Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra, Adhyaya 1, Adhikarana 4, with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.) Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987) (Sri Garib Dass Oriental Series, 50-) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) [server down!] This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. An attempt to structure the text according to sutras had to be abandoned for want of an adequate printed edition. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ## (1 adhikaraïam) ## iha guïavidhitvena nÃmadheyatvena và saæmatÃnÃæ sarve«Ãmeva phalapadÃtiriktasubantÃnÃæ udbhitsomÃdipadÃnÃæ prÃmÃïyamaprÃmÃïyaæ veti saæÓaye prÃmÃïyaprakÃrÃsaæbhavÃdaprÃmÃïyam / tathÃhi --- #<"udbhidà yajeta paÓukÃma÷""somena yajete"tyÃdÃvudbhidÃdipadebhya÷ stutibuddheranutpatterna tÃvadarthavÃdatvam / mantratvaprasiddhyabhÃvÃcca na tat; ete«Ãæ prayogakÃloccÃraïe caitatpratipÃdyÃrthasya yÃgÃÇgatÃbodhakapramÃïabhÃvenaite«Ãæ prayogasamavetÃrthasmÃrakatvÃnupapatteÓca / naca vidhyantarbhÃva÷; kÃmaÓabdÃdyabhÃvena sÃdhyÃnabhidhÃyakatvÃt, ekapadagatena yajinaiva karaïapratipÃdane ete«Ãæ tatpratipÃdakatvÃyogÃt, siddharÆpÃïÃæ somÃdÅnÃæ vyÃpÃramantareïa bhÃvanetikartavyatÃtvÃnupapatteÓca / nÃmadheyatve tu abhinnatvÃdeva karaïÃnugrÃhakatvÃdirÆpetikartavyatÃnupapatti÷ / na ca ---kathamapi bhÃvanÃnvayÃsaæbhave 'pi yÃge karaïatvenÃnvayo bhavatviti --- vÃcyam; kÃrakÃïÃæ parasparÃnvayÃsambhavÃt / ata÷ kathamapi kriyÃnvayÃsaæbhavÃdanÃkhyÃtatvena ca vidhibhÃvanayoranabhidhÃnÃt anyasya ca># prakÃrasya nirvaktumaÓakyatvÃdaprÃmÃïyamiti prÃpte --- ## ## (sarvasyÃpyadhyÃyÃrthasya prathamasÆtraÓe«atvanirÆpaïam) ## #<"udbhidà yajeta>#" ## karmanÃmadheyÃni veti sandihya #<"uktaæ samÃmnÃyaidamarthyaæ tasmÃtsarvaæ tadarthaæ syÃdi"># tyÃdyasÆtreïa pÆrvapak«aæ k­tvà ## ## ata÷ #<"athÃto dharmajij¤ÃsÃ" iti sÆtreïa jij¤ÃsÃpadena dvÃdaÓÃnÃmapi lak«aïÃnÃmarthÃ÷ sÃmÃnyata÷ pratij¤Ãyante / ata evaitadvivaraïe bhëyak­tà ko dharma÷? kathaælak«aïaka÷? kÃnyasya sÃdhanÃni? ityupak«iptam / tatra kathaælak«aïa ityatra dharmapadÃnu«aÇgeïa thamu¤prak­tyà kiæpramÃïaka ityarthena dharmapramÃïanirÆpaïarÆpaprathamÃdhyÃyÃrthapratij¤Ãæ thamu¤pratyayopÃttaprakÃrasya prÃmÃïyaprati«ÂhÃsidhyarthamÃnu«aÇgikatayà nirÆpaïaæ kriyate / natu sÃk«ÃdadhyÃyÃrthatvam / tatrÃpi dvitÅyasÆtre codyate 'neneti vyutpattyà vidhyuddeÓÃtmakapravartakavÃkyavÃcinà codanÃpadena vidhyÃtmakavedÃvayavaprÃmÃïyaæ pratij¤Ãya tadevÃdyapÃdenÃ'ntamupapÃditam / tato dvitÅyasÆtrapratij¤Ãter'the 'vasite punarÃdyasÆtrapratij¤Ãtaæ dharmapramÃïÃntarabhÆtayo÷ codanÃvadvedÃvayavaviÓe«ayorarthavÃdamantrayo÷ prÃmÃïyaæ cintitam / tata evaæ trivibhÃgasya vedasya prÃmÃïye tathaiva traividhye cintite nÃmadheyamÆlakasm­tyabhÃvena trividhavedopajÅvyasm­tirÆpadharmapramÃïÃntarasyÃdyasÆtrapratij¤Ãtaæ tatprÃmÃïyaæ># ##--- iheti // #<(nÃmadheyaprÃmÃïyaprakÃraparatayà ekasya sÆtrasya, ko«ÂhaÓodhanikayà nÃmadheyatvanirïayÃrthamaparasya sÆtrasya prav­ttiritinayanena upapatti÷)># ##// (etadadhikaraïavi«ayavivecanaæ tatra matÃntarakhaï¬anam) saæbhÃvyamÃnaguïavidhinÃmadheyatvÃnyataraprakÃrasya phalavÃcakapade 'saæbhavÃdvicÃrÃvi«ayatvaæ sÆcayituæ ##tyuktam / phalapadaæ ca nimittasaæskÃryavÃcakÃnÃmapyupalak«aïam // ##tyÃdipadena "same paurïamÃsyÃ"miti deÓakÃlapadÃnÃæ guïavidhitve 'pyasaæbhavannÃmatÃÓaÇkÃnÃæ nodÃharaïatvamityuktam; tadayuktam / mantrÃrthavÃdavidhyatiriktatvenaiveha padÃnÃmudÃharaïatvÃdguïavidhitvanÃmadheyatvÃnyataraprakÃreïa vidhyantarbhÃvamaÇgÅk­tyaiveha prÃmÃïyasÃdhanasya te«vapi saæbhavenottarÃdhikaraïe«u ca nÃmadheyatve sÃdhite tattaddhetorabhÃve pariÓe«eïa vidhitvasyÃpyarthÃtsÃdhanena tadvi«ayatvopapatteriti sÆcitam // #<(udbhitsomÃdipadÃnÃmapyadhyayanavidhyupÃttÃnÃmapi prÃmÃïyaprakÃranirïayÃrthatvenÃdhikaraïaprav­ttinirÆpaïam)># ## ataeva --- ## --- prakÃreti // #<(pÃdÃrthopÃdhi÷ prathamadvitÅyÃdhikaraïavi«ayavivekaÓca)># ##// (udbhitsomÃdipadÃnÃæ stÃvakatayÃnupayoga÷) vidhyuddeÓÃdyanantargatatve upapÃdanÅye udbhedanakart­tvaguïayogena saæbhÃvitastutipratÅternirÃsÃyÃrthavÃdatvaæ tÃvannirÃkaroti #<--- stutibuddheriti >#// na và vidhyekavÃkyatÃmÃtreïÃrthavÃdatvaæ bhavati; bhÆtikÃmÃdipadÃnÃmapi tadÃpatte÷, apitu vidhiÓe«atvena; nahyayaæ vidhiÓe«a÷, navà vidhyantargatenaikapadena guïaguïisaæbandhakÅrtanÃtmakastutidhiya utpatti÷ / yadyapi votpadyeta; tathÃpi "vÃyurvai k«epi«Âhe"tivat prathamÃyà evÃpattau t­tÅyopÃttakaraïatvÃnupapattiriti nÃrthavÃdatvamityartha÷ // mantra ityevaævidhÃbhiyuktaprasiddhivi«ayatvarÆpasya mukhyamantralak«aïasya vidhitacche«atvabhinnatvarÆpasya và vyÃpakalak«aïasyÃbhÃvena mukhyamantratvÃnupapatte÷ na mantrÃntargatirityÃha #<--- mantratvaprasiddhyabhÃveti >#// n.ÃpyÆhapravaranÃmadheyÃnÃmiva mukhyamantratvÃbhÃve 'pyanu«ÂheyÃrthasmÃrakatayà mukhyamantrakÃryakaratvÃdgauïamantratvamapi saæbhavatÅtyÃha #<--- ete«Ãmiti // (mantratvena vidhyuddeÓatvena cÃnupayogasamarthanam)># ## #<"yajeta paÓukÃma" ityÃde÷ brÃhmaïavÃkyasya vidhÃyakatvena karmakÃlÃprayojyatvÃt tadekavÃkyatÃpannasyÃsya tadanupapatte÷, nÃpi p­thakbhÆtatvena; etadabhidheyasya khanitrÃde÷ karmaïyavidhÃnÃdeva prakÃÓanÃnarhatvÃt / nacopÃæÓuyÃgavadeva sannidhÃnÃvagatayÃgÃÇgatvanirvÃhÃya mÃntravarïikadravyavidhikalpanayà smÃrakatvopapatti÷; dravyasya bhÃvanÃyÃæ yÃge vÃnvayÃsaæbhavena tadvidhikalpanÃnupapatte÷ / yÃgajanakatvenÃkÃÇk«Ãyà arthÃk«iptadravyeïaiva nirÃsÃt na tadbalena bhÃvanÃyà ÃkÃÇk«antarakalpanayÃpyanvayo yukta iti bhÃva÷ / vidhyuddeÓarÆpavedÃvayavÃntarbhÃvaæ nirasyati># --- naceti // (pÆrvapak«e adhyayanavidhid­«ÂÃrthatvopapatti÷) ##// (vidhyuddeÓÃntarbhÃvena siddhÃnta÷) adhyayanagatad­«ÂÃrthatÃnirvÃhe 'pi prayojanavadarthaj¤ÃnÃrthatvasya sÃdhitasyÃbhaÇgÃya prÃmÃïyamastÅti siddhÃntamÃha --- adhyayaneti // tatra prakÃrÃsaæbhave 'pÅtyasya prakÃrÃntarÃsaæbhave 'pÅtyartha÷ // ##// - - - - - #<># (2 adhikaraïam) ## prak­tasomayÃgÃnuvÃdena guïamÃtravidhÃnamityapara÷ / ## #<"sarvebhyo jyoti«Âoma" iti vacanena tasya sarvaphalÃrthatvÃvagateryajipadasya paÓuphalopadhÃyakayÃgalak«aïÃyÃæ tÃtparyagrÃhakatvÃt / ata eva na viÓi«ÂoddeÓe vÃkyabheda÷ / na cotpattiÓi«ÂasomaprÃbalyam; paÓukÃmaprayogaviÓe«apuraskÃreïa vihitasya khanitrÃde÷ sÃmÃnyavihitasomÃdibÃdhakatvÃt >#// vastutastu --- prak­tasomayÃgÃÓrita÷ khanitrÃdiguïa eva phaloddeÓena vidhÅyate iti t­tÅya÷ pak«a÷ / ## nÃyaæ guïavidhi÷; gauravÃt / tathÃhi --- sarvatraiva tÃvacchruddhadhÃtvarthakaraïakabhÃvanÃvidhÃnÃdÃdyo vidhiprakÃra÷--- "yathÃgnihotraæ juhotÅ" ti / anyoddeÓena tadvidhirapara÷--- "yathÃgnihotraæ juhuyÃt svargakÃma" iti / etasya coddeÓyavÃcakapadÃntarasÃpek«atvÃddaurbalyam / dhÃtvarthoddeÓenÃnyakaraïakabhÃvanÃvidhist­tÅya÷--- "yathà dadhnà juhotÅ"ti / atra vidheyatÃyà dhÃtvarthav­ttitvÃbhÃvÃt padÃntarÃrthav­ttitvÃcca tato 'pi daurbalyam / dhÃto÷ sÃdhutvÃrthatvamaÇgÅk­tya anyoddeÓenÃnyakaraïakabhÃvanÃvidhiÓcaturtha÷--- yathà "dadhnendriyakÃmasya juhuyÃdi"ti / atra ## #<"somena yajete">#ti / atra viÓe«aïavidhikalpanÃderÃdhikyÃttato 'pi daurbalyam / anyoddeÓena pÆrvokta÷ «a«Âha÷-- yathà "sauryaæ caruæ nirvaped brahmavarcasakÃma" iti / ayantu sarvadurbala÷ / tadevaæ udbhidguïaviÓi«Âasya yÃgasya phaloddeÓena vidhÃne «a«ÂhavidhiprakÃrÃÓrayaïÃdatigauravam; guïasya yÃge na anvayÃnmatvarthalak«aïà ca / nahi bhÃvanÃyÃæ samÃnapadopÃttadhÃtvarthakaraïakatvÃvaruddhÃyÃæ guïasya karaïatvaæ saæbhavati / atastasya yÃgÃnvayÃvaÓyakatve yÃgasya kÃrakatvÃt kÃrakÃïÃæ ca parasparaæ saæbandhÃnupapatte÷ somena yajetetivadudbhidvatà yÃgeneti matvarthalak«aïÃ'vaÓyakÅti --- präca÷ // ## evaæ dvitÅya-t­tÅyayorapi jaghanyavidhiprakÃrÃÇgÅkaraïaæ do«Ãya / agatyà ca dadhisomÃdÃveva tadaÇgÅk­tam; ## #<"darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajete"ti / kva>#cicca guïopabandha÷--- yathà #<"saæsthÃpya paurïamÃsÅæ vaim­dhamanunirvapatÅ"ti / prak­te ca saæj¤ayà bhedasiddhireva prayojanam / itarathà hi prak­ta eva karmaïi guïaphalasaæbandhÃpatterna karmÃntaratvam / naca yogasya phalodbhedanakÃritvasyÃtiprasaktatvÃdapÆrve karmaïi rƬhikalpane somÃdipadÃnÃmapi tadÃpatti÷; sarvatra yogarƬhisthale prÃcÅnaprayogasyaiva kÃraïatÃyÃ÷ kÊptatvena prak­te tadakalpanÃt / prayojanaæ spa«Âam // 2 // 18 >#// ## #<(udbhidvÃkyasyaiva vicÃre nimittanirÆpaïam)># ## --- ata÷ paramiti // ## --- tadiheti // vacanatvaprasiddheriti // nanu --- ## "bhidir vidÃraïa" ##// (udbhicchabdasya khanitravÃcitvameva, natu karmavÃcitvamiti nirÆpaïam) tathÃca udupasargasyordhvatÃyÃæ bhididhÃtorvidÃraïe kartrarthakakvipa÷ tatsamarthakartari Óakte÷ kvibantenordhvavidÃraïasamarthakhanitraprasiddhiravayavaprasidhyà samudÃyarÆpeïa grahaïÃdyuktà / karmaïi tu ÆrdhvavidÃraïakart­tvÃbhÃvÃt katha¤citphalamudbhinatti prakÃÓayatÅtyevaæ yogena phalodbhedanasamarthatvena tadupapÃdane prakÃÓane lak«aïÃpattyà lokavyÃkaraïÃvagatÃvayavaprasiddhibÃdhÃpatte÷ tatparihÃrÃrthaæ paÇkajÃdiÓabde«viva rƬhikalpanÃpatte÷ tadapek«ayà kÊptÃvayavaÓaktyaivÃvayavapratÅtÃrthagrahaïaæ yuktamityartha÷ // #<(karmasÃdhÃraïayogÃrthenÃpi nÃmadheyatvÃÇgÅkÃranirÃsa÷)># ## --- nÃmadheyatve iti ##// (siddhÃntÃpÃditamarthalak«aïÃnirÃsena guïavidhitvasamarthanam) yastviha siddhÃnte sarvakÃrakÃïÃæ bhÃvanÃnvayitve 'pi samÃnapadopÃttayÃgarÆpakaraïÃvaruddhÃyÃæ guïasya karaïatvena anvayÃyogÃt dhÃtvarthasya ca kÃrakatvena tatrÃpi anvayÃyogena pradhÃnabhÆtapratyayena tadasaæbhave guïabhÆte prÃtipadike matvarthalak«aïà pÆrvapak«e Ãpadyate, sà na yuktÃ; svarganirÆpitatvena yÃgasyeva guïasyÃpi vyÃpÃrabhedena bhÃvanÃyÃæ karaïatvenÃnvayopapatte÷ / ataÓca yÃgasya phalani«pÃdanadvÃrà bhÃvanÃkaraïatve 'pi somÃde÷ karaïÃntarasya samÃderadhikaraïÃntarasyeva yÃgani«pÃdanadvÃrà bhÃvanÃsaæbandhe bÃdhakÃbhÃvÃttathaiva prathamÃvagata bhÃvanÃsaæbandhanirvÃhÃya aruïaikahÃyanÅvat yÃgasya pÃr«Âhiko yÃgasaæbandha eva kalpyate / tena na matvarthalak«aïÃpattirityabhipretya pÆrvapak«e Ãdyaæ viÓi«Âavidhipak«aæ upapÃdayati #<--- tatra ceti >#// (pÃr«Âhikabodhe 'pyatra matvarthalak«aïÃnirÃsa÷) nacaivaæ pÃr«ÂhikÃnvayavelÃyÃmevÃÓrutamatvarthavyavahÃrÃpatti ÷; tasyÃmavasthÃyÃæ Órutena karaïatvenaiva yÃgaæ prati guïasyÃnvayopapatte÷ / nahi tadÃnÅæ yÃgasya karaïatvamasti, yenÃnÃkÃÇk«itatvÃdanvayo na bhavet, arthÃk«iptasÃdhyatvamÃdÃya karmatvÃt / ato na kathamapi matvarthalak«aïÃprasaktirasminnapi pak«a ityartha÷ // #<(tÃï¬yaÓÃkhÃyÃæ jyoti«ÂomaprakaraïÃnusÃreïa guïavidhitvapak«a÷)># ## --- athaveti // #<(guïavidhitvapak«e 'pi vidhÃnevetyÃdivÃrtikÃnusÃreïa matvarthalak«aïÃpattiÓaÇkÃnirÃsau)># ## yattu --- #<'vidhÃne vÃnuvÃde và yÃga÷ karaïami«yate / tatsamÅpe t­tÅyÃntastadvÃcitvaæ na mu¤cati"># iti vÃrtikaæ, taduttarÃrdhÃnurodhÃt #<"same darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajete"tyÃdau yatra t­tÅyÃntanÃmadheyasÃmÃnÃdhikaraïyaæ tatrotpattivÃkyÃvagatakaraïatvasyaivÃnuvÃdo natvarthÃk«iptasÃdhyatvamityetatparam >#// (jyoti«ÂomavÃkyasyotpattividhitvaÓaÇkayà prÃptaÓaÇkÃntaranirÃkaraïÃrthaæ somavÃkyasyotpattividhitvasamarthanam) naca --- prÃpakavidhÃvapi jyoti«ÂomÃdyupapadasattveneha tasyÃpi guïavidhitvapÆrvapak«odÃharaïatvÃt tatra ca phalapadÃnurodhÃt yÃgasya karaïatve guïasyÃnvayÃnupapattyà matvarthalak«aïÃpattiriti #<--- vÃcyam;># yatropapadasya guïe nirƬhatvaæ karmaïi ca yogenÃpyasaæbhavadv­ttitÃ, tatra somena yajetetyatrÃprasiddhaÓaktyantarakalpanÃpek«ayà matvarthalak«aïÃyà laghutvenÃÇgÅkÃrÃt tatraiva karmotpattividhitve bÃdhakÃbhÃvÃt / atastadvihite karmaïÅha yukto guïavidhirityartha÷ // #<(udbhidvÃkyasyotpattividhitvanirÃsena guïavidhitvasamarthanam)># itikartavyateti // ##// (bhëyavÃrtikÃdyanusÃreïa somasyÃpi bhÃvanÃkaraïatvenaivÃnvayanirÆpaïam) ##// saptamanavamÃdhyÃyayoryajetetthamiti itikartavyatayà dhÃtvarthÃnvayanirÃsenetthaæ kuryÃditi bhÃvanÃnvayo bhëyak­tà nirasta÷ / "somena yajetetyatrÃpi tadbhÆtÃdhikaraïoktena mÃrgeïa dhÃtvarthakÃrakÃïÃæ aruïaikahÃyanyÃdivat paraspareïÃsaæbandhya bhÃvanÃsaæbaddhÃnÃæ uttarakÃlaæ parasparopakÃritvaæ / tathÃca saptamanavamÃdyayorvak«yatÅti na somaviÓi«ÂadhÃtvarthavidhÃna"mityÃdinà vÃrtikakÃreïa, ÃghÃrÃgnihotrÃdhikaraïe tathà somatulyanyÃyatvÃt avaghÃtamantrasya bhÃvanÃnvayino na pratiprahÃramÃv­ttirityetatpratipÃdanÃrtha ekÃdaÓÃdhikaraïe tantraratnak­tÃ, tathà saptame "bhÃvanÃnvayata÷ paÓcÃdaæÓayorÃrthikonvaya÷ / tata÷ karmÃntare 'ÇgÃnÃæ prÃptirÃÓaÇkyate kuta"ityÃdinà ÓÃstradÅpikÃyÃæ ca vak«yate ityartha÷ / evaæ prÃcÃæ matakhaï¬anena pÆrvapak«e matvarthalak«aïÃnÃpattiæ pradarÓyÃdhunà yatpÃr«ÂhikabodhavelÃyÃmapi na tadÃpattirityuktam, tannirasitumÃha #<---yathÃceti >#// (pÃr«ÂhikÃnvayavelÃyÃæ somena yajetetyatra matvarthalak«aïÃvaÓyakatÃnirÆpaïam) ayamartha÷ --- yadyapi sarvakÃrakÃïÃæ prathamato bhÃvanayaiva saæbandha÷; tathÃpi nirvi«ayak­tisaæbandhÃyogÃt somÃdigatavyÃpÃrÃpek«ÃyÃæ prÃk phalakarmatvayÃgakaraïatvagatanirÆpakÃpek«ÃyÃ÷ samÃnapadaÓrutyà yÃge phale caiva pratÅte÷ pÃr«Âhike phalayÃgayo÷ saæbandhe yÃgasya karaïatayaivÃvagatasya karmatvena prÃtÅte÷ khanitrÃdikÃrakÃntarasya karaïatvenaivÃnvaye vaktavye bhinnÃrthayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapattyà saæbandhasÃmÃnyenÃnvayÃrthamaÓrutamatvarthakalpanÃ'vaÓyakÅ / paÓcÃccÃsÃdhitasya yÃgasya karaïatvÃnupapatte÷ karmatvabodhe sati khanitrÃdikÃrakÃntarasya bhÃvanÃsaæbandhavelÃyÃæ Órutena kÃraïatvÃdinaiva viÓe«aïavidhikÃle 'nvayo bhavati / ata÷ pÃr«ÂhikÃnvayakÃle somavatà yajetetyevaæ matvÃrthalak«aïÃnivÃryà / #<(matvarthalak«aïÃvirahapak«e somasya Órautaviniyogopapatti÷)># ##kÃïÃæ matvarthalak«aïayà dhÃtvarthasaæbandhÃÓrayaïe tadanÃpatte÷ // (viÓi«Âavidhipak«e matvarthalak«aïopapÃdanaprakÃra÷ kaustubhagata÷) ## bhÃvanÃnvayakÃle karaïatvenÃvagatasomÃdikaraïatvÃdÅnÃæ yÃgÃnvaye anupasthitÃnÃæ kathaæ yÃgasaæbandhapratÅti÷? iti --- vÃcyam; tasya matvarthasaæbandhasÃmanyarÆpeïopasthitatvenÃnupapattyabhÃvÃt / athavà somakaraïakena yÃgeneti samastavÃkyakalpanayà vopasthityupapatte÷ / evamaruïaikavÃkyepi yà aruïà saikahÃyanÅtyevaæ luptamatubantavÃkyakalpanÃpi dra«Âavyeti viÓi«Âavidhipak«e matvarthalak«aïÃpattiranivÃryeti kaustubhe uktamityartha÷ // #<(aj¤Ãtasandigdhasyodbhitpadasya yajisamÃnÃdhikaraïyenÃrthanirïaya iti nÃmatvanirÆpaïam)># iti vyutpattyeti // udbhidyate utpÃdyate yasmÃdyÃgena phalamiti hetorudbhinatti phalamiti và vyutpattyetyartha÷ / anyathà kartari kvipo 'nuÓÃsanena karmavyutpattipradarÓanasyÃsaÇgatatvÃpatte÷ / ayamartha÷ --- #<"padamaj¤Ãtasandigdhaæ prasiddhairap­thakaÓruti / nirïÅyate nirƬhantu na svÃrthÃdapanÅyate" iti vÃrtikoktarÅtyà udbhidÃdipadÃnÃæ khanitrÃdau samudÃyaÓakterabhÃvÃt avayavayogenÃpi pÃcakÃdiÓabdavalloke prayogÃbhÃvÃdaj¤ÃtÃrthatvam / yastu ---># #<"surÃïÃæ vai balastamasà prÃv­to smÃpidhÃnamÃsÅttasmin gavyaæ vastvantarÃsÅttaæ devà nÃÓaknuvan bhettuæ te b­haspatimabruvannimà uts­jeti sa udbhideva balaæ vyacyÃvayat" ityarthavÃde goyuktavivarÃparaparyÃyabalacyÃvanadvÃrasya vidÃraïasya prav­ttinimittatvÃvagama÷, tasya svÃrthaparatvÃbhÃvena tÃd­ÓÃrthe pramÃïÃbhÃvÃnnopayukta÷ / tathà pikÃdiÓabdavatprayogÃbhÃve 'pyavayavÃrthayogamÃtre khanitra iva yÃge 'pi prav­ttyupapatterak«Ãdipadavatsandigdhatvam / ata÷ prasiddhayajipadasÃmÃnÃdhikaraïyÃnnirïeyamiti // utpÃdane 'pÅti / apÆrve vastuni kenacidutpÃdite idamanenodbhinnamiti prayogÃdityartha÷ >#// (nÃmna÷ saækalpadau sÃrthakyanirÆpaïam) saækalpÃdÃviti / anu«ÂhÃnakÃle prayogavidhyapek«italaghvÃkhyÃnaupayikatvena sÃrthakyÃdityartha÷ / ## darÓapÆrïamÃsapadasya nÃmatvÃbhÃve yajinà prak­tatvÃviÓe«eïa «a¬yÃgasÃdhÃraïyena prayÃjÃdyaÇgÃnÃmapyupÃdÃnÃt sarve«Ãæ phalasaæbandhÃpatti÷ / sati tu nÃmadheye «aïïÃmeva tatsiddhiriti phalasaæbandharÆpaæ prayojanaæ caturthe vak«yate ityartha÷ / yatheti / vaim­dhavÃkye paurïamÃsÅnÃmadheyÃbhÃve prakaraïÃdamÃvÃsyÃÇgatvasyÃpyÃpattirvaim­dhasya, tatsattve tu vÃkyena prakaraïabÃdhÃnna tadÃpattiriti guïopabandha÷ prayojanamityartha÷ / bhedasiddhireveti / ##// (udbhedanakÃritvarÆpayogÃrthasyÃtiprasaÇgaÓaÇkÃ, nyÃyasudhÃbhëyaprakÃÓakÃroktatatsamÃdhÃnÃni) ##// etena yadatra nyÃyasudhÃk­tÃnyaiÓca paÇkajÃdipadavadudbhicchabdasya yogarƬhiæ parikalpya rƬhyavacchedakapadmatvavadvidhisÃmarbhyenÃvagatavijÃtÅyayÃgatvameva rƬhyavacchedakamityuktam, tatpadmatvasya pramÃïÃntarasiddhatvena rƬhyavacchedakatvakalpane 'pi vidhisÃmarthyÃdasiddhe rƬhyavacchedakatvÃnupapattyà rƬhikalpanÃnupapattermatvarthalak«aïÃpattibhiyà rƬhikalpane somÃdipade«vapi tadÃpatterupek«yamiti sÆcitam / yadapi atiprasaÇgaparihÃrÃrthaæ yajisÃmÃnÃdhikaraïyabalÃt tadgatamevodbhedanakart­tvaæ prav­ttinimittamityÃkareïa pak«Ãntaramuktaæ; tadapi yajipadena vijÃtÅyayÃgÃbhidhÃnÃttÃvanmÃtrav­ttyudbhedanakart­tvasya prav­ttinimittatve udbhicchabdavÃcyayÃgÃntare prav­ttinimittÃntarakalpanÃpatte÷ tadarthaæ p­thagavayavaÓaktyantarakalpanÃpatterayuktam / etena --- yatprakÃÓakÃrairyogyatayà ekavÃkyatayà caitadyÃgajanyapaÓuphalaviÓe«odbhedakatvena prav­ttinimittena