Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra, Adhyaya 3, Adhikarana 2, with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.) Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987) (Sri Garib Dass Oriental Series, 50-) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) [server down!] This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. An attempt to structure the text according to sutras had to be abandoned for want of an adequate printed edition. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ dvitÅya÷ pÃda÷ / #<(1 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.1)># arthÃbhidhÃna // evaæ ÓrutyupayogivicÃre v­tte 'dhunÃliÇgopayogivicÃra÷ prastÆyate / tatra liÇgaæ nÃmÃÇgatvaghaÂakÅbhÆtaparoddeÓyatÃk­tikÃrakatvavÃcakapadakalpanÃnukÆlà kÊptapadapadÃrthani«Âhà yogyatà / yathà struveïÃvadyatÅtyatra struvani«Âhà dravapadakalpanÃnukÆlà / evaæ mantre«u svÃrthav­ttyuddeÓyatÃvÃcipadakalpanÃnukÆlà svav­ttikÃrakatvavÃcipadakalpanÃnukÆlà ca yogyatÃliÇgam / sà ca padarÆpaÓrutikalpakatvÃttaddvÃrà tadarthaviniyoge pramÃïam / ## kratuprakaraïÃmnÃtamantrasya "barhirdevasadanaæ dÃmÅ" tyÃdermukhya iva jaghanye 'pyulaparÃjyÃdau smÃrakÃkÃÇk«ÃdirÆpasÃmag«aviÓe«Ãt tatsÃdhÃraïyenaiva viniyoga÷ / ya«ÂÅ÷ praveÓayetyÃdivadÃkÃÇk«ÃdirÆpatÃtparyagrÃhakasattve mukhyÃrthabÃdhasyÃki¤citkaratvÃditiprÃpte ------ #< ÓakyasaæbandhagrahasÃpek«atvena jaghanyÃrthapratÅtervilambitatvÃtprathamapratÅtamukhyaviniyogena caritÃrthasya mantrÃderjaghanyÃrthaviniyojakatvÃnupapatti÷ / ataeva tatsmÃrakÃkÃÇk«ÃyÃdhyÃnÃdyupÃyÃntareïaiva niv­tti÷ / ataeva yatra prakaraïe mukhyarthopayogo na kÊptastatra mantrÃmnÃnabalÃdeva tatkalpanà >#// yatra tu virodhiguïÃntarÃvarodha÷ prakaraïe, tatra sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïasattve utkar«a÷ / yathà darÓapÆrïamÃsaprakaraïÃmnÃtapÆ«ÃnumantraïamantrÃde÷ yÃgÃnumantraïasamÃkhyÃyÃmeva sÃmÃnyasaæbandhabodhakatvÃt, ## iti prathamaæ mukhyÃrthe eva mantraviniyogÃdhikaraïam // #<># #< yadyapi ÓabdatvasÃmÃnyÃcchrutiviniyoganirÆpaïÃnantaraæ vÃkyÃdiviniyoganirÆpaïaæ kartuæ yuktam; tathÃpi pÆrvapÆrvapramÃïakalpanena viniyojakatayà tatsÃpek«atvena liÇgaviniyogopayoginirÆpaïaæ pÆrvamÃvaÓyakam / ataeva ÓrutisÃpek«atvÃttannirÆpaïottaramavasara÷ kramaprÃptatvÃdityavasarasaÇgatiæ pÃdÃntaratvÃdanantarasaÇgatyabhÃve 'pyak«atiæ cÃbhisaædhÃya nirÆpaïÅyatvena pÃdÃrthaæ pratijÃnÅte ------- evamiti // yadyapi ÓruterapyasamarthaviniyojakatvÃsaæbhavÃtsÃmarthyakalpakatvamÃvaÓyakam;># ## #<"liÇgaj¤Ãnaæ purodhÃya na Óruterviniyokt­tà / Órutij¤Ãnaæ purodhÃya liÇgaæ tu viniyojakam" // iti nyÃyena Órutyà kalpitayÃsamarthasyÃpi viniyogÃnna sÃmarthyÃpek«Ã atastaduttaramevÃsyÃvasaro na pÆrvamityadhunÃpadena sÆcitam / liÇgopayogÅti // liÇgaviniyogopayogÅtyartha÷. / tena vak«yamÃïasvarÆpaliÇgasya vastusÃmarthyamantrasÃmarthyobhayavidhasya madhye prathamÃntye># ##// ## #<"barhirdevasadanami"ti mantro viniyujyata evetyabhipretya pÆrvapak«amÃha ------- kratuprakaraïeti // nanu mukhyÃrthÃnupapattyabhÃvÃtkathaæ gauïÃrthÃbhidhÃnena tatra viniyoga ityata Ãha ------ ya«ÂÅriti // 'ya«ÂÅ÷ praveÓaye'tyatra mukhyÃrthÃbÃdhe 'pi tÃtparyamÃtreïa lak«aïÃdarÓanÃdihÃpyÃkÃÇk«ÃdirÆpatÃtparyagrÃhakasattve tadupapattirityartha÷ / mukhya evÃrthe mantraprakaraïadvÃrà ÃkÃÇk«ÃmÃtrasahak­tena liÇgena ÓÅghraæ Órutikalpane vilambitatvÃt gauïÃrthani«ÂhÃkÃÇk«ÃyÃÓca mantravatsm­tikÃraïatayà kÊptatvena viÓi«ÂairdhyÃnÃdyupÃyÃntarairapi niv­ttisiddherviniyogo na gauïe >#// ## ## #<"aÓvinostvà bÃhubhyÃæ rÃdhyÃsaæ" ityatra pratyak«agrahaïavidhyabhÃve 'pi tadvidhikalpanayà tatraiva mukhyer'the viniyogo vak«yata ityÃha --------- ata eveti >#// ## ## ## ## #<"yÃgÃnumantraïÃnÅti samÃkhyà kratuyÃyinÅ / tasmÃcchaktyanusÃreïa prÃptistaddevate kratau" // iti >#// ## #<"yadyapyanyadevatya÷ paÓurÃgneyyeva manotà kÃrye"ti vÃkye t­tÅyÃdyaÓravaïena ÓrutitvÃsaæbhavÃdvÃkyasyaca liÇgabÃdhyatvenotkar«ani«edhaprÃptÃvapi evakÃrasya kÃryaivetyevaæ vyavahitÃnvayenaivakÃraÓrutyÃ, athavà vak«yamÃïarÅtyà brÃhmaïavÃkyatvena prÃbalyÃlliÇgabÃdhopapattyà utkar«ani«edhÃdutkar«asyÃpyasaæbhava iti vyÃkhyeyam /># ## #<"manotÃyÃæ tu vacanÃdavikÃra" iti dÃÓamikÃdhikaraïaprav­tti÷; tathÃpyasya vÃkyasyotkar«ani«edhakatvena prÃkaraïikaphalÃrthatvasaæbhave 'prÃkaraïikaphalÃrthatvakalpanÃyogÃdutkar«ani«edhakatvameva yuktam / dÃÓamikÃdhikaraïaæ jyoti«Âome Ãgneya÷ paÓurneti k­tvÃcintayà dra«Âavyam / ataevoktaæ tantraratne -------># #<"tathÃsatyaprasaktotkar«ani«edhÃyogÃduktavacanasyÃnÆhaparatvamiti / ato yuktamuktaæ ------ yathà manotÃdÃviti // prayojanamulapat­ïacchedane 'pi barhirdevasadanamiti mantra÷ pÆrvapak«e, siddhÃnte neti spa«ÂatvÃnnoktam >#// iti prathamaæ mukhyÃrtha eva liÇgaviniyogÃdhikaraïam // #<- - - - - -># #<(2 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.2)># vacanÃt // yatra tu gauïÃrthe tÃtparyagrÃhakaæ vacanaæ vidyate ------ yathà agnau, "kadÃcanastarÅrasÅtyaindyà gÃrhapatyamupati«Âhata" ityÃdau, tatra gauïa eva gÃrhapatye viniyoga÷ // ## #<"upÃnmantrakaraïa" iti sm­tyà ÃtmanepadavidhÃnena dhÃtormantrakaraïÃrthakatvÃvagatestasyÃbhidhÃnalak«akatvÃvagati÷; Ãtmanepadabalena samÅpasthiterabhidhÃnaprayojana- katvÃvagatermantrasya svasÃdhyÃbhidhÃnÃÇgatvasaæbandhena samÅpasthitiviÓe«aïatvopapatterabhidhÃnalak«aïÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃt / ataÓca ÓakyÃrtha eva># samÅpasthitau gÃrhapatyasya karmatvam, indrasya tvÃrthike 'bhidhÃne iti na virodha÷ / yathà cÃsya dhÃto÷ sakarmakatvaæ tathà kaustubha eva prapa¤citam / ata÷ kathaæ mantrasya gauïer'the viniyoga iti cenna; #< aindyeti taddhitenaikapade viÓe«yatayà pratipÃdyamÃnasya mantrasya cayanÃnupayogÅndrÃÇgatvabodhakatvÃnupapatte÷ / atastasya ÓakyabodhakÃlÅnendraprakÃÓakatvÃnuvÃdatvenÃpyupapatterna dvitÅyÃdau tadbalena lak«aïÃÓrayaïaæ rƬhityÃgo và / naca samÅpasthitiæ prati agne÷ karmatvam; tathÃtve tasyÃbhidhÃnaæ pratyapyaÇgatve uddeÓyÃnekatvak­tavÃkyabhedÃpatterÃtmanepadavirodhena ca dhÃtunaiva svaÓakyÃrthaviÓi«ÂÃbhidhÃnalak«aïÃvaÓyambhÃvÃdviÓe«yabhÆte 'bhidhÃna eva mantrasya karaïatvapratÅtergÃrhapatyasya ca cayanasaæskÃryasya karmatvapratÅterarthÃcca sÃmÅpyapratiyogitvena tasyaiva grahaïopapattestÃtparyagrÃhakabrÃhmaïÃnurodhena mantrasyaiva gauïyà v­ttyà gÃrhapatye viniyoga iti siddham // 2 // 17 //># iti dvitÅyaæ ÓrutivaÓÃt gauïe 'pyarthe mantraviniyogÃdhikaraïam // #<># #< pÆrvatra gauïasÃmarthyasya viniyojakaÓrutikalpanayà viniyojakatvanirÃkaraïena liÇgasya mukhyÃrtha eva viniyojakatve ukte aindyÃæ liÇgasya gauïer'the viniyojakaÓrutisahÃyatayÃpi prasaktasya viniyojakatvÃbhÃvasyehÃpavÃdakaraïÃdÃpavÃdikÅmanantarasaÇgatiæ tathà saæÓayaæ pÆrvÃdhikaraïasiddhÃntenaiva pÆrvapak«otthÃnÃtpÃrthakyena pÆrvapak«a¤ca spa«ÂatvÃdanuktvÃ># #<"vacanÃttvi"ti yathÃsÆtraæ siddhÃntameva pratijÃnÅte ------ yatratviti >#// ## #<"niveÓana÷ saÇgamano vasÆnÃæ viÓvÃrÆpÃbhica«Âe ÓacÅbhi÷ / deva iva savità satyadharmendrasya samare vasÆnÃmityaindyà gÃrhapatyamupati«Âhate" ityudÃh­tam / tadupamÃnÃrthÅyena nakÃreïaindrasyopamÃnatayà nirdeÓÃdindrasyÃprÃdhÃnyÃvagate÷># #<"dhruvodhvarastathà soma ÃpaÓcaivÃnilo nala÷ / pratyÆ«aÓca prabhÃsaÓca vasavo '«Âau prakÅrtitÃ÷ / " ityanalaÓabdavÃcyasyÃgne÷ vasutvasmaraïÃduktÃnÃæ madhye 'gnirnÃma vasurindra iva saægrÃme sthitavÃnityagnistutipratÅte÷># #<"vasÆnÃæ pÃvakaÓcÃsmÅ" ti cÃgnereva vasuÓre«ÂhatvasmaraïÃt tatsamÅpe 'nye«Ãæ vasÆnÃæ saÇgamanÃdvasusaægamanatvenÃpyagnereva stutipratÅteraindrÅtvenodÃhÃryatvÃnupapatterayukta- mityupek«ya balÃbalÃdhikaraïabhëyalikhitaÓÃkhÃntarapatitamaindramantramudÃharati ------- yathÃgnau kadÃcaneti // tataÓca tasya mantraliÇgasya svarasato gÃrhapatyamiti dvitÅyÃÓrutyupa«Âambhakatayà siddhÃntaviparÅtatvÃnnodÃharaïatvam >#// ## #<"rÃmarÃvaïayoryuddhami"ti vaccÃnanyacaritatvenendrasyÃpi indropamÃnarÆpastutisaæbhavÃttadudÃharaïopapatti÷ ------- ityuktam / tanmantrasya svarasasÃmarthyatyÃgena svasyaiva svopamÃnakatvakalpanayà gauïasÃmarthyamÃdÃya aindrÅtvopapÃdane tasya taddhitaÓrutyupa«Âambhakatvena taddhitaÓrutyapa«ÂabdhaliÇgena kÃrakaÓrutisaækocÃnupapatte÷ pÆrvapak«ÃyogÃnmantrasvarasasÃ-># ##// ## ##// #<"akarmakÃcce" tyetaduttarasÆtreïÃkarmakÃtti«ÂhaterÃtmanepadavidhÃnenÃsminsÆtre ti«ÂhativÃcyasyÃpyarthasya sÃmÅpyarÆpaphalÃvacchinnatvena sakarmakatvavivak«aïena sÃmÅpyasya pratiyogitÃsaæbandhenÃgnyÃÓrayatvenÃgne÷ karmatvenÃnvayopapattiriti kaustubhe prapa¤citamityartha÷ >#// ## #<"saæj¤ÃyÃæ dhenu«yÃ" ityata÷ saæj¤ÃyÃmityanuv­ttau># #<"g­hapatinà saæyukte¤ya÷" ityanuÓÃsanena ¤yapratyayÃntatvenÃgnau rƬhatvapratÅterna tyÃga ityartha÷ >#// ##// iti dvitÅyaæ liÇgasya ÓrutibalÃdgauïÃrthe 'pi viniyojakatvÃdhikaraïam // (aindyadhikaraïam) #<- - - - - - -># #<(3 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.3)># tathà // darÓapÆrïamÃsayo÷ havi«k­dehÅtitriravaghnannÃhvayati iti Órutam / tatra nÃyaæ mantra ÃhvÃnÃÇgam; tasya "patnyeva havi«k­dupotti«Âhati sà devÃnabhidrutyÃvahantÅ"ti vacanÃnusÃreïÃbhÃvapratÅte÷ / ata iti karaïenÃvaghÃtÃÇgameva / ataÓcÃsminvÃkye trirabhyÃsapuæstvamantraviÓi«ÂÃvaghÃtavidhireva / patnÅvÃkye ca guïÃdeva karmÃntaravidhi÷ / tayoÓcÃvaghÃtayorvrÅhÅnavahantÅtyanena saæskÃryasaæbandhe 'pi d­«ÂÃrthatvÃdvikalpa÷ / patnÅkart­ke 'vaghÃte cÃvarak«odiva iti mantra÷ / ataÓcÃnena vÃkyenÃvaghÃte gauïa evÃyaæ mantro viniyujyate / gauïatvopapÃdanaæ kaustubhe ## #< // iti t­tÅyaæ havi«k­dadhikaraïam //># darÓapÆrïamÃsayoriti // siddhÃnte mantrasya liÇgÃdÃhvÃnÃÇgatve sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïapradarÓanÃya darÓapÆrïamÃsayorityuktam / havi«k­dehÅti // devÃnÃmarthe yà havi÷ saæpÃdayati sà patnÅ havi«k­ttÃmenÃæ saæbodhya adhvaryurehÅti brÆte / tamimaæ mantramadhvaryustriruccÃryÃvaghÃtaæ kurvannÃhvayatÅtyartha÷ / atraca yathà Órutyà pÆrvÃdhikaraïe gauïÃrthaviniyogo mantrasyokta÷, tadvadeva vÃkyenÃpi tatra prasaktasya viniyogasyohÃpavÃdakaraïÃdÃpavÃdakÅmanantarasaÇgati¤ca spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvasiddhÃntahetuparasÆtragataæ tathÃÓabdaæ vyÃkhyÃsyan pÆrvapak«amÃha ------- tatreti // "patnyeva havi«k­dupotti«Âhati devÃn ­«Ån pitÌn sÃbhidrutyÃ'vahantÅ''ti vÃkyÃntare patnÅ svayamevotti«Âhati nÃhÆtetyarthakaivakÃreïa pak«aprÃptÃhvÃnaniyamÃbhÃvapratÅterÃhvÃnavidhyantarasyÃnyathÃsiddhasyÃdarÓanÃdavihitÃhvÃnasmÃrakatayà mantrasyÃÇgatvena vidhÃnÃnupapattiæ tÃvaddarÓayati --------- tasya patnyeveti // etena ------- mantre trirabhyÃsavidhe÷ sahÃyÃrthatvÃt tasya prÃptÃvaghÃtakÃlÃnuvÃda ityapi --------- apÃstam; ÃhvÃnÃÇgatayà mantrasyÃprÃptestatra trirabhyÃsav­ttyanupapatte÷ kÃlalak«aïÃpatteÓca / ata÷ pariÓe«Ãt "lak«aïahetvo÷ kriyÃyÃ" iti sÆtreïa prayojakatvÃparaparyÃyahetÃvapi Óat­pratyayasm­terabhicaranyajatÅtivanmantrasyÃvaghÃtabhÃvanÃÇgatvameva; k­dupÃttabhÃvanÃyÃmapi kÃrakÃnvayasya vyutpannatve sutarÃmitikaraïaparÃm­«Âamantrasya karaïatayÃnvayopapatterityabhipretyÃha -------- ata iti // prÃptÃvaghÃtoddeÓena trirabhyÃsamantrayorvidhÃne vÃkyabhedÃpattiæ pariharati --------- ataÓceti // avaghÃtasya vitu«ÅbhÃvaparyantamanu«ÂhÃnÃvaÓyakatvena tatra trirabhyÃsavidhyanupapattÃvapi tatra mantradvÃrà puæstvasyeva kriyÃnvayopapatte÷ ÓÃkhÃbhedena kvacintrirabhyÃsayuktamantrapÃÂhena trirabhyÃsaprÃptÃvapi ÓÃkhÃntare sak­tpÃÂhenÃpyÃmnÃnÃnniyamavidhayà trirabhyÃsÃdiviÓi«ÂÃvaghÃtavidhireva / nahyatra patnÅvÃkyenÃvaghÃta÷ prÃpyate; tatra samÃkhyÃprÃptÃdhvaryukart­katvasya patnÅkart­katvena bÃdhenÃvaghnanniti puæstvÃnuvÃdÃnupapatte÷ / ato viÓi«ÂavidhÃnÃnna vÃkyabheda ityartha÷ / ataeva guïÃt patnÅvÃkye 'vaghÃtÃntaravidhirityÃha --------- patnÅvÃkye ceti // atraca "vidhikopaÓcopadeÓe syÃ" diti siddhÃntaguïasÆtreïa mantrasyÃvaghÃtÃÇgatve "ava rak«o diva÷ sapatna" miti mantrÃntarasyÃpi pariharati -------- patnÅkart­keti // eva¤ca ÃhvayatiparaliÇgaviÓi«ÂÃvaghÃtavidhi÷, dhÃturÃkhyÃtÃæÓaÓcÃnuvÃda ityabhipretyopasaæharati --------- ataÓceti // nanu avaghÃtasyÃcetanasya havi«k­ttvÃnupapatte÷ sutaräceti ÓabdÃrthÃnvayÃnupapatteravaghÃte mantrasyÃsÃmarthyÃtkathaæ viniyoga ityata Ãha ------- gauïa evÃyamiti // gauïatvopapÃdanamiti // acetane svÃtantryalak«aïakart­tvÃsaæbhave 'pi sthÃlÅpacatÅtivadvaivak«ikeïa svÃtantryeïa kart­tvopapattyà havi«k­ttvasaæbhavÃttatraiva cetanatvamÃropya avaghÃta tvamehi saæpanno bhavetyarthena havi«k­tsthÃlÅsaæbandhihavi÷saæpattihetulak«aïayogena havi«k­dehÅtyanenÃvaghÃtaprakÃÓanopapattiriti kaustubhe dra«Âavyamityartha÷ / mantrasyÃhvÃnÃnaÇgatve ÃhvayatyanvayÃyogaÓaÇkÃparihÃrÃyÃha -------- ÃhvayatiÓceti // havi«k­dehÅti mantreïaihÅtiÓabdoccÃraïÃdadhvaryurÃhvÃnamÃca«Âa ityarthe "tatkaroti tadÃca«Âe" iti sm­tyà ïicaæ vyutpÃdyÃhvayatiprayogopapatte÷ ÓakyÃrthabodhakÃlÅnÃhvÃnaprakÃÓanÃnuvÃdÃdÃhvayatyanvayopapattirityartha÷ // vacanasya mukhyÃhvÃnasaæbandhenÃpyupapatte÷ mukhyaviÓe«yabhÆtÃhvÃnabhÃvanÃsaæbandhasyÃbhyarhitatvÃt trirityasyÃvaghÃte 'nvayÃnupapattyà aÓrutamantrapÃÂhakriyÃvi«ayatvÃpatte÷ dhÃto÷ sÃdhutvapÃrÃrthyaviÓi«ÂavidhigauravÃdyÃpatte÷ vinà kÃraïamÃkhyÃtasyÃca«Âa ityarthalak«aïÃpatternÃvaghÃte gauïe viniyoga; kintu ÃhvÃna evetyabhipretya siddhÃntamÃha ------- mukhya eveti // ÃhvÃnasyÃvihitatvÃnna tadaÇgatvena mantravidhi÷ saæbhavatÅtyÃÓaÇkÃmapÃkaroti ------- mÃntravarïiketi // yathà