Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra, Adhyaya 3, Adhikarana 2, with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.) Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987) (Sri Garib Dass Oriental Series, 50-) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) [server down!] This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. An attempt to structure the text according to sutras had to be abandoned for want of an adequate printed edition. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ dvitãyaþ pàdaþ / #<(1 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.1)># arthàbhidhàna // evaü ÷rutyupayogivicàre vçtte 'dhunàliïgopayogivicàraþ praståyate / tatra liïgaü nàmàïgatvaghañakãbhåtaparodde÷yatàkçtikàrakatvavàcakapadakalpanànukålà këptapadapadàrthaniùñhà yogyatà / yathà struveõàvadyatãtyatra struvaniùñhà dravapadakalpanànukålà / evaü mantreùu svàrthavçttyudde÷yatàvàcipadakalpanànukålà svavçttikàrakatvavàcipadakalpanànukålà ca yogyatàliïgam / sà ca padaråpa÷rutikalpakatvàttaddvàrà tadarthaviniyoge pramàõam / ## kratuprakaraõàmnàtamantrasya "barhirdevasadanaü dàmã" tyàdermukhya iva jaghanye 'pyulaparàjyàdau smàrakàkàïkùàdiråpasàmagùavi÷eùàt tatsàdhàraõyenaiva viniyogaþ / yaùñãþ prave÷ayetyàdivadàkàïkùàdiråpatàtparyagràhakasattve mukhyàrthabàdhasyàki¤citkaratvàditipràpte ------ #< ÷akyasaübandhagrahasàpekùatvena jaghanyàrthapratãtervilambitatvàtprathamapratãtamukhyaviniyogena caritàrthasya mantràderjaghanyàrthaviniyojakatvànupapattiþ / ataeva tatsmàrakàkàïkùàyàdhyànàdyupàyàntareõaiva nivçttiþ / ataeva yatra prakaraõe mukhyarthopayogo na këptastatra mantràmnànabalàdeva tatkalpanà >#// yatra tu virodhiguõàntaràvarodhaþ prakaraõe, tatra sàmànyasaübandhabodhakapramàõasattve utkarùaþ / yathà dar÷apårõamàsaprakaraõàmnàtapåùànumantraõamantràdeþ yàgànumantraõasamàkhyàyàmeva sàmànyasaübandhabodhakatvàt, ## iti prathamaü mukhyàrthe eva mantraviniyogàdhikaraõam // #<># #< yadyapi ÷abdatvasàmànyàcchrutiviniyoganiråpaõànantaraü vàkyàdiviniyoganiråpaõaü kartuü yuktam; tathàpi pårvapårvapramàõakalpanena viniyojakatayà tatsàpekùatvena liïgaviniyogopayoginiråpaõaü pårvamàva÷yakam / ataeva ÷rutisàpekùatvàttanniråpaõottaramavasaraþ kramapràptatvàdityavasarasaïgatiü pàdàntaratvàdanantarasaïgatyabhàve 'pyakùatiü càbhisaüdhàya niråpaõãyatvena pàdàrthaü pratijànãte ------- evamiti // yadyapi ÷ruterapyasamarthaviniyojakatvàsaübhavàtsàmarthyakalpakatvamàva÷yakam;># ## #<"liïgaj¤ànaü purodhàya na ÷ruterviniyoktçtà / ÷rutij¤ànaü purodhàya liïgaü tu viniyojakam" // iti nyàyena ÷rutyà kalpitayàsamarthasyàpi viniyogànna sàmarthyàpekùà atastaduttaramevàsyàvasaro na pårvamityadhunàpadena såcitam / liïgopayogãti // liïgaviniyogopayogãtyarthaþ. / tena vakùyamàõasvaråpaliïgasya vastusàmarthyamantrasàmarthyobhayavidhasya madhye prathamàntye># ##// ## #<"barhirdevasadanami"ti mantro viniyujyata evetyabhipretya pårvapakùamàha ------- kratuprakaraõeti // nanu mukhyàrthànupapattyabhàvàtkathaü gauõàrthàbhidhànena tatra viniyoga ityata àha ------ yaùñãriti // 'yaùñãþ prave÷aye'tyatra mukhyàrthàbàdhe 'pi tàtparyamàtreõa lakùaõàdar÷anàdihàpyàkàïkùàdiråpatàtparyagràhakasattve tadupapattirityarthaþ / mukhya evàrthe mantraprakaraõadvàrà àkàïkùàmàtrasahakçtena liïgena ÷ãghraü ÷rutikalpane vilambitatvàt gauõàrthaniùñhàkàïkùàyà÷ca mantravatsmçtikàraõatayà këptatvena vi÷iùñairdhyànàdyupàyàntarairapi nivçttisiddherviniyogo na gauõe >#// ## ## #<"a÷vinostvà bàhubhyàü ràdhyàsaü" ityatra pratyakùagrahaõavidhyabhàve 'pi tadvidhikalpanayà tatraiva mukhyer'the viniyogo vakùyata ityàha --------- ata eveti >#// ## ## ## ## #<"yàgànumantraõànãti samàkhyà kratuyàyinã / tasmàcchaktyanusàreõa pràptistaddevate kratau" // iti >#// ## #<"yadyapyanyadevatyaþ pa÷uràgneyyeva manotà kàrye"ti vàkye tçtãyàdya÷ravaõena ÷rutitvàsaübhavàdvàkyasyaca liïgabàdhyatvenotkarùaniùedhapràptàvapi evakàrasya kàryaivetyevaü vyavahitànvayenaivakàra÷rutyà, athavà vakùyamàõarãtyà bràhmaõavàkyatvena pràbalyàlliïgabàdhopapattyà utkarùaniùedhàdutkarùasyàpyasaübhava iti vyàkhyeyam /># ## #<"manotàyàü tu vacanàdavikàra" iti dà÷amikàdhikaraõapravçttiþ; tathàpyasya vàkyasyotkarùaniùedhakatvena pràkaraõikaphalàrthatvasaübhave 'pràkaraõikaphalàrthatvakalpanàyogàdutkarùaniùedhakatvameva yuktam / dà÷amikàdhikaraõaü jyotiùñome àgneyaþ pa÷urneti kçtvàcintayà draùñavyam / ataevoktaü tantraratne -------># #<"tathàsatyaprasaktotkarùaniùedhàyogàduktavacanasyànåhaparatvamiti / ato yuktamuktaü ------ yathà manotàdàviti // prayojanamulapatçõacchedane 'pi barhirdevasadanamiti mantraþ pårvapakùe, siddhànte neti spaùñatvànnoktam >#// iti prathamaü mukhyàrtha eva liïgaviniyogàdhikaraõam // #<- - - - - -># #<(2 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.2)># vacanàt // yatra tu gauõàrthe tàtparyagràhakaü vacanaü vidyate ------ yathà agnau, "kadàcanastarãrasãtyaindyà gàrhapatyamupatiùñhata" ityàdau, tatra gauõa eva gàrhapatye viniyogaþ // ## #<"upànmantrakaraõa" iti smçtyà àtmanepadavidhànena dhàtormantrakaraõàrthakatvàvagatestasyàbhidhànalakùakatvàvagatiþ; àtmanepadabalena samãpasthiterabhidhànaprayojana- katvàvagatermantrasya svasàdhyàbhidhànàïgatvasaübandhena samãpasthitivi÷eùaõatvopapatterabhidhànalakùaõàyàü pramàõàbhàvàt / ata÷ca ÷akyàrtha eva># samãpasthitau gàrhapatyasya karmatvam, indrasya tvàrthike 'bhidhàne iti na virodhaþ / yathà càsya dhàtoþ sakarmakatvaü tathà kaustubha eva prapa¤citam / ataþ kathaü mantrasya gauõer'the viniyoga iti cenna; #< aindyeti taddhitenaikapade vi÷eùyatayà pratipàdyamànasya mantrasya cayanànupayogãndràïgatvabodhakatvànupapatteþ / atastasya ÷akyabodhakàlãnendraprakà÷akatvànuvàdatvenàpyupapatterna dvitãyàdau tadbalena lakùaõà÷rayaõaü råóhityàgo và / naca samãpasthitiü prati agneþ karmatvam; tathàtve tasyàbhidhànaü pratyapyaïgatve udde÷yànekatvakçtavàkyabhedàpatteràtmanepadavirodhena ca dhàtunaiva sva÷akyàrthavi÷iùñàbhidhànalakùaõàva÷yambhàvàdvi÷eùyabhåte 'bhidhàna eva mantrasya karaõatvapratãtergàrhapatyasya ca cayanasaüskàryasya karmatvapratãterarthàcca sàmãpyapratiyogitvena tasyaiva grahaõopapattestàtparyagràhakabràhmaõànurodhena mantrasyaiva gauõyà vçttyà gàrhapatye viniyoga iti siddham // 2 // 17 //># iti dvitãyaü ÷rutiva÷àt gauõe 'pyarthe mantraviniyogàdhikaraõam // #<># #< pårvatra gauõasàmarthyasya viniyojaka÷rutikalpanayà viniyojakatvaniràkaraõena liïgasya mukhyàrtha eva viniyojakatve ukte aindyàü liïgasya gauõer'the viniyojaka÷rutisahàyatayàpi prasaktasya viniyojakatvàbhàvasyehàpavàdakaraõàdàpavàdikãmanantarasaïgatiü tathà saü÷ayaü pårvàdhikaraõasiddhàntenaiva pårvapakùotthànàtpàrthakyena pårvapakùa¤ca spaùñatvàdanuktvà># #<"vacanàttvi"ti yathàsåtraü siddhàntameva pratijànãte ------ yatratviti >#// ## #<"nive÷anaþ saïgamano vasånàü vi÷vàråpàbhicaùñe ÷acãbhiþ / deva iva savità satyadharmendrasya samare vasånàmityaindyà gàrhapatyamupatiùñhate" ityudàhçtam / tadupamànàrthãyena nakàreõaindrasyopamànatayà nirde÷àdindrasyàpràdhànyàvagateþ># #<"dhruvodhvarastathà soma àpa÷caivànilo nalaþ / pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca vasavo 'ùñau prakãrtitàþ / " ityanala÷abdavàcyasyàgneþ vasutvasmaraõàduktànàü madhye 'gnirnàma vasurindra iva saügràme sthitavànityagnistutipratãteþ># #<"vasånàü pàvaka÷càsmã" ti càgnereva vasu÷reùñhatvasmaraõàt tatsamãpe 'nyeùàü vasånàü saïgamanàdvasusaügamanatvenàpyagnereva stutipratãteraindrãtvenodàhàryatvànupapatterayukta- mityupekùya balàbalàdhikaraõabhàùyalikhita÷àkhàntarapatitamaindramantramudàharati ------- yathàgnau kadàcaneti // tata÷ca tasya mantraliïgasya svarasato gàrhapatyamiti dvitãyà÷rutyupaùñambhakatayà siddhàntaviparãtatvànnodàharaõatvam >#// ## #<"ràmaràvaõayoryuddhami"ti vaccànanyacaritatvenendrasyàpi indropamànaråpastutisaübhavàttadudàharaõopapattiþ ------- ityuktam / tanmantrasya svarasasàmarthyatyàgena svasyaiva svopamànakatvakalpanayà gauõasàmarthyamàdàya aindrãtvopapàdane tasya taddhita÷rutyupaùñambhakatvena taddhita÷rutyapaùñabdhaliïgena kàraka÷rutisaükocànupapatteþ pårvapakùàyogànmantrasvarasasà-># ##// ## ##// #<"akarmakàcce" tyetaduttarasåtreõàkarmakàttiùñhateràtmanepadavidhànenàsminsåtre tiùñhativàcyasyàpyarthasya sàmãpyaråpaphalàvacchinnatvena sakarmakatvavivakùaõena sàmãpyasya pratiyogitàsaübandhenàgnyà÷rayatvenàgneþ karmatvenànvayopapattiriti kaustubhe prapa¤citamityarthaþ >#// ## #<"saüj¤àyàü dhenuùyà" ityataþ saüj¤àyàmityanuvçttau># #<"gçhapatinà saüyukte¤yaþ" ityanu÷àsanena ¤yapratyayàntatvenàgnau råóhatvapratãterna tyàga ityarthaþ >#// ##// iti dvitãyaü liïgasya ÷rutibalàdgauõàrthe 'pi viniyojakatvàdhikaraõam // (aindyadhikaraõam) #<- - - - - - -># #<(3 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.3)># tathà // dar÷apårõamàsayoþ haviùkçdehãtitriravaghnannàhvayati iti ÷rutam / tatra nàyaü mantra àhvànàïgam; tasya "patnyeva haviùkçdupottiùñhati sà devànabhidrutyàvahantã"ti vacanànusàreõàbhàvapratãteþ / ata iti karaõenàvaghàtàïgameva / ata÷càsminvàkye trirabhyàsapuüstvamantravi÷iùñàvaghàtavidhireva / patnãvàkye ca guõàdeva karmàntaravidhiþ / tayo÷càvaghàtayorvrãhãnavahantãtyanena saüskàryasaübandhe 'pi dçùñàrthatvàdvikalpaþ / patnãkartçke 'vaghàte càvarakùodiva iti mantraþ / ata÷cànena vàkyenàvaghàte gauõa evàyaü mantro viniyujyate / gauõatvopapàdanaü kaustubhe ## #< // iti tçtãyaü haviùkçdadhikaraõam //># dar÷apårõamàsayoriti // siddhànte mantrasya liïgàdàhvànàïgatve sàmànyasaübandhabodhakapramàõapradar÷anàya dar÷apårõamàsayorityuktam / haviùkçdehãti // devànàmarthe yà haviþ saüpàdayati sà patnã haviùkçttàmenàü saübodhya adhvaryurehãti bråte / tamimaü mantramadhvaryustriruccàryàvaghàtaü kurvannàhvayatãtyarthaþ / atraca yathà ÷rutyà pårvàdhikaraõe gauõàrthaviniyogo mantrasyoktaþ, tadvadeva vàkyenàpi tatra prasaktasya viniyogasyohàpavàdakaraõàdàpavàdakãmanantarasaïgati¤ca spaùñatvàdanuktvà pårvasiddhàntahetuparasåtragataü tathà÷abdaü vyàkhyàsyan pårvapakùamàha ------- tatreti // "patnyeva haviùkçdupottiùñhati devàn çùãn pitén sàbhidrutyà'vahantã''ti vàkyàntare patnã svayamevottiùñhati nàhåtetyarthakaivakàreõa pakùapràptàhvànaniyamàbhàvapratãteràhvànavidhyantarasyànyathàsiddhasyàdar÷anàdavihitàhvànasmàrakatayà mantrasyàïgatvena vidhànànupapattiü tàvaddar÷ayati --------- tasya patnyeveti // etena ------- mantre trirabhyàsavidheþ sahàyàrthatvàt tasya pràptàvaghàtakàlànuvàda ityapi --------- apàstam; àhvànàïgatayà mantrasyàpràptestatra trirabhyàsavçttyanupapatteþ kàlalakùaõàpatte÷ca / ataþ pari÷eùàt "lakùaõahetvoþ kriyàyà" iti såtreõa prayojakatvàparaparyàyahetàvapi ÷atçpratyayasmçterabhicaranyajatãtivanmantrasyàvaghàtabhàvanàïgatvameva; kçdupàttabhàvanàyàmapi kàrakànvayasya vyutpannatve sutaràmitikaraõaparàmçùñamantrasya karaõatayànvayopapatterityabhipretyàha -------- ata iti // pràptàvaghàtodde÷ena trirabhyàsamantrayorvidhàne vàkyabhedàpattiü pariharati --------- ata÷ceti // avaghàtasya vituùãbhàvaparyantamanuùñhànàva÷yakatvena tatra trirabhyàsavidhyanupapattàvapi tatra mantradvàrà puüstvasyeva kriyànvayopapatteþ ÷àkhàbhedena kvacintrirabhyàsayuktamantrapàñhena trirabhyàsapràptàvapi ÷àkhàntare sakçtpàñhenàpyàmnànànniyamavidhayà trirabhyàsàdivi÷iùñàvaghàtavidhireva / nahyatra patnãvàkyenàvaghàtaþ pràpyate; tatra samàkhyàpràptàdhvaryukartçkatvasya patnãkartçkatvena bàdhenàvaghnanniti puüstvànuvàdànupapatteþ / ato vi÷iùñavidhànànna vàkyabheda ityarthaþ / ataeva guõàt patnãvàkye 'vaghàtàntaravidhirityàha --------- patnãvàkye ceti // atraca "vidhikopa÷copade÷e syà" diti siddhàntaguõasåtreõa mantrasyàvaghàtàïgatve "ava rakùo divaþ sapatna" miti mantràntarasyàpi pariharati -------- patnãkartçketi // eva¤ca àhvayatiparaliïgavi÷iùñàvaghàtavidhiþ, dhàturàkhyàtàü÷a÷cànuvàda ityabhipretyopasaüharati --------- ata÷ceti // nanu avaghàtasyàcetanasya haviùkçttvànupapatteþ sutarà¤ceti ÷abdàrthànvayànupapatteravaghàte mantrasyàsàmarthyàtkathaü viniyoga ityata àha ------- gauõa evàyamiti // gauõatvopapàdanamiti // acetane svàtantryalakùaõakartçtvàsaübhave 'pi sthàlãpacatãtivadvaivakùikeõa svàtantryeõa kartçtvopapattyà haviùkçttvasaübhavàttatraiva cetanatvamàropya avaghàta tvamehi saüpanno bhavetyarthena haviùkçtsthàlãsaübandhihaviþsaüpattihetulakùaõayogena haviùkçdehãtyanenàvaghàtaprakà÷anopapattiriti kaustubhe draùñavyamityarthaþ / mantrasyàhvànànaïgatve àhvayatyanvayàyoga÷aïkàparihàràyàha -------- àhvayati÷ceti // haviùkçdehãti mantreõaihãti÷abdoccàraõàdadhvaryuràhvànamàcaùña ityarthe "tatkaroti tadàcaùñe" iti smçtyà õicaü vyutpàdyàhvayatiprayogopapatteþ ÷akyàrthabodhakàlãnàhvànaprakà÷anànuvàdàdàhvayatyanvayopapattirityarthaþ // vacanasya mukhyàhvànasaübandhenàpyupapatteþ mukhyavi÷eùyabhåtàhvànabhàvanàsaübandhasyàbhyarhitatvàt trirityasyàvaghàte 'nvayànupapattyà a÷rutamantrapàñhakriyàviùayatvàpatteþ dhàtoþ sàdhutvapàràrthyavi÷iùñavidhigauravàdyàpatteþ vinà kàraõamàkhyàtasyàcaùña ityarthalakùaõàpatternàvaghàte gauõe viniyoga; kintu àhvàna evetyabhipretya siddhàntamàha ------- mukhya eveti // àhvànasyàvihitatvànna tadaïgatvena mantravidhiþ saübhavatãtyà÷aïkàmapàkaroti ------- màntravarõiketi // yathà