yaugikatvÃnnÃtiprasaÇga÷ #<--- ityuktam; tadapyayuktam;># yÃgÃntare bhinnaprav­ttinimittakalpanÃpatte÷ / karmasÃmÃnye ekarÆpaprav­ttinimittÃsaæbhavÃdato 'tiprasaÇgamanyathà pariharati #<--- sarvatra hÅti >#// (arthÃntare prÃcÅnaprayogÃbhÃvenoktÃtiprasaÇgavÃraïasya svÃbhimatasya nirÆpaïam) ## ghaÂapadasya ghaÂavi«ayaÓaktiniÓcayÃnanubhavabalÃttatra niyÃmakÃpek«ÃyÃæ ghaÂapadaprayogarÆpavyavahÃrasya sahakÃrikÃraïatvaæ loke kÊptam / prak­te codbhicchabdasya karmaïi ÓaktiniÓcayÃrthaæ prÃcÅnaprayogasya sahakÃrikÃraïatvÃt yatra yatra tÃd­Óaprayoga÷ tatraiva ÓaktiniÓcaye satyanyasya jyoti«ÂomÃdestadabhÃvÃdeva nopasthiti÷ / eva¤ca yogenaiva nirvÃhe yogarƬhirnÃma nÃtiriktà kalpanÅyetyartha÷ // #<(yogarƬhyanaÇgÅkÃre 'pi paÇkajÃdiÓabdasyÃnyÃbodhakatvopapatti÷)># ## athavà --- ##// (prÃcÅnaprayogasya Óaktij¤Ãnaæ prati sahakÃritvakalpanÃ, tantraratnakÃrÃïÃæ yogarƬhisÃdhanaprakÃrasyÃsÃÇgatyanirÆpaïam) eva¤ca prÃcÅnaprayogasya Óaktij¤Ãnaæ prati sahakÃritvena yatra naiva sahakÃrikÃraïaæ, tatra ÓaktigrahÃbhÃvÃdevetarabodhÃbhÃve sthite sati yat samÃnÃdhikaraïe «a«Âhe tantraratne "yastvaprayogÃdevÃprayoga iti vadanneva padmÃdi«u rƬhiæ necchati, sa vaktavya÷ upapadyatÃæ nÃma pÆrvapÆrve«ÃmaprayogÃdevottarottare«Ãmaprayoga÷; pratÅtistvananyalabhyà Óaktimeva kalpayati / kathaæ khalvaÓaktÃtpaÇkajapadÃt padmapratÅti÷? ÓabdapratipÃditapaÇkajananakriyÃyogavaÓÃditi yadi brÆyÃt, pratibrÆyÃdenamanaikÃntikatvÃditi / na khalu padmaikÃntikaæ paÇkajananam / yatastanniÓcÃyayet / tasmÃcchabdaÓaktireva kalpayitavyeti / sacetbrÆyÃt "satyaæ ÓabdÃdeva padmapratÅti÷ / sa tu prayogavaÓÃdeva tatpratyÃpayatÅ"ti na vÃcakaÓakti÷ kalpanÅyeti, pratibrÆyÃdenaæ kathamaÓakta÷ prayogamÃtrÃdeva pratyÃpayediti? prasaÇgo hi tathà syÃditi sarve gavÃdiÓabdÃ÷ Óaktimantareïaiva prayogamÃtrÃdeva svÃrthaæ pratyÃpayantÅti Óakyaæ vaditum / iti rƬhiprasÃdhanÃyoktaæ / tacchaktiæ vinÃsmÃbhi÷ prayogavaÓÃdeva pratyÃyakatvÃnaÇgÅkÃrÃnnÃsmanmate prasajyate ityapi dhyeyam // #<(paÇkajaÓabde nirƬhalak«aïÃÇgÅkÃra iti pak«ÃntaranirÆpaïam)># yadi tu paÇkajaÓabdÃt paÇkajanikart­tvaprakÃrakapadmaviÓe«yakapratÅtiranubhavasiddhetyucyeta, tathÃpyasmin pak«e nirƬhalak«aïayaiva tatpratÅtyupapatterna tadanurodhena rƬheravakÃÓa iti na do«a÷ // eva¤ca yajyudbhitpadayo÷ ##// (udbhitpadaÓakyatÃvacchedakatvasya phalodbhedanakÃritve 'ÇgÅkÃre nÃmadheyÃnarthakyaÓaÇkÃsamÃdhÃne) naca udbhitpadaÓakyatÃvacchedakasya phalotpÃdakatvasya paÓukÃmapadasamabhivyÃh­tÃkhyÃtapadÃdeva paÓÆtpÃdanahetunà yÃgena paÓÆn bhÃvayediti bodhasiddhernÃmadheyÃnarthakyam; paÓukÃmapadÃvagatasyÃpi phalodbhedanahetutvasya nÃmadheyenÃnuvÃdÃt, tatphalaæ cetaravyÃv­ttisaækalpollekhÃdikaæ prÃgevoktam // ataÓca yathà vÃkyÃntarasiddhÃgnidevatÃkatvÃnuvÃdo 'gnihotrapadena saækalpÃdiphalako na virudhyate, tathaiva svavÃkyagatapaÓukÃmapadÃvagataphalahetutvÃnuvÃdo 'pi nÃnupapanna÷ // #<(saæj¤Ãsaæj¤isaæbandhasyÃvidheyatvanirÆpaïapÆrvakaæ nÃmatvenÃnvaye lÃghavavÃdinirÆpaïam)># ataeva --- ## --- nirastÃ; ## etena --- ## --- tat apÃstam // #<(nÃmno 'vidheyatve 'pi dhÃtvarthaparicchedakatayà vidhyuddeÓÃntarbhÃvanirÆpaïam)># ## ##// (nÃmadheyÃrthasya pramÃïÃntarasiddhatve 'pi bhedÃdij¤Ãpakatvena dharmaprÃmÃïyanirÆpaïam) naca --- evaæ nÃmadheyÃrthasya pramÃïÃntarasiddhatvenÃnÆdyamÃnatvÃdanadhigatÃrthagant­tvÃbhÃvena kathaæ prÃmÃïyasaæbhava÷? iti --- vÃcyam; svÃrthÃnuvÃdakatve 'pi vidvadvÃkyayorivÃnadhigatabhedÃdij¤Ãpakatvena tadupapatte÷ / yatrÃpi nÃmadheyÃbhÃve 'pyananyaparavidhipuna÷ÓravaïarÆpÃbhyÃsÃdeva bhedasiddhiryathà "samidho yajati tanÆnapÃtaæ yajatÅ"tyÃdau tatra bhedaj¤ÃpakatvÃbhÃve 'pi nirdhÃritarÆpaviÓe«apratipatternÃmadheyÃdhÅnatvÃdaj¤ÃtÃthrakatvopapatti÷ / ato yuktaæ nÃmadheyatvena dharme prÃmÃïyam // #<(paÓÆdbhedanakÃritvenodbhitpadasya karmaïi na prav­tti÷ kintu saæj¤Ãtvena rÆpeïa saæj¤ÃtvapratipattyarthayogÃÓrayaïamiti somanÃthÅyÃÓayanirÆpaïam)># yattu --- ## yadvÃ--- ## naca --- ## --- vÃcyam; ## ## athavà ## --- uktam // #<(yogÃrthapuraskÃreïa kasyÃpi do«asyÃprav­ttirityÃdipÆrvatanamatakhaï¬anam)># ##tprathame pak«e padajanyapadÃrthopasthitereva vÃkyÃrthabodhe kÃraïatvena kÊptasyeha tyÃge pramÃïÃbhÃvÃdanyathà svargakÃmapadÃdhyÃhÃrasya viÓvajidvÃkye 'gnimantre sÆryapadaprak«epasyohasyÃpyapalÃpaprasaÇgÃt, dvitÅye pak«e #<ÓÃbdikokter- yatrÃvayavÃrthasaæbhavastatra ¬itthÃÓvakarïÃdiÓabdaparatvÃdanyatrÃprav­tteryÃgÃkhyÃnaæ vinÃpi ¬itthÃdiÓabde«u saæj¤ÃtvadarÓanÃt yatrÃvayavÃrthayogasaæbhava÷ tatraiva saæj¤Ãtvamiti niyamasyÃprayojakatvena prak­te yogÃÓrayaïasya ni«phalatvÃpattest­tÅye udbhicchabdÃbhidheyatvena rÆpe>#ïa lak«aïÃÓrayaïe matvarthalak«aïÃÓrayaïena guïavidhitvasya yogÃrthasahak­tasyÃpyupapattervede #<"somena yajete"># ##// (udbhitsaæj¤akena yÃgenetyevÃtra ÓÃbdabodha÷, saæj¤Ãbodhastu lak«aïeyati matanirÆpaïakhaï¬ane) etena --- saæbhavatyadhikÃrthatve na nÃmna÷ paricchedÃrthavarïanaæ yuktam; kintu udbhitsaæj¤akena yÃgeneti pratÅte÷ saæj¤ÃviÓi«ÂayÃgabodha evodbhitpadÃdaÇgÅkartuæ yukta÷ / ## evaæ tarhi te«ÃmudbhicchabdasvarÆpÃbhidheyatvaprasaÇga iti #<--- vÃcyam;># jÃtiviÓi«ÂapratÅtijanakÃnÃæ gavÃdipadÃnÃæ jÃtivÃcitvasÃdhakanyÃyena saæj¤ÃviÓi«ÂapratÅtijanakÃnÃmapye«Ãæ saæj¤ÃvÃcitvÃÇgÅkÃrasye«ÂÃpattigrastatvÃt / yadi ÓabdÃbhihitairgotvÃdibhistÃdÃtmyÃdinà saæbaddhaviÓe«yalak«aïÃsaæbhavena viÓe«yÃnabhidhÃne 'pi saæj¤ÃÓabdÃnÃæ ÓabdamÃtrÃbhidhÃne saæbandhÃbhÃvena saæj¤ivilak«aïÃnupapatte÷ tadbodhÃrthaæ saæj¤inyapi ÓaktikalpanÃyÃmatigauravamÃÓaÇkyeta, tadÃstu saæj¤ÃæÓe lak«aïà / ## evaæ siddhÃnte 'pi lak«aïÃyÃstulyatve kimarthaæ matvarthalak«aïÃyÃstyÃga iti #<--- vÃcyam;># tasyà viÓi«ÂavidhigauravÃpÃdakatvena heyatvÃt / ata udbhitsaæj¤akatvaprakÃrakabodhajanakatvenaivodbhicchabdasya paricchedakatvaæ yuktamiti ke«Ã¤ciduktam #<--- apÃstam;># anavagate saæj¤Ãtve tÃd­ÓaprÃtÅtijananÃsaæbhavÃttadavagamasya udbhidvÃkyÃt prÃk mÃnÃntareïÃsiddherasyaiva vÃkyasyodbhidà yÃgeneti nÃmno yajisÃmÃnÃdhikaraïyenÃnvayabodhanena saæj¤ÃtvÃk«epakatve tenaiva prathamajÃtenÃnvayabodhena vÃkyaparyavasÃne sati udbhitsaæj¤akeneti lÃk«aïikabodhÃÇgÅkÃrasya niryuktikatvÃt / etadvÃkyÃdhÅna siddhikasya etatsaæj¤akatvasya asminneva vÃkye siddhavannirdeÓÃnupapatteÓca / ki¤ca yadi Óabdena sahÃrthasya saæbandÃbhÃvÃnna saæj¤ini lak«aïÃyÃ÷ saæbhavastarhi saæj¤inÃrthenÃpi sahaÓabdasya saæbandho durnirÆpa eveti na tena Óabdalak«aïÃsaæbhava÷ / ato jÃtinyÃyavai«amyÃbhÃvÃtsaæj¤ÃyÃmeva Óakti÷ sa¤j¤inyeva lak«aïÃ'padyeta / ataeva saæj¤ÃÓabdÃnÃæ vÃcakatvamityevaæ pravÃdo 'pi saægacchate / tathÃca "somena yajete"tyatrÃpi lÃk«aïikasÃmÃnÃdhikaraïyopapattyà kimiti viÓi«ÂavidhigauravÃÇgÅkaraïam? yaditu saæj¤inyapi viÓi«ÂaÓaktimaÇgÅk­tya mukhyameva sÃmÃnÃdhikaraïyaæ, naivaæ somavÃkye saæbhavati; somÃdipadÃnÃæ rƬhatvÃdityucyeta, tadà viÓi«ÂaÓaktikalpanÃgauravÃpÃdakanÃmadheyatvÃÇgÅkÃrÃpek«ayà yaugikatvenaiva nÃmadheyatvaæ yuktamÃÓrayitum, udbhitsaæj¤ako 'yamiti vyavahÃrasya tÃvatÃpyupapatteratiprasaÇgaparihÃrasya pÆrvoktavidhayaivopapatte÷ rƬhyaÇgÅkÃre prayojanÃbhÃvÃt iti // #<(rƬhyaivodbhidà yajetetisÃmÃnÃdhikaraïyamiti bhÃÂÂÃlaÇkÃramatatatkhaï¬ane)># yattu --- bhÃÂÂÃlaÇkÃrak­tà sÃdhutvanirvÃhÃya svÅkriyamÃïasya yogasya vÃkyÃntare svÃnurÆpapratÅtijanakatve 'pÅha rƬhyaiva yÃgÅyaviÓe«arÆpaæ pratipÃdayatyudbhicchabda÷, etadvidhe÷ prÃk ## naca --- ## --- vÃcyam; ## naca ## --- yuktam; ## --- ityuktam / tadapi na; ##riyamÃïe kÊptÃvayavaÓaktyaiva tadupapattau rƬhikalpane mÃnÃbhÃvÃt, itarathà prok«aïÃdiÓabdÃnÃmapi rƬhikalpanÃpatte÷ matvarthalak«aïÃbhiyÃtiriktarƬhikalpane somÃdipadÃnÃmapi rƬhikalpanayà nÃmadheyatvÃpatteÓca / uktaæ ca --- dvitÅyÃdyÃdhikaraïe gurumatakhaï¬ane ÓÃstradÅpikÃyÃm--- varaæ ca matvarthalak«aïÃprasiddhÃrthakalpanÃt, itarathà "somena yajete"tyatrÃpi "somapadaæ nÃma syÃdi"ti / ata eva na yatra yogÃrthasyÃpi pratÅtiranubhavasiddhÃ, yathà godadhyÃdiÓabde«u na gamanÃde÷ kintu gotvÃdijÃtereva tatra yogasya sÃdhutvÃnvÃkhyÃnamÃtrÃrthatvasvÅkÃreïa rƬhisvÅkÃre 'pi yatra tasyà api saæbhavastatra tadarthatyÃgenÃtiriktarƬhikalpanaæ ni«pramÃïakameva // #<(bhÃvinaæ phalodbhedanakÃritvaj¤ÃnamÃdÃyodbhicchabdasya prav­ttinirÆpaïapÆrvakaæ phalodbhedakÃritvaprakÃrakabodhajanakatvenaiva nÃmna÷ dhÃtvarthaparicchedakatvopasaæhÃra÷)># ## athavà --- ## --- saæk«epa÷ // ##// iti dvitÅyaæ udbhidÃdiyaugikaÓabdayÃganÃmadheyatÃdhikaraïam // #<(3 adhikaraïam / )># ## atra guïa eva rƬhÃnÃæ "citrayà yajeta paÓukÃma÷" "pa¤cadaÓÃnyÃjyÃni" "saptadaÓÃni p­«ÂhÃni" "triv­dbahi«pavamÃna÷" ityÃdau citrÃ'jyap­«Âhabahi«pavamÃnaÓabdÃnÃæ guïavidhitvaæ karmanÃmatvaæ veti cintÃyÃæ, dadhyÃdivadrƬhe«u karmanÃmatvÃsaæbhavÃd guïavidhitvamevai«Ãm / tatra citrÃpade tÃvatprÃtipadikena citratvaæ strÅpratyayena ca strÅtvaæ vidhÅyate / vidheyayoÓca parasparasÃhityÃvagatervidheyasÃmarthyÃnurodhena prÃïidravyakayÃgasyoddeÓyatvÃvagate÷ prak­tÃnÃmapi "dadhi madhu gh­taæ payo dhÃnà udakaæ taï¬ulÃstatsaæs­«Âaæ prÃjÃpatya" mityetadvÃkyavihitÃnÃæ yÃgÃnÃmuddeÓyatvÃsaæbhave 'pi sarvaprak­tibhÆtÃgnÅ«omÅyayÃgoddeÓena sarvapaÓuyÃgoddeÓena và vidhÅyate / nacÃnekaguïavidhÃne vÃkyabheda÷; dhenurdak«iïetivadubhayaviÓi«ÂaikakÃrakavidhÃnenÃvÃkyabhedÃt / evamÃjyapadena gh­taæ p­«Âhapadena ÓarÅrÃvayava÷ / sa ca saÇkhyÃviÓi«Âa÷ prakaraïà "dÃjyai÷ stuvate" "p­«Âhai÷ stuvate" ityetadvÃkyavihitastotrÃÇgatayà yathÃkramaæ vidhÅyate / evaæ triv­cchabdavÃcyaæ tribhiï¬idravyaæ pavanakriyÃviÓi«Âaæ tathaiva tadvÃkyena vidhÅyate / sarvatra dravyÃïÃæ stotrasamÅpadeÓe ad­«ÂÃrthaæ sthÃpanenaiva stotropakÃrakatÃ, utpativÃkye«u tu ÃjyÃdipadaæ guïavÃkyaprÃptatvÃdanuvÃda÷, stotramÃtraæ tu vidhÅyate iti prÃpte --- #<># (atha citrÃdiÓabdayÃganÃmadheyatÃdhikaraïam) pÆrvÃdhikaraïavi«ayavyÃv­ttavi«ayamudÃharati #<--- atreti / guïaeveti >#// (udbhittatprakhyatadvyapadeÓavi«ayavyÃv­ttaitadadhikaraïavi«ayaviveka÷) guïapade jÃtikriyÃyogayorapyupalak«aïe / tena gh­tajÃtivacanÃjyapadasya ÓarÅrÃvayavavÃcakap­«Âhapadasya pavanakriyÃyoganimittabahi«pavamÃnÃdiÓabdÃnÃmapi saægraha÷ / evakÃreïa karmaïyapi saæbhavadv­ttikÃnÃæ yaugikÃnÃmanudÃharaïatvasÆcanena pÆrvÃdhikaraïÃprav­ttiruktà / yadyapi pavamÃnaÓabda÷ pavanakriyÃkartari yaugika iti pÆrvÃdhikaraïavi«ayatvÃnnehodÃhartuæ yukta÷; tathÃpi "sarvatra yaugikai÷ ÓabdairdravyamevÃbhidhÅyate" iti nyÃyena pavanakriyÃkartari dravya eva yogena rƬhatvÃt stotre ca pavanakriyÃkart­tvÃsaæbhavÃt udbhicchabdavadubhayatra tulyavadv­ttitvÃbhÃvena nÃmatvÃnupapatterna pÆrvÃdhikaraïavi«ayatvamityudÃharaïatvopapatti÷ / yadyapi tatprakhyatadvyapadeÓanyÃyayorapi jÃtyÃdivacanÃnÃmevodÃharaïatvam; tathÃpi yatra tannyÃyayoraprav­ttiste«ÃmihodÃharaïatve kalpyamÃne dadhisomÃdipadÃnÃmapi tannyÃyÃvi«ayÃïÃæ udÃharaïatÃpattistadvÃraïÃya yasminvÃkye jÃtiguïavÃcakaÓabdÃnÃmupÃdÃne sati prasaktavÃkyabhedaparihÃro nÃmatvena vinà na saæbhavati te«ÃmihodÃharaïatvam ityapi j¤eyam / ata eva "dadhnendriyakÃmasye" ti vÃkye vÃkyabhedasaæbhÃvanÃyÃmapi tasya vinaiva nÃmatayà parihartuæ ÓakyatvÃnnodÃharaïatvam / tathÃca tatprakhyatadvyapadeÓanyÃyÃvi«ayÃïÃæ jÃtyÃdÃveva nirƬhÃnÃæ nÃmatÃmÃtrak­taprasaktavÃkyabhedaparihÃravadvÃkyagatÃnÃæ ÓabdÃnÃmihodÃharaïatvam iti bhÃva÷ / tÃneva ÓabdÃn vÃkyagatatvena darÓayati #<--- citrayeti >#// (Ãjyai÷ stuvate ityÃdyutpattivÃkyagatÃjyÃdipadaparityÃgena ## ## #<"Ãjyai÷ stuvate" "«a«Âhai÷ stuvate" ityÃdyutpattivÃkyagatÃnÃmapye«Ãæ ÓabdÃnÃæ vicÃravi«ayatvaæ saæbhavati / stotrÃdisamÃnÃdhikaraïat­tÅyÃntapadÃbhidheyatvena nÃmatÃkoÂe÷ tatra saæbhavo 'dhiko 'pyasti;># tathÃpi te«ÃmanudÃharaïatvaæ svayamevÃÓaÇkÃnirÃsavyÃjenÃdÆra eva ## #<"yasmin guïopadeÓa" iti sÆtrÃvayavÃnurodhena guïavÃkyagatÃnÃmevodÃharaïatvaæ darÓitam >#// (udbhidadhikaraïena citrÃdhikaraïasya pratyudÃharaïasaægati÷) kvacidapyaprasiddhatayà sandigdhÃrthÃnÃæ padÃnÃæ sÃmÃnÃdhikaraïyÃnnÃmatÃnirïaya ityevaærÆpapÆrvÃdhikaraïanyÃyÃtyayena pÆrvapak«ipratyavasthÃnÃtpratyudÃharaïarÆpÃmanantarasaægatiæ spa«ÂatvÃdanuktvà pÆrvapak«amÃha #<--- dadhyÃdivaditi >#// (citrÃdipadÃrthanirïaya÷) citrÃÓabdo rÆpatvavyÃpyÃvÃntarajÃtirÆpacitratvaguïatvÃvacchinne guïe rƬha÷ / ÃjyaÓabdo gh­tajÃtau / p­«ÂhaÓabda÷ ÓarÅrÃvayavajÃtau / pavamÃnaÓabda÷ pÆrvoktarÅtyà dravye rƬha ityartha÷ // #<(citratvastrÅtvobhayavidhisÃmarthyena prÃïidravyakayÃgoddeÓyatvÃvagati nirÆpaïam)># vidheyasÃmarthyÃnurodheneti // yathaiva #<"yasyobhÃvagnÅ abhinimrocetÃæ punarÃdheyamasya prÃyaÓcitti" riti vÃkye havirÃrtyadhikaraïanyÃyena nimittaviÓe«aïasyobhayatvasyÃvivak«ayÃnyatarÃgnyanugamane 'pi prÃyaÓcittaprÃptÃvapi vidhÅyamÃnasyÃdhÃnÃsyÃgnidvayotpÃdakatvasÃmarthyÃdevobhayÃgnyanugamanasyaiva nimittatvÃnnÃnyatarÃgnyanugamane tatprÃptiriti «a«Âhe siddhÃntayi«yate, tena nyÃyena vidheyayo÷ citratvastrÅtvayorÃruïyÃdivat dravyav­ttitvapratÅtyà vidheyasya citratvastrÅtvÃvacchinnakaraïatvasyÃprÃïinimukhyatayà niveÓÃyogÃdvidheyasÃmarthyÃnurodhena prÃïidravyakasyaivehÃpi uddeÓyatvÃvagatestaduddeÓenaiva citratvastrÅtvaviÓi«ÂakaraïatvavidhÃnam /># ataeva --- prak­te dadhyÃdiyÃge citratvavidhÃne ÃnarthakyatadaÇganyÃyena ## --- nirastam; ##// (dadhimadhvÃdivÃkye ekayÃgatvapak«anirÃsa÷) yÃgÃnÃmiti // bahuvacanenëÂamÃdyapÃdÃdhikaraïavÃrtikasvÃrasyena saÇkhyÃdhikaraïe yo nyÃyasudhÃk­taikayÃgapak«a ukta÷, sa nirÃk­ta÷ / tasyopapÃdanapÆrvakaæ nirÃkaraïaæ ca kaustubhe dra«Âavyam / ato dvÃdaÓÃdhikaraïavÃrtikokto 'nekayogapak«a eva ÓreyÃniti sÆcitam / eva¤ca "prakaraïaæ ca bÃdhyeta prÃjÃpatyayÃgasye" tyetatsiddhÃntavÃrtikagataæ "prak­to yÃga÷ phalatayà vidhÅyata" iti ÓÃstradÅpikÃgataæ caikavacanaæ yÃgatvasÃmÃnyÃbhiprÃyeïa vyÃkhyeyamiti bhÃva÷ // (agnÅ«omÅyapaÓau puæstvak­«ïasÃraÇgÃdyanavarodhanirÆpaïapÆrvakaæ tatra citratvastrÅtvayorniveÓopapÃdanaæ prÃcÃmanurodhena) yadyapi prÃïidravyakayÃgasyoddeÓyatvam, tathÃpi kathaæ na prak­tivik­tisÃdhÃraïyena prÃïidravyakayÃgamÃtre vidhÃnamityÃÓaÇkÃnirÃsÃya sarvaprak­tibhÆtetyuktam / sautyasyaikÃdaÓinÅprak­titve 'pi ekÃdaÓinÅnÃæ ca paÓugaïaprak­titve 'pyagnÅ«omÅyasya #<"daik«asya cetare«vi">#tyëÂamikanyÃyÃt sarvaprÃïiyÃgaprak­titvÃvagamena tatraiva #<"prak­tau vÃdviruktatvÃ"># diti tÃrtÅyanyÃyena niveÓo na vik­tyantare«vityartha÷ / naca --- ## --- vÃcyam; utpattivÃkyagatapaÓupade striyÃmapi paÓuÓabdaprayogeïa puæstvasyÃvivak«itatvÃt / #<"chÃgasya vapÃyÃ"miti mantre ÓrutasyÃpi puæstvasyÃnÃrabhyÃdhÅtenÃpi pratyak«avidhivihitena strÅtvenÃvarodhena vidhikalpanÃnupapatte÷ chÃndasatayà parihartuæ ÓakyatvÃt / k­«ïasÃraÇgÃdividherapi citratvÃÓrayatayà pak«aprÃptak­«ïasÃraÇgÃdirÆpaniyamÃrthatayÃpyupapannatvenÃvirodhepapatteÓca / ato yukta agnÅ«omÅye tayorniveÓa÷ >#// ## --- ##// (dviruktatvÃdyabhÃvanirÆpaïapÆrvakaæ citratvastrÅtvayo÷ sarvapaÓusaæbandhanirÆpaïam) ayaæ bhÃvÃ÷ --- yathaivahi "ÃÓrÃvaye"tyÃdisaptadaÓÃk«arÃïÃæ prajÃpatisaæj¤Ãnà 'me«a vai saptadaÓa÷ prajÃpatiryaj¤amanvÃyatta' mitividhinà sÃk«Ãdyaj¤amÃtroddeÓena vidhÃne 'pi na prak­tÃveva niveÓa÷;atideÓÃt pÆrvamupadeÓaprav­ttÃvatideÓakalpanasyaivÃbhÃvena dviruktatvÃbhÃvÃt / ata eva parïatÃdau juhÆddeÓena vidhÃne sati tatprÃptyarthamatideÓÃpek«aïÃttata÷ pÆrvaæ prav­ttyabhÃvena prÃptikÃlavai«amyÃt dviruktatvopapattiriti vai«amyam / tathaivehÃpi sÃk«ÃdyÃgamÃtroddeÓena citratvastrÅtvayorvidhÃne dviruktatvÃbhÃvÃtprak­tisÃdhÃraïyena prÃïidravyakayÃgamÃtroddeÓena nÃyuktaæ tadvidhÃnam / ata eva sarvapaÓuyÃge«u paÓorupadi«ÂatvÃnnÃtra paÓurÆpadvÃrasaæbandhÃrthamapyatideÓÃpek«Ã // #<(citratvastrÅtvayorvÃyavyapaÓvatiriktavi«ayatvasya kaustubhoktarÅtikhaï¬anapÆrvakaæ nirÆpaïam)># ## #<"vÃyavyaæÓveta" mityÃdau paÓorapyatideÓastatra dviruktatvaprasaÇgÃttatsÃdhÃraïyenaitadvidhÃnÃsaæbhave 'pi yatrÃ># #<"gneyaæ savanÅyaæ paÓumupÃkarotÅ"tyÃdau dravyadevatÃsaæbandhavyatirekeïa yÃgasyaivÃsiddhyà dravyopadeÓÃvaÓyaæbhÃva÷, tatra prÃptikÃlavai«amyabhÃvÃttÃd­Óavik­tisÃdhÃraïyenaitadvidhÃnaæ nÃnupapannamiti yatpÆjyapÃdai÷ kaustubhe uktaæ, tadvÃyavyavÃkye 'pi dravyadevatÃsaæbandhavyatirekeïa yÃgÃsiddhestulyatvena tatrÃpi ÓvetadravyasÃmÃnyasaæbandhenaiva yÃgasya kalpanÃnurodhena Óvetasyaiva prathamato dravyatvenÃnvayasyÃvaÓyavaktavyatvÃdatideÓaprav­tte÷ pÆrvamevopadeÓena citratvastrÅtvayostatparicchedakatvenÃnvayopapatte÷ kiæ taccitrastrÅrÆpaæ Óvetaæ dravyamiti viÓe«ÃkÃÇk«ayaiva paÓvatideÓakalpanÃtsamÃnamiti kathamiva yuktamiti cintyam / ato vÃyavyavÃkye ÓvetamityutpattiÓi«ÂaÓvetaguïapuæstvÃnurodhÃdeva citratvastrÅtvayorniveÓo na saæbhavatÅtyeva samÃdheyam >#// (virodhyanÃkrÃntasarvavik­tipaÓuyÃge«u citratvastrÅtvayorniveÓopasaæhÃra÷) evaæ caitÃd­Óavirodhyantaraæ yasyÃæ vik­tau tatra niveÓÃsaæbhave 'pi yasyÃæ na tat tÃd­ÓasarvapaÓudravyakayÃgamÃtroddeÓena tadvidhÃnamiti dvitÅyapak«ani«kar«a÷ / ## kÊptopakÃrÃtideÓaprÃptapäcadaÓyÃvarodhenÃnÃrabhyÃdhÅtasÃptadaÓyasya sarvavik­ti«u niveÓÃsaæbhavavadihÃpi kÊptopakÃrak­«ïasÃraÇgÃvarodhe kathaæ tayorniveÓa÷? iti #<--- vÃcyam;># pÆrvoktarÅtyà virodhÃbhÃvÃt, prakaraïÃnadhÅtasya ÓarÃde÷ kÊptopakÃrÃtideÓikabÃdhakatvavadanÃrabhyÃdhÅtasyÃpi #<Ãnarthakyapratihata>#nyÃyenÃtideÓika- bÃdhakatvopapatteÓca / anyathà ya i«ÂyetivÃkyÃvagatasya sadya÷ kÃlatvasyÃpi prÃk­tatryahakÃlatvÃvarodhÃdvik­ti«u niveÓÃnÃpatte÷ // ato yuktaæ vik­tÃvapi tadvidhÃnam // #<(me«ÅyÃge citratvastrÅtvavidhiÓaÇkà tatra somanÃthÅyaparihÃratatkhaï¬anÃdikam,># sarvapaÓuyÃge«u tadvidhÃne 'pi vÃkyabhedÃbhÃvanirÆpaïam) nanu --- yÃgÃnuvÃdenobhayaguïavidhÃne vidhyÃv­ttilak«aïavÃkyabhedÃpatti÷, ato yatra me«ÅyÃge strÅtvaæ prÃptaæ, tatraiva citratvamÃtravidhÃnena tadaprasaktestadvik­timÃtra eva niveÓÃpattyà nÃgnÅ«omÅye sarvapaÓuyÃge và niveÓapÆrvapak«o yukta÷ / ## atra strÅtvaprÃptyà me«ÅyÃgarÆpavik­tau tadvidhÃnam, ## "adityai trayo rohitaitÃ" iti vÃkyavihitavik­tau citratvaprÃptyà strÅtvasya vidhÃnamiti vinigamanÃvirahÃpÃdanaæ somanÃthadÅk«itasya, ## aditiyÃge utpattiÓi«ÂapuæstvÃvarodhe tanniveÓÃsaæbhavasyaiva niyÃmakatvÃt / ata÷ kathamagnÅ«omÅye sarvapaÓuyÃge và citratvastrÅtvaviÓi«ÂakaraïatvasyaikasyaivaikapadopÃttasya vidhÃne vidhyÃv­tteraprasakteravÃkyabheda÷? yadyapi kÃrakasyÃpyutpattivÃkyÃdeva prÃptatvÃttadviÓi«Âavidhyasaæbhave tadanuvÃdenobhayavidhÃne vÃkyabhedatÃdavasthyam; tathÃpi tatra dravyÃÓritÃyÃstasyÃ÷ prÃptatve 'pi citratvastrÅtvani«ÂhakaraïatayoraprÃptatvena vidhyupapatti÷ / dravyaguïÃdÅnÃæ vyÃpÃrabhedena svarÆpasaæbandhaviÓe«arÆpÃïÃæ ÓaktirÆpapadÃrthÃntararÆpÃïÃæ và karaïatÃnÃæ bhedasyÃvaÓyakatvÃt / ata eva anekÃsÃmapi karaïatÃnÃæ ekayà t­tÅyayopÃdÃnena yugapadupasthiterna vÃkyabheda iti bhÃva÷ // #<(prak­tau strÅtvamÃtravidhÃnamitisomÃnÃthamatakhaï¬anapÆrvakaæ prÃcÅnamatavyavasthÃpanam)># yattu atra k­«ïasÃraÇgatvÃdinà prak­tau citratvasya prÃptatvÃt strÅtvamÃtravidhÃnenÃpi vÃkyabhedaparihÃrasaæbhavopapÃdanaæ somanÃthasya, tat ##// (prÃcÅnamatenÃpi phalasaæbandhasyÃpi bodhanena vÃkyabhedaÓaÇkÃparihÃrapÆrvakacitrÃpadaguïaparatvopasaæhÃra÷) ## evaæ phalasaæbandhasyÃpi yÃge vidhÃnÃdviruddhatrikadvayÃpattirvÃkyabhedo và du«parihara÷ iti #<---vÃcyam;># paÓukÃmapadasya sÃdhanabhÆtapaÓvarjanakÃmanÃnuvÃdakatayÃvidheyatvena tadaprasakte÷ / atra ca me«ÅyÃge và prak­te dhÃnÃyÃge và citratvavidhÃnamiti prakÃrÃntareïa pÆrvapak«akaraïaæ kaustubhe dra«Âavyam // evaæ citrÃpadasya guïavidhiparatvamupapÃdyÃjyÃdipadÃnÃæ tatparatvamupapÃdayati #<--- evamiti >#// (Ãjyap­«ÂhavÃkyayo÷ pÆrvapak«ÃnuguïavÃkyÃrthÃnu«ÂhÃnayornirÆpaïam) ## Ãjyap­«ÂhavÃkyayo÷ "astirbhavantÅpara÷ prathamapuru«o 'pyaprayujyamÃno 'pyastÅ" tyanuÓÃsanenÃbhyanuj¤ÃtasyÃsidhÃto÷ prathamapuru«abahuvacanÃntasyÃdhyÃhÃrÃttasya cÃprÃptatvena vidhikalpanayà pa¤cadaÓasaÇkhyÃviÓi«ÂÃjyasattà prakaraïÃtstotrÃÇgatayÃvidhÅyate / yadyapi svavyÃpÃre vidhinà puru«o niyujyata iti nyÃyÃdvidhi÷ puru«avyÃpÃrarÆpÃæ bhÃvanÃmÃk«ipati, tasyÃÓca niravacchinnÃyà vyÃpÃratvÃyogÃdavacchedakÃrthÃpek«ÃyÃæ sattÃyÃ÷ prayojyani«Âhatvena puru«avyÃpÃratvÃbhÃvÃdavacchedakatvÃnupapatti÷; tathÃpi avÃntaraprakaraïÃvagatastotrÃÇgatvabalena pradhÃnadeÓasthatvÃvagate÷ tasya ca samÅpasthÃpanasaæpÃdyatvena sthÃpanÃkhyadhÃtvarthasyaiva tadavacchedakatvaæ kalpyate / ataÓcÃsmin "agnimupadhÃya stuvÅte"tivat sthÃpanasaæpÃdyasattÃdvÃreïÃjyÃdÅnÃæ stotropakÃrakatà p­«Âhavidhayà na virudhyate; sÃæsiddhikadravyatvÃccÃjyÃdÅnÃæ svarÆpeïa saækhyÃnvayÃnupapattyà tÃvatsaÇkhyÃkÃmatrabhedasyÃk«epÃtpa¤cadaÓasvamatre«u gh­tÃni stotrÃnu«ÂhÃnakÃle sthÃpanÅyÃnÅtyanu«ÂhÃnam / evaæ parÃÇmukhasaptadaÓaprÃïisthÃpanena p­«Âhastotraæ saæpÃdya stotavyamiti // #<(pa¤cadaÓÃjyavidhÃne stome ¬avidhivirodhopapÃdanam)># naca "stome ¬a vidhi÷ pa¤cadaÓÃdyarthe" ## evamiti // #<(triv­dbahi«pavamÃnaÓabdayo÷ traiguïyavÃyvÃdiparatvakhaï¬anapÆrvakaæ pavanakriyÃviÓi«ÂadravyavÃcitvavyavasthÃpanam)># ## pÆrvavadvidhÃnamityuktaæ tannirasituæ tribhiï¬idravyamityuktam / tasyÃyamartha÷ --- ## etena --- ## nirastam; ## --- stotramÃtrantviti // #<(Ãjyai÷ stuvate ityÃdau ÃjyÃdipadasÃrthakyÃdinà pÆrvapak«opasaæhÃra÷)># #<Ãjyapadaæ tu ekastotrasaæbandhitvenÃjyamantrayo÷ parasparasaæbandhÃvagamÃt svasaæbandhitayà lak«itamantragatakaraïasyÃnuvÃdamÃtramiti bhÃva÷ / yadyapi saækhyÃyuktavÃkye viÓi«Âavidhik­tagauravamadhikamasti; tathÃpi rƬhyanurodhena somÃdivÃkye lak«aïÃpÃdakaviÓi«ÂavidherapyaÇgÅkÃre tadanÃpÃdakaviÓi«ÂavidheraÇgÅkaraïaæ nÃyuktamiti bhÃva÷ >#// (agnÅ«omÅyÃdau vÃkyabhedÃpattyà puæstvÃvarodhena puna÷ strÅtvavidhÃnÃyogÃcca citratvastrÅtvavidhÃnÃsaæbhavÃdinà siddhÃntopapÃdanam) yadyapi t­tÅyopÃttaæ karaïatvamÃtraæ vidhÅyate iti Óakyate vaktum; tathÃpi strÅtvasya yadvyÃpÃreïa karaïatà tadvyÃpÃreïaiva puæstvasya prak­tau "ajo 'gnÅ«omÅya" ityÃdivacanÃvagatapuæstvavidhibalÃdeva tatkaraïatvasya prÃptatvÃt citrayetyatraikayaiva t­tÅyayà karaïatvamanÆdya pratyayÃæÓena strÅtvavidhi÷, prÃtipadikÃæÓayuktayà ca tayà citratvaviÓi«Âakaraïatvavidhiriti vidheyÃnÃmekÃbhidhÃnapratipÃdyatvÃbhÃvÃt vÃkyabhedÃpattiranivÃryaivetyabhiprÃyeïa pÆrvapak«e vÃkyabhedamÃpÃdya siddhÃntamÃha #<--- prÃpteti >#// astuvà katha¤cit karaïabheda÷; tathÃpi prak­tau puæstvÃvarodhÃnna strÅtvavidhisaæbhava ityÃha ---agnÅ«omÅya itÅti // pÆrvapak«yupapÃditapuæstvaprÃpakapramÃïÃbhÃvanirÃsÃrthaæ "ajo 'gnÅ«omÅya" iti ÓÃkhÃntarÅyavÃkyopanyÃsa÷ k­ta÷ / etacca paÓukÃmapadÃnupapattiprak­tadadhyÃdiyÃgaprakaraïabÃdhÃpattyorapyupalak«aïam / ## me«ÅyÃgadhÃnÃyÃgayorapi tadvidhÃnaæ #<--- nirastam /># citrÃvÃkye nÃmadheyatvamupasaæharati #<--- ata iti //># (citrÃpade nirƬhalak«aïayà nÃmadheyaparatvopapÃdanam) nÃmadheyatvapak«e svatantrarƬhikalpanÃpattiæ nirasyati #<--- vicitradravyakatveneti >#// nÃsmÃbhiÓcitrÃÓabde rƬhiraÇgÅkriyate; kintu citradravyakatvasaæbandhena vaidikapracuraprayogÃt darÓanÃdipade«viva nirƬhalak«aïeti / atra ca na bahudravyatayaiva citradravyakatvaæ vivak«itam, kintu dvidravyatayÃpi / ata eva --- taittirÅyaÓÃkhÃyÃæ "citrayà yajeta paÓukÃma iyaæ vai citre" tyupakramya ÃmnÃtÃnÃæ puro¬ÃÓacarudravyakÃïÃæ ÃgneyatvëÂrÃdisaptayÃgÃnÃæ carupuro¬ÃÓadravyatÃmÃtreïaiva citrÃpadanÃmakatvasiddhi÷ / dravyadvayenÃpi saæpratipannadevatÃkatvÃbhÃvena p­thagyÃgÃnÃmanu«ÂhÃne 'pi citradravyakatvopapatte÷ iti bhÃva÷ // ##// ekavacanÃttasyÃpi rÃjasÆyapadasyeva samudÃyÃbhiprÃyeïopapatterapyetadupalak«aïam // prÃptakarmÃnuvÃdena citratvastrÅtvarÆpÃnekaguïavidhÃne vÃkyabhedÃt karaïatvasyÃpi paÓugatasya ## #<"ajo 'gnÅ«omÅya" iti vacanena vihitaprÃkaraïikapuæstvÃvarodhena strÅtvasya vidhyayogÃcca na guïavidhi÷ / ata÷ prak­tÃnÃmeva yÃgÃnÃæ vicitradravyakatvena lak«aïayà citrÃpadaæ nÃmadheyam / i«ÂyabhiprÃyeïa ca strÅpratyaya÷ / evamÃjyÃdipade«vapi asamastatvena viÓi«ÂasyÃvyutpannatvÃt># prÃptastotrÃnuvÃdena dravyasaÇkhyÃdyanekaguïavidhau vÃkyabheda÷ / na ca- utpattivÃkya eva dravyaviÓi«Âastotravidhiritaratra tu saÇkhyÃmÃtravidhirastviti - vÃcyam; gh­tÃdÅnÃæ stotre karaïatvÃsaæbhavena viÓi«ÂavidhyayogÃt, pa¤cadaÓÃnÅtyÃdistutigata­ksaÇkhyÃrÆpastomavÃci - ¬apratyayasya guïavidhitve 'nupapatteÓca / ata ÃjyÃdipadaæ vÃkyadvaye 'pi Óaktyaiva stotranÃmadheyam / ÃjyÃdipadÃbhidheyastotrÃnuvÃdena ca guïavÃkye sarvatra saÇkhyÃmÃtravidhi÷ / ÃjyotpattivÃkye ca tatsaæj¤akÃni catvÃri stotrÃïi; 'gamakasahak­tabahuvacanena tÃvattvÃvagamÃt / evaæ p­«ÂhotpattivÃkye 'pi «a anu«ÂheyÃni tu, niyatÃni catvÃri; Ãdyayordvayorb­hadrathantarayorantyayoÓca naudhasaÓyaitayorvacanena vikalpavidhÃnÃt / yathÃcÃtra tattaddÆ«aïÃnÃæ nirÃso matÃntaradÆ«aïÃni ca, tÃni kaustubhe dra«ÂavyÃni // 3 // 19 // ## #<(pa¤cadaÓÃnyÃjyÃnÅtyatra viÓi«ÂasyÃvyutpannatvena vÃkyabhedÃpattyÃ, Ãjyai÷ stuvate ityatrÃpi ÃjyÃnÃæ stutyananvayitvena viÓi«Âavidhyasaæbhavena cÃjyapadanÃmadheyatvavyavasthÃpanam)># ## --- evamiti // ## --- naceti // gh­tÃdÅnÃmiti // ayamartha÷ --- ÓabdaikasÃdhyaguïini«ÂhaguïÃbhidhÃnarÆpastutiæ prati na gh­tÃdÅnÃæ karaïatvaæ saæbhavati / ata eva #<"somena yajete"ti vanmatvarthalak«aïayÃpi nÃjyÃnÃæ stotrasaæbandha÷ / nacÃjyÃnÃmapi sannidhisthÃpanamÃtreïa smÃrakatvÃdratha gho«Ãdivatkaraïtvopapatti÷; Ãj¤ÃdÃnÃkhyopÃkaraïe netrakarÃdivyÃpÃrasyÃpi loke karaïatvadarÓanÃt rathagho«asya karaïatvasaæbhave 'pi stutÃvanyatrÃkÊptasya karaïasya kalpane 'd­«ÂÃrthatvÃpatte÷ / nacÃjyapadena lak«itagh­tasaæbandhimantrÃïÃæ tatkaraïatvopapatti÷; mantre«u sthÃpanÃkhyagh­tasaæbandhasya pramÃïÃntareïÃprÃpte÷ / prakÃÓakatvena ca tatsaæbandhasya prÃptyà te«Ãæ vidhÃne prÃkaraïikamantrabÃdhÃpatteriti / gh­tasaæbandhimantrÃïÃæ karaïatve dÆ«aïÃntaramapyÃha># ---pa¤cadaÓÃnÅti // ##gÃt stotrÅya­ggatasaÇkhyÃvÃcitvenaivÃvagatasya stomaÓabdasya stotrasÃdhanamÃtrav­ttisaÇkhyÃparatvakalpanepramÃïÃbhÃva ityartha÷ // (stotrabhÃvanÃnuvÃdenasaÇkhyÃdravyaviÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnaÓaÇkÃtatparihÃrapÆrvakÃjyavÃkyasiddhÃntopasaæhÃra÷) yadyapi stotrabhÃvanÃnuvÃde 'pi prayÃjÃdibhÃvanÃntarasyeveha saÇkhyÃdravyaviÓi«ÂabhÃvanÃntaravidhÃne 'pi Óakyate vÃkyabheda÷ parihartum, paÓcÃcca dravyasaÇkhyayoraruïaikahÃyanyoriva parasparÃpek«ayà paricchedyaparicchedakabhÃvakalpanÃnna do«a÷, tathÃpi bhÃvanÃyà avacchedakadhÃtvarthaæ vinà vidhÃtumaÓakte÷ sattÃyÃÓca prayojyani«Âhatvena prayojakavyÃpÃrarÆpabhÃvanÃvacchedakatvÃsaæbhavÃt p­thakkaraïasya saÇkhyÃsaæpÃdakatvenÃjyavi«ayakavyÃpÃratvÃyogÃt sthÃpanasya prakaraïÃvagatÃÇgabhÃvottarakalpyasya vyÃpÃraviÓe«agrÃhikathaæbhÃvÃkÃÇk«Ãlak«aïaprakaraïena grahaïasya nirvyÃpÃre 'saæbhavenÃÇgatvasyai- vÃnavagateranyonyÃÓrayagrastatvÃdayuktamavacchedakatvakalpanamiti vÃkyabhedÃpatte÷ sarvathÃparihÃraæ matvà siddhÃntamupasaæharati #<--- ata iti >#// (ÓakyasaæbandhÃbhÃvÃdÃjyapade Óakte÷ anyatra pavamÃnÃdipade tatsaæbhavÃllak«aïÃyÃÓca bhëyavÃrtikÃvirodhanirÆpaïapÆrvakopapÃdanam) yata÷ pa¤cadaÓÃdivÃkye na viÓi«Âavidhisaæbhavo 'ta ÃjyÃdyanuvÃdena vyaktaæ saÇkhyÃvidhi÷ / sa ca ÃjyÃnÃæ prÃptau saæbhavati / sà ca prÃptirutpattivÃkye Ãjyapadasya vÃkyabhedabhiyà rƬhiparityÃgena nÃmadheyatve upapadyate / ato vÃkyadvaye nÃmadheyamÃjyÃdipadamityartha÷ / #<Óaktyaiveti >#// ÃjyÃdipade«u ÓakyasaæbandhÃbhÃvena lak«aïÃyà asaæbhavÃt stotrasÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapattyà vÃkyabhedÃpattibhiyà atiriktarƬhikalpanamapi na do«a ityartha÷ / ata eva yatra bahi«pavamÃnaÓabde anye«Ãæ stotrÃïÃæ sadomaï¬apamadhye audumbarÅsaænidhÃvanu«ÂhÃne 'pi bahi«pavamÃne sadaso bahirbhÃvasyÃstÃvarÆpadeÓavidhÃnenaiva prÃpte÷ pavanakriyÃÓrayasomaprakÃÓakamantrakatvasaæbandhena nirƬhalak«aïÃsaæbhavastatra naivÃtiriktarƬhikalpanam / yadyapi bhëyavartikÃdau "prajÃpatirdevebhya ÃtmÃnaæ yaj¤aæ k­tvà prÃyacchatte devà anyonyasmà ÃgrÃyaïÃti«Âhanta tÃnabravÅdÃjimasminniteti te ÃjimÃyanni" tyupakramakena yadÃjimÅyustadÃjyÃnÃmÃjyatvamityupa- saæhÃrapareïa cÃrthavÃdena yaj¤amuddiÓya bhogÃrthaæ spardhamÃne«u deve«u satsu yasmÃdasmin yaj¤e Ãjiæ maryÃdÃmita gacchateti prajÃpatinokte te devà etÃni stotrÃïi këÂhÃæ maryÃdÃæ k­tvà ÃgatÃstasmÃdetÃni ÃjyarhatvÃdÃjyÃnÅtyarthakatvena avayavÃrthaprasiddhi÷ pradarÓitÃ; tathÃpi udbhitpadÃnvÃkhyÃnÃrthavÃdavadevÃsyÃpi svÃrthaparatvÃbhÃvena tÃd­Óayogasattve pramÃïÃbhÃvÃt "gamer¬e" ritivatsÃdhutvÃnvÃkhyÃnamÃtrÃrthà satÅ rƬhestyÃge ÃkasmikatvanirÃsÃyaiva seti dra«Âavyam // #<(Ãjyairiti bahuvacanena gamakasahak­tena caturïÃæ grahaïanirÆpaïam)># ## --- ÃjyotpattÅti ## --- gamaketi ## #<"nÃsyaitÃæ rÃtriæ kumÃrà api labhante" ityarthavÃdarÆpagamakabalÃttritvÃdhikasaÇkhyÃparatvaæ vak«yate, evamihÃpi># #<"agna à yÃhi vÅtaye" "à no mitrÃvaruïÃ" "ÃyÃhi su«umà hi tam" "indrÃgnÅ Ãgataæ sutaæ" ityuttaragranthe bahi«pavamÃnasÃmatrayÃdÆrdhvaæ gÃyatrasÃmnà gÅyamÃnÃnÃæ caturïÃæ t­cÃnÃmÃmnÃnarÆpagamakasattvÃt tritvÃdhikacatussaÇkhyÃparatvÃdbahu- vacanasya catu«ÂvaparatvÃvagamÃtte«u catur«u pa¤cadaÓatvasaÇkhyÃvidhirityartha÷ / eva¤ca ÃjyapadamutpattivÃkyagataæ caturïÃæ stotrÃïÃæ nÃmadheyam /># #<"pa¤cadaÓÃnyÃjyÃni"># #<"pa¤cadaÓaæ hoturÃjyaæ saptadaÓaæ maitrÃvaruïasyaikaviæÓaæ brÃhmaïÃcchaæsina÷ pa¤cadaÓamacchÃvÃkasye"ti prak­tau vik­tau catur«vapi prayogÃcca >#// (caturïÃæ stotrÃïÃæ pa¤cadaÓatvasaæpÃdanaprakÃra÷) atra "pa¤cabhyo hiÇkaroti sa tis­bhi÷ sa ekayà sa ekayà pa¤cabhyo hiÇkaroti sa ekayà sa tis­bhi÷ sa ekayà pa¤cabhyo hiÇkaroti sa ekayà sa ekayà sa tis­bhi÷" iti vi«ÂutibrÃhmaïe pa¤cadaÓasaÇkhyÃsaæpÃdakagÃnaprakÃrÃkhyavi«ÂutyÃmnÃnÃnneyaæ saÇkhyà bahi«pavamÃne triv­tsaÇkhyeva p­thaktvaniveÓinyapitvabhyÃsasaæpÃdyaiveti dra«Âavyam // #<(pavamÃnanÃmadheyatvaæ tatra triv­tsaÇkhyÃyÃ÷ p­thakniveÓaÓca)># evaæ bahi«pavamÃnaÓabdasyÃpi pÆrvoktarÅtyà stotranÃmatvÃt taduddeÓena vidhÅyamÃnatriv­tsaÇkhyà tu sÃmagÃnÃæ uttaragranthe #<"upÃsmai gÃyatà nara÷" "davidyutatyÃrucÃ" "pavamÃnasya ketave" iti t­catrayÃmnÃnÃt p­thaktvaniveÓinyeveti bodhyam >#// (p­«ÂhaÓabdanÃmadheyatvam tat«aÂtvaæ ca tatsaptadaÓatvasaæpÃdanaprakÃraÓca) evamÃjyapadasyeva p­«ÂhasyÃpi guïatve vÃkyabhedÃpattyotpattivÃkye rƬhyà nÃmadheyatvÃt "p­«Âhai÷ stuvate" ityayamutpattividhi÷; utpattividhitvena vÃrtikak­tà lekhanÃt tadvidhividheyÃni gamakasahak­tabahuvacanabalÃt «a p­«ÂhÃnÅtyÃha --- evamiti // atra "abhi tvà ÓÆra nonuma÷" "tvÃmiddhi havÃmahe" "kayà na Ócitra à bhuvat" "taæ vo dasma m­tÅ«aham" "abhiprava÷ surÃdhasaæ" "tarobhirvorvidadvasu÷" iti «aïïÃæ t­cÃnÃmuttarÃgranthe ÃmnÃnÃtte«u ca krameïa rathantarab­hadvÃmadevyanaudhasaÓyaitakÃleyÃnÃæ «aïïÃæ samÃkhyÃnÃt «aÂsute«u p­«ÂhapadÃbhidheye«u saptadaÓÃnÅti guïavÃkye saptadaÓasaÇkhyÃvidhi÷ / tatrÃpi "pa¤cabhyo hiÇkaroti sa tis­bhissa ekayà sa ekayà pa¤cabhyo hiÇkaroti sa ekayà sa tis­bhi÷ sa ekayà saptabhyo hiÇkaroti sa ekayà sa tis­bhi"riti vi«ÂutyÃmnÃnÃt abhyÃsasaæpÃdyatvamevetyartha÷ // #<(p­«Âhapadasya stotraviÓe«e«u rƬhÃvapyarthavÃdÃvirodha÷)># yadyapi atrÃpi #<"Ãpo vai ­tviyamÃrcchan tÃsÃæ vÃyu÷ p­«Âhe vyavartata tato vÃmaæ vasu sanyabhavattanmitrÃvaruïau paryapaÓyatÃ"mityÃdinà p­«ÂhaÓabdÃnvÃkhyÃnÃrthor'thavÃda÷ samasti; tathÃpyagre ÃrtavayuktÃnÃmapÃæ p­«Âhe vÃyorviparivartanÃtmakamaithunÃbhidhÃnapÆrvakaæ vÃmadevyotpattiæ tatpadanirvacanaæ coktvà tatp­«Âhe«u nyadadhurityanena vÃmadevyasya p­«Âhastotre«u niveÓamabhidhÃyaitasyà yone÷ p­«ÂhÃni ityÃdinà p­«ÂhastotrasÃdhanÃnÃæ rathantarab­hadvairÆpavairÃjaÓÃkvararaivatÃkhyÃnÃæ «aïïÃæ sÃmnÃmutpattiæ vÃmadevyÃduktvÃpi># #<"tà vai vÃmadevyaæ putrÃ÷ p­«ÂhÃnÅ"tyupasaæhÃrÃt rathantarÃdisÃmasu p­«ÂhaÓabdÃnvÃkhyÃnÃrthatve 'pi stotranÃmatvÃnvÃkhyÃnÃrthatvÃbhÃvÃt na rƬhikalpanÃyÃæ virodha÷ / ata eva rƬhisiddhaæ catur«u p­«Âhatvaæ siddhavatk­tyaivÃrthavÃde p­«Âhe«u nyadadhurityanena p­«ÂhapadÃnuvÃda÷ saægacchate># / etena p­«ÂhÃkhyarathantarÃdi«aÂsÃmaprak­titvÃt vÃmadevyÃdi«u p­«ÂhaÓabdaprasiddhiriti vÃrtikokti÷ prau¬hivÃdamÃtrameva / tatprak­titvena katha¤cidvÃmadevye p­«ÂhaÓabdaprasiddhisaæbhave 'pyanyatra tatprak­titvÃbhÃve #<"p­«Âhe«u nyadadhuri"ti p­«Âhapadaprayogasya durupapÃdatvÃt; abvÃyumaithunasparÓajanyatvasya sÃk«ÃdvÃmadevya eva saæbhavena tatraiva p­«Âhatvasya mukhyatayÃÇgÅkartumucitatvena tajjanyatayà rathantarÃdi«veva tatpadaprayogasya gauïatopapatteÓca / ataeva asya dvitÅyasthÃne niveÓamÃtrÃbhidhÃyitve 'pi na vÃmadevye p­«ÂhaÓabdaprav­tti>#nimittÃnvÃkhyÃnÃrthataivÃsya spa«Âaæ pratÅyamÃnà yuktà / tena cÃbvÃyumaithunÃkhyasparÓotpannajanyatvasya prav­ttinimittatÃpradarÓanena sp­ÓdhÃtorauïÃdike thakpratyaye k­te #<"tithap­«ÂhakuthagÆthayÆthaprothÃ" itisÆtreïa sakÃralope nipÃtite vraÓcÃdisÆtreïaca ÓakÃrasya «akÃrÃdeÓe k­te «ÂutvÃt p­«ÂhaÓabdasya vyutpattiruktà bhavati / yadyapica p­«ÂhaÓabdasthÃne ÓaktikalpanÃbhiyà rathantarÃdi«u p­«ÂhastotrasÃdhanatvasaæbandhena lak«aïaiva;># tathÃpi anvÃkhyÃnavaÓÃt nirƬhalak«aïÃsvÅkÃreïa na vaiyarthyamanvÃkhyÃnasya / tatphalaæ ca "p­«Âhairupati«Âhate" ityatra #<"upÃnmantrakaraïe"iti sÆtravihitÃtmanepadÃvagatamantrakaraïatvÃnurodhenÃbhidhÃnÃrthatvÃvagati÷ / abhidhÃnaæ ca prati mukhyap­«ÂhastotrakaraïatvÃnupapattyà lak«aïayà ­cÃæ karaïatvÃvagatÃvapi agÅtÃnÃæ karaïatvavyÃv­ttyà rathantarÃdisÃmavidhireva / ataeva rathantarÃdisÃmamÃtravidhÃne 'pi sÃmnÃmak«arÃbhivyaktidvÃraiva guïÃbhidhÃne 'pi karaïatvÃdyogyatayaiva tadÃdhÃrargdvÃrakatvasya prÃptirapi na viruddhÃ; stotrÅyasÃmna eva t­cÃnukaraïatvÃnurodhena># #<"yadyonyÃ"># miti vacanenottarÃsu tadvidhÃne 'pi iha stotrÅyatvÃbhÃvÃt nottarÃïÃæ prÃpti÷ / ata÷ #<"saptadaÓÃni p­«ÂhÃni" "p­«Âhai÷ stuvate" "ekaviæÓaæ hotu÷" "p­«Âhaæ triïavaæ maij¤Ãvaruïasya" "saptadaÓaæ brÃhmaïÃcchaæsina÷" "pa¤cadaÓamacchÃvÃkasye"tyÃdiprayogasyÃjyavadeva prak­tau darÓanÃt p­«ÂhaÓabdasya mÃdhyandinapavamÃnÃnantarabhÃvi«u «aÂsu stotre«u v­thaiva nÃmadheya>#tvamiti siddham / yastu #<"b­hatp­«Âhaæ bhavati"># #<"kaïva rathantaraæ p­«Âhaæ" ityÃdau hotu÷ p­«Âhe viÓi«ya p­«ÂhaÓabdaprayogo na vÃmadevyÃdi«u sa dhane dravyaÓabdaprayogavat arjune pÃrthaÓabdaprayogavacca nirƬhavaÓÃdeva j¤eya iti na bÃdhakam >#// (p­«Âhai÷ stuvate ityatra niyamena caturïÃmeva grahaïopapÃdanam) ## «aÂp­«ÂhÃni cet kathaæ caturïÃmevÃnu«ÂhÃnam iti? ata Ãha #<--- anu«ÂheyÃnÅti // b­hadrathantarayoriti >#// b­hadrathantarasÃmap­«Âhayor "b­hadvà rathantaraæ và p­«Âhaæ bhavatÅ" tivacanena