somapÃtramag­hÅtvÃpi somabhak«aïaprÃpte "raÓvinostvà bÃhubhyÃæ sadhyÃsa" miti mantravarïaprakÃÓyatvÃnupapattyà grahaïaniyamavidhiæ prakalpya tatra mantraviniyoga÷ kalpyate, evamihÃpi tatprakÃÓyatvÃnupapattyà ÃhvÃnaniyamavidhikalpanayà ÃhvÃnasya vidheyatvÃvagamÃttadaÇgatvena mantravidhÃnopapattirityartha÷ / etena ------ nityaprÃptatve 'pi prathanÃdivadadhvaryukart­katvasiddhyarthamÃhvÃnasyÃpyatra vidhiriti nyÃyasudhÃkÃroktaæ -------- apÃstam; vidheyÃntarasattve saæbhavatprÃptikÃyÃ÷ kriyÃyà vidhau gauravÃt, mantrapÃÂhasyÃdhvaryukart­katve p­thakprayatnÃnÃpÃdye ÃhvÃne 'dhvaryukart­katvasyÃpyarthata÷ prÃpteÓca / prathanasyatu prakÃÓarÆpamantravyÃpÃrato 'tyantabhinnatvÃtkriyÃntara- rÆpatvenamantrasyÃdhvaryavasamÃkhyayÃdhvaryukart­tvaniyame 'pi na tatkaraïatvenÃdhvaryavaniyama÷ sidhyati / ÃhvÃnasyatu parÃgamanÃnukÆlasvÃbhiprÃyaprakÃÓanarÆpatvÃt tasya ceha mantravyÃpÃrarÆpatvena mantroccÃrayit­- vyatiriktenÃnu«ÂhÃtumevÃÓakyatvÃnmantrasyÃdhvaryukart­katvenaiva ÃhvÃnasya tatkart­katvasiddhiriti vai«amyÃnna tatsidhdyarthamapi vidhirÃvaÓyaka ityartha÷ // patnyevetyevakÃreïÃhvÃnaniyamaniv­ttipratÅtyÃÓaÇkÃæ nirasyati -------- patnyeveti // nÃnyeti // etena -------- patnyà vÃkyÃntareïa kart­tvena vidhÃnÃtsamÃkhyÃprÃptÃdhvaryukart­katvasya bÃdhÃvagateradhvaryorulÆkhalak­«ïÃjinÃnutsargavidhÃnÃttaddvÃrÃnvÃrambhakatr­tve 'pi kart­tvopacÃreïa tatkart­katvaæ -------- sÆcitam / sahÃyÃrthatveneti // patnyà bahupadÃrthÃnu«ÂhÃnena ÓrÃntasyÃdhvaryoravasaradÃnena sahÃyatvÃdanyapadÃrthakÃle 'pi tatprÃpnoti, tathÃpi havi«k­ttvena tadÃhvÃnasya havi«karaïÃrthatvapratÅtestasya cÃvaghÃtamÃrabhya prav­tteravaghÃtakÃla eva prÃptatvÃdanuvÃda ityartha÷ / yadyapyavaghnannityatra kÃlalak«aïÃ'patati, tathÃpi "lak«aïahetvo÷ kriyÃyÃ÷" iti sÆtreïa Óatu÷ 'ÓayÃnà bhu¤jate yavanÃ÷' ityatreva lak«aïÃrthatvapratÅte÷ avaghÃtakart­tvÃvasthÃpannasyÃhvÃnakart­tvÃvagateranvÃrambhadvÃrà adhvaryukart­kavartamÃnÃvaghÃtasya kÃlikasaæbandhenÃhvÃnacihnatvapratÅteravaghÃtakÃle ÃhvayatÅtyarthÃtkÃlalak«aïà Óat­pratyayopÃttalak«aïatva- ghaÂakatayÃnuÓÃsanaÓi«ÂatvÃnna do«Ãvahà // vastutastu --------- anutsargamÃtreïÃvaghÃtakart­tvÃsaæbhavÃdanvÃrambhadvÃrà tadÃÓrayaïe 'vahantau lak«aïÃpatternÃyaæ lak«aïe Óat­pratyaya÷, kintu hetÃveva / tataÓcÃvaghÃtÃrthamÃhvayatÅtyarthÃdÃhvÃnakart­tvasamÃnÃdhikaraïÃvaghÃtakart­tvaæ prayojakatvarÆpamevÃÓrayituæ yuktamityavaghÃtaphalÃhvÃnasyÃvaghÃtakÃla eva prÃptervinaiva lak«aïÃmavaghÃtaæ kÃrayannÃhvayatÅtyarthe na kaÓciddo«a iti bhÃva÷ // yattu ---------- prakÃÓakÃrÃïÃmanvÃrambhavidhÃnenÃvaghÃte 'dhvaryukart­tvopapÃdanaæ --------- tat, kasmiæÓcidapi sÆtre patnyÃnvÃrambhavidhyadarÓanÃdayuktamityupek«itaæ pÆjyapÃdai÷ // mama tu pratibhÃti ---------- triravaghnanniti siddhÃnuvÃdenÃvaghÃte adhvaryo÷ kart­tvÃbhyanuj¤ÃnÃdavaghÃtaæ kurvataivÃhÆtayà patnyà dvitÅyÃvaghÃtÃnu«ÂhÃnopapatterevakÃrasya sahÃyamÃtrani«edhakatvenobhayakart­tvÃvirodha eva kÃtyÃyanasÆtrasaævÃdÅ yukta÷ / tÃvatÃpi gauïe 'vaghÃte namantraviniyoga iti mÅmÃæsakasiddhÃntasyÃk«ati÷ / ataeva kÃtÅyÃnÃæ pÆrvamadhvaryukart­kamavahananamaparaæ cÃhvÃnottaraæ patnÅkart­kaæ cetyanu«ÂhÃnaæ d­Óyate / eva¤ca Óat­pratyayasya lak«aïatvÃrthÃdikalpanamapi nÃÓritaæ bhavatÅti / Ãvitu«ÅbhÃvamavaghÃtÃnu«ÂhÃne madhye sahÃyÃrthamÃhvÃnaæ d­«ÂÃrthamapi bhavatÅti // trirabhyÃsamÃtramiti // so 'pica kriyÃbhyÃv­ttigaïanÃrthakak­tvasucpratyayÃntatriÓabdabalÃdÃhvÃna- kriyÃyÃmeva vidhÅyate / tatraca mantrasya vediprok«aïamantranyÃyena sahak­tpÃÂhe prÃpte 'pi prok«aïavadÃhvÃnasya mantrapÃÂhÃtiriktaprayatnÃnÃpÃdyatvenÃrthÃnmantrasyaiva trirÃv­tti÷ phalati / etena ------- yat nyÃyasudhÃk­tà vyavahitasaæbandhamÃdÃya mantrasyaiva trirÃv­ttividhÃnamuktaæ tat -------- apÃstam; trirabhyÃsasya Óabdato vyavahitasyÃpi sucpratyayaÓrutyaiva kÃrakavibhaktiÓrutyevÃhvÃnakriyÃsaæbandhalÃbhÃdavyavahitenÃpi mantreïa saæbandhÃnupapatte÷ / ata ÃhvÃnasya d­«ÂÃrthatvÃllokavadeva dvi÷ triÓcaturvÃpi prÃptau trirabhyÃsÃæÓe 'pi niyamavidhitvalÃbhÃntrirabhyÃsa ÃhvÃne vidhÅyata ityartha÷ // siddhÃntamupasaæharati ------- itÅti // eva¤ca gauïÃrthaviniyogasya vÃkyak­tasya liÇgena bÃdhÃnmukhya evÃrthe viniyoga÷ / aindyÃæ tu Órutyà liÇgabÃdhÃdgauïÃrthe viniyoga iti siddhamityartha÷ / prayojanaæ pÆrvapak«e patnÅkart­kasyÃdhvaryukart­kÃvaghÃtasyaca vikalpe sati havi«k­nmantro 'dhvaryukart­kÃvaghÃte "ava rak«o diva" iti patnÅkart­ka iti vyavasthÃ, siddhÃnte tvekasminneva patnÅkart­kÃvaghÃte "ava rak«o diva" iti mantra÷, havi«k­nmantrastvÃhvÃne iti spa«ÂatvÃnnoktam ## #<(4 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.4)># tathotthÃna // som.e, "utti«ÂhannanvÃhÃgnÅdagnÅnvihare"ti / tathà "vrataæ k­ïuteti vÃcaæ vis­jati / " darÓapÆrïamÃsayo÷, "praïÅtÃ÷ praïe«yanvÃcaæ yacchati tÃæ sa ------ havi«k­tÃvis­jatÅ"ti Órutam / tatrÃpi pÆrvavadeva mantrÃïÃæ mukhyer'the viniyogo natu gauïayorutthÃnavÃgvisargayo÷ / prabalasyÃpi brÃhmaïavÃkyasya kÃlavidhÃyitvenÃpyupapattau gauïatvatÃtparyagrÃhakatvÃbhÃvÃt / naca lak«aïÃ; Óat­pratyayasya kÃlikasaæbandhena lak«aïÃrthatvamaÇgÅk­tya ÓrutyaivÃnvayopapatte÷ / ataÓcotthÃnakÃle viharaïamantra÷ paÂhanÅya iti kÃlavidhirevÃyam / vrataæ v­ïutetyatretikaraïasyÃpi mantrasvarÆpamÃtraparatvÃtkÃlikasaæbandhasyaiva saæsargavidhayà bhÃnopapatterna lak«aïà / havi«k­dvÃkye t­tÅyÃyÃstu vÃgyamÃpek«itÃvadhisamarpakatvena tadekavÃkyatopapattau vÃkyabhede pramÃïÃbhÃvÃditthaæbhÆtalak«aïÃrthatÃvÃÇgÅk­tya kÃlavidhiparatvam / ataÓca tadvÃkyayo÷ pÃÂhakramÃvagatatattanmantrapÃÂhakÃle vÃgvisarga÷ kartavya iti so 'pi tatra kÃlavidhireva // 4 // 19 //#< iti caturthamutthÃnÃdhikaraïam //># utti«Âhanniti // bahi«pavamÃnadeÓÃdutti«Âhannityartha÷ / sÃmÃnyasaæbandhakÃripramÃïasattvasÆcanÃya soma ityuktam / vihareti // itikaraïena prabh­tyarthakena "barhi÷ st­ïÃhi, puro¬ÃÓÃnalaÇkuru, paÓuæ no dehÅ" tyantasya saægraha÷ / "vrataæ k­ïutetÅ" tiÓabdo mantrasvarÆpapara÷ / sautravisargaÓabdena "vÃcaæ vis­jatÅ"tivadanyasyÃpi visargasyopÃdÃnasaæbhavÃdekÃdaÓe bhëye "vÃgvisargo havi«k­tà bÅjabhede tathà syÃ" dityadhikaraïe havi«k­dgrahaïaæ ca kÃlalak«aïÃrthamityuktam / tathà "ÃhvÃnamapÅti cet na kÃlavidhiÓcoditatvÃdi" tyuktvà sÆcitatvÃccÃtrabhëye 'nudÃh­tamapyanyadudÃharati ------- darÓapÆrïamÃsayoriti // tÃæ niyamitÃæ vÃcaæ havi«k­dehÅti mantrapÃÂhakÃle vis­jatÅtyartha÷ / tatra kimanayorvacanayorutti«Âhanniti vÃcaæ vis­jatÅti coddiÓyÃnayormantrayorvidhÃnÃdanayormantrayorgauïotthÃnavÃgvisargayorvini yoga÷, uta mantrayorliÇgÃdagniviharaïavratakaraïarÆpamukhyÃrthe viniyoga÷ utthÃnavratamantrayo÷ kÃlÃrthatvenopÃdÃnamiti saæÓayaæ vak«yamÃïatvenÃtideÓikÅæ saÇgatiæ pÆrvÃdhikaraïapÆrvapak«atvÃtpÆrvapak«a¤ca spa«ÂatvÃdanullikhyÃ'tideÓikasÆtrÃnurodhÃtsiddhÃntamevÃha -------- tatrÃpÅti // pÆrvavadevetyanena sautratathÃÓabdasÆcità ÃtideÓikÅ saÇgatirdarÓità / tatra pÆrvatra mukhyakriyÃntarasattvÃttasyÃÓca sÃdhutvamÃtrÃrthatve pramÃïÃbhÃvÃdavaghnannityasya lak«aïÃæ vinÃpi hetutvÃdyarthatayopapattestrirabhyÃsasyaca vidheyÃntarasattvena prabalasyÃpi brÃhmaïavÃkyasyÃnyathopapattisaæbhavÃdyukto laiÇgiko viniyoga÷, prak­tetu vidheyÃntarÃbhÃve utti«ÂhannitiÓat­pratyayasya lak«aïÃrthatvamaÇgÅk­tya kÃlasyaiva tava mate vidheyatvÃdvidhau lak«aïÃpatterutthÃnasyaca sÃmarthyÃtkari«yamÃïadeÓÃntaravihitakÃryÃrthatvena k­tÃrthasya mantrapÃÂhÃrthatvÃyogena Óat­pratyayasya kÃraïatvarÆpahetutvÃrthakatvÃsaæbhavÃdagatyà phalatvarÆpahetutvÃrthakatvamaÇgÅk­tya mantrapÃÂhasyaiva gauïasÃmarthyenotthÃnÃÇgatvaæ yuktam / saæbhavaticÃnutthitenÃgnÅnÃmedhituæ vihartuæ và ÓakyatvÃdutthÃnasyÃgnÅndhanaviharaïÃdiheto÷ svÃtantryavivak«ayà mukhyatatkart­tvopapatteragnÅcchabdenÃbhidhÃnam // nacÃdhvaryÆtthÃnasyÃgnÅdhrakart­kÃgnÅndhanÃdisÃdhanatvÃyogÃttannimitta kart­tvavivak«Ãnupapatti÷; viharetyasya prai«atve sati "prai«e«u parÃdhikÃrÃ" diti nyÃyenÃdhvaryukart­katÃyà bÃdhe 'pÅha pÆrvapak«a itikaraïarÆpavÃkyÃvagatotthÃnÃÇgatvena prai«atvÃbhÃvena ÃgnÅdhrakart­tvÃprÃptyà samÃkhyÃprÃptÃdhvaryukart­katvasyaiva prÃpterbÃdhakÃbhÃvÃt / ataeva --------- agniviharaïÃdisÃdhyÃbhÃvÃlloÂa÷ prÃptakÃlatÃrthatÃmaÇgÅk­tyÃgniviharaïasya prÃpta÷ kÃla ityarthakatayà "agnÅnvihare" tyasyÃpyupapatti÷ // vratavÃkyetu Óat­pratyayasyÃpyabhÃvÃditikaraïasya vÃkyatvena liÇgÃpek«ayà durbalasyÃpi brÃhmaïavÃkyatvena prÃbalyÃdyuktameva vÃgvisargÃÇgatvam / tatrÃpi yathà bhak«ÃnuvÃke "vÃgju«Ãïà somasya t­pyatvi"ti bhak«ayit­gataæ t­ptikart­tvaæ t­ptihetvÃsyagatÃyÃæ vÃcyupacaritaæ tathà "k­vi hiæsÃyÃæ" iti k­vidhÃtorvÃcyahiæsÃgatanÃÓakatvasÃmyÃdgauïyà bhak«aïÃvagate÷ yajamÃnapuru«agataæ vrataÓabdavÃcyaka«Âav­ttyarthapayoyavÃgvÃdibhak«aïakart­tvaæ bhak«aïahetvÃsyagatÃyÃæ vÃci Óakyamupacaritum / bahuvacana¤ca vÃca÷ ÓabdÃtmakatvÃcchabdasyaca tÃlvÃdip­«ÂhasthÃne«vabhivyaktestÃlvÃdyadhi«ÂhÃnabhedÃbhiprÃyeïÃpi Óakyaæ yojayitum / loÂaÓca vÃco 'pre«yatvena prai«ÃrthatvÃsaæbhave 'pi pÆrvavadeva prÃptakÃlatÃrthatÃÇgÅkÃrÃt he vÃk vrataæ bhak«ayituæ tava prÃpta÷ kÃla ityarthena saæbhavatyeva gauïÃrthe vÃgvisarge viniyoga iti viÓe«ÃÓaÇkayà saæbhÃvyamÃnaæ pÆrvapak«aæ nirÃkartumÃha -------- natu gauïayoriti // itikaraïasyeti // tasyÃvyayatvena luptavibhaktikatvÃcchaktyà karaïatvÃnukte÷ lak«aïÃyäca kÃlikasaæbandhÃvacchinnasaptamyarthalak«aïÃyà eva yuktatvÃnnÃnapek«itÃÇgÃÇgibhÃvaparatvÃÓrayaïaæ yuktamityetanmantrapÃÂhakÃle vÃcaæ vis­jatÅtyartha evetyartha÷ / etena -------- itikaraïasya ÓrutitvamaÇgÅk­tya pÆrvapak«e Órutyà gauïe mantraviniyoga iti nyÃyasudhoktaæ --------- apÃstam / itthaæbhÆtalak«aïeti // havi«k­nmantrapÃÂhaj¤Ãpyatvasyaiva visarge upapatterna svÃtantryeïa tatra karaïatayà mantravidhÃnaæ yuktamityartha÷ / etacca itthaæbhÆtalak«aïÃrthatvÃÇgÅkaraïaæ sahaÓabdÃbhÃve 'pi siddhÃntopapattipradarÓanamÃtrÃrtham, vastutastu --------- sahaÓabdaÓravaïena tadyoga eva t­tÅyopapattermantrapÃÂhasamakÃlÅnatvarÆpasÃhityasyaiva pratÅte÷ na mantrakaraïatvÃÓaÇkÃpÅti dhyeyam / ataÓcottarapadÃrthavidhipÃÂhakrameïa yathotthÃnasya kÃlo nirj¤Ãtastathaiva mantrapÃÂhakrameïa vratahavi«k­nmantrayorapi nirj¤Ãta iti tatra tatrÃprÃptakÃlavidhÃnamevetyupasaæharati ------ ataÓceti // yadyapi cÃhvÃnasya mantrapÃÂhÃtiriktap­thakprayatnÃnÃpÃdyatvenÃnyathÃnupapattyà tattyÃgÃrthaæ vÃgvisarga÷ prÃpnotyevetyanuvÃdatvameva yuktam, natu kÃlavidhitvam; tathÃpi tanmÃtrÃæÓe vÃgyamabÃdhe 'pi taduttaramapi prasaktasya niv­ttyarthamavadhirÆpakÃlavidhitvamÃvaÓyakam / yadyapica pÆrvatra kÃlÃnuvÃdÃdihaca vidheyatvÃttatra pÆrvÃdhikaraïatÃtideÓÃrthatà tathÃÓabdoktà yujyate; tathÃpi gauïe na viniyoga÷ kintu mukhye ityetÃvatà sÃmyena tadupapattiriti j¤eyam // prayojanaæ pÆrvapak«e agnÅnmantra utthÃnÃtpÆrvaæ prayojya÷ / evaæ vratahavi«k­nmantrÃvapi vÃgvisargÃtpÆrvaæ prayojyau; karaïatvÃt, siddhÃnte tu utthÃnakÃle agnÅnmantra÷, vratahavi«k­nmantrapÃÂhasamakÃlaæ vÃgvisarga ityÃdi spa«ÂatvÃnnoktam //#<.// / iti caturthamutthÃnÃdhikaraïam //># - - - - - - #<># (5 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.5) #< sÆktavÃke // darÓapÆrïamÃsayo÷># #<"sÆktavÃkena prastaraæ praharatÅ"ti Órutam / tatra sÆktavÃkapadavÃcyasya mantrasya i«ÂadevatÃprakÃÓanena k­tÃrthatvÃt prastarapraharaïasya copayuktaprastarapratipattitvena k­tÃrthatvÃt># "darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âvà somena yajete"tivatkÃlÃrtha÷ saæbandha÷ / t­tÅyà cetthaæbhÆtalak«aïaparà satÅ sÆktavÃkasya kÃlikasaæbandhena praharaïopalak«aïatvenÃnvayaæ bodhayantÅ nÃnupapannà / na caivaæ lak«aïÃ; tasyà api ÃnuÓÃsanikatvena ÓakyatvÃt / ataÓcÃnuyÃjottaraæ sÆktavÃkapÃÂhÃttatkÃlaviÓi«Âaæ prastaroddeÓena praharaïameva vidhÅyate, na tu sÆktavÃkasya praharaïÃÇgatvamiti prÃpte -------- #< pracuraprayogÃllÃghavÃcca karaïatva eva t­tÅyÃyÃ÷ Óaktirnatu itthaæbhÆtalak«aïe; tasyÃnuÓÃsanikatve 'pi lÃk«aïikatvenÃpyupapatte÷ / ataÓca Órutyà praharaïÃÇgatvasyÃpyavagate÷ praharatirmÃntravarïikadevatÃkalpanayà ÃÓrayikarmarÆpahomalak«ako na virudhyate / ata eva sÆktavÃkaeva yÃjyeti yÃgaliÇgamapi saÇgacchate / yadyapi ca># nÃsya mantratvÃdivadabhiyuktaprasiddhivi«ayatvÃkhyaæ mukhyaæ yÃjyÃtvaæ saæbhavati, evakÃropabaddhatvenaiva liÇgasya yÃjyÃtvÃsÃdhakatvÃt; tathÃpi yÃgasÃdhanatvamÃtreïa yÃjyÃtvavyapadeÓÃdyÃgaliÇgatvam / ataÓca Órutyà mantrasya praharaïÃÇgatve 'pi mukhyasÃmarthyasya nÃtra bÃdha÷; praharaïe 'pi tadupapatte÷ // 5 // 20 //#<.