somapàtramagçhãtvàpi somabhakùaõapràpte "ra÷vinostvà bàhubhyàü sadhyàsa" miti mantravarõaprakà÷yatvànupapattyà grahaõaniyamavidhiü prakalpya tatra mantraviniyogaþ kalpyate, evamihàpi tatprakà÷yatvànupapattyà àhvànaniyamavidhikalpanayà àhvànasya vidheyatvàvagamàttadaïgatvena mantravidhànopapattirityarthaþ / etena ------ nityapràptatve 'pi prathanàdivadadhvaryukartçkatvasiddhyarthamàhvànasyàpyatra vidhiriti nyàyasudhàkàroktaü -------- apàstam; vidheyàntarasattve saübhavatpràptikàyàþ kriyàyà vidhau gauravàt, mantrapàñhasyàdhvaryukartçkatve pçthakprayatnànàpàdye àhvàne 'dhvaryukartçkatvasyàpyarthataþ pràpte÷ca / prathanasyatu prakà÷aråpamantravyàpàrato 'tyantabhinnatvàtkriyàntara- råpatvenamantrasyàdhvaryavasamàkhyayàdhvaryukartçtvaniyame 'pi na tatkaraõatvenàdhvaryavaniyamaþ sidhyati / àhvànasyatu paràgamanànukålasvàbhipràyaprakà÷anaråpatvàt tasya ceha mantravyàpàraråpatvena mantroccàrayitç- vyatiriktenànuùñhàtumevà÷akyatvànmantrasyàdhvaryukartçkatvenaiva àhvànasya tatkartçkatvasiddhiriti vaiùamyànna tatsidhdyarthamapi vidhiràva÷yaka ityarthaþ // patnyevetyevakàreõàhvànaniyamanivçttipratãtyà÷aïkàü nirasyati -------- patnyeveti // nànyeti // etena -------- patnyà vàkyàntareõa kartçtvena vidhànàtsamàkhyàpràptàdhvaryukartçkatvasya bàdhàvagateradhvaryorulåkhalakçùõàjinànutsargavidhànàttaddvàrànvàrambhakatrçtve 'pi kartçtvopacàreõa tatkartçkatvaü -------- såcitam / sahàyàrthatveneti // patnyà bahupadàrthànuùñhànena ÷ràntasyàdhvaryoravasaradànena sahàyatvàdanyapadàrthakàle 'pi tatpràpnoti, tathàpi haviùkçttvena tadàhvànasya haviùkaraõàrthatvapratãtestasya càvaghàtamàrabhya pravçtteravaghàtakàla eva pràptatvàdanuvàda ityarthaþ / yadyapyavaghnannityatra kàlalakùaõà'patati, tathàpi "lakùaõahetvoþ kriyàyàþ" iti såtreõa ÷atuþ '÷ayànà bhu¤jate yavanàþ' ityatreva lakùaõàrthatvapratãteþ avaghàtakartçtvàvasthàpannasyàhvànakartçtvàvagateranvàrambhadvàrà adhvaryukartçkavartamànàvaghàtasya kàlikasaübandhenàhvànacihnatvapratãteravaghàtakàle àhvayatãtyarthàtkàlalakùaõà ÷atçpratyayopàttalakùaõatva- ghañakatayànu÷àsana÷iùñatvànna doùàvahà // vastutastu --------- anutsargamàtreõàvaghàtakartçtvàsaübhavàdanvàrambhadvàrà tadà÷rayaõe 'vahantau lakùaõàpatternàyaü lakùaõe ÷atçpratyayaþ, kintu hetàveva / tata÷càvaghàtàrthamàhvayatãtyarthàdàhvànakartçtvasamànàdhikaraõàvaghàtakartçtvaü prayojakatvaråpamevà÷rayituü yuktamityavaghàtaphalàhvànasyàvaghàtakàla eva pràptervinaiva lakùaõàmavaghàtaü kàrayannàhvayatãtyarthe na ka÷ciddoùa iti bhàvaþ // yattu ---------- prakà÷akàràõàmanvàrambhavidhànenàvaghàte 'dhvaryukartçtvopapàdanaü --------- tat, kasmiü÷cidapi såtre patnyànvàrambhavidhyadar÷anàdayuktamityupekùitaü påjyapàdaiþ // mama tu pratibhàti ---------- triravaghnanniti siddhànuvàdenàvaghàte adhvaryoþ kartçtvàbhyanuj¤ànàdavaghàtaü kurvataivàhåtayà patnyà dvitãyàvaghàtànuùñhànopapatterevakàrasya sahàyamàtraniùedhakatvenobhayakartçtvàvirodha eva kàtyàyanasåtrasaüvàdã yuktaþ / tàvatàpi gauõe 'vaghàte namantraviniyoga iti mãmàüsakasiddhàntasyàkùatiþ / ataeva kàtãyànàü pårvamadhvaryukartçkamavahananamaparaü càhvànottaraü patnãkartçkaü cetyanuùñhànaü dç÷yate / eva¤ca ÷atçpratyayasya lakùaõatvàrthàdikalpanamapi nà÷ritaü bhavatãti / àvituùãbhàvamavaghàtànuùñhàne madhye sahàyàrthamàhvànaü dçùñàrthamapi bhavatãti // trirabhyàsamàtramiti // so 'pica kriyàbhyàvçttigaõanàrthakakçtvasucpratyayàntatri÷abdabalàdàhvàna- kriyàyàmeva vidhãyate / tatraca mantrasya vediprokùaõamantranyàyena sahakçtpàñhe pràpte 'pi prokùaõavadàhvànasya mantrapàñhàtiriktaprayatnànàpàdyatvenàrthànmantrasyaiva triràvçttiþ phalati / etena ------- yat nyàyasudhàkçtà vyavahitasaübandhamàdàya mantrasyaiva triràvçttividhànamuktaü tat -------- apàstam; trirabhyàsasya ÷abdato vyavahitasyàpi sucpratyaya÷rutyaiva kàrakavibhakti÷rutyevàhvànakriyàsaübandhalàbhàdavyavahitenàpi mantreõa saübandhànupapatteþ / ata àhvànasya dçùñàrthatvàllokavadeva dviþ tri÷caturvàpi pràptau trirabhyàsàü÷e 'pi niyamavidhitvalàbhàntrirabhyàsa àhvàne vidhãyata ityarthaþ // siddhàntamupasaüharati ------- itãti // eva¤ca gauõàrthaviniyogasya vàkyakçtasya liïgena bàdhànmukhya evàrthe viniyogaþ / aindyàü tu ÷rutyà liïgabàdhàdgauõàrthe viniyoga iti siddhamityarthaþ / prayojanaü pårvapakùe patnãkartçkasyàdhvaryukartçkàvaghàtasyaca vikalpe sati haviùkçnmantro 'dhvaryukartçkàvaghàte "ava rakùo diva" iti patnãkartçka iti vyavasthà, siddhànte tvekasminneva patnãkartçkàvaghàte "ava rakùo diva" iti mantraþ, haviùkçnmantrastvàhvàne iti spaùñatvànnoktam ## #<(4 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.4)># tathotthàna // som.e, "uttiùñhannanvàhàgnãdagnãnvihare"ti / tathà "vrataü kçõuteti vàcaü visçjati / " dar÷apårõamàsayoþ, "praõãtàþ praõeùyanvàcaü yacchati tàü sa ------ haviùkçtàvisçjatã"ti ÷rutam / tatràpi pårvavadeva mantràõàü mukhyer'the viniyogo natu gauõayorutthànavàgvisargayoþ / prabalasyàpi bràhmaõavàkyasya kàlavidhàyitvenàpyupapattau gauõatvatàtparyagràhakatvàbhàvàt / naca lakùaõà; ÷atçpratyayasya kàlikasaübandhena lakùaõàrthatvamaïgãkçtya ÷rutyaivànvayopapatteþ / ata÷cotthànakàle viharaõamantraþ pañhanãya iti kàlavidhirevàyam / vrataü vçõutetyatretikaraõasyàpi mantrasvaråpamàtraparatvàtkàlikasaübandhasyaiva saüsargavidhayà bhànopapatterna lakùaõà / haviùkçdvàkye tçtãyàyàstu vàgyamàpekùitàvadhisamarpakatvena tadekavàkyatopapattau vàkyabhede pramàõàbhàvàditthaübhåtalakùaõàrthatàvàïgãkçtya kàlavidhiparatvam / ata÷ca tadvàkyayoþ pàñhakramàvagatatattanmantrapàñhakàle vàgvisargaþ kartavya iti so 'pi tatra kàlavidhireva // 4 // 19 //#< iti caturthamutthànàdhikaraõam //># uttiùñhanniti // bahiùpavamànade÷àduttiùñhannityarthaþ / sàmànyasaübandhakàripramàõasattvasåcanàya soma ityuktam / vihareti // itikaraõena prabhçtyarthakena "barhiþ stçõàhi, puroóà÷ànalaïkuru, pa÷uü no dehã" tyantasya saügrahaþ / "vrataü kçõutetã" ti÷abdo mantrasvaråpaparaþ / sautravisarga÷abdena "vàcaü visçjatã"tivadanyasyàpi visargasyopàdànasaübhavàdekàda÷e bhàùye "vàgvisargo haviùkçtà bãjabhede tathà syà" dityadhikaraõe haviùkçdgrahaõaü ca kàlalakùaõàrthamityuktam / tathà "àhvànamapãti cet na kàlavidhi÷coditatvàdi" tyuktvà såcitatvàccàtrabhàùye 'nudàhçtamapyanyadudàharati ------- dar÷apårõamàsayoriti // tàü niyamitàü vàcaü haviùkçdehãti mantrapàñhakàle visçjatãtyarthaþ / tatra kimanayorvacanayoruttiùñhanniti vàcaü visçjatãti coddi÷yànayormantrayorvidhànàdanayormantrayorgauõotthànavàgvisargayorvini yogaþ, uta mantrayorliïgàdagniviharaõavratakaraõaråpamukhyàrthe viniyogaþ utthànavratamantrayoþ kàlàrthatvenopàdànamiti saü÷ayaü vakùyamàõatvenàtide÷ikãü saïgatiü pårvàdhikaraõapårvapakùatvàtpårvapakùa¤ca spaùñatvàdanullikhyà'tide÷ikasåtrànurodhàtsiddhàntamevàha -------- tatràpãti // pårvavadevetyanena sautratathà÷abdasåcità àtide÷ikã saïgatirdar÷ità / tatra pårvatra mukhyakriyàntarasattvàttasyà÷ca sàdhutvamàtràrthatve pramàõàbhàvàdavaghnannityasya lakùaõàü vinàpi hetutvàdyarthatayopapattestrirabhyàsasyaca vidheyàntarasattvena prabalasyàpi bràhmaõavàkyasyànyathopapattisaübhavàdyukto laiïgiko viniyogaþ, prakçtetu vidheyàntaràbhàve uttiùñhanniti÷atçpratyayasya lakùaõàrthatvamaïgãkçtya kàlasyaiva tava mate vidheyatvàdvidhau lakùaõàpatterutthànasyaca sàmarthyàtkariùyamàõade÷àntaravihitakàryàrthatvena kçtàrthasya mantrapàñhàrthatvàyogena ÷atçpratyayasya kàraõatvaråpahetutvàrthakatvàsaübhavàdagatyà phalatvaråpahetutvàrthakatvamaïgãkçtya mantrapàñhasyaiva gauõasàmarthyenotthànàïgatvaü yuktam / saübhavaticànutthitenàgnãnàmedhituü vihartuü và ÷akyatvàdutthànasyàgnãndhanaviharaõàdihetoþ svàtantryavivakùayà mukhyatatkartçtvopapatteragnãcchabdenàbhidhànam // nacàdhvaryåtthànasyàgnãdhrakartçkàgnãndhanàdisàdhanatvàyogàttannimitta kartçtvavivakùànupapattiþ; viharetyasya praiùatve sati "praiùeùu paràdhikàrà" diti nyàyenàdhvaryukartçkatàyà bàdhe 'pãha pårvapakùa itikaraõaråpavàkyàvagatotthànàïgatvena praiùatvàbhàvena àgnãdhrakartçtvàpràptyà samàkhyàpràptàdhvaryukartçkatvasyaiva pràpterbàdhakàbhàvàt / ataeva --------- agniviharaõàdisàdhyàbhàvàlloñaþ pràptakàlatàrthatàmaïgãkçtyàgniviharaõasya pràptaþ kàla ityarthakatayà "agnãnvihare" tyasyàpyupapattiþ // vratavàkyetu ÷atçpratyayasyàpyabhàvàditikaraõasya vàkyatvena liïgàpekùayà durbalasyàpi bràhmaõavàkyatvena pràbalyàdyuktameva vàgvisargàïgatvam / tatràpi yathà bhakùànuvàke "vàgjuùàõà somasya tçpyatvi"ti bhakùayitçgataü tçptikartçtvaü tçptihetvàsyagatàyàü vàcyupacaritaü tathà "kçvi hiüsàyàü" iti kçvidhàtorvàcyahiüsàgatanà÷akatvasàmyàdgauõyà bhakùaõàvagateþ yajamànapuruùagataü vrata÷abdavàcyakaùñavçttyarthapayoyavàgvàdibhakùaõakartçtvaü bhakùaõahetvàsyagatàyàü vàci ÷akyamupacaritum / bahuvacana¤ca vàcaþ ÷abdàtmakatvàcchabdasyaca tàlvàdipçùñhasthàneùvabhivyaktestàlvàdyadhiùñhànabhedàbhipràyeõàpi ÷akyaü yojayitum / loña÷ca vàco 'preùyatvena praiùàrthatvàsaübhave 'pi pårvavadeva pràptakàlatàrthatàïgãkàràt he vàk vrataü bhakùayituü tava pràptaþ kàla ityarthena saübhavatyeva gauõàrthe vàgvisarge viniyoga iti vi÷eùà÷aïkayà saübhàvyamànaü pårvapakùaü niràkartumàha -------- natu gauõayoriti // itikaraõasyeti // tasyàvyayatvena luptavibhaktikatvàcchaktyà karaõatvànukteþ lakùaõàyà¤ca kàlikasaübandhàvacchinnasaptamyarthalakùaõàyà eva yuktatvànnànapekùitàïgàïgibhàvaparatvà÷rayaõaü yuktamityetanmantrapàñhakàle vàcaü visçjatãtyartha evetyarthaþ / etena -------- itikaraõasya ÷rutitvamaïgãkçtya pårvapakùe ÷rutyà gauõe mantraviniyoga iti nyàyasudhoktaü --------- apàstam / itthaübhåtalakùaõeti // haviùkçnmantrapàñhaj¤àpyatvasyaiva visarge upapatterna svàtantryeõa tatra karaõatayà mantravidhànaü yuktamityarthaþ / etacca itthaübhåtalakùaõàrthatvàïgãkaraõaü saha÷abdàbhàve 'pi siddhàntopapattipradar÷anamàtràrtham, vastutastu --------- saha÷abda÷ravaõena tadyoga eva tçtãyopapattermantrapàñhasamakàlãnatvaråpasàhityasyaiva pratãteþ na mantrakaraõatvà÷aïkàpãti dhyeyam / ata÷cottarapadàrthavidhipàñhakrameõa yathotthànasya kàlo nirj¤àtastathaiva mantrapàñhakrameõa vratahaviùkçnmantrayorapi nirj¤àta iti tatra tatràpràptakàlavidhànamevetyupasaüharati ------ ata÷ceti // yadyapi càhvànasya mantrapàñhàtiriktapçthakprayatnànàpàdyatvenànyathànupapattyà tattyàgàrthaü vàgvisargaþ pràpnotyevetyanuvàdatvameva yuktam, natu kàlavidhitvam; tathàpi tanmàtràü÷e vàgyamabàdhe 'pi taduttaramapi prasaktasya nivçttyarthamavadhiråpakàlavidhitvamàva÷yakam / yadyapica pårvatra kàlànuvàdàdihaca vidheyatvàttatra pårvàdhikaraõatàtide÷àrthatà tathà÷abdoktà yujyate; tathàpi gauõe na viniyogaþ kintu mukhye ityetàvatà sàmyena tadupapattiriti j¤eyam // prayojanaü pårvapakùe agnãnmantra utthànàtpårvaü prayojyaþ / evaü vratahaviùkçnmantràvapi vàgvisargàtpårvaü prayojyau; karaõatvàt, siddhànte tu utthànakàle agnãnmantraþ, vratahaviùkçnmantrapàñhasamakàlaü vàgvisarga ityàdi spaùñatvànnoktam //#<.// / iti caturthamutthànàdhikaraõam //># - - - - - - #<># (5 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.5) #< såktavàke // dar÷apårõamàsayoþ># #<"såktavàkena prastaraü praharatã"ti ÷rutam / tatra såktavàkapadavàcyasya mantrasya iùñadevatàprakà÷anena kçtàrthatvàt prastarapraharaõasya copayuktaprastarapratipattitvena kçtàrthatvàt># "dar÷apårõamàsàbhyàmiùñvà somena yajete"tivatkàlàrthaþ saübandhaþ / tçtãyà cetthaübhåtalakùaõaparà satã såktavàkasya kàlikasaübandhena praharaõopalakùaõatvenànvayaü bodhayantã nànupapannà / na caivaü lakùaõà; tasyà api ànu÷àsanikatvena ÷akyatvàt / ata÷cànuyàjottaraü såktavàkapàñhàttatkàlavi÷iùñaü prastarodde÷ena praharaõameva vidhãyate, na tu såktavàkasya praharaõàïgatvamiti pràpte -------- #< pracuraprayogàllàghavàcca karaõatva eva tçtãyàyàþ ÷aktirnatu itthaübhåtalakùaõe; tasyànu÷àsanikatve 'pi làkùaõikatvenàpyupapatteþ / ata÷ca ÷rutyà praharaõàïgatvasyàpyavagateþ praharatirmàntravarõikadevatàkalpanayà à÷rayikarmaråpahomalakùako na virudhyate / ata eva såktavàkaeva yàjyeti yàgaliïgamapi saïgacchate / yadyapi ca># nàsya mantratvàdivadabhiyuktaprasiddhiviùayatvàkhyaü mukhyaü yàjyàtvaü saübhavati, evakàropabaddhatvenaiva liïgasya yàjyàtvàsàdhakatvàt; tathàpi yàgasàdhanatvamàtreõa yàjyàtvavyapade÷àdyàgaliïgatvam / ata÷ca ÷rutyà mantrasya praharaõàïgatve 'pi mukhyasàmarthyasya nàtra bàdhaþ; praharaõe 'pi tadupapatteþ // 5 // 20 //#<.// / iti pa¤camaü såktavàkàïgatàdhikaraõam //># dar÷apårõamàsayoriti // mantrasya sàmànyasaübandhabodhakapramàõapradar÷anàrthametaduktam / "idaü dyàvàpçthivã madramabhå"dityàdi "namo devebhya" ityanto nigadaråpo mantraþ såktavàkastasyaca såktavàkatvamagre vyaktãkariùyate / tena mantreõa prastaraü darbhamuùñimagnau prakùipatãti vàkyasyàrthaþ // tatra gauõasàmarthyasya ÷rutisahàyatayà viniyojakatve 'bhihite mukhyasàmarthyasyàpi tatsahàyatàniråpaõena pårvoktasya kàlàrthasaüyogasyehàpavàdakaraõenaca pàdàdhyàyàsaïgatã tathà såktavàkasya kàlopalakùaõatayànvayena kàlàrthaþ saübandhaþ hotràsminmantre pañhyamàne tatpàñhakàle prastaraü praharediti, athavà såktavàkasya karaõatayànvayena praharaõàïgamiti saü÷ayaü ca spaùñatvàdanuktvà pårvapakùamevàha -------- tatreti // iùñadevateti // àjyabhàgànåyàjànteùu karmasåddiùñà agnyàdayo devatà ityarthaþ / upayukteti // "prastarejuhåmàsàdayati sarvà và struca" iti vàkyena strugdhàraõe upayuktaprastarapratipattitvenetyarthaþ / kçtàrthatvameva hyàkàïkùàvirahasaüpàdanenàïgàïgisaübandhavighañaka- mityatastameva såtropàttatayà hetumàha ------- kçtàrthatvàditi // eva¤ca càturthikanyàyena kàlàrthasaübandhaü dçùñàntavyàjena sàdhayati -------- dar÷apårõamàsàbhyàmiti // yadyapyatra dçùñànta iva kàlàrthasaübandhabodhakaþ ktvàpratyayo nàsti; tathàpi kçtàrthataiva pårvoktarãtyà kàlàrthatàpàdane hetuþ, ktvàpratyayastu kàlavi÷eùe paurvàparyaråpe niyàmakamàtramiti na doùaþ / kathaü tarhi karaõatvaparatçtãyopapattirityata àha -------- tçtãyà ceti / "itthaübhåtalakùaõe tçtãye" tyanu÷àsanena gamakatvaråpalakùaõàrthatvena såktavàkavçttigamakatvàbhidhànàttasyaca tatkàlãnatvasaüpàdanena saübhavàttçtãyopapattirityarthaþ // lakùaõatvàrthatve lakùaõàpattiü nirasyati ---------- nacaivamiti // etena ------- yat j¤ànajanakatvaråpalakùaõatvàbhidhànenaiva j¤ànakriyàyà upàttatvàdanupàttaj¤ànaråpakriyàdvàrà kriyàsaübandhasyopàttabhàvanàniråpitakaraõatvàpekùayà vilambitatvena kàrakavibhaktyapekùayà itthaübhåtatçtãyàyà daurbalyaü pàrthasàrathyàdibhiruktaü tat -------- apàstam; nàpi gamakatvasyàkàrakatvàt dhàtvarthànvayapratãteþ pradhànabhåtabhàvanàniråpitakàrakatvàpekùayà daurbalyam; akàrakasyàpi nimittàderanuùñhàpyatvasaübandhena bhàvanànvayavadgamakatvasyàpyekakàryakàraõabhàvakalpanàlàghavànurodhena svajanyabhàvanàj¤ànaviùayatàsaübandhena bhàvanànvayopapattestatkalpyatvàditi bhàvaþ // eva¤ca pårvoktapraiùamantravadiha prakaraõe mantrasyànvayànupapatterna tadaïgatvaü mantrasya, nahi "idaü havirajuùatàvãvçdhata maho jyàyo 'kçte"ti mantrabhàgasya puroóà÷asevayà vçddho 'gniþ svasminyajamàne tejobàhulyaü kçtavànityarthaþ praharaõe saübhavati; bhåtanirde÷ànupapatteþ, pratipatteþ devatànapekùaõàcca, ataþ kàlàrthaþ saübandha ityabhipretya pårvapakùamupasaüharati --------- ata÷ceti // prastarapraharaõasya barhiùi prastarasàdanànantaraü snugdhàraõakàryàrthatayà viniyuktaprastarapratipattiråpatayà vihitasya strugdhàraõakàryàniùpatteranirj¤àtakàlatvaü vyatirekeõa såcayitumasya nirj¤àtakàlatvopapattyarthamanåyàjottaramityuktam / ata evàha ---------- tatkàlavi÷iùñamiti // yadyapi gamakatve 'pi tçtãyàyàþ ÷aktiþ, tathàpi praharati bhàvanàyà yathà kàrakàkàïkùà na tathà gamakàpekùayà, ata àkàïkùitànvayasiddhyarthaü karaõatvenaiva kçtàrthasyàpi nàsti vacanasyàtibhàra iti nyàyenànvayà÷ravaõaü yuktam / kimuta tatràpi ÷aktikalpane pramàõàbhàvàllakùaõaiveti vinà karaõaü tadà÷rayaõaü na yuktamiti càbhipretya siddhàntamàha -------- pracureti // yattu -------- praharaõabhàvanàyàmanvayàyogyatvamuktam, tat ajuùatetyasya puroóà÷àdiviùayatve 'pyagnyàdiþ puroóà÷àdi sevitavàn tena vçddho 'gnistejobàhulyaü na kçtavàn // yattu yajamàna àyuràdyà÷àste tadanena pratyakùanirdiùñena prastaràkhyena haviùetyevamagrimeõaikavàkyatayà, athavà idaü÷abdena puroóà÷àderhutasya vyapade÷ànupapattyà pratyakùanirdiùñaprastarasyaiva paràmar÷opapatterajuùateti bhåtanirde÷asya "à÷aüsàyàü bhåtavacce" tyanu÷àsanàtsevanaü kurvityarthatayopapàdanasaübhavàdaki¤citkaramityabhipretyàha -------- ata÷ceti // evamubhayavidhaliïgasaübhave ÷rutisahàyasya pràbalyaü såcayituü ÷rutyetyuktam / nanu praharaõasya pratipattiråpatayà devatànapekùaõànmàntravarõikadevatàkalpanayàpi tatprakà÷anàsaübhavàtkathaü mantrasyàïgatvasaübhava ityata àha ------- praharatiriti // mantrasya kriyàprakà÷anena tatsaübandhiprakà÷anena và karaõatvàttadabhàve mantragatakaraõatvànyathànupapattyà tadarthasyàïgatvakalpanasyàva÷yakatvena prakçte 'pi ÷rutyavagatàïgatànirvàhàya màntravarõikadevatàkalpanayà dravyadevatàsabandhàtpraharatau devatodde÷apårvakadravyatyàgàü÷asyàpyajahatsvàrthalakùaõà phalamukhatvànna virudhyata ityarthaþ / tyàgàü÷aü prati dravyasya karaõatvàt prastaramiti dvitãyànupapattiü parihartuü à÷rayikarmaråpetyuktam / yathaiva sviùñakçdyàgasya prakùepàü÷enopayuktadravyasaüskàrakatvaü tyàgàü÷enàdçùñàrthatvamevamihàpi tyàgàü÷enàdçùñàrthatve 'pi prakùepàü÷ena tatpratipattitvàttadupapattirityarthaþ // aya¤càtra vi÷eùaþ ------- sviùñakçti yajipadàrthàntargatodde÷àü÷asyànupayuktàgnisviùñakçddevatàviùayatvàt tadaü÷epyàràdupakàrakatvameva, tadãyamantràntargatodde÷àü÷ena tviùñadevatàsmàrakatvena saüskàrakatvam, prakçtetu mantràü÷eneva tyàgàü÷àntargatodde÷enàpãùñànàmeva devatàtvàtsaüskàrakatvameveti // yathàca yajamànakartçkatyàgavi÷iùñodde÷asya na yajivàcyatvam, apitu mantreõa kriyamàõasyaiveti nyàyasudhàkàràdãnàü lekhanam; tathà taddåùaõapuraþ saraü yajamànakartçkasyaiva tasya tadvàcyatvaü caturthe vyaktãkariùyate // atraca såktavàkasya karaõamantratvànmantràntena karmàdiþ sannipàtya iti vacanàt såktavàkapàñhànantaramekaprastaradravyakahomànuùñhàne arthàttadànantaryaråpakàlalàbhàtkàlàrthatàpica prasaïgàdbhaviùyatãtyatra bhaññapàdànàü siddhànte uktiriti sthite yannyàyasudhàkçto yàjyàvatsåktavàkasyàpi homakàlaprayojyatvena àhutyàkhyahåyamànàvasthadravyasaübandhalakùaõaguõayogàdyàjyàtvena stutiryukteti granthena prastarapraharaõasya såktavàkapàñhayaugapadyàbhidhànaü, tadayuktameva; àgneyàdiyàgeùu pratyekaü devatàtvenànvitànàmihàpi tathaiva devatàtvàïgãkàreõa samuccayena jyotiùñomavadàvçttyàpattàvapi "agniridaühavirajuùate" tyàdi tattaddevatàvàcipadoccàraõe satyeva tattaddevatodde÷ena dravyatyàgànuùñhànàsaübhavena yaugapadyàsaübhavàt / nahi tadàvayavamàtrapàñhenàntyàvayavapadapàñhàbhàve samastasåktavàkajanyaprakà÷anaü sidhdyati // vastutastu ---------- agnyàdidevatàvidhikalpanàyàü pratyekamàgneyàdiùu devatàtvenànvitànàmapyagnyàdãnàü samuccitànàmeva làghavàddevatàtvakalpanasya yuktatvàt tàvatàpyanantaritatattaddevatàprakà÷anaråpaprayojanasiddherna yuktaü pratyekaü tatkalpanamiti paraprayuktaprastaràkhyadravyàntarànàkùepeõaikasyaiva prastarasya tàvadudde÷ena mantrapàñhànantaraü sakçttyàgànuùñhànapårvakaü pårvapakùopapatteràvçttau pramàõàbhàvàdyaugapadyamasaübhavyannyàyaü ca / ataeva såktavàkapàñhasamasamayameva "agnaye ida" miti tyàgenàü÷ataþ prastarasyàhutasya dàhànuùñhànaü yàj¤ikànàmapyapàstamiti prakà÷akàraireva paràkràntatvàt neha vistarabhayàt prapa¤cyate // prakçtamanusaràmaþ ------- mantratvavaditi // etena -------- yàj¤ikaprasiddheravayavayogàcca hotçpravacanavihitatyajyamànadravyasaübandhodde÷àïgabhåtadevatàprakà÷akatvaråpamantratvasyàkhaõóasya yàjyàtvasya kvàcitkàdhvaryavavihitamçgàreùñidar÷apårõamàsãyayàjyàsvavyàpakatvàttatraca yàjyàpadaprayogasya gauõatvakalpane pramàõàbhàvànniràsaþ såcitaþ // nanu atraiva yàjyàpadaprayogàtprasiddhiviùayatvasaübhava ityata àha -------- evakàropabaddhatveneti // evakàrasyàprasaktayàjyàntaraniùedhakatvàyogàtsåktavàka eva yàjyàvatpra÷asta ityarthapratãteraupacàrikayàjyàtvakathanàdasya nigadaråpatvena yàjyà vai nigadà ityanyatra teùàü yàjyatvaniùedhàcca vihitayàjyàtvànupapattiþ / ataeva "anavànaü yajatã" tyàdimukhyayàjyàdharmàõàmihàpràptirityarthaþ / eva¤ca yadi laiïgikaü devatàprakà÷anàrthatvamanapekùya ÷rutyà såktavàkasya praharaõàïgatà, ÷rauta¤ca praharaõàïgatvamanapekùya liïgena devatàprakà÷anàïgatà bodhyeta tato virodhàcchrutyà liïgabàdhe ÷rutiviniyojyasya kathamapi praharaõa÷aktyabhàvàcchrutereva viniyojakatvàyogàdubhayànugrahàyeùñadevatàkãrtanamàtreõa kçtàrthatvaü såktavàkasyàïgãkçtya kàlàrthapraharaõànvayo 'bhyupagamyeta, natvedasti; kintu ÷rutyanugrahàrthaü liïgena praharaõàïgabhåtadevatàkãrtanadvàrà ÷rutyavagatapraharaõàïgatvàpekùaõàtsåktavàkasya ca praharaõa÷aktisidhdyai ÷rutyàliïgàvagatadevatàïgatvàpekùaõàcchrutiliïgayostulyàrthatvena virodhaparihàropapatterna virodhaparihàràyeùñadevatàkãrtanamàtreõa kçtàrthatvamaïgãkçtyànyatra viniyogànarhatvàtkàlàrthatàbhyupagantavyetyabhipretya siddhàntamupasaüharati -------- ata÷ceti // prayojanaü pårvapakùe praharaõamàtrànuùñhànam / siddhànte tviùñadevatodde÷ena tyàgasyàpãtyàdi spaùñatvànnoktam ## - - - - - - - #<># (6 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.6) #< kçtsnopade÷àt // ÷ruty.à liïgopaùñabdhayà praharaõàïgatvàvagamànna liïgamàtreõa såktavàkasyeùñadevatàsmaraõàrthatvam / na càtràvirodho 'pi; adhyetçprasiddhyà samastànuvàke såktavàka÷abdasya råóhatvenàvayava÷o vibhajya viniyoge 'vayavalakùaõàpattyà ÷rutivirodhàpatteþ / nacàsau suùñåktaü vaktãti vyutpattyeùñadevatàvàcipadasamudàye yaugikaþ; pàràyaõàdhyayanàdau katipayapadaprayogeõàpi såktavàkapadàrthasampattiprasaïgena samastànuvàke råóherava÷yaübhàvàt / astuveùñadevatàprakà÷anamànuùaïgikaü phalam, praharaõameva tu ÷rutiviniyogàt sarvànuvàkaprayojakaü iti dar÷e paurõamàse ca sarvaþ prayoktavya iti pràpte --------># prabalayàpi ÷rutyà liïgasya bàdhe praharatilakùyahomàntargatadevatodde÷asyàràdupakàrakatvàpatteþ dçùñavidhayà sannipattyopakàrakatvalàbhàrthaü ÷rutireva laiïgikeùñadevatàprakà÷anàrthatvaü mantrasyànumanyate / ataeva ÷rutibalãyastvàtpraharaõaprayuktaþ såktavàkaþ praharaõàbhàve ananuùñhãyamàno 'pi vibhajya viniyogàü÷e iùñadevatàprakà÷anaråpalaiïgikakàryasyaiva prayojakatvamanumanyate / ## iti ùaùñhaü såktavàkabibhajyaviniyogàdhikaraõam // #<># #< pårvàdhikaraõe ÷rutiliïgàvirodhenaindrãvacchrutiviniyojyatve 'pi mukhyàrthe viniyogasya sàdhitasyeha keùà¤citpadànàmasamavetàrthatvàdasaübhavenàkùipya samàdhànàdàkùepikãmanantarasaïgatimutsargàdhikaraõaprasakta- mukhyàrthaviniyogasya sthàpanàtpàdasaïgatiü, tathà paurõamàsyàmamàvàsyàyàü ca praharaõànuùñhàne sati paurõamàsyàmapyamàvàsyàdevatàvàcipadayuktasya sarvasya såktavàkasya pàñha uta tattatkàlãnaprayoge tattaddevatàvàcipadànàmaprayogeõa pàñha iti saü÷ayaü, ataeva pårvodàhçtà eva vicàràdviùayavàkyaü ca spaùñatvàdanuktvà># ## ##// ##// ## #<"paramàrthatastu praharaõàïgatvopade÷àtprakriyamàõaprastaraprakà÷anapràdhànyàvagaternàrthato 'pi vàkyabheda" iti nyàyasudhoktau># #<"tathà sati prastaraprakà÷anatàtparyakatvena praharaõaprayuktatàpattestasya ca såktavàka÷abdena puroóà÷akapàlavaddevatàprakà÷anatàtparyakatvena tatprayuktasyaiva sato viniyogena siddhànte 'niùñatvàdi"tiprakà÷akàrairdåùaõamàpàdya idamàyuktaprastarajoùaõakartçtayà pràdhànyena sakalaprayogasamaveteùñadevatàprakà÷ana eva tàtparyaü tadavighàtenaiva praharaõe 'pi viniyogàt devatàkalpakatvamityuktaü ------- paràstam; tuùopavàpànuùñhànàt kàlàntarãõakapàlopàdànaprayojakatvasya puroóà÷a ivehàpi tadàpattivàraõàya iùñadevatàprakà÷anaprayuktasya såktavàkasya praharaõaprayojyatvàva÷yakatayà praharaõasaübandhidravyaprakà÷akatvena praharaõaprayojakatvasyàkàmenàpatteþ / anyathà yathà÷akti prayoge prastarahomàbhàve 'pi anåyàjottaramiùñadevatàprakà÷anànurodhena såktavàkapàñhàpatteþ / ato yathaiva dar÷apårõamàsàprayuktasyàpi bhedanahomasya bhedanaprayojyatvànnaikatareõa vinà tadanuùñhànamevaü praharaõaprayuktasåktavàkàntargatakatipayapadajanyeùñadevatàprakà÷anasyaiva prayojakatvamàdàya såktavàka÷abdanirde÷yatvopapatteþ praharaõasyàpi ceùñadevatàprakà÷anaprayuktereva prayojanatvamityaïgãkàràt anyonyaniyamasiddhiþ / puroóà÷akapàletu tuùopavàpakàlãnapuroóà÷opàdànaprayuktatvàsaübhavàt puroóà÷akapàlapade siddhavannirde÷apratãteþ tuùopavàpaü vinàpi prayuktatvasiddhiriti vaiùamyam / ataeva yadaü÷e prayojakatvaü anyataþ sidhyati na tadaü÷e anyatarasyàpi prayojakatvaü kalpyate, gauravàdato vibhajyaviniyogàü÷e iùñadevatàprakà÷anasya prayojakatvam anuùñhànàü÷e praharaõasyeti na ko 'pi virodhaþ / evaüsthite># #<"ata÷ceùñadevatàprakà÷anopajãvitvàdaprayojakaü praharaõami"ti vàrtikamapi iùñadevatàprakà÷anopajãvitvàditi hetåpàdànàdvibhajyaviniyogàü÷a eva prayojakatvàbhàvàbhipràyeõa vyàkhyeyam / nahi såktavàka÷abdàt pratãyamànamiùñadevatàprakà÷anaprayuktatvamapahnotuü ÷akyam; ÷rutyaiva pårvoktarãtyà anumatatvàdityà÷ayaþ >#// ## #<"prakaraõàvibhàgàdubhe prati kçtsna÷abda" iti såtrasvàrasyena såktavàkapadasya råóhyabhyupagamena prayogadvayavartipraharaõadvayodde÷ena kçtsnasåktavàkavidhàne 'pi 'ekaikapraharaõe avayava÷aþ prayogasiddhiri'ti ÷rutivirodhaparihàramà÷aïkya 'yàjyàdipade lakùaõàpatteþ samudàyasya phalasàdhanatvàyogàt samudàyinàmeva phalaü pratyupàdeyatayà vivakùitasàhityànàü sàdhanatve 'pãtikartavyatàü÷e udde÷yatvenàvivakùitasàhityànàmanvayàt pratyekamevetikartavyatayà># ## ## #<"yadanena haviùà÷àste" ityekavàkyatayaikaprayojanakatvenaikàrthatvam / tatra ceùñadevatàprakà÷anasyaiva prayojakatvàdarthataþ pràdhànyam / tathàpi pårvoktarãtyà praharaõasyàpi aïgitvena ÷abdator'thata÷ca pràdhànyasattvàdekaprayojanatvopapattiþ / yadica tattaddevatàprakà÷anànàmeva ÷abdataþ pràdhànyamaïgãkçtya nànàvàkyatvamiùyeta, tato># #<"yà te aïgna" ityàdivadabhitaþ tantrapadànàmapyanuùaïgeõa pçthakpàñhàpattiþ / såktavàkenetyekavacanabalàt aniyamenaikasyaiva såktavàkasya ÷rutyà viniyogàpatteþ tadaü÷a eva sannipatyopakàrakatvalàbhàrthamiùñadevatàprakà÷anàrthatvopapatteþ; såktavàkatrayapàñhe pramàõàbhàvàt yàvat pradhànatrayadevatàkatvànupapatti÷ca / ato vai÷vànaravàkyavat upakramopasaühàraikyenaikavàkyatvànnànàvàkyatvena såktavàkabahutvàsiddheþ samudàya eva såktavàkatvàt pràtipadika÷rutivirodhe avayava÷aþ prayogo durnnivàra iti / eva¤ca -------># #<"vidhauca samudàye ca toya÷abdo yatheùyate / saüsargidravyaråpatvàt såktavàkapade tathà" // iti vàrtikatàtparyamanusaüdhàya ÷rutivirodhaü pariharati --------- såktavàkapadasyeti // uktamiti // àjyabhàgàdãùñadevatàmityarthaþ / etena -------- ardhendràõi juhotãtivat agnisaübodhyatvaü såktavàgasãtyabhidhànàt såktavàkapadaghañitatvena såktavàkatvasya mantre saübhave 'pãha mantràntargatapadaprakà÷yàrthamàdàya yogasyàntaraïgatayà saübhavatastyàgena padaghañitayogasyàbahiraïgasyà÷rayaõaü na yuktamiti ------- såcitam; ata÷ceùñadevatàprakà÷anaråpakàryànurodhena iùñadevatàprakà÷akapadamàtroccàraõenàniùñadevatàvàcipadànuccàraõe såktavàkatvànupapattyà siddhesåktavàkatvànapàyànna såktavàkapada÷rutivirodhaþ, pratyutànapekùitàniùñadevatàpadoccàraõe ajuùatetyuddiùñaråpoktavacanasyànçtatayà duruktavàkyatvàpattirityarthaþ / teneti // yathà># #<"à÷àste 'yaü yajamàno 'sà" vityàdeþ sarvanàmàtide÷advàrà àmnàtadevadattàdinàmapåritasyamantrasya yathàyuktisahitapàñhena kàrtsnyàvadhàraõà, tathehàpi yuktisahitapàñhena kçtsnasåktavàkàvadhàraõayà tàvàneva såktavàkaþ pañhanãya ityarthaþ / taduktaü vàrtike --------># #<"tena tridhaiva mantavyaþ såktavàkaþ pratiùñhitaþ / svàdhyàye karmakàleca prakçtau vikçtàvapi / sarvapràkçtadaivatyaþ svàdhyàye tàvadiùyate / niùkçùñadevatàmadhyaþ prakçtau samudàyayoþ / såryàdipadamadhya÷ca vikçtàvavadhàryate" iti // yogabàdhàditi // adhyayanàdikàle iùñatvàbhàvena phalopahiteùñadevatàprakà÷akamantratvàbhàvena yogabàdhàttadarthaü svaråpayogyatàmàtreõa ÷aktyaïgãkàre càniùñadevatàprakà÷akapadànàmapi yogyatàmàtreõa prayogopapatteradhyayanàdikàle sarvasåktavàka eva tatprasiddheþ råóhikalpanamàva÷yakamityà÷aïkàrthaþ / a÷vakarõàdàviti // a÷vakarõàdi÷abda ityarthaþ // tasmàt ÷rutivirodhàbhàvàt upajãvyatvena mukhyasàmarthyasyàpi yuktaü viniyojakatvamabhipretya prayojanamàha --------># ##// ##// iti ùaùñhaü såktavàkavibhajyaviniyogàdhikaraõam // #<- - - - - - -># #<(7 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.7)># liïga // kàmyeùñikàõóe indràgnyàdidevatyàþ kàmyeùñayaþ samàmnàtàþ, tenaiva krameõa mantrakàõóe tattalliïgà eva kàmyayàjyànuvàkyàkàõóamityevaü samàkhyàtà yàjyànuvàkyàmantràþ samàmnàtàþ / te liïgàdindràgnyàdidevatyakarmamàtràïgaü, natu durbalakramasamàkhyànurodhena kàmyeùñimàtràïgam / naca sàmànyasaübandhabodhakapramàõàbhàve liïgamàtreõa viniyogàyogaþ; mantragataprayojanàkàïkùàsahakçtaliïgena sàmànyasaübandhabodhakapramàõàbhàve 'pi indràgnyàdidevatàprakà÷ane mantraviniyogopapatteþ / naca ------ indràgnisvaråpe ànarthakyàdapårvasàdhanatvalakùaõàrthaü kramàdyapekùeti ----- vàcyam; indràgnyàdidevatànàü juhåvatkratvavyabhicaritatvena lakùaõopapatteþ, vyabhicàritve 'pi và laukikasyàgnyàdervaiyarthyàdeva vàraõopapattau pari÷eùàdevàpårvãyatvopasthiteþ / ato liïgamàtreõa kramasamàkhyayorbàdhàtsarvàrthatvamiti pràpte -------- #< àkàïkùàbhàve yogyatàråpasya liïgasya viniyojakatvànupapattermantragataprayojanàkàïkùàyà÷ca sarvamantràõàü vàcastome viniyogena niràkàïkùatayà abhàvànna liïgamàtràt sarvàrthatvopapattiþ / ata÷ca vàkyaprakaraõàdinà sàmànyasaübandhabodhakapramàõena tattadàkàïkùotthàpanàttattatkratusaübandhe 'vagate dvàravi÷eùa eva liïgàdavagamyate / naca vàcastomãyavàkyena prakaraõàdibàdhaþ; mantravi÷eùaviùayàõàü teùàü mantrapàñhakàlotpannamantraprayojanàkàïkùàvelàyàmanupasthitena tena vàkyena bàdhàyogàt / nacaivaü prabalena viniyuktasyàpi durbalena viniyoge utkçùñasyàpi påùànumantraõamantrasya prakaraõena gauõer'the viniyogàpattiþ; pramàõadvayasyàpyekaviùayatvànmantraprayojanàkàïkùàvelàyàü prabalapramàõasyopasthitatvàcca bàdhakatvopapatteþ / ata÷ca prakçte bàdhàyogàtkramasamàkhyànurodhàt kàmyeùñiviùayatvameva mantràõàm / nacànyatràkàïkùotthàpakaü ki¤cidasti; avyabhicaritakratusaübandhàderàkàïkùotthàpakatve pramàõàbhàvàt /># vastutastu nàtràvyabhicàro 'pi; juhvàdãnàü hi na tattvenànyatra kàraõateti tasyà yuktaþ kratunàvyabhicàritaþ saübandhaþ, devatàråpasyàgnyàdi÷abdasya tu ànupårvãvi÷iùñavarõatvena kratuü pratãva svàrthapratipàdanaü pratyapi kàraõatvànnàvyabhicaritakratusaübandha iti vaiùamyam / ata÷ca vyabhicàràt avyabhicàre 'pi và'kàïkùotthàpakatvànupapatternànyatra viniyogaþ / ataeva svàrasikã àkàïkùà yatra na nivartate yathàr'thaj¤àne upaniùajjanyàtmaj¤àne và, tatra àkàïkùotthàpanaprayojanàbhàvàt sàmànyasaübandhabodhakapramàõaü vinàpi bhavatyeva liïgamàtràdviniyogaþ, prakçte tu svàrasikàkàïkùànivçtteràkàïkùotthàpakasàmànya- saübandhabodhakapramàõàpekùeti vaiùamyam / ## nive÷àsaübhavàt samàkhyàbàdhe 'pi kramamàtreõottareùñisàmidhenãkàrye vinive÷aþ, tatsàmidhenãsthànapañhitatvàt / ataþ siddhaü kàmyeùñiùveva viniyoga iti // 7 // 22 // // #< iti saptamaü liïgakramasamàkhyànàdhikaraõam >#// kàmyeùñaya iti // "aindràgnamekàda÷akapàlaü nirvapet yasya sajàtà vãyuþ" / "agnaye vai÷vànaràya dvàda÷akapàlaü nirvapet rukkàma" ityàdivàkyavihità ityarthaþ / sajàtà j¤àtayo vipratipannà bhaveyuritivãyurityasyàrthaþ / tattalliïgà eveti // yadeveùñiùu cihnamindràgnyàdidevatà÷abdastadeva cihnaü yeùu tàdç÷ya ityarthaþ / yàjyànuvàkyàmantrà iti // indràgnã rocanàdiva ityàdaya ityarthaþ // vakùyamàõaniyatavyavasthopapàdakatayà kramasamàkhyà÷abdayorupàdànam / tatra liïgaviniyogavicàràt pàdàdhyàyasaïgatã pårvatra ÷ruteþ liïgasàpekùatve ukte prasaïgàdiha liïgasyàpyanyapramàõasàpekùatvapratipàdanàt pràsaïgikãmanantarasaïgati¤ca tathà kimetà liïgàdindràgnidevatyanityakàmyakarmamàtràïgamuta pårvoktakàmyeùñimàtràïgam kramasamàkhyàbhyàmiti saü÷ayaü ca spaùñatvàdanuktvà pårvapakùamàha ------- tatheti // svàdhyàyavidhyadhyàpitasya mantrajàtasya prayojanàkàïkùatvàt àkàïkùàsahakçtena yogyatàråpeõa liïgena mantrasyendràgniprakà÷anàrthatvopapatteþ liïgasya sàmànyasaübandhabodhakapramàõàpekùàbhàvena kramasamàkhyàbhyàü niyatavyavasthà sidhyet / nahi liïgaü sàmànyataþ kratusaübandhe 'vagata eva dvàravi÷eùe viniyojakamityatra ki¤cinniyàmakamasti / ÷rutivadeva pårvaü kratusaübandhànavagame 'pi àkàïkùàsahakçtaliïgamàtreõa viniyogopapatterityarthaþ / devatàtvasya yàgaikaniråpitatvàt vihitatvaghañitatvena alaukikatvàdavyabhicaritakratusaübandhamupapàdayati --------- indràgnyàdãti // devatàtvasya alaukikatve 'pi tena råpeõa mantre 'prakà÷anàdadhiùñhànamàtrasya cendràgnyàdeþ mantràrthavàdàdau yàgaü vinà svargalekàdisthatvena pratipàdanàllaukikatvàvagateþ nàvyabhicaritatvamityabhipretyàha --------- vyabhicàritve 'pi veti // mantràrthavàdànàmanyaparatvenaindràdãnàü svargàdisthatve pramàõàbhàvo 'pivetyanena såcitaþ / pari÷eùàdeveti // indràdipadàttaddhitena kratvavyabhicàritvenaiva devatàtvapratãteþ smàrakavidhayà kratåpasthityàpårvasàdhanatvopasthitirityarthaþ // evamapårvasàdhanatvopasthityarthaü sàmànyasaübandhabodhakapramàõasàpekùatvaü liïge pràcãnopapàditaü vyarthaü såcayitvà mantràõàmàkàïkùotthàpakatvena tadapekùatvaü svayaü dar÷ayan siddhàntamàha ------- àkàïkùàbhàva iti // vahanayogyasyàpi puüso nairàkàïkùye sati vahane viniyogàdar÷anàdyogyatàmàtrasya àkàïkùàbhàve viniyojakatvànupapatterityarthaþ / vàcastomapadaü brahmayaj¤àderapyupalakùaõam / vàkyaprakaraõàdineti // tatra vaùañkàràdimantràõàm "eùa vai saptada÷a" iti vàkyam lavanamantràõàü prakaraõaü prakçte kramasamàkhyobhayaü påùànumantraõàdausamàkhyàmàtramiti vivekaþ / idameva sàmànyasaübandhabodhakapramàõasàpekùatvaü liïgasya, ÷rutestu svata eva tadutthàpakatvàt tadanapekùetyarthaþ / mantravi÷eùeti // sàmànyavi÷eùabhàvanyàyenàpi viparãtabàdhakatàsåcanàya vi÷eùapadopàdànam / durbaleneti // àkàïkùotthàpaneneti ÷eùaþ / pramàõadvayeti // vàcastomaviniyojakavàkyasya mantraprayojanàkàïkùàvelàyàmanupasthitatvena bàdha eva, natu tena durbalayorapi bàdhaþ, iha tadànãmeva upasthitapramàõadvayasamàve÷e prabalena durbalasya bàdha eveti na tadàkàïkùotthàpakatvasaübhava iti vi÷eùa iti bhàvaþ / nacànyatreti // kramapràptakàmyeùñivyatiriktakarmaõãtyarthaþ // pramàõàbhàvàditi // prakaraõapàñhàdau prakaraõapañhitena mayà kathamasyopakartavyamityapekùotpattyàpi avyabhicaritakratusaübandhasya vyàptiråpatayà tasyànaiyatyabàdhakatve 'pi àkàïkùotthàpakatve pramàõàbhàvaþ / nahi vahniviùaye niràkàïkùasya vahnyanumitau jàtàyàü tadviùaye vyàptimàtreõàkàïkùà upajàyate / ato na tasyàkàïkùotpàdakatvasaübhava ityarthaþ / avyabhicaritakratusaübandhasvaråpasyànyathà durupapàdatvàt apårvamàtraniråpitasàdhanatàvacchedakãbhåtadharmàvacchinnasyàpårvàvyabhicaritatvaråpatayaivàva÷yanirvacanãyasyàpi ihàsaübhava ityàha -------- vastutastviti // svàrthapratipàdanaü pratyapãti // tasya taü pratyakàraõatve arthapratipàdakatvàbhàvena pràtipadikasaüj¤ànupapattiþ / juhå÷abdasya tatra kàraõatve 'pi kratuü pratyàkàravi÷eùavi÷iùñàrthasyaiva niyamena kàraõatvamiti vaiùamyam / ata evàtràrthasya apårvasàdhanatvakalpane pramàõàbhàvànna taddvàràpi padasya apårvàvyabhicàra ityarthaþ / svàrasikãti // svata eva sàkàïkùasya nàkàïkùotthàpakapramàõàpekùetyarthaþ // upaniùaditi // atraca ----- "avinà÷ã và are 'yamàtmànucchittidharmà màtràsaüsargastvasya bhavatã" tyupaniùajjanyaü màtrà÷abdavàcyadharmàdharmavikàra÷arãrasaübandharahitasàüsàrikakartçbhoktçnityàtmaj¤ànamekam / tathà "apahatapàpmà vijaro vimçtyuþ vi÷oko vijighnannasaüpipàsaþ satyakàmaþ satyasaükalpa" ityàdyupaniùatkçtapàpàdidoùaràhityakàmyamànaphalapràptiprayatnànapekùasaükalpamàtràdhãnasiddhiråpaguõavi÷iùñàtma pratipàdanapårvikayà "so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavya" iti ÷rutyà vihitaü vedàntavàkyàvadhàraõàtmakajij¤àsopetaü tadavadhàritàtmasvaråpànucintanàkhyànveùaõàtmakamapahatapàpmatvàdi- guõavi÷iùñàtmaj¤ànaü dvitãyam / tathà àtmànamupàsãtetyàdi vidhivihitaü nirguõàtmaviùayamaparokùasàkùàtkàraparyantamàtmaj¤ànaü tçtãyamiti yadyapyàtmaj¤ànaü trividham; tathàpi dvitãyatçtãyayorupàsanàråpàtmaj¤ànayoþ karmaõi puruùe và dçùñaprayojanàbhàvàdadçùñàpekùàyàü ÷rutyàdyabhàvena kratvaïgatvànupapatteþ "sa sarvàü÷ca lokànàpnoti sarvàü÷ca kàmànavàpnoti tarati ÷okamàtmavidi" tyàdivàkya÷eùasamarpitaü dvitãyàtmaj¤ànasya phalam, tathà "sa khalvevaü vartayan yàvadàyuùaü brahmalokamabhisaübadhyate naca punaràvartate" iti vàkya÷eùasasarpitaü phalaü tçtãyàtmaj¤ànasyeti vyàkaraõàdhikaraõe àcàryaiþ puruùàrthatvasya pratipàdanàdiha prathamamevàtmaj¤ànaü gràhyam / tasya kratvaïgatvaü kevalaliïgàdeva / yadyapyatràpi vàkya÷eùasamarpitaü phalaü saübhàvyate, tathàpi tasya parõamayãnyàyenàrthavàdatvàt aïgatvamevetyarthaþ / viniyoga iti // naca ------- arthaj¤ànasya sàkùàtkarmasu sàmarthyàdavyabhicàridvàrànapekùaõàt liïgamàtreõa karmaõi viniyogasaübhave 'pi àtmaj¤ànasya sàkùàtkarmaviùayatvàbhàvena tatràsàmarthyàt j¤eyàtmaråpasya dvàrasya lokavedasàdhàraõyena kratvavyabhicàràbhàvàt kathaü tanmàtreõa kratvaïgatvam iti ------- vàcyam; laukikakarmapravçtteþ dehàdivyatiriktàtmaj¤ànaü vinàpi siddheþ tadvyàvçttaye avyabhicaritadvàrànapekùaõàt pàralaukikaphalasàdhanakarmaõàmevàkàïkùitatvena sàmarthyamàtreõa tadupapatterityarthaþ / vistareõa caitadvi÷vajidadhikaraõe caturthe upapàdayiùyate / atraca yathànuùñheyakarmànuùñhànaupayikatvena àtmaj¤ànasya karmàïgatà tathà na niùiddhakarmàïgatvam; tathàtve anàtmaj¤ànavatà kçtabrahmahananapratyavàyajanakatvànàpatteþ, kintu tatphalãbhåtanivçttyaïgatvameva / taduktaü vàrtike -------- "àtmaj¤ànaü hi saüyogapçthaktvàt kratvarthapuruùàrthatvena j¤àyate / tena vinà paralokaphaleùu karmasu pravçttinivçttyasaübhavàt / " iti // etàvàüstu vi÷eùaþ ------- niùedhaparipàlanaråpanivçtterapårvajanakatvàbhàvena tatropaniùanniyamajanyàpårvànupayogànnityatvàdiprakàrakàtmaj¤ànasya nivçttau svaråpopayogitayaivopayogaþ, upaniùanniyamastu nàpekùyate, vihitakarmasu tu so 'pãti j¤eyam / athavà ------- yathà niùedhàdhyayananiyamo niùedheùvanupayujyamàno 'pinimittani÷cayadvàrà pràya÷citteùu upayujyate, tathoktàtmaj¤ànaniyamo niùedhe anupayukto 'pi pràya÷cittàdhikàrahetubhåtàmanutàpahetukàü nivçttiü saüpàdayan pràya÷citteùu upayujyata iti draùñavyam // etacca sàmànyasaübandhabodhakapramàõaü vinà kvàpi liïgamàtrasya viniyojakatvàyogàt "yadeva vidyayà karoti ÷raddhayopaniùadà tadeva vãryavattaraü bhavatã"ti "omityudgãthamupàsãte"ti udgãthopàsanàprakaraõe chàndogye pañhitàbhyàmapi vàkyàbhyàmeva prakaraõabàdhena tayoþ kratvaïgatvaü na liïgamàtreõeti nyàyasudhàkçto 'bhimatamapi prakaraõabàdhenaitadvàkyàbhyàü sarvakratvaïgatvàyogàdayuktamiti pàrthasàrathyabhisaühitadåùaõamabhipretyoktam / nyàyasudhàkçnmatopanyàsapårvakaü taddåùaõopanyàseca prakà÷akàraireva paràkràntamiti neha tat prapa¤cyate // paramàrthatastu --------- yadi kçùyàdivannityapràptasya vidhikalpane pramàõàbhàvena vidheyatvànupapatteþ janyatàmàtrabodhe 'pi aïgatvàsaübhavàt aïgatàbodhakatvena "yadeve"tyetadvàkyadvayameva svãkartavyamiti kaustubhe påjyapàdoktamanusandhãyate, tadà karotãtyasya leñtvaü prakalpya katha¤cit nyàyasudhoktameva sàdhviti j¤eyam // samàkhyàvaiyarthyamiti // yàjyànuvàkyàkàõóamiti samàkhyàvaiyarthyaü såtre ca tadupàdànaü vyarthamityarthaþ / sàptada÷yavaditi // sàmidhenyaïgabhåtasàptada÷yaü yasmin karmaõi agnidevatye pàthikçtãyeùñiråpe àtide÷ikamantrapràptyà na pradhàne yàjyàpekùà; vàcanikasàptada÷yàmnànàt, sàmidhenãùvàgneyaçgdvayàpekùà, tatra tattadiùñikramàmnàtàgneyamantradvayasya prathamàtikrame kàraõàbhàvena sàmidhenãùu kramàvirodhena ca nive÷aprasaktau yàjyàkàrye tannive÷asya samàkhyayaiva vaktavyatvàt tadàva÷yakatvamityarthaþ / ataeva etàdç÷asthale apekùitavidhànaråpanyàyasyaiva samàkhyayà bàdhaþ, natu kramasya ka÷cana visaükoca iti // sàmidhenãùvanyayoràgamamàha -------- sàmidhenãùviti // evaü tarhi kàmyayàjyànuvàkyàkàõóamiti samàkhyayaiveùñasiddheþ kramopanyàsavaiyarthyamà÷aïkya pariharati --------- nacaivamiti // yatreti // agnivàruõeùñikrame taddevatyayàjyànuvàkye pañhitvà somàraudreùñikramàmnàtatattaddevatyayàjyànuvàkyàpàñhàt àgneyya çcaþ pçthupàjavatya÷ca samàmnàtàþ, tatra tàsàü liïgaviniyuktamantràntareõa bàdhàduttareùñiyàjyakàrye samàkhyàmàtreõa viniyogànupapatteþ liïgasahakçtasamàkhyayànyatra viniyogaprasaktau krameõa tàü bàdhitvà uttareùñisàmidhenãnive÷alàbhàya kramopàdànamityarthaþ // nanu kramaþ pårvasyàmapãùñau sàdharaõa ityata àha -------- tatsàmidhenãti // pårveùñisàmidhenãsthànasya tadãyayàjyàdipàñhena vyavadhànàduttareùñisàmidhenãsthàna eva pañhitatvamityarthaþ / siddhàntamupasaüharati -------- ata iti // prayojanaü pårvottarapakùapratipàdanena tathà "manotàyàntu vacanàdavikàra" iti dà÷amikàdhikaraõapårvottarapakùaprayojanena ca spaùñatvànnoktam ##// - - - - - - - #<># (8 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.8) #< adhikàre // jyotiùñome># #<"àgneyyà'gnãdhramupatiùñhata" ityatra kiü aprakçtasàdhàraõyena çïmàtramàgnãdhropasthànàïgam, uta prakçtà eva yàþ stotràdàvapi viniyuktàstà eveti cintàyàm ---------># àgneyãpadasyàvi÷eùeõa sarvaparatvàtprakaraõasya tatsaükocakatvànupapatteragnidevatyaçïmàtrasyaiva vi÷iùñavidhyuttarakàlãnavi÷eùaõavidhinà àgnãdhropasthànàïgatvena vidhànam, natvatràgneyã udde÷yà, yenànarthakyabhiyà vrãhivatprakaraõena saükocyeta; tçtãyayopàdeyatvàvagamàt / yatra copasthànasvaråpe ànarthakyà÷aïkà, tatra prakaraõànuprave÷e 'pi nàgneyãpadasya prakçtaparatvàpattiþ / nacàgneyãpadasya yaugikatvàttaddhitàntatvàdvà saünihitaparatvam; yaugikànàmavayavàrthavi÷iùñavyaktimàtravàcitvena saünihitavàcitve pramàõàbhàvàt, taddhitasya tadvàcitve 'pi prakçtànàmçcàmekaprakaraõasthatve 'pi prade÷àntarasthatvena saünihitatvàbhàvàt / ## dvàratvàpattau yavànàü tadanàpatteþ / ato làghavàdapårvasàdhanãbhåtastotratvenaivodde÷yatà / tàvatà càpårvasàdhanãbhåtopasthànàrthatvasyàlàbhàt / astyeva prakçtagrahaõe 'pi tadvidhàvapårvasàdhanatvalakùaõà / apica stotràpårvasàdhanatvakëptàvapi nopasthànajanyajyotiùñomàpårvasàdhanatvalàbhaþ prakçtànàm, ataþ sarvàsàmeva grahaõam / aprakçtànàmeva và, kàryasàkàïkùatvàditi pràpte --------- #< aprakçtagrahaõe tàsàmapårvasàdhanãbhåtopasthànàrthatvànyathànupapattyà apårvàrthatvasyàpi 1vrãhyàdivatkalpanãyatvàpatteþ prakçtànàü ca kàryàntarasaübandhabodhakavidhàvevàpårvàrthatvasya këptatvàllàghavopajãvinà prakçtaniyamaþ / saübhavatica prakçtànàmapyàgneyãnàü vàïniyamanyàyena stotradvàrà jyotiùñomàpårvasaübandhàsaübhave 'pi kàryàntaradvàrà saþ / àgneyãnàü stotràdau viniyoge 'pi pàrthakyena jyotiùñamaprakaraõe pàñhàdeva và tadapårvasaübandhàvagamaþ /># ayameva ca brahmaudanaprà÷ane çtviktvaniyàmakanyàyaþ / nacaivaü "àtreyàya hiraõyaü dadàti" ityatràpi tanniyamàpattiþ; çtvikùu àtreyatvasya niyamenàpràpteþ / ataeva càgnimupanidhàya stuvãtetyàdàvàkùepaõãyastotràpårvasaübandhasyàhavanãyàdàvapràptatvànna tanniyamo 'pitu vinà vacanaü àyatanabahirbhàvàyogàllaukikasyaiveti vakùyate / ataþ siddhaü làghavànurodhena prakçtasyaiva grahaõam // 8 // 23 // ityaùñamamàgneyãprakçtaniyamàdhikaraõam // #<># #< jyotiùñoma iti // sàmànyasaübandhabodhakapramàõasåcanàya jyotiùñoma ityuktam / àgneyyeti // àgneyyà># #<çcà àgnãdhramaõóapamupatiùñhate iti vacanasyàrthaþ / etacca aindyà sado vaiùõavyà havirdhànamiti vàkyadvayasyàpyupalakùaõam / atra yadyapi ÷ruterviniyojakatvam; tathàpi liïgena sàmànyasaübandhakàripramàõasàpekùatvena viniyoge pårvàdhikaraõe cintite tatprasaïgàdupasthitàyàþ ÷ruterapi tadapekùatvena viniyojakatvasyàbhidhànàt pràsaïgikãü pàdasaïgatimataeva tathaivànantarasaïgati¤ca spaùñatvàdanullikhyàprakçtamàtragrahaõakoñiü kai÷cit bhrameõoktàü nirasitumava÷yavaktavyaü saü÷ayaü dar÷ayati ------ kimiti >#// ## #<"agna àyàhi vãtaya" ityàdayaþ tà evetyarthaþ >#// ##// ##// ## #<àgnãdhropasthànasvaråpàrthatvenà'narthakyàpatterapårvàrthatvakalpanasyàpyàva÷yakatvàt kçptàpårvàrthatàyàþ prakçtàyà evàgnãdhropasthàpanaråpadvàràntarasaübandhamàtrakaraõena làghavàt tadupajãvividhi÷rutyàca pràtipadika÷ruterapi saükocopapatteþ prakçtagrahaõopapattirityabhipretya ÷aïkate ------- naceti // prakaraõena svatantravàkyàntarakalpanayà prakçtàyà apårvàrthatvabodhàsaübhave kena tarhi tasyàstadbodha ityapekùàyàü yatra yadudde÷ena viniyogaþ tatra apårvasàdhanatvalakùaõàyà udde÷yavàcakapadàïgãkàreõa ityuttaramaprakçtàyàmapi samànamityà÷ayenàha --------- ato làghavàditi >#// ## ##// ##// ##// ##// #<àyataneti >#// #<"vinà eùa indriyeõa vãryeõa vyçdhyate yasyàhitàgneragnirapakùàyati taü saübharedidanta ekami"ti vacanena yajamànãyendriyavãryanà÷aråpadoùàpàdakàyatanabahirbhàvaråpàpakùaye pràya÷cittavidhànàt bahirbhàvasyàyoga ityarthaþ / siddhàntamupasaüharati --------- ata iti // prayojanaü spaùñatvànnoktam >#// ##// ityaùñamamagneyãprakçtaniyamàdhikaraõam // #<(adhikàràdhikaraõam)># (1) saptamyantàdvatiþ / #<># (9 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.9) #< liïgasamàkhyànàbhyàm // some ------># #<"bhakùe hi màvi÷etyà" dirbhakùànuvàka ityevaü samàkhyàto mantraþ ÷rutaþ / tatra yastàvadasyàü÷o bhakùaõameva pratipàdayati sa tatraiva viniyujyate, grahaõàvekùaõasamyagjaraõapratipàdakànàü tvaü÷ànàü kiü grahaõàdàveva viniyogo 'thavà bhakùaõamantraikavàkyatayà bhakùaõa eveti cintàyàm --------># grahaõàderavihitatvenàpårvaü pratyaïgatvavajjanakatvasyàpyabhàvàdgrahaõasyàrthàdbhakùaõajanakatvena pakùapràptàvapi bàhubhyàü sadhyàsamityanenoktasya bàhudvayakaraõakasya grahaõasya kathamapyapràpteravekùaõasya ca bhakùàjanakatvenaivàpràpteþ samyagjaraõasya tadanukålavyàpàrasya và bhakùottarabhàvitayà bhakùàjanakatvena teùàmapårvaprayojakatvasyàpyabhàvàdgrahaõàdyarthatve ànarthakyàpatteþ bhakùaõamantraikavàkyatayà bhakùaõàrthatvamevaiùàm / ataeva samàkhyàpyupapannà bhavatãti pràpte --------- #< grahaõàdipratyakùavidhyabhàve 'pi samàkhyàsahakçtàvàntaraprakaraõena bhakùasaübandhe tattanmantràõàmavagate liïgabalena màntravarõikagrahaõàdividhikalpanayà tatpràptyupapattestadarthatvenaiva mantraviniyogopapattau na svato niràkàïkùayordvayoràkhyàtapadayoþ katha¤cidekavàkyatàü parikalpya gauõyà bhakùàrthatvakalpanam ÷aktyaiva và bhakùavi÷eùaõatvena grahaõàdiprakà÷akatvakalpanamupapattimat /># nacaivamapi samyagjaraõasya kçtyasàdhyatvànna vidhisaübhavaþ; samyagjaraõànukålavyàpàrasyàsanavi÷eùasyaivànuùñheyasya vidheyatvàt / vamanavirekanimittapràya÷cittàmnànàcca samyagjaraõaparyantameva bhakùaõaü pratipattiriti tasya bhakùopayogità // 24 // 9 //#< iti navamaü liïgasamàkhyànàdhikaraõam //># ityàdiriti // àdi÷abdena vicàraviùayatayà àva÷yakasya "dãrghàyutvàya ÷antanutvàya ràyaspoùàya varcase suprajàstvàyehi vaso purovaso priyo me hçdosyà÷vinostvà bàhubhyàüsadhyàsaü nçcakùasaü tvà deva soma sucakùà avakhyeùam / hinva me gàtrà harivo gaõànme mà vitãtçùaþ / ÷ivo me saptarùãnupatiùñhasva yà me vàïmàbhimatigàþ / mandràbhibhåtiþ keturyaj¤ànàü vàgjuùàõà somasya tçpyatu ------- vasumadgaõasya rudravadgaõasyàdityavadgaõasya somadevate matividaþ pràtaþsavanasya màdhyandinasya savanasya gàyatrachandasaþ triùñup chandaso jagacchandaso 'gnihuta indrapãtasya narà÷aüsapãtasya pitçpãtasya madhumata upahåtasyopahåto bhakùayàmi" ityantasya bhàgasyopàdànam / etacca bhàùyalikhitakrameõa likhitam / taittirãya÷àkhàyàntu avakhyeùamityasyàgre mandràbhibhåtirityàdi bhakùayàmãtyantaü pañhitvà hinva me iti pañhitam / pårvapakùopayogitayà ityevaü samàkhyàta ityuktam / tatra sarvasyàpyudàharaõatà÷aïkàniràsàya viùayaü vivinakti ------ tatreti // mandràbhibhåtirityàdi juùàõetyantasya tçptyà asya phalaprakà÷anapårvakaü bhakùaõaprakà÷anàrthatvasya spaùñatvàt tçpyatvityantasya bhakùaõaprakà÷akatvasya uttaràdhikaraõe sàdhayiùyamàõatvàcca vasumadàde÷ca liïgasamàkhyàbhyàü nirvivàdameva "abhiùutyàhavanãye hutvà pratya¤caþ paretya sadasi bhakùàn bhakùayatã"ti vihitabhakùaõàïgatvam / tadgatànà¤ca pràtaþsavanàdi÷abdànàü tathà indrapãtàdi÷abdànàü ca såktavàkavibhàgàdhikaraõanyàyena tadvadeva yathàsavanaü viniyogasya spaùñatvamiti nodàharaõatvamityarthaþ / aü÷ànàmiti // "bhakùehime" tyàdeþ "sadhyàsami" tyantasya grahaõe "nçcakùasami"tyàdera "vakhyeùami" tyantasya avekùaõe "hinva me"tyàdeþ "atigà" ityantasya samyagjaraõe ityevamaü÷ànàü viniyoga ityarthaþ / tatra siddhànte yathàliïgaü viniyogàt tadupayogyudde÷yatàvacchedakaniråpaõàt pàdàdhyàyasaïgatã tathà pårvàdhikaraõe kratusaübandharahitadvàrasaübandhànupapatteþ prakçtagrahaõe ukte prakçte sarvathàvihitagrahaõàderapårvasaübandhàbhàve dvàratvàbhàva ityevaü pårvapakùotthànàt pratyudàharaõaråpàü anantarasaïgati¤ca spaùñatvàdanuktvà pàdàdhyàyasaïgatyoratispaùñatvaü prathamataþ siddhàntakoñyupanyàsena såcayan sandehaü dar÷ayati ------- kimiti // grahaõàdyarthatve liïgamàtrasattve 'pi grahaõàdisvaråpàrthatve mantraniyamasyànarthakyàpatteþ teùàmavihitatvenàpårvaü pratyaïgatvasya janakasya vàbhàve tadapårvasàdhanatvalakùaõayà ànarthakyaparihàrànupapatterna tadaïgatvena mantraviniyogo yuktaþ, apitu vihitabhakùaõàïgatayaivetyabhipretya pårvapakùamàha ------- grahaõàderiti // bhakùàjanakatvenaiveti // grahaõaü vinà bhakùaõàsaübhavena tasya pakùapràptasaübhàvanàyàmapi avekùaõasya loke niyamatastajjanakatvàvikëpteþ sarvathaivàpràptirityarthaþ // bhakùottarabhàvitayeti // naca ------- bhakùottarabhàvibhakùaõajanyaphalaprakà÷anadvàrà aganmetyàdimantrasya dar÷apårõamàsàïgatvamiva bhakùaõàïgatvamiti ------- vàcyam; kavalasaüyogaråpabhakùaõasya bhakùyamàõapratipattiråpatayà samyagjaraõaphalakatvàbhàvàditi bhàvaþ // bhakùamantraikavàkyatayeti // satyapyàkhyàtabhede upakramopasaühàraikye satyekavàkyatàprayojakãbhåtàkàïkùàsattvasya vai÷vànaravàkye dar÷anàdatràpi bhakùehãtyàdinà bhakùaõasyaivopakramàt bhakùayàmãtyantena tasyaivopasaühàràdupakramopasaühàraikyapratãterekavàkyatàprayojakãbhåtàkàïkùàråpaliïgàt grahaõàvekùaõasamyagjaraõavi÷iùñatvena athavà bhakùaõalakùaõayàvà bhakùàrthatvamityarthaþ / evaü laukikaviniyogàsaübhave pårvoktaikavàkyatàråpaliïgopaùñabdhayà durbalayàpi samàkhyayà viniyoge virodhàbhàva ityàha --------- ataeveti // yadyapãyaü laukikã; tathàpi anàditvàt bhakùasaübandhabodhe niyàmakatayà yogyatvàdaïgatvaü gamayantyupapannà bhavati / itarathà bhakùàbhakùasamudàyà÷rayeùu liïgasamavàyena gauõãvçttirà÷rayaõãyà bhavedityarthaþ / ato yadyapi "bhakùehãtyàdriyamàõaü pratãkùya" " a÷vinostvà bàhubhyàüsadhyàsamiti" pratigçhyetyàpastambasåtre pratãkùaõe bhakùehãtyayamaü÷o viniyuktaþ; tathàpi pratãkùaõaliïgakatvàpratãterayuktaü taditi matvà sarvasyàpyanuvàkasya bhakùàïgatvamabhipretya pårvapakùamupasaüharati -------- iti pràpta iti // yadyapi càtra upakramopasaühàraikyàdekavàkyatopagamanaråpaü këptaü bhavet; tathàpi grahaõàdiprakà÷akamantrabhàgasya bhakùaõàïgatvaü vàkyenaiveti tasya prabalena liïgena bàdhopapattiþ / vastutastu ------- upakramasya sàdhàraõatvàt pratyuta mukhyasàmarthyànurodhena grahaõàdiviùaya evopapatternàtràkhyàtabhede satyekavàkyatvamapi / naca dãrghàyutvàyetyasya bhakùaõaphalapratipàdakasya grahaõe 'nanvaya eva bhakùaõàrthatvatàtparyagràhakaþ; tasya grahaõaphalãbhåtabhakùaõaphalapratipàdanena stàvakatayànvayopapatteþ, ato liïgenaikavàkyatàbhaïgàt grahaõàdyaïgatvamevetyabhipretya siddhàntaü pratipàdayan ànarthakyaparihàràya prathamato grahaõàdividhiü sàdhayati ------ grahaõàdãti // kalpakamantrasya bhakùàïgatvàt tatkalpyavidhivihitagrahaõàdãnàmapi bhakùàïgatvasiddhirityarthaþ / tadarthatvenaiveti // yadyapi sadherhiüsàrthatvàccakùiõau bhàùaõàrthatvàddhinotergatyarthatvànna grahaõàvekùaõasamyagjaraõaprakà÷analiïgataiùàü saübhavati; tathàpi bãjatantusantànàrthanirvapatineva bàhudbayakaraõakahiüsàvinàbhàvàt bàhukaraõatvàrhatayà ca lakùaõayà grahaõapratipàdakatvam / cakùiïaþ khyà¤ityanena vihitasya khyà¤àde÷asyàniñtvena khyeùamiti råpàsiddhàvapi chandasi dçùñànuvidhitvena khye¤ityupasaïkhyànakaraõàt sic bahulaü leñãti sickaraõà÷rayaõàt vàgviùayavyaktatàkhyaprakà÷anavàcinàpyavakhyeùamityanena loke khyàta ityàdau vede ca nçùu khyàyata iti nçcakùà ityevamihaiva sarvaj¤àtatvaråpaprasiddhyàkhyaprakà÷anamàtre prayogàttatpareõa satà sucakùuùñvàcisucakùuþ padaikavàkyatàva÷àt càkùuùaj¤ànàkhyàvekùaõaråpaprakà÷anapratipàdanamaviruddham / hinote÷ca prãõane 'pi prayogàddhinvetyanena he haritavarõa soma me gàtràõi prãõaya gaõànindriyagaõàn vedabhàùyakàralekhanàt putràdãn và somapànaviùayatçùõàrahitàn mà kuru ÷ivaþ san me saptarùãn àsyasaptamacakùurnàsà÷rotràkhyadvandvadvayaråpa÷ãrùa õyacchidrasa¤càrisaptapràõàkhyànupatiùñhasva vàknàbhimatikramya mukhavàyumàrgeõa mà gà ityarthàvagamàt samyagjaraõaü vinà tadanupapatteþ gàtraprãõanaphalãbhåtasamyagjaraõapratipàdakatva¤ca saübhavatãti tadarthatvenaiva viniyoga ityarthaþ / yadyapyagnaye juùñamiti mantrasya devatànirvàpaprakà÷akatvavadasyàpi grahaõàdivi÷iùñabhakùaõaprakà÷akatvàïgãkàreõa mantraikatvamabhyupagamyàpi grahaõànaïgatvaü ÷akyate vaktum; tathàpi upakramopasaühàraikyàdiråpaikavàkyatopagamanasàmarthyàbhàve svarasataþ pratãyamànatattadàkhyàtagatamukhyavi÷eùyàrthakatvabàdha eva pramàõàbhàvo mantrabhedàïgãkàre kathaü cicchabdena såcitaþ / vamanavireketi // "somaindraü caruü nirvapet ÷yàmàkaü somavàmina" iti samyagjaraõàbhàvanimittavyaïgatàsamàdhitsayà vamane pràya÷cittasya vireke 'pi kvacit pràya÷cittasya càmnànàt bhakùaõasya udasthàpanaråpapratipattyarthatvàvagamena tasya samyagjaraõaü vinànupapatteþ tadanukålàsanavi÷eùasya vidheyasya bhakùopayogitetyarthaþ / etena -------- tçptivadànuùaïgikatayà ananuùñheyatvànna mantràpekùà iti ------- apàstam; grahaõàdivat pçthakprayatnànuùñheyatvena tadapekùopapatteþ / eva¤ca bhakùànuvàkasamàkhyà sàkùàt paraüparayà ca neyeti bhàvaþ // prayojanaü pårvapakùe grahaõàdeþ na niyamaþ / mantrapàñhakrameõa pàñhànte bhakùaõaü siddham / siddhànte grahaõàdeþ naiyatyena pårvoktatattanmantrànte anuùñhànam / bhàùyalikhitamantrapàñhakramasya arthakrameõa bàdhàt mandràbhibhåtirityasyànantaraü hinva ma iti mantrapàñha÷ceti spaùñatvànnoktam ##// #<(10 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.10)># guõàbhidhànàt // tasminnevànuvàke mandràbhibhåtirityàdistçpyatvityantastçptau viniyoktavyo grahaõàdàviveti pràpte ---------- #< grahaõàdivadanuùñheyatvàbhàvàttçpteraprakà÷yatvam / naca samyagjaraõavattçptyanukålavyàpàraråpabhakùaõa- bàhulyàkùepakatvam;># ## iti da÷amaü guõàbhidhànàdhikaraõam // #<># #< pårvavat pàdàdhyàyasaïgatã àpavàdakãmanantarasaïgati¤ca spaùñatvàdanuktvà pårvoktànuvàkagataikade÷aviùayatvaü dar÷ayan pårvapakùamàha --------- tasminneveti // pràyaþ spaùñàrthamadhikaraõàntam >#// ##// iti da÷amaü mandràbhibhåtergrahaõànaïgatàdhikaraõam guõàbhidhànàdhikaraõam // #<- - - - - - -># #<(11 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.11)># liïgavi÷eùanirde÷àt // bhakùamantraþ kiü indradevatyàbhyàsa evàïgaü tadbhinnàbhyàseùvamantrakaü bhakùaõaü uta teùåhenotànåhena veti cintàyàm / ## iti ------ vàcyam; padadvayalakùaõàpàdaka -------- lakùaõànanugata -------- vyadhikaraõabahuvrãhyapekùayà pårvapada eva saübandhilakùaõàpàdakasya lakùaõànugatasyendreõa pãtaþ svãkçta ityevaü tatpuruùasyaiva laghubhåtatvàt / vidyante ca devatàyàþ pratigrahàbhàve 'pi devasvaü na gçhõãyàdityàdivacanabalena saübandhavi÷eùaråpaþ svãkàraþ / naca sthålapçùatãpadavatsvaràdeva bahuvrãhitvanirõayaþ; tadvadiha samàsasya lakùaõànugatatvàbhàvena svarasyaiva bàdhyamànatvàt / yathàca tatpuruùapakùe 'pi svaràvirodhastathà kaustubha evopapàditam / ata÷ca liïgàdindradevatyapradàna eva mantrasyàïgatvàvagamàdanaindràõàü ca, karmaõa ekatvena prakçtivikàrabhàvàbhàvàdåhànupapattervrãhãõàü medhaiti vadanaindràõàmamantrakaü, bhakùaõamityàdyaþ pakùaþ / ## ityekàda÷aü liïgavi÷eùanirde÷àdhikaraõam / (indrapãtàdhikaraõam) #<># #< atracànaindrapradàneùu liïgapramàõakamantraviniyogasya siddhànte pratipàdyasya pårvapakùadvaye 'pyanaïgãkàràt pàdàdhyàyasaïgatã pràsaïgikãü cànantarasaïgatiü spaùñatvàdanuktvà tanmantrameva viùayatvena dar÷ayan saü÷ayamàha -------- bhakùamantra iti // teùåheneti // etena -------- åhapakùasya pàdalakùaõàsaïgatatvànna svatantrakoñitvam, apitvàdyakoñiphalãbhåtasyànaindràõàü amantrakatvasyà'kùepamàtramiti nyàyasudhoktaü --------- apàstam; pårvoktarãtyà siddhàntyabhipretasya pakùasya pratipakùatayohopanyàsena saïgatyupapatterasthàyipårvapakùaphalàkùepasya niùprayojanatvàcca / ataþ tasyàpi svatantrakoñitvamityarthaþ >#// ##// ## #<"saptamãvi÷eùaõe bahuvrãhà"># ## #<"kartçkaraõe kçtà bahulami"ti anu÷àsana÷iùñatvam >#// ##// ##// #<"tçtãyà karmaõã"ti såtreõa karmaõi ktànte upapade pare tçtãyàntaü pårvapadaü prakçtisvaraü bhavatãti vidhànàt># ## #<"ktece" ti såtreõàpi tatsvaravidhànàt tatpuruùapakùe 'pi svaràvirodhaþ kaustubhe upapàdita ityarthaþ / àdyaü pårvapakùamupasaüharati --------- ata÷ceti // vrãhãõàü medha itivaditi // vrãhãõàü medha ityasya yavaprayoga ivehànupapatterityarthaþ / anaindràõàmiti >#// ##// ##// #<"indràya tvà vasumate minomã"ti mànamantrasyàdipadopàttasya># #<"indràya tvà vasumate gçhõàmã"ti grahaõamantrasya ca indrapradànàïgatvaü liïgàt pratãyate ityavi÷eùapravçttasomavàkyamapi tanmàtraviùayamevetyarthaþ / aïgava÷enàpãti // mantraråpàïgava÷ena mànagrahaõàdeþ pradhànasya saükoca ityarthaþ / yathàdevatamiti // mitràvaruõapãtasyetyàdyåhitamantrapàñhena samantrakaü teùàmapi># ##// iti ekàda÷aü liïgavi÷eùanirde÷àdhikaraõam // #<- - - - - - -># #<(12 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.12)># punarabhyunnãteùu // savanamukhãyeùu camaseùvaindreùu sarveùu huteùu ye hotçkàõàü maitràvaruõàdãnàü camasàsteùvabhakùiteùveva punaþ somo 'bhyunnãya devatàntarebhyo mitràvaruõàdibhyo hutvà bhakùyate / tatra pårvapradànadevatàbhåta indro 'pyupalakùaõãyo na veti cintàyàm -------- #< unnayanakàle na devatàntarodde÷aþ, yenonnãtasyaiva tatsaübandhàt pårva÷eùasya pårvadevatàsaübandho nàpeyàt, pradànakàle tu saüsçùñasyaiva devatàntarasaübandhàtpårvadevatàsaübandhàpanayapratãternopalakùaõamiti pràpte --------># unnayanakàle devatàsaükalpàbhàve 'pi sàmarthyàdevonnayanasya kariùyamàõakarmàrthatvapratãteþ pårva÷eùasya saüsçùñatve 'pyetadarthatve pramàõàbhàvàdanapanãtasaübandhà pårvadevatàpyupalakùaõãyà // 12 // 27 //#< iti dvàda÷amabhyunnãtàdhikaraõam //># atra bhakùamantrasya liïgàdaindrapradànàïgatvasya pårvàdhikaraõapårvapakùoktasyàkùipya samàdhànàt pàdàdhyàyànantarasaïgatãþ spaùñatvàdanuktvà viùayamàha --------- savanamukhãyeùviti // trayàõàü pràtaþsavanàdisavanànàü mukhe camasapradànàntaràpekùayà àdau bhavàþ savanamukhãyasaüj¤akà÷camasapàtrasthitasomarasavi÷eùàþ teùàü pràtaþsavane màdhyandinasavaneca ÷ukràmanthigrahottaraü pracàraþ tçtãyasavanetvàdityagrahottaraü pracàrastecànuùñhãyamànà hotçbrahmodgàtçyajamànamaitràvaruõabràhmaõàcchaüsipotç- neùñràgnãdhràcchàvàkacamasà ityàkhyàyante // tatrahotràdãnàü caturõàmçtvijàü madhyataþ kàriõa ityàkhyà / ava÷iùñànàü ùaõõàü maitràvaruõaprabhçtãnàü hotçkà ityàkhyà / tatràcchàvàkacamasena na navabhiþ camasaiþ saha pràtaþsavane homaþ, kintu kàlàntara iti taü vihàya navacamasàn prathamamindràya sakçddhutvà tadanantaraü ye hotçkàõàü camasàsteùu pårvavaùañkàre hutàbhakùita÷eùasahiteùveva droõakala÷àt somàntaramabhyunnãya mitràvaruõàdidevatàntarebhyo hutvà bhakùyata ityanuùñhànakrame sati ye madhyataþkàriõàü camasàþ teùàmaindratvenohasyaivàbhàvàdvi÷eùata÷ca punarabhyunnayanàbhàvàt / ataeva acchàvàkacamasasyànaindratvenohaviùayatve satyapi punarabhyunnayanàbhàvànna vicàraviùayatvaü pràtaþsavane / uttarayostu savanayorabhyunnayanasattve 'pi màdhyandinasavane sarveùàü pradànànàmindradevatàkatvàt vakùyamàõarãtyà åhàviùayatvànna tadviùayatvam // tçtãyasavanetvindràviùõudevatàrthamabhyunnayanena devatàbhedenaca tatsaübhavàt vicàraviùayatvamastyeva / ataeva pràtaþsavane 'pi bràhmaõàcchaüsicamase punarabhyunnayane 'pi aindratvena pradànadvayasyàpi sànnàyyavatsaüpratipannadevatàkatvàt tantroccàritendrapãtapadena devatàdvayopalakùitasomaprakà÷anasiddheråhasyaivà- saübhavànna cintàviùayatvam / maitràvaruõapotçneùñràgnãdhràõàmeva caturõàü ye camasàþ yeùu krameõa mitràvaruõau marutastvaùññapatnyau agniriti devatàþ teùu saüsçùña÷eùavatsu unnayanasyohasyaca saübhavàdvicàra ityarthaþ // vicàrasvaråpaü dar÷ayati ---------- tatreti // indro 'pãti // pårvoktacatasçõàü devatànàü vàcakapadohena upalakùaõasattve 'pi indramitràvaruõàdipãtasyetyevaü pràkçtendrapadasahitapadohena upalakùaõãyo navetyarthaþ // saüsargepi vàyavyaindravàyavasome grahaõakàlãnavivekamàtreõaiva budhdyà niùkarùopapattiü pårvapakùapratikålàü nirasyati --------- unnayanakàla iti // grahaõakàle devatàsaüyogasattvena niùkarùasaübhavepyunnayane tatsaübandhavidhànàdar÷anàt abhyunnãtamàtrasya devatàntarasaübandhe pramàõàbhàvena pårvadevatàpanayopapatteþ unnayanakàle na devatàntarasaübandha iti pårvapakùiõaþ pratij¤à / yena devatàntarasaübandhenetimålàrthaþ / tadevopapàdayati --------- pradànakàle tviti // tyàgakàlãnasya yàjyàmantravarõakakalpyadevatàsaübandhasya saüsçùñaviùayatvena niùkarùàyogàt devatàntarasaübandhena pårvadevatàsaübandhàpanayànnopalakùaõãyaþ // naca --------- unnayanakàle devatàvidhyabhàve yàjyàmantravarõaiþ yàga÷eùatayaiva devatàpràpteravyaktatvabhaïga iti ------- vàcyam; uktavidhàvyaktatvàsaübhave 'pi utpattivàkye avihitadevatàkeùñibhinnayàgaråpasyaiva tasyàïgãkàreõa bàdhakàbhàvàt // naca ÷eùasyottaradevatodde÷ena tyàge 'pi pårvadevatàsaübandhasyàpi sattvàttadupalakùaõatvopapattiþ; akçte 'pi yàge yàj¤ikànàü nirvàpaprabhçti pratipattiparyantaü devatàntarasaübandhi haviriti vyavahàràt dravye devatàsaübandhasya pratipattinà÷yasyàva÷yakalpanãyasya dharmigràhakapramàõena devatàntarasaübandhavirodhitvàvagamàt tadatyantàbhàvasamànàdhikaraõasyatatsàmànàdhikaraõyànupapatterava÷yaü ÷eùasyottaradevatàsaübandhe pårvadevatàsaübandhàpanayapratãternopalakùaõãya ityarthaþ // tyàgavelàyàü saüsçùñatvena vivekàpratãtàvapi satyapicàbhyunnayanakàle prakçtau vikçtau và devatàsaübandhàbhàve prakçtàvunnayanasya dçùñàrthatvàt yàgãyadravyasaüskàrakatvàvagatervikçtàvapi pràkçtonnayanànuvàdena droõakala÷àpàdanakatvamàtravidhànena pràkçtakàryavannayanàntaravidhànena và punarabhyunnãtasyaiva phalacamasahçdayàdivat yàgãyatvapratãteþ pårva÷eùasyaca yàgãyadravyàdhàrapàtrolakùaõatayà 'payasà maitràvaruõaü ÷rãõàtã"ti vihitapayasa iva abhyunnãtasaüskàramàtratvàvagateruttarayàgàrthatve pramàõàbhàvàt pårvayàgãyahaviþ÷eùabhakùaõasya tantreõànuùñhànànurodhàdanapanãtadevatàsaübandhàdupalakùaõãyaiva pårvadevatetyabhipretya siddhàntamàha ------- unnayanakàla iti // atraca rikteùu pàtreùu yena somapåraõaü kriyate sa unnayanapadasyàrthaþ / soma÷eùasahiteùveva teùu somàntarapåraõaü yena kriyate sa abhyunnayanapadasyàrthaþ / yadyapi åhasyaindrapradànamàtrasaübandhitvasya và sthàyitvàbhàvàdetadvicàrasyàsthàyinaþ sthàyinà prayojanena na prayojanam / ataeva uktamabhiyuktaiþ ------- 'àkùepe càpavàdeca pràptyàü lakùaõakarmaõi / prayojanaü na vaktavyaü yacca kçtvà pravartate / ' iti; tathàpi etadvicàrahetubhåtasya pårva÷eùavçttyuttarayàgàïgatvasadasadbhàvaråpavicàrasya sthàyina udàharaõàntare phalãbhåtatvena uttarayàgakàle abhyunnãtamàtrasyaiva devatàsaübandhànusandhànànanusandhànaråpamava÷yavaktavyaü prayojanaü spaùñatvàt noktam ## (abhyunnãtapårvadevatopalakùaõàdhikaraõam) #<- - - - - - -># #<(13 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.13)># pàtnãvate tu // dvidevatyànàmaindravàyavàdãnàü ÷eùà àdityasthàlyàmàgatya tato 'pyàgrayaõasthàlãmàgacchanti / pàtnãvata÷càgrayaõàt gçhyate, tasminbhakùyamàõe dvidevatyà api upalakùaõãyàþ / pårvavadàgrayaõasyaiva patnãvaddevatàsaübandhàditi pràpte --------- #< pàtnãvatamàgrayaõàdgçhõàtãtyapàdànatva÷ravaõàt tasmàdapetasya pàtnãvatatvaü na tvàgrayaõasyaiva; àgrayaõavaccànàgrayaõamapi saüsçùñatvàt tasmàdapetamiti dvidevatyasyàpi devatàntarasaübandhena pårvadevatàsaübandhàpàyàt / bhåtapårvagatyà ca prakçtàvanupalakùaõànnopalakùaõãyàþ // 13 // 28 //># iti trayoda÷aü pàtnãvate daivatyànupalakùaõàdhikaraõam // #<># ## #<"riktàyàmeva àdityasthàlyàü saüpàtamapanayatã"ti vacanàt savanãyàdityasaüj¤akadàrupàtreõa pidhàya sthàpyate / tataþ tçtãyasavane grahaõakàle àdityasthàlãsthasya àgrayaõasthasya àgrayaõasthàlyàü dhàrayà grahaõam / tata àdityadàrupàtreõa àdityasthàlyà># ## #<"àdityagrahasaüpàtàccaturthã" mitivacanàt caturthyà dhàràyà vidhànena ÷eùàbhàvànna bhakùaõam / tata># #<"upàü÷upàtreõa pàtnãvatamàgrayaõàt gçhõàtã"ti vacanàt àgrayaõasthàlyàü÷eùaü saüsthàpya ava÷iùñaü gçhãtvà sa ÷eùaþ patnãvate agnaye pradãyate / tadàca etaccheùasyànyatra viniyogàbhàvàt bhakùaõaü samantrakam / tamimamanuùñhànakramamabhisaüdhàya viùayaü dar÷ayati ------- dvidevatyànàmiti // aindravàyavàdãnàmityàdipadena maitràvaruõà÷vinadevatànàü grahaõavadindravàyupårvatanavàyudevatàyà api grahaõam; tathaivodde÷ena yàgànuùñhànàt / tatra pårvàdhikaraõe savanamukhãyeùu camaseùu aindrapradànànàü prakçtitvenetareùàü anaindràõàü vikçtitvaü kçtvohacintàyàü pràkçtadevatàvàcakapadaprayogasyàpi kartavyatayà sàdhitasya idànãü samànanyàyàt graheùvapyaindrànaindrapradànànàü prakçtivikçtibhàvàt patnãvadagnipãtasyetyåhe devatàntarapadaprayogasyàpi pràptasyehàpavàdakaraõàdàpavàdikãmanantarasaïgatimapàdànabhåtàgrayaõàpetatvaråpàdvastusàmarthyàdanàgrayaõa- råpasyàpi pårva÷eùasya prasaïgataþ pàtnãvatayàgàïgatvavicàràt pàdàdhyàyasaïgatãca spaùñatvàdanuktvà pårvapakùamàha ------- tasminniti // dvidevatyapadaü vàyorapyupalakùaõam / apinà patnãvadagnipãtasyetyåhavidyamànatà såcità / upalakùaõãyà iti // vàyvindravàyumitràvaruõà÷vinapatnãvadagnipãtasyetyeva indramitràvaruõapãtasyetivadåhenopalakùaõãyà ityarthaþ / atra càdityapàtragata÷eùasyàpi pårvoktarãtyà'grayaõasthàlyàü sattvàdàdityo 'pyupalakùaõãya iti vi÷eùaþ pràcãnairnavãnai÷cànukto 'pi somanàthenoktaþ >#// ## #<"ye devàso divyekàda÷asthe"ti mantreõa gçhãtatvàt># #<"te devà yaj¤amimaü juùadhvami"ti mantraliïgàdyaj¤asaübandhitvenàvagatatvàcca samastadevaråpadevatàsaübandhena tàdçgdevatyavai÷vadevagrahe ÷eùatayà anvita iti tatra homa÷eùasyàgre viniyogàbhàvena bhakùaõasyaiva pràptestaddevatàsaübandhàpanayasya spaùñatvànna pàtnãvatabhakùaõe upalakùaõatayà prasaktiþ / yathàca vai÷vadevagrahe aïgapradhànadevatànàü sarvàsàmeva devatàtvaü tathà såtrabhàùyakàràdibhiþ dvàda÷e prapa¤citam / saübhavati và kùãranãravivekavatãbhiþ vi÷vadevadevatàbhiþ sarvadevatàliïgakamantragçhãtameva