Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra,
Adhyaya 2, Adhikarana 2,
with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.)
Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri
Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987)
(Sri Garib Dass Oriental Series, 50-)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org) [server down!]


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


An attempt to structure the text according to sutras had to be
abandoned for want of an adequate printed edition.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!

#<...># = BOLD



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




<B1> atha dvitãyaþ pàdaþ /
#<(1 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.1)># 


#<÷abdàntare karmabhedaþ kçtànubandhatvàt / Jaim_2,2.1 />#

#<bhàvanàbhedaphalãbhåtàpårvabhedopayogibhàvàrthàdhikaraõaråpopodghàtaprasaktànuprasaktàdau samàpte 'dhunà ÷abdàntaràdbhedo 'bhidhãyate /
jyotiùñomaprakaraõasthànàü,># #<"somena yajeta",># #<"hiraõyamàtreyàya dadàti" , "dàkùiõàni juhotã"tyàdãnàü vibhinnadhàtvarthànàü bhàvanàbhedabodhakatvamasti na veti cintàyàü># #<"jyotiùñomena svargakàmo yajete"tyanena svargakarmakabhàvanàmàtre làghavàdvihite tadanuvàdena somàdivàkyaiþ somàdivi÷iùñayàgàdividhànàtsarveùàü cotpanna÷iùñatvena guõanyàyàbhàvànna bhàvanàbhedaþ /
nacànekadhàtvarthànàmekajàtãyayatnajanyatvàsaübhavaþ; bàdhakàbhàvàt /
naca prakçtyarthànvitasvàrthàbhidhàyakatvà- tpratyayànàü phalavàkyasthenàkhyàtena># dhàtvarthànavacchinna÷uddhabhàvanàvidhànànupapattiþ; àkhyàtena dhàtvarthàvacchinnabhàvanàbhidhàne 'pi tadaü÷e vidhivyàpàràbhàvàt /
ataeva guõaphalasaübandhasthale dhàtvarthànuvàde 'pi bhàvanàmàtravidhànam /
ataeva ca phalavàkye yajiþ prakçtasarvadhàtvarthopalakùaõam /
jyotiùñomapada¤ca chatrinyàyena sarvanàmadheyamiti pràpte ---------- #<kàryamàtravçttidharmasya vijàtãyayàgatvàdeþ ki¤citprati kàryatàvacchedakatvàva÷yakatvena tadavacchinnaü prati># upasthitasya yatnasyaiva vaijàtyaparikalpanayà vijàtãyayatnatvenaiva kàraõatvam /
ata÷ca pratidhàtvarthavaijàtyàt bhàvanàvaijàtyasiddhiþ /
vibhinnadhàtvarthakatvameva ca ÷abdàntaratvam /
ataeva "tistra àhutãrjuhotã" tyatra saükhyayà homabhede siddhe ÷abdàntaràdevoktavidhàdbhàvanàbhedaþ natu måloktàditi dhyeyam /
ki¤ca pràptabhàvanànuvàdena somayàgàdyanekavidhàne vàkyabhedàpattestattadguõadhàtvarthobhayavi÷iùñabhàvanàvidhànameva tattadvàkye aïgãkartavyam /
tatraca càturthikanyàyena jyotiùñomapadàbhidheyasya somayàgasyaiva svargavàkyena phalasaübandho 'nyeùàntu tadaïgatvam /
naca -------- svargavàkya eva yàgabhàvanotpattipårvakaü phalasaübandhaþ somavàkyenaca somamàtravidhànamiti -------- vàcyam; svargavàkye ràjasåyanyàyeneùñipa÷uyàgànàmeva phalasaübandhàpattau yàgàntaravidhàne pramàõàbhàvàt /
tata÷ca pa÷vàdyavaruddhe somavidhyanupapatteþsomavàkye karmàntaravidhyava÷yaübhàvaþ /
prayojanaü somayàgamàtrapràdhànyam // 1 //

#<// iti prathamaü ÷abdàntaràdhikaraõam >#//


<B2> #<(adhyàyàrthabhàvanàbhedaniråpaõasyeha pàde 'vasarasaügatiþ, ÷abdàntarapramàõasyaiva prathamato niråpaõe nimittam, pàdàrthaniùkarùaþ, ekaprakaraõagata÷abdàntarasyàtrodàharaõatvam)># #<adhyàyàrthabhåtabhàvanàbhedaniråpaõasyeha pàde kartavyasyàvasasarasaïgatiü dar÷ayati># ------- bhàvanàbhedeti // #<.//
bhàvàrthàdhikaraõaråpopodghàtaþ stuta÷àstràdhikaraõàntaþ,># tatprasaktaü #<mantragatàkhyàtàvidhàyakatvaniråpaõaü># tadanuprasaktaü #<mantratraividhyacàturvidhyanirasanamàdipadopàttaü># tadanuprasaktaü #<yajuþparimàõaniråpaõàdikam /
tasmin samàpte avasaralàbhànmukhyo 'dhyàyàrtharåpo bhàvanàbhedo niråpyate /
tatra ÷abdàntarasya pramàõàntaragamyàparyàyabhåtadhàtubhedaråpatvena dhàtvarthabhedadvàrà bhàvanàbhedakatvasya spaùñatvàt bhàvàrthàdhikaraõoktasya dhàtvarthabhedànuniùpàdyàpårvabhedasya dhàtvarthabhede 'pyapårvahetubhåtabhàvanàbhedàbhàvenàkùipya samàdhànàrthatvàcca ÷abdàntarapramàõasya prathamato niråpaõam />#
ataeva #<prakaraõàntaràtirikta÷abdàntaràdipramàõakabhedaniråpaõasya pàdàrthatvamiti bhàvaþ /
prakaraõàntaragata÷abdàntareca viparivçttyaiva bhàvanàbhedasya siddhatvàt ÷abdàntarasya tatra vyàpàràsaübhavàt ekaprayogavidhiparigçhãteùu tadvyàpàraü såcayan udàharaõapårvakaü saüdehamàha># ---------- jyotiùñometi --------- #<àdipadena stauti÷aüsatyàdãnàü saügrahaþ >#//
(tipratyayàbhyàsàt bhàvanàbheda÷aïkàtanniràsau /
ekasya yatnasyànekadhàtvarthajanyatvopapattiþ) #<guõanyàyàbhàvàditi >#//
yadyapi bhàvanàvàcakatipratyayàbhyàsàt bhedaþ saübhàvyate; tathàpi tasya dhàtvarthavidhànàrthamanuvàdakatvàbhyupagamenànanyaparatvàbhàvàdaki¤citkaratvamityasyàpyupalakùaõametat /
#<bàdhakàbhàvàditi >#//
samåhàlambanaj¤àne ekasminnanekaviùayatàvadekayatnatvenànekàvacchedakatvena janyatvasvãkàre bàdhakàbhàvàt ityarthaþ //
#<(tattatphalavàkyavihitabhàvanàviùayatvaü tattatprakçtyarthasyaiveti yàgadànàdiprakçtyarthabhedàt bhàvanàbheda iti siddhàntopakramaþ)># #<bhàvanà tàvat kçtiråpà saviùayeti nirvivàdam /
tadviùayatva¤ca na j¤ànàdiviùayatvàdivat siddhapadàrthavçtti, apitu sàdhyamàtravçttitvàt janyatvàparaparyàyameva /
ata÷ca phalavàkyavihitàyà bhàvanàyà viùayàpekùàyàü prakçtyupàtto yajireva viùayo na dànàdiþ, prakçtyanupàttatvàt, upalakùaõatve mànàbhàvàcca /
tatraca pada÷rutyanvitayàgaråpaviùayàvarodhe vàkyantaropàttadànahomàdãnàü viùayatayànvayànupapatteryàgasyaiva tattve kàryatàvacchedakasya yàgatvàderbhedàt kàraõabhåtàyàü># #<kçtàvapi vaijàtyakalpanasyàva÷yakatvàt dànàdikçtito yàgàdikçtau bhede tattadvàkyeùu tattaddhàtvarthànuraktabhinnabhinnabhàvanàbhidhànamàva÷yakam /
evaü satyapi yadi pràkaraõikasakaladhàtvarthavçttivyàpakadharmasàmànyameva kàryatàvacchedakatayà kenacitpadenopàttaü syàt, tato bhavetkàryatàvacchedakaikyena kàraõãbhåtabhàvanaikyam /
naceha tadasti; somàdivàkyairyàgatvàdinaiva tattaddhàtvarthopasthiteþ /
ata÷ca tattatkàryatàvacchedakavàcitattaddhàtupadapratipàdyadhàtvarthabhede sati tadbhedanibandhanànekàpårvakalpanàpi pràmàõikatvànna duùyatãtyabhipretya siddhàntamàha># ---------- kàryamàtreti //
(#<vijàtãyayatnatvena yàgàdikàraõatàsamarthanam)># naca -------- #<tattatkàryatàvacchedakàvacchinnaphalatvenaiva kàraõatà, natu vijàtãyayatnatvena, homotpattida÷àyàü yàgotpattiprasaktistu vijàtãyàdçùñaråpasàmagryabhàvàditi># ---------- vàcyam; #<adçùñagatavaijàtyakalpanàpekùayopasthitayatna eva vaijàtyakalpanàyà yuktatvàt ityà÷aïkàniràsaþ upasthitasyetyanena såcitaþ >#//
(aparyàyadhàtubhedasya ÷abdàntaratvaniràsena vibhinnadhàtvarthakatvasya tattvasamarthanam) atraca pràcãnairaparyàyadhàtupadabhedaråpàcchabdàntaràdbhàvanàbheda uktaþ, tàdç÷asya ÷abdàntaratve 'nupapattiü dar÷ayan ÷abdàntaralakùaõamàha #<--------- vibhinnadhàtvarthatvameveti //># .//
tena vibhinnadhàtvarthatvaråpa÷abdàntareõa kàryatàvacchedakabhedaj¤àpanadvàràbhàvanàbheda ityarthaþ /
tattu guõanyàyasaükãrõameveti vakùyate /
#<natviti >#//
ekenaiva juhotinà trayàõàü homànàmupàdànàt dhàtupadabhedàbhàvàt tadabhàvaprasaïga ityarthaþ /#<
homayàgàdyaneketi //
(somàdivàkye guõàdapi bhedasiddherabhedapårvapakùànupayuktatvàddàkùiõànãtyasyaivaitadudàharaõatvamiti niråpaõam)># #<àdipadena hiraõyavàkye hiraõyàtreyadànànekaguõavidhànasaügrahaþ />#
anena #<caitàdç÷odàharaõeùu vàkyabhedàpàdakaguõàdapi bhedasyaiva pràpterabhedapårvapakùànupayuktatvaü># -------------såcitam //
#<yattu># #<"dàkùiõàni juhotã"ti, tattu dàkùiõapadasya nàmadheyatvena homadhàtvarthamàtrasyaiva vidhànàt bhavatyevodàharaõamityapi># ------- draùñavyam //
(#<yajisaïkocakatvena jyotiùñomasyeùñyàdyaparatvamiti càturthikanyàyasvaråpaniråpaõam)># càturthikanyàyeneti //#<
caturthe hyantye ràjasåyapadavat jyotiùñomapadasyàprasiddhàrthatvena yajipadasaükocakatvànupapatteþ sarveùàmeveùñipa÷uyàgànàü pràkaraõikànàü phalasaübandhaü pårvapakùayitvà># #<"etàni vàva tàni jyotãüùi ya etasya stomà" iti vàkya÷eùàvagatajyotãråpastomavattvayogena somayàgamàtra eva nàmnaþ prasiddhatvàt dar÷apårõamàsapadavadyajisaükocakatvopapattestasyaiva phalasaübandhàt pràdhànyamanyeùàmaïgatvamiti siddhàntitaü, tena nyàyenetyarthaþ /
pràsaïgikãmà÷aïkàü niràkaroti># ---------- naceti //
#<(jyotiùñomena svargakàma iti phalavàkyasyotpattiparatvaniràsaþ)># karmàntaravidhyava÷yaübhàva iti //
#<tathàca tatra agnãùomãyàdiyàgeùu pa÷vàdidravyàvarodhena somavàkye karmàntaràva÷yakatve tasyaiva jyotiùñomanàmatvena phalasaübandhopapattau phalavàkye na tadutpattiparatvamapi gauravagrastaü kalpanãyamityarthaþ /
càturthikameva prayojanamanusandhatte># ------------- prayojanamiti //
#<(guõàdbheda iti nyàyasyàtra dvedhàpravçttyà ÷abdàntarapramàõaniråpaõàva÷yakatopapàdanam)># #<atraca phalavàkye bhàvanàyàü yàgakaraõatvàvaruddhe dhàtvarthàntaràõàü karaõatvanive÷àdyadyapi guõàdbhedo 'pi saübhàvyata iti na ÷abdàntararåpamànàntarapratipàdanasya prayojanam; tathàpi tadupanyàsasya pårvapakùiniràkaraõamàtràrthatvameva draùñavyam /
guõo hi pårvaguõànanuraktaråpeõa bhàvanànuvàdàsaübhavàt, dhàtvarthànurakta- råpeõa tàü bodhayanna bhedaka ityetàvadiha vyutpàdyam >#//
ki¤ca #<jyotiùñomavàkyavihitabhàvanànura¤jakatvaü sarveùàü dhàtvarthànàmiti pårvapakùe phalavàkyagatayajerupalakùaõatvenaikapadopàdànàt karaõasamuccayasya vaktavyatve 'pi karaõabhedasya kartçvyàpàrabhedavyàpyatvena bhàvanàbhedasyàva÷yakatvàdyo bhàvanàbhedaþ prasajyeta, sa na guõanyàyàt saübhavati; teùàü karaõànàü yugapadanvayena kena nairàkàïkùyamityatra niyàmakàbhàvàt /
atastatra tattatkaraõabhedàdhãnasya bhàvanàbhedasya ÷abdàntarapramàõakatvàt tanniråpaõaü na niùprayojanam >#//
(aviparivçttàveva ÷abdàntarasya bhedakatvamiti niråpaõam) ida¤ca ÷abdàntaramaviparivçttàveva bhedakam, natu viparivçttàvapi /
#<ata eva --------->#caturavattaü juhotãtyatra satyapi ÷abdàntare juhotyaü÷abhåtayàgabhàvanàyà viparivçttatvànna bhedaþ, apitu prakùepabhàvanàyà eveti draùñavyam //
#<
iti prathamaü ÷abdàntaràdhikaraõam >#//
-------------------- #<<B1>># (2 adhikaraõam)(a.2 pà.2 adhi.2) #<dar÷apårõamàsaprakaraõasthe,># #<"samidho yajati," "tanånapàtaü yajati" "ióo yajati" "barhiryajati" "svàhàkàraü yajati"># #<ityàdau yàgasyàpi pratyabhij¤àyamànatvenàbhedànna bhàvanàbhedaþ, nacàbhyàsàdbhedaþ; abhyàsasyaikatvasàdhakatvena viruddhatvàt /
naca vidhipunaþ ÷ravaõaråpasyàbhyàsasya vidheyayàgàdibhedakatvam; dadhnà juhotãtivadvidherdevatàråpaguõasaükrànta÷aktikatvena yàgaviùayatvàbhàvàt /
naca yàgotpattivàkyasthaguõàvarodhànnotpannavàkyena guõavidhiþ; agatyà pràthamikavàkyasthasamitpadasya tatprakhyanyàyena nàmadheyatvàïgãkàràt />#
vastutastu ---------- yadi yàjyàmantravarõàtsamitpràptiþ, tadà sà tanånapàdàdãnàmapyavi÷iùñà /
ata upàü÷uyàjànuvàdena vidvadvàkyavihitakarmànuvàdena và pa¤casvapi devatàvidhiþ /
naca saübhavatpràptikatà; yàjyàmantravarõavadanumantraõamantrebhyo 'pi vikalpena vasantàdidevatàpràptisaübhavenaiteùàü niyamavidhitvopapatteþ /
ata÷cànanyaparapunaþ÷ravaõàbhàvànna karmabheda iti pràpte -------- #<ubhayàkàïkùàbalalabhyayàjyàmantràõàmeva devatàkalpakatvasya puraþsphårtikatvenànyataràkàïkùabala- labhyànumantraõamantrebhyo devatàkalpanànupapatterna samidàdipadànàü devatàniyàmakatvam /
ata÷copapadàrthasya saübhavatpràptikatvàt pada÷rutyàdinà vidherdhàtvarthabhàvanàviùayatvapratãtervihitavidhànàyogàdvidheyatàvacchedakatayà vaijàtyasiddhiþ /
nacaivaü tatprakhyanyàyena samidàdipadànàü nàmadheyatvàtsaüj¤ayaiva bhedasiddhi; tatprakhyanyàyena guõavidhitvaniràkaraõe 'pi nàmadheyakçtyasyaikenaivaikasminkarmaõi siddheranekeùàü nàmadheyànàü vaiyarthyaprasaïgena samidàdipadànàü guõànuvàdakatvenaivopapatternàmatvànirõayàt /
siddhe tu abhyàsena karmabhede ekaikasya karmaõa ekaikaü nàmadheyaü sàrthakamiti nàmatvanirõayaþ /
prayojanamuttaràdhikaraõaprayojanam /
prayojanàntaràõi kaustubhe spaùñàni // 2 // iti dvitãyamabhyàsàdhikaraõam >#//
<B2> #<(÷abdàntaràdhikaraõànantaraü bhàvanàbhedakatvasàmyena asàmye 'pi pratyudàharaõasaïgatilobhenàbhyàsàdhikaraõapravçttirityupapàdanam)># #<yadyapi saüj¤àyàþ ÷abdaråpatvena ÷abdàntarasàdç÷yàdanantaravicàryatvaü pràptam; tathàpi saüj¤àyà dhàtvarthamàtraviùayatvena tanmàtrabhedakatvàt ÷abdàntarasya pramàõàntaragamyaspaùñabhedadhàtvarthavàcitvena dhàtvarthabhedakatvàbhàvàt taddvàrà bhàvanàbhedakatvàt saüj¤àto vailakùaõyam /
abhyàsasya tu punarvidhànàtmakatvàt vidhe÷ca dhàtvarthànuraktabhàvanàviùayatvenobhayabhedakatvàt bhàvanàbhedakatvàü÷ena sàmyàdghàtubhede dhàtvarthabhedàdbhàvanàbhedo dhàtvarthàbhede tadarthàbhedàt bhàvanàyà apyabheda iti ca pratyudàharaõapårvapakùasaukaryàdanantarasaügatiþ pràcãnairasya dar÷ità />#
vastutastu --------- #<abhyàsasyàpi saüj¤àsaïkhyàdivat dhàtvarthabhedamàtra eva vyàpàropapattàvarthàntaraparadhàtåccàraõaråpa÷abdàntarasiddhabhàvanàbhede 'pi tatkalpane prayojanàbhàvàt na bhàvanàbhedakatvasàmyam, navà saüj¤àdivailakùaõyam, kintu dhàtubhede tadarthabhedàdyukto bhàvanàbhedaþ, prakçtetu dhàtorapyekatvenàrthabhedàbhàve phalãbhåtabhàvanàbhede pramàõàbhàvena pårvapakùotthànena bhàvanàbhedasidhyarthatayà pratyudàharaõasaïgatiü spaùñatvàdanabhidhàya viùayapradar÷anapårvakaü pårvapakùamevàha># --------- dar÷apårõamàseti //
#<(tanånapàtaü yajatãtyàdãnàü dadhnà juhotãtivat samidho yajatãti vàkyavihitayàge guõasamarpakatvena pårvapakùaþ)># #<tanånapàtaü yajatãtyàdãnàü tanånapàtàdidevatàvidhàyakatvena pårvapakùakaraõàt tàsàü prakçtayàge nive÷asaübhavopapàdanàrthaü prakaraõastha ityuktam># ---------- naca vidhãti //
#<apravçttapravartanàtmakasya vidhervyàpàraþ pada÷rutyà dhàtvarthànuraktabhàvanàviùayaþ pratãyate /
tasyaca karmaikatve pårvameva tasya vihitatvena vaiyarthyàt bàdhaþ syàt /
ataþ karmàntaratvàpàdaka eva bhaviùyatãtyà÷aïkàrthaþ />#
#<"àkhyàtapratyayaþ pårvaü vidhatte karma ÷aktitaþ />#
#<anyenàkùipta÷aktistu tadàkàïkùatyanådita" miti nyàyena yatra guõapadaü ÷råyate tatrànekavidhya÷akteþ yasyaiva pràptistasyaivànuvàdatvaü svãkçtyetaratra vidhiþ saükràmatãti dadhnà juhotãtyatra dhàtvarthapràptimàlocya dhàtumuccàrya guõamàtravidhivadihàpi># #<tadupapattiriti pariharati># -------- dadhneti //
(#<prathamasamidvàkyapràptayàge devatàvidhàyakatvena caturõàü vàkyànàü devatàvidhàyakatvamiti pàrthasàrathimataü, tatràsvarasenopàü÷uyàjànuvàdena vidvadvàkyavihitakarmànuvàdena và devatàniyamavidhiriti svamataniråpaõaü ca)># nanu #<viùõuü yajatãtivat dvitãyàntànàü tanånapàtàdipadànàü devatàparatvàïgãkàreõa yàgànuvàdena tadvidhisvãkàre 'pi yato yàgapràptistatra vàkye devatàntarasyàpi vidhànàttadavarodhe kathamàsàü nive÷a ityà÷aïkate># ---------- naceti //
#<karmavidhànottaraü guõavidhipravçtteranyatra dçùñatvàdihàpi kvacitkarmavidhàne à÷rayaõãye pràthamyasya niyàmakatvena vinigamanàvirahànàpatteþ samidvàkyasthasyaiva samitpadasya nàmadheyatvakalpanayotpattividhitvopapatterna tatra devatàntaràvarodha iti pàrthasàrathyuktarãtyà pariharati># ---------- agatyeti //
#<tadetaddåùayan pakùàntaramàha># --------- vastutastviti /
ata upàü÷uyàjeti //
#<upàü÷uyàje tanånapàtàdidevatàvidhàne tatra kramàmnàtaviùõvàdidevatyayàjyàyugalànàü kramabàdhena samàkhyàsahakçtaliïgàdutkarùàpatteraparituùya pakùàntaramàha># -------- vidvadvàkyeti #<//
pa¤casvapi vàkyeùvityarthaþ />#
#<"samidhassamidho 'gra àjyasya viyantu tanånapàdagna àjyasya vetvi" tyàdiyàjyàmantràõàmupàü÷uyàjàdikame pàñhàbhàvenàïgatve pramàõàbhàvàttatkalpyadevatàvidhyasaübhavàdeta- tpratyakùavidhipràptasadidàdidevatàprakà÷akatvenaiva tattadyàgàïgatvàvasàyànna saübhavatpràptikatetyuttare vidyamàne 'pi vibhavàduttaràntareõa pariharati># --------- yàjyàmantravarõavaditi //
#<ananyaparavidhipunaþ ÷ravaõaråpàbhyàsasya dadhnà juhotãtyàdàvivàbhàvànna karmabheda ityupasaüharati># ----------- ata÷ceti //
(#<upapadàrthasya saübhavatpràptikatvàdvihitavidhànàyogenàbhyàsena bhedasiddhiriti siddhàntaþ)># saübhavatpràptikatvàditi // .#<//
saübhavatpràptikatvena nàmadheyatvasaübhave na pada÷rutyavagatadhàtvarthànuraktabhàvanàviùayatvaü durbalapratyabhij¤àbalenà÷rayituü yuktam, kintu sati saübhave prathamavidhiprakàrà÷rayaõamiti tadanurodhena nànàpårvabhedakalpanàkçtaü gauravamapi pràmàõikatvànna doùàvahamityarthaþ >#//
(abhyàsasya saüj¤àdhãnasiddhikatvasthale saüj¤àyà bhedakatve 'pi prakçte 'nekanàmadheyavaiyarthyena tanånapàtàdivàkyànàmanuvàdakatvàpattyà nasaüj¤àdhãnasiddhikatvamabhyàsasyetyàdiniråpaõam) #<tatprakhyanyàyeneti >#//
yatràkhyàtasàmànàdhikaraõyàbhàvena yàgavi÷eùànavagamàdadhikàràrthàtha÷abdà- nvayenànirdhàritakriyàvi÷eùasaüj¤àtvani÷cayenaiva vidhyàkhyàtakalpanam ------- yathàthaiùa jyotirityàdau, tatràbhyàsasya saüj¤àdhãnasiddhikatvena saüj¤ayaiva bhedaþ, yatra vodbhidà yajetetyàdau saüj¤àbhàve prakçtasyaiva yàgasya phalasaübandho vàkyàdà÷ritaþ ÷akyate punarvidhinà vidhàtum, tatrànanyaparatvàbhàvenàbhyàsasya bhedakatvàsaübhavàt saüj¤àyà eva bhedakatvam /
yatra tu abhyàsasvaråpasya na saüj¤àdhãnasiddhikatvaü, yathà prakçte saüj¤àyàstatprakhyanyàyasiddhatvena nàbhyàsagamyayàgavidhyadhãnatvam, pratyuta saüj¤àtvàbhàve guõaparatvenànyaparatva- prasaktyàbhyàsasyaiva tadadhãnatvàt saüj¤ayaiva ÷akyate bhedaþ sàdhayitum; tathàpyekasya karmaõa ekanàmadheyenàvacchedopapattau tanånapàtàdisaüj¤ànàü vaiyarthyàt tattaddevatànuvàdatvasyaivàpattau saüj¤àni÷cayena bhedakatvànupapatterabhyàsena karmabheda eva tadupayogitvena saüj¤àtvani÷cayàdabhyàsasyaiva bhedakatvamiti bhàvaþ /
bhedo 'pica vyaktibhedavat vidheyabhede vidheyatàvacchedakabhedasyàva÷yakatvàt samidyàgatvàdivyàpyajàtãnàmapãti yàgatvàdivyàpyasamidyàgatvatanånapàdyàgatvàdijàtãstattadvàkyasthayajinà lakùayitvà tadavacchinnayàgavyaktayastatta- dvàkyaiþ vidhãyante ityàdi kaustubhe draùñavyam //
#<(uttaràdhikaraõaprayojanamevaitadadhikaraõaprayojanamiti niråpaõam)># uttaràdhikaraõeti //
#<upàü÷uyàje devatàvidhipakùe># #<"viùõurupàü÷u yaùñavyaþ" ityevamàdãnàmanuvàdatvenàrthavàdatvàsaübhavàt># #<"paurõamàsãvadupàü÷uyàjaþ syàdi"ti># #<vakùyamàõàdhikaraõe pårvapakùyuktatattadvidhitvasiddhiþ /
siddhànte tu na tat /
evaü vidvadvàkyavihitakarmaõi devatàvidhipakùe tatra råpalàbhena vidhitvasyaivàpattau samudàyànuvàdàsaübhavàt tadadhikaraõagatapårvapakùyuktaprayojanasiddhiþ, siddhànte tu tatratyasiddhàntaprayojanasiddhirityuttaràdhikaraõaprayojanamityathraþ >#//
(kaustubhoktaprayojanàntaraniråpaõam) #<prayojanàntaràõãti >#//
jyotiùñome grahaõànvayitvena ÷rutànàü devatànàü prakaraõena grahaõadvàrà yàgànvayàt prakaraõasya ca yugapat sarvàïgagràhitvàt samuccayàvagateþ pratyeka¤ca grahaõànvayàt saühatànàü yàgànvayàyogàdyàgàbhyàsena samuccayàvagatàvapi abhyàse pramàõàbhàvena devatàvidhipårvapakùe tàsàü dçùñàrthatvena vikalpàtsakçdevànuùñhànam /
siddhànte tu pa¤cànàü prayàjànàü adçùñàrthatvàdanuùñhànamiti prayojanàntaraü kaustubhe draùñavyamityarthaþ //
anyànitu pårvapakùaprakàrabhedena kathitànyapãha teùàmanuktatvànnopayuktànãti na mayà pratipàdyante //
#<
iti dvitãyamabhyàsàdhikaraõam //>#
------------------- #<<B1>># ( 3 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.3) 

#<prakaraõaü tu paurõamàsyàü råpàvacanàt / Jaim_2,2.3 />#

tatratya eva "ya evaü vidvànpaurõamàsãü yajate sa yàvadukthyenopàpnoti tàvadupàpnoti ya evaü vidvànamàvàsyàü yajate sa yàvadatiràtreõe" tyàdivàkye 'pi abhyàsàtkarmabhedaþ /
nacàyaü lañ, leñtve 'pi và yacchabdena vidhipratibandhàdvidhipunaþ ÷rutyabhàvaþ; samidho yajatãtivalleñtvàvagateryacchabdasya yo dãkùita itivadvedanakriyàmàtravidhipratibandhakatvàt /
ataeva paurõamàsyamàvàsyàpadamapi nàmadheyam; paurõamàsyàü paurõamàsyeti vàkyadvayenaitadvàkyavihitakarmaõoreva kàlavidhànàt /
naca råpàbhàvaþ; "vàrtraghnã paurõamàsyàmanåcyete vçdhanvatã amàvàsyàyàmi"ti vacanena àjyabhàgakramàpnàtànàmapi çcàü kramaü bàdhitvà etadvàkyavihitakarmàïgatvena vidhànàt màntravarõikàgnisomadevatàyàþ "sarvasmai và etadyaj¤àya gçhyate yadddhuvàyàmàjya" mitivacanena ca dravyasya pràptatvàt /
#<athavà ---------- àgneyàdivàkyaireva paurõamàsyamàvàsyàdipadopasthàpitaitadvàkyavihitakarmànuvàdena dravyadevatàvidhànàdråpalàbhopapattiþ /
nacànekavidhànàdvàkyabhedaþ; taddhitena devatàvi÷iùñadravyavàcinà parasparànvayasya vyutpannatvena vi÷iùñavidhyupapatteþ /
prakàràntareõa råpalàbhastu kaustubha eva draùñavyaþ /
sarvathà vidvadvàkye karmàntaravidhiþ />#
evaü ca "dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajete"ti phalavàkyena prayàjàdisàdhàraõyena sarveùàmàgneyàdãnàü etadvàkyavihitakarmaõo÷ca prathamapakùe phalasaübandho dvitãye tu tatsàdhàraõyena tayoreva, dar÷apårõamàsapràtipadikasya kàlayogiùu prasiddhatve 'pi dvivacanasyàprasiddhatvàt, àjyabhàgàdiùu tasya prasiddhatve 'pi pràtipadikasyàprasiddheþ, ato ràjasåyanyàyena nàmnaþ saïkocakatvànupapatteþ prakaraõàtsarveùàmeva yàgànàü phalasaübandhaþ /
pà÷àdhikaraõanyàyena dvivacanasyàprasiddhatve 'pi pràtipadikamàtraprasiddhyà kàlayoginàmeva và anayoreva và dvitvasyàpi katha¤cidupapatteþ phalasaübandhaþ, natu ùaõõàmevàgneyàdãnàmiti pràpte --------- #<liïgakramàbhyàmàjyabhàgàïgatvena vàrtraghnãvçdhanvatãmantràõàü pràptànàmapekùitavyavasthàvidhàyakatvena vàrtraghnãvàkyasyopapattau nànapekùitagauravàpàdakavidvadvàkyavihitakarmàïgatàbodhakatvam /
ataeva ca kàladvàreõa karmadvàreõa và vyavasthàparameva taditi vakùyate /
ata÷ca na tàvadanena devatàpràptiþ, nàpyàgneyàdivàkyena; pràptakarmànuvàdenànekaguõavidhàne vàkyabhedàt /
vidhiphalasya hi aj¤àtaj¤àpanasyaikaviùayatvameva sarvatra këptam,># tasyànekaviùayatve bàdhaprasaïgaþ /
naca vi÷iùñavidhànàdavàkyabhedaþ; vi÷iùñasyàvyutpannatvàt /
uktaü hyetat --------- kàrakatàsaübandhena yatra taddhitàdivçttirna tatra parasparànvayo 'pi tu yatrà÷vàbhidhànãmityàdau tadatiriktasaübandhena vçttistatraiva sa iti /
ata÷ca prakçte devatàtvasya saüpradànakàrakatvàtparasparasaübandhànupapatterubhayavi÷iùñakarmàntaravidhànamevàva÷yakam /
ata÷ca råpàbhàvastadavastha eva /
astu và katha¤cidråpalàbhaþ, tathàpi na vidvadvàkye karmavidhiþ; yacchabdena vidhi÷aktipratibandhena vidhipunaþ÷ravaõasyaivàbhàvàt /
naca tasya vedanakriyàmàtravidhipratibandhakatvam, yacchabdàdestacchabdàvadhikapratibandhakatvasyaiva vyutpattisiddhatvàt /
ki¤ca anyaparatvàdapi nàbhyàsasvaråpasiddhiþ /
#<tathàhi --------- tatra vidvadvàkyasthalaóantayajinà prakçtatvàdàgneyàdayastraya eva tattatkàlayoginastattannàmadheyava÷àdanådyante /
tatprayojana¤ca tantreõa yajinànekopàdànàtsamudàyadvayasiddhiþ /
tasyà api prayojanaü phalavàkye ùaõõàmeva phalasaübandhasiddhiþ; pràtipadikasyaùañsu kàlayogena prasiddhatvàt, dvivacanasya ca sva÷akyà÷rayasamudàyaghañakasamudàyivçttitvasaübandhena bahutvalakùaõàrthatvàt /
lakùaõàtàtparyagràhakameva ca ÷akyasaübandhaghañakasamudàyasiddhidvàrà vidvadvàkyadvayam, anyathà hi vidvadvàkyàbhàve àgneyadvayasyaivaikavàkyopàdànàvagatadvitvayoginaþ kàladvayayuktasya ca phalasaübandhàpattiþ /
yathàca># #<"yadàgneyo 'ùñàkapàla" ityatràgneyadvayasiddhistathà kaustubha eva prapa¤citam /
ataþ ùaõõàü phalasaübandhasiddhirevoktavidhayà vidvadvàkyaprayojanamityanyaparatvàdapi na># #<"vai÷vadevena yajete" tivadabhyàsasvaråpasiddhiþ /
nacaivaü># #<"paurõamàsyàü paurõamàsyeti" vàkyadvayavaiyarthyàpattiþ; tasya samuditayàgatrikaprayogavidhitvena sàrthakyasyaikàda÷e vakùyamàõatvàt, anyathà hyutpattivàkyeùu pratyekakàlayogàtpratyekameva pårvottaràïgasahitaikaikapradhànaprayogà bhaveyuþ /
evaü cotpattivàkye kàla÷ravaõamapi vidvadvàkyàdhikàravàkyasthayajipadasaïkocàrthameveti samudàyasiddhyarthaü samudàyinàmanuvàdakàvevaitau na karmàntaravidhiþ ------- iti siddham // 3 //>#
// iti tçtãyaü paurõamàsyadhikaraõam //

