Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra, Adhyaya 2, Adhikarana 2, with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.) Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987) (Sri Garib Dass Oriental Series, 50-) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) [server down!] This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. An attempt to structure the text according to sutras had to be abandoned for want of an adequate printed edition. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ atha dvitÅya÷ pÃda÷ / #<(1 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.1)># #<ÓabdÃntare karmabheda÷ k­tÃnubandhatvÃt / Jaim_2,2.1 /># ## #<"somena yajeta",># #<"hiraïyamÃtreyÃya dadÃti" , "dÃk«iïÃni juhotÅ"tyÃdÅnÃæ vibhinnadhÃtvarthÃnÃæ bhÃvanÃbhedabodhakatvamasti na veti cintÃyÃæ># #<"jyoti«Âomena svargakÃmo yajete"tyanena svargakarmakabhÃvanÃmÃtre lÃghavÃdvihite tadanuvÃdena somÃdivÃkyai÷ somÃdiviÓi«ÂayÃgÃdividhÃnÃtsarve«Ãæ cotpannaÓi«Âatvena guïanyÃyÃbhÃvÃnna bhÃvanÃbheda÷ / nacÃnekadhÃtvarthÃnÃmekajÃtÅyayatnajanyatvÃsaæbhava÷; bÃdhakÃbhÃvÃt / naca prak­tyarthÃnvitasvÃrthÃbhidhÃyakatvÃ- tpratyayÃnÃæ phalavÃkyasthenÃkhyÃtena># dhÃtvarthÃnavacchinnaÓuddhabhÃvanÃvidhÃnÃnupapatti÷; ÃkhyÃtena dhÃtvarthÃvacchinnabhÃvanÃbhidhÃne 'pi tadaæÓe vidhivyÃpÃrÃbhÃvÃt / ataeva guïaphalasaæbandhasthale dhÃtvarthÃnuvÃde 'pi bhÃvanÃmÃtravidhÃnam / ataeva ca phalavÃkye yaji÷ prak­tasarvadhÃtvarthopalak«aïam / jyoti«Âomapada¤ca chatrinyÃyena sarvanÃmadheyamiti prÃpte ---------- ## upasthitasya yatnasyaiva vaijÃtyaparikalpanayà vijÃtÅyayatnatvenaiva kÃraïatvam / ataÓca pratidhÃtvarthavaijÃtyÃt bhÃvanÃvaijÃtyasiddhi÷ / vibhinnadhÃtvarthakatvameva ca ÓabdÃntaratvam / ataeva "tistra ÃhutÅrjuhotÅ" tyatra saækhyayà homabhede siddhe ÓabdÃntarÃdevoktavidhÃdbhÃvanÃbheda÷ natu mÆloktÃditi dhyeyam / ki¤ca prÃptabhÃvanÃnuvÃdena somayÃgÃdyanekavidhÃne vÃkyabhedÃpattestattadguïadhÃtvarthobhayaviÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnameva tattadvÃkye aÇgÅkartavyam / tatraca cÃturthikanyÃyena jyoti«ÂomapadÃbhidheyasya somayÃgasyaiva svargavÃkyena phalasaæbandho 'nye«Ãntu tadaÇgatvam / naca -------- svargavÃkya eva yÃgabhÃvanotpattipÆrvakaæ phalasaæbandha÷ somavÃkyenaca somamÃtravidhÃnamiti -------- vÃcyam; svargavÃkye rÃjasÆyanyÃyene«ÂipaÓuyÃgÃnÃmeva phalasaæbandhÃpattau yÃgÃntaravidhÃne pramÃïÃbhÃvÃt / tataÓca paÓvÃdyavaruddhe somavidhyanupapatte÷somavÃkye karmÃntaravidhyavaÓyaæbhÃva÷ / prayojanaæ somayÃgamÃtraprÃdhÃnyam // 1 // ##// #<(adhyÃyÃrthabhÃvanÃbhedanirÆpaïasyeha pÃde 'vasarasaægati÷, ÓabdÃntarapramÃïasyaiva prathamato nirÆpaïe nimittam, pÃdÃrthani«kar«a÷, ekaprakaraïagataÓabdÃntarasyÃtrodÃharaïatvam)># ## ------- bhÃvanÃbhedeti // #<.// bhÃvÃrthÃdhikaraïarÆpopodghÃta÷ stutaÓÃstrÃdhikaraïÃnta÷,># tatprasaktaæ ## tadanuprasaktaæ ## tadanuprasaktaæ ## ataeva ## ---------- jyoti«Âometi --------- #<Ãdipadena stautiÓaæsatyÃdÅnÃæ saægraha÷ >#// (tipratyayÃbhyÃsÃt bhÃvanÃbhedaÓaÇkÃtannirÃsau / ekasya yatnasyÃnekadhÃtvarthajanyatvopapatti÷) ##// yadyapi bhÃvanÃvÃcakatipratyayÃbhyÃsÃt bheda÷ saæbhÃvyate; tathÃpi tasya dhÃtvarthavidhÃnÃrthamanuvÃdakatvÃbhyupagamenÃnanyaparatvÃbhÃvÃdaki¤citkaratvamityasyÃpyupalak«aïametat / ##// samÆhÃlambanaj¤Ãne ekasminnanekavi«ayatÃvadekayatnatvenÃnekÃvacchedakatvena janyatvasvÅkÃre bÃdhakÃbhÃvÃt ityartha÷ // #<(tattatphalavÃkyavihitabhÃvanÃvi«ayatvaæ tattatprak­tyarthasyaiveti yÃgadÃnÃdiprak­tyarthabhedÃt bhÃvanÃbheda iti siddhÃntopakrama÷)># ## ## ---------- kÃryamÃtreti // (## naca -------- ## ---------- vÃcyam; ##// (aparyÃyadhÃtubhedasya ÓabdÃntaratvanirÃsena vibhinnadhÃtvarthakatvasya tattvasamarthanam) atraca prÃcÅnairaparyÃyadhÃtupadabhedarÆpÃcchabdÃntarÃdbhÃvanÃbheda ukta÷, tÃd­Óasya ÓabdÃntaratve 'nupapattiæ darÓayan ÓabdÃntaralak«aïamÃha #<--------- vibhinnadhÃtvarthatvameveti //># .// tena vibhinnadhÃtvarthatvarÆpaÓabdÃntareïa kÃryatÃvacchedakabhedaj¤ÃpanadvÃrÃbhÃvanÃbheda ityartha÷ / tattu guïanyÃyasaækÅrïameveti vak«yate / ##// ekenaiva juhotinà trayÃïÃæ homÃnÃmupÃdÃnÃt dhÃtupadabhedÃbhÃvÃt tadabhÃvaprasaÇga ityartha÷ /#< homayÃgÃdyaneketi // (somÃdivÃkye guïÃdapi bhedasiddherabhedapÆrvapak«ÃnupayuktatvÃddÃk«iïÃnÅtyasyaivaitadudÃharaïatvamiti nirÆpaïam)># #<Ãdipadena hiraïyavÃkye hiraïyÃtreyadÃnÃnekaguïavidhÃnasaægraha÷ /># anena ## -------------sÆcitam // ## #<"dÃk«iïÃni juhotÅ"ti, tattu dÃk«iïapadasya nÃmadheyatvena homadhÃtvarthamÃtrasyaiva vidhÃnÃt bhavatyevodÃharaïamityapi># ------- dra«Âavyam // (## cÃturthikanyÃyeneti //#< caturthe hyantye rÃjasÆyapadavat jyoti«ÂomapadasyÃprasiddhÃrthatvena yajipadasaækocakatvÃnupapatte÷ sarve«Ãmeve«ÂipaÓuyÃgÃnÃæ prÃkaraïikÃnÃæ phalasaæbandhaæ pÆrvapak«ayitvÃ># #<"etÃni vÃva tÃni jyotÅæ«i ya etasya stomÃ" iti vÃkyaÓe«ÃvagatajyotÅrÆpastomavattvayogena somayÃgamÃtra eva nÃmna÷ prasiddhatvÃt darÓapÆrïamÃsapadavadyajisaækocakatvopapattestasyaiva phalasaæbandhÃt prÃdhÃnyamanye«ÃmaÇgatvamiti siddhÃntitaæ, tena nyÃyenetyartha÷ / prÃsaÇgikÅmÃÓaÇkÃæ nirÃkaroti># ---------- naceti // #<(jyoti«Âomena svargakÃma iti phalavÃkyasyotpattiparatvanirÃsa÷)># karmÃntaravidhyavaÓyaæbhÃva iti // ## ------------- prayojanamiti // #<(guïÃdbheda iti nyÃyasyÃtra dvedhÃprav­ttyà ÓabdÃntarapramÃïanirÆpaïÃvaÓyakatopapÃdanam)># ##// ki¤ca ##// (avipariv­ttÃveva ÓabdÃntarasya bhedakatvamiti nirÆpaïam) ida¤ca ÓabdÃntaramavipariv­ttÃveva bhedakam, natu vipariv­ttÃvapi / ##caturavattaæ juhotÅtyatra satyapi ÓabdÃntare juhotyaæÓabhÆtayÃgabhÃvanÃyà vipariv­ttatvÃnna bheda÷, apitu prak«epabhÃvanÃyà eveti dra«Âavyam // #< iti prathamaæ ÓabdÃntarÃdhikaraïam >#// -------------------- #<># (2 adhikaraïam)(a.2 pÃ.2 adhi.2) ## #<"samidho yajati," "tanÆnapÃtaæ yajati" "i¬o yajati" "barhiryajati" "svÃhÃkÃraæ yajati"># ## vastutastu ---------- yadi yÃjyÃmantravarïÃtsamitprÃpti÷, tadà sà tanÆnapÃdÃdÅnÃmapyaviÓi«Âà / ata upÃæÓuyÃjÃnuvÃdena vidvadvÃkyavihitakarmÃnuvÃdena và pa¤casvapi devatÃvidhi÷ / naca saæbhavatprÃptikatÃ; yÃjyÃmantravarïavadanumantraïamantrebhyo 'pi vikalpena vasantÃdidevatÃprÃptisaæbhavenaite«Ãæ niyamavidhitvopapatte÷ / ataÓcÃnanyaparapuna÷ÓravaïÃbhÃvÃnna karmabheda iti prÃpte -------- ##// #<(ÓabdÃntarÃdhikaraïÃnantaraæ bhÃvanÃbhedakatvasÃmyena asÃmye 'pi pratyudÃharaïasaÇgatilobhenÃbhyÃsÃdhikaraïaprav­ttirityupapÃdanam)># ## vastutastu --------- ## --------- darÓapÆrïamÃseti // #<(tanÆnapÃtaæ yajatÅtyÃdÅnÃæ dadhnà juhotÅtivat samidho yajatÅti vÃkyavihitayÃge guïasamarpakatvena pÆrvapak«a÷)># ## ---------- naca vidhÅti // ## #<"ÃkhyÃtapratyaya÷ pÆrvaæ vidhatte karma Óaktita÷ /># ## ## -------- dadhneti // (## nanu ## ---------- naceti // ## ---------- agatyeti // ## --------- vastutastviti / ata upÃæÓuyÃjeti // ## -------- vidvadvÃkyeti ## #<"samidhassamidho 'gra Ãjyasya viyantu tanÆnapÃdagna Ãjyasya vetvi" tyÃdiyÃjyÃmantrÃïÃmupÃæÓuyÃjÃdikame pÃÂhÃbhÃvenÃÇgatve pramÃïÃbhÃvÃttatkalpyadevatÃvidhyasaæbhavÃdeta- tpratyak«avidhiprÃptasadidÃdidevatÃprakÃÓakatvenaiva tattadyÃgÃÇgatvÃvasÃyÃnna saæbhavatprÃptikatetyuttare vidyamÃne 'pi vibhavÃduttarÃntareïa pariharati># --------- yÃjyÃmantravarïavaditi // ## ----------- ataÓceti // (## saæbhavatprÃptikatvÃditi // .##// (abhyÃsasya saæj¤ÃdhÅnasiddhikatvasthale saæj¤Ãyà bhedakatve 'pi prak­te 'nekanÃmadheyavaiyarthyena tanÆnapÃtÃdivÃkyÃnÃmanuvÃdakatvÃpattyà nasaæj¤ÃdhÅnasiddhikatvamabhyÃsasyetyÃdinirÆpaïam) ##// yatrÃkhyÃtasÃmÃnÃdhikaraïyÃbhÃvena yÃgaviÓe«ÃnavagamÃdadhikÃrÃrthÃthaÓabdÃ- nvayenÃnirdhÃritakriyÃviÓe«asaæj¤ÃtvaniÓcayenaiva vidhyÃkhyÃtakalpanam ------- yathÃthai«a jyotirityÃdau, tatrÃbhyÃsasya saæj¤ÃdhÅnasiddhikatvena saæj¤ayaiva bheda÷, yatra vodbhidà yajetetyÃdau saæj¤ÃbhÃve prak­tasyaiva yÃgasya phalasaæbandho vÃkyÃdÃÓrita÷ Óakyate punarvidhinà vidhÃtum, tatrÃnanyaparatvÃbhÃvenÃbhyÃsasya bhedakatvÃsaæbhavÃt saæj¤Ãyà eva bhedakatvam / yatra tu abhyÃsasvarÆpasya na saæj¤ÃdhÅnasiddhikatvaæ, yathà prak­te saæj¤ÃyÃstatprakhyanyÃyasiddhatvena nÃbhyÃsagamyayÃgavidhyadhÅnatvam, pratyuta saæj¤ÃtvÃbhÃve guïaparatvenÃnyaparatva- prasaktyÃbhyÃsasyaiva tadadhÅnatvÃt saæj¤ayaiva Óakyate bheda÷ sÃdhayitum; tathÃpyekasya karmaïa ekanÃmadheyenÃvacchedopapattau tanÆnapÃtÃdisaæj¤ÃnÃæ vaiyarthyÃt tattaddevatÃnuvÃdatvasyaivÃpattau saæj¤ÃniÓcayena bhedakatvÃnupapatterabhyÃsena karmabheda eva tadupayogitvena saæj¤ÃtvaniÓcayÃdabhyÃsasyaiva bhedakatvamiti bhÃva÷ / bhedo 'pica vyaktibhedavat vidheyabhede vidheyatÃvacchedakabhedasyÃvaÓyakatvÃt samidyÃgatvÃdivyÃpyajÃtÅnÃmapÅti yÃgatvÃdivyÃpyasamidyÃgatvatanÆnapÃdyÃgatvÃdijÃtÅstattadvÃkyasthayajinà lak«ayitvà tadavacchinnayÃgavyaktayastatta- dvÃkyai÷ vidhÅyante ityÃdi kaustubhe dra«Âavyam // #<(uttarÃdhikaraïaprayojanamevaitadadhikaraïaprayojanamiti nirÆpaïam)># uttarÃdhikaraïeti // ## #<"vi«ïurupÃæÓu ya«Âavya÷" ityevamÃdÅnÃmanuvÃdatvenÃrthavÃdatvÃsaæbhavÃt># #<"paurïamÃsÅvadupÃæÓuyÃja÷ syÃdi"ti># ##// (kaustubhoktaprayojanÃntaranirÆpaïam) ##// jyoti«Âome grahaïÃnvayitvena ÓrutÃnÃæ devatÃnÃæ prakaraïena grahaïadvÃrà yÃgÃnvayÃt prakaraïasya ca yugapat sarvÃÇgagrÃhitvÃt samuccayÃvagate÷ pratyeka¤ca grahaïÃnvayÃt saæhatÃnÃæ yÃgÃnvayÃyogÃdyÃgÃbhyÃsena samuccayÃvagatÃvapi abhyÃse pramÃïÃbhÃvena devatÃvidhipÆrvapak«e tÃsÃæ d­«ÂÃrthatvena vikalpÃtsak­devÃnu«ÂhÃnam / siddhÃnte tu pa¤cÃnÃæ prayÃjÃnÃæ ad­«ÂÃrthatvÃdanu«ÂhÃnamiti prayojanÃntaraæ kaustubhe dra«Âavyamityartha÷ // anyÃnitu pÆrvapak«aprakÃrabhedena kathitÃnyapÅha te«ÃmanuktatvÃnnopayuktÃnÅti na mayà pratipÃdyante // #< iti dvitÅyamabhyÃsÃdhikaraïam //># ------------------- #<># ( 3 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.3) ## tatratya eva "ya evaæ vidvÃnpaurïamÃsÅæ yajate sa yÃvadukthyenopÃpnoti tÃvadupÃpnoti ya evaæ vidvÃnamÃvÃsyÃæ yajate sa yÃvadatirÃtreïe" tyÃdivÃkye 'pi abhyÃsÃtkarmabheda÷ / nacÃyaæ laÂ, leÂtve 'pi và yacchabdena vidhipratibandhÃdvidhipuna÷ ÓrutyabhÃva÷; samidho yajatÅtivalleÂtvÃvagateryacchabdasya yo dÅk«ita itivadvedanakriyÃmÃtravidhipratibandhakatvÃt / ataeva paurïamÃsyamÃvÃsyÃpadamapi nÃmadheyam; paurïamÃsyÃæ paurïamÃsyeti vÃkyadvayenaitadvÃkyavihitakarmaïoreva kÃlavidhÃnÃt / naca rÆpÃbhÃva÷; "vÃrtraghnÅ paurïamÃsyÃmanÆcyete v­dhanvatÅ amÃvÃsyÃyÃmi"ti vacanena ÃjyabhÃgakramÃpnÃtÃnÃmapi ­cÃæ kramaæ bÃdhitvà etadvÃkyavihitakarmÃÇgatvena vidhÃnÃt mÃntravarïikÃgnisomadevatÃyÃ÷ "sarvasmai và etadyaj¤Ãya g­hyate yadddhuvÃyÃmÃjya" mitivacanena ca dravyasya prÃptatvÃt / ## evaæ ca "darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajete"ti phalavÃkyena prayÃjÃdisÃdhÃraïyena sarve«ÃmÃgneyÃdÅnÃæ etadvÃkyavihitakarmaïoÓca prathamapak«e phalasaæbandho dvitÅye tu tatsÃdhÃraïyena tayoreva, darÓapÆrïamÃsaprÃtipadikasya kÃlayogi«u prasiddhatve 'pi dvivacanasyÃprasiddhatvÃt, ÃjyabhÃgÃdi«u tasya prasiddhatve 'pi prÃtipadikasyÃprasiddhe÷, ato rÃjasÆyanyÃyena nÃmna÷ saÇkocakatvÃnupapatte÷ prakaraïÃtsarve«Ãmeva yÃgÃnÃæ phalasaæbandha÷ / pÃÓÃdhikaraïanyÃyena dvivacanasyÃprasiddhatve 'pi prÃtipadikamÃtraprasiddhyà kÃlayoginÃmeva và anayoreva và dvitvasyÃpi katha¤cidupapatte÷ phalasaæbandha÷, natu «aïïÃmevÃgneyÃdÅnÃmiti prÃpte --------- ## tasyÃnekavi«ayatve bÃdhaprasaÇga÷ / naca viÓi«ÂavidhÃnÃdavÃkyabheda÷; viÓi«ÂasyÃvyutpannatvÃt / uktaæ hyetat --------- kÃrakatÃsaæbandhena yatra taddhitÃdiv­ttirna tatra parasparÃnvayo 'pi tu yatrÃÓvÃbhidhÃnÅmityÃdau tadatiriktasaæbandhena v­ttistatraiva sa iti / ataÓca prak­te devatÃtvasya saæpradÃnakÃrakatvÃtparasparasaæbandhÃnupapatterubhayaviÓi«ÂakarmÃntaravidhÃnamevÃvaÓyakam / ataÓca rÆpÃbhÃvastadavastha eva / astu và katha¤cidrÆpalÃbha÷, tathÃpi na vidvadvÃkye karmavidhi÷; yacchabdena vidhiÓaktipratibandhena vidhipuna÷ÓravaïasyaivÃbhÃvÃt / naca tasya vedanakriyÃmÃtravidhipratibandhakatvam, yacchabdÃdestacchabdÃvadhikapratibandhakatvasyaiva vyutpattisiddhatvÃt / ki¤ca anyaparatvÃdapi nÃbhyÃsasvarÆpasiddhi÷ / ## #<"yadÃgneyo '«ÂÃkapÃla" ityatrÃgneyadvayasiddhistathà kaustubha eva prapa¤citam / ata÷ «aïïÃæ phalasaæbandhasiddhirevoktavidhayà vidvadvÃkyaprayojanamityanyaparatvÃdapi na># #<"vaiÓvadevena yajete" tivadabhyÃsasvarÆpasiddhi÷ / nacaivaæ># #<"paurïamÃsyÃæ paurïamÃsyeti" vÃkyadvayavaiyarthyÃpatti÷; tasya samuditayÃgatrikaprayogavidhitvena sÃrthakyasyaikÃdaÓe vak«yamÃïatvÃt, anyathà hyutpattivÃkye«u pratyekakÃlayogÃtpratyekameva pÆrvottarÃÇgasahitaikaikapradhÃnaprayogà bhaveyu÷ / evaæ cotpattivÃkye kÃlaÓravaïamapi vidvadvÃkyÃdhikÃravÃkyasthayajipadasaÇkocÃrthameveti samudÃyasiddhyarthaæ samudÃyinÃmanuvÃdakÃvevaitau na karmÃntaravidhi÷ ------- iti siddham // 3 //># // iti t­tÅyaæ paurïamÃsyadhikaraïam // #<># (pÆrvÃdhikaraïenÃpavÃdasaÇgatinirÆpaïam) pÆrvÃdhikaraïasiddhÃntahetukapÆrvapak«apradarÓanavyÃjenaivÃpavÃdakÅæ saÇgatiæ sÆcayan udÃharaïapradarÓanapÆrvakaæ pÆrvapak«amevÃha #<---------- tatratyaeveti >#// (abhyÃsÃtkarmabheda÷, rÆpalÃbha÷, ya evaæ vidvÃnityasya vidhitvam, samidvÃkyavalleÂtvaniÓcayaÓcetyete«Ãæ nirÆpaïam) vidhipuna÷ÓravaïarÆpÃbhyÃsasvarÆpasiddhyupayogitayà tatretyuktam / tataÓcÃgneyÃdivÃkyagatayajividhya- pek«ayÃsya puna÷Óravaïatà sÆcità / evakÃreïa rÆpÃbhÃvarÆpasiddhÃntahetunirÃsÃya vak«yamÃïarÆpopapÃdanasyopÃæÓu- yÃjÃdisÃdhÃraïyasÆcanadvÃrà sulabhatà sÆcità / sa yÃvadityasya prak­tavicÃrÃnupayoge 'pi vidhitvÃbhÃve tÃd­ÓÃrthavÃdÃnupapattisÆcanadvÃrà vidhitvodbalanÃrthamupanyÃsa÷ / ## yathà tatrÃprÃptÃrthatvena leÂtvaniÓcayastadvadihÃpi / evaæ "sa yÃva" dityÃdyarthavÃdo 'pi vidheyastutyarthatayà sÃrthako bhavatÅtyartha÷ /#< ata eveti >#// (paurïamÃsyÃæ paurïamÃsyeti vÃkyavaiyarthyÃnupapattyÃdibhirapi ya evaæ vidvÃnityatra yÃgavidhirityupapÃdanam) yÃgabhÃvanÃvidhipratibandhakatvÃbhÃvena vidheyasamarpakayajipadasÃmÃnÃdhikaraïyÃdevetyartha÷ / ##// naca --------- kÃlavidhau sati nÃmadheyatvam, nÃmadheyatve ca sati tadanuvÃdena kÃlavidhiritÅtaretarÃÓrayÃpattiriti -------- vÃcyam; agnihotranyÃyena pÆrvaæ sÃmÃnÃdhikaraïyena nÃmadheyatve 'vadhÃrite paÓcÃttadanuvÃdena vihitakÃlayogena prav­ttinimittÃvadhÃraïopapatte÷ / siddhÃnte tvÃgneyÃdÅnÃmutpattivihitakÃlakatvena prayÃjÃdÅnÃæ pradhÃnakÃlakatvenaiva tattatkÃlaprÃpteretadvÃkyadvayavaiyarthyÃpatti÷; te«Ãæ yÃgÃnÃæ bahutvÃt / paurïamÃsÅmamÃvÃsyÃmityekavacanÃnupapattyà tatra bahutvalak«aïÃpattiÓca prasajyeyÃtÃm / ata anayoreva kÃlavidhÃnÃt paurïamÃsyamÃvÃsyÃsaæj¤akakarmadvayavidhÃnam / dvitÅyà cÃgnihotraæ juhotÅtyatrevÃrthÃk«iptasÃdhyatvÃnuvÃdikà satÅ karaïatvalak«aïÃrtheti yuktaæ karmÃntaratvamityartha÷ // // #<(vÃrtraghnÅv­dhanvatÅmantradvayavicÃra÷)># vÃrtraghnÅti // // #<ÃjyabhÃgayorhi krame catastro 'nuvÃkÃ÷ paÂhyante / ÃgneyÅ saumÅ ÃgneyÅ saumÅ ceti / tatra># #<"agnirv­trÃïi jaÇghanat"># #<"tvaæ somÃsi satpatistvaæ rÃjota v­trahÃ" itimantradvayaæ v­trahananaprakÃÓakapadaghaÂitatvÃt vÃrtraghnÅtyucyate /># #<"agni÷ pratnena manmanà / ÓuæbhÃnastanuvaæ svÃm / kavirvipreïa vÃv­dhe" /># #<"somagÅrbhi«Âvà vayam vardhayÃmo vaco vida÷" iti mantradvayaæ v­ddhiprakÃÓakapadaghaÂitatvÃt v­dhanvatÅtyucyate / ete«Ãæ># ## #<"jayÃn juhuyÃdi" tyatreva saptamyà eva prÃdhÃnye lak«aïÃmaÇgÅk­tya taduddeÓenaiva mantravidhÃnÃdagnÅ«omadevatÃprakÃÓakayo÷ vÃrtraghnÅ­co÷ paurïamÃsÅkarmÃÇgatvÃt tÃd­Óyorevaca v­dhanvatyoramÃvÃsyÃkarmÃÇgatvÃdekaikasmin karmaïi mantradvayasya d­«ÂÃrthatvena vikalpÃddevatÃdvayasyÃpi samuccayÃdvidvadvÃkyavihitaikaikakarmaïo 'gnihotravadÃv­tti÷ / devatÃlak«aïà yÃjyÃnuvÃkyà iti smaraïÃt samuccitayÃjyÃdvayamÃtraæ kalpyam /># athavà ------- ##// (sarvasmaivetivÃkyasya prÃptÃjyadhrauvatÃmÃtravidhitvasya nirÃsa÷, alaÇkaraïÃjyavyavartanena cÃritÃrthyaæ, tena dravyalÃbhaÓca) ## anena ca vacanena yaj¤Ãyeti tÃdarthyacaturthyà sarvayaj¤oddeÓena dhrauvÃjyadravyasya vidhÃnÃdupÃæÓuyÃja ivehÃpi dravyaprÃpti÷ / ## anena yatrÃjyaprÃptistatra dhrauvatÃmÃtravidhÃnÃdaprÃptÃjyakayÃge«u dravyavidhyasaæbhava÷ iti #<------ vÃcyam;># yaj¤ÃÇgabhÆtÃjyÃnuvÃde viÓi«ÂoddeÓÃpatterÃjyamÃtrÃnuvÃde alaÇkaraïÃrthÃjye 'pi tadÃpatterdhrauvÃjyasyaiva yaj¤oddeÓena vidhÃnasyÃvaÓyakatvÃt / ## evaæ caturdhruvÃyÃæ g­hïÃtÅtyasaæyuktotpattikÃjyasya prayojanÃkÃÇk«ayÃanirdi«ÂadravyakayÃgÃnÃæ dravyÃkÃÇk«yà cobhayÃkÃÇk«ayaiva yÃgÃÇgatvopapatteretadvidhivaiyarthyamiti #<------- vÃcyam;># alaÇkaraïÃdyarthÃjyÃdivyÃv­ttyà tatsÃrthakyÃt / ata eva alaÇkaraïÃdau sthÃlyÃjyasyaiva grahaïam / atastena vacanena ÃjyadravyaprÃptirapÅtyartha÷ // ## ## ## -------- athaveti //#< naca uddeÓyadvayaprayukta ÃgneyavÃkye vÃkyabheda÷; aÓrutayÃgakalpane viÓi«ÂavidhigauravaparihÃrÃrthamardhamantarvedÅtivat padadvaye lak«aïayà prak­tapradhÃnayÃgatvenoddeÓyatayà tadaprasakterityartha÷ >#// (juhïÃmaupabh­tamityasyopapattyà samidÃdivÃkyai÷ devatÃsamarpaïamiti prakÃrÃntaropapÃdanam) ##vidvadvÃkyavihitakarmÃnuvÃdena samidÃdivÃkye«u pa¤casu devatÃvidhi÷, tÃsÃæ ca "atihÃye¬o barhi÷ pratisamÃnÅyata" iti j¤ÃpakabalÃt samuccaya÷ / nahyatropÃæÓuyÃje devatÃvidhipak«e "vi«ïurupÃæÓu ya«Âavya÷" ityÃdyanuvÃdÃnupapattibÃdhakavadiha ki¤cidbÃdhakamasti / ## atra barhirÃdipadÃnÃæ vidvadvÃkyavihitakarmÃÇgadevatÃparatve tatra dhrauvasya dravyatvÃt juhvÃmaupabh­thamityasyÃnupapattirastyeveti #<---------- vÃcyam;># asminnapi pak«e "pa¤ca prayÃjà ijyante yajjuhvÃæ g­hïÃti prayÃjebhyastat" ityÃdij¤ÃpakabalÃt pa¤caprayÃjasattvena prayÃjÃdau aupabh­thasya vidvadvÃkyavihitabarhirdevatyakarmÃbhyÃsakÃle juhvÃmÃnayanabidhyupapattyà tadanupapatteraprasarÃt // (## saumikadharmÃtideÓena rÆpalÃbha iti prakÃrÃntarÃnusaraïena pÆrvapak«opasaæhÃra÷) ## avyaktatvÃt saumikadharmÃtideÓÃdrÆpalÃbha÷ / naca tadatideÓe pa¤cÃhatvaprÃptyà "paurïamÃsyÃæ paurïamÃsyà yajete"ti vÃkyadvayavihitakÃlabÃdhaprasaÇga÷; tadanurodhena sutyÃnyakÃlÅnÃnÃæ bÃdhe 'pi sutyÃkÃlÅnÃnatideÓe bÃdhakÃbhÃvÃt // ## ekasyÃæ paurïamÃsyÃmamÃvÃsyÃyÃæ và vihitasyÃpi sÃÇgasomayÃgasyÃÓakyatvÃt anu«ÂhÃnÃsaæbhavena dÅk«aïÅyÃdyaÇge«u somayÃgakÃlabÃdhavadihÃpi guïabhÆtakÃlÃnurodhena pradhÃnalopasyÃnyÃyyatvÃt paurïamÃsyÃdivÃcanikakÃlabÃdhenÃpi pa¤cÃhamanu«ÂhÃne bÃdhakÃbhÃvÃt sutyÃnyakÃlÅnÃmaÇgÃnÃmapi naiva lopa iti saumikadharmÃtideÓena rÆpalÃbha÷ saæbhavatyeveti prakÃrÃntareïa rÆpalÃbha÷ kaustubhe dra«Âavya ityartha÷ / pÆrvapak«amupasaæharati #<---------- sarvatheti >#// (prathamapak«e dvitÅyapak«e ca pÆrvapak«aprayojananirÆpaïam) pÆrvapak«e prayojanamÃha #<------- eva¤ceti / prathamapak«a iti >#// vÃrtraghnÅv­dhanvatÅmantravarïakalpyà devatà dhrauvaæ cÃjyadravyamiti pak«e ÃgneyÃdivÃkyÃnÃmapi yÃgavidhÃyakatvÃt tatsÃdhÃraïyena phalasaæbandha÷, ÃgneyÃdivÃkyÃnÃæ dravyadevatÃvidhÃyakatvamiti dvitÅye pak«e te«Ãæ yÃgÃnÃmabhÃvÃt prayÃjÃdyaÇgamÃtrasÃdhÃraïyenÃnayorapi phalasaæbandha ityartha÷ / tadevopapÃdayati #<---------darÓapÆrïamÃseti >#// prasiddhÃrthakaæ hi nÃma yajisaækocakaæ bhavati, yathà jyoti«ÂometinÃma, idantu aprasiddhÃrthakaæ yatrÃkhyÃtaæ tatra tadanurodhena vartate ityÃkhyÃtasya sarvayÃgaparatvÃt sarve«Ãæ phalasaæbandha ityÃha #<-------- ata iti // rÃjasÆyanyÃyena># caturthacaturthapÃdÃdhikaraïanyÃyenetyartha÷ / ## kÃlayogi«va«Âhasu prÃtipadikaprasiddhisattve dvivacanasya pÃÓÃdhikaraïanyÃyena bahutvalak«aïayÃpyupapatte÷ na prayÃjÃdisÃdhÃraïyena phalasaæbandha÷, kintu a«ÂÃnÃmeveti pak«ÃntaramÃha #<------ pÃÓeti // athavà -------># dvivacane 'pi lak«aïÃyÃæ prayojanÃbhÃvÃdanayoreva phalasaæbandhopapattiriti pak«ÃntaramÃha #<------- anayoreveti >#// (paurïamÃsyamÃvÃsyÃpadayo÷ darÓapÆrïamÃsapadayoÓca paryÃyatvasamarthanena darÓapÆrïamÃsapadÃbhyÃæ vidvadvÃkyavihitakarmÃnuvÃdopapatti÷) yadyapi phalavÃkye darÓapÆrïamÃsapadÃrthav­ttidvitvaparaæ dvivacanam na paurïamÃsyamÃvÃsyÃsaæj¤akakarmav­ttidvitvaparaæ bhavitumarhati; tathÃpi 'darÓo và etayo÷ pÆrva÷ pÆrïamÃsa uttaro 'tha yat pÆrïamÃsaæ pÆrvamÃrabhate tadayathÃpÆrvaæ kriyate / tasmÃt pÆrvaæ paurïamÃsamÃrabhamÃïa÷ sarasvatyai caruæ nirvapet sarasvate dvÃdaÓakapÃlamamÃvÃsyà vai sarasvatÅ pÆrïamÃsassarasvÃn" ityanvÃraæbhaïÅyÃvÃkyaÓe«e darÓÃmÃvÃsyÃÓabdayo÷ paryÃyatvÃvagamÃt paurïamÃsyaikadeÓena pÆrïamÃsaÓabdena ## nyÃyena paryÃyatvopapatterekÃrthakatvena tadv­ttidvitvaparadvivacanopapatti÷ katha¤cicchabdena sÆcità //#< (vÃrtaghnÅv­dhanvatÅvÃkyayo÷ aniyamena prÃptamantracatu«ÂayavyavasthÃpakatvena vidvadvÃkyavihitakarmaïi rÆpÃlÃbhÃt na tadvidhitvamiti siddhÃntopakrama÷)># ## -------- liÇgeti -------- apek«iteti ##// (kÃlak­tavyavasthÃdare pratipadi vik­tau ca vÃrtraghnÅmantrÃnanu«ÂhÃnÃpattyà paurïamÃsÅpadasyÃjyabhÃgalak«akatvÃdyaÇgÅkÃreïa karmak­tavyavasthaiva yuktetyÃdinirÆpaïam / uktapÆrvapak«anirÃse kÃlak­tavyavasthÃyà apyupayogaÓca) yato niyamavidhau lÃghavamata evobhayathÃpi vyavasthà / mithaÓcÃnarthasaæbandha iti t­tÅyÃdhikaraïasiddhÃntamanuvadati #<---------- ata eveti >#// yadyapi paurïamÃsyamÃvÃsyÃÓabdÃbhyÃæ Óaktyà kÃlarÆpÃrthÃbhidhÃnena saptamyà nimittatvasyÃdhikaraïatvasya vÃbhidhÃnena paurïamÃsyamÃvÃsyÃkÃlayorÃjyabhÃgÃÇgatayà tadaÇgatayà prÃptayorvÃrtraghnÅv­dhanvatyo÷ tatkÃlakatvÃt kÃlak­tavyavasthÃpi saæbhavati; tathÃpi ÃjyabhÃgayo÷ pratipadi kriyamÃïatvena tatkÃlakatvÃsaæbhavÃt kadÃcit sakhaï¬aparvaïi tatsaæbhave 'pi saæpÆrïaparvaïi tatkÃlakatvÃsaæbhavena mantraniv­ttirÆpaÓe«iparisaÇkhyÃphalakatvÃpatte÷ Óe«aniyamarÆpalÃghavÃnurodhena paurïamÃsyamÃvÃsyÃpadaæ tatkÃlÅnapradhÃnÃÇgabhÆtÃjyabhÃgalak«akamaÇgÅk­tya pradhÃnaprayogÃraæbhadvÃrà tatkÃlÅnatvasaæbhavÃt karmak­taiva sÃtra yuktà / ata eva ------- prak­tau paurïamÃsyÃdikÃlavidhÅnÃæ sandhimabhito yajeteti vacanÃntarÃnurodhÃt prayogÃraæbhadvÃrakatvameva / saptamÅ ca prÃdhÃnyaparaiva / ataÓca tÃd­ÓÃjyabhÃgayormantraviÓe«avidhÃnÃt prak­tau vyavasthÃsiddhivat paurïamÃsÅvikÃrasyÃmÃvÃsyÃvikÃrasya và yasmin kasmiæÓciddine karaïe 'pi tayorvyavasthÃsiddhirityevaæ karmak­tavyavasthayÃpi rÆpalÃbhanirÃsasaæbhavaæ prastutamabhipretya anÃsthayà tadukti÷ / yadyapi pÆrvapak«a iva prÃtipadikapratyayayo÷ lak«aïÃpattistulyÃ; tathÃpi lak«aïÃmaÇgÅk­tyÃpi niyamavidhisaæbhave 'pÆrvavidhitvÃÇgÅkÃro na yukta iti bhÃva÷ // #<(bhÃvanÃprÃptau anekaviÓi«ÂaikakÃrakavidhÃnavat a«ÂÃkapÃlaÓabdasya tÃtparyagrÃhakatvenÃgneyapadenaivÃgnidravyobhayavivak«aïena viÓi«Âavyutpannatvena ÃgneyavÃkyasya rÆpasamarpakatvaÓaÇkÃ)># ## #<"sauryaæ carumi" tyÃdau, evaæ bhÃvanÃyÃmaprÃptÃyÃæ tadanvayÃt pÆrvamapi viÓe«aïÃnÃæ parasparavaiÓi«Âyaæ vyutpannam, tatrÃnekaviÓe«aïaviÓi«ÂasyÃpyekasyaiva viÓe«yasya vidheyatvÃnnÃ'v­ttilak«aïo vÃkyabheda÷ / yathà paÓunà yajetetyatra paÓuprÃtipadikopÃttajÃte÷ padaÓrutyà samÃnÃbhidhÃnaÓrutyà saÇkhyÃyÃst­tÅyopÃttakaraïatve 'nvayÃdviÓi«Âaika- kÃrakavidhÃne /># yattu ÓÃstradÅpikÃyÃæ kaustubhe ca --------- ## #<"ajayà krÅïÃtÅ" tyetadeva prÃptakarmÃnuvÃde viÓi«ÂavidhipradarÓanÃrthamudÃh­taæ dak«iïe" tyatra ­tvigbhyo dak«iïÃæ dadÃtÅti prÃptadak«iïÃnuvÃdena tasyeti tacchabdopÃttagosaæbandhaviÓi«ÂadvÃdaÓaÓatasaÇkhyÃvidhÃne prÃcÃæ mate «a«Âhyarthasya saÇkhyÃyÃmanvayasya vyutpannatvÃcca sa÷ / anenaiva nyÃyena «a«ÂhyantasyoddeÓyaviÓe«aïatve 'pi na vÃkyabheda÷ / yathÃtirÃtre brÃhmaïasya g­hïÅyÃdityÃdau / evamihÃpi guïÃdhikaraïavak«yamÃïanyÃyenÃ'mik«Ãpadavada«ÂhÃkapÃlapadasya tÃtparyagrÃhakatvena bhinnapadopÃttatvÃbhÃvena taddhitÃntapadenaikenaivÃgnyÃdidevatÃviÓi«ÂëÂÃkapÃladravyÃbhidhÃnena># ## ---------- naceti // (## aÓvÃbhidhÃnÅmityÃdÃviti // .## #<"lohito«ïÅ«Ã ­tvija÷ pracarantÅ" tyatra prÃptapracÃrÃnuvÃdena ­tviggatalauhityavidhi÷ saæg­hyate / ata eva a«Âame bhëyakÃreïa ÓatÃgni«Âomamityapi samÃsa÷ ubhayaviÓe«aïaviÓi«Âaæ gaïamÃha ---------- sa evaikÃrtho vidhÅyate yathà lohito«ïÅ«a ityuktam >#// (vyastasthale«u pa¤cadaÓÃnyÃjyÃnÅtyÃdau tasya dvÃdaÓaÓatamityÃdau ca sarve«Ãmapi kriyÃnvayasya samÆlaæ matÃntaranirÃsapÆrvakaæ copapÃdanam) ata eva kÃrakÃtiriktasaæbandhena samÃsÃdiv­ttau vÃkyabhedÃbhÃve 'pi yatra na samÃsa÷, yathà pa¤cadaÓÃnyÃjyÃni ityatra tatra bhavatyeva sa ityuktaæ citrÃdhikaraïe ÓÃstradÅpikÃyÃm, prak­tetu devatÃtvasya saæpradÃnakÃrakatvÃdanyÃnvaye kÃrakatvavyÃghÃtÃpatte÷ prathamata÷ kriyÃnvaya evÃbhyupeya÷ paÓcÃttu dravyasaæbandha÷ pÃr«Âika ÃruïyÃdivat, tadabhiprÃyikaiva taddhitÃdiv­ttiriti vaiÓi«ÂyasyÃvyutpannatvÃt duruddharo vÃkyabheda÷ / nacaitatkalpanÃyà nirmÆlatvam; "ekapadopÃttasyÃpyanekakÃrakasya parasparÃnvayÃbhÃvenaikaviÓi«ÂetaravidhyayogÃnnagneya ityatraikatvena vidhissaæbhavatÅ" tyÃdinà tathà "anyataraviÓi«ÂÃnyataravidhÃvapi dravyadevatayorbhinnakÃrakatvÃt kÃrakayoÓcÃnyonyaviÓe«aïatvÃbhÃvenaikakÃrakaviÓi«ÂakÃrakÃntaravidhyayogÃdi" tyÃdinÃca nyÃyasudhÃyÃæ vÃkyabhedaprapa¤cÃvasare sÆcanena samÆlatvÃt / evaæ sthite bhinnapadopÃttÃnyapiyÃni sÃmÃnÃdhikaraïyena «a«Âhyà và kriyÃnvayÃt prÃk mitha÷ saæbandhaæ Óabdato vastutaÓca vidhimanÃd­tyaiva labhante --------- yathÃbhyudite«Âau vi«ïave Óipivi«ÂÃyeti padadvayenÃpi "kimitte vi«ïo paricak«yaæ bhÆt prayadvavak«e Óipivi«Âo asmÅti ya÷ paÓorbhÆmà yà pu«Âi÷ tadvi«ïu÷ Óipivi«Âo 'tirikta÷ evÃtiriktaæ dadhÃtÅ"ti mantravarïÃrthavÃdebhya÷ ÓipiÓabdavÃcyaraÓmyÃvi«Âavi«ïurÆpaviÓi«ÂaikÃrthaprasiddhyà viÓi«ÂÃnvayavyutpattyà na vÃkyabheda iti pÃrthasÃrathinoktam, taddÆ«aïaæ kaustubhoktaæ «a«Âhe tadadhikaraïe vyaktÅkari«yate / yadapi tasya dvÃdaÓaÓatamiti vÃkye gosaÇkhyobhayavidhÃne vÃkyabhedÃpattinirÃsÃya «a«ÂhÅsthale 'pi parasparÃnvayakalpanaæ prÃcÃm, tadapi goviÓi«ÂasaÇkhyÃvidhÃnena katha¤cidvÃkyabhedaparihÃre 'pi samuccitÃÓvÃderapi vidhÃnÃttadÃpatteranivÃryatvÃt tatrobhayaviÓi«Âadak«iïÃdÃnavidhÃnasyaiva ÃvaÓyakatve tenaiva tatparihÃre tadanurodhena vyutpattyantarakalpanayà «a«ÂhyarthasyÃpyanvayakalpane prayojanÃbhÃvÃt vyarthamiti kaustubhe dra«Âavyam // (#<ÃgneyavÃkyena rÆpalÃbhanirÃsopasaæhÃra÷)># ## --------- ataÓceti // (## --------- astu veti ##// (yacchabdasya tacchabdÃvadhikÃrthaprÃptimÃtradyotakatvena prak­te gatyantarasaæbhavena ca na karmavidhirityupapÃdanam) ## yÃvadukthyenetyasmÃt pÆrvaæ sa iti tacchabdÃdhyÃhÃrasyÃvaÓyakatvÃt tadarthÃvadhiprÃptidyotanena vidhitvapratibandha÷ / evaæ satyapi yacchabdasattve tasya prÃptidyotanamÃtrakÃritvÃt pramÃïÃntareïa viÓi«Âasya prÃptyabhÃve 'gatyà viÓe«aïamÃtraprÃptidyotakatvamaÇgÅk­tyÃgatyà viÓi«Âavidhirapi "yo dÅk«ita" itivat svÅkriyate / natviha tathÃsti; vak«yamÃïarÅtyÃnarthakyÃsaæbhavenÃgaterabhÃvÃdityartha÷ // #<(vidvadvÃkyena samudÃyÃnuvÃda÷, evamapi «aïïÃmeva phalasaæbandha ityÃdi nirÆpaïam)># anekopÃdÃnÃditi //#< yathÃneke«Ãæ v­k«ÃïÃæ ekadeÓasthitÃnÃæ vanamityekapadopÃdÃnÃdekapratÅtivi«ayatvÃt samudÃyasiddhistadvat ihetyartha÷ / atra samudÃyasyÃnuvaditÃrau samudÃyavacanÃviti yathÃÓrutabhëyÃt paurïamÃsyÃdiÓabdayo÷ samudÃyavacanatvapratÅte÷ samudÃyadvayasyaiva phalasaæbandhabhramaæ vÃrayati># --------- prÃtipadikasyeti //#< samudÃyasya kÃlayogÃbhÃvena tatprakhyanyÃyÃvi«ayatvenaiva tannÃmatvÃsaæbhavÃt samudÃyasya mÃnÃntarÃpramitatvena vidvadvÃkyayoranuvÃdÃyogÃt yajinà tadanuvÃde lak«aïÃpatte÷ prÃtipadikena «a¬yÃgasamudÃyinÃmevÃbhidhÃnÃtte«Ãmeva vidhyarthamanuvÃdÃt samudÃyinÃmeva phalasaæbandha ityartha÷ / phalavÃkye samudÃyyanuvÃde dvivacanÃnupapattiæ pariharati># -------- dvivacanasyeti // ## yathÃceti // (## ## ##// ki¤ca ##// (utpattivÃkyasthasya karmabhedÃpÃdakasya padÃrthasya saÇkhyÃyà iva karmabhedakatvena paurïamÃsyamÃvÃsyÃkÃlayo÷ sÃyaæprÃta÷kÃlavai«amyÃt, Ãgneya dvitvamevamapi vidvadvÃkyena samudÃyÃnuvÃdasÃrthakyÃrthaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmityatra bahutvalak«aïetyÃdinirÆpaïam) tathÃpi yasya padÃrthasya bhedamÃv­ttiæ và vinà na karmÃnvayayogyatvam, tasyotpattivÃkyasthasya karmotpattibhedakatvamanutpannavÃkyagatasya tvÃv­ttibodhakatvamityarthasya saÇkhyÃdau kÊptatvÃdihÃpi tasyotpattivÃkyagatatvena guïasyaiva karmabhedakatvopapatti÷ / ## sÃyaæprÃta÷ kÃlayoranutpattivÃkyagatatvena guïasyaiva karmabhedakatvopapatti÷ / ## sÃyaæprÃta÷kÃlayoranutpattivÃkyagatatvÃdabhyÃsÃpÃdakatvameva / bhedo 'picÃtra saÇkhyÃvadanekatvabodhanadvÃraiva, natu ki¤citpratiyogika÷; pramÃïÃntaravat pratiyogina÷ pÆrvamaprasidhyà tannirÆpitabhedasya bodhayitumaÓakyatvÃt / evaæsati pramÃïabalena saÇkhyÃvadguïasyÃpi svavÃkyavihitakarmapratiyogikabhedabodhakatve 'pi na k«ati÷ / ata Ãgneyabheda iti kaustubhe vyaktamityartha÷ / prapa¤citapadopÃdÃnÃt prakÃÓakÃropapÃditaprakÃrÃntarÃt bhedanirÃso 'pi tatra dra«Âavya iti sÆcitam / ## evaæ tarhi Ãgneyabhede tatraiva dvivacanopapattyà tayoreva phalasaæbandhopapatte÷ kimiti bahutvalak«aïÃÓrayaïamiti #<------- vÃcyam;># vidvadvÃkyagatasamudÃyÃnuvÃdavaiyarthyaparihÃrÃrthaæ prayojanajij¤Ãsayà tasyà ÃvaÓyakatvÃditi bhÃva÷ // (## vaiÓvadevena yajetetivaditi // ##// (vacanÃntaraprÃptadvyahakÃlÅnatvaprÃta÷kÃlÅnatvayorbÃdhÃpattyà trikasya trikasyaikaprayogasiddhyarthaæ samudÃyadvayÃnuvÃda iti nirÆpaïam) ## pratyekaprayogakalpane ekaphalasÃdhanatvÃnupapatti÷; pratyekaæ prayuktÃnÃmapi ÃgneyÃdÅnÃmanÅkavatyÃdivadevÃpÆrvarÆpeïaikak«aïavartitvena phalasÃhityopapatte÷ / ataeva "same darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi"tivacanena daiÓikaprayogavidhivat k«aïaæ daiÓikasÃhityÃvagame 'pyekasminneva same deÓe tis­«u paurïamÃsÅ«u amÃvÃsyÃsu caikaikapradhÃnasyÃgnyanvÃdhÃnÃdibrÃhmaïatarpaïÃntÃÇgaviÓi«Âasya prayoge 'pi na k«ati÷ / nahyekasyÃmeva paurïamÃsyÃmamÃvÃsyÃyÃæ và pradhÃnayÃgaprayogatrayaæ yujyate / dvyahakÃlÅnaprÃta÷ kÃlÅnatvayorvacanÃntaraprÃptayorbÃdhÃpatte÷ / ata÷ pratyekaæ prayogavyÃv­ttaye trikasya trikasyaikaprayogatÃsidhyarthametadvÃkyadvayamiti na vaiyarthyam // #<(ÃgneyÃdyutpattivÃkya eva kÃlaÓravaïe 'pi ya i«Âyeti vÃkyevailak«aïyÃnna p­thakprayoga iti nirÆpaïam)># ## #<"ya i«Âhye"tivÃkyavat prÃptaprayogÃnuvÃdeneha kÃlamÃtravidhÃnena na vik­tÅ«ÂÅnÃmiveha p­thakprayogaÓaÇkÃvakÃÓa÷ /># #<"ya i«Âhye" tyatratu yacchabdasamabhivyÃhÃreïa vik­tiprayogÃnuvÃdena kÃlamÃtravidhÃnena pratyekaprayogakalpanÃbhyanuj¤ÃnÃt tattadvilak«aïaphalasÃdhanÃnÃæ kÃmanaiyatyÃsaæbhavenaikaprayogavidhivi«ayatvÃnupapatteÓcÃnuvÃdyagatatvenÃvivak«itasÃhityÃnÃæ bhinnaprayogataiva / prak­tetu prÃptÃnÃmapi pradhÃnÃnÃæ prayogavi«ayatvena vidheyatvÃt tattatkÃlaviÓi«Âaprayogavi«ayatvena vidheyayÃgagatasÃhityasya tadaÇgasÃhityasya ca vivak«itatvÃnna yukta÷ prayogabheda ityartha÷ >#// (utpattivÃkye kÃlaÓravaïaæ adhikÃrÃdivÃkyagatayajisaÇkocÃrthamiti nirÆpaïam) kimarthaæ tarhyutpattivÃkye kÃlaÓravaïamityÃÓaÇkÃæ pariharati #<----------- evaæ ceti // samudÃyasidhyarthamiti //.>#// (vidvadvÃkyaprÃmÃïyopapÃdanam) anena ca sarvasyÃpyanuvÃdakatve anadhigatÃrthagant­tvasvarÆpaprÃmÃïyÃnÃpatti÷ ÓakyÃrthÃnuvÃdakatve 'pi anadhigatasamudÃyabodhakatvena prÃmÃïyopapatte÷ parih­tà iti // #<(pÆrvottarakalpayo÷ prayojananirÆpaïam)># siddhamiti / ## #<"caturdaÓa paurïamÃsyÃmÃhutayo hÆyante trayodaÓÃmÃvÃsyÃyÃmi"ti ÃhavanÅyagatava«aÂkÃrÃhutiparigaïanaparaæ liÇgadarÓanamapyupapadyate / anyathà prathame pak«e paurïamÃsyÃæ pa¤cadaÓatvasyÃmÃvÃsyÃyÃæ caturdaÓatvasya cÃpatte÷ dvitÅyapak«ecobhayatra dvÃdaÓatvÃpattestadanupapatti÷, mamatu pa¤ca prayÃjÃ÷ dvÃvÃjyabhÃgau svi«Âak­t trayo 'nÆyÃjÃ÷ paurïamÃsyÃæ pradhÃnatrayamiti caturdaÓatvamamÃvÃsyÃyÃæ pa¤ca sÃnnÃyyayo÷ saæpratipannadevatyatvena sahÃnu«ÂhÃnÃt trayodaÓatvaæ copapannaæ bhavatÅti prayojanaæ pÆrvottarapak«apratipÃdanenaiva spa«ÂÅk­tam >#// iti t­tÅyaæ paurïamÃsyadhikaraïam // #<------------------># #<(4 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.4)># paurïamÃsÅvadupÃæÓuyÃjasyÃt // ## #<"jÃmi và etadyaj¤asya kriyate yadanva¤cau puro¬ÃÓau upÃæÓuyÃjamantarà yajati vi«ïurupÃæÓu ya«Âavyo 'jÃmitvÃya prajÃpatirupÃæÓu ya«Âavyo 'jÃmitvÃyÃgnÅ«omÃvupÃæÓu ya«ÂavyÃvajÃmitvÃye" ti Órute antarÃvÃkye pÆrvavadeva na karmÃntara vidhi÷, apitu tavyapratyayÃntavÃkyairvihitÃnÃæ devatopÃæÓugvaviÓi«ÂayÃgÃnÃæ samudÃyasiddhyarthamanuvÃda eva / tatprayojanaæ cÃntarÃlakÃlavidhi÷;># (trayÃïÃmete«Ãæ) #<"tÃvabrÆtÃmagnÅ«omÃvÃjyasyaiva nÃvupÃæÓu paurïamÃsyÃæ yajanni"tikÃlasaæbandhÃttÃtparyagrahadvÃrà phalasaæbandhasiddhirvà /># anyathà hyagnÅ«omadevatyasyaiva kÃlasaæbandhÃt phalasaæbandha÷ syÃditi prÃpte ---------- ## #<"tÃvabrÆtÃ" mityanena kÃlasaæbandhÃtphalasaæbandha÷ >#// naca -------- utpattiÓi«ÂakÃlasaæbandhÃnÃmevÃgneyÃdÅnÃæ jhaÂityupasthitatvena phalasaæbandhÃpatterutpannaÓi«ÂakÃlasaæbandhasyopÃæÓuyÃjasya phalasaæbandhÃnÃpatti÷, anyathà puro¬ÃÓÃntarÃlasaæbandhÃnyathÃnupapattyaiva paurïamÃsyÃdikÃlalÃbhenopÃæÓuyÃjasya phalasaæbandhÃpattau tÃvabrÆtÃmityasyÃpi tatphalatvÃnupapatteriti ---------- vÃcyam; tÃvabrÆtÃmityetadanantaramevopÃæÓuyÃjamantarà yajatÅti paÂhitamiti vÃrtikadarÓanÃdasyÃpi kÃlasyotpattivÃkyenaiva vidheyatayà bhinnavÃkyatvÃbhÃvena tulyabalatvÃtphalasaæbandhopapatte÷ / ato nÃyaæ samudÃyÃnuvÃda÷ iti siddham / prayojanaæ spa«Âam // 4 // ## #<(etadÃdyadhikaraïatrayasya pÆrvÃdhikaraïenÃpavÃdasaÇgatyÃdyupapÃdanam)># ## -------- jÃmiveti ## jÃmi## yadanva¤cau ## puro¬ÃÓÃ## antarà ## ##// (antarÃvÃkye pÆrvapak«a÷) antarÃvÃkye laÂleÂo÷ sandigdhatvÃt "svÃdhyÃyo 'dhyetavya ityÃdau tavyapratyayasyÃsaæÓayaæ vidhÃyakatvadarÓanÃdyatra dravyadevatÃdiyÃgaparicÃyakaæ rÆpaæ tatraiva ## nyÃyena yÃgavidhitvapratÅterantarÃvÃkye tadabhÃve na yÃgavidhi÷, apitu tavyayuktavÃkye«vevetyabhipretya pÆrvapak«amupapÃdayati #<---------- pÆrvavadeveti // naca ----------># jÃmitopakrameïa tadapanÃyakakarmastutyarthatvenopÃttajÃmitvopasaæhÃreïaikavi«ayatayaikavÃkyatÃyà jÃte«ÂivÃkya iveha pratÅtestavyayuktavÃkyÃnÃæ yÃgatrayavidhÃyatve vÃkyabhedÃpattyà tadbhaÇgÃpattiriti #<-------- vÃcyam;># ajÃmitvasya pratyekamupasaæhÃreïa tadanurodhÃdupakramasyÃpi pratyekamanu«aÇgÃvagate÷ bhinnavÃkyatvasyaiva yuktatvÃt, anyathà jÃte«Âivat sak­devÃnte tadÃpattau pratyekaæ tadanupapatte÷ / ato yadyapi tavyapratyayena vi«ïvÃdÅnÃæ prÃdhÃnyaæ pratÅyate; tathÃpi te«Ãæ bhÆtabhÃvyupayogÃbhÃvena tadanupapatte÷ saktvakaraïatvÃdilak«aïayà guïatvopapatte÷ tattaddevatopÃæÓutvaviÓi«ÂayÃgÃnÃæ vidhÃnaæ te«u nÃnupapannam / antarÃvÃkyasthayajipadantu te«Ãmeva yÃgÃnÃmanuvÃdakam, upÃæÓuyÃjapadamapi te«ÃmevÃvyutpannaæsÃmÃnÃdhikaraïyena nÃmadheyam, natu yaugikam / tathÃtve "cajo÷ kughiïyatorityanena jakÃrÃntasya dhÃtorghiïyato÷ pratyayayo÷ kutvavidhÃnenopÃæÓuyÃga iti rÆpÃpatte÷ / ata eva antarÃvÃkye upÃæÓutvaguïatve naiva vidhÃnam, apitvantarÃkÃlamÃtraæ yajyupÃttayÃgatrayoddeÓena vidhÅyate / naca antarÃvidhinà jÃmitopakramasya vyavadhÃnÃnnÃnu«aÇgo yukta÷; samudÃyastutyarthamatrÃpi anvayenÃvyavadhÃnopapatte÷ / ## taittarÅyaÓÃkhÃyÃmantarÃlavÃkyepyajÃmitvÃyeti pÃÂhÃjjÃmitopakramastanmÃtravi«aya eva, vi«ïvÃdivÃkye«u ajÃmitvÃyetyetÃvanmÃtrameva ajÃmitvasaæpÃdakÃntarÃlakÃlavidhÃnalabdhÃjÃmitvasaæpÃdakatayÃ- nuvÃdo yÃgastutyartha eva / eva¤ca ÓÃkhÃbhedena kramÃmnÃtÃnÃæ vai«ïavaprÃjÃpattyÃgnÅ«omÅyayÃjyÃnuvÃkyÃyugalÃnÃæ liÇgadeva tadyÃgÃÇgatvopapatterna devatÃvidhikalpakatvamiti lÃghavam / naca antarÃvÃkye 'pi yÃgÃntaravidhi÷ ÓaÇkya÷; bhedakapramÃïÃbhÃvÃt, tattadyÃjyÃnÃæ tattadyÃgÃÇgatveneha mÃntravarïikadevatÃkalpanÃnupapattyÃrÆpatvÃcca tadanÃpatte÷ / ato yuktaæ vi«ïvÃdivÃkye yÃgatrayavidhÃnamupÃæÓuvÃkye yajatÅti samudÃyÃnuvÃda iti bhÃva÷ // (## ## --------- tatprayojanamiti // .##------------ trayÃïÃmiti // ## #<"tÃvabrÆtÃmiti vÃkye agnÅ«omapadopÃdÃnÃt tadupÃttayoragnÅ«omayorupalak«aïatvena viÓe«aïatvena vÃnvayÃdagnÅ«omadevatyavijÃtÅyayÃgasyaiva paurïamÃsÅkÃloddeÓenopÃdÃnÃdvidvadvÃkyaphalavÃkyayo÷ tasyaiva grahaïÃt phalasaæbandhopapattyetarayoraÇgatvasyaivÃpatti÷ / satitve tasmin samudÃyÃnuvÃde trayÃïÃmupÃæÓuyÃgasaæj¤akatvÃvagaterupÃæÓu paurïamÃsyÃmityatra nÃmaikadeÓena kÃlasaæbandhÃt trayÃïÃæ tatsiddhi÷ / nahi tadÃgnÅ«omÅyapadamupalak«aïaæ viÓe«aïaæ và bhavitumarhati; samudÃyÃnuvÃdavaiyarthyÃpattyà vaiÓvadevapadavadeva vi«ïvÃdidevatopalak«aïatvÃt / atastrayÃïÃæ phalasaæbandhasiddhi÷ prayojanamityartha÷ >#// (pratyekamajÃmitvopasaæhÃrasya vi«ïvÃdidevatÃsu pratyekaæ tatkaraïaÓaktipradarÓanÃrthatvenopapattyaikavÃkyatayopÃæÓuvÃkya eva yÃgavidhi÷ vi«ïÃdivÃkyaæ tvarthavÃda iti siddhÃntopakrama÷) pratyekamajÃmitvopasaæhÃrasya vi«ïvÃdidevatÃsu pratyekamajÃmÅkaraïaÓaktipradarÓanamukhena tajjanyayÃgastutiparatayaikavÃkyatve 'pyupapattervaiÓvÃnaravÃkyanyÃyenopakramopasaæhÃrasyaikavi«ayatayà pratÅyamÃnaikavÃkyatÃtyÃgenÃnu«aÇgeïa bhinnavÃkyatÃyà ayuktatvÃt tavyapratyaye vidhau lak«aïÃpatte÷ "upÃæÓuyÃjamantarà yajatÅ"tyatraivÃprÃptÃrthatvena leÂtvakalpanayà yÃgavidhÃnaæ yuktam, natu tavyopÃttavÃkye«u vÃkyabhedÃpatterarthavÃdatvasyaiva nyÃyyatvÃdityabhipretya siddhÃntamÃha #<------- upakrameti >#// eva¤ca puro¬ÃÓanairantaryÃpÃditÃyà jÃmitÃyà antarÃlakÃlasaæbandhinà vidheyena niv­ttipratÅtetyatrÃntarÃlarÆpaguïopabandhastatraiva karmacodanÃpratÅterantarÃvÃkya eva karmacodanetyartha÷ // #<(mÃntravarïikavaikalpikavi«ïvÃdidevatÃprÃptyà vi«ïvÃdivÃkyÃrthavÃdatvenÃk«epa÷ pÆrvaÓÃstraprav­ttyÃntarÃlakÃlavidhÃnenopÃæÓayÃjaÓabdasya yaugikatvena copÃæÓuviÓi«ÂasyÃntarÃle vidhÃnamityÃdinirÆpaïam)># ata eva ## ---------- ÓÃkhÃbhedeneti ## #<"idaæ vi«ïu÷ pratadvi«ïuri" tyubhayamÃmnÃtam /># athavà --------- ## #<"prajÃpate na tvat / sa vedasa" iti yugalamÃmnÃtam / tathaivaæ aitareyake evaæ tanmadhye># #<"anyaæ divo agnÅ«omau yo aghavÃmi"ti yugalamiti ÓÃkhÃbhedenÃmnÃtamityartha÷># vikalpenÃpÅti //#< d­«ÂÃrthatvÃt devatÃtrayasya vikalpa÷ / eva¤ca mÃntravarïikadevatÃbhede nÃrthavÃdasamarpitadevatÃvaiÓi«Âyakalpanayà viÓi«ÂavidhyaÇgÅkÃro yukta÷ / arthavÃdatvenÃpi tadupapatte÷ / naca jÃmitÃdo«ÃpanayanÃrthatvenÃntarÃlakÃle 'nu«ÂhÃnasya phalabalÃdeva># ## #<"chandasi d­«ÂÃnuvidhiri"ti sÆtrÃt katha¤cit kutvÃbhÃvaæ k­tvà pratÅyamÃnÃvayavÃrthatyÃgenÃtiriktaÓaktikalpane pramÃïÃbhÃvÃt prok«aïÅÓabdavadyaugikamiti na do«a ityartha÷ >#// (tÃvabrÆtÃmityasya dravyadaivatayÃgÃnÃæ prÃptatvÃttadvidhÃnÃsaæbhavena vidhisarÆpasyÃpi ya i«ÂyetivatkÃlasaæbandhamÃtraparatvam, tasya phalasaæbandha÷ phalamityÃdinirÆpaïam) ## antarÃvÃkyavihitayÃgasyetyartha÷ / ida¤ca vacanaæ purÃkalpasarÆpÃrthavÃdarÆpamapi siddhavadanuvÃdÃnyathÃnupapattyà vidhikalpane 'pi na tÃvadyÃgasya vidhÃyakam; antarÃvÃkyenaiva prÃptatvÃt / nÃpi bhëyoktarÅtyÃgnÅ«omadevatÃvidhÃyakam; ubhayo÷ kalpyatvÃviÓe«e yÃjyÃmantravarïÃdeva prÃpte÷ / ata eva prÃptatvÃnnÃjyasyÃpi; ato 'prÃptapaurïamÃsÅkÃlavidhÃyakam / ataÓca yÃgaikatvapak«e yÃgÃnuvÃdena kÃlavidhÃnÃttadviÓe«aïasya agnÅ«omadevatyatvasyÃnuvÃdyagatatvenÃvivak«itatvÃt tritayadaivatyasyÃpi phalasaæbandhasiddhi÷ / nahyatra kÃle karmaïa upÃdeyatvena prÃptasyÃpi prayogavi«ayatvena vidhÃnÃt tadviÓe«aïavivak«Ãprasaktirasti; utpattivÃkya evÃntarÃlakÃlaÓravaïenotpattivat prayogasyÃpi prÃptatvena tadvi«ayatvena vidhÃnÃnupapatte÷ / ato ya i«ÂhyetivatkÃlasaæbandhamÃtrakaraïÃddarÓapÆrïamÃsanÃmakatvasidhyà tatsiddhirityartha÷ // (## naceti // ## vÃrtikadarÓanÃditi // apica ## #<"Ãjyasyaiva nÃvupÃæÓu paurïamÃsyÃæ yajanni"ti prak­tyÃmnÃnÃt paurïamÃsyÃmeva vidadhÃtÅti gamyata iti daÓamÃntyÃdhikaraïavÃrtikadarÓanÃt asyaca svatantravidhyunnÃyakatvakalpane prayojanÃbhÃvÃt upÃæÓuyÃjamantaretividhyekavÃkyatayà paurïamÃsÅkÃlopÃæÓutvÃntarÃlakÃlaviÓi«ÂayÃgabhÃvanÃvidhi- pratÅterutpattiÓi«ÂakÃlakatvenÃgneyÃdivadeva phalasaæbandhopapattiramÃvÃsyÃyÃæ tanniv­ttiÓca sidhyatÅtyartha÷ /># utpattivÃkyenaivavidheyatvÃdityuktyÃca -------- ## ## #<"vi«ïurupÃæÓu ya«Âavya÷" ityÃdij¤ÃpakabalÃdeva tannirÃsenÃnuvÃdatvaæ, tathopÃæÓupadenaiva upÃæÓutvavidhyupapatternopÃæÓupadasya guïavidhitvam, apitu avyutpannaæ tatprakhyanyÃyena và nÃmadheyamityapi dhyeyam / eva¤ca># #<"Óiro và etadyaj¤asya kriyate yadÃgneyo h­dayamupÃæÓuyÃja÷ pÃdÃvagnÅ«omÅya" ityarthavÃde upÃæÓuyÃjatvÃvacchedena pradhÃnaprÃyapÃÂho 'pyupapanno bhavatÅtyabhipretya samudÃyÃnuvÃdatvanirÃsamupasaæharati>#----------- ato nÃyamiti // .## spa«Âamiti // ##// // iti caturthamupÃæÓuyÃjÃdhikaraïam // #<------------------># #<(5 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.5)># tatraiva "ÃghÃramÃghÃrayatÅ"ti Órute "agnihotraæ juhotÅ" tyatra ca pÆrvavadvÃkyabhedasya dÆ«akatvÃsyÃbhÃvÃt "­jumÃghÃrayati" "santatamÃghÃrayati" "dadhnà juhoti" "payasà juhotÅ" tyÃdivÃkyavihitakarmaïÃæ yathÃyogaæ samudÃyÃnuvÃdakatvopapatti÷ / dadhyÃdivÃkyÃnÃæ nirvyÃpÃre guïamÃtre vidhyanvayÃsaæbhavenÃvaÓyaæ guïaviÓi«ÂakarmavidhÃyakatvÃt / ataÓca rÆpÃbhÃvÃdbhedakapramÃïÃbhÃvÃccÃgnihotravÃkye ÃghÃravÃkye và na karmÃntaram, apitu te«Ãmeva samudÃyasiddhyarthamanuvÃda÷ / tatprayojana¤ca sarve«ÃmevÃgnihotrasaæj¤akatvena phalasaæbandhasiddhi÷, itarathà agnidevatyahomasyaiva tadÃpatti÷ / ÃghÃravÃkye samudÃyÃnuvÃdaprayojanaæ tu kaustubhe dra«Âavyam / naca dadhyÃdihome«u devatÃdyabhÃva÷; samudÃyÃnuvÃdabalenaikaprayogavidhiparigrahÃvagate÷ sak­danu«ÂhÃnenÃgnyÃdihomÃÇgabhÆtadevatÃyÃ÷ prasaÇgena dadhyÃdihomopakÃrakatvopapatteriti prÃpte ---------- ## // iti pa¤camamÃghÃrÃgnihotrÃdhikaraïam // #<># (pÆrvÃdhikaraïena pratyudÃharaïasaÇgate÷ prakaraïasaÇgateÓcopapÃdanam) pÆrvÃdhikaraïe tavyapratyayasya vidhÃyakÃtvÃbhÃvÃt vÃkyabhedÃpatte÷stuteÓca pratÅteryuktamarthavÃdatvam, ihatu dadhyÃdivÃkyÃnÃæ dadhyÃdiguïÃprÃpteranuvÃdatvenÃrthavÃdatayaikavÃkyatvÃnupapatterbhinnavÃkyatayà siddhÃnte 'pi vidhitvasyÃÇgÅkÃrÃt ÓuddhaguïavidheÓca vak«yamÃïarÅtyÃsaæbhavena viÓi«ÂakarmavidhyavaÓyaæbhÃvena yuktassamudÃyÃnuvÃda÷ iti pÆrvapak«otthÃnÃt pratyudÃharaïarÆpÃmanantarasaÇgatiæ karmabhedÃbhedaphalakatvÃcca prak­tasaÇgatiæ ca sÆcayan udÃharaïapÆrvakaæ pÆrvapak«amÃha #<--------- tatraiveti >#// ÃghÃravÃkyasya samudÃyÃnuvÃdatve / api tadanantarapaÂhitordhvÃdivÃkyavihitayÃgÃnÃmeva samudÃyÃnuvÃdena tata÷ pÆrvamagnisaæmÃrgavidhinà vyavadhÃnena pÃÂha÷, tatraivÃghÃravÃkyavihitÃghÃrasyÃpÅti sÆcayituæ prakaraïÃnupraveÓadyotakaæ tatraivetyuktam / pÆrvavadityanena pÆrvoktasaÇgati÷ sÆcità // #<(bhÃvanÃyà vyÃpÃravi«ayatvena dadhyÃdivÃkye 'pi vyÃpÃravidhyavaÓyaæbhÃve># dadhyÃdÅnÃmutpattyanvayiguïatvena vihitavidhÃnÃyogÃt karmabhedÃvaÓyaæbhÃve 'gnihotravÃkye samudÃyÃnuvÃdatvamevetyÃdinirÆpaïam) ##// vidheÓcetanapravartanÃrÆpatvÃt tasyÃÓca prav­ttyanukÆlavyÃpÃratvena dhÃtvarthÃvacchinnabhÃvanÃvi«ayatvasyaikapadopÃttatvapratyÃsattyà kÊptasya tyÃgÃyogÃt vyÃpÃrÃnÃtmakaguïe vidhyasaæbhavÃdviÓi«ÂavidhyÃvaÓyakatve vihitasya punarvidhyasaæbhavenÃbhyÃsÃt bheda÷ / naca vihitasyÃpi phalanimittÃdisaæbandhavat dadhyÃdisaæbandhena punarvidhÃnopapatteranyaparatvam; svata utpannasyÃpi phalÃdisaæbandhe viniyogasya vidhyupapattÃvapi dravyÃdisaæbandhe utpattyanvayiguïatvenotpatterÃvaÓyakatvena prÃptÃyÃ÷ punarvidhÃnÃnupapatterbhedasyÃvaÓyakatvÃt / ato dadhyÃdivÃkye«u "yadagnaye ca prajÃpataye ca" "agnirjyotirjyotiragni÷ svÃhÃ" ityÃdivÃkye«u ca svarÆpavatsu sarvatra guïÃdabhyÃsÃdvà karmabheda÷ / nahyagnihotrÃdivÃkye«vanupÃttarÆpe«u karmavidhi÷; vÃkyÃntareïÃpirÆpÃlÃbhÃcca / naca -------- evaæ dadhyÃdihome«u svavÃkyato 'gnyÃdihome«u cÃk«epeïa dravyasya prÃptÃvapi svavÃkye devatÃbhÃvÃt vÃkyÃntaropÃttadevatÃmÃtravidhestavÃni«ÂatvÃdÃk«epeïa devatÃyà aprÃpte÷ kathaæ rÆpavattvaæ ? iti -------- vÃcyam; ekaphalasÃdhanÃnÃme«Ãmekaprayogavidhiparigraheïa sÃnnÃyyavatsak­danu«ÂhÃnopapatterhemÃntare«vapyapek«itÃnÃæ dravyadevatÃdÅnÃæ prasaÇgenopakÃrakatvopapattyà tatsaæbhavÃt / anirukto vai prajÃpatiranirdi«Âadravyake ÃjyamitisÃmÃnyavacanÃbhyÃæ yathÃpek«itadravyadevatopapatteÓca / nahi rÆpavattÃj¤Ãnaæ vidheyatÃj¤Ãnaæ prati kÃraïam; ayogyatÃniÓcayÃbhÃvamÃtreïaiva yogyatÃyÃ÷ j¤ÃnÃbhÃve 'pi ÓrutaÓabdÃt ÓÃbdabodhasyÃnubhavikatvÃt tajj¤Ãnasya kÃraïatvÃnupapatte÷ / ato 'rÆpavattÃniÓcayÃbhÃvamÃtreïa vidheyatvopapatterekatararÆpÃnvayamÃtreïÃpi cetarakarmavyatiriktatvasiddheranu«ÂhÃnakÃle tadapek«ÃyÃæ pÆrvoktarÅtyà tadupapatti÷ / agnihotravÃkyetu yadyapi agniprajÃpatibhyÃæ tatsaæbhavati; tathÃpi samudÃyÃnuvÃdatvenÃpyupapattÃvad­«ÂabhedÃpÃdakakarmÃntarÃÇgÅ- kÃrasyÃyuktatvamiti bhÃva÷ // (## ## ----------- tatprayojanamiti // #<.// evamÆrdhvÃdivÃkye«vapyÆrdhvatvÃdiguïaireva dravyadevatÃrÆpairupÃæÓutvena upÃæÓuyÃjasyeva karmaparicchedasaæbhavÃt tattadguïaviÓi«ÂayÃgÃnÃæ caturg­hÅtÃjyadravyakÃïÃmÃghÃrayatÅtyayaæ samudÃyÃnuvÃdastatprayojanaæ yattÃvadvÃrtike># #<"indra Ærddhvà adhvara ityaghÃramÃghÃrayatÅ"ti mantravidhÃvÃghÃraikatvasiddhirityuktam / tadÆrdhvamÃghÃrayatÅtyatraiva mantravidhÃvapi mantraviÓi«ÂÃghÃrÃïÃæ mantravarïakalpitendradevatÃkÃghÃreïa saha prayogavidhyavagatayaugapadyasiddhidvÃrendradevatÃkatvasiddhipÆrvakayÃgarÆpatÃsiddhirindradevatÃkÃghÃreïa yaugapadyasiddhimÃtraæ và prayojanaæ kaustubhe dra«Âavyamityartha÷ >#// (agnihotravÃkyasÃrthakyÃrthaæ pa¤camavidhiprakÃrÃnekÃd­«ÂalkapanÃdigauravaparihÃrÃrthaæ ca dadhnà juhotÅtyÃdÅnÃæ prÃptÃprÃptavivekena guïamÃtravi«ayatvenÃgnihotravÃkya eva homavidhiriti siddhÃntopapÃdanam) agnihotrÃdivÃkya eva karmavidhi÷, anyathà vaiyarthyÃpatte÷, ## samudÃyÃnuvÃdakatvenÃrthavatteti #<--------- vÃcyam;># dadhyÃdivÃkye«u aneke«u viÓi«ÂavidhyÃÓrayaïe pa¤camavidhiprakÃrÃpatteranekÃd­«ÂakalpanÃyÃÓca karmavidhyayogena samudÃyÃnuvÃdÃsaæbhavÃdityabhipretya siddhÃntamÃha #<--------- sarvatreti >#// yadyapi guïasya sÃk«Ãt paraæparayà và vidhyanvaya÷; tathÃpi guïasya kÃrakatayà bhÃvanÃyÃæ prakÃratvenÃnvayÃt prathamatastÃd­ÓaguïaviÓi«ÂadhÃtvarthÃvacchinnabhÃvanÃvidhÃyakasyÃpi vidhe÷ prÃptÃprÃptavivekena phalatoguïavi«ayatvÃt prÃptÃyà api dhÃtvarthÃvacchinnabhÃvanÃyÃ÷ guïaviÓi«Âatvena punarvidhÃne 'pi viÓe«yÃæÓe 'j¤Ãtaj¤ÃpanaphalÃbhÃve 'pi viÓe«aïÃæÓe tatkaraïena vidhisÃrthakyopapatte÷ saæbhavatyeva t­tÅyavidhiprakÃreïa guïÃæÓe 'pi vidhirityabhipretyÃha #<-----------># homakarmaketi // ##// («a¬vidhiprakÃrÃÓrayaïasya sarvatra viÓi«ÂavidhÃvapi na virodha÷ vÃrtikÃvirodhaÓca) ## sarvatraiva viÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnena vidherekarÆpatve sati «a¬vidhatvamudbhidadhikaraïe kathaæ pratipÃditamityata Ãha #<-------- ata eveti / te«Ãæ ceti >#// anekaviÓe«aïavidhikalpanÃk­tagauravatadabhÃvak­talÃghavÃbhyÃæ prÃbalyaæ pÆrvapÆrvasyottarottarasya ca daurbalyamuktam / yetu prÃtipadikÃrthadhÃtvarthayo÷ parasparÃnvayena bhÃvanÃnairapek«yeïaivëÂau vidhiprakÃrÃnupapÃdayanti, te«Ãæ nirÃsaÓca vÃritakak­tà k­ta÷, natvasmadupapÃditarÅtyokta«a¬vidhaprakÃrasyetyartha÷ // #<(vidvadvÃkyena vihite 'pi karmaïi ÃgneyavÃkyena viÓi«ÂavidhiÓaÇkÃtannirÃsau prÃsaÇgikau)># ##// (dadhyÃdivÃkye«u kevalaguïavidhitve 'pi yadagnayecetivÃkyayoranekaguïavidhÃne vÃkyabhedÃt agneyavÃkya iva caturïÃæ karmaïÃæ vidhÃnÃsyÃvaÓyakatvenÃgnihotravÃkyatadanuvÃdatvaÓaÇkÃparihÃrau) ## dadhyÃdivÃkye«u t­tÅyavidhiprakÃrÃÓrayaïena karmavidhÅnÃmabhÃvÃt samudÃyÃnuvÃdatvÃsaæbhave 'pi "yadagnayeceti vÃkyayo÷ prÃptakarmÃnuvÃdenÃnekaguïavidhyasaæbhave karmÃntaravidhÃnasyÃvaÓyakatve utpattivÃkyaÓi«ÂadevatÃsamuccayÃnurodhenÃgneyavadekasminvÃkye karmadvayavidhyavagateÓcaturïÃæ karmaïÃæ "agnihotraæ juhotÅ"ti samudÃyÃnuvÃdo bhavi«yati #<-------- iti cet -------na;># tatrÃpi mantravarïata evÃgnyÃdiprÃptestatsamuccitaprajÃpatimÃtravidhÃnena vÃkyabhedÃprasaktestatprakhyÃdhikaraïe uktatvena karmÃntaravidhyaprasaktyà t­tÅyavidhiprakÃropapatterityabhipretya samudÃyÃnuvÃdatvanirÃsamupasaæharannagnihotrÃdivÃkya eva karmavidhimupapÃdayati #<-------- ataÓceti >#// (agnihotrÃghÃravÃkyayo÷ pÆrvottarapak«aprayojananirÆpaïam) ##// agnihotravÃkye samudÃyÃnuvÃdapÆrvapak«e dadhyÃdidaÓadravyÃïi sÃnnÃyyavatsahopÃdÃya saæpratipannadevatÃkatvÃt sak­ddhoma iti dadhyÃdisamuccaya÷ / siddhÃnta ekasminnevÃgnihotrakarmaïi te«Ãæ vikalpa ityartha÷ / etaccÃghÃravÃkye 'pi pÆrvottarapak«aprayojanasyÃpyupalak«aïam / tacca pÆrvapak«e ÆrddhvatvÃdÅnÃæ madhye yasyaiva daivÃdantarÃyastadordhvatvaikÃbhivyaÇgyajÃtyavacchinnasyÃni«patte÷ punastatkarmaïi Ãv­tti÷ / siddhÃntetu karmabhedÃbhÃvÃt guïÃnurodhena pradhÃnÃv­tteranyÃyyatvÃnnÃv­tti÷, kintu guïalopanimittaprÃyaÓcittamÃtramiti j¤eyayam // iti pa¤camamÃghÃrÃgnihotrÃdhikaraïam // #<------------------># #<(6 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.6)># dravyasaæyogÃt // #<"agnÅ«omÅyaæ paÓumÃlabhete" ti Órutam / tathÃ># #<"somena yajete" ti ca / tatrÃ'dyavidhiprakÃrasyÃsaæbhavÃnna pÆrvavatkarmavidhitvam, apitu samudÃyÃnuvÃdatvameva;># karmaprÃptistu paÓau #<"h­dayasyÃgre 'vadyati atha jihvÃyÃ" ityÃdibhi÷ utpattiÓi«ÂapaÓusÃdhye yÃge h­dayÃdÅnÃæ sÃdhanatvÃnupapatterna taduddeÓenÃvadÃnÃkhyasaæskÃravidhi÷ / ato vihitÃnÃæ h­dayÃdyavadÃnÃnÃæ paÓuprabhavadravyav­ttyavadÃnatvasÃd­ÓyÃtsÃnnÃyyÃvadÃnaprak­tikatvÃvagate÷ sÃnnÃyyavadeva># h­dayÃdÅnÃæ yÃgasÃdhanatvasya pÆtÅkavadanumÃnÃdyÃvaddh­dayÃdiyÃgà eva vidhÅyante tÃæÓca lak«aïayà Ãlabhatinà anÆdyÃgnÅ«omau devatà vidhÅyate / paÓupada¤ca h­dayÃdÅnÃæ chÃgaprak­tikatvasya mantravarïaprÃptatvÃllak«aïayà h­dayÃdiparam / ## sarvathà paÓupadaæ samudÃyÃnuvÃda÷ / ## #<"aindravÃyavaæ g­hïÃti" "maitrÃvaruïaæ g­hïÃtÅ" tyÃdivÃkyairdravyadevatÃsaæbandhÃnumitayÃgavidhÃnam; grahaïe devatÃnvayÃnupapatte÷ / dravyaæ># #<"cÃïvyà dhÃrayà g­hïÃtÅ"ti prak­taæ dhÃrÃsaparya dravaæ taddhitopÃttam / somavÃkye tu tatprak­titvena somalatà - vidhirvrÅhividhivat >#// "somamabhi«uïotÅ" tyÃdisaæskÃravidhyanyathÃnupapattyaiva và "adhvaryuæ v­ïÅta" itivatsomaprÃpte÷ somapadaæ nÃmadheyam / sarvathà yaji÷ samudÃyÃnuvÃda÷ / tatprayojanaæ cÃsminpak«e somadravyakayÃgamÃtrÃnuvÃdÃdastutaÓastrÃïÃmapi phalasaæbandha÷ / jyoti«Âomapada¤ca vaiÓvadevavadgauïam / samudÃyÃnuvÃdÃbhÃve hi tadvaÓÃt sastutaÓastrÃïÃmeva yÃgÃnÃæ phalasaæbandhÃpatti÷ te«Ãmeva jyotÅrÆpastomasaæbandhÃtpatti÷ / siddhÃnte tu yÃgasyaikatvÃtphalavÃkyasthayajinÃbhyÃsalak«aïÃpattervijÃtÅyayÃgatvÃvacchinnasyaiva phalasaæbandha÷ / jyoti«Âomapade bahuvrÅhyarthastu svasaæbandhyabhyÃsaghaÂitasamudÃyÃÓrayatvarÆpa÷ / ata÷ samudÃyÃnuvÃdÃveva tÃviti prÃpte ---------- ## some 'pi naindravÃyavÃdivÃkyairyÃgavidhi÷ gauravÃt, kintu devatÃviÓi«Âagrahaïasyaiva taddhitopÃttadravyoddeÓena vidhi÷ / saæbhavati ca devatÃtvasya nirÆpakatÃsaæbandhena grahaïavaiÓi«ÂyÃyoge 'pi grahaïakÃlÅnoccÃraïakarmÅbhÆtav­ttitvasaæbandhena grahaïe vaiÓi«Âyam / ataÓca devatÃyÃ÷ grahaïÃÇgabhÆtÃyà api yÃgÃpek«ÃyÃæ somavÃkyavihitayÃgasyaiva devatÃpek«asyopapÃdakatvamÃtrakalpanÃllÃghavam, somapadantu saæskÃravidhyanyathÃnupapattyà saæbhavatprÃptikatve 'pi saktuvyÃv­ttiphalakasomaniyamÃrthaæ na virudhyate / yathà caivaæ sati grahaïÃnÃæ samuccayo yÃgasya ca pratigrahaïamÃv­ttistathà sarvaæ kaustubha eva nirÆpitam / prayojanaæ paÓuvikÃre h­dayÃdiyÃgÃnyatamaprak­tikatvÃnnaikÃdaÓÃvadÃnagaïaprÃpti÷ pÆrvapak«e, siddhÃnte tu seti dra«Âavyam / some cÃvyaktatvasiddhireva // 6 // ##// #<(pÆrvÃdhikaraïena pratyudÃharaïasaÇgatinirÆpaïam)># ## ----------- agnÅ«omÅyamiti // (## ## #<"lak«aïahetvo÷ kriyÃyÃ÷" ityatra dhyantasya># ## ##// (agnÅ«omÅyavÃkye prathamavidhiprakÃrÃsaæbhavÃt h­dayÃdÅnÃmutpattiÓi«ÂaguïÃvarodhanyÃyena paÓuyÃge kathamapyupayoga÷) agnihotravÃkye ÓuddhadhÃtvarthavidhÃnarÆpÃdyaprakÃrasya saæbhave 'pÅha dravyadevatopÃdÃnena viÓi«ÂavidhessiddhÃntepyÃÓrayaïÃttallÃbhena karmavidhitvÃnupapatte÷ samudÃyÃnuvÃdatvameveti pÆrvapak«amÃha --------- tatreti // yadyapyagnÅ«omÅyavÃkye dravyadevatÃsaæbandhÃdÃgneyavÃkya iva lak«aïayà yÃgavidhÃnamupapadyate; tathÃpi tatrotpattiÓi«Âasya paÓoravadÃnena nÃÓÃpatte÷ ÓrutayÃgasÃdhanatÃbÃdhÃnna h­dayÃdivÃkyaistadÅyadravyoddeÓenÃvadÃna- saæskÃravidhisaæbhava÷ / dvitÅyÃnirdi«ÂÃnÃæ h­dayÃdÅnÃmeva saæskÃryatvapratÅteÓca / navà h­dayÃdÅnÃæ bhÆtabhÃvyupayogarahitÃnÃæ tadvidhisaæbhava÷ / paÓvavaruddhatvena saktÆnÃmivopayogakalpanÃnupapatteÓca / upayogakalpane 'pi vÃtideÓÃdeva tatprÃpte÷ punarvidhivaiyarthyÃcca / ato h­dayÃdyuddeÓena vihitÃnÃmavadÃnÃnÃæ saæskÃratvÃdyÃgasÃdhanatvÃnumÃnena tatra karmapratÅtirityabhipretya pÆrvapak«amupapÃdayati #<----------- atra hÅti pÆtÅkavadanumÃnÃditi //># (pÆtÅkavÃkye somÃbhi«avasyevÃtra sÃnnÃyyÃvadÃnapratyabhij¤ÃnÃdyÃgakalpanopapatti÷) yathà pÆtÅkÃnabhi«uïuyÃditi pÆtÅkasaæskÃrÃbhi«avavidhe÷ yÃgasÃdhanatvaæ vinÃnupapadyamÃnatvena pÆtÅkÃnÃæ yÃgasÃdhanatvÃnumÃnaæ, tadvadihÃpÅtyartha÷ / yadyapi pÆtÅke«u somÃbhi«avasyaiva pratyabhij¤ÃyamÃnasya pÆtÅkasaæbandhitvena vidhÃnÃttasya ca yÃgÅyadravyasaæskÃrakatvadarÓanÃt pÆtÅkÃnÃæ yÃgÅyatvÃnumÃne 'pÅha sÃnnÃyyÃvadÃnasyaiva yÃgÅyadravyasaæskÃrakatvena kÊptasyÃtnÃpratyabhij¤ÃyamÃnatvena h­dayÃdyuddeÓena vidhÃnÃyogÃnna te«Ãæ yÃgÅyatvÃnumÃnaæ sukaram; tathÃpyatra prakaraïÃntaranyÃyenÃvadÃnÃntarasyaiva vidhÃnÃttasyaca prÃïidravyakÃvadÃnatvasÃmÃnyÃt sÃnnÃyyÃvadÃnaprak­titvÃvagateratideÓena yÃgÅyadravyav­ttitvasyÃpi prÃpte÷ pratyavadÃnamavadeyadravyÃïÃæ yÃgasÃdhanatvakalpanayà yÃgabhedo 'vagantavya ityevamupapÃdayituæ paÓuprabhavetyÃdyuktam / asmiæÓca pak«e samudÃyÃnuvÃdarÆpeïÃgnÅ«omavÃkyagatayajinà sarve«ÃmanuvÃdÃdyÃgoddeÓena devatÃvidhiriti bhÃva÷ // (## nanu -------- ## -------- paÓupadaæ ceti // ##// (agnÅ«omÅyavÃkyasya paÓupadalak«itah­dayÃdÅnÃæ devatÃsaæbandhabodhanadvÃrà kalpitatÃvadyÃgaparatvamitipak«ÃntaropapÃdanena pÆrvapak«opasaæhÃra÷) yÃgÅyadravyav­ttitvasya sÃnnÃyyÃvadÃnÃnaÇgatvÃdatideÓena prÃptyabhÃvena yÃgÃnumÃnÃsaæbhavamabhipretya pak«ÃntaramÃha #<-------- athaveti >#// h­dayÃdyuddeÓenÃvadÃnÃnyeva vidhÅyante, te«Ãæ copayogÃpek«ÃyÃæ paÓuvÃkyena paÓupadalak«itah­dayoddeÓena devatÃvidhÃne sati dravyadevatÃsaæbhavÃt tatraivÃgnÅ«omÅyavÃkye ÃghÃrayatÅtivat yÃgakalpanayopayogakalpanena yÃgà vidhÅyante / ÃlabhatiÓakyÃrthastvanuvÃda ityartha÷ / eva¤ca h­dayasyÃgre 'vadyatÅti kramadarÓanamekÃdaÓa vai paÓoravadÃnÃnÅti samuccayadarÓana¤copapadyate / anyathà ekasmin yÃge h­dayÃdÅnÃæ vikalpÃpattestadanupapattirityabhipretya paÓupadasya samudÃyÃnuvÃdatvamupasaæharati #<---------- sarvatheti >#// (paÓupadasamudÃyÃnuvÃdatvaprayojananirÆpaïam) asmiæÓca pak«e agnÅ«omavÃkya eva ÃghÃrayatÅtyatreva yÃgavidhÃnÃdÃlabhatipadasya samudÃyÃnuvÃdatvÃbhÃvÃt paÓupadaæ samudÃyÃnuvÃda ityuktam / tatprayojanaæ pratyekaæ h­dayÃdÅnÃmuddeÓena sÃhityÃvivak«ayà devatÃsaæbandhasiddhidvÃrà paÓcÃt pratyekaæ yÃgakalpanayà Ãlabhatinà lak«aïayà te«Ãæ yÃgÃnÃæ vidhÃnasiddhirityÃÓaya÷ // (## ## ##----------- tatheti // nanu. ##---------- dravya¤ceti // ## #<"somena yajete" tyatra yÃgavidhau taddhitasya dravadravyavÃcitvÃt taduddeÓena vidhÅyamÃnasya gahaïÃkhyasaæskÃrasya latoddeÓena vidhÃnÃnupapatterdravadravyasya ca bhÆtabhÃvyupayogÃsaæbhavena viniyogabhaÇgasyÃvaÓyakatvÃt te«veva viÓi«ÂayÃgavidhÃnÃt tattannirdiÓyamÃnadevatÃrÆpaguïÃt bhinnà eva yÃgà ityartha÷ / kiæ tarhi somena yajetetyanena vidhÅyata ityapek«ÃyÃmÃha># ----------- somavÃkyetviti ## nanu --------- ##// (somena yajetetyatra somapadanÃmatvena pÆrvapak«aprakÃrÃntaram) ## dhÃrÃÓabdasya sasaæbandhikatvÃt g­hïÃteÓca sakarmakatvÃt pratisaæbandhyapek«ayà prak­ta÷ pÃvanÃdisaæskÃrasaæsk­ta÷ pÆtabh­dÃhavanÅyapÃtrastha÷ somarasa eva tattvena saæbadhyate / tataÓca somasaæskÃravidhyanyathÃnupapattyà "adhvaryuæ v­ïÅta" itivat viniyogena somaprak­titvasyÃpi prÃpteranuvÃda evÃtra somaÓabdo nÃmadheyamiti pak«ÃntaramÃha #<----------- somamiti >#// somavÃkye viÓi«ÂakarmÃntaravidhividhÃne gauravÃpattestattÃdyÃjyÃpuronuvÃkyÃnÃæ ca liÇgaprakaraïakramairaindravÃyavÃdiyÃge«veva niveÓopapattau prakaraïamÃtreïÃÓrutavaikalpikadevatÃkalpitatvÃnupapattyà rÆpÃlÃbhÃccÃyuktatvÃt aindravÃyavÃdivÃkyavihitÃnÃæ yÃgÃnÃmeva tatprakhyanyÃyena nÃmadheyaæ somapadam / tatra satyapi jyoti«ÂomanÃmÃntare sa eva yaj¤a÷ pa¤cavidha ityatra paÓu÷ soma iti nÃmÃntareïÃpi vyavahÃradarÓanÃt na vaiyarthyamapÅtyartha÷ // evaæ somapadasya dvayyÃæ gatau pÆrvasmin pak«e somapadasya vidheye 'pi samarpakatvena yajessamudÃyÃnuvÃdatvÃbhÃvÃt uttarasmin pak«e samudÃyÃnuvÃdatvena pak«advayamapi nirbÃdhamiti sarvathÃpadena sÆcayannÃha #<---------- sarvatheti >#// (somapadanÃmatvapak«e saækalpollekhasya spa«ÂatvÃt prayojanÃntaranirÆpaïam) yajipadasya pak«advaye 'pi anuvÃdatve anekayÃgaparatvÃt tadabhÃve ekayÃgaparatvÃt prayojanaæ spa«ÂatvÃdupek«ya somapadasya nÃmatve saækalpollekhÃdiprayojane vidyamÃne 'pi vibhavÃt prayojanÃntaramapyÃha #<---------- prayojana¤ceti ---------- vaiÓvadevavaditi >#// prÃcÅnapravaïÃdivÃkyagatavaiÓvadevapadavadityartha÷ // tadvaÓÃditi // triv­dÃdÅni jyotÅæ«i stomà yasyeti vyutpattisiddhajyotÅrÆpastomavadarthakajyoti«ÂomanÃmavaÓÃdityartha÷ // sastutaÓastrÃïÃmiti // teca prÃtassavane aindrÃgnavaiÓvadevau mÃdhyandinasavane mÃhendrast­tÅyo marutvatÅyaÓca t­tÅyasavane ÃgrayaïÃdityasÃvitravaiÓvadevà ekaÓcamasÃbhyÃsa ityevaæ dra«ÂavyÃ÷ / kathaæ tarhi jyoti«ÂomanÃmasatva astutaÓastrÃbhyÃsÃnÃæ tatsiddhirityata Ãha #<----------- siddhÃntetviti >#// evaæ ca yÃgÃnÃmad­«ÂÃrthatvena samuccayÃdvibhinnadevatÃkÃnÃæ kramÃpek«aïÃdà "Óvino daÓamo g­hyate taæ t­tÅyaæ juhoti daÓaitÃnadhvaryu÷ prÃta÷ savane grahÃn g­hïÃtÅ" ti kramasamuccayadarÓanamupapadyate / anyathà yÃgaikatvÃdaÇgabhÆtagrahaïÃnurodhena Ãv­ttyanupapatteraneke«Ãmapi grahaïÃnÃæ yÃgÅyadravyasaæskÃrÃrthatvenaikÃrthyÃdvikalpena devatÃnÃmapi vikalpÃpattestadanupapattirityabhipretya pÆrvapak«amupasaæharati #<------------ ata iti >#// (aindravÃyavaæ g­hïÃtÅtyÃdÅnÃæ yÃgaparatve 'pi ÃÓvino daÓamo g­hyate iti grahaïakramÃdyupapattivarïanam) yadyapi yÃgakramasamuccayopapattÃvapi pÆrvapak«e g­hïÃtinà lak«aïayà yÃgÃnÃmeva vidhÃnena grahaïavidhyabhÃvena te«Ãæ bhedÃbhÃvÃt grahaïakramasamuccayadarÓanÃnupapattistadavasthÃ; tathÃpi daÓamu«Âiparimitasomarasasya tathÃbhi«avapÃvanapÆtabh­dÃhavanÅyÃdipÃtrÃdhÃratvÃdisaæskÃrasaæsk­tasya tattadyÃgÃÇgatvena viniyuktasyÃlpaæ juhotÅti vacanena caturavattoddeÓena homavidhivat alpamuddiÓya homÃkhyasaæskÃravidhÃnÃt homÃnuvÃdena ca grahairjuhoti camasairjuhotÅtyÃdivacanairjuhvÃdivat karaïatayà pÃtrakaraïakahomasaæskÃryatvÃnupapatterÃvaÓyakaæ pratiyÃgaæ grahaïabheda iti na do«a÷ // atraca grahe«u daÓatvasaÇkhyaivaæprakÃreïa j¤eyà tÃï¬yabrÃhmaïe a«Âamakhaï¬e bahi«pavamÃnastotrÃvÃntaraprakaraïe navÃdhvaryu÷ prÃtassavane grahÃn g­hïÃti tÃneva tatpÃvayantÅtyÃmnÃyate / tadbhëye ÓrÅvidyÃraïyagurubhi÷ -------- upÃæÓurantaryÃmaÓca vÃyavyaÓcaindravÃyava÷ // tataÓca maitrÃvaruïa÷ Óukro manthÅ tapa÷ para÷ / tata Ãgrayaïo nÃma dhruvo navama i«yata iti pÆrvÃcÃryak­tasaægrahaÓlokena navatvamupapÃditam / tadapek«ayaiva prav­ttayà ÃÓvino daÓamo g­hyata iti Órutyà ÃÓvinasya daÓamatvamuktamityÃÓvinÃntà daÓagrahÃste«Ãæ ca daÓamatvaæ prÃtassavanÃnu«ÂhÅyamÃnatvarÆpakopÃdhinà j¤eyam // ## yatprakÃÓakÃrairaindravÃyavamaitrÃvaruïaÓukramanthyatigrÃhyatrayatapokthyÃÓvinÃntà daÓagrahà iti vyÃkhyÃya e«Ãæ dhÃrÃgrahatvarÆpaikadharmayogÃt daÓatvamityuktaæ, tadaÓvinÃæ tÃd­ÓagrahakramapradarÓanasya vedabhëyakÃroktyà viruddhatvÃt bahi«pavamÃnastotrÃnantaramanu«ÂhÅyamÃne 'pi ÃÓvinagrahe dhÃrÃto grahaïasya kvÃpyanÃmnÃnenÃdhÃrÃgrahatvÃdayuktamityupek«yam / ## vÃyavyamapahÃyokthyagraheïÃÓvinÃntÃnÃæ daÓagrahatvaæ somanÃthenoktamapi #<-------------- apÃstam;># ata eva yÃj¤ikÃnÃæ upÃæÓvantaryÃmavÃyavaindravÃyavamaitrÃvaruïaÓukramanthyÃtigrÃhyatapokthyamarutvatÅyadhruvÃïÃmeva dhÃrÃgrahatvaprasiddhi÷? paraæ mÅmÃæsakÃnÃmiti viÓe«a ityalaæ vistareïa // #<(agnÅ«omÅyavÃkye paÓupadasya h­dayÃdiparatve lak«aïÃpatte÷ paÓo÷ prak­titvena vidhÃne vÃkyabhedÃpatteÓca viÓi«ÂavidhÃnam, h­dayavÃkye yÃgÃnupasthityà h­dayÃdyuddeÓena saæskÃramÃtravidhÃnam, paÓo÷ prak­titvena vidhÃnamiti sarvopapattyà siddhÃnta÷)># ##---------- paÓupada iti ## ------------ h­dayÃdivÃkyairiti // ## ------------ paÓoÓceti // #<(paÓudevatÃsaæbandho 'pi prak­titveneti nirÆpaïam)># karaïatvasyeti // ## ata eva --------- ##// (atideÓaprÃptasyÃpyavadÃnasya punarvidhÃnaæ pratyekÃvadÃnasiddhyarthamityupapÃdanam) yadyapi h­dayÃdÅnÃæ pradeyatvarÆpayÃgasÃdhanatvalak«aïahavi«Âvena tatsaæskÃrÃrthasya madhyapÆrvÃrdhÃpÃdanakÃvadÃnasyÃtideÓenaiva prÃpteretadvidhivaiyarthyam; tathÃpyatideÓaprÃptasyaiva h­dayÃdisaæskÃrÃrthatvena punarvidhÃnaæ nÃnupapannam / tatprayojanaæ ca te«Ãæ pratyekaæ havi«Âvasiddhi÷ / anyathà paÓorviÓasanavidhÃnÃdavayavadvÃrà sÃdhanatvÃvagatÃvapi avayavÃnÃæ pratyekaæ sÃdhanatvÃnavagate÷ avayavino vyÃsajyasarvÃvayavani«Âhatvena tatsÃdhanatvÃnupapattyà avayavÃnÃmapi samuditÃnÃmeva sÃdhanatvaprÃpte÷ samuditasaæskÃrÃrthatvena kÊptasyaivÃtideÓata÷ sannidhÃvapi tasya pratyekaæ h­dayÃdisaæskÃrÃrthatvena vidhÃnÃt pÆtÅkÃnÃmiva h­dayÃdÅnÃmapi pratyekaæ havi«ÂvÃvagamÃt pratyekaæ madhyapÆrvÃrdhÃvadÃnasiddhi÷ / eva¤caikÃdaÓÃvadÃnasaæsk­tadravyamÃtrav­ttihavi«ÂvatÃtparyasahak­tena paÓuÓabdenÃpi tÃvanmÃtraprak­titvena paÓuvidhÃnamiti taditarÃvayavÃnÃæ avadÃnaparisaÇkhyÃphalakayÃgasÃdhanatvarÆpahavi«ÂvaparisaÇkhyÃdiphalaæ labhyata iti kaustubhoktayuktyà prak­tÃvadÃnavidhivaiyarthyaæ pariharati #<------------ ata eveti //># (ekÃdaÓÃvadÃnÃnÅtyanenaitarÃvayavaparisaÇkhyÃsiddhiriti nyÃyasudhÃnirÃsa÷) ityÃdÅtyÃdipadena yadatra nyÃyasudhÃk­tà "ekÃdaÓa vai paÓoravadÃnÃni tÃni dvirdviravadyatÅ"ti vÃkye "ekÃdaÓa vai" ityasya p­thagvÃkyatvamaÇgÅk­tya tasyaivetarÃvayavaparisaÇkhyÃparatvamuktam, tatpa¤cÃvadÃnasaæpÃdakatritvabÃdhena taddvitvavidhÃyakasya tÃnÅtyasya viÓe«asamarpakatvenaivaikÃdaÓa vai ityasya tadekavÃkyatopapattau parisaÇkhyÃphalakatvÃÇgÅkÃreïa bhinnavÃkyatve pramÃïÃbhÃvÃt tasyaiva parisaÇkhyÃphalakatvÃÇgÅkÃre h­dayÃdivÃkyÃnÃæ vaiyarthyasya du«pariharatvÃt ayuktamiti kaustubhoktaviÓe«Ãntarasya saægraha÷ sÆcita÷ // #<(h­dayÃdÅnÃæ kramasamuccayadarÓanopapatterdaÓame vak«yamÃïatvÃt paÓuvÃkye tasya Óe«o nÃstÅti somavÃkyasiddhÃntopakrama÷)># ## ---------- some 'pÅti // ##// (arthaprÃptagrahaïÃnuvÃdenaindravÃyavÃdidevÃtÃmÃtravidhÃnaæ, devatÃviÓi«ÂagrahaïavidhÃnamiti vÃrtikak­duktaæ prau¬hivÃdamÃtramiti prakÃÓakÃramatanirÆpaïam) ## upÃæÓu g­hïÃtyantaryÃmaæ g­hïÃtÅtyatropÃæÓvantaryÃmÃdipadÃnÃæ nÃmadheyatvena vidheyÃntarÃbhÃvena vaiyarthyÃnupapattyà grahaïavidhestÃvadÃvaÓyakatvam / aindravÃyavÃdivÃkye 'pi prÃptagrahaïÃnuvÃdena devatÃsaæbandhasyeva grahaïe devatÃviÓi«ÂarasarÆpasaæskÃryasaæbandhasyÃpi vidhÃne vÃkyabhedÃpattergrahaïamÃtrasyoddeÓyatve prÃkaraïikayatki¤ciddravyagrahaïe 'pi tadÃpatte÷ somarasÅyatvena viÓe«aïe viÓi«ÂoddeÓÃpattyà tadvidherÃvaÓyakatvameva / ato 'nyata÷ saæbhavatprÃptikatve 'pi tata÷ pÆrvaprav­ttyaÇgÅkÃreïa viÓi«ÂagrahaïavidhÃnaæ taddhitopÃttadravyasaæskÃrÃrthametairvÃkyai÷ kriyate / aindravÃyavamityÃdau prak­tyarthabhedÃt pratyayÃrthadravyabheda÷ tÃvacchabdÃntaranyÃyÃdeva siddha iti tattadvÃkye tattaddravyoddeÓena viÓi«ÂatadvidhÃnaæ nÃyuktam / tatprayojana¤ca devatÃæÓe pratyayÃrthadravyabhedasya grahaïÃÇgatvasyaca sidhyaitasyÃvyaktatvasiddhi÷ / etadvidhyabhÃvehi yÃjyÃpurogÃdimantrÃmnÃnÃdyÃgÃÇgabhÆtÃnÃmeva devatÃnÃæ nirvÃpa iva grahaïe tattanmantravarïÃdupakÃrakatÃmÃtraæ syÃt, satitvasmin pratyak«avidhau grahaïÃÇgatvapratÅte÷ yÃga evopakÃrakatÃmÃtrÃvasÃyÃdyÃjyÃdimantrÃïÃmapi tadakalpakatayà yÃgasyÃvyaktatvasidhyodbhidÃdÅnÃæ tadvik­titvaæ labhyate / grahaïÃæÓetu dravyasaæskÃrakatayà d­«ÂavidhayÃr'thata÷ prÃptasyÃpi svatantrÃd­«ÂÃrthatvalÃbha÷ / grahaïavidhÅnÃæ prayojanÃpek«ÃyÃæ prayojanÃntarÃsaæbhave prayÃjÃdivat ÃrÃdupakÃrakatvakalpane 'pi na do«a÷ / ata eva tattaddevatÃvaruddhagrahaïÃnÃæ guïÃt bhede sati vidhe÷ puna÷ ÓrutibalÃdad­«Âasyaiva prayojakatÃsvÅkÃreïa prayojakÅbhÆtÃd­«ÂÃnurodhena tattaddevatyÃnÃæ grahaïÃnÃæ prayÃjÃnuyÃjavat samuccayÃvagatestadanurodhena grÃhyadravyÃïÃmapi samuccayÃdvibhinnadevatÃkadravyabhedabalena yÃgÃv­ttisiddhe÷ kramasamuccayadarÓanasyÃpyupapatti÷ // ## avayavaÓo grahaïena grÃhyabhedÃt grahaïÃbhyÃsopapattirbhedena g­hÅtasyaikÅkaraïe na yÃgÃbhyÃsasiddhiriti tadvi«ayakramasamuccayadarÓanÃnupapatti÷ ##bhedena (?) g­hÅtasyaikÅkaraïÃyogÃt bhedÃvasthitasyaiva yÃgani«pÃdakatvÃvagateryÃgÃbhyÃsaæca vinà bhedena g­hÅtasya tatsÃdhanatvÃsaæbhavena yÃgÃbhyÃsasyÃvaÓyakatvena tadupapatte÷ // #<(devatÃviÓi«Âagrahaïasya somarasasaæskÃrÃrthatvena vidhÃne ekaprasaratÃbhaÇganirÃsa÷ viÓi«ÂavidhyupapÃdanaæ ca)># ## #<"s­«ÂÅrupadadhÃtÅ" tyatra mantraviÓi«ÂopadhÃnavidheri«ÂakÃsaæskÃrÃrthatvena svayamevÃÇgÅk­tatvÃt tena nyÃyenehÃpi tasyÃdo«atvÃdayuktamiti vyaktaæ kaustubhe /># etena ---------- ## ---------parÃstam; ##// (grahaïe devatÃnvayÃnupapattiparihÃra÷ aindravÃyavavÃkye yÃgakalpanÃnirÃsaÓca) grahaïe devatÃnvayÃnupapattiæ pariharati #<--------- saæbhavati ceti / karmÅbhÆteti >#// tacca devatÃvÃcakaæ padaæ tadv­ttitvasaæbandhenetyartha÷ / devatÃpek«asyeti // somayÃgasya devatÃpek«Ãyà grahaïÃÇgabhÆtadevatÃbhi÷ prasaÇgenaivopakÃralÃbhena ÓÃntestasyaivopapÃdakatvamityartha÷ / ## yÃgÃpek«ÃyÃæ ÃgneyavÃkya iva yatrÃpek«Ã tatraiva yÃgakalpanaæ nyÃyyam, natu vÃkyÃntara iti grahaïavÃkye«veva yÃgavidhÃnaæ yuktamiti #<-------- nirastam;># ÃgneyavÃkye puru«avyÃpÃrÃÓravaïenÃparyavasÃnÃt tatra yÃgakalpanopapattÃvapi iha grahaïarÆpapuru«avyÃpÃraÓravaïena paryavasÃne satyabhihitadravyadevatÃsaæbandhanirvÃhakamÃtrÃpek«ÃyÃæ somavÃkya eva Órutyà vihitayÃgasya tannirvÃhakatvopapatteraÓrutayÃgavidhÃnakalpanasyÃnyÃyyatvÃt /#< saæskÃravidhyanyatheti >#// (pradeyatvena prak­titvena và somasya prÃptatvÃt somena yajetetyatra somapadaæ nÃmadheyamityÃÓaÇkÃnuvÃda÷) ## nahyatra somasya pradeyatvena vidhiryukta÷; saæskÃravidhivaiyarthyÃpatte÷ / nÃpi prak­titvena; tasya saæskÃravidhyanyathÃnupapattyÃpi siddhe÷ / grahaïavÃkye tÃvat taddhitopÃttadravyasya grahaïasaæsk­tasya viniyogÃpek«ÃyÃæ devatÃsaæbandhÃnyathÃnupapattyavagatatattadyÃgÃbhyÃse«u pradeyatvena viniyogakalpanaæ nÃnupapannam / sarvanÃmÃrthakasya taddhitasya dravyaviÓe«atÃtparyagrÃhakÃpek«ÃyÃæ sannidhÃnadvÃrà vÃkyapramitadravadravyavi«ayatvasiddhi÷ / tatrahi tattadvÃkyaprÃptagrahaïaviÓe«ÃnuvÃdena dhÃrÃmÃtravidhÃnam / alpaparimÃïe«u pÃtre«u sthÆlayà dhÃrayà grahaïe k­te pÃtrÃdbahirapi pÃtÃpatteraïutvasya prÃptatvÃnnÃïutvasyÃpi vidhÃnam / dhÃrÃyÃÓca pratisaæbandhyapek«ÃyÃæ g­hïÃteÓca karmÃkÃÇk«ÃyÃmuttarÃrdhÃdivat svatantrajalÃdipratisaæbandhyÃk«epakatvÃnupapatte÷ prak­tasomaæ pÃvayatÅtyÃdivÃkyapramitasomaprak­tikadravadravyavi«ayakatvasi ddhi÷ / pÃvanavÃkye somapadasya latÃparatvÃsaæbhavena lak«aïayà latÃsaæbandhirasaparatvÃt / eva¤ca saæskÃravidhyanyathÃnupapattyà somaprak­titvasyÃpi prÃptirnÃnupapannà / ## satyapi sannidhÃne dhÃrÃyà dravadravyamÃtrasÃdhÃraïatvÃt somarasavi«ayatvaniyame pramÃïÃbhÃve sati somasyÃprÃptiriti ÓÃstradÅpikoktaæ #<---------- apÃstam; ------------ iti //># (saæskÃravidhyanyathÃnupapattyà saktÆnÃmapi prÃptyà tadvyÃv­ttiphalaniyamavidhitvopapÃdanam) ##// saæskÃravidhyanyathÃnupapattyà somavat saktÆnÃmapi viniyogakalpanayà vikalpena prÃptyÃpatte÷ pak«aprÃptasaktuvyÃv­ttiphalakaniyamÃrthaæ somavidhÃnam / tataÓcotpattiÓi«ÂasomÃvarodhÃt saæskÃravidhyanyathÃnupapattyà saktÆnÃæ tatra viniyogakalpanÃsaæbhavÃnna vikalpaprasaktirityartha÷ / ##// siddhÃnte yÃgaikatve satÅtyartha÷ /#< kaustubha eveti >#// vyÃkhyÃtapÆrvametat // #<(somavÃkyasiddhÃntaprayojanam)># some ceti //#< aindravÃyavavÃkyaiÓca yÃgavidhÃvaindravÃyavena yajetetivacanavyaktyÃpatterjyoti«ÂomasyÃpi svÃrthavihitadravyadevatÃkatvalak«aïavyaktacodanatvÃdekÃhÃhÅnasatre«vavyaktacodanÃtvena jyoti«ÂomasÃd­ÓyÃbhÃvÃnna tadÅyavidhyantaprav­tti÷ / somavÃkyenatu yÃgavidhau dravyaÓravaïe 'pi svÃrthavihitadevatÃrÃhityena jyoti«ÂomasyÃpi avyaktacodanatvena tatsÃd­ÓyÃdekÃhÃdi«u jyoti«Âomavidhyantaprav­ttirityavyaktastu somasyetya«ÂamÃdhikaraïe vak«yamÃïaæ prayojanamityartha÷ /># yattu vÃrtike ---------- ## ## ata eva kaustubhe ---------- ## iti «a«Âhaæ paÓusomÃdhikaraïam // #<-------------------># #<(7 adhikaraïam //)// (a.2 pÃ.2 adhi.7)># p­thaktvaniveÓÃt // #<"ÃmanamasyÃmanamasya devà iti tistra ÃhutÅrjuhoti"># #<"ÃjyabhÃgau yajatÅ" tyÃdau ekatvÃtiriktasaÇkhyÃyÃ÷ svÃÓrayapratiyogika --- svÃÓrayav­ttibhedavyÃptatvena na tÃvatsÃk«ÃdbhÃvanÃbhedabodhakatvam; tasyà uktasaÇkhyÃÓrayatvÃpratÅte÷ / nÃpi dhÃtvarthabhedabodhakatvam; tasya pÆrvapramitaikatvasaÇkhyÃvaruddhatvena># #<"ekÃdaÓa prayÃjÃn yajati" "virÃÂsaæpannamagnihotraæ juhotÅ" tyÃdivatsaÇkhyÃntarasaæbandhÃnupapatteretatsaÇkhyÃyà abhyÃsavi«ayatvapratÅterakarmÃntaratvamiti prÃpte ---------># nÃtra saÇkhyÃntarÃvarodha÷ / sà hi na tÃvattiÇupÃttà tasyÃ÷ kart­v­ttitvÃt / nacÃnavacchinnasyÃnvayÃnupapatte÷ prathamÃtikrame ca kÃraïÃbhÃvÃddhÃtvarthe ekatvasaÇkhyÃnumÃnamiti --------- vÃcyam; ÓrutasaÇkhyÃsattve kÃraïÃbhÃvasyÃsiddhatvenÃnumÃnÃprasarÃt / ataeva prayÃjaikÃdaÓatvasthale yatra prak­tau anumÃnaprasarastatrÃbhyÃsavi«ayatvam / nacaivaæ virÃÂsaæpattivÃkyÃdÃvapi utpattivÃkye ekatvÃnumÃnÃnÃpatti÷; tÃd­Óasthale svopajÅvyotpattivÃkyajanyaÓÃbdabodhanirvÃhÃrthaæ pÆrvaprav­ttasyÃnumÃnasyauttarakÃlikena saÇkhyÃÓravaïena bÃdhÃyogÃttasyÃbhyÃsavi«ayatvapratÅte÷, prak­te tu ÓÃbdabodhÃt pÆrvamevetarapadÃrthavatsaÇkhyÃyà api pratÅteryukta÷ ÓÃbdabodhottarakÃlÅnÃnumÃnapratibandha iti kaustubhe vistara÷ / ataÓca siddhamutpattivÃkyagatakarmasamÃnÃdhikaraïavidheyasaÇkhyÃyÃ÷ karmabhedakatvam / bhÃvanÃbhedastu ÓabdÃntarÃdeva / prayojanaæ vediprok«aïamantravatpÆrvapak«e sak­nmantra÷, siddhÃnte tu tadÃv­ttiriti / ## #<"saptadaÓa prÃjÃpatyÃnpaÓÆnÃlabhete" ti vÃkye yÃgabhedÃbhedacintà k­tà / tatra yadyapi devatÃtvaviÓi«ÂadravyaviÓe«avÃcÅ taddhita÷, yadyapi ca prÃjÃpatyapada evaikaÓe«a÷; tathÃpi taduttaravibhaktyupÃttÃyÃ÷ saÇkhyÃyÃ÷ prak­tyarthe viÓe«ya evÃnvaya÷ natu viÓi«Âe / dvau traya ityÃdau tathaiva vyutpatteriti tÃvadavivÃdam / so 'pi ca na dravye devatÃtvÃnvayottaram; tathà sati devatÃtvapratisaæbandhini dravye sÃhityÃnavagamena pratyekav­ttipaÓutvÃvacchinna eva tatsaæbandhapratÅteranekatvÃvagamÃtsaæbandhabhedenÃnekayÃgÃdikalpanÃgauravÃpatte÷ / ato lÃghavÃddevatÃtvÃnvayÃtpÆrvameva saÇkhyÃnvaya÷ / tadÃhi bahutvÃvacchinna evaikadevatÃsaæbandhÃdekayÃgÃdikalpanÃllÃghavam /># naca prak­tiprÃptaikapaÓuni«pannaikÃdaÓÃvadÃnagaïaikatvÃnurodhena saÇkhyÃyà devatÃtvÃnvayottaramanvaya÷; paÓugataikatvasya ÓrutasaptadaÓatvena bÃdhÃt avadÃnagaïaikatvasya ca prak­tÃvÃrthikatvenehÃnatideÓÃt / ato devatÃsaæbandhabhede pramÃïÃbhÃvÃnna yÃgabheda÷ / astu và samÃnÃbhidhÃnaÓrutyà bahutvÃnvayÃtprÃgdevatÃtvÃnvayena saæbandhabhedastathÃpi lÃghavÃdyagaikatvam / yathaiva hi siddhÃnte 'neke yÃgÃ÷ sak­danu«ÂhÃnenopapÃdyante, tathà manmate 'pyekena yÃgenÃneke devatÃsaæbandhà iti prÃpte ------------ ## saæbandhabhede 'pi yÃgaikatvam; saæbandhÃnÃæ yÃgaikatvÃnekatvÃbhyÃmubhayathÃpyupapattau lÃghavÃpek«ayà paÓvekatÃprÃpticodakasya ÓÃstratayà balavattvena niyÃmakatvÃt / atastadanurodhenaiva sarvatra yÃgabhedo bhÃvanÃbhedaÓceti siddham / prayojanaæ yÃgaikatve ## // iti saptamaæ saækhyÃk­takarmabhedÃdhikaraïam // #<># (adhyÃyasaÇgate÷ abhyÃsÃdhikaraïena pratyudÃharaïasaÇgate÷ anantarÃdhikaraïena upajÅvyopajÅvakabhÃvasaÇgateÓca nirÆpaïam) saÇkhyayà karmabhedacintanÃdadhyÃyasaÇgati÷ / tathà abhyÃsÃdhikaraïe 'bhyÃsÃt sÃdhitasya karmabhedasyÃpavÃdÃrthaæ prav­tte paurïamÃsyadhikaraïanyÃye paurïamÃsÅvadupÃæÓuyÃja÷ syÃdityÃdyaistribhiradhikaraïairapodite sati abhyÃsanimittabhedÃpavÃdabhÆtÃyÃ÷ samudÃyÃnuvÃdacintÃyÃ÷ paurïamÃsyadhikaraïak­tÃyÃ÷ buddhisthÅkaraïÃt taddvÃrà samudÃyÃnuvÃdÃpavÃdÃbhyÃsacintÃyà buddhisthatvÃdabhyÃse 'sak­cchravaïÃdyuktà bhedakatÃ, prak­tetu sak­cchravaïasya na karmabhedakatvamiti pÆrvapak«otthÃnÃdabhyÃsÃdhikaraïaprakaraïena saha pratyudÃharaïasaÇgati÷, tathà somayÃgaikye 'pyabhyÃsenakramasamuccayopapattivat tritvÃdisaÇkhyÃyà apyabhyÃsenopapatterna bhedakatetyanantaroktÃbhyÃsopajÅvanena pÆrvapak«ÅkaraïÃdanantarasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdupek«ya saÇkhyayà karmabhedodÃharaïapÆrvakaæ pÆrvapak«amevÃha #<---------- ÃmanamasÅti >#// (ÃmanamasÅtyasya vivaraïam, ÃdipadÃrthasya dvÃdaÓa dvÃdaÓÃni juhotÅtyasya vivaraïaæ ca) "vaiÓvadevÅæ sÃægrahaïÅæ nirvapet grÃmakÃma" iti prak­tyedamÃmnÃtam / ÃdipadenÃgnau vasordhÃrÃæ vidhÃya Órutasya "dvÃdaÓadvÃdaÓÃni juhotÅ" tyÃde÷ saægraha÷ / atraca "vÃjaÓca me prasavaÓca me" ityÃdyairdvÃdaÓamantrai÷ pratyekamÃhutirekaæ dvÃdaÓaæ tÃd­ÓÃnidvÃdaÓa juhotÅtyartha÷ / viÓe«ataÓcedaæ dvÃdaÓe vicÃrayi«yate / tataÓca yathà catuÓcatvÃriæÓadadhikaÓatamÃhutaya÷ saæpadyante tathà karotÅti bhÃva÷ // #<(saÇkhyÃyÃ÷ svÃnÃÓrayabhÃvanÃbhedakatvÃbhÃva÷)># ## ---------- tasyà iti / pÆrvapramitaikatveti // #<(dhÃtvarthasyÃnavacchinnasya bhÃnÃsaæbhavÃdavacchedakatayà prÃthamikaikatvasaÇkhyÃvarodhÃddhÃtvarthabhedakatvÃbhÃva÷)># ## ## ekÃdaÓeti // ##// (saÇkhyÃyÃ÷ tistra ÃhutÅriti dhÃtvarthasÃmÃnÃdhikaraïyÃt tadv­ttitvapratÅterekatvasaÇkhyÃnavarodhÃt karmabheda iti siddhÃnta÷) "tistra ÃhutÅri"ti sÃmÃnÃdhikaraïyÃt dhÃtvarthav­ttitvapratÅte÷ karmabhedakatvameva yuktam / prayÃjÃnÃntu pratyekaikatvena pracayaviÓi«Âapa¤catvenavotpattau nirj¤ÃtasaÇkhyatvÃt ÓrutaikÃdaÓatvasaÇkhyÃyà anyathÃnupapannatvena gatyabhÃvÃnnÃnumitasaÇkhyÃbÃdhakatvam, prak­tetu yÃvaddhÃtvarthe saÇkhyÃnumÃtumÃrabhyate tÃvat pratyak«aÓrutayà saÇkhyayà nirÃkÃÇk«ÅkaraïÃnnÃnumÃnaprasara÷ // ## saækhyÃÓravaïÃbhÃvÃdevaikatvaæ kalpanÅyam / nahyatra tritvaÓravaïe sati so 'stÅti dhÃtvarthÃvacchedakatvaæ ÓrutasaÇkhyÃyà eva yuktamiti anumÃnapratibandha evetyabhipretya siddhÃntamÃha #<---------- nÃtreti >#// (utpattivÃkye saÇkhyÃÓravaïe saÇkhyÃntarÃnanumÃnaæ, tadaÓravaïe tadanumÃnam, anumitÃyà api saÇkhyÃyà utpannaÓi«ÂasaÇkhyayà na bÃdha÷, ityÃdi kaustubhavistaranirÆpaïam) ##// yatrotpattivÃkye saÇkhyÃÓravaïaæ tatrÃnumÃnaprav­tte÷ pÆrvameva ÓrutasaÇkhyÃyà bhÃvanÃnvayÃt tannirvÃhÃya dhÃtvarthasaæbandhÃvaÓyaæbhÃvena tayaiva nirÃkÃÇk«atvopapatterna paÓcÃt saÇkhyÃntarÃnumÃnaprasara÷ / yatra tÆtpattivÃkye sà na ÓrutÃ, utpannavÃkyasya tadanuvÃdena saÇkhyÃvidhÃyakatvÃt taduttaraprav­ttikatvena tadupajÅvyakatvaæ tatrotpattivÃkye svavÃkyÃrthÃvadhÃraïakÃle paricchedakÅbhÆtasaÇkhyÃnumÃne naiva kaÓcana do«a÷ / ata eva upajÅvyatvÃt uttarakÃlaprav­ttenottareïa ÓrutenÃpi na pÆrvapramitasya durbalasyÃpi bÃdha÷ / nahyutpannaÓi«ÂÃyà agatikatvamasti; abhyÃsadvÃrakatayÃpyupapatte÷, prak­te tvaÓrutasaÇkhyÃnumÃnÃt pÆrvamevaÓrutÃyÃ÷ saÇkhyÃyÃ÷ bhÃvanÃnvayadvÃrà vidhyanvayapratÅterauttarakÃlikatvÃbhÃvenÃnumÃnapratibandhÃt yuktà bhedakateti vai«amyam / ata eva utpattivÃkyagatasaÇkhyÃyà api yatra na vidhyanvayo viÓi«ÂavidhigauravÃpatte÷ tatra mantravarïaprÃptadevatÃnuvÃdakatvena svÃÓrayadevatyayÃgav­ttitvasaæbandhenaikatvalak«aïÃrthaæ sat prÃtipadikalak«itataddevatyayÃga evÃnvetÅti ÓakyÃrthasya vidhyanvayÃbhÃvÃnna dhÃtvarthabhedakatà yathà "samidho yajatÅ" tyÃdÃviti kaustubhe vistara ityartha÷ // #<(vidheyasaÇkhyÃyÃ÷ karmasÃmÃnÃdhikaraïye karmabhedakatvaæ tadabhÃve tanneti nirÆpaïam)># karmasamÃnÃdhikaraïeti // ## #<"na trirvediæ prok«atÅ"tyÃdau karmabhedakatvam / trirityasya kriyÃbhyÃsav­ttigaïanÃrthakasucpratyayÃntatvenÃbhyÃsav­ttisaÇkhyÃpratipÃda- katvÃdityartha÷ >#// (bhÃvanÃbhedastu ÓabdÃntarÃdityatra pÆjyapÃdoktaÓabdÃntarameva vivak«itaæ, na tu mÆloktaæ, aindravÃyavÃdivÃkyetu kaustubhoktamanyadityÃdi nirÆpaïam) saÇkhyÃyà dhÃtvarthabhedakatve 'pi kathaæ bhÃvanÃbheda ityata Ãha #<--------- bhÃvanÃbhedastviti >#// yadyapi samÃnapadopÃttadhÃtvarthÃvarodhe padÃntaropÃttadhÃtvarthasyÃvacchedakatvÃyoga ityevaæ guïanyÃyasaækÅrïaÓabdÃntaranyÃyÃnna bhÃvanÃbhedassaæbhavati, nÃpyaparyÃyadhÃtuni«pannamÃkhyÃtarÆpaæ mÆloktaæ ÓabdÃntarasvarÆpam paryÃyadhÃtorevÃ'khyÃtani«patte÷; tathÃpi kÃryatÃvacchedakatattaddhomatvabhedÃt kÃraïatÃvacchedakayatnatve 'pi vaijÃtyamityevaævidhÃt svoktaÓabdÃntarÃdyukta eva tadbheda ityevakÃreïa sÆcitam / bhÃvanÃnÃæ bhede 'pi caikapadopÃdÃnena yugapatpratÅterbhinnapratÅtivi«ayÃnekamukhyaviÓe«yarÃhityarÆpaikavÃkyatvalak«aïasya saæbhavÃnna vÃkyabheda÷ / ## ekaprÃtipadikopÃttÃnekÃgnÅ«omaviÓi«ÂadevataikatÃvat ekadhÃtÆpÃttÃnekahomaviÓi«ÂabhÃvanÃyà apyaikyamevÃstu, yatra nirapek«otpannÃnÃæ karaïatà phalavÃkye Órutà tatra karaïatÃnÃmabhede pramÃïÃbhÃve 'pi yatrotpadyamÃnÃnyeva karmÃïi bhinnÃni tatra karaïatÃbhedasya bhÃvanÃbhedamantareïÃsaæbhavarÆpaÓabdÃntaranyÃyasyÃprav­tterityapi #<------------- apÃstam;># asmaduktaÓabdÃntaranyÃyasyÃvikalatvÃt iti bhÃva÷ / yadyapi pÆjyapÃdoktaÓabdÃntaranyÃyasyÃpyavyÃpakatvam / aindravÃyavamityÃdau prak­tyarthabhedena pratyayÃrthadravyabhede tatra tatra vÃrtikÃdau kaustubheca ÓabdÃntaranyÃyenopapÃdite 'saæbhavÃt / ata eva ekaprak­tyarthÃvaruddhe pratyayÃrthe prak­tyantarasya niveÓÃyogarÆpaguïanyÃyasaækÅrïaÓabdÃntarasyaivabhedakatvaæ tatsÃdhÃraïaæ vaktuæ yuktam; tathÃpi uktarÅtyà saækhyÃsthale tasya bhÃvanÃbhedakatvÃsaæbhavÃt bhÃvanÃbhedaprayojanaæ ÓabdÃntaraæ pÆjyapÃdoktameva / devatÃtvÃdibhedaprayojanaæ tvastu nÃma tÃd­Óamanyat / yaditvaikarÆpye Ãgrahastadà vibhinnaprak­tyarthatvameva ÓabdÃntaram / tacca kvacitkÃryatÃvacchedakabhedaj¤Ãpanena kvacicca svÃvarodhak­tabhedaj¤Ãpanena pratyayÃrthabhedaj¤ÃpakamityÃdyÆhyamiti // #<(guïÃtsaÇkhyÃyà vailak«aïyanirÆpaïapÆrvakaæ saÇkhyÃyÃssvatantramÃnatvanirÆpaïam)># ## #<"tistra ÃhutÅri" tyatra hi ÓabdÃntarÃdinaivotpattiparatvÃvadhÃraïam, natu saÇkhyÃyÃstatra vyÃpÃra÷, apitvanekatvabodhamÃtre / guïasya satyapyÃgneyÃdÃvutpattivÃkyagatasya bhedakatve utpannavÃkyagatasyÃpyaniviÓamÃnatvena svaviÓi«ÂakarmotpattidvÃrà bhedabodhakatvamiti vai«amyam / ato yuktaæ saÇkhyÃyà mÃnÃntaratvamiti >#// (pÆrvottarapak«aprayojanaæ, prakÃÓakÃroktasyÃpi prayojanasya svÃvirodha÷, tadÅyavikalpanirÃsaÓca) ## "trirvediæ prok«atÅ"ti vihitasya prok«aïasyaikasyaiva trirabhyÃsavidhÃne 'pi karmaïa ekatvÃt karmÃde÷ sak­t paÂhitamantrÃntakÃlakatvÃvirodhÃt sak­deva "vedirasi barhi«e tvà svÃhÃ" iti mantra÷ prayoktavya ityekÃdaÓÃntyapÃde vak«yate / tadvadihÃpi karmaïa ekatvÃt tasya trirabhyÃse 'pyÃmanamasyÃmanasyeti mantrasya sak­tprayoga÷ pÆrvapak«e, siddhÃnte tu yathÃsaÇkhyaæ mantratrayasya karmatrayÃÇgatvÃt pratikarmaikaikamantrapÃÂhenÃv­ttirityartha÷ / yadyapi ## idaæ prayojanaæ yatraiva¤jÃtÅyake ekasyaiva mantrasya viniyogastatraiva j¤eyam / yatratvÃmanahome«u "ÃmanamasyÃmanasya devà iti tistra ÃhutÅrjuhotÅ"ti vÃkye ÃmanamasyÃmanasyeti pratÅkena "ÃmanamasyÃmanasya devà ye sajÃtÃssamanasa÷ / ÃmanamasyÃmanasya devà ye kumÃrÃssamanasa÷ / ÃmanamasyÃmanasya yÃ÷striya÷ samanasa" iti mantratrayasya viniyogastatra ## nyÃyena pÆrvapak«e abhyÃsÃÇgatve pramÃïÃbhÃvÃt ekakarmÃÇgatvena mantratrayasya vikalpa÷, siddhÃntetu tri«u karmasu trayo mantrà aÇgamiti prayojanamuktam; tathÃpi vikalpenÃpi prÃptasyaikasyaiva mantrasya sak­deva prayoga ityuktaprayojanasya siddhiravikalaiva / yattu te«Ãæ vikalpÃbhidhÃnaæ, tattu karmaïa ekatve 'pÅtikaraïopÃttamantratrayasya samuccayapratÅteryuktamityupek«itaæ pÆjyapÃdai÷ // #<(itikaraïaviniyoge 'pi siddhÃnte yathÃsaÇkhyaæ mantratrayasyaikaikakarmÃÇgatvanirÆpaïam)># ## #<"mantrÃntena karmÃdi÷ sannipÃtya" iti vacanÃdekaikasya ekaikakarmÃÇgatve 'pÅtikaraïÃvagatasamuccayasya karmatrayasamuccayÃbhiprÃyeïÃpyupapattau na kaÓcana do«a÷ / ata evaitÃd­Óavi«aya evÃv­ttisidhyarthatvena># #<"mantrÃntena karmÃdi" rityetadvacanasÃrthakyamekÃdaÓe pÆjyapÃdairvak«yate / yadyapi saæhitÃyÃm># #<"ÃmanamasyÃmanasya devà ye sajÃtÃ÷ kumÃrÃssamanaso ye mahÃnta÷"># ## #<"ÃmanamasyÃmanasya devà yÃ÷ striya÷ samanasa÷" ityÃdiraparaÓceti dvÃveva mantrÃvÃmnÃtau; tathÃpi sajÃtÃ÷ kumÃrà iti padabhedamavalambya sajÃtà ityasyÃnantaraæ samanasa ityagrimÃnu«aÇgeïa kumÃrà ityasmÃt pÆrvaæ ÃmanamasyÃmanasyeti pÆrvÃnu«aÇgeïa ca mantratrayaæ j¤eyam / prayojanÃntaraæ ca kaustubhe dra«Âavyam >#// (v­ttikÃrÅyodÃharaïaparityÃgena bhëyakÃreïodaharaïÃntare bhedÃbhedacintÃyà nimittanirÆpaïam) etaccodÃharaïaæ v­ttikÃreïa darÓitamapyatra saÇkhyÃyÃ÷ karmasÃmÃnÃdhikaraïyena kriyÃgatabhedakatvasya sphuÂatvena pÆrvapak«ÃnutthÃnÃdayuktamiti tuÓabdena sÆcayan tadabhiprÃyeïa bhëyakÃreïodÃharaïÃntare bhedÃbhedau cintitau / tÃæ cintÃæ darÓayati #<----------- bhëyakÃreïa tviti >#// (prÃjÃpatyÃnityatra prak­tipratyayatadarthÃdiviveka÷) prÃjÃpatyÃniti pade prak­tyà prajÃpati÷ taddhitena devatÃviÓi«Âaæ dravyaæ paÓvÃkhyaæ dvitÅyayà ca lak«aïayà karaïatvaæ bahuvacanena bahutvamucyata iti vastusthiti÷ / paÓupadaæ ca dravyaviÓe«atÃtparyagrÃhakaæ / tatra padadvaye 'pi bahutvasya sÃmÃnÃdhikaraïyasaæbandhena karaïatvenÃnvitasyÃpi pÃr«Âhiko dravyeïaivÃnvaya÷ / evaæ sthite bahuvacanopÃttabahutvÃnvayÃyaikaÓe«asyÃvaÓyakatve sati kinnu ayaæ taddhitÃntÃnÃmekaÓe«a÷ k­to bhavet, kiævà k­taikaÓe«ÃïÃæ paÓcÃttaddhitasaÇgati÷ / "pratyayÃrthabahutvaæ hi pratyak«amupalabhyate / tatk­taæ caikaÓe«atvamiti na prak­tau bhavedi"ti vÃrtike taddhitapratyayottaraÓrÆyamÃïabahutvÃnvayÃnurodhena pratyaye bhÃsamÃnamapyekaÓe«aæ nyÃyasudhÃk­tà kevalapratyayaprayogÃsaæbhavÃt taddhitasyÃpi devatÃviÓi«ÂadravyavÃcitvÃt tanmÃtraikaÓe«e 'pi viÓi«Âe taddhitÃrtha eva bahutvÃnvayÃpattyà dravyadevatÃnvayabhedÃt yÃgabhedÃpatte÷ pÆrvapak«ÃnutthÃnÃpatte÷ upek«ya taddhitasya sarvanÃmÃrthav­ttitvÃt sarvanÃmnaÓca sannihitapaÓuparÃmarÓitvÃt bahuvacanÃntapaÓupadÃnurodhena asyacÃsyacÃsyacetyete te«Ãmityevaæ sarvanÃmna eva ekaÓe«akalpanayà bahutvasaÇkhyÃvacchinnasarvanÃmÃrtha eva prajÃpatirdevatà e«Ãmiti taddhitotpÃdÃt taduttarabahuvacanasyÃnuvÃdatvÃt bahÆnÃæ paÓÆnÃæ ekadevatÃsaæbandhena karmaikatvamiti pÆrvapak«assÃdhita÷ / tamaÓrutasarvanÃmaikaÓe«akalpane pramÃïÃbhÃvÃt taddhitasya viÓi«ÂavÃcitve 'pi bahutvasya vak«yamÃïarÅtyà viÓe«ya evÃnvayopapatte÷ pÆrvapak«otthÃnasaæbhavÃt ayuktatvena sÆcayan taddhitaikaÓe«ameva pÃrthasÃrathidarÓitamaÇgÅk­tya pÆrvapak«amÃha #<-----------tatra yadyapÅti //># (taddhitamÃtrasyaikaÓe«anirÆpaïam) kevalapratyayaprayogÃsaæbhavena pratyayaikaÓe«Ãsaæbhavaæ parihartuæ yadyapi cetyÃdyuktam / 'gargasyÃpatyÃnÅtyarthe gargÃdibhyo ya¤i' tyanena ya¤pratyayatrayaprÃpte÷ tatra yathà garga u ya ya ya iti samudÃyasya taddhitÃntatvena prÃtipadikatvÃttata÷ prathamÃvibhaktau parabhÆtÃyÃmekaÓe«o mahÃbhëye uktastathehÃpi bahuvacanÃnurodhena prajÃpati u ya ya ya ityevamekaÓe«astena prajÃpatirdevatai«Ãmityarthe paÓcÃttaddhita÷, natu prÃjÃpatyaÓca prÃjÃpatyaÓceti saptadaÓak­tva uccÃrya k­tataddhitaikaÓe«a ityartha÷ // #<(pratyayÃnÃæ prak­tyarthÃnvitasvÃrthabodhakatvanyÃyavirodhena devatÃnvayÃtpÆrvaæ dravyasaÇkhyÃnvayapratipÃdanam)># ## ---------- tathÃpÅti / tathaiva vyutpatteriti // ## tatsaæbandhapratÅteriti // #<(dravye saÇkhyÃnvayapak«e 'pi ÓrutasaptadaÓatvena prÃk­tapaÓvekatvabÃdhanirÆpaïam)># nanu -------- ## yastu ÓÃstradÅpikÃyÃæ ----------- ## #<"tatprav­ttirgaïe«u syÃdi" tyëÂamikanyÃyasya bhinnayÃgatÃyÃæ gaïatvena ekÃdaÓinÅvikÃratvopapÃdakatve 'pi ekayÃgapak«e tadaprav­ttyà sutyÃkÃlatvasÃmÃnyenaikÃdaÓinÅvat savanÅyavikÃratvasyaiva vÃrtike uktatvÃdupek«ya÷ / yattu somanÃthena sutyÃkÃlatvasÃmyÃpek«ayaikakÃlÃlambhanÅyagaïasaæbandhitvasÃd­Óyasya ÃdhikyÃdekÃdaÓinÅvikÃratvaæ samarthitam, tattadapek«ayÃpi ÓÅghropasthitaikayÃgatvarÆpÃntaraÇgasÃd­ÓyasyÃdhikyÃt savanÅyavikÃratvasyaiva prÃpterekÃdaÓinyÃ÷ svatantrakarmatvÃbhÃvena gaïasaæbandhitvena tadvikÃratvasya siddhÃnte 'pyanaÇgÅkÃrÃt tadantargataikatarayÃgeca paryÃptisaæbandhena gaïatvasattve 'pi paÓugaïasaæbandhitvÃnupapatterayuktamityupek«yam / yadyapi caupadeÓikyà paÓusaÇkhyayà ÃtideÓikyà bÃdha÷ syÃt; tathÃpi h­dayÃdyekatvasya bhinnavi«ayatvena bÃdhÃbhÃvÃt h­dayÃdyekatvasya saptadaÓaprak­titvÃnupapattistadavasthaiva, yÃgabhede tu pratiyÃgamatideÓabhedÃt tÃvatÃæ gaïÃnÃæ prÃptestÃvat paÓuprak­titvopapatti÷ / ato 'tideÓenaiva vÃkyaÓe«asthÃnÅyena nirïayopapatterdevatÃtvÃnvayottaraæ dravyamÃtre viÓi«Âa eva bahutvÃnvayÃdyÃgabheda evetyabhipretya prÃcÃæ siddhÃntayuktimÃÓaÇkya nirÃkaroti># ----------- naceti / paÓugataikatvasyeti // (## ## ## ## (paÓÆnÃæ pratyekaæ karaïayogyatopapÃdanam) ##// yatrahi pramÃïÃntareïa pratyekav­tti karaïatvaæ tattadutpattivÃkye«vavagatam, tatra pratyekakaraïatÃÓrayÃïÃmeva pÃr«Âhike bahutvÃnvaye sati karaïÃnÃmeva samuccaya÷, natu samuditÃnÃæ karaïatvamekaæ / yatratu pramÃïÃntareïa na tadbhedÃvagamastatra lÃghavenaikasyaiva karaïatvasya kalpanÃdekakaraïatÃÓraya eva pÃr«Âhikastadanvaya iti samuditÃnÃæ tatra karaïatvam / ato yatra pramÃïÃntareïaivaikà karaïatà pratÅyate, tatraiva samuditÃnÃæ karaïatve siddhe prak­te paÓÆnÃæ yÃgakaraïatvayogyatÃyÃ÷ pratyekameva pratÅte÷ pratyekakaraïatÃÓraye dravye bahutvasyÃnvayÃt paÓutvÃvacchinnasyaiva devatÃtvapratisaæbandhitvam / nahi paÓusamudÃye ekaæ svatvamasti; pramÃïÃbhÃvÃt, yathe«ÂaviniyogÃdirÆpasya svatvakÃryasya pratyekaæ darÓanÃcca, samudÃyasya svÃtantryeïa viniyogÃnarhatvÃcca / ata÷ pratyekaæ paÓÆnÃæ svatvÃÓrayatvÃt taddhvaæsÃnukÆlavyÃpÃrÃkhyayÃgakaraïatvamapi pratyekameveti tadarthavihitadevatÃtaddhitenÃpi pratyekameva devatÃtvasaæbandhÃvagati÷ / ata eva karaïatvaviÓi«ÂapaÓubodhakaÓabdasyaiva tÃtparyagrÃhakatvam, natu bahuvacanasyÃpi; tadarthasya havi«ÂvÃnavacchedakatvÃdityartha÷ / ataÓca yÃgasÃdhanatve yogyatÃvacchedakapaÓutvÃvacchinnasyaiva bahutvÃvicchinnasya devatÃsaæbandhÃttasya ca pratisaæbandhitÃparyÃptyadhikaraïatÃbhedena bhinnatvÃt bhedasiddhirityÃha #<--------- ataÓceti // (saptadaÓatve taddhitopÃttadevatÃtvasya saÇkhyÃnvayÃtpÆrvaæ dravyÃnvaya eva yÃgabhedasÃdhaka iti nirÆpaïam)># atastadanurodhenaiveti // ## #<"vasantÃya kapi¤jalÃnÃlabhate" ityÃdau taddhitÃbhÃve bahutvÃvacchinne«veva devatÃsaæbandhÃdyÃgabhedÃnÃpatterna kevalaæ bahutvÃnvayÃt pÆrvaæ devatÃtvasya taddhitopÃttasya dravye 'nvayo yogabhedasÃdhaka÷ kintu ekapaÓuni«pannaikÃdaÓÃvadÃnagaïaikatÃprÃpakacodanÃnugraha evetyuktam, tannirasitumevakÃra÷ / tataÓca vasantavÃkye pÆrvoktarÅtyÃvadÃnagaïagataikatvasyÃ'rthikatvenÃnatideÓe sati na tena yÃgabheda÷, kintucaturthyupÃttasya tyajyamÃnadravyoddeÓyatvÃkhyasya devatÃtvasya tyajyamÃnadravyatvarÆpahavi«Âvaæ vinÃnupapatte÷ kapi¤jalÃnÃæ ca pratyekameva yÃgasÃdhanatvÃkhyahavi«ÂvayogÃt pratisaæbandhitÃvacchedakakapi¤jalatvÃvacchinne pratyekaæ devatÃsaæbandhabhedÃdevetyartha÷ / anenaiva nyÃyena># #<"saptadaÓa mÃrutÅstriv­tsà upakaroti saptadaÓa praÓnÅnuk«ïastÃn paryagnik­tÃnitarà Ãlabhante pretarÃnuts­janti" ityatra ca paryagnikaraïÃntÃÇgarÅtividhÃnÃdekÃdaÓÃvadÃnagaïaprÃptyabhÃve yÃgabhedopapÃdanaæ j¤eyam, natu prÃcÅnoktarÅtyeti sÆcayituæ sarvatretyuktam / yattu parasvadvÃkye yathÃÓrutanavamopÃntyÃdhikaraïagataÓÃstradÅpikÃgranthasvÃrasyÃt prakÃÓakÃrÃïÃæ yÃgaikyokti÷, taddÆ«aïaæ kaustubha eva dra«Âavyam / ata÷ parasvadvÃkye nyÃyasudhÃkÃropapÃdito yÃgabheda eva yukta iti bhÃva÷ >#// (pÆrvottarakalpaprayojananirÆpaïam) ## ekapaÓuvismaraïena «o¬aÓabhi÷ k­te 'pi yÃge yÃgasya jÃtatvÃnna punaryÃgakaraïaæ pÆrvapak«e / siddhÃntetu tatpaÓudravyakayÃgÃntarÃnu«ÂhÃnamityartha÷ / prayojanÃntarÃïi prÃcÅnairdarÓitÃni kaustubhe dra«ÂavyÃni // #< iti saptamaæ saÇkhyÃk­takarmabhedÃdhikaraïam //># ------------------- #<># (8 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.8) ## #<"athai«a jyotirathai«a viÓvajyotirathai«a sarvajyotiretena># sahastradak«iïena yajete"ti Órute«u jyotirÃdipadÃnÃæ guïaviÓe«e prasiddhyabhÃvÃt dyotanÃtmakatvena prasiddhyupapÃdane karmaïyapi tadÃpatteretacchabdena ca tadvidhÃne vÃkyabhedÃdyÃpatteste«Ãæ nÃmatvaæ tÃvadavivÃdam / tacca na prak­tasya yÃgasya; jyoti«Âomasaæj¤ÃvarodhÃt saæj¤ÃkÃryasya vyavahÃrasyaikenaiva siddheritaravaiyarthyÃcca / naca vinigamakÃbhÃvÃdvikalpa÷; ## #<"vasante vasante jyoti«e" tivannÃkhyÃvikÃratvÃÓaÇkÃ; tasyÃvicchinne 'dhikÃre samÃmnÃnena tathÃÇgÅkÃrÃt / nacaivamadhikÃravicchedÃbhÃve udbhidÃdisaæj¤Ãto bhedÃnÃpatti÷, jyoti«Âomasaæj¤Ãyà utpattiÓi«ÂatvÃbhÃvena dvayorapi vikalpo vaiparÅtyaæ và kiæ na syÃditi ---------- vÃcyam; somayÃge kÊptaprav­ttinimittakajyoti«Âomasaæj¤Ãvaruddhe udbhitsaæj¤ÃyÃ÷ kathamapi niveÓÃnupapattestasyà bhedakatvÃt / ataeva yatra na ki¤cinniyÃmakamasti tatra saækalpÃdau saæj¤ayorvikalpa eva / prak­te tu athaÓabdena vicchedÃdbhedakatvameva saæj¤ÃyÃ÷; sahastradak«iïena yajetetyetÃvataiva prak­tayÃgÃnuvÃdena guïavidhyupapattau etacchabdÃntasya jyotirÃdivÃkyasya vaiyarthyaprasaÇgÃcca / ato dyotanÃdiyogena jyotirÃdisaæj¤aæ karmatrayaæ somayÃgaprak­tikaæ tattadvÃkyairutpannaæ sahastradak«iïakaæ># #<"ya etena ­ddhikÃmo yajete" ti vÃkyena phale vidhÅyate iti saæj¤ayà karmabheda÷ // 8 //># // itya«Âamaæ saæj¤Ãk­takarmabhedÃdhikaraïam // #<># (guïak­takarmabhedÃdhikaraïÃtpÆrvaæ saæj¤Ãk­takarmabhedÃdhikaraïaprav­ttibÅjasaÇgatyÃdinirÆpaïam) yadyapÅha «a¬vidha÷ karmabhedo vak«yate / ÓabdÃntaramabhyÃsa÷ saÇkhyà guïa÷ prakriyà nÃmadheyamityadhyÃyopakramabhëye uddeÓakramadarÓanÃt saÇkhyÃguïayo÷ karmÃÇgatvasÃmyÃcca saÇkhyÃnantaraæ guïacintà prÃpnoti; tathÃpi guïÃdivicÃrasyÃnekÃdhikaraïasÃdhyatvena bahvÃyÃsasÃdhyatvÃtsaÇkhyÃvat saæj¤Ãyà bhedakatvavicÃrasyaikÃdhikaraïavicÃraparyavasÃyitvenÃlpatvÃt buddhivik«epakatvÃbhÃvenÃdau sÆtrak­tà nibaddhaæ saæj¤ÃvicÃraæ vivak«urbhedavicÃreïa pÃdÃdhyÃyasaægatiæ, tathà p­thaktvaniveÓÃkhyahetusÃmyÃt d­«ÂÃntasaægatiæ, ## saÇkhyÃvat saæj¤ÃyÃ÷ svasamÃnÃdhikaraïasvÃÓrayapratiyogikabhedavyÃptatvarÆpap­thaktva- niveÓitvÃsvabhÃvÃnna bhedakatvamityevaæ pÆrvapak«otthÃnena pratyudÃharaïarÆpÃæ vÃnantarasaÇgatiæ pÆrvapak«a¤ca spa«ÂatvÃdapradarÓyaiva yathÃsÆtramudÃharaïapÆrvakaæ siddhÃntamevÃha #<---------- jyoti«Âomamiti >#// "dak«iïena yajete" tyasyÃgre "etenarddhikÃmo yajete" tyapi Órutam / ##tyathai«a gaurathai«a ÃyurityudÃharaïÃntarasyÃpyupalak«aïam // (#<ÓabdÃntarÃbhyÃsaguïaprakaraïÃntarai÷ karmabhedasya prak­te 'saæbhavÃtsaæj¤ayaiva tasyopapÃdanam)># ## #<"tasmin sÅdetivat caturthaæ vÃkyam / yadyapi bhÃvanÃmÃtrabhedakasya ÓabdÃntarasyÃtra dhÃtvarthasya bhÃvanÃnavacchedakatvena na saæbhava÷, nÃpi vidhipuna÷ ÓravaïarÆpÃbhyÃsasya, vidheraÓravaïÃt, sahastradak«iïÃdivÃkye tatsattve 'pi guïaparatvenÃnyaparatvÃt / nÃpi guïasya, jyotirÃdipadÃnÃæ guïe rƬhatvenÃprasiddhe÷ / nÃpi prakaraïÃntarasya; anupÃdeyaguïÃbhÃvÃt, ­ddhivÃkye tattve 'pi etacchabdena pÆrvakarmaparÃmarÓena sannidhyabhÃvÃcca, tathÃpi saæj¤ÃrÆpapramÃïÃntareïa bhedaæ sÃdhayituæ nÃmatvaæ sÃdhayati># ---------- jyotirÃvipadÃnÃmiti // (## dyotanÃtmakatveneti //#< dyutidhÃtordyuterisannÃdeÓcaja ityauïÃdike isin pratyaye k­te ÃdibhÆtadakÃrasya jÃdeÓeca k­te jyotirÃdiÓabdani«patterdyetanÃtmakatvena prasiddhirityartha÷ /># karmaïyapÅti // ##// (vÃkyabhedotpannaÓi«ÂajyotirÃdiguïatatprakhyanyÃyairjyotirÃdinÃmatvopapÃdanam) ##// etacchabdena pÆrvanirdi«ÂaguïavidhÃne prak­tijyoti«ÂomoddeÓena jyotirÃdiguïasya sahastradak«iïÃdiguïasyaca vidhÃne vÃkyabhedasyÃdipadopÃttotpannaÓi«ÂajyotirÃdiguïaniveÓasyacÃpatterityathra÷ // ##// evaæ gavÃdipadÃnÃmapi dak«iïÃtvena sÃrvakÃmyavÃkyaprÃptaphalatvenaca prÃptestatprakhyanyÃyena ca nÃmatvamavivÃdaæ j¤eyamityartha÷ // #<(nÃmaikadeÓe nÃmagrahaïanyÃyena jyotirÃdinÃmnÃmabhedakatvaÓaÇkÃ)># nanu ## --------- tacceti //#< (athaÓabdasyÃnantaryapÆrvaprak­tÃpek«itvaparatvanirÃsenÃdhikÃravicchedakatvena nÃmaikadeÓanyÃyÃprav­ttinirÆpaïam)># athaÓabdasyeti // ## (athaÓabdasya pradhÃnakarmavicchedakatvaæ natu prayogavicchedakatvamiti nirÆpaïam) ## athaÓabdena pÆrvasaæj¤ÃvacchinnaprayogasyaivÃdhikÃravicchedÃt tadanurodhena caitacchabdasya saæj¤ÃntarayuktaprayogaparÃmarÓitvÃvagatestatra sahastradak«iïÃdivyavasthÃrthatvena saæj¤ÃntarasÃrthakyamityapi #<-------- apÃstam;># karmaïa eva pradhÃnatvena parasphÆrttimatvenÃthaÓabdenÃdhikÃravicchedapratÅte÷ / ##// somayÃgÃdhikÃramadhyavartinÅhi saæj¤Ã tadvi«ayiïÅti ÓÅghraæ niÓcÅyate, na vicchinnÃdhikÃriketyartha÷ // ##// bhÃmÃsatyabhÃmÃpadanyÃyenÃpÅtyartha÷ // #<(jyoti«Âomapadasya tadvidhyantaprÃpakatvena sÃrthakyasaæbhavÃdbhedakatvameveti nirÆpaïam)># ataeva yatreti // ## #<"vaiÓvÃnaro jyoti«Âoma÷ prÃyaïÅyamaharbhavatÅ"ti vÃkye vaiÓvÃnaraprÃyaïÅyapadayo÷ kathamapi na sÃrthakyam; vaiÓvÃnaradevasya grahÃmnÃnÃt tadÅyavaiÓvÃnaradevatayà yÃge 'pi prasaÇgenopakÃrajananÃnnÃmatvaæ vaiÓvÃnarapadasya, prÃyaïÅyapadasya prÃthamyaguïayogena nÃmatvam, tatra vinigamanÃvirahÃt saÇkalpollekhÃdau vikalpa i«Âa eva, jyoti«Âomapadaæ tu gaïatvasÃmÃnyena prÃptadvÃdaÓÃhavidhyantÃpoditajyoti«ÂomavidhyantaprÃpakaæ sanna vyarthamiti na tasya saækalpollÃkhÃdau vikalpa ityartha÷ / tena yatra pÆrvasmin karmaïi ekasaæj¤Ãvaruddhe 'pi saæj¤Ãntarasya kÃryÃntarakalpanayà sÃrthakyam yatra và vinigamanÃviraheïa dvayorapi vikalpastatra saæj¤ÃyÃæ karmabhedakatvÃbhÃve 'pi yatra pÆrvakarmaïi saæj¤Ãntaravaiyarthyaæ tatra tena svavi«ayasidhyarthaæ karmÃntarakalpanamÃvaÓyakamevetyÃha># -------- prak­te tviti // ## (viÓvajyotirÃdivÃkye prayogÃdhikÃravicchedopapÃdanam) viÓvajyoti÷ sarvajyotirvÃkyayorathaÓabdastu na pÆrvayÃgÃdhikÃravicchedÃrtha÷, tathÃtve tasya phalÃntarakalpanÃpatte÷, apitu prayogÃntarotpattyadhikÃrÃrtha iti sarvathà siddho bheda iti siddhÃntamupasaæharati #<--------- ata iti >#// (saæj¤ÃyÃ÷ guïaÓabdÃntarÃbhyÃæ vai«amyam, pÆrvottarakalpaprayojananirÆpaïaæ ca) nacaivaæ saæj¤Ãyà api guïa evÃntarbhÃva÷ ÓaÇkya÷; guïasya niveÓÃsaæbhavena bhedakatve 'pi saæj¤ÃyÃ÷ pÆrvasya karmaïo niyamena tatkÃryanairÃkÃÇk«yÃvagamena svavaiyarthyabhiyà bhedakatvena ca vai«amyÃt / evaæ yadyapi saæj¤Ã ÓabdÃntaram; tathÃpi ÓabdÃntare svÃnura¤jakadhÃtvarthabhedÃdbhÃvanÃbheda÷, pratiyogibhedÃdivÃbhÃvabheda÷ / saæj¤Ãtu padÃntaratvÃnni«pannarÆpÃbhidhÃnÃt tadanuraktabhÃvanÃnavagaterdhÃtvarthabhedamÃtra eva paryavasyati tadbhedÃttu ÓabdÃntaranyÃyena bhÃvanÃbheda iti vai«amyaæ dra«Âavyam / taduktaæ sannidhau tvavibhÃgÃdityadhikaraïÃnte ÃcÃryai÷ ---------- "svarÆpÃnabhidhÃyitvÃt saæj¤Ã ÓabdÃntarÃt p­thak / vyÃsajyasamavÃyÃcca saÇkhyà bhinnà guïÃntarÃt" iti / prayojanaæ pÆrvapak«e sahastradak«iïayà vikalpa÷ / siddhÃnte sahastradak«iïÃdharmakaæ kÃmyaæ yaj¤Ãntaramiti spa«ÂatvÃnnoktam // #< iti a«Âamaæ saæj¤Ãk­takarmabhedÃdhikaraïam //># ---------------- #<># (9 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.9) ## vastutasyu -------- Ãmik«Ãdau dravye devatÃtve ca bhinnà Óakti÷ / nirÆpakatvantu saæsarga÷, devatÃtva eva và Óaktirdravye lak«aïÃ, dravyaviÓe«e eva và ÓaktirdevatÃtve lak«aïÃ, dravyasÃmÃnya eva và ÓaktirÃmik«Ãpadena tu viÓe«anirïaya÷ ityete pak«Ã÷ kaustubha evopapÃditÃ÷ / sarvathà Ãmik«Ãdravyasya devatÃsaæbandha÷ padaÓrutyeti siddham / ## // iti navamaæ guïak­takarmabhedÃdhikaraïam // #<-----------------># #<(saæj¤Ãdhikaraïena guïÃdhikaraïasyÃvasarasaægatyÃdinirÆpaïam)># ## -------- vaiÓvadevyÃmik«eti // (## ## #<"Ãgneyama«ÂÃkapÃlaæ nirvapatÅtyÃdyÃnÆpÆvyÃvaiÓvadevÅmÃmik«Ãmiti pÃÂhÃttatraca pÆrvatananirvapatipadÃnu«aÇgeïa lak«aïayà yÃgavidhÃnamiti na vaiÓvadevyÃmik«etyanena dravyadevatÃviÓi«ÂayÃgavidhÃnam; tathÃpi># #<"tapte payasi dadhyÃnayati sà vaiÓvadevyÃmik«e">#ti vÃkyasyÃpi mÅmÃæsakairlikhitatvÃdihÃpi bhëyakÃrÃdibhistathaivodÃh­tatvÃt tadabhiprÃyeïa yajetetyadhyÃhÃreïa vibhaktivipariïÃmena vaiÓvadevyÃmik«ayà yajeteti kalpitavidhinà viÓi«ÂavidhÃnaæ nÃnupapannamiti j¤eyam / vÃjinavÃkyamÃtrasya udÃharaïatve 'pi ## (vÃkyabhedÃpÃdakaguïasya sad­«ÂÃntaæ karmabhedakatvopapÃdanam) ## yathà paurïamÃsyadhikaraïe prasaÇgÃdupapÃditena vÃkyabhedÃpÃdakaguïena karmÃntaratvasyaivÃpatterna dravyadevatÃrÆpaguïamÃtravidhirityartha÷ / #<(viÓvadevaviÓi«ÂayogoddeÓyatve viÓi«ÂoddeÓanibandhanavÃkyabhedaparihÃra÷ /># vÃjipadÃrtho viÓvadevà eva nÃgnyÃdiritica nirÆpaïam) ## vÃjibhyo vÃjinena yajeteti ÓrutÃnumitaikadeÓani«panne vÃkye yÃgasyopÃdÃnÃt tatraca viÓvadevadevatÃkayÃgasyaivoddeÓyatve vÃjibhya itipadaæ tÃtparyagrÃhakamiti viÓi«ÂoddeÓe vÃkyabhedÃnÃpattestadviÓi«Âaæ yÃgaæ vetyuktam / ye«Ãmiti vyutpattipradarÓanena sarvanÃmnÃæ sannihitaparÃmarÓitvasaæbhave ''sannihitaparÃmarÓakatvÃ- yogÃdekasyÃgnyÃdebarhuvacanabalÃt marutÃæ và na vÃjipadena grahaïamiti sÆcitam ##// yadi tÃtparyagrÃhake vÃjipade vÃjirÆpÃyà Ãmik«Ãyà viÓe«aïatvam, tata÷ samuccaya÷ / yadyupalak«aïatvaæ tata ekÃrthatvÃdvikalpa ityartha÷ // #<(Ãmik«Ãyà utpattiÓi«ÂatvÃt, karmabhedenÃpi vÃjinavÃkyasÃrthakyÃya karmabhedopapÃdanam)># nanu ------- #<Ãmik«ÃvadviÓvadevadevatÃkayÃgoddeÓena vÃjinavidhÃnasya tasminneva yÃge vÃjinamiti vidhinaivÃÇgÅkÃreïotpattiÓi«Âatvena prÃbalyamÃmik«Ãyà ityÃha># ------- ki¤ceti // ##// (devatÃtvaviÓi«ÂadravyaviÓe«a eva taddhitÃrtha iti prÃcÅnamatanirÆpaïam) ##// taddhitapadaÓravaïe devatÃtvaviÓi«ÂadravyabodhÃvaÓyaæbhÃvÃt sÃsya devatetyanuÓÃsanÃcca devatÃtvaviÓi«Âe dravye taddhitasya Óakti÷ / asmiæÓcÃnuÓÃsane setipadena viÓvadevadevatÃnuÓi«ÂÃpi na taddhitÃrtha÷; viÓvadevaprÃtipadikÃdeva tadbodhopapatte÷ / devatÃtvamÃtrabodhakatveca Ãmik«ÃpadasÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapatterasyeti sarvanÃmÃrthabuddhisthadravyabodhakatvamapyÃvaÓyakam / ## sÃsya devateti sarvanÃmÃrthatvÃnuÓÃsanavaiyarthyÃpattereva nÃg­hÅtaviÓe«aïanyÃyena devatÃtva eva Óaktirdravyasya vyaktinyÃyena bodha ityapi #<-------- apÃstam;># tathÃtve saæpradÃne caturthÅtivat devatÃyÃæ taddhita ityanuÓÃsanÃpatte÷ /#< ataeva --------># devatÃtvasya pratyayÃrthadravye prak­tyarthasaæsargavidhayà bhÃnamityapi #<------ apÃstam,># ato devatÃtvaviÓi«Âe sarvanÃmÃrthe dravye Óakti÷ / prak­tyarthasya ÃdheyatÃsaæbandhena devatÃtve tasyaca nirÆpyatvasaæbandhena sarvanÃmÃrthe vaiÓi«Âyamiti devatÃtvasya yadyapi prathamabodhe vaiÓi«Âyaæ namik«ÃpadopÃttÃrthe; tathÃpyÃmik«Ãpadasya dravyaviÓe«atÃtparyagrÃhakatvÃt sarvanÃmÃrtho dravyamÃmik«Ãbhinnamiti pÃri«ÂhakabodhasvÅkÃrÃdÃmik«Ãyà devatÃtvasaæbandha÷ padaÓrutyà / caturthyartho yadyapi lak«aïayà devatÃtvaæ bhavet; tathÃpi tÃvanmÃtrameva sÃbhidhatte, natu vÃjinasaæbandhitvena, tattu vÃjinamiti padÃntarÃdeveti samabhivyÃhÃrarÆpavÃkyÃt pÆrvameva devatÃtvapratisaæbandhitvena ÓÅghropasthitikayà Ãmik«ayà nirÃkÃÇk«atvÃnna vÃjinasya niveÓa÷ saæbhavatÅtyartha÷ // (## ## pÃr«Âhikastu devatÃtvasya dravyeïa dravyasyaca yÃgena saæbandho yukta ityabhipretya ni«k­«ÂÃni pak«ÃntarÃïyÃha --------- vastutastviti // (#<Ãmik«Ãnuni«pannavÃjinapratipattyarthayÃgaparatvaæ vÃjinavÃkyasyetyupapÃdanam)># vÃjinapratipattyarthamiti // .##// (guïasya pÆrvatrÃniviÓamÃnatvena vÃkyabhedÃpattyà ca bhedakatvamiti ÓÃstradÅpikÃyà ekaprasaratÃbhaÇgÃpattyupalak«aïatvam) ## utpattiÓi«ÂaguïÃvarodhena svaniveÓamalabhamÃnatvena kvacit guïasya bhedakatvam, kvacittu vÃkyabhedÃpattyeti dvaividhyaæ guïasya bhedakatve #<-------- uktaæ># tadupalak«aïam; t­tÅyaprakÃrasyÃpi saæbhavÃditi sÆcayituæ prakÃratrayasÃdhÃraïyena guïasya bhedakatve anugatarÆpamÃha #<--------- guïasyaceti --------- ekaprasaratÃbhaÇgeti >#// va«aÂkart­vÃkya iti Óe«a÷ // #<(vÃsasà krÅïÃtÅtyÃdi«u na guïÃtkrayabheda iti nyÃyasudhÃkÃramatanirÃsasÆcanam)># yattu -------- ## #<"vÃsasà krÅïÃtÅtyÃdibhirvihitÃnÃmutpannaÓi«ÂÃnÃmapi vÃsa÷ prabh­tidravyÃïÃæ vikretrÃnatirÆpakÃryabhedÃnniveÓasaæbhavÃnna vÃsa÷ prabh­tivÃkye«u guïÃt kriyÃntaravidhÃnamityuktam, taddÆ«aïaæ kaustubhe dra«Âavyam / aruïÃdhikaraïe cehÃpi vak«yate vistarabhayÃnnocyate >#// (pÆrvottarakalpaprayojanam) prayojanamÃmik«ÃvÃjinÃbhyÃmathavaikatareïa vÃ'mik«ÃyÃgÃnu«ÂhÃnaæ pÆrvapak«e / siddhÃntetu kevalayÃ'mik«ayaiva vaiÓvadevayÃga÷ / vÃjinena ca yÃgÃntarÃnu«ÂhÃnamiti spa«ÂatvÃnnoktam // #< iti navamaæ guïak­takarmabhedÃdhikaraïam //># --------------- #<># (10 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.10) ## iti daÓamaæ guïÃtkarmabhedÃpavÃdÃdhikaraïam // #<># ## iti daÓamaæ guïÃtkarmabhedÃpavÃdÃdhikaraïam // #<------------------># #<(11 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.11)># phalaÓrute÷ // agnihotraæ prak­tya "dadhnendriyakÃmasya juhuyÃditi Órute, sa eva homo dadhiviÓi«Âa÷ phaloddeÓena vidhÅyate / naca prÃptakarmÃnuvÃdena guïasaæbandha÷ phalasaæbandhaÓceti vÃkyabheda÷; prÃptÃnÃmapi karmaïÃæ rÃjakart­viÓi«ÂÃnÃæ phaloddeÓena rÃjasÆyavÃkye vidhÃnavadihÃpi tadupapatteriti prathama÷ pak«a÷ / ## siddhÃntastu yatra dvayorapi dhÃtvarthaguïayoraprÃpti÷ sambhavatprÃpti÷ prÃptireva và dhÃtvarthasyaiva và aprÃpti÷, yathà "somena yajeta" "uruprathà uruprathasveti puro¬ÃÓaæ prathayati" "aindravÃyavÃgrÃn grahÃn g­hïÅyÃdya÷ kÃmayeta yathà pÆrvaæ prajÃ÷ kalperan" "agnihotraæ juhotÅ" tyÃdau, tatra bhÃvÃrthÃdhikaraïanyÃya÷, yatratu guïasyaivÃprÃptatvÃdvidheyatvaæ, tatra tasyaiva phalasambandha÷ / na ## kecittu --------- karaïatvaviÓi«Âaæ dadhi, dadhikaraïatvaæ và t­tÅyopÃttaæ phalakaraïatvena vidhÅyate, ## ityekÃdaÓaæ guïakÃmÃdhikaraïam // #<------------------># #<(prapÆrvÃdhikaraïenÃpavÃdikasaÇgatinirÆpaïam)># ## --------- agnihotramiti // #<(dadhnà juhotÅti dadhna÷ prÃptÃvapÅndriyakÃmaprayoge niyamena prÃptyasaæbhavÃdguïaphalasaæbandhakathanam)># ## ---------- sa eva homa iti // ## -------- naceti ##---------- prÃptÃnÃmapÅti ##// (rÃjasÆyavÃkye iva prak­te na viÓi«Âaguïakarmaïa÷ phalasaæbandha iti pak«Ãntareïa pÆrvapak«opapÃdanam) dravyadevatÃdÅnÃmutpattiparicÃyakatvÃdutpattÃvanvayasya phalÃdÅnÃmaÇgitÃparicÃyakatvÃdaÇgÃÇgitÃ- saæbandhabodhakarÆpaviniyogavidhyanvayasya kart­deÓakÃlÃdÅnÃæ kartavyatÃparicÃyakatvÃt kartavyatÃbodhakaprayogavidhyanvayitvasya caikÃdaÓe vak«yamÃïatvÃt rÃjasÆyavÃkye utpannÃnÃmapi karmaïÃæ tattaddeÓakÃlavidhi«u daiÓikakÃlikaprayogÃïÃæ prÃptÃvapyaprÃptakart­saæbandhitayà prayogavidhau phalaviÓi«Âaviniyogasya kartuÓcÃnvayopapatti÷, prak­te tu viniyogaviÓi«ÂaprayogÃnvayiguïÃbhÃvena tadviÓi«Âakarmaprayogaviniyogayora- saæbhavÃttadanurodhena karmotpattyantarasyÃ''vaÓyakatvÃdanyathotpattyanuvÃdena dadhna÷ indriyoddeÓena homaviniyogasyaca vidhau vÃkyabhedÃpatteraparihÃrÃt karmÃntaratvameva yuktamityabhipretya dvitÅyaæ pak«amÃha #<---------- dvitÅyastviti >#// (dadhna÷ phalasaæbandha iti siddhÃntasya bhÃvÃrthÃdhikaraïanyÃyavirodhena nirÃsa÷) siddhÃnte homÃÓritasya dadhna÷ phalasaæbandhÃÇgÅkÃraæ dÆ«ayati #<--------- na dadhimÃtramiti >#// bhÃvÃrthÃdhikaraïe upapadÃrthasya phalabhÃvanÃkaraïatvanirÃkaraïena dhÃtvarthakaraïatvasya sthÃpanÃttena virodhÃpatterityartha÷ / rÆpÃbhÃvÃt karmÃntaravidhyanupapattiæ pariharati #<------------ satyapÅti >#// satyapi darvihomatve ÃkÃÇk«ÃvaÓena dadhidravyakatvasÃd­ÓyenÃgnihotradharmÃtideÓa÷ / nahi darvihomÃnÃmapÆrvatvamiti rÃjÃj¤Ã / k­tsnavidhÃnatvÃtprak­tiviÓe«anirïayÃbhÃvÃcca taditi hya«Âame vak«yate / nacÃtra taddvayamapyasti; ato rÆpalÃbhÃdyuktaæ karmÃntaratvamityartha÷ // (## yatreti // ## ## ## .// pÃk«ikÃnuvÃdatveti // (## ##// (siddhasya dadhno homÃÓritadadhikaraïakabhÃvanÃntaraparatvamevendriyakÃmavÃkyasyetyÃdyupapÃdanam) tatraca dadhitvajÃtestallak«yavyaktervà phalÃrthaæ vidhÃne 'pi tasya siddharÆpatvena yÃgÃdivat kriyÃntarÃnapek«asya phalajanakatvaæ na tÃvat saæbhavati / tathÃtve vidhiæ vinÃpi phalakÃmanÃyÃæ satyÃæ karaïasattvena phalotpattyupapatte÷ karaïavidhivaiyarthyÃpatte÷ / nahi kÃryakÃraïabhÃvo vidhinà janyate, apitu bodhyate / naca tadbodhasya yÃgÃdÃviva ki¤cit phalamasti; tamantareïÃpi kÃraïasya sattvena phalopapatte÷ / ataevetikartavyatÃvidhaya eva paramupayujyantÃm, natu dadhirÆpakÃraïavidhirapi / ato vidhisÃrthakyÃya d­«Âavidhayà k­tisÃdhyadhÃtvarthaviÓe«arÆpÃÓrayasaæbandhitvÃpek«ÃyÃæ yogyatÃbalÃt svasÃdhyabhojanahomÃdirÆpÃnekadhÃtvarthaprasaktÃvapi prakaraïenÃdhikÃrÃkhyena vidhikalpanadvÃrà homasyaivopanayÃt na te«ÃmÃÓrayatvaprasakti÷ / ataeva kalpitenÃpi vidhinà na dadhihomayoraÇgÃÇgibhÃvo bodhyate; gauravÃt, kÊptaprayojanavattvÃcca, apitu lokasiddhakÃryakÃraïabhÃvaniyamamÃtram - dadhnà homa÷ kartavya iti / naca ------- dadhijanyahomakartavyatÃyà api dadhnà juhotÅtyanenaiva siddherindriyakÃmavÃkyavaiyarthyamiti ------- vÃcyam; tadvidhyabhÃve dadhiviÓi«ÂahomÃnu«ÂhÃnasyendriyarÆpaphaloddeÓyatÃyà asiddherindriyakÃmanÃyà adhikÃriviÓe«aïatvaj¤Ãpakatvena tatsÃrthakyÃt / ataÓca Óuddhadadhividhinà tasya kratvaÇgatvabodhane 'pi anena tasya phalÃrthatayà vidhÃnÃt homÃÓritadadhikaraïakaæ bhÃvanÃntarameva vidhÅyate / dhÃtustu prakaraïaprÃptÃÓrayasaæbandhÃnuvÃdaka÷ sÃdhutvamÃtrÃrtha ityabhipretyÃha #<------------ karaïÅbhÆteti >#// (jyoti«Âomasya paÓukÃmamukthyaæ g­hïÅyÃdityÃdÅnÃmÃÓrayatvenÃnvayanirÆpaïam) atraca guïasya siddharÆpasya k­tisÃdhyadhÃtvarthopak«iptatvenÃÓrayatayà homÃnvayopapÃdanamutsargamÃtreïa j¤eyam / "paÓukÃma ukthyaæ g­hïÅyÃdityÃdau samÃptirÆpasaæsthÃdiguïasya sÃk«Ãdeva k­tisÃdhyatvÃt kratorÃÓrayavi«ayÃpek«ayÃÓrayatvÃnupapatte÷; atastatra samÃpte÷ sasaæbandhikatvenaivÃpek«ayà jyoti«ÂomasyÃÓrayatvamiti dhyeyam / eva¤ca bhÃvanÃyÃ÷ karaïÃkÃÇk«yÃnvitasyÃpi dadhna÷ karaïatvaæ yÃvadÃÓrayÃnvayaæ na nirvahatÅtyevaæ karaïÃkÃÇk«ayaivÃÓrayagrahaïam, natvÃÓrayÃkÃÇk«Ã caturthÅti bhÃva÷ // (phalasya vijÃtÅyayatnajanyatvasiddhyarthaæ tatsaæbandhasyÃpyÃvaÓyakatvena vÃkyabhedena bhÃvanÃbhedakathanam) ##---------- prÃptabhÃvaneti // ##// (dadhikaraïatvasya karaïÅbhÆtadadhno và karaïatvena bhÃvanÃnvaya iti pÃrthasÃrathimatanirÆpaïam) evaæ tÃvaddadhiv­ttikaïatendriyanirÆpitÃ, tasyaca dadhyÃdirÆpasya guïasya svav­ttikaraïatÃsampÃdanÃya yà k­tisÃdhyadhÃtvarthaviÓe«Ãpek«Ã,saiva ÃÓrayÃkÃÇk«Ã / tayÃca homasyÃnvaya iti svamatamabhidhÃya pÃrthasÃrathyÃdibhi÷ t­tÅyopÃttaæ karaïatvaæ karaïatÃsambandhenendriyabhÃvanÃnvayÅti dadhno dharmittvena prÃdhÃnyÃt karaïatÃÓaktimato dadhna÷ karaïatvam, ## prak­tyarthÃpek«ayà pratyayÃrthaprÃdhÃnyÃt dadhikaraïatvasyaiva và karaïatvam / dvitÅyakaraïatvasyatu samabhivyÃhÃragamyatvÃt saæsargamaryÃdayà bhÃnamaÇgÅk­tya t­tÅyopÃttadadhikaraïatvasya nirÆpakÃpek«ÃyÃæ pratisaæbandhividhayaiva prÃkaraïikÃÓrayalÃbha ityuktam / tadupapÃdanapÆrvakaæ nirasyati #<------- kecittviti >#// (yÃgasya yathà karaïatvaæ natu yÃgakaraïatvasya karaïatvaæ tathà prak­te 'pÅti pÆrvatanamatanirÃsa÷) ##// "prak­tipratyayau pratyayÃrthaæ saha brÆta" ityanuÓÃsanÃdyÃgagatakarmatvakaraïatvayorapi padÃrthavidhayà bhÃnasya bhÃvÃrthÃdhikaraïe vyutpÃditatvÃt tatrÃpi yÃgakaraïatvasyaiva karaïatvÃpattervai«amye pramÃïÃbhÃvÃt / tatraca nirÆpakatÃsaæsargÃpek«ayà karaïatÃsaæsargasya gurubhÆtatvena parihÃra ihÃpi tatparihÃropapatterayukta÷ / yadyapi dadhikaraïatvanirÆpako homa eva ÓabdÃdÃnÅyate; tathÃpÅndriyapadavaiyarthyÃnupapattyà homadvÃrà pÃraæparikamindriyanirÆpitamiti svÅkÃre na kaÓciddo«a ityartha÷ // #<(pÃrthasÃrathÅyÃÓrayatvanirvacananirÃsapÆrvakaæ manthyagratÃjanyagrahaïasÃdhÃraïamad­«ÂÃdvÃrakasaæbandhena guïaviÓe«ÃvacchinnatvamÃÓrayatvamiti nirvacanam) atraca yatra vidhÅyamÃno guïa÷ kÃrakatÃmÃpadyate, sa ÃÓraya ityÃdyaudumbarÃdhikaraïaÓÃstradÅpikÃ- granthasvÃrasyena vidhÅyamÃnaguïajanyatvamÃÓrayalak«aïaæ kurvanti, tanmanthyagrÃnabhicarannityÃdiguïaphalavidhau grahaïÃnÃæ manthyagratÃjanyatvÃdarÓanÃdayuktam, kintu ad­«ÂÃdvÃrakasaæbandhena guïaviÓe«ÃvacchinnatvamevÃÓrayatvamiti kaustubhe dra«Âavyam /># (prÃcÅnÃbhimatasiddhÃntaprayojananirÃsapÆrvakaæ pÆrvottarakalpaprayojananirÆpaïam) ##// Ãdye pak«e Ãrambhottaraæ dadhyapacÃre prakrÃntasamÃpanÃnurodhena pratinidhyupÃdÃnam / tata÷ prÃk dadhyabhÃve anÃrambha eva / dvitÅye yadyapi "etadyaj¤asya chidyate yadanyasya tantre pratate anyasya tantraæ pratÃyate" iti ni«edhÃdekaprayogamadhye 'parasya kÃmyasya prayogÃsaæbhavÃdagnihotrÃdbahiraniyatakÃlo dadhihoma÷ sak­deva darvihomatvÃdapÆrva÷ kartavya iti prayojanamuktaæ prÃcÅnai÷; tathÃpi darvihomatve 'pi agnihotradharmÃtideÓasya pÆrvapak«e sthÃpitatvÃdagnihotrakÃla evÃnu«ÂhÃnasya tantreïa prÃptau tadÅyaprayogÃdbahiranu«ÂhÃnÃprasakterayuktamiti saækalpÃdau tattatphalÃrthaæ karmadvayamapi tantreïa kari«ya ityullekhaprayojanaæ kaustubhoktaæ dra«Âavyamiti viÓe«asiddhÃntapadayorupÃdÃnÃdvyatirekeïa sÆcitam // #<(guïaphalavidhisthale ÃÓrayasyÃd­«ÂÃrthatve 'pÆrvabhedopÅtarathà tadaikyamiti nirÆpaïam)># ##// (sÃd­ÓyÃbhÃve 'pi ÃÓrayadharmÃtideÓena bhÃvanÃntaretikartavyatÃkÃÇk«Ãniv­ttiriti nirÆpaïam) bhÃvanÃntarasya cetikartavyatÃkÃÇk«ÃyÃæ yadyapi na prakaraïÃdÃÓrayasyaivetikartavyatÃtvena grahaïaæ saæbhavati; svargÃdisaæyuktasya homasya prakaraïÃvi«ayatvÃt / naca ---------- aÇgatvÃbhÃve 'pyÃÓrayasya sata÷ prasaÇgenetikartavyatÃkÃÇk«ÃnivartakatvopapatternÃtiriktetikartavyatÃkÃÇk«eti -------- vÃcyam; ÃÓrayasya karaïatÃnirvÃhakatvena karaïakoÂÃvantarbhÃvÃt tadanugrÃhaketikartavyatÃyà bhedenaivÃpek«itatvÃt / tathÃpyÃÓrayato dharmÃtideÓÃttanniv­tti÷ / sÃd­ÓyÃbhÃvÃt kathaæ kalpitavacanÃtideÓa÷? sÃd­ÓyakÃryasya prak­tiviÓe«opasthÃpanasya prakaraïenaiva siddheriha tadanapek«aïÃt / ato yukto dharmÃtideÓa÷ / tatra ke«Ã¤cideva dharmÃïÃæ sa÷ ke«Ã¤cittu neti viveka÷ kaustubhe dra«Âavya÷ // ## ---------------- #<># (12 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.12) ##// #<"triv­dagni«Âudagni«Âoma" ityanena vihitasyÃgni«ÂudyÃgasya phalasambandhe># #<"tasya vÃyavyÃsvekaviæÓamagni«ÂomasÃmak­tvà brahmavarcakÃmo hyetena yajete" tyanena k­te paÓcÃdÃmnÃtam /># #<"etasyaiva revatÅ«u vÃravantÅyamagni«ÂomasÃma k­tvà paÓukÃmo hyetena yajete"ti /># tatrÃpi pÆrvavadÃdya÷ pÆrvapak«a÷ rÃjasÆyanyÃyena svakÃrakaviÓi«ÂÃgni«ÂomastotrabhÃvanÃviÓi«ÂaktvÃ- pratyayÃrthabhÆtakÃlakartrÃdirÆpapratyogÃnvayiguïasattvena viniyogaviÓi«ÂaprayogavidhisambhavÃt / i«yate cÃyameva prakÃro vÃyavyavÃkye siddhÃntinÃpi / ## #<"vÃravantÅyamagni«ÂomasÃma kÃryamiti prÃkaraïikena vÃkyena vÃravantÅyasyÃpi prÃptatvÃt / nacÃntyapak«e t­tÅyÃntenaitacchabdena viliÇgasaÇkhyatvÃdrevatÅmÃtranirdeÓÃnupapatti÷; tena revatÅviÓi«ÂavÃravantÅyanirdeÓe 'pi dÃk«Ãyaïayaj¤anyÃyenÃprÃptarevatÅmÃtrasyaiva phalasaæbandhopapatte÷ / ato dadhinyÃyena guïaphalasaæbandha eva yukta÷ /># siddhÃntastu nÃtrÃÓrayalÃbha÷ Óakyate vaktum / yÃgasya tÃvatprak­tatve 'pi agni«ÂomasÃmetyanuvÃdÃnupapatterna sÃk«ÃdÃÓrayatvam / agni«ÂomastotradvÃrà tasyaiva và sÃk«ÃdÃÓrayatvaæ tu agni«ÂomastotrasyÃtideÓata÷ stotrÃntarasÃdhÃraïyenopasthitatvÃdanÃÓaÇkyam / naca vÃyavyavÃkyena tasyaupadeÓikÅ viÓi«yopasthiti÷; ÃtideÓikarga bÃdhasaæbhave aupadeÓikatadbÃdhasyÃnyÃyyatvena viÓi«yopasthiterÃÓrayatvÃsÃdhakatvÃt / naca sÃmno gÃyatidhÃtuvÃcyatvena kriyÃrÆpatvÃdÃÓrayÃlÃbhe 'pi na k«ati÷; sÃmno dhvanyÃtmakasvarasamÃhÃrarÆpatvena vÃkyaÓe«Ãdau prasiddhasya siddharÆpatayà dhÃtuvÃcyatvasyÃprayojakatvÃt, anyathà saubharasyÃpi stotrÃÓrayatvÃnupapatte÷, vÃravantÅyasÃmnà ÃÓrayÃnapek«aïe agni«ÂomasÃmetyÃdyanuvÃdÃnupapatteÓca / ata÷ sÃmna ÃÓrayasÃpek«atvÃnna tÃvatprakaraïenÃÓrayalÃbha÷ / naca ------ vÃravantÅyamagni«ÂomasÃma kÃryamiti prÃkaraïikena vÃkyenaiva gauravabhiyà aÇgatvÃvidhÃnÃdÃÓrayasamarpaïamiti ------- vÃcyam; sÃmno guïatvapak«e tallÃbhopapattÃvapi revatÅmÃtrasya guïatve tadayogÃt / sÃmno guïatvaæ tu vidheraprÃptarevatÅmÃtrasaÇkamÃdevÃsaæbhavi / phalapadÃbhÃve hi vidhiryadvi«aye aprÃptatayà vyÃpriyate tasyaiva prayojanÃkÃÇk«ayà phalasaæbandho yathà godohanÃde÷ / tadatra paÓupadÃbhÃve vÃravantÅyasya prÃkaraïikavÃkyenaiva prÃptatvÃdvidhiraprÃptarevatÅmÃtravi«aya÷ saæpadyata iti tasyaiva phalasaæbandho vÃcya÷ / nacÃsyÃÓraya÷ kenÃpi prakÃreïa labdhuæ Óakya÷ / naca prakÃrÃntareïÃlÃbhe 'pi anenaiva vÃkyena ÃÓrayaviÓi«ÂaguïavidhÃnÃdÃÓrayaguïobhayaviÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnÃdvà tallÃbhopapatti÷, kÊptaprayojanatvÃllÃghavenÃÓrayatÃsaæbandhenaiva vaiÓi«ÂyÃÇgÅkÃrÃcca na guïÃÇgatÃpattiriti ----- vÃcyam; ÃÓrayasya guïÃnvayÃvyutpatte÷, karmatvÃtiriktasyÃÓrayatvasya durvacatvena bhÃvanÃyÃ÷ phalÃÓrayarÆpobhayakarmakatvÃÇgÅkÃre ekakarmakatvabhaÇgÃpatteÓca / naca ------- k­tvÃÓabdoktÃyÃmÃÓrayasya agni«Âomastotrasya karmatvÃttaduttarakÃlatÃviÓi«ÂaguïabhÃvanÃyà ÃkhyÃtopÃttÃyÃ÷ paÓukarmakatvÃnnaikasyà bhÃvanÃyà avacchedakÅbhÆtadhÃtvarthÃpek«ÃyÃæ yÃgasyÃvacchedakatvÃÇgÅkÃre revatÅnÃæ yÃgakaraïatvÃpattyà stotraæ prati karaïatvÃnÃpatte÷, stotrasyaivÃvacchedakatvÃÇgÅkÃre tu dhÃtvarthadvayÃvacchinnabhÃvanÃdvayÃbhÃvÃt ttkÃpratyayÃnupapatti÷ / naca ------ ## prak­tivikÃrabhÃvÃnuvÃdaka÷ / t­tÅyÃntaitacchabda÷ prasto«yamÃïakarmavacano na du«yati / uttarakÃlalak«aïo guïaÓca prayogÃnvayitvÃdave«Âivadyadyapi tadbhedamevÃpÃdayet; tathÃpi kÃlasyÃtra saæbhavatprÃptikasya vÃkyabhedaparihÃrÃrthaæ vidheyatve 'pi tÃtparyagatyà yÃge paramparÃsaæbandhena vidheyasya revatyÃkhyasya guïasyotpattyanvayitvÃtkarmabhedabodhakatvÃvighÃta÷ // 1.2 // ## ----------------- #<># (vÃyavyarevatÅvÃkyayoryathÃsiddhÃntaæ ni«k­«ÂÃrthaviveka÷ / pÆrvÃdhikaraïenÃpavÃdikasaægatiÓca) adhikaraïavi«ayavÃkyamudÃharati #<------- triv­diti >#// etacca bhedapratiyogipradarÓanamÃtrÃrthamudÃh­tam / revatÅvÃkyamÃtrasyaiva vicÃravi«ayatvÃt / tÃï¬yabrÃhmaïe prathamato "yo pÆta iva syÃdagni«Âutà yajetÃgninaivÃsya pÃpmÃnamapahatya triv­tà tejo brahmavarcasaæ dadhÃtÅ" tyekaæ triv­dagni«Âutaæ vidhÃya tatra triv­ttve do«aæ saækÅrtya catu«Âomamagni«ÂudyÃgÃntaraæ vidhÃya "triv­dagni«Âudagni«Âomastasya vÃyavyÃsvi"ti paÂhitvà "etasyaiva revatÅ«vi" tyÃmnÃtam / tatra yadyapi prathamÃntapadatrayaæ yajetetyanenÃnvayÃyogyam; tathÃpi kartavya iti padÃdhyÃhÃreïa triv­dÃdiguïadvayaviÓi«ÂÃgni«Âutsaæj¤akayÃgavidhÃnam / tatra ete«Ãæ «aïïÃmagni«ÂutÃæ devatÃdhikaraïagataparimalalekhanÃnnikÃyitvena samÃmnÃnÃt te«Ãæ ca pÆrvasyottare«vatideÓasyëÂame prasÃdhanÃt pÆrvayÃgÃt triv­tpa¤cadaÓasaptadaÓaikavaæÓirÆpacatu«Âomakatvasya prÃptasya bÃdhena sarvastotre«vapi triv­ttvavidhÃnam / ataeva tasmÃdevÃgni«ÂomasaæsthÃvidhÃyakamagni«Âomapadamiti na Óakyate vaktum; tathÃpi rÃjanyanimittakÃgni«ÂomasaæsthÃvikÃrabhÆtÃtyagni«ÂomatÃvyÃv­ttiphalakatvenÃgni«ÂomasaæsthÃvidhÃnaparaæ dra«Âavyam / ## etatpÆrvabhÃviyÃgasya ukthyasaæsthÃkasya nikÃyitvenaitadyÃgaprak­titvÃvasÃyÃttata ukthyasaæsthÃyà eva prÃpyamÃïatvenÃgni«ÂomasaæsthÃyÃ÷ pratiprasavÃrthatayà vidhÃnaparamiti pak«Ãntaraæ pÆjyapÃdairuktam, tattÃï¬ye pÆrvaæ catu«ÂomÃgni«ÂudyÃgasya vidhÃne 'pi tasyokthyasaæsthatvenÃnÃmnÃnÃtkiæmÆlamiti cintyam / agni«Âutpadaæ vÃgnidevatyamantrasÃdhyastotrÃmnÃnÃt tatprakhyanyÃyena nÃmadheyam / "tasya vÃyavyÃsvi"ti vÃkyeno 'patvà jÃmayo gira' ityÃdivÃyavya­gadhikaraïatvaikaviæÓatistomakatvaviÓi«ÂÃgni«ÂomastotrabhÃvanottarakÃla- viÓi«ÂayÃgaprayogasya phalÃrthaæ vidhÃnam / tatrÃgni«Âomastotre pÆrvÃtideÓena prÃptasyaiva viæÓastomasya triv­ttvena bÃdhitasya pratiprasava÷ / evamatideÓaprÃptÃnÃæ yaj¤Ã yaj¤Ãvo iti mantrÃïÃæ bÃdhena vÃyavyÃmantrÃïÃæ vidhÃnam / revatÅvÃkye 'revatÅrna÷ sadhamÃda' ityÃdirevatÅ­gadhikaraïakavÃravantÅyasÃmakÃgni«Âomastotra- bhÃvanottarakÃlaviÓi«ÂayÃgabhÃvanÃyÃ÷ phale vidhÃnam / tena revatÅbhirvÃravantÅyÃdhÃrabhÆtÃyà 'aÓvaæ natvà vÃravantaæ vandadhyÃ' iti yonestaduttarayoÓca bÃdha÷ / yadyapyagni«Âomastotrasya sarvÃntyatvena tadbhÃvanÃyà yÃgaprayogapÆrvakÃlatvaæ saæbhavati; tathÃpi sarvÃÇgÃnu«ÂhÃnasaukaryÃrthamÃdito 'vadhÃraïÃdagni«ÂomastotrasyÃpi tatsiddhervÃcà karoti manasà karotÅtyÃdÃvadhyavasÃne 'pi karote÷ prayogÃdadhyavasÃnÃparaparyÃyapratipattipÆrvakÃlatvena ## mukhaæ vyÃdÃya svapitÅtyÃdÃviva lak«aïayà samakÃlatvena ktvÃpratyayopapattirdra«Âavyeti viveka÷ // tatra pÆrvÃdhikaraïopapÃditayorguïaphalasaæbandhadhÃtvarthÃbhedayorevÃpavÃdakaraïÃdÃpavÃdikÅmanantarasaÇgatiæ spa«ÂatvÃdapradarÓyaiva pÆrvapak«amÃha #<----------- tatrÃpÅti >#// (revatÅvÃkye viniyogaprayogayoreva rÃjasÆyanyÃyena vidhÃnÃnna karmabheda iti kathanam) prak­tapratyabhij¤ÃnÃt etacchabdaÓrute÷ pramÃïÃbhÃvÃcca na tÃvatkarmÃntaram / siddhÃnte vak«yamÃïarÅtyaiva cÃÓrayÃlÃbhÃt nÃpi guïaphalasaæbandha÷ / ato vÃyavyavÃkyavadeva revatyadhikaraïakÃgni«ÂomastotrabhÃvanottara- kÃlaviÓi«Âasya tasyaiva karmaïa÷ prayogasya phale vidhÃnamityÃdya÷ pak«a ityartha÷ / nahi atra dadhyÃdirÆpaguïasyevetpattyanvayitvenotpattyantarÃpÃdakatvasaæbhava÷; kart­kÃlÃdirÆpasya prayogÃnvayitayà prayogaviÓe«aïatvasya tvayÃpi vaktavyatvÃditi sÆcayitumi«yate cetyuktam // #<(akÊptakÃryakalpanÃbhiyà sÃmÃÇgatvena na revatyà vidhÃnaæ kintu stotrÃÇgatayetyupapÃdanam)># tadanuvÃdeneti //#< agni«ÂomastotrÃnuvÃdenetyartha÷ / yadyapi revatÅnÃæ sÃmÃdhÃrataivÃgni«ÂomasÃmapada- samabhivyÃhÃrÃt pratÅyate; tathÃpi akÊptakÃryakalpanÃpatterna sÃmÃÇgatvena revatÅvidhi÷, kintu pÃr«ÂhikÃnvayalabhyaæ sÃmasaæbandhamanÆdya viÓe«aïapradhÃnamagni«ÂomaÓabdaæ aÇgÅk­tya stotrÃÇgatayaiva mantravidhyuktiriti bhÃva÷ / revatyÃkhyaguïamÃtrasya vidhÃne viliÇgaitacchabdena parÃmarÓayogÃt tadviÓi«ÂavÃravantÅyaguïamÃha># --------- revatyadhikaraïaketi // aprÃptatvÃditi // ## ----- vÃravantÅyamiti // #<(revatÅvÃrayantÅyayo÷ pÃr«Âhikabodhena vaiÓi«Âye revatÅviÓi«ÂavÃravantÅyasya dhÃtvarthasyÃpi akriyÃrÆpasya yÃgÃÓrayeïa agni«ÂomastotrÃÓrayeïa và phalasaæbandha÷)># ## #<"mÃrutastÆrasi caranmandraæ janayati svaram / " ityÃdisaÇgÅtaÓÃstraparyÃlocanayà siddharÆpavÃravantÅyasaæyogavibhÃgavibhÃgajanitadhvanyÃtmakaÓabdaviÓe«avÃcitvÃvagamena vÃravantÅyÃde÷ siddhatvÃvagateÓca / atastasyÃÓrayÃpek«ÃyÃæ yuktameva tasyÃÓrayatvam / Óakyate hi sÃmnígak«arÃbhivyaktidvÃrà stotramiva yÃga÷ sÃdhayitum / ataÓca saubharasÃmna÷ stotrÃÓritatvamiva vÃravantÅyasyÃpi yÃgÃÓritatvaæ tadÅyayÃjyÃdimantrÃdhÃratayoccai«ÂvÃdivat na virudhyate / ataeva revatÅnÃmapi yÃjyÃdikÃrye niveÓo 'pyunneya÷ / kÃmyenaca vÃravantÅyena sÃmÃnyavidhiprÃptasyaikaÓrutyÃderbÃdhe 'pi na k«ati÷ / yaditvagni«ÂomasÃmetyanuvÃdÃnupa- pattirÃÓaÇkyeta, tadÃgni«Âomastotrasyaiva vÃyavyÃvÃkye viÓi«yopasthitestasyaivÃÓrayatvam / tasya cÃgni«ÂudyÃgasaæbandhitvena prÃpteryaji«a«Âhyantaitacchabdak­tvÃpratyayÃnÃmanuvÃdatvamiti na kaÓciddo«a÷ >#// (revatyà agni«Âomasaæbandhasya phalasaæbandhasya ca vidhÃne 'pi bhÃvanopasarjanabhÃvanÃntarÃÇgÅkÃrÃdavÃkyabheda÷) dvitÅye pak«e yadyapi revatÅnÃmagni«ÂomastotramÃtrav­ttitvaæ mÃnyato labhyate, yena tasyÃÓrayatvena prÃptyÃgni«ÂomasometyanuvÃda ucyeta; tathÃpi revatÅnÃmagni«ÂomastotrarÆpÃÓrayasaæbandhasyÃnenaiva vidhÃnena na kÃpi k«ati÷ / naca vÃkyabheda÷; k­tvÃÓabdoktabhÃvanÃyÃæ revatÅ«vagni«Âomastotraæ prak­tvetyevamanvayena tasyà uttarabhÃvanÃyÃmanvayÃÇgÅkÃreïa tadaprasakte÷ / ataÓca yathaiva siddhÃnte revatyÃdiviÓi«ÂastotrabhÃvanÃviÓi«ÂayÃga- bhÃvanÃviÓi«ÂaguïabhÃvanÃvidhyaÇgÅkÃre 'pi na k«atiriti bhÃva÷ // #<(prathamapÆrvapak«asya dvitÅyapak«opakrama eva dÆ«itatvÃddvitÅyapak«e stotradvÃrà yÃgasya stotrasya vÃÓrayatvÃsaæbhavopapÃdanam)># ## -------- siddhÃntasttviti // ÃÓrayatvamiti // ##--------- agni«Âomastotrasyeti // (## ÃtideÓiketi // ##// (sÃmna÷ kriyÃrÆpatvaparavÃrtikadÆ«aïam) yattu vÃrtike ------- Ãtmanà hyakriyÃrÆpairguïairÃÓrÅyate kriyà / vÃravantÅyagÅtestu kriyÃyÃ÷ kiæ prayojanam // ityÃdinà sÃmna÷ kriyÃrÆpatvenÃÓrayÃkÃÇk«ÃbhÃvÃnna guïaphalasaæbandha ityuktam, tatprau¬hyeti dÆ«ayitumanÆdya dÆ«ayati #<--------- naceti >#// vyÃkhyÃtapÆrvametat / #<(catu«Âomaprakaraïagatasya vÃravantÅyamagni«ÂomasÃma kÃryamiti vacanasyÃgni«ÂutprakaraïagatatvopapÃdanam)># prÃkaraïikeneti // ## #<"atha punarviÓi«Âe yÃge upÃdÅyamÃne tadrevatÅ«u vÃravantÅyaæ sÃma kathaæ bhavatÅtyucyate" ityÃÓaÇkottaraparaæ vacanÃditi bhëyamÃtideÓikavacanaæ dra«Âavyamiti vÃrtike vyÃkhyÃtam >#// (revatÅguïatvapak«eïa vÃravantÅyavÃkyasya prÃkaraïikasyÃÓrayasamarpakatvanirÃsa÷) ## .// paroddeÓaprav­ttak­tikÃrakatvarÆpÃÇgatvÃpek«ayà karmatvarÆpÃÓrayatvasya laghubhÆtatvamityartha÷ // nacÃsmin pak«e ÃtideÓika­gbÃdhÃpek«ayaupadeÓikargbÃdhÃpattirdÆ«aïam; stotrÃntarÃïÃmÃÓrayitve tadÅyÃnÃm­cÃæ sÃmnaÓca bÃdhÃpatterubhayabÃdhÃpek«ayaupadeÓikavÃyavyÃbÃdhasyocitatvenÃgni«ÂomastotrasyÃÓrayatvaucityÃditi bhÃva÷ // .// evamÃÓrayalÃbhasaæbhavena revatyÃdhÃravÃravantÅyaguïasya phale vidhÃnamiti prathamapak«asyÃÓrayalÃbhÃdasaæbhavaæ prÃcÅnoktaæ ÓithilamanusaædhÃya vÃravantÅyaguïasyÃtra prÃptatayà vidheyatvÃbhÃvena tadasaæbhavamupapÃdayati #<------- sÃmna iti // vastutastu -------># prÃkaraïikasyÃpyasya vÃkyasyÃtideÓaprÃptasyÃpi catu«ÂomavÃravantÅyasÃmno 'gni«Âoma- stotrÃÇgatvabodhakatvam ihacÃÓrayasaæbandhabodhakatvamiti vairÆpyÃpatti÷ / anyathà vÃyavyÃdhikaraïatvenÃpyetadagni- «Âomastotre vÃravantÅyasyÃÇgatvena prÃptyanÃpatternÃÓrayasaæbandhabodhakatvaæ tasya saæbhavatÅti tallÃbhopapattÃvapi ityapiÓabdenoktam // #<(agni«ÂomastotrarÆpÃÓrayaviÓi«ÂaguïavidhÃnasyÃÓrayatvasya karmatvarÆpatvÃdvaiÓi«ÂyÃsaæbhavÃdinà nirÃsa÷)># kÊptaprayojanatvÃditi //#< agni«ÂomastotrarÆpÃÓrayasyÃtideÓenaitadyÃgÃÇgatayà kÊptaprayojanatvÃ- dityartha÷ // agni«ÂomastotrÃÓrayaviÓi«ÂarevatÅnÃæ phale vidhÃne 'pyubhayorapi kÃrakatvÃdvaiÓi«ÂyÃsaæbhava ityÃha># -------- ÃÓrayasyeti // nanu ## -------- karmatvÃtirikteti //#< guïabhÃvanÃyÃmanvayo na tÃvatkaraïatvena; tathÃtve bhÃvÃrthÃdhikaraïanyÃyaprav­ttyà tasyaiva phalasaæbandhÃpatte÷, karaïatvenopasthitasya guïasaæbandhÃyogÃcca / nÃpÅtikartavyatÃtvena; kÊptaprayojanatvÃt, guïÃÇgatvÃpatteÓca, ata÷ pariÓe«Ãt karmatvena, tadÃÓrayaïe yadÅpsitakarmatvena, tadoddeÓyÃnekatvÃt vÃkyabhedÃpatti÷, guïasyÃÓrayÃÇgatÃpattiÓca, yaditvanÅpsitakarmatvena, tadÃpi phalasyÃpi karmatvenÃnvayÃt bhÃvanÃyà dvikarmakatvÃdvÃkyabhedÃpattirityartha÷ /># stotrasyaiveti ##// (bhavanÃbhedaÓaÇkÃ) ##// samÃnakart­kayo÷ kriyayo÷ pÆrvakÃlÅnakriyÃvÃcakadhÃto÷ parato vihitasya ktvÃpratyayasya kriyÃbhedÃbhÃve 'nupapattirityartha÷ // #<(revatÅkaraïayÃgÃÓrayabhÃvanÃbodhopapatti÷)># naceti / ## ## -------- tathÃhÅti / #<(vÃravantÅyapadÃnuvÃdatvasamarthanam)># agni«ÂudyÃgavikÃratvÃditi // ## #<"viÓi«Âavidhisanda«Âaæ prÃptaæ yacca vidhÅyate" iti viÓi«Âavidhisanda«ÂanyÃyenÃtideÓaprav­tte÷ pÆrvaprav­ttyaÇgÅkÃreïa và vÃyavyÃvÃkya iva vidhÃne 'pi prÃptatvÃdanÆdyata ityuktam >#// (etasyaiveti «a«Âhyantasya prak­tivik­tibhÃvabodhakatvam) ## «a«ÂhyantaitacchabdabalÃt karmÃntarasyÃpyasya pÆrvakarmÃÇgatvapratÅte÷ kathaæ phaloddeÓena vidhÃnamityata Ãha #<-------- «a«Âhyantaitaditi >#// etatpadasyÃpyuddeÓyasamarpakatve uddeÓyÃnekatvaprayuktavÃkyabhedÃpatti÷, pÆrvayÃgaprak­tikatvarÆpasaæbandhÃnuvÃdakatve tu tadanÃpatti÷ // #<(sarvanÃmnÃæ prasto«yamÃïaparÃmarÓitvena tenetyasyopapatti÷)># t­tÅyÃnteti // ##// (ave«Âau prayogÃnvayikart­vidhÃna eva tÃtparyÃdyathà prayogabhedamÃtraæ tathà prak­te tÃd­ÓakÃlavidhÃnÃttadeveti ÓaÇkÃ) ##// rÃjasÆye rÃjakart­ke ave«Âisaæj¤akÃ÷, p­thak prayogÃ÷ pa¤ce«ÂÅrÃmnÃya "yadi brÃhmaïo yajete" tyÃdiÓrutairvÃkyai÷ brÃhmaïakart­tvasya vidhÃnÃt kartuÓca prayogÃnvayitvena rÃjakart­kapÆrvaprayoge niveÓÃsaæbhavÃdave«Âe÷ prayogÃntaramevavidhÅyate ityuttaratra vak«yate, tathehÃpi uttarakÃlalak«aïaguïasya prayogÃnvayitvÃt pÆrvayÃgÅyavÃyavyÃvÃkyavihitaprayogÃt prayogÃntaramevÃpadyate na karmÃntaratvamityartha÷ / ##// yadyagni«ÂomastotrabhÃvanà prÃptatvÃnna vidhÅyeta, tadÃvidheyakriyÃviÓe«aïatvena revatÅnÃæ vidhÃnÃyogÃt Órutena yajetetyanena vidhinà vidheyatveca pÆrvokto vÃkyabheda÷ / atastasyÃ÷ prÃptÃyà api vidhÃne sati tasyà uttarakÃlatvasaæbandhenottarabhÃvanÃnvayena yaduttarakÃlatvaæ tasya vÃyavyÃvÃkyenÃprÃptasya revatÅguïaphalasaæbandhobhayavidhÃnak­tavÃkyabhedaparihÃrÃrthaæ k­tvÃÓabdoktabhÃvÃnvayÃÇgÅkÃreïa vidheyatve 'pÅtyartha÷ //#< (revatÅguïasya tÃtparyagatyà vidhÅyamÃnasya karmabhedÃpÃdakatvam, stotramÃtrabhedakatvaÓaÇkÃnirÃsaÓca)># avighÃta iti // ## nanvevaæ ##// (pÆrvottarakalpaprayojanam) prayojanaæ pÆrvapak«e pÆrvÃgni«Âutyeva kÃmyaguïÃnu«ÂhÃnÃt siddhÃnteca nikÃyinÃæ ca pÆrvasyottare«u prav­tti÷ syÃditi ëÂamikanyÃyÃdatidi«ÂapÆrvÃgni«ÂuddharmakayÃgÃntarÃnu«ÂhÃnÃt spa«Âamiti noktam // #< iti dvÃdaÓaæ revatyadhikaraïam //># ----------------- #<># (13 adhikaraïam / ) (a.2 pÃ.2 adhi.13) ## #<"ityetairvÃkyairuktastotrÃÓritaæ saubharaæ sÃma phalatrayoddeÓena vidhÅyate, uddeÓyÃnekatvena stuvÅtetyasyÃnu«aÇgeïa vÃkyabhedapratÅte÷ / saubhare ca ÓÃkhÃbhedena nidhanÃkhyÃntimasÃmÃvayavÃdhÃratayà hÅ« Æ Ærk ityÃdÅnyak«arÃïyÃmnÃtÃni /># tadevaæ saubharaæ prak­tya "hÅ«iti v­«ÂikÃmÃya nidhanaæ kuryÃt, Æ iti svargakÃmÃya ÆrgityannÃdyakÃmÃye"ti Órutam / tatra v­«ÂikÃmÃdiÓabdÃnÃæ phalaparatvÃttaduddeÓenaiva hÅ«Ãdayo guïà vidhÅyante / saubhara¤ca prak­tatvÃdyÆpÃdivadÃÓraya÷ / nidhanÃdhÃratayà hÅ«ÃdipÃÂhasyaiva niyÃmakatvÃdbhÃgÃntare stobhÃdyak«arÃntarabÃdhÃpatteÓca na nidhanÃtiriktabhÃgasyÃÓrayatvÃpatti÷ / naca lÃghavÃdv­«ÂisÃdhanasaubharÅyanidhane '- niyamena prÃptÃnÃæ hÅ«ÃdÅnÃæ niyamamÃtrakaraïÃdvyavasthÃrthatvaæ ÓaÇkyam; tathÃtve v­«ÂikÃmÃdipadai÷ tattatsÃdhanÅbhÆtasaubharalak«aïÃpatte÷, tasya ca nidhanaviÓe«aïatve viÓi«ÂoddeÓÃpatteÓca / ata÷ saubharaphalÃt phalÃntarÃrthÃni hÅ«ÃdÅnÅti prÃpte ---------- ## iti trayodaÓaæ saubharÃdhikaraïam // ##// #<(nityavidhisannidhipaÂhitakÃmÃrthaviniyojakavÃkyamevaitadadhikaraïavi«aya iti nirÆpaïam)># ## #<"«o¬aÓisaæsthÃvÃntaraprakaraïe saubharamukthyÃnÃæ brahmasÃma bhavatÅ" tyanena «o¬aÓyapÆrvasÃdhanÅbhÆtabrahmasÃmastotroddeÓena samÃmnÃyÃvagataæ saubharaæ nityatayà vihitam / tathaivÃtirÃtrasaæsthÃvÃntaraprakaraïe># #<"yadi b­hatsÃmÃtirÃtra÷ syÃt, saubharamukthyÃnÃæsÃma kÃryam / tathà yadi rathantaraæ sÃma saubharamukthye«u kuryÃdi"ti vacanÃbhyÃæ krameïa ukthyatrayoddeÓena naimittikatayÃpi vihitam / evaæ samÃmnÃne 'pi nityavidhisannidhau paÂhitam yat tasyaiva kÃmÃrthatvena viniyojakavÃkyamÃtraæ prastutÃdhikaraïavicÃropayuktamityudÃharati>#-------- brahmasÃmÃkhyamiti // (## ## etena --------- ## ## --------- apÃstam; ## --------- uddeÓyÃnekatveneti / ##// nidhanÃkhyeti // ##// (bhÃvanÃbhedasya prÃsaægikatvÃt apavÃdÃcca saægatidvayanirÆpaïaæ saæÓayÃkÃranirdeÓaÓca) tatra saÇkhyÃvat guïasyÃpi sÃk«Ãt bhÃvanÃbhedakatvÃyogÃdiha guïaprakaraïe dhÃtvarthabhedÃbhedayo÷ vicÃryatvÃdatracobhayathÃpi dhÃtvarthabhedÃt prakaraïÃsaÇgatÃvapÅndriyakÃmÃdhikaraïÃtprabh­ti prÃsaÇgikabhÃvanÃbhedasyÃpi vicÃryatvÃt tatsaÇgatiæ tathendriyakÃmÃdhikaraïarevatyadhikaraïayo÷ dvayorapyapavÃdÃdÃpavÃdikÅmanantarasaÇgatiæ tathà kiæ hÅ«ÃdistobhÃk«arÃïi prak­tasaubharÃÓritÃni v­«ÂyÃdyarthatvena vidhÅyante, uta v­«ÂyÃdyarthaæ saubhara evÃniyamena prÃptÃni niyamyanta iti saæÓaya¤ca spa«ÂatvÃdapradarÓya pÆrvapak«amevÃha #<-------- tatreti >#// (svata eva sÃdhyasaubharÃÓrayahÅ«Ãdividhiriti pÆrvapak«a÷) ##// svargakÃmÃdhikaraïanyÃyena lak«aïayà phalaparatvÃdityartha÷ / ##// tÃdarthyacaturthyà hÅ«ÃdÅnÃæ Óe«atvÃparaparyÃyatÃdarthyasya v­«ÂyÃdÅnÃæ Óe«itvÃparaparyÃyoddeÓyatvasyaca pratÅtistaduddeÓena vidhÃne hetutvenaivakÃreïa sÆcità / nae##// hÅ«Ãdyak«arÃïi tÃvatsiddharÆpÃïi sÃmabhÃgaparipÆrakatvena yogyatvÃt prak­taæ saubharÃkhyaæ sÃmaivÃÓrayatvena g­hïanti / yuktaæhi tasya svÃvayavadvÃrà stobhÃdhÃratvÃt d­«Âavidhayà hÅ«Ãdisaæbandhitvamiti bhÃva÷ / sÃmna÷ svÃvayavadvÃrà stobhÃk«arasÃdhyatvÃdÃÓrayatvamityartha÷ / sÃmna÷ siddharÆpatvena sÃdhyatvÃbhÃvÃdÃÓrayatvÃnupapattiæ parihartuæ yÆpÃdivadityuktam / tataÓcotpÃdanakriyÃvi«Âatvena yÆpe khadirÃÓrayatvasyevoccÃraïakriyÃvi«Âatvena k­tisÃdhyatvÃt dhvanyÃtmakaÓabdasya nityatÃnaÇgÅkÃrÃcca tasyÃpyÃÓrayatvasyopapattiriti bhÃva÷ // #<(nidhanapadÃnuvÃdatvena hÅ«ÃdernidhanasthÃnakatvasyÃpi vidhÃnaÓaÇkÃnirÃsa÷)># ## ------ nidhanÃdhÃratayeti // ##// (siddhÃntÃbhimataniyamavidhitvÃsaæbhavenÃpÆrvavidhitvameva yuktamiti nirÆpaïena parihÃra÷) yattu siddhÃnte ------- pÆrvapak«e 'pÆrvavidhitvÃpatterniyamavidhitvalÃbhÃya na guïaphalasaæbandha ityucyate, tadanuvadati #<-------- naceti >#// kiænidhanapadamuddeÓyasamarpakaæ uta v­«ÂikÃmapadaæ và / ## tasya pÃÂhata eva prÃptisaæbhavena vaiyarthyÃt, v­«ÂikÃmapadena viÓe«aïe viÓi«ÂoddeÓÃpatti÷ / v­«ÂikÃmapade saubharalak«aïÃpattiÓca / ## v­«ÂyÃdisÃdhanasaubharav­ttinidhanoddeÓenÃpi hÅ«Ãde÷ pÃÂhata÷ prÃptatvena vidhÃnÃsaæbhavÃcca / yaditu v­«ÂyÃdisÃdhane saubhara iva tadasÃdhanasaubharanidhane 'pi kadÃciddhÅ«Ãde÷ prÃptisaæbhavÃt tadvyÃv­ttiphalako niyamavidhirityucyate, tadà nityanaimittikasaubharaprayoganidhanÃdhÃrastobhÃk«arÃbhÃvena sÃpek«atvÃpatti÷ / ato laghubhÆtasyÃpi niyamavidherasaæbhava ityabhipretya dÆ«ayati #<--------- tathÃtva iti >#// ata÷ saubharasya hÅ«Ãdinidhanasyaca phalabhÆte dve v­«ÂÅ tadubhayamelanÃnmahatÅ v­«Âiriti pÆrvapak«e prayojanaæ darÓayan tamupasaæharati #<-------- ata iti >#// (ÃÓrayalÃbhena guïavidhitve 'pi niyamavidhilÃghavÃnusÃreïa vyavasthÃpakatvameva yuktamityupapÃdanam) prÃcÅnairÃÓrayÃlÃbhÃt guïaphalasaæbandhavidhÃnasya dÆ«itasyÃpi pÆrvoktarÅtyà ÃÓrayalÃbhasaæbhavenÃyuktatÃæ taddÆ«aïasya matvà niyamavidhilÃghavamÃtreïaiva siddhÃntamÃha #<-------- niyamavidhÅti >#// (niyamavidhilÃghavenÃnyatreva lak«aïÃÓrayaïamapi na do«ÃyetyÃdivivecanam) phalatrayÃrthamapi saubharaæ yogasiddhyadhikaraïanyÃyenaikasmin prayoge sak­duccaritamekameva phalaæ sÃdhayati, netarat; saubharÃÇgatvenaikÃrthatvÃt trÅïyapi tÃni vikalpena prÃpyeran / tataÓca v­«ÂiphalÃrthe saubharaprayoge yathà hÅ«a÷ prÃpti÷, tathÃnyÃnyapi vikalpena prÃpyeranniti hÅ«a÷ pak«e prÃptasya yukto niyama÷ / so 'pica vidheyahÅ«Ãdigataphalasaæbhave uddeÓyagatatvena tatphalÃÇgÅkÃrasyÃnyÃyyatvÃt Óe«aniyama eva // pratyak«asyÃpi pÃÂhasya vidhikalpanayà sÃmÃnyamukhenaca v­«ÂikÃmaprayogamupÃrƬhasya mantharaprav­ttikatayà tata÷ pÆrvaprav­ttyaÇgÅkÃreïÃtra hÅ«a eva vidheyatvÃt / ataÓca tadgatasyaiva niyamasya phalatvÃt Óe«iniyamÃbhÃvena nityanaimittikasaubharÅyaprayoge hÅ«ÃdiprÃptyavighÃta iti hÅ«ÃdiniyamavidhirevetyevakÃreïa sÆcitam / niyamavidhilÃghavÃnurodhena vÃrtraghnÅpaurïamÃsÅpade paurïamÃsÅpradhÃnasaæbandhyÃjyabhÃgalak«aïÃyÃ÷ prayÃjaÓe«avÃkye vibhaktyorlak«aïÃyÃÓcÃÇgÅkÃrÃt ihÃpi tasyà adu«Âatvamapinà sÆcitam // pÃÂhÃditi // yadi tu pÃÂhasya nidhanÃkhyadvÃrasaæbandhena k­tÃrthatvÃnna nityanaimittikaprayoge Órutikalpakatvamiti tatprayoge hÅ«ÃdyaprÃptistadavasthetyucyeta, tadà v­«ÂisÃdhanasaubharamÃtralak«aïÃyÃmapi laghubhÆtaniyamaphalakatvalÃbhÃyaiva nidhanasthÃnakatvalÃbha÷ / etadvidhyabhÃvehi pÃÂhena nidhana evÃniyamena hÅ«Ãdi prÃpyeta // tataÓca vidhiphalasÃmarthyÃdeva nidhanasthÃnakatvalÃbha÷, na tu pÃÂhÃt / ataeva niyamÃpek«itapÃk«ikatvasiddhyarthaæ kalpitÃpi Óruti÷ sÃmÃnyato yatki¤citprayogav­ttisaubharÅyanidhanasaæbandhitayaiva kalpyata iti yuktam / tayà hÅ«Ãdernityanaimittikaprayogavi«ayatvaæ v­«Âyarthasaubhareca nidhanasthÃnakatvamiti kaustubhe dra«Âavyam // (## ## --------- vastutastviti // saubharaviÓe«a eveti // ## ataÓceti // ##// (kÃæsyabhojinyÃyasvarÆpaæ, tena prak­tÃrthanirïaya÷, pÆrvottarakalpaprayojanaæ ca) ataÓca yathaiva Ói«yÃcÃryayo÷ saha bhojanaprÃptau Ói«yasya kÃæsyabhojitvaniyamamaniyatapÃtrabhojyÃ- cÃryo 'nurundhÃno loke d­Óyata iti dvÃdaÓÃdhikaraïe kÃæsyabhojinyÃye vak«yate, tena nyÃyena v­«ÂyarthasaubharavidhiraniyatasaubharagrÃhyopi dvitÅyaniyamamanurundhÃno hÅ«ÃdinidhanaghaÂitasaubharaviÓe«ameva g­hïÃtÅti siddhaæ niyamÃntaramityartha÷ / kva tarhi ÓÃkhÃntarasthasaubharasya niveÓa ityapek«ÃyÃmÃha #<---------- ataÓceti >#// siddhÃnte saubharaphalÃt v­«ÂyÃdernÃtiriktaæ v­«ÂyÃdiphalaæ hÅ«Ãdibhya iti prayojanaæ vyatirekata eva j¤Ãtuæ Óakyamiti noktam // ##// iti kavimaï¬ana - khaï¬adevaÓi«ya - ÓaæbhubhaÂÂaviracitÃyÃæ bhÃÂÂadÅpikÃvyÃkhyÃyÃæ prabhÃvalyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //. //