sarvasaübandhinaü somaü ÷eùàntare satyapi svabhàgatvena svãkartum / ataeva sàdane># #<"eùa te yoniþ vi÷vebhyastvà devebhya" iti mantragataü vi÷vadevàrthasàdanaliïgam; tathàpi># #<"vi÷ve devàþ ÷rçõutemaü havaü me ye antarikùe ya upadyaviùñha / ye agnijihvà uta và yajatrà àsadyàsmin barhiùi màdayadhvaü" iti yàjyàmantreca grahaõasamànadevatàkamantraliïgaü copapadyate / nitaràü ca># #<"avij¤àto và eùa yadàgrayaõa" ityarthavàde vi÷eùato devatayà avij¤àtatvakalpana¤ca / yadyapyàgrayaõasthàlyà na vi÷vebhyo devebhyaþ pradãyate; tathàpi pàtnãvatagçhãtàva÷iùñadevatya÷eùasthàpanàrthaü vyàpçtatvàt tasyà÷càgre droõakala÷ena gçhãtvà hàriyojanagrahapracàrànuùñhànàt tatpàtràpradàne 'pi vacanàt pàtràntareõa># ## #<"ato 'nuùñhànamanàlocya bahubhàùã yadåcivàn / à÷aïkà ca samàdhànamubhayaü tadasaïgatami"ti dåùitam, tadàgrayaõasya sarvadevaråpadevatàsaübandhàbhàve># #<"te devà yaj¤amima¤juùadhvami"ti mantraliïgavirodhasya pracàràntare sarvadevatàsaübandhàbhàvena duùpariharatvàt tanmate 'pi anuùñhànavirodhaprasakte÷ca anavaratànucintya- mànadveùyàropitabahubhàùitvaguõàve÷àdeveti vi÷vadevadevatàsaübandhàpanayanaspaùñatvahetukopekùàvyàjena påjyapàdaiþ såcitam / pàtnãvatasya pårvamasiddheþ karmatvenànvayàyogàt gçhõàteþ karmàkàïkùàyàü prasiddhàgrayaõasyaiva pa¤camyà karmatvalakùaõayà karmatvenànvaye sati àgrayaõakarmakagrahaõena pàtnãvantaü kuryàdityarthena àgrayaõasthitamàtrasyaiva abhyunnãtamàtre uttaradevatàsaübandhasyeva># ##// ##// ##// // iti trayoda÷aü pàtnãvate dvidaivatyànupalakùaõàdhikaraõam // #<- - - - - - -># #<(14 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.14)># tvaùñàram // pàtnãvata eva "agnà i patnãvàþ sajårdevena tvaùñrà somaü pibe"ti mantràt tvaùñurapi devatàtvam / ataþ so 'pyagnivadupalakùaõãya iti pràpte ---------- #< yuktamagnau patnãvacchabdasya yaugikatvena vi÷eùyasàkàïkùasya sàmànàdhikaraõyena vi÷eùyagràhakatvam, tvaùñustu tçtãyayà sahabhàvamàtraü pratãyate / nacàsau pànakriyànvayàvyabhicàrã; 'sahaiva da÷abhiþ putrairbhàraü vahati gardabhã' tyàdau vyabhicàràt, satyapi pàne devatàtvasyàpràmàõikatvàcca / ataþ pàtnãvatamiti nirapekùataddhitena patnãvato 'gnereva devatàtvamiti sa evopalakùaõãyo na tvaùñà // 14 // 28 //># iti caturda÷aü pàtnãvate tvaùñuradevatàtvàdhikaraõam // #<># #< viùayaü pradar÷ayati -------- pàtnãvata eveti // anenaca pàtnãvatayàge tvaùñurdevatàtvenàïgatvavicàràt pàdàdhyàyasaïgatã tathà tasmin pårvaü dravye vicàrite tatprasaïgàt devatà vicàryata iti pràsaïgikyanantarasaïgatistvaùñurupalakùaõatvavicàràt åhaprakaraõasaïgati÷ca såcità / prakçtapårvapakùahetutvena anudàharaõasyàpi mantravarõasyoktiþ / agnà iti // agne iti saübudhdyekàrasya 'ecopragçhyaþ syàt dåràddhåte pårvasyàrdhaþ syàt># ##// ## ##// iti caturda÷aü pàtnãvate tvaùñuradevatàtvàdhikaraõam // (tvaùñradhikaraõam) #<- - - - - - -># #<(15 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.15)># triü÷acca // tasminneva yàjyàmantre, "aibhiragne sarathaü yàhyarvàï nànàrathaü và vibhavo hya÷vàþ / patnãvatastriü÷ataü trãü÷ca devànanuùvadhamàvaha màdayasve" tyatra trayastriü÷atàü devatànàü patnãvacchabdasàmànàdhikaraõyàdagnivadvi÷eùyatvopapattermada÷ravaõàcca pànopapatterdevatàtvàvagamàtteùàmapyupalakùaõaü manyate / ## iti pa¤cada÷aü trayastriü÷addevàpatnãvattvàdhikaraõam // #<># #< pårvavadeva pàdàdhyàyaprakaraõasaïgatã tathàtide÷ikãmanantarasaïgati¤ca spaùñatvàdanuktvà pàtnãvatayàga eva adhikà÷aïkayà vicàraü dar÷ayati ------- tasminneveti // tàmevàdhikà÷aïkàmàha ------ yàjyàmantra iti // he agne tvaü># ## ##// ##// iti pa¤cada÷aü trayastriü÷addevàpatnãvattvàdhikaraõam // (triü÷adadhikaraõam) #<- - - - - - -># #<(16 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.16)># vaùañkàra÷ca // anuvaùañkàrayàgadevatàyà agnerdevatàtvasya niþsandigdhatvàdupalakùaõam / prakçtau tvasau vidyamànàpi nopalakùità; anuvaùañkàrayàgasya somayàgàtkarmàntararåpasya pårvayàgãyasomapratipattibhåtasya kçtsnavidhànatvenàtide÷àkalpanàt, upade÷ena katha¤cidbhakùaõapràptàvapi vrãhãõàü medha iti vadaindramantrasya pràptyanupapatte÷ca / ata÷ca vikçtàvapi pradhànadevataiva tatkàryàpannopalakùaõãyà nànuvaùañkàradevatà // 16 // 30 // iti ùoóa÷amanuvaùañkàradevatànupalakùaõàdhikaraõam // #<># #< anuvaùañkàrayàgo hi># #<"agnaye anuyajatã"ti vacanena tantrasàradhçtena jyotiùñomayàgàbhyàsaråpavaùañkàrayàge agnidevatàyà anu÷abdoktataduttaratvasyaca vidhàne vàkyabhedàpatteþ guõàt karmàntaråpo vihitaþ / tatra># #<"somasyàgne vãhãtyanuyajatã"ti vacanàntareõa mantravidhinà màntravarõikasomadravye samarpite dharmàntaràkàïkùàyàü prakaraõàt># ##// ##// ## ##// ## #<"yaddhavirvahati tena ÷eùeõa saüyojayati devatà" mityarthavàdena vaùañkàradevatàyai yaddhaviþ vahati taccheùeõànuvaùañkàre devatàü saüyojayatãtyarthakeõa vaùañkàrayàgãyasoma÷eùadravyatvapratãteþ tayà cottamàdivat pratipattilakùaõasattvenànuvaùañkàrayàgasya pratipattitvàvasàyàt># #<"yadvàvasomasyàgnevãhãtyanuvaùañkaroti tenaiùa saüsthitàn somàn bhakùayanti sa eva somasya sviùñakçdi"ti dravyapratipattyarthasviùñakçdyàgaråpatvasaüstavàdapi ca tanni÷cayàcca pratipattikarmatvaü nirvivàdam / ataeva saükarùe anuvaùañkàrayàgasya sviùñakçdvattantreõànuùñhànaü pårvapakùayitvà vaùañkàrayàgànantaryaråpakramapçthaktvàt dvidevatyeùvanuvaùañkàraniùedharåpaliïgàcca siddhàntatvena sàdhitàyà àvçtteþ pratipattikarmatva evopapattiþ, anyathà arthakarmatve tantrànuùñhànàpattestadasaübhavàt / ata÷ca pratipattikarmabhåte 'smin yàge nàrthakarmabhåtasomayàgàtide÷aþ saübhavati; tathàpi niùkàsàvabhçthavàjinayàganyàyenetikartavyatàkàïkùàyàü somajanyayàgatvasàmànyàt atide÷opapattyà vaùañkàrànuvaùañkàrayàgàïgabhåtayoþ somabhakùaõayoþ tantreõànuùñhàne 'pi tatraiva devatàdvayopalakùaõaü kartavyamityarthaþ >#// ## #<"madhyataþ kàriõàü camasàdhvaryavo vaùañkçte anuvaùañkçte juhuta hotçkàõàü camasàdhvaryavaþ sakçddhutvà ÷ukrasyàbhyunnãyopàvartadhvami" tyadhvaryukartçkapraiùasakçddhomàmnànena anuvaùañkàrasyaivàbhàvàt madhyataþ kàricamaseùu tatsattve 'pi tadaïgabhåtànuvaùañkàrayàgasya prayàjàdivat kçtsnavidhànatvenetikartavyatànapekùaõàdatide÷ànupapatterbhakùaõasya tanmantrasya càpràptau nopalakùaõasaübhàvanàpãtyabhipretya siddhàntamàha --------- prakçtautviti >#// ## #<"vrãhãõàü medha" iti mantrasyàsàmarthyena prakçtàvåhàbhàvena ca lopavadihàpi tasya lopasyaiva pràpterityarthaþ / ataeva upade÷ena bhakùapràptàvindrapãtàdhikaraõasiddhànte savanasaübandhitvàvi÷eùàt mantraviniyoge 'pi na># ##// iti ùoóa÷amanuvaùañkàràdhikaraõam // (anuvaùañkàradevatànupalakùaõàdhikaraõam) #<- - - - - -># #<(17 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.17)># chandaþ // evamåhaü vicàryàdhunà'dyapårvapakùavàdã punastaü dåùayati / nohaþ; karmaõa ekatvàt, abhyàsànàmapi phalacamasavadasamànavidhànatve pramàõàbhàvàcca / nahi mànagrahaõamantrànurodhena tadudde÷yànàü saïkoco yuktaþ, agnividyayostu svasvavidhiprayuktatvena kratuvidhiprayuktatvàbhàvàdyuktaþ paraprayuktàgnividyopajãvakatayà kratvadhikàrasaïkocaþ / ato mànagrahaõamantràveva kàmaü aindramàtrapradànaviùayau bhavetàü na tu mànàdyapi / vastutastu ## iti saptada÷aü anaindràõàmamantrakabhakùaõàdhikaraõam // #<># ##// ## #<"guõànàü ca paràrthatvàdi" ti nyàyenàïgagràhitvànupapattervikçtitvàsaübhavàt yàgasyaca pratyabhyàsamapyekatvàt svasmin svato 'bhyàsànupapatteþ nohena samantrakaü bhakùaõamanaindràõàm / nahi pradànàntaràõyanyayàgasaübandhãni, yena teùàü karmàntaratvàt bhedàpekùaþ prakçtivikçtibhàvaþ saübhavet / ekasyaiva somena yajeteti pratyakùa÷rutyà vihitasya yàgasya upapàdakatvasaübhaveyàgàntaràõàü tatkalpane pràmàõàbhàvàt ekajyotiùñomayàgàïgatve dharmàõàü satyapi liïgàt mantravyavasthopapatteþ aindrapradànasoma÷eùabhakùaõameva samantrakamityarthaþ / astuvà abhyàsànàü guõatve 'pi paraüparayà phalavattvam, tàvatàpi na somaphalacamasàbhyàsànàmiva vyavasthayàdharmagràhitvamityàha -------- abhyàsànàmapãti // phalacamase nityànityasaüyogavirodharåpahetorasàmànavidhyepãha tadabhàve tatkalpane naiva ki¤cit pramàõam / nàpi payasà maitràvaruõaü ÷rãõàtãtivadaindrapradànàbhyàsàrthatvena vidhi÷ravaõamato nàsàmànavidhyamityarthaþ >#// ## ## #<"indràya tvà vasumate" ityanayoþ mànagrahaõamantrayoþ anaindreùåhena prayogaþ prakçtivikçtibhàve syàt, sàmànavidhyetu tadasaübhavàt yathàvasthitayo÷ca tatràsàmarthyàdaprayoga eveti bhaññasome÷vareõa kvacit likhitamapi sarvasomanà÷àpàditapunaþpradànàntaràrthasomagrahaõamànànuùñhàne mantrasyàtide÷ataþ pràptasyohaprayogaparameva j¤eyam / evaü sthite etaduttaraü nyàyasudhàyàmalikhitamapi tallikhitabhrameõànådya anaindrapradàneùu pçthaïmànagrahaõayorevànuùñhànàt kutaþ tatrànayormantrayoþ prakçtivikçtibhàve 'pyåhaprasaïgaþ kutastaràü sàmànavidhyàdaprayoga iti prakà÷akàraiþ dåùitam, tat kaustubhe pårvoktànuùñhànavi÷eùopapàdanavyàjena påjyapàdaireva ayuktamiti såcitam / vastutastviti // vidhivàkye vasumattvaguõasyà÷ravaõàdindragatavasumattvaprakà÷anasyavyarthatvàpatteþ vàrtikoktarãtyà devatàvàcivasumacchabdenaindràtiriktànaindrapradànasaübandhidevatàbhidhànopapatteritara- devatàyuktàyendràyetyarthena samantrakamanyatràpi mànagrahaõàdityarthaþ / bhakùamantre tvanaindrapradànasaübandhidevatàbhidhànàbhàvàt pradànànàü bhedena tattaccheùasyeva bhakùaõànàmapi pçthakpçthaganuùñhànàt aindra÷eùabhakùaõe prayujyamànasya karaõatvenàpi># ##// ## #<"yaü kàmayeta pàpãyàn syàditi nãcaistaràü tasya yàjyayà vaùañkuryàdi"tyàdiyàjyà÷ritaguõakàmapràptiranaindreùvapi sàmànavidhye, vikçtitve tu neti prayojanaü sàmànavidhyasyoktam; tanna; abhyàsànàü vikçtitve 'pi karmaõa ekatvena vikçtibhåtàbhyàsasàdhyasyàpi tasyaiva jyotiùñomatvena phalasaübandhàt jyotiùñomàpårvasàdhanãbhåtayàjyàråpà÷rayasya teùvapyava÷iùñatvena guõakàmapràptyupapatteþ / nahi aindrapradànasaübandhiyàjyàtvena tatrà÷rayatà; pramàõàbhàvàt, nàpyanaindrapradànànàmaindrapradànàïgatvaü phalàntaraü và, yena tatsàdhyayàgasya jyotiùñomàt karmàntaratayà jyotiùñomatvaü na saübhavet, ato 'yuktametat prayojanamiti påjyapàdairupekùitam >#// iti saptada÷aü anaindràõàmamantrakabhakùaõàdhikaraõam // #<- - - - - - -># #<(18 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.18)># aindràgne // evaü sthite puna÷cintà / aindràgne 'pyabhyàse indrapãtasyetyeva samantrakaü bhakùaõam; tyàgasya vyàsajyavçttitve 'pi pànasya pãtapadalakùitasvãkàrasya và pratyekavçttitvena óitthamàtçvadekena vyapadeùñuü ÷akyatvàt tyàgasya ca hutàhutasamudàyaviùayatvena bhakùyamàõahutàvayavamàtraviùayatvàbhàvànna pãtapadena tyaktatvalakùaõà / ata÷caturdhàkaraõàdhikaraõaviùayatvàbhàvàttasyàpi samantrakaü bhakùaõamiti pràpte --------- #< satyaü pãtapadena svãkàralakùaõà; pànasya navame niùedhyamànatvàt, tyàgasya tvaduktarãtyà lakùayituma÷akyatvàcca / svãkàrasya tu devasvàdipadàlambanatayà kalpyamànasya hutàva÷iùña eva kalpanãyatvàdyuktà># lakùaõà; tathàpi tasya làghavena vyàsajyavçttereva kalpane pratyekavçttitve pramàõàbhàvàccaturdhàkaraõàdhikaraõaviùayatvopapatterna tasya samantrakabhakùaõam // 18 // 32 // #< it.yaùñàda÷aü aindràgnabhakùasyàmantrakatàdhikaraõam //># bhakùamantrasyaindràgnadevatyahuta÷eùabhakùaõàïgatvànaïgatvavicàràt pàdàdhyàyasaïgatã tathà pårvàdhikaraõe aindrapradànavyatiriktapradànahuta÷eùabhakùaõe amantrakatvasyàdyapårvapakùavàdinà sàdhitasyehàkùipya samàdhànàdàkùepikãmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanuktvà sthita evàdyapårvapakùe kçtvàcintàtvena vicàraü dar÷ayati ------- evamiti // pårvapakùamàha --------- aindràgnepãti // tyàgasyeti // yadyapi caturdhàkaraõàdhikaraõanyàyenendràgnyoþ vyàsajyavçttitvàt nendrapãtapadena indràya tyakta iti vyutpattyà indràgnyantargatendro devatà ÷akyà vyapadeùñum; tathàpi pãtapadasya tyaktatvalakùaõàyàü pramàõàbhàvàccaturthãsamàsasyànanu÷iùñatvenànyàyyatvàt katha¤cidanu÷àsane 'pi và hutàhutasamudàyasyaiva pårvaü tyaktasya homena nà÷àdahutasya bhakùaõayogyasyàtyaktatvena indrapãtapadavyapade÷yatvàsaübhavàt pànameva rasàsvàdanaråpadevatàniùñhaü athavà tasya navame niùetsyamànatvàt àhavanãyamukhaprakùeparåpaü và athavà hutasyaiva tatpadavyapade÷yatvàpattyàhutabhakùyamàõe tatpadavyapade÷àsaübhavàdapãtàvayavasaügrahàya samudàye lakùaõàpatteþ devasvàdipadàlambanatayàva÷yakaþ svãkàro và saübandharåpaþ pãta÷abdàrtho lakùaõayà vaktavyaþ / tathàca tçtãyàsamàsopyanu÷àsana÷iùño labhyate / eva¤ca svãkàrasyàvayavàvayavisàdhàraõyena kalpitasya pratidevatàdhiùñhànaü bhedena kalpanopapattervyàsajyatyàge 'pi ardhasyendreõa svãkçtatvàt tatpadavyapade÷yatvopapattirityarthaþ / óitthamàtçvaditi // óitthaóabitthayormàtari màtçpadàrthàntarnãtajanyajanakabhàvaråpasaübandhasya pratyekaü vidyamànatayà ekenàpi saübhavati óitthamàteti vyapade÷aþ, tadvadihàpi upapadyata ityarthaþ // caturdhàkaraõetu taddhitena devatàtvasyaiva uktatvànna vyàsajyavçttidevatàkasya grahaõam / ataeva apaunaruktyaü cetyabhipretya vaiùamyamàha -------- ata÷caturdheti // làghaveneti // vyàsajyavçttidevatàsthale vyàsajyavartina ekasyaiva svãkàrasya kalpane saübhavati na tatra nànàtvakalpanà; gauravàdityarthaþ // yattu vàrtikàdau tyaktatvalakùaõayà siddhàntopapàdanaü, tatprauóhipradar÷anàrthamityuktaü kaustubhe tatraiva draùñavyam // amantrakatvapårvapakùasya sthàyitve 'pi sthàyivicàraprayojanaü aindràgnabhakùaõe 'pi savanavi÷eùaõatayà prayojye mantre tadarthànusandhànavelàyàü pårvapakùe bhinnasvãkàratvàt aindràgnàntargatendrapãtatvenàpi indrapãtapadàrthànusandhànam / siddhàntetu tasyaikatvàdindrapãtapadàrthatvàbhàvànnànusandhànamiti spaùñatvànnoktam ## #<(19 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.19)># chandasa÷ca // tatraiva mantre gàyatrachandasa ityàdi ÷rutam / taccedaü somavi÷eùaõamevàsminpårvapakùe / ata÷ca kevalameva yatraindrapradàne gàyatraü chando yathà bçhaspatisavàdau 'gàyatrametadaharbhavatã'ti ÷ruteþ, tatraivàsyotkarùo, natu jyotiùñomenive÷aþ; kevalagàyatracchandaskapradànàbhàvàt / naca sàmànyasaübandhabodhakapramàõàbhàvaþ; indradevatyatvapràtaþsavanàdãnàmanyatra lokàdàvabhàvena pàri÷eùyàdeva bçhaspatisavopasthitisaübhavàditi pràpte --------- #< bçhaspatisave 'pi savanamukhãye çgantarasya pañhitatvàdgàyatrametadityàde÷ca bhåmnàpi vyàkhyànopapatteþ prakçtau vikçtau và kevalagàyatrachandaskatvàbhàvànnityasàpekùatvena samàsopapatteþ prakçtàveva nive÷aþ / vastutastu gàyatryàþ pratyekameva sàdhanatvàt satyapi çgàntare na samàsabhaïgà÷aïkàpi // 19 // 33 //># ityekonaviü÷aü mantravi÷eùàõàmanekachandaske viniyogàdhikaraõam // #<># #< aindrapradàna÷eùabhakùaõe evàyaü mantra iti pårvapakùamupajãvya kçtàcintàtvena kariùyamàõasya sadontarasahitagàyatrachandaskaindrapradànepyayaü mantro 'ïgamuta tannirapekùagàyatrachandaskaindrapradàna eveti vicàrasya># ##// ## ##// #<çgantarasya pañhitatvàditi // yathàpàñhamanyachandaskarcàmatide÷ataþ pràptatvàdityarthaþ / etaccopalakùaõaü çgantaràmnànàntarasyàpi / yathà màdhyandinasavane maruttvatãye tathà niùkaivalyeca ÷astre krameõa prakçtau janiùñhà ugra ityasya såktasya mukhe yastastaübhetyçcastathà indrasya nu vãryàõãti såktamukhe dhunena yaþ supraketaü madanta ityçca÷ca triùñup chandaskàyà àmnànasya yastastaübha dhuneta yaþ itisåktamukhãye ityà÷valàyanasåtragatavacanena kçtatvàt / gàyatrametadityàde÷ceti // yato bçhaspatisave çgantaràõàmanyachandaskànàü vidhànàt gàyatratvaü vidhãyamànaü nyàyasudhàdar÷itarãtyà atide÷apràptapràtaranuvàkàdigatasaptachandaskatvàbàdhenàvihitachandovi ÷eùa- yàjyàdiviùayaü, athavà prakà÷akàroktarãtyà vi÷eùavihitatrivçtstomakeùvàjyàdistotreùu và, athavà somanàthenoktarãtyà pradhànamàtre và nivi÷ate / ato jyotiùñoma ivabçhaspatisave 'pi na kevalagàyatrachandaskatvam / gàyatrametadahariti sàmànàdhikaraõya¤ca bhåmaguõayogàt gauõamityarthaþ / ataeva yathà gurutvasya ÷iùyatvànapekùasya kadàcidapyabhàvàt nityasàpekùatayà asmàkaü gurukulamityatràsmadartha÷iùyasàpekùeõàpi gurupadena kulapadasya samàsaþ, evamihàpi nityachandontarasàpekùasya gàyatrapadasyànyayogavyàvçttyà vi÷eùaõatayà anvayàyoge 'pyayogavyàvçttyà vi÷eùaõatvopapatteþ nityasàpekùatayà chandaþpadena samàsopapattirityàha --------- prakçtàviti // yadyapi tatra gurvàdi÷abdaþ saübandhi÷abdo naivaü gàyatrachandaþ; tathàpi ÷iùyàdinirapekùagurvàdyarthàsaübhavopapattyà yathà nityasàpekùatvaü tathà ihàpi gàyatrachandaskasyàsaübandhi÷abdatvepi tadarthasya chandontaranirapekùasyàbhàvànnityasàpekùatvamityabhàvàditi hetåktyà såcitam / evamayogavyàvçttyà vi÷eùaõatàïgãkàreõa nityatvena ca samàsopapattiü pradar÷ya adhunà anyayogavyàvçttyàpi saübhavativi÷eùaõatvamityàha -------- vastutastviti // gàyatraü chando 'syeti samàsàrthàntarnãtasaübandhasàmànyasya vi÷eùaü vinà aparyavasànàdçgavàntarakàryadvàraiva tadvi÷eùàvagateþ satyapi stotràdau chando 'ntare sarvachandasàü vyàsajya sàdhanatvàbhàvàt tasmiü÷ca svàvàntarakàrye itaranirapekùatayaiva tattacchandaskarcàü sàdhanatvàdanyayogavyàvçttyàpi vi÷eùaõatvaü samàsa÷copapadyata ityarthaþ / evaü sthite etàdç÷anirapekùasàdhanatvamàdàya kevalaü gàyatrachandaskatvasya jyotiùñome 'pi># #<"idaü saumyaü madhvadhukùannadribhaþ niro juùàõaü indratatpibe" tyaindrapradànayàjyàyà gàyatrãchandaskàyà># ##.// / ityekonaviü÷aü mantravi÷eùaõàmanekachandaske viniyogàdhikaraõam // #<- - - - - -># #<(20 adhikaraõam / ) (a.3 pà.2 adhi.20)># sarveùàü // sthitàduttaram / nendrapãtapade tatpuruùo 'pi tu bahuvrãhãreva / tatpuruùe 'pi pårvapade tàvadekà saübandhilakùaõà pãtapade ca svãkçtàvayavalakùaõà / yadyapi ceyaü siddhàntino 'pi tulyà; tathàpi avayavasvãkàrasyàvayavisvãkàrasàpekùatvena vilambopasthitikatvànna tulyatvam / tata÷ca pãtapade ar÷aàdyacpratyayaü matvarthãyaü pàdhàtunà càvayavigatameva tatsaübandhisvãkàraü lakùayitvà indraþ pãtaþ svãkàrakarttà yasminsavana iti vyutpattyà samànàdhikaraõabahuvrãhiraïgãkriyate / prakaraõavi÷eùàcca nirõayaþ / ataþ sarvasyaiva somasyoktavidhapràtaþ savanàdisaübandhitvàdanaindràõàmapi samantrakamevàvikàreõa bhakùaõam / ## #<"vàhitàgnyàdiùu" iti såtreõendrapadasya pårvanipàtaþ / atha vàstvayaü tatpuruùa eva / tadàpi tu lakùaõayà somasaübandhisavanaparatvam / naca tasyàü pramàõàbhàvaþ; taittirãya÷àkhàyàü pràtaþsavanàdibhedena indrapãta- narà÷aüsapãta - pitçpãtànàü trivàraü pàñhasyaiva pramàõatvàt / somamàtraparatve hi tattatpradàneùu liïgàdevendrapãtàdipadànàü sakçtpañhitànàmeva pàñhopapattau tatra yogyatayaiva pràtaþsavanàdipadànàü vibhàgena vi÷eùaõatvopapattiþ / atasteùàü pràtaþsavanàdibhedena trivàraü pàñha eva vaiyarthyabhiyà savanaparatvalakùaõàtàtparyagràhakaþ / ata÷cendrapãtàdivi÷eùaõatrayayuktasya tattatsavanasya saübandhinaü somaü anyadevatyamapi bhakùayàmãti mantràrthàvagateþ sarvatraikamantryam / vibhàgo 'pi taittirãya÷àkhàmnàtakrameõaiva bodhyaþ / kalpasåtrakàràståhamevàmananti // 20 // 34 //># iti viü÷aü ekàda÷àdhikaraõopasaühàràdhikaraõam // #< iti ÷rãkhaõóadevaviracitàyàü bhàññadãpikàyàü tçtãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ // 2 //># idànãmindrapãtàdhikaraõakçtadvitãyohapårvapakùasyàdyapårvapakùavàdinaiva nirastatvàdava÷iùñàdyapårvapakùaniràsena siddhàntamupapàdayitumanekacintàvyavahitatvàdàdyaü pårvapakùaü smàrayati -------- sthitàditi // sthitàditilyablope pa¤camã / aniràsàt sthitaü pårvapakùamapekùyàva÷iùñamuttaramucyata ityarthaþ // bahuvrãhàvubhayapadàrthatyàgàpekùayà ekapadàrthatyàgena làghavàt tatpakùamaïgãkçtya indrapãtapadasya somaparatvaü yadvadet, tattatràpi lakùaõàdvayàpattyà ubhayapadàrthatyàgasya samatvàdayuktam, ato bahuvrãhimeva gàyatraü pràtaþsavanamityàditàtparyànugçhãtasavanaikavi÷eùaõatayàr'thapratipàdakagàyatrachandaþpadapràyapàñhàt pràtaþsavanàdipadasàmànàdhikaraõyàcca indrapãtapade aïgãkçtya savanaparatvameva yuktamityabhipretyàha -------- nendrapãtapada iti // tàmeva lakùaõàpattiü dar÷ayati --- pãtapade ceti // pãtapade svãkàralakùaõàyàmapi hutàhutasamudàyasyaiva tyàgena svãkàràt indrapãtapadena vivakùitasyendrakartçkasvãkàrasya samudàya eva sattvàt tadekade÷asya homena naùñasya someti saübodhanàrthatvàt pratyakùavacanena te iti ÷abdena vyapadeùñuma÷akyatvàt pãtapadena pàtrasthahuta÷eùaråpasvãkçtàvayavasya pãtapade lakùaõàntarasya tatpuruùe àpattiþ, bahuvrãhautu hutàhutasamudàyasya pãtapadenoktàvapi yasmin savane indreõa samudàyaråpatayà somaþ svãkçtaþ tatsavanasaübandhitvasya huta÷eùàvayave 'pi sattvàt tatsaübandhipàtrastha÷eùasya saübodhanopapatteþ taü yatki¤ciddevatyaü bhakùayàmãtyarthopapatterna doùaþ / yadyapi pràtaþsavanamabhiùavo yasyeti bahuvrãhiõà pràtaþsavanapadasya somaparatvamapi, na savanaparatvani÷cayaþ; tathàpi råóhyà kratubhàgavàcitvenàvagatatvàdavayavavyutpattyasaübhavàt savanaparatvopapattiþ / yadyapi vàgjuùàõà somasya tçpyatviti ùaùñhyantasoma÷abdasàmànàdhikaraõyasidhyai pràtaþsavana÷abdasyàvayavavyutpattyà somavàcitvaü bhavet; tathàpi àdyakratubhàgagatasya kçtsnasya somasya pràtarabhiùavàt pràtaþsavana÷abdasya kratubhàgagatakçtsnasomavàcitvàpatteþ soma÷abdasya huta÷eùamàtravàcitvàt pràtaþ savanasaübandhivavàcinaü ÷abdaü vinà sàmànàdhikaraõyànupapatteþ pràtaþsavana÷abdasya chapratyayàntatvàpatterna somaparatvam / ato deva somayastvamindrapãtasya pràtaþsavanasya saübandhã tasya te 'vayavaü bhakùayàmãtyevaü ùaùñhã yojyà / natu yasya pràtaþsavanasya somasya saübandhã indrapãtastasyetyevaü sà yojyeti ubhayapadàrthatyàgàpattisàmye pràtaþsavanapadapràyapàñhàt bahuvrãhireva yukta ityà÷ayaþ / nanu devatàyàþ pàtçtvaniùedhàt pãtapade svãkàralakùaõà bahuvrãhipakùe ubhayapadàrthatyàgàpattidoùàpekùayà adhikà samastyeva, pratyuta aindràgnàdhikaraõopapàditaprakàreõa pàdhàtunaiva lakùyasya svãkàrasyàvayavàvayavisàdhàraõatvàt bhakùyamàõàvayavaniùñhasyaiva svãkàrasya pàdhàtunà lakùaõànna tatpuruùe svãkçtàvayavalakùaõàntaràpattidoùa ityà÷aïkya pariharati -------- yadyapi ceti // yadyapi pàdhàtunà svãkàralakùaõà tulyà; tathàpi atràvayavagatasvãkàrabodhanamavayavigatasvãkàropasthitisàpekùami ti vilambopasthitisàpekùam, naivaü bahuvrãhau sarvasyàvayavina eva svãkàràdato 'tulyatvamityarthaþ / vyadhikaraõabahuvrãherananu÷iùñatvà÷aïkàü kaõñhekàla ityàdivat "saptamãvi÷eùaõe bahuvrãhàvi"tyanena vyadhikaraõabahuvrãhisaübhavàt pràcãnaiþ parihçtàmapi saptamãbahuvrãhiviùaya eva tasya j¤àpakatàïgãkàràdanyatràpravçtteþ tatràparituùya prakàràntareõa samànàdhikaraõabahuvrãhyà÷rayaõena pariharati ----- ata÷ceti // prathamataþ pãtapratibaddhavatsàmityatreva pãtapadaü bhàve niùñhàntaü pànavàcakamaïgãkçtya pãtamasyàstãtyarthe ar÷ààdyacaü kçtvà indraþ pànavàn yasmin savane ityevaü samànàdhikaraõabahuvrãhirevetyarthaþ / eva¤càpårvasaüyogàdabhyàsànàü prakaraõàvi÷eùàt sarvatra pradhànabhåtabhakùayàmipadasàmarthyàcca sarvapradànàïgatvena pràptasya mantrasya guõabhåtendrapãtapadà÷aktyà saükoco na yuktastasyàpi savanaviùayatvena ÷aktyupapàdanànna saükocakatà yukteti sarvapradànàïgatvanirõaya ityàha -------- prakaraõàvi÷eùàditi // svaravi÷eùeõa bahuvrãhitvanirõayaþ pràcãnairukto 'pi svarasya tatpuruùe 'pi pårvapakùe upapàditatvàt upekùitaþ / ata÷ca "vasumadgaõasya gàyatrachandasa indrapãtasye" tyàditrikatrayaü pràtaþsavanàdivi÷eùaõam, tacca somasyasaca avayavadvàrà bhakùaõasyetyevaü vi÷eùaõayuktasya savanasya saübandhã yaþ somaþ tasyàvayavaü bhakùayàmãtyarthàt mantraliïgasya sarvapradàna÷eùabhakùaõaprakà÷ane 'pyaviruddhatvàt sarvabhakùàïgatvamityabhipretya åhapakùaniràsena saha siddhàntamupasaüharati ------- ata iti // yeùàntu tattatsavanavi÷eùaõatayopàttànàü padànàü liïgaü tattatsavane virudhyate, teùàntu sàmarthyàdeva såktavàkamantragatapadànàmiva vibhajya viniyoge 'pyava÷iùñàviruddhamantragatapadànàmavirodhe sati tattatsavanasaübandhisarvabhakùàïgatvamevetyarthaþ // evaü samànàdhikaraõabahuvrãhiõopapàditasiddhàntopasaühàre kçte punaþ siühàvalokananyàyena tatra dåùaõamupanyasya tatparihàreõa siddhàntamupapàdayati -------- yadi tviti // pãtapratibaddhavatsàmitivadupasarjanaü pårvamityanu÷iùñasya pårvanipàtasyàpattau pãtendretiprayogàpattirityarthaþ / j¤àpakasya saptamãbahuvrãhiviùayatvamabhipretya pràcãnoktatçtãyàvyadhikaraõabahuvrãhyanaïgãkàreõàpi vyadhikaraõasaptamãbahuvrãhyaïgãkàreõa pariharati -------- tadàstviti // niùñhàntatveneti // niùñheti såtreõa kçtakçtyaþ pãtodakaþ ityàdiùviva niùñhàntasya pårvanipàtàpattirastyevetyarthaþ / agatikagatyà samàdhatte -------- tadeti // agatikatvenaivàtràparituùya niùkçùñasamàdhànena siddhàntayati -------- athaveti // taittirãya÷àkhàyàmiti // tasyàü hi mandràbhibhåtirityàrabhya varcasa ityantaü pañhitvà "vasumadgaõasya somadevate matividaþ pràtaþsavanasya gàyatrachandasa indrapãtasya narà÷aüsapãtasya pitçpãtasya madhumata upahatasyopahåto bhakùayàmi rudravadgaõasya somadevate mativido màdhyandinasya savanasya triùñupchandasa indrapãtasya narà÷aüsapãtasya pitçpãtasya madhumata upahåtasyopahåto bhakùayàmyàdityavadgaõasya somadevate matividastçtãyasya savanasya jagatãchandasa indrapãtasya narà÷aüsapãtasya pitçpitasya madhumata upahåtasyopahåto bhakùayàmi" itimãmàüsàbhàùyakàralikhita÷àkhàntarãyamantrapàñhavailakùaõyena pàñhaþ / tatrendrapãtàdipadànàü trayàõàü somamàtraparatve tattaddevatyapradàna÷eùabhakùaõe liïgàdeva tantrapadatayà tattatpadànàü pràptestrivàraü pàñho 'narthakaþ pràpnoti, savanaparatvetu savanànàü bhedena tattadråpeõa tattaddevatàpãtasomasaübandhisavanasaübandhyavayavaprakà÷anàya sa pàñhaþ sàrthaka iti pãtapade lakùaõàyàþ somasavanasaübandhiparatve 'syàü ÷àkhàyàü nirõãte upasaühàranyàyena bhàùyodàhçtamantre 'pi tathaiva nirõayo yuktaþ / etàvàüstu vi÷eùaþ ------- vasumadgaõàdipadànàü asiddhavibhàgakaraõapårvako vyavasthayà tattatsavane viniyogo bhàùyodàhçtaþ / taittirãyetu yathàsavanaü vibhàgasya svata eva siddhatvàdyathàliïgaü vyavasthàmàtramiti tatpuruùeõaivàtra siddhànta iti bhàvaþ // atraca "sarveùàü vaikamantryamaiti÷àyanasya bhaktipànatvàt savanàdhikàro hã"ti siddhàntasåtre aiti÷àyanagrahaõàdanyarùeraikamantramiti mataü na jaimineþ, tasyatu yathàdevataü và tatprakçtitvaü hi dar÷ayatãtyàdyapårvapakùaniràkaraõàyottarasåtrapratipàditohapakùa eveti bhramaü niràkartumàha -------- kalpasåtreti // yohyuttarasåtreõa jaimininà åhapakùa uktaþ, sa kalpasåtrakàramatatvenoktaþ, paramatatvenokto 'pyaikamantryapakùaþ svasiddhànta eva yuktisiddhatvàdato mãmàüsànyàyavirodhe pårvapakùamålatvàt kalpasåtrakàravacanasyànanuùñhànalakùaõamapràmàõyamityarthaþ / ataeva --------- atrànte uktaü bhàùyakàreõa evamaiti÷àyana àcàryo manyate sma / asmàkamapyetadeva matam / àcàryagrahaõaü tasmàdàgatamiti saükãrtyarthamiti / prayojanaü spaùñatvàt noktam ## - - - - - - ##// //