// / iti pa¤camaæ sÆktavÃkÃÇgatÃdhikaraïam //># darÓapÆrïamÃsayoriti // mantrasya sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïapradarÓanÃrthametaduktam / "idaæ dyÃvÃp­thivÅ madramabhÆ"dityÃdi "namo devebhya" ityanto nigadarÆpo mantra÷ sÆktavÃkastasyaca sÆktavÃkatvamagre vyaktÅkari«yate / tena mantreïa prastaraæ darbhamu«Âimagnau prak«ipatÅti vÃkyasyÃrtha÷ // tatra gauïasÃmarthyasya ÓrutisahÃyatayà viniyojakatve 'bhihite mukhyasÃmarthyasyÃpi tatsahÃyatÃnirÆpaïena pÆrvoktasya kÃlÃrthasaæyogasyehÃpavÃdakaraïenaca pÃdÃdhyÃyÃsaÇgatÅ tathà sÆktavÃkasya kÃlopalak«aïatayÃnvayena kÃlÃrtha÷ saæbandha÷ hotrÃsminmantre paÂhyamÃne tatpÃÂhakÃle prastaraæ praharediti, athavà sÆktavÃkasya karaïatayÃnvayena praharaïÃÇgamiti saæÓayaæ ca spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvapak«amevÃha -------- tatreti // i«Âadevateti // ÃjyabhÃgÃnÆyÃjÃnte«u karmasÆddi«Âà agnyÃdayo devatà ityartha÷ / upayukteti // "prastarejuhÆmÃsÃdayati sarvà và struca" iti vÃkyena strugdhÃraïe upayuktaprastarapratipattitvenetyartha÷ / k­tÃrthatvameva hyÃkÃÇk«ÃvirahasaæpÃdanenÃÇgÃÇgisaæbandhavighaÂaka- mityatastameva sÆtropÃttatayà hetumÃha ------- k­tÃrthatvÃditi // eva¤ca cÃturthikanyÃyena kÃlÃrthasaæbandhaæ d­«ÂÃntavyÃjena sÃdhayati -------- darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmiti // yadyapyatra d­«ÂÃnta iva kÃlÃrthasaæbandhabodhaka÷ ktvÃpratyayo nÃsti; tathÃpi k­tÃrthataiva pÆrvoktarÅtyà kÃlÃrthatÃpÃdane hetu÷, ktvÃpratyayastu kÃlaviÓe«e paurvÃparyarÆpe niyÃmakamÃtramiti na do«a÷ / kathaæ tarhi karaïatvaparat­tÅyopapattirityata Ãha -------- t­tÅyà ceti / "itthaæbhÆtalak«aïe t­tÅye" tyanuÓÃsanena gamakatvarÆpalak«aïÃrthatvena sÆktavÃkav­ttigamakatvÃbhidhÃnÃttasyaca tatkÃlÅnatvasaæpÃdanena saæbhavÃtt­tÅyopapattirityartha÷ // lak«aïatvÃrthatve lak«aïÃpattiæ nirasyati ---------- nacaivamiti // etena ------- yat j¤ÃnajanakatvarÆpalak«aïatvÃbhidhÃnenaiva j¤ÃnakriyÃyà upÃttatvÃdanupÃttaj¤ÃnarÆpakriyÃdvÃrà kriyÃsaæbandhasyopÃttabhÃvanÃnirÆpitakaraïatvÃpek«ayà vilambitatvena kÃrakavibhaktyapek«ayà itthaæbhÆtat­tÅyÃyà daurbalyaæ pÃrthasÃrathyÃdibhiruktaæ tat -------- apÃstam; nÃpi gamakatvasyÃkÃrakatvÃt dhÃtvarthÃnvayapratÅte÷ pradhÃnabhÆtabhÃvanÃnirÆpitakÃrakatvÃpek«ayà daurbalyam; akÃrakasyÃpi nimittÃderanu«ÂhÃpyatvasaæbandhena bhÃvanÃnvayavadgamakatvasyÃpyekakÃryakÃraïabhÃvakalpanÃlÃghavÃnurodhena svajanyabhÃvanÃj¤Ãnavi«ayatÃsaæbandhena bhÃvanÃnvayopapattestatkalpyatvÃditi bhÃva÷ // eva¤ca pÆrvoktaprai«amantravadiha prakaraïe mantrasyÃnvayÃnupapatterna tadaÇgatvaæ mantrasya, nahi "idaæ haviraju«atÃvÅv­dhata maho jyÃyo 'k­te"ti mantrabhÃgasya puro¬ÃÓasevayà v­ddho 'gni÷ svasminyajamÃne tejobÃhulyaæ k­tavÃnityartha÷ praharaïe saæbhavati; bhÆtanirdeÓÃnupapatte÷, pratipatte÷ devatÃnapek«aïÃcca, ata÷ kÃlÃrtha÷ saæbandha ityabhipretya pÆrvapak«amupasaæharati --------- ataÓceti // prastarapraharaïasya barhi«i prastarasÃdanÃnantaraæ snugdhÃraïakÃryÃrthatayà viniyuktaprastarapratipattirÆpatayà vihitasya strugdhÃraïakÃryÃni«patteranirj¤ÃtakÃlatvaæ vyatirekeïa sÆcayitumasya nirj¤ÃtakÃlatvopapattyarthamanÆyÃjottaramityuktam / ata evÃha ---------- tatkÃlaviÓi«Âamiti // yadyapi gamakatve 'pi t­tÅyÃyÃ÷ Óakti÷, tathÃpi praharati bhÃvanÃyà yathà kÃrakÃkÃÇk«Ã na tathà gamakÃpek«ayÃ, ata ÃkÃÇk«itÃnvayasiddhyarthaæ karaïatvenaiva k­tÃrthasyÃpi nÃsti vacanasyÃtibhÃra iti nyÃyenÃnvayÃÓravaïaæ yuktam / kimuta tatrÃpi Óaktikalpane pramÃïÃbhÃvÃllak«aïaiveti vinà karaïaæ tadÃÓrayaïaæ na yuktamiti cÃbhipretya siddhÃntamÃha -------- pracureti // yattu -------- praharaïabhÃvanÃyÃmanvayÃyogyatvamuktam, tat aju«atetyasya puro¬ÃÓÃdivi«ayatve 'pyagnyÃdi÷ puro¬ÃÓÃdi sevitavÃn tena v­ddho 'gnistejobÃhulyaæ na k­tavÃn // yattu yajamÃna ÃyurÃdyÃÓÃste tadanena pratyak«anirdi«Âena prastarÃkhyena havi«etyevamagrimeïaikavÃkyatayÃ, athavà idaæÓabdena puro¬ÃÓÃderhutasya vyapadeÓÃnupapattyà pratyak«anirdi«Âaprastarasyaiva parÃmarÓopapatteraju«ateti bhÆtanirdeÓasya "ÃÓaæsÃyÃæ bhÆtavacce" tyanuÓÃsanÃtsevanaæ kurvityarthatayopapÃdanasaæbhavÃdaki¤citkaramityabhipretyÃha -------- ataÓceti // evamubhayavidhaliÇgasaæbhave ÓrutisahÃyasya prÃbalyaæ sÆcayituæ Órutyetyuktam / nanu praharaïasya pratipattirÆpatayà devatÃnapek«aïÃnmÃntravarïikadevatÃkalpanayÃpi tatprakÃÓanÃsaæbhavÃtkathaæ mantrasyÃÇgatvasaæbhava ityata Ãha ------- praharatiriti // mantrasya kriyÃprakÃÓanena tatsaæbandhiprakÃÓanena và karaïatvÃttadabhÃve mantragatakaraïatvÃnyathÃnupapattyà tadarthasyÃÇgatvakalpanasyÃvaÓyakatvena prak­te 'pi ÓrutyavagatÃÇgatÃnirvÃhÃya mÃntravarïikadevatÃkalpanayà dravyadevatÃsabandhÃtpraharatau devatoddeÓapÆrvakadravyatyÃgÃæÓasyÃpyajahatsvÃrthalak«aïà phalamukhatvÃnna virudhyata ityartha÷ / tyÃgÃæÓaæ prati dravyasya karaïatvÃt prastaramiti dvitÅyÃnupapattiæ parihartuæ ÃÓrayikarmarÆpetyuktam / yathaiva svi«Âak­dyÃgasya prak«epÃæÓenopayuktadravyasaæskÃrakatvaæ tyÃgÃæÓenÃd­«ÂÃrthatvamevamihÃpi tyÃgÃæÓenÃd­«ÂÃrthatve 'pi prak«epÃæÓena tatpratipattitvÃttadupapattirityartha÷ // aya¤cÃtra viÓe«a÷ ------- svi«Âak­ti yajipadÃrthÃntargatoddeÓÃæÓasyÃnupayuktÃgnisvi«Âak­ddevatÃvi«ayatvÃt tadaæÓepyÃrÃdupakÃrakatvameva, tadÅyamantrÃntargatoddeÓÃæÓena tvi«ÂadevatÃsmÃrakatvena saæskÃrakatvam, prak­tetu mantrÃæÓeneva tyÃgÃæÓÃntargatoddeÓenÃpÅ«ÂÃnÃmeva devatÃtvÃtsaæskÃrakatvameveti // yathÃca yajamÃnakart­katyÃgaviÓi«ÂoddeÓasya na yajivÃcyatvam, apitu mantreïa kriyamÃïasyaiveti nyÃyasudhÃkÃrÃdÅnÃæ lekhanam; tathà taddÆ«aïapura÷ saraæ yajamÃnakart­kasyaiva tasya tadvÃcyatvaæ caturthe vyaktÅkari«yate // atraca sÆktavÃkasya karaïamantratvÃnmantrÃntena karmÃdi÷ sannipÃtya iti vacanÃt sÆktavÃkapÃÂhÃnantaramekaprastaradravyakahomÃnu«ÂhÃne arthÃttadÃnantaryarÆpakÃlalÃbhÃtkÃlÃrthatÃpica prasaÇgÃdbhavi«yatÅtyatra bhaÂÂapÃdÃnÃæ siddhÃnte uktiriti sthite yannyÃyasudhÃk­to yÃjyÃvatsÆktavÃkasyÃpi homakÃlaprayojyatvena ÃhutyÃkhyahÆyamÃnÃvasthadravyasaæbandhalak«aïaguïayogÃdyÃjyÃtvena stutiryukteti granthena prastarapraharaïasya sÆktavÃkapÃÂhayaugapadyÃbhidhÃnaæ, tadayuktameva; ÃgneyÃdiyÃge«u pratyekaæ devatÃtvenÃnvitÃnÃmihÃpi tathaiva devatÃtvÃÇgÅkÃreïa samuccayena jyoti«ÂomavadÃv­ttyÃpattÃvapi "agniridaæhaviraju«ate" tyÃdi tattaddevatÃvÃcipadoccÃraïe satyeva tattaddevatoddeÓena dravyatyÃgÃnu«ÂhÃnÃsaæbhavena yaugapadyÃsaæbhavÃt / nahi tadÃvayavamÃtrapÃÂhenÃntyÃvayavapadapÃÂhÃbhÃve samastasÆktavÃkajanyaprakÃÓanaæ sidhdyati // vastutastu ---------- agnyÃdidevatÃvidhikalpanÃyÃæ pratyekamÃgneyÃdi«u devatÃtvenÃnvitÃnÃmapyagnyÃdÅnÃæ samuccitÃnÃmeva lÃghavÃddevatÃtvakalpanasya yuktatvÃt tÃvatÃpyanantaritatattaddevatÃprakÃÓanarÆpaprayojanasiddherna yuktaæ pratyekaæ tatkalpanamiti paraprayuktaprastarÃkhyadravyÃntarÃnÃk«epeïaikasyaiva prastarasya tÃvaduddeÓena mantrapÃÂhÃnantaraæ sak­ttyÃgÃnu«ÂhÃnapÆrvakaæ pÆrvapak«opapatterÃv­ttau pramÃïÃbhÃvÃdyaugapadyamasaæbhavyannyÃyaæ ca / ataeva sÆktavÃkapÃÂhasamasamayameva "agnaye ida" miti tyÃgenÃæÓata÷ prastarasyÃhutasya dÃhÃnu«ÂhÃnaæ yÃj¤ikÃnÃmapyapÃstamiti prakÃÓakÃraireva parÃkrÃntatvÃt neha vistarabhayÃt prapa¤cyate // prak­tamanusarÃma÷ ------- mantratvavaditi // etena -------- yÃj¤ikaprasiddheravayavayogÃcca hot­pravacanavihitatyajyamÃnadravyasaæbandhoddeÓÃÇgabhÆtadevatÃprakÃÓakatvarÆpamantratvasyÃkhaï¬asya yÃjyÃtvasya kvÃcitkÃdhvaryavavihitam­gÃre«ÂidarÓapÆrïamÃsÅyayÃjyÃsvavyÃpakatvÃttatraca yÃjyÃpadaprayogasya gauïatvakalpane pramÃïÃbhÃvÃnnirÃsa÷ sÆcita÷ // nanu atraiva yÃjyÃpadaprayogÃtprasiddhivi«ayatvasaæbhava ityata Ãha -------- evakÃropabaddhatveneti // evakÃrasyÃprasaktayÃjyÃntarani«edhakatvÃyogÃtsÆktavÃka eva yÃjyÃvatpraÓasta ityarthapratÅteraupacÃrikayÃjyÃtvakathanÃdasya nigadarÆpatvena yÃjyà vai nigadà ityanyatra te«Ãæ yÃjyatvani«edhÃcca vihitayÃjyÃtvÃnupapatti÷ / ataeva "anavÃnaæ yajatÅ" tyÃdimukhyayÃjyÃdharmÃïÃmihÃprÃptirityartha÷ / eva¤ca yadi laiÇgikaæ devatÃprakÃÓanÃrthatvamanapek«ya Órutyà sÆktavÃkasya praharaïÃÇgatÃ, Órauta¤ca praharaïÃÇgatvamanapek«ya liÇgena devatÃprakÃÓanÃÇgatà bodhyeta tato virodhÃcchrutyà liÇgabÃdhe Órutiviniyojyasya kathamapi praharaïaÓaktyabhÃvÃcchrutereva viniyojakatvÃyogÃdubhayÃnugrahÃye«ÂadevatÃkÅrtanamÃtreïa k­tÃrthatvaæ sÆktavÃkasyÃÇgÅk­tya kÃlÃrthapraharaïÃnvayo 'bhyupagamyeta, natvedasti; kintu ÓrutyanugrahÃrthaæ liÇgena praharaïÃÇgabhÆtadevatÃkÅrtanadvÃrà ÓrutyavagatapraharaïÃÇgatvÃpek«aïÃtsÆktavÃkasya ca praharaïaÓaktisidhdyai ÓrutyÃliÇgÃvagatadevatÃÇgatvÃpek«aïÃcchrutiliÇgayostulyÃrthatvena virodhaparihÃropapatterna virodhaparihÃrÃye«ÂadevatÃkÅrtanamÃtreïa k­tÃrthatvamaÇgÅk­tyÃnyatra viniyogÃnarhatvÃtkÃlÃrthatÃbhyupagantavyetyabhipretya siddhÃntamupasaæharati -------- ataÓceti // prayojanaæ pÆrvapak«e praharaïamÃtrÃnu«ÂhÃnam / siddhÃnte tvi«ÂadevatoddeÓena tyÃgasyÃpÅtyÃdi spa«ÂatvÃnnoktam ## - - - - - - - #<># (6 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.6) #< k­tsnopadeÓÃt // Óruty.à liÇgopa«Âabdhayà praharaïÃÇgatvÃvagamÃnna liÇgamÃtreïa sÆktavÃkasye«ÂadevatÃsmaraïÃrthatvam / na cÃtrÃvirodho 'pi; adhyet­prasiddhyà samastÃnuvÃke sÆktavÃkaÓabdasya rƬhatvenÃvayavaÓo vibhajya viniyoge 'vayavalak«aïÃpattyà ÓrutivirodhÃpatte÷ / nacÃsau su«ÂÆktaæ vaktÅti vyutpattye«ÂadevatÃvÃcipadasamudÃye yaugika÷; pÃrÃyaïÃdhyayanÃdau katipayapadaprayogeïÃpi sÆktavÃkapadÃrthasampattiprasaÇgena samastÃnuvÃke rƬheravaÓyaæbhÃvÃt / astuve«ÂadevatÃprakÃÓanamÃnu«aÇgikaæ phalam, praharaïameva tu ÓrutiviniyogÃt sarvÃnuvÃkaprayojakaæ iti darÓe paurïamÃse ca sarva÷ prayoktavya iti prÃpte --------># prabalayÃpi Órutyà liÇgasya bÃdhe praharatilak«yahomÃntargatadevatoddeÓasyÃrÃdupakÃrakatvÃpatte÷ d­«Âavidhayà sannipattyopakÃrakatvalÃbhÃrthaæ Órutireva laiÇgike«ÂadevatÃprakÃÓanÃrthatvaæ mantrasyÃnumanyate / ataeva ÓrutibalÅyastvÃtpraharaïaprayukta÷ sÆktavÃka÷ praharaïÃbhÃve ananu«ÂhÅyamÃno 'pi vibhajya viniyogÃæÓe i«ÂadevatÃprakÃÓanarÆpalaiÇgikakÃryasyaiva prayojakatvamanumanyate / ## iti «a«Âhaæ sÆktavÃkabibhajyaviniyogÃdhikaraïam // #<># #< pÆrvÃdhikaraïe ÓrutiliÇgÃvirodhenaindrÅvacchrutiviniyojyatve 'pi mukhyÃrthe viniyogasya sÃdhitasyeha ke«Ã¤citpadÃnÃmasamavetÃrthatvÃdasaæbhavenÃk«ipya samÃdhÃnÃdÃk«epikÅmanantarasaÇgatimutsargÃdhikaraïaprasakta- mukhyÃrthaviniyogasya sthÃpanÃtpÃdasaÇgatiæ, tathà paurïamÃsyÃmamÃvÃsyÃyÃæ ca praharaïÃnu«ÂhÃne sati paurïamÃsyÃmapyamÃvÃsyÃdevatÃvÃcipadayuktasya sarvasya sÆktavÃkasya pÃÂha uta tattatkÃlÅnaprayoge tattaddevatÃvÃcipadÃnÃmaprayogeïa pÃÂha iti saæÓayaæ, ataeva pÆrvodÃh­tà eva vicÃrÃdvi«ayavÃkyaæ ca spa«ÂatvÃdanuktvÃ># ## ##// ##// ## #<"paramÃrthatastu praharaïÃÇgatvopadeÓÃtprakriyamÃïaprastaraprakÃÓanaprÃdhÃnyÃvagaternÃrthato 'pi vÃkyabheda" iti nyÃyasudhoktau># #<"tathà sati prastaraprakÃÓanatÃtparyakatvena praharaïaprayuktatÃpattestasya ca sÆktavÃkaÓabdena puro¬ÃÓakapÃlavaddevatÃprakÃÓanatÃtparyakatvena tatprayuktasyaiva sato viniyogena siddhÃnte 'ni«ÂatvÃdi"tiprakÃÓakÃrairdÆ«aïamÃpÃdya idamÃyuktaprastarajo«aïakart­tayà prÃdhÃnyena sakalaprayogasamavete«ÂadevatÃprakÃÓana eva tÃtparyaæ tadavighÃtenaiva praharaïe 'pi viniyogÃt devatÃkalpakatvamityuktaæ ------- parÃstam; tu«opavÃpÃnu«ÂhÃnÃt kÃlÃntarÅïakapÃlopÃdÃnaprayojakatvasya puro¬ÃÓa ivehÃpi tadÃpattivÃraïÃya i«ÂadevatÃprakÃÓanaprayuktasya sÆktavÃkasya praharaïaprayojyatvÃvaÓyakatayà praharaïasaæbandhidravyaprakÃÓakatvena praharaïaprayojakatvasyÃkÃmenÃpatte÷ / anyathà yathÃÓakti prayoge prastarahomÃbhÃve 'pi anÆyÃjottarami«ÂadevatÃprakÃÓanÃnurodhena sÆktavÃkapÃÂhÃpatte÷ / ato yathaiva darÓapÆrïamÃsÃprayuktasyÃpi bhedanahomasya bhedanaprayojyatvÃnnaikatareïa vinà tadanu«ÂhÃnamevaæ praharaïaprayuktasÆktavÃkÃntargatakatipayapadajanye«ÂadevatÃprakÃÓanasyaiva prayojakatvamÃdÃya sÆktavÃkaÓabdanirdeÓyatvopapatte÷ praharaïasyÃpi ce«ÂadevatÃprakÃÓanaprayuktereva prayojanatvamityaÇgÅkÃrÃt anyonyaniyamasiddhi÷ / puro¬ÃÓakapÃletu tu«opavÃpakÃlÅnapuro¬ÃÓopÃdÃnaprayuktatvÃsaæbhavÃt puro¬ÃÓakapÃlapade siddhavannirdeÓapratÅte÷ tu«opavÃpaæ vinÃpi prayuktatvasiddhiriti vai«amyam / ataeva yadaæÓe prayojakatvaæ anyata÷ sidhyati na tadaæÓe anyatarasyÃpi prayojakatvaæ kalpyate, gauravÃdato vibhajyaviniyogÃæÓe i«ÂadevatÃprakÃÓanasya prayojakatvam anu«ÂhÃnÃæÓe praharaïasyeti na ko 'pi virodha÷ / evaæsthite># #<"ataÓce«ÂadevatÃprakÃÓanopajÅvitvÃdaprayojakaæ praharaïami"ti vÃrtikamapi i«ÂadevatÃprakÃÓanopajÅvitvÃditi hetÆpÃdÃnÃdvibhajyaviniyogÃæÓa eva prayojakatvÃbhÃvÃbhiprÃyeïa vyÃkhyeyam / nahi sÆktavÃkaÓabdÃt pratÅyamÃnami«ÂadevatÃprakÃÓanaprayuktatvamapahnotuæ Óakyam; Órutyaiva pÆrvoktarÅtyà anumatatvÃdityÃÓaya÷ >#// ## #<"prakaraïÃvibhÃgÃdubhe prati k­tsnaÓabda" iti sÆtrasvÃrasyena sÆktavÃkapadasya rƬhyabhyupagamena prayogadvayavartipraharaïadvayoddeÓena k­tsnasÆktavÃkavidhÃne 'pi 'ekaikapraharaïe avayavaÓa÷ prayogasiddhiri'ti ÓrutivirodhaparihÃramÃÓaÇkya 'yÃjyÃdipade lak«aïÃpatte÷ samudÃyasya phalasÃdhanatvÃyogÃt samudÃyinÃmeva phalaæ pratyupÃdeyatayà vivak«itasÃhityÃnÃæ sÃdhanatve 'pÅtikartavyatÃæÓe uddeÓyatvenÃvivak«itasÃhityÃnÃmanvayÃt pratyekamevetikartavyatayÃ># ## ## #<"yadanena havi«ÃÓÃste" ityekavÃkyatayaikaprayojanakatvenaikÃrthatvam / tatra ce«ÂadevatÃprakÃÓanasyaiva prayojakatvÃdarthata÷ prÃdhÃnyam / tathÃpi pÆrvoktarÅtyà praharaïasyÃpi aÇgitvena Óabdator'thataÓca prÃdhÃnyasattvÃdekaprayojanatvopapatti÷ / yadica tattaddevatÃprakÃÓanÃnÃmeva Óabdata÷ prÃdhÃnyamaÇgÅk­tya nÃnÃvÃkyatvami«yeta, tato># #<"yà te aÇgna" ityÃdivadabhita÷ tantrapadÃnÃmapyanu«aÇgeïa p­thakpÃÂhÃpatti÷ / sÆktavÃkenetyekavacanabalÃt aniyamenaikasyaiva sÆktavÃkasya Órutyà viniyogÃpatte÷ tadaæÓa eva sannipatyopakÃrakatvalÃbhÃrthami«ÂadevatÃprakÃÓanÃrthatvopapatte÷; sÆktavÃkatrayapÃÂhe pramÃïÃbhÃvÃt yÃvat pradhÃnatrayadevatÃkatvÃnupapattiÓca / ato vaiÓvÃnaravÃkyavat upakramopasaæhÃraikyenaikavÃkyatvÃnnÃnÃvÃkyatvena sÆktavÃkabahutvÃsiddhe÷ samudÃya eva sÆktavÃkatvÃt prÃtipadikaÓrutivirodhe avayavaÓa÷ prayogo durnnivÃra iti / eva¤ca -------># #<"vidhauca samudÃye ca toyaÓabdo yathe«yate / saæsargidravyarÆpatvÃt sÆktavÃkapade tathÃ" // iti vÃrtikatÃtparyamanusaædhÃya Órutivirodhaæ pariharati --------- sÆktavÃkapadasyeti // uktamiti // ÃjyabhÃgÃdÅ«ÂadevatÃmityartha÷ / etena -------- ardhendrÃïi juhotÅtivat agnisaæbodhyatvaæ sÆktavÃgasÅtyabhidhÃnÃt sÆktavÃkapadaghaÂitatvena sÆktavÃkatvasya mantre saæbhave 'pÅha mantrÃntargatapadaprakÃÓyÃrthamÃdÃya yogasyÃntaraÇgatayà saæbhavatastyÃgena padaghaÂitayogasyÃbahiraÇgasyÃÓrayaïaæ na yuktamiti ------- sÆcitam; ataÓce«ÂadevatÃprakÃÓanarÆpakÃryÃnurodhena i«ÂadevatÃprakÃÓakapadamÃtroccÃraïenÃni«ÂadevatÃvÃcipadÃnuccÃraïe sÆktavÃkatvÃnupapattyà siddhesÆktavÃkatvÃnapÃyÃnna sÆktavÃkapadaÓrutivirodha÷, pratyutÃnapek«itÃni«ÂadevatÃpadoccÃraïe aju«atetyuddi«ÂarÆpoktavacanasyÃn­tatayà duruktavÃkyatvÃpattirityartha÷ / teneti // yathÃ># #<"ÃÓÃste 'yaæ yajamÃno 'sÃ" vityÃde÷ sarvanÃmÃtideÓadvÃrà ÃmnÃtadevadattÃdinÃmapÆritasyamantrasya yathÃyuktisahitapÃÂhena kÃrtsnyÃvadhÃraïÃ, tathehÃpi yuktisahitapÃÂhena k­tsnasÆktavÃkÃvadhÃraïayà tÃvÃneva sÆktavÃka÷ paÂhanÅya ityartha÷ / taduktaæ vÃrtike --------># #<"tena tridhaiva mantavya÷ sÆktavÃka÷ prati«Âhita÷ / svÃdhyÃye karmakÃleca prak­tau vik­tÃvapi / sarvaprÃk­tadaivatya÷ svÃdhyÃye tÃvadi«yate / ni«k­«ÂadevatÃmadhya÷ prak­tau samudÃyayo÷ / sÆryÃdipadamadhyaÓca vik­tÃvavadhÃryate" iti // yogabÃdhÃditi // adhyayanÃdikÃle i«ÂatvÃbhÃvena phalopahite«ÂadevatÃprakÃÓakamantratvÃbhÃvena yogabÃdhÃttadarthaæ svarÆpayogyatÃmÃtreïa ÓaktyaÇgÅkÃre cÃni«ÂadevatÃprakÃÓakapadÃnÃmapi yogyatÃmÃtreïa prayogopapatteradhyayanÃdikÃle sarvasÆktavÃka eva tatprasiddhe÷ rƬhikalpanamÃvaÓyakamityÃÓaÇkÃrtha÷ / aÓvakarïÃdÃviti // aÓvakarïÃdiÓabda ityartha÷ // tasmÃt ÓrutivirodhÃbhÃvÃt upajÅvyatvena mukhyasÃmarthyasyÃpi yuktaæ viniyojakatvamabhipretya prayojanamÃha --------># ##// ##// iti «a«Âhaæ sÆktavÃkavibhajyaviniyogÃdhikaraïam // #<- - - - - - -># #<(7 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.7)># liÇga // kÃmye«ÂikÃï¬e indrÃgnyÃdidevatyÃ÷ kÃmye«Âaya÷ samÃmnÃtÃ÷, tenaiva krameïa mantrakÃï¬e tattalliÇgà eva kÃmyayÃjyÃnuvÃkyÃkÃï¬amityevaæ samÃkhyÃtà yÃjyÃnuvÃkyÃmantrÃ÷ samÃmnÃtÃ÷ / te liÇgÃdindrÃgnyÃdidevatyakarmamÃtrÃÇgaæ, natu durbalakramasamÃkhyÃnurodhena kÃmye«ÂimÃtrÃÇgam / naca sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïÃbhÃve liÇgamÃtreïa viniyogÃyoga÷; mantragataprayojanÃkÃÇk«Ãsahak­taliÇgena sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïÃbhÃve 'pi indrÃgnyÃdidevatÃprakÃÓane mantraviniyogopapatte÷ / naca ------ indrÃgnisvarÆpe ÃnarthakyÃdapÆrvasÃdhanatvalak«aïÃrthaæ kramÃdyapek«eti ----- vÃcyam; indrÃgnyÃdidevatÃnÃæ juhÆvatkratvavyabhicaritatvena lak«aïopapatte÷, vyabhicÃritve 'pi và laukikasyÃgnyÃdervaiyarthyÃdeva vÃraïopapattau pariÓe«ÃdevÃpÆrvÅyatvopasthite÷ / ato liÇgamÃtreïa kramasamÃkhyayorbÃdhÃtsarvÃrthatvamiti prÃpte -------- #< ÃkÃÇk«ÃbhÃve yogyatÃrÆpasya liÇgasya viniyojakatvÃnupapattermantragataprayojanÃkÃÇk«ÃyÃÓca sarvamantrÃïÃæ vÃcastome viniyogena nirÃkÃÇk«atayà abhÃvÃnna liÇgamÃtrÃt sarvÃrthatvopapatti÷ / ataÓca vÃkyaprakaraïÃdinà sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïena tattadÃkÃÇk«otthÃpanÃttattatkratusaæbandhe 'vagate dvÃraviÓe«a eva liÇgÃdavagamyate / naca vÃcastomÅyavÃkyena prakaraïÃdibÃdha÷; mantraviÓe«avi«ayÃïÃæ te«Ãæ mantrapÃÂhakÃlotpannamantraprayojanÃkÃÇk«ÃvelÃyÃmanupasthitena tena vÃkyena bÃdhÃyogÃt / nacaivaæ prabalena viniyuktasyÃpi durbalena viniyoge utk­«ÂasyÃpi pÆ«Ãnumantraïamantrasya prakaraïena gauïer'the viniyogÃpatti÷; pramÃïadvayasyÃpyekavi«ayatvÃnmantraprayojanÃkÃÇk«ÃvelÃyÃæ prabalapramÃïasyopasthitatvÃcca bÃdhakatvopapatte÷ / ataÓca prak­te bÃdhÃyogÃtkramasamÃkhyÃnurodhÃt kÃmye«Âivi«ayatvameva mantrÃïÃm / nacÃnyatrÃkÃÇk«otthÃpakaæ ki¤cidasti; avyabhicaritakratusaæbandhÃderÃkÃÇk«otthÃpakatve pramÃïÃbhÃvÃt /># vastutastu nÃtrÃvyabhicÃro 'pi; juhvÃdÅnÃæ hi na tattvenÃnyatra kÃraïateti tasyà yukta÷ kratunÃvyabhicÃrita÷ saæbandha÷, devatÃrÆpasyÃgnyÃdiÓabdasya tu ÃnupÆrvÅviÓi«Âavarïatvena kratuæ pratÅva svÃrthapratipÃdanaæ pratyapi kÃraïatvÃnnÃvyabhicaritakratusaæbandha iti vai«amyam / ataÓca vyabhicÃrÃt avyabhicÃre 'pi vÃ'kÃÇk«otthÃpakatvÃnupapatternÃnyatra viniyoga÷ / ataeva svÃrasikÅ ÃkÃÇk«Ã yatra na nivartate yathÃr'thaj¤Ãne upani«ajjanyÃtmaj¤Ãne vÃ, tatra ÃkÃÇk«otthÃpanaprayojanÃbhÃvÃt sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïaæ vinÃpi bhavatyeva liÇgamÃtrÃdviniyoga÷, prak­te tu svÃrasikÃkÃÇk«Ãniv­tterÃkÃÇk«otthÃpakasÃmÃnya- saæbandhabodhakapramÃïÃpek«eti vai«amyam / ## niveÓÃsaæbhavÃt samÃkhyÃbÃdhe 'pi kramamÃtreïottare«ÂisÃmidhenÅkÃrye viniveÓa÷, tatsÃmidhenÅsthÃnapaÂhitatvÃt / ata÷ siddhaæ kÃmye«Âi«veva viniyoga iti // 7 // 22 // // #< iti saptamaæ liÇgakramasamÃkhyÃnÃdhikaraïam >#// kÃmye«Âaya iti // "aindrÃgnamekÃdaÓakapÃlaæ nirvapet yasya sajÃtà vÅyu÷" / "agnaye vaiÓvÃnarÃya dvÃdaÓakapÃlaæ nirvapet rukkÃma" ityÃdivÃkyavihità ityartha÷ / sajÃtà j¤Ãtayo vipratipannà bhaveyuritivÅyurityasyÃrtha÷ / tattalliÇgà eveti // yadeve«Âi«u cihnamindrÃgnyÃdidevatÃÓabdastadeva cihnaæ ye«u tÃd­Óya ityartha÷ / yÃjyÃnuvÃkyÃmantrà iti // indrÃgnÅ rocanÃdiva ityÃdaya ityartha÷ // vak«yamÃïaniyatavyavasthopapÃdakatayà kramasamÃkhyÃÓabdayorupÃdÃnam / tatra liÇgaviniyogavicÃrÃt pÃdÃdhyÃyasaÇgatÅ pÆrvatra Órute÷ liÇgasÃpek«atve ukte prasaÇgÃdiha liÇgasyÃpyanyapramÃïasÃpek«atvapratipÃdanÃt prÃsaÇgikÅmanantarasaÇgati¤ca tathà kimetà liÇgÃdindrÃgnidevatyanityakÃmyakarmamÃtrÃÇgamuta pÆrvoktakÃmye«ÂimÃtrÃÇgam kramasamÃkhyÃbhyÃmiti saæÓayaæ ca spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvapak«amÃha ------- tatheti // svÃdhyÃyavidhyadhyÃpitasya mantrajÃtasya prayojanÃkÃÇk«atvÃt ÃkÃÇk«Ãsahak­tena yogyatÃrÆpeïa liÇgena mantrasyendrÃgniprakÃÓanÃrthatvopapatte÷ liÇgasya sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïÃpek«ÃbhÃvena kramasamÃkhyÃbhyÃæ niyatavyavasthà sidhyet / nahi liÇgaæ sÃmÃnyata÷ kratusaæbandhe 'vagata eva dvÃraviÓe«e viniyojakamityatra ki¤cinniyÃmakamasti / Órutivadeva pÆrvaæ kratusaæbandhÃnavagame 'pi ÃkÃÇk«Ãsahak­taliÇgamÃtreïa viniyogopapatterityartha÷ / devatÃtvasya yÃgaikanirÆpitatvÃt vihitatvaghaÂitatvena alaukikatvÃdavyabhicaritakratusaæbandhamupapÃdayati --------- indrÃgnyÃdÅti // devatÃtvasya alaukikatve 'pi tena rÆpeïa mantre 'prakÃÓanÃdadhi«ÂhÃnamÃtrasya cendrÃgnyÃde÷ mantrÃrthavÃdÃdau yÃgaæ vinà svargalekÃdisthatvena pratipÃdanÃllaukikatvÃvagate÷ nÃvyabhicaritatvamityabhipretyÃha --------- vyabhicÃritve 'pi veti // mantrÃrthavÃdÃnÃmanyaparatvenaindrÃdÅnÃæ svargÃdisthatve pramÃïÃbhÃvo 'pivetyanena sÆcita÷ / pariÓe«Ãdeveti // indrÃdipadÃttaddhitena kratvavyabhicÃritvenaiva devatÃtvapratÅte÷ smÃrakavidhayà kratÆpasthityÃpÆrvasÃdhanatvopasthitirityartha÷ // evamapÆrvasÃdhanatvopasthityarthaæ sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïasÃpek«atvaæ liÇge prÃcÅnopapÃditaæ vyarthaæ sÆcayitvà mantrÃïÃmÃkÃÇk«otthÃpakatvena tadapek«atvaæ svayaæ darÓayan siddhÃntamÃha ------- ÃkÃÇk«ÃbhÃva iti // vahanayogyasyÃpi puæso nairÃkÃÇk«ye sati vahane viniyogÃdarÓanÃdyogyatÃmÃtrasya ÃkÃÇk«ÃbhÃve viniyojakatvÃnupapatterityartha÷ / vÃcastomapadaæ brahmayaj¤Ãderapyupalak«aïam / vÃkyaprakaraïÃdineti // tatra va«aÂkÃrÃdimantrÃïÃm "e«a vai saptadaÓa" iti vÃkyam lavanamantrÃïÃæ prakaraïaæ prak­te kramasamÃkhyobhayaæ pÆ«ÃnumantraïÃdausamÃkhyÃmÃtramiti viveka÷ / idameva sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïasÃpek«atvaæ liÇgasya, Órutestu svata eva tadutthÃpakatvÃt tadanapek«etyartha÷ / mantraviÓe«eti // sÃmÃnyaviÓe«abhÃvanyÃyenÃpi viparÅtabÃdhakatÃsÆcanÃya viÓe«apadopÃdÃnam / durbaleneti // ÃkÃÇk«otthÃpaneneti Óe«a÷ / pramÃïadvayeti // vÃcastomaviniyojakavÃkyasya mantraprayojanÃkÃÇk«ÃvelÃyÃmanupasthitatvena bÃdha eva, natu tena durbalayorapi bÃdha÷, iha tadÃnÅmeva upasthitapramÃïadvayasamÃveÓe prabalena durbalasya bÃdha eveti na tadÃkÃÇk«otthÃpakatvasaæbhava iti viÓe«a iti bhÃva÷ / nacÃnyatreti // kramaprÃptakÃmye«ÂivyatiriktakarmaïÅtyartha÷ // pramÃïÃbhÃvÃditi // prakaraïapÃÂhÃdau prakaraïapaÂhitena mayà kathamasyopakartavyamityapek«otpattyÃpi avyabhicaritakratusaæbandhasya vyÃptirÆpatayà tasyÃnaiyatyabÃdhakatve 'pi ÃkÃÇk«otthÃpakatve pramÃïÃbhÃva÷ / nahi vahnivi«aye nirÃkÃÇk«asya vahnyanumitau jÃtÃyÃæ tadvi«aye vyÃptimÃtreïÃkÃÇk«Ã upajÃyate / ato na tasyÃkÃÇk«otpÃdakatvasaæbhava ityartha÷ / avyabhicaritakratusaæbandhasvarÆpasyÃnyathà durupapÃdatvÃt apÆrvamÃtranirÆpitasÃdhanatÃvacchedakÅbhÆtadharmÃvacchinnasyÃpÆrvÃvyabhicaritatvarÆpatayaivÃvaÓyanirvacanÅyasyÃpi ihÃsaæbhava ityÃha -------- vastutastviti // svÃrthapratipÃdanaæ pratyapÅti // tasya taæ pratyakÃraïatve arthapratipÃdakatvÃbhÃvena prÃtipadikasaæj¤Ãnupapatti÷ / juhÆÓabdasya tatra kÃraïatve 'pi kratuæ pratyÃkÃraviÓe«aviÓi«ÂÃrthasyaiva niyamena kÃraïatvamiti vai«amyam / ata evÃtrÃrthasya apÆrvasÃdhanatvakalpane pramÃïÃbhÃvÃnna taddvÃrÃpi padasya apÆrvÃvyabhicÃra ityartha÷ / svÃrasikÅti // svata eva sÃkÃÇk«asya nÃkÃÇk«otthÃpakapramÃïÃpek«etyartha÷ // upani«aditi // atraca ----- "avinÃÓÅ và are 'yamÃtmÃnucchittidharmà mÃtrÃsaæsargastvasya bhavatÅ" tyupani«ajjanyaæ mÃtrÃÓabdavÃcyadharmÃdharmavikÃraÓarÅrasaæbandharahitasÃæsÃrikakart­bhokt­nityÃtmaj¤Ãnamekam / tathà "apahatapÃpmà vijaro vim­tyu÷ viÓoko vijighnannasaæpipÃsa÷ satyakÃma÷ satyasaækalpa" ityÃdyupani«atk­tapÃpÃdido«arÃhityakÃmyamÃnaphalaprÃptiprayatnÃnapek«asaækalpamÃtrÃdhÅnasiddhirÆpaguïaviÓi«ÂÃtma pratipÃdanapÆrvikayà "so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya" iti Órutyà vihitaæ vedÃntavÃkyÃvadhÃraïÃtmakajij¤Ãsopetaæ tadavadhÃritÃtmasvarÆpÃnucintanÃkhyÃnve«aïÃtmakamapahatapÃpmatvÃdi- guïaviÓi«ÂÃtmaj¤Ãnaæ dvitÅyam / tathà ÃtmÃnamupÃsÅtetyÃdi vidhivihitaæ nirguïÃtmavi«ayamaparok«asÃk«ÃtkÃraparyantamÃtmaj¤Ãnaæ t­tÅyamiti yadyapyÃtmaj¤Ãnaæ trividham; tathÃpi dvitÅyat­tÅyayorupÃsanÃrÆpÃtmaj¤Ãnayo÷ karmaïi puru«e và d­«ÂaprayojanÃbhÃvÃdad­«ÂÃpek«ÃyÃæ ÓrutyÃdyabhÃvena kratvaÇgatvÃnupapatte÷ "sa sarvÃæÓca lokÃnÃpnoti sarvÃæÓca kÃmÃnavÃpnoti tarati ÓokamÃtmavidi" tyÃdivÃkyaÓe«asamarpitaæ dvitÅyÃtmaj¤Ãnasya phalam, tathà "sa khalvevaæ vartayan yÃvadÃyu«aæ brahmalokamabhisaæbadhyate naca punarÃvartate" iti vÃkyaÓe«asasarpitaæ phalaæ t­tÅyÃtmaj¤Ãnasyeti vyÃkaraïÃdhikaraïe ÃcÃryai÷ puru«Ãrthatvasya pratipÃdanÃdiha prathamamevÃtmaj¤Ãnaæ grÃhyam / tasya kratvaÇgatvaæ kevalaliÇgÃdeva / yadyapyatrÃpi vÃkyaÓe«asamarpitaæ phalaæ saæbhÃvyate, tathÃpi tasya parïamayÅnyÃyenÃrthavÃdatvÃt aÇgatvamevetyartha÷ / viniyoga iti // naca ------- arthaj¤Ãnasya sÃk«Ãtkarmasu sÃmarthyÃdavyabhicÃridvÃrÃnapek«aïÃt liÇgamÃtreïa karmaïi viniyogasaæbhave 'pi Ãtmaj¤Ãnasya sÃk«Ãtkarmavi«ayatvÃbhÃvena tatrÃsÃmarthyÃt j¤eyÃtmarÆpasya dvÃrasya lokavedasÃdhÃraïyena kratvavyabhicÃrÃbhÃvÃt kathaæ tanmÃtreïa kratvaÇgatvam iti ------- vÃcyam; laukikakarmaprav­tte÷ dehÃdivyatiriktÃtmaj¤Ãnaæ vinÃpi siddhe÷ tadvyÃv­ttaye avyabhicaritadvÃrÃnapek«aïÃt pÃralaukikaphalasÃdhanakarmaïÃmevÃkÃÇk«itatvena sÃmarthyamÃtreïa tadupapatterityartha÷ / vistareïa caitadviÓvajidadhikaraïe caturthe upapÃdayi«yate / atraca yathÃnu«ÂheyakarmÃnu«ÂhÃnaupayikatvena Ãtmaj¤Ãnasya karmÃÇgatà tathà na ni«iddhakarmÃÇgatvam; tathÃtve anÃtmaj¤Ãnavatà k­tabrahmahananapratyavÃyajanakatvÃnÃpatte÷, kintu tatphalÅbhÆtaniv­ttyaÇgatvameva / taduktaæ vÃrtike -------- "Ãtmaj¤Ãnaæ hi saæyogap­thaktvÃt kratvarthapuru«Ãrthatvena j¤Ãyate / tena vinà paralokaphale«u karmasu prav­ttiniv­ttyasaæbhavÃt / " iti // etÃvÃæstu viÓe«a÷ ------- ni«edhaparipÃlanarÆpaniv­tterapÆrvajanakatvÃbhÃvena tatropani«anniyamajanyÃpÆrvÃnupayogÃnnityatvÃdiprakÃrakÃtmaj¤Ãnasya niv­ttau svarÆpopayogitayaivopayoga÷, upani«anniyamastu nÃpek«yate, vihitakarmasu tu so 'pÅti j¤eyam / athavà ------- yathà ni«edhÃdhyayananiyamo ni«edhe«vanupayujyamÃno 'pinimittaniÓcayadvÃrà prÃyaÓcitte«u upayujyate, tathoktÃtmaj¤Ãnaniyamo ni«edhe anupayukto 'pi prÃyaÓcittÃdhikÃrahetubhÆtÃmanutÃpahetukÃæ niv­ttiæ saæpÃdayan prÃyaÓcitte«u upayujyata iti dra«Âavyam // etacca sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïaæ vinà kvÃpi liÇgamÃtrasya viniyojakatvÃyogÃt "yadeva vidyayà karoti Óraddhayopani«adà tadeva vÅryavattaraæ bhavatÅ"ti "omityudgÅthamupÃsÅte"ti udgÅthopÃsanÃprakaraïe chÃndogye paÂhitÃbhyÃmapi vÃkyÃbhyÃmeva prakaraïabÃdhena tayo÷ kratvaÇgatvaæ na liÇgamÃtreïeti nyÃyasudhÃk­to 'bhimatamapi prakaraïabÃdhenaitadvÃkyÃbhyÃæ sarvakratvaÇgatvÃyogÃdayuktamiti pÃrthasÃrathyabhisaæhitadÆ«aïamabhipretyoktam / nyÃyasudhÃk­nmatopanyÃsapÆrvakaæ taddÆ«aïopanyÃseca prakÃÓakÃraireva parÃkrÃntamiti neha tat prapa¤cyate // paramÃrthatastu --------- yadi k­«yÃdivannityaprÃptasya vidhikalpane pramÃïÃbhÃvena vidheyatvÃnupapatte÷ janyatÃmÃtrabodhe 'pi aÇgatvÃsaæbhavÃt aÇgatÃbodhakatvena "yadeve"tyetadvÃkyadvayameva svÅkartavyamiti kaustubhe pÆjyapÃdoktamanusandhÅyate, tadà karotÅtyasya leÂtvaæ prakalpya katha¤cit nyÃyasudhoktameva sÃdhviti j¤eyam // samÃkhyÃvaiyarthyamiti // yÃjyÃnuvÃkyÃkÃï¬amiti samÃkhyÃvaiyarthyaæ sÆtre ca tadupÃdÃnaæ vyarthamityartha÷ / sÃptadaÓyavaditi // sÃmidhenyaÇgabhÆtasÃptadaÓyaæ yasmin karmaïi agnidevatye pÃthik­tÅye«ÂirÆpe ÃtideÓikamantraprÃptyà na pradhÃne yÃjyÃpek«Ã; vÃcanikasÃptadaÓyÃmnÃnÃt, sÃmidhenÅ«vÃgneya­gdvayÃpek«Ã, tatra tattadi«ÂikramÃmnÃtÃgneyamantradvayasya prathamÃtikrame kÃraïÃbhÃvena sÃmidhenÅ«u kramÃvirodhena ca niveÓaprasaktau yÃjyÃkÃrye tanniveÓasya samÃkhyayaiva vaktavyatvÃt tadÃvaÓyakatvamityartha÷ / ataeva etÃd­Óasthale apek«itavidhÃnarÆpanyÃyasyaiva samÃkhyayà bÃdha÷, natu kramasya kaÓcana visaækoca iti // sÃmidhenÅ«vanyayorÃgamamÃha -------- sÃmidhenÅ«viti // evaæ tarhi kÃmyayÃjyÃnuvÃkyÃkÃï¬amiti samÃkhyayaive«Âasiddhe÷ kramopanyÃsavaiyarthyamÃÓaÇkya pariharati --------- nacaivamiti // yatreti // agnivÃruïe«Âikrame taddevatyayÃjyÃnuvÃkye paÂhitvà somÃraudre«ÂikramÃmnÃtatattaddevatyayÃjyÃnuvÃkyÃpÃÂhÃt Ãgneyya ­ca÷ p­thupÃjavatyaÓca samÃmnÃtÃ÷, tatra tÃsÃæ liÇgaviniyuktamantrÃntareïa bÃdhÃduttare«ÂiyÃjyakÃrye samÃkhyÃmÃtreïa viniyogÃnupapatte÷ liÇgasahak­tasamÃkhyayÃnyatra viniyogaprasaktau krameïa tÃæ bÃdhitvà uttare«ÂisÃmidhenÅniveÓalÃbhÃya kramopÃdÃnamityartha÷ // nanu krama÷ pÆrvasyÃmapÅ«Âau sÃdharaïa ityata Ãha -------- tatsÃmidhenÅti // pÆrve«ÂisÃmidhenÅsthÃnasya tadÅyayÃjyÃdipÃÂhena vyavadhÃnÃduttare«ÂisÃmidhenÅsthÃna eva paÂhitatvamityartha÷ / siddhÃntamupasaæharati -------- ata iti // prayojanaæ pÆrvottarapak«apratipÃdanena tathà "manotÃyÃntu vacanÃdavikÃra" iti dÃÓamikÃdhikaraïapÆrvottarapak«aprayojanena ca spa«ÂatvÃnnoktam ##// - - - - - - - #<># (8 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.8) #< adhikÃre // jyoti«Âome># #<"ÃgneyyÃ'gnÅdhramupati«Âhata" ityatra kiæ aprak­tasÃdhÃraïyena ­ÇmÃtramÃgnÅdhropasthÃnÃÇgam, uta prak­tà eva yÃ÷ stotrÃdÃvapi viniyuktÃstà eveti cintÃyÃm ---------># ÃgneyÅpadasyÃviÓe«eïa sarvaparatvÃtprakaraïasya tatsaækocakatvÃnupapatteragnidevatya­ÇmÃtrasyaiva viÓi«ÂavidhyuttarakÃlÅnaviÓe«aïavidhinà ÃgnÅdhropasthÃnÃÇgatvena vidhÃnam, natvatrÃgneyÅ uddeÓyÃ, yenÃnarthakyabhiyà vrÅhivatprakaraïena saækocyeta; t­tÅyayopÃdeyatvÃvagamÃt / yatra copasthÃnasvarÆpe ÃnarthakyÃÓaÇkÃ, tatra prakaraïÃnupraveÓe 'pi nÃgneyÅpadasya prak­taparatvÃpatti÷ / nacÃgneyÅpadasya yaugikatvÃttaddhitÃntatvÃdvà saænihitaparatvam; yaugikÃnÃmavayavÃrthaviÓi«ÂavyaktimÃtravÃcitvena saænihitavÃcitve pramÃïÃbhÃvÃt, taddhitasya tadvÃcitve 'pi prak­tÃnÃm­cÃmekaprakaraïasthatve 'pi pradeÓÃntarasthatvena saænihitatvÃbhÃvÃt / ## dvÃratvÃpattau yavÃnÃæ tadanÃpatte÷ / ato lÃghavÃdapÆrvasÃdhanÅbhÆtastotratvenaivoddeÓyatà / tÃvatà cÃpÆrvasÃdhanÅbhÆtopasthÃnÃrthatvasyÃlÃbhÃt / astyeva prak­tagrahaïe 'pi tadvidhÃvapÆrvasÃdhanatvalak«aïà / apica stotrÃpÆrvasÃdhanatvakÊptÃvapi nopasthÃnajanyajyoti«ÂomÃpÆrvasÃdhanatvalÃbha÷ prak­tÃnÃm, ata÷ sarvÃsÃmeva grahaïam / aprak­tÃnÃmeva vÃ, kÃryasÃkÃÇk«atvÃditi prÃpte --------- #< aprak­tagrahaïe tÃsÃmapÆrvasÃdhanÅbhÆtopasthÃnÃrthatvÃnyathÃnupapattyà apÆrvÃrthatvasyÃpi 1vrÅhyÃdivatkalpanÅyatvÃpatte÷ prak­tÃnÃæ ca kÃryÃntarasaæbandhabodhakavidhÃvevÃpÆrvÃrthatvasya kÊptatvÃllÃghavopajÅvinà prak­taniyama÷ / saæbhavatica prak­tÃnÃmapyÃgneyÅnÃæ vÃÇniyamanyÃyena stotradvÃrà jyoti«ÂomÃpÆrvasaæbandhÃsaæbhave 'pi kÃryÃntaradvÃrà sa÷ / ÃgneyÅnÃæ stotrÃdau viniyoge 'pi pÃrthakyena jyoti«Âamaprakaraïe pÃÂhÃdeva và tadapÆrvasaæbandhÃvagama÷ /># ayameva ca brahmaudanaprÃÓane ­tviktvaniyÃmakanyÃya÷ / nacaivaæ "ÃtreyÃya hiraïyaæ dadÃti" ityatrÃpi tanniyamÃpatti÷; ­tvik«u Ãtreyatvasya niyamenÃprÃpte÷ / ataeva cÃgnimupanidhÃya stuvÅtetyÃdÃvÃk«epaïÅyastotrÃpÆrvasaæbandhasyÃhavanÅyÃdÃvaprÃptatvÃnna tanniyamo 'pitu vinà vacanaæ ÃyatanabahirbhÃvÃyogÃllaukikasyaiveti vak«yate / ata÷ siddhaæ lÃghavÃnurodhena prak­tasyaiva grahaïam // 8 // 23 // itya«ÂamamÃgneyÅprak­taniyamÃdhikaraïam // #<># #< jyoti«Âoma iti // sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïasÆcanÃya jyoti«Âoma ityuktam / Ãgneyyeti // ÃgneyyÃ># #<­cà ÃgnÅdhramaï¬apamupati«Âhate iti vacanasyÃrtha÷ / etacca aindyà sado vai«ïavyà havirdhÃnamiti vÃkyadvayasyÃpyupalak«aïam / atra yadyapi Óruterviniyojakatvam; tathÃpi liÇgena sÃmÃnyasaæbandhakÃripramÃïasÃpek«atvena viniyoge pÆrvÃdhikaraïe cintite tatprasaÇgÃdupasthitÃyÃ÷ Óruterapi tadapek«atvena viniyojakatvasyÃbhidhÃnÃt prÃsaÇgikÅæ pÃdasaÇgatimataeva tathaivÃnantarasaÇgati¤ca spa«ÂatvÃdanullikhyÃprak­tamÃtragrahaïakoÂiæ kaiÓcit bhrameïoktÃæ nirasitumavaÓyavaktavyaæ saæÓayaæ darÓayati ------ kimiti >#// ## #<"agna ÃyÃhi vÅtaya" ityÃdaya÷ tà evetyartha÷ >#// ##// ##// ## #<ÃgnÅdhropasthÃnasvarÆpÃrthatvenÃ'narthakyÃpatterapÆrvÃrthatvakalpanasyÃpyÃvaÓyakatvÃt k­ptÃpÆrvÃrthatÃyÃ÷ prak­tÃyà evÃgnÅdhropasthÃpanarÆpadvÃrÃntarasaæbandhamÃtrakaraïena lÃghavÃt tadupajÅvividhiÓrutyÃca prÃtipadikaÓruterapi saækocopapatte÷ prak­tagrahaïopapattirityabhipretya ÓaÇkate ------- naceti // prakaraïena svatantravÃkyÃntarakalpanayà prak­tÃyà apÆrvÃrthatvabodhÃsaæbhave kena tarhi tasyÃstadbodha ityapek«ÃyÃæ yatra yaduddeÓena viniyoga÷ tatra apÆrvasÃdhanatvalak«aïÃyà uddeÓyavÃcakapadÃÇgÅkÃreïa ityuttaramaprak­tÃyÃmapi samÃnamityÃÓayenÃha --------- ato lÃghavÃditi >#// ## ##// ##// ##// ##// #<Ãyataneti >#// #<"vinà e«a indriyeïa vÅryeïa vy­dhyate yasyÃhitÃgneragnirapak«Ãyati taæ saæbharedidanta ekami"ti vacanena yajamÃnÅyendriyavÅryanÃÓarÆpado«ÃpÃdakÃyatanabahirbhÃvarÆpÃpak«aye prÃyaÓcittavidhÃnÃt bahirbhÃvasyÃyoga ityartha÷ / siddhÃntamupasaæharati --------- ata iti // prayojanaæ spa«ÂatvÃnnoktam >#// ##// itya«ÂamamagneyÅprak­taniyamÃdhikaraïam // #<(adhikÃrÃdhikaraïam)># (1) saptamyantÃdvati÷ / #<># (9 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.9) #< liÇgasamÃkhyÃnÃbhyÃm // some ------># #<"bhak«e hi mÃviÓetyÃ" dirbhak«ÃnuvÃka ityevaæ samÃkhyÃto mantra÷ Óruta÷ / tatra yastÃvadasyÃæÓo bhak«aïameva pratipÃdayati sa tatraiva viniyujyate, grahaïÃvek«aïasamyagjaraïapratipÃdakÃnÃæ tvaæÓÃnÃæ kiæ grahaïÃdÃveva viniyogo 'thavà bhak«aïamantraikavÃkyatayà bhak«aïa eveti cintÃyÃm --------># grahaïÃderavihitatvenÃpÆrvaæ pratyaÇgatvavajjanakatvasyÃpyabhÃvÃdgrahaïasyÃrthÃdbhak«aïajanakatvena pak«aprÃptÃvapi bÃhubhyÃæ sadhyÃsamityanenoktasya bÃhudvayakaraïakasya grahaïasya kathamapyaprÃpteravek«aïasya ca bhak«ÃjanakatvenaivÃprÃpte÷ samyagjaraïasya tadanukÆlavyÃpÃrasya và bhak«ottarabhÃvitayà bhak«Ãjanakatvena te«ÃmapÆrvaprayojakatvasyÃpyabhÃvÃdgrahaïÃdyarthatve ÃnarthakyÃpatte÷ bhak«aïamantraikavÃkyatayà bhak«aïÃrthatvamevai«Ãm / ataeva samÃkhyÃpyupapannà bhavatÅti prÃpte --------- #< grahaïÃdipratyak«avidhyabhÃve 'pi samÃkhyÃsahak­tÃvÃntaraprakaraïena bhak«asaæbandhe tattanmantrÃïÃmavagate liÇgabalena mÃntravarïikagrahaïÃdividhikalpanayà tatprÃptyupapattestadarthatvenaiva mantraviniyogopapattau na svato nirÃkÃÇk«ayordvayorÃkhyÃtapadayo÷ katha¤cidekavÃkyatÃæ parikalpya gauïyà bhak«Ãrthatvakalpanam Óaktyaiva và bhak«aviÓe«aïatvena grahaïÃdiprakÃÓakatvakalpanamupapattimat /># nacaivamapi samyagjaraïasya k­tyasÃdhyatvÃnna vidhisaæbhava÷; samyagjaraïÃnukÆlavyÃpÃrasyÃsanaviÓe«asyaivÃnu«Âheyasya vidheyatvÃt / vamanavirekanimittaprÃyaÓcittÃmnÃnÃcca samyagjaraïaparyantameva bhak«aïaæ pratipattiriti tasya bhak«opayogità // 24 // 9 //#< iti navamaæ liÇgasamÃkhyÃnÃdhikaraïam //># ityÃdiriti // ÃdiÓabdena vicÃravi«ayatayà ÃvaÓyakasya "dÅrghÃyutvÃya ÓantanutvÃya rÃyaspo«Ãya varcase suprajÃstvÃyehi vaso purovaso priyo me h­dosyÃÓvinostvà bÃhubhyÃæsadhyÃsaæ n­cak«asaæ tvà deva soma sucak«Ã avakhye«am / hinva me gÃtrà harivo gaïÃnme mà vitÅt­«a÷ / Óivo me saptar«Ånupati«Âhasva yà me vÃÇmÃbhimatigÃ÷ / mandrÃbhibhÆti÷ keturyaj¤ÃnÃæ vÃgju«Ãïà somasya t­pyatu ------- vasumadgaïasya rudravadgaïasyÃdityavadgaïasya somadevate mativida÷ prÃta÷savanasya mÃdhyandinasya savanasya gÃyatrachandasa÷ tri«Âup chandaso jagacchandaso 'gnihuta indrapÅtasya narÃÓaæsapÅtasya pit­pÅtasya madhumata upahÆtasyopahÆto bhak«ayÃmi" ityantasya bhÃgasyopÃdÃnam / etacca bhëyalikhitakrameïa likhitam / taittirÅyaÓÃkhÃyÃntu avakhye«amityasyÃgre mandrÃbhibhÆtirityÃdi bhak«ayÃmÅtyantaæ paÂhitvà hinva me iti paÂhitam / pÆrvapak«opayogitayà ityevaæ samÃkhyÃta ityuktam / tatra sarvasyÃpyudÃharaïatÃÓaÇkÃnirÃsÃya vi«ayaæ vivinakti ------ tatreti // mandrÃbhibhÆtirityÃdi ju«Ãïetyantasya t­ptyà asya phalaprakÃÓanapÆrvakaæ bhak«aïaprakÃÓanÃrthatvasya spa«ÂatvÃt t­pyatvityantasya bhak«aïaprakÃÓakatvasya uttarÃdhikaraïe sÃdhayi«yamÃïatvÃcca vasumadÃdeÓca liÇgasamÃkhyÃbhyÃæ nirvivÃdameva "abhi«utyÃhavanÅye hutvà pratya¤ca÷ paretya sadasi bhak«Ãn bhak«ayatÅ"ti vihitabhak«aïÃÇgatvam / tadgatÃnäca prÃta÷savanÃdiÓabdÃnÃæ tathà indrapÅtÃdiÓabdÃnÃæ ca sÆktavÃkavibhÃgÃdhikaraïanyÃyena tadvadeva yathÃsavanaæ viniyogasya spa«Âatvamiti nodÃharaïatvamityartha÷ / aæÓÃnÃmiti // "bhak«ehime" tyÃde÷ "sadhyÃsami" tyantasya grahaïe "n­cak«asami"tyÃdera "vakhye«ami" tyantasya avek«aïe "hinva me"tyÃde÷ "atigÃ" ityantasya samyagjaraïe ityevamaæÓÃnÃæ viniyoga ityartha÷ / tatra siddhÃnte yathÃliÇgaæ viniyogÃt tadupayogyuddeÓyatÃvacchedakanirÆpaïÃt pÃdÃdhyÃyasaÇgatÅ tathà pÆrvÃdhikaraïe kratusaæbandharahitadvÃrasaæbandhÃnupapatte÷ prak­tagrahaïe ukte prak­te sarvathÃvihitagrahaïÃderapÆrvasaæbandhÃbhÃve dvÃratvÃbhÃva ityevaæ pÆrvapak«otthÃnÃt pratyudÃharaïarÆpÃæ anantarasaÇgati¤ca spa«ÂatvÃdanuktvà pÃdÃdhyÃyasaÇgatyoratispa«Âatvaæ prathamata÷ siddhÃntakoÂyupanyÃsena sÆcayan sandehaæ darÓayati ------- kimiti // grahaïÃdyarthatve liÇgamÃtrasattve 'pi grahaïÃdisvarÆpÃrthatve mantraniyamasyÃnarthakyÃpatte÷ te«ÃmavihitatvenÃpÆrvaæ pratyaÇgatvasya janakasya vÃbhÃve tadapÆrvasÃdhanatvalak«aïayà ÃnarthakyaparihÃrÃnupapatterna tadaÇgatvena mantraviniyogo yukta÷, apitu vihitabhak«aïÃÇgatayaivetyabhipretya pÆrvapak«amÃha ------- grahaïÃderiti // bhak«Ãjanakatvenaiveti // grahaïaæ vinà bhak«aïÃsaæbhavena tasya pak«aprÃptasaæbhÃvanÃyÃmapi avek«aïasya loke niyamatastajjanakatvÃvikÊpte÷ sarvathaivÃprÃptirityartha÷ // bhak«ottarabhÃvitayeti // naca ------- bhak«ottarabhÃvibhak«aïajanyaphalaprakÃÓanadvÃrà aganmetyÃdimantrasya darÓapÆrïamÃsÃÇgatvamiva bhak«aïÃÇgatvamiti ------- vÃcyam; kavalasaæyogarÆpabhak«aïasya bhak«yamÃïapratipattirÆpatayà samyagjaraïaphalakatvÃbhÃvÃditi bhÃva÷ // bhak«amantraikavÃkyatayeti // satyapyÃkhyÃtabhede upakramopasaæhÃraikye satyekavÃkyatÃprayojakÅbhÆtÃkÃÇk«Ãsattvasya vaiÓvÃnaravÃkye darÓanÃdatrÃpi bhak«ehÅtyÃdinà bhak«aïasyaivopakramÃt bhak«ayÃmÅtyantena tasyaivopasaæhÃrÃdupakramopasaæhÃraikyapratÅterekavÃkyatÃprayojakÅbhÆtÃkÃÇk«ÃrÆpaliÇgÃt grahaïÃvek«aïasamyagjaraïaviÓi«Âatvena athavà bhak«aïalak«aïayÃvà bhak«Ãrthatvamityartha÷ / evaæ laukikaviniyogÃsaæbhave pÆrvoktaikavÃkyatÃrÆpaliÇgopa«Âabdhayà durbalayÃpi samÃkhyayà viniyoge virodhÃbhÃva ityÃha --------- ataeveti // yadyapÅyaæ laukikÅ; tathÃpi anÃditvÃt bhak«asaæbandhabodhe niyÃmakatayà yogyatvÃdaÇgatvaæ gamayantyupapannà bhavati / itarathà bhak«Ãbhak«asamudÃyÃÓraye«u liÇgasamavÃyena gauïÅv­ttirÃÓrayaïÅyà bhavedityartha÷ / ato yadyapi "bhak«ehÅtyÃdriyamÃïaæ pratÅk«ya" " aÓvinostvà bÃhubhyÃæsadhyÃsamiti" pratig­hyetyÃpastambasÆtre pratÅk«aïe bhak«ehÅtyayamaæÓo viniyukta÷; tathÃpi pratÅk«aïaliÇgakatvÃpratÅterayuktaæ taditi matvà sarvasyÃpyanuvÃkasya bhak«ÃÇgatvamabhipretya pÆrvapak«amupasaæharati -------- iti prÃpta iti // yadyapi cÃtra upakramopasaæhÃraikyÃdekavÃkyatopagamanarÆpaæ kÊptaæ bhavet; tathÃpi grahaïÃdiprakÃÓakamantrabhÃgasya bhak«aïÃÇgatvaæ vÃkyenaiveti tasya prabalena liÇgena bÃdhopapatti÷ / vastutastu ------- upakramasya sÃdhÃraïatvÃt pratyuta mukhyasÃmarthyÃnurodhena grahaïÃdivi«aya evopapatternÃtrÃkhyÃtabhede satyekavÃkyatvamapi / naca dÅrghÃyutvÃyetyasya bhak«aïaphalapratipÃdakasya grahaïe 'nanvaya eva bhak«aïÃrthatvatÃtparyagrÃhaka÷; tasya grahaïaphalÅbhÆtabhak«aïaphalapratipÃdanena stÃvakatayÃnvayopapatte÷, ato liÇgenaikavÃkyatÃbhaÇgÃt grahaïÃdyaÇgatvamevetyabhipretya siddhÃntaæ pratipÃdayan ÃnarthakyaparihÃrÃya prathamato grahaïÃdividhiæ sÃdhayati ------ grahaïÃdÅti // kalpakamantrasya bhak«ÃÇgatvÃt tatkalpyavidhivihitagrahaïÃdÅnÃmapi bhak«ÃÇgatvasiddhirityartha÷ / tadarthatvenaiveti // yadyapi sadherhiæsÃrthatvÃccak«iïau bhëaïÃrthatvÃddhinotergatyarthatvÃnna grahaïÃvek«aïasamyagjaraïaprakÃÓanaliÇgatai«Ãæ saæbhavati; tathÃpi bÅjatantusantÃnÃrthanirvapatineva bÃhudbayakaraïakahiæsÃvinÃbhÃvÃt bÃhukaraïatvÃrhatayà ca lak«aïayà grahaïapratipÃdakatvam / cak«iÇa÷ khyäityanena vihitasya khyäÃdeÓasyÃniÂtvena khye«amiti rÆpÃsiddhÃvapi chandasi d­«ÂÃnuvidhitvena khye¤ityupasaÇkhyÃnakaraïÃt sic bahulaæ leÂÅti sickaraïÃÓrayaïÃt vÃgvi«ayavyaktatÃkhyaprakÃÓanavÃcinÃpyavakhye«amityanena loke khyÃta ityÃdau vede ca n­«u khyÃyata iti n­cak«Ã ityevamihaiva sarvaj¤ÃtatvarÆpaprasiddhyÃkhyaprakÃÓanamÃtre prayogÃttatpareïa satà sucak«u«ÂvÃcisucak«u÷ padaikavÃkyatÃvaÓÃt cÃk«u«aj¤ÃnÃkhyÃvek«aïarÆpaprakÃÓanapratipÃdanamaviruddham / hinoteÓca prÅïane 'pi prayogÃddhinvetyanena he haritavarïa soma me gÃtrÃïi prÅïaya gaïÃnindriyagaïÃn vedabhëyakÃralekhanÃt putrÃdÅn và somapÃnavi«ayat­«ïÃrahitÃn mà kuru Óiva÷ san me saptar«Ån Ãsyasaptamacak«urnÃsÃÓrotrÃkhyadvandvadvayarÆpaÓÅr«a ïyacchidrasa¤cÃrisaptaprÃïÃkhyÃnupati«Âhasva vÃknÃbhimatikramya mukhavÃyumÃrgeïa mà gà ityarthÃvagamÃt samyagjaraïaæ vinà tadanupapatte÷ gÃtraprÅïanaphalÅbhÆtasamyagjaraïapratipÃdakatva¤ca saæbhavatÅti tadarthatvenaiva viniyoga ityartha÷ / yadyapyagnaye ju«Âamiti mantrasya devatÃnirvÃpaprakÃÓakatvavadasyÃpi grahaïÃdiviÓi«Âabhak«aïaprakÃÓakatvÃÇgÅkÃreïa mantraikatvamabhyupagamyÃpi grahaïÃnaÇgatvaæ Óakyate vaktum; tathÃpi upakramopasaæhÃraikyÃdirÆpaikavÃkyatopagamanasÃmarthyÃbhÃve svarasata÷ pratÅyamÃnatattadÃkhyÃtagatamukhyaviÓe«yÃrthakatvabÃdha eva pramÃïÃbhÃvo mantrabhedÃÇgÅkÃre kathaæ cicchabdena sÆcita÷ / vamanavireketi // "somaindraæ caruæ nirvapet ÓyÃmÃkaæ somavÃmina" iti samyagjaraïÃbhÃvanimittavyaÇgatÃsamÃdhitsayà vamane prÃyaÓcittasya vireke 'pi kvacit prÃyaÓcittasya cÃmnÃnÃt bhak«aïasya udasthÃpanarÆpapratipattyarthatvÃvagamena tasya samyagjaraïaæ vinÃnupapatte÷ tadanukÆlÃsanaviÓe«asya vidheyasya bhak«opayogitetyartha÷ / etena -------- t­ptivadÃnu«aÇgikatayà ananu«ÂheyatvÃnna mantrÃpek«Ã iti ------- apÃstam; grahaïÃdivat p­thakprayatnÃnu«Âheyatvena tadapek«opapatte÷ / eva¤ca bhak«ÃnuvÃkasamÃkhyà sÃk«Ãt paraæparayà ca neyeti bhÃva÷ // prayojanaæ pÆrvapak«e grahaïÃde÷ na niyama÷ / mantrapÃÂhakrameïa pÃÂhÃnte bhak«aïaæ siddham / siddhÃnte grahaïÃde÷ naiyatyena pÆrvoktatattanmantrÃnte anu«ÂhÃnam / bhëyalikhitamantrapÃÂhakramasya arthakrameïa bÃdhÃt mandrÃbhibhÆtirityasyÃnantaraæ hinva ma iti mantrapÃÂhaÓceti spa«ÂatvÃnnoktam ##// #<(10 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.10)># guïÃbhidhÃnÃt // tasminnevÃnuvÃke mandrÃbhibhÆtirityÃdist­pyatvityantast­ptau viniyoktavyo grahaïÃdÃviveti prÃpte ---------- #< grahaïÃdivadanu«ÂheyatvÃbhÃvÃtt­pteraprakÃÓyatvam / naca samyagjaraïavatt­ptyanukÆlavyÃpÃrarÆpabhak«aïa- bÃhulyÃk«epakatvam;># ## iti daÓamaæ guïÃbhidhÃnÃdhikaraïam // #<># #< pÆrvavat pÃdÃdhyÃyasaÇgatÅ ÃpavÃdakÅmanantarasaÇgati¤ca spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvoktÃnuvÃkagataikadeÓavi«ayatvaæ darÓayan pÆrvapak«amÃha --------- tasminneveti // prÃya÷ spa«ÂÃrthamadhikaraïÃntam >#// ##// iti daÓamaæ mandrÃbhibhÆtergrahaïÃnaÇgatÃdhikaraïam guïÃbhidhÃnÃdhikaraïam // #<- - - - - - -># #<(11 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.11)># liÇgaviÓe«anirdeÓÃt // bhak«amantra÷ kiæ indradevatyÃbhyÃsa evÃÇgaæ tadbhinnÃbhyÃse«vamantrakaæ bhak«aïaæ uta te«ÆhenotÃnÆhena veti cintÃyÃm / ## iti ------ vÃcyam; padadvayalak«aïÃpÃdaka -------- lak«aïÃnanugata -------- vyadhikaraïabahuvrÅhyapek«ayà pÆrvapada eva saæbandhilak«aïÃpÃdakasya lak«aïÃnugatasyendreïa pÅta÷ svÅk­ta ityevaæ tatpuru«asyaiva laghubhÆtatvÃt / vidyante ca devatÃyÃ÷ pratigrahÃbhÃve 'pi devasvaæ na g­hïÅyÃdityÃdivacanabalena saæbandhaviÓe«arÆpa÷ svÅkÃra÷ / naca sthÆlap­«atÅpadavatsvarÃdeva bahuvrÅhitvanirïaya÷; tadvadiha samÃsasya lak«aïÃnugatatvÃbhÃvena svarasyaiva bÃdhyamÃnatvÃt / yathÃca tatpuru«apak«e 'pi svarÃvirodhastathà kaustubha evopapÃditam / ataÓca liÇgÃdindradevatyapradÃna eva mantrasyÃÇgatvÃvagamÃdanaindrÃïÃæ ca, karmaïa ekatvena prak­tivikÃrabhÃvÃbhÃvÃdÆhÃnupapattervrÅhÅïÃæ medhaiti vadanaindrÃïÃmamantrakaæ, bhak«aïamityÃdya÷ pak«a÷ / ## ityekÃdaÓaæ liÇgaviÓe«anirdeÓÃdhikaraïam / (indrapÅtÃdhikaraïam) #<># #< atracÃnaindrapradÃne«u liÇgapramÃïakamantraviniyogasya siddhÃnte pratipÃdyasya pÆrvapak«advaye 'pyanaÇgÅkÃrÃt pÃdÃdhyÃyasaÇgatÅ prÃsaÇgikÅæ cÃnantarasaÇgatiæ spa«ÂatvÃdanuktvà tanmantrameva vi«ayatvena darÓayan saæÓayamÃha -------- bhak«amantra iti // te«Æheneti // etena -------- Æhapak«asya pÃdalak«aïÃsaÇgatatvÃnna svatantrakoÂitvam, apitvÃdyakoÂiphalÅbhÆtasyÃnaindrÃïÃæ amantrakatvasyÃ'k«epamÃtramiti nyÃyasudhoktaæ --------- apÃstam; pÆrvoktarÅtyà siddhÃntyabhipretasya pak«asya pratipak«atayohopanyÃsena saÇgatyupapatterasthÃyipÆrvapak«aphalÃk«epasya ni«prayojanatvÃcca / ata÷ tasyÃpi svatantrakoÂitvamityartha÷ >#// ##// ## #<"saptamÅviÓe«aïe bahuvrÅhÃ"># ## #<"kart­karaïe k­tà bahulami"ti anuÓÃsanaÓi«Âatvam >#// ##// ##// #<"t­tÅyà karmaïÅ"ti sÆtreïa karmaïi ktÃnte upapade pare t­tÅyÃntaæ pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavatÅti vidhÃnÃt># ## #<"ktece" ti sÆtreïÃpi tatsvaravidhÃnÃt tatpuru«apak«e 'pi svarÃvirodha÷ kaustubhe upapÃdita ityartha÷ / Ãdyaæ pÆrvapak«amupasaæharati --------- ataÓceti // vrÅhÅïÃæ medha itivaditi // vrÅhÅïÃæ medha ityasya yavaprayoga ivehÃnupapatterityartha÷ / anaindrÃïÃmiti >#// ##// ##// #<"indrÃya tvà vasumate minomÅ"ti mÃnamantrasyÃdipadopÃttasya># #<"indrÃya tvà vasumate g­hïÃmÅ"ti grahaïamantrasya ca indrapradÃnÃÇgatvaæ liÇgÃt pratÅyate ityaviÓe«aprav­ttasomavÃkyamapi tanmÃtravi«ayamevetyartha÷ / aÇgavaÓenÃpÅti // mantrarÆpÃÇgavaÓena mÃnagrahaïÃde÷ pradhÃnasya saækoca ityartha÷ / yathÃdevatamiti // mitrÃvaruïapÅtasyetyÃdyÆhitamantrapÃÂhena samantrakaæ te«Ãmapi># ##// iti ekÃdaÓaæ liÇgaviÓe«anirdeÓÃdhikaraïam // #<- - - - - - -># #<(12 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.12)># punarabhyunnÅte«u // savanamukhÅye«u camase«vaindre«u sarve«u hute«u ye hot­kÃïÃæ maitrÃvaruïÃdÅnÃæ camasÃste«vabhak«ite«veva puna÷ somo 'bhyunnÅya devatÃntarebhyo mitrÃvaruïÃdibhyo hutvà bhak«yate / tatra pÆrvapradÃnadevatÃbhÆta indro 'pyupalak«aïÅyo na veti cintÃyÃm -------- #< unnayanakÃle na devatÃntaroddeÓa÷, yenonnÅtasyaiva tatsaæbandhÃt pÆrvaÓe«asya pÆrvadevatÃsaæbandho nÃpeyÃt, pradÃnakÃle tu saæs­«Âasyaiva devatÃntarasaæbandhÃtpÆrvadevatÃsaæbandhÃpanayapratÅternopalak«aïamiti prÃpte --------># unnayanakÃle devatÃsaækalpÃbhÃve 'pi sÃmarthyÃdevonnayanasya kari«yamÃïakarmÃrthatvapratÅte÷ pÆrvaÓe«asya saæs­«Âatve 'pyetadarthatve pramÃïÃbhÃvÃdanapanÅtasaæbandhà pÆrvadevatÃpyupalak«aïÅyà // 12 // 27 //#< iti dvÃdaÓamabhyunnÅtÃdhikaraïam //># atra bhak«amantrasya liÇgÃdaindrapradÃnÃÇgatvasya pÆrvÃdhikaraïapÆrvapak«oktasyÃk«ipya samÃdhÃnÃt pÃdÃdhyÃyÃnantarasaÇgatÅ÷ spa«ÂatvÃdanuktvà vi«ayamÃha --------- savanamukhÅye«viti // trayÃïÃæ prÃta÷savanÃdisavanÃnÃæ mukhe camasapradÃnÃntarÃpek«ayà Ãdau bhavÃ÷ savanamukhÅyasaæj¤akÃÓcamasapÃtrasthitasomarasaviÓe«Ã÷ te«Ãæ prÃta÷savane mÃdhyandinasavaneca ÓukrÃmanthigrahottaraæ pracÃra÷ t­tÅyasavanetvÃdityagrahottaraæ pracÃrastecÃnu«ÂhÅyamÃnà hot­brahmodgÃt­yajamÃnamaitrÃvaruïabrÃhmaïÃcchaæsipot­- ne«ÂrÃgnÅdhrÃcchÃvÃkacamasà ityÃkhyÃyante // tatrahotrÃdÅnÃæ caturïÃm­tvijÃæ madhyata÷ kÃriïa ityÃkhyà / avaÓi«ÂÃnÃæ «aïïÃæ maitrÃvaruïaprabh­tÅnÃæ hot­kà ityÃkhyà / tatrÃcchÃvÃkacamasena na navabhi÷ camasai÷ saha prÃta÷savane homa÷, kintu kÃlÃntara iti taæ vihÃya navacamasÃn prathamamindrÃya sak­ddhutvà tadanantaraæ ye hot­kÃïÃæ camasÃste«u pÆrvava«aÂkÃre hutÃbhak«itaÓe«asahite«veva droïakalaÓÃt somÃntaramabhyunnÅya mitrÃvaruïÃdidevatÃntarebhyo hutvà bhak«yata ityanu«ÂhÃnakrame sati ye madhyata÷kÃriïÃæ camasÃ÷ te«ÃmaindratvenohasyaivÃbhÃvÃdviÓe«ataÓca punarabhyunnayanÃbhÃvÃt / ataeva acchÃvÃkacamasasyÃnaindratvenohavi«ayatve satyapi punarabhyunnayanÃbhÃvÃnna vicÃravi«ayatvaæ prÃta÷savane / uttarayostu savanayorabhyunnayanasattve 'pi mÃdhyandinasavane sarve«Ãæ pradÃnÃnÃmindradevatÃkatvÃt vak«yamÃïarÅtyà ÆhÃvi«ayatvÃnna tadvi«ayatvam // t­tÅyasavanetvindrÃvi«ïudevatÃrthamabhyunnayanena devatÃbhedenaca tatsaæbhavÃt vicÃravi«ayatvamastyeva / ataeva prÃta÷savane 'pi brÃhmaïÃcchaæsicamase punarabhyunnayane 'pi aindratvena pradÃnadvayasyÃpi sÃnnÃyyavatsaæpratipannadevatÃkatvÃt tantroccÃritendrapÅtapadena devatÃdvayopalak«itasomaprakÃÓanasiddherÆhasyaivÃ- saæbhavÃnna cintÃvi«ayatvam / maitrÃvaruïapot­ne«ÂrÃgnÅdhrÃïÃmeva caturïÃæ ye camasÃ÷ ye«u krameïa mitrÃvaruïau marutastva«ÂÂapatnyau agniriti devatÃ÷ te«u saæs­«ÂaÓe«avatsu unnayanasyohasyaca saæbhavÃdvicÃra ityartha÷ // vicÃrasvarÆpaæ darÓayati ---------- tatreti // indro 'pÅti // pÆrvoktacatas­ïÃæ devatÃnÃæ vÃcakapadohena upalak«aïasattve 'pi indramitrÃvaruïÃdipÅtasyetyevaæ prÃk­tendrapadasahitapadohena upalak«aïÅyo navetyartha÷ // saæsargepi vÃyavyaindravÃyavasome grahaïakÃlÅnavivekamÃtreïaiva budhdyà ni«kar«opapattiæ pÆrvapak«apratikÆlÃæ nirasyati --------- unnayanakÃla iti // grahaïakÃle devatÃsaæyogasattvena ni«kar«asaæbhavepyunnayane tatsaæbandhavidhÃnÃdarÓanÃt abhyunnÅtamÃtrasya devatÃntarasaæbandhe pramÃïÃbhÃvena pÆrvadevatÃpanayopapatte÷ unnayanakÃle na devatÃntarasaæbandha iti pÆrvapak«iïa÷ pratij¤Ã / yena devatÃntarasaæbandhenetimÆlÃrtha÷ / tadevopapÃdayati --------- pradÃnakÃle tviti // tyÃgakÃlÅnasya yÃjyÃmantravarïakakalpyadevatÃsaæbandhasya saæs­«Âavi«ayatvena ni«kar«ÃyogÃt devatÃntarasaæbandhena pÆrvadevatÃsaæbandhÃpanayÃnnopalak«aïÅya÷ // naca --------- unnayanakÃle devatÃvidhyabhÃve yÃjyÃmantravarïai÷ yÃgaÓe«atayaiva devatÃprÃpteravyaktatvabhaÇga iti ------- vÃcyam; uktavidhÃvyaktatvÃsaæbhave 'pi utpattivÃkye avihitadevatÃke«ÂibhinnayÃgarÆpasyaiva tasyÃÇgÅkÃreïa bÃdhakÃbhÃvÃt // naca Óe«asyottaradevatoddeÓena tyÃge 'pi pÆrvadevatÃsaæbandhasyÃpi sattvÃttadupalak«aïatvopapatti÷; ak­te 'pi yÃge yÃj¤ikÃnÃæ nirvÃpaprabh­ti pratipattiparyantaæ devatÃntarasaæbandhi haviriti vyavahÃrÃt dravye devatÃsaæbandhasya pratipattinÃÓyasyÃvaÓyakalpanÅyasya dharmigrÃhakapramÃïena devatÃntarasaæbandhavirodhitvÃvagamÃt tadatyantÃbhÃvasamÃnÃdhikaraïasyatatsÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapatteravaÓyaæ Óe«asyottaradevatÃsaæbandhe pÆrvadevatÃsaæbandhÃpanayapratÅternopalak«aïÅya ityartha÷ // tyÃgavelÃyÃæ saæs­«Âatvena vivekÃpratÅtÃvapi satyapicÃbhyunnayanakÃle prak­tau vik­tau và devatÃsaæbandhÃbhÃve prak­tÃvunnayanasya d­«ÂÃrthatvÃt yÃgÅyadravyasaæskÃrakatvÃvagatervik­tÃvapi prÃk­tonnayanÃnuvÃdena droïakalaÓÃpÃdanakatvamÃtravidhÃnena prÃk­takÃryavannayanÃntaravidhÃnena và punarabhyunnÅtasyaiva phalacamasah­dayÃdivat yÃgÅyatvapratÅte÷ pÆrvaÓe«asyaca yÃgÅyadravyÃdhÃrapÃtrolak«aïatayà 'payasà maitrÃvaruïaæ ÓrÅïÃtÅ"ti vihitapayasa iva abhyunnÅtasaæskÃramÃtratvÃvagateruttarayÃgÃrthatve pramÃïÃbhÃvÃt pÆrvayÃgÅyahavi÷Óe«abhak«aïasya tantreïÃnu«ÂhÃnÃnurodhÃdanapanÅtadevatÃsaæbandhÃdupalak«aïÅyaiva pÆrvadevatetyabhipretya siddhÃntamÃha ------- unnayanakÃla iti // atraca rikte«u pÃtre«u yena somapÆraïaæ kriyate sa unnayanapadasyÃrtha÷ / somaÓe«asahite«veva te«u somÃntarapÆraïaæ yena kriyate sa abhyunnayanapadasyÃrtha÷ / yadyapi ÆhasyaindrapradÃnamÃtrasaæbandhitvasya và sthÃyitvÃbhÃvÃdetadvicÃrasyÃsthÃyina÷ sthÃyinà prayojanena na prayojanam / ataeva uktamabhiyuktai÷ ------- 'Ãk«epe cÃpavÃdeca prÃptyÃæ lak«aïakarmaïi / prayojanaæ na vaktavyaæ yacca k­tvà pravartate / ' iti; tathÃpi etadvicÃrahetubhÆtasya pÆrvaÓe«av­ttyuttarayÃgÃÇgatvasadasadbhÃvarÆpavicÃrasya sthÃyina udÃharaïÃntare phalÅbhÆtatvena uttarayÃgakÃle abhyunnÅtamÃtrasyaiva devatÃsaæbandhÃnusandhÃnÃnanusandhÃnarÆpamavaÓyavaktavyaæ prayojanaæ spa«ÂatvÃt noktam ## (abhyunnÅtapÆrvadevatopalak«aïÃdhikaraïam) #<- - - - - - -># #<(13 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.13)># pÃtnÅvate tu // dvidevatyÃnÃmaindravÃyavÃdÅnÃæ Óe«Ã ÃdityasthÃlyÃmÃgatya tato 'pyÃgrayaïasthÃlÅmÃgacchanti / pÃtnÅvataÓcÃgrayaïÃt g­hyate, tasminbhak«yamÃïe dvidevatyà api upalak«aïÅyÃ÷ / pÆrvavadÃgrayaïasyaiva patnÅvaddevatÃsaæbandhÃditi prÃpte --------- #< pÃtnÅvatamÃgrayaïÃdg­hïÃtÅtyapÃdÃnatvaÓravaïÃt tasmÃdapetasya pÃtnÅvatatvaæ na tvÃgrayaïasyaiva; ÃgrayaïavaccÃnÃgrayaïamapi saæs­«ÂatvÃt tasmÃdapetamiti dvidevatyasyÃpi devatÃntarasaæbandhena pÆrvadevatÃsaæbandhÃpÃyÃt / bhÆtapÆrvagatyà ca prak­tÃvanupalak«aïÃnnopalak«aïÅyÃ÷ // 13 // 28 //># iti trayodaÓaæ pÃtnÅvate daivatyÃnupalak«aïÃdhikaraïam // #<># ## #<"riktÃyÃmeva ÃdityasthÃlyÃæ saæpÃtamapanayatÅ"ti vacanÃt savanÅyÃdityasaæj¤akadÃrupÃtreïa pidhÃya sthÃpyate / tata÷ t­tÅyasavane grahaïakÃle ÃdityasthÃlÅsthasya Ãgrayaïasthasya ÃgrayaïasthÃlyÃæ dhÃrayà grahaïam / tata ÃdityadÃrupÃtreïa ÃdityasthÃlyÃ># ## #<"ÃdityagrahasaæpÃtÃccaturthÅ" mitivacanÃt caturthyà dhÃrÃyà vidhÃnena Óe«ÃbhÃvÃnna bhak«aïam / tata># #<"upÃæÓupÃtreïa pÃtnÅvatamÃgrayaïÃt g­hïÃtÅ"ti vacanÃt ÃgrayaïasthÃlyÃæÓe«aæ saæsthÃpya avaÓi«Âaæ g­hÅtvà sa Óe«a÷ patnÅvate agnaye pradÅyate / tadÃca etacche«asyÃnyatra viniyogÃbhÃvÃt bhak«aïaæ samantrakam / tamimamanu«ÂhÃnakramamabhisaædhÃya vi«ayaæ darÓayati ------- dvidevatyÃnÃmiti // aindravÃyavÃdÅnÃmityÃdipadena maitrÃvaruïÃÓvinadevatÃnÃæ grahaïavadindravÃyupÆrvatanavÃyudevatÃyà api grahaïam; tathaivoddeÓena yÃgÃnu«ÂhÃnÃt / tatra pÆrvÃdhikaraïe savanamukhÅye«u camase«u aindrapradÃnÃnÃæ prak­titvenetare«Ãæ anaindrÃïÃæ vik­titvaæ k­tvohacintÃyÃæ prÃk­tadevatÃvÃcakapadaprayogasyÃpi kartavyatayà sÃdhitasya idÃnÅæ samÃnanyÃyÃt grahe«vapyaindrÃnaindrapradÃnÃnÃæ prak­tivik­tibhÃvÃt patnÅvadagnipÅtasyetyÆhe devatÃntarapadaprayogasyÃpi prÃptasyehÃpavÃdakaraïÃdÃpavÃdikÅmanantarasaÇgatimapÃdÃnabhÆtÃgrayaïÃpetatvarÆpÃdvastusÃmarthyÃdanÃgrayaïa- rÆpasyÃpi pÆrvaÓe«asya prasaÇgata÷ pÃtnÅvatayÃgÃÇgatvavicÃrÃt pÃdÃdhyÃyasaÇgatÅca spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvapak«amÃha ------- tasminniti // dvidevatyapadaæ vÃyorapyupalak«aïam / apinà patnÅvadagnipÅtasyetyÆhavidyamÃnatà sÆcità / upalak«aïÅyà iti // vÃyvindravÃyumitrÃvaruïÃÓvinapatnÅvadagnipÅtasyetyeva indramitrÃvaruïapÅtasyetivadÆhenopalak«aïÅyà ityartha÷ / atra cÃdityapÃtragataÓe«asyÃpi pÆrvoktarÅtyÃ'grayaïasthÃlyÃæ sattvÃdÃdityo 'pyupalak«aïÅya iti viÓe«a÷ prÃcÅnairnavÅnaiÓcÃnukto 'pi somanÃthenokta÷ >#// ## #<"ye devÃso divyekÃdaÓasthe"ti mantreïa g­hÅtatvÃt># #<"te devà yaj¤amimaæ ju«adhvami"ti mantraliÇgÃdyaj¤asaæbandhitvenÃvagatatvÃcca samastadevarÆpadevatÃsaæbandhena tÃd­gdevatyavaiÓvadevagrahe Óe«atayà anvita iti tatra homaÓe«asyÃgre viniyogÃbhÃvena bhak«aïasyaiva prÃptestaddevatÃsaæbandhÃpanayasya spa«ÂatvÃnna pÃtnÅvatabhak«aïe upalak«aïatayà prasakti÷ / yathÃca vaiÓvadevagrahe aÇgapradhÃnadevatÃnÃæ sarvÃsÃmeva devatÃtvaæ tathà sÆtrabhëyakÃrÃdibhi÷ dvÃdaÓe prapa¤citam / saæbhavati và k«ÅranÅravivekavatÅbhi÷ viÓvadevadevatÃbhi÷ sarvadevatÃliÇgakamantrag­hÅtameva sarvasaæbandhinaæ somaæ Óe«Ãntare satyapi svabhÃgatvena svÅkartum / ataeva sÃdane># #<"e«a te yoni÷ viÓvebhyastvà devebhya" iti mantragataæ viÓvadevÃrthasÃdanaliÇgam; tathÃpi># #<"viÓve devÃ÷ Ór­ïutemaæ havaæ me ye antarik«e ya upadyavi«Âha / ye agnijihvà uta và yajatrà ÃsadyÃsmin barhi«i mÃdayadhvaæ" iti yÃjyÃmantreca grahaïasamÃnadevatÃkamantraliÇgaæ copapadyate / nitarÃæ ca># #<"avij¤Ãto và e«a yadÃgrayaïa" ityarthavÃde viÓe«ato devatayà avij¤Ãtatvakalpana¤ca / yadyapyÃgrayaïasthÃlyà na viÓvebhyo devebhya÷ pradÅyate; tathÃpi pÃtnÅvatag­hÅtÃvaÓi«ÂadevatyaÓe«asthÃpanÃrthaæ vyÃp­tatvÃt tasyÃÓcÃgre droïakalaÓena g­hÅtvà hÃriyojanagrahapracÃrÃnu«ÂhÃnÃt tatpÃtrÃpradÃne 'pi vacanÃt pÃtrÃntareïa># ## #<"ato 'nu«ÂhÃnamanÃlocya bahubhëŠyadÆcivÃn / ÃÓaÇkà ca samÃdhÃnamubhayaæ tadasaÇgatami"ti dÆ«itam, tadÃgrayaïasya sarvadevarÆpadevatÃsaæbandhÃbhÃve># #<"te devà yaj¤amima¤ju«adhvami"ti mantraliÇgavirodhasya pracÃrÃntare sarvadevatÃsaæbandhÃbhÃvena du«pariharatvÃt tanmate 'pi anu«ÂhÃnavirodhaprasakteÓca anavaratÃnucintya- mÃnadve«yÃropitabahubhëitvaguïÃveÓÃdeveti viÓvadevadevatÃsaæbandhÃpanayanaspa«Âatvahetukopek«ÃvyÃjena pÆjyapÃdai÷ sÆcitam / pÃtnÅvatasya pÆrvamasiddhe÷ karmatvenÃnvayÃyogÃt g­hïÃte÷ karmÃkÃÇk«ÃyÃæ prasiddhÃgrayaïasyaiva pa¤camyà karmatvalak«aïayà karmatvenÃnvaye sati Ãgrayaïakarmakagrahaïena pÃtnÅvantaæ kuryÃdityarthena ÃgrayaïasthitamÃtrasyaiva abhyunnÅtamÃtre uttaradevatÃsaæbandhasyeva># ##// ##// ##// // iti trayodaÓaæ pÃtnÅvate dvidaivatyÃnupalak«aïÃdhikaraïam // #<- - - - - - -># #<(14 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.14)># tva«ÂÃram // pÃtnÅvata eva "agnà i patnÅvÃ÷ sajÆrdevena tva«Ârà somaæ pibe"ti mantrÃt tva«Âurapi devatÃtvam / ata÷ so 'pyagnivadupalak«aïÅya iti prÃpte ---------- #< yuktamagnau patnÅvacchabdasya yaugikatvena viÓe«yasÃkÃÇk«asya sÃmÃnÃdhikaraïyena viÓe«yagrÃhakatvam, tva«Âustu t­tÅyayà sahabhÃvamÃtraæ pratÅyate / nacÃsau pÃnakriyÃnvayÃvyabhicÃrÅ; 'sahaiva daÓabhi÷ putrairbhÃraæ vahati gardabhÅ' tyÃdau vyabhicÃrÃt, satyapi pÃne devatÃtvasyÃprÃmÃïikatvÃcca / ata÷ pÃtnÅvatamiti nirapek«ataddhitena patnÅvato 'gnereva devatÃtvamiti sa evopalak«aïÅyo na tva«Âà // 14 // 28 //># iti caturdaÓaæ pÃtnÅvate tva«ÂuradevatÃtvÃdhikaraïam // #<># #< vi«ayaæ pradarÓayati -------- pÃtnÅvata eveti // anenaca pÃtnÅvatayÃge tva«ÂurdevatÃtvenÃÇgatvavicÃrÃt pÃdÃdhyÃyasaÇgatÅ tathà tasmin pÆrvaæ dravye vicÃrite tatprasaÇgÃt devatà vicÃryata iti prÃsaÇgikyanantarasaÇgatistva«Âurupalak«aïatvavicÃrÃt ÆhaprakaraïasaÇgatiÓca sÆcità / prak­tapÆrvapak«ahetutvena anudÃharaïasyÃpi mantravarïasyokti÷ / agnà iti // agne iti saæbudhdyekÃrasya 'ecoprag­hya÷ syÃt dÆrÃddhÆte pÆrvasyÃrdha÷ syÃt># ##// ## ##// iti caturdaÓaæ pÃtnÅvate tva«ÂuradevatÃtvÃdhikaraïam // (tva«Âradhikaraïam) #<- - - - - - -># #<(15 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.15)># triæÓacca // tasminneva yÃjyÃmantre, "aibhiragne sarathaæ yÃhyarvÃÇ nÃnÃrathaæ và vibhavo hyaÓvÃ÷ / patnÅvatastriæÓataæ trÅæÓca devÃnanu«vadhamÃvaha mÃdayasve" tyatra trayastriæÓatÃæ devatÃnÃæ patnÅvacchabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃdagnivadviÓe«yatvopapattermadaÓravaïÃcca pÃnopapatterdevatÃtvÃvagamÃtte«Ãmapyupalak«aïaæ manyate / ## iti pa¤cadaÓaæ trayastriæÓaddevÃpatnÅvattvÃdhikaraïam // #<># #< pÆrvavadeva pÃdÃdhyÃyaprakaraïasaÇgatÅ tathÃtideÓikÅmanantarasaÇgati¤ca spa«ÂatvÃdanuktvà pÃtnÅvatayÃga eva adhikÃÓaÇkayà vicÃraæ darÓayati ------- tasminneveti // tÃmevÃdhikÃÓaÇkÃmÃha ------ yÃjyÃmantra iti // he agne tvaæ># ## ##// ##// iti pa¤cadaÓaæ trayastriæÓaddevÃpatnÅvattvÃdhikaraïam // (triæÓadadhikaraïam) #<- - - - - - -># #<(16 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.16)># va«aÂkÃraÓca // anuva«aÂkÃrayÃgadevatÃyà agnerdevatÃtvasya ni÷sandigdhatvÃdupalak«aïam / prak­tau tvasau vidyamÃnÃpi nopalak«itÃ; anuva«aÂkÃrayÃgasya somayÃgÃtkarmÃntararÆpasya pÆrvayÃgÅyasomapratipattibhÆtasya k­tsnavidhÃnatvenÃtideÓÃkalpanÃt, upadeÓena katha¤cidbhak«aïaprÃptÃvapi vrÅhÅïÃæ medha iti vadaindramantrasya prÃptyanupapatteÓca / ataÓca vik­tÃvapi pradhÃnadevataiva tatkÃryÃpannopalak«aïÅyà nÃnuva«aÂkÃradevatà // 16 // 30 // iti «o¬aÓamanuva«aÂkÃradevatÃnupalak«aïÃdhikaraïam // #<># #< anuva«aÂkÃrayÃgo hi># #<"agnaye anuyajatÅ"ti vacanena tantrasÃradh­tena jyoti«ÂomayÃgÃbhyÃsarÆpava«aÂkÃrayÃge agnidevatÃyà anuÓabdoktataduttaratvasyaca vidhÃne vÃkyabhedÃpatte÷ guïÃt karmÃntarÆpo vihita÷ / tatra># #<"somasyÃgne vÅhÅtyanuyajatÅ"ti vacanÃntareïa mantravidhinà mÃntravarïikasomadravye samarpite dharmÃntarÃkÃÇk«ÃyÃæ prakaraïÃt># ##// ##// ## ##// ## #<"yaddhavirvahati tena Óe«eïa saæyojayati devatÃ" mityarthavÃdena va«aÂkÃradevatÃyai yaddhavi÷ vahati tacche«eïÃnuva«aÂkÃre devatÃæ saæyojayatÅtyarthakeïa va«aÂkÃrayÃgÅyasomaÓe«adravyatvapratÅte÷ tayà cottamÃdivat pratipattilak«aïasattvenÃnuva«aÂkÃrayÃgasya pratipattitvÃvasÃyÃt># #<"yadvÃvasomasyÃgnevÅhÅtyanuva«aÂkaroti tenai«a saæsthitÃn somÃn bhak«ayanti sa eva somasya svi«Âak­di"ti dravyapratipattyarthasvi«Âak­dyÃgarÆpatvasaæstavÃdapi ca tanniÓcayÃcca pratipattikarmatvaæ nirvivÃdam / ataeva saækar«e anuva«aÂkÃrayÃgasya svi«Âak­dvattantreïÃnu«ÂhÃnaæ pÆrvapak«ayitvà va«aÂkÃrayÃgÃnantaryarÆpakramap­thaktvÃt dvidevatye«vanuva«aÂkÃrani«edharÆpaliÇgÃcca siddhÃntatvena sÃdhitÃyà Ãv­tte÷ pratipattikarmatva evopapatti÷, anyathà arthakarmatve tantrÃnu«ÂhÃnÃpattestadasaæbhavÃt / ataÓca pratipattikarmabhÆte 'smin yÃge nÃrthakarmabhÆtasomayÃgÃtideÓa÷ saæbhavati; tathÃpi ni«kÃsÃvabh­thavÃjinayÃganyÃyenetikartavyatÃkÃÇk«ÃyÃæ somajanyayÃgatvasÃmÃnyÃt atideÓopapattyà va«aÂkÃrÃnuva«aÂkÃrayÃgÃÇgabhÆtayo÷ somabhak«aïayo÷ tantreïÃnu«ÂhÃne 'pi tatraiva devatÃdvayopalak«aïaæ kartavyamityartha÷ >#// ## #<"madhyata÷ kÃriïÃæ camasÃdhvaryavo va«aÂk­te anuva«aÂk­te juhuta hot­kÃïÃæ camasÃdhvaryava÷ sak­ddhutvà ÓukrasyÃbhyunnÅyopÃvartadhvami" tyadhvaryukart­kaprai«asak­ddhomÃmnÃnena anuva«aÂkÃrasyaivÃbhÃvÃt madhyata÷ kÃricamase«u tatsattve 'pi tadaÇgabhÆtÃnuva«aÂkÃrayÃgasya prayÃjÃdivat k­tsnavidhÃnatvenetikartavyatÃnapek«aïÃdatideÓÃnupapatterbhak«aïasya tanmantrasya cÃprÃptau nopalak«aïasaæbhÃvanÃpÅtyabhipretya siddhÃntamÃha --------- prak­tautviti >#// ## #<"vrÅhÅïÃæ medha" iti mantrasyÃsÃmarthyena prak­tÃvÆhÃbhÃvena ca lopavadihÃpi tasya lopasyaiva prÃpterityartha÷ / ataeva upadeÓena bhak«aprÃptÃvindrapÅtÃdhikaraïasiddhÃnte savanasaæbandhitvÃviÓe«Ãt mantraviniyoge 'pi na># ##// iti «o¬aÓamanuva«aÂkÃrÃdhikaraïam // (anuva«aÂkÃradevatÃnupalak«aïÃdhikaraïam) #<- - - - - -># #<(17 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.17)># chanda÷ // evamÆhaæ vicÃryÃdhunÃ'dyapÆrvapak«avÃdÅ punastaæ dÆ«ayati / noha÷; karmaïa ekatvÃt, abhyÃsÃnÃmapi phalacamasavadasamÃnavidhÃnatve pramÃïÃbhÃvÃcca / nahi mÃnagrahaïamantrÃnurodhena taduddeÓyÃnÃæ saÇkoco yukta÷, agnividyayostu svasvavidhiprayuktatvena kratuvidhiprayuktatvÃbhÃvÃdyukta÷ paraprayuktÃgnividyopajÅvakatayà kratvadhikÃrasaÇkoca÷ / ato mÃnagrahaïamantrÃveva kÃmaæ aindramÃtrapradÃnavi«ayau bhavetÃæ na tu mÃnÃdyapi / vastutastu ## iti saptadaÓaæ anaindrÃïÃmamantrakabhak«aïÃdhikaraïam // #<># ##// ## #<"guïÃnÃæ ca parÃrthatvÃdi" ti nyÃyenÃÇgagrÃhitvÃnupapattervik­titvÃsaæbhavÃt yÃgasyaca pratyabhyÃsamapyekatvÃt svasmin svato 'bhyÃsÃnupapatte÷ nohena samantrakaæ bhak«aïamanaindrÃïÃm / nahi pradÃnÃntarÃïyanyayÃgasaæbandhÅni, yena te«Ãæ karmÃntaratvÃt bhedÃpek«a÷ prak­tivik­tibhÃva÷ saæbhavet / ekasyaiva somena yajeteti pratyak«aÓrutyà vihitasya yÃgasya upapÃdakatvasaæbhaveyÃgÃntarÃïÃæ tatkalpane prÃmÃïÃbhÃvÃt ekajyoti«ÂomayÃgÃÇgatve dharmÃïÃæ satyapi liÇgÃt mantravyavasthopapatte÷ aindrapradÃnasomaÓe«abhak«aïameva samantrakamityartha÷ / astuvà abhyÃsÃnÃæ guïatve 'pi paraæparayà phalavattvam, tÃvatÃpi na somaphalacamasÃbhyÃsÃnÃmiva vyavasthayÃdharmagrÃhitvamityÃha -------- abhyÃsÃnÃmapÅti // phalacamase nityÃnityasaæyogavirodharÆpahetorasÃmÃnavidhyepÅha tadabhÃve tatkalpane naiva ki¤cit pramÃïam / nÃpi payasà maitrÃvaruïaæ ÓrÅïÃtÅtivadaindrapradÃnÃbhyÃsÃrthatvena vidhiÓravaïamato nÃsÃmÃnavidhyamityartha÷ >#// ## ## #<"indrÃya tvà vasumate" ityanayo÷ mÃnagrahaïamantrayo÷ anaindre«Æhena prayoga÷ prak­tivik­tibhÃve syÃt, sÃmÃnavidhyetu tadasaæbhavÃt yathÃvasthitayoÓca tatrÃsÃmarthyÃdaprayoga eveti bhaÂÂasomeÓvareïa kvacit likhitamapi sarvasomanÃÓÃpÃditapuna÷pradÃnÃntarÃrthasomagrahaïamÃnÃnu«ÂhÃne mantrasyÃtideÓata÷ prÃptasyohaprayogaparameva j¤eyam / evaæ sthite etaduttaraæ nyÃyasudhÃyÃmalikhitamapi tallikhitabhrameïÃnÆdya anaindrapradÃne«u p­thaÇmÃnagrahaïayorevÃnu«ÂhÃnÃt kuta÷ tatrÃnayormantrayo÷ prak­tivik­tibhÃve 'pyÆhaprasaÇga÷ kutastarÃæ sÃmÃnavidhyÃdaprayoga iti prakÃÓakÃrai÷ dÆ«itam, tat kaustubhe pÆrvoktÃnu«ÂhÃnaviÓe«opapÃdanavyÃjena pÆjyapÃdaireva ayuktamiti sÆcitam / vastutastviti // vidhivÃkye vasumattvaguïasyÃÓravaïÃdindragatavasumattvaprakÃÓanasyavyarthatvÃpatte÷ vÃrtikoktarÅtyà devatÃvÃcivasumacchabdenaindrÃtiriktÃnaindrapradÃnasaæbandhidevatÃbhidhÃnopapatteritara- devatÃyuktÃyendrÃyetyarthena samantrakamanyatrÃpi mÃnagrahaïÃdityartha÷ / bhak«amantre tvanaindrapradÃnasaæbandhidevatÃbhidhÃnÃbhÃvÃt pradÃnÃnÃæ bhedena tattacche«asyeva bhak«aïÃnÃmapi p­thakp­thaganu«ÂhÃnÃt aindraÓe«abhak«aïe prayujyamÃnasya karaïatvenÃpi># ##// ## #<"yaæ kÃmayeta pÃpÅyÃn syÃditi nÅcaistarÃæ tasya yÃjyayà va«aÂkuryÃdi"tyÃdiyÃjyÃÓritaguïakÃmaprÃptiranaindre«vapi sÃmÃnavidhye, vik­titve tu neti prayojanaæ sÃmÃnavidhyasyoktam; tanna; abhyÃsÃnÃæ vik­titve 'pi karmaïa ekatvena vik­tibhÆtÃbhyÃsasÃdhyasyÃpi tasyaiva jyoti«Âomatvena phalasaæbandhÃt jyoti«ÂomÃpÆrvasÃdhanÅbhÆtayÃjyÃrÆpÃÓrayasya te«vapyavaÓi«Âatvena guïakÃmaprÃptyupapatte÷ / nahi aindrapradÃnasaæbandhiyÃjyÃtvena tatrÃÓrayatÃ; pramÃïÃbhÃvÃt, nÃpyanaindrapradÃnÃnÃmaindrapradÃnÃÇgatvaæ phalÃntaraæ vÃ, yena tatsÃdhyayÃgasya jyoti«ÂomÃt karmÃntaratayà jyoti«Âomatvaæ na saæbhavet, ato 'yuktametat prayojanamiti pÆjyapÃdairupek«itam >#// iti saptadaÓaæ anaindrÃïÃmamantrakabhak«aïÃdhikaraïam // #<- - - - - - -># #<(18 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.18)># aindrÃgne // evaæ sthite punaÓcintà / aindrÃgne 'pyabhyÃse indrapÅtasyetyeva samantrakaæ bhak«aïam; tyÃgasya vyÃsajyav­ttitve 'pi pÃnasya pÅtapadalak«itasvÅkÃrasya và pratyekav­ttitvena ¬itthamÃt­vadekena vyapade«Âuæ ÓakyatvÃt tyÃgasya ca hutÃhutasamudÃyavi«ayatvena bhak«yamÃïahutÃvayavamÃtravi«ayatvÃbhÃvÃnna pÅtapadena tyaktatvalak«aïà / ataÓcaturdhÃkaraïÃdhikaraïavi«ayatvÃbhÃvÃttasyÃpi samantrakaæ bhak«aïamiti prÃpte --------- #< satyaæ pÅtapadena svÅkÃralak«aïÃ; pÃnasya navame ni«edhyamÃnatvÃt, tyÃgasya tvaduktarÅtyà lak«ayitumaÓakyatvÃcca / svÅkÃrasya tu devasvÃdipadÃlambanatayà kalpyamÃnasya hutÃvaÓi«Âa eva kalpanÅyatvÃdyuktÃ># lak«aïÃ; tathÃpi tasya lÃghavena vyÃsajyav­ttereva kalpane pratyekav­ttitve pramÃïÃbhÃvÃccaturdhÃkaraïÃdhikaraïavi«ayatvopapatterna tasya samantrakabhak«aïam // 18 // 32 // #< it.ya«ÂÃdaÓaæ aindrÃgnabhak«asyÃmantrakatÃdhikaraïam //># bhak«amantrasyaindrÃgnadevatyahutaÓe«abhak«aïÃÇgatvÃnaÇgatvavicÃrÃt pÃdÃdhyÃyasaÇgatÅ tathà pÆrvÃdhikaraïe aindrapradÃnavyatiriktapradÃnahutaÓe«abhak«aïe amantrakatvasyÃdyapÆrvapak«avÃdinà sÃdhitasyehÃk«ipya samÃdhÃnÃdÃk«epikÅmanantarasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdanuktvà sthita evÃdyapÆrvapak«e k­tvÃcintÃtvena vicÃraæ darÓayati ------- evamiti // pÆrvapak«amÃha --------- aindrÃgnepÅti // tyÃgasyeti // yadyapi caturdhÃkaraïÃdhikaraïanyÃyenendrÃgnyo÷ vyÃsajyav­ttitvÃt nendrapÅtapadena indrÃya tyakta iti vyutpattyà indrÃgnyantargatendro devatà Óakyà vyapade«Âum; tathÃpi pÅtapadasya tyaktatvalak«aïÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃccaturthÅsamÃsasyÃnanuÓi«ÂatvenÃnyÃyyatvÃt katha¤cidanuÓÃsane 'pi và hutÃhutasamudÃyasyaiva pÆrvaæ tyaktasya homena nÃÓÃdahutasya bhak«aïayogyasyÃtyaktatvena indrapÅtapadavyapadeÓyatvÃsaæbhavÃt pÃnameva rasÃsvÃdanarÆpadevatÃni«Âhaæ athavà tasya navame ni«etsyamÃnatvÃt ÃhavanÅyamukhaprak«eparÆpaæ và athavà hutasyaiva tatpadavyapadeÓyatvÃpattyÃhutabhak«yamÃïe tatpadavyapadeÓÃsaæbhavÃdapÅtÃvayavasaægrahÃya samudÃye lak«aïÃpatte÷ devasvÃdipadÃlambanatayÃvaÓyaka÷ svÅkÃro và saæbandharÆpa÷ pÅtaÓabdÃrtho lak«aïayà vaktavya÷ / tathÃca t­tÅyÃsamÃsopyanuÓÃsanaÓi«Âo labhyate / eva¤ca svÅkÃrasyÃvayavÃvayavisÃdhÃraïyena kalpitasya pratidevatÃdhi«ÂhÃnaæ bhedena kalpanopapattervyÃsajyatyÃge 'pi ardhasyendreïa svÅk­tatvÃt tatpadavyapadeÓyatvopapattirityartha÷ / ¬itthamÃt­vaditi // ¬ittha¬abitthayormÃtari mÃt­padÃrthÃntarnÅtajanyajanakabhÃvarÆpasaæbandhasya pratyekaæ vidyamÃnatayà ekenÃpi saæbhavati ¬itthamÃteti vyapadeÓa÷, tadvadihÃpi upapadyata ityartha÷ // caturdhÃkaraïetu taddhitena devatÃtvasyaiva uktatvÃnna vyÃsajyav­ttidevatÃkasya grahaïam / ataeva apaunaruktyaæ cetyabhipretya vai«amyamÃha -------- ataÓcaturdheti // lÃghaveneti // vyÃsajyav­ttidevatÃsthale vyÃsajyavartina ekasyaiva svÅkÃrasya kalpane saæbhavati na tatra nÃnÃtvakalpanÃ; gauravÃdityartha÷ // yattu vÃrtikÃdau tyaktatvalak«aïayà siddhÃntopapÃdanaæ, tatprau¬hipradarÓanÃrthamityuktaæ kaustubhe tatraiva dra«Âavyam // amantrakatvapÆrvapak«asya