Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra,
Adhyaya 3, Adhikarana 1,
with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.)
Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri
Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987)
(Sri Garib Dass Oriental Series, 50-)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org) [server down!]


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


An attempt to structure the text according to sutras had to be
abandoned for want of an adequate printed edition.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!

#<...># = BOLD





___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________



<B1> ÷rãþ /
#
bhàññadãpikà /#
--- /// --- #
prabhàvalãvyàkhyàsaüvalità /#
tatra tçtãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ /
#
(1 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.1)#  

athàtaþ ÷eùalakùaõam  / Jaim_3,1.1 /

tadevaü ùañpramàõake karmabhede niråpite saüprati ÷eùiniråpitaü ÷eùatvàparaparyàyamaïgatvaü niråpyate /
bhinnànàü hi tat saübhavati nàbhinnànàmiti tanniråpaõasya tatra hetutvam /
yadyapi ca dravyakarmaõormitho 'ïgàïgibhàve na pårvoktaniråpaõasya hetutà; tathàpiaïgatvasàmànàdhikaraõyena hetutàmàdàyaiva saïgatyupapattàvavacchedakàvacchedena tadasattve 'pi na ka÷cidvirodhaþ /
aü÷a eva hetutvaü, aü÷àntare tu tu tatprasaïgànniråpaõamityapi bodhyam /
aïgatvameva vàdhyàyàrtho 'ïgitvaü tvarthàt /
tadapi ca ÷rutyàdiùañpramàõakaü, atide÷apramàõakasyehàvicàryatvàt /
taccànekaprakàrakaü vicàryate /
aïgatvalakùaõam ÷eùapada÷akyatvàvacchedakam, aïgàïgitayoravacchedakam, ÷rutyàdãni ca ùañ aïgatve pramàõàni, tayorvirodhe balàbalam, virodha÷ca kvàsti kva nàstãtyàdi // 3 // 1 // #
iti prathamaü pratij¤àdhikaraõam //#
<B2> aj¤ànatimiradhvaüsi satyaj¤ànaprakà÷akam /
sarvàbhãùñapradaü naumi ÷rãråpaü sundaraü mahaþ // 1 // yo veda÷àstràrõavapàradç÷và yaj¤àdikarmàcaraõe 'tidakùaþ /
sadà÷ivàràdhana÷uddhacittastaü bàlakçùõaü pitaraü namàmi // 2 // ÷rãkhaõóadevaü praõipatya sadguruü mãmàüsakasvàntasarojabhàskaram /
atyantasaükùiptapadàrthatatkçtau prabhàvalãñippaõamàtanobhyaham // 3 // yadyapyatra guroþ kçtàvapi mayàpyudbhàvyate kàcanà- saübhåtistadapi pracàracature naiùà purobhàgità /
kintu kùmàtilakàþ ku÷àgradhiùaõàþ siddhàntabaddhàdaràþ madvàkyaü parihçtya tatkçtimalaïkurvantviyaü me matiþ // 4 // yadyapyatha÷abdasya ànantaryapårvaprakçtàpekùitvamadhikàra÷ceti trayor'thàþ; tathàpi jij¤àsàsåtre ÷abdena nirdiùñasyaiva pårvaprakçtaniyame satyadhyayanasya pårvaü ÷abdena nirdiùñatvàbhàvena pårvaprakçtàpekùàrthatvànupapatteþ jij¤àsàyà÷ca pramàõaparatantratvena kçtisàdhyatvàbhàvàt ÷abdavyàpàradvàrà adhikàràsaübhavàt vicàralakùaõàyàü pramàõàbhàvàcca tadubhayàrthatvamanaïgãkçtya ànantaryàrthatvamevàtha÷abdasya svãkçtam, prakçte tu ÷eùatvaniråpaõapara÷abdavyàpàrasaübhavenàdhikàràrthatvopapatteþ tasyaca bhedalakùaõànantarameva kriyamàõatvenànantaryasya tadupajãvyatvenaca pårvaprakçtàpekùatvasyàrthàdeva siddherna tadarthakatvamapyà÷rayaõãyam  //
taduktaü vàrtike ------- "evamarthadvaye tàvadatha÷abdasya varõite /
saübandho 'dhyàyayorukto yadvàrthàt siddha eva saþ //
tata÷càpunaruktatvàdvakùyamàõàrthagocarà /
adhikàràrthatà vaktumatha÷abdasya vakùyate" iti //
evamatha÷abdàrthaü såcayan sukhagrahaõàya vçttavartiùyamàõàrthaü pratijànãte ------- tadevamiti //
"÷eùasyaivàdhikàro 'tra yukto nànyasya kasya cit /
÷eùadhãsiddhyapekùatvàdanyalakùaõavàkdhiyàmi"ti vàrtikoktàvasaraü såcayituü -------- saüpratãtyuktam /
yadyapyanyonyasaübandhàt ÷eùa÷eùiõorubhayorapi j¤ànàya niråpaõamàva÷yakam, pratyuta pràdhànyàt ÷eùiniråpaõameva kartuü yuktamitisåtre ÷eùalakùaõamityuktamayuktamityà÷aïkàniràsàya ------- ÷eùiniråpitetyàdyuktam /
÷eùo 'syàstãtimatvarthatayà vi÷iùña÷eùiniråpaõe kartavye vi÷eùaõavidhayà ÷eùasya niråpaõàva÷yakatvàt tanniråpaõe càrthàdeva ÷eùiniråpaõasiddheþ ÷rutyàdipramàõànàü ca ÷eùatva eva vyàpàràt tatsamavàye balàbalasya ca ÷eùiõyaviruddhatvena ÷eùa eva saübhavàdàva÷yakaü ÷eùaniråpaõameva kartavyamabhipretya såtre tanmàtrapratij¤ànam /
tatraca vakùyamàõalakùaõàïgatvaghañakãbhåtodde÷yatà÷àlitvaråpa÷eùitvasyàr'thàdeva niråpaõamiti na virodhaþ /
etena ------- ÷eùitvaj¤ànasya nàntarãyasiddhikatvamupapàditavatopi somanàthasya tanniråpaõe 'pyadhyàyàrthatvoktiþ vàrtikaviruddhatvàt ---------- apàsteti bhàvaþ //
såtre ÷eùapade bhàvapradhànatvasya anantàdhyàhàràdyarthaparatvàbhàvasyaca såcanena ÷eùatvamaïgatvaü lakùyate yenàdhyàyena taü vakùyàma iti såtràrthamabhipretyàha --------- ÷eùatveti //
sautràtaþ÷abdasiddhàü pårvottaràdhyàyàrthaniråpaõayoþ hetuhetumadbhàvasaügatiü dar÷ayati -------- bhinnànàmiti /
dravyakarmaõoriti //
dadhyàdidravyàõàü tathà karmaõàü lokasiddhabhedavatàü dvitãye 'niråpitabhedànàü mithaþ aïgàïgibhàva ityarthaþ /
karmaõàmeva mitho 'ïgàïgibhàvaniråpaõasya dvitãyàdhyàyasiddhabhedaniråpaõàdhãnatvàt sàmànàdhikaraõyena saïgatyupapattyà pariharati tathàpãti //
dravyàdyaïgatvaniråpaõasya asmin pakùe asaïgatyàpattiü parihartuü pakùàntaramàha ------- aü÷a eveti //
÷eùatvamàtraniråpaõasya adhyàyàrthatvenetyàdiþ //
pramàõaniråpaõasya kariùyamàõasyàdhyàyasaïgatiü pariharannàha -------- taccàneketi  //
tata÷ca ÷eùatvalakùaõapratij¤ayaiva tatsaübandhivicàrajàtasya kariùyamàõasya sarvasya pratij¤àyà apyadhyàyàrthatvànna tasyàsaïgatirityarthaþ //
tatra bhàùye kaþ ÷eùaþ kena hetunà ÷eùaþ kathaü ca viniyujyate ityàdãni ca viniyoge kàraõànãha vakùyante /
teùàü ca balàvadabalavattà /
etattàtparyeõànyadapyupodghàtàdinetyanekaprakàratà dar÷ità /
tatra þ÷eùaþ paràrthatvàdþiti uttarasåtre pa¤camyantena hetåpàdànadvàrà lakùaõasyoktasya ÷àbdatvapratãtestenaiva arthàtsiddhasya svaråpasyàrthikatvamabhipretya svaråpakathanaparasyàpi bhàùyasyàrthikàbhipràyakatàü såcayan lakùaõaparatayà vyàkhyànaü dar÷ayati ---------- aïgatvalakùaõamiti //
yena pravçttinimittena hetunà ÷eùapadaü prayàjàdiùu prayujyate, taccheùapada÷akyatàvacchedakamevetyabhipretya dvitãyapratij¤àparabhàùyàrthamàha ------- ÷eùapadeti //
avaghàtàdikaü ÷rutyàdibhirviniyujyamànaü ÷rutaråpàvacchinnodde÷yatàbàdhena sarveùu viniyujyate uta tadabhàvenetyarthakatçtãyapratij¤àparabhàùyasya tàtparyàrthaü dar÷ayati --------- aïgàïgitayoriti //
etattàtparyeõànyadapyupodghàtàdineti bhàùyasåcitaü pratij¤àntaramàha -------- virodha÷ceti //
àdipadena virodhàvirodhavicàraprasaktànuprasaktyà kariùyamàõavicàrasya saügrahaþ //#

iti prathamaü pratij¤àdhikaraõam //#
------------- #
<B1># (2 adhikaraõam)(a.3 pà.1 adhi.2)  


÷eùaþ paràrthatvàt  / Jaim_3,1.2 /


#
ihàdyaü prakàradvayaü niråpyate /
yadeva hi aïgatvalakùaõaü tadeva ÷eùapada÷akyatàvacchedakaü nànyat /
tatràïgatvaü nàma pàràrthyam /
tacca yadudde÷apravçttakçtikàrakatvena vihitaü yattatvaü tadaïgatvam /
svargodde÷apravçttapuruùakçtau yàgànukålàyàü kàrakatvena vidhyanvayàcca yàge lakùaõasamanvayaþ /
pradhànodde÷apravçttapuruùakçtau prayàjàdyanukålàyàü prayàjàdeþ kàrakatvena vidhyanvayàcca prayàjàdàvapi saþ /
dravyaguõakàlakartçde÷àdau ca yàgàdyudde÷yayàgànukålakçtau karaõatvakartçtvàdhikaraõatvàdikàrakatvena vidheyatvàdyàgàïgatvàvighàtaþ /
ùaùñhãsthale ca saübandhasàmànyàbhidhàne 'pi kàrakatva eva paryavasànànnàvyàptiþ /
nimittasya ca kriyànvayino 'pi kàrakatvàbhàvànnàïgatvàpattiþ /
nimittasyànuùñhàpakatvàkhyodde÷yatve 'pi ripsitatvàkhyodde÷yatvàbhàvàcca na yàgasya nimittàïgatvam /
lakùaõe tàdç÷yà evodde÷yatàyà vivakùitatvàt /
udde÷yatàpadenaiva ca karmakàrakalàbhàt kàrakapadaü tadatiriktaparam /
kçùyàderapi yàgakçtikàrakatvàdaïgatvaprasaktau vidheyatvàntam /
yathàcàsya na kvàpyavyàptyativyàptã tathà kaustubhe vistaraþ /#
evaü ca yatredaü na lakùaõaü, yathà yàgàderbhàvanàdi prati, tatra bhàkto 'ïgatvavyavahàraþ #
ֈstre /
yadyapi ca nedç÷amaïgatvaü ÷rutyàdipramàõakaü, kàrakatvamàtràbhidhàyitvàt tçtãyàdeþ /
tathàpi yatpadàrthaþ svargàdipadàt, tadudde÷yakatvaü saüsargàdinà, kçtiràkhyàtàt, kàrakatvaü tçtãyàdeþ, vidhyanvayitvaü vidhipadasamabhivyàhàràt /
vidhirhi vi÷iùñabhàvanàü vidadhadarthàdvi÷eùaõànyapi vidhatte iti sarveùàmudde÷yatvena vidheyatvena và vidhyanvayaþ /
ataevàïgatvaghañakãbhåtapadàrthàntaràõàü pramàõàntareõa prasiddhàvapi tadghañakakàrakatvasya ÷rutyàdigamyatvàtteùàmaïgatvapràmàõyavyavahàraþ   // 3 // 2 #//

// iti dvitãyaü ÷eùalakùaõàdhikaraõam   //

#
<B2>#  #
prayàjàdau ÷eùapadavàcyatànumàne paràrthatvasya pa¤camyà hetutvàbhidhànàt tasyaiva ÷eùapada÷akyatàvacchedakatvam, arthàcca svaråpaparicàyakatvàt lakùaõatvamapãtyabhipretyàha ------- yadevahãti  #//
#
yattu upakàrakatvaü ÷eùatvaü bàdariõocyate, yacca yena vinà yanna bhavati sa bãjàdiraïkuràdeþ ÷eùa ityevamavinàbhàvahetukaü ÷eùatvaü parairucyate, tanniràkartuü "÷eùaþ paràrthatvàdi" tisåtreõa pàràrthyaråpaü ÷eùatvamuktaü jaimininà /
tadvyàcaùñe --------- tatreti  //
pa÷vaïgabhåtànàmapi prayàjagodohanàdãnàü puroóà÷apraõayanàdyupakàrakatvena tadaïgatvàpatterayuktamupakàrakatvaråpaü tallakùaõam tathà àgneyàdãnàü mitho 'vinàbhàvena parasparamaïgatvàpatteravinàbhàvalakùaõamapyayuktam, kintu pàràrthyamevetyarthaþ  #//
#
nanu kimidaü paràrthatvaü nàma? tadyadi parodde÷apravçttakçti samavàyitvaü tadàcetane yàgàdàvavyàptiþ, yaditåktakçtisàdhyatvaü tadà de÷akàlakartràdàvavyàptiþ /
etena ------ parodde÷apravçttakçtivyàpyatvàparaparyàyamaïgatvaü pàràrthyamiti nyàyaprakà÷oktaü -------- apàstam /
yadi tu uktakçtisaübandhitvaü tadà nimitte 'tivyàptiþ /
ataþ pàràrthyasyàpi nirvacanànarhatvànna tallakùaõatvaü saübhavatãtyata àha -------- tatreti  #//
#
tadaïgatvamiti  //
tadudde÷yaniråpitàïgatvamityarthaþ /
kàrakatvena vidhyanvayàditi /
kçtau kàrakatvena hetunà tadvi÷iùñakçtau vidhyanvaye satyarthàt vi÷eùaõãbhåte yàge vidhyanuprave÷ena vidhyanvayàdvihitatvaü yàge iti lakùaõasamanvaya ityarthaþ //
saptamàdye svargodde÷ena prayàjàdãnàü vidhànà÷aïkàniràkaraõapårvakaü pariplavatvaü niràkariùyate, tadanusaüdhàya lakùaõànvayaü dar÷ayati -------- pradhànodde÷eti  #//
#
dravyasya kriyànivartakatvena guõasya dravyaparicchedakatvena kàrakatayà vidhànàt karaõatvenànvayàt tatràpi tadanvayaü dar÷ayati --------- dravyeti  //
etacca kramasyàpi padàrthaparicchedakatvena kàrakatayà vidhànàt tasyàpyupalakùaõam   #//
#
ùaùñhãti  //
yathàdhvaryavamiti samàkhyàkalpitavidhau adhvaryoþ ùaùñhyà saübandhamàtràvagame 'pi tasya kartçtve paryavasànerna kartçtayà tattatpadàrthàïgatvamityarthaþ  #//
#
nimittasyànuùñhàpakatayà udde÷yatvenànvayàt nimittodde÷apravçttakçtikàrakatvena vihitatvasya yàge sattvànnimittàïgatvaü nirasitumàha ---------- nimittasyeti  #//
#
yathàcàsyeti  //
atide÷ena prayàjàdãnàü pa÷uyàgodde÷apravçttakçtikàrakatvena vihitatve 'pi pa÷upuroóà÷e upakàramàtràkùepeõa padàrthàü÷e 'tide÷àkalpanena tadudde÷apravçttakçtikàrakatvena vidhànàbhàvànnàtivyàptiþ /
evaü godohanasya praõayanopakàrakasyàpi tadudde÷yakakçtikàrakatvàbhàvànnàtivyàptiþ  #//
#
atraca kçtikàrakatvamityetàvanmàtroktau phalasyàpi karmatàsaübandhena kçtikàrakatvàt phalàïgatvàpattiþ /
ataþ parodde÷apravçttetyarthakaü yadudde÷apravçtteti kçtivi÷eùaõam /
phalasyaca phalaü prati paratvàbhàvàt phalodde÷apravçttapuruùakçtau karmatayà phalasya vidhyanvayena bhoktraïgatve 'pi na phalàïgatvaprasaktiþ, etadevàbhipretya udde÷yatàpadenaivetyàdyuktam /
apårvasyàpi phalodde÷apravçttakçtau karaõatvenànvayàt phalàïgatvopapattirityàdi kaustubhe draùñavyo vistara ityarthaþ  #//
#
yadyapyavaghàtàdãnàmaïgatve vrãhyàdãnàü lokasiddhànàmevopàdànànna tadudde÷apravçttakçtirasti; tathàpi apårvasàdhanatvàkàreõa tadudde÷yakçtisaübhavànna kùatiþ  #//
#
bhàvanàdipratãtiþ kçteþ kçtyantaràbhàvàt yàgasya bhàvanàü prati tasyà÷ca phalaü prati ÷abdabhàvanàyà÷ca arthabhàvanàü prati pa÷vàde÷ca kàrakaü prati kàrakatvasyaca kriyàü pratyaïgatvavyavahàro bhàkta ityarthaþ  #//
#
yattu prakà÷akàraiþ ------ bhàvanàyàþ phalàïgatvàdivyavahàrasya mukhyatvasiddhau iùñodde÷yapravartanàprayojyatvaü svasveùñaü pratyaïgatvam, prayojyatva¤ca kàryatatkàryasàdhàraõam /
pravartanàkàryaü pravçttistatkàrya¤ca yàgaphalàdi svasveùñaü pratyaïgam ------- ityuktam, tat dravyade÷akàlakartràderapi karaõatvàdhikaraõatvakartçtvàdipravçttidvàrà pravartanàjanyatvena tasyàpyaïgatvàpatteþ ÷àbdabhàvanàyà àrthabhàvanàïgatvasyaivamapi durupapàdatvàt ayuktamiti vyaktaü kaustubhe //
yadapi bhàññàlaïkàrakçtà --------- vidhyanvayinyàü kçtau yadviùayatvànupapattiryadudde÷yakatvena parihriyate tat tasyàïgaü tadarthamiti ------- uktam, tanna; kàlasaübandhabodhakavàkye kàlàdivçttikçtaviùayatvànupapattiparihàrasya karmodde÷yatvenàpyasaübhavàdeva kàlodde÷ena karmaõa eva kçtiviùayatvàïgãkàreõa karmaõaþ kàlàïgatvàpattyà kàlasya karmàïgatvànàpatteþ /
asmanmatetu kçtiviùayatvaråpopàdeyatvasàmànàdhikaraõyena vidheyatvasyaiva autsargikasya sannidhyàdipratyabhij¤àpakapramàõasattve bàdhenopàdeyatvasamànàdhikaraõavidheyatvàsaübhave 'pi aj¤àtatadadhikaraõatvaj¤àpanena vidheyatvaü nànupapannam  #//
#
atraca vyàpàrabhedena kàrakàõàü bhedàt tadghañitàïgatvasyàpi pratipadàrthaü bhedàvagamena tattadaïgatvaü prati prayàjatvàdereva lakùyatàvacchedakatvaü såcayituü lakùaõe yattacchabdopàdànam /
kçtikàrakatvena vidhyanvayitvaråpapàràrthyasya ÷rutyàdipramàõàni vinà vaktuma÷aktestànyapyarthàdiha upakùiptànãti dhyeyam  #//  //
iti dvitãyaü ÷eùalakùaõàdhikaraõam   //
#
--------------# <B1> #
(3 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.3)#


dravyaguõasaüskàreùu bàdariþ  / Jaim_3,1.3 /


yadyapi pàràrthyamaïgatvaü tathàpi na yàgàderlakùyatà /
samànapada÷rutyà yàgàdereva bhàvanàbhàvyatvena tasya svargodde÷ena vihitatvàbhàvàt /
vidheþ svaråpayogyatvenaiva liïarthatayà iùñasàdhanatvànàkùepakatvàt /
àkùepakatve 'pi bhramapramàsàdhàraõyeneùñasàdhanatvaj¤ànasyaiva kàraõatayeùñasàdhanatvasiddhau pramàõàbhàvàcca /
svargakàmapadasya tu strãkàmaþ pràya÷cittaü kuryàditivat kartçparatvàdinàpyupapatterna bhàvyaparatvàva÷yakatà /
ato na yàgàderlakùyatvam /
#
vastutastu ---------- upakàrakatvameva ÷eùatvam; tadarthe 'pyapakàrake ÷eùatvavyavahàràbhàvàt /
tacca ÷rutiliïgavàkyaråpapramàõatrayameva /
ataeva vrãhyàderdravyasyàruõyàderguõasyàvaghàtàdeþ saüskàrasya copakàrakatvadar÷anàccheùatvam /
prokùaõàdisaüskàrasya tu liïgenàïgatvàsaübhave 'pi ÷rutivàkyàbhyàmaïgatvapratãtestadbalenaiva upakàrakalpanayà ÷eùatvopapattiriti teùàmeva lakùyatvamiti pràpte -----#  nopakàrakatvaü ÷eùatvam, godohanadadhyànayanàderapi praõayanavàjinayàgàïgatvàpatteþ, api tu pàràrthyameva /
apakàrakasthale tu tadapakàrasyaiveùñatvenodde÷yatà na tu tasyeti na tadarthe 'pyapakàrake ÷eùatvavyavahàraþ /
tadapi ÷rutyàdiùañpramàõagamyamiti vakùyate /
ata÷ca vàkyàdyàgo 'pi phalaü pratyaïgam /
#
tathàhi -------- yadyapi vidheþ svaråpayogyatayaiva pravçttyanukålatvaü liïàvagamyate; tathàpi kadàcit pravçttyabhàve vidhivaiyarthyàpatterava÷yaü kadàcittayà bhavitavyam /
tadà ceùñasàdhanatàj¤ànaü vinà tadasaübhavàttasya ca bàdhakàbhàve bhramatvàyogàdiùñasàdhanatvaü tàvadyàgasyavidhibalàdavagamyate, iùñavi÷eùasàdhanatvaü ca svargakàmàdipadasamabhivyàhàràditi yàgasya svargàïgatvasiddhiþ /
evaü phalasyàpi bhoktçpuruùàïgatvam /
bhoktà cotsargato vidhiva÷àtkàmanàva÷àdàtmanepadava÷àcca kartaiva, pramàõasattve tvanyaþ /
atràïgatvavyavahàro bhàkta iti tu# dhyeyam /
puruùaþ punaþ kartçtvàdinà yàgàdyudde÷yakakçtikàrakatvàdvàkyàdeva tadaïgaü ityavivàdameva   // 3 //
#
// iti tçtãyaü yàgaphalapuruùàõàü svargapuruùàdyaïgatàdhikaraõam   #//

<B2> atroktasya lakùaõasya lakùyapradar÷anadvàrà kaþ ÷eùa ityayamaü÷o niråpyata ityabhipretyàha -------- yadyapãti  //
nanu liïaþ phalopahitapravçttyanukålavyàpàraråpapravartanàbhidhàyitvàt tayà ca phalopahitapravçtteriùñasàdhanatàj¤ànaü vinà ajananàt tadàkùepàva÷yaübhàve iùñodde÷ena sàdhanatayà vidhànasaübhavàt kathaü na yàgàderlakùyatvamityata àha -------- vidheriti  //
yogyatayà pravçttyanukålavyàpàratvameva liïarthaþ, natu phalopahitapravçttyanukålatvam, yena pravçttiviùayasya yàgàderiùñodde÷yakakçtikàrakatvamàkùipet; kàmye karmaõi kàmanàyàü satyàmapi vidhi÷ata÷ravaõe 'pi kadàcitpravçttyajananàt /
ata÷ca pravçttijanane yogyamàtrasya vidheþ svaviùaye iùñodde÷yakakçtikàrakatvànàkùepakatvànna yàgàdeþ pàràrthyasiddhirityarthaþ  //
nanu svargakàmapadena svargasya udde÷yatvàvagame satyarthàdyàgasya bhàvyàü÷opanipàtàsaübhavàt karaõatvenaiva vidhànànnànupapattirityata àha -------- svargakàmeti  //
eva¤ca yàgasyaiva bhàvyatvàt svargakàmasya kartçtvenànvayàt phalàbhàvànna yàgasya phalàïgatvam navà phalasya puruùàïgatvam, puruùasya tu kartçtvenànvayàt yàgàïgatvamityabhipretyopasaüharati --------- ata iti  //
tadarthe 'pãti  //
makùikànivçttyartheùu dhåmeùu makùikàrtho dhåma iti pratãteþ paràrthatve vidyamàne 'pi makùikà÷eùatvavyavahàràbhàvàt apakàrakavyàvçttamupakàrakatvameva ÷eùatvam /
tacca yatra pratyakùàdinàvagamyate tatraiva saübhavatãti na yàgàderlakùyatvamityarthaþ /
liïgeneti //
sàmarthyenàvadhàtavat upakàrakatvàsaübhave 'pãtyarthaþ /
÷rutãti //
vrãhãniti dvitãyà ÷rutiþ tadantapadasya prokùatãti samabhivyàhàro vàkyaü tàbhyàmityarthaþ /
teùàmeveti //
evakàreõa yàgasya prayàjàdervà pratyakùadvitãyàvàkyebhyaþ upakàrakatvàdar÷anàt alakùyatvaü såcitam //
ata÷ca vàkyàditi //
karaõatvabodhakatçtãyàdyabhàvena vàkyàdityuktam prayàjàderaïgatvasidhyai prakaraõasyàpyupalakùaõam /
iùñavi÷eùeti //
ata÷càpekùiteùñavi÷eùasamarpakameva svargakàmapadaü lakùaõayà svargàkhyabhàvyaparam, na kartçparam; àpàtataþ pratãyamànakartçparatatpadena samarpaõantu yajaterakarmakatvànurodhàdityarthaþ /
pramàõasattve tviti //
yathà jàteùñau påta eva tejasvãtyupasaühàraikavàkyatàråpapramàõasattve putra ityarthaþ /
bhàkta iti //
bhoktuþ pravçttapuruùàpekùayà paratvàbhàvàdudde÷yatayà vidhyanvayà÷ravaõàcca tadudde÷apravçttakçtikarmatvaråpamukhyàïgatvàsaübhavàt bhàkta ityarthaþ //
kartçtvàdineti //
àdipadena audumbarãsammànàdiùu sàdhanatvena karaõatàsaügrahaþ /
pårvapakùe 'pi bàdariõà dravyàõàü ÷eùatvasyàïgãkàràt puruùasya dravyàtvenàïgatve nobhayorvivàda iti puruùa÷ca karmàrthatvàditi punaþ såtrapraõayanavaiyarthyamavivàdamevetyanena såcitam //
prayojanaü pårvapakùe prayàjàdãnàmaïgatve prakaraõàdipramàõàbhàvàt arthavàdikasya svargasya và phalatvakalpanayà pràdhànyànnàtide÷aþ /
siddhàntetu sa iti spaùñatvànnoktam //#

iti tçtãyaü yàgaphalapuruùàõàü svargapuruùàdyaïgatàdhikaraõam //#
----------------- #
<B1># (4 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.4)  

#
teùàm //
tadevamaïgatve niråpite 'ïgatve ÷rutyàdãni ùañ pramàõànãtyuktam /
tatra ÷rutirnàmàïgatvaghañakãbhåtodde÷yatà --------- kçtikàrakatvayoranyatarasya pràdhànyena vàcakaþ ÷abdaþ /
sa ca dvitãyàtçtãyàdivibhaktiråpaþ /
kçnniùñhàtçjàdivyàvçttyarthaü pràdhànyeneti /
tasya kàrakatvavi÷iùñadravyavàcitvena pràdhànyena kàrakatvavàcitvàbhàvàt /
ataeva prokùitàbhyàmulåkhalamusalàbhyàmavahanti, vàraõo yaj¤àvacara ityàdau vàkyãya eva viniyogo na tu ÷rautaþ /#
tatra dvitãyà udde÷yatvaparà satã prokùaõàderaïgatve hetuþ /
vastutastu r-------- ipsitatvàkhyàyà udde÷yatàyàþ sàdhyatàmàtravàcidvitãyàvàcyatvàbhàvàttatràpi na mukhyà ÷rutiþ, api tu bhakta eva ÷rutivyavahàrarþ; ipsitatvàü÷e lakùaõàïgãkàràt /
ata÷codde÷yatàpadamapi naiva lakùaõe deyam /
evaü ùaùñhyàdàvapi kàrakatva÷aktatvàbhàvàt ÷rutitvavyavahàro bhàkta eva /
evaü yatràpi vibhaktyà lakùaõayaiva kàrakàntarapratipàdanaü, tatràpi vàkyãya eva viniyogo na ÷rautaþ /
evaü samànapada÷rutyàdiùvapi draùñavyam /
#
tadevaü ÷ruterviniyojakatve tadbhåtàdhikaraõenaiva siddhe 'dhunà gauõamukhyasàdhàraõa÷rutiviniyogopayogya- ïgàïgitayoravacchedakavicàraþ kriyate /#
dar÷apårõamàsayorvãhãnavahanti, àjyamutpunàti, gàü dogdhãtyàdaya àjyauùadhasànnàyyasaübandhinaþ saüskàràþ ÷rutàþ /
teùu kiü sarvasàdhàraõamavaghàtavidhàvudde÷yatàvacchedakaü utàjyàdivyàvçttaü, evamanyatràpãti vicàraþ /
#
tatra na tàvacchrutaü vrãhitvàdikamevodde÷yatàvacchedakam; ànarthakyàpatteþ, avaghàtaprokùaõàdivyatirekeõàpi vrãhitvàvacchinnàderjàyamànatvàt, yaveùvanàpatte÷ca /
ato navamàdhikaraõanyàyena vrãhitvàvivakùayàpårvasàdhanatvalakùaõàyà àva÷yakatvàttatra phalapratyàsannatvàdekatvàdàràdupakàrakeùu këptaprayojaka÷aktimattvàcca paramàpårvasya tatsàdhanatvameva pradeyaghañakatvasaübandhena lakùyate /
asti càgneyàdestat pratyapi sàdhanatà /
ataeva na vàïniyamanyàyo 'pi /
ata÷codde÷yatàvacchedakasya sarvasàdhàraõatvàdàjyàdiùvapyavaghàtàdeþ saïkaraþ /
naca pratiniyatanirde÷àdvyavasthà; tathàtve vrãhitvàdivivakùàyà àva÷yakatve nãvàràdiùvanàpatteriti pràpte ----------#  yadyapi vidhiravi÷eùapravçttaþ syàt; tathàpi dçùñàrthatvaniyamavidhilàghavànurodhena vi÷eùe vyavasthàpyeta, kimuta yadà so 'pi vi÷eùapravçtta eva /
vrãhyàdipade pratyàsattyà àgneyàdyutpattyapårvasàdhanatvasyaiva lakùyatvàt /
tasyàpyanirj¤àtaprakàratvena dharmaprayojakatvopapatterànarthakyàbhàvena tadatikramakàraõàbhàvàt, paraüparayà phalavattvàcca /
ato vrãhipadena vrãhisàdhyàni yàni àgneyàgnãùomãyaindràgnyutpattyapårvàõi tanniùñhakàryatàniråpitayàgàdiniùñhakàraõatàsamànàdhikaraõakàryatàniråp itapradeyaprakçtibhåtataõóularåpavyàpàrakasàdhanatàsàmànyà÷rayatvasyaiva codde÷yatàvacchedakatvena vivakùitatvànnàjyàdiùu prasaïgaþ /
atra càpårvatrayasyaikànugamakàbhàve 'pi ekapadopàdànàdavàkyabhedaþ /
tattadvyàpàrakasàdhanatà eva ca vivakùyante na tu sàdhanatàvacchedakàdãnyapi /
tena yàgatvapuroóà÷atvavrãhitvàdyabhàve 'pi na kùatiþ /
yathà ca vrãhiyavayoþ kàraõatàbhede 'pi yavasàdhàraõyaü, tathà kaustubhe vistaraþ /
tatra tatra navamàdau copapàdayiùyate   // 3 // 4 //
#
// iti caturthaü nirvàpàdãnàü vyavasthitaviùayatàdhikaraõam   #//

<B2> atra pràthamika÷rutiviniyogopayoginiråpaõasya prathamapàdàrthatvamabhipretya tçtãyapratij¤àviùayãbhåtàrtha- niråpaõàt prathamataþ ÷rutilakùaõamàha ------- tatreti  //
ata eva prokùitàbhyàmiti /
prokùitetiniùñhàpratyayena karmatvavi÷iùñolåkhalamusalaråpadravyàbhidhànena sàkùàt pràdhànyena tadvçttyudde÷yatàyà abodhanànna ÷rutyà prokùaõasya tadaïgatvam, apitu vàkyàt /
evaü vàraõavàkye 'pi avacaryate 'nuùñhãyate 'neneti vyutpattyà yaj¤asàdhanatvabodhanàdityarthaþ /
parodde÷apravçttakçtikàrakatvaråpapàràrthyabodhane udde÷yasya pràdhànyàt tatpratipàdakadvitãyà÷rutikçte pàràrthyavyavasthàvyavasthe vicàrayituü prathamatastasyàþ pàràrthyapramàõatvamupapàdayati ------ tatreti  //
tçtãyàdivibhaktiryatparà satã tadarthasya kàrakatàpratipàdanenànyàïgatvaü bodhayati, dvitãyàtu na svaprakçtyarthasya anyàïgatvabodhikà kintu svaprakçtyarthasya udde÷yatàbodhanadvàrà anyàrthasya vidheyatàpàdanena karaõatàtàtparyeõànyàrthasya svaprakçtyarthàïgatvabodhiketi vaiùamyeõa tasyàþ pramàõatvamupapàdayati --------- udde÷yatvaparà satãti  //
naiva lakùaõe deyamiti  //
nanu -------- kçtikàrakaphalasya pràdhànyena vàcaka ityetàvallakùaõakaraõe 'pi karmatvavàcinyà dvitãyàyà mukhya÷rutitvamupapadyata eva, viniyojakatàprakàramàtraü pårvoktavaiùamyeõàstu iti --------- cet ------ na; aïgatvalakùaõe udde÷yapadopàdànena tadatiriktatvenaiva kçtikàrakatvasya vivakùaõàt tasyàstatpramàõatvànupapatteþ /
ata eva aïgatvaghañakãbhåtetyapi nive÷itam /
yuktaü caitat --------- nahi yasya prokùaõàdeþ karaõatvena vrãhyaïgatvaü bodhyate tatpramàõaü dvitãyà bhavati; tasyàþ svaprakçtyarthavçttyudde÷yatàmàtrabodhakatvàt /
atastadantapadasamabhivyàhàraråpavàkyagamyameva tatràïgatvam /
dvitãyàntànàü ÷rutitvena pårvoktaviniyojakatàpràmàõyavyavahàrastu satyapi ÷rutapadasannidhiråpe vàkyatve attratvaghañakãbhåtodde÷yatàkçtikàrakatvavàcakapadakalpanànukålatvàbhàvasàmyamàtreõa bhàktaþ /
tatprayojanaü ca liïga÷rutyàdyakalpanena liïgàpekùayà pràbalyasiddhiþ /
ataeva asminmate "itya÷vàbhidhànãmàdatte" ityatra satyapi vàkyãye viniyoge ÷rutitvena liïgabàdha upapadyata ityà÷ayaþ  //
evaü yatràpãti //
yathà prayàja÷eùeõetyatra dvitãyàtçtãyàdivibhaktyoþ lakùaõayà haviùàmadhikaraõatvenàïgatvam, tathà prayàja÷eùàïgatvamabhighàraõasya tatretyarthaþ /
evamiti //
yattu bhàññàlaïkàre -------- ÷eùi÷eùatvàbhimatayostattadråpeõopasthitayoþ saübandhaj¤ànaü vyavadhànamanapekùya yacchabdaj¤ànena janyate sà viniyoktrã ÷rutiriti ÷rutilakùaõaü kçtvà saübandha÷càïgatvàtmanà sàdhanatvàtmanà saübandhàtmanà và pratãyatàü na tadvi÷eùalakùaõàpekùyate, tena kçt-tçtãyà-ùaùñhã-pada÷rutyàdãnàü saügraha ityuktaü, tatra yadi ùaùñhyarthopasthitivilambakçtavyavadhànàbhàvavivakùaõam, tadà yàgasya svargasaübandhe apårvopasthitikçtavilambakçtavyavadhànasàpekùatvàttadviniyojakapada÷rutàvavyàptiþ /
yaditu ÷abdàntaropasthitàrthapratãtivilambakçtatadabhàvavivakùaõam, tadà àruõyasya ekahàyanã÷abdàntaropasthitagoråpàrthaparicchedadvàravyavadhànàpekùatvàt krayàïgatvaviniyojaka÷rutàvavyàptiþ ityayuktam /
ataeva -------- etàdç÷avyavadhànasattve 'pi yatra ÷aktyà kàrakatvam, tatra ÷rutitvam yatratu na, tatra gauõa÷rutitvaü ityaïgãkàreõaivàruõyàdãnàü krayàïgatvaü mukhya÷rutyà, yàgasya svargàrthatvaü gauõa÷rutyeti påjyapàdànàmabhipretamiti dik //
tadevaü ÷ruteriti  //
evaü lakùaõalakùitàyà mukhya÷ruteþ gauõa÷rute÷cetyarthaþ /
tadbhåteti  //
tarkapàde vàkyagatakàrakavàcipadàrthànàü kriyànvayasya "tadbhåtànàü kriyàrthatvena samàmnàya" iti såtreõa pratipàdanàt ÷rutyà kriyàniråpitakàrakatvasyàrthàdevopapatteþ ÷rutiviniyojakatve siddha ityarthaþ //
aïgàïgitayoriti //
yadyapyetatprabhçtyaïgitàvacchedakameva vicàrayiùyate, nàïgatàvacchedakam; tathàpi aïgitàvacchedake niråpite tàdç÷odde÷yatàvacchedakaråpàvacchinnodde÷yakapravçttakçtikàrakatvameva tanniråpitàïgatàvacchedakamityasyàrthàt siddhimabhipretyobhayopanyàsaþ /
ityàdaya iti //
àdipadena sànnàyyadharmàõàü dohanàta¤canàdãnàü saügrahaþ //
evamanyatràpãti //
somaprakaraõagatàbhiùavàdidharmeùvapãtyarthaþ //
katha¤ca viniyujyata iti pratij¤àyà àjyàdivyàvçttaråpàvacchinnodde÷ena viniyujyate iti siddhàntena niràkàïkùãkaraõàt tadvaiparãtyena pårvapakùamàha -------- tatreti //
nanu phalajanakatayà siddhavaijàtyàvacchinnayàgodde÷ena dravyàdividhànàt tàdç÷avaijàtyàvacchinnayàgasya taddravyagatasaüskàraü vinotpattau pramàõàbhàvàt vrãhyarthatve 'pi nànarthakyàpattirityata àha -------- ato navameti //
vrãhyàdidravyavidhãnàü niyamavidhitvopapàdakapàkùikapràptisidhyai vijàtãyayàgavyaktãnàmapi vyàpakãbhåtayàgatvàvacchinnavyaktyantargatatvàt tadavacchinnaü pratica vinàpi dravyàntareõa vijàtãyayàgotpatterbàdhakàbhàvena ava÷yàïgãkàryatvàt tadutpattau sutaràü tatsaüskàràpekùàyàü mànàbhàvenànarthakyasya tadavasthatvàt apårvasàdhanatvalakùaõà àva÷yakã /
tadàca vi÷eùaõãbhåtàpårvaü pratyarthàjjanakatvàvagamàt tasya càdçùñaråpasya ÷rutasaüskàrairvinotpattau mànàbhàvàdànarthakyaparihàràsaübhavàt tàdç÷àpårvasàdhanatvasya pradeyaghañakatayà lakùaõãyasya råpasya yaveùvivàjyàdiùvapi sattvàt sarvàrthaü dharmàityarthaþ //
nanu evamapårvasàdhanatvalakùaõàyàmapi vrãhijanyatvena pratyàsattyàgneyàvàntaràpårvasàdhanatvasyaiva lakùaõaucityàt tadasàdhanàjyàdiùu apràptirityata àha -------- tatra phaleti //
pratyàsatteràgneyavadagnãùomãyaindràgnayorapyavi÷iùñatvena tadapårvasàdhanatvasyàpi lakùaõãyatvàt pravçttyekànugatadharmàbhàvenàvàntaràpårvasàdhanatvavi÷eùalakùaõànupapatteþ phalapratyàsannatvàt sarvànugataphalàpårvasàdhanatvenaiva lakùaõayà dharmasàükaryamanivàryamityarthaþ /
dãkùaõãyodde÷ena vihitasya vàïniyamasya dãkùaõãyàyàþ jyotiùñomàpårvasàdhanatvàbhàvena dãkùaõãyàpadenatasya lakùayituma÷akyatvàt dãkùaõãyàpadena svasàdhyàpårvasàdhanatvalakùaõayà tatsàdhyajyotiùñomàpårvasàdhanatvalakùaõàyàü lakùitalakùaõàpattestadarthatvaü nàïgãkçtam, apitu dãkùaõãyàvàntaràpårvàrthatvameva, prakçtetu vrãhijanyayàgajanyatvasya paramàpårve 'pi sattvena vrãhipadena tallakùaõàmàtropapatteþ nàvàntaràpårvàrthatvamityabhipretya vaiùamyamàha -------- ata eveti  //
dçùñàrthatveti //
avaghàtasyàpårvàrthatve 'pi tatsàdhanavrãhigatadçùñaprayojanadvàraiva tadarthatvamiti vrãhyarthatve vaituùyaråpadçùñàrthatvamàjyàdyaü÷e 'dçùñàrthatvamiti vairåpyasya tathà vaituùyàrthatve avaghàtavidherniyamavidhitvam adçùñàrthatvetu apårvavidhitvamiti vairåpyasya càpattestatparihàràyaikaråpyà÷rayaõe làghavàt niyamavidhitvadçùñàrthatvànurodhena auùadhadravyavçttyapårvasàdhanatvameva lakùayitvà taddharmatvameva yuktamityarthaþ //
nanu avi÷eùapravçttavidhyanurodhena vairåpyàïgãkaraõaü sarvatraiva vàdçùñàrthatvàïgãkaraõaü na doùa ityata àha ------- kimuteti --------- pratyàsattyeti //
vrãhipadàbhidheyàrthasya vrãhyàdestaõóulaniùpattidvàrà prathamataþ puroóà÷asaüpàdanena utpattyapårvasàdhanatvàt tadatikrame kàraõàbhàvàt yadeva vrãhyàdibhiþ sàdhyamapårvaü tatsàdhanatvasyaiva pratyàsattyà lakùyatvàdityarthaþ /
yadi kathamapi tatsàdhanatvalakùaõàyàmànarthakyaparihàro na bhavet, tadà agatyà tadvihàya paramàpårvasàdhanatvaü viprakçùñamapi lakùyeta,natvetadasti; tasyàpyanirj¤àtaprakàratvena tadarthatve 'pyànarthakyaparihàropapatterityàha -------- tasyàpãti //
ata eva yatra saptada÷àratnitvàdivyatirekeõa prakçtau apårvasiddhiþ pa÷vapårvasiddhirvàvadhàrità tatra tadatikrameõàpi paraüparayà vàjapeyàpårvaprayojakatvamiùyata eva, prakçtetu tadabhàvàt pratyàsattyà÷akyasaübandhànurodhena vrãhitvasamànàdhikaraõàgneyotpattyapårvasàdhanasaübandhipradeyaghañakataõóulaniùpattiråpavyàpàrakasàdhanatà÷rayatvasyaiva làghavàllakùaõeti bhàvaþ /
àntaràlikatattadvyàpàrakasàdhanatànive÷ena lakùaõàprakàraü dar÷ayati ---------- ata iti  //
piùñaråpavyàpàravyàvçttaye pradeyaprakçtibhåtetyuktam /
tasya pradeyatvena tatprakçtitvàbhàvàt /
yathaiva hyàmikùà payaso na dravyàntaram, kintu ghanãbhàvàpannaü paya eva, yathàvà saktava eva saktupiõóaþ, natvarthàntaram, jalasaüyogàdika¤ca piõóabhàve nimittakàraõamàtram, tathaivajalàgnyàdisaüyogasya piõóaü prati nimittakàraõatve 'pi na piùñàdarthàntaraü puroóà÷aþ, kintu piõóàvasthàmàtram /
ataþ sa taõóulaprakçtika eveti na piùñasya vyàpàramadhye prave÷aþ /
ataeva carau puroóà÷asthànàpanne piùñaprakçtitvàbhàve 'pi taõóulaprakçtikatvàdeva dharmapràptyavighàtaþ /
yadyapi yatra piùñasyaiva pradeyatà tatra taõóulaprakçtikatvena dharmapràptirdurnivàrà; tathàpi sarvatrànovàsodhikaraõanyàyena siddhasyaiva puroóà÷àdeþ grahaõaprasaktau prayogàntaþ ÷rapaõavidhyanyathànupapattyà prayogamadhye saüpàdanàva÷yakatayà tatraiva prakçtidravyopàdàne tanniyamavidhànàt tàdç÷aniyamyamànadravyeùveva dharmàõàü vidhànam /
yatratu piõóataõóulàdau pradeye na ÷rapaõapràptistatra puroóà÷àdipadavàcyapakvapiõóàdighañakapàkaprayojakasya tasyàbhàve peùaõavat lopaucityena anovàsovallaukikasyaiva piùñataõóulàdeþ upàdànàttaõóuleùviva na piùñe 'pi prayogamadhye taõóulopàdànam na và vrãhiprakçtitvaniyama iti na taddharmapràptiþ /
ataeva "vrãhibhiryajete"ti vàkye svapradeyaprakçtibhåtataõóulavyàpàradvàraiva apårvasàdhanãbhåtayàgodde÷enaiva saüskàravidhaya ityarthaþ /
itopyadhikaü kaustubhe draùñavyam //
nanu tattadvyàpàrakasàdhanatànàü àgneyatvavrãhitvàvacchinnànàü nive÷e sauryàdau tattaddharmàvacchinnasàdhanatànàmabhàve kathaü tadbhinnadharmàvacchinnasàdhanatà÷rayeùu dharmapràptirityata àha ------- tadvyàpàraketi //
yàvatà vinà nànarthakyaparihàrastàvanmàtrasyàgatyà prave÷e /
apãha sàdhanatàmàtraprave÷ena tatparihàropapattau na tadavacchedakànàü vrãhitvàdãnàü prave÷aþ; gauravàt /
nacàtiprasaïgaþ; vàraõasyàpi tàvataiva saübhavàt /
eva¤ca naivàre carau yaveùuca dharmapràptiravikaletyarthaþ //
nanu vrãhiyavayoþ ÷abdàntaràt guõàdvà kàraõatàbhedàt vrãhigatataõóulaniùpattivyàpàrakasàdhanatà÷rayatvàbhàve kathaü yaveùu dharmapràptiþ? ataeva etàdç÷asàdhanatà÷rayatvàbhàve 'pi vikçtau nãvàrakaraõatàyàþ pràkçtakàryàpattyà tadavacchinneùu nãvàreùu atide÷ena dharmalàbhe 'pi prakçtau tadabhàve na kathamapi tatpràptirityata àha --------- yathàceti  //
yathaiva sàdhanatàmàtravivakùayà'narthakyaparihàre sati na sàdhanatàvacchedake vivakùà; gauravàt, evaü sàdhanatàsàmànyavivakùayàpi tatparihàropapattestulyatvena ÷akyasaübandhavidhayà praviùñasyàpi na sàdhanatàvi÷eùasya vivakùayà lakùyatàvacchedake udde÷yatàvacchedake và prave÷o gauravàditi sàdhanatàsàmànyà÷rayatvavivakùayà yuktà yaveùu dharmapràptirnàjyàdiùviti kaustubhe vistara ityarthaþ //#

iti caturthaü nirvàpàdãnàü vyavasthitaviùayatàdhikaraõam //#
---------------- #
<B1>#  (5 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.5)  #
dravyam //
dar÷apårõamàsayoþ, sph#ya÷ca kapàlàni ceti da÷a dravyàõyanukramyaitàni vai da÷a yaj¤àyudhànãti ÷rutena vàkyena da÷ànàpi dravyàõàü yaj¤asàdhanatvena vidhànàdutpatti÷iùña puroóà÷àdyavarodhena ca sàkùàdyàgasàdhanatvàyogàdaïgeùvavatàràt prakçtàpårvasàdhanãbhåtadra#
vyasàkàïkùa÷akyakriyàtvàvacchinnodde÷ena dravyàõi vidhãyante /
sph#yenoddhantãtyàdivi÷eùaviniyogàstvavayutyànuvàdà iti pràpte ---------- tena tena pratyakùavidhinà tçtãyà÷rutisahakçtena sphyàdãnàü vi÷iùya viniyogàd yaj¤àyudhavàkyamevaikama÷rutavidhikaü vai -------- ÷abdopabaddhamanuvàdakam /
bahånàmanuvàdànàü vaiyarthyàt /
asya ca #
yaj¤àyudhàni saübhavantãtyetadvidhyarthavàdatvena sàrthakatvàt /
tasmàduddhananamàtrajanyavyàpàrakaprakçtàpårva- sàdhanatvamevoddhananapadena lakùayitvà tadudde÷enaiva sph#yàdividhiþ // 3 // 5 // iti pa¤camaü ÷rautaviniyogadhikaraõam //
#
<B2>#  #
pårvàdhikaraõamàrabhya triùvadhikaraõeùu saüskàradravyaguõànàmudde÷yatàvacchaidakaniråpaõena viniyogaprakàre niråpitavye pàràrthyaghañakodde÷yatàbodhakatvena pràdhànyàt dvitãyà÷rutikçtaviniyogaprakàraü pårvàdhikaraõe niråpya adhunà tçtãyà÷rutivikçtaviniyogaprakàraü dravyaviùaye niråpayitumudàharati -------- dar÷apårõamàsayoriti //
pràkaraõikasarvayogyadravyamàtre nive÷àyàpårvasàdhanatàlakùaõàyai dra÷apårõamàsayorityuktam /
itikaraõena prabhçtyarthakena ca "agnihotrahavaõãca ÷årpa¤ca kçùõàjina¤ca ÷amyà colåkhala¤ca musalaü ca dçùaccopalà ce" tyantasya saïgrahaþ /
sph#yenoddhantãtyàdãnàü vidhitvena sphyàdãnàmuddhananàdiùu viniyoge 'pi pårvatràtiprasaktalakùaõàyàü pramàõàbhàvàdvrãhimàtrajanyavyàpàrakasàdhanatàlakùaõàyàmapãha yaj¤àyudhavàkyasya tàtparyagràhakasya sattvàt atiprasaktalakùaõàyàü na bàdhakamiti vi÷eùà÷aïkàniràs#
àya punaràrambhamabhipretya pårvapakùamàha ------- da÷ànàmapãti   #//
#
vai÷abdopabaddhasyàpyasyàpràptàrthakatvàt kartavyatàvàcipadàdhyàhàreõa vidhàyakatvamabhipretya vidhànàdityuktam /
àyudha÷abdasya yuddhasàdhanavàcino 'pi yaj¤apadànurodhàt sàdhanamàtraparatvalakùaõayà sàdhanatvenetyuktam /
sph#yenoddhantãtyàdãti àdipedana #
"kapàleùu ÷rapayati agnihotrahavaõyà havãüùi nirvapati ÷årpeõa vivinakti kçùõàjinamadhastàdulåkhalamavastçõàti ÷amyàü dçùadyupadadhàti ulåkhalamusalàbhyàmavahanti dçùadupalàbhyàü pinaùñã" tyantànàü saügrahaþ /
itarat spaùñàrtham /
iha sph#yàdãnàü sarvàrthatve niràkçte caturthe punasteùàü pradeyat#
vamà÷aïkya niràkriyata iti na virodhaþ /
ubhayatràpãtyaudumbaràdhikaraõasiddhàrthavàdatvaü yaj¤àyudhavàkyasyàbhipretya anuvàdoktiriti dhyeyam /
prayojanaü spaùñatvànnoktam  #// //
iti pa¤camaü ÷rautaviniyogàdhikaraõam //
#
----------------# <B1> #
(6 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.6)#  arthaikatve  //
jyotiùñome aruõayà ekahàyanyà piïgàkùyà somaü krãõàtãti ÷rutam /
#
tatràruõa÷abdo 'ruõaguõavacano 'ruõatvajàtivacano và na tu vi÷iùñavyaktivacanaþ /
tçtãyayà ca ÷akyasyaiva karaõatvamucyate, na tu tadarthaü dravyalakùaõà /
ñàbàdyartho 'pi tatraiva sàmànàdhikaraõyenànvãyate, na tu tadarthamapi vyaktilakùaõà; avyutpattyàpatteþ /
yathàcaivaü sati guõavacanànàmà÷rayato liïgavacanàni bhavantãtyàdyanu÷àsanopapattistathà kaustubhe draùñavyam /#
ekahàyanyàdipadànàü tu bahuvrãhitvàdavayavàrthavi÷iùñànyapadàrtharåpe dravya eva ÷aktiriti prà¤caþ /
anyapadàrthe padadvayasya lakùaõeti tu bahavaþ /
naca ------- dravyasyaikenaiva padena vidhisaübhave itareõa vidhyanupapattirvaiyarthyaü ceti --------- vàcyam; ubhayoryugapatpravçttervihitavidhànàbhàvàt, guõàntaraparatvena sàrthakyàcca /
÷akyate tvatràpi àruõyanyàyena lakùaõàpi neti vaktum; samàsànu÷àsanasya matubàdyanu÷àsanavadupapatteþ /
dravye pàrùñhakaguõasaübandhopapàdana¤ca pramàõàntarapramitadravyamàdàyopapàdanãyamiti na ka÷cit virodhaþ /
tadihàruõyasya yogyatve 'pi kàrakatvenàvyutpannasya vàkyãyadravyàdyanvayasyàyogàdvyutpannatve 'pi càmårtatvenàyogyasya vàkyãyakriyànvayàyogàttatovicchinnasya prakaraõakalpita÷rutànumitaikade÷aniùpannena vàkyenàruõayà prakçtàpårvasàdhanãbhåtadravyaparicchedaü bhàvayedityàkareõa pràkaraõikasarvadravyàïgatvamiti pràpte ---------  #
na yogyatàj¤ànaü ÷àbdabodhaheturapi tu ayogyatàni÷cayasya pratibandhakatàmàtram /
ata÷ca pratibandhakatàbhàvasattve àruõyasyàpi kriyànvayabodhopapatteþ /
pa÷càcca yogyatàgaveùaõàyàmàruõyasya# pàrùñikadravyasaübandhopapatterna tato vicchedà÷aïkà /
ataeva prathamataþ somakrayàruõyàdisakalakàrakavi÷iùñabhàvanàvidhànottaraü krayasya somasaübandhavelàyàmàruõyàditrikasya matvarthalakùaõayà krayasaübandhàvagatau pa÷càdvi÷eùaõavidhitrayakalpanayà teùàü krayàïgatvàvagame jàte pa÷càtparicchedakãbhåtadravyàdyapekùàyàü parùñiko 'ruõaikahàyanyoþ parasparaü vi÷eùaõavi÷eùyabhàvamàtreõa saübandho dravyavi÷eùasaübandha÷ceti draùñavyam /
tata÷ca yuktaü krayasàdhanãbhåtaikahàyanyàmeva nive÷a àruõyasya, na tu vàsaþprabhçtiùu krayadravyàntareùu /
#
na ca yaveùviva somapràptisàdhanakrayadravyatvàvi÷eùàt pràptyà÷aïkà /
teùàü krayàntaradravyatvàt /
bhinnàhi guõàdatra krayàþ /
na ca vikretrànativa÷àdutpatti÷iùñadravyàvarodhe 'pi dravyàntaranive÷asaübhavaþ; ekadravyànatasyaiva vikretuþ saüpàdanãyatvàt /
anyathàdakùiõànàmapi prasaïgabàdhànàpatteþ /
na ca da÷abhiþ krãõàtãti vacanameva nive÷atàtparyagràhakam /
tasya krayasamuccayaparatvenàpyupapattau guõanyàyasiddhabhedàpavàdakatvàyogàt /
na ca krayabhede 'pi ekasomapràptyarthatvàvi÷eùàt krayàntaradravye 'pi àruõyasya nive÷à÷aïkà /
àruõyavi÷iùñavijàtãyakrayavidhyanyathànupapattikalpitasya vi÷eùaõavidheþ pàrùñhikànvayasya vànatiprasaktasyaiva kalpanãyatayà vijàtãyakrayajanyànativi÷eùasya vijàtãyakrayatvasyaiva và vivakùitatvenàtiprasaïga÷aïkànupapatteþ /
yathà caivaü sati trivatse sarvakrayadravyasthànàpanne nive÷astathàkaustubhe draùñavyam   // 3 // 6 //#

iti ùaùñhamaruõàdhikaraõam //
#
<B2>#  #
pårvaü dravyaviùaye viniyogaprakàraü niråpyàdhunà guõaviùaye tanniråpayitumudàharati ---- jyotiùñoma iti //
pårvavat pårvapakùasiddhyaupayikatayà jyotiùñoma ityuktam /
aruõà÷abdasya dravyaparatve dravyasya krãõàtyanvayopapatteþ pårvapakùàsaübhavaü nirasituü guõavacanatvaü sàdhayati ------ tatreti //
tatràruõavyaktinànàtvapakùe aruõaguõavacana ityarthaþ /
natu vi÷iùñavyaktivacana ityàkçtyadhikaraõanyàyapravçttipradar÷anàrtham #//
#
atra pràcãnairaruõàdi÷abdànàü kevalaü guõavàcitve ÷uklo devadatta itivat aruõo ghaña iti sàmànàdhikaraõyànupapatteþ råpavàn ghaña ityatreva matvarthãyenaiva sàmànàdhikaraõyàpatteràkçtyadhikaraõanyàyena guõavàcakànàmapyaruõàdi÷abdànàü niråóhalakùaõayà dravyaparatvamapi /
ata eva "guõavacanebhyo matupo lugiùña" iti na tatprayogàpattiþ ityuktam, tanna; prayogàbhàvena sàüpratikalakùaõàyà anupapattau niråóhalakùaõàyàþ sutaràmanupapatteþ /
taduktaü vàrtike ---------- niråóhalakùaõàþ kà÷citsàmarthyàdabhidhànavat /
kriyante sàüprataü kà÷citkà÷cinnaiva tva÷aktitaþ /
" iti //
ata÷ca vi÷iùñadravyavàcitve yathaiva ÷uklàdipadànàmeva tadvàcitvaü, na råpàdi÷abdànàü aprayogàt, evaü guõamàtravàcitve 'pi teùveva dravyalakùaõà nànyatreti niyamopapatterdravye lakùaõayà sàmànàdhikaraõyopapattirnavàtiprasaïgaþ /
ata eva guõavacanatve puülliïgatà /
dravyavacanatve à÷rayaliïgavacanatetyarthakaü "guõavacanànàmà÷rayato liïgavacanàni bhavantã" tyanu÷àsanàntaramupapadyate /
guõavacanatvamapi vi÷eùaõatvena guõa÷akyatvaparaü draùñavyam /
itthamaruõàpadasya dravyaparatvamuktamayuktamiti såcayan tasyàïgãkàre niùprayojanatàndar÷ayati -------- tçtãyayeti #//
#
ayamarthaþ ------- kiü dravyalakùaõà karaõatvànvayànupapattyà, uta liïgasaïkhyànvayànupapattyà và /
nàdyaþ; jàteriva guõasyàpi dravyaparicchedadvàrà tadupapatteranupapattyabhàvàt /
ataeva yatra kriyàjanyaphala÷àlitvaråpakarmatvasya tadudde÷yatvaråpasaüpradànatvasyaca odanavipravçttitvàsaübhavaþ; tatraiva tallakùaõà, natu tçtãyàntàdisthala ityuktamàkçtyadhikaraõe /
nàntyaþ; tasya pà÷àdhikaraõanyàyena sàdhutvamàtreõà÷rayaniùñhatayà vopapattau pràtipadike lakùaõàyàü pramàõàbhàvàt /
ata eva sàmànàdhikaraõyasaübandhena tayoþ karaõatve pràtipadikàrthevànvaye saüsargavidhayà pàrùñhikabhàvena và dravyabodhopapatternaiva lakùaõàyàstatra prayojanam; dvitãyàdisthale tadàva÷yakatve 'pãha tçtãyànte tatprayojanàbhàvàt /
yadyetàdç÷asthale 'pi tallakùaõàïgãkriyate, tadà vi÷eùye dravye guõasyànvayàpattyà tadvi÷iùñadravyasya mårtatayaikahàyanyàdivat pàrùñhikànvayalabhyàbhedasaübandhena kraya eva nive÷opapatteþ pratyuta samasyamànànekapadatatsàmànàdhikaraõyàlocanàpekùàdhikyena vilambitatvàt tena dravyavidhyanàpatterguõa÷abdenaiva dravyavidhyàpatteþ krayasàdhanadravyanive÷asyaivopapattàvamårtatayà kraye tannive÷àsaübhavena pràkaraõikayogyakàrakamàtranive÷apårvapakùàsaübhave tatsamàdhànàrthàdhikaraõàrambhasya siddhànte guõasyaiva dravyaparicchedadvàrà karaõatvapratipàdanasyaca vaiyarthyàpattiþ, tathà caturàdi÷abdànàmapi saïkhyàvi÷iùñamuùñiparatvàpattau jaghanyàyà api muùñeþ pradhànatvena tadanurodhasyaivàpattau mukhyatvena saptada÷a÷aràve carau saïkhyànugrahasya vakùyamàõasyànàpatti÷cetyato guõamàtraparatvameveti  #//
#
avyutpattyàpatteriti  //
liïgasaïkhyàdãnàü vi÷eùye kàrake sàmànàdhikaraõyasaübandhena karaõatvevànvayasya vyutpannasya tyàgena dravye 'nvayàïgãkàreõa dravyalakùaõàyàü vyutpattyantarakalpanàpatterityarthaþ  #//
#
nanu kevalaguõavàcitve kathaü guõavacanebhyo matupo lugiùño guõavacanànàmà÷rayata ityanu÷àsanadvayasyopapattiþ? tatra guõinamuktvà guõavàcakà ye teùàmeva ÷uklàdi÷abdànàü guõavacanapadena grahaõena guõiparatvàva÷yakatvàdityata àha ------- yathàcaivamiti  //
àdyànu÷àsanasya yatra lakùaõàprasaktiþ tatparatvam, dvitãye sva÷akyàrthavi÷iùñavyaktiviùayakalakùaõàvçttiyogye yatprakàratayà vyakteranvayastadarthakaü guõapadamiti tasyaiva guõavacana÷abdenopàdànamiti dvayoranu÷àsanayorupapattiþ /
atra yogyàntamàtravivakùàyàü ajàyàþ ÷ukla ityàdàvapi ñàbàdyàpattiþ; tasyatadà lakùakatvàbhàve 'pi araõyasthadaõóavadyogyatvasya sattvàt, atastadvyàvçttyarthamanvaya iti /
ataeva tatrà÷rayagataliïgàbhàve 'gaõe ÷uklàdayaþ puüsã' tyanena sàdhutvàrthaü puülliïgameva niyamyate /
råpamastãtyàdau prakàratayà dravyànanvayàdàdyam /
tatra tàdç÷ayogyatàyà abhàvàt /
ata÷ca vyaktilakùaõàbhàvepi yalliïgadravyaparicchedadvàrà guõasya karaõatvaü, tadgatastrãtvenaiva ñàbàdyutpatteþ aruõà÷abdasyàtra guõaparatvameveti kaustubhe draùñavyamityarthaþ /
etacca aruõaikahàyanã÷abdayoþ pràcãnoktavailakùaõyaniràsatàtparyamàtreõa draùñavyam  #//
#
vastutastu --------- pacatãtyatra ekatvasya sàmànàdhikaraõyasaübandhena bhàvanànvane saüsargavidhayà bhàtasya kartuþ pacatãtyasmàt eko naveti saü÷ayavyudàsasiddhadharmitàvacchedakavi÷iùñadharmij¤ànàva÷yakatvàya lakùaõà tatra påjyapàdairuktà, tathehàpyaruõàpadàt jàyamànasaü÷ayavyudàsàya dravyalakùaõàva÷yakyeva; tàvatàpi dravyasya karaõatayà pràptervi÷eùaõàü÷asya guõasyaiva karaõatvàva÷yakatve tatràmårtatvàdinà kriyànanvayamàpàdya pårvapakùaþ tathà ekahàyanyàdipadayorapyavi÷iùña eva sa iti dhyeyam //
yattu -------- aruõatvajàtiparatve tayà saha guõe samavàyasaübandhasaübhavena lakùaõayà guõaparatvasaübhave 'pi dravye tadabhàve vyaktilakùaõànupapattyà dravyaparasàmànàdhikaraõyànupapattiriti somanàthãye uktam, tat na manoharam; nãlo ghaña ityàdisàmànàdhikaraõyapratãtau nãlapadasya nãlaråpà÷rayadravyasaüyuktatvasaübandhena nãlapadavyaktilakùaõàvat ihàpi svà÷rayasamavàyasaübandhena jàtiparasyàpi lakùaõayà tadupapatteþ samànatvàt /
ata eva nãlaü råpamiti pratãternãlaråpatvajàteþ samavàyena vidyamànàyàþ pravçttinimittatvà÷rayaõaü tathaiva tasyà eva jàteþ paraüparàsaübandhena ghañàdàvapyaïgãkàre bàdhakàbhàvena muïkhyayaiva vçttyà prayoga upapàdito nakùatravàdàvalyàü mãmàüsakamårdhanyena /
tadà ko doùaþ paraüparàsaübandhena lakùaõà÷rayaõa iti dik  #//
#
atra såtre dravyaguõayoraikakarmyàdityupàdànàdàva÷yakaü piïgàkùyàdi÷abdànàü dravyaparatvamupapàdayituü matvartheneva bahuvrãheþ dravyàbhidhànenaiva àntaràlikasaübandhabhànasiddheranyalabhyatvena tatra ÷aktiü kalpayitvà dravyaparatvameva matupa iva bahuvrãherapyà÷rãyate /
taduktaü vàrtike ------ "sarvatra yaugikaiþ ÷abdairdravyamevàbhidhãyate /
nahi saübandhavàcyatvaü saübhavatyatigauravàt" iti /
tatràpi citragurityevamàdiùu citrago÷abdayoratyantavyatiriktàrthàbhidhàyitvàt devadattàdipadaiþ sàmànàdhikaraõyàyogàt pràgapi devadattàdipadàdanyapadàrthapratãtervàkyàrthatvàsaübhavenànyapadàrthe ÷aktireva /
lakùaõàpakùe bahuvrãheraruõa÷abdasya caikàntaritadravyalakùakatvàü÷àvi÷eùe hi kiü vinigamakam yadbahuvrãhereva dravyàbhidhàyità nàruõapadasyeti, ato 'nyapadàrthe ÷aktiþ /
naca ------- indrapãta÷abde pårvapakùe bahuvrãhàvanyapadàrthalakùaõàpattidåùaõàprasakteþ ùaùñhãtatpuruùàpekùayà daurbalyàsaübhavena kathaü pårvapakùotthànaü? iti ------- vàcyam; ùaùñhãtatpuruùe bahuvrãhauca ekasyaivottarapadàrthe anyavàkyàrthe cànvayasàmye 'pi ùaùñhãtatpuruùe ekasyaiva tyàgaþ, bahuvrãhau tu ubhayoriti vaiùamyeõa tadapekùayà tasya daurbalyasiddheþ  #//
#
etena -------- bahuvrãdàvanyapadàrthasya ÷akyatve vidyàprayuktyabhàvakçtalàghavàt niùàdasthapati÷abde karmadhàrayatyàgena bahuvrãhyà÷rayaõàpattirityapi --------- apàstam; karmadhàraye ÷rutapadàrthànàü sarveùàmeva vàkyàrthànvayaþ, bahuvrãhàvekaikasyànvaya iti vaiùamyamàtreõa daurbalyopapatteþ /
ato yadyapi citràþ gàvo yasyeti vigraho loke prasiddhaþ; tathàpi ràjapuruùa iti ùaùñhãtatpuruùe ùaùñhyantapratipàdye upasarjanatvasya prathamàntapratipàdyàrthe pradhànatvasyeva prathamàntanirdiùñànàü citragavãõàmeva pràdhànyàpattyànyapadàrthadravyapràdhànyapratãtibhaïgàpatteþ citràõàü gavàmayamityevaü vigraheõa anyapadàrtha÷akterekahàyanyàdi÷abdànàü bahuvrãhitvàt dravyaparatvamiti pràcàü matamàha ----- ekahàyanyàdãti  #//
#
kçttaddhitàdisthale ekenaiva itarasyàkùepasiddheraneka÷aktikalpanàparihàràya pradhànenaiva guõabhåtasya loke àkùepadar÷anàt liïgasaïkhyànvayayogyadravyasyaiva sattvapadavàcyatvena pràdhànyena tatraiva ÷aktirna vi÷eùaõãbhåtasaübandhe tasyàkùepàdeva bhànasiddheþ  //
ataeva tçtãyàntejàterdvitãyàntàdisthaleca vyakte÷ca pràdhànyadar÷anàt niyàmakàbhàve àkçtyadhikaraõanyàyapravçttyà jàtereva vàcyatvaü vyakteràkùepalabhyatvameva /
eva¤ca kçdantàdestu na vi÷eùaõe ÷aktiþ, apitu dravya eva  #//
#
ataeva sarvatreti vàrtikamapyetàdç÷aviùaya eva vi÷eùaõãbhåtasaübandhàdi÷aktiniràkaraõaparaü sat yatra yaugakasthale kçdàdivàcakàntarasattvaü tadviùayameva  #//
#
yatratu bahuvrãhyàdau navàcakàntarasattvaü tatra yaùñãþ prave÷ayetyàdàviva padadvayasyaiva svàrthavi÷iùñànyapadàrthe anyapadàrthamàtre và niråóhalakùaõopapattau atirikta÷aktikalpane mànàbhàvaþ; ananyalabhyasya ÷abdàrthatvàt  //
ataeva yatra kçdàdàvapi prakçtipratyayàrthe lopo yathodbhidadhunetyàdau tatràva÷iùñabhàgasya tallakùakatvamiùñameva, na tvatiriktà ÷aktiþ  #//
#
naca bahuvrãheranyapadàrtha÷aktatvàbhàve aruõàpadàdavi÷eùàpattyà såtre dravyaguõayoriti nirde÷ànupapattiþ; asmanmate niråóhalakùaõàtadabhàvàbhyàmeva vi÷eùasiddheþ /
eva¤ca padadvaye lakùaõàïgãkàràdeva tatpuruùàpekùayà sutaràü karmadhàrayàpekùayà daurbalyaü siddhaü bhavati /
ataevaindrapãtàdhikaraõe pårvapakùaprasàdhanàya bahuvrãhàvanyapadàrthalakùaõàpattiþ siddhànte dar÷ità, siddhàntepica ÷aktyà parihàramanabhidhàya hutàhutasamudàyavàcinaþ indrapãta÷abdasya tadavayave lakùaõàpattimàtrameva pårvapakùadåùaõatvena dar÷itamiti //
naiyàyikàdibahusaümataü pakùàntaramàha -------- anyapadàrtha iti#  #
yattu prakà÷akàraiþ -------- bahuvrãhàvanyapadàrthalakùaõàyàü paüïkajàdipadeùvapi tadàpattau yogaråóhyucchedaprasaïgàt tadvadihàpi ÷aktirevetyuktaü taddåùaõaü kaustubhe draùñavyam  #//
#
vastutastu -------- aruõàpadavadeva ekahàyanyàdipadànàmapi àkçtyadhikaraõanyàyena ekahàyanàdiråpavi÷eùaõavàcitvameva; tasyàpyàruõyavat dravyaparicchedadvàrà karaõatvopapatteþ /
ataeva yatra dvitãyàntàdisthale tadasaübhavastatparameva matuppratyayànu÷àsanavat bahuvrãhyanu÷àsanamiti nadravye ÷aktirlakùaõà và svãkàryà /
sautraü dravyapada¤ca pramàõàntarapramitadravyapàrùñhikasaübandhapratipàdanatayàpyupapatt imadityabhipretya svasaümataü pakùàntaramàha -------- ÷akyatetviti /
pramàõàntarapramiteti  //
gavà te krãõàtãtimantraliïgàvagatagoråpadravyamàdàyetyarthaþ  //
asmiü÷ca pakùe amårtatvàvi÷eùàt sarveùàmeva vicàraviùayiteti bhàvaþ  #//
#
evaü prakçtavicàropayuktaü prasàdhya ÷àbdabodhatvàvacchinnaü prati yogyatàj¤ànasya hetutvàt amårtasyàruõyasya krayabhàvanànvayàyogyatvàt tatrànive÷ena vàkyãyànvayaü bàdhitvà "vihitastu sarvadharmaþ syàt saüyogato vi÷eùàt prakaraõàvi÷eùà" diti teùàmarthàdhikaraõapårvapakùasåtratvena à÷ritya pràkaraõikasarvadravyàrthatvapårvapakùaü sàdhayituü yogyatayà vàkyãyadravyànvayasaübhavaü nirasyati -------- tadiheti  //
yatra agnihotrahavaõyeti vàkye lyuóuktakaraõãbhåtasya dravyasya svavàkyopàttanirvàpaü prati yogyatà tatra tasyà nirvàpàïgatvasaübhave 'pi iha kàrakatvena dravye amårtatvena krayabhàvanàyàü và anvayàsaübhavàt na tadaïgatvam, apitu ÷rutivàkyayoraudàsãnye satyadhikàràkhyaprakaraõena jyotiùñomopasthitau yogyatayà tadãyadravyaparicchedakatvena vidhivàkyaü dravyavàcakapada¤ca prakalpya tadvidhànàt sarvayogyakàrakatvamiti na kevalaü pràkaraõikakaraõakàrakàïgatvamàtram, kintu tatsàdhàraõyena kartràdikàrakàïgatvamityarthaþ  #//
#
yattu vàrtike --------- siddhasyàruõyasya prakaraõàgrahaõamà÷aïkya aruõayeti tçtãyayà pràkaraõikàni jyotiùñomàpårvasàdhanàni somaprabhçtãnyanådya aruõapràtipadikàrtho vidhãyate /
"ata÷ca padamevaitadvàkyenaivaü vibhajyate /
yà vyaktiþ karaõatvena coditàpårvasàdhanam /
tayà tatsàdhayennityamaruõatvavi÷iùñayà /
eva¤cedaruõaü kàryakaraõaü yadgçhàdyapi /
yatpunaryajamànàdivihitaü kàrakàntaram /
na tasyàyaü guõaþ ÷eùaþ sarvàrthopyavadhàritaþ" /
ityuktam; tat tçtãyayà lakùaõayà dravyopàdàne ekahàyanyà eva lakùaõàpatteþ paraüparàsaübandhena svavàkyopàttakrayànvayasaübhavàdekaprasaratàbhaïgàpatte÷càyuktami ti vyaktaü kaustubhe  #//
#
etena --------- ekahàyanyàdipadànàü dravyaparatvàt ÷rautatadavaruddhe kraye aruõàpadalakùyadravyavidhyasaübhava iti ÷àstradãpikoktaü -------- apàstam; balàbale satyapi vastuta ekatvena virodhàbhàvàt /
ataþ pårvoktarãtyà yogyasarvakàrakàïgatvamityarthaþ  #//
#
na ÷àbdabodhatvàvacchinnaü prati yogyatàj¤ànasya kàraõatvam; tadabhàve 'pyayogyatàni÷cayàbhàvada÷àyàü gçhãtapadapadàrthasaüketasya ÷àbdabodhodayàt /
anyathà yàgasyàpi svargànvaya÷àbdabodhànudayena apårvakalpanànàpatteþ, kintvayogyatàvi÷cayaþ pratibandhakaþ iti tadabhàvasya kàraõatvena prakçte 'pi tàvanmàtreõa krayabhàvanàyàmapårvasyàpyanvayopapatteþ tadãyadravyàïgatvamevetyabhipretya siddhàntamàha ---------- na yogyateti /
pa÷càcceti  #//
#
àruõyasya kriyànvayàt pårvaü dravyànvaye kàrakatvavyàghàtàpatteþ prathamato dravyaparicchedaråpavyàpàrànavagame 'pi uktasàmagrãva÷àdekahàyanãkrayasomàdikàrakàntaravadeva bhàvanayà saübandhe sati vi÷iùñavidhànena vidheyànekatvakçtavàkyabhedaparihàreõa pa÷càt krayasya somaniråpitakaraõatvabodhada÷àyàü bhàvanàpratyàsannatvàdekahàyanãvanmatvarthalakùaõayà krayasaübandhena dravyasaübandhàbhàve 'pi guõasya dravyaparicchedakatvaråpavyàpàramantareõa karaõatvànirvàhàt yogyatayà tasminnavagate dravyavi÷eùàpekùàyàü sàmànàdhikaraõyàt ekahàyanãyadravyavi÷eùapratãtisiddhiþ /
astica dvayorapi dravyaguõayoþ parasparàkàïkùeti parasparasàhityàttayorniyamaþ /
yadyapi kevalaguõavàcitvapakùe bhinnapravçttinimittànàü ÷abdànàmekasminnarthe pravçttyasaübhavàt naikahàyanãpadasàmànàdhikaraõyaü saübhavati; tathàpi mukhyasyàsaübhave 'pi dravyaparicchedadvàrà guõasya karaõatvenànvaye tasya guõiniùñhatvàvagamàt guõaguõinorabhedopacàreõa tatsaübhavàdubhayorekakriyànvaye parasparàkàïkùayà tatkrayasàdhanaikahàyanãråpadravyaparicchedakatvaü nànupapannam /
ataeva pàrùñhikànvayasamarthanànantaram "eva¤ca vàkyagatamapi sàmànàdhikaraõyaü samarthitaü bhavatã" tyuktaü vàrtike /
ataeva ñàbantatayà dravyapadasàmànàdhikaraõyamapi vi÷eùaõatayà, natvaïgatayà /
tattu vi÷eùaõavidhikalpanayà krayaü pratyevetyevamekavàkyatvasaübhave na vàkyabhedamaïgãkçtya adhyàhàràdinà pràkaraõikasarvadravyàïgatvakalpanaü yuktam /
nacaitàvatà dravyopakàritayà dravyàïgatvam; dravyasyàpi paricchedyatayà guõopakàrakatvena vaiparãtyasyàpyàpatteþ /
ataþ ÷rutyàtra vàkyabàdhenaü krayàïgatvameveti bhàvaþ /
eva¤ca ekahàyanãpadasàmànàdhikaraõyàdekahàyanãdravyaparicchedadvàraniyame sati na krayadravyàntareùu tasya nive÷a ityàha ---------- ata÷ceti  #//
#
nanu yanmate krayaikatvaü tanmate apårvasàdhanãbhåtadravyapràptyanukålavyàpàrasàdhanatvàvi÷eùàt vàsaþprabhçtiùvapi àruõya pràptyàpattirityà÷aïkàü nirasyati --------- naceti  //
bhinnà hãti  #//
#
"ajayà krãõàtã"ti vàkyavihitakrayodde÷enàruõàvàkye anekaguõavidhàne vàkyabhedàpattestatra vi÷iùñavidhyaïgãkàreõa krayotpattàvàva÷yikàyàü tatraikahàyanyavaruddhe kraye ajàdinive÷àyogàt guõàt yàvaddravyaü bhinnakrayaþ, natu bhaññasome÷varoktarãtyà ekaþ kraya iti tattadvyàpàrakasàdhanatànàü naikahàyanãdharmatvapràptirityarthaþ  #//
#
utpatti÷iùñànàmapi guõànàmekavikretànativa÷àtsamuccayopapattau virodhàbhàvànna bhedakateti taduktopapattimà÷aïkya niràkaroti -------- naceti /
anyatheti  //
vaikçtadakùiõàbhiþ pràkçtadakùiõànàü prasaïgabàdhau vakùyete /
tatràpi çtvigànativa÷àt samuccayopapattau tadanupapattyàpattirityarthaþ  #//
#
naca guõàtkrayabhede 'pi dravyàõàü dharmigràhakapramàõena svasvabhedakakrayavyavasthayà nive÷e 'pi àruõyasyàviruddhadharmàntarabahuprayojakasattvàt dravyàntare nive÷o 'nirvàrya ityà÷aïkya pariharati -------- naca krayabhede 'pãti  //
aviruddhadharmàntaràõàü tu vàkyàntarãyatvàt avàntaraprakaraõena sarvakrayàïgatvamiti ÷eùa ityarthaþ  #//
#
nanu sarvakrayadravyasthànàpanne trivatse ekahàyanãråpadvàràbhàvàdàruõyapràptyanàpattiþ; prakçtàvekahàyanãdvàrakatvasya vivakùitatvàt /
nahi tatraikahàyanyudde÷yà yena tatsvaråpamànarthakyabhiyà na vivakùyate /
tçtãyayà krayaü prati aïgatvena tasyàþ dvàramàtratvàt /
nahi dvàrasvaråpe ànarthakyam; dvàràbhàve udde÷yasadbhàvamàtreõa dharmapràptau kçùõaleùvavaghàtàpattirityata àha ---------- yathàcaivamiti //
ayamarthaþ ------- dvàrabhåtàyà apyekahàyanyà naikahàyanãtvena dvàratà, adçùñàrthatàpatteþ /
kintu kriyàsàdhanadravyatvenaiva /
ataeva puroóà÷àbhàve 'pi yàgàïgabhåtavrãhãõàü caruprakçtitvasiddhiþ /
ki¤ca dvàrasyàpyàruõyasya na tattvenàvacchedakatà, apitu prakçtakrayasàdhanaguõatvena /
ataeva ÷vetàdiguõàntarasàdhyakrayasthalepyekahàyanãparicchedakatvàvirodhastatra kimu vaktavyam dvàrasya tattvena dvàrateti yuktà tatra dharmapràptiriti kaustubhe draùñavyamiti /
prayojanaü spaùñatvànnoktam  //# // / iti ùaùñhamaruõàdhikaraõam //
#
--------------# <B1> #
(7 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.7)#  ekatvayuktam //
jyotiùñomàdiùu grahaü saümàrùñãtyàdi ÷rutam /
tatra saümàrgàdi prati grahatvavadekatvasyàpi udde÷yatàvacchedakatà, uta tasyaiva sà, ekatvaü tu kathamapi vidhyanvayàsaübhavàdavivakùitamiti /
cintàyàm /
pa÷vekatvavad grahaikatvasyàpi avivakùàkaraõàbhàvàdudde÷yatàvacchedakatà /
ata÷caikasyaiva grahasya saümàrga iti pràpte --------  #
yatra hi samàsàdau parasparànvayo vyutpanno yathà÷vàbhidhànãü yatki¤citsomaliptamityàdau, tatra bhavatyeva vi÷iùñodde÷aþ /
yatra tu sa na vyutpannastatra parasparànvayena vi÷iùñodde÷e avyutpannànvayanibandhanavàkyabhedàpatterna# vi÷iùñodde÷aþ /
yathà yasyobhayaü haviràrttimàrcched grahamiti ca /
dvayoþ subantayorbhàvanànvayasyaiva vyutpannatvena parasparànvayasyàvyutpannatvàt /
anyathà pa¤cada÷ànyàjyànãtyatràpi vi÷iùñavidhànàpattiþ /
ekavacanàdyupàttasaïkhyàdestu samànàbhidhàna÷rutyà karaõatvakarmatvàdiråpe pratyayàrtha evànvitasya pada÷rutyà pràtipadikàrthànvayo naiva vyutpannaþ /
evaü sarvebhyo dar÷apårõamàsàvityàdau ekapadàdyatrànekàrthapratãtyuttaraü lakùaõayà pràtipadikàdeva sàhityapratãtistatràpi sàhityasya pratyayàrtha evànvayo na pràtipadikàrtha iti kaustubhe spaùñam /
ata÷ca naitàdç÷asthale vi÷iùñodde÷asaübhavaþ //
#
atha ------- vi÷iùñodde÷àsaübhave 'pi ubhayorapi pràtipadikavacanàrthayoþ pratyayàrthe karmatvàdàvanvayena taddvàrà bhàvanànvayopapatteþ saümàrgasya pàrùñhikodde÷yadvayasaübandhe bàdhakàbhàvaþ /
nacodde÷yànekatve vàkyabhedaþ; bhàvanàyàmanekakàrakasaübandhavadanekodde÷yasaübandhe bàdhakàbhàvàt /
naca tasyàmekodde÷yatàcchedakaniyamaþ; sarvebhyo dar÷apårõamàsàvityàdau putratvapa÷utvàderanekasyàpi tasya dar÷anàt /
vidhestvanekodde÷yakatvenaiva kàcit kùatiþ /
nacaikatvàvacchinnasya viniyogàbhàvàdasaüskàryatà; pa÷utvena viniyuktasyàpi lohitàdeþ saüskàryatvavad bahutvàvacchedena viniyuktasyàpi grahasyaikatvàvacchedena saüskàryatvopapatteþ /
naca -------- evamapi dvayorudde÷yayoreka pradhànakriyàva÷ãkàràbhàvàtkathaü parasparànvayaniyama iti -------- vàcyam; vaikçtàïgavadguõànurodhenàpi pada÷rutyaiva và pradhànayorapyàkàïkùàü prakalpya tadupapatteþ /
iùyate ca yatra bhinnavàkyasthale àgneyaü caturdhà karoti, puroóà÷aü caturdhà karotãtyàdau guõànurodhena pradhànayorabhedànvayastatraikavàkyasthale sutaràü ÷àbdabodhe mukhyavi÷eùyabhåtakriyayà va÷ãkàraþ /
ekatvàvivakùàpekùayà ca va÷ãkàrakalpanàyàü na ko 'pi doùaþ /
ata ekatvàderapi svàtantryeõodde÷yatàvacchedakatvopapattiriti cet,# na; bhàvanàyàþ karotiparyàyatvenaikakarmatvàvasàyàdudde÷yànekatve tadbhaïganibandhanavàkyabhedàpatteþ /
ekakarmakatva¤caikabodhaviùayakarmatvaparyàptyadhikaraõatàvacchedakadharmavattvam /
atra sarvebhyo dar÷apårõamàsàvityàdau satyapi putratvapa÷utvàdãnàü karmatvaparyàptyadhikaraõatàvacchedakànàü dharmàõàü bhede ekenaiva sarvapadena yugapad bodhànnaikakarmakatvahànirityàdyaü viùayetyantam /
paryàptipadakçtyaü tu kaustubhe draùñavyam /
ata÷ca phaladvaye saüskàryadvaye phalasaüskàryadvaye và tàvadvàkyabhedàpattiþ spaùñà /
nimittadvayasthale 'pi yàvajjãvàdhikaraõanyàyena nimittadvayasya #
phaladvayàkùepakatvàdvàkyabhedàpattirdraùñavyà /
yathà ca na nimittadvayenaikasyaiva phalasya àkùepastathà kaustubhe spaùñam /
ata eva nimittaphalasthale nimittasaüskàryasthale và ekakarmakatvabhaïgàbhàvànna vàkyabhedaþ /
na và kàlade÷àdyudde÷yànekatve saþ /
yathà ca phalàdisàhityasya naikabodhaviùayatà tathà kaustubhe spaùñam /
ata÷ca tatsàhityavivakùàyàü vàkyabhedo duùparihara evetyàdyanyatra vistaraþ //#
nanu -------- tathàpi naikatvàdãnàmavivakùà; saümàrgabhàvanàyàü guõatvenavivakùopapatteþ /
na ca ----- evamekatvàü÷e dvitãyayà karaõatvalakùaõàd grahàü÷e ca pràdhànyàbhidhànàdvairåpyàpattiþ yugapadvçttidvayavirodhàpatti÷ceti ------- vàcyam; ripsitànãpsitasàdhàraõakarmatvamàtre dvitãyàyàþ ÷aktatvena pramàõàntaràdvi÷eùàvagame 'pi aikaråpyeõobhayorapyanvayopapatteþ /
na caivamapi saümàrgàïgabhåtasyaikatvasya tadanaïgabhåtagrahadvàrakatvàsaübhavaþ; aïgatvàdyabhàve 'pi saübandhitàmàtreõàganmeti mantre svargasyeva grahasyàpi dvàratvopapatteþ /
ata÷ca vivakùitamekatvamiti ------- cet,  #
guõabhåtaikavacanàdyanurodhena pratyaye karaõatvalakùaõàïgãkàrasya yugapad vçttidvayavirodhavairåpyàde÷cànyàyyatvàt /
tadvaramanuvàdake tasminneva pà÷àdhikaraõanyàyena lakùaõàmàtram /
na cepsitànãpsitasàdhàraõakarmatvamàtràbhidhànànnoktadoùaprasaïgaþ /
tathàtve niruktaikakarmakatvabhaïgaprasaïgena vàkyabhedàpatteþ /
ata÷ca guõatvasiddhyarthaü lakùaõà÷rayaõe pårvoktadoùàpatterekavacanaü bahutvalakùaõàrthaü satsàdhutvàrthamanuvàdo 'vivakùitam /
yathàcaivaü satya "ùñavarùaü bràhmaõamupanayãte" tyàdau aùñavarùatvàdervivakùà, tathà kaustubha evopapàditam   // 3 // 7 //# iti saptamaü grahaikatvàdhikaraõam //
#
<B2># (ekatvayuktam) evaü tàvat tribhiradhikaraõaiþ krameõa kriyàdravyaguõànàü ÷rutyà viniyogaprakàre niråpite ÷rutihetukasaüskàracintàtvasàmyàtteùàmarthàdhikaraõànantaraü kartuü yuktàmapyagrimacintàyà vi÷eùacintàtvena sàmànyàpekùatvàt sàmànyacintànantarameva vi÷eùacintà yuktetyabhipràyeõopekùya avasarasattvàdadhunà karaõaucityamabhisaüdhàya agrimacintàviùayavàkyamudàharati ---------- jyotiùñometi //
ubhayatràdipadàbhyàmagnihotraprakaraõagatasyàgre tçõànyapacinotãtyasya tathà dar÷apårõamàsaprakaraõagatànàü "puroóà÷aü paryagnikarotã" tyevamàdãnàü yathà saügrahastathà såtre ekatvagrahaõasyopalakùaõatvamaïgãkçtya "yasya puroóà÷au kùayato yasya sarvàõi havãüùi na÷yeyuri" tyàdidvivacanabahuvacanàntapadasamarpitodde÷yaghañitavàkyànàmapi saügrahaþ såcitaþ //
yattu vàrtike -------- "prayàja÷eùeõa havãüùyabhighàrayatã"tyetadudàhçtam, taccaturthe 'bhighàraõasya prayàja÷eùapratipattyarthatàyà vakùyamàõatvàt prayàja÷eùasyodde÷yatvena haviùàmanudde÷yatvàdayuktamiva, tathàpi matabhedena tadupapàdanaprakàrastatraivopapàdayiùyate /
"grahaü saümàrùñã" tyasmàtpårvaü da÷àpavitreõeti bhàùye dhçtasyàpi da÷àpavitra÷abdasya vàsaþ kambalo vàrthastatra j¤eyaþ //
atra graha÷abdena karmavyutpattyà somarasàbhidhànàt grahaõakàle bahirlagnavipruùàü pracchannaråpastatsaüskàra iti nyàyasudhàkàraþ /
uttaràdhikaraõabhàùyasvarasàdadhikaraõavyutpattyà tadàghàrapàtraparatvena tatsaüskàra iti pàrthasàrathyanusàriõaþ prakà÷akàràþ //
udde÷yatàvacchedakatveti //
saümàrgaviniyogaþ siddho 'pi kimekatvàdivi÷iùñe uta grahamàtre veti vi÷eùato viniyogaprakàro vaktavyaþ /
tatra yadyapi apårvasàdhanatvenaiva råpeõa viniyogastathàpi tallakùaõopayogi÷akyasaübandhaghañakatàmàtramevodde÷yatàvacchedakatadanavacchedakatàdvàreõa cintyata ityarthaþ //
vede vaktrabhàvàt vacanecchànicchàråpatayà pramàõãbhåtavedapramitasya tyàgàyogàt cikãrùàcikãrùàråpatayà và vivakùàvivakùayorasaübhavàt pratãtyapratãtiråpatayà tadabhyupagame ÷rutasyaikatvàdeþ pratãtatvena tyàgàyogàdasaübhavaü nirasituü vivakùàvivakùàsaübhavahetumanvayavyatirekàbhyàü såcayituü ca vidhyanvayàsaübhavàdityuktam /
tata÷cànuùñhànànanuùñhànaråpaphalahetukavidhitsitàvidhitsitàparaparyàyau vidhisaüspar÷àsaüspar÷àveveha vivakùitàvivakùitapadàbhyàü vivakùitau kçtvà vicàra ityarthaþ  //
tatra grahapràtipadikasya grahatvamartho vacanasya ekatvaü dvitãyàyàþ karmatvaü ca /
tatra karmatve jàteþ sàkùàdanvayàyogàt pårvoktarãtyà vyaktilakùaõàyà àva÷yakatvena tasyàþ karmatvenodde÷yatve 'pi svatvasamàkhyàsahakçtapada÷rutyaikatvasya grahavyaktàvanvayàdekatvavi÷iùñasyaiva grahàdeþ karmatve anvayàdyathà grahatvànavacchinne na saümàrgastathaikatvànavacchinne 'pi na saþ /
yadyapi samànàbhidhàna÷rutyà ekatvasya karmatvànvayasaübhavaþ; tathàpi tatràyogyatvàdananvaye pràtipadikàrtha eva yukto 'nvayaþ //
naca kàrakavi÷eùaõasya vidhyanvayàsaübhavaþ /
evaü yatràpi yasyobhayamityàdau saïkhyàvàcakapadàntara÷ravaõam, tatràpi kriyànvayàtpårvaü sàmànàdhikaraõyàdupapadàrtha evànvayàt vi÷iùñasyodde÷yatvopapattirityabhipretya pårvapakùamàha -------- pa÷vaikatvavaditi //
vidhyanvayàbhàvàt naikatvaü vivakùitaü vidhyanvayo hi kimudde÷yatvena athavà guõatvena /
tatràpyàdye vi÷iùñodde÷enotasvatantrodde÷ena và /
natàvadàdyaþ; kriyànvayàt pårvaü vai÷iùñyasyàvyutpannatvàdityabhipretya siddhàntamàha ------ yatra hãti /
naiva vyutpanna iti //
nanu ekavacanàdyupàttasaïkhyàdeþ prakçtyarthànvayàbhàvena vi÷iùñatvàbhàvàt vi÷iùñodde÷àsaübhave yatra sarvasyaivetyatra pràtipadikàdeva sàhityapratãtistatra sàhityàvacchinnasya ekapadopàdànàvagataparasparavai÷iùñyasaübhavàdavivakùànàpattiþ /
ataeva dvivacanàdipratãtasàhityasya pratyayàrthe 'nvayàvivakùàyàmapi na doùa ityata àha -------- evamiti //
pràtipadikena svavàcyabodhajananottaraü lakùaõayà sàhityapratãteryugapat bodhànupapatteþ pa÷càtpratãyamànasya samastapràtipadikàrthatvàt pradhànànvayasyàbhyarhitatvàcca ÷akyàrthavatkàraka eva anvayavyutpatteþ pràtipadikàrthe vai÷iùñyàyogena vi÷iùñodde÷àsaübhava iti kaustubhe spaùñamityarthaþ  //
dvitãyamà÷aïkate -------- atheti /
saümàrgasyeti //
grahatvalakùitavyakterivaikatvalakùitavyakterapi karmatvena bhàvanànvaye saümàrgasyàpi pàrùñhikaviniyogavidhidvayakalpanenodde÷yadvayasaübandhonànupapanna ityarthaþ /
na kàcitkùatiriti //
vidheyànekatve 'pi vidhiphalasyàj¤àtaj¤àpanasyaikaviùayatvasvabhàvabhaïgàpatteryukto vidhivàkyabhedaþ, udde÷yànekatvetu ÷rutabhàvanàyàü teùàmanvayàt vidhe÷caikavi÷iùñabhàvanàvidhàyitvenànekavidhàyitvàbhàvàt àrthikai÷ca vidhibhirekakriyodde÷ena anekavi÷eùaõavidhivat anekodde÷enaikasaümàrgaviùayànekavidhikalpanasaübhavàt vàkyabhedàprasakteþ na kàcitkùatirityarthaþ //
saüskàryatvopapatteriti //
tata÷ca nodde÷yatàvacchedakàvacchinnatvaråpeõa viniyogasya saüskàryatàprayojakatvaü apitu tatsamànàdhikaraõadharmàvacchedàdinàpãtyarthaþ //
va÷ãkàràbhàvàditi //
kriyàyàü hi guõatvenànvaye tadãyàkàïkùayà saübandhàdyathàpekùamanyonyaniyamaþ sidhyati /
prakçtetu kriyàyà evodde÷yaü prati guõatvàdudde÷yayo÷ca svataþ pradhànatvena parasparàkàïkùabhàvàt kriyàyà÷ca tadanurodhavçttitvàt kathaü parasparaü yo grahatvàvacchinnaþ sa ekatvàvacchinnaþ pa÷utvàvacchinnaþ ekatvàvacchinnaþ ityevaü niyamaþ sidhyatãtyarthaþ /
guõànurodheneti //
guõasyàvçttyàpattyanurodhenetyarthaþ /
guõànurodheneti //
bhinnavidhividheyacaturdhàkaraõaråpaguõàvçttyanurodhenetyarthaþ //
samàdhatte ---- bhàvanàyà iti //
'ghañaü pañaü ca karotã' tyàdau cakàraü vinà ghañapañayorubhayoþ karmatvena karotyarthe 'nvayàdar÷anàt karoterekakarmatvaniyamena tatparyàyabhàvanàyà api tanniyamàt karmadvaye sati bhàvanàpratipàdakapratyayàvçttervàkyabheda ityarthaþ //
nanu kimidamekakarmatvam? na tàvadekakarmakatvamekakarmatvà÷rayatvaü và; "sarvebhyo dar÷apårõamàsau" "ghañànànaye" tyàdau tadanàpatteþ; tatra putràdivçttikarmatvànàü karmatvà÷rayaputràdãnàü ca bhedàt, nàpyekakarmatàvacchedakatvam; "sarvebhya" ityatraiva pa÷utvaputratvàdãnàü bhedenaikakarmatvànàpatterityata àha -------- ekakarmatvaü ceti //
ekabodhaviùayeti dharmavi÷eùaõam /
ekenaiveti  //
ekenaiva sarvapadena tena tena råpeõa tattacchaktibhiþ sarveùàü phalànàü yugapadbodhàdityarthaþ //
paryàptapadakçtyaü tviti //
"adhvaryuyajamànau vàcaü yacchata" ityatra adhvaryuyajamànatvayoþ karmatvàdhikaraõatàvacchedakayorekabodhaviùayatvàbhàvàt dvikarmatvapràptàvapi dvandvottaravibhaktyà devatàtvàderiva karmatvàderapi vyàsajyavçttitvàvasàyàt tatparyàptyadhikaraõatàvacchedakasyàdhvaryuyajamànobhayatvasya dvandvajanyaikabodhaviùayatvàt ekakarmatvopapattyarthaü paryàptipadam //
nacaivaü samàsopàttasàhityavivakùàpatteþ daivàdanyatarapadàrthabàdhe anyatarasya và niyamànàpattiþ; sàhityavi÷iùñayorudde÷yatve 'pyapårvasàdhanatvalakùaõàyàü pratyekavçttyapårvasàdhanatvasyaiva lakùaõãyatvena tadanàpatteþ /
nahi tayoþ sahitayorekakàryajanakatvamasti /
ataþ pratyekavçttitayà avagatenaiva råpeõa lakùaõànna doùa iti kaustubhe draùyavyamityarthaþ //
yàvajjãvàdhikaraõeti //
nimittayorbhedenànuùñhàpakatayà bhedena bhàvyàkùepakatvàt tadàkùiptabhàvyàråpànekakarmatvaprasaïgasya tulyatvamityarthaþ //
nanu nimittadvayasthale sahitayoreva nimittatvàïgãkàreõa na phaladvayàkùepakatvamityata àha -------- yathàceti //
sàhityasyàpi pakùakoñipraviùñatvena pårvavadeva nimittavi÷eùaõatvànupapattàvarthàt svàtantryeõa nimittatvàpattau bhedenànekakarmàkùepakatvàt tatprasakteryasyobhayamityàdau ubhayàtterhaviràrte÷ca pçthaknimittatvà÷rayaõe syàdeva vàkyabheda iti kaustubhe spaùñamityarthaþ /
ataeva na yatra phaladvayàkùepakatvaprasaïgastatra bhàvyasyaikatvànnimittasyaca nimittatvenaivànvayànna vàkyabhedaþ /
yatràpya "màvàsyàyàmaparàhõa" ityàdau kàladvayasyodde÷yatve 'pi karmanànàtvànàkùepakatvam tatràpi na vàkyabheda ityàha ------------ ataeveti //
yathàca phalàdãtyayaü grantho vyàkhyàtacaraþ //
tçtãyaü pakùamà÷aïkate --------- nanviti /
svargasyeveti //
mantreõahi prakaraõe pàñhàddar÷apårõamàsàpårvaü pratyupakartavyam kenaciddvàreõeti ni÷cite yadeva dar÷apårõamàsàpårve upayujyate tadeva dvàraü bhavati /
nahi phalaü tadapårve tajjanakakarmaõi vopayuktam /
atastadabhàve 'pi yathà dar÷apårõamàsasaübandhastadvadekatvasya saümàrgabhàvanàyàü karaõatvenànvayenàïgabhåtasyàpi grahasya saümàrgasaübandhitàmàtreõa dvàratvopapatteþ tatsaübandhigrahaparicchedakatvena tatsvãkàràdekatvena grahaü saümçjyàdityanvayopapattirityarthaþ  //
tathàtva iti //
dvitãyayà tantreõàbhidhàne 'pi karmatvaparyàptyadhikaraõatàvacchedakasya dharmasyaikatvagrahatvàderekabodhaviùayatvàbhàvenaikakarmatvabhaïgàpattyà vàkyabhedàpatterityarthaþ /
anuvàda iti //
jàtyabhipràyeõa pratyekaikatvamàdàya và pràptatvena ÷akyàrtho 'nuvàdaþ /
pa÷vaikatvàdestu karaõatve 'nvitasya taddvàrà kriyàsaübandhena vidhyanvaye vàkyabhedàdidoùànàpatteþ yuktà vivakùeti vaiùamyamityarthaþ //
nanu "aùñavarùaü bràhmaõamupanayãta" ityatra saüskàryavi÷eùaõasya aùñavarùatvàderavivakùàpattau aniyatavarùasyàpyupanayanàpattiriti ÷aïkàniràsàyàha --------- yathàcaivamiti //
yadyapyaùñavarùatvamudde÷yavi÷eùaõam; tathàpi tasyopayogàpekùàyàü so 'dhãyãtetyevaü vipariõatena "tamadhyàpayãte" tividhinà viniyogakalpane tacchbdena paràmçùñasyopàdeyatvena tadvivakùopapattiþ /
yadyapi prathamataþ saüskàrànvaye tadavivakùàyàü pa÷càttanaviniyogavidhàvapi tacchabdenàvivakùitavi÷eùaõasyaiva paràmar÷àpattiþ; tathàpi pràthamikasaüskàrànvaye 'pyaùñavarùatvasya grahaikatvavat kathamapi pràptyabhàvenànuvàdàyogàdardhamantarvedãtivat lakùaõayà vi÷iùñodde÷asaübhavena vivakùopapattiþ /
yatrahi grahamityàdau dvayorapi pràptisaübhavaþ /
ekavacanasyaiva bahutvàdilakùaõàyàü pà÷anyàyàdiråpaü niyàmakamasti, tatra nobhayatra lakùaõayà vi÷iùñodde÷aþ, prakçtetu dvayorapyapràptatvàttadaïgãkàre na kàcitkùatiriti kaustubhe upapàditamityarthaþ /
eva "magneþ tçõànyapacinotã" tyatra yadyapyagneþ ùaùñhyà tçõadvàràpacaye guõabhàvaþ pratãyate; tathàpi saübandhasàmànyasya vi÷eùato jij¤àsàyàü vi÷eùaõàntaràyogenàïgàïgitvalakùaõànvayavi÷eùaniùñhatvàvasàyàt ko 'tràïgãtyapekùàyàü càgneþ prayojanavattvenàïgitvàvasàyàt upayokùyamàõasaüskàrasya garãyastvàttasyàpi tçõasaüspar÷animittotpatsyamànolmukabahiþ pàtaparihàràrthatayà dçùñàrthatàlàbhàt svasvàmibhàvaviùayàyà÷ca ùaùñhyàþ svàminiprayogadar÷anena pràdhànyàrthatvàvasàyàt agneþ pràdhànyàvagaterudde÷yatvàt tadvi÷eùaõaikatvàvivakùopapattiþ tata÷càgnisaüskàratvàt yasyàgneragre me upayogaþ tasyaivàyaü tçõavibhàgaråpàpacayaþ saüskàravidhiriti na sabhyàvasathyayoþ tçõàpacayaþ, paristaraõaü tu "agnãnparistçõàtã" tyavi÷eùa÷ravaõàttayorbhavatyeva /
astuvà tayorapi saþ /
yadyapãyaü pa¤camã bhavet; tathàpi "madhyàt pårvàrdhàccàvadyatã" tivadagneþ prayojanavattvàllakùaõayà pràdhànyapareti na doùa iti vàrtikakàraþ /
asmiü÷ca pakùe 'pacayasya dçùñàrthatàlàbhàya citaistçõaireva punaþ punaþ paristaraõamuktamàpastambasåtre  //
påjyapàdaistu dvitãyayà tçõànàü pràdhànyàvagatau viniyogabhaïge pramàõàbhàvàt tçõapratipattitvameva /
anyathà tçõagatabahutvavivakùàpatteþ kapi¤jalàdhikaraõanyàyena trayàõàmeva tçõànàmapacayàpatterava÷iùñatçõasaüsarganimittotpatsyamànolmukabah iþ pàtasyàparihàryatayàgnestçõàpacaya- saüskàryatvànupapatteþ /
ato bahutvàvivakùàyàstçõasaüskàryatvaü vinà durupapàdatvàtparistaraõopayuktatçõapratipattikarmatvamevàpacayasya yuktam /
naca tavàpyekasyaivàgnestçõàpacayàpattiþ /
pa¤camyàpàdanatvena guõatve 'pi pratipàdyatçõànurodhena pratyekaikatvànuvàdàvagatervivakùàprasaïgàt /
atastçõapratipattitvamevetyuktaü kaustubhe //
yattu -------- asminpakùe pårvaprayogàrthàgniparistaraõopayuktànàmapi tçõànàü prayogàntarakàlãnàpacayena pratipàdanàt pratipattitvàyoga iti --------- nyàyasudhàkçtoktam, tadu "pasthàya tçõànyapacinotã"ti àpastambasåtre agnyupasthàpanasamàpanakartçtvànurodhenayajamànakartçkopasthàpanottarakàlãnatvokterayuktatvàda- yuktamityupekùitaü påjyapàdaiþ /
ataeva pratipattyà tçõànàmagre 'nupayuktatvàduttaraprayogeùu anyairanyaireva tçõaiþ paristaraõamuktaü dhårtasvàmyàdibhirityalaü vistareõa /
yathàcàdhànavàkye 'gnisàhityavivakùà tathà kaustubhe draùñavyam /
prayojanaü spaùñatvànnoktam #
//
iti saptamaü grahaikatvàdhikaraõam //#
---------------- #
<B1># (8 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.8)  #
saüskàràdvà //
ekatvavad grahatvasyàpi avivakùà; liïgàdeva saümàrgasya somàvasekanirharaõaprayojanatvàvagamena somapàtramàtrasya saüskàryatvàvagateþ /
ubhayorapi grahacamasayorekajyotiùñomàpårvasàdhanatvena yaveùviva camaseùvapi saümàrgàpatte÷ceti pràpte ----------# grahatvavivakùàyàü vàkyabhedàdyabhàvàtsatyapi jyotiùñomaikye tattadabhyàsàpårvàõàü bhedàt payasà maitràvaruõaü ÷rãõàtãtivad grahajanyàpårvasàdhanatvasyaiva lakùaõopapatterna camaseùu saümàrgaþ   // 3 // 8 //
#
// ityaùñamaü grahatvavivakùàdhikaraõam   #//
<B2>  #
spaùñàrthametat  #// //
ityaùñamaü grahatvavivakùàdhikaraõam //
#
-------------# <B1> #
(9 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.9)#  ànarthakyàt  //
"saptada÷àratnirvàjapeyasya yåpa" ityatràvyavahitatvàt pradhànatvàt prakaraõànugrahàcca saptada÷àratnitvaü vàjapeyodde÷ena ùaùñhã÷rutyà vidhãyate /
na yåpodde÷ena; atiprasaïgàpatteþ, vàjapeyena vi÷eùaõe vi÷iùñodde÷àcca /
ataþ saptada÷àratnitvaüvàjapeyodde÷ena vidhãyamànaü tadãyordhvapàtradvàreõa nivi÷ate /
yåpapadaü sàdç÷yàdgauõaü iti pràpte ----------  #
yåpapadasya gauõatve pramàõàbhàvàdyupapadena svakàryaü lakùayitvà tadudde÷ena saptada÷àratnidravyaü vidhãyate /
yadyapi ca dravyaü aratniparimàõaü càtide÷ataþ saübhavatpràptikaü, tathàpi tadanuvàdena saïkhyàvidhàne ekaprasaratàbhaïgàpattestataþ pårvapravçttyaïgãkàreõa vi÷iùñaü dravyameva saïkhyàvidhiphalakaü lohitoùõãùà ityàdivadvidhãyate /
yåpakàryasvaråpe# cànarthakyàt prakaraõàt vàjapeyàpårvasàdhanatvalakùaõayà vàjapeyàpårvasaübandhiyåpalàbhàt vàjapeyasyetyanuvàdaþ /
ùaùñhã ca paraüparàsaübandhe 'pyupapannà naptari devadattasyàyamitivat /
vyavahitatvàdi ca gauõatvàpekùayà na doùaþ   // 3 // 9 //

#
// iti navamamànarthakyatadaïgàdhikaraõam   #//

<B2> atra ùaùñhyàþ pràcãnamate mukhya÷rutitvàt svamate gauõatvàt gauõamukhyasàdhàraõa÷rutiviniyogopayogicintanàt pàdàdhyàyasaügatã spaùñatvàdapradar÷ya vàjapeyaprakaraõagataviùayapradar÷anapårvakaü pårvapakùamevàha -------- saptada÷eti  //
anantarasaïgatistu pårvatra pràtipadikàrthavivakùà vacanàrthasyàvivakùeti cintite yatra tarhi pràtipadikàrthadvayaü tatra kasyàvivakùeti jij¤àsodaye avasarasattvàdanyataravivakùàvivakùe vicàryete ityevamavasararåpà   //
yattu atra prakà÷akàraiþ ----- pårvatra graheùu saümàrgaþ na camaseùvityukte saptada÷àratnitvaü ùoóa÷ipàtre nivi÷ate yåpe veti cintàyàþ pràsaïgikatvaü nyàyasudhàkàroktaü mukhyasàkùàtsaügatisaübhave prasaïgasaïgatyabhidhànasyàyuktatvàt pradåùya sàkùàtsaïgatyupapàdanaü kçtam ------- saüskàradravyaguõeùu vidhiü pratyantaraïgabahiraïgabhàvakrameõa yathàsaüyogaü vyavasthoktau ekatvàderaruõàdhikaraõoktakriyànvayatadãyadravyanive÷àpavàdadvàrà saüskàre yathàsaüyogaü vyavasthàvyavasthàvi÷eùacintàmadhikaraõadvayena kçtvà dravye vi÷eùacintàsaübhavàt guõe saptada÷àratnitve àruõyàdhikaraõanyàyena sàmànyataþ siddhayoþ kriyàïgatvatadãyadravyanive÷ayostadvi÷eùacintà ------- kiü vàjapeyàïgaü sat tadaïge ùoóa÷ipàtre nivi÷ate, uta pa÷uyàgàïgaü sat tadaïgayåpa iveti ------ iti /
tadekahàyanyàdipadavat bahuvrãhitvena saptada÷àratnipadasya dravyaparatvàdàruõyavatkriyàïgatvàyogena tatsàmànyacintàviùayatvàsaübhavàt iha vi÷eùacintàtvàsaübhavena sàkùàtsaïgatyasaübhavàdayuktamityupekùitaü påjyapàdaiþ /
yathàcàsya dravyaparatvaü tathà niråpayiùyate /
ataeva prasaïgasaïgatimiva sàkùàtsaügatimapi vihàya kaustubhe 'vasarasaïgatireva dar÷ità  //
tatra yåpodde÷ena saptada÷àratnividhàne na tàvadbahuvrãhyupàttànyapadàrthatvena yåpasyodde÷yatvasaübhavaþ; ekaprasaratàbhaïgàpatteþ /
nàpi yåpapadàrthatvena; tathàtve 'nyapadàrthànanvayena samàsànupapatteþ, aratnãnàü pràptatvena vidhyanupapatte÷ca /
aratnyanuvàdena saïkhyàvidhàne 'tiprasaïganiràkaraõàya yåpãyatvavi÷eùaõe vàkyabheda ekaprasaratàbhaïgàpatti÷ca /
ataþ saptada÷àratnidravyaü svàmitvàrthakaùaùñhyà pratipàditapràdhànyavàjapeyodde÷ena vidhãyate /
eva¤càvyavahitapradhànànvayàt ùaùñhã÷rutiþ kathaübhàvànugrahàdikaü labhate /
anyathà dãkùaõãyavàïniyamanyàyena pa÷vapårvàrthatvasya yåpamàtràrthatvasya và'pattyà vàjapeyànaïgatvàt tadbàdhàpattiþ //
ki¤ca vi÷iùñodde÷e vàkyabhedàpatterekataràvivakùàyàü mukhyatvàt vàjapeyapadàrthavivakùàmaïgãkçtya yåpàvivakùaiva yuktà; anyathà prakaraõàdeva vàjapeyasaübandhitvapràpteþ vàjapeyapadànarthakyàpatteþ /
ataeva saptada÷àratnitvavi÷iùñayåpasyaiva vidhànaü paràstamityabhipretya pårvapakùamupapàdayati -------- avyavahitatvàditi //
dravyavidhàne 'pi lohitoùõãùàdivadvidhi÷aktervi÷eùaõe saükràntyabhipràyeõa saptada÷àratnitvamityuktam /
vàjapeye bàdhàt kathaü tasyàïgatvamityà÷aïkàü nirasyati ------ tadãyeti  //
rasàdhàrabhåtasyàpi ùoóa÷ipàtrasya grahairjuhotãtyanena yàgàntargataprakùepàïgatvena vàjapeyaü prati sàkùàdaïgatvàt taddvàrà nive÷astatretyarthaþ /
anyagrahapàtràõàü sàdhàraõatvàdasàdhàraõyena vàjapeyasaübandhitvena tatraiva nive÷aü såcayituü tadãyetyuktam /
årdhvapàtraü ùoóa÷igraha ityarthaþ /
sàdç÷yàditi //
tasyaca pàtrasya khàdiratvàdårdhvatvàcca yåpasàdç÷yamàdàya yåpapadaü gauõam /
ataeva -------- årdhvapàtravàcakapadasàmànàdhikaraõyàbhàve 'pi saptada÷àratniyåpasadç÷amityevaü gauõasàmànàdhikaraõyamàdàyordhvapàtraviùayatvasiddhirityarthaþ //
yattu somanàthena ------ yåpe khàdiratvasya vaikalpikatvàttasya niyatopasthityabhàvàt yåpapadena niyatopasthitordhvatvasàdç÷yamàtrasyaiva grahaõena sarvordhvapàtramàtre nive÷a ityuktam, tat pakùe upasthitasyàpi tasyetaraniyamanàrthatvopapatterayuktam /
ataeva aindràgne ekàda÷advàda÷akapàlatvayorvikalpe 'pi dvàda÷akapàlànàü vikçtau vikalpitadvàda÷akapàlaindràgnavikàratvamiùyata evetyupekùitaü påjyapàdaiþ //
yadyapi dvayormadhye jaghanyasyàvivakùà yuktà; tathàpi jaghanyasyàpi yåpapadasya svàrthatyàgàpekùayà mukhyasyànuvàdatvameva yuktamiti tadanurodhenàvyavahitapradhànànvayaùaùñhã÷rutiviniyogaparityàgamapyaïgãkçtya yåpodde÷enaiva tadvidhànam /
tatra samàsàrthànyapadàrthadravyasya yåpe vidhànàsaübhavàt yåpapade yåpakàryalakùaõayà yåpakàrye saptada÷àratnidravyavidhàne yadyapi tatkàrye anyadeva dravyamàpatet tathàpi prakçtipràptayåpatvàvirodhenàpi saptada÷àratnidravyanive÷opapatteþ yåpàkhyadravyavidhànasiddhirityabhipretya siddhàntamàha -------- yåpapadasyeti //
parapadasàmànàdhikaraõyaü vinà gauõatvàyogàdyåpapadasya gauõatà÷rayaõenordhvapàtraviùayatve 'nyonyà÷rayàpatternordhvapàtraviùayatàsiddhirityarthaþ /
yastu prakaraõànugrahaþ sa mamàpyavi÷iùña ityàha --------- yåpakàryeti //
yåpasya tatsàdhyaniyojanasya tatsàdhyapa÷vapårvasyavà saptada÷àratnitvaü vinàpi prakçtau siddhidar÷anàt tatsvaråpe 'pyànarthakyàpatterdãkùaõãyàvàïniyamanyàyabàdhena lakùitalakùaõayà adhikàràkhyaprakaraõasahakçtena yåpapadena vàjapeyasyetyanuvàda ityarthaþ /
etena --------- vàjapeyasaübandhitvalàbhàya vàjapeyapadasya yåpavi÷eùaõatvàïgãkaraõaü bhavadevàdãnàü yacca vi÷iùñodde÷avàkyabhedàpàdanena taddåùaõaü prakà÷akàràõàü tadubhayamapi -------- apàstam; tadvi÷eùaõavaiyarthyàt, ùaùñhãsthale parasparànvayasya pràcàü mate vyutpannatvena vàkyabhedànàpatte÷ca /
etena ----------- yåpàïgasaptada÷àratnitàyà vàjapeye kathaübhàvàkàïkùàlakùaõaprakaraõenàgrahaõànna vàjapeyàpårvaprayuktatvaü, apitu vàïniyamanyàyena pa÷vapårvaprayuktatvameveti somanàthoktaü --------- apàstam; kathaübhàvàkàïkùàlakùaõaprakaraõàgràhyatve 'pyànarthakyàpattisahakçtayåpapada÷rutyaiva tadaïgatvabodhanena vàjapeyàpårvaprayuktatvasyaivàpatteþ  //
nanu vàjapeyàïgatvena yåpàprasiddhiþ kathaü vàjapeyasaübandhitvapràptyànuvàda ityata àha --------- ùaùñhã ceti //
atraca pràcàü rãtyà yåpamàtrasyodde÷yatve samàsàrthavidhànasya tasminnasaübhavàt kàryalakùaõàyà¤ca lakùaõàpatterniyamena yåpatvàvirodhenaiva dravyavidhànasyàpi kliùñatvàpatteþ dravyavi÷eùànupàdànàpatte÷ca na tadudde÷ena dravyavidhiþ, apitu yåpapadasya tàtparyagràhakatvamaïgãkçtya saptada÷àratnipadena vi÷iùñayåpavidhiþ vàjapeyodde÷ena, tasyacàpràkçtakàryakaratvàpatteþ vàjapeye sàdhanatvàdinà nive÷àyogàt ùaùñhyàþ paraüparàsaübandhe 'pyupapatteþ tadãyapa÷vaïganiyojanadvàreõa nive÷ànna ka÷cana doùa iti mama pratibhàti /
prayojanaü spaùñatvànnoktam #
//
iti navamamànarthakyatadaïgàdhikaraõam //#
- - - - - - - #
<B1># (10 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.10)  #
kartçguõe //
dar÷apårõamàsayoþ prayàjasamãpe ÷rutama "bhikràmaü juhotã"ti /
tatràbhikramaõasyàmårtatvàjjuhotyupàtte prayàjahome 'nvayànupapatteràruõyavacceha kartçråpasya dravyasyànupàttatvàttaddvàràpyanvayànupapattestato vicchinnasya pràkaraõikasarvahaimàïgatvaü tadãyakarturàhavanãyapratyàsàttiråpadçùñakàryadvàreti pràpte ----------#  anupàttasyàpi àkhyàtagamyasya sadbhàvàttaddvàraiva juhotyanvayopapatteþ prayàjahomàïgatvameveti bhàùyakàreõa siddhàntitam  //
#
tat õamulantasya pårvakàlatàdisaübandhena juhotyanvaye naivàkàïkùyàbhàvàt juhote÷ca prayàjahomamàtravàcitve pramàõàbhàvàdaruõàdhikaraõena gatapràyatvàcca vàrtikakàreõànyathà vyàkhyàtam /#
satyapi vàkyãgrahomasaübandhe saïkoce pramàõàbhàvàdvedyàü havãüùãtivatpràkaraõikasarvahomàïgatvam; vàcanikàïgasandaü÷aråpàvàntaràdhikàrasya vàkyasaïkocakatvànupapatteþ /
yadi hi tàdç÷asandaü÷amadhye abhikràmatãtyeva ÷råyeta, tato 'vàntaraprakaraõena syàdapi prayàjàïgatvam /
vastutastu nàïgeùvitikartavyatà'kàïkùàlakùaõaü prakaraõaü, phalàbhàvàt, anyathà prayàjàbhikramaõàdãnàmapyanuyàjàdyaïgatvàpatteþ /
vàcanikàïgasaübandhasiddhyartha¤ca kalpitàyà àkàïkùàyàstanmàtragràhakatvenàbhikramaõagràhakatvànupapatteriti pràpte -------  #
bhàvanàsvàbhàvyenàïgabhavanàsvapi kratåpakàrabhàvyakàsvitikartavyatàkàïkùopapatteraïgànàmapyastyeva sà /
sà paraü pradhànagataphalavattvena pratibadhyate sannidhyàmnàtaviùaye /
ato na parasparàïgatvaprasaïgaþ /
tadà tannivçttiratide÷enàkùepalabhyasvasaüpàdanena sàdhàraõairvà àcamanàdibhiþ   #//
yatra tu vàcanikàïgasandaü÷astatrà'dyenàïgàkàïkùojjãvanaü antimena ca tannà÷aþ, na tu maõyàdàviva vàcanikàïgànàü pratyekamuttejakatà; tàvadabhàvakåñaprave÷e gauravàt, tadvadiha vyabhicàràbhàvàcca /
ato vàcanikasandaü÷e ÷rutànàmavàntaraprakaraõena balavatàïgàïgatvameva /
prakçte tu homànuvàdena vihite 'bhikramaõe homasvaråpe ànarthakyaprasaktau apårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakatayà vàcanikàïgasandaü÷aråpàvàntaràdhikàra eva tattvenà÷rãyate, na tu pradhànàdhikàro 'ïgapradhànàdhikàro và vedyàmiva /
asti càtra "samànayate juhvàmaupabhçta mi"tyàdyupakramya madhye 'bhikramaõaü vidhàya "prayàja÷eùeõa havãüùyabhighàrayati" iti ÷ravaõàt saþ /
ato 'bhikramaõaü prayàjahomàïgameva /
na ca prayàjeùu homàbhàvaþ; prakùepàïgakasyaiva tyàgasya vçddhavyavahàreõa yajipadàrthatvàvasàyàdàkùepeõa ÷råyamàõayajimàtre homapràptyupapatteþ   // 3 // 10 //
#
// iti da÷amaü saüdaü÷àdhikaraõam //#

<B2> ànarthakyàpattyà ÷rutakriyànvayàyogena tadaïgàvatàre sthite tadvi÷eùacintàtvenottaràdhikaraõadvayasyànantarasaïgatau spaùñàyàü yadyapyabhikramaõopavyànayostadaïgàvatàre sati saüskàratvàpatteþ saümàrgàkhyasaüskàracintànantarameveyaü cintà kartuü yuktà; tathàpi kriyàyàþ sàkùàt kriyànvayàyogàt guõavatkriyàsàdhanadravyadvàrà kriyànvayenàrthàt dravyasaüskàratvàvagame guõacintànantaramapyasau yukteti saïgatimabhipretya viùayapradar÷anapårvakaü pårvapakùamàha --------- dar÷eti  //
anvayànupapatteriti //
kàrakatvàbhàvenànvayànupapatterityarthaþ /
dravyaparicchedadvàrà kriyàyà api kàrakatvenànvayopapattiü nirasyati --------- àruõyavacceti //
"avyayakçto bhàve bhavantã"tyanu÷àsanena avyayatvàõõamulo bhàvamàtravàcitvàvagamena samànàdhikaraõakartçråpadravyànupàdànàt dravyaviùayaniyamecopapattibhåtasya sàdhyakriyàsaübandhasya õamuluktasamànakartçtvapårvakàlatvànyathànupapattisàdhyatvena kartçbhåtadravyànvayàt pràganavasaterdravyaniyamopapattintvàyogàdaparicchedakatvenaca kriyàyà guõavat kriyàsàdhanadravyopàdànànaupayikatvàt adhvaryàkhyasya ca dravyasya dvàratvenàbhimatasyànekakriyàsàdhàraõyenaikahàyanãvat vyavasthitakriyàdvàrakatvàyogàcca na vàkyãyakriyànvaya àruõyavadityarthaþ /
etena -------- aruõàdhikaraõena gatàrthatvamapi --------- nirastam /
nanu pràkaraõikasarvahomàïgatve 'pi àràdupakàrakatayaivàïgatvàpattirityata àha --------- tadãyeti //
"àbhãkùõye õamulce"ti smçtervãpsàrthasyàvçttiråpasyàbhãkùõyasya õamulopàdànàdàràdupakàrakatveca tantratvàdàvçttyanupapatteþ saüskàrasyatu kàryayogyatàdhànàrthatvàt pratikàryamàvçttyanupapatteþ kartçsaüskàratvameva; so 'pi ca dçùñaråpa evetyarthaþ //
anupàttasyàpãti //
õamulo bhàvàrthakatvàt samànakartçkayorityanu÷àsanasya saümàrgànu÷àsanamàtraparatvena õamulastadapratãtimabhipretyàkhyàtagamyasyetyuktam /
ataeva -------- pårvakàlatàdisaübandhenetyatràdipadena samànakartçtvasaübandhasaügrahaþ //
vàkyãyajuhotyanvayavicchedena bhàùye kçtasya pårvapakùasyàtitucchatvenàyuktatàü dar÷ayitvà vàrtikakàroktarãtyà vicàraü dar÷ayati ------- taditi  //
pårvapakùamàha ------- satyapãti //
yadyapi õamulaþ kàrakatvànabhidhàyakatvena mukhya÷rutitvàsaübhavàt dhàtusaübandhasyàpyaïgatvaråpasya saüsargavidhayà bhànena ùaùñhãvat gauõa÷rutitvasyàpyanupapatterdvàrãbhåtakartraïgatvasya liïgagamyatvànna ÷rutiviniyogopayogivicàratvena pàdàrthatayàyaü vicàraþ saïgatastathàpi õamulabhàve vàkyenàïgatvàyogàt õamul÷rutyunneyatvena ÷rautatvopacàràtsaïgatiþ satyapãtyapi÷abdena såcità /
anantarà tu sàkùàtpradhànàïge homàïgatva÷ravaõena bàdhite tadvi÷eùacintàtvàdavasararåpà spaùñaiva /
tatra homàïgatve pramite 'pi tatsvaråpe ànarthakyaprasaktau pradhànàdhikàràkhyaprakaraõena kartçsaüskàradvàrà pradhànàpårvasaübandhihomatvasyodde÷yatàvacchedakatvàvagateþ kartu÷càïgapradhànasàdhàraõasya dvàratvena pradhànasaübandhitvasyàpi sàkùàtparamparàsàdhàraõyenaiva vivakùitatvàtprakçtasarvahomàïgatvam, athavà -------- vàkyasaükoce pramàõàbhàvàt aïgàdhikàrasyàpi pradhànàdhikàravat apårvasàdhanatvalakùaõàtàtparyagràhakatvàt prakçtasarvahomàrthatvamityabhipretya pårvapakùamàha ---------- saükoca iti /
yadi hãti //
yadyabhikràmatãtyeva ÷råyate, tadà vàkyavyàpàràbhàvàt tena prayàjamàtràïgameva ÷råyate, tadà vàkyavyàpàràbhàvàt tena prayàjamàtràïgameva syàdityarthaþ /
yadi pradhànetikartavyatàkàïkùàyà prayàjànàmaïgatvena grahaõe tena kratåpakàrabhàvyakatvàvagatesteùàmitikartavyatàkàïkùà kalpyeta, tadà prathamapravçttayà pradhànàkàïkùyà prayàjànàmivàbhikramaõasyàpi pradhànamàtràïgatvàpattiþ /
evaü satyapi tadàkàïkùyà gçhyeta, tadà bàdhakamàha -------- anyatheti //
nanu bhàvanàsvàbhàvyena utpadyamànaprayàjàdãnàmaïgàkàïkùà upajãvyena prathamapravattena pradhànakathaübhàvena pratibaddheti na tayà parasparàïgatvam /
àva÷yaka÷rutyàditrayaviniyuktenàïgenaca pratibandhakanirodhe satyujjãvitayà tayàbhikramaõasyàpi tatsaüdaü÷apatitasya grahaõopapattirityata àha -------- vàcaniketi //
vàcanikàïgasaübandhasidhyarthaü kalpyasya pratibandhakanirodhasya dharmigràhakapramàõena pratyekameva kalpayitumucitatvàt abhikramaõasya tannirodhakalpane pramàõàbhàvenànujjãvitayà prayàjàkàïkùyà grahaõànupapattirityarthaþ  //
atide÷eneti //
dãkùaõãyàvaimçthàdiùvityarthaþ //
svasaüpàdaneneti //
yàgasvaråpasaüpàdakadravyadevatàdinetyarthaþ //
tadvadiheti //
loke uttejakena uttejanàkaraõe 'pi vahnimàtreõa dàhadar÷anàt prathamatçtãyakùaõayoþ uttejakasattve dvitãyakùaõe maõimàtreõa pratibandhadar÷anàcca vyabhicàreõottejakasya na uttejanaü kàryam, apitu uttejakavirahavi÷iùñamaõeþ pratibandhakatvam /
tadabhàva÷càgneþ sahakàrãti kalpyate, prakçte tvàdyàkàïkùàyà abhàve pradhànagataphalavattvapratibaddhaprayàjàkàïkùyà vàcanikàdyàïgagrahaõadar÷anàt vyabhicàràbhàvàt pratibaddhàkàïkùottejanamevojjãvanàparaparyàyaü kàryaü kalpyate, natu tasya tasya uttejakatà prakalpyate /
tattaduttejakakåñàbhàvakåñasya pratibandhakatàvacchedake prave÷e gauravàpatteþ, apitu àdyottejakasya uttejanajanakatvamantimena ca taduttejananà÷astadvirahavi÷iùñasyaiva mahàprakaraõasya pratibandhakatvam /
tadabhàvasya sahakàrikàraõatvamiti kalpanànmadhyatanàïgàkàïkùàõàü pratyekamuttejakatvakalpane pramàõàbhàvàt uttejitàkàïkùàlakùaõàvàntaraprakaraõapatitasyàbhikramaõasyàpi tadaïgatvam /
ataeva ------- uttejitàïgàdhikàrasyaivàpårvasàdhanatvalakùaõàtàtpayargràhakatvàdaprat ibaddhaparotpattyà pårvapravçttapradhànàdhikàrabàdhena tasya tallakùaõàtàtparyagràhakatvàsaübhavàt dãkùaõãyàvàïniyamanyàyena prayàjàrthatvasiddhirityarthaþ /
asticàtreti //
ióàkhyatçtãyaprayàjànantaraü bahiràkhyacaturthaprayàjaü prati upabhçtaþ sakà÷àt juhvàmaupabhçdàjyasya prayàjànåyàjàrthatvàt tatraca prayàjàrthasyaiva samàneyatvàt prayàjàïgakãrtanasiddhirityavirodhaþ //
nanu prayàjeùu pratyakùato juhotera÷ravaõàt "caturgçhãtaü juhotã" tyanàrabhyavàkyena home caturgçhãtasya sàdhanatvena vidhànàddhomatvàbhàvàt kathaü tadanuvàdena vidhãyamànàbhikramaõasya tadaïgatvam? ataeva "caturavattaü juhotã" tyanena pradhàneùu caturavattasaüskàrakatayà haimavidhànàttadaïgatvameva yuktamityà÷aïkya pariharati ------- naceti /
prakùepàïgaketi  //
vistareõa caitadagre tçtãye pratipàdayiùyate //
prayojanaü pratihomaü kartçsaüskàrakatvàdabhikramaõànuùñhànamaprayàjavikçtiùvapi atide÷a÷ca pårvapakùe /
siddhàntetu prayàjàrthameva tadanatide÷a÷ceti spaùñatvànnoktam #
//
iti da÷amaü abhikramaõaprayàjàïgatàdhikaraõam //#
- - - - - - - #
<B1>#  (11 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.11)  #
sandigdhe tu //
dar÷apårõamàsayoþ "pa¤cada÷a sàmidhenãranubråyà" dityanena sàmidhenãrvidhàya tàsàü vàcanikà guõà vihitàþ /
tato nivido nàma mantrà "devaiddha" ityàdayaþ /
tata "ekaviü÷atiranubråyàt pratiùñhàkàmasye" tyàdayaþ kàmyàþ sàmidhenãkalpàþ /
tataþ "upavãtaü upavyayate devalakùmameva tatkuruta" iti /
tataþ punaþ sàmidhenãguõà "antarànåcyaü sadevatvàye" tyàdayaþ /#
tatropavãtaü sàmidhenyaïgam; tadavàntaraprakaraõàt /
na ca tadavàntaraprakaraõasya kàmyakalpairnivinmatrairvà vicchedaþ, godohanàdãnàü dar÷apårõamàsaprakaraõàvicchedakatvavat kàmyànàmapi tadvicchedakatvànupapatteþ, påùànumantraõamantravannivinmatrasyàpi tadanupapatte÷ca /
vastutastu --------- liïgàdagnisamiddhatvaråpasàmidhenãphalaprakà÷akànàmapi avàntaraprakaraõàt sàmidhenyaïgatvopapatterna viccheda÷aïkà /
iùyata eva aganmeti mantrasya yàgajanyaphalaprakà÷akatvena yàgàïgatvamiti pràpte --------  #
nividbhirvyavadhànànnopavãtasya sàmidhenyaïgatà /
naca påùànumantraõamantranyàyaþ; yatra hyuttarakàlaü bahåni vàcanikànyaïgàni tatraivaikasya påùànumantraõamantràdeþ paraprakaraõasthatvakalpanà /
yatra tu vicchedakàni bahåni uttarakala¤ca vàcanikàïgaü svalpaü, tatra vàcanikàïgasyaivànàrabhyàdhãtanyàyenàïgatvopapatterna prakaraõànuvçttikalpanà; anyathà vi÷vajidàderapi dar÷àïgatvàpatteþ /
prakçte ca nivinmantràõàü bahutvàdvàcanikottaràïgànàü svalpatvena na prakaraõànuvçttikalpanà /#
vastutastu ---------- nàntarànåcyamityàdãnàü sàmidhenãmàtrodde÷ena vidhànaü pramàõàbhàvàdapi tvanuvacanasàmànyodde÷ena /
ata÷ca sàmidhenãnàü vi÷iùyopasthityabhàvànna prakaraõànuvçttiþ /
yattvante "devà vai sàmidhenãranåcye" tyàdisaükãrtanam, tadàghàràrthavàdatvàdasàdhakam /
ata evànte vàcanikàïgàbhàvàdeva na nividàü sàbhidhenyaïgatva÷aïkà /
saünidhimàtreõa tadaïgatva÷aïkà tu parasparàïgatvànupapatteþ prakaraõena bàdhàccàyuktà /
nacaivaü à÷rayàbhàvàtkàmyeùu guõaphalasaübandhànupapattiþ; tatrànuvacanàntarasyaiva phalodde÷ena vihitatvàt, tasya ca saïkhyàyuktànuvatvanasàmànyàtpa¤cada÷asaïkhyàkanityànuvacanaprakçtikatvàvagatestadãya- dharmàõàü trirabhyàsàdãnàü tadãyarcàü ca pràpternàdharmakatvam /
nacarcàmanuvacanaü prati pràdhànyàtkathamatide÷aþ; prakçtau trirabhyàsayuktapàñhàdeva #
tàvatsaïkhyàkarcàmarthàccànuvacanasya ca pràptyupapatteþ "pa¤cada÷a sàmidhenãranubråyàdi"ti vacanavaiyarthyàpatteragatyà saktunyàyena viniyogabhaïgaü prakalpya mantravi÷iùñànuvacanasyaiva vidheyatvena tadaïgabhåtànàmçcàü pràptyupapatteþ /
guõatvamapi carcàü nànuvacanaphalaprakà÷akatayaiva, apitvanuvacanajanakatayà; làghavàt /
ata÷ca na dvàralopàdbàdha åho và /
anu÷abdena dar÷apårõamàsàïgabhåtapadàrthànantaryasyoktatvàttasya ca paraprayuktatvena bahiþkratu prayoge 'nuùñhàtuma÷akteþ kratumadhyaprayogasiddhiþ /
vaikçtànuvacanenaiva ca prasaïgàtpràkçtànuvacanakàryasiddherna tasya pçthaganuùñhànam /
atasteùvapi na sàmidhenãprakaraõànuvçttiþ /
naca tarhi tadaïgatvamevopavãtasya kiü na syàt? teùàü vikçtitvena pràkçtàïgairniràkàïkùàõàü prakaraõàbhàvàt, vàcanikàïgasandaü÷àbhàvàcca /
ato mahàprakaraõàddar÷apårõamàsàïgamupavãtaü tatkartçsaüskàrakatayà tatkartçbhiþ sarvapayogàrambhe kàryamiti siddham   // 11 //# ityekàda÷aü upavãtasàmidhenyanaïgatàdhikaraõam //
#
<B2># (sanda÷anyàyaþ) atra sàmidhenyaïgatvapårvapakùadar÷apårõamàsàïgatvasiddhàntopapattimålàvàntaraprakaraõasadbhàvatadvicchedopa- pàdakatayà vicàrànupayuktamapi viùayavàkyena sahodàharati --------- dar÷apårõamàsayoriti  //
siddhàntakoñihetutayà dar÷apårõamàsayorityuktam /
vàcanikà guõà iti //
triþ prathamàmanvàha triruttamàmityàdaya ityarthaþ //
antarànåcyamiti //
"yat krau¤camanvàhàsuraü tadyanmandraü mànuùaü tadyadantarà tatsadeva mi"ti pårvaü ninditakrau¤camandrayoþ ya antarà madhyavartã madhyamaþ svarastenànåcyamityarthaþ /
tata÷ca "vi÷varåpo vai tvàùñraiti prapàñhake saptamàùñamànuvàkayoþ sàmidhenãbràhmaõamàmnàtam, navame deva iddho manviddha çùiùñuto viprànumaditaþ kavi÷asto brahma÷aüsitaþ" ityàdinivinmantràõàm, da÷ame kàmyànàü sàmidhenãkalpànàm, ekàda÷e upavãtatadantaràlaguõavidhãnàü ca bràhmaõamàmnàtamityavàntaraprakaraõatadvicchedasaü÷ayàdvicàra ityarthaþ /
sautrasaüdigdhapadavyàkhyàrthamava÷yamupanyasanãyamapyavàntaraprakaraõasadbhàvavicchedasaü÷ayaü tathà kartçsaüskàrasàmànyàdbuddhisthasyopavãtasya bhàùyakàramate sannihitànvayàpavàdàya vàrtikamate avàntaraprakaraõàpavàdàdàpavàdikãmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanullikhya ataeva ÷rautaviniyogopayogivicàràbhàvena pàdasaügatyabhàve 'pyakùatiü càbhisaüdhàya pårvapakùamàha ------- tatropavãtamiti //
atropavãtaü nàma brahmasåtraü navatantukaü yaj¤opavãtàparaparyàyaü gràhyam, athavà vàsovinyàso veti saüdehe nirõayastçtãye kariùyate /
tadavàntaraprakaraõàditi //
naca ---- adçùñàrthasya prokùaõàdisaüskàrasya avàntaraprakaraõasadbhàve 'pi sàmidhenãnàmagnisamindhanaråpadçùñakàryàrthatvàt dçùñaråpetikartavyatayaiva tadàkàïkùànivçttyupapatteritikartavyatàyà anapekùaõàt satyapi vàcanikànàü vacanàdevàïgatve avàntaraprakaraõasyaivàbhàvekathaü tena tadaïgatvaü ------ iti ----- vàcyam; agnisamindhanasyàpi apårvasàdhanatvopahitatvena bhàvyatvàt sàmidhenãnàü niyamàdçùñajanakatvàcca vaidhetikartavyatàkàïkùopapatteravàntaraprakaraõopapattirityarthaþ //
nivanmantrairveti //
nivinmantràõàü mahàprakaraõasahakçtaliïgena sàmidhenãvadevàgnisamindhanaprakà÷akatvenàgnisamindhanàrthasàmidhenyaïgatvàyogàt anupajãvyanyàyena vyavadhànàtsàmidhenãprakaraõavicchedopapattirityarthaþ /
godohanàdãnàmiti  //
dar÷apårõamàsàïgapraõayanà÷rayatvena prakaraõànuvçtteþ sattvena prakaraõàvicchedakatvavat ihàpi avicchedakatvopapattirityarthaþ //
nivinmantraiþ vicchedaü prakàràntareõàpi pariharati --------- vastutastviti //
sàmidhenãvannividàmapyagnisaümindhanaprakà÷anàrthatve 'pi sàmidhenãnàmagnisamindhanàrthe kàùñhaprakùepaprakà÷anàrthatvàt nividàmiddha iti bhåtàniùñhayedhmaprakùepaphalàgnisamindhananiùpattiprakà÷anàrthatvàdaganma iti mantrasya dar÷apårõamàsaphalaniùpattiprakà÷anàrthasya dar÷apårõamàsàïgatvavat sàmidhenãprakà÷yedhmaprakùepaphalaniùpattiprakà÷anàdanupajãvyàïgatvàbhàvena vicchedakatvànupapattirityarthaþ //
dar÷apårõamàsàdiphalasya adçùñadvàrasàdhyatvena ÷raddhàpekùatvàt ÷raddhàjananàt phalaniùpattiprakà÷anasyàïgatvasaübhave 'pãha idhmaprakùepaphalasyàgneþ samiddhatvasya dçùñadvàrà sàdhyatvena ÷raddhànapekùatvàt phalaniùpattiprakà÷anasya aïgatvàyogena nivitprakà÷yaphalasàdhanedhmaprakùepaprakà÷anàrthatvena sàmidhenãnàmeva tadaïgatvasya nivàrayituma÷akyatvàt vinigamanàviraheõa ca tairvicchada iti vastutastu ityàdyuktaprakàràntaradåùaõaü spaùñatvàdupekùya påùànumantraõamantravadavicchedakatvamuktaü pariharan siddhàntamàha ------ nividbhiriti /
anyatheti //
vi÷vajidàdividhyuttaraü vàcanikadar÷àïgasattvena dar÷apårõamàsaprakaraõànuvçttikalpanayà dar÷àïgatvàpatterityarthaþ /
prakaraõànuvçttikalpaneti //
ata÷cottaràïgàõàü prakaraõena tadaïgatvàyogena anàrabhyàdhãtànàü prakçtau nive÷a iti nyàyena prakçtasàmidhenyaïgatvopapattirityarthaþ /
ata÷copavãtasya sandaü÷apatitatvamamabhyupetyoktam //
vastutastu ------- sandaü÷a eva nàstãtyàha ------- vastutastviti //
vi÷iùyopasthityabhàvàditi //
tata÷càvicchede sati prakaraõànuvçtteranåcyamiti sàmànya÷abdo vi÷eùaparaþ syàt vi÷eùaparatveca saüda÷àtprakaraõànuvçttirityanyonyà÷rayàpatterna vi÷eùaparatvena sàmidhenyupasthitirityarthaþ /
àghàràrthavàdatvàditi //
sàmidhenyanuvàdasya tadguõavidhyarthatvàbhàvàtstutyarthamupàdànànna tadàkàïkùànuvçttikalpanàsaübhava ityarthaþ  //
nanu -------- indriyakàmàdhikaraõanyàyena ekaviü÷atyàdiguõànàü phalànvayàva÷yaübhàvena tatraca vàkyena à÷rayasamarpaõe vàkyabhedàpatteþ prakaraõenaivà÷rayasamarpaõaü kartavyamiti kàmyakalpaiþ prakaraõasyojjãvanàt sàmidhenyaïgatvaü durvàram, prakaraõojjãvanàbhàveca kathaü guõaphalasaübandhasiddhirityabhipretyà÷aïkate -------- nacaivamiti //
ataeva à÷rayàlàbhànna guõaphalasaübandhaþ, kintu anivi÷amànaikaviü÷atyàdiguõàt bhinnasyànuvacanasyaiva vidhiriti na tadanurodhena prakaraõojjãvanamiti pariharati -------- tatreti /
saïkhyàyukteti //
anuvàkyàsàdhàraõasàdç÷yavyàvçttaye saïkhyàyukteyuktam  //
nanu "pa¤cada÷a sàmidhenã" riti prakçtivàkye prakaraõàvagatàïgabhàvànàü sàmidhenãnàmçcàü dvitãyayà saüskàryatvàt phalasya càùñame atide÷aniràkaraõàt kathamatide÷aþ?thae naca sàmidhenãnàmudde÷yatve tadvi÷eùaõapa¤cada÷atvàvivakùàprasaïgaþ; tasya trirabhyàsavidhànasahitapàñhàdeva pràptatveneùñàpatteþ ityà÷ayenà÷aïkate -------- nacarcàmiti /
trirabhyàsayukteti //
triþ prathamàmanvàheti trirabhyàsavidhànasahitaikàda÷arcàü pàñhàdevetyarthaþ /
arthàcceti //
anuvacanaü hyuccàraõaråpam /
taccàrthaprakà÷anasya uccàraõakriyàvacchedenaiva saübhavàdarthataþ pràptamityarthaþ /
vidheyatveneti //
sàmarthyaparikalpitàgnisamindhanàrthatayà vidheyatvenetyarthaþ //
yattu atra prakà÷akàrai :------ sàmidhenãgataliïgàvirodhàyànuvacanaphalãbhåtàgnisamindhanaprakà÷akatayà sàmidhenãnàmanuvacanaü prati guõatvaü pratipàditam, tatpratiùñhàdiphalàrthànuvacane dvàralopàtsàmidhenãnàü pràptyabhàvàpatteþ katha¤cidvà pràptau pratiùñhàdipadohàpatteþ kàmyena nityasya prasaïgasidhyanàpatte÷càyuktamiti såcayitumanyathà guõatvamupapàdayati ------- guõatvamapiceti  //
nanu -------- anuvacanàntaràõàü dar÷apårõamàsàgçhãtànàü bahiþkratu prayogàpattiþ ityata àha ----- anu÷abdena ceti //
atra càgnaye samidhyamànàyànubråhãti praiùànantaryameva anubråyàdityupasargasyànorarthamaïgãkçtya praiùasyaca kratvarthàgnisamindhanàrthatvena bahiþkratu prayogapràpteþ anuvacanatvavyàghàtàpatterna bahiþ kratvanuùñhànamiti nyàyasudhàkàraþ /
praiùànantaraü namaþ pravaktra iti nigadapàñhàttadanantaraü sàmidhenãnàü pàñhànnigadànantaryamanorarthamaïgãkçtya tasyàpi paraprayuktàgnisamindhanàrthasya bahiþ kratvapràpteranuvacanatvabàdhàpattyà na bahiþ prayoga iti pàrthasàrathiþ /
eva¤cànyataraniùkarùaü vinàpi sarvathà bahiþkratvananuùñhànaphalasiddhestamakçtvaiva matabhedaü såcayituü sàmàgyataþ pårvapadàrthànantaryasyoktatvàdityuktam  //
vastutastu ------- praiùànantaryasya praiùàrthe sàmarthyàdeva pràpteranuvacanavidhivaiyarthyàpatteþ bhinnakartçkayoþ kriyayoþ kramànapekùaõenànapekùitavidhitvàpatte÷càpekùitavidhitvalàbhàya praiùànantaryeõa bàdhitaü hautranigadànantaryameva pratiprasavavidhayà vidhàtuü yuktam /
nigadànàü ca sàmidhenãvat svàtantryeõàgnisamindhanàrthatvena sàmidhenyaïgatvena pràpterabhàvàttadanurodhenàntaþ prayoga iti j¤eyam //
nanu -------- yadyapi namaþ pravaktra ityàdinigadànantaryamanuvacanasya; tathàpi tasya "pa¤cajanà mama hautraü juùadhvaü tadadya vàcaþ prathamaü ma÷ãye" tyàdivàkyaparyàlocanayà kariùyamàõasarvakarmàrthatvena sàmidhenãmàtràrthatvenavà pravaktràdipràrthanàparatvàvasàyàt sàmidhenyaïgatvasyàpi sattvena bahiþkratu prayojyatvopapatteþ tadànantaryaü saübhavatyeva /
yadàpi praiùàrthànantaryaü tadàpi svaphalàrthamanuj¤àj¤àpanaråpasyàïgasya vikçtàvåhena prayogopapatteþ bahiþ prayogepyàkùepeõa tadànantaryasaübhavàt bahiþkratu prayogo durnivàra iti -------- cet, na; anu÷abdenottarakàlavàcinà sàïgasàmidhenãbhàvanàyàü tadanaïgabhåtapårvapadàrthàntarakàlatvasya vihitatvàtpårvapadàrthasyaca paraprayuktasyàkùeptuü a÷akyatvena taduttarakàlatvàsaübhavàt, ato na bahiþkratu prayogàpattiriti kaustubhe draùñavyam //
yattu vàrtike --------- pçthakprayoge satyekaviü÷atisaïkhyàparicchedyatvena atide÷apràptànàmapi "pravo vàje" tyàdyçcàmagnisamindhanàprakà÷akatvena sàmidhenãtvàbhàvàpatteþ aprayogamadhyasthasya càgnerniùphalatvenàsamindhanãyatvena çcàmagnisamindhanaprakà÷akatvànupapatteþ sàmidhenãnàmekaviü÷atyàdisaïkhyàparicchedyatà atide÷apràptà vihanyetetyuktam, tatsàmidhenãnàmanuvacanàntare janakatvamàtràrthatvenànuùaïgikàgnisamindhanasya prayojanakalpanàt paraprayuktàgnisamindhanàbhàve 'pi pratiùñhàphalakànuvacanasya prayojakasya sattvena tatpràptyupapatteþ kàdàcitkàgnisamindhanàrthatvenàpi sàmidhenãtvàvighàtànna bahiþkratu prayogabàdhakamityupekùitaü påjyapàdaiþ /
evamantaþkratvanuùñhànasya sàdhitasya phalamàha -------- vaikçteti  //
ataþ kàmyaphaleùvàva÷yàkà÷rayalàbhàya na sàmidhenãprakaraõojjãvanàpekùetyupasaüharati -------- atasteùvapãti /
tatkartçsaüskàrakatayeti //
anena ca sàmidhenyaïgatvapakùe tadàraübha eva kartrà avaiyagùàpàdakatayà upavãtaü pårvapakùe kàryam /
siddhàntetu dar÷apårõamàsaprayogàraübha iti prayojanaü dar÷itam #
//
ityekàda÷aü upavãtasya sàmidhenyanaïgatàdhikaraõam #//
- - - - - - #
<B1># (12 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.12)  #
guõànàm //
àdhàne pavamàneùñitaþ prade÷àntare "vàraõo yaj¤àvacaro vaikaïkato yaj¤àvacara" iti ÷rutam /
tatra yaj¤asàdhanatvena ÷rutànàü vàraõàdãnàü sàkùàdayaj¤aråpàdhàne nive÷àsaübhavàdànarthakyatadaïganyàyena pavamàneùñiråpe yaj¤a eva nive÷a iti pràpte --------#  bhàùyakàreõa tàvadevaü siddhàntitam ------- àdhànaprakaraõe pañhitena "yadàhavanãye juhotã" tivàkyena pavamànahaviùàmagnyaïgatvàvagateràdhànàïgatvàbhàvenànarthakyatadaïganyàyàsaübhavàtsvaråpeõa ca pavamàneùñãnàma- sannihitatvàdvàraõavaikaïkatàdãnàü sarvaprakçtiyaj¤àïgatvaü sarvayaj¤àïgatvaü veti //
#
vàrtikakàrastu na tàvadanàrabhyavàkyena pavamànahaviùàmagnyaïgatvam; tena sarvahomànuvàdenàhavanãyavidhànàt, pavamàneùñãnàmeva vi÷iùyopasthityabhàve saptamyà pràdhànyalakùaõàyàü pramàõàbhàvàt /
nàpi pavamàneùñiprakaraõe vàkyàntarakalpanà; tadabhàve 'pi vàraõàdãnàü sarvayaj¤àrthatvopapatteþ /#
astu và àdhànaprakaraõe tattathàpi tenàdhànàïgabhåtahomànàmàhavanãyàdhikaraõatvasiddhireva natvagnyaïgatvasiddhiþ; saptamyà làkùaõikatvàpatteþ /
ata eva tatratyamàhavanãyapadaü àdhànajanyotpattyapårvavi÷iùñàgnilakùakameva; paramàpårvavi÷iùñàgniråpamukhyàhavanãyasya tadànãmasattvàt /
nacaivaü pavamàneùñihaviþ ÷ravaõàdau gàrhapatyàdipràpakàbhàvaþ; tatra mukhyagàrhapatyàdibàdhe pramàõàbhàvàt /
ata÷ca satyapi vacanàntare pavamàneùñãnàmagnyaïgatve pramàõàbhàvàdàdhànàïgatve 'pi vàraõàdãnàü sarvayaj¤àrthataivamupapàdanãyà   //
#
sarvatra svodde÷yasyàpårvavyabhicàre 'pårvasàdhanatvalakùaõàrthaü prakaraõànuprave÷o yathà vrãhãnityàdau /
ataeva tàdç÷asthale ànarthakyatadaïganyàyaþ, prakçte tu yaj¤apadenaivàvyabhicàritàpårvasàdhanatvopasthitau tadarthaü prakaraõànuprave÷àbhàvàtpradhànasaübandhasyaivàprasaktau kva tadaïgàvatàraþ /
evaü satyapi yadi pavamàneùñisaünidhau pàtràõi ÷råyeran, tadànuvàdasya sati saübhave saünihitagàmitvàdvrãhibhiryajetetyàdivadbhavetprakçtamàtraviùayatvam /
natvetadapi; pavamàneùñãnàü prade÷àntarasthatvàt /
ato vàraõàdãnàü sarvayaj¤àrthatvameva  #//
prayojanaü pavamàneùñyanantaraü pàtràõàü nà÷e dar÷àdyarthaü aniyatànàmutpattiþ /
siddhànte vàraõàdãnàmeveti   // 3 // 12 //
#
// iti dvàda÷aü vàraõasarvayaj¤àrthatvàdhikaraõam   #//
<B2> viùayavàkyamudàharati ------- àdhàna iti  //
yaj¤e avacaryate anuùñhãyate 'nenetivyutpattyà yaj¤ànuùñhànasàdhanaü yaj¤àvacara÷abdasyàrthaþ /
atraca yena yaj¤e anuùñhãyate sa vàraõa ityabhedapratãteryaj¤odde÷ena tatsàdhanapàtraparicchedadvàrà vàraõatvavaikaïkatatvajàtyorvidhànena yatra juhvàdau jàtyantaravidhànaü tatrànive÷e 'pi ulåkhalamusalàdiùu tadvidhyavirodhaþ, tatràpi natvetena juhuyàditi vàkya÷eùabhåtaparyudàsava÷àdyaj¤àïgaprakùepàkhyahomavyatiriktasàdhanapàtradvàrà vàraõasya tathà juhuyàdevaitenetyadhikaraõamàlàlikhitavàkya÷eùabalàt yaj¤àïgaprakùepahomasàdhanapàtradvàrà vaikaïkatasya nive÷a iti kaustubhe påjyapàdàþ /
nyàyasudhàyàü tu vaikaïkatasya sarvapàtrakàryàrthatvamuktamiti vi÷eùaþ prade÷àntara ityasya kçtyaü svayameva vyaktãkariùyati /
tatra vàjapeyàïgatvenàvagatasya saptada÷àratnitvasya tatràsaübhavàt tadaïgapa÷uyàgàvatàre abhihite tenaiva nyàyena abhikramaõopavyànayoþ karmàïgabhåtakartravatàre siddhe tatraiva karmavi÷eùàïgakartçsaüskàradvàravi÷eùavicàràt pårvaparyavasitasya ànarthakyatadaïganyàyasya pavamàneùñãnàü vàrtikakàramate àdhànàïgatve 'pi yaj¤atvàbhàvànnàdhànaprakaraõapañhitànàü pàtràõàü tàsvavatàra ityàpavàdikãü bhàùyakàramatetu pràsaïgikãmanantarasaïgatiü ca tathà gauõa÷rutiviniyogopayogivicàreõa pàdasaïgatiü tathà saü÷aya¤ca spaùñatvàdapradar÷ya pårvapakùamevàha --------- tatreti   //
yaj¤asvaråpe ànarthakyaprasaktàvapårvasàdhanatvalakùaõàrthaü prakaraõànuprave÷e prasakte prakçtàpårvasàdhanasyàdhànasya yaj¤àtvàbhàvàdàdhàne nive÷àsaübhavàttasminnapyànarthakyaprasaktau tadaïgabhåtànàü pavamàneùñãnàmaïgatvàt tà eva prakçtàpårvopakàrakatvasaübandhena yaj¤apadena uddi÷ya vàraõàdividhànam /
yadyapi pavamàneùñãnàü prade÷àntare pañhitatvànna vi÷iùyàdhikàro 'styupasthàpakastathàpi pradhànàdhikàreõaiva pradhànàü÷e bàdhitena tatsaübandhipavamàneùñyupasthàpanànnànarthakyatadaïganyàyena tadarthatàyàü virodha ityarthaþ //
yadàhavanãye juhotãti anàrabhyàdhãtavàkyena àhavanãyasyàdhikaraõatvena vidhànàtsaptamyà dvitãyàrthalakùaõàyàü pramàõàbhàvàt katha¤citpràdhànyakalpanayà pavamànahaviùàü tadaïgatvakalpane vi÷vajidàdikratvantaràõàmapi tadaïgatvàpattau niùphalatvàpatteryadyapi na tena agnyaïgatvaü tàsàü sidhyati; tathàpi àdhànaprakaraõe bhàùyakàralekhanàdvàkyàntarasattàmanumàya tadãyasiddhàntamupapàdayati --------- àdhànaprakaraõa iti //
tenaca kalpitavàkyena nàdhikaraõatayà homàïgatvenàhavanãyavidhiþ; àhavanãyasyàdyàpyasiddhatvàt, atastatràgàre gàvo 'pàsyantàmityatreva saptamyà pràdhànyaparatvamaïgãkçtya pårõàhutyàdihomasàdhàraõyenàgnyaïgatvapratãtervàkyena prakaraõabàdhàdatra àdhànàïgatvamityàdhànasamapradhànatayà nànarthakyatadaïganyàyapravçttirityarthaþ /
etena -------- ÷rautàdhànàvaruddhe agnau aïgatvena pavamànahaviùàü kathaü tadaïgatayà nive÷a iti -------- apàstam; ànarthakyapratihatanyàyena asyàpi tatpràpakatvopapatteþ /
sarvaprakçtãti //
ekàda÷e "pa¤cabhiþ yunakti pàïkto yaj¤a" iti yaj¤apada÷ravaõàda "gniü yunajmi ÷avasà ghçtene"ti yunaktãtyetadvàkyavihitasyàgniyogasya pradhànapàtràrthatvaü bhàùyakàreõa siddhàntayiùyate, tadanurudhya nyàyasudhàkçtehàpi yaj¤apadasya pradhànayàgamàtravàcitvasya prasàdhanàttadabhipràyeõa pradhànabhåtasarvaprakçtiyaj¤àïgatvamuktvà yaj¤apadasya yajatiparyàyasyàtirikta÷aktikalpane pramàõàbhàvàt sarvasyaiveti vàkye "eùa vai saptada÷aprajàpatiryaj¤e 'nvàyatte" tivàkye ca yaj¤apadasyeva yaj¤apadasaükocasyàyuktatvàdaïgapradhànasàdhàraõayaj¤amàtràrthatvameva yuktamiti kaustubhoktarãtyà sarvayaj¤àïgatvaü veti pakùàntaramuktaü draùñavyam  //
tadabhàve 'pãti //
vàraõàdãnàü pavamànahaviraïgatvanivàraõamàtràrthatvena tatkalpanamayuktam; tatkalpanàmantareõàpi tannivàraõena vakùyamàõavidhayà anyayaj¤àrthatvàpatteþ ityarthaþ /
siddhireveti //
nahyanyathà àhavanãyasiddhàvanàrabhyàdhãtavàkyenàhavanãyàdhikaraõatvaü pràpyata iti såcanàyaivakàraþ /
yadyapi pavamàneùñyaïgabhåtànàü pràkçtànàü homànàmatide÷apràptamukhyàhavanãyàdhikaraõakatvabàdhe 'pi sati saübhave prakçtidçùñasyàdhànavi÷eùaprayojyatvavi÷iùñàgnyadhikaraõakatvasya bàdhe pramàõàbhàvàduktavidhàhavanãyàdhikaraõakatvapràptiþ saübhavati /
evameva pavamàneùñyaïgabhåtànàü haviþ÷rapaõapiùñalepaphalãkaraõahomàdãnàmuktavidhagàrhapatyànvàhàryapacanàdhikaraõatvapràptirupapàdanãyeti tadanurodhenàhavanãyàdhikaraõatvavidhànàva÷yakatvàbhàvasåcanàrthamàdhànàïgabhåtànàmevetyuktam /
eteùàü càpràkçtatvàduktavidhayà tadadhikaraõatvàpràptestatpràptyarthamidameva ÷araõãkaraõãyamiti bhàvaþ //
eva¤ca ------- prakaraõàtpavamàneùñãnàmàdhànàïgatve siddhe kathaü nànarthakyatadaïganyàyàvatàra ityà÷aïkàyàþ pradhànayaj¤eùveva yaj¤apadapravçtteraïgabhåtapavamàneùñiùu yaj¤atvàbhàvànna tadudde÷ena vihitavàraõàdestatra nive÷a iti nyàyasudhopapàdità÷ayavàrtikoktarãtyà saübhavantamapi parihàraü pårvopapàditakaustubhoktarãtyà ayuktaü matvopekùya parihàràntaraü pratijànãte -------- àdhànàïgatve 'pi vàraõàdãnàmiti //
sarvayaj¤àrthatvameveti //
"eùa vai saptada÷aprajàpatiryaj¤e 'nvàyate"ni vihitaprajàpatisaüj¤akasaptada÷àkùaràõàü yaj¤amàtrodde÷ena vidhànàt sarvayaj¤àrthatvavat asyàpi tena råpeõa vidhànàt sarvayaj¤àrthatvam, natu prakçtimàtràrthatvamityarthaþ  //
eva¤ca ànarthakyatadaïganyàyapravçttyà pårvapakùasyàsaübhavena tatparihàràrthaü adhikaraõabhedena siddhàntakathanasyàyuktatvàt prakaraõe 'sannive÷e utkarùasya påùànumantraõamantravadanyataþ siddhatveneha tatprasàdhane vaiyarthyàcca punaþ såtràrambhavaiyarthyà÷aïkàyàþ nividàü sàmidhenyaïgatvànna taiþ sàmidhenãprakaraõaviccheda ityà÷aïkottaratvena pårvàdhikaraõa÷eùatayà yojanàtsàrthakyena parihàramabhipretya ava÷iùñaü prayojanamàha -------- prayojanamiti //
pavamànahavirarthànàmapi pàtràõàü dàhapratipattyarthamàntaü dhàraõàt tairevopàdànalàghavàt antarà dar÷apårõamàsàdyanuùñhànasaübhave 'pi teùàü daivànnà÷e dar÷àdyarthamaniyatavçkùaprakçtikànàmupàdànaü pårvapakùe /
siddhànte tu vàraõàdiprakçtãnàmeveti prayojanamityarthaþ #
//
iti dvàda÷aü vàraõàdisarvayaj¤àrthatvàdhikaraõam //#
- - - - - - - #
<B1># (13 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.13)  #
mitha÷ca //
àjyabhàgakrame ÷rutànàü vàrtraghnãvçdhanvatãmantràõàü liïgakramau bàdhitvà "vàrtraghnã paurõamàsyàmanåcyete vçdhanvatã amàvàsyàyàmi"ti vàkyàbhyàü pradhànàïgatvam /
iùyate ca liïgasyàpi mantragatasya vàkyenàpi bràhmaõagatena bàdho "yadyapyanyadevatya" ityàdineti pràpte ---------#  abàdhenopapattau bàdhàyogànna pradhànàïgatvam /
nahi somadevatyasya mantrasya liïgàvirodhaþ saübhavati, somasya devatàtvàbhàvàt, amàvàsyàyàmadhiùñhànatvasyàpyasaübhavàcca /
vastutastu --------- vàkyasyàsya vyavasthàmàtrakaraõe làghavànna pradhànàïgatàbodhakatvam /
vyavasthà capaurõamàsyàü yau àjyabhàgau tatra vàrtraghnãtyàdiråpeõa kàlakçtà vetyàdi vi÷eùaþ kaustubhe draùñavyaþ // 3 // 13 // #
iti trayoda÷aü vàrtraghnãpaurõamàsyaïgatàdhikaraõam //#
<B1> pårvaü vàkyàt prakaraõabàdhe ukte tatprasaïgàdàpatitasya kramabàdhasyeha apavàdàdanantarasaïgatiü pårvapakùe saptamyà dvitãyàrthalakùaõàdgauõa÷rutiviniyogopayogicintanena pàdasaïgatiü saü÷aya¤ca spaùñatvàdanuktvà viùayapradar÷anapårvakaü pårvapakùamàha ------ àjyabhàgakrama iti //
"agnirvçtràõi jaïghana"diti prathamà vàrtraghnã /
"tvaü somàsi satpatiri"ti saumyà dvitãyà vàrtraghnã /
"agniþ pratnena manmanà" ityàgneyã prathamà vçdhanvatã /
"soma gãrbhiùñvà vayami"ti saumyà dvitãyà vçdhanvatãtyevaü àgneyasaumyàjyabhàgayoþ hautrakàõóe prayàjamantrànantarakrameõa mantracatuùñayamanuvàkyàtvena ÷rutamityarthaþ /
tatra pårvayorvçtrahanpadayuktatvàdvàrtraghnãtvamuttarayorvçdhidhàtuyuktatvàdvçdhanvatãtvamiti vivekaþ  //
vidvadvàkye karmàntaratvàvedakapramàõàbhàvàt tatraiva etadvàkyayormantraviniyojakatvàsaübhave 'pyàgneyàdi- pradhàneùu tadupapatternànayorvyavasthàrthatvamityadhikà÷aïkotthànàtpaurõamàsyadhikaraõenàpaunaruktyamabhipretya pårvapakùamupapàdayati ------- liïgakramàviti //
tatràjyabhàgayoþ pratipadyanuùñhànena kàlakçtavyavasthayà kramabàdhàyogàt paurõamàsyamàvàsyàkàlãnapradhànàïgabhåtàjyabhàgalakùaõayà vyavasthà vàcyà /
sàca lakùaõàpatterevàyuktà /
ataþ paurõamàsyamàvàsyàpadayoþ ÷aktyà niråóhalakùaõayà và àgneyàdiparatvasyànyatràpi dar÷anàdihàpi saptamyàþ pràdhànyaparatvaü katha¤cidà÷ritya tadaïgatvameva yuktamityarthaþ //
nanu vàkyena durbalakramabàdhaucitye 'pi na prabalaliïgabàdho yukta ityataàha ----- iùyate ceti //
balàbalàdhikaraõavakùyamàõarãtyà manotàmantrasyàgnidevatyatvaliïgena savanãyàïgatvapràptàvapi "yadyapyanyadevatyaþ pa÷uri"tyagnãùomãyàïgatàbodhakavàkyena bràhmaõagatena bràhmaõagatena vakùyamàõabàdhavadihàpyupapadyate bàdha ityarthaþ //
devatàtvàbhàvàditi //
paurõamàsyàmagnãùomayordevatàtve 'pyekasya somasya devatàtvàbhàvàdityarthaþ /
nahyatra paurõamàsyàü somasya devatàtvàbhàve 'pyagniprakà÷akasomaprakà÷akamantrayoþ samuccayamaïgãkçtyàgnãùomadevatàprakà÷akatvopapatteþ liïgàvirodhaþ saübhavati; "puronuvàkyàmanvàhe" tyatra dvitãyàyàstçtãyàrthalakùaõayà upàdeyànuvàkyàgataikatvasya vivakùitatvàt pitryeùñivat "dve dve anuvàkye bhavata" iti vidhyabhàvàdekasminkarmaõyanuvàkyàdvayànupapattiriti bhàvaþ //
atraca prakà÷akàraiþ nyàyasudhàkçdupapàditàü kàlakçtavyavasthàkhaõóanapårvikàü karmakçtavyavasthaiva ÷àstradãpikoktadvitãyapakùàvalambanena samarthità, tasyà ayuktatàü såcayituü vyavasthàdvaye 'pyanàsthàü dar÷ayati ------ vyavasthà ceti  //
anekodde÷ena vidhyabhàve anekasya vidheyasyàniyamenodde÷e prasaüjite 'nyatarasyànyataratra vidhirvyavasthàpadasyàrthaþ /
karmakçtavyavasthàpakùasyànàsthàyàmapyantelekhanàttasyà eva yuktatvaü såcitam /
paurõamàsyadhikaraõe kaustubhe draùñavyamupapàditaü ca mayà tatraiveti vistarabhayànneha prapa¤cyate //
yattu atra prakà÷akàràõàü ------- àjyabhàgayoþ sàkùàtkàlànvayàbhàvàt paurõamàsyàü kàle yàvàjyabhàgau tayorvàrtrandhyàvamàvàsyàkàle yàvàjyabhàgau tayorvçdhanvatyàviti vyavasthànupapatteþ kàladvàràca vyavasthàyàü ya iùñyeti vàkyàt paurõamàsyàü dar÷avikçtyanuùñhàne vàrtraghnãprasakteramàvàsyàyà¤ca pårõamàsavikçtyanuùñhàne vçdhanvatãprasakteþ prakçtivadbhàve vairåpyaprasaïgàt vàrtike siddhàntakoñau kàloktiþ pradhàne lakùitakàlagatatadanvayitàråpaparà na paurõamàsyamàvàsyàtvaråpapareti nyàyasudhàkçdàpàditakàlakçtavyavasthàdåùaõe vaikçtakàlasya pràkçtakàlakàrye vidhànàdyathaivàgnãùomãye tadaïgeùuca paurõamàsãtvena kàlavidhànena tadvikçtau ca vihite amàvàsyàkàle paurõamàsãsthànàpanne pràkçtànàü paurõamàsãkàlãnàïgànàü bhavati pràptiþ, tathaiva vàrtradhnyà api saübhavatyeva pràptiþ /
vçdhanvatyàstu na tatropade÷atastasya prakçtau kçtàrthatvànnàpyatide÷ataþ tasyàgnãùomãyavidhyatatvàbhàvàt //
ki¤ca --------- àjyabhàgayoþ sàkùàtkàlànvayàt ÷rutàvapyàrthikàdhàràdheyabhàvaråpasàkùàtsaübandhasattvàtkàlànvayopapattir iti parihàrakaraõam, tadayuktam; kàlakçtavyavasthàpakùe paurõamàsyamàvàsyàkàlayornimittatvena athavà tattatkàlãnàjyabhàgalakùaõayodde÷yatvenànvayasyàva÷yàïgãkàràttàdç÷avikçtaucobhayavidhasyàpi prayojakasyàbhàvena vàrtraghnyàdipràpterdurupapàdatvàt /
ataeva yeùvaïgeùu paurõamàsyàdikàlasyàïgatvena pràptistatra tadanuùñhàpakatàyà vaikçtakàlavidhyantareõa bàdhàttadabhàve 'pyaïgabhåtakàlànurodhena pradhànalopasyànnyàyyatvàt tatsthànàpannakàlàntareùvanuùñhànaü teùàü nàsulabham /
nahi bhedanavaddar÷apårõamàsàbhàve bhedanahomasya pràptiþ saübhavati /
yadapi ki¤cetyàdyuktàü tadapi pratipadi kriyamàõàjyabhàgayoràrthikasyàpi tadàdhàràdheyabhàvasyàsaübhavàdayuktam /
ataeva pradhànànàü pratipadyanuùñhàne 'pitadãyaprayogàrambhadvàràpi tat katha¤cidupapàdya tadàdhàratvaü saübhavedapi /
natvihàjyabhàgayostadapi saübhàvyate /
ataeva aïgeùu paurõamàsãkàlatvaü sàkùàdanupapannam svapradhànaprayogàrambhadvàrakameva j¤eyam  //
naca tàdç÷apaurõamàsãkàlakatvenaiva kàlakçtavyavasthà yuktà; tathàtve paurõamàsãkàlãnapradhànàïgabhåtàjyabhàgayorevodde÷yatvàpattau kàlakçtavyavasthàyà anuktisahatvàdityayuktametatparihàrakaraõam /
yadapi somanàthena anayorvyavasthàvidhitvàt tasyacàvyavasthàpràptimålakatvena tadàlocane àjyabhàgadvàrakatvasiddheþ kàlodde÷ena mantravidhàne lakùaõà vi÷iùñodde÷ayoraprasaktyà kàlakçtavyavasthà yuktaivetyuktam; tadapyudde÷yatàvacchedakàvacchinne avyavasthàpràptyabhàve vyavasthàvidhitvanirõayasyaiva prathamato 'saübhavenàjyabhàgadvàrakatvàlàbhàt lakùaõàyà àva÷yakatvàt pårvoktadåùaõàparihàràccàyuktataramityupekùitaü påjyapàdairityalam #
//
iti trayoda÷aü vàtraghnyàdidar÷apårõamàsàïgatvàdhikaraõam //#
- - - - - - - #
<B1># (14 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.14)  #
ànantaryam //
dar÷apårõamàsayoþ "hastàvavanenikte ulaparàjãü stçõàtã"ti, tathà jyotiùñome "muùñãkaroti vàcaü yacchati dãkùitamàvedayatã" ti ÷rutam /
tatra hastàvanejanaü hastasaüskàràrthaü, muùñãkaraõavàgyamau ca manaþpraõidhànàrthau /
atastattrayamapi tàvatkariùyamàõakarmàrthamityasaüdigdham /
tatra kariùyamàõaü karmànantaryàdekavàkyatvàdvà ulaparàjistaraõadãkùitàvedanaråpameveti pràpte --------#  ànantaryasyàvarjanãyatvàdaïgatàgràhakatvànupapattergràhakatve 'pi và prakaraõena bàdhàt 'pa÷ya mçgo dhàvatã'ti vadàkàïkùàviraheõa càkhyàtadvayasya yacchabdàdyupabandhàbhàve ekavàkyatvànupapatteþ kartçsaüskàrasyàsya prakaraõàdaïgapradhànasàdhàraõasvottarapadàrthàïgatvaü hastàvanejane /
muùñãkaraõavàgyamayostu aïgulivàgvisargapràkkàlãnapadàrthamàtràïgatvam // 14 // #
iti caturda÷aü hastàvanejanàdãnàü pràkaraõikasarvàïgatvàdhikaraõam //#
<B2> pradhànànvaye anuvàkyànàmànarthakyàpattestadaïgabhåtayoràjyabhàgayoþ kramànusàreõa vyavasthoktyà vàraõàdhikaraõàpoditànarthakyatadaïganyàyojjãvane kçte ihàpi kramànusàràt pràptàyà vyavasthàyà apavàdakaraõàdàpavàdikãmanantarasaüïgatiü tathà dvitãyayà hastamuùñivàksaüskàràrthatvenàvagatànàü sannidhànàt ulaparàjyàdidvàrakatvenàpårvasàdhanatvalakùaõàt athavà ------- sarvapadàrthadvàràvà tallakùaõàt tattadaïgatvamiti vicàreõa ÷rutiviniyogopayogicintanena pàdasaïgati¤ca spaùñatvàdanabhidhàya viùayavàkyamudàharati --------- dar÷apårõamàsayoriti  //
hastaprakùàlanaråpaü hastàvanejanaü dvitãyayà malàpakarùaõaråpadçùñadvàrà hastasaüskàràrthaü sat kartçtvàü÷ena kartçsaüskàrakam /
yadyapi pårvameva ÷udhyantaramasti; tathàpi mantrànekatve smçtidàróhyavacchudhyantarasyàpyavakà÷e na ka÷cana virodhaþ /
ataeva upayokùyamàõasaüskàrasya garãyastvànnàrthakrameõa pàñhakramaü bàdhitvà pårvapadàrthàïgatayàpyapekùitatvena sarvàdàvanuùñhànamityapi j¤eyam //
etena ---------- hastàvanejanasyàdçùñavidhayopakàrakatvamuktaü prakà÷akàràõàü -------- apàstam; dçùñasaübhave tatkalpanasyànyàyyatvàt //
ulapeti //
årdhvalavanàrhaü sugandhàdikañhinatçõamu÷ãramulapa÷abdàrtha iti dhårtasvàmyanusàrã nyàyasudhàkàraþ /
"ulapà balvajàþ proktà" iti halàyudhàt ulapà balbajà iti tu prakà÷akàràþ /
ubhayathàpi teùàü rekhàparaparyàyaràjyàkàratayà varhiràstaraõàtpårvavedeþ kriyamàõamàstaraõamulaparàjistaraõam /
muùñãti //
yajamànakartçke muùñãkaraõavàgyame "adãkùiùñàyaü yajamàna" iti trirupàü÷ukathanamadhvaryukartçkaü dãkùitàvedanam /
tata÷càvanejanàdisaüskçtànàmeùàmuttarakàlabhàvipadàrthasàdhanatve nirvivàde 'pi kimuttarapadàrthà anantarapañhità eva sannidhànàt uta sarva iti vicàra ityarthaþ //
àvedanaråpameveti //
yadyapi bhinnakartçkatvànnàïgàïgibhàvasaübhavastathàpi àdhvaryave 'pi yajamànasya prayojakatvena kartçtvàt athavà tatphale dãkùitatvaj¤àne yajamànaniùñhe tadupayogakalpanàttatsaübhava ityarthaþ //
svottarapadàrthàïgatvamiti //
etena --------- hastàvanejanasya malàpakarùaõàrthatvaliïgàddhastalepàpàdakapiõóakaraõottarapadàrtheùvayogyatvena tatpårvabhàvipadàrthamàtràïgatvaü nyàyasudhàkçduktaü ---------- apàstam; hastàvanejanapràgbhàvimalàpakarùaõàrthasyàsya piùñalepasaübandhimalanivartakatvàbhàve 'pi sarvadà padàrthabhåtaitanmalàbhàvasaüpàdakatayà sarvàrthatvopapatteþ /
sarvàrthatvopapattyai kartçsaüskàrasyetyupàdànam /
tata÷ca kartçsaüskàrakatvàt kartu÷ca sàïgapradhànàrthatvàt upavyànavatsarvàrthamityarthaþ  //
yattu atra prakà÷akàrai :------ hastàvanejanavanmuùñãkaraõavàgyamayorapi manaþpraõisamàdhànàrthatvena kartçsaüskàrakatvàt yathà pårvàvagatatatkàlãnapadàrthapratyàkalanena teùåpayogastathaiva pårvàvagatakariùyamàõasakalàïgapradhànapratyàkalanena taddvàrà upayoga iti vàgvisargàïgulivisargottarakàlakariùyamàõàïgopetapradhàne 'pyupayogaþ, natu tatpårvabhàvitvena; anyathà pradhànàïgatvàbhàvena prakaraõena viniyogànàpatterityuktam, tadayuktamiti såcayitumàha ------- muùñãkaraõeti //
visargapràgbhàvimuùñãkaraõavàgyamayorhastajihvàcàpalanivçttidvàrà manaþpraõidhànàrthayoryogyatàva÷ena tàvadadhikapadàrthàkalanàrthatvapratãtyà taduttarabhàvipadàrthàkalanasya prayatnàntarajanyamanaþ praõidhànajanyatvapratãteþ satyapi kartçsaüskàrakatve yogyatàråpaliïgàt visargapårvabhàvipadàrthamàtràïgatvaü nyàyasudhoktameva yuktam /
satyapica taduttarabhàvipradhànàrthatvàbhàve ànarthakyatadaïganyàyenàïgeùvavatàrasiddheraïgàrthatve prakaraõavyàpàràbhàve 'pi na kùatirityarthaþ /
etena -------- vàrtike muùñãkaraõàdãnàü sàïgapradhànàrthatvasya prakaraõàcca viniyogasyàbhidhànaü prauóhavàdamàtramiti bhàvaþ //
prayojanaü svakàle vismçtaü hastàvanejanamulaparàjistaraõànantaraü pårvapakùe na kàryam /
tathà gçhamedhãye ulaparàjistaraõasyàràdupakàrakasya lope hastàvanejanasya lopa÷ca, siddhàntetu uttareùvaïgatvàt gçhamedhãye càjyabhàgàïgatvàt kàryameveti spaùñatvànnoktam #
//
iti caturda÷aü hastàvanejanàdãnàü pràkaraõikasarvàïgatvàdhikaraõam //#
- - - - - - - #
<B1># (15 adhikaraõam / ) (a.3 pà.1 adhi.15)  #
÷eùastu  //
dar÷apårõamàsayor "àgneyaü caturdhà karotã" tyatra nàgnidevatàkahaviùñvamudde÷yatàvacchedakaü; vi÷iùñodde÷e vàkyabhedàpatteþ, apitu taddhitopàttahaviùñvameva /
katha¤cidvàgnisaübandhihaviùñvaü tathà /
asti càgnisaübandho 'gnãùomãyàdàvapi /
apivà "puroóà÷aü caturdhàkarotã" tyanenopasaühàràdagnisaübandhipuroóà÷asyaiva tat, natvàjyasyàpãti /
astu và devatàtvasyàpi katha¤cidvivakùà, tathàpi dvidevatye 'pyagnerastyeva devatàtvam; dvandvànte ÷råyamàõasya taddhitasya pratyekamabhisaübandhàt /
ataþ sarveùàü caturdhàkaraõamiti pràpte --------#  pracuraprayogàttaddhitasya devatàtva eva ÷aktasya saübandhamàtralakùakatvànupapatterna tàvadagnisaübandhitvasya vivakùà /
naca devatàtvaü dvidevatye pratyekavçtti /
itaretarayogaråpa ------- càrthavihitadvandvena sàhityasya vivakùitatvàt sahitayoreva vyàsajyavçttyakhaõóopàdhiråpadevatàtvasvãkàràt /
ataeva dvandvànta ityàdipravàdastu yatrodde÷yatvena sàhityàvivakùà tatreti dhyeyam /
ataþ kevalàgnipadàdutpannastaddhito nànyasàpekùasya devatàtvamabhivadituü kùamaþ; sàmarthyavighàtàpatteþ /
#
yattu agnidevatàkatvamavivakùitamiti, tanna; tathàtve na tàvatprakçtadravyatvamàtraü apårvasàdhanalakùakam; tasya devatàtaddhitenànukteþ /
nàpi haviùñvam; tatparatvasya devatàvàcitvapratãtiü vinànupapatteþ /
nahi haviùi vàcye devatàtaddhita eveti smçtyà niyamyate; tadvàcitve 'pi saübandhasàmànyataddhitasya sattvàt /
ataþ prathamàvagatasya# devatàtvasyaivodde÷yatàvacchedakatvam /
tasya cànuyogipratiyogisàpekùatvàt haviràrtinyàyenàr "dhamantarvedã" tivadagnidevatàkahaviùñvasyaiva lakùaõayodde÷yatàvacchedakatvasiddhiþ /
tena ca puroóà÷aü caturdhà karotã"ti sàmànyavacanasyopasaühàraþ /
tasmàdàgneyasyaiva puroóà÷asya caturdhàkaraõam // 15 // #
iti pa¤cada÷amupasaühàràdhikaraõam //#
iti ÷rãkhaõóadevakçtau bhàññadãpikàyàü tçtãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ // 1 // <B2>   #
pårvàdhikaraõoktasarvàrthatvàpavàdàdàpavàdikãmanantarasaïgatiü saü÷ayaü ca spaùñatvàdanullikhya viùayapradar÷anapårvakaü pårvapakùamàha --------- dar÷eti /
vàkyabhedàpatteriti #//
#
paurõamàsyadhikaraõoktarãtyà agnidevatàtvasya kàrakatàsaübandhena bhàvanàyàmanvayasya vyutpannatvàt dravye 'nvaye 'vyutpannànvayanibandhanavàkyabhedàpattirityarthaþ /
ato 'tra dvitãyayà taddhitàrthasyodde÷yatàpratãtestasyaca sarvanàmàrthakatvàt svavàkyopàttàbhàve pràkaraõikaparàmar÷itvàt prakçtahavirmàtrodde÷àvagateragnisaübandhitvaråpavi÷eùaõasyàvivakùitatvàt haviùñvamudde÷yatàvacchedakam, athavà -------- dravyasaükocaparihàràya taddhitasya saübandhasàmànyarthatvàïgãkàreõàgnaþ kàrakatvàbhàvena dravye 'pyanvayavyutpatteþ vi÷eùaõasyàpi vivakùopapattyà agnisaübandhihaviùñvaü vodde÷yatàvacchedakaü vaktavyam /
tàdç÷odde÷yatàvacchedakaråpàkràntatvasya sarvatràvi÷eùàt prathame pakùe aïgapradhànasàdhàraõahavirmàtre dvitãye agnisaübandhimàtràjyasàdhàraõyena caturdhàkaraõasiddhirityabhipretya pårvapakùamupapàdayati -------- apitviti /
asticeti  //
agnisaübandhasya havirniråpitadevatàtvàdhiùñhànakatvaråpasyaivà÷rayaõàt tasya càgnãùomãyaindràgnàdiùvapi sattvamityarthaþ //
dravyaparatvavivakùàyàü pracuraprayogàdanu÷àsanàcca devatàtvavi÷iùñadravya eva ÷aktikalpanàt saübandhasàmànyàrthakatve lakùaõàpattestatparihàràyàgnidevatàkahaviùñvasyodde÷yatàvacchedakatvàïgãkàre 'pi prakàràntareõa pårvapakùasiddhimàha ------- astuveti /
pratyekamabhisaübandhàditi //
yathaiva 'ghañapañàvànaye' tyatra karmatvaü dvandvànte vibhakteþ ÷råyamàõatvàt pratyekaü bhavati /
evaü taddhitasyàpyante ÷ravaõàt tadarthadeyatàtvasyàpi tyajyamànadevatodde÷akarmatvaråpasya vyàsaktatvàsaübhavàcca pratyekameva devatàtvàïgãkàràt dvidevatye'pi tatsadbhàvàt caturdhàkaraõaü pràpyetaivetyarthaþ #//
#
akhaõóopàdhãti //
tena dampatyoþ kartçtvasyeva devatàtvasyàpyakhaõóopàdhiråpasya vyàsaktatvàvirodha ityarthaþ /
ghañapañàvityatra tu tayorudde÷yatvena tatsàhityasyàvivakùitatvàt tatra pratyekameva karmatvaü yuktamiti vaiùamyopapàdanàyàha ---------- ata eveti /
tasyeti #//
#
"såktahaviùoriùñi"riti smaraõena dravyamàtrasya taddhitenànukterityarthaþ #//
#
niyamyata iti //
yena haviþparatvaü prathamata evàvabudhyetetyarthaþ /
ato devatàtaddhitasya såktahavirvàcyatvaniyamakaraõàdupajãvyasya prathamàvagatasya devatàtvasyaivàpårvasàdhanatvalakùakatvopapattyà pràtãtikodde÷yatàvacchedakatvamityàha -------- ata iti #//
#
nanu evamapi vakùyamàõa÷àtapatha÷rutimålena "ubhau và avi÷eùàdi"ti kàtyàyanavacanena agnãùomãye 'pi tatpràpteþ kathaü tasya àgneyamàtraviùayatàsiddhirityato niyàmakamàha ---------- tenaceti #//
#
"taü caturdhàkçtvà puroóà÷aü barhiùadaü karotã"ti ÷atapathagataü vàkyaü tacchabdena puroóà÷aparàmar÷ena puroóà÷amàtrasya caturdhàkaraõavidhàyakamevàrthato dhçtam /
etàdç÷opasaühàrànaïgãkàre ÷àkhàntarãyatve 'pi pratyakùavàkyavihitasya puroóà÷amàtracaturdhàkaraõasya sarvathà bàdhàyogàt vikalpàpattiþ, àgneyapadasyaiva puroóà÷asàmànyalakùaõayà tena sahopasaühàrakalpane ÷akyatàvacchedakànavacchinnapadàrthalakùaõàpatti÷ca, ataþ puroóà÷apadasyaiva ÷akyatàvacchedakàvacchinnàgneyamàtraparatvalakùaõayà upasaühàraþ  //
ataevoktam ------- "sàmànyavidhiraspaùñaþ saühriyeta vi÷eùataþ" //
iti #//
#
ata÷ca sàmànya÷àstrasya prathamapravçttikatvàbhàvàt phalataþ parisaïkhyàvàntarabhedastanmàtre saükocaråpopasaühàraþ sàmànyavàkyasyeti ÷ruterapyàgneyamàtraviùayatvàt kàtyàyanavacanaü hetåpanyàsàdapramàõamityarthaþ #//
#
naca ------- ÷àtapathavàkye caturdhàkaraõottarakàlatvavi÷iùñabarhiùatkaraõabhàvanàyà bhakùàïgatvena vidhànàt kramavi÷eùaõatayànådyamànasya caturdhàkaraõasya vidhyabhàve kathaü tasya tadviùaye sàmànyavidhitvaü iti ------- vàcyam; ÷àkhàntarãyatvena tacchàkhãyànpratãtyabhyudaya÷iraskatvaphalakalpanayà vi÷iùñavidhyaïgãkàreõa tasyàpi vidhànopapatteþ /
etena ------ parasparopasaühàre sàmànyavidhisàrthakyasaübhave 'pi anyataropasaühàre sàmànyavidhivaiyarthyamapi ------- parihçtam; abhyudaya÷iraskatvaphalakatayà sàrthakyàt /
evamevaika÷àkhãyavàkyadvayopasaühàre 'pi draùñavyam /
etena -------- anuùñhànavi÷eùàpekùitatvaråpàspaùñatvasya puroóà÷avàkye 'saübhave 'pi iha barhiùatkaraõasya vidhànena caturdhàkaraõàü÷e 'nuvàdatvapratãtestasyaca yathàpràptyapekùatvàt tasyà÷ca àgneyavàkyena vi÷eùaviùayatvàt sàmànyavàkyasya vi÷eùaparyavasàyitvenopasaühàratvopapàdanaü somanàthakçtaü -------- apàstam; //
vi÷eùataþ pràptatve 'pi sarvapuroóà÷apratipattitvena vidhitvasaübhave anuvàdatvàyogàt tena vi÷eùaparyavasàyitvànupapatteþ /
ato yadaivànena vidhànamàrabhyate, tadaiva sarvasàdhàraõapratibandhaphalamupasaühàratvaü vaktavyam /
tatracànirdhàritavi÷eùatayà vi÷eùànvayayogyatvaråpàspaùñatvasya sàmànyavàkye tadabhàvaråpaspaùñatvasyaca vi÷eùavàkye saübhavo 'styevetyabhipretyaivodde÷yatàvacchedakànavacchinne lakùaõàpattyà sàmànyavàkyasya na vi÷eùopasaühàrakatvamityuktaü påjyapàdairiti bhàvaþ  //
siddhàntamupasaüharati --------- tasmàditi //
prayojanaü spaùñatvàt noktam #//
iti pa¤cada÷amupasaühàràdhikaraõam //
#
- - - - - - -#  

// iti ÷rãkhaõóadevàntevàsikavimaõóana÷aübhubhaññakçtàyàü bhàññadãpikàprabhàvalyàü tçtãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ //