Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra,
Adhyaya 3, Adhikarana 3,
with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.)
Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri
Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987)
(Sri Garib Dass Oriental Series, 50-)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org) [server down!]


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


An attempt to structure the text according to sutras had to be
abandoned for want of an adequate printed edition.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!

#<...># = BOLD





___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





<B1> atha tçtãyaþ pàdaþ /
#<(1 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.1)>#  

÷ruter jàtàdhikàraþ syàt  / Jaim_3,3.1 /

evaü liïgaviniyoge niråpite idànãü vàkyàdiviniyogo niråpyate /
tatra vàkyaü nàma aïgatvaghañakãbhåtaparodde÷yatàkçtikàrakatvànyatarapadàrthakalpanànukåla÷rutapadasannidhiþ /
asti cedaü dhenurdakùiõà, uccairçcà kriyate, prayàja÷eùeõetyàdau /
atra kalpanà÷abdena karmatvakaraõatvàdiviùayakaü saüsargavidhà lakùaõàdisàdhàraõyena ÷aktijanyapadàrthopasthitibhinnabodhamàtraü vivakùitaü /
tena dhenurdakùiõetyàdau saüsargavidhayà bhàsamànakaraõatàke nàvyàptiþ /
#<vastutastu subantapadayoþ parasparànvayasyàvyutpannatvàdava÷yakalpyabhàvanànvayànurodhena dhenuriti prathamayà karaõatvalakùaõàddakùiõàpadena ca tatkàryavçttikarmatvalakùaõàtkalpanàpadena lakùaõàjanyopasthitirevàbhipretà /
uccairityàdau luptavibhaktyarthasya karaõatvasya pràtipadikenaiva lakùaõànnà'vyàptiþ /
athavoccairityàdau karaõatvasya saüsargavidhayaiva bhànopapatteþ kalpanàpadenobhayaü vivakùitam /
prayàja÷eùeõetyàdau tçtãyayà karmatvasya dhàtunà karaõatvasya lakùaõàtkalpanà sphuñaiva />#
÷rutapadasannidhe÷ca yogyatàj¤ànaü vinà karmatvàdikalpakatvànupapatteryogyatàråpaliïgànumàpakatvam /
÷rutasyaiva #<padasya karmatvàdilakùakatvàïgãkàreõa tadvàcakapadaråpa÷rutikalpakatvàbhàve 'pi ca ÷rutapadasya tattàtparyakatvaråpadharmavai÷iùñyaråpeõa kalpanàt ÷rutikalpakatvopapattiþ /
ata÷ca vàkyaü liïgaü ÷rutiü ca kalpayitvàïgatve pramàõam /
tadiha jyotiùñome ÷rutinoccairçcàkriyata ityàdinà vàkyena vidhãyamànasyoccaiùñvàderudde÷yasamarpakena çgàdipadena kiü ç gàdãnàü mantràõàmevodde÷yatvaü pratipàdyate uta trayo vedà ajàyantetyàdyupakramasthàrthavàdava÷ena lakùaõayà çgvedàdivihitakarmàïgabhåtamantramàtrasyeti cintàyàm />#
upakramasthasyàpi vedapadasya guõabhåtànyaparàrthaüvàdasthatvena pradhànabhåtavidhyudde÷asthaçgàdipade niþsandigdhe 'ïgaguõavirodhanyàyena lakùaõàtàtparyagràhakatvàyogàdvedapada eva tadekade÷açgàdilakùaõà /
vastutastu -------- veda÷abdasyàvayave 'pi na lakùaõà; vedatvasya pratyekavçttitvàt /
itarathà ÷ådrasyaikavàkya÷ravaõe doùànàpatteriti pràpte -------  #<upakrame vedapada÷ravaõenaitàvadavagamyate nånamatra vedasya ståyamànatvàdudde÷yatvaü vidheyatvaü và tasyàva÷yaü vàkye vivakùitamiti /
tatra ca vidheyasya uccaiùñvàderlàbhàtpari÷eùàdeva tasyodde÷yatvàvagatervastuto çgàdipadamanuvàda eva sadudde÷yaparam /
ata÷càsa¤jàtavirodhina upakramasthasya vedapadasyaiva tàtparyagràhakasya sattvàt çgàdipade tatpracuratvena çgvedàdivihitakarmàïgabhåtamantralakùaõà />#
na copakramàvagatasyàpi apacchedàdhikaraõanyàyena pareõa bàdhaþ; tasyeha, vidheþ stutisàpekùatvenàrthavàdaikavàkyatàyà àva÷yakatvàt pårvavirodhena parasyànutpannatvàdevàpravçtteþ /
na ca vedatvasya çgàdiùvapi paryàptatvàdupakramàvirodhaþ; vedatvasya mantrabràhmaõasamudàyàtmake granthavi÷eùe eva paryàptatvenàvayavaparyàptatvàbhàvàt, itarathà ekavàkyàdhyayanenàpi adhyayanavidhyarthasaüpattyàpatteþ /
÷ådrasyaikapada÷ravaõaniùedhastu vçntàkàvayavàdiniùedhavannànupapannaþ /
yathàcaitàdç÷aviùaye niùedhasya vidhyapekùayà vailakùaõyaü, tathà kaustubhe draùñavyam /
tasmàdupakramànusàreõa çgvedavihitakarmàïgabhåtamantràïgatvamevoccaiùñvàdãnàm /
evaü ca #<vedatvasya prakaraõasthavàkyamàtreùu aparyàptatvàtprakaraõena vàkyasya svaviùaye upasaühàrànupapattervedatvàvacchinnavihitakarmamàtrodde÷ena vàkyena svaravidhànàvagateþ prakaraõabàdhe 'pi na kùatiþ   // 1   // 35  >#//   //
iti prathamamuccaistvàdãnàü vedadharmatàdhikaraõam   //
#<<B2>>#  #<oü ----- liïgasya ÷rutikalpanayà viniyojakatvàt ÷rutipàdànantaraniråpaõãyatvasyeva vàkyàdãnàü caturõàü liïga÷rutikalpanayà viniyojakatvena liïgapàdànantaramevàvasaralàbhàt niråpaõãyatvamityevamavasararåpàmanantarasaïgatiü dar÷ayan liïgakalpakapramàõagamyaviniyogopayogicintanasya pàdàrthatvaü pratijànãte --------- evamiti  //
vàkyàdãtyàdipadena vàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü caturõàmihaiva pàde viniyojakatvaniråpaõàt pàdaprayojakatvasåcanena yat prakà÷akàraiþ vàkyasya vicàryabàhulyena pàdaprayojakatvaü prakaraõàdãnàü tadabhàvànna pàdaprayojakatvam; teùàmekaikàdhikaraõamàtravicàryatayà vicàryabàhulyàbhàvàt, balàbalàdhikaraõacintàyàstu sarvasàdhàraõyàdityuktaü tat --------- paràstam; caturõàü pramàõànàmiha niråpaõe upajãvyatayà pràthamyàccàva÷yakaprathamavàkyavicàrànuniùpàdite vicàryabàhulyasya tatprayojakatve pramàõàbhàvena sarveùàmeva pàdaprayojakatvasya nivàrayituma÷akyatvàdityarthaþ /
tatroddiùñapramàõacatuùñayamadhye upajãvyatvena prathamaü vàkyakçtaviniyogasya niråpaõàt //
bhàññabhàskare padaikavàkyatàvàkyaikavàkyatànyatarasvaråpaü vàkyalakùaõaü kçtamapi 'uccaiþ çce' tyàdau çgàdimantradharmatvapårvapakùe 'pyetadvàkyapramàõaviniyojakatvasyaivàïgãkàreõa tatràvyàpteþ siddhànte 'pica padaikavàkyatàyà udde÷yavi÷eùasamarpakatve 'pi viniyogasyoccairàdivàkyapramàõakatvenaivàïgãkàràdavyàptera- yuktamityabhipretya svayaü vàkyalakùaõamàha -------- tatra vàkyaü nàmeti  //
÷rutapadasannidhiriti //
÷rutayoþ padayorekànvayabodhopayogisannidhivi÷eùeõoccàraõamityarthaþ /
÷rutàvativyàptivàraõàya ------- kalpanànukåleti //
liïge 'tivyàptivàraõàya ------- ÷rutapadasannidhiriti padadvayopàdànam >#//
#<asticedamiti //
uccaistvadhenvabhighàraõavçttikaraõatvasya dakùiõàprayàja÷eùaçgvçttikarmatvasya ca kalpanà tadanukålatvaü># #<tàdç÷apadasannidherityasti lakùaõamityarthaþ /
saüsargavidhayeti //
dakùiõà÷abdenànatisàdhanadravyavàcinà samabhivyàhçtasya dhenu÷abdàrthasya nãlo ghaña ityatrevàbhedenànvaye dhenorànatisàdhanadravyàbhedasaüsargavidhayà ànatisàdhanatàpratãtiþ, evamuccairityatràpi çcaþ karaõatve tatsamabhivyàhçtoccaiþ padàrthasyàbhedenànvaye abhedaråpasaüsargabalàt karaõatvamuccaistvasya pratãyata iti saüsargavidhayà bhàsamànakaraõatàke nàvyàptirityarthaþ /
vakùyamàõa÷rutikalpanasya saüsargavidhayà bhàsamànakaraõatàsthale vaktuma÷akyatvàt ÷rutito daurbalyànàpatteþ pakùàntaramàha -------- vastutastviti >#//
#<lakùaõàjanyopasthitireveti //
yadyapi># #<"trivatsaþ sàõóaþ somakrayaõaþ" ityàdau vàkyãyaviniyoge somakrayasàdhanatvaü lyuñaivàvagamyata iti na tatra lakùaõàjanyopasthitireveti niyantuü ÷akyate; tathàpi lyuñaþ sàdhanatà÷rayadravyavàcitvenàïgatvaghañakãbhåtaniùkçùña÷aktiråpakàrakànabhidhànàt sàõóena somakrayaü bhàvayedityevaüvidhavibhaktyarthalakùaõàva÷yakatvànna doùa iti bhàvaþ >#//
#<prakaraõàdãnàü trayàõàmagre svaråpalakùaõayorabhidhàsyamànatvena tànyupekùya vàkyasyaiva liïga÷rutikalpakatvaü dar÷ayati ------- ÷rutapadeti //
padàrthànàmanvayayogyatàstãtyevaü yogyatàj¤ànaü vinetyarthaþ /
tattàtparyakatveti //
dhenurityàdipadàni dhenvà dakùiõàkàryaü sàdhayediti padaråpatayà pañhitànãtyevaü ÷rutikalpakatvamityarthaþ /
evaü liïga÷rutã kalpayitvà vàkyaü pårvapakùe siddhànteca viniyojakatayàvi÷iùñamiti tasya viniyojakatvaü vàkyàntaràdhikaraõenaiva siddhamityata÷cetyanena såcayitvà tadgamyaviniyogopayogyudde÷yatàvacchedaka- niråpaõàrthametatpàdàdhikaraõaniråpaõamiti såcayitumudàharati --------- tadiheti //
ityàdineti //
àdipadena 'upàü÷u yajuùà, uccaiþ sàmnà' ityanayoþ saügrahaþ /
tathà># #<"prajàpatirvà imàüstrãnvedànasçjata ta enaü># #<sçùñànàdhinvaüstànabhyapãóayattebhyo bhårbhuvaþ svarityakùaradbhårityçgbhyo 'kùaratso 'yaü loko 'bhavat bhuvariti yajurbhyo 'kùaratso 'ntarikùaloko 'bhavatsvariti sàmabhyo 'kùaratsvargo loko 'bhavattadyapçkta ulbaõaü kriyeta gàrhapatyaü paretya bhåþ svàheti juhuyàdayaüvai loko gàrhapatyoyaü loka çgvedastadvàva imaü ca lokamçgvedaü svena rasena samardhayati /
atha yadi yajuùña ulbaõaü kriyetànvàhàryapacanaü paretya bhuvaþ svàheti juhuyàdantarikùaloko 'nvàhàryapacano 'ntarikùaloko yajurvedaþ tadvà vàntarikùalokaü ca yajurvedaü ca svena rasena samardhayati atha yadi sàmata ulbaõaü kriyetàhavanãyaü paretya svaþsvàheti juhuyàt svargo vai loka àhavanãyaþ svargo lokaþ sàmavedastasmàdvai svargaü lokaü sàmavedaü ca svena rasena samardhayatã"ti tàõóakibràhmaõaprathamàdhyàyapa¤camakhaõóagatapràya÷cittabhàgànàmapi j¤eyam /
udde÷yasamarpaketyanena pårvapakùe siddhànte codde÷yasamarpakamçgàdipadameva natu siddhànte veda÷abda ityukte tadarthavi÷eùamàtrasya vicàra ityarthaþ  >#//
#<pratipàdyata iti  //
tata÷ca çïmantreõa yatkriyate taduccairityarthena yajurvedotpannànàmapyçcàmu÷caiùñvameva na tåpàü÷utvamityarthaparyavasànamityarthaþ /
upakramasthàrthavàdeti  >#//
#<"prajàpatirvà idameka àsãt sa tapo 'tapyata tasmàttapastepànàntrayo devà asçjyantàgnirvàyuràdityaste tapo 'tapyanta tebhyaþ tapastepànebhyo hi trayo vedàþ asçjyanta agneþ çgvedo vàyoþ yajurveda àdityàt sàmavedaþ" iti bhàùyalikhita upakramasthàrthavàdaþ /
tatra dvitãyàùñakatçtãyapra÷nanavamànuvàke># #<"idaü vàgrenaiva ki¤canàsã"diti taittirãyabràhmaõagatatepàna÷abdàrtho vedabhàùye tapaþ kçtavàniti tepànaþ tasmàditi dar÷itaþ /
tadvadihàpi tapastatàpetyarthe liñaþ ÷ànaci etveca kçte tepàna÷abdaü prasàdhya tadartho draùñavyaþ /
mantramàtrasyeti  //
tata÷ca çk÷abdasya vedaparatvàt çgvedena yatkarma kriyate taduccairiti vihite uccaistvasya sàkùàtkarmaõi nive÷àsaübhavena tadvedavihitakarmàïgabhåtamantradvàrà nive÷àt tadvedavihitakarmàïgamantramàtrasya uccaiùñvamityarthàt yàjurvaidikakarmàïgabhåtàdhvaryupañhyamànarkùu noccaiùñvam, apitu upàü÷utvamevetyarthaparyavasànamityerthaþ /
màtra÷abdo 'vadhàraõàrthe /
tatra vidheyàyà uccaiùñvabhàvanàyàþ sannihitànanyapare udde÷yapratipàdake saübhavati na tàvadarthavàdagataü vedapadamudde÷yaparaü vaktuü ÷akyam /
atha tatpratipàdakatvàsaübhave 'pi tasya tàtparyagràhakatvàïgãkàràdçgàdipadameva lakùaõayà tatparamityucyeta, tathàpi ÷rautàrthasyaiva># #<çgàdyekatvodde÷yaghañakatvopapatternànvayànupapattestadbãjatvam /
yadyapivà çgàdipadavedapadayoþ parasparaviruddhàrthakatvàt arthavàdagatavedapadasamabhivyàhàrànupapattirbãjatvena saübhavati tathàpi vedapada eva sà yuktetyabhipretya pårvapakùamàha -------- upakramastheti  >#//
#<niþsaüdigdha iti  >#//
#<"çcaþ sàmàni yajåüùã"ti vede mantra eva prayogàt dvitãye prasàdhitatvàcca niþsaüdigdhatve ukte aktràdhikaraõàviùayatà såcità /
etena --------- çgvedaþ çk÷àkhetyàdàvçgàdipadànàü vede 'pi prayogàt sàmànyavi÷eùabhàvenànvayopapatteþ pårvapakùànudayaþ --------- paràstaþ; mantramàtraparatve ni÷cite etàdç÷aprayogàõàü bhåmropapatterityarthaþ  >#//
#<nanu --------># #<"mukhyaü và pårvacodanàllokava"diti dvàda÷àdhyàyàdhikaraõe mukhyajaghanyayordharmavipratiùedhe sati mukhyadharmànugrahasya vakùyamàõatvàt tannyàyena prakçte 'pyarthavàdasya mukhyatvàtsa evànuroddhavya iti kathaü pårvapakùa ityata àha -------- aïgaguõeti  //
yathà># #<"ya iùñye"># ti vàkyena dãkùaõãyàdãùñisomapradhànayàgayorvihitasya parvakàlasya ekàdidãkùàpakùe virodhe sati dãkùaõãyàderaïgabhåtatvena tadãyakàlaü bàdhitvà mukhyasomayàgakàlànugraha evà  #<"ïgaguõavirodhe ca tàdarthyà"diti pårvàdhikaraõanyàyàpavàdatayà vakùyate, tadvadihàpi mukhyatve 'pi pradhànabhåtavidhigatapadànugraha eva yukta ityarthaþ  >#//
#<vastutastu --------- vedatvasya paryàptatvena vyàpyadharmàvacchinnasaübandhino 'pi vidheyasya vyàpakadharmavat saübandhitvena stutyupapatterna lakùaõà /
nahi vedatvaü mantrabràhmaõàtmake granthe paryàptam; tathàtve dvitrivàkyàdhyetari ÷ådre vedàdhyayananiùedhaprayuktadoùànàpatteþ /
astu và tat /
tathàpyavayavasaübandhino 'pi vidheyasya paraüparayà avayavisaübandhasyàpi sattvàdapàü stutyà vetasàvakàstuterivehàpi vedapadena stutyupapatternaiva virodhaþ /
yena tadanupapattyà çgàdipade lakùaõàva÷yiketyabhipretyàha -------- vastutastviti  //
tata÷ca çïmantrasàdhyakàryodde÷enoccaiùñvàdividhànam; lakùaõàyàü pramàõàbhàvàdityarthaþ /
veda÷abdastàvadarthavàdasthito 'pi># #<prathamopasthitatvàt svàrthasya stutiviùayatvaü bodhayannavidheyasya stutyayogàt vidheyatvena pratibhàsamàno 'pi uccaiùñvàdividheyàntarasattvena tadanàkùipan pari÷eùàdudde÷yatàghañakatàü bodhayati /
ata÷ca vedapadàrthasyodde÷yaghañakatve 'saüjàtavirodhitvena ni÷cite tadudde÷enaivàgre vidheyani÷cayàt pa÷càdupanipatadçgàdipadaü na svàrthasyodde÷yatàghañakatvabodhanàyàlamiti jaghanyatvàt sa¤jàtavirodhitvàdanuvàdaråpatvàdyo hotà so 'dhvaryurityatràdhvaryupadamiva lakùaõàü bhajate /
ataeva -------- vidherudde÷yàpekùàyàü prathamopasthitàrthavàdonnãtavedaråpodde÷yalàbhe 'pi tasya stutiviùayatvenànvitasyodde÷yaghañakatvenànvayàyogàdu- pasthàpakapadàntaràpekùàyàü samabhivyàhàràdupasthitaçgàdipadànàmeva lakùaõayà tadupasthàpakatve na ko 'pi virodhaþ /
ata÷càpekùàkrameõargàdipadànàü pramàõàntaropasthitodde÷yatàghañakatvasyàpramàpaõàttadviùaye 'nutpattilakùaõo bàdha evopakramagatavedapadànurodhenàvagamyate /
ataeva ayamapràptabàdhatvena vyavahçtaþ /
ataeva vidheþ pradhànabhåtasya vedapadàrthodde÷yatàghañakatve 'pi avirodhàt viruddhargàdipadànàü vidhyantarbhàvànnàïgaguõanyàyàvatàraþ /
ataeva yatra some pràdhànyasya dãkùaõãyàdiùvaïgatvasya ca mànàntarasiddhatvàt pårvottarapadagatabalàbalànapekùà tatraiva saþ //
yattu ----- ya iùñyetivàkye iùñipadasyopakramagatatvaü somapadasyopasaühàragatatvaü ca tatrottarasyàpi pårvàvirodhena kàryàntaraparatvàsaübhavàt parasyàpi ÷akyàrthaparatvàt tasya ca pràdhànyàt bhavatyevopakramanyàyabàdhako 'ïgaguõavirodhanyàya iti prakçte tannyàyàpravçtteþçgàdipadaü tatpràyavede làkùaõikamityabhipretya siddhàntamàha ------- upakrama iti  //
vàkya iti //
agrimeti÷eùaþ /
mantralakùaõeti //
yadyapi vedamàtralakùaõayàpyànarthakyatadaïganyàyena mantropasthitisaübhave na tadantalakùaõàyàü prayojanam; tathàpi lakùaõàva÷yakatve kimiti nyàyakçtà vilambopasthitiþ soóhavyetyabhipràyeõa tadantalakùaõoktiþ /
atra caikavàkyatve upakramanyàyasya pràbalyam /
yatra tu ya iùñyetyàdau yajeta so 'omàvàsyàyàmityàditantrapadànàü pratyekamanuùaïgeõa vàkyatrayàbhyupagamàt bhinnavàkyatvaü tatra parasparanairapekùyeõàvagatitrayasyàtmalàbhàdyuktamiùñikàlabàdhakatvamiti yat bhinnavàkyatvàbhyupagamenàïga- guõavirodhanyàyaviùayopapàdanaü prakà÷akàràõàü, taddåùaõaü kaustubhe draùñavyam //
nanu ------- yathà># #<"paurvàparye pårvadaurbalya"miti ùaùñhàdhikaraõe># #<"yadyudgàtàpacchindyàt adakùiõena yajeta yadi pratihartà sarvasvadakùiõeneti" vihitaprayogayoþ paurvàparyanimittaj¤ànena pràptayoþ pårvàbàdhenottarasyànutpattestadupamardenaivàtmalàbhàtpårvàdbalãyastvaü vakùyate, tatheha kiü na syàdityà÷aïkate -------- naceti //
pariharati ------- tasyeti //
tasyetyasya nyàyasyetyanenànvayaþ /
yatra hi parasya sàmagrãsattvena svaviùayapramàjanakatvamapratibaddham, tatra tasyàrthàntare pårvasàpekùatve 'pi svaviùayapramotpatteþ pratibandhàdutpannena pareõa svàvirodhiviùayaparatvamupakalpya svavirodhiviùaye mithyàtvabodhanàdyuktastatra pårvabàdhaþ /
prakçte tvekavàkyatayà aikàrthyàlocanavelàyàü tadanurodhena tadavirodhiviùayatayaiva uttarasyotpatsyamànatvenotpannatvàbhàvànna bàdhasaübhava iti na tannyàyapravçttirityarthaþ >#//
#<itaratheti //
nahi dvitrivàkyàdhyayanena pàràyaõàdividhyarthamanuùñhitaü manyante, ato mantrabràhmaõayoþ vedanàmadheyamitivacanàcca tàvatsamudàyàtmakagranthavçtti vedatvamityarthaþ //
nanu ------- kåùmàõóaü dadyàditi vidhau nàvayavadànamàtreõa ÷àstràrthasiddhiþ niùedhetvavayavabhakùaõamàtreõàpi tatsiddhiriti vaiùamye kiü bãjamityata àha ------- yathàceti //
vidhivàkye jàtestadavacchinnàvayavivyakte÷ca sàdhanatvaü ÷rautaü tadàkùipta¤ca jàtyanavacchinnànàmapyavayavànàü /
avayavàvayavisàdhanatvayo÷caikapadopàdànàdupàdeyagatatvena ca sàhityasya vivakùitatvànnàvayavopàdànamàtreõa ÷àstràrthasiddhiþ /
ataeva sàhityaråpàïgàsaübhave vidhyàdau tanmàtropàdànamiùñameva /
niùedhetvanuvàdyagatatvena sàsàhityasyàvivakùitatvàdavayavabhakùaõamàtreõàpi pratyavàya iti ÷ådrasya dvitrivàkyàdhyayane 'pi doùaþ /
pàràyaõàdau samastagrahaõamiti siddhe yatra brahmayaj¤àdau pratyahaü samastavedapàñhàsaübhavastatraikade÷agrahaõe 'pi na kùatiriti kaustubhe draùñavyamityarthaþ /
eva¤ca vedaikade÷atvàdçgàdãnàmupakrama eva># #<"agneþ çgveda" ityàdinà vedànàmçgàdisaübandhasya kãrtitayà nàtyantaparityaktopakramàrthatvàcca># #<"çgbhiþ pårvàhõe divi devar iyate /
yajurvede tiùñhati madhye ahnaþ /
sàmavedenàstamaye mahãyate /
vedaira÷ånyaþ tribhireti såryaþ /
" ityàdau veda÷abdàt vedairitibahuvacanàcca çgàdi÷abdànàü vede lakùaõàyà dçùñatvàcca># #<"çcaþ sàmàni yajåüùi" iti prakçtya># #<"saiùà># #<trayyeva vidye"ti nirdiùñasya ÷abdasya traividyo 'yaü bràhmaõa iti vedatrayàbhij¤anirde÷e vedaparatayà lokànàü prayogeõa çgàdi÷abdànàü vede lakùaõàyà lokasaümatatvàcca upakramagatà vedà upasaühàragataiþ pràya÷cittavàkye madhyagatairvà çgàdi÷abdaiþ ÷akyante 'nuvaditum /
tata÷carcà yatkriyate vidhãyate taduccaiþ kartavyamiti kartavyapadàdhyàhàreõa tattadvedavihitakarmamàtràïgatvamiti siddhàntamupasaüharati -------- tasmàditi  //
prayojanaü mayà såcitamapi prakaraõasya vàkyasaükocakatvànupapattipradar÷anavyàjena prayojanàntaramapi svayaü såcayati --------- evaü ceti //
spaùñor'thaþ //
tata÷ca pårvapakùe çïmantrasàdhye jyotiùñomikakàryamàtre uccaiùñvàdi, siddhànte tu tattadvedavihitakarmamàtra iti prayojanaü såcitam //>#
#<yetu -------- asminnadhikaraõe upasaühàrapràbalyamicchantaþ upakramapràbalyànaïgãkàreõàtratyena># #<"dharmopade÷àcca nahi dravyeõa saübandha" iti guõasåtreõa dar÷itàmuccaiþ sàmneti vàkyavaiyarthyànupapattimeva mukhyahetutvenàïgãkçtya siddhàntamupapàdayanti, te mãmàüsakamårdhanyairevopakramaparàkramavàde ÷ikùitàþ tatraiva1 draùñavyàþ >#//
iti prathamamuccaistvàdãnàü vedadharmatàdhikaraõam //
#<- - - - - -># <B3>  #<1.># #<tatra hi çcyadhyåóhaü sàma gàyatãti çgàråóhànàmeva sàmnàü gànàt uccairçcà kriyate iti vidhinaiüva gatàrthatvàt ayaü vidhirvyartha ityà÷aïkya çganàråóhànàmapi># stobhàdisàmnàü vartamànatvànna tadvaiyarthyamiti samàhitam //
#<<B1>># (2 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.2)