vikalpavidhÃne sati b­hatpak«e Óyaitaæ p­«Âhaæ rathantarap­«Âhapak«e naidhasaæ p­«Âhamityantimap­«Âhadvayasya vyavasthayà vikalpavidhÃnÃnniyatÃnyanu«ÂheyÃni catvÃrÅtyartha÷ / yathÃcÃtra b­hadrathantarayo÷ bhedÃdapÆrvabhede satyapi rathantarab­haddharmÃïÃæ nÃvamikasÃækaryapÆrvapak«otthÃnaæ tathopapÃdayi«yate tatraiva pÆjyapÃdai÷ // #<(dÆ«aïÃntarÃïi tannirÃsaprakÃraÓca)># nanu --- prak­tau p­«Âhabahutve kaïvarathantarÃde÷ sarvap­«Âhe«u kautsÃdivanniveÓÃpatti÷ / tathà #<"viÓvajitsarvap­«Âha" ityatra prak­tiprÃptap­«Âhabahutvenaiva sarvap­«ÂhapadÃnuvÃdopapatti÷ / «Ã¬ahikÃnÃæ rathantarÃdip­«ÂhÃnÃæ prÃpte÷ saptame vak«yamÃïÃyà asidhyÃpattiÓcetyata Ãha># --- yathÃcÃtreti // #<"kaïvarathantaraæ p­«Âhaæ bhavatÅ"tyÃdivaik­tavidhau># #<"rathantaraæ p­«Âhaæ bhavati b­hat p­«Âhaæ bhavatÅ"ti prak­tarathantarab­hatsÃmapadagatap­«ÂhapadasÃmÃnÃdhi karaïyatulyanirdeÓenoktavairÆpasÃmetyÃdivacanavihitÃnÃæ vairÆpÃdisÃmnÃæ># ## ataeva --- ## #<"«a¬ahÃdvà tatra codane"ti sÆtravyÃkhyÃne bhëyakÃreïa sarvap­«Âhapadasya vidhÃyakatvalÃbhapuraskÃreïaiva darÓitam >#// (pÃrthasÃrathimatataddÆ«aïÃni) ## prak­tau p­«Âhabahutvaæ nÃstÅti tatratyavyavahÃrasya codakÃprÃptaæ p­«Âhabahutvaæ nÃstÅtyarthatayopapatterna kaÓcidvirodha iti / evaæsthite etaddo«abhiyà pÃrthasÃrathinà nemapikavÃrtikasvÃrasyena "b­hatp­«Âhaæ bhavati rathantaraæ p­«Âhaæ bhavati" iti vÃkyadvaye mukhyamapi b­hadrathantarapadaæ svÃrthasÃdhanalak«aïÃrthamaÇgÅk­tya tadviÓi«Âastotradvayasyaiva mÃhendrasaæj¤akasya vidhÃnÃt tatraiva p­«ÂhaÓabdo mukhya÷, "p­«Âhai÷ stuvate" ityasya kaïvamÃhendrÃdÅnÃæ caturïÃæ stotrÃïÃæ gauïyà v­ttyà p­«Âhapadena samudÃyÃnuvÃda÷ / tatprayojanaæ "saptadaÓÃni p­«ÂhÃnÅ" tyatra p­«Âhapadena sarve«Ãæ grahaïÃt catur«u tatsaÇkhyÃniveÓa÷ / utpattivÃkye stotrasÃmÃnÃdhikaraïyÃbhÃve 'pi p­«Âhapadasya stotranÃmatÃsiddhiÓca / anyathà utpattivÃkye sÃmasamabhivyÃh­tasyÃpi p­«Âhapadasya guïÃbhidhÃnÃrthatvasandehÃpatterityuktaæ, tadayuktam; p­«ÂhaÓabdasya sarvatra Óakttyà prayujyamÃnasyÃnyatra gauïatvakalpane pramÃïÃbhÃvÃt / naca sÃptamikavÃrtikÃdyuktagauïatvakalpanena virodha÷; tavÃpi "p­«Âhai÷ stuvate" iti vÃkyasyotpattividhitvapradarÓanaparatatratyavÃrtikavirodhasya tulyatvÃt / ato 'nyataravÃrtikokte÷ prau¬havÃdamÃtratve 'vaÓyakalpye yatraiva gauïatÃdido«aprasaÇga Ãpatati tasyaiva tatkalpanaæ yuktam / "b­hatp­«Âhaæ bhavati rathantaraæ p­«Âhaæ bhavatÅ"ti vÃkyayo÷ mukhye jaghanyatÃyà matvarthalak«aïÃviÓi«ÂavidhigauravÃpÃdikÃyà aÇgÅkÃre prayojanÃbhÃvÃcca / ato nedaæ vÃkyaæ p­«Âhadvayotpattiparam, apitu mÃhendrastotrÃvÃntaraprakaraïÃnmÃhendrÃkhyap­«ÂhadvayÃnuvÃdena sÃmadvayavidhiparam / ataeva jaghanye p­«Âhapada eva svÃrthasÃdhanalak«aïayÃtra sÃmÃnÃdhikaraïyaæ j¤eyam / tayoreva mÃhendrasaæj¤akap­«Âhayo÷ b­hadrathantaraæ và p­«Âhaæ bhavatÅti vacanÃdvikalpa ityeva yuktam // #<(nyÃyasudhÃkÃramatakhaï¬anam).># etena --- #<"p­«Âhai÷ stuvata"># ityekasyaiva mÃhendrÃkhyap­«Âhastotrasya vidhÃyakaæ b­hatp­«Âhaæ bhavatÅti vÃkyadvayaæ pÆrvavadevaikasmin stotre sÃmadvayavidhÃyakam / tayoÓca satyapyekap­«ÂhÃrthatve tattad­kprakÃÓyÃvÃntarakÃryabhedÃdvikalpÃpattau "b­hadvà rathantaraæ và p­«Âhaæ bhavatÅ"ti vacanÃdeva vikalpa÷ / eva¤ca sÃmavidhivÃkya eva p­«ÂhaÓabdasya mÃhendrastotraparatvÃt utpattivÃkyagatabahuvacanÃnta÷ p­«ÂhaÓabda÷ liÇgasamavÃyÃt #<"puro¬ÃÓÃnalaÇkurvi" tyÃdau puro¬ÃÓaÓabda iva p­«ÂhasamudÃye gauïa÷ / bahuvacanasya ca pracayaÓi«ÂasaÇkhyÃnuvÃdat>#vÃdavidheyatvena saÇkhyÃyÃ÷ samidho yajatÅtivanna bhedakatvam / ata÷ pramÃïÃntarasiddhastotratrayasahak­taitadvÃkyavihitamÃhendrastotrÃbhiprÃyaæ p­«Âhairiti bahuvacanam / #<"saptadaÓÃni p­«ÂhÃnÅ"tyatrÃpi gauïamukhyasÃdhÃraïyena p­«ÂhamÃtre saÇkhyÃvidhiriti nyÃyasudhÃk­tkalpanamapi># --- apÃstam; ## ki¤ca ##// (p­«Âhadvaye eva Óaktiriti vidhirasÃyanamatakhaï¬anam) ## sÃmavidhivÃkye mÃhendrastotre eva p­«Âhapadasya Óaktiriti nirdhÃraïe pramÃïÃbhÃva÷ / tatra kriyÃviÓe«asÃmÃnÃdhikaraïyabhÃvena stotranÃmatvasyaivÃsiddhau mÃhendravÃcitvasya sutarÃmanavagate÷ / mama tu "p­«Âhai÷ stuvate" iti stotrasÃmÃnÃdhikaraïyena sarvastotranÃmatve 'vÃntaraprakaraïÃnmÃhendraviÓe«apratÅtimÃtre na do«a÷ / ## stotratrayasya prÃpakapramÃïÃbhÃve tatpracayaviÓi«ÂasaÇkhyÃnuvÃdÃyogÃt saÇkhyÃvidheyatvÃvaÓyakatvÃt p­«Âhabhedo durnivÃra÷ / ato 'nyÃk«iptaÓaktikatvÃt "p­«Âhai÷ stuvate" ityevotpattivÃkyaæ, tena vidheyÃni «a stotrÃïi p­«ÂhanÃmadheyÃni natu vidhirasÃyanoktarÅtyà p­«Âhadvayaæ, navÃpi nyÃyasudhoktadiÓaikameva p­«Âhamiti / svamataprasaktadÆ«aïanirÃsapÆrvakamatÃntaradÆ«aïÃni kaustubhe dra«ÂavyÃnÅtyartha÷ // #<(vÃkyabhedÃpattyà citrÃdinÃmadheyatvopasaæhÃra÷)># ##// iti t­tÅyaæ citrÃdipadanÃmadheyatÃdhikaraïam // #<># (4 adhikaraïam / ) ## ## #<"agnihotraæ juhoti"># #<"ÃghÃramÃghÃrayati" "samidho yajati" ityÃdau agnihotrÃdipadÃnÃæ guïavidhitvaæ karmanÃmatvaæ veti cintÃyÃæ prasiddherguïavidhitvameva yuktam / nacÃtra vÃkyabheda÷; vidheyÃnekatvÃ>#bhÃvÃt / ato 'gnihotrapade agnaye hotramasminniti vyutpattyà upasarjanÃrtho 'gnirdevatà home vidhÅyate / na ca #<"yadagnaye ca prajÃpataye ca sÃyaæ juhoti" ityanena tasyÃ÷ prÃptatvÃdavidhÃnam; tatrÃnekaguïopÃdÃnena viÓi«ÂakarmÃntaravidherÃvaÓyakatayà etadvÃkyavihite karmaïi tatprÃpterabhÃvÃt / ato yatra darvÅhomÃdÃvÃgneyo mantra÷ paÂhita÷, tÃd­ÓadarvÅhomÃnuvÃdena devatÃmÃtramanena vidhÅyate; vacanena tatprÃptisaæbhave mÃntravarïikavidherakalpanÅyatvÃt // viÓi«ÂakarmÃntaraæ và //># ÃghÃravÃkye 'pi dvitÅyÃntÃghÃrapadena k«araïasamarthamÃjyÃdidravadravyamabhidhÅyate / dhÃtunà ca k«araïÃkhya÷ saæskÃrastaduddeÓena vidhÅyate / aviniyuktasya ca saæskÃrÃyogÃt prakaraïakalpitavÃkyenopÃæÓuyÃjÃÇgatayà dravadravyaæ vidhÅyate / "caturg­hÅtaæ và etadabhÆt tasyÃghÃramÃghÃrye"tyanena và prayÃjÃÇgabhÆtacaturg­hÅtarÆpaviÓe«asamarpaïam / sarvathÃ'ghÃrapadaæ dravyaparaæ, na nÃmadheyamiti prÃpte --- mantravarïakalpyavidhinaiva devatÃprÃptisambhave asya pÆrvaprav­ttyà vidhikalpakatve vaiphalyÃpatte÷ abhyudayaÓiraskatvasya ca sambhavati prathamavidhyÃpÃdakadhÃtvarthavidhÃvanyÃyyatvÃnna tÃvaddarvÅhomÃnuvÃdena devatÃvidhi÷ / nÃpi viÓi«ÂakarmÃntaravidhi÷; #<"agnirjyotirjyotiragni÷ svÃheti sÃyaæ juhoti sÆryo jyotirjyoti÷ sÆrya÷ svÃheti prÃtarjuhotÅ">#ti vacanaviniyuktamantravarïenaiva devatÃprÃpte÷, #<"yadagnaye ca prajÃpataye ca sÃyaæ juhoti yat sÆryÃya ca prajÃpataye ca prÃta"rityatra tu lÃghavÃt sÃyaæprÃta÷kÃlÅnadevatÃsamuccaya>#viÓi«ÂaprajÃpatimÃtra- vidhÃnam / ataeva yathaiva kevaladevatyamantraliÇgavaÓena kevalayordevatÃtvaæ, tathà "agnirjyotiragni÷ svÃheti prÃtari"ti miÓraliÇgakamantravarïÃnmiÓrayorapi tat / ataÓca "yadagnaye ce"ti vÃkyasthÃgnisÆryapadaæ sÃyaæprÃta÷kÃlÅnadevatÃlak«akam / sÃyaæprÃta÷padaæ ca tÃtparyagrÃhakam / caÓabdopasthitasamuccayasya ca prajÃpatÃvanvayasya nipÃtopasargÃrthatvena vyutpannatvÃnna vidheyÃnekatà / ataÓcÃgnerdevatÃtvÃdinà agnihotrahome prÃptatvÃdagnihotrapadaæ agnerhema ityevaæ vyutpattyà nÃmadheyam / evamÃghÃre 'pi upÃæÓuyÃje #<"sarvasmai và etadyaj¤Ãya g­hyate yaddhruvÃyÃmÃjya"mityanenaiva dravyasya prÃptatvÃt prayÃjÃ'jyoddeÓena saæskÃravidhÃne 'pi dvitÅyavidhiprakÃrÃpatterlÃghavÃd bhÃvavyutpannamÃghÃrapadaæ nÃmadheyam / vidheyaÓca dhÃtulak«yo homa eva / "indra Ærdhvo adhvara ityÃghÃramÃghÃrayatÅ">#ti mÃtravarïikendradevatÃyÃÓcaturg­hÅtaæ vetyanena ca dravyasya lÃbhÃt / evaæ samidÃdi«vapi vak«yate / sarvatra dvitÅyà karaïatvalak«aïÃrtheti na virodha÷ // 4 // 20 // ## #<(saægatinirÆpaïapÆrvakavi«ayavivecanam)># ## --- iheti // #<(yaugikÃnÃæ tatprakhyodÃhÃraïatvaparavÃrtikopapattinirÆpaïapÆrvakÃmÃvÃsyÃdipadavi«ayatvanirÆpaïam)># ##// (udbhiccitrÃtadvyapadeÓanyÃyaistatprakhyanyÃyÃgatÃrthatÃni rÆpaïam) ##nena rƬhe«u citrÃdhikaraïatadvyapadeÓÃdhikaraïavi«ayatvaæ sÆcayatà nyÃyÃntarapratipÃdanena yaugike«u codbhidadhikaraïanyÃyÃvi«ayatvenÃpi p­thagadhikaraïÃrambhasya vaiyarthyaæ parih­tam / tataÓcÃdhikaraïatrayeïÃsaæbhavannÃmadheyatvÃnÃæ yaugikÃnÃæ rƬhÃnÃæ và ÓabdÃnÃænÃmadheyatvaæ tatprakhyaÓÃstrarÆpanyÃyÃntareïa guïavidhitvanirÃsapÆrvakamiha sÃdhyata iti yukta÷ p­thagÃrambha iti bhÃva÷ // (tatprakhyanyÃyat­tÅyatvÃnupapattiÓaÇkÃtatparihÃrau) ## ataeva --- ## --- nirastam; ##÷ pÆrvÃdhikaraïadvayena yaugike rƬhe ca cintite tadaivobhayavidhamupasthitamanyato 'saæbhavannÃmadheyatÃkamiha prathamaæ vicÃryata iti na kÃpyanupapatti÷ / prasiddheriti // #<(agnihotrapadasya guïe karmaïi ca tulyavadv­ttyabhÃvena guïavidhitvavyavasthÃpanam)># prav­ttiviÓe«akaratvasyÃpyupalak«aïametat / naceha yaugike«ÆdbhinnyÃyena nÃmatvÃÓaÇkÃ; vak«yamÃïarÅtyà karmaïyagnidevatÃkatvarÆpÃvayavayogasyÃprasiddhatvena guïe karmaïi ca tulyavadv­ttikatvayogÃbhÃvena tadvai«amyÃt ##// (citrÃdhikaraïenÃgnihotrapadanÃmatÃÓaÇkÃtatsamÃdhÃnam) matvarthalak«aïÃyà vak«yamÃïabahuvrÅhyantatÃÓrayaïena matvarthasya lÃbhÃt karmaïo 'nuvÃdyatvena viÓi«ÂavidhyabhÃvÃcca yaugike«u sunirasyatayà tÃmanÃÓaÇkyÃnantarÃdhikaraïopanyastaguïavidhitvanirÃsahetuæ vÃkyabhedÃpattimÃÓaÇkya nirasyati #<--- naceti >#// (agnihotrapade vyadhikaraïabahuvrÅhisamarthanam) atra juhoter "hupÃmÃÓrubhasivasibhyastranni" tyauïÃdike tranpratyaye k­te sÃrvadhÃtukÃrdhadhÃtukayoriti guïe k­te hotraÓabdavyutpatte÷ hotraÓabdena ca hÆyamÃnadravyasyoktatvÃdagnirhetramasminniti na tÃvadagnihotrapade samÃnÃdhikaraïabahuvrÅhisamÃsasaæbhava÷ / nÃpi "saptamÅviÓe«aïe bahuvrÅhÃ"viti j¤Ãpakabalena kaïÂhekÃla iti vadagnau hotramasminniti lak«aïÃnugatasya vyadhikaraïabahuvrÅherapi saæbhava÷; tasya "yadÃhavanÅye juhotÅ" tyanenaivÃgnyadhikaraïatvasya prÃpte÷ pÆrvapak«ÃsÃdhakatvÃt / nÃpyagnerhetramiti «a«ÂhÅtatpuru«a÷; juhotisÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapatte÷ / saæbandhaviÓe«Ãparij¤ÃnÃcca / caturthÅsamÃsasyÃpi prak­tivikÃrabhÃva eve«Âatvena ihÃprÃpte÷ / Óauï¬ÃdigaïapÃÂhÃbhÃvÃcca na saptamÅtatpuru«asyÃpi saæbhava÷ / ata÷ samÃsÃntarÃsaæbhavÃjjuhotisÃmÃnÃdhikaraïyÃnurodhena bahuvrÅhereva vaktavyatve lak«aïÃnanugatamapi taæ siddhÃnte bhëyavÃrtikakÃrÃbhyÃmapyaÇgÅk­taæ katha¤cicchÃndasatayà pÆrvapak«e 'pi svÅk­tya guïavidhitvamupapÃdayati #<--- ata iti >#// (agnihotrapade viÓi«Âapare 'pi viÓe«aïamÃtrasamarpakatvanirÆpaïam) ## yathaiva "lohito«ïÅ«Ã ­tvija÷ pracarantÅ"tyanyapadÃrthabhÆtartvijÃæ prÃptau upasarjanabhÆtaæ lohito«ïÅ«aæ vidhÅyate, tathaiva hotrasya dravyÃde÷ prÃptatvena viÓe«aïÅbhÆtÃrtho 'gnidevatÃtvaæ vidhÅyata ityartha÷ // #<(phalavÃkyÃdinà karmaprÃptyabhÃvena viÓi«Âavidhinaiva pÆrvapak«a÷ kartavya iti ÓaÇkÃ)># nanu ## naca --- ## tathÃpi phalasaæbandhasyÃpi tatra karaïe gauravalak«aïavÃkyabhedÃpatte÷ / ata eva kÃladvayopÃdÃnÃdyatsÃyaæ ca prÃtaÓca juhotÅtyatrÃpi na karmavidhÃnam / na và guïadvayasyÃpyÃdhikyÃt #<"yadagnaye ca prajÃpataya" ityatrÃpi tadvidhÃnam /># naca --- ## --- vÃcyam; ##// (sÆryavÃkyavihitakarmÃnuvÃdenÃgnividhÃnÃsaæbhava÷ / tatra somanÃthÅyamatakhaï¬ana¤ca) sÆryavÃkyavihite ca karmaïyutpattiÓi«ÂasÆryaprajÃpatyavarodhÃdagnidevatÃyà niveÓÃsaæbhavÃcca / ## somanÃthena sÆryavÃkye sÆryasamuccitaprajÃpatividhÃnasyaikenaiva caÓabdena lÃbhÃt sÆryapadottaracakÃravaiyarthyÃpattyà sÆryasyÃpyetadvÃkyavihitÃgni- samuccayavidhÃnÃdutpattiÓi«ÂasÆryaprajÃpatyavaruddhe 'pi karmaïyagnerniveÓa÷ / ata eva "yadagnaye ce" ti vÃkyavihitakarmaïyagne÷ prÃptatvÃt parasparasamuccayÃrthatvamapyÃÓritamiti --- uktam / tadyatsamabhivyÃh­taÓcaÓabda÷ tatsamabhivyÃh­tasamuccayasyaivetaratra pratipÃdakatvaæ caÓabdasya vyutpattisiddhamiti sÆryasamuccayasya prajÃpatau saæbhave 'pyagnisamuccayasya sÆrye 'saæbhavÃdayuktam / ÃruïyÃdivadekavÃkyopÃdÃnena samuccayaprÃpterdvitÅyacakÃrasyaivamapi vaiyarthyÃcca / agnivÃkye 'pi sÆryasamuccayamÃdÃya cakÃropapatte÷, parasparasamuccayÃrthatve mÃnÃbhÃvÃcca / "yatsÃyaæ ca prÃtaÓca juhotÅ"tyasya "yadagnayece"ti vÃkyavihitakarmaïi tattatkÃlasyotpattiÓi«Âatayà sÃyaæprÃta÷kÃlayo÷ samucacyaniveÓÃnupapatternirvi«ayatvÃpatteÓca // #<(yatsÃyamitivÃkyavihitakarmÃnuvÃdena guïavidhitvaÓaÇkanirÃsa÷)># na ca #<"yatsÃya¤ce"ti vÃkyavihitakarmÃnuvÃdenaivÃtrÃgnirÆpaguïavidhi÷; tasya># #<"yadagnayece"ti vÃkyavihitakarmopasthitau prakaraïÃntaranyÃyena karmÃntaravi«ayakatvÃnupapatte÷ / guïÃttatsaæbhave 'pi vÃnupÃdeyaguïadvayasyÃsaæbhavÃt / samuccayasyaikatra niveÓÃyogenÃgneyavÃkyaivÃd­«ÂadvayÃpÃdakakarmadvayavidhyÃpatteratigauravÃpattereva niyÃmakatvÃt / na ca sÃyaæprÃtarvÃkyavihitasÃyaæprÃta÷kÃlaviÓi«ÂakarmÃnuvÃdena># #<"yadagnayece"ti vÃkyÃbhyÃmagnyÃdidevatÃvidhi÷; anekaguïopÃdÃnena vidhyÃv­ttilak«aïavÃkyabhedÃpatte÷ >#// (sÃyaæviÓi«Âahomavidhyasaæbhava iti prakÃÓakÃramatakhaï¬anam) ## atra prakÃÓakÃrai÷ sÃyaæprÃta÷kÃlaviÓi«ÂÃnuvÃdatÃyÃmapi vÃkyabhedÃpattiri## sÃyaæprÃta÷padayoravyayatvena tadarthasya svasamabhivyÃh­tÃrthe 'nvayasya vyutpannatvena tadaprasakterupek«yam // #<(guïaviÓi«Âakarmavidhipak«aÓaÇkÃyÃ÷ sÃyaæyadagnayecetyÃdivÃkyÃnÃmagnihotravÃkyaÓe«atopapÃdanapÆrvakopasaæhÃra÷ tatra prakÃÓamatakhaï¬anaæ ca)># ato lÃghavÃdagnihotravÃkya eva guïaviÓi«Âakarmavidhi÷ / tatraiva sÃyaæprÃtarvÃkyena sÃyaæprÃta÷kÃlavidhi÷, avyayÃrthasya caÓabdÃrthenÃpyanvayasya vyutpannatvena agnihotravÃkyavihitakarmÃnuvÃdena sÃyaæprÃpta÷kÃlasamuccayavidhÃne 'pi na vÃkyabheda÷ / asyaiva ca guïavidhitayÃpyagnihotrapadenÃnuvÃdÃt phalanimittavÃkyÃbhyÃæ phalanimittasaæbandha÷, #<"yadagnayece"ti vÃkyavihitakarmÃntarayoretadvÃkyavihitakarmÃÇgatvameva aphalavatvena prakaraïasattvÃt /># yattu ##muktam, ## (kevalaguïavidhitvapak«a÷ prÃcÅnamatenetitanmatarÅtyà yadagnayevÃkyenÃgniprÃptiÓaÇkÃvÃkyabhedÃpattyÃdinà tadaparihÃrÃdikaæ ca) tatra prÃcÃæ rÅtyà tatsiddhÃntyabhimatavidhitsitaguïaprÃpakarÆpatatprakhyaÓÃstranyÃyena nirÃkaraïapÆrvakaæ karmaprÃpteratra sattvÃt kevalaguïavidhitvaæ samarthayitumÃha #<---yadagnayeceti >#// anena vÃkyenÃgnihotravÃkyavihitakarmÃnuvÃdena samuccitayorapyagniprajÃpatyordvayorapi vidhÃne vÃkyabheda÷ / nacÃtra viÓi«ÂaikakÃrakavidhinà sa parihartuæ Óakya÷; vibhaktibhedena kÃrakabhedÃt / ata eva kÃrakÃïÃæ kriyayaivÃnvayÃccaÓabdÃrthe samuccaye 'nvayÃvyutpatterna kÃrakadvayasamuccayavidhÃnenÃpi tatparihÃra÷ / etena --- "agnirjyotirjyotiragnissvÃhe"ti mantraviniyogÃnyathÃnupapattikalpitavidhito 'gne÷ prÃptatvÃt samuccitaprajÃpatividhÃnÃnna vÃkyabheda ityapi --- nirastam; "agnaye" ityasyÃpi kÃrakatvena caÓabdÃrthe anvayÃsaæbhavenÃgnisamuccitatadvidhÃnÃnupapatte÷ / nÃpyagnaye iti vÃkye mantravarïaprÃptÃgnidevatÃnuvÃdakamagnaya iti padamaÇgÅk­tya kevalaprajÃpatividhÃnÃdavÃkyabheda÷, tathÃtve brÃhmaïavÃkyagatacaturthyantapadabodhitadevatÃtvaviÓi«ÂaprajÃpatyavaruddhe mÃntravarïikadevatÃkalpanÃnupapattermantrasyaindrÅnyÃyena prajÃpatimÃtraprakÃÓakatvÃpattyÃgnaya ityanuvÃdÃnupapatte÷ / sÆryavÃkye 'pi sÆryapadÃnuvÃdÃpattyà prajÃpatimÃtravidhÃna ekenaiva vÃkyena home prajÃpatiprÃptyupapattau vÃkyadvayavaiyarthyÃcca / tattatkÃlaviÓi«ÂahomoddeÓena prajÃpatividhÃne pÆrvoktarÅtyà viÓi«ÂoddeÓe vÃkyabhedÃnÃpattÃvapi prajÃpataye juhotÅtyetÃvatÃpi tadvidhisiddhe÷ sÃyaæprÃta÷padayorapi vaiyarthyÃpatteÓca / ato 'vaÓyaæ "yadagnayece"ti vÃkyadvaye devatÃdvayakÃladvayaviÓi«ÂakarmÃntaradvayasyaiva vidheyatvÃnnaitadvÃkyavihite karmaïi tena devatÃprÃptiriti na tatprakhyaÓÃstratvam / etadvihitakarmadvayasyaiva sÃyaæ ca prÃtaÓca juhotÅtyanena samuccayavidhi÷ / samuccitÃddhomadvayÃdekameva phalam / asmin pak«e karmadvayasya viÓvajinnyÃyena svargÃrthatvam / phalavÃkyasyÃgnihotrapadenÃnuvÃdÃsaæbhavÃdasminneva phalavati karmadvaye dadhyÃdivÃkyairdravyavidhi÷ / phalavÃkye caitaddhomÃÓritÃgne÷ phalÃrthatayà vidhÃnamiti j¤eyam // (tatprakhyaÓÃstrÃbhÃvÃdagnihotrapadÃnÃmatvanirÆpaïam) ataeva --- #<"yadagnayece"ti vÃkyavihitakarmaïÃgne÷ tatprakhyaÓÃstrasattvÃdagnihotrapadamasyaiva nÃmadheyamityapi --- apÃstam; nÃmadheyatvapak«e tasyÃvidheyatvÃt karmaïa eva vidheyatve vaktavye tasyÃpi prÃptervidhÃnÃyogÃt, karmÃntaravidhau ca tatra dravyadevatÃkhyarÆpÃbhÃvÃdvidhÃnÃnupapatte÷ / ataÓcÃnyato devatÃyÃÓca prÃptÃvagnaye hotramityanuvÃdÃnupapattyà nÃmatvÃsaæbhavÃdguïavidhitvamevetyartha÷ >#// (agnihotravÃkyasya darvÅhomÃnuvÃdena guïavidhitvanirÆpaïam) kasmin karmaïi tarhi guïavidhÃnamityata Ãha #<--- ato yatreti //># darvÅhoma iti ca juhoticodanÃcoditÃnÃæ ke«ucidÃcÃraprÃptadarvÅsaæbandhÃdvaiÓvadevaÓabdavacca sarve«Ãæ liÇgasamavÃyena darvyÃmnÃnÃttatprakhyanyÃyena "yadekayà juhuyÃddarvÅhomaæ kuryÃdi"tyarthavÃdÃvagatakarmasÃmÃnÃdhikaraïyasiddhanÃmadheyama«Âame sÃdhayi«yate / tÃd­ÓadÆrasthadarvÅhomÃnuvÃdenÃpi "yadÃhavanÅyejuhotÅ" tyanena dÆrasthahomÃnuvÃdenÃpyupÃdeyÃhavanÅyavidhivadihÃpyupÃdeyÃgnidevatÃvidhirityartha÷ / te«vapi ye«u taddhitena caturthyà vÃgniranyà và devatÃvihità tatrÃnenÃgnividhinÃnupapattervaiyarthyaparihÃrÃyÃ## ityuktam / tataÓca mantravarïakalpyÃgnidevatÃvidhe÷ pÆrvaprav­ttyà devatÃvidhi÷; pratyak«avidhinà tallÃbhe mÃntravarïikatatkalpanÃyuktatvasyÃ- nyatrÃpi darÓanÃt / ato 'vihitadevatÃkadarvÅhomÃnuvÃdena agnihotrapadenÃgnidevatÃvidhiriti // #<(agnihotravÃkye nimittaphalÃdyasaæbandhÃpattyà sÆryadevatÃsamarpakatvenaca darvÅhomasÆryavÃkyavihatakarmaïoranuddeÓyatvanirÆpaïapÆrvakasÃyaæhomÃnuvÃdaparaprakÃÓakÃramatanirÆpaïam, tatkhaï¬ana¤ca)># yattu --- ## #<"yatsÆryÃya ce"ti vÃkyavihitaprÃtarhemakarmaïa÷; tasyÃgnidevatyatvÃbhÃve a>#gnihotrapadenÃnuvÃdÃyogÃt ato #<"yadagnaye ce"ti vÃkyavihitasÃyaæhomasyaiva / ata eva sÃyaæhomasya phalavattvena prakaraïÃt prÃtarhemasya sÃyaæprÃtaÓca juhotÅtivÃkyenÃgneyanyÃyena vihitakarmadvayasya ca sÃyaæhomÃÇgatvam / sÃyaæprÃtaÓceti vÃkyadvayavihitakarmaïoreva agnirja>#yotiriti mantravidhÃnÃttatraiva mÃntravarïikÅ devatÃ, natu #<"yadagnayece"ti vÃkyadvayavihitakarmadvaye; tatra liÇgÃdeva mantraprÃptau punarvidhyÃnarthakyÃpatteriti vÃkyavyavasthÃpanaæ># prakÃÓakÃrai÷ k­tam // #<(guïaphalasaæbandhavidhitvena upasthitadarvÅhomÃÓrayatvasaæbhavÃt pÆrvatanaprakÃÓakÃramatakhaï¬anam)># tadayuktam; ## #<"yadagnayece">#ti vÃkyavihitasya phalasaæbandhÃnupapatte÷, agnidevatÃkatvamÃtreïÃgnihotrapadasya tatra prav­ttau #<"yatsÃya¤ce"ti vÃkyavihitakevalÃgnidevatyakarmÃntarasyÃpi tadÃpatteraÇgatvokteraprayojakatvÃcca / paramasiddhÃnte iva sÃyaæprÃtarvÃkyavihitakarmadvaye mantravarïaprÃptÃgnisÆryadevatye 'gnisÆryayo÷ prÃptyà tatraiva># #<"yadagnayece">#ti vÃkyadvayavihitakarmadvayasyaiva svargÃrthasya #<"yatsÃyaæ ceti vÃkyena samuccayavidhÃnam / phalanimittavÃkyÃbhyÃæ dÆrasthasyÃpi darvÅhomasya guïavidhÃvanuvÃdyatvenopasthitasyÃÓrayatvopapatte÷ tadÃÓritasyÃgnihotrapadasamarpitÃgnidevatÃrÆpaguïasya phale nimitte ca vidhi÷,># athavà --- #<"yadagnaye ce"ti vÃkyadvayavihitahomadvayasyÃpi prakaraïÃdÃÓrayatvÃpattestadÃÓritasyaiva và guïasya vidhÃnam /># naca --- agnidevatye prathame sÃyaæhome agne÷ sattvenÃvirodhÃdÃÓrayatvasaæbhave 'pi ## --- vÃcyam; kÃmyatayà agnidevatyatÃbÃdhakatvena niveÓopapatterityevaæ vÃkyavyavasthà pÆrvasÆcitaiva yuktà / naca #<"yadagnayece"ti vÃkyadvayavihitakarmaïorliÇgÃdeva mantraprÃptau mantraviniyogavidhivaiyarthyam;>#miÓraliÇgakaviniyogavidh iparyudastapratiprasavÃrthatvena sÃrthakyÃt / ataeva --- miÓraliÇgakarmaviniyogÃmnÃnabalÃttayorapyetadaÇgatvÃdgauïyà v­ttyaivaindrÅnyÃyena kevalÃgnisÆryaprakÃÓakatvameveti sarvaæ sustham // (viÓi«ÂavidhitvarÆpapak«ÃntarÃnusaraïam / tatropapattayaÓca) evaæ tÃvaddhomÃnuvÃdena guïavidhitvapÆrvapak«asyopapÃditasyÃpi darvÅhome«u mantravarïÃdagniprÃptisaæbhave tata÷ pÆrvaprav­ttyÃÓravaïe 'pi phalÃntarÃbhÃvÃt vaiyarthyÃpatterayuktatÃæ matvà pÆrvaæ ÓaÇkitaæ viÓi«ÂakarmÃntaravidhimeva pÆrvapak«e pak«Ãntareïa darÓayati#<--- viÓi«Âeti >#// asmiæÓca pak«e sarvavÃkyavyavasthà ÃÓaÇkÃvyÃjenaiva darÓità prÃk / phalanimittavÃkyagatamagnihotrapadaæ bahuvrÅhyantapadanirdi«ÂÃgnidevatÃkakarmaparicayÃrthaæ sat "darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âvà somena yajete"ti vÃkyagatasomapadavat guïÃnuvÃdakameva, natu nÃmadheyam / asminneva karmÃntare dadhyÃdivÃkyai÷ prakaraïÃddravyavidhi÷, athavà --- ÃkÃÇk«ÃviÓe«Ãt "dvedhà havÅæ«Å"tivaddhomapadasaÇkoce pramÃïÃbhÃvÃdasmin pradhÃnabhÆte karmaïi "yadagnayece"ti vÃkyadvayavihite aÇgabhÆte karmadvaye 'pi ca kaustubhoktarÅtyà tadvidhirityartha÷ // #<(karmavyutpattyÃ'ghÃrapadasya ÃjyadravyaparatvopapÃdanam)># k«araïasamarthamiti // ## #<"gh­k«araïadÅptyo"riti dhÃtupÃÂhe paÂhitagh­dhÃtorÃÇpÆrvakÃt svÃrthaïijantÃt># #<"akartari ca kÃrake saæj¤ÃyÃmi">#ti sÆtrÃdakartarÅtyanuvartamÃne "eraji"tyacpratyaye k­te #<"ïeraniÂÅ"ti sÆtreïa ïilope k­te ÃghÃryate 'sÃvÃghÃraiti karmavyutpattyà k«araïasamarthadravyaparamÃghÃrapadam, na tu bhÃvavyutpattyà karmanÃmadheyam; tathÃtve prav­ttinimittabhedÃbhÃvenodbhidÃdivai«amyÃttadanupapatteri tyartha÷ >#// (dvitÅyayà saæskÃrakarmaïo 'pi Ãjyasya prakaraïakalpitavÃkyenopÃæÓuyÃgÃÇgatvanirÆpaïam, ## #<ÃjyÃdÅtyÃdipadena># #<"caturg­hÅtaæ vÃ" iti vÃkyÃdÃjyasya prÃpte÷ tatprakhyaÓÃstratÃyà nirÃsa÷ sÆcita÷ /># etena(?) ## --- aviniyuktasyaceti // k«araïÃkhyasaæskÃrasya dravyagatabhÆtabhÃvyupayogaæ vinÃnupapatte÷ #<"adhvaryuæ v­ïÅta" ityÃdÃviva viniyogavidhi÷ kalpyate / sa ca k«araïasya prakaraïe ÃmnÃnÃt prÃkaraïikÃpÆrvasÃdhanÅbhÆtadravyasaæskÃratvena vidhÃnasÃmarthyÃt kalpyamÃna÷ prÃkaraïikadravyasaæskÃratvena vidhÃnasÃmarthyÃt kalpyamÃna÷ prÃkaraïikadravyÃpek«ayÃgÃrthatayaiva kalpayituæ yukta ityupÃæ># ÓuyÃgÃÇgatvameva saæbhavati / tataÓca siddhÃntyabhimatanÃmatÃvirodhenÃghÃravÃkye guïatayà nirïÅtasyÃghÃrapadÃrthasya kalpitavÃkyena vidhÃnena guïavidhitvaæ nÃnupapannam / prakaraïakalpitavÃkyenetyasyÃyamartha÷ / ##// (prÃkaraïikaviniyoge ÓÃstradÅpikÃsÆcitamattvarthalak«aïÃprasaÇgatannirÃsan irÆpaïam) tena dravyasyetikartavyatÃtvÃbhÃvÃditikartavyatÃkÃÇk«Ãlak«aïaprakaraïÃgrÃhyatve 'pi na k«ati÷ / tasya ca k«aramavidhereva saæskÃravidhyÃnarthakya bhiyà prakaraïasanÃthasyopÃæÓuyÃjoddeÓena saæskÃryadravyaviniyogaparyantateti bhÃva÷ / eva¤co "pÃæÓuyÃjamantarà yajatÅ"ti utpattivÃkyameva prakaraïasanÃthaæ saæsk­tÃghÃradravyaviÓi«ÂayÃgavidhÃyakamÃÓritya matubyuktavÃkyasyaiva prakaraïena kalpanena matvarthalak«aïÃparihÃrakleÓo 'pi ÓÃstradÅpikÃsÆcito nÃpatati; k«araïasaæsk­tena dravyeïopÃæÓuyÃjaæ kuryÃdityevaæ vaiyadhikaraïyenaiva vÃkyasya kalpanÃt // #<(saktuvÃkyasyÃghÃravÃkyavai«amyanirÆpaïam)># ##gitvasaæbhavena dvitÅyÃbalÃdviniyogakalpanopapattervai«amyÃt / ata eva upÃæÓuyÃjasyÃnenaiva dravyeïa nairÃkÃÇk«yÃddhrauvÃjyamanyatraivÃvati«Âhate / athavà --- ##// (viniyogavidhikalpanayopÃæÓuyÃgÃrthatvamiti prÃcÅnamatÃsvÃrasyanirÆpaïapÆrvakapak«ÃntarÃnusaraïam) evaæ tÃvadviniyogavidhikalpanayopÃæÓuyÃjÃrthatvaæ prÃcÃæ rÅtyoktam / natvetadyuktam; viniyuktasya saæskÃrayogyatÃ, saæskÃravidhibalÃcca viniyogakalpanetyanyonyÃÓrayÃpatte÷, adhvaryvÃdestu tattatkarmaïi samÃkhyÃkalpitavidhita eva kart­tvena viniyogadarÓanÃdadhvaryukarmakasya varaïasaæskÃrasya vidhÃnÃdvai«amyam / ki¤ca prÃkaraïikapratyak«avacanena sarvapak«Ãrthaæ vihitena dhrauvÃjyenaivopÃæÓuyÃjenairÃkÃÇk«yÃnna tatra viniyogavidhikalpanÃvasara÷ / ## dhruvÃdhikaraïatvamÃtravidhÃnamuktaæ, tadÃjyamÃtroddeÓena tadvidhÃne 'laÇkaraïÃrthÃjye 'pi tadÃpatte÷ yajativiÓe«aïatve viÓi«ÂoddeÓÃpatterayuktam / ata÷ tatra dhruvÃdhikaraïakÃjyagrahaïabhÃvanÃvidhÃnameva yaj¤oddeÓena yuktam, nopÃæÓuyÃjÃrthatvaæ ityaparitu«ya pak«ÃntaramÃha #<---caturg­hÅtaæ veti >#// (pak«Ãntarasya siddhÃntÃsiddhimÃtropayogitayopasaæhÃra÷) ## "ÃghÃramÃghÃrayatÅ"tyanena k«araïasamarthadravyaikadeÓasaæskÃratvena k«araïe vihite kiæ taddravyamiti viÓe«ajij¤ÃsÃyÃæ caturg­hÅtamiti viÓe«asamarpaïamÃtramÃgneyaæ caturdhÃkarotÅtivat kriyate / eva¤ca saæskÃryasya viniyogÃpek«ÃyÃæ nÃkÊptopÃæÓuyÃjÃrthatà kalpyÃ; apitu "caturjuhvÃæ g­hïÃti prayÃjebhyastat" iti vÃkyata eva prayÃjÃrthateti lÃghavam / "indra Ærdhvo adhvara÷ sa divisp­Óa" ityÃghÃramÃghÃrayatÅtyanena tu mantramÃtraæ k«araïÃÇgatayà rathagho«Ãdivat smÃrakatvena vidhÅyate iti nado«a÷ ## (ÃghÃravÃkye nÃmadheyatve vaiyarthyaæ agnihotravÃkye dvitÅyÃnupapattiÓceti nirÆpaïam) evaæ cÃsmin pak«e guïavidhitvÃsaæbhave 'pi siddhÃntyabhimatanÃmatÃnirodhenaivÃghÃrapadaæ guïaparamÃtramityetÃvatÃpi siddhÃntÃsiddhiæ sarvathÃpadena sÆcayannÃghÃravÃkye pÆrvapak«amupasaæharati ---sarvatheti // karmanÃmadheyatve ÃghÃre p­thaksaækalpÃbhÃvenollekhaviÓe«aprayojanÃsaæbhavÃt vaiyarthyam / katha¤cidagnihotrapade tatsaæbhave 'pi ubhayatrotpattivÃkye karmaïa÷ karaïatvÃddvitÅyÃnupapattirapi sarvathÃpadena sÆcità // #<(somanÃthamatakhaï¬anapÆrvakaæ sÃnnÃyyoddeÓena saæskÃravidhÃnamitipak«Ãntarasya nirÆpaïam)># vastutastu --- sÃnnÃyyayÃgÅyapayasa evÃghÃrapadenÃnuvÃdasaæbhave taduddeÓenaivÃtra saæskÃravidhÃnamityapi Óakyate pÆrvapak«e vaktum / yattu --- ##-- somanÃthenoktam, ##vopapÃdanaæ kaustubhe dra«Âavyam // (agnihotravÃkye guïaguïaviÓi«ÂakarmÃntarayorvidhÃnÃsaæbhavanirÆpaïam) agnihotrapade tÃvadguïavidhitvÃsaæbhavapÆrvakaæ nÃmadheyatvasiddhÃntamÃha --- mantravarïakalpyeti / vyÃkhyÃtapÆrvametat / ## atraca nyÃyasudhÃk­tà so 'nyata eva prÃpto "yadagnayece"ti ÂupÂÅkÃyÃmuktatvÃdihÃpi devatÃvyavasthÃpare vÃkye vÃkyÃntaraprÃpta÷ kÃlo 'nÆdyata ityÃghÃrÃgnihotrÃdhikaraïe vak«yamÃïatvÃdatrabhëye "yadagnaye cetya"syaivÃgniprÃpakatvenopanyastatvÃt "yadagnayece" ti brÃhmaïavÃkyÃdevÃgniprÃptiruktÃ, tannirÃsÃyÃghÃrÃgnihotrÃdhikaraïavÃrtikoktÃæ mÃntravarïikÅmagniprÃptimÃha #<--- agnirjyotiriti >#// tadupÃdÃnapÆrvakanirÃsa- prakÃraÓcaivakÃreïa sÆcita÷ kaustubhe dra«Âavya÷ // #<(yadagnayecetyasya devatÃsamarpakatvaÓaÇkÃtatparihÃrÃdipÆrvakamÃntravarïikadevatÃprÃptinirÆpaïam)># nanu --- ## kalpakatve 'pi và caturthyà balavattvenÃgnidevatÃbÃdha eva prasajyate ityÃÓaÇkÃnirÃsÃyÃha ##// yadyapyagnaya iti caturthyupÃttakÃrakasya na cÃrthe 'nvayasaæbhava÷; tathÃpi "agnaya" iti padasya vak«yamÃïarÅtyopalak«akatvenÃnuvÃdakatvÃttatsamabhivyÃhÃrasya tÃtparyagrÃhakatvakalpanayà arthÃttatsamuccayasiddherna caÓabdasyÃrthenÃnvaya iti sÃyaæprÃta÷ kÃlÅnadevatÃsamuccayaviÓi«Âetyanena sÆcitam // #<(prajÃpatidevatayÃgnibÃdhaÓaÇkÃparihÃrau)># etena --- ## --- apÃstÃ, ##rbhak«aïÃÇgatvavat ihÃpi anyato 'ÇgatvenÃvadh­tÃgnisamuccaya- viÓi«ÂatadvidhÃnopapattestadaprasakte÷ / ata eva parasparasamuccitadevatÃvidhÃnÃnna parasparabÃdhakatÃpi // (miÓramantraviniyogavaiyarthyaÓaÇkÃparihÃrau) ## nacaivaæ kevalaliÇgakamantrapÃÂhÃdevopÃæÓuyÃje vi«ïvÃdÅnÃmivÃgne÷ sÆryasya ca prÃptestadviniyogavaiyarthyam, tattatkÃlÅnaprayogavi«ayavyavasthÃrthatvena sÃrthakyÃt / evaæ miÓraliÇgamantravidhyorapi ubhayadevatÃprakÃÓakatayà kÃladvaye 'vyavasthÃprÃptau vyavasthÃrthatvena sÃrthakyamanusandheyam // #<(agne÷ pÆrvÃhutirityÃdikramavidhyupapattipÆrvakasamuccayavi Ói«ÂaprajÃpatividhÃnopapatti÷)># nanu ## --- caÓabdopasthiteti // etena --- vÃkyabhedÃpatteryadagnayeceti vÃkyadvaye viÓi«ÂakarmÃntaravidhirapi pÆrvapak«yukta÷ ---nirasta÷ / ## #<"magne÷ pÆrvÃhuti÷ prajÃpateruttare">#ti kramavidhyanyathÃnupapattyaiva samuccayasiddheretatsamuccayavidhÃnaæ vyartham, na, vaikalpikatve 'pi prayogabhedena pÆrvottarabhÃvavidhÃyakatvopapatte÷ / ata ekasmin prayoge samuccayavidhÃnopapatte÷ / tayoÓca #<"yadagnayece" ti pÃÂhakramÃdeva kramasiddhe÷ kramavÃkyamanuvÃda eva >#// (jyoti«ÂvaguïaviÓi«ÂÃgnidevatÃtvaparaprakÃÓakÃramatakhaï¬anam) ## atra "tataÓca brÃhmaïenÃgnisÆryayo÷ ÓuddhayordevatÃtvavidhÃnÃt jyoti«ÂvaguïaviÓi«Âavidhiri"ti nyÃyasudhÃgranthasvÃrasyabhrameïa mÃntravarïikadevatÃvidhipak«e jyoti«ÂvÃdiguïaviÓi«ÂayorevÃgnisÆryayordevatÃtvamiti prakÃÓakÃrairuktam / ga0tat na; upÃæÓuyÃje vi«ïurupÃæÓu ya«Âavya÷ prajÃpatirupÃæÓu ya«Âavya iti vÃkyaÓe«e ÓuddhÃnÃmeva vi«ïvÃdÅnÃæ saækÅrtanÃt mÃntravarïikavidhikalpanÃyÃmapi guïaviÓi«ÂayordevatÃtvÃkalpanavadihÃpi #<"dhÆma evÃgne÷ divà dad­Óe" "agne÷ pÆrvÃhutiryadagnayece"tivÃkyaÓe«e Óuddhayoreva saækÅrtanÃdguïaviÓi«ÂayordevatÃtvÃkalpanayà lÃghavÃcchuddhayoreva tadupapatte÷ >#// (agnihotrapadanÃmatvopasaæhÃra÷) ato 'gnihotravÃkye ÓÃstrÃntaraprÃptÃgnidevatÃkatvayogenÃpi agnihotrapadaprav­tte÷ saæbhavÃdasÃdhÃraïaparatÃj¤ÃpakÃbhÃve ca dhÃtvarthavidhÃnasya saæbhavatastyÃgÃyogÃnna homÃnuvÃdena guïavidhi÷ / ÓuddhadhÃtvarthavidhÃnasaæbhave viÓi«ÂavidhergurubhÆtasyÃÓrayaïaæ na yuktamityabhipretya nÃma dheyatvamupasaæharati #<--- ataÓceti >#// (agnihotrapade saptamÅbahuvrÅhicaturthÅtatpuru«akhaï¬anena «a«ÂhÅtatpuru«avyavasthÃpanam) atra bhëyak­tà yasminnagnaye hotraæ homa÷ tadagnihotramityuktervyadhikaraïacaturthÅbahuvrÅhirÃÓrita÷, nyÃyasudhÃk­tà agnerhetraæ yasminniti «a«ÂhÅbahuvrÅhi÷, tatrobhayatrÃpi lak«aïÃ, na tu gati÷ spa«Âà / taittirÅyairÃmnÃyamÃnÃntodÃttasvarÃnupapattirapi / ata÷ svaralak«aïÃnugata÷ «a«ÂhÅtatpuru«a eva hotraÓabdaæ bhÃve vyutpÃdya ÃÓrayituæ yukta iti sÆcayituæ viÓe«ato 'gnerhetraæ iti vyutpattipradarÓanaæ k­tam / tatra yadyapi kÃtyÃyanamate prak­tivik­tibhÃvÃbhÃve 'pi aÓvaghÃsÃdipade ivehÃpi caturthÅsamÃsa eva yukta÷; tathÃpi mahÃbhëyakÃreïa tanmattapratyÃkhyÃnÃvasare 'ÓvaghÃsÃdipade 'pi «a«ÂhÅtatpuru«asyaivÃÓrayaïÃt ihÃpi tadÃÓrayaïe na ko 'pi do«a÷ / naca pÆrvapak«a iva saæbandhaviÓe«Ãprasiddhi÷ / siddhÃnte anyata÷ prÃptÃgnidevatÃkatvÃnuvÃdakatvenÃnyatassiddha- devatÃtvarÆpaviÓe«eïa «a«Âhyupapatte÷, pÆrvapak«e tu tasyÃdhunaiva vidheyatvÃnna pÆrvaæ saæbandhaviÓe«e÷ saæbhavatÅti vai«amyam / yadyapi prakÃÓakÃrai÷ caturthÅtatpuru«o 'pyukta÷; tathÃpi tasya "kart­karaïe k­tà bahulami"ti sÆtragatabahulagrahaïasiddhasyÃnanyagatitvenÃÓrayaïÃpek«ayÃsyaiva tatpuru«asya yuktatvaæ matvà pÆrvapade lak«aïÃpattimapi lak«aïasvarÃnanugatasamÃsÃpek«ayà jyÃyastvenÃÇgÅk­tya pÆjyapÃdairayamevÃd­ta÷ / yastu nyÃyaprakÃÓe saptamÅbahuvrÅhirapyÃÓrita÷, tasya svarÃnugatasyÃpi dÆ«aïaæ kaustubhe dra«Âavyam // #<(hotrapadasya dravyaparatvanirÃsena homaparatvopapÃdanam)># ## ataeva --- ##// (sÆryahome 'pi prÃta÷kÃlike 'gnihotrapadaprav­ttyupapÃdanam) yadyapi cÃhavanÅye homo nÃparayoritigÃrhapatyÃnvÃhÃryapacanayorhemani«edhÃdÃhavanÅya evÃhutidvayavidhÃnena prÃtarheme 'greravidhÃnÃnnedamagnidevatÃkahomatvaæ prav­ttinimittaæ saæbhavati; tathÃpi "dve ÃhavanÅye juhoti catastro gÃrhapatye catastro 'nvÃhÃryapacane" iti daÓÃhutipak«e, "dve ÃvanÅye dve gÃrhapatye dve anvÃhÃryapacane" iti «a¬Ãhutipak«e ca prÃtarhemepi gÃrhapatyÃnvÃhÃryapacanayo÷ "agnaye g­hapataye svÃhÃgnaye saæveÓapataye svÃhÃ" ityÃdimÃntravarïikÃgnidevatyahomasadbhÃvÃdagni- hotraÓabdaprav­ttirnÃnupapannà // #<(prakÃrÃntareïÃgnihotrapadasya prÃtarheme prav­ttinirÆpaïapÆrvakanÃmadheyatvopasaæhÃra÷)># vastutastu --- ekasyaivÃgnihotrahomasya "sÃyaæ ca prÃtaÓca juhotÅ"ti vÃkyena prayogadvayavidhÃnÃttasya ## iti // #<(siddhÃntÃnuguïaæ sÆtrayojanam)># atraca sÆtre #<"yasmin guïopadeÓa" iti sÆtrÃdyasminniti,># #<"apivà nÃmadheya" miti tatpÆrvasÆtrÃcca nÃmadheyamityanu«ajya tasya vidhitsitasya guïasya prakhyaæ prakhyÃpakamanyacchÃstraæ yasmin tadagnihotrÃdipadaæ nÃmadheyamityartha÷ >#// (caturg­hÅtavÃkyÃddravyasya mantravarïÃddevatÃyÃÓca lÃbhÃt ÃghÃrapadasya k«araïÃtmakaprav­ttinimittena homanÃmadheyatvopapÃdanam) ÃghÃrapade 'pi nÃmadheyatvaæ sÃdhayati #<--- evamiti / caturg­hÅtaæ vetyanena ceti // asya vÃkyasyÃyamartha÷ ---># yadetajjauhavaæ caturgrahaïasaæsk­tamabhÆttasya tatsaæbandhyÃghÃrasaæj¤akamÃghÃraïaæ k­tvà ito 'smÃt prÃcÅnaæ prathamaæ trÅæstrÅn prayÃjÃnyajatÅti(?) / atra ca balavatpratyabhij¤ÃnenÃghÃravÃkyavihitasya prak­tasyaivÃghÃraïÃkhyakarmaïa÷ prayÃjÃrthajauhavacaturg­hÅtaikadeÓasaæbandho 'nanyÃrthatayà vidhÅyate 'nyatsarvaæ prÃptamevÃnÆdyate / tena nÃghÃraïÃntaravidhi÷ / ata eva caturg­hÅtasaæbandhaparatvena anyÃrthatvÃdÃghÃrapadasya nÃmatvÃdananyÃk«iptaÓaktikenÃghÃramÃghÃrayatÅtyanenaiva devatoddeÓapÆrvakadravyatyÃgaprak«eparÆpahomasyÃbhidhÃnam / caturg­hÅtavÃkyenÃjyarÆpasya dravyasya mÃntravarïikyà devatÃyÃÓca lÃbhÃdÃghÃrayatinà lak«aïayà tadupapatte÷ / tatra cÃghÃrapadaæ homasya prak«epÃæÓena k«araïÃtmakatvÃt k«araïÃtmakaprav­ttinimittena nÃmadheyamiti prav­ttinimittabhedÃt na tadaikyamÃdÃya vaiyarthyamÃÓaÇkanÅyam // #<(k«aryamÃïadravyakatvamÃghÃrapadaprav­ttinimittamiti somanÃthamatakhaï¬anam)># yattu --- #<"caturg­hÅtamityanenaiva ÃjyaprÃpte÷ k«araïÃtmakatvaæ prÃptamiti tannimittanÃmadheyasaæbhavÃ">#diti ÓÃstradÅpikÃsvÃrasyamanurudhyÃjyasya dravadravyatvena svata÷k«araïÃtmakatvÃt k«aryamÃïadravyakatvaæ prav­ttinimittamÃdÃyÃghÃrapadaæ nÃmadheyamiti ## Ãjyagatak«araïÃtmakatÃyà dhÃtunaiveha vidheyatvenÃjyaprÃpte÷ k«araïÃtmakatve hetutvÃsaæbhavÃt / nahÅdamagnihotrÃdipadavadÃjyÃdiguïayoganimittaæ nÃma, apitu dhÃtvarthagatak«araïÃtmakatvayogeneti tadeva prav­ttinimittaæ yuktam // #<(pÆrvapak«oktasÃnnÃyyapaya÷paratvadravadravyasÃmÃnyaparatvÃdinirÃsa÷)># ## etenaiva --- caturg­hÅtavÃkyena viÓe«asamarpaïamityapi ---nirastam / ##// (ÃghÃrayÃgasya sannipattyÃrÃdupakÃrakatvayo÷ svi«Âak­ta iva sopapattikamirÆpaïam) ayaæ ca yÃga÷ svi«Âak­diva tyÃgÃæÓenÃrÃdupakÃrako 'pi prak«epÃæÓenÃdyaprayÃjatrayasÃdhanÅbhÆtÃjyasaæskÃrakatvÃt sannipatyopakÃrakopi svÅkriyate, sannipatyopakÃrakatvasaæbhave ÃrÃdupakÃrakatvakalpanasya tadvadevÃnnyÃyyatvÃt / ataeva --- tasyÃghÃramiti saæbandhasÃmÃnyaparÃpi «a«ÂhyÃjyasya yajannitivanna guïatvaparÃ; anyatra prayÃjatraye viniyuktasyÃnyatra viniyogÃyogÃt, apitu bhÃvyupayogitvÃtprÃdhÃnyaparaiva / ataÓcÃghÃrottaramapi jauhavanÃÓe prayÃjanÃrthaæ tadutpÃdane punarÃghÃrakaraïaæ vik­ti«u vÃcanikaprayÃjaparyudÃse uttarÃghÃraniv­tti÷ // #<(saæskÃrakarmaïo 'pyÃghÃranÃmatvaprayojanam)># ## #<"aæÓuæ g­hïÃtÅ"ti vatsaæskÃrakarmaïyapi nÃmÃrthavatvopapatteriti nyÃyasudhÃkara÷ >#// (abhighÃraïasyÃrÃdupakÃrakatvamÃtramiti svasiddhÃntasya pÆrvatanamataprayojanÃdinirasanapÆrvakaæ sopapattikamupapÃdanam) vastutastu --- saæskÃrakarmatve dravyasaæbandhÃæÓe 'pyapÆrvavidhitvÃpatterniyamavi dhilÃghavÃnurodhena tasyeti «a«Âhyà guïatvamÃtramaÇgÅk­tyÃrÃdupakÃrakatvameva prayÃjÃdivadyuktamÃÓrayitum / ata eva devatoddeÓaprak«epadravyatyÃgasamudÃyarÆpahomapadÃthrasyÃvayavabhedakalpanayà bhÃvyupayogÃÇgÅkaraïamapi na yuktam; svi«Âak­dÃdau tu d­«ÂÃrthatvaæ dvitÅyÃÓrutibalÃdatastadÃÓrayaïaæ, iha tu saæskÃrakarmatve 'pi ad­«ÂakalpanÃyà ÃvaÓyakatvÃddravyabhedÃÇgÅkaraïaæ ni«pramÃïakam / atastu«opavÃpavat paraprayuktadravyopajÅvitvepi saæskÃrakarmatvÃbhÃvÃt noktaphalasiddhi÷ / vik­ti«u vÃcanikaparyudÃse paraæ yatki¤cidÃjyenÃghÃrakaraïe 'pi na jauhavÃjyanÃÓe; kapÃlavatparaprayuktatvÃt / paraprayuktatvaæ ca caturg­hÅtavÃkye etacchabdena prayÃjatrayasÃdhanatvÃnuvÃdavaiyarthyabhiyÃvagatamiti na ki¤cidanupapannam / ## bhëye pradhÃnakarmatvameva spa«Âamuktamiti pÃrthasÃrathimatÃnuyÃyina÷ prakÃÓakÃrÃ÷ / ## "d­«Âaæ ca saæskÃrÃïÃmapi nÃmadheyamaæÓuæ g­hïÃtyantaryÃmaæ g­hïÃtÅ"ti / nacÃsya saæskÃratvam; "indra Ærdhvo adhvara" ityÃghÃrayatÅti mÃntravarïikendradevatÃtvÃdyÃgasiddheriti // #<(ÃghÃrakarmaïassaæskÃrakarmatvamiti somanÃthamatasya ÓÃstradÅpikÃmataviruddhatvavarïanam)># ## nacÃsya ##// (samidÃdipadÃnÃmapi nÃmatvopapÃdanam) ## --- evamiti / #<Ãdipadena paurïamÃsyamÃvÃsyÃdÅnÃmapi nÃmadheyatvasaægraha÷ >#// (agnihotramityÃdidvitÅyÃtadbahuvacanopapatti÷) pÆrvapak«yuktÃæ dvitÅyÃnupapattiæ pariharati #<---sarvatreti >#// asÃdhitasya karaïatvÃnupapatterarthÃk«iptasÃdhyatvamÃdÃyÃnuvÃdinÅ dvitÅyaikÃrthasamavÃyasaæbandhena karaïatvalÃk«iketyartha÷ / "samidho yajatÅ" tyatra bahuvacanaæ tu "samidho bahvÅriva yajatÅ"ti vÃkyaÓe«esamiddevatÃnÃæ bahutvÃvagamÃt tadanuvÃdakamiti na do«a÷ // #<(pÆrvottarakalpaprayojanam prakÃÓakÃrÅyatatkhaï¬anaæ ca)># ## yattu ##muktam, tatpÆrvapak«opapÃdanavelÃyÃmeva #<"yatrÃgneyo mantra÷ paÂhita" ityanena pÆjyapÃdairnirastaprÃyamityupek«yam >#// iti caturthaæ tatprakhyÃdhikaraïam // #<># (5 adhikaraïam / ) ## #<"ÓyenenÃbhicaran yajete">#tyÃdau pÆrvoktabÃdhakÃbhÃvÃt prasiddhe÷ ÓyenÃdipadÃnÃæ guïavidhitvameva / prak­tasomayÃgÃÓrito guïa÷ phaloddeÓena vidhÅyate / viÓi«ÂakarmÃntaraæ và / nacaivaæ #<"yathà vai Óyeno nipatyÃdatte evamayaæ bhrÃt­vyaæ nipatyÃdatte"ityarthavÃde svasyaiva svopamÃnupapatti÷; upakramanirïÅtavidhyanurodhenopasaæhÃrasthÃrthavÃdasyÃnyathà neyatvÃt /># #<"te tadvilÃsà iva tadvilÃsÃ" ityÃdivadananvayÃlaÇkÃrasyÃbhede anuguïatvÃcceti prÃpte ---># nÃyamananvayÃlaÇkÃra÷; tathÃtve sarve«ÃmarthavÃdapadÃnÃmupamÃnÃntarÃbhÃvalak«akatvÃpatte÷, tadvaraæ bhÆyo 'nugrahasya nyÃyyatvÃt upakramastha evaikasmin pade rÆpakavidhayà luptopamÃvidhayà và gauïÅæ v­ttimaÇgÅk­tya nÃmadheyatvaæ dvitÅyavidhiprakÃrÃpÃdakaæ yuktamÃÓrayitum / arthavÃdastu rÆpakÃdyapek«itasÃd­ÓyopapÃdanÃrtha÷ sanvinaiva lak«aïÃæ pÆrïopamÃlaÇkÃravidhayà vidheyayÃgastutyartho na virudhyate / tatsiddhaæ caturbhireva prakÃrai÷ sarvatra nÃmatvamiti // 5 // 21 // iti pa¤camaæ tadvyapadeÓÃdhikaraïam // #<># (saægatinirdeÓapÆrvakavi«ayavÃkyopanyÃsa÷ tatragavÃbhicaryamÃïa itipÃÂhasÃdhutÃvivecanaæ ca) tatprakhyaÓÃstratÃkhyapÆrvanyÃyÃtyayena pratyavasthÃnÃt pratyudÃharaïasaægatiæ spa«ÂatvÃdapradarÓyaiva vi«ayopanyÃsapÆrvakaæ pÆrvapak«amÃha #<--- Óyeneneti >#// Ãdipadena "athai«a sandaæÓenÃbhicaran yajeta" athai«a gavÃbhicaryamÃïo yajete"tyÃdivÃkyÃnÃæ saægraha÷ / "athai«a" ityÃnupÆrvÅ ÓyenavÃkye 'pi prathamato dra«Âavyà / atra bahu«u bhëyÃdipustake«u "gavÃbhicaran yajete"ti vÃkyaæ likhitaæ d­Óyate, tadanurodhena navÅnagranthe«vapi tathÃ, tathÃpi lekhakapramÃdÃdeva tallekhanaæ dra«Âavyam / anyathà yathà gÃvo gopÃyantÅti vÃkyaÓe«ÃnvayÃnupapatte÷ / yamuddiÓyÃbhicÃra÷ tasya yÃgena gopanÃsaæbhavÃdyÃgakarturaprastutagopanokterasaæbhavÃt / ato 'bhicaryamÃïa ityeva yuktam / tadÃhyanyak­tÃbhicÃrakarmÅbhÆtasya yÃgakart­tvÃtparak­tÃdabhicÃrÃdyÃgena govadrak«aïamasya yajamÃnasya bhavatÅtyupapadyate / ata evÃdhikaraïamÃlÃyÃæ ÓrÅvidyÃraïyagurubhistathà somanÃthena ÓÃstradÅpikÃÂippaïe abhicaryamÃïa ityeva dh­taæ vÃkyam // #<(udbhiccitrÃtatprakhyanyÃyÃnÃæ ÓyenavÃkye 'prav­ttyà pÆrvapak«aprav­ttinirÆpaïam)># ## --- pÆrvokteti // ## ataeva --- ## ---prasiddheriti // ÓyenÃdÅtyÃdipadena sandaæÓagopadayo÷ saægraha÷ // (jyoti«ÂomÃdiguïavidhiriti ÓÃstradÅpikÃyÃ÷ guïaphalasaæbandhaparatvam kevalaguïavidhitvaparanyÃyasudhÃnirÃsa÷ ÃdipadenÃprak­taviÓvajitsaægrahaparasomanÃthakhaï¬anaæ ca) atra nyÃyasudhÃk­tà prasidhyÃdibhi÷ pÆrvapak«a udbhidÃdÅnÃmiveti d­«ÂÃntopÃdÃnÃjjyoti«Âome guïavidhiriti pÆrvapak«atÃtparyavarïanaæ k­taæ, tatphalapadavaiyarthyÃpatte÷ viÓi«ÂÃnuvÃde ca vÃkyabhedÃpatterayuktamiti ##ïanyÃyena tadvidhitvaæ samarthayati #<--- prak­teti / etena ---># "guïavidhirjyoti«ÂomÃdi«vi"ti ÓÃstradÅpikÃgatasyÃdiÓabdasya "viÓvajitsarvap­«Âho 'tirÃtra" ityatrÃnekaguïopÃdÃnena viÓi«ÂakarmÃntaravidherÃvaÓyakatvÃttasya viÓvajita Ãdipadena saægraha iti somanÃthak­taæ vyÃkhyÃnaæ #<--- apÃstam;># prak­takarmaïa ÃÓrayatvasaæbhave 'prak­tasya tatkalpane pramÃïÃbhÃvÃt, udbhidadhikaraïetvaprak­talaukikakarmaïi guïavidhitvasyopak«iptasya pratibandhottaraæ dÃtumaprak­tavaidikaviÓvajidupanyÃsa÷ k­ta iti spa«Âameva ÓÃstradÅpikÃyÃæ pratÅyate / ata eva tadagre jyoti«ÂomasyaivÃÓrayatvÃbhiprÃyeïa pÆrvapak«opasaæhÃra÷ k­ta÷ / ata eva prakÃÓakÃrai÷ "Óyenasya sÃmavaidikatvÃttatra ca ÓÃkhÃbhedenÃnyasyÃpi prak­tatvasaæbhavÃdÃdiÓabda" ityÃdigranthena saæbhavÃbhiprÃyeïÃdiÓabda÷ ÓÃstradÅpikÃgato vyÃkhyÃta÷ / ata÷ prak­tajyoti«ÂomÃÓritasya Óyenapak«yÃdiguïasya phaloddeÓena yuktaæ vidhÃnam / kÃmyatvÃccotpattiÓi«ÂasyÃpi somasya nityasya bÃdhanamapi nÃyuktamiti bhÃva÷ // #<(bhëyavÃrtikÃdisvÃrasyena viÓi«ÂakarmÃntaravidhÃnamiti pak«ÃntarÃnusÃraïopapÃdanam)># yaditu "nacÃtra karmaïi prav­ttinimittaæ ki¤cidasti, vatyarthopÃdÃnena karmaïi prav­ttÃvatyantaviprak­«Âà gauïatà syÃt, tatra varaæ matvarthalak«aïà / sÃdhanaæ hi pratÅtamatyantÃvinÃbhÃvÃt svasÃdhyÃæ kriyÃmakleÓenaiva pratipÃdayati ##--- viÓi«Âeti // #<(jyoti«ÂomoddeÓena kevalaguïavidhau vÃrtikÃbhiprÃyanirÆpaïaparanyÃyasudhÃyÃ÷ prakÃÓakÃrai÷ khaï¬anam)># etena --- #<"sÃdhanaæ hÅ" ti vÃrtikagranthasya jyoti«ÂomoddeÓena vidhÅyamÃnasya ÓyenÃdestatsÃdhanatvapratÅte÷ svasÃdhyalak«akatvamuktami"ti nyÃyasudhÃk­tÃæ tadvyÃkhyÃnaæ># --- apÃstam; ##yÃyastvapratipÃdanaparasakalavÃrtikagranthasyÃsÃma¤jasyÃpatte÷ / ato ##// (guïaphalasaæbandhapak«asyeva viÓi«Âavidhipak«asyÃpi vÃrtikÃrƬhatvam) ## "vidheyaæ stÆyate vastu bhinnayopamayà sadà / na hi tenaiva tasyaiva stutistadvaditÅ«yate" / "guïavidhÃne ca Óyenadravyaæ vidhÅyata" iti tadeva stotavyam / naca "tasyaivÃtmanaivopamÃnaæ yukta"miti siddhÃntavÃrtikagranthÃt ÓyenÃkhyaguïamÃtravidhÃnasyaiva pÆrvapak«o na tu viÓi«ÂavidhÃnasya; siddhÃnta iva yÃgenopamÃnopameyabhÃvopapattestaddÆ«aïÃnupapatte÷ / jyoti«ÂomoddeÓena guïavidhipÆrvapak«o nopamÃnopameyabhÃvÃnupapattyà dÆ«ito 'pitu gauravaprastutatvÃdeva / ata eva matvarthalak«aïopanyÃsÃdviÓi«Âavidhipak«o 'pyastu tatsammata ityabhipretyaiva pÆjyapÃdaissamÃnakak«Ãdvayamapi darÓitam / vÃrtike viÓi«Âavidhipak«anirÃsastu sphuÂatvÃnnokta iti ##// (yathà vai Óyena iti vÃkyaÓe«avirodha÷ prathamapak«a iti ÓaÇkÃ) ##// Ãdyapak«e "yathà vai Óyena" ityarthavÃde ayamiti prathamÃntena vidheyaÓyenasyaiva parÃmarÓÃdekasmin bhedÃbhÃve tadghaÂitopamÃnopameyabhÃvÃsaæbhavÃdarthakalpanayà gauïatvena nÃmatvameva yuktamityÃÓaÇkÃrtha÷ // #<(vÃkyaÓe«ÃnyathÃnayanopapattyà tadbirodhaÓaÇkÃparihÃra÷)># anyathà neyatvÃditi // viÓi«Âavidhipak«e 'yaæÓabdasya ÓyenadravyakayÃgarÆpaviÓe«yaparatvamaÇgÅk­tyopamÃnopameya- bhÃvopapattÃvapÅha #<"rÃmarÃvaïayoryuddhaæ rÃmarÃvaïayorive" tyÃdÃviva kÃlpanikÃvasthÃdik­tabhedakalpanayopamÃnÃntarÃ- bhÃvalak«aïayà vÃnyathà neyatvamityartha÷ / nanu ayameva do«a ityÃÓaÇkÃnirÃsÃ>#yopakrametyuktam / ## #<"somena yajete">#tyÃdÃviva guïavidhitvasyatvayÃpyaÇgÅkartavyatvÃdityartha÷ // (ananvayÃlaÇkÃravidhayà vÃkyaÓe«ÃvirodhopapÃdanam) vastutastu --- ayaæÓabdena samÃnavibhaktikatvÃdupamÃnabhÆtaÓyenasyaiva parÃmarÓenÃbheda evopamÃnÃntarÃbhÃvadyotakasyopameyenopamÃnatvakathanarÆpÃnanvayÃlaÇkÃrasyopapatterna do«a ityÃha #<--- te tadvilÃsà iveti >#// "na kevalaæ bhÅtinitÃntakÃntirnitambinÅ saiva nitambinÅva / yÃvadvilÃsà iva lÃsyavÃsÃ" iti caraïatrayamasya j¤eyam // #<(ananvayÃlaÇkÃrasya dharmabhede 'prav­ttiriti somanÃthamatasya bhinnayorapyaikyÃdhyÃsenopapattyà khaï¬anam)># yattvatra somanÃthenoktam --- ## dharmabhede 'pyananvayÃÇgÅkÃre #<"dharmÃrthakÃmamok«e«u samaæ prapede yathà tathaivÃvaraje«u v­tti" mityÃdÃvapi ananvayÃpattyà dharmabhedanibandhaniyamocchedÃpatti÷ / naca --- evamiha dharmabhedanibandhanopamaivÃstu iti># --- vÃcyam; ## --- iti, tanna; bhinnayorapi dharmiïo÷ ## #<"dharmÃrthakÃmamok«e"># «vityatropamÃnopameyayorabhedÃbhÃvÃdevÃnanvayÃprasakte÷ upamÃnopameyayorbhinnaÓabdanirdeÓa ekadharmikatvÃpratÅtyetyÃdikalpanÃyÃæ "dharmÃrthakÃmamok«e«vi" tyÃdau dharmabhedanibandhanopamokteranucitatvÃcca / ata eva vÃrtike ananvayÃlaÇkÃro yathà #<"rÃmarÃvaïayoryuddhaæ" ityÃdinà ÓaÇkita÷ / ata÷ ÓyenamÃtrasyaiva phaloddeÓe vidhÃne 'nanvayÃlaÇkÃravidhayÃbhede 'pyupamÃnopameyabhÃvopapatterviÓi«Âavidhipak«eca sutarÃæ siddhÃnta iva tadupapatterna rƬhityÃgena nÃmatvaæ yuktam // naca viÓi«Âavidhau matvarthalak«aïaiva do«a÷;># tasyÃ÷ lak«italak«aïÃpek«ayeva gauïyapek«ayà jyÃyastvÃt / gauïyà hi #<"abhidhayÃvinÃbhÆte prav­ttirlak«aïe«yate / lak«yamÃïaguïairyogÃdv­tteri«Âà tu lak«aïÃ" iti tatsiddhisÆtragatavÃrtikoktarÅtyà guïalak«aïÃyà ÃdhikyÃt gurubhÆtatvaæ spa«Âam /># apica ##// (abhede upamÃnopameyabhÃvÃnupapattyà kÃlpanikabhedenÃpi tadanupapattyÃdinÃca ÓyenanÃmatvasiddhÃntopakrama÷) nÃyaæ guïaphalasaæbandhavidhi÷; tathÃtver'thavÃdÃvagatopamÃnÃnupapatte÷, yadyapiceyaæ stutirnÃtyantasvÃrthasatyatvamapek«ate; tathÃpyÃlambanÃpek«atvÃnnopamÃnasya bhedaæ vinopapatti÷ / nacaupacÃrikabhedakalpanà yuktÃ; tathÃtve ekasyà eva vyakte÷ kÃlabhedenopamÃnatvakalpanetÃvadyayà Óyenavyaktyà pÆrvaæ nipatya mÃæsÃdanaæ k­taæ, tayà vairiïo vyÃpÃdanaæ kriyate ityarthÃpatternipatyÃdatta iti bhÆtakÃlalak«aïÃ, yathaivaæ ÓabdÃbhyÃæ samabhivyÃh­tayo÷ ÓyenapadasarvanÃmno÷ bhinnÃrthakatvena pratÅyamÃnayorekÃrthatvakalpanetyanekado«Ãpatte÷ / evamekasminnapikÃle vyaktibhedenopamÃnakalpanÃyÃæ ÓyenapadasarvanÃmno÷ ÓyenatvÃvacchinnopasthÃpakayorgrÃhyataditaravyaktilak«akatvÃpatti÷ / punaÓca vidheyatÃvacchedakaÓyenatvÃvacchinnasya stutyabhÃva ityanekado«Ãpatti÷ / ## ananvaye naupacÃrikabhedakalpanayopamÃnopameyabhÃvakalpanam; rasavighÃtÃpatte÷, kintÆpamÃnÃbhÃvalak«aïayÃnanyÃnvitatvakhyÃpanameva / ataÓcÃtrÃpyupamÃnÃntarÃbhÃvapratipÃdane 'neke«u pade«u lak«aïÃpattistadapek«ayà ekasminnupakramasthe 'pi Óyenapada eva nirƬhalak«aïayà nÃmatvÃÓrayaïaæ yuktamityabhipretya siddhÃntamÃha #<---nÃyamiti // nyÃyyatvÃditi //.>#// (Óyenapade rÆpakavidhayà gauïÅv­ttinirÆpaïam) jaghanyÃnÃmapi bhÆyasÃmanugraha÷ kartavya÷, mukhyÃnugrahastu samasaækhyavi«aya iti dvÃdaÓe vak«yamÃïatvÃnnyÃyyatvamityartha÷ / atra ca bhinnayorÃhÃryÃbhedakalpanÃtmakarÆpakavidhayà gauïÅti ke«Ã¤cinmatamanus­tyÃha #<--- rÆpakavidhayeti >#// (vede rÆpakavidhayà gauïav­ttyasaæbhavena luptopamÃvidhayà nÃmatvavyavasthÃpanam) ## vede kalpakapuru«ÃbhÃvÃnna kvÃpi rÆpakam / ## "yadyadhyÃsena vakt­ïÃæ gauïÅ v­tti÷ prakalpate / vede sà na katha¤citsyÃdadhyÃropayiturvinÃ" iti vÃrtike tatsiddhisÆtre samÃropitatadbhÃvo gauïÅti mataæ #<--- nirastam /># ata abhedÃropÃsaæbhavÃtsÃdhÃraïadharmavÃcipadÃbhÃvÃdvidhigataÓyenapade luptopametyabhipretya pak«ÃntaramÃha #<--- luptopameti >#// gauïÅ v­ttirityanena ÓaktyantarakalpanÃpattirnirastà / yadyapi gauïÅto matvarthalak«aïà jyÃyasÅ; tathÃpi vidhau tadÃpatti÷ / mama tvanuvÃdabhÆte nÃmadheya iti vai«amyÃnna do«a÷ // (ÓyenanÃmatve dvitÅyavidhiprakÃrÃÓrayaïaprayuktalÃghavopapÃdanam) dvitÅyavidhÅtyanena viÓi«Âavidhipak«o gauravÃpatternirasta÷ / eva¤ca prasiddhaÓyenÃtiriktaæ tatsad­Óaæ ca yÃgarÆpamabhicÃraphalajanakaæ ÓyenapadapratipÃdyamityetÃvadavagate jyoti«Âomasya saæj¤ÃntarÃvarodhÃttatrÃnupapatte÷ saæj¤ayaiva karmÃntaratvasiddhi÷ / nirƬhyaÇgÅkÃraprayojanaæ tu #<"samÃnamitarat Óyenene"tyÃdau prasiddhaÓyenayÃgopasthitireva na tu rƬhyà Óyenapak«iïo grahaïam / naca yÃgasya bhrÃt­vyÃdÃnasÃdhanatvena ÓyenasÃd­Óyopapatte÷ vidheyavetasÃvakastutyarthamapÃæ stutiriva yÃgastuti÷; vidheyagatÃyà eva stuteranyatra saæcÃradarÓanÃt / naca yÃgavidhÃvapi tadviÓe«aïatayà dravyasyÃpi vidheyatopapatti÷ >#// (sÃkÃÇk«asyopakramasyopasaæhÃrÃnusaraïopapÃdanam) etÃvatà ca guïaphalasaæbandhavidhÃne viprak­«ÂavidhÃnadhÃtupÃrÃrthyÃpattau viÓi«ÂavidhyaÇgÅkÃre ca gauravÃpattau ca dvitÅyavidhiprakÃrÃpÃdakatvoktyà sÆcitÃyÃæ yadi kaÓcidatropasaæhÃraprÃbalyamÃpÃdayettaæ pratyÃha #<--- arthavÃdastviti >#// ayamartha÷--- nÃtropasaæhÃrÃnurodhenopakramÃnyathÃkaraïam, kintu pÆrvoktado«Ãpattyà lÃghavena ÓyenanÃmakayÃgavidhÃne niÓcite ÓyenaÓabdasya yÃganÃmatvÃya jyoti«ÂomanÃmna iva prav­ttinimittÃpek«Ãnurodhenaiva vÃkyaÓe«opadarÓitasÃd­ÓyÃvalambanena gauïatvÃÇgÅkaraïamityupakramÃkÃÇk«ayaiva vÃkyaÓe«Ãnusaraïam / ## yatra caivamupakramasyÃkÃÇk«Ã, tatra tadviruddhopasaæhÃrÃrthÃnusaraïaæ naivÃÇgÅkriyate, yathà --- avakÃbhiragniæ vikar«atÅtyatrÃvakÃÓabdasya "Ãpo vai ÓÃntÃ" ityarthavÃdÃnusÃreïa nÃpsu lak«aïÃbhyupeyate, guïavÃdasÆtre janakÃpstutidvÃrÃvakÃnÃmeva stutiriti vidhistutyorvaiyadhikaraïyaparihÃrÃt / upasaæhÃramÃtraprÃbalyavÃdinastatrÃpyapsu lak«aïÃpattirdurvÃraiva / atastatra nirÃkÃÇk«asya na vÃkyaÓe«Ãnusaraïamiti nopasaæhÃraprÃbalyÃpatti##// etaccÃpek«iteti padena pÆjyapÃdairdhvanitam // #<(pak«iparatva evÃrthavÃdäjasyepyupakrame ÓyenanÃmatvanirïayÃt tadanusÃreïopasaæhÃranayanamiti upakramaparÃkramavÃdagatavi«ayÃnuvÃda÷)># yattu --- ## tathÃhi --- ## #<"yathà Óyena÷ pak«Å nipatya matsyÃdikamÃdatte ityartha÷ / tatra matsyÃdikamityasyÃnupÃdÃne 'pi prasiddhasyaiva d­«ÂÃntÅkartavyatayà tallÃbhÃt / upameyabhÃgasya tvevamayaæ yajamÃnasya Óatruæ mÃrayatÅtyartha÷ / pak«iïi yÃgecobhayatrÃpi Óatrormukhyasya nipatyÃdÃnasyÃsaæbhavÃt pak«ipak«e phale yÃge và sÃdhanatvena viniyuktasya pak«iïa÷ ÓatrorÃdÃne vyÃpÃrÃsaæbhavÃt / yÃgapak«e kriyÃyÃæ nipatanÃdÃnakriyayo÷ sarvathaivÃsaæbhavÃcca / eva¤ca vÃkyaÓe«asya pak«iparatve yathà Óyenapak«Å nipatya matsyÃdikamÃdatte evamayaæ phale yÃge và viniyukta÷ Óyena÷ pak«Å yajamÃnasya Óatruæ mÃrayatÅtyartha÷ / atra Óyenapak«ini«Âhayo÷ lokaprasiddhamatsyÃdyÃdÃnavidhyuddeÓopÃttadvi«anmÃraïayorevopa- mÃnopameyabhÃva÷ pratÅyate, na tu Óyenasyaiva Óyeneneti nÃtra bhedena sÃd­ÓyÃnupapatti÷ / yadyapi tayo÷ sÃdhÃraïadharmo nopÃtta÷; tathÃpi yathà jale svacchandaæ viharato matsyasya Óyenak­tanipatyÃdÃnaæ jhaÂityaÓaÇkitopasthitaæ bhavati, tathà tatk­taæ dvi«atÃæ mÃraïamapÅti gamyamÃnasÃdhÃraïadharmo 'styeva / tathÃca># #<"kapyÃsaæ puï¬arÅkamevamak«iïÅ"tyÃdÃvivagamyamÃnasÃdhÃraïadharmeïopamÃnopameyabhÃvanirdeÓe na kadÃcidanupapatti÷ / avaÓyaæ ca tasya sÃdhÃraïadharmasya gamyamÃnatvaæ pak«Ãntare 'pyabhyupagantavyam / anyathà dvi«anmÃraïamÃtrasya vidhyuddeÓagatatvena vÃkyaÓe«Ãt d­«ÂÃntabalena tadavagataÓaighryÃnavagame tata÷ prav­ttiviÓe«akarastutiviÓe«ÃlÃbhaprasaægÃt / tathÃca pracchannatayà g­haæ praviÓya pracchannatayaiva nirgate caitre tasya pracchannatayà g­hapraveÓamÃtraæ jÃnÃnamanyaæ prati yathà devadatto g­haæ pravi«Âa÷, tathaivÃyaæ nirgata iti vÃkyena devadattani«Âhayoreva praveÓanirgamanayo÷ pracchannak­tatvarÆpagamyasÃdhÃraïadharmeïopamÃnopameyabhÃva ucyate, na tu devadattasyeva devadatteneti mukhya evopamÃnopameyabhÃva÷, tathÃtrÃpÅtyupapadyate / ayamityasya ca sannihitaprathamÃntapadoktapak«iparatve Ãrjavaæ lak«yate / yÃgaparatve tu vÃkyaÓe«astha>#syÃyamityasya vyavahitayaj¤amÃtrakaraïaparÃmarÓitvenÃnÃrjavaprasaægÃt pak«iyÃgayoÓcÃmukhya upamÃnopameyabhÃva÷ syÃt; ## naca --- ## iti --- vÃcyam; ## bhÃyopakramÃkÃÇk«ÃnusÃreïaiva vÃkyaÓe«e 'yamityasya vyavahitakaraïaparÃmarÓitvaæ ## --- iti, #<(arthavÃdasya ÓyenayÃgobhayad­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikabhÃva evopapattyopakramaparÃkramakhaï¬anam)># tadayuktam; ## #<"yathà Óyeno nipatyÃdatte evaæ dvi«anta" mityetÃvadeva syÃttadekaÓyenani«Âhakriyayo÷ saæbhavedapi sa÷ / nacaitadasti, ata eva d­«ÂÃnte 'pi ayaæpadasattve tanni«ÂhakriyayorupamÃnopameyabhÃvo durupapÃda eva / Ãkare 'pi saæbhavati tu bhedakalpanetyukttvaupacÃrikabhedakalpanetyÃdinà pratÅyamÃnabhedanirvÃhÃya parÃkrÃntam / tavÃpi yathaivaæÓabdayorapi vyavahitenÃnvayÃpattyà sÃma¤jasyÃbhÃvasya tulyatvÃcca / ata÷ pratÅyamÃnabhedanirvÃhÃya yÃgaÓyenayorevopamÃnopameyabhÃva÷ sama¤jasa÷ / eva¤ca prav­ttinimittasamarpakatayà vatyarthakavÃkyaÓe«asya svÃdhyÃyavidhyavagataæ d­«Âaæ prayojanaæ labhyate / tava tu anyathÃpi stutau vatyarthenaiva prarocitamabhyudayakÃrÅtyevaæ niyamÃd­«ÂakalpanÃpatti>#riti // ##// (bimbapratibimbabhÃvamÆlakapÆrïopamÃlaÇkÃravidhayà lak«aïÃæ vinaiva yÃgastutyarthatvamarthavÃdasyeti nirÆpaïam) vinaiva lak«aïÃmiti // upamÃnÃntarÃbhÃvalak«aïÃæ vinetyartha÷ // ##// atraca pÆrvoktarÅtyÃÓaÇkitopasthitatvÃdiguïayogena matsyÃdyÃdÃnadvi«anmÃraïayorekadharmatvavivak«ayà pÆrïopamatvame«Âavyam / yÃge hi prav­ttinimittapratibandhakÃrucinirÃsÃya stutirapek«ità / dravye tu svata÷ prav­ttyabhÃvÃt na tatstutiratyantamapek«yata iti tatstutyà tatsÃdhyayÃgastutikalpaneti viprakar«o