Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra, Adhyaya 3, Adhikarana 3, with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.) Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987) (Sri Garib Dass Oriental Series, 50-) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) [server down!] This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. An attempt to structure the text according to sutras had to be abandoned for want of an adequate printed edition. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ atha t­tÅya÷ pÃda÷ / #<(1 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.1)># Óruter jÃtÃdhikÃra÷ syÃt / Jaim_3,3.1 / evaæ liÇgaviniyoge nirÆpite idÃnÅæ vÃkyÃdiviniyogo nirÆpyate / tatra vÃkyaæ nÃma aÇgatvaghaÂakÅbhÆtaparoddeÓyatÃk­tikÃrakatvÃnyatarapadÃrthakalpanÃnukÆlaÓrutapadasannidhi÷ / asti cedaæ dhenurdak«iïÃ, uccair­cà kriyate, prayÃjaÓe«eïetyÃdau / atra kalpanÃÓabdena karmatvakaraïatvÃdivi«ayakaæ saæsargavidhà lak«aïÃdisÃdhÃraïyena ÓaktijanyapadÃrthopasthitibhinnabodhamÃtraæ vivak«itaæ / tena dhenurdak«iïetyÃdau saæsargavidhayà bhÃsamÃnakaraïatÃke nÃvyÃpti÷ / ## ÓrutapadasannidheÓca yogyatÃj¤Ãnaæ vinà karmatvÃdikalpakatvÃnupapatteryogyatÃrÆpaliÇgÃnumÃpakatvam / Órutasyaiva ## upakramasthasyÃpi vedapadasya guïabhÆtÃnyaparÃrthaævÃdasthatvena pradhÃnabhÆtavidhyuddeÓastha­gÃdipade ni÷sandigdhe 'ÇgaguïavirodhanyÃyena lak«aïÃtÃtparyagrÃhakatvÃyogÃdvedapada eva tadekadeÓa­gÃdilak«aïà / vastutastu -------- vedaÓabdasyÃvayave 'pi na lak«aïÃ; vedatvasya pratyekav­ttitvÃt / itarathà ÓÆdrasyaikavÃkyaÓravaïe do«ÃnÃpatteriti prÃpte ------- ## na copakramÃvagatasyÃpi apacchedÃdhikaraïanyÃyena pareïa bÃdha÷; tasyeha, vidhe÷ stutisÃpek«atvenÃrthavÃdaikavÃkyatÃyà ÃvaÓyakatvÃt pÆrvavirodhena parasyÃnutpannatvÃdevÃprav­tte÷ / na ca vedatvasya ­gÃdi«vapi paryÃptatvÃdupakramÃvirodha÷; vedatvasya mantrabrÃhmaïasamudÃyÃtmake granthaviÓe«e eva paryÃptatvenÃvayavaparyÃptatvÃbhÃvÃt, itarathà ekavÃkyÃdhyayanenÃpi adhyayanavidhyarthasaæpattyÃpatte÷ / ÓÆdrasyaikapadaÓravaïani«edhastu v­ntÃkÃvayavÃdini«edhavannÃnupapanna÷ / yathÃcaitÃd­Óavi«aye ni«edhasya vidhyapek«ayà vailak«aïyaæ, tathà kaustubhe dra«Âavyam / tasmÃdupakramÃnusÃreïa ­gvedavihitakarmÃÇgabhÆtamantrÃÇgatvamevoccai«ÂvÃdÅnÃm / evaæ ca ##// // iti prathamamuccaistvÃdÅnÃæ vedadharmatÃdhikaraïam // #<># ##// ## ##// ## #<"trivatsa÷ sÃï¬a÷ somakrayaïa÷" ityÃdau vÃkyÅyaviniyoge somakrayasÃdhanatvaæ lyuÂaivÃvagamyata iti na tatra lak«aïÃjanyopasthitireveti niyantuæ Óakyate; tathÃpi lyuÂa÷ sÃdhanatÃÓrayadravyavÃcitvenÃÇgatvaghaÂakÅbhÆtani«k­«ÂaÓaktirÆpakÃrakÃnabhidhÃnÃt sÃï¬ena somakrayaæ bhÃvayedityevaævidhavibhaktyarthalak«aïÃvaÓyakatvÃnna do«a iti bhÃva÷ >#// ## #<"prajÃpatirvà imÃæstrÅnvedÃnas­jata ta enaæ># ##// ##// #<"prajÃpatirvà idameka ÃsÅt sa tapo 'tapyata tasmÃttapastepÃnÃntrayo devà as­jyantÃgnirvÃyurÃdityaste tapo 'tapyanta tebhya÷ tapastepÃnebhyo hi trayo vedÃ÷ as­jyanta agne÷ ­gvedo vÃyo÷ yajurveda ÃdityÃt sÃmaveda÷" iti bhëyalikhita upakramasthÃrthavÃda÷ / tatra dvitÅyëÂakat­tÅyapraÓnanavamÃnuvÃke># #<"idaæ vÃgrenaiva ki¤canÃsÅ"diti taittirÅyabrÃhmaïagatatepÃnaÓabdÃrtho vedabhëye tapa÷ k­tavÃniti tepÃna÷ tasmÃditi darÓita÷ / tadvadihÃpi tapastatÃpetyarthe liÂa÷ ÓÃnaci etveca k­te tepÃnaÓabdaæ prasÃdhya tadartho dra«Âavya÷ / mantramÃtrasyeti // tataÓca ­kÓabdasya vedaparatvÃt ­gvedena yatkarma kriyate taduccairiti vihite uccaistvasya sÃk«Ãtkarmaïi niveÓÃsaæbhavena tadvedavihitakarmÃÇgabhÆtamantradvÃrà niveÓÃt tadvedavihitakarmÃÇgamantramÃtrasya uccai«ÂvamityarthÃt yÃjurvaidikakarmÃÇgabhÆtÃdhvaryupaÂhyamÃnark«u noccai«Âvam, apitu upÃæÓutvamevetyarthaparyavasÃnamityertha÷ / mÃtraÓabdo 'vadhÃraïÃrthe / tatra vidheyÃyà uccai«ÂvabhÃvanÃyÃ÷ sannihitÃnanyapare uddeÓyapratipÃdake saæbhavati na tÃvadarthavÃdagataæ vedapadamuddeÓyaparaæ vaktuæ Óakyam / atha tatpratipÃdakatvÃsaæbhave 'pi tasya tÃtparyagrÃhakatvÃÇgÅkÃrÃd­gÃdipadameva lak«aïayà tatparamityucyeta, tathÃpi ÓrautÃrthasyaiva># #<­gÃdyekatvoddeÓyaghaÂakatvopapatternÃnvayÃnupapattestadbÅjatvam / yadyapivà ­gÃdipadavedapadayo÷ parasparaviruddhÃrthakatvÃt arthavÃdagatavedapadasamabhivyÃhÃrÃnupapattirbÅjatvena saæbhavati tathÃpi vedapada eva sà yuktetyabhipretya pÆrvapak«amÃha -------- upakramastheti >#// ##// #<"­ca÷ sÃmÃni yajÆæ«Å"ti vede mantra eva prayogÃt dvitÅye prasÃdhitatvÃcca ni÷saædigdhatve ukte aktrÃdhikaraïÃvi«ayatà sÆcità / etena --------- ­gveda÷ ­kÓÃkhetyÃdÃv­gÃdipadÃnÃæ vede 'pi prayogÃt sÃmÃnyaviÓe«abhÃvenÃnvayopapatte÷ pÆrvapak«Ãnudaya÷ --------- parÃsta÷; mantramÃtraparatve niÓcite etÃd­ÓaprayogÃïÃæ bhÆmropapatterityartha÷ >#// ## #<"mukhyaæ và pÆrvacodanÃllokava"diti dvÃdaÓÃdhyÃyÃdhikaraïe mukhyajaghanyayordharmaviprati«edhe sati mukhyadharmÃnugrahasya vak«yamÃïatvÃt tannyÃyena prak­te 'pyarthavÃdasya mukhyatvÃtsa evÃnuroddhavya iti kathaæ pÆrvapak«a ityata Ãha -------- aÇgaguïeti // yathÃ># #<"ya i«Âye"># ti vÃkyena dÅk«aïÅyÃdÅ«ÂisomapradhÃnayÃgayorvihitasya parvakÃlasya ekÃdidÅk«Ãpak«e virodhe sati dÅk«aïÅyÃderaÇgabhÆtatvena tadÅyakÃlaæ bÃdhitvà mukhyasomayÃgakÃlÃnugraha evà #<"Çgaguïavirodhe ca tÃdarthyÃ"diti pÆrvÃdhikaraïanyÃyÃpavÃdatayà vak«yate, tadvadihÃpi mukhyatve 'pi pradhÃnabhÆtavidhigatapadÃnugraha eva yukta ityartha÷ >#// ## ## #<"paurvÃparye pÆrvadaurbalya"miti «a«ÂhÃdhikaraïe># #<"yadyudgÃtÃpacchindyÃt adak«iïena yajeta yadi pratihartà sarvasvadak«iïeneti" vihitaprayogayo÷ paurvÃparyanimittaj¤Ãnena prÃptayo÷ pÆrvÃbÃdhenottarasyÃnutpattestadupamardenaivÃtmalÃbhÃtpÆrvÃdbalÅyastvaæ vak«yate, tatheha kiæ na syÃdityÃÓaÇkate -------- naceti // pariharati ------- tasyeti // tasyetyasya nyÃyasyetyanenÃnvaya÷ / yatra hi parasya sÃmagrÅsattvena svavi«ayapramÃjanakatvamapratibaddham, tatra tasyÃrthÃntare pÆrvasÃpek«atve 'pi svavi«ayapramotpatte÷ pratibandhÃdutpannena pareïa svÃvirodhivi«ayaparatvamupakalpya svavirodhivi«aye mithyÃtvabodhanÃdyuktastatra pÆrvabÃdha÷ / prak­te tvekavÃkyatayà aikÃrthyÃlocanavelÃyÃæ tadanurodhena tadavirodhivi«ayatayaiva uttarasyotpatsyamÃnatvenotpannatvÃbhÃvÃnna bÃdhasaæbhava iti na tannyÃyaprav­ttirityartha÷ >#// ## #<"agne÷ ­gveda" ityÃdinà vedÃnÃm­gÃdisaæbandhasya kÅrtitayà nÃtyantaparityaktopakramÃrthatvÃcca># #<"­gbhi÷ pÆrvÃhïe divi devar iyate / yajurvede ti«Âhati madhye ahna÷ / sÃmavedenÃstamaye mahÅyate / vedairaÓÆnya÷ tribhireti sÆrya÷ / " ityÃdau vedaÓabdÃt vedairitibahuvacanÃcca ­gÃdiÓabdÃnÃæ vede lak«aïÃyà d­«ÂatvÃcca># #<"­ca÷ sÃmÃni yajÆæ«i" iti prak­tya># #<"sai«Ã># ## ## #<"dharmopadeÓÃcca nahi dravyeïa saæbandha" iti guïasÆtreïa darÓitÃmuccai÷ sÃmneti vÃkyavaiyarthyÃnupapattimeva mukhyahetutvenÃÇgÅk­tya siddhÃntamupapÃdayanti, te mÅmÃæsakamÆrdhanyairevopakramaparÃkramavÃde Óik«itÃ÷ tatraiva1 dra«ÂavyÃ÷ >#// iti prathamamuccaistvÃdÅnÃæ vedadharmatÃdhikaraïam // #<- - - - - -># #<1.># ## stobhÃdisÃmnÃæ vartamÃnatvÃnna tadvaiyarthyamiti samÃhitam // #<># (2 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.2) guïamukhyavyatikrame tadarthatvÃn mukhyena vedasaæyoga÷ / Jaim_3,3.9 / ## sÃÇgasyaivÃdhÃnasya yajurvedena vidhÃnÃdaÇge«u vilambopasthitirapyayaæ pradhÃnÃÓritatvÃdbalÅyÃn / ataste«u yÃjurvedika eva svara upÃæÓutvamiti bhëyakÃra÷ / ## ÃmnÃnamÃtreïa mantrasya prayojanÃnavagamena prayojyatvÃnavagate÷ svarÃnapek«atvÃdviniyogottarakÃlameva svarasaæbandhÃtkriyata ityasya prayujyata ityarthÃvagate÷ prayogasya ca viniyogÃdhÅnatvena viniyogasyaivÃvyavahitapÆrvaæ pura÷ sphÆrtikatvÃttadvidhinibandhana eva svaro 'sat bÃdhike 'nu«Âheya÷ ------- ityÃha // 3 // 36 // ##// pÆrvÃdhikaraïe uccai«ÂvÃdividhau ­gÃdipadÃrthe nirïÅte tatprasaÇgÃttadanantaraÓrutakarote÷ ­ceti t­tÅyÃntapadasamabhivyÃhÃrÃd­gvedÃdikaraïakavyÃpÃrÃbhidhÃyitve 'pi sa kiæ pÃÂharÆpotpattiruta viniyogo và tataÓca ­gvedena yadutpÃdyate viniyujyate vetyarthÃdutpattiviniyoganibandhano 'Çge«u svara÷ athavà -------- prayogavidhÃnarÆpo và / tataÓca yattena prayujyate anu«ÂhÃpyate ityarthÃt prayogavidhinibandhano và svara ityevaæ karotyarthaviÓe«avicÃrÃtprÃsaÇgikÅæ, athavà -------- utpattividhivedanibandhanasvaraj¤Ãnasya prÃthamikasya balavattvÃpavÃdÃdÃpavÃdakÅmanantarasaÇgatiæ vÃkyaviniyogopayogyuddeÓyatÃvacchedakatvaghaÂakaviÓe«a- cintanÃtpÃdasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdanuktvà vi«ayaæ darÓayati --------- yÃjurvaidika iti // vasantÃdivÃkyena ÃdhÃnasya dvitÅye prasÃdhitatvÃt tasyaca yajurvede pÃÂhÃdyÃjurvaidikamÃdhÃnamityartha÷ / vÃravantÅyÃdÅti // "ya evaæ vidvÃnagnimÃdhatte" ityanuvÃdasarÆpavÃkyenÃdhÃnamanÆdya "ya evaæ vidvÃnvÃravantÅyaæ gÃyati" "ya evaæ vidvÃnyaj¤Ãyaj¤Åyaæ gÃyati" "ya evaæ vidvÃnvÃmadevyaæ gÃyati" ityÃdisÃmavedapaÂhitavÃkyairviniyogavidhirÆpairviniyuktÃnÅtyartha÷ / evaæ sthite bhëyakÃreïa likhite "ya evaæ vidvÃ" nityÃdhÃnavÃkye utpattividhitvÃlekhanabhrameïotpattividhitvÃbhÃvaparyanuyogakaraïaæ prakÃÓakÃrÃïÃæ apÃstam; bhëyak­tà vÃravantÅyÃdividhau Óe«itayopasthÃpanÃrthamanuvÃdarÆpasyaiva tasya vÃkyasya lekhanÃditi kaustubhe pÆjyapÃdai÷ sÆcitaæ dra«Âavyam / prayogavidherviniyogotpattisÃpek«atvÃttayo÷ pÆrvabhÃvitvÃt pÆrvÃdhikaraïanyÃyenÃsaæjÃtavirodhitvÃt ÓÅghropasthitikatvÃcca tadvedanibandhana evasvara÷, natu pradhÃnasvara upÃæÓutvam / ataeva prayogavidhestatsÃpek«atvÃt na tatrÃpacchedanyÃya÷, trayÃïÃæ madhye te«Ãæ sÃmarÆpÃÇgavi«ayatvÃt aÇgaguïavirodhanyÃyo 'pi na / nahi pradhÃnabhÆte ÃdhÃne upÃæÓutvasya bÃdha÷ pÆrvapak«e // ki¤ca utpattiviniyogayo÷ pratipadÃrthaæ bhinnatvÃttannibandhanasvarasya viÓe«avihitatvenaca anekÃÇgapradhÃnasÃdhÃraïaprayogavidhisvarÃt sÃmÃnyavihitÃdanyatra sÃvakÃÓÃt balÅyastvÃnna pradhÃnasvara ityabhipretya pÆrvapak«amÃha --------- te«viti // yadyutpattiviniyogakÃle svarÃpek«Ã bhavet, tadà upakramaprÃbalyanyÃyÃttatsvaraniyamo bhavet, na tadasti; svarasya prayogaviÓe«aïatayà kÃlÃdivatprayoga evÃpek«itatvÃt / yadyapi và na tadviÓe«aïatvam, apitu prayogavidhyanantaramanu«ÂhÃnÃya tasyÃpek«etyucyeta; tathÃpi tadapek«ÃdaÓÃyÃæ prayogasyaivÃvyavadhÃnena pÆrvamupasthitatvÃtprameyabalÃbalasyeva tasyaiva prÃbalyam / ataÓca aÇgadharmasyÃpyupÃæÓutvasya yÃjurvaidikapradhÃnaprayogavidhirÆpasamÃnapramÃïakapradhÃnav­ttitÃkatvÃtpradhÃnapratyÃsannatvena tasyaiva prÃbalyamiti prayojyatayà avagatÃnÃæ mantrÃïÃæ svarÃpek«Ãnurodhena prayogavidhinibandhana eva svara upÃæÓutvamityabhipretya bhëyakÃra÷ siddhÃntamÃha -------- sÃÇgasyaiveti // vÃrtikakÃrastviti // asyetyasyÃhetyanenÃnvaya÷ / na prayogavidhirnÃma vede pÃrthakyena kvacicchruta÷, aÇgavÃkyÃnÃmeva pradhÃnavÃkyaikavÃkyatÃpannÃnÃæ prayogavidhiÓabdena vyavahÃrÃt / ataÓca tattadvÃkyÃnÃæ svavedenaiva vedaviÓe«ÃvadhÃraïÃdyatrÃÇgapradhÃnÃnÃmekavedasthatvaæ tatra prayogavidhinibandhanasvarÃÇgÅkÃre 'virodhÃnnaiva kaÓcana vicÃra÷ / yatrÃpi nÃnÃvedasthatvaæ tatrÃpi prayogavidhe÷ pradhÃnÃæÓe anyavedÅyatvenÃnyasvarÃpÃdakatvÃdaÇgÃæÓe ca vedÃntarÅyatvenotpattiviniyogavidhyanukÆlasvarasyaivÃpÃdÃnÃnna vicÃra÷ // naca -------- aÇgasya prayogavidhivedanibandhanasvarÃntarÃvi«ayatve 'pi svarasya kÃlÃdivatprayogÃnvayitvÃt tasya cÃÇgapradhÃnasÃdhÃraïatvÃt pradhÃnÃnvayisvarasyaiva vedÃntarÅyÃÇge«u niveÓopapattervedÃntarÅyaviniyogavidhinibandhanasvarasya bÃdhopapatti÷ -------- iti -------- vÃcyam; pradhÃnavidhinibandhanasvarasya pradhÃnoddeÓenaiva vihitasyÃÇge«u kalpyatvena tena kÊptotpattiviniyogavidhinibandhanasvarasya bÃdhÃnupapatte÷ / anyathà jyoti«Âome samÃkhyÃprÃptÃdhvaryurÆpakartu÷ prayogÃnvayitvenÃÇgapradhÃnasÃdhÃraïyÃt hautrastotrÃdÃvapi tadaÇge adhvaryukart­tvÃpattyà hotrÃdikart­katvabÃdhÃpatti÷ / ato yathÃtrÃdhvaryukart­tvasya kalpyatvÃttaddhautrÃdisamÃkhyÃprÃpitakÊptahotrÃdikart­tvena bÃdha÷ tadvadihÃpi kalpyatvÃtpradhÃnasvarasya bÃdha eva / ataeva kÊptakalpyatvÃbhyÃmeva Óyene udgÃt­mÃtrakart­katvabÃdhena nÃnÃkart­tvasiddhirvak«yate // vastutastu -------- ÃdhÃnasÃmnÃæ pÃÂhÃparaparyÃyotpattireva sÃmavede, vÃravantÅyaæ gÃyatÅtyÃdiviniyogavidhistu yajurveda eveti nÃtra virodho 'pi / ata upÃæÓutvasya pradhÃnamÃtroddeÓena vihitasyÃÇge«u kalpanÅyatvÃtpradhÃnaprayogavidheÓca vedÃntarÅyÃÇgÃæÓe yÃjurvaidikatvÃbhÃvena svata upÃæÓutvÃprÃpakatvÃnnÃdhÃnasÃmasÆpÃæÓutvasiddhi÷ / ata evaæ cintanÅyamityÃha vÃrtikakÃra ityartha÷ / ata÷ prayogavidhivedanibandhanasvaropapÃdanaæ bhëyakÃrak­tamayuktamityupek«ya yaccintanÅyaæ tat darÓayati -------- yatra vedÃntareti // utpÃdyate iti // aj¤Ãtaæ praj¤Ãpyata ityartha÷ / viniyogottarakÃlameveti // prayojyatve 'vagate satyapek«ayetiÓe«a÷ / avyavahitapÆrvamiti // prayogakÃle utpatte÷ vyavahitatvena viniyogasyÃvyavahitapÆrvamityartha÷ // nanu tarhi tulyanyÃyatvÃddarÓapÆrïamÃsÃÇge«u jyoti«ÂomÃÇgastotraÓastrÃdÃvapi viniyogavidhinibandhanasvarasyopÃæÓutvasyaivÃpatti÷ prasajyetetyata Ãha ---------- asati bÃdhaka iti // ayamartha÷ ------- darÓapÆrïamÃsayo÷ tÃvat tattadviniyogavidhyanusÃreïa prayogavidhita upÃæÓutve prÃpte mandrayÃjyabhÃgà tparaæ madhyamottamayÃnuyÃjÃdÅti vacanena prÃptabÃdhavidhayà bhÃgadharmasya svarasya vidhÃnÃt mandrÃdisvara÷ tatrÃpi kvacit viÓe«avacanÃt uccai«ÂvÃdÅti // evaæ tadvik­tÅnÃmapi akÃmyÃnÃæ pradhÃnÃæÓe prÃk­tÃÇgÃæÓe tatkÃryÃpannÃÇgÃæÓe ca kÊptopakÃratvÃt Óyene kartrantaravat prÃk­tasvara eva / aprÃk­tÃÇgÃæÓe 'pi prÃk­ta eva / prak­tau svarasya bhÃgadharmatvena tadbhÃgÃrambhakÃprÃk­tav­ttitve 'pyaprÃk­takÃryakÃritÃnÃpatte÷ / kÃmyavik­tÅnÃæ tu 'yaj¤Ãtharvaïaæ vai kÃmyà i«Âayastà upÃæÓukartavyÃ' itivacanena vihitopÃæÓutvasyÃpyavabh­thenetivat t­tÅyÃdyabhÃvena sÃÇgavidhyabhÃvÃt pradhÃnamÃtre upÃæÓutvamaÇge«u prÃk­ta eva / asyÃpi viÓe«avacanai÷ kvacit kvacit bÃdho dra«Âavya÷ / evaæ jyoti«Âome 'pi tattadviniyogavidhyanusÃreïa nÃnÃvedasvare prÃpte darÓapÆrïamÃsaprak­tikÃÇgavi«aye ÓyenanyÃyena prÃk­tena svareïa bÃdha÷ / tatrÃpi "yatki¤cit prÃcÅnamagnÅ«omÅyÃt tenopÃæÓu carantÅ" tyanenÃ'gnÅ«omÅyaprÃgbhÃvipadÃrthÃÇgatvena vihitamupÃæÓutvaæ nÃnÃvedasvaramiva prÃk­tamapi svaraæ bÃdhate / tamapi "yÃvatyà vÃcà kÃmayeta tÃvatyà dÅk«aïÅyÃyÃmanubrÆyÃt mandraæ prÃyaïÅyÃyÃæ mandrataramÃtithyÃyÃmi"tyÃdiviÓe«avacanavihità niravakÃÓÃ÷ svarÃ÷ tattaddÅk«aïÅyÃdipradhÃnamÃtrÃæÓe bÃdhante / ataeva --------- agnÅ«omÅyaprÃgbhÃvitvenaiva upasatsÆpÃæÓutvaprÃpte÷ "upÃæÓÆpasatsvi"ti p­thagvidhivaiyarthyamapi na ÓaÇkyam; upasatpadasya niravakÃÓavi«ayÃtiriktapadÃrthamÃtropalak«aïatvamaÇgÅk­tyaivaucityena dÅk«aïÅyÃdisvarastutyarthamanuvÃdamÃtratvÃt / ataeva -------- agnÅ«omÅyavÃkyasya nÃnenopasaæhÃra÷ / agnÅ«omÅyÃdau darÓapÆrïamÃsaprak­tike prÃk­tatraisvaryameva / atatprak­tiketu tattadviniyogavidhyanusÃrÃnnÃnÃvedasvara eva / sutyÃyÃæ tu aÇgapradhÃnasÃdhÃraïyena mandraæ prÃtassavane carantÅtyÃdivacanavihitai÷ savanakrameïa mandramadhyamottamasvarai÷ savanÅyÃdau prÃk­tasvara÷stotrÃdau nÃnÃvedasvarasya ca bÃdha÷ // naca --------- prÃtassavanÃdiÓabdÃnÃæ iha tattatsomayÃgÃbhyÃsamÃtravÃcitvÃt tadaÇge«u prÃptasvarabÃdhakatvamiti -------- ÓaÇkyam; carantÅti prayogavÃcidhÃtusamabhivyÃhÃreïa prÃta÷savanÃdiÓabdasyÃpi svaÓakyaghaÂitaprayogaikadeÓalak«akatvÃvagate÷ prÃyaïÅyÃdipadavailak«aïyÃt sutyottarakÃlÅne«u darÓapÆrïamÃsaprak­tike«u prÃk­ta÷; apÆrve«u tu nÃnÃvedasvara÷ / evaæ jyoti«ÂomavikÃre«vapi dra«Âavyam / eva¤ca yatraitÃd­Óaæ viÓe«ato vihitasvarÃdikaæ bÃdhakamasti, tatra tattadviniyogavidhyanusÃrisvarabÃdhe 'pi yatraitÃd­Óaæ bÃdhakaæ na tatra viniyogavidhiprayukto nÃnÃvedasvara eva / yathà darvÅhome«u yÃjurvaidikamupÃæÓutvam; bÃdhakÃntarÃbhÃvÃt / tathà "mandraæ prÃta÷savane" ityÃdÅnÃæ nityavÃdanityai÷ kÃmyanaimittikairasaæbandhÃnnityavi«ayatvenÃnitye«vaprav­tterbÃdhakÃbhÃvÃt ­gvedasÃmavedÃbhyÃæ yatki¤cit kÃmyaæ naimittikaæ và anu«ÂhÃpyate tatra tattadvaidikamuccai«Âvameva / prak­te tvÃdhÃnasÃmnÃæviniyogavidhinibandhanaprayuktamupÃæÓutvameveti dik // atraca dÆrasthasya Óravaïakaraprayoga uccai«Âvam / prayatnavadaÓabdamamana÷prayoga upÃæÓutvaæ yatrorasi sthÃne Óabdasya prayoga upalabhyate sa mandra÷ svara÷ / yatra kaïÂhasthÃne Óabdaprayoga upalabhyate sa krau¤cakru«Âasvarayo÷ madhyatanatvÃt madhyama÷ svara÷ / dÆrasthasya Óravaïayogya÷ krau¤ca÷ / sannik­«ÂaÓravaïayogya÷ kru«Âo j¤eya÷ / yatra Óira÷sthÃne Óabdaprayoga upalabhyate, sa tÃrakru«ÂÃparaparyÃya uttama÷ svara ityÃdisvaralak«aïÃni taittirÅyaprÃtiÓÃkhyÃdyÃj¤ikagranthebhyaÓcÃvadheyÃni ## - - - - - - - #<># (3 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.3) bhÆyastvenobhayaÓruti / Jaim_3,3.10 / ## uccai÷ ­cetyÃdivÃkyavihitasvaradvayamekasmin karmaïi vikalpena viniyujyate, uta eka eva svaro niyamenetivicÃraïÃdadhyÃyapÃdaprakaraïasaÇgatÅstathà prÃsaÇgikÅmanantarasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdanuktvà jyoti«Âomasya tattatsavanapuraskÃreïa vihitasvarÃvaruddhatvÃt vikalpapÆrvapak«asya utpattividhinibandhanasvarasiddhÃntasya cÃnavakÃÓÃt bhëyÃdyudÃh­tamapi jyoti«ÂomodÃharaïamupek«ya agnihotrÃdikarmavi«ayatvenÃbhipretya vi«ayÃpradarÓanena sÃmÃnyato nyÃyasvarÆpaæ vyutpÃdayati -------- yatraikameveti // yadyapi ­ksÃmayoruccai«Âvasyaiva vidhÃnÃnna tayoranyataratra karmaïo vidheyatvanirïaya÷ svaraviÓe«opayogÅtyabhipretya sÆtre ubhayaÓrutÅtyuktatvÃdaneke«viti na yuktam; tathÃpi tatsaægrahamÃtrabudhdyopÃttaæ j¤eyam / aniyamaniyamayo÷ kvacit vicÃravi«ayatvena darÓitayorapi tayo÷ vicÃraprayojanatvÃt tadvi«ayatvÃbhÃvasÆcanÃya taddhetubhÆtasyaiva tadvi«ayatvaæ darÓayati --------- tatreti // pÆrvapak«asya phalgutÃæ matvà bhëyakÃrarÅtyà prathamata÷ siddhÃntamevÃha -------- yatrÃÇgeti // anumÃpakena dhÆmÃdinà bahunevÃlpenÃpi vahnyanumitidarÓanÃt anumÃpakagatÃlpatvabahutve na tantramiti bhëyakÃroktaæ niyÃmakamayuktamabhipretya vÃrtikoktaæ niyÃmakamÃha --------- vastutastviti // dravyadevatÃdereva avyabhicÃrÃnnirïÃyakatvamityartha÷ / dvaividhya iti // ekatra vede dravyamitaratra devatÃmnÃnamityevaæ dvaividhyamityartha÷ / ëÂamikanyÃyena dravyasyÃntaraÇgatvamabhipretya devatÃyÃ÷ bahiraÇgatve 'pÅtyuktam / devatÃyà evetyasyÃgre nirïÃyakatvamityanu«aÇga÷ // niyÃmakasyÃbhÃva iti // ananyaparavidhipuna÷Óravaïasya sattvÃdityartha÷ / evaæ yatrÃpi svavÃkye karmamÃtraÓravaïam, vÃkyÃntare caikatra devatÃvidhi÷, aparatra tadavidhÃyaiva virodhiguïÃntaraÓravaïaæ tatra satyubhayatrÃpi liÇÃdiÓravaïÃt vidhitve ekatraiva devatÃdividhisamabhivyÃhÃravati utpattividhitvamanyatra tÆtpattitÃtparyakatvÃbhÃve vÃkyÃntaropÃttaguïaviniyogopayogiprakaraïojjÅvanÃrthatvamityÃdivistara÷ kaustubhe dra«Âavya÷ / tadvedanibandhana eveti // yatra dravyadevatÃdiÓravaïaæ tatraiva tat kartavyatvena codyate / ata÷ tadvedanibandhana eva svara ityartha÷ / prayojanaæ spa«ÂatvÃt noktam // ## - - - - - - #<># (4 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.4) asaæyuktaæ prakaraïÃd iti kartavyatÃrthitvÃt / Jaim_3,3.11 / ## vik­tÃvatideÓÃpatteÓca / nÃpi karaïajanakatvam; prayÃjÃdi«u bÃdhÃditi cet, ## itikartavyatÃtvaæ ca karaïÃnugrÃhakatvam / sarvatra hi aÓaktasya kÃraïatvÃyogÃcchakti÷ kÃraïani«Âhà samastÅti nirvivÃdam / sà ca kÃraïatÃvacchedikà kÃraïarÆpà vetyanyadetat / tasyÃÓca janyav­ttitve janyataivetyutsarga÷ / sÃmagnyalÃbhe paramanÃditetyapavÃda÷ / tatra tatsÃmagryapek«aivetikartavyatÃpek«Ã / tayà ca sannihitaprayÃjÃderaÇgatvabodha÷, prayÃjÃdestatsÃmagrÅtvÃt / siddharÆpasya ca dravyÃdervyÃpÃrÃveÓaæ vinà tatsÃmagrÅtvÃsaæbhavÃttayà agrahaïam / ## yattvatra pÃrthasÃrathinà ananug­hÅtasyÃpi karmÃde÷ saæyogavibhÃgÃrambhakatvadarÓanÃnnedaæ prakaraïam / api tu vyÃpÃrasÃmÃnyasyÃkhyÃtÃrthatÃmaÇgÅk­tya tadviÓe«Ãpek«aivetikartavyatÃpek«Ã / tayaiva ca prayÃjÃdÅnÃæ tattvenÃnvaya iti tadeva ca prakaraïamityuktam / tanna; tathÃtve niruktaprakaraïasya tadaghaÂitÃÇgatvabodhakatvÃnupapatte÷, prayÃjÃderbhÃvanÃtve ##// // iti caturthaæ prakaraïaviniyojakatÃdhikaraïam // #<># ##// ##// ## ##// ##// ##// ##// ## ##// ##// ## ##// ##// iti caturthaæ prakaraïaviniyojakatÃdhikaraïam // #<- - - - - -># #<(5 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.5)># kramaÓ ca deÓasÃmÃnyÃt / Jaim_3,3.12 / sthÃnaæ cÃÇgatve pa¤camaæ pramÃïam / taccetikartavyatÃtvenÃyogyasaæbandhayorvÃkyÃrthayo÷ sannidhi÷ / itikartavyatÃtvenÃyogyatvaæ dvedhà ------- kvacidÃkÃÇk«ÃvirahÃt, yathà vik­terupahomÃdivi«aye, kÊptopakÃraprÃk­tÃÇgaireva nirÃkÃÇk«atvÃt / kvacidavyÃpÃrÃtmakatvÃt / yathà japÃdimantrÃdau / atra caikavÃkyopÃttavrÅhiyÃgÃdisannidherapi tathÃtvÃpattervÃkyÃrthetyuktam / prayÃjÃdÅnÃæ sthÃnavi«ayatvÃpattinirÃsÃrthamÃdyaæ viÓe«aïam / ## yadyapi cai«Ãæ liÇgÃdipramÃïÃntareïaiva viniyogÃtkramÃdÅnÃæ ca ## atra «a¬vidhe 'pi krame ÃrÃdupakÃrakasthale tÃvaditikartavyatÃ'kÃÇk«ÃyÃ÷ kalpanÅyatvÃtprakaraïakalpakatvam / mantrÃdirÆpasannipatyopakÃrakasthale 'pi mantrÃde÷ svarÆpeïa yÃgÃjanakatve 'pi tattanniyamÃd­«Âopahitasya tajjanakatvÃtkaraïani«ÂhayogyatÃjanakatvarÆpetikartavyatÃtvÃtmakaprakaraïakalpanÃ- vaÓyikaiva / ataeva tadapek«ayà tasya daurbalyam / «a¬vidhe tu krame ubhayÃkÃÇk«Ãlak«aïÃdanyatarÃkÃÇk«Ãlak«aïasya / tatrÃpi pÃÂhakramÃdanu«ÂhÃnasÃdeÓyasya / vidhisannidhÃnasya pura÷ sphÆrtikatvÃt / tayostu madhye sannidhÃnasya prÃbalyam / ekagranthasyatvÃdityÃdi kaustubhe dra«Âavyam // 3 // 39 // iti pa¤camaæ sthÃnaviniyojakatÃdhikaraïam // #<># ## ##// ##// ## #<"agnerahaæ devayajyayÃnnÃdo bhÆyÃsaæ"># #<"dabdhirasyadabdho bhÆyÃsamamuæ dabheyam" /># #<"agnÅ«omayorahaæ devayajyayà v­trahà bhÆyÃsaæ," iti tatra vinÃpyanu«ÂhÃnasÃdeÓyena yÃvati pradeÓe brÃhmaïe pradhÃnaæ paÂhyate tÃvatyeva mantre«u mantra÷ / tayoÓcÃÇgÃÇgyapek«ÃyÃæ yathÃsaækhyanyÃyena samÃnadeÓatvÃt dvayo÷ vidhyo÷ sannidhÃnaæ bhavati / prathamasya pradhÃnasya mantramanvicchan mantrasya samÃmnÃnamÃdita ÃrabhyÃlocayati, tataÓca prathamamantro h­dayamÃgacchati /># ##// ##// ##// ## #<"Óundhadhvaæ daivyÃya karmaïe devayajyÃyai" iti paÂhitasya ÓundhanaprakÃÓanasÃmarthyÃt liÇgena sÃk«Ãt prakaraïaprÃptasÃnnÃyyayÃgÃrthatÃbÃdhÃt pÃtraviÓe«avi«aye cÃspa«ÂaliÇgatvÃt sÃnnÃyyapÃtraprok«aïavidhisannidhikrameïa sÃnnÃyyapÃtraprok«aïÃÇgatvamityartha÷ / yadyapi># ## #<"mÃtariÓvano gharmosÅ" tyÃdyuttaramantrÃïÃæ kumbhÅpÃtrÃdisÃnnÃyyapÃtraprakÃÓakatvÃt tatsannidhÃvÃmnÃnena ÓundhanÅyamÃtraprakÃÓakasyÃpi sÃnnÃyyapÃtraÓavandhanÃÇgatvamuktam, natu tadvidhisannidhyÃmnÃnÃditi pÃtraÓundhanavidhisannidhÃvityayuktam; tathÃpi ÓÃkhÃntarÃbhiprÃyeïa neyamiti na do«a÷ >#// ##// ## ## #<"prajÃpati÷ yaj¤aæ samas­jattasyokhe astraæsetÃmi"ti paÂhitvÃ># #<"Óundhadhvaæ daivyÃya karmaïe devayajyÃyÃ" iti mantraviniyogamabhidhÃya># #<"mÃtariÓvano gharmo 'sÅ" tyÃmnÃtena vÃcanikasÃnnÃyyÃÇgasandaæÓasyaivÃpÆrvasÃdhanatvalak«aïÃtÃtparyagrÃhakatvopapatte÷ sannidhe÷ tattÃtparyagrÃhakatvamapi nÃstÅtyabhiprÃyeïa kvacidityuktam >#// ##// ##// ## ## iti pa¤camaæ sthÃnaviniyojakatÃdhikaraïam // #<- - - - - - -># #<(6 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.6)># Ãkhyà caivama tadarthatvÃt / Jaim_3,3.13 / ­gvedÃdivihitapadÃrthe«u hautrÃdhvaryavÃdisamÃkhyà vede yÃj¤ikaiÓca prayujyate / sÃpyaÇgatve pramÃïam / tathÃhi / sarvatra kÊptÃvayavaÓaktikaæ dvividhaæ padaæ prak­tavidhau vÃkyÃrthÃnvayyarthakaæ tadbhinnaæ ceti / tatrÃdyaæ "nirmanthyene«ÂakÃ÷ pacati" "prok«itÃbhyÃmulÆkhalamusalÃbhyÃmavahantÅ" tyÃdau nirmanthyÃdipadam / tatra vÃkyenaiva manthanÃdÅnÃæ pÃkÃdyaÇgatvÃnna sÃmÃkhyÃniko viniyoga÷ / dvitÅyantu ÃdhvaryavamadhÅte praitu hotuÓcamasa ityÃdau / tatra viÓe«yasya kÃï¬asyaiva prak­tavidhÃvanvaye jÃte viÓe«aïasyÃdhvaryukart­katvÃde÷ siddhavannirdeÓÃnyathÃnupapattyà viniyoga÷ kalpyata iti tatra samÃkhyayà viniyoga÷ / ##// // iti «a«Âhaæ samÃkhyÃviniyojakatÃdhikaraïam // #<># ##// ## ##// ## ##// ## // // iti «a«Âhaæ samÃkhyÃviniyojakatÃdhikaraïam // #<- - - - - -># #<(7 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.7)># Óruti-liÇga-vÃkya-prakaraïa-sthÃna-samÃkhyÃnÃæ samavÃye pÃradaurbalyam arthaviprakar«Ãt / Jaim_3,3.14 / tadevaæ «aÂsu pramÃïe«u nirÆpite«u adhunà virodhe balÃbalaæ nirÆpyate / virodhaÓcaikasya Óe«asya Óe«idvaye pramÃïadvayasattve yathaindrÅmantrasya Órutyà gÃrhapatyÃÇgatve liÇgÃccendrÃÇgatve / athavà ekasmin Óe«iïi Óe«advayaviniyojakapramÃïadvaye / yathà gÃrhapatye ÓrutyaindrÅmantro liÇgÃdÃgneya÷ / aya¤ca Óe«advayaviniyogo dvÃraikye satyeva balÃbalaprayojako na tu tadbhede 'pi; vÃkyaprakaraïÃbhyÃæ vaim­dhaprayÃjÃdÅnÃmekaÓe«yarthatve 'pi tadabhÃvÃt / ## sÃmye tvekasya viniyojakatvaæ itarasya puna÷Órutitvena prayojanÃntarakalpanam / niyÃmakÃbhÃve dvayorabhyudayaÓiraskatvakalpanaæ karmÃntarabodhakatvaæ và / ## viniyojakapramÃïabalÃbalavattÃtparyagrÃhakapramÃïabalÃbalamapi nirÆpyameva / ## atra hi sarvatrottarottarasya pÆrvapÆrvakalpakatvena prÃmÃïyasya tattannirÆpaïÃvasare sthÃpitatvÃduttarottarasya Órutikalpanaæ yÃvadavagatasyaiva pÆrvapÆrveïa Óe«aÓe«iïornirÃkÃÇk«atvÃpÃdanena bÃdha÷ / nacÃÇgÃnÃæ prak­tyarthatvena nirÃkÃÇk«ÃïÃmapi vik­tyÃkÃÇk«ayaivÃtideÓakalpanavadindrÃdyÃkÃÇk«ayaiva liÇgasya Órutikalpakatvopapatti÷; tasya dhyÃnÃdyupÃyÃntareïÃpi sm­tisiddherniyamena vik­tivadanÃkÃÇk«atvÃt / ata÷ Órutyà gÃrhapatyÃÇgatvameva / naca -------- Órute÷ karaïatvamÃtrÃbhidhÃyitvena gÃrhapatyanirÆpitatvasya vÃkyÃdhÅnatvÃnnÃyaæ ÓrutiliÇgavirodha iti ------- vÃcyam; tathÃtve 'pi brÃhmaïavÃkyatvena mantraliÇgÃpek«ayà "yadyapyanyadevatya÷ paÓuri"tivatprabalatvopapatte÷ / vastutastu yathà na kevalayà Órutyà virodho naivaæ vÃkyenÃpi; gÃrhapatyasamÅpe ityevamupapatte÷ / ataÓcobhayavirodhatve 'pi 'pradhÃnena vyapadeÓà bhavantÅ'ti nyÃyena ÓrutiliÇgavirodhodÃharaïatvam / ## vÃkyayorvirodhe upÃæÓutvasya "tsarà và e«Ã yaj¤asye"ti vyavetayaj¤apadaikavÃkyatvÃdyaj¤abhÃgadharmatvaæ, tasmÃdyatki¤citprÃcÅnamagnÅ«omÅyÃttenopÃæÓu carantÅtyanena sannihitayatki¤citpadaikavÃkyatayÃvagatapadÃrtha- dharmatvena bÃdhyate / ## yattu agnÅ«omÃdipadaikavÃkyatÃpannÃnÃæ idaæ havirityÃdipadÃnÃmamÃvÃsyÃÇgadevatÃprakÃÓanÃrthatvaæ prÃkaraïikaæ vÃkyena bÃdhyata ityudÃharaïamuktaæ mÆle, tacchrutiliÇgaviniyuktasya siddharÆpatvena prakaraïÃvi«ayasya ca sÆktavÃkasya mukhyaprakaraïaviniyojyatvaprasaktyabhÃve 'pi adhikÃrÃkhyagauïaprakaraïasyÃpÆrvasÃdhanatvalak«aïÃtÃtparyagrÃhakasya prasaktatvÃttadbÃdhÃbhiprÃyeïa dra«Âavyam / prakaraïayorvirodhe mahÃprakaraïamavÃntaraprakaraïena / ## naca ------- vik­tÃvapi yatprÃk­tÃÇgÃnuvÃdena vaik­tamaÇgaæ vÃcanikaæ vidhÅyate yathà p­«attÃdi, tasyÃpi vik­tigatÃÇgÃkÃÇk«ÃyÃmaniv­ttÃyÃmeva vidheyatvÃttatsanda«Âasya tatpÆrvabhÃvitvesati pradhÃnottarabhÃvino 'pÆrvÃÇgasya và prakaraïenaiva grahaïopapatte÷ videvanÃdÅnÃæ cÃbhi«ecanÅyottaramuktavidhÃbhi«ekapÆrvabhÃvitvena pÃÂhÃtprakaraïagrahaïopapattiriti ------- vÃcyam; prÃk­tÃÇgÃnuvÃdena vihitasyÃpyapÆrvÃÇgasyopahomavadvik­tyÃkÃÇk«ÃyÃæ niv­ttÃyÃmeva vidhÃnÃt / ## vastutastu abhi«ekasyÃpi svatantrotpannasya prakaraïÃdrÃjasÆyÃÇgatvÃvagate r"mÃhendrastotraæ pratyabhi«icyate" ityatra pratiÓabdayogena kÃlÃrtha÷ saæyoga iti vak«yate / ato videvanÃdyabhi«ekÃntÃnÃæ sarve«Ãmeva sannidhÃnÃdinÃbhi«ecanÅyÃÇgatvaprasaktau prakaraïena tadbÃdha÷ / naca rÃjasÆyasyÃpi pratyekaæ vik­titvÃtprakaraïÃbhÃva÷; pavitrÃdÃrabhya k«atrasya dh­tiæ yÃvadrÃjasÆyatvadharmapuraskÃreïa vÃcanikÃÇgÃmnÃnÃttatsanda«ÂavidevanÃdÅnÃæ ## kramasamÃkhyayorvirodhe pauro¬ÃÓikasamÃkhyÃte kÃï¬e samÃmnÃtasya Óundhadhvamiti mantrÃde÷ sannidhÃnÃtsÃnnÃyyÃÇgatvam / naca mÃhadhikÃreïa sannidhibÃdha÷; tasyÃpi vÃcanikÃÇgasanda«Âatvena balavattvÃt / nacaivaæ tasya prakaraïatvÃpatti÷; mantrasya siddharÆpatvena liÇgÃviniyojyatvena ca prakaraïÃvi«ayatvÃt / sannidhÃnasyÃpi samÃkhyÃvadapÆrvasÃdhanatvalak«aïÃtÃtparyagrÃhakatva eva balÃbalaæ na tu viniyoge / tatra tÆdÃharaïÃntaraæ m­gyam / evaæ samÃkhyayorvirodhe Ãdhvaryavamiti sÃmÃnyasamÃkhyÃyà yajamÃnamiti viÓe«asabhÃkhyayà bÃdha÷ / evaæ vdyantaritatryantaritÃdipramÃïasya pÆrvai÷ sahavirodhe Óe«Ãnekatve ca udÃharaïÃni kaustubhe dra«ÂavyÃni / ## ataeva yena sÃmÃnyaÓÃstrameva pÆrvamÃlocitaæ tasya viÓe«ÃdarÓanajanitabhrama eva viÓe«avi«ayako viÓe«aÓÃstreïa bÃdhyate / evaæ yatrÃpi "na tau paÓau karotÅ" tyÃdau ÓÃstraprÃptasya ni«edhastatrÃpi prÃpakaÓÃstrasya yadyapi ni«edhasya prÃptisÃpek«atvenopajÅvyatvÃdatyantabÃdhÃnupapatterviÓe«avi«ayatvamÃvaÓyakam, tathÃpi tatra vikalpÃÇgÅkÃrÃttadabhÃvapak«e viÓe«avi«ayatvapratibandhÃnnoktalak«aïÃvyÃpti÷ / yathà ca tatra rÃgaprÃptani«edhavat bhrÃntiprÃptasya bÃdhamaÇgÅk­tya na vikalpastathà kaustubhe dra«Âavyam / vak«yate cÃtrÃpi daÓame / ata÷ siddhaæ bÃdhasya dvaividhyam // 3 // 41 // ##// - - - - - - #<># ## #<ÃruïyasyÃpÆrvasÃdhanÅbhÆtakrayÃrthatvarÆpaikÃrthavi«ayatve ÓrutivÃkyaprakaraïÃnÃæ virodhÃbhÃve tasyÃbhÃvÃdvirodhe satyekavi«ayatve balÃbalaæ nirÆpyate ityarthena sÆtragataæ samavÃyapadaæ vyÃkhyÃtam / etadeva virodhasyaikavi«ayatvapradarÓanavyÃjena kathayati -------- virodhaÓceti // tadabhÃvÃditi // yena prayojanena darÓapÆrïamÃsÃÇgatvaæ prayÃjÃdÅnÃæ na tenaiva vaim­dhasya, tattajjanyopakÃrabhede sati dvÃraikyÃbhÃvÃditi na tatra samavÃya ityartha÷ / evaæ codÃh­tasamavÃyadvayasthale pramÃïayo÷ prabaladurbalabhÃve ekasya bÃdha eva, sÃmyetu Ãdyasthale pramÃïadvayenobhayÃÇgatvopapatte÷ samuccaye nobhayÃÇgatvam / dvitÅyetu vikalpo yathà vrÅhiyave«vitibhÃva÷ /># ## #<"sarvebhyo darÓapÆrïamÃsau"># #<"darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajete" ti pramÃïadvayaæ, tatraikasya sÃmÃnyavÃkyatvÃdaparasya viÓe«avÃkyatvÃt vai«amye sati viÓe«avÃkyasyaiva svargaæ prati viniyojakatvakalpanÃt sÃmÃnyasyaiva taditaravi«ayatvakalpanam / tatprayojana¤ca bhinnakÃryatÃvacchedakÃvacchinnatvabodhanenaikasmÃt prayogÃdekakÃryatÃvacchedakÃvacchinnasyaikasya utpattiniyamenÃvacchinnaputrapaÓvÃdyanyataraphalotpattiniyamasiddhÃvapi putrasvargarÆpaphalotpattyavighÃta÷; svargasya bhinnakÃryatÃvacchedakÃvacchinnatvenotpattau bÃdhakÃbhÃvÃt / atastÃd­ÓaprayojanÃntarasidhyarthaæ prabalasyaiva viniyojakatvamityartha÷ / prayojanÃntarakalpanamiti // yathà ÓÃkhÃbhedenÃmnÃtayo÷ svargavÃkyayo÷ tattadadhyet­bhedena j¤ÃpanarÆpaprayojanÃntarakalpanam / ataÓcaitÃd­Óasthale