guõamukhyavyatikrame tadarthatvàn mukhyena vedasaüyogaþ  / Jaim_3,3.9 /

#<yàjurvedike àdhàne sàmavedapañhitàni vàravantãyàdãni sàmànyaïgatvena ÷rutàni /
teùu sàmavaidikaþ svaraþ svavedanibandhanatvàcchãghramupasthito na tu pradhànavidhinibandhano yàjurvedikaþ, pradhànaikavàkyatàpekùatvena vilambopasthitatvàditi pràpte -------->#  sàïgasyaivàdhànasya yajurvedena vidhànàdaïgeùu vilambopasthitirapyayaü pradhànà÷ritatvàdbalãyàn /
atasteùu yàjurvedika eva svara upàü÷utvamiti bhàùyakàraþ /
#<vàrtikakàrastu ------ prayogavidhyà÷ritasvarasya pradhàne ÷rutasyàpyaïge kalpyatvena daurbalyamava; itarathà jyotiùñomàïgabhåtahautràderapyadhvaryukartçkatvàpatteþ /
vàravantãyasyàpi yajurvede vàravantãyaü gàyatãti viniyogavidheràmnànàccaiva¤cintanãyam /
yatra vedàntare utpattirvedàntare ca viniyogastatra vàravantãyàdau kaþ svara iti cintàyàm /
utpatteþ pårvabhàvitvàdasa¤jàtavirodhitvena tannibandhana eva svaro balãyàn /
ata÷ca çcà çgvedena kriyate utpàdyata iti ÷rutyartha iti pràpte ------->#  àmnànamàtreõa mantrasya prayojanànavagamena prayojyatvànavagateþ svarànapekùatvàdviniyogottarakàlameva svarasaübandhàtkriyata ityasya prayujyata ityarthàvagateþ prayogasya ca viniyogàdhãnatvena viniyogasyaivàvyavahitapårvaü puraþ sphårtikatvàttadvidhinibandhana eva svaro 'sat bàdhike 'nuùñheyaþ ------- ityàha   // 3 // 36 // 
#<// iti dvitãyaü àdhànagànasyopàü÷utàdhikaraõam   >#//
<B2> pårvàdhikaraõe uccaiùñvàdividhau çgàdipadàrthe nirõãte tatprasaïgàttadanantara÷rutakaroteþ çceti tçtãyàntapadasamabhivyàhàràdçgvedàdikaraõakavyàpàràbhidhàyitve 'pi sa kiü pàñharåpotpattiruta viniyogo và tata÷ca çgvedena yadutpàdyate viniyujyate vetyarthàdutpattiviniyoganibandhano 'ïgeùu svaraþ athavà -------- prayogavidhànaråpo và /
tata÷ca yattena prayujyate anuùñhàpyate ityarthàt prayogavidhinibandhano và svara ityevaü karotyarthavi÷eùavicàràtpràsaïgikãü, athavà -------- utpattividhivedanibandhanasvaraj¤ànasya pràthamikasya balavattvàpavàdàdàpavàdakãmanantarasaïgatiü vàkyaviniyogopayogyudde÷yatàvacchedakatvaghañakavi÷eùa- cintanàtpàdasaïgatiü ca spaùñatvàdanuktvà viùayaü dar÷ayati --------- yàjurvaidika iti  //
vasantàdivàkyena àdhànasya dvitãye prasàdhitatvàt tasyaca yajurvede pàñhàdyàjurvaidikamàdhànamityarthaþ /
vàravantãyàdãti  //
"ya evaü vidvànagnimàdhatte" ityanuvàdasaråpavàkyenàdhànamanådya "ya evaü vidvànvàravantãyaü gàyati" "ya evaü vidvànyaj¤àyaj¤ãyaü gàyati" "ya evaü vidvànvàmadevyaü gàyati" ityàdisàmavedapañhitavàkyairviniyogavidhiråpairviniyuktànãtyarthaþ /
evaü sthite bhàùyakàreõa likhite "ya evaü vidvà" nityàdhànavàkye utpattividhitvàlekhanabhrameõotpattividhitvàbhàvaparyanuyogakaraõaü prakà÷akàràõàü apàstam; bhàùyakçtà vàravantãyàdividhau ÷eùitayopasthàpanàrthamanuvàdaråpasyaiva tasya vàkyasya lekhanàditi kaustubhe påjyapàdaiþ såcitaü draùñavyam /
prayogavidherviniyogotpattisàpekùatvàttayoþ pårvabhàvitvàt pårvàdhikaraõanyàyenàsaüjàtavirodhitvàt ÷ãghropasthitikatvàcca tadvedanibandhana evasvaraþ, natu pradhànasvara upàü÷utvam /
ataeva prayogavidhestatsàpekùatvàt na tatràpacchedanyàyaþ, trayàõàü madhye teùàü sàmaråpàïgaviùayatvàt aïgaguõavirodhanyàyo 'pi na /
nahi pradhànabhåte àdhàne upàü÷utvasya bàdhaþ pårvapakùe  //
ki¤ca utpattiviniyogayoþ pratipadàrthaü bhinnatvàttannibandhanasvarasya vi÷eùavihitatvenaca anekàïgapradhànasàdhàraõaprayogavidhisvaràt sàmànyavihitàdanyatra sàvakà÷àt balãyastvànna pradhànasvara ityabhipretya pårvapakùamàha --------- teùviti //
yadyutpattiviniyogakàle svaràpekùà bhavet, tadà upakramapràbalyanyàyàttatsvaraniyamo bhavet, na tadasti; svarasya prayogavi÷eùaõatayà kàlàdivatprayoga evàpekùitatvàt /
yadyapi và na tadvi÷eùaõatvam, apitu prayogavidhyanantaramanuùñhànàya tasyàpekùetyucyeta; tathàpi tadapekùàda÷àyàü prayogasyaivàvyavadhànena pårvamupasthitatvàtprameyabalàbalasyeva tasyaiva pràbalyam /
ata÷ca aïgadharmasyàpyupàü÷utvasya yàjurvaidikapradhànaprayogavidhiråpasamànapramàõakapradhànavçttitàkatvàtpradhànapratyàsannatvena tasyaiva pràbalyamiti prayojyatayà avagatànàü mantràõàü svaràpekùànurodhena prayogavidhinibandhana eva svara upàü÷utvamityabhipretya bhàùyakàraþ siddhàntamàha -------- sàïgasyaiveti //
vàrtikakàrastviti //
asyetyasyàhetyanenànvayaþ /
na prayogavidhirnàma vede pàrthakyena kvacicchrutaþ, aïgavàkyànàmeva pradhànavàkyaikavàkyatàpannànàü prayogavidhi÷abdena vyavahàràt /
ata÷ca tattadvàkyànàü svavedenaiva vedavi÷eùàvadhàraõàdyatràïgapradhànànàmekavedasthatvaü tatra prayogavidhinibandhanasvaràïgãkàre 'virodhànnaiva ka÷cana vicàraþ /
yatràpi nànàvedasthatvaü tatràpi prayogavidheþ pradhànàü÷e anyavedãyatvenànyasvaràpàdakatvàdaïgàü÷e ca vedàntarãyatvenotpattiviniyogavidhyanukålasvarasyaivàpàdànànna vicàraþ  //
naca -------- aïgasya prayogavidhivedanibandhanasvaràntaràviùayatve 'pi svarasya kàlàdivatprayogànvayitvàt tasya càïgapradhànasàdhàraõatvàt pradhànànvayisvarasyaiva vedàntarãyàïgeùu nive÷opapattervedàntarãyaviniyogavidhinibandhanasvarasya bàdhopapattiþ -------- iti -------- vàcyam; pradhànavidhinibandhanasvarasya pradhànodde÷enaiva vihitasyàïgeùu kalpyatvena tena këptotpattiviniyogavidhinibandhanasvarasya bàdhànupapatteþ /
anyathà jyotiùñome samàkhyàpràptàdhvaryuråpakartuþ prayogànvayitvenàïgapradhànasàdhàraõyàt hautrastotràdàvapi tadaïge adhvaryukartçtvàpattyà hotràdikartçkatvabàdhàpattiþ /
ato yathàtràdhvaryukartçtvasya kalpyatvàttaddhautràdisamàkhyàpràpitakëptahotràdikartçtvena bàdhaþ tadvadihàpi kalpyatvàtpradhànasvarasya bàdha eva /
ataeva këptakalpyatvàbhyàmeva ÷yene udgàtçmàtrakartçkatvabàdhena nànàkartçtvasiddhirvakùyate //
vastutastu -------- àdhànasàmnàü pàñhàparaparyàyotpattireva sàmavede, vàravantãyaü gàyatãtyàdiviniyogavidhistu yajurveda eveti nàtra virodho 'pi /
ata upàü÷utvasya pradhànamàtrodde÷ena vihitasyàïgeùu kalpanãyatvàtpradhànaprayogavidhe÷ca vedàntarãyàïgàü÷e yàjurvaidikatvàbhàvena svata upàü÷utvàpràpakatvànnàdhànasàmasåpàü÷utvasiddhiþ /
ata evaü cintanãyamityàha vàrtikakàra ityarthaþ /
ataþ prayogavidhivedanibandhanasvaropapàdanaü bhàùyakàrakçtamayuktamityupekùya yaccintanãyaü tat dar÷ayati -------- yatra vedàntareti //
utpàdyate iti //
aj¤àtaü praj¤àpyata ityarthaþ /
viniyogottarakàlameveti //
prayojyatve 'vagate satyapekùayeti÷eùaþ /
avyavahitapårvamiti //
prayogakàle utpatteþ vyavahitatvena viniyogasyàvyavahitapårvamityarthaþ //
nanu tarhi tulyanyàyatvàddar÷apårõamàsàïgeùu jyotiùñomàïgastotra÷astràdàvapi viniyogavidhinibandhanasvarasyopàü÷utvasyaivàpattiþ prasajyetetyata àha ---------- asati bàdhaka iti  //
ayamarthaþ ------- dar÷apårõamàsayoþ tàvat tattadviniyogavidhyanusàreõa prayogavidhita upàü÷utve pràpte mandrayàjyabhàgà tparaü madhyamottamayànuyàjàdãti vacanena pràptabàdhavidhayà bhàgadharmasya svarasya vidhànàt mandràdisvaraþ tatràpi kvacit vi÷eùavacanàt uccaiùñvàdãti //
evaü tadvikçtãnàmapi akàmyànàü pradhànàü÷e pràkçtàïgàü÷e tatkàryàpannàïgàü÷e ca këptopakàratvàt ÷yene kartrantaravat pràkçtasvara eva /
apràkçtàïgàü÷e 'pi pràkçta eva /
prakçtau svarasya bhàgadharmatvena tadbhàgàrambhakàpràkçtavçttitve 'pyapràkçtakàryakàritànàpatteþ /
kàmyavikçtãnàü tu 'yaj¤àtharvaõaü vai kàmyà iùñayastà upàü÷ukartavyà' itivacanena vihitopàü÷utvasyàpyavabhçthenetivat tçtãyàdyabhàvena sàïgavidhyabhàvàt pradhànamàtre upàü÷utvamaïgeùu pràkçta eva /
asyàpi vi÷eùavacanaiþ kvacit kvacit bàdho draùñavyaþ /
evaü jyotiùñome 'pi tattadviniyogavidhyanusàreõa nànàvedasvare pràpte dar÷apårõamàsaprakçtikàïgaviùaye ÷yenanyàyena pràkçtena svareõa bàdhaþ /
tatràpi "yatki¤cit pràcãnamagnãùomãyàt tenopàü÷u carantã" tyanenà'gnãùomãyapràgbhàvipadàrthàïgatvena vihitamupàü÷utvaü nànàvedasvaramiva pràkçtamapi svaraü bàdhate /
tamapi "yàvatyà vàcà kàmayeta tàvatyà dãkùaõãyàyàmanubråyàt mandraü pràyaõãyàyàü mandrataramàtithyàyàmi"tyàdivi÷eùavacanavihità niravakà÷àþ svaràþ tattaddãkùaõãyàdipradhànamàtràü÷e bàdhante /
ataeva --------- agnãùomãyapràgbhàvitvenaiva upasatsåpàü÷utvapràpteþ "upàü÷åpasatsvi"ti pçthagvidhivaiyarthyamapi na ÷aïkyam; upasatpadasya niravakà÷aviùayàtiriktapadàrthamàtropalakùaõatvamaïgãkçtyaivaucityena dãkùaõãyàdisvarastutyarthamanuvàdamàtratvàt /
ataeva -------- agnãùomãyavàkyasya nànenopasaühàraþ /
agnãùomãyàdau dar÷apårõamàsaprakçtike pràkçtatraisvaryameva /
atatprakçtiketu tattadviniyogavidhyanusàrànnànàvedasvara eva /
sutyàyàü tu aïgapradhànasàdhàraõyena mandraü pràtassavane carantãtyàdivacanavihitaiþ savanakrameõa mandramadhyamottamasvaraiþ savanãyàdau pràkçtasvaraþstotràdau nànàvedasvarasya ca bàdhaþ  //
naca --------- pràtassavanàdi÷abdànàü iha tattatsomayàgàbhyàsamàtravàcitvàt tadaïgeùu pràptasvarabàdhakatvamiti -------- ÷aïkyam; carantãti prayogavàcidhàtusamabhivyàhàreõa pràtaþsavanàdi÷abdasyàpi sva÷akyaghañitaprayogaikade÷alakùakatvàvagateþ pràyaõãyàdipadavailakùaõyàt sutyottarakàlãneùu dar÷apårõamàsaprakçtikeùu pràkçtaþ; apårveùu tu nànàvedasvaraþ /
evaü jyotiùñomavikàreùvapi draùñavyam /
eva¤ca yatraitàdç÷aü vi÷eùato vihitasvaràdikaü bàdhakamasti, tatra tattadviniyogavidhyanusàrisvarabàdhe 'pi yatraitàdç÷aü bàdhakaü na tatra viniyogavidhiprayukto nànàvedasvara eva /
yathà darvãhomeùu yàjurvaidikamupàü÷utvam; bàdhakàntaràbhàvàt /
tathà "mandraü pràtaþsavane" ityàdãnàü nityavàdanityaiþ kàmyanaimittikairasaübandhànnityaviùayatvenànityeùvapravçtterbàdhakàbhàvàt çgvedasàmavedàbhyàü yatki¤cit kàmyaü naimittikaü và anuùñhàpyate tatra tattadvaidikamuccaiùñvameva /
prakçte tvàdhànasàmnàüviniyogavidhinibandhanaprayuktamupàü÷utvameveti dik //
atraca dårasthasya ÷ravaõakaraprayoga uccaiùñvam /
prayatnavada÷abdamamanaþprayoga upàü÷utvaü yatrorasi sthàne ÷abdasya prayoga upalabhyate sa mandraþ svaraþ /
yatra kaõñhasthàne ÷abdaprayoga upalabhyate sa krau¤cakruùñasvarayoþ madhyatanatvàt madhyamaþ svaraþ /
dårasthasya ÷ravaõayogyaþ krau¤caþ /
sannikçùña÷ravaõayogyaþ kruùño j¤eyaþ /
yatra ÷iraþsthàne ÷abdaprayoga upalabhyate, sa tàrakruùñàparaparyàya uttamaþ svara ityàdisvaralakùaõàni taittirãyapràti÷àkhyàdyàj¤ikagranthebhya÷càvadheyàni #<//
iti dvitãyaü àdhàne gànasyopàü÷utàdhikaraõam //>#
- - - - - - - #<<B1>># (3 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.3) 

bhåyastvenobhaya÷ruti  / Jaim_3,3.10 /


#<yatraikameva karmànekeùu ÷rutaü, tatra kvotpattiþ kva ca tadanuvàdena guõàrthaü ÷ravaõamiti jij¤àsàyàü, yatràïgabàhulyaü tatrotpattiþ; sevakabàhulyena ràjàvasthànanirõayavat /
vastutastu karmasvaråpaparicàyakadravyadevatàdisàkalyasyaiva nirõàyakatvam /
tatràpi dvaividhye, bahiraïgatve 'pyavyabhicàràddevatàyà eva, na tu dravyasyetyàdyåhyam /
ata÷caivaü vidhani÷càyakasattve tatraivotpattiþ /
anyatra tadanuvàdenàvirodhiguõàntaravidhànam /
virodhini tu guõàdbheda eva /
evaü yatra kasyacidapi niyàmakasyàbhàvastatràpyabhyàsàdbhedaþ /
na hyatra ÷àkhàntaranyàyena satyapi sarveùàmutpattiparatve karmaikatvam, tadvadihàdhyetçbhedàbhàvàt /
ato niyàmakabalena yatraivotpattistadvedanibandhana eva svara iti siddham // 3 // 37 // iti tçtãyaü jyotiùñomayàjurvedikatàdhikaraõam //>#
<B2> uccaiþ çcetyàdivàkyavihitasvaradvayamekasmin karmaõi vikalpena viniyujyate, uta eka eva svaro niyamenetivicàraõàdadhyàyapàdaprakaraõasaïgatãstathà pràsaïgikãmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanuktvà jyotiùñomasya tattatsavanapuraskàreõa vihitasvaràvaruddhatvàt vikalpapårvapakùasya utpattividhinibandhanasvarasiddhàntasya cànavakà÷àt bhàùyàdyudàhçtamapi jyotiùñomodàharaõamupekùya agnihotràdikarmaviùayatvenàbhipretya viùayàpradar÷anena sàmànyato nyàyasvaråpaü vyutpàdayati -------- yatraikameveti //
yadyapi çksàmayoruccaiùñvasyaiva vidhànànna tayoranyataratra karmaõo vidheyatvanirõayaþ svaravi÷eùopayogãtyabhipretya såtre ubhaya÷rutãtyuktatvàdanekeùviti na yuktam; tathàpi tatsaügrahamàtrabudhdyopàttaü j¤eyam /
aniyamaniyamayoþ kvacit vicàraviùayatvena dar÷itayorapi tayoþ vicàraprayojanatvàt tadviùayatvàbhàvasåcanàya taddhetubhåtasyaiva tadviùayatvaü dar÷ayati --------- tatreti //
pårvapakùasya phalgutàü matvà bhàùyakàrarãtyà prathamataþ siddhàntamevàha -------- yatràïgeti //
anumàpakena dhåmàdinà bahunevàlpenàpi vahnyanumitidar÷anàt anumàpakagatàlpatvabahutve na tantramiti bhàùyakàroktaü niyàmakamayuktamabhipretya vàrtikoktaü niyàmakamàha --------- vastutastviti //
dravyadevatàdereva avyabhicàrànnirõàyakatvamityarthaþ /
dvaividhya iti //
ekatra vede dravyamitaratra devatàmnànamityevaü dvaividhyamityarthaþ /
àùñamikanyàyena dravyasyàntaraïgatvamabhipretya devatàyàþ bahiraïgatve 'pãtyuktam /
devatàyà evetyasyàgre nirõàyakatvamityanuùaïgaþ //
niyàmakasyàbhàva iti //
ananyaparavidhipunaþ÷ravaõasya sattvàdityarthaþ /
evaü yatràpi svavàkye karmamàtra÷ravaõam, vàkyàntare caikatra devatàvidhiþ, aparatra tadavidhàyaiva virodhiguõàntara÷ravaõaü tatra satyubhayatràpi liïàdi÷ravaõàt vidhitve ekatraiva devatàdividhisamabhivyàhàravati utpattividhitvamanyatra tåtpattitàtparyakatvàbhàve vàkyàntaropàttaguõaviniyogopayogiprakaraõojjãvanàrthatvamityàdivistaraþ kaustubhe draùñavyaþ /
tadvedanibandhana eveti //
yatra dravyadevatàdi÷ravaõaü tatraiva tat kartavyatvena codyate /
ataþ tadvedanibandhana eva svara ityarthaþ /
prayojanaü spaùñatvàt noktam  //
#<// iti tçtãyaü jyotiùñomayàjurvedikatàdhikaraõam //>#
- - - - - - #<<B1>># (4 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.4) 

asaüyuktaü prakaraõàd iti kartavyatàrthitvàt  / Jaim_3,3.11 /


#<evaü vàkye niråpite prakaraõamidànãü niråpyate /
nanu kimidaü prakaraõaü nàma? na tàvatsannidhimàtram; godohanàderapi dar÷àïgatvàpatteþ /
atha sàkàïkùatvamàtram; vikçterapi pràkçtàïgaviùaye tadàpatteþ /
nàpi sàkàïkùatve sati sannidhipañhitatvam;upahomàdàvapi tadàpatteþ /
athobhayàkàïkùatvavi÷iùñaü tat; siddharåpàõàü mantràdãnàmapi tadàpatteþ /
prayàjàdãnàmanàkàïkùitatvena tadanàpatte÷ca /
atha dar÷apårõamàsayoþ prakàràntareõa prayojanàkàïkùatve 'pi itikartavyatàtvena tadàkàïkùopapatteryuktaü prakaraõamiti cet, kimidamitikartavyatàtvaü nàma? na tàvatphale apårve và sahakàritvam /
pràdhànyàpatteþ, prayàjàdivadàgneyasyàpi># vikçtàvatide÷àpatte÷ca /
nàpi karaõajanakatvam; prayàjàdiùu bàdhàditi cet,  #<na; sannihitasya phalavato 'navagatàïgatàkapadàrthaviùaye itikartavyatàtvenàpekùaõasyaiva prakaraõapadàrthatvàt /
atràsannihitajyotiùñomàdyaïgatvasya prayàjàdau vàraõàyàdyaü vi÷eùaõam /
anåyàjàdyaïgatvavàraõàya phalavata iti dvitãyam /
prokùaõàdeþ ÷rutyàditrayaviniyuktasya prakaraõaviùayatvavàraõàya tçtãyam /
siddharåpasya liïgàviniyuktamantràdeþ prakaraõàviùayatvasiddhyarthamitikartavyatàtveneti caturtham />#
itikartavyatàtvaü ca karaõànugràhakatvam /
sarvatra hi a÷aktasya kàraõatvàyogàcchaktiþ kàraõaniùñhà samastãti nirvivàdam /
sà ca kàraõatàvacchedikà kàraõaråpà vetyanyadetat /
tasyà÷ca janyavçttitve janyataivetyutsargaþ /
sàmagnyalàbhe paramanàditetyapavàdaþ /
tatra tatsàmagryapekùaivetikartavyatàpekùà /
tayà ca sannihitaprayàjàderaïgatvabodhaþ, prayàjàdestatsàmagrãtvàt /
siddharåpasya ca dravyàdervyàpàràve÷aü vinà tatsàmagrãtvàsaübhavàttayà agrahaõam /
#<atra ca pradhànagatetikartavyatà'kàïkùàyàþ prayàjàdigataprayojanàkàïkùàsahakçtàyàstattadvàkyasya svasvàvàntaravàkyàrthe samàptasyàpi mahàvàkyaikade÷aråpapàribhàùikapadasannidhyàkhyavàkyakalpanayà, niruktapadànàü ca svàrthopasthitidvàrà tanniùñhà÷rutapadàntarakalpanà'nukålayogyatàråpaliïgakalpanayà ca, samidho yajati itthaü dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajetetya÷rutetikartavyatàtvavàcipadaråpa÷rutikalpanayà cetikartavyatàtvaråpakçtikàrakatve pràmàõyam /
saübhavati hi prayàjàdãnàmapi ukta÷aktijanakatvena bhàvanàyàmanvayaþ /
tasmàtsiddhaü prakaraõaü nàma caturthapramàõam />#
yattvatra pàrthasàrathinà ananugçhãtasyàpi karmàdeþ saüyogavibhàgàrambhakatvadar÷anànnedaü prakaraõam /
api tu vyàpàrasàmànyasyàkhyàtàrthatàmaïgãkçtya tadvi÷eùàpekùaivetikartavyatàpekùà /
tayaiva ca prayàjàdãnàü tattvenànvaya iti tadeva ca prakaraõamityuktam /
tanna; tathàtve niruktaprakaraõasya tadaghañitàïgatvabodhakatvànupapatteþ, prayàjàderbhàvanàtve #<tasyaiva phalasaübandhàpatte÷ca /
asmanmate tu yatnasyaiva bhàvanàtvàttasya ca yàgajanakatvenaiva kçtàrthatvànna tadàpattiriti vaiùamyam /
ki¤caivaü pradhànasya svato niràkàïkùasyànyataràkàïkùayaiva prakçtau prayàjàdyaïgakatvàpattiþ, vikçtau ca bhàvanàyà vi÷eùàpekùàyàü akëptopakàrairapi sannihitairupahomaireva niràkàïkùatvopapatternàtide÷akalpanàpattirityàdi kaustubhe vistaraþ   // 3 // 38 >#//  
// iti caturthaü prakaraõaviniyojakatàdhikaraõam   //