viÓe«a iti yÃgastutyartha ityanena sÆcitam // #<(sandaæÓÃdinÃmatvavyavasthÃpanam)># ## #<"yathà ha durÃdÃnaæ sandaæÓenÃdadÅtaivametenÃdatta" ityarthavÃde taptÃya÷ piï¬agrahaïasÃdhanalohamayasandaæÓenopamÃnadaÓarnÃnnÃmadheyatvaæ j¤eyam >#// (yaugikatvena saha cÃturvidhyaæ nÃmadheyatvaprakÃrasyeti nirÆpaïam) apivà nÃmadheyamityatra kva guïavidhitvaæ kva nÃmadheyatvamiti ko«ÂhaÓodhanikÃrthamÃrambha iti pratij¤Ãtaæ, tannÃmatve prakÃracatu«ÂayÃpek«atÃæ sÆcayitumupasaæharati #<--- tatsiddhamiti >#// atra udbhidadhikaraïe yaugikatvameva nÃmatÃsÃdhakaæ, matvarthalak«aïà tu guïavidhitvanirÃsadvÃrà tadupodbalikà / tadÃpattyabhÃve 'pi phale yÃge và guïavidhipÆrvapak«asya yaugikatvenaiva nirÃsena nÃmatÃprasÃdhanenÃyuktatvÃt, matvarthalak«aïÃpattimÃtreïa somÃdau nÃmatÃnaÇgÅkÃrÃcca / ato yaugikatvena saha cÃturvidhyaæ j¤eyam / ataeva --- ÓÃstradÅpikÃyÃæ yaugikasyevoktam / kaustubhe mattvarthalak«aïoktirapi yaugikatvopalak«aïatayaiva neyà // #<(nÃmatve utpattiÓi«ÂabalÅyastvasya pa¤camaprakÃratÃmatanirÆpaïaæ tatkhaï¬ana¤ca)># vaiÓvadevÃdhikaraïagatanyÃyasudhÃvalambanenotpattiÓi«ÂaguïabalÅyastvasyÃpi nÃmadheyatve prakÃratvamicchanti kecit / yathÃhurvaiÓvadevÃdhikaraïe #<"guïÃntarÃvaruddhatvÃnnÃvakÃÓyo guïo 'para÷ / vikalpo 'pi na vai«amyÃttasmÃnnÃmaiva yujyate"># iti ##// (vaiÓvadevajyotirÃdipadÃnÃæ yathÃsaæbhavaæ udbhidÃdyadhikaraïavi«ayatvopapÃdanam / paunaruktyaparihÃraÓca) sarvatretyanenaitaduktaæ bhavati / yadyapi "athai«a jyotirathai«a sarvajyoti"rityatra jyotirÃdipade prathamanirdi«Âe dravyasya kratuvÃcakapadasamabhivyÃhÃrÃbhÃve tadaÇgatvena viniyogÃyogÃt prakaraïena ca siddharÆpasyÃviniyogÃt "etena sahastradak«iïena yajete" tyuttaravÃkyagataitacchabdena pÆrvavÃkyagataprathamÃnirddi«ÂÃnÃæ parÃmarÓena jyoti«ÂomayÃgÃnuvÃdenaitacchabdopanÅtatayà guïaparatÃÓaÇkà bhavati; tathÃpi tadanuvÃdena te«Ãæ guïÃnÃæ sahastradak«iïÃyÃÓca vidhÃne vÃkyabhedÃpatteÓcitrÃpadavadeva na guïaparatvam, apitu nÃmatvameva; vÃkyabhedÃpÃdakaguïÃdeÓca karmÃntarakalpanasyocitatvÃt / etadabhiprÃyeïÃsminnadhikaraïe te 'pi cavÃkyÃntare«u yadà t­tÅyÃnirdeÓaæ pratipadyante, tadà vicÃryanta iti vÃrtike tadvyapadeÓÃdhikaraïavicÃryatvaæ jyotirÃdipadÃnÃmÃpÃtata÷ pratÅyamÃnamapi tadvyapadeÓarahitatvenÃyuktaæ matvà jyotirÃdiÓabdÃnÃmudbhidÃdyadhikaraïe«u yathÃsaæbhavaæ niveÓo bhavi«yatÅtyabhiprÃyeïa nyÃyasudhÃk­tà vyÃkhyÃtam / atastatrÃpi yuktaæ nÃmadheyatvam / evaæ darvÅhomavaiÓvadevÃdipadÃnÃmapi nÃmadheyatvaæ tatprakhyanyÃyena dra«Âavyam / vaiÓvadevÃdhikaraïe tu tadeva vaiÓvadevapadasyÃk«ipya samÃdhÅyate / a«Âame tviha siddhameva nÃmadheyatvam apÆrvatÃdivicÃrÃrthaæ prasaÇgÃduktamiti na paunaruktyamiti / prayojanamÃdyapÆrvapak«e somabÃdhena Óyenapak«iïà jyoti«ÂomÃnu«ÂhÃnam, ## prÃïidravyakatvÃdagnÅ«omÅyavidhyanta÷, ## ## somadravyaka÷ somayÃgavik­tiriti spa«ÂatvÃnnoktam // ##// #<(6 adhikaraïam / )># ## pÆrvamubhayatra viÓi«ÂavidhipÆrvapak«e yÃni dÆ«aïÃni matvarthalak«aïÃdÅni dattÃni tÃnÅha Ãk«ipyante / yadi hi yÃgasya kÃrakatvaæ syÃt, tata÷ somÃdÅnÃæ kÃrakÃntarÃïÃæ tadanvayÃnupapatterbhavenmatvarthalak«aïÃ, ubhayaÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnaæ và / natvetadasti; yÃgasya kriyÃrÆpatvÃÇgÅkÃrÃt / ataÓca tasmin sarvakÃrakÃïÃæ bhÃvanÃvadeva vinaiva matvarthalak«aïÃæ vinaiva ca vairÆpyaæ saæbandhopapatti÷ / yÃgasya ca kriyÃtve 'pi saæbandhasÃmÃnyena bhÃvanÃnvayo na virudhyate / bhÃvanà và vaiyÃkaraïavadatiriktà naivÃÇgÅkriyate / ataÓcodbhidÃdi«vapi sarvatra guïavidhitvameva, vÃjapeyodÃharaïaæ tu mÆle guïasÆtrÃnurodheneti prÃpte --- ##// iti «a«Âhaæ viÓi«ÂavidhyÃk«epÃdhikaraïam (vÃjapeyÃdhikaraïam) #<># (pÆrvatanÃdhikaraïacatu«ÂayenÃsyÃk«epasaÇgatinirÆpaïam) adhikaraïacatu«ÂayenÃsyÃk«epikÃæ saÇgatiæ darÓayati --- viÓi«Âavidhipak«e iti // yÃgÃnuvÃdena guïavidhipak«asyÃpyupalak«aïam; agre matvarthalak«aïÃdÅnÅtyÃdiÓabdabahuvacanayorupÃdÃnÃt / ##// (tantrasaæbandhenÃk«epo yatra yatra pÆrvanyÃyavi«aye«u bhavati tasya sarvasyodÃharaïatvopapÃdanam) Ãdipadena yÃgÃnuvÃdena guïavidhÃnapÆrvapak«e yat phalapadÃnarthakyaæ, phaloddeÓena tadvidhau guïapadÃnarthakyamiti do«advayaæ tadvyapadeÓanyÃyaÓceti saæg­hyate / tantrasaæbandheneha pÆrvapak«e tayorapi uddhÃrÃt, na tu nyÃyasudhÃk­duktasyÃpi pÆrvanyÃyacatu«Âayasya grahaïaæ, tantrasaæbandhena pÆrvanyÃyÃk«epÃsaæbhavÃt, nahi yaugikatvanyÃyena sÃmÃnÃdhikaraïyena coktaæ nÃmatvaæ tantrasaæbandhena nirÃkartuæ Óakyate, na và citrÃdhikaraïoktavÃkyabheda÷; guïadvayasya yÃgadvaye tantratvopapattÃvapi vidhyanvayatantratve pramÃïÃbhÃvena tadasaæbhavÃt, nÃpi tatprakhyatadvyapadeÓÃvapi / ato yatra yatra viÓi«ÂavidhipÆrvapak«astatrÃpÃdyamÃnamatvarthalak«aïÃk«epo yatra yÃgÃnuvÃdena guïavidhipÆrvapak«astatra phalapadÃnarthakyÃdido«Ãk«epaÓceha kriyete / tatrÃpi nÃgnihotravÃkye viÓi«ÂavidhipÆrvapak«e 'pi bahuvrÅhiïaiva matvarthabhÃnÃnmatvarthalak«aïÃyà aprasakternaitadÃk«epa iti sÆcayituæ saæbhavÃbhiprÃyeïa yatra yatreti vÅpsopÃdÃnaæ k­tam / ata eva tatprakhyÃnyaÓÃstrodÃharaïaæ samidÃdivÃkyaæ viÓi«Âavidhipak«e matvarthalak«aïÃprasakte÷ tadÃk«epÃrthaæ bhavatyevodÃharaïam // #<(viÓi«ÂavidhipÆrvapak«e ÓyenavÃkyasyÃpi etadadhikaraïavi«ayatvasya kaustubhÃvirodhenopapÃdanam)># ## ##// etena --- ## --- nirastam / yattu --- ##// (vÃjapeyavÃkye tatprakhyanyÃyavi«aye 'pi etannyÃyaprav­ttiriti prakÃÓakaustubhagranthayo÷ prau¬hivÃdatvopapÃdanam) yattu prakÃÓakÃraistadanusÃreïa pÆjyapÃdaiÓca kaustubhe 'gnihotravÃkye prasaktamatvarthalak«aïÃk«epÃsaæbhave 'pi vÃjapeyodÃharaïe tatprakhyanyÃyavi«aye bahuvrÅhyapek«ayà karmadhÃrayaæ laghutvenÃÓritya tatra prasaktÃyà matvarthalak«aïÃyà Ãk«epasaæbhava÷ / ata eva Ãk«epasya sÃdhÃraïye 'pi tatprakhyanyÃyavi«aye 'pi matvarthalak«aïÃprasaktidyotanÃya vÃjapeyavÃkyopanyÃsa Ãkare #<--- ityuktam,># tat peyaviÓe«aïasya karmadhÃrayapak«e pÆrvanipÃtÃpatte÷ svaravisaævÃdÃpatteÓca prau¬hivÃdamÃtram // #<(vÃjapeyodÃharaïasya pÆrvÃdhikaraïÃvi«ayatvaparanyÃyasudhÃkhaï¬anenÃk«epÃthratvasamarthanam)># yadapi --- ## ## - iti, tadapi na; ##// (dhÃtvarthasya bhÃvanÃyÃæ saæbandhasÃmÃnyena tatra ca guïÃdÅnÃæ karaïatvÃdinà cÃnvayanirÆpaïapÆrvakaæ viÓi«ÂavidhyasaæbhavarÆpapÆrvapak«opapÃdanam) ## kÃrakÃïÃæ kriyayaivÃnvayÃt kÃrakÃntarÅbhÆto dhÃtvarthastacchabdÃrtha÷ / udbhidadhikaraïe matvarthalak«aïÃparihÃreïa guïasya bhÃvanÃyÃmeva kÃrakatvenÃnvayasya svayaæ sÃdhitatvÃt guïayÃgobhayaviÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnÃÓrayaïena yadgautavaæ tadapyÃÓrayaïÅyaæ syÃdityÃha #<--- ubhayeti /># ##// yajetetyatra yÃgagatakarmatvakaraïatvapratipÃdakaÓabdÃbhÃvÃditi Óe«a÷ / yadyapi bhÃvÃrthÃdhikaraïe 'tiriktabhÃvanà sÃdhayi«yate; tathÃpi tasya yatnarÆpasya kÃrakÃjanyatvÃt na tatra kÃrakÃïÃæ anvaya÷ saæbhavati; dhÃtvarthadvÃrakÃÓrayaïe tadapek«ayÃtatraiva tadanvayasya yuktatvÃt / ata÷ sarvÃïyapi kÃrakÃïi dhÃtvarthenaivÃnvÅyante / ata e kÃrakÃnvayitvÃt na tasya kÃrakatvam, apitu kriyÃrÆpatvameveti yathaiva siddhÃnte sakalakÃrakÃnvitabhÃvanà kriyÃrÆpaiva satÅ pratyayenocyate, tathaiva dhÃtunà mamÃpi kriyÃrÆpa evÃrtha ucyate / ata eva na bhÃvanÃvadeva karmatvakaraïatvÃdik­tavairÆpyamapi / evaæ ca sakalakÃrakaviÓi«Âasya dhÃtvarthasya saæbandhasÃmÃnyenaivÃnvaya÷ / "prak­tipratyayau sahÃrthaæ brÆta" ityanuÓÃsanamapi saæbandhasÃmÃnyÃbhiprÃyam / ata eva etadanuÓÃsanabalÃdeva nirƬhalak«aïayà saæbandhasya padÃrthavidhayà bhÃnam / naca kÃrakÃtiriktasya naiva bhÃvanÃyÃmanvaya iti niyamo 'sti; "etasyaiva revatÅ«vi"ti vÃkye bhÃvanÃyÃÓcÃpi tadanvayÃÇgÅkÃrÃt / athavà --- pradhÃnÃnvayÃnurodhena bhÃvanÃyÃmeva kÃrakÃïÃmanvaya÷; tathÃpi dhÃtvarthasya saæbandhasÃmÃnyenaiva tasyÃmanvayÃdekasmin yÃge guïanirÆpite karmatve phalanirÆpite ca karaïatve aÇgÅkriyamÃïe 'pi ÓÃbdabodhe tena tena rÆpeïa pratÅtyabhÃvÃt na vairÆpyÃpattiriti karaïatvenÃnavagamÃt na tadanvayÃrthaæ matvarthalak«aïÃdyÃpattirityabhipretyÃha #<--- yÃgasyeti >#// bhÃvÃrthÃdhikaraïaæ asiddhaæ matvaitadvicÃraprav­ttiriti pak«ÃntareïÃha #<--- bhÃvanà veti >#// (udÃharaïÃntaraparityÃgena vÃjapeyodÃharaïÃÓaya÷, tatra nyÃyasudhÃprakÃÓakÃrayormatakhaï¬anaæ ca) yadyapi vÃjapeyapade bahuvrÅhyÃÓrayaïe na matvarthalak«aïÃprasakti÷, karmadhÃraye peyapadasya pÆrvanipÃtÃpatti÷; tathÃpi bahuvrÅherÃÓrayaïe 'pi nÃnyapadÃrtho yÃga÷ pÆrvapak«e 'bhipreta÷, yena vÃjapeyasubantenopÃttaæ dravyaæ guïatvena vidhÅyata iti pÆrvapak«ÃÓayena matvarthalak«aïÃprasaktirna saæbhavatÅtyucyate, kintu vÃjaæ annaæ peyam yasminniti surÃdravyavat yat karma tadevÃnyapadÃrthatvena vivak«itamityabhiprÃya÷ / tathÃca samÃsenaivÃnyapadÃrthatayà surÃdravyaviÓi«ÂakarmavidhÃnÃÓayena prÃcÅnai÷ prasajyanmatvarthalak«aïÃkavÃjapeyodÃharaïameva kimarthaæ darÓitamiti ÓaÇkÃæ pariharati #<--- vÃjapeyeti >#// (guïasÆtraprav­ttiprayojanam) ##// atraca ## iti guïasÆtraæ vÃjapeyasyÃnnadravyakatvena dravyasÃd­Óyasya balavatvÃdai«Âikavidhyantarasya pÆrvapak«e prÃpte somadharmÃïÃæ dÅk«opasadÃdÅnÃmaprÃptau "saptadaÓadÅk«o vÃjapeya÷" "saptadaÓopasatkovÃjapeya" iti dÅk«opasadanuvÃdaliÇgadarÓanÃnupapattipradarÓanÃrtham / taddhi vÃjapeya eva saæbhavati nÃnyatreti tadanurodhena vÃjapeyodÃharaïaæ na tu nyÃyasudhÃk­tprakÃÓakÃroktarÅtyetyartha÷ // #<(dhÃtvarthasya saæbandhasÃmÃnyena bhÃvanÃnvayanirÃsena karmatvakaraïatvÃdinÃnvayanirÆpaïapÆrvakaæ somena yajetetyÃdau sarvatra matvarthalak«aïà samarthanam)># ## ##--- ataÓceti // #<(matvarthalak«aïÃæ vinobhayorgumaphalayoryÃgÃnvaye prasaktaviruddhatrikadvayasvarÆpÃdinirÆpaïam)># ##// (prakÃÓakÃrÅyopÃdeyatvaniruktiprakÃranirasanam) ## upÃdeyatvavidheyatvaguïatvatrike uddeÓyatvÃnuvÃdyatvaprÃdhÃnyatrike ca kimidamupÃdeyatvaæ? ki¤coddeÓyatvaæ nÃma / naca k­tivyÃpyatvaæ upÃdeyatvaæ, tadviparyayo 'nupÃdeyatvÃparanÃmadheyamuddeÓyatvamiti prakÃÓakÃroktaæ sÃdhu; samÃdirÆpadeÓasya darÓapÆrïamÃsottaratvÃdikÃlasya rathantarasÃmatvÃdernimittasya vrÅhyÃde÷ saæskÃryasya k­tivyÃpyatvasattvenopÃdeyatvÃpatte÷, kart­tadgataikatvÃde÷ k­tivyÃpyatvÃbhÃvenopÃdeyatvÃnÃpattyoddeÓyatvÃpatteÓca / prak­te 'pi yÃge k­tivyÃpyatvasattvenoddeÓyatvÃnÃpatteÓcetyata Ãha #<--- upÃdeyatvÃdÅti >#// (Óe«atvÃdisvarÆpasyÃsaækÅrïasya spa«Âaj¤ÃnatayopÃdeyatvamÃtraniruktipratij¤opapÃdanam) Óe«atvÃkhyaguïatvasya k­tyuddeÓyatvÃparaparyÃyaÓe«itvarÆpapradhÃnatvasya pravartakaliÇgavyÃpÃrÃtmaka- pravartanÃvi«ayatvÃkhyavidheyatvÃnuvÃdyatvasya ca spa«ÂarÆpatayÃsaÇkÅrïatvena j¤Ãtuæ ÓakyatvÃdupÃdeyatvasya pÃratantryÃpÃdyatvalak«aïasya Óe«atve 'pi kÃladeÓÃdÃvabhÃvÃdata eva prÃdhÃnyÃttadanyathÃnupapattyà kalpyamÃnoddeÓyatvasya tatra sarvasaæpratipannasyÃsaæbhavena tatraiva svarÆpajij¤ÃsodayÃttatsvarÆpaj¤ÃnamevopayogÅtyabhiprÃyeïa guïatvÃdÅni vihÃyo##// (nirdu«ÂatayoddeÓyatvopÃdeyatvayornirvacanam) ÃdipadenoddeÓyatvasaægraha÷ / prak­tavidhiprayuktyavi«ayatvamuddeÓyatvaæ tadabhÃvaÓcopÃdeyatvaæ / asticedamuddeÓyatvaæ svargÃdiphale kÃladeÓÃdau ca / samÃdirÆpadeÓÃde÷ k­tivyÃpyatve 'pi lokasiddhasamopajÅvanenÃpi prak­tavidhyupapatte÷ paÓvÃdivatprak­tavidhiprayuktottaravihÃradeÓaprÃpaïÃd irÆpakriyÃntaravyÃpyatvÃbhÃvena prak­tavidhiprayuktavi«ayatvÃbhÃvÃ- llak«aïasamanvaya÷ / ata eva paÓvÃdidravyasya tanni«ÂhaguïÃdeÓca vastuto lokasiddhatve 'pi vihÃradeÓaprÃpaïÃdikriyÃvi«ayatvena prak­tavidhiprayuktivi«ayatvÃnnÃtivyÃpti÷ / evamÃhavanÅyÃderÃdhÃnavidhiprayuktÃdhÃna- ni«pannatvena "yadÃhavanÅye juhotÅ"tyÃdiprak­tavidherutpattyaprayojakatve 'pi praïayanaprÃdu«karaïÃdikriyÃntaravyÃpyatvena rÆpeïa prayuktivi«ayatvasattvÃnnÃtivyÃpti÷ / evaæ puro¬ÃÓakapÃlasyÃpi vihÃradeÓe sthitasya hastagrahaïÃdirÆpakriyÃvi«ayatvena prak­tavidhiprayuktatvaæ j¤eyam / saæskÃryasya vrÅhyÃde r"vrÅhibhiryajete"ti vÃkye prayuktivi«ayatve 'pi saæskÃrabodhakaprak­tavidhau prayuktivi«ayatvÃbhÃvÃduddeÓyatvÃvighÃta÷ / ÃkhyÃtopÃttakartustadekatvÃdeÓca prak­tavidhyaprayuktatve 'pi k­tinirÆpitasamavÃyaghaÂitasaæbandhenaiva bhÃvanÃnvayÃnnÃtivyÃpti÷ / yatra tu puru«asya saæskÃryatvaæ tatra karmatÃsaæbandhenaivÃnvayÃnnÃvyÃpti÷ / ataÓca Óe«atvavyÃpyatvena pÃratantryÃpÃdyatvalak«aïasyopÃdeyatvasya prÃdhÃnyavyÃpyatvena coddeÓyatvasyÃpyanaÇgÅkÃrÃtkÃladeÓÃdi«u Óe«atve 'pi copÃdeyatvatadabhÃvarÆpoddeÓyatvayoranupapatti÷ / prak­teca prak­tavidhiprayuktyavi«ayatvarÆpoddeÓyatvasya tadabhÃvarÆpopÃdeyatvasya mitho virodhÃnna tantrasaæbandhasaæbhava÷ / ##// (matvarthalak«aïÃviruddhatrikadvayÃpattyÃdinodbhidÃdipadÃnÃæ nÃmatvopasaæhÃra÷) evaæ ca yugapadbodhe viruddhatrikadvayÃpatte÷ kramikatvÃÇgÅkÃre ca pÆrvoktavairÆpyÃpatte÷ ÓrÆyamÃïasyaiva krameïa yugapadvobhayaparatvÃÇgÅkÃrÃyogÃt ÓrÆyamÃïo vidhiranyataraparo 'nyaccÃrthikamityavaÓyÃbhyupeye vidhyapek«itatvÃt yogyatvÃcca bhÃvÃrthÃdhikaraïanyÃyena karaïatvameva ÓÃbdaæ prÃthamikabhÃvanÃnvaye iti pÃr«ÂhikabodhavelÃyÃmapi tenaiva rÆpeïa phalÃnvayo, na tu karmatayà guïena, tasya phalasaæbandhottarakÃlÅnatvenÃrthikatvÃt / ataÓca guïasyÃpi prÃthamikabhÃvanÃnvaye asmaduktarÅtyà karaïatvenaiva saæjÃte dvitÅyabodhavelÃyÃæ yÃgasaæbandhasyÃvaÓyakatve yÃgasya phalaæ prati karaïatvÃt karaïÅbhÆtaguïÃnvayÃrthaæ ÃvaÓyakÅ matvarthalak«aïà / ye«Ãæ tu prÃcÃæ mate prathamato 'pi na guïasya karaïatvena bhÃvanÃnvayaste«Ãæ tu prathamata eva sà ÃvaÓyakÅ duruddharetyabhipretyopasaæharati #<--- ata iti >#// udbhidÃdÅnÃmityÃdipadena yaugikatvasÃmyÃt vÃjapeyapadasyÃpi saægraha÷ // #<(vÃjapeyapade yajisÃmÃnÃdhikaraïyopapattyarthaæ bahuvrÅhyÃÓrayaïena guïe karmaïica tulyavadv­ttikatvasaæpÃdanam)># ## ##// (tatprakhyanyÃyena vÃjapeyanÃmatvopapÃdanam) ato yuktaæ tatprakhyanyÃyena nÃmatvam / saæbhavati ca saptadaÓÃnÃæ prÃjÃpattyasomagrahÃïÃæ viÓe«ata ÃmnÃnavat prÃjÃpatyÃnÃæ saptadaÓa surÃgrahÃn g­hïÃtÅti viÓe«ata ÃmnÃnÃt somagrahÃïÃæ ÃhavanÅyÃdhvaryukart­kapracÃravat surÃgrahÃïÃæ mÃrjÃlÅye pratiprasthÃt­vÃjas­tkart­kapracÃravidhÃnÃt surÃgrahairapi vÃjapeyayÃgÃbhyÃsÃt tatprakhyanyÃya÷ / tatra ca mÃrjÃlÅye surÃgrahaïamanukampanamÃtraæ k­tvà vÃjas­tÃæ bhak«aïaæ homo 'pi veti pak«advaye 'pi yÃgÃbhyÃse na vivÃda÷ / evaæ sthite yadyapi ca sÃk«ÃtsurÃsaæbandhitvaæ yÃge na prasiddham / tathÃca "saptadaÓasurÃgrahÃn g­hïÃtÅ"tyanena grahaïasaæsk­tÃnÃæ surÃïÃæ viniyogÃpak«eyà tena madhugrahaæ ni«kÅïÃti, taæ sabrahmaïe sapÃtramiti ÓapathaÓrutyà surÃpratigrahakart­pÆrvadattasya hiraïyapÃtrasthamadhugrahasya surÃgrahaïani«krayÃrthatvena viniyogÃt madhugrahasyÃpi ca sapÃtrasya brahmasaæpradÃnake dÃne viniyogÃtparaæparayà yÃge surÃsaæbandhitvasiddhiriti pÆjyapÃdÃnÃæ kaustubhe surÃsaæbandhitvopapÃdanaprayÃsakaraïaæ v­thaiva / yadyapyagnÅ«omÃdipadavadvÃjapeye b­hatsÃmakasya vi«ïau ityasyÃm­ci vÃjapeyastotrasyÃnte ÃmnÃnÃttenaiva kratusamÃpte÷ vÃjapeyastotrak­tasamÃptimattvenaiva vÃjapeyapadaprav­tti÷ Óakyate eva vaktuæ; tathÃpi "prajÃpatirakÃmayata vÃjamÃpnuyÃt svargalokamiti sa etaæ vÃjapeyamapaÓyadvÃjaæ peyo và e«a vÃjapeya÷ etena svargaæ lokaæ ÃpnotÅ"ti tÃï¬ibrÃhmaïe arthavÃde vÃjarÆpÃnnapeyatvayogenaiva vÃjapeyaÓabdanirvacanÃt vÃjaæ peyamasminniti yogÃrthasyaiva anusaraïaæ mÅmÃæsakÃnÃmiti dhyeyam / prayojanaæ pÆrvapak«e vyaktatve 'pi dravyasÃd­Óyena balavatai«Âikavidhyanta÷ siddhÃnte spa«ÂatvÃcca noktam // iti «a«Âhaæ viÓi«ÂavidhyÃk«epÃdhikaraïam (vÃjapeyÃdhikaraïam) #<(7 adhikaraïam / )># tadguïÃstu vidhÅyeran avibhÃgÃdvidhÃnÃrthe // "Ãgneyo '«ÂÃkapÃlo 'mÃvÃsyÃyÃæ paurïamÃsyÃæ cÃcyuto bhavatÅ" tyÃdau ÃgneyaÓabdo guïavidhi÷ karmanÃmadheyamiti cintÃyÃæ agnermantravarïÃdeva prÃptatvÃdÃgneyapadaæ nÃmadheyam iti prÃpte --- ##// prayojanaæ "Ãgneyaæ paya" ityÃdau nÃmÃtideÓenÃgneyavidhyanta÷ pÆrvapak«e, siddhÃnte tu sÃnnÃyyavidhyanta÷ // 7 // 23 // iti saptamamÃgneyÃdhikaraïam / #<># (pÆrvÃdhikaraïenÃpavÃdikasaægatinirÆpaïam) Ãk«epasamÃdhÃnÃrthasyÃpi pÆrvÃdhikaraïasya nÃmatÃsÃdhakatvÃdÃk«epasamÃdhÃnÃbhyÃæ sÃdhitasya nÃmatvasyeha siddhÃnte 'pavÃdakaraïÃt ÃpavÃdakÅæ saÇgatiæ spa«ÂatvÃdanabhidhÃya vi«ayavÃkyapradarÓanapÆrvikÃæ cintÃæ darÓayati --- Ãgneyo '«ÂÃkapÃla iti // #<(prÃk­tavaik­tavÃkyÃntarÃïÃmapyetadadhikaraïavi«ayatvam)># Ãdipadena #<"agnÅ«omÅyamekÃdaÓakapÃlaæ aindraæ dadhyamÃvÃsyÃyÃ">#miti prÃk­tÃnÃæ #<"Ãgneyaæ paya"># #<"aindra÷ puro¬ÃÓa" iti vaik­tÃnÃæ ca vÃkyÃnÃæ saægraha÷ >#// (ÃgneyanÃmatÃguïavidhitvaparatvanirÃsena sarvaviÓi«Âavidhivi«ayatvametadadhikaraïasyeti nyÃyasudhÃkÃramatatatkhaï¬ane) atra nyÃyasudhÃk­tà --- "ÃgneyapadasyëÂÃkapÃlÃdidravyasÃmÃnÃdhikaraïyÃt karmaïaÓcÃÓravaïÃnmantratastu virodhe syÃdi" tyadhikaraïe pa¤came ÃgneyÃgnÅ«omÅyayo÷ brÃhmaïakramaviparyayeïa mantrakramÃmnÃnasya vak«yamÃïatvena kramaviniyuktamantrÃbhÃvÃt ÓrutyaviniyuktÃnÃæ ca mantrÃïÃæ svÃrthasamavÃyakalpakatvÃbhÃvÃt mÃntravarïikadevatÃkalpanÃnupapatte÷ dravyadevatÃsaæyogenÃpi yÃgasya kalpayitumaÓakyatvÃdÃ"gneyaæ caturdhà karotÅ" tyÃdivyavahÃrasya ca dravyavi«ayatvena karmanÃmÃnapek«atvÃnni«prayojanatvenÃpi nÃmatvÃÓaÇkÃnupapatte÷ na nÃmatvacintà yuktÃ; ata÷ pÆrvÃdhikaraïe tantrasaæbandhÃnupapattyà viÓi«Âavidhau niraste kvacidapi tarhyanÃv­ttena pratyayena viÓi«Âavidhirna saæbhavatÅtyÃÓaÇkya