#<<B2>># (pårvàdhikaraõenàpavàdasaïgatiniråpaõam) pårvàdhikaraõasiddhàntahetukapårvapakùapradar÷anavyàjenaivàpavàdakãü saïgatiü såcayan udàharaõapradar÷anapårvakaü pårvapakùamevàha #<---------- tatratyaeveti >#//
(abhyàsàtkarmabhedaþ, råpalàbhaþ, ya evaü vidvànityasya vidhitvam, samidvàkyavalleñtvani÷caya÷cetyeteùàü niråpaõam) vidhipunaþ÷ravaõaråpàbhyàsasvaråpasiddhyupayogitayà tatretyuktam /
tata÷càgneyàdivàkyagatayajividhya- pekùayàsya punaþ÷ravaõatà såcità /
evakàreõa råpàbhàvaråpasiddhàntahetuniràsàya vakùyamàõaråpopapàdanasyopàü÷u- yàjàdisàdhàraõyasåcanadvàrà sulabhatà såcità /
sa yàvadityasya prakçtavicàrànupayoge 'pi vidhitvàbhàve tàdç÷àrthavàdànupapattisåcanadvàrà vidhitvodbalanàrthamupanyàsaþ /
#<samidho yajatãtivaditi />#
yathà tatràpràptàrthatvena leñtvani÷cayastadvadihàpi /
evaü "sa yàva" dityàdyarthavàdo 'pi vidheyastutyarthatayà sàrthako bhavatãtyarthaþ /#<
ata eveti >#//
(paurõamàsyàü paurõamàsyeti vàkyavaiyarthyànupapattyàdibhirapi ya evaü vidvànityatra yàgavidhirityupapàdanam) yàgabhàvanàvidhipratibandhakatvàbhàvena vidheyasamarpakayajipadasàmànàdhikaraõyàdevetyarthaþ /
#<kàlavidhànàditi >#//
naca --------- kàlavidhau sati nàmadheyatvam, nàmadheyatve ca sati tadanuvàdena kàlavidhiritãtaretarà÷rayàpattiriti -------- vàcyam; agnihotranyàyena pårvaü sàmànàdhikaraõyena nàmadheyatve 'vadhàrite pa÷càttadanuvàdena vihitakàlayogena pravçttinimittàvadhàraõopapatteþ /
siddhànte tvàgneyàdãnàmutpattivihitakàlakatvena prayàjàdãnàü pradhànakàlakatvenaiva tattatkàlapràpteretadvàkyadvayavaiyarthyàpattiþ; teùàü yàgànàü bahutvàt /
paurõamàsãmamàvàsyàmityekavacanànupapattyà tatra bahutvalakùaõàpatti÷ca prasajyeyàtàm /
ata anayoreva kàlavidhànàt paurõamàsyamàvàsyàsaüj¤akakarmadvayavidhànam /
dvitãyà càgnihotraü juhotãtyatrevàrthàkùiptasàdhyatvànuvàdikà satã karaõatvalakùaõàrtheti yuktaü karmàntaratvamityarthaþ // //
#<(vàrtraghnãvçdhanvatãmantradvayavicàraþ)># vàrtraghnãti // //
#<àjyabhàgayorhi krame catastro 'nuvàkàþ pañhyante /
àgneyã saumã àgneyã saumã ceti /
tatra># #<"agnirvçtràõi jaïghanat"># #<"tvaü somàsi satpatistvaü ràjota vçtrahà" itimantradvayaü vçtrahananaprakà÷akapadaghañitatvàt vàrtraghnãtyucyate />#
#<"agniþ pratnena manmanà /
÷uübhànastanuvaü svàm /
kavirvipreõa vàvçdhe" />#
#<"somagãrbhiùñvà vayam vardhayàmo vaco vidaþ" iti mantradvayaü vçddhiprakà÷akapadaghañitatvàt vçdhanvatãtyucyate /
eteùàü># #<yàvatkramàdàjyabhàgàïgatvaü kalpyate, tàvadvàrtraghnãvçdhanvatãti vàkyena paurõamàsyamàvàsyàsaüj¤akaitatkarmàïgatvena viniyogàt kramabàdhenaivaitatkarmàïgatvànmàntravarõikàgnãùoma- devatayorekaikatra làbhaþ sulabhaþ /
naca ------- abàdhenopapattau bàdhàyogàdàjyabhàgayoreva kramapràptamantràõàmavyavasthàpràptau vyavasthàmàtraparatvasya tçtãye vakùyamàõatvànnàtra devatàkalpakatvamiti ------- vàcyam; àjyabhàgayoþ paurõamàsyamàvàsyàkàlakatvasya vidhyabhàvena prakçtau pratipadi tayoþ kriyamàõatvàt tithyantarakriyamàõavikçtiùu tadanàpatte÷ca kàlakçtavyavasthànupapatteretadvàkyagatapaurõamàsyamàvàsyàpadàbhyàü nàmadheyatvena vidvadvàkyavihitakarmaõorjhañityupasthiteþ tadaïgatvasyaiva yuktatvàt /
anyathà paurõamàsyamàvàsyàïgabhåtàjyabhàgayoþ lakùaõàpatteþ /
ata÷copakramagatapràtipadike lakùaõàpekùayà tatra># #<"jayàn juhuyàdi" tyatreva saptamyà eva pràdhànye lakùaõàmaïgãkçtya tadudde÷enaiva mantravidhànàdagnãùomadevatàprakà÷akayoþ vàrtraghnãçcoþ paurõamàsãkarmàïgatvàt tàdç÷yorevaca vçdhanvatyoramàvàsyàkarmàïgatvàdekaikasmin karmaõi mantradvayasya dçùñàrthatvena vikalpàddevatàdvayasyàpi samuccayàdvidvadvàkyavihitaikaikakarmaõo 'gnihotravadàvçttiþ /
devatàlakùaõà yàjyànuvàkyà iti smaraõàt samuccitayàjyàdvayamàtraü kalpyam />#
athavà ------- #<tayoreva mantrayorekasyànuvàkyatvamekasya yàjyàtvamiti vàrtikoktarãtyà manotànyàyenobhayalakùakatvamaïkãkçtya yàjyàpi sulabhaiva /
naca asmin pakùe anuvàkyàsamàkhyàbàdhaþ; praiùapa÷càdbhàvamàtreõàpyanu÷abdopapattestadavirodhàt /
àjyabhàgayostvagnãùomàbhyàü àjyabhàgau yajatãti vacanenaivàgnãùomãyadevatayorvidhànàt tadanuråpànuvàkyamàtrakalpanam /
yàjyà tu kramapràptàastyeveti na ka÷ciddoùaþ /
eva¤ca devatàlàbha anayornàsulabha iti bhàvaþ >#//
(sarvasmaivetivàkyasya pràptàjyadhrauvatàmàtravidhitvasya niràsaþ, alaïkaraõàjyavyavartanena càritàrthyaü, tena dravyalàbha÷ca) #<sarvasmaiveti //>#
anena ca vacanena yaj¤àyeti tàdarthyacaturthyà sarvayaj¤odde÷ena dhrauvàjyadravyasya vidhànàdupàü÷uyàja ivehàpi dravyapràptiþ /
#<naca -------># anena yatràjyapràptistatra dhrauvatàmàtravidhànàdapràptàjyakayàgeùu dravyavidhyasaübhavaþ iti #<------ vàcyam;># yaj¤àïgabhåtàjyànuvàde vi÷iùñodde÷àpatteràjyamàtrànuvàde alaïkaraõàrthàjye 'pi tadàpatterdhrauvàjyasyaiva yaj¤odde÷ena vidhànasyàva÷yakatvàt /
#<naca --------># evaü caturdhruvàyàü gçhõàtãtyasaüyuktotpattikàjyasya prayojanàkàïkùayàanirdiùñadravyakayàgànàü dravyàkàïkùyà cobhayàkàïkùayaiva yàgàïgatvopapatteretadvidhivaiyarthyamiti #<------- vàcyam;># alaïkaraõàdyarthàjyàdivyàvçttyà tatsàrthakyàt /
ata eva alaïkaraõàdau sthàlyàjyasyaiva grahaõam /
atastena vacanena àjyadravyapràptirapãtyarthaþ //


#<guõas tu ÷rutisaüyogàt / Jaim_2,2.5 />#


#<iti guõasåtroktaprakàreõàgneyavàkyena vi÷iùñavidhànenàvàkyabhedàdguõasamarpaõena pårvapakùaþ)># #<evamutsåtraü råpalàbhamutpàdya guõastu ÷rutisaüyogàditi pårvapakùiõaþ punaþpratyavasthànàrthaü såtram, tadarthamanurudhya råpapràptimupapàdayati># -------- athaveti //#<
naca udde÷yadvayaprayukta àgneyavàkye vàkyabhedaþ; a÷rutayàgakalpane vi÷iùñavidhigauravaparihàràrthamardhamantarvedãtivat padadvaye lakùaõayà prakçtapradhànayàgatvenodde÷yatayà tadaprasakterityarthaþ >#//
(juhõàmaupabhçtamityasyopapattyà samidàdivàkyaiþ devatàsamarpaõamiti prakàràntaropapàdanam) #<prakàràntareõa //
athavà ---->#vidvadvàkyavihitakarmànuvàdena samidàdivàkyeùu pa¤casu devatàvidhiþ, tàsàü ca "atihàyeóo barhiþ pratisamànãyata" iti j¤àpakabalàt samuccayaþ /
nahyatropàü÷uyàje devatàvidhipakùe "viùõurupàü÷u yaùñavyaþ" ityàdyanuvàdànupapattibàdhakavadiha ki¤cidbàdhakamasti /
#<naca -------># atra barhiràdipadànàü vidvadvàkyavihitakarmàïgadevatàparatve tatra dhrauvasya dravyatvàt juhvàmaupabhçthamityasyànupapattirastyeveti #<---------- vàcyam;># asminnapi pakùe "pa¤ca prayàjà ijyante yajjuhvàü gçhõàti prayàjebhyastat" ityàdij¤àpakabalàt pa¤caprayàjasattvena prayàjàdau aupabhçthasya vidvadvàkyavihitabarhirdevatyakarmàbhyàsakàle juhvàmànayanabidhyupapattyà tadanupapatteraprasaràt //
(#<satyànyakàlãnànàü bàdhenàïguõanyàyena paurõamasyàþ kàlabàdhena pa¤càhànuùñhàne 'pi doùeõa># saumikadharmàtide÷ena råpalàbha iti prakàràntarànusaraõena pårvapakùopasaühàraþ) #<athavà -------># avyaktatvàt saumikadharmàtide÷àdråpalàbhaþ /
naca tadatide÷e pa¤càhatvapràptyà "paurõamàsyàü paurõamàsyà yajete"ti vàkyadvayavihitakàlabàdhaprasaïgaþ; tadanurodhena sutyànyakàlãnànàü bàdhe 'pi sutyàkàlãnànatide÷e bàdhakàbhàvàt //
#<vastutastu ----------># ekasyàü paurõamàsyàmamàvàsyàyàü và vihitasyàpi sàïgasomayàgasyà÷akyatvàt anuùñhànàsaübhavena dãkùaõãyàdyaïgeùu somayàgakàlabàdhavadihàpi guõabhåtakàlànurodhena pradhànalopasyànyàyyatvàt paurõamàsyàdivàcanikakàlabàdhenàpi pa¤càhamanuùñhàne bàdhakàbhàvàt sutyànyakàlãnàmaïgànàmapi naiva lopa iti saumikadharmàtide÷ena råpalàbhaþ saübhavatyeveti prakàràntareõa råpalàbhaþ kaustubhe draùñavya ityarthaþ /
pårvapakùamupasaüharati #<---------- sarvatheti >#//
(prathamapakùe dvitãyapakùe ca pårvapakùaprayojananiråpaõam) pårvapakùe prayojanamàha #<------- eva¤ceti /
prathamapakùa iti >#//
vàrtraghnãvçdhanvatãmantravarõakalpyà devatà dhrauvaü càjyadravyamiti pakùe àgneyàdivàkyànàmapi yàgavidhàyakatvàt tatsàdhàraõyena phalasaübandhaþ, àgneyàdivàkyànàü dravyadevatàvidhàyakatvamiti dvitãye pakùe teùàü yàgànàmabhàvàt prayàjàdyaïgamàtrasàdhàraõyenànayorapi phalasaübandha ityarthaþ /
tadevopapàdayati #<---------dar÷apårõamàseti >#//
prasiddhàrthakaü hi nàma yajisaükocakaü bhavati, yathà jyotiùñometinàma, idantu aprasiddhàrthakaü yatràkhyàtaü tatra tadanurodhena vartate ityàkhyàtasya sarvayàgaparatvàt sarveùàü phalasaübandha ityàha #<-------- ata iti //
ràjasåyanyàyena># caturthacaturthapàdàdhikaraõanyàyenetyarthaþ /
#<athavà -------># kàlayogiùvaùñhasu pràtipadikaprasiddhisattve dvivacanasya pà÷àdhikaraõanyàyena bahutvalakùaõayàpyupapatteþ na prayàjàdisàdhàraõyena phalasaübandhaþ, kintu aùñànàmeveti pakùàntaramàha #<------ pà÷eti //
athavà -------># dvivacane 'pi lakùaõàyàü prayojanàbhàvàdanayoreva phalasaübandhopapattiriti pakùàntaramàha #<------- anayoreveti >#//
(paurõamàsyamàvàsyàpadayoþ dar÷apårõamàsapadayo÷ca paryàyatvasamarthanena dar÷apårõamàsapadàbhyàü vidvadvàkyavihitakarmànuvàdopapattiþ) yadyapi phalavàkye dar÷apårõamàsapadàrthavçttidvitvaparaü dvivacanam na paurõamàsyamàvàsyàsaüj¤akakarmavçttidvitvaparaü bhavitumarhati; tathàpi 'dar÷o và etayoþ pårvaþ pårõamàsa uttaro 'tha yat pårõamàsaü pårvamàrabhate tadayathàpårvaü kriyate /
tasmàt pårvaü paurõamàsamàrabhamàõaþ sarasvatyai caruü nirvapet sarasvate dvàda÷akapàlamamàvàsyà vai sarasvatã pårõamàsassarasvàn" ityanvàraübhaõãyàvàkya÷eùe dar÷àmàvàsyà÷abdayoþ paryàyatvàvagamàt paurõamàsyaikade÷ena pårõamàsa÷abdena #<nàmaikade÷e nàmagrahaõamiti># nyàyena paryàyatvopapatterekàrthakatvena tadvçttidvitvaparadvivacanopapattiþ katha¤cicchabdena såcità //#<
(vàrtaghnãvçdhanvatãvàkyayoþ aniyamena pràptamantracatuùñayavyavasthàpakatvena vidvadvàkyavihitakarmaõi råpàlàbhàt na tadvidhitvamiti siddhàntopakramaþ)># #<råpàvacanàditi sautraü siddhàntahetuü vivçõvanneva siddhàntamàha># -------- liïgeti -------- apekùiteti #<//
abàdhenopapattau bàdhàyogàdbràhmaõavàkyayo÷ca paurõamàsyamàvàsyàpadayoþ kàlaparayoþ karmaparatve lakùaõàpatteþ saptamyà api pràdhànyalakùakatvàpatterapårvavidhitvàïgãkàre '÷rutadevatàvidhikalpakatve '÷rutayàjyàntarakalpakatve àjyabhàgayora÷rutànuvàkyàkalpane gauravàpatte÷ca mantracatuùñayasyà'jyabhàgàïgatayàniyamena pràptasya niyamamàtravidhàne làghavàccàpekùitavidhitvasaübhave 'napekùitavidhitvà÷rayaõasyàyuktatvàdàjyabhàgàïgatvameva taccatuùñayasyeti na vidvadvàkyavihitakarmaõordravyalàbhe 'pi devatàbhàvàdaråpatvena vidhisaübhava ityarthaþ >#//
(kàlakçtavyavasthàdare pratipadi vikçtau ca vàrtraghnãmantrànanuùñhànàpattyà paurõamàsãpadasyàjyabhàgalakùakatvàdyaïgãkàreõa karmakçtavyavasthaiva yuktetyàdiniråpaõam /
uktapårvapakùaniràse kàlakçtavyavasthàyà apyupayoga÷ca) yato niyamavidhau làghavamata evobhayathàpi vyavasthà /
mitha÷cànarthasaübandha iti tçtãyàdhikaraõasiddhàntamanuvadati #<---------- ata eveti >#//
yadyapi paurõamàsyamàvàsyà÷abdàbhyàü ÷aktyà kàlaråpàrthàbhidhànena saptamyà nimittatvasyàdhikaraõatvasya vàbhidhànena paurõamàsyamàvàsyàkàlayoràjyabhàgàïgatayà tadaïgatayà pràptayorvàrtraghnãvçdhanvatyoþ tatkàlakatvàt kàlakçtavyavasthàpi saübhavati; tathàpi àjyabhàgayoþ pratipadi kriyamàõatvena tatkàlakatvàsaübhavàt kadàcit sakhaõóaparvaõi tatsaübhave 'pi saüpårõaparvaõi tatkàlakatvàsaübhavena mantranivçttiråpa÷eùiparisaïkhyàphalakatvàpatteþ ÷eùaniyamaråpalàghavànurodhena paurõamàsyamàvàsyàpadaü tatkàlãnapradhànàïgabhåtàjyabhàgalakùakamaïgãkçtya pradhànaprayogàraübhadvàrà tatkàlãnatvasaübhavàt karmakçtaiva sàtra yuktà /
ata eva ------- prakçtau paurõamàsyàdikàlavidhãnàü sandhimabhito yajeteti vacanàntarànurodhàt prayogàraübhadvàrakatvameva /
saptamã ca pràdhànyaparaiva /
ata÷ca tàdç÷àjyabhàgayormantravi÷eùavidhànàt prakçtau vyavasthàsiddhivat paurõamàsãvikàrasyàmàvàsyàvikàrasya và yasmin kasmiü÷ciddine karaõe 'pi tayorvyavasthàsiddhirityevaü karmakçtavyavasthayàpi råpalàbhaniràsasaübhavaü prastutamabhipretya anàsthayà taduktiþ /
yadyapi pårvapakùa iva pràtipadikapratyayayoþ lakùaõàpattistulyà; tathàpi lakùaõàmaïgãkçtyàpi niyamavidhisaübhave 'pårvavidhitvàïgãkàro na yukta iti bhàvaþ //
#<(bhàvanàpràptau anekavi÷iùñaikakàrakavidhànavat aùñàkapàla÷abdasya tàtparyagràhakatvenàgneyapadenaivàgnidravyobhayavivakùaõena vi÷iùñavyutpannatvena àgneyavàkyasya råpasamarpakatva÷aïkà)># #<yatra hyapràptàbhàvanànekakàrakavi÷iùñà vidhãyate, ÷rautavidhervi÷iùñabhàvanàvidhàna eva vyàpàràt, vi÷eùaõànàü ca vi÷iùñavidhyanyathànupapattikalpitavidhereva vidhànasiddheþ ÷rautavidhestatra vyàpàràbhàvànna vidhiphalasyàj¤àtaj¤àpanasyaikaviùayatvabhaïga iti na vàkyabhedaþ -------yathà># #<"sauryaü carumi" tyàdau, evaü bhàvanàyàmapràptàyàü tadanvayàt pårvamapi vi÷eùaõànàü parasparavai÷iùñyaü vyutpannam, tatrànekavi÷eùaõavi÷iùñasyàpyekasyaiva vi÷eùyasya vidheyatvànnà'vçttilakùaõo vàkyabhedaþ /
yathà pa÷unà yajetetyatra pa÷upràtipadikopàttajàteþ pada÷rutyà samànàbhidhàna÷rutyà saïkhyàyàstçtãyopàttakaraõatve 'nvayàdvi÷iùñaika- kàrakavidhàne />#
yattu ÷àstradãpikàyàü kaustubhe ca --------- #<pràptakarmànuvàdena vi÷iùñavidhàne etadvàkyamudàhçtam, tadãdç÷aü hyetadvàkyaü ÷rutànumitaikaniùpannamagnãùomãyena pa÷unà yajeteti nyàyasudhàlekhanàdasyàgnãùomãyapa÷åtpatti- vàkyatvena tatra pràptakarmànuvàdàsaübhavàt prauóhimàtram /
ata eva># #<"ajayà krãõàtã" tyetadeva pràptakarmànuvàde vi÷iùñavidhipradar÷anàrthamudàhçtaü dakùiõe" tyatra çtvigbhyo dakùiõàü dadàtãti pràptadakùiõànuvàdena tasyeti tacchabdopàttagosaübandhavi÷iùñadvàda÷a÷atasaïkhyàvidhàne pràcàü mate ùaùñhyarthasya saïkhyàyàmanvayasya vyutpannatvàcca saþ /
anenaiva nyàyena ùaùñhyantasyodde÷yavi÷eùaõatve 'pi na vàkyabhedaþ /
yathàtiràtre bràhmaõasya gçhõãyàdityàdau /
evamihàpi guõàdhikaraõavakùyamàõanyàyenà'mikùàpadavadaùñhàkapàlapadasya tàtparyagràhakatvena bhinnapadopàttatvàbhàvena taddhitàntapadenaikenaivàgnyàdidevatàvi÷iùñàùñàkapàladravyàbhidhànena># #<bhàvanànvayàt pårvameva vi÷iùñavyutpannatvàt vidvadvàkyavihitayàgabhàvanàpràptàvapi vidhànopapatteþ pratyuta tadanaïgãkàre sàsyadevateti dravyasaübandhàdhikàravihitadevatàtaddhitànupapattervàkyabhedàbhàvamà÷aïkya pariharati># ---------- naceti //
(#<kàrakatàsaübadhaü vinà samàsàdisthale vi÷iùñavyutpattisamarpaõam)># a÷vàbhidhànãmityàdàviti // .#<//
àdipadena># #<"lohitoùõãùà çtvijaþ pracarantã" tyatra pràptapracàrànuvàdena çtviggatalauhityavidhiþ saügçhyate /
ata eva aùñame bhàùyakàreõa ÷atàgniùñomamityapi samàsaþ ubhayavi÷eùaõavi÷iùñaü gaõamàha ---------- sa evaikàrtho vidhãyate yathà lohitoùõãùa ityuktam >#//
(vyastasthaleùu pa¤cada÷ànyàjyànãtyàdau tasya dvàda÷a÷atamityàdau ca sarveùàmapi kriyànvayasya samålaü matàntaraniràsapårvakaü copapàdanam) ata eva kàrakàtiriktasaübandhena samàsàdivçttau vàkyabhedàbhàve 'pi yatra na samàsaþ, yathà pa¤cada÷ànyàjyàni ityatra tatra bhavatyeva sa ityuktaü citràdhikaraõe ÷àstradãpikàyàm, prakçtetu devatàtvasya saüpradànakàrakatvàdanyànvaye kàrakatvavyàghàtàpatteþ prathamataþ kriyànvaya evàbhyupeyaþ pa÷càttu dravyasaübandhaþ pàrùñika àruõyàdivat, tadabhipràyikaiva taddhitàdivçttiriti vai÷iùñyasyàvyutpannatvàt duruddharo vàkyabhedaþ /
nacaitatkalpanàyà nirmålatvam; "ekapadopàttasyàpyanekakàrakasya parasparànvayàbhàvenaikavi÷iùñetaravidhyayogànnagneya ityatraikatvena vidhissaübhavatã" tyàdinà tathà "anyataravi÷iùñànyataravidhàvapi dravyadevatayorbhinnakàrakatvàt kàrakayo÷cànyonyavi÷eùaõatvàbhàvenaikakàrakavi÷iùñakàrakàntaravidhyayogàdi" tyàdinàca nyàyasudhàyàü vàkyabhedaprapa¤càvasare såcanena samålatvàt /
evaü sthite bhinnapadopàttànyapiyàni sàmànàdhikaraõyena ùaùñhyà và kriyànvayàt pràk mithaþ saübandhaü ÷abdato vastuta÷ca vidhimanàdçtyaiva labhante --------- yathàbhyuditeùñau viùõave ÷ipiviùñàyeti padadvayenàpi "kimitte viùõo paricakùyaü bhåt prayadvavakùe ÷ipiviùño asmãti yaþ pa÷orbhåmà yà puùñiþ tadviùõuþ ÷ipiviùño 'tiriktaþ evàtiriktaü dadhàtã"ti mantravarõàrthavàdebhyaþ ÷ipi÷abdavàcyara÷myàviùñaviùõuråpavi÷iùñaikàrthaprasiddhyà vi÷iùñànvayavyutpattyà na vàkyabheda iti pàrthasàrathinoktam, taddåùaõaü kaustubhoktaü ùaùñhe tadadhikaraõe vyaktãkariùyate /
yadapi tasya dvàda÷a÷atamiti vàkye gosaïkhyobhayavidhàne vàkyabhedàpattiniràsàya ùaùñhãsthale 'pi parasparànvayakalpanaü pràcàm, tadapi govi÷iùñasaïkhyàvidhànena katha¤cidvàkyabhedaparihàre 'pi samuccità÷vàderapi vidhànàttadàpatteranivàryatvàt tatrobhayavi÷iùñadakùiõàdànavidhànasyaiva àva÷yakatve tenaiva tatparihàre tadanurodhena vyutpattyantarakalpanayà ùaùñhyarthasyàpyanvayakalpane prayojanàbhàvàt vyarthamiti kaustubhe draùñavyam //
(#<àgneyavàkyena råpalàbhaniràsopasaühàraþ)># #<ata÷càgneyàdivàkyeùu dravyadevatàvi÷iùñayàgàntaravidhànasyàva÷yakatvàt na råpamanayoþ pràpyata ityupasaüharati># --------- ata÷ceti //
(#<saumikadharmàõàmanyonyà÷rayàpattyàtide÷àdi niràsena prakàrantareõa råpalàbhaniràsaþ) kaustubhoktaprakàràntareõa råpalàbhaü katha¤cit manasi nidhàya dåùaõàntamàha># --------- astu veti #<//
jyautiùñomikadharmàtide÷asya somavidherdãkùaõãyàdyaïgadvàreõa dar÷apårõamàsavidhyupajãvitvàt tayorapi tadupajãvitve anyonyà÷rayàpatteratide÷apràptàïgavi÷iùñeùñibhàvanàyàþ pràtaþkàle 'nuùñhànàsaübhavena pratipadãùñyàpatterasaübhavaþ katha¤citpadena såcitaþ >#//
(yacchabdasya tacchabdàvadhikàrthapràptimàtradyotakatvena prakçte gatyantarasaübhavena ca na karmavidhirityupapàdanam) #<tacchabdàvadhiketi //>#
yàvadukthyenetyasmàt pårvaü sa iti tacchabdàdhyàhàrasyàva÷yakatvàt tadarthàvadhipràptidyotanena vidhitvapratibandhaþ /
evaü satyapi yacchabdasattve tasya pràptidyotanamàtrakàritvàt pramàõàntareõa vi÷iùñasya pràptyabhàve 'gatyà vi÷eùaõamàtrapràptidyotakatvamaïgãkçtyàgatyà vi÷iùñavidhirapi "yo dãkùita" itivat svãkriyate /
natviha tathàsti; vakùyamàõarãtyànarthakyàsaübhavenàgaterabhàvàdityarthaþ //
#<(vidvadvàkyena samudàyànuvàdaþ, evamapi ùaõõàmeva phalasaübandha ityàdi niråpaõam)># anekopàdànàditi //#<
yathànekeùàü vçkùàõàü ekade÷asthitànàü vanamityekapadopàdànàdekapratãtiviùayatvàt samudàyasiddhistadvat ihetyarthaþ /
atra samudàyasyànuvaditàrau samudàyavacanàviti yathà÷rutabhàùyàt paurõamàsyàdi÷abdayoþ samudàyavacanatvapratãteþ samudàyadvayasyaiva phalasaübandhabhramaü vàrayati># --------- pràtipadikasyeti //#<
samudàyasya kàlayogàbhàvena tatprakhyanyàyàviùayatvenaiva tannàmatvàsaübhavàt samudàyasya mànàntaràpramitatvena vidvadvàkyayoranuvàdàyogàt yajinà tadanuvàde lakùaõàpatteþ pràtipadikena ùaóyàgasamudàyinàmevàbhidhànàtteùàmeva vidhyarthamanuvàdàt samudàyinàmeva phalasaübandha ityarthaþ /
phalavàkye samudàyyanuvàde dvivacanànupapattiü pariharati># -------- dvivacanasyeti //
#<svapadaü dvivacanaparam /
tena dvitvà÷rayasamudàyaghañakasamudàyivçttitvasaübandhena bahutvalakùaõàyàü ÷akyasaübandhaghañakãbhåtasamudàyadvayatàtparyagràhakaü vidvadvàkyadvayamityarthaþ />#
yathàceti //
(#<sàyaüpràtaþ kàlayorivàbhyàsenàpi kàladvayasaübandhopapattyà aïgatvena vidhànàdudde÷yànekatvanimittavàkyabhedàbhàvàt upasthitisattvena ekavàkyagatatvena ca prakaraõàntaràdinyàyasyàpyapravçtteràgneyaikatvamiti pàrthasàrathimataniråpaõam)># #<yadyapi càgneyavàkye naikasmin karmaõi kàladvayanive÷àsaübhavena samuccitakàladvayalakùaõaguõàt bhedaþ saübhavati; tasyàgnihotre sàyaüpràtaþkàlayoriva abhyàsenàpyupapatteþ, navà kàlasyànupàdeyatvenodde÷yatvàt># #<tadanekatvanimittakavàkyabhedàpàdakaguõàt saþ; kàlasyànupàdeyatve 'pi amàvàsyàyàmaparàhõa itivadaïgatvena vidheyatvopapatterudde÷yànekatvanimittavàkyabhedàprasakteþ /
nàpyanupàdeyaguõayogaråpaprakaraõàntaràt; tasya sannidhàvapravçtteþ >#//
ki¤ca #<saïkhyàvyatiriktabhedapramàõànàü vàkyàntaravihitakarmapratiyogikabhedakatvaniyamàt svavàkyopàttakarmapratiyogikabhedabodhaktavàsaübhavàdatra na saþ /
ataþ pàrthasàrathyuktamàgnaiyaikatvameva yuktam >#//
(utpattivàkyasthasya karmabhedàpàdakasya padàrthasya saïkhyàyà iva karmabhedakatvena paurõamàsyamàvàsyàkàlayoþ sàyaüpràtaþkàlavaiùamyàt, àgneya dvitvamevamapi vidvadvàkyena samudàyànuvàdasàrthakyàrthaü dar÷apårõamàsàbhyàmityatra bahutvalakùaõetyàdiniråpaõam) tathàpi yasya padàrthasya bhedamàvçttiü và vinà na karmànvayayogyatvam, tasyotpattivàkyasthasya karmotpattibhedakatvamanutpannavàkyagatasya tvàvçttibodhakatvamityarthasya saïkhyàdau këptatvàdihàpi tasyotpattivàkyagatatvena guõasyaiva karmabhedakatvopapattiþ /
#<ataeva># sàyaüpràtaþ kàlayoranutpattivàkyagatatvena guõasyaiva karmabhedakatvopapattiþ /
#<ata eva># sàyaüpràtaþkàlayoranutpattivàkyagatatvàdabhyàsàpàdakatvameva /
bhedo 'picàtra saïkhyàvadanekatvabodhanadvàraiva, natu ki¤citpratiyogikaþ; pramàõàntaravat pratiyoginaþ pårvamaprasidhyà tanniråpitabhedasya bodhayituma÷akyatvàt /
evaüsati pramàõabalena saïkhyàvadguõasyàpi svavàkyavihitakarmapratiyogikabhedabodhakatve 'pi na kùatiþ /
ata àgneyabheda iti kaustubhe vyaktamityarthaþ /
prapa¤citapadopàdànàt prakà÷akàropapàditaprakàràntaràt bhedaniràso 'pi tatra draùñavya iti såcitam /
#<naca ---------># evaü tarhi àgneyabhede tatraiva dvivacanopapattyà tayoreva phalasaübandhopapatteþ kimiti bahutvalakùaõà÷rayaõamiti #<------- vàcyam;># vidvadvàkyagatasamudàyànuvàdavaiyarthyaparihàràrthaü prayojanajij¤àsayà tasyà àva÷yakatvàditi bhàvaþ //
(#<vai÷vadevavàkye samudàyànuvàdopayogaþ)># vai÷vadevena yajetetivaditi //
#<etasya vàkyasya vi÷vadevadevatàkayàgaghañitasamudàyasiddhidvàrà àgneyàdyaùñayàgànàü pràcãnapravaõade÷àdisaübandhasidhyarthatvenànyaparatvena na karmàntaravidhàyakatvaü tadvadityarthaþ >#//
(vacanàntarapràptadvyahakàlãnatvapràtaþkàlãnatvayorbàdhàpattyà trikasya trikasyaikaprayogasiddhyarthaü samudàyadvayànuvàda iti niråpaõam) #<anyathà hãti //
naca --------># pratyekaprayogakalpane ekaphalasàdhanatvànupapattiþ; pratyekaü prayuktànàmapi àgneyàdãnàmanãkavatyàdivadevàpårvaråpeõaikakùaõavartitvena phalasàhityopapatteþ /
ataeva "same dar÷apårõamàsàbhyàmi"tivacanena dai÷ikaprayogavidhivat kùaõaü dai÷ikasàhityàvagame 'pyekasminneva same de÷e tisçùu paurõamàsãùu amàvàsyàsu caikaikapradhànasyàgnyanvàdhànàdibràhmaõatarpaõàntàïgavi÷iùñasya prayoge 'pi na kùatiþ /
nahyekasyàmeva paurõamàsyàmamàvàsyàyàü và pradhànayàgaprayogatrayaü yujyate /
dvyahakàlãnapràtaþ kàlãnatvayorvacanàntarapràptayorbàdhàpatteþ /
ataþ pratyekaü prayogavyàvçttaye trikasya trikasyaikaprayogatàsidhyarthametadvàkyadvayamiti na vaiyarthyam //
#<(àgneyàdyutpattivàkya eva kàla÷ravaõe 'pi ya iùñyeti vàkyevailakùaõyànna pçthakprayoga iti niråpaõam)># #<ata eva utpattivàkye kàla÷ravaõe 'pi yàvattadanvayànurodhena prayogavidhikalpanam, tataþ pårvameva pravçttaitadvàkyadvayena prayogavidhànànna tatràpi prayogavidhikalpanamiti># #<"ya iùñhye"tivàkyavat pràptaprayogànuvàdeneha kàlamàtravidhànena na vikçtãùñãnàmiveha pçthakprayoga÷aïkàvakà÷aþ />#
#<"ya iùñhye" tyatratu yacchabdasamabhivyàhàreõa vikçtiprayogànuvàdena kàlamàtravidhànena pratyekaprayogakalpanàbhyanuj¤ànàt tattadvilakùaõaphalasàdhanànàü kàmanaiyatyàsaübhavenaikaprayogavidhiviùayatvànupapatte÷cànuvàdyagatatvenàvivakùitasàhityànàü bhinnaprayogataiva /
prakçtetu pràptànàmapi pradhànànàü prayogaviùayatvena vidheyatvàt tattatkàlavi÷iùñaprayogaviùayatvena vidheyayàgagatasàhityasya tadaïgasàhityasya ca vivakùitatvànna yuktaþ prayogabheda ityarthaþ >#//
(utpattivàkye kàla÷ravaõaü adhikàràdivàkyagatayajisaïkocàrthamiti niråpaõam) kimarthaü tarhyutpattivàkye kàla÷ravaõamityà÷aïkàü pariharati #<----------- evaü ceti //
samudàyasidhyarthamiti //.>#//
(vidvadvàkyapràmàõyopapàdanam) anena ca sarvasyàpyanuvàdakatve anadhigatàrthagantçtvasvaråpapràmàõyànàpattiþ ÷akyàrthànuvàdakatve 'pi anadhigatasamudàyabodhakatvena pràmàõyopapatteþ parihçtà iti //
#<(pårvottarakalpayoþ prayojananiråpaõam)># siddhamiti /
#<eva¤ca># #<"caturda÷a paurõamàsyàmàhutayo håyante trayoda÷àmàvàsyàyàmi"ti àhavanãyagatavaùañkàràhutiparigaõanaparaü liïgadar÷anamapyupapadyate /
anyathà prathame pakùe paurõamàsyàü pa¤cada÷atvasyàmàvàsyàyàü caturda÷atvasya càpatteþ dvitãyapakùecobhayatra dvàda÷atvàpattestadanupapattiþ, mamatu pa¤ca prayàjàþ dvàvàjyabhàgau sviùñakçt trayo 'nåyàjàþ paurõamàsyàü pradhànatrayamiti caturda÷atvamamàvàsyàyàü pa¤ca sànnàyyayoþ saüpratipannadevatyatvena sahànuùñhànàt trayoda÷atvaü copapannaü bhavatãti prayojanaü pårvottarapakùapratipàdanenaiva spaùñãkçtam >#//

