Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra,
Adhyaya 2, Adhikarana 3,
with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.)
Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri
Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987)
(Sri Garib Dass Oriental Series, 50-)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org) [server down!]


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


An attempt to structure the text according to sutras had to be
abandoned for want of an adequate printed edition.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!

#<...># = BOLD





<B1>  atha tçtãyaþ pàdaþ /
#<(1 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.1)>#  

guõas tu kratusaüyogàt karmàntaraü prayojayet saüyogasyà÷eùabhåtvàt  / Jaim_2,3.1 /


jyotiùñome "yadi rathantarasàmà somaþ syàdaindravàyavàgràngrahàngçhõãyàt, yadi bçhatsàmà ÷ukràgràni"ti ÷rutam /
tatra yadi÷abdopàttasya nimittatvasya na tàvadrathantare bçhati vànvayaþ; tasya vi÷eùaõatvena vçttyanarhatvàt /
nàpyanyapadàrthe; tasya kàdàcitkatvàbhàvàt /
nàpi vi÷iùñe jyotiùñome; sàmàntaràõàmapi niyatatvena bçhadrathantarayoranyayogavyàvçttyà viseùaõatvàsaübhavàt, jyotiùñomatvàvacchedenàyogasyàpi #<vyàvartayituma÷akyatvàcca /
ataþ samàsàrthasya kevalarathantarasàmakatvasya prakçte karmaõi grahàgratànimittatvena nive÷àyogàdubhayavi÷iùñakarmàntarameva vidhãyate, yadi÷abdastvavivakùitàrtha iti pràpte ---------->#  bçhadrathantarayorjyotiùñome pàkùikatvàtsvàyogavyàvçttyà parasparàyogavyàvçttyà và vi÷eùaõatvopapattiþ /
naca jyotiùñomatvàvacchedena tadabhàvaþ; svàvàntarakàryapçùñhastotratvàvacchedena tadupapatteþ, anyathà tavàpi sàkùàdyàge prokùaõàvaghàtàdau tadasaübhavàva÷yambhàvàt /
ato yuktaiva rathantaravi÷iùñasya kratornimittatà /
#<vastutastu --------- na kratornimittàntarbhàvaþ; prayojanàbhàvàt, prakaraõàvagatakratvaïgatvabalenànyapadàrthasaübandhasyànuvàdatvàt, anyathà jyotiùñomaråpànyapadàrthasya vikçtàvabhàvena ÷ukràgratàderanàpatteþ /
ato lakùaõayàpi rathantarameva nimittam, naimittiko 'gratàvi÷eùaþ prakçtàpårvasàdhanãbhåtagrahodde÷ena vidhãyate /
na ca pàñhàdevaindravàyavàgratvaniyamasya pràptestadvidhivaiyarthyam; tataþ pårvameva naimittikatayà vidhànàt /
tatprayojanaü ca nimittàbhàve prakçtau vikçtau ca lopaþ /
yadyapi ca sarvatra nimittasya sattve naimittikàva÷yakatvamàtraü prameyam; tathàpi tasyàtra pàñhàdeva siddhestadabhàve tadabhàva eva prameyaü bodhyam /
tasmànna karmàntaravidhiþ // 1 // 31 //>#

iti dvitãye rathantarasàmàdhikaraõam //

#<<B2>>#  (bhàùyodàhçtajagatsàmàntavàkyànudàharaõe nimittanirde÷ena viùayavàkyasaügrahaþ) #<atrabhàùye -----># "yadi rathantarasàmetyàdi yadi jagatsàmà àgrayaõàgràngçhõàtã" tyantamudàhçtam /
tatra jagatsàmavàkye kçtsnakratusaüyogahetukaprakçtànive÷ahetoþ pårvapakùasàdhakatayà såtre upàttasyàsaübhavàt jagacchabdàrthàbhàvenaiva prakçtakarmaõyanive÷asya da÷amesàdhayitavyatvàt siddhàntàsaübhavena vyarthastadupanyàsa ityabhipretya prastutavicàropayogitayà àdyaü vàkyadvayamevodàharati #<------- jyotiùñoma iti >#//
(viùayavàkyàrthaþ pràsaïgikã pårvapàdasaügatiþ adhyàyasaügati÷ca)  yeùu dàrupàtreùu tattaddevatàbhedena somaraso gçhyate te grahàþ aindravàyavamaitràvaruõà÷vinàdyàþ pràtassavane gçhyante /
tatra rathantarasàmatvapakùe aindravàyavamàditaþ kçtvà te grahà gràhyàþ /
bçhatsàmatvapakùe ÷ukramàditaþ kçtvà te grahà gràhyàityudàhçtavacanàrthaþ /
pårvapàde pakùadvaye 'pi ni÷citavidheyatvasya guõasya kva pårvatràsaübhavàt bhedakatvaü kva và phale vidhànena vyavasthàrthatvena và pårvatra saübhavàdabhedakatvamiti nirõãte adhunà sandigdhavidheyatvasya guõasya kva vidheyatvàt bhedakatvaü kva và tadabhàvàdabhedakatvamiti nirõayàrthaü cintàntaràrambha iti pràsaïgikãmathavàvasararåpàü và pàdasaïgatiü bhedàbhedaniråpaõàdadhyàyasaïgati¤ca pàdàntaratvàdanantarasaïgatyabhàve 'pyakùati¤ca spaùñatvàdapradar÷ya pårvapakùamevàha #<------- tatreti >#//
(yadi÷abdasya nimittaparatvaniràsaþ)  yadyapi yadi ràjanyaü vai÷yaü và yàjayedityàdau yadi÷abdo nimittaparatayà dçùñaþ; tathàpãha vi÷eùaõasya vi÷eùyasya vi÷iùñasya và nimittatvàsaübhavànna tatpratipàdakatayà naimittiko 'gratàguõaþ kratvaïgatayà vidhàtuü ÷akyata iti pårvapakùopapàdakatayopapàdayati #<------- yadi÷abdopàttasyeti //
vçttyanarhatvàditi >#//
bahuvrãhyantapade prathamopanipatitasya rathantaràdi÷abdasyànyapadàrthopasarjanãbhåtasvàrthapratipàdakatvena tasmin padàntaropàttanimittatvànvaye rathantarapadasya sàpekùatayà savi÷eùaõànàü vçttiniùedhàt vçttyanarhatvàpatteþ kevalarathantaramàtrasya nimittatve agnàvapi vidyamànasya nimittatvàpatte÷càyuktaü rathantararåpavi÷eùaõasya nimittatvamityarthaþ /
#<kàdàcitkatvàbhàvàditi >#//
anyapadàrthaþ somadravyaü, tatsàdhyo yàgo và /
ubhayathàpi kàdàcitkatvàbhàvàt bahuvrãhyantapadavaiyarthyàpatteraindravàyavàgratva÷ukràgratvayorvikalpàpatte÷ca na tatràpi tadanvaya ityarthaþ //
#<(ayogavyàvçttyànyayogavyàvçttyà và krato rathantaravi÷eùaõatvàsaübhavàt vi÷iùñanimittatvapakùena rathantaranimittatvam)># nàpi vi÷iùña iti //
#<vi÷iùñe tadanvayapakùe 'pi kimanyapadàrtho vi÷eùaõaü vi÷eùyaü và /
nàdyaþ; 'saptamãvi÷eùaõe bahuvrãhà'viti såtreõa rathantara÷abdasya pårvanipàtena vi÷eùaõatvapratãtervi÷eùyatvàyogena vyutpattibhaïgàpatteþ />#
naca -----#< vigrahavelàyàmanyapadàrthasya kratoþ ùaùñhyantatvena vi÷eùaõatvasya rathantarasya prathamàntatvena vi÷eùyatvasya ca pratãtervai÷iùñyasaübhava iti ------ vàcyam; vigrahavàkyasyàvaidikatayà tadupàttavi÷eùaõavi÷eùyabhàvena nimittatvànvayànupapatteþ, grahàgratànimittabhåte rathantare prakaraõàdeva kratumattvasiddheþ svàyogavyàvçttyà kratorvi÷eùaõatvasya vaiyarthyàcca, kratvantarayogavyàvçttyà vi÷eùaõatvasyopade÷ena tadvyàvçtteþ pramàõàbhàvàdeva siddhatvena vaiyarthyàcca /
atide÷ena tadvyàvçttestavàpyaniùñatvàcceti kratorvi÷eùaõatvapakùamayuktaü matvà saübhavaduktikaü dvitãyaü pakùaü nirasyati># ------ jyotiùñoma iti //
#<(rathantaramàtrasàdhanatvavidhàne vàkyàpatteþ viùama÷iùñavikalpàyogena tadanaïgãkàreõàpi nimittatvànupapatte÷ca karmabhedasyaiva mukhyatvam)>#  #<gàyatryàdãnàü># #<sàmàntaràõàmapi stotràntarasaübandhitayà jyotiùñome vi÷iùya vihitatvena tadvyàvçttyà rathantaràdervi÷eùaõatvànupapattirityarthaþ />#
jyotiùñomatvàvacchedeneti  //
#<÷aïkhaþ pàõóura evetyàdau pàõóuratvàdervi÷eùyatàvacchedakàvacchedena svàyogavyàvçttyà vi÷eùaõatvasya dçùñatve 'pi prakçte tadasaübhavaþ; nahi gàyatryàdisàmàntarakàryàvacchinne kratau ÷akyo rathantaràyogo vyàvartayitumityarthaþ /
ato rathantaramevàsya sàmeti samàsàrthàvagamàt tasyaca prakaraõenàpràptatvena nimittatvànupapattervidheyatvàvagamàt prakçte jyotiùñome kevalarathantarasàmatvasya vidhàne aindravàyavàgratàderapi vidhàne vàkyabhedàpatteþ tadaïgãkàreõàpi tadvidhàne kevalarathantarasàmakatvasya jyotiùñome sàkùàdananvayitvena stotrasàdhanamantradvàrà nive÷asya vàcyatve teùu sàmàntarasya vi÷iùyàmnànasiddhatvena viùama÷iùñavikalpàyogàdanivi÷amànarathantaramàtrasàmatvaguõasya bhedakatvàdubhayavi÷iùñakarmàntaravidhirevàyam /
tatracàvyaktatvàt jyotiùñomàtide÷apràptasarvastotreùu rathantarasàmno nive÷astatraiva càvàntaraprakaraõàdagratàvi÷eùo 'ïgamityabhipretya pårvapakùamupasaüharati># ----- ata iti //
#<(yadi÷abdasyàvivakùitatvena vidhyupapattiniråpaõam)>#  #<vidhàyakasya syàdityàderyadi÷abdopahatavidhi÷aktitvàtkarmàntaravidhàyakatvànupapatt iü pariharati># ------ yadi÷abdastviti //
#<yadi÷abdasya pràptidyotakamàtratvena pramàõàntareõa pràptyayoge># #<"yadàgneya" ityàdiùvivàvivakùitàrthatvamityarthaþ /
yànitu"yadi÷abdaparityàgo rucyadhyàhàrakalpanà /
vyavadhànena saübandho hetuhetumato÷ca liï"ityàdinà vàrtike yadi÷abdànvayàya prakàràntaràõi dar÷itàni, tadupapàdanaü kaustubhe draùñavyam >#//
(pårvapakùiõàpi avàntarakàryadvàraiva vi÷eùaõatvaü vaktavyamityàdiniråpaõam)  yadi÷abdopàttanimittatvasya rathantaravi÷iùñakraturåpavi÷eùyànvaye 'pi ekàrthãbhàvalakùaõasàmarthyàvighàtena samàsopapattestatraca gàyatryàdisàmàntarakàryàvacchinne kratau rathantaràyogasya pràptyà tadvyàvçttisiddheþ saübhavatyeva rathantarasya vi÷eùaõatvam /
ato nànivi÷amànatetyabhipretya siddhàntamàha #<------ bçhadrathantarayoriti >#//
ekapçùñhastotraråpàvàntarakàryadvàrà kratau dvayorapi yogapràptau parasparavyàvçttyà và vi÷eùaõatvamityarthaþ /
#<svàvàntareti >#//
#<svàvàntarakàryadvàrà sarveõàpi vi÷eùaõena vi÷eùyamavacchettavyam /
astica bçhadrathantarayoþ pçùñharåpàvàntarakàrye vyàpyavçttiteti taddvàrà sà kratàvapyavacchedakàvacchedena vyàhataivetyarthaþ /
vipakùe bàdhakamàha># ----- anyatheti //
#<karmàntaratvavàdino 'pi rathantarasàmatvàyogasya prokùaõàdau sarvathà vidyamànasya vyàvçttyasiddhervi÷eùaõatvànupapattistulyetyarthaþ /
yadyapyatide÷apràptasàmàntaravyàvçttyà pårvapakùe tasya vi÷eùaõatvaü nàyogavyàvçttyà; tathàpi sàkùàt kratau sàmàntarayogasyàsaübhavàt tadvyàvçttyà rathantarasàmatvasya vi÷eùaõatvamanupapannameva /
ataþ stotraråpàvàntarakàryadvàraiva sàmàntaravattvasya kratau pràptyà taddvàraiva rathantarasàmatvavi÷eùaõena vyàvçttiþ kartavyà /
sàca mamàpi tulyeti sàkùàdyàga ityanena såcitam //>#
(vikçtau vi÷eùyàbhàvenaindravàyavàgratànàpattyà rathantarasàmamàtranimittatvopapàdanam) #<anyatheti   >#//
jyotiùñome nimitte tadapårvasàdhanãbhåtagrahaõàïgatvenàgratàvidhàne 'pi satyapi vikçtàvaïgitàvacchedakaråpàkràntatve codakarahitàyàü taddhomasyeva nimittarahitatvàt tadagratàpràptyanàpattirityarthaþ //
#<(vi÷eùaõànvayasyaiva nyàyasiddhatvàllakùaõàpi na doùàyetyàdi niråpaõam)>#  lakùaõayàpãti //
#<yadyapyanyapadàrthopasarjane rathantare nimittatvànvayo 'vyutpannaþ; tathàpi ÷àbdabodhe vi÷iùña evànvitasyàpi nimittatvasya vi÷eùye vi÷iùñe và kàdàcitkatvàbhàvena bàdhe sati vidhiniùedhau vi÷eùaõe saükràmato vi÷eùye bàdha iti nyàyena ÷ikhã dhvasta ityàdivat vi÷eùaõe saükràntyupapattiråpaü yuktyantaraü yathànuktasamuccayàrthakàdinà såcitam, tathà yadi÷abdasyàvivakùitàrthatvàkalpanàpekùayà lakùaõayà aduùñatvamapi såcitam /
naca prakaraõalabhyànyapadàrthànuvàde prayojanàbhàvaþ, vairåpasàmetyàdau vairåpàdãnàü bahuvrãhyantanirde÷asàdç÷yena pçùñhastotra eva nive÷aråpaprayojanasya da÷ame vakùyamàõatvàt /
ato rathantarameva nimittam /
tasyaca prakçtàveva nive÷àttatraivàgratàvi÷eùo naimittiko vidhãyata ityàha># ------- naimittikantviti //
#<(bçhadvirodhino rathantarasya rathantaravirodhino bçhata÷ca nimittatvam)>#  prakçtau vikçtau ceti //
#<rathantaramàtrasya nimittatve 'pi apravçttapravartakatvàt vidherasmin sati kuryàditi kàdàcitkyàþ kartavyatàyà vidhyarthatvàt kàdàcitkenaiva nimittenànvayàt yadi÷abdopàttasya nimittatvasya kàdàcitkatvavyàpyatvàt kàdàcitkatvasyaca bçhadrathantarayoranyonyavirodhaprayuktatvàt bçhadvirodhino rathantarasya rathantaravirodhino bçhata÷ca nimittatvaü j¤eyam /
virodhitàca kvacidvaikalpikatvàt kvacit bàdhakasattvàt bhavati, yathà prakçtau vaikalpikatvàt vikçtàvapi yatra naikataraniyamastatrànyataràgratàyà loponimittàbhàvàt, yatratu tanniyamastatra virodhisàmàntarasattve bàdhakasattvàt seti /
tatra rathantaràdernimittasya sattvena tattadagratàpràptàvapi yatra satràdau dvayorapi samuccayàdvirodhitàbhàvastatra nimittatvàbhàvàt tattadagratàlopa evetyarthaþ >#//
pàñhàdeveti #<//
etaccaindravàyavàgratàmàtraviùayam /
÷ukràgratàvidhautu tasyàþ pàñhàdinà saübhavatpràptikatvàbhàvena nimitte naimittikàva÷yakatvaprameyasyaivàva÷yabodhyatvàditi dhyeyam /
siddhàntamupasaüharati># ------ tasmàditi //
#<(pårvottarakalpaprayojananiråpaõam)>#  #<prayojanaü pårvapakùe jyotiùñomàïgabhåtaü somayàgàntaraü bçhanmàtrasàmakaü rathantaramàtrasàmaka¤ca kàryam, siddhànte neti, tathà jyotiùñome rathantarasàmatvàbhàve 'pi pàñhapràptaindravàyavàgrataiva pårvapakùe, siddhànte netica spaùñatvànnoktam //>#

iti prathamaü grahàgratàyà jyotiùñomàïgatàdhikaraõam //
#<--------------># <B1> #< (2 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.2)>#



aveùñau yaj¤asaüyogàtkratupradhànamucyate  / Jaim_2,3.3 /


ràjasåye ràjakartçke pratyekadakùiõàmnànàdaveùñisaüj¤akàþ pa¤ceùñayaþ pçthakprayogàþ samàmnàtàþ /
tadavàntaraprakaraõe "yadi bràhmaõo yajeta bàrhaspatyaü madhye nidhàyàhutimàhutiü hutvàbhighàrayet yadi ràjanya aindraü yadi vai÷yo vai÷vadevami"ti ÷rutam /
#<tatràpi pårvavadbrahmaõakartçkatvàdi nimittameva; yadi ÷abda÷ruteþ, ràjasåyasya traivarõikakartçkatvena bràhmaõàdeþ pràptatvàcca, ràja÷abdasya prajàpàlanakartari sarvalokaprasiddheþ kùatriyamàtre dravióaprasiddhestu># mlecchade÷aprasiddhitvenàsàdhakatvàt, vyàkaraõaprasiddhestanmålakatvenàniyàmakatvàcca, sarvalokaprasiddheþ ÷rautayadi÷abdamålakatvàcca /
ato bràhmaõàdikartçkatve nimitte madhyenidhànapårvakapratyàhutyabhidhàraõavi÷iùñapa¤cahaviùkaikeùñiprayogo ràjasåyàntargato vidhãyate /
pratyekaprayogà÷ca pa¤cànulomaviùayà iti bodhyam /
"etayànnàdyakàmaü yàjayedi" tyanena cobhayorapi nityanaimittikaprayogayoþ phalàrthaü bahiþkratvanuùñhànamiti na bràhmaõàdiguõasya bhedakatvamiti pràpte ---------  #<"ràjànamabhiùi¤cedi"ti ÷rutau ràjodde÷enàbhiùekavidhànàdabhiùekàdhikàrikaràjyayogàtpràgeva ràja÷abdasya kùatriyavàcitvapratãtestasya karmaõãtyadhikçtya># #<"patyantapurohitàdibhyo yak" iti smçtyà># purohitàdigaõapañhitàdràja÷abdàd yagàdividhànenaca ràjya÷abdasya ràja÷abdaprasiddhipårvakatvàvagateþ dravióaprayogànusàreõa ràja÷abdaþ kùatriyavacana eva /
ata÷càveùñau bràhmaõàdãnàü pràptyabhàvàdvidheyatvàvagateþ kartçråpàd guõàdaveùñiprayogàntarameva pa¤cahaviùkaikeùñiråpaü samastaguõavi÷iùñaü bahiþkratu vidhãyate /
tasyacoktavacanenànnàdyaü phalam /
antaþkratu pratyekaü pa¤ca prayogà eva /
yadyapica pårvapakùasiddhàntayoþ pa¤cahaviùkaikeùñiprayogastulyaþ; tathàpi bràhmaõàdiguõasya pårvapakùe na bhedakatvaü siddhànte tu taditi vi÷eùaþ /
tatprayojanaü ca pakùadvayopapàdanenaivoktam /
#<nacaivaü ràjanyavàkye tasya pràptatvàdvidheyatvàbhàvena bhedakatvànàpattiþ; ràjanyapadasyàbhiùiktànabhiùiktakùatriyamàtravàcitvena ràjasåye 'pràptasyaiva tasya vidheyatayà bhedakatvopapatteþ /
ràjasåye hi ràjapadasya kùatriyamàtra÷aktasyàpi># #<"ràjetyetànabhiùiktànàcakùata" iti niråóhalakùaõàtàtparyagràhakàlliïgàdabhiùiktakùatriyamàtrasyaivàdhikàraþ /
ataþ siddhaü triùvapi vàkyeùu guõasya prayogabhedakatvam /
yadi÷abda÷càbhighàrayediti liïaþ prayojyatvàparaparyàyahetumadarthakatve àkhyàtadvayaikavàkyatve ca tàtparyagràhakaþ /
tena madhye nidhànapårvakapratyàhutyabhighàraõaprayojakã bhåtairbràhmaõàdikartçkairyàgairiùñaü bhàvayediti vàkyàrtho bodhyaþ   // 2 >#//
iti dvitãyamaveùñyadhikaraõam   //


#<<B2>>#  (àgneyàdipa¤càveùñipçthakprayogatvam /
teùàü ca pratiyogividhayàtràpekùitànàü nirde÷a ityupapàdanam)  ràjasåye "àgneyamaùñàkapàlaü nirvapati hiraõyaü dakùiõaindramekàda÷akapàlamçùabho vahã dakùiõà vai÷vadevaü caruü pi÷aïgã paùñhauhã dakùiõà maitràvaruõãmàmikùàü va÷à dakùiõà bàrhaspatyaü caruü ÷itipçùñho dakùiõà" iti vàkyairaveùñisaüj¤akeùñayaþ pa¤ca vihitàþ /
atraikàveùñisaüj¤àyoge 'pi sàkamedhavadutpattivàkye pratyekaü dakùiõàmnànàt dakùiõàyà÷ca kartrànatyarthatvàt tadbhedena kartçtvabhedapratãtestadbhedena ca prayogabhedàvagateþ ekaikaü karmàgnyanvàdhànàdi bràhmaõatarpaõàntàïgavi÷iùñaü bhedenànuùñheyamityekàda÷e vakùyamàõamabhipretya vicàrayiùyamàõavàkyavidheyaprayogàntarapratiyogividheyàpekùitàni pårvakarmaprayogavidhàyakavàkyànyàdàvudàharati #<--------># #<ràjasåya iti //>#
(phalàntara÷aïkàniràsaþ siddhàntasàdhakanirde÷a÷ca)   phalàntara÷aïkànivçttyarthaü ràjasåya ityuktam /
siddhàntasàdhakatayà ràjakartçka itica /
prastutavicàraviùayavàkyamudàharati #<------- tadavàntareti >#//
(yadi bràhmaõo yajeteti viùayavàkyanirde÷astadartha÷ca vai÷yavàkye madhye nidhanasyànuvàda÷ca)  yadi bràhmaõo yajeta tadà pa¤cànàmapyeteùàü haviùàü vedyàmàsàdane pa¤camasthàne pañhitasya bàrhaspatyasya tçtãyasthàne madhyame àsàdanaü kçtvà ava÷iùñahaviùàü pratyekaü krameõàhavanãye prakùepànantaraü taddhaviþsaüskàràrthopastaraõàbhighàraõàjya÷eùeõa juhåsthena bàrhaspatyasya madhye àsàditasyàbhidhàraõaü kçtvànte tasya homaþ kartavyaþ /
evamitarayorapi j¤eyamityudàharaõavàkyatrayasyàrthaþ /
vai÷yavàkye svata eva vai÷vadevasya tçtãyasthàne pañhitatvàt tenaiva madhye nidhànapràptermadhye nidhànavidhirnityànuvàda iti vi÷eùa ityuktamadhikaraõamàlàyàm //
#<(kartràdãnàü bhàvanàprayogabhedakatvena pràkaraõikasaïgatiþ)>#  #<tatra guõàdãnàü vidhyàpàdanadvàrà bhedakatvàt kartràdãnàü ca guõànàü bhàvanotpattàvananvayitvena tadvidhyàpàdànadvàrà tadbhedakatvàyoge 'pi prayogànvayitvàt tadvidhyàpàdanadvàrà bhàvanàprayogabhedakatvaniråpaõàt pràkaraõikãü saïgatiü ca spaùñatvàdapradar÷ya pårvapakùamevàha># -------- tatràpãti //
#<(bràhmaõakartçkatve nimitte madhye nidhànaguõavidhiriti pårvapakùaþ)># #< bràhmaõasya kartçtàsaübandhena yadi÷abdopàttanimittànvayitvopapatteþ vi÷iùñavidhigauravàprasaïgàcca tasyàmeveùñau tattatkartçtve nimittatve madhye nidhànàdiguõavidhirityarthaþ /
pràptyabhàvaü nirasyati># -------- ràjasåyasyeti //
#<nanu ------># ràjasåyavàkye ràja÷abda÷ravaõàttatpadavàcyaràjatvajàtimata evàdhikàrapratãtestadrahitabràhmaõàdestatra kathaü pràptirityata àha #<------ ràja÷abdasyeti /
prajàpàlanakartarãti >#//
yathaiva kulàlanàpitacoràdi÷abdànàü tattatkriyàkartçtve ÷aktiþ sarvalokaprasiddhestathaiva tadavi÷eùàdanyàpreritaprajàpàlanakartçtve ràjapadasya ÷aktestadvattvena bràhmaõàdãnàmapi tatpadavàcyatvena tatràdhikàràt pràptirityarthaþ //
#<(làghavànugçhãtàyà api dravióaprasiddheþ sarvatroktaprasiddhito durbalatvàt jàtiü vihàyàpi ràja÷abdaprayogaþ)># nanu ------- #<sakhaõóopàdheþ ÷akyatàvacchedakatvakalpane gauravàpatterdravióànàmapàlayatyapi kùatriye ràja÷abdaprayogàt tajjàtivàcitvameva làghavàdyuktamityata àha># -------- kùatriyamàtra iti   //
#<dravióànàü pratyantade÷avàsitvena ('pratyanto mlecchade÷aþ syàd' iti ko÷àt) tatprasiddhermlecchade÷aprasiddhitvena na pãlu÷abda iva ràja÷abde 'pi ÷aktigrahasàdhakatvam /
nahi ÷aktigràhakapramàõagata eva pràbalye nirõàyake sati sandehàbhàve svato 'pramàõabhåtasya làghavasya nirõàyakatvaü yujyate /
ataeva jàtiü vihàyàpi sarveùàü prayogasya nirõàyakatvànna barhiràjyàdi÷abdànàmiveha jàtivàcitvaü yuktamityarthaþ >#//
(vyàkaraõasmçterapi sàdhutvànvàkhyànamàtràrthatvaü na ÷aktigràhakatvamiti kathanam) #< nanu --------># tasya karmetyarthe 'bràhmaõàdibhya÷ce'ti såtreõa bràhmaõàdigaõapañhitaràja÷abdàt parataþ ùya¤pratyayena, #<athavà --------># 'patyantapurohitàdibhyo yagi'ti såtreõa purohitàdigaõapañhitatvena tasmàdyakpratyayena và ràja÷abdasya bràhmaõa÷abdavat prajàpàlanakàrivàcitvànavagamàtsiddhavannirde÷ena jàtivàcittaivàdhyavasãyate /
tata÷ca durbalaprasiddherapi prabalavyàkaraõasmçtyupaùñabdhatvena pràbalyopapatterjàtivàcitvameva yuktamityata àha #<-------- vyàkaraõeti >#//
vyàkaraõasmçtessàdhutvànvàkhyànamàtratvena ÷aktigrahe pramàõàbhàvàt, tattvepivà prajàpàlanakartuþ ràj¤o yat prajàpàlanaråpaü karma tat ràjyamityarthe ràjya÷abdavyutpattàvapi ràja÷abdasya prajàpàlanakartçvàcitvànivàraõàt tasyà api dravióaprasiddhimålakatayà niyàmakatvànupapattiþ /
nacaitàvatà ràjya÷abda÷aktigrahaõasya ràja÷abdavyutpattigrahasàpekùatvam; ràjakarmatvenàbodhe 'pi prajàpàlanatvena buddhasyaiva tasya ÷akyatàvacchedakatvopapatteþ /#<
ki¤ca ---------># sàrvalaukikaprasiddherapi " na ràj¤aþ pratigçhõãyàdaràjanyaprasåtinaþ /
na ÷ådraràjye vasedi" tyàdismçtyupaùñabdhatvànna kevalaü prasiddhereva kùatriyasya tadbodhyatvam /
#<etena --------># kùatriyasyaiva prajàpàlanaü paramo dharmaþ /
ràjà sarvasyeùñe bràhmaõamityàdimanvàdismçtãnàmapi tadupaùñambhakatvàditi #<---------- nirastam;># tàsàü kùatriyamàtrodde÷ena pàlanàva÷yakatàvidhàyakatve 'pi ràgàdinà bràhmaõàdàvapi pàlayitçtvasaübhavàt /
ato nàsàmupaùñambhakatvamityarthaþ /
pratyutàryàvartaprayoga eva vi÷eùataþ ÷rutyupaùñabdha ityàha #<--------- sarvaloketi >#//
prajàpàlanakartçtvàvi÷eùepi upanayàdhànavidhisiddhàgnividyayorabhàvena ÷ådrasya vyàvçttàvapi traivarõikànàü ràjasåye 'dhikàrasyàvyàhatatvàt tadantargatàveùñàvapi teùàmadhikàràt bràhmaõàdãnàü kartçtvena pràpteþ ràjanyavàkye 'niyamenaiva ràj¤aþ kartçtayà pràpternimittatvasyaivà÷rayaõàt tatsàhacaryàdihàpi bràhmaõàdivàkyayorapi nimittatvameva yuktamityabhipretya pårvapakùopasaühàravyàjena pårvapakùe naimittikaü vidheyavivekaü dar÷ayati#< ------- ata iti >#//
(pårvottarapakùayoþ prayogabhede satyapi pårvapakùe pa¤cahaviùkaikaprayogo ràjasåyàntargata iti niråpaõam) #< ayamarthaþ -------># nàtràbhighàraõamàtraü naimittikatayà vidhãyate; madhye nidhànànuvàdàsaübhavàt, ato madhye nidhànavi÷iùñàbhighàraõasya pa¤cahaviùkaikeùñiprayogaü vinànupapadyamànasyaikaikahaviùkaikeùñiprayogeùvanive÷ànmadhye nidhànaråpavi÷eùaõasàmarthyàt tadvi÷iùñàbhighàraõasya prayogàntaràkùepakatvam /
tata÷ca pårvottarapakùayoþ prayogàntaràkùepakatve tulye 'pi nimittàrthatvapakùe ràjasåyàntargato 'pi naimittikaþ pa¤cahaviùkaikeùñiprayogaþ sidhyati /
vidhàyakatvapakùetu ràjasåyàdbahireva tàdç÷aü prayogàntaramiti prayojanabhedo 'nusandheyaþ ---------  #<iti />#
kva tarhi nimittàrthatvapakùe ràjasåyàntargatànàü pratyekaprayogàõàü nive÷a ityapekùàyàmàha #<--------- pratyeketi  >#//
anulomànàü tattatpitçgatajàtimattvàbhàve 'pi tattanmàtçgatajàtisadbhàvasya tattatsmçti#<ùåkterbràhmaõàt># kùatriyàyàmutpannasya ràjatvajàtimattvena ràjasåye 'dhikàràt tadviùayàþ pratyekaprayogà ityarthaþ /
yadàtu tasyàpi "yadi ràjanyami"ti vàkyena pa¤cahaviùñvaikeùñiprayogasyaiva pràpterna pratyekaprayogàõàü nive÷a ityàlocyate, tadà pratyekaprayogàõàmapyanavakà÷atayà bàdhàsaübhavàt tattatkartçbhisteùàmapi samuccayenànuùñhànamiti draùñavyamiti bodhyamitipadena såcitam //
#<(etayànnàdyakàmaü yàjayedityanena prayogadvayasyàpi bahiþ phalàrthaü vidhànam)>#  nanu ------- #<evametayà annàdyakàmaü yàjayediti vidherannàdyàrthatvenàpi prayogàntaràpattirityata àha># --------etayeti #<//
asmiü÷ca vàkye prayogànvayiguõàntaràbhàvena tadbhedàprasakteþ kartrapekùàyàü ràjasåyavàkyagatàveùñikartçkùatriyeõaiva nairàkàïkùyàttasyaivopasthitatvàt kartçtvenànvayopapatterviniyogànvayiguõa- sattvenàveùñimàtrasyaiva viniyogàntaramàtraü kriyate /
eva¤ca yugapatprayoge ca yogasidhyadhikaraõanyàyenànekaphalajananàyogàt bahirapi tattatprayogàõàmannàdyàrthamanuùñhànamityarthaþ >#//
(dravióaprasiddherapi ÷rutismçtyanugçhãtàyàþ pràmàõyena jàtimata evàtra vivakùiteti siddhàntopakramaþ) smçteþ prasiddhidvayopyanugràhakatvasàmye 'pi dravióaprasiddheþ sakalapramàõamårdhanya÷rutyanugràhyatvàt pràmàõye vi÷vasanãyataratvopapàdanena siddhàntaü sàdhayati #<--------- ràjànamiti >#//
abhiùeke hi pàlanàdhikàrasaüpàdakatvenaiva vidheyatvàdityarthaþ //
idànãü ràjya÷abdasya yakpratyayàntatvenànu÷àsanàttataþ pårvaü ràjaprakçtyarthanirõayàva÷yakatayàpi dravióaprasiddheþ smçtyupaùñabdhatvamapãtyàha#< --------- tasya karmaõãti >#//
(ràjyàyaiveti÷rutau pratyayasthàkàrasyodàttatva÷ravaõopapattyarthaü yagantasyaiva yuktatvaniråpaõam) yadyapyatra ùya¤yaganyatarapratyayenàpi ràjya÷abdavyutpattiþ samànà; tathàpi loke vi÷eùàbhàve 'pi "ràjyàyaivetyabhiùicyante ràjetyetànabhiùiktànàcakùate" ityàdi÷rutau ràjya÷abdagatapratyayasthàkàrasyodàtta- svaratvopalaübhàt yakpratyayàntataiva yuktà /
tadàhi"karùàtvato gha¤o 'nta udàtta" iti såtràdanta ityanuvartamàne taddhitasyeticànuvartamàne kita ityanena yakàràkàrasyàdyantavadekasminnityekavadbhàvenodàttatvavidhànàt yakàràntatvena pratyayodàttatvaü labhyate /
ùya¤antatvetu ¤nityàdirnityamityanenàdyudàttavidhànàt prakçtistharephàkàrodàttatvaü syàditi nyàyasudhopapàditaü yagantatvani÷cayamabhipretya patyantapurohitàdibhya ityevopanyastam  //
#<(bràhmaõàdikartçkaprayogàntaravidhànamiti tasya bahiþkratvanuùñhànàdiniråpaõam)>#  vacana eveti  //
#<tathàcàryàvartaprayogastu ràjakàryakàritvaguõayogena gauõa ityevakàreõa såcitam /
ato bràhmaõàdãnàü kartçtvenàpràpternimittatvàyogena vidheyatvàva÷yakatvàt pràptayàgànuvàdena bràhmaõàdikartçtvàdiråpànekaguõavidhau vàkyabhedàpatterbràhmaõàdikartçtvaråpàt pårvatrànivi÷amànàt guõàt prayogabheda ityabhipretya siddhànte vidheyaü dar÷ayati># -------- ata÷ceti  //
#<prayogàntarasya ca dharmigràhakapramàõasiddhaü ràjasåyabahirbhàvamabhipretya bahiþkratvityuktam /
tata÷ca bràhmaõàdi÷ravaõànavicchinnà aveùñiprayogà bhinnà eva ràjasåyàntargatà ityarthaþ /
bahiþ kratvanuùñheyaprayogàntarasyaiva phalàpekùàyàmapekùitavidhitvalàbhena 'etayà annàdyakàma' mitivàkyena phalasaübandhaþ, natu ràjasåyàntargatasya; tasya svàràjyaphalenaiva niràkàïkùatvenànàkàïkùitavidhitvàpatterityabhipretyàha># ---------- tasyaceti  //
etena ---------#< prakçtaparàmar÷yaitacchabdaniviùñàveùñimàtrapuraskàreõànnàdyàmnànàt niravakà÷ànnàdyàvarodhena niràkàïkùàveùñistadvyatiriktaviùaye># #<sàvakà÷aü svàràjyaphalaü nàïgãkarotãtyapi># ---------- apàstam;#< annàdyasyàpi bràhmaõakartçkaprayoge sàvakà÷atvàt /
ato ràjasåyaprakaraõapàñhasàrthakyàrthamekaikahaviùkeùñiprayogàþ svàràjyàrthà ityabhipretyàha># --------- antaþkratviti  //
etena ---------#< ekaikahaviùkaikeùñãùñipa¤cakayoþ ràjasåyamahàprayogàntaþpàte 'pi dvividhasyàpi prayogasyànnàdyaphalakatvaü pårvapakùyuktaü># -------- apàstam;#< sannidhànàvi÷eùe 'pyanàkàïkùitasaübandhasyànyàyyatvena bràhmaõàdikartçkaprayogàntaràõàmeva tatphalakatvaucityàditi bhàvaþ  >#//
(pårvottarakalpaprayojane) #< tatprayojanamiti   >#//
pårvapakùe aveùñe ràjasåyàntargataprayogasya bràhmaõàdikartçkaprayogàt bhede 'pi ubhayoþ svàràjyàrthatve vidyamàne evànnàdyàrthamapyanuùñhànam, siddhàntetu annàdyàrthameva prayogàntaram /
svàràjyàrthantu bhinnà eveti pakùadvayasyopapàdanena vyaktamityarthaþ  //
#<(ràjanyavàkye ràjanyapadànuvàdatvena ràjanyakartçkapa¤cahaviùkeùñeþ svàràjyaphalàrthatvenàntaþ kratvanuùñhàna÷aïkà)>#  nanu --------- #<bràhmaõavai÷yavàkyayoþ tadvidhàne 'pi ràjanyavàkye ràj¤o ràjasåye pràptatvenàvidheyatvàt nityapràptatvena nimittatvàyoge 'pi yadi÷abdasya bràhmaõavai÷yavàkyayoriva parityàgàdinà ràjanyasyànuvàdamàtratvopapattermadhyenidhànasya pa¤ceùñiprayogeùvanive÷ena prayogàntaravidhàyakatve 'pi tasya svàràjyaphalàrthaü ràjasåyàntaþ pàtenaiva vikalpena samuccayena và karaõopapatterbahiþ --- prayogabhàvànàpattirityabhipretyà÷aïkate>#-------- naceti  //
#<ràjanyapadasyànuvàdamàtratve vaiyarthyàpattestasyà÷càbhiùiktànabhiùiktakùatriyamàtravàcitvenànabhiùiktakùatriyasya ràjasåye 'pràptatvena vidheyatvàt bràhmaõàdivàkyanyàyena kùatriyamàtrapuraskàreõàbhiùiktàdhikàriràjasåyàntargataprayogàpekùayà prayogàntaravidhànena tadupapattirityà÷ayena pariharati># -------- ràjanyapadasyeti //
na0 kathaü ràjasåye abhiùiktasyaivàdhikàraþ? ityata àha #<--------- ràjasåye hãti /
niråóhalakùaõeti >#//
asyaca ÷aktigràhakatve 'bhiùekajanyàdçùñavattvena ÷aktikalpane ÷akyatàvacchedakatve gauravàpatterna ÷aktigràhakatvam, apitu kùatriyatvajàtau làghavena ÷aktasya niråóhalakùaõàtàtparyagràhakatvamàtram /
ata eva ràjasåyer "i÷varo và eùa di÷onånmaditoryadvi÷onuvyavasthàpayatã" tyarthavàder i÷varatvena kãrtanasya kaõñakoddharaõaprajàpàlane vinà kùatriyamàtre 'saübhavàttatracàbhiùiktasyaivàdhikàràllàkùaõikàrthasyaiva grahaõàdadhikàra ityarthaþ /
etacca vibhavàduktam //
#<(ràjanyapadasyàbhiùiktaparatvenànuvàdatvepyannàdyàrthaprayogasya bahiþkratvanuùñhànamiti siddhàntakathanam)>#  vastutastu --------- #<bràhmaõàdivàkyagatayajaterihànuùaïge satyavairåpyàya madhyenidhànaråpaguõavidhi- sàmarthyàcca prayogabhedasya siddheþ tasyacànnàdyavàkyaikavàkyatayà annàdyakàmo ràjanya aindraü madhya ityàdivàkyalabhyasyànnàdyàrthamabhiùiktakartçkatvena ràjanyapadasyànuvàdatve 'pi yogasiddhyadhikaraõanyàyena ràjasåyàntarànuùñhàne svàràjyotpattàvapi annàdyaphalànutpattestadanurodhena bahiþprayoga upapadyata eva /
vàrtike 'pyayameva pakùa àdçtaþ /
spaùñamanyat /
prayojanaü pakùadvayopapàdanenaiva spaùñamiti noktam /
yathàcàtra pakùadvaye 'pi tatra dakùiõànàmekaikaprayogàvaruddhatvena samuditaikaprayoge pràptyabhàve 'pi dakùiõàpràptistathaikàda÷e vakùyate //>#

iti dvitãyamaveùñyadhikaraõam //
#<-----------------># <B1> #< (3 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.3)>#  


àdhàne sarva÷eùatvàt  / Jaim_2,3.4 /


"vasante bràhmaõo 'gnãnàdadhãta grãùme ràjanyaþ ÷aradi vai÷yaþ" iti ÷rutam /
tathà "vasante bràhmaõamupanayãta grãùme ràjanyaü ÷aradi vai÷yami"ti ca /
tatra sarvavarõasàdhàraõànàü kratånàmagnividyàsàdhyatvàdagne÷ca upàyabhåtasyàdhànasya "ya evaü vidvànagnimàdhatte" ityanenànanyàkùipta÷aktikenàgnyudde÷enàdhànavidhàyinà pràptatvàdàdhàne bràhmaõàdãnàü pràpternimittàrthaü ÷ravaõam /
bràhmaõakartçkatve nimitte vasantaþ #<kàla àdhànàïgatvena vidhãyate /
athavà --------- 'stvetasya ------"atha saübhàrànsaübharatã"ti vidhyantara÷eùasya vartamànàpade÷atà, tathàpi># #<"saübhàreùvagnimàdadhàtã" tyayamàdhànapràpako vidhiþ /
atrahi na saübhàrà vidheyàþ pramàõàntarapràptatvàt /
nàpi tadadhikaraõatvaü, tasminnàdhãyatàmayamiti mantravarõàdeva pràptatvàt, ata àdhànamàtravidhirayam />#
athavà ------- pràptàdhànànuvàdena kàlavidhiràtmanepadàrthasyànàdhàturàhavanãyatvàbhàvaråpasya ca vidhiriti vàkyabhedàpatteþ "jàtaputraþ kçùõake÷o 'gnãnàdadhãte" tyayamàdhànapràpako vidhiþ /
uktavàkye tu abhyudaya÷iraskatayà mantravarõàtpårvamevàdhikaraõatvavidhiþ /
eva¤ca jàtaputravàkye vayo 'vasthàvi÷eùalakùaõàpi nàpadyate /
sarvathà àdhànapràpternimittàrthàni bràhmaõàdi÷ravaõàni na bhedakàni  //
#<tathà vidyàsàdhanatayà adhyayanaü tatsàdhanatvenopanayanaü càrthapràptam /
adhyayanasya tu svàdhyàyo 'dhyetavya># ityanena niyamo 'pi /
ataþ sarvasàdhàraõyena pràptopanayanodde÷ena bràhmaõakartçkatve nimitte vasantaþ kàlo vidhãyata iti pràpte -------- #< sarvakartçkatvavatsarvakàlakatvasyàpi àdhànàdau pràptisaübhavena bràhmaõakartçkatve nimitte kàlavidhiþ kàle và nimitte kartçvidhirityatra vinigamanàvirahàdubhayavi÷iùñàdhànàdividhireva /
upanayanasya ca pakùe sambhavatpràptikatvena sutaràü vidhyupapattiþ /
ataeva vinigamanàvirahàtkartçkàlàdiråpasya prayogànvayiguõasya prayogavidhyàpàdakatvàva÷yambhàve etadvidhivihitaprayogànuvàdenaiva jàtaputràdivàkyeùu vayo 'vasthàvi÷iùñakartçvidhiþ /
àtmanepadàrthasya cotpattyàdyanvayino guõasya ÷ravaõàdutpattyàdikamapyatraiva, na tu jàtaputràdivàkye; vàkyabhedàpatteþ /
pràthamyàdvà bràhmaõavàkye evotpattyàdi, itarayostu prayogamàtram /
tena siddho 'tràpi guõàtprayogabhedaþ /
etayo÷càdhànopanayanayoragnividyàphalatve 'pi akaraõe pratyavàyàdi÷ravaõànnityatvamapi /
eva¤ca svavidhiprayuktàdhànopanayanajanyàgnividyàlàbhe kratuvidhayo nàgnividye tadupàyànvà prayu¤jata iti tadrahitasya ÷ådràderanadhikàra iti prayojanaü ùaùñhe vakùyate   // 3 //>#

iti tçtãyaü àdhànàdisvavidhiprayuktatvàdhikaraõam   //
#<<B2>>#  (upanayasyàpi svavidhiprayuktatvàbhàvasyaitannyàyasiddhatvàtpårvapakùaprayojanasya karmasu ÷ådràdhikàrasyopapattiþ) àdhànasya svavidhiprayuktatvàbhàvapårvapakùe ÷ådrasyàpi karmasvadhikàra iti prayojanasya ÷ådrasyànupanãtatvenàdhyayanàbhàvàdavidvattvena karmàdhikàràsaübhavaü nirasitumàdhànavàkyavadupanayanavidhivàkyànyapi såtràspçùñànyapi vicàraviùayatayà sahaivodàharati #<---------- vasanta iti  >#//
tata÷copanayanavàkyeùvapyupayanasya pårvapakùe 'vidhànàt karmavidhibhiràkùepasya traivarõikeùviva ÷ådre 'pi saübhavena vidvattopapattestata eva tasyàdhikàra iti prayojanatvàvighàta iti bhàvaþ  //
#<(pàdàdhyàyasaügatiþ pårvàdhikaraõena pratyudàharaõasaügatiþ àtide÷ikasaügatirvetyàdiniråpaõam)># #< siddhànte svasvavàkyairàdhànavidhidvàrà àdhànasya guõàt bhedàt pårvapakùe càvidhànena bhedàbhàvàt pàdàdhyàyasaïgatã yathà aveùñau bràhmaõàdãnàü pràptyabhàvena nimittatvàyogàt vidheyatvena prayogabhedasaübhave 'pãha tatpràptisaübhavàt bhavatu nimittàrthatvamityevaü pårvapakùotthànàt pratyudàharaõaråpeõa># athavà -----#< yathà pårvatra nimittàrthatvamà÷aïkya tanniràsena vidheyatvamevamihàpãtyàtide÷ikãü vànantarasaïgatiü saü÷aya¤ca spaùñatvàdapradar÷ya pårvapakùamevàha>#------------ tatreti  //
#<(kratuvidhãnàmagnividyàsàdhyatvam)># #< svargakàmamàtrasyàdhikàràt svargakàmatvasya ca sarvavarõeùu saübhavàt># sarvavarõe#<tyuktam />#
agnividyàsàdhyatvàditi  //
#<"yadàhavanãye juhotã" tyàdividhibhiràhavanãyàdãnàmaïgatayà vidhànàdagnisàdhyatvam /
adhyayana¤ca vinà mantràdipàñhàsaübhavàt vidyàsàdhyatvamityarthaþ  >#//
(kratuvidheradhyayanavidyayoþ kàryakàraõabhàvasya lokasiddhatvena vidyàkùepe 'pi alaukikàhavanãyasàdhanàdhànàkùepàsaübhava÷aïkà) #<nanu ------># adhyayane vidyàjanakatvasya lokato 'vagaterupàyatvàvagatyà kratuvidhibhiràkùepasaübhave 'pyadçùñaråpàhavanãyopàyatvasyànyato 'navagateþ kathaü kratuvidhibhiranaïgabhåtasyà'dhà- nasyàkùepa ityata àha #<-------- agne÷ceti  >#//
bràhmaõavàkyeùvàdhànavidhiratraveti vinigamanàvirahaparihàràya #<------- ananyàkùiptetyuktam />#
atra vidheyàntaràbhàvàdàdhànasyaiva vidhiþ, bràhmaõàdivàkyeùu tu vasantàdiguõavidhau saübhavati na vi÷iùñavidhirà÷rayituü yukta ityarthaþ /
eva¤ca ya evaü vidvàniti vidvattànuvàdasyàpi kratuvidhyàkùiptavidvattayaivopapattervidvadvàkyenopàyatayà'dhànasyàvagatasya kratuvidhibhirevàkùepàt tasyaca caturvarõasàdhàraõyena pràpternimittàrthaü bràhmaõàdi÷ravaõam  //
#<(bràhmaõakartçkatve nimitte kevalàdhànodde÷ena nimittànvayavyatirekànuvidhàyyadhikaraõatàkatvena kàlavidhiþ)># #< naca yadi÷abdàbhàve nimittatvabodhàsaübhavaþ; svaråpeõa pràptasya nimittatvenaivànvetuü yogyatayà tena råpeõa yadi÷abdàbhàve 'pyanvayopapatterityabhipretyàha># --------- nimittàrthaü ÷ravaõamiti  //
#<vidheyaü dar÷ayati># --------- bràhmaõakartçkatva iti  //
#<àdhànasyàgnyutpattyaiva pràpteràdhànamàtrasyaivodde÷yatvànna vi÷iùñànuvàdadoùàpattiriti såcayituü># àdhànàïgatvenetyetaduktam /
#<idamupanayanasyàpyupalakùaõam /
tata÷ca tadudde÷ena vasantàdikàlàdhikaraõatàniyamo vidhãyate ityarthaþ /
ata eva kàlasya sandhyàvandanàdivat nimittàdhãnànuùñhànaviùayatvaråpanaimittikatvàsaübhave 'pi nimittànvayavyatirekànuvidhàyyadhikaraõatàkatvenaiva taditi draùñavyam  >#//
(àdhànopanayanayorudde÷yatve 'pi naimittikavidhàvatra na vàkyabhedàdikamiti sarvasàdhàraõyamàdhànasyeti kathanam) àdhànopanayanayorãpsitatvàkhyodde÷yatve 'pi vijàtãyànekodde÷yatvànna vàkyabhedaþ /
navà kàlasyànupàdeyatvenodde÷yatve 'pi vidheyatvàtsaþ /
eva¤ca bràhmaõàdeþ kàlàntaravyàvçtteþ bràhmaõàdyatiriktasya ÷ådràderaniyatakàlakatvamiti siddhamiti bhàvaþ  //
#<(kàle nimitte bràhmaõàdikartçniyamavidhànamiti pakùàntaropalakùaõatvaniråpaõam)># #< atra vasantakàla ityupalakùaõam /
kratuvidhibhiþ sarvavarõasàdhàraõyenàdhànopanayanàdyàkùepasaübhavàt /
nahyàdhànàkùepe 'pi kratuprayogàntaþpàtitvena tasyàkùepaþ, agnãnàmante pratipattividhànena pàtravat sàdhàraõatvànupapattyà prayogàdbahirevàniyatakàlakartçtvapràpteþ, upanayanasya tvadhyayanàrthatve sàmarthyàdeva prayogabahirbhàvaþ /
ata÷càgnihotràdipårvabhàvitayàniyatakàle prasaktayoràdhànopanayanayorvasantàdikàlakatve nimitte bràhmaõàdikartçtàniyamo 'pi vidhàtuü ÷akyate /
asmiü÷ca pakùe vasantàtiriktahemantàdikàlakasyàpyàdhànasya bràhmaõàdyaniyatakartçtvasiddhiþ /
sarvathà bràhmaõàdivàkyeùu nobhayavi÷iùñàdhànavidhiþ; gauravàdanyataþ pràptisaübhavàcceti dhyeyam >#//
(ya evaü vidvànityasya saübhàravidhyarthavàdatvenàdhànapràpakatvàbhàvàt saübhàreùvagnimàdadhàtãtyàdhànavidhànamiti pakùàntarànusaraõam) vidvadvàkyasya yacchabdopabandhàdvartamànàpade÷àcca nàdhànavidhàyakatvasaübhava ityasvarasàt pakùàntaramàha #<---------- athaveti  >#//
leñtvakalpanayà vidhitvà÷aïkàü nirasituü vidhyantara÷eùatvopanyàsaþ /
idaühi vacanaü sapatnaü bhràtçvyamavartti sahata ityarthavàdasahitaü "apa upasçjatã" tyàdivi÷eùavidhivihitànàmudakàdisaübhàràõàmatha saübhàràn saübharatãti yaþ sàmànyataþ sthàpanavidhistasya ÷eùaþ /
yo vidvànevamudakàdisthàpanapårvamagnimàdhatte sa sthàpanaråpàïgasàmarthyàtsahàyasaüpannamapi vairiõaü vartanarahitaü kurvãta ityarthavàdena sthàpanapra÷aüsàkaraõàt vidhi÷eùabhåtatvena leñtvakalpanayà vidhàyakamityarthaþ /
#<pramàõàntareti >#//
vàrkùapàrthivasaübhàràõàü vàkyàntarapramitatvàdityarthaþ /
#<àdhànamàtravidhiriti>#càtra nyàyasudhàkçdupapàditasaübhàràdhikaraõatvavi÷iùñà'dhàna- vidhiniràsaþ såcitaþ /
tathàtve nakràdivàkyeùvapi vi÷iùñàdhànavidhyàpattestulyatvena vinigamanàvirahàpatteþ /
ato vidheyàntaràbhàvàdevàtraivàdhànavidheraïgãkàryatvàt ÷uddhàdhànavidhirevàyam /
tatraca prayogànvayino guõàdera÷ravaõàt pradhànavidhibhirevaca prayàjàdiùviva prayogasya pràpte÷ca naiva vidhànam, apitu guõavàkyànusàràdàhitàgniparyàyàgnimàtrodde÷ena viniyogasyotpatte÷ca karaõamàtramiti kratuvidhiprayuktà'dhànàïgatvameveha vasantàdividherityarthaþ //
#<(àdhànakarturapi pràpakavacanàntareõàdhànavidhànamiti pakùàntarànusaraõam)>#  kàlavidhiriti //
#<vasantàdivàkyeùviti ÷eùaþ /
saübhàravàkye àtmanepadànirde÷àt anàdhàtàraü pratyàhavanãyatvàbhàvànavagateranyenàhitànàmapi krameõànyasyàhavanãyatvasaübhavena tadvyàvçttiphalakasyàdhàtçmàtra- saübandhyàhavanãyatvasyàpràptervasantavàkyeùu tasya vidhànàva÷yakatvena vàkyabhedàpattirityarthaþ /
jàtaputravàkyetu àtmanepada÷ravaõena tadarthavi÷iùñàdhànavidhàvukte kiü tarhi saübhàravàkye vidhãyate? ityapekùàyàü tasminnàdhãyatàmiti># #<mantravarõakalpyasaübhàràdhikaraõatvavidheþ pårvapravçttyaïgãkàreõa saübhàràdhikaraõataiva vidhãyate 'bhyudaya÷ira- skatvàrthamityuttaramàha># ----------- uktavàkye tviti //
#<vasantàdivàkyànàü àdhànavidhàyakatve tatpràptàdhàne jàtaputrakçùõake÷atvàdiguõadvayavidhàne vàkyabhedàpatteþ siddhànte ardhamantarvedãtivat jàtaputrakçùõake÷apadayorvayosthàlakùaõà'padyate, mamatvatraiva vi÷iùñàdhànavidhànàt sà nàpadyata ityapi làghavaü dar÷ayati># ----------- eva¤ceti //
#<(vãpsàdyabhàvena saptamyà avinigamakatvàt kàlavidhau kartçvidhau ca vinigamanàvirahàdvasantavàkye vi÷iùñàdhànavidhànam)># vinigamanàvirahàditi  //
#<naca -------- saptamyà eva niyàmakatvamiti -------- vàcyam; vãpsàdyabhàve kàlavàcakapadottarasaptamyàstadbodhakatvàdar÷anàt, anyathà vasante vasante jyotiùetyatra vãpsopàdànavaiyarthyàpatteþ, bràhmaõapadasyàpi kartçvàcyàkhyàtapadasàmànàdhikaraõyenodde÷yatvànupapatte÷ca /
ata ubhayorapi nimittatvasyàsaübhavàt vi÷iùñàdhànavidhireva yukta ityarthaþ >#//
(upanayanavàkye niyamavidhyàva÷yakatvam) #<sutaràmiti >#//
kratuvidhãnàü niyamena j¤ànàkùepakatve 'pi tatsàdhanasyàdhyayanasya tadvidhiü vinàpyupàyàntareõa j¤ànasaübhavena niyamena tairanàkùepàdanupanãtasyàpyadhyayanasaübhavena tadupàyabhåtopanayanasyàpi niyamenàkùepànupapatteþ pakùe pràptasyopanayanasya sutaràüniyamavidhiràva÷yaka ityarthaþ //
#<(àdhànopanayanayoþ svavidhiprayuktatvena ÷ådràdhikàraniràsaþ)># #< vasantàdivàkyànàü kevalotpattiviniyogaparatvàïgãkàre prayogànvayiguõànàü kartçkàlàdãnàmananvayàpatteþ prayogasyàpyatraiva vidheyatvàva÷yakatve satyàdhànopanayanayoþ svavidhiprayuktayoreva làbhàt kratuvidhãnàü tatprayojakatvàkalpanàt tadadhikàriõàmeva ca traivarõikànàü làbhe na ÷ådrasyàpyadhikàritvakalpanayà agnividyopàyàkùepakatvakalpanamityapi làghavamanusaüdhàya vasantàdivàkyeùu prayogavidhyupapàdanavyàjena jàtaputravàkye lakùaõayàpi vidheyaü dar÷ayati># --------- ata eveti //
utpattyàdikamapyatraiveti //
#<tata÷ca prayogabhedavat àdhànasvaråpasyàpi bheda ityarthaþ >#//
(svavidhiprayuktayoragnividyayorakaraõe pratyavàya÷ravaõànnityatvam natu nityakratuvidhibhiràkùepeõeti niråpaõam) naca ------- agnividyayoþ svasvavidhiprayuktatvepi nityatàvedakapramàõàbhàvena niyamena karaõànàpattestadarthaü nityaiþ kratuvidhibhiþ tadàkùepopyàva÷yaka iti ------- vàcyam; nityànàmapi kratuvidhãnàü làghavena paraprayuktàgnividyopajãvitve pramite svasvavidhisiddhàgnividyàvatastadakaraõe pratyavàyotpattàvapi tadrahitasya tadutpattau pramàõàbhàvena tadàkùepakatvànupapatteþ /
#<etena --------># kratuvidhãnàü nityatvàdàdhànàdividhãnàmapi phalato nityatvamiti pàrthasàrathyuktaü #<---------- apàsta>#mityabhipretya anyathà tayornityatvaü sàdhayati #<---------- etayo÷ceti >#//
"anadhãyànà vràtyà bhavanti" "sthàõurayaü bhàrahàraþ kilàyamadhãtya vedaü na vijànàti yor'tham" "brahmakùatravi÷àü kàla aupanàyanakaþ paraþ /
ata årddhvaü patantyete" -------- ityàdinà adhyayanaj¤ànopanayanànàmakaraõe pratyavàya÷ravaõàt, "nànàhitàgnirmriyeteti" ÷rutyà anàhitàgnitvasyopapàtakeùu pàñhàcca àdhànàkaraõe pratyavàyapratãte÷ca nityatvametayorityarthaþ //
#<(etadadhikaraõaprayojanaparatayà apa÷ådràdhikaraõasàrthakyam)># #< apa÷ådràdhikaraõasya paunaruktyaü pariharati># --------- eva¤ceti //
#<atra vasantàdivàkyeùu àdhànavidhitvasya sàdhitasyàpa÷ådràdhikaraõaü prayojanakathanàrthamityarthaþ >#//

iti tçtãyaü àdhànàdisvavidhiprayuktatvàdhikaraõam //
#<-----------------># <B1> #<(4 adhikaraõam /) (a.2 pà.3 adhi.4)>#


yaneùu codanàntaraü saüj¤opabandhàt  / Jaim_2,3.5 /


dar÷apårõamàsayoþ "dàkùàyaõayaj¤ena svargakàmo yajete"ti ÷rutam /
tathà "sàkaüprasthàyãyena yajeta pa÷ukàma" iti ÷rutam /
loke aprasiddhatvàdudbhidàdivannàmadheyatvàvagateþ saüj¤ayà abhyàsàdvà karmàntaraü vidhãyate, phalasaübandhasyàpi sàrvakàmyavàkyava÷àdeva pràptatvenànyaparatvàbhàvàditi pràpte -------- #< yadyapi loke guõo na prasiddhaþ; tathàpi dakùasya yajamànasyeme dàkùà çtvijastatkartçkamayanaü prayogàvçttiryasya yaj¤asyeti vyutpattyà'vçttiparatvàvagateþ, sàkaü saha prasthànaü yatreti vyutpattyà ca sahatvaparatvàvagaternàtirikta÷aktikalpanayà nàmadheyaparatvàdhyavasànam /
ato 'pràpta àvçttiråpaþ sahatvaråpa÷ca guõa eva phalodde÷ena vidhãyate /
àvçtti÷ca kiyatãtyapekùàyàü># #<"dve paurõamàsyau dve amàvàsye yajete"ti vàkyena vi÷eùavidhànàd dviràvçttireva /
sahatvaü ca prasthàne kenetyapekùàyàü># #<"saha kumbhãbhirabhikràmedi"ti vacanàtkumbhãbhyàm /
anenaiva ca vacanena sahatvà÷rayatvaü abhikramaõasya vidadhatà abàntaraprakaraõàbhàve 'pi tasyà÷rayatvasiddhiþ /
àvçttestu prakaraõàddar÷apårõamàsàvevà÷rayaþ /
ato 'tra saüj¤àtvàbhàvàdguõaphalasaübandhaparatvena càbhyàsàbhàvànna karmàntaram />#
vastutastu ------- "pårvapadàtsaüj¤àyàmaga" iti smçtyà saüj¤àtvàbhàve õatvànàpatterdàkùàyaõapade saüj¤àtvàva÷yaübhàve 'pi avayavàrthapratãtyà yogaråóhisvãkàràdavayavàrtharåpàvçttirapràptatvàtphalodde÷ena vidhãyata iti na virodhaþ // 4 // #< iti caturthaü dàkùàyaõàdhikaraõam //>#
<B2> #< (ayaneùviti bahutvopapattyarthaü sàkaüprasthànavàkyodàharaõam)># #< såtre ayaneùviti padopàdànena dàkùàyaõayaj¤avàkyasyodàharaõatvoktàvapi bahuvacanopàdànasåcitasamàna- nyàyàt sàkaüprasthàyãyavàkyamapi sahaivodàharati># --------- dar÷apårõamàsayoriti //
#<(dar÷apårõamàsayorityuktiprayojanam)>#  #<pårvapakùe karmabhedapratiyogij¤ànàya siddhàntecàvçttiråpaguõasaübandhij¤ànàyaca># dar÷apårõamàsayorityuktam /
#<(adhyàyapàdànantarasaügatiniråpaõam /
dàkùàyaõayaj¤apadasya nàmatvena pårvapakùa÷ca)># #< pårvapakùe karmabhedena bhàvanàbhedàt siddhànte guõaphalasaübandhe 'pica bhàvanàbhedàt prakaraõasaïgatiü tathà guõaparatvanàmadheyatvasandehenàni÷citavidheyatàguõasya bhedakatvàbhàve 'pi saüj¤àbhyàsàbhyàü bhedakatvàbhedakatvavicàràt pàdasaïgatiü tathà'pavàdikãmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanuktvà pårvapakùamevàha># --------- tatheti /
loke 'prasiddhatvàditi //
#<samudàyaprasidhyà avayavaprasidhyà vàprasiddhatvàdityarthaþ />#
udbhidàdivaditi #<//
tadvadyajisàmànàdhikaraõyànnàmatvam /
ataeva># #<"payasà pravargyeõa caranti" "payasà dàkùàyaõayaj¤ena" ityàdiprasiddhakarmanàmadheyapravargyapadasàmànàdhikaraõyamapi saïgacchate /
anyathà vrate dravyànapekùatvena payovidhànànupapatteþ /
atastadvadeva saüj¤àbheda ityarthaþ >#//
(saünidhau phala÷ravaõasyànyaparatvàbhàvàdabhyàsàtkarmabhedopapattiþ) #< yattu ---------># abhyàsàt karmabhedoktiþsannidhau punaþ÷ravaõasya phalaparatvàdanyaparatvenàbhyuccayàrtheti prakà÷akàrairuktam, tannirasitumàha #<------- phalasaübandhasyàpãti  >#//
nirarthakapràyasyàbhyudaya÷iraskatvasya kalpanàpekùayà phalasaübandhapràptimaïgãkçtya karmàntaravidhereva yuktatvàdityarthaþ //
#<(sàkaüprasthànavàkye 'pi guõaphalasaübandhàbhàvena karmabhedopapàdanam)># #< evaü sàkaüprasthànavàkye 'pi prasthànasyàpyàkramaõavidhinaiva pràpteravidheyatvàt tadà÷ritasahatvaguõavidhe÷ca prasthànasyàvàntaraprakaraõàbhàvenà÷rayatvànupapatteþ prakaraõina÷ca sànnàyyayàgasyàyogyatvàdeva tadanupapatte÷cà- saübhavàdàva÷yakaþ karmàntaravidhiriti bhàvaþ >#//
(jyotiùñomavàkya iva phalaparatvàva÷yakatvànnàbhyàsàdavayavàrthasya vi÷eùaõasyacàvçttisahatvayoreva phalàrthaüvidhànena saüj¤àtovà na nàmatvam) na tàvadabhyàsàtkarmàntaram; prakaraõànugrahàyàbhyudaya÷iraskatvàdikalpanayàpi phalaparatvasaübhave karmàntaratvasyàyuktatvàt /
anyathà jyotiùñomavàkye 'pi karmàntaratvàpatteþ, atonyaparatvànnàbhyàsasaübhavaþ /
ava÷iùñaü saüj¤ayà bhedaü saüj¤àtvànupapatterayuktamityabhipretya siddhàntamàha #<--------- yadyapãti /
dakùasyeti >#//
utsàhino yajamànasyetyarthaþ /
ataþ àvçttyàdiguõasya phalodde÷ena vidhàne kathaübhàvàkàïkùàlakùaõaprakaraõànugrahàbhàve 'pyadhikàràkhyaprakaraõànugrahamabhipretya vidhànamityàha #<--------- ato 'pràpteti >#//
sàkaüprasthàyyasaüj¤ake prayoge sàyaüpràtardehakumbhãbhyàü saha prasthànàt saha prasthànaguõayogàt sàkaüprasthàyãya÷abdenàsau prayogo 'bhidhãyata iti nyàyasudhàkàràdilekhanàt sahaprasthànavi÷iùñaprayogasya phalavidhànabhramaü nirasituü sahatvaråpa÷ca guõa evetyuktam /
prasthànasyàpi yàgavatpràptatvenàvidheyatvànna guõatayà vidhànam, apitu sahatvavi÷eùaõaråpasyaivetyarthaþ /
yadyapyadhikàràkhyaprakaraõena dar÷apårõamàsasya pradhànasyaivà÷rayatvaü labhyate, na tatprayogasya; tathàpyàvçtterdàkùapadavàcyaçtviksaübandhitayà pratãtervidheyasàmarthyànurodhena prayogasyà÷rayatvaü nàsulabhamiti bhàvaþ //
#<(dve paurõamàsyàviti phalàrthavihitàvçttivi÷eùaõameveti niråpaõam)># #< dve paurõamàsyau dve amàvàsye iti dvitvavidheranapekùitavidhitvàpatterna tadvihitadvitvasya kratau kathaübhàvena grahaõam, apitu dàkùàyaõavàkyavihitaphalàrthàvçttivi÷eùasamarpakatvamevetyabhipretyàha># -------- àvçtti÷ceti #<//
tathàca paurõamàsyàmàgneyàgnãùomãyau /
taduttarapratipadyàgneyadadhiyàgau /
dar÷e àgneyaindràgnau, taduttarapratipadi àgneyamaitràvaruõyàmikùàyàgàviti krameõa pa¤cada÷avarùaparyantamàvçttirityarthaþ >#//
(saha kumbhãbhiriti vàkyasya sahatvaniråpitakumbhãsvaråpasamarpaõa evopayoga iti kathanam) #<sahakumbhãbhiriti  >#//
àjyabhàgàbhyàü pracaryàgneyena puroóà÷ena agnãdhetu tau pradàya saha kumbhãbhirabhikràmediti vacane hi prakaraõàt vidheyasàmarthyàcca sànnàyyàïgàbhikramaõapadaparyàyakramaõe kumbhã sàhityà÷rayitàsaübandhena prakaraõànumitavàkyena dadhihomasaübandhavadvidhãyate, saha÷abdasya nipàtatvena niråpitatvasaübandhena kumbhãpadàrthe 'nvayavyutpatteþ sàhityaniråpitakumbhãnàü vidhàne 'pi na vidheyànekatvakçto vàkyabhedaþ /
kubhãnàü sànnàyyàïgatvàt abhikramaõe taddhomasàdhanatvasya vidheyasàmarthyàt pràpterna vi÷iùñodde÷o 'pi /
puroóà÷apracàrottaratvàdirarthàdeva pràpteranuvàdaþ //
(prakàradvayena kumbhãbhiritibahuvacanopapattiþ, agnãdhe tau pradàyetyàdyanuvàdatvaü ca) kumbhãbhiriti bahutvamapi dohayoþ pratyekaü kumbhãdvayasya vidhànena taccatuùñvapràpteranuvàdaþ /
yattu bahutvaü dvitvalakùaõàrthaü sadanuvàda iti kaustubhe uktam, tat sàyaü sàyaü dohapracàraþ pràtaþ pràtardehapracàra iti pakùàntarasyàpi vidhànàt /
tathàca kumbhãdvayasyaivàbhikramaõe sàhityàttadabhipràyeõeti na virodhaþ /
evaü strucàmadhodhàraõasya ceóàvadànàvadhi niùiddhatvàdyogyatayaivànyasmai dànapràpteþ karmakaratvàt pràptamagnãdhedànamanådyate /
eva¤ca sàhitye kumbhãniråpitatvasya prasthànevàntaraprakaraõàbhàve 'pi à÷rayatvasya copapattirityarthaþ //
#<(pårvapadàdiõatvopapattyarthaü dàkùayaõanàmatvàïgãkàraþ)>#  itismçtyeti //
#<anayàca gakàravarjitapårvapadanimittakasya õatvasya saüj¤àyàmeva vidhànàt saüj¤àtvàbhàve tadanàpatteþ saüj¤àtvamàva÷yakamityarthaþ >#//
(pårvottarakalpaprayojanasya) prayojanaü pårvapakùe sauryeùñyàdivat dar÷apårõamàsaprayogàt bahirdàkùàyaõayaj¤àdiprayogaþ /
siddhànte dar÷apårõamàsayorevàvçttyàpi prayoga iti spaùñatvànnoktam //
#<
iti caturthaü dàkùàyaõàdhikaraõam //>#
---------------- #<<B1>>#  (5 adhikaraõam //)//
(a.2 pà.3 adhi.5)

#<saüskàra÷ca //>#
#<r"iùàmàlabheta,"># #<"caturo muùñãnnirvapatã" tyetàbhyàü vihitayordàr÷apårõamàsikayorãùàlambhacaturmuùñinirvàpayoranuvàdatenànàrabhyàdhãtàbhyàü># #<"vàyavyaü ÷vetamàlabheta bhåtikàmaþ" "sauryaü caruü nirvapedbrahmavarcasakàma" ityetàbhyàü ÷vetacarå guõau vidhãyete /
àlambhakarmãbhåtàr iùà ÷vetà kartavyeti /
nirvàpa÷ca caru÷abdalakùyasthàlyàü kartavya iti /
sarvavçkùàõàü ca vàyusaübandhàdvàyavyamityanuvàdaþ /
sauryamiti càgneyasyaiva;tejodevatyatvasàmànyàt, natu devatàvidhiþ; yàgà÷ravaõàt /
ubhayatràpi phalapadaü sàrvakàmyavàkyapràptaphalaprayojakatvànuvàda iti prathamaþ pakùaþ >#//
dvitãyastu phalapadavaiyarthyaprasaïgàt pràkaraõikà÷rayàlàbhena ca guõaphalasaübandhànupapatteþ guõavi÷iùñaü yàvaduktaü àlambhanirvàpàkhyaü karmàntarameva phalodde÷ena vidhãyate iti /
#<siddhàntastu --------- vàyavyaü sauryamityàditaddhitàntapadavaiyarthyàpatterdravyadevatàsaübandhànumito yàga evàlabhati ------- nirvapati ------- dhàtulakùito dravyadevatàvi÷iùñaþ phalodde÷ena vidhãyata iti /
atide÷apràptau càlambhanirvàpau na vidhãyete // 5 //># iti pa¤camaü dravyadevatàsaüyuktànàü yàgàntaratàdhikaraõam //
#<<B2>>#  (saïgatiniråpaõàdikam) atràni÷citavidheyatàkasya devatàlakùaõaguõasya bhedakatvavicàràdadhyàyapàdasaügatã tathà pårvàdhikaraõoktasya dhàtvarthamanådya guõamàtravidhànasyàpavàdàdàpavàdikãmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanuktvà viùayanirde÷apårvakaü pårvapakùamevàha #<--------- riùàmàlabheteti >#//
÷akañagato làïgaladaõóavaddãrghaþ kàùñhavi÷eùa riùàpadasyàrthaþ //
#<(vàyavyasauryavàkyayorlàghavàrthaü guõavidhitvàïgãkàraþ)># #< tatra guõavidhisaübhave vi÷iùñavidhikalpanasyà÷rutayàgakalpanasya cànyàyyatvàt guõamàtravidhipårvapakùamàha># ------ ityetàbhyàü vihitayoriti /
anàrabhyeti //
#<ka¤cana yàgaü prakçtyànàmnàtatvàt anàrabhyàdhãtatvamityarthaþ /
÷vetamityasyeùàkàùñhamàdàya carumiti dvitãyàyà÷ca saptamyarthe lakùaõàü càïgãkçtyopapattimàha># --------- àlambhakarmãbhåteti //
#<yadàtu pràkaraõika÷rauta÷årpàvarodhànna sthàlyadhikaraõatvavidhisaübhava ityucyeta, tadà caruparimitalakùaõayà yathà caruparimità vrãhayo bhavanti tathà caruü muùñinirvàpaþ kartavya ityevaü kriyàvi÷eùaõatayà ca dvitãyàyà apyupapatte÷carupadavàcyasthàlãparimitatvavidhiràdyapårvapakùe draùñavyaþ >#//
(tçtãyasåtranirasanãyaü guõavi÷iùñaü karmàntaraü phalodde÷ena vidhãyata iti dvitãyapårvapakùopanyàsaþ) atraitatpårvapakùottaratvena 

yàvad uktaü và karmaõaþ ÷rutimålatvàt  / Jaim_2,3.13 /


iti såtramekadà yojayitvà 


yajatis tu dravyaphalabhoktçsaüyogàd eteùàü karmasambandhàt  / Jaim_2,3.14 /


iti tçtãyasåtrasya siddhàntaparasya pårvapakùaparatayàpyàvçttyà yojanãyamityabhipretya tantreõa vicàradvayamàrabhamàõo dvitãyaü pårvapakùamupapàdayati #<---------- dvitãyastviti />#
#<phalapadavaiyarthyaprasaïgàditi >#//
#<loke 'pyàlambhanirvàpayoþ sattvena dàr÷apaurõamàsikayoreva niyamenopasthitau pramàõàbhàvasyàpyupalakùaõam >#//
(vàyavyasauryavàkyayorapi yàgalakùaõam /
nirvapatistu prakçtisàdç÷yasiddhyarthamiti niråpaõam) #<dravyadevateti >#//
taddhitena havirbhàksvaråpadevatàtvàbhidhànàt tasyaca yàgaikaghañitatvàt yàgàpekùàyàü pramàõàntareõa tasyàpràptatvàdanenaiva vàkyena vidheyatvàpràptàvadhyàhàràpekùayà lakùaõàyà laghutvàt tattaddhàtunà yàgo lakùyate /
÷akyàrthastu pramàõàntarapràptatvàdanådyate /
làkùaõikapadopàdànaprayojanaü ca nirvapatyàdidhàtumadvàkyasaübandhitvaråpaprakçtisàdç÷yasiddhiþ /
ataevaitatsajàtãyaü "somàraudraü caruü nirvapedi" prakçtyàmnàte "pari÷rite yàjayedi"ti pari÷ritaguõavidhipare vàkye yajinànuvàdaråpaü liïgamapi nirvapatau yàgalakùaõàyàmupapadyate /
yat dvayoþ kañàdibhirdravyairveùñanaü pradhànakàle kartavyam, tatpari÷rita÷abdàrtha iti bhàvaþ /
yastu phalabhoktçsaüyogo yàgakalpakatvena såtre uktaþ, sa prathamapårvapakùyàpàditasaüskàrakarmatvamàtraniràsasåcanàrtha iti na doùaþ //
#<
iti pa¤camaü dravyadevatàsaüyuktànàü yàgàntaratàdhikaraõam //>#
------------------ #<<B1>>#  (6 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.6)


viùaye pràyadar÷anàt  / Jaim_2,3.16 /


#<yatra tu na devatà÷ravaõaü tatra na yàgakalpanà, api tu saüskàramàtravidhànam ---------- yathàgnihotre vatsamàlabhetetyatràlambhamàtraü vatsasaüskàrakatvena vidhãyate; àlabhateþ spar÷amàtravàcitvàt // 6 // iti ùaùñhaü àlambhasaüskàratàdhikaraõam //>#
<B2> #< (upavarùodàhçtaviùayavàkyodàharaõaü, saügatiniråpaõaü ca)># #< yadyapi såtrakàreõodàharaõasàdhyàdi noktaü kevalaü hetumàtram; tathàpi ÷rutàrthàpattyà tayoþ kalpanayopavarùavçttikçtodàhçtaü vàkyamudàharaõatvena dar÷ayan àpavàdikãü saïgatiü spaùñatvàt tathà phalgutvàt pårvapakùaü cànuktvà siddhàntamevàha># ---------- yatra tviti //
#<(vatsopàvasarjanena dhenuviyogàkhyena spar÷àpràpteþ vatsanikàntà ityarthavàdopapatte÷ca vatsaspar÷a eva vivakùita iti kathanam)># #< na kevalamàlabhatau dravyasaübandhamàtreõa yàgakalpanam, apitu dravyadevatàsaübandhena; tasya prakçte abhàvànna yàgakalpanetyarthaþ />#
saüskàramàtreti //
#<vatsàlaübhasya prasnavàrthatvena dçùñàrthatvàdyàgavidhipakùe adçùñàrthatvàpattirmàtracà såcità />#
vatsasaüskàratveneti #<//
yathaiva vatsaü copàvasçjatãtyatra dvitãyàsaüyogàt vatsamuddi÷yopàvasarjanavidhistathaiveha saüskàravidhipràyapàñhàt vatsasaüskàrakatvenaiva spar÷avidhirityarthaþ /
naca --------- upàvasarjanenaiva spar÷àkhyasyàlaübhasyàrthapràptatvànna vidhyupapattiriti -------- vàcyam; dhenuviyogàkhyopàvasarjanena dhenusamãpadhàraõaphalakàdhvaryuïkartçkaspar÷asya niyamena pràptyabhàvàttadupapatteþ /
ataeva ---------- spar÷asyàdhvaryukartçkatve 'pi dohasyànyena karaõànna tadanupapattiriti bhàvaþ /
ataeva vatsanikàntà hi pa÷ava ityarthavàde pa÷ånàü vatsapriyatvàbhidhànena vatsapriyà màtà, putracàñukaraõàt, tenavà kçtacàñunà yujyamànàt snehàt prastraviùyatãtyevaü stutyupapattiþ spar÷amàtràbhidhàyitve saübhavatãtyabhipretyàha># --------- àlabhateriti //
#<(atràdhikaraõe pàdàdhyàyasaügatyorniråpaõam)># #< atraca siddhànte dàr÷apaurõamàsikeùàlambhàdayamàlambhaþ saüskàryaråpànupàdeyaguõàt prakaraõàntaràt karmàntaramityani÷citavidheyatàkavatsàkhyaguõasya bhedakatvàt pàdàdhyàyasaïgatyupapattiriti kaustubhe draùñavyam >#//

iti ùaùñhaü àlaübhasaüskàratàdhikaraõam //
#<------------------># <B1> #< (7 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.7)>#  saüyuktastu //
agnau ÷rute "carumupadadhàti bçhaspatervà etadannaü yannãvàrà" ityatra yajamànasyànnaü bçhaspateþ kathaü syàd? yadi na bçhaspatirdevatetyarthàdbçhaspaterdevatàtvàvagatestaittirãya÷àkhàyàü "bàrhaspatyo bhavatã"ti taddhitapadayuktavàkya÷eùa÷ravaõàcca dravyadevatàsaübandhànumitayàgavidhànamevedam /
tasya cauùadhadravyakatvenàgneyàtide÷ataþ sviùñakçdàdipratipattipràptau "carumupadadhàtã" tyanenopadhànaü pratipattitvena vidhãyata iti pràpte ---------- #< yadyapi taittirãya÷àkhàyàü taddhita÷ravaõam; tathàpi vidhyabhàvàdvidhyantaraikavàkyatvabhaïgàpatte÷ca nàyaü devatàtaddhitaþ /
carumupadadhàtãtyanena ca sthaõóilaniùpàdakacarusaüskàrakatayopadhànavidhànàt devatànàkàïkùatayà nàrthavàdonnãtasyàpi devatàvidheþ kalpanam /
ata eva carvapekùitaprakçtidravyasyaiva nãvàraråpasya vidhikalpanam /
ata÷ca># bçhaspaterbràhmaõasyànnaü nãvàrà ityevaü stutyupapatterna bçhaspatervà ityayaü devatàkalpanadvàrà yàgakalpaka iti siddham   // 7 //
// iti saptamaü naivàracaroràdhànàrthatàdhikaraõam  //

<B2> #< (pàdàdhyàyànantarasaügativiùayaniråpaõam)># #< atra pårvapakùe ni÷citavidheyatàkadevatàråpaguõakçtabhinnayàgabhàvanàtaþ upadhànaråpapratipattibhàvanàbhedàt siddhànteca tadabhàvàt pàdàdhyàyasaügatã, tathà pårvatra devatà÷ravaõàdyàgakalpanàsaübhave 'pãha tatsattvàt saübhavatyeva yàgakalpanamiti pårvapakùotthànàt pratyudàharaõaråpàmàtide÷ikãmànantarasaügatiü spaùñatvàdanabhidhàya udàharaõapårvakaü pårvapakùamevàha># ---------- agnàviti  //
#<yadyapi># #<"naivàra÷carurbhavati bçhaspatervà etadannaü yannãvàrà" ityuktvà carumupadadhàtãti ÷rutamiti likhitaü kaustubhe; tathàpi vyutkrameõàpi lekhane yàgàrthatvapårvapakùopapatteþ ÷àstradãpikànusàreõàyaü vàkyakramo likhitaþ  >#//
(bçhaspaterityanena devatàsamarpaõamiti ÷àkhàntarànusàreõàpi niråpaõam) tatra naivàravàkye tàvadbhavatyàkùiptàyàü naivàrakaraõikàyàü bhàvanàyàmapràptatvena vidhinà vihitàyàü caroþ prayojanàkàïkùatvàt bhàvanàyà÷càvacchedakadhàtvarthàpekùatvàt yatki¤ciddhàtvarthakalpanasyà'va÷yakatve satyapi upadhànasya dvitãyayà carusaüskàrakatvena tatra karaõatvàsaübhavàdavacchedakatvànupapatterarthàccarudravyakatva- sàmarthyàdyàgasyaivàvacchedakatvaü kalpyata ityabhipretya pårvapakùe kartavye devatàbhàva÷aïkàü nirasyati #<-------- yajamànasyànnamiti  >#//
bçhaspateriti ùaùñhyà nãvàrasaübandhàvagamàt saübandhàntaràbhàve devatàtvasyaiva saübandhatvàïgãkàràt tasyaca yàgaü vinànupapatteryàgatvani÷caya ityarthaþ /
devatàtvaråpasaübandhavi÷eùaparatvaü ÷àkhàntaragatavàkyopasaühàreõàpi pratãyata ityàha #<--------- bàrhaspatyo bhavatãti  >#//
"etadvai khalu sàkùàdannaü yadeùa caru" riti pårvanirdiùñacaru÷abadsamànàdhikaraõabàrhaspatya÷abdasya devatàtaddhitàntatvani÷cayàt tattulyàrthatvenehàpi ùaùñhyà devatàtvaparatvàvagatirityarthaþ  //
#<(caråpadhànapratipattitvopapàdanam)># #< kiü tarhi upadhànavàkyena vidhãyate ? ityapekùàyàmasya yàgasya prakaraõàdagnyaïgasyauùadhadravyakatvasàdç÷yenàtide÷apràptapratipattyantarabàdhenopadhànaü pratipattirvidhãyate /
tata÷ca siddho yàgabhàvanàtaþ pratipattibhàvanàyà bheda ityarthaþ /
tadidamàha># ----------- tasya ceti  //
#<(bàrhaspatya iti na devatàtaddhitaþ kintu pràgdãvyatãya iti niråpaõam)># #< sarvatrahi vidhyapekùita evàrthor'thavàdakalpyavidhinà vidhãyate natvanapekùitaþ /
tadiha># #<"carumupadadhàtã" tyatra carusaüskàrakatayopadhànavidhyanaythànupapattyà># #<"adhvaryuü vçõãte" ityatreva carorviniyogasya sthaõóilaniùpàdakatayà kalpanàttadanyathànupapattyaiva carukarmakabhàvanàyàþ pràptatvena naivàravàkye vi÷iùñavidhyanaïgãkàràccarauþ prakçtidravyàpekùàyàü nãvàraprakçtitvamàtravidhànena tatra devatàyà anapekùaõàt nàrthavàdonnãtadevatàvidhikalpanam, navà bàrhaspatyo bhavatãtyasya vidhitvakalpanayà tadvidhiparatvakalpanaü yuktamityabhipretya siddhàntamàha>#---------- yadyapãti /
#<devatàtaddhita iti   >#//
apitu pràgdãvyatãyàrthavihitaõyapratyayastaddhita iti ÷eùaþ /
#<(yàgakalpanàbhàvepi upadhànavi÷iùñacaruvidhànameveti niråpaõam)>#  carusaüskàrakatayeti //
etena --------- #<sthalaniùpatteþ ÷rauteùñakàvaruddhatvena kalpitavidhividheyacaru- sàdhyatvànupapattyà yàgakalpanàsaübhavàdupadhànametadarthakameveti prakà÷akàroktaü># ----------- apàstam;#< caroþ kumbhãùñakàdãnàü catasçõàü madhye upadhànàrthaü madhyataneùñakàniùkàsanena yojanena tatpåraõena tadiùñakàsthàpanàrthatayà vidheyatveneùñakàvirodhitvàbhàvàdarthakarmatvapakùe 'pyànuùaïgikyàþ sthalaniùpatteràva÷yakatveneùñakàvirodhasya duùpariharatvàt /
dvitãyàrthabàdhe pramàõàbhàvàcceti bhàvaþ >#//
(bçhaspati÷abdasya bràhmaõavàcitvena tatsaübandhitvameva naivàrastutyarthamityarthavàdopapattiþ) bçhacchabdasya bçhatidhàtvarthànusàreõa brahma÷abdavat vedavàcitvàt pati÷abdasya pàlayitçvàcitvàt bràhmaõànà¤ca "tapastaptvàsçjadbrahma bràhmaõànvedaguptaye" iti vedapàlayitçtvasmaraõàt bçhaspati÷abdasya bràhmaõavàcitvapratãter "munyannaü bràhmaõasyoktami"tica bràhmaõa÷ràddhe vànaprasthàkhyamunyadanãyàraõyanãvàraprà÷astyasmçterbràhmaõasaübandhitvaråpaü bàrhaspatyatvamarthavàde kãrtitaü nãvàrastutyartham, natu bçhaspatidevatyatvàyetyabhipretyàrthavàdopapattiü dar÷ayati #<--------- ata÷ceti >#//
yadyapivà taittirãye "brahma vai devànàü" ityarthavàdàdyogaråpàddevapurohitaü bçhaspatimeva vadet bçhaspati÷abdo natu kevalayogena bràhmaõam; tathàpi tatsaübandhamàtreõàpi nãvàrastutyupapatterna devatàtvakalpanaü pramàõavaditi bhàvaþ /
ata÷ca nopadhànabhàvanàto yàgabhàvanàntaramityabhipretyopasaüharati#< ------------- iti siddhamiti //>#

iti saptamaü caroràdhànàrthatàdhikaraõam //
#<---------------># <B1> #< (8 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.8)># 


pàtnãvate tu pårvatvàd avacchedaþ  / Jaim_2,3.19 /

"tvàùñraü pàtnãvatamàlabhete" tyanena dravyadevatàvi÷iùñaü yàgaü vidhàya "paryagnikçtaü pàtnãvatamutsçjantã"ti ÷rutam /
tatrobhayadevatyasya pårvayàgasya "àgneyaü caturdhà karotã" tivatkevalapàtnãvatapadenànuvàdàyogàtparyagnikaraõàde÷ca vidheyasya guõasyàtide÷enaiva pràptatvàditaràïgaparisaïkhyàyàü ca traidoùyàpatteþ paryagnikçtapadasyànuvàdatvamaïgãkçtya karmàntaravidhirevàyamiti pràpte ---------- #< pratyabhij¤ànànna karmàntaram /
na cànuvàdànupapattiþ; satyapyagnãùomàdivattvaùññapatnãvatorvyàsajyavçttidevatàtve manotàsthàgni÷abdavallakùaõayàbhidhànopapatteþ /
vastutastu pçthaktaddhita÷ravaõàddevatàdvayamevedam /
ekavàkyopàdànàcca samuccayaþ /
ato óitthaóabitthayormàtà óitthasya màtetivacchakyata eva kevalena pàtnãvatapadenànuvàdaþ /
ataþ pårvakarmànuvàdena guõa eva vidhãyate /
naca vidheyàbhàvaþ; vçttaparthagnikaraõasyaiva ktapratyayàntàrthasya vidheyatvàt /
tasya ca gçhamedhãyàjyabhàganyàyena pràkçtasyaivàtide÷ataþ pårvapravçttyà vidheyatvàt këptopakàrakatvena ca tenaiva nairàkàïkùyàdatide÷akalpanenottaràïgànàmarthàdeva nivçttau traidoùyànàpatteþ /
vçttaparyagnikaraõatvasya ca pårvàïgeùvakçteùvasaübhavàttànyapyàkùipyante /
naca ktapratyayabalena pramàõàntarapramitatvàvagamàdati- de÷àpratibandhakatvam;prokùitàbhyàmulåkhalamusalàbhyàmityàdàviva pramàõàntaràbhàve 'pi etadvidhividheyasyàpi ktapratyayopàttatve bàdhakàbhàvàt // 8 //># ityaùñamaü pàtnãvatànuvàdatvàdhikaraõam //
#<-----------------># <B2> #< (pratiyogij¤ànàrthaü tvàùñravàkyodàharaõaü, tatra yàgànumànani÷cayaþ, adhyàyapàdàdhikaraõasaügataya÷ca)># #< pårvapakùe paryagnikçtavàkye karmabhedasya sàdhanàt bhedapratiyogij¤ànàrthaü pårvayàgavidhàyakaü vàkyamudàharati># ---------- #<tvàùñramiti >#//
yajatistu dravyaphalabhoktçsaüyogàditi pårvoktanyàyena yàgànumànasya nissandigdhatvàt yàgaü vidhàyetyuktam /
viùayavàkyamudàharati #<---------- paryagnikçtamiti >#//
patnãvaddevatàlakùaõasyàni÷citavidheyatàkasyaiva bhedakatvavicàràtprakaraõasaügatiü pårvatràrthavàdasya devatàtvabodhakatve niraste 'pãha vidhigatataddhitasya devatàtvaparatvani÷cayàdastu tarhyatra yàgànumànamiti pårvapakùotthànàt pratyudàharaõaråpàmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanuktvà pårvapakùamevàha#< ---------- tatreti >#//
(dvidaivatyasyekadaivatyapadenànanuvàdàt pårvayàgaprakçtiko dar÷apårõamàsaprakçtiko vànyayàgo 'tràbhimataþ /
agnãùomãyaprakçtitvoktistu vàrtike 'nàsthayeti niråpaõam) yadyapi pårvayàgopasthàpakaü prakaraõamasti; tathàpi tasya patnãvaddaivatatvàsaübhavena tena padenànuvàdàyogàt karmàntaratvaü sàdhayati #<--------- ubhayadevatyasyeti //
àgneyamiti >#//
yathaivàgneyapade sàmarthyabhaïgabhayena kevalàgnipadàdutpannataddhitànurodhena nàgnãùomãyagrahaõam, tadvadihàpãtyarthaþ /
vidheyàntaràbhàvàdapãha yàgàntaravidheràva÷yakatvaü dar÷ayati #<---------- paryagnikaraõàde÷ceti >#//
aïgàntarasàdhàraõyenàtide÷ataþ pràptiü såcayitumàdi÷abdo 'thavà paryagnikaraõottarakàlasaügrahàrtho draùñavyaþ /
#<paryagnikçtapadasyeti >#//
paryagnikaraõakarmãbhåtadravyavàcake paryagnikçtapade dravyasya vi÷eùyasya niùkçùya vidhàne 'pi vi÷eùaõàü÷e pràptatvàdanuvàda ityarthaþ /
tata÷ca dravyadevatàsaübandhasya yàgakalpakasya sattvàt utsçjatau yàgalakùaõayà karmàntaravidhirityàha #<------------ karmàntareti >#//
patnãvacchabdasyà÷vivàji÷abdavadråóhatvena devatàntaraparatvànna tàvat pårvayàgamutsçjatinànådya tatra vidhànasaübhavaþ; utpatti÷iùñatvàùñràvarodhàt /
ata eva nànuvàdaþ; nàpi paryagnikaraõàvyavahitottarakàlasya tasmin saübhavaþ; niùñhàpratyayasya vyavahitàvyavahitasàdhàraõabhåtakàlamàtravàcitvena lakùaõàpatteriti vidheyàntaraniràsa evakàreõa såcitaþ /
ato 'tra devatàguõasàmànyena pårvayàgaprakçtikakarmàntaravidhiryukta ityarthaþ /
yattu pakùàntareõa dar÷apårõamàsaprakçtikatvaü kaustubhe uktam, tatparyagnikçta÷abdasya pa÷upuroóà÷asàdhàraõatayà puroóà÷adravyakatvapakùe devatàsàdç÷yàpekùayà dravyasàdç÷yasya balavattvàbhipràyeõeti na virodhaþ /
yadàtu pa÷uparatvaü, tadobhayasàdç÷yena pårvayàgaprakçtikatve nissandigdhe 'pi agnãùomãyaprakçtitvaü yatpakùàntareõa vàrtike uktaü, tatpårvapakùatvàdanàsthayàgnãùomãyaprakçtitve 'pyavirodha iti nyàyasudhàyàü spaùñamevànàsthayetyàveditam  //
#<(vi÷eùaõavi÷eùyabhàvasthale vyàsajyavçttidevatàtvamiti nyàyasudhàmatarãtyobhayadevatve 'pi pratyabhij¤ànopapàdanam)># #< agni÷ucyostu devatàtvenànvayàt tasyà÷codde÷yatvamàtreõa kriyàsàdhanatvàt amårtasya nirguõasyàpi codde÷yatvopapatteþ kriyàsàdhanatvànyathànupapattyà vi÷eùaõavi÷eùyabhàvànavagame 'pi tadanabhyupagame pratyekamanvayàyàkhyàtasyàvçttyàpatteþ pradhànabhåtàkhyàtàvçtte÷càtyantànyàyyatvàt pratyeka¤ca devatàpatterguõabhedenàdçùñakalpanàpàdakakarmabhedaprasaïgàdekakriyàva÷ãkàràvasàyàt tadanyathànupapattyà vi÷eùaõavi÷eùyabhàvàvagatiriti citràdhikaraõe nyàyasudhàlekhanàt samànàdhikaraõapadadvaye vi÷eùaõavi÷eùyabhàvàïgãkàreõa taduttarapratyayenaikameva vyàsajyavçtti devatàtvamucyata iti tanmatamanusandhàyàha># ------------ sasyapãti /
manotàstheti  //
#<pa÷oragnãùomadevatàkatvena># #<"tvaü hyagne prathamo manote"># #<ti mantragatàgnipadena lakùaõayàgnãùomayorabhidhànaü, tadvadihàpi pàtnãvata÷abdaprakçtibhåtapatnãvacchabdena tvaùñçpatnãvallakùaõayàbhidhànopapattirityarthaþ  >#//
(pratyekataddhitena pratyekadevatàtvepi pàtnãvatapadànuvàdatvaü, utsçjatinàrthapràptatyàgànuvàdaþ, tenetaràïgotsargavàdaniràsa÷ca) pårvatràsvarasaü såcayan pakùàntareõa anuvàdopapattiü dar÷ayati ---------- vastutastviti ùaõavi÷eùyabhàve vi÷eùaõavàcakapadottarapratyayasya sàdhutvamàtràrthatvakalpanàpattestadapekùayà tasyàrthavattvamabhyupetya tattatpratyayopàttàrthai÷ca tattatprakçtyarthànvayaucitye sati ÷abdàntaràdinà devatàrthabhedasyàva÷yakatvàt dvayordevatàtvayoþ prathamato bhàvanànvayepyekavàkyopàttatvenaikasyàü kriyàyàü samuccayopapatteþ karmabhedàprasakteþ devatàtvabhede 'pi na kùatiriti pçthak taddhita÷ravaõàdityàdinàsvarasaþ såcitaþ /
#<anuvàdaiti  >#//
utsçjatinà yàgamuddi÷yaparyagnikaraõavidhàne 'pi prakaraõàt pårvayàgopasthiteþ tasyaca vastuta eva pàtnãvatatvàt pàtnãvatapadamanuvàdaþ /
ataeva na vi÷iùñodde÷opi /
#<etena># -----------#< utsçjantãtyàkhyàtena yathoktaparyagnikaraõavidhau arthasiddha uparitanàïgotsargo dhàtunànådyate ityadhikaraõamàloktaü># ---------- apàstam; #<uparitanàïgotsargaparatve paryagnikçtamityasya karmatvenànvayànupapatterdhàtvarthasyodde÷yaparatve saübhavatyanuvàdamàtratvasyàyuktatvàt, vàrtikecodde÷yatayaiva yàgàntargatatyàgaråpotsargaparatvenànvayaprati- pàdanàccetyarthaþ  >#//
(gçhamedhãyàjyabhàgavidhiriva phalataþ parisaükhyàrthaü punaþ÷ravaõam) #<gçhamedhãyeti  >#//
yathà gçhamedhãyeùñiü prakçtyàjyabhàgau yajatãti punaþ÷ravaõaü phalataþ parisaïkhyàrtham, tadvandiha paryagnikaraõapunaþ÷ravaõamityarthaþ /
#<nanu># atide÷alope sati paryagnikaraõapårvabhàvyaïgànàmapi parisaïkhyàpattirityata àha #<-------- vçtteti  >#//
nàtra paryagnikaraõamàtraü guõaþ, apitu ktapratyayàntatvàt pa÷ugataü kçtaparyagnikaraõatvam /
tasyaca pårvàïgeùvakçteùvasaübhavàt tadaïgànuùñhànasiddhiþ /
ataeva ióàntetivadanta÷abdàbhàve 'pi na kùatirityarthaþ /
nacàjyabhàgayoranuùñheyatayà pratãtayoþ pramàõàntaraü vinàpi gçhamedhãyàïgatvapratãteratide÷apratibandhakatvopapattàvapi paryagnikaraõàntatvasya ktapratyayena pramàõàntaravihitatvàvagateratide÷opajãvitvena tatpratibandhakatvànupapattirityà÷aïkàü nirasyati #<----------- naceti >#//
niùpannatvapratãteretadvidhividhànottarakàlãnàbhipràyeõopapatterityarthaþ /
naca -------- evametadvidhividheyatve kçtaparyagnikaraõatvanirde÷àt paryagnikaraõamàtrasyaivànuùñhànàpattiriti -------- vàcyam; atra paryagnikaraõàntavidhyabhàvenàtide÷ataþ pràpsyamànena paryagnikaraõena yàdç÷ã bhåtaparyagnikaraõatà saübadhyate tàdç÷yà eva tataþ pårvaüvidhànena yathàpràptopàdànàt tadantànuùñhànopapatteriti bhàvaþ //
#<(pårvottarakalpaprayojananiråpaõam)># #< prayojanaü tvàùñrayàgàpekùayà yàgàntarànuùñhànaü pårvapakùe /
siddhàntetu tvàùñrayàgasya paryagnikaraõàntàïgànuùñhànena jãvata eva pa÷oryàni hçdayàdyaïgàni teùàü tvaùñçpatnãvadudde÷ena yàga iti spaùñatvànnoktam >#//

ityaùñamaü pàtnãvatànuvàdatvàdhikaraõam //
#<-------------># <B1>  #<(9 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.9)>#  


adravyatvàt kavele karma÷eùaþ syàt  / Jaim_2,3.20 /


adravyatvàttu //
anàrabhya ÷rutaü ------ "eùa vai haviùà haviryajati yo 'dàbhyaü gçhãtvà somàya yajate" iti /
tathà "parà và etasyàyuþ pràõa eti yo '÷uü gçhõàtã"ti /
atra haviþ somaþ sa eva devatà sa eva dravyamiti prathamàrthavàdasyàrthaþ /
pràõa àyurmaryàdàmabhivardhata iti dvitãyasya /
tatra na tàvadatra grahaõameva jyotiùñome vidhãyate; saüskàraråpasya grahaõasyàvaghàtàdivadaü÷vadàbhyanàmakatvànupapatteþ /
dvitãyàntayostayoþ saüskàryadravyanàmatvàïgãkàre tu avyabhicaritakratusaübandhàbhàvànna dravyamàtrodde÷ena grahaõavidhisaübhavaþ /
ato dravyadevatàvi÷iùñayàgàntaravidhànamevedam; adàbhyapadena hiüsànarhasomàkhyadravyasyàü÷upadena ca niryàsadravyasyàbhidhànàt /
dvitãyà cobhayatra saktunyàyena /
devatà tvekatra somo 'nyatra prajàpataye svàheti mantravarõàtprajàpatiþ /
gçhõàti÷càdye 'nuvàdo dvitãye yàgalakùakaþ /
tayo÷ca yàgayoþ pràkaraõikaitatsamànajàtãyataittirãya÷àkhàsthavàkyàjjyotiùñomàïgatvamiti pràpte ---------- #< gçhõatau yàgalakùaõàyàü pramàõàbhàvàdàdyavàkye guõasaükrànta÷aktinà vidhinà grahaõasyaiva vidheyatvàvagamàccobhayatràpi grahaõamevoktasaüj¤akaü uktasaüj¤akadravyasaüskàrakatvena và vidhãyate /
eva¤ca viniyogabhaïgo 'pi dvitãyàyà na kalpito bhavati /
devatà tu somaråpà àdyavàkye grahaõe evànvetãti devatàvi÷iùñaü grahaõameva tatra vidhãyate, dvitãye tu># #<"upayàma gçhãto 'si prajàpataye tvà juùñaü gçhõàmã"ti mantravarõàdgrahaõàïgatayà devatàpràptirdraùñavyà /
homamantraståttarabhàviyàgopakàrakatvamàdàya neyaþ /
devatàvi÷iùñagrahaõadvaye ca># pràkaraõikavàkyena jyotiùñomàïgatvasya tadupapàdyatvasya ca bodhopapatterna ka÷cidvirodhaþ /
prayojanaü pårvapakùe yàgasyàïgatvàd yathà÷aktinyàyaviùayatvaü, siddhànte pradhànatvànneti   // 9 //
// iti navamamadàbhyanàmatàdhikaraõam   //

------------------ #<<B2>>#  (anàrabhyatvoktiprayojanaü, prathamàrthavàdàrthaniråpaõopayogaþ, adhyàyaprakaraõànantarasaügati÷ca) viùayavàkyamudàharati #<---------- anàrabhyeti  >#//
prakçtasya yàgasyopapàdakasyà sattvena grahaõe devatànvayasaübhavavàdinaþ siddhàntino hetuniràsàya pårvapakùasàdhakatayànàrabhyàdhãtatvopanyàsaþ /
tanniràsa÷càgre vyaktãbhaviùyati /
somàyàyajata ityatra somapadasya latendusàdhàraõatve 'pi "saüdigdheùu vàkya÷eùàdi"ti nyàyena haviùà haviryajata itivàkya÷eùàddhavãråpasomaparatvàvagatisidhyarthaü prathamàrthavàdàrthamàha #<---------- atreti /
pràõa iti>#   //
pràõavàyuretasya yajamànasyàyurmaryàdàmatikramya vartate, vardhate ityarthaþ /
pårvapakùe yàgàntare devatàlakùaõaguõasya vidheyatvàt siddhànteca grahaõe vidheyatvàt svaråpeõa ni÷citavidheyatvasyàpi udde÷yaniråpitatvaråpeõàni÷citavidheyatàkasya yàgabhedakatvàbhedakatvavicàràdadhyàyaprakaraõasaïgatã /
tathà paryagnikçtavàkye yàgànuvàdena guõavidhànàdaïgàntaravidhàne niraste tatprasaïgàdihàpi tanniràkaraõàt pràsaïgikãmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanabhidhàya pårvapakùamevàha#<--------- tatreti  >#//
(devatàvi÷iùñayàgàntaravidhàna eva tàtparyamityupapàdanam) tatra grahaõavidhyanupapattyà yàgàntaravidhipårvapakùaü samarthayituü tadasaübhavamupapàdayan aü÷vadàbhyapadayornàmadheyatvamaïgãkçtya prathamatastadvidhiü nirasyati #<------- na tàvaditi  //
nàmakatvànupapatteriti  >#//
grahaõasya saüskàrakarmaõaþ saüskàryàvacchedenaiva vyavacchedasiddheraïgatayà saükalpàdauca nàmadheyànapekùaõàt gçhõàteþ sakarmakatvànnityaü karmasàkàïkùatvena tadabhàve grahaõavidhànànupapatteradàbhya÷abdasya hiüsànarhasomadravyavacanatvàdaü÷u÷abdasya niryàse ÷aktatvena ca nàmatvànupapatterityarthaþ /
sakarmakatvànurodhena dravyaparatvaü vaktavyaü nirasyati #<------- dvitãyàntayoriti  //
dravyamàtrodde÷eneti  >#//
dravyamàtrodde÷ena grahaõavidhàne àjyadravyasyàpi tadàpatteradàbhyavàkye yàgavi÷iùñadravyodde÷ena tatsaübhave 'pi vi÷iùñodde÷atvena jyotiùñome somadevatàyà apràptatvena tasyà api vidheyatvàpattyàca vàkyabhedàpatterdevatàvi÷iùñagrahaõavidhàne ca samàptapunaràttatvadoùàpatte÷ca na grahaõavidhisaübhava ityarthaþ /
astuvà grahaõe devatàvai÷iùñyam, tathàpyaindravàyavaü gçhõàtãtyatreva prakçtasya yàgasyopapàdakasyàbhàvànna tatsaübhavaþ /
ato grahaõe 'saübhavannive÷adevatàråpaguõàdyàgàntarameva vidhãyata ityabhipretyàha#< --------- ata iti >#//
(pràcãnasaümatàtide÷ikadravyapràptipakùaniràsaþ) pràcãnairaü÷vadàbhyapadayoryàgàntaranàmadheyatvàïgãkàreõa gçhõàticodanàsàmànyàt jyotiùñomadharmàtide÷ena dravyadevatàsaübandha upapàditaþ /
tasya yàgatvani÷cayottaramatide÷apravçttestasyaca dravyadevatàsaübandhavattvàdhãnatvena dravyasaübandhasya prathamata àva÷yakatvàdanupapattiü sucayanniva dravyapràptimupapàdayati #<---------- adàbhyapadeneti //
ekatra soma iti >#//
adàbhyavàkye somàyeti caturthyantapadasamarpita ityarthaþ //
#<(yàgavidhàvapi prathamavàkye gçhõàtiranuvàdaþ dvitãye yàgalakùakaþ, yàgadvayamidaü jyotiùñomàïgam)>#  àdye iti //
#<àdyavàkye yajateþ pratyakùata eva ÷ravaõàt tasyaca somadravyakatvasàdç÷yena jyotiùñomavikàratvàt tadatide÷apràptagrahaõànuvàdaþ, dvitãye yajatya÷ravaõàllakùaka ityarthaþ />#
etatsamànajàtãyeti //
#<"devà vai yat yaj¤e 'kurvata tadasurà akurvata te devà adàbhye chandàüsi savanàni samavasthàpayanni" tyàdinà adàbhyasya tathà># #<"devà vai prabàhugrahànagçhõata sa etaü prajàpatiraü÷umapa÷yattamagçhõãte" tyàdinàü÷orjyotiùñomaprakaraõe taittirãyàõàü ùaùñhe prapàñhake ùaùñhe kàõóe àmnàtaü vàkyadvayaü tasmàdityarthaþ >#//
(saüskàrasya vidhàne uktavàkyatàtparyaü, prathamamate devatàvàptirvaidhã, dvitãye lauïgekãtyàdiniråpaõam) yàgalakùaõàyàmiti //
#<lakùaõàpadamanuvàdasyàpyupalakùaõam />#
uktasaüj¤akamiti #<//
grahaõasya gràhyasaüskàratvaprasiddherjyotiùñomàïgatàbalena tadãyasomasaüskàràrthatvapratãteþ ÷akyàrthasya pràptatvena tatprakhyanyàyena grahaõanàmatvopapattiriti målànuyàyinàü matena grahaõanàmatve ukte somàkhyadravyaparatvenaivopapattau karmakàrakàntaràdyadhyàhàradvitãyàbhaïgayoranyàyyatvàt># #<"yatte somàdàbhyaü nàma jàgçvã"ti mantràdadàbhyapadasya somadravyaparatvapratãte÷ca tatràparituùya dravyanàmatvameva nyàyasudhàsvàrasyàdyuktamabhipretya pakùàntaramàha># --------- uktasaüj¤akadravyeti //
#<devatàyà anivi÷amànatvaü nirasyati># -------- devatàtviti #<//
dvitãyàbhaïgàdidoùàpekùayaikasmin samàptapunaràttatvadoùàïgãkàre kùatyabhàvamabhipretya grahaõa evetyuktam >#//
devatàvi÷iùñaü grahaõameveti /
#<evakàreõa devatàyàþ mantravarõàt pràptyàvidheyatvasya devatàmàtravidhànena grahaõe 'vidheyatvasyaca niràsaþ såcitaþ /
nahi># #<"÷ukraü te># #<÷ukreõa gçhõàmã"ti liïgaviniyuktamantràvarodhe sati somaliïgasya yatte someti mantrasya sannidhimàtreõa grahaõe pràptiþ saübhavati /
navà devatàmàtravidhàne># #<"adàbhyaü gçhãtve" tyasyànarthakyaü parihartuü ÷akyam /
ato 'pràptatvàddevatàvi÷iùñagrahaõameva vidheyaünatvekataradityarthaþ /
kathaü tarhi># #<"yatte somàdàbhyaü nàma jàgçvi tasmai te soma somàya svàhà prajàpataye svàhe" ti mantrayorhemãyadevatàliïgakayordevatàyà grahaõàïgatve upapattirityata àha>#-------- homamantrastviti  //
#<grahaõe vidhãyamànàyà devatàyàþ prasaïgena yàgopakàrakatvàt uttarabhàviyàgopakàrakatvamàdàya homasaübandhopapatterna talliïgaü grahaõe vihantãtyarthaþ >#//
(prakà÷akàrasaümatapårvottarakalpaphalaniràsena prayojanàntaràpàdanam) atraca prakà÷akàraiþ pårvapakùe vi÷vajidàdivat kalpyaphalasomayàgàntaramidam /
jyotiùñomàïgetu grahayàgadvayamadhikamastyeva /
siddhàntetu tàvadeveti prayojanamuktam /
tatpårvapakùe 'pi pràkaraõikavàkyayorgrahaõàntaravidhàyakatve pramàõàbhàve 'nàrabhyàdhãtaitadvàkyadvayavihitayàgadvayaviniyojakatvasyaiva siddhànta ivopapattàva÷rutaphalakalpanasya cànàpatterayuktamityabhipretya svayamaïgatvànuråpaü prayojanàntaramàha #<---------- prayojanamiti >#//

iti navamamadàbhyagrahanàmatàdhikaraõam //
#<----------------># <B1> #< (10 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.10)>#  agnistu //
anàrabhyaiva ÷rutam "ya evaüvidvànagniü cinotã"ti /
tatra cinotinà nàgnisaüskàràrthatvena cayanavidhiþ, apitu agnisaüj¤akasya yàgasyaiva vidhiþ; "athàto 'gnimagniùñomenànuyajanti tamukthyena tamatiràtreõa taü dviràtreõe" tyàdyuttaravàkyeùu agniùñomàdiyaj¤ànàmagnyanuyajanatvaråpaguõàmnànàt /
nahi agnyanuyajanatvamagnerayàgatve 'vakalpate; devadattamanugacchati yaj¤adatta ityàdau tulyakriyàyoge evànu÷abdadar÷anàt /
ata÷càgnisaüj¤akasya yàgasya tasminneva vàkye vidhau gauravàpattervidvadvàkya eva cinotinà lakùaõayà tadvidhànam /
sa càvyaktatvàt jyotiùñomavikàraþ /
uttaravàkyai÷ca tasya kratvaïgatvasiddhiþ /
"iùñakàbhiragniü cinute" ityanena cayanasya pràptatvàccinotirnirvapativadanuvàda÷cayanasyeti pràpte ---------- #< pàkamanubhuïkta ityàdau tulyakriyàyogàbhàve 'pyanu÷abdadar÷anànna tadanurodhenàgni÷abdasya cayana÷abdasya ca yàgaparatvakalpanà yuktà /
ato vidvadvàkye cayanamevàgnisaüskàràrthaü vidhãyate /
agni÷abdenaca yadyapi ÷aktyà jvalana evàbhidhãyate; tathàpi tadarthatve vaiyarthyàpatterniråóhalakùaõayà àhavanãyàdiparatvàvasàyàttadudde÷enaiva cayanaü saüskàrakatayà vidhãyate /
saüskàra÷ca sàmarthyàccayananiùpàditasthaõóilasthàpanaråpaþ /
sthàpitasyàgnerupayogàpekùàyàmathàta iti># vàkyena tasya jyotiùñomàïgatvena vidhànam /
atràhi agni÷abdena cayananiùpàditasthaõóilasthàpito 'gni÷cayanameva và lakùaõayàbhidhãyate /
agniùñoma÷abda÷ca jàtinyàyena saüsthàvacano 'pi vyaktinyàyena jyotiùñomameva pracuraprayogàdabhidhatte pàrtha÷abda ivàrjunam /
ata÷ca jyotiùñomatvameva làghavàdudde÷yatàvacchedakaü na tvagniùñomasaüsthàvattvamapi /
yadyapi ca cayanasya jyotiùñomaprayogasaüvalitatvàdanuùñhànasàde÷yàdeva tadaïgatvasiddhiþ; tathàpi pa÷ukàma÷cinvãtetyàdivàkyairagneþ kàmyatvàvagamàt kratvaïgatvapratiprasavàrthaü tanna virudhyate  //
#<ayaü càgniþ prakçtau># #<"agniþ somàïgaü vecchatàmi" tyàdivacanàdvaikalpikaþ /
agnipakùe cottaravedyàü hyagni÷cãyata iti vacanàduttaravedyà samuccayaþ /
tadabhàve cottaravedimàtram; uttaravedyàmagniü nidadhàtãti vacanàt /
ata÷ca tamukthyenetyàdivàkyàni vaikalpikatvàdvikçtivi÷eùe tanniyamàrthànicayanà÷rita÷yenàkàratàdiphalàrthaguõànàü pràptyarthàni ceti da÷ame vakùyate   // 10 >#//
// iti da÷amamagnicayanasaüskàratàdhikaraõam   //


#<----------------># <B2> #< (adhyàyàdhikaraõasaügatayaþ /
agni¤cinotãtyatràgneþ cayanotpàdyatvasaüskàryatvayorasaübhavàt sthaõóilanirvartakatayà saüskàryatvavivakùaõe vàkyavaiyarthyàt yàgàntaravidhànamiti pårvapakùaþ)>#  #<viùayavàkyamudàharati># --------- anàrabhyaiveti  //
#<pårvàdhikaraõaviùayavàkyasàmyatàsåcanena pràsaïgikãü pàdàdisaïgatiü tathàtide÷ikãmanantarasaïgatiü ca såcayitumevakàraþ /
vidvadvàkye na tàvadagnipadavàcyasya ÷uddhasya jvalanasya cayanenotpàdyatvaråpakarmatvasaübhavaþ /
nàpi laukikàgnerbhåtabhàvyupayogarahitasya tatsaüskàryatvam /
nàpyàhavanãyàdiparatvena tatsaübhavaþ; tasyàdhànaikajanyatvena cayanotpàdyatvàsaübhavàt, anyathà cayanavàkyagatàgni÷abdenà'havanãyàdau niråóhalakùaõàyàmapi pramàõàbhàvàt /
nàpi cayanasaüpàditasthaõóilàdhàratàsaübandhena tasya saüskàryatvasaübhavaþ; tathàtve tvetàdç÷asaüskàrakatayà cayanasyeùñakàbhiragniü cinuta iti vàkyàntareõaiva pràpteretadvidhivaiyarthyàpatteþ /
ataþ sarvathà cayanavidhyasaübhavena vaiyarthyamàpàdya yàgàntaravidhànapårvapakùaü sàdhayati># ------------ tatreti  //
#<(vàrtikoktapårvapakùaprakàratanniràsàbhyàü prakçtapårvapakùàpekùitavàkyodàharaõam)># #< atra vàrtike 'athàto 'gni' mityàdivàkyeùvagniü yajatãti sàmànàdhikaraõyena yàganàmatvàvagamàt utpattivàkye 'pi cinoteryàgaparatvam /
athàta ityàdivàkyacatuùñayena tadyàgànuvàdena tattatsaüsthàpakatvavidhiþ /
dviràtràdivàkyaiþ da÷abhirdviràtràdikàlàstatraivavaikalpikà vidhãyante /
tatratyànu÷abda÷ca 'eùa vàva prathamo yaj¤o yaj¤ànàmi'tyanena pràptàgniùñomottarakàlatànuvàdaþ ukthyàdivàkyeùuca yajatimàtrasyaivànuùaïgo nànu÷abdasya; anuvàdatvàsaübhavàt, tasyaca yàgàntarasya çdhnotyevetyàrthavàdikaü ràtrisatre pratiùñheva çddhiþ phalamiti yàgatvasàdhakaü pakùàntaramuktam /
tadagnipadasya råóhasya; sàmànàdhikaraõyamàtreõa nàmatvàyogàt sàmànàdhikaraõyasyacàgni÷abde 'nu÷abdayoganimittadvitãyàntatvena durupapàdatvàt anyathànu÷abdayoganimitta- dvitãyàntatvena durupapàdatvàt anyathànu÷abdasàpekùatvàpatteriti kaustubhe dar÷itarãtyàyuktamabhipretya vàrtikoktapakùàntaramavalambya yàgaråpatvaü sàdhayitumupayuktàni vàkyànyudàharati># -------- athàto 'gnimiti  //
#<ityàdyuttaravàkyeùvityàdi÷abdena taü triràtreõetyàdyekàda÷aràtràntànàü navànàüvàkyànàü saügrahaþ /
tamukthyenetyetadanantaraü taü ùoóa÷inetyetadapi draùñavyam >#//
(àhavanãyàbàdhena prakùepàdhàràhavanãyàdhàratayà vidvadvàkye cayanavidhiriti pårvapakùaþ) atrottaravàkyeùu agniùñomavàkyagatànuyajatipadayoranuùaïgaþ /
#<agnyanuyajanatvaråpeti  >#//
athàto 'gnimiti dvitãyàyà lakùaõàrthakànoþ "anurlakùaõe"ti såtreõa karmapravacanãyasaüj¤àvidhànàt tadyoganimittatvàdagniùñomàdivçttyanuyajanapratiyogitvàrthatvàvagateragnipratiyogikànuyajanatvaråpàmnànamityarthaþ /
guõaprakaraõasaïgatiü såcayituü #<guõe>#tyuktaü /
tasya guõasyàvi÷amànatvena bhedakatàü sàdhayati #<---------- nahãti >#//
yàgatve ni÷cite tatrà'havanãyapràptyà tatprakhyanyàyena nàmatvamagnipadasyàbhipretyàha #<--------- ata÷ceti />#
#<tasminneveti  >#//
athàt.ognimityasminneva vàkye tadvidhau tadyàgatatpratiyogikànubhàvasyàpi vidhànena vi÷iùñavidhigauravàpatterityarthaþ /
vidvadvàkya evetyevakàreõànyàkùiptatvena yàgavidhiparatvasåcaneneùñakàvàkyasya tadvidhitvaniràsaþ såcitaþ /
tatreùñakànàü yàge karaõatvànupapattyà ÷akyàrthasyaiva cayanasya vidheyatvàdityà÷ayaþ /
#<uttaravàkyai÷ceti >#//
kàlavidhipareùvapyeùu vàkyeùu phalavato 'gniùñomàderupasthitatvàt tadvàcakapadàntarakalpanayà kalpitavàkyena tadudde÷ena viniyogavidhànàt kratvaïgatvasiddhiþ /
itarathà agniùñomodde÷enàgnyanubhàvasya agne÷càïgatvena vidhàne vàkyabhedàpatteriti bhàvaþ /
#<iùñakàbhiriti >#//
yadyapi pårvapakùyupapàditarãtyàgnipadavàcyajvalanàdyudde÷ena na cayanavidhiþ saübhavati; tathàpyagnipadavàcyayàgodde÷ena tadvidhyupapattestasyaca sàkùàdyàge 'saübhave #<ànarthakyatadaïganyàyena># tadantaraïgaprakùeparåpàïge 'vatàre àhavanãyàbàdhenàpi cayananive÷asaübhavàt prakùepàdhàràhavanãyàdhàratayà cayanavidhànàccayanapràptirityarthaþ //
#<(cayananiùpàditasthaõóilasthàpanaråpàhavanãyasaüskàravidhàna eva vidvadvàkyatàtparyam)># #< cinoteryàgalakùaõàyà iùñakàvàkye vi÷iùñavidhigauravasya càïgãkàràpekùayaikatra vidvadvàkye 'gnipada eva># #<këptàmàhavanãye niråóhalakùaõàmaïgãkçtya svaniùpàdyasthaõóilàdhàratàsaübandhena tatsaüskàrakatayà cayanavidhyupapattau yàgaparatve pramàõàbhàvàt anu÷abdasyotpattivàkye upayokùyamàõàhavanãyàdyàdhàrabhåtasthalaniùpàdakatvasyàvagatasya pårvakàlatvaü vinànupapatterupasaddinatvasyacayane pramàõàntarataþ pràpterarthàdevàgniùñomàdiùu pràptapa÷càdbhàvanànuvàdakasya bhinnakriyàpa÷càdbhàve 'pyupapatterna yàgàntaravidhànam, apitu cayanavidhànamityabhipretya siddhàntamàha># -------- pàkamanubhuïkta iti #<//
devadattamanugacchatãtyàdau kriyàntarànupàdànàdupasthitatvàt gamanaråpakriyaikyapratãtàvapãha cayanakriyàyà bhinnàyà vi÷eùaõatayà và pratãtestàmàdàyàpyanu÷abdopapattiü dar÷ayitumàha>#-------- atrahãti  //
#<atha÷abdena sthaõóilaniùpattyànantaryokterataþ÷abde sàrvavibhaktikaü tasimaïgãkçtyemamityarthàtsarvanàmnobhayaparàmar÷àt sthaõóilasthàpito 'gni÷cayanaü vàgni÷abdenocyata ityarthaþ /
agniùñomapada÷ravaõàt tatsaüsthàïgatayaiva vidhàne sati kathaü jyotiùñomàïgatvena vidhànamuktamityata àha># ---------- agniùñoma÷abda÷ceti #<//
iha yajatisàmànàdhikaraõyena saüsthàvacanatvànupapatterbodhàyanàdikalpeùu jyotiùñomamagniùñomapadenàbhidhàyaiva sakaladharmàmnànàt tatraiva pracuraprayogàvagaterjyotiùñoma evàgniùñomapadenàbhidhãyate />#
etena --------#< agniùñomasaüsthàvidhànaü pårvapakùyuktaü># --------- paràstam;#< ata eva tasya yàgaråpatvasya siddhatvàdyajatiþ sàdhutvàrthamanuvàdaþ, athàtaþ÷abdàvapi pårvoktarãtyà pràptàrthatvàdanuvàdau /
ataþ kevalaü jyotiùñomodde÷enàdhikaraõãbhåtàhavanãyasthàpanaråpasaüskàradvàrà cayanamaïgatayà vidhãyata ityarthaþ >#//
(jyotiùñomaprayegasaüvalitasyàpi cayanasya kratvaïgatvapratiprasavaþ) #<saüvalitatvàditi >#//
dãkùaõãyàdisomaprayogasaükãrõasàvitrahomokhàsaübharaõadãkùaõãyàdivai÷eù ikaguõa÷ikya- pratimocanàdyaïgakalàpavattvena jyotiùñomaprayogasaüvalitatvamityarthaþ /
kratvaïgatvapratiprasavàrthamiti //
etacca nityàtkàmyasyetyàdidvàtriü÷attama÷lokavivaraõe vidhirasàyanakçdupapàditarãtyoktam //
#<(athàta ityàdivàkyànàmapràptakratvaïgatvabodhanàrthatvamiti svamatopapàdanam)>#  vastutastu --------- #<yàvadanuùñhànasàde÷yena pårvapårvapramàõakalpanayàïgatvaü kalpanãyam, tataþ pårvapravçttena kàmavàkyena kàmàrthatvabodhanàt tadbàdhasyaiva pràpterapràptakratvaïgatvavidhàyakatvameva kaustubhoktaü yuktam />#
etena ------ #<utpattau hyagneþ saüskàryatvokte÷cayanaprakaraõeca tannirvçtyataõóuloparyàhavanãyasthàpanokteþ kratvavyabhicàrisaüskàryadvàrà kratvaïgatvapràptiriti vidhirasàyanoktaü tadupapàdanaü># --------- apàstam;#< agnicayanasya kàmyatvapakùe 'gnimiti dvitãyàbhaïgenàdhàratàyà lakùaõàyà÷cayanasaüskàryatvasyàgnàvabhàne cayanasyàgnyaïgatvànupapatteþ /
kàmyacayanànuniùpàdini sthale àhavanãyasthàpanavidhàvapi paraprayuktopajãvyàhavanãyasthàpanaü prati cayanasyàïgatvàt pramàõàbhàvenaca taddvàrà kratvaïgatvàpràpteþ /
ato 'pràptakratvaïgatvavidhànameva yuktam />#
#<etena --------># agneþ phalàrthasyà÷rayàpekùàyàmagniùñomàdiråpà÷rayasamarpakatvameva teùàü vàkyànàmityekatriü÷attama÷loke vidhirasàyanakàroktaü #<--------- apàstam;># cayanakriyàyà eva phalàrthavidhànena guõasaübandhàbhàvenà÷rayànapekùaõàditi //
#<(nyàyasudhàkàramatasya dà÷amikàgnyatigràhyàdhikaraõavàrtikavirodhàdinà prakà÷akàrairdåùaõam) atraca saükarùe dvitãyàdhyàye># #<"madhyamàyàmupasadyagni÷cãyate prakçtyupakçtatvàdi" tyadhikaraõe># #<"uttaravedyàühya gni÷cãyata" iti vacanenàgnyuttaravedyoþ samuccayena bhinnakàryatvàt, cayane uttaravedikàryàpannatvàbhàvànnottaravedidharmà÷ritàþ kàryà iti pårvapakùavacanena samuccaye 'pyagnidhàraõaråpottaravedikàryasyàgnisaüskàryatvànupapattyà cayane 'pi kalpyamànasyaikatvàt kàryaikyena bhavantyeva tasmin taddharmà iti dåùayitvà siddhàntitam  //
tadanusàreõa nyàyasudhàyàmapyàdçtasya samuccayapakùasya dà÷amikavikalpaparavàrtikakàroktyà virodhàddåùaõamitthaü prakà÷akàraiþ kçtam /
da÷ame hyagnyatigràhyàdhikaraõe># #<"tamukthyenetyàdivàkyànàmatide÷ataþ auttaravedikavikalpena pràptasyàgnerniyamàrthatvamà÷aïkya sannihitaguõakàmapràptiprayojanasaübhave viprakçùñàtide÷asàpekùaniyamaphalakatvasyàyuktatvànniràkçtaü vàrtike /
tata÷càgnyuttaravedyostatra vikalpasyaivoktestadvirodhastàvat sphuñaeva /
sottaravediùu kratuùu cinvãte"ti samuccayavidhitvena bhàsamànamapi vacanaü na samuccayavidhiparam />#
#<taittirãya÷àkhàyàmathàto 'gnimityàdivàkyànàmàmnànàdutpannasyàgneþ kratusaübandhabodhakatvàt /
tatracodde÷yabhåtasomayàgavi÷eùapratipitsayottaravedipadopàdànam /
yadyapivà vi÷eùavàkyaü syàt; tathàpi tadupasaühàràrthaü syàt /
yattu># #<"uttaravedyàü hyagni÷cãyata" ityaparaü, taddhi÷abdàdvartamànanirde÷àt tasyaiva stutyarthamarthavàdaþ /
ato vikalpa eva tayoþ, anyathàgnimàtramiva jyotiùñome uttaravedimàtramapi tatra naiva pràpnuyàt iti >#//
(prakà÷akàramataniràsena dà÷amikàdhikaraõavirodhenaca uttaravedyàmagni÷cãyata ityupapàdanam) #< tadayuktam >#//
sottaravedimiti vàkyasya kratusaübandhaparatve 'pi cayanasya somaprayogasaüvalitatvena vidheyacayanasàmarthyàdeva somayàgavi÷eùodde÷yanirõayasaübhavena sottaravediùvitipadavaiyarthyàpatteþ /
ato yadyapi taittirãya÷àkhàyàü kratusaübandhaparamaparaü naiva vacanam; tathàpi uttaravedisahitakratådde÷ena cayanasyànena viniyogakaraõe 'pi samuccitaprajàpatividhànenàgniprajàpatyorivehàpi arthàtsamuccayo nàsulabhaþ /
#<ki¤ca># uttaravedyàü hãtyasya vidhàyakatvàbhàve tayorvikalpàïgãkàre cayananirapekùottaravederivottaravedinirapekùameva cayanaü pràpnuyàt /
ata uttaravedyàdhàratàpràptaye àva÷yake tasya vidhitve vidhikalpakatvevà tata evàkàmena tayoþ samuccayasiddhiriti samuccayapakùameva yuktamabhipretya kevalottaravedipràptiü dà÷amikãü vikalpokti¤ca samarthayitumàha #<---------- aya¤ceti /
ityàdivacanàditi >#//
satre samàropakàlavidhipare vàkye yadyagniü ceùyamàõà bhavantãti siddhavatpàkùikànuvàdabhåtakàtyàyanavacanasyàdi÷abdena saügrahaþ /
tata÷càgneþ svàbhàvapratiyogitvaviùayo vikalpaþ natåttaravedipratiyogitvaviùaya ityarthaþ /#<
itivacanàditi   >#//
idaühi vacanaü na paraüparàsaübandhenàdhàravidhànaparam; tasyacayanàdhàratàvidhibalàdeva siddheþ, apitu saüyogapçthaktvanyàyena cayanàbhàvapakùe sàkùàdàhavanãyàdhàratàvidhàyakamiti siddha uttaravedimàtrakaþ prayogaþ /
yadyapyetadvidhividheyasya sàkùàdàdhàratvasya pràkaraõikatvàt tadavarodhe cayananiùpàdyasthaõóilasya nàdhàratayà nive÷aþ saübhavati; tathàpi agniùñomapadasya jyotiùñoma eva ÷aktatayà asyàpi niravakà÷atvànna bàdhaþ /
ataeva agnyabhàve agnidhàraõàrthottaravederagnipakùe taddhàraõàrthamasaübhavàdarthàdekàgnidhàraõaråpakàrye saübhavantaü vikalpamàdàya dà÷amikã vikalpoktiþ na cayanàdhàratayà pràptottaravedisamuccayaü viruõaddhãtyarthaþ /
#<ataeva da÷ame ----------># prakçtau hi vaikalpiko 'gniruttaravedyà và nidhàtavyaþ sthale neti granthenàgninidhànaråpakàryàpekùayaiva vikalpa uktaþ //
#<(samuccayapakùepi citàvuttaravedidharmopapattiþ)># #< nacaivamagnyuttaravedyoþ samuccaye bhinnakàryatvàpatte÷citàvuttaravedidharmànàpattiþ; uttaravedeþ saüyogapçthaktvanyàyena kàryadvayàvagamàt taddharmàõàmapi kàryadvayaprayuktatvàvagate÷cayananiùpàditasthaõóilasya sàkùàdagnidhàraõaråpakàryàrthatvena tadaü÷a># #<uttaravedikàryàpannatvena taddharmapràptyupapatteþ /
ataeva sthaõóiladhàraõaråpakàryàntare samuccãyamànottaravedyàmapi taddharmà bhavanti /
tatra cayanottaravedyoþ kriyamàõeùvaviruddheùu tantratà, viruddheùvàvçttiriti kaustubhe draùñavyam />#
vastutastu --------#< ekàgnidhàraõakàryàrthatvenàgnyuttaravedyorvikalpe 'pi uttaravedipakùe pràptakàdàcitkeùyamàõatvenàpi kalpasåtrakàravacanopapatteþ svatantrasvàbhàvapratiyogitvena vikalpà÷rayaõam? tàvatàpyuttaravede÷cayanàdhàratàvidhi- balàttayoþ samuccayasyàpyupapattirastyevetiyathà÷rutavàrtikànusàreõottaravediprat iyogikavikalpa eva yukta iti >#//
(agnerjyotiùñomàïgatve tamukthyenetyàdivàkyasàrthakyam) #< nanu -----------># evamagnerjyotiùñomàïgatve tadatide÷enaiva tatpràptyupapattau tamukthyenetyàdivàkyànarthakyamityata àha#< --------- ata÷ceti >#//
anena prakàreõa svàbhàvapratiyogitvena cayanasya vaikalpikatvàdityarthaþ //
#<(tamukthyenetyàdivacanànàü guõakàmaprayojanavattvaü niyamàrthatvaü ca)># #< atraca da÷ame sannihitavakùyamàõaguõakàmapràptiråpaprayojanasaübhave dårasthatattadatide÷apràptyapekùayà pàkùikatvàdhãnaniyamaphalakatvaü pràcãnairdåùitam /
tadguõakàmaprayojanasyàpyatide÷apràptyadhãnavaiyarthyapratisaüdhàna- sàpekùatayàtide÷opasthityadhãnatvena tulyatvàdatide÷opasthitau ca jhañiti tadbodhitapàkùikatvasyaivopasthitau niyamasyaiva phalatvaucityàdayuktamityabhipretyàha># ------------ tanniyamàrthànãti //
#<guõakàmapràptiråpaü prayojanaü nirbàdhamevetyàha># ----------- cayanà÷riteti  #<//
guõakàmeùu àùñamikanyàyena praõayanavallaukikacayanasyà÷rayatva-># #<vyàvçttyarthaü cayane apårvãyatvavivakùàva÷yaübhàve jyotiùñomaprakaraõàbhàve 'pi athàtognimiti vàkyena jyotiùñomaprakaraõàbhàve 'pi athàtognimiti vàkyena jyotiùñomasyaivopasthitatvàt tadapårvasàdhanãbhåtasyaiva tasyà÷rayatvàpattyà vikçtau pràptyabhàvàt jyotiùñomatulyopasthitisaüpàdanadvàrà cayanasya tattadapårvasàdhanatàsiddhyarthaü tattadvidhànenà'÷rayalàbhopapattyà tadà÷ritaguõakàmapràptiþ phalamityagnyatigràhyàdhikaraõe da÷ame vakùyata ityarthaþ /
ataeva atiràtràdipadànàü tattatsaüsthàkajyotiùñomavàcitve 'pi jyotiùñome cayanopade÷asyàthàto 'gnimityanenaiva siddhatvàvagatyà tatsaüsthàvikçtiparatvameveti draùñavyam //
yadyapi saüsthànàü phalavattvàt cayanaü prati ÷eùitvaü saübhavati; tathàpi tadà÷rayajyotiùñomasaübandhicayanopade÷enaiva guõakàmapràptisaübhavàt vaiyarthyaü tadavasthameveti yatsomanàthena atiràtràdipadànàü kevalasaüsthàparatvameva na yàgalakùaõetyuktaü tat># ------------ paràstam;#< atastattatsaüsthàvikçtiparatvameva yuktamiti dhyeyam /
yathàcàtra phaladvayena vidhisàükaryasyànyatràpyaïgãkàrànna doùatvam, tathà kaustubhe pratipàditaü draùñavyam >#//
(pårvottarakalpaprayojananiråpaõam) prayojanaü pårvapakùe çddhiphalakaü cayanaü jyotiùñomadharmakaü yàgàntaramanuùñheyam /
cayanenottaravedibàdhaþ /
agniùñomàdàvuttaravedireva /
siddhàntetu na yàgàntaramagniùñome cayanottaravedyorvikalpa iti spaùñatvànnoktam //
#<
iti da÷amamagnicayanàsaüskàratàdhikaraõam //>#
----------------- #<<B1>>#  (11 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.11) 



prakaraõàntare prayojanànyatvam  / Jaim_2,3.24 /


#<kauõóapàyinàmayane># #<"upasadbhi÷caritvà màsamagnihotraü juhvati màsaü dar÷apårõamàsàbhyàmi" tyàdi ÷rutam /
tatra juhotinà agnihotràdipadai÷ca dårasthasyàpi karmaõa upasthitatvàttadanuvàdena># #<"yadàhavanãye juhotã" tivanmàsàdiråpaguõavidhiþ, upàdeyavadanupàdeyasyàpi dårasthakarmànuvàdena vidhàne bàdhakàbhàvàt /
kartçbahutvakàlàdiråpànekaguõavi÷iùñaprayogavidhànàcca na vàkyabhedaþ /
ato na karmàntaravidhiþ iti pràpte ---------->#  sarvatra pravartakasya vidheþ kçtiviùayatvàparaparyàyaü upàdeyatvaü pramàõatvàccàj¤àtaj¤àpyatvàkhyaü vidheyatvaü ca prameyam /
tadubhayamapyekavçtti /
samànàbhidhàna÷rutyàdinà ca dhàtvarthabhàvanàvçttãtyutsargaþ /
yogyopapadasattve tu vi÷iùñavidhigauravabhiyà tanmàtravçtti /
yathà yadàhavanãye juhotãtyatràhavanãyasyopàdeyatvavidheyatvobhayà÷rayatvàd yogyatvam /
ata eva tatra dhàrthànuvàdàpekùàyàü dåràsthànàmapi sarvahomànàü katha¤cidanuvàdaþ /
#<prakçte tu màsasyànupàdeyatvàdupàdeyatvaü dhàtvartha eva vàcyam /
atastatsàmànàdhikaraõyena vidheyatvamapi tatraiveti vihitasya vidhànàyogàdbhedaþ /
evaü satyapi yadi sàyaü juhotãtyàdivatpratyabhij¤àpakaü saünidhyàdi pramàõaü bhavettato 'gatyà kàlàdàvapi vidheyatvaü karmaõi capràpte 'pyupàdeyatvamiti vaiyadhikaraõyamapyà÷rãyeta, na tvetadasti; naca sannidhyàdyabhàve 'pi nàmna eva pårvakarmopasthàpakatà /
agnihotraü juhotãtyanena juhotinà hi yàdç÷ã vijàtãyahomatvaprakàrikà homopasthitistàdç÷yeva sannidhinopanãtà yuktaü yatsàyaü juhotãtyetadvàkyasya juhoterapi svaviùayaviùayatvamàpàdayantã bhavati tadgatavidheyàrthakatvapratibandhikà /
agnihotràdinàma tu agnidevatàkahomatvaprakàrakahomavi÷eùyakabodhaü kùamam /
nahi agnidevatàkaü pårvaü karmaivetyatra pramàõamasti; vijàtãyahomatvasya nàmnànupasthiteþ, anyathà paryàyatvena saha prayogànàpatteþ, atiprasaïganiràkaraõasya pràcãnaprayogàbhàvenaivodbhidadhikaraõe sthàpitatvena yogaråóhyanaïgãkàràcca, anyathà matvarthalakùaõàdimiyà atiprasaïgabhaïgàrthamapi råóhyaïgãkàre somàdàvapi tadàpatteþ /
ato na nàmnà tadupasthitiþ /
ataeva yatra nàmaivànupàdeyaguõayogena ÷rutaü na tu dhàtuþ yathà sarvebhyo dar÷apårmamàsàvityàdau, tatra nàmàrthasyaivopàdeyatvasàmànàdhikaraõyena vidheyatvaprasaktau nàmajanyopasthityà tatpratibandhànna karmàntaram /
astuvà tadvàkyasya pràkaraõikatvàdakarmàntaratvam /
ataþ prakçte nàmnà vidheyàrthakatvasya juhotau pratibandhàyogàdanupàdeyaguõayuktànupasthitiråpaprakaraõàntaràtsiddhaü karmàntaratvam />#
atra cànupàdeyaguõayogasya svavçttyupàdeyatàpanayanadvàrà pàri÷eùyàddhàtvarthavçttyupàdeyatvàpàdanaü vyàpàraþ /
anupasthiterupàdeyatvasàmànàdhikaraõyena vidheyatvàpratibandhaþ saþ /
ataeva na pràcãnokta anupàdeyaguõayoga eva prayojanako 'pi tu upàdeyaguõasàmànyàbhàva eveti dhyeyam /
ataþ siddhaü kàlavi÷iùñakarmàntaravidhànamevedam /
evaü "sarasvatyà dakùiõena tãreõàgneyo 'ùñàkapàla" ------- iti de÷aråpànupàdeyasya; àgneyapadasya sàdhàraõatvena pårvakarmopasthàpakatvàbhàvàt /
nimittasya tu "satràyà'gårya vi÷vajità yajete"ti /
àgåraõaü saükalpaþ /
taduttaraü satramakurvato 'yaü vi÷vajit, vi÷vajità yajetetyasmàtkarmàntaram /
nacànena viniyuktasya prayuktasya và tenotpattiþ; viniyogàdisàmànàdhikaraõyenàvagatàyà utpatteþ sannidhiü vinà bàdhe pramàõàbhàvàt   // 11 // ityekàda÷aü prakaraõàntaràdhikaraõam /
#<----------------->#  (viùayavàkyasaügrahaþ pàri÷eùikasaügati÷ca) #< ityàdi÷rutamiti >#//
màsaü vai÷vadevena màsaü varuõapraghàsaiþ màsaü sàkamedhena màsaü ÷unàsãrãyeõeti yajetetyanuùaïgasahitànàü vàkyànàmàdipadena saügrahaþ /
pramàõàntaraniråpaõena guõaprakaraõasaïgatyabhàve 'pi pàri÷eùikãü saïgatiü spaùñatvàdanuktvà pårvapakùamevàha#< ------------ tatreti >#//
(karmabhedàbhàvapårvapakùopasaühàraþ) #< bàdhakàbhàvàditi >#//
kartràdivat kçtisàdhyatvena råpeõa vidhànàsaübhave 'pi paurõamàsyàdikàlavat kçtyadhikaraõatvàdinà vidheyatvasaübhavena vidhànàyogyatvaråpabàdhakàbhàvàdityarthaþ /
naca pràkaraõikasàyamàdikàlàvarodharåpabàdhakasya sattvànmàsàdiråpaguõanive÷ànupapatterguõàt bhedaþ sàyaüpràtaþkàlayoramàvàsyàparàhõàdikàlavat vyàpyavyàpakabhàvenopapattau virodhàbhàvàt /
nacàtyantasaüyogavàcidvitãyàntamàsapadopadiùñasàtatyavirodho bàdhakaþ, tasyàhàravihàràdyanurodhena bàdhàva÷yaübhàve jàteùñinyàyena pràkaraõikakàlopasaügrahasya siddhànta ivopapatteþ /
naca jãvanàkhyanimittena virodhaþ; siddhànte sàyaüpràtaþkàlàbhyàmiva màsenàpyavacchedasaübhavena tadavirodhàt, kàmyaprayoga eva màsanive÷opapatte÷ca /
naca kauõóapàyinasatraprakaraõenànanugraho bàdhakaþ, kauõóapàyina eva dãkùitatvena paryudastànàmagnihotràdãnàü màsaü pratiprasavavidhànena #<athavà ----------># agnihotràdyudde÷ena màsakàle vihite 'pi udde÷yatvenopasthitànàü niràkàïkùaõàmagnihotràdãnàü saüvatsaraparimitasatraprayogasya ùaõmàsaparimitasomayàgairaparipåraõàdàkàïkùàva÷ena satraprayogavacanena phale vidhànena và tadanugrahopapatteriti bhàvaþ //
evamitarabàdhakaniràse bàdhakàbhàvàdityanena såcite pràptakarmànuvàdenopasadàü taduttarakàlatvasya màsasya kartçbahutvasya ca vidhàne yadanekàrthavidhànena vàkyàbhedàpattiråpaü bàdhakaü guõakçtabhedàpàdakaü bhàùyakàreõa siddhànte upanyastam, tatsiddhàntasàdhakatvenàdaraõãyatvabuddhyà pçthakpariharati #<---------- kartçbahutveti  >#//
màsaü dar÷apårõamàsàbhyàmityàdau anekaguõàbhàvenàvyàpakatvàcca tasyakarmàntaràsàdhakatvamabhipretya pårvapakùamupasaüharati#< ---------- ata iti >#//
(prakaraõàntaràtkarmabhedapratij¤à) pramàõàntareõa bhedàsaübhave 'pi prakaraõàntaràt bhedaü sàdhayituü prakaraõàntarasvaråpopapàdanasyàpekùitatvenàva÷yakaü tat pradar÷ayan siddhàntamàha #<--------- sarvatreti >#//
÷rutyàdinetyàdipadena dhàtvarthavçttitvopapàdakapada÷rutisaügrahaþ //
utsargasyàpavàdamàha#< ----------- yogyeti >#//
(àhavanãyasyopàdeyatvàt yadàhavanãyavàkyena karmabhedaþ) #<yogyatvamiti >#//
yadyapyàdhànavidhisiddhatvenà'havanãyasyànenopàdeyatàvidheyatvàkhyavidhivyàpàraviùayatvaü na j¤àpyate; tathàpi vàjapeyàdhikaraõe kaustubhoktarãtyà pràduùkaraõàdivi÷iùñatvena råpeõa homàrthaü tadviùayatvànna tadvighàta iti bhàvaþ /
#<ataeveti >#//
#<sa0vi÷iùñavidhigauravàpattibhiyà upapadàrthamàtrasya vidheyatvàva÷yakatvàdevetyarthaþ /
tattatpràpakavidhyupasthàpakapramàõàntaràbhàve 'pi juhotinaiva tànupasthàpyànuvàdaþ katha¤cicchabdena såcitaþ /
kàlàdau kçtivyàpyatvaråpopàdeyatvàsaübhave 'pi kçtyadhikaraõatvàdinà vidheyatvaü karmaõi puruùakçtivyàpyatvaråpamupàdeyatvaü ca /
ataeva kàlàdervidhisaüspar÷àdvivakùàïgatvaü copapadyata ityarthaþ //>#
(prakçte 'pi nàmno homopasthàpakatva÷aïkà) #<nanu># prakaraõàpekùayàpi prabalasya nàmnaþ sannidhàyakapramàõasya sattvàdupàdeyatvavidheyatvayoþ sàmànàdhikaraõyapratibandhakatvopapatterna bhedasiddhirityà÷aïkàmanådya pariharati#< ---------- naceti //
yàdç÷ãti >#//
(liïgasaïkhyàprakàrakabodhajanakena nàmnàtàdç÷adhàtvarthopasthàpanàsaübhavànna nàmno dhàtvarthavidheyatvapratibandhakatvam) liïgasaïkhyànanvayitvenetyarthaþ /
nàmnaþ khaõóavàkyàrthabodhada÷àyàü liïgasaïkhyàprakàrakasvàrtha- bodhakatvena tadaprakàrakadhàtupadabodhyadhàtvarthavçttividheyatvasya samànaprakàratvàbhàvena nàmnà pratibaddhuma÷akyatvam /
dhàtorhi sannidhiviùayãbhåtapårvakarmaparatve pramàpite vidheyàrthakatvaü pratibadhyate /
ata÷ca sannidhinàgnihotraü juhotãtyetadvàkyagatajuhotipadabodhyasya liïgasaïkhyànanvayina eva homavi÷eùasya prakàratayopasthàpitasya sàya¤juhotãtyetadvàkyagatajuhotibodhyatvapramàpaõàdyuktà tasya tadvàkyagatajuhotivçttividheyatvapratibandhakatà, prakçtetu liïgasaïkhyànvayihomavi÷eùatvaprakàrakatayà nàmnopasthàpitasya màsàgnihotravàkyagatajuhotinà bodhayituma÷akyatvena na nàmnastadvçttividheyàrthapratibandhakatvasaübhava ityabhipretya vaiùamyaü dar÷ayati #<------------ agnihotràdinàma tviti //
nahãti >#//
agnidevatàkahomatvasyaivàgnihotrapadenàbhidhànàt tasyàpårve 'pi home 'bàdhitatvena saübhave tatpadapravçtterupapattestena pårvakarmaõa evopasthitau pramàõàbhàva ityarthaþ /
vijàtãyahomatvena ÷aktyabhàve 'tiprasaïgàpattiü nirasyati #<------------ atiprasaïgeti  >#//
astuvà nàmno vijàtãyahomatvaprakàrakabodhajanakatvam, anyathà màsàgnihotre gauõatvena nàmàtide÷akatvànupapatteþ, tathàpi tadupasthiternàmàtide÷avidhayà bhedànuguõatvena na vidheyatàpratibandhakatvamiti bhàvaþ //
#<(sarvebhyo dar÷apårõamàsà ityasyànàrabhyàdhãtatve nàmnà karmabhedaþ pràkaraõikatve na karmabhedaþ)>#  na karmàntaramiti //
#<apitva÷rutakartavyapadàdhyàhàreõa nàmopasthitakarmaõoreva phalasaübandhamàtramityarthaþ /
etaccànayorvàkyayorbhavadevoktamanàrabhyàdhãtatvamaïgãkçtya pratibandhakasannidhyabhàvena nàmna eva pratibandhakatvamuktam >#//
vastutastu ----------- #<"sàrvakàmyamaïgakàmyaiþ prakaraõàdi"ti såtre pràkaraõikatvamevoktam /
tadà nàmnaþ àkhyàtasàmànàdhikaraõyasattve 'pi># #<"dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajete" tyatreva sannidhereva ÷akyaü pratibandhakatvaü vaktuü ityakarmàntaratvaü sulabhameveti pakùàntareõàha># ----------- astau veti //
#<(vividiùàdivàkye 'prakaraõe 'pi nàmnaþ karmopasthàpakatvaniråpaõam)>#  #<ataeva --------># #<vividiùàvàkye yatra na prakaraõaü tatra pårvaü saha tvàtmayàjã yo vededamanenàïgaü saüskriyate ihedamanenàïgamupadhãyata iti pårvatanaitacchabdena sa yadeva yajeteti tatpårva÷rutau ca yacchabdena prasiddhàrthakena pårvakarmaõàü nirde÷ena># #<nirde÷astatràkhyàtàsàmànàdhikaraõyànnàmnaþ pårvakarmopasthàpakatvamiùñameva /
yaþ anena karmaõà idaü mamàïgaü saüskriyate kùãõapàpaü kriyate puõyena copadhãyate upacãyata iti viditvà karmàcarati sa àtma÷udhyarthaü yajannàtmayàjã; saca devayàjinaþ kàmyakartuþ ÷reyàniti ÷atapatha÷ruterarthaþ /
siddhàntamupasaüharati># ----------- ata iti ataeveti //
#<(anupàdeyaguõavi÷iùñànupasthitirna prakaraõàntaraü kitåpàdeyaguõasàmànyàbhàvavi÷iùñhànupasthitiþ)># #< yataþ pàri÷eùyàddhàtvarthavçttyupàdeyatvàpàdanamàtramanupàdeyaguõasya vyàpàrastasya cànupàdeyaguõasattve ivopàdeyaguõasàmànyàbhàve 'pi saübhavo 'ta evetyarthaþ /
eva¤ca da÷ame àjyabhàgau yajatãti gçhamedhãyagate vàkye karmàntaratvapårvapakùe prakaraõàntarapramàõopanyàsaþ saügacchata ityà÷ayaþ >#//
(abhyàsaprakaraõàntaranyàyayorupadheyasàükarye 'pi svaråpàsàükaryavivekaþ) #< naca ----------># evaü tanånapàtaü yajatãtyàdàvapi upàdeyaguõasàmànyàbhàvàt prakaraõàntareõaiva bhedàpatteþ kçtamabhyàsena? iti -------- vàcyam; satyapyupadheyasàükarye nyàyasvaråpasyàsàükaryàt /
abhyàsehi upàdeyatàmatantrãkçtya pàri÷eùyeõa dhàtvarthavçttividheyatvàpàdanameva vyàpàraþ /
ataeva tatra sannidhiþ pratibadhyo natu prakaraõàntara iva pratibandhakaþ /
prakaraõàntaretu na pàri÷eùyeõa vidheyatvàpàdanavyàpàraþ /
vi÷iùñavidhividhayà kàlàderapi vidheyatvàïgãkàreõa tadasaübhavàt, apitu satyapi vidheyàntare svàpàditopàdeyatàsàmànàdhikaraõyalàbhàrthaü dhàtvarthe 'pi vidheyatàpàdanam /
ato nyàya÷arãrasyàsaükãrõatvàdyuktaþ prakaraõàntaràdbheda ityàdivistaraþ kaustubhe draùñavyaþ  //
#<(prakaraõàntaranyàyaviùayepi màsaü dar÷apårõamàsàbhyàmityatra yàgaùañkavidhànam)># #< evaü yatràpi prakaraõàntare àkhyàtasàmànàdhikaraõyamapi nàsti, yathà ÷atapathabràhmaõe dar÷apårõamàsaprakaraõe càturmàsyeùu ca># #<"yavàgvainàü ràtrimagnihotraü juhotã" tyatra,tatropàdeyaguõasàmànyàbhàvaråpaprakaraõàntaranyàyàsaübhavena bhedàprasakteragatyà nàmna eva viprakçùñopasthàpakatvaü draùñavyam /
evaü màsaü dar÷apårõamàsàbhyàmityatra sàptamikanyàyena dar÷apårõamàsapadayoþ pràkçtayàgatrikasaübandhidravyadevatàdidharmàtide÷akatvàt teùà¤caikapadopàdànena samuccayàvagamàderutpattivàkyàvagatasamuccitadravyadevatàderekaikasm in karmaõi nive÷àyogàt saïkhyàvadeva karmabhedàvasàyàt prakçtivadyàgaùañkameva vidheyam />#
yattu ------- bàlaprakà÷e ----------#< prakaraõàntarasahakçtadvitvasaïkhyayà trikadvayabheda upapàditaþ, taddvivacanasya samudàyadvayagatatvenànuvàdàt samidho yajatãtyatra bahutvasyeva dvitvasya bhedakatvànupapatterayuktamiti kaustubhe draùñavyam  >#//
(kàlayoga iva de÷ayoge nimittayoge ca saünidhiüvinà pårvakarmopasthityasaübhavàtkarmabhedaþ) kàlade÷animittaphalasaüskàryaråpàõàü pa¤cànàü anupàdeyànàü madhye kàlaråpànupàdeyayoge karmàntaratvaü prasàdhitam de÷animittayoge 'pyatidi÷ati #<--------- evamiti  >#//
yadyapyatra yajirna ÷råyate; tathàpi dravyedevatàsaübandhànupapattyà yajikalpanayà pràkçtàgneyayàgàt karmàntaramityarthaþ /
anupàdeyasyetyasyàgre udàharaõamiti ÷eùaþ /
evaü nimittasya tvityatràpi j¤eyam /
naca sarvebhyo dar÷apårõamàsàvityatrevàkhyàtàsàmànàdhikaraõyàdàgneyanàmnà pårvakarmopasthitestadvadeva na bhedaþ sidhyatãtyà÷aïkàü nirasitumàha #<---------- àgneyapadasyeti  >#//
àgneyapadasya nàmadheyatvàbhàvàt yajipadavadeva pårvavihitàvihitakarmasàdhàraõyenàgnidevatyadravyamàtravacanasya niyamena pårvakarmopasthàpakatvàbhàvàdityarthaþ /
#<sannidhiü vineti  >#//
sannidhisattve dar÷apårõamàsàdiùu tatsàmànàdhikaraõyabàdhe 'pi tadabhàve tadbàdho na yukta ityarthaþ  //


#<(phalaü càkarmasaünidhau  / Jaim_2,3.25 /

itisåtraü phalaviùaye 'dhikà÷aïkànivçttyarthamiti de÷animittayorudàharaõam)># #< yadyapi phala¤càkarmasannidhàvityagrimasåtre cakàreõa saüskàryopàdànavat de÷animittayorapyupàdànasaübhavàt tatraivaitadudàharaõapradar÷anaü yuktaü kartum; tathàpãha tayoþ kàlavadeva karmàntarasàdhakatvasya j¤àtatvàdiha pradar÷anam /
agrimasåtrantu phalàdiviùaye 'dhikà÷aïkànivçttyarthamiti na doùaþ  //
prayojanaü spaùñatvànnoktam >#//

ityekàda÷aü prakaraõàntaràdhikaraõam //
#<----------------># <B1> #< (12 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.12)>#  phalaü ca //
phalasyàgneyamaùñàkapàlaü nirvapedrukkàma iti /
saüskàrasya tu audumbarãü prokùatãti vrãhiprokùaõàtkarmàntaram; pa¤caiva yathànupàdeyàni, tathà vàjapeyàdhikaraõe kaustubhe prapa¤citam // 12 //#< iti dvàda÷aü phalasaüskàryàdhikaraõam //>#
----------------- #<<B2>>#  (adhikà÷aïkayoktàdhikaraõaprayojanam) pårvàdhikaraõenoktasya pàri÷eùyàdupàdeyatàsàmànàdhikaraõyena vidheyatvàpàdanadvàrà såtragataprakaraõàntara÷abdopalakùitàsannidherbhedakatvasyànupàdeyaguõayoga eva saübhave phalasaüskàryayorayogitvàt viniyogavidhiviùayatvàparaparyàyàïgatvasya dhàtvarthavçttitayà'kùepàttatsàmànàdhikaraõyenotpattividhiviùayatvà- paraparyàyavidheyatvàkùepakatve 'pyupàdeyatànàkùepakatvenàsaübhavànna prakaraõàntaravidhayà bhedakatvam, kàlade÷animittàdãnàntu anuùñhàpakatvena prayogavi÷eùaõatvàt dhàtvarthànuùñhàpyatvàparaparyàyopàdeyatvàt yuktaü tadvidhayà bhedakatvamiti vi÷eùà÷aïkàniràkaraõàya pravçtte etatsåtreõàdhikaraõàntare viùayavàkyamudàharati #<--------- phalasyeti >#//
phalasyetisiddhavannirde÷àt siddhànte 'sya pårvàdhikaraõaprapa¤caparatà såcità /
ataeva nàtãva pårvapakùàdaraþ /
#<(rukkàmàdivàkye karmàntaratvasamarthanam)>#  rukkàma iti //
ruk #<dãptiþ /
atràpi de÷avàkyavat dravyadevatàsaübandhànumitayajikalpanayà pårvayàge phalavidhyanupapatteþ karmaõo vidheyatvàt pràkçtàgneyàpekùayà karmàntaratvamityarthaþ >#//
(udàharaõàntaranirde÷aþ /
pårvoktàdhikà÷aïkàniràsa÷ca) #< yattu ---------># pràcãnaistraidhàtavyà dãkùaõãyà bhavantãtyetada÷vamedhaprakaraõagataü vàkyamudàhçtya traidhàtavyàdãkùaõãyayorbhedàt sàmànàdhikaraõyànupapatterjaghanye dãkùaõãyàpade yajamànasaüskàraråpadãkùaõãyà- kàryalakùaõàmaïgãkçtya tena saüskàryayajamànopasthiteranupàdeyaguõayuktànupasthitiråpaprakaraõàntaràt prasiddhasvatantraphalàrthavihitatraidhàtavyàpekùayà karmàntaratvamiti saüskàryodàharaõaü dar÷itam, tatsarvebhyo dar÷apårõamàsàvitivadàkhyàtàsamànàdhikaraõatraidhàtavyànàmnaþ pårvakarmopasthàpakatvopapatteþ karmàntaratve pramàõàbhàvàdayuktamiti tu÷abdena såcayan tadupekùyànyadudàharati #<---------- saüskàryasya tviti >#//
atrobhayatràpyaïgitve 'pi anuùñhàpakatvasyàpi kàmanàviùayatvàdinà sattvàdupàdeyatvàkùepakatvàt tatsamànàdhikaraõavidheyatvalàbhàya karmàntaravidhiràva÷yaka iti vi÷eùà÷aïkàniràso draùñavyaþ //
#<(ekatvamanupàdeyamiti bàlaprakà÷amataniràsaþ)>#  atra prakà÷akàraiþ ----------#< vàlaprakà÷e kçtiviùayatvamupàdeyatvamaïgãkçtya tadabhàvamàtreõa kàlàdiùviva kartçvi÷eùaõaikatvabràhmaõatvàdijàtãnàmapyanupàdeyatvam />#
ataeva #<"anupàdeyamekatvaü yajamànasya kàlavadi" tipratipadàdhikaraõagata÷àstradãpikàkàrikà saügacchate># ------------ ityuktam, #<tasya prasaïgato niràsamàha ---------- yatheti  //
tanniràsa÷càtra kaustubhe draùñavyaþ /
prayojanaü pårvapakùe prakçtitvàt pratipadi siddhàntetvanyavikçtivat parvaõãti spaùñatvànnoktam //>#

iti dvàda÷aü phalasaüskàryàdhikaraõam //
#<---------------># <B1> #< (13 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.13)>#  sannidhau //
pa¤cànàmapyanupàdeyànàü sannidhau pratyudàharaõàni /
dar÷apårõamàsaprakaraõe "paurõamàsyàü paurõamàsyàü yajeta" "same dar÷apårõamàsàbhyàü yajeta" "yàvajjãvaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajeta" "dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajete"ti caturõàm /
sviùñakçtaü prakçtya "÷eùàtsviùñakçtaü #<yajatã"ti ÷eùaråpasaüskàryasya />#
atra sarvatra saünidhinà svaviùayavçttividheyatvapratibandhàt pràptasyaiva karmaõaþ kàlade÷avi÷iùñaprayogavidhimàtraü vidhirlàghavàyànumanyate natu karmotpattimapi vidhatte /
yatra tu prayogo 'pi pràpto yathà "ya iùñye" tyàdau, tatra pràptaprayogànuvàdena kàlàdimàtravidhiþ /
saübhavati hi de÷akàlayorupàdeyatvàsaübhave 'pi yàgàïgatvena viniyogavidhiþ /
nimittasthale tu mitho nimittanaimittikayoraïgàïgitvàsaübhavàt pràptasyàpi karmaõo nimittasaübandhànumitapàpakùayàrthatvena viniyogavidhiriti vakùyate /
phalasaüskàryayostu tadudde÷ena pràptakarmaviniyogavidhiþ spaùña eva /
ato na saünidhisattve 'nupàdeyaguõayoge 'pi karmàntaram // 13 // #< iti trayoda÷aü prakaraõàntarapratyudàharaõàdhikaraõam //>#
--------------- #<<B2>>#  (pa¤cànàmapyanupàdeyànàü saünidhau pratyudàharaõàni) såtragataphalapadasyànupàdeyopalakùaõatvamabhipretyàha #<--------- pa¤cànàmapãte /
nimittasaübandhànumiteti >#//
nimittasyànuùñhàpakatvena prayogàkùepakatvàttasyaca phalàpekùàyàü yàvajjãvàdhikaraõavakùyamàõarãtyà pàpakùayàrthaü viniyoga ityarthaþ /
#<spaùña eveti >#//
tayoþ puruùàrthatvena svàrthameva viniyogaþ karmaõa eveti spaùña ityarthaþ //
itarat spaùñàrtham //
evamadhikàràkhyasannidheþ karmotpattyanuvàdatvapramàpakatvàt yathà karmàntaratvapratibandhakatvaü, tathà tadabhàve 'pi yacchabdàdinà yatra tadanuvàdapratãtistatràpyupasthitotpattikakarmaõyeva kàlaviniyogakaraõàt tatpratibandhakatvaü draùñavyam /
yathà "ya iùñye" tyàdau, yathàvà "etayà punaràdheyasammitayeùñiùu agnihotraü juhotã" tyàdau ca neùñyagnihotrabhedaþ agnihotravàkye yacchabdàbhàve 'pi "dãkùitona juhotã"ti niùedhàpekùitodavasànãyàråpeùvavadhimàtravidhau tàtparyagràhakatayàgnihotravidheranuvàdàditi dhyeyam /
atraca bhedapramàpratibandhakasya sannidherbhedapramàjanakasyàsannidhe÷ca svaråpaniruktyàdikaü kaustubhe draùñavyam /
vistarabhayànnocyate //
#<
iti trayoda÷aü prakaraõàntarapratyudàharaõàdhikaraõam //>#
------------------- #<<B1>>#  (14 adhikaraõam / ) (a.2 pà.3 adhi.13) #< àgneya //
kàladvayayogenàgneya vidhàya># #<"yadàgneyo 'ùñàkapàlo 'màvàsyàyàü bhavatã"ti ÷rutam /
tatra kàladvayayuktàdàgneyàtkarmàntaravidhànamidam; prakaraõàntaràdabhyàsàdvà bhedopapatteþ /
anenaiva vihitasyetareõa paurõamàsãmàtravidhistu utpatti÷iùñakàlàvarodhànniràkartavyaþ /
naca -------- ekasyaiva karmaõo 'bhyudaya÷iraskatayà vidhidvayena vidhànaü piïgàkùyaikahàyanã÷abdàbhyàmiva dravyavi÷eùasyeti ----------- vàcyam; piïgàkùyaikahàyanã÷abdàbhyàmupasthitasyàpyekasyaikena vidhinà vidhàne bàdhakàbhàvàt, prakçte tu ekena vihitasya netareõa vidhisaübhava iti karmàntarameva /
ata evàmàvàsyàyàmàgneyadvayakaraõaü pårvapakùaprayojanamiti pràpte -------->#  ekasyaindràgnavidhi÷eùatvànna svàtantrayeõa vidhàyakatvam /
pra÷astàgneyasàhityena caindràgnapra÷aüsà, ato na karmàntaram   // 14 // 47 // 

#<iti caturda÷amàgneyastutyarthatàdhikaraõam //>#

iti ÷rãkhaõóadevaviracitàyàü bhàññadãpikàyàü dvitãyàdhyàyasya tçtãya pàdaþ //
#<-------------># <B2> #< kàladvayeti //>#
"yadàgneyo 'ùñàkapàlo 'màvàsyàyàü paurõamàsyàü càcyuta" iti vàkyenetyarthaþ /
paurõamàsyadhikaraõe prakaraõàntaràdhikaraõagataprakà÷akàroktarãtyà prakaraõàntaràdàgneyabhedaü nirasyaikakarmàsaübhavipaurõamàsyamàvàsyàlakùaõaguõadvayayogànnyàyasudhàkçdupapàditàdàgneyabhedasya svayaü prasàdhitatvàdàgneyaü ityekavacanamayuktamapi jàtyabhipràyeõaikavacanavivakùayà prayuktam /
#<÷rutamiti >#//
prade÷àntara ityarthaþ /
#<prakaraõàntaràditi >#//
anena àtide÷ikyanantarasaïgatiþ såcità /
katha¤cit sannidheþ pratibandhakatvena prakaraõàntaràt bhedàsiddhirityabhipretya tatsatve 'pi bhedakamupanyasyati #<---------- abhyàsàdveti >#//
yadyapi saüpratipannadevatàkatvena dvayoràgneyayoþ sahànuùñhànànnàgneyadvayakaraõaprasaktiþ påravapakùe; tathàpi punarvidhivaiyarthyàpattyaiva sahànuùñhànabàdhàt, #<athavà ------------># puroóà÷advayakaraõàdvà'gneyadvayakaraõamabhipretyàha #<-------- ata eveti />#
yadàgneya iti vàkyàntareõà'gneyasya kevalàgnidevatàtvàvadhàraõàt kathaü tenaindràgnapra÷aüsetyapekùàyàmàha #<---------- pra÷asteti >#//
"aïgiraso và ita uttamàþ svargaülokamàyanni" tyàdyarthavàdasahitatadvidhinà àgneyaprà÷astyàvagamàt pra÷astàgneyasàhityenaindràgnapra÷aüsetyarthaþ //
pårvapakùe prayojanamamàvàsyàyàmàgneyadvayasya tatsaübandhitvenàùñàkapàladvayasya karaõaü, siddhànte neti spaùñatvànnoktam //
#<
iti caturda÷amàgneyastutyarthatàdhikaraõam //>#
iti bhàññadãpikàprabhàvalyàü dvitãyàdhyàyasya tçtãyàpàdaþ //
#<---------------->#