#<<B2>>#  #<kartavyasya prakaraõaviniyogavicàrasya saïgatiü dar÷ayati -------- evamiti  //
÷eùaþ paràrthatvàdityatra pramàõaü vinà pàràrthyasya nirvaktuma÷akyatvàt ÷rutyàdiùañpramàõànyupakùiptàni /
tatra ÷rutivàkyayoþ viniyojakatvasya tadbhåtàdhikaraõe liïgasyaca sàmarthyàdhakaraõe viniyojakatvasyoktatvàt aïgàïgitayoravacchedakamàtramàdyapàdadvaye niråpitam /
asmiüstu pàde vàkyãyaviniyoge tanniråpaõe kçte adhunà avasaralàbhàt prakaraõasya svaråpalakùaõaviniyojakatvaprakàrairaj¤àtasya niråpaõaü kriyata ityarthaþ /
prakaraõàntaratvàdanantarasaïgatyabhàve 'pi nakùatiþ  >#//
#<nanu -------- prakaraõasvaråpasyaivàsiddheþ kutaþ tasyàïgatvapramàõatvenopakùepo yena tanniråpaõaü pratij¤àtaviùayaü bhavedityabhipretyà÷aïkate --------- nanviti  //
anàkàïkùitatveneti  //
dar÷apårõamàsayoriti ÷eùaþ /
àgneyasyàpãti  //
agnãùomãyàdàgneyànapekùàt paramàpårvànutpattestasyàpi tatràgnãùomãyasahakàritvàditikartavyatàtvàpattau prayàjàdivadatide÷àpattirityarthaþ /
bàdhàditi  //
dravyadevatayoþ tajjanakatvena prayàjàdiùu tasya bàdhàdityarthaþ  >#//
#<prakaraõaviùayatvavàraõàyeti  //
avaghàtàdãnàü vrãhyàdyaïgatvasya ÷rutyàdibhireva bodhanàt sannidhiråpàdhikàràkhyaprakaraõasya athavà -------- bhàññàlaïkàroktarãtyà sannidheþ sthànatvena prakaraõatvànupapatteranekàrtheùvavàntaratàtparyavatàmanekavàkyànàmekatra kvacinmahàtàtparyaråpàdhikàràkhyaprakaraõasya># #<vrãhyàdipade 'ïgitàvacchedakalakùaõàtàtparyagràhakatve 'pãtikartavyatàpekùaõaråpaprakaraõaviùayatvàbhàvàttadvàraõàyetyarthaþ  >#//
#<naca ------- apårvasàdhanãbhåtàïgatvasya ÷rutyàdigamyatve 'pi yàgàïgatvasyàpårvàïgatvasya và kathaübhàvàtmakaprakaraõagamyatvaü iti --------- vàcyam; apårvasàdhanãbhåtàïgatvasyàpårvàïgatvaü vinànupapattestasyàrthasiddhatvena prakaraõavyàpàrànapekùaõàt  //
ataeva -------- prokùaõàdilope prakaraõagamyàïgatvapakùe iva kratvaïgabhreùapràya÷cittamapi nàsulabhamiti bhàvaþ  >#//
#<atraca prakaraõàdãnàü vakùyamàõarãtyà pårvapårvapramàõakalpanenaivàïgatàbodhakatvena mantharapravçttitvàt ÷rutyàdiviùaye aïgatvabodhakatvànupapatteþ svata eva prakaraõàviùayatvasiddheþ anavagatàïgaviùaye iti spaùñàrthamupàttamiti dhyeyam  >#//
#<liïgàviniyukteti  //
mantràdhikaraõe arthaprakà÷anàrthànàü mantràõàü nàvàntarakriyàyogàdityàcàryokta nyàyena arthaprakà÷anakriyàdvàrà prakaraõagràhyatvasyàbhihitatvàt tadvyatirekaü dar÷ayituü liïgàviniyuktetyuktam /
ataeva liïgasya sàmànyasaübandhabodhakapramàõasàpekùatve kramasamàkhyàvat prakaraõamapi sàmànyasaübandhabodhakatvena liïgapàde upanyastam  >#//
#<etacca ÷rutyàditrayaviniyuktànàmavaghàtàdãnàü sannipàtinàü prakaraõàviùayatvaü sautramasaüyuktapadamàlambya nyàyasudhoktamanurudhyoktam /
prakà÷akàràstu --------- sannipàtyavaghàtàdãnàü prakaraõagràhyatvapradar÷anapara÷àstradãpikàsvàrasyena ÷rutyàdãnàü dvàraidamarthyasamarpaõamàtraparatvamaïgãkçtya kathaübhàvàkàïkùayaivàvaghàtàdãnàmaïgatvamàhuþ /
tatraitadadhikaraõànte asaüyuktagrahaõaü kimartham? ÷rutiliïgavàkyaiþ saüyuktànàü dvibahutvayuktapratipadvidhãnàü påùàdi÷abdataccheùàõàü ca prakaraõaviniyoganivçttyartham, prakaraõavirodhinàvà asaüyuktamavirodhisaüyuktànàü vrãhãn prokùati barhirdevasadanaü dàmi aruõayà krãõàtãtyàdãnàü prakaraõasthavrãhibarhiþkrayaiþ saübadhyamànànàü prakaraõasamàve÷opapatteþ, tattu tatsàmarthyasiddhatvàt na såtrakàreõoktamiti vàrtikameva matadvaye målamiti nehànyataramataniùkarùe yatnena prayojanamiti dik //
itikartavyatàtvaü durniråpamiti yaduktaü tat pariharati ---------- itikartavyatàtvaü ceti  //
svamate bhàvanàyà yatnaråpatvàt tatrànugràhakàpekùàbhàvepi phaladvàrà tatkaraõãbhåtasya dhàtvarthasyàpårvajanane astyeva tadapekùetãtikartavyatàtvam /
karaõànugràhakatvaü nàma svakaraõaniùñha÷aktijanakàkàïkùatvaü yat bhàvanàyàþ tadeva prakaraõamityarthaþ /
sàmagnyalàbha iti //
yathà daõóàdivçtti÷aktàvanavasthàdoùabhiyà sàmagnyalàbhe 'nàditvam /
daõóavçtti÷akteþ janyatve tasyàü daõóasya ÷aktimattvena kàraõatve vaktavye tasyàü punaþ tàdç÷asya tena råpeõa kàraõatve /
ànavasthàpattiþ /
prakçtetu apårvajananànukålàyàþ yàganiùñha÷akteþ># #<kàraõàpekùàyàü yàgasyaiva kàraõatve 'navasthàpatteþ sannihitaü prayojanàpekùaprayàjàdi kàrakatvaråpàïgatàbodhakatvasya prakaraõaniùñhatvàt karaõaniùñha÷aktijanakatvaråpakàrakatvena bhàvanà gçhõàtãtyevaüråpetikartavyatàkàïkùà prakaraõamityarthaþ /
tayàgrahaõamiti //
dravyadevatàvàmadevyàdisiddhapadàrthànàü dçùñavidhayà ekakaraõajanakatvàt prayojanànàkàïkùatvena karaõavçtti÷aktijanakatvenàgrahaõam //
yattu tanniyamajanyamadçùñaü tasya yàganiùpattyanantaramutpatteþ yàgaü pratyakàraõatvàt tadvçtti÷aktijanakatvenànapekùaõàt niyamàdçùñopahitatvena råpeõeùñamevetikartavyatàtvam, parantu tannodàsãnasya saübhavatãtyavàntarakriyàyuktasya dravyàderitikartavyatàtvavyavahàraþ ÷àstra etanmålaka evetyarthaþ >#//
#<evaü pramàõabhåtaprakaraõasvaråpe 'bhihite 'dhunà tasya pårvapårvapramàõakalpanatadviniyojakatàprakàraü dar÷ayati --------- atraceti //
niruktapadànàmiti //
uktavidhapàribhàùikapadasthànàpannànàmavàntaravàkyànàmityarthaþ /
tanniùñheti //
avàntaravàkyàrthaniùñhetyarthaþ /
aïgatvabodhakatàmabhinãya dar÷ayati -------- saübhavati hãti //
mahàvàkye itthamiti padopàttànàü prayàjàdãnàü svargakàmo yajetetyetatpadopàttabhàvanàyàü paraüparayà janakatvenànvayàdaïgatvaghañakãbhåtakçtikàrakatàbodhakatvàt ubhayàkàïkùàlakùaõaprakaraõasya pràmàõyamityarthaþ /
siddhàntamupasaüharati ------tasmàditi >#//
#<evamanugràhakàkàïkùàråpasya prakaraõatvaü pratipàditam sthirãkartuü yadetàdç÷aprakaraõadåùaõena pàrthasàrathinà anyadeva prakaraõasvaråpamupapàditaü tadanådya dåùayati --------- yattvatreti //
prakaraõasya># #<prayàjàdivi÷eùasaübandhabodhakatve 'pyaïgatvasya tadaghañitatvàt tadbodhakatvànupapattirityarthaþ /
prayàjàderiti  //
tava mate 'nyotpàdànukålavyàpàravi÷eùatvaü prayàjàdãnàü yadi, tadà apårvakalpanà ataþ pårvamàkhyàtàrthopasthitida÷àyàü na tàvadapårvasyànvayitvaü saübhavati; tasyaasattvàt /
nàpi yàgasya; tasya prayàjàdyajanyatvena bàdhàt /
ava÷iùyate paraü phalam /
tatra yathà yàgabhàvanàyàþ phalabhàvyakatvàdyàgasya phalasaübandhaþ tathà prayàjàdibhàvanànàmapi bhàvanàtvàt tadviùayaprayàjàdãnàmapi phalasaübandhàpattirdurnivàrà //
naca samànapada÷rutyà phalaü prati yàgasyaiva karaõatvaü iti niyantuü ÷akyam; prayàjàdãnàmapi svasvàdçùñaråpavyàpàrasattvena karaõatvasya durnivàratvàt /
yàgasya sàkùàt phale samànapadopàttatvàbhàvena bhàvanàdvàraiva tasya vàcyatvàt tadapekùayà sàkùàt bhàvanàråpàõàü prayàjàdãnàmeva karaõatvaucityàcca /
ataþ phalasaübandhàpattiranivàryetyarthaþ /
ki¤ceti //
yàgasyànyotpàdane svànuùñhànamàtrasàpekùasyàpyanyàkàïkùàbhàvena svato niràkàïkùatvàdanyataràkàïkùyaiva prayàjàdyaïgakatvàpattirityarthaþ /
ato yàgasya anugrahàkàïkùaiva prakaraõaü yuktamiti >#//
#<prayojanaü prayàjàdãnàü vi÷vajinnyàyena ràtrisatranyàyena và phalàrthatvàt vikçtàvanatide÷aþ pårvapakùe, siddhànte tu sa iti spaùñatvànnoktam >#//
iti caturthaü prakaraõaviniyojakatàdhikaraõam //

#<- - - - - -># <B1> #<(5 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.5)>#  


krama÷ ca de÷asàmànyàt  / Jaim_3,3.12 /


sthànaü càïgatve pa¤camaü pramàõam /
taccetikartavyatàtvenàyogyasaübandhayorvàkyàrthayoþ sannidhiþ /
itikartavyatàtvenàyogyatvaü dvedhà ------- kvacidàkàïkùàvirahàt, yathà vikçterupahomàdiviùaye, këptopakàrapràkçtàïgaireva niràkàïkùatvàt /
kvacidavyàpàràtmakatvàt /
yathà japàdimantràdau /
atra caikavàkyopàttavrãhiyàgàdisannidherapi tathàtvàpattervàkyàrthetyuktam /
prayàjàdãnàü sthànaviùayatvàpattiniràsàrthamàdyaü vi÷eùaõam /
#<tatsàde÷yàparaparyàyaü dvividhaü, pàñhasàde÷yamanuùñhànasàde÷yaü ca /
àdyaü ca dvividham /
yathàkramaü pàñhaþ sannidhau pàñha÷ca /
trayamapãdamubhayàkàïkùayànyataràkàïkùayà ceti dvividham /
atrobhayàkàïkùàghañakapradhànàkàïkùà cetikartavyatà'kàïkùàbhinnà draùñavyà /
tatra pàñhakramàtkàmyayàjyànuvàkyàmantràõàü kàmyeùñyaïgatvam /
sannidhestu sànnyàyyapàtra÷undhanavidhisannidhau samàmnàtasya ÷undhadhvamiti mantrasya tadaïgatvam /
anuùñhànasàde÷yàttu pa÷udharmàõàü daikùapa÷vaïgatvam />#
yadyapi caiùàü liïgàdipramàõàntareõaiva viniyogàtkramàdãnàü ca #<kvacidapårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakatvamàtratvànnàïgatve pràmàõyam; tathàpi ùaóvidhasyàpi kramasyàsaïkãrõodàharaõàni kaustubhoktarãtyohanãyàni />#
atra ùaóvidhe 'pi krame àràdupakàrakasthale tàvaditikartavyatà'kàïkùàyàþ kalpanãyatvàtprakaraõakalpakatvam /
mantràdiråpasannipatyopakàrakasthale 'pi mantràdeþ svaråpeõa yàgàjanakatve 'pi tattanniyamàdçùñopahitasya tajjanakatvàtkaraõaniùñhayogyatàjanakatvaråpetikartavyatàtvàtmakaprakaraõakalpanà- va÷yikaiva /
ataeva tadapekùayà tasya daurbalyam /
ùaóvidhe tu krame ubhayàkàïkùàlakùaõàdanyataràkàïkùàlakùaõasya /
tatràpi pàñhakramàdanuùñhànasàde÷yasya /
vidhisannidhànasya puraþ sphårtikatvàt /
tayostu madhye sannidhànasya pràbalyam /
ekagranthasyatvàdityàdi kaustubhe draùñavyam   // 3 // 39 //
iti pa¤camaü sthànaviniyojakatàdhikaraõam   //
#<<B2>>#  #<pårvavadevopakùiptasya kramapramàõasya viniyojakatvaniråpaõe avasarasaïgatiü såcayan sautrakrama÷abdasya># #<paryàyakathanavyàjena kramaniråpaõaü pratijànãte --------- sthàna¤ceti  //
pramàõa÷abdottaraü niråpyata ityadhyàhàraþ /
tasyaca svaråpeõàj¤àtasya lakùaõavyàjena svaråpamàha ------ tacceti  //
japàdimantràdàviti  //
àdipadenànumantraõayàjyàdimantrasaügrahaþ /
vàkyàrthetyatràrthapadenànuùñhànasàde÷yasaügrahaþ /
anyataràkàïkùayeti  //
iti prakàreõa ùaóvidhamityarthaþ /
itikartavyatàkàïkùàbhinneti  //
yà bhàvanàyàþ sàmànyataþ kathaübhàvàkàïkùà tadbhinnà kevaladravyadevatàviùayasmàrakàkàïkùà setyarthaþ  >#//
#<kàmyeùñyaïgatvamiti  //
pràgupapàditamiti ÷eùaþ /
liïgakramasamàkhyànàdityatra liïgasya kramàdisàpekùatvamuktam, ihatu kramasyaiva kvacit liïgàpekùaõãyasya kathaü viniyojakatvamityàkùepasamàdhànàdapaunaruktyaü j¤eyam  >#//
#<ida¤copalakùaõamanumantraõamantràõàmapi /
yathàdhvaryave kàõóe àgneyopàü÷uyàjàgnãùomãyakarmàõi krameõàmnàtàni /
yàjamàneca kàõóe tadviùayà mantràþ krameõàmnàtàþ />#
#<"agnerahaü devayajyayànnàdo bhåyàsaü"># #<"dabdhirasyadabdho bhåyàsamamuü dabheyam" />#
#<"agnãùomayorahaü devayajyayà vçtrahà bhåyàsaü," iti tatra vinàpyanuùñhànasàde÷yena yàvati prade÷e bràhmaõe pradhànaü pañhyate tàvatyeva mantreùu mantraþ /
tayo÷càïgàïgyapekùàyàü yathàsaükhyanyàyena samànade÷atvàt dvayoþ vidhyoþ sannidhànaü bhavati /
prathamasya pradhànasya mantramanvicchan mantrasya samàmnànamàdita àrabhyàlocayati, tata÷ca prathamamantro hçdayamàgacchati />#
#<naca tasyàtikrame heturastãti sa eva gçhyate /
tathà mantrasya ÷eùiõamapekùamàõasyànayaiva prakriyayà àdyena ÷eùiõà saha saübandho bhavati /
tata÷ca dvitãyasyàpyanenaiva nyàyena dvitãyena saha saübandhaþ  >#//
#<yadyapi ghàtukàyudhavàcidabdhipadopetamantrasàmarthyaü prakaraõaü cà'gneyàdiùvapyava÷iùñam; tathàpi teùàü vispaùñaliïgakàgnyàdimantrairavarodhe avispaùñaliïgasyàsya viùama÷iùñatvena vikalpàyogàdanumantraõamantràõàü kçtàkçtayàgapratyavekùaõàrthatvena dçùñàrthatvàt samuccayànupapatteþ pàñhakrameõa madhyatanavartyupàü÷uyàjàrthatvamiti  >#//
#<naca balãyasaþ prakaraõàt sarvàrthatvam; mantràõàmakriyàråpatvena prakaraõàgràhyatvàdaspaùñaliïgatvena àgneyàdiviùayàyà abhidhànakriyàyà ani÷caye taddvàràpi prakaraõagrahaõàyogàt /
ataþ prakaraõaråpasàmànyasaübandhabodhakapramàõàbhàvànnàgneyàdyarthatvam /
yàtu yàgànumantraõasamàkhyà sàpi nà'gneyàdyasàdhàriõã /
eva¤ca yuùmadarthaviùayamadhyamapuruùàntatvenàsi÷abdasya prakçtasarvàgneyàdiviùayasàdhàraõa- prakà÷anasàmarthyasaübhave 'pisàde÷yenopàü÷uyàjasyàtyanta- sànnidhyàdàmantraõavibhakte÷càbhimukhaviùayatvàdupàü÷u- yàjasyamantràkàïkùitvenamantràbhimukhyàvagaterupàü÷uyàjamàtraviùayasyàbh idhànasàmarthyàkhyasya liïgasya kalpanàdabhidheyatvena upàü÷uyàja evàtyantasànnidhyàdupatiùñhata iti tadaïgameva mantra iti  >#//
#<sannidhestviti  //
pàtràõàmàsàdanottarakàlaü prokùaõaü ÷undhanaü tadvidhisannidhau># #<"÷undhadhvaü daivyàya karmaõe devayajyàyai" iti pañhitasya ÷undhanaprakà÷anasàmarthyàt liïgena sàkùàt prakaraõapràptasànnàyyayàgàrthatàbàdhàt pàtravi÷eùaviùaye càspaùñaliïgatvàt sànnàyyapàtraprokùaõavidhisannidhikrameõa sànnàyyapàtraprokùaõàïgatvamityarthaþ /
yadyapi># #<adhikaraõamàlàyàmasya mantrasya sànnàyyapàtra÷undhanavidhisannidhyàmnànàbhàvàt># #<"màtari÷vano gharmosã" tyàdyuttaramantràõàü kumbhãpàtràdisànnàyyapàtraprakà÷akatvàt tatsannidhàvàmnànena ÷undhanãyamàtraprakà÷akasyàpi sànnàyyapàtra÷avandhanàïgatvamuktam, natu tadvidhisannidhyàmnànàditi pàtra÷undhanavidhisannidhàvityayuktam; tathàpi ÷àkhàntaràbhipràyeõa neyamiti na doùaþ  >#//
#<pa÷udharmàõàmiti  //
krayasannidhàvutpannasyàpi daikùasya vàkyàntareõa aupavasathye 'hani anuùñheyatvàvagamena buddhau viparivçtteþ pa÷udharmàkàïkùitvàcca yogyatvàcca svasamànade÷e vidhipàñhatvena kartavyatvàvagamàt prayojanàkàïkùàyogyàü÷copàkaraõàdãn pa÷udharmàn pratyaïgatvena gràhakatvamanuùñhànasàde÷yàdityarthaþ /
pa÷usàmànavidhyàdhikaraõe tvetadeva prakaraõàt sarvàrthatvamavàntaraprakaraõàdvà savanãyamàtràrthatvamityà÷aïkayàkùipya samàdhãyate ityapaunaruktyaü veditavyam  >#//
#<evaü pràcàü rãtyà kramodàharaõàni uktàni, tànyàkùipanniva vi÷eùamàha ------- yadyapi caiùàmiti  //
kàmyayàjyànuvàkyàmantràõàü pårvoktarãtyànumantraõamantràõàü ca liïgàdviniyogaþ spaùña eva /
liïgàdãtyàdipadena># #<pa÷udharmàõàü dvitãyàdi÷rutyaiva pa÷varthatvasaügrahaþ /
kramàdãnàmityatra yathàkramapàñhasyaiva krama÷abdena vivakùitatvàt sannidhyanuùñhànasàde÷yayoràdipadena saügrahaþ /
kvaciditi  //
÷undhanamantrasya taittirãyabràhmaõe># #<"prajàpatiþ yaj¤aü samasçjattasyokhe astraüsetàmi"ti pañhitvà># #<"÷undhadhvaü daivyàya karmaõe devayajyàyà" iti mantraviniyogamabhidhàya># #<"màtari÷vano gharmo 'sã" tyàmnàtena vàcanikasànnàyyàïgasandaü÷asyaivàpårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakatvopapatteþ sannidheþ tattàtparyagràhakatvamapi nàstãtyabhipràyeõa kvacidityuktam  >#//
#<ki¤ca taittirãyabràhmaõa evàsya mantrasya pauroóà÷ikapàtraprokùaõe viniyogavidhànàt sannidhimàtreõa sànnàyyapàtramàtraprokùaõàïgatvasiddhàntakaraõamapyayuktamityarthaþ /
vistarastu kaustubhe draùñavyaþ  >#//
#<kaustubhoktarãtyeti  //
sà caivam ------- yatra phalavadekaü karma samàmnàtam, sthalàntare cànàrabhyavidhayàphalamàràdupakàrakam, tayo÷cobhayorapi vacanadvayàt svatantraikakàlakartavyatà, tatra tasyàphalasya phaladavaïgatvamanuùñhànasàde÷yamàtràdeva /
tatra phalavato darvãhomatvenàpårvatve ubhayàkàïkùayà vikçtitve 'nyataràkàïkùayeti vivekaþ  //
eva¤ca yatra vibhinnaphalakànekapradhànàmnànaü bràhmaõe mantrakàõóe anvitenaiva krameõa liïgàviùayatayà japàdimantroccàraõavidhànaü tatra tattadvidhãnàü pàñhakrameõaiva tattatpradhànavidhyupasthàpakatvàt tattatpradhànàïgatattanmantroccàraõasya yathàsaükhyapàñhàt /
tatràpi vibhinnaphalakapramàõànàü darvihomatvenàpårvatve ubhayàkàïkùayà vikçtitvetvanyataràkàïkùayeti vivekaþ /
evamupahomànàü vikçtyaïgatvaü sannidhipàñhàdityanayà rãtyà asaükãrõodàharaõàni åhanãyànãtyarthaþ //
evaü kramasya viniyojakatvamuktvà tasya prakaraõakalpakatàkathanavyàjena prasaïgàdiha pràbalyadaurbalye vicàrayati -------- atreti  //
prakaraõakalpakatvamiti //
eva¤ca niràkàïkùànuùñhànasàde÷yasthale pradhànàkàïkùàyà eva kalpanãyatvàt prakaraõàt daurbalyam /
sàkàïkùànuùñhànasàde÷yasthale tu àràdupakàrakaviùaye na ki¤cit kalpanãyam; tathàpi anuùñhànasàde÷yasyàràdupakàrakàïgavidhipañhitatvàbhàvàt vidhipàñhasannidhimàtraghañitàt prakaraõàt daurbalyam, vidhisannidhànasya puraþsphårtikatvàdityarthaþ /
evamanyakramaviniyojyàràdupakàrakasthale 'pi draùñavyam /
mantràdiråpeti //
tatraca pradhànatatsmàrakàkàïkùàkalpanaü niyamàdçùñadvàrà ca svàkàïkùàkalpanenetikartavyatàtvakalpanamityubhayàkàïkùàråpaprakaraõakalpakatvàt tato daurbalyamityarthaþ /
tadapekùayeti //
tacchabdena prakaraõasya tasyeti dvitãyatacchabdena kramasya grahaõam //
tatràpãti //
anyataràkàïkùàlakùaõakramasya daurbalye yatra dvividhapàñhasàde÷yasyànuùñhànasàde÷yena virodhaþ tatretyarthaþ /
puraþsphårtikatvàditi //
anuùñhànasàde÷ye anuùñhànameva pradhànasya puraþsphårtikaü na vidhiþ, pàñhakrametu vidhipàñhasyaiva sannihitatvàt tasyànuùñhànàpekùayà puraþsphårtikatvamityanuùñhànasàde÷yasya daurbalyamityarthaþ >#//
#<tayostviti //
pàñhasàde÷yayoþ parasparavirodha ityarthaþ /
yathàkramapàñhasyaikagranthasthatvàbhàvena sannidhipàñhasyaikagranthasthatayà puraþsphårtikatvàt sannidhipàñhàpekùayà yathàkramapàñhasya daurbalyamiti bhàvaþ /
prayojanaü># #<spaùñatvànnoktam //>#
iti pa¤camaü sthànaviniyojakatàdhikaraõam //
#<- - - - - - -># <B1> #<(6 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.6)>#  


àkhyà caivama tadarthatvàt  / Jaim_3,3.13 /


çgvedàdivihitapadàrtheùu hautràdhvaryavàdisamàkhyà vede yàj¤ikai÷ca prayujyate /
sàpyaïgatve pramàõam /
tathàhi /
sarvatra këptàvayava÷aktikaü dvividhaü padaü prakçtavidhau vàkyàrthànvayyarthakaü tadbhinnaü ceti /
tatràdyaü "nirmanthyeneùñakàþ pacati" "prokùitàbhyàmulåkhalamusalàbhyàmavahantã" tyàdau nirmanthyàdipadam /
tatra vàkyenaiva manthanàdãnàü pàkàdyaïgatvànna sàmàkhyàniko viniyogaþ /
dvitãyantu àdhvaryavamadhãte praitu hotu÷camasa ityàdau /
tatra vi÷eùyasya kàõóasyaiva prakçtavidhàvanvaye jàte vi÷eùaõasyàdhvaryukartçkatvàdeþ siddhavannirde÷ànyathànupapattyà viniyogaþ kalpyata iti tatra samàkhyayà viniyogaþ /
#<atra samàkhyayàvayavàrthayoþ saübandhe saüsargamaryàdayà buddhe na tannirde÷ànyathànupapattyà svatantravidhikalpanà; gauravàpatteþ, kintvanvàdhànàdivàkyasyàdhvaryuü vçõãta iti vàkyasya caikavàkyatàsaüpàdakapadamàtraü, yamadhvaryuü vçõãte so 'gnãnanvàdadhàtãti /
tacca dvayorvidhyoþ katha¤cidastyekabuddhisthatetyevaüvidhasthànakalpanàpårvakamadhvaryoriti kartavyatàtvabodhakàkàïkùàråpaprakaraõakalpanayà tadvidhyormahàvàkyaikade÷atvàkhyapadasannidhiråpaü vàkyaü kalpyate /
tena càdhvaryumàtraniùñhayogyatàråpaliïgakalpanayà ekavàkyatàsaüpàdakapadaråpa÷rutikalpanàdyuktamasyàþ ùaùñhapramàõatvam   // 3 // 40 >#//  //

iti ùaùñhaü samàkhyàviniyojakatàdhikaraõam  //

#<<B2>>#  #<pårvavadevopakùiptasya samàkhyàpramàõasya pa¤càntaritapràmàõyaniråpaõe 'vasaralàbhàt pramàõaniråpaõena sahàvasarasaïgatiü ca spaùñatvàdanuktvà pramàõabhåtasamàkhyàsvaråpaü dar÷ayati --------- çgvedàdãti  //
dar÷apårõamàsajyotiùñomàdiùu çgvedavihite karmaõi hautraü, yajurvedavihitecà'dhvaryavaü, sàmavedavihitecaudgàtraü ityevaü samàkhyàþ tathà hotçcamasaþ pauroóà÷ikamityapi pàtravi÷eùe dàr÷apaurõamàsikapadàrtheùu ca vede prayuktàstathà somacamasa ityàdi laukikaiþ yàj¤iyai÷ca prayuktà ityarthaþ /
tatra samàkhyàyà yaugikatvena viniyojakatvaü syàt,naca yaugikatvaü saübhavati; pàñhakàdi÷abdànàü pratyakùàdinà pàñhakriyàkartroþ saübandhàvagamena yuktàyaugikatvena pravçttiþ, ihatu samàkhyàtaþ pårvaü saübandhànavamànna tannimittaü yaugikatvamiti råóhameva àdhvaryavàdipadam /
adhvaryukartçkeùu laukikapadàrtheùvàdhvaryavasamàkhyàyà adar÷anena avayavayogasya vyabhicàritvàcca /
ato na yaugika÷abdaråpasamàkhyàsvaråpasaübhavaþ /
katha¤cit tatsaübhave 'pi và tayà saübandhasàmànyapratãterna tàdarthyàkhya÷eùatvapratãtisaübhavaþ /
varaõabharaõopàttasyàdhvaryvàdeþ satyàmapi kaimarthyàkàïkùàyàmanvàdhànàde÷ca satyàmapi kartrapekùàyàüsamàkhyàyàþ padaråpatayà vidhitvàbhàvàt na vidhiråpacodanàgamyatàdarthyabodhakatvasaübhavaþ /
pàcakàdivat katha¤cit pramàõàntareõa saübandhàbhyupagame na samàkhyàyàþ saübandhe pràmàõyam /
samàkhyàbalàdeva saübandhakalpane samàkhyàyà api saübandhasidhdyadhãnatvàditaretarà÷rayàpattirityapràmàõyapårvapakùaniràsàyàha -------- sàpãti //
këptàvayava÷aktikamityanena yaugikatàsaübhave råóhikalpanamanyàyyam /
atiprasaïgaparihàrastu udbhidadhikaraõoktanyàyenàvagantavya iti yaugikatvasvaråpaü samàkhyàyàþ såcitam  >#//
#<nacehà÷vakarõàdi÷abdavat pratãyamànayogaparityàgakàraõaü bàdho 'saübhavo vàsti; tàdarthyasya yogyatvena bàdhàyogàt /
vakùyamàõavidhayà tàdarthyapratipàdanasyàpi saübhavàccetyarthaþ /
yadihãyaü sàdiþ samàkhyà bhavet, tadà prathamataþ saübandhaü j¤àtvà sà pravartayitavyà, tatpravartakasyaca puruùasya saübandhabodhane pramàõàntaràbhàvàt samàkhyaiva tatra pramàõamityanyonyà÷rayaþ syàt, iya¤ca saïketayiturasmaraõàt vede prayujyamànatvàccànàdibhåteti bhramavipralipsàdinimittatvànupapatteþ pårvapårvaprayogadar÷anàdevottarottaraprayogopapatteþ saübandhàvàcyatvena samabhivyàhàramàtragamyatvàt pràgapratãtasyàpi pravçttinimittatvopapatteþ pårvapratãtatvàgrahe 'pi anuùñhànasyàpi pravàhànàditvàt pratyakùeõaiva kriyàkàrakabhàvasaübandhamavagatya># #<prayogopapattau pa÷cànnyàyavidàü anyamålàsaübhave samàkhyàta eva tatpratipattikalpanasaübhavàt gavàdi÷abdànàü saüketagraha iva nàtretaretarà÷rayaprasaktirityabhipretya samàkhyayà viniyogaü sàdhayati -------- prakçteti  //
vàkyenaiveti  //
etacca ÷rutyàdãnàmapyupalakùaõam /
ataeva àgneya ityàdiyaugikeùvapyagnyàdãnàü devatàtvasya taddhita÷rutyaiva pratipàdanànna samàkhyàkçto viniyogo 'gnyàdãnàm /
ataeva yatra yaugikapade tadavayavàbhyàü ÷eùa÷eùibhàvànvayayogyapadàrthayorevopasthitiþ, natu vrãhãn prokùatãtyàdàviva÷eùa÷eùitvanyatarasya tàdçkhotçcamasàdipadaråpasamàkhyà ùaùñhaü pramàõamiti sàüpradàyikàþ  >#//
#<yattu ÷ivatattvaviveke samà càsàvàkhyàceti vyutpattyà anyatra pratipannasya anyatra pratipannena saübandhanimittaü saüj¤àsàmyaü samàkhyà /
yathà agniryaj¤aü tapatu prajànan ityàdimantràõàmatimuktihomànàü ca parasparasaübandhanimittamàdhvaryavasaüj¤àsàmyamiti samàkhyàsvaråpàntaraü svamatatvenoktam, tadadhvaryavàdãnàü kartçtvena viniyoge 'vyàpakatvàdupekùyam /
pa÷ubandhaprakaraõe catastro 'timuktãrjuhoti ityàmnàtànàü caturõàmatimuktihomànàü># #<pårvoktamantraiþ saha saübandho na samàkhyàtaþ, kintu àpastambasåtropàtta eveti na tadarthamãdç÷aü mãmàüsakaviruddhaü tatsvaråpaü pramàõavaditi dhyeyam /
pàkàdyaïgatvàditi  //
tatra vi÷eùyàü÷asya sàmarthyàt padàntaropàdànata÷ca pràpteþ vi÷eùaõàïgatve tàtparyàt vàkyena viniyoga ityarthaþ >#//
#<vi÷eùaõasyeti //
adhvaryvàdeþ kartuþ camyarthabhakùaõasyaca vi÷eùaõãbhåtasyàdhyayanàdyananvayàt tatkriyàvàcakapadena viniyogàsaübhavàt viniyogavàkyamàkàïkùàyogyatàdiva÷ena vakùyamàõavidhayà kalpayitvà kartçtàdiråpasaübandhapratãtirityarthaþ /
svatantravidhikalpaneti //
adhvaryuþkàõóapañhitànanvàdhànàdipadàrthàn kuryàdityevaüvidhavidhikalpanetyarthaþ /
so 'gnãniti //
etena -------- adhvaryukartçtvavidhànàbhàvasya prayogavidhividheyatvakle÷asya ca parihàraþ ------- såcitaþ //
vastutastu --------- aïgavàkyànàü bahutvàt tattadvàkyaikavàkyatàsaüpàdakatattacchabdànàü bahånàü kalpanàpattergauravàvi÷eùàt dharmigràhakapramàõena kàõóa eva svatantràdhvaryukartçkatvaviniyogavidhyekakalpanà yuktà /
tatra yadyapi adhãte ityàdividhau mantràrthavàdàdauca tattatsiddhavannirde÷adar÷anena tadanyathànupapattyaiva etàdç÷avidhikalpanànna samàkhyayaiva tadvidhikalpanamupapadyata iti na samàkhyàniko viniyoga iti ÷akyate vastum; tathàpi tatra vi÷iùya yaugikapadànyathànupapattereva kàraõatvàttayaiva vyavahàraþ /
yatratu yàj¤ikaprasiddhamàtraü tatra vidherapi tadanyathànupapattimàtrakalpyatvàdyukta eva tayà vyavahàra iti draùñavyamiti //
atra pràcãnaiþ krame de÷asàmànyalakùaõasaübandhaþ pratyakùa iti pradhànàkàïkùàmàtrotthàpanàt prakaraõàdikalpanena pràmàõyam, samàkhyàyàü tu vi÷iùñapadàrthamàtravàcisamàkhyàbalàt nånamanayoþ ka÷cidasti saübandha iti saübandhakalpanà tataþ phalavadbhàvanàkathaübhàvatirohitàpyanvàdhànàderàkàïkùà kalpyetyevaü kramaprakaraõakalpanena pràmàõyamuktam, tadayuktam; àdhvaryavamityatra prakçtipratyayàbhyàü sva÷akyàrthasya saübandhasàmànyasya copasthitàvàkàïkùàva÷ena kartçtàdiråpasaübandhavi÷eùaparatvopapatteþ saübandhakalpanàprasaïgàtsthànakalpakatvàyogàt /
ataþ saübandhasya këptàmevopasthitimaïgãkçtya yatpadamàtrakalpanamekavàkyatàpàdakamuktaü tadanukålàü sthànakalpanàü dar÷ayati -------- tacceti //
itikartavyatàtveti //
adhvaryoþ pårvavadeva tanniyamàdçùñadvàrà itikartavyatàtvaü prakalpyànvàdhànasyetàdç÷etikartavyatàkàïkùàråpaprakaraõakalpanetyathraþ //
spaùñàrthamanyat //
prayojanaü pårvapakùe tattadvedavihitakarmasu jyotiùñomàdyaïgabhåteùu çtvijàmaniyamaþ, siddhàntetu niyama iti spaùñatvàt noktam  //># //
// iti ùaùñhaü samàkhyàviniyojakatàdhikaraõam //

#<- - - - - -># <B1> #<(7 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.7)>#  


÷ruti-liïga-vàkya-prakaraõa-sthàna-samàkhyànàü samavàye pàradaurbalyam arthaviprakarùàt  / Jaim_3,3.14 /