viÓi«ÂavidhivyutpÃdanÃyaivaitadadhikaraïam / tadvyutpÃdanasya cotpattiÓi«ÂaguïabalÅyastvasiddhi÷ prayojanam / tasya nÃmatà / somaviÓi«Âe hyutpanne ÓuddhÃnuvÃdÃsaæbhavÃnna khanitrÃdistatretyudbhidÃdernÃmatà sidhyati / Órutena tu pratyayena Óuddhaæ yÃgaæ vidhÃyopapadÃnarthakyaparijihÅr«ayà tadarthavidhinÃyÃÓrutapratyayÃntarakalpane ÓrutasyaivÃv­ttikalpane ÓuddhayÃgÃnuvÃdenodbhitsomayorvihitayo÷ tulyabalatvena vikalpopapatterna nÃmatà sidhyatÅti nÃmadheyatvaæ dra¬hayituæ viÓi«Âavidhiriha vyutpÃdyate saprayojana÷ / eva¤ca sarvecÃtra viÓi«Âavidhaya÷ udÃharaïamiti bhëyavÃrtikayorguïavidhinÃmadheyacintà pÆrvÃpavÃdatvena saÇgatiæ vaktuæ k­tà / athavà -- guïavidhyasaæbhave sthite vaiyarthyaparihÃrÃya saæbhavamÃtreïa nÃmatvamuktam / etadadhikaraïaæ tu viÓi«ÂavidhivyutpÃdanamÃtrÃrthatvameveti #<--- uktam, tadayukta># miti sÆcayituæ yathÃbhëyavÃrtikaæ guïavidhi÷ karmanÃmadheyamiti cintÃyÃæ niveÓitam / ## na tÃvadatra viÓi«ÂavidhivyutpÃdanaæ nÃmatvavicÃre saÇgatam; utpattiÓi«ÂaguïabalÅyastvasidhyà viÓi«ÂavidhivicÃrasya saprayojanatve 'pi tadbalÅyastvena vÃjinayÃgavadguïaviÓi«ÂakarmÃntarasyaivodbhidÃdivÃkye«vÃpattyà guïavidhitvanirÃsÃsaæbhavena nÃmatÃyÃmasÃdhakatvÃt, yadi vÃjinavÃkye rƬhibalÅyastvena vÃjinapadasyotpattiÓi«ÂaguïabalÅyastvenÃpi na nÃmatetyucyeta, tadodbhidÃdipadÃnÃmarƬhatvena tulyavadv­ttikatayaiva nÃmatÃsiddhe÷ kimutpattiÓi«ÂaguïabalÅyastvena? ## viÓi«ÂavidhyabhÃve 'pi na khanitrasya vikalpa÷ saæbhavati; udbhidÃdivÃkye«u yÃgÃnuvÃdÃsiddhe÷, "somena yajete"ti vÃkyasya pÆrvaprav­ttyÃÓrayaïena ÓuddhayÃgavidhÃne 'pi tadÃnÅmevopasthitopapadÃnarthakyaparihÃrÃya kalpitenÃv­ttena tenaiva và vidhipratyayena svavÃkyopasthitayÃgÃnuvÃdena some vihite tenaiva nirÃkÃÇk«Åk­te yÃgenaiva vÃkyÃntaropÃttakhanitrÃdividhÃnaæ saæbhavatÅti tatra karmÃntaravidhÃnasyaivÃpattirna tu vikalpa÷ / nahyutpattiÓi«ÂaguïabalÅyastve nirÃkÃÇk«atÃpÃdanÃtiriktamanyat ki¤citkaraïamasti, tattu viÓi«ÂavidhyabhÃve 'pi sukaramiti / ## tatra viÓi«Âavidhiæ matvarthalak«aïÃpattyà nirasya yaugikatvÃdinaiva nÃmatvamÃkare sÃdhitamityasaÇgataæ viÓi«ÂavidhivyutpÃdanam ## sannik­«Âavidhau asaæbhavanibandhanatvÃdviprak­«ÂayorviÓe«aïaviÓe«yayoryugapadvidheyatvasya sannik­«ÂavidhÃnÃrthaæ ca tasyasaæbhava÷ viprak­«ÂavidhÃnÃrthaæ tasyÃsaæbhavaÓcÃbhyupagantavya÷ syÃditi yugapat viruddhasaæbhavÃsaæbhavÃyogÃnna kvacit sak­cchrutena pratyayena viÓi«Âavidhi÷ saæbhavatÅti tvaduktapÆrvapak«asya somena yajetetyatrevÃgneyÃdivÃkye«vapi saæbhavÃdanekaguïopÃdÃnanimittavÃkyabhedÃpattihetukapÆvrapak«ÃbhidhÃnamÃgneyÃdivÃkye bhëyakÃrasya ÓÆnyah­dayatÃmevÃpÃdayet / ata÷ saÇgatatvÃdguïavidhinÃmadheyavicÃra eva yukta iti // (tatprakhyanyÃyenÃgneyapadanÃmatvopapÃdanam) ## --- agneriti // ayamartha÷ --- ## aprÃptÃrthatvÃdvidhiæ prakalpya bhÆdhÃtoÓca bhÃvanÃæ vinÃnupapatte÷ bhÃvanÃk«epÃttayaiva và bhÃvanÃbhidhÃnÃt tasyÃæ ca prathamÃntëÂÃkapÃlapadoktadravyasyÃnvayÃsaæbhave saktuvatprathamÃyÃ÷ karaïatvalak«aïayà a«ÂÃkapÃlakaraïikÃyÃæ tasyÃæ bhÃvanÃyÃæ agnerapi viÓe«aïatvenÃnekavidhinimittagauravÃpatte÷ tatprakhyanyÃyena nÃmadheyamÃgneyapadam / saæbhavaticÃtra mantravarïasyÃgnidevatÃprÃpakasya sattvÃttatprakhyannyÃya÷ // (mantrabrÃhmaïapÃÂhayorananyÃd­ÓatvenÃnyÃd­Óatve 'pi anu«ÂhÃnasÃdeÓyÃt agnirmÆrdhetyÃdÅnÃæ ÃgneyÃdiviniyogena mÃntravarïikadevatÃprÃptisamarthanam) agnirmÆrdheti puronuvÃkyÃyà "bhuvo yaj¤asye" ti yÃjyÃyÃÓcÃdhikÃrÃkhyaprakaraïena sthÃnena và a«ÂÃkapÃlabhÃvanÃÇgatvÃvagaterupÃæÓuyÃjavat Órutyaviniyoge 'pi devatÃkalpakatvopapatte÷ / ataeva --- dravyasamÃnÃdhikaraïasyÃpyÃgneyapadasya nyÃyena nÃmatÃsiddhau karmavyadhikaraïadvitÅyÃntÃgnihotrÃghÃrapadavannÃmatvaæ karaïatvalak«aïayÃæ nÃnupapannam / nacÃdhikÃrasyopÃæÓuyÃjÃdi«vapyaviÓe«Ãtkramasya ca brÃhmaïapÃÂhÃpek«ayà mantrÃïÃæ vaiparÅtyÃdasaæbhavatt kathaæ prathamasya prathamamityevaæ pÃÂhakramÃt mantrÃïÃmaÇgatvamiti dÆ«aïam; vÃjasaneyiÓÃkhÃyÃæ prathamamÃgneyasya paÓcÃdagnÅ«omÅyasyaiva brÃhmaïapÃÂhÃmnÃnÃt mantrÃïÃæ pÃÂhakramopapatte÷; sarvaÓÃkhÃbhij¤atvena viÓvastatantravÃrtikakÃrairlekhanÃt ÓÃkhÃntare mantrapÃÂhakramÃnÃmnÃnasyÃnumÃtumapyaÓakyatvÃcca / "mantratastu virodhe syÃdityatra tu yatrÃpi vyutkramÃmnÃnaæ, tatrÃpÅ«ÂasiddhirupapÃditÃ, natu tÃvatà sarvatrÃpi vyutkramÃmnÃnaæ, tadapyagnÅ«omÅyÃnantare paÂhitasyÃpyÃgneyasya "Óiro và etadyaj¤asya yadÃgneyo h­dayamupÃæÓuyÃja÷ pÃdÃvagnÅ«omÅya" ityanenÃprÃptÃrthatvena vidhikalpanayà svasthÃnÃdapak­«ya agnÅ«omÅyapaÓuyÃgavadapak­«yÃnu«ÂhÃnÃvagateranu«ÂhÃna- lak«aïasthÃnakramÃtpaÓudharmÃïÃæ agnÅ«omÅyÃÇgatvasyeva yÃjyÃnuvÃkyÃyugalasyÃÇgatvÃvagatiriti kaustubhadarÓitaprakÃreïÃÇgatvasya sulabhatvÃcca // #<(Ãgneya iti taddhitasya devatÃpramÃpakatvaÓaÇkÃtannirasane)># naca --- ## --- vÃcyam; virodhe tatprÃbalye 'pi avirodhe 'nekavidhigauravÃpÃdakatvena taddhitasya tatkalpakatvÃyogÃt / #<"sarvatrÃgnikalibhyÃæ ¬hak vaktavya"># iti prÃgdÅvyatÅye«u #<"tasyedaæ"># #<"tasyÃpatyaæ" "sÃsya devatÃ" "tasya samÆha÷" "tatra bhava" ityÃdisÃmÃnyaviÓe«e«u aneke«u saæbandhe«u ¬hakpratyayasya smaraïÃdÃgneyapadasya sandigdhÃrthatvena niyamena devatÃvidhÃyitvÃnupapatteÓca / nÃmadheyatvetu pramÃïÃntarabalÃdeva devatÃtaddhitanirïayopapatte÷ / ato yuktaiva mantravarïÃddevatÃprÃptiriti >#// (pÆrvamanirdhÃritasya dhÃtvarthaviÓe«aïasya paÓcÃdavadhÃryamÃïasya bhÃvanÃvacchedakatvopapÃdanam) bhÃvanÃyÃÓcÃvacchedakadhÃtvarthÃpek«ÃyÃæ tadavacchedakayogyadhÃtvarthÃÓravaïe 'pi devatÃsaæbandhakalpitayÃgasyaiva paÓcÃdavagatasyÃpyavacchedakatvopapatti÷ / i«yate cÃbhyudite«ÂivÃkye bhÃvanÃntaravidhipak«e guïasaæbandhavÃkye«u paÓcÃdavagatasyaiva dhÃtvarthasyÃvacchedakatvam / ata eva "jyotirgaurÃyu"rityÃdau aprÃptiphalakalpitavidhyanyathÃnupapattisiddhabhÃvanÃk«iptÃnirdhÃritadhÃtvarthaviÓe«asyaiva jyotirÃdi nÃmetyavadhÃrite paÓcÃdavyaktatvÃdisÃd­ÓyenÃtidi«ÂadravyadevatÃsaæbandhena yÃgarÆpaviÓe«anirdhÃraïami«Âam / ataÓca siddhÃnta iva paÓcÃdavagatasyaiva yÃgasyabhÆdhÃtunà lak«aïayà bhÃvanÃvidhÃnopapatteryuktamÃgneyapadasya nÃmatvam // #<(prakÃÓakÃrÃbhimatayÃgacaturÃv­ttirÆpapak«aprayojanani rÃsena pÆrvapak«aprayojanÃntarasÆcanam)># ## yattu --- ## #<"rÃgneyaæ caturdhà karotÅ" tyatra ÃgneyakarmaïaÓcaturdhÃkaraïÃsaæbhave 'pi caturÃv­tti÷ prayojanam># --- ityuktam, tat "puro¬ÃÓaæ caturdhà karotÅ"ti ÓÃkhÃntaravÃkyopasaæhÃreïÃgneyapadasyÃgnidevatopalak«itapuro¬ÃÓa- paratvÃvagate÷ puro¬ÃÓasyaiva caturdhÃkaraïarÆpavibhÃgavidhipratÅterayuktamiti dÆ«itaæ kaustubhe / ato nyÃyasudhÃk­dÃpÃditasakaladÆ«aïaparihÃreïa sud­¬ho nÃmadheyatvapÆrvapak«a ityabhipretyopasaæharati --- Ãgneyapadamiti ##// (ayogyatvÃt vÃcanikaviniyogÃbhÃvÃccopÃæÓuyÃjÃghÃrÃdi«viva mantrasaæbandhÃsaæbhavÃt ## ## --- puro¬ÃÓakarmiketi ## nanu ## #<"indra Ærdhva" iti mantrasyÃkÃÇk«ÃyogyatayorabhÃvenÃnvayÃyogÃt kathaæ tadanvayena devatÃprÃptyà yÃgakalpanamityÃÓaÇkÃæ pariharan vai«amyamÃha># --- naceti // tatra liÇgÃdanvayÃyoge 'pi #<"ityÃghÃramÃghÃrayatÅ"tÅti karaïena Órutyaiva viniyogÃnyathÃnupapattyà devatÃyÃgayordvayorapi kalpanÃt karaïasya ca homatvakalpanena virodhÃpÃdanÃnnÃmatopapattiriti vai«amyamityartha÷ >#// (pÆrvapak«yÃpÃditasakalado«aparihÃreïa siddhÃntopasaæhÃra÷) pÆrvoktarÅtyà mantrapÃÂhakramopapattÃvapi ayogyatvÃdeva mantratvasyÃnupapattimabhisaædhÃya pÆrvapak«yÃpÃditÃnekavidhinimittakagauravaparihÃreïa siddhÃntamupasaæharati #<--- ata iti // dravyadevateti //.>#// Ãgneya iti taddhitena devatÃtvaviÓi«ÂadravyÃbhidhÃnÃda«ÂÃkapÃlapadasya "ete puro¬ÃÓaæ kÆrmaæ bhÆtaæ sarpantamapaÓyan" ityarthavÃdÃvagatëÂÃvacchinnakapÃlasaæsk­tapuro¬ÃÓadravyavÃcakatvÃdaprÃptÃrthatvÃdarthavÃdasamabhivyÃhÃrÃcca laÂo le¬arthakatvaniÓcayena vidhibhÃvanayo÷ pratÅtau tasyÃæ bhÃvanÃyÃæ puru«avyÃpÃrarÆpÃyÃæ a«ÂÃkapÃlasya kart­tvÃnupapatte÷ prathamayà karaïatvalak«aïayà a«ÂÃkapÃlasya karaïatvenÃnvaye agnidevatÃtvasyÃpi ca kÃrakatvenÃnvaye sakalakÃrakaviÓi«ÂÃk«iptayatki¤ciddhÃtvarthakaraïatve«ÂasÃmÃnyabhÃvyakatve buddhe paÓcÃddhavi÷samabhivyÃh­tadevatÃtvasya yÃgamantareïÃsaæbhavÃt bhÃvanÃpek«itasya dhÃtvarthasya yÃgatvÃvadhÃraïe'pi ÓÃbdatvasiddhyarthaæ bhÆdhÃtunà yÃgalak«aïayà yÃvadvÃkyopÃttaviÓe«aïaviÓi«ÂaikayÃgabhÃvanÃvidhÃnÃnna Órutasya pratyayasyÃv­ttiprasaÇga÷ / viÓe«aïavidhikalpanÃk­taæ ca gauravamanyato prÃptatvÃdÃpadyamÃnaæ na du«yati / na ca taddhitasya devatÃvidhÃyakatve liÇgÃdeva mantraprÃpte÷mantrakramÃmnÃnavaiyarthyam; agnirmÆrdheti mantraviÓe«aprÃptaye tatsÃrthakyÃt / ata eva yatra "kapÃle«u ÓrapayatÅ"tyÃdinà pramÃïÃntareïa kapÃlÃnÃæ tadadhikaraïatvasya ÓrapaïÃkhyasaæskÃraviÓe«asya ca prÃpti÷, tatrotpattivÃkye 'pi tadviÓe«avidherakalpanÃnnaiva tatk­taæ gauravam / nacaivaæ a«Âatvasya pramÃïÃntarÃprÃpte÷ samÃsabhaÇgÃpattyà bhÃvanÃyà yÃgena vaiÓi«ÂyÃsaæbhavÃt kapÃlÃnuvÃdenëÂatvasya yÃgasya ca vidhÃne vÃkyabheda÷; ekaprasaratÃbhaÇgÃpattyà prÃptÃnÃmapi kapÃlÃnÃæ viÓi«Âave«eïÃprÃptaviÓe«aïavidhikalpakavidhÃnopapatte÷ / ata eva tadaæÓe prÃptatvÃnna viÓe«aïavidhikalpanà / ataÓca viÓi«ÂayÃgabhÃvanÃvidhÃnopapattermantrÃïÃmapi tatkrameïaivÃpakar«asiddherna "Óiro ve" tyasyÃpakar«avidhitvakalpanamÃpadyate iti guïavidhirevÃgneyaÓabda iti bhÃva÷ / ##// balavato 'pi dravyasÃd­Óyasya codanÃliÇgasÃd­ÓyarÆpatvÃttadapek«ayÃpi balavatà nÃmÃtideÓenetyartha÷ // ##// #<(8 adhikaraïam / )># ## barhirÃjyapuro¬ÃÓÃdiÓabdÃnÃæ saæsk­te«u kuÓÃdi«u ÓÃstrasthai÷ prayujyamÃnatvÃd yÆpÃdiÓabdavatsaæskÃramÃtravÃcitve saæskÃraviÓi«ÂakuÓÃdivÃcitve và prÃpte --- ##Ãjyaæ krayyaæ' 'puro¬ÃÓena me mÃtà prahelakaæ dadÃtÅ'tyÃdau prayujyamÃnatvÃdavyabhicÃrÃllÃghavÃcca kuÓatvÃdijÃtivÃcitvameva // ## ## #<(pÆrvÃdhikaraïena barhiradhikaraïasya saægatidvayanirÆpaïapÆrvakaitadadhikaravi«ayatrayanirÆpaïam)># ## ## ragatabarhirÃjyapadasya upalak«aïatvaæ cÃbhipretya vi«ayatrayapradarÓanapÆrvakaæ pÆrvapak«amÃha ---- barhirÃjyeti // #<(yÃj¤ikaprasiddhà barhirÃdiÓabdÃnÃæ saæsk­taparatvopapÃdanam)># #<ÓÃstrasthairityanena ÓÃstrasthÃnÃmasaæsk­te prayoga÷ pÅlvadhikakaraïanyÃyena bÃdhyate / kvacicchÃstrasthÃnÃmapyasaæsk­te prayogaÓcÃÓvabÃlÃdhikaraïanyÃyena yÃj¤ikaprasiddhyà bÃdhyata iti ÓÃstrasthapadasya yÃj¤ikaprasiddhaparatayà sÆcitam / eva¤cÃsaæsk­taprayogasya prÃde>#ÓikatvenÃÓi«Âasthatvena taddaurbalyÃt sÃd­Óyasyopapatterna yÃj¤ikaprayogasyÃvigÅtatvÃpÃdanak«amatvamityartha÷ (yÆpÃdiÓabdÃnÃmiva saæsk­tavÃcitvasya barhirÃdiÓabda upapatti÷) ## "barhirlunÃti" "ÃjyamutpunÃti" "puro¬ÃÓaæ prathayatÅ" tyÃdisaæskÃravidhi«u barhirÃdyuddeÓena saæskÃravidhÃnÃduddeÓyÃnÃæ lavanÃdisaæsk­tÃnÃæ kuÓÃdÅnÃæ pÆrvÃvagame saæskÃravidhivaiyarthyam, anavagame tÆddeÓyatvÃyogÃt sutarÃæ tadvidhÃnÃnupapattiriti jÃtivÃcitvamevopapadyate ityata Ãha #<--- yÆpÃdiÓabdavaditi >#// yathà palÃÓaæ tak«atÅti prak­tya Órute tatra yattak«ati tadyÆpamiti viparÅtavacanavyaktyÃÓrayaïena chedanasaæsk­tapalÃÓanÃmatvaæ yÆpaÓabdasyÃvasÅyate, evamihÃpi "darbhai÷ st­ïÅte"ti barhisstaraïÃrthe mantre kuÓavÃcidarbhaÓabdadarÓanÃt barhiÓÓabdasya yallunÃti tadbarhiriti vacanavyaktyÃÓrayaïena lavanÃdisaæsk­takuÓanÃmatvÃvadhÃraïÃt "pi«ÂÃni saæyauti" "piï¬aæ karotÅ"ti ÓravaïÃcca puro¬ÃÓaÓabdasya prathanÃdisaæsk­tapi«Âapiï¬anÃmatvÃvadhÃraïÃdutpavanÃdÅnÃæ ca katha¤cidv­ttavi«ayatvamutprek«yÃjyaÓabdasyotpavanÃd isaæsk­ta- gh­tanÃmatvÃvadhÃraïÃdyÆpÃdivadvacanavyaktiviparyayÃÓrayaïena saæskÃravidhivaiyarthyamityartha÷ / ÃdipadenÃhavanÅyapadasaægraha÷ / tatrÃpi yathà nÃg­hÅtaviÓe«aïanyÃyena yÆpÃdipadÃnÃæ saæskÃre«veva Óakti÷ / ## saæskÃrÃïÃmanekatvÃdanekaÓaktikalpanÃpattestadviÓi«ÂakëÂha eveti matabheda÷ tadvadihÃpÅti matabhedaæ sÆcayituæ vÃÓabda÷ // #<(jÃtiæ vihÃyÃprayujyamÃnatvena jÃtivÃcitvameva barhirÃdiÓabdÃnÃmiti siddhÃnta÷)># ## ## jÃtiæ vihÃyeti // kairapÅtyanena virodho darÓita÷ / prayojanantviti // #<(bahiradhikaraïapÆrvottarapak«aprayojananirÆpaïam)># saæskÃravÃcakÃnÃæ ÓabdÃnÃæ khalevÃlyÃæ yÆpaÓabdasyeva nÃmÃtideÓena saæskÃraprÃpakatvÃt saæskÃrakaraïamityartha÷ / evaæ yÆpäjanÃrthÃjye / tathà jyoti«ÂomÃÇgapravargyahomapÆrvottarakÃlayo÷ #<"rohiïÃbhyÃæ vai devÃ÷ svargaæ lokamÃyanni"tyÃdinÃhorÃtradevatÃke homadvaye vihite rohiïanÃmakapuro¬ÃÓadvayasya dravyatvena vidhÃnÃttatrÃgnÅdhrakart­kagÃrhapatyÃdhiÓrayaïamÃtrÃnu«ÂhÃnepÅtarasaæskÃrÃnanu«ÂhÃnaæ siddhÃnte / pÆrvapak«e tadanu«ÂhÃnamityapi j¤eyam / atra cottarÃdhikaraïaprayojanavaddarbhai÷ st­ïÅteti mantre maudgecarau puï¬arÅkapadasyevohÃnÆhaprayojanÃntaramapi dra«Âavyam / etatsiddhajÃtivÃcitvamaÇgÅk­tyaiva barhirdharmÃïÃæ aÇgapradhÃnasÃdhÃraïabarhirdharmÃrthatvÃdyÆpÃvaÂastaraïÃrtha- barhi«i taddharmaprÃptimÃÓaÇkya nirÃkari«yate ityapaunaruktyam >#// itya«Âamaæ barhiradhikaraïam // (9 adhikaraïam / ) ## ## kÊptÃvayavayogenopapattau rƬhikalpane pramÃïÃbhÃva÷ / ataevÃÓvakarïÃdiÓabde yogabÃdhe eva tatkalpanam / nacÃpÃmaudÃsÅnyÃvasthÃyÃæ prak­«Âok«aïasÃdhanatvarÆpayogÃbhÃva÷; phalopadhÃnÃsaæbhave 'pi uk«aïasvarÆpayogyatvasya sambhavÃt / nacaivaæ rathakÃrapade 'pi rathakart­tvarÆpayogasambhavena jÃtiviÓe«e ÓaktikalpanÃnupapatti÷; anuÓÃsanabalena tatkalpanÃt, kart­tvasvarÆpayogyatvasyÃvyÃvartakatvena "var«Ãsu rathakÃrasye" tyasya vaiyarthyÃpatteÓca / prok«aïÅÓabde tu rƬhikalpane pramÃïÃbhÃvÃd yaugikatvameva // ## iti navamaæ prok«aïyadhikaraïam // #<># (saÇgatinirÆpaïapÆrvakaæ saæskÃrajÃtivÃcitvapak«advayena pÆrvapak«opakrama÷ tÃd­Óapak«advayopapÃdanaæ ca) pÆrvavaditi // anenaca prakaraïasaÇgatirÃpavÃdakÅ cÃnantarasaÇgati÷ sÆcità / prok«aïÅrÃsÃdayetyÃdau utpavanÃbhimantraïÃdisaæskÃraviÓi«Âe prayogÃdÃdyaæ tadvinÃpi prayogÃjjÃtivÃcitvena dvitÅyaæ ca pÆrvapak«amÃha #<---- saæskÃreti >#// (kalpyarƬhyapek«ayà kÊptayogaprÃbalyena prok«aïaÓabdasya prak­«Âok«aïasÃdhanatvaparatvena siddhÃntopakrama÷) apÃmaudÃsÅnyÃvasthÃyÃæ prak­«Âok«aïasÃdhanatvÃbhÃvenÃvayavÃrthasyÃkÊptatvÃttailÃdÃvavayavÃrthasadbhÃve 'pi prok«aïÅÓabdÃprayogÃtsaæskÃravadyogyatvasyÃpyanvayato vyatirekataÓca vyabhicÃrÃt prav­ttinimittatvÃsaæbhavÃdaÓvakarïÃdiÓabdavajjale 'ti riktaÓaktikalpanasyÃvaÓyakatvÃt kÊptasamudÃyaprasidhyà cÃvayavÃrthaprasiddhibÃdhasya rathakÃrÃdhikaraïe vak«yamÃïatvÃt tadvadeva samudÃyaprasidhyà aptvajÃtivÃcitvamityartha÷ // #<(samudÃyaprasiddherakÊptatvÃt gh­tÃdÃvapi prok«aïapadaprayogadarÓanÃcca prak­«Âok«aïasÃdhanatvayogyatvarÆpayogÃrthasyaiva grahaïamiti siddhÃntopakrama÷)># ##lÃdi«u satyapi prak­«Âok«aïasÃdhanatvena prok«aïapadavÃcitve ## ----- kÊpteti // (yaugikÃrthapratÅtyasaæbhavasthale rƬhe÷ kÊptisthalecoktÃdhikaraïÃprav­ttinirÆpaïam) yatra tu sarvathà nÃvayavÃrthapratÅtisaæbhava÷ tatre«Âa eva samudÃyaprasidhyà kÊptÃvayavaprasiddhibÃdha ityÃha #<----- ataeveti // nanu># yogyatayà rathakaraïav­ttitvasya jÃtiviÓe«e 'pi saæbhavÃt pratyuta "nemiæ nayanti ­bhavo yathe"ti mantraliÇgÃtte«Ãmapi rathakaraïav­ttitvÃvagamÃt rathakÃraÓabdasyÃpi yaugikatvÃpattau yaugikatvÃviÓe«Ãt traivarïikasyaiva lÃghavÃdrathakÃrapadena grahaïÃpattirityÃÓaÇkÃmanÆdya pariharati #<---- nacaivamiti // anuÓÃsaneti >#// "­bhÆïÃntve" ti mantravarïarÆpÃnuÓÃsanabalena rathakÃraÓabdasya jÃtiviÓe«aparatÃvagate÷ sÃmÃnyaprav­ttayogyatÃbÃdha ityartha÷ / sÃmÃnyato yogyatÃmÃtreïa yogÃÇgÅkÃre traivarïikasya sarvadà rathakart­tvasaæbhavena nimittatvÃnupapattervar«ÃvidhigatarathakÃrapadavaiyathyramapyÃpÃdayati #<---- kart­tveti /># ataÓca var«ÃvidhivÃkye phalopahitarathakart­tvenaiva yogo vÃcyastÃd­Óasya caudÃsÅnyÃvasthe saudhanvanÃparaparyÃye jÃtiviÓe«e 'yogena vyabhicÃrÃdatiriktarƬhikalpanamÃvaÓyakamiti vai«amyamityartha÷ // (prok«aïyadhikaraïapÆrvottarakalpaprayojananirÆpaïam) vik­tÃviti ## avik­ta iti // ## #<"gh­taæ prok«aïa"miti prayoga÷, sa notpavanÃdisaæskÃrapara÷; tathÃtve gh­tapadasÃmÃnÃdhikaraïyÃya prok«aïapade utpavanÃdikÃryaprok«aïakriyÃsÃdhanalak«aïÃpatte÷ / atastatra prok«aïaÓabdaæ bhÃvalyu¬antatvena prok«aïakriyÃmÃtrÃbhidhÃyakaæ yaugikamaÇgÅk­tya tasyÃæ gh­tasya sÃdhanatvena lak«aïayà vidhÃnam / arthÃdaupadeÓikatvÃt apÃæ bÃdha iti na kvÃpi prok«aïaprÃtipadikasya saæskÃraparatvamiti bhÃva÷ /># gh­tamÃsÃdayetÅti // gh­tasya sÆryÃdivat prÃk­tÃpÆrvakÃryÃpannatvÃdavÃcakaprok«aïÅpadaniv­tteryukto gh­tapadaprak«eparÆpoha ityartha÷ / prok«aïÅrÃsÃdayeti // ## iti navamaæ prok«aïyadhikaraïam // #<.># (10 adhikaraïam / ) ## #<"nirmanthyene«ÂakÃ÷ pacantÅ'tyatra nirmanthyaÓabdasya pÆrvavat saæskÃravÃcitve nirmanthyamÃnaya pak«yÃma iti laukikaprayogena niraste manthanakarmatvasya pÃkasÃdhanÅbhÆte 'gnÃvabhÃvena manthanaprayojyatvasya ca pÃkanavanÅtÃdÃvapi sattvenÃtiprasaÇgÃdaraïiprayojyÃgnitvÃvÃntaravyÃpyajÃtivÃcitve prÃpte -----># manthanaprayojyatvayogenaivopapattau uktarƬhikalpane pramÃïÃbhÃvÃdatiprasaÇgasya ca pÃkÃdau prÃcÅnaprayogÃbhÃvenaivÃbodhakatvopapatternirÃkartuæ ÓakyatvÃnnavanÅte ca vÃcyatvasyÃpi vaktuæ ÓakyatvÃd yaugika eva nirmanthyaÓabda÷ / eva¤ca "nirmanthyene«ÂakÃ" ityatrÃgne÷ pÃkasÃmarthyÃdeva prÃptatvÃnmanthanamÃtravidhiriti tasyÃpi prayogamadhye karaïaæ siddhÃntaprayojanam // 10 // 26 // iti daÓamaæ nirmanthyÃdhikaraïam // #<># (pÆrvÃdhikaraïena nirmanthyÃdhