Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra, Adhyaya 2, Adhikarana 3, with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.) Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987) (Sri Garib Dass Oriental Series, 50-) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) [server down!] This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. An attempt to structure the text according to sutras had to be abandoned for want of an adequate printed edition. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ atha t­tÅya÷ pÃda÷ / #<(1 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.1)># guïas tu kratusaæyogÃt karmÃntaraæ prayojayet saæyogasyÃÓe«abhÆtvÃt / Jaim_2,3.1 / jyoti«Âome "yadi rathantarasÃmà soma÷ syÃdaindravÃyavÃgrÃngrahÃng­hïÅyÃt, yadi b­hatsÃmà ÓukrÃgrÃni"ti Órutam / tatra yadiÓabdopÃttasya nimittatvasya na tÃvadrathantare b­hati vÃnvaya÷; tasya viÓe«aïatvena v­ttyanarhatvÃt / nÃpyanyapadÃrthe; tasya kÃdÃcitkatvÃbhÃvÃt / nÃpi viÓi«Âe jyoti«Âome; sÃmÃntarÃïÃmapi niyatatvena b­hadrathantarayoranyayogavyÃv­ttyà vise«aïatvÃsaæbhavÃt, jyoti«ÂomatvÃvacchedenÃyogasyÃpi ## b­hadrathantarayorjyoti«Âome pÃk«ikatvÃtsvÃyogavyÃv­ttyà parasparÃyogavyÃv­ttyà và viÓe«aïatvopapatti÷ / naca jyoti«ÂomatvÃvacchedena tadabhÃva÷; svÃvÃntarakÃryap­«ÂhastotratvÃvacchedena tadupapatte÷, anyathà tavÃpi sÃk«ÃdyÃge prok«aïÃvaghÃtÃdau tadasaæbhavÃvaÓyambhÃvÃt / ato yuktaiva rathantaraviÓi«Âasya kratornimittatà / ## iti dvitÅye rathantarasÃmÃdhikaraïam // #<># (bhëyodÃh­tajagatsÃmÃntavÃkyÃnudÃharaïe nimittanirdeÓena vi«ayavÃkyasaægraha÷) ## "yadi rathantarasÃmetyÃdi yadi jagatsÃmà ÃgrayaïÃgrÃng­hïÃtÅ" tyantamudÃh­tam / tatra jagatsÃmavÃkye k­tsnakratusaæyogahetukaprak­tÃniveÓaheto÷ pÆrvapak«asÃdhakatayà sÆtre upÃttasyÃsaæbhavÃt jagacchabdÃrthÃbhÃvenaiva prak­takarmaïyaniveÓasya daÓamesÃdhayitavyatvÃt siddhÃntÃsaæbhavena vyarthastadupanyÃsa ityabhipretya prastutavicÃropayogitayà Ãdyaæ vÃkyadvayamevodÃharati #<------- jyoti«Âoma iti >#// (vi«ayavÃkyÃrtha÷ prÃsaÇgikÅ pÆrvapÃdasaægati÷ adhyÃyasaægatiÓca) ye«u dÃrupÃtre«u tattaddevatÃbhedena somaraso g­hyate te grahÃ÷ aindravÃyavamaitrÃvaruïÃÓvinÃdyÃ÷ prÃtassavane g­hyante / tatra rathantarasÃmatvapak«e aindravÃyavamÃdita÷ k­tvà te grahà grÃhyÃ÷ / b­hatsÃmatvapak«e ÓukramÃdita÷ k­tvà te grahà grÃhyÃityudÃh­tavacanÃrtha÷ / pÆrvapÃde pak«advaye 'pi niÓcitavidheyatvasya guïasya kva pÆrvatrÃsaæbhavÃt bhedakatvaæ kva và phale vidhÃnena vyavasthÃrthatvena và pÆrvatra saæbhavÃdabhedakatvamiti nirïÅte adhunà sandigdhavidheyatvasya guïasya kva vidheyatvÃt bhedakatvaæ kva và tadabhÃvÃdabhedakatvamiti nirïayÃrthaæ cintÃntarÃrambha iti prÃsaÇgikÅmathavÃvasararÆpÃæ và pÃdasaÇgatiæ bhedÃbhedanirÆpaïÃdadhyÃyasaÇgati¤ca pÃdÃntaratvÃdanantarasaÇgatyabhÃve 'pyak«ati¤ca spa«ÂatvÃdapradarÓya pÆrvapak«amevÃha #<------- tatreti >#// (yadiÓabdasya nimittaparatvanirÃsa÷) yadyapi yadi rÃjanyaæ vaiÓyaæ và yÃjayedityÃdau yadiÓabdo nimittaparatayà d­«Âa÷; tathÃpÅha viÓe«aïasya viÓe«yasya viÓi«Âasya và nimittatvÃsaæbhavÃnna tatpratipÃdakatayà naimittiko 'gratÃguïa÷ kratvaÇgatayà vidhÃtuæ Óakyata iti pÆrvapak«opapÃdakatayopapÃdayati #<------- yadiÓabdopÃttasyeti // v­ttyanarhatvÃditi >#// bahuvrÅhyantapade prathamopanipatitasya rathantarÃdiÓabdasyÃnyapadÃrthopasarjanÅbhÆtasvÃrthapratipÃdakatvena tasmin padÃntaropÃttanimittatvÃnvaye rathantarapadasya sÃpek«atayà saviÓe«aïÃnÃæ v­ttini«edhÃt v­ttyanarhatvÃpatte÷ kevalarathantaramÃtrasya nimittatve agnÃvapi vidyamÃnasya nimittatvÃpatteÓcÃyuktaæ rathantararÆpaviÓe«aïasya nimittatvamityartha÷ / ##// anyapadÃrtha÷ somadravyaæ, tatsÃdhyo yÃgo và / ubhayathÃpi kÃdÃcitkatvÃbhÃvÃt bahuvrÅhyantapadavaiyarthyÃpatteraindravÃyavÃgratvaÓukrÃgratvayorvikalpÃpatteÓca na tatrÃpi tadanvaya ityartha÷ // #<(ayogavyÃv­ttyÃnyayogavyÃv­ttyà và krato rathantaraviÓe«aïatvÃsaæbhavÃt viÓi«Âanimittatvapak«ena rathantaranimittatvam)># nÃpi viÓi«Âa iti // ## naca -----#< vigrahavelÃyÃmanyapadÃrthasya krato÷ «a«Âhyantatvena viÓe«aïatvasya rathantarasya prathamÃntatvena viÓe«yatvasya ca pratÅtervaiÓi«Âyasaæbhava iti ------ vÃcyam; vigrahavÃkyasyÃvaidikatayà tadupÃttaviÓe«aïaviÓe«yabhÃvena nimittatvÃnvayÃnupapatte÷, grahÃgratÃnimittabhÆte rathantare prakaraïÃdeva kratumattvasiddhe÷ svÃyogavyÃv­ttyà kratorviÓe«aïatvasya vaiyarthyÃcca, kratvantarayogavyÃv­ttyà viÓe«aïatvasyopadeÓena tadvyÃv­tte÷ pramÃïÃbhÃvÃdeva siddhatvena vaiyarthyÃcca / atideÓena tadvyÃv­ttestavÃpyani«ÂatvÃcceti kratorviÓe«aïatvapak«amayuktaæ matvà saæbhavaduktikaæ dvitÅyaæ pak«aæ nirasyati># ------ jyoti«Âoma iti // #<(rathantaramÃtrasÃdhanatvavidhÃne vÃkyÃpatte÷ vi«amaÓi«ÂavikalpÃyogena tadanaÇgÅkÃreïÃpi nimittatvÃnupapatteÓca karmabhedasyaiva mukhyatvam)># ## ## jyoti«ÂomatvÃvacchedeneti // #<ÓaÇkha÷ pÃï¬ura evetyÃdau pÃï¬uratvÃderviÓe«yatÃvacchedakÃvacchedena svÃyogavyÃv­ttyà viÓe«aïatvasya d­«Âatve 'pi prak­te tadasaæbhava÷; nahi gÃyatryÃdisÃmÃntarakÃryÃvacchinne kratau Óakyo rathantarÃyogo vyÃvartayitumityartha÷ / ato rathantaramevÃsya sÃmeti samÃsÃrthÃvagamÃt tasyaca prakaraïenÃprÃptatvena nimittatvÃnupapattervidheyatvÃvagamÃt prak­te jyoti«Âome kevalarathantarasÃmatvasya vidhÃne aindravÃyavÃgratÃderapi vidhÃne vÃkyabhedÃpatte÷ tadaÇgÅkÃreïÃpi tadvidhÃne kevalarathantarasÃmakatvasya jyoti«Âome sÃk«Ãdananvayitvena stotrasÃdhanamantradvÃrà niveÓasya vÃcyatve te«u sÃmÃntarasya viÓi«yÃmnÃnasiddhatvena vi«amaÓi«ÂavikalpÃyogÃdaniviÓamÃnarathantaramÃtrasÃmatvaguïasya bhedakatvÃdubhayaviÓi«ÂakarmÃntaravidhirevÃyam / tatracÃvyaktatvÃt jyoti«ÂomÃtideÓaprÃptasarvastotre«u rathantarasÃmno niveÓastatraiva cÃvÃntaraprakaraïÃdagratÃviÓe«o 'Çgamityabhipretya pÆrvapak«amupasaæharati># ----- ata iti // #<(yadiÓabdasyÃvivak«itatvena vidhyupapattinirÆpaïam)># ## ------ yadiÓabdastviti // ## #<"yadÃgneya" ityÃdi«vivÃvivak«itÃrthatvamityartha÷ / yÃnitu"yadiÓabdaparityÃgo rucyadhyÃhÃrakalpanà / vyavadhÃnena saæbandho hetuhetumatoÓca liÇ"ityÃdinà vÃrtike yadiÓabdÃnvayÃya prakÃrÃntarÃïi darÓitÃni, tadupapÃdanaæ kaustubhe dra«Âavyam >#// (pÆrvapak«iïÃpi avÃntarakÃryadvÃraiva viÓe«aïatvaæ vaktavyamityÃdinirÆpaïam) yadiÓabdopÃttanimittatvasya rathantaraviÓi«ÂakraturÆpaviÓe«yÃnvaye 'pi ekÃrthÅbhÃvalak«aïasÃmarthyÃvighÃtena samÃsopapattestatraca gÃyatryÃdisÃmÃntarakÃryÃvacchinne kratau rathantarÃyogasya prÃptyà tadvyÃv­ttisiddhe÷ saæbhavatyeva rathantarasya viÓe«aïatvam / ato nÃniviÓamÃnatetyabhipretya siddhÃntamÃha #<------ b­hadrathantarayoriti >#// ekap­«ÂhastotrarÆpÃvÃntarakÃryadvÃrà kratau dvayorapi yogaprÃptau parasparavyÃv­ttyà và viÓe«aïatvamityartha÷ / ##// ## ----- anyatheti // ## (vik­tau viÓe«yÃbhÃvenaindravÃyavÃgratÃnÃpattyà rathantarasÃmamÃtranimittatvopapÃdanam) ##// jyoti«Âome nimitte tadapÆrvasÃdhanÅbhÆtagrahaïÃÇgatvenÃgratÃvidhÃne 'pi satyapi vik­tÃvaÇgitÃvacchedakarÆpÃkrÃntatve codakarahitÃyÃæ taddhomasyeva nimittarahitatvÃt tadagratÃprÃptyanÃpattirityartha÷ // #<(viÓe«aïÃnvayasyaiva nyÃyasiddhatvÃllak«aïÃpi na do«ÃyetyÃdi nirÆpaïam)># lak«aïayÃpÅti // ## ------- naimittikantviti // #<(b­hadvirodhino rathantarasya rathantaravirodhino b­hataÓca nimittatvam)># prak­tau vik­tau ceti // ##// pÃÂhÃdeveti ## ------ tasmÃditi // #<(pÆrvottarakalpaprayojananirÆpaïam)># ## iti prathamaæ grahÃgratÃyà jyoti«ÂomÃÇgatÃdhikaraïam // #<--------------># #< (2 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.2)># ave«Âau yaj¤asaæyogÃtkratupradhÃnamucyate / Jaim_2,3.3 / rÃjasÆye rÃjakart­ke pratyekadak«iïÃmnÃnÃdave«Âisaæj¤akÃ÷ pa¤ce«Âaya÷ p­thakprayogÃ÷ samÃmnÃtÃ÷ / tadavÃntaraprakaraïe "yadi brÃhmaïo yajeta bÃrhaspatyaæ madhye nidhÃyÃhutimÃhutiæ hutvÃbhighÃrayet yadi rÃjanya aindraæ yadi vaiÓyo vaiÓvadevami"ti Órutam / ## mlecchadeÓaprasiddhitvenÃsÃdhakatvÃt, vyÃkaraïaprasiddhestanmÆlakatvenÃniyÃmakatvÃcca, sarvalokaprasiddhe÷ ÓrautayadiÓabdamÆlakatvÃcca / ato brÃhmaïÃdikart­katve nimitte madhyenidhÃnapÆrvakapratyÃhutyabhidhÃraïaviÓi«Âapa¤cahavi«kaike«Âiprayogo rÃjasÆyÃntargato vidhÅyate / pratyekaprayogÃÓca pa¤cÃnulomavi«ayà iti bodhyam / "etayÃnnÃdyakÃmaæ yÃjayedi" tyanena cobhayorapi nityanaimittikaprayogayo÷ phalÃrthaæ bahi÷kratvanu«ÂhÃnamiti na brÃhmaïÃdiguïasya bhedakatvamiti prÃpte --------- #<"rÃjÃnamabhi«i¤cedi"ti Órutau rÃjoddeÓenÃbhi«ekavidhÃnÃdabhi«ekÃdhikÃrikarÃjyayogÃtprÃgeva rÃjaÓabdasya k«atriyavÃcitvapratÅtestasya karmaïÅtyadhik­tya># #<"patyantapurohitÃdibhyo yak" iti sm­tyÃ># purohitÃdigaïapaÂhitÃdrÃjaÓabdÃd yagÃdividhÃnenaca rÃjyaÓabdasya rÃjaÓabdaprasiddhipÆrvakatvÃvagate÷ dravi¬aprayogÃnusÃreïa rÃjaÓabda÷ k«atriyavacana eva / ataÓcÃve«Âau brÃhmaïÃdÅnÃæ prÃptyabhÃvÃdvidheyatvÃvagate÷ kart­rÆpÃd guïÃdave«ÂiprayogÃntarameva pa¤cahavi«kaike«ÂirÆpaæ samastaguïaviÓi«Âaæ bahi÷kratu vidhÅyate / tasyacoktavacanenÃnnÃdyaæ phalam / anta÷kratu pratyekaæ pa¤ca prayogà eva / yadyapica pÆrvapak«asiddhÃntayo÷ pa¤cahavi«kaike«Âiprayogastulya÷; tathÃpi brÃhmaïÃdiguïasya pÆrvapak«e na bhedakatvaæ siddhÃnte tu taditi viÓe«a÷ / tatprayojanaæ ca pak«advayopapÃdanenaivoktam / ## #<"rÃjetyetÃnabhi«iktÃnÃcak«ata" iti nirƬhalak«aïÃtÃtparyagrÃhakÃlliÇgÃdabhi«iktak«atriyamÃtrasyaivÃdhikÃra÷ / ata÷ siddhaæ tri«vapi vÃkye«u guïasya prayogabhedakatvam / yadiÓabdaÓcÃbhighÃrayediti liÇa÷ prayojyatvÃparaparyÃyahetumadarthakatve ÃkhyÃtadvayaikavÃkyatve ca tÃtparyagrÃhaka÷ / tena madhye nidhÃnapÆrvakapratyÃhutyabhighÃraïaprayojakÅ bhÆtairbrÃhmaïÃdikart­kairyÃgairi«Âaæ bhÃvayediti vÃkyÃrtho bodhya÷ // 2 >#// iti dvitÅyamave«Âyadhikaraïam // #<># (ÃgneyÃdipa¤cÃve«Âip­thakprayogatvam / te«Ãæ ca pratiyogividhayÃtrÃpek«itÃnÃæ nirdeÓa ityupapÃdanam) rÃjasÆye "Ãgneyama«ÂÃkapÃlaæ nirvapati hiraïyaæ dak«iïaindramekÃdaÓakapÃlam­«abho vahÅ dak«iïà vaiÓvadevaæ caruæ piÓaÇgÅ pa«ÂhauhÅ dak«iïà maitrÃvaruïÅmÃmik«Ãæ vaÓà dak«iïà bÃrhaspatyaæ caruæ Óitip­«Âho dak«iïÃ" iti vÃkyairave«Âisaæj¤ake«Âaya÷ pa¤ca vihitÃ÷ / atraikÃve«Âisaæj¤Ãyoge 'pi sÃkamedhavadutpattivÃkye pratyekaæ dak«iïÃmnÃnÃt dak«iïÃyÃÓca kartrÃnatyarthatvÃt tadbhedena kart­tvabhedapratÅtestadbhedena ca prayogabhedÃvagate÷ ekaikaæ karmÃgnyanvÃdhÃnÃdi brÃhmaïatarpaïÃntÃÇgaviÓi«Âaæ bhedenÃnu«ÂheyamityekÃdaÓe vak«yamÃïamabhipretya vicÃrayi«yamÃïavÃkyavidheyaprayogÃntarapratiyogividheyÃpek«itÃni pÆrvakarmaprayogavidhÃyakavÃkyÃnyÃdÃvudÃharati #<--------># ## (phalÃntaraÓaÇkÃnirÃsa÷ siddhÃntasÃdhakanirdeÓaÓca) phalÃntaraÓaÇkÃniv­ttyarthaæ rÃjasÆya ityuktam / siddhÃntasÃdhakatayà rÃjakart­ka itica / prastutavicÃravi«ayavÃkyamudÃharati #<------- tadavÃntareti >#// (yadi brÃhmaïo yajeteti vi«ayavÃkyanirdeÓastadarthaÓca vaiÓyavÃkye madhye nidhanasyÃnuvÃdaÓca) yadi brÃhmaïo yajeta tadà pa¤cÃnÃmapyete«Ãæ havi«Ãæ vedyÃmÃsÃdane pa¤camasthÃne paÂhitasya bÃrhaspatyasya t­tÅyasthÃne madhyame ÃsÃdanaæ k­tvà avaÓi«Âahavi«Ãæ pratyekaæ krameïÃhavanÅye prak«epÃnantaraæ taddhavi÷saæskÃrÃrthopastaraïÃbhighÃraïÃjyaÓe«eïa juhÆsthena bÃrhaspatyasya madhye ÃsÃditasyÃbhidhÃraïaæ k­tvÃnte tasya homa÷ kartavya÷ / evamitarayorapi j¤eyamityudÃharaïavÃkyatrayasyÃrtha÷ / vaiÓyavÃkye svata eva vaiÓvadevasya t­tÅyasthÃne paÂhitatvÃt tenaiva madhye nidhÃnaprÃptermadhye nidhÃnavidhirnityÃnuvÃda iti viÓe«a ityuktamadhikaraïamÃlÃyÃm // #<(kartrÃdÅnÃæ bhÃvanÃprayogabhedakatvena prÃkaraïikasaÇgati÷)># ## -------- tatrÃpÅti // #<(brÃhmaïakart­katve nimitte madhye nidhÃnaguïavidhiriti pÆrvapak«a÷)># #< brÃhmaïasya kart­tÃsaæbandhena yadiÓabdopÃttanimittÃnvayitvopapatte÷ viÓi«ÂavidhigauravÃprasaÇgÃcca tasyÃmeve«Âau tattatkart­tve nimittatve madhye nidhÃnÃdiguïavidhirityartha÷ / prÃptyabhÃvaæ nirasyati># -------- rÃjasÆyasyeti // ## rÃjasÆyavÃkye rÃjaÓabdaÓravaïÃttatpadavÃcyarÃjatvajÃtimata evÃdhikÃrapratÅtestadrahitabrÃhmaïÃdestatra kathaæ prÃptirityata Ãha #<------ rÃjaÓabdasyeti / prajÃpÃlanakartarÅti >#// yathaiva kulÃlanÃpitacorÃdiÓabdÃnÃæ tattatkriyÃkart­tve Óakti÷ sarvalokaprasiddhestathaiva tadaviÓe«ÃdanyÃpreritaprajÃpÃlanakart­tve rÃjapadasya Óaktestadvattvena brÃhmaïÃdÅnÃmapi tatpadavÃcyatvena tatrÃdhikÃrÃt prÃptirityartha÷ // #<(lÃghavÃnug­hÅtÃyà api dravi¬aprasiddhe÷ sarvatroktaprasiddhito durbalatvÃt jÃtiæ vihÃyÃpi rÃjaÓabdaprayoga÷)># nanu ------- ## -------- k«atriyamÃtra iti // ##// (vyÃkaraïasm­terapi sÃdhutvÃnvÃkhyÃnamÃtrÃrthatvaæ na ÓaktigrÃhakatvamiti kathanam) #< nanu --------># tasya karmetyarthe 'brÃhmaïÃdibhyaÓce'ti sÆtreïa brÃhmaïÃdigaïapaÂhitarÃjaÓabdÃt parata÷ «ya¤pratyayena, ## 'patyantapurohitÃdibhyo yagi'ti sÆtreïa purohitÃdigaïapaÂhitatvena tasmÃdyakpratyayena và rÃjaÓabdasya brÃhmaïaÓabdavat prajÃpÃlanakÃrivÃcitvÃnavagamÃtsiddhavannirdeÓena jÃtivÃcittaivÃdhyavasÅyate / tataÓca durbalaprasiddherapi prabalavyÃkaraïasm­tyupa«Âabdhatvena prÃbalyopapatterjÃtivÃcitvameva yuktamityata Ãha #<-------- vyÃkaraïeti >#// vyÃkaraïasm­tessÃdhutvÃnvÃkhyÃnamÃtratvena Óaktigrahe pramÃïÃbhÃvÃt, tattvepivà prajÃpÃlanakartu÷ rÃj¤o yat prajÃpÃlanarÆpaæ karma tat rÃjyamityarthe rÃjyaÓabdavyutpattÃvapi rÃjaÓabdasya prajÃpÃlanakart­vÃcitvÃnivÃraïÃt tasyà api dravi¬aprasiddhimÆlakatayà niyÃmakatvÃnupapatti÷ / nacaitÃvatà rÃjyaÓabdaÓaktigrahaïasya rÃjaÓabdavyutpattigrahasÃpek«atvam; rÃjakarmatvenÃbodhe 'pi prajÃpÃlanatvena buddhasyaiva tasya ÓakyatÃvacchedakatvopapatte÷ /#< ki¤ca ---------># sÃrvalaukikaprasiddherapi " na rÃj¤a÷ pratig­hïÅyÃdarÃjanyaprasÆtina÷ / na ÓÆdrarÃjye vasedi" tyÃdism­tyupa«ÂabdhatvÃnna kevalaæ prasiddhereva k«atriyasya tadbodhyatvam / ## k«atriyasyaiva prajÃpÃlanaæ paramo dharma÷ / rÃjà sarvasye«Âe brÃhmaïamityÃdimanvÃdism­tÅnÃmapi tadupa«ÂambhakatvÃditi #<---------- nirastam;># tÃsÃæ k«atriyamÃtroddeÓena pÃlanÃvaÓyakatÃvidhÃyakatve 'pi rÃgÃdinà brÃhmaïÃdÃvapi pÃlayit­tvasaæbhavÃt / ato nÃsÃmupa«Âambhakatvamityartha÷ / pratyutÃryÃvartaprayoga eva viÓe«ata÷ Órutyupa«Âabdha ityÃha #<--------- sarvaloketi >#// prajÃpÃlanakart­tvÃviÓe«epi upanayÃdhÃnavidhisiddhÃgnividyayorabhÃvena ÓÆdrasya vyÃv­ttÃvapi traivarïikÃnÃæ rÃjasÆye 'dhikÃrasyÃvyÃhatatvÃt tadantargatÃve«ÂÃvapi te«ÃmadhikÃrÃt brÃhmaïÃdÅnÃæ kart­tvena prÃpte÷ rÃjanyavÃkye 'niyamenaiva rÃj¤a÷ kart­tayà prÃpternimittatvasyaivÃÓrayaïÃt tatsÃhacaryÃdihÃpi brÃhmaïÃdivÃkyayorapi nimittatvameva yuktamityabhipretya pÆrvapak«opasaæhÃravyÃjena pÆrvapak«e naimittikaæ vidheyavivekaæ darÓayati#< ------- ata iti >#// (pÆrvottarapak«ayo÷ prayogabhede satyapi pÆrvapak«e pa¤cahavi«kaikaprayogo rÃjasÆyÃntargata iti nirÆpaïam) #< ayamartha÷ -------># nÃtrÃbhighÃraïamÃtraæ naimittikatayà vidhÅyate; madhye nidhÃnÃnuvÃdÃsaæbhavÃt, ato madhye nidhÃnaviÓi«ÂÃbhighÃraïasya pa¤cahavi«kaike«Âiprayogaæ vinÃnupapadyamÃnasyaikaikahavi«kaike«Âiprayoge«vaniveÓÃnmadhye nidhÃnarÆpaviÓe«aïasÃmarthyÃt tadviÓi«ÂÃbhighÃraïasya prayogÃntarÃk«epakatvam / tataÓca pÆrvottarapak«ayo÷ prayogÃntarÃk«epakatve tulye 'pi nimittÃrthatvapak«e rÃjasÆyÃntargato 'pi naimittika÷ pa¤cahavi«kaike«Âiprayoga÷ sidhyati / vidhÃyakatvapak«etu rÃjasÆyÃdbahireva tÃd­Óaæ prayogÃntaramiti prayojanabhedo 'nusandheya÷ --------- ## kva tarhi nimittÃrthatvapak«e rÃjasÆyÃntargatÃnÃæ pratyekaprayogÃïÃæ niveÓa ityapek«ÃyÃmÃha #<--------- pratyeketi >#// anulomÃnÃæ tattatpit­gatajÃtimattvÃbhÃve 'pi tattanmÃt­gatajÃtisadbhÃvasya tattatsm­ti#<«ÆkterbrÃhmaïÃt># k«atriyÃyÃmutpannasya rÃjatvajÃtimattvena rÃjasÆye 'dhikÃrÃt tadvi«ayÃ÷ pratyekaprayogà ityartha÷ / yadÃtu tasyÃpi "yadi rÃjanyami"ti vÃkyena pa¤cahavi«Âvaike«Âiprayogasyaiva prÃpterna pratyekaprayogÃïÃæ niveÓa ityÃlocyate, tadà pratyekaprayogÃïÃmapyanavakÃÓatayà bÃdhÃsaæbhavÃt tattatkart­bhiste«Ãmapi samuccayenÃnu«ÂhÃnamiti dra«Âavyamiti bodhyamitipadena sÆcitam // #<(etayÃnnÃdyakÃmaæ yÃjayedityanena prayogadvayasyÃpi bahi÷ phalÃrthaæ vidhÃnam)># nanu ------- ## --------etayeti ##// (dravi¬aprasiddherapi Órutism­tyanug­hÅtÃyÃ÷ prÃmÃïyena jÃtimata evÃtra vivak«iteti siddhÃntopakrama÷) sm­te÷ prasiddhidvayopyanugrÃhakatvasÃmye 'pi dravi¬aprasiddhe÷ sakalapramÃïamÆrdhanyaÓrutyanugrÃhyatvÃt prÃmÃïye viÓvasanÅyataratvopapÃdanena siddhÃntaæ sÃdhayati #<--------- rÃjÃnamiti >#// abhi«eke hi pÃlanÃdhikÃrasaæpÃdakatvenaiva vidheyatvÃdityartha÷ // idÃnÅæ rÃjyaÓabdasya yakpratyayÃntatvenÃnuÓÃsanÃttata÷ pÆrvaæ rÃjaprak­tyarthanirïayÃvaÓyakatayÃpi dravi¬aprasiddhe÷ sm­tyupa«ÂabdhatvamapÅtyÃha#< --------- tasya karmaïÅti >#// (rÃjyÃyaivetiÓrutau pratyayasthÃkÃrasyodÃttatvaÓravaïopapattyarthaæ yagantasyaiva yuktatvanirÆpaïam) yadyapyatra «ya¤yaganyatarapratyayenÃpi rÃjyaÓabdavyutpatti÷ samÃnÃ; tathÃpi loke viÓe«ÃbhÃve 'pi "rÃjyÃyaivetyabhi«icyante rÃjetyetÃnabhi«iktÃnÃcak«ate" ityÃdiÓrutau rÃjyaÓabdagatapratyayasthÃkÃrasyodÃtta- svaratvopalaæbhÃt yakpratyayÃntataiva yuktà / tadÃhi"kar«Ãtvato gha¤o 'nta udÃtta" iti sÆtrÃdanta ityanuvartamÃne taddhitasyeticÃnuvartamÃne kita ityanena yakÃrÃkÃrasyÃdyantavadekasminnityekavadbhÃvenodÃttatvavidhÃnÃt yakÃrÃntatvena pratyayodÃttatvaæ labhyate / «ya¤antatvetu ¤nityÃdirnityamityanenÃdyudÃttavidhÃnÃt prak­tistharephÃkÃrodÃttatvaæ syÃditi nyÃyasudhopapÃditaæ yagantatvaniÓcayamabhipretya patyantapurohitÃdibhya ityevopanyastam // #<(brÃhmaïÃdikart­kaprayogÃntaravidhÃnamiti tasya bahi÷kratvanu«ÂhÃnÃdinirÆpaïam)># vacana eveti // ## -------- ataÓceti // ## ---------- tasyaceti // etena ---------#< prak­taparÃmarÓyaitacchabdanivi«ÂÃve«ÂimÃtrapuraskÃreïÃnnÃdyÃmnÃnÃt niravakÃÓÃnnÃdyÃvarodhena nirÃkÃÇk«Ãve«Âistadvyatiriktavi«aye># ## ---------- apÃstam;#< annÃdyasyÃpi brÃhmaïakart­kaprayoge sÃvakÃÓatvÃt / ato rÃjasÆyaprakaraïapÃÂhasÃrthakyÃrthamekaikahavi«ke«ÂiprayogÃ÷ svÃrÃjyÃrthà ityabhipretyÃha># --------- anta÷kratviti // etena ---------#< ekaikahavi«kaike«ÂÅ«Âipa¤cakayo÷ rÃjasÆyamahÃprayogÃnta÷pÃte 'pi dvividhasyÃpi prayogasyÃnnÃdyaphalakatvaæ pÆrvapak«yuktaæ># -------- apÃstam;#< sannidhÃnÃviÓe«e 'pyanÃkÃÇk«itasaæbandhasyÃnyÃyyatvena brÃhmaïÃdikart­kaprayogÃntarÃïÃmeva tatphalakatvaucityÃditi bhÃva÷ >#// (pÆrvottarakalpaprayojane) #< tatprayojanamiti >#// pÆrvapak«e ave«Âe rÃjasÆyÃntargataprayogasya brÃhmaïÃdikart­kaprayogÃt bhede 'pi ubhayo÷ svÃrÃjyÃrthatve vidyamÃne evÃnnÃdyÃrthamapyanu«ÂhÃnam, siddhÃntetu annÃdyÃrthameva prayogÃntaram / svÃrÃjyÃrthantu bhinnà eveti pak«advayasyopapÃdanena vyaktamityartha÷ // #<(rÃjanyavÃkye rÃjanyapadÃnuvÃdatvena rÃjanyakart­kapa¤cahavi«ke«Âe÷ svÃrÃjyaphalÃrthatvenÃnta÷ kratvanu«ÂhÃnaÓaÇkÃ)># nanu --------- ##-------- naceti // ## -------- rÃjanyapadasyeti // na0 kathaæ rÃjasÆye abhi«iktasyaivÃdhikÃra÷? ityata Ãha #<--------- rÃjasÆye hÅti / nirƬhalak«aïeti >#// asyaca ÓaktigrÃhakatve 'bhi«ekajanyÃd­«Âavattvena Óaktikalpane ÓakyatÃvacchedakatve gauravÃpatterna ÓaktigrÃhakatvam, apitu k«atriyatvajÃtau lÃghavena Óaktasya nirƬhalak«aïÃtÃtparyagrÃhakatvamÃtram / ata eva rÃjasÆyer "iÓvaro và e«a diÓonÆnmaditoryadviÓonuvyavasthÃpayatÅ" tyarthavÃder iÓvaratvena kÅrtanasya kaïÂakoddharaïaprajÃpÃlane vinà k«atriyamÃtre 'saæbhavÃttatracÃbhi«iktasyaivÃdhikÃrÃllÃk«aïikÃrthasyaiva grahaïÃdadhikÃra ityartha÷ / etacca vibhavÃduktam // #<(rÃjanyapadasyÃbhi«iktaparatvenÃnuvÃdatvepyannÃdyÃrthaprayogasya bahi÷kratvanu«ÂhÃnamiti siddhÃntakathanam)># vastutastu --------- ## iti dvitÅyamave«Âyadhikaraïam // #<-----------------># #< (3 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.3)># ÃdhÃne sarvaÓe«atvÃt / Jaim_2,3.4 / "vasante brÃhmaïo 'gnÅnÃdadhÅta grÅ«me rÃjanya÷ Óaradi vaiÓya÷" iti Órutam / tathà "vasante brÃhmaïamupanayÅta grÅ«me rÃjanyaæ Óaradi vaiÓyami"ti ca / tatra sarvavarïasÃdhÃraïÃnÃæ kratÆnÃmagnividyÃsÃdhyatvÃdagneÓca upÃyabhÆtasyÃdhÃnasya "ya evaæ vidvÃnagnimÃdhatte" ityanenÃnanyÃk«iptaÓaktikenÃgnyuddeÓenÃdhÃnavidhÃyinà prÃptatvÃdÃdhÃne brÃhmaïÃdÅnÃæ prÃpternimittÃrthaæ Óravaïam / brÃhmaïakart­katve nimitte vasanta÷ ## #<"saæbhÃre«vagnimÃdadhÃtÅ" tyayamÃdhÃnaprÃpako vidhi÷ / atrahi na saæbhÃrà vidheyÃ÷ pramÃïÃntaraprÃptatvÃt / nÃpi tadadhikaraïatvaæ, tasminnÃdhÅyatÃmayamiti mantravarïÃdeva prÃptatvÃt, ata ÃdhÃnamÃtravidhirayam /># athavà ------- prÃptÃdhÃnÃnuvÃdena kÃlavidhirÃtmanepadÃrthasyÃnÃdhÃturÃhavanÅyatvÃbhÃvarÆpasya ca vidhiriti vÃkyabhedÃpatte÷ "jÃtaputra÷ k­«ïakeÓo 'gnÅnÃdadhÅte" tyayamÃdhÃnaprÃpako vidhi÷ / uktavÃkye tu abhyudayaÓiraskatayà mantravarïÃtpÆrvamevÃdhikaraïatvavidhi÷ / eva¤ca jÃtaputravÃkye vayo 'vasthÃviÓe«alak«aïÃpi nÃpadyate / sarvathà ÃdhÃnaprÃpternimittÃrthÃni brÃhmaïÃdiÓravaïÃni na bhedakÃni // ## ityanena niyamo 'pi / ata÷ sarvasÃdhÃraïyena prÃptopanayanoddeÓena brÃhmaïakart­katve nimitte vasanta÷ kÃlo vidhÅyata iti prÃpte -------- #< sarvakart­katvavatsarvakÃlakatvasyÃpi ÃdhÃnÃdau prÃptisaæbhavena brÃhmaïakart­katve nimitte kÃlavidhi÷ kÃle và nimitte kart­vidhirityatra vinigamanÃvirahÃdubhayaviÓi«ÂÃdhÃnÃdividhireva / upanayanasya ca pak«e sambhavatprÃptikatvena sutarÃæ vidhyupapatti÷ / ataeva vinigamanÃvirahÃtkart­kÃlÃdirÆpasya prayogÃnvayiguïasya prayogavidhyÃpÃdakatvÃvaÓyambhÃve etadvidhivihitaprayogÃnuvÃdenaiva jÃtaputrÃdivÃkye«u vayo 'vasthÃviÓi«Âakart­vidhi÷ / ÃtmanepadÃrthasya cotpattyÃdyanvayino guïasya ÓravaïÃdutpattyÃdikamapyatraiva, na tu jÃtaputrÃdivÃkye; vÃkyabhedÃpatte÷ / prÃthamyÃdvà brÃhmaïavÃkye evotpattyÃdi, itarayostu prayogamÃtram / tena siddho 'trÃpi guïÃtprayogabheda÷ / etayoÓcÃdhÃnopanayanayoragnividyÃphalatve 'pi akaraïe pratyavÃyÃdiÓravaïÃnnityatvamapi / eva¤ca svavidhiprayuktÃdhÃnopanayanajanyÃgnividyÃlÃbhe kratuvidhayo nÃgnividye tadupÃyÃnvà prayu¤jata iti tadrahitasya ÓÆdrÃderanadhikÃra iti prayojanaæ «a«Âhe vak«yate // 3 //># iti t­tÅyaæ ÃdhÃnÃdisvavidhiprayuktatvÃdhikaraïam // #<># (upanayasyÃpi svavidhiprayuktatvÃbhÃvasyaitannyÃyasiddhatvÃtpÆrvapak«aprayojanasya karmasu ÓÆdrÃdhikÃrasyopapatti÷) ÃdhÃnasya svavidhiprayuktatvÃbhÃvapÆrvapak«e ÓÆdrasyÃpi karmasvadhikÃra iti prayojanasya ÓÆdrasyÃnupanÅtatvenÃdhyayanÃbhÃvÃdavidvattvena karmÃdhikÃrÃsaæbhavaæ nirasitumÃdhÃnavÃkyavadupanayanavidhivÃkyÃnyapi sÆtrÃsp­«ÂÃnyapi vicÃravi«ayatayà sahaivodÃharati #<---------- vasanta iti >#// tataÓcopanayanavÃkye«vapyupayanasya pÆrvapak«e 'vidhÃnÃt karmavidhibhirÃk«epasya traivarïike«viva ÓÆdre 'pi saæbhavena vidvattopapattestata eva tasyÃdhikÃra iti prayojanatvÃvighÃta iti bhÃva÷ // #<(pÃdÃdhyÃyasaægati÷ pÆrvÃdhikaraïena pratyudÃharaïasaægati÷ ÃtideÓikasaægatirvetyÃdinirÆpaïam)># #< siddhÃnte svasvavÃkyairÃdhÃnavidhidvÃrà ÃdhÃnasya guïÃt bhedÃt pÆrvapak«e cÃvidhÃnena bhedÃbhÃvÃt pÃdÃdhyÃyasaÇgatÅ yathà ave«Âau brÃhmaïÃdÅnÃæ prÃptyabhÃvena nimittatvÃyogÃt vidheyatvena prayogabhedasaæbhave 'pÅha tatprÃptisaæbhavÃt bhavatu nimittÃrthatvamityevaæ pÆrvapak«otthÃnÃt pratyudÃharaïarÆpeïa># athavà -----#< yathà pÆrvatra nimittÃrthatvamÃÓaÇkya tannirÃsena vidheyatvamevamihÃpÅtyÃtideÓikÅæ vÃnantarasaÇgatiæ saæÓaya¤ca spa«ÂatvÃdapradarÓya pÆrvapak«amevÃha>#------------ tatreti // #<(kratuvidhÅnÃmagnividyÃsÃdhyatvam)># #< svargakÃmamÃtrasyÃdhikÃrÃt svargakÃmatvasya ca sarvavarïe«u saæbhavÃt># sarvavarïe## agnividyÃsÃdhyatvÃditi // #<"yadÃhavanÅye juhotÅ" tyÃdividhibhirÃhavanÅyÃdÅnÃmaÇgatayà vidhÃnÃdagnisÃdhyatvam / adhyayana¤ca vinà mantrÃdipÃÂhÃsaæbhavÃt vidyÃsÃdhyatvamityartha÷ >#// (kratuvidheradhyayanavidyayo÷ kÃryakÃraïabhÃvasya lokasiddhatvena vidyÃk«epe 'pi alaukikÃhavanÅyasÃdhanÃdhÃnÃk«epÃsaæbhavaÓaÇkÃ) ## adhyayane vidyÃjanakatvasya lokato 'vagaterupÃyatvÃvagatyà kratuvidhibhirÃk«epasaæbhave 'pyad­«ÂarÆpÃhavanÅyopÃyatvasyÃnyato 'navagate÷ kathaæ kratuvidhibhiranaÇgabhÆtasyÃ'dhÃ- nasyÃk«epa ityata Ãha #<-------- agneÓceti >#// brÃhmaïavÃkye«vÃdhÃnavidhiratraveti vinigamanÃvirahaparihÃrÃya #<------- ananyÃk«iptetyuktam /># atra vidheyÃntarÃbhÃvÃdÃdhÃnasyaiva vidhi÷, brÃhmaïÃdivÃkye«u tu vasantÃdiguïavidhau saæbhavati na viÓi«ÂavidhirÃÓrayituæ yukta ityartha÷ / eva¤ca ya evaæ vidvÃniti vidvattÃnuvÃdasyÃpi kratuvidhyÃk«iptavidvattayaivopapattervidvadvÃkyenopÃyatayÃ'dhÃnasyÃvagatasya kratuvidhibhirevÃk«epÃt tasyaca caturvarïasÃdhÃraïyena prÃpternimittÃrthaæ brÃhmaïÃdiÓravaïam // #<(brÃhmaïakart­katve nimitte kevalÃdhÃnoddeÓena nimittÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyyadhikaraïatÃkatvena kÃlavidhi÷)># #< naca yadiÓabdÃbhÃve nimittatvabodhÃsaæbhava÷; svarÆpeïa prÃptasya nimittatvenaivÃnvetuæ yogyatayà tena rÆpeïa yadiÓabdÃbhÃve 'pyanvayopapatterityabhipretyÃha># --------- nimittÃrthaæ Óravaïamiti // ## --------- brÃhmaïakart­katva iti // #<ÃdhÃnasyÃgnyutpattyaiva prÃpterÃdhÃnamÃtrasyaivoddeÓyatvÃnna viÓi«ÂÃnuvÃdado«Ãpattiriti sÆcayituæ># ÃdhÃnÃÇgatvenetyetaduktam / ##// (ÃdhÃnopanayanayoruddeÓyatve 'pi naimittikavidhÃvatra na vÃkyabhedÃdikamiti sarvasÃdhÃraïyamÃdhÃnasyeti kathanam) ÃdhÃnopanayanayorÅpsitatvÃkhyoddeÓyatve 'pi vijÃtÅyÃnekoddeÓyatvÃnna vÃkyabheda÷ / navà kÃlasyÃnupÃdeyatvenoddeÓyatve 'pi vidheyatvÃtsa÷ / eva¤ca brÃhmaïÃde÷ kÃlÃntaravyÃv­tte÷ brÃhmaïÃdyatiriktasya ÓÆdrÃderaniyatakÃlakatvamiti siddhamiti bhÃva÷ // #<(kÃle nimitte brÃhmaïÃdikart­niyamavidhÃnamiti pak«Ãntaropalak«aïatvanirÆpaïam)># #< atra vasantakÃla ityupalak«aïam / kratuvidhibhi÷ sarvavarïasÃdhÃraïyenÃdhÃnopanayanÃdyÃk«epasaæbhavÃt / nahyÃdhÃnÃk«epe 'pi kratuprayogÃnta÷pÃtitvena tasyÃk«epa÷, agnÅnÃmante pratipattividhÃnena pÃtravat sÃdhÃraïatvÃnupapattyà prayogÃdbahirevÃniyatakÃlakart­tvaprÃpte÷, upanayanasya tvadhyayanÃrthatve sÃmarthyÃdeva prayogabahirbhÃva÷ / ataÓcÃgnihotrÃdipÆrvabhÃvitayÃniyatakÃle prasaktayorÃdhÃnopanayanayorvasantÃdikÃlakatve nimitte brÃhmaïÃdikart­tÃniyamo 'pi vidhÃtuæ Óakyate / asmiæÓca pak«e vasantÃtiriktahemantÃdikÃlakasyÃpyÃdhÃnasya brÃhmaïÃdyaniyatakart­tvasiddhi÷ / sarvathà brÃhmaïÃdivÃkye«u nobhayaviÓi«ÂÃdhÃnavidhi÷; gauravÃdanyata÷ prÃptisaæbhavÃcceti dhyeyam >#// (ya evaæ vidvÃnityasya saæbhÃravidhyarthavÃdatvenÃdhÃnaprÃpakatvÃbhÃvÃt saæbhÃre«vagnimÃdadhÃtÅtyÃdhÃnavidhÃnamiti pak«ÃntarÃnusaraïam) vidvadvÃkyasya yacchabdopabandhÃdvartamÃnÃpadeÓÃcca nÃdhÃnavidhÃyakatvasaæbhava ityasvarasÃt pak«ÃntaramÃha #<---------- athaveti >#// leÂtvakalpanayà vidhitvÃÓaÇkÃæ nirasituæ vidhyantaraÓe«atvopanyÃsa÷ / idaæhi vacanaæ sapatnaæ bhrÃt­vyamavartti sahata ityarthavÃdasahitaæ "apa upas­jatÅ" tyÃdiviÓe«avidhivihitÃnÃmudakÃdisaæbhÃrÃïÃmatha saæbhÃrÃn saæbharatÅti ya÷ sÃmÃnyata÷ sthÃpanavidhistasya Óe«a÷ / yo vidvÃnevamudakÃdisthÃpanapÆrvamagnimÃdhatte sa sthÃpanarÆpÃÇgasÃmarthyÃtsahÃyasaæpannamapi vairiïaæ vartanarahitaæ kurvÅta ityarthavÃdena sthÃpanapraÓaæsÃkaraïÃt vidhiÓe«abhÆtatvena leÂtvakalpanayà vidhÃyakamityartha÷ / ##// vÃrk«apÃrthivasaæbhÃrÃïÃæ vÃkyÃntarapramitatvÃdityartha÷ / #<ÃdhÃnamÃtravidhiriti>#cÃtra nyÃyasudhÃk­dupapÃditasaæbhÃrÃdhikaraïatvaviÓi«ÂÃ'dhÃna- vidhinirÃsa÷ sÆcita÷ / tathÃtve nakrÃdivÃkye«vapi viÓi«ÂÃdhÃnavidhyÃpattestulyatvena vinigamanÃvirahÃpatte÷ / ato vidheyÃntarÃbhÃvÃdevÃtraivÃdhÃnavidheraÇgÅkÃryatvÃt ÓuddhÃdhÃnavidhirevÃyam / tatraca prayogÃnvayino guïÃderaÓravaïÃt pradhÃnavidhibhirevaca prayÃjÃdi«viva prayogasya prÃpteÓca naiva vidhÃnam, apitu guïavÃkyÃnusÃrÃdÃhitÃgniparyÃyÃgnimÃtroddeÓena viniyogasyotpatteÓca karaïamÃtramiti kratuvidhiprayuktÃ'dhÃnÃÇgatvameveha vasantÃdividherityartha÷ // #<(ÃdhÃnakarturapi prÃpakavacanÃntareïÃdhÃnavidhÃnamiti pak«ÃntarÃnusaraïam)># kÃlavidhiriti // ## ## ----------- uktavÃkye tviti // ## ----------- eva¤ceti // #<(vÅpsÃdyabhÃvena saptamyà avinigamakatvÃt kÃlavidhau kart­vidhau ca vinigamanÃvirahÃdvasantavÃkye viÓi«ÂÃdhÃnavidhÃnam)># vinigamanÃvirahÃditi // ##// (upanayanavÃkye niyamavidhyÃvaÓyakatvam) ##// kratuvidhÅnÃæ niyamena j¤ÃnÃk«epakatve 'pi tatsÃdhanasyÃdhyayanasya tadvidhiæ vinÃpyupÃyÃntareïa j¤Ãnasaæbhavena niyamena tairanÃk«epÃdanupanÅtasyÃpyadhyayanasaæbhavena tadupÃyabhÆtopanayanasyÃpi niyamenÃk«epÃnupapatte÷ pak«e prÃptasyopanayanasya sutarÃæniyamavidhirÃvaÓyaka ityartha÷ // #<(ÃdhÃnopanayanayo÷ svavidhiprayuktatvena ÓÆdrÃdhikÃranirÃsa÷)># #< vasantÃdivÃkyÃnÃæ kevalotpattiviniyogaparatvÃÇgÅkÃre prayogÃnvayiguïÃnÃæ kart­kÃlÃdÅnÃmananvayÃpatte÷ prayogasyÃpyatraiva vidheyatvÃvaÓyakatve satyÃdhÃnopanayanayo÷ svavidhiprayuktayoreva lÃbhÃt kratuvidhÅnÃæ tatprayojakatvÃkalpanÃt tadadhikÃriïÃmeva ca traivarïikÃnÃæ lÃbhe na ÓÆdrasyÃpyadhikÃritvakalpanayà agnividyopÃyÃk«epakatvakalpanamityapi lÃghavamanusaædhÃya vasantÃdivÃkye«u prayogavidhyupapÃdanavyÃjena jÃtaputravÃkye lak«aïayÃpi vidheyaæ darÓayati># --------- ata eveti // utpattyÃdikamapyatraiveti // ##// (svavidhiprayuktayoragnividyayorakaraïe pratyavÃyaÓravaïÃnnityatvam natu nityakratuvidhibhirÃk«epeïeti nirÆpaïam) naca ------- agnividyayo÷ svasvavidhiprayuktatvepi nityatÃvedakapramÃïÃbhÃvena niyamena karaïÃnÃpattestadarthaæ nityai÷ kratuvidhibhi÷ tadÃk«epopyÃvaÓyaka iti ------- vÃcyam; nityÃnÃmapi kratuvidhÅnÃæ lÃghavena paraprayuktÃgnividyopajÅvitve pramite svasvavidhisiddhÃgnividyÃvatastadakaraïe pratyavÃyotpattÃvapi tadrahitasya tadutpattau pramÃïÃbhÃvena tadÃk«epakatvÃnupapatte÷ / ## kratuvidhÅnÃæ nityatvÃdÃdhÃnÃdividhÅnÃmapi phalato nityatvamiti pÃrthasÃrathyuktaæ #<---------- apÃsta>#mityabhipretya anyathà tayornityatvaæ sÃdhayati #<---------- etayoÓceti >#// "anadhÅyÃnà vrÃtyà bhavanti" "sthÃïurayaæ bhÃrahÃra÷ kilÃyamadhÅtya vedaæ na vijÃnÃti yor'tham" "brahmak«atraviÓÃæ kÃla aupanÃyanaka÷ para÷ / ata Ærddhvaæ patantyete" -------- ityÃdinà adhyayanaj¤ÃnopanayanÃnÃmakaraïe pratyavÃyaÓravaïÃt, "nÃnÃhitÃgnirmriyeteti" Órutyà anÃhitÃgnitvasyopapÃtake«u pÃÂhÃcca ÃdhÃnÃkaraïe pratyavÃyapratÅteÓca nityatvametayorityartha÷ // #<(etadadhikaraïaprayojanaparatayà apaÓÆdrÃdhikaraïasÃrthakyam)># #< apaÓÆdrÃdhikaraïasya paunaruktyaæ pariharati># --------- eva¤ceti // ##// iti t­tÅyaæ ÃdhÃnÃdisvavidhiprayuktatvÃdhikaraïam // #<-----------------># #<(4 adhikaraïam /) (a.2 pÃ.3 adhi.4)># yane«u codanÃntaraæ saæj¤opabandhÃt / Jaim_2,3.5 / darÓapÆrïamÃsayo÷ "dÃk«Ãyaïayaj¤ena svargakÃmo yajete"ti Órutam / tathà "sÃkaæprasthÃyÅyena yajeta paÓukÃma" iti Órutam / loke aprasiddhatvÃdudbhidÃdivannÃmadheyatvÃvagate÷ saæj¤ayà abhyÃsÃdvà karmÃntaraæ vidhÅyate, phalasaæbandhasyÃpi sÃrvakÃmyavÃkyavaÓÃdeva prÃptatvenÃnyaparatvÃbhÃvÃditi prÃpte -------- #< yadyapi loke guïo na prasiddha÷; tathÃpi dak«asya yajamÃnasyeme dÃk«Ã ­tvijastatkart­kamayanaæ prayogÃv­ttiryasya yaj¤asyeti vyutpattyÃ'v­ttiparatvÃvagate÷, sÃkaæ saha prasthÃnaæ yatreti vyutpattyà ca sahatvaparatvÃvagaternÃtiriktaÓaktikalpanayà nÃmadheyaparatvÃdhyavasÃnam / ato 'prÃpta Ãv­ttirÆpa÷ sahatvarÆpaÓca guïa eva phaloddeÓena vidhÅyate / Ãv­ttiÓca kiyatÅtyapek«ÃyÃæ># #<"dve paurïamÃsyau dve amÃvÃsye yajete"ti vÃkyena viÓe«avidhÃnÃd dvirÃv­ttireva / sahatvaæ ca prasthÃne kenetyapek«ÃyÃæ># #<"saha kumbhÅbhirabhikrÃmedi"ti vacanÃtkumbhÅbhyÃm / anenaiva ca vacanena sahatvÃÓrayatvaæ abhikramaïasya vidadhatà abÃntaraprakaraïÃbhÃve 'pi tasyÃÓrayatvasiddhi÷ / Ãv­ttestu prakaraïÃddarÓapÆrïamÃsÃvevÃÓraya÷ / ato 'tra saæj¤ÃtvÃbhÃvÃdguïaphalasaæbandhaparatvena cÃbhyÃsÃbhÃvÃnna karmÃntaram /># vastutastu ------- "pÆrvapadÃtsaæj¤ÃyÃmaga" iti sm­tyà saæj¤ÃtvÃbhÃve ïatvÃnÃpatterdÃk«Ãyaïapade saæj¤ÃtvÃvaÓyaæbhÃve 'pi avayavÃrthapratÅtyà yogarƬhisvÅkÃrÃdavayavÃrtharÆpÃv­ttiraprÃptatvÃtphaloddeÓena vidhÅyata iti na virodha÷ // 4 // #< iti caturthaæ dÃk«ÃyaïÃdhikaraïam //># #< (ayane«viti bahutvopapattyarthaæ sÃkaæprasthÃnavÃkyodÃharaïam)># #< sÆtre ayane«viti padopÃdÃnena dÃk«Ãyaïayaj¤avÃkyasyodÃharaïatvoktÃvapi bahuvacanopÃdÃnasÆcitasamÃna- nyÃyÃt sÃkaæprasthÃyÅyavÃkyamapi sahaivodÃharati># --------- darÓapÆrïamÃsayoriti // #<(darÓapÆrïamÃsayorityuktiprayojanam)># ## darÓapÆrïamÃsayorityuktam / #<(adhyÃyapÃdÃnantarasaægatinirÆpaïam / dÃk«Ãyaïayaj¤apadasya nÃmatvena pÆrvapak«aÓca)># #< pÆrvapak«e karmabhedena bhÃvanÃbhedÃt siddhÃnte guïaphalasaæbandhe 'pica bhÃvanÃbhedÃt prakaraïasaÇgatiæ tathà guïaparatvanÃmadheyatvasandehenÃniÓcitavidheyatÃguïasya bhedakatvÃbhÃve 'pi saæj¤ÃbhyÃsÃbhyÃæ bhedakatvÃbhedakatvavicÃrÃt pÃdasaÇgatiæ tathÃ'pavÃdikÅmanantarasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvapak«amevÃha># --------- tatheti / loke 'prasiddhatvÃditi // ## udbhidÃdivaditi ## #<"payasà pravargyeïa caranti" "payasà dÃk«Ãyaïayaj¤ena" ityÃdiprasiddhakarmanÃmadheyapravargyapadasÃmÃnÃdhikaraïyamapi saÇgacchate / anyathà vrate dravyÃnapek«atvena payovidhÃnÃnupapatte÷ / atastadvadeva saæj¤Ãbheda ityartha÷ >#// (saænidhau phalaÓravaïasyÃnyaparatvÃbhÃvÃdabhyÃsÃtkarmabhedopapatti÷) #< yattu ---------># abhyÃsÃt karmabhedokti÷sannidhau puna÷Óravaïasya phalaparatvÃdanyaparatvenÃbhyuccayÃrtheti prakÃÓakÃrairuktam, tannirasitumÃha #<------- phalasaæbandhasyÃpÅti >#// nirarthakaprÃyasyÃbhyudayaÓiraskatvasya kalpanÃpek«ayà phalasaæbandhaprÃptimaÇgÅk­tya karmÃntaravidhereva yuktatvÃdityartha÷ // #<(sÃkaæprasthÃnavÃkye 'pi guïaphalasaæbandhÃbhÃvena karmabhedopapÃdanam)># #< evaæ sÃkaæprasthÃnavÃkye 'pi prasthÃnasyÃpyÃkramaïavidhinaiva prÃpteravidheyatvÃt tadÃÓritasahatvaguïavidheÓca prasthÃnasyÃvÃntaraprakaraïÃbhÃvenÃÓrayatvÃnupapatte÷ prakaraïinaÓca sÃnnÃyyayÃgasyÃyogyatvÃdeva tadanupapatteÓcÃ- saæbhavÃdÃvaÓyaka÷ karmÃntaravidhiriti bhÃva÷ >#// (jyoti«ÂomavÃkya iva phalaparatvÃvaÓyakatvÃnnÃbhyÃsÃdavayavÃrthasya viÓe«aïasyacÃv­ttisahatvayoreva phalÃrthaævidhÃnena saæj¤Ãtovà na nÃmatvam) na tÃvadabhyÃsÃtkarmÃntaram; prakaraïÃnugrahÃyÃbhyudayaÓiraskatvÃdikalpanayÃpi phalaparatvasaæbhave karmÃntaratvasyÃyuktatvÃt / anyathà jyoti«ÂomavÃkye 'pi karmÃntaratvÃpatte÷, atonyaparatvÃnnÃbhyÃsasaæbhava÷ / avaÓi«Âaæ saæj¤ayà bhedaæ saæj¤ÃtvÃnupapatterayuktamityabhipretya siddhÃntamÃha #<--------- yadyapÅti / dak«asyeti >#// utsÃhino yajamÃnasyetyartha÷ / ata÷ Ãv­ttyÃdiguïasya phaloddeÓena vidhÃne kathaæbhÃvÃkÃÇk«Ãlak«aïaprakaraïÃnugrahÃbhÃve 'pyadhikÃrÃkhyaprakaraïÃnugrahamabhipretya vidhÃnamityÃha #<--------- ato 'prÃpteti >#// sÃkaæprasthÃyyasaæj¤ake prayoge sÃyaæprÃtardehakumbhÅbhyÃæ saha prasthÃnÃt saha prasthÃnaguïayogÃt sÃkaæprasthÃyÅyaÓabdenÃsau prayogo 'bhidhÅyata iti nyÃyasudhÃkÃrÃdilekhanÃt sahaprasthÃnaviÓi«Âaprayogasya phalavidhÃnabhramaæ nirasituæ sahatvarÆpaÓca guïa evetyuktam / prasthÃnasyÃpi yÃgavatprÃptatvenÃvidheyatvÃnna guïatayà vidhÃnam, apitu sahatvaviÓe«aïarÆpasyaivetyartha÷ / yadyapyadhikÃrÃkhyaprakaraïena darÓapÆrïamÃsasya pradhÃnasyaivÃÓrayatvaæ labhyate, na tatprayogasya; tathÃpyÃv­tterdÃk«apadavÃcya­tviksaæbandhitayà pratÅtervidheyasÃmarthyÃnurodhena prayogasyÃÓrayatvaæ nÃsulabhamiti bhÃva÷ // #<(dve paurïamÃsyÃviti phalÃrthavihitÃv­ttiviÓe«aïameveti nirÆpaïam)># #< dve paurïamÃsyau dve amÃvÃsye iti dvitvavidheranapek«itavidhitvÃpatterna tadvihitadvitvasya kratau kathaæbhÃvena grahaïam, apitu dÃk«ÃyaïavÃkyavihitaphalÃrthÃv­ttiviÓe«asamarpakatvamevetyabhipretyÃha># -------- Ãv­ttiÓceti ##// (saha kumbhÅbhiriti vÃkyasya sahatvanirÆpitakumbhÅsvarÆpasamarpaïa evopayoga iti kathanam) ##// ÃjyabhÃgÃbhyÃæ pracaryÃgneyena puro¬ÃÓena agnÅdhetu tau pradÃya saha kumbhÅbhirabhikrÃmediti vacane hi prakaraïÃt vidheyasÃmarthyÃcca sÃnnÃyyÃÇgÃbhikramaïapadaparyÃyakramaïe kumbhÅ sÃhityÃÓrayitÃsaæbandhena prakaraïÃnumitavÃkyena dadhihomasaæbandhavadvidhÅyate, sahaÓabdasya nipÃtatvena nirÆpitatvasaæbandhena kumbhÅpadÃrthe 'nvayavyutpatte÷ sÃhityanirÆpitakumbhÅnÃæ vidhÃne 'pi na vidheyÃnekatvak­to vÃkyabheda÷ / kubhÅnÃæ sÃnnÃyyÃÇgatvÃt abhikramaïe taddhomasÃdhanatvasya vidheyasÃmarthyÃt prÃpterna viÓi«ÂoddeÓo 'pi / puro¬ÃÓapracÃrottaratvÃdirarthÃdeva prÃpteranuvÃda÷ // (prakÃradvayena kumbhÅbhiritibahuvacanopapatti÷, agnÅdhe tau pradÃyetyÃdyanuvÃdatvaæ ca) kumbhÅbhiriti bahutvamapi dohayo÷ pratyekaæ kumbhÅdvayasya vidhÃnena taccatu«ÂvaprÃpteranuvÃda÷ / yattu bahutvaæ dvitvalak«aïÃrthaæ sadanuvÃda iti kaustubhe uktam, tat sÃyaæ sÃyaæ dohapracÃra÷ prÃta÷ prÃtardehapracÃra iti pak«ÃntarasyÃpi vidhÃnÃt / tathÃca kumbhÅdvayasyaivÃbhikramaïe sÃhityÃttadabhiprÃyeïeti na virodha÷ / evaæ strucÃmadhodhÃraïasya ce¬ÃvadÃnÃvadhi ni«iddhatvÃdyogyatayaivÃnyasmai dÃnaprÃpte÷ karmakaratvÃt prÃptamagnÅdhedÃnamanÆdyate / eva¤ca sÃhitye kumbhÅnirÆpitatvasya prasthÃnevÃntaraprakaraïÃbhÃve 'pi ÃÓrayatvasya copapattirityartha÷ // #<(pÆrvapadÃdiïatvopapattyarthaæ dÃk«ayaïanÃmatvÃÇgÅkÃra÷)># itism­tyeti // ##// (pÆrvottarakalpaprayojanasya) prayojanaæ pÆrvapak«e saurye«ÂyÃdivat darÓapÆrïamÃsaprayogÃt bahirdÃk«Ãyaïayaj¤Ãdiprayoga÷ / siddhÃnte darÓapÆrïamÃsayorevÃv­ttyÃpi prayoga iti spa«ÂatvÃnnoktam // #< iti caturthaæ dÃk«ÃyaïÃdhikaraïam //># ---------------- #<># (5 adhikaraïam //)// (a.2 pÃ.3 adhi.5) ## ## #<"caturo mu«ÂÅnnirvapatÅ" tyetÃbhyÃæ vihitayordÃrÓapÆrïamÃsikayorÅ«Ãlambhacaturmu«ÂinirvÃpayoranuvÃdatenÃnÃrabhyÃdhÅtÃbhyÃæ># #<"vÃyavyaæ ÓvetamÃlabheta bhÆtikÃma÷" "sauryaæ caruæ nirvapedbrahmavarcasakÃma" ityetÃbhyÃæ ÓvetacarÆ guïau vidhÅyete / ÃlambhakarmÅbhÆtÃr i«Ã Óvetà kartavyeti / nirvÃpaÓca caruÓabdalak«yasthÃlyÃæ kartavya iti / sarvav­k«ÃïÃæ ca vÃyusaæbandhÃdvÃyavyamityanuvÃda÷ / sauryamiti cÃgneyasyaiva;tejodevatyatvasÃmÃnyÃt, natu devatÃvidhi÷; yÃgÃÓravaïÃt / ubhayatrÃpi phalapadaæ sÃrvakÃmyavÃkyaprÃptaphalaprayojakatvÃnuvÃda iti prathama÷ pak«a÷ >#// dvitÅyastu phalapadavaiyarthyaprasaÇgÃt prÃkaraïikÃÓrayÃlÃbhena ca guïaphalasaæbandhÃnupapatte÷ guïaviÓi«Âaæ yÃvaduktaæ ÃlambhanirvÃpÃkhyaæ karmÃntarameva phaloddeÓena vidhÅyate iti / ## iti pa¤camaæ dravyadevatÃsaæyuktÃnÃæ yÃgÃntaratÃdhikaraïam // #<># (saÇgatinirÆpaïÃdikam) atrÃniÓcitavidheyatÃkasya devatÃlak«aïaguïasya bhedakatvavicÃrÃdadhyÃyapÃdasaægatÅ tathà pÆrvÃdhikaraïoktasya dhÃtvarthamanÆdya guïamÃtravidhÃnasyÃpavÃdÃdÃpavÃdikÅmanantarasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdanuktvà vi«ayanirdeÓapÆrvakaæ pÆrvapak«amevÃha #<--------- ri«ÃmÃlabheteti >#// ÓakaÂagato lÃÇgaladaï¬avaddÅrgha÷ këÂhaviÓe«a ri«ÃpadasyÃrtha÷ // #<(vÃyavyasauryavÃkyayorlÃghavÃrthaæ guïavidhitvÃÇgÅkÃra÷)># #< tatra guïavidhisaæbhave viÓi«ÂavidhikalpanasyÃÓrutayÃgakalpanasya cÃnyÃyyatvÃt guïamÃtravidhipÆrvapak«amÃha># ------ ityetÃbhyÃæ vihitayoriti / anÃrabhyeti // ## --------- ÃlambhakarmÅbhÆteti // ##// (t­tÅyasÆtranirasanÅyaæ guïaviÓi«Âaæ karmÃntaraæ phaloddeÓena vidhÅyata iti dvitÅyapÆrvapak«opanyÃsa÷) atraitatpÆrvapak«ottaratvena yÃvad uktaæ và karmaïa÷ ÓrutimÆlatvÃt / Jaim_2,3.13 / iti sÆtramekadà yojayitvà yajatis tu dravyaphalabhokt­saæyogÃd ete«Ãæ karmasambandhÃt / Jaim_2,3.14 / iti t­tÅyasÆtrasya siddhÃntaparasya pÆrvapak«aparatayÃpyÃv­ttyà yojanÅyamityabhipretya tantreïa vicÃradvayamÃrabhamÃïo dvitÅyaæ pÆrvapak«amupapÃdayati #<---------- dvitÅyastviti /># ##// ##// (vÃyavyasauryavÃkyayorapi yÃgalak«aïam / nirvapatistu prak­tisÃd­Óyasiddhyarthamiti nirÆpaïam) ##// taddhitena havirbhÃksvarÆpadevatÃtvÃbhidhÃnÃt tasyaca yÃgaikaghaÂitatvÃt yÃgÃpek«ÃyÃæ pramÃïÃntareïa tasyÃprÃptatvÃdanenaiva vÃkyena vidheyatvÃprÃptÃvadhyÃhÃrÃpek«ayà lak«aïÃyà laghutvÃt tattaddhÃtunà yÃgo lak«yate / ÓakyÃrthastu pramÃïÃntaraprÃptatvÃdanÆdyate / lÃk«aïikapadopÃdÃnaprayojanaæ ca nirvapatyÃdidhÃtumadvÃkyasaæbandhitvarÆpaprak­tisÃd­Óyasiddhi÷ / ataevaitatsajÃtÅyaæ "somÃraudraæ caruæ nirvapedi" prak­tyÃmnÃte "pariÓrite yÃjayedi"ti pariÓritaguïavidhipare vÃkye yajinÃnuvÃdarÆpaæ liÇgamapi nirvapatau yÃgalak«aïÃyÃmupapadyate / yat dvayo÷ kaÂÃdibhirdravyairve«Âanaæ pradhÃnakÃle kartavyam, tatpariÓritaÓabdÃrtha iti bhÃva÷ / yastu phalabhokt­saæyogo yÃgakalpakatvena sÆtre ukta÷, sa prathamapÆrvapak«yÃpÃditasaæskÃrakarmatvamÃtranirÃsasÆcanÃrtha iti na do«a÷ // #< iti pa¤camaæ dravyadevatÃsaæyuktÃnÃæ yÃgÃntaratÃdhikaraïam //># ------------------ #<># (6 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.6) vi«aye prÃyadarÓanÃt / Jaim_2,3.16 / ## #< (upavar«odÃh­tavi«ayavÃkyodÃharaïaæ, saægatinirÆpaïaæ ca)># #< yadyapi sÆtrakÃreïodÃharaïasÃdhyÃdi noktaæ kevalaæ hetumÃtram; tathÃpi ÓrutÃrthÃpattyà tayo÷ kalpanayopavar«av­ttik­todÃh­taæ vÃkyamudÃharaïatvena darÓayan ÃpavÃdikÅæ saÇgatiæ spa«ÂatvÃt tathà phalgutvÃt pÆrvapak«aæ cÃnuktvà siddhÃntamevÃha># ---------- yatra tviti // #<(vatsopÃvasarjanena dhenuviyogÃkhyena sparÓÃprÃpte÷ vatsanikÃntà ityarthavÃdopapatteÓca vatsasparÓa eva vivak«ita iti kathanam)># #< na kevalamÃlabhatau dravyasaæbandhamÃtreïa yÃgakalpanam, apitu dravyadevatÃsaæbandhena; tasya prak­te abhÃvÃnna yÃgakalpanetyartha÷ /># saæskÃramÃtreti // ## vatsasaæskÃratveneti ## --------- Ãlabhateriti // #<(atrÃdhikaraïe pÃdÃdhyÃyasaægatyornirÆpaïam)># #< atraca siddhÃnte dÃrÓapaurïamÃsike«ÃlambhÃdayamÃlambha÷ saæskÃryarÆpÃnupÃdeyaguïÃt prakaraïÃntarÃt karmÃntaramityaniÓcitavidheyatÃkavatsÃkhyaguïasya bhedakatvÃt pÃdÃdhyÃyasaÇgatyupapattiriti kaustubhe dra«Âavyam >#// iti «a«Âhaæ ÃlaæbhasaæskÃratÃdhikaraïam // #<------------------># #< (7 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.7)># saæyuktastu // agnau Órute "carumupadadhÃti b­haspatervà etadannaæ yannÅvÃrÃ" ityatra yajamÃnasyÃnnaæ b­haspate÷ kathaæ syÃd? yadi na b­haspatirdevatetyarthÃdb­haspaterdevatÃtvÃvagatestaittirÅyaÓÃkhÃyÃæ "bÃrhaspatyo bhavatÅ"ti taddhitapadayuktavÃkyaÓe«aÓravaïÃcca dravyadevatÃsaæbandhÃnumitayÃgavidhÃnamevedam / tasya cau«adhadravyakatvenÃgneyÃtideÓata÷ svi«Âak­dÃdipratipattiprÃptau "carumupadadhÃtÅ" tyanenopadhÃnaæ pratipattitvena vidhÅyata iti prÃpte ---------- #< yadyapi taittirÅyaÓÃkhÃyÃæ taddhitaÓravaïam; tathÃpi vidhyabhÃvÃdvidhyantaraikavÃkyatvabhaÇgÃpatteÓca nÃyaæ devatÃtaddhita÷ / carumupadadhÃtÅtyanena ca sthaï¬ilani«pÃdakacarusaæskÃrakatayopadhÃnavidhÃnÃt devatÃnÃkÃÇk«atayà nÃrthavÃdonnÅtasyÃpi devatÃvidhe÷ kalpanam / ata eva carvapek«itaprak­tidravyasyaiva nÅvÃrarÆpasya vidhikalpanam / ataÓca># b­haspaterbrÃhmaïasyÃnnaæ nÅvÃrà ityevaæ stutyupapatterna b­haspatervà ityayaæ devatÃkalpanadvÃrà yÃgakalpaka iti siddham // 7 // // iti saptamaæ naivÃracarorÃdhÃnÃrthatÃdhikaraïam // #< (pÃdÃdhyÃyÃnantarasaægativi«ayanirÆpaïam)># #< atra pÆrvapak«e niÓcitavidheyatÃkadevatÃrÆpaguïak­tabhinnayÃgabhÃvanÃta÷ upadhÃnarÆpapratipattibhÃvanÃbhedÃt siddhÃnteca tadabhÃvÃt pÃdÃdhyÃyasaægatÅ, tathà pÆrvatra devatÃÓravaïÃdyÃgakalpanÃsaæbhave 'pÅha tatsattvÃt saæbhavatyeva yÃgakalpanamiti pÆrvapak«otthÃnÃt pratyudÃharaïarÆpÃmÃtideÓikÅmÃnantarasaægatiæ spa«ÂatvÃdanabhidhÃya udÃharaïapÆrvakaæ pÆrvapak«amevÃha># ---------- agnÃviti // ## #<"naivÃraÓcarurbhavati b­haspatervà etadannaæ yannÅvÃrÃ" ityuktvà carumupadadhÃtÅti Órutamiti likhitaæ kaustubhe; tathÃpi vyutkrameïÃpi lekhane yÃgÃrthatvapÆrvapak«opapatte÷ ÓÃstradÅpikÃnusÃreïÃyaæ vÃkyakramo likhita÷ >#// (b­haspaterityanena devatÃsamarpaïamiti ÓÃkhÃntarÃnusÃreïÃpi nirÆpaïam) tatra naivÃravÃkye tÃvadbhavatyÃk«iptÃyÃæ naivÃrakaraïikÃyÃæ bhÃvanÃyÃmaprÃptatvena vidhinà vihitÃyÃæ caro÷ prayojanÃkÃÇk«atvÃt bhÃvanÃyÃÓcÃvacchedakadhÃtvarthÃpek«atvÃt yatki¤ciddhÃtvarthakalpanasyÃ'vaÓyakatve satyapi upadhÃnasya dvitÅyayà carusaæskÃrakatvena tatra karaïatvÃsaæbhavÃdavacchedakatvÃnupapatterarthÃccarudravyakatva- sÃmarthyÃdyÃgasyaivÃvacchedakatvaæ kalpyata ityabhipretya pÆrvapak«e kartavye devatÃbhÃvaÓaÇkÃæ nirasyati #<-------- yajamÃnasyÃnnamiti >#// b­haspateriti «a«Âhyà nÅvÃrasaæbandhÃvagamÃt saæbandhÃntarÃbhÃve devatÃtvasyaiva saæbandhatvÃÇgÅkÃrÃt tasyaca yÃgaæ vinÃnupapatteryÃgatvaniÓcaya ityartha÷ / devatÃtvarÆpasaæbandhaviÓe«aparatvaæ ÓÃkhÃntaragatavÃkyopasaæhÃreïÃpi pratÅyata ityÃha #<--------- bÃrhaspatyo bhavatÅti >#// "etadvai khalu sÃk«Ãdannaæ yade«a caru" riti pÆrvanirdi«ÂacaruÓabadsamÃnÃdhikaraïabÃrhaspatyaÓabdasya devatÃtaddhitÃntatvaniÓcayÃt tattulyÃrthatvenehÃpi «a«Âhyà devatÃtvaparatvÃvagatirityartha÷ // #<(carÆpadhÃnapratipattitvopapÃdanam)># #< kiæ tarhi upadhÃnavÃkyena vidhÅyate ? ityapek«ÃyÃmasya yÃgasya prakaraïÃdagnyaÇgasyau«adhadravyakatvasÃd­ÓyenÃtideÓaprÃptapratipattyantarabÃdhenopadhÃnaæ pratipattirvidhÅyate / tataÓca siddho yÃgabhÃvanÃta÷ pratipattibhÃvanÃyà bheda ityartha÷ / tadidamÃha># ----------- tasya ceti // #<(bÃrhaspatya iti na devatÃtaddhita÷ kintu prÃgdÅvyatÅya iti nirÆpaïam)># #< sarvatrahi vidhyapek«ita evÃrthor'thavÃdakalpyavidhinà vidhÅyate natvanapek«ita÷ / tadiha># #<"carumupadadhÃtÅ" tyatra carusaæskÃrakatayopadhÃnavidhyanaythÃnupapattyÃ># #<"adhvaryuæ v­ïÅte" ityatreva carorviniyogasya sthaï¬ilani«pÃdakatayà kalpanÃttadanyathÃnupapattyaiva carukarmakabhÃvanÃyÃ÷ prÃptatvena naivÃravÃkye viÓi«ÂavidhyanaÇgÅkÃrÃccarau÷ prak­tidravyÃpek«ÃyÃæ nÅvÃraprak­titvamÃtravidhÃnena tatra devatÃyà anapek«aïÃt nÃrthavÃdonnÅtadevatÃvidhikalpanam, navà bÃrhaspatyo bhavatÅtyasya vidhitvakalpanayà tadvidhiparatvakalpanaæ yuktamityabhipretya siddhÃntamÃha>#---------- yadyapÅti / ##// apitu prÃgdÅvyatÅyÃrthavihitaïyapratyayastaddhita iti Óe«a÷ / #<(yÃgakalpanÃbhÃvepi upadhÃnaviÓi«ÂacaruvidhÃnameveti nirÆpaïam)># carusaæskÃrakatayeti // etena --------- ## ----------- apÃstam;#< caro÷ kumbhÅ«ÂakÃdÅnÃæ catas­ïÃæ madhye upadhÃnÃrthaæ madhyatane«ÂakÃni«kÃsanena yojanena tatpÆraïena tadi«ÂakÃsthÃpanÃrthatayà vidheyatvene«ÂakÃvirodhitvÃbhÃvÃdarthakarmatvapak«e 'pyÃnu«aÇgikyÃ÷ sthalani«patterÃvaÓyakatvene«ÂakÃvirodhasya du«pariharatvÃt / dvitÅyÃrthabÃdhe pramÃïÃbhÃvÃcceti bhÃva÷ >#// (b­haspatiÓabdasya brÃhmaïavÃcitvena tatsaæbandhitvameva naivÃrastutyarthamityarthavÃdopapatti÷) b­hacchabdasya b­hatidhÃtvarthÃnusÃreïa brahmaÓabdavat vedavÃcitvÃt patiÓabdasya pÃlayit­vÃcitvÃt brÃhmaïÃnäca "tapastaptvÃs­jadbrahma brÃhmaïÃnvedaguptaye" iti vedapÃlayit­tvasmaraïÃt b­haspatiÓabdasya brÃhmaïavÃcitvapratÅter "munyannaæ brÃhmaïasyoktami"tica brÃhmaïaÓrÃddhe vÃnaprasthÃkhyamunyadanÅyÃraïyanÅvÃraprÃÓastyasm­terbrÃhmaïasaæbandhitvarÆpaæ bÃrhaspatyatvamarthavÃde kÅrtitaæ nÅvÃrastutyartham, natu b­haspatidevatyatvÃyetyabhipretyÃrthavÃdopapattiæ darÓayati #<--------- ataÓceti >#// yadyapivà taittirÅye "brahma vai devÃnÃæ" ityarthavÃdÃdyogarÆpÃddevapurohitaæ b­haspatimeva vadet b­haspatiÓabdo natu kevalayogena brÃhmaïam; tathÃpi tatsaæbandhamÃtreïÃpi nÅvÃrastutyupapatterna devatÃtvakalpanaæ pramÃïavaditi bhÃva÷ / ataÓca nopadhÃnabhÃvanÃto yÃgabhÃvanÃntaramityabhipretyopasaæharati#< ------------- iti siddhamiti //># iti saptamaæ carorÃdhÃnÃrthatÃdhikaraïam // #<---------------># #< (8 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.8)># pÃtnÅvate tu pÆrvatvÃd avaccheda÷ / Jaim_2,3.19 / "tvëÂraæ pÃtnÅvatamÃlabhete" tyanena dravyadevatÃviÓi«Âaæ yÃgaæ vidhÃya "paryagnik­taæ pÃtnÅvatamuts­jantÅ"ti Órutam / tatrobhayadevatyasya pÆrvayÃgasya "Ãgneyaæ caturdhà karotÅ" tivatkevalapÃtnÅvatapadenÃnuvÃdÃyogÃtparyagnikaraïÃdeÓca vidheyasya guïasyÃtideÓenaiva prÃptatvÃditarÃÇgaparisaÇkhyÃyÃæ ca traido«yÃpatte÷ paryagnik­tapadasyÃnuvÃdatvamaÇgÅk­tya karmÃntaravidhirevÃyamiti prÃpte ---------- #< pratyabhij¤ÃnÃnna karmÃntaram / na cÃnuvÃdÃnupapatti÷; satyapyagnÅ«omÃdivattva«ÂÂapatnÅvatorvyÃsajyav­ttidevatÃtve manotÃsthÃgniÓabdavallak«aïayÃbhidhÃnopapatte÷ / vastutastu p­thaktaddhitaÓravaïÃddevatÃdvayamevedam / ekavÃkyopÃdÃnÃcca samuccaya÷ / ato ¬ittha¬abitthayormÃtà ¬itthasya mÃtetivacchakyata eva kevalena pÃtnÅvatapadenÃnuvÃda÷ / ata÷ pÆrvakarmÃnuvÃdena guïa eva vidhÅyate / naca vidheyÃbhÃva÷; v­ttaparthagnikaraïasyaiva ktapratyayÃntÃrthasya vidheyatvÃt / tasya ca g­hamedhÅyÃjyabhÃganyÃyena prÃk­tasyaivÃtideÓata÷ pÆrvaprav­ttyà vidheyatvÃt kÊptopakÃrakatvena ca tenaiva nairÃkÃÇk«yÃdatideÓakalpanenottarÃÇgÃnÃmarthÃdeva niv­ttau traido«yÃnÃpatte÷ / v­ttaparyagnikaraïatvasya ca pÆrvÃÇge«vak­te«vasaæbhavÃttÃnyapyÃk«ipyante / naca ktapratyayabalena pramÃïÃntarapramitatvÃvagamÃdati- deÓÃpratibandhakatvam;prok«itÃbhyÃmulÆkhalamusalÃbhyÃmityÃdÃviva pramÃïÃntarÃbhÃve 'pi etadvidhividheyasyÃpi ktapratyayopÃttatve bÃdhakÃbhÃvÃt // 8 //># itya«Âamaæ pÃtnÅvatÃnuvÃdatvÃdhikaraïam // #<-----------------># #< (pratiyogij¤ÃnÃrthaæ tvëÂravÃkyodÃharaïaæ, tatra yÃgÃnumÃnaniÓcaya÷, adhyÃyapÃdÃdhikaraïasaægatayaÓca)># #< pÆrvapak«e paryagnik­tavÃkye karmabhedasya sÃdhanÃt bhedapratiyogij¤ÃnÃrthaæ pÆrvayÃgavidhÃyakaæ vÃkyamudÃharati># ---------- ##// yajatistu dravyaphalabhokt­saæyogÃditi pÆrvoktanyÃyena yÃgÃnumÃnasya nissandigdhatvÃt yÃgaæ vidhÃyetyuktam / vi«ayavÃkyamudÃharati #<---------- paryagnik­tamiti >#// patnÅvaddevatÃlak«aïasyÃniÓcitavidheyatÃkasyaiva bhedakatvavicÃrÃtprakaraïasaægatiæ pÆrvatrÃrthavÃdasya devatÃtvabodhakatve niraste 'pÅha vidhigatataddhitasya devatÃtvaparatvaniÓcayÃdastu tarhyatra yÃgÃnumÃnamiti pÆrvapak«otthÃnÃt pratyudÃharaïarÆpÃmanantarasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvapak«amevÃha#< ---------- tatreti >#// (dvidaivatyasyekadaivatyapadenÃnanuvÃdÃt pÆrvayÃgaprak­tiko darÓapÆrïamÃsaprak­tiko vÃnyayÃgo 'trÃbhimata÷ / agnÅ«omÅyaprak­titvoktistu vÃrtike 'nÃsthayeti nirÆpaïam) yadyapi pÆrvayÃgopasthÃpakaæ prakaraïamasti; tathÃpi tasya patnÅvaddaivatatvÃsaæbhavena tena padenÃnuvÃdÃyogÃt karmÃntaratvaæ sÃdhayati #<--------- ubhayadevatyasyeti // Ãgneyamiti >#// yathaivÃgneyapade sÃmarthyabhaÇgabhayena kevalÃgnipadÃdutpannataddhitÃnurodhena nÃgnÅ«omÅyagrahaïam, tadvadihÃpÅtyartha÷ / vidheyÃntarÃbhÃvÃdapÅha yÃgÃntaravidherÃvaÓyakatvaæ darÓayati #<---------- paryagnikaraïÃdeÓceti >#// aÇgÃntarasÃdhÃraïyenÃtideÓata÷ prÃptiæ sÆcayitumÃdiÓabdo 'thavà paryagnikaraïottarakÃlasaægrahÃrtho dra«Âavya÷ / ##// paryagnikaraïakarmÅbhÆtadravyavÃcake paryagnik­tapade dravyasya viÓe«yasya ni«k­«ya vidhÃne 'pi viÓe«aïÃæÓe prÃptatvÃdanuvÃda ityartha÷ / tataÓca dravyadevatÃsaæbandhasya yÃgakalpakasya sattvÃt uts­jatau yÃgalak«aïayà karmÃntaravidhirityÃha #<------------ karmÃntareti >#// patnÅvacchabdasyÃÓvivÃjiÓabdavadrƬhatvena devatÃntaraparatvÃnna tÃvat pÆrvayÃgamuts­jatinÃnÆdya tatra vidhÃnasaæbhava÷; utpattiÓi«ÂatvëÂrÃvarodhÃt / ata eva nÃnuvÃda÷; nÃpi paryagnikaraïÃvyavahitottarakÃlasya tasmin saæbhava÷; ni«ÂhÃpratyayasya vyavahitÃvyavahitasÃdhÃraïabhÆtakÃlamÃtravÃcitvena lak«aïÃpatteriti vidheyÃntaranirÃsa evakÃreïa sÆcita÷ / ato 'tra devatÃguïasÃmÃnyena pÆrvayÃgaprak­tikakarmÃntaravidhiryukta ityartha÷ / yattu pak«Ãntareïa darÓapÆrïamÃsaprak­tikatvaæ kaustubhe uktam, tatparyagnik­taÓabdasya paÓupuro¬ÃÓasÃdhÃraïatayà puro¬ÃÓadravyakatvapak«e devatÃsÃd­ÓyÃpek«ayà dravyasÃd­Óyasya balavattvÃbhiprÃyeïeti na virodha÷ / yadÃtu paÓuparatvaæ, tadobhayasÃd­Óyena pÆrvayÃgaprak­tikatve nissandigdhe 'pi agnÅ«omÅyaprak­titvaæ yatpak«Ãntareïa vÃrtike uktaæ, tatpÆrvapak«atvÃdanÃsthayÃgnÅ«omÅyaprak­titve 'pyavirodha iti nyÃyasudhÃyÃæ spa«ÂamevÃnÃsthayetyÃveditam // #<(viÓe«aïaviÓe«yabhÃvasthale vyÃsajyav­ttidevatÃtvamiti nyÃyasudhÃmatarÅtyobhayadevatve 'pi pratyabhij¤ÃnopapÃdanam)># #< agniÓucyostu devatÃtvenÃnvayÃt tasyÃÓcoddeÓyatvamÃtreïa kriyÃsÃdhanatvÃt amÆrtasya nirguïasyÃpi coddeÓyatvopapatte÷ kriyÃsÃdhanatvÃnyathÃnupapattyà viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃnavagame 'pi tadanabhyupagame pratyekamanvayÃyÃkhyÃtasyÃv­ttyÃpatte÷ pradhÃnabhÆtÃkhyÃtÃv­tteÓcÃtyantÃnyÃyyatvÃt pratyeka¤ca devatÃpatterguïabhedenÃd­«ÂakalpanÃpÃdakakarmabhedaprasaÇgÃdekakriyÃvaÓÅkÃrÃvasÃyÃt tadanyathÃnupapattyà viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃvagatiriti citrÃdhikaraïe nyÃyasudhÃlekhanÃt samÃnÃdhikaraïapadadvaye viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃÇgÅkÃreïa taduttarapratyayenaikameva vyÃsajyav­tti devatÃtvamucyata iti tanmatamanusandhÃyÃha># ------------ sasyapÅti / manotÃstheti // ## #<"tvaæ hyagne prathamo manote"># ##// (pratyekataddhitena pratyekadevatÃtvepi pÃtnÅvatapadÃnuvÃdatvaæ, uts­jatinÃrthaprÃptatyÃgÃnuvÃda÷, tenetarÃÇgotsargavÃdanirÃsaÓca) pÆrvatrÃsvarasaæ sÆcayan pak«Ãntareïa anuvÃdopapattiæ darÓayati ---------- vastutastviti «aïaviÓe«yabhÃve viÓe«aïavÃcakapadottarapratyayasya sÃdhutvamÃtrÃrthatvakalpanÃpattestadapek«ayà tasyÃrthavattvamabhyupetya tattatpratyayopÃttÃrthaiÓca tattatprak­tyarthÃnvayaucitye sati ÓabdÃntarÃdinà devatÃrthabhedasyÃvaÓyakatvÃt dvayordevatÃtvayo÷ prathamato bhÃvanÃnvayepyekavÃkyopÃttatvenaikasyÃæ kriyÃyÃæ samuccayopapatte÷ karmabhedÃprasakte÷ devatÃtvabhede 'pi na k«atiriti p­thak taddhitaÓravaïÃdityÃdinÃsvarasa÷ sÆcita÷ / ##// uts­jatinà yÃgamuddiÓyaparyagnikaraïavidhÃne 'pi prakaraïÃt pÆrvayÃgopasthite÷ tasyaca vastuta eva pÃtnÅvatatvÃt pÃtnÅvatapadamanuvÃda÷ / ataeva na viÓi«ÂoddeÓopi / ## -----------#< uts­jantÅtyÃkhyÃtena yathoktaparyagnikaraïavidhau arthasiddha uparitanÃÇgotsargo dhÃtunÃnÆdyate ityadhikaraïamÃloktaæ># ---------- apÃstam; ##// (g­hamedhÅyÃjyabhÃgavidhiriva phalata÷ parisaækhyÃrthaæ puna÷Óravaïam) ##// yathà g­hamedhÅye«Âiæ prak­tyÃjyabhÃgau yajatÅti puna÷Óravaïaæ phalata÷ parisaÇkhyÃrtham, tadvandiha paryagnikaraïapuna÷Óravaïamityartha÷ / ## atideÓalope sati paryagnikaraïapÆrvabhÃvyaÇgÃnÃmapi parisaÇkhyÃpattirityata Ãha #<-------- v­tteti >#// nÃtra paryagnikaraïamÃtraæ guïa÷, apitu ktapratyayÃntatvÃt paÓugataæ k­taparyagnikaraïatvam / tasyaca pÆrvÃÇge«vak­te«vasaæbhavÃt tadaÇgÃnu«ÂhÃnasiddhi÷ / ataeva i¬ÃntetivadantaÓabdÃbhÃve 'pi na k«atirityartha÷ / nacÃjyabhÃgayoranu«Âheyatayà pratÅtayo÷ pramÃïÃntaraæ vinÃpi g­hamedhÅyÃÇgatvapratÅteratideÓapratibandhakatvopapattÃvapi paryagnikaraïÃntatvasya ktapratyayena pramÃïÃntaravihitatvÃvagateratideÓopajÅvitvena tatpratibandhakatvÃnupapattirityÃÓaÇkÃæ nirasyati #<----------- naceti >#// ni«pannatvapratÅteretadvidhividhÃnottarakÃlÅnÃbhiprÃyeïopapatterityartha÷ / naca -------- evametadvidhividheyatve k­taparyagnikaraïatvanirdeÓÃt paryagnikaraïamÃtrasyaivÃnu«ÂhÃnÃpattiriti -------- vÃcyam; atra paryagnikaraïÃntavidhyabhÃvenÃtideÓata÷ prÃpsyamÃnena paryagnikaraïena yÃd­ÓÅ bhÆtaparyagnikaraïatà saæbadhyate tÃd­Óyà eva tata÷ pÆrvaævidhÃnena yathÃprÃptopÃdÃnÃt tadantÃnu«ÂhÃnopapatteriti bhÃva÷ // #<(pÆrvottarakalpaprayojananirÆpaïam)># #< prayojanaæ tvëÂrayÃgÃpek«ayà yÃgÃntarÃnu«ÂhÃnaæ pÆrvapak«e / siddhÃntetu tvëÂrayÃgasya paryagnikaraïÃntÃÇgÃnu«ÂhÃnena jÅvata eva paÓoryÃni h­dayÃdyaÇgÃni te«Ãæ tva«Â­patnÅvaduddeÓena yÃga iti spa«ÂatvÃnnoktam >#// itya«Âamaæ pÃtnÅvatÃnuvÃdatvÃdhikaraïam // #<-------------># #<(9 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.9)># adravyatvÃt kavele karmaÓe«a÷ syÃt / Jaim_2,3.20 / adravyatvÃttu // anÃrabhya Órutaæ ------ "e«a vai havi«Ã haviryajati yo 'dÃbhyaæ g­hÅtvà somÃya yajate" iti / tathà "parà và etasyÃyu÷ prÃïa eti yo 'Óuæ g­hïÃtÅ"ti / atra havi÷ soma÷ sa eva devatà sa eva dravyamiti prathamÃrthavÃdasyÃrtha÷ / prÃïa ÃyurmaryÃdÃmabhivardhata iti dvitÅyasya / tatra na tÃvadatra grahaïameva jyoti«Âome vidhÅyate; saæskÃrarÆpasya grahaïasyÃvaghÃtÃdivadaæÓvadÃbhyanÃmakatvÃnupapatte÷ / dvitÅyÃntayostayo÷ saæskÃryadravyanÃmatvÃÇgÅkÃre tu avyabhicaritakratusaæbandhÃbhÃvÃnna dravyamÃtroddeÓena grahaïavidhisaæbhava÷ / ato dravyadevatÃviÓi«ÂayÃgÃntaravidhÃnamevedam; adÃbhyapadena hiæsÃnarhasomÃkhyadravyasyÃæÓupadena ca niryÃsadravyasyÃbhidhÃnÃt / dvitÅyà cobhayatra saktunyÃyena / devatà tvekatra somo 'nyatra prajÃpataye svÃheti mantravarïÃtprajÃpati÷ / g­hïÃtiÓcÃdye 'nuvÃdo dvitÅye yÃgalak«aka÷ / tayoÓca yÃgayo÷ prÃkaraïikaitatsamÃnajÃtÅyataittirÅyaÓÃkhÃsthavÃkyÃjjyoti«ÂomÃÇgatvamiti prÃpte ---------- #< g­hïatau yÃgalak«aïÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃdÃdyavÃkye guïasaækrÃntaÓaktinà vidhinà grahaïasyaiva vidheyatvÃvagamÃccobhayatrÃpi grahaïamevoktasaæj¤akaæ uktasaæj¤akadravyasaæskÃrakatvena và vidhÅyate / eva¤ca viniyogabhaÇgo 'pi dvitÅyÃyà na kalpito bhavati / devatà tu somarÆpà ÃdyavÃkye grahaïe evÃnvetÅti devatÃviÓi«Âaæ grahaïameva tatra vidhÅyate, dvitÅye tu># #<"upayÃma g­hÅto 'si prajÃpataye tvà ju«Âaæ g­hïÃmÅ"ti mantravarïÃdgrahaïÃÇgatayà devatÃprÃptirdra«Âavyà / homamantrastÆttarabhÃviyÃgopakÃrakatvamÃdÃya neya÷ / devatÃviÓi«Âagrahaïadvaye ca># prÃkaraïikavÃkyena jyoti«ÂomÃÇgatvasya tadupapÃdyatvasya ca bodhopapatterna kaÓcidvirodha÷ / prayojanaæ pÆrvapak«e yÃgasyÃÇgatvÃd yathÃÓaktinyÃyavi«ayatvaæ, siddhÃnte pradhÃnatvÃnneti // 9 // // iti navamamadÃbhyanÃmatÃdhikaraïam // ------------------ #<># (anÃrabhyatvoktiprayojanaæ, prathamÃrthavÃdÃrthanirÆpaïopayoga÷, adhyÃyaprakaraïÃnantarasaægatiÓca) vi«ayavÃkyamudÃharati #<---------- anÃrabhyeti >#// prak­tasya yÃgasyopapÃdakasyà sattvena grahaïe devatÃnvayasaæbhavavÃdina÷ siddhÃntino hetunirÃsÃya pÆrvapak«asÃdhakatayÃnÃrabhyÃdhÅtatvopanyÃsa÷ / tannirÃsaÓcÃgre vyaktÅbhavi«yati / somÃyÃyajata ityatra somapadasya latendusÃdhÃraïatve 'pi "saædigdhe«u vÃkyaÓe«Ãdi"ti nyÃyena havi«Ã haviryajata itivÃkyaÓe«ÃddhavÅrÆpasomaparatvÃvagatisidhyarthaæ prathamÃrthavÃdÃrthamÃha #<---------- atreti / prÃïa iti># // prÃïavÃyuretasya yajamÃnasyÃyurmaryÃdÃmatikramya vartate, vardhate ityartha÷ / pÆrvapak«e yÃgÃntare devatÃlak«aïaguïasya vidheyatvÃt siddhÃnteca grahaïe vidheyatvÃt svarÆpeïa niÓcitavidheyatvasyÃpi uddeÓyanirÆpitatvarÆpeïÃniÓcitavidheyatÃkasya yÃgabhedakatvÃbhedakatvavicÃrÃdadhyÃyaprakaraïasaÇgatÅ / tathà paryagnik­tavÃkye yÃgÃnuvÃdena guïavidhÃnÃdaÇgÃntaravidhÃne niraste tatprasaÇgÃdihÃpi tannirÃkaraïÃt prÃsaÇgikÅmanantarasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdanabhidhÃya pÆrvapak«amevÃha#<--------- tatreti >#// (devatÃviÓi«ÂayÃgÃntaravidhÃna eva tÃtparyamityupapÃdanam) tatra grahaïavidhyanupapattyà yÃgÃntaravidhipÆrvapak«aæ samarthayituæ tadasaæbhavamupapÃdayan aæÓvadÃbhyapadayornÃmadheyatvamaÇgÅk­tya prathamatastadvidhiæ nirasyati #<------- na tÃvaditi // nÃmakatvÃnupapatteriti >#// grahaïasya saæskÃrakarmaïa÷ saæskÃryÃvacchedenaiva vyavacchedasiddheraÇgatayà saækalpÃdauca nÃmadheyÃnapek«aïÃt g­hïÃte÷ sakarmakatvÃnnityaæ karmasÃkÃÇk«atvena tadabhÃve grahaïavidhÃnÃnupapatteradÃbhyaÓabdasya hiæsÃnarhasomadravyavacanatvÃdaæÓuÓabdasya niryÃse Óaktatvena ca nÃmatvÃnupapatterityartha÷ / sakarmakatvÃnurodhena dravyaparatvaæ vaktavyaæ nirasyati #<------- dvitÅyÃntayoriti // dravyamÃtroddeÓeneti >#// dravyamÃtroddeÓena grahaïavidhÃne ÃjyadravyasyÃpi tadÃpatteradÃbhyavÃkye yÃgaviÓi«ÂadravyoddeÓena tatsaæbhave 'pi viÓi«ÂoddeÓatvena jyoti«Âome somadevatÃyà aprÃptatvena tasyà api vidheyatvÃpattyÃca vÃkyabhedÃpatterdevatÃviÓi«ÂagrahaïavidhÃne ca samÃptapunarÃttatvado«ÃpatteÓca na grahaïavidhisaæbhava ityartha÷ / astuvà grahaïe devatÃvaiÓi«Âyam, tathÃpyaindravÃyavaæ g­hïÃtÅtyatreva prak­tasya yÃgasyopapÃdakasyÃbhÃvÃnna tatsaæbhava÷ / ato grahaïe 'saæbhavanniveÓadevatÃrÆpaguïÃdyÃgÃntarameva vidhÅyata ityabhipretyÃha#< --------- ata iti >#// (prÃcÅnasaæmatÃtideÓikadravyaprÃptipak«anirÃsa÷) prÃcÅnairaæÓvadÃbhyapadayoryÃgÃntaranÃmadheyatvÃÇgÅkÃreïa g­hïÃticodanÃsÃmÃnyÃt jyoti«ÂomadharmÃtideÓena dravyadevatÃsaæbandha upapÃdita÷ / tasya yÃgatvaniÓcayottaramatideÓaprav­ttestasyaca dravyadevatÃsaæbandhavattvÃdhÅnatvena dravyasaæbandhasya prathamata ÃvaÓyakatvÃdanupapattiæ sucayanniva dravyaprÃptimupapÃdayati #<---------- adÃbhyapadeneti // ekatra soma iti >#// adÃbhyavÃkye somÃyeti caturthyantapadasamarpita ityartha÷ // #<(yÃgavidhÃvapi prathamavÃkye g­hïÃtiranuvÃda÷ dvitÅye yÃgalak«aka÷, yÃgadvayamidaæ jyoti«ÂomÃÇgam)># Ãdye iti // #<ÃdyavÃkye yajate÷ pratyak«ata eva ÓravaïÃt tasyaca somadravyakatvasÃd­Óyena jyoti«ÂomavikÃratvÃt tadatideÓaprÃptagrahaïÃnuvÃda÷, dvitÅye yajatyaÓravaïÃllak«aka ityartha÷ /># etatsamÃnajÃtÅyeti // #<"devà vai yat yaj¤e 'kurvata tadasurà akurvata te devà adÃbhye chandÃæsi savanÃni samavasthÃpayanni" tyÃdinà adÃbhyasya tathÃ># #<"devà vai prabÃhugrahÃnag­hïata sa etaæ prajÃpatiraæÓumapaÓyattamag­hïÅte" tyÃdinÃæÓorjyoti«Âomaprakaraïe taittirÅyÃïÃæ «a«Âhe prapÃÂhake «a«Âhe kÃï¬e ÃmnÃtaæ vÃkyadvayaæ tasmÃdityartha÷ >#// (saæskÃrasya vidhÃne uktavÃkyatÃtparyaæ, prathamamate devatÃvÃptirvaidhÅ, dvitÅye lauÇgekÅtyÃdinirÆpaïam) yÃgalak«aïÃyÃmiti // ## uktasaæj¤akamiti ## #<"yatte somÃdÃbhyaæ nÃma jÃg­vÅ"ti mantrÃdadÃbhyapadasya somadravyaparatvapratÅteÓca tatrÃparitu«ya dravyanÃmatvameva nyÃyasudhÃsvÃrasyÃdyuktamabhipretya pak«ÃntaramÃha># --------- uktasaæj¤akadravyeti // ## -------- devatÃtviti ##// devatÃviÓi«Âaæ grahaïameveti / ## #<"Óukraæ te># #<Óukreïa g­hïÃmÅ"ti liÇgaviniyuktamantrÃvarodhe sati somaliÇgasya yatte someti mantrasya sannidhimÃtreïa grahaïe prÃpti÷ saæbhavati / navà devatÃmÃtravidhÃne># #<"adÃbhyaæ g­hÅtve" tyasyÃnarthakyaæ parihartuæ Óakyam / ato 'prÃptatvÃddevatÃviÓi«Âagrahaïameva vidheyaænatvekataradityartha÷ / kathaæ tarhi># #<"yatte somÃdÃbhyaæ nÃma jÃg­vi tasmai te soma somÃya svÃhà prajÃpataye svÃhe" ti mantrayorhemÅyadevatÃliÇgakayordevatÃyà grahaïÃÇgatve upapattirityata Ãha>#-------- homamantrastviti // ##// (prakÃÓakÃrasaæmatapÆrvottarakalpaphalanirÃsena prayojanÃntarÃpÃdanam) atraca prakÃÓakÃrai÷ pÆrvapak«e viÓvajidÃdivat kalpyaphalasomayÃgÃntaramidam / jyoti«ÂomÃÇgetu grahayÃgadvayamadhikamastyeva / siddhÃntetu tÃvadeveti prayojanamuktam / tatpÆrvapak«e 'pi prÃkaraïikavÃkyayorgrahaïÃntaravidhÃyakatve pramÃïÃbhÃve 'nÃrabhyÃdhÅtaitadvÃkyadvayavihitayÃgadvayaviniyojakatvasyaiva siddhÃnta ivopapattÃvaÓrutaphalakalpanasya cÃnÃpatterayuktamityabhipretya svayamaÇgatvÃnurÆpaæ prayojanÃntaramÃha #<---------- prayojanamiti >#// iti navamamadÃbhyagrahanÃmatÃdhikaraïam // #<----------------># #< (10 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.10)># agnistu // anÃrabhyaiva Órutam "ya evaævidvÃnagniæ cinotÅ"ti / tatra cinotinà nÃgnisaæskÃrÃrthatvena cayanavidhi÷, apitu agnisaæj¤akasya yÃgasyaiva vidhi÷; "athÃto 'gnimagni«ÂomenÃnuyajanti tamukthyena tamatirÃtreïa taæ dvirÃtreïe" tyÃdyuttaravÃkye«u agni«ÂomÃdiyaj¤ÃnÃmagnyanuyajanatvarÆpaguïÃmnÃnÃt / nahi agnyanuyajanatvamagnerayÃgatve 'vakalpate; devadattamanugacchati yaj¤adatta ityÃdau tulyakriyÃyoge evÃnuÓabdadarÓanÃt / ataÓcÃgnisaæj¤akasya yÃgasya tasminneva vÃkye vidhau gauravÃpattervidvadvÃkya eva cinotinà lak«aïayà tadvidhÃnam / sa cÃvyaktatvÃt jyoti«ÂomavikÃra÷ / uttaravÃkyaiÓca tasya kratvaÇgatvasiddhi÷ / "i«ÂakÃbhiragniæ cinute" ityanena cayanasya prÃptatvÃccinotirnirvapativadanuvÃdaÓcayanasyeti prÃpte ---------- #< pÃkamanubhuÇkta ityÃdau tulyakriyÃyogÃbhÃve 'pyanuÓabdadarÓanÃnna tadanurodhenÃgniÓabdasya cayanaÓabdasya ca yÃgaparatvakalpanà yuktà / ato vidvadvÃkye cayanamevÃgnisaæskÃrÃrthaæ vidhÅyate / agniÓabdenaca yadyapi Óaktyà jvalana evÃbhidhÅyate; tathÃpi tadarthatve vaiyarthyÃpatternirƬhalak«aïayà ÃhavanÅyÃdiparatvÃvasÃyÃttaduddeÓenaiva cayanaæ saæskÃrakatayà vidhÅyate / saæskÃraÓca sÃmarthyÃccayanani«pÃditasthaï¬ilasthÃpanarÆpa÷ / sthÃpitasyÃgnerupayogÃpek«ÃyÃmathÃta iti># vÃkyena tasya jyoti«ÂomÃÇgatvena vidhÃnam / atrÃhi agniÓabdena cayanani«pÃditasthaï¬ilasthÃpito 'gniÓcayanameva và lak«aïayÃbhidhÅyate / agni«ÂomaÓabdaÓca jÃtinyÃyena saæsthÃvacano 'pi vyaktinyÃyena jyoti«Âomameva pracuraprayogÃdabhidhatte pÃrthaÓabda ivÃrjunam / ataÓca jyoti«Âomatvameva lÃghavÃduddeÓyatÃvacchedakaæ na tvagni«ÂomasaæsthÃvattvamapi / yadyapi ca cayanasya jyoti«ÂomaprayogasaævalitatvÃdanu«ÂhÃnasÃdeÓyÃdeva tadaÇgatvasiddhi÷; tathÃpi paÓukÃmaÓcinvÅtetyÃdivÃkyairagne÷ kÃmyatvÃvagamÃt kratvaÇgatvapratiprasavÃrthaæ tanna virudhyate // ## #<"agni÷ somÃÇgaæ vecchatÃmi" tyÃdivacanÃdvaikalpika÷ / agnipak«e cottaravedyÃæ hyagniÓcÅyata iti vacanÃduttaravedyà samuccaya÷ / tadabhÃve cottaravedimÃtram; uttaravedyÃmagniæ nidadhÃtÅti vacanÃt / ataÓca tamukthyenetyÃdivÃkyÃni vaikalpikatvÃdvik­tiviÓe«e tanniyamÃrthÃnicayanÃÓritaÓyenÃkÃratÃdiphalÃrthaguïÃnÃæ prÃptyarthÃni ceti daÓame vak«yate // 10 >#// // iti daÓamamagnicayanasaæskÃratÃdhikaraïam // #<----------------># #< (adhyÃyÃdhikaraïasaægataya÷ / agni¤cinotÅtyatrÃgne÷ cayanotpÃdyatvasaæskÃryatvayorasaæbhavÃt sthaï¬ilanirvartakatayà saæskÃryatvavivak«aïe vÃkyavaiyarthyÃt yÃgÃntaravidhÃnamiti pÆrvapak«a÷)># ## --------- anÃrabhyaiveti // ## ------------ tatreti // #<(vÃrtikoktapÆrvapak«aprakÃratannirÃsÃbhyÃæ prak­tapÆrvapak«Ãpek«itavÃkyodÃharaïam)># #< atra vÃrtike 'athÃto 'gni' mityÃdivÃkye«vagniæ yajatÅti sÃmÃnÃdhikaraïyena yÃganÃmatvÃvagamÃt utpattivÃkye 'pi cinoteryÃgaparatvam / athÃta ityÃdivÃkyacatu«Âayena tadyÃgÃnuvÃdena tattatsaæsthÃpakatvavidhi÷ / dvirÃtrÃdivÃkyai÷ daÓabhirdvirÃtrÃdikÃlÃstatraivavaikalpikà vidhÅyante / tatratyÃnuÓabdaÓca 'e«a vÃva prathamo yaj¤o yaj¤ÃnÃmi'tyanena prÃptÃgni«ÂomottarakÃlatÃnuvÃda÷ ukthyÃdivÃkye«uca yajatimÃtrasyaivÃnu«aÇgo nÃnuÓabdasya; anuvÃdatvÃsaæbhavÃt, tasyaca yÃgÃntarasya ­dhnotyevetyÃrthavÃdikaæ rÃtrisatre prati«Âheva ­ddhi÷ phalamiti yÃgatvasÃdhakaæ pak«Ãntaramuktam / tadagnipadasya rƬhasya; sÃmÃnÃdhikaraïyamÃtreïa nÃmatvÃyogÃt sÃmÃnÃdhikaraïyasyacÃgniÓabde 'nuÓabdayoganimittadvitÅyÃntatvena durupapÃdatvÃt anyathÃnuÓabdayoganimitta- dvitÅyÃntatvena durupapÃdatvÃt anyathÃnuÓabdasÃpek«atvÃpatteriti kaustubhe darÓitarÅtyÃyuktamabhipretya vÃrtikoktapak«Ãntaramavalambya yÃgarÆpatvaæ sÃdhayitumupayuktÃni vÃkyÃnyudÃharati># -------- athÃto 'gnimiti // ##// (ÃhavanÅyÃbÃdhena prak«epÃdhÃrÃhavanÅyÃdhÃratayà vidvadvÃkye cayanavidhiriti pÆrvapak«a÷) atrottaravÃkye«u agni«ÂomavÃkyagatÃnuyajatipadayoranu«aÇga÷ / ##// athÃto 'gnimiti dvitÅyÃyà lak«aïÃrthakÃno÷ "anurlak«aïe"ti sÆtreïa karmapravacanÅyasaæj¤ÃvidhÃnÃt tadyoganimittatvÃdagni«ÂomÃdiv­ttyanuyajanapratiyogitvÃrthatvÃvagateragnipratiyogikÃnuyajanatvarÆpÃmnÃnamityartha÷ / guïaprakaraïasaÇgatiæ sÆcayituæ ##tyuktaæ / tasya guïasyÃviÓamÃnatvena bhedakatÃæ sÃdhayati #<---------- nahÅti >#// yÃgatve niÓcite tatrÃ'havanÅyaprÃptyà tatprakhyanyÃyena nÃmatvamagnipadasyÃbhipretyÃha #<--------- ataÓceti /># ##// athÃt.ognimityasminneva vÃkye tadvidhau tadyÃgatatpratiyogikÃnubhÃvasyÃpi vidhÃnena viÓi«ÂavidhigauravÃpatterityartha÷ / vidvadvÃkya evetyevakÃreïÃnyÃk«iptatvena yÃgavidhiparatvasÆcanene«ÂakÃvÃkyasya tadvidhitvanirÃsa÷ sÆcita÷ / tatre«ÂakÃnÃæ yÃge karaïatvÃnupapattyà ÓakyÃrthasyaiva cayanasya vidheyatvÃdityÃÓaya÷ / ##// kÃlavidhipare«vapye«u vÃkye«u phalavato 'gni«ÂomÃderupasthitatvÃt tadvÃcakapadÃntarakalpanayà kalpitavÃkyena taduddeÓena viniyogavidhÃnÃt kratvaÇgatvasiddhi÷ / itarathà agni«ÂomoddeÓenÃgnyanubhÃvasya agneÓcÃÇgatvena vidhÃne vÃkyabhedÃpatteriti bhÃva÷ / ##// yadyapi pÆrvapak«yupapÃditarÅtyÃgnipadavÃcyajvalanÃdyuddeÓena na cayanavidhi÷ saæbhavati; tathÃpyagnipadavÃcyayÃgoddeÓena tadvidhyupapattestasyaca sÃk«ÃdyÃge 'saæbhave #<ÃnarthakyatadaÇganyÃyena># tadantaraÇgaprak«eparÆpÃÇge 'vatÃre ÃhavanÅyÃbÃdhenÃpi cayananiveÓasaæbhavÃt prak«epÃdhÃrÃhavanÅyÃdhÃratayà cayanavidhÃnÃccayanaprÃptirityartha÷ // #<(cayanani«pÃditasthaï¬ilasthÃpanarÆpÃhavanÅyasaæskÃravidhÃna eva vidvadvÃkyatÃtparyam)># #< cinoteryÃgalak«aïÃyà i«ÂakÃvÃkye viÓi«Âavidhigauravasya cÃÇgÅkÃrÃpek«ayaikatra vidvadvÃkye 'gnipada eva># ## -------- pÃkamanubhuÇkta iti ##-------- atrahÅti // ## ---------- agni«ÂomaÓabdaÓceti ## etena --------#< agni«ÂomasaæsthÃvidhÃnaæ pÆrvapak«yuktaæ># --------- parÃstam;#< ata eva tasya yÃgarÆpatvasya siddhatvÃdyajati÷ sÃdhutvÃrthamanuvÃda÷, athÃta÷ÓabdÃvapi pÆrvoktarÅtyà prÃptÃrthatvÃdanuvÃdau / ata÷ kevalaæ jyoti«ÂomoddeÓenÃdhikaraïÅbhÆtÃhavanÅyasthÃpanarÆpasaæskÃradvÃrà cayanamaÇgatayà vidhÅyata ityartha÷ >#// (jyoti«ÂomaprayegasaævalitasyÃpi cayanasya kratvaÇgatvapratiprasava÷) ##// dÅk«aïÅyÃdisomaprayogasaækÅrïasÃvitrahomokhÃsaæbharaïadÅk«aïÅyÃdivaiÓe« ikaguïaÓikya- pratimocanÃdyaÇgakalÃpavattvena jyoti«Âomaprayogasaævalitatvamityartha÷ / kratvaÇgatvapratiprasavÃrthamiti // etacca nityÃtkÃmyasyetyÃdidvÃtriæÓattamaÓlokavivaraïe vidhirasÃyanak­dupapÃditarÅtyoktam // #<(athÃta ityÃdivÃkyÃnÃmaprÃptakratvaÇgatvabodhanÃrthatvamiti svamatopapÃdanam)># vastutastu --------- ## etena ------ ## --------- apÃstam;#< agnicayanasya kÃmyatvapak«e 'gnimiti dvitÅyÃbhaÇgenÃdhÃratÃyà lak«aïÃyÃÓcayanasaæskÃryatvasyÃgnÃvabhÃne cayanasyÃgnyaÇgatvÃnupapatte÷ / kÃmyacayanÃnuni«pÃdini sthale ÃhavanÅyasthÃpanavidhÃvapi paraprayuktopajÅvyÃhavanÅyasthÃpanaæ prati cayanasyÃÇgatvÃt pramÃïÃbhÃvenaca taddvÃrà kratvaÇgatvÃprÃpte÷ / ato 'prÃptakratvaÇgatvavidhÃnameva yuktam /># ## agne÷ phalÃrthasyÃÓrayÃpek«ÃyÃmagni«ÂomÃdirÆpÃÓrayasamarpakatvameva te«Ãæ vÃkyÃnÃmityekatriæÓattamaÓloke vidhirasÃyanakÃroktaæ #<--------- apÃstam;># cayanakriyÃyà eva phalÃrthavidhÃnena guïasaæbandhÃbhÃvenÃÓrayÃnapek«aïÃditi // #<(nyÃyasudhÃkÃramatasya dÃÓamikÃgnyatigrÃhyÃdhikaraïavÃrtikavirodhÃdinà prakÃÓakÃrairdÆ«aïam) atraca saækar«e dvitÅyÃdhyÃye># #<"madhyamÃyÃmupasadyagniÓcÅyate prak­tyupak­tatvÃdi" tyadhikaraïe># #<"uttaravedyÃæhya gniÓcÅyata" iti vacanenÃgnyuttaravedyo÷ samuccayena bhinnakÃryatvÃt, cayane uttaravedikÃryÃpannatvÃbhÃvÃnnottaravedidharmÃÓritÃ÷ kÃryà iti pÆrvapak«avacanena samuccaye 'pyagnidhÃraïarÆpottaravedikÃryasyÃgnisaæskÃryatvÃnupapattyà cayane 'pi kalpyamÃnasyaikatvÃt kÃryaikyena bhavantyeva tasmin taddharmà iti dÆ«ayitvà siddhÃntitam // tadanusÃreïa nyÃyasudhÃyÃmapyÃd­tasya samuccayapak«asya dÃÓamikavikalpaparavÃrtikakÃroktyà virodhÃddÆ«aïamitthaæ prakÃÓakÃrai÷ k­tam / daÓame hyagnyatigrÃhyÃdhikaraïe># #<"tamukthyenetyÃdivÃkyÃnÃmatideÓata÷ auttaravedikavikalpena prÃptasyÃgnerniyamÃrthatvamÃÓaÇkya sannihitaguïakÃmaprÃptiprayojanasaæbhave viprak­«ÂÃtideÓasÃpek«aniyamaphalakatvasyÃyuktatvÃnnirÃk­taæ vÃrtike / tataÓcÃgnyuttaravedyostatra vikalpasyaivoktestadvirodhastÃvat sphuÂaeva / sottaravedi«u kratu«u cinvÅte"ti samuccayavidhitvena bhÃsamÃnamapi vacanaæ na samuccayavidhiparam /># ## #<"uttaravedyÃæ hyagniÓcÅyata" ityaparaæ, taddhiÓabdÃdvartamÃnanirdeÓÃt tasyaiva stutyarthamarthavÃda÷ / ato vikalpa eva tayo÷, anyathÃgnimÃtramiva jyoti«Âome uttaravedimÃtramapi tatra naiva prÃpnuyÃt iti >#// (prakÃÓakÃramatanirÃsena dÃÓamikÃdhikaraïavirodhenaca uttaravedyÃmagniÓcÅyata ityupapÃdanam) #< tadayuktam >#// sottaravedimiti vÃkyasya kratusaæbandhaparatve 'pi cayanasya somaprayogasaævalitatvena vidheyacayanasÃmarthyÃdeva somayÃgaviÓe«oddeÓyanirïayasaæbhavena sottaravedi«vitipadavaiyarthyÃpatte÷ / ato yadyapi taittirÅyaÓÃkhÃyÃæ kratusaæbandhaparamaparaæ naiva vacanam; tathÃpi uttaravedisahitakratÆddeÓena cayanasyÃnena viniyogakaraïe 'pi samuccitaprajÃpatividhÃnenÃgniprajÃpatyorivehÃpi arthÃtsamuccayo nÃsulabha÷ / ## uttaravedyÃæ hÅtyasya vidhÃyakatvÃbhÃve tayorvikalpÃÇgÅkÃre cayananirapek«ottaravederivottaravedinirapek«ameva cayanaæ prÃpnuyÃt / ata uttaravedyÃdhÃratÃprÃptaye ÃvaÓyake tasya vidhitve vidhikalpakatvevà tata evÃkÃmena tayo÷ samuccayasiddhiriti samuccayapak«ameva yuktamabhipretya kevalottaravediprÃptiæ dÃÓamikÅæ vikalpokti¤ca samarthayitumÃha #<---------- aya¤ceti / ityÃdivacanÃditi >#// satre samÃropakÃlavidhipare vÃkye yadyagniæ ce«yamÃïà bhavantÅti siddhavatpÃk«ikÃnuvÃdabhÆtakÃtyÃyanavacanasyÃdiÓabdena saægraha÷ / tataÓcÃgne÷ svÃbhÃvapratiyogitvavi«ayo vikalpa÷ natÆttaravedipratiyogitvavi«aya ityartha÷ /#< itivacanÃditi >#// idaæhi vacanaæ na paraæparÃsaæbandhenÃdhÃravidhÃnaparam; tasyacayanÃdhÃratÃvidhibalÃdeva siddhe÷, apitu saæyogap­thaktvanyÃyena cayanÃbhÃvapak«e sÃk«ÃdÃhavanÅyÃdhÃratÃvidhÃyakamiti siddha uttaravedimÃtraka÷ prayoga÷ / yadyapyetadvidhividheyasya sÃk«ÃdÃdhÃratvasya prÃkaraïikatvÃt tadavarodhe cayanani«pÃdyasthaï¬ilasya nÃdhÃratayà niveÓa÷ saæbhavati; tathÃpi agni«Âomapadasya jyoti«Âoma eva Óaktatayà asyÃpi niravakÃÓatvÃnna bÃdha÷ / ataeva agnyabhÃve agnidhÃraïÃrthottaravederagnipak«e taddhÃraïÃrthamasaæbhavÃdarthÃdekÃgnidhÃraïarÆpakÃrye saæbhavantaæ vikalpamÃdÃya dÃÓamikÅ vikalpokti÷ na cayanÃdhÃratayà prÃptottaravedisamuccayaæ viruïaddhÅtyartha÷ / ## prak­tau hi vaikalpiko 'gniruttaravedyà và nidhÃtavya÷ sthale neti granthenÃgninidhÃnarÆpakÃryÃpek«ayaiva vikalpa ukta÷ // #<(samuccayapak«epi citÃvuttaravedidharmopapatti÷)># #< nacaivamagnyuttaravedyo÷ samuccaye bhinnakÃryatvÃpatteÓcitÃvuttaravedidharmÃnÃpatti÷; uttaravede÷ saæyogap­thaktvanyÃyena kÃryadvayÃvagamÃt taddharmÃïÃmapi kÃryadvayaprayuktatvÃvagateÓcayanani«pÃditasthaï¬ilasya sÃk«ÃdagnidhÃraïarÆpakÃryÃrthatvena tadaæÓa># ## vastutastu --------#< ekÃgnidhÃraïakÃryÃrthatvenÃgnyuttaravedyorvikalpe 'pi uttaravedipak«e prÃptakÃdÃcitke«yamÃïatvenÃpi kalpasÆtrakÃravacanopapatte÷ svatantrasvÃbhÃvapratiyogitvena vikalpÃÓrayaïam? tÃvatÃpyuttaravedeÓcayanÃdhÃratÃvidhi- balÃttayo÷ samuccayasyÃpyupapattirastyevetiyathÃÓrutavÃrtikÃnusÃreïottaravediprat iyogikavikalpa eva yukta iti >#// (agnerjyoti«ÂomÃÇgatve tamukthyenetyÃdivÃkyasÃrthakyam) #< nanu -----------># evamagnerjyoti«ÂomÃÇgatve tadatideÓenaiva tatprÃptyupapattau tamukthyenetyÃdivÃkyÃnarthakyamityata Ãha#< --------- ataÓceti >#// anena prakÃreïa svÃbhÃvapratiyogitvena cayanasya vaikalpikatvÃdityartha÷ // #<(tamukthyenetyÃdivacanÃnÃæ guïakÃmaprayojanavattvaæ niyamÃrthatvaæ ca)># #< atraca daÓame sannihitavak«yamÃïaguïakÃmaprÃptirÆpaprayojanasaæbhave dÆrasthatattadatideÓaprÃptyapek«ayà pÃk«ikatvÃdhÅnaniyamaphalakatvaæ prÃcÅnairdÆ«itam / tadguïakÃmaprayojanasyÃpyatideÓaprÃptyadhÅnavaiyarthyapratisaædhÃna- sÃpek«atayÃtideÓopasthityadhÅnatvena tulyatvÃdatideÓopasthitau ca jhaÂiti tadbodhitapÃk«ikatvasyaivopasthitau niyamasyaiva phalatvaucityÃdayuktamityabhipretyÃha># ------------ tanniyamÃrthÃnÅti // ## ----------- cayanÃÓriteti ## ## ------------ parÃstam;#< atastattatsaæsthÃvik­tiparatvameva yuktamiti dhyeyam / yathÃcÃtra phaladvayena vidhisÃækaryasyÃnyatrÃpyaÇgÅkÃrÃnna do«atvam, tathà kaustubhe pratipÃditaæ dra«Âavyam >#// (pÆrvottarakalpaprayojananirÆpaïam) prayojanaæ pÆrvapak«e ­ddhiphalakaæ cayanaæ jyoti«Âomadharmakaæ yÃgÃntaramanu«Âheyam / cayanenottaravedibÃdha÷ / agni«ÂomÃdÃvuttaravedireva / siddhÃntetu na yÃgÃntaramagni«Âome cayanottaravedyorvikalpa iti spa«ÂatvÃnnoktam // #< iti daÓamamagnicayanÃsaæskÃratÃdhikaraïam //># ----------------- #<># (11 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.11) prakaraïÃntare prayojanÃnyatvam / Jaim_2,3.24 / ## #<"upasadbhiÓcaritvà mÃsamagnihotraæ juhvati mÃsaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi" tyÃdi Órutam / tatra juhotinà agnihotrÃdipadaiÓca dÆrasthasyÃpi karmaïa upasthitatvÃttadanuvÃdena># #<"yadÃhavanÅye juhotÅ" tivanmÃsÃdirÆpaguïavidhi÷, upÃdeyavadanupÃdeyasyÃpi dÆrasthakarmÃnuvÃdena vidhÃne bÃdhakÃbhÃvÃt / kart­bahutvakÃlÃdirÆpÃnekaguïaviÓi«ÂaprayogavidhÃnÃcca na vÃkyabheda÷ / ato na karmÃntaravidhi÷ iti prÃpte ----------># sarvatra pravartakasya vidhe÷ k­tivi«ayatvÃparaparyÃyaæ upÃdeyatvaæ pramÃïatvÃccÃj¤Ãtaj¤ÃpyatvÃkhyaæ vidheyatvaæ ca prameyam / tadubhayamapyekav­tti / samÃnÃbhidhÃnaÓrutyÃdinà ca dhÃtvarthabhÃvanÃv­ttÅtyutsarga÷ / yogyopapadasattve tu viÓi«Âavidhigauravabhiyà tanmÃtrav­tti / yathà yadÃhavanÅye juhotÅtyatrÃhavanÅyasyopÃdeyatvavidheyatvobhayÃÓrayatvÃd yogyatvam / ata eva tatra dhÃrthÃnuvÃdÃpek«ÃyÃæ dÆrÃsthÃnÃmapi sarvahomÃnÃæ katha¤cidanuvÃda÷ / ## atra cÃnupÃdeyaguïayogasya svav­ttyupÃdeyatÃpanayanadvÃrà pÃriÓe«yÃddhÃtvarthav­ttyupÃdeyatvÃpÃdanaæ vyÃpÃra÷ / anupasthiterupÃdeyatvasÃmÃnÃdhikaraïyena vidheyatvÃpratibandha÷ sa÷ / ataeva na prÃcÅnokta anupÃdeyaguïayoga eva prayojanako 'pi tu upÃdeyaguïasÃmÃnyÃbhÃva eveti dhyeyam / ata÷ siddhaæ kÃlaviÓi«ÂakarmÃntaravidhÃnamevedam / evaæ "sarasvatyà dak«iïena tÅreïÃgneyo '«ÂÃkapÃla" ------- iti deÓarÆpÃnupÃdeyasya; Ãgneyapadasya sÃdhÃraïatvena pÆrvakarmopasthÃpakatvÃbhÃvÃt / nimittasya tu "satrÃyÃ'gÆrya viÓvajità yajete"ti / ÃgÆraïaæ saækalpa÷ / taduttaraæ satramakurvato 'yaæ viÓvajit, viÓvajità yajetetyasmÃtkarmÃntaram / nacÃnena viniyuktasya prayuktasya và tenotpatti÷; viniyogÃdisÃmÃnÃdhikaraïyenÃvagatÃyà utpatte÷ sannidhiæ vinà bÃdhe pramÃïÃbhÃvÃt // 11 // ityekÃdaÓaæ prakaraïÃntarÃdhikaraïam / #<-----------------># (vi«ayavÃkyasaægraha÷ pÃriÓe«ikasaægatiÓca) #< ityÃdiÓrutamiti >#// mÃsaæ vaiÓvadevena mÃsaæ varuïapraghÃsai÷ mÃsaæ sÃkamedhena mÃsaæ ÓunÃsÅrÅyeïeti yajetetyanu«aÇgasahitÃnÃæ vÃkyÃnÃmÃdipadena saægraha÷ / pramÃïÃntaranirÆpaïena guïaprakaraïasaÇgatyabhÃve 'pi pÃriÓe«ikÅæ saÇgatiæ spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvapak«amevÃha#< ------------ tatreti >#// (karmabhedÃbhÃvapÆrvapak«opasaæhÃra÷) #< bÃdhakÃbhÃvÃditi >#// kartrÃdivat k­tisÃdhyatvena rÆpeïa vidhÃnÃsaæbhave 'pi paurïamÃsyÃdikÃlavat k­tyadhikaraïatvÃdinà vidheyatvasaæbhavena vidhÃnÃyogyatvarÆpabÃdhakÃbhÃvÃdityartha÷ / naca prÃkaraïikasÃyamÃdikÃlÃvarodharÆpabÃdhakasya sattvÃnmÃsÃdirÆpaguïaniveÓÃnupapatterguïÃt bheda÷ sÃyaæprÃta÷kÃlayoramÃvÃsyÃparÃhïÃdikÃlavat vyÃpyavyÃpakabhÃvenopapattau virodhÃbhÃvÃt / nacÃtyantasaæyogavÃcidvitÅyÃntamÃsapadopadi«ÂasÃtatyavirodho bÃdhaka÷, tasyÃhÃravihÃrÃdyanurodhena bÃdhÃvaÓyaæbhÃve jÃte«ÂinyÃyena prÃkaraïikakÃlopasaægrahasya siddhÃnta ivopapatte÷ / naca jÅvanÃkhyanimittena virodha÷; siddhÃnte sÃyaæprÃta÷kÃlÃbhyÃmiva mÃsenÃpyavacchedasaæbhavena tadavirodhÃt, kÃmyaprayoga eva mÃsaniveÓopapatteÓca / naca kauï¬apÃyinasatraprakaraïenÃnanugraho bÃdhaka÷, kauï¬apÃyina eva dÅk«itatvena paryudastÃnÃmagnihotrÃdÅnÃæ mÃsaæ pratiprasavavidhÃnena ## agnihotrÃdyuddeÓena mÃsakÃle vihite 'pi uddeÓyatvenopasthitÃnÃæ nirÃkÃÇk«aïÃmagnihotrÃdÅnÃæ saævatsaraparimitasatraprayogasya «aïmÃsaparimitasomayÃgairaparipÆraïÃdÃkÃÇk«ÃvaÓena satraprayogavacanena phale vidhÃnena và tadanugrahopapatteriti bhÃva÷ // evamitarabÃdhakanirÃse bÃdhakÃbhÃvÃdityanena sÆcite prÃptakarmÃnuvÃdenopasadÃæ taduttarakÃlatvasya mÃsasya kart­bahutvasya ca vidhÃne yadanekÃrthavidhÃnena vÃkyÃbhedÃpattirÆpaæ bÃdhakaæ guïak­tabhedÃpÃdakaæ bhëyakÃreïa siddhÃnte upanyastam, tatsiddhÃntasÃdhakatvenÃdaraïÅyatvabuddhyà p­thakpariharati #<---------- kart­bahutveti >#// mÃsaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmityÃdau anekaguïÃbhÃvenÃvyÃpakatvÃcca tasyakarmÃntarÃsÃdhakatvamabhipretya pÆrvapak«amupasaæharati#< ---------- ata iti >#// (prakaraïÃntarÃtkarmabhedapratij¤Ã) pramÃïÃntareïa bhedÃsaæbhave 'pi prakaraïÃntarÃt bhedaæ sÃdhayituæ prakaraïÃntarasvarÆpopapÃdanasyÃpek«itatvenÃvaÓyakaæ tat pradarÓayan siddhÃntamÃha #<--------- sarvatreti >#// ÓrutyÃdinetyÃdipadena dhÃtvarthav­ttitvopapÃdakapadaÓrutisaægraha÷ // utsargasyÃpavÃdamÃha#< ----------- yogyeti >#// (ÃhavanÅyasyopÃdeyatvÃt yadÃhavanÅyavÃkyena karmabheda÷) ##// yadyapyÃdhÃnavidhisiddhatvenÃ'havanÅyasyÃnenopÃdeyatÃvidheyatvÃkhyavidhivyÃpÃravi«ayatvaæ na j¤Ãpyate; tathÃpi vÃjapeyÃdhikaraïe kaustubhoktarÅtyà prÃdu«karaïÃdiviÓi«Âatvena rÆpeïa homÃrthaæ tadvi«ayatvÃnna tadvighÃta iti bhÃva÷ / ##// ## (prak­te 'pi nÃmno homopasthÃpakatvaÓaÇkÃ) ## prakaraïÃpek«ayÃpi prabalasya nÃmna÷ sannidhÃyakapramÃïasya sattvÃdupÃdeyatvavidheyatvayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyapratibandhakatvopapatterna bhedasiddhirityÃÓaÇkÃmanÆdya pariharati#< ---------- naceti // yÃd­ÓÅti >#// (liÇgasaÇkhyÃprakÃrakabodhajanakena nÃmnÃtÃd­ÓadhÃtvarthopasthÃpanÃsaæbhavÃnna nÃmno dhÃtvarthavidheyatvapratibandhakatvam) liÇgasaÇkhyÃnanvayitvenetyartha÷ / nÃmna÷ khaï¬avÃkyÃrthabodhadaÓÃyÃæ liÇgasaÇkhyÃprakÃrakasvÃrtha- bodhakatvena tadaprakÃrakadhÃtupadabodhyadhÃtvarthav­ttividheyatvasya samÃnaprakÃratvÃbhÃvena nÃmnà pratibaddhumaÓakyatvam / dhÃtorhi sannidhivi«ayÅbhÆtapÆrvakarmaparatve pramÃpite vidheyÃrthakatvaæ pratibadhyate / ataÓca sannidhinÃgnihotraæ juhotÅtyetadvÃkyagatajuhotipadabodhyasya liÇgasaÇkhyÃnanvayina eva homaviÓe«asya prakÃratayopasthÃpitasya sÃya¤juhotÅtyetadvÃkyagatajuhotibodhyatvapramÃpaïÃdyuktà tasya tadvÃkyagatajuhotiv­ttividheyatvapratibandhakatÃ, prak­tetu liÇgasaÇkhyÃnvayihomaviÓe«atvaprakÃrakatayà nÃmnopasthÃpitasya mÃsÃgnihotravÃkyagatajuhotinà bodhayitumaÓakyatvena na nÃmnastadv­ttividheyÃrthapratibandhakatvasaæbhava ityabhipretya vai«amyaæ darÓayati #<------------ agnihotrÃdinÃma tviti // nahÅti >#// agnidevatÃkahomatvasyaivÃgnihotrapadenÃbhidhÃnÃt tasyÃpÆrve 'pi home 'bÃdhitatvena saæbhave tatpadaprav­tterupapattestena pÆrvakarmaïa evopasthitau pramÃïÃbhÃva ityartha÷ / vijÃtÅyahomatvena ÓaktyabhÃve 'tiprasaÇgÃpattiæ nirasyati #<------------ atiprasaÇgeti >#// astuvà nÃmno vijÃtÅyahomatvaprakÃrakabodhajanakatvam, anyathà mÃsÃgnihotre gauïatvena nÃmÃtideÓakatvÃnupapatte÷, tathÃpi tadupasthiternÃmÃtideÓavidhayà bhedÃnuguïatvena na vidheyatÃpratibandhakatvamiti bhÃva÷ // #<(sarvebhyo darÓapÆrïamÃsà ityasyÃnÃrabhyÃdhÅtatve nÃmnà karmabheda÷ prÃkaraïikatve na karmabheda÷)># na karmÃntaramiti // ##// vastutastu ----------- #<"sÃrvakÃmyamaÇgakÃmyai÷ prakaraïÃdi"ti sÆtre prÃkaraïikatvamevoktam / tadà nÃmna÷ ÃkhyÃtasÃmÃnÃdhikaraïyasattve 'pi># #<"darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajete" tyatreva sannidhereva Óakyaæ pratibandhakatvaæ vaktuæ ityakarmÃntaratvaæ sulabhameveti pak«ÃntareïÃha># ----------- astau veti // #<(vividi«ÃdivÃkye 'prakaraïe 'pi nÃmna÷ karmopasthÃpakatvanirÆpaïam)># ## ## ## ----------- ata iti ataeveti // #<(anupÃdeyaguïaviÓi«ÂÃnupasthitirna prakaraïÃntaraæ kitÆpÃdeyaguïasÃmÃnyÃbhÃvaviÓi«ÂhÃnupasthiti÷)># #< yata÷ pÃriÓe«yÃddhÃtvarthav­ttyupÃdeyatvÃpÃdanamÃtramanupÃdeyaguïasya vyÃpÃrastasya cÃnupÃdeyaguïasattve ivopÃdeyaguïasÃmÃnyÃbhÃve 'pi saæbhavo 'ta evetyartha÷ / eva¤ca daÓame ÃjyabhÃgau yajatÅti g­hamedhÅyagate vÃkye karmÃntaratvapÆrvapak«e prakaraïÃntarapramÃïopanyÃsa÷ saægacchata ityÃÓaya÷ >#// (abhyÃsaprakaraïÃntaranyÃyayorupadheyasÃækarye 'pi svarÆpÃsÃækaryaviveka÷) #< naca ----------># evaæ tanÆnapÃtaæ yajatÅtyÃdÃvapi upÃdeyaguïasÃmÃnyÃbhÃvÃt prakaraïÃntareïaiva bhedÃpatte÷ k­tamabhyÃsena? iti -------- vÃcyam; satyapyupadheyasÃækarye nyÃyasvarÆpasyÃsÃækaryÃt / abhyÃsehi upÃdeyatÃmatantrÅk­tya pÃriÓe«yeïa dhÃtvarthav­ttividheyatvÃpÃdanameva vyÃpÃra÷ / ataeva tatra sannidhi÷ pratibadhyo natu prakaraïÃntara iva pratibandhaka÷ / prakaraïÃntaretu na pÃriÓe«yeïa vidheyatvÃpÃdanavyÃpÃra÷ / viÓi«Âavidhividhayà kÃlÃderapi vidheyatvÃÇgÅkÃreïa tadasaæbhavÃt, apitu satyapi vidheyÃntare svÃpÃditopÃdeyatÃsÃmÃnÃdhikaraïyalÃbhÃrthaæ dhÃtvarthe 'pi vidheyatÃpÃdanam / ato nyÃyaÓarÅrasyÃsaækÅrïatvÃdyukta÷ prakaraïÃntarÃdbheda ityÃdivistara÷ kaustubhe dra«Âavya÷ // #<(prakaraïÃntaranyÃyavi«ayepi mÃsaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmityatra yÃga«aÂkavidhÃnam)># #< evaæ yatrÃpi prakaraïÃntare ÃkhyÃtasÃmÃnÃdhikaraïyamapi nÃsti, yathà ÓatapathabrÃhmaïe darÓapÆrïamÃsaprakaraïe cÃturmÃsye«u ca># #<"yavÃgvainÃæ rÃtrimagnihotraæ juhotÅ" tyatra,tatropÃdeyaguïasÃmÃnyÃbhÃvarÆpaprakaraïÃntaranyÃyÃsaæbhavena bhedÃprasakteragatyà nÃmna eva viprak­«ÂopasthÃpakatvaæ dra«Âavyam / evaæ mÃsaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmityatra sÃptamikanyÃyena darÓapÆrïamÃsapadayo÷ prÃk­tayÃgatrikasaæbandhidravyadevatÃdidharmÃtideÓakatvÃt te«Ã¤caikapadopÃdÃnena samuccayÃvagamÃderutpattivÃkyÃvagatasamuccitadravyadevatÃderekaikasm in karmaïi niveÓÃyogÃt saÇkhyÃvadeva karmabhedÃvasÃyÃt prak­tivadyÃga«aÂkameva vidheyam /># yattu ------- bÃlaprakÃÓe ----------#< prakaraïÃntarasahak­tadvitvasaÇkhyayà trikadvayabheda upapÃdita÷, taddvivacanasya samudÃyadvayagatatvenÃnuvÃdÃt samidho yajatÅtyatra bahutvasyeva dvitvasya bhedakatvÃnupapatterayuktamiti kaustubhe dra«Âavyam >#// (kÃlayoga iva deÓayoge nimittayoge ca saænidhiævinà pÆrvakarmopasthityasaæbhavÃtkarmabheda÷) kÃladeÓanimittaphalasaæskÃryarÆpÃïÃæ pa¤cÃnÃæ anupÃdeyÃnÃæ madhye kÃlarÆpÃnupÃdeyayoge karmÃntaratvaæ prasÃdhitam deÓanimittayoge 'pyatidiÓati #<--------- evamiti >#// yadyapyatra yajirna ÓrÆyate; tathÃpi dravyedevatÃsaæbandhÃnupapattyà yajikalpanayà prÃk­tÃgneyayÃgÃt karmÃntaramityartha÷ / anupÃdeyasyetyasyÃgre udÃharaïamiti Óe«a÷ / evaæ nimittasya tvityatrÃpi j¤eyam / naca sarvebhyo darÓapÆrïamÃsÃvityatrevÃkhyÃtÃsÃmÃnÃdhikaraïyÃdÃgneyanÃmnà pÆrvakarmopasthitestadvadeva na bheda÷ sidhyatÅtyÃÓaÇkÃæ nirasitumÃha #<---------- Ãgneyapadasyeti >#// Ãgneyapadasya nÃmadheyatvÃbhÃvÃt yajipadavadeva pÆrvavihitÃvihitakarmasÃdhÃraïyenÃgnidevatyadravyamÃtravacanasya niyamena pÆrvakarmopasthÃpakatvÃbhÃvÃdityartha÷ / ##// sannidhisattve darÓapÆrïamÃsÃdi«u tatsÃmÃnÃdhikaraïyabÃdhe 'pi tadabhÃve tadbÃdho na yukta ityartha÷ // #<(phalaæ cÃkarmasaænidhau / Jaim_2,3.25 / itisÆtraæ phalavi«aye 'dhikÃÓaÇkÃniv­ttyarthamiti deÓanimittayorudÃharaïam)># #< yadyapi phala¤cÃkarmasannidhÃvityagrimasÆtre cakÃreïa saæskÃryopÃdÃnavat deÓanimittayorapyupÃdÃnasaæbhavÃt tatraivaitadudÃharaïapradarÓanaæ yuktaæ kartum; tathÃpÅha tayo÷ kÃlavadeva karmÃntarasÃdhakatvasya j¤ÃtatvÃdiha pradarÓanam / agrimasÆtrantu phalÃdivi«aye 'dhikÃÓaÇkÃniv­ttyarthamiti na do«a÷ // prayojanaæ spa«ÂatvÃnnoktam >#// ityekÃdaÓaæ prakaraïÃntarÃdhikaraïam // #<----------------># #< (12 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.12)># phalaæ ca // phalasyÃgneyama«ÂÃkapÃlaæ nirvapedrukkÃma iti / saæskÃrasya tu audumbarÅæ prok«atÅti vrÅhiprok«aïÃtkarmÃntaram; pa¤caiva yathÃnupÃdeyÃni, tathà vÃjapeyÃdhikaraïe kaustubhe prapa¤citam // 12 //#< iti dvÃdaÓaæ phalasaæskÃryÃdhikaraïam //># ----------------- #<># (adhikÃÓaÇkayoktÃdhikaraïaprayojanam) pÆrvÃdhikaraïenoktasya pÃriÓe«yÃdupÃdeyatÃsÃmÃnÃdhikaraïyena vidheyatvÃpÃdanadvÃrà sÆtragataprakaraïÃntaraÓabdopalak«itÃsannidherbhedakatvasyÃnupÃdeyaguïayoga eva saæbhave phalasaæskÃryayorayogitvÃt viniyogavidhivi«ayatvÃparaparyÃyÃÇgatvasya dhÃtvarthav­ttitayÃ'k«epÃttatsÃmÃnÃdhikaraïyenotpattividhivi«ayatvÃ- paraparyÃyavidheyatvÃk«epakatve 'pyupÃdeyatÃnÃk«epakatvenÃsaæbhavÃnna prakaraïÃntaravidhayà bhedakatvam, kÃladeÓanimittÃdÅnÃntu anu«ÂhÃpakatvena prayogaviÓe«aïatvÃt dhÃtvarthÃnu«ÂhÃpyatvÃparaparyÃyopÃdeyatvÃt yuktaæ tadvidhayà bhedakatvamiti viÓe«ÃÓaÇkÃnirÃkaraïÃya prav­tte etatsÆtreïÃdhikaraïÃntare vi«ayavÃkyamudÃharati #<--------- phalasyeti >#// phalasyetisiddhavannirdeÓÃt siddhÃnte 'sya pÆrvÃdhikaraïaprapa¤caparatà sÆcità / ataeva nÃtÅva pÆrvapak«Ãdara÷ / #<(rukkÃmÃdivÃkye karmÃntaratvasamarthanam)># rukkÃma iti // ruk ##// (udÃharaïÃntaranirdeÓa÷ / pÆrvoktÃdhikÃÓaÇkÃnirÃsaÓca) #< yattu ---------># prÃcÅnaistraidhÃtavyà dÅk«aïÅyà bhavantÅtyetadaÓvamedhaprakaraïagataæ vÃkyamudÃh­tya traidhÃtavyÃdÅk«aïÅyayorbhedÃt sÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapatterjaghanye dÅk«aïÅyÃpade yajamÃnasaæskÃrarÆpadÅk«aïÅyÃ- kÃryalak«aïÃmaÇgÅk­tya tena saæskÃryayajamÃnopasthiteranupÃdeyaguïayuktÃnupasthitirÆpaprakaraïÃntarÃt prasiddhasvatantraphalÃrthavihitatraidhÃtavyÃpek«ayà karmÃntaratvamiti saæskÃryodÃharaïaæ darÓitam, tatsarvebhyo darÓapÆrïamÃsÃvitivadÃkhyÃtÃsamÃnÃdhikaraïatraidhÃtavyÃnÃmna÷ pÆrvakarmopasthÃpakatvopapatte÷ karmÃntaratve pramÃïÃbhÃvÃdayuktamiti tuÓabdena sÆcayan tadupek«yÃnyadudÃharati #<---------- saæskÃryasya tviti >#// atrobhayatrÃpyaÇgitve 'pi anu«ÂhÃpakatvasyÃpi kÃmanÃvi«ayatvÃdinà sattvÃdupÃdeyatvÃk«epakatvÃt tatsamÃnÃdhikaraïavidheyatvalÃbhÃya karmÃntaravidhirÃvaÓyaka iti viÓe«ÃÓaÇkÃnirÃso dra«Âavya÷ // #<(ekatvamanupÃdeyamiti bÃlaprakÃÓamatanirÃsa÷)># atra prakÃÓakÃrai÷ ----------#< vÃlaprakÃÓe k­tivi«ayatvamupÃdeyatvamaÇgÅk­tya tadabhÃvamÃtreïa kÃlÃdi«viva kart­viÓe«aïaikatvabrÃhmaïatvÃdijÃtÅnÃmapyanupÃdeyatvam /># ataeva #<"anupÃdeyamekatvaæ yajamÃnasya kÃlavadi" tipratipadÃdhikaraïagataÓÃstradÅpikÃkÃrikà saægacchate># ------------ ityuktam, ## iti dvÃdaÓaæ phalasaæskÃryÃdhikaraïam // #<---------------># #< (13 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.13)># sannidhau // pa¤cÃnÃmapyanupÃdeyÃnÃæ sannidhau pratyudÃharaïÃni / darÓapÆrïamÃsaprakaraïe "paurïamÃsyÃæ paurïamÃsyÃæ yajeta" "same darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeta" "yÃvajjÅvaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeta" "darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajete"ti caturïÃm / svi«Âak­taæ prak­tya "Óe«Ãtsvi«Âak­taæ ## atra sarvatra saænidhinà svavi«ayav­ttividheyatvapratibandhÃt prÃptasyaiva karmaïa÷ kÃladeÓaviÓi«ÂaprayogavidhimÃtraæ vidhirlÃghavÃyÃnumanyate natu karmotpattimapi vidhatte / yatra tu prayogo 'pi prÃpto yathà "ya i«Âye" tyÃdau, tatra prÃptaprayogÃnuvÃdena kÃlÃdimÃtravidhi÷ / saæbhavati hi deÓakÃlayorupÃdeyatvÃsaæbhave 'pi yÃgÃÇgatvena viniyogavidhi÷ / nimittasthale tu mitho nimittanaimittikayoraÇgÃÇgitvÃsaæbhavÃt prÃptasyÃpi karmaïo nimittasaæbandhÃnumitapÃpak«ayÃrthatvena viniyogavidhiriti vak«yate / phalasaæskÃryayostu taduddeÓena prÃptakarmaviniyogavidhi÷ spa«Âa eva / ato na saænidhisattve 'nupÃdeyaguïayoge 'pi karmÃntaram // 13 // #< iti trayodaÓaæ prakaraïÃntarapratyudÃharaïÃdhikaraïam //># --------------- #<># (pa¤cÃnÃmapyanupÃdeyÃnÃæ saænidhau pratyudÃharaïÃni) sÆtragataphalapadasyÃnupÃdeyopalak«aïatvamabhipretyÃha #<--------- pa¤cÃnÃmapÅte / nimittasaæbandhÃnumiteti >#// nimittasyÃnu«ÂhÃpakatvena prayogÃk«epakatvÃttasyaca phalÃpek«ÃyÃæ yÃvajjÅvÃdhikaraïavak«yamÃïarÅtyà pÃpak«ayÃrthaæ viniyoga ityartha÷ / ##// tayo÷ puru«Ãrthatvena svÃrthameva viniyoga÷ karmaïa eveti spa«Âa ityartha÷ // itarat spa«ÂÃrtham // evamadhikÃrÃkhyasannidhe÷ karmotpattyanuvÃdatvapramÃpakatvÃt yathà karmÃntaratvapratibandhakatvaæ, tathà tadabhÃve 'pi yacchabdÃdinà yatra tadanuvÃdapratÅtistatrÃpyupasthitotpattikakarmaïyeva kÃlaviniyogakaraïÃt tatpratibandhakatvaæ dra«Âavyam / yathà "ya i«Âye" tyÃdau, yathÃvà "etayà punarÃdheyasammitaye«Âi«u agnihotraæ juhotÅ" tyÃdau ca ne«Âyagnihotrabheda÷ agnihotravÃkye yacchabdÃbhÃve 'pi "dÅk«itona juhotÅ"ti ni«edhÃpek«itodavasÃnÅyÃrÆpe«vavadhimÃtravidhau tÃtparyagrÃhakatayÃgnihotravidheranuvÃdÃditi dhyeyam / atraca bhedapramÃpratibandhakasya sannidherbhedapramÃjanakasyÃsannidheÓca svarÆpaniruktyÃdikaæ kaustubhe dra«Âavyam / vistarabhayÃnnocyate // #< iti trayodaÓaæ prakaraïÃntarapratyudÃharaïÃdhikaraïam //># ------------------- #<># (14 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.3 adhi.13) #< Ãgneya // kÃladvayayogenÃgneya vidhÃya># #<"yadÃgneyo '«ÂÃkapÃlo 'mÃvÃsyÃyÃæ bhavatÅ"ti Órutam / tatra kÃladvayayuktÃdÃgneyÃtkarmÃntaravidhÃnamidam; prakaraïÃntarÃdabhyÃsÃdvà bhedopapatte÷ / anenaiva vihitasyetareïa paurïamÃsÅmÃtravidhistu utpattiÓi«ÂakÃlÃvarodhÃnnirÃkartavya÷ / naca -------- ekasyaiva karmaïo 'bhyudayaÓiraskatayà vidhidvayena vidhÃnaæ piÇgÃk«yaikahÃyanÅÓabdÃbhyÃmiva dravyaviÓe«asyeti ----------- vÃcyam; piÇgÃk«yaikahÃyanÅÓabdÃbhyÃmupasthitasyÃpyekasyaikena vidhinà vidhÃne bÃdhakÃbhÃvÃt, prak­te tu ekena vihitasya netareïa vidhisaæbhava iti karmÃntarameva / ata evÃmÃvÃsyÃyÃmÃgneyadvayakaraïaæ pÆrvapak«aprayojanamiti prÃpte --------># ekasyaindrÃgnavidhiÓe«atvÃnna svÃtantrayeïa vidhÃyakatvam / praÓastÃgneyasÃhityena caindrÃgnapraÓaæsÃ, ato na karmÃntaram // 14 // 47 // ## iti ÓrÅkhaï¬adevaviracitÃyÃæ bhÃÂÂadÅpikÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya pÃda÷ // #<-------------># #< kÃladvayeti //># "yadÃgneyo '«ÂÃkapÃlo 'mÃvÃsyÃyÃæ paurïamÃsyÃæ cÃcyuta" iti vÃkyenetyartha÷ / paurïamÃsyadhikaraïe prakaraïÃntarÃdhikaraïagataprakÃÓakÃroktarÅtyà prakaraïÃntarÃdÃgneyabhedaæ nirasyaikakarmÃsaæbhavipaurïamÃsyamÃvÃsyÃlak«aïaguïadvayayogÃnnyÃyasudhÃk­dupapÃditÃdÃgneyabhedasya svayaæ prasÃdhitatvÃdÃgneyaæ ityekavacanamayuktamapi jÃtyabhiprÃyeïaikavacanavivak«ayà prayuktam / #<Órutamiti >#// pradeÓÃntara ityartha÷ / ##// anena ÃtideÓikyanantarasaÇgati÷ sÆcità / katha¤cit sannidhe÷ pratibandhakatvena prakaraïÃntarÃt bhedÃsiddhirityabhipretya tatsatve 'pi bhedakamupanyasyati #<---------- abhyÃsÃdveti >#// yadyapi saæpratipannadevatÃkatvena dvayorÃgneyayo÷ sahÃnu«ÂhÃnÃnnÃgneyadvayakaraïaprasakti÷ pÆravapak«e; tathÃpi punarvidhivaiyarthyÃpattyaiva sahÃnu«ÂhÃnabÃdhÃt, ## puro¬ÃÓadvayakaraïÃdvÃ'gneyadvayakaraïamabhipretyÃha #<-------- ata eveti /># yadÃgneya iti vÃkyÃntareïÃ'gneyasya kevalÃgnidevatÃtvÃvadhÃraïÃt kathaæ tenaindrÃgnapraÓaæsetyapek«ÃyÃmÃha #<---------- praÓasteti >#// "aÇgiraso và ita uttamÃ÷ svargaælokamÃyanni" tyÃdyarthavÃdasahitatadvidhinà ÃgneyaprÃÓastyÃvagamÃt praÓastÃgneyasÃhityenaindrÃgnapraÓaæsetyartha÷ // pÆrvapak«e prayojanamamÃvÃsyÃyÃmÃgneyadvayasya tatsaæbandhitvenëÂÃkapÃladvayasya karaïaæ, siddhÃnte neti spa«ÂatvÃnnoktam // #< iti caturdaÓamÃgneyastutyarthatÃdhikaraïam //># iti bhÃÂÂadÅpikÃprabhÃvalyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅyÃpÃda÷ // #<---------------->#