iti tçtãyaü paurõamàsyadhikaraõam //
#<------------------># <B1> #<(4 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.4)># paurõamàsãvadupàü÷uyàjasyàt //
#<tatraiva># #<"jàmi và etadyaj¤asya kriyate yadanva¤cau puroóà÷au upàü÷uyàjamantarà yajati viùõurupàü÷u yaùñavyo 'jàmitvàya prajàpatirupàü÷u yaùñavyo 'jàmitvàyàgnãùomàvupàü÷u yaùñavyàvajàmitvàye" ti ÷rute antaràvàkye pårvavadeva na karmàntara vidhiþ, apitu tavyapratyayàntavàkyairvihitànàü devatopàü÷ugvavi÷iùñayàgànàü samudàyasiddhyarthamanuvàda eva /
tatprayojanaü càntaràlakàlavidhiþ;># (trayàõàmeteùàü) #<"tàvabråtàmagnãùomàvàjyasyaiva nàvupàü÷u paurõamàsyàü yajanni"tikàlasaübandhàttàtparyagrahadvàrà phalasaübandhasiddhirvà />#
anyathà hyagnãùomadevatyasyaiva kàlasaübandhàt phalasaübandhaþ syàditi pràpte ---------- #<upakramopasaühàrayorekaviùayatvenaikavàkyatvapratãterna tavyapratyayàntavàkyaiþ karmavidhiþ, antaràvàkya eva tu kàlopàü÷utvavi÷iùñaikakarmavidhiþ /
tadarthavàda÷càyaü pårvottarabhàvena sarvo 'pi; anyathà vàkyabhedàpatteþ /
ataeva tavyapratyayàntairdevatàmàtravidhirantaràlavàkyasthakarmaõãtyapi ------- apàstam /
naca tatra devatàlàbhaþ; ÷àkhàbhedena vaiùõavaprajàpatyàgnãùomãyayàjyànuvàkyàyugalànàmetadyàgakrame samàmnàtànàü vikalpena tattaddevatàkalpakatvopapatteþ /
tasyaca># #<"tàvabråtà" mityanena kàlasaübandhàtphalasaübandhaþ >#//
naca -------- utpatti÷iùñakàlasaübandhànàmevàgneyàdãnàü jhañityupasthitatvena phalasaübandhàpatterutpanna÷iùñakàlasaübandhasyopàü÷uyàjasya phalasaübandhànàpattiþ, anyathà puroóà÷àntaràlasaübandhànyathànupapattyaiva paurõamàsyàdikàlalàbhenopàü÷uyàjasya phalasaübandhàpattau tàvabråtàmityasyàpi tatphalatvànupapatteriti ---------- vàcyam; tàvabråtàmityetadanantaramevopàü÷uyàjamantarà yajatãti pañhitamiti vàrtikadar÷anàdasyàpi kàlasyotpattivàkyenaiva vidheyatayà bhinnavàkyatvàbhàvena tulyabalatvàtphalasaübandhopapatteþ /
ato nàyaü samudàyànuvàdaþ iti siddham /
prayojanaü spaùñam // 4 // #<iti caturthamupàü÷uyàjàdhikaraõam //>#
<B2> #<(etadàdyadhikaraõatrayasya pårvàdhikaraõenàpavàdasaïgatyàdyupapàdanam)># #<itaþ paramadhikaraõatrayeõa samudàyànuvàdatvàpavàdena abhyàsasya niråpaõàt pårvapakùe karmabhedàt siddhànte ca karmaikyàt prakçtasaïgatiü spaùñatvàdanabhidhàya viùayapradar÷anapårvakaü pårvapakùamàha># -------- jàmiveti #<//
da÷ame jàmikaraõàcceti såtre bhàùyakàreõa jàmità sàdç÷yamiti vyàkhyànakaraõàt saundaryavàcino 'pi jàmi÷abdasya sàdç÷ye lakùaõeti nyàyasudhàyàmukte÷ca yaj¤asya># jàmi#<sadç÷amàlasyamidaü kriyate># yadanva¤cau #<avyavetau># puroóà÷à#<vàgneyàgnãùomãyau kriyete /
atastatparihàràya># antarà #<yàgàntaraü kartavyamityarthaþ />#
#<viùõvàdivàkyairyàgavidhàvupàü÷uyàjatrayàpattyà paurõamàsyàü ùoóa÷àhutyàpatteþ pårvoktaliïgadar÷anàkùepeõa pårvapakùotthànàt upàü÷uyàjacintàyà vai÷eùikyànantarasaïgatyà pràthamyopapattiü såcayituü tatraivetyuktam >#//
(antaràvàkye pårvapakùaþ) antaràvàkye lañleñoþ sandigdhatvàt "svàdhyàyo 'dhyetavya ityàdau tavyapratyayasyàsaü÷ayaü vidhàyakatvadar÷anàdyatra dravyadevatàdiyàgaparicàyakaü råpaü tatraiva #<bhåyastvenobhaya÷rutãti># nyàyena yàgavidhitvapratãterantaràvàkye tadabhàve na yàgavidhiþ, apitu tavyayuktavàkyeùvevetyabhipretya pårvapakùamupapàdayati #<---------- pårvavadeveti //
naca ----------># jàmitopakrameõa tadapanàyakakarmastutyarthatvenopàttajàmitvopasaühàreõaikaviùayatayaikavàkyatàyà jàteùñivàkya iveha pratãtestavyayuktavàkyànàü yàgatrayavidhàyatve vàkyabhedàpattyà tadbhaïgàpattiriti #<-------- vàcyam;># ajàmitvasya pratyekamupasaühàreõa tadanurodhàdupakramasyàpi pratyekamanuùaïgàvagateþ bhinnavàkyatvasyaiva yuktatvàt, anyathà jàteùñivat sakçdevànte tadàpattau pratyekaü tadanupapatteþ /
ato yadyapi tavyapratyayena viùõvàdãnàü pràdhànyaü pratãyate; tathàpi teùàü bhåtabhàvyupayogàbhàvena tadanupapatteþ saktvakaraõatvàdilakùaõayà guõatvopapatteþ tattaddevatopàü÷utvavi÷iùñayàgànàü vidhànaü teùu nànupapannam /
antaràvàkyasthayajipadantu teùàmeva yàgànàmanuvàdakam, upàü÷uyàjapadamapi teùàmevàvyutpannaüsàmànàdhikaraõyena nàmadheyam, natu yaugikam /
tathàtve "cajoþ kughiõyatorityanena jakàràntasya dhàtorghiõyatoþ pratyayayoþ kutvavidhànenopàü÷uyàga iti råpàpatteþ /
ata eva antaràvàkye upàü÷utvaguõatve naiva vidhànam, apitvantaràkàlamàtraü yajyupàttayàgatrayodde÷ena vidhãyate /
naca antaràvidhinà jàmitopakramasya vyavadhànànnànuùaïgo yuktaþ; samudàyastutyarthamatràpi anvayenàvyavadhànopapatteþ /
#<vastutastu ----------># taittarãya÷àkhàyàmantaràlavàkyepyajàmitvàyeti pàñhàjjàmitopakramastanmàtraviùaya eva, viùõvàdivàkyeùu ajàmitvàyetyetàvanmàtrameva ajàmitvasaüpàdakàntaràlakàlavidhànalabdhàjàmitvasaüpàdakatayà- nuvàdo yàgastutyartha eva /
eva¤ca ÷àkhàbhedena kramàmnàtànàü vaiùõavapràjàpattyàgnãùomãyayàjyànuvàkyàyugalànàü liïgadeva tadyàgàïgatvopapatterna devatàvidhikalpakatvamiti làghavam /
naca antaràvàkye 'pi yàgàntaravidhiþ ÷aïkyaþ; bhedakapramàõàbhàvàt, tattadyàjyànàü tattadyàgàïgatveneha màntravarõikadevatàkalpanànupapattyàråpatvàcca tadanàpatteþ /
ato yuktaü viùõvàdivàkye yàgatrayavidhànamupàü÷uvàkye yajatãti samudàyànuvàda iti bhàvaþ //
(#<samudàyànuvàdasyàntaràlakàlavidhiþ, tasyànyathàlàbhe trayàõàü phalasaübandha iti prayojanadvayopapàdanam)># #<samudàyànuvàdaprayojanamàha># --------- tatprayojanamiti // .#<//
naca -------- puroóà÷anairantaryàpàdita- jàmitànivartakatànuvàdabalàdevàntaràle 'nuùñhànopapatternaitatprayojanaü yuktamityasvarasàt prayojanàntaramàha>#------------ trayàõàmiti //
#<etadabhàve hi># #<"tàvabråtàmiti vàkye agnãùomapadopàdànàt tadupàttayoragnãùomayorupalakùaõatvena vi÷eùaõatvena vànvayàdagnãùomadevatyavijàtãyayàgasyaiva paurõamàsãkàlodde÷enopàdànàdvidvadvàkyaphalavàkyayoþ tasyaiva grahaõàt phalasaübandhopapattyetarayoraïgatvasyaivàpattiþ /
satitve tasmin samudàyànuvàde trayàõàmupàü÷uyàgasaüj¤akatvàvagaterupàü÷u paurõamàsyàmityatra nàmaikade÷ena kàlasaübandhàt trayàõàü tatsiddhiþ /
nahi tadàgnãùomãyapadamupalakùaõaü vi÷eùaõaü và bhavitumarhati; samudàyànuvàdavaiyarthyàpattyà vai÷vadevapadavadeva viùõvàdidevatopalakùaõatvàt /
atastrayàõàü phalasaübandhasiddhiþ prayojanamityarthaþ >#//
(pratyekamajàmitvopasaühàrasya viùõvàdidevatàsu pratyekaü tatkaraõa÷aktipradar÷anàrthatvenopapattyaikavàkyatayopàü÷uvàkya eva yàgavidhiþ viùõàdivàkyaü tvarthavàda iti siddhàntopakramaþ) pratyekamajàmitvopasaühàrasya viùõvàdidevatàsu pratyekamajàmãkaraõa÷aktipradar÷anamukhena tajjanyayàgastutiparatayaikavàkyatve 'pyupapattervai÷vànaravàkyanyàyenopakramopasaühàrasyaikaviùayatayà pratãyamànaikavàkyatàtyàgenànuùaïgeõa bhinnavàkyatàyà ayuktatvàt tavyapratyaye vidhau lakùaõàpatteþ "upàü÷uyàjamantarà yajatã"tyatraivàpràptàrthatvena leñtvakalpanayà yàgavidhànaü yuktam, natu tavyopàttavàkyeùu vàkyabhedàpatterarthavàdatvasyaiva nyàyyatvàdityabhipretya siddhàntamàha #<------- upakrameti >#//
eva¤ca puroóà÷anairantaryàpàditàyà jàmitàyà antaràlakàlasaübandhinà vidheyena nivçttipratãtetyatràntaràlaråpaguõopabandhastatraiva karmacodanàpratãterantaràvàkya eva karmacodanetyarthaþ //
#<(màntravarõikavaikalpikaviùõvàdidevatàpràptyà viùõvàdivàkyàrthavàdatvenàkùepaþ pårva÷àstrapravçttyàntaràlakàlavidhànenopàü÷ayàja÷abdasya yaugikatvena copàü÷uvi÷iùñasyàntaràle vidhànamityàdiniråpaõam)># ata eva #<tatraiva màntravarõikadevatàkalpanàt nàråpatvamityàha># ---------- ÷àkhàbhedeneti #<//
aitareyake àgneyaindràgnayàjyànuvàkyàyugalayormadhye># #<"idaü viùõuþ pratadviùõuri" tyubhayamàmnàtam />#
athavà --------- #<trirdevaþ pçthivãtivà pratadviùõurityasya sthàne àmnàtam /
taittirãye tanmadhye># #<"prajàpate na tvat /
sa vedasa" iti yugalamàmnàtam /
tathaivaü aitareyake evaü tanmadhye># #<"anyaü divo agnãùomau yo aghavàmi"ti yugalamiti ÷àkhàbhedenàmnàtamityarthaþ># vikalpenàpãti //#<
dçùñàrthatvàt devatàtrayasya vikalpaþ /
eva¤ca màntravarõikadevatàbhede nàrthavàdasamarpitadevatàvai÷iùñyakalpanayà vi÷iùñavidhyaïgãkàro yuktaþ /
arthavàdatvenàpi tadupapatteþ /
naca jàmitàdoùàpanayanàrthatvenàntaràlakàle 'nuùñhànasya phalabalàdeva># #<siddherantaràlakàlavidhivaiyarthyam; tadàkùiptàntaràlakàlavidhitaþ pårvapravçttyà abhyudaya÷iraskatvàrthaü tadvidhyupapattyàntaràlakàle upàü÷utvavi÷iùñayàgabhàvanàvidhànopapatteþ /
yadyapi upàü÷uyàja÷abdasya na yaugikatvam, kutvàpatteþ'; tathàpi># #<"chandasi dçùñànuvidhiri"ti såtràt katha¤cit kutvàbhàvaü kçtvà pratãyamànàvayavàrthatyàgenàtirikta÷aktikalpane pramàõàbhàvàt prokùaõã÷abdavadyaugikamiti na doùa ityarthaþ >#//
(tàvabråtàmityasya dravyadaivatayàgànàü pràptatvàttadvidhànàsaübhavena vidhisaråpasyàpi ya iùñyetivatkàlasaübandhamàtraparatvam, tasya phalasaübandhaþ phalamityàdiniråpaõam) #<tasya ceti //>#
antaràvàkyavihitayàgasyetyarthaþ /
ida¤ca vacanaü puràkalpasaråpàrthavàdaråpamapi siddhavadanuvàdànyathànupapattyà vidhikalpane 'pi na tàvadyàgasya vidhàyakam; antaràvàkyenaiva pràptatvàt /
nàpi bhàùyoktarãtyàgnãùomadevatàvidhàyakam; ubhayoþ kalpyatvàvi÷eùe yàjyàmantravarõàdeva pràpteþ /
ata eva pràptatvànnàjyasyàpi; ato 'pràptapaurõamàsãkàlavidhàyakam /
ata÷ca yàgaikatvapakùe yàgànuvàdena kàlavidhànàttadvi÷eùaõasya agnãùomadevatyatvasyànuvàdyagatatvenàvivakùitatvàt tritayadaivatyasyàpi phalasaübandhasiddhiþ /
nahyatra kàle karmaõa upàdeyatvena pràptasyàpi prayogaviùayatvena vidhànàt tadvi÷eùaõavivakùàprasaktirasti; utpattivàkya evàntaràlakàla÷ravaõenotpattivat prayogasyàpi pràptatvena tadviùayatvena vidhànànupapatteþ /
ato ya iùñhyetivatkàlasaübandhamàtrakaraõàddar÷apårõamàsanàmakatvasidhyà tatsiddhirityarthaþ //
(#<tàvabråtàmityasyàrthavàdasyàpi vidhyekavàkyatayà tadvi÷iùñavidhinà paurõamàsãkàlopàü÷utvàntaràlavi÷iùñayàgabhàvanàbodhakatvàt, svatantravidhitvàbhàvasya vidhirasàyanepyupapàditatvàt utpatti÷iùñapaurõamàsãkàlakatvenopà÷uyàjaphalasaübandhasiddhiþ, ata eva ÷iro và etadyaj¤asyetyàgneyàdipràyapàñhopyupapadyate ityàdi niråpaõam)># naceti //
#<naca paurõamàsãkàlavidhivaiyarthyàpattyaiva vilambitakàlasyàpyupàü÷uyàjasya phalasaübandhopapattiþ; antaràlakàlasya paurõamàsyàmivàmàvàsyàyàmapi sattvena tatràpi tadanuùñhànavyàvçttyarthatvena tatsàrthakyàt /
ataþ kathaü phalasaübandhaprayojanatvamityà÷aïkàrthaþ /
tae># vàrtikadar÷anàditi //
apica #<jàmi và etadityetadapi># #<"àjyasyaiva nàvupàü÷u paurõamàsyàü yajanni"ti prakçtyàmnànàt paurõamàsyàmeva vidadhàtãti gamyata iti da÷amàntyàdhikaraõavàrtikadar÷anàt asyaca svatantravidhyunnàyakatvakalpane prayojanàbhàvàt upàü÷uyàjamantaretividhyekavàkyatayà paurõamàsãkàlopàü÷utvàntaràlakàlavi÷iùñayàgabhàvanàvidhi- pratãterutpatti÷iùñakàlakatvenàgneyàdivadeva phalasaübandhopapattiramàvàsyàyàü tannivçtti÷ca sidhyatãtyarthaþ />#
utpattivàkyenaivavidheyatvàdityuktyàca -------- #<yà paurõamàsãvàkyasya svatantravidhitvàbhàve sati paurõamàsãvàkye 'pårvavidhitvamaïgãkçtyàpårvavidhilakùaõàvyàptirupapàdità vidhirasàyane, sà nirasteti såcitam />#
#<svayamapi vidhirasàyane tathaiva phalasaübandhopapattaye dar÷itatvena pårvàparavirodhàcca /
asmiü÷ca pakùe agnãùomãyàü÷epi niyamavidhitvasaübhave 'pi># #<"viùõurupàü÷u yaùñavyaþ" ityàdij¤àpakabalàdeva tanniràsenànuvàdatvaü, tathopàü÷upadenaiva upàü÷utvavidhyupapatternopàü÷upadasya guõavidhitvam, apitu avyutpannaü tatprakhyanyàyena và nàmadheyamityapi dhyeyam /
eva¤ca># #<"÷iro và etadyaj¤asya kriyate yadàgneyo hçdayamupàü÷uyàjaþ pàdàvagnãùomãya" ityarthavàde upàü÷uyàjatvàvacchedena pradhànapràyapàñho 'pyupapanno bhavatãtyabhipretya samudàyànuvàdatvaniràsamupasaüharati>#----------- ato nàyamiti // .#<//
(pårvottarapakùaprayojanam)># spaùñamiti //
#<pårvapakùe trayàõàü pràdhànyàdanuùñhànam, siddhàntetvekasyaiva devatàvikalpeneti spaùñamityarthaþ >#//
// iti caturthamupàü÷uyàjàdhikaraõam //

#<------------------># <B1> #<(5 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.5)># tatraiva "àghàramàghàrayatã"ti ÷rute "agnihotraü juhotã" tyatra ca pårvavadvàkyabhedasya dåùakatvàsyàbhàvàt "çjumàghàrayati" "santatamàghàrayati" "dadhnà juhoti" "payasà juhotã" tyàdivàkyavihitakarmaõàü yathàyogaü samudàyànuvàdakatvopapattiþ /
dadhyàdivàkyànàü nirvyàpàre guõamàtre vidhyanvayàsaübhavenàva÷yaü guõavi÷iùñakarmavidhàyakatvàt /
ata÷ca råpàbhàvàdbhedakapramàõàbhàvàccàgnihotravàkye àghàravàkye và na karmàntaram, apitu teùàmeva samudàyasiddhyarthamanuvàdaþ /
tatprayojana¤ca sarveùàmevàgnihotrasaüj¤akatvena phalasaübandhasiddhiþ, itarathà agnidevatyahomasyaiva tadàpattiþ /
àghàravàkye samudàyànuvàdaprayojanaü tu kaustubhe draùñavyam /
naca dadhyàdihomeùu devatàdyabhàvaþ; samudàyànuvàdabalenaikaprayogavidhiparigrahàvagateþ sakçdanuùñhànenàgnyàdihomàïgabhåtadevatàyàþ prasaïgena dadhyàdihomopakàrakatvopapatteriti pràpte ---------- #<sarvatra guõamàtravidhànena tçtãyavidhiprakàropapattau pa¤camavidhiprakàràïgãkaraõasyànyàyyatvànna dadhyàdivàkyeùu vi÷iùñakarmavidhànam /
naca guõe vidhyanvayànupapattiþ; homakarmakaguõakaraõakabhàvanàyàmeva vidhyanvaye 'pi pràptàpràptavivekena vidhiphalasyàj¤àtaj¤àpanaråpasya bhàvanàyàþ svaråpeõa pràptatayà guõamàtraviùakatvopapatteþ /
ataeva sarvatra pràtãtike vi÷iùñabhàvanàvidhàne 'pi phalamàdàyaiva ùaóvidhiprakàràsteùàü cottarottarasya daurbalyaü pårvamuktam /
ata÷ca pràptyabhàvàdeva samudàyànuvàdatvàsaübhavàdàdyavidhividhayà karmavidhã evàghàràgnihotravàkye /
naca råpaj¤ànàbhàvàtkarmavidhyanupapattiþ; tasyànuùñhànaü prati kàraõatve 'pi ÷àbdabodhaü pratyakàraõatvàt /
ata÷ca vijàtãyahomatvàvacchinnasya vidhàne 'vagate vàkyantareõa råpalàbhe 'pi na kàcitkùatiþ /
prayojanaü dadhyàdidravya samuccayavikalpàbhyàü spaùñam // .5//
># // iti pa¤camamàghàràgnihotràdhikaraõam //
#<<B2>># (pårvàdhikaraõena pratyudàharaõasaïgateþ prakaraõasaïgate÷copapàdanam) pårvàdhikaraõe tavyapratyayasya vidhàyakàtvàbhàvàt vàkyabhedàpatteþstute÷ca pratãteryuktamarthavàdatvam, ihatu dadhyàdivàkyànàü dadhyàdiguõàpràpteranuvàdatvenàrthavàdatayaikavàkyatvànupapatterbhinnavàkyatayà siddhànte 'pi vidhitvasyàïgãkàràt ÷uddhaguõavidhe÷ca vakùyamàõarãtyàsaübhavena vi÷iùñakarmavidhyava÷yaübhàvena yuktassamudàyànuvàdaþ iti pårvapakùotthànàt pratyudàharaõaråpàmanantarasaïgatiü karmabhedàbhedaphalakatvàcca prakçtasaïgatiü ca såcayan udàharaõapårvakaü pårvapakùamàha #<--------- tatraiveti >#//
àghàravàkyasya samudàyànuvàdatve /
api tadanantarapañhitordhvàdivàkyavihitayàgànàmeva samudàyànuvàdena tataþ pårvamagnisaümàrgavidhinà vyavadhànena pàñhaþ, tatraivàghàravàkyavihitàghàrasyàpãti såcayituü prakaraõànuprave÷adyotakaü tatraivetyuktam /
pårvavadityanena pårvoktasaïgatiþ såcità //
#<(bhàvanàyà vyàpàraviùayatvena dadhyàdivàkye 'pi vyàpàravidhyava÷yaübhàve># dadhyàdãnàmutpattyanvayiguõatvena vihitavidhànàyogàt karmabhedàva÷yaübhàve 'gnihotravàkye samudàyànuvàdatvamevetyàdiniråpaõam) #<nirvyàpàra iti >#//
vidhe÷cetanapravartanàråpatvàt tasyà÷ca pravçttyanukålavyàpàratvena dhàtvarthàvacchinnabhàvanàviùayatvasyaikapadopàttatvapratyàsattyà këptasya tyàgàyogàt vyàpàrànàtmakaguõe vidhyasaübhavàdvi÷iùñavidhyàva÷yakatve vihitasya punarvidhyasaübhavenàbhyàsàt bhedaþ /
naca vihitasyàpi phalanimittàdisaübandhavat dadhyàdisaübandhena punarvidhànopapatteranyaparatvam; svata utpannasyàpi phalàdisaübandhe viniyogasya vidhyupapattàvapi dravyàdisaübandhe utpattyanvayiguõatvenotpatteràva÷yakatvena pràptàyàþ punarvidhànànupapatterbhedasyàva÷yakatvàt /
ato dadhyàdivàkyeùu "yadagnaye ca prajàpataye ca" "agnirjyotirjyotiragniþ svàhà" ityàdivàkyeùu ca svaråpavatsu sarvatra guõàdabhyàsàdvà karmabhedaþ /
nahyagnihotràdivàkyeùvanupàttaråpeùu karmavidhiþ; vàkyàntareõàpiråpàlàbhàcca /
naca -------- evaü dadhyàdihomeùu svavàkyato 'gnyàdihomeùu càkùepeõa dravyasya pràptàvapi svavàkye devatàbhàvàt vàkyàntaropàttadevatàmàtravidhestavàniùñatvàdàkùepeõa devatàyà apràpteþ kathaü råpavattvaü ? iti -------- vàcyam; ekaphalasàdhanànàmeùàmekaprayogavidhiparigraheõa sànnàyyavatsakçdanuùñhànopapatterhemàntareùvapyapekùitànàü dravyadevatàdãnàü prasaïgenopakàrakatvopapattyà tatsaübhavàt /
anirukto vai prajàpatiranirdiùñadravyake àjyamitisàmànyavacanàbhyàü yathàpekùitadravyadevatopapatte÷ca /
nahi råpavattàj¤ànaü vidheyatàj¤ànaü prati kàraõam; ayogyatàni÷cayàbhàvamàtreõaiva yogyatàyàþ j¤ànàbhàve 'pi ÷ruta÷abdàt ÷àbdabodhasyànubhavikatvàt tajj¤ànasya kàraõatvànupapatteþ /
ato 'råpavattàni÷cayàbhàvamàtreõa vidheyatvopapatterekatararåpànvayamàtreõàpi cetarakarmavyatiriktatvasiddheranuùñhànakàle tadapekùàyàü pårvoktarãtyà tadupapattiþ /
agnihotravàkyetu yadyapi agniprajàpatibhyàü tatsaübhavati; tathàpi samudàyànuvàdatvenàpyupapattàvadçùñabhedàpàdakakarmàntaràïgã- kàrasyàyuktatvamiti bhàvaþ //
(#<agnihotravàkye samudàyànuvàdaprayojanam)># #<eva¤ca dadhyàdivàkyavihitahomànàü havanaråpaikajàtãyaikade÷apañhitatvalakùaõaikadharmayogàkhyena pracayena dhàtvarthasamudàyasyeva bhàvanàsamudàyasyàpi làbhàt yadàgnihotravàkye juhuyàditi samudàyànuvàdaþ, tadà agnihotrapadasya vai÷vadevapadavat samudàyànuvàdavaiyarthyabhiyà agnidevatyànagnidevatyahomamàtraparatvopapatteþ phalanimittasaübandhopapattiråpaü samudàyànuvàdaprayojanamàha># ----------- tatprayojanamiti // #<.//
evamårdhvàdivàkyeùvapyårdhvatvàdiguõaireva dravyadevatàråpairupàü÷utvena upàü÷uyàjasyeva karmaparicchedasaübhavàt tattadguõavi÷iùñayàgànàü caturgçhãtàjyadravyakàõàmàghàrayatãtyayaü samudàyànuvàdastatprayojanaü yattàvadvàrtike># #<"indra årddhvà adhvara ityaghàramàghàrayatã"ti mantravidhàvàghàraikatvasiddhirityuktam /
tadårdhvamàghàrayatãtyatraiva mantravidhàvapi mantravi÷iùñàghàràõàü mantravarõakalpitendradevatàkàghàreõa saha prayogavidhyavagatayaugapadyasiddhidvàrendradevatàkatvasiddhipårvakayàgaråpatàsiddhirindradevatàkàghàreõa yaugapadyasiddhimàtraü và prayojanaü kaustubhe draùñavyamityarthaþ >#//
(agnihotravàkyasàrthakyàrthaü pa¤camavidhiprakàrànekàdçùñalkapanàdigauravaparihàràrthaü ca dadhnà juhotãtyàdãnàü pràptàpràptavivekena guõamàtraviùayatvenàgnihotravàkya eva homavidhiriti siddhàntopapàdanam) agnihotràdivàkya eva karmavidhiþ, anyathà vaiyarthyàpatteþ, #<naca --------># samudàyànuvàdakatvenàrthavatteti #<--------- vàcyam;># dadhyàdivàkyeùu anekeùu vi÷iùñavidhyà÷rayaõe pa¤camavidhiprakàràpatteranekàdçùñakalpanàyà÷ca karmavidhyayogena samudàyànuvàdàsaübhavàdityabhipretya siddhàntamàha #<--------- sarvatreti >#//
yadyapi guõasya sàkùàt paraüparayà và vidhyanvayaþ; tathàpi guõasya kàrakatayà bhàvanàyàü prakàratvenànvayàt prathamatastàdç÷aguõavi÷iùñadhàtvarthàvacchinnabhàvanàvidhàyakasyàpi vidheþ pràptàpràptavivekena phalatoguõaviùayatvàt pràptàyà api dhàtvarthàvacchinnabhàvanàyàþ guõavi÷iùñatvena punarvidhàne 'pi vi÷eùyàü÷e 'j¤àtaj¤àpanaphalàbhàve 'pi vi÷eùaõàü÷e tatkaraõena vidhisàrthakyopapatteþ saübhavatyeva tçtãyavidhiprakàreõa guõàü÷e 'pi vidhirityabhipretyàha #<-----------># homakarmaketi //
#<utpattivàkye karmaõaþ karaõatvenànvaye 'pi guõavidhau tasya pràptatvàdanådyamànàyàü bhàvanàyàmapekùitatvànmatvarthalakùaõàyà÷ca karmatvenaivànvayamabhipretya homakarmaketyuktam >#//
(ùaóvidhiprakàrà÷rayaõasya sarvatra vi÷iùñavidhàvapi na virodhaþ vàrtikàvirodha÷ca) #<nanu># sarvatraiva vi÷iùñabhàvanàvidhànena vidherekaråpatve sati ùaóvidhatvamudbhidadhikaraõe kathaü pratipàditamityata àha #<-------- ata eveti /
teùàü ceti >#//
anekavi÷eùaõavidhikalpanàkçtagauravatadabhàvakçtalàghavàbhyàü pràbalyaü pårvapårvasyottarottarasya ca daurbalyamuktam /
yetu pràtipadikàrthadhàtvarthayoþ parasparànvayena bhàvanànairapekùyeõaivàùñau vidhiprakàrànupapàdayanti, teùàü niràsa÷ca vàritakakçtà kçtaþ, natvasmadupapàditarãtyoktaùaóvidhaprakàrasyetyarthaþ //
#<(vidvadvàkyena vihite 'pi karmaõi àgneyavàkyena vi÷iùñavidhi÷aïkàtanniràsau pràsaïgikau)># #<yadyapi cànayà rãtyà vidvadvàkyavihitàyà bhàvanàyàþ pràptàyà apyàgneyàdivàkye dravyadevatàvi÷iùñatvena punarvidhànaü saübhavati; tathàpi bhàvanàyàmanekaguõavai÷iùñyasaübhave 'pi ÷rutavidheranekaguõaviùayatvasvãkàre àvçttiprasaïgàdvàkyabhedànna tatsvãkàraþ /
yadyapi ÷rutavidheþ ÷abdabodhyàrthasya vi÷iùñaråpeõaikyànnàvçttiþ; tathàpi tatra tàtparyaviùayãbhåtàrthabhedena gauravalakùaõo vàkyabhedo 'styeva /
ata evoktaü vàrtike ---------- vidhitve bhàvanàsthe 'pi tàdarthyaü pravibhajyate /
vi÷eùaõaphale càsmin vàkyabhedo bhaviùyati iti /
prakçte tvekadadhyàdiguõaviùayatvànna tatprasaïga ityà÷ayaþ >#//
(dadhyàdivàkyeùu kevalaguõavidhitve 'pi yadagnayecetivàkyayoranekaguõavidhàne vàkyabhedàt agneyavàkya iva caturõàü karmaõàü vidhànàsyàva÷yakatvenàgnihotravàkyatadanuvàdatva÷aïkàparihàrau) #<nanu ----------># dadhyàdivàkyeùu tçtãyavidhiprakàrà÷rayaõena karmavidhãnàmabhàvàt samudàyànuvàdatvàsaübhave 'pi "yadagnayeceti vàkyayoþ pràptakarmànuvàdenànekaguõavidhyasaübhave karmàntaravidhànasyàva÷yakatve utpattivàkya÷iùñadevatàsamuccayànurodhenàgneyavadekasminvàkye karmadvayavidhyavagate÷caturõàü karmaõàü "agnihotraü juhotã"ti samudàyànuvàdo bhaviùyati #<-------- iti cet -------na;># tatràpi mantravarõata evàgnyàdipràptestatsamuccitaprajàpatimàtravidhànena vàkyabhedàprasaktestatprakhyàdhikaraõe uktatvena karmàntaravidhyaprasaktyà tçtãyavidhiprakàropapatterityabhipretya samudàyànuvàdatvaniràsamupasaüharannagnihotràdivàkya eva karmavidhimupapàdayati #<-------- ata÷ceti >#//
(agnihotràghàravàkyayoþ pårvottarapakùaprayojananiråpaõam) #<dadhyàdidravyasamuccayeti >#//
agnihotravàkye samudàyànuvàdapårvapakùe dadhyàdida÷adravyàõi sànnàyyavatsahopàdàya saüpratipannadevatàkatvàt sakçddhoma iti dadhyàdisamuccayaþ /
siddhànta ekasminnevàgnihotrakarmaõi teùàü vikalpa ityarthaþ /
etaccàghàravàkye 'pi pårvottarapakùaprayojanasyàpyupalakùaõam /
tacca pårvapakùe årddhvatvàdãnàü madhye yasyaiva daivàdantaràyastadordhvatvaikàbhivyaïgyajàtyavacchinnasyàniùpatteþ punastatkarmaõi àvçttiþ /
siddhàntetu karmabhedàbhàvàt guõànurodhena pradhànàvçtteranyàyyatvànnàvçttiþ, kintu guõalopanimittapràya÷cittamàtramiti j¤eyayam //

iti pa¤camamàghàràgnihotràdhikaraõam //
#<------------------># <B1> #<(6 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.6)># dravyasaüyogàt //
#<"agnãùomãyaü pa÷umàlabhete" ti ÷rutam /
tathà># #<"somena yajete" ti ca /
tatrà'dyavidhiprakàrasyàsaübhavànna pårvavatkarmavidhitvam, apitu samudàyànuvàdatvameva;># karmapràptistu pa÷au #<"hçdayasyàgre 'vadyati atha jihvàyà" ityàdibhiþ utpatti÷iùñapa÷usàdhye yàge hçdayàdãnàü sàdhanatvànupapatterna tadudde÷enàvadànàkhyasaüskàravidhiþ /
ato vihitànàü hçdayàdyavadànànàü pa÷uprabhavadravyavçttyavadànatvasàdç÷yàtsànnàyyàvadànaprakçtikatvàvagateþ sànnàyyavadeva># hçdayàdãnàü yàgasàdhanatvasya påtãkavadanumànàdyàvaddhçdayàdiyàgà eva vidhãyante tàü÷ca lakùaõayà àlabhatinà anådyàgnãùomau devatà vidhãyate /
pa÷upada¤ca hçdayàdãnàü chàgaprakçtikatvasya mantravarõapràptatvàllakùaõayà hçdayàdiparam /
#<athavà ----------- hçdayàdivàkyavihitàvadànàkùiptaspar÷ànevàlabhatinà ÷akyaivànådya pa÷upadalakùitahçdayàdãnàü pratyekaü devatàsaübandhe kçte tàvanto yàgà devatàsaübandhakalpitàstenaiva vidhinà vidhãyante />#
sarvathà pa÷upadaü samudàyànuvàdaþ /
#<tathà some 'pi># #<"aindravàyavaü gçhõàti" "maitràvaruõaü gçhõàtã" tyàdivàkyairdravyadevatàsaübandhànumitayàgavidhànam; grahaõe devatànvayànupapatteþ /
dravyaü># #<"càõvyà dhàrayà gçhõàtã"ti prakçtaü dhàràsaparya dravaü taddhitopàttam /
somavàkye tu tatprakçtitvena somalatà - vidhirvrãhividhivat >#//
"somamabhiùuõotã" tyàdisaüskàravidhyanyathànupapattyaiva và "adhvaryuü vçõãta" itivatsomapràpteþ somapadaü nàmadheyam /
sarvathà yajiþ samudàyànuvàdaþ /
tatprayojanaü càsminpakùe somadravyakayàgamàtrànuvàdàdastuta÷astràõàmapi phalasaübandhaþ /
jyotiùñomapada¤ca vai÷vadevavadgauõam /
samudàyànuvàdàbhàve hi tadva÷àt sastuta÷astràõàmeva yàgànàü phalasaübandhàpattiþ teùàmeva jyotãråpastomasaübandhàtpattiþ /
siddhànte tu yàgasyaikatvàtphalavàkyasthayajinàbhyàsalakùaõàpattervijàtãyayàgatvàvacchinnasyaiva phalasaübandhaþ /
jyotiùñomapade bahuvrãhyarthastu svasaübandhyabhyàsaghañitasamudàyà÷rayatvaråpaþ /
ataþ samudàyànuvàdàveva tàviti pràpte ---------- #<pa÷upade hçdayàdilakùaõàyàü pramàõàbhàvàttatraiva vi÷iùñayàgavidhiþ /
hçdayàdivàkyai÷ca hçdayàdyudde÷ena saüskàramàtram /
pa÷o÷ca na sàkùàddhaviùñvena vidhànam, kintu vi÷asanàdividhiråpatàtparyagràhakànurodhena hçdayàdiprakçtitvenaiva; karaõatvasya sàkùàdiva paramparayàpi tàtparyagràhake satyupapatteþ /
ataevàtide÷apràptàvadànasaübandho 'pi hçdayàdãnàü haviùñvasiddhyarthastaditaràïgànàü haviùñvaparisaükhyàrtha÷cetyàdi kaustubhe draùñavyam />#
some 'pi naindravàyavàdivàkyairyàgavidhiþ gauravàt, kintu devatàvi÷iùñagrahaõasyaiva taddhitopàttadravyodde÷ena vidhiþ /
saübhavati ca devatàtvasya niråpakatàsaübandhena grahaõavai÷iùñyàyoge 'pi grahaõakàlãnoccàraõakarmãbhåtavçttitvasaübandhena grahaõe vai÷iùñyam /
ata÷ca devatàyàþ grahaõàïgabhåtàyà api yàgàpekùàyàü somavàkyavihitayàgasyaiva devatàpekùasyopapàdakatvamàtrakalpanàllàghavam, somapadantu saüskàravidhyanyathànupapattyà saübhavatpràptikatve 'pi saktuvyàvçttiphalakasomaniyamàrthaü na virudhyate /
yathà caivaü sati grahaõànàü samuccayo yàgasya ca pratigrahaõamàvçttistathà sarvaü kaustubha eva niråpitam /
prayojanaü pa÷uvikàre hçdayàdiyàgànyatamaprakçtikatvànnaikàda÷àvadànagaõapràptiþ pårvapakùe, siddhànte tu seti draùñavyam /
some càvyaktatvasiddhireva // 6 //
#<// iti ùaùñhaü pa÷usomàdhikaraõam >#//

<B2> #<(pårvàdhikaraõena pratyudàharaõasaïgatiniråpaõam)># #<dadhyàdivàkyairagnihotravàkyavihitakarmànuvàdena guõamàtravidhànasya kartuü ÷akyatvena prakçtakarmàbhàvàt samudàyànuvàdatvàsaübhave 'pãha pa÷usomavàkyavihitayàgãyadravyodde÷ena hçdayàdiviùayakàvadànàdividhibhiravadànàdi- saüskàravidhyanupapatteþ karmavidhyava÷yaübhàvàt prakçtakarmasattve bhavatu samudàyànuvàdatvamityevaü pårvapakùotthànena pratyudàharaõasaügatiü såcayannudàharaõamàha># ----------- agnãùomãyamiti //
(#<pårvàdhikaraõe àghàravàkyasyevàtra somavàkyasya pràthamya÷aïkàparihàràbhyàü pa÷uvàkyapràthamye nimittopapàdanam)># #<pårvasåtre àghàràgnihotrayoþ aïgàïgibhàvàbhàvenàbhyarhitaü pårvaü nipatatãtyasyàviùayatvàt alpàctaratvenàghàra÷abdasya pårvanipàte 'pãha pa÷u÷abdasya dhyantatve 'pi># #<"lakùaõahetvoþ kriyàyàþ" ityatra dhyantasya># #<paranipàtena dhyantatvasya niyàmakatvàsaübhavena somasya pràdhànyàdabhyarhitatvena såtre pårvanipàtapràptàvapi nyàyenopapàdake ÷àstre pa÷au pårvapakùasya kliùñatvena nyàyavyutpàdanàdaraviùayatvenàbhyarhitatvamabhipretya pa÷u÷abdasya prathamagrahaõàt tadabhipràyeõa svayamapi># #<somavàkyàt pràk pa÷uvàkyamudàhçtam >#//
(agnãùomãyavàkye prathamavidhiprakàràsaübhavàt hçdayàdãnàmutpatti÷iùñaguõàvarodhanyàyena pa÷uyàge kathamapyupayogaþ) agnihotravàkye ÷uddhadhàtvarthavidhànaråpàdyaprakàrasya saübhave 'pãha dravyadevatopàdànena vi÷iùñavidhessiddhàntepyà÷rayaõàttallàbhena karmavidhitvànupapatteþ samudàyànuvàdatvameveti pårvapakùamàha --------- tatreti //
yadyapyagnãùomãyavàkye dravyadevatàsaübandhàdàgneyavàkya iva lakùaõayà yàgavidhànamupapadyate; tathàpi tatrotpatti÷iùñasya pa÷oravadànena nà÷àpatteþ ÷rutayàgasàdhanatàbàdhànna hçdayàdivàkyaistadãyadravyodde÷enàvadàna- saüskàravidhisaübhavaþ /
dvitãyànirdiùñànàü hçdayàdãnàmeva saüskàryatvapratãte÷ca /
navà hçdayàdãnàü bhåtabhàvyupayogarahitànàü tadvidhisaübhavaþ /
pa÷vavaruddhatvena saktånàmivopayogakalpanànupapatte÷ca /
upayogakalpane 'pi vàtide÷àdeva tatpràpteþ punarvidhivaiyarthyàcca /
ato hçdayàdyudde÷ena vihitànàmavadànànàü saüskàratvàdyàgasàdhanatvànumànena tatra karmapratãtirityabhipretya pårvapakùamupapàdayati #<----------- atra hãti påtãkavadanumànàditi //>#
(påtãkavàkye somàbhiùavasyevàtra sànnàyyàvadànapratyabhij¤ànàdyàgakalpanopapattiþ) yathà påtãkànabhiùuõuyàditi påtãkasaüskàràbhiùavavidheþ yàgasàdhanatvaü vinànupapadyamànatvena påtãkànàü yàgasàdhanatvànumànaü, tadvadihàpãtyarthaþ /
yadyapi påtãkeùu somàbhiùavasyaiva pratyabhij¤àyamànasya påtãkasaübandhitvena vidhànàttasya ca yàgãyadravyasaüskàrakatvadar÷anàt påtãkànàü yàgãyatvànumàne 'pãha sànnàyyàvadànasyaiva yàgãyadravyasaüskàrakatvena këptasyàtnàpratyabhij¤àyamànatvena hçdayàdyudde÷ena vidhànàyogànna teùàü yàgãyatvànumànaü sukaram; tathàpyatra prakaraõàntaranyàyenàvadànàntarasyaiva vidhànàttasyaca pràõidravyakàvadànatvasàmànyàt sànnàyyàvadànaprakçtitvàvagateratide÷ena yàgãyadravyavçttitvasyàpi pràpteþ pratyavadànamavadeyadravyàõàü yàgasàdhanatvakalpanayà yàgabhedo 'vagantavya ityevamupapàdayituü pa÷uprabhavetyàdyuktam /
asmiü÷ca pakùe samudàyànuvàdaråpeõàgnãùomavàkyagatayajinà sarveùàmanuvàdàdyàgodde÷ena devatàvidhiriti bhàvaþ //
(#<pa÷upadasya lakùaõayà hçdayaparatvopanyàsaþ)># nanu -------- #<evamagnãùomadevatàyàþ pa÷uprakçtitvasyaca vidhàne vàkyabhedasya devatàtaddhitasya pa÷upadasàmànàdhikaraõyànupapatte÷ca prasaktirityata àha># -------- pa÷upadaü ceti //
#<chàgasya haviùa iti mantravarõasya hçdayàdiyàgàïgatvàt tata eva pa÷uprakçtitvapràpterlakùaõayà hçdayàdipadasyànuvàdàddevatàmàtravidhànena tadaprasaktiþ /
eva¤ca pa÷uvàkye vi÷iùñavidhyabhàvàt làghavamapãtyarthaþ >#//
(agnãùomãyavàkyasya pa÷upadalakùitahçdayàdãnàü devatàsaübandhabodhanadvàrà kalpitatàvadyàgaparatvamitipakùàntaropapàdanena pårvapakùopasaühàraþ) yàgãyadravyavçttitvasya sànnàyyàvadànànaïgatvàdatide÷ena pràptyabhàvena yàgànumànàsaübhavamabhipretya pakùàntaramàha #<-------- athaveti >#//
hçdayàdyudde÷enàvadànànyeva vidhãyante, teùàü copayogàpekùàyàü pa÷uvàkyena pa÷upadalakùitahçdayodde÷ena devatàvidhàne sati dravyadevatàsaübhavàt tatraivàgnãùomãyavàkye àghàrayatãtivat yàgakalpanayopayogakalpanena yàgà vidhãyante /
àlabhati÷akyàrthastvanuvàda ityarthaþ /
eva¤ca hçdayasyàgre 'vadyatãti kramadar÷anamekàda÷a vai pa÷oravadànànãti samuccayadar÷ana¤copapadyate /
anyathà ekasmin yàge hçdayàdãnàü vikalpàpattestadanupapattirityabhipretya pa÷upadasya samudàyànuvàdatvamupasaüharati #<---------- sarvatheti >#//
(pa÷upadasamudàyànuvàdatvaprayojananiråpaõam) asmiü÷ca pakùe agnãùomavàkya eva àghàrayatãtyatreva yàgavidhànàdàlabhatipadasya samudàyànuvàdatvàbhàvàt pa÷upadaü samudàyànuvàda ityuktam /
tatprayojanaü pratyekaü hçdayàdãnàmudde÷ena sàhityàvivakùayà devatàsaübandhasiddhidvàrà pa÷càt pratyekaü yàgakalpanayà àlabhatinà lakùaõayà teùàü yàgànàü vidhànasiddhirityà÷ayaþ //
(#<aindravàyavàdivàkyeùu yàgavidhikalpanayà pràptasarvayàgànuvàdena somena yajatetivàkye dhàràprakçtitvena vrãhivatsomavidhànamiti pårvapakùopapàdanam)># #<aindravàyavamityàdiùu aindravàyavamiti devatàtaddhite indravàyvàdãnàü devatàtvapratãtestasya tyajyamànadravyodde÷yatvaråpasya># #<yàgaü vinà grahaõe 'nvayàsaübhavàt grahaõenaindravàyavaü kuryàditi arthànupapatteþ dravyadevatàsaübandhàt gçhõàtinà lakùaõayà yàgà eva vidhãyanta ityàha>#----------- tatheti //
nanu. #<taddhitena dravyasàmànyàvagatàvapi vi÷eùànavagame kathaü tatsaübandhabalàt yàgalakùaõetyata àha>#---------- dravya¤ceti //
#<ataþ># #<"somena yajete" tyatra yàgavidhau taddhitasya dravadravyavàcitvàt tadudde÷ena vidhãyamànasya gahaõàkhyasaüskàrasya latodde÷ena vidhànànupapatterdravadravyasya ca bhåtabhàvyupayogàsaübhavena viniyogabhaïgasyàva÷yakatvàt teùveva vi÷iùñayàgavidhànàt tattannirdi÷yamànadevatàråpaguõàt bhinnà eva yàgà ityarthaþ /
kiü tarhi somena yajetetyanena vidhãyata ityapekùàyàmàha># ----------- somavàkyetviti #<//
ata eva dhàrayà gçhõàtãtyatràrthapràptagrahaõànuvàdena dhàràmàtravidhàne 'pi dhàràyà dravadravyamàtraviùayatvàt tadadhikàrasiddheraindravàyavamiti taddhitena dhàràsamarthaprakçtadravadravyàbhidhànena tadavaruddheùu yàgeùu somasya dravyatvena vidhipakùasya pràcãnairuktasyàpyasaübhavàt somena yajetetyanena samudàyànuvàdakayajinà sarvayàgànuddi÷ya prakçtitvena somavidhirnatu tatra vi÷iùñavidhirityarthaþ />#
nanu --------- #<somarasapràptau tatra prakçtividhànaü yujyate /
nahyatra dhàràsamarthadravyatvena somarasaþ pràpyate, tasyodakàdiviùayatvenàpi saübhavàt, somarasatvena pràptauca punaþ prakçtividhànànarthakyàccetyà÷aïkàniràsàya vrãhividhivadityuktam /
tata÷càtra taddçùñàntena vikàrànuvàdena prakçtividhyabhàvena vikçtipràptyanapekùaõàt yàgodde÷ena vrãhivadatra somasyàpi vidhàne sati puroóà÷àvaruddhe vrãhãõàü nive÷àyogena paraüparayà prakçtitvena karaõatvà÷rayaõavadihàpi tadupapattirityarthaþ >#//
(somena yajetetyatra somapadanàmatvena pårvapakùaprakàràntaram) #<athavà -----------># dhàrà÷abdasya sasaübandhikatvàt gçhõàte÷ca sakarmakatvàt pratisaübandhyapekùayà prakçtaþ pàvanàdisaüskàrasaüskçtaþ påtabhçdàhavanãyapàtrasthaþ somarasa eva tattvena saübadhyate /
tata÷ca somasaüskàravidhyanyathànupapattyà "adhvaryuü vçõãta" itivat viniyogena somaprakçtitvasyàpi pràpteranuvàda evàtra soma÷abdo nàmadheyamiti pakùàntaramàha #<----------- somamiti >#//
somavàkye vi÷iùñakarmàntaravidhividhàne gauravàpattestattàdyàjyàpuronuvàkyànàü ca liïgaprakaraõakramairaindravàyavàdiyàgeùveva nive÷opapattau prakaraõamàtreõà÷rutavaikalpikadevatàkalpitatvànupapattyà råpàlàbhàccàyuktatvàt aindravàyavàdivàkyavihitànàü yàgànàmeva tatprakhyanyàyena nàmadheyaü somapadam /
tatra satyapi jyotiùñomanàmàntare sa eva yaj¤aþ pa¤cavidha ityatra pa÷uþ soma iti nàmàntareõàpi vyavahàradar÷anàt na vaiyarthyamapãtyarthaþ //
evaü somapadasya dvayyàü gatau pårvasmin pakùe somapadasya vidheye 'pi samarpakatvena yajessamudàyànuvàdatvàbhàvàt uttarasmin pakùe samudàyànuvàdatvena pakùadvayamapi nirbàdhamiti sarvathàpadena såcayannàha #<---------- sarvatheti >#//
(somapadanàmatvapakùe saükalpollekhasya spaùñatvàt prayojanàntaraniråpaõam) yajipadasya pakùadvaye 'pi anuvàdatve anekayàgaparatvàt tadabhàve ekayàgaparatvàt prayojanaü spaùñatvàdupekùya somapadasya nàmatve saükalpollekhàdiprayojane vidyamàne 'pi vibhavàt prayojanàntaramapyàha #<---------- prayojana¤ceti ---------- vai÷vadevavaditi >#//
pràcãnapravaõàdivàkyagatavai÷vadevapadavadityarthaþ //
tadvaֈditi //
trivçdàdãni jyotãüùi stomà yasyeti vyutpattisiddhajyotãråpastomavadarthakajyotiùñomanàmava÷àdityarthaþ //
sastuta÷astràõàmiti //
teca pràtassavane aindràgnavai÷vadevau màdhyandinasavane màhendrastçtãyo marutvatãya÷ca tçtãyasavane àgrayaõàdityasàvitravai÷vadevà eka÷camasàbhyàsa ityevaü draùñavyàþ /
kathaü tarhi jyotiùñomanàmasatva astuta÷astràbhyàsànàü tatsiddhirityata àha #<----------- siddhàntetviti >#//
evaü ca yàgànàmadçùñàrthatvena samuccayàdvibhinnadevatàkànàü kramàpekùaõàdà "÷vino da÷amo gçhyate taü tçtãyaü juhoti da÷aitànadhvaryuþ pràtaþ savane grahàn gçhõàtã" ti kramasamuccayadar÷anamupapadyate /
anyathà yàgaikatvàdaïgabhåtagrahaõànurodhena àvçttyanupapatteranekeùàmapi grahaõànàü yàgãyadravyasaüskàràrthatvenaikàrthyàdvikalpena devatànàmapi vikalpàpattestadanupapattirityabhipretya pårvapakùamupasaüharati #<------------ ata iti >#//
(aindravàyavaü gçhõàtãtyàdãnàü yàgaparatve 'pi à÷vino da÷amo gçhyate iti grahaõakramàdyupapattivarõanam) yadyapi yàgakramasamuccayopapattàvapi pårvapakùe gçhõàtinà lakùaõayà yàgànàmeva vidhànena grahaõavidhyabhàvena teùàü bhedàbhàvàt grahaõakramasamuccayadar÷anànupapattistadavasthà; tathàpi da÷amuùñiparimitasomarasasya tathàbhiùavapàvanapåtabhçdàhavanãyàdipàtràdhàratvàdisaüskàrasaüskçtasya tattadyàgàïgatvena viniyuktasyàlpaü juhotãti vacanena caturavattodde÷ena homavidhivat alpamuddi÷ya homàkhyasaüskàravidhànàt homànuvàdena ca grahairjuhoti camasairjuhotãtyàdivacanairjuhvàdivat karaõatayà pàtrakaraõakahomasaüskàryatvànupapatteràva÷yakaü pratiyàgaü grahaõabheda iti na doùaþ //
atraca graheùu da÷atvasaïkhyaivaüprakàreõa j¤eyà tàõóyabràhmaõe aùñamakhaõóe bahiùpavamànastotràvàntaraprakaraõe navàdhvaryuþ pràtassavane grahàn gçhõàti tàneva tatpàvayantãtyàmnàyate /
tadbhàùye ÷rãvidyàraõyagurubhiþ -------- upàü÷urantaryàma÷ca vàyavya÷caindravàyavaþ //
tata÷ca maitràvaruõaþ ÷ukro manthã tapaþ paraþ /
tata àgrayaõo nàma dhruvo navama iùyata iti pårvàcàryakçtasaügraha÷lokena navatvamupapàditam /
tadapekùayaiva pravçttayà à÷vino da÷amo gçhyata iti ÷rutyà à÷vinasya da÷amatvamuktamityà÷vinàntà da÷agrahàsteùàü ca da÷amatvaü pràtassavanànuùñhãyamànatvaråpakopàdhinà j¤eyam //
#<etena --------># yatprakà÷akàrairaindravàyavamaitràvaruõa÷ukramanthyatigràhyatrayatapokthyà÷vinàntà da÷agrahà iti vyàkhyàya eùàü dhàràgrahatvaråpaikadharmayogàt da÷atvamityuktaü, tada÷vinàü tàdç÷agrahakramapradar÷anasya vedabhàùyakàroktyà viruddhatvàt bahiùpavamànastotrànantaramanuùñhãyamàne 'pi à÷vinagrahe dhàràto grahaõasya kvàpyanàmnànenàdhàràgrahatvàdayuktamityupekùyam /
#<etena --------># vàyavyamapahàyokthyagraheõà÷vinàntànàü da÷agrahatvaü somanàthenoktamapi #<-------------- apàstam;># ata eva yàj¤ikànàü upàü÷vantaryàmavàyavaindravàyavamaitràvaruõa÷ukramanthyàtigràhyatapokthyamarutvatãyadhruvàõàmeva dhàràgrahatvaprasiddhiþ? paraü mãmàüsakànàmiti vi÷eùa ityalaü vistareõa //
#<(agnãùomãyavàkye pa÷upadasya hçdayàdiparatve lakùaõàpatteþ pa÷oþ prakçtitvena vidhàne vàkyabhedàpatte÷ca vi÷iùñavidhànam, hçdayavàkye yàgànupasthityà hçdayàdyudde÷ena saüskàramàtravidhànam, pa÷oþ prakçtitvena vidhànamiti sarvopapattyà siddhàntaþ)># #<pårvapakùyupapàditaprakàradvaye 'pi sàdhàraõaü dåùaõaü dar÷ayan siddhàntamàha>#---------- pa÷upada iti #<//
hçdayàdimàüse pa÷u÷abdaprayogasya pa÷utvàbhivyaktervàbhàvàt pa÷upade tallakùaõàpatteþ pa÷uprakçtitvena vidhàne ca devatàyà api vidhànàt vàkyabhedàpatteragnãùomãyavàkya eva vi÷iùñakarmavidhànaü yuktam /
avadyativàkyeùu tu yaji÷abdà÷ravaõena devatàyà apya÷ravaõenaca yàgopasthàpanàsaübhavàt avadànamàtrasya vatsàlaübhavadyàgànumàpakatvànupapatteþ na karmavidhànamityarthaþ /
kintarhi hçdayàdivàkyairvidhãyante? ityapekùàyàmàha># ------------ hçdayàdivàkyairiti //
#<utpatti÷iùñapa÷usàdhanatàyà vi÷asanàvadànàdisaüskàravidhivirodhaü pariharati># ------------ pa÷o÷ceti //
#<(pa÷udevatàsaübandho 'pi prakçtitveneti niråpaõam)># karaõatvasyeti //
#<utpattivàkye pa÷umiti dvitãyàlakùitasyetyarthaþ />#
ata eva --------- #<agnãùomadevatàsaübandho 'pi pa÷oþ hçdayàdiprakçtitvenaiveti nàgnãùomãyaü pa÷umiti taddhitasya sàmànàdhikaraõyasya cànupapattiþ /
ata÷ca yathaiva vrãhipadenaivàrthàt taõóulàdãnàmapi sàdhanatvàvagatestadudde÷ena peùaõàdividhiþ, tadvadihàpi pa÷upadenaiva hçdayàdãnàü sàdhanatvàvagatau yuktastadudde÷enàvadànàdisaüskàravidhiriti bhàvaþ >#//
(atide÷apràptasyàpyavadànasya punarvidhànaü pratyekàvadànasiddhyarthamityupapàdanam) yadyapi hçdayàdãnàü pradeyatvaråpayàgasàdhanatvalakùaõahaviùñvena tatsaüskàràrthasya madhyapårvàrdhàpàdanakàvadànasyàtide÷enaiva pràpteretadvidhivaiyarthyam; tathàpyatide÷apràptasyaiva hçdayàdisaüskàràrthatvena punarvidhànaü nànupapannam /
tatprayojanaü ca teùàü pratyekaü haviùñvasiddhiþ /
anyathà pa÷orvi÷asanavidhànàdavayavadvàrà sàdhanatvàvagatàvapi avayavànàü pratyekaü sàdhanatvànavagateþ avayavino vyàsajyasarvàvayavaniùñhatvena tatsàdhanatvànupapattyà avayavànàmapi samuditànàmeva sàdhanatvapràpteþ samuditasaüskàràrthatvena këptasyaivàtide÷ataþ sannidhàvapi tasya pratyekaü hçdayàdisaüskàràrthatvena vidhànàt påtãkànàmiva hçdayàdãnàmapi pratyekaü haviùñvàvagamàt pratyekaü madhyapårvàrdhàvadànasiddhiþ /
eva¤caikàda÷àvadànasaüskçtadravyamàtravçttihaviùñvatàtparyasahakçtena pa÷u÷abdenàpi tàvanmàtraprakçtitvena pa÷uvidhànamiti taditaràvayavànàü avadànaparisaïkhyàphalakayàgasàdhanatvaråpahaviùñvaparisaïkhyàdiphalaü labhyata iti kaustubhoktayuktyà prakçtàvadànavidhivaiyarthyaü pariharati #<------------ ata eveti //>#
(ekàda÷àvadànànãtyanenaitaràvayavaparisaïkhyàsiddhiriti nyàyasudhàniràsaþ) ityàdãtyàdipadena yadatra nyàyasudhàkçtà "ekàda÷a vai pa÷oravadànàni tàni dvirdviravadyatã"ti vàkye "ekàda÷a vai" ityasya pçthagvàkyatvamaïgãkçtya tasyaivetaràvayavaparisaïkhyàparatvamuktam, tatpa¤càvadànasaüpàdakatritvabàdhena taddvitvavidhàyakasya tànãtyasya vi÷eùasamarpakatvenaivaikàda÷a vai ityasya tadekavàkyatopapattau parisaïkhyàphalakatvàïgãkàreõa bhinnavàkyatve pramàõàbhàvàt tasyaiva parisaïkhyàphalakatvàïgãkàre hçdayàdivàkyànàü vaiyarthyasya duùpariharatvàt ayuktamiti kaustubhoktavi÷eùàntarasya saügrahaþ såcitaþ //
#<(hçdayàdãnàü kramasamuccayadar÷anopapatterda÷ame vakùyamàõatvàt pa÷uvàkye tasya ÷eùo nàstãti somavàkyasiddhàntopakramaþ)># #<ato 'vadànavidhivaiyarthyàbhàvàt pa÷uvàkya eva yàgavidhàne 'pi hçdayàdãnàü càvayavisàdhanatvànyathànupapattyà samuccitànàmeva sàdhanatvàvagateþ kramasamuccayadar÷anasyàpyupapattiü da÷ame vakùyamàõatvàdupekùya pa÷uvàkye siddhànte na ki¤cidava÷iùyate ityanusaüdhàya somavàkye siddhàntamàha># ---------- some 'pãti //
#<somayàgaviùaye 'pãtyarthaþ /
gauravapadaü lakùaõàpatterapyupalakùaõam >#//
(arthapràptagrahaõànuvàdenaindravàyavàdidevàtàmàtravidhànaü, devatàvi÷iùñagrahaõavidhànamiti vàrtikakçduktaü prauóhivàdamàtramiti prakà÷akàramataniråpaõam) #<ayamarthaþ ---------># upàü÷u gçhõàtyantaryàmaü gçhõàtãtyatropàü÷vantaryàmàdipadànàü nàmadheyatvena vidheyàntaràbhàvena vaiyarthyànupapattyà grahaõavidhestàvadàva÷yakatvam /
aindravàyavàdivàkye 'pi pràptagrahaõànuvàdena devatàsaübandhasyeva grahaõe devatàvi÷iùñarasaråpasaüskàryasaübandhasyàpi vidhàne vàkyabhedàpattergrahaõamàtrasyodde÷yatve pràkaraõikayatki¤ciddravyagrahaõe 'pi tadàpatteþ somarasãyatvena vi÷eùaõe vi÷iùñodde÷àpattyà tadvidheràva÷yakatvameva /
ato 'nyataþ saübhavatpràptikatve 'pi tataþ pårvapravçttyaïgãkàreõa vi÷iùñagrahaõavidhànaü taddhitopàttadravyasaüskàràrthametairvàkyaiþ kriyate /
aindravàyavamityàdau prakçtyarthabhedàt pratyayàrthadravyabhedaþ tàvacchabdàntaranyàyàdeva siddha iti tattadvàkye tattaddravyodde÷ena vi÷iùñatadvidhànaü nàyuktam /
tatprayojana¤ca devatàü÷e pratyayàrthadravyabhedasya grahaõàïgatvasyaca sidhyaitasyàvyaktatvasiddhiþ /
etadvidhyabhàvehi yàjyàpurogàdimantràmnànàdyàgàïgabhåtànàmeva devatànàü nirvàpa iva grahaõe tattanmantravarõàdupakàrakatàmàtraü syàt, satitvasmin pratyakùavidhau grahaõàïgatvapratãteþ yàga evopakàrakatàmàtràvasàyàdyàjyàdimantràõàmapi tadakalpakatayà yàgasyàvyaktatvasidhyodbhidàdãnàü tadvikçtitvaü labhyate /
grahaõàü÷etu dravyasaüskàrakatayà dçùñavidhayàr'thataþ pràptasyàpi svatantràdçùñàrthatvalàbhaþ /
grahaõavidhãnàü prayojanàpekùàyàü prayojanàntaràsaübhave prayàjàdivat àràdupakàrakatvakalpane 'pi na doùaþ /
ata eva tattaddevatàvaruddhagrahaõànàü guõàt bhede sati vidheþ punaþ ÷rutibalàdadçùñasyaiva prayojakatàsvãkàreõa prayojakãbhåtàdçùñànurodhena tattaddevatyànàü grahaõànàü prayàjànuyàjavat samuccayàvagatestadanurodhena gràhyadravyàõàmapi samuccayàdvibhinnadevatàkadravyabhedabalena yàgàvçttisiddheþ kramasamuccayadar÷anasyàpyupapattiþ //
#<naca ----------># avayava÷o grahaõena gràhyabhedàt grahaõàbhyàsopapattirbhedena gçhãtasyaikãkaraõe na yàgàbhyàsasiddhiriti tadviùayakramasamuccayadar÷anànupapattiþ #<iti --------- vàcyam;#e>#bhedena (?) gçhãtasyaikãkaraõàyogàt bhedàvasthitasyaiva yàganiùpàdakatvàvagateryàgàbhyàsaüca vinà bhedena gçhãtasya tatsàdhanatvàsaübhavena yàgàbhyàsasyàva÷yakatvena tadupapatteþ //
#<(devatàvi÷iùñagrahaõasya somarasasaüskàràrthatvena vidhàne ekaprasaratàbhaïganiràsaþ vi÷iùñavidhyupapàdanaü ca)># #<yattu asmin pakùe aindravàyavapade ekaprasaratàbhaïgàpàdanaü, teùàü tadudde÷yadravyasya vidheyadevatàniråpitatvàbhàvàt># #<"sçùñãrupadadhàtã" tyatra mantravi÷iùñopadhànavidheriùñakàsaüskàràrthatvena svayamevàïgãkçtatvàt tena nyàyenehàpi tasyàdoùatvàdayuktamiti vyaktaü kaustubhe />#
etena ---------- #<vi÷iùñavidhau gauravàpattergrahaõamàtrameva vidhãyate /
aindravàyavàdipadantu mantravarõapràptadevatànuvàdamityapi># ---------paràstam; #<aindravàyavàdipadavaiyarthyàpattyà grahaõàïgatvapràptiphalakasya vi÷iùñavidherapyaïgãkàràt /
ato yuktaü devatàvi÷iùñagrahaõasyaiva vidhànamiti /
vistara÷ca kaustubhe draùñavyaþ >#//
(grahaõe devatànvayànupapattiparihàraþ aindravàyavavàkye yàgakalpanàniràsa÷ca) grahaõe devatànvayànupapattiü pariharati #<--------- saübhavati ceti /
karmãbhåteti >#//
tacca devatàvàcakaü padaü tadvçttitvasaübandhenetyarthaþ /
devatàpekùasyeti //
somayàgasya devatàpekùàyà grahaõàïgabhåtadevatàbhiþ prasaïgenaivopakàralàbhena ÷àntestasyaivopapàdakatvamityarthaþ /
#<etena --------># yàgàpekùàyàü àgneyavàkya iva yatràpekùà tatraiva yàgakalpanaü nyàyyam, natu vàkyàntara iti grahaõavàkyeùveva yàgavidhànaü yuktamiti #<-------- nirastam;># àgneyavàkye puruùavyàpàrà÷ravaõenàparyavasànàt tatra yàgakalpanopapattàvapi iha grahaõaråpapuruùavyàpàra÷ravaõena paryavasàne satyabhihitadravyadevatàsaübandhanirvàhakamàtràpekùàyàü somavàkya eva ÷rutyà vihitayàgasya tannirvàhakatvopapattera÷rutayàgavidhànakalpanasyànyàyyatvàt /#<
saüskàravidhyanyatheti >#//
(pradeyatvena prakçtitvena và somasya pràptatvàt somena yajetetyatra somapadaü nàmadheyamityà÷aïkànuvàdaþ) #<ayamarthaþ -------># nahyatra somasya pradeyatvena vidhiryuktaþ; saüskàravidhivaiyarthyàpatteþ /
nàpi prakçtitvena; tasya saüskàravidhyanyathànupapattyàpi siddheþ /
grahaõavàkye tàvat taddhitopàttadravyasya grahaõasaüskçtasya viniyogàpekùàyàü devatàsaübandhànyathànupapattyavagatatattadyàgàbhyàseùu pradeyatvena viniyogakalpanaü nànupapannam /
sarvanàmàrthakasya taddhitasya dravyavi÷eùatàtparyagràhakàpekùàyàü sannidhànadvàrà vàkyapramitadravadravyaviùayatvasiddhiþ /
tatrahi tattadvàkyapràptagrahaõavi÷eùànuvàdena dhàràmàtravidhànam /
alpaparimàõeùu pàtreùu sthålayà dhàrayà grahaõe kçte pàtràdbahirapi pàtàpatteraõutvasya pràptatvànnàõutvasyàpi vidhànam /
dhàràyà÷ca pratisaübandhyapekùàyàü gçhõàte÷ca karmàkàïkùàyàmuttaràrdhàdivat svatantrajalàdipratisaübandhyàkùepakatvànupapatteþ prakçtasomaü pàvayatãtyàdivàkyapramitasomaprakçtikadravadravyaviùayakatvasi ddhiþ /
pàvanavàkye somapadasya latàparatvàsaübhavena lakùaõayà latàsaübandhirasaparatvàt /
eva¤ca saüskàravidhyanyathànupapattyà somaprakçtitvasyàpi pràptirnànupapannà /
#<etena ---------># satyapi sannidhàne dhàràyà dravadravyamàtrasàdhàraõatvàt somarasaviùayatvaniyame pramàõàbhàve sati somasyàpràptiriti ÷àstradãpikoktaü #<---------- apàstam; ------------ iti //>#
(saüskàravidhyanyathànupapattyà saktånàmapi pràptyà tadvyàvçttiphalaniyamavidhitvopapàdanam) #<saktuvyàvçttãti >#//
saüskàravidhyanyathànupapattyà somavat saktånàmapi viniyogakalpanayà vikalpena pràptyàpatteþ pakùapràptasaktuvyàvçttiphalakaniyamàrthaü somavidhànam /
tata÷cotpatti÷iùñasomàvarodhàt saüskàravidhyanyathànupapattyà saktånàü tatra viniyogakalpanàsaübhavànna vikalpaprasaktirityarthaþ /
#<yathàcaivaü satãti >#//
siddhànte yàgaikatve satãtyarthaþ /#<
kaustubha eveti >#//
vyàkhyàtapårvametat //
#<(somavàkyasiddhàntaprayojanam)># some ceti //#<
aindravàyavavàkyai÷ca yàgavidhàvaindravàyavena yajetetivacanavyaktyàpatterjyotiùñomasyàpi svàrthavihitadravyadevatàkatvalakùaõavyaktacodanatvàdekàhàhãnasatreùvavyaktacodanàtvena jyotiùñomasàdç÷yàbhàvànna tadãyavidhyantapravçttiþ /
somavàkyenatu yàgavidhau dravya÷ravaõe 'pi svàrthavihitadevatàràhityena jyotiùñomasyàpi avyaktacodanatvena tatsàdç÷yàdekàhàdiùu jyotiùñomavidhyantapravçttirityavyaktastu somasyetyaùñamàdhikaraõe vakùyamàõaü prayojanamityarthaþ />#
yattu vàrtike ---------- #<karmabhede sati ekakarmaõi vikalpo 'vibhàgo hi># #<codanaikatvàdityaùñamàdhikaraõanyàyenaikasya aindravàyavàdivàkyavihitasya yàgasya vikçtau vikalpena vidhyantàtide÷àt vikalpenaikasya dharmàþ kàryàþ sakçcca yàgàþ kàryàþ karmaikye yathàprakçtãti prayojanàntaramuktam /
tacca vàkye '÷råyamàõadevatàkatvaråpavi÷eùasàdç÷yenopàü÷uyàjàtide÷asya ekàhàdiùu pràptyaindravàyavàdiyàgànàmanyatamàtide÷asyaiva pràptau pramàõàbhàvàt vikalpena dharmapràptyanàpatteþ na yuktamityevakàreõa såcitam />#
ata eva kaustubhe ---------- #<upàü÷uyàjãyavidhyanta eva pårvapakùe prayojanatvenoktaþ //>#