tadevaü ùañsu pramàõeùu niråpiteùu adhunà virodhe balàbalaü niråpyate /
virodha÷caikasya ÷eùasya ÷eùidvaye pramàõadvayasattve yathaindrãmantrasya ÷rutyà gàrhapatyàïgatve liïgàccendràïgatve /
athavà ekasmin ÷eùiõi ÷eùadvayaviniyojakapramàõadvaye /
yathà gàrhapatye ÷rutyaindrãmantro liïgàdàgneyaþ /
aya¤ca ÷eùadvayaviniyogo dvàraikye satyeva balàbalaprayojako na tu tadbhede 'pi; vàkyaprakaraõàbhyàü vaimçdhaprayàjàdãnàmeka÷eùyarthatve 'pi tadabhàvàt /
#<yatra tu ekasya ÷eùasya ekasminneva ÷eùiõi pramàõadvayaü, tatra vaiùamye prabalasyaiva prayojanàrthaü viniyojakatvaü,># sàmye tvekasya viniyojakatvaü itarasya punaþ÷rutitvena prayojanàntarakalpanam /
niyàmakàbhàve dvayorabhyudaya÷iraskatvakalpanaü karmàntarabodhakatvaü và /
#<evaü yatràråõayà krãõàtãtyàdau àruõyasyàpårvasàdhanãbhåtakrayàrthatve pramàõatrayaü, tatràpi ÷rutereva viniyojakatvaü na tvanyasya; vàkyasyodde÷yasamarpakamàtratvàt /
ataeva naindyetyatra liïgavàkyavirodhaþ, vàkyasyodde÷yamàtrasamarpakatvena ÷rutisahakàritve 'pi kçtikàrakatvabodharåpaviniyojakatvàbhàvàt /
prakaraõaü tvapårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakamàtraü na tu tadapi viniyojakam gauravàt /
ataeva># viniyojakapramàõabalàbalavattàtparyagràhakapramàõabalàbalamapi niråpyameva /
#<tadiha ÷rutyorvirodhe aindrãmantrasya tçtãyayà gàrhapatyàïgatvameva natu taddhita÷rutyà indràdyaïgatvam; tasya såktataddhitatvena pràdhànyena kçtikàrakatvavàcitvàbhàvàt /
ata÷ca tasya mukhya÷rutitvàbhàvàd durbalatvam /
evaü caitasya mantrasya liïgàdindràïgatvamiti ÷rutiliïgavirodhe 'pyetadevodàharaõam />#
atra hi sarvatrottarottarasya pårvapårvakalpakatvena pràmàõyasya tattanniråpaõàvasare sthàpitatvàduttarottarasya ÷rutikalpanaü yàvadavagatasyaiva pårvapårveõa ÷eùa÷eùiõorniràkàïkùatvàpàdanena bàdhaþ /
nacàïgànàü prakçtyarthatvena niràkàïkùàõàmapi vikçtyàkàïkùayaivàtide÷akalpanavadindràdyàkàïkùayaiva liïgasya ÷rutikalpakatvopapattiþ; tasya dhyànàdyupàyàntareõàpi smçtisiddherniyamena vikçtivadanàkàïkùatvàt /
ataþ ÷rutyà gàrhapatyàïgatvameva /
naca -------- ÷ruteþ karaõatvamàtràbhidhàyitvena gàrhapatyaniråpitatvasya vàkyàdhãnatvànnàyaü ÷rutiliïgavirodha iti ------- vàcyam; tathàtve 'pi bràhmaõavàkyatvena mantraliïgàpekùayà "yadyapyanyadevatyaþ pa÷uri"tivatprabalatvopapatteþ /
vastutastu yathà na kevalayà ÷rutyà virodho naivaü vàkyenàpi; gàrhapatyasamãpe ityevamupapatteþ /
ata÷cobhayavirodhatve 'pi 'pradhànena vyapade÷à bhavantã'ti nyàyena ÷rutiliïgavirodhodàharaõatvam /
#<liïgayorvirodhe mukhyasàmarthyena gauõasya bàdhaþ /
liïgavàkyayostu 'syonaü te' iti sadanakaraõaprakà÷akasya pårvàrdhasya 'tasminsãde'tyuttaràrdhena sàdanaprakà÷akena tasminkasminniti vibhàge sàkàïkùeõaikavàkyatvàtsakalasya mantrasya sadanasàdanayoranyataratrobhayatra và pratiùñhàpana eva vàsya tasminniti padasannidhiråpeõa vàkyena viniyoge pràripsite tataþ pårvapravçttena liïgena tattadàkhyàtasya mukhyavi÷eùyatvena svàrthabodhakasya paropasarjanakatvakalpane pramàõàbhàvàttacchabdasya ca sà vai÷vadevãtivadvàkyàntaropasthitàrthaparàmar÷akatvenàpi caritàrthatvàtpratyekameva viniyoga iti />#
vàkyayorvirodhe upàü÷utvasya "tsarà và eùà yaj¤asye"ti vyavetayaj¤apadaikavàkyatvàdyaj¤abhàgadharmatvaü, tasmàdyatki¤citpràcãnamagnãùomãyàttenopàü÷u carantãtyanena sannihitayatki¤citpadaikavàkyatayàvagatapadàrtha- dharmatvena bàdhyate /
#<vàkyaprakaraõayorvirodhe ca vaimçdhasya vàkyàvagatena paurõamàsyaïgatvena prakaraõàvagatadar÷àïgatvabàdhaþ />#
yattu agnãùomàdipadaikavàkyatàpannànàü idaü havirityàdipadànàmamàvàsyàïgadevatàprakà÷anàrthatvaü pràkaraõikaü vàkyena bàdhyata ityudàharaõamuktaü måle, tacchrutiliïgaviniyuktasya siddharåpatvena prakaraõàviùayasya ca såktavàkasya mukhyaprakaraõaviniyojyatvaprasaktyabhàve 'pi adhikàràkhyagauõaprakaraõasyàpårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakasya prasaktatvàttadbàdhàbhipràyeõa draùñavyam /
prakaraõayorvirodhe mahàprakaraõamavàntaraprakaraõena /
#<prakaraõakramayorvirodhe akùairdãvyatãtyàdivihitavidevanàdãnàü sannidhànàdabhiùecanãyàkhyasomayàgàïgatvaprasaktau prakaraõàdràjasåyàïgatvam /
na càbhiùecanãyasyàpi phalavattvena prakaraõà÷aïkà, tasya vikçtitvena këptopakàrapràkçtàïganiràkàïkùasya tadabhàvàt />#
naca ------- vikçtàvapi yatpràkçtàïgànuvàdena vaikçtamaïgaü vàcanikaü vidhãyate yathà pçùattàdi, tasyàpi vikçtigatàïgàkàïkùàyàmanivçttàyàmeva vidheyatvàttatsandaùñasya tatpårvabhàvitvesati pradhànottarabhàvino 'pårvàïgasya và prakaraõenaiva grahaõopapatteþ videvanàdãnàü càbhiùecanãyottaramuktavidhàbhiùekapårvabhàvitvena pàñhàtprakaraõagrahaõopapattiriti ------- vàcyam; pràkçtàïgànuvàdena vihitasyàpyapårvàïgasyopahomavadvikçtyàkàïkùàyàü nivçttàyàmeva vidhànàt /
#<yasya hi pràkçtakàryàpannatayà vaikçtàïgasya vidhànaü yathaudumbaratva÷aràdestasyaivànivçttàkàïkùàyàü vidhànam, tatsandaùñasyaiva ca tatpårvabhàvino và pradhànottaràïgasya vikçtiprakaraõena grahaõam /
abhiùekasya tu pràkçtakàryàpannatvàbhàvànna tatpårvapañhitànàü videvanàdãnàmabhiùecanãyaprakaraõagràhyatvopapattiþ />#
vastutastu abhiùekasyàpi svatantrotpannasya prakaraõàdràjasåyàïgatvàvagate r"màhendrastotraü pratyabhiùicyate" ityatra prati÷abdayogena kàlàrthaþ saüyoga iti vakùyate /
ato videvanàdyabhiùekàntànàü sarveùàmeva sannidhànàdinàbhiùecanãyàïgatvaprasaktau prakaraõena tadbàdhaþ /
naca ràjasåyasyàpi pratyekaü vikçtitvàtprakaraõàbhàvaþ; pavitràdàrabhya kùatrasya dhçtiü yàvadràjasåyatvadharmapuraskàreõa vàcanikàïgàmnànàttatsandaùñavidevanàdãnàü #<prakaraõagràhyatvopapatteþ /
evaü prakaraõasya kramàntarairapi udàharaõànyåhyàni /
evaü kramayorvirodhe sannidhànena yàjyàdvayasya kàmyaindràgnadvayàïgatve aniyamena prasakte yathàkramapàñhàdàdyasyàdyàïgatvam />#
kramasamàkhyayorvirodhe pauroóà÷ikasamàkhyàte kàõóe samàmnàtasya ÷undhadhvamiti mantràdeþ sannidhànàtsànnàyyàïgatvam /
naca màhadhikàreõa sannidhibàdhaþ; tasyàpi vàcanikàïgasandaùñatvena balavattvàt /
nacaivaü tasya prakaraõatvàpattiþ; mantrasya siddharåpatvena liïgàviniyojyatvena ca prakaraõàviùayatvàt /
sannidhànasyàpi samàkhyàvadapårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakatva eva balàbalaü na tu viniyoge /
tatra tådàharaõàntaraü mçgyam /
evaü samàkhyayorvirodhe àdhvaryavamiti sàmànyasamàkhyàyà yajamànamiti vi÷eùasabhàkhyayà bàdhaþ /
evaü vdyantaritatryantaritàdipramàõasya pårvaiþ sahavirodhe ÷eùànekatve ca udàharaõàni kaustubhe draùñavyàni /
#<sa càyaü ÷rutiliïgàdibàdho 'pràptabàdhaþ /
tattvaü càïgatàbodhakaliïgàdikalpyapramàõapratibandhakatvam /
pårvapårvapramàõena hi aïgatve 'vadhàrite niràkàïkùatvàduttarottarataþ pårvapårvapramàõakalpanaiva nodetãti so 'yamapràptabàdhaþ /
evaü gçhamedhãye àjyabhàgau yajatãtyàdàvapi /
anyatra sàmànyavi÷eùanityanaimittikabhàvàdau pràptabàdhaþ /
këptasya bodhakasya vi÷eùaviùayatàpratibandhakatvam /
sàmànya÷àstràderhi vi÷eùa÷àstràdinà padahomàdiviùayatàmàtraü pratibadhyate, natu sàmànya÷àstramapi; tasya këptatvenàkalpanãyatvàt, homàntareùvapyàhavanãyàbhàvàpattyà mithyàtvasyàpi kalpayituma÷akyatvàcca />#
ataeva yena sàmànya÷àstrameva pårvamàlocitaü tasya vi÷eùàdar÷anajanitabhrama eva vi÷eùaviùayako vi÷eùa÷àstreõa bàdhyate /
evaü yatràpi "na tau pa÷au karotã" tyàdau ÷àstrapràptasya niùedhastatràpi pràpaka÷àstrasya yadyapi niùedhasya pràptisàpekùatvenopajãvyatvàdatyantabàdhànupapattervi÷eùaviùayatvamàva÷yakam, tathàpi tatra vikalpàïgãkàràttadabhàvapakùe vi÷eùaviùayatvapratibandhànnoktalakùaõàvyàptiþ /
yathà ca tatra ràgapràptaniùedhavat bhràntipràptasya bàdhamaïgãkçtya na vikalpastathà kaustubhe draùñavyam /
vakùyate càtràpi da÷ame /
ataþ siddhaü bàdhasya dvaividhyam   // 3 // 41 // 
#<// iti saptamaü balàbalàdhikaraõam   >#//
- - - - - - #<<B2>>#  #<adhyàyàdàvathàtaþ ÷eùalakùaõamityàdyasåtre piõóãkçtya kaþ ÷eùaþ kena hetunà ÷eùaþ kathaü viniyujyate? ÷rutyàdãnica viniyoge kàraõàni, teùàü ca virodhe balàbalamiti pa¤cànàü pratij¤àyà bhàùyakàreõa dar÷itatvàt tatra viniyogakàraõa÷rutyàdiniråpaõapratij¤àntaü vicàrya adhunàvasaralàbhàt tadanantarapratij¤àtaü balàbalaü durbalapramàõakçtaviniyogàpavàdopayogitayà cintyate ityavasarasaïgatyà sàkùàdadhyàyasaïgatimiha vàkyapàde uktànàü vàkyàdisamàkhyàntapramàõànàmeva balàbalavicàrasya kartumucitatve 'pãhaiva ÷rutiliïgapramàõayorapi tadvicàrasya buddhisthatvena buddhisthànàtmikàü pàdasaïgatiü tathà sarvapramàõaniråpaõojjãvyatvàt balàbalavicàraü prati samàkhyàntapramàõaniråpaõasya hetutvàt hetuhetumadbhàvaråpàmanantarasaïgatiü ca såcayannadhikaraõavicàraõãyaü pratijànãte --------- tadevamiti //
virodha iti  //
satyapi virodhe a÷vamahiùyàdivadekaviùayatvàbhàve balàbalasyàbhàvàt satyapyaruõàvàkye># #<àruõyasyàpårvasàdhanãbhåtakrayàrthatvaråpaikàrthaviùayatve ÷rutivàkyaprakaraõànàü virodhàbhàve tasyàbhàvàdvirodhe satyekaviùayatve balàbalaü niråpyate ityarthena såtragataü samavàyapadaü vyàkhyàtam /
etadeva virodhasyaikaviùayatvapradar÷anavyàjena kathayati -------- virodha÷ceti //
tadabhàvàditi //
yena prayojanena dar÷apårõamàsàïgatvaü prayàjàdãnàü na tenaiva vaimçdhasya, tattajjanyopakàrabhede sati dvàraikyàbhàvàditi na tatra samavàya ityarthaþ /
evaü codàhçtasamavàyadvayasthale pramàõayoþ prabaladurbalabhàve ekasya bàdha eva, sàmyetu àdyasthale pramàõadvayenobhayàïgatvopapatteþ samuccaye nobhayàïgatvam /
dvitãyetu vikalpo yathà vrãhiyaveùvitibhàvaþ />#
#<yatratviti //
yathà ekasvargaråpaü phalaü prati dar÷apårõamàsàdeþ ÷eùatàbodhakaü># #<"sarvebhyo dar÷apårõamàsau"># #<"dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajete" ti pramàõadvayaü, tatraikasya sàmànyavàkyatvàdaparasya vi÷eùavàkyatvàt vaiùamye sati vi÷eùavàkyasyaiva svargaü prati viniyojakatvakalpanàt sàmànyasyaiva taditaraviùayatvakalpanam /
tatprayojana¤ca bhinnakàryatàvacchedakàvacchinnatvabodhanenaikasmàt prayogàdekakàryatàvacchedakàvacchinnasyaikasya utpattiniyamenàvacchinnaputrapa÷vàdyanyataraphalotpattiniyamasiddhàvapi putrasvargaråpaphalotpattyavighàtaþ; svargasya bhinnakàryatàvacchedakàvacchinnatvenotpattau bàdhakàbhàvàt /
atastàdç÷aprayojanàntarasidhyarthaü prabalasyaiva viniyojakatvamityarthaþ /
prayojanàntarakalpanamiti //
yathà ÷àkhàbhedenàmnàtayoþ svargavàkyayoþ tattadadhyetçbhedena j¤àpanaråpaprayojanàntarakalpanam /
ata÷caitàdç÷asthale samavàyàbhàvànna vicàraviùayatvamityarthaþ >#//
#<anyatràpi samavàyàbhàvànna vicàraviùayatvamityatidi÷ati --------- evamiti //
atrahi tçtãyà÷rutyà kriyàsàmànyaü pratyaïgatvamàruõyasya krãõàtisamabhivyàhàralakùaõavàkyena krayaråpakriyàvi÷eùaü prati prakaraõenàpårvasàdhanavi÷eùaü pratãti trayàõàü samavàye 'pyaïgatàbodhakatvaü tçtãyà÷rutereva anyattu vi÷eùaõavidhikalpanàyàü udde÷yasamarpaõàrthamityekaviùayatvàbhàvànna samavàya ityarthaþ //
yadyapi sarveùàü pramàõànàü samavàye pàradaurbalyamuktam, na dvayoþ; tathàpi ÷rutyàdisamudàyasyaikatra viniyojakatvàbhàvàt tadgatabalàbalasya pratipradhànàvçttinyàyena pratyekameva viniyojakatvaparyavasànàt såtrasvàrasyàt ekaikasya daurbalye vaktavye aparatra pràbalyopanyàsaþ pratiyogividhayà kathyata iti dvayoþ dvayoþ balàbalavicàro nàyuktaþ /
tatra yathà prasaïgàdiha pàde ÷rutiliïgayoþ balàbalavicàraþ tathaiva tulyanyàyatvàt ÷rutyoþ liïgayo÷càpi tadvicàraþ pràsaïgikaþ kariùyate /
tatra ÷rutiliïgavirodhodàharaõe># #<"aindyà gàrhapatyamupatiùñhata" ityasmin na svaråpeõa tçtãyàdi÷ruteþ mantraliïgasya ca virodhaþ; indraü pratyaïgatvasya tçtãyayà vàrayituma÷akyatvàt /
gàrhapatyamiti niyame sati tayoþ virodhaprasaktiþ /
tasya càruõyaikahàyanyoriva gàrhapatyapadasamabhivyàhàraråpavàkyakçtatvàt vàkyaliïgayoriha virodho na ÷rutiliïgavirodhaprasaktirityà÷aïkàü vakùyamàõa÷rutiliïgavirodhodàharaõatàdarthyàdihaiva prasaïgànniràkaroti -------- ataeveti  >#//
#<aindrãniråpitodde÷yatà yà gàrhapatyasya sà paraü vàkyagamyà syàt ; aïgatvasya tadudde÷apravçttakçtikàrakatvàt bhàvanànvayitayà pràdhànyena tadvàcakatçtãyàyàþ pràdhànyàt># #<"pradhànena vyapade÷àþ" iti nyàyàt liïge balãyasi gàrhapatyaindrãpadayoþ pçthak tçtãyàkçtàïgatvasyàva÷yakatayà mantraliïgakçtàïgatvabodhena saha virodhàt ÷rutiliïgavirodhodàharaõavyapade÷a ityarthaþ  >#//
#<vastutastu ------- àgneyãü prati gàrhapatya÷eùitàyà ivendraü pratyeva liïgàdeva pràptervàkyànarthakyàpatteþ gàrhapatyamiti ÷rutyuktaü ÷eùitvamàgneyãvyatiriktaviùayam, aindrãti ÷rutyukta¤ca karaõatvamindravyatiriktaviùayamityava÷yavaktavyatvàt ÷rutyuktasàmànyaråpasyàpi astyeva liïgena virodhaþ, natu vàkyakçta eveti na doùaþ /
vi÷iùya cemàmà÷aïkàü svayameva prakàràntareõa niràkariùyate  >#//
#<ata eveti  //
apårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakatvaü prakaraõàdãnàm /
ataeva teùàmapyantyena viniyoge balàbalaü pràpnoti tadapãha niråpyameva /
yathà liïgena påùànumantraõamantrasya viniyoge dar÷apårõamàsaprakaraõapañhitatvena># #<tallakùaõàtàtparyagràhakatve prakaraõasya pràpteþ liïgavirodhàt samàkhyàyà eva tattàtparyagràhakatvaü vakùyate ityarthaþ  >#//
#<natu taddhita÷rutyeti  //
indro devatà yasyàþ saindrãtyarthe aindrãti taddhitànu÷àsanàt taddhitenendrasya prakà÷yasvaråpadevatàtvàvagamena prakà÷yatayà indrasya pràdhànyapratãteraïgatvaghañakãbhåtodde÷yatàvàcitvàt mantrasya indraü pratyaïgatàbodhakatvaü netyarthaþ  >#//
#<naca ------- nive÷anaþ saïgamano vasånàmityaindyà gàrhapatyopasthànaü cayane ÷rutam, kadàcana starãrityaindyà gàrhapatyopasthànaü càgnihotre ÷rutam, tatrobhayatràpãndrasyànudde÷yatayà aindropasthànasyànanuùñheyatayà kathaü taddhita÷rutyà indràïgatvaprasaktiþ? ataeva ÷rutyoþ virodha iva ÷rutiliïgavirodhe 'pi nedamudàharaõam, apitu a÷vàbhidhànãmàdatte ityeva yuktamiti --------- vàcyam; sadhyàsamiti liïgàt bhakùamantre grahaõavidhikalpanayà tadaïgatvasyevehàpi indra÷rutyà liïgenaca indropasthànavidhikalpanayà tadaïgatvopapatteþ /
tathàca gàrhapatyasamãpe sthitvà aindyopasthànaü kartavyamityevaü prasakterna doùa iti bhàvaþ /
pràdhànyena prakà÷yatvasya taddhitàrthatve 'pi pràdhànyasya vi÷eùyatayà># #<taddhitàdanupasthiterna tasya mukhya÷rautatvalakùaõàkràntatvam /
pràdhànyamapica nàïgatvaghañakãbhåtepsitatvàkhyaü tadartho 'pitu vi÷eùaõàntaràpekùayà ÷àbdabodhe vi÷eùyatvamàtram /
ata÷coktapràdhànyena ripsitatvàkhyaü tallakùayitvà taddhita÷rutyà viniyogo na bodhyetetikàraka÷rutyapekùayà daurbalyamityàha tasyeti  //
evaü kàraka÷rutyoþ vijàtãya÷rutyoþ samànajàtãya÷rutyo÷ca virodhe balàbalodàharaõàni kaustubhe draùñavyàni /
evamiti  >#//
#<naca aindyadhikaraõena paunaruktyam; tatra gauõasàmarthya÷rutisahàyatvamàtraniråpaõeneha liïgàdindràïgatva÷aïkàniràsena càpaunaruktyàt  >#//
#<na tàvat liïgaü svata eva pramàõam; vedo 'khilo dharmamålamiti smçtyà vedasyaiva këptasyànumànikasya và dharmapramàõatvaniyamàt, arthàdhyàhàraniràkaraõàcca  //
ki¤ca vihitatvaghañitamaïgatvaü na vidhikalpanaü vinà saübhavati /
saca liïàdi÷abdaikagamya ityava÷yaü liïàdi÷abdakalpane àva÷yake tatra ÷abdopasthitasyaiva kçtikàrakatvàderanvayàrthaü tadvàcakapadaråpa÷rutikalpanenaiva liïgasya viniyojakatvamityabhipretya daurbalyamupapàdayati -------- atrahãti //
vikçtivaditi  //
vikçtisthale devatàdiråpàïgàpekùàyà àkùepeõànivçtteþ sàdç÷yavi÷eùopasthàpitapràkçtàïganiyamo nàyukta iti vaiùamyamityarthaþ /
atraca bàdhyaliïgaviùaya indrapadameva, ava÷iùñapadànàü tadekavàkyatayendràïgatvànna tadviùayatvam, kintu indrapadaikavàkyatàpannaråpavàkyena ÷rutyà virodhaþ /
athavà -------- ÷rutyà indrapadasya gàrhapatyàïgatve pramàpite ava÷iùñapadànàü tadekavàkyatayà gàrhapatyàïgatvasyaivàpatterna tadaü÷e 'pi ÷rutervyàpàra iti sà vastutastàtparyagatyà indrapadamàtraviùayiõyeveti na tadaü÷e ÷rutivàkyavirodha iti dhyeyam >#//
#<vàkyaliïgavirodhamaïgãkçtyàpi liïgabàdhaü samarthayati -------- tathàtve 'pãti //
yadyapyanyadevatya iti //
nahi mantraliïgaü bràhmaõavàkyàpekùayà prabalam /
mantrasya bràhmaõavihitàrthaprakà÷akatvena tatparatantratvàt /
ato yathaiva manotàmantrasya dvidevatàprakà÷anàsamarthasyàpi># #<"yadyapyanyadevatya" iti vàkyãyaviniyogabalàt lakùaõàdinà sàmarthyamupakalpya agnãùomãyàïgatvamevamihàpi gàrhapatyàïgatvaü vàkyenopapadyate >#//
#<naca># #<"yadyapyanyadevatya" ityasya prakçtàvavàyavyanigadatvenàprasaktavàyavyàdipa÷åhanivartakatvaü saübhavati /
ata utkarùanivartakatayà prakçtàvaïgatvabodhakatvamevetyarthaþ /
anayaiva rãtyà># #<"itya÷vàbhidhànãmàdatta" ityatra vàkyãyaviniyogaü ye icchanti teùàü mate 'pi liïgabàdha upapàdanãyaþ >#//
#<liïgyoriti //
barhirdevasadanamityàdimantràõàü gauõasàmarthyena gauõàrthàïgatve prasakte 'mukhyasàmarthyena mukhyàrthàïgatvàt tadbàdha ityarthaþ /
syonaü ta iti >#//
#<"syonaü te sadanaü karomi ghçtasya dhàrayà su÷evaü kalpayàmi /
tasmin sãdàmçte pratitiùñha vrãhãõàü medhaþ sumanasyamàna" iti mantraþ pàtryàmàjyàbhighàritàyàü puroóà÷asya sthàpane prayujyate /
asyàrthaþ :---- he vrãhãõàü medhaþ! vrãhivikàrabhåtayàgàrhadravya puroóà÷a te sadanaü sthànaü syonaü ÷rlakùõaü ghçtasya dhàrayà karomi yataþ su÷evaü sukha÷ayanayogyaü kalpayàmi tasmin tasmin sadane amçtaü nàsti mçtaü dàhàdikçtamaraõaü yasmin tathàbhåte sumanasyamànaþ prãyamàõaþ san tvaü pratitiùñha sthiro bhaveti /
atra pårvàrdhottaràrdhayorekatra># #<sannidhànàtmakavàkyena sadanakaraõe sàdanevàïgatvena prasaktayoþ liïgena bàdhe vaktavye kathamatra bhinnapratãtiviùayànekamukhyavi÷eùyaràhityaråpaikàrthyasyà'khyàtabhedenàbhàvàt ekavàkyatvasyàprasakteþ kathamanyataramàtre dvayoraprasaktiþ? yena virodho niråpyetetyata aikavàkyatàü sàdhayati -------- tasminkasminniti //
pratãtita ekàrthyàbhàve 'pi tacchabdasya pårvasàpekùatvena># #<"ye yaj¤apatiü vardhànã" tyàdau yacchabdasyeva vibhajyamànasàkàïkùatvàt tanmàtreõa tadvadevàrthaikatvamapi prakalpyaikavàkyatvopapattiþ /
saübhavati hyàkhyàtopàttabhàvanàyà api sàkàïkùatve pa÷ya mçgo dhàvatãtyatreva bhàvanàntare prakàratayànvayena sà /
ataeva àkàïkùàva÷enà'khyàtàrthasya mukhyavi÷eùyatvabàdhe 'pi na kùitirityarthaþ /
yadyapi asa¤jàtavirodhitvàt àkàïkùotthàpakatacchabda÷ravaõàbhàvàcca na pårvàkhyàtasya prakàratayà svàrthabodhakatvakalpanà, apitur idç÷aü sadanakaraõaü yasya tvatpratiùñhàpanaü sàdhyamityevamuttaràkhyàta eva prakàratvakalpanàduttaràkhyàtasyaiveti pårvàrdhasya sadanakaraõe liïgena viniyoge 'pyuttaràrdhasya devasyatveti padànàü nirvàpàdipadaikavàkyatayà nirvàpa iva pårvàrdhaikavàkyatayà sadanakaraõa eva pràptirataþ sadanasàdanayoranyataratra ubhayatra pratiùñhàpana evetyuktiþ saübhavamàtreõa># #<katha¤cinneyeti bhàvaþ  >#//
#<tacchabdabalàdarthaikatvaü prakalpya ekavàkyatvamityuktaü dåùayati -------- tacchabdasyeti  //
yacchabdasyaiva svavàkyopasthitatacchabdopakùiptaniyamasya># #<"yena karmaõertsettajjayà" nityàdau vyutpattisiddhatvadar÷ane 'pi tacchabdasya vàkyopasthitamàtraparàmar÷itvaniyamàbhàve dar÷anàdihàpi svavàkyopasthitamàtraparàmar÷itvaniyamàbhàve sati vibhajyamànasàkàïkùatvànupapatteþ arthaikatvakalpanàyogàt vibhajyaiva liïgena viniyogaþ pårvàrdhe sadanakaraõe uttaràrdhaü sàdana iti  //
evaü sati># #<"yadi devasyatvà"dipadavadasya pçthak prayoge ànarthakyaü bhavet, tadà naivaü viniyogaþ syàt, astitu liïgàdapårvasàdhanãbhåtasàdanàrthatvena sàmarthyam /
ato yukto liïgena vàkyabheda ityarthaþ /
liïgasya prakaraõakramasaïkhyàbhirvirodhe balàbalodàharaõaü kaustubhe draùñavyam  >#//
#<vàkyayorvirodha iti  //
vyavetiti  >#//
#<"tsarà và eùà yaj¤asya tasmàt yatki¤citpràcãnami"ti vàkye yaj¤a÷abdasya pràcãnapadenànvaye tacchabdayatki¤citpadàbhyàü vyavadhànàdyaj¤apadasya vyavetatvamityarthaþ  >#//
#<vàkyaprakaraõayorvirodha iti  //
yadyapi paurõamàsãpadaü saüsthàyàü pratiyogitvenànvitatvàt na udde÷yasamarpakam; tathàpyupasthitatvàt tadvàcakapadàntarakalpanayà tadupapattervàkyàvagatenetyuktam /
evaü ca sadapi paurõamàsyaü÷e prakaraõaü pràptànuvàda evetyarthaþ /
yattviti  >#//
#<"såktavàkena prastaraü praharatã" tyatra ÷rutyà viniyuktasya såktavàkanigadasya parvadvaye yathàdevataü vibhajya viniyogaþ pårvapàde nirõãtaþ /
tatra># #<"agnãùomàvidaühavirajuùetàü avãvçdhetàü maho jyàyo 'kràtàü indràgnã idaühavirajuùetàü" ityàdi pañhyate /
tatràgnãùomendràgnãpadayoþ vibhajya viniyoge 'pyava÷iùñànàmidaü havirityàdãnàmubhayatra pañhitànàü padànàü prakaraõàdubhayàrthatve sati># #<"agnãùomàvidaühavirajuùetàü avãvçdhetàü maho jyàyo 'kràtàü" ityevaü kevalendràgnipadasamabhivyàhàraråpavàkyena tattaddevatàprakà÷akapadaikavàkyatayà bàdhyate /
ataþ tadvadeva vibhajya viniyoga ityarthaþ /
sannipàtinàü naiva prakaraõaü viniyojakamiti prakaraõàdhikaraõe svopapàditarãtyà ayuktaü matvànyathà samarthayati -------- tacchrutãti  //
tattaddevatàvàcipadasamabhivyàhàraråpavàkyasyaiva tattadapårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakatvaünatvadhikàrasyaivetyevaü tadbàdhàbhipràyeõetyarthaþ >#//
#<yattu atra prakà÷akàraiþ ÷rautavrãhyarthatve ànarthakyàt kimàkàïkùàyà anivçtteravaghàtàdeþ sannipàtino 'pi prakaraõaviniyojyatetyuktam, tat ------ na; adhikàràkhyaprakaraõenàpårvasàdhanatvalakùaõayà ànarthakyaparihàreõa tàdråpyeõa># #<vrãhyarthatve sati kimàkàïkùànivçtteþ ÷ruteþ prakaraõàt balãyastvenaca prakaraõaviniyojyatvànupapatteþ /
etena -------- prathamata itikartavyatàtvenànvayàbhàve prakçtakarmànanvayino 'vaghàtasyànarthakyaparijihãrùàyà evàpravçtteþ prakaraõagràhyatvaü somanàthoktaü ------ apàstam; prakaraõenàvaghàtàdãnàmitikartavyatàtvenànvaye prayàjàdãnàmiva tena teùàmapyapårvasaübandhàvagatàvapårvàrthànàü satàü vrãhyarthatvabodhane ànarthakyàprasakteþ vrãhyàdipadeùu tatparihàràyàpårvasàdhanatvaü tattadvidhibhireva sidhyatãti vyarthaü prakaraõaviniyojyatàkalpanaü iti prakaraõàdhikaraõa eva vaktavyamiha prasaïgàdàviùkçùamiti >#//
#<prakaraõayorvirodha iti //
yathàbhikramaõasya mahàprakaraõàt dar÷apårõamàsàïgatvaprasaktàvavàntaraprakaraõena tat bàdhitvà prayàjàïgatvamityarthaþ >#//
#<prakaraõakramayoriti //
akùairdãvyatãtyàdãti //
anekeùñipa÷usomayàgàtmakaràjasåyaprakaraõe abhiùecanãyàkhyasomayàgasannidhau># #<"akùairdãvyati ràjanyaü jinàti ÷aunaþ÷apamàkhyàpayatã"tyàdibhiþ videvanàdayo dharmà àkhyàtàþ /
jitàni janayatãtyarthaþ /
bahvçcabràhmaõe samàmnàtaü ÷unaþ÷epaviùayamupàkhyànaü ÷aunaþ÷epopàkhyànamityarthaþ /
teùàü càyàgatvàt ràjasåyapadavàcyatvàbhàvàt phalavadràjasåyasannidhànàt càturthikanyàyenàïgatve nirvivàde sati sannidhànàdabhiùecanãyàïgatvaü pràptaü ràjasåyamahàprakaraõena bàdhitvà ràjasåyàïgatvamityarthaþ  >#//
#<këptopakàreti  //
yadyapi pràkçtànàmaïgànàü prakçtyupakàrakatayà àkàïkùàbhàve vikçtisaübandho vikçtyanyataràkàïkùàråpasthànàt, vaikçtànàü tåbhayàkàïkùayà saübandhe sati prakaraõena prabalena vikçtyà apårvàïgagrahaõameva pràpnoti; tathàpi pramàõabalàbalàpekùayà prameyapadàrthagatabalàbalasya jyàyastvàt tadàlocane këptopakàrakatvena pràkçtàïgagrahaõameva prathamato yuktam /
nahi vikçtiþ padàrthàn àkàïkùati, kintu># #<tajjanyànupakàràn tatpçùñhabhàvena ca padàrthàn /
ataeva yàvatpadàrthànvayaü kathaübhàvàkàïkùànuvçtteþ tayaiva padàrthànàü prathamaü grahaõàt vaikçtopakàràõàmutthàpyàkàïkùayaiva grahaõamiti nobhayàkàïkùàlakùaõaprakaraõaü vikçtàviti këptopakàretyanena såcitam /
yathà pçùattàdãti  >#//
#<"pçùadàjyonànåyàjàn yajatã"ti càturmàsyagatavidhinà anåyàjodde÷ena pçùattàguõo vidhãyate /
tatra vikçteþ kathaübhàvàkàïkùà upakàrapçùñhabhàvena anåyàjànvayaü yàvadanuvartataiti yàvadanåyàjànvayo bhavati tàvadanåyàjànàü svàïgasaübandhaü vinànvayàyogàt tanmadhyapàtitvàt pçùattàyà anivçttàkàïkùàyàmeva grahaõàdubhayàkàïkùayà grahaõàt prakaraõenaiva grahaõaü bhavati /
tatsaüdaü÷amadhyavartino 'ïgasya, yathà sàügrahaõeùñyàü àmnàtaprayàjànåyàjadharmàntaràlavihità'manahomàdeþ /
tathà tàdç÷apràkçtàïgasaübadhyaïgasaüdaùñaü yat na bhavati pràkçtàïgasaübadhyaïgasaübandhàtpårvabhàvitayà pradhànottaràïgànvayaü yàvadàkàïkùàyà anivçtteranivçttàkàïkùàyàmeva grahaõàt prakaraõena grahaõamityarthaþ  >#//
#<vastutastu -------- àmanahomànàü naivànivçttàkàïkùayà prakaraõena grahaõamiti caturthe svayameva vakùyate /
eva¤ca prakçte># #<"màhendrasya stotraü pratyabhiùicyate" iti vàkyena pràkçtamàhendrastotràïgànuvàdenàbhiùekasya abhiùecanãyottàraïgatayà vidhànàrthasyànivçttàkàïkùàyàü grahaõe sati tatpårvabhàvitayà abhiùecanãyottaramàmnàtànàü videvanàdãnàmapi pa÷vàdiùu sàmidhenyanuvàdena vihitasàptada÷yavadanivçttàkàïkùayà grahaõopapatteþ prakaraõenaivàbhiùecanãyàïgatvàpattiþ, ata àha -------- videvanàdãnàü ceti //
yàvatà svàïgena prakçtau aïgànàü këptopakàrakatvaü tàvatsvàïgasahitasyàïgasya këptopakàrakatvena vikçtyàkàïkùayà grahaõam, tàvataiva tadàkàïkùoparamàt /
yattu pràkçtàïgànuvàdenàpràkçtamaïgaü tadvinàpi pràkçtàïgasya prakçtau këptopakàrakatvadar÷anàdihàpi tasyaiva vikçtyàkàïkùayà grahaõàt àkàïkùàyà nivçtteþ anivçttàkàïkùàyàmagrahaõàt upahomànàmivànyataràkàïkùayaiva grahaõamiti na prakaraõam /
etena -------- tatsandaùñasya pràkçtàïgasaübandhyaïgasaübandhàt pårvabhàvinaþ pradhànottaràpårvàïgasya vàpi naiva prakaraõena grahaõam iti såcitam /
tathàca prakçte satyapi abhiùekasyàpårvatve nivçttàkàïkùayaiva grahaõàt nàbhiùecanãyaprakaraõamityabhipretyà÷aïkàü nirasyati -------- pràkçtàïgànuvàdeneti  //
kutra tarhi># #<prakaraõena vikçtàvaïgatvamityata àha -------- yasya hãti //
audumbaravàkyena vihitasyaudumbaratvasya tena kiü bhàvayedityàkàïkùàyàü dçùñàdçùñaråpayåpamàtràrthatvena prakçtau taü vinàpi jàtatvenànarthakyàparihàràdanivçtterastyeva bhàvyàkàïkùà /
vikçterapyasti kathaübhàvàkàïkùà /
sàca tadà ÷àmyati, yadopakàràstatpçùñhabhàvenaca padàrthà anvãyante natåpakàrànvayena ÷àmyati /
ata÷ca yathà indriyabhàvanàyàþ karaõàkàïkùà dadhnaþ karaõatvenànvaye jàte siddhasya karaõatvànupapattyà homasyà÷rayatvànvayaü yàvadanuvartate natu dadhyanvayamàtreõa nivartate /
à÷rayatvenaca gçhyamàõo homaþ karaõàkàïkùayaiva gçhyate ityucyate, natvà÷rayàkàïkùà nàma caturthyasti; evaü vikçteþ kathaübhàvàkàïkùà nopakàrànvayamàtreõa nivartate /
upakàrapçùñhabhàvena gçhyamàõàþ padàrthàþ kathaübhàvàkàïkùayaiva gçhyante /
tatra pràkçtàþ padàrthàþ tayà gçhyamàõà api prakçtyupakàrakatayà teùàü niràkàïkùatvànna prakaraõena gçhyante, ye tvapràkçtàþ pràkçtasthànàpannà audumbaratvàdayo 'nyànupakàrakatayà teùàü niràkàïkùakùatvànna sàkàïkùàste pa÷uniyojanayåpapçùñhabhàvena yàvat khàdiratvamàyàti tàvadvidhãyante ityubhayàkàïkùayà grahaõàt prakaraõena gçhyanta iti tasyàü vikçtàvasti prakaraõam /
evaü ÷areùvapi j¤eyamityarthaþ >#//
#<prakçte vailakùaõyaü dar÷ayati --------- abhiùekasya tviti //
etena -------- abhiùecanãyàïgamàhendrastotràïgatayàbhiùekasya vidhànàdabhiùecanãyàvàntaraprakaraõamiti ---------- nirastam; avàntaraprakaraõatvenàbhimatasyàbhiùecanãyasya sàkàïkùatvaü ÷aunaþ÷epapàñhakàle yadi syàt tadà tatsannidhàvàmnàtena ÷aunaþ÷opàkhyànàdinà svavàkyàrthaparipårõenàpyavàntaraprakaraõalakùaõà vàkyaikavàkyatà kalpyeta, tasya tvabhiùecanãyasya videvanàdibhyaþ pràgeva pràkçtairaïgaiþ niràkàïkùatvena yàvadasatyàkàïkùà kalpyà tataþ pràgeva ràjasåye kathaübhàvàkàïkùayà siddhe viniyoge avàntaraprakaraõavattvàyogàdityarthaþ //
evaü màhendrastotràïgatvamabhiùekasyàïgãkçtyàpi prakaraõàgràhyatvamupapàdyàdhunà tadaïgatvameva abhiùekasyàyuktamityàha --------- vastutastviti  //
÷aunaþ÷epamàkhyàya pratyabhiùicyata ityevaü># #<videvanàdyabhiùekàntànàü svàtantryeõotpannànàü madhye abhiùeke màhendrasya stotraü pratyabhiùicyata ityanena màhendrastotrakàlamàtravidhànena màhendrastotràïgatvàbhàvànna pràkçtàïgànuvàdenàbhiùekavidhiþ /
ataþ stotradvàrà apårvatvavidhayàpi kathaübhàvagrahaõàyogànna prakaraõavyàpàraþ saübhavati ityutkarùàpakarùàbhyàmanuùñheyatvàvagatau prayojanàpekùàbhàvena yatrotpattiþ tatraiva prayojanàpekùayà tatkalpane teùàü mahàprakaraõàt ràjasåyàïgatvameva natu sannidhànàdabhiùecanãyàïgatvamityarthaþ >#//
#<nanu ------- ràjasåyo nàma nàrthàntaram, apitu iùñipa÷usomayàgà eva, teca sarve pratyekaü vikçtitvànniràkàïkùà iti kathaü ràjasåyamahàprakaraõamityà÷aïkate -------- naceti //
samàdhatte -------- pavitràdàrabhyeti //
pavitrasaüj¤akàt somayàgàdàrabhya kùatràõàü dhçtàstriùñomàgniùñomaþ tenàntato yajeteti vidhivihitaü kùatrasya dhçtiritisaüj¤akaü somayàgaü yàvadaïgavidhiùu ràjasåyàya hyenà utpunàtãtyupakramàt ràjasåyenejànaþ sarvamàyuretãtyupasaühàràcca teùàü ràjasåyatvapuraskàreõa vidhànapratãteþ vàcanikàïgasande÷ena ràjasåyatvena råpeõa sarveùàmevàkàïkùàyà uttejanàttàvadantamàkàïkùànuvçtteþ tatsaüdaü÷apatitànàmapi tatprakaraõagràhyatvamevopapannamityarthaþ >#//
#<etacca ràjasåyàïgamadhyapatitatvaü videvanàdãnàü ÷àkhàntaramanusçtyoktam //
vastutastu ---------- taittirãyabràhmaõe ùoóa÷agrahavartyabhiùekàrthàyàü># #<"ràjasåyàya hyenà utpunàtã"tyanena hiraõyakaraõakamutpavanaü vidhàya madhye àsandyàrohaõàdibahånyaïgàni vidhàya abhiùekapårvottarabhàvibhåtàveùñihomàn ràjasåyenejàna ityarthavàdasahitavidhinà vidhàya># #<"màhendrasya stotraü pratyabhiùicyate" ityanenàbhiùekaü vidhàya bahånàmaïgànàmante># #<"di÷obhyayaüràjàbhådi" tyàdinà videvana÷aunaþ÷epopàkhyànavidhyàmnànàt kùatrasya dhçtiü yàvannaiva ràjasåyaparàmar÷ena dharmàmnànaü navà ràjasåyatvapuraskàreõa vihitadharmamadhyapàtitvaü videvanàdãnàmasti /
ataeva --------"tadãyo hi kathaübhàvaþ pavitràdàrabhya kùatrasya dhçtiü yàvadanusçtaþ ÷aknoti videvanàdãni saüpraùñumi"tivàrtikaü># #<"pràtyàtmikàpårvasidhdyai kathaübhàvasya pràkçtaiþ nivçttàvapi samastasàdhyaphalàpårvasidhyai kathaübhàvasya pavitràkhyàt somayàgàdàrabhya kùatrasya># #<dhçtyàkhyasomayàgaparyantamanuvçttestanmadhyapàtividevanàdispar÷àt tatkathaübhàvena viniyogaþ siddha ityà÷ayaþ" iti granthena nyàyasudhàyàü kathaübhàvànivçttimadhyapàtitvaparatayà vyàkhyàtam, natu videvanàdãnàü ràjasåyatvapuraskàreõa vihitadharmasandaü÷apàtitvaparatayà /
÷àstradãpikàyàmapi keùucidaïgeùu ràjasåyàrthatva÷ravaõena ràjasåyatvena kathaübhàvàkàïkùàmupapàdya mahàprakaraõenaiùàü tadaïgatvamuktam, natvavàntaraprakaraõàditi  //
nahi bhàùyavàrtikàdyadar÷ite videvanàdãnàü vàcanikàïgasandaü÷e ÷àkhàntarãyatvakalpanà prabhavati /
ato 'tra sarveùàü navãnanibandhakàràõàü vàcanikàïgasandaü÷apañhitatve bhramaeva >#//
#<paramàrthatastu --------- mahàprakaraõàt ràjasåyàïgatvasiddhànto 'pi kçtvàcintayaivàtra yuktaþ, taittirãya÷àkhàyàmabhiùecanãyaprayogamadhye abhiùekànantaraü># #<"di÷obhyayaüràjàbhåditi pa¤càkùàn prayacchati" "÷aunaþ ÷epamàkhyàpayati" iti videvanàdãnàmnàyamadhye bahånyabhiùecanãyàïgàni># #<"apàü naptre svàhorje naptre svàhàgnaye gçhapataye svàheti tistra àhutãrjuhoti" ityàdãnyàmnàtàni /
teùàmupahomanyàyena utthàpyàkàïkùàyàbhiùecanãyena sahànvãyamànànàmantaràle 'bhiùecanãyàïgatvasyaivàpatteþ /
àpastambàdikalpasåtreùu parimale vedhàdyarthabhedàdityadhikaraõe 'pyevam /
yattu -------- abhiùecanãyottaraü pràgda÷apeyàdvidevanaprabhçtyabhiùekàntadharmàmnànamàdàyàbhiùekàpakarùe tadantàpakarùanyàyena videvanàdãnàmapakarùàbhidhànaü pà¤camikaü tadbhàùyakàralekhanàdastu ÷àkhàntarãyapàñhakalpanayà pramàõam, parantu teùàmabhiùecanãyàïgatvaü taittirãya÷àkhàdçùñàvàntaraprakaraõàt naiva vàrayituü ÷akyam /
nahyapàü naptre svàhà ityàdihomànàmabhiùecanãyànvayàyàbhiùecanãyàkàïkùotthàpanam, navà ràjasåyàïgatvaü teùàü kasyacidiùñam /
eva¤cotpavanàdivàkye ÷råyamàõamapi ràjasåyapadaü avàntaraprakaraõàdabhiùecanãyàkhyaràjasåyavi÷eùayàgaparameveti alaü vistareõa //
atra cànuùñhànasàde÷yasthale prakaraõasaübhàvanàyà evàbhàvàt kadàcitsaübhave pa÷usàmànyavidhyadhikaraõe tena prakaraõabàdhasyaiva vakùyamàõatayà etadapavàdànna prakaraõabalãyastvodàharaõam /
evaü yathàkramapàñhasthale aindràgnàdikarmabhiþ tulyakramàõàü yàjyànuvàkyàyugalànàü kasyacidapi prakaraõe anàmnànàddabdhimantrasya># #<÷undhanamantrasyaca dar÷apårõamàsaprakaraõàmnàtasyàpi asi ÷undhadhvamiti sannihitopasaühàriyuùmadarthaviùayamadhyamapuruùasàmarthyàtmakaliïgena virodhàt dabdhimantrasyàspaùñaliïgatvenàpi prakaraõaviniyojyatvàyogàt yathàsaïkhyalakùaõakrameõa sannidhinopàü÷uyàje sànnàyyapàtra÷undhaneca viniyogànnodàharaõatvam, evaü niràkàïkùavikçtisannihitànàü vikçtau prakaraõàbhàve sthànàdevàïgatvàt prakaraõasamavàyàsaübhavena nodàharaõatvamityabhipretyàha -------- evaü prakaraõasyeti  >#//
#<prayojanaü videvanàdyantarà somàïgalopapràya÷cittaü pårvapakùe, siddhàntetu someùñyaïgalopapràya÷cittaü samuccayeneti spaùñatvànnoktam  //
yattu prakà÷akàraiþ ------ siddhànte someùñyaïgalopapràya÷cittadvayasya vikalpatvamuktam, tadekatarànuùñhànenaikata ravaiguõyaparihàràsaübhavàt ayuktamityupekùyam /
prayojanàntaraü kaustubhe draùñavyam  >#//
#<kramasamàkhyayoriti  //
pauroóà÷ikakàõóe samàmnàtasya mantrasya liïgadar÷apårõamàsàdhikàràbhyàü dàr÷apaurõamàsikapàtra÷undhanàrthatvena sàmànyato 'vagatasya vi÷eùajij¤àsàyàü samàkhyayà puroóà÷àïgatve tatsàdhyàgneyàdiyàgãyolåkhalamusalajuhvàdipàtraprokùaõàïgatve ca prasakte sannidhànàt sànnàyyapàtra÷undhanàïgatvam  >#//
#<atraca pauroóà÷ika÷abdo nyàyasudhàkçtà 'adhikçtya kçte grantha'># #<ityanuvartamàne 'puroóà÷àt ñhak' iti smçteùñhagantatvena vyutpàditaþ, tadayuktam; adhikçtyetyadhikàre tàdç÷asmçteranupalambhàt /
ata etadaparitoùeõa yat># #<"tasya vyàkhyàna iti vyàkyàtavyanàmna" ityadhikàre># #<"pauroóà÷apuroóà÷àt ùñhani" tipañhitasåtravihitaùñhanpratyayàntatvena vyutpàdanaü somanàthena kçtaü tadeva yuktam /
saübhavatica># #<"tasya vyàkhyàna" ityatra vyàkhyàyate aneneti vyàkhyànaü ityarthasya tathà dvitãyeca såtre pauroóà÷àþ piùñapiõóàþ tatsaüskàrako mantraþ pauroóà÷aþ tasya vyàkhyànaü tatra bhavo và># #<pauroóà÷ika ityarthasya kà÷ikàvçttau dar÷itatvàt vyàkhyàna÷abdasya pratipàdanaparatvàvagateþ tàdç÷apratipàdanaråpaü vyàkhyànaü yena adhyàyena kàõóena và kriyate tatparatvamata÷ca kàõóasya puroóà÷amantrapratipàdakatve 'pi tasyà bàdha evetyarthaþ  >#//
#<mantrasyeti  //
tathàca yadyapi sannidhyapekùayà mahàprakaraõaü balavat; tathàpi avàntarasandaü÷enàkàïkùottejanàdavàntarasannidhànasya tadapekùayà pràbalyàttadbàdha ityarthaþ /
natu viniyoga iti  //
liïgenaiva viniyojyatvàt iti ÷eùaþ /
eva¤ca yàvatsamàkhyàmupalabhya nånamanayoþ prakçtipratyayàbhihitayoþ puroóà÷akàõóayorasti saübandha ityanumàya kàõóàntargatamantrasya puroóà÷asyaca saübandhaü kalpayitvà taddvàrà àgneyàkàïkùàkalpanàpara÷rutyà ÷rutiü kalpayitvà àgneyàpårvasaübandhaü vij¤àya lakùaõayà tadapårvasàdhanãbhåtapàtra÷undhanàïgatvaü kalpyate, tàvadidhmabarhiþ saüpàdanamuùñinirvàpayorantaràlabhåto de÷aþ sànnàyyapàtra÷undhanavidheþ pratyakùa itãdhmabarhirnirvàpaviùayamantrànuvàkayoþ madhyame anuvàke 'sya pañhitatvena këptasannidhànena sànnàyyapàtropasthityà tadapårvasàdhanatvalakùaõayà tatraivàkàïkùadiparamparayà ÷rutikalpanayà liïgena tadãyapàtra÷undhanàïgatvam  //
naca pauroóà÷ikapàtra÷undhanàrthatvàbhàve samàkhyàyà niràlambanatvam; tatkàõóagatasànnàyyayàjyàdeþ puroóà÷asaübandha iva ihàpi bhåmnà kçtsne kàõóe tadvyapade÷opapatteriti bhàvaþ  //
vastutastu ------># #<"devayajyàyà evainàni ÷undhatã" tyevaü taittirãyabràhmaõe vàkyenaivàhatya viniyogànnàtra sannidhernavà samàkhyàyà viniyojakatvamiti kaustubhe draùñavyànãti tànyapãha vistarabhayàt nocyante, måle tu bàdhitabàdhyadaurbalasya suj¤àtattvànnoktàni  >#//
#<evaü viniyojakapramàõànàü ÷rutyàdãnàü madhye ------># #<"bàdhikaiva ÷rutirnityaü samàkhyà bàdhyate sadà /
madhyamànàü tu bàdhyatvaü bàdhakatvamapekùaye"ti vàrtikoktarãtyà bàdhyabàdhakabhàve paryavasite nanu liïgàdeþ mantharapravçttikatvena ÷rutisattve aïgatvabodhakatvànupapatteþ aprasaktasya viniyogasya kathaü bàdha ityà÷aïkàü nirasituü sarvatra bàdhasyaikaråpyàbhàvaü såcayannupapàditabàdhasya svaråpaü dar÷ayati -------- sacàyamiti  //
pårvapårvapramàõeneti  //
tata÷cendràïgatvamapràptameva bàdhyate; kalpanàmålocchedàdityarthaþ //
kathaü tarhi da÷ame 'pyapràptabàdhaniråpaõamityà÷aïkàmutsargataþ tatra pràptabàdhaniråpaõàt kvacideva># #<prasaïgato 'pràptabàdhaniråpaõe 'pi na kùatiþ, da÷ame pràptabàdhasyaiva niråpaõamihàpràptabàdhasyaiveti kuladharme mànàbhàvena nirasyati -------- evamiti  //
këptopakàràjyabhàgapunarvidhinà vihitàbhyàmàjyabhàgàbhyàmeva këptopakàratayà niràkàïkùãkçte gçhamedhãye prayàjàdijanyopakàrànàkàïkùaõàt tatpràpakàtide÷apratibandhàt apràptabàdha eva gçhamedhãya iti bhàvaþ >#//
#<anyatra tviti //
yathà sàmànya÷àstrapràpta àhavanãyo vi÷eùa÷àstravihitapadena bàdhyate /
yathàvà nityaü pà¤cada÷yaü vai÷yanimittakasàptada÷yena bàdhyate /
àdipadena pràkçtaü ku÷àdi vaikçtaiþ ÷araiþ sthànàpattyà bàdhyate ityàdayo vàrtikoktetarabàdhàþ saügçhãtàþ /
tatra pràptabàdha ityarthaþ //
nanu pràptabàdhe sàmànya÷àstràdinà pràptasya kathaü bàdhaþ? nahyatra nedaü rajatamityàdivat mithyàtvaråpo bàdhaþ saübhavati, sàmànya÷àstrasyàpi nirduùñatvena tajjanyabodhasya doùàjanyatayà mithyàtvàyogàt, yaditu karaõaniùñhadoùàbhàve 'pi vastutaþ karaõe vi÷eùàtiriktaviùayakatvena vidyamàne vi÷eùàdar÷anakçtapramàdaråpapramàtçdoùeõa pramàtuþ bhramaråpatadviùayakatvabodhopapattau vi÷eùadar÷anena tanmithyàtvopapattirityucyeta, tadà ÷rutiliïgàdiùvapi gàrhapatyàïgatàråpavi÷eùàdar÷ane pramàtuþ liïgamàtradar÷anena ÷rutikalpanadvàrendràïgatàviùayakatvabhramasya saübhavena sarvatraiva pràptabàdhatvàpatteþ kathamapràptabàdhatvamityà÷aïkàniràsàyàha ------- tattvaü ceti //
tasya këptatveneti //
nahi ÷rutiliïgàdiùu liïgàdikalpyà ÷rutiþ këptà; tasyàþ pratyakùa÷rutivirodhe niyamenàkalpanena tadabhàvàt, kadàcit kalpitàyà api tasyàþ pratyakùa÷rutyà mithyàtvasyaiva kalpanàcca /
sàmànya÷àstràdestu këptatvenàkalpanãyatvànmithyàtvakalpane homàntareùvàhavanãyàbhàvàpattestatkalpanàyogàt sàmànya÷àstre vi÷eùa÷àstràdinà vi÷eùaviùayatàmàtrapratibandhàcchrutiliïgàdivaiùamyeõa pràptabàdhatvaü yuktamityarthaþ //
bàdhyata iti  //
yenaca pada÷àstrameva prathamato dçùñam tasya padavidhànena sàmànya÷àstreõa bhramàsaübhavànna vi÷eùadar÷anàt tannivçttiþ vi÷eùàdar÷anàbhàvena bhramakàraõàbhàvàt /
ataeva tadà sàmànya÷àstraü tadvyatiriktaviùayatàü jhañityeva pratipadyate /
yenatu sàmànye÷àstraü pårvamàkalitaü tasya sàmagrãsattvàdutpannasya bhramasya vi÷eùadar÷anànnivçttiþ; tadanantaraü tadvyatiriktaviùayatvaü># #<pa÷càdevàvagamyate /
ator'thataþ tasya bàdhaþ phalaü sidhyatãtyarthaþ >#//
#<nanu ------ evaü tarhi yatra># #<"na tau pa÷au karotã"tyatra bàdha eva ÷àstràrthastatra yasyàtide÷a÷àstrasya prathamàlocanaü tasya vi÷eùàdar÷anasahakçtapràpaka÷àstràdàjyabhàgayorapi bhràntipràptimàlocya niùedha÷àstràvagamopapatteþ pa÷càdvi÷eùadar÷ane sati pràpaka÷àstrasya tadvyatiriktaviùayatvakalpanaråpasya bàdhasya saübhave 'pi yadà niùedha÷àstrasyaiva prathamàlocanaü tadà tadarthàlocanottaraü niùedhyapràptyapekùayà sàmànya÷àstralocanàt tenaca vi÷eùadar÷anasattvenà'jyabhàgabhràntijananàyogàt niùedhaparyavasànànupapatte 'va÷yaü pràpaka÷àstrasyà'jyabhàgapramàjanakatvameva niùedhàyàbhyupagantavyam /
tasmàt ÷àstrapràptaniùedhe pramàråpàyà eva pràpterabhyupeyatvàt ataeva tàdç÷asthale mãmàüsakaiþ vikalpàïgãkàràt kathaü pràptavàdhatvàvacchedena pràpaka÷àstrasya bàdhaka÷àstreõa svaviùayakatàpratibandhena tallakùaõasaübhava ityà÷aïkàü nirasitumàha ------ evaü yatràpãti //
samàdhatte ------- tathàpãti //
yato 'tra pramàråpaiva pràptiþ ataeva vikalpàïgãkàràt yasmin pakùe àjyabhàgayorabhàvaþ tasmin pakùe niùedha÷àstrasya tadupajãvyatvena tatpratibandhakatvàsaübhave 'pi sàmànya÷àstrasya vi÷eùaviùayatàpratibandhàt lakùaõasya nàvyàptirityarthaþ >#//
#<nanu anayà rãtyà vi÷eùa÷àstreõa bàdhe 'pi sàmànya÷àstrataþ pramàråpapràptimàdàya vikalpàpattirityata àha ------- yathàceti //
taccopapàditaü pràk /
ràgasya na tàvadbalavadaniùñànanubandhitvapramàjanakatvam /
balavadaniùñànanubandhitvaj¤ànasya pravçttiüprati pratibandhakatvakalpanena tadabhàvasyaiva tatkàraõatva kalpanayà pravçttyupapatteþ tadasaübhavàt /
yatratviùñasàdhanatvàü÷e pramàjanakatvaü tasya niùedhàvagatàniùñasàdhanatvena virodhàbhàvàdeva na tadaü÷e bàdhakatvam /
yà tu tatra sàmagrãsattve pravçttiþ sà sàmagryabhàve paraü na jàyate iti daivava÷asaüpannaü niùedhasya bàdhakatvaü ràgapràptaniùedhasthale iti na vikalpaþ /
tathà ihàpi vi÷eùàdar÷anajaniteùñasàdhanatvasya bhramasya vi÷eùadar÷anenàpanayer'thàt padahome àhavanãyeùñasàdhanatàj¤ànasyàpanaye sàmagryabhàvàdeva nàhavanãye pravçttiþ pravçtti÷ca pada iti sàmagryabhàvasaüpàdanena svava÷asaüpannapravçttipratibandhakatvam /
niùedhe tu pràpterupajãvyatvànna bhramatvamiti># #<vikalpa ityarthaþ  >#//
#<evaü ÷rutyàdãnàü parasyaiva daurbalyam pårvasya pràbalyam /
tathà parasya pratyakùatve pårvasyànumànikatve yathà và parasyàtyantànarthakye /
tatra># #<"yatra punaþ ÷rutirànumànikã liïgaü pratyakùaü tatra kathaü yathà smçtivaidikaliïgavirodhe tatra smçteþ målàntaramapi saübhàvyate natu liïgasyeti tadeva balavadityanusartavyam /
durbalasyàpi pramàõasya yadi ka÷cidanarthakaþ tato viparãto bàdho yojayitavyaþ" iti vàrtikoktarãtyà parasya pràbalye 'pyapràptabàdhatvamevetyabhipretyopapàditam /
bàdhadvaividhyamupasaübarati -------- ataþ siddhamiti  //
atracapratyakùaliïgena ànumànika÷rutibàdhe màtulakanyàpariõayanamudàhçtaü nyàyasudhàkçtà /
taddåùaõaü kaustubhe smçtipàda eva kçtaü draùñavyam /
udàharaõàntaraü tu mçgyam /
ànarthakyahetukaviparãtapràbalyodàharaõaü vàrtike kaustubhe ca draùñavyam /
prayojanaü spaùñatvàt noktam  //
saüpradàyasya rakùàyai yàvadbuddhibalodayam /
balàbalavicàràntà vyàkhyàtà bhàññadãpikà  >#//  
// iti saptamaü balàbalàdhikaraõam   //

#<- - - - - -># <B1> #<(8 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.8)>#  


ahãno và prakaraõàd gauõaþ  / Jaim_3,3.15 /

evaü virodhe balàbalaü niråpyàdhunà virodha eva kvàsti kva nàstãti cintàrthaü uttaraþ prapa¤co yàvadadhyàyasamàpti /
jyotiùñome upasado vidhàya "tistra eva sàhnasyopasado dvàda÷àhãnasye"ti #<÷rutam />#
tatra dvàda÷atvaü kiü dvàda÷àhe nivi÷ate, prakaraõa eva veti cintàyàü, tritvasya tàvadupasadanuvàdena vihitasya vàïniyamanyàyena svàpårvasàdhanãbhåtopasadarthatvàdupasadàü ca prakaraõàjjyotiùñomamàtràïgatvàvagateþ sàhnapadaü ahnà samàpyamànatvàttadanuvàdamàtraü na tådde÷yavi÷eùaõaü, vàkyabhedàdvaiyarthyàcca /
ata÷ca tadvadeva dvàda÷atvamapi tadanuvàdena vidhãyamànamupasadarthameva /
#<na ca tasyàhãnodde÷ena vidhiþ; upasadupasarjanatvena ÷rutasya tasyàhãnasaübandhànupapatteþ, tasyàvçttyà dvàda÷atvopapatte÷ca, dvàda÷àhaprakaraõapañhitavàkyàntareõa tasya tatra pràptatvàcca /
ato 'syàpi tritvena vikalpaþ /
ahãnapadaü ca na hãyata ityàdivyutpattyà na¤ samàsamaïgãkçtya jyotiùñomànuvàdakam /
sarve hyanye kratavo vikçtitvàdenamapekùamàõà na jahati />#
atha nàyaü na¤samàsastathàtve tasya tatpuruùatvàt "tatpuruùe tulyàrthatçtãyàsaptamyupamànàvyayadvitãyàkçtyà" iti smçtyà prakçtyà pårvapadamityanuvçttisahitayà avyayàkhyasya na¤aþ pårvapadasyodàttàkhyaprakçtisvaratvavidhànàdàdyudàttatvàpatteþ, api tu madhyodàttatvà 'dahnaþ khaþ kratau' iti smçtyà 'tasya samåha' ityanuvçttisahitayà ahaþ ÷abdasya kratusamåhavàci -------- khapratyayàntatvavidhànàttasya ca "àyanenãyãyiyaþ phaóhakhachaghàü pratyayàdãnàmi"ti smçtyenàde÷avidhànàt ayaü ÷abdaþ khapratyayàntaþ /
tathàtve "àdyudàtta÷ce" ti såtràt pratyayàderãkàrasyodàttasvarasiddhiþ /
#<nacekàrasyenàde÷àvayavatvàt kathaü khapratyayàvayavatvamiti vàcyam; àyanàdiùåpade÷ivadvacanaü svarasiddhyarthamiti smçtyà pratyayasvarasiddhyartharü inàde÷asyàpi pratyayopade÷akàlatvaråpopade÷ivadbhàvasya vihitatvàt /
ato nàyaü na¤samàsa iti cet,>#  tathàpi prakaraõànurodhàdahãna÷abdasya jyotiùñome bahudinakatvasàdç÷yena gauõatayopapattiþ /
vastutastu ahaþ sàdhyakratusamåhatvasya ÷akyatàvacchedakasya jyotiùñome 'pyabhyàsasamåhàtmakasya sattvàdahãna÷abdasya mukhyavçttyaivànuvàdatvopapattiriti pràpte --------  #<àstàü tàvadahãnapadaü, evakàra eva tàvat tritvàtiriktasaïkhyàyàþ sàdhanatvàbhàvamanuvadan dvàda÷atvena na vikalpaü sahate /
ki¤caivaü prakaraõàdeva tritvadvàda÷atvayorjyotiùñomasaübandhopapatteþ sàhnàhãna÷abdayordvayorapi vaiyarthyaprasaïgaþ /
asminmate tu ekena ahnà samàpyamànatvena svalpakarmaõaþ svalpaiva saïkhyociteti aucityena># stutiparatayà sàhna÷abdasya na vaiyarthyam /
ki¤ca dvayoþ saïkhyayorekàrthatvena vidhau ÷abdabhedo na yujyate /
ato 'hãnapadaü sàhnàdarthàntaraparamityapyavivàdam /
#<yukta¤caitat ------ 'tasya samåha' ityanuvçttisahitayà 'ahnaþ khaþ kratà'viti smçtyà vaidikaprayogàcca ahaþsamåhasàdhyakratuvi÷eùatvasyaiva satràdivyàvçttasya yajaticodanàcoditasutyàsamudàyàtmakatvasyaiva yogaråóhyàhãnapada÷akyatàvacchedakatvapratãterna dvàda÷atvasya jyotiùñome nive÷asaübhavaþ /
ata÷càhãnasaübandhyupasadudde÷ena dvàda÷atvavidhiþ /
ùaùñhãsthale ca parasparasaübandhasya pràcãnamate vyutpannatvànna vi÷iùñodde÷e vàkyabhedaþ />#
vastutastu ------- ahãnodde÷enàtide÷apràpteþ pårvapravçttyà dvàda÷opasattvamevànena vàkyena dvàda÷atvapràptiphalakaü, tàü caturbhiritivadvidhãyate /
dvàda÷àhaprakaraõasthavàkyàntaraü tu ÷àkhàntarãyatayà và satramàtraparatayà na virudhyata iti bhàùyakàràbhipràyaþ /
#<vastutastu dvàda÷àhaprakaraõasthavàkyasya satràhãnobhayasàdhàraõatvàdevàhãne 'pi dvàda÷atvapràptyupapatterekavàkyatàlàbhàya prakaraõapàñhàrthavattvàya caucityena tritvavidherevàyamarthavàdaþ /
mahataþ karmaõo mahatã saïkhyocità na tu prakçta iti ca stutiþ /
ato vàkyena prakaraõaü bàdhitvà dvàda÷atvasyàhãnasaübandhàvagaterna tena jyotiùñome dvàda÷atvam /
måle tu ùaùñhyà bhàkta÷rutitvamàdàya ÷rutiprakaraõavirodhopanyàsa iti draùñavyam   // 3 // 42 >#//

ityaùñamamahãnàdhikaraõam   //

#<<B2>
>#

#<<B1>># (9 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.9)  #<dvitvabahutva  //
jyotiùñoma eva># #<"upàsmai gàyatà nara" iti nityàü pratipadaü vidhàya,># #<"yuvaü hi sthaþ svarpatã iti dvayoryajamànayoþ pratipadaü kuryàt, ete asçgramindava iti bahubhyo yajamànebhya," iti ÷rutam />#
tatràdyavàkye dvayoryajamànayoriti yadi saptamã, tadà sà nimittatvaparà /
yadyapi ca pçthak vibhakti÷ravaõaü, tathàpi haviràrttyadhikaraõanyàyena pàkùikatvàbhàvena pratyekaü nimittatvàparyavasànàt pradhànabhåtanimittatvànurodhena militayoreva dvitvàvacchinnayajamànatvàvacchinnayornimittatvaü pratipàdyate /
#<yadi tu ùaùñhã, tadàdhikàritvàkhyasaübandhànuvàdikà satã svavaiyarthyaparihàràrthaü padadvaye 'pi lakùaõàmaïgãkçtya làghavàddvitvayajamànatvayorekaü vyàsajyavçttinimittatvaü pratipàdayati; vi÷eùaõavi÷eùyabhàve vinigamanàvirahàt /
evaü bahubhyo yajamànebhya iti tàdarthyacaturthyà api adhikàritvasaübandhànuvàdikàyà uktavidhe nimittatve lakùaõà /
ata÷ca nànyataràvivakùàprasaïgaþ /
nimitte ca pratipadudde÷ena mantravidhàne 'pi vijàtãyatvànnànekodde÷yatà /
prakaraõàdvà pratipatsaübandhalàbha iti pakùadvaye 'pyavivàdam />#
tadihemau mantrau jyotiùñoma eva nivi÷ete uta dvibahuyajamànake kulàyàhãnàdàviti cintàyàm #<prakaraõàvirodhàt prakçta eva nive÷aþ /
naca tatra nimittàbhàvaþ; àkhyàtena 'vasante vasante jyotiùà yajete' tyàdinà upàdeyakartçvi÷eùaõatvenoktasya vivakùàyàmapi nityatvena jyotiùñome yathà÷aktyupabandhasya vakùyamàõatvàd yadyeko na ÷aknuyàt tadà dvibahuyajamànakatvapràpteþ pratipadvidhànasaübhavàt /
athavà yajamàna÷abdasya yàgakartçmàtravacanasya patnyàmapi saübhavàdàdyavàkye tàvat strãliïgatve bàdhakàbhàvàt patnãdvitve sa mantraþ /
dvitãyavàkye 'pi pà÷àdhikaraõanyàyena liïgànurodhena prakaraõabàdhànupapattervyatyayànu÷àsanena puüliïgasya strãtvaparatvàvagateþ patnãbahutve dvitãyo mantraþ /
nityà tu pratipat patnyekatve iti pràpte ---------># nityatve 'pi jyotiùñomasya naikatve yathà÷aktinyàyaviùayatà; utpattyàdivàkyeùu samànàbhidhàna÷rutyà bhàvanàyàmanvitasya tasyàntaraïgatvenà÷aktau dakùiõàparimàõàdyaïgàntarabàdhenàsyaivànugràhyatvàt /
ki¤ca yat kçtisàdhyatvenànuùñheyatayà prasaktaü tatraiva yathà÷aktyupabandho na tvananuùñheye kàlàdau /
ata÷ca tadvadevàsyàpi na tannyàyaviùayateti na prakçte yàge dvitvabahutve /
naca yajamàna÷abdaþ patnãparaþ; puüsyeva pracuraprayogeõa ÷aktyavagamena lakùaõàyàü pramàõàbhàvàt /
yajamànebhya iti puülliïgasya pràsmà ityasya meùyàmiva niùiddhatvenàgatikavyatyayànu÷àsanàïgãkàrànupapatte÷ca /
ata÷ca vàkyena prakaraõabàdhàdyatra "etena ràjapurohitau sàyujyakàmau yajeyàtàm, eko dvau bahavo và yajeranni"tyàhatyaiva kulàyàhãnàdiùu dvitvabahutvavidhànaü tatraivàsyotkarùaþ /
nacàtra tatkratåpasthàpakàbhàvaþ; pratipatsaübandhenaiva sàmànyataþ kratusaübandhe 'vagate nimittabalena tadvi÷eùopasthitau #<bàdhakàbhàvàt  // 3 // 43 >#//  //
iti navamaü pratipadutkarùàdhikaraõam   //
#<<B2>># <B1> #<(10 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.10)>#  


jàghanã caikade÷atvàt  / Jaim_3,3.20 /


dar÷apårõamàsayoþ patnãsaüyàjàvàntaraprakaraõe, "jàghanyà patnãþ saüyàjayantã"ti ÷rutam /
tatra kimanena vàkyenàgnãùomãyapa÷vanuniùpannajàghanyudde÷ena patnãsaüyàjà vidhãyante /
tata÷caitasya vidhànasya prakaraõàdutkarùaþ, uta patnãsaüyàjodde÷ena jàghanãtvena dravyaü vidhãyata iti cintàyàm ---------  #<jàghanã÷abdasyottaràrdhàdi÷abdavadekade÷adravyavàcitvena jàghanyàþ paraprayuktatvàvagamàt prayojanavattvàvagamena prayàja÷eùavadudde÷yatvàvagatestçtãyàyà dvitãyàrthalakùaõàmapyaïgãkçtya patnãsaüyàjà eva tadudde÷ena vidhãyante /
eva¤ca dvitãyavidhiprakàràïgãkaraõàllàghavam; itarathà tçtãyavidhaprakàràpatteþ />#
eva¤ca vàkyena prakaraõabàdhàt patnãsaüyàjànàü pa÷vaïgatvamàtrapratãtàvapi "àjyena patnãþ saüyàjayantã"ti vacanasya nirviùayatvàpatteþ prakaraõabàdhàyogàttenàràdupakàrakatayà dar÷apårõamàsàïgatvàvagame 'pyanena vacanena sannipatyopakàrakatayà agnãùomãyapa÷uyàgàïgatayà vidhirnànupapannaþ /
#<na ca jàghanyàþ paraprayuktapa÷vanuniùpannatvasya loke 'pi saübhavàdavyabhicàrikratusaübandhàbhàvena kathaü yàgãyatvopasthitiþ? agnãùomãyaprakaraõe ÷rutena jàghanyà patnãþ saüyàjayantãti vàkyàntareõa prakçtàpårvasàdhanãbhåtajàghanyudde÷ena patnãsaüyàjavidhàyakena yàgasaübandhopasthitau aü÷uü gçhõàtãtivadanàrabhyàghãte 'pyasmin kratusaübandhàvagamopapatteþ />#
yattu kai÷cidatide÷àdeva patnãsaüyàjànàü pa÷uyàgasaübandhàvagamàt pràkaraõikaü vàkyaü taddharmakakarmàntaravidhàyakaü pårvapakùa ityuktam /
tadatide÷ena patnãsaüyàjànàmàràdupakàrakavidhayà pa÷uyàgasaübandhàvagame 'pi tàtparyagràhakàbhàve anàrabhyàdhãte vàkye jàghanyàstadãyatvopasthitau pramàõàbhàvàdatide÷ena sannidhàne prakaraõàntaràsaübhavena karmàntaratvànupapatte÷copekùitam /
tasmàdvàkyena prakaraõaü bàdhitvedaü vidhànaü agnãùomãya utkçùyata iti pràpte ---------  #<jàghanã÷abdasya pa÷vavayavavàcitve 'pi uttaràrddhàdi÷abdavat sasaübandhikatvàbhàvàt lokasiddhahaññasthajàghanyà evàjyavat patnãsaüyàjodde÷ena vidhisaübhave tçtãyàyà lakùaõàïgãkaraõe pramàõàbhàvaþ /
atide÷àt pràptànàü># patnãsaüyàjànàmàràdupakàrakatvabàdhena pa÷uprakaraõasthavàkyena sannipatyopakàrakatvalàbhe dar÷apårõamàsaprakaraõasthavàkyavaiyarthyàpatti÷ca /
ataþ patnãsaüyàjodde÷enaiva jàghanãvidhiþ /
#<na ca ------- pràptakarmànuvàdena patnãnàmapi vidhàne devatàtvena pràptyudbhàvane 'pi ca vi÷iùñodde÷ena vàkyabhedàpattiriti -------- vàcyam; avàntaraprakaraõàdeva karmavi÷eùodde÷asaübhavenàvàkyabhedàt /
ato nàsya prakaraõàdutkarùaþ /
agnãùomãyaprakaraõasthavàkyaü tu vikalpena pràptàyàniyamàrthamiti vakùyate /
na caivaü tatra hañañsthajàghanyà eva niyamasaübhavena pa÷vanuniùpannàyà grahaõe pramàõàbhàvaþ /
pratipattyantaràbhàvenopasthitàyàstasyàstyàge pramàõàbhàvàditi tatraiva vakùyamàõatvàt   // 3 // 44 >#// //
iti da÷amaü jàghanyadhikaraõam   //
#<<B2>># <B1> #<(11 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.11)># 


santardanaü prakçtau krayaõavadanarthalopàt syàt  / Jaim_3,3.24 /


jyotiùñome abhiùavaõaphalake prakçtya "na santçõattã" tyanenàsantardanaü vidhàyà "tho khalu dãrghasome santçdye dhçtyai" ityanena santardanaü vihitam /
santardanaü nàma dvayoþ #<phalakayoþ saü÷leùaprade÷e tanåkaraõena ekoparyaparasya saü÷leùaþ /
tadidaü santardanaü kiü prakaraõa eva nivi÷ate utàgniùñomànyamàtre utkçùyata iti cintàyàm ---------->#  prakaraõànugrahàdanutkarùaþ /
na ca vàkyavirodhaþ; jyotiùñomasyàpi iùñyàdyapekùayà dãrghatvàt somadravyakatvàcca dãrghasomatvopapatteþ /
ata÷ca tatraiva vrãhiyavàdivatsantardanàsantardanayorvikalpaþ /
yastvatra såtre krayavaditi krayadçùñànto vikalpe dattaþ sa dvàda÷e da÷amiþ krãõàtãti vacanena samuccayasya vakùyamàõatvàdvacanàbhàvaü kçtvà bodhyaþ /
astu và iùñyàderihànupàdànàt tadapekùayà dãrghatvasya ca nityatvena dãrghasomapadavaiyarthyàpatteraùñadoùaduùñavikalpasya cànyàyyatvàddãrghasya yajamànasya somo dãrghasoma ityevaü ùaùñhãtatpuruùamapi prakaraõànurodhenàïgãkçtya yajamànadairdhye nimitte santardanavidhànam /
#<yadi tu niùàdasthapatyadhikaraõanyàyena karmadhàrayasyaiva nyàyyatvàt yajamànadairdhyeõa ca phalakavidàraõàprasaktestaddvàrakatvena santardanastuterasaübhavena># #<"dhçtyà" ityarthavàdànupapatterdãrgha÷càsau soma÷ceti karmadhàraya evàïgãkriyate tathàpi jyotiùñoma eva ukthyàdisaüsthàntarayukte pradànavivçddhyà pradeyasomavivçddheràva÷yakatvàt dãrghasomatvopapattervàkyaprakaraõayoravirodhànnive÷aþ />#
na ca pradànavivçddhestoyàdinà saüpàdanam; somadravyakasya yàgasya vinà vacanaü dravyàntarasaüsçùñena somena karaõàyogàt /
na ca triparvada÷amuùñitvaråpasomaparimàõabàdhaþ; sthåladãrghaparvasomagrahaõena tadbàdhàbhàvàt /
ata eva somapadena yàgalakùaõàbhàvàt somadãrghaparvatvameva santardane nimittamityapi ÷akyaü vaktum /
#<vastutastu --------- triparvada÷amuùñiparimitasomagrahaõottara># #<"mava÷iùñànaü÷ånupasamåhatã" tyupasamåhanavidhànàttatra càrthavàde># #<"yadvai tàvàneva somaþ syàdyàvantaü mimãte yajamànasyaiva syànnàpi sadasyànàü prajàbhyastvetyava÷iùñànaü÷ånupasamåhatã"ti pårvoktamànanindayottaràdohanavadyàvadapekùitaparatvapratãteþ kapi¤jalàdhikaraõanyàyasyàpyapravçttyà parimàõàbhàvàt pradeyavivçddhiþ sulabhaiva />#
na ca ------- evamapi agniùñomasaüsthàyà aïgatvàdanyàsàü kàmyànàü tisçõàü saüsthànà¤ca vikçtitvena svataþ prakaraõàbhàvàt jyotiùñome ca pradànavçddhyabhàvena pradeyavçddhyabhàvàt kathaü vàkyaprakaraõayoravirodha iti; vàcyam ------- kàmyasaüsthàsu grahaõavivçddhyà à÷rayabhåtajyotiùñomàbhyàse vivçddheràva÷yakatvàt, saüsthànàü caturõàmapi svataþprakaraõàbhàve 'pi ca jyotiùñomasya sarvatrànusyåtatvàt kàmyasaüsthàkajyotiùñomaprayoge santardanavidhànena prakaraõànugrahopapatteþ /
ata evàgniùñomasaüsthàkajyotiùñomaprayoge 'santardanaü pradànavivçddhyabhàvàditi na vikalpo 'pi /
ata eva ca dãrghatvasyànuyoginaþ kàmyasaüsthàkajyotiùñomasya pratiyogina÷ca nityasaüsthàkajyotiùñomasya prakaraõàdeva làbhàdatilàghavam /
#<na ca -------- evamitarasaüsthàkajyotiùñomasyàpi prakaraõe aïgãkriyamàõe># #<"eùa vàva prathamo yaj¤o yaj¤ànàü yajjyotiùño mo ya etenàniùñvà athànyena yajate garttapatyameva tadbhavatãtyatràpi etacchabdenetarasaüsthàkasya jyotiùñomasya grahaõàpatteragniùñomasaüsthàkasyaiva prakaraõàt grahaõaü vakùyamàõaü virudhyetetivàcyam;># #<jyotiùñomatvàvacchedenaiva phalavattvena prakaraõàïgãkàràt, agniùñomasaüsthàyà aïgatvenetaràïgavatprakaraõàvacchedakatvànupapatte÷ca /
etacchabdena tu jyotiùñomatvàvacchinnasyoktàvapi anya÷abdena tadvikçtimàtravàcakena saüsthànàmapyuktatvàt tàsàmapi jyotiùñomottarakàlavidhipratãterarthàdagniùñomasaüsthàkasyaiva prathamaü karaõopapatteþ /
ato vàkyaprakaraõayoravirodhàt prakaraõa eva santardanasya nive÷a iti pràpte -------->#  bhàùyakàreõa tàvadiùñàpattyaiva siddhàntitam /
pårvapakùa÷càdyaprakàradvayenaiva kçtaþ, vàrtikakàreõa tu vikçtimàtre vivçddhasomake nive÷a ityuktam /
tasyàyamà÷ayaþ -------- dãrghatvaü tàvat grahaõavivçddhiprayuktasomavivçddhikçtamiti #<bhavato 'pyavivàdam /
vivçddhagrahaõàni ca saüsthàïgàni vacanànna tu jyotiùñomàïgàni /
ata÷ca dãrghasomatvasya jyotiùñomasaübandhàbhàvàdvikçtimàtraparatvamiti />#
na coktagrahaõànàü jyotiùñomàïgatvàbhàve 'pi saüsthàdvàrà tatsaübandhasattvàttasya dãrghasomatvopapattiþ; sarvatomukhàdau pårvàdidikùu agniùñomàdinànàsaüsthàke digantare dãrghasomatvasya sattvàdagniùñomasaüsthàke 'pi santardanàpatteryadaïgagrahaõavivçddhiprayuktavivçddhapradeyakatvaü yatprayuktavivçddhapradeyakatvameva và yatra tatra tadapårvasàdhanãbhåtaphalakasaüskàrakatayà santardanavidhyavagamàduktavivçddhe÷ca saüsthàprayuktatvena jyotiùñomaprayuktatvàbhàvàttadaïgatvena santardanavidhyanupapattervàkyena prakaraõaü bàdhitvoktavidhasarvavikçtàveva nive÷aþ, natu saüsthàsveva; tàsàü vikçtitvena prakaraõàbhàvàditi /
#<ataeva santçdyàditi dhàtoþ sakarmakatvàdanuùaktadvitãyàntapadena phalakasyaiva saüskàryatvàvagamàddãrghasomasyodde÷yatvatadvi÷eùaõatvayorasaübhavena nimittatvameva /
ata eva nàyaü bahuvrãhirna và somapadena yàgalakùaõayà svaràkrànto 'pi tatpuruùaþ, api tu tena latàmevoktvà tatpuruùaþ; samàsatvàcca na nimitte 'pi vi÷iùñodde÷e vàkyabhedaþ   // 3 // 45   >#// //
ityekàda÷aü santardanàdhikaraõam   //
#<<B2>># <B1> #<(12 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.12)># 


saïkhyàyuktaü kratoþ prakaraõàt syàt  / Jaim_3,3.32 /


anàrabhyàdhãtaþ pravargyo "yatpravargyaü pravç¤jatã"ti ÷rutaþ /
tasya ca "purastàdupasadàü pravargyeõa pravçõaktã"ti jyotiùñomàïgatvena viniyogaþ; avyabhicaritakratusaübandhasahakçtadviruktatvanyàyena tadupasthiteþ /
na ca upasadaïgatvameva kiü na syàditi -------- vàcyam; upasatpadasya punastàt kàlapratiyogitvena svàrthopasthàpakasyodde÷yasamarpakatvàbhàvàt, upasthitatvàt tadvàcakapadàntarakalpanayodde÷yatvàïgãkàre tu upasadàü phalavattvaj¤ànàrthaü jyotiùñomopasthiteràva÷yakatvàt làghavena tadarthatvopapatteþ, kauùitakibràhmaõe prakaraõa eva pravargyàmnànàcca /
#<tatra ca na prathamayaj¤e pravçjyàditi ÷rutam /
tatra prathamayaj¤apadena sarvasaüsthaþ sarvàvastha÷ca jyotiùñomo 'midhãyate uta tadãyaprathamaprayogamàtramiti cintàyàm ---------->#  prathamayaj¤a÷abdo jyotiùñomanàmà, "eùa vàva prathamo yaj¤o yaj¤ànàü yajjyotiùñoma" iti sàmànàdhikaraõyàt, tasya prathamaü prayujyamànatvena pravçttinimittasattvàcca /
yadyapi ca saüsthànàmanyapadenàbhidhànàt tàsu jyotiùñomottarakàlatvavidhànàt na sarvasaüsthàkajyotiùñomasya prathamaü prayujyamànatvam; tathàpi jyotiùñomatvasàmànàdhikaraõyena tàvat tadastãti pravçttinimittàvighàtaþ /
#<ato vàkyàt prakaraõàcca jyotiùñomatvàvacchedenaivàyaü pratiùedhaþ, paryudàso và jyotiùñomabhinne pravçõaktãti; anyathà vikalpapràpteþ /
yattva># #<"gniùñome pravçõaktã"ti vacanaü tatparyudastapratiprasavàrtham /
tadapi ca># #<"kàmaü tu># yo 'nåcànaþ ÷rotriyaþ syàt tasya pravçjyàdi"tyanenopasaühriyate /
tenànåcànasya ÷rotriyasyàgniùñomasaüsthàkajyotiùñome nityaü karaõam, anyajyotiùñome tu nityamakaraõam /
vikçtiùu nityaü karaõamiti pràpte --------  #<pratyeka÷aktyaivàrthabodhopapattau atirikta÷aktikalpanàyàü pramàõàbhàvàt prathama÷abdasya càpravçttapravartanaviùayavàcitvàdàdyaprayogaparatvàvagateryaj¤a÷abdasya ca lakùaõayà prayogaparatvaü prakaraõàjjyotiùñomaråpayaj¤aparatvameva vàïgãkçtya prathamayaj¤apadena jyotiùñomaprathamaprayogo 'bhidhãyate /
sa># càgniùñomasaüsthàkasya jyotiùñomasya pà¤camikanyàyena, "prathamaü yajamàno 'tiràtreõa yajete"ti vacanàdatiràtrasaüsthàkasya ca /
ata ubhayatràpyanena vacanena pravargyasya pratiùedhaþ paryudàso và, na tu vikçtyantare; tatropade÷àtide÷àbhyàü tadapràpteþ /
#<na ca ------- jyotiùñome dvitãyàdiprayogàpekùayà pràthemyasya vivakùitatvàdbikçtàvapi taddvitãyàdiprayogàpekùayà pràthamyasya sattvàt kathaü na tatpràptiriti -------- vàcyam; pràthamyasya niråpakàpekùàyàü dvitãyàdiprayogasya niråpakatvàkalpanàt />#
#<"eùa vàva prathamo yaj¤o yaj¤ànà"miti vacanena jyotiùñomavikçtimàtrasyaiva tadavadhàraõàt /
ata eva prathamaprayogaviùayo 'pi jyotiùñoma eva bodhyaþ />#
tathàca prathamayaj¤a÷abdo vàkya÷eùàdvaidikaprayogàcca niråóhalakùaõayà somàntaraniråpitapràthamyavatprayogaviùayajyotiùñomamevàbhidhatte, anyathà sva -------- sva ------- dvitãyàdiprayoganiråpitapràthamyavatprayogaviùayayaj¤emàtràbhidhàne "àhitàgnaya iùñaprathamayaj¤à gçhapatisaptada÷àþ satramàsãranni"tyàdau satre yaj¤amàtrottarakàlatà'patteþ /
ata uktadvividhajyotiùñomaprathamaprayoge eva pravargyapratiùedhaþ /
#<vastutastu --------- nàyaü pratiùedhastathàtve># #<"na tau pa÷au karotã" tivadatiràtraprathamàhàre 'pi vikalpàpatteþ /
na ca --------- kriyàyàþ svaråpeõodde÷yasaübandhitvena và niùedha eva vikalpo yathoktasthale, yatra tu kàrakaniùedho yathà># #<"ràtrau ÷ràddhaü na kurvãte" tyàdau, tatra niùedhasya kàrakamàtraviùayatvena kriyàviùayatvàbhàvàt kriyàviùayavidhivikalpàpàdakatvànupapattiþ; prakçte ca prathamayaj¤a÷abdasya nodde÷yatvaparatvam, api tu mandraü pràtaþsavana itivadadhikaraõakàrakatvam /
ata÷ca na vikalpàpàdakatvàpattiriti keùà¤ciduktaü yuktamiti -------- vàcyam; kàrakasyàpi prathamaprayogàdhikaraõatvasya vidhitaþ pràptau nyàyataulyena prathamaprayogàdhikaraõatvasyaiva vikalpàpatteràva÷yakatvàt /
ata evàkùepeõa yatki¤citkàlapràptau ràtryupàdànasyaicchikatvena ràgapràptyà vaidhatvàbhàvànna tanniùedhasya vikalpàpàdakatvam, prakçte tu prathamaprayogàdhikaraõatvaü naicchikaü pratipradhànaü guõànvayasya vaidhatvàt /
atastanniùedho 'pi vikalpàpàdaka eva />#
vastutastu ------- prathamaprayogasya udde÷yatvameva ÷àstradãpikàyàmuktamiti na ki¤cidetat /
ato "nànåyàjeùvi"tivatparyudàsa evàyamanàrabhyavàdavàkya÷eùaþ -------- uktavidhaprathamaprayogabhinne pravç¤jyàditi /
tata÷ca pràpakapramàõàbhàvàt prathamaprayoge akaraõaprasaktàvagniùñome pravçõaktãti vacanaü vastuto 'tyantàpràptapràpakamapi pratiprasavaphalakaü sadagniùñomasaüsthàkatve nimitte prathamaprayoge 'pi nityaü pravargyavidhànàrtham, na tu vikalpena; vikalpe pramàõàbhàvàt /
#<asya ca nànyaviùayatà sàmànyavidhita eva sarvatra pràptatvàditi prathamaprayogaviùayataiva /
anena ca kàmamityabhåcànavàkyopasaühàraþ /
tenàgniùñomasaüsthàkaprathamaprayoge anåcànasya nityakaraõam /
tathà ÷rotriyasyàpi /
anåcàno vedàdhyàpakaþ /
tena kùatriyavai÷yayornivçttiþ /
÷rotriyaþ prakarùeõa veda -------- tadartha -------- j¤aþ /
kàmaü padena prakarùàbhidhànàt /
tasyetyekapadenobhayoþ kartrorvidhànàcca na vidheyànekatvam /
tadanyeùàmagniùñomaprathamàhàre 'pi nityamakaraõam />#
yattu vàrtike anåcànàdervikalpo 'nyeùàü nityamakaraõamityuktam, tatprauóhimàtram /
ata eva pàrthasàrathinà anåcànàdernityameva prayoga ityuktam /
yadi tu tadeva samarthanãyamityàgrahastadà kàmaü padena vikalpàbhidhànàdagniùñomavàkyasya ca tenopasaühàràdanåcànàdervikalpa ityevaü samarthanãyam /
sarvathà atiràtraprathamàhàre pratiprasavàbhàvànnityamevàprayogaþ, vikçtau tu prathamaprayoge nityaü karaõamiti sthitam   // 3 // 46 //
#<iti dvàda÷aü pravargyàdhikaraõam   >#//
<B2> #<<B1>># (13 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.13)

#<pauùõaü paiùaõaü vikçtau pratãyetàcodanàt prakçtau  / Jaim_3,3.34 /

dar÷apårõamàsaprakaraõe --------># #<"påùà prapiùñabhàgo 'dantako hi saþ" iti ÷rutam /
tatra kiü dar÷apårõamàsayorevàïgatvena karmàntaravidhiruta påùadevatyayàge peùaõamàtravidhiriti cintàyàm --------->#  na tàvadbhàga÷abdalakùitayàgodde÷ena peùaõavidhiþ; ekaprasaratàbhaïgàpatteþ, påùapadena vi÷eùaõe vàkyabhedàcca, ktapratyayàrthadravyopasarjanapeùaõasya yàgànvayànupapatte÷ca /
ata eva na påùapadameva ÷akyàrthasya lakùitapåùadevatyayàgasya vodde÷yatàparam, påùõo 'vyabhicaritakratusaübandhàbhàvena kratåpasthitau pramàõàbhàvàcca /
ato guõadravyadevatàvi÷iùñakarmàntaravidhirevàyamiti pràpte ---------  #<prapiùñabhàgapadena tàvadbhàgo bhajanãyaü sevyaü asyeti vyutpattyà sevanàsaübhave 'pi saübandhamàtraü devasvàdivyavahàrapramàõakaü prapiùñapåùõoþ pratãyate /
tacca yàgaü vinànupapannamiti yàgamanumàpayatãtyetàvattu ubhayoravivàdam /
tatra ca vi÷eùaõamàtrasaübhave vi÷iùñavidhyàdikalpanasyànyàyyatvàt pramàõàbhàvena nàpårvayàgàntarànumitirityapi prathamato 'vagatameva />#
ata÷cànumãyamànayàge anumàpakapåùasaübandhena prasiddhapåùadevatyayàgatvopasthitirapi sulabhaiva /
ata÷ca yàgavi÷eùànumitereva tàtparyagràhakatvàt påùapadaü vijàtãyàpårvasàdhanãbhåtapåùadevatàparam /
tadudde÷enaiva ca svajanyayàgapradeyacaruprakçtikatvasaübandhena prapiùñadravyakatvaü prapiùñabhàgasamàsàrtho vidhãyate /
saübhavati ca dravyodde÷ena devatàvidhivaddevatodde÷enàpi niruktasaübandhena dravyavidhirvi÷eùaõamàtravidhiphalakaþ /
yadyapi ca prakçtidravyasyàpyacatide÷ena saübhavatpràptikatà, tathàpi tataþ pårvaü vidhànàïgãkàrànnaikaprasaratàbhaïgàdyàpattiþ /
peùaõamàtravidhi÷ca phalamiti guõàdipramàõàbhàvànna karmàntaratà /
etena påùapadena taddevatyakarmalakùaõayà tadudde÷ena prapiùñabhàgapadalakùitapeùaõavidhiriti prakà÷o 'pi niùàdasthapatyadhikaraõanyàyena lakùaõàpekùayà karmàntaravidhereva nyàyyatvà "dvaùañkartuþ prathamabhakùa" ityàdàvatiprasaïgàpatte÷copekùitaþ /
tatràsmaduktaprakàrastu bhakùasya pratyakùavidhinaiva pràptatvena tataþ pårvapravçttyaïgãkàrànupapatterasaübhavã /
tadetatsarvaü siddhamevottaravivakùayà smàryata iti prà¤caþ   // 3   // 47 //
#<// iti trayoda÷aü pauùõapeùaõasya vikçtyarthatàdhikaraõam >#//
<B2> atra bhàùyakàràdibhirdãrghasomapadàhãnapadayoþ prakçtau anivi÷amànatvàt prakaraõabàdhenotkarùasya pårvaü sàdhitatvàttenaiva nyàyena påùapadasya prakaraõànive÷itvàdutkarùasyaiva siddhernàtra pårvaü pårvapakùasiddhàntaracanaü kartavyamityuttaravivakùàrthaü såtrakçtà smàryata ityuktam, tatra vakùyamàõayuktibhirvikçtàvutkarùe 'pi vàkyàrthànupapatterna tatra prakaraõabàdhena nive÷aþ, kintu tadavirodhena katha¤citpåùapadasya gauõãmanà÷rityàpi prakaraõe nive÷o yukta ityadhika÷aïkyà kle÷ena parihàryayà ÷akyata evàdhikaraõàrambhaþ kartumityabhipràyeõa pårvapakùamàracayati --------- na tàvaditi  //
yatt.u bhàññadinakare --------- caturthãtaddhitàdyabhàvena devatàtvànupasthiterna taddevatyakarmàntaravidhitvam, peùaõamàtravidhau tu devatàtvenaiva pràptasya påùõo 'nuvàdàt devatàtvenopasthitiriti vaiùamyamupapàditam, tadayuktam; adhvarakalpanàyàm -------- "sarasvatyàjyabhàgaþ syàdi"ti vihitasyàpi yàgasya karmàntaratvena vidhànàpatteþ, evaü sàrasvatau bhavata ityatràpi tadanàpatte÷ca /
yadi tu katha¤cidarthavàde devatàtvena kvacitsaükãrtanàt bhàga÷abdopàdànàt devatàtvapràptirucyeta, tadehàpi adantakatvavàkya÷eùeõa tadupasthite bhàgapadopàdànàcca tulyameva /
caruprakçtikatvasaübandheneti /
uttaràdhikaraõasiddhàntàlocanena saübandhe carupadopàdànaü kçtam /
saübhavati ceti /
abhyuditeùñivàkye iti ÷eùaþ /
yadyapi ceti /
yathaiva "lohitoùõãùà çtvija÷caranti ---------" iti vàkye lohitoùõãùapadopàttànàmçtvijàmevàtide÷apravçtteþ pårvapravçttyaïgãkàreõa vidhivi÷eùaõãbhåtalohitoùõãùatvavidhànaphalakaþ tadvadihetyarthaþ /
atiprasaïgàpatteriti //
pràthamyavàkye 'pi samastapadena pràthamyaü lakùayitvà samàkhyàpràptabhakùyànuvàdena tadvidhànàpattyà karmàntaratvànàpatterityarthaþ //
nanu atra yathàtide÷apràpteþ pårvaü prapiùñadravyaprakçtitvavidhiþ peùaõamàtraphalakaþ svãkriyate, tathà tatràpi pràthamyavi÷iùñabhakùaõasya vaùañkartrudde÷ena naimittikabhakùapràpteþ pårvaü vidhiþ pràthamyamàtraphalaka iti na karmàntaratvaü syàt ityà÷aïkàü parihartuü vailakùaõyaü dar÷ayati -------- tatràsmaditi //
tatra pràthamyavàkye /
asmaduktaprakàraþ atra ya ukto 'smàbhiþ prakàraþ sa ityarthaþ /
tathàca vaùañkartuþ sarvanaimittikasya bhakùasya tattatpratyakùavidhinaiva vihitatvàt na tataþ pårvaü pràthamyavàkyapravçttyà vi÷iùñavidhiryukta ityarthaþ /
evamadhikaraõavicàre saübhavati sati pràcãnànupahasitumiva pràcàmuktamanuvadati -------- tadetatsarvamiti //
tadetaditi padàbhyàü prà¤ca ityanena copahàsaþ såcitaþ #<//
iti trayoda÷aü pauùõapeùaõasya vikçtyarthatàdhikaraõam //>#
- - - - - - - #<<B1>># (14 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.14) 

tatsarvàrtham avi÷eùàt  / Jaim_3,3.35 /


#<tat peùaõaü påùadevatye carau pa÷au puroóà÷e ca syàduta caràveveti cintàyàm -------- avi÷eùàdadantakatvahetuva÷àcca sarvatreti pràpte --------># puroóà÷e tàvatpàkàtpårvaü peùaõasya pràptatvàdeva vidhànaü vyartham, taduttaraü tu puroóà÷apadavàcyàkçtivinà÷àpattiþ /
evaü pa÷uhçdayàdàvapi; teùàmapyàkàravi÷eùavi÷iùñamàüsavàcitvàt /
na cobhayatràvadànottarakàlaü peùaõavidhiþ; atyantàpràptapeùaõavidhau gauravàpatteþ, caràvatide÷ena prasaktasya prayojanàbhàvena nivartamànasya pratiprasavamàtrakaraõe tu làghavam /
#<prakçtau hi pradeyapuroóà÷asiddheranyathopapàdayituma÷akyatvàdarthapràptamapi peùaõaü adhvaryukartçkatvàdiprayojanasiddhyarthaü sadharmakaü vihitam /
taccarau pradeyasiddhestavdyatirekeõa jàyamànatayà carutvàvacchinnaü prati peùaõasyàkàraõatvànnivartamànaü pratiprasåyate /
ata eva prasaktapràptikasya kàraõàntareõa nivçttiprasaktau vidhiþ pratiprasavaþ /
tatra cotpattiviniyogàïgasaübandhàdau yathàsaübhavaü vidhervyàpàràbhàvàllàghavam />#
ata eva peùaõasya pradeyasiddhiråpapràkçtaprayojanalopenàtràdçùñaprayojanàntarakalpane 'pi na pratiprasavatvavighàtaþ /
dharmàõàü tu peùaõasya karmàntaratvàbhàvena pradhànaü nãyamànaü hi tatràïgànyapakarùati iti nyàyena pràkçtapeùaõàïgatayà pràptànàmatraivàdçùñaråpakàryàntarakalpanaü na doùàya /
iùyate càyamartho 'gnisaüskàrakamanthanàdeþ pa÷uprakaraõàmnàtasya vacanàccàturmàsyàïgatvena viniyoge taddharmàõàü kàryàntaraprayuktatvakalpanàdau /
#<vastutastu atra peùaõasya na kàryàntarakalpanàpi; pradeyasidhdyarthatvàdeva /
yadyapi hi carutvàvacchinnaü prati peùaõasyàkàraõatvam; tathàpi piùñakacaràvapi caru÷abdaprayogàt peùaõavidhibalena ca># #<"pauùõaü carumi" tyatra sàmànyavàcino 'pi caru÷abdasya piùñakacaruvi÷eùaparatvani÷cayàt tasya pradeyasya peùaõamantareõàsiddherna peùaõasya kàryàntarakalpanàpi /
ata eva carutvaü nàmànavastràvitàntaruùmapakkataõóulaprakçtikatvam /
atra bhaktavyàvçttyai anavastràviteti /
maõóakavyàvçttyai antariti /
såpa÷àkàdivyàvçttyai taõóuleti /
ata eva piùñakacaràvapi># tatsaübhavànna peùaõasya vighàtakatvamiti tatraiva peùaõam   // 3 // 48 //
#<// iti caturda÷aü pauùõapeùaõasya caràveva nive÷àdhikaraõam  >#//
<B2> adyàpyekadevatye eva peùaõamiti siddhàntàbhàvàt dvidevatyà api ca puroóà÷apa÷avo bhavantyevàtrodàharaõam /
tathà caikapåùadevatyapuroóà÷apa÷uyàgayoraprasiddhatve 'pi "somàpauùõaü traitamàlabheta" "somàpauùõa ekàda÷akapàlaþ" "aindràpauùõa÷caruþ" iti vàkyavihite pa÷au carau puroóà÷e ca peùaõaü bhavati và na veti vicàraþ saübhavatyevetyabhipràyeõa athavà ------ "pauùõaü carumanunirvapet" "pauùõaü ÷yàmamàlabhetànnakàma" iti vàkyavihitàvekapåùadevatyau carupa÷å tathà "pa÷umàlabhya puroóà÷aü nirvapatã"tyanena kevalapåùadevatyapa÷uyàgàïgatvena vihitasya puroóà÷asya pradhànayàgãyapåùadevatàkatvàdekapåùadevatyaþ puroóà÷o 'pi saübhavatãtyabhipretya vicàramàrabhate ------- tatpeùaõamiti /
gauravàpatteriti /
pa¤came avadànàdipradànàntenànusamayasàdhanàya tàvata ekapadàrthatvokteþ tàvanmadhye avadànottaraü peùaõànuùñhàne vyavadhànàdekapadàrthatàbhaïgàpatterapyetadupalakùaõaü draùñavyam /
làghavamevopapàdayati ------- prakçtau hãti  //
nan.u piùñakacaràvapi caru÷abdaprayogàt tasyaiva påùadevatyayàge grahaõe 'pekùitaü peùaõaü na nivartamànamiti tatsidhyarthamapràptapeùaõavidhànameva syàdityà÷aïkàü niràkartuü piùñaü vinàpyodane 'pi caru÷abdaprayogàt tasyaiva grahaõasiddheþ peùaõasya prayojanàbhàvena nivartamànatàstyeveti carutvàvacchinnaü prati peùaõasya kàraõatvàbhàvena dar÷ayati -------- tavdyatirekeõeti //
nyàyasudhàkàràdibhiþ pårvàdhikaraõe kçtaü pratiprasavalakùaõamayuktamiti såcayituü svayaü pratiprasavasvaråpaü dar÷ayati -------- prasaktapràptikasyeti /
tallakùaõopapàdanaü taddåùaõaü ca pràgevoktam //
vyàpàràbhàvàditi //
punaþ karaõamàtre vyàpàràllàghavamityarthaþ //
atredaü matadvayam --------- tatra nyàyasudhàkàrastàvat ------- avastràvitànavastràvitànuvçttànyonyàsaülagnatvalakùaõavi÷adapàkanim ittamodanatvaü vai÷adyasàpekùam, carutvaü tu vai÷adyànapekùamevodane piùñasàdhye caràvanuvçttamanavastràvitàntaråùmapakvatvamàtranimittamiti carau na vai÷adyàpekùamodanatvam /
kathaü tarhi caroranodanatve "odano và prayuktatvàt --------" iti da÷amàdhikaraõasiddhàntasåtre caru÷abdasyodanavàcitvoktiriti cet, na; aditimodaneneti vàkya÷eùe odanapadasya vai÷adyàkhyacaruvi÷eùavidhisåcanàrthatvena sthàlãmàtravàcitvapårvapakùanivçttitàtparye 'pi athavà ------- caru÷abdasyànavastràvitàntaråùmapakvatvamàtravàcitve såpa÷àkàderapi carutvàpatteþ tannivçttyai odana÷abdasya såpàdivyatiriktatvopalakùaõàrthatve 'pi caru÷abdasya odanavàcitvoktyarthatve mànàbhàvàt, avastràvitaudane caru÷abdàprayogàcca /
ataþ vai÷adyàbhàvavatyevaudanacarutvopapattiþ /
tathà vai÷adyàbhàvavatyeva taõóulacaràvapi carutvasiddhiþ /
kvacit piùñakaudana iti piùñake odana÷abdaprayogo gauõa eveti /
pàrthasàrathistu da÷ame trivçccarva÷vavàlàdhikaraõe arthavàdàdanavastràvitàntaråùmapakvaudane caru÷abdasya yàj¤ikànàü prayogàccaudanavàcitvameva caru÷abdasya siddhameva /
ataeva ------ vai÷adyasya piùñakacaràvapi saübhavàdodanaråpa eva vai÷adyavati tasmin caru÷abdaprayogasya mukhyatayaivàïgãkàràt odanavàcitàtadavàcitayoþ svãkàre 'nuùñhànabhedàbhàvàttatràgrahamapradar÷yaiva piùñakacarau caru÷abdamàtrapravçttipradar÷anena pradeyasiddhyarthatvaü peùaõasyopapàdayati -------- vastutastviti  //
piùñakacarugrahaõ.e 'pi pauùõaü carumiti vàkyàrthàvirodhàt peùaõavidherdçùñàrthatàlàbhàya sàmànyaparasyàpi caru÷abdasya vi÷eùàvadhàraõopapatteþ peùaõaü pradeyapiùñacarusiddhyarthameveti nàdçùñaråpakàryàntarakalpanetyarthaþ /
atredamavadheyam -------- yadi atra peùaõavidhibalàt sàmànyavàcinaþ caru÷abdasya piùñakacaruvi÷eùaparatvam, tadà naivàsya peùaõavidhitvaü kle÷ena svãkartumucitam; asya "nivãtaü manuùyàõàmi"tyasyopavãtavàkya÷eùatveneva taittirãya÷àkhàyàü prà÷itraharaõavidhivàkya÷eùatvenàpi "aditimodanene" tivadiha niyàmakatvopapatteþ /
nahi sannihitapañhitameva j¤àpakamiti niyamaþ; pramàõàbhàvena yathàtathàbhåtasya prade÷àntare sthitasyàpi j¤àpakatvopapatteþ /
ataeva àtithyavàkya÷eùabhåtasyàpi j¤àpakatvopapattiþ /
"nahyatrànåyàjànyajanbhavatã" tyarthavàdasya prade÷àntarasthasya "aùñàvupabhçti gçhõàtã"ti vàkyagatàùñapadasya catuùkadvayalakùaõàj¤àpakatvamiùyata eva /
eva¤ca piùñakacarau caru÷abdaprayogànurodheneha tadgrahaõapeùaõasya pradeyasiddhidvàràtide÷àdeva pràpteþ nirarthakameva tasya vidhitvà÷rayaõam /
nahyekavàkyatvasaübhave vàkyabhedamaïgãkçtya dvidevatye peùaõavàraõàya vidhitvaü yuktam; j¤àpakatvasyaivaikavàkyatàbhaïgena yuktatvena dvidevatye taddvàrà prayojanàbhàvàt /
yadapyuktaü pàrthasàrathinà -------- piùñakacaràvapi vi÷adapàkasaübhavàt caru÷abdasyaudanavàcitvamita, tat na; piùñasya jalapåritàyàü sthàlyàü prakùepeõa pàke sati vai÷adyasyàsaübhavàt /
nahi piùñe jalena piõóãbhåte anyonyabhàvasya pratiyogyanuyogyupalaübho jàyate, yena anyonyàsaülagnatvaråpaü vai÷adyaü pràpnuyàt /
ataeva odane taõóulànàmevànyonyatayà pçthagavasthànàt tadasaülagnatvaü spaùñamevopalabhyate /
anavastràvite taõóulacarau vai÷adyavyàvçttyarthameva pracurajaladànasya tathàbhåte odane ca tàvatparyàptamàtrajaladànasya ca ÷iùñasaüpradàye dar÷anàt parasparasaülagnatve sati anavastràvitàntaråùmapakvatvamàtreõaiva caruvyavahàra iti vai÷adyasyànapekùaõànna vai÷adyaprayuktamodanatvamiti tatraiva yàj¤ikaprayogaþ syàt /
tatratyabhàùyavàrtikanyàyasudhàgrantheùåpalambhàdanavastràvitàntaråùmapakvaudane yàj¤ikànàü prayogopapàdanamapi tadãyaü na yuktam  //
yatt.u -------- atra prakà÷akàrairuktaü piùñake hi odanatve yathà laukikaprayogaprasaktà sthàlãvàcitàr'thavàdikodànavàcitayà bàdhyate, tathà tayaiva piùñakacaruþ sàdhyate iti prayogamålànnodanapiùñakavàcitàpi bàdhyeta /
mi÷ramate codanasàmànye ÷aktigrahe tadavirodhàt tadvi÷eùànavastràvitàntaråùmapakvavàcità yàj¤ikaprayogàdyuktà, sàmànyagrahaõe hi apekùitavi÷eùasamarpakamanukålameva natu viruddhaü ityuktama "ktàdhikaraõe /
tava tu laukikaprayogàdiva yàj¤ikaprayogàdapyarthavàdapràbalyàt tadviruddhànodanapiùñakavàcitàyuktà --------" iti, tadetaddà÷amikàdhikaraõa÷àstradãpikàyà viruddham /
tatra hi anavastràvitàntaråùmapakvaudana evayàj¤ikaprayogasyokteþ tatraicàr'thavàdàt pårvaü caru÷abda÷ravaõànantaraü ÷aktigrahàdarthavàdasya tadupodbalatayà sthàlãmàtravàcakatàniràsa eva tàtparyapratãteþ nirõãtopakramasthacaru÷ebdànurodhena sàmànyavacanasya vi÷eùaparatvakalpanayàpyarthavàdàvirodhena caru÷abda÷aktigràhakatve mànàbhàvenàrthavàdava÷àt sàmànyata odanavàcino vi÷eùàpekùayà yàj¤ikaprayogagrahaõamityarthakalpanasyàsaïgatatvàt /
ataeva tadadhikaraõer'thavàdasamànakakùyatayaiva yàj¤ikaprayoga odanaparyantatvenoktomi÷raiþ, yasya tu nyàyasudhàkçto mate odanaparyante caru÷abdasya ÷aktistasyàpi mate na trivçccarva÷vavàlàdhikaraõe caru÷abdasya sthàlãvàcitàniràsenàrthavàdasyodanaråpàrtha÷aktigràhakatayopanyàsaþ; caru÷abdàrthanirõayasya yàj¤ikaprasidhyaiva siddheþ prayojanàbhàvàt  //
ataev.a da÷ame ÷àstradãpikàyàü ------- vi÷vastatarayàj¤ikaprayogasya sàdhàraõasthàlãprayogàpekùayà pràbalyenàpi sthàlãvàcitvaü khaõóitam //
naca ------- odanaparyantavàcitvàbhàver'thavàdavirodhàt sthàlãvàcitve làghavàt yàj¤ikaprayogasyàpi bàdhàpattiriti -------- yuktam; avirodhàt /
yathaiva hi tava mate sàmànyàpekùitvenàvirodhaþ tathaiva odanasàdç÷yavivakùayà pràptàvai÷adyasåpa÷àkàdivyàvçttyarthatvenàvirodhaþ saübhavatyeva /
itarathà prayogàvi÷eùàt lokaprasiddhasthàlyà yàj¤ikaprasiddhasya ca madhye katarasya grahaõamiti sandehaniràkaraõàrthatvasyaivàpattyà "sandigdheùu vàkya÷eùàdi" tyanenaiva gatàrthatvàpatteþ /
tathàca nirõãtàrthasyaiva caru÷abdasyàtràrthavàdena nirõayànna sandigdhanyàyaviùayateti trivçccarva÷vavàlàdhikaraõa÷àstradãpikoktaü virudhyeta /
ato laukikaprasiddhibàdhena yàj¤ikaprasidhyaiva nirõãtàrthakatve vaktavye arthavàdasya ÷aktigrahe 'nupayogàdvai÷adyapràptyarthameva tadupàsanam //
ki¤ca asmin mate åùmapakva odane iva piùñasàdhye 'pi tasmin caru÷abdàrthatvàïgãkàràt dvayorapyarthayoþ sthàlãvacanatvàbàdhena yàj¤ikaprasidhyà grahaõàpattinivàraõaphalakaudanaråpacarutàtparyatvakalpanayàpyupapadyata evatadavirodhaþ //
vastutastu -------- sthàlyàü caru÷abdasya nirõãta÷aktikatve sati upakramagatanirõayànurodhenopasaühàragataudanapada eva odanasàdhanatvalakùaõayàpi stuterupapatternàrthavàdava÷ena tadvàcitvabàdhaþ ÷akyate kartumiti sthàlãvacanatvanivçttiþ durghañaiva //
ki¤ca caru÷abdasya sthàlãvacanatvabàdhenànavastràvitaudanavi÷eùavàcitvamarthavàdapratãteþ pràk nirõãtaü và navà; àdye tenaivàr'thavàdagatasàmànya÷abdàrthanirõàyakatvàt arthavàdena caru÷abdanirõaya ityetatparatà tadadhikaraõe durupapàdaiva /
dvitãye ni÷citena vi÷eùaõa sàmànyàkàïkùànivçttàvapi ani÷citena tena tadayogàt vi÷eùasamarpakatvenàvirodhopapàdanaü yàj¤ikaprasiddherayuktam; vàcakatàtàtparyagràhitvaü vinà kevalaü yàj¤ikaprasiddhimàtratvena niyàmakatvànupapatteþ /
ato yathaiva mlecchaprasiddhiþ àryaprasidhdyà bàdhyate, evaü sàdhàraõàryaprasiddhirapi nyàyataulyàt karmànuùñhànavattvena vi÷vastataràryaprasidhdyà bàdhyate /
evaü sàdhàraõàrthaprasiddherapãtyevaü sthàlãvàcitvaniràkaraõenànavastràvitàntaråùmapakvamàtravàcitva evopakrame nirõãte tadanusàreõopasaühàragataudanapade sàdç÷yalakùaõàyà ucitatvàt vai÷adyayuktataõóulaprakçtikatvamevàrthavàdasya nyàyyam, natu etàvatàpi vai÷adyayuktataõóulaprakçtikatvàü÷e ÷aktigràhakatvam; tathàtve maudgayavamayàdicaruùu carucabdànàmanantànàü gauõatvàpatteþ, vrãhiprakçtikataõóuleùveva loka÷àstraprasidhdyà taõóulatvàïgãkàràt /
ataeva vàrtikakçtànavastràvitàntaråùmapakvamàtrameva tacchabdapravçttinimittamuktam /
etena -------- såpa÷àkàdivyàvçttaye taõóulaprakçtikatvavi÷eùaõopàdànaü sarvagranthalikhitamapi -------- paràstam; ativyàptiparihàre 'pi maudgàdiùvavyàptyàpatteþ, loke phalatvena prasiddheùu taõóulaprakçtikeùu vartulatvena dçóheùvativyàptyàpatte÷ca /
ataþ såpa÷àkàdivyatiriktatvopalakùaõatvàïgãkàreõa tadvyàvçtteþ vaktavyatayà tadupalakùaõasåcakatvamastu nàmàrthavàdasyeti yuktam /
nyàyasudhàgranthe 'pyanavastràvitàntaråùmapadadvayasàrthakyapradar÷anàvasare taõóulaprakçtikapadànupàdànàtsåpa÷àkàdivyatiriktatvopalakùaõàrthatvasyaivàrthavàda upapàditatvena maduktàrthatàtparyakatvapratãteþ /
tasmànnàrthavàdasya ÷aktigràhakatvamityeva nyàyasudhoktaü sàdhu /
parantu ubhayamate 'pi pràyaõãye anyatra sàrasvatàdicarupiùñakacaruvyàvçttiþ durghañaiva /
ataþ sarvagranthàvirodhenaivaü parihartavyam /
piùñakacarau caru÷abdo gauõa eva na mukhyaþ /
ataeva ÷rautasmàrtakarmaõo÷carukartavyatàyàü piùñasyaiva tatkaraõaü vi÷iùñànàmiti gauõamukhyanyàyàdeva sarvatra tasyàgrahaõam /
pauùõe carau peùaõaü vinaiva pradeyasiddheþ pratiprasavaråpeõa peùaõavidhànàdeva gauõàrthasya grahaõàt piùñakacaruþ saüpadyata iti sarvaü sama¤jasamityalaü ÷rameõa /
yasmàtpiùñakacaràvapi caru÷abdaprayogaþ ata eva vai÷adyànapekùaü carutvapravçttinimittamidamityàha --------- ata eva carutvaü nàmeti  //
spaùñamanyat /
#<// iti caturda÷aü pauùõapeùaõasya caràveva nive÷àdhikaraõam //>#
- - - - - - #<<B1>>#  (15 adhikaraõam / ) (a.3 pà.3 adhi.15) 

ekasminn ekasaüyogàt  / Jaim_3,3.39 /

#<yatrànyasahitaþ påùà devatà; yathà ràjasåye aindràpauùõa÷caruriti, tatràpi peùaõamuta yatra kevala eva devatà tatraiveti cintàyàm -------># #<"adantako hi sa" iti arthavàdànusàràt peùaõasya påùasvaråpaprayuktatvàvagatestatsvaråpasya cànyasàhitye 'pi sattvàdyuktameva peùaõam /
ata eva># #<"somàpauùõaü caruü nirvapennemapiùñaü pa÷ukàma" iti nemapadavàcyàrddhapiùñatvànuvàdo 'pi saïgacchate />#
yadi tu navamàdyanyàyena påùasvaråpe ànarthakyàdapårvasàdhanatvalakùaõàyà àva÷yakatvamà÷aïkyeta, tadàstu pårvoktavidhayà påùaprapiùñasaübandhaj¤ànajanyayàgànumitereva tàtparyagràhikàyàþ sattvàt sàpi påùapade /
paraü tvarthavàdàdyanurodhàt påùàdhiùñhànakadevatàtvaprayojyàpårvãyatvalakùaõàyà evàïgãkàràd dvidevatye 'pi peùaõadharmaþ #<saübhavati /
yathàcaivaü sati pàkasaüpattistathà yatitavyaü antaràyakaraõena và kràmikanikùepeõa và pàtrabhedena veti pràpte --------->#  ànarthakyaparihàràyàpårvasàdhanatvalakùaõàyà àva÷yakatvàdadhiùñhànadvàrakatvakalpanasya ca påùõo devatàtvopasthitimantareõànupapatteþ tadupasthitau ca taddvàrakatvamàtrakalpanayaivànarthakyaparihàràd dvidevatye ca caturdhàkaraõàdhikaraõanyàyena kevalasya påùõo devatàtvàbhàvàdyatra kevala eva påùà tatraiva peùaõam /
#<na ca --- apårvasàdhanãbhåtadevatàtvasyaiva prakàratayà påùapadena lakùaõe 'pi tasya påùopari bhàne># svaråpasaübandhasyaiva saüsargavidhayà vivakùaõena paryàpteravivakùaõàttasya ca dvidevatye 'pyekasmin påùõi sattvena tasyàpyudde÷yeråpatvopapatteþ kathaü na peùaõàdãti -------- vàcyam; vyàsajyavçttidharmaparyàptaprakàratàyàü ekamàtravçttisaübandhasya saüsargatvànupapatteþ /
anyathà eko dvitvasamavàyavànitivadeko dvitvavàneko dvau ityàdi÷àbdabodhàpatteþ /
ato vyàsajyavçttidevatàtvasya paryàptisaübandhenaiva prakàrakatvàt tasya ca påùõi kevale bàdhàt påùamàtravçttidevatàtvasyaiva prakàratvena tatraiva peùaõàdi /
adantakatvaü tvarthavàdamàtratvànna virudhyate /
nemapiùñatvasyàpi ca tatraiva vidheyatvàïgãkàràdvi÷iùñabhàvanàvidhànena càvàkyabhedàdagamakatvam   // 3 // 49 //
iti pa¤cada÷aü pauùõapeùaõasyaikadaivatyatvàdhikaraõam //
#<// iti ÷rãkhaõóadevaviracitàyàü bhàññadãpikàyàü tçtãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ   >#//
<B2> atra nyàyasudhàkçtà "ànarthakyaparihàràya apårvaprayukta eva peùaõe dvàràpekùàyàü bahuvrãhiõà pradhànabhåtaþ påùaiva dvàram /
sa ca bhàgavi÷iùñaþ /
bhàga÷ca bhajyate sevyate iti vyutpattyà sevyam /
devatàyà÷ca bhoktçtvàbhàvena tadasaübhavàllakùaõayà svatpaparatve mi÷rodde÷enàpi tyakte samaü syàditi nyàyena lokavadardhe påùasvàmyasaübhave tasyàpi yatheùñaviniyojyatvaråpasya bhoktçtvavadevàsaübhavàt jãvatpitçkasyeva pitçdhane anyaü prati yatheùñaviniyojyatvapratibandhàkhyaü svàmyam "devasvaü bràhmaõasvaü ca lobhenopahinasti yaþ /
" itismçtyuktaü bhàga÷abdoktaü dvàramityapårvaprayuktatve 'pi dvidevatye peùaõamiti pårvapakùopapattirityuktam, tadidaü navame devatàvigrahaniràse sati bhoktçtvayatheùñaviniyojyatvayorabhàvasyevànyaü prati viniyogapratibandhasyàpyabhàvenàyuktamityevaü niràkçtya prakà÷akçtànyathopapàditam /
apårvaprayuktatve 'pi yadyapi bahuvrãhiõà pradhànabhåtaþ påùaiva dvàraü ÷àbdam; tathàpi sàkùàtpåùõaþ peùaõànarhatvàdànarthakyàdeva viparãtavi÷eùaõavi÷eùyatvena bhàga÷abdena yàgasàdhanaü lakùitaü havireva dvàram, na devatà; taddvàratve 'pi havirdvàrasyàva÷yakatvàt /
påùà tu havirupalakùaõam; tatràgneyendrapãtàdivatpåùõo nairapekùyabodhakataddhitasamàsàbhàvànnànyayogavyàvçttyà vi÷eùaõatvam, kintvayogavyàvçttimàtreõeti tadidaü dvidevatye 'pyastyeveti  //
tadetanniràsàyàha -------- sàpi påùapade iti  //
yena vàkyena yadudde÷yasaübandhena yasya vidhànaü tasya ÷abda÷aktyupasthitatadudde÷yasaübandhe ànarthakyaprasaktau tadvàcakapade evàpårvasàdhanatvalakùaõayà tena råpeõodde÷ye vidheye vihite tadevàpårvaü prati dvàramiti "vrãhãnahanti;" ityàdisaüskàravàkyeùu këptaü nyàyyaü ca; prakaraõàdevàvaghàtàdãnàmapårvasaübandhàvagame sati avaghàtàdivàkyagatavrãhyàdipadadvàravi÷eùasyaiva samarpaõàt /
tadiha påùasaübandhenaiva bhàga÷abdena yàgalakùaõàttenopasthàpitamapyapårvaü na sàkùàdudde÷yam; tadvàcakapadàbhàvàt /
tathàca bhàga÷abdena yàgasàdhanahaviùo dvàratvam /
tadabhàve tasyaivodde÷yatvaü ÷àbdaü bhavet /
naca tatsaübhavati, ekaprasaratàbhaïgàpatteþ, påùõo 'yogavyàvçttimàtreõàpi vi÷eùaõatve vi÷iùñodde÷àpattereva hetoràdyàdhikaraõe paramparàsaübandhena påùadevatodde÷enaiva vidhànasya bàlaprakà÷e bhavadbhiranyai÷ca sthàpitatvena tadupajãvanenaivàgnimavicàrakaraõàdatra haviùa udde÷yatvànupapatteþ /
eva¤codde÷yasamarpake påùapade evàpårvasàdhanatvalakùaõayà devatàdvàreõaivàpårvàrthatvenànarthakyaparihàra iti na pårvapakùasiddhiþ /
yadapi devatàvigrahaniràsànnànyaü prati yatheùñaviniyojyatvapratibandhasyàpyabhàvena tathàbhåtasvatvavi÷iùñasya påùõo dvàratvamiti nyàyasudhàkçddåùaõam, tadapi ÷abdadevatàtvavàdinàpi devatàvigrahànaïgãkàre 'pi devasvàdivyavahàratadaïgãkàrajanakasambandhavi÷eùasyàïgãkàryatvàt ya eva tadupapàdakaþ saübandhavi÷eùaþ kalpanãyaþ tadvi÷iùñasyaiva påùõo dvàratvamityevaü tadà÷ayàdupekùyam /
ataevànyaü prati yatheùñaviniyojyatvapratibandhàkhyasvàmyasyàpårvaü pratyupayogàbhàvàt na dvàratvaü saübhavatãti nyàyasudhàkçduktereva påùapadeevàpårvasàdhanatvalakùaõàmaïgãkçtyaivànyathà pårvapakùaü sàdhayati -------- paraü tviti -------   //
spaùñamanyat //
atra ca prayojanaü pårvapakùe dvidevatye 'pi peùaõadharmasyeti pårvapakùopapàdanavelàyàmeva bhàùakhyànusàreõoktam /
siddhànte tu pràpakapramàõàbhàvànnaiva taditi spaùñameva /
tatra vàrtikakçtà pårvapakùe kàüsyabhojinyàyenàmukhyànugrahasyàpyuktatvàt iha tu indrasamakakùatayopàttapåùànurodhàtsutaràü sarvasyàpi peùaõaü ÷akyata eva kartumityapi prayojanàntaraü såcitamityapi yatpåjyapàdairuktam, tasyàyamevà÷ayaþ ------ yat påùànurodhena sarvasyàpi peùaõe kçte caru÷abdasya piùñakacaràvapi prayogeõendradevatàdravyàvirodhopapatteþ kàüsyabhojinyàyena sarvasya peùaõam /
yadi ca caru÷abdo 'navastràvitaudane eva råóhaþ syàt, tadàpi påùànurodhena peùaõakaraõe indrasyaudanaråpasvadravyanà÷àpatteþ tatra kasyànugraha iti saüdehe mukhyatvenàsaüjàtavirodhitvenàdhvarakalpàyàü mukhyabhåtàgnàvaiùõavadharmànugrahasyeva, indradharmodanànugrahakartavyatàpattyà na sarvapeùaõaü pràpnoti, ataþ piùñakacarugrahaõe evàvirodhàt? kàüsyabhojinyàyopapàdane pårvapakùa iva siddhànte 'pi sarvapeùaõaü saübhavatyeveti na ka÷cana pårvottarapakùayoþ prayojanabhedaþ sidhyeti /
atastaõóulacarugrahaõapakùe virodhaprasaktàvapyardhapeùaõena tatparihàrasaübhavànna tadanurodhenendradevatàdravyavighàtaþ kartavya ityardhameva peùaõaü pårvapakùe prayojanaü bhinnaü sidhyati /
yatra hyamukhyasya sarvathà bàdhastatra mukhyasyaivànugrahaþ  //
adhvarakalpàgatàjyadravyagatamadhyatanasarasvatãyàgãyahavirabhimar÷anasy.a sakçddhavirabhimar÷anasyaiva ÷àstràrthatvena vçdhanvatãmantreõàpi siddheþ tadbàdhàbhàvàt iha tu mukhyendrànugrahe sarvathà påùàïgapeùaõasya bàdhaprasaïgàdardhapeùaõaü yuktamityeva prayojanaü kàüsyabhojinyàyopapàdanenà÷rayaõãyamiti tadevàtra prayojanaü vaktumiti #<//
iti pa¤cada÷aü pauùõapeùaõasyaikadaivatyatvàdhikaraõam //>#
iti ÷rãmatpårvottaramãmàüsàpàràvàrãõadhurãõa kavimaõóana-khaõóadeva÷iùya-÷aübhubhaññaviracitàyàü bhàññadãpikàvyàkhyàyàü prabhàvalyàü tçtãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //#<
atra navãtàntaü samàptam //>#
adhyàyaþ pàdaþ adhikaraõasaükhyà àdito 'dhikaraõasaükhyà  #<3 3 15 50 //  // //>#