇgÅkartavyam |
yathà rÃjasÆye parasparavilak«aïÃnÃmi«ÂipaÓusomÃnÃæ bahÆnÃæ samaprÃdhÃnyam, tadvat |
ekaprakaraïapÃÂhaÓcobhayatrÃpi samÃna÷ |
tasmÃt - ÃghÃrÃdÅnÃmÃgneyÃdÅnÃæ ca samapradhÃnyam - iti prÃpte -
brÆma÷- 'rÃjà svÃrÃjyakÃmo rÃjasÆyena yajeta' ityatra rÃjasÆyaÓabdo rÃjasaæbandhÃtpravartamÃno rÃjakartkÃïÃmekaprakaraïa paÂhitÃnÃæ sarve«Ãæ yÃgÃnÃæ nÃmadheyaæ bhavati |
darÓapÆrïamÃsaÓabdau tu kÃlavÃcinau santau kÃlasaæyogena vihitÃnÃmevÃ'gneyÃdÅnÃæ «aïïÃæ yÃgÃnÃæ nÃmadheyatÃæ pratipadyete |
tata÷ 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta' iti vÃkyena tannÃmadheyavaÓÃdÃgneyÃdaya÷ «a¬eva yÃgÃ÷ phalasaæbandhitvena pratÅyamÃnà mukhyÃ÷ |
anye tvÃjyabhÃgÃghÃrÃdayastannÃmarahità ni«phalà ÃgneyÃdÅnÃæ Óe«Ã÷ |
evaæ satyaÇgatvena stutirupapadyate |
'cak«u«Å và ete yaj¤asya, yadÃjyabhÃgau' ityÃjyabhÃgau yaj¤aÓarÅrasyÃÇgino 'Çgatvena stÆyete |
'yatprayÃjÃnuyÃjà ijyante varma và etaÓcaj¤Ãya kriyate' iti yaj¤aÓarÅropakÃrakavarmatvena prayÃjÃnuyÃjÃ÷ stÆyante |
evamÃghÃrÃdi«ÆdÃhÃryam |
etacca sati sÃdÓye saæbhavati |
tasmÃt - ÃdhÃrÃdÅnÃæ nÃsti mukhyatvam || MJaiNyC_4,4.14 ||
(dvÃdaÓe jyeti«Âome dÅk«aïÅyÃdÅnÃmaÇgatÃdhikaraïe sÆtrÃïi 39-41)
##
##
##
____________________________________________________
START MJaiNy 4,4.15
dvÃdaÓÃdhikaraïamÃracayati-
mukhyà na và dÅk«aïÅyà mukhyà syÃtsomasÃmyata÷ /
jyorti«i yasya stomÃ÷ syuriti somaikamukhyatà // MJaiNy_4,4.15 //
------------------
'jyoti«Âomena svargakÃmo yajeta' ityasya prakaraïe- aindravÃyavagrahÃdaya÷ somayÃgÃ÷, dÅk«aïÅyÃdÅ«Âaya÷, agnÅ«oyÃdi paÓava÷, agnÅ«oyÃdipaÓava÷, ÃmnÃtÃ÷ |
tatra - ÃgneyÃdipak«apÃtidarÓapÆrïamÃsanÃmavajjyoti«ÂomanÃmna÷ somapak«apÃte hetvabhÃvena rÃjasÆyanÃmavatpraktasarvayÃgasÃdhÃraïatvÃt, somasamÃnÃnÃæ dÅk«aïÅyÃdÅnÃmapyasti mukhyatvam- iti cet |
maivam |
somayÃgapak«apÃte hetusadbhÃvÃt |
'jyortÅ«i stomà yasya yaj¤asya so 'yaæ jyoti«Âoma÷' iti hi tadvyutpatti÷ |
ata eva brÃhmaïam - 'trivt, pa¤cadaÓa÷, saptadaÓa÷, ekaviæÓa÷, etÃni vÃya tÃni jyotiæ«i ya etasya stomÃ÷' iti |
stomÃnÃæ jyoti«Âvaæ yaj¤aprakÃÓakatvam |
na ce«Âaya÷ paÓavo và trivdÃdistomayuktÃ÷ pratibhÃsante |
tasmÃt - jyoti«ÂomanÃmnà somayÃgÃnÃmeva phalasaæbandhÃvagamÃdaphalà i«ÂipaÓavo na mukhyà iti somayÃgÃnÃmeva prÃdhÃnyam || MJaiNyC_4,4.15 ||
iti ÓrÅmÃdhavÅye jaiminÅyanyÃyamÃlÃvistare caturthÃdhyÃyasya caturthapÃda÷
caturtho 'dhyÃyaÓca samÃpta÷ //