Kumarila Bhatta: Mimamsaslokavarttika with Sucaritamisra's Kasika parts 5,4 - 5,6.29ab and 5,7.30 - 5,9 (Msv 5,6.29cd - Msv 5,7.29cd missing!) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ REFERENCE SYSTEM: Msv_5, = Mãmàüsà÷lokavàrttika, Autpattikasåtra Msv_5,4. = Anumàna Msv_5,5. = øabda Msv_5,6. = Upamàna (incomplete!) Msv_5,7. = Arthàpatti (incomplete!) Msv_5,8. = Abhàva Msv_5,9. = Citrakùepa (?) = unclear mãmàüsà÷lokavàrttikaü sucaritami÷rapraõãtayà kà÷ikàkhyayà ñãkayà sametam / (tçtãyo bhàga') pratyakùàvyabhicàritvàdevaülakùaõakaü ca yat / prasidadhdamanumànàdi na parãkùyaü tadapyata' // Msv_5,4.1 // atra bhàùyakàreõa vij¤ànavàdànte"ato na vyabhicarati pratyakùam"iti pratyakùàvyabhicàritvamupasaühçtya 'anumànaü j¤àtasambandhasye' tyàdinànumànalakùaõaü praõãtam / tasya tàtparya dar÷ayati-pratyakùeti / ayamartha' / vçttikàragranthe hi 'tena vyabhicarati pratyakùam / tatpårvavakatvàccànumànàdyapi' iti pratyakùavyabhicàrapårvakamanumànàdãnàmapi vyabhicàràta parãkùyatvamuktam / tatra pratyakùàvyabhicàritve pratipàdite vyabhicàrikaraõaprabhavatvena tàvad vyabhicàra÷aïkà prayuktà / yadi paraü svaråpà÷rayo vyabhicàra' sambhavati / so 'pi vakùyamàõalakùaõakeùu nà÷aïkanãya eva / na hi pratibuddhadç÷a' pratibandhakasaüvidviditavyabhicàra' / sakalavyavahàrocchedaprasaïgàt / evamitareùvapi yathàsvamavasare vakùyàma' / tasmàdanumànàdyapi lokaprasiddhaü na parãkùitavyamiti|| iyaü ca sarvavakùyamàõapramàõalakùaõabhàùyatàtparyavyàkhyà sàdhàraõã vàrtikakàreõa kçtà / sarvavakùyamàõapramàõaprapa¤casya hãdameva sàdhàraõaü sthànam / anena ca ÷lokena samarthitàrambhàvasara' prapa¤co vi÷eùato vyàkhyàsyata iti / tadetaduktaü bhavati / nàtra naiyàyikàdivadalokikaü pramàõànàü svaråpamupadar÷ayituü lakùaõàni praõãtàni / lokaprasiddhapramà(õà) vyabhicàritvànmãmàüsakànàm / kintu ÷aïkitavyabhicàràpàditaparãkùàpratyàkhyàvanàrthaü lokaprasiddhameva svaråpamupadar÷yate / ato napramàõalakùaõe saïgati' pratyakùàdilakùaõasyà÷aïkitavyeti ||1 || idànãü lakùaõabhàùyavyàkhyànàvasare pràthamyàdanumànalakùaõamanusandhàsyati / tatra ca 'j¤àtasambandhasye'tyucyate / tatra na vidma' ko j¤àtasambandhasamàsàrtha iti / na tàvata puruùa' sambandhã samudàyo và / anupàdànàt / na hyanupàttànyapadàrthako bahuvrãhirbhavati / nanu buddhisambandhopasthàpita' puruùa' samudàyidvayàkùipta' samudàyo và vi÷eùyate / buddhirhi sva÷abdàdavagatà tadvantamantareõàtmànamalabhamànopasthàpayati svà÷rayamiti nànupàdànadoùa' / naitadevam / gamyamànasyàvi÷eùàt / na khalu dhåma÷abdàrthàvinàbhàvàdavagato 'gnirjvalatãti vi÷eùyate / vakùyati ca- gamyamànasya càrthasya naiva dçùñaü vi÷eùaõam / iti / syànmatam / satyam / anupàttaü na vi÷eùyate / upàtta eva tviha sambandhã / tathàhi ayamatra padànvaya' / anumànamekade÷adar÷anàdekade÷àntare buddhiriti / ata' kasyaigade÷asyetyàkàïkùàyàü sa evaikade÷o j¤àtasambandhasyeti vi÷eùyate / nanu dar÷anopasarjanatvàdekade÷o na vi÷eùaõamarhati / na hyupasarjanaü padaü padàntareõa sambadhyate / na hi bhavati puruùaü pratyupasarjanãbhutasya ràj¤a' çddhasya ràjapuraùa iti vi÷eùaõam / ucyate / kanopasarjanatvadasambandha' / ka àkàïkùitaü hi påraõasamarthamupasarjanenàpi sambadhyata eva / atraikade÷adar÷anàdityukte 'sti kasyaikade÷asyetyàkàïkùà / arthasambandhe 'pyàkàïkùaiva hetu' / upasarjanasaüj¤à tu"upasarjanaü pårvam(2-2-30) iti / pårveprayogasiddhyarthaiva / ata eva hi kasya gurukulamiti vyavahàropapatti' / tatra hi kulopasarjanasyaiva guro' kasyeti vi÷eùaõam / api ca dar÷anakriyàkarmaõo dç÷yasyaikade÷asya pràdhànyamapràdhanasya sàpekùasyàpi padàntareõa sambandho dçùña', yathà ràjapuruùa'÷obhana iti / ata upapannaü j¤àtasambandhasyaikade÷adar÷anàditi / nopapannam / uktaü hi guruõaiva-"nopasarjanaü padaü padàntareõa samabadhyate çddhasya ràjapuruùa itivat"iti / na ca parihçtam upasarjana / ________________________________________________________ pramàtà j¤àtasambandha ekada÷yathavocyate / karmadhàrayapakùo và sambandhinyekade÷atà // Msv_5,4.2 // vi÷eùaõe hi çddhã ràjànaü vi÷iùyàt / yattåktam- àkàïkùà sambandhe hetu'' iti tadayuktam / àkàïkùàvato 'pyayogyatvamuktam / athocyeta ekavàkyatàyàmayaü doùa' ekade÷adar÷anàda ekade÷àntare buddhiranumànam / ata' paryavasite vàkye kasyaikade÷asyetyàkàïkùàyàü vàkyagatamekade÷asyeti padaü j¤àtasambandhasyeti vi÷eùyata iti / tanna / àkàïkùàvàkyasyà÷ravaõàt / sa evànupàttànyapadàrthadoùa' / yatra tåpàdànaü tatropasarjanatvàdayogyatvamuktam / api ca vàkyabheda evàtra doùa' / yacca dar÷anaü dç÷yapradhànamityuktaü tadapyayuktam / uttarapadàrthapradhànatvàt tatpuruùasya / na ca vàstavaü guõapradhànabhàvamà÷ritya padàntarasambandho dçùña' / ràjapuruùe 'dar÷anàt / nanu ÷àbdamevaikade÷asya pràdhànyaü gamyate / kçdyogalakùaõà hãyaü karmaõi ùaùñhã / na / a÷ravaõàt / nahi samàse ùaùñhã ÷råyate / na cà÷råyamàõà svàrthamabhidhatte / kintu niùàdasthapativallakùaõayà tadartho 'vagamyate / ÷rutyà tu dç÷yàvacchinnaü dar÷anameva pradhànatayàvagamyate / uttarapadàrthapradhànànu÷àsanamapyata eva / samàsàt tathaivàvagate' / naca vàstavaü pràdhànyamupasarjanasya padàntarasambandhe sàpekùasamàse và hetu' / kasya gurukulamiti nityasàpekùatvàd guru÷abdasya nàsàmarthyaü doùa' na hyanantarbhàvya pratisambandhinaü gurvartho 'vagamyate / sambandhi÷abdatvàt tasya / ato 'pekùitàrthàntara evàsau vçttàvanupravi÷atãti na doùa' / na tvevamekade÷a÷abda iti vaiùamyam / ato duradhigamo j¤àtasambandhasamàsàrtha' / ata àha-pramàteti / ayamabhipràya'- satyam / ekade÷o nànyapadàrtha' / kintu pramàtaiva buddhisambandhopasthàpito j¤àtasambandha iti nirdi÷yate / gamyamànamapi càvyabhicàriõà cihnenopasthàpitaü vi÷eùyata eva / na hi nama' pinàkapàõaya ityanayapadàrthànupàdànaü doùàya / api ca aindravàyavaü gçhõàtãti bahuvrãhisamàsàrtho devatàtaddhita' kathamàhçtyànupàtte somarase vartate / atha somaü krãõàti abhiùuõoti pàvayatidhàrayà gçhõàtãti prakaraõavagata' somaraso 'nyapadàrtha ityucyate / ihàpi buddhyavinàmàvàvagatasya pramàturbahuvrãhyarthatvaü nànupapannam / pårvapakùasthitena vàrtikakçtà gamyamànaü na vi÷eùyata iti yaduktaü tadeva durlabhalabdhamivamanvànai' kai÷cidvalgitamityupekùaõãyameva / siddhànte hi gamyamànàyà eva vyaktergàvau gàva' ÷uklo gauriti ca vibhaktyà ÷abdàntareõa ca vi÷eùaõaü bhaviùyati / ma¤cà' kro÷antãti ca / àha ca- jàterastitvanàstitve na hi ka÷cida vivakùati / nityatvàllakùyamàõàyà vyakteste hi vi÷eùaõe|| iti / dhåmo 'yaü jvalatãti na bhavati / anabhidhànàt / na hi loka' paryanuyoktumarhati / yastu vaiyàtyàd dhåma÷abdenàgniü lakùayitvà tathà prayuyuïkùati na taü nivàrayàma' / nanvevaü pramàtari j¤àtasambandhe sati naikade÷o vi÷eùita iti vyàpakakaikade÷adç÷o vyàpyasmçtiranumànamàpadyeta / na tvetadiùñam / vyàpyàddhi vyàpakaj¤ànamanumànam / j¤àtasambandhasyaikade÷asyeti sambandhe syàdapi vi÷iùñaikade÷alàbha' / tatra hi j¤àtasambandhasyaikade÷asyeti ùaùñhyà vyàpya eva sambandhã pratipàdyate / sarvatra hi vyàpya eva hi ùaùñhã dçùñà / ucyate / uktamasmàbhirnedamalokikaü ki¤cit pramàõànàü svaråpamupavarõyate / lokaprasiddhameva tvaparãkùàpratipàdanàrthaü svaråpamanådyate loke hi niyàmyaikade÷adar÷ana eva niyàmakaikade÷aj¤ànamanumànamiti prasiddhamiti / asatyapi hi vi÷eùaõe vi÷iùñaikade÷o labhyate / api càsannikçùñer'tha iti vadati / na cavyàpakadç÷a' sàhacaryamàtràt vyàpyasma-tirasannikçùñaviùayà / pårvapramàõànadhikàrthàviùayatvàt smate' / vyàpyàdeva tvanubhåtapårvaniyamàd vyàpakavi÷iùña' parvatàdiravagamyate / ata upapanno vi÷iùñaikade÷alàbha iti / yattu j¤àtasambandhasyaikade÷asyetyatra ùaùñhyà vi÷eùapratipàdanamuktam / tadayuktaü vyàpakàdapi ùaùñhyutpatte' / bhavati hi kçtakatvamanityatàyà heturiti vyavahàra' / vyàpikà cànityatà kçtakatvasya / tasmàdavi÷eùitopàdàne 'pi vyàkhyànata' sambandhavi÷eùà(deka)de÷avi÷eùalàbho nànupapanna' / bhavati hi 'vyàkhyànato vi÷eùapratipattirna tu sandehàdalakùaõam' iti såktaü pramàtà j¤àtasambandha iti / ________________________________________________________ dvayaü và j¤àtasambandhamupalabdhaü parasparam / tasyaikade÷a÷abdàbhyàmucyete samudàyinau // Msv_5,4.3 // vyàkhyànàntaramàha- ekade÷ãti / ekade÷au hi naikade÷inamantareõa syàtàmiti àkùiptasyaikade÷ino yuktamanyapadàrthatvam / nanvevaü j¤àtasambandhasyaikade÷ino ya ekade÷astasyaikadde÷asya dar÷anàdityucyamàne sa eva dar÷anopasarjanatvàdekade÷asyaikade÷ina' sambandha' sambandhivi÷eùàpekùasya và samàsadoùa' prasajyate / bhavedetadevam / yadyekatadapi paramparayà vàjapeyasya yåpa itivadekade÷ino bhavatyeva / ka' punaratraikakade÷ã j¤àtasambandha' pakùa' sapakùo và / na tàvat pakùa' j¤àyamànasambandhasakçddar÷ananirgràhyà / bhåyobhistu dar÷anai' pårvapårvàvagatasakalade÷akàlaviviktadhåmavanmàtrasyàgnimattayà vyàptivadhàrità / na punaratràyàmidànãü và dhåmavànagnimàniti / ata' pakùaikade÷ino 'pi sàmànyato dhåmavattaupàdhikasambandho j¤àta iti sa eva j¤àtasaübandha' / sàmànyato gçhãte 'pi de÷àdi ekade÷yaikade÷au cà÷rayà÷rayiõàvabhimatau / na punavayavàvayavinàviti draùñavyamiti ||1|| karmadhàrayasamàso vàyamityàha- karmadhàrayeti / ayamartha'- j¤àta÷càsau saübandha÷ceti karmadhàrayo 'yam / atra ca pakùe saübandhini gamye gamake caikade÷atà / kathaü sambandhyàdhàrasya sambandhasya sambandhinàvekade÷au / na hi bhådharàdhàrasya dhåmasyaikade÷o giri' / àdheyameva tu dhåmastadekade÷atayà manyate / ucyate / bhavatyàdhàràü÷e 'pyekade÷avàcoyukti' / yathà avayavyàdhàreùvavayaveùu ca samåhiùviti nivadyam ||2|| dvayaü vànyapadàrtha ityàha- dvayaü veti / sambandhagrahaõakàle parasparasambandhamupalabdhaü vyàpyavyàpakadvayaü j¤àtasambandhamucyate, tasya ca samudàyinàvekade÷au / yathà caitadevaü tathà pragevoktamiti / kiü puna' karmadhàrayapakùe dvayànyapadàrthve và prameyam / na tàvat sambandhasamudàyàveva / tayo' pårvamevàvagatatvàt / adhunà ca dharmadharmivibhàgenànavagamàt / na cànya ekade÷ã / tasyànupàdànàt / na caikade÷àbhyàmàkùepa' / sambandhasamudàyaniràkàïkùatvàt / na ca svatantraikade÷adar÷anàt svatantraikade÷àntare j¤ànamanumànaü, siddhatvàt / vakùyati hi na dharmamàtraü, siddhatvàditi / atràbhidhãyate- ayamatràrtho j¤àtasya sambandhasya j¤àtasambandhasya và dvayasya kvacidekade÷adar÷anàt tatraivaikade÷àntare buddhiranumànamiti / kuta etat / asannikçùñagrahaõàt / na hi svatantraikade÷o 'sannikçùña' / kvacideva parvatàdàvekade÷o 'sannikçùño bhavati / tatrànavagatapårvatvàditi kimanupapannamiti / ka' punaratra sambandho 'numànàïgamiùyate / avinàbhàvastàdàtmyatadutpattinimittaka iti kecit / evaü hi tairuktam / "kàryakàraõabhàvàdvà svabhàvàdvà niyàmakàt / avinàbhàvaniyamo 'dar÷anànna na dar÷anàt ||" iti / na hi vipakùasapakùayoradar÷anàd dar÷anàdvàvinàbhàvasiddhi' / tenàniyatasyàpi tatra vçtte' sambhavàt / ki¤cidavipakùavyàvçttyà ca sarvavipakùavyàvçttyàsiddhe' / sarvavipakùàõàü ca yugapad grahãtuma÷akte' / kintu agnyàdau sati dhåmàderbhàvàdasati càbhàvàt tadàyattasvabhàvo dhåmàdiriti vidite tadavinàbhàva' siddhyati / tatkàryasya tamantareõàtmalàbhàbhàvàt / tadatràgnau dar÷anamitaratràdar÷anaü tadutpattau hetu' / tato 'vinàbhàvasiddhi' / tàdàtmye 'pi tatsiddhi' taü vinà bhavatastàdàtmyànupapatte' / nanvevaüvidhànvayavirahiõo gandhanna råparasàdayo 'numãyeran / na ca khalu tasya råpamàtmà / na ca kàraõamiti kathaü tatastatsiddhi' / ÷råyatàü yathà siddhyati / rasàdeva hi svahetàvagnàviva dhåmàdanumãyamàne samasàmagrãkendhanavikàravadråpàvagatiriti nànupapatti' / yathàhu- "ekasàmagryadhãnasya råpàde rasato gati' / hetudharmanumànena dhåmendhanavikàravat ||" iti / nanu yuktendhanavikàre tasya dhåmasya caikàgnikàraõàtvàdavagati' / na tu råparasàvekakàraõakau / kàraõarasà hi kàrye rasamàrambhantekàraõaråpàõi ca kàrye råpam / tat kuta' samànakàraõatà / naikakàraõatayaikasàmagryadhãnatvam / kintu rasàd rasaheturanumãyamàna' pravçttiråpajanana÷katiråpopàdànakàraõasahakçto 'numãyate / tathàvidhasyaiva kàraõatvàt pravçtti÷aktinà ca kàraõena råpaü janyata iti råpasiddhi' / tadidamanupapannam yat tàvat kàryaü kàraõena vinà na bhavatãti tatastajj¤ànamuktam / tadayuktam / kathaü hi kàraõena vinà kàryameva na bhavati ityetadevàvaseyam / tadvinà bhavato nityaü sattvasattvaü và syàt / tata÷ca kàryataiva hãyeta / uktaü hi tai'- "nityaü sattvamasattvaü hetoranyànapekùaõàt / apekùàto hi bhàvànàü kàdàcitkatvasambhava' ||" iti / apekùàta' kàdàcitkatvamanapekùaü tu sadasadvà syàt / gagana÷a÷aviùàõavaditi cet / yadyevamanyo 'yaü kàryakàraõabhàvàt svabhàvaniyama' yadanapekùaü tannityaü sadasadvà bhavatãti / yacca rasàdråpàvagatirekasàmagryadhãnatvàdityuktam / tadapyuktam / yadyapi pravçtti÷aktiråpopàdànakàraõasahakçto rasaheturavagata' svakàryàd, råpaü tu kuto 'vagamyate / pravçttisàmarthyàt kàraõàditi cet / nanu nàdo råpasya kàryaü nàtmeti kathaü tadagame hetu' / pravçtti÷akte' kàraõasya kàryàvyabhicàraditi cet / na / tarhi kàryatadàtmanorevàvinàbhàva' kàraõe 'pi (bhàvàd ? bhavet ) bhavatviti cet / na / agnerapi dhåmànumànaprasaïgàt / astviti cet / atantraü tarhi kàryatvamanumàne syànmatam / na pravçttisàmarthyàt kàraõàd råpànumànam / api tarhi råpavadråpakàraõasahakàriõà rasakàraõena raso janyate / sahakàrikàraõamapi savi÷eùaõaü kàraõameveti rasàditaretarànugçhãtaü kàraõacakramanumàsyata iti / tanna / kàryakàraõayorayaugapadyàdråpakàraõasya tadvatànupapatti' / pàri÷eùyàd (dåùyàd?) råpameva sahakàrãti vàcyam / tatra ca vçthà tatkàraõànumànapari÷rama' / råpaü sahakàrãtyapi nànirõãtaråparasàvinàbhàvo 'nubhavitumutsahate / pràgeva tu tannirõaye vçthà råpataddhetvo' sahakàritvakalpanà / sambandho vyàptiriùñàtra liïgadharmasya liïginà ||3|| api cànubhavaviruddhamevedam / na khalu rasamupalabhya taddhetvanumànamukhena råpàvagatirlaukikànàm / api tarhi råparasayo' sàhityaniyamàt sahasaiva rasàd råpamanumãyate / api ca kàryakàraõabhåtayoreva bahulamanumànavyavahàro dç÷yate ityanàdçtyaü kàryatvamavyabhacàre / tàdàtmyamapi meyàbhàvaprasaïgàddheyameva / kiü hi vçkùàtmani ÷iü÷apàtve vidite meyamava÷iùyate / nirbhàgaü vastu, bhàgàvagrahàõàü de÷àdibhede 'pyabàdhitànàü samyaktvàt / kàlpanikabhedà÷rayatvàccanumànasya vàstavamaikàtmyamanaïgam / vçkùavyavahàro 'numãyata iti ced kathamanàtmavyavahàra'÷iü÷apàtvàdanumãyate / tàdàtmye vçkùavadananumànaprasaïgàt / vyavahàrayogyatàyàmapyevameviti yat ki¤cidetat / evameva vai÷iùikàdisamayasiddhà api kàryakàraõabhàvàdaya' sambandhaprakàrà' prayuktà veditavyà' / te 'pi hyaniyatànanumànotpattikàraõam / astu tarhi niyamo vànumànàïgam / na / pramàõàbhàvàdanavagate' / na tàvadàpàtajaü pratyakùamasyàvadhàraõakùamam / ãkùate khalvayaü visphàritàkùa' sahasà mahànase dhåmamagninà sahitam / na tu jànàti niyato 'yamaneneti / duradhigamo hi sarvabhàvànàü svabhàvaniyama' / na tamunnetumutsahante jhañiti mahànto 'pi / na hi nirvikalpakàgocare vikalpa' pramàõam / tatpura' saratvàt tasya / syàdetat / de÷àdibhedeùvavyabhicàràt svabhàvaniyamo 'vadhàryata iti / kenàvadhàryate sarvadar÷anànàmanvayamàtre vyàpàràt / atha pårvapårvaj¤ànajanitabhàvanàsacivamantimamanenàyaü niyata iti bhavatyàlocanàj¤ànam / tato vikalpà' pravartiùyanta iti / naitadevam / indriyavyàpàrasàpekùaü hi pratyakùam / na ca sahabhàvadar÷anàdanyatra bahiridandriyavyàpàra' / na ca bahirviùayavedane tannirapekùamanta'karaõaü pravartate / api ca niråpitaråpà api bhàvà de÷àdibhedeùvanyathàbhavanto 'nåbhåyanta iti na svabhàvaniyamaü pratyà÷rayitumucitaü pràmàõikànàm / tadàhu- "de÷akàlàdiråpàõàü bhedàd bhinnàsu ÷aktiùu / bhàvànàmanumànena prasiddhiratidurlabhà ||" ________________________________________________________ vyàpyasya gamakatvaü ca vyàpakaü gamyamiùyate // Msv_5,4.4 // yo yasya de÷akàlàbhyàü samonyåno 'pi và bhavet / sa vyàpovyàpakastasya samovàbhyadhiko 'pi và // Msv_5,4.5 // tena vyàpye gçhãter'the vyàpakastasya gçhyate / na hyanyathà bhavatyeùà vyàpyavyàpakatà tayo' // Msv_5,4.6 // iti tasmàd vaktavyo 'numànàïgabhåta' sambandha' / ata àha-sambandhaiti / vyàptirhi sàhityaniyamamapadi÷ati / taddar÷ino hmekade÷ader÷anàdekade÷àntare buddhirutpadyate, ata' sàmànyavacano 'pi sambandha÷abda uparitanasamabhivyàhàràdatrànumànalakùaõagranthe vi÷eùaparo bhavati / upari càsyàvadhàraõe pramàõaü vakùyata ita ||3|| yadi j¤àtasambandhasyànumànaü sa tarhi sambandho sambanadhe dvyà÷raya ityubhayànu màne liïgaü syàdata àha-vyàpyeti ||4|| atra kàraõamàha-yo yasyeti dvayena / sa'- samanyånade÷akàlo hi vyàpyo bhavati / purvaü tàvad yatrobhayorapi dharmayorvyàpyavyàpakatvam / yathà parastàdudàhariùyate / uttarastu yathà dhåmàdi', sa hi pràyeõàgnide÷akàlavartã bhavati / sakalatadãyade÷akàlàvyàpte' / vyàpakastu samàdhikade÷akàla' / atràpi pårvokta eva pårva' / uttarastu yathàgnireva dhåmasya / sa hi tasya de÷akàlau tàvad vyàpnotyeva / asatyapi dhåme bhavan de÷akàlàbhyàmadhiko 'pyabhidhãyate / yata÷cànayorãdç÷aü svaråpaü nànyathà vyàpyavyàpakatàtmakatà,tena kàraõena vyàpya eva gçhãte vyàpakasya grahaõaü bhavati yadasau taü vinàpi na bhavatyeva / na hyasàvagniriva dhåmasyàgnerde÷akàlàvatikramyàpi bhavati / yena taü vinàpi bhavastaü na gamayet / agnistvavaüvidha iti nàsau dhåmasya gamako bhavati / nanu càyaü vi÷eùoj¤àtasambandha÷abdànnàvagamyate / ________________________________________________________ vyàpakatvagçhãtastu vyàpyo yadyapi vastuta' / àdhikye 'pyaviruddhatvàt vyàpyaü na pratipàdayet // Msv_5,4.7 // vispaùñaü dçùñametacca goviùàõitvayormitau / vyàpyatvàd gamikà gàvo vyàpikà na viùàõità // Msv_5,4.8 // sa hi sambandhaj¤ànamàtramaïgatayà dar÷ayati, na vyàpyatàmiti kuto vi÷eùalàbha' / uktamatra laukikalakùaõànuvàdenàparãkùàpratipàdanàrthamidaü bhàùyam / loke ca vyàpyaikade÷adar÷ina eva vyàpakaj¤ànamanumànamiti siddham / nahyanyatheti càpakçùya pårveõa yojayitvà teneti tadupajãvanena vyàkhyeyamiti ||6|| nanu vyàpakàdapi vyàpasaüvittirdçùñà / anityatvàdiva kçtakatvasya / bhavati hi bhàvànàmànatyatvàt kçtakatvànumànam / vyàpakaü cànityatvaü kçtakatvasya / ato vyàpakaü gamyaü vyàpyaü gamakamityavyàpakamata àha-vyàpakatveti / ayayamabhipràya' / satyaü vyàpakasya gamakatvam / na tu vyàpakatvagçhãtasya / tena hi råpeõa gçhãto 'sau vyàpàd de÷akàlàdhikye 'pi na virådhyate / nanu vyàpyatàpi tasyàti / astu nàmavastutatastattu råpaü na gçhãtamiti kathaü gamakatvam / avagate tu tàdråpye tenaivagamakatvaü na vyàpakatayà / ato vyàpyataivànumànàïgaü na vyàpakateti såktamiti ||7|| vyàpyatvamaïgaü na vyàpakatvamityetadevàsaïkãrõodàharaõena dar÷ayatidupalakùitam / yathà vyàpyaü gamakaü vyàpakaü gamyamiti / goviùàõitvayorhi vyàpikà hi sà / mitau- anumàne / goviùàõitvayorayaü gamyagamakaviveko dçùña ityartha' ||8|| ________________________________________________________ tena yatràpyubhau dharmau vyàpyavyàpakasaümatau / tatràpi vyàpyataiva syàdaïgaü na vyàpità mite' // Msv_5,4.9 // tena dharmyantareùveùà yasya yenaiva yàdç÷ã / de÷e yàvati kàle và vyàpatà pràïaniråpità // Msv_5,4.10 // evamasaïkare gamyakagamakavivekàd yatràpi vyàptisaïkaro bhavati tatràpi vyàpyatvameva gamakatve kàraõamiti niùkçùyata ityàha- teneti ||9|| nanu vyàptiranumànàïgamityuktam / kasya punariyaü saüyogina' samavàyina' sambandhisambandhino và / na hyatra vyavasthàmupalabhàmahe / sarveùàmapyanumàpakatvàt / tad yadi saüyogã vyàpya' / rasàdråpànumànaü na syàt / atha samavàyã dhåmàdagnyanumànam, sambandhisambandhina÷ca pitrorbràhmaõatvàt putrasya bràhmaõatvànumànamityàdi dar÷ayitavyam / api ca vyàptirityanvayo 'bhidhãyate / upa÷leùa iti yàvat / na càsau bhåmau pratiùñhitenàgninàgaganagatasya dhåmàgrasya sambhavati / naca bhåmiùñhàü ÷aïkucchàyàü divi vartamàna' çkùodayo 'veti / vyàpti÷ca kasyacit kenacid bhavantã de÷ato và syàt kàlato và / pårvasmin kalpe bhàvi' saviturudayasyàdyatanàrkasyaivodayàt aùñau yàmànatikramyànumànaü na syàt / parasmin dhåmàdagnyanumànamityàdi paryanuyoktavyam / ata àha-teneti dvayena / yena kàraõena yasyaiva saüyogàdãnàmanyatamasya, yenaiva-teùàmanyatamena, yàdç÷ã-upa÷liùñenetareõa và vyàpyatà pràgavagatà, saivànumàne kàraõaü bhavati / nahyu÷leùo vyàpti' / uktaü hi-"sambandhaniyamo 'sàv" iti / sa cànupa÷liùñenàpi bhavati / yo hi yasmin sati bhavati, asati ca na bhavati, tena niyamyata ityucyate / kimatropa÷leùeõa / na càtra de÷àdãnàmanyatamavivakùà / yàvati hi de÷e kàle và vartamànasya yasya vàpyatà niråpitapårvà, yàvadde÷akàlabhàvinà vyàpakena tasya vyàpakàü÷asya tàvatyeva de÷àdau vartamànasya sa vyàpyàü÷astàdçgeva, gaganàdivartidharmyantare dçùñàntadhadharmyapekùayà sàdhyadharmiõi dçùña' san pratipàdako bhavati / ________________________________________________________ tasya tàvati tàdçk sa dçùño dharmyantare puna' / vyàpyàü÷o vyàpakàü÷asya tathaiva pratipàdaka' // Msv_5,4.11 // bhåyodar÷anagamyà ca vyàpti' sàmànyadharmayo' / j¤àyate bhedahànena kvaci¤càpi vi÷eùayo' // Msv_5,4.12 // niyamo hyanumànàïgam / sa ca sarveùàmavi÷iùña eva kimavàntaravibhàgena / de÷e yàvatãtyanatidåramadhiråóhasya dhåmàderdårataravartino 'pi nadãpårasya vyàptiü dar÷ayati / ÷aïkucchàyàyà÷ca nitànta(dåra)vartinà çkùodayena / yàvati kàla iti ca bhàvina' saviturudayànumànàdàvapi vyàptiü dar÷ayatãti ||11|| nanvasyàü vyàptau na ki¤cit pramàõamastãtyuktamata àha-bhåyodar÷aneti / kathaü punarbhåyodar÷anagamyà vyàpti' / kiü hi tatra pratyekameva bhåyàüsi dar÷anàni pramàõamàhosvid dar÷anaprabhavam / tatra na tàvat pratyekasandar÷anasamadhigamyà vyàptirityavasitameva / no khalvasya sahasàgnadhåmàvagni÷araõe vilokayamànasyàgninà vyàpto dhåma iti matiràvirasti / na cànanubhåtamavikalpakena savikalpakenàpi viùayãkriyate / na cànekar÷anàrabdho dar÷anasamudàya' ka÷cidasti, tasya dar÷anàtirekeõàbhàvàt / niruddhànàgatapratyutpannànàü càsaühanyamànatvàt / purastanànekadar÷anàhitasaüskàrasahàyamantimaü tu dar÷anaü katarat pramàõamiti cintanãyam / na tàvat pratyakùam / taddhi dvedhà vibhaktam / àlocanàj¤ànaü tatprabhavaü ca vikalpasambhinnam / na tàvat pårvaü vyàpteravadhàraõe samartham apratisandhànàt / vyàpte÷càyamanena pratibaddha iti pratisandhànàtmakatvàt / naca tadanapekùamuttaramàtmànaü labhate / ya¤cedaü saüskàràõàü sàcinyam, idamapi na catura÷ram / saüskàrà' khalu yadvasturåpopalambhasambhàvitàtmàno bhavanti, tatraiva smçtimàtramàdadhati / na punararthàntaragrahaõàya kalpante / pratyakùe ca vyàptipramàõe kathamataphalebhya' puüvi÷eùeùu vaidikakarmànumànam / na ca tattatkarmaniyamastasya tasya pa÷vàde' phalasyàparokùamãkùyate atãndriyatvàt / ya¤cedamadhvarevitate vaidikàdaïgàt pradhànà¤càpårvànumànam, tadapi na syàt / vyàptyavadhàraõe pramàõàbhàvàt / meghàbhàvàcca vçùñyabhàvànumànamityàdi dar÷ayitavyam / ato na tàvat pratyakùà vyàpti' / na cànumànikã / pramàõàbhàvàdeva tadadhãnàtmalàbhasya tasyànupapatte' / ÷abdastvanàgatotpàdyabhàvaviùayo na siddhavyàptikëptaye prabhavati / upamànamapi pramàõàntaraprasiddhavastusàdç÷yamàtraviùayaü na vastuna' satàü pramiõoti / arthàpattirapyanyathànupapadyamànàrthaviùayà dar÷anaprabhavà / na ca sahitàvadhàritayorasatyàü vyàptau ki¤cidanupapannaü nàma|| nanu kàryatà nopapadyate / kathaü hi kàryamasati kàraõe bhavati / bhåyodar÷anasamadhigamyaü ca kàryatvamiti bhåyodar÷anaprasåtakàryatvàvagamànyathànupapattipramàõikà kàraõavyàptisiddhi' / kathamidànãmakàryakàraõabhåteùu vyàpti' setsyati / bhåyàüsi dar÷anànyevàsatyàü vyàptau nopapadyanta iti cet, kiü hi teùàü vyàptimantareõa na sambhavati svaråpaü, tàvacca kàraõasàmagrãkaü hi va' siddham / svagocaraprakà÷anamapi svata eva viùasyàpi svapramàõaparicchannasya na ki¤cidanapapannaü pa÷yàma' / na càsau pramàõàntareõa pratihanyate / yannopapadyeta / na ca bhàvasvaråpà vyàptirabhàvena pramãyata iti sàmpratam / tatràsàvabhàvapramàõikà na syàdeva|| syànmatam-keyamanyà dhåmasyàgninà vyàptiranagninivçtte' / sà càbhàvaråpatvàdabhàvena pramãyata iti yuktameva / tanna / vasturåpatvàt / vasturåpo hi svabhàvo dhåmàde' kenacinniyata' / itarayà vyàvartate khalvayaü ÷a÷aviùàõàbhàvàdapãti ÷a÷aviùàõenàpi niyamyeta / kathamasatà niyamyata iti cet / ko doùa' / vyàvçttirhi niyama', sàcàstãti kiü ÷a÷aviùàùasya sattvàsattvàbhyàm / yadi mataü vipakùavyàvçtatparipanthã vipakùa' / vyàpyate ca ÷a÷aviùàõena tadabhàvànnivçtto dhåmaityanagniriva tadabhàvo 'pi vipakùa eva / api cà÷eùavipakùàõàmupalabdhyayogyatvànna tebhyo nivçttirabhàvena ÷akyate 'vagantum / yogyapramàõàbhàvo hyabhàve pramàõamiti vakùyate / ato na ki¤cid vyàptau pramàõam / mànasamiti cet / na / bahirasvàtantryàt / tatraitat syàd-yadyapi bahirindriyàõyatãtànàgatàdibhirbhàvabhedairvyàptiü grahãtumasamarthàni, manastu sakalàtãtàdiviùayaparicchedasàdhàraõaü pratibaddhasàmarthyaü kvaciditi tadabalabhàvinà pratyakùeõa vyàptirgrahãùyata iti / ta¤ca naivaü, bahirasvàtantryànmanasa' / no khalvapi bahirviùayabodhe mana' svatantramiti varõitam / tathàhi manasa' sàrthamityatra / svatantre hi bahiriùyamàõe manasi sarva' sarvadar÷ã syàt / saüskàrato vyavastheti cet / na / smçtihetutvàt / tatraitat syàt-yadyapi kavalamasvatantraü mano bahirviùayàvadhàraõe,tathàpi pårvapårvàünubhavajanitasaüskàrasanàthaü bahirapi vartiùyate cakùuràdyanugçhãtamiva råpàdau / ato nàvyavasthà / ta¤ca naivam / smçtihetutvàt / smçtimàtrahetavo hi pårvànubhavaprabhàvità' saüskàrànatsahante manaso bahiravagrahe 'nugrahamàdhàtum / smçtiviùayàntaràõàmapi grahaõaprasaïgàt / asti hi tatràpi smçtihetu' saüskàra' / sa ced grahaõe kvacinmanasa' sahàyã bhavatãti kiü na smçtiviùayàntaràõyapi gràhyatãti yat ki¤cidetat / yastu vadati- sàhityamagnidhåmayo' sambandha' / sa ca prathamasamadhigamasamaya eva saüvidita' / anavacchinnade÷akàla÷càgnidhåmayo' sambandho bhàsate / na hãdànãmatra và tayo' sambandha iti bhavati mati' / api tarhi sannihitavartamànayorevedantayà pratibhàsamànayorde÷akàlau sambandha÷ca tayorvi÷eùaõamimau sambaddhàviti / nedànãmatra và sambandha iti / tadevamanavacchinnaråpa' svàbhàvika eva saübandha' siddho bhavati / svàbhàvikatve ca na vyabhicàrà÷aïkopapattimatã / kimidànimanaïgabhåtameva bhåyodar÷anam / nànaïgam / aïgaü tvaupàdhikà÷aïkàniràkaraõena / vahnirhi dhåmena saüyukta' saüvedito 'pi kadàcidvidhåmo dç÷yate / tatràrdrendhanàdiråpàdhiranupravi÷ati / na tu svàbhàviko 'gnerdhåmena saübandha iti ni÷cãyate / taddar÷anàcca dhåme 'pi bhavati ÷aïkà / kadàcidaupàdhika' pàvakenàsyàpi saübandha iti / sà bhåyodar÷anena nivartyate / bahu÷o 'pi dç÷yamànasya dhåmasya nàgnisaübandhe ka÷cidupàdhiråpalabhyate / prayatnenàpi cànviùño na dçùña upàdhirnàstãti ni÷cãyate / tadevaü dhåmamàtrànubandhagniriti siddhaü bhavati / tata÷cànaupàdhikasya na vyabhicàrà÷aïketi / sa vaktavya' kimidànãü sàhityamàtramanumànàïgaü tanniyamo và / yadi sàhityamàtraü tattarhi prathamadar÷ana eva samadhigatamiti punardhåmadar÷ino 'viditavyàpterapyanumànaü syàt / atha tanniyama' tasyaivedaü pramàõamanusriyate kuta' sidhyatãti / na hi prathamadar÷ino 'yamanena niyata iti matiràvirbhavantã dç÷yate / anavacchinnade÷akàlatayàvagata' saübandha' svàbhàviko bhavati, tato niyama iti cet / sa tarhi tathàvidha' prathamamevàvagata iti bhåyodar÷anaü nàpekùeta / tathà dçùñasyàpyagnerdhåmasaübandho vyabhicarati / taddar÷anà¤ca dhåme 'pi vyabhicàrà÷aïkà jàyate / tanniràkaraõàyàsakçddar÷anàpekùeti cet, yadyanavacchinnasyàpi de÷ata' kàlato và kadàcit kasyacit kasyacid viyogo dç÷yate / kastarhi itaratràpi samà÷vàsa' / nanviyamà÷aïkà bhåyodar÷anena niràkriyata ityuktam / kathaü niràkriyate / yadà ÷ata÷o 'pi dhåmavànagriravagato vidhåmo dç÷yate / na càtra pratiniyama' iyadabhirdar÷anairavyabhicàra' sidhyati iti / nanu dhåmasyàpyagnisabandhe na ka÷cidupàdhirupalabhyate agneriva dhåmasaübandhe / ata' kathamasau satyapi dhåme na bhaviùyati / na / de÷àderevopàdhitvena ÷aïkyamànatvàt / agnau dhåmasaübandhavyabhicàramupalabhyà÷aïkate- kadàcid dhåmasyàpyagnisambandhe de÷akàlàdyupàdhi' syàditi / dçùñaü hi kvacid de÷e kharjåràõàü piõóakharjåraphalatvam / vç÷cakadaü÷anasya ca maraõakàraõatvam / tadde÷àntare na bhavati / tadvat dhåmo 'pi jàtu jàyetàntareõàpi hutà÷anaü kvaciditi ÷aïkamànà na tasya niyamamagninàdhyavasyanti ÷atàü÷enàpi / vipakùàd vyàvçtti'÷aïkamànà anumànodayaü pratibandhàtãti katara¤cedaü pramàõam, anaupàdhiko 'gnirdhåmamàtrànubandhãti / na tàvat pratyakùam / sàhityamàtropakùãõatvàt / nànumànam / tasyàsatyàü vyàptàvasambhavàt / vyàptisiddhyartaü càparàparànumànakalpanàyàmanavasthàpàtàt / pramàõàntaràõi niràkçtapårvàõyeva / ato vyàkhyeyamunumànàïgasambandhàvadhàraõe pramàõam, tad vyàkhyàyate / idaü tàvat pramàõàbhàvavàdã vaktavya' / kiü khalu vyàptigocaraü j¤ànaü na jàyata eva, sandigdhaü và jàyate, viparyeti và / tredhà hi parãkùakairapràmàõyaü vibhaktam / prakàràntaràsambhavàt / na tàvadàdya' pakùa' / saüvidavyavahàravirodhàt / dç÷yate hi bahulaü dhåmamagnàvupalamàno 'yamanena niyata ityavadhàraõapura' saraü tato 'gnimanumàya tadanuråpaü vyavaharamàõa' / tannàsatyàü vyàptisaüvittàvupapadyeta / vyavahàradar÷anàdeva saü÷ayaviparyayau niràkàryau / tàbhyàmevaüvidhavyavahàràsambhavàt / ato na tàvadapràmàõyam / pràmàõyaü tu ùoóhà vibhajyate / tad yathàyogyaü kasyacit kasyà¤cit vyàptasaüvittau vyavasthàpayàma' / yathaiva tàvad dhåmasyàgninà vyàptau pratyakùasya / na hãha pramàõàntaràõi sambhavantãti varõitameva / nanu prathamadar÷ane 'navagamàtpratyakùàsambhavo 'pyukta eva / ata eva bhåyodar÷anàvagamyatvam / nanu tànyapi vikalpya dåùitàni pratyekasàhityayorasambhavàt / satyam / na pratyekaü vyàptiravagamyate / na ca dar÷anàni saühanyante / pràcãnànekadar÷anajanitasaüskàrasahàye carame dar÷ane cetasi cakàsti dhåmasya vahniniyatasvabhàvatvaü, ratnavattvamiva parãkùamàõasya, ÷abdatattvamiva vyàkaraõasmçtisaüskçtasya, bràhmaõatvamiva màtàpitçsambandhasmaraõasahakçtasya, tailàd viviktamiva vilãnàjyaü rasagandhasahakçtendriyasya / na hyetat sarvamàpàtànna pratibhàtamiti parastàdapi bhàsamànamanyathà bhavati / na ca pramàõàntaratvamàpàdayati / nanåktaü na smçteranyatra saüskàrà vyàpriyanta iti / kena và saüskàràõàü smçteranyatra vyàpàra upeyate / smàrayanta eva tu te pårvapårvàvagatamagnisambandhaü dhåmasya vyàptisaüvidaü janayitumabhipravçttacasyendriyasya sahàyãbhavanti / àntaràlikasmçtivyavahitamapi cendriyasambandhànusàri pratyakùamiti varõitam / indriyasambandhaphalàparokùàvabhàsànusàràt / na ca yat sahasà na pratibhàti tatpa÷càdapi pratibhàsamànaü pratyakùatàü jahàti / yathodàhçtyeùveva bràhmaõam / nanu na tàvadàpàtajaü pratyakùaü vyàptau pramàõamiti bhaõitam / tatapårvakaü ca savikalpakamiti kathaü tasyàpi pràmàõyam / asti và bràhmaõàdipratyakùe nirvikalpakàvasthàyàü vçddhàdàviv naràntaraviviktàkàrapratibhàsa' / yena parastàt savikalpakaü pravartate / yathà tu tatra piõóamàtradar÷ina' smçtayonisambandhasya bràhmaõo 'yamiti pratyakùaü jàyate, evamihàpi bahu÷o 'gnidhåmadar÷ino 'ntime dar÷ane nirvikalpavçttadhåmasvalakùaõasyàgninà niyato 'yamiti dhåsvabhàvagocaraü pratyakùam, etàvadeva svavikalpasya nirvikalpakapårvatvam, yattajjanmapårvikà pravçtti', saüj¤àdismaraõàrthaü hi tat prathamamarthyate / tacceha vyaktidar÷ana eva pårvasaüskàrodabodhàt siddhamiti nàva÷yamanayo' samànaviùayatà / ata eva tailaviviktavilãnàjyabodhe tailamidamiti viparyasyato gandhasahakçtendriyasya (sa)vikalpapratyakùatvasiddhi' / na hi tatràsaïkãrõà ghçtàkàrà saüvidàsãt / tailamidamiti viparyayàt / ata' parastàdeva sahakàriva÷àt nirvikalpakopadar÷itavyaktiviùayaü ghçtamidamiti savikalpakaü pratyakùamãvirasti / evamihàpãti na doùa' / kiü punariha savikalpakena viùayãkriyate / niyato 'yamaneneti niyama' / asya hi bahulaü dhåmamagnàvupalabhamànasyànagnau ca vyatirekamante bhavati vimar÷a'- api syàd vyàpto 'yamaneneti / kathamaparathà jàïgalàdibhedabhinnànekade÷aparityàgena sàyamàdibhedabhinnànekakàlaparihàreõa ca tçmadàrugomayendhanàdisamavadhànavi÷eùaü pratyanàdçto 'gnimevànudhàvatyanagnau ca na bhavati / tata' paraü ca yathàgniradhåmabhàsvaratvàdiparityàgenàpi (du?ku) kålàlàtàdau vartamànoùõatvamajahat tanniyato bhavati / evamagninà dhåma ityaparokùani÷cayo jàyate / yattu de÷àntaràdau vyabhicàra iti, tanna tàvad dçùñapårvaü nàpi ÷rutamiti nà÷aïkàmadhirohati / evamapi tu ÷aïkamànasya sarvapramàõeùvanà÷vàsa' kvacid vyabhicàradar÷anàt / yattvavadhàrito 'pi svabhàvaniyamo de÷àntaràdàvanyathà bhavati vç÷cikàderiti / tanna avàntarajàtibhedàt / na hi yad yena niyatamavagatamabàdhitaü ca tadanyathà bhavati / avàntarajàtibhedàttu ÷aktisadasadbhàvakçtà kàryavyavastheti na kvacid vyabhicàra' / nanu anumànameva kiü neùyate / yadaupàdhikaü tad vyabhicarati / agniriva dhåmam / na ca tathà dhåmo 'gnimityanaupàdhika iti / bhavatvevam / avyavasthà tåpasthità / arthàpattistarhi bhavatu / idamev càgnau dar÷anamanagnau càdar÷anamanupapadyamànamagninà niyamaü pratipàdayati / kimatra nopapadyate / dar÷anaü tàvat tatra bhavatãtyetàvataivopapannam, na hi yadekatra bhavati tenànyatra na bhavitavyam / anyatra bhavato 'dara÷anamanupapannamiti cet / na / viprakçùñànàmanyeùàmapyasannikarùàdadara÷anopapatte' / sannihiteùvanagniùvadar÷anamanupapannamiti ced abhàvàdupapatte' / teùu hyasau nàstyev, kathamupala(bhyate?bhyeta) / tatra satàpyanyatràpi na bhavitavyameveti kimatra pramàõam / ato dar÷anàdar÷anasahakçtendriyasyaiva vastusvabhàvàvadhàraõamaparokùaü jàyata ityevaü samarthanãyam / nanvetadeva na vidma' / kãdç÷o 'sau vastuna' svabhàvo 'vadhàryata iti / uktamasakçd dhåmo 'gninà niyata iti / etaduktaü bhavati- yadà yatra dhåmastadà tatràgniriti / nanu sannihitavartamànade÷akàlamàtrasambandho 'stu pratyakùa' / anàgatàdisambandhastu katham, atiprasaïgo hi tathà (sati) syàt / na / sannihitaråpamàtropalambhàt / råpameva tu tàdç÷aü dhåmàdãnàü yadevamunnãyate, sthiramiva råpaü kuóyàdãnàm / asti hi teùu vidyudàdivilakùaõakàlàntarasthàyiråpaprakà÷a' / sannihitàvàntarasambandho na pratyakùa iti tadråpamapratyakùaü bhavati / apratyakùe hi tasmin nedaü rajatamiti sårvànubhåtarajatabàdho na syàd, bhinnaviùayatvàt / svakàle hi pårvavij¤ànena rajataü viùayãkçtaü na bhaviùyadvàdhakaj¤ànakùaõa iti kathaü tatràprasaktaü bàdhyate / kàlàntarasambdho 'pi tena råpeõa pårvaj¤ànàvadhàritaü bhaviùyajj¤ànakàlamapi vyàptotãti bhavati samànaviùayatàmàsàdya bàdha' / nanu yad vastuno råpaü tatparànapekùamavagamyate, agnerivoùõatvam / na ca dhåmasyàgçhãtapratisambandhinà tadråpamavagamyata iti kathaü vasturåpatvam / maivam / sambandho hyasau, kathamanavagate pratisambdhinyavasãyate / yathàha- 'niyamo nàma sambandha' svamatenocyate 'dhunà' iti / ato yadetadagninà dhåmasya niyatvaü bhàvàtmakamidaü tatpratyakùeõàvagamyata iti kimanupapannam / yathà cànagninivçttirna niyama' tathà varõitameva / vipakùavyàvçttyà tu vidhiråpa eva niyama' parãkùakairvyàkhyàya parebhya' pratipàdyate / kçttikodayamàlakùya rohiõyàsattikëptivat / nanu niyamyatvamapi karmakàrakatvaü tacca ÷aktiråpaü kathaü pratyakùam / na / kàrakàntarapratyakùavadupapatte' / kàrakàntara÷aktayo 'pi hi na pratyakùà', ato 'satyeva ÷aktipratyakùatve kàrakaü pratyakùameùitavyam / evamihàpi niyamya' pratyakùo bhaviùyatãti kimanupapannam / ata' siddhaü tàvat pratyakùatvam / àgamikeùu càrtheùu tasya tasya phalasya tena tena vedavedyen karmaõà samanvayàt, karmàntarànvayasya cànavagamàd anenaiva karmaõedaü phalaü vyàptamiti ÷àstràdadagamyate / niyatasàdhyatvàvagamàt / meghàbhàvavçùñyabhàvayo÷ca svatantràbhàvapratãkà÷amàkà÷asya vapu' saülakùyate / vçùñyabhàva iti ca pçthivyà eva nibióakañhorapàõóuràdibhàva' / tacca råpamubhayasyàpi pratyakùasamadhigamyameveti tadeva tatra vyàptipramàõam / evamanyatràpi dar÷ayitavyamiti / bhavatu tàvadanyad vyàkhyàsyàma iti samadhigataü tàvad vyàpte' svaråpaü pramàõaü ca / idaü tu cintanãyam / kasya kena vyàptiriti / na hyekatra viditàvagnidhåmavi÷eùau prade÷àntare dç÷yete / yat tayorakasyaikenànvayavyatirekasamadhigamyà vyàptirbhavet, ato vàcyaü vyàpteradhikaraõam / ata àha- sàmànyeti / satyaü na vi÷eùayorvyàpti', sàmànyàtmanoreva dhåmàkçtiragnayàkçtyà niyateti / ato na ka÷cid doùa iti / idaü tu pràyikam, sthàyinostu vi÷eùayorapi kvacid vyàptirbhavatyevetyàha- kvaciditi ||12|| atraivodàharaõamàha-kçttikodayamiti / yatra hi kçttikodayaü dçùñvà rohiõyàsatti' kathyate- anantaramudeùyati rohiõãti, tasminnanumàne vi÷eùasyaiva vi÷eùeõa vyàpti' / na hi tayo' sàmànyamasti / vyaktibhede pramàõàbhàvàt / pratyabhij¤àyate hi saiveyaü kçttikà, saiveyaü rohiõãti / kathamanyà bhaviùyati / ata' siddhaü vi÷eùayorevàtra vyàptiriti / yadi tarhi vyàptiranumànàm, asti khalvasau hiüsàtvasyàdharmatvena bàhyahiüsàsvityata' kratàvapi hiüsàtvàdadharmatvamanumãyate / tatra ca ________________________________________________________ vyàpte÷ca dç÷yamànàyà' ka÷cid dharma' prayojaka' // Msv_5,4.13 // asmin satyamunà bhàvyamiti ÷aktyà niråpyate / anye paraprayuktànàü vyàptãnàmupajãvakà' // Msv_5,4.14 // tairdçùñairapi naiveùñà vyàpakàü÷àvadhàraõà / ye tu tànapi visrabdhaü sàdhyasiddhai prayu¤jate // Msv_5,4.15 // daikùapa÷uhiüsàdãnàmadharmatvaü prasajyetetyata àha-vyàpte÷ceti dvayena / ayamabhipràya'--- satyàmàpàtàd bhavati bhrama', yathà kila hiüsàtvamàtrànubandhyadharmatvamiti / natvetadevam / nirj¤àtena hyadharmatvena hiüsàtvaü vyàpyate / na ca ÷àstràdçte tajj¤ànopàya' sambhavati / naca hiüsàtvamàtramanarthasàdhanamiti ÷àstramasti / vi÷eùahiüsàyà vihitatvàt / vidhyavaråddhaviùaye ca pratiùedhànavakà÷àt / pratiùedhamantareõa cànarthasàdhanatvaj¤ànopàyàbhàvàt / ata' parihçtyàpavàdaviùayamutsargau'bhinivi÷ata iti hiüsàntaràõi 'na hiüsyàdi'ti pratiùedho 'valambate / evaü ca yadyapi bàhyahiüsàsu hiüsàtvàdharmatvayo' sàhityamavagataü, tathàpi na hiüsàtvamadharmatvaprayojakam / kintu niùiddhatvam / asatyapi hiüsàtve niùiddhatvamàtreõa suràpànàdàvadharmatvasiddhe' / ato ya evàsmin satyevàsya bhavituü ÷aktirasti ityanena råpeõa niråpyate / vyàpyatayàvagamyata iti yàvat / sa eva dharma' prayojaka ityucyate / paraprayuktavyàptyujãvinastu hiüsàtvàdaya', na tairadharmatvàdivyàpakakàü÷o 'vadhàrayituü kvacidvihitànàü daikùapa÷vàdihiüsànàmadharmatvamiti ||14|| ye tveva¤jàtãyakànapyaprayojakàn hetån prayu¤jate, te sulabhai' pratihetvàdidauùau÷ciraü bhràmyanti / ÷akyate hi pratiheturdar÷ayituü, daikùapa÷uhiüsàdharma' vihitatvàdagnihautràdivaditi / prayojake hi hetàveva¤jàtãyakà doùà nàspadaü labhante / aprayojake tu sulabhà eva / tadetadàha-yetviti / visrabdhamiti kriyàvi÷eùaõam / yathà vi÷vàso bhavati tathà prayu¤jata ityartha' ||15|| ________________________________________________________ sulabhai' pratihetvàdidauùairbhràmyanti te ciram / teùvàgamaviruddhatvaü svayaü ceùñavighàtità // Msv_5,4.16 // alaukikavivàdà÷ca varjyàste haitukaistata' / niùiddhatvena hiüsànàmadharmatvaü prayujyate // Msv_5,4.17 // tadabhàve na tatsiddhirhiüsàtvàdaprayojakàt / hetudvayaprayukte ca mithyàtve sarvabuddhiùu // Msv_5,4.18 // j¤ànattvotpattimattvàdisàdhako / na prayojaka' / traivarõikaprayuktà ca yàgàde' svargahetutà // Msv_5,4.19 // pratihetvàdidoùairbhràmyantãtyuktam tàneva doùànupanyasyati-teùviti / pratihetustàvadasmàbhirukta eva / àgamavirodho 'pyevaüvàdinàmàpadyata eva, àgamaikapramàõatvàd dharmàdharmayo' / kvacidiùñavighàta' kvacidalaukikavivàda iti ||16|| àgamavirodhodàharaõaü tàvadàha- niùiddhatveneti / idaü cànàgatàvekùaõanyàyena pragevàsmàbhirvyàkhyàtamiti ||17|| iùñavirodhodàharaõamàha-hetudvayeti / bàdhakàraõadoùàdhãnaü hi sarvatra mithyàbuddhãnàü mithyàtvam, na ca j¤ànatvenotpattittvena và prayujyate, satyamithyàtvasàdhàraõatvàdanayo' / j¤ànatvàdeva tanmithyàtvaü sàdhayato bauddhasyeùñavighàtakàrã hetu', dharmadharmisvaråpasvavi÷eùayorapi pratikùepàt / sarvalokaprasiddhapçthivyàdyapalàpàccàlokikavivàdo 'pyatraiva dar÷ayitavya', na hi sarvavij¤ànàni mithyetyevaüvidhaü vivàdaü lokikà' sahante / sahasaiva hyevaüvidhavivàda÷ràviõàmudvego jàyate / yathà--- acandra' ÷a÷ãtyàdau / ato 'yamalokiko vivàda' / tathà coktam--- "sarvalokaprasiddhyà ca pakùabàdho 'tra te dhruvam" iti ||18|| aparamapyàgamavirodhasyodàharaõaü dar÷ayati-traivarõaketi / santi khalu svargakàmo yajetetyevaü vihitàni somàdãni karmàõi / teùu kiü ________________________________________________________ na manuùyatvamàtreõa ÷ådrasthena prayujyate / kçtasàyavayavatvàdiprayuktà ca vinà÷ità // Msv_5,4.20 // prayatnànantaraj¤ànasadç÷airna prayujyate / caturõàü varõànàmadhikàra', utàpa÷ådràõàü trayàõàmiti saü÷aye caturõàmiti pràptam, catvàro 'pi hi varõà' svargaü kàmayantara iti svargakàmapadenàbhidhãyante / svargakàma÷càtràdhikàritayà j¤àyata iti pràpte uktam-- apa÷ådràõàmadhikàra iti / vidyàgnisàdhyà hi te kratava' / anagniravidvàü÷càntimo varõa' / kathamasau vaitànike karmaõyadhikriyate / nanu ÷rutyarthàvagatàdhikàrasàmarthyàdeva ÷ådrasyàgnividyayorakùepo bhaviùyati / na / avidhànàt / traivarõakasyaiva 'aùñavarùaü bràhmaõamavupanayãta' 'vasante bràhmaõo 'gnãnàdadhãta' ityevamàdibhiragnividye vihite / na càniyamenaiva te ÷ådrasyàpi bhaviùyata' iti ÷akyate vaktum / ko hi pratilabdhavidyàgnisambandhastraivarõikàdhikàrasampàditàsu kàma÷rutiùu niyatakàlayovasthamupanayanamàdhànaü và jaghanyavarõasyopakalpayitumutsahate / atastraivarõikatvaprayuktameva yàgàdãnàü svargahetutvam / na manuùyatvamàtreõa ÷ådramavàyinà prayujyate / tad yadi ka÷cadanumànaku÷ala' prayuïkte ÷ådrakçto yàga' svargahetu' manuùyakçtatvàt traivarõikàcaritayàgavaditi / tasyàgamavirodha' / nanvàgamavirodha udàhçta eva, kiü punastadudàharaõena / ucyate / pårvamadharmatvànumànasya vaidikahiüsàviùayasya sàkùàdàgamavirodho varõita', vyaktameva daikùapa÷uhiüsà vidhãyamànatvàd arthasàdhanamityetadavagamyate, kathamasàvadharmo bhaviùyatãti, codanàlakùaõasyàrthasya dharmatvàt / iha tu ÷ådrakçtasya yàgàde' svargahetutà na sàkùàdàgamena pratikùipyate / kintu traivarõikàdhikàralàbhàdarthàditaraniràsa iti vi÷eùa' ||19|| aprayojakodàharaõacchalenedànãü paropàlambhànàrthamudàharaõàntaràõi dar÷ayati---kçtetidvayena / prayatnànantaraj¤ànasadç÷à' pratyayànavasthànàdayo 'bhimatà' tai' ÷abdagocaraistasya vinà÷ità na prayujyate / kçtakatvàdiprayuktà hyasau / na ca kçtakatvameva prayatnànantaradar÷anena sàdhayituü ÷akyam / àkà÷àdibhirvyabhicàràt / yadi tarhi sàvayavatvaprayuktà vinà÷ità, ________________________________________________________ jàtimattvendriyatvàdi vastusanmàtrabandhanam // Msv_5,4.21 // ÷abdànityatvasiddhyarthaü ko vaded yo na tàrkika' / tasmàd ya eva yasyàrtho dçùña' sàdhana÷aktita' // Msv_5,4.22 // sa eva gamakastasya na prasaïgànvito 'pi ya' / upàtta÷caikade÷àbhyàü dharmyapyatraikade÷avàn // Msv_5,4.23 // kimidànãü na÷varàõi bhuvanàni bhuvanasannive÷à÷ca mahãmahãdharodadhiprabhçtaya' / satyam / sarvameva sàvayavaü vinà÷adharmakam, mahãmahãdharàdayo 'pi samàsàditasvàvayavasaüyogàvibhàgàvi÷eùà bhàga÷o na÷yantyeva / niranvayaü tu vinà÷aü na kasyacidabhyupagacchàma' / evaü mahàbhåmerapyàvàpodvàpabhedànnà÷o dar÷ayitavya' / tathà yadapi vai÷eùikairjàtimattvàdaindriyakatvàcca ÷abdànityatvamanumitaü, tadapyayuktam / etaddhi jàtimattvàdi vastusanmàtranibandhanameva nityànityasàdhàraõam, nànenànityatà sàdhyate / kimidaü vastusanmàtranibandhanamiti, paramàrthasannibandhanamityuktaü bhavati / paramàrthasanta eva ghañàkà÷àtmàdaya indriyaviùayà jàtimanta÷ca, na bhràntisaüvidità' ÷a÷aviùàõàdaya iveti ||21|| evamaprayojakasyàsàdhakatvamuktamupasaüharati---tasmàditi / ayamartha'--- ya eva niùiddhatvàdirartho yasyàdharmatvade' sàdhana÷aktiyuktatvenàvagata' / asmin satyamunà bhavitavyamitãdç÷yà ÷aktyàvadhàryata iti yàvat / niyamya÷aktireva hi sàdhana÷aktirityàkhyàyate, niyatàvagato hi niyàmakaü ÷ankoti (gamayituü) nànya iti, (sa) niyamya eva gamako na prasaïgànvito hiüsàtvàdi' / niùiddhatvenànvetumabhipravçttenàdharmatvena prasaïgàddhi hiüsàtvamapyanvitamiti prasaïgànvitaü hiüsàtvaü nàdharmatvasya gamakaü bhavatãti ||22|| evaü tàvat sarvaprakàro 'numànàïgabhåta' sambandhapadàrtho vyàkhyàta' / idànãmekade÷adar÷anàdekade÷àntare buddhiriti vyàkhyeyam / tatra caitadeva tàvad vaktavyam / svatantraikade÷adar÷anàttathàvaidhekade÷àntare j¤ànamanumànamityàpadyeti / taccayuktam / smaraõaü hi tat, kathamanumànaü bhavet / athaika ________________________________________________________ aparàrthe hi dhåmàde' svaråpairnaikade÷atà / sa eva cobhayàtmàyaü gamyo gamaka eva và // Msv_5,4.24 // de÷adar÷anàdekade÷àntaravi÷iùña ekade÷yanumànasya viùaya iùyate / tanna / anupàtttatvàt / na hyatraikade÷ã kenacicchabdenopàtta' / atastadanupàdànànnyånaü lakùaõamityà÷aïkyàha---upàttaiti / yadyapi sva÷abdena naikade÷yupàttastathàpyekade÷a÷abdàbhyàmevàrthàdàkùipyata iti na nyånatvadoùa iti ||23|| arthàkùepe kàraõamàha---aparàrthaiti / na hi dhåmàdisvaråpamàtraparàrthãbhåtamekade÷apadàspadaü bhavati / na ca parasparàpekùayaikade÷avàcoyuktirupapadyate / na hyagnyaikade÷o dhåma iti kasyacit pratipattirasti / na càgçhãte 'gnau tadekade÷atayà dhåmo 'vagantuü ÷akyate / gçhãte ca tasminnanumeyàbhàva' / ata ekade÷atvànupapattyaiva tadà÷raya' ka÷cidekade÷yavagamyata iti siddhamiti ||23|| nanvàkùipyatàmekade÷a÷abdàbhyàmekade÷ã / tadekatvaü tu kuto 'vagamyate / ata' kvacidev dhåmaü dçùñvà kvacidekade÷yantare 'numànaü na syàt / aikàdhikaraõyaü tvekade÷ayorna sidhyati, anupàdànàdityata àha--sa eveti / pårvaprakçtamekade÷avàniti vivakùitaikasaïkhyamekade÷inaü pratyavamç÷ati sa eveti / sa khalveka evaikade÷ã gamyagamakaråpa' ubhayàtmakatvàt / tasya hi tau nàma vakùyamàõàtmànau sta', yaddviråpatvamarhati / nanvekatvaü naikade÷inau'nupàttaü labhyata ityuktam / na / j¤àtasambandhasyetyekavacanenaivopàdànàt / ekade÷ini hyanyapadàr(thaikasyair?the e) katvamekavacanenopàttaü , pramàtçpakùe 'pi pabrathamoccaritenaikade÷a÷abdena svà÷raya ekade÷inyàkùipte dvitãyàpekùàkùaõe 'pi sa eva buddhau viparivartamànastadà÷rayatvenàvagamyate nànya' / tatparityàge kàraõàbhàvàt, tathà vyutpattidar÷anàcca / yathà devadattasyaikakatra kare kaïkaõamaïgulãyakaü karàntara iti na bhinna' karà÷rahayo 'vagamyate / api tarhi devadatta eka eva / ata' siddhameka evaikade÷ã gamyagamakaråpa iti ||24|| ________________________________________________________ asiddhenaikade÷ena gamya' siddhena bodhaka' / àtta' pçthagabhinno và prayoktéõàü vivakùayà // Msv_5,4.25 // anitya kçtako yasmàd dhåmavànagnimàniti / dharmyabhinnamupàdànaü bhedo 'tràgniritãdç÷a'1 // Msv_5,4.26 // ubhayàtmà san gamyagamaka ityuktam / tàvevobhayàtmànau dar÷ayati--asiddheneti / yadi hyasàvekade÷yasiddha eva syàta siddho và, tadà na dviråpatàü labhate / sa tu dhåmavadàdinà råpeõa pratyakùasiddho 'gnimadàdinà càsiddha iti dvyàtmakatvàdubhayopapattiriti / àha--- astvarthàdupàtta ekade÷ã / sa caiko gamyo gamaka iti / sa tu kathaü pramàtçbhiråpàdàtavya iti / na ca tadupàdànaprakàra' ka÷cidbhàùyakàreõopàtta' / ata' punarapi nyånatvamityata àha--- àtta iti / tatra nàma vi÷eùopàdànamà÷rãyate, yatra vi÷eùavivakùa / natviha vi÷eùo vivakùita' / sa hyekade÷ãpramàtçvivakùàva÷ena pçthagabhinno vaikade÷a÷abdàbhyàmupàtto bhavatu / ubhayàthànumànavyavahàradar÷anàditi ||25|| tamevobhayathà vyavahàraü dar÷ayati---anityaiti / nigadavyakhyàto grantha' ||26|| ekade÷ã gamyo gamako bhedàbhedàbhyàmupàtto iti dar÷itam / kiyati punaranumànasya vyàpàra iti bhavati saü÷aya' / bhavati hi vi÷iùñàrthapratãtàvapi vi÷eùaõamàtraparyavasàyi pramàõam / yathà ÷abda' / sa khalvàkçtivi÷iùñàyàü vyaktau dhiyamàdadhàti, atha cànvayavyatirekàbhyàmàkçtimàtraparyavasàyãti ni÷cãyate / tadihàpi yadi tadvadeva vi÷eùaõamàtraparyavasàyi pramàõamiùyate, tata' siddhasàdhyatvam / siddhaü hi sambandhaj¤ànakàle 'gnimàtram / kiü tadanumànena / yadi tu dvikhaõóadaõóyàdi÷abdavadvi÷iùñamevànumànaü gocarayatãtãùyate / tatra sambandhagrahaõàbhàvàda(na)numeyatvam / na hyagnimadvi÷eùeõa parvàdinànvito dhåmo dçùña' / na ca samastàgnimatsàdhàraõaü ________________________________________________________ ekade÷avi÷iùña÷ca dharmyevàtrànumãyate / nahi tannirapekùatve sambhavatyanumeyatà // Msv_5,4.27 // na dharmamàtraü siddhatvàt tathà dharmã tathobhayam / vyastaü vàpi samastaü và svàtantryeõànumãyate // Msv_5,4.28 // ekade÷asya liïgatvaü sàdhyenànugamo 'sya ca / dvayaü ca na syàdiùñaü sat pakùeùveùu yathàkramam // Msv_5,4.29 // sàmànyaü ki¤citsamasti / tabhdàve 'pi punarapi siddhasàdhyataiva / ata evàhu'- "anumàmaïgapaïke 'smin nimagnà vàdidantina' / vi÷eùe 'nugamàbhàva' sàmànye siddhasàdhyatà"|| ityata àha--ekade÷eti / ayamabhipràya'--- daõóyadi÷abdavad vi÷iùñaviùayamevànumànam / na ca sambandhagrahaõàbhàva' / sakalopàdhiparatyàgena dhåmavanmàtrasyàgnimattayà sambandhàvagamàdityuktamasmàbhi' / asatyapi sàmànye kenacidekenopàdhinànantànàmapi bhàvànàü sambandho gçhyata eva / yadyapi bhåmavànagnimàniti sàmànyato 'vagatam, tathàpyayamasàviti vi÷eùaråpeõa pratyabhij¤ànàtpramàõaviùayatvamapyupapannamityuktameveti / kasmàt punarvi÷eùaõamàtraparyavasàyyeva pramàõaü neùyate, ata àha--- nahãti ||27|| asambhavameva dar÷ayati----na dharmeti / dharmamàtraü hi sambandhagrahaõakàle siddhamiti bhavataivoktamiti / evameva dharmimàtrànumàne svatantrobhayànumàne và siddhasàdhyatà dar÷ayitavyetyàha--- tatheti ||28|| dharmadharmyubhayeùvevànumeyeùu yathàsaïkhyaü dåùaõàntaràõyàha---ekade÷asyeti ||29|| ________________________________________________________ anityatvàdayo dharmà' kçtakatvàdayo nahi / dhvaninànugamo naiùàü nobhayasyobhayeni và // Msv_5,4.30 // sambandho 'pyanupàdànànnàmnà ùaùñhyapi và mitau / na càpyanugamastena liïgasyeha nidar÷yate // Msv_5,4.31 // etadeva vivçõoti---anityatvàdayaiti / pakùaikade÷o hi liïgaü bhavati / na cànityatvàkhyasya dharmasya svatantrapakùãkçtasya kçtakatvaü dharma iti kathamapakùadharmo liïgaü bhaviùyati / evaü dhvanimàtre 'pi svatantre kçtakatvaü tatra tatra dhvaniriti niyama' sambhavati / tathobhayasya dhvanyanitayatvàtmakasyobhayena pakùadharmatvànugamàtmakena na sambandha ityanàgataü sambandha÷abdaü pårvàparàbhyàü sambandhya tantreõa vyàkhyà kartavyeti / samadhigataü tàvad dharmadharmyubhayeùàü vyastasamastànàü na sàdhyatvamiti ||30|| atha kasmàd dharmadharmisambandha eva sàdhyo na bhavatãtyata àha--sambandhaiti / mitàvati sàdhanavàkyamapadi÷ati / na khalu parãkùaka' sàdhanavàkye samnabdhavàcinà kenacinnàmnà ùaùñhyà và sambandha upàdãyate / na hyevaü prayujyate, agniparvatayorasti sambandha' dhåmavattvàditi / nàpi parvatasyàgniriti / de÷ameva tvagnyàdinà vi÷iùñamanumimànà dç÷yante / yadevaü praya¤jate, agnimàn parvata iti / sambandho 'pi nànumãyata ityatãtena sambandha iti / na paraü pratij¤àyàü nopàdãyate, udàharaõe 'pi na tenànugamo liïgasya nirdi÷yate / nahi bhavati dar÷anaü, yatra yatra dhåmastatra tatràgnisambandha iti / bhavati tu yo yo dhåmavàn sa so 'gnimàniti de÷a eva nidar÷anaü, tadetadàha---na càpãti / iheti mitiü pratyavamç÷ati / etaduktaü bhavati-- na sàdhanavàkye sambandha' sàdhyatayopàdãyate nàpi dçùñàntatayà dirdi÷yate na càyathàpratibhàsaü parãkùakàõàü vaktumucitamiti ||31|| ________________________________________________________ na càkàradvayaü tasya sàdhyasàdhanabhàg bhavet / tasmàdarthagçhãtatvànmatubarthasya gamyatà // Msv_5,4.32 // na svàtantryeõa mantavyà yathà daõóyàdi÷abdata' / vi÷iùñàrthapratãtau syàt sambandhonàntarãyaka' // Msv_5,4.33 // api càyaü sambandha' sàdhyamàna' sanmàtratayà và sàdhyate, kenacid và dharmeõa vi÷iùña' / na tàvad vastusattàmàtramanumànasya viùaya' / na ca parvatàdivatsiddhasàdhyaråpamàkàradvayaü sambandho vahati, yenànumànasya viùayo bhavet / tasmànna katha¤cit sambandha' sàdhya ityàha---naceti / kananvasati sambandhe vi÷iùña eva sàdhayituü na ÷akyate / nàsti nàma sa prakàra', yadasambandhyamàna evàgninà parvatastadvi÷iùño bhavatãtyata àha---- tasmàditi vyàntena / na(nu) satyamasati sambandhe vi÷iùño na bhavati, na tvetàvatà sambandhasàdhyatà sidhyati, vi÷iùñasàdhyatvànyathànupapattyaiva tvarthagçhãtà matubarthasya sambandhasya sàdhyatà na puna' svatantrasyeti / atraiva dçùñàntamàha---yatheti / daõóyàdi÷abdà hi daõóàdivi÷iùñamevàbhidadhànà' sambandhamapyarthàdupàdadate, natvabhidadhati / tadvadihàpi parvato 'gnimàniti sàdhyamàner'thagçhãto 'gnisambandha', na puna' sa eva sàdhyate / yathà daõóyàdi÷abdato vi÷iùñàrthapratãtau satyàü sambandho nàntarãyako bhavati, evamatràpi vi÷iùñe sàdhyamàne 'nuniùpàdã bhavatãtyartha' / idaü tu cintanãyam / kathaü daõóyàdi÷abdà vi÷iùñavacanà iti / matvarthãyapratyayàntà hite / sa càsyàsminnastãti sambandhe smaryate, ata' sambandha evàtra pratyayàrtha' / sa ca pradhàna' / 'prakçtipratyayau pratyayàrthaü saha bråta' pràdhànyena' iti smçte' / idaü hi bhedenaivobhayarabhidhàne pràdhànyapratipàdanàrthaü vacanam / pradhànaü ca ÷abdàrtha' / ata' sambandhavacanà eva daõóyàdi÷abdà iti yuktam / api ca 'nàgçhãtavi÷eùaõà vi÷eùye buddhirutpadyata' iti vi÷iùñàbhidhitsàyàmava÷yambhàvi prathamataraü vi÷eùaõàbhidhànamàpatati tata eva vi÷iùñàvagàhasiddherna tadyàvacchabdasyàbhidhàna÷aktirupakalpayituü ÷akyate / ata evàkçtivi÷iùñavyaktyabhidhànamàkçtyadhikaraõe niràkariùyate / ki¤ca--- 'kçttaddhitasamàseùu sambandhàbhidhànaü tvatalbhyàm' iti smarati / kathaü ca tàbhyàü taddhitavçttau sambandho 'bhidhãyate / yadi taddhitàbhidheyo na syàt / abhidheyaniùkarùe hi tayo' smaraõaü, 'yasya guõasya hi bhàvàd dravye ÷abdanive÷e', tadabhidhàne tvatalàvi'ti / tad yadi daõóapuruùasambandho daõói÷abdasyàbhidheya', tathà sati tanniùkarùe daõóitvaü daõóiteti tvataloranu÷àsanamupapadyate / yathà go÷abdàbhidheyaü sàmànyaü gotvamiti tvapratyayena niùkçùyate / ata' sambandha eva daõóyàdi÷abdànàmabhidheya iti sàmprataü kathamucyate nàntarãyaka' sambandha iti / atràbhidhãyate--- na tàvat smçtyanusàreõa sambandhavàcyatvamadhyavasàtuü ÷akyate / ÷abdànu÷àsanamàtraü hi 'tadasyàstyasminni(5-2-94)ti, na punararthànu÷àsanam / api ca vçttivigrahayoranyathànyathà guõapradhànabhàvo dç÷yate / yathà citraguriti citràbhirgobhirvi÷iùño devadattàdireva vçttau pradhànatayàvagamyate / vigrahe tu citrà gàvo yasyeti gavàmeva devadattàdirvi÷eùaõatayà guõabhåta' / tà÷ca pradhànam / vede 'pi 'rathantarasàmà soma' iti / tad yadyapi smçtikàreõa ta(dda)syeti vigrahe sambandha' pradhànatayà ùaùñhyà nirdiùña', tathàpi gomadàditaddhitavçttau tadvàneva pradhànaü bhavati, tathà pratãte' / gomacchabdo hi puruùapradhàno bhàsate na sambandhapradhàna' / pàõinerapi bhagavata' sambandhàbhidhànadvàreõa vi÷iùñavàcyataiva pratipàdayitumabhimatà / vçttau vigçhyamàõàyàmavarjanãya eva ùaùñhãprayoga' / tàvatà ca tadartha' pradhànatayà vàcyatvena nirdiùña iti bhràntirupajàyate / ato na tàvat smçtyanusàreõa sambandhasya vàcyatà / yattu prathamataraü vi÷eùaõamabhidheyamiti / satyam / na tviha sambandho vi÷eùaõam / daõóo hi daõóino vi÷eùaõaü na sambandha' / sa ca prakçtyà prathamamabhihita eva / ata eva nànekàbhidhàna÷aktikalpanàdoùa' / nirbhàga÷abdeùu hi gavàdiùu vi÷iùñapratãtàvapi vi÷eùaõamàtramabhidhãyata iti yuktam / tatra hyekasyaivobhayàbhidhàna÷aktikalpanàdoùo bhavati / daõóyàdi÷abdàstu bhàgavanta' / teùu bhinnàbhyàü prakçtipratyayàbhyàü bhinnau vi÷eùaõa ________________________________________________________ vi÷eùaõavi÷eùyatvamàpannau dvàvimàvata' / gamyàvaïgàïgibhàvastu kai÷cidiùño vikalpata' // Msv_5,4.34 // sarvathà dharmiõo dharmo dharmeõa tvavagamyate / vi÷eùaõavi÷eùyatve na vi÷eùo 'vadhàryate // Msv_5,4.35 // vi÷eùyàvabhidhãyate iti kimanupapannam / ata' prakçtyabhihitaprathamataràvagatadaõóavi÷iùña' puruùo daõói÷abdenàbhidhãyate / nanvasati sambandhe daõóovi÷eùñumeva naraü na ÷aknoti / satyam / na tvetàvatà sambandho vàcyo bhavati / na hi pçthivyàmanavasthità gàvo na tadvantaü vi÷iùantãti pçthivyapyabhidhãyata iti yuktamabhidhàtum / yata eva tvasati sambandhe vi÷iùñàvagatiranapapannà, ata eva sambandho 'pyarthàdantarbhàvyate / na tvabhidhãyate / yattu sambandhàbhidhàne tvataloranu÷àsanamasati sambandhavàcyatve 'nupapannamiti, tadayuktam / na hyabhidheyaniùkarùe gomadàdiùu bhàvapratyayànu÷àsanam, api tarhi abhidheyaniùkarùe hi 'yasya guõasya hi bhàvàdi'ti tvabhidheyàniùkarùàrthameva smaraõam / itarathà tvanenaiva gatàrthatvàt kçttaddhitasamàseùvatyavacanãyamàpadyeta / ata' pràk pratãte ekanimittasambandhivi÷iùñe 'parasmin sambandhinyabhihiter'thagçhãta' sambandho nàbhidheyapakùe nikùipyate / sarvayaugikànàmapi caiùaiva dig dar÷ayitavyà / àha ca-- sarvatra yaugikai' ÷abdairdravyamevàbhidhãyate / na hi sambandhavàcyatvaü sambhavatyatigauravàt|| iti / ato 'numeyàntaràsambhavàd vi÷eùaõavi÷eùyabhåtau dharmadharmiõàvevànumànasamadhigamyàviti ||32-33|| upasaüharati---- vi÷eùaõeti gamyàvityantena / sa càyamaïgàïgibhàva' kai÷cid vikalpenà÷rita' / evaü hi manyante / sarvathà hi dharmamàtre dharmaõi và svatantre pramãyamàõe siddhasàdhyatàdidoùo bhavati kana vi÷iùñapramàyàm / vi÷iùñatà tu kadàcit kasyacid yathàbhipràyaü bhavatu nàma, na ki¤cid duùyati / sarvathà tàvat dharmiõa eva parvatàderagnyàdidharmastaddharmeõaiva dhåmàdinàvagantavya' / sa tu dharmo vi÷eùaõabhåto vi÷eùyabhåto ________________________________________________________ atrottaraü vadantyanye yadi dharmã vi÷eùaõam / hetudharmeõa sambandhastasyàpràdhànyato 'sphuña'1 // Msv_5,4.36 // pradhànatvàddhi dharmeõa sambandho vàkyato bhavet / tatràsambhavata' pa÷càt kalpyo 'sau dharmiõà saha // Msv_5,4.37 // vàvagantavya iti na ka÷cid vi÷eùa' / ubhayathàpi svatantrànumànàbhàvàdityàha--- aïgetyavadhàryate 'ntena ||34-35|| atra dåùaõamàha---atreti / ayamabhipràya'--- laukikàni hi pramàõàni lakùaõakàrairapi yathàlokamevànugantavyàni / na tu viparãtam / nahyagni' parvatavi÷iùña iti loko budhyate / api tu parvato 'gnimàniti / tathà svayamanumànena pratipannimarthaü tenaiva paraü pratipàdayanto laukikà dharmaõà vi÷iùñameva hetuü prayu¤jànà dç÷yante, yathàgnayanumàni eva dhåmavattvàdagnimàniti / taccedamagnau de÷ena vi÷iùñe 'numãyamàne nopapadyate / vi÷eùaõatayà hi parvatavi÷iùño 'gniriti dharmiõyupàtte dhåmavattvàditi hetudharmeõa tasya sambandho na sphuñaü prakà÷ate / dharmadharmitayàvagatasya hetutvam / na ca guõabhàvopàtto dharmã hetudharmasambandhamarhati, guõànàü parasparàsambanadhàt / ato 'smàt paràrthahetuprayogavi÷eùàdeva laukikànàmãdç÷ã pratipattirunnãyate / yat svayamapi dharmavi÷iùñameva dharmiõaü budhyate na viparãtamiti ||36 || yadi tarhi dharmiõo hetudharmeõa sambandho na sphuña' kena tarhi prasajyata ityata àha--pradhànatvaditi / dhvanivi÷iùñamanityatvaü kçtakatvàdityucyamàne 'nityatvàkhyena dharmeõaiva sàdhyatayà pradhànabhåtena kçtakatvàdihetu' sambadhyeta na dhvaninà guõabhåtena / sarvasya hyekavàkyagatasya pradhànànvaya eva yukta' / pradhànasambandhe ca hetorapakùadharmatvam / nahi kçtakatvama ________________________________________________________ dhvanerityathavà vàcyamanavayasya tu dar÷ane / bhedopàttasya dharmasya guõabhàvo na duùyati // Msv_5,4.38 // nityatvasya dharma', kiü tarhi dhvane' / ato dharmyeva dharmavi÷iùña' svayaü pramàtçbhiravagamyate / tathaiva parasmai pratipàdyata iti yuktamiti / yadi tåcyate, satyaü pradhànatayà dharmeõa heto' sambandho vàkyàdavagamyate, liïgabalãyastvena tu vàkyaü bàdhitvà dharmiõaiva sambandha' kalpayiùyate / hetudharmasya hi dharmiõaiva sambandhayogyatà na dharmeõa, ato dharmasambandhàbhàvàd dharmiõaiva sambandho bhaviùyatãtyata àha--- tatreti / ayamabhipràya'-- satyamevaü dharmaõà sambandha' sidhyati / kiü tvayameva kle÷o yadvàkyasvarasabhaïgo nàma / ata evàha-- kalpyo 'sàviti / anyathàpratipannasyànyathàkalpanaiva doùa iti kabhàva' ||37|| dhvane' kçtakatvàditi và punardharmyupàdànena heturvi÷eùaõãya', na caivaü prayoktàra' prayu¤jànà dç÷yanta ityabhipràyeõàha---dhvaneriti / yastu vadati dharmiõyapi vi÷eùñe sàdhye 'nvayopadar÷anavelàyàü yatra yatra kçtakatvamityukte dhvanireva pradhànatayà sambadhyeta nànityatvaü guõabhåtatvàdititaü pratyàha---anvayasyeti / anvayopadar÷anakàle hi bhedenaiva dharmamupàdadate / yatra yatra kçtakatvaü tatra tatrànityatvamiti na tatra pradhànasambandhà÷aïkà / ata' pratij¤àvasthàyàü dharmavi÷iùñe dharmiõi sàdhyamàne yoguõabhàva àsãt nàsau dçùñàntavàkye duùyati / hetustvavi÷iùña eva tàrkikai' prayujyata ityuktam / tatràvi÷eùita eva prayukte bhavati pradhànabhåtadharmasambandhà÷aïketi / yastu vadati ùaùñhyantena dhvaninànityatvaü vi÷eùyate dhvaneranityatvamiti / evaü ca kçtakatvàdityasyàvipariõatavibhaktikena dhvaninaiva sambandha' sphuño bhavati / dharmasambandha eva yathàvad vibhaktivipariõàmena syàt / sa cànyàyya iti sa vaktavya' / niràkçto 'yaü pakùo vàrtikakçtaiva--- "sambandho 'pyanupàdànànnàmnà ùaùñhyapi và mitau" iti / ùaùñhãnirde÷e hi sambandha eva sàdhyo bhavet / tasya ca sàdhyatà niràkçtaiva / vi÷iùñasàdhyapakùa eva sthitvà dharmivi÷iùñatà dharmasyedànãü ________________________________________________________ agnerde÷avi÷iùñatve na caitat pakùalakùaõam / vi÷iùñatàsya de÷ena bhavedevaüprakàrikà // Msv_5,4.39 // yo 'gni' so 'sti kvacidde÷e yo dçùño yatra tatra và / agni' pårvànubhåto và de÷amàtreõa saïgata' // Msv_5,4.40 // yo 'gni' so 'nena yukto và yo dçùño 'nena so 'thavà / yo 'yaü sa de÷amàtreõa yukta' pårveõa vàpyayam // Msv_5,4.41 // etadade÷avi÷iùño và yo 'yamagniritãha tu / pårvayo' siddhasàdhyatvaü pareùu syàd viruddhatà // Msv_5,4.42 // vyàptiretena de÷ena sarvàgnãnàü na yujyate / nàpi pårvasya nàpyeùa vahni' sarvairvi÷eùyate // Msv_5,4.43 // niràkriyate / kimatra sambandhasàdhyatvaü punarupakùipyate / tadalamanena bàlabhàùiteneti ||38|| api ca agnerde÷avi÷iùñatve sàdhyamàne vakùyamàõasamastapakùaprakàràõàmasambhavo 'pãtyàha---agneriti / dåùaõàntarasamu¤caye cakàra' / etaditi vakùyamàõalakùaõapratinirde÷a iti / tàneva pakùaprakàràn vaktuü saükùipya pratijànãte ||38|| idànãü vibhajya tàneva dar÷ayati---yo 'gniritãtãtyantena / nigadavyàkhyàto grantha' / vivekastu pakùàõàü praõihitairavagamyata iti / ihacàdyayordvayo' pakùayo' siddhasàdhyatà doùa' / siddho hi kvacidagni', dçùñapårvo 'pi pårvade÷àdhikaraõa' siddha eva kiü tat pra(sà)dhànena / pareùu tu pa¤casu pakùeùu pramàõàntaravirodha ityàha--- iha tviti / siddhasàdhyatà suprakà÷aiva ||40-42|| virodhaü prapa¤cayati--- vyàptirita / yattàvat yo 'gni' so 'nena yukta ityuktaü tadayuktam / nahyanena de÷ena sarvàgnayo vyàpyante de÷asyàvaibhavàt sarvàgnãnàü càtràsannidhànàt, tadbhàvo hyatràbhàvena virudhyata iti ||42|| ________________________________________________________ de÷ai' pårveõa vàpyasya na de÷ena vi÷eùyatà / etadade÷avi÷iùño 'yamityetat kathyate katham // Msv_5,4.44 // yadà de÷ànapekùo 'gnirnàyamityavadhàryate / agne' pårvataraü càtra de÷a evàvadhàryate // Msv_5,4.45 // tajj¤ànakàlabuddha÷ca na de÷a' syàd vi÷eùaõam / de÷asya parvatàdestu svarupe pàvakàdçte // Msv_5,4.46 // yo dçùño 'nena so 'thaveti yaduktaü dåùayati---nàpi pårvasyeti / dçùñasyàpyagneranena de÷ena vyàptirna vidyata ityartha' / yo 'yaüsa de÷amàtreõetyatra dåùaõamàha---nàpãti de÷airantena / na hyeùa pura'sthito vahni' sarvairde÷airvi÷eùyate sarvatra tasyàbhàvàditi / pårveõa vàpyayamityatra virodhamàha-- pårveõeti / pårveõa de÷enàsyàgnervi÷eùyatà nàstyeva, pårvade÷asyàtràbhàvàt, asya ca tatra / pårvànubhåtasya tvagnerde÷amàtreõa sambandha' pura'sthitavahne' sarvade÷asambandhaniràkaraõenaiva tulyanyàyatayà niràkçta iti na pçthagupanyasya dåùita iti ||43|| evaü saptasu pakùeùu niràkçteùvaùñama' pakùo 'va÷iùyate etadde÷avi÷iùño và yo 'yamagniriti tanniràkaroti--- etaditi / ayaü pura'sthito 'gniranena de÷ena vi÷iùña' sàdhyata iti sa vaktavya' / svade÷akàlavartyeva smaraõena viùayãkçta' kathamasàvanena de÷ena vi÷eùñuü ÷akya' / tadevaüvàdinà nàpi pårvasyetyapi nàlocitam / anavacchinnasmçtàvapi ca dharmo dharmiõo vi÷eùaõamiti nedaü yuktisàdhyam / dharmàõàü dharmivi÷eùaõatayaiva sarvadàvagaterityalamaneneti / de÷a eva tu pårvàvagato vi÷eùyatàmarhatãtyabhipràyeõàha--- agneriti ||44-45|| yadi càgnirvi÷eùyo bhavet tatastasyaivàyamàdyo j¤ànakàlo bhavet, prasiddhasyàprasiddhena vi÷eùaõàt / iha tvàdau parvata eva j¤àyate / kathamasau pa÷càt pratyeùyamàõasyàgnervi÷eùaõaü bhavatãtyàha---tajj¤àneti / tadavçttenàgniü nirdi÷ati / agnerj¤ànakàle hi sa eva de÷o buddha',nàgni', ata' kasya ________________________________________________________ gçhãte 'gnivi÷iùñasya punarj¤ànaü na duùyati / tasmàt dharmavi÷iùñasya dharmiõa' syàt prameyatà // Msv_5,4.47 // sà de÷asyàgniyuktasya dhåmasyànyai÷ca kalpità / nanu ÷abdavadeva syàt liïgagamyaü vi÷eùaõam // Msv_5,4.48 // naivaü na hyatra liïgasya ÷aktyanekatvakalpanà / na ca tasyànumeyatvaü vi÷eùya÷càvadhàrita' // Msv_5,4.49 // de÷o vi÷eùaõaü bhavati / pramitaü hi vastvapramitena dharmeõa pramitsitaü bhavati kakãdçgdharmo 'yamiti / tathà cade÷a iti sa eva pramitsyate, pramãyate ca, na punaragniriti / nanu de÷o 'pi pratyakùàvagata eveti kakathamasàvanumànasyaviùayo bhaviùyatãtyata àha--- de÷asyeti / svaråpamàtrameva hi de÷asya pratyakùeõàvagatam, anumànena tu pàvakàdivi÷iùñatà tasyànumãyata iti na gçhãtagràhitvamiti / ato dharmyeva dharmavi÷iùña' prameya' na dharmo dharmivi÷iùña ityàha---tasmàditi ||46-47|| evaü ca de÷a evàgnivi÷iùña' prameyo 'vatiùñhate / sa hi dharmã, tadà÷rayatvàdagne' / na tvagni', atadà÷rayatvàd de÷asyetyàha---sà de÷asyeti / anye tu pårvàvagatadhåmamapyagnivi÷iùñamanumànasya prameyaü manyante / tadapi sàdhvevetyabhipràyeõàha---dhåmasyànyai÷ca kalpiteti / sà prameyateti sambandha' / atra codayati--- nanviti / vi÷iùño 'numànasya viùaya ityuktam / nàgçhãtavi÷eùaõanyàyena liïgamapi ÷abdavad vi÷eùaõamàtraparyavasàyyeva yuktam / ÷abdo hi vi÷eùaõamàtra eva vartata ityàkçtyadhikaraõe vakùyata iti ||48|| pariharati---naivamiti / kàraõamàha---nahãti / aneka÷aktikalpanàbhayena hi ÷abdasya vi÷eùaõamàtraparyavasànamiùñam / liïgaü tu pårvàvagatapratibandhavalena pratibandhakadhiyamupakalpayati / tad yàvataiva pratibaddhamavagataü dhåmavattvaü pratibaddhamavagatamityagnimattvamevànumàpayatãti na ka÷cit doùa iti / na ca vi÷eùaõamàtramanumeyaü siddhasàdhyatvàdityuktamityàbhipràyeõàha--- ________________________________________________________ vi÷iùñatvena càj¤ànàt tanmàtrasyànumeyatà / nanu dhåmavi÷eùyatve heto' pakùaikade÷atà // Msv_5,4.50 // naitadastivi÷eùe hi sàdhye sàmànyahetunà / dhåmatajj¤ànasambandhasmçtipràmàõyakalpane // Msv_5,4.51 // phalena viùayaikatvaü tadvayàpàràt puroditam / prameyadhã' pramàõaü hi bhàùyakàrastu manyate // Msv_5,4.52 // na ceti vi÷eùyo 'pi parvàtadisvaråpeõàvadhàrita' so 'pi nànumeya ityàhavi÷eùya iti ||49|| ato vi÷iùñatvenaiva råpeõàj¤ànàt tasyaivànumeyatvamityàha---vi÷iùñatveneti / atra codayati--- nanviti / dhåmo 'pyagnivi÷iùño 'numãyata ityuktaü, tadayuktam / pratij¤àrthaikade÷atvàditi / pariharati---naitaditi / sàmànyavi÷eùyatàtmà hi dhåma', tatra vi÷iùàtmanà pakùãkçtasya sàmànyatmanà hetutvamiti na pakùaikade÷ateti / samadhigataü tàvadanumànasya vi÷iùño viùaya iti, svaråpameva kimasyeti na j¤àyate / tad yadi dhåmatajj¤ànàdãnàmanumànatvamiùyate, tata' pramàõaphalayorviùayabheda' sa càyukta' / ata eva bhikùuõà ekameva j¤ànaü pramàõaphalaråpamiti pratyakùamuktvà tadevànumàne 'pyatidiùñaü pårvavat phalamasyeti / yaditvanumeyaj¤ànameva pramàõamiùyate tato 'pyatiriktaphalàbhàva' / ato vaktavyamanumànasya svaråpamityata àha--- dhåmatajj¤àneti / yattàvat bhikùuõà pramàõa(phala?)meva phalamityekaviùayatvalàbhàvadà÷ritaü, tat pratyakùavadihàpi pratiùeddhavyam / na hi sàdhyarasàdhanayorabhedaü laukikà manyante / ko hi vçkùàcchidayà sàrdhaü para÷orekatvamàtiùñhate / viùayabhedaparihàrastu pratyakùokta evehàpyanusandhàtavya' / yathà hãndriyàdipramàõapakùe yatra phalaü niùpadyate tadviùayavyàpàràt samànaviùayatvamupapàditam / evamihàpi dhåmàdipramàõapakùe tadvyàpàràdeva puroditaü viùayaikatvamitadeùñavyam / ato dhåmastajj¤ànaü và sambandhastatsmaraõaü và pramàõamastu, vivakùàdhãnatvàt pramàõaphalabhàvasyeti / yattu buddhe' pramàõa ________________________________________________________ pratyakùàniyamokti÷ca sarvatraivànuùajyate / anumànagçhãtasya tenaiva pratipàdanàt // Msv_5,4.53 // parebhyo và¤chatà vàcya'pårvaü pakùo yathodita' / tatra dharmiõamuddi÷ya sàdhyadharmo vidhãyate // Msv_5,4.54 // (phala?)tve phalàbhàva ityuktam / bhàùyakàro hi buddhireva pramàõamiti dar÷ayati yat kàraõamasannikçùñer'the buddhiriti vadati / na ca phalàbhàva', hànàdereva phalatvàt / naca sajàtãyameva phalamiti ràjàj¤à / upayogàddhi rakasajàtãyamasajàtãyaü và phalaü bhavatyeva / astu và sajàtãyameva phalaü hànàdibuddhi' phalaü bhaviùyati / upakàràdismçtirvesyabhipràyeõàha---prameyadhãriti ||52|| yadi bhàùyakàra' pramayadhiya' pràmàõyaü manyate, kathaü tarhi dhåmàdipramàõatvàbhyupagama' ata àha---pratyakùeti / uktamasmàbhirvivakùàdhãnaü pramàõatvamiti / tad yadà dhåmàdãnàmeva prakçùñasàdhanatvamavagamyate, tadà tadeva pramàõam / bhàùyakàreõàpi buddhirvà janma vetyàdinà pratyakùaniyamaü dar÷ayatà sarvatraivàniyamastulyayà dar÷ita eva / ato na dhåmàdipràmàõyàbhyupagame bhàùyavirodha iti ||52|| ta¤cedamanumànaü dvedhà bauddhà vibhajante svàrthaü paràrtha¤ceti / yadàhu'---- anumànaü dvidhà svàrthaü triråpàlliïgator'thadçk paràrthamanumànaü tu svadçùñàrthaprakà÷akam|| iti / tadidaü dvaividhyamanupapannamityabhipràyeõàha---anumàneti / asyàrtha'--- guru÷iùyasahàdhyàyivirodhiprativàdibhya' parebhyo 'numànagçhãtasyàrthasya tenaivànumànena pratipàdanaü và¤chatà yathà pårvamasmàbhi' pratipàdita' pakùo vi÷iùño dharmã pramãyata iti sa vaktavya' / idamatràkåtam / svayamanumànena gçhãtamarthaü paraü pratipàdayituü sàdhanavàkyameva prayujyate / parastu tato vàkyàt triråpaü liïgamanusandhàya svayameva sàdhyaü vastu budhyate, tadasya svàrtamevànumànam / vakturapi svayamarthaü pratipannavata' svàrthànumànameva, kataradatra paràrthànumànamiti na vidma' / vacanaü paràrthamiti cet / na / ananumànatvàt / vacanaü paràrthamiti tu mçùyàmahe / yadvadati dar÷anasya paràrthatvàditi, na tu tadanumànam, atriråpaliïgajanitatvàdanarthadçk ca / triråpàlliïgator'thàdçganumànamiti va' siddhànta', ata' kathaü vacanamanumànam / athànamumànagocarãkçtàrthapratipàdanasamarthavacanapàràrthyàdanumànaü paràrthamityupacaryate, tata' pratyakùapratipannamapyarthaü bodayad vaca' paràrthamiti pratyakùamapi paràrthamàpadyeta / yadi tu svalakùaõaviùayatvàt pratyakùasya tasya cà÷abdagocaratvànna pratyakùaü paràrthàmityucyate / tadayuktam / evaü hi pratyakùagçhãtàrthaviparãtàbhidhàyinàü tadvirodhodbhàvanavacanaü na yujyate || yo hi pratyakùaviråddhamarthaü pratijànãte nàgniråpaùõa iti, sa vacanena taü pratyakùaviùayamarthaü pratipàdya niràkriyate / pratyakùaviùaye tu ÷abdàgocare tannopapadyeta,ata' pratyakùaviùayamapi ÷abdo vadatãtyabhyupagantavyam / evaü ca pratyakùaviùayavacanaparàrthatayà ka' pratyakùaparàrthatàü vàrayatãti dvaividhyànupapatti' / ato yathodita' pakùa eva vàcya ityuktavàn / idaü tu vaktavyam---- ko 'yaü pakùo nàma, taducyate, pratij¤àrtha' pakùa' / kà pratij¤à / sàdhyasamarpakaü vacanam / yadàhu'--- 'sàdhyanirde÷a' pratij¤e'ti / ata' sàdhya' pakùa ityàcakùmaha iti vàcya' pakùa ityuktam / tadvacanamidànãmupanyasyati---tatreti / tatra pakùe dharmiõaü prathaümupaddi÷ya sàdhyadharmo 'gnyàdirvidhãyate / yo 'yaü parvata' so 'gnimànityuktaü bhavati / idaü tu pakùavacanaü pratij¤àparanàmànameke nànumanyante / vadanti ca kimanenànarthakena, antareõàpi pakùavacanamapekùitaü sidhyatyeva / heturhi sàdhyasàdhaka' / na pakùasya vacanam / nahyayamàgamikor'tha', hetuvacanànarthakyaprasaïgàt / àptànusàreõa pakùavacanàdrathani÷caye hetvabhidhànamanarthakaü syàt / vaktçguõadoùàvadhàraõapravaõa eva prativàdã bhavet / hetvadhãne tu nirõaye tacchktireva niråpayitumucità, kiü pratij¤àvacanen / heto÷ca sàmarthyaü sàdhyànvayapradar÷anenaiva siddham / ato yat kçtakaü tadanityaü ÷abda÷ca kçtaka ityudàharaõopanayamàtràdeva sàdhyasiddheranarthikà pratij¤à / hetoreva tu trairåpyaü dar÷ayitavyam / tacca dçùñàntadvayenopanayena ca kathyata iti kçtamativistareõa / yadi tu vivàdamàvedayituü pratij¤àvacanamityucyate / tanna / avyàpakatvàt / yo hi manyate--- yadà khalvayaü ÷abdo nitya iti pratijànãte tadetaro 'nityavàdã vyutthito bhavati tato jalpa' pravartata iti / tacca naivam, avyàpakatvàt / yo hi manyate---yadà khalvayaü ÷abdo nitya iti pratijànite tadetaro 'nityavàdã vyutthito bhavati tato jalpa' pravartata iti / tacca naivam, avyàpakatvàt / nedaü pratij¤àvacanasya vyàpakaü prayojanam / vàde asambhavàt / ÷iùyaviùayo hi sa' / sa ca tattvameva bodhayitavya' , ato hetu÷aktimeva pratipàdya tattvaü bodhyata iti yuktam, kiü vivàda àdriyate, na hi tena saha vivaditavyam / jalpe syàditi ced, na / anyathà siddhe' / tatraitat syàt--- jalpe khalu vivàdamàjihãrùu' pratij¤àü praõayatãti, tacca naivam / anyathàsiddhe', asatyapi hi pakùavacane lakùyata eva yathà dhvanimanityamanuminotãti, yat kàraõaü yatkçtakaü tadanityaü yathà ghaña ityuktvà kçtakatvaü dhvanerupanayati ÷abda÷ca kçtaka iti / tato jalpa' pravartiùyata eva / vitaõóà tu yathà tathà vàde dar÷ite pravartata eva / na hi vaitaõóikasya ki¤cit paranigrahàdanyad sàdhyamasti / yadasau pratij¤àvacanena kvacidarthe sàdhyamàne svaviparãtasiddhiü manvàno jàtodvego vivadet / ata' pratij¤àvacanaü kathàtraye 'pyanupayujyamànamupekùaõãyamityàkùipanti || atràbhidhãyate--- svadçùñàrthaprakà÷anaü paràrthamanumànamiti bhavadbhirevoktam / svayaü ca kuta÷ciddhetuvi÷eùàt ki¤cit kenacid dharmeõa vi÷iùñamavagatamiti parasmà api tathaiva kathyata iti yuktam / asatyàü tu pratij¤àyàmanà÷rayahetvàdaya àkà÷apatità iva bhaveyu' / nanu nàyaü pakùavacanapura'saramaj¤àsãtsàdhyamiti kathaü parasmai tathà kathayati / maivam / yadyapi ÷abdo 'nitya iti svapratipattau noccàritaü tathàpi savikalpakatvàdasyà buddherastyevàtra pramàturvi÷iùño vikalpa', uccàraõaü tu paràrthamiti tanmàtraü svapratipattau nàsãt / parastu nànuccàritena ÷abdena pratipàdayituü ÷akyata ityuccàrya pratipàdyata iti ÷abdoccàraõamàtramadhikam / yattu vàde 'nupayoga ityuktam, tanna, sutaràmupayogàt / jalpavitaõóe hi vijigãùamàõayordvayo' pravartata iti paraü bhràmayituü pratij¤àvacanaü na prayujyeta / avivàde tu ÷iùyo na vyàmohanãya iti vi÷adatarameva pratij¤à ________________________________________________________ niyamastadviruddhàcca kalpyate nàvirodhina' / asannikçùñavàcà ca dvayamatra jihàsitam // Msv_5,4.55 // vacanena sàdhyata iti yuktam / na hi na ÷abdadàridrayaü, yadenaü tattvaü bubhutsamànamupasannamavi÷adavacanena parikle÷ayàma / na caiva jalpe 'nupayoga iti / uktamidamasati hi pratij¤àvacane 'nà÷rayà hetvàdayo na pravarteranniti / guõabhåtà hi te pradhànabhåtasàdhyapekùàyàü sambadhyante / tacca nàsita sàdhyanirde÷a upapadyate / nirdiùñe hi sàdhye kuta ityapekùàyàü hetu' sambadhyate / tata' kathamayamavyàpto 'sya sàdhaka ityapekùite vyàptivacanam / itarathà tvaikàrthyàbhàvàdekavàkyataiva na savarteta / tathàhi-- yat kçtakaü tadanityamityukte kçtakatvamanityatayà sambaddhamityanåditam / puna÷ca ÷abda' kçtaka iti ÷abdasya kçtakatayà sambandho 'nådita' / parasparasambandhe tu na pramàõam / asambaddhamidaü vàkyadvayamityà÷aïkyet, kçtakaü tàvadanityaü ÷abdo 'pi kçtaka iti svaråpanuvàdamàtramubhayoriti ÷aïkà jàyeta, arthàntaraü vàpadyeta / yathà cànityatvadharmà kçtakastathà ÷abdàtmako 'pãti, tadatra sarve kçtakà' ÷abdàtmàna iti sàdhusampàditamàpadyeta / ata' pradhànavàkyàvayavapratij¤à yadapahanuyate tannàstikànàmeva sarvàpalàpavàdinàü ÷obhate netareùàm / sà hi sarvavyavahàràõàü sàra' / yadàhu--- "sàraü tu vyavahàràõàü pratij¤à samudàhçtà / taddhànau hãyate vàdã tasaüstàmuttaro bhavet ||" iti såkto vàdivacanaprakàro dharmiõamuddi÷ya sàdhyadharmo vidhãyata iti ||53-54|| nanvevaü sàdhyavi÷iùñe dharmiõi vidhãyamàne kevalasàdhyànvayàvagamàd dharmàntaravyudàso bhavet / tata÷cànitya' ÷abda ityukte nitya evetyavadhàraõàdambaraguõatvàdayo 'pi taddharmà na bhaveyu' / evaü ca hetorapi pratikùepàt sàdhyasiddhirapi durlabhaiva / asatyavadhàraõe nityo 'pi syàditi neùñasiddhi' / atha kathameko nityo 'nitya÷cetyarthàt pratipakùapratikùepa' / satyam, ata eva tannivçttyarthamavadhàraõe kriyamàõe itaranivçttirapi bhavedata àha--- niyama iti / sàdhyadharmavivakùàpekùayaiva niyama' kalpyate, na punaravirodhino 'pi dharmàntaràt / ato 'gnimàniti sàdhyamàne 'gnyabhàvamàtrameva niràkçtaü bhavati, na puna' dharmàntaram / yathà ÷ukla' paña ityukte tadvirodhinastadabhàvasyaiva nivçttirbhavati,nàvirodhinàü såkùmatvàdidharmàõàmiti / atra càsannikçùñer'tha ityucyate tasya kor'tha' / yadyanavagatapårvamevàrthamanumànaü gocarayatãti, tanna / sambandhaj¤ànakàla eva hi yàvaddhåmàdibhàvitayàgnyàdisambandho 'vagata eva / anyathà niyama evàvadhàritau na syàt / na càtra de÷akàlasambandho 'dhika iti vaktavyam / dhåmasya hi de÷àdisambandho bhàsate nàgne' / dhåmopalakùità÷eùade÷asambandhasya sambandhasamadhigama evàvasàyàt / ata eva kai÷cit smaraõàbhimànaniràsàrthamasannikçùcapadaü vyàkhyàtam / smaraõaü hi sannikçùñàvamar÷ollikhitameva pràya÷o bhavati,sa iti hi tat pravartate / na caivamanumànam / ato nedaü smaraõam / nanvasatyapi tadullekhe smaraõamutpadyata eva / yathà pramoùe / maivam / grahaõakàraõàbhàvàddhi tatrànubhavàkàrapravçttamapi j¤ànaü smatirityàsthitam / na hyasannihitarajatàdyavabhàsakàraõatvamindriyayàõàü pràpyakàriõàü sambhavati / smçtihetustu pràcãnàmubhavaprabhàvità bhàvanà samastãti smçtireva pramuùitatadavamar÷à setyà÷ritam / idaü tu pratyutpannaliïgàdikàraõabalàdutpadyamànaü laiïgikaj¤ànamanubhavàkàrapravçtaü na tadbhàvàdutàrayituü ÷akyam / anubhåti÷ca na' pramàõam / ata' pramàõamanumànamityàkhyàyate / yadyevamastu tarhãdamevàsannikçùñapadasya prayojanam / na / phalàbhàvenàpràmàõyaprasaïgàt / adhikaparicchedaphalaü pramàõaü bhavati / paricchedamàtrasya tu phalatve smçtàvapi prasaïga' / sàpi hi svagocaraparicchedàtmikaiva jàyate / syànmatam---anapekùaü hi na' pramàõam / apekùate ca smaraõaü grahaõam / ato na pramàõamiti / tanna / laiïgike prasaïgàt / tadapi hyekade÷adar÷anàdisàpekùameva / svaviùayagrahaõàpekùaü smaraõaü nedamiti cenna / ihàpi tadapekùaõàt / laiïgikamapi hi pràcãnàgnij¤ànasàpekùameva / na hyanavagatàgneraviditasambandhasyàgniratreti matiràvirasti / na ca grahaõaü pramàõameveti ràjàj¤à / bhràntàvapi prasaïgàt / viparãtàvagraho 'pi grahaõameva / na ca pramàõam / na càsau nàstãti yathàrthàyathàrthaj¤ànavibhàgaü vyàcakùàõairasmàbhiruktameva / api ca 'arthe 'nupalabdha' iti såtrayatà såtrakàreõa ________________________________________________________ tàdråpyeõa gçhãtatvaü tadviparyayato 'pi ca / pramitasya pramàõe hi nàpekùà jàyate puna' // Msv_5,4.56 // tàdråpyeõa paricchinne pramàõaü niùphalaü param / sarvamanupalabdhàrthaviùayameva pramàõamiti såtritam / etadapi tadvyàkhyànàvasare varõitameva / ato vyàkhyeyamasannikçùñàrthagrahaõamata àha--- asannikçùñeti / asyàrtha'--- dvedhà hi sannikçùñaü bhavati tadråpapramitaü viparãtaniråpitaü và / tadubhayajihàsayeyamasannikçùñavàgiti / kiü punastanniràkaraõamata àha--- pramitasyeti / vyavahàràrthaü hyapramitaparicchedàya pramàõamapekùyate na vyasanena / sa ca sakçtpramàõavyàpàràdeva siddha iti na pramàõàntaràpekùeti ||55,56|| kiü puna' pramitasya pramàõàntaràpekùà na jàyeta / ata àha---tàdråpyeõeti / varõitamidaü ---dvedhà hi pramitaü bhavati tàdråpyeõa vaiparãtyeneti / tatra tàvat tàdråpyaparicchede na paraü pramàõaü phalavat / pårvapiracchedàdeva tadarthasiddhe' / vaiparãtyaparicchede tu pramàõàntaramanavakà÷ameveti tadubhayaniràkaraõàrthamasannikçùñagrahaõamarthavat / nanvevamapramàõamevànumànaü sannikçùñaviùayatvàdityuktameva / na / adhikàraviùayatvàt / yadyapi pårvàvagato dharma' smçtiviùaya' / dharmã ca giriranubhavasiddha', tathàpi vi÷iùñamanumànena viùayãkrayata iti varõitamasakçt / nanvagnivi÷iùño 'pi sambandhasamaya eva saüvidita' / evaü hyanena vyàptigrahaõakàle 'vagataü dhåmavanmàtramagnimaditi / tadasya dhåmavanmàtra evàpekùà / vidite tu tasminnagnimattà pramitapårvaivànubhåyate / satyam / kintu dhåmavànagnimattayà pritapårvo 'pi samapratyanumànena pratyabhij¤àyate / pratyabhij¤ànaü cedaü pramàõameva pratyakùapratyabhij¤ànavat / pårvaü hi dhåmavattvopalakùitena råpeõàgnimattayà de÷o nirj¤àta' / samapratyayamasàvagnimàniti vi÷eùato 'numànena pratyabhij¤àyata iti kimanupapannam / ava÷yaü caivamabhyupagantavyam, anyathà kathamagnimàniti viditvà vyavahàràya ghañate / eùa hi paktukàmo 'gnimattàmanumàyàgnaye dhàvatãti pa÷yàma' / ________________________________________________________ vaiparãtyaparicchinne nàvakà÷a' parasya tu // Msv_5,4.57 // måle tasya hyanutpanne pårveõa viùayo hçta' / pratyakùàde÷ca ùañakasya naivàrthà hyavadhàrita' // Msv_5,4.58 // tenaivottarabàdha' syàd vikalpàderasambhavàt / agràhyatà tu ÷abdàde' pratyakùeõa viridhyate // Msv_5,4.59 // tat kasya heto', na yadi pårvànubhavàdadya vi÷eùa', avàgamat khalvayaü dhåmavànagnimàniti, na càgnaye dhàvatãti / kathamanà÷rayapratipanne 'gnau vyavaharatãti cet / na / pràgapi dhåmavadà÷rayatvanàvagamàt / parvatamadhunà pratyakùeõa vi÷eùato 'vagamyàgnye vyavaharatãti cet / kimasyàgnyarthina' parvatapratyakùeõa / tadayamagnimattayà bodha eva pårvabodhàd vilakùaõo 'bhyupagantavya' / yatkçto vyavahàravi÷eùa ityagçhãtaviùayatvàdanumànaü pramàõamiti vaktavyam / tadidamasannikçùñagrahaõenoktam / ye tu smçtyà÷aïkàniràkaraõama' saya prayojanamàhu', teùàü bàdhitaviùayamapyanumànamàpadyeta / na hi tanniràkaraõamavayavàntareõa lakùaõagranthe kçtamupalabhyate / ato 'sannikçùñagrahaõamevobhayavidhasannikçùñàrthaniràkaraõàrthamiti sàdhvã vyàkhyeti ||57|| vaiparãtyaparicchinne paramanavakà÷amityuktam / tatra kàraõamàha--- måla iti / vyàptismaraõàdi hyanumànasya målam, tadyàvaduttaraü tattadvyàpàravyagratayà vilambate tàvacchãghrabhàvinà pårveõa viùayàpahàràd viprakçùñasàdhanasyotpattireva nirudhyata ityanantarameva vakùyata iti kathaü punaranumànaü bàdhyate / tadapi hi pramàõaü kathaü pramàõàntareõa bàdhituü ÷akyate / bàdhe và na kvacidà÷vàso bhavet / àbhàso bàdhyata iti cet, kathamàbhàsatvam / yadi bàdhàdevetarà÷rayaü tarhyastu và jyeùñhapramàõena pratyakùeõànumànabàdha' / natu tato 'pi jaghanyairaparairbàdhyate, tat kasya heto' ata àha---pratyakùàderiti syàdantena / ayamabhipràya'---na pramàõaü nàma kvacit bàdhyate / avadhàraõàtmakaü hyevaitaditi j¤ànaü pramàõam / tad yatra kasyacidarthasya kenacidàtmanàvadhàraõaü bhavati tatra tenotpannasyotpatsyamànasya và j¤ànasya bàdho 'bhidhãyeta / taddvividho hi bàdha' pràptabàdha÷càpratàptabàdha÷ceti / pràptabàdho hi yathà--- ÷uktikàrajataj¤àne / tatra hi pårvopamardanenaivottaramàtmànaü labhata iti tat tasya bàdhakam / uttaraü ca de÷àdibhede 'pyabàdhitaü svabhàvata÷ca pramàõaü pårvamàbhàsãkaroti / tadevaü pràptabàdhe tàvad yenottareõàrtho 'vadhàrita' / trividhamapyapràmàõyamavadhàritapadena vyudasyati / na hyaj¤àta' sandigdho viparyasto vàrtho 'vadhàrito bhavatãti trividhimapyapràmàõyaü yasya nàstãtyuktaü bhavati / tadevamàtmanà j¤ànena pårvamàbhàsãkçtamiti tatràbhàsa eva bàdhyata iti nàtiprasaïga' / apràptabàdhe tu yàvat kliùñasàdhanamanumànaü svagocare sàmànya÷àstraü và kvacid vi÷eùaviùaye pravartitumàrabhate tàvat pratyakùeõànumànena và siddhasarvàïgakenàgamena và vi÷eùaviùayeõa ÷ãghrajanmanà yenaivàrtho 'vadhàrito bhavati tenaivottarasyotpattipratibandhalakùaõo bàdho bhavati / na hi balavatà ÷ãghrabhàvinà pramàõena niruddhamukhamutpattumarhati / tadevamapràptabàdhe paramanutpannameva pràptisambhàvanayà tu bàdhyata ityucyate ÷rutyeva liïgamiti na kvacit pramàõabàdha' / yattu jaghanyena mukhyabàdho na yukta iti / tanna / na hi pratyakùàdãnàü viniyogapramàõànàmiva pàradairbalyaniyama' / yadeva tu ÷ãghrabhàvi pårvopamardena vàtmànaü labhate tadeva bàdhakamabhidadhmahe / itara¤ca bàdhyamata eva tenaiva tasya bàdhaü bråma' / pràptabàdha iva pratyakùasya tenaivànumànena ca siddhàïgakena sàdhyàïgakasya vi÷eùa÷àstreõa sàmànya÷àstrasya / ata' sarvapramàõàviruddhameva pakùamabhidhàsyàma' / na cànà÷vàsa' / àbhàsabàdhàt / svata' pramàõena càvadhàraõàtmanà j¤ànenetaràbhàsãkaraõàt / tadidamavadhàritapadenoktamiti / nanu ca balavatàpi nàva÷yaü durbalaü bàdhyate / asati hi sambhave bàdha' sambhavati / ato viùayavyavasthàyà vikalpena samuccayena vobhayamupapàdayiùyate vinàtyantikabodhà÷rayaõena (?), ata àha---vikalpàderiti / nàtroktà vikalpàdaya' sambhavanti / na tàvatparasparaviruddhaü råpadvayamekatra samuccãyate / na hi ÷ràvaõo '÷ràvaõa÷ca nityonitya÷ceti sambhavati / na ca vikalpa' / vidhiniùedhaviùayatvàt tasya siddhe vastunyasambhavàt / na ca viùayavyavasthà, varõàtmanàmeva nityànityatvasàdhanàt / ato 'sambhavàdeva bàdhamabhidadhmaha iti / evamupapàdito bàdha udàharaõairdar÷ayitavya' / tatra pratyakùabàdhameva tàvad dar÷ayati agràhyateti / imaü tu pratyakùabàdhaü na budhyàmahe / svagocaraviparãtàrthaü hi pramàõaü ________________________________________________________ teùàma÷ràvaõatvàdi viruddhamanumànata' / nahi ÷ràvaõatà nàma pratyakùeõàvagamyate // Msv_5,4.60 // sànvayavyatirekàbhyàü gamyate badhiràdiùu / tridhà ÷abdavirodha' syàtpratij¤àdivibhàgata' // Msv_5,4.61 // pratyakùeõa bàdhyata iti yuktam / na cagràhyatà pratyakùaviùayà gràhyagrahaõasambandhaviùayatvàttala' / tasya ca pratyakùagocaratvàt / ÷abdo hi pratyakùa' na gràhyatà / ata eva hya÷ràvaõatàpakùo 'pi na pratyakùeõa virudhyata iti vakùyate / atrocyate / satyam, nendriyaviùayo gràhyatà, gràhyastu tadviùaya' / tadiha gràhyapalàpasyaiva pratyakùavirodho dar÷ita' / niràlambanànumànasyeti yàvat / pratyayastvagràhyaparadàdupapannastasyaivàbhàvamabhidhatte / ka÷ca gràhyasya bhàvo 'nyadato bhàvàt / iyaü hi ÷a÷aviùàõasyàgràhyatà yanna bhavati / tadabhàvàdeva tatràgràhyatàbhidànapratyayau / tadanena prakàreõa ÷abdàbhàvapakùasyaiva pratyakùavirodha upadiùña iti na ki¤cidanupapannamiti ||58,59|| anumànavirodhodàharaõamàha---teùàmiti / teùàmeva ÷abdàdãnàma÷ràvaõatvàdyanumànaviruddhaü yo hya÷ràõamanityaü và ÷abdaü pakùamicchati tasyàsau ÷ãghrabhàvinà viparyayànumànena bàdhyata iti / idaü tu pratyakùavarodhamanye manyante / tàn nirokaroti--- nahãti / ÷abdo hi pratyakùa' na tacchràvaõatà gràhyagràhakasambandho hi ÷abdasya ÷ràvaõasya ca tvatalbhyàmucyate / "kçtaddhitasamàseùu sambandhàbhidhànaü tvatalbhyàm"iti smçte' / sa ca na pratyakùeõa samadhigamya' / api ca atãndriyaü ÷rotraü,kathaü tatsambandha' ÷abdasya pratyakùo bhaviùyati / na hyaindriyànaindriyàdhàra' sambandha' pratyakùo bhavati vàyuvanaspatyoriva / atonàyaü pratyakùavirodha iti ||60|| kiüpramàõikà tarhi ÷ràvaõatà / ata àha---seti / abadhiràdiùu ÷abdopalabdherbadhiràdiùu cànupalabdheranvayavyatirekau dç÷yete / tathàhi ÷rotropaghàtamàtreõa cakùuràdimato badhirasya ÷abdabuddhirna dç÷yate / ÷rotre ca dçóhe cakùuràdiùvasambhave 'pi ÷abdagrahaõaü dçùñam, ata àbhyàmanvayavyatirekàbhyàmidaü ÷ràvaõatvaü gamyata iti / nanvevaü kathamanumànavirodha', na hyanvayavyatirekàvanumànam, tatprabhavasamatu mànasa' ÷ràvaõatvavikalpa', ato mànasapratyakùa evàyamiti ka÷cit bhràmyati sa vaktavya' / na bahirviùayabodhe mana' svatantramiti varõitamasakçt / yad yadãyànvayavyatirekàvanuvidhatte tattakàraõakamiti sarvakàryeùu samadhigatam, anuvidhatte ca ÷abdaj¤ànaü ÷ravaõamiti tattatkàraõakamiti / idameva ca ÷abdasya ÷ràvaõatvam / yattu j¤ànasya ÷ravaõajanyatvamato 'numànamevedam / nanvanyatràpyanvayavyatirekànuvidhàyina' kathaü tatkàraõakatvamavagantavyam, yanna mànasaü pratyakùamà÷rãyate, ÷råyatàm / pa÷yàmo hi vayaü kumbhakàravyàpàrànantaraü kumbhasambhavamudãkùamàõà' kàryakàraõabhàvaü cakùuùaiva / idaü hi kumbhasya tatkàryatvaü yà tadanantarasambhåti' / sa ca kumbhastatsambhava÷cobhayaü càkùuùameveti kimatra manasà / ato yad yasmin sati bhavati, asati ca na bhavati, tattatkàraõakamiti pratyakùato viditavyàpteranumàmupapannameva / evaü ca prayoga'--- ÷ravaõapramàõaprakà÷ya' ÷abda' tasmin satyevopalabhyamànatvàt / yadevaü tattataprakà÷yaü santamasa iva ghaña' pradãpaprakà÷ya iti / idaü ca pratyakùapårvakàrthàpattipårvakamanumànaü tayà ÷ràvaõatvasiddhe' / idaü ca siddhasarvàgatvàda÷ràvaõatvànumànàd balavat / yàvaddhi guõatvasyà÷ràvaõatvena vyàptirgrahãtumiùyate, tàvacchãghrajanamanà ÷ràvaõatvànumànena vyàptisaüvidaü pratibandhatà tasyotpattireva nirudhyate / evamevànityatvànumànamapi / yat kçtakatvàdihetukaü tadapyasiddhivyabhicàràdidoùànna ÷ãgharmupajàyata iti siddhàvayavai' ÷ãghrajanmabhirnityatvànumànairbàdhyate / yathà de÷akàlàdibhinnà go÷abdabuddhaya' samànaviùayà' gaurityatpadyamànatvàt sampratyutpannago÷abdabuddhivad hyastanoccàrito và go÷abdo 'dyàpyasti go÷abdatvàd, adyoccaritago÷abdavadityàdibhiriti ||60|| ÷abdavirodhaprakàramidànãü pratijànàti---tridheti / pratij¤àvirodhàdayo hi ÷abdavirodhatayà prasiddhà iti te tathàbhidhãyante / na tvete ÷abdavirodhà' / yatra hi kvacidarthe pratiùñhitena ÷abdena pratij¤àntaraü bàdhyate, tatra ÷abdavirodho bhavati / na ca svavàgvirodhe ÷abdasya kvacidarthe pratiùñhàsti vyàhatàbhidhànàt / pårvasa¤jalpavirodhe 'pi pårvàparanyàyabalàbalànusàryeva nirõaya ________________________________________________________ pratij¤àpårvasa¤jalpasarvalokaprasiddhita' / yàvajjãvamahaü maunãtyuktimàtreõa bàdhyate // Msv_5,4.62 // sarvavàkyamçùàtvena dharmoktayaivàtmabàdhanam / dharmyuktyàhaü yato jàta' sà vandhyà jananã mama // Msv_5,4.63 // iti na ÷abdavirodha' / na hi tatra ÷abdapramàõator'tha' nyàyagamyatvàt / lokaü prasiddhistu na ÷abdo na pramàõàntaram / api tu pratyakùàdyantargataiveti tadviruddhapakùapradar÷anenaiva pradar÷iteti na ÷abdavirodhe 'ntarabhàvayitumucità / nahyacandra' ÷a÷ãti pakùa' ÷abdena virudhyate / na hi candra÷abda÷a÷àïkayo' sambandhaü ÷abdo vadati yenàtadvàcyapakùasya ÷abdavirodho bhavati sambandhavàcyatve hãtaretarà÷rayaü bhavet / abhidhànàt sambandha' sambandhàccàbhidhànamiti / tasmànnaite ÷abdavirodhà' / pårvottara÷abdasàmarthyaparàmar÷ena tvekaparityàgenataraparigrahàcchabdavirodhatayà prasiddhà iti tantràntaraprasiddhivibàgastridhà÷abdavirotha ityucyate / paramàrthena tu vedàrthavacanaviparãtàrthapratij¤aiva ÷abdena vàrayitum / taccànantaramihaiva vakùyàma iti ||61|| tàneva trãn prakàràn dar÷ayati---pratij¤eti / tatra pratij¤àvirodha evaikastridhà bhidyata ityàha--- yàvaditi sàrdhena / ayamartha'---pratij¤àvirodho hi svavàgvirodha' / sa ca tredhà bhidyate / uccàraõadharmadharmibhedàt / yàvajjãvamahaü maunãti pakùa' pratij¤ayaiva bàdhyate / na hyanuktà sadã pratij¤à bhavati / uktimàtreõa bàdhàda bhavati pratij¤ayà bàdha' / sarvavàkyamçùàtvapakùastu dharmoktyà bàdhyate / sarvamçùàtve hi pratij¤àvacanamapi mçùeti netaranmçùà bhavet / tadamçùàtve hi pratij¤àvacanamapi mçùeti dharmasaüsargàsambhavaparàmar÷àt pakùabàdha iti dharmoktivirodhàbhidhànam / pårvatra tvavi÷iùñamuktimàtrameva maunaü bàdhate ityuktimàtreõetyuktam / àtmabàdhanamiti / dharmabàdhanamityartha' / dharma evàyamukta àtmànaü bàdhata iti yàvat / vandhyà me jananãti pakùo dharmyuktyà bàdhyate / jananãtve hyuddiùñamàtre na ________________________________________________________ bauddhasya ÷abdanatyatvaü pårvopetena bàdhyate / candra÷abdàbhidheyatvaü ÷a÷ino yo niùedhati // Msv_5,4.64 // sa sarvalokasiddhena candraj¤ànena bàdhyate / j¤àtagogavayàkàraü prati ya' sàdhayedidam // Msv_5,4.65 // na gorgavayasàdç÷yaü tasya bàdhopamànata' / gehàvagatanàstitvo jãvaü÷caitro yadà bahi' // Msv_5,4.66 // vandhyàtvamàspadaü labhate / na ca gauõo jananã÷abda ityapi vaktavyam / ahaü yato jàta iti vi÷eùaõàt / evaü vi÷eùite pakùe dharmyuktivirodha ityuktaü bhavati / etaccàbhyupagamavàdenoktam / na tu ÷rutismçtyatirekãõi jalpàkavacanàni gauõatvàdibhi' samãkartuü ÷akyante / sarvadåùaõocchedaprasaïgàt / pramàdàj¤ànajànyeva hi dåùaõàni bhavanti / teùu katha¤citsamàdhãyamàneùu na ki¤cid dåùaõaü nàma bhavediti ||62,63|| pårvasa¤jalpavirodhamudàharatibauddhasyeti / anitya' ÷abda iti bauddhenokte kathaü kùaõikàdagçhãtasambandhàdarthapratyaya ityanuyuktena tenaiva yadà punarucyate nityastarhãti tadà tasya pårvàbhyupagamavirodha' / yadyapi càtra nyàyabalàbalànusàrã bàdhyabàdhakabhàva', tathàpyevaüvidhà pårvàparaviruddhà pratij¤aivàtmànaü na labhata iti na nyàyàvatàramapekùate / sambhàvito hi pratij¤àyàmartho nyàyena sàdhyate / asambhàvite tu nyàyàpekùà nàstyeva,svarasabhaïguratvàt / ata' ÷abdavirodha evainamantarbhàvayati / ÷abdasandarbha eva hi tàdç÷a' pårvàparaviruddha' pakùaü vinà÷ayatãti teùàmabhipràya iti / sarvaloka prasiddhivirodhasyodàharaõamàha---candreti / atràpi mahàjanaviparãtàrtha' ÷abdasaüsarga' svarasàdeva bhajyate na pramàõaü yàvadapekùata iti ÷abdabàdha udàhçta iti ||64|| upamànavirodhodàharaõamàha---j¤àteti / yena hi nagare gavàkàro dçùña' samprati càraõye gavayàkàra', taü prati gaurgavayasadç÷o na bhavatãti pakùa upamànena virudhyata iti / ________________________________________________________ nàstãti sàdhyate bàdhastatràrthàpattito bhavet / agnàvadàhake sàdhye ÷abde racànabhidhàyake // Msv_5,4.67 // ÷rotràdinàstitàyàü ca ÷abdànityatvasàdhane / ÷rutàrthàpattibàdho 'tra yadàptoktinivàrite // Msv_5,4.68 // divàbhujo niùidhyeta hetunà ràtribhojanam / parokùe gavi sàdç÷yamupemayam / pratyakùe tu pratyakùameva / ata eva 'j¤àtagogavayàkàra'miti kramo vivakùita iti ||65|| arthàpattivirodhamidànãü vivanakùan bhàùyakàrànusàreõàbhàvapårvikàyàstàvadudàharaõamàha---geheti ||66|| pratyakùapårvikàmudàharati---agnàviti / adàhaka iti / atacchaktiyukta ityartha' / anumànapårvikàmudàharati---÷abde cànabhidhàyaka iti / ÷abda÷ravaõànantaramarthapratãtiü ceùñayànumàya tatra ÷abda' kàraõityunnãyate / ata' sarvakàrakàõàü kriyàvinàbhàvàdabhidhàbhidhàno vyàpàra',tadanupapattyà càrthàpattyà tacchaktisiddhiriti ||67|| tathendriyàpalàpapakùo 'pi pratyakùapårvikayàrthàpattyà virudhyata ityàha---÷rotreti / yadyapi pratyakùapårvikodàhçtaiva tathàpi pakùadoùodbhàvanacchalenendriyàpalàpapakùasyàpyayaü doùa iti vivakùatà punastadvirodho 'bhihita' / atraivàdi÷abdenopamànapårvikayà virodho dar÷ayitavya'--- yathà gavayopamitàyà gostajaj¤ànagràhya÷aktyapahnava iti / arthàpattipårvikayà virothamudàharati--- ÷abdeti / arthàbhidhànànyathànupapattyà hi vàcaka÷aktimarthàpattyà pramàya punastadanupapattyàrthapattyantareõa ÷abdanityatvamavagamyata iti ||67|| ÷abdapårvikàrthàpattivirodhamudàharati---÷rutàrthàpattibàdhaiti / kiü punararthàpatti' prapa¤cenodàhriyate, tadvirodhapratipàdana hi yayàkayàcidekayàpi sidhyatyeva / tathà ca pramàõàntaravirodheùu prapa¤co na dar÷ita' / arthàpattivadvà pramàõàntaravirodho 'pi prapa¤cena vàcya' / satyam / ùoóhà bhinnereva ùaóabhiratra virodho vàrtikakàrasya vivakùita', tatpradar÷anàrthameva ùañapramàõaprasåtàrthàpattirudàhçtà / tenaiva màrgeõa pramàõàntareùvapi prapa¤co dar÷ayitavya' / yathà tàvat pratyakùabàdha evànubhåtismçtyanumànàdibhi' ùaùñhavarjaü ùoóhà bhidyate / svedyamànasya vàdino 'nuùõo vahniriti pratij¤à anubhavasthenaiva pratyakùeõa virudhyate / anàsannagnistu saiva pratij¤à smçtisthena pratyakùeõa virudhyate, yadà khalvayaü vàdakàle 'nuùõo vahniriti pratijànàti tadainamitara' smàrayati kiü na smarasi pårvànubhåtamagneruùõatvaü yadevamàttheti, sa tat smçtvà tata' pratyakùànnivartata iti bhavati smçtapratyakùabàdha' / anumitapratyakùabàdhastu kayatràptamukhe ceùñàvi÷eùàdar÷anena tadavagatatikkatàdirasanivàraõaü pratij¤àyate, mukhavairåpyeõa hi tasya tiktànubhavo 'numãyate atastadviparãtapakùasyànumitapratyakùabàdha' / ÷rutapratyakùabàdhastu yatra kenacidarthe kasmi÷cidapahanute sàkùibhirdçùño 'yamartha iti sàkùipratyakùeõa bàdho 'bhidhãyate / na caiùa ÷abdabàdha' / na hyatra tairartho 'bhidhãyate / kintu dar÷anam / atastaddar÷anànusàryeva nirõaya' / dar÷anaü tu tai' sva÷abdena pratyàyyata iti ÷abdàvagatapratyakùavirodha evàyam / upamànaü tu pramàõàntaraprasiddhavastusàdç÷yamàtraviùayamityanyata' siddhasya sàdç÷yaü gocarayati / yathà dàtràdipratyabhij¤àyàü yàdç÷ã svàtmaniceùñà dçùñà tàü paratràpi dçùñavopaminoti mamevàsyàpi dàtràdipratyabhij¤à pratyakùamutpannà, kathamanyathà pårvedyurardhakçtakarmasamàpane paredyu' pravartate / iha ca ceùñayà tadanuråpaü paragocaramanumàya svaj¤ànasàdç÷yaü tatropamãyate / yadyapi càtrànumànàvagataprataykùabàdha eva ÷akyo dar÷ayitum, tathàpi svaj¤ànasàdç÷yaparicchede ÷akyaü dar÷ayitumiti tadavagatapratyakùabàdho 'bhidhãte / pratyakùasattaivopamànena pramãyate / arthàpattyavagatapratyakùabàdhastvevaü dar÷ayitavya' / yadà hi bahuùu gacchatsu toyàrthiùu tañàkamekastadàharaõàya prasthito vilambate tadà tadvilambanànyathànupapattyà tadãyaü toyapratyakùamarthàpattyà pramãyate / tatra tadviparãto nistoyatañàkapakùor'thàpattisiddhena pratyakùeõa bàdhyate / abhàvena tu bhàvaråpaü pratyakùaü nàvagamyata iti tadanavagataprataykùavirodho nehodàhriyate / ùoóhà vibhaktamanumànabàdhamata' paramanusandhàsyàma'---dhåmàvagatavahanipratiùedhe tàvat pratyakùapårvànumàbàdha' / dhåmànumitàdeva vahaneruùõatve 'numite tadviparãtapakùo 'numitànumànena bàdhyate / yatra tu 'devasya tveti nirvapati' iti pratãtaviniyogànmantra÷eùe 'numite tadviparãta' pakùo gçhyate, tatràgamànumànabàdha' / nitye tu karmaõi pravçtte vrãhãõàmapacàre tatsadç÷eùu nãvàreùåpamiteùu 'vrãhibhiryajete'ti codanà nãvàraviùayatvenànumãyate / vrãhyavayavà hi tadvipayatayà j¤àtasambandhàstàmanumàpayanti / na hi tasyà' svaråpeõa vrãhayo viùayabhåtà', tadavayavàstu cårõãbhåtà vrãhi÷àstràrtha' / te ca nãvàreùvapi santãti vrãhyavayavasàmànyopamitanãvàragàminã vrãhicodanànumãyate / tadihàtadgocaratvapakùasyopamànapårvakànumànabàdha' / arthàpattipårvakànumànabàdhastu ÷ràvaõatvapakùe 'bhihita eva / yatra dåràd vçkùàbhàvaü viditvà tacchàyàbhàvo 'numãyate tatràbhàvapårvakànumànena chàyàsadbhàvapakùo bàdhyate / pratyakùa÷abdabàdhastu tridhà dar÷ita eva / anyo 'pi ÷rutismçtibhyàü dar÷ayitavya' / aùñakàdãnàmadharmatvapakùastu kartçsàmànyànumati÷abdaviruddha' smçtyadhikaraõe dar÷ita' / ÷akyaü hyaùñakàdaya' ÷abdamålà÷àstrasthàryàvartanivàsikartçkatvàdagnihotràdivadityanumàtum / àgamika÷abdabàdhastu yatra ÷àkhàntaragata÷rutiviùayavivàde smçtinibnadhanakàràõàü vacanena ÷rutisadbhàvo ni÷cãyate, tatra hyàptàgamàvagatanityàgamavirodho viparãtapakùasya sambhavati / upamita÷abdavirodhastu manvàdismçtibhyor'yàpattyà vaidikaü kimapi målamastãti kalpite smàrtavàkyasadç÷a eva måla upamiter'thavàdamålatvapakùa upamita÷abdena bàdhyate / vi÷vajidaphalatvapakùastu ÷rutàrthapattisiddhavadhàraõe tasya vyàpàra' tatràbhàvàvadhàritavidhikàtsnarye jyotiùñàmepràkçtetikartavyatàpràptikùo bàdhyate / yathà vakùyati---'kçtsnavidhànàdapårva' soma'iti / vrãhyabhàve tu nãvàràõàmagràhyatàpakùa' pratyakùajopamànaviruddha' / anumànapårva kopamànabàdhastu yadà hyàdityasya de÷àntarapràptyà gatimanumàyatanmadhye vànte và såryagati' tàdç÷ã vatsarànteùviti tatra gitavaisàdç÷yapakùo 'numànapårvakopamànena bàdhyate / påtãkà na somasadç÷à iti tu pakùa' ÷abdapårvakopamànaviruddha' / sàmapåtãkayorhi sàdç÷yaü na pratyakùam / na ________________________________________________________ ÷a÷a÷çïgàdisambhàvavirodho 'nupalabdhita' // Msv_5,4.69 // evaü ca dharmasambandhabàdhastàvadudàhçta' / dharmadharmyubhayeùàü ca svaråpasvavi÷eùayo' // Msv_5,4.70 // cànumayem / ÷abdenaiva tu somàü÷ujàtatvaü påtãkànàü pratipàdayatà kàryakàraõayoraucityena sàråpyaüpratipàditamiti ÷abdàvagatakàryakàramaprabhavatvàt påtãkànàü somasàdç÷yopamànasya tadviparyaya' ÷abdapårvakopamànaviruddho bhavati / jyotiùñomikà hi dharmà' satràhãneùu na bhavantãti pakùa upamànopamànena bàdhyate / jyotiùñàmopamànena hi te dvàda÷àhaü gacchanti dvàda÷àhopamànena ca satràhãnàviti / yadà tvàtmendriyasàdç÷yavi÷iùñàni parendriyàõyupamãyante tatra tanniùedhor'thàpattyupamànena bàdhyate / vedakàranàstità ÷a÷a÷çïgàdyabhàvasadç÷ã na bhavatãti pakùo 'bhàvapårvàkopamànena bàdhyate / dvayorapyabhàvenàbhàve 'vagate sàdç÷yamupamãyate / arthàpattivirodhastu ùaóavidho varõita eva / abhàvavirodhaü tvanantarameva vakùyàma' ||68|| abhàvavirodhamidànãmudàharati---÷a÷a÷çïgàditi / ayaü ca pratyakùàbhàvavirodha' / yadà tvamuü rà÷iü såryo gaco na veti cintyamàne gaõitaku÷alena gaõitànumànàbhàvànna gata ityavagate bhrànto gata iti vadati / tatrànumànàbhàvavirodha' / caityavandanàdidharmatvapakùastu ÷rutyàdyàgamàbhàvaviruddha' / pårvavanto darvãhomà iti tåpamànàbhàvena virudhyate / tathà ÷abde ÷rotrade÷amanàgacchati ÷rotre ca ÷abde÷aü dhvanàyàgamanamàtreõaiva ÷abda÷vaõopapatteryor'thàpatyà ÷abda' ÷abdàntaramàramate tata' krameõàntya' ÷rotreõa gçhyate ityanyathànupapattyà pratijànàti tatpratij¤à arthàpattyabhàvena bàdhyate / abhàvàbhàvastyevaü dar÷ayitavya'--- yadà hi kartrabhàvena vedànàü doùàbhàvo 'vagato bhavati tadà doùavatpakùasyàbhàvàbhàvena bàdha iti ||69|| evaü tàvad dharmasambandhabàdha' ùoóhà prapa¤cita' / dharmadharmyubhayasvaråpasvavi÷eùabàdhamata' paraü vakùyàma iti saükùipya sukhagrahaõàrthaü ÷rotçbuddhisamàdhànàrthaü ________________________________________________________ ÷rutyarthàkùiptayorvàkye vàcya' sarvapramàõaka' / tçõàdivakriyàhetoragnimaddhimasàdhane // Msv_5,4.71 // pratyakùàvagatàcchaityàt tadvi÷eùotthabàdhanam / adharmo vihito du'khaü koratyalpamitãha tu // Msv_5,4.72 // vihitatvàdadharmasya svaråpasyaiva bàdhanam / tathà du'khanimittatvaü vi÷eùastasya bàdhyate // Msv_5,4.73 // ca vçttavartiùyamàõayo' saïkãrtanaü karoti---evamitisàrdhena / ÷rutyarthàkùiptayoriti / svaråpaü tàvat sarvatra ÷rutyartha eva / tadvi÷eùo 'pyarthàkùipta' / dharmadharmiõorhi svaråpaü yena vi÷eùeõa vyàptaü tamàkùipati / taccànantarameva vakùyata iti / ÷rutyartha÷càkùipta÷ceti vigraha iti ||70|| tatra dharmasvaråpabàdho varõita eveti tamakçtvaiva tadvivi÷eùaõabàdhamudàharati---tçõàdãti / yo hi tçõàdivikàradar÷anàdagnimaddhimaü sàdhayati tasyàbhàvena tàvaddharmasvaråpabàdho bhavatyeva / tadvi÷eùaõamapyuùõtavamarthàkùiptaü pratyakùàvagatena ÷aityena bàdhyate / na ca vàcyamanuùõo 'pi vahni' prabhàsu dçùña iti kathamarthàkùipto vi÷eùa iti / prabhàsvapyevaü vahaniruùõa eva, abhibhåtatvàttu spar÷o na gçhyate, na punaruùõatàü jàtu jahàti, svàbhàvikã hi sà tasya / na ca hime 'pyabhibhåtatvàdagrahaõamiti vàcyam / tadviparãta÷aityopalambhàt / hetåpanyàsastu pakùadoùàbhidhànàvasare tadabãjamàtrapradar÷anàrthaü so 'yamabhàvena dharmavi÷eùabàdha iti ||71|| dharmiõastu dvaprakàro 'pi bàdho 'nukta eveti ubhayathà tadbàdhodàharaõamàha---adharmaiti sàrdhena / hiüsà kilàdharma iti sàmànyato 'vagatam / tad yadà vihito 'dharmo daikùapa÷uhiüsadàrayid du'khaü karotãtyanådyatadalpamiti sàdhyate, tadàpi vihitatvenàdharmataiva bàdhyate tadvi÷eùo 'pi du'khanimittatvaü yadarthàkùiptaü tadapi tenaiva bàdhyate / na hi vihitaü nàma kimapi du'khasya nidànaü bhavati / puruùàrthaikasàdhanatvàd vidhe' / so 'ya ________________________________________________________ ayathàrthà dhiya' sarvà ityukte dvayabàdhanam / svaråpasvàvi÷eùàbhyàü taddhãmithyàtvasàdhanàt // Msv_5,4.74 // kùaõikàtyantamithyàtve vi÷eùau ca dvayoriha / dar÷anàdekade÷asyetyanenaitad vyudasyate // Msv_5,4.75 // yatraikasyobhayorvàpi saü÷ayàdhãviparyayà' / ÷aityànna dàhako vahni÷càkùuùatvàdanityatà // Msv_5,4.76 // ÷abdasyetyevamàdau tu dvayo' siddho viparyaya' / màgamena dharmisvaråpavi÷eùabàdha' / na càtra ÷rutyupàtta eva svavi÷eùa iti codanãyam / arthàkùiptasyàlpatayà vidhànàrthamanuvàdàditi ||73|| ubhayasyobhayavirodhamudàharati---ayathàrtheti / yadà hi sarvaj¤ànàni mithyeti sàdhyate tadà dharmadharmigràhiõorapi j¤ànayormithyàtvàt tadvi÷eùaõagràhiõo÷ca mithyàtvàd bhavatyubhayasyaivobhayabàdha iti / ayaü ca dharmoktyobhayabàdha iti ÷abdabàdha eva nive÷anãya iti samadhigataü tàvadubhayo' svaråpabàdha iti ||74|| kau punastadviseùàvaparthàkùiptau bàdhyete / ata àha---kùaõiketi / bàdhyete iti vipariõamya sambandho dar÷ayitavya iti / tatra caikade÷adar÷anàdityucyate / tatra ca dar÷anagrahaõamatiricyate / ekade÷àdityeva vaktavyam / taddhi liïgaü na punardar÷anamato vyàkhyeyamekade÷adar÷anàdityata àha---- dar÷anàditi / ayamartha' / naikade÷a' sattàmàtreõa liïgam / kintu svagrahaõam / ÷ankoti cobhayamupàdàtum, õijbhàvàbhàvayorapi nirde÷asàdhàraõyàt / svapratipattau tàvadekade÷e dçùñe buddhiranumànamityartha' / paràrthaprayoge tu õijantadar÷anapadamekade÷aü dar÷ayitvà yà buddhirjàyate sànumànamityuktaü bhavati / tadidaü tatro¤caritadar÷anapadamarthadvaye vyàkhyeyam / anena ca yatraikade÷e vàdiprativàdinorekasyobhayorvà saü÷ayo 'dhãrviparyayo và bhavati so 'siddhàbhidhàno hetvàbhàso vyudasyate / na hyasau tàdç÷a' parasmai dara÷ayituü ÷akyate / ________________________________________________________ kçtakatvaguõatvàdau parokte yàj¤ikaü prati // Msv_5,4.77 // svokte caivaprakàre syàdasiddho 'nyatarasya tu / bàùpàdibhàvasandigdho dvayoranyatarasya và // Msv_5,4.78 // dhåmastridhàpyasiddha' syàdevaü tàvatsvaråpata' / eta eva prakàrà' syurà÷rayàsiddhakalpane // Msv_5,4.79 // j¤àte 'pi hi svaråpeõa nàtaddharme 'sti hetutà / svayaü và dçùño bhavati / adhãraj¤ànamityartha' / tatra dvayaviparyastodàharaõamàha---÷aityàditi / vahni÷abdayordvayorapi ÷aityacàkùuùatve vàdiprativàdinorviparyayàdasiddha iti ||75-76|| anyataràsiddhodàharaõamàha---kçtakatveti / yadà vai÷iùiko yàj¤ikaü prati ÷abdo 'nitya' kçtakatvàt guõatvàdveti hetuü prayuïkte,tadàsau svaråpeõa tasyàsiddho bhavati / yadà tu svayamevaüprakàraü hetuü paraü prati vadati tadà tasyàsiddhi' / yathà nitya' ÷abda' dravyatvàdàkà÷avaditi / na hi vai÷iùikà' ÷abdaü dravyamabhyupagacchanti guõatvàbhyupagamàt / evaüprakàra iti paràsiddhaprakàra ityartha' ||77|| sandigdhàsiddhamudàharati---bàùpàdãtisyàdantena / yadà hi dhåmo bàùpàdibhàvena sandihyate dvàbhyàmekena và kiüsvidayaü rajasàmudgamo bàùpo và dhåmo veti tadà dvayorapyantatarasya và sandigdhàsiddho bhavati / evaü tàvat sandehaviparyayàbhàyamasiddhatodàhçtà / aj¤ànena tvaprasiddhàrthapadaprayoge dar÷ayitavyà / tridheti / vàdiprativàdyubhayaistraya' prakàrà iti / evaü tàvat svaråpato heturasiddho bhavatãtyuktamityàha--- evamiti ||78|| à÷rayàsiddhatàpyetaireva j¤ànàdibhirvàdiprativàdyubhayàpekùaistridhà bhidyata ityàha---eta eveti ||79|| nanu svaråpàsiddhyàheturduùyet à÷rayàsiddhyà tu kastasya doùa' ata àha---j¤àte 'pãti / ayamabhipràya---na svaråpeõa heturgamaka',apitu ________________________________________________________ sarvatra dçùñakàryatvàdàtmà sarvagatastviti // Msv_5,4.80 // bauddhaü pratyà÷rayàsiddho laukikàdestu saü÷aya' / vàïmàtràsiddhimàtreõa vyavahàràprakalpanàt // Msv_5,4.81 // dvàbhyàü yo 'satvato j¤àtastadvaco dåùaõaü matam / itarat sàdhanaü tu syàt vàdinà yadi sàdhyate // Msv_5,4.82 // pakùadharmatayà j¤àta' / na càprasiddhà÷rayastaddharmatayà j¤àtuü ÷akyate / ÷aityacàkùuùatvayorapi pakùadharmatvàsiddhayaivàhetutvam / siddhaü hi svaråpeõa jale ÷aityaü råparåpiråpapaikàrthasamavàyiùu ca càkùuùatvam / ÷abdà(dau) hi pakùadharmatayà tu tayorasiddhatvamiti taddharmaråpàsiddhavacanam / ata à÷rayàsiddhàvapi pakùadharmatvàsiddherahetutvaü yuktameveti ||79|| tàmidànãmà÷rayàsiddhimudàharati---sarvatreti asiddhàntena / yadà hi boddhaü prati sarvatra kàryopalambhàdàtmana' sarvagatatvaü mãmàüsakà' sàdhayanti, tadànyataràsiddhà÷rayo heturbhavati / bauddhasyàtmanano 'siddheriti / yastu pramàõagatimajànàno laukika' ka÷cidàtmani saü÷ete tasminneva hetàvucyamàne sadnigdhà÷rayo heturityàha--- laukikàderiti / àtmani saü÷aya ityartha' / àdi÷abdena satãrthikànàmapi yeùàmàtmani saü÷aya' ta upàdriyante / evaü saü÷ayaviparyayàbhyàmà÷rayàsiddhiruktà / aj¤ànenàpyà÷rayàsidghiprasiddhapadaprayoge dar÷ayitavyà / yasya hi pakùavacana' ÷abdo na prasiddhastaü pratyeva¤jàtãyake hetàvucyamàne 'j¤ànenà÷rayàsiddhiriti ||80|| nanu yadyanyataràsiddhyà heturduùyati, evaü tarhyamårtatvàdàtmà niùkriya ityevamàderapi hetutvaü na syàt digambaràõàmàtmano 'mårtatvàsiddhe' / mårtaü hi te ÷arãrapariõàmamàtmàne manyante / akartçkatvànnityo veda iti ca bauddhànàü tadasiddherahetu' / ÷abdo 'nitya' kçtakatvàditi mãmàüsakànàmasiddhe' / tadeva heturnàma na ka÷cit vyavatiùñhate / ata àha---vàïmàtreti / ayamartha'--nàsiddho mameti vàïmàtràddheturasiddho bhavati / tathà sati na ka÷cidanumànavyavahàra' prakalpeta / dvàbhyàü tu vàdiprativàdibhyàmasattvenà ________________________________________________________ niràkaraõasiddhau và dåùaõaü prativàdina' / sandehaviparãtatvahetå càtra niràkçtau // Msv_5,4.83 // j¤àtasambandhavacanàt traya' saü÷ayahetava' / vadhàrito 'siddhobhavati, tasyaiva tathàviùayasyàsiddhatàvacanaü vàdino dåùaõaü bhavati nàsiddha iti vàkpravçttimàtràditi ||81 ||nanu kimidaü dvayorasiddho 'siddha iti, na hi vivadamànayorekatràrthe sampratipattirbhavati,na hi janmasahasreõàpi bauddho vedànàmakartçkatvamanyate, mãmàüsako vàpi kaõñhagatapràõo 'pi kçtakatàü ÷abdasya / tadevamàdàvubhayasampratipatterabhàvànna hetubhàva'vatiùñhate / ata àha---itaraditi, ayamabhipràya'--- na dvayorasaüpratipattirityetàvataiva sàdhanadåùaõayoranavakëpti' / yadi vàdinà prayuïkte sàdhane prativàdinà càsiddhatva udbhàvite vàdinà tatsàdhanaü sàdhyate, tato bhavati sàdhanam / yadi tuparamàrthopapattyàbhidhànena prativàdinà niràkriyate tatastasya dåùaõaü sidhyati / tatpramàõata' siddhirevàtropayujyate nobhayàbhyupagama' / dvàbhyàü yo 'sattvato j¤àta ityapi pramàõasiddhyabhipràyeõoktam, nàbhyupagamamàtràpekùayà / yaddhi pramàõena sàdhyate bàdhyate và tatra pràyeõobhayasampratipattirdçùñeti / asattvato j¤àtàpekùayetaracchabda' / yadvàdinà sattvena j¤àtaü bhavati prativàdinà ca vaiparityena, tadvàdinà sàdhyamànaü sàdhanaü bhavati / etacca jalpanyàye sthitvoktam / vàde tu dvayorapi sampratipattirbhavatyeveti / na caivamanyataràsiddhiradåùaõam, yàvattu vàdã na sàdhanaü sàdhayati, tàvadanyataràsiddhyà nigçhyate, sàdhite tu tasmin dåùaõaü parihçtaü bhavatãti ||82 1/2|| dar÷itaü tàvadasannikçùñaikade÷a÷abdayorvyàvartya, j¤àtasambandhapadasyedànã vyàvartyaü dar÷ayatisandehetivacanàntena / sandehaviparãtahetvorhi na sambandho j¤àto bhavati, na hi sàdhàraõa' saü÷ayahetu' prameyatvaü nityatvena j¤àtasambandhamiti ÷akyate vaktum, ghañàdiùvanityatayàpi j¤àtasambandhatvàt nàpi kçtakatvaü nityatayà, teùvevànityatayà sambandhasavitte' / atastajjàtãyatubhayaü na j¤àtasaübandhamiti j¤àtasambandhapadena vyudasyati / atra càsannikçùñapadàt, prabhçti pràtilobhyena vàrtikakçtà lakùaõagranthe vi÷eùaõopadànaphalamuktam, ________________________________________________________ sat sàdhye tadabhàve ca dvàbhyàü vyàvçtta eva ca // Msv_5,4.84 // dvau viruddhàrthasambaddhau yàvekatraikade÷ini / prameyànityatàmårtidharmà' sàdhàraõà dvayo' // Msv_5,4.85 // tat kasya heto' / pratãtikramànusàreõa / pramàtà hi prathamaü pakùa pratyeti, tato hetumapekùate,tato dçùñàntavacanam ato 'satpakùaniràkaraõàrthaü prayuktamasannikçùñapadameva tàvadupavarõitam / tato hetupadamekade÷adar÷anàditi, tato j¤àtasambandhasyeti dçùñàntadoùà api sàdhyahetuvikalatvàdayo 'nena niràkriyante / tadvaikalye 'pi svayaü sambandho j¤àtuü parasmai pratipàdayituü ÷akyata iti / kiyanta' puna' saü÷ayahetava', àta àha---traya iti ||83 1/2|| tàneva trãn prakàràn dar÷ayati---sanniti / sàdhyatadabhàvayo' san sàdhàraõo 'bhidhãyate / yathà prameyatvaü nityànityatvayo' / dvàbhyàü sàdhyatadabhàvàbhyàü vyàvçtto 'sàdhàraõa' kùitareva gandhavattvam / vyàvçtaü hi tat sakalasajàtãyavijàtãyadravyàntaraguõakarmabhya' / dvau viruddhàrthasambandhàviti / yau viruddhàvyabhicàrãti parairabhihitau, tau cànantaramevodàhàryàviti neha vyàkhyàyete iti ||84 1/2|| tatra sàdhàraõaü tàvadudàharaõai' prapa¤cayati---prameyeti / ete ca dharmà' sàdhyatadabhàvayo' sàdhàraõà ityartha' ||85|| keùu puna' sàdhyeùu teùàü sàdhàraõyamata àha---nityeti nityeùvantena / kathaü punarvaiùamye yathàsaïkhyamata àha--- dviranityateti / anityatà svasthàne dvi' pañhitavyà / ato yathàsaïkhyopapatti' / tadayamartha'--- yordçùñamiti sàdhàraõatvàdannaikàntàya prabhavati / ato naikàntarikamityucyate / ata eva ca saü÷ayahetu' / saü÷ayo hi sàmànyapratyakùàdvi÷eùàpratyakùàdvi÷eùasmçte÷ca bhavati / yathà sthàõupuruùayoràrohapariõàhasàmànyadar÷anàd bhedaka ________________________________________________________ nityà bhårgandhavattvena syàdasàdhàraõastvayam // Msv_5,4.86 // ni÷cayaikàïgavaikalyàdeùa saü÷ayakàraõam / dharmànavadhàraõàcca vi÷eùasmçtyapekùa' / kiüsvidayaü sthàõuràhosvit puruùa ityanavadhàraõaj¤ànàtmaka' saü÷ayo jàyate / evaü prameyatvamapi nityànityayo' sàmànyaü viditavatastadvi÷eùamasmaraõàpekùastayorevànirdhàraõàtmaka' pratyaya' saü÷ayàparanàmà jàyata iti prameyatvaü saü÷ayahetu' / ayaü ca kçtsnobhayavyàpã saü÷ayahetu' / tathà yatnottha' ÷abda' anityatvàdityayamapi sàdhàraõa eva / ayatnottheùu keùucidvidyudàdiùu gatatvàdyatnottheùu ca sarveùu ghañàdiùu vçtte' / tadaya sakalavipakùavyàpatã sapakùaikade÷agata iti veditavyam / tathà yatnottha' ÷abda' anityatvàditi, yatnottheùu sarveùvevànityatà dçùñà / tadabhàve 'pi kvacinmeghàdau dçùñà, na vyomàdau iti, sakalasapakùavyàpã vipakùaikade÷avartã càyaü sàdhàraõa ityavasàtavyam / ubhayaikade÷agatastu yathà nitay' ÷abda' amårtatvàditi / amårtatà hi na sarvanityavyàpinã vyomàdiùu bhàvàdaõuùu càbhàvàdanityamapi na svaü vyàpnoti ghañakuóyàdiùvabhàvàt karmàdiùu bhàvàt / sarvatra càtra dvayavçttitvameva heto' saü÷aye kàraõavçttyaü÷astu sannapi na kàraõamityatantram / ata eva sàdhàraõasya caturdhàvibhàgaü vadanti ye teùàmasàvanupayogyeva sàdhanadåùaõayorityupekùayoravçttyaü÷a' kvacidupayujyate / aõvàpi hi màtrayà vipakùe vartamàno hetustyàjya eva / dåùaõavàdino 'pi vipakùavçttimàtraü vacanãyamiti kiü tadavàntaravi÷eùà÷rayaõena / vàrtikakàreõàpi sarvasàdhàraõeùu dvayavçttitvameva saü÷ayakàraõamiti dar÷ayitumudàharaõaprapa¤co dar÷ita', na puna÷càturvidhyamabhametya / yathàha--- "na tvekasyopayogo 'sti dåùaõodbhàvanaü prati / tyajyate sàdhane caivaü sàdhàraõyàd vi÷eùata' ||iti 85 1/2|| prapa¤cata' sàdhàraõa', asàdhàraõamidànãü saü÷ayahetumudàharati---nityà bhåriti / gandho hi pçthivyà' svàsàdhàraõo guõa', na tàü vihàya nityamanityaü và bhàvàntaramà÷rayayatãtyasàdhàraõa iti gãyata / ________________________________________________________ sàdhàraõo yathà dçùño buddhidvayanimittaka' // Msv_5,4.87 // viruddhaikànavàpte÷ca saü÷aye kàraõaü mata' / yatràsàdhàraõo nàsti tadavabhàvamukhena tu // Msv_5,4.88 // dvayàsattvavirodhà¤ca mata' saü÷ayakàraõam / àha--- astvasàdhàraõaü gandhavattvaü, kathaü tu saü÷ayahetu', yuktaü hi pakùadvayàvalambã sàdhàraõo dvayoranavasthàdhiyamàdadhàno yatsaü÷ayaheturiti, asàdhàraõastu dvàbhyàü vyàvçtto naikatràpi dhiyamupajanayitumalàmiti kathamasya saü÷ayahetubhàva', ata àha---ni÷cayeti / hetorhi ni÷cayajanane 'nvayavyatirekàvaïgamanyataràpàye 'pi na ni÷cayàya hetu' paryàpto bhavati / tad yathà sàdharaõo 'nvayasanàtho 'pi vinàkçto vyatirekeõa na ni÷cayàya prabhavati, evamevàsàdharaõo 'pi ni÷cayasyaikenànvayanàmnàïgena vilastamakurvan saü÷ayahetutàü pratipadyata iti ||86 1/2|| nanåktaü sàdhàraõo dvayagàmã dvaye buddhiü janayan saü÷aye heturiti / asàdhàraõastu na ki¤cid j¤àpayatãti nàsàvekàïgavikalatàmàtreõa saü÷ayaheturiti yuktamata àha---sàdhàraõaiti dvayena / ayamabhipràya'---sàdhàraõo 'pi nobhayatra buddhijananàt saü÷ayahetu', kintu viruddhobhayapratipàdanamukhena, viruddhe dyubhayasmin pratipàdite tayorekatra samavàyasambhavàd vyàghàtàdeva saü÷ayo bhavati / ta¤càsàdhàraõe 'pyavi÷iùñam, asàdhàraõo 'pi dyubhayasmàd vyàvçttestadabhàvaü gamayan dvayàbhàvàsambhavàdeva saü÷ayaü janayati / na hi sambhavati nityamanityaü ca vastu na bhavatãti, dharmadvandvaireva hi nityànityatvàdibhi' sarvaü janagadavasthitam / ata ubhayàbhàvo virudhyate / na cobhayabhàva', virodhàdeva / na cànyataraparigraho 'vi÷eùàt / tamimaü saïkañamàsàdya pràmàõika' saü÷ete / ayaü càtràvayavàrtha'---yathà prameyatvàdi' sàdhàraõo dçùña' san buddhidvayanimittaka' / buddhidvayaü saü÷ayenimittamasthàtãti bahuvrãhi', nimitta÷abdena ca buddhidvayasya nimittamàtratàü kathayati / sàdhyatadabhàvaviùayaü hi buddhidvayaü nimittãkçtya viruddhaikànavàptereva sàdhàraõena saü÷ayo janyate / na hi parasparaviruddhàbhyàü nityànityatvàbhàveka' ÷abdo vyàpyate, dharmibhedanibandhanohi viruddhadharmàbhyàso dçùña' / yathà nityaü vyoma anityaü kàryadravyamiti / ato 'smàt pratãtivyàghàtàdeva sàdhàraõena saü÷ayo manyate / sa càyamasàdhàraõasyàpi samàna' / so 'pi hi yatra nitye 'nitye và nàsti tadabhàvaü pratipàdya tanmukhena dvayasattvavirodhamàpàdayan saü÷ayakàraõaü bhavatãti / idaü càsàdhàraõasya saü÷ayahetutvaü nàmumanyante / avyavasthayà hyubhayasmin manasi viparivartamàne saü÷ayo bhavati / na càsàdhàraõena ki¤cid buddhàvàdhãyate, tasya kenacidanvayàbhàvàt / api ca parimiteùveva bhàveùu saü÷ayo dçùña' / nivçttimukhena tu saü÷ayajanane sarvato nivçttenàsàdhàraõena sarvatomukha' saü÷ayo janyeta / na ca sarvaviùaya' saü÷ayo dçùñacara' / tasya buddhàvanàrohàt / naca kvacinnivçttimàtreõa sarvatràbhàva' ÷akyate 'vagantum, yanmukhena saü÷ayo bhavet / na hyanuvçttàvadçùñàyàü vyàvçtti' sidhyati / agnàvanuvartamàno hi dhåmo dçùñavyatireko 'gniniyatasvabhàvatvenàvagator'thàdadç÷yamànebhyo 'vagnibhyo vyatiricyata ityavagamyate / yastu na kenacidanvitastasya kathamanupalabdhiyogyàt sarvato vyatireka' pratãyeta / tato nànena prakàreõàsàdhàraõasya saü÷ayahetutvam / yadi tvasàdhàraõadharmàõobhàvà nityànityabhàvabhàjo dçùñà iti kùitimapi taddharimikàmupalabhya nityà và syàdanityà veti saü÷ayo bhavatãtyucyate / evaü tarhyasàdhàraõadharmatvàdeva bahusàdhàraõàt saü÷ayo nàsàdhàraõàt, anyo hyasàdhàraõadharma' anyà ca bahusàdhàraõã tadvattà / tad yadyasau saü÷ayakàraõaü jàtà kiü jàtamasàdhàraõasya / hantaivaü sàdhàraõa eva saü÷ayaheturabhyupagato bhavatãti siddham / nàsàdhàraõasya saü÷ayahetutvam / anyanmatam--- anadhyavasàyaheturevàyamiti / asti kilànadhyavasàyo nàma j¤ànasya prakàra' / so 'sena janyate / bhavati hi tàdçgadharmadç÷a' kimbhåtatasyàsya dharmo 'yamityanadhyavasitàvabhàsavratyaya' / nacaiva pràmàõam, ani÷cayàtmakatvàt / na ca saü÷aya' pakùadvayàsaüspar÷àt / so 'yamevaüvidhànadhyavasàyo 'sàdhàraõena janyata iti / na tvetada ghañate / na hyanavyavasàyo nàma ka÷cid j¤ànasya prakàra', yamayaü janayet / adhyavasàyàbhàvo 'nadhyavasàya' / sa ca pràgabhàvaråpatvànna janya' / athànyamàtravacano na¤ abràhmaõàdivadiùyate tato 'dhyavasàyàdanya' saü÷aya ________________________________________________________ sandigdhahetutà caiùàü viùayàpekùayocyate // Msv_5,4.89 // nirõayasyàpi hetutvaü dçùñaü sàdhyàntare yata' / vyavacchedànvayau labdhvà niùkriyàdàvamårtivat // Msv_5,4.90 // eva tacchabdavàcyo bhavet / na ca taddheturasàdhàraõa iti phaõitameva / athàdharmàdivad vipaparãtavacano na¤, evaü sati viparyavàcyo 'nadhyavasàya÷abdo bhavet, na ca viparãtàvagraho 'sàdhàraõena janyata iti / yadi tu na me 'smin vastunyadhyavasàyo 'stãtyadhyavasàyàbhàvàvadhàraõamevànadhyavasàya', sa tarhi pramàõàbhàvenaivàdhyavasàyàbhàvo 'vagamyate / tatra hetorna vyàpàra' / ato jij¤àsàmàtraheturasàdhàraõa iti samarthanãyam / bhavati hi taddar÷ina' kãdçgdharmo 'yamito dharmàd bhàvo bhavediti jij¤àsà / yadyapi càsau ÷uddhadharmidar÷anàdapi kadàcid bhavatyeva tathàpi dharmadvàreõàpi tàvad bhavatyeveti na taddhetutvamanupapannam / àha ca--- tenàj¤ànamasiddhebhyo jij¤àsànanyagàmina' / sàmànyàtsaü÷ayo yuktastathà sa pratisàdhanàt || iti / yattvihàsàdhàraõasya saü÷ayahetutvamuktaü tatparamatam / j¤àtasambandhapadasya hi vyàvartanãyamatra dar÷ayitumabhipretam, tat saü÷ayahetutve 'pyasàdhàraõasya ghañata eva / bhavatu tàvadayaü yasya kasyaciddhetu' / sarvathà j¤àtasambandhapadena vyudasyata iti tàtparyam / ÷àkyàstu saü÷ayahetumasàdhàraõaü manyante, udàharanti ca ÷abdànityatve sàdhye ÷ràvaõatvam / yathoktam--- anaikàntikamenaivanaü ÷àkyà' pràyeõa manvate / ubhayasmànnivçttatvàdubhayatrànuvçttivat|| iti / idaü ca vàrttikakçtaiva prade÷àntare svayamupanyasya yathoktadåùaõairdåùi tameveti ||88|| kiü punarudàhçtànàü svàbhàvikameva saü÷ayadetutvaü netyàha---sandigdheti ||89|| kàraõamàha---nirõayasyeti labdhvàntena / kva dçùñamata àha---niùkriyeti / amårtatà hi nityatve sàdhye nityànityavyomakarmasàdhàraõã saü÷ayaheturàsãdat, saiva tu niùkriyatve sàdhye labdhvànvayavyatirekau hetutàü ________________________________________________________ kùityekade÷asiddhatve gandhavattvasya hetutà / yatràpratyakùatà vàyoraråpatitvena sàdhyate // Msv_5,4.91 // spar÷àt pratyakùatà vàsau viruddhàvyabhicàrità / pratipàdyate / vyàptaü hyamårtatvaü niùkriyatvena / na hyamårtaü gaganamàtmà và parisaspandate / na caivaü tadvatàü rathàdãnàmamårtatvaü dçùñamiti ||90|| asàdhàraõasya nirõaye hetutvaü dar÷ayati---kùityekade÷eti / gandhavi÷eùadar÷ino hi viditavyàpte' kùityekade÷asiddhatve bhavatyànumàniko nirõaya iti ||90 1/2|| dvau viruddhàrthasambandhàvekade÷ini saü÷aye heturityuktam / tatrodàharaõamàha---yatreti / yatra hi na sàkùàtkàrij¤ànaviùayo vàyu' aråpatvàdityeka' sàdhayati / aparo 'pi spar÷àt tadviparyayam / tatràsau viruddhàvyabhicàrità bhavatãti ÷àkyairabhihitam / tatra tulyabalobhayahetusannipàtàt saü÷aya' / dvayorapi sàdhanayo' prasiddhàvayavatvàvi÷eùàt / aråpaü hyaråpisamavetamapratyakùamiti kàõàdà manyante / tathà ca vàyu' / ato na pratyakùa' / karmasvaråpamapi råpaikàrthasamavàyà¤càkùuùamàcakùate / evaü spar÷o 'pi vàyo' prasiddha eva / prasiddhavyàptika÷càparokùatvena / atastulyabalatvam / tata÷ca saü÷aya', viruddhayorekatropànapàtàsambhavàt, samu¤cayànupapatte', siddhe ca vastuni vikalpàsambhavàt bàdhyabàdhakabhàvasyàpi tulyakakùyatvàt / ato 'navasthayobhayasmin pariplavamàne bhavati saü÷aya' / tàdàtmyàt / tasya balàbalavi÷eùe tvanumànavirodho varõita eva / yathà sarvaj¤o 'stãti buddhavacanaü samyak taduktatvàd kùaõabhaïgàdivàkyavadityekenokte 'para' prabravãti buddho 'sarvaj¤a iti madvacanaü samyak maduktatvàt yathà jyotiruùõamàpo dravà iti / atra maduktatvamubhayorapi siddham / buddhoktatà tu na na' prasiddhà, ato 'prasiddhàïgakatvàt pårva sàdhanaü balavatà prasiddhàïgakena bàdhyate / yattu viruddhàvyabhicàrã saü÷aye heturiti ÷àkyà vadanti / na caikasya saü÷ayahetutvam anyataraparicchedàt / na ca samudàyàbhipràyamekavacanam / tasya viruddhatvàvyabhicàripadànàspadatvàt / sa hyaü÷àbhyàü vyabhicàryeva / dvau tu viruddhàvyabhicàriõàviti vaktavyam / na tvekavacanena / yadi pratihetu ________________________________________________________ kecijjàtyantaraü cainàü varõayantyapare puna' // Msv_5,4.92 // sàdhàraõatvamaü÷ena samastaü vàpyananvayam / viruddhamarthamekaiko na vyabhicaratãti viruddhàvyabhicàrãtyucyate / tadastu / na tveka' saü÷aye heturityuktam / ata eva vàrtikakàreõa dvau / viruddhàrthasambandhau saü÷ayahetå iti dvivacanàntenaiva nàmnà saü÷ayahetubhàvo dar÷ita' / ihàpi viruddhàvyabhicàritetyetàvadevoktam / na tu viruddhàvyabhicàrã saü÷ayaheturiti / tadatra yogyatayànayorviruddhàvyabhicàritenati vyàkhyeyam / dvau viruddhàvyabhicàriõàviti yàdaviti ||91 1/2|| imàü ca viruddhàvyabhicàritàü saü÷ayahetuü sàdhàraõàsàdhàraõàbhyàü jàtyantarameke varõayanti / apare puna' samudàyasyàü÷àbhyàü sàdhàramapanikùepam / anye tu samastamidaü militamubhayaü naikatràpyanugatamityananvayamasàdhàraõamevàsthiùata ityàha---keciditi / atra ca prade÷àntare vàrtikakçtà sàdhàraõya evàsthà dar÷ità / yadàha--- "sàdhàraõyà¤ca naitasya beda' ka÷cana vidyate / aü÷àbhyàü samudàyo hi sàdhàraõapade sthita' ||" iti / na ca vàcyaü dvayasyànanvayàdasàdhàraõa evàyamiti / yadi hyekena dvayaü prayujyeta tato bhavedapyevaü, pratyekamanvitau dçùñau dvàbhyàü prayuktau nànanvitàviti ÷akyate vaktum / api càsàdhàraõatve saü÷ayahetubhàvo nopapadyeta / tasya niràkçtapårvatvàt / ata' sàdhàraõa evàyamiti / vayaü tu jàtyantarameva sàdhãyo manyàmahe / yathà hi na dvayamekena prayuktamiti nàsàdhàraõatvam / evaü sàdhàraõatvamapi na syàdeva / kiü khalvatra sàdhàraõam / ekaikasyaikaikena vyàptasyaikaikena prayogàt, aü÷ata' sàdhàraõasya ca samudàyasyàprayogàt / ata eva càtra sàdhàraõàd bhedena pratihetu viruddhayo' saü÷ayahetutvamuktam / itarathà tenaiva gatatvànna pçthagupàdãyeta / saü÷ayajananaprakàro 'pi càtra bhidyata eva / sàdhàraõo hyubhayadçùñastu pratãtimàdadhàna' saü÷ayaheturimau tvekaika÷yenobhayamupasthàpayantau saü÷ayahetå iti vàrtikakàreõàpi sàdhàraõapade sthita ityuktam / na hyu sàdhàraõa eveti ||92 1/2|| ________________________________________________________ pratij¤à yatra bàdhyeta pårvoktairyasya sàdhanai' // Msv_5,4.93 // tatparàjayata' kàryo nirõayo bàdhavarjanàt / kvacit saü÷ayahetå yau pratyekatvena lakùitau // Msv_5,4.94 // kathaü punareva¤jàtãyake viùaye nirõaya', ata àha---pratij¤etinirõayàntena / pakùabàdhoktai' pratyakùàdibhi' pramàõairyasya sàdhanavàkyàvayavapratij¤à bàdhyate tatparàjayenetarasya nirõaya' kàrya' / yathehaiva tàvat udàharaõe tvagindriyavyàpàreõa vàyàvaparokùamanubhåyamàne tenaivànubhavena parokùatàpakùo bàdhyate / na hi nastvagindriyabhuvastoyapratyakùàdvàyupratyakùaü vi÷iùyate / na hãhànadhiùñhànaü spar÷anamàtramanubhayate / api tu tadadhikaraõaü dravyamapi / na hi prabalena marutàbhihanyamànasya jalaü và ÷liùyata' saüvida vi÷iùyate / ato 'kùasambandhaphalànusàràt pratyakùo vàyuriti ni÷cãyate / kvaci¤càgamena viùayàpahàro bhavati / yathà ÷uci nara÷ira'kapàlaü, pràõyaïgatvàt, ÷aïkha÷ukti÷akalavàditi pà÷upatenokte 'nyo '÷ucãti sàdhayati, pràõyudbhåtatvàdu¤càràdivaditi / tatra pårvapratij¤àyà àgamena viùayàpahàràduttareõàrthanirõayo bhavati / ÷ucãtaraviveke hyàgama eva ÷araõam / tasmin paripanthini na ÷ucitvànumànamàtmànaü labhate / smaranti hi--- "nàraü spçùñavàsthi sasnehaü savàsà jalamàvi÷et" iti / 'rudro hi mahàvrataü cacàra sa etacchava÷ãrùamupadadhàre'ti tvarthavàdamàtraü na ÷ava÷irodhàraõavidhi' / atra ca pratyakùàdãnyeva yathàsvamarthaü sàdhayantãti sàdhanapadenocyanta iti / kathaü puna' pratyakùàdãnyeva pratij¤àbàdhanàyotsahante / teùvapi sàmànyato dar÷anena bàdhasya ÷aïkyamànatvàdata àha--- bàdhavarjanàditi / na tàvat teùu bàdho dç÷yate, kadàcid bàdhasambhàvanà tu na teùàü pràmàõyamutsàrayãti ||93 1/2|| atra bhikùuõà 'pakùadharmastadaü÷ena vyàpto heturityekavacanena vivakùitaikasaïkhya eka eva heturiti dar÷itam / ata eva viruddhàvyabhicàriõorna hetatvamanekatvàt tayoriti / na caitat ghañate / na hi pratihetu viruddhayo ________________________________________________________ saïghàte nirõayastàbhyàmårdhvatàkàkavattvavat / pratyekaü saühatau vàpi gamakàvavirodhinau // Msv_5,4.95 // tasmàdbhinau viriddhàrthau hetå càtra nidar÷itau / ùoóhà viruddhatàmàhu÷caturdhà vaikadhàpi và // Msv_5,4.96 // ranekatvaü saü÷ayahetutve hetu', api tarhiparasparaviruddhàrthopaplàvakatvameva / viruddhau hi dvàbhyàü dvàvarthàvekatropaplàvitàviti tatra saü÷erate / na tu hetvanekatvàt / saü÷ayahetvorapi pratyekamavagatayorubhayasamàve÷àdeva kvacinnirõayo dçùña' / yathà- årdhvatàkàkavattvayo' / kevalà hyårdhvatà sthàõupuruùasàdhàraõã nànyataranirõayàya prabhavati / kàkanilayanasahakçtà tu saivana sthàõurayamiti ni÷càyayati / tadatraikasyaiva saü÷ayahetutvaü dvàbhyàmeva tu nirõaya ityaprayojakaü saü÷ayahetutve dvitvaü, viruddhànekasàdhyatvameva saü÷ayahetu' / yathà khalveka eva sàdhàrama' sapakùavipakùayorvartamàna' saü÷ayaheturbhavati / evaü viruddhàrthasyàpi hetudvayasyàü÷àbhyàmubhayavçttireva saü÷aye kàraõamiti na taddvitvena hetutvaniràkaraõaü yuktamityàha---kvaciditi / nanu yuktaü tàvadårdhvatayà sthàõupuruùasandeho bhavatãti, kàkavattàmàtreõa na saü÷ayo dçùñapårva' / satyam / yastu kàkavattàmàtreõa sthàõuü siùàdhayiùati tasyàsau kevalà saü÷ayahetu', årdhvatàsanàthà tu nirõàyiketyetàvadeva vivakùitamityadoùa iti / api ca avirodhino' pratyekaü saühatayorapi kvacidarthe sàdhye hetubhàvo dç÷yate / yathaikasminneva ÷àbdasya j¤ànasyànumàtve 'nvayavyatirekajatvapratyakùànyapramàõatvayo', ÷akyate hi tàbhyàmaikaika÷yena samastàbhyàü cànumànatvaü sàdhayitum / dvitve ca hetvàbhàsatvakàraõe naikasmin sàdhye 'nekahetava' prayujyeran / prayoktàrastvekameva sàdhyaü ki¤cànyadita÷ceti nànàsàdhanai' sàdhayanto dç÷yante / tasmàd virodhanibandhana evapa saü÷aya', na tu nànàtvanibandhana ityabhipràyeõàha--- pratyekamiti / pårvaü tu pratyekaü saü÷ayahetvoreva militayornirõayahetutvamuktam / ga atra tu pratyekaü gamakàvapi saühatau ca gamakàviti pratipàditamiti ||95|| tasmàd viruddhàrthàveva bhinnau saü÷ayahetutvena dar÷anãyau / yathàsmàbhiruktaü na tu bhinnatàmàtreõetyàha---tasmàditi / vyàkhyàtastriprakàro ________________________________________________________ ÷rutyarthoktasya bàdhàyàü pratij¤àrthasya hetunà / nityatve kçtakatvasya dharmabàdhàd viruddhatà // Msv_5,4.97 // bàdho dharmavi÷eùasya yadà tvevaü vi÷iùyate / arthavacchabdaråpaü syàt pràk sambandhàvadhàraõàt // Msv_5,4.98 // 'pisaü÷ayahetu' viparãtaprakàràn pratijànàti---ùoóhà viruddhatàmàhuriti / dharmadharmisvaråpasvavi÷eùobhayasvaråpasvavi÷eùai' ùañprakàràü viruddhatàmeke bruvata ityartha' / anye tåbhayavirothayo' pratyekapakùànatirekàt càturvidhyaü pratipannà ityàha--- caturdhà veti / vayaü tu iùñavighàtamàtreõaikameva prakàraü saïgiràmaha ityàha--- ekadhàpi veti / pårvoktapakùapakùadvayanivçttàvapi và ÷abda' / api và ÷eùabhàjàü syàditi pakùabàdha eva viruddhatve kàraõaü kimavàntarabhedopanyàseneti / triùvapi ca prakàreùu ÷rutyarthopàttasya pratij¤àtàrthasya bàdhàyàü viruddhatàmàhurityàha--- ÷rutyàrthoktasyeti / dharmadharmyubhayasvaråpaü ÷rutyuktaü, tadvi÷eùàstu pràyeõàrthoktà' / te ca svaråpasvavi÷eùà' pratij¤àrtha÷abdenopàdãyante / sarve hi te vakturabhipretà' / na tu dharmàdivi÷eùà' sàkùàt pratij¤àyàmantargatà' / tadasmin pratij¤àrthe hetunà bàdhyamàne hetorviruddhatà bhavatãti / tatpunaridaü vipratiùiddhamiva manayàmahe / kathaü hi pratij¤àrthe hetunà bàdhyamàne heturviruddho bhavati / sa hi pratij¤àrthaü pratij¤àrthena bàdhyate yadviruddho bhavet prasiddhatvàdasya / prasiddhaü hi ghañasya kçtakatvaü, na tadaprasiddhayà nityatayà bàdhituü ÷akyam / ato bàdhaka ityevàyaü vaktavya' / vàrtikakçtà tu paraprasiddhimàtreõa viruddha ityuktàmiti veditavyamiti / tatra dharmasvaråpabàdhena tàvad viruddhatàmudàharati---nityatve iti ||97|| dharmavi÷eùabàdhastvevaü prayukte bhavatãtyàha---bàdhaiti / tameva prayogaü dar÷ayati--- arthavaditi pàdatrayeõa / svaråpàbhidhànavàdino hyàhu'--- gaurayamiti ÷abdàkàravi÷iùñor'tho 'vagamyate / na ca vi÷eùaõamanabhidhàya vi÷iùño 'bhidhàtuü ÷akyata iti svaråpameva tàvadàdau ÷abdo ________________________________________________________ vibhaktimattvàtpa÷càdvat svaråpeõeti cà÷rite / asvaråpàrthayogastu pa÷càcchabdasya dç÷yate // Msv_5,4.99 // tena pràgapi sambandhàdasvaråpàrthatà bhavet / ihapratyayahetutvàd dravyàdervyatiricyate // Msv_5,4.100 // samavàyo yathehàyaü ghaña ityàdisaïgati' / 'bhidhatte tato vi÷iùñam / api càrtha÷abdo vyabhicarati, aj¤àtasambandhasya tadanavagate' / svaråpaü tu na kadàcid vyabhicarati sambandhàvadhàraõàtpràgapi tadavagamàt, avyabhicàrã ca ÷abdàrtha iti yuktam / ata' svaråpaü tàvadava÷yàbhidheyaü ÷abdànàü, tadabhidhottarakàlaü tu vi÷iùñàbhidhànamapi bhavatu nàmeti / evaü prasàdhyànte prayogamàhu'--- ÷abdasvaråpaü sambandhàvadhàraõàt pràgarthavad vibhaktisambandhàt, agçhãtasambandho 'pi hi svàdivibhaktiyuktàn ÷abdànavagacchati / yadà ca vibhaktiyoga' tadàrthavattvaü dçùñaü yathà sambandhagrahaõàt pa÷càditi / kathaü punarevaü prayujyamàne dharmavi÷eùabàdho bhavatyata àha--- svaråpeõeti cà÷rita iti / yadà hi svaråpeõàrthanàrthavattvaü prathamamà÷rityàrthavattàmàtravi÷iùñaü sàdhyate, tadàrthàdidamavagamyate--- svaråpàrthavattvamasya siùàdhayiùitamiti / evaü ca bhavatyarthàkùiptasya dharmavi÷eùasya bàdha iti / kathaü puna' svaråpeõeti cà÷rite dharmavi÷eùo bàdhyate / ata àha--- asvaråpeti / vibhaktimattvaü hi svaråpàtirekeõàrthàntareõàrthavattvamavinàbhàvabalena ÷abdasyàvagamayati, sambandhagrahaõàtpa÷càdarthàntarasya dar÷àt / ato vyàptibalena tadeva vibhaktimattayà sàdhyate / ator'thavattàyà vi÷eùaü svasvaråpàrthavattvaü heturayaü viruõaddhãti bhavati dharmavi÷eùabàdha iti ||99 1/2|| dharmisvaråpabàdhodàharaõamàha---ihapratyayeti / yadà hisamavàyadharmiõaü kçtvà tasya dravyàdivyatireka' sàdhyate, ihapratyahetutvaü ca heturucyate ihàyaü ghaña iti, saüyogo dçùñànta', tadà dharmisvaråpabàdha ityabhipràya' ||100|| ________________________________________________________ atràpyasamavàyatvaü saüyogasyeva sidhyati // Msv_5,4.101 // tena dharmisvaråpasya vaiparãtyàd viruddhatà / ya¤ca sattàvadekatvaü samavàyasya kalpitam // Msv_5,4.102 // tatra saüyogavadbhedàt sàyadvi÷eùaviruddhatà / nityamàtmàstità kai÷cid yadà sautràntikaü prati // Msv_5,4.103 // sàdhyate 'vayavàbhàvàd vyomavad dvayabàdhanam / tadobhayavi÷eùasya bàdho 'yaü sàdhyate yadà // Msv_5,4.104 // pàràrthyaü cakùuràdãnàü saïghàtàcchayanàdivat / ÷ayane saïghapàràrthyaü bhautikavyàptahetuke // Msv_5,4.105 // kathaü punaratrodàharaõe dharmisvaråpabàdha', ata àha--- atràpãti / atràpyudàharaõe dharmisvaråpasya samavàyàtmano vaiparãtyàpàdanàddhetorviruddhatà bhavati / ihapratyayahetutvaü hyasamavàyàtmana eva dçùñamiti tàdråpyaü virundhyàditi dharmisvaråpabàdha iti ||101 1/2|| asminneva ca dharmivi÷eùabàdho 'pi dar÷ayitavya ityàha---ya¤ceti / samavàyo hi sattàsàmànyavadekaråpa iti kàõàdà manyante / so 'pyasya vi÷eùa' saüyogavadbhedàpatterbàdhyata iti bhavati dharmivi÷eùaviruddho heturiti ||102 1/2|| ubhayasvaråpabàdhàyàmudàharaõamàha---nityamàtmàstiteti / yadà ka÷cit sautràntikaü pratyevaü sàdhayati--- àtmà nitya' niravayatvàt vyomavaditi, tadà dharmadharmidvayasya bàdhanaü bhavati / sautràntikasya hyavayavàbhàvo vyomnyabhàvenaiva sambaddho 'bhimata ityàtmano 'pi tadvadabhàvaü gamayeta, àvaraõàbhàvamàtraü hi nabha', na punastattvàntaramiti bauddhà manyante / ato 'navayavatvàdàtmana' svaråpasya taddharmasya ca nityatvasya bàdhàdubhayabàdha iti ||103 1/2|| ubhayavi÷eùabàdhastvevaü sàdhyamàne bhavatãtyàha---tadeti / yadà hi paràrthà÷cakùuràdaya' saïghàtatvàt ÷ayanàdivaditi sàdhyate, tadobhayavi÷eùabàdha ityartha' / kathaü punaratrobhayavi÷eùabàdha', ata àha--- ÷ayana iti / ÷ayanãye ________________________________________________________ àtmànaü prati pàràrthyamasiddhamiti bàdhanam / asaühataparàrthatve / dçùñe saühatatàpi ca // Msv_5,4.106 // anàhaïkàrikatvaü ca cakùuràde' prasajyate / hikhañvàdau mahàbhåtasaühata÷arãrapàràrthyena saïghàtatvàditi heturvyàpto dçùña iti saühatapàràrthyameva sàdhayet / àtmànaü ca prati pàràrthyaü sàdhayitumabhimatam, tanna sidhyet / so 'yaü tàvat pàràrthyasya dharmasya yo vi÷eùo 'bhimata àtmapàràrthyaü sa tàvad bàdhyate / cakùuràderapi dharmiõo yo vi÷eùa àhaïkàrikatvaü nàma so 'pyanenaiva hetunà bàdhyate / saühatàtmakatvaü hi ÷ayanàdàvanàhaïkàrikatvena vyàptaü dçùñam, bhautikà hi te, atastannidar÷anena cakùuràdayo 'pi bhautikà bhaveyu' / àhaïkàrikàõãndriyàõãti kàpilà' saïgirante, teùàü càyaü prayoga' / tadayamartha'--- saühatapàràrthyabhautikatvàbhyàü vyàpto heturyasmin ÷ayane tatràtmapàràrthyamasiddhamiti dharmavi÷eùabàdhanaü tàvad bhavati / dharmivi÷eùabàdho 'pi bhautikavayàptyà såtrito 'nantarameva vivariùyata iti na kevalamàtmapàràrthyaü na sidhyati, asaühataråpàtmapàràrthye ceùñe vyàptibalenàtmano 'pi saühatatà pràpnotãtyàha--- asaühateti / nànena hetunàsaühataråpàtmàrthatà sidhyati / pratyuta saühatataivàtno bhavediti ||106|| dharmivi÷eùabàdhaü vivçõoti---anàhaïkàrikatvamiti / vyàkhyàtacaraü cedam ||106 1/2|| evaü tàvad j¤àtasambandhapadavyàvartanãyo viruddha' prapa¤cita' / idànãü tadvyàvartyà eva dçùñàntàbhàsà dar÷ayitavyà' / tairhi nànumànàïgasambandho j¤àpayituü ÷akyate / ataste 'pi j¤àtasambandhapadenaiva vyàvartyante / idaü càsmàbhi' pràgevoktam / anyatràpyàha--- "j¤àtasambandhavàcà ca trayo 'tràniyatàdaya' / hetudçùñàntayordeùà bhàùyakàreõa vàrità' ||" ________________________________________________________ gamakasyaikade÷asya vyàptirgamyeti bhàùitum // Msv_5,4.107 // sàdhyasàdharmyavaidharmyadçùñànta' pratipàdyate / tatra hetvarthamuddi÷ya sàdhyopàdànamiùyate // Msv_5,4.108 // udde÷yo vyàpyate dharmo vyàpaka÷cetaro mata' / yadvçttayoga' pràthamyamityàdyudde÷yalakùaõam // Msv_5,4.109 // tadvçttamevakàra÷ca syàdupàdeyalakùaõam / iti / atastanniràkaraõàrthaü dçùñàntavacanameva tàvadavatàrayati---gamakasyeti / vyàptipradar÷anàya dvividho dçùñàntastàvad sàdhanavàkye dar÷ayitavya' / sàdhya' pakùa' tatsàdharmyavaidharmyàbhyàü yo dçùñànta' sa pratipàdyata ityartha' ||107 1/2|| tatra sàdharyadçùñàntaprakàramàha---tatreti / asyàrtha'--- udàharaõasàdharmyàlliïgasya prasàdhakatvavacanaü hetu' yadàhu'--- "udàharaõasàdharmyàt sàdhyasàdhanaü hetu'" iti / sàdhyasya praj¤àpanavacanamiti yàvat / tasya càrtho liïgameva / ta¤coddi÷ya sàdhyopàdànaü sàdharmyadçùñànta iùyate / yo yo dhåmavàn sa so 'gnimàniti yàvaditi / kimevamupàdãyamàne sidhyatyata àha--- udde÷ya iti / ukataü vyàptipradar÷anàya dçùñàntavacanamiti / evaü copàdãyamàna udde÷yo dhåmàdirvyàptatayà kathito bhavati, itara÷copàdeyo 'gnyàdirvyàpakatvaü bhavatãtyuktam ||108 1/2|| kãdç÷aü tu tayo' svaråpamata àha---yadvçtteti / yadvçttatadvçttàbhyàü yattatpariniùpannànàü yo ya ityàdi÷abdànàmupàdànam, tadayamartho bhavati / yadyad yadvçttena saüyuktaü prathamaü prayujyate pradhànaü ca tadudde÷yaü, tattadvçttuyaktaü ca pa÷càt prayujyamànaü sa so 'gnimàneveti caivakàreõa yuktaü tadupàdeyam / sarveùveva ca grahavrãhyàdisaümàrgàvaghàtàdiùådde÷yopàdeyeùvayameva viveka iti veditavyamiti ||109 1/2|| ________________________________________________________ vadatyarthaü sva÷aktyà ca ÷abdo vaktranapekùayà // Msv_5,4.110 // sàdhyahetutvamarthànàü vyàpti÷aktyanurodhata' / tatràj¤ànàd yadà vaktà sahabhàvavivakùayà // Msv_5,4.111 // viparyayeõa và hetau na pyàptatvaü vivakùati / vivakùannapi và ÷abdaü tadyogaü na vaded yadi // Msv_5,4.112 // ghañe kçtakanà÷itve nà÷i vyàptaü kçtena và / na tadeùñasya hetutvaü syàdaniùñasya caiva tat // Msv_5,4.113 // kiü punarevaü prayoganiyame prayojanam, vivakùàparatantrà hi ÷abdà', te yathà tathà và prayuktà yathàbhipràyaü vartiùyanta eva / ata àha---vadatãti / na vaktrabhipràyaparatantrà' ÷abdà', svàbhàvikyaiva tu ÷aktyà kecideva kvacidevàrthe vartante, ato na vivakùànusàreõeùñasiddhirbhavatãti vàcya eva dçùñàntavacanavinyàsaprakàra iti ||110|| yadi tarhi svatantrà' ÷abdà' atathàsthite 'pyarthe ÷abdànusàriõãùñasiddhirbhavedata àha---sàdhyahetutvamiti / ayamabhipràya'---- nàrtha÷akti' ÷abda÷aktimanurudhya pravartate, na ca ÷abda÷aktirartha÷aktim, ato na yatà vaktrabhipretàrthànusàriõã ÷abda÷akti', evaü na ÷abdànusàriõyarthavyavastheti, arthàdãnàü kçtakatvànityatvàdãnàü vyàpti÷aktyanurodhàdeva sàdhyahetubhàvo bhavati na ÷abdànurodhàditi ||110 1/2|| vaktranapekùayà sva÷aktyaiva ÷abder'thamàcakùàõe yattàvadàpadyate tad dar÷ayati---tatràj¤ànàditi sàrdhadvayena / yadà hi dçùñànta vaktumanabhij¤o vaktà sàdhyahetvo' sahabhàvamàtraü vivakùati / yathà--- ÷abdo 'nitya' kçtakatvàditi prayoge,yathà ghañe kçtakatvanà÷itve sta iti / viparãtàvagraheõa và na hetorvyàpyatàü vivakùati / satyàmapi vivakùàyàü kuta÷cid bhramanimittàt na vyàptiyogyaü ÷abdaü vadati / sahabàvamàtrameva tu pårvavad vadet, viparãtaü và bhrànta' yatà nàsità kçtakatvena vyàpteti, tadà tàvanna kevalamiùñaü na sidhyati aniùñameva tu vyàptiviparyayàdàpadyate / iùñasya ________________________________________________________ tasmàd vyàpyatvaråpeõa vàcyo hetutvasaümata' / yadà samyak prayukte 'pi vàkyer'tho na tathà bhavet // Msv_5,4.114 // sàdhyahetåbhayavyàpti÷ånyatvàt paramàrthata' / nityo dhvaniramårtatvàt karmavat paramàõuvat // Msv_5,4.115 // ghañavadvyomavaccàpi tadasadvàdinaü prati / dharmyasiddhàvapi hyevaü dçùñàntàbhàsatà bhavet // Msv_5,4.116 // tatsadbhàve 'pi ca vyomni dvayayukte 'pi kãrtite / karmàdyàlocanàd vyàptirhetornàstãti varjanam // Msv_5,4.117 // kçtakatvasya hetutvaü na syàt / aniùñasyaiva tu nà÷itvasya bhavedityeva¤jàtãyakàniùñaprayoganivàraõàya yukto dçùñàntaprayoganiyama iti / etadevopasaüharati---tasmàditi / hetutvasaümata' kçtakatvàdivyàpyatvaråpeõa vàcya ityartha' ||113 1/2|| arthànàü ÷abdatantratve yad bhavati tad dar÷ayati---yadetipàdarahitadvayena / asyàrtha'--- yadà hi vyàpti÷aktyanusàreõaivàrthànàü sàdhyahetutvaü tadà yadyapi vaktrà na sahabàvamàtraü dar÷itaü,kintu samyageva dçùñàntavacanam, arthàstu na tadanuråpavyàpyavyàpakabhàvanàvasthità iti dçùñàntàbhàsatà bhavediti vakùyamàõena sambandha iti / yathà nityo dhvaniramårtatvàditi prayoge karmavat paramàõuvad ghañavad vyomavaditi dçùñànteùu yathàsaïkhyaü paramàrthata' sàdhyahetåbhayavyàpti÷ånyatayà / karma khalvanityamiti tat sàdhyabhåtayà nityatayà ÷ånyaü, hetustvamårtavàditi tatra vidyata eva / paramàõavastu bhårtà iti teùu hetu÷ånyatà, sàdhyaü tu nityatvaü teùu vidyata eva / ghañe tu na sàdhyaü nityatvaü nàpyamårtatvaü heturityubhaya÷ånyatà / vyomni tu dçùñànte vyàpti÷ånyatàmuttaratra svayameva vivariùyati / atraiva ca vyomavaditi dçùñànte tadasadvàdinaü sautràntikaü prati prayujyamàne dharmyasiddhyà dçùñàntàbhàsatà bhavatãtyàha--- tadasadvàdinamiti ||116|| vyàpti÷ånyatàü vivçõoti--- tatsadbàve 'pãti / yadyapi ca ________________________________________________________ vyàptyà sàdharmya ukte ca na vaidharmyamapekùyate / sahabhàvitvadçùñyà tu yadà vyàptiü na lakùayet // Msv_5,4.118 // para' sàdharmyadçùñàntàt taü và nàpekùate yadà / vaktà và sahabàvitvaü ÷uddhaü tena vaded yadà // Msv_5,4.119 // vaparãtànvayaü vàpi tatsamàdhitsayà tadà / vyomna' sadbhàvo bhavet, tacca hetusàdhyadvayayuktaü nityatvàdamårtatvàcca / tathàpi karmàdiùvamårteùu anityeùvàlocyamàneùu hetorvyàptirnàstãti ãdç÷asyàpi dçùñàntasya varjanameva / ayamapi na sàdhyasiddhye samartho yata iti ||117|| vyàkhyàta' sàbhàsa' sàdharmyadçùñànta' / vaidharmyadçùñàntamata' paraü vyàkhyàsyati / tatraitadeva tàvat prathamaü vaktavyam / kiü sarvadaiva sàdharmyavad vaidharmyavacanaü kàryaü na veti / tatra tàvad vyatirekapradhànavàdina' sarvadà vàcyamiti ye vadanti tàn pratyàha---vyàptyà sàdharmya ukta iti / evaü hi manyate--- vyàptipraj¤àpanàya hi dçùñàntavacanam, sà cet sàdharmyavacanena j¤àpità kiü vaidharmyavacanena / sàdharmyaü càva÷yameva vacanãyamanvayapraj¤àpanàya, tatpradhànatvàdanumànasya / vyatirekasyàpi tanmukhenaiva siddhe' / itarathà duradhigamatvàt / ato yadi vyàptyà sahitaü sàdharmyamuktam, alaü vaidharmyavacaneneti / kadà tarhi vaidharmyaü vàcyamata àha--- sahabhàvitvadçùñyeti pàdatrayeõa / yadà hi vaktrà samyageva dçùñànta ukte para' ÷rotà jànàti--- yathà hetusàdhyayo' sàhityamàtranenoktaü na vyàptiriti, tadà sàdhyàbhàve hetvabhàvaü j¤àpayituü 'vaidharmyeõeùñasàdhana'miti vakùyamàõena sambandha iti / yadà khalvabhyastavaidharmyastamevàpekùate na sàdharmyadçùñàntaü tadà ca vaidharmyeõeùñasàdhanamityàha--- taü và nàpekùate yadeti / yadà và vaktà su÷ikùitavaidharmya' sàdharmyaü vaktumajànànastena sàdharmyadçùñàntena sahabhàvamàtrameva ÷uddhaü vyàptihãnaü kathayati, tadàpi paryanuyuktena tenaiva vaidharmyeõeùñasàdhanaü kàryamityàha--- vaktà veti ||119|| yadà và bhrànto viparãtamanvayaü dar÷ayati, tadàpi tatsamàdhànecchagayà pårvaviparãtaj¤ànopamardanena vaidharmyeõeùñasàdhanamityàha---viparãtànvayamiti / ________________________________________________________ pårvaj¤ànopamardena vaidharmyeõeùñasàdhanam // Msv_5,4.120 // sàhityamàtraü pårvoktaü hetostatropayujyate / vyàpyavyàpakabhàvo hi bhàvayoryàdçgiùyate // Msv_5,4.121 // tayorabhàvayostasmàd viparãta' pratãyate / dhåmabhàve 'gnibhàvena vyàpte 'nagnistata÷cyuta' // Msv_5,4.122 // adhåma eva vidyetetyevaü vyàpyatvama÷nute / tathànagnàvadhåmena vyàpte dhumastata÷cyuta' // Msv_5,4.123 // anyatrànavakà÷atvàd vyàpyate dhruvamagninà / nanvanvayavaipãtye sa eva yathàvat pratipàdyatàü kiü vaidharmyavacanena / satyamevamapãùñaü sidhyatyeva, kintu bhràntairidamasmàbhiruktaü sàdhyàbhàve hetvabhàvo vivakùita iti vaidharmyeõàpi tàvadiùñasàdhanaü bhavetyeveti / yattu tatpårvaü sàhityamàtramuktaü tadvaidharmya evopayujyate tasyaiveùñaü sàdhayato 'nugrahe vartate ityàha--- sàhityamàtramiti ||120 1/2|| evaü tàvad vaidharmyavacanasyàvasaro dar÷ita', tadvavacanaprakàramidànãü dar÷ayati---vyàpyavyàpakabhàvo hãti ||121 1/2|| vaiparãtye kàraõamàha--- dhåmabhàva iti / yadà hi dhåmabhàvo 'gnibhàvena vyàpto bhavati tadànagniragnyabhàvastato dhåmàt pracyuta' sannadhåme dhamàbhàva eva bhavatãtyevaü tàvad vyàpto bhavati / yo hi yasmin sati bhavati asati ca na bhavati sa tanniyatastadvyàpta ityucyate / yathà dhåmo 'gnàveva bhavannagninà vyàpta iti siddho 'bhàvayorvyàptiviparyaya iti ||122 1/2|| yata eva càbhàvayorãdç÷o vyàpavyàpakabhàva' ata eva bhàvayorabhimatavyàptisiddhirityàha---tathànagnàviti / anagnàvagnyabhàve dhåmàbhàvena vyàpte dhåmastatra virodhivyàpteralabdhàvakà÷o 'gnàveva bhavatãtyevaü tadvyàpyatà tasya sidhyati / tatheti / yathà bhàvavyàptyapekùayàbhàvavyàpti' evamabhàvavyàptyapekùayà bhàvavyàptirityartha' / na caivamitaretarà÷rayatà, bãjàïkuravadanàditayopapatteriti ||123 1/2|| ________________________________________________________ vyàpakau tu yadocyete bhàvàbhàvau tadà tata' // Msv_5,4.124 // naiva vyàpyàdvipakùasya pracyuti' kathità bhavet / tasmàd dhåmena sàdhyatvamagne' pràrthayate yadà // Msv_5,4.125 // tadànagniradhåmena vyàpto vàcyo na cànyathà / anagnyadhåmasàhitye vyàptervàpi viparyaye // Msv_5,4.126 // na prastutopakàra' syàdanyadvàpi prasàdhyate / yatràpyarthasya ÷ånytavaü dvàbhyàmekena và bhavet // Msv_5,4.127 // kiü punarabhàvayorvyàptiviparyayà÷rayaõe prayojanamata àha---vyàpakautviti / yadà hi ya eva bhàvo vyàpakastadabhàva eva vyàpakatayà vaidharmyadçùñànta ucyate tadà tato vyàpyàd dhåmàdernaiva vipakùasyànagnyàde' pracyuti' kathità bhavet / tatakathanàrthaü ca va vaidharmyavacanaü(sa) prayojanaü bhavet / na hi yatra dhåmastatràgniritivat yatra dhåmàbhàvastatràgnyabhàva iti kathyamàne vyàpyàd dhåmàdanagnervipakùasya nivçttirdar÷ità bhavatãti / ato dhåmenàgniü siùàdhayiùatà vaidharmyadçùñàntenàgnidhåmàbhàvayorvyàptiviparyayo vàcya ityàha--- tasmàditi vàcyo 'ntena / yatràgnirnàsti tatra dhåmo nàstãtyevaü yadavçttatadavçttàbhyàmudde÷yopàdeyabhàvo dar÷ayitavya ityartha' / sa cànagniradhåmen vyàpta ucyamàno nànyathà vàcya', kintu sàdharmyoktenaivodde÷yopàdeyaprakàreõetyàha--- na cànyatheti / prakàra÷cànantaramevokta iti ||124,125 1/2|| anyathàvacane doùamàha---anagniyadhåmasàhityaiti / yathaiva sàdharmyadçùñànte sva÷aktyà ÷abdor'thaü vadati nàrtha÷aktimanurudhyata iti sàhityamàtravacane vyàptiviparyaye và neùñaü sidhyatãtyuktam, evamihàpi bhavatãti bhàva' ||126 1/2|| evaü (tadva?tàva) dihàpyartho na ÷abdava÷avartãti yatràrtho dçùñàntaråpo dvàbhyàü hetusàdhyàbhàvàbhyàmekena và tayo' ÷ånyo bhavati tatràpi na prastutopakàro bhavati anyadvàniùñaü prasajyata ityàha---yatràpãti / samyak prayukte 'pi vàkyer'thasyàtadàyattatvànneùñasiddhiriti bhàva' / atrodàharaõamàha ________________________________________________________ yadanityaü tu tanmårtamaõuvad buddhivat khavat / sàdhyena vyàptisiddhyai hi vyàtireko 'tra kathyate // Msv_5,4.128 // yasyàyaü nàstyasau hetustena sàdhyena nàpyate / tena dçùñe 'pi sàhitye na sarvo gamya iùyate // Msv_5,4.129 // sahadçùñirna sambandho vyàptirnaiva ca tàvatà / mårtànityatvayukte 'pi tasmàdaïgãkçte ghañe // Msv_5,4.130 // yaditi / nityo dhvaniramårtatvàdityatraiva prayoge yadaivaü vaidharmyamucyate yannityaü na bhavati tadamårtamapi na bhavati yathà paramàõuriti tadà sàdhyàbhàva÷ånyo dçùñànta' / paramàõornityatayà tadabhàvasya tatra dar÷ayituma÷akyatvàt / buddhivaditi tu dçùñànte hetvabhàva÷ånyatà / buddheramårtatayà tadabhàvasya vaktuma÷akyatvàt / khavaditi tåbhayàbhàva÷ånyatà, nityàmårte tasminnubhayàbhàvo duradhigamo yata iti ||127 1/2|| evaü sàdharmyadçùñàntavadvyàptivaikalye 'pyabhàsatà dar÷ayitavyà / tatsidadhyarthaü hi vipakùàddhetorvyatireka' kathyate / yasya tu vipakùaikade÷àdapi vyàtireko nàsti, nàsau sàdhyena vyàpto bhavatãtyasatyàü vyàptàvanarthakaü tàdç÷asya vaidharmyasya vacanamityabhipràyeõàha--- sàdhyeneti ||128 1/2|| yata÷caiva¤jàtãyako na sàdhyena vyàpyate tena kvacidabhàvayo' sàhitye dçùñe 'pi na sarvatra gamyagamakabhàvo bhavatãtyàha---teneti / yadyapi yannityaü na bhavati tadamårtamapi na bhavati, yathà ghaña' kuóyaü veti, kvacidabhàvayo' sàhityaü ÷akyate dar÷ayitum / tathàpi na sarva(') ÷abdàdi(') nityatayà vi÷iùño 'nena hetunà gamya iùyate / ki¤ciddhyamårtaü nityamàkà÷àdi,ki¤cidanityaü karmàdãti bhàva' ||129|| kimiti neùyate ata àha--- sahadçùñiriti / vipakùaikade÷anivçttyà hi sahabhàvamàtraü heto' sidhyati / na ca tanmàtrasambandho 'numànàïgam / kiü tarhi, vyàpti' / na càsàvetàvatà sàhityamàtreõa sidhyatãti / etadevodàharaõena dar÷ayati--- mårtànityatvacayukte 'pãti / idaü pràgeva vyàkhyàtamiti ||130 1/2|| atra bauddhà vadanti---kimidaü--- ________________________________________________________ karmàdau vyàptyabhàvena na dçùñàntatvamiùyate / a÷eùàpekùitatvàcca saukaryà¤càpyadar÷anàt // Msv_5,4.131 // sàdhanaü yadyapãùño 'tra vyatireko 'numàü prati / tàvatà na hyanaïgatvaü yukti' ÷àbde 'bhidhàsyate // Msv_5,4.132 // 'vyàptyà sàdharmya ukte ca na vaidharmyapekùyate' ityucyate, na hi ÷atàü÷enàpi hetorvipakùàd vyatireke ÷aïkyamàne gamakatvamastãtya÷eùavipakùo 'numàturvyatirekaü grahãtumapekùita' / na càsau duradhigama', ekade÷asthasyàpi sarvàdar÷anasaukaryàt / dar÷anaü hi sarvavipakùàõàü duùkaram, tadabhàvastu saukaryapràpta eva / na càyogyànupalambhànnedamadar÷anaü hetorvyatirekàya prabhavatãti vàcyam / na hi no vipakùàdar÷anàdavinàbhàvaniyama' / kintu tàdàtmyatadutpattinibandhana' / vipakùadar÷ane tu heto' paripanthinyavinàbhàvo grahãtuma÷akyo bhavati / taccaikade÷asthasyàpi tàvannàstyeveti paripanthini vçttimàtre dar÷anaü vyàpriyate / ato yadaivàgnikàryo dhåma ityavagataü tadaiva tadàyattàtmalàbho nàsati tasmin bhavatãti j¤àyate / na cànvayaj¤ànameva vyatirekabuddhau nibandhanam, asàdhàraõeùu tadasambhavàt / na hi mahànasaparidçùñayoragnidhåmasvalakùaõayostatraiva niruddhayoranyatra dar÷anamasti, yenànvayo 'nubhåyeta / tat kuto 'nvaya' kutastaràü ca tannibandhano vyatireka' / na ca vi÷eùeùu sàmànyaü nàma ki¤cidanugataü svaråpamasti, yanniyamyaniyàmakatayàvasãyeta, vikalpàkàratvàt tasya / ato vi÷eùà eva kecit kayàcid vyàvçttyopalakùità' ka¤cid vi÷eùaü vipakùavyàvçttimukhena gamayantãti tatpradar÷anàrthaü vaidharmyavacanameva nyàyyamiti / tàn pratyàha---a÷eùeti yuktirantena / ayamabhipràya'--- yadyapi vyatireko 'numànàïgam / sa tu nàdar÷anamàtràt sidhyati / tadde÷àgamanàdapi ca tasyopapatte' / na ca kàryatvàvadhàraõàdasati kàraõe 'bhàva', tasyaivàsati vyatireke duradhigamatvàt / yaddhi yasmin sati bhavati asati ca na bhavati tattatkàryam / ato 'satyabhàvo 'va ________________________________________________________ bodhaprasaïgo bhedànàü na càvyàpterbhaviùyati / asti sàmànyavastveùu vyàpità tatra gamyatàm // Msv_5,4.133 // gantavya' / tata' kàryatà tadadhãne(ti) tu tasminnitaretarà÷rayatà / astu và dar÷anamàtràd vyatireka', tasya ca saukaryaü, naitàvatànumàü prati yuktiranaïgam / yuktiryoga' sambandho 'nvaya ityanarthàntaram / nànvayo 'naïgamiti yàvat / tanmukhenaiva sarvapramàtéõàmanumànotpatte' / atastatkathanàrthaü sàdharmyadçùñànto 'pi vàcya eva / nàsàvekàntena pratyàkhyàtuü ÷akyate / idaü cànvàruhya vacanam / yathokta eva siddhànta' samyak sàdharmyaprayoge na vaidharmyamapekùaõãyamiti / anvayasyaiva pràdhànyàt tamantareõa vyatirekàsiddhe' / avagate hi dhåmasyàgninà sambandher'thàdanagninivçtti' sidhyati / ata' sa tàvad vidhimukhena prathamaü dar÷ayitavya', avasare tu vaidharmyamapi kadàciducyate / anaïgatvamiti tu pañhatàmiyaü vyàkhyà---idaü hi liïgasyànumàyàmaïgatvam yadanvayavyatirekau,tàbhyàü hi tadaïgaü bhavati / ato yathà vyatireko 'ïgatvam, ka evamanvayàparanàmà yuktirapãti / nanu liïge 'pi ÷abdàtmake pratãtyuttarakàlabhàvyanvayo 'naïgamevàta àha--- ÷àbde 'bhidhàsyata iti / ÷àbde hyanumànàd bhinne pratãtyuttarakàlabhàvinã yuktiranaïgamiti vakùyate / yathà vakùyati--- nàïgamarthadhiyàmeùà bhavedanvayakalpanà / iti / anumàne tu sarvatraivànvaya' pratãtyaïgamiti / ye tu tàvatà nànaïgatvamanvayasyetyadhyàhçtyàtraivàrthe ÷àbde yuktirvakùyate iti vyàcakùate, teùàma÷rutànvayàdhyàhàra eva tàvadupàlambha' / na cànvayasyànumànàïgatve ÷àbde yuktirvakùyate / atraiva j¤àtasambandhapadena tasyoktatvàt / ata evànvayàdhãnatvamanumànasya ca sthitamiti vakùyati / tasmàd yathoktaiva vyàkhyeti ||132|| yattu bhedànàmevànumàne gamyagamakatvaü teùàü cànvayo na sambhavatãtyuktam, tatràha---bodhaprasaïgaiti / na bhedànàmanumànabodhe gamyagamakatàyà' prasaïga' / teùàü sarvade÷akàlàvyàpterekaikatra niruddhatvàt / na càpyavinà ________________________________________________________ kecit sàdharmyadçùñànte vyàptyàpi kathite puna'|| vaidharmyoktimapãcchanti vyàvçttiniyamecchayà // Msv_5,4.134 // hetau sàdharmyadçùñàntàt sàdhyenaivàvadhàrite / bhàvenàparasya tathàvidhasyaiva niyama' ÷akyate 'nubhavitum / na càsati tasminnànumànàïgaü sambhavatãti teùàmanvayàbhàvo na doùàyeti / yadi na bhedànàü bodhaprasaïga', kasya tarhi dar÷itamidaü, na bhedànugatamekaü kimapi pàramàrthikaü råpamasti / tasya vikalpàkàratvàt / yadyapi ca vyàptisamayasaüviditaråpàropeõaivàdhunànumànamupajàyate / tathàhi tasya nipuõato niråpyaõàõasyà-- sambhavàd vibhrama evàyam / yadyevamasadråpàropapravçttamanumànamapramàõameva / satyam / pratibandhabalena tu ki¤cideva svalakùaõaü kenàpi vikalpàkàreõa sàmànyàtmanà samadhigataü yadaparaü vikalpàkàrollikhitameva svalakùaõaü pratilambhayati tatpramàõamityàkhyàyate / aviüsavàdo hi na' pràmàõye kàraõamarthakriyàsthiti÷càviüvàda' / yadàhu'--- 'pramàõamaviüsavàdi j¤ànamarthakriyàsthiti' / aviüsavàda' iti / bhavati cànumàner'thakriyàsamarthavastulàbho vastunirbhàsapura' saro 'pãti pramàõamanumànam / yathoktam--- "atasmitaüstagrahàd bhràntiraviüsavàdata' pramà"iti / ato bhedànàmeva gamyagamakatvam / te ca na bhàjanamanvayasyeti yuktamevoktamata àha--- astãti / asyàrtha' / bhavedevaü yadi na bhedàtiriktaü ki¤cit sàmànyaü vastu bhavet / asti tu tadityàkçtigranthe sakalaparoktadoùaparihàreõopapàdayiùyate / tasya cànekade÷akàlavyàpità gamyata iti nàbhàjanamanvayasya / na càtasmiüstadagraha', pàramàrthikatvàt tasya / evaü ca yadanumànupràmàõyasiddhyarthaü parai' kimapi kà÷aü ku÷amavalambyate, tadapi mandaproyajanameveti ||133|| anyanmataü vyàptyàpi sàdharmyadçùñànta ukte vaidharmyamapi vàcyamiti, tattàvadupanyasyati---keciditi pàdatrayeõa / kiü pustadicchàyàü kàraõamata àha--- vyàvçttiniyamecchayeti ||134|| etadeva vivçõoti---hetàviti / evaü hi manyante / yadà hi ________________________________________________________ vyàvçtti' sarvata' pràptà sàdhyàbhàve niyamyate // Msv_5,4.135 // tattu mandaphalaü yasmàt pakùe 'pyevaü niråpitam / vyàpakàbhàvamàtraü hi vyàpyànnityaü nivartate // Msv_5,4.136 // tasmàd yathaiva ÷uklatve pañasyokte virodhinàm / nivçttirnatu dairdhyàdestathàtràpi bhaviùyati // Msv_5,4.137 // dvaividhyaü nopapannaü tu yathaiva hyagnidhåmayo' / sàdharmyadçùñànteyatra dhåma ityuddi÷ya tatràgnirevati saivakàramupàdãyate, tadà heto sàdhyenaivàgninàvadhàrite sarvato 'gnoranyamàtràd vyàvçtti' pràpnoti, na caitat sambhavati / sàdhyadharmàdhikaraõàderapyabhàvaprasaïgàdapakùadharmatvàpatte' / pakùàbhàvaprasaïgàcca / ata' sàdhyàbhàva eva vyàvçttiü niyantuü sarvadaiva vaidharmyavacanamarthavat / sati hi tasminnagnyabhàve dhåmo na bhavatãtyàveditaü, bhavatãti ||135|| etadapi dåùayati---tattu mandaphalamiti / tadidaü vaidharmyavacanamevaü kriyamàõaü mandaphalamityartha' / kathaü mandaphalamata àha--- yasmàditi / kiü niråpitamata àha--- vyàpàkabhàvamàtraü hãti / agnimàn parvata iti pakùavacane niråpitamidam,--- yathà 'niyamastadvipakùàcca kalpyate nàvirodhina' iti / ata' sàdharmyadçùñànte 'pi vyàpyà dhåmàdervyàpakàbhàvanivçtti màtremeva dar÷ayitavyam, nànyamàtranivçttiriti ||136|| etadeva dçùñàntavacanenopapàdayannupasaüharati---tasmàditi / tadiha--- pratij¤àhetusàdharmyadçùñàntàkhyàstrayo matà' / vàkyasyàvayavà' pràyo mãmàüsakamate satàm|| etacca bhàùyakàreõa svayamevopadar÷itam / dçùñàntahetusàdhyàrthapadatrayanibandhanàt|| iti ||137|| atra bhàùyam--- 'tattu dvividhaü pratyakùato dçùñasambandhaü sàmànyato dçùñasambandhaü ca / tatra pratyakùato dçùñasambandhaü yathà--- dhåmàkçtidar÷anàdagnyàkçtivij¤ànaü, sàmànyato dçùñasambandhaü ca yathà--- devadattasya gatipårvikàü de÷àntarapràptimupalabhyàditye 'pi gatismaraõam' iti / anena prameyadvaividhyàdanumànadvaividhyamuktamiti / atra kecinnãtij¤aümanyà avadhçtasvala÷raõameva kvacidanumànena sàmànyato gçhyata iti manyante / tadabhramàpanayàya bhàùyakàreõedamuktam--- 'tattu dvividham, adçùñasvalakùaõaviùayamapyanumànamasti kriyàdiùvi'ti / kathaü punaradçùñasvalakùaõena sambandhadar÷anam, utpattimata' phalasya dar÷anàt / yadyapyanavadhçtasvalakùaõena vastunà vi÷eùata' sambandho 'navagata', sàmànyatastu dç÷yate / sarvaü hi kàdàcitkaü phalaü kuta÷cidàgantukàdutpattimato jàyamànaü dçùñam, tantusaüyogebhya iva paña' / ato devadattasya bhåtapårvottarade÷avibhàgasaüyogau kadàcidupalabhyàgantuka' ko 'pi heturanumãyate / tadidaü sàmànyato dçùñasambandhamanumànamàcakùate pratyakùànupalakùitapårvasvalakùaõaviùayatvàt / agnyàdiùu tu pratyakùata' svalakùa àvadhàraõàt pràk pratyakùato dçùñasambandhamanumànamàhu' / na ca dravyameva saüyogavibhàgayo' kàraõamiti vaktavyam / satyapi tasminnabhàvàt / na ca dravyàntaràgama eva ÷akyeta kalpayituü, tasya pårvadravyapratyabhij¤ayà bàdhitatvàt / na ca sadç÷àparàparotpattivipralabdhà bhedaü na budhyanta iti sàmpratam, de÷àdibhede 'pi tadabuddheraviparyayàt / uktaü ca vivaraõakàreõa --- 'kùamabhaïgastu pratyabhij¤ànàgniràkriyata eva / ato dçùñakàraõasambhavàdadçùñaü kimapi saüyogavibhàgayo' kàraõamanumãyate / tacca karmetyàkhyàyate / ata eva prade÷àntareùvapi karmàpratyakùameve'ti / bhàùyakàro dar÷ayati--- yathà vakùyati"na hi te pratyakùe"iti / 'yadà÷rayaü de÷àntaraü pràpayati tatkarmetyucyata' iti ca / vyaktameva de÷àntarapràptiphalonnãyamànatvameva karmaõo dar÷ayatãti siddhaü kriyàdãnàü sàmànyato dçùñànumànaikaviùayatvam / evaü ca prameyadvaividhyàdanumànadvaividhyopapattiriti ye vadanti tàn pratyàha---dvaividhyaü nopapannamiti / idamuktaprakàraü dvaividhyamanupapannamiti bhàva' / kathamanupapannamata àha--- yathaiveti pàdatrayeõa / yathà khalvagnidhåmàkçtyo' pratyakùayo' pratyakùadçùña' sambandho, bhavati evaü gitapràptyàkçtyo', tayorapi pratyakùatvàt / ________________________________________________________ pratyakùadçùña' sambandha' gatipràptyostathaiva hi // Msv_5,4.138 // pratyakùameva hi vayaü de÷àntaraü pràpnuvantaü devadattaü gacchatãti manyàmahe / neyaü jàtyàdivikalpanàbhya' karmakalpanà vi÷iùyate / tadvadevendriyànvayavyatirekànuvidhàyitvàdaparokùanirbhàsàcca / nanu devadatte de÷asaüyogavibhàgàtiriktamaparaü karmaõa' kimapi råpamaparokùamãkùamahe / phaladar÷anenaiva tadanumãyate / jàtervà vyaktito vya(tiriktà) yà' kiü råpamanubhåyate, yadasau pratyakùaviùayatayàvasãyate / råpameva sà vyakte', kimasyà råpàntareõeti cet, karma và kimaråpam / idamapi hi tato na bhidyata eva / àgantukaü tu kevalam / ato jàtikalpanàvat karmakalpanàmapi pratyakùapakùa eva nikùipanta' pa¤cadhà savikalpakaü pratyakùaü vibhajàmahe / àha ca--- "na hi dçùñipathaü pràptaü devadattaü niråpayan / pañhana kàvyaü svasaüj¤oktaü parokùamiva budhyate ||" iti / phalànumeye tu karmaõyàdityavad devadattavat pratãtiprasaïga' / na caiùa devadattamiva calantaü spandamànamàdityamapi pa÷yatãti dç÷yate / sthiraü hi sarvadà tanmaõóalamavalokyate / saüyogavibhàgau tu tasyàpi pratãyete eveti tulya(va?svà)t tàbhyàmubhayatràpyànumànika' pratyayo bhavet / api ca vibhàgopakrame saüyogàvasàne ca karmaõi tata unnãyamàne gacchatãti vartamànanirbhàsa' pratyayo na bhavet, atãtaü hi tat, tadà kathaü vartamànàkàrabuddhigocaro bhavati / jalapravàhani÷caleùu matsyeùu nirantarotpadyamànajalàvayasaüyogavibhàgàvagamàdànumànikã, gatisaüvidupajàyeta / sthàõau ca ÷yenaviyukte ÷yena iva karmànumãyeta / tata÷ca so 'pi gacchatãti buddhiviùayatàmàpadyeta / yadi mataü na vibhàgamàtràt karmànumànam, api tarhi vibhàgapårvàkàt saüyogàditi / eva tarhi yadaika' ÷yenaviyukta' sthàõuranyena saüyujyate tatra prasaïga' / calitvàvasthite ca devadatte / yadi tåcyate yo 'yamutpatata' ÷yenasya de÷àntarasaüyoga' tasya sthàõusamavetena karmaõà niùpattyasambhavànna tatra karmànumànamiti / kalpyatàü tarhi ÷yene 'pi karma, sthàõau tu prasaïgànativçttireva / niyataü hi pratibaddhadç÷a' smçtapratibandhasya pratibnadhakavij¤ànam / asti ca sthàõau kàraõapribaddhaphaladar÷anamiti nànumodaya' ÷akyate / niroddhum / ÷yenasamavàyinaiva karmaõà sthàõàvapi saüyogavibhàgopapattau na tadgatakarmànumànamiti cet tanna / na hi prayojanànusàriõyamanumànavyavasthà / vyàptaü hi liïgaü yatra yatra dç÷yate tatra tatra vyàpakamupasthàpayati / arthàpattirhyanyathopapattyà parihriyate nànumànam / yadi tvavicchannotpattaya' saüyogavibhàgà' kriyànumàne kàraõam, evaü tarhi na kàcid gatiranumãyeta, bhaviùyatsaüyogavibhàgànàü pramàõàgocaratvàt / prathamaü ca katipayànàmevàvagate' / atha svade÷asaüyogavibhàgahetukaü kriyànumànam / na ca sthàõo' ÷yeno de÷a ityucyate / evamapi matsyeùu prasaïgànativçttireva, teùàü hi jalaü svade÷a eva / parokùavyomavàdinàü ca vihaïgame gacchatãti kriyàpratyayànupapatti', vyomasaüyogavibhàgayorapratyakùatvàt tàbhyàü tadanumànànupapatte' / na ca viyadvitatàlokàvayavasaüyogavibàgàvagamanibandhano vihaïgame calatãti pratyaya', santamase 'pi bhàvàt / na ca tamo nàma ki¤cidvastvasti bhavatsiddhànte, bhàso 'bhàvamàtrtavàttasya / atastatsaüyogavibhàgahetuko 'pi na kriyàvasàya' ÷akyate samàdhàtumiti na pratyakùe karmaõi dvaividhvopapatti' / yà tu 'na hi te pratyakùe' ityapratyakùatoktà, tàü tatraivànyathà vyàkhyàsyàma' "råpa÷abdàvibhàgam" iti ca vadatà såtrakàreõa pratyakùameva krametyàsthitam / apårvàdhikaraõe ca"karmaõo råpamupalabhàmaha"iti vacanaü yathàcoditavitatapårvàparãbhåtàbhivyaktàvasthitakarmaråpànupalabdhyabhipràyameva / itarathà hyupalabdhimàtrapratiùedhe ÷a÷a÷çïgàdivannityàbhàva eva karmaõo bhavet / na hi tatra pratyakùopalabdhimàtrameva pratiùiddham / 'yadà÷rayaü de÷àntaraü pràpayatã'ti ca na phalànumeyatvàbhipràyam / kiü tarhi? à÷rayasya de÷àntarapràpakatvaråpeõa na svaråpata' karmàstãtyapårvàtmanà karmaõo 'vasthànaü dar÷ayati / 'ihàpi devadattasya gatipårvikàü de÷àntarapràptimupadityayorubhayorapi karmaõo 'numeyatvàt kena vi÷eùeõàditye gatyanumànaü sàmànyato dçùñatayodàhriyate / devadatte 'pi hi sàmànyato dçùñàdeva gatisiddhi' / ato naivaüvidhaü granthato yuktito và ghañata iti såktamanupannamiti / pratiyoginorhi parasparamasaïkare dvaividhyaü bhavati / iha tu yat ________________________________________________________ àditye 'nupalabdhi÷cenna de÷e 'pyadhunàtane / kvacit tatropalabdhi÷ced devadatte 'pi dç÷yatàm // Msv_5,4.139 // yadi dharmyantaràpekùà tatra sàmànyadçùñatà / syàdagnidhåmacayo' saiva tasmàdevaü pracakùate // Msv_5,4.140 // pratyakùadçùñasambandhaü yayoreva vi÷aùayo' / pratyakùadçùñasambandhasya pratiyogitayopàttaü sàmànyato dçùñasambandhaü tatràpi gatipràptyàkçtyo' pratyakùadçùña eva sambandha iti na pratiyoginorasaïkara iti ||138|| yadi tu dçùñànte pratyakùatàyàmapi pakùãkçtàdityagaterapratyakùatvàt na pratyakùadçùña' sambandha ityucyate / tadetadà÷aïkate tàvat---àditye 'nupalabdhi÷cediti / idànãü dåùayati--- neti / kàraõamàha---de÷e 'pyadhunàtana iti / de÷e 'pyadhunàtane--- samprati pramãyamàõe, apratyakùatopalabdhirevetyartha' / yadi tvagnidhåmàkçtyo' kvacinmahànasàdau apratyakùopalabandhiriùyate sà tarhi devadatte 'pi gate' pratyakùatvàdastãtyàha---kvaciditi ||139|| evaü tàvat pratyakùato dçùñatà sàmànyato dçùñatayà saïkãryate ityuktam / idànãü sàmànyato dçùñatàpi pratyakùato dçùñàbhimatàgnyàkçtyanumàne saïkãryata ityàha--- yadãti pàdatrayeõa / yadi hi devadattàdidharmyantaràpekùaivàditye gatyanumànasya sàmànyato dçùñaùyate, sà tarhi mahànasàdidharmyantaràpekùayàgnidhåmayorapi gamyagamakatvenàvasthitayo' pràpnotyeva / sàmànyato hyavivakùitade÷àdibhedamidamavagataü dhåmavànagnimàniti, yathà de÷àntarapràptyadhikaraõaü gatyadhikaraõamiti / ata' pratiyogitvarahitamevedatasmàdevaü pracakùata iti / yathoktadvaividhyàsambhavàdevaü vakùyamàõaprakàreõa dvaividhyaü varõanãyamiti bhàva' ||140|| tatra pratyakùasambandhaü tàvadudàharati--- pratyakùeti budhyate 'ntena / yadà hi yayorevagnidhåmavi÷eùayo', gomayendhano 'yamagni'--- gomayamindhanamasyeti ________________________________________________________ gomayendhanatajjanyavi÷eùàdimati' kçtà // Msv_5,4.141 // tadde÷asthena tenaiva gatvà kàlàntare 'pi tam / yadàgnirbudhyate tasya parvabodhàkat puna' puna' // Msv_5,4.142 // sandihyamànasabhdàvavastubodhàt pramàõatà / vi÷eùadçùñametacca likhitaü vindhyavàsinà // Msv_5,4.143 // àkçtyoreva caiùeùñà vyavacchedena kenacit / hetusàdhyavyavastheti vi÷eùo nopadar÷ita' // Msv_5,4.144 // bahuvrãhi', tajjanyo 'yaü dhåmavi÷eù iti ca pràk pratyakùeõa matiü kçtvà puna÷ca kiyatà vilambanenànyatra kvacid katvà gata' san tadde÷asthena tenaiva dhåmavi÷eùeõa tamevàgnivi÷eùaü budhyate, tadà tatpratyakùadçùñasambandhamanumànaü bhavatãtyartha' / anena ca vi÷eùadçùñameva pratyakùadçùña÷abdenocyata iti vyàkhyàtam / pratyakùa÷abdena hi vi÷eùo lakùyate / pratyakùeõa hyayamevaüvidho 'vàntaravi÷eùo gomeyandhanatajjanyatvàdiråpa' ÷akyate 'vagantum / na pramàõàntareõa / tadadvàreõa tvanumànasyàpi tàdç÷o vi÷eùo viùayo bhavatãti yuktaiva pratyakùa÷abdena vi÷eùalakùaõà / vi÷eùadçùñaü ca sàmànyato dçùñasya bhavati pratiyogãti dvaividhyopapattiriti bhàva' / nanu vi÷eùadçùñaü nàma(na) pramàõabheda'o / na cedaü pramàõam,gçhãtaviùayatvàt / tadde÷asthitenaiva hi dhåmena tasminneva de÷e sa eva gomayendhanajanyàgniranumãyate / ato de÷abhedàbhàvàdapràmàõyameva, ata àha---tasyeti pàdatrayeõa / tasyaivaüvidhasya pratyakùadçùñasya sandihyamànasadbhàvavastubodhàt pramàõatà bhavati / yadyapi de÷abhedo nàsti / kàlabhedàttu saü÷ayànasya saü÷ayocchedadvàreõa pràmàõyamavihatamiti / etacca vindhyavàsinàpi vi÷eùadçùñatvenodàhçtamityàha--- vi÷eùadçùñamiti ||143|| yadi vi÷eùadçùñodàharaõamidaü kathaü tarhi bhàùye àkçtigrahaõam / evaü hi vi÷eùa eva dar÷ayitavyo bhavet / ata àha---àkçtyoreveti / ayamartha'---kenacidgomayondhanatvàdinàvàntaravi÷eùeõopadar÷itayoràkçtyo ________________________________________________________ agnidhåmàntaratve ca vàcye sàmànyato mitau / sàmànyadçùñamekàntàdatretyàditya ucyate // Msv_5,4.145 // pratyakùaviùayatvaü ca sàmànyasya prasàdhitam / vastutvaü càtra heturvà dvayasyàpyabhidhãyate // Msv_5,4.146 // revàtra hetusàdhyatvam / evaü hyatra pratyaya' / sa evàyamadya yàvadanuvartamàno gomayendhanavikàrasya dhåmasyàkàro dç÷yate / ata eva tadindhanayoniragniranuvartata ityato nànupapannamàkçtigrahaõamiti ||144|| yadyevamavivakùitàvàntaravi÷eùamagnidhåmàntarameva sàmànyato dçùñodàharaõatayà vàcyam / kimàdityodàharaõena / ata àha---agnidhåmàntaratve ceti / yathà hyagnidhåmàkçtyostuõadàrugomayenthanàdijanmà suvyakto vi÷eùa' sarvapramàtçsyasaüvedyo bhavati, naivaü gatipràptyàkçtyo' / ata' pràptyàkçtimàtràd gatyàkçtimàtrànumànamàditya ekàntata' sàmànyato dçùñasambanthamiti yuktamevàdityodàharaõamiti ||145|| kiü puna' sàmànyata' sambandhagrahaõe pramàõam / na hyagçhãtayo' sambandhino' sambandhagrahaõamasti / na ca sàmànyayo' pratyakùagrahaõaü sambhavati / tasya svalakùaõaikaviùayatvàt / nànumànamanavasthàpàtàt / ata àha---pratyakùaviùayatvamiti / bhavedanavasthà,vadyanumànena sàmànyagrahaõamiùyate / tasya tu savikalpakasiddhau pratyakùaviùayatvamupapàdyànta upasaühçtaü 'pratyakùatvamata' siddhaü sàmànyasye'ti / nanu yastveva na sàmànyaü ki¤cidasti nàma / tasya bhinnàbhinnasyàniråpaõàdata àha--- vastutvaü ceti / vastutvamapyàkçtigranthe vistareõa pratipàdadayiùyate / pratyakùaviùayatàpratipàdanena ca pratyakùe 'pi prasàdhitapràyameva / atra ca 'asti sàmànyavastuùvi'tyanvayopapàdanàya sàmànyasya vastutvamupanya÷rastameva / ayaü tu hetukathanàrtha' punarupanyàsa iti / yastu haituko na hetumantareõa pramàõàntarasiddhàvàdriyate / taü prati hetunaivobhayamupapàdayiùyàma ityàha---atreti ||146|| ________________________________________________________ dhumàdagnyanumànasya vastvàlambanatà bhavet / abhàvànyapramàõatvàt svàrthe ÷rotràdibudhdivat // Msv_5,4.147 // sàmànyasya ca vastutvaü pratyakùagnàhyatàpi ca / abhàvànyaprameyatvàdasàdhàraõavastuvat // Msv_5,4.148 // tatra vastutvaprasàdhanàrthaü tàvad hetumàha---dhåmàdagnyanumànasyeti / bauddhà hyavastusàmànyàlambanamanumànamàcakùate / sàmànyasya vikalpàkàramàtràbhyupagamàt / ata eva bhràntirevànumànaü, sambandhabalena svalakùaõaråpamupasthàpayatãti pramàõityàhu' / tàneva pratãdamucyate--- vastvàlambanamanumànabhabhàvànyapramàmatvàt yathà svàrthe ÷rotràdibuddhi' / yà hi svaviùaye ÷rotràdibhirindriyairbuddhirjanyate, sà vastvàlambanaivapa / yena ca yadindriyaü sannikçùyate sa tasya svàrtha' pràpyakàritvàdindriyàõàm / tadiha mçgatçùõàdij¤ànaniràkaraõàrthaü svàrthavi÷eùaõam / avi÷eùeõopàdàne tu nàbàvànyapramàõatvasya vastvàlambanatayà vyàpti' kathità bhavet / bhràntãnàmubhayavikalatvàt / na hi tà' pramàõam / na ca vastvàlambanà' / anyasamprayuktendriyasyahi tà anyaviùayà jàyante / ådç÷ameva j¤ànamavastvàlambanaü, na punaratyantàsadartham / evaü vastvàlambantve 'numànasya sàdhite arthàt sàmànyaü vastvityuktaü bhavati / idaü càvastvàlambatvamanumànasyàrthapadaü prayu¤jànena bhàùyakàreõa niràkçtam / anarthaviùayamanumànamiti bauddhà manyante / yadvaditi(?) svapratibhàse 'narther'thàdhyavasàyena pravartamànà bhràntirapyarthasambandhena pravçttestadavyabhicàràt pramàõamanumànamiti, teùàmidamuttaram artha' sàmànyamanumànasya viùayo bàhya eva / na vikalpàkàramàtramityàkçtigranthe vistareõa pratipàdayiùyata iti ||147|| evamarthàd vastutvaü prasàdhyàhratya prasàdhayati---sàmànyasya ca vastutvamiti / sàmànyaü vastu abhàvànyaprameyatvàdasàdhàraõavastuvaditi vakùyamàõena sambandha iti / pratyakùaviùayatàmidànãü prayogeõa dar÷ayati--- pratyakùeti pàdatrayeõa / yadabhàvànyaprameyaü tat pratyakùeõa gçhyata eva / yathà saugatànàmevàsàdhàraõaü vastviti ||148|| ________________________________________________________ sàmànyaü nànumànena vinà yasya pratãyate / na ca liïgavinirmuktamanumànaü pravartate // Msv_5,4.149 // asàmànyasya liïgatvaü na ca kenacidiùyate / na cànavagataü liïgaü ki¤cidasti prakà÷akam // Msv_5,4.150 // tasya vàpyanumànena syàdanyena gati' puna' / tadutpatti÷ca liïgàt syàt sàmànyaj¤ànasaühatàt // Msv_5,4.151 // tasya càpyanumànatvàd bhavelliïgena codbhava' / anumànàntaràdeva j¤ànenaivaü ca kalpane // Msv_5,4.152 // liïgaliïgyanumànànàmànantyàdekaliïgini / katiryugasahasreùu bahuùvapi na vidyate // Msv_5,4.153 // atha sàmànyabhåte 'pi liïge 'nyasmàd gitarbhavet / pramàõàdapramàõàd và tathà liïgigatirbhavet // Msv_5,4.154 // bauddhànàmeva tu sàmànyamanumànaikaviùayaü manvànànàmanavasthà prasajyata ityàha--- sàmànyamiti pa¤cabhi' / nigadavyàkhyàto grantha' ||149--153|| yadi tåcyate liïgabhåtasàmànyagrahaõàrthamanumànàpekùàyàmanavasthà bhavati, na tadagrahaõàrthamanumànamapekùyate, dhåmàdisvalakùaõadar÷anaprabhavavikalpavedyatvàttasya / na càsàvapramàõam, arthakriyàsamarthavastupratilabhàt / na ca pramàõamanarthaviùayatvàt / ato 'nirvacanãyavikalpasiddhatvàt liïgasya nànavasthà bhavatãtyà÷aïkyàha---atheti / ayamabhipràya'--- na tàvat pramàõamapramàõaü ca j¤ànaü sambhavati / viruddhasvabhàvayorekatra pratiùedhe 'nyataràpatteraparihàryatvàt / apramàõasya ca prameyavyavasthàpanà÷akterava÷yaü pramàõameva tajj¤ànamabhyupagantavyam / pratyakùànumànànabhyupagamàcca pramàõàntaramevàpadyeta / ________________________________________________________ evamapyanumànasya nityoccheda' prasajyate / pramàõàntarameva syàt sàmànyasyàvabodhakam // Msv_5,4.155 // apramàõàvabuddhàdvà liïgàlliïgini yà mati' / sàpi mithyà bhavennityaü bàùpajàtàgnibuddhivat // Msv_5,4.156 // nanvapramàõabhåtàpi sambandhasmçtiriùyate / yathà liïgigatau hetustathà liïgagatirbhavet // Msv_5,4.157 // tatra yatpårvavij¤ànaü tasya pràmàõyamiùyate / tadusthànamàtreõa smçte' syàccaritàrthatà // Msv_5,4.158 // pramàõàntaraü ca sadyathà talliïgaüvedane pramàõamiùyate, evaü liïginyapi pràpnoti / evaü ca vakùyamàõaprasaïgo bhavet / pramàõàdapramàõàdveti vadannanirdhàritobhayaråpatàü vikalpasya dar÷ayati ||154|| astu tarhi liïgino 'pi tathaivàvagama', ko doùa', ata àha---evamapãti / ayamabhipràya'--- anavastàmapi prasa¤jayatàmasmàkamanumànocchedàpàdanamabhimatam / pramàõàntaràbhyupagame 'pi cànumànocchedo bhavatyeva / tadeva hi pramàõaü tadà sarvasya liïgaliïgisàmànyasyàvabodhakaü bhavediti ||155|| yadi tvekaråpàbhyupagame 'pramàõatvameva liïgaj¤ànasyeùyate,tato 'pramàõàvagatàlliïgàlliïgij¤ànamapi mithyà bhavet / bàùpàdiva dhåmasaüviditàdagnij¤ànam / evaü ca nànumànamiti / sa evànumànasya nityoccheda ityabhipràyeõàha--- apramàõàvabuddhàditi ||157|| atra codayati---nanviti / yathà hyapramàõameva sambandhasmaraõaü pramàõakàraõamiùyate tathà liïgaj¤ànamapi bhaviùyatãtyartha' ||157|| pariharati---tatreti / smatirhi pårvaj¤ànàd bhavantãtadupasthàpanadvàreõànumàyàmupayujyate / tacca pramàõameveti tadanusàrã nirõayo yukta iti ||158|| ________________________________________________________ na tu liïgagatau ki¤cit pramàõamupapadyate / tadabhàvàt smçti÷càtra na katha¤cit pravartate // Msv_5,4.159 // smàrthametadabhedena vij¤ànamiti yo vadet / tasya vandhyàsute 'pyasti nånaü smaraõa÷aktatà // Msv_5,4.160 // na càsàdhàraõor'thàtmà sàmànyaj¤ànakàraõam / yasmànnàsyàvinàbhàvastena dçùña' katha¤cana // Msv_5,4.161 // na caiùa prakàro liïgagatau sambhavatãtyàha---na tviti / na hyatra pràgapi liïgàvagame pramàõaü ki¤cidupapadyate, yat pramàõaj¤ànenopasthàpyata iti / na ca liïgaj¤ànamapi smçtireveti vàcyam / pårvapramàõàbhàvàdevetyàha--- tadabhàvàditi ||159|| nanu nirvakalpagçhãtadhåmàdisvalakùaõaparipràpakatayà liïgaj¤ànamapi smçtireva / ato 'tràpi nirvikalpapramàõàntarato nirõayo yukta eva / ata àha---smàrtamiti / yathà samprati sambandhaj¤ànaü gçhãtapràpakatayà samaraõam, evametadapi liïgaj¤ànaü nirvakalpakagçhãtapràpakatayà tadabhedena smàrtamiti yo vadati tasya vandhyàsutre 'pi smaraõa÷aktiranivàrità / gçhãtaviùayà hi smçtiriti sthiti' / na ca liïgasàmànyaj¤ànaü nirvakalpakagçhãtasvalakùaõàlambanamiti kathaü smçti' / yadatra prakà÷ate tanna gçhãtaü, yacca gçhãtaü sanna prakà÷ata iti na smçtitvam / agçhãtagocaràyàü tu smçtau vandhyàsute 'pi smaraõaprasaïga iti ||160|| nanvanumànena liïgasàmànyaj¤àne 'navasthà bhavati, yadi sàmànyàtmakameva liïgaü tadagrahaõàrthamiùyate, tasyànumànavedyatvàt / asàdhàraõa evàrthàtmà sàmànyaj¤àne liïgaü bhaviùyati, sa ca pratyakùa eveti nànavasthà / ata àha---na ceti / kiü na kàraõamata àha---yasmàditi / dçùñàvinàbhàvaü liïgaü bhavati / na càsya tena sàmànyenàvinàbhàva' katha¤cidde÷ata' kàlato và dçùña' / asàdhàraõasya bhàvàntareùvanusyåtyasambhavàdekatra dçùñasya ca tatraiva niruddhatvàditi ||161|| ________________________________________________________ syàdvà sambandhadçùñyàsau sàmànyaü kçtakatvavat / nahyasàdhàraõaü vastu pårvatreha ca vidyate // Msv_5,4.162 // na càpyavyapade÷yasya vikalparahitasya ca / vinà pårvànusandhànàlliïgatvamupapadyate // Msv_5,4.163 // kalpyante ca vi÷eùà ye te 'pyaliïgamananvayàt / etasmàdeva heto' syàt tajj¤ànasyàpyaliïgatà // Msv_5,4.164 // sàmànyaråpatàyàü và tathaivànavadhàraõam / sambandhadar÷anàbhyupagame va kçtakatvàdivat sàmànyaråpatàpattirityàha---syàdveti / atra kàraõamàha---nahãti ||162|| ita÷càsàdhàraõor'thàtmà na liïgamityàha---na ceti / dhåmàdarhidhåmo 'yamityàdivikalpàspadãkçto 'gnayàderliïgamiti dçùñam / asàdhàramastu kenacidråpeõàpyavyapade÷ya' kathaü liïgaü bhavediti / liïgatvaü nopapadyata iti vakùyamàõena sambandha iti / nanu tira÷càmasatyeva ÷abdollekhe 'sàdhàraõaråpadar÷inàmevànumànaü dçùñamato nàvyapade÷yatvàdaliïgatvamata àha---vikalpeti pàdatrayeõa / ayamabhipràya'---- mà nàma tira÷càü ÷abdollekho bhavet, arthavikalpastu teùàmapi pårvàparànusandhànàtmako 'styeva / ato yuktameva teùàmanumàne 'vyapade÷yasyàpi kathaü liïgam / na hi so 'yamityànàråóho buddhau dhåmo 'gnerliïgaü bhavati / na caivamasàdhàraõe sambhavati, pårvàparànusandhànàgocaratvàt tasyeti ||163|| asmanmate 'pi ye 'sàdhàraõàtmàno dhåmàdayo vi÷eùà vikalpyante te 'pyanvayàbàvàdaliïgaü, kimaïga punarnirvikalpakaikagocaro 'sàdhàraõor'thàtmà ityàha---kalpyantaiti / anvayàbhàvàdevàsàdhàraõaj¤ànamapi liïgisàmànyaj¤àne na liïgamityàha--- etasmàdeveti ||164|| yadi tvanvayasiddhyarthamasàdhàraõasya sàmànyaråpateùyate, tato liïgasàmànyagrahaõa ivànavasthàprasaïgàt tasyàpyanavadhàraõamityàha--- ________________________________________________________ kvacidvà dçùñasambandhe sarva' pratyàyako bhavet // Msv_5,4.165 // sambandhànubhavo 'va÷yameùitavya÷ca liïgina' / anumànapravçttestu pràïmànaü tatra nàsti te // Msv_5,4.166 // nacàpi vàsanàmàtràlliïgaj¤ànasya sambhava' / liïgij¤ànaü ca tadvat syàt triråpàlliïgato na tat // Msv_5,4.167 // sàmànyeti / yadi tu kasmiü÷cidevàsàdhàraõe sàmànyena j¤àtasambandhe 'nyadar÷inàpi sàmànyamanumãyate / evaü tarhi sarva eva sarvasya pratyàyako bhavet / avi÷eùàdityàha---kvacideti ||165|| evaü tàvanna liïgàvadhàraõe pramàõamastãtyuktam / idànãmanvayamagrahaõakàle liïgij¤àne 'pi na ki¤cit pramàõamastãtyàha--- sambandhànubhavaiti / nàgçhãte liïgini tatsambaddhaü liïgaü ÷akyate 'vagantum / na cànumànapravçtte' pràk tasmin sàmànyàtmani bhavata' ki¤cit pramàõamastyasmàkamiva pratyakùam, ato lliïginyapyavagamyamàne 'navasthàprasaïga ityabhipràya' ||166|| nanvanàdikàlãnavàsanàmàtranibandhana evàyaü liïgaliïgisaüvyavahàra', kimihàtinirbandhena / kàcideva hi vàsanodbhåtà ki¤cilliïgàkàraü vikpamàvirbhàvayantã ki¤cidevànumàsaüvyavahàraü pravartayati / yathàhu'---'sa evàyamanumànànumeyavyavahàro buddhyàråóhena dharmadharminyàyena , na bahi' sadasattvamapekùata' iti, ata àha---na càpãti / na vàsanàmàtranirmitaü liïgaj¤ànam / vàsanà hi pårvànubhavàhita' saüskàra' / nàsau lihgasàmànyasya ÷a÷aviùàõàdivadatyantàsata' sambhavatãti kathaü vàsanàmàtràlliïgaj¤ànasya sambhava iti / tannibandhane liïgaj¤àna iùyamàõe tadvadeva liïgij¤ànopapattarenarthakaü triråpàliïgator'thadçganumànamityanumànapràmàõyà÷rayaõamityàha---liïgij¤ànaü ceti ||167|| ________________________________________________________ yatràbàvasya liïgatvaü na càsàvànumànika' / pramàõàntaragamyatvàt tatra doùo na jàyate // Msv_5,4.168 // pratyakùàvagatàlliïgàd yasya liïgigatirbhavet / tasya nàto 'dhikaü ki¤cit pràrthanãyaü prasajyate // Msv_5,4.169 // yatràpyanumitàlliïgàlliïgini grahaõaü bhavet / tatràpi maulikaü liïgaü pratyakùàdeva gamyate // Msv_5,4.170 // liïgatvaü kakçtakatvàdau kriyàyà' kàrakasya và / pratyakùatvaü ca tasyeùñamiti dåraü na gamyate // Msv_5,4.171 // nanviyamanavasthà meghàbhàvena vçùñhyabhàvànumàne bhavato 'pi samànaiva, abhàvasyànupalabdhiliïgatvàt / sàtãyaliïgàntaràpekùàyàmanavasthàpadyate / ata àha---yatreti / yatra hi vçùñyabhàve meghàbhàvo liïgaü nàsàvanumeya', abhàvàkhyapramàõàntaragamyatvàt / ato nàtra tulyajàtãyàpekùànibandhano 'navasthàdoùo jàyata iti ||168|| pratyakùasàmànayvàdinàü tu na na' kàcidanavasthetyàha---pratyakùàvagatàditi / ata' pratyakùàdityartha' ||169|| anumitànumàne tarhyanavasthà, ata àha--- yatràpãti / pratyakùà hi de÷àntarapràptirmaulikaü måle bhavaü liïgaü, tena gatimanumàyàditye gatisàdhane 'numãyamàne nàvasthetyabhipràya' ||170|| nanvanitya' ÷abda' kçtakatvàt, kçtakatvaü catatra dar÷anàdityevaü karmànantarabhàvitayà kçtakatve sàdhyamàne karmaõo 'pi hetvantaràdanumàne 'navasthà bhavedata àha--- liïgatvamiti / "kçtakatvànumàne hi karmaike tatra dar÷anàd" / iti kàrakavyàpàràntarabhàvitvaü liïgamuktam / tatra ca kàrakàvi÷iùñà kriyà tadvi÷iùñaü và kàrakamantarabhàvitàü vi÷iùalliïgamàpatati / ubhayaü ________________________________________________________ evaü ÷abdaupamànàdau sàmànya÷rayatà yata' / taddausthityena dausthityaü sarvatràta' prasajyate // Msv_5,4.172 // tasmàtpratyakùapårvatvaü pramàõàntara iùyate / pratyakùatvaü ca sàmànye nànyatà hi gatirbhavet // Msv_5,4.173 // pratyakùàlambanatvaü ca vi÷eùasya kathaü bhavet / yadà vastvamtaràpekùa' sàmànyàü÷a' sa kãrtyate // Msv_5,4.174 // råpàdayo hi sàmànyaü sarve nãlàdyapekùayà / svavi÷eùànapekùyàtha nãlàdãnàü samànatà // Msv_5,4.175 // ca tatpratyakùam / kriyàyàstàvat pratyakùatvamanantarameva sàdhitam / kàrakamapi tadvat pratyakùameva / ÷aktistu parokùà / sà ca na tàvadiha liïgam / na cànumeyà / ata' kriyàkàrakayorubhayorapi pratyakùatvànna dåragamanam / anumeyakarmavàdinàmapi hi phalàvadhyavasthànànnànavasthà, nitaràmasmàkamiti ||171|| evaü tàvadanumàsyàsati sàmànyasya vastutve pratyakùatve ca dausthityamuktam idànãü sarvameva pramàõajàtaü sàmànyasya dausthitye dusthitamàpadyeta teùàmapi sàmànya÷rayatvàt / na ca tadapramàõaü vakùyamàõanayàyàdityabhipràyeõàha--- evamiti ||172|| ato 'va÷yaü pramàõàntaràõàü pratyakùapårvakatvameùñavyaü sàmànyasya ca pratyatvam, itarathà tvanavasthà pràpnotãtyupasaüharati---tasmàditi ||173|| evaü tàvat sàmànyasya pratyakùatvaü vastutà copapàdità idànãü vi÷eùà eva pratyakùeõa gçhyanta iti ye vadanti tàn pratyàha---pratyakùeti / vi÷eùo hi yadi tàvadavayavã dravyamabhimata', càvayavavastvantaràpekùa' sàmànyàü÷o 'smàbhi' kãrtyata iti kathaü pratyakùa iti ||174|| yadi tvavayaviråpàdaya eva vi÷eùà iùyante, tadapyayuktam / te 'pi hi svavi÷eùanãlàdyapekùayà sàmànayamevetyàha---råpàdayo hãti / ________________________________________________________ te càpi tàvat sàmànyaü yàvat syu' paramàõava' / dvyaõukasyàpi yadaråpaü taddhi sàdhàraõaü dvayo' // Msv_5,4.176 // na càntyena vi÷eùeõa vyavahàro 'sti kasyacit / na ca pratyakùatàtsaya saïghàte kevalasya và // Msv_5,4.177 // bhedenàgçhyamàõasya nàbhedo gràhyatàü vrajet / na ca bhinneùvabhinnatvabuddhergràhyatvasambhava' // Msv_5,4.178 // yadi tu nãlàdaya eva vi÷eùà iti matam / tanna / teùàmapyavàntaranãlàdyapekùayà sàmànyaråpatvàdityàha---svavi÷eùàniti ||175|| yadi tvekabhramaràdidravayanãlimaiva vi÷eùa iùyate, tanna / tasyàpi pakùàdisvàvayavà÷ritanãlavi÷eùàpekùayà sàmànyaråpatvàt / pakùanãlimàpi tadavayavanãlàpekùayà sàmànyameva / evaü ca aparamàõubhya' prasaïgo dar÷ayitanya ityàha---te càpãti / nirbhàgà hi paramàõava iti tadaråpamasàdhàraõameveti || tebhyastu pràk dvyaõukaråpamapi dvayo' sàdhàraõamityàha--- dvyaõukasyàpãti ||176|| nanvastu paramàõuråpameva vi÷eùa', sa eva na' pratyakùo bhaviùyatyata àha---na càntyeneti / vyavahàràrthaü hi pramàõamanustriyate, na vyasanitayà / na càntyena vi÷eùeõa vyavahàra' kasyacidastãti kiü tatpratyakùatayeti / nanåpekùàphalamapi pramàõaü bhavatyeva, ata àha---na ceti / na na' kaparamàõånàü råpaü sthåle vartamànànàü tantånàmiva pañe pratyakùaü vibhaktànàü veti na katha¤cid vi÷eùaviùayatà pratyakùasyeti ||177|| nanu paramàõava eva bhinnà' sa¤cità gçhyante na kàryadravyamekam / ata' kathaü tatsàvayaveùu sàmànyamityucyate / sa¤cità eva cànanyavçttitayà vi÷eùàsàdhàraõàdipadavàcyà iti te pratyakùà bhaviùyanti / mà nàmaikaikata' paramàõurakùagocaro bhavedata àha--- bhedeneti / eko hi sarvadà sarveùàü ca bàva' prakà÷ate na paramàõubhedà' / na ca bhedenàgçhyamàõo 'bhedo gçhyata iti sàmpratam / saüvidvirodhàditi bhàva' / nanvayameva bhedà ________________________________________________________ samudàyo na vàpyasti bhavatàü na ca sarvadà / sarveùàmasatàrthena pratyayotpattisambhava' // Msv_5,4.179 // na caikajàtiyogena vinàsti samudàyatà / samudàye 'pi càõutvaü naiteùàmapagacchati // Msv_5,4.180 // sàmànyamityadç÷ye 'pi tena sàmànya eva na' / vyàsaïginã bhavatyeùà dhãrvinàpyekakalpanàt // Msv_5,4.181 // vagraho yo 'yamabhinnaprakà÷a',kiü bhedagrahaõenàta àha---na ca bhinneti / nàbhinnàkàrabuddhibodhyo bheda', bhadàbhedavivekànupapatteriti bhàva' ||178|| nanvasatyapyekasmin samudàyàlambano / ayamabhinnàvasabhàso bhaviùyatãtyata àha--- samudàya iti / ye hi sàmànyameva sarvajagatsaüviditamapalapanti kutasteùàü samudàyo nàmàrthàntaraü, yadàlambano 'bhinnapratibhàso bhaviùyati / api ca sarvadà sarve caikaü dravyamavabudhyatnate kathaü tadanyathà bhaviùyatãtyàha--- na ca sarvadeti ||179|| ki¤càyaü samudàyo 'pi naikajàtyà vinopapadyeta / na hi nànàjàtãyeùu vçkùaghañaloùñeùu kasyacit samudàyabuddhirasti / ata' samudàye 'pãùyamàõe 'õutvasàmànayamabhyupagantavyamàpadyeta bhavatàmityàha--- na ceti / hetau ca' ||180|| nanu nànekàvayavavçttyanusandhànena vinà tatsàmànyaråpaü dravyamabhyupagantuü ÷akyam / na caindriyakaü j¤ànametà(vi?va) ti samarthamavikalpakatvàt tasya / ata àha---sàmànyamitãti / yadyapyekànugamakëptestannànàvayavavyàsaïgi dravyaü sàmànyamityevaü vikalpya na gçhyate / tathàpi tadekaråpaü tàvannirvikalpakenàpi gçhyata eveti nàpahnotuü ÷akyata iti vyàsajyavçttyavayavisàmànyanyàyena prativyaktivartino 'pi gotvàdisàmànyasyaikandriyakatvaü dar÷ayitavyam / tadapi sàmànyamityena råpeõàgràhyaü vastuta' sàmànyameva gçhyate / ÷abdàdismaraõottarakàlaü tvanekànugamàvamar÷àt sàmànyamiti vikalpya gçhyate / idaü ca savikalpakasiddhàvuktameva / ato naivaü vàcyam--- astvavayavisàmànysaya svalakùaõàparanàmna indriyairgrahaõam, na tu prativyaktinive÷ina iti ||181|| ________________________________________________________ vyàsajya vartamànasya sàmànyasya yathendriyai' / grahaõaü tadvadeva syàt prativyaktinive÷ina' // Msv_5,4.182 // mãmàüsakai÷ca nàva÷yamiùyante paramàõava' / yadabalenopalabdhasya mithyàtvaü kalpayed bhavàn // Msv_5,4.183 // samåharåpaü pratyakùamadç÷yai' paramàõubhi' / yo 'pahanute ÷a÷asyàpi so 'bhàvaü ÷çïgato vadet // Msv_5,4.184 // ubhayatràpi pratyayàvi÷eùàdityàha---vyàsajyeti / tadanenaitadàpàditam-kimidaü mudhaiva sàmànyasya pratyakùatà neùyate, vi÷eùamapi hi pratyakùamicchadbhirbalàtsàmànyameva pratyakùamà÷rayaõãyam, sarvasya hi sunipuõaü niråpyamàõasya råpàde' sàmànyaråpatvàd, dravyasya ca nànàvayavasàdhàramasya tàdråpyàt, svattraü paramàõusa¤cayamàtrasya cànupalambhàd dravyàpalàpe ca pratyakùavirodhàt / ato 'vayavisàmànyaü tatsamavetàni ca gotvàdisàmànyàni sarvàõyeva pratyakùàõi na vi÷eùà eveti tàtparyam / evamparatvàdeva ca prade÷àntarasiddhasàmànyàvayavisàmànyapratyakùatàpratipàdanena na punaruktatà codanãyetã ||182|| nanu bhavadbhirmãmàüsakaistàvadavasyamabhyupagantavyà' paramàõava' / atasteùàmevobhayasiddhànàü paramekàkàrabuddhijanana÷aktimàtramevopakalpitam / kiü dharmikalpanayà / laghãyasã hi tatkalpanàto dharmakalpanà / ata àha---mãmàüsakai÷ceti / ayamabhipràya' / yaddhi pramàõenopanãyate, tadasmàbhiriùyate, na ca sthålaü hitvà paramàõava evàkùajàyàü buddhau bhàsante, yattànupetya sthålamavajànãmahe / tadànuguõyena tu yadyaõavo vyà(pa?pà) dyante, bhavantu, na tadvalena målabhåtaü sthålamapalapitumutsahàmaha iti ||183|| pratyakùaü tu sthålamadç÷yai' paramàõubhi' nihanuvànasya ÷a÷o 'pi tadviùàõadhiyà nihnotavya' pràpta ityàha---samåharåpamiti ||184|| ________________________________________________________ samåhaparamàrthatve sthite tatsiddhihetukà / yadi nàmàvagamyeta paramàõvastità puna' // Msv_5,4.185 // tasmàd yad gçhyate vastu yena råpeõa sarvadà / tattathevàbhyupetavyaü sàmànyamathavetarat // Msv_5,4.186 // sattàdisàmànyamapekùya sarvaü gotvàdyasàdhàraõatàmupaiti / tasmàdasàdhàraõam akùagamyaü vadan na sàmànyamapahanuvãta // Msv_5,4.187 // sàmànyaråpeõa na gçhyate cet kiü vàstyasàdhàraõabuddhiratra / kimidànãü ÷a÷aviùàõakalpa' paramàõava' / netyàha--samåheti / na hyatra kalpanàlàghavena pratyakùasiddho dharmã paratyàgamarhati / siddhe ca tasmistadanuguõà' paramàõava iti kena neùyate / siddhyupàyastu teùàmanyo nàstãti paramàõavo nàva÷yamiùyanta ityuktaü bhavati ||185|| ato yadeva vastu sàmànyavi÷eùayoraparokùaü gçhyate, tat tathaivàparokùamapahnotuü ÷akyate / gotvàdisàmànyànàmapi sattàdiparasàmànyàpekùayàsàdhàraõatvàt / ato yadyasàdhàraõaü pratyakùamityàgraho bhavatàmevamapi na gotvàdisàmànyamapratyakùamiti pratyakùasàmarthyasiddhatvànna ÷akyamapahnotumityàha--- sattàditi ||187|| yadi tåcyate pratyakùeõa gçhyamàõamapi sàmànyaü na sàmànyollekhena gçhyata iti(na) pratyakùamiti, tadetadà÷aïkate---sàmànyeti / pariharati kiü veti / evaü hyasàdhàraõamapi na pratyakùaü bhavet / tatràpi nirvikalpakà ________________________________________________________ yadvastu loka' pratipadyate 'smin dvidhàpi tacchakyata eva vaktum // Msv_5,4.188 // iti anumànavàrttikam|| ********************************************************************* atha ÷abdapariccheda' / ________________________________________________________ pratyakùàdiùu vaktavyaü ÷abdamàtrasya lakùaõasya / tadatitvariteneha kiü1 ÷àstràdabhidhãyate // Msv_5,5.1 // vasthàyàü paravyàvçttyakalpanàdasàdhàraõollekho nàstyeveti / yadi tu tàdråpyeõàvikalpitamapi svaråpeõa vikalpako 'vabudhyata iti tatpratyakùam / evaü tarhi dvyàkàrameva saümugdhaü vastu loka' pratipadyata iti parãkùakairubhayathàpi tat ÷akyata eva vaktumiti siddhaü dvyàkàremeva vastu pratyakùeõa gçhyata iti / siddhaü ca sàmànyata' sambandhadar÷anamityabhipràyeõàha--- yadvastu loka' pratipadyate 'smin dvidhàpi tat ÷akyata eva vaktumiti / asminniti pratyakùaj¤àna ityartha' ||188|| ityupàdhyàyasucaritami÷rakçtau kà÷ikàñãkàyàmanumànapariccheda' samàpta'|| --------------- atha ÷abdapariccheda' / atra pratyakùànumànayoraparãkùytava ukte ÷àstrasyàpyaparãkùyatàpratipàdanàrthaü bhàùyam---"÷àstraü ÷abdavij¤ànàdasannikçùñer'the vij¤ànam"iti / nanu vçttikàramate na parãkùivyaü nimittamiti pratij¤àyapratyakùàdãni hi prasiddhàni pramàõàni tadantargataü ca ÷àstramityukte' pratyakùavyabhicàreõa parãkùàmà÷aïkya tadavyabhicàra ukte 'nantarameva ÷àstrasyàparãkùà pratipàdyata iti yuktam, taddhi prakçtam, kimanumànena vyavadhãyate / satyamevam / ayaü tu tantràntarànusàreõa krama à÷rita' / tathà hi nàpratyakùaü pramàõamiti lokàyatikà manyante / te hi vai÷iùikàdyà÷ritapratyakùànantarànumànapràmàõyapratipàdanena pratibodhyanta / evaü hivai÷iùikà'pañhanti--- dvividhaü pramàõamàlocitàdhyavasànamanàlocitànugamanaü ceti / tathànye 'pi pratyakùamanumànaü varõitam / tato mahàviùayatayà prakçtvena puruùàrthopayikatvena ca ÷àstram / tadanantaraü ca yatra kvacana vàcye bahånàü prasiddhamityupamànamuktam / nyàyavistare hi prasiddhasàdharmyàt sàdhyasàdhanamupamànamityuktam / tata' pàrà÷aryamatenàrthàpattiruktà / taduttarakàlameva tanmatànusàriõà kçtakoñinokttavàt / abhàvapramàõasya tu bhàvapramàõàbhàva evàtmeti taduttara' prastàva' / ki punastantràntareùvevamimàni pramàõàni prasiddhànãti prasiddhipràbalyaü kathitaü bhavati / vyutthità÷ca tena tena sàkùiõà pratipàdità bhavanti / atra ca ÷abdavij¤ànàdityucyate, tat kathaü vigçhyate / kiü ÷abdàd vij¤ànaü ÷abdasya và vij¤ànamiti / pårvatra samàsànupapatti' / bhayena hi pa¤camã samasyate / uttaratra tu savikalpakapratyakùe 'pi ÷àstratvaprasaïga', ÷abdavij¤ànàdeva hi gaurityevamàdayo 'sannikçùñàrthavikalpà bhavanti / atrocyate / ùaùñhãsamàsa evàyam / na ca savikalpake prasaïga', na hi tacchabdapramàõàdutpadyate, api tu ÷abdasahàyàdindriyàt / yathaiva hi gandhasahakçtamidandriyaü tailàd vilãnaü ghçtaü vivinakti / evaü ÷abdasahakçtaü jàtyàdãn / tathà càkùasambandhaphalaparokùàvabhàsità / ta(tra?cca) savikalpake 'stãtyaktaü pratyakùànte / ato yadeva ÷abda÷aktivimar÷otthaü vij¤ànamasannikçùñàrthgocaraü tacchàbdam / ata eva na padàrthamàtraj¤ànaü ÷àbdam / na hi tadasannikçùñàrthagoca ________________________________________________________ sàmànyalakùaõaü tyaktvà vi÷eùasyaiva lakùaõam / na ÷akyaü kevalaü vaktumito 'pyasya na vàcyatà // Msv_5,5.2 // ya¤coktaü ÷abdavij¤ànàdarthe j¤ànamitãdç÷am / avi÷iùñaü vi÷iùñasya na tat ÷àstrasya lakùaõam // Msv_5,5.3 // pravçttirvà nivçttirvà nityena kçtakena và / puüsàü yenopadi÷yeta tacchàstramabhidhãyate // Msv_5,5.4 // caram / vakùyati hi--- 'smàrakànna vimç÷yata' iti / kiü nàma tarhi ÷àbdam, vàkyàrthaj¤ànamiti vadàma' / na(nu) tatpadàrthaj¤ànàdutpadyate, na ÷abdaj¤ànàt / na / avàntaravyàpàratvàtpadàrthapratipàdanasya ÷abdànàm, pàka iva kàùñhànàü jvalanasya / vakùyati hi--- pàke jvàlena kàùñhànàü padàrthapratipàdanam / iti / ato na ki¤cidanupapannamiti / idaü tu vaktavyaü kimidaü sàmànyalakùaõavasare vi÷eùalakùamaü praõãyate / ÷abdavi÷eùo hi ÷àstram / tad yadi vaktavyam, evamapi sàmànyalakùaõamuktvà( vakùyate?lakùyeta) / yat punaratitvaritenaiva sàmànyalakùaõavasare vi÷eùo lakùyate tadasàmpratam / na hãha pratyakùàdãnàü càkùuùatvàdayo vi÷eùà lakùyante / tata' pratyakùàdiùu sàmànyato vaktumàrabdheùu madhye ÷abdamàtrasyaiva lakùaõaü vaktuü yuktam, na ÷àstrasyeti / tadetadàha---pratyakùàdiùviti ||1|| dåùaõàntaramàha--- sàmànyeti / nirj¤àtasàmànyalakùaõo hi tadvi÷eùaü bodhayituü ÷akyo netara' / na hyalakùite dravye tadvi÷eùà' pçthivyàdayo lakùayituü iti ||2|| evaü tàvat ÷àstramiti lakùyanirde÷o 'nupapanna ityuktam / ÷abdavij¤ànàdityàdi lakùaõamapi lakùyavi÷eùe na saïgacchata ityàha---yaccoktamiti ||3|| kãdçk tarhi ÷àstralakùamamata àha---pravçttiriti / pravçttinivç ________________________________________________________ svaråpakathanaü yattu kasyacit tatra dç÷yate / tadaïgatvena tasyàpi ÷àstratvamavagamyate // Msv_5,5.5 // bhàvanàyàü samastàyàü vàkyàdevopajàyate / pravçttirvà nivçttirvà tacchàstraü na padàdyata' // Msv_5,5.6 // ityupade÷akaü hi nityaü vedavàkyamanityaü tharma÷àstràdikaü ÷àstramucyate na ÷abdamàkùamiti ||4|| nanu svaråpamàtràbhidhàyinàmapi kùepiùñhàdivàkyànàü ÷àstratvamiùyate, kimucyate pravçttinivçttyaïgaü ÷àstramiti / ata àha---svaråpeti / tadaïgatveneti / vidhàyakavàkyaikade÷atvenetyartha' / asti hi tatràpi"vàyavyaü ÷vetamàlabheta bhåtikàma"iti vidhyudde÷a' / tenaikavàkyabhåto"vàyurvai kùepiùñhe"tyevamàdi' / ato yuktaü tasyàpi ÷àstratvamiti ||5|| nanvarthavàdà na tàvat sàkùàt kriyàü pratipàdayanti / nàpi tada÷am / trayo 'pi hi tadaü÷à' sàdhyaü sàdhanamitikartavyatà ceti / na caiùàmanyatamamamãbhirabhãdhãyate / ato 'kriyàrthànàmekavàkyatàmeva na manyàmahe / ata àha---bhàvanàyàmiti ÷àstramityantena / ayamabhipràya'--- yadyapi na kriyàü gamayati, na ca kriyàsambaddhaü ki¤cit sàdhanàdi, tathàpi vidhinà ÷abdabhàvanàparanàmadheyena sahaiùàmekavàkyatà / vidhirhi puruùaü pravartayituü viùayapra÷astyaj¤ànamapekùate / taccàrthavàdà' ÷aknuvanti kartumiti tat kurvatàmeùàmasti pravçttinivçttyorupayoga' / ata' samastàyàü tryaü÷apårõàyàmeva bhàvanàyàü mahàvàkyàdevasàrthavàdakàt puruùa' pravartate nivartate và na vidhyudde÷amàtràditi sàrthavàdakameva vàkyaü ÷àstramiti / etaccàrthavàdàdhikaraõe prapa¤cayiùyàma' / dar÷itaü ca ki¤cida vidhivivaraõe ityalamanenàtiparispandeteti / yata eva sàrthavàdakàt pravçttinivçttij¤ànam, ata eva vidhinàcina' pratyayamàtrasyapadamàtrasya và yajetetyevamàdikasya vidhi÷rutàvapi kana ÷àstratvam / yatra hi tryaü÷abhàvanàvacanamapyavàntaravàkyamanapekùitàrthavàdakaü na pravçttau samarthaü, kathamiva tatra padapratyayayo' ÷aktirbhaviùyatãti duradhigamamityàha--- na padàdyata iti ||6|| ________________________________________________________ aparãkùàmiùeõàpi lakùaõàni vadannayam / na svatantropayogitvanirapekùàõi jalpati // Msv_5,5.7 // tatra yallokavàkyasthaü kathayecchabdalakùaõ / vedaü vyàkhyàtukàmasya tannàtãvopayujyate // Msv_5,5.8 // pratyakùàdyupayogaü tu varõamàtràdita' pura' / ÷àstràrthaj¤ànavelàyàü matvà tallakùaõaü kçtam // Msv_5,5.9 // evaü lakùyalakùamànupapattyà dåùitaü bhàùyamupapàdayati---aparãkùeti / ayamabhipràya'--- vedavyàkhyà hi prakçtà, ato yadeva tadupayogi tadeva vàcyamityatikramyàpi sàmànyaprakramaü vi÷eùamevaü lakùitavàn / na hãha lakùaõakaraõameva svaråpeõa vivakùitam / aparãkùàcchalena hi lakùaõàni praõãyante / tatràpi yadeva prakçtopayogi÷àstrlakùaõaü tadeva kçtama / svatantro veda' apuruùatantratvàditi ||7|| yadi svatantropayogitvanirapekùàõi na jalpati, tata' kimata àha---tatreti / yadà hyayaü jalpàka iva nànupayuktaü bhàùata iti sthitam, tatra yadi lokavàkyasthitaü ÷abdalakùaõaü kathayet tadasya vedaü vyàcikhyàsàrenupayuktaü syàditi ||8|| nanu yadyanupayuktaü na lakùaõãyaü, kimiti tarhi pratyakùàdi lakùyate na hi teùàü vedopayogo dç÷yate ata àha---pratyakùàdãti / ayamabhipràya'--- vedasvaråpàvadhàraõa eva tàvanmahànupakàra' pratyakùasya, na hi tadantareõa pura'--- parthamameva svàdhyàyagrahaõakàle varõamàtràdyavadhàrayituü ÷akyate, tadà cànavadhçtaü ÷àstràrthaj¤ànavelàyàmasmçtatvànnopayujyetaiva / ata' purastàt parastàcca varõamàtràdita' kçte pratyakùàdyupayogaü matvà tallakùaõaü kçtam / anumànamapi pratãkaviniyuktamantra÷eùànumàna upayujyate / yathà devasya tveti nirvapatãti / upamànamapi sauryàdikarmaõàü prakçtivi÷eùopamàne / arthàpattirapya÷rutavàkyaikade÷akalpanàyàm / abhàvo 'pi padavàkye yattàvadhàraõe dravyadevatàdyabhàve ca karmaõàmavyaktacodanàtvàvadhàraõa upayujyata iti dvayoràdi÷abdayorartha iti ||9|| ________________________________________________________ yattu gàmànayetyàdivàkyasthaü ÷àbdalakùaõam / tasya nehopayogo 'sti tasmàcchàstragataü kçtam // Msv_5,5.10 // vi÷eùa÷ca na sàmànyamantareõàsti ka÷cana / tasmàt tampayudàhratya sàmànyaü lakùayet sukham // Msv_5,5.11 // sàmànyaråpamapyetadadhikàràd vi÷iùyate / codanà copade÷a÷ca ÷àstramevatyudàhçtam // Msv_5,5.12 // yathà ca codanà÷abdo vaidikyàmeva vartate / na caiva¤jàtãyaka' ka÷cidupayogo gàmànayetyàdivàkyasthasya ÷àbdalakùamasyàstãti tadupekùyaiva ÷àstragatameva lakùaõaü praõãtamityàha---yatviti ||10|| yatpunaralakùite sàmànye na vi÷eùo lakùayituü ÷akyata ityuktaü tatpariharati---vi÷eùa÷ceti / sàmànyalakùaõe hi vi÷eùo na sidhyati, vyabhicàràt / vi÷eùastu sàmànyàvyabhicàrãti tasmin lakùite tadantargataü sàmànyaü sukhameva lakùitaü bhavet / yadà hi vidhàyakavij¤ànàdasannikçùñer'the vij¤ànaü ÷àstramityuktaü tadàrtàd vidhàyakavi÷eùarahitàcchabdamàtraj¤ànàcchàbdamiti ÷akyamavagantumiti na pçthagucyata iti ||11|| nanu nedaü vi÷eùalakùaõaü vi÷eùopàdànàbhàvàdityuktam / ata àha---sàmànyeti / nàva÷yamupàttameva vi÷eùaõaü bhavati, kintu adhikàralabhyamapi, yathàgneyàdiùu vakùyate, ta(dva)dihàpi codanàlakùaõàdhikàràcchabdavij¤ànàdityukte 'pi vidhàyakavi÷eùaõaü pratyeùyata iti / nanu yadi prakçtopayogi codaneti / paryàyà eta iti bhàva' ||12|| ayaü càdhikàrato vi÷eùalàbho jaimineraùyanumata÷codanà÷abdamavi÷eùitaü dvitãye såtre prayu¤jànasyetyàha---yathà ceti / evaü hi manyate--- yadyapi codanà÷abda' pravartakavàkyamàtravacana', tathàpi prathamasåtre 'tha÷abdena vedà ________________________________________________________ ÷abdaj¤ànàrthavij¤àna÷abdau ÷àstre tathà sthitau // Msv_5,5.13 // pratyakùàdyapãkùyatve tadantarbhàvahetukam / ÷àstrasyàpyaparãkùyatvamanayaiva dhiyoditam // Msv_5,5.14 // dhyayanànantaryasyopàttatvàt tadadhikàràdeva codanà÷abdo vaidikyàmeva codanàyàmavatiùñhate,evamihàpi ÷àstralakùame codanàpràmàõyàdhikàràt ÷abdavij¤ànàrthaj¤àna÷abdau vi÷iùña÷abdàrthaparau,vidhàyake ÷abda÷abdo vidheye càrtha÷abda iti ||13|| yadyapi vçttikàramatopanyàsàvasare'pratyakùàdãni hi prasiddhàni pramàõàni tadantargataü ÷àstram' iti bhàùyakàreõoktaü tatràpi vi÷eùa÷àstràparãkùàpratij¤ànaü prakçtopayogitvàbhipràyeõaiveti dar÷ayati---pratyakùàdãti / idaü tu cintanãyam / yadi vidhàyaka÷abdajanitaü vij¤ànaü ÷àstram, kimidànãmaïgàni mãmàüsà karmànu÷àsanàni ca na sàstràõi, laukikàni ca gàmànayetyàdivàkyàni ÷àstràõi / yadyevaü mahàn lokavirodha' / na hi laukikà gàmànayetyàdiùu ÷àstra÷abdamupacaranti / svavacanavirodha÷va / yato gàmànayetyàdivàkyasthaü ÷àbdalakùamamiti hi vadanti / mãmàüsàdiùu vedavat tato 'pi và sàti÷ayaü ÷àstra÷abdopacàramupalabhàmahe / api càyaü ÷àstra÷abdo råóho và syàd yaugiko và, sarvathà, sarvathà ca vaidàïgàdiùu vartitumarhati, asti hi teùu yathàyathamarthànusàsanaü, råóhi÷ca sàti÷eyati varõitam / atràbhidhãyate / yogaråóhiriyaü païkajàdivat, ato na tàvadnàmànayetyàdiùvatiprasajyate / satyapi yoge laukikànàü teùvaprayogàt / puruùàrthopade÷àneva laukikà' ÷àtrsamiti manyante / tathà càïgànãti teùàü ÷àstratvam / nanu vidhàyakaü ÷àstramiti ÷àstralakùamam,na ca tàni ka¤cid vidadhati / maivam / sarveùàmevànuùñhànopade÷aparatvàt / vyàkaraõe hi yatsàdhubhirbhàùeta tadebhirityupadi÷ayate / mãmàüsàyàmapi pratyadhikaraõaü nyàyavyutpàdanenànuùñhànopade÷a eva sarvatra / ato yacchàstraü tatpravçttinuvçttyupade÷akameveti niyama', na punastadupade÷akaü ÷àstrameveti laukikã prasiddhiriha bhàùyakàreõànådità, napunastannirapekùaü ÷àstralakùaõaü praõãtam / ato yadasannikçùñàrtha ________________________________________________________ tatrànumànamavedaü bauddhairvai÷iùikai' ÷ritam / bheda' sàïkhyàdibhistviùño natåktaü bhedakàraõam // Msv_5,5.15 // pårvasaüskàrayuktàntyavarõavàkyàdikalpanà / vivakùàdi ca dhåmàdau nàstãtyetena bhinnatà // Msv_5,5.16 // gocaraü puruùa÷reyovidhàyakaü loke ÷àstramiti prasiddhaü tacchàstram / yatpunarasannikçùñàrthagocaraü vidhàyakamavidhàyakaü và tacchàbdamiti viveka' / pratyakùavaccàtràpi ÷abdatajj¤ànàdiùu vivakùàta' pramàõavikalpà dar÷ayitavyà' / nàva÷yaü j¤ànameva pramàõityabhiniveùñavyama / pårvapramàõe cottaraü vàkyàrthaj¤ànaü phalaü tatpràmàõye ca hànàdibuddhiriti viveka iti ||14|| idaü ca÷àstramanumànàdabhinnamiti pramàõadvayavàdino manyante, tànniràkartçkàmasteùàü matamupanyasati---tatreti / idaü ca pratij¤àmàtrameva teùàmuktama, tadãyàbhedahetåpanyàsastu paroktabhedahetuniràsàvasare kariùyata iti / kiü punarabhedopanyàsaniràsayo' prayasyate, nanvayaü sàïkhyàdibhireva bhedavàdibhirabhedo niràkçta eva, ata àha--- bheda iti / na tairasamyagbhedakàraõamuktamityartha' ||15|| tàneva taduktàn bhedahetånniràkartçmupanyasyati--- pårvasaüskàretyuktàntena / evaü hi tairuktam--- ÷àbde hi påravasaüskàrayukto 'ntyo varõo, vàkyaü, àdyo 'pi và varõa', sarve và pratyekaü, sahità và, teùàmeva krama' padànàü và vàkyatvajàtireva vàvayavã và nirdhåtanikhilavarõàdivibhàga' sphoño và padànyava và saühatyàrthamabhidadhati / ete ca padeùvapi vikalpà dar÷ayitavyà' / tathà vivakùàprayatnàdaya÷ca ÷abdaniùpattihetava iti / sarvamidaü dhåmàdau na dçùñamiti tadvaidharmyàda(na) numànatvamiti / atra dåùaõamàha--- tatreti / bauddhena ÷àbdamanumànàdabhinnamanvayavyatirekàbhyàmutpatte', dhåmàdagnyanumànavadityukte, yadetad dhåmàdivairadharmyeõa pratyavasthànam,iyaü vaidharmyasamà nàma jàti', vikalpàsamà và / kà punarjàti' / sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratayvasthànaü jàti' / vàdinà hi pruyakte prayoge prasaïgo jàyate, sa jàyata iti jàtirityucyate, sa ca prasaïga sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratyavasthànam / ________________________________________________________ yairuktà tatra vaidharmyavikalpasamajàtità / dhåmànityàviùàõyàdivi÷eùànna hi bhinnatà // Msv_5,5.17 // yatrodàharaõasàdharmyeõa vàdinà heturukta', tatra yadà prativàdino vaidharmyeõa pratyavasthànaü bhavati / yathà--- kriyàvànàtmà kriyàhetuguõayogàt loùñavaditi vàdinokte, prativàdino vaidharmyeõa pratyavasthànaü bhavati--- yathà kriyàvad dravyamavibhu daùñam, yathà loùñam,na tathàtmà, tasmànniùkriya iti / seyaü vaidharmyasamà jàtirutyucyate / tathà dharmàntaravikalpàt / yadà pritavàdinà sàdhya(vàr)masyàpi vikalpa àpàdyate, asau vikalpasamà nàma jàtirucyate / yathàsminneva prayoge prativàdã vadati, kriyàhetuguõayuktaü ki¤cidavibhu dçùñaü yathà loùñam, ki¤cid vibhu yathàtmà, evaü ki¤cit kriyàvad bhaviùyati ki¤cidakriyàvaditi / evamihàpi pareõàbedasàdhane ukte dhumàdivaidharmyamàtreõa pratyavasthàne vaidharmyasamà nàma jàtiràpàdyate / dhåmàdagnyanumànaü hi vàkyavikalpàdirahitam / na ca tathà ÷àbdam / ato nànumànamiti / tathà vikalpasamàpyevaü dar÷ayitavyà / anvayavyatirekajameva ki¤cid vàkyavikalpàdimad dçùñaü yathà ÷àbdam, ki¤cicca na, dhåmàdinàgnij¤ànam / evaü ki¤cidanumànaü bhaviùyati, ki¤cidananumànamiti / jàtidvayapra(tipàdanàtpra)tyuttaraü ca sàdhakamiti na vacanãyamiti ||16 1/2|| kathaü punariyaü jàti', evaü hi sàdhanamidam--- ÷àbdamanumànàd bhinnaü tadvaidharmyàtaü pratyakùavaditi,ata àha---dhåmeti / na tàvat trailakùaõyapa(rityàgena) vaidharmya tairuktam / ki¤cid vi÷eùaõamàtreõa tu vaidharmyamavi÷iùñamarthàtmakànànumànànàmiti teùàmapyanumànàd bhedo bhavet na càsàvàsti, na hi dhåmàdãnàü-------------------------------------------------------- vailakùaõyamityananumàntà bhavati / trailakùaõyaparityàmàdanityatvaü kçtakatve heturiti / trailakùaõyparityàgapratipàdane (pya?hya) numànàd bheda' sidhyatãti ||17|| ________________________________________________________ trailakùaõyuparityàgo yàvanna pratipàdyate / tàvadvi÷eùamàtreõa vadato jàtità bhavet // Msv_5,5.18 // yatheùñaviniyogena pratãtiryàpi ÷abdata' / na dhåmàderitãhàpi vyabhicàro 'ïgavçttibhi' // Msv_5,5.19 // vailakùaõyamàtreõa tu bhedaü vadato vailakùaõyavacanasya jàtataivàpadyetetyàha---trailakùaõyeti ||18|| yadapi cadamaparaü ÷àbdànumànayorvailakùaõyamuktam--- dhåmàdayo hi sàvàbhàvikenaiva pratibandhena pratibandhakabuddhimanumàne janayatanti, ÷abdàttu yatheùñaviniyuktàdevàrthapratyayo dç÷yate, ato bheda iti, tatràpyàha---yatheti / ayamabhipràya'--- atràpi yadi ki¤cidvaidharmyamàtreõa bheda ucyate, ato jàtireva / athàyaü prayoga'--- ÷àbdamanumànàd bhinnaü yateùñaviniyogenàrthapàdayatãti / tadayuktam / tatràpi svàbhàvikyaivàtma÷aktyà råpàdipratipàdanàt / atha svagocare yatheùñaviniyogena pratipàdanaü heturucyate, ato liïgamapi paràrthaprayoge yameva prati prayujyate tameva pratipàdayatãti sàmanam / atha yatheùñaviniyoga' saïketo 'bhidhãyate, tato 'yamartho bhavati, yatraiva saïketyate tameva gamayatãti, tato dçùñàntàbhàva', na hi ÷abdàdanyat saïketànuvidhànenàrthaü bodhayati / athàvãtamaheturam / anumànaü hi yatheùñaviniyogànanuvidhàyipratipàdanam, na cedaü tathà, ato bhinnamiti / tanna / vyatirakamàtrasyàgamakatvàdanvayavyatirekã hi heturiùyate / na càyaü heturanumànàdabedena vyàpta' kvacidavagata', ÷abdàtirekiõa' kasyacid yatheùñaviniyogenàpratipàdanàt / athàsti hastasaïketàdãnàü yathàsamayaü pratipàdanamityucyate / tat tarhi pramàõàntaramanumànaü và / na tàvat pramàõàntaram, tallkùamàbhàvàt / ato vyàptibalena j¤àyamànamanumànameva tat / evaü ca sati tenaiva vyabhicàra iti nànumànàd vyàvçttirheto' sidhyati / tadidamuktaü vyabhicaro 'ïgavçttibhiriti / aïgànàü hastàdãnàümàku¤canaprasàraõàdyà vçttayo 'ïgavçttaya iti ||19|| ________________________________________________________ hsatasaüj¤àdayo ye 'pi yadarthapratipàdane / bhaveyu' kçtasaïketàste talliïgamiti sthiti' // Msv_5,5.20 // puruùàkùiptatàyàü ca tathaiva vyabhicàrità / padavaidikavàkyànàü na satyavyàpità bhavet // Msv_5,5.21 // etadeva vivçõoti--- hasteti / hastàdyaïgà÷ritavçttaya evàrthavi÷ej¤ànàïgatayà hastasaüj¤etyucyante / kathaü punaridamanumàm, na hi hastàdisannive÷à' saïkhyàvi÷eùàdibhirarthairvyàptà' / tairvinàpi kadàcid bhàvàt / kintu aïgulyàdisannive÷àtsaïketakàlabhàvi÷abdasmaraõenàrthaü pratipadyamànà' ÷abdàdeva pratipadyante / tanna / antareõàpi ÷abdasaïke(ta?taü) vyavahàra evàvyutpannasyàïgulyàdisannive÷adar÷inasatdarthàvagate' / na càtra vyabhicàra' / na hi yàdç÷e sannive÷e vyàptiravagatà tàdç÷asya vyabhicàro dç÷yate / tadidaü 'tena dharmyantareùveùe'tyatra varõitam / ato 'numànamevedam / tadidamuktaü--- te talliïgamiti sthitiriti / sarvaü cedamanvàruhya vàrttikakàreõa dåùaõaü dattam / na hi yateùñaviniyogena ÷abdàdarthapratãtirbhavati / gavàdi÷abdà hi nija÷aktyanusàreõaiva svàrthaü prativedayanti / yadçcchà÷abdàstu hastasaüj¤àditulyàste saïketànusàreõàrthaü bodhayanto 'numànameveti kiü tadbhedapratipàdaneneti ||20|| idamaparaü bhedakàraõaü, ÷abdàddhi puruùàpekùor'thani÷caya', na ca tathà ÷abda ityato bhidyata iti / etadapi dåùayati---puruùeti / vyatirekaheturvyatirekapuraskàreõaivàrthaü sàdhayati, pràõàdaya ivànàtmakàd dehàd vyàvçttamàtmànam / puruùàpekùità tvanumàne 'pyarthani÷cayàïgamaïgavçttiùu dçùñà / yàdç÷o hi saïketo yadarthapratipàdane puruùai' kçta', tameva parapuraùàpekùayà budhyante / ato 'tràpi vyabhicàriteti / api càvyàpakatvàdasiddho heturityàha--- padeti / padàni hi svamahimnaivàrthaü pratipàdayanti na puruùàpekùayà / ________________________________________________________ sambandhànubhava÷càyaü so 'nyatràpi vilakùaõa' / etasmin puruùàpekùo de÷àpekùo 'gnidhåmayo' // Msv_5,5.22 // kàlàdyapekùayà cànya uktà cànyairabhinnatà / àptavàdavisaüvàdasàmànyàdanumànata' // Msv_5,5.23 // vedavàkyànyapi na svàrthapratipàdayanàya puruùamapekùante, svaråpàvadhàraõamàtra eva teùàmàptàpekùeti ||21|| nanu nàgçhãtasambandhaü padaü pratyàyakaü bhavati / na ca puruùànapekùà sambandhàvagatirasti / vedavàkyànyapi nàgçhãte padapadàrthasambandhe svàrthaü pratipàdayanti / ato 'yaü padapadàrthasambandha' puruùàpekùa eveti nàvyàpakatvam / ata àha---sambandheti / ayamabhipràya'--- arthapratipàdane tàvadanapekùameva padaü vaidikàni ca vàkyàni / sambandhànubhava÷ca yatheha puruùàpekùastathànyatràpyanumàne 'sau vilakùaõo dçsyata eveti / vailakùaõyameva dar÷ayati--- etasminniti anyo 'ntena / etasminniti / hastasaüj¤àdau puruùàpekùa', pauruùeyo hi samaya' / agnidhåmayostu de÷àpekùa' / candrodayasamudravçddhyostu kàlàpekùa' / àdi÷abdenàvasthàpekùitàü dar÷ayati / tadanenaitaduktaü bhavati---anumàne 'pyanekaprakàra' sambandhàvagamo de÷àdyapekùayà bhedàt / evamihàpi puruùàpekùo bhaviùyati / anumàne 'pi tadapekùa' sambandhabodho dçùña iti / api ca paroktàbhedahetuniràso 'pi tairna kçta ityàha--- uktà ceti ||22 1/2|| tamevàbhedahetumupanyasyati---àptavàdeti / ayamartha'--- yathà dhumàdiùu bhedahànena sàmànyadharmayorvyàptiravadhàryate, evaü ÷àbde 'pyàptavàdàvisaüvàdasàmànyayorvyàptiravagatà / (àptavàdàvisaüvàdeti?) evaü ca viditvà vede 'pã÷varàptavàdatvàdavisaüvàdo 'numãyate,ato 'numànamevedam / yàvatvavisaüvàdo nànumãyate tàvadarthagocaraü j¤ànamutpannamapyani÷càyakatvàdapramàõameva / sàmànya÷abda' pratyekamabhisambadhyate / lyablope pa¤camã / ________________________________________________________ na càpårvàdi÷abdànàü bhedàt sarvatra bhinnatà / na cehà÷vàdi÷abdabhyo bhedasteùàü pratãyate // Msv_5,5.24 // nacàpyaj¤àtasambandhaü padaü ki¤cit prakà÷akamo / sambandhànanubhåtyàto na syàdananumànatà // Msv_5,5.25 // tulyàkàratayàpyatra ÷abdaj¤ànàrthataddhiyàm / agnidhåmeùvadçùñatvànna bhedastannivàraõàt // Msv_5,5.26 // tadayamanvayo bhavati--- yadyapyàptavàdavisaüvàdavi÷eùàõàü bhedànna sambandho 'vagantuü ÷akyate, tathàpi tayo' sàmànyapratãtyànumànatà ÷akyate vaktum, sàmànyayorvyàptasambhavàditi ||23|| nanvidamasti bhedakàraõam, anumànaü sambandhàvadhàraõàdhãnam, ÷abdàstvapårvàdaya' sambandhaj¤ànànapekùà eva svàrthaü pratipàdayantãti, ato bhidyate ityata àha--- na ceti / gavàdayastàvat viditasambandhà evàrthaü pratipàdayantãti teùàü durvàramanumànatvam, yadi tvapårvàdidçùñàntena teùàmapi bhedo 'bhidhãyate / tanna / ÷aknoti hi vaktumitaro 'pi teùàmanumànatvaü sambandhàvadhãnabodhakatvàd dhåmàdivaditi / api càpårva÷abdà api nà÷vàdi÷abdebyo vi÷iùyante, padatvenàbhedàdityàha--- na ceti ||24|| kimato yadyevamata àha--- na ceti / yata' khalvetàni padàni, na ca padamaj¤àtasambandhaü prakà÷akamasti / ato 'mãbhirapi viditasambandhairevàrtho vedanãya', padatvàt / kathaü puna' pramàõàntaràdçùñapårveõàpårvasvargàdinà sambandho 'nubhavituü ÷akyate / na ÷akyetàpi, yadi pramàõàntaràgocaratà bhavet / apårvaü tu ÷rutakarmaphalasambandhàdyanyathànupapattipramàõakam / svarga÷ca nirati÷ayànandasvabhàvo vaidikavàkya÷eùebhyo 'vagamyata iti tathàvagatayo' sambandhagrahaõopapattiriti / ato yat parairuktaü ÷abdo nànumànaü sambandhànapekùatvàdakùavaditi taddhetorasiddhyà dåùitamityàha--- sambandheti ||25|| bhedakàraõàntaramupanyasya dåùayati---tulyeti / ÷abda pratyàsattyà tajj¤ànmartha÷ca taddhã÷ceti vigarha' / ayamapyavãtaheturdar÷ayitavya' / tanniràkaraõaü càdhyàsaniràkaõonusandhàtavyam / atastulyàkàratvamasiddhamiti ||26|| ________________________________________________________ pratibimbeùvanekànto bimbaü yàdçgdhi darpaõe / tàdçïmukhàdi budhyante na càtrànanumànatà // Msv_5,5.27 // pratyakùatà(ta?ya) dàpyatra tadànyairanyabhicàrità / yatra pàdàdi bimbena gatànàmanumãyate // Msv_5,5.28 // ekavàkyàt sakçccoktànnàpyanekasya tatkùaõam / syàdviruddhàviruddhasya bodhàdetasya bhinnatà // Msv_5,5.29 // api ca vivakùànivçtteranaikàntiko heturityàha---pratibimbeùviti / ekànto nirõaya', so 'sya kàryaü, tannàstãtyanekànta iti / kathamanekànta', ata àha--- bimbamiti / yàdç÷aü hi darpaõe bimbamupalabhyate tàdç÷ameva mukhàdi budhyate, ato 'styatràpi gamyagamakayo' sàdç÷yamiti pratibimbeùu vartamàno heturanaikàntiko bhavatãti / nanu naidamanumànam, àdar÷atejasà hi pratihatena nàyanena tejasà prakà÷itaü pratyakùameva mukhamavagamyata iti ÷abdàdhikaraõe vakùyate / ata àha--- na ceti / ayamabhipràya'--- yadà hyayaü paratyakùeùvaïgulyàdiùvàdar÷avartinà pratibimbena tàdçktve viditavyàptirbhavati, tadà mukhamapyàdar÷agataü bimbànuråpamanuminoti / itarathà tvaïgulisannikarùo 'pyanyaråpamanyàdçktayà bodhayatãti / sambhàvayet / ato na tàdçktvaü ni÷cinuyàditi ||27|| astu vedaü pratyakùaü, kimiti såkùmekùikayà, vi÷adataramevànumànamupadar÷ayàma', yatra gamyagamakayo' sàdç÷yamavagamyata ityàha---pratyakùateti / gatànàmityanumànaviùayasiddyarthamapratyakùatàü dar÷ayatãti ||28|| yadapãdamuktam--- ÷àbde hi sakçduktameva vàkyaü sahasà nànàrthàn pratibhàsayati viruddhànaviruddhàü÷ca, codanàlakùaõor'tho dharma', ÷veto dhàvatãti ca yathà, naivamanumàne / dhåmo hi yenaiva viditavyàptistatraikatraiva dhiyamàdadhàti / ata' ÷abdànumànayorbheda' / prayoga÷ca bhavati--- ÷abdo 'numànàd bhinna' ekadà nànàrthapratibhàsàdakùavaditi / anãtaheturvà, liïgamekameva ________________________________________________________ liïgasyàpi hi tàdråpyaü dç÷ñaü hetuviruddhayo' / virodhànnànumànaü cet syàdanàgamatàpi te // Msv_5,5.30 // yatra caikàrthatà vàkye tatra syàdanumànatà / sakçduccarite càsmin vivakùaikaiva dç÷yate // Msv_5,5.31 // yastvanirdhàritàrthànàmanekapratibhodbhava'|| sa liïge 'pyasphuñe dçùñastasmànnaitena bhidyate // Msv_5,5.32 // prakà÷ayati, yathà dhåmàdi,na ca tathà ÷abda',ato bhidyata iti / tadupanyasya dåùayati---ekavàkyàditi / anenàpi prakàreõa na bhinnatetyartha iti ||29|| kimiti na bhinnatà, ata àha---liïgasyàpãti / anaikàntiko hetiriti bhàva' / heturhi dhåmo 'gnitvamuùõatvaü dàhakatvamindhanavikàratvaü ca ekadaiva pratipàdayati / tathà viruddha'- nitya' ÷abda' kçtakatvàditi, vivakùànusàreõa tàvannityatàü pratipàdayati, vyàptibalena cànityatvamato 'naikàntiko heturiti / nanu na viruddho 'naikamartha pratipàdayati, vyàptibalena hi liïgaü pratipàdakaü bhavati / ata' kçtakatvamanityatvena vyàptamiti tadeva gamayati, viruddhàrthavyàptistvekasya virodhàdeva na sambhavatãti / tattàvadà÷aïkate--- virodhàditi / uttaramàha--- syàditi / vivakùitàrthapratipàdane hi ÷abdasya ÷aktiravagatà, ata' so 'pyekadaikamarthaü pratipàdayati, arthàntare tvasàvapi virodhàdanàgamaka eveti ||30|| bhåyasàü caikàrthànàü vàkyànàü nànena hetunà bheda' sidhyatãtyàha---yatraceti / na kevalaü viruddhamanekaü ÷abdo na pratipàdayati, kintu aviruddhamapi / uktamidaü--- vivakùite ÷abda' pramàõamiti / sakçduccarità¤ca buddho bhavati / ato na kvacidanekàrthapratipàdanamityasiddho heturityàha--- sakçditi ||31|| nanvasti tàvadanekàrthapratibhànaü ÷abdàta, pramàõaü tvekatra bhavatu nàma, etàvatà ca siddhamanumànàd vaidharmyamata àha---yastviti / yathà hi ________________________________________________________ dçùñàntànabhidhànaü dhåmàdau vyabhicàritam / prasiddhatvàddhi tatràpi na dçùñànto 'bhidhãyate // Msv_5,5.33 // anabhyaste tvapekùnate ÷abde sambandhina' smçtim / atra prayukta ityevaü budhyante hi ciràt kvacit // Msv_5,5.34 // paroktà hetava÷càtra nàbhedasya nivàrità' / ÷abdànumànayoraikyaü dhåmàdagnyanumànavat // Msv_5,5.35 // anvayavyirekàbyàmekapratyakùadar÷anàt / sambandhapårvakatvàcca pratipattirito yata' // Msv_5,5.36 // nyàyyavacanavyaktiparicayàt pårvaü ÷abdàdanekàrthà' pariplavante,tathà liïge 'pi dhåmàdàvasphuñavidite 'nekàrthapratibhànandaùñameva / bhavati hi dåràd dhåmo 'yamàhosvid dhålisantàna iti saü÷ayànasyàgnivàtàvartayoranavasthito vitarka iti ||32|| tathà ÷abde dçùñàntànabhidhànamapi dhåmàdau vyabhicàrànna bhedaheturityàha---dçùñànteti / kathaü vyabhicàra', ata àha---prasiddhatvàditi ||33|| nanvaprasiddhe tàvadasti dçùñàntàpekùà, ÷abde tu tadapi nàstãtyata àha---anabhyastaiti / apekùàmeva dar÷ayati--- atreti / yatra hyaprasiddhapadàrthagocara' saü÷ayo bhavati, tatra yàvadayaü ÷abdo 'muùminnarthe vçddhairàcarita iti cireõa praõidhàya na budhyate, na tàvat tamarthaü ni÷cinuyàditi / tadevaü tàvad bhedavàdibhirna bhedahetava' samyaguktà iti dar÷itam ||34|| bauddhoktàbhedahetuniràso 'pi tairna kçta ityàha--- paroktà iti / tànevàbhedahetånupanyasyati--- ÷abdànumànayoriti sàrdadvayena / asyàrtha'--- yathà dhåmàdagnyanumànamanvayavyatirekajam, ekasya ca dhåmasya pratyakùadar÷anàt, ________________________________________________________ pratyakùànyapramàõatvàt tadadçùñàrthabodhanàt / sàmànyaviùayatvàcc traikàlyaviùayà÷rayàt // Msv_5,5.37 // kai÷cinmãmàüsakairukto bhedo 'tra viùayàntaràt / pårvàbhyàü hyapiracchinne ÷àstramarthe pravartate // Msv_5,5.38 // sambandhapårvakaü ca bhavati, evaü ÷abdàdapi j¤ànaü jàyamànamevaü jàyate / pratyakùàcca tadanyat pramàõaü, pratyakùàdçùñaü càrthaü bodhayati, sàmànyaviùayaü ca ÷àbdaü, traikàlyà÷rayaü ca / ato na bhidyate / idaü ca sàdhanavàkyasyàrthakathanam / sàdhanaprayogàstvevaü dar÷ayitavyà'---- ÷àbdaü j¤ànamanumànamanvayavyatirekajatvàt agnyanumànavaditi / ekapratyakùadar÷anotpatte', tadvadeva sambandhapårvakatvaü(và?ca) hetu' / tàveva sàdhyadçùñàntau / na ca katavàcyamanvayavyatirekajatvàt sambandhapårvakatvaü na bhidyate, anvayavyatirekàtmakatvàdanumànasambandhasyeti / pårvaü hi sambandhavi÷eùajatvaü heturukta' idànãü tvavivakùitavi÷eùaü sambandhasàmànyapårvakatvamiti / evamuttareùvapi triùu pårvavatsàdhyadçùñàntayojanà kàryà / caturthe tvagnyanumànaü pradar÷anamàtram / bhaviùyadavçttavç(ttya?ùñya) numàne api dar÷ayitavye iti ||35-37|| mãmàüsakaikade÷inàü bhedahetumidànãü dåùayitumupanyasyati---kai÷ciditi / viùayàntarameva dar÷ayati--- pårvàbhyàmiti / ayamabhipràya'--- yadayadaparicchinne pavartate tat tato bhidyate, anumànamiva pratyakùàt / ÷àstraü ca pårvadvayàparicchinner'the pravartate / tatastàbhyàü bhidyate / kiü puna' pratyakùàd bhedapratipàdanena prayojanam, na hi tadabheda' kai÷cidà÷rita', yanniràkriyate / ucyate / astyeva keùà¤cid vibhrama', ÷rotravyàpàrà÷rayàjjàyamànamidaü ÷àbdaü ÷rotrapratyakùameva,tadanvayavyatirekànuvidhànàt / ata eva badhirasya na bhavatãti / tadanena pratyakùato bhedapratipàdanena niràkriyate / evaü hi manyate--- vidyamànopalambhanaü pratyakùamiti dar÷itam / idaü tu ÷àbdaü trikàlàrthaviùayamata' kathaü pratyakùe 'ntarbhaviùyati / badhirastu ÷abdà÷ravaõàdarthaü na jànàti, nàrthà÷ravaõàt / prayoga÷ca bhavati--- ÷àbdaü pratyakùàd bhinnaü tadaparicchinnaviùayatvàd anumànavaditi ||38|| ________________________________________________________ tatràpi nàgamatvaü syàtpuruùoktestathàstu cet / pratyaya' kinnimittor'the vaktçbuddhe' kuto vasau // Msv_5,5.39 // tadimaü pratyakùato bhedamabhyupetyànumànàd bhedakàraõaü niràkaroti---tatràpãti / evaü hi manyate--- yadyanumànàparicchinnaviùatayà bhedo 'bhidhãyate, tarhi puüvàkyànàmanàgamatvam, pramàõàntaraparicchinnaviùayavàt, vedavàkyànyeva tu mànàntaràviùayàrthàni bhidyante ityavyàpako heturiti / kiü punaridamaniùñamàpàditam, nanviùyata eva puüvacasàmanàgamatvam, àgamo hi ÷àstram,apràpte ÷àstramarthavaditi / vakùyati / imàni puna' pramàõàntarapràptaviùayapratipàdakànãtyanuvàdavàkyànyeva / ata eva ÷àstrameva vedavàkyaü bhinnatayà pakùãkçtaü '÷àstramarthe pravartata'iti / tadbhedasthaivopayogàditi bhàva' / tadetadàha--- yatheti / atra dåùaõamàha--- pratyaya iti / evamayaü paüvacanàpràmàõyàvàdã vaktavya' / kimasti tebhyor'thapratyayo na và, na tàvannàsti, sarvalokavyavahàrocchedaprasaïgàt / satastu nànimittotpatti' sambhavatãti nimittaü vàcyam / na ca ÷abdàdanyannimittamasyopapadyata iti jàtamasandagdhamabàdhitaü ca j¤ànàntareõa pramàõameva puüvacanajanitaü j¤ànamiti nàsyànàgamatvàbyupagamo yukta iti / itarastvanumànàntarbhàvàbhipràyeõàha--- vaktçbuddheriti / ayamabhipràya'--- visaüvàdabhåyiùñàni hi puüvacanàni, tannaitàni ÷rutamàtràõyevàrthaü ni÷càyayanti / na càni÷citor'tho j¤àto bhavati, ni÷cayasyaiva j¤ànatvàt / ata' praï(?) ni÷cayotpatterj¤ànàbhàva evanti kiü nimittaprayatnena / yadà tu vaktaivamavadhàritavyàptirbhavati--- 'na càyamanavagataü bravãtã'ti, tadà tadvàkyàdeva j¤ànakàryàt kàraõabhåtaü j¤àyamanumàya j¤ànasyàrthàvyabhicàreõàrtho ni÷cãyate / tasyàü càvasthàyàü j¤ànaliïgàvagatatvàdarthasya vàkyamanuvàdakameva / ato nàgama iti / siddhàntavàdã tvàha--- kuto nvasàviti / ayamabhipràya'--- avagatà hi buddhirarthaü ni÷càyayati / na càsyà' ki¤cidavagame kàraõastãti vakùyàma iti ||39|| ________________________________________________________ na ÷abdàrthasya sà liïgaü na ÷abdo 'syà' katha¤cana / vi÷eùo gamyate tàbhyàü na caitasyànumeyatà // Msv_5,5.40 // tena vakturabhipràye pratyakùàdyanirupite / puruùoktirapi ÷roturàgamatvaü prapadyate // Msv_5,5.41 // ata' svayamevànavagatà nàrthasya liïgamityàha--- neti / nanåktaü kàryàt ÷abdàdanumàsyate, ata àha--- na ÷abda iti / yatà nobhayamubhayatra liïgaü, tathà dar÷ayati--- vi÷eùa iti / anumànaü hi vyàptibalena bhavati, iha ca vàkyasàmànyaü j¤ànasàmànyena vyàptamavagatamiti tatastat sidhyed, j¤ànamàtràccàrthamàtram, na ceha tathà, j¤ànàrthavi÷eùayoranumitsitatvàt / tayo÷ca sambnadhagrahaõàbhàvenànanumeyatvàt / nanu yatràpto vàkyaü prayuïkte tadeva j¤àtvà prayuïkta iti vij¤ànavi÷eùeõaiva sambandho 'vagata' / ata' sa evànumàsyate / yadyevam, avagatastarhi pràgeva vàkyàdartha', na hyanyathà yatra prayuïkta iti ÷akyate pratinirdeùñum / na càrthoparàgamantareõa j¤ànasya vi÷eùa' sambhavati yo 'numãyate / na càkarmakaü j¤ànamàtramanumãyate / na ca tator'thavi÷eùastidhyati / na càni÷citaü j¤ànaü, saü÷ayàtmano vij¤ànavidhàyà dar÷itatvàt / na caivaü puüvàkyebhya' sandeha' / yà tu kvacid vyabhicàràdapràmàõyà÷aïkà sà àptatvàdinà niràkriyata ityuktam / yadi tveva j¤ànavi÷eùàvagatirucyate, ya evamavadhàrito bhavati--- nàyamananvitàrthàni padàni prayuïkte, na cànavagatànvayàni, tannånamamãùàmanenànvayo j¤àta iti / kimidànãü viditapadapadàrthasaïgati' ÷rotà puüvàkyàdarthaü na budhyata eva / yadyevamanuttarà gurava' / jàtà tu buddhirasandigdhàviparyastà ca na vaidavàkyajanitàyà dhiyo vi÷iùyeta / ÷aïkàmàtraü tu katha¤cid vede 'pi vàkyatvàdinà bhavatãti na tàvatà tadapràmàõyam / tàbhyàmiti / buddhi÷abdàbhyàmityartha' ||40|| ato vaktrabhipràyàvagatau pratyakùàdipramàõàsambhavàt tadanavagame ________________________________________________________ na càpyananumeyatvamàgamàrthasya ÷akyate / liïgaü hi ÷abda evàsya dhåmo 'gneriva kalpate // Msv_5,5.42 // na càpyananumeyatvàt pramàõàntaragamyatà / råpasyà÷ràvaõatvena na hyapratyakùateùyate // Msv_5,5.43 // evaü sthite svayåthyà na' kecinnàtiprayatnata' / anumànavi÷eùo 'yamãdçgdharmasya bodhaka' // Msv_5,5.44 // bhaviùyatyartharåpaü tu liïgaü dharme niràkçtam / càrthànumànànupapatte' ÷roturapràptapårvamarthaü pràpayantã puruùoktirvedavadàgama evetyàha---teneti ||41|| yadapi cedamucyate / vedastàvad bhinnaviùayatayà pramàõàntarameveti, tadapi manorathamàtramevetyàha---na càpãtã / na ÷akyate vaktumityabhipràya' / kimiti na ÷akyate / ata àha'--- liïgamiti / yadà pårvoktairhetubhiravi÷eùeõa sarvameva ÷àbdamanumànàdabhinnamityukaü, tadà kathaü tadgocarasyànanumeyatvaü bhaviùyatãti bhàva' ||42|| nanvarthàtmanà tàvadalliïgenànanumitapårvamarthaü vedo bodhayatãti pramàõàntaraü bhaviùyatãtyata àha---na ceti / dhåmattvakçtakatvàdãnàü hi satyapyavàntarabhede yathaiva trailakùaõyàparityàgenànumànatvamevamihàpi syàt / yadi tu tadeva nàstãtyucyate, tat tarhi vacanãyam, kimavàntarabhedopanyàseneti ||43|| anye tu prakùãõa÷aktayo 'bhedamevà÷rityaikade÷ina' pratyavasthità', tad dar÷ayati---evaü sthitaiti / ayaü hi teùàmabhipràya'--- codanàpràmàõyaü hi pratij¤àtaü, taccànumànatve 'pi vedavaca' sidhyatyeva / yathaiva hi ÷abdamadhyàd veda' pramàõam / evamanumànebhyo vedànumànamiti kimatiprayatnato bedapratipàdaneneti / nanu"bhaviùyatvàd dharmo nànumãyate"ityuktaü bhàùyakàreõa / ato 'numànatvàbhyupagame tadvarodho bhaved ata,àha--- bhaviùyatãti / artharåpaliïgàbhipràyeõa tanniràkçtamityartha' ||44 1/2|| ________________________________________________________ saüj¤ànumànatecchà tu na duùyedàgame 'pina' // Msv_5,5.45 // lakùaõena tvabhinnatvaü yadi ÷abdànumànayo' / vedaj¤ànàpramàõatvaü syàdatallakùamatvata' // Msv_5,5.46 // àptavàdàvisaüvàdasàmànyànnçvaca' su hi / lakùaõenànumànatvàt pràmàõyaü siddhimçcchati // Msv_5,5.47 // vede tvàptanaràbhàvàt sambandhànubhavàdçte / lakùaõaü nànumànasyetyapràmàõyacaü prasajyate // Msv_5,5.48 // nanvekade÷asatyatve tasya syàdanumànatà / vedatvàdagnihotràdau vàyukùepiùñhavàkyavat // Msv_5,5.49 // etadapi dåùayati---saüj¤eti / yadi pa÷cànmànasàmànyàdanumànatvaü tadastu, na ca tadabhyupagame doùa ityartha' / lakùaõaikatvena tvabheda iùñe 'numànalakùaõàbhàvàt pramàõàntarànabyupagamàccàpràmàõyameva vedavacasàmàpadyata ityàha--- lakùaõeneti ||46|| nanåktaü lakùaõaikatvamàptavàdàvisaüvàdasàmànyàdityatràha---àptavàdeti / puüvàkyànàmanena prakàreõànumànatvàt pràmàõyaü siddhyati na vedavacasàmiti bhàva' ||47|| kimiti na siddhyati / ata àha---vede tviti / àptanaràbhàvàt tàvannàptavàdatvenàvisaüvàdadanumànam / na càtãndriyayairarthairvedànàü sambandhànubhava' sidhyatãtyapramàõameva bhaveyu' / nàptasandçbdhà vedà iti vedàdhikaraõe vakùyatãti ||48|| nanu pramàõàntarakasaïgatàrthàni vedaikade÷abhåtàni kùepiùñhàdivàkyàni dçùñvà itaràõyapyagnihotràdivàkyàni vedatvàt satyàrthànyanumàsyante / ato 'sti lakùaõenànumànatvamityàha---nanviti ||49|| ________________________________________________________ nàdityayåpe 'naikàntyàt tadvadvà gauõatà bhavet / nàta' pratyanumànanàmevaü pårvoktayà di÷à // Msv_5,5.50 // tasmàllakùaõabhedena yadi ÷abdapramàõatà / samà loke ca vede ca siddhà vedapramàõatà // Msv_5,5.51 // tena càptopade÷atvaü na syàdàgamalakùaõam / nàptasya sambhavo vede loke nàsmàt pramàõatà // Msv_5,5.52 // purastàd varõitaü hyetat tasmàt ÷abdena yà mati' / tasyà' svata' pramàõatvaü na cet syàddoùadar÷anam // Msv_5,5.53 // etadapi dåùayati---nàdityeti / àdityayåpavàkye vartamàno vedatvaheturanaikàntika iti / nanu nedaü vàkyamasatyàrtham, àditya÷abdo hi sàrupyàd gauõo yåpe vartata iti tatsiddhisåtre vakùyate, ata àha--- tadvaditi / karmaphalasambandhavàkyànyapi tadvadeva gauõàni bhuveyuriti / api ca pràk svamahimnà vedapràmàõyabalenàpràmàõyànumànàni pratyuktàni / anumàtvàbhyupagame tulyabalatayà durvàraprasaraõànãtyàha--- nàta iti ||50|| ato lakùaõabhedenaiva ÷abdasya pramàõàntaratve iùyamàõe vedà' pramàõaü bhavanti / lokavedayo÷ca samameva pramàõatà siddhetyàha---tasmàditi ||51|| lakùamamapi yathà parairà÷ritam--- 'àptopade÷a' ÷abda' iti, tathàpyacàptàbhàvànna pràmàõyaü vedsayeti tannà÷rayaõãyamityàha---teneti vedàntena / loke 'pi nàptatvaü pràmàõye kàraõamityàha--- loka iti ||52|| kàraõamàha---purastàditi / àptatvena hyapavàdà÷aïkàniràkaraõamàtram / pràmàõyaü tu sarvasaüvidàü sahajameveti svata'pràmàõyevàde varõitamiti / kiü tarhyàgamalakùaõamata àha--- tasmàditi / nirdeùa÷abdajanitaü vij¤ànaü pramàõamiti ||53|| ________________________________________________________ anumànena caitasya pràmàõyaü kevalaü samam / pade tàvatkçto yatna' parairityatra varõyate // Msv_5,5.54 // viùayo 'nyàdç÷astàvad dç÷yate liïga÷abdayo' / sàmànyaviùayatvaü ca padasya sthàpayiùyati // Msv_5,5.55 // dharmã dharmavi÷iùña÷ca liïgãtyeta¤ca sàdhitam / na tàvadanumànaü hi yàvat tadviùayaü na tat // Msv_5,5.56 // sàmànyàdatiriktaü tu ÷àbde vàkyasya gocara' / sàmarthyàdanumeyatvàda÷rute 'pi padàntare // Msv_5,5.57 // eva¤jàtãyakasya ÷abdasya cànumànena pràmàõyameva samaü, na lakùaõamityàha---anumàneneti ||53 1/2|| svamatenedànãü padasyànumànàd bhedaü vadiùyastatpratipàdane kàraõamàha---padaiti / yadyapi padasya padàrthe pramàõatvànna tadbhedapratipàdanamupayujyate, tathàpi parai' padànyudàhçtya vicàra' kçta iti tadbhedameva pratipàdayàma' / atreti / pada ityartha' ||54|| tadidànãü bhedakàraõamàha---viùayaiti / viùayabhedameva dar÷ayati--- sàmànyeti / àkçtyadhikaraõe hi padasya sàmànyaviùayatvaü sthàpayiùyata iti ||55|| anumànaü tu dharmavi÷iùñadharmiviùayamityanumànapiracchede sàdhitamityàha---dharmãti / liïgamasyàstãti liïgã / tasya vi÷iùñasya prasàdhakaü liïgamastãti / nanvanumàne vyàptibalena dharmasàmànyamanumãyata ityata àha--- na tàvaditi / yàvat tadanumànaü tadviùayaü vi÷iùñaviùayaü na bhavati tàvadanumànameva na bhavati, na dharmamà(traü?traviùayaü) siddhatvàdityuktamiti ||56|| nanu padamapi vi÷iùñagocaraü dçùñaü yathà--- ko ràjà yàtãti pçùñe para' pratibravãti , pà¤càlaràja iti / tadà kevalàdeva pà¤càlaràjapadàt kriyàvi÷iùña' puruùo 'vagamyate, ata àha---sàmànyàditi / yadeva ________________________________________________________ saïkhyàdimàn padàrtha÷cenna tàvat so 'vyayàdiùu / yatràpi te pratãyante tatra vyaktervi÷eùaõam // Msv_5,5.58 // padàntaràbhidheyasya tàdarthyàcca kriyàtmana' / vàkyàrthe 'pi padaü yatra gomadàdi prayujyate // Msv_5,5.59 // satyapyatra vi÷iùñatve siddhatvànnaiva pakùatà / tàvàneva hi tatràptho ya' pårvamavadhàrita' // Msv_5,5.60 // ki¤cit ÷àbde sàmànyàdatiriktamavagamyate sa vàkyasyaiva viùaya' / vàkyameva hi tadanuùaktayàtipadaü pà¤càlaràjo yàtãti / nanvastu ÷rutasyànuùaïga' , a÷rute 'pi padàntare padàdekasmàd vi÷iùñabodho dçùña', yathà--- dvàramityukte vivriyatàmiti, atra kathamata àha--- sàmarthyàditi / kàrakaü hi kriyayà viditavyàptikam, vyàptisàmarthyàdeva kriyàpadamanumàpayati / anumitakriyàpadàd vàkyàdeva tatràpi vi÷iùñàrthapratyaya' iti ||57|| atracodayati ---saïkhyeti / pariharati--- na tàvaditi / yatra hi saïkhyàdayo 'vagamyante tatra kathamata àha--- yatràpãti / sambhavavyabhicàràbhyàü hi vi÷eùaõamarthavad bhavati / àkçtistu na tàvadekatvaü vyabhicarati, dvitvàdayastvekatvànna sambhavantãti tadàkùiptàyà vyaktereva vi÷eùaõaü saïkhyàdaya iti ||58|| tadevaü tàvadanura¤janena vyaktervi÷eùaõamityuktam, tàdarthyena tu kriyàü bhàvanàü saïkhyàdayo vi÷iùanti / tatra hi ÷rutyàdibhirviniyujyante / yathà pa÷orekatve 'ruõàdiùu ca vakùyata ityàha--- padantareti / padàntareti / padàntaratvenàtyantaviprakçùñàvi÷eùaõatàü dar÷ayatãti ||58 1/2|| yattarhi vàkyàrthavçttivi÷iùñaviùayaü gomadàdipadaü tadanumànaü bhaviùyatyata àha--- vàkyàrtha iti / yadyapi tàvadidaü vi÷iùñàrthagocaram, tathàpi nànumànatvam / siddho hi dharmã kenacid dharmeõàsiddhena vi÷iùña' sàdhyamàna' pakùo bhavati / iha tu pado¤càraõàt pràï na ki¤cit pratipannam / uccarite tu pade vi÷iùña' pratipanna eveti kiü sàdhyamiti / siddhatvameva ________________________________________________________ bhedabuddhe÷ca vaiùamyaü prakçtipratyayàrthayo' / vi÷eùaõavi÷eùyàrthasvàtantryagrahamaü na ca // Msv_5,5.61 // vi÷eùyapårvikà tatra buddhi÷càtra viparyaya' / atha ÷abdor'thavattvena pakùa' kasmànna kalpyate // Msv_5,5.62 // pratij¤àrthaikade÷o hi hetustatra prasajyate / pakùe dhåmavi÷eùe ca sàmànyaü heturiùyate // Msv_5,5.63 // dar÷ayati--- tàvàniti / na tàvadagçhãtasambandha' ÷abdàd vi÷iùñaü pratyeti / gçhãtasambandhastu pratipadyamàno vyutpattikàlàvagatànana ki¤cidadhikaü pratyetãti kathamanumànaü bhavatãti ||60|| api càtra bhinnayoreva prakçtipratyayàtmano' padabhàgayorbhinnàvevàrthopratipannau vi÷eùaõavi÷eùyabàvamanubhavata iti siddhaü vaiùamyamityàha---bhedabuddheriti / idaü tu pàcakàdi÷abdeùu yuktaü vaktum, tatra hi (dhàtunà) pàka' pratyayena cakartçmàtramupàttam / àrthastu vi÷iùñapratyaya' / gomadàdau tu tadasyàstãti vi÷iùña evàrthe taddhita' smaryata iti kuto vaiùamyam, uktamatra 'tàvàneva hã'ti vyutpattikàlàvagatàdanadhikaviùayatvam, idaü tu pàcakàdi÷abdàrtha(me?e)voktamiti / ki¤cànumàne svatantragçhãta eva parvatàdirvi÷eùya' svatantrasmçtenàgnyàdinà vi÷eùaõena vi÷iùño 'vagamyate / ÷abdenobhayo' svatantragrahaõamastãtyàha--- vi÷eùaõeti / grahaõamupalakùaõàrthaü, smaraõaü cetyartha' ||61|| vaiùamyàntaramàha--- vi÷eùyeti ||61 1/2|| atra codayati--- atheti / atràpi ÷abdasyaiva pranthamàvagatasyàrthavi÷iùñatvena sàdhyatvànna kramavyatikramo bhaviùyatãti ||62|| atra dåùaõamàha--- pratij¤àrtheti / pratij¤àrtha' pakùa' sa ca dharmavi÷iùño dharmã, vi÷iùñàpekùayà dharmyekade÷a ucyate / sa eva hetu' prasajyate / ÷abdo hi dharmitayopàtta' sa eva heturiti / nanu yadà dåràd dhåsyàdhàravi÷eùo na lakùyate tadà dhåmo 'gnimattayà sàdhyate, hetu÷ca bhavati / tadvadihàpi bhaviùyatyata àha--- pakùa iti / dhåmavi÷eùo hi samprati ________________________________________________________ ÷abdatvaü gamakaü nàtra go÷abdatvaü niùetsyate / vyaktireva vi÷eùyàto hetu÷cekà prasajyate // Msv_5,5.64 // bhavet vya¤jakabhedàccenna tvevaü pratyayo 'stãti na' / kathaü vàsya vi÷iùñatvaü na tàvad de÷akàlata' // Msv_5,5.65 // tatpratãtivi÷iùña÷cet paraü kimanumãyate / na pratyàyana÷akti÷ca vi÷eùyasyànumãyate // Msv_5,5.66 // dç÷yamàna' pakùa' pårvàvagata' sapakùa' tadanugataü ca sàmànyaü heturiti pakùasapakùahetuvibhàgopapattiriti ||63|| nanvihàpi ÷abdavi÷eùaü pakùãkçtya ÷abdatvaü hetuü vakùyàma', ata àha--- ÷abdatvamiti / arthavi÷eùo hyanumitsita', na càsya ÷abdatvaü gamakamanaikàntikatvàditi / nanvavàntarasàmànyaü tarhi go÷abdatvaü heturbhaviùyatyata àha--- go÷abdatvamiti / ato 'traikaiva vyaktirarthena vi÷eùyàhetutayà càbhidhàtavyeti duùpariharaü pratij¤àrthaikade÷atvamityàbhipràyeõàha--- vyaktiriti ||64|| nanu vya¤jakabhedabhinnaikaiva vyakti' pakùãkariùyate ityàha--- bhavediti / pariharati--- na tviti / naupàdhiko bhedo vastu bhinatti, tatpratyayànapàyàditi bhàva' / api ca vi÷iùñatà sambandhe sati bhavati, tadiha kãdç÷or'tha÷abdayo÷abdayo' sambandha ityàha--- kathaü veti / na tàvat ÷abdade÷er'tho dç÷yate,mukhe hi ÷abda' bhåmàvartha' / nàpi ÷abdakàle, kalau kçtayugàrthasyàbhàvàdityàha--- na tàvaditi ||65|| arthàrthapratãtyà vi÷iùña' ÷abda' sàdhyate, asti hi sà ÷abdakàla iti tadetadà÷aïkate--- tatpratãtiriti / etadapi dåùayatãti--- paramiti / pratãtyà vi÷iùñe 'numãyamàne sà tàvat pårvasiddhà grahãtavyà / sà cet j¤àtà kimaparamanumãyata iti / nanu sampratyupalabhyamànaü dutàdivi÷eùaü pakùãkçtya tasya pratyàyana÷aktivi÷iùñatà sàdhyate sapakùaü ca vyutpattikàlà ________________________________________________________ vi÷eùàõàü na ÷aktirhi saikade÷e 'gnijàtivat / sàmànyasyaiva ÷aktve pakùo hetustathaiva ca // Msv_5,5.67 // tasmàdarthavi÷iùñasya na ÷abdasyànumeyatà / kathaü ca pakùadharmatvaü ÷abdasyeha nirupyate // Msv_5,5.68 // na kriyàkartçsambandhàdçte sambandhanaü kvacit / ràjà bhartà manuùyasya tena ràj¤a' sa ucyate // Msv_5,5.69 // vagatavi÷eùam,ubhayànugataü go÷abdasàmànyaü hetuü kariùyàma', na pratij¤àrthaikade÷atà bhaviùyatyata àha --- na pratyàyaneti ayamabhipràya' na drutàdivi÷eùàõàü de÷àdinibandhanor'thena sambandho vidyate / pratyàyana÷aktivi÷iùñatà càpi teùàü na sambhavatãti ||66|| kimiti na sambhavatyata àha---vi÷eùàõàmiti / yathà pakùãkçtasya mahato dhåmasyaikade÷e 'dhastàdagnirastãti tadvi÷iùño dhåma' sàdhyo bhavati / naivaü drutàdivi÷eùàõàü pratyàyana÷aktiyoga' / teùàü vyabhicàreõàpratyàyaktavàditi / yattu teùàü sàmànyaü go÷abda' sapratyàyana÷aktivi÷iùña' tatra ca pakùe sa eva pakùo hetu÷cetyuktamevetyàha sàmànyasyeti ||67|| ator'thavi÷iùña' ÷abdo nànumeya ityupasaüharannàha---tasmàditi ||67 1/2|| evaü tàvat ÷abdo na pakùa ityuktam / yadi tvartaü pakùãkçtya ÷abdo heturityucyate / tadapyayuktam / apakùadharmatvàdityàha---kathaü ceti / kathaü ca niråpyata iti bhàva' ||68|| kimiti na niråpyate 'ta àha---na kriyeti / kasyà¤cit kriyàyàü kartçtayà sambaddhaü ki¤cit kasyacit sambandhã bhavati, kriyàkàrakasambandhapårvakatvàt ÷eùasambandhànàü svasvàmyàdãnàmiti / tatra svasvàmisambandhastàvat kriyàkàrakasambandhapårvaka ityàha--- ràjeti / pratamaü hi bharaõakriyàyàü kartçkarmabhàvamàpannau ràjapuruùau svasvàmisambandhamanubhavata iti ||69|| ________________________________________________________ vçkùastiùñhati ÷àkhàsu tà và tatreti tasya tà' / de÷e 'gnimati dhåmasya kartçtvaü bhavanaü prati // Msv_5,5.70 // kàryakàraõabhàvàdau kriyà sarvatra vidyate / na cànavagatàkàra' sambandho 'stãti gamyate // Msv_5,5.71 // na càstyasati sambandhe ùaùñhãtatpuruùo 'pi và / tasmànna pakùadharmo 'yamiti ÷akyà niråpaõà // Msv_5,5.72 // nivçtte 'nyatra sambandhe ye 'pi tadviùayàtmanà / vadeyu' pakùadharmatvaü ÷abdasyànupalabdhivat // Msv_5,5.73 // evamavayavàvayavisambandho 'pi kriyàgarbha ityàha---vçkùaiti / vçkùo 'vayavã hyavayaveùu tiùñhatãti pratãti' / kadàcittvavayavà eva ÷àkhàdayastasminniti pratãti' / tadevaü sthitikriyàkartçbhàvanibandhano 'vayavàvayavisamambandha iti / evaü saüyogo 'pi kriyàgarbha evetyàha--- de÷a iti / agnimadde÷e bhavane kartà bhavan dhåmo 'gnimato de÷asya saüyogã bhavatãti|| evaü kàryakàraõabhàvàdayo 'pi sambandhà' kriyàkàrakasambandhapårvakà ityàha---kàryeti / kiõvaü hi suràyà bãjaü suràtmake pariõàme kartçbhavatsuràyà' kàraõamityucyate / tathà samåhasamåhisambandho 'pi / senàkàryaü pratipakùajayamaü÷ena kurvan hastã senàyà' sambandhitayocyata iti / ÷abdàrthayostu na ka÷cidevabàkàra' sambandhasyàvagamyate / na càniråpitàkàra' sambandho 'stãti ÷akyate vaktumityàha--- na ceti / na ca sambandhamantareõa pakùasya dharma iti vigrahagatà ùaùñhã pakùadharma iti ca tatpuruùasamàso và ghañata ityàha---na càstãti / vçttivigrahàvapi nopapannàviti / upasaüharati--- tasmàditi ||72|| anye tu ÷abdor'thaviùaya ityevaü taddharmatàmàhu' / yathànupalabdhirabhàve prameya vakùyate / tadetadupanyasyati---nivçttaiti ||73|| ________________________________________________________ tairapyetanniråpyaü tu ÷abdastadviùaya' katham / na tadde÷àdisadbhàvo nàbhimukhyàdi tasya và // Msv_5,5.74 // tasmàdutpàdayatyeùa yator'thaviùayàü matim / tena tadviùaya' ÷abda iti dharmatvakalpanà // Msv_5,5.75 // tatra vàcakatàyàü ca siddhàyàü pakùadharmatà / na pratãtyaïgatàü gacchenna caivamanumànatà // Msv_5,5.76 // gamakatvàcca dharmatvaü dharmatvàd gamako yadi / syàdanyonyà÷rayatvaü hi tasmànnaiùàpi kalpanà // Msv_5,5.77 // na càgçhãtasambandhà' svaråpavyatirekata' / ÷abdaü jànanti yenàtra pakùadharmamatirbhavet // Msv_5,5.78 // etadapi nopapannamityàha--- tairapãti / na kenàpi prakàreõa viùayaviùayibhàvo ghañata ityartha' / yathà na ghañate tadetadàha--- na taditi ||74|| sarvaprakàràsambhavàt pàri÷eùyeõa tadviùayabuddhijanakatayà tadviùayatà vaktavyà, evaü ca tadviùayabuddhijanakatvasya vàcyavàcakabhàvamantareõànupapattestadabhyupamaga' kàra' / tatsiddhau ca na pratãtyaïgaü pakùadharmatà / na càpakùadharmajanità pratãtiranumànamityàha--- tasmàditi dvayena ||75,76|| yadi tu pakùadharmataiva tadviùayabuddhijajane heturiùyate / tatastavyatirekeõa pakùadharmatàyà evapànupapatteritaretarà÷rayatvamato neyamapi kalpanà ghañata ityàha---gamakatvàditi ||77|| ita÷ca na pakùadharmatetyàha---na ceti / anavagatavàcyavàcakasambandhà' svaråpàtirekeõa na ÷abdaü kasyacid dharmatayà jànanti / yena pakùadharmabuddhi' ÷abde bhavediti ||78|| ________________________________________________________ na ca svaråpamàtreõa dhåmàde' pakùadharmatà / na càpi pårvasambandhamapekùyaiùà prasajyate // Msv_5,5.79 // dhåmavànayamityevamapårvasyàpi jàyate / pakùadharmamatistena bhidyetottaralakùaõàt // Msv_5,5.80 // na tvatra pårvasambandhàdadhikà pakùadharmatà / na càrthapratyayàt pårvamityanaïgamiyaü bhavet // Msv_5,5.81 // na ca dharmã gçhãto 'tra yena taddharmatà bhavet / parvatàdiryathà de÷a' pràgdharmatvavadhàraõàt // Msv_5,5.82 // ya÷càtra kathyate dharmã prameyo 'sya sa eva na' / na cànavadhçte tasmin taddharmatvàvadhàraõàt // Msv_5,5.83 // svaråpamàtravij¤ànaü tu na dhåmàdau pakùadharmatàyàü hetu', api tu dharmisambandha' / na càsàvastãtyabhipràyeõàha---naceti / nanvatràpyarthena dharmiõà pratamaü vyutpattikàle sambandho 'vagata eva, àha--- na càpãti ||79|| pårvasambandhanirapekùa evàyamavyutpannasambandhasyàpi pakùadharmasambandho màsate, na càtra tathetyàha---dhåmavànitimatirantena / yata eva tannirapekùo 'yaü pakùadharmasambandha', ata eva taduttarasmàt sapakùasattvalakùaõàd bhidyate, anyathà tadabheda eva syàdityàha--- teneti / trãõi hetorlakùaõàni pakùadharmatà sapakùe sattà vipakùàd vyàvçtti' / tatra ca pakùadharmatàyà uttaraü sapakùasambandhamuttaralakùamamapadi÷atãti ||80|| ÷abde tvevaü nàstãtyàha--- na tvatreti / pårvasambandhàpekùayà ceyamavagamyamànàrthapratãtyuttarakàlamavagamyate / ato na tadaïgamityàha--- naceti|| ita÷ca na pakùadharmatetyàha---na ca dharmãti / arthàdanyastàvad dharmã na pramãyata iti bhàva' ||82|| yastvasàvartho dharmitayà kalpanãya', yaddharmatayàvagata' ÷abda' pakùa ________________________________________________________ pràk sa cet pakùadharmatvàd gçhãta' kiü tata' param / pakùadharmàdibhirj¤àtairyena syàdanumànità // Msv_5,5.84 // anvayo na ca ÷abdas prameyena niråpyate / vyàpàreõa hi sarveùàmanvitatvaü pratãyate // Msv_5,5.85 // yatra dhåmo 'sti tatràpagnerastitvenànvaya' sphuña' / na tvevaü yatra ÷abdo 'sti tatràrtho 'stãti ni÷caya' // Msv_5,5.86 // na tàvadatra de÷e 'sau tatkàle vàvagamyate / bhavennityavibhutvàccet sarvàrtheùu ca tatsamam // Msv_5,5.87 // tena sarvatra dçùñatvàt vyatirekasya càgate' / sarva÷abdaira÷eùàrthapratipatti' prasajyate // Msv_5,5.88 // athaivaü de÷akàlàbhyàmasatyatvaprakalpane / vàcakapratyayaü ka÷cid bråyàdarthadhiyànvitam // Msv_5,5.89 // dharmo bhavati, parastàdapi sa tàvàneva pramàtavya' / tad yadi pakùadharmatvamavagantumasau prathamamevàvagamyate, tato gçhãte tasmin kiü parabhàvinà pakùadharmàdij¤ànena ato nànumànatetyàha---ya÷cetidvayena ||83,84|| anvayamidànãü dåùayati--- anvaya iti / kathaü na niråpyate, ata àha---vyàpàreõeti ||85|| etadeva dar÷ayati---yatreti / iha tvevaü nàstãtyàha---na tviti ||86|| kathaü netyata àha--- na tàvaditi / idaü ca pårvamevoktamiti / nanu vaibhavàcchabdasya nityatvàccàrthasya ÷abdàrthayo' ÷akyate 'nvayo dar÷ayitumityàha--- bhavediti / pariharati---sarvàrthoùviti ||87|| kimato yadyevamata àha---teneti ||88|| prakàràntareõa sambandhamà÷aïkate---athaivàmiti ||89|| ________________________________________________________ naivamapyasti dçùño hi vinàpyarthadhiyà kvacit / vàcakapratyayo 'smàbhiravyutpannanaràn prati // Msv_5,5.90 // dvitãyàdiprayoge ca bhavedanvayakalpanà / ÷atakçtva' prayukte 'pi na ca dçùñàrthadhã' kvacit // Msv_5,5.91 // nanu ye j¤àtasambandhàsteùàü dçùño 'nvaya' sphuña' / yadyevamanvayàtpårvaü sambandha' ko 'pi kalpita' // Msv_5,5.92 // nàïgamarthadhiyàmeùà bhavedanvayakalpanà / anvayàdhãnajanmatvamanumànasya ca sthitam // Msv_5,5.93 // j¤àte pratãtisàmarthye tdava÷àdeva jàyate / pa÷càdanvaya ityeùa kàraõaü kathamucyate // Msv_5,5.94 // etadapi dåùayati---naivamiti / kàraõamàha--- dçùño hãti (asmà)bhirantena / kva dçùña' ata àha--- avyutpanneti ||90|| nanu dvitãyàdiprayoge ÷abdàrthapratyayayoranvayo grahãùyata ityà÷aïkate---dvitãyàdãti / etadapi dåùayati--- ÷atakçtva iti / ÷atakçtva' prayoge 'pyajij¤àsàsurna sambandhaü budhyate / aviditasambandha÷ca nàrthaü pratyetãti ||91|| nanu j¤àtasambandhasya tàvanna ÷abdaj¤ànamarthaj¤ànaü vyabhicarati / tasyaiva cànumànatvamiùyata ityàha---nanviti / pariharati--- yadyevamiti / yadi j¤àtasambandhasyànvaya', anya eva tarhi sambandha' ÷abdàrthayorabhyupagamyata iti ||92|| tata' kimata àha---nàïgamiti / yadi nàïgaü , kiü jàtamata àha---anvayeti / asatyanvaye j¤ànaü nànumànamiti bhàva' ||93|| anvayastu pårvàvagatapratãtisàmarthyànusàreõaiva jàyamàno nàrthagrahãtau kàraõamityàha--- j¤àta iti ||94|| ________________________________________________________ tsamàttannirapekùaiva ÷abda÷akti' pratãyate / na ca dhåmànvayatpårvaü ÷aktatvamavagamyate // Msv_5,5.95 // vyatireko 'pyavij¤àtàdarthàt ÷abdadhiyo yadi / so 'pi pa÷càc sthitatvena nàrthapratyayasàdhanam // Msv_5,5.96 // sambandhaü yaü tu vakùyàmastasya nirõayakàraõam / syàdanvayo 'tireka÷ca na tvarthàdhigamasya tau // Msv_5,5.97 // tasmàdananumànatvaü ÷abde pratyakùavad bhavet / trairåpyarahitatvena tàdçgviùayavarjanàt // Msv_5,5.98 // sati càsya pramàõatve bhedàbedaniråpaõà / yuktà na tu padaj¤ànàt padàrtho 'tra pramàyate // Msv_5,5.99 // upasaüharati---tasmàditi / anumàne tu nànvayàtpårvaü gamakatvasiddhirityàha---na ceti ||95|| vyatirekamidànãü dåùayati--- vyatireka iti / na hyanavagater'the tajj¤ànena vinà ÷abdaj¤ànaü bhavatãti vyatireka' ÷akyate 'vagantum / avagata÷cedartha' kiü vyatirekà÷raõeneti ||96|| kimidànãmanupayoginàvanvayavyatirekau ÷abde netyàha--- sambandhamiti / ÷aktini (ùkarùe) yorvyàpàro vàcyavàcakaråpa' ÷abdàrthayo' sambandha iti ||97|| evaü ca trailakùaõyaparityàgenànanumànatvaü prasàdhya prayogeõa dar÷ayati---tasmàditi / ÷abdo nànumànaü trairåpyarahitatvàt pratyakùavat / tàdçgviùayavarjanàt / tadvadeva tàdçk / viùayavarjanaü ca 'sàmànyaviùayatvaü hã'tyàdinà varõitameveti ||98|| idaü ca padasyànumànàd bhedapratipàdanaü prauóhipradar÷anàrthamasmàbhi' kçtam / na tupadaü pramàõamityàha--- satãti ||99|| ________________________________________________________ padaü prayujyamànaü hi caturdhàrthe prayujyate / pratyakùe ca parokùe ca j¤àte 'j¤àte 'pi và purà // Msv_5,5.100 // tatra yatpårvavij¤àte pratyakùe ca prayujyate / pramite ca prayuktatvàdanuvàdo 'dhikàd vinà // Msv_5,5.101 // adçùñapårve tvaj¤ànaü sambandhapratyayo 'pi và / sambandho na ca tasyàrtho yor'tha' sa tvakùagocara' // Msv_5,5.102 // parokùe 'nanubhåte ca nàbhidheye matirbhavet / parokùa÷cànubhåta÷ca yastatra smçtiriùyate // Msv_5,5.103 // pramite ca pravçttatvàt smçternàsti pramàõatà / paricchedaphalatvàddhi pràmàõyamupajàyate // Msv_5,5.104 // yathà na pramàõaü tathà dar÷ayati--- padamiti / tàneva catura' prakàrànàha--- pratyakùa iti ||100|| eùvartheùu prayuktasya yathà na pràmàõyaü tathàha--- tatreti ||101|| adçùñapårve tu samprati pratyakùe 'nutpattilakùamamevàpràmàõyamityàha---adçùñapårvaiti / sambandhaj¤ànameva và tadà jàyata ityàha--- sambandheti / na ca sambandha eva padasya prameya iti vàcyam, tasyàrthàpattiprameyatvàdityabhipràyeõàha--- sambandha iti / tadarthastu pratyakùàdavagata ityàha--- yor'tha iti ||102|| õananubhåtapårve parokùe ca j¤ànànutpattirevetyàha---parokùaiti / anubhåte tu parokùe smçtirityàha--- parokùa iti ||103|| nanu smçtimeva janayat pramàõaü bhaviùyatyata àha--- pramita iti / pramitaviùayà hi smçti', sannikçùñàrthagocaraü ca pramàõamiti sthitiriti / kathaü puna' pramitaviùayaü na pramàõamata àha--- paricchedeti / paricchedaphalaü hi pramàõam / na ca smçtyà ki¤cit paricchidyate, pårvavij¤ànamàtropasthàpakatvàditi ||104|| ________________________________________________________ tàdàtvikaparicchedaphalatvena pramàõatà / pratyabhij¤ànavat kasmàt smçte 'pi na kalpyate // Msv_5,5.105 // yàvàn pårvaparicchinnastàvànevàdhàryate / smçtyà tadanusàreõa tadà sattve 'sya naiva dhã' // Msv_5,5.106 // padamabhyadhikàbhàvàt smàrakànna vi÷iùyate / yadàdhikyaü bhavet ki¤cit tatpadasya na gocara' // Msv_5,5.107 // pramàõamanumànaü và yadyapi syàtpadànmiti' / vàkyàrthasyàgamàrthatvàd doùo nàgamavàdinàm // Msv_5,5.108 // atra codayati---tàdàtviketi / yadyapi pårvamasàvartho 'vagata', tathàpi tadànãü sattàü bodhayantã pratyabhij¤ànavat smçti' pramàõaü kimiti na bhavatãti ||105|| pariharati---yàvàniti / utpadyate smçtiranyadà, na tu pratyabhij¤ànavat tadanãü vastu' sattàü ni÷càyayati, pårvaj¤ànànusàritvàditi ||106|| nanu pårvasaüskàramàtrajà hi smçti', idaü tu pratyutpannakàraõakaü padàt padàrthaj¤ànaü grahaõameva, kathaü smçtirucyate / ata àha---padamiti / mà bhåt smaraõaü, grahamapãdamanadhikaviùayamevàdhikapratibhàsàbhàvàt, ato na padaü smàrakebhya' sadç÷àdçùñàdibhyo vi÷iùyata ityapramàõamiti / nanu kriyàkàrakayoranyataroccàraõe 'va÷yamanyatarasyànyataravyatiùaïgo buddhau bhavati / ata' kathamucyate nàdhikyamavagatamyata ityata àha--- yadàdhikyamiti / padàntarasyaivàsau prasàdau na padasyaikasyaivetyartha' ||107|| idaü càsmàbhi' sauhçdamàtreõa ÷iùyebhya' kathyate na padaü pramàõamiti / na tu tatpramàõatve vàkyàrtho nàgamàrtho bhavati / tena hi pramàõenàpi bhavatàva÷yaü padàrthe bhavitavyam / ata' pramàõàntarànadhigatamartha gamayadvàkyaü pramàõameva / evamanumànàntargatatve 'pi padasya na kàcit kùati', vàkyàrthasyànanumeyatvàdityàh--- pramàõamiti ||108|| ________________________________________________________ vàkyàrthe tu padàrthebhya' sambandhànubhavàdçte / buddhirutpadyate tena bhinnàsàvakùabuddhivat // Msv_5,5.109 // vàkyàdhikaraõe càsya heto' siddhirbhaviùyati / sarveùàü ca paroktànàü vàkyàd buddhàvasiddhatà // Msv_5,5.110 // àha vàkyàrthaj¤ànasyaiva kathamananumànatvaü, tadapyàlocitànugamanamanumànamevàta àha---vàkyàrthaiti / agçhãtasambandhà eva padàrthà' vàkyàrthaü gamayanti / ato na vàkyàrthaj¤ànamanumànam / eva¤ca dar÷ayitavyaü vàkyàrthabuddharanumànàd bhinnà sambandhanubhavàdçte jàyamànatvàd akùabuddhivaditi ||109|| kathaü punarapratibaddhamarthàntarasya pratipàdakam, evaü hyatiprasaïga' / atosiddho heturata àha---vàkyeti / ye ca parai' padàrthabuddheranumànàdabhedahetava uktà', te tàvad bahavo vàkyàrthabuddhàvasiddhà ityàha--- sarveùàmiti / vàkyàrthabuddhirhi na tàvadanvayavyatirekajà / nàpa sambandhatvàt / sàmànyaviùayatvamapyasiddhaü vi÷iùñaviùayatvàt / pratyakùànyapramàõatvatadadçùñàrthabodhane tåpamànàdãni prasàdhya naikàntikãkàrye / tadadçùñàrthabodhanaü cànumànàbhàsairapyanaikàntikam / evaü trikàlaviùayamapyanumànàbhàsetatràpyasiddhameva / uktaü hi ÷abda÷aktinirdhàraõe 'tayorvyàpàro na buddhijanmanã'ti / sambandhapårvakatvaü tu yadyavi÷eùitaü tat pratyakùeõaivànaikàntikam, tadapi hãndriyàrthasambandhapårvakameva / athànumànàïgasambandhapårvakatvaü, tadasiddham, vyàptirhi tadaïgam / na ca padàt padàrthaj¤àne vyàpti' kàraõam / sàmànyaniùayatvaü càbhàsenaivànaikàntikameva pratyakùadar÷ana(prabhavatva) pratyakùànyapramàõatvatadadçùñàrthabodhananàni tåpamànàdibhirapãti ||110|| yata evaivaü vàkyàrthabuddha' sahàrthairadçùñeùvapi vàkyeùu padàrthamàtravido jàyate / ato 'syà' sphañataramanumànàd bhedaü pa÷yanta' saugatàstato 'vatãryàgamasyàmànavyatirekàt vibhyata' padàbedavicàraõàyàmeva kliùñà' / evaü hi ________________________________________________________ vàkyeùvadçùñeùvapi sàrthakeùu padàrthavinmàtratayà pratãtim / dçùñvànumànavyatirekabhãtà' kliùñà' padàbhedavicàraõàyàm // Msv_5,5.111 // iti ÷abdavàrtikam / ------------------------------------ *********************************************************** athopamànapariccheda' / ________________________________________________________ kãdçggavaya ityevaü pçùño nàgarikairyadi / bravãtyàraõyako vàkyaü yathà gaurgavayastathà // Msv_5,6.1 // manyate / astu tàvatpadamapyanumànàdabhinnam / etàvatàpãha ÷abdànumànayoraikyamiti vàkya pravartata sopahàsamàha --- vàkyeùviti ||111|| ityupàdhyàyasucaritami÷rakçtau kà÷ikàñãkàyàü ÷abdapariccheda' samàpta'|| athopamànapariccheda' / 'upamànamapi sàdç÷yamasannikçùñer'the buddhimutpàdayati / yathà gavayadar÷anaü gosmaramasye'ki bhàùyam / asyàyaü tàtparyàrtha'--- upàmànamapi na parãkùaõãyam, evaü lakùamakatvenàvyabhicàràditi / avayavàrthastvekatra dç÷yamànaü sàdç÷yaü pratiyogyantare dç÷yamànapratiyogisàdç÷yavi÷iùñatayàsannikçùñer'the yàü buddhimutpàdayati 'etatsàdç÷yavi÷iùño 'sà'viti, sopamànamiti, sopamànamiti ca yattadoradhyàhàra' / na ca vàcyaü viùayavi÷eùànupàdànàt kathaü sàdç÷yavi÷iùñaviùayà buddhiravagamyata iti, prasiddhapramàõànuvàdena hyatràparãkùà pratipàdyate / loke ca sàdç÷yavi÷iùñaviùayaiva ________________________________________________________ etasminnupamànatvaü prasiddhaü ÷àvare puna' / tasyàgamàbahirbhàvàdanyathaivopavarõitam // Msv_5,6.2 // puruùapratyayenaiva tatràrtha' sampratãyate / buddhirupamànamiti prasiddham / ato na doùa' // Msv_5,6.3 // dç÷yamànavi÷eùamekade÷adar÷anàditivadanupàttamiti ced na / udàharaõe upàdànàt / evaü hyàha--- 'yathà gavayadar÷anaü gosmaraõasye'ti / asyàrtha'--- dç÷yate 'sminniti dar÷anaü, adhikaraõe lyuñ / gavayo dar÷anamasyeti gavayadar÷anam / sàdç÷yamanyapadàrtha' / etaduktaü bhavati--- gavaye dç÷yamànaü sàdç÷yamiti / atrodàharamànusàreõa lakùamavàkye 'pi dç÷yamànameva sàdç÷yamànameva sàdç÷yamabhimatamiti gamayte / gosmaraõasyeti ca 'nandigrahã' (pà-3-1-134) tyàdinà kartari lyu' / gàü smarata' pramàtu' / yathà gavaye dç÷yamànaü sàdç÷yametatsadç÷àgauriti buddhimutpàdayatãti / saïgatistu prasiddhibàhulyàt ÷àbdànantaramupamànamiti pragevoktam / atra codayati--- prasiddhapramàõànuvàdenàtràparãkùà pratipàdyate / ato yathà naiyàyikoktamupamànaü pramàõamà÷rãyate, evaü taduktamevopamànalakùaõamà÷rayitumucitam / evaü hi tairuktaü--- 'prasiddhasàdharmyàt sàdhyasàdhanamupamànami'ti / asyàrtha'--- prasiddhena gavàdinà sàdharmyàt sàdhyasyàprasiddhasya gavayàde' ka¤cidanabhij¤aü prati sàdhanaü praj¤àpanaü yàdç÷o gaustàdç÷o gavaya ici vàkyaü, tajjanità và buddhirupamànamiti / tadetatparihàreõa lakùaõàntarapraõayane kàraõaü vàcyamityata àha--- kãdçgiti dvayena / satyaü naiyàyikairidamuktam / na tu yuktam / anantaroktàgamàbahirbhàvàt / ÷abdavij¤ànàddhãdamasannikçùñer'the vij¤ànam / ato 'nyathaiva ÷àbare tantre upamànaü varõitamiti ||1,2|| naiyàyikàgamalakùaõànusàreõàpyasyàgamatvamavagamyata ityàha--- puruùeti / evaü hi naiyàyikànàü ÷àbdalakùaõam 'àptopade÷a' ÷abda' iti / atràpi càptapuruùapratyenaivàparidçùñe gavayàdau sàdç÷yena sampratyayo bhavati / nànàptà(ddhi?dvi) saüvàdàt / ata àptasyaivedaü vacanamavyabhicàrarãti matvà tadabalabhàvã ni÷cayo jàyate, teùàmapyàgama eveti ||3|| tadãyavacanatvena tasmàdàgama eva sa' ||3|| ________________________________________________________ sadç÷àdupajàyeta yà mati' sadç÷àntare / dhyànàdismçtitulyatvàt sà pramàõaü kathaü bhavet // Msv_5,6.4 // de÷akàlàdibhedena yathànyatra vi÷iùyate / prameyaü naivamastyatra nagarasthànusàrata' // Msv_5,6.5 // ÷rutatide÷avàkyànàmàraõye gavaye mati' / yà sopamànaü keùà¤cid gosàdç÷yànura¤jità // Msv_5,6.6 // nanu ÷àbare 'pi hyadç÷adar÷anàt sadç÷àntare j¤ànamupamànamiti varõitam / etadapi smaraõàbahirbhàvàdapramàõameva / yathà hi ki¤cid dhyàyata' smaraõaü bhavati, evaü sadç÷adar÷ino 'pi sadç÷àntare smaraõam, ato na dhyànàdijanmanà smçtyà sahàsyà' ka÷cid vi÷eùa' / ato 'pramàõamityàha--- sadç÷àditi / naiyàyikalakùaõaü tàvadàgamàbahirbhàvi / ÷àbaraü tvapramàõameva kùaïgçhõàtãti ||4|| nanu smçtisambhinnamapi de÷àdibhedena jàyamànaü pratyabhij¤ànaü pramàõaü dçùñam / evamihàpi gàü nagare dçùñavato vane gavayadar÷anastadbhànaü pramàõaü bhavatyata àha---de÷akàlàdãti / na khalu de÷àdibheda' sanmàtratayà pràmàõye kàraõam, api tarhi prameyatayà, na ceha de÷àntaràdivi÷iùño gau' pramãyate, api tu nagaràvagata' sampratyapi tatstha eva smaryata iti ||5|| naiyàyikaikade÷inàü matamupanyasyati---÷ruteti / yena kilàtide÷avàkyaü ÷rutaü yàdç÷o gaustàdç÷o gavaya iti, tasya ÷rutàdide÷avàkyasya vanaü pràptasya yat svayamasau gosadç÷o gavaya iti sàdç÷yànura¤jitaü gavayaj¤ànamidamupamànamiti ||6|| ________________________________________________________ pratyakùo gavayastàvat sàdç÷yasmçtiratra tu / nanu sàdç÷yayukter'the na smçtirnaindriyàd gati' // Msv_5,6.7 // pårvavàkyàrthavij¤ànànnàdhikyaü gavaye yadi / smaraõàdavi÷iùñatvàt saïgaterna pramàõatà // Msv_5,6.8 // atha tvadhikatà kàcit pratyakùàdiva÷àd bhavet / yàvaddhãndriyasambaddhe1 tatpratyakùamiti smçtam // Msv_5,6.9 // etadapi dåùayati---pratyakùa iti / gavayastàvadindriyasannikarùàt pratyakùeõa pratãyate / gosàdç÷yamapyatide÷avàkyàdavagataü smaryata iti nopameyamastãti / atra codayati--- nanviti / ayamabhipràya'--- gosàdç÷yavi÷iùño hyatra gavayo 'vagamyate / na ca tatpratyakùaü, gorapratyakùatvàt / tadvi÷iùño gavaya upamànasya viùaya' / na hyasau pratyakùeõàvasãyate, gavayamàtraviùayatvàt tasya / na càgamàdavagata' smaryate, sàmànyaviùayatvàdàgamasya / iha càyamasàviti vi÷eùapratibhànàditi ||7|| etadapi vikalpya dåùayati---pårvetisàrdhena / idamatra vikalpanãyam---- atide÷avàkyàdavagatàt ki¤cidadhikamavagamyate na và, yadi netyàha, tata' smaraõàdavi÷iùñà saïgatiriyamapramàõam / yathà padàt padàrthaj¤ànaü pratyutpannakàraõajatvenàsmaraõamapyanadhikavi,yatvàdapramàõam, evamihàpyatide÷avàkyàvagatagosàdç÷yavi÷iùñavagayaj¤ànam / yadi tarhi pratyakùàdeva labhyata iti na pramàõàntaràvakà÷a iti ||8 1/2|| nanuktamasannihite gavitatsàdç÷yasyàpratyakùàtvànna tadvi÷iùño gavaya' pratyakùeõàvagantuü ÷akyata iti sàvakà÷aü pramàõàntaramityata àha--- yàvaddhãti / yàvadindriyavyàpàrànantaramaparokùaü bhàsate tanna' pratyakùam / tathà ca sàdç÷yavi÷iùño gavaya iti kathamapratyakùo bhaviùyati / pratijàti kçtsnaparisamàptameva jàtivat sàdç÷yamityapratyakùe 'pi gavi tatsàdç÷yavi÷iùñagavayapratyakùamupapadyata eveti bhàva' ||9|| ________________________________________________________ smaryamàõsya càü÷asya viveke nàpramàõatà / ÷rutàtide÷avàkyatvaü na càtãvopayujyate // Msv_5,6.10 // ye 'pi hya÷rutatadvàkyàsteùàmapi bhavatyayam / pratyakùadçùñagotvànàü vane gavayadar÷inàm // Msv_5,6.11 // atha saüj¤ànusandhànaü teùàü nàstãti varõyate / na nàm, vastu tattàvat sarvathà tai' pratãyate // Msv_5,6.12 // na ca ÷abdàrthasambandha' prameyo 'tra tadeùyate / sàdç÷yàvadhçte vàkye vàkyàdavagato hyasau // Msv_5,6.13 // na ca÷abdàdismaraõasambedàdapramàõatà, gçhyamàõasmaryamàõayorvivekasya savikalpakasiddhau phaõitatvàdityàha---smaryamàõasyeti / viveke sati nàpramàõatetyartha' / ÷rutàtide÷avàkyavi÷eùaõopàdànasyàpi na phalamupalabhyata ityàha--- ÷ruteti ||10|| kathaü nopayujyate---ye 'pãti / gosàdç÷yavi÷iùñagavayadar÷anaü cedupamànamabhimataü tadà÷rutatadvàkyànàmapi nagare gàü dçùñavatàü vane gavayaü pa÷yatàmastyeveti mandaü vi÷eùaõaphalamiti ||11|| nanva÷rutàtide÷avàkyànàmayamasau gavaya iti saüj¤ànusandhànaü nàsti, itareùàmastãtyayamasti vi÷eùa ityàha---athati / pariharati--- na nàmeti / yadupamànasya prameyamabhimataü tattàvatte 'pi jànanti / saüj¤itvaü mà nàmànusandhãyatàmiti ||12|| syànmatam--- saüj¤àsaj¤isambandha evopamànasya viùaya' / yathoktaü nyàyavistare---"samàkhyàsambandhapratipattirupamànàrtha"iti / vivçtaü ca---"yathà gauriva gavaya ityukte gavà samànàrthamindriyasannikarùàdupalabhamàno 'sya gavaya÷abda' saüj¤eti saüj¤àsaüj¤isambandhaü pratipadyata' iti / na cà÷rutàtide÷avàkyasya ÷abdamaviduùa' samàkhyàsambandhapratipatti' sambhavatãti phala ________________________________________________________ na càsya pratyabhij¤ànaü punarutpadyate vane / ÷aktyoratãndriyatvena smçtireva hi seùyate // Msv_5,6.14 // ÷abdànuviddhabodhe 'pi pratyakùamupapàditam / tasmàt sàdç÷yayuktàrtha' prameyo 'pårva ucyatàm // Msv_5,6.15 // vadvi÷eùaõamata àha--- na ceti / kàraõamàha--- sàdç÷yeti / ati de÷avàkyàdeva gosàdç÷yena gavaya÷abdavàcyer'thevadhàrite vyaktiråpeõànavagato 'pi ÷abdàrthasambandho 'vagata eva / etaddhi tadàvagataü gosadç÷aü vastu gavaya÷abdavàcyamiti / etàvacca sambandhasya svaråpam, ata' såktaü vi÷eùaõànarthakyamiti ||13|| nanu j¤àtasyàpi sambandhasya pratyabhij¤àne pràmàõyamavihatamevàta àha---na ceti / atra kàraõamàha--- ÷aktyoriti / vàcyavàcaka÷aktiniyamo hi ÷abdàrthayo' sambandha' / sa càtãndriyatvànneha pratyabhij¤àyate / pårvàvagata evànyånànatirikta' smaryate / kimidànãmatãndriye naiva pratyabhij¤ànamasti, yadyevamanumànena kathaü pårvànubhåtamagnyàdi pratyabhij¤àyate / àha ca--- 'gçhãte 'pi de÷àdibhedabhinne puna' pramàpratyabhij¤ànumànàtsàt pratyakùavadavadhàrite 'pã'ti / ihàpi ca vakùyati--- 'yena nàma pramàõena grahaõaü buddhikarmaõo'' / iti / satyam / na bråma' parokùaü na pratyabhij¤àyata iti, yadetadayamasau gosàdç÷yavi÷iùño gavaya itãndriyajamaparokùàvabhàsaü pratyabhij¤ànam--- asya ÷abdàrthasambandha' ÷aktiråpo na gocara' / gosàdç÷yena vij¤ànatapårvo gavaya eva tu|| iti / ata eva 'na càsye'ti sambandhasya pratyabhij¤ànaviùayatvaü niràkaroti / gavayastviha gosàdç÷yenàvagata pårva' pratyabhij¤àyata iti na ki¤cidanupapannamiti ||14|| athocyeta (vç?pratya) kùàd vyavartayituü vi÷eùaõopàdànam / ÷ruta÷abdollisvatamidaü gavayaj¤ànamato na pratyakùasya viùaya isyupamànasya bhaviùyatãtyata àha---÷abdeti / ÷abdànuviddhabodhe 'pi hãndriyasambandhà ________________________________________________________ vyavasàyàtmakatvaü tu pratyakùasya yadeùyate / jàtyàdivat tadà tena sàdç÷yaü kiü na mãyate // Msv_5,6.16 // pratyakùàbhàsametattu nirvakalpakavàdinàm / prameyavastvabhàvà¤ca nàbhipretà pramàõatà // Msv_5,6.17 // nusàri j¤ànaü ÷abda÷aktiparàmar÷ajameveti pratyakùameveti varõitamityato naikatràpi lakùaõe upamànasya prameyamadhikaü pa÷yàma iti vàcyamasyàpårvaü prameyamityupasaüharati--- tasmàditi ||15|| yadi tåcyate--- pratiyogisàpekùaü sàdç÷yagrahaõam ato na pratyakùam, arthendriyasàmarthyamàtrajaü hi pratyakùaü j¤ànaü, na tatpårvamaparaü vànusandhatte / ata' pratyakùe 'pi dharmiõi parokùameva sàdç÷yamiti na tadvi÷iùñasya pratyakùatvamiti sàvakà÷amupamànamityata àha---vyavasàyeti / bauddhànàmayaü siddhànta'--- yadavikalpakamàpàtajaü pratyakùamiti / naiyàyikàstu vyavasàyàtmakapratyakùavàdina' / ato jàtyàdivatsàdç÷yamapi teùàü kiü na pratyakùema pramãyata iti ||16|| nirvikalpakavàdinàmapi nedaü pramàõàntaraü,pratyakùàbhàsatvàdityàha--- pratyakùeti / evaü tàvat sàdç÷yasya vastvantaratvamaïgãkçtya tatpratyakùatayopamànasya viùayàbhàvenàpràmàõyamuktam / idànãü bauddhamatena sàdç÷yàpalàpamàha---prameyeti / nirvikalpakapratyakùavàdinàmapi sàdçsyaprameyàbhàvàdapamànasya pramàõatà nàbhipretà / atasteùu spardhamàneùu kathamupamànaü pramàõam / ayaü ca teùàmabhipràya'--- sàdç÷yaü hi na tàvadà÷rayebhyo bhinnamupalambhàt / abhede cà÷rayàt tanmàtràpàtàt / kathaü cà÷rayeùu vartate / na tàvat kàrtsnyena vçttamanyatràpi tathaiva vartata iti sàmpratam / na ca bhàga÷a', tadabhàvàt / ki¤cedaü sàdç÷yaü na tàvad dravyaguõakarmaõàmanyatamam, padàrthapaõóitaisteùvanupasaükhyàtatvàt / na hi navasu dravyeùu caturvi÷atyàü guõeùu pa¤casu và karmasu sàdç÷yamantargataü pa÷yàma' / na ca sàmànyameva sàdç÷yaü, taddhi tadbuddhau karaõaü, tadvadbuddhivedyaü ca sàdç÷yaü, tatsàdç÷ye ca gotvàdàvapi tathàtvaprasanaïga' / avayavasàmànyàni sàdç÷yamiti ced / na / teùvapyaikaika÷yenasàdç÷yabuddherupajananàt / bhåyàüsi sàdç÷yamiti ced / na / bhåya' svapyekatra samàhçteùu pratiyogya(nyatarà?) napekùeùu sàdçsyabuddherupajananàt / santi khalu tànyekatra samàhçtàni vaståni, na ca sàdç÷yabuddhyà gçhyante, na hyanapekùitapratiyogibhedaü sadç÷o 'yamiti gàü jànàti / prayogyapekùayà sàmànyàni sàdç÷yamiti ceti / kimidànãmàpekùikaü sàdç÷yam / bàóam / yadyevamapekùayà tadabhivyajyate janyate và / na tàvajjanyate / dvitvamivàpekùàbuddhyà, sahajasiddhatvàt / abhivya¤jakàni tvàlokendriyàdãni santãti kimanyadapekùate / yadi càvayavasàmànyàni sàdç÷yaü, yamayostu tadabhàvàdabhàvaprasaïga' / tatràpi tadabhyupagame tannà÷e sàmànyanà÷àt siddhàntahàni' / cikùàdau ca pàriõàmikànàmavayavànàü kara÷ira' prabhçtãnàmabhàvàt / sàmànyàbhàve sàdç÷yàbhàva' / evameva gandhadiùvapi prasaïgo dar÷anayitavya' / avayavànàü karõàdãnàmavayavàntàbhàvàdasàdç÷yam / atha matam, satyaü nàvayavasàmànyàni sàdç÷yam / kintu tattvàntaramevedaü dravyajàtiguõakarmabhyo vyatiriktaü guõabhedo và / yathàha guru'--- 'na sàmànyaü sàdç÷yam / kiü tarhi?tadeva tat, gotvàderakatvà'diti / evaü copapanno bhavati sadç÷asambhàvanameva tatra vidhyartha' ÷yenaci¤codanàrtha' / ÷yenavyaktijàtyo' svabhàvanirmitapakùatvagrasamàüsalohitàsthi÷ira' pçùñhapàdodaràdyavayavàrabdhàvayavisamavàyitveneùñakàbhira÷akyasampàdanatvàt / yadi càvayavasàmànyàni sàdç÷yamiùyante tatasteùàmihàbhàvàt sàdç÷yamapi du' sampàdanamiti so 'nàrabhyor'tha' pratij¤àto bhavet '÷yenacitaü cinvãte'ti / evaü cànavayaveùvapi gandhàdiùu sàdç÷yasaüvidupapatsyata iti / tacca naivam / tattvàntare hi sàdç÷ye gàmanapekùyàpi gavayaü sadç÷amiti jànãyu' / tatra hi tannirava÷eùameva sàdç÷yaü parisamàptamiti kimanyadapekùate / kathamanapekùite gavi tatsàdç÷yavi÷iùño 'vagamyata iti cet kasatsya gavà sambandha' / samavàya iti cet, so 'pi tarhi gavayavad gosadç÷atayà j¤àtavya' / api ca samavetaü nàma tatsàdç÷yaü gavayagatasàdç÷yagrahaõe 'pi kimityapekùyate / na hi gotvaü ÷àbaleye samavetamiti ________________________________________________________ sàdç÷yasyàpi vastutvaü na ÷akyamapabàdhitum / bhåyovayavasàmànyayogo jàtyantarasya tat // Msv_5,6.18 // bàhuleye tadabodhe 'pi tadapekùà dçùñà / tathedaü gavi gavayasàdç÷yamiti na tadapekùàheturupalabhyata iti / api càpekùatàü nàma gau', dåràd gàmupalabdhavato(')viditàvayavasàmànyavibhàgasyàpi gosadç÷yagavayaj¤ànaü bhavet / avayavasàmànyànyapi tadbodhe 'pyapekùyanta iti cet / vaktavyo 'pekùàrtha' / yadi matam, abhivya¤jakàni tasyàvayavasàmànyànãti, tàni tarhi gavayavartãni tasyàbhivya¤jakàni, santi ca tàni gave(?vi) iti kiü gogatadvedanena, ato gavyavagate 'navagateùu càvayavasàmànyeùu gosàdç÷yaj¤ànaü jàyeta / jàtyorhi tatsàdç÷yam, avagate ca te iti kimanyadapekùyate / ya¤cedamavayavasàmànyànàü bàhulye sadç÷atvam, idaü ca na syàdarthàntaratve sàdç÷yasya sarvatra tàvattvàt / syànmatam, vya¤jakàni tàni tasya / bhavati càbhivya¤jakaprakarùe 'bhivyaïgyabuddhiprakarùa' / yathà ghañàdau tadvadihàpi bhaviùyatãti / tanna / na hi buddhimàtramatra prakçùyate / api tarhi vastveva sàti÷ayamupàlabhàmahe / ata eva mukhyàpacàre sadç÷opàditsayàsusadç÷aü pratinidhãyate / na mandasadç÷amityetadapi yatki¤cit / ata' kalpanàmàtrakalpitaü dvicandràlàtacakràdivad bhràntikaraõaü sàdç÷yaü na pràmàõikamiti / prameyàbhàvàdapi nopamànàïgamanyad và sadç÷ye pramàõamityàpekùa iti ||17|| atra samàdhimàha---sàdç÷yasyeti / ayamabhipràya'--- nedaü kalpanàmàtrakalpitaü, mithyàtvahetudvayàsambhavàt / dvicandràdipratyayà hi kuta÷ciddoùàdutpannà' kàlàdibhedeùu bàdhyante / sàdç÷yaü tu jàtyàdivatatsatyamevaü sàdç÷yamapãti kimapahnåyate / tadidamavagatamasaü÷ayitamavàdhitaü ca de÷àntaràdiùvapãtyasti tàvat sàdç÷yaü, pramàõabalena yathà tadupapadyate tathà kalpanãyam / na hi dçùñe 'nupapannaü nàma ki¤cidastãti|| tatra yattàvaduktaü kimasya svaråpamiti / tatrottaramàha---bhåyovayaveti / asyàrtha'--- bhåyobhiravayavasàmànyairyo jàtyantarasya yoga' tat sàdç÷yam / jàtyantaràvayavasàmànyagrahamamupalakùaõàrtham, vyaktisàdç÷yamapi yamàdiùu dçùñameva / evamavayavasàmànyairvinàpi guõakarmàdisàmànyayogenàpi sàdç÷yaü dçùñameva,yathà citràdiùu / etena yaduktaü citràdau kathaü sàdç÷yamiti tat parihçtam / evamagnàvapi saüsthànaparimàõasàmànyaü dar÷ayitavyam / yamayostvavayavasàmànyàbhyupagame yànupapattiruktà, asau parihariùyata eva / guõànàü tvasatyapyavayavasàmànye 'vayavaguõasàmànyamevàvayaviguõànàü sàdç÷yam,avayavasàmànyasyopalakùaõàrthatvàditi / tattvàntaravàdinàü cedamà÷rayapàratantryàd guõàntargatamevàstheyam / na pa¤camamalaukikatvàt / jàtidravyaguõakriyà' padàrthà iti lokasiddham / ato 'sya guõasya sato gumakarmaõoranupapanna eva samavàya' / atha dravyasamavetameva guõakarmaõã api sadç÷atayà bodhayati, ekàrthasamavàyàt / yati, ekàrthasamavetasamavàyàdityucyate / na / dravyasamavàye pramàõàbhàvàt, avayavasàmànyàni hi karõàdãni vyaktisamavetàni pratyakùàõi / sàdç÷yaü tu sadç÷abuddhyà grahãtavyam / na ca gandhàdisadç÷aü dravyamiti ato 'vayavasàmànyameva sàdç÷yamiti / nanvekatraiva bhåyasàmavayavasàmànyànàmupalambhàt sàdç÷yabodhaprasaktirityuktam, parihçtamidaü jàtyantarasyeti vadatà / jàtyantarasamavàyinàü jàtyantare samavàyàt sàdç÷yam, na svaråpamàtram, na ca bhåyastvam / eta¤copariùñàd vivariùyata eva / ato jàtyantaragrahaõamapekùitavyam / yattu na tena tajjanyata iti / satyam / abhivyajyate tu tat / yathoktam--- sàmànyàni ca bhåyàüsi guõàvayavakarmaõàm / bhinnapradhànasàmànyavyaktaü sàdç÷yamucyate|| iti / yaddhi yasyopalabdhau nimittaü, tattadabhivya¤jakam / ata ekaikatràpi svaråpamàtreõa sàmànyàni gamyanta eva / jàtyantarasamavàyàtmanà ________________________________________________________ sadç÷àvayavatvaü tu yatra padmadalàkùivat / tat svàvayavasàmànyabhåmnà teùàü bhaviùyati // Msv_5,6.19 // evaü jàtiguõadravyakriyà÷aktisvadharmata' / tu tàni sàdç÷yam, samavàyàtmà ca nàpratisaühite jàtyantare 'bhivyakto bhavatãti yuktaiva tadapekùà / na ca yadarthàntaràpekùapratibhàsaü tadavastu bhavati / na hi devadattasya pitçtvaü putràpekùà pratãyata iti, tadavastu / ata' àpekùikàõyeva¤jàtãyakàni na càlayituü ÷akyante / ata evàvayavasàmànyapracayàpracayayo' susadç÷àdibodhopapatti' / ata' siddhaü jàtivyaktyantaràvacchinnàni guõàvayavàdisàmànyàni sàdç÷yamiti ||18|| nanu padmadalàkùãyamaïganeti padmàvayavena dalenàïganàyà÷cakùurupamãyate, yadi càvayavasàmànyaü sàdç÷yaü, na tadiha sambhavati, svayamevàvayavatvàt, na hi cakùuùa÷cakùuràdyavayavàntaramasti / ata àha---sadç÷eti / nàva÷yaü mahàvayavino yo 'vayavastatsàmànyaü sàdç÷yam / avayavasàmànyàni tu sàdç÷yamityuktam / ta¤càvayavànàmapi cakùuràdãnàü svàvayavasàmànyabhåmnà sambhavatyeveti yukto 'ïganàdãnàü sadç÷àvayavabodha ityàha ||19|| astu tàvadavayaveùvavàntaràvayavasàmànyayogàt sàdç÷yam, vinàpi tu tàni tatra tatra sadç÷abodho dçùña' / sa kathamupapadyate ata àha---evamiti / nedamavayavasàmànyagrahaõaü tantram / yadeva tu ki¤cid guõàdisàmànyaü sadç÷adhiyamupajanayati tadeva sàdç÷yamato nàtraikaråpyameva / vicitratà tu sàdç÷yasya yathàdar÷anamaïgãkartavyam / tad yathà--- jàtisàdç÷yam 'agnirvai bràhmaõa' iti, agnisadç÷a ityartha' / kimanayo' sàdç÷yam, ekasmàd brahmaõo mukhàjjàtãrutpattirityartha' / idaü ca tatsiddhisåtre vakùyate / kuta' punaranayo' samànàbhijananatvamavagamyate / ÷rute' / evaü hyàha--- 'prajàpatirmukhatastrivçtaü chandasàü niramimãta agniü devatànàü bràhmaõaü manuùyàõàmi'ti / loke ca samànàbhijananayordar÷ayitavyam / guõasàmànyaü tu citràdau suprakà÷ameva loke, vede ca 'àdityo yåpa' iti / ________________________________________________________ ekaikadvitrisàmastyabhedàdetasya citratà // Msv_5,6.20 // na dharmà eva sàdç÷yaü bhåyastà và tadà÷rayà / bhåyastvavaddhi jàtyàdi sadç÷atvena dç÷yate // Msv_5,6.21 // dravyasàdç÷yaü samàlaïkàradhàriõorloke, vede ca "lohitopõãùà çtvija' pracarantãti" / kriyàsàdç÷yamadhyayanàdisàmànyàlloke, vede ca yaj¤avihaïgamayornipatyàdànasàmànyàt / evaü hyàha---"yathà vai ÷yeno nipatyàdatte, evamayaü dviùantaü bhràtçvyaü nipatyàdatte"iti / ÷aktisàdç÷yaü tu bhãmo malla iti loke, vede ca somapåtãkayo' / avagamyate hi påtãkànàü sàma÷aktirarthavàdàt / tatkàryatvenàvagamàt / kàryasya cakàraõànuvidhàyi÷aktikatvàt / uktaü ca---"somasya yoü'÷a' paràpatat sa påtãko 'bhavad" iti / svadharmasàdç÷yaü kecit tri÷ikhà' kecit pa¤ca÷ikhà iti loke tri÷ikhàdãnàmanyonyasàdç÷yaü, vede ca vasiùñhàtryàdãnàü narà÷aüso dvitãya' prayàja iti / dharmaniyama eva hi tatra sàdç÷yam, prakçtivikçtikarmaõo÷ca dharmasàmànyameva sàdç÷yamityuktameva / ete ca jàtyàdaya ekaika÷o dvi÷astri÷a' samasta÷a÷ca samànà bhavanta' sàdç÷yasya vicitratàmàpàdayantãti ||20|| nanu yatra sàdç÷yaü samavaiti tatsadç÷abuddhyà gçhyate / yadi càvayavasàmànyàni sàdç÷yaü, tàni tarhyavayaveùu samavayantãti teùveva sadç÷adhiyaü janayeyu' / atha teùàü bhåyasastà, sà càvayavasàmànyeùviti tànyeva sadç÷àni syu' / kathaü jàtyantare sadç÷abuddhirata àha---na dharmà iti / satyam / ata eva hetorna dhmàkhyàvayavasàmànyàni tadabhåyastà và sàdç÷yaü, teùu sàdçsyabuddhyanutpatte' / yadeva hi teùàü bhåyastayà yuktaü jàtyantaraü gavayàdi vyaktyantaraü vàgneyasauryàdi, tadeva sadç÷abuddhyà gçhyate / ato jàtyantarasamavàya eva teùàü sàdç÷yam / svaråpatastvekaika÷astàni sàmànyàni pradànasàmànyavadekatvabuddhinibandhanameva / piõóitàni tu jàtyantarasamavàyopahitàni sàdç÷yam, ayaü ca bhåyo 'vayavasàmànyetyasyaiva / prapa¤ca iti ||21|| ________________________________________________________ yamayo' kathameta¤ced dçùñatvàt kimihocyate / kvaciddhi bhåyasàmetat kvacidalpãyasàmapi // Msv_5,6.22 // naitàvatà vi÷eùeõa vastutvaü tasya hãyate / sàmànyànyapi caitàni nà÷ãnyà÷rayanà÷ata' // Msv_5,6.23 // anantà÷rayayogàcca na nà÷o 'nyatra vidyate / tena sarvaü na sàmànyaü nityatvena prakalpyate // Msv_5,6.24 // atra codayati--- yamayoriti / jàtyantarasyeti yàvacchrutagràhiõa' paricodanamidam--- yadi jàtyantarasya bhåyo 'vayavasàmànyayogata' sàdç÷yaü kataü yamayorvyaktisàdç÷yamiti / itarastu--- pradar÷anamàtraü jàtyantasyeti keyamatraivàsthà, tadayamarbhako baràka ityapahasati--- dçùñatvàditi / yatraivaü sàdç÷yaü dç÷yate jàtau vyaktau và, tatraiva tadà÷rayaõãyam / kimekatraivàlasthàü badhnàsãti / syàdetat / ekasvabhàvà hi bhàvà jàtyàdaya' / tadidaü sàdç÷yamapi tathaiva yuktam / yadi tàvadalpavçttisvabhàvaü vyaktyoreva yuktam, atha bahuvçttisvabhàvaü tato jàtyoreva / ardhavai÷asaü tvavastutàmàpàdayatãti, ata àha--- kvaciddhãti / pratãtyavisaüvàdàdubhayopapattiriti bhàva' ||22|| nanu sàmànyàni sàdç÷yaü, tàni ca vyaktinà÷ena na÷yeyu' / ato nityaü sàmànyamiti siddhàntahànirata àha---sàmànyànãti / etàni tàvannà÷ãni bhavantu , sàmànyàntaràõi gotvàdãni nityànyeveti na ka÷cillokavirodha iti ||23|| ka' puna' sàmànyàntareùu vi÷eùa',ata àha---ananteti / ananto hi gotvàdãnàmà÷raya' / tadekasya nà÷e 'pyà÷rayàntare pratyabhij¤ànànnaikàntiko nà÷a iti / nityasàmànyavàdo 'pi na na' sàrvatrika ityàha---teneti / ________________________________________________________ sàmànyasya na và nà÷a' kvacidabhyupagamyate / sarvasya hyà÷raya' ka÷cidasti de÷àntaràdiùu // Msv_5,6.25 // teùàü bhåyastayà cedaü sàdç÷yamatiricyeta / tàni vyastàni santyevaü pratyakùe 'pi kvacit kvacit // Msv_5,6.26 // sàdç÷àvayavatvaü tu yatra nàma pratãyate / tadapyavayavànàü syàt samànàvayavàntarai' // Msv_5,6.27 // evaü tàvad yato nàsti paràbhedaprakalpanà / tata' paraü tu sàmànyaü bhavet sàdç÷yavarjitam // Msv_5,6.28 // pradhànànàü tu sàmànyaü yatraikaü sampratãyate / athavàvayavasàmànyànàmapi nàtyantiko nà÷o 'stãtyàhi--- sàmànyasyeti / kàraõamàha---sarvasyeti ||25|| yadyasti tatràpi sàha÷yayadhiyà bhavitavyamata àha---teùàmiti / bhåyastayà teùàü sàha÷yamatiriktaü bhavati, na tvekaika÷o na santãti / na kevalaü sàmànyamana÷raramitide÷àntaràdiùvà÷rayasadbhàva' kalpyate / api tu pratyakùe 'pi kvacidarthe tànyupalabhyanta evetyàha---tànãti ||26|| nanvakùyàdãnàü svàvayavasàmànyabhåmnà sàba÷yamuktaü, tadavayavànàü tu kathaü sàha÷yaü bhaviùyatyata àha---anyatheti / dvedhà hyanupapannam--- ki¤cidanupapannameva yanna katha¤cidupapàdayituü ÷akyam, ki¤ciccàsati kalpane 'nupapannam / tatra yadekàntamanupapannaü tadupekùyata eva / yattu kalpite ksmiü÷cidupapadyate anyathà nopapadyate tadupapattiranyakalpamanayàvasãyate / evameva hi sarvalaukikaparãkùakà budhyante / na ca viparyayo de÷àntaràdiùu dçùña' / ata' pramàõamevedam / yathà cànumàne ni÷citaråpaü liïgaü gamakam, evamihàpi kenacitpramàõenàvagataü pramàõàntareõotthàpitavitarkamam / na càtrànyataratràpi pràmàõye saü÷aya', kintu ni÷citapràmàõyoreva dvayo' samarthanàpekùàmàtraü kathamidamubhayamupapadyatàmiti / ùoóa÷ina iva grahaõàgrahamasàstrayo' / na tatraikaparityàgenetaradupapàdayituü ÷akyate / ato yathà tatra kathamidamubhayamupapadyatàmityapekùite prayogabhedenobhayamupapàdyate, evamihàpi pramàõapratipannamubhayaü ni÷citasadbhàvamarthàntaraparikalpanayà sama ________________________________________________________ ... Msv 5,6.29cd - Msv 5,7.29cd missing! ________________________________________________________ avinàbhàvità càtra tadaiva parikalpyate / na pràgavadhçtetyevamanyathaiùà na kàraõam // Msv_5,7.30 // gçhàbhàvabahirbhàva.u na ca dçùñau niyogata' / sàhitye tu pramàõaü ca tayoranyanna vidyate // Msv_5,7.31 // anyathànupapattyaiva hyekenànyat pratãyate / tathà na kalpyate taccet sàhityaü na pratãyate // Msv_5,7.32 // arthyate / tàdråpyeõaiva pratibhànàt / vilakùaõàni hi pramàõàni vilakùaõasàmagrãkàõi / ata eva parasparato bhidyante / apràmàõyakàraõàni ca saü÷ayaviparyayàvaj¤ànaü và, taccàrthàpattàvapi nàstãti kathamapramàõatà / kathamaj¤àtasambandhàt pratãti' pramàmamiti cet / na sambandha' pràmàõye kàraõam, api tu bàdhaviraha' / sa cehàpyavi÷iùña iti na ka÷cid doùor'thàpattàvasmàkaü pratibhàtãti ||29|| nanu gçhàbhàvo nàntareõa bahirbhàvamupapadyate ato nàntarãyaka', nàntarãyakàcca yadarthàntaraj¤ànaü tadanumànam, ato 'numànamevedaü bahirbhàvaj¤ànamata àha----avineti / ayamabhipràya'--- nàntarãyakàrthadar÷anaü tadvido 'numànamiti kecit pañhanti, teùàmapi tadvido nàntarãyakatàvida eva nàntarãyakadar÷anamanumànamabhipretam, na ceha nàntareõa bahirbhàvaü gçhàbhàvo bhavatãti pràgavagatam, tadaiva hyarthàpattyà bahirbhàvaü parikalpyàyamanena vinà na bhavatãtyavinàbhàvità kalpyate / ata' sà svaråpasatyapi na pårvamavagateti na j¤ànotpattau kàraõamiti ||30|| nanvavagatasambandhasya tarhyanumànaü syàdata àha---gçhàbhàvetitàntena / na tàvadanniyamena sarvaireva dvayo' sàhityamavagatam, aviditasàhityasya tàvat siddhaü pramàõàntaramityabhipràya' / yenàpi tayo' sàhityamavagataü tasyàpi nàgçhãtayostayo' sàhityagraha' sambhavati, na ca tayorekagrahaõe 'paradar÷anamarthàpattyà vinà sambhavati / anyathànupapapattyaiva tvekena gçhàbhàvena ________________________________________________________ tena sambandhavelàyàü sambandhyanyataro dhruvam / arthàpattyàvagantavya' pa÷càda(stya?stva) numànatà // Msv_5,7.33 // gçhadvàri sthito yastu bahirbhàvaü prakalpayet / yadaikasminnayaü de÷e na tadànyatra vidyate // Msv_5,7.34 // tadàpyavidyamànatvaü na sarvatra pratãyate / na caikade÷e nàstitvàd vyàptirhetorbhaviùyati // Msv_5,7.35 // nanvatràvidyamànatvaü gamyate 'nupalabdhita' / sà càprayatnasàdhyatvàdekasthasyaiva sidhyati // Msv_5,7.36 // bahirbhàvena và tayoreka' pratyetavya' / evaü càkalpymàne 'nyatarasya sambnadhino 'gçhãtatvàt sàhityapratãtireva na syàt, ata' sàhityàrthamarthàpattirarthanãyeti siddhaü pramàõàntaramityabhipràyeõàha--- pramàõaü ceti pratãyate 'ntena / abhipràyaü vivçõoti--- teneti ||31-32|| nanu ca nàva÷yamarthàpattyaivànyatara' sambandhã grahãtavya', ÷akyate hi gçhadvàràvasthitenàbhàvapratyakùàbhyàmubhayaü viditvà sambandho 'nubhavitum, tathà viditasambandhàcca gçhàbhàvàd bahirbhàvànumànamityà÷aïkate tàvat--- gçhadvàrãti ||34 ||atrottaramàha--- tadàpãti / ayamabhipràya'--- sidhyatyevaü gçhàbhàvàd bahirbhàvànumànam, na punarevameva sarveùàmavagati', agçhãtasambandhànàmapi pratãtibhàvàt / eùo 'pi ca prakàro naikatra bhàvena sarvatràbhàvàvagame sambhavati, na hi jagadabhàvenaikatra bhàvo 'nvita' ÷akyo 'vagantum / jagadabhàvasya pratyetu÷akyatvàdityabhipràya' / nanvevaü tadàvagataü yadàyamekatra bhavati tadà paratra tatsamãpe na bhavatãti / evaü ca viditavyàpterekade÷abhàne sarvatràbàvànumànaü bhaviùyati / ata àha--- na ceti / na hyekade÷anàstitayà trailokyàbhàvena hetorvyàpti' sidhyatãti ||35|| kiüpunarjagadabhàvena sambandho nàvagamyate, tasyànavagateriti ced, nanvanupalabdhirabhàvàvagame kàraõam, yathà caikatra san devadatto de÷àntare ________________________________________________________ naitayànupalabdhyàtra vastvabhàva' pratãyate / tadde÷àgamanàt sà hi dårastheùvasti satsvapi // Msv_5,7.37 // gatvà gatvà tu tàn de÷àn yadyartho nopalabhyate / tato 'nyakàraõàbhàvàdasannityavagamyate // Msv_5,7.38 // nanu càgnyàdyabhàve 'pi dhåmàdivyatirekiõàm / tadde÷àgamanàt spaùño vyatireko na sidhyati // Msv_5,7.39 // 'nupalabhyamàno nàstãti ni÷cãyate / evamekatra san sarvatra nopalabhyata iti sarvatraiva nàstãti ÷akyamavagantum / na hi dar÷anavadadar÷anamapi prayatnamapekùate, dar÷anaü hi kàryaü svakàraõarthendriyasannikarùàdyapekùamàõamekatra sato na sarvatra sambhavati, dar÷anàbhàvastu na ki¤cidapekùata iti codayati---nanvatreti / atretyekade÷aü paràmç÷ati / atra khalvekade÷e 'nupalabdhito 'vidyamànatvamavagamyate / tacca sarvatràpi samànamiti ||36|| atra parihàramàha----naitayeti / kimiti na pratãyate ata àha--- tadde÷eti / upalabdhiyogyasya hyanupalabdhirabhàvaü vyavasthàpayati, dårastheùu tvayogyatvàdeva satsvapyanupalabdhi' sambhavatãti nàbhàvani÷caya iti ||37|| yaditu sarvagràmanagarasaritkàntàràdide÷à' pràptà' bhaveyu', evaü caitrasya teùvabhàva' ÷akyàvagama', na cedaü ÷akyakaraõamityabhipràyeõàha---gatvà gatveti ||38|| atra codayati---nanu ceti / ayamabhipràya'--- na tàvad vipakùàdavyàvçtto heturgamaka', na ca sarve vipakùà gatvopalabdhuü ÷akyante, ato 'va÷yamekade÷asthasyaivànupalabdhyà vipakùàd hetorvyatireko grahãtavya' / tadvadihàpi bhaviùyatãti / dhåmàdaya÷ca te vyatirekiõa÷ceti dhåmàdivyatirekiõa' / agnyàdyabhàve ye vyatirekiõo dhåmàdayasteùàmagnyàdyabhàvade÷àgamanàd vyatireko na sidhyatãti ||39|| ________________________________________________________ yasya vastvantaràbhàva' prameyastasya duùyati / mama tvadçùñamàtreõa gamaka' sahacàriõa' // Msv_5,7.40 // nanvevamitaratràpi sambandho 'nupalabdhita' / caitràbhàvasya bhàvena dçùñatvàdupapadyate // Msv_5,7.41 // sàhitye mitade÷atvàt prasiddhe càgnidhåmayo' / vyatirekasya càdçùñergamagatvaü prakalpyate // Msv_5,7.42 // pariharati---yasyeti / vyatirakepradhànavàdino hi bauddhasyàsati vipakùàd vyatirekagrahaõe na heturgamako bhavati, vastvantaràbhàvo hi tasya prameya', agnyàdervastuno / anyasyànagnyàderabhàva iti yàvat / sa hi sarvànagnivyatirekamantareõa na sambhavati, mama tu sahacàriõo heturgamaka', anvayamàtraniyamena / sa ca vipakùàdar÷anamàtreõa dvitraireva dar÷anai' sidhyatãti ||40 ||nanvanvayavàdino 'pyajàtàtivçttakapratyutpannànantade÷avartivahnisahacaritadhåmadar÷anaü durlabhameva / atha katipayàgnisàhityadar÷anàdevàsahitàvagatà api vahnayo 'numãyante, evaü tarhãhàpi caitràbhàvasya jagadavartina ekade÷abhàvena sambandha upapadyata eva / atràpi hyekatra caitre bhavati katipayeùu tadabhàvo dçùña eva, tàvatà ca sarvatràbhàvo 'vumàsyata ityàha--- nanvevamiti ||41|| atra parihàramàha---sàhityaiti / ayamabhipràya'--- na hi no vyaktiviùayamanumànam, api tarhyàkçtiviùayam, àkçtyo÷ca prativyaktikçtsnasamavàyàtsulabhameva sàhityadar÷anam, sakçddar÷anenaiva hyàkçtyo' sàhityamavagamyate / ata eva dvitràdidar÷anamapi vyabhicàrà÷aïkàyàü niyamàrthamabhyarthyate / avagate hi sàhitye bhavati ÷aïkà--- kimayamaupàdhika' saüsargo dhåmasyàgninà saha àhosvit sahaja eveti, tatràsakçddar÷ane 'nvayàvyabhicàràdupàdhyantaraprave÷akàraõàbhàvàtsvàbhàviko 'syàgninànvaya iti bhavati mati' / agnestu prathamamavagatasambandhasyàpi dhåmena dar÷anàntare vyabhicàradar÷anàdàrdrendhanàdirupàdhiranupravi÷ati / naca de÷àdibhede vyabhicàrà ÷aïkà, sakçddar÷anàvadhàritasàhacaryayorhi dvayorapyagnestàvad vyabhicàro dçùño ________________________________________________________ iha sàhityamevedamekasya sahabhàvina' / anantade÷avartitvànna tàvadupapadyate // Msv_5,7.43 // nanu de÷àntaraü ÷ånyaü caitreõaivaü pratãyate / tadde÷avyatiriktatvàtsamãpasthitade÷avat // Msv_5,7.44 // viruddhàvyabhicàritvaü tadvadeva hi gamyate / samãpade÷abhinnatvàccaitràdhiùñhitade÷avat // Msv_5,7.45 // puruùasya tu kàrtsnyena yadekatropalambhanam / dvitràdidar÷anenaiva,tad yadidhåmo 'pyagniü vyabhicaret, asyàpi hi dvitricaturaireva dar÷anairvyabhicàro dç÷yeta, na ca dç÷yate / ato 'gnyanvitasvabhàvo 'yamiti ni÷cãyate / yasya tvevamapyanà÷vàsa' / tasya sarvapramàõeùveva kvacid vyabhicàradar÷anàdanà÷vàsa' syàt / vipakùavyatireko 'pi caivamarthàdeva siddho bhavati / sa hi prathamamanvicchato vipakùade÷ànàmanantatvàd durlabho bhavati / svabhàvaniyame tu j¤àte svabhàvasyàvyabhicàràt sulabho vyatireka' / na hi svàbhàvikamuùõatvamantareõa kvacit kadàcidagnirbhavatãti ka÷cidà÷aïkate / mitade÷atvàditi / parimitade÷atvàdityartha' ||42|| ekade÷abhàvajagadabhàvayostu naivaü sàhityaj¤ànaü bhavatãtyàha--- iheti / eko hyatra sarvatràbhàva' sahabhàvayanantade÷avartã, na tvagnidhåmàkçtivat parimitade÷a', ato 'tra durgrahaü sàhityamiti ||43|| atra codayati---nanviti / anumànena de÷àntaràbhàva÷caitrasya pratãyate / evaü hyanumàsyate / parokùà' sarvabhåmaya÷caitràbhàvasambandhà', tadàkràntade÷avyatirekitvàt sthitacaitrade÷amamãpavaditi ||44|| pariharati---viruddheti / kathaü hi viruddhàvyabhicàritvamata àha--- tadvaditi / tadvaccaitravadde÷àntaramiti / ator'thàpattyaiva sarvatràbhàvo 'vagantavya', nànyà gatirasti ||45|| tathàtu taü gçhãtvàsàhityagrahaõapura' saraü yadyanumànamiùyate tadarthàpattipårvakam, etàvatà ca siddhamarthàpatte' pràmàõyamityabhipràyeõàha--- puruùa ________________________________________________________ tasyànyathà na siddhi' syàdityanyeùvasya nàstità // Msv_5,7.46 // tenàrthàpattipårvatvamatra yatra ca kàraõe / kàryadar÷anata' ÷akterastitvaü sampratãyate // Msv_5,7.47 // syetyatràntena / yastu vadati--- svàtmanastàvadekatra sata' sarvatràbhàvena sambandho dçùña' ato 'nyasyàpyanuminotãti / sa vaktavya' svàtmana eva sarvatràsattà kathamavagamyate, yadyabhàvena, kasyeti vaktavyam, na tàvatpratyakùasya nivçttyà dårade÷eùvabhàva' ÷akyate 'vagantum, dåratvàdeva teùàmanupalabdhiyogyatvànna svàtmano 'bhàvasteùu ÷akyate 'vagantum / atha tatra sato dårasthatvameva na syàt, ata' sahaiva de÷àntare sva÷arãramupalabdhiyogyaü bhavati, yogyatvàccopalabhyet, yo hi yatra bhavati tasya sahaivàdhàreõàtmopalabdhiyogyo bhavati, na ceha tathà, ato na de÷àntareùavastãti / evaü cànumànena de÷àntaràbhàvo grahãtavya' / na pratyakùàbhàvena / tatra ca viruddhàvyabhicàritoktaiva--- de÷àntaràõi vimatipadàni caitravanti caitravadde÷asamãpavyatiriktade÷atvàccaitravadde÷avaditi / yatra ca pratihetunà sandeha' kriyate tatra balavatànyena sarvatràbhàvena samartham / sà hyevaü pravartate, yadetadekatra kàrtsnyena caitrasyopalambhanaü tannopapadyate, yadi de÷àntare caitro bhavet, dvedhà hi bhàvà' pràde÷ikà vibhava÷ca, vibhavo 'pi dvedhà, sarvavyàpina' svà÷rayavyàpina÷ca / pårve gaganàdaya' / uttare jàtyàdaya' / yaddhi sarvasaüyogibhiranàgatairagataü sambadhyate, tadvibhutayà prasiddham, tayà càtmàkà÷àdaya iti vibhava ityucyante / na tàvadàkà÷avaccaitra', ekatra parisamàpto hi parimaõóala' so 'vagamyate / na ca yathàvayavã svàvayaveùu vartate tathà de÷àntare vartitumarhati / yadi hi tasyànyatra bhàgà' bhaveyu' iha kçtsno nopalabhyeta / bhavanvàntaràle vicchedàdanyo bhavet / na ca jàtivad vartitumarhati / jàtirhyamårtà, saikatra nahãdaü sàmànyam / saüyogo 'sya de÷àntareõa sambandha' / sa ca nàgatasya sambhavati / gatvà hyavaü de÷àntarai' saüyujyamàno dç÷yate / ata eva na vibhu' / ________________________________________________________ kàryasya nanu liïgatvaü na sambandhànapekùaõàt / dçùñvà sambandhitàü caiùà ÷aktirgamyeta nànyathà // Msv_5,7.48 // taddar÷ane tadànãü ca pratyakùàderasambhavàt / arthàpatte' pramàõatvaü trailakùaõyàd vinà bhavet // Msv_5,7.49 // ato 'syana katha¤cidekatra sato 'nyatra sattvamupapadyata ityanyatràbhàvamantarbhàvya kçtsnabodha' samarthyate, kà punaratrànupapatti', nàtra kçtsnabodhasya kenacit pratighàto da÷yate / bhàvànumànenaiva kevalaü tu durbale pratighàtahetau tadabàdhenaivàrthàpattiràtmànaü labhate / durbalaü ceha bhàvànumànaü pratihetuviruddhatvàt / yatra tu tulyabalamubhayamekatropanipatitaü bhavati, tatràrthàntarakalpanayopapattiriti na ki¤cidanupapannamiti / evaü tàvadabhàvapårvikàyà arthàpatteranumànàd bheda ukta', pratyakùapårvikàyà bhedamidànãü dar÷ayituü tatpratij¤ànaü tàvadàha--- yatra ceti / yatràpi dàhàdikàryadar÷anàdagnyàde' kàraõasya ÷aktirastãti kalpyate tatràpyarthàpattireva prathamà / yadi tu pa÷càdanumànaü bhavati bhavatu / bhàùyodàhçtatvàccàbhàvapårvikàyà eva prathamamanumànàd bhedo varõita iti ||46,47|| atrànumànavàdinàü liïgamupanyasyati---kàryasyeti / evaü hi manyante--- dvividhamanumànaü dçùñasvalakùaõaviùayamadçùñasvalakùamaviùayaü ca saüyogavibhàgàdibhya iva kriyàdyanumànam / kàryaü hi kàraõena sàmànyato j¤àtasambandhamiti tatastatpratãtiranumànabhevedamiti / etadapi dåùayati--- na sambandheti / yena hyekadà bãjàdaïkuro dçùña' so 'nyadà tathàvidhàdeva punaranupalabhamàna' svabhàvànumànena janayitavyo 'nenàïkura ityanumimàna evàtrà ÷aïkate kathamaïkuro na jàyata iti, tata' kalpayati--- asti ka÷cid bãjasamavàyã ÷aktibhedo yadva÷àt pràk kàryamàsãdadya ca nàstãti / taccedamanapekùitasambandhasyaiva puràtanedànãntanàïkuradar÷anàdar÷anavicàràdeva j¤ànaü jàyamànaü kathamanumànamiti / api ca sambandhagrahaõàdhãnameva sarvamanumànaü na tadagçhãtayo' sambandhino' sambhavati / na ceha tayoratãndriyà ÷akti' ________________________________________________________ anumànàdabhinnatvànnoktau jayaparàjayau / vaghyaghàtakabhàvena yau sarpanakulàdiùu // Msv_5,7.50 // pãno divà na bhuïkte cetyevamàdivaca' ÷rutau // Msv_5,7.51 // tàmarthagocaràü kecidapare ÷abdagocaràm / kalpayantyàgamàccainàmabhinnàü pratijànate // Msv_5,7.52 // pramàõàntareõa ÷akyate 'nubhavitum, ata eva ca na tadvato 'pi grahaõaü sambhavati, ata' kathamagçhãtasambandhàt kàryàcchaktitadvato' siddhiriti / tadetadàha--- dçùñaveti / nanvavagataü tàvat kàryasàmànyaü kàraõasàmànyena vyàptamiti, atastadanumàsyate / satyam, kintu ÷aktikakalpanayà vinà kàraõàkhyaiva na nivartate / aïkuro hi bãjabhàvabhàvã vyabhicaritabhàvàntara÷ca bãjakàraõaka ityavagata' satyapi tu bãje 'jàyamànastadapi vyabhicaratãti kàraõàvagatirevàvasãdati, tàü ÷aktikalpanayottabhnàti / këptàyàü ca ÷aktau kàraõasambandhinyàmarthàpattyà yadi sambandho 'vagamyate tadastu siddhàntavacchaktisiddhàvarthàpatti' pramàõamiti / anumànalakùaõàd vinàr'thàpattirjàyamànà pramàõàntaramityupasaüharati--- arthàpatteriti ||49|| vçttyantarodàhçtamudàharaõa dåùayati---anumànàditi / jayo hi paràjayena viditavyàptiriti tamekatra ghàtake nakule dçùñvà pratipakùasya paràjayo 'vagamyate / paràjayadar÷anena pratipakùasya jaya iti / nedamarthàpattàvudàhàryamiti ||50|| ÷rutàrthapattirabhidhàsyata ityuktam, tàmidànãmudàharati--- pãna iti ||51|| asyà÷ca viùayaü pratyasti vivàda' / tamekanirdhàraõàrthamupanyasyati---tàmarthetikalpayantyantena / sarve càgamàbahirbhåtàmàtiùñhanta ityàha--- àgamàcceti ||52|| ________________________________________________________ pràya÷a÷cànayà vede vyavàhàro vyavasthita' / so 'vaidika' prasajyeta yadyeùà bhidyate tata' // Msv_5,7.53 // vacanasya ÷rutasyaiva so 'pyartha' kai÷cidà÷rita' / tadarthopaplutasyànyairiùño vàkyàntarasya tu // Msv_5,7.54 // na tàvacchråyamàõasya vacasor'tho 'yamiùyate / na hyanekàrthatà yuktà vàkye vàcakatà tathà // Msv_5,7.55 // padàrthànvayaråpeõa vàkyàrtho hi pratãyate / na ràtryàdipadàrtha÷ca divàvàkyena gamyate // Msv_5,7.56 // na divàdipadàrthànàü saüsargo ràtribhojanam / na bhedo yena tadvàkyaü tasya syàt pratipàdakam // Msv_5,7.57 // àgamàbhedàbhyupagame 'bhipràyamàha---pràya÷aiti / phalàpårvavidhyantàdisiddhau bhåyànasyà vede upayoga', sarvo 'nàgamatvevaidika' syàditi ||53|| àgamikatve 'pyavàntaravipratipattimupanyasyati---vacanasyeti / atra niùkarùaü dar÷ayati---na tàvaditi / kàraõamàha--- na hãti / vàkyaü tàvadavàcakam, pragevànekeùàmarthànàmiti ||55|| yadyavàcakaü kathaü vàkyàdarthapratãtirata àha---padàrtheti / etacca tadabhåtàdhikaraõe vakùyata iti / nanu ràtryàdivàkyàrtho yadi divàvàkyenànabhihita' padàrthànvayaråpeõaiva svàrthavad gamayiùyate / ata àha--- na ràtryàdãti / na hi divàvàkye ràtryàdipadàrthà' santi, kutastatra teùàmanvaya iti ||56|| nanu divàdipadàrthànvayàdeva ràtryàdivàkyàrtha' pratyeùyate, ata àha---na divàdãti ||57|| ________________________________________________________ anyàrthavyàpçtatvàcca na dvitãyàrthakalpanà / tasmàd vàkyàntareõàyaü buddhisthena pratãyate // Msv_5,7.58 // tasya càgamikatve 'pi yattad vàkyaü pratãyate / pramàõaü tasya vaktavyaü pratyakùàdiùu yad bhavet // Msv_5,7.59 // na hyanuccàrite vàkye pratyakùaü tàvadiùyate / nànumànaü na cedaü hi dçùñaü tena saha kvacit // Msv_5,7.60 // yadi tvanupalabdhe 'pi sambandhe liïgateùyate / taduccàraõamàtreõa sarvavàkyamitirbhavet // Msv_5,7.61 // na càrthàpattigamyàni sarvai' sarvavacàüsi hi / sambaddhànyupalabdhàni yena teùvanumà bhavet // Msv_5,7.62 // na hyanekàrthateti yaduktaü tad vivçõàti---anyàrtheti / ato vàkyàntarasyaivàyamartho na dinàvàkyasyetyàha--- tasmàditi ||58|| evaü tàvanna målàgamasyàyamartha', yena tu vàkyàntareõa buddhisthenàyamartho 'vagamyate, tasyaiva pratyakùàdiùu madhye pramàõaü nirdhàraõãyamityàha--- tasyeti ||59|| tatra pratyakùaü tàvanna tatsiddhau pramàõamityàha---na hãti / anumànamapi tena sambaddhasya divàvàkyasyàdar÷anànna sambhavatãtyàha--- nànumànamiti ||60|| aviditasambandhe tu divàvàkye liïga iùyamàõe 'vyavasthetyàha---yadi tviti ||61|| yadi tåcyate sambandhamevadivàvàkyasya ràtrivàkyenagçhãtvà tatastadanumàsyata iti, sidhyatyevam, na tu÷rutàrthàpattivedyàni sarvàõi lokavedavàkyàni sarvai' pratipàdakavàkyai' sambaddhànyavagatàni / ata' kathaü tebhyastànyanumãyanta ityàha---na ceti ||62|| ________________________________________________________ na ca sattànumànena vi÷eùo vànumãyate / iha vàkyavi÷eùasya sattaiva tvavagamyate // Msv_5,7.63 // pårvasiddha' svatantror'tha' svatantreõa vi÷eùita' / dharmã dharmavi÷iùño 'tra nànumeya' pratãyate // Msv_5,7.64 // atha ÷rutasya vàkyasya mãyate tadvi÷iùñatà / tata' pakùo 'bhyupeta' syàdaprasiddhavi÷eùaõa' // Msv_5,7.65 // ki¤ca liïgàntaràbhàvàdetasya yadi liïgatà / pratij¤àrthaikade÷atvaü padavat tai prasajyate // Msv_5,7.66 // tadvadeva niràkàryà vacasordharmadharmità / nàgçhãte hi taddharmo gçhãte nànumeyatà // Msv_5,7.67 // ita÷ca nànumànamityàha--- na ceti / kenaciddhi sàmànyàtmanà j¤àtasambandhena vi÷iùñaü ki¤cidanumãyate na vastusattàmàtram / na ca vi÷iùña', aj¤àtasambandhatvàt iha tu tadubhayaü viparãtamiti ||63|| yata÷càtra vàkyàsvaråpameva prameyamata' parvatàdiriva pårvasiddha' svatantro 'sambaddha' kenacidagnyàdineva svatantreõa kenacid vi÷eùito dharmã dharmavi÷iùño nàstãtyàha--- pårvasiddha iti ||64|| atha ÷rutameva vàkyaü dharmitayopàdàyà÷rutavàkyavi÷iùñatà sàdhyate tatastadaprasiddheraprasiddhavi÷eùaõa' pakùa ityàha--- atheti ||65|| api ca ÷rute vàkye '÷rutavàkyavi÷iùñe sàdhyamàne na tàvat ki¤cilliïgamupalabhyate, na càliïgakanumànaü bhavati, tad yadi tadeva punarliïgamiùyate tata' pratij¤àrthaikade÷itvam, yathà pade pakùãkçter'thavi÷iùñe sàdhyamàne 'bhihitamityàha---ki¤ceti ||66|| dharmadharmibhàvo 'pi divàvàkyaràtrivàkyadayo' ÷abdàrthayoriva niràkàrya ityàha--- tadvadeveti / yathà tatràrthe dharmiõyapratipanne na padaü taddharma ityuktam, evamihàpi nàpratipanne ràtrivàkye taddhadharmatayà divà ________________________________________________________ kriyàkàrakasambandhàdçte nàsti tu dharmatà / avàcakatayà caitanna dharmo viùayàtmanà // Msv_5,7.68 // pratãtervàcakatvaü cet prasaktàneka÷aktità / anumàviùayotthaü tu dharmatvaü niùphalaü bhavet // Msv_5,7.69 // padàrthairapi tadvàkyaü nàsambandhàt pratãyate / sàmànyànyanyathàsiddhervi÷eùaü gamayanti hi // Msv_5,7.70 // vàkyaü pratãyate / atha tu pakùadharmatàpratipattyarthaü tat prathamamavagatamityucyate tato 'numeyàbhàva ityabhipràya' / abhipràyaü vivçõoti--- nàgçhãta iti ||67|| api ca tatraiva pade varõitam--- na kriyàkàrakasambandhàdçte sambandho bhavatãti / ato yathà padasya na ka÷cit kriyànivandhanor'thasambandho 'stãti na taddharma ityuktam, evaü divàvàkyasyàpi ràtrivàkyadharmata niràkàryetyàha---kriyeti / na càtra viùayaviùayibhàvaråpàpi dvayàrvàkyayo' ÷abdàrthayoriva sambandho bhavati ucyate hi ÷abdenàrtha', na tu vàkyaü vàkyàntarasya vàcakamityàha--- avàcaketi / pade tvarthapratãtijanakatvena tadviùayatàmaïgãkçtyànumeyàbhàvo dar÷ita' / iha tu vàkyasyàvàcakatvàt tadviùayatvameva pratyetuü na ÷akyate iti vi÷eùa' ||68|| yadi tåcyate pratãyate tàvad divàvàkyàd ràtrivàkyam, atastasyàpi tadvàcakatvamityasti viùayaviùayilakùaõa' sambandha iti, tatraikaü vàkyamanekàrthamabhyupagataü bhavet, svàrthaü hi tatpratipàdayati ràtrivàkyamapi, na caivaü nyàyyamityabhipràyeõàha---pratãteriti / athocyeta--- màbhådavàcakatayà tdaviùayatvam,tena tu tadvàkyamanumãyate, atastalliïgamanumànaviùayatayà liïgameva divàvàkyaü taddharmatayàbhidhãyata iti / yattàvadanumànaviùayabhàvàdutthitaü taddharmatvaü tadanumànasya pårvasiddhatvànniùphalamityàha--- anumeti ||69|| evaü tàvad divàvàkyamaliïgamityuktam, tadgatapadàrthànàmapyevameva liïgatà niràkàryetyàha---padàrthairiti / nanvagçhãtasambandhà eva padàrthà ________________________________________________________ na tu vàkyàntareõaiùàü vinà ki¤cinna sidhyati / na càpyanya' prakàro 'sti tena vàkyena saïgatau // Msv_5,7.71 // athaitadvàci kalpyeta vàkyamanyat tathaiva ca / prasaïgàt tatra dåre 'pi nàsambandhàt pramucyate // Msv_5,7.72 // tata÷ca prathamàdeva varaü j¤àtumasaïgatàt / anvayavyatirekau ca pratiùedhyau pade yathà // Msv_5,7.73 // yathà vàkyàrthaü gamayanti, evaü ràtrivàkyamapi kiü na gamayanti, ata àha--sàmànyeti / kriyàsàmànyaü kàrakasàmànyaü và pratipannamalabdhetaretaravyatiùaïgamanyathà na sidhyatãti taü vi÷eùaü gamayati, ya÷càsau vi÷eùa' sa eva tu vàkyàrtha ityucyate iti ||70|| na caiùa prakàro ràtrivàkyapratipàdane sambhavatãtyàha---na tviti / yadyapi divàvàkyaü na ràtrivàkyasya vàcakam, tathàpi kalpayiùyàma', tata÷ca tatpratyeùyata iti / tadidamà÷aïkete tàvat --- athaitadvàcãtyanyadantena / atra dåùaõamàha--- tathaiveti / atra tàvadevaü vàkyàntarakalpanàyàü pramàõameva nàstãti tadanàdçtya tàvadanavasthàmàpàdayati, yadapi kalpitaü vàkyaü tadapi na ràtrivàkaymavagamayituü ÷aktam / na ca tadasambaddhameva tasya gamakamiti yuktam / punarapi vàkyàntarakalpanàyàü sa eva doùa' / evaü yadeva ki¤cid vàkyaü kalpayitumiùyate tadeva nàsambaddhaü gamakamityanavasthàpata iti ||72|| atha tvantimamasambaddhameva gamakamiti kalpyate, tad varaü prathamasyaiva tathàvidhasya gamaktavaü kalpatum, kiü vàkyàntarakakalpanayà / naca tadyuktamityabhipràyeõàha--- tata÷ceti / evaü tàvat pakùadharmatvàdyasambhavena ràkùivàkyasyànumeyatvaü nirastam, anvayavyatirekayorapi padavat pratiùedho dar÷ayitavya ityàha--- anvayeti / nahi satyeva ràtrivàkye divàvàkyaü ________________________________________________________ ÷rutavàkyena sàdç÷yaü nà÷rutasyàsti ki¤cana / tasmàdanupamànatvamarthasyàpyanayà di÷à // Msv_5,7.74 // upamànatvaliïgena vàkyaü prati nivàrite / arthe 'pi caivameva syàt tasmàt pårveùvasambhava' // Msv_5,7.75 // ata' ÷rutasya vàkyasya yadarthapratipàdanam / tadàtmalàbha eva syàd vinà netyetadiùyate // Msv_5,7.76 // etadarthàd vinà nàyamityartha' kiü na kalpyate / vàkyàrthavacca kiü nàyamàgamàrtha' pratãyate // Msv_5,7.77 // nàsatãtyanvayavyatirekau sta', tadde÷atatkàlàdisambandhasyàbhàvàt / na ca j¤ànànvayo 'satyapi ràtrivàkyaj¤àne vyutpannasya divàvàkyaj¤ànàd, vij¤ànottarakàlabhàvino÷cànvayavyatirekayostadanupayogàdityàdipadavaddar÷ayitavyamityabhipràya' ||73|| evaü tàvat pratyakùànumànàgamairna ràtrivàkyaü pratãyata ityuktam, upamànamapi tatra na pramàõamiti dar÷ayati---÷rutavàkyeti tvamantena / divàvàkyavacca tadarthenàpi na ràtrivàkyamupamãyata ityàha--- arthasyeti ||74|| yathà ca ràtrivàkyasya divàvàkyatatadarthàbhyàmupamànaü nirastamevaü ràtrivàkyàrthasyàpi tàbhyàü nirasanãyamityàha--- upamànatveti syàdantena / upasaüharati--- tasmàditi ||75|| ata' pramàõàntararàbhàvàdarthàpattireva ràtrivàkyàvagame ÷araõamityàha---ataiti / pratyakùadçùñaü pãnatvaü bhojanapratiùedhena pratihanyate, pãnatvena divàbhojanam, ata' parasparapratighàtàd divàvàkyasya svàrthapratipàdanamevànupapadyamànaü ràtrivàkyamanuprave÷ayati, ata' tadràtrivàkyaü kalpyata iti ||76|| tàmarthaviùayàmiti yadktaü tadidànãü dåùayitumupanyasyati---etadarthàdvineti / ayamabhipràya'--- pãntavaü hi bhojanapratiùedho và paraspareõa pratihanyate tayo÷càrthakalpanayaivàtmalàbha' / pãnasya hi divà niùiddhe ________________________________________________________ savikalpavij¤ànai' ÷abda' pårvaü pratãyate / labdhaprayojane vàkye paraü nàgamikaü ca na' // Msv_5,7.78 // bhojane, ràtribhojanenaiva pãnatvamupapadyate, na ràtrivàkyenàtor'thakalpanaiva yukteti / api ca, yathà parairabhidhãyamàno 'pi padàrthànupapattyà gamyamàno vàkyàrtha àgamàrtho bhavati / evaü vàkyàrthànupapattigamyo 'pyartha' kiü nàgame 'ntarbhavatãtyàha--- vàkyàrtheti ||77|| prathamaparicodanàü tàvat pariharati---savikalpaketi / savikalpako hi ÷rutàrthàpattibodha' savikalpaj¤ànàni ca ÷abdapura' saràõi / ata' ÷abdaparyavasitàyàmarthàpattau ÷abdàdeva sidhyannartho nàrthàpatterviùaya iti / nanvevaü sarvapramàõavikalpeùu samànamidam, indriyaliïgàbhyàmapi ÷abdapura' saramevàgni' pratãyate, tatastayorapi ÷abdaparyavasàyitaiva bhavet atastatra smçtistha eva ÷abdo 'pratyàyaka', tadihàpi samànam / yathà hi karmendriyamarthenaiva sannikçùñamiti tameva prakà÷ayati liïgaü càrthena sambaddhamiti ta gamayati, na ÷abdam, evamihàpyanupapadyamànor'thenaivopapadyate na ÷abdena / tathà ca dçùñàrthàpattayor'thaviùayà eva / atrocyate / satyamarthadvàrikeva vàkyàntaramevàkàïkùati, yathà padaü padàntaram / na hi pacatãtyukte odanapratyakùeõàkàïkùà nivartate, kiü tarhi odanamiti padena, evaü vàkyamapyanupapadyamànatayàvagataü vàkyàntaramevàkàïkùati, na tu tamarthaü svaråpeõa / ata eva nirvàpamantre 'tide÷àd vikçtiü gate pràkçtadevatàyà abhàvàt tatpadanivçttau tasya sthàne såryàyeti padamåhyate / chedanamantre tviùetvetyatra chinadmãti padamadhyàhriyate / hçdayasyàgne 'vadyati atha jihvàyà atha vakùasa ityatràpadyatipadànuùaïga' / na càrtha evànuùajyate 'anuùaïgo vàkyasamàpti' sarveùu pekùyate ÷abdollekhenàpi gçhyamàõa', kinnvartharåpeõaiva, tamarthaü vikalpayani ÷abdantvastu nàma sanmàtratayà / yadi tu tatràpi ÷abdo 'pekùyate tira÷càmarthavikalpo na syàt, sa ca nàsti dç÷yeta hi teùàmapi hitàhitapràptiparihàràrtha' prayatna' / tçùità hi gàvastañàkàni gacchanti, varùàtapàbhi ________________________________________________________ nanu càsati sambandhe sati vànavadhàrite / gamyaj¤ànamidaü vàkyaü prasajyetàpramàõakam // Msv_5,7.79 // bhåtà÷ca tatpratãkàrakùamaü de÷am / ato '÷abdaj¤ànàmapyanumànàdivikalpadar÷anànna tatra ÷abdàpekùàstãti ni÷cãyate / ÷rutàrthàpattibodhastu tira÷càü nàstyeva, ÷abdavyutpattijo hyasau, na ca teùàmasàvastãti pratyakùe 'pi varõitam / anyeùàmapyavyutpannama÷abdànàü ÷rutàrthàpattibodho na dç÷yate / kiü punastira÷càm / atho 'nvayavyatirekàbhyàmagamyate 'sti ÷abdàpekùà ÷rutàrthàpattau' / anumànàdiùu tu saüskàrodabodhenàvarjanãyatayàstu nàma ÷abdasmçti', na tu ÷abdàpekùà / ato 'tra vàkyasyànupapannasya vàkyàntaramevàrthavadupapàdakaü na tvarthamàtraü ÷abdamàtraü và / ata evàgçhãtasambandhasyàrthamaviduùa' ÷rute 'pyupapàdake vàkye nànupapannavàkyàrthaj¤àne 'nupapatti' ÷àmyati, pratipannàrthasyàpyà÷ayakalpanà / ato na ÷rutavàkyasya nyånatàbuddhirnivalabdhaprayojana iti / yàvaddhayakçtàrtha' ÷abdastàvad bodho 'vagamyate, sa tadartho bhavati / prayojanavacano hyartha÷abda' / ata eva vàkyàrtha àgamàrtho bhavati / tu kriyàkàrakasaüsarge labdhaprayojanaü vàkyamiti tata' paramarthàntaramavagamyamànaü nàgamikaü bhavati / na hi prayojanatvàvagatàrthànupapattyà yadavagamyate nàsàdyata iti yuktaü vàkyàrthasya pårvàvagatasyàgamàrthàtvam / ka' punarvi÷eùa', ucyate / ÷rutàgamàrthatve yadi pramàdàt tannà÷o bhavati tato yajurvedàdivihitanà÷animittaü pràya÷citam, itarathà tvavij¤àtanà÷animittamiti yadyavij¤àto bhårbhuva' sva' svàheti mahàvyàhçtã' samàhçtya pràya÷citaü samupadi÷ati / ÷rutàrthàpattivedya eva hi vedo 'vij¤àta ityucyate, sa hyçgàdãnàü nànyatamatvena j¤àyata iti ||78|| atra codayati---nanu ceti / na tàvad divàvàkyaràtrivàkyayo' sambandho 'sti, sannapi và na vidita', na càviditasambandhànyadar÷a ________________________________________________________ sambandhasya pramàõatvaü sthitaü kiü ce÷varàj¤ayà / pratyakùasya pramàõatvaü kathaü và saïgatervinà // Msv_5,7.80 // astãndriyàrthasambandhastatra cennànapekùaõàt / na hi pratyakùavelàyàü sarveõàsau niråpyate // Msv_5,7.81 // yenàpi tu niråpyeta pa÷càdanubhavàdasau / na syàdeva pramàõàïgamasatà tulya eva sa' // Msv_5,7.82 // apràpyakàriõã yeùàü cakùu' ÷rotre ca te yathà / tajj¤ànasya pramàõatvamicchantyevaü bhaviùyati // Msv_5,7.83 // tasmàdasattve sattve và sambandhasya yadeva na' / jàyetàbhaïguraü j¤àna tasyaiva syàt pramàõatà // Msv_5,7.84 // ne 'nyakalpanà yuktà, atipaprasaïgàt / pratibaddhasvabhàvaü hi pratibandhabalàdeva pratibandhakamupasthàpayati, apratibanadhena tvanyakalpanàyàü na pratiniyame kàraõamasti / ato 'pramàõamevedaü ràtrivàkyaj¤ànamiti ||79|| pariharati---sambandhasyeti / prabhàõatvaü pramàkaraõatvamityartha' / karaõasàdhana÷ca pramàõa÷abda iti / akàraõatvameva pràmàõye sambandhasya dar÷ayati--- pratyakùasyeti ||80|| nanvindriyàrtasannikarùajameva pratyakùamato nàkàraõaü pràmàõye sambandha iti codayati---astãticedantena / pariharati--- nànapekùaõàditi / anapekùatvameva dar÷ayati--- na hãti / niråpito hi sambandha' pramàõotpattau kàraõamanumàne, na ceha tatheti ||81|| pratyakùottarakàlaü tu niråpaõaü na pramàõàïganamityàha---yenàpãti ||82|| api càpràpyakàrãndriyavàdipakùe svaråpasattvamapi sambandhasya nàstyeva, ato yathà te pratyakùaj¤ànasya pramàõatàmicchanti, evamihàpi bhaviùyatãtyata àha---apràpyeti ||83|| tenànàdçtyaiva sambaddhamutpannamasandigdhamaviparãtaü ca de÷àdibhede 'pi j¤ànaü pramàõamitayà÷rayaõãyamityàha---tasmàditi / jàyata ittyanutpattilakùaõamapràmàõyaü nirasyati, abhaïguramiti saü÷ayaviparyayàviti ||84|| ________________________________________________________ na càpyasyà' pramàõatve ka÷cid vipratipadyate / bhedàbhede visaüvàda' kçtastatra ca nirõaya' // Msv_5,7.85 // çte yatra ca sambandhàd buddhareva na jàyate / tatra kiü kriyatàü so 'pi pràmàõye naiva kàraõam // Msv_5,7.86 // smçtyà ÷rutiryà parikalpyate 'smin liïgàdibhiryà viniyojikà ca / phalàdibhiryat paripåraõaü ca sambandhadçk tatra na kàcidasti // Msv_5,7.87 // api càrthàpattirapramàõityalaukiko vivàda iti / na hi tayà pravartamànànàü pravçtti' pratihanyate / pravçttisàmarthyaü ca pràmàõyam / anumànàd bhedàbhedayorasti vivàda', tatra càsmàbhi' kçto nirõaya ityàha---na càpãti ||85|| yadyevamanumàne 'pi sambandho nàïgamevàpadyetàta àha---çtaiti / tatra hi buddhirevàsati sambandhaj¤àne na jàyata iti tadutpattau kàraõamà÷rãyata eva / pràmàõyaü tu tatràpi bàdhavirahãdeveti ||86|| vedopayogamarthàpatterdar÷ayati---smçtyeti / bhåyàn khalu vedabhàga' ÷rutàrthàpattipramàõaka' sa tàmantareõa na sidhyeta, yathaiva hi pàñhenàbhivyaktà ÷rutiràtmànaü labhate, evaü ÷rutàrthàpattipramàõakà hi / yadàha--- 'yathaiva pàñha' pratipattyupàyastathaiva sàmarthyamapi ÷rutãnàm / tenaiva caikàü na samàmananti sahasrabhàgaü tu samàmaneyu' ||' iti / yathà tàvadaùñakàdiviùayàü manvàdismçtimupalabhya tanmålakàraõànvicchàyàmasambhbhavatsu bhramavipralipsànubhavapuüvàkyàntareùu smçte' svamålakàraõamantareõànupapattyà ÷rutireva målatayà kalpyate / tathà liïgàdibhi' svaviniyojikà ÷rutirupakalpyate---- yathà tàvat prakaraõàmnàte mantre svàdhyàyavidhyadhyàpite prayojanamantareõànupapadyamàne kratvapekùayà kaca sàmànyata' kratåpakàràvagatau vi÷eùàpekùàyàü mantra÷aktinirãkùayà yacchaknuyàdityupabandhena ÷akyàrtha ________________________________________________________ tatsarvamityàdyasama¤jasaü syàt na cediyaü syàdanumànato 'nyà / evaüsvabhàvàpyanumàna÷abdaü labheta cedasti yathepsitaü na' // Msv_5,7.88 // iti arthàpattivàrttikam / viùayà mantrasya viniyojikà ÷rutirukalpyate / yathà barhirmantre 'nena lunãyàditi so 'yaü laiïgiko viniyoga' / vàkyena tu yathà --- tasminneva mantre dàmãtyetat padaü lavane ÷aktamiti tadeva liïge viniyujyate, padàntaràõi tu tatsamabhivyàhàràtmanà vàkyenaiva / prakaraõavinoyagastu kadar÷apårõamàsaprakaraõànmàtànàü samidàdãnàm, te hi prayojanàkàïkùà', kratu÷copakàrasàkàïkùa', tadevamubhayàkàïkùàyàmebhi' kratumupakuryàditi ÷ruti' kalpyata iti / sthànavinoyogastu yathà--- dar÷apårõamàsayorevopàü÷uyàjakramàdhãtasya dabdhirnàmàsãti mantrasya / tasya cànenopàü÷àyàjamupakuryàditi ÷ruta', adhvaryuretàn kuryàditi / a÷rutaphaletikartavyatàkeùu ca karmasu vi÷vajitsauryàdiùu påraõasamarthà ÷ruti' kalpyate 'vi÷vajità yajeta svargakàma'iti, sauryaü caruü nirvaped brahmavarcamasakàma iti, àgneyavaditikartavyeteti / bhåyàneva¤jàtãyaka' ÷rutàrthàpattervedopayoga' / na càyamanumànàdeva sidhyati / na hyatrànupapadyamànasya kalpanãyena sambandha' kenacid dçùña' / na cànapekùitasambandhamanumànaü bhavati, ator'thàpattarevàtra ÷araõam / sambandhadçgiti / buddhàvaupacàriko dçgbhàva iti / yadi nàrthàpatti' pramàõamà÷rãyate sarvamidasama¤jasaü syàdityàha---tatsarvamiti / yadi tu lakùaõato bhinnàpi pa÷càdanumànasàmànyàdanumàna÷abdena vaktumiùyate tadastu, siddhaü na' pramàõàntaramityàha--- evamiti|| ityupàdhyàyasucaritami÷rakçtau kà÷ikàñãkàyàü arthàpattipiraccheda' samàpta' / ***************************************************************** athàbhàvapariccheda' / atra bhàùyam--- 'abhàve 'pi pramàõabhàvo nàstãtyasyàrthasyàsannikçùñasye'ti / kiü punaranena lakùyate / na tàvat pramàõam / nahi pramàõàbhàvena pramàõaü lakùyata iti yuktam / pårvoktapramàõàbhàvo lakùaõamiti cet / evaü tarhi sarveùàü pramàõànàü samànamidam, sarvàõyapi hi pramàõànãtaretaràbhàvaråpàõi ÷akyante pramàõàbhàva iti vaditum / na ca sarvapramàõasàdhàraõaü ki¤cidekaü lakùaõamasti, yadabhàvena ùaùñhaü lakùyate / api ca--- pramàõaü nàma kasyacitprameyasya vyavasthàpakaü bhavati / tadanena kiü vyavasthàpyata iti na vidma' / nanåktaü nàstãtyasyàrthasyàsannikçùñasyeti / kimuktaü bhavati / pratyakùàdyaviùo nàstãtyayamartho 'bhàvasya prameyamiti / tadayuktam / nàstãti nedamiha pramãyata ityartha' / na càpramãyamàõasya prameyateti ÷akyate 'vagantum / kasya ca pramàõasya prameyamidam, yadi pramàõàbhàvasya / tanna / pramàõàbhàvo hi pramiteranutpatti' / sà ca pramàõamityalaukikamiva pratibhàti / yadi matam--- asti tàvannàstãti buddhi' sarvalaukikaparãkùakàõàmavivàdasiddhà, na ca buddheranàlambanatvaü svàü÷àlambanatvaü veti vij¤ànavàde varõitameva / ato 'syà eva buddherdraóhimna' prameyamupakalpyate / so 'bhàvasya viùaya' / tadidaü nàstãti vij¤ànaü pramàõaü ghañàdyabhàva' prameyamiti manyante / ata eva pràgabhàvàdibhedena caturdhàbhàvaü vibhajante / na hyavastuno vibhàga' sambhavati / yadi tu nàbhàvastattvàntaramiùyate, kastarhi kùãre dadhyabhàva' / yaü pràgabhàva ityucakùate / ata÷caiùa daghni kùãràbhàva', ya' kimàlambanamiti vaktavyam / yadi bhåtalameva, tanna / ghañavatyapi prasaïgàkat / kevalameva bhåtalamàlambanamiti cet / ka' tarhi tattvàntaramiti siddha' prameyabheda', tadbhedàcca pramàõabheda' / na hi tat råpàõàü bhàvenaiva sannikarùa', nàbhàvena / asatyapi ca tadvyàpàre nàstãti buddherutpattirdçùñà,yathà svaråpamàtradçùñe gçhàdau de÷àntaragamane kasyacidabhàvaü pratyanuyuktena tadaiva tadabhàvo 'vasãyate / tadevamasatyapãndriyasannikarùe jàyamànaü nàstãti vij¤ànaü naindriyakam / na càsya ki¤cilliïgaü janakamasti / anupalabdhirliïgamiti cet / na / avij¤ànàt / na hyavij¤àtaråpaü liïgaü liïginamanumàpayati / na càj¤àtasambandham / na ca tathànupalabdhirj¤àtà satyabhàvaü prakà÷ayati / tasyà apyabhàvarupatvenàparasajàtãyapekùàyàmanavasthàpàtàt / ata' pramàõàntaramevedaü bhàvànàmasaïkarasidhyarthastheyam / asti ca mãmàüsakànàü prasiddhi'--- ùaùñhaü kiledaü pramàõamiti / atastallakùamàrtho 'yaü grantha iti / tadayuktam / na hyanena pramàõaü(va?la) / granthato hi pramàõàbhàva evàvasãyate na pramàõam, nàstãtyapyukte prameyàbhàvameva laukikà' pratibudhyante na prameya ki¤cit / ato na tàvat granthànuguõaü pramàõàntaram, na ca yuktyà saïgacchate,siddhasya hi j¤ànasya pramàõamapramàõaü veti vicàraõà yuktà / na ca bhåtalopalabhbhàdanyannàstãti vij¤ànamasti / tadeva hi dvedhà prakà÷ate / anayasahitamasahitaü ca tat / yadà ghañàdisahitaü tadupalabhyate tadà ghaño 'stãti vyavahàra' pravartate / tanmàtrabodhe tu nàstãti / na ca vàcyaü satsvapi såkùmeùu bhàveùu tanmàtrabodho dçùña' / atastatràpi nàstãti prakà÷ata iti / tadeva hi dvedhà prakà÷ate / dvedhà hi tanmàtrabodha', dç÷ye pratiyoginyadç÷ye và / tatra yà dç÷ye pratiyogini tanmàtrabuddhi' saiva ghañàdernàstitvam / yeùàmapyabhàva' prameyasteùàmapi dç÷yàdar÷anàdeva nàstãtyabhàvo ni÷cãyate / ato yeyaü sarvavàdisiddhà tanmàtrabuddhi' saiva nàstãti vyapadi÷yate / yaccàbhàvasya kàraõamiùyate tattanmàtrabuddheravobhayavàdisiddhàyà' kàraõamà÷rãyatàm / ato yatraiva pràk saüsçùñabuddharàsãt tatraiva vilakùaõakàraõopanipàte tanmàtrabuddhireva jàyate na punarghañàdyabhàva' / (avasyaü) caitadevàbhyupagantavyam / anyathà hi nàbhàvo gçhãtuü ÷akyate, pramàõàbhàvo hi tatra pramàõam, na càgçhãtenaü sa pratipàdayituü ÷akyate / asti hi suùuptasyàpi pramàõà....(ta'?bhàva') / na ca nàstãti ni÷caya' / ato nàgçhãtamadar÷anamabhàvaü ni÷càyayati, tadagrahãtirapi càbhàvaråpatvàdapareõàdar÷anenetyevamanavasthàpàta' / yadi ca sanmàtramevàdar÷anaü ni÷càyayati, tato nivçtte 'pyadar÷ane pràk devadatto ________________________________________________________ pramàõapa¤cakaü yatra vasturåpe na jàyate / nàsãditi pritapattirna syàt / bhavati hi kadàcidetat / yo yatra na dçùñastasmin punadç÷yamàna evàsatyapyadar÷ane pracãnàbhàvaj¤ànaü tadasatyadar÷ane na syàt / ata' pracãnàdar÷anavimar÷ajameva tajj¤ànamiti vàcyam / evaü ca gçhyamàõameva tadabhàvaü prakà÷ayati / grahaõe cànavasthàprasaïga' / tanmàtrasaüvideva tvadar÷anamityà÷rãyamàõe na ki¤cid duùyati / svaprakà÷à hi sà phalabhåtà na prakà÷àntaramapekùate / atastanmàtrànubhava eva tadabhàvutvenàpadi÷yate / ato na prameyàntaramabhàva' / na ca nàstãti j¤ànaü pramàõam, bhramavaditi na vidma' kimatra lakùyate iti / atràha--- kimatra na j¤àyate,yathoktaü bhavatà granthatastàvat pramàõàbhàva evàvasãyate, kecitkilàbhàvaü nàma pramàõamàtiùñhante, tanniràkaraõàrtha evàyaü bhàùyakàrasya prayatna' / kathamanena niràkriyate / ÷råyatàm / yadeke vadanti--- nàstãtyasyàrthasya asannikçùñasyeti, pratyakùàdyaviùayasyàbhàva' pramàõamiti, tanna, pramàõàbhàvo hyasau--- pramàõaü na bhavatãtyartha' / apramàõatve cokto hetu' / etadapi nopapadyate / yadi granthànuguõyenàyamartho vyàkhyàsyate tato vispaùña' prade÷àntare bhàùyavirodha', evaü hi pramàõagatà saükhyà vyavahàraü bhinattãti pratij¤àmàtreõa pratipakùaniràkaraõaü bhavatãti sàmpratam / tasmàd vyàkhyeyametat / atràha---pramàõeti / ayamartha' / pramàõalakùaõamevedam / yattåktaü tadabhàvena kathaü tallakùyate iti / satyam / na pramàõamàtravivakùayà pramàõa÷abda' api tu kimuktaü bhavati, pårvoktapramàõapa¤cakàbhàva iti / asti ca pa¤cànàü bhàvopadhànamekam, sarvàõi hi bhàvapramàõàni, ato bhàvapramàõà vastusattàvabodhàrthaü tatràbhàvapramàõatà // Msv_5,8.1 // bhàvo 'bhàvapramàõamiti / sa copariùñhàd dvedhà vyàkariùyate--- àtmano 'pariõàmo và nàstãti và bhàvaj¤ànamiti / asti và bhåtalamàtropalambhàdanyannàstãti vij¤ànam / bàóham / ko 'sya viùaya' / caturdhà vyåóha' prameyàbhàva' / asati hi tasmin pàdavihàràdivyavahàra' kaõñakàdyabhàvàvadhàraõa pura' sara' so 'pyabhàvasyàsati prameyatve na syàt / yadi bhåtalamàtramatropalabhyate na kaõñakàdiviveka', satsvapi teùåpalabhyata iti nàstãti dhiyà gçhyeta / budhyapalàstu saüvidviruddha eva / na hi bhàvàbhàvayo' prakà÷o vi÷iùyate / yattåktaü tanmàtradhãreva ghaño nàstãti vyapadi÷yata iti / tatra na vidma' kiü màtra÷abdena vyavacchidyata iti / yadi na ki¤cid vyàvartayati, anarthakastarhi / atha vyàvartayati / asti tarhi vyàvçttirviùaya', itarathà sadàtva eva vyàvartayatãti vyavahàro bhavet / ayameva saüsçùñadhiyastanmàtradhiyo vi÷eùa' / yadasau viviktaviùayà / viùayàntaraviveka÷càbhàva' / buddhireva viùaya' na tato 'nya iti cet / sà tarhi saüsargopalambhe 'pyastãti nàstãti prakà÷eta / api ca yadyatra pratiùidhyate tattatra nàstãtyucyate / na ceha ghaño nàstãti buddhi' pratiùidhyate tattatra nàstãtyucyate / na ceha ghaño nàstãti buddhi' pratiùidhyate, buddhigocare hi nàstãti ÷apabde buddherevàbhàva' syàt / athocyate ghaño nàsatãtyayamartha'--- bhåtalamàtramupalabhyata iti / na tàvadevaü laukikà budhyante / api caivaü såkùmasya vastuna' sadasadbhàvau prati jij¤àsà na syàt, yadyabhàvo nàma na ka÷cidasti, tarhi vastunyupalabdhe ko 'yamapara' saü÷aya' såkùmeùu ke÷akàñàdiùu, tanmàtropalambho hi bhàvàntaràõàmabhàva', sa ca j¤àta evàsaü÷ayitavya÷ca, saüvida' svaprakà÷atvàt kimaparamanviùyate / dç÷ye pratiyogini tanmàtrabodho 'bhàvo nàdç÷ya iti cet, kiü pu(na)radç÷yatayà, yadà buddherabhàvo nàtiricyate / yadi tattvàntaramabhàvo bhavet, tadà tadavadhàraõe dç÷yàdar÷anamupayujyate / àtmendriyamanor'thasannikarùo hi j¤ànajananakàraõam, tad yadà satsvapyaviguõeùvindriyàdiùu jij¤àsito 'pyartha' prayatnenànviùño na dç÷yate tadà tadabhàvàdadar÷anamiti kalpyate / tadevaü dç÷yatvasiddhyarthà yuktà såkùajij¤àsà / tanmàtropalambhe tvabhàve 'dçùñàrthameva dç÷yavi÷eùaõamàpadyeta / yaccoktam--- yadabhàvasya kàraõaü tattanmàtradhima eva kalpanàlàghavàdastviti / tadayuktam / na hi kalpanàlàghavaü bhavatãti pramàõàvagatamupekùituü ÷akyam / na ca yadabhàvasya kàraõaü tattanmàtradhiya iti yuktam / mudgaraprahàràdirhyabhàvasya kàraõam / na ca tena tanmàtrabodho janyate / bhåtalàdivasturåpaprakà÷o hãndriyàdikàraõaka', nàsau ghañàderutsàraõaü praharamaü vàpekùate / yattu nàniråpatimadar÷anamabhàvaü ni÷càyayati, suùupte prasaïgàditi / tadayuktam / na hyagçhãte vastuni nirà÷rayo 'bhàva' prakà÷ate, kvaciddhi kasyacidabhàva' pratibhàti na svatantra' / ata evàha--- vasturåpe na jàyata iti / na ca suùuptasya ki¤cit prakà÷ate / kva càbhàva' paricchindyàt / api ca yogyapramàõànutpattirabhàvaü ni÷càyayati, na ca suùuptasya pramàõayogyor'tha', yo na prakà÷ata iti kathamabhàvani÷cayo jàyate, ato nàdar÷anamagçhãtamiti suùuptasyàbhàvo na pràka÷ate, kintu yogyàdar÷anametanna bhavatãti / yaccàpi nivçtte 'pyadar÷ane pràïnàstitvaü vyapadi÷yate samprati dç÷yamànasyàpãti / tanna / tatra hi samànopalambhayogyeùu bahuùu smaryamàõeùu yadeko na smaryate, tena smçtinivçttyà phalata' pratyakùanivçttyà tadabàva' pratãyate smçtyeva bhàvàntaràõàm / tadànãntano 'bhàva' smçtinivçtti÷ca tadànãmastyeva / na càvagamyate / vasatvabhàvameva tu pràcãnamavagamayatãti nànavasthà / ato nàstãti j¤ànaü pramàõam, abhàva÷ca pràgabhàvàdibhedabhinna' prameyamiti sàmpratam / tadayamartho bhavati / yatra pa¤ca pramàõàni sambhavatpratipattãni yathàyathaü pañàdervastuna' sattàü bodhayituü na jàyante, tasmin viùaye 'bhàvasya pramàõatà sambhavati, tadanena pramàõa÷abdo 'dhikàràt pramàõapa¤cake prayukta iti dar÷itam / vasturåpe na jàyata iti ca svatantràbhàvamàtraj¤ànaü na pramàõamiti dar÷ayati / laukikapramàõalakùaõakathanàcca yatraiva pramàõànàü ÷aktisambhavastatraiva teùàmanutpàda' pramàõamabhàvo 'bhàvàvadhàraõe / tàdç÷enaiva hi laukikà nàstãti budhyanta iti / bhàùyasyàpyayamartha'--abhàvo 'pi na laukikà nàstãti budhyanta iti / avyabhicàràt / pramàõàbhàvo hyasannikçùñer'the 'bhàvàkhye nàstãtyanena råpeõa prakà÷amàne yàü buddhimutpàdayati sàbhàvapramà(õa'?) / ________________________________________________________ vasttvasaïkarasiddhi÷ca tatpràmàmyasamà÷rayà / kùãre dadhyàdi yannàsti pràgabhàva' sa ucyate // Msv_5,8.2 // nàstità payaso dadhni pradhvaüsàbàva iùyate / gavi yo '÷vàdyabhàvastu so 'nyonyàbhàva ucyate // Msv_5,8.3 // ÷iraso 'vayavà ninmà vçddhikàñhinyavarjità' / ÷a÷a÷çïgàdiråpeõa so 'tyantàbhàva ucyate // Msv_5,8.4 // kùãre dadhi bhavedevaü dadhni kùãraü ghañe paña' / ÷a÷e ÷çïgaü pçthivyàdau caitanyaü mårtaràtmani // Msv_5,8.5 // na caiva¤jàtãyakasya vyabhicàra' sambhavatãti / vyavahitamapi càkàïkùàva÷àt yàü buddhimutpàdayatãti sambandhanãyam / 'yena yasyàbhisambandho dårasthenàpi tena tat' / iti nyàyàt ||1|| yatra vastusadbhàvabodhàrthaü yogyapramàõànudayastatràbhàva' pramàõamityuktam,kiü punastatrànena pramãyate, abhàvastàvat svapramàõaireva yathàsvamavagamyate, ata àha---vastva÷aïkaraiti ||1 1/2|| vastvasaïkarameva vivçõoti--- kùãre dadhãti sàrdhadvayena / yo 'yaü kàryakàraõàdinà parasparaviveka÷caturdhà dar÷ita' sa vastvaïkara ityàkhyàyate / so 'bhàvena pramãyate / ÷a÷a÷çïgàdiråpeõeti / tena råpeõàlocyamànà' ÷a÷amårdhnyavayavà abhàva', svaråpeõa tu bhàvà eveti ||2-4|| asati tvabhàvapràmàõye sarva' sarveõa saïkãryata ityàha--- kùãra iti dvayena / evamiti / yathà kùãre dadhi evaü dadhni kùãramityartha' / ÷a÷e ÷çïgamityata' prabhtayatyantàbhàvàsiddhau doùaprasa¤janam / abhàvapramàõànà÷rayame hi (?) na ÷a÷àdiùu ÷çïgàdãnàmàtyantiko 'bhàva' sidhyati / paripanthina÷ca bhåtacaitanyavàdino na niràkartuü ÷akyante / mahàbhåtànàü ca vàyvàdãnà ________________________________________________________ apsu gandho rasa÷cagnau vàyau råpeõa tau saha / vyomni saüspar÷ità te ca na decasya pramàõatà // Msv_5,8.6 // na ca syàda vyavahàro 'yaü kàraõàdivibhàgata' / pràgabhàvàdibhedena nàbhàvo vidyate yadi // Msv_5,8.7 // na ñacàvastuna ete syurbhedàstenàsya vastutà / kàryàdãnàmabhàva' ko yo bhàva' kàraõàdinà // Msv_5,8.8 // màtyantiko gandhàdyabhàvo na sidhyet / yathottaraü hi catvàri mahàbhåtànyekaikaguõarahitànãti sthitiriti ||5,6|| sarvatra saïkare doùamàha---na ceti / yo 'yaü kàraõàdivibhàgena laukikànàü vyavahàro dç÷yate, sarvasaïkare na syàt, kùãramànayeti niyukto yat kùãramevànayati na dadhi, dadhyànayane kùãram, idamasati kàryakàraõàdãnàmatiretaraviveke na sidhyatãti ||7|| nanu nàbhàvo nàma tattvàntaramupalabhyate, bhåtalaü hi svapramàõàdavagacchàma', ghañaü càsati pramàõe na pa÷yàma', na tu ghañàbhàvo nàmàpara' ka÷cit buddhau bhavati / ghaño nàstãtyapi ghaño na pramãyata ityartha', na tu ghañàbàva' pramãyata iti / ata' sarvopàkhyàvirahalakùaõa evàbhàvo na ki¤cit tattvàntaramata àha---na ceti / yattàvat bhàvapramàõairnopalabhyata iti / satyam / ata evàbhàva' pramàõàntaram / ghaño nàstãtyapi nàyamartha' ghaño na pramãyate iti, sannapi hi ghaño na pramãyata ityucyate / ata eva ghaño 'sti na veti pçùño 'nirõãtàbàvo nàstãti vyapadi÷ati, kintu anupalabdhimàtram / ato 'bhàvapramitirevàyaü ghaño nàstãti / ya÷càyaü caturdhà bhedo varõita' so 'pi sarvopàkhyàvirahalakùaõe 'bhàve na sidhyati / prayoga÷ca bhavati--- vastu abhàvi'(?), caturdhà bhedàd, dravyàdivaditi / yadapyàhu'--- nàbhàvo nàma ki¤cit tattvam, pratyarthaniyatena hyàtmanà nãlàdaya' parasparaü bhidyante, naivamabhàvasya bhàvàt ki¤cid bhedakam / ato na vyàvçttamupalabhàmaha iti kathaü tattvàntaramavasthàpamayàma' / tadvyavahàrastu nàstãti vikalpa÷abdaprayogàtmà bhàvà÷ra eva katha¤cidupapàdanãya', na tvekàkàrapratiniyatàdanyàsaüsargiõo(ra?)bhàvàdanyo 'bhàva iti / tadapyekade÷iniràkaraõenaiva niràkçtam / api ca, aviùayo nàstãti vikalpa' kathaü saüvedyata iti vaktavyam / ÷abdasaüspçùñaü hi råpaü vikalpasya viùaya', na ceha tadasti / na càtmà vikalpasyàbhilàpasaüsargayogya', asàdhàraõatvàt / ata evàtmani nirvakalpatvàt kalpanà svasaüvitti pratyakùàmàha / yadàha 'nainamiyamàbhilàpena saüsçjati / tathà vçtteràtmani virodhàt' iti / yadi mataü--- jàtyàdivadabhàvavikalpà api samàropitaviùayà eva, nànenàbhàvavikalpo duùyatãti / tanna / samàropitaü hi yatki¤cijjàtayãkaü tatprativikalpamanyadanyacca, kathameka÷abdàlambanaü bhavet / kalpitàkàrabhedànàmeka' ka÷cidasti pratisandhàtà, ya' pårvàparayoràropitaikatvàdhyavasàyàdeka÷abdaü prayu¤jãta / vikalpàstukùaõikà' svaviùaye niyatà nànyonyasya viùayamabhinivi÷anta iti kathaü pratisàndadhãran / asati ca viparyaye samàropitaviùayatvàbhidhànamalãkameva / tadava÷yaü nàstãtyeka÷abdopa÷liùñamupetayà÷rayaõãyaü bhàvavadabhàvàkhyamapi ki¤cidasthitaü råpam / ata eva kiü punastattvamityapekùite satastu sadbhàvo 'satasatvasadbhàva iti dvedhaiva tattvavidbhistattvamà÷ritam / api ca--- asatyabhàve kasya hetoràhatasya ghañasyànupalambha', vinaùñatvàditi cet / ko vinà÷a' / yadi na ki¤cit, pràgvadupalambhaprasaïga / na hyapracyutapràcyàrthakriyàråpasyànupalambhe ghañasya ki¤citkàraõamadhunà pa÷yàmo yadyasya vinà÷o nàma kimapi tattvàntaraü nà÷rãyata iti siddhaü tattvàntaramiti / etaccànupàkhyeyatvamabhàvasya niràkartumuktam--- na tvabàvo vastu, lokavirodhàt / yathàhyacandra' ÷a÷ãti lokaviruddham, evamabhàvo vastviti / sattà hi vastutvam, na càsàvabhàve vastutvavàda' na mukhyatayà / abhàvo hyarthakriyàsamartha eva, j¤ànajanana dar÷anàt / vihitàkaraõe ca pràgabhàvasyaiva kriyàntaravi÷eùaõatayà pratyavàyahetutvàt / evamuttaratràpi vastutàprasàdhanaü veditavyamiti / ita÷cabhàvo ________________________________________________________ yadvànuvçttivyàvçttibuddhigràhyo yatastvayam / tasmàd gavàdivad vastu prameyatvàcca gamyate // Msv_5,8.9 // na caupacàrikatvaü và bhràntirvàpi yadçcchayà / bhavatyato na sàmànyavi÷eùàtmakatà mçùà // Msv_5,8.10 // vastvityàho---- kàyàdãnamiti / vastveva sadasadàtmakamiti siddhànta' / tatra kathaü vasturåpasyaivàbhàvasya ni' svabhàvatvam / kimidànãü bhàvàbhàvayorabheda eva, neti vadàma', bhedo 'pi hyanayordharmadharmitayà kiyànapyastyeva råpàdãnàmiva / ka' punaranayo' sambandha', saüyoga' samavàyo và, na tàvatsaüyoga', dravyadharmatvàt tasya / na ca samavàya', bhàvàbhàvaprasaïgàt / abhàvasamavàye hi bhàvo na syàdeva / nàbhàvasamavàyàdasattvam, na hi ghaño 'bhàvasamavàyàdasan bhavati / asati samavàyànupapatte' / kintu prahàràdeva ghañasyàbhàva' / yattvanàhatamanapasàraü ca bhàvàntaramabhàvaråpeõàvagamyate tat kathamasad bhaviùyati / ata' svahetoreva jàyamàno nityo và sarvo 'saïkãrõasvabhàva eva jàyata iti siddhamasya jàtyàdivad bhàvadharmatvam / tata÷ca vastutvamiti ||8|| ita÷ca vastu abhàva ityàha---yadvetivastvantena / abhàva iti sàmànyàtmanà pràgabhàvàdibedena ca vyàvçttyàtmanà gçhyamàõo 'bhàva' sàmànyavi÷eùàtmaka', tata÷ca vastuviùayaprayogàrtha'--- abhàvo vsatu, sàmànyavi÷eùàtmakatvàt gavàdivaditi / tasminneva sàdhye hetvantaramàha--- prameyatvàditi ||9|| nanvayamasiddho hetu',aupacàriko hi sàmànyavi÷eùabhàvo 'bhàve / eka÷abdavàcyaü sàmànyaråpaü dçùñaü gavàdi, nànà÷abdavàcyaü ca vi÷eùaråpaü ÷àbaleyàdi / ato 'tràpyaupacàrika' sàmànyavi÷eùabhàvo vivekaj¤asya / asati tu viveke eka÷abdanibandhanabhrama evàyam--- abhàva' sàmànyavi÷evàtmeti / ata àha--- na ceti / sati hi bàdhake bhràntirupacàro và kalpyate, na ceha tatheti bhàva iti ||10|| ________________________________________________________ pratyakùàderanutpatti' pramàõàbhàva ucyate / sàtmano 'pariõamo và vij¤ànaü vànyavastuni // Msv_5,8.11 // svaråpapararåpàbhyàü nityaü sadasadàtmake / vastuni j¤àyate kai÷cidråpaü ki¤cit kadàcana // Msv_5,8.12 // yasya yatra yadodabhåtirjidhçkùà vopàjàyate / cetyate 'nubhavastasya tena ca vyapadi÷yate // Msv_5,8.13 // evaü tàvat 'vàstãtyasyàrthasyàsannikçùñasya' iti yadutaktaü bhàùye tad vivçtam / idànãü pramàõàbàva÷abdaü vyàcaùñe---pratyakùàderanutpattiriti / anutpattireva keti cedata àha--- sàtmana iti / àtmano hi j¤ànàtmaka' pariõàma' / tad yadà àtmà bhåtalàdau na ghañàdij¤ànàtmanà piraõamati sà tasya pratyakùàdyanutpatti' svaråpàvasthànaü pramàõàbhàva ityàkhyàyate, tatpràmàõye ca nàstãti j¤ànaü phalam / nàstãtyeva và bhàvaj¤ànaü pratyakùàdyanutpattirityucyate, atastadeva pramàõam, (nà?hà) nàdibuddhi' phalamiti viveka' ||11|| nanu yadi dvyàtmakaü vastu, tarhi sakçdeva tathà pratibhàtagiti kiü pramàõàntareõàta àha--- svaråpeti / svaråpeõa tadvastu gavàdi sadråpama÷vàdiråpeõa càsadråpam / tadasminneva dviråpe ki¤cideva kadàcit pratãyate na tu sarvàtmakameva gçhãtavyamiti niyama iti ||12|| kiü puna' kàraõaü dvyàtmakasyaikameva råpaü gçhyate nàparaü ki¤cidata àha---yasya yatreti / udbhåtaü hi gçhyate nànudabhåtam, agneriva ràtrau råpaü na spar÷a', jidhçkùitaü và pràyeõa / ato yadeva sadasatorudbhåtaü bhavati tenaiva buddhivyapade÷au bhavata' / cetyate 'nubhava iti kimidam, na hyanubhava÷cetyate, sa eva cetanà, viùayastu cetyate / satyam / viùayapràptyanyathànupapattyànubhavo 'pi cetyata eva / tadanena prakàreõa viùayaprakà÷ameva dar÷ayatãtyadoùa iti ||13|| ________________________________________________________ tasyopakàrakatvena vartateü'÷astadetara' / ubhayorapi saüvittàvubhayànugamo 'sti hi // Msv_5,8.14 // ayameveti yo hyeùa bhàve bhavati nirõaya' / naiùa vastvantaraüràbhàvasaüvittyanugamàdçte // Msv_5,8.15 // nàstãtyapi ca saüvittirna vastvanugamàdçte / j¤ànaü na jàyate ki¤cidupaùñambhanavarjitam // Msv_5,8.16 // pratyakùàdyavatàrastu bhàvàü÷o gçhyate yadà / vyàpàrastadanutpattirabhàvàü÷e jighçkùite // Msv_5,8.17 // na tàvadindriyaireùà nàstãtyutpadyate mati' / bhàvàü÷enaiva saüyogo yogyatvàdindriyasya hi // Msv_5,8.18 // udbhåtajighçkùitaikagrahaõe cetarastanuguõatayaiva lãno bhåtvàvatiùñhate / sàmànyavi÷eùayorivaikagrahaõe 'nyatara ityàha---tasyeti / idaü cànvàruhyavacanenàsmàbhiruktam / astyeva tu bhàvàbhàvapratãtàvanyatarànugama ityàha---ubhayoriti ||14|| ubhàyanugamameva dar÷ayati---ayameveti dvayena / ayameveti / bhàvàntareõàsaïkãrõa ityartha' / na hyapratisaühite bhàvàntaràbàve saïkãrõasvabhàvo na ni÷cetuü ÷akyate / nàstãtyapi pratiùedhyapratiùedhàrabhàvopaùñhambhanavarjitaü na ki¤cit j¤ànaü jàyate / ki¤cicchabdena bhàvasyàbhàvànugama÷ånyamapi j¤ànamastyeva, na tvevabhàvasyeti dar÷ayati ||15,16|| dar÷itaü tàvat sadasadàtmakaü vastviti / kadàcit ki¤cidanubhåyata iti ca / ubhayoraü÷ayoridànãü pramàõavibhàgaü dar÷ayati---pratyakùàdãti ||17|| kathaü punaridamavagamyate, visphàritàkùasya hi sahasà neha ghaño 'sti, aghañaü và bhåtalamityabhàvavi÷iùñaü bhåtalaj¤ànaü jàyamànamupalabhyate?daõóipratyakùavat, tadabhàvasyàpratyakùatve nàvakalpate / na hyapratyakùa eva vi÷eùaõe vi÷iùña' pratyakùo bhavati, daõóa iva daõóã / na ca nàstyeva vi÷iùñà dhãriti vaktavyam, anà÷rayàbhàvasaüvittyabhàvàt / api càtmà bhàvasyàbhàva', sa kathaü svatantro 'nubhåyate / na hi råpàdayo bhàvadharmà' svatantrà evàvasãyante / svatantràbhàvavàdastu svàtantryameva, sadasadàtmake vastunãti hi dar÷ayati / bhàvàü÷o 'bhàvàü÷a iti ca vispaùñaü tadabhàvavi÷iùñaü grahaõamityàha / ki¤càsya svàtantrye pramàõam, na hyaü kadàcidapi tathàvasãyate / kimidànãmabhàvo nàvasãyata eva, svatantro vàvasãyate / na tàvat pårva' kalpa',tadavagame pramàõàntaràbhàvàt nityàsaüvittisaïgàt / na ca saüyogapratiùedhe svatantràbhàvàvasàyo 'sti, pratiyogisaüyogparatiùedhàtmai va hyabhàva', sa càdhàratantra eveti saüyuktavi÷eùaõatvalakùaõayà pratyàsattyà satãndriyasannikarùe aindriyaj¤ànagocara eva / ekaü hãdaü vi÷iùñaü j¤ànam / tadasyàbhàva' pramàõamindriyaü và, yadyabhàva' sa tarhi bhàvamapi gocarayet / na caitadiùñam / ata' satyupalabhyamàne tadaiva yannopalabhyate tannàstãti sata eva prakà÷akamasato 'pãti na pramàõavibhàgaü pa÷yàma' / ata àha--- na tàvaditi / tàvacchadoliïgàpekùayà / taccopariùñhànniràkariùyata iti / atra kàraõamàha--- bhàvàü÷eti / yogyatà hi kàryadar÷anasamadhigamyà, sà cendriyàõàü bhàvàtmakagrahaõa evopalabhyate nàbhàve 'pi / vinàpi tu tena tadgrahaõàditi vakùyàma' / atra tu yogyatàsahità pràptirindriyàrthayo' sambandha ityabhipràya' / yattvekaj¤ànasaüsargiõorekapramàõatvamiti / tanna / ekasyà api buddhernànàkàraõatvadar÷anàt / ekaü hãdaü bhàvanendriyasamàhàrajaü pratyabhij¤ànamiti vakùyàma' / ekaj¤ànapratibhàsinorapi ca gçhyamàõasmaryamàõayorviveka ukta' / viviktà eva te hyarthà iti / na hi smçtyupasthàpitanàmavi÷iùño óittho na pratyakùo bhavati / nàma càpratyakùaü smaryamàõatvàt, tasyàgçhãte hi vi÷eùaõe vi÷iùño nàvagamyate nàpratyakùe / evamihàpi pramàõàbhàvopanãtàbhàvavi÷iùñe satyupalabhyamàne na ki¤cidanupapannam / daõóinyapi ÷àbde tàvad daõóapadopanãtavi÷eùaõavi÷iùña eva pratyayàrtho na daõóo 'pi / pratyakùaü tu yogyatayobhayatra pravartatàü nàma, na caivamubhayatràkùàõàü yogyatà / abhàvaj¤àne tadanapekùàyà ________________________________________________________ nanu bhàvàdabhinnatvàtsamprayogo 'sti tena ca / na hyatyantamabhedo 'sti råpàdivadihàpi na' // Msv_5,8.19 // dharmayorbheda iùño hi dharmyabhede 'pi na' sthite / udbhavàbhibhavàtmatvàd grahaõaü càvatiùñhate // Msv_5,8.20 // vakùyamàõatvàt / kimidànãmanumàne 'pi pratyakùànumànasamàhàrajo vi÷iùñabodha' / na / anumànasyànvayàdhãnajaümatvàt / vi÷iùñenaiva cànvayànugamàt / dhåmavànagnimàniti hi vyàptiravagatà / uktaü ca--- "naivaü na hyatra liïgasya ÷aktyanantatvakalpanà" iti / atràpi càyamagnimàniti vi÷eùabodhe 'styeva pratyakùàpekùà / ayamevàbhàvasya pratãtiprakàra', yatpramàõàntarapràpità÷rayaü vi÷inaùñãti na ki¤cidanupapamannam / yacca saüyuktavi÷eùaõatayà indriyasannikarùo 'bhàvasyetyuktam, tadayuktam / asambaddhasya vi÷eùaõatvànupapatteratiprasakte' / itarathà viseùaõàrthamarthitenaiva sannikarùopapattau vçthaiva saüyuktavi÷eùaõàrthatvà÷rayaõamityalameneneti ||18|| abhipràyamajànàna÷codayati---nanviti / pràptimàtraü hyarthendriyayo' sannikarùa' / asti ca bhàvàdabhinnasyàbhàvasya bhàvavadevendriyapràptiriti / atra ca yogyatàyà uddhàñanenaivottaraü deyam, tadupekùyaiva tàvadatyantàbhedamevàyamàha, tadetameva tàvanniràkaro(ùã?mã)tyabhipràyeõàha--- nahãti / yadi bhàvàbhàvayorekàntaramabheda eva syàt tato bhàvendriyasannikarùe tadabhinnasyàbhàvasyàpi syàt, na tvevamasti / abhàvasyàpi råpàdivadatyantàbhedàbhàvàditi ||19|| råpàditulyatàmevàbhàvasya dar÷ayati---dharmayoriti / bhàvàbhàvàtmanordharmayordharmyabhede 'pi sthite bhedo 'pãùña ityartha' / bhede kàraõamàha--- udbhaveti / bhàvàbhàvayorapyu(dbhavà?cadbhåtà)bhibhåtayorgahaõàgrahaõavyavasthà dç÷yate / na caitadekatve kalpite / na hyekameva tattvamudbhåtamabhibhåtaü ceti pratãyata iti ||20|| ________________________________________________________ idameva nimittaü ca vivekasya pratãyate / bhàvàbhàvadhiyorakùai' sambandho 'kùànapekùaõam // Msv_5,8.21 // råpàderapi bhedaü ca kecid gràhakabhedata' / varõayanti yathaikasya puüsa' putràdiråpatàm // Msv_5,8.22 // buddhimàtrakçto bhedo råpàdau nityameva hi / na ca de÷àdyabhinnànàü samudàyàvakalpanà // Msv_5,8.23 // idaü cànayorvivekakàraõamityàha---idameveti / akùànapekùatà càbhàvadhiyo vakùyata iti ||21|| ayaü ca gràhakabhedanibandhano bhedo råpàdãnàmiti kai÷cidiùyate / so 'nayorapi ÷akyate 'vagantumityàha---råpàderiti / evaü hi kecid vadanti--- yathà hyekameva mukhaü maratakapadmaràgàdyupàdhibhedàd bhinnamiva pratibhàti, yathà caika eva puruùo 'pekùàbhedàt bhinnamiva pratibhàti, evamihàpi bhàvàbhàvayoraupàdhiko bhedo bhaviùyatãti / nanvevamaupàdhike bhede tàttvikamekatvaü pràpnàti / bhavatvasminmate,tathàpi råpàdivyavasthà sidhyatyeveti ||22|| idaü cànvàrudyavacanenàsmàbhiruktam, na hi råpàdãnàü gràhakabhedanibandhano bheda', kintu buddhibhedanibandhana eva, mukhaü hi pramàõàntaràdekaråpamavagataü tadupàdhibhedàd bhidyata iti yuktam / na tvekatve råpàdãnàü bhedaheturbhàvàbhàvayorapi samàna evetyabhipràyeõàha---buddhimàtreti / ka' punarayaü bhàvàbhàvàtmako dharmã, yaddharmau bhàvàbhàvau, naikaü råpàdisamudàyàd bhinnamupalabhyate, vçttyàdivikalpàkùamatvàt / ato de÷àdyabhinnànàü råpàdãnàü samudàyo dharmã, na tattvàntaramata àha--- na ceti / nàtra vana iva bàdhikà buddhirastãti bhàva' / idaü ca savikalpakasiddhàvuktamapyabhàvà÷rayasamarthanàrthamatroktamityapunaruktateti ||23|| ________________________________________________________ sadguõadravyaråpeõa råpàderekateùyate / svaråpàpekùayà caiùàü parasparavibhinnatà // Msv_5,8.24 // yadi tadvadapekùàtra na syàd bhedo 'tra naiva hi / sadasadråpatà buddherbhavedanyataratra na' // Msv_5,8.25 // satsambandhe sadityevaü sadråpatvaü pratãyate / nàstyatredamitãdaü tu tadasaüyogahetukam // Msv_5,8.26 // gçhãtvà vastusadbhàvaü smçtvà ca pratãyoginam / mànasaü nàstitàj¤ànaü jàyate 'kùànapekùayà // Msv_5,8.27 // evaü tàvadabhàvasya bhàvàd bhedàbhedau dar÷itau / tàveva råpàdidçùñàntena draóhayati--sadguõadravyeti / na hi råpàdaya' sadàdiråpeõa na bhidyanta iti svaråpàpekùayàpi teùàü bheda' ÷akyate vàrayitum, tayà và bheda iti na sadàdyàtmanàbheda' pratikùipyate / evamabhàvo 'pi bhàvadharmatayà tato bhinno 'pi svaråpàpekùayàbhinna iùyate / dravyaråpeõeti / råpàdayo dravyàdabhinnà', taccàbhinnamiti tadråpeõaiùàmabheda ityartha' ||24|| svaråpàpekùayà råpàdivad bhedànà÷rayaõe bhàvàbhàvayoranyataratra na buddhe' sadasadråpatà bhavedityàha---yaditi ||25|| asti tvasàvindriyasambandhàsambandhahetuko buddhibheda ityàha---tatsambandhaiti / etena, yadàhu'--- na bhàvàd bhedakamabhàvasya råpamupalabhàmaha iti, tanniràkçtam / sadasadråpavivekàditi / yadindriyeõa saüyujyate bhåtalaü tadastãti pratãyate, yanna sambadhyate ghañàdi tannàstãti pratãyata iti ||26|| nanvindriyavyàpàranantarameveha ghaño nàstãti j¤ànamutpadyate , tat kuto 'yaü viveko nendriyeõàbhàvabudghirjanyata iti / na hyasati tadvyàpàre bhàvabuddhivadabhàvabuddhirapi jàyamànà dç÷yate / yadyapi bhàvàdabhàvo bhidyate, tathàpi tasya råpàdivatsaüyuktasamavàyena và tadvi÷eùaõatayà vendriya ________________________________________________________ svaråpamàtraü dçùñvàpi pa÷càt ki¤cit smarannapi / tatrànyanàstitàü pçùñastadaiva pratipadyate // Msv_5,8.28 // sannikarùo 'styeva / atastajj¤ànamaindriyakaü bhavedata àha---gçhãtatveti / ayamabhipràya'--- nànà÷rayo 'bhàva' ÷akyate grahãtumityà÷rayagrahaõàrthamevàtrendriyàpekùà nàbhàvagrahaõàya, yathà nàsmçte pratiyoginyabhàvo gçhyata iti tatsmaraõàrthaü pràcãnaj¤ànajanmana' saüskàrasyodabodhàpyapekùita', evamà÷rayagrahaõàrthamindriyam / na ca pràptimàtramaindriyakaj¤ànajanmani kàraõam / api tu yogyatàsahità pràptiriti pratyakùe varõitam / na cendriyàõàmabhàvaj¤ànajananayogyatà, teùvasatsvapi tadbhàvàditi vakùyate / mànasamiti kor'tha' / kiü sukhàdij¤ànavanmanasà janyata iti / yadyevaü tathàpi pratyakùataiva / na cànantariva bahirmanasa' svàtantryamasti / satyam / sarvapramàõasàdhàraõastu manaso vyàpàro 'tra kathita' / kevalàtmamana' sannikarùàdeva bàhyendriyànapekùaü pramàõàbhàvenàbhàvaj¤ànaü janyata ityuktaü bhavati / gçhãtvà smçtveti ca dharmadharmiõorabhedàt samànakartçkatvàbhidhànamiti ||27|| kathaü punaridamavagamyate bhàvagrahaõamidandriyàpekùaü nàbhàvagrahaõamiti / samàno hi tadbhàvabhàva' / ata àha---svaråpeti / yo hi gçhasvaråpemevàvadhàrya kvacidgata' pçcchyate--- tatra caitro 'sti na veti, tadàsau pçùñastatra nàstãtàü tadaiva pratipadyate / yadi tvindriyàdhãnamabàvaj¤ànaü bhavet nà sati tadvyàpàre jàyate / na ca pårvàvagatàbhàvasmaraõameveti vàcyam / na hyasati pratiyogismaraõe bhàvo dç÷yate / na cà÷rayagrahaõakàle pratiyogismaraõamasti / bahånàmeva hi pçùñenàbhàva' kathyate / na ca tàvàtàü smaraõaü samprati vi÷eùeõa smaryata iti, tadayuktam / na hyabhàvatvaü nàma sàmànyanyato 'vagato vi÷eùeõa smaryata iti, yuktam / pårvànubhavàhitabhàvanàbãjà hi sà smçti',nàlpamavyatirekaü gocarayitumutsahate / tastadànãmeva pratiyogismaraõapura' saramindriyànapekùamabhàvaj¤ànaü jàyata iti manoharamidam / tadidamuktaü tadaiva pratipadyata iti / idaü ca prataykùaphalasmçtinivçttyà phalata' pratyakùànavçttirityuktameveti ||28|| ________________________________________________________ na càpyatrànumànatvaü liïgàbhàvàt pratãyate / bhàvàü÷o nanu liïgaü syàt tadànãü nàjighçõàt // Msv_5,8.29 // abhàvàvagaterjanma bhàvàü÷e hyajighçkùite / tasmin pratãyamàne tu nàbhàve jàyate mati' // Msv_5,8.30 // na caiùa pakùadharmatvaü padavat pratipadyate / saha sarvairabhàvai÷ca bhàvo 'naikàntiko mata' // Msv_5,8.31 // kvacid bhàve 'pi sadbhàvo j¤àto yasya kadàcana / tasyàbhàvo 'pi tatraiva kadàcidavagamyate // Msv_5,8.32 // evaü tàvadakùajatvamabhàvadhiyo niràkçttam / idànãü laiïgikatvaü niràkaroti---na càpyatreti / atra codayati--- bhàvàü÷eti / pariharati--- tadànãmiti matirantena / dvàvatra bhàvau pratiùedhya' pratiùedhàdhàra÷ca, tatra na tàvat pratiùedhyo liïgam, avagataü hi liïgaü bhavati / na ca tadà ghaño gçhyate, na hi tasmin gçhyamàõe tadabhàvo grahãtuü ÷akyate / satyàü tu pratij¤àyàü nàsato 'dçùñasay liïgatvam / ato nàbhàvo jighçkùitejighçkùitapratiùedhyabhàvo liïgamiti ||29,30|| astu tarhi pratiùedhàdhàrabhàvo liïgamata àha---na caiùaiti / eùa iti paropasthitamaparokùaü bhàvaü nirdi÷ati / yathàrthe pakùãkçte padamataddharmatayà na heturityuktam, evameùo 'pi bhåtalabhàvo na ghañàdyabhàvadharma iti / api cànvayàdhãnàtmalàbhamanumànaj¤ànam, na ca bhåtalabhàvasya sarvairabhàvai' sambnadho j¤àyate / tat kathaü tataste pratyeùyanta ityàha--- saheti ||31|| astu tàvadabhàvànvaya' kvacid bhåtalàdau bhàve, sadbhàvo 'pi yasya ghañàde' kadàcit j¤àta' tasyàpi tatràbhàvo 'vagamyata ityàha---kvaciditi ||32|| ________________________________________________________ yatràpaydçùñapårvatvaü yadabhàvasya tatra ca / tadabhàvamatirdçùñà sambandhe 'kùànapekùayà // Msv_5,8.33 // kasyacid yadi bhàvasya syàdabhàvena kenacit / sambandhadar÷anaü tatra sarvamànaü prasajyate // Msv_5,8.34 // gçhãte 'pi ca bhàvàü÷e naivàbhàve 'nayavastu na' / sarvasya matirityevaü vyabhicàràdaliïgatà // Msv_5,8.35 // sambandhe gçhyamàõe ca sambandhigrahaõaü dhruvam / tatràbhàvamati' kena pramàõenopajàyate // Msv_5,8.36 // tadànãü nahi liïgena sambandhigrahaõaü bhavet / tatràva÷yamabhàvasya pramàõàntarato gati' // Msv_5,8.37 // na kevalaü yadyatra kadàcid dçùñaü tanmàtrasya tatràbhàvo 'vagamyate, yasyàpi tu yatràbhàvo na dçùñapårvastasyàpi tatràbhàvo 'vagamyata ityàha---yatreti ||33|| yadi tu yena kenacidekenàbhàvenagçhãtasambandhàd bhàvàdabhàvàntarànumànamiùyate, tato 'tiprasaktirityàha---kasyaciditi ||34|| na caivamastãti vyatirekeõa dar÷ayati---gçhãte 'pi ca bhàvàü÷e naicàbhàve 'nyavastuna' / sarvasyamatirityantena / anaikàntika÷càyaü bhàvo 'bhàvàntarairapi sambandhàt / ato 'naikàntikatvàdasya ghañàderabhàvaü gamayitumaliïgatvamityàha--- evaü vyabhicàràdaliïgateti ||35|| api ca sambandhagrahaõaü sambandhigrahaõàdhãnam / tadihàbhàvàkhye sambandhini grahãtavye kiü pramàõamiti vaktavyamityàha--- sambandha iti ||36|| na tàvalliïgagaviditasambandhaü tadavadhàraõe pramàõam, itaretarà÷rayaü hi tathà syàdityabhipràyeõàha---tadànãmiti / ato 'va÷yaü tadgrahaõe pramàõàntaramarthanãyamityàha--- tatreti ||37|| ________________________________________________________ pratyàderanutpattirna tu liïgaü bhaviùyati / na vi÷eùaõasambandhastasyà' sàmànyato bhavet // Msv_5,8.38 // atredànãmanupalabdhiliïgavàdino bauddhasya pratyavasthànamàha--- pratyakùàderiti / dvedhà hi hetavo bauddhairvibhajyante--- kàryaü svabhàva iti, anupalabdhi÷cekaj¤ànasaüsargiõorekopalabdhireva, tasyà÷ca svaråpaü j¤eyaråpaü ca prakà÷ate iti j¤ànaj¤eyasvabhàvà / na hyasau svaråpamiva j¤eyasattàmapi vyabhicarati / tasyà÷ca svasàdhyena nàstãti vikalpa÷abdàtmakavyavahàreõa tadyogyatayà và tàdàtmyameva pratibandha' / na hyasau nàstãti vyavahàraü vyabhicarati ÷iü÷apeva vçkùatàm / tadevaü j¤àtapratibandhànupalabdhi' yo nàma bhràmyan viviktade÷opalabdhàvapi ghañàya ghañate taü prati nàstãti vyavahàraü tadyogyatàü vànumàpayati / evaü ca ghañàdyabhàvànupalabdhiprayoga'--- yad dç÷yaü hi sadyatra nopalabhyate tattatra nàsti / nopalabhyate copalabhyamàne de÷e dç÷yo ghaña iti / etadapi dåùayati--- na vi÷eùaõasambandhastasyà iti / ya evànupalabdhyànumàtumiùyate ghañàbhàvo nàstãti vyavahàrastadyogyatà và naikenàpi vi÷eùeõànupalabdhe' sambandho 'vagata', kathaü tato vi÷eùànumànam / bhåtalopalabdhirhi sà, tasyà÷ca nànàvidhànekaghañapañàdiviùayà nàstãti vyavahàrà dç÷yanta iti kathaü vi÷eùeõa ghaño nàstãti vyavahàrayet / ghañànupalabdhirasau, ato ghañàbhàvaü tadvyavahàraü và prasàdhayatãti cet / kastasyà ghañena sambandha' / de÷opalabdhirhi sà, tàvadeva tasyà ghañànupalabdhitvam / tacca sarvàn pratyavi÷iùñamiti kathamekenaiva vyapadi÷yate ced ghañàbhàvo nàma ka÷cit_ / kasmàcca satyapi ghañe ghaño nàstãti vyavahàro na pravartate / sadvyavahàravirodhàditi cet / kathaü ghañànupalabdhau sadvyavahàra' / asti hi tadànãmapi de÷opalabdhi' / viviktopalabdhirhi ghañànupalabdhi', nàsau ghañe satãti cet, ko vivekàrtha iti / nanvayamabhàva eva / tadabhàve 'narthakaü viviktavacanam, ato 'nupalabdherayamapi vi÷eùo du' sàdha eva, yadasati ghañe nàstãti vyavahàro na satãti / yaccedaü ghañàbhàvamatilaïghya nàstãti vyavahàrànumànamavasthitaü tadapi kena vi÷eùeõeti na vidma' / so 'pi bhàvàtirekã na ka÷cidupalabhyate / yogyatà tadanatirekiõã tasmin buddhe buddhaiveti na ki¤cidanumeyaü pa÷yàma' / vàrtikakàreõa tvidamupekùyaiva tàvad dåùaõàntaramuktamiti ||38|| ________________________________________________________ na càpyabhàvasàmànye pramàõamupajàyate / vyabhicàràdà vi÷eùàstu pratãyeran kathaü tayà // Msv_5,8.39 // na cànavagataü liïgaü gçhyate cedasàvapi / abhàvatvàdabhàvena gçhyetànyena hetunà // Msv_5,8.40 // sa cànyena grahãtavyo nàgçhãte hi liïgatà / tadgçhãtirhi liïgena syàdanyenetyanantatà // Msv_5,8.41 // liïgàbhàve tathaiva syàdanavastheyamityata' / kvàpyasya syàt pramàõatvaü liïgatvena vinà dhruvam // Msv_5,8.42 // nàstãti dhã' phalaü caiùà pratyakùàderajanmana' / tasyaiva ca pramàõatvamànantaryàt pratãyate // Msv_5,8.43 // abhàvasàmànyena tvanupabdhe' sambandha' sidhyatyeva, na tvabhàvasàmànye pramàõamupajàyata ityàha--- sàmànyeti / vi÷eùàstvanaikàntikatayà nànupalabdhyà bodhayituü ÷akyanta ityàha--- vyabhicàràditi ||39|| api ca--- nànavagataråpaü liïgamanumàne liïgaü bhavati, tadiyaü pratyakùàdyanutpattirabhàvatvàdapareõa liïgenàvagantavyà / evaü hi vadanti,yàvàn ka÷cit pratiùedha' sa sarvo 'palabdhereveti / evaü ca tatra tatra sadç÷àparàparaliïgànusàreõànavasthàpàta ityàha--- na ceti dvayena / etaccopalabdhyabhàvo 'nupalabdhirityàpàdyoktam, viviktetarapadàrtho 'nupalabdhiriti tu pratyuktamiti ||40,41|| evaü yo 'pyasau liïgiråpàbhàva' so 'pi sambandhagrahaõàrthamava÷yaü prathamavagantavya' / tadavagame 'pi tadråpàparaliïgàbhyupagamàdanavasthaiva / ata' kvacidava÷yamanumànàbhàvàt pramàõàntaramabhyupagantavyamityàha---liïgeti ||42 || yadi tu nàstãti buddhireva liïgamityucyate tanna / phalaü hi sà, pratyakùàdyanutpàdasya kathaü talliïgam, tatsiddhyarthameva hi liïgamiùyate / ________________________________________________________ trilakùaõena yà buddhirjanyate sànumeùyate / na cànutpattiråpasya kàraõàpekùità kvacit // Msv_5,8.44 // mànaü kathamabhàva÷cet prameyaü càsya kãdç÷am / meyo yadvadabhàvo hi mànamapyevamiùyatàm // Msv_5,8.45 // bhàvàtmake tathà meye nàbhàvasya pramàõatà / tathàbhàvaprameye 'pi na bhàvasya pramàõatà // Msv_5,8.46 // siddhàyàü tu buddhau kiü liïgena / tadetadàha---neti / yadi sà phalaü kiü tarhi pramàõata àha--- tasyaiveti / yasyaiva sà phalaü tadeva pratyakùàdyanutpatte' phalànantaryàtpramàõamiti ||43|| ki¤ca saugatasamayasiddhànumànalakùaõagranthànusàreõàpi na pratyakùàdyajanmano 'numànatvamityàha---trilakùaõeti / evaü hi te pañhanti / 'triråpàlliïgator'thadçganumàna'miti / na cànutpattirutpatte' pràgabhàvo buddhe' kenacijjanyate, pràgeva trilakùaõena hetuneti / nanu ca hetutayànupalabdhiranumànamiùyate,na tvanumitiranumànamiti bhàvasàdhanatayà / ata' kiü tanniràsena / satyam, ahetutayà tàvadanumànatvaü niràkçtameva / anena tu lakùaõànanta'pàto varõyata iti ||44|| atra codayati--- (mànamiti) pramàõatà hi bhàvàtmanà vyàptà pratyakùàdiùvavagatà, tannivçttyà nivartyata iti bhàva' / itarastu--- varõito 'smàbhi' pràgbhàvanàmasaïkara÷caturdhà / na ca tabdodhasya bhàvabodhavailakùaõyamupalabhyate, bàdhavirahasàmànyàt / sa ca pràmàõye kàraõaü na bhàvasvaråpatà / sà tu pràmàõyaü pratyaprayojikaiva katha¤citteùu saïgatà, ato nàbhàvatvenàpràmàõyaü bhavati / bhàve tu prameye tadapramàõamevetyabhipràyeõàha--- prameyamiti / anuråpamevedaü yadabhàve 'bhàva' pramàõamityàha---meya iti ||45|| yathà bhàvàtmake meye 'bhàva' pramàõaü nànuråpaü tathà tadabhàve bhàva ityàha--- bhàvàtmaka iti ||46|| ________________________________________________________ bhàvàtmakasya mànatvaü na ca ràjàj¤ayà sthitam / paricchedaphalatvàddhi pràmàõyaü syàd dvayorapi // Msv_5,8.47 // yadi càsya pramàõatvamabhàvatvena neùyate / vastuna' kàraõatvaü hi dçùñamityabhimànità // Msv_5,8.48 // na liïgatvaprameyatve bhavetàü tadvadeva hi / tathà sati ca pårvokto vyavahàro na sidhyati // Msv_5,8.49 // pramàõànàmanutpatternàbhàvasya ca dharmatà / yatràbhàvo 'sti tenàsyà' sambandho naiva vidyate // Msv_5,8.50 // yo na sannihitastatra tasya dharmo bhavediyam / na ca tasya prameyatvaü dharmadharmitvavarjanàt // Msv_5,8.51 // na bhàvatmakameva pramàõamiti ràjàj¤à, yadeva tu paricchedaphalaü tadeva tu pramàõam, tacca pratyakùàdyajanmano 'pi samànamityàha---bhàvàtmakasyeti|| syàdetat--- vastuna eva pràmàõyadar÷anànnàvastuno 'nupalabdhe' pramàõatvamiti / tathà ca sati bauddhànàmapi liïga prameyatve na syàtàm, te 'pi hi nàvastuno dçùñe ityàha-- yadãti sàrdhena / anuj¤àne doùamàha--- tathà satãti / na ca syàd vyavahàro 'yamiti kàraõàdivibhàgenokto vyavahàra ityartha' ||48,49|| apakùadharmatvàdapi pratyakùàdyanutpattirna liïgamityàha---pramàõànàmiti / nàbhàve pakùãkçte pratyakùàdyanutpattistaddharmatayàvagamyate / abhàvena sambandhàbhàvadityabhipràya iti / nanvabhàvavi÷iùñaü bhåtalaü sàdhayiùyàma', tacca pårvavagatamiti taddharmo bhaviùyatãtyata àha--- yatreti / na hi bhåtale pratyakùànutpatti', j¤àyamànatvàt tasyeti ||50|| ghañasya tarhi dharmo bhaviùyati tadgocare pratyakùàdãnàmanutpatterata àha---yaiti / satyam / yatra pratyakùàdãni notpadyante taddharmatà katha¤cid bhavedapi, na tvasàviha pramãyate / dharmadharmitvayorabhàvàt / na hi ________________________________________________________ abhàvena tu sambandho bhavettadviùayatvata' / tajj¤ànàd viùaytavaü ca j¤àne meyaü na vidyate // Msv_5,8.52 // saüyogasamavayàdisambandho naiva vidyate / nàgçhãte hi dharmatvaü gçhãte siddhasàdhanam // Msv_5,8.53 // abhàva÷abdavàcyatvàpratyakùàde÷ca bhidyate / pramàõànàmabhàvo hi prameyànàmabhàvàvat // Msv_5,8.54 // abhàvo 'pi pramàõena svànuråpeõa mãyate / prameyatvàd yathà bhàvastasmàd bhàvàtmakàt pçthak // Msv_5,8.55 // karmàõi sarvàõi phalai' samastai' sarvairyathàvacca yadaïgakàraõóai' / na saïgatànãha parasparaü hi nàïgaü tadetatprabhavaü kratånàm // Msv_5,8.56 // taddharmiõaü kçtvàbhàvavi÷iùñatà sàdhyate tasyàpratãte' / nàpi tadvi÷iùñaü bhåtalàdi, tadànãü tasya tatràbhàvàditi ||51|| abhàvasya tu sàdharmo bhaviùyati tadviùayatvàt tasyà' / abhàve hi prameye sà liïgaü bhavatyeva / kintu nàsra¤cetito bhàvo viùayo bhaviùyati, j¤àte ca prameyàbhàva ityàha---abhàveneti ||52|| anyastu na ka÷cidabhàvenànutpatte' sambandhaprakàro vidyate, yena taddharmatàmanugamyànumànaü bhaviùyatãtyàha---saüyogaiti / ita÷càpakùadharmatvamityàha--- nàgçhãta iti / na hyagçhãte parvate dhåstaddharmatayàvagamyate / atha tadvadabhàvo 'pi pràk pratãyata ityucyate, siddhaü tarhi sàdhyata iti ||53|| evaü pratyakùànumànàbhyàü prasàdhitaü bhedaü prayogeõa dar÷ayati---abhàva÷abdeti ||54|| prayogàntaramàha---abhàvo 'pãtibhàvàntena / ata' siddhaü bhàvàtmakàt pramàõàdanyatvamabhàvasyetyupasaüharati---tasmàditi ||55|| vedopayogamabhàvasya dar÷ayati---karmàõãti / yo 'yaü sarvakarmaõàü phalàsaïkara' parasparàsaïkara÷ca paraspamaïgàïgibhàvàbhàva', nàsàvabhàvapràmà ________________________________________________________ yuktyàgamàbhyàmiha tarkito 'yaü pramàõaùañakaü pravibhajya bhàùye / tato 'dhikaü yad dvayamiùñamanyairbhedo na tasyetyapi siddhametat // Msv_5,8.57 // iha bhavati ÷atàdau sambhavàdyà sahasrànmatiraviyutabàvàt sànumànàdabhinnà / jagati bahu na tathyaü nityamaitihyamuktaü bhavati tu yadi satyaü nàgamàd bhidyate tat // Msv_5,8.58 // õyàdçte sidhyatãti / (yatheti / yàvat tàvad yathàvaditi?) iheti / vedaü pratinirde÷a iti ||56|| nanu ca vyàsamatànusàriõopamànàtiriktaü pramàõadvayamupavarõitam, çùiõà ca sambhavaitihyayorapi pramàõatvamà÷ritam, tatparityàge kàraõaü vaktavyamata àha----yuktãti / pramàõaùañakameva hi yuktyà saïgacchate / àgamànugata÷ca / àgama÷ca mãmàüsàtantram, ato yuktyàgamàbhyàmiha ÷àbare bhàùye pramàõaùañkameva pravivicya tarkitam / yattu dvayamadhikamiùñaü tadatraivàntargatamiti ||57|| (ka'?kva) punastasyàntargatirata àha---iha bhavatãti / yà tàvat sahasràcchate mati' sambhavàkhyaü pramàõamiùyate sànumànànna bhidyate / sahasràcchatamaviyutibhàvàdavinàbhàvàdavagamyate / atastàvadanumànànna bhidyate / aitihyapramàõamuktaü tàvadasatyameva / nidhipràptyasurakanyàva÷ãkaraõàdi, draupadãpa¤cabhartçketyàdi , yadi tat satyaü tadàgamàd (na) bhidyate / àptàgamo hyasau / uktaü ca--- 'puruùoktirapi ÷roturàgamatvaü prapadyate' iti / ato 'numànàgamayorantarbhàvànna sambhavaitihyayo' pçthagupanyàsa' siddha'|| ityupàdhyàyasucaritami÷rakçtau kà÷ikà- ñãkàyàmabhàvapariccheda' samàpta' / ******************************************************************* atha citràkùepa' / ________________________________________________________ paralokaphalà' pårvamàkùiptà÷codanà' parai' / idànãmaihikàkùepa' såtrakàreõa vocyate // Msv_5,9.1 // bhàùyapàñho vicàrya',atra bhàùyam--- 'nanu bhavantvanyàni pramàõàni, ÷abdastu na pramàõam, kuta'? animittaü vidyamànopalambhanatvàt' iti / asyàrtha'--- yadyapi sarvapramàõàvyabhicàrànna pramàõasàmànayabhàvinà dharmeõa ÷abdo 'pi na pramàõam, vi÷eùeõa tvàtmabhàvinà dharmeõàpramàõam / tathà hi citrayà pa÷avo bhàvyanta iti citrayà yajetetyasyàratha' / kçtacitrasyàpi yajamànasyànantaramavikalasakalendriyairapi pa÷avo na dç÷yante / tanna nånamiùñi' pa÷uphaleti bhavati mati' / tadidamuktam 'animittaü vidyamànopalambhanatvàt' iti / kimuktaü bhavati--- upalambhanàni hi cakùuràdãni pa÷ånàü vidyante / na ca pa÷ukàmeùñyamantaraü pa÷ava upalabhyante / tasmàduktavisaüvàdàdapramàõaü citràcodaneti / sa punarayamàkùepo gatàrtha upalakùyate / codanàsåtre hi 'nanvatathàbhåtam' ityàdinà bhàùyakàreõàkùepaparihàràvuktau / ata' punaruktamidamityà÷aïkyàha---- paraloka iti / asyàrtha' paralokaphalà hi tatra svargakàmo yajetetyevamàdicodanà vedabàhyaboddhàdiparamatenàkùiptà' / idànãmaihikaphalà÷citràdicodanà àkùipyante / nanåbhayãmapi codanàmàkùeptuü ÷akyata eva vàkyatvàdayo hetava' / ta eva tatra bhàùyakàreõa 'yat ki¤cana laukikaü vanacam' iti dar÷ayatàntarõãtà' / vàrtikakçtàpi---'yadi và puruùàdhãnapràmàõyà' sarvacodanà' iti vivçtà' / tasmàdasadetat paralokaphalà eva tatràkùiptà iti / yadapi cedanãmaihikàkùepa ityuktaü tadayuktam, ihàpi ca---'evaü dçùñàpacàrasya vedasya svargàdyapi phalaü nàstãti manyàmaha' iti sarvàkùepa' kçta' / vàrtikakàreõàpi ca 'evaü satyagnihotràdivàkyeùvapi mçùàrthatà' iti vadatà / tasmàdubhayatràpyubhayàkùepameva nyàyyaü manyante / keyaü vyavasthà / atrocyate / satyamubhayatràpyabhayàkùepa', tathàpi hetubhedàdapaunaruktyam / tathàhi--- tatra vàkyatvàdaya' parairuktà àkùepahetava', ________________________________________________________ citràpa÷uphalatvàdiviùayà÷codanà mçùà / pratyakùàdyadhikàre 'pitairarthàsaïgatiryata' // Msv_5,9.2 // idànãü tu÷abda÷aktiparàmar÷advàreõàbhyantarà eva hetava upapatsyante / tathà coktam--- ànantaryamanuktaü cenna sàmarthyàvabodhanàt / iti / sàmarthyaü hi sarvàkhyàtànàmarthaü bruvatàü sahakàri / tad yadyapi neùñiranantaphaleti ÷ruti', tathàpyarthasàmarthyàtadavagamyate, kathamaparathà'yadàsau vidyamànàsãt tadà palaü na dattavatã, kàlàntare punarasatã kathaü dàsyati' iti na ca pa÷avo 'nantasamabhavadbhàvanà', svargo hi nànàkùiptavi÷iùñadehendriyàdiparigraho bhavitumutsahate, ato màbhådanantaram, amã puna' pa÷ava' sambhavanti yajamànasyàtraiveti svahetusamanantaramanupalabhyamànà dçùñapratigrahàdihetvantarà' ÷rutacitràdiphalatayà na ÷akyante 'vagantum / ayameva tu ÷abda÷aktiparàmar÷o vàrtikakçtà tàrkikaprakriyàmanuvidadhànena 'na và pa÷uphale'tyàdinà sàdhanaprayogairupadar÷ita' / tadevamaihikaphalàsu citràcodanàsvàkùiptàsu tatsàmànyàditaràsu tathàtvamiti punarapyagnihotràdicodanàkùepe 'vatiùñhate / sa càyamaihikàkùepadvàreõàpinocyate / ata eva caihikàkùepa ityuktam / etaduktaü bhavati--- aihikaphalànàmàmuùmikaphalànàü càyamaihikàkùepapuraskàreõaivàkùepa', yadàmuùmikasvargàdi tanmà nàma karmànantaramupalabhyatàmaihikaphalaü tu pa÷vàdi kiü nopalabhyate, na cedamupalabhyate, tanna nånaü tat phalamiti aihikaphalakarmacodanàvyabhicàreõànyàsàmapi paralokaphalànàü tatsàmànyàdàkùepa' / pårvaü tu tà' parata' pràmàõyamà÷ritya paroktairaiva vàkyatvàdibhirhetubhiràkùiptà' / taduktaü parairiti / parihàràntaramàha--- såtreti / ayamabhipràya'--- codanàsåtre bhàùyakçtà såtrakàreõa vakùyamàõàkùepaparihàràvanàgatàvekùaõena pratij¤àsamarthanàrthabhupavarõitau / idànãü tu såtrakàreõa svayamevocyata iti tenedameva sarvacodanàkùepakùetramityuktamiti ||1|| atra parihàre pårvokta evàkùepaheturiti, tamupanyasyati--- citreti phalànãtyantena / ayamartha'--- citràpa÷uphalatvàdiviùayà÷codanà dharmiõya' ________________________________________________________ yadãdçktanmçùà dçùñaü vipralipsoryathà vaca' / nadãtãre phalànãti tatràdçsyàni tàni cet // Msv_5,9.3 // na và pa÷uphalà citrà svakàle tadadànata' / snànabhujyàdivat te 'pi tatsàdhyà na bhavanti và // Msv_5,9.4 // tadutpattàvasadbhàvàt svargatçptisukhàdivat / vaidharmyeõobhayatràpi bhavetàü sukhamardane // Msv_5,9.5 // ànantaryamanuktaü cenna sàmarthyàvabodhanàt / mçùeti sàdhyo dharma' / adhikçtai' pravçttiyogyairapi pratyakùàdibhirarthànavagate' / yadãdç÷aü tanmçùà--- yathà vipralipsorvaca' / àdi÷abdenàgnihotràdiviùayà api codanà' pakùãkaroti / nanu vipralipsuvàkyamatra dçùñànta' / na ca tanniyamena pratyakùàdyasaïgatàrthamasatyaü ca / tasmàdubhayavikalo dçùñànta' / ata àha--- tatreti / asatyarthe prayuktameva nadatãràdivàkyamiha dçùñànta' / pràyeõa caitra¤jàtãyakaü vipralipsureva prayuïkta iti vipralipsorityuktamiti ||2,3|| idànãmaihikàkùepa ityuktaü vivçõoti--- na veti vadantena / citreùñirdharmiõã, na pa÷uphaleti sàdhyam, svakàle pa÷vadànàt, snànàdivaditi / prayogàntaramàha--- te 'pãti / te pa÷avo na citràsàdhyà' , citrotpattàvasadbhàvàt svargatçptisukhàdivat / àdi÷abdenàtra bhojanajanyà tçptirabhipretà / etau ca prayogau 'neùñi' pa÷uphalà,karmakàle ca karmaphalena bhavitavyam' iti bhàùyoktau veditavyàviti / atrànantaraü 'yatkàlaü hi mardanaü tatkàlameva mardanasukham' iti bhàùyakàreõoktam, tad vaidharmyadçùñàntatayà prayogadvaye yojayati--- vaidharmyeõeti / citrà na pa÷uphalà pa÷avo na tatsàdhyà ityubhayatràpi prayoge vaidharmyeõa sukhamardane bhavetàm, ãdç÷ã càtra vaidharmyaracanà, yadyatsàdhyaü tattatsakàle prasåte, mardanamiva sukham / yacca yatsàdhyaü tat tadutpattau bhavatyeva sukhamiva mardanotpattàviti ||4,5|| nanåktivisaüvàdàdapràmàõyamuktam / na ca ki¤cidiha visaüvàda', na hi kçte karmaõi tàvatyeva phalena bhavitavyamiti ÷abdo bråte, kintu asyedaü ________________________________________________________ ÷abdaikade÷abhåtena tena tatpratipàditam // Msv_5,9.6 // kàlàntarànupàdànàt karmasvàbhàvyato 'pi ca / codyamànasya citràderànantaryaü vi÷eùaõam // Msv_5,9.7 // atra tàvadasaüvàdo virodha÷cottaratra tu / svargayànaviruddho hi bhasmãbhàvo 'tra dç÷yate // Msv_5,9.8 // phalamiti / etàvati ca paryavasànàt / ata' kàlàntare phalaü dàsyati / tadetaduktam--- 'kàlàntare phalaü dàsyatãti cet'iti, tadetadàha---ànantaryamiti / pariharati--- nasàmarthyeti / sàkùàdanuktsayànantaryasyàpyatra sàmarthyenàvabodhanaü kçtam,yaiva hyasyedaü phalamityuktaü tadaivamarthàdevàvagamyate anantaramanena bhavitavyamiti / kathaü nàmànyathàsatkàlàntare phalaü dàsyatãti / nanvevamapi sàmarthyalabhyamànantaryamanantaraphalànupalambhanena bàdhyatàm, avi÷eùapravçttà tu codanà kataü bàdhyate ata àha--- ÷abdeti / na hi sàmarthyaü nàma pçthak pramàõam, api tarhi sarvàkhyàtànàmarthaü bruvatàü ÷akti' sahakàriõãti ÷abdaikade÷a eva / ata' sruvàvadànamivàpyadravyeùvarthàdanantarameva phalaü ni÷cãyata iti tadbodhe 'pi ÷àbdabodho bhavatyeveti ||6|| ita÷cànantaryamavagamyata ityàha---kàlàntareti / yadi hyatra phalaü dàsyatãti ëï÷roùyat tadà tatsàmarthyena kalpanà kàcidapyabhaviùyat / adya punarasyedaü karmaõa' phalamiti paryavasite vacasi sarvakarmaõàmanantaraphalopalambhàd vaidikasyàpi citràde÷codyamànasyàpi karmaõastatsvàbhàvyàdànantaryaü vi÷eùaõatayàvatiùñhata iti ||7|| atrànantaramaparaü bhàùyam--- 'dçùñaviruddhamapi ki¤cit vaidikaü vacanaü 'sa eùa yaj¤àyudhã yajamàno '¤jasà svargaü lokaü yàtã'ti / tad yena vi÷eùeõoktaü tamàha---atreti / atra hi citràdivàkyeùåktivisaüvàdàdapràmàõyuktam / uttaratra yaj¤àyudhivàkye pratyakùàdivirodha iti virodhamabhidyotayati--- svargayàna iti / yajamànasya nirati÷ayànandàtmana' svargàdatidåramapabhraùño bhasmãbhàva' pratyakùamupalabhyate, citràdicodanà ________________________________________________________ yaj¤àyudhivaco mithyà pratyakùeõa virodhata' / sàdharmyeõa ÷ilàvàkyaü vaidharmyeõàptabhàùitam // Msv_5,9.9 // ÷arãdàd yadi cànya' syànnàsau yaj¤àyudhã bhavet / na càsya yajamànatvaü sadbhàvo 'pi ca durlabha' // Msv_5,9.10 // su tvanantaraphalànupalambhamàtraü na tu viruddhopalambha' ka÷cidastãti syàdapi kàlàntare phalakalpanà, bhasmãbhåtaü tu ÷arãraü kàlàntare 'pi svargaü lokaü yàsyatãti na sambhavatãti pårvasmàd vi÷eùa' ||8|| aparamapi ca 'eva¤jàtãyakaü pramàõaviruddhaü vacanamapramàõam--- ambuni majjantyalàbåni, gràvàõa' plavanta iti yathà ' iti bhàùyam, tad vyàcaùñeyaj¤eti vàkyamantena / yaj¤àyudhavaco dharmã, mçùeti sàdhyo dharma', pratyakùavirodhàt, yatpratyakùaviruddhaü tanmithyà, yathà gràvàõa' plavanta iti ÷ilà vàkyaü sàdharmyeõa yatheti dar÷ayitavyamiti / vaidharmyadçùñàntamàha--- vaidharmyeõeti / yadamithyà na tatpratyakùaviruddhaü yathàptabhàùitamiti / pårvaü tu mardanasukhayorvaidharmye dçùñàntaratayopanyàsàcchilàvàkyamapi vaidharmyeõa bhàùyakçtoktamiti bhràntimapanetuü sàdharmyavaidharmyaviveko vàrtikakçtà dar÷ita' ||9|| nanu pratyakùavirodhàditi hetusiddha eva, asti hi paralokaphalabhoktà cetana' karmaõàü kartà, sa svargaü lokaü yàsyatãti / tamevàbhipretya svargaü lokaü yàsyatãtyuktam / ata' ko virodho 'ta àha---÷arãràditi / yadi hi ÷arãràdanya÷cetano bhavet, bhavedapi na tasya yaj¤àyudhairasti ka÷cit sambandhaprakàra', ÷arãrasyaiva tu srukkapàlàdiyaj¤àyudhai' sambandha', yadyaj¤àyudhã yajamàna iti tadabhipràyeõa matvarthasaüyogo ghañate / api ca 'sa eùa' ityaparokùapratinirde÷a', so 'pi ÷arãrasyaiva pratyakùatvàdupapanno nàtmana' / tadetadapi bhàùyakàreõoktaü hi --- '÷arãrakaü vyapadi÷ati'iti / ki¤ca yajamàna÷abdo hyàtmanyasama¤jasa', yàgasya hi kartà yajamàna ityucyate, na ca yathàcoditavitatapårvàparãbhåtànekakarbhakùaõàtmakakratukriyàkartçtvamàtmana' sambhavati, vibho' pårvàparade÷avibhàgasaüyogayogaphalakarmaõàmasamavàyàt / tadetadàha--- na ________________________________________________________ yadi syàd vidhi÷abdo 'tra naivàdar÷anato bhavet / vi÷eùo 'syeti bhedena nopàttaü syàdidaü tata' // Msv_5,9.11 // vidhi÷abde bhaviùyattvaü phalasya parikalpya hi / virodhaparihàra' syàd vartamàne 'pi nàstyasau // Msv_5,9.12 // phalaü ca na bhavedevaü bhasmãbhàvàd vidhàvapi / tatsàmarthyena yànyapi kalpanà tàü niùedhati // Msv_5,9.13 // ceti / abhyupagamya càtmana' sadbhàvamidamasmàbhiruktam, paramàrthena tu dehendriyavyatiriktàtmasadbhàvo 'pi pramàõàbhàvàd durlabha ityàha--- sadbhàva iti / prapa¤cayiùyate caitadàtmavàda itãha na pratanyata iti ||10|| aparaü ca--- 'na caiùa yàtãti vidhi÷abda''iti bhàùyam / tasyàbhipràyamàha--- yadãti / asyàrtha'--- yadi hyatra yaj¤àyudhivàkye vidhi÷abdo bhavet, tadà citràdãnàmanantaraphalàdar÷anàd bhedena virodhopanyàsàrthaü yaj¤àyudhivàkyopàdànaü nopapadyate / ata' svakçtabhedopàdànasamarthanàrthaü vidhi÷abdaniràkaraõamiti ||11|| vidhi÷abde ko vi÷eùa', ata àha--- vidhãti / vidhi÷abde hi kàlavi÷eùànupàdànàd vidhisàmarthyàdeva kàlàntarabhàvitàü phalasya parikalpya syàdapi citràdicodanàsvivàbhàvavirodhaparihàra' / iha tu yàtãti vartamànàpade÷ànna pratyakùavirodha' ÷akyate parihartumityadar÷anàd vi÷eùa iti ||12|| citràdivàkyàbhipràyeõa cedamasmàbhiruktam--- vidhi÷abde bhaviùyattvaü phalasya parikalpya virodha' ÷akyate parihartumiti / iha tu pratyakùeõa bhasmãbhàvopalambhànna kàlàlantaraphalabhàvitayà svargagamanaü phalamiti ÷akyate kalpayitum / na hi vidhisahasreõàpyà÷aïkanãyor'tha' ÷akya' pratyàyayitum / tadetadàha--- phalaü ceti / takiü tarhi vidhi÷abdatàniràkaraõasya phalamata àha--- tatsàmarthyeneti / cetanapravartanàtmako hi vidhirantareõa paralokaphalopabhoktàra ________________________________________________________ pràya÷caivaüprakàratvamarthavàdeùu dç÷yate / mantreùu ceti te sarve pakùãkàryà' prayatnata' // Msv_5,9.14 // evaü satyagnihotràdivàkyeùvapi mçùàrthatà / vedavàkyaikade÷atvàccitràdidavacaneùviva // Msv_5,9.15 // iti citràkùepavàda' / ------------------- manupapadyamàna' kalpayedapi kàyakaraõasaïghàtàtiriktamàtmànam, tasya ca svargalokagamanamupacaryetàpi ÷arãre, tasya và pratyakùatvamàtmani bhàktamityevamàdikalpanàniùedhàrthaü vidhi÷abdaniràkaraõamiti ||13|| bhåyàü÷càyaü pramàõàntaraviruddho mantràrthavàdàtmako vedabhàga' / yathà 'aditirdyeraditirantarãkùaü' 'yajamàna ekakapàla'' ityevamàdi' / sa ca sarva evàtra prayatnato mukhyatayà mithyàtvena aihikàkùepe pakùãkàrya', tanmithyàtvena cànuùaïgikaü peraùàü mithyàtvaü bhaviùyatãtyabhipràyeõàha---pràyaiti / 'tatsàmànyàdagnihotràdicodanàsvapyanà÷vàsa' iti bhàùyam, tasyàbhipràyamàha--- evaü satãti / yadà hi citràdivàkyàdiùvapràmàõyaü samarthitaü bhavati, tadà vedavàkyaikade÷atayàgnihotràdivàkyeùvapi mçùàrthatà ÷akyate 'numàtum, ata' kçtsnasyaiva vedasyàpràmàõyànna cojanàlakùaõàrtho dharma ityàkùepa'|| ityupàdhyàyasucaritami÷rakçtau kà÷ikàñãkàyàü citràkùepavàda' samàpta' / atha sambandhàkùepavàda' / svapakùasàdhanaü tàvadamçùà vaidikaü vaca' / svàrthe vaktranapekùatvàt padàrthe padabuddhivat ||1|| atrànantaram"autpattikastu ÷abdasyàrthena sambandhastasya j¤ànam"iti bhàùyakàreõa sambandhanityatàdvàreõàkùepaparihàro 'vatàrita', so 'yukta', paroktàkùepahetvanantaraü hi tasyaiva viruddhàsiddhyàdidoùodbhàvanamucitam / yattu tamadåùayitvaivànyaducyate tadasaïgatamevàta àha--- svapakùa iti / ayamabhipràya'--- yàvaddhi sambandhautpattikatvenànapekùàlakùaõaü codanàyà' svata' pràmàõyaü na pratipàdyate tàvad dåùite 'pi sàdhane na 'canodanàlakùaõo dharma' iti pratij¤à sidhyati / bhåyàü÷cànena krameõàrtho vaktumabhipreta' ÷abdàrthasambandhaniråpaõàdi' / anyathà kriyamàmaü (?) tadàkà÷apatitamivàpadyeta / taccaitat ÷abdasvaråpaniråpaõàvasare vakùyate / na cedamàkùepeõa na saïgacchate, dvedhàpi pratyavasthànadar÷anàt / yathoktam--- 'dvedhàpi pratyavasthànaü parahetvavabàdhanàt / àtmãyasàdhanoktyà và tatràtmãyamihotacyate' iti / na càtra parasàdhanadåùaõaü na kariùyate 'tatra hetorasiddhatvam' iti citràparihàre vakùyate / anena tu krameõa tat kartavyamiti tàvadityuktamiti / tacca svapakùasàdhanaü tàrkikàõàü cittamanura¤ja yituü prayogadvàreõàha---amçùeti / vaidikavaco dharmã, svàrthe satyamiti sàdhyo (?) dharma', svàrthe vaktranapekùatvàt, yat svàrthe vaktàraü nàpekùate tat satyam, yathà padàt padàrthagatà buddhi' / padaü hi svabhàvàdeva svàrthena sambaddhaü tatpratipàdanàya vaktàraü nàpekùata iti sambandhaparihàre vakùyate / svàrtha iti tantremobhayavi÷eùaõatayà yojanãyam / yadi hyamçùa vaidikaü vacanamityetàvaducyate pårvapakùàrthasamyaktvàpàtàdanikaùñàrthatàprasàdhanaprasaïga' / na hi svargakàmo yàgaü kuryàdityàdyarthe svargakàmo yajeteti vàkyaü samyagiùyate, ùaùñhàdyasiddhàntavirodhàt / yàgena svargaü kuryàditi hi tatra sthàsyati / vaktranapekùatvàditi càvi÷iùño heturupàtto 'siddha eva syàt / asti hi vaidikavàkyànàmapi svaråpàmi tatkçta' pratyaya' samyaïnityavàkyodbhavatvata' / vàkyabuddhivedavàtra pårvoktà÷vàpi hetava' ||2|| nityàn ÷abdàrthasambandhànà÷rityoktena hetunà / asambandhodbhavatvena paro mithyàtvamabravãt / sambandho 'stã ca nitya÷cetyuktamamautpattikàdinà ||4 vyaktaye vaktrapekùà, svàrthe tu pratyàyayitavye na vaktàramapekùante, apauruùeyatvàt / ÷abdàrthasambandhanityatvàcca / pauruùeyaü pramàõàntarapramitagocaramàptavacanamapi vaktu' pramàõamapekùate / yathoktam, 'àptoktiùu naràpekùe'ti ||1|| prayogàntaramàha---- tatkçta ityevàntena / vaidikavàkyakçta' pratyaya' samyagiti sàdhyam, nityavàkyodbhavatvàt, yathà tadvàkyasvaråpaviùayà buddhi' / sàpi hi vàkyàdudbhavati, nirviùayabudhyanutpatte' / vedavàkyanityatà ca vedàdhikaraõe sthàpayiùyata iti / atraiva sàdhye pårvoktà'--- 'nànyatvàt' iti bhàùyavyàkhyànàvasara uktà'--- doùavarjitai' kàraõai' janyamànatvàt, anàptàpraõãtoktijanyatvàt, de÷àdibhede 'pi de÷àdibhede 'pi bàdhavarjanàt iti hetavo dar÷ayitavyà ityàha--- atreti ||2|| atra bhàùyam--- 'syàdetat, naiva ÷abdasyàrthena sambandha', kuto 'sya pauruùeyatà apauruùetà và'iti / tasyàbhipràyamàha--- nityànityabravãdantena / asyàrtha'--- ÷abdàrthasambandhànàü nityatvamà÷rityànapekùatvàditi såtrakàreõa yo hetu' svata' pràmàõyasidhyarthamukta', tena codanànàmapràmàõye niràkçte 'dhunà sambandhodbhavatvàbhàvena paro bauddhàdirmithyàtvamuktavàn / evaü ca tadà vàrtikakàreõa vçttikàramatenàtraiva svata' pràmàõyaü vyutpàdyamiti dar÷itam / tathà ca 'såtrakàreõa cocyata' iti punaruktiparihàre parata' papràmàõyoktairevàkùepahetubhi' pårvapakùo 'bhihita' / ihàpi ca bhàùyakàreõa 'bråta' ityucyate--- avabodhayati budhyamànasya nimittaü bhavati, ityàdi codanàsåtroktameva svata' pràmàõyakàraõamuktamiti ||3 1/2|| mithyàtvasya niràsàrthaü tatparairneùyate dvayam / naiva vàstyatra sambandha' kçtako veti vakùyate ||5|| asambhavena ÷eùàõàü saü÷leùa' pari÷ipyate / tasminneva ca sambandhe pratãtirlaulikã dhruvam ||6|| etadeva vivçõoti --- sambandha iti vakùyate 'ntena / codanàmithyàrthaniràsàrthaü hi sambamandhasadbhàvo nityatà ca heturukta' / tacca dvayamapi parairneùyate / tatra sambandhàbhàvastàvadanenaiva bhàùyeõokta' / kçtakatvaü tu 'yadi prathamama÷ruto na pratyàyayati, kçtakastarhi' ityanena vakùyate / tadatra sambandhàbhàvenànapekùatvàditi hetorasiddhiruktà / na càsati sambandhe paroktàrthapratãtirutpadyata iti dar÷itam / pratibandhabale hyarthàntaradar÷ino 'pyarthàntare j¤ànamutpadyate / anàdçtapratibandhastu yatki¤cid vidvàn sa sarvaü jànãyàdityatiprasajyata iti ||4,5|| atra bhàùyakàreõa kàryakàraõabhàvàdaya' sambandhà' ÷abdasyànupapannà ityuktvà saü÷leùasambandhabhàva eva dar÷ita', tadetadvàrtikakàro dar÷ayati--- asambhaveneti / nimittanaimittikà÷rayà÷rayibhàvàdaya' sambandhà' ÷abdàrthayoratyantàsambhàv ità eva, kàryakàraõabhàvastu boddhagandhivaiyàkaraõairabhyupagata eva / te 'pyàhu'---- 'arthà' ÷abdà÷ca dç÷yante pratyakùà yadyapi sphuñam / abhidhànàbhidheyau tu j¤ànàkàrau tathàpi na''|| iti / evaü hi manyante--- na tàvad varõà' ÷abda', pratyekamavacàkatvàt / ayugapadvartinàü càvayavisamudàyàsarambhànupapatte' / ata eva go÷abdatvàdijàtyasambhavàt bhåtàdivi÷eùàõàü ca pratiprayogamanyatvenàvàcakatvàd varõabuddhismçtisaüskàràõàü càkùaravat pratyàkhyànàt pårvavarõajanitasaüskàrasahitàntyavarõasyàpi varõatvenàpårvavarõavadavàcakatvàt pårvapårvanikhilavarõapadopasahàrakrameõa caramasya kasyacit sphoñàtmano 'navagrahàd yugapadavasthitànekavarõàkàraj¤ànàtmaiva ÷abda' / artho 'pi jàtivyaktyavayavàvayaviguõaguõivyatirekàvyatirekàdivikalpadårãkçtani råpaõo na bàhya' sambhavatãti j¤ànàtmaka÷abdavedanànantarotpadyamànabàhyajàtyàdinirbhàsparatyayamàtràtmaiva / tanniùedhamata' pràha na ÷abdor'thena saïgata' / tadde÷ànantaràdçùñervindhyo himavatà yathà ||7|| evamartho dvayaü vàpi sàdhanãyamasaïgatam / kùuretyàdi ca siddhyarthaü hetoruktamathàpara' ||8|| ÷aktiråpaü gçhãtvàha saü÷leùo yadi vàryate / samba(ndhà?ndha') siddhasàdhyatvamatha sambandhamàtrakam ||9|| sa càyamevambhåtor'tha' ÷abdena janyata eveti kàryakàraõabhàvameva ÷abdàrthayo' sambandhamàtiùñhante / taccedamatidåramapabhraùñam, evaü ca satyaviditasvaråpa÷aktãnàmapyarthasaüvidupajàyeta / dçùñà hi khalu mçtsalilapracchannà api vrãhayo 'ïkuràdikàryamàrabhamàõà aviditasvaråpa÷aktayo 'pãti såktam--- asambhavena ÷eùàõàmiti / kathaü tu saü÷leùa' pari÷iùyata iti, pratãterabhyupagamàcca / gaurayamiti hi sàmànàdhikaraõyena ÷abdopa÷liùñamarthamavayanto laukikà dç÷yante / abhyupagata÷ca kai÷cicchabdàrthayo' saü÷leùa eva sambandha' / prapa¤cita÷càsàvadhyàsavàda iti / laukikà÷ca pràyeõa saü÷leùameva saübandhaü manyante iti sa eva sambandha' prasakko niràkàrya ityàha--- tasminniti pràhàyena bhavati sa tadde÷a eva dç÷yate ra¤juriva ghañe, tadanantarade÷e và prade÷inãvamadhyamàyà' / naca ca ÷abdàrthayoranyatarade÷e vànyataro dç÷yate / atohimavadvindhyayoriva nànayo' sambandha iti ||6,7|| artho và pakùãkàrya ityàha---evamiti / dvayaü và parasparamasambaddhamitaretarade÷e tadanantarade÷e vàdçùñe' sàdhyamityàha--- dvayamiti / atra bhàùyakàreõa 'syàccedarthena sambandha' kùuramodaka÷abdoccàraõe mukhyasya pàñanapåraõe syàtàm', ityuktam / tasyàbhipràyamàha--- kùuretyuktamantena / asyàrtha'--- atra bhàùyakàreõa ÷abdàrthayo' sambnadhasiddhyarthaü tadde÷ànantaràdçùñeriti heturantarõãta', taü ca gaurayamiti sàmànàdhikaraõyapratãtibhramàd yo nàmàsiddhaü manyate, sa evaü pratãbodhyate--- yadi ÷abdàrthayorupa÷leùa pitàputràdisambandhairanaikànta' prasajyate / ekabhåmyàdisambandhàd dçùñànte sàdhyahãnatà ||10|| vàcyavàcakasambandhaniùedhe lokabàdhanam / virodha÷ca svavàkyena na hi sambandhavarjitai' ||11|| lakùaõa' sambandho bhavet, artho 'pi ÷abdade÷a eva syàt, mukhaü ca tasya de÷a iti kùuramodaka÷abdoccàraõe mukhasya pàñanapåraõe syàtàm, na ca te sta'ùa tasmànmodakàdyarthakriyànupalambhàcchabdade÷e tadde÷ànantaràdçùñeriti siddho hetu' / sàmànàdhikaraõyabuddhistu ÷abdàrthayornàstyeva / na hi nãlimnevànuraktamutpalaü ÷abdànuraktamarthamupalabhàmahe / gàdisàsnàdimadråpà hi tayorbuddharudeti / atra siddhàntabhàùyaü 'yo 'tra vyapade÷ya' sambandha' tadeta(tamekaü)nna vyapadi÷ati bhavàn' ityàdi / tasyàbhipràyamàha--- atheti hãnatàntena / atràyamabhipràya'---- pratyàyyapratyàyaka÷aktiråpo hi na' ÷abdàrthayo' sambandho 'bhipreta', tad yadi saü÷leùalakùaõasambandhàbhàva' sàdhyate, tadà siddhasàdhyatàdoùa' / sambandhàbhàvamàtre tu yaunàdisambandhairanaikàntikatvam / himavadvindhyorapi caikabhåmyàdisambandhàt sàdhyahãno dçùñànta iti ||8.10|| yadi tu vàcyavàcakasambandhamevàbhipretya na ÷abdàr'thena saïgata iti sàdhyate tato laukikavirodha ityàha---vàcyeti / dåùaõàntaramàha--- virodha iti / atra kàraõamàha--- na hãti paràntena / ayamabhipràya'--- caturvidho hi puruùa', pratipanno 'pratipanna' sandigdho viparyasta÷ceti / tatra pratipanna' pratipàdayità, itare sàpekùà' pratipàdyà', tatpratipàdanàrthà ca pratij¤à, tadya eva teùàmanyatama' para' pratipàdayitumabhipreto bhavati sa eva vàcyavàcakasambandhavarjitai' pratij¤àrthagaucarai' padai' pratipàdayituma÷akya', ata' pratij¤àü prayu¤jànairà÷rita' ÷abàdarthayorvàcyavàcakalakùaõasambandha iti tanniniràkaraõe svavàgvirodha iti / sa càyamabhidhayà svavàgvirodha' / pa¤cadhà hi tadvirodha' / uccàraõàbhidhàdharmadharmyubhayoktibhiriti ||11 1/2|| pratij¤àrthaü padai' ÷akya' pratipàdayituü para' / abhidhànakriyàyàü hi karmatvaü vàcyasaü÷ritam ||12|| ÷abdànàü karaõatvaü và kartçtvaü và niråpita' / pratipattàvupàdànàt sàhitye ca vivakùite ||13|| vàcyavàcakasambandhasvaråpamidànãmabhidyotayati---abhidhàneti / asyàrtha'--- ekasyàmabhidhànakriyàyàü ÷abda' karaõaü kartà và, vivakùàta' kàrakapravçtte' / arthastu karmaiva / ato(yad?a) nayo' karmakaraõatvaü (karma) kartçtvaü và / niråpita'--- sambandha iti vakùyamàõena sambandha iti / yadvà--- ekasyàü gavàdyarthapratipattau sàdhyamànàyàmekena vaktropàdãyamànàvaruõaikahànãvadvivakùitasàhityau ÷abdàrtho yanniyamyete so 'nayo' sambandha ityàha--- pratipattàviti / upàdànàdityupàdãyamànatayà vi÷eùaõavivakùàü dar÷ayati / upàdeyasya hi vi÷eùaõaü vivakùitaü bhavati ÷orivaikatvaü--- pa÷unà yajeteti / udde÷yavi÷eùaõaü tvavivakùitaü bhavati, yathà grahavi÷eùaõamekatvam, udde÷yà hi grahà', teùu saümàrjanavidhànàt / iha càrthapratipattàvekasyàmupàdeyau ÷abdàrthau, pa÷uriva yoge / ato vivakùitatamanayo' sàhityaü vi÷eùaõamityaruõaikahàyanyorivànayorniyama' sambandha iti / (natve?nve)vamaruõaikahàyanyo' ÷råyamàõayo' sàhityavivakùà yuktà / samudàye hi tatra vàkyaü samàpyate / (÷abdàrthau tu) naiva pratãtikriyà(yàü vi÷eùa)õatayà÷rutau, kathamanayo' sàhityavivakùà / na ÷råyamàõatà vi÷eùaõavivakùàhetu' / api tu arthasaüvyavahàro 'pi hi / pàkàdau yadaudanàdisthàlyàdi...(kriyà) vyavahàradar÷anàt anabhihitamapyarthaü jànàti tadà sthàlyàdãnàü vivakùitaü sàhityaü manyate, katathà manvàna' svayamapi paktukàmastatsarvamàharati / evamihàpi bàla' prayojyavçddhasya viviùñàrthavyavahàradar÷anena tadviùayàü buddhimanumàya ÷abdànantarabhàvitayà ÷abdakàraõatàü tàdavavadhàrayati / vaktu÷càsyàü prayojyavçddhapratipattau dar÷anapàràrthyàt pradhànabhåtàyà(mupà)dãyamànayo' ÷abdàrtayo' sàhityaü vivakùitamiti / evaü ca viditvà svayamapi paràrthaprayoge sahitau ÷abdàrthau hçdayamàve÷itàvupàdàya ÷abdaü coccàrya parapratipattiü bhàvayatãti såktaü sàhityavivakùà varõasàhityavivakùàvaditi ||12-13 1/2|| niyamyete tadekasyàü sambandha' sor'tha÷abdayo' / tatra yadyapyasambandha' kàrakàõàü parasparam ||14|| tathàpi yatkriyà tasyàmupakàryopakàrità / tatkriyàsaïgate' pa÷càt sambandha' kãrtyate tayo' ||15|| nanvevaü vadatà ÷abdàrthayo' kriyàsambandha eva dar÷ita', na parasparam, guõapradhànabhàvamantareõa sambandhàyogàt / vakùyati hi--- 'guõànàü ca paràrthatvàdasambandha' samatvàt' iti / syàdetat / kriyàkàrakasambandhapårvakatvàt sarvasambandhànàü kriyàkàrakasambandha eva dar÷ita iti / astu tàvat, taduttarakàlabhàvã tu ko 'nayo' sambandha iti vàcyameva / tadetat sarvamanubhàùya pariharati---tatreti tayàrentane / asyàrtha'---- yadyapi kàrakàõàü pradhànàrthatvànna parasparasambandha' / tathàpi pratipattyabhidhànayoryà kàcit kriyà gçhyate, tasyàü ca kriyàkàrakasambandhottarakàlabhàvã parasparopakàryopakàrakalakùaõa' ÷abdàrthayorasti sambandha'|| tatpunaridaü pårvàparaviruddhaü prade÷àntaraviruddhaü ca / tathàhi --- atra tàvadekasyàü kriyàyàmupakàryopakàrakatvaü ÷abdàrthayo' sambandha ityuktam, 'pratipattàvupàdànàt' iti kriyànumànàïgatvameva parasparaniyamàtmako sambandha ityuktam / prade÷àntare ÷aktireva sambandha iti vakùyati / kvacicca ÷abda÷aktiniyamameva sambandhamàha--- 'vàcyavàcaka÷aktyo÷ca niyama' phalalakùaõa'' iti bruvàõa' / anyatràpyuktam--- 'ekàbhidhànimittvaü karmakartçtvayo÷ca yat / yo và karaõakramatvaniyamo 'bhidhayaikayà|| sa nor'tha÷abdasambandha'' iti / ato vivecanãyamidam--- ko 'tra sambandha' ÷abdàrthayorvàrttikakàrasyàbhimata iti / atrocyate--- yathaikena krayakarmaõà parigçhãtayordravyaguõayoritaretaràkàïkùàparipåraõena parasparopakàryopakàrakalakùaõa' sambandha' na hyanà÷rita' krayakriyàmabhinirvartayati / na dravyaü guõavi÷eùànavacchinnamutsahate krayakriyàü nirvartayitum / na ca guõena svamahimnà à÷rayabhåtadravyamàtramupàdãyamànamapi kraye gçhyate, (svakãyago) dravyàvarodhàt / dravye (guõamàtrà) vacchedàt tad guõamàtramupàdãyamànamapi krayakriyà na pratãcchati svakãyàruõimaguõàvarodhàt / so 'yamartho niyama' sampadyate / tadevamihàpyekàrthapratipattyabhidhànakriyàsiddhyarthamupàdãyamànayorvivakùitasàhityayo' ÷abdàrthayo' kriyàkàrakasambandhottarakàlabhàvã yo 'yamupàkàryopakàrakabhàva', sa eva sambandha' / ka' punaranayo' parasparopakàra' / ÷råyatàm--- artho hi na pratipàdakamantareõa pratipàdyo bhavati, ÷abdo na pratipàdyamanteraõa pratipàdaka' / ata' pratipàdyapratipàdakatayàvatiùñhamànàvanyonyasyopakàryopakàrakau bhavata' / taccedaü råpamanayorniyatamityatyantasannikarùamàtreõa niyame sambandhàbhidhànam, na tu niyama eva sambandha' / ÷aktisambandhavàdo 'pi càta eva / vàcyavàcaka÷aktyoreva hi satyorupakàryopakàrakabhàvo bhavati / na tu ÷aktireva sambandha', tadatra pratyàsatterabhedopacàreõa ÷akti' sambandha', niyama' sambandha', kartçtvaü karaõatvaü và sambandha ityevamàdaya' samullàpà' / vastutaståpakàryopakàrakatvameva sambandha' / kathaü punastadråpamanayorniyatamityucyate / na hyanuccarite ÷abeda parasparopakàryopakàrakabhàva' ÷abdàrthayorasti / na ca sadànãü tau na sta', nityatvàt / tasmàdasadetat / tanna / ÷aktyàtmanà vidyamànatvàt ________________________________________________________ na càpyatràvinàbhàva upayogãti sàdhitam / saüj¤eti gamakatvaü cenna tadaïgamiyaü bhavet // Msv_5,9.16 // gamayantã ÷rutiü dçùñvà kalpyate vyavahàrata' / na caiùà gamayatyarthaü sambandhe 'navadhàrite // Msv_5,9.17 // anuccarite 'pi hi ÷abde 'sti pratipàdaka÷akti',arthe ca pratipàdya÷akti' ata eva sambandho nitya ityucyate / nanvemapi karahastàdibhiranekai' ÷abdairekatràrthe pratipàdye anekàrthavacane caikasmin gavàdi÷abde kathamavyabhicàra' ÷akyate 'vagantum / ata' prakaraõàdãnàmapi padàrthàvadhàraõàpoyatvàd vçddhavyavahàre hi bàlena kevalapadàprayogàdàvàpoddhàrabhedenaitadavadhàritam--- yadà yadarthavivakùayà ÷abda' prayujyate sa tasyàrtha iti / vivakùà càrthaprakaraõàdiva÷onneyà / gàmànayadogdhumityukte arthàdetadavagamyate sàsnàdimatyasya vivakùeti / yotsyàmãtyukte arthàdi(mu?) ùau pratãtirudeti / tadevamarthaprakaraõàdibhedabhinnamanyayànyayà ca ÷aktyopahitamanyadanyacca padamanyasyànyasya vàcakamiti na padavyabhicàra' / artho 'pi codbhåtatatpadàbhidhànayogyàvasthàbhedabhinno hastàdiranyo 'nya÷ac karàdipadànàü vàcya iti na padaü vyabhicarati / api caikasyàü kriyàyàmayaü niyama ityukta' / na caikasyàü pratipattàvabhidhàne vopàdãyamànayo' ÷abdàrthayoranyonyavyabhicàro 'sti / tadidamuktaü hi 'niyamyete yadekasyàm' iti ||14,15|| nanvevamekriyànimittako niyama' ÷abdàrthayo' sambandha ityucyamàne 'numànàïgamavinàbhàva evà÷rito bhavet, atastadabalena dhåmàdivàgnij¤ànaü ÷abdàdarthaj¤ànamupajàyamànamanumànaü syàdata àha---na càpãti / idaü ca ÷àbde prasàdhitamityàha--- sàdhitamiti / nanu yadyavinàbhàvo nopayujyate, kastarhyupayujyate / uktaü bhàùyakàreõa--- 'saüj¤àsaüj¤isambandha''iti / nanu càyamapi sambandho 'nupayogyeva / tadetadà÷aïkate--- saüj¤eti / tadaïgaü gamakatvàïgamityartha' ||16|| kathamanaïgamata àha---gamayantãti / vyavahàradar÷anena gama ________________________________________________________ tasmàd gamakatà pa÷càd dhåmàderiva jàyate / sànaïgaü tadvadeva syànneyaü dhåmàdibhi' samà // Msv_5,9.18 // niråpite 'vinàbhàve tatra tatkàrità hyasau / gamakatvena pårvaü ca tatra notpadyate mati' // Msv_5,9.19 // iha vàcakatàyà' pràï nàvinàbhàvitàmati' / yadaiva ceha sambandhaü vçddhebhya' pratipàdyate // Msv_5,9.20 // tadaiva gamako 'syàyamiti nànyasvaråpata' / kathayanti kvacittàvad boddhavyo 'smàdayaü tviti // Msv_5,9.21 // kvacid vàcaka ityevaü vàcyo 'yamiti cocyate / kvaciduccàritàcchabdàd dçùñvàrthaviùayàü kriyàm // Msv_5,9.22 // yantã eùà saüj¤à kalpyata iti / kimato yadyevamata àha--- na caiùeti / etaduktaü bhavati / gamakatvameva saüj¤àtvaü na tatsambandhàntaramantereõeti ||17|| yata÷caivamato dhåmàderiva gamakatvaü sambandhàntarapårvakameva pa÷càdàpatitamityàha---tasmàditi / tattulyatve doùamàha--- sànaïgamiti / yathaivàvinanàbhàva eva dhåmàdau pratãtyaïgaü na taduttarakàlabhàvi gamakatvam, evaü tatràpi syàditi / dhåmàdivaiùamyeõedànãü parihàramàha--- neyamiti ||18|| veùamyemeva dar÷ayati--- niråpita iti / tatra hi dhåmàdau mahànasàdide÷e 'gnyavinàbhàvaniråpaõottarakàlaü tatkçtaivàsau gamakateti / api ca dhåme prathamaü gamakatvaü nàvagamyata ityàha -- gamakatveneti ||19|| ÷abde tu viparãtamityàha--- iheti sàrdhena ||20 1/2|| gamakatvenaiva ÷abde prathamaü vyutpattirityuktaü tad vivçõoti---kathayantãtitrayeõa / ayamartha'--- tredhà hi ÷abde vyutpatti', vçddhopade÷àt tadavyavahàràt padàntarasamabhivyàhàràdvà / sarvatra càtra gamakataivàdàvavagamyate / tathàha--- vçddhopade÷e tàvadayamasya vàcya' ayamasya vàcaka ________________________________________________________ keùà¤cit tatra boddhçtvamanumànàt pratãyate / etenàsmàd yata' ÷abdàdartho 'yamavadhàrita' // Msv_5,9.23 // tena nånamimau loke siddhau vàcaka÷aktikau / itthaü vàcakatà siddhà saïkãrõàpi tata' param // Msv_5,9.24 // anvayavyatirekàbhyàü niùkçùñerthe 'vadhàrite / bahujàtiguõdravyakarmabhedàvalambina' // Msv_5,9.25 // pratyayàn sahasà jàtàn ÷rautalàkùaõikàtmakàn / na loka' kàraõàbhàvànnirdhàrayitumicchati // Msv_5,9.26 // iti gamyagamakabhàva evàvagamyate / yatràpi kvaciduccaritàd vàkyàt prayojyavçddhasyàrthàviùayàü kriyàü dçùñvà ceùñànumànena gavàdyarthaboddhçtvamupakalpyate tatràpi yasmàdata' ÷abdàdanenàyamartho 'vagata', tasmàdayamasyàrtha iti gamakataiva ÷abdasyàdàvavagamyate / prasiddhapadàntarasamabhivyàhàre 'pi iha sahakàratarau madhuraü piko rautãtyevamàdau viditasahàkaràdàdyartho 'viditapikàdyartha÷ca yo 'yaü sahakàratarau rauti tasya pika÷abdo gamaka iti gamakatvamevàvagacchatãti siddhaü sarvatra gamakatvaü na vyutpattiriti ||21-23 1/2|| nanvàkçti' ÷abdàrtha iti va' siddhànta' / na ca tadvàcyatvamanvayavyatirekàvantareõa ÷akyate 'vagantum / atastatpradhànaiva ÷abdapratãtiràpadyeta / ata àha---itthamiti / ayamartha'--- anvayavyatirekayoratra niùkçùñàrthaniyamamàtre vyàpàra', vàcakatà tu nànàjàtyàdisaïkãrõàrthaviùayà siddhaiveti ||24 1/2|| nanvàgopàlaü ÷abdàrthavyavahàro dç÷yate / na ca te 'nvayavyatirekàbhyàmarthaniùkarùaü kurvanti / na ca tàn pratyavacàkà' ÷abdà iti yuktaü vaktum / tulyavat pratãte' / pikàdyarthanirõayasya ca mlecchàdinibandhanasya ________________________________________________________ balàbalàdisiddhyarthaü vàkyaj¤àstu vivi¤cate / kakùyàntaritasàmànyavi÷eùeùu hi durbala' // Msv_5,9.27 // sàmànyavacana' ÷abdo jàyate lakùaõàbalàt / tenàva÷yaü vivektavya ÷abdena kiyaducyate // Msv_5,9.28 // vakùyamàõatvàdata àha---bahujàtãtisàrdhena / ayamabhipràya'--- laukikà hi hànopàdànàdivyavahàramàtràrthina', na ca teùàü vyavahàra' ÷abdauccàraõakùaõopajàtasaïkãrõàrthabodhasàdhya eveti, ÷rautalàkùaõikàdivivekaü pratyanàdçtà iti ||25,26|| tena tarhi kimarthaü viva¤cate ata àha--balàbalàdãti / ÷àstrasthà hyaniråpita÷aktayo na ÷àstràrthamanuùñhàtuü ÷aknuvantãti teùàü hànopàdànopayogã ÷abda÷aktiviveka iti te vivi¤cata iti ||26 1/2|| etadeva prapa¤cayatikakùyàntaritetidvayena / asyàrtha'-- dvividhaü sàmànyaü paramaparaü ca / paraü sattàkhyam, aparàõi dravyatvàdãni / tàni sàmànyànyapi santi / vyàvçttibuddherapi hetutvàt vi÷eùasaüj¤àmapi labhanta iti, tàni sàmànyavi÷eùa÷abdenàpadi÷anti, tatra ca sàmànyavi÷eùà' sàmànya÷abdasya svàrthena kakùyayàntarità bhavanti / yathà sacchabdasya sattàmàcakùàõasya tadantarità dravyatvàdaya' sàmànyavi÷eùà', teùu càsau lakùaõàbalena pravartamàno durbalo jàyate / svarthe tu ÷rutyà vartate iti sa tatra balavàn / kà punariyaü lakùaõà nàma--- abhidheyavinàbhàvena pratãti' / yathoktam---- "abhidheyàvinàbhàvapratãtirlakùaõeùyate" iti / kriyà kiyadvàbhidheyàvinàbhàvena lakùyate kiyat svamahimnà ÷abdenocyata iti ÷àstrasthànàmanuùñhànavi÷eùàrthaü viveko yukta' / sà ca lakùaõà pràyeõa nityasambandhàd bhavatãti nityasambandhàdityuktam / sambandhamàtrameva tu lakùaõàyà bãjam / àha--- ka' punaranuùñhàne ÷rautalàkùaõikavivekasyopayoga' / ÷råyatàm--- loke tàvad bràhma ________________________________________________________ kiyadvà nityasambandhàdabhidheyena lakùyate / tatra prayogabàhulyàt tadvi÷eùeùvasatsvapi // Msv_5,9.29 // õebhyo dadhi dãyatàü takraü kauõóinyàyeti bràhmaõasàmànyasthà bràhmaõa÷rutirlakùamayà tadvi÷eùaü kauõóinyamavatarantã durbalà bhavati ityavyavahitavi÷eùasthayà kauõóinya÷rutyà bàdhyate / vede 'pyemeva / yaju' sàmànyasthà 'upàü÷uyajuùà'iti ÷rutistadvi÷eùasthayà 'uccairnigadena' iti ÷rutyà bàdhyata ityevamàdi dar÷ayitavyamiti / sàmànya÷abdenàtra vi÷eùàn vi÷iüùanna sàmànyatiriktà' kecana vi÷eùà vidyanta iti dar÷ayati / asati hi keùà¤cid dar÷anaü-- nityadravyavçttayo 'ntyà vi÷eùà' / te ca vyàvçttibuddhereva hetutvàd vi÷eùà eveti / paramàõukàrayamakaü hi kàõàdà dvyaõukàdikrameõa jagato nirmàõamàtiùñhante / na càõutvena parasparamanati÷ayànairaõubhirasaïkãrõàkàrajagadutpàdayituü ÷akyate / ata' santi kecanàõusamavàyino vi÷eùà nàma ye tànitaretarato vyàvartayantãti saïgirante / te ca nirdhåtanikhilakàluùyairaparokùamãkùanta eveti / tàn pratyucyate / na tàvadakùàdhãneùu bhàveùvavàntarasàmànyàtiriktàn vi÷eùànãkùàmahe / dravyatvena hi pçthivyàdayo guõakarmabhyo vi÷iùyante(dravya?pçthivã)tvena pçthivã abàdibhyo dravyàntarebhya', vçkùatvena vçkùà' pàrthivàntarebhya', ÷iü÷apàtvena ÷iü÷apà vçkùàntarebhya ityevamaõån yàvadiya vi÷eùakathà vartayitavyà / kimatra vi÷eùàntareõa / aõuùu tvekajàtãyeùvapi kàryavibhàgàd råpameva vibhaktamanumàsyàmahe / no khalvavibhaktàkàraü pårvavsatu vibhaktàkàrakàryaghañanàyotsahata iti / pçthaktvàkhyo và guõasteùàmanyonyasya vi÷eùakatvàd vi÷eùo bhaviùyati / sa evànapekùitavi÷eùàntaro na sidhyatãti cet / vi÷eùà và kathamanapekùitavi÷eùàntarà' setsyanti / akùaõe và tadànantyam, ato manda evàyaü vi÷eùàntaràbhyupagama' / yoginastu tàn pa÷yantãti ÷raddhadhànà budhyante vayama÷raddhadhànà' sma',ye yuktiü pràrthayàmaha iti såktaü sàmànyavi÷eùeùviti ||27-28 1/2|| ________________________________________________________ prayogàt parasàmànye sati càpyaprayogata' / sàsnàdyekàrthasambandhigotvamàtrasya vàcaka' // Msv_5,9.30 // go÷abda iti vij¤ànamanvayavyatirekajam / tasmàd gamakataivàdàvabhidhàyakatà puna' // Msv_5,9.31 // tannimitteti sambandha' saüj¤àsaüj¤itvalakùaõa' / sambandhaniyamo 'yaü tu yàvinàbhàvitocyate // Msv_5,9.32 // sambandhagrahaõàtpårvaü yasmànna gamayatyata' / gavàdernàbhidhà÷aktirdevadattapade yathà // Msv_5,9.33 // 'anvayavyatirekàbhàyaü vàkyaj¤àstu vivi¤cate' ityuktam / tàvanvayavyatirekau dar÷ayati--- tatreti dvayena / tatra sàmànye gavàdau go÷abdasya bahulaü prayogàt tadvi÷eùeùu ca ÷àbaleyàdiùu asatsvapi bàhuleyàdiùu proya(gà?ga)dar÷anàt parasàmànye ca sattàdau satyapi bhàvàntare 'prayogàt sàsnàdibhi' sahaikàvayaviråpàrthasamnabdhigotvamàtrasya go÷abdo vàcaka ityanvayavyatirekàbhyàü j¤ànaü janyate sàsnàdyekàrthasambandhãti càvinàbhàvinà cihnena gotvamupalakùayatãti / ata' siddhaü gamyagamakabhàva eva ÷abdàrthayo' sambandha' prathamamavagamyate na punaravinàbhàva iti ||29-30 1/2|| upasaüharati---tasmàditi / nanu--- saüj¤àsaüj¤isambandho bhàùyakàreõokta', na ca gamakaü saüj¤eti laukikà manyante, na hyagnerdhåma' saüj¤etyucyate, ata àha--- abhidhàyakateti / ayamabhipràya'--- asyàrthaüsyàyaü gamaka iti j¤àte nàvyàpriyamàõasyàvagatau kàraõatvamupapadyata iti tadvyàpàro 'vasãyate, ÷abdavyàpàra÷càbhidhetyucyate / ato 'tràbhidhànakriyàsambandhàd gamakatvasyaiva vi÷eùo 'bhidhàyakatà ÷abde j¤àyate / abhidhàyakataiva saüj¤àtvamityupapanna' saüj¤àsaüj¤isambandha iti / avinàbhàvità tu sambandhaniyama', na sambandha ityàha--- sambandheti / idaü ca 'niùkçùñer'the niyamyate' ityatroktamasmàbhi' / tasmàditi padànuùaïgeõopasaühçtamiti vedi ________________________________________________________ yathaiva gamaka' ÷abdo vyavahàràt pratãyate / tathaiva ÷aktivij¤ànaü tasyopàyo 'vagamyate // Msv_5,9.34 // svaråpagrahaõaü càsya yathà vyàpriyate phale / tathà sambandhavij¤ànaü nà÷aktitkçtà bhavet // Msv_5,9.35 // tavyam / anvayavyatirekàbhàva÷abdau paryàyaviti nàrthabheda' ÷aïkitavya iti ||31,32|| 'yadi pratyàyaka'' iti bhàùyakàreõa prayogo 'ntarõãta', tamàha---sambandheti / devadattàdayo hi yadçcchà÷abdà yatraiva saïketyate tameva pratãpàdayanti / na caiùàü kvacidapi svàbhàvikã ÷akti' / tadayaü prayogàrtha'--- gavàdi÷abdo dharmã, nàbhidhà÷akta iti sàdhyam, upàyàntaràpekùatvàditi hetu' / yadupàyàntaràpekùaü tanna svaråpata' ÷aktam, devadattàdipadamiva saïketagrahaõàpekùamiti ||33|| atra bhàùyakàreõa 'yadi pratyàyaka' ÷abda' prathama÷ruta' kiü na pratyàyayati' iti paricodya 'sarvatra no dar÷anaü pramàõam' ityàdinà dar÷anabalena gçhãta÷aktika' pratyàyayatãti parihàra ukta', taddar÷ayati---yathaiveti / asàrtha'--- gamakatvameva tàvat ÷abdasya kimabhyupagamyate, vyavahàradar÷anabaleneti cet, samànamidaü ÷katisaüvedane 'pi / na hyavidita÷aktaya' ÷abdàdarthamavayanto dç÷yanta iti ||34|| syàdetat--- prakà÷akà' pradãpàdayo 'viditasambandhà api svàrthaü prakà÷ayanto dç÷yante, tadvidharmà ca ÷abda', ato na prakà÷aka iti / tacca naivam, ÷aktivailakùaõyàt / vicitra÷aktayo 'pi hi bhàvà' / tatpradãpa' pratyakùapirakaratayàgçhãtasambandho 'pi prakà÷ayatu nàma / naitàvatà ÷abdenàpi taddharmeõa bhavitavyam / ato 'yamaparyanuyoga' / api ca vrãhyàdayo 'gçgãtasvaråpà api kàryamàrabhanta eveti ÷abde taddharma' kiü nàropyate / kàrakahetavo hi vrãhyàdaya', ÷abdastu j¤àpakahetu' / ato 'pekùate svaråpagrahaõamiti cet / kena vedamàj¤àpitaü j¤àpakena svaråpagrahaõamapekùitavyaü na sambandhagrahaõamiti, dar÷anabaleneti cet, samànamidaü sambandhagrahaõàpe ________________________________________________________ yatsàdhakatamatvena kasyacit ki¤ciducyate / tasyànugràhakàpekùà na sva÷aktivighàtinã // Msv_5,9.36 // na hi tatkàõaü loke vede và ki¤cidãdç÷am / itikartavyatàsàdhye yasya nànugrahe 'rthità // Msv_5,9.37 // pratyàtmaniyatatvàcca yathaiva karaõaü bhavet / bàhyàntaravibhàgena kvacit syàd và vivakùayà // Msv_5,9.38 // udvigno hyandhakàreõa ka÷cidevaü bravãtyapi / kiü cakùuùà mamaitena dçùñaü dãpena yanmayà // Msv_5,9.39 // kùàyàmapi, dar÷anabalàdeva hi liïga÷abdàdayo j¤àpakavi÷eùà' sambandhagrahaõamapekùante / na cakùuràdaya' / sarvatra hi no dar÷anaü pramàõam / kàrakà÷cakùuràdaya iti nànumanyàmahe, j¤ànakàraõasyaiva j¤àpakatvàt, tadetadàha---svaråpeti ||35|| nanu ca sambandhagrahaõàt pràgapyabhidhàne ÷abda' ÷akto na và / yadi ÷akta' kiü sambandhagrahaõàpekùayà / na cet sambandhagrahaõameva hi sadàgamanyàyena kàraõamàpadyeta,ata àha---yatsàdhakatameti / na tàvat sambandhagrahaõàtpårvama÷aktameva ÷abdamavagacchàma' / na ca ÷aktasyànugràhakàpekùà sva÷aktiü viha(ratã?ntã)ti ||36|| kiü punarna vihantyata àha----na hãti / yadi hyanugràhakàpekùà sva÷aktiü vihanyàt sarvameva laukikaü vaidikaü karaõaü karaõatàü jahyàt / apekùate hi sarvameva karaõamitikartavyatàjanitamanugrahamiti ||37|| ki¤ca--- astu tàvaditikartavyatàpekùà karaõabhàvaü na vihantãti, pratyuta tayàpi naiva karaõatvaü nàsti, pratikaraõasvaråpaü tadapekùàniyamàdityàha---pratyàtmeti / nanvevamubhayasamavadhànamevàntareõa kàryàniùpatte' kathaü karaõetikartavyatàvibhàgo dar÷ayitavya', ata àha--- bàhyàntareti bàhyamapi kvacid vivakùàta' kàrakapravçtte' karaõatayà vivakùyata ityàha--- kvacitsyàdveti ||38|| ________________________________________________________ nityavçttau tu nàndhànàü dçùñirdãpa÷atairapi / råpàdidar÷ane yasmàt tasmàccakùu' prakà÷akam // Msv_5,9.40 // ÷arãràtmamanoyogàdasàdharaõatàbalàt / vij¤ànàsattibhàvàcca cakùu' karaõamiùyate // Msv_5,9.41 // tathaivehàpi sambandhaj¤ànamaïgaü prasiddhita' / gauravàt karaõatvena mataü cet kena vàryate // Msv_5,9.42 // yathà cakùuritãdaü tu vyabhicàritvamucyate / devadatte 'pi càvyaktàü ÷aktimicchanti yuktita' // Msv_5,9.43 // etadeva dar÷ayati--- udvigna iti / j¤ànotpattàvantaraïgamapi cakùurna karaõatayà manyate, kintu kita÷cittàratamyavi÷eùàd bàhyameva pradãpaü karaõatayà vivakùatãti ||39|| sa càyaü vivakùànibandha' karaõabhàva' kàdàcitka' / nityavçttau nityaü tu kàryasiddhau àntarasya takùuùa' karaõatvamavagamyata ityàha---nityavçttàviti / andhànàü dçùñirdar÷anaü nàstãtyartha' ||40|| nanvastu vij¤ànakàryàsattivi÷eùaõàt pradãpàdyapekùayà cakùuùa' karaõabhàva', àtmamana' saüyogastu j¤ànotpattàvatyantamàsanna', ata' kathaü tadapekùayà cakùuùa' karaõatvaü bhaviùyatãtyata àha---÷arãreti / ayamabhipràya'-- nàsattivi÷eùa eva karaõatve kàraõam, api tarhi bàhyapradãpàdyapekùayàsatti', àbhyantaràtmamana' saüyogàpekùayà tvasàdhàraõyam, àtmamana' saüyogo hi rasàdij¤ànasàdhàraõo nàvyabhicàritayà råpadar÷anakàraõamiti ÷akyate 'vagantumùa cakùuùa' punarasàdharaõatayaiva råpaj¤àne kàraõatvamiti 'cakùåråpàdibhedastu' ityatroktamiti ||41|| tadevaü dçùñànte vivakùàsananikarùavi÷eùakçtakaraõetikartavyatàvibhàgaü dar÷ayitvà prakçte yojayati---tathaiveti / anena yattadàgamanyàyena sambandhagrahaõameva kàraõamàpadyetetyuktaü tadapi vivakùàvi÷eùava÷enàstviti dar÷itamiti ||42|| aparamapi--- 'yathà cakùurdraùññana bàhyena prakà÷ena vinà' ityàdi parihàrabhàùyaü, tasyàbhipràyamàha---yatheti / cakùurhi pradãpàdyupàyàntarà ________________________________________________________ prakà÷e 'sthite bàhye nàndhai råpaü pratãyate / phalànantaryata÷càpi cakùu' karaõamiùyate // Msv_5,9.44 // puruùàdhãnavij¤ànastebhya' pràganiråpita' / ya' saüj¤àsaüj¤isambandha' sa ceùña÷ced dhruvaü kçta' // Msv_5,9.45 // bhinnade÷àdyadhiùñhànàd yathà rajjughañàdiùu / samaü nàstyanayo' ki¤cit tenàsaïgatatà svata' // Msv_5,9.46 // pekùamapi råpaprakà÷ane svabhàvata' ÷aktamityanaikàntiko hetu' / dçùñànto 'pi sàdhyavikala ityàha--- devadatteti ||43|| yadçcchà÷abdànàmapi j¤ànasàmarthyaü vidyamànameva niyogenàbhivyajyata ityadhyàsavàde varõitam / atra ca yathà cakùuriti bhàùye cakùuùa' karaõatvamityatropapattimàha---prakà÷aiti / idaü ca 'nityavçttau' ityatroktamapyadhunà bhàùyasamarthanàrthamuktamityapaunaruktyamiti || 44|| tadevamupapàdita' saüj¤àsaüj¤isambandha' kçtakatvena bhàùyakçtàkùipta'--- 'yadi prathama÷ruto na pratyàyayati kçtakastarhi' iti, tadetadvàrtikakàro dar÷ayati---puruùeti / evaü càtra prayoga'--- ya' saüj¤àsaüj¤isambandha' sa kçtaka', puruùàpekùatvàt, rajjughañasaüyogavaditi ||45|| aparamapi 'svabhàvato hyasbandhàvetau ÷abdàrthau' ityàdi bhàùyaü, tasyàbhipràyamàha---bhinneti / ayamartha'--- yathà rajjusarpàdiùu bhinnade÷akàlàdhiùñhàneùu ki¤cid de÷àdi samaü nàsti, evaü tayo' ÷abdàrthayo' / atastadvadeva tàvapi svabhàvato 'sambandhàviti / ãdç÷ã càtra prayogaracanà÷abdàrthau svabhàvato 'saïgatau, asamade÷akàlatvàt, rajjvàdivat / tàveva na samade÷akàlau, bhinnade÷àdyadhiùñhànopalambhàt, tadvadeveti ||46|| ityupàdhyàyasucaritami÷rakçtau saübandhàkùepa' samàpta' /