samavÃyÃbhÃvÃnna vicÃravi«ayatvamityartha÷ >#// ## #<"aindyà gÃrhapatyamupati«Âhata" ityasmin na svarÆpeïa t­tÅyÃdiÓrute÷ mantraliÇgasya ca virodha÷; indraæ pratyaÇgatvasya t­tÅyayà vÃrayitumaÓakyatvÃt / gÃrhapatyamiti niyame sati tayo÷ virodhaprasakti÷ / tasya cÃruïyaikahÃyanyoriva gÃrhapatyapadasamabhivyÃhÃrarÆpavÃkyak­tatvÃt vÃkyaliÇgayoriha virodho na ÓrutiliÇgavirodhaprasaktirityÃÓaÇkÃæ vak«yamÃïaÓrutiliÇgavirodhodÃharaïatÃdarthyÃdihaiva prasaÇgÃnnirÃkaroti -------- ataeveti >#// ## #<"pradhÃnena vyapadeÓÃ÷" iti nyÃyÃt liÇge balÅyasi gÃrhapatyaindrÅpadayo÷ p­thak t­tÅyÃk­tÃÇgatvasyÃvaÓyakatayà mantraliÇgak­tÃÇgatvabodhena saha virodhÃt ÓrutiliÇgavirodhodÃharaïavyapadeÓa ityartha÷ >#// ##// ## ##// ##// ## ##// ##// ##// ## #<"yadyapyanyadevatya" iti vÃkyÅyaviniyogabalÃt lak«aïÃdinà sÃmarthyamupakalpya agnÅ«omÅyÃÇgatvamevamihÃpi gÃrhapatyÃÇgatvaæ vÃkyenopapadyate >#// ## #<"yadyapyanyadevatya" ityasya prak­tÃvavÃyavyanigadatvenÃprasaktavÃyavyÃdipaÓÆhanivartakatvaæ saæbhavati / ata utkar«anivartakatayà prak­tÃvaÇgatvabodhakatvamevetyartha÷ / anayaiva rÅtyÃ># #<"ityaÓvÃbhidhÃnÅmÃdatta" ityatra vÃkyÅyaviniyogaæ ye icchanti te«Ãæ mate 'pi liÇgabÃdha upapÃdanÅya÷ >#// ##// #<"syonaæ te sadanaæ karomi gh­tasya dhÃrayà suÓevaæ kalpayÃmi / tasmin sÅdÃm­te pratiti«Âha vrÅhÅïÃæ medha÷ sumanasyamÃna" iti mantra÷ pÃtryÃmÃjyÃbhighÃritÃyÃæ puro¬ÃÓasya sthÃpane prayujyate / asyÃrtha÷ :---- he vrÅhÅïÃæ medha÷! vrÅhivikÃrabhÆtayÃgÃrhadravya puro¬ÃÓa te sadanaæ sthÃnaæ syonaæ Órlak«ïaæ gh­tasya dhÃrayà karomi yata÷ suÓevaæ sukhaÓayanayogyaæ kalpayÃmi tasmin tasmin sadane am­taæ nÃsti m­taæ dÃhÃdik­tamaraïaæ yasmin tathÃbhÆte sumanasyamÃna÷ prÅyamÃïa÷ san tvaæ pratiti«Âha sthiro bhaveti / atra pÆrvÃrdhottarÃrdhayorekatra># ## #<"ye yaj¤apatiæ vardhÃnÅ" tyÃdau yacchabdasyeva vibhajyamÃnasÃkÃÇk«atvÃt tanmÃtreïa tadvadevÃrthaikatvamapi prakalpyaikavÃkyatvopapatti÷ / saæbhavati hyÃkhyÃtopÃttabhÃvanÃyà api sÃkÃÇk«atve paÓya m­go dhÃvatÅtyatreva bhÃvanÃntare prakÃratayÃnvayena sà / ataeva ÃkÃÇk«ÃvaÓenÃ'khyÃtÃrthasya mukhyaviÓe«yatvabÃdhe 'pi na k«itirityartha÷ / yadyapi asa¤jÃtavirodhitvÃt ÃkÃÇk«otthÃpakatacchabdaÓravaïÃbhÃvÃcca na pÆrvÃkhyÃtasya prakÃratayà svÃrthabodhakatvakalpanÃ, apitur id­Óaæ sadanakaraïaæ yasya tvatprati«ÂhÃpanaæ sÃdhyamityevamuttarÃkhyÃta eva prakÃratvakalpanÃduttarÃkhyÃtasyaiveti pÆrvÃrdhasya sadanakaraïe liÇgena viniyoge 'pyuttarÃrdhasya devasyatveti padÃnÃæ nirvÃpÃdipadaikavÃkyatayà nirvÃpa iva pÆrvÃrdhaikavÃkyatayà sadanakaraïa eva prÃptirata÷ sadanasÃdanayoranyataratra ubhayatra prati«ÂhÃpana evetyukti÷ saæbhavamÃtreïa># ##// ## #<"yena karmaïertsettajjayÃ" nityÃdau vyutpattisiddhatvadarÓane 'pi tacchabdasya vÃkyopasthitamÃtraparÃmarÓitvaniyamÃbhÃve darÓanÃdihÃpi svavÃkyopasthitamÃtraparÃmarÓitvaniyamÃbhÃve sati vibhajyamÃnasÃkÃÇk«atvÃnupapatte÷ arthaikatvakalpanÃyogÃt vibhajyaiva liÇgena viniyoga÷ pÆrvÃrdhe sadanakaraïe uttarÃrdhaæ sÃdana iti // evaæ sati># #<"yadi devasyatvÃ"dipadavadasya p­thak prayoge Ãnarthakyaæ bhavet, tadà naivaæ viniyoga÷ syÃt, astitu liÇgÃdapÆrvasÃdhanÅbhÆtasÃdanÃrthatvena sÃmarthyam / ato yukto liÇgena vÃkyabheda ityartha÷ / liÇgasya prakaraïakramasaÇkhyÃbhirvirodhe balÃbalodÃharaïaæ kaustubhe dra«Âavyam >#// ##// #<"tsarà và e«Ã yaj¤asya tasmÃt yatki¤citprÃcÅnami"ti vÃkye yaj¤aÓabdasya prÃcÅnapadenÃnvaye tacchabdayatki¤citpadÃbhyÃæ vyavadhÃnÃdyaj¤apadasya vyavetatvamityartha÷ >#// ##// #<"sÆktavÃkena prastaraæ praharatÅ" tyatra Órutyà viniyuktasya sÆktavÃkanigadasya parvadvaye yathÃdevataæ vibhajya viniyoga÷ pÆrvapÃde nirïÅta÷ / tatra># #<"agnÅ«omÃvidaæhaviraju«etÃæ avÅv­dhetÃæ maho jyÃyo 'krÃtÃæ indrÃgnÅ idaæhaviraju«etÃæ" ityÃdi paÂhyate / tatrÃgnÅ«omendrÃgnÅpadayo÷ vibhajya viniyoge 'pyavaÓi«ÂÃnÃmidaæ havirityÃdÅnÃmubhayatra paÂhitÃnÃæ padÃnÃæ prakaraïÃdubhayÃrthatve sati># #<"agnÅ«omÃvidaæhaviraju«etÃæ avÅv­dhetÃæ maho jyÃyo 'krÃtÃæ" ityevaæ kevalendrÃgnipadasamabhivyÃhÃrarÆpavÃkyena tattaddevatÃprakÃÓakapadaikavÃkyatayà bÃdhyate / ata÷ tadvadeva vibhajya viniyoga ityartha÷ / sannipÃtinÃæ naiva prakaraïaæ viniyojakamiti prakaraïÃdhikaraïe svopapÃditarÅtyà ayuktaæ matvÃnyathà samarthayati -------- tacchrutÅti // tattaddevatÃvÃcipadasamabhivyÃhÃrarÆpavÃkyasyaiva tattadapÆrvasÃdhanatvalak«aïÃtÃtparyagrÃhakatvaænatvadhikÃrasyaivetyevaæ tadbÃdhÃbhiprÃyeïetyartha÷ >#// ## ##// ##// ## #<"ak«airdÅvyati rÃjanyaæ jinÃti Óauna÷ÓapamÃkhyÃpayatÅ"tyÃdibhi÷ videvanÃdayo dharmà ÃkhyÃtÃ÷ / jitÃni janayatÅtyartha÷ / bahv­cabrÃhmaïe samÃmnÃtaæ Óuna÷Óepavi«ayamupÃkhyÃnaæ Óauna÷ÓepopÃkhyÃnamityartha÷ / te«Ãæ cÃyÃgatvÃt rÃjasÆyapadavÃcyatvÃbhÃvÃt phalavadrÃjasÆyasannidhÃnÃt cÃturthikanyÃyenÃÇgatve nirvivÃde sati sannidhÃnÃdabhi«ecanÅyÃÇgatvaæ prÃptaæ rÃjasÆyamahÃprakaraïena bÃdhitvà rÃjasÆyÃÇgatvamityartha÷ >#// ## ##// #<"p­«adÃjyonÃnÆyÃjÃn yajatÅ"ti cÃturmÃsyagatavidhinà anÆyÃjoddeÓena p­«attÃguïo vidhÅyate / tatra vik­te÷ kathaæbhÃvÃkÃÇk«Ã upakÃrap­«ÂhabhÃvena anÆyÃjÃnvayaæ yÃvadanuvartataiti yÃvadanÆyÃjÃnvayo bhavati tÃvadanÆyÃjÃnÃæ svÃÇgasaæbandhaæ vinÃnvayÃyogÃt tanmadhyapÃtitvÃt p­«attÃyà aniv­ttÃkÃÇk«ÃyÃmeva grahaïÃdubhayÃkÃÇk«ayà grahaïÃt prakaraïenaiva grahaïaæ bhavati / tatsaædaæÓamadhyavartino 'Çgasya, yathà sÃægrahaïe«ÂyÃæ ÃmnÃtaprayÃjÃnÆyÃjadharmÃntarÃlavihitÃ'manahomÃde÷ / tathà tÃd­ÓaprÃk­tÃÇgasaæbadhyaÇgasaæda«Âaæ yat na bhavati prÃk­tÃÇgasaæbadhyaÇgasaæbandhÃtpÆrvabhÃvitayà pradhÃnottarÃÇgÃnvayaæ yÃvadÃkÃÇk«Ãyà aniv­tteraniv­ttÃkÃÇk«ÃyÃmeva grahaïÃt prakaraïena grahaïamityartha÷ >#// ## #<"mÃhendrasya stotraæ pratyabhi«icyate" iti vÃkyena prÃk­tamÃhendrastotrÃÇgÃnuvÃdenÃbhi«ekasya abhi«ecanÅyottÃraÇgatayà vidhÃnÃrthasyÃniv­ttÃkÃÇk«ÃyÃæ grahaïe sati tatpÆrvabhÃvitayà abhi«ecanÅyottaramÃmnÃtÃnÃæ videvanÃdÅnÃmapi paÓvÃdi«u sÃmidhenyanuvÃdena vihitasÃptadaÓyavadaniv­ttÃkÃÇk«ayà grahaïopapatte÷ prakaraïenaivÃbhi«ecanÅyÃÇgatvÃpatti÷, ata Ãha -------- videvanÃdÅnÃæ ceti // yÃvatà svÃÇgena prak­tau aÇgÃnÃæ kÊptopakÃrakatvaæ tÃvatsvÃÇgasahitasyÃÇgasya kÊptopakÃrakatvena vik­tyÃkÃÇk«ayà grahaïam, tÃvataiva tadÃkÃÇk«oparamÃt / yattu prÃk­tÃÇgÃnuvÃdenÃprÃk­tamaÇgaæ tadvinÃpi prÃk­tÃÇgasya prak­tau kÊptopakÃrakatvadarÓanÃdihÃpi tasyaiva vik­tyÃkÃÇk«ayà grahaïÃt ÃkÃÇk«Ãyà niv­tte÷ aniv­ttÃkÃÇk«ÃyÃmagrahaïÃt upahomÃnÃmivÃnyatarÃkÃÇk«ayaiva grahaïamiti na prakaraïam / etena -------- tatsanda«Âasya prÃk­tÃÇgasaæbandhyaÇgasaæbandhÃt pÆrvabhÃvina÷ pradhÃnottarÃpÆrvÃÇgasya vÃpi naiva prakaraïena grahaïam iti sÆcitam / tathÃca prak­te satyapi abhi«ekasyÃpÆrvatve niv­ttÃkÃÇk«ayaiva grahaïÃt nÃbhi«ecanÅyaprakaraïamityabhipretyÃÓaÇkÃæ nirasyati -------- prÃk­tÃÇgÃnuvÃdeneti // kutra tarhi># ##// ## ##// ##// ## #<"rÃjasÆyÃya hyenà utpunÃtÅ"tyanena hiraïyakaraïakamutpavanaæ vidhÃya madhye ÃsandyÃrohaïÃdibahÆnyaÇgÃni vidhÃya abhi«ekapÆrvottarabhÃvibhÆtÃve«ÂihomÃn rÃjasÆyenejÃna ityarthavÃdasahitavidhinà vidhÃya># #<"mÃhendrasya stotraæ pratyabhi«icyate" ityanenÃbhi«ekaæ vidhÃya bahÆnÃmaÇgÃnÃmante># #<"diÓobhyayaærÃjÃbhÆdi" tyÃdinà videvanaÓauna÷ÓepopÃkhyÃnavidhyÃmnÃnÃt k«atrasya dh­tiæ yÃvannaiva rÃjasÆyaparÃmarÓena dharmÃmnÃnaæ navà rÃjasÆyatvapuraskÃreïa vihitadharmamadhyapÃtitvaæ videvanÃdÅnÃmasti / ataeva --------"tadÅyo hi kathaæbhÃva÷ pavitrÃdÃrabhya k«atrasya dh­tiæ yÃvadanus­ta÷ Óaknoti videvanÃdÅni saæpra«Âumi"tivÃrtikaæ># #<"prÃtyÃtmikÃpÆrvasidhdyai kathaæbhÃvasya prÃk­tai÷ niv­ttÃvapi samastasÃdhyaphalÃpÆrvasidhyai kathaæbhÃvasya pavitrÃkhyÃt somayÃgÃdÃrabhya k«atrasya># ##// ## #<"diÓobhyayaærÃjÃbhÆditi pa¤cÃk«Ãn prayacchati" "Óauna÷ ÓepamÃkhyÃpayati" iti videvanÃdÅnÃmnÃyamadhye bahÆnyabhi«ecanÅyÃÇgÃni># #<"apÃæ naptre svÃhorje naptre svÃhÃgnaye g­hapataye svÃheti tistra ÃhutÅrjuhoti" ityÃdÅnyÃmnÃtÃni / te«ÃmupahomanyÃyena utthÃpyÃkÃÇk«ÃyÃbhi«ecanÅyena sahÃnvÅyamÃnÃnÃmantarÃle 'bhi«ecanÅyÃÇgatvasyaivÃpatte÷ / ÃpastambÃdikalpasÆtre«u parimale vedhÃdyarthabhedÃdityadhikaraïe 'pyevam / yattu -------- abhi«ecanÅyottaraæ prÃgdaÓapeyÃdvidevanaprabh­tyabhi«ekÃntadharmÃmnÃnamÃdÃyÃbhi«ekÃpakar«e tadantÃpakar«anyÃyena videvanÃdÅnÃmapakar«ÃbhidhÃnaæ päcamikaæ tadbhëyakÃralekhanÃdastu ÓÃkhÃntarÅyapÃÂhakalpanayà pramÃïam, parantu te«Ãmabhi«ecanÅyÃÇgatvaæ taittirÅyaÓÃkhÃd­«ÂÃvÃntaraprakaraïÃt naiva vÃrayituæ Óakyam / nahyapÃæ naptre svÃhà ityÃdihomÃnÃmabhi«ecanÅyÃnvayÃyÃbhi«ecanÅyÃkÃÇk«otthÃpanam, navà rÃjasÆyÃÇgatvaæ te«Ãæ kasyacidi«Âam / eva¤cotpavanÃdivÃkye ÓrÆyamÃïamapi rÃjasÆyapadaæ avÃntaraprakaraïÃdabhi«ecanÅyÃkhyarÃjasÆyaviÓe«ayÃgaparameveti alaæ vistareïa // atra cÃnu«ÂhÃnasÃdeÓyasthale prakaraïasaæbhÃvanÃyà evÃbhÃvÃt kadÃcitsaæbhave paÓusÃmÃnyavidhyadhikaraïe tena prakaraïabÃdhasyaiva vak«yamÃïatayà etadapavÃdÃnna prakaraïabalÅyastvodÃharaïam / evaæ yathÃkramapÃÂhasthale aindrÃgnÃdikarmabhi÷ tulyakramÃïÃæ yÃjyÃnuvÃkyÃyugalÃnÃæ kasyacidapi prakaraïe anÃmnÃnÃddabdhimantrasya># #<Óundhanamantrasyaca darÓapÆrïamÃsaprakaraïÃmnÃtasyÃpi asi Óundhadhvamiti sannihitopasaæhÃriyu«madarthavi«ayamadhyamapuru«asÃmarthyÃtmakaliÇgena virodhÃt dabdhimantrasyÃspa«ÂaliÇgatvenÃpi prakaraïaviniyojyatvÃyogÃt yathÃsaÇkhyalak«aïakrameïa sannidhinopÃæÓuyÃje sÃnnÃyyapÃtraÓundhaneca viniyogÃnnodÃharaïatvam, evaæ nirÃkÃÇk«avik­tisannihitÃnÃæ vik­tau prakaraïÃbhÃve sthÃnÃdevÃÇgatvÃt prakaraïasamavÃyÃsaæbhavena nodÃharaïatvamityabhipretyÃha -------- evaæ prakaraïasyeti >#// ##// ##// ## ## #<"tasya vyÃkhyÃna iti vyÃkyÃtavyanÃmna" ityadhikÃre># #<"pauro¬ÃÓapuro¬ÃÓÃt «Âhani" tipaÂhitasÆtravihita«ÂhanpratyayÃntatvena vyutpÃdanaæ somanÃthena k­taæ tadeva yuktam / saæbhavatica># #<"tasya vyÃkhyÃna" ityatra vyÃkhyÃyate aneneti vyÃkhyÃnaæ ityarthasya tathà dvitÅyeca sÆtre pauro¬ÃÓÃ÷ pi«Âapiï¬Ã÷ tatsaæskÃrako mantra÷ pauro¬ÃÓa÷ tasya vyÃkhyÃnaæ tatra bhavo vÃ># ##// ## #<"devayajyÃyà evainÃni ÓundhatÅ" tyevaæ taittirÅyabrÃhmaïe vÃkyenaivÃhatya viniyogÃnnÃtra sannidhernavà samÃkhyÃyà viniyojakatvamiti kaustubhe dra«ÂavyÃnÅti tÃnyapÅha vistarabhayÃt nocyante, mÆle tu bÃdhitabÃdhyadaurbalasya suj¤ÃtattvÃnnoktÃni >#// ## #<"bÃdhikaiva Órutirnityaæ samÃkhyà bÃdhyate sadà / madhyamÃnÃæ tu bÃdhyatvaæ bÃdhakatvamapek«aye"ti vÃrtikoktarÅtyà bÃdhyabÃdhakabhÃve paryavasite nanu liÇgÃde÷ mantharaprav­ttikatvena Órutisattve aÇgatvabodhakatvÃnupapatte÷ aprasaktasya viniyogasya kathaæ bÃdha ityÃÓaÇkÃæ nirasituæ sarvatra bÃdhasyaikarÆpyÃbhÃvaæ sÆcayannupapÃditabÃdhasya svarÆpaæ darÓayati -------- sacÃyamiti // pÆrvapÆrvapramÃïeneti // tataÓcendrÃÇgatvamaprÃptameva bÃdhyate; kalpanÃmÆlocchedÃdityartha÷ // kathaæ tarhi daÓame 'pyaprÃptabÃdhanirÆpaïamityÃÓaÇkÃmutsargata÷ tatra prÃptabÃdhanirÆpaïÃt kvacideva># ##// ## ##// ## #<"na tau paÓau karotÅ"tyatra bÃdha eva ÓÃstrÃrthastatra yasyÃtideÓaÓÃstrasya prathamÃlocanaæ tasya viÓe«ÃdarÓanasahak­taprÃpakaÓÃstrÃdÃjyabhÃgayorapi bhrÃntiprÃptimÃlocya ni«edhaÓÃstrÃvagamopapatte÷ paÓcÃdviÓe«adarÓane sati prÃpakaÓÃstrasya tadvyatiriktavi«ayatvakalpanarÆpasya bÃdhasya saæbhave 'pi yadà ni«edhaÓÃstrasyaiva prathamÃlocanaæ tadà tadarthÃlocanottaraæ ni«edhyaprÃptyapek«ayà sÃmÃnyaÓÃstralocanÃt tenaca viÓe«adarÓanasattvenÃ'jyabhÃgabhrÃntijananÃyogÃt ni«edhaparyavasÃnÃnupapatte 'vaÓyaæ prÃpakaÓÃstrasyÃ'jyabhÃgapramÃjanakatvameva ni«edhÃyÃbhyupagantavyam / tasmÃt ÓÃstraprÃptani«edhe pramÃrÆpÃyà eva prÃpterabhyupeyatvÃt ataeva tÃd­Óasthale mÅmÃæsakai÷ vikalpÃÇgÅkÃrÃt kathaæ prÃptavÃdhatvÃvacchedena prÃpakaÓÃstrasya bÃdhakaÓÃstreïa svavi«ayakatÃpratibandhena tallak«aïasaæbhava ityÃÓaÇkÃæ nirasitumÃha ------ evaæ yatrÃpÅti // samÃdhatte ------- tathÃpÅti // yato 'tra pramÃrÆpaiva prÃpti÷ ataeva vikalpÃÇgÅkÃrÃt yasmin pak«e ÃjyabhÃgayorabhÃva÷ tasmin pak«e ni«edhaÓÃstrasya tadupajÅvyatvena tatpratibandhakatvÃsaæbhave 'pi sÃmÃnyaÓÃstrasya viÓe«avi«ayatÃpratibandhÃt lak«aïasya nÃvyÃptirityartha÷ >#// ## ##// ## #<"yatra puna÷ ÓrutirÃnumÃnikÅ liÇgaæ pratyak«aæ tatra kathaæ yathà sm­tivaidikaliÇgavirodhe tatra sm­te÷ mÆlÃntaramapi saæbhÃvyate natu liÇgasyeti tadeva balavadityanusartavyam / durbalasyÃpi pramÃïasya yadi kaÓcidanarthaka÷ tato viparÅto bÃdho yojayitavya÷" iti vÃrtikoktarÅtyà parasya prÃbalye 'pyaprÃptabÃdhatvamevetyabhipretyopapÃditam / bÃdhadvaividhyamupasaæbarati -------- ata÷ siddhamiti // atracapratyak«aliÇgena ÃnumÃnikaÓrutibÃdhe mÃtulakanyÃpariïayanamudÃh­taæ nyÃyasudhÃk­tà / taddÆ«aïaæ kaustubhe sm­tipÃda eva k­taæ dra«Âavyam / udÃharaïÃntaraæ tu m­gyam / ÃnarthakyahetukaviparÅtaprÃbalyodÃharaïaæ vÃrtike kaustubhe ca dra«Âavyam / prayojanaæ spa«ÂatvÃt noktam // saæpradÃyasya rak«Ãyai yÃvadbuddhibalodayam / balÃbalavicÃrÃntà vyÃkhyÃtà bhÃÂÂadÅpikà >#// // iti saptamaæ balÃbalÃdhikaraïam // #<- - - - - -># #<(8 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.8)># ahÅno và prakaraïÃd gauïa÷ / Jaim_3,3.15 / evaæ virodhe balÃbalaæ nirÆpyÃdhunà virodha eva kvÃsti kva nÃstÅti cintÃrthaæ uttara÷ prapa¤co yÃvadadhyÃyasamÃpti / jyoti«Âome upasado vidhÃya "tistra eva sÃhnasyopasado dvÃdaÓÃhÅnasye"ti #<Órutam /># tatra dvÃdaÓatvaæ kiæ dvÃdaÓÃhe niviÓate, prakaraïa eva veti cintÃyÃæ, tritvasya tÃvadupasadanuvÃdena vihitasya vÃÇniyamanyÃyena svÃpÆrvasÃdhanÅbhÆtopasadarthatvÃdupasadÃæ ca prakaraïÃjjyoti«ÂomamÃtrÃÇgatvÃvagate÷ sÃhnapadaæ ahnà samÃpyamÃnatvÃttadanuvÃdamÃtraæ na tÆddeÓyaviÓe«aïaæ, vÃkyabhedÃdvaiyarthyÃcca / ataÓca tadvadeva dvÃdaÓatvamapi tadanuvÃdena vidhÅyamÃnamupasadarthameva / ## atha nÃyaæ na¤samÃsastathÃtve tasya tatpuru«atvÃt "tatpuru«e tulyÃrthat­tÅyÃsaptamyupamÃnÃvyayadvitÅyÃk­tyÃ" iti sm­tyà prak­tyà pÆrvapadamityanuv­ttisahitayà avyayÃkhyasya na¤a÷ pÆrvapadasyodÃttÃkhyaprak­tisvaratvavidhÃnÃdÃdyudÃttatvÃpatte÷, api tu madhyodÃttatvà 'dahna÷ kha÷ kratau' iti sm­tyà 'tasya samÆha' ityanuv­ttisahitayà aha÷ Óabdasya kratusamÆhavÃci -------- khapratyayÃntatvavidhÃnÃttasya ca "ÃyanenÅyÅyiya÷ pha¬hakhachaghÃæ pratyayÃdÅnÃmi"ti sm­tyenÃdeÓavidhÃnÃt ayaæ Óabda÷ khapratyayÃnta÷ / tathÃtve "ÃdyudÃttaÓce" ti sÆtrÃt pratyayÃderÅkÃrasyodÃttasvarasiddhi÷ / ## tathÃpi prakaraïÃnurodhÃdahÅnaÓabdasya jyoti«Âome bahudinakatvasÃd­Óyena gauïatayopapatti÷ / vastutastu aha÷ sÃdhyakratusamÆhatvasya ÓakyatÃvacchedakasya jyoti«Âome 'pyabhyÃsasamÆhÃtmakasya sattvÃdahÅnaÓabdasya mukhyav­ttyaivÃnuvÃdatvopapattiriti prÃpte -------- #<ÃstÃæ tÃvadahÅnapadaæ, evakÃra eva tÃvat tritvÃtiriktasaÇkhyÃyÃ÷ sÃdhanatvÃbhÃvamanuvadan dvÃdaÓatvena na vikalpaæ sahate / ki¤caivaæ prakaraïÃdeva tritvadvÃdaÓatvayorjyoti«Âomasaæbandhopapatte÷ sÃhnÃhÅnaÓabdayordvayorapi vaiyarthyaprasaÇga÷ / asminmate tu ekena ahnà samÃpyamÃnatvena svalpakarmaïa÷ svalpaiva saÇkhyociteti aucityena># stutiparatayà sÃhnaÓabdasya na vaiyarthyam / ki¤ca dvayo÷ saÇkhyayorekÃrthatvena vidhau Óabdabhedo na yujyate / ato 'hÅnapadaæ sÃhnÃdarthÃntaraparamityapyavivÃdam / ## vastutastu ------- ahÅnoddeÓenÃtideÓaprÃpte÷ pÆrvaprav­ttyà dvÃdaÓopasattvamevÃnena vÃkyena dvÃdaÓatvaprÃptiphalakaæ, tÃæ caturbhiritivadvidhÅyate / dvÃdaÓÃhaprakaraïasthavÃkyÃntaraæ tu ÓÃkhÃntarÅyatayà và satramÃtraparatayà na virudhyata iti bhëyakÃrÃbhiprÃya÷ / ##// itya«ÂamamahÅnÃdhikaraïam // #< ># #<># (9 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.9) ## #<"upÃsmai gÃyatà nara" iti nityÃæ pratipadaæ vidhÃya,># #<"yuvaæ hi stha÷ svarpatÅ iti dvayoryajamÃnayo÷ pratipadaæ kuryÃt, ete as­gramindava iti bahubhyo yajamÃnebhya," iti Órutam /># tatrÃdyavÃkye dvayoryajamÃnayoriti yadi saptamÅ, tadà sà nimittatvaparà / yadyapi ca p­thak vibhaktiÓravaïaæ, tathÃpi havirÃrttyadhikaraïanyÃyena pÃk«ikatvÃbhÃvena pratyekaæ nimittatvÃparyavasÃnÃt pradhÃnabhÆtanimittatvÃnurodhena militayoreva dvitvÃvacchinnayajamÃnatvÃvacchinnayornimittatvaæ pratipÃdyate / ## tadihemau mantrau jyoti«Âoma eva niviÓete uta dvibahuyajamÃnake kulÃyÃhÅnÃdÃviti cintÃyÃm ## nityatve 'pi jyoti«Âomasya naikatve yathÃÓaktinyÃyavi«ayatÃ; utpattyÃdivÃkye«u samÃnÃbhidhÃnaÓrutyà bhÃvanÃyÃmanvitasya tasyÃntaraÇgatvenÃÓaktau dak«iïÃparimÃïÃdyaÇgÃntarabÃdhenÃsyaivÃnugrÃhyatvÃt / ki¤ca yat k­tisÃdhyatvenÃnu«Âheyatayà prasaktaæ tatraiva yathÃÓaktyupabandho na tvananu«Âheye kÃlÃdau / ataÓca tadvadevÃsyÃpi na tannyÃyavi«ayateti na prak­te yÃge dvitvabahutve / naca yajamÃnaÓabda÷ patnÅpara÷; puæsyeva pracuraprayogeïa Óaktyavagamena lak«aïÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃt / yajamÃnebhya iti puælliÇgasya prÃsmà ityasya me«yÃmiva ni«iddhatvenÃgatikavyatyayÃnuÓÃsanÃÇgÅkÃrÃnupapatteÓca / ataÓca vÃkyena prakaraïabÃdhÃdyatra "etena rÃjapurohitau sÃyujyakÃmau yajeyÃtÃm, eko dvau bahavo và yajeranni"tyÃhatyaiva kulÃyÃhÅnÃdi«u dvitvabahutvavidhÃnaæ tatraivÃsyotkar«a÷ / nacÃtra tatkratÆpasthÃpakÃbhÃva÷; pratipatsaæbandhenaiva sÃmÃnyata÷ kratusaæbandhe 'vagate nimittabalena tadviÓe«opasthitau ##// // iti navamaæ pratipadutkar«Ãdhikaraïam // #<># #<(10 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.10)># jÃghanÅ caikadeÓatvÃt / Jaim_3,3.20 / darÓapÆrïamÃsayo÷ patnÅsaæyÃjÃvÃntaraprakaraïe, "jÃghanyà patnÅ÷ saæyÃjayantÅ"ti Órutam / tatra kimanena vÃkyenÃgnÅ«omÅyapaÓvanuni«pannajÃghanyuddeÓena patnÅsaæyÃjà vidhÅyante / tataÓcaitasya vidhÃnasya prakaraïÃdutkar«a÷, uta patnÅsaæyÃjoddeÓena jÃghanÅtvena dravyaæ vidhÅyata iti cintÃyÃm --------- ## eva¤ca vÃkyena prakaraïabÃdhÃt patnÅsaæyÃjÃnÃæ paÓvaÇgatvamÃtrapratÅtÃvapi "Ãjyena patnÅ÷ saæyÃjayantÅ"ti vacanasya nirvi«ayatvÃpatte÷ prakaraïabÃdhÃyogÃttenÃrÃdupakÃrakatayà darÓapÆrïamÃsÃÇgatvÃvagame 'pyanena vacanena sannipatyopakÃrakatayà agnÅ«omÅyapaÓuyÃgÃÇgatayà vidhirnÃnupapanna÷ / ## yattu kaiÓcidatideÓÃdeva patnÅsaæyÃjÃnÃæ paÓuyÃgasaæbandhÃvagamÃt prÃkaraïikaæ vÃkyaæ taddharmakakarmÃntaravidhÃyakaæ pÆrvapak«a ityuktam / tadatideÓena patnÅsaæyÃjÃnÃmÃrÃdupakÃrakavidhayà paÓuyÃgasaæbandhÃvagame 'pi tÃtparyagrÃhakÃbhÃve anÃrabhyÃdhÅte vÃkye jÃghanyÃstadÅyatvopasthitau pramÃïÃbhÃvÃdatideÓena sannidhÃne prakaraïÃntarÃsaæbhavena karmÃntaratvÃnupapatteÓcopek«itam / tasmÃdvÃkyena prakaraïaæ bÃdhitvedaæ vidhÃnaæ agnÅ«omÅya utk­«yata iti prÃpte --------- ## patnÅsaæyÃjÃnÃmÃrÃdupakÃrakatvabÃdhena paÓuprakaraïasthavÃkyena sannipatyopakÃrakatvalÃbhe darÓapÆrïamÃsaprakaraïasthavÃkyavaiyarthyÃpattiÓca / ata÷ patnÅsaæyÃjoddeÓenaiva jÃghanÅvidhi÷ / ##// // iti daÓamaæ jÃghanyadhikaraïam // #<># #<(11 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.11)># santardanaæ prak­tau krayaïavadanarthalopÃt syÃt / Jaim_3,3.24 / jyoti«Âome abhi«avaïaphalake prak­tya "na sant­ïattÅ" tyanenÃsantardanaæ vidhÃyà "tho khalu dÅrghasome sant­dye dh­tyai" ityanena santardanaæ vihitam / santardanaæ nÃma dvayo÷ ## prakaraïÃnugrahÃdanutkar«a÷ / na ca vÃkyavirodha÷; jyoti«ÂomasyÃpi i«ÂyÃdyapek«ayà dÅrghatvÃt somadravyakatvÃcca dÅrghasomatvopapatte÷ / ataÓca tatraiva vrÅhiyavÃdivatsantardanÃsantardanayorvikalpa÷ / yastvatra sÆtre krayavaditi krayad­«ÂÃnto vikalpe datta÷ sa dvÃdaÓe daÓami÷ krÅïÃtÅti vacanena samuccayasya vak«yamÃïatvÃdvacanÃbhÃvaæ k­tvà bodhya÷ / astu và i«ÂyÃderihÃnupÃdÃnÃt tadapek«ayà dÅrghatvasya ca nityatvena dÅrghasomapadavaiyarthyÃpattera«Âado«adu«Âavikalpasya cÃnyÃyyatvÃddÅrghasya yajamÃnasya somo dÅrghasoma ityevaæ «a«ÂhÅtatpuru«amapi prakaraïÃnurodhenÃÇgÅk­tya yajamÃnadairdhye nimitte santardanavidhÃnam / ## #<"dh­tyÃ" ityarthavÃdÃnupapatterdÅrghaÓcÃsau somaÓceti karmadhÃraya evÃÇgÅkriyate tathÃpi jyoti«Âoma eva ukthyÃdisaæsthÃntarayukte pradÃnaviv­ddhyà pradeyasomaviv­ddherÃvaÓyakatvÃt dÅrghasomatvopapattervÃkyaprakaraïayoravirodhÃnniveÓa÷ /># na ca pradÃnaviv­ddhestoyÃdinà saæpÃdanam; somadravyakasya yÃgasya vinà vacanaæ dravyÃntarasaæs­«Âena somena karaïÃyogÃt / na ca triparvadaÓamu«ÂitvarÆpasomaparimÃïabÃdha÷; sthÆladÅrghaparvasomagrahaïena tadbÃdhÃbhÃvÃt / ata eva somapadena yÃgalak«aïÃbhÃvÃt somadÅrghaparvatvameva santardane nimittamityapi Óakyaæ vaktum / ## #<"mavaÓi«ÂÃnaæÓÆnupasamÆhatÅ" tyupasamÆhanavidhÃnÃttatra cÃrthavÃde># #<"yadvai tÃvÃneva soma÷ syÃdyÃvantaæ mimÅte yajamÃnasyaiva syÃnnÃpi sadasyÃnÃæ prajÃbhyastvetyavaÓi«ÂÃnaæÓÆnupasamÆhatÅ"ti pÆrvoktamÃnanindayottarÃdohanavadyÃvadapek«itaparatvapratÅte÷ kapi¤jalÃdhikaraïanyÃyasyÃpyaprav­ttyà parimÃïÃbhÃvÃt pradeyaviv­ddhi÷ sulabhaiva /># na ca ------- evamapi agni«ÂomasaæsthÃyà aÇgatvÃdanyÃsÃæ kÃmyÃnÃæ tis­ïÃæ saæsthÃnäca vik­titvena svata÷ prakaraïÃbhÃvÃt jyoti«Âome ca pradÃnav­ddhyabhÃvena pradeyav­ddhyabhÃvÃt kathaæ vÃkyaprakaraïayoravirodha iti; vÃcyam ------- kÃmyasaæsthÃsu grahaïaviv­ddhyà ÃÓrayabhÆtajyoti«ÂomÃbhyÃse viv­ddherÃvaÓyakatvÃt, saæsthÃnÃæ caturïÃmapi svata÷prakaraïÃbhÃve 'pi ca jyoti«Âomasya sarvatrÃnusyÆtatvÃt kÃmyasaæsthÃkajyoti«Âomaprayoge santardanavidhÃnena prakaraïÃnugrahopapatte÷ / ata evÃgni«ÂomasaæsthÃkajyoti«Âomaprayoge 'santardanaæ pradÃnaviv­ddhyabhÃvÃditi na vikalpo 'pi / ata eva ca dÅrghatvasyÃnuyogina÷ kÃmyasaæsthÃkajyoti«Âomasya pratiyoginaÓca nityasaæsthÃkajyoti«Âomasya prakaraïÃdeva lÃbhÃdatilÃghavam / ## #<"e«a vÃva prathamo yaj¤o yaj¤ÃnÃæ yajjyoti«Âo mo ya etenÃni«Âvà athÃnyena yajate garttapatyameva tadbhavatÅtyatrÃpi etacchabdenetarasaæsthÃkasya jyoti«Âomasya grahaïÃpatteragni«ÂomasaæsthÃkasyaiva prakaraïÃt grahaïaæ vak«yamÃïaæ virudhyetetivÃcyam;># ## bhëyakÃreïa tÃvadi«ÂÃpattyaiva siddhÃntitam / pÆrvapak«aÓcÃdyaprakÃradvayenaiva k­ta÷, vÃrtikakÃreïa tu vik­timÃtre viv­ddhasomake niveÓa ityuktam / tasyÃyamÃÓaya÷ -------- dÅrghatvaæ tÃvat grahaïaviv­ddhiprayuktasomaviv­ddhik­tamiti ## na coktagrahaïÃnÃæ jyoti«ÂomÃÇgatvÃbhÃve 'pi saæsthÃdvÃrà tatsaæbandhasattvÃttasya dÅrghasomatvopapatti÷; sarvatomukhÃdau pÆrvÃdidik«u agni«ÂomÃdinÃnÃsaæsthÃke digantare dÅrghasomatvasya sattvÃdagni«ÂomasaæsthÃke 'pi santardanÃpatteryadaÇgagrahaïaviv­ddhiprayuktaviv­ddhapradeyakatvaæ yatprayuktaviv­ddhapradeyakatvameva và yatra tatra tadapÆrvasÃdhanÅbhÆtaphalakasaæskÃrakatayà santardanavidhyavagamÃduktaviv­ddheÓca saæsthÃprayuktatvena jyoti«ÂomaprayuktatvÃbhÃvÃttadaÇgatvena santardanavidhyanupapattervÃkyena prakaraïaæ bÃdhitvoktavidhasarvavik­tÃveva niveÓa÷, natu saæsthÃsveva; tÃsÃæ vik­titvena prakaraïÃbhÃvÃditi / ##// // ityekÃdaÓaæ santardanÃdhikaraïam // #<># #<(12 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.12)># saÇkhyÃyuktaæ krato÷ prakaraïÃt syÃt / Jaim_3,3.32 / anÃrabhyÃdhÅta÷ pravargyo "yatpravargyaæ prav­¤jatÅ"ti Óruta÷ / tasya ca "purastÃdupasadÃæ pravargyeïa prav­ïaktÅ"ti jyoti«ÂomÃÇgatvena viniyoga÷; avyabhicaritakratusaæbandhasahak­tadviruktatvanyÃyena tadupasthite÷ / na ca upasadaÇgatvameva kiæ na syÃditi -------- vÃcyam; upasatpadasya punastÃt kÃlapratiyogitvena svÃrthopasthÃpakasyoddeÓyasamarpakatvÃbhÃvÃt, upasthitatvÃt tadvÃcakapadÃntarakalpanayoddeÓyatvÃÇgÅkÃre tu upasadÃæ phalavattvaj¤ÃnÃrthaæ jyoti«ÂomopasthiterÃvaÓyakatvÃt lÃghavena tadarthatvopapatte÷, kau«itakibrÃhmaïe prakaraïa eva pravargyÃmnÃnÃcca / ## prathamayaj¤aÓabdo jyoti«ÂomanÃmÃ, "e«a vÃva prathamo yaj¤o yaj¤ÃnÃæ yajjyoti«Âoma" iti sÃmÃnÃdhikaraïyÃt, tasya prathamaæ prayujyamÃnatvena prav­ttinimittasattvÃcca / yadyapi ca saæsthÃnÃmanyapadenÃbhidhÃnÃt tÃsu jyoti«ÂomottarakÃlatvavidhÃnÃt na sarvasaæsthÃkajyoti«Âomasya prathamaæ prayujyamÃnatvam; tathÃpi jyoti«ÂomatvasÃmÃnÃdhikaraïyena tÃvat tadastÅti prav­ttinimittÃvighÃta÷ / ## #<"gni«Âome prav­ïaktÅ"ti vacanaæ tatparyudastapratiprasavÃrtham / tadapi ca># #<"kÃmaæ tu># yo 'nÆcÃna÷ Órotriya÷ syÃt tasya prav­jyÃdi"tyanenopasaæhriyate / tenÃnÆcÃnasya ÓrotriyasyÃgni«ÂomasaæsthÃkajyoti«Âome nityaæ karaïam, anyajyoti«Âome tu nityamakaraïam / vik­ti«u nityaæ karaïamiti prÃpte -------- ## cÃgni«ÂomasaæsthÃkasya jyoti«Âomasya päcamikanyÃyena, "prathamaæ yajamÃno 'tirÃtreïa yajete"ti vacanÃdatirÃtrasaæsthÃkasya ca / ata ubhayatrÃpyanena vacanena pravargyasya prati«edha÷ paryudÃso vÃ, na tu vik­tyantare; tatropadeÓÃtideÓÃbhyÃæ tadaprÃpte÷ / ## #<"e«a vÃva prathamo yaj¤o yaj¤ÃnÃ"miti vacanena jyoti«Âomavik­timÃtrasyaiva tadavadhÃraïÃt / ata eva prathamaprayogavi«ayo 'pi jyoti«Âoma eva bodhya÷ /># tathÃca prathamayaj¤aÓabdo vÃkyaÓe«ÃdvaidikaprayogÃcca nirƬhalak«aïayà somÃntaranirÆpitaprÃthamyavatprayogavi«ayajyoti«ÂomamevÃbhidhatte, anyathà sva -------- sva ------- dvitÅyÃdiprayoganirÆpitaprÃthamyavatprayogavi«ayayaj¤emÃtrÃbhidhÃne "ÃhitÃgnaya i«Âaprathamayaj¤Ã g­hapatisaptadaÓÃ÷ satramÃsÅranni"tyÃdau satre yaj¤amÃtrottarakÃlatÃ'patte÷ / ata uktadvividhajyoti«Âomaprathamaprayoge eva pravargyaprati«edha÷ / ## #<"na tau paÓau karotÅ" tivadatirÃtraprathamÃhÃre 'pi vikalpÃpatte÷ / na ca --------- kriyÃyÃ÷ svarÆpeïoddeÓyasaæbandhitvena và ni«edha eva vikalpo yathoktasthale, yatra tu kÃrakani«edho yathÃ># #<"rÃtrau ÓrÃddhaæ na kurvÅte" tyÃdau, tatra ni«edhasya kÃrakamÃtravi«ayatvena kriyÃvi«ayatvÃbhÃvÃt kriyÃvi«ayavidhivikalpÃpÃdakatvÃnupapatti÷; prak­te ca prathamayaj¤aÓabdasya noddeÓyatvaparatvam, api tu mandraæ prÃta÷savana itivadadhikaraïakÃrakatvam / ataÓca na vikalpÃpÃdakatvÃpattiriti ke«Ã¤ciduktaæ yuktamiti -------- vÃcyam; kÃrakasyÃpi prathamaprayogÃdhikaraïatvasya vidhita÷ prÃptau nyÃyataulyena prathamaprayogÃdhikaraïatvasyaiva vikalpÃpatterÃvaÓyakatvÃt / ata evÃk«epeïa yatki¤citkÃlaprÃptau rÃtryupÃdÃnasyaicchikatvena rÃgaprÃptyà vaidhatvÃbhÃvÃnna tanni«edhasya vikalpÃpÃdakatvam, prak­te tu prathamaprayogÃdhikaraïatvaæ naicchikaæ pratipradhÃnaæ guïÃnvayasya vaidhatvÃt / atastanni«edho 'pi vikalpÃpÃdaka eva /># vastutastu ------- prathamaprayogasya uddeÓyatvameva ÓÃstradÅpikÃyÃmuktamiti na ki¤cidetat / ato "nÃnÆyÃje«vi"tivatparyudÃsa evÃyamanÃrabhyavÃdavÃkyaÓe«a÷ -------- uktavidhaprathamaprayogabhinne prav­¤jyÃditi / tataÓca prÃpakapramÃïÃbhÃvÃt prathamaprayoge akaraïaprasaktÃvagni«Âome prav­ïaktÅti vacanaæ vastuto 'tyantÃprÃptaprÃpakamapi pratiprasavaphalakaæ sadagni«ÂomasaæsthÃkatve nimitte prathamaprayoge 'pi nityaæ pravargyavidhÃnÃrtham, na tu vikalpena; vikalpe pramÃïÃbhÃvÃt / ## yattu vÃrtike anÆcÃnÃdervikalpo 'nye«Ãæ nityamakaraïamityuktam, tatprau¬himÃtram / ata eva pÃrthasÃrathinà anÆcÃnÃdernityameva prayoga ityuktam / yadi tu tadeva samarthanÅyamityÃgrahastadà kÃmaæ padena vikalpÃbhidhÃnÃdagni«ÂomavÃkyasya ca tenopasaæhÃrÃdanÆcÃnÃdervikalpa ityevaæ samarthanÅyam / sarvathà atirÃtraprathamÃhÃre pratiprasavÃbhÃvÃnnityamevÃprayoga÷, vik­tau tu prathamaprayoge nityaæ karaïamiti sthitam // 3 // 46 // ##// #<># (13 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.13) ## #<"pÆ«Ã prapi«ÂabhÃgo 'dantako hi sa÷" iti Órutam / tatra kiæ darÓapÆrïamÃsayorevÃÇgatvena karmÃntaravidhiruta pÆ«adevatyayÃge pe«aïamÃtravidhiriti cintÃyÃm ---------># na tÃvadbhÃgaÓabdalak«itayÃgoddeÓena pe«aïavidhi÷; ekaprasaratÃbhaÇgÃpatte÷, pÆ«apadena viÓe«aïe vÃkyabhedÃcca, ktapratyayÃrthadravyopasarjanape«aïasya yÃgÃnvayÃnupapatteÓca / ata eva na pÆ«apadameva ÓakyÃrthasya lak«itapÆ«adevatyayÃgasya voddeÓyatÃparam, pÆ«ïo 'vyabhicaritakratusaæbandhÃbhÃvena kratÆpasthitau pramÃïÃbhÃvÃcca / ato guïadravyadevatÃviÓi«ÂakarmÃntaravidhirevÃyamiti prÃpte --------- ## ataÓcÃnumÅyamÃnayÃge anumÃpakapÆ«asaæbandhena prasiddhapÆ«adevatyayÃgatvopasthitirapi sulabhaiva / ataÓca yÃgaviÓe«Ãnumitereva tÃtparyagrÃhakatvÃt pÆ«apadaæ vijÃtÅyÃpÆrvasÃdhanÅbhÆtapÆ«adevatÃparam / taduddeÓenaiva ca svajanyayÃgapradeyacaruprak­tikatvasaæbandhena prapi«Âadravyakatvaæ prapi«ÂabhÃgasamÃsÃrtho vidhÅyate / saæbhavati ca dravyoddeÓena devatÃvidhivaddevatoddeÓenÃpi niruktasaæbandhena dravyavidhirviÓe«aïamÃtravidhiphalaka÷ / yadyapi ca prak­tidravyasyÃpyacatideÓena saæbhavatprÃptikatÃ, tathÃpi tata÷ pÆrvaæ vidhÃnÃÇgÅkÃrÃnnaikaprasaratÃbhaÇgÃdyÃpatti÷ / pe«aïamÃtravidhiÓca phalamiti guïÃdipramÃïÃbhÃvÃnna karmÃntaratà / etena pÆ«apadena taddevatyakarmalak«aïayà taduddeÓena prapi«ÂabhÃgapadalak«itape«aïavidhiriti prakÃÓo 'pi ni«ÃdasthapatyadhikaraïanyÃyena lak«aïÃpek«ayà karmÃntaravidhereva nyÃyyatvà "dva«aÂkartu÷ prathamabhak«a" ityÃdÃvatiprasaÇgÃpatteÓcopek«ita÷ / tatrÃsmaduktaprakÃrastu bhak«asya pratyak«avidhinaiva prÃptatvena tata÷ pÆrvaprav­ttyaÇgÅkÃrÃnupapatterasaæbhavÅ / tadetatsarvaæ siddhamevottaravivak«ayà smÃryata iti präca÷ // 3 // 47 // ##// atra bhëyakÃrÃdibhirdÅrghasomapadÃhÅnapadayo÷ prak­tau aniviÓamÃnatvÃt prakaraïabÃdhenotkar«asya pÆrvaæ sÃdhitatvÃttenaiva nyÃyena pÆ«apadasya prakaraïÃniveÓitvÃdutkar«asyaiva siddhernÃtra pÆrvaæ pÆrvapak«asiddhÃntaracanaæ kartavyamityuttaravivak«Ãrthaæ sÆtrak­tà smÃryata ityuktam, tatra vak«yamÃïayuktibhirvik­tÃvutkar«e 'pi vÃkyÃrthÃnupapatterna tatra prakaraïabÃdhena niveÓa÷, kintu tadavirodhena katha¤citpÆ«apadasya gauïÅmanÃÓrityÃpi prakaraïe niveÓo yukta ityadhikaÓaÇkyà kleÓena parihÃryayà Óakyata evÃdhikaraïÃrambha÷ kartumityabhiprÃyeïa pÆrvapak«amÃracayati --------- na tÃvaditi // yatt.u bhÃÂÂadinakare --------- caturthÅtaddhitÃdyabhÃvena devatÃtvÃnupasthiterna taddevatyakarmÃntaravidhitvam, pe«aïamÃtravidhau tu devatÃtvenaiva prÃptasya pÆ«ïo 'nuvÃdÃt devatÃtvenopasthitiriti vai«amyamupapÃditam, tadayuktam; adhvarakalpanÃyÃm -------- "sarasvatyÃjyabhÃga÷ syÃdi"ti vihitasyÃpi yÃgasya karmÃntaratvena vidhÃnÃpatte÷, evaæ sÃrasvatau bhavata ityatrÃpi tadanÃpatteÓca / yadi tu katha¤cidarthavÃde devatÃtvena kvacitsaækÅrtanÃt bhÃgaÓabdopÃdÃnÃt devatÃtvaprÃptirucyeta, tadehÃpi adantakatvavÃkyaÓe«eïa tadupasthite bhÃgapadopÃdÃnÃcca tulyameva / caruprak­tikatvasaæbandheneti / uttarÃdhikaraïasiddhÃntÃlocanena saæbandhe carupadopÃdÃnaæ k­tam / saæbhavati ceti / abhyudite«ÂivÃkye iti Óe«a÷ / yadyapi ceti / yathaiva "lohito«ïÅ«Ã ­tvijaÓcaranti ---------" iti vÃkye lohito«ïÅ«apadopÃttÃnÃm­tvijÃmevÃtideÓaprav­tte÷ pÆrvaprav­ttyaÇgÅkÃreïa vidhiviÓe«aïÅbhÆtalohito«ïÅ«atvavidhÃnaphalaka÷ tadvadihetyartha÷ / atiprasaÇgÃpatteriti // prÃthamyavÃkye 'pi samastapadena prÃthamyaæ lak«ayitvà samÃkhyÃprÃptabhak«yÃnuvÃdena tadvidhÃnÃpattyà karmÃntaratvÃnÃpatterityartha÷ // nanu atra yathÃtideÓaprÃpte÷ pÆrvaæ prapi«Âadravyaprak­titvavidhi÷ pe«aïamÃtraphalaka÷ svÅkriyate, tathà tatrÃpi prÃthamyaviÓi«Âabhak«aïasya va«aÂkartruddeÓena naimittikabhak«aprÃpte÷ pÆrvaæ vidhi÷ prÃthamyamÃtraphalaka iti na karmÃntaratvaæ syÃt ityÃÓaÇkÃæ parihartuæ vailak«aïyaæ darÓayati -------- tatrÃsmaditi // tatra prÃthamyavÃkye / asmaduktaprakÃra÷ atra ya ukto 'smÃbhi÷ prakÃra÷ sa ityartha÷ / tathÃca va«aÂkartu÷ sarvanaimittikasya bhak«asya tattatpratyak«avidhinaiva vihitatvÃt na tata÷ pÆrvaæ prÃthamyavÃkyaprav­ttyà viÓi«Âavidhiryukta ityartha÷ / evamadhikaraïavicÃre saæbhavati sati prÃcÅnÃnupahasitumiva prÃcÃmuktamanuvadati -------- tadetatsarvamiti // tadetaditi padÃbhyÃæ präca ityanena copahÃsa÷ sÆcita÷ ## - - - - - - - #<># (14 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.14) tatsarvÃrtham aviÓe«Ãt / Jaim_3,3.35 / ## puro¬ÃÓe tÃvatpÃkÃtpÆrvaæ pe«aïasya prÃptatvÃdeva vidhÃnaæ vyartham, taduttaraæ tu puro¬ÃÓapadavÃcyÃk­tivinÃÓÃpatti÷ / evaæ paÓuh­dayÃdÃvapi; te«ÃmapyÃkÃraviÓe«aviÓi«ÂamÃæsavÃcitvÃt / na cobhayatrÃvadÃnottarakÃlaæ pe«aïavidhi÷; atyantÃprÃptape«aïavidhau gauravÃpatte÷, carÃvatideÓena prasaktasya prayojanÃbhÃvena nivartamÃnasya pratiprasavamÃtrakaraïe tu lÃghavam / ## ata eva pe«aïasya pradeyasiddhirÆpaprÃk­taprayojanalopenÃtrÃd­«ÂaprayojanÃntarakalpane 'pi na pratiprasavatvavighÃta÷ / dharmÃïÃæ tu pe«aïasya karmÃntaratvÃbhÃvena pradhÃnaæ nÅyamÃnaæ hi tatrÃÇgÃnyapakar«ati iti nyÃyena prÃk­tape«aïÃÇgatayà prÃptÃnÃmatraivÃd­«ÂarÆpakÃryÃntarakalpanaæ na do«Ãya / i«yate cÃyamartho 'gnisaæskÃrakamanthanÃde÷ paÓuprakaraïÃmnÃtasya vacanÃccÃturmÃsyÃÇgatvena viniyoge taddharmÃïÃæ kÃryÃntaraprayuktatvakalpanÃdau / ## #<"pau«ïaæ carumi" tyatra sÃmÃnyavÃcino 'pi caruÓabdasya pi«ÂakacaruviÓe«aparatvaniÓcayÃt tasya pradeyasya pe«aïamantareïÃsiddherna pe«aïasya kÃryÃntarakalpanÃpi / ata eva carutvaæ nÃmÃnavastrÃvitÃntaru«mapakkataï¬ulaprak­tikatvam / atra bhaktavyÃv­ttyai anavastrÃviteti / maï¬akavyÃv­ttyai antariti / sÆpaÓÃkÃdivyÃv­ttyai taï¬uleti / ata eva pi«ÂakacarÃvapi># tatsaæbhavÃnna pe«aïasya vighÃtakatvamiti tatraiva pe«aïam // 3 // 48 // ##// adyÃpyekadevatye eva pe«aïamiti siddhÃntÃbhÃvÃt dvidevatyà api ca puro¬ÃÓapaÓavo bhavantyevÃtrodÃharaïam / tathà caikapÆ«adevatyapuro¬ÃÓapaÓuyÃgayoraprasiddhatve 'pi "somÃpau«ïaæ traitamÃlabheta" "somÃpau«ïa ekÃdaÓakapÃla÷" "aindrÃpau«ïaÓcaru÷" iti vÃkyavihite paÓau carau puro¬ÃÓe ca pe«aïaæ bhavati và na veti vicÃra÷ saæbhavatyevetyabhiprÃyeïa athavà ------ "pau«ïaæ carumanunirvapet" "pau«ïaæ ÓyÃmamÃlabhetÃnnakÃma" iti vÃkyavihitÃvekapÆ«adevatyau carupaÓÆ tathà "paÓumÃlabhya puro¬ÃÓaæ nirvapatÅ"tyanena kevalapÆ«adevatyapaÓuyÃgÃÇgatvena vihitasya puro¬ÃÓasya pradhÃnayÃgÅyapÆ«adevatÃkatvÃdekapÆ«adevatya÷ puro¬ÃÓo 'pi saæbhavatÅtyabhipretya vicÃramÃrabhate ------- tatpe«aïamiti / gauravÃpatteriti / pa¤came avadÃnÃdipradÃnÃntenÃnusamayasÃdhanÃya tÃvata ekapadÃrthatvokte÷ tÃvanmadhye avadÃnottaraæ pe«aïÃnu«ÂhÃne vyavadhÃnÃdekapadÃrthatÃbhaÇgÃpatterapyetadupalak«aïaæ dra«Âavyam / lÃghavamevopapÃdayati ------- prak­tau hÅti // nan.u pi«ÂakacarÃvapi caruÓabdaprayogÃt tasyaiva pÆ«adevatyayÃge grahaïe 'pek«itaæ pe«aïaæ na nivartamÃnamiti tatsidhyarthamaprÃptape«aïavidhÃnameva syÃdityÃÓaÇkÃæ nirÃkartuæ pi«Âaæ vinÃpyodane 'pi caruÓabdaprayogÃt tasyaiva grahaïasiddhe÷ pe«aïasya prayojanÃbhÃvena nivartamÃnatÃstyeveti carutvÃvacchinnaæ prati pe«aïasya kÃraïatvÃbhÃvena darÓayati -------- tavdyatirekeïeti // nyÃyasudhÃkÃrÃdibhi÷ pÆrvÃdhikaraïe k­taæ pratiprasavalak«aïamayuktamiti sÆcayituæ svayaæ pratiprasavasvarÆpaæ darÓayati -------- prasaktaprÃptikasyeti / tallak«aïopapÃdanaæ taddÆ«aïaæ ca prÃgevoktam // vyÃpÃrÃbhÃvÃditi // puna÷ karaïamÃtre vyÃpÃrÃllÃghavamityartha÷ // atredaæ matadvayam --------- tatra nyÃyasudhÃkÃrastÃvat ------- avastrÃvitÃnavastrÃvitÃnuv­ttÃnyonyÃsaælagnatvalak«aïaviÓadapÃkanim ittamodanatvaæ vaiÓadyasÃpek«am, carutvaæ tu vaiÓadyÃnapek«amevodane pi«ÂasÃdhye carÃvanuv­ttamanavastrÃvitÃntarÆ«mapakvatvamÃtranimittamiti carau na vaiÓadyÃpek«amodanatvam / kathaæ tarhi caroranodanatve "odano và prayuktatvÃt --------" iti daÓamÃdhikaraïasiddhÃntasÆtre caruÓabdasyodanavÃcitvoktiriti cet, na; aditimodaneneti vÃkyaÓe«e odanapadasya vaiÓadyÃkhyacaruviÓe«avidhisÆcanÃrthatvena sthÃlÅmÃtravÃcitvapÆrvapak«aniv­ttitÃtparye 'pi athavà ------- caruÓabdasyÃnavastrÃvitÃntarÆ«mapakvatvamÃtravÃcitve sÆpaÓÃkÃderapi carutvÃpatte÷ tanniv­ttyai odanaÓabdasya sÆpÃdivyatiriktatvopalak«aïÃrthatve 'pi caruÓabdasya odanavÃcitvoktyarthatve mÃnÃbhÃvÃt, avastrÃvitaudane caruÓabdÃprayogÃcca / ata÷ vaiÓadyÃbhÃvavatyevaudanacarutvopapatti÷ / tathà vaiÓadyÃbhÃvavatyeva taï¬ulacarÃvapi carutvasiddhi÷ / kvacit pi«Âakaudana iti pi«Âake odanaÓabdaprayogo gauïa eveti / pÃrthasÃrathistu daÓame triv­ccarvaÓvavÃlÃdhikaraïe arthavÃdÃdanavastrÃvitÃntarÆ«mapakvaudane caruÓabdasya yÃj¤ikÃnÃæ prayogÃccaudanavÃcitvameva caruÓabdasya siddhameva / ataeva ------ vaiÓadyasya pi«ÂakacarÃvapi saæbhavÃdodanarÆpa eva vaiÓadyavati tasmin caruÓabdaprayogasya mukhyatayaivÃÇgÅkÃrÃt odanavÃcitÃtadavÃcitayo÷ svÅkÃre 'nu«ÂhÃnabhedÃbhÃvÃttatrÃgrahamapradarÓyaiva pi«Âakacarau caruÓabdamÃtraprav­ttipradarÓanena pradeyasiddhyarthatvaæ pe«aïasyopapÃdayati -------- vastutastviti // pi«Âakacarugrahaï.e 'pi pau«ïaæ carumiti vÃkyÃrthÃvirodhÃt pe«aïavidherd­«ÂÃrthatÃlÃbhÃya sÃmÃnyaparasyÃpi caruÓabdasya viÓe«ÃvadhÃraïopapatte÷ pe«aïaæ pradeyapi«Âacarusiddhyarthameveti nÃd­«ÂarÆpakÃryÃntarakalpanetyartha÷ / atredamavadheyam -------- yadi atra pe«aïavidhibalÃt sÃmÃnyavÃcina÷ caruÓabdasya pi«ÂakacaruviÓe«aparatvam, tadà naivÃsya pe«aïavidhitvaæ kleÓena svÅkartumucitam; asya "nivÅtaæ manu«yÃïÃmi"tyasyopavÅtavÃkyaÓe«atveneva taittirÅyaÓÃkhÃyÃæ prÃÓitraharaïavidhivÃkyaÓe«atvenÃpi "aditimodanene" tivadiha niyÃmakatvopapatte÷ / nahi sannihitapaÂhitameva j¤Ãpakamiti niyama÷; pramÃïÃbhÃvena yathÃtathÃbhÆtasya pradeÓÃntare sthitasyÃpi j¤Ãpakatvopapatte÷ / ataeva ÃtithyavÃkyaÓe«abhÆtasyÃpi j¤Ãpakatvopapatti÷ / "nahyatrÃnÆyÃjÃnyajanbhavatÅ" tyarthavÃdasya pradeÓÃntarasthasya "a«ÂÃvupabh­ti g­hïÃtÅ"ti vÃkyagatëÂapadasya catu«kadvayalak«aïÃj¤Ãpakatvami«yata eva / eva¤ca pi«Âakacarau caruÓabdaprayogÃnurodheneha tadgrahaïape«aïasya pradeyasiddhidvÃrÃtideÓÃdeva prÃpte÷ nirarthakameva tasya vidhitvÃÓrayaïam / nahyekavÃkyatvasaæbhave vÃkyabhedamaÇgÅk­tya dvidevatye pe«aïavÃraïÃya vidhitvaæ yuktam; j¤ÃpakatvasyaivaikavÃkyatÃbhaÇgena yuktatvena dvidevatye taddvÃrà prayojanÃbhÃvÃt / yadapyuktaæ pÃrthasÃrathinà -------- pi«ÂakacarÃvapi viÓadapÃkasaæbhavÃt caruÓabdasyaudanavÃcitvamita, tat na; pi«Âasya jalapÆritÃyÃæ sthÃlyÃæ prak«epeïa pÃke sati vaiÓadyasyÃsaæbhavÃt / nahi pi«Âe jalena piï¬ÅbhÆte anyonyabhÃvasya pratiyogyanuyogyupalaæbho jÃyate, yena anyonyÃsaælagnatvarÆpaæ vaiÓadyaæ prÃpnuyÃt / ataeva odane taï¬ulÃnÃmevÃnyonyatayà p­thagavasthÃnÃt tadasaælagnatvaæ spa«Âamevopalabhyate / anavastrÃvite taï¬ulacarau vaiÓadyavyÃv­ttyarthameva pracurajaladÃnasya tathÃbhÆte odane ca tÃvatparyÃptamÃtrajaladÃnasya ca Ói«ÂasaæpradÃye darÓanÃt parasparasaælagnatve sati anavastrÃvitÃntarÆ«mapakvatvamÃtreïaiva caruvyavahÃra iti vaiÓadyasyÃnapek«aïÃnna vaiÓadyaprayuktamodanatvamiti tatraiva yÃj¤ikaprayoga÷ syÃt / tatratyabhëyavÃrtikanyÃyasudhÃgranthe«ÆpalambhÃdanavastrÃvitÃntarÆ«mapakvaudane yÃj¤ikÃnÃæ prayogopapÃdanamapi tadÅyaæ na yuktam // yatt.u -------- atra prakÃÓakÃrairuktaæ pi«Âake hi odanatve yathà laukikaprayogaprasaktà sthÃlÅvÃcitÃr'thavÃdikodÃnavÃcitayà bÃdhyate, tathà tayaiva pi«Âakacaru÷ sÃdhyate iti prayogamÆlÃnnodanapi«ÂakavÃcitÃpi bÃdhyeta / miÓramate codanasÃmÃnye Óaktigrahe tadavirodhÃt tadviÓe«ÃnavastrÃvitÃntarÆ«mapakvavÃcità yÃj¤ikaprayogÃdyuktÃ, sÃmÃnyagrahaïe hi apek«itaviÓe«asamarpakamanukÆlameva natu viruddhaæ ityuktama "ktÃdhikaraïe / tava tu laukikaprayogÃdiva yÃj¤ikaprayogÃdapyarthavÃdaprÃbalyÃt tadviruddhÃnodanapi«ÂakavÃcitÃyuktà --------" iti, tadetaddÃÓamikÃdhikaraïaÓÃstradÅpikÃyà viruddham / tatra hi anavastrÃvitÃntarÆ«mapakvaudana evayÃj¤ikaprayogasyokte÷ tatraicÃr'thavÃdÃt pÆrvaæ caruÓabdaÓravaïÃnantaraæ ÓaktigrahÃdarthavÃdasya tadupodbalatayà sthÃlÅmÃtravÃcakatÃnirÃsa eva tÃtparyapratÅte÷ nirïÅtopakramasthacaruÓebdÃnurodhena sÃmÃnyavacanasya viÓe«aparatvakalpanayÃpyarthavÃdÃvirodhena caruÓabdaÓaktigrÃhakatve mÃnÃbhÃvenÃrthavÃdavaÓÃt sÃmÃnyata odanavÃcino viÓe«Ãpek«ayà yÃj¤ikaprayogagrahaïamityarthakalpanasyÃsaÇgatatvÃt / ataeva tadadhikaraïer'thavÃdasamÃnakak«yatayaiva yÃj¤ikaprayoga odanaparyantatvenoktomiÓrai÷, yasya tu nyÃyasudhÃk­to mate odanaparyante caruÓabdasya ÓaktistasyÃpi mate na triv­ccarvaÓvavÃlÃdhikaraïe caruÓabdasya sthÃlÅvÃcitÃnirÃsenÃrthavÃdasyodanarÆpÃrthaÓaktigrÃhakatayopanyÃsa÷; caruÓabdÃrthanirïayasya yÃj¤ikaprasidhyaiva siddhe÷ prayojanÃbhÃvÃt // ataev.a daÓame ÓÃstradÅpikÃyÃæ ------- viÓvastatarayÃj¤ikaprayogasya sÃdhÃraïasthÃlÅprayogÃpek«ayà prÃbalyenÃpi sthÃlÅvÃcitvaæ khaï¬itam // naca ------- odanaparyantavÃcitvÃbhÃver'thavÃdavirodhÃt sthÃlÅvÃcitve lÃghavÃt yÃj¤ikaprayogasyÃpi bÃdhÃpattiriti -------- yuktam; avirodhÃt / yathaiva hi tava mate sÃmÃnyÃpek«itvenÃvirodha÷ tathaiva odanasÃd­Óyavivak«ayà prÃptÃvaiÓadyasÆpaÓÃkÃdivyÃv­ttyarthatvenÃvirodha÷ saæbhavatyeva / itarathà prayogÃviÓe«Ãt lokaprasiddhasthÃlyà yÃj¤ikaprasiddhasya ca madhye katarasya grahaïamiti sandehanirÃkaraïÃrthatvasyaivÃpattyà "sandigdhe«u vÃkyaÓe«Ãdi" tyanenaiva gatÃrthatvÃpatte÷ / tathÃca nirïÅtÃrthasyaiva caruÓabdasyÃtrÃrthavÃdena nirïayÃnna sandigdhanyÃyavi«ayateti triv­ccarvaÓvavÃlÃdhikaraïaÓÃstradÅpikoktaæ virudhyeta / ato laukikaprasiddhibÃdhena yÃj¤ikaprasidhyaiva nirïÅtÃrthakatve vaktavye arthavÃdasya Óaktigrahe 'nupayogÃdvaiÓadyaprÃptyarthameva tadupÃsanam // ki¤ca asmin mate Æ«mapakva odane iva pi«ÂasÃdhye 'pi tasmin caruÓabdÃrthatvÃÇgÅkÃrÃt dvayorapyarthayo÷ sthÃlÅvacanatvÃbÃdhena yÃj¤ikaprasidhyà grahaïÃpattinivÃraïaphalakaudanarÆpacarutÃtparyatvakalpanayÃpyupapadyata evatadavirodha÷ // vastutastu -------- sthÃlyÃæ caruÓabdasya nirïÅtaÓaktikatve sati upakramagatanirïayÃnurodhenopasaæhÃragataudanapada eva odanasÃdhanatvalak«aïayÃpi stuterupapatternÃrthavÃdavaÓena tadvÃcitvabÃdha÷ Óakyate kartumiti sthÃlÅvacanatvaniv­tti÷ durghaÂaiva // ki¤ca caruÓabdasya sthÃlÅvacanatvabÃdhenÃnavastrÃvitaudanaviÓe«avÃcitvamarthavÃdapratÅte÷ prÃk nirïÅtaæ và navÃ; Ãdye tenaivÃr'thavÃdagatasÃmÃnyaÓabdÃrthanirïÃyakatvÃt arthavÃdena caruÓabdanirïaya ityetatparatà tadadhikaraïe durupapÃdaiva / dvitÅye niÓcitena viÓe«aïa sÃmÃnyÃkÃÇk«Ãniv­ttÃvapi aniÓcitena tena tadayogÃt viÓe«asamarpakatvenÃvirodhopapÃdanaæ yÃj¤ikaprasiddherayuktam; vÃcakatÃtÃtparyagrÃhitvaæ vinà kevalaæ yÃj¤ikaprasiddhimÃtratvena niyÃmakatvÃnupapatte÷ / ato yathaiva mlecchaprasiddhi÷ Ãryaprasidhdyà bÃdhyate, evaæ sÃdhÃraïÃryaprasiddhirapi nyÃyataulyÃt karmÃnu«ÂhÃnavattvena viÓvastatarÃryaprasidhdyà bÃdhyate / evaæ sÃdhÃraïÃrthaprasiddherapÅtyevaæ sthÃlÅvÃcitvanirÃkaraïenÃnavastrÃvitÃntarÆ«mapakvamÃtravÃcitva evopakrame nirïÅte tadanusÃreïopasaæhÃragataudanapade sÃd­Óyalak«aïÃyà ucitatvÃt vaiÓadyayuktataï¬ulaprak­tikatvamevÃrthavÃdasya nyÃyyam, natu etÃvatÃpi vaiÓadyayuktataï¬ulaprak­tikatvÃæÓe ÓaktigrÃhakatvam; tathÃtve maudgayavamayÃdicaru«u carucabdÃnÃmanantÃnÃæ gauïatvÃpatte÷, vrÅhiprak­tikataï¬ule«veva lokaÓÃstraprasidhdyà taï¬ulatvÃÇgÅkÃrÃt / ataeva vÃrtikak­tÃnavastrÃvitÃntarÆ«mapakvamÃtrameva tacchabdaprav­ttinimittamuktam / etena -------- sÆpaÓÃkÃdivyÃv­ttaye taï¬ulaprak­tikatvaviÓe«aïopÃdÃnaæ sarvagranthalikhitamapi -------- parÃstam; ativyÃptiparihÃre 'pi maudgÃdi«vavyÃptyÃpatte÷, loke phalatvena prasiddhe«u taï¬ulaprak­tike«u vartulatvena d­¬he«vativyÃptyÃpatteÓca / ata÷ sÆpaÓÃkÃdivyatiriktatvopalak«aïatvÃÇgÅkÃreïa tadvyÃv­tte÷ vaktavyatayà tadupalak«aïasÆcakatvamastu nÃmÃrthavÃdasyeti yuktam / nyÃyasudhÃgranthe 'pyanavastrÃvitÃntarÆ«mapadadvayasÃrthakyapradarÓanÃvasare taï¬ulaprak­tikapadÃnupÃdÃnÃtsÆpaÓÃkÃdivyatiriktatvopalak«aïÃrthatvasyaivÃrthavÃda upapÃditatvena maduktÃrthatÃtparyakatvapratÅte÷ / tasmÃnnÃrthavÃdasya ÓaktigrÃhakatvamityeva nyÃyasudhoktaæ sÃdhu / parantu ubhayamate 'pi prÃyaïÅye anyatra sÃrasvatÃdicarupi«ÂakacaruvyÃv­tti÷ durghaÂaiva / ata÷ sarvagranthÃvirodhenaivaæ parihartavyam / pi«Âakacarau caruÓabdo gauïa eva na mukhya÷ / ataeva ÓrautasmÃrtakarmaïoÓcarukartavyatÃyÃæ pi«Âasyaiva tatkaraïaæ viÓi«ÂÃnÃmiti gauïamukhyanyÃyÃdeva sarvatra tasyÃgrahaïam / pau«ïe carau pe«aïaæ vinaiva pradeyasiddhe÷ pratiprasavarÆpeïa pe«aïavidhÃnÃdeva gauïÃrthasya grahaïÃt pi«Âakacaru÷ saæpadyata iti sarvaæ sama¤jasamityalaæ Órameïa / yasmÃtpi«ÂakacarÃvapi caruÓabdaprayoga÷ ata eva vaiÓadyÃnapek«aæ carutvaprav­ttinimittamidamityÃha --------- ata eva carutvaæ nÃmeti // spa«Âamanyat / ## - - - - - - #<># (15 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.3 adhi.15) ekasminn ekasaæyogÃt / Jaim_3,3.39 / ## #<"adantako hi sa" iti arthavÃdÃnusÃrÃt pe«aïasya pÆ«asvarÆpaprayuktatvÃvagatestatsvarÆpasya cÃnyasÃhitye 'pi sattvÃdyuktameva pe«aïam / ata eva># #<"somÃpau«ïaæ caruæ nirvapennemapi«Âaæ paÓukÃma" iti nemapadavÃcyÃrddhapi«ÂatvÃnuvÃdo 'pi saÇgacchate /># yadi tu navamÃdyanyÃyena pÆ«asvarÆpe ÃnarthakyÃdapÆrvasÃdhanatvalak«aïÃyà ÃvaÓyakatvamÃÓaÇkyeta, tadÃstu pÆrvoktavidhayà pÆ«aprapi«Âasaæbandhaj¤ÃnajanyayÃgÃnumitereva tÃtparyagrÃhikÃyÃ÷ sattvÃt sÃpi pÆ«apade / paraæ tvarthavÃdÃdyanurodhÃt pÆ«Ãdhi«ÂhÃnakadevatÃtvaprayojyÃpÆrvÅyatvalak«aïÃyà evÃÇgÅkÃrÃd dvidevatye 'pi pe«aïadharma÷ ## ÃnarthakyaparihÃrÃyÃpÆrvasÃdhanatvalak«aïÃyà ÃvaÓyakatvÃdadhi«ÂhÃnadvÃrakatvakalpanasya ca pÆ«ïo devatÃtvopasthitimantareïÃnupapatte÷ tadupasthitau ca taddvÃrakatvamÃtrakalpanayaivÃnarthakyaparihÃrÃd dvidevatye ca caturdhÃkaraïÃdhikaraïanyÃyena kevalasya pÆ«ïo devatÃtvÃbhÃvÃdyatra kevala eva pÆ«Ã tatraiva pe«aïam / ## svarÆpasaæbandhasyaiva saæsargavidhayà vivak«aïena paryÃpteravivak«aïÃttasya ca dvidevatye 'pyekasmin pÆ«ïi sattvena tasyÃpyuddeÓyerÆpatvopapatte÷ kathaæ na pe«aïÃdÅti -------- vÃcyam; vyÃsajyav­ttidharmaparyÃptaprakÃratÃyÃæ ekamÃtrav­ttisaæbandhasya saæsargatvÃnupapatte÷ / anyathà eko dvitvasamavÃyavÃnitivadeko dvitvavÃneko dvau ityÃdiÓÃbdabodhÃpatte÷ / ato vyÃsajyav­ttidevatÃtvasya paryÃptisaæbandhenaiva prakÃrakatvÃt tasya ca pÆ«ïi kevale bÃdhÃt pÆ«amÃtrav­ttidevatÃtvasyaiva prakÃratvena tatraiva pe«aïÃdi / adantakatvaæ tvarthavÃdamÃtratvÃnna virudhyate / nemapi«ÂatvasyÃpi ca tatraiva vidheyatvÃÇgÅkÃrÃdviÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnena cÃvÃkyabhedÃdagamakatvam // 3 // 49 // iti pa¤cadaÓaæ pau«ïape«aïasyaikadaivatyatvÃdhikaraïam // ##// atra nyÃyasudhÃk­tà "ÃnarthakyaparihÃrÃya apÆrvaprayukta eva pe«aïe dvÃrÃpek«ÃyÃæ bahuvrÅhiïà pradhÃnabhÆta÷ pÆ«aiva dvÃram / sa ca bhÃgaviÓi«Âa÷ / bhÃgaÓca bhajyate sevyate iti vyutpattyà sevyam / devatÃyÃÓca bhokt­tvÃbhÃvena tadasaæbhavÃllak«aïayà svatpaparatve miÓroddeÓenÃpi tyakte samaæ syÃditi nyÃyena lokavadardhe pÆ«asvÃmyasaæbhave tasyÃpi yathe«ÂaviniyojyatvarÆpasya bhokt­tvavadevÃsaæbhavÃt jÅvatpit­kasyeva pit­dhane anyaæ prati yathe«ÂaviniyojyatvapratibandhÃkhyaæ svÃmyam "devasvaæ brÃhmaïasvaæ ca lobhenopahinasti ya÷ / " itism­tyuktaæ bhÃgaÓabdoktaæ dvÃramityapÆrvaprayuktatve 'pi dvidevatye pe«aïamiti pÆrvapak«opapattirityuktam, tadidaæ navame devatÃvigrahanirÃse sati bhokt­tvayathe«ÂaviniyojyatvayorabhÃvasyevÃnyaæ prati viniyogapratibandhasyÃpyabhÃvenÃyuktamityevaæ nirÃk­tya prakÃÓak­tÃnyathopapÃditam / apÆrvaprayuktatve 'pi yadyapi bahuvrÅhiïà pradhÃnabhÆta÷ pÆ«aiva dvÃraæ ÓÃbdam; tathÃpi sÃk«ÃtpÆ«ïa÷ pe«aïÃnarhatvÃdÃnarthakyÃdeva viparÅtaviÓe«aïaviÓe«yatvena bhÃgaÓabdena yÃgasÃdhanaæ lak«itaæ havireva dvÃram, na devatÃ; taddvÃratve 'pi havirdvÃrasyÃvaÓyakatvÃt / pÆ«Ã tu havirupalak«aïam; tatrÃgneyendrapÅtÃdivatpÆ«ïo nairapek«yabodhakataddhitasamÃsÃbhÃvÃnnÃnyayogavyÃv­ttyà viÓe«aïatvam, kintvayogavyÃv­ttimÃtreïeti tadidaæ dvidevatye 'pyastyeveti // tadetannirÃsÃyÃha -------- sÃpi pÆ«apade iti // yena vÃkyena yaduddeÓyasaæbandhena yasya vidhÃnaæ tasya ÓabdaÓaktyupasthitataduddeÓyasaæbandhe Ãnarthakyaprasaktau tadvÃcakapade evÃpÆrvasÃdhanatvalak«aïayà tena rÆpeïoddeÓye vidheye vihite tadevÃpÆrvaæ prati dvÃramiti "vrÅhÅnahanti;" ityÃdisaæskÃravÃkye«u kÊptaæ nyÃyyaæ ca; prakaraïÃdevÃvaghÃtÃdÅnÃmapÆrvasaæbandhÃvagame sati avaghÃtÃdivÃkyagatavrÅhyÃdipadadvÃraviÓe«asyaiva samarpaïÃt / tadiha pÆ«asaæbandhenaiva bhÃgaÓabdena yÃgalak«aïÃttenopasthÃpitamapyapÆrvaæ na sÃk«ÃduddeÓyam; tadvÃcakapadÃbhÃvÃt / tathÃca bhÃgaÓabdena yÃgasÃdhanahavi«o dvÃratvam / tadabhÃve tasyaivoddeÓyatvaæ ÓÃbdaæ bhavet / naca tatsaæbhavati, ekaprasaratÃbhaÇgÃpatte÷, pÆ«ïo 'yogavyÃv­ttimÃtreïÃpi viÓe«aïatve viÓi«ÂoddeÓÃpattereva hetorÃdyÃdhikaraïe paramparÃsaæbandhena pÆ«adevatoddeÓenaiva vidhÃnasya bÃlaprakÃÓe bhavadbhiranyaiÓca sthÃpitatvena tadupajÅvanenaivÃgnimavicÃrakaraïÃdatra havi«a uddeÓyatvÃnupapatte÷ / eva¤coddeÓyasamarpake pÆ«apade evÃpÆrvasÃdhanatvalak«aïayà devatÃdvÃreïaivÃpÆrvÃrthatvenÃnarthakyaparihÃra iti na pÆrvapak«asiddhi÷ / yadapi devatÃvigrahanirÃsÃnnÃnyaæ prati yathe«ÂaviniyojyatvapratibandhasyÃpyabhÃvena tathÃbhÆtasvatvaviÓi«Âasya pÆ«ïo dvÃratvamiti nyÃyasudhÃk­ddÆ«aïam, tadapi ÓabdadevatÃtvavÃdinÃpi devatÃvigrahÃnaÇgÅkÃre 'pi devasvÃdivyavahÃratadaÇgÅkÃrajanakasambandhaviÓe«asyÃÇgÅkÃryatvÃt ya eva tadupapÃdaka÷ saæbandhaviÓe«a÷ kalpanÅya÷ tadviÓi«Âasyaiva pÆ«ïo dvÃratvamityevaæ tadÃÓayÃdupek«yam / ataevÃnyaæ prati yathe«ÂaviniyojyatvapratibandhÃkhyasvÃmyasyÃpÆrvaæ pratyupayogÃbhÃvÃt na dvÃratvaæ saæbhavatÅti nyÃyasudhÃk­duktereva pÆ«apadeevÃpÆrvasÃdhanatvalak«aïÃmaÇgÅk­tyaivÃnyathà pÆrvapak«aæ sÃdhayati -------- paraæ tviti ------- // spa«Âamanyat // atra ca prayojanaæ pÆrvapak«e dvidevatye 'pi pe«aïadharmasyeti pÆrvapak«opapÃdanavelÃyÃmeva bhëakhyÃnusÃreïoktam / siddhÃnte tu prÃpakapramÃïÃbhÃvÃnnaiva taditi spa«Âameva / tatra vÃrtikak­tà pÆrvapak«e kÃæsyabhojinyÃyenÃmukhyÃnugrahasyÃpyuktatvÃt iha tu indrasamakak«atayopÃttapÆ«ÃnurodhÃtsutarÃæ sarvasyÃpi pe«aïaæ Óakyata eva kartumityapi prayojanÃntaraæ sÆcitamityapi yatpÆjyapÃdairuktam, tasyÃyamevÃÓaya÷ ------ yat pÆ«Ãnurodhena sarvasyÃpi pe«aïe k­te caruÓabdasya pi«ÂakacarÃvapi prayogeïendradevatÃdravyÃvirodhopapatte÷ kÃæsyabhojinyÃyena sarvasya pe«aïam / yadi ca caruÓabdo 'navastrÃvitaudane eva rƬha÷ syÃt, tadÃpi pÆ«Ãnurodhena pe«aïakaraïe indrasyaudanarÆpasvadravyanÃÓÃpatte÷ tatra kasyÃnugraha iti saædehe mukhyatvenÃsaæjÃtavirodhitvenÃdhvarakalpÃyÃæ mukhyabhÆtÃgnÃvai«ïavadharmÃnugrahasyeva, indradharmodanÃnugrahakartavyatÃpattyà na sarvape«aïaæ prÃpnoti, ata÷ pi«Âakacarugrahaïe evÃvirodhÃt? kÃæsyabhojinyÃyopapÃdane pÆrvapak«a iva siddhÃnte 'pi sarvape«aïaæ saæbhavatyeveti na kaÓcana pÆrvottarapak«ayo÷ prayojanabheda÷ sidhyeti / atastaï¬ulacarugrahaïapak«e virodhaprasaktÃvapyardhape«aïena tatparihÃrasaæbhavÃnna tadanurodhenendradevatÃdravyavighÃta÷ kartavya ityardhameva pe«aïaæ pÆrvapak«e prayojanaæ bhinnaæ sidhyati / yatra hyamukhyasya sarvathà bÃdhastatra mukhyasyaivÃnugraha÷ // adhvarakalpÃgatÃjyadravyagatamadhyatanasarasvatÅyÃgÅyahavirabhimarÓanasy.a sak­ddhavirabhimarÓanasyaiva ÓÃstrÃrthatvena v­dhanvatÅmantreïÃpi siddhe÷ tadbÃdhÃbhÃvÃt iha tu mukhyendrÃnugrahe sarvathà pÆ«ÃÇgape«aïasya bÃdhaprasaÇgÃdardhape«aïaæ yuktamityeva prayojanaæ kÃæsyabhojinyÃyopapÃdanenÃÓrayaïÅyamiti tadevÃtra prayojanaæ vaktumiti ## iti ÓrÅmatpÆrvottaramÅmÃæsÃpÃrÃvÃrÅïadhurÅïa kavimaï¬ana-khaï¬adevaÓi«ya-ÓaæbhubhaÂÂaviracitÃyÃæ bhÃÂÂadÅpikÃvyÃkhyÃyÃæ prabhÃvalyÃæ t­tÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ //#< atra navÅtÃntaæ samÃptam //># adhyÃya÷ pÃda÷ adhikaraïasaækhyà Ãdito 'dhikaraïasaækhyà #<3 3 15 50 // // //>#