iti ùaùñhaü pa÷usomàdhikaraõam //
#<-------------------># <B1> #<(7 adhikaraõam //)//
(a.2 pà.2 adhi.7)># pçthaktvanive÷àt //
#<"àmanamasyàmanamasya devà iti tistra àhutãrjuhoti"># #<"àjyabhàgau yajatã" tyàdau ekatvàtiriktasaïkhyàyàþ svà÷rayapratiyogika --- svà÷rayavçttibhedavyàptatvena na tàvatsàkùàdbhàvanàbhedabodhakatvam; tasyà uktasaïkhyà÷rayatvàpratãteþ /
nàpi dhàtvarthabhedabodhakatvam; tasya pårvapramitaikatvasaïkhyàvaruddhatvena># #<"ekàda÷a prayàjàn yajati" "viràñsaüpannamagnihotraü juhotã" tyàdivatsaïkhyàntarasaübandhànupapatteretatsaïkhyàyà abhyàsaviùayatvapratãterakarmàntaratvamiti pràpte ---------># nàtra saïkhyàntaràvarodhaþ /
sà hi na tàvattiïupàttà tasyàþ kartçvçttitvàt /
nacànavacchinnasyànvayànupapatteþ prathamàtikrame ca kàraõàbhàvàddhàtvarthe ekatvasaïkhyànumànamiti --------- vàcyam; ÷rutasaïkhyàsattve kàraõàbhàvasyàsiddhatvenànumànàprasaràt /
ataeva prayàjaikàda÷atvasthale yatra prakçtau anumànaprasarastatràbhyàsaviùayatvam /
nacaivaü viràñsaüpattivàkyàdàvapi utpattivàkye ekatvànumànànàpattiþ; tàdç÷asthale svopajãvyotpattivàkyajanya÷àbdabodhanirvàhàrthaü pårvapravçttasyànumànasyauttarakàlikena saïkhyà÷ravaõena bàdhàyogàttasyàbhyàsaviùayatvapratãteþ, prakçte tu ÷àbdabodhàt pårvamevetarapadàrthavatsaïkhyàyà api pratãteryuktaþ ÷àbdabodhottarakàlãnànumànapratibandha iti kaustubhe vistaraþ /
ata÷ca siddhamutpattivàkyagatakarmasamànàdhikaraõavidheyasaïkhyàyàþ karmabhedakatvam /
bhàvanàbhedastu ÷abdàntaràdeva /
prayojanaü vediprokùaõamantravatpårvapakùe sakçnmantraþ, siddhànte tu tadàvçttiriti /
#<bhàùyakàreõa tu># #<"saptada÷a pràjàpatyànpa÷ånàlabhete" ti vàkye yàgabhedàbhedacintà kçtà /
tatra yadyapi devatàtvavi÷iùñadravyavi÷eùavàcã taddhitaþ, yadyapi ca pràjàpatyapada evaika÷eùaþ; tathàpi taduttaravibhaktyupàttàyàþ saïkhyàyàþ prakçtyarthe vi÷eùya evànvayaþ natu vi÷iùñe /
dvau traya ityàdau tathaiva vyutpatteriti tàvadavivàdam /
so 'pi ca na dravye devatàtvànvayottaram; tathà sati devatàtvapratisaübandhini dravye sàhityànavagamena pratyekavçttipa÷utvàvacchinna eva tatsaübandhapratãteranekatvàvagamàtsaübandhabhedenànekayàgàdikalpanàgauravàpatteþ /
ato làghavàddevatàtvànvayàtpårvameva saïkhyànvayaþ /
tadàhi bahutvàvacchinna evaikadevatàsaübandhàdekayàgàdikalpanàllàghavam />#
naca prakçtipràptaikapa÷uniùpannaikàda÷àvadànagaõaikatvànurodhena saïkhyàyà devatàtvànvayottaramanvayaþ; pa÷ugataikatvasya ÷rutasaptada÷atvena bàdhàt avadànagaõaikatvasya ca prakçtàvàrthikatvenehànatide÷àt /
ato devatàsaübandhabhede pramàõàbhàvànna yàgabhedaþ /
astu và samànàbhidhàna÷rutyà bahutvànvayàtpràgdevatàtvànvayena saübandhabhedastathàpi làghavàdyagaikatvam /
yathaiva hi siddhànte 'neke yàgàþ sakçdanuùñhànenopapàdyante, tathà manmate 'pyekena yàgenàneke devatàsaübandhà iti pràpte ------------ #<samànàbhidhàna÷rutyà devatàtvasyàntaraïgatvàtsaïkhyànvayàtpårvànvayitvam; pa÷ånàü pratyekaü svatvà÷rayatvena svatvadhvaüsànukålavyàpàràtmakayàgakaraõatvaråpahaviùñvasya pratyekavçttitayà såktahaviùorityàdismçtyanusàreõa haviùñvàvacchedakapa÷utvàvacchedenaiva devatàsaübandhaucityàcca /
ata÷ca bahutvànavacchinnasyaiva pratisaübandhitvàtpratisaübandhitàvacchedakasya pratyekavçttitvena pratisaübandhibhedapratãtestadbhedena saübandhabhedasiddhiþ /
naca># saübandhabhede 'pi yàgaikatvam; saübandhànàü yàgaikatvànekatvàbhyàmubhayathàpyupapattau làghavàpekùayà pa÷vekatàpràpticodakasya ÷àstratayà balavattvena niyàmakatvàt /
atastadanurodhenaiva sarvatra yàgabhedo bhàvanàbheda÷ceti siddham /
prayojanaü yàgaikatve #<ekapa÷uvismaraõe 'pi tasya jàtatvànna punaryàgakaraõaü, siddhànte tu taditi // 7 //>#

// iti saptamaü saükhyàkçtakarmabhedàdhikaraõam //
#<<B2>># (adhyàyasaïgateþ abhyàsàdhikaraõena pratyudàharaõasaïgateþ anantaràdhikaraõena upajãvyopajãvakabhàvasaïgate÷ca niråpaõam) saïkhyayà karmabhedacintanàdadhyàyasaïgatiþ /
tathà abhyàsàdhikaraõe 'bhyàsàt sàdhitasya karmabhedasyàpavàdàrthaü pravçtte paurõamàsyadhikaraõanyàye paurõamàsãvadupàü÷uyàjaþ syàdityàdyaistribhiradhikaraõairapodite sati abhyàsanimittabhedàpavàdabhåtàyàþ samudàyànuvàdacintàyàþ paurõamàsyadhikaraõakçtàyàþ buddhisthãkaraõàt taddvàrà samudàyànuvàdàpavàdàbhyàsacintàyà buddhisthatvàdabhyàse 'sakçcchravaõàdyuktà bhedakatà, prakçtetu sakçcchravaõasya na karmabhedakatvamiti pårvapakùotthànàdabhyàsàdhikaraõaprakaraõena saha pratyudàharaõasaïgatiþ, tathà somayàgaikye 'pyabhyàsenakramasamuccayopapattivat tritvàdisaïkhyàyà apyabhyàsenopapatterna bhedakatetyanantaroktàbhyàsopajãvanena pårvapakùãkaraõàdanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdupekùya saïkhyayà karmabhedodàharaõapårvakaü pårvapakùamevàha #<---------- àmanamasãti >#//
(àmanamasãtyasya vivaraõam, àdipadàrthasya dvàda÷a dvàda÷àni juhotãtyasya vivaraõaü ca) "vai÷vadevãü sàügrahaõãü nirvapet gràmakàma" iti prakçtyedamàmnàtam /
àdipadenàgnau vasordhàràü vidhàya ÷rutasya "dvàda÷advàda÷àni juhotã" tyàdeþ saügrahaþ /
atraca "vàja÷ca me prasava÷ca me" ityàdyairdvàda÷amantraiþ pratyekamàhutirekaü dvàda÷aü tàdç÷ànidvàda÷a juhotãtyarthaþ /
vi÷eùata÷cedaü dvàda÷e vicàrayiùyate /
tata÷ca yathà catu÷catvàriü÷adadhika÷atamàhutayaþ saüpadyante tathà karotãti bhàvaþ //
#<(saïkhyàyàþ svànà÷rayabhàvanàbhedakatvàbhàvaþ)># #<tistra iti padopàttàyàþ saïkhyàyàþ satyapi mukhyavi÷eùyabhåtabhàvanànvaye dhàtvartharåpàhutipadasàmànàdhikaraõyadar÷anàt svà÷rayakaraõakatvasaübandhena tadà÷rayaõàt tadanà÷rayabhàvanàbhedabodhakatvàsaübhavamabhipretyàha># ---------- tasyà iti /
pårvapramitaikatveti //
#<(dhàtvarthasyànavacchinnasya bhànàsaübhavàdavacchedakatayà pràthamikaikatvasaïkhyàvarodhàddhàtvarthabhedakatvàbhàvaþ)># #<yadyapi juhotãtyàkhyàtopàttaikatvaü kartçgàmitvànna dhàtvarthavçttitvena pramitam;># #<tathàpyanavacchinnasya dhàtvarthasya bhàvanànvayitvànupapatteravacchedakãbhåtasaïkhyàpekùàyàü prathamàtikrame kàraõàbhàvàdekatvasyaiva dhàtvarthavçttitvena pramà nànupapannetyarthaþ />#
ekàda÷eti //
#<prayàjeùu pa¤catvasaïkhyàvarodhàdagnihotre caikatvasaïkhyàvarodhe sati ÷råyamàõaikàda÷atvada÷asaïkhyayoþ prayogàbhyàsaparatvam, natu karmabhedakatvam /
tadvadihàpãtyarthaþ >#//
(saïkhyàyàþ tistra àhutãriti dhàtvarthasàmànàdhikaraõyàt tadvçttitvapratãterekatvasaïkhyànavarodhàt karmabheda iti siddhàntaþ) "tistra àhutãri"ti sàmànàdhikaraõyàt dhàtvarthavçttitvapratãteþ karmabhedakatvameva yuktam /
prayàjànàntu pratyekaikatvena pracayavi÷iùñapa¤catvenavotpattau nirj¤àtasaïkhyatvàt ÷rutaikàda÷atvasaïkhyàyà anyathànupapannatvena gatyabhàvànnànumitasaïkhyàbàdhakatvam, prakçtetu yàvaddhàtvarthe saïkhyànumàtumàrabhyate tàvat pratyakùa÷rutayà saïkhyayà niràkàïkùãkaraõànnànumànaprasaraþ //
#<ki¤ca.># saükhyà÷ravaõàbhàvàdevaikatvaü kalpanãyam /
nahyatra tritva÷ravaõe sati so 'stãti dhàtvarthàvacchedakatvaü ÷rutasaïkhyàyà eva yuktamiti anumànapratibandha evetyabhipretya siddhàntamàha #<---------- nàtreti >#//
(utpattivàkye saïkhyà÷ravaõe saïkhyàntarànanumànaü, tada÷ravaõe tadanumànam, anumitàyà api saïkhyàyà utpanna÷iùñasaïkhyayà na bàdhaþ, ityàdi kaustubhavistaraniråpaõam) #<kaustubhe vistara iti >#//
yatrotpattivàkye saïkhyà÷ravaõaü tatrànumànapravçtteþ pårvameva ÷rutasaïkhyàyà bhàvanànvayàt tannirvàhàya dhàtvarthasaübandhàva÷yaübhàvena tayaiva niràkàïkùatvopapatterna pa÷càt saïkhyàntarànumànaprasaraþ /
yatra tåtpattivàkye sà na ÷rutà, utpannavàkyasya tadanuvàdena saïkhyàvidhàyakatvàt taduttarapravçttikatvena tadupajãvyakatvaü tatrotpattivàkye svavàkyàrthàvadhàraõakàle paricchedakãbhåtasaïkhyànumàne naiva ka÷cana doùaþ /
ata eva upajãvyatvàt uttarakàlapravçttenottareõa ÷rutenàpi na pårvapramitasya durbalasyàpi bàdhaþ /
nahyutpanna÷iùñàyà agatikatvamasti; abhyàsadvàrakatayàpyupapatteþ, prakçte tva÷rutasaïkhyànumànàt pårvameva÷rutàyàþ saïkhyàyàþ bhàvanànvayadvàrà vidhyanvayapratãterauttarakàlikatvàbhàvenànumànapratibandhàt yuktà bhedakateti vaiùamyam /
ata eva utpattivàkyagatasaïkhyàyà api yatra na vidhyanvayo vi÷iùñavidhigauravàpatteþ tatra mantravarõapràptadevatànuvàdakatvena svà÷rayadevatyayàgavçttitvasaübandhenaikatvalakùaõàrthaü sat pràtipadikalakùitataddevatyayàga evànvetãti ÷akyàrthasya vidhyanvayàbhàvànna dhàtvarthabhedakatà yathà "samidho yajatã" tyàdàviti kaustubhe vistara ityarthaþ //
#<(vidheyasaïkhyàyàþ karmasàmànàdhikaraõye karmabhedakatvaü tadabhàve tanneti niråpaõam)># karmasamànàdhikaraõeti //
#<ata eva karmasàmànàdhikaraõyàbhàvàdeva># #<"na trirvediü prokùatã"tyàdau karmabhedakatvam /
trirityasya kriyàbhyàsavçttigaõanàrthakasucpratyayàntatvenàbhyàsavçttisaïkhyàpratipàda- katvàdityarthaþ >#//
(bhàvanàbhedastu ÷abdàntaràdityatra påjyapàdokta÷abdàntarameva vivakùitaü, na tu måloktaü, aindravàyavàdivàkyetu kaustubhoktamanyadityàdi niråpaõam) saïkhyàyà dhàtvarthabhedakatve 'pi kathaü bhàvanàbheda ityata àha #<--------- bhàvanàbhedastviti >#//
yadyapi samànapadopàttadhàtvarthàvarodhe padàntaropàttadhàtvarthasyàvacchedakatvàyoga ityevaü guõanyàyasaükãrõa÷abdàntaranyàyànna bhàvanàbhedassaübhavati, nàpyaparyàyadhàtuniùpannamàkhyàtaråpaü måloktaü ÷abdàntarasvaråpam paryàyadhàtorevà'khyàtaniùpatteþ; tathàpi kàryatàvacchedakatattaddhomatvabhedàt kàraõatàvacchedakayatnatve 'pi vaijàtyamityevaüvidhàt svokta÷abdàntaràdyukta eva tadbheda ityevakàreõa såcitam /
bhàvanànàü bhede 'pi caikapadopàdànena yugapatpratãterbhinnapratãtiviùayànekamukhyavi÷eùyaràhityaråpaikavàkyatvalakùaõasya saübhavànna vàkyabhedaþ /
#<etena ---------># ekapràtipadikopàttànekàgnãùomavi÷iùñadevataikatàvat ekadhàtåpàttànekahomavi÷iùñabhàvanàyà apyaikyamevàstu, yatra nirapekùotpannànàü karaõatà phalavàkye ÷rutà tatra karaõatànàmabhede pramàõàbhàve 'pi yatrotpadyamànànyeva karmàõi bhinnàni tatra karaõatàbhedasya bhàvanàbhedamantareõàsaübhavaråpa÷abdàntaranyàyasyàpravçtterityapi #<------------- apàstam;># asmadukta÷abdàntaranyàyasyàvikalatvàt iti bhàvaþ /
yadyapi påjyapàdokta÷abdàntaranyàyasyàpyavyàpakatvam /
aindravàyavamityàdau prakçtyarthabhedena pratyayàrthadravyabhede tatra tatra vàrtikàdau kaustubheca ÷abdàntaranyàyenopapàdite 'saübhavàt /
ata eva ekaprakçtyarthàvaruddhe pratyayàrthe prakçtyantarasya nive÷àyogaråpaguõanyàyasaükãrõa÷abdàntarasyaivabhedakatvaü tatsàdhàraõaü vaktuü yuktam; tathàpi uktarãtyà saükhyàsthale tasya bhàvanàbhedakatvàsaübhavàt bhàvanàbhedaprayojanaü ÷abdàntaraü påjyapàdoktameva /
devatàtvàdibhedaprayojanaü tvastu nàma tàdç÷amanyat /
yaditvaikaråpye àgrahastadà vibhinnaprakçtyarthatvameva ÷abdàntaram /
tacca kvacitkàryatàvacchedakabhedaj¤àpanena kvacicca svàvarodhakçtabhedaj¤àpanena pratyayàrthabhedaj¤àpakamityàdyåhyamiti //
#<(guõàtsaïkhyàyà vailakùaõyaniråpaõapårvakaü saïkhyàyàssvatantramànatvaniråpaõam)># #<naca ------- na saïkhyà svatantraü mànam, ekasmin karmaõyani÷amànatvasàmyena guõa evàntarbhàvàditi ------- vàcyam; anivi÷amànatvasàmye 'pyutpattigatasaïkhyàyàþ pramàõàntarasiddhotpattikasyaiva karmaõo bhedakatvamàtrabodhakatvàt />#
#<"tistra àhutãri" tyatra hi ÷abdàntaràdinaivotpattiparatvàvadhàraõam, natu saïkhyàyàstatra vyàpàraþ, apitvanekatvabodhamàtre /
guõasya satyapyàgneyàdàvutpattivàkyagatasya bhedakatve utpannavàkyagatasyàpyanivi÷amànatvena svavi÷iùñakarmotpattidvàrà bhedabodhakatvamiti vaiùamyam /
ato yuktaü saïkhyàyà mànàntaratvamiti >#//
(pårvottarapakùaprayojanaü, prakà÷akàroktasyàpi prayojanasya svàvirodhaþ, tadãyavikalpaniràsa÷ca) #<vediprokùaõamantravaditi //>#
"trirvediü prokùatã"ti vihitasya prokùaõasyaikasyaiva trirabhyàsavidhàne 'pi karmaõa ekatvàt karmàdeþ sakçt pañhitamantràntakàlakatvàvirodhàt sakçdeva "vedirasi barhiùe tvà svàhà" iti mantraþ prayoktavya ityekàda÷àntyapàde vakùyate /
tadvadihàpi karmaõa ekatvàt tasya trirabhyàse 'pyàmanamasyàmanasyeti mantrasya sakçtprayogaþ pårvapakùe, siddhànte tu yathàsaïkhyaü mantratrayasya karmatrayàïgatvàt pratikarmaikaikamantrapàñhenàvçttirityarthaþ /
yadyapi #<prakà÷akàraiþ -----------># idaü prayojanaü yatraiva¤jàtãyake ekasyaiva mantrasya viniyogastatraiva j¤eyam /
yatratvàmanahomeùu "àmanamasyàmanasya devà iti tistra àhutãrjuhotã"ti vàkye àmanamasyàmanasyeti pratãkena "àmanamasyàmanasya devà ye sajàtàssamanasaþ /
àmanamasyàmanasya devà ye kumàràssamanasaþ /
àmanamasyàmanasya yàþstriyaþ samanasa" iti mantratrayasya viniyogastatra #<guõànàü ca paràrthatvàditi># nyàyena pårvapakùe abhyàsàïgatve pramàõàbhàvàt ekakarmàïgatvena mantratrayasya vikalpaþ, siddhàntetu triùu karmasu trayo mantrà aïgamiti prayojanamuktam; tathàpi vikalpenàpi pràptasyaikasyaiva mantrasya sakçdeva prayoga ityuktaprayojanasya siddhiravikalaiva /
yattu teùàü vikalpàbhidhànaü, tattu karmaõa ekatve 'pãtikaraõopàttamantratrayasya samuccayapratãteryuktamityupekùitaü påjyapàdaiþ //
#<(itikaraõaviniyoge 'pi siddhànte yathàsaïkhyaü mantratrayasyaikaikakarmàïgatvaniråpaõam)># #<kathaü tarhi siddhànte na samastasyaikaikakarmasàdhanatvamiti cet, ucyate, karmatrayapakùe hi mantratrayasyàpi pratyekaü mantratvaprasiddheþ samasaïkhyanyàyasahakçtàt># #<"mantràntena karmàdiþ sannipàtya" iti vacanàdekaikasya ekaikakarmàïgatve 'pãtikaraõàvagatasamuccayasya karmatrayasamuccayàbhipràyeõàpyupapattau na ka÷cana doùaþ /
ata evaitàdç÷aviùaya evàvçttisidhyarthatvena># #<"mantràntena karmàdi" rityetadvacanasàrthakyamekàda÷e påjyapàdairvakùyate /
yadyapi saühitàyàm># #<"àmanamasyàmanasya devà ye sajàtàþ kumàràssamanaso ye mahàntaþ"># #<ityàdireko mantrastathà># #<"àmanamasyàmanasya devà yàþ striyaþ samanasaþ" ityàdirapara÷ceti dvàveva mantràvàmnàtau; tathàpi sajàtàþ kumàrà iti padabhedamavalambya sajàtà ityasyànantaraü samanasa ityagrimànuùaïgeõa kumàrà ityasmàt pårvaü àmanamasyàmanasyeti pårvànuùaïgeõa ca mantratrayaü j¤eyam /
prayojanàntaraü ca kaustubhe draùñavyam >#//
(vçttikàrãyodàharaõaparityàgena bhàùyakàreõodaharaõàntare bhedàbhedacintàyà nimittaniråpaõam) etaccodàharaõaü vçttikàreõa dar÷itamapyatra saïkhyàyàþ karmasàmànàdhikaraõyena kriyàgatabhedakatvasya sphuñatvena pårvapakùànutthànàdayuktamiti tu÷abdena såcayan tadabhipràyeõa bhàùyakàreõodàharaõàntare bhedàbhedau cintitau /
tàü cintàü dar÷ayati #<----------- bhàùyakàreõa tviti >#//
(pràjàpatyànityatra prakçtipratyayatadarthàdivivekaþ) pràjàpatyàniti pade prakçtyà prajàpatiþ taddhitena devatàvi÷iùñaü dravyaü pa÷vàkhyaü dvitãyayà ca lakùaõayà karaõatvaü bahuvacanena bahutvamucyata iti vastusthitiþ /
pa÷upadaü ca dravyavi÷eùatàtparyagràhakaü /
tatra padadvaye 'pi bahutvasya sàmànàdhikaraõyasaübandhena karaõatvenànvitasyàpi pàrùñhiko dravyeõaivànvayaþ /
evaü sthite bahuvacanopàttabahutvànvayàyaika÷eùasyàva÷yakatve sati kinnu ayaü taddhitàntànàmeka÷eùaþ kçto bhavet, kiüvà kçtaika÷eùàõàü pa÷càttaddhitasaïgatiþ /
"pratyayàrthabahutvaü hi pratyakùamupalabhyate /
tatkçtaü caika÷eùatvamiti na prakçtau bhavedi"ti vàrtike taddhitapratyayottara÷råyamàõabahutvànvayànurodhena pratyaye bhàsamànamapyeka÷eùaü nyàyasudhàkçtà kevalapratyayaprayogàsaübhavàt taddhitasyàpi devatàvi÷iùñadravyavàcitvàt tanmàtraika÷eùe 'pi vi÷iùñe taddhitàrtha eva bahutvànvayàpattyà dravyadevatànvayabhedàt yàgabhedàpatteþ pårvapakùànutthànàpatteþ upekùya taddhitasya sarvanàmàrthavçttitvàt sarvanàmna÷ca sannihitapa÷uparàmar÷itvàt bahuvacanàntapa÷upadànurodhena asyacàsyacàsyacetyete teùàmityevaü sarvanàmna eva eka÷eùakalpanayà bahutvasaïkhyàvacchinnasarvanàmàrtha eva prajàpatirdevatà eùàmiti taddhitotpàdàt taduttarabahuvacanasyànuvàdatvàt bahånàü pa÷ånàü ekadevatàsaübandhena karmaikatvamiti pårvapakùassàdhitaþ /
tama÷rutasarvanàmaika÷eùakalpane pramàõàbhàvàt taddhitasya vi÷iùñavàcitve 'pi bahutvasya vakùyamàõarãtyà vi÷eùya evànvayopapatteþ pårvapakùotthànasaübhavàt ayuktatvena såcayan taddhitaika÷eùameva pàrthasàrathidar÷itamaïgãkçtya pårvapakùamàha #<-----------tatra yadyapãti //>#
(taddhitamàtrasyaika÷eùaniråpaõam) kevalapratyayaprayogàsaübhavena pratyayaika÷eùàsaübhavaü parihartuü yadyapi cetyàdyuktam /
'gargasyàpatyànãtyarthe gargàdibhyo ya¤i' tyanena ya¤pratyayatrayapràpteþ tatra yathà garga u ya ya ya iti samudàyasya taddhitàntatvena pràtipadikatvàttataþ prathamàvibhaktau parabhåtàyàmeka÷eùo mahàbhàùye uktastathehàpi bahuvacanànurodhena prajàpati u ya ya ya ityevameka÷eùastena prajàpatirdevataiùàmityarthe pa÷càttaddhitaþ, natu pràjàpatya÷ca pràjàpatya÷ceti saptada÷akçtva uccàrya kçtataddhitaika÷eùa ityarthaþ //
#<(pratyayànàü prakçtyarthànvitasvàrthabodhakatvanyàyavirodhena devatànvayàtpårvaü dravyasaïkhyànvayapratipàdanam)># #<eva¤caika÷eùitayapratyayàrthe dravye bahutvànvayo devatànvayottaraü tataþ pårvamevavetyubhayathàpi saübhave niyàmakaü vaktuü prathamataþ ÷uddhavi÷eùye tadanvayaü sàdhayati># ---------- tathàpãti /
tathaiva vyutpatteriti //
#<yadyapi pratyayànàü prakçtyarthànvitasvàrthàbhidhàyitvena prajàpativçttidevatàtvavi÷iùñe dravya eva prakçtyarthe bahutvànvayàpatternyàyasudhàkàràpàditayàgabhedàpattirdurvàrà; tathàpi saïkhyàråpapratyayàrthasya prakçtyarthavi÷eùyànvayitvameva; anyathà dvau traya ityàdau dvitvàdivi÷iùñe saïkhyànvaye caturõàü navànàü và pratãtyàpatteþ /
atastatra vi÷eùyamàtre 'nvayavadihàpi vi÷iùñasya taddhitàntàrthatve 'pi vi÷eùyamàtra eva saïkhyànvaya ityavivàdamityarthaþ />#
tatsaübandhapratãteriti //
#<(dravye saïkhyànvayapakùe 'pi ÷rutasaptada÷atvena pràkçtapa÷vekatvabàdhaniråpaõam)># nanu -------- #<làghavasattve 'pi sandehe vàkya÷eùasthànãyàtide÷àdevàstu nirõayaþ /
sahi prakçtitaþ ekapa÷uniùpannaikàda÷àvadànagaõamekaü pràpayati /
prakçtau pa÷umàlabhateti hçdayàdiprakçtibhåtapa÷ugataikatvasyàpi vivakùetyekasyaivàvadànagaõasyàïgatvàt yàgaikatve tasya savanãyàtide÷enaikasyaiva pràpteþ saptada÷apa÷uprakçtitvànupapattiþ />#
yastu ÷àstradãpikàyàü ----------- #<pårvapakùe ekàda÷inãvikàratvenaikàda÷àvadànagaõaikatàpràptàvapi codakavirodhaþ siddhànte àpàditaþ /
sa># #<"tatpravçttirgaõeùu syàdi" tyàùñamikanyàyasya bhinnayàgatàyàü gaõatvena ekàda÷inãvikàratvopapàdakatve 'pi ekayàgapakùe tadapravçttyà sutyàkàlatvasàmànyenaikàda÷inãvat savanãyavikàratvasyaiva vàrtike uktatvàdupekùyaþ /
yattu somanàthena sutyàkàlatvasàmyàpekùayaikakàlàlambhanãyagaõasaübandhitvasàdç÷yasya àdhikyàdekàda÷inãvikàratvaü samarthitam, tattadapekùayàpi ÷ãghropasthitaikayàgatvaråpàntaraïgasàdç÷yasyàdhikyàt savanãyavikàratvasyaiva pràpterekàda÷inyàþ svatantrakarmatvàbhàvena gaõasaübandhitvena tadvikàratvasya siddhànte 'pyanaïgãkàràt tadantargataikatarayàgeca paryàptisaübandhena gaõatvasattve 'pi pa÷ugaõasaübandhitvànupapatterayuktamityupekùyam /
yadyapi caupade÷ikyà pa÷usaïkhyayà àtide÷ikyà bàdhaþ syàt; tathàpi hçdayàdyekatvasya bhinnaviùayatvena bàdhàbhàvàt hçdayàdyekatvasya saptada÷aprakçtitvànupapattistadavasthaiva, yàgabhede tu pratiyàgamatide÷abhedàt tàvatàü gaõànàü pràptestàvat pa÷uprakçtitvopapattiþ /
ato 'tide÷enaiva vàkya÷eùasthànãyena nirõayopapatterdevatàtvànvayottaraü dravyamàtre vi÷iùña eva bahutvànvayàdyàgabheda evetyabhipretya pràcàü siddhàntayuktimà÷aïkya niràkaroti># ----------- naceti /
pa÷ugataikatvasyeti //
(#<vàkya÷eùasthànãyenàtide÷enàvirodhàttena nirõaya iti devatàtvànvayottarameva dravyànvayàsaübhavopapàdanam)># #<prakçtau hi pa÷u÷àstrasya vi÷asanàdiråpatàtparyagràhakànurodhena sarvàvayavadvàrà pa÷usàdhanatàbodhakatve pràpte 'pi hçdayàdi÷àstrairitaràvayavaparisaïkhyàkaraõàdarthàt pa÷u÷àstrairhçdayàdisàdhanatàbodhakatvàt tatraca pa÷ugataikatvena hçdayàdyekatvasyàrthasiddhatvànna tadgataikatvàü÷e 'pi vidhikalpanam /
yadyapi càvadànavidhyanyathànupapattyà hçdayàdisàdhanavidhikalpanam; tathàpi tadgataikatvasyàrthasiddhatvànnaiva vidheyatvamàva÷yakam /
ata÷ca yathaiva hçdayàdigaõasya># #<yàgasàdhanasyàpi pa÷ugataikatvànurodhàt ekatvaü prakçtau, tathaiva tadgataupade÷ikasaptada÷atvenaikatvabàdhàt tadanurodhena hçdayàdigaõe saptada÷atvamiti># #<yàgaikatve 'pyàrthikasyàtide÷àbhàvàt ÷rutasaïkhyayà bàdhàccàtide÷àvirodhànna tasya nirõàyakatvasaübhava ityarthaþ //>#
(pa÷ånàü pratyekaü karaõayogyatopapàdanam) #<pa÷ånàmiti >#//
yatrahi pramàõàntareõa pratyekavçtti karaõatvaü tattadutpattivàkyeùvavagatam, tatra pratyekakaraõatà÷rayàõàmeva pàrùñhike bahutvànvaye sati karaõànàmeva samuccayaþ, natu samuditànàü karaõatvamekaü /
yatratu pramàõàntareõa na tadbhedàvagamastatra làghavenaikasyaiva karaõatvasya kalpanàdekakaraõatà÷raya eva pàrùñhikastadanvaya iti samuditànàü tatra karaõatvam /
ato yatra pramàõàntareõaivaikà karaõatà pratãyate, tatraiva samuditànàü karaõatve siddhe prakçte pa÷ånàü yàgakaraõatvayogyatàyàþ pratyekameva pratãteþ pratyekakaraõatà÷raye dravye bahutvasyànvayàt pa÷utvàvacchinnasyaiva devatàtvapratisaübandhitvam /
nahi pa÷usamudàye ekaü svatvamasti; pramàõàbhàvàt, yatheùñaviniyogàdiråpasya svatvakàryasya pratyekaü dar÷anàcca, samudàyasya svàtantryeõa viniyogànarhatvàcca /
ataþ pratyekaü pa÷ånàü svatvà÷rayatvàt taddhvaüsànukålavyàpàràkhyayàgakaraõatvamapi pratyekameveti tadarthavihitadevatàtaddhitenàpi pratyekameva devatàtvasaübandhàvagatiþ /
ata eva karaõatvavi÷iùñapa÷ubodhaka÷abdasyaiva tàtparyagràhakatvam, natu bahuvacanasyàpi; tadarthasya haviùñvànavacchedakatvàdityarthaþ /
ata÷ca yàgasàdhanatve yogyatàvacchedakapa÷utvàvacchinnasyaiva bahutvàvicchinnasya devatàsaübandhàttasya ca pratisaübandhitàparyàptyadhikaraõatàbhedena bhinnatvàt bhedasiddhirityàha #<--------- ata÷ceti //
(saptada÷atve taddhitopàttadevatàtvasya saïkhyànvayàtpårvaü dravyànvaya eva yàgabhedasàdhaka iti niråpaõam)># atastadanurodhenaiveti //
#<yattu ÷àstradãpikàyàü dravyasya taddhitàbhihitasya vi÷iùñasyaiva bahutvàvagamamàtràdetàdç÷e viùaye yàgabhedasàdhane># #<"vasantàya kapi¤jalànàlabhate" ityàdau taddhitàbhàve bahutvàvacchinneùveva devatàsaübandhàdyàgabhedànàpatterna kevalaü bahutvànvayàt pårvaü devatàtvasya taddhitopàttasya dravye 'nvayo yogabhedasàdhakaþ kintu ekapa÷uniùpannaikàda÷àvadànagaõaikatàpràpakacodanànugraha evetyuktam, tannirasitumevakàraþ /
tata÷ca vasantavàkye pårvoktarãtyàvadànagaõagataikatvasyà'rthikatvenànatide÷e sati na tena yàgabhedaþ, kintucaturthyupàttasya tyajyamànadravyodde÷yatvàkhyasya devatàtvasya tyajyamànadravyatvaråpahaviùñvaü vinànupapatteþ kapi¤jalànàü ca pratyekameva yàgasàdhanatvàkhyahaviùñvayogàt pratisaübandhitàvacchedakakapi¤jalatvàvacchinne pratyekaü devatàsaübandhabhedàdevetyarthaþ /
anenaiva nyàyena># #<"saptada÷a màrutãstrivçtsà upakaroti saptada÷a pra÷nãnukùõastàn paryagnikçtànitarà àlabhante pretarànutsçjanti" ityatra ca paryagnikaraõàntàïgarãtividhànàdekàda÷àvadànagaõapràptyabhàve yàgabhedopapàdanaü j¤eyam, natu pràcãnoktarãtyeti såcayituü sarvatretyuktam /
yattu parasvadvàkye yathà÷rutanavamopàntyàdhikaraõagata÷àstradãpikàgranthasvàrasyàt prakà÷akàràõàü yàgaikyoktiþ, taddåùaõaü kaustubha eva draùñavyam /
ataþ parasvadvàkye nyàyasudhàkàropapàdito yàgabheda eva yukta iti bhàvaþ >#//
(pårvottarakalpaprayojananiråpaõam) #<prayojanamiti //>#
ekapa÷uvismaraõena ùoóa÷abhiþ kçte 'pi yàge yàgasya jàtatvànna punaryàgakaraõaü pårvapakùe /
siddhàntetu tatpa÷udravyakayàgàntarànuùñhànamityarthaþ /
prayojanàntaràõi pràcãnairdar÷itàni kaustubhe draùñavyàni //
#<
iti saptamaü saïkhyàkçtakarmabhedàdhikaraõam //>#
------------------- #<<B1>># (8 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.8) #<saüj¤à co //
jyotiùñomaü prakçtya># #<"athaiùa jyotirathaiùa vi÷vajyotirathaiùa sarvajyotiretena># sahastradakùiõena yajete"ti ÷ruteùu jyotiràdipadànàü guõavi÷eùe prasiddhyabhàvàt dyotanàtmakatvena prasiddhyupapàdane karmaõyapi tadàpatteretacchabdena ca tadvidhàne vàkyabhedàdyàpattesteùàü nàmatvaü tàvadavivàdam /
tacca na prakçtasya yàgasya; jyotiùñomasaüj¤àvarodhàt saüj¤àkàryasya vyavahàrasyaikenaiva siddheritaravaiyarthyàcca /
naca vinigamakàbhàvàdvikalpaþ; #<atha÷abdasya pårvakarmàdhikàravicchedakasya niyàmakatvàt /
ataeva># #<"vasante vasante jyotiùe" tivannàkhyàvikàratvà÷aïkà; tasyàvicchinne 'dhikàre samàmnànena tathàïgãkàràt /
nacaivamadhikàravicchedàbhàve udbhidàdisaüj¤àto bhedànàpattiþ, jyotiùñomasaüj¤àyà utpatti÷iùñatvàbhàvena dvayorapi vikalpo vaiparãtyaü và kiü na syàditi ---------- vàcyam; somayàge këptapravçttinimittakajyotiùñomasaüj¤àvaruddhe udbhitsaüj¤àyàþ kathamapi nive÷ànupapattestasyà bhedakatvàt /
ataeva yatra na ki¤cinniyàmakamasti tatra saükalpàdau saüj¤ayorvikalpa eva /
prakçte tu atha÷abdena vicchedàdbhedakatvameva saüj¤àyàþ; sahastradakùiõena yajetetyetàvataiva prakçtayàgànuvàdena guõavidhyupapattau etacchabdàntasya jyotiràdivàkyasya vaiyarthyaprasaïgàcca /
ato dyotanàdiyogena jyotiràdisaüj¤aü karmatrayaü somayàgaprakçtikaü tattadvàkyairutpannaü sahastradakùiõakaü># #<"ya etena çddhikàmo yajete" ti vàkyena phale vidhãyate iti saüj¤ayà karmabhedaþ // 8 //>#

// ityaùñamaü saüj¤àkçtakarmabhedàdhikaraõam //
#<<B2>># (guõakçtakarmabhedàdhikaraõàtpårvaü saüj¤àkçtakarmabhedàdhikaraõapravçttibãjasaïgatyàdiniråpaõam) yadyapãha ùaóvidhaþ karmabhedo vakùyate /
÷abdàntaramabhyàsaþ saïkhyà guõaþ prakriyà nàmadheyamityadhyàyopakramabhàùye udde÷akramadar÷anàt saïkhyàguõayoþ karmàïgatvasàmyàcca saïkhyànantaraü guõacintà pràpnoti; tathàpi guõàdivicàrasyànekàdhikaraõasàdhyatvena bahvàyàsasàdhyatvàtsaïkhyàvat saüj¤àyà bhedakatvavicàrasyaikàdhikaraõavicàraparyavasàyitvenàlpatvàt buddhivikùepakatvàbhàvenàdau såtrakçtà nibaddhaü saüj¤àvicàraü vivakùurbhedavicàreõa pàdàdhyàyasaügatiü, tathà pçthaktvanive÷àkhyahetusàmyàt dçùñàntasaügatiü, #<athavà ----------># saïkhyàvat saüj¤àyàþ svasamànàdhikaraõasvà÷rayapratiyogikabhedavyàptatvaråpapçthaktva- nive÷itvàsvabhàvànna bhedakatvamityevaü pårvapakùotthànena pratyudàharaõaråpàü vànantarasaïgatiü pårvapakùa¤ca spaùñatvàdapradar÷yaiva yathàsåtramudàharaõapårvakaü siddhàntamevàha #<---------- jyotiùñomamiti >#//
"dakùiõena yajete" tyasyàgre "etenarddhikàmo yajete" tyapi ÷rutam /
#<athaiùajyotiri>#tyathaiùa gaurathaiùa àyurityudàharaõàntarasyàpyupalakùaõam //
(#<÷abdàntaràbhyàsaguõaprakaraõàntaraiþ karmabhedasya prakçte 'saübhavàtsaüj¤ayaiva tasyopapàdanam)># #<tatraiùa jyotirityàdãnyastãtyadhyàhàre 'pi vibhajyamànasàkàïkùatvàbhàvàt trãõi vàkyàni /
etenetyapi># #<"tasmin sãdetivat caturthaü vàkyam /
yadyapi bhàvanàmàtrabhedakasya ÷abdàntarasyàtra dhàtvarthasya bhàvanànavacchedakatvena na saübhavaþ, nàpi vidhipunaþ ÷ravaõaråpàbhyàsasya, vidhera÷ravaõàt, sahastradakùiõàdivàkye tatsattve 'pi guõaparatvenànyaparatvàt /
nàpi guõasya, jyotiràdipadànàü guõe råóhatvenàprasiddheþ /
nàpi prakaraõàntarasya; anupàdeyaguõàbhàvàt, çddhivàkye tattve 'pi etacchabdena pårvakarmaparàmar÷ena sannidhyabhàvàcca, tathàpi saüj¤àråpapramàõàntareõa bhedaü sàdhayituü nàmatvaü sàdhayati># ---------- jyotiràvipadànàmiti //
(#<jyoti÷÷abdasya dyutidhàtukatvena dyotanàtmakatvasya karmasàdhàraõyopapàdanam)># dyotanàtmakatveneti //#<
dyutidhàtordyuterisannàde÷caja ityauõàdike isin pratyaye kçte àdibhåtadakàrasya jàde÷eca kçte jyotiràdi÷abdaniùpatterdyetanàtmakatvena prasiddhirityarthaþ />#
karmaõyapãti //
#<svaphalasàdhanatvena jyotiþ ÷abdasya samastaphalasàdhanatvena vi÷vajyotiþsarvajyotiþ padayo÷ca karmaõyapyudbhicchabdasyeva mukhyàrthatayaiva tadàpatterityarthaþ >#//
(vàkyabhedotpanna÷iùñajyotiràdiguõatatprakhyanyàyairjyotiràdinàmatvopapàdanam) #<tadvidhàna iti >#//
etacchabdena pårvanirdiùñaguõavidhàne prakçtijyotiùñomodde÷ena jyotiràdiguõasya sahastradakùiõàdiguõasyaca vidhàne vàkyabhedasyàdipadopàttotpanna÷iùñajyotiràdiguõanive÷asyacàpatterityathraþ //
#<avivàdamiti >#//
evaü gavàdipadànàmapi dakùiõàtvena sàrvakàmyavàkyapràptaphalatvenaca pràptestatprakhyanyàyena ca nàmatvamavivàdaü j¤eyamityarthaþ //
#<(nàmaikade÷e nàmagrahaõanyàyena jyotiràdinàmnàmabhedakatva÷aïkà)># nanu #<nàmatve 'pi prakaraõàt bhàmà satyabhàmetivat svàrthavàcakapadaghañitapadavattvasaübandhena vasantavàkye jyotiþ padasyevàtratyajyotiràdipadànàmapi jyotiùñomanàmatvopapattiþ /
saübhavatica jyotãråpastomasaübandhena jyotiùñomanàmna iva tàdç÷astomasaübandhenaiteùàmapi tannàmatvam /
ataþ kathaü tenàpi bhedasiddhirityata àha># --------- tacceti //#<
(atha÷abdasyànantaryapårvaprakçtàpekùitvaparatvaniràsenàdhikàravicchedakatvena nàmaikade÷anyàyàpravçttiniråpaõam)># atha÷abdasyeti //
#<nahyatràtha÷abdasyànantaryàrthatvaü ÷aïkituü ÷akyam; ànantaryapratiyoginaþ karmàntarasyàsattvena tadarthakatvànupapatteþ, kàmyànàü karmaõàmekaprayogavidhiparigrahàbhàvena kramàsaübhavasya pa¤came vakùyamàõatvàcca, uttarakàlatàmàtrasyatu pràptatvenàtha÷abdavaiyarthyàpatte÷ca, nàpi pårvaprakçtàpekùitvaparatvam; saühatya phalasàdhanatvàbhàvàdaïgàïgibhàvàbhàvàcca tadanapekùaõàt /
ataþ pari÷eùàdatha ÷abdànu÷àsanamityàdivadadhikàra- vicchedadyotanapårvakamadhikàràntarapratipàdanàrthatvameveti tasya niyàmakasya sattvàt na pårvaprakçtayàgasa¤j¤àtvaü vikalpenàpãtyarthaþ //>#
(atha÷abdasya pradhànakarmavicchedakatvaü natu prayogavicchedakatvamiti niråpaõam) #<etena ---------># atha÷abdena pårvasaüj¤àvacchinnaprayogasyaivàdhikàravicchedàt tadanurodhena caitacchabdasya saüj¤àntarayuktaprayogaparàmar÷itvàvagatestatra sahastradakùiõàdivyavasthàrthatvena saüj¤àntarasàrthakyamityapi #<-------- apàstam;># karmaõa eva pradhànatvena parasphårttimatvenàtha÷abdenàdhikàravicchedapratãteþ /
#<ataeveti >#//
somayàgàdhikàramadhyavartinãhi saüj¤à tadviùayiõãti ÷ãghraü ni÷cãyate, na vicchinnàdhikàriketyarthaþ //
#<kathamapãti >#//
bhàmàsatyabhàmàpadanyàyenàpãtyarthaþ //
#<(jyotiùñomapadasya tadvidhyantapràpakatvena sàrthakyasaübhavàdbhedakatvameveti niråpaõam)># ataeva yatreti //
#<yathà># #<"vai÷vànaro jyotiùñomaþ pràyaõãyamaharbhavatã"ti vàkye vai÷vànarapràyaõãyapadayoþ kathamapi na sàrthakyam; vai÷vànaradevasya grahàmnànàt tadãyavai÷vànaradevatayà yàge 'pi prasaïgenopakàrajananànnàmatvaü vai÷vànarapadasya, pràyaõãyapadasya pràthamyaguõayogena nàmatvam, tatra vinigamanàvirahàt saïkalpollekhàdau vikalpa iùña eva, jyotiùñomapadaü tu gaõatvasàmànyena pràptadvàda÷àhavidhyantàpoditajyotiùñomavidhyantapràpakaü sanna vyarthamiti na tasya saükalpollàkhàdau vikalpa ityarthaþ /
tena yatra pårvasmin karmaõi ekasaüj¤àvaruddhe 'pi saüj¤àntarasya kàryàntarakalpanayà sàrthakyam yatra và vinigamanàviraheõa dvayorapi vikalpastatra saüj¤àyàü karmabhedakatvàbhàve 'pi yatra pårvakarmaõi saüj¤àntaravaiyarthyaü tatra tena svaviùayasidhyarthaü karmàntarakalpanamàva÷yakamevetyàha># -------- prakçte tviti //
#<ato 'thaiùa jyotirityàdiùu triùu vàkyeùu trãõi karmàõi tattatsaüj¤àyuktàni vidhãyante /
teùàü ca yàgaråpatvaü sàdç÷yapramàõakàtide÷ottaraü guõavàkye yajatinànuvàdàdvà nirõãyate /
teùàü cottaravàkyadvaya etacchabdenànuvàdena guõaphalavidhànam /
etenetyekavacanaü samudàyàbhipràyeõopàttaü ràjasåyapada iva bahutvalakùaõàrtham //>#
(vi÷vajyotiràdivàkye prayogàdhikàravicchedopapàdanam) vi÷vajyotiþ sarvajyotirvàkyayoratha÷abdastu na pårvayàgàdhikàravicchedàrthaþ, tathàtve tasya phalàntarakalpanàpatteþ, apitu prayogàntarotpattyadhikàràrtha iti sarvathà siddho bheda iti siddhàntamupasaüharati #<--------- ata iti >#//
(saüj¤àyàþ guõa÷abdàntaràbhyàü vaiùamyam, pårvottarakalpaprayojananiråpaõaü ca) nacaivaü saüj¤àyà api guõa evàntarbhàvaþ ÷aïkyaþ; guõasya nive÷àsaübhavena bhedakatve 'pi saüj¤àyàþ pårvasya karmaõo niyamena tatkàryanairàkàïkùyàvagamena svavaiyarthyabhiyà bhedakatvena ca vaiùamyàt /
evaü yadyapi saüj¤à ÷abdàntaram; tathàpi ÷abdàntare svànura¤jakadhàtvarthabhedàdbhàvanàbhedaþ, pratiyogibhedàdivàbhàvabhedaþ /
saüj¤àtu padàntaratvànniùpannaråpàbhidhànàt tadanuraktabhàvanànavagaterdhàtvarthabhedamàtra eva paryavasyati tadbhedàttu ÷abdàntaranyàyena bhàvanàbheda iti vaiùamyaü draùñavyam /
taduktaü sannidhau tvavibhàgàdityadhikaraõànte àcàryaiþ ---------- "svaråpànabhidhàyitvàt saüj¤à ÷abdàntaràt pçthak /
vyàsajyasamavàyàcca saïkhyà bhinnà guõàntaràt" iti /
prayojanaü pårvapakùe sahastradakùiõayà vikalpaþ /
siddhànte sahastradakùiõàdharmakaü kàmyaü yaj¤àntaramiti spaùñatvànnoktam //
#<
iti aùñamaü saüj¤àkçtakarmabhedàdhikaraõam //>#
---------------- #<<B1>># (9 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.9) #<guõa÷cà //
pårvasaüyogàdvàkyayoþ samatvàt vai÷vadevyàmikùetyatra dravyadevatàvi÷iùñe yàge vihite tadanuvàdena vàjibhyo vàjinamityatra na guõamàtra vidhiþ; pràptakarmànuvàdenànekaguõavidhàne vàkyabhedàpatteþ /
naca ------- vàjamannamàmikùàråpaü vidyate yeùàmiti vyutpattyà vi÷vadevàn tadvi÷iùñayàgaü voddi÷ya vàjinamàtrasya vikalpena samuccayena và vidhirastviti --------- vàcyam; vàji÷abdasya råóhatvena vi÷vadevànuvàdànupapatteþ, utpatti÷iùñadravyàvarodhe dravyàntarasya nive÷ànupapatte÷ca /
etena àmikùànuniùpannavàjinasaübandhapràptyà vàjinapadaü àmikùàyàganàmadheyamaïgãkçtya tadudde÷ena vàjidevatàvidhirityapi ---------- apàstam; utpatti÷iùñadevatàvarodhe devatàntarasya nive÷ànupapatteþ /
ki¤càmikùàyàþ pàrùñhiko devatàsaübandhaþ pada÷rutyà, vàjinasya tu vàkyeneti daurbalyam /
taddhitasya hi devatàtvavi÷iùñe dravyavi÷eùe ÷aktiþ, àmikùàpada¤ca tàtparyagràhakamiti prà¤caþ />#
vastutasyu -------- àmikùàdau dravye devatàtve ca bhinnà ÷aktiþ /
niråpakatvantu saüsargaþ, devatàtva eva và ÷aktirdravye lakùaõà, dravyavi÷eùe eva và ÷aktirdevatàtve lakùaõà, dravyasàmànya eva và ÷aktiràmikùàpadena tu vi÷eùanirõayaþ ityete pakùàþ kaustubha evopapàditàþ /
sarvathà àmikùàdravyasya devatàsaübandhaþ pada÷rutyeti siddham /
#<ki¤ca vi÷veùàü devànàü taddhitena devatàtvaü ÷aktyoktam; anu÷àsanasattvàt, vàjinàntu saüpradànatvavàcinyà caturthyà sàüpratikalakùaõayà; tyajyamànadravyodde÷yatvavi÷iùñapratigrahãtçtvaråpasaüpradànatvaika- de÷atvàddevatàtvasya, tasyàþ pratigrahãtçtvàbhàvàt /
niruktadharmasamaniyatasaüpradànatvavyàpakadevatàtvaråpà- khaõóopàdhisvãkàre tu sutaràü lakùaõà /
ato 'pi durbalatvam /
tasmàdvàjinavàkye 'pi guõàddravyadevatàvi÷iùñaü karmàntarameva vàjinapratipattyarthamàmikùàyàgàïgatvena vidhãyate /
guõasya ca pårvatrànivi÷amànatvenabhedakatà /
sà ca kvacidvàkyabhedàpattyà kvacitprabalaguõàvarodhàt kvacidekaprasaratàbhaïgàdityanekaprakàriketi dhyeyam // 9 //>#

// iti navamaü guõakçtakarmabhedàdhikaraõam //

#<-----------------># <B2> #<(saüj¤àdhikaraõena guõàdhikaraõasyàvasarasaügatyàdiniråpaõam)># #<pårvatrànivi÷amànatvasàmyena sannihitapratiyogikabhedakatvenaca prakaraõàntaràpekùayà saüj¤àvicàrànantaraü ÷ãghropasthitikatayà guõakçtabhedacintàmàrabhamàõo 'vasaràkhyàmanantarasaïgatiü tathà pårvapakùaü cà÷aïkàniràsavyàjena sunirasyatayà spaùñatvàdapradar÷yodàharaõapradar÷anapårvakaü siddhàntameva pratijànãte># -------- vai÷vadevyàmikùeti //
(#<vai÷vadevãmàmikùàmitivàkyasyeva vai÷vadevyàmikùetivàkyasyàpi yàgavidhàyakatvam)># #<yadyapi taittirãye># #<"àgneyamaùñàkapàlaü nirvapatãtyàdyànåpåvyàvai÷vadevãmàmikùàmiti pàñhàttatraca pårvatananirvapatipadànuùaïgeõa lakùaõayà yàgavidhànamiti na vai÷vadevyàmikùetyanena dravyadevatàvi÷iùñayàgavidhànam; tathàpi># #<"tapte payasi dadhyànayati sà vai÷vadevyàmikùe">#ti vàkyasyàpi mãmàüsakairlikhitatvàdihàpi bhàùyakàràdibhistathaivodàhçtatvàt tadabhipràyeõa yajetetyadhyàhàreõa vibhaktivipariõàmena vai÷vadevyàmikùayà yajeteti kalpitavidhinà vi÷iùñavidhànaü nànupapannamiti j¤eyam /
vàjinavàkyamàtrasya udàharaõatve 'pi #<etatpratiyogikamiha karmaõo bhedaü j¤àpayitumetadupàdànam //>#
(vàkyabhedàpàdakaguõasya sadçùñàntaü karmabhedakatvopapàdanam) #<vàkyabhedàpatteriti //>#
yathà paurõamàsyadhikaraõe prasaïgàdupapàditena vàkyabhedàpàdakaguõena karmàntaratvasyaivàpatterna dravyadevatàråpaguõamàtravidhirityarthaþ /
#<(vi÷vadevavi÷iùñayogodde÷yatve vi÷iùñodde÷anibandhanavàkyabhedaparihàraþ />#
vàjipadàrtho vi÷vadevà eva nàgnyàdiritica niråpaõam) #<yàgaü veti //>#
vàjibhyo vàjinena yajeteti ÷rutànumitaikade÷aniùpanne vàkye yàgasyopàdànàt tatraca vi÷vadevadevatàkayàgasyaivodde÷yatve vàjibhya itipadaü tàtparyagràhakamiti vi÷iùñodde÷e vàkyabhedànàpattestadvi÷iùñaü yàgaü vetyuktam /
yeùàmiti vyutpattipradar÷anena sarvanàmnàü sannihitaparàmar÷itvasaübhave ''sannihitaparàmar÷akatvà- yogàdekasyàgnyàdebarhuvacanabalàt marutàü và na vàjipadena grahaõamiti såcitam #<//
samuccayena veti >#//
yadi tàtparyagràhake vàjipade vàjiråpàyà àmikùàyà vi÷eùaõatvam, tataþ samuccayaþ /
yadyupalakùaõatvaü tata ekàrthatvàdvikalpa ityarthaþ //
#<(àmikùàyà utpatti÷iùñatvàt, karmabhedenàpi vàjinavàkyasàrthakyàya karmabhedopapàdanam)># nanu ------- #<àmikùàvadvi÷vadevadevatàkayàgodde÷ena vàjinavidhànasya tasminneva yàge vàjinamiti vidhinaivàïgãkàreõotpatti÷iùñatvena pràbalyamàmikùàyà ityàha># ------- ki¤ceti //
#<yàgakalpakasya dravyadevatàsaübandhasya àmikùàyàmekapadopàdànàtpratãterbhinnapadopàttadevatàsaübandhàt vàjinàdàmikùàyàþ pràbalyena tenaiva niràkàïkùãkçte yàge na vàjinasya nive÷assaübhavati /
nahyatra tasminneva yàge vàjinamityatra àmikùàyàgànuvàdàbhàve vaiyarthyamàpadyate; karmàntaravidhànenàpi càritàrthyàditi bhàvaþ >#//
(devatàtvavi÷iùñadravyavi÷eùa eva taddhitàrtha iti pràcãnamataniråpaõam) #<taddhitasyahãti >#//
taddhitapada÷ravaõe devatàtvavi÷iùñadravyabodhàva÷yaübhàvàt sàsya devatetyanu÷àsanàcca devatàtvavi÷iùñe dravye taddhitasya ÷aktiþ /
asmiü÷cànu÷àsane setipadena vi÷vadevadevatànu÷iùñàpi na taddhitàrthaþ; vi÷vadevapràtipadikàdeva tadbodhopapatteþ /
devatàtvamàtrabodhakatveca àmikùàpadasàmànàdhikaraõyànupapatterasyeti sarvanàmàrthabuddhisthadravyabodhakatvamapyàva÷yakam /
#<ataeva --------># sàsya devateti sarvanàmàrthatvànu÷àsanavaiyarthyàpattereva nàgçhãtavi÷eùaõanyàyena devatàtva eva ÷aktirdravyasya vyaktinyàyena bodha ityapi #<-------- apàstam;># tathàtve saüpradàne caturthãtivat devatàyàü taddhita ityanu÷àsanàpatteþ /#<
ataeva --------># devatàtvasya pratyayàrthadravye prakçtyarthasaüsargavidhayà bhànamityapi #<------ apàstam,># ato devatàtvavi÷iùñe sarvanàmàrthe dravye ÷aktiþ /
prakçtyarthasya àdheyatàsaübandhena devatàtve tasyaca niråpyatvasaübandhena sarvanàmàrthe vai÷iùñyamiti devatàtvasya yadyapi prathamabodhe vai÷iùñyaü namikùàpadopàttàrthe; tathàpyàmikùàpadasya dravyavi÷eùatàtparyagràhakatvàt sarvanàmàrtho dravyamàmikùàbhinnamiti pàriùñhakabodhasvãkàràdàmikùàyà devatàtvasaübandhaþ pada÷rutyà /
caturthyartho yadyapi lakùaõayà devatàtvaü bhavet; tathàpi tàvanmàtrameva sàbhidhatte, natu vàjinasaübandhitvena, tattu vàjinamiti padàntaràdeveti samabhivyàhàraråpavàkyàt pårvameva devatàtvapratisaübandhitvena ÷ãghropasthitikayà àmikùayà niràkàïkùatvànna vàjinasya nive÷aþ saübhavatãtyarthaþ //
(#<paurõamàsyadhikaraõasiddhàntànupapattyoktapràcãnamataniràsaþ)># #<asmiü÷ca pràcãnamate devatàtvasya dravye vai÷iùñyavyutpatteþ paurõamàsyadhikaraõe vidvadvàkyavihitakarmànuvàdenàgneyavàkye råpavidhànasya vàkyabhedàdinà dåùitasyàsaïgatatvàpatteþ pçthageva devatàtve dravyeca tasya ÷aktiþ /
tayo÷ca kàrakatvàt sàkùàdeva bhàvanànvayaþ,># pàrùñhikastu devatàtvasya dravyeõa dravyasyaca yàgena saübandho yukta ityabhipretya niùkçùñàni pakùàntaràõyàha --------- vastutastviti //
(#<àmikùànuniùpannavàjinapratipattyarthayàgaparatvaü vàjinavàkyasyetyupapàdanam)># vàjinapratipattyarthamiti // .#<//
àmikùànuniùpannajalaråpasya vàjinasya pratipattyàkàïkùayà'kàïkùita- vidhitvalàbhàt pratipattyarthaü yàgàntaraü vidhãyata ityarthaþ >#//
(guõasya pårvatrànivi÷amànatvena vàkyabhedàpattyà ca bhedakatvamiti ÷àstradãpikàyà ekaprasaratàbhaïgàpattyupalakùaõatvam) #<yattu ÷àstradãpikàyàü -------># utpatti÷iùñaguõàvarodhena svanive÷amalabhamànatvena kvacit guõasya bhedakatvam, kvacittu vàkyabhedàpattyeti dvaividhyaü guõasya bhedakatve #<-------- uktaü># tadupalakùaõam; tçtãyaprakàrasyàpi saübhavàditi såcayituü prakàratrayasàdhàraõyena guõasya bhedakatve anugataråpamàha #<--------- guõasyaceti --------- ekaprasaratàbhaïgeti >#//
vaùañkartçvàkya iti ÷eùaþ //
#<(vàsasà krãõàtãtyàdiùu na guõàtkrayabheda iti nyàyasudhàkàramataniràsasåcanam)># yattu -------- #<atra nyàyasudhàkçtàruõàvàkye 'nekaguõopàdànena vi÷iùñakrayavidhyava÷yaübhàvena tena vihite kraye utpatti÷iùñaikahàyanyàdiguõàvarodhe 'pi># #<"vàsasà krãõàtãtyàdibhirvihitànàmutpanna÷iùñànàmapi vàsaþ prabhçtidravyàõàü vikretrànatiråpakàryabhedànnive÷asaübhavànna vàsaþ prabhçtivàkyeùu guõàt kriyàntaravidhànamityuktam, taddåùaõaü kaustubhe draùñavyam /
aruõàdhikaraõe cehàpi vakùyate vistarabhayànnocyate >#//
(pårvottarakalpaprayojanam) prayojanamàmikùàvàjinàbhyàmathavaikatareõa và'mikùàyàgànuùñhànaü pårvapakùe /
siddhàntetu kevalayà'mikùayaiva vai÷vadevayàgaþ /
vàjinena ca yàgàntarànuùñhànamiti spaùñatvànnoktam //
#<
iti navamaü guõakçtakarmabhedàdhikaraõam //>#
--------------- #<<B1>># (10 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.10) #<aguõe tu //
yatra tu notpattau guõa÷ravaõaü, yathàgnihotraü juhotãti, tatra tadanuvàdena dadhnà juhoti, payasà juhotãtyàdibhiþ sarvaireva guõavidhànaü vikalpena; tatra khale kapotanyàyena sarveùàmeva yugapatpravçtterekàvaruddhatvàbhàvàditi pratyudàharaõamàtram // 10 // 27 //># iti da÷amaü guõàtkarmabhedàpavàdàdhikaraõam //
#<<B2>># #<spaùñàrthametat //>#

iti da÷amaü guõàtkarmabhedàpavàdàdhikaraõam //
#<------------------># <B1> #<(11 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.11)># phala÷ruteþ //
agnihotraü prakçtya "dadhnendriyakàmasya juhuyàditi ÷rute, sa eva homo dadhivi÷iùñaþ phalodde÷ena vidhãyate /
naca pràptakarmànuvàdena guõasaübandhaþ phalasaübandha÷ceti vàkyabhedaþ; pràptànàmapi karmaõàü ràjakartçvi÷iùñànàü phalodde÷ena ràjasåyavàkye vidhànavadihàpi tadupapatteriti prathamaþ pakùaþ /
#<dvitãyastu nàtra ràjasåyanyàyaþ /
karturhi prayogànvayitvàt phalasya ca viniyogànvayitvàdutpannasyàpi karmaõaþ prayogavidhau phalavi÷iùñaviniyogasya kartu÷ca vai÷iùñyopapattiþ, prakçte tu dadhna utpattyanvayitvena pràptotpattyanuvàdena guõavidhiþ phalavi÷iùñaviniyogavidhi÷ceti vai÷iùñyàbhàvàdvàkyabhedaþ /
ato guõàt karmabhedaþ /
dadhivi÷iùña¤ca tat phalodde÷ena vidhãyate, na dadhimàtram; bhàvàrthàdhikaraõavirodhàpatteþ /
satyapi darvihomatve dadhidravyakahomatvasàdç÷yàcca agnihotrahomàtide÷ena råpalàbhaþ />#
siddhàntastu yatra dvayorapi dhàtvarthaguõayorapràptiþ sambhavatpràptiþ pràptireva và dhàtvarthasyaiva và apràptiþ, yathà "somena yajeta" "uruprathà uruprathasveti puroóà÷aü prathayati" "aindravàyavàgràn grahàn gçhõãyàdyaþ kàmayeta yathà pårvaü prajàþ kalperan" "agnihotraü juhotã" tyàdau, tatra bhàvàrthàdhikaraõanyàyaþ, yatratu guõasyaivàpràptatvàdvidheyatvaü, tatra tasyaiva phalasambandhaþ /
na #<ca dadhno 'pi niyatà pràptiþ, api tu vikalpena /
ataþ pàkùikànuvàdatvaparihàràya tasyaiva vidheyatvàt phalasambandhaþ /
karaõãbhåtaguõasattvena vacanaü vinàpi phalotpattisambhavàdvacanavaiyarthyaprasaïgena svakçtisàdhyadhàtvarthasya dçùñavidhayà guõasambandhina à÷rayasyàpekùàyàü prakaraõàddhomasyà÷rayatvalàbhàjjuhotiþ sàdhutvàrthamanuvàdaþ /
dadhikaraõakaü bhàvanàntarameva tu phalodde÷ena vidhãyate; pràptabhàvanànuvàdenobhayakaraõe vàkyabhedàt />#
kecittu --------- karaõatvavi÷iùñaü dadhi, dadhikaraõatvaü và tçtãyopàttaü phalakaraõatvena vidhãyate, #<tçtãyàrthakaraõatvasya niråpakàpekùaiva cà÷rayàpekùeti --------- àhuþ tanna, yàgavaiùamye pramàõàbhàvàt /
sarvathà siddho guõaphalasambandhaþ /
prayojanaü dadhno na pratinidhirullekhavi÷eùo và siddhànte draùñavyam // 1.1 //># ityekàda÷aü guõakàmàdhikaraõam //
#<------------------># <B2> #<(prapårvàdhikaraõenàpavàdikasaïgatiniråpaõam)># #<prapårvàdhikaraõe vàkyabhedàpàdakasya guõasya bhedakatvokterihàpavàdakaraõàdàpavàdakãmanantarasaïgatiü spaùñatvàdapradar÷yodàharaõapårvakaü pakùadvayena pårvapakùamàha># --------- agnihotramiti //
#<(dadhnà juhotãti dadhnaþ pràptàvapãndriyakàmaprayoge niyamena pràptyasaübhavàdguõaphalasaübandhakathanam)># #<pràcãnairanuktamapãmaü pakùaü yuktivibhavàdupapàdayati># ---------- sa eva homa iti //
#<dvitãyaü pakùamà÷aïkya niràkaroti># -------- naceti #<//
yadyapi guõasya dadhnà juhotãtyanenaiva pràptatvàt tadvàcakapadasyànuvàdatvena nàmadheyatvena vopapatteþ kevalaphalasaübandhamàtrakaraõàdvàkyabhedaþ supariharaþ; tathàpyagnihotraprayoge dravyàntaràõàmapi vihitatvena pràpterindriyakàmaprayoge niyamena pràptyabhàvàt pàkùikànuvàdatvanàmatvayorasaübhavena tadvidhànasyàva÷yakatvàt vàkyabhedaü duùpariharaü matvà prakàràntareõa pariharati>#---------- pràptànàmapãti #<//
anumatyàdãùñãnàmahnàdipa÷ånàü ràjasåyavàkyena phalasaübandhasya ràjakartçsaübandhasya ca vidhàne pràpto 'pi vàkyabhedaþ yathàca kartuþ prayogàïgatvàdvàkyàntareõa ràjasåyaprayogàvidhànàt prayogasya cotpattivat kriyàviùayatvàt kartçvi÷iùñaràjasåyaprayogabhàvanàyàþ phalodde÷ena vidhànamaveùñyadhikaraõadar÷itanyàya- sudhoktarãtyàïgãkçtya parihriyate, evamihàpi tatparihàraþ sulabha ityarthaþ >#//
(ràjasåyavàkye iva prakçte na vi÷iùñaguõakarmaõaþ phalasaübandha iti pakùàntareõa pårvapakùopapàdanam) dravyadevatàdãnàmutpattiparicàyakatvàdutpattàvanvayasya phalàdãnàmaïgitàparicàyakatvàdaïgàïgità- saübandhabodhakaråpaviniyogavidhyanvayasya kartçde÷akàlàdãnàü kartavyatàparicàyakatvàt kartavyatàbodhakaprayogavidhyanvayitvasya caikàda÷e vakùyamàõatvàt ràjasåyavàkye utpannànàmapi karmaõàü tattadde÷akàlavidhiùu dai÷ikakàlikaprayogàõàü pràptàvapyapràptakartçsaübandhitayà prayogavidhau phalavi÷iùñaviniyogasya kartu÷cànvayopapattiþ, prakçte tu viniyogavi÷iùñaprayogànvayiguõàbhàvena tadvi÷iùñakarmaprayogaviniyogayora- saübhavàttadanurodhena karmotpattyantarasyà''va÷yakatvàdanyathotpattyanuvàdena dadhnaþ indriyodde÷ena homaviniyogasyaca vidhau vàkyabhedàpatteraparihàràt karmàntaratvameva yuktamityabhipretya dvitãyaü pakùamàha #<---------- dvitãyastviti >#//
(dadhnaþ phalasaübandha iti siddhàntasya bhàvàrthàdhikaraõanyàyavirodhena niràsaþ) siddhànte homà÷ritasya dadhnaþ phalasaübandhàïgãkàraü dåùayati #<--------- na dadhimàtramiti >#//
bhàvàrthàdhikaraõe upapadàrthasya phalabhàvanàkaraõatvaniràkaraõena dhàtvarthakaraõatvasya sthàpanàttena virodhàpatterityarthaþ /
råpàbhàvàt karmàntaravidhyanupapattiü pariharati #<------------ satyapãti >#//
satyapi darvihomatve àkàïkùàva÷ena dadhidravyakatvasàdç÷yenàgnihotradharmàtide÷aþ /
nahi darvihomànàmapårvatvamiti ràjàj¤à /
kçtsnavidhànatvàtprakçtivi÷eùanirõayàbhàvàcca taditi hyaùñame vakùyate /
nacàtra taddvayamapyasti; ato råpalàbhàdyuktaü karmàntaratvamityarthaþ //
(#<bhàvàrthàdhikaraõaviùayavivecanapårvakaü dadhnendriyakàmasyetivàkye tadapravçttyà dadhiråpaguõavidhànopapàdanam)># yatreti //
#<somena yajetetyatrobhayorapyapràptiþ, uruprathetivàkye prathanasya puroóà÷atvànyathànupapattyà mantrasyaca liïgàdarthapràpta eva tasmin pràptirityubhayoþ saübhavatpràptiþ /
aindravàyavavàkye dvayorniyatà pràptiþ /
agnihotravàkye dhàtvarthasyaivàpràptiþ /
tatra bhàvàrthàdhikaraõanyàyena dhàtvarthasyaiva vidhànam /
yatratu dhàtvarthapràptau dhàtvarthasyàpi vidhàne gauravàpatterguõasyaivàpràptatvàt vidhànam, tatra tasyaiva vidheyatvàt tçtãyàntatvena nirde÷àcca phalabhàvanàü prati svaniråpakaphalodde÷yakatvaråpaü karaõatvam /
naca dadhipayasostatprakhyanyàyena nàmatvam; yenopapadàrthavidhànaü na># #<saübhàvyeta,># #<phale guõavidhitvenàpyupapattau nirarthapràyanàmatvakalpanasyàyuktatvàdityarthaþ //># .//
pàkùikànuvàdatveti //
(#<aindravàyavàgrànityatra pàkùikànuvàdatve 'pi dadhivàkye na tatsaübhava ityupapàdanam)># #<nacaindravàyavàgrànitipadasya ÷ukràgratayà vikalpàt pàkùikànuvàdatvavat ihàpi tadaïgãkàre na doùaþ; pàkùikànuvàdatvasàmye 'pi aindravàyavàgratàyàþ phalasaübandhe tasyàþ kàmyatvena bçhatsàmatvapakùe 'pi pràptyàpatteryadi rathantarasàmetyetadvàkyagatayadirathantarasàmapadàbhyàmaindravàyavàgratàpadasya pàkùikànuvàdatvasvãkàre 'pãha dadhipade tatsvãkàre pramàõàbhàvena vi÷iùñavidhigauravaparijihãrùayà ca guõamàtravidhànasyaiva yuktatvena vaiùamyàdityarthaþ >#//
(siddhasya dadhno homà÷ritadadhikaraõakabhàvanàntaraparatvamevendriyakàmavàkyasyetyàdyupapàdanam) tatraca dadhitvajàtestallakùyavyaktervà phalàrthaü vidhàne 'pi tasya siddharåpatvena yàgàdivat kriyàntarànapekùasya phalajanakatvaü na tàvat saübhavati /
tathàtve vidhiü vinàpi phalakàmanàyàü satyàü karaõasattvena phalotpattyupapatteþ karaõavidhivaiyarthyàpatteþ /
nahi kàryakàraõabhàvo vidhinà janyate, apitu bodhyate /
naca tadbodhasya yàgàdàviva ki¤cit phalamasti; tamantareõàpi kàraõasya sattvena phalopapatteþ /
ataevetikartavyatàvidhaya eva paramupayujyantàm, natu dadhiråpakàraõavidhirapi /
ato vidhisàrthakyàya dçùñavidhayà kçtisàdhyadhàtvarthavi÷eùaråpà÷rayasaübandhitvàpekùàyàü yogyatàbalàt svasàdhyabhojanahomàdiråpànekadhàtvarthaprasaktàvapi prakaraõenàdhikàràkhyena vidhikalpanadvàrà homasyaivopanayàt na teùàmà÷rayatvaprasaktiþ /
ataeva kalpitenàpi vidhinà na dadhihomayoraïgàïgibhàvo bodhyate; gauravàt, këptaprayojanavattvàcca, apitu lokasiddhakàryakàraõabhàvaniyamamàtram - dadhnà homaþ kartavya iti /
naca ------- dadhijanyahomakartavyatàyà api dadhnà juhotãtyanenaiva siddherindriyakàmavàkyavaiyarthyamiti ------- vàcyam; tadvidhyabhàve dadhivi÷iùñahomànuùñhànasyendriyaråpaphalodde÷yatàyà asiddherindriyakàmanàyà adhikàrivi÷eùaõatvaj¤àpakatvena tatsàrthakyàt /
ata÷ca ÷uddhadadhividhinà tasya kratvaïgatvabodhane 'pi anena tasya phalàrthatayà vidhànàt homà÷ritadadhikaraõakaü bhàvanàntarameva vidhãyate /
dhàtustu prakaraõapràptà÷rayasaübandhànuvàdakaþ sàdhutvamàtràrtha ityabhipretyàha #<------------ karaõãbhåteti >#//
(jyotiùñomasya pa÷ukàmamukthyaü gçhõãyàdityàdãnàmà÷rayatvenànvayaniråpaõam) atraca guõasya siddharåpasya kçtisàdhyadhàtvarthopakùiptatvenà÷rayatayà homànvayopapàdanamutsargamàtreõa j¤eyam /
"pa÷ukàma ukthyaü gçhõãyàdityàdau samàptiråpasaüsthàdiguõasya sàkùàdeva kçtisàdhyatvàt kratorà÷rayaviùayàpekùayà÷rayatvànupapatteþ; atastatra samàpteþ sasaübandhikatvenaivàpekùayà jyotiùñomasyà÷rayatvamiti dhyeyam /
eva¤ca bhàvanàyàþ karaõàkàïkùyànvitasyàpi dadhnaþ karaõatvaü yàvadà÷rayànvayaü na nirvahatãtyevaü karaõàkàïkùayaivà÷rayagrahaõam, natvà÷rayàkàïkùà caturthãti bhàvaþ //
(phalasya vijàtãyayatnajanyatvasiddhyarthaü tatsaübandhasyàpyàva÷yakatvena vàkyabhedena bhàvanàbhedakathanam) #<yattu atra bhavadevena dhàtvarthavat bhàvanàyà api pratyabhij¤ànasya tulyatvàt na bhàvanàbhede pramàõam /
naca pràptabhàvanànuvàdena guõasaübandhasya phalasaübandhasyaca vidhàne vàkyabhedàpatterguõàdeva bhedo bhàvanàyàþ, phalasaübandhasya ràgataþ pràptatvenàvidheyatvàdityuktaü, tannirasyata>#---------- pràptabhàvaneti //
#<indriyàkhyaphalasya janyatvena vyàpàramàtrajanyatvàvagame 'pi lokàdvijàtãyayatnajanyatvànavagamàt vi÷eùata÷càgnihotrahomànukåle yatne svargajanakatayàvagate vàkyenaiva vidheyatvàva÷yaübhàve vàkyabhedàpàdakaguõàdbhedasyàva÷yakatvam /
ata eva bhàvanàntarasyàpyavacchedakãbhåtadhàtvarthavi÷eùàpekùàyàü sannidhipràpte homa evàvacchedakatvena saübadhyamàne 'pi na tadaü÷e 'pi vidheyatvam; anyataþ pràptatvàt, kintu homàüvacchinnaü pratyayopàttaü bhàvanàntarameva dadhikaraõakaü vidhãyata ityarthaþ >#//
(dadhikaraõatvasya karaõãbhåtadadhno và karaõatvena bhàvanànvaya iti pàrthasàrathimataniråpaõam) evaü tàvaddadhivçttikaõatendriyaniråpità, tasyaca dadhyàdiråpasya guõasya svavçttikaraõatàsampàdanàya yà kçtisàdhyadhàtvarthavi÷eùàpekùà,saiva à÷rayàkàïkùà /
tayàca homasyànvaya iti svamatamabhidhàya pàrthasàrathyàdibhiþ tçtãyopàttaü karaõatvaü karaõatàsambandhenendriyabhàvanànvayãti dadhno dharmittvena pràdhànyàt karaõatà÷aktimato dadhnaþ karaõatvam, #<athavà -------># prakçtyarthàpekùayà pratyayàrthapràdhànyàt dadhikaraõatvasyaiva và karaõatvam /
dvitãyakaraõatvasyatu samabhivyàhàragamyatvàt saüsargamaryàdayà bhànamaïgãkçtya tçtãyopàttadadhikaraõatvasya niråpakàpekùàyàü pratisaübandhividhayaiva pràkaraõikà÷rayalàbha ityuktam /
tadupapàdanapårvakaü nirasyati #<------- kecittviti >#//

(yàgasya yathà karaõatvaü natu yàgakaraõatvasya karaõatvaü tathà prakçte 'pãti pårvatanamataniràsaþ)
#<yàgavaiùamya iti >#//
"prakçtipratyayau pratyayàrthaü saha bråta" ityanu÷àsanàdyàgagatakarmatvakaraõatvayorapi padàrthavidhayà bhànasya bhàvàrthàdhikaraõe vyutpàditatvàt tatràpi yàgakaraõatvasyaiva karaõatvàpattervaiùamye pramàõàbhàvàt /
tatraca niråpakatàsaüsargàpekùayà karaõatàsaüsargasya gurubhåtatvena parihàra ihàpi tatparihàropapatterayuktaþ /
yadyapi dadhikaraõatvaniråpako homa eva ÷abdàdànãyate; tathàpãndriyapadavaiyarthyànupapattyà homadvàrà pàraüparikamindriyaniråpitamiti svãkàre na ka÷ciddoùa ityarthaþ //
#<(pàrthasàrathãyà÷rayatvanirvacananiràsapårvakaü manthyagratàjanyagrahaõasàdhàraõamadçùñàdvàrakasaübandhena guõavi÷eùàvacchinnatvamà÷rayatvamiti nirvacanam) atraca yatra vidhãyamàno guõaþ kàrakatàmàpadyate, sa à÷raya ityàdyaudumbaràdhikaraõa÷àstradãpikà- granthasvàrasyena vidhãyamànaguõajanyatvamà÷rayalakùaõaü kurvanti, tanmanthyagrànabhicarannityàdiguõaphalavidhau grahaõànàü manthyagratàjanyatvàdar÷anàdayuktam, kintu adçùñàdvàrakasaübandhena guõavi÷eùàvacchinnatvamevà÷rayatvamiti kaustubhe draùñavyam />#
(pràcãnàbhimatasiddhàntaprayojananiràsapårvakaü pårvottarakalpaprayojananiråpaõam) #<prayojanamiti >#//
àdye pakùe àrambhottaraü dadhyapacàre prakràntasamàpanànurodhena pratinidhyupàdànam /
tataþ pràk dadhyabhàve anàrambha eva /
dvitãye yadyapi "etadyaj¤asya chidyate yadanyasya tantre pratate anyasya tantraü pratàyate" iti niùedhàdekaprayogamadhye 'parasya kàmyasya prayogàsaübhavàdagnihotràdbahiraniyatakàlo dadhihomaþ sakçdeva darvihomatvàdapårvaþ kartavya iti prayojanamuktaü pràcãnaiþ; tathàpi darvihomatve 'pi agnihotradharmàtide÷asya pårvapakùe sthàpitatvàdagnihotrakàla evànuùñhànasya tantreõa pràptau tadãyaprayogàdbahiranuùñhànàprasakterayuktamiti saükalpàdau tattatphalàrthaü karmadvayamapi tantreõa kariùya ityullekhaprayojanaü kaustubhoktaü draùñavyamiti vi÷eùasiddhàntapadayorupàdànàdvyatirekeõa såcitam //
#<(guõaphalavidhisthale à÷rayasyàdçùñàrthatve 'pårvabhedopãtarathà tadaikyamiti niråpaõam)>#
#<atraca dadhikaraõakendriyakarmakabhàvanàbhedàt guõajanyamapårvamekam /
svargaprayuktasyaiva homasyà÷rayatvàt homajanyasvargànukålamaparamityapårvasyàpi bhedaþ /
yatratu praõayanàderdçùñavidhayaivottarade÷apràptiråpasvakàrye upayogastatra guõajanyamevàpårvamiti //
ata eva homasyàpi dadhiniùñhakaraõatàsaüpàdakatvenàpårvàjanya- tvànnaivendriyànukålaü homajanyamaparamapyapårvamiti draùñavyam >#//
(sàdç÷yàbhàve 'pi à÷rayadharmàtide÷ena bhàvanàntaretikartavyatàkàïkùànivçttiriti niråpaõam) bhàvanàntarasya cetikartavyatàkàïkùàyàü yadyapi na prakaraõàdà÷rayasyaivetikartavyatàtvena grahaõaü saübhavati; svargàdisaüyuktasya homasya prakaraõàviùayatvàt /
naca ---------- aïgatvàbhàve 'pyà÷rayasya sataþ prasaïgenetikartavyatàkàïkùànivartakatvopapatternàtiriktetikartavyatàkàïkùeti -------- vàcyam; à÷rayasya karaõatànirvàhakatvena karaõakoñàvantarbhàvàt tadanugràhaketikartavyatàyà bhedenaivàpekùitatvàt /
tathàpyà÷rayato dharmàtide÷àttannivçttiþ /
sàdç÷yàbhàvàt kathaü kalpitavacanàtide÷aþ? sàdç÷yakàryasya prakçtivi÷eùopasthàpanasya prakaraõenaiva siddheriha tadanapekùaõàt /
ato yukto dharmàtide÷aþ /
tatra keùà¤cideva dharmàõàü saþ keùà¤cittu neti vivekaþ kaustubhe draùñavyaþ //
#<// ityekàda÷aü guõakàmàdhikaraõam //>#
---------------- #<<B1>># (12 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.12) #<sameùu >#//
#<"trivçdagniùñudagniùñoma" ityanena vihitasyàgniùñudyàgasya phalasambandhe># #<"tasya vàyavyàsvekaviü÷amagniùñomasàmakçtvà brahmavarcakàmo hyetena yajete" tyanena kçte pa÷càdàmnàtam />#
#<"etasyaiva revatãùu vàravantãyamagniùñomasàma kçtvà pa÷ukàmo hyetena yajete"ti />#
tatràpi pårvavadàdyaþ pårvapakùaþ ràjasåyanyàyena svakàrakavi÷iùñàgniùñomastotrabhàvanàvi÷iùñaktvà- pratyayàrthabhåtakàlakartràdiråpapratyogànvayiguõasattvena viniyogavi÷iùñaprayogavidhisambhavàt /
iùyate càyameva prakàro vàyavyavàkye siddhàntinàpi /
#<dvitãyastu nàtra ràjasåyanyàyaþ; prayogasya agniùñomastotrottarakàlatvasya ca vàyavyavàkyenaiva pràptatayà tadanuvàdena revatãvidhiþ phalodde÷ena agniùñudviniyogavidhi÷ceti vàkyabhedàt /
vàyavyavàkye hi atide÷ena sambhavatpràptikamagniùñomastotrottarakàlatàdi tataþ pårvapravçttyaïgãkàreõa prayogavi÷eùaõatayà vihatam /
na tvatra; vàyavyavàkyasyàpi këptatvenàsya pårvapravçttyaïgãkàrànupapatteþ /
naca vinigamanàvirahaþ; pràthamyasyaiva niyàmakatvàt /
ato làghavàd guõa eva revatyadhikaraõakavàravantãyàkhyo revatyàkhya eva vàpràptatvàt phalodde÷ena vidhãyate />#
#<"vàravantãyamagniùñomasàma kàryamiti pràkaraõikena vàkyena vàravantãyasyàpi pràptatvàt /
nacàntyapakùe tçtãyàntenaitacchabdena viliïgasaïkhyatvàdrevatãmàtranirde÷ànupapattiþ; tena revatãvi÷iùñavàravantãyanirde÷e 'pi dàkùàyaõayaj¤anyàyenàpràptarevatãmàtrasyaiva phalasaübandhopapatteþ /
ato dadhinyàyena guõaphalasaübandha eva yuktaþ />#
siddhàntastu nàtrà÷rayalàbhaþ ÷akyate vaktum /
yàgasya tàvatprakçtatve 'pi agniùñomasàmetyanuvàdànupapatterna sàkùàdà÷rayatvam /
agniùñomastotradvàrà tasyaiva và sàkùàdà÷rayatvaü tu agniùñomastotrasyàtide÷ataþ stotràntarasàdhàraõyenopasthitatvàdanà÷aïkyam /
naca vàyavyavàkyena tasyaupade÷ikã vi÷iùyopasthitiþ; àtide÷ikarga bàdhasaübhave aupade÷ikatadbàdhasyànyàyyatvena vi÷iùyopasthiterà÷rayatvàsàdhakatvàt /
naca sàmno gàyatidhàtuvàcyatvena kriyàråpatvàdà÷rayàlàbhe 'pi na kùatiþ; sàmno dhvanyàtmakasvarasamàhàraråpatvena vàkya÷eùàdau prasiddhasya siddharåpatayà dhàtuvàcyatvasyàprayojakatvàt, anyathà saubharasyàpi stotrà÷rayatvànupapatteþ, vàravantãyasàmnà à÷rayànapekùaõe agniùñomasàmetyàdyanuvàdànupapatte÷ca /
ataþ sàmna à÷rayasàpekùatvànna tàvatprakaraõenà÷rayalàbhaþ /
naca ------ vàravantãyamagniùñomasàma kàryamiti pràkaraõikena vàkyenaiva gauravabhiyà aïgatvàvidhànàdà÷rayasamarpaõamiti ------- vàcyam; sàmno guõatvapakùe tallàbhopapattàvapi revatãmàtrasya guõatve tadayogàt /
sàmno guõatvaü tu vidherapràptarevatãmàtrasaïkamàdevàsaübhavi /
phalapadàbhàve hi vidhiryadviùaye apràptatayà vyàpriyate tasyaiva prayojanàkàïkùayà phalasaübandho yathà godohanàdeþ /
tadatra pa÷upadàbhàve vàravantãyasya pràkaraõikavàkyenaiva pràptatvàdvidhirapràptarevatãmàtraviùayaþ saüpadyata iti tasyaiva phalasaübandho vàcyaþ /
nacàsyà÷rayaþ kenàpi prakàreõa labdhuü ÷akyaþ /
naca prakàràntareõàlàbhe 'pi anenaiva vàkyena à÷rayavi÷iùñaguõavidhànàdà÷rayaguõobhayavi÷iùñabhàvanàvidhànàdvà tallàbhopapattiþ, këptaprayojanatvàllàghavenà÷rayatàsaübandhenaiva vai÷iùñyàïgãkàràcca na guõàïgatàpattiriti ----- vàcyam; à÷rayasya guõànvayàvyutpatteþ, karmatvàtiriktasyà÷rayatvasya durvacatvena bhàvanàyàþ phalà÷rayaråpobhayakarmakatvàïgãkàre ekakarmakatvabhaïgàpatte÷ca /
naca ------- kçtvà÷abdoktàyàmà÷rayasya agniùñomastotrasya karmatvàttaduttarakàlatàvi÷iùñaguõabhàvanàyà àkhyàtopàttàyàþ pa÷ukarmakatvànnaikasyà bhàvanàyà avacchedakãbhåtadhàtvarthàpekùàyàü yàgasyàvacchedakatvàïgãkàre revatãnàü yàgakaraõatvàpattyà stotraü prati karaõatvànàpatteþ, stotrasyaivàvacchedakatvàïgãkàre tu dhàtvarthadvayàvacchinnabhàvanàdvayàbhàvàt ttkàpratyayànupapattiþ /
naca ------ #<revatãvi÷iùñàgniùñomastotrabhàvanottarakàlavi÷iùñarevatãkaraõakayàgà- ÷rayakabhàvanaiva phalodde÷ena vidhãyatàmiti ----- vàcyam; àkhyàtopàttabhàvanàyà dvikarmakatvàpattestadavasthatvàt /
naca prakaraõàdyàgasyà÷rayatvopapatterna dvikarmakatvam, tathàtve 'pi tçtãyàntaitacchabdasya dhàtupàràrthyabhayena yàgaparàmar÷itvasyaivàpattau revatyàdiparàmar÷akatva eva pramàõàbhàvàt, atastadepekùayà laghubhåtakarmàntaravidhànameva jyàyaþ /
tathàhi ----- nikàyitvenaitasyàgniùñudyàgavikàratvàdvàvantãyaü pràptamevànådyate /
kevalaü revatãvi÷iùñastotrabhàvanottarakàlatàvi÷iùñayàgàntarabhàvanaiva phalodde÷ena vidhãyate /
ùaùñhyantaitacchabdaþ># prakçtivikàrabhàvànuvàdakaþ /
tçtãyàntaitacchabdaþ prastoùyamàõakarmavacano na duùyati /
uttarakàlalakùaõo guõa÷ca prayogànvayitvàdaveùñivadyadyapi tadbhedamevàpàdayet; tathàpi kàlasyàtra saübhavatpràptikasya vàkyabhedaparihàràrthaü vidheyatve 'pi tàtparyagatyà yàge paramparàsaübandhena vidheyasya revatyàkhyasya guõasyotpattyanvayitvàtkarmabhedabodhakatvàvighàtaþ // 1.2 // #<iti dvàda÷aü revatyadhikaraõam //>#
----------------- #<<B2>># (vàyavyarevatãvàkyayoryathàsiddhàntaü niùkçùñàrthavivekaþ /
pårvàdhikaraõenàpavàdikasaügati÷ca) adhikaraõaviùayavàkyamudàharati #<------- trivçditi >#//
etacca bhedapratiyogipradar÷anamàtràrthamudàhçtam /
revatãvàkyamàtrasyaiva vicàraviùayatvàt /
tàõóyabràhmaõe prathamato "yo påta iva syàdagniùñutà yajetàgninaivàsya pàpmànamapahatya trivçtà tejo brahmavarcasaü dadhàtã" tyekaü trivçdagniùñutaü vidhàya tatra trivçttve doùaü saükãrtya catuùñomamagniùñudyàgàntaraü vidhàya "trivçdagniùñudagniùñomastasya vàyavyàsvi"ti pañhitvà "etasyaiva revatãùvi" tyàmnàtam /
tatra yadyapi prathamàntapadatrayaü yajetetyanenànvayàyogyam; tathàpi kartavya iti padàdhyàhàreõa trivçdàdiguõadvayavi÷iùñàgniùñutsaüj¤akayàgavidhànam /
tatra eteùàü ùaõõàmagniùñutàü devatàdhikaraõagataparimalalekhanànnikàyitvena samàmnànàt teùàü ca pårvasyottareùvatide÷asyàùñame prasàdhanàt pårvayàgàt trivçtpa¤cada÷asaptada÷aikavaü÷iråpacatuùñomakatvasya pràptasya bàdhena sarvastotreùvapi trivçttvavidhànam /
ataeva tasmàdevàgniùñomasaüsthàvidhàyakamagniùñomapadamiti na ÷akyate vaktum; tathàpi ràjanyanimittakàgniùñomasaüsthàvikàrabhåtàtyagniùñomatàvyàvçttiphalakatvenàgniùñomasaüsthàvidhànaparaü draùñavyam /
#<yattu kaustubhe ----------># etatpårvabhàviyàgasya ukthyasaüsthàkasya nikàyitvenaitadyàgaprakçtitvàvasàyàttata ukthyasaüsthàyà eva pràpyamàõatvenàgniùñomasaüsthàyàþ pratiprasavàrthatayà vidhànaparamiti pakùàntaraü påjyapàdairuktam, tattàõóye pårvaü catuùñomàgniùñudyàgasya vidhàne 'pi tasyokthyasaüsthatvenànàmnànàtkiümålamiti cintyam /
agniùñutpadaü vàgnidevatyamantrasàdhyastotràmnànàt tatprakhyanyàyena nàmadheyam /
"tasya vàyavyàsvi"ti vàkyeno 'patvà jàmayo gira' ityàdivàyavyaçgadhikaraõatvaikaviü÷atistomakatvavi÷iùñàgniùñomastotrabhàvanottarakàla- vi÷iùñayàgaprayogasya phalàrthaü vidhànam /
tatràgniùñomastotre pårvàtide÷ena pràptasyaiva viü÷astomasya trivçttvena bàdhitasya pratiprasavaþ /
evamatide÷apràptànàü yaj¤à yaj¤àvo iti mantràõàü bàdhena vàyavyàmantràõàü vidhànam /
revatãvàkye 'revatãrnaþ sadhamàda' ityàdirevatãçgadhikaraõakavàravantãyasàmakàgniùñomastotra- bhàvanottarakàlavi÷iùñayàgabhàvanàyàþ phale vidhànam /
tena revatãbhirvàravantãyàdhàrabhåtàyà 'a÷vaü natvà vàravantaü vandadhyà' iti yonestaduttarayo÷ca bàdhaþ /
yadyapyagniùñomastotrasya sarvàntyatvena tadbhàvanàyà yàgaprayogapårvakàlatvaü saübhavati; tathàpi sarvàïgànuùñhànasaukaryàrthamàdito 'vadhàraõàdagniùñomastotrasyàpi tatsiddhervàcà karoti manasà karotãtyàdàvadhyavasàne 'pi karoteþ prayogàdadhyavasànàparaparyàyapratipattipårvakàlatvena #<athavà --------># mukhaü vyàdàya svapitãtyàdàviva lakùaõayà samakàlatvena ktvàpratyayopapattirdraùñavyeti vivekaþ //
tatra pårvàdhikaraõopapàditayorguõaphalasaübandhadhàtvarthàbhedayorevàpavàdakaraõàdàpavàdikãmanantarasaïgatiü spaùñatvàdapradar÷yaiva pårvapakùamàha #<----------- tatràpãti >#//
(revatãvàkye viniyogaprayogayoreva ràjasåyanyàyena vidhànànna karmabheda iti kathanam) prakçtapratyabhij¤ànàt etacchabda÷ruteþ pramàõàbhàvàcca na tàvatkarmàntaram /
siddhànte vakùyamàõarãtyaiva cà÷rayàlàbhàt nàpi guõaphalasaübandhaþ /
ato vàyavyavàkyavadeva revatyadhikaraõakàgniùñomastotrabhàvanottara- kàlavi÷iùñasya tasyaiva karmaõaþ prayogasya phale vidhànamityàdyaþ pakùa ityarthaþ /
nahi atra dadhyàdiråpaguõasyevetpattyanvayitvenotpattyantaràpàdakatvasaübhavaþ; kartçkàlàdiråpasya prayogànvayitayà prayogavi÷eùaõatvasya tvayàpi vaktavyatvàditi såcayitumiùyate cetyuktam //
#<(akëptakàryakalpanàbhiyà sàmàïgatvena na revatyà vidhànaü kintu stotràïgatayetyupapàdanam)># tadanuvàdeneti //#<
agniùñomastotrànuvàdenetyarthaþ /
yadyapi revatãnàü sàmàdhàrataivàgniùñomasàmapada- samabhivyàhàràt pratãyate; tathàpi akëptakàryakalpanàpatterna sàmàïgatvena revatãvidhiþ, kintu pàrùñhikànvayalabhyaü sàmasaübandhamanådya vi÷eùaõapradhànamagniùñoma÷abdaü aïgãkçtya stotràïgatayaiva mantravidhyuktiriti bhàvaþ /
revatyàkhyaguõamàtrasya vidhàne viliïgaitacchabdena paràmar÷ayogàt tadvi÷iùñavàravantãyaguõamàha># --------- revatyadhikaraõaketi //
apràptatvàditi //
#<etadevopapàdayati># ----- vàravantãyamiti //
#<(revatãvàrayantãyayoþ pàrùñhikabodhena vai÷iùñye revatãvi÷iùñavàravantãyasya dhàtvarthasyàpi akriyàråpasya yàgà÷rayeõa agniùñomastotrà÷rayeõa và phalasaübandhaþ)># #<atra càdye pakùe etacchabdopapattàvapi nàgniùñomastotrasya revatyaïgakasya phalasaübandhaþ; agniùñomasàmapadasya vi÷eùaõapradhànatve lakùaõàpatteþ, apitu revatyadhikaraõakavàravantãyasàmna eva //
yadyapi revatãvàravantãyayoþ kàrakatvàt parasparavai÷iùñyàsaübhavaþ; tathàpi kçtvà÷abdoktabhàvanàyàü prathamato dvayoranvayàïgãkàreõa pàrùñhikabodhe revatãnàü vàravantãyavai÷iùñye bàdhakàbhàvàdrevatãùu kçtvà vàravantãyaü tena phalaü bhàvayedityarthe nànupapattiþ /
tasyaca svarasamàhàràtmakasya dhvanyàdi÷abdaråpatayà saubharàdivat siddharåpatvenà'÷rayàpekùàyàü prakçtàgniùñudyàgasyaivà'÷rayatvopapatteryajetyanuvàdaþ /
naca gàyatidhàtuvàcyatvàt sàmnaþ kriyàråpatvam; 'gaói vadanaikade÷e' ityàdau gaõóàdãnàü dhàtuvàcyatve 'pi siddharåpatvenàkriyàtmakatvàt sàma÷abdasya sàmàrthopàyaþ ka÷cidgauõaþ svara iti ÷ruteþ ùaójàdisvarasamàhàravàcitvàt svara÷abdasya># #<"màrutastårasi caranmandraü janayati svaram /
" ityàdisaïgãta÷àstraparyàlocanayà siddharåpavàravantãyasaüyogavibhàgavibhàgajanitadhvanyàtmaka÷abdavi÷eùavàcitvàvagamena vàravantãyàdeþ siddhatvàvagate÷ca /
atastasyà÷rayàpekùàyàü yuktameva tasyà÷rayatvam /
÷akyate hi sàmnàçgakùaràbhivyaktidvàrà stotramiva yàgaþ sàdhayitum /
ata÷ca saubharasàmnaþ stotrà÷ritatvamiva vàravantãyasyàpi yàgà÷ritatvaü tadãyayàjyàdimantràdhàratayoccaiùñvàdivat na virudhyate /
ataeva revatãnàmapi yàjyàdikàrye nive÷o 'pyunneyaþ /
kàmyenaca vàravantãyena sàmànyavidhipràptasyaika÷rutyàderbàdhe 'pi na kùatiþ /
yaditvagniùñomasàmetyanuvàdànupa- pattirà÷aïkyeta, tadàgniùñomastotrasyaiva vàyavyàvàkye vi÷iùyopasthitestasyaivà÷rayatvam /
tasya càgniùñudyàgasaübandhitvena pràpteryajiùaùñhyantaitacchabdakçtvàpratyayànàmanuvàdatvamiti na ka÷ciddoùaþ >#//
(revatyà agniùñomasaübandhasya phalasaübandhasya ca vidhàne 'pi bhàvanopasarjanabhàvanàntaràïgãkàràdavàkyabhedaþ) dvitãye pakùe yadyapi revatãnàmagniùñomastotramàtravçttitvaü mànyato labhyate, yena tasyà÷rayatvena pràptyàgniùñomasometyanuvàda ucyeta; tathàpi revatãnàmagniùñomastotraråpà÷rayasaübandhasyànenaiva vidhànena na kàpi kùatiþ /
naca vàkyabhedaþ; kçtvà÷abdoktabhàvanàyàü revatãùvagniùñomastotraü prakçtvetyevamanvayena tasyà uttarabhàvanàyàmanvayàïgãkàreõa tadaprasakteþ /
ata÷ca yathaiva siddhànte revatyàdivi÷iùñastotrabhàvanàvi÷iùñayàga- bhàvanàvi÷iùñaguõabhàvanàvidhyaïgãkàre 'pi na kùatiriti bhàvaþ //
#<(prathamapårvapakùasya dvitãyapakùopakrama eva dåùitatvàddvitãyapakùe stotradvàrà yàgasya stotrasya và÷rayatvàsaübhavopapàdanam)># #<prathamapårvapakùasya dvitãyapakùa eva dåùitatvàt taddåùaõamupekùya dvitãyaü pakùaü prakaraõàdà÷rayalàbhopapàdane kiü yàgasya sàkùàdà÷rayatvam? utàgniùñomastotradvàrà veti vikalpà÷ayena dåùayan siddhàntamàha># -------- siddhàntasttviti //
à÷rayatvamiti //
#<agniùñomastotrasyàdçùñavidhayà yàgàïgatvàt taddvàrà yàgasyà÷rayatvopapattirasaübhavaduktiketi tu÷abdena såcitam /
dçùñavidhayà hi kçtisàdhyadhàtvarthasaübandhitvaü guõasyàpekùitam /
adçùñavidhayà hi tadà÷rayaõe guõasyà÷rayaü vinàpi phalakaraõatvasyàdçùñadvàropapatterà- ÷rayasyàkàïkùàyà evàbhàvaprasaïgàt /
ataeva à÷rayalakùaõe adçùñàdvàrakasaübandhena guõavi÷eùàvacchinnatvaü nive÷itaü pårvàdhikaraõe /
ato na taddvàrà÷rayatvamityarthaþ /
dåùaõàntaramapyàha>#--------- agniùñomastotrasyeti //
(#<revatãnàmàtide÷ikarga bàdhakatvameva yuktamiti sarvastotrà÷rayatvàpattyupapàdanam)># àtide÷iketi //
#<aupade÷ikã hyagniùñomastotrasyopasthitirvàyavyaçgadhikaraõatveneti revatãbhiraupade÷ikavàyavyàbàdhaprasaïgàpekùyàtide÷apràptasarvastotrà÷rayatvàïgãkàreõa tadãyàtide÷apràpitaç- gbàdhasya nyàyyatvena sarvastotràõàmevà÷rayatvàpattirityarthaþ //
naca ------- kàmyena nityabàdho nyàyasiddha eveti -------- vàcyam; revatyadhikaraõavàravantãyasàmno guõatvapakùe sàmnaþ kàmyatve 'pi revatãnàü tadabhàvàt, revatãnàü guõatvapakùe 'pi yàvattàbhiràtide÷ikaçgbàdhaþ saübhavati, na tàvadaupade÷ikavàyavyàbàdha ucita iti bhàvaþ >#//
(sàmnaþ kriyàråpatvaparavàrtikadåùaõam) yattu vàrtike ------- àtmanà hyakriyàråpairguõairà÷rãyate kriyà /
vàravantãyagãtestu kriyàyàþ kiü prayojanam //
ityàdinà sàmnaþ kriyàråpatvenà÷rayàkàïkùàbhàvànna guõaphalasaübandha ityuktam, tatprauóhyeti dåùayitumanådya dåùayati #<--------- naceti >#//
vyàkhyàtapårvametat /
#<(catuùñomaprakaraõagatasya vàravantãyamagniùñomasàma kàryamiti vacanasyàgniùñutprakaraõagatatvopapàdanam)># pràkaraõikeneti //
#<yadyapãdaü vacanaü etadagniùñudyàgàt pårvaü catuùñomàgniùñutprakaraõe tàõóyabràhmaõe àmnàtam, naitadagniùñutprakaraõe; tathàpi catuùñomasya nikàyitvenottaraitadagniùñutprakçtitvàdatide÷apràpta- vacanàtide÷atvena pràkaraõikavàkyenetyuktam /
ataeva># #<"atha punarvi÷iùñe yàge upàdãyamàne tadrevatãùu vàravantãyaü sàma kathaü bhavatãtyucyate" ityà÷aïkottaraparaü vacanàditi bhàùyamàtide÷ikavacanaü draùñavyamiti vàrtike vyàkhyàtam >#//
(revatãguõatvapakùeõa vàravantãyavàkyasya pràkaraõikasyà÷rayasamarpakatvaniràsaþ) #<gauravabhiyeti //># .//
parodde÷apravçttakçtikàrakatvaråpàïgatvàpekùayà karmatvaråpà÷rayatvasya laghubhåtatvamityarthaþ //
nacàsmin pakùe àtide÷ikaçgbàdhàpekùayaupade÷ikargbàdhàpattirdåùaõam; stotràntaràõàmà÷rayitve tadãyànàmçcàü sàmna÷ca bàdhàpatterubhayabàdhàpekùayaupade÷ikavàyavyàbàdhasyocitatvenàgniùñomastotrasyà÷rayatvaucityàditi bhàvaþ // .//
evamà÷rayalàbhasaübhavena revatyàdhàravàravantãyaguõasya phale vidhànamiti prathamapakùasyà÷rayalàbhàdasaübhavaü pràcãnoktaü ÷ithilamanusaüdhàya vàravantãyaguõasyàtra pràptatayà vidheyatvàbhàvena tadasaübhavamupapàdayati #<------- sàmna iti //
vastutastu -------># pràkaraõikasyàpyasya vàkyasyàtide÷apràptasyàpi catuùñomavàravantãyasàmno 'gniùñoma- stotràïgatvabodhakatvam ihacà÷rayasaübandhabodhakatvamiti vairåpyàpattiþ /
anyathà vàyavyàdhikaraõatvenàpyetadagni- ùñomastotre vàravantãyasyàïgatvena pràptyanàpatternà÷rayasaübandhabodhakatvaü tasya saübhavatãti tallàbhopapattàvapi ityapi÷abdenoktam //
#<(agniùñomastotraråpà÷rayavi÷iùñaguõavidhànasyà÷rayatvasya karmatvaråpatvàdvai÷iùñyàsaübhavàdinà niràsaþ)># këptaprayojanatvàditi //#<
agniùñomastotraråpà÷rayasyàtide÷enaitadyàgàïgatayà këptaprayojanatvà- dityarthaþ //
agniùñomastotrà÷rayavi÷iùñarevatãnàü phale vidhàne 'pyubhayorapi kàrakatvàdvai÷iùñyàsaübhava ityàha># -------- à÷rayasyeti //
nanu #<somàdivadeva prathamata ubhayorapi guõabhàvanàyàmanvayàïgãkàreõa pàrùñhikaü tayorvai÷iùñyaü saübhavatyevetyata àha># -------- karmatvàtirikteti //#<
guõabhàvanàyàmanvayo na tàvatkaraõatvena; tathàtve bhàvàrthàdhikaraõanyàyapravçttyà tasyaiva phalasaübandhàpatteþ, karaõatvenopasthitasya guõasaübandhàyogàcca /
nàpãtikartavyatàtvena; këptaprayojanatvàt, guõàïgatvàpatte÷ca, ataþ pari÷eùàt karmatvena, tadà÷rayaõe yadãpsitakarmatvena, tadodde÷yànekatvàt vàkyabhedàpattiþ, guõasyà÷rayàïgatàpatti÷ca, yaditvanãpsitakarmatvena, tadàpi phalasyàpi karmatvenànvayàt bhàvanàyà dvikarmakatvàdvàkyabhedàpattirityarthaþ />#
stotrasyaiveti #<//
stotrasyàvacchedakàïgãkàre yajetetyanuvàdànupapattirapi tu÷abdena såcità >#//
(bhavanàbheda÷aïkà) #<ktvàpratyayeti >#//
samànakartçkayoþ kriyayoþ pårvakàlãnakriyàvàcakadhàtoþ parato vihitasya ktvàpratyayasya kriyàbhedàbhàve 'nupapattirityarthaþ //
#<(revatãkaraõayàgà÷rayabhàvanàbodhopapattiþ)># naceti /
#<yadyapi revatãùviti padamagniùñomastotrabhàvanànvayãti na revatãkaraõakayàgà÷rayakabhàvanàbodhaþ># #<saübhavati; tathàpyetenetyetacchabdasya vàravantãyavàcino 'pi dàkùàyaõapadavat revatãguõaparàmar÷akatvopapatteþ revatãkaraõakayàgà÷rayakabhàvanàbodhopapattirityà÷ayaþ /
laghubhåtatvamevopapàdayati># -------- tathàhãti /
#<(vàravantãyapadànuvàdatvasamarthanam)># agniùñudyàgavikàratvàditi //
#<trivçdagniùñudagniùñomaþ iti vàkyavihitapårvàgniùñutastatpårvatana- catuùñomàgniùñudvikàratvàt tadatide÷aparaüparayà pràptatvàdvàravantãyapadamanuvàdaþ /
yadyapi càgniùñomastotrasya vàravantãyasya càtide÷àt pràptau tadudde÷ena vidhàne vai÷iùñyàsaübhavàt vàkyabhedaþ pràpnoti; tathàpi vai÷iùñyasaüpattaye># #<"vi÷iùñavidhisandaùñaü pràptaü yacca vidhãyate" iti vi÷iùñavidhisandaùñanyàyenàtide÷apravçtteþ pårvapravçttyaïgãkàreõa và vàyavyàvàkya iva vidhàne 'pi pràptatvàdanådyata ityuktam >#//
(etasyaiveti ùaùñhyantasya prakçtivikçtibhàvabodhakatvam) #<nanu --------># ùaùñhyantaitacchabdabalàt karmàntarasyàpyasya pårvakarmàïgatvapratãteþ kathaü phalodde÷ena vidhànamityata àha #<-------- ùaùñhyantaitaditi >#//
etatpadasyàpyudde÷yasamarpakatve udde÷yànekatvaprayuktavàkyabhedàpattiþ, pårvayàgaprakçtikatvaråpasaübandhànuvàdakatve tu tadanàpattiþ //
#<(sarvanàmnàü prastoùyamàõaparàmar÷itvena tenetyasyopapattiþ)># tçtãyànteti //
#<yadyapi pårvaparàmar÷itvaü sarvanàmnàm; tathàpi athaiùa jyotirityàdivàkyagataitacchabdasya prastoùyamàõakarmavacanatvasyàpi dçùñatvàt sarvanàmnàü pårvaparàmar÷itvatyàgena prastutaprastoùyamàõasàdhàraõyena sannihitamàtravàcitàïgãkàràdihàpitasya na virodha ityarthaþ >#//
(aveùñau prayogànvayikartçvidhàna eva tàtparyàdyathà prayogabhedamàtraü tathà prakçte tàdç÷akàlavidhànàttadeveti ÷aïkà) #<aveùñivaditi >#//
ràjasåye ràjakartçke aveùñisaüj¤akàþ, pçthak prayogàþ pa¤ceùñãràmnàya "yadi bràhmaõo yajete" tyàdi÷rutairvàkyaiþ bràhmaõakartçtvasya vidhànàt kartu÷ca prayogànvayitvena ràjakartçkapårvaprayoge nive÷àsaübhavàdaveùñeþ prayogàntaramevavidhãyate ityuttaratra vakùyate, tathehàpi uttarakàlalakùaõaguõasya prayogànvayitvàt pårvayàgãyavàyavyàvàkyavihitaprayogàt prayogàntaramevàpadyate na karmàntaratvamityarthaþ /
#<saübhavatpràptikasyeti >#//
yadyagniùñomastotrabhàvanà pràptatvànna vidhãyeta, tadàvidheyakriyàvi÷eùaõatvena revatãnàü vidhànàyogàt ÷rutena yajetetyanena vidhinà vidheyatveca pårvokto vàkyabhedaþ /
atastasyàþ pràptàyà api vidhàne sati tasyà uttarakàlatvasaübandhenottarabhàvanànvayena yaduttarakàlatvaü tasya vàyavyàvàkyenàpràptasya revatãguõaphalasaübandhobhayavidhànakçtavàkyabhedaparihàràrthaü kçtvà÷abdoktabhàvànvayàïgãkàreõa vidheyatve 'pãtyarthaþ //#<
(revatãguõasya tàtparyagatyà vidhãyamànasya karmabhedàpàdakatvam, stotramàtrabhedakatva÷aïkàniràsa÷ca)># avighàta iti //
#<sarvatrahi saïkhyàvadguõasyàpi vidheyasyaiva bhedakatvàdihaca pårvoktarãtyà revatãnàü phalavidhànànupapatteþ pårvayàgeca vàyavyàvarodhe nive÷àsaübhavàdrevatãvi÷iùñayàgabhàvanàyà vidhau revatãvai÷iùñyasyàgniùñomastotradvàrakatayà yàge à÷rayitavye vàravantãyamagniùñoma sàma kçtvetyanuvàdasya tàtparyagràhakatvamàtràïgãkàràt tàtparyagatyà vidhãyamàno revatãguõaþ utpattyanvayitvena karmotpattyantaràkùepakatvàt karmàntaratvàpàdaka ityarthaþ />#
nanvevaü #<tarhi revatãguõasya agniùñomastotrànvayitvàttadbhedakatvameva syànna yàgabhedakatvamiti ÷aïkàniràso 'vighàtapadena såcitaþ /
tathàtve phalodde÷ena yàgaviniyogavat prayogàntarasyàpi ava÷yavidheyatvàpatterlàghavena karmamàtrabhedakatvasyaiva yuktatvàdityarthaþ >#//
(pårvottarakalpaprayojanam) prayojanaü pårvapakùe pårvàgniùñutyeva kàmyaguõànuùñhànàt siddhànteca nikàyinàü ca pårvasyottareùu pravçttiþ syàditi àùñamikanyàyàdatidiùñapårvàgniùñuddharmakayàgàntarànuùñhànàt spaùñamiti noktam //
#<
iti dvàda÷aü revatyadhikaraõam //>#
----------------- #<<B1>># (13 adhikaraõam / ) (a.2 pà.2 adhi.13) #<saubhare //
brahmasàmàkhyaü stotraü prakçtya samàmnàtaiþ ----- yo vçùñikàmo yo 'nnàdyakàmo yaþ svargakàmaþ sa saubhareõa stuvãta># #<"ityetairvàkyairuktastotrà÷ritaü saubharaü sàma phalatrayodde÷ena vidhãyate, udde÷yànekatvena stuvãtetyasyànuùaïgeõa vàkyabhedapratãteþ /
saubhare ca ÷àkhàbhedena nidhanàkhyàntimasàmàvayavàdhàratayà hãù å årk ityàdãnyakùaràõyàmnàtàni />#
tadevaü saubharaü prakçtya "hãùiti vçùñikàmàya nidhanaü kuryàt, å iti svargakàmàya årgityannàdyakàmàye"ti ÷rutam /
tatra vçùñikàmàdi÷abdànàü phalaparatvàttadudde÷enaiva hãùàdayo guõà vidhãyante /
saubhara¤ca prakçtatvàdyåpàdivadà÷rayaþ /
nidhanàdhàratayà hãùàdipàñhasyaiva niyàmakatvàdbhàgàntare stobhàdyakùaràntarabàdhàpatte÷ca na nidhanàtiriktabhàgasyà÷rayatvàpattiþ /
naca làghavàdvçùñisàdhanasaubharãyanidhane '- niyamena pràptànàü hãùàdãnàü niyamamàtrakaraõàdvyavasthàrthatvaü ÷aïkyam; tathàtve vçùñikàmàdipadaiþ tattatsàdhanãbhåtasaubharalakùaõàpatteþ, tasya ca nidhanavi÷eùaõatve vi÷iùñodde÷àpatte÷ca /
ataþ saubharaphalàt phalàntaràrthàni hãùàdãnãti pràpte ---------- #<niyamavidhilàghavànurodhàdvçùñikàmàdipadairvçùñisàdhanasaubharalakùaõàmaïgãkçtyàpi hãùàdiniyamavidhi- revà÷rãyate /
pakùapràpti÷ca pàñhànnidhanasthàna eveti niyamasyàpi tatsthànakatvalàbhaþ /
vastutastu ------- niyamavidhilàghavànurodhena hãùàdervçùñyàdyarthataiva svasàdhanasaubharàdhàratvasaübandhenà÷rãyata iti na lakùaõàpi /
saübandhaghañakãbhåta¤ca saubharaü na saubharatvàvacchinnam, apitu saubharavi÷eùa eva /
÷àkhàbhedena hi kvacidvijàtãyàni saubharàõi nidhanàntarayuktàni samàmnàtàni /
tatraca hãùaþ pakùe 'pyapràptatvànna tasya saubharasya saübandhaghañakatvam, apitu yajjàtãyasaubharehãùàdãnyaniyamena samàmnàtàni tajjàtãyasyaiva tat /
ata÷ca vçùñyarthaü niruktasaübandhena hãùeveti niyamakaraõàtsaübandhaghañakãbhåtasaubhare nidhanàntaravyàvçttivadvijàtãyasaubharàntarasyàpi vçùñyàdyarthatvavyàvçttisiddhiþ /
ata÷ca tannityaprayogaviùayameva saüpadyata iti vivekaþ // 1.3 //># iti trayoda÷aü saubharàdhikaraõam //
#<iti ÷rãkhaõóadevaviracitàyàü bhàññadãpikàyàü dvitãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ >#//
<B2> #<(nityavidhisannidhipañhitakàmàrthaviniyojakavàkyamevaitadadhikaraõaviùaya iti niråpaõam)># #<tàõóyabràhmaõe># #<"ùoóa÷isaüsthàvàntaraprakaraõe saubharamukthyànàü brahmasàma bhavatã" tyanena ùoóa÷yapårvasàdhanãbhåtabrahmasàmastotrodde÷ena samàmnàyàvagataü saubharaü nityatayà vihitam /
tathaivàtiràtrasaüsthàvàntaraprakaraõe># #<"yadi bçhatsàmàtiràtraþ syàt, saubharamukthyànàüsàma kàryam /
tathà yadi rathantaraü sàma saubharamukthyeùu kuryàdi"ti vacanàbhyàü krameõa ukthyatrayodde÷ena naimittikatayàpi vihitam /
evaü samàmnàne 'pi nityavidhisannidhau pañhitam yat tasyaiva kàmàrthatvena viniyojakavàkyamàtraü prastutàdhikaraõavicàropayuktamityudàharati>#-------- brahmasàmàkhyamiti //
(#<phalatrayodde÷ena stotrà÷ritasaubharavidhànopapàdanam)># #<saubharasàmna÷ca ùaójàdisvarasamåhàtmakadhvanyàdi÷abdàtmakatvena siddharåpatvasya pårvàdhikaraõe sàdhitatvàttasya phalasaübandhe à÷rayàpekùàyàü prakaraõàt brahmasàmastotrasya à÷rayatvamiti bodhayitumà÷ritamityuktam /
tata÷ca saubharasyàpi kratvarthatayà pràptatvàdubhayordhàtvarthopapadàrthayoþ pràptàvaindravàyavàgrànitivat dhàtvarthasyaiva vidhànaü yadyapi pràpnoti; tathàpi stotrasyaiva phalasaübandhe tasya bahiþkratuprayogàpattestatra saubharasyàpràptasyàpi vidhàne vi÷iùñavidhigauravàpattyà na tadà÷rayaõamiti bhàvaþ />#
etena --------- #<saubharasya gãtiråpakriyàvàcitvàdvàravantãyavadà÷rayànapekùaõàt stuvãtetyanuvàdànupapattimà÷aïkya stuvãtetyanenaikavàkyatvàt tadanuvàdànyathànupapattyaiva tçtãyàntasaubharapadena saubharavi÷iùñakaraõatvasyaiva karaõatàsaübandhena vidhànàttasya># #<niråpakàpekùàyàmà÷rayatvena stotrasyànvayàt tadanuvàdopapattiþ, vàravantãyasyatu dvitãyàntatvena karaõatvàbhàvàt kçtvà÷abdàrthaü prati karmatvànnà÷rayàpekùeti yat ÷àstradãpikàyàü prayàsakaraõaü tat># --------- apàstam; #<vàravantãyasyàpyeteneti tçtãyàntena paràmar÷àt karaõatvopapattervaiùamye pramàõàbhàvàcca /
ityetairvàkyairiti yaduktaü tasyopapattimàha># --------- udde÷yànekatveneti /
#<yo vçùñikàma ityevaü yacchabdatrayasya tacchabdatrayasàpekùatvàt sa saubhareõa stuvãtetyevamanuùaïgeõa pratyekànvayàt bhinnavàkyataiveùñetyarthaþ >#//
nidhanàkhyeti //
#<sàmno hi prastàvodgãthapratãhàropadravanidhanàkhyàþ pa¤ca bhaktayaþ /
teùu yannidhanàkhyo 'ntimaþ sàmàvayavastadàdhàratayetyarthaþ >#//
(bhàvanàbhedasya pràsaügikatvàt apavàdàcca saügatidvayaniråpaõaü saü÷ayàkàranirde÷a÷ca) tatra saïkhyàvat guõasyàpi sàkùàt bhàvanàbhedakatvàyogàdiha guõaprakaraõe dhàtvarthabhedàbhedayoþ vicàryatvàdatracobhayathàpi dhàtvarthabhedàt prakaraõàsaïgatàvapãndriyakàmàdhikaraõàtprabhçti pràsaïgikabhàvanàbhedasyàpi vicàryatvàt tatsaïgatiü tathendriyakàmàdhikaraõarevatyadhikaraõayoþ dvayorapyapavàdàdàpavàdikãmanantarasaïgatiü tathà kiü hãùàdistobhàkùaràõi prakçtasaubharà÷ritàni vçùñyàdyarthatvena vidhãyante, uta vçùñyàdyarthaü saubhara evàniyamena pràptàni niyamyanta iti saü÷aya¤ca spaùñatvàdapradar÷ya pårvapakùamevàha #<-------- tatreti >#//
(svata eva sàdhyasaubharà÷rayahãùàdividhiriti pårvapakùaþ) #<phalaparatvàditi >#//
svargakàmàdhikaraõanyàyena lakùaõayà phalaparatvàdityarthaþ /
#<tadudde÷enaiveti >#//
tàdarthyacaturthyà hãùàdãnàü ÷eùatvàparaparyàyatàdarthyasya vçùñyàdãnàü ÷eùitvàparaparyàyodde÷yatvasyaca pratãtistadudde÷ena vidhàne hetutvenaivakàreõa såcità /
nae#<saubharaü ceti >#//
hãùàdyakùaràõi tàvatsiddharåpàõi sàmabhàgaparipårakatvena yogyatvàt prakçtaü saubharàkhyaü sàmaivà÷rayatvena gçhõanti /
yuktaühi tasya svàvayavadvàrà stobhàdhàratvàt dçùñavidhayà hãùàdisaübandhitvamiti bhàvaþ /
sàmnaþ svàvayavadvàrà stobhàkùarasàdhyatvàdà÷rayatvamityarthaþ /
sàmnaþ siddharåpatvena sàdhyatvàbhàvàdà÷rayatvànupapattiü parihartuü yåpàdivadityuktam /
tata÷cotpàdanakriyàviùñatvena yåpe khadirà÷rayatvasyevoccàraõakriyàviùñatvena kçtisàdhyatvàt dhvanyàtmaka÷abdasya nityatànaïgãkàràcca tasyàpyà÷rayatvasyopapattiriti bhàvaþ //
#<(nidhanapadànuvàdatvena hãùàdernidhanasthànakatvasyàpi vidhàna÷aïkàniràsaþ)># #<nanu hãùàdernidhanasthànakatvasya phalasaübandhasya ca vidhàne vàkyabhedàpattirityata àha># ------ nidhanàdhàratayeti //
#<ata÷ca nidhanapadasyànuvàdatvena vidheyasamarpakatvàbhàvàt na tadàpattirityarthaþ >#//
(siddhàntàbhimataniyamavidhitvàsaübhavenàpårvavidhitvameva yuktamiti niråpaõena parihàraþ) yattu siddhànte ------- pårvapakùe 'pårvavidhitvàpatterniyamavidhitvalàbhàya na guõaphalasaübandha ityucyate, tadanuvadati #<-------- naceti >#//
kiünidhanapadamudde÷yasamarpakaü uta vçùñikàmapadaü và /
#<nàdyaþ;># tasya pàñhata eva pràptisaübhavena vaiyarthyàt, vçùñikàmapadena vi÷eùaõe vi÷iùñodde÷àpattiþ /
vçùñikàmapade saubharalakùaõàpatti÷ca /
#<ataeva na dvitãyaþ;># vçùñyàdisàdhanasaubharavçttinidhanodde÷enàpi hãùàdeþ pàñhataþ pràptatvena vidhànàsaübhavàcca /
yaditu vçùñyàdisàdhane saubhara iva tadasàdhanasaubharanidhane 'pi kadàciddhãùàdeþ pràptisaübhavàt tadvyàvçttiphalako niyamavidhirityucyate, tadà nityanaimittikasaubharaprayoganidhanàdhàrastobhàkùaràbhàvena sàpekùatvàpattiþ /
ato laghubhåtasyàpi niyamavidherasaübhava ityabhipretya dåùayati #<--------- tathàtva iti >#//
ataþ saubharasya hãùàdinidhanasyaca phalabhåte dve vçùñã tadubhayamelanànmahatã vçùñiriti pårvapakùe prayojanaü dar÷ayan tamupasaüharati #<-------- ata iti >#//
(à÷rayalàbhena guõavidhitve 'pi niyamavidhilàghavànusàreõa vyavasthàpakatvameva yuktamityupapàdanam) pràcãnairà÷rayàlàbhàt guõaphalasaübandhavidhànasya dåùitasyàpi pårvoktarãtyà à÷rayalàbhasaübhavenàyuktatàü taddåùaõasya matvà niyamavidhilàghavamàtreõaiva siddhàntamàha #<-------- niyamavidhãti >#//
(niyamavidhilàghavenànyatreva lakùaõà÷rayaõamapi na doùàyetyàdivivecanam) phalatrayàrthamapi saubharaü yogasiddhyadhikaraõanyàyenaikasmin prayoge sakçduccaritamekameva phalaü sàdhayati, netarat; saubharàïgatvenaikàrthatvàt trãõyapi tàni vikalpena pràpyeran /
tata÷ca vçùñiphalàrthe saubharaprayoge yathà hãùaþ pràptiþ, tathànyànyapi vikalpena pràpyeranniti hãùaþ pakùe pràptasya yukto niyamaþ /
so 'pica vidheyahãùàdigataphalasaübhave udde÷yagatatvena tatphalàïgãkàrasyànyàyyatvàt ÷eùaniyama eva //
pratyakùasyàpi pàñhasya vidhikalpanayà sàmànyamukhenaca vçùñikàmaprayogamupàråóhasya mantharapravçttikatayà tataþ pårvapravçttyaïgãkàreõàtra hãùa eva vidheyatvàt /
ata÷ca tadgatasyaiva niyamasya phalatvàt ÷eùiniyamàbhàvena nityanaimittikasaubharãyaprayoge hãùàdipràptyavighàta iti hãùàdiniyamavidhirevetyevakàreõa såcitam /
niyamavidhilàghavànurodhena vàrtraghnãpaurõamàsãpade paurõamàsãpradhànasaübandhyàjyabhàgalakùaõàyàþ prayàja÷eùavàkye vibhaktyorlakùaõàyà÷càïgãkàràt ihàpi tasyà aduùñatvamapinà såcitam //
pàñhàditi //
yadi tu pàñhasya nidhanàkhyadvàrasaübandhena kçtàrthatvànna nityanaimittikaprayoge ÷rutikalpakatvamiti tatprayoge hãùàdyapràptistadavasthetyucyeta, tadà vçùñisàdhanasaubharamàtralakùaõàyàmapi laghubhåtaniyamaphalakatvalàbhàyaiva nidhanasthànakatvalàbhaþ /
etadvidhyabhàvehi pàñhena nidhana evàniyamena hãùàdi pràpyeta //
tata÷ca vidhiphalasàmarthyàdeva nidhanasthànakatvalàbhaþ, na tu pàñhàt /
ataeva niyamàpekùitapàkùikatvasiddhyarthaü kalpitàpi ÷rutiþ sàmànyato yatki¤citprayogavçttisaubharãyanidhanasaübandhitayaiva kalpyata iti yuktam /
tayà hãùàdernityanaimittikaprayogaviùayatvaü vçùñyarthasaubhareca nidhanasthànakatvamiti kaustubhe draùñavyam //
(#<lakùaõàü vinaiva pårvoktàrthasàdhanam)># #<yathaiva vàsiùñhànàü nàrà÷aüso dvitãyaþ prayàja ityatra vàsiùñhàbhilaùitaphalajanakadar÷apårõamàsàïgadvitãya- prayàjadvàrà vàsiùñhàrthatvena nàrà÷aüsamantravidhànamaïgãkçtam, tadvadihàpi paraüparàsaübandhena vçùñyarthahãùàdiniyamavidhyupapatterna lakùaõàpãti pakùàntaramàha># --------- vastutastviti //
saubharavi÷eùa eveti //
#<hãùàdinidhanaghañitasaubharavi÷eùa evetyarthaþ />#
ata÷ceti //
#<vçùñau hãùeva vijàtãyasaubharadvàrà kuryàditi niyamavidhyarthe phalite vçùñyarthasaubharavidhàvapi vçùñyarthaü vijàtãyànàü saubharàõàü vikalpena pràptànàü hãùnidhanakasyaiva saubharavi÷eùasya vçùñisàdhanatà nànyeùàmityapi niyamàntaraü phalitaü bhavati /
nahi bhinnanidhanakasaubharasya vçùñyàdyarthatvena tàdç÷aniyamàntaràbhàve vçùñau hãùeveti niyamaþ kathamapi saüpàdayituü ÷akyate /
nidhanàntarayuktasyàpi saubharasya tadarthaü kriyamàõatvàt >#//
(kàüsyabhojinyàyasvaråpaü, tena prakçtàrthanirõayaþ, pårvottarakalpaprayojanaü ca) ata÷ca yathaiva ÷iùyàcàryayoþ saha bhojanapràptau ÷iùyasya kàüsyabhojitvaniyamamaniyatapàtrabhojyà- càryo 'nurundhàno loke dç÷yata iti dvàda÷àdhikaraõe kàüsyabhojinyàye vakùyate, tena nyàyena vçùñyarthasaubharavidhiraniyatasaubharagràhyopi dvitãyaniyamamanurundhàno hãùàdinidhanaghañitasaubharavi÷eùameva gçhõàtãti siddhaü niyamàntaramityarthaþ /
kva tarhi ÷àkhàntarasthasaubharasya nive÷a ityapekùàyàmàha #<---------- ata÷ceti >#//
siddhànte saubharaphalàt vçùñyàdernàtiriktaü vçùñyàdiphalaü hãùàdibhya iti prayojanaü vyatirekata eva j¤àtuü ÷akyamiti noktam //
#<// iti trayoda÷aü saubharàdhikaraõam >#//
iti kavimaõóana - khaõóadeva÷iùya - ÷aübhubhaññaviracitàyàü bhàññadãpikàvyàkhyàyàü prabhàvalyàü dvitãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //. //