sthÃyitve 'pi sthÃyivicÃraprayojanaæ aindrÃgnabhak«aïe 'pi savanaviÓe«aïatayà prayojye mantre tadarthÃnusandhÃnavelÃyÃæ pÆrvapak«e bhinnasvÅkÃratvÃt aindrÃgnÃntargatendrapÅtatvenÃpi indrapÅtapadÃrthÃnusandhÃnam / siddhÃntetu tasyaikatvÃdindrapÅtapadÃrthatvÃbhÃvÃnnÃnusandhÃnamiti spa«ÂatvÃnnoktam ## #<(19 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.19)># chandasaÓca // tatraiva mantre gÃyatrachandasa ityÃdi Órutam / taccedaæ somaviÓe«aïamevÃsminpÆrvapak«e / ataÓca kevalameva yatraindrapradÃne gÃyatraæ chando yathà b­haspatisavÃdau 'gÃyatrametadaharbhavatÅ'ti Órute÷, tatraivÃsyotkar«o, natu jyoti«ÂomeniveÓa÷; kevalagÃyatracchandaskapradÃnÃbhÃvÃt / naca sÃmÃnyasaæbandhabodhakapramÃïÃbhÃva÷; indradevatyatvaprÃta÷savanÃdÅnÃmanyatra lokÃdÃvabhÃvena pÃriÓe«yÃdeva b­haspatisavopasthitisaæbhavÃditi prÃpte --------- #< b­haspatisave 'pi savanamukhÅye ­gantarasya paÂhitatvÃdgÃyatrametadityÃdeÓca bhÆmnÃpi vyÃkhyÃnopapatte÷ prak­tau vik­tau và kevalagÃyatrachandaskatvÃbhÃvÃnnityasÃpek«atvena samÃsopapatte÷ prak­tÃveva niveÓa÷ / vastutastu gÃyatryÃ÷ pratyekameva sÃdhanatvÃt satyapi ­gÃntare na samÃsabhaÇgÃÓaÇkÃpi // 19 // 33 //># ityekonaviæÓaæ mantraviÓe«ÃïÃmanekachandaske viniyogÃdhikaraïam // #<># #< aindrapradÃnaÓe«abhak«aïe evÃyaæ mantra iti pÆrvapak«amupajÅvya k­tÃcintÃtvena kari«yamÃïasya sadontarasahitagÃyatrachandaskaindrapradÃnepyayaæ mantro 'Çgamuta tannirapek«agÃyatrachandaskaindrapradÃna eveti vicÃrasya># ##// ## ##// #<­gantarasya paÂhitatvÃditi // yathÃpÃÂhamanyachandaskarcÃmatideÓata÷ prÃptatvÃdityartha÷ / etaccopalak«aïaæ ­gantarÃmnÃnÃntarasyÃpi / yathà mÃdhyandinasavane maruttvatÅye tathà ni«kaivalyeca Óastre krameïa prak­tau jani«Âhà ugra ityasya sÆktasya mukhe yastastaæbhety­castathà indrasya nu vÅryÃïÅti sÆktamukhe dhunena ya÷ supraketaæ madanta ity­caÓca tri«Âup chandaskÃyà ÃmnÃnasya yastastaæbha dhuneta ya÷ itisÆktamukhÅye ityÃÓvalÃyanasÆtragatavacanena k­tatvÃt / gÃyatrametadityÃdeÓceti // yato b­haspatisave ­gantarÃïÃmanyachandaskÃnÃæ vidhÃnÃt gÃyatratvaæ vidhÅyamÃnaæ nyÃyasudhÃdarÓitarÅtyà atideÓaprÃptaprÃtaranuvÃkÃdigatasaptachandaskatvÃbÃdhenÃvihitachandovi Óe«a- yÃjyÃdivi«ayaæ, athavà prakÃÓakÃroktarÅtyà viÓe«avihitatriv­tstomake«vÃjyÃdistotre«u vÃ, athavà somanÃthenoktarÅtyà pradhÃnamÃtre và niviÓate / ato jyoti«Âoma ivab­haspatisave 'pi na kevalagÃyatrachandaskatvam / gÃyatrametadahariti sÃmÃnÃdhikaraïya¤ca bhÆmaguïayogÃt gauïamityartha÷ / ataeva yathà gurutvasya Ói«yatvÃnapek«asya kadÃcidapyabhÃvÃt nityasÃpek«atayà asmÃkaæ gurukulamityatrÃsmadarthaÓi«yasÃpek«eïÃpi gurupadena kulapadasya samÃsa÷, evamihÃpi nityachandontarasÃpek«asya gÃyatrapadasyÃnyayogavyÃv­ttyà viÓe«aïatayà anvayÃyoge 'pyayogavyÃv­ttyà viÓe«aïatvopapatte÷ nityasÃpek«atayà chanda÷padena samÃsopapattirityÃha --------- prak­tÃviti // yadyapi tatra gurvÃdiÓabda÷ saæbandhiÓabdo naivaæ gÃyatrachanda÷; tathÃpi Ói«yÃdinirapek«agurvÃdyarthÃsaæbhavopapattyà yathà nityasÃpek«atvaæ tathà ihÃpi gÃyatrachandaskasyÃsaæbandhiÓabdatvepi tadarthasya chandontaranirapek«asyÃbhÃvÃnnityasÃpek«atvamityabhÃvÃditi hetÆktyà sÆcitam / evamayogavyÃv­ttyà viÓe«aïatÃÇgÅkÃreïa nityatvena ca samÃsopapattiæ pradarÓya adhunà anyayogavyÃv­ttyÃpi saæbhavativiÓe«aïatvamityÃha -------- vastutastviti // gÃyatraæ chando 'syeti samÃsÃrthÃntarnÅtasaæbandhasÃmÃnyasya viÓe«aæ vinà aparyavasÃnÃd­gavÃntarakÃryadvÃraiva tadviÓe«Ãvagate÷ satyapi stotrÃdau chando 'ntare sarvachandasÃæ vyÃsajya sÃdhanatvÃbhÃvÃt tasmiæÓca svÃvÃntarakÃrye itaranirapek«atayaiva tattacchandaskarcÃæ sÃdhanatvÃdanyayogavyÃv­ttyÃpi viÓe«aïatvaæ samÃsaÓcopapadyata ityartha÷ / evaæ sthite etÃd­Óanirapek«asÃdhanatvamÃdÃya kevalaæ gÃyatrachandaskatvasya jyoti«Âome 'pi># #<"idaæ saumyaæ madhvadhuk«annadribha÷ niro ju«Ãïaæ indratatpibe" tyaindrapradÃnayÃjyÃyà gÃyatrÅchandaskÃyÃ># ##.// / ityekonaviæÓaæ mantraviÓe«aïÃmanekachandaske viniyogÃdhikaraïam // #<- - - - - -># #<(20 adhikaraïam / ) (a.3 pÃ.2 adhi.20)># sarve«Ãæ // sthitÃduttaram / nendrapÅtapade tatpuru«o 'pi tu bahuvrÅhÅreva / tatpuru«e 'pi pÆrvapade tÃvadekà saæbandhilak«aïà pÅtapade ca svÅk­tÃvayavalak«aïà / yadyapi ceyaæ siddhÃntino 'pi tulyÃ; tathÃpi avayavasvÅkÃrasyÃvayavisvÅkÃrasÃpek«atvena vilambopasthitikatvÃnna tulyatvam / tataÓca pÅtapade arÓaÃdyacpratyayaæ matvarthÅyaæ pÃdhÃtunà cÃvayavigatameva tatsaæbandhisvÅkÃraæ lak«ayitvà indra÷ pÅta÷ svÅkÃrakarttà yasminsavana iti vyutpattyà samÃnÃdhikaraïabahuvrÅhiraÇgÅkriyate / prakaraïaviÓe«Ãcca nirïaya÷ / ata÷ sarvasyaiva somasyoktavidhaprÃta÷ savanÃdisaæbandhitvÃdanaindrÃïÃmapi samantrakamevÃvikÃreïa bhak«aïam / ## #<"vÃhitÃgnyÃdi«u" iti sÆtreïendrapadasya pÆrvanipÃta÷ / atha vÃstvayaæ tatpuru«a eva / tadÃpi tu lak«aïayà somasaæbandhisavanaparatvam / naca tasyÃæ pramÃïÃbhÃva÷; taittirÅyaÓÃkhÃyÃæ prÃta÷savanÃdibhedena indrapÅta- narÃÓaæsapÅta - pit­pÅtÃnÃæ trivÃraæ pÃÂhasyaiva pramÃïatvÃt / somamÃtraparatve hi tattatpradÃne«u liÇgÃdevendrapÅtÃdipadÃnÃæ sak­tpaÂhitÃnÃmeva pÃÂhopapattau tatra yogyatayaiva prÃta÷savanÃdipadÃnÃæ vibhÃgena viÓe«aïatvopapatti÷ / ataste«Ãæ prÃta÷savanÃdibhedena trivÃraæ pÃÂha eva vaiyarthyabhiyà savanaparatvalak«aïÃtÃtparyagrÃhaka÷ / ataÓcendrapÅtÃdiviÓe«aïatrayayuktasya tattatsavanasya saæbandhinaæ somaæ anyadevatyamapi bhak«ayÃmÅti mantrÃrthÃvagate÷ sarvatraikamantryam / vibhÃgo 'pi taittirÅyaÓÃkhÃmnÃtakrameïaiva bodhya÷ / kalpasÆtrakÃrÃstÆhamevÃmananti // 20 // 34 //># iti viæÓaæ ekÃdaÓÃdhikaraïopasaæhÃrÃdhikaraïam // #< iti ÓrÅkhaï¬adevaviracitÃyÃæ bhÃÂÂadÅpikÃyÃæ t­tÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // 2 //># idÃnÅmindrapÅtÃdhikaraïak­tadvitÅyohapÆrvapak«asyÃdyapÆrvapak«avÃdinaiva nirastatvÃdavaÓi«ÂÃdyapÆrvapak«anirÃsena siddhÃntamupapÃdayitumanekacintÃvyavahitatvÃdÃdyaæ pÆrvapak«aæ smÃrayati -------- sthitÃditi // sthitÃditilyablope pa¤camÅ / anirÃsÃt sthitaæ pÆrvapak«amapek«yÃvaÓi«Âamuttaramucyata ityartha÷ // bahuvrÅhÃvubhayapadÃrthatyÃgÃpek«ayà ekapadÃrthatyÃgena lÃghavÃt tatpak«amaÇgÅk­tya indrapÅtapadasya somaparatvaæ yadvadet, tattatrÃpi lak«aïÃdvayÃpattyà ubhayapadÃrthatyÃgasya samatvÃdayuktam, ato bahuvrÅhimeva gÃyatraæ prÃta÷savanamityÃditÃtparyÃnug­hÅtasavanaikaviÓe«aïatayÃr'thapratipÃdakagÃyatrachanda÷padaprÃyapÃÂhÃt prÃta÷savanÃdipadasÃmÃnÃdhikaraïyÃcca indrapÅtapade aÇgÅk­tya savanaparatvameva yuktamityabhipretyÃha -------- nendrapÅtapada iti // tÃmeva lak«aïÃpattiæ darÓayati --- pÅtapade ceti // pÅtapade svÅkÃralak«aïÃyÃmapi hutÃhutasamudÃyasyaiva tyÃgena svÅkÃrÃt indrapÅtapadena vivak«itasyendrakart­kasvÅkÃrasya samudÃya eva sattvÃt tadekadeÓasya homena na«Âasya someti saæbodhanÃrthatvÃt pratyak«avacanena te iti Óabdena vyapade«ÂumaÓakyatvÃt pÅtapadena pÃtrasthahutaÓe«arÆpasvÅk­tÃvayavasya pÅtapade lak«aïÃntarasya tatpuru«e Ãpatti÷, bahuvrÅhautu hutÃhutasamudÃyasya pÅtapadenoktÃvapi yasmin savane indreïa samudÃyarÆpatayà soma÷ svÅk­ta÷ tatsavanasaæbandhitvasya hutaÓe«Ãvayave 'pi sattvÃt tatsaæbandhipÃtrasthaÓe«asya saæbodhanopapatte÷ taæ yatki¤ciddevatyaæ bhak«ayÃmÅtyarthopapatterna do«a÷ / yadyapi prÃta÷savanamabhi«avo yasyeti bahuvrÅhiïà prÃta÷savanapadasya somaparatvamapi, na savanaparatvaniÓcaya÷; tathÃpi rƬhyà kratubhÃgavÃcitvenÃvagatatvÃdavayavavyutpattyasaæbhavÃt savanaparatvopapatti÷ / yadyapi vÃgju«Ãïà somasya t­pyatviti «a«ÂhyantasomaÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyasidhyai prÃta÷savanaÓabdasyÃvayavavyutpattyà somavÃcitvaæ bhavet; tathÃpi ÃdyakratubhÃgagatasya k­tsnasya somasya prÃtarabhi«avÃt prÃta÷savanaÓabdasya kratubhÃgagatak­tsnasomavÃcitvÃpatte÷ somaÓabdasya hutaÓe«amÃtravÃcitvÃt prÃta÷ savanasaæbandhivavÃcinaæ Óabdaæ vinà sÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapatte÷ prÃta÷savanaÓabdasya chapratyayÃntatvÃpatterna somaparatvam / ato deva somayastvamindrapÅtasya prÃta÷savanasya saæbandhÅ tasya te 'vayavaæ bhak«ayÃmÅtyevaæ «a«ÂhÅ yojyà / natu yasya prÃta÷savanasya somasya saæbandhÅ indrapÅtastasyetyevaæ sà yojyeti ubhayapadÃrthatyÃgÃpattisÃmye prÃta÷savanapadaprÃyapÃÂhÃt bahuvrÅhireva yukta ityÃÓaya÷ / nanu devatÃyÃ÷ pÃt­tvani«edhÃt pÅtapade svÅkÃralak«aïà bahuvrÅhipak«e ubhayapadÃrthatyÃgÃpattido«Ãpek«ayà adhikà samastyeva, pratyuta aindrÃgnÃdhikaraïopapÃditaprakÃreïa pÃdhÃtunaiva lak«yasya svÅkÃrasyÃvayavÃvayavisÃdhÃraïatvÃt bhak«yamÃïÃvayavani«Âhasyaiva svÅkÃrasya pÃdhÃtunà lak«aïÃnna tatpuru«e svÅk­tÃvayavalak«aïÃntarÃpattido«a ityÃÓaÇkya pariharati -------- yadyapi ceti // yadyapi pÃdhÃtunà svÅkÃralak«aïà tulyÃ; tathÃpi atrÃvayavagatasvÅkÃrabodhanamavayavigatasvÅkÃropasthitisÃpek«ami ti vilambopasthitisÃpek«am, naivaæ bahuvrÅhau sarvasyÃvayavina eva svÅkÃrÃdato 'tulyatvamityartha÷ / vyadhikaraïabahuvrÅherananuÓi«ÂatvÃÓaÇkÃæ kaïÂhekÃla ityÃdivat "saptamÅviÓe«aïe bahuvrÅhÃvi"tyanena vyadhikaraïabahuvrÅhisaæbhavÃt prÃcÅnai÷ parih­tÃmapi saptamÅbahuvrÅhivi«aya eva tasya j¤ÃpakatÃÇgÅkÃrÃdanyatrÃprav­tte÷ tatrÃparitu«ya prakÃrÃntareïa samÃnÃdhikaraïabahuvrÅhyÃÓrayaïena pariharati ----- ataÓceti // prathamata÷ pÅtapratibaddhavatsÃmityatreva pÅtapadaæ bhÃve ni«ÂhÃntaæ pÃnavÃcakamaÇgÅk­tya pÅtamasyÃstÅtyarthe arÓÃÃdyacaæ k­tvà indra÷ pÃnavÃn yasmin savane ityevaæ samÃnÃdhikaraïabahuvrÅhirevetyartha÷ / eva¤cÃpÆrvasaæyogÃdabhyÃsÃnÃæ prakaraïÃviÓe«Ãt sarvatra pradhÃnabhÆtabhak«ayÃmipadasÃmarthyÃcca sarvapradÃnÃÇgatvena prÃptasya mantrasya guïabhÆtendrapÅtapadÃÓaktyà saækoco na yuktastasyÃpi savanavi«ayatvena ÓaktyupapÃdanÃnna saækocakatà yukteti sarvapradÃnÃÇgatvanirïaya ityÃha -------- prakaraïÃviÓe«Ãditi // svaraviÓe«eïa bahuvrÅhitvanirïaya÷ prÃcÅnairukto 'pi svarasya tatpuru«e 'pi pÆrvapak«e upapÃditatvÃt upek«ita÷ / ataÓca "vasumadgaïasya gÃyatrachandasa indrapÅtasye" tyÃditrikatrayaæ prÃta÷savanÃdiviÓe«aïam, tacca somasyasaca avayavadvÃrà bhak«aïasyetyevaæ viÓe«aïayuktasya savanasya saæbandhÅ ya÷ soma÷ tasyÃvayavaæ bhak«ayÃmÅtyarthÃt mantraliÇgasya sarvapradÃnaÓe«abhak«aïaprakÃÓane 'pyaviruddhatvÃt sarvabhak«ÃÇgatvamityabhipretya Æhapak«anirÃsena saha siddhÃntamupasaæharati ------- ata iti // ye«Ãntu tattatsavanaviÓe«aïatayopÃttÃnÃæ padÃnÃæ liÇgaæ tattatsavane virudhyate, te«Ãntu sÃmarthyÃdeva sÆktavÃkamantragatapadÃnÃmiva vibhajya viniyoge 'pyavaÓi«ÂÃviruddhamantragatapadÃnÃmavirodhe sati tattatsavanasaæbandhisarvabhak«ÃÇgatvamevetyartha÷ // evaæ samÃnÃdhikaraïabahuvrÅhiïopapÃditasiddhÃntopasaæhÃre k­te puna÷ siæhÃvalokananyÃyena tatra dÆ«aïamupanyasya tatparihÃreïa siddhÃntamupapÃdayati -------- yadi tviti // pÅtapratibaddhavatsÃmitivadupasarjanaæ pÆrvamityanuÓi«Âasya pÆrvanipÃtasyÃpattau pÅtendretiprayogÃpattirityartha÷ / j¤Ãpakasya saptamÅbahuvrÅhivi«ayatvamabhipretya prÃcÅnoktat­tÅyÃvyadhikaraïabahuvrÅhyanaÇgÅkÃreïÃpi vyadhikaraïasaptamÅbahuvrÅhyaÇgÅkÃreïa pariharati -------- tadÃstviti // ni«ÂhÃntatveneti // ni«Âheti sÆtreïa k­tak­tya÷ pÅtodaka÷ ityÃdi«viva ni«ÂhÃntasya pÆrvanipÃtÃpattirastyevetyartha÷ / agatikagatyà samÃdhatte -------- tadeti // agatikatvenaivÃtrÃparitu«ya ni«k­«ÂasamÃdhÃnena siddhÃntayati -------- athaveti // taittirÅyaÓÃkhÃyÃmiti // tasyÃæ hi mandrÃbhibhÆtirityÃrabhya varcasa ityantaæ paÂhitvà "vasumadgaïasya somadevate mativida÷ prÃta÷savanasya gÃyatrachandasa indrapÅtasya narÃÓaæsapÅtasya pit­pÅtasya madhumata upahatasyopahÆto bhak«ayÃmi rudravadgaïasya somadevate mativido mÃdhyandinasya savanasya tri«Âupchandasa indrapÅtasya narÃÓaæsapÅtasya pit­pÅtasya madhumata upahÆtasyopahÆto bhak«ayÃmyÃdityavadgaïasya somadevate matividast­tÅyasya savanasya jagatÅchandasa indrapÅtasya narÃÓaæsapÅtasya pit­pitasya madhumata upahÆtasyopahÆto bhak«ayÃmi" itimÅmÃæsÃbhëyakÃralikhitaÓÃkhÃntarÅyamantrapÃÂhavailak«aïyena pÃÂha÷ / tatrendrapÅtÃdipadÃnÃæ trayÃïÃæ somamÃtraparatve tattaddevatyapradÃnaÓe«abhak«aïe liÇgÃdeva tantrapadatayà tattatpadÃnÃæ prÃptestrivÃraæ pÃÂho 'narthaka÷ prÃpnoti, savanaparatvetu savanÃnÃæ bhedena tattadrÆpeïa tattaddevatÃpÅtasomasaæbandhisavanasaæbandhyavayavaprakÃÓanÃya sa pÃÂha÷ sÃrthaka iti pÅtapade lak«aïÃyÃ÷ somasavanasaæbandhiparatve 'syÃæ ÓÃkhÃyÃæ nirïÅte upasaæhÃranyÃyena bhëyodÃh­tamantre 'pi tathaiva nirïayo yukta÷ / etÃvÃæstu viÓe«a÷ ------- vasumadgaïÃdipadÃnÃæ asiddhavibhÃgakaraïapÆrvako vyavasthayà tattatsavane viniyogo bhëyodÃh­ta÷ / taittirÅyetu yathÃsavanaæ vibhÃgasya svata eva siddhatvÃdyathÃliÇgaæ vyavasthÃmÃtramiti tatpuru«eïaivÃtra siddhÃnta iti bhÃva÷ // atraca "sarve«Ãæ vaikamantryamaitiÓÃyanasya bhaktipÃnatvÃt savanÃdhikÃro hÅ"ti siddhÃntasÆtre aitiÓÃyanagrahaïÃdanyar«eraikamantramiti mataæ na jaimine÷, tasyatu yathÃdevataæ và tatprak­titvaæ hi darÓayatÅtyÃdyapÆrvapak«anirÃkaraïÃyottarasÆtrapratipÃditohapak«a eveti bhramaæ nirÃkartumÃha -------- kalpasÆtreti // yohyuttarasÆtreïa jaimininà Æhapak«a ukta÷, sa kalpasÆtrakÃramatatvenokta÷, paramatatvenokto 'pyaikamantryapak«a÷ svasiddhÃnta eva yuktisiddhatvÃdato mÅmÃæsÃnyÃyavirodhe pÆrvapak«amÆlatvÃt kalpasÆtrakÃravacanasyÃnanu«ÂhÃnalak«aïamaprÃmÃïyamityartha÷ / ataeva --------- atrÃnte uktaæ bhëyakÃreïa evamaitiÓÃyana ÃcÃryo manyate sma / asmÃkamapyetadeva matam / ÃcÃryagrahaïaæ tasmÃdÃgatamiti saækÅrtyarthamiti / prayojanaæ spa«ÂatvÃt noktam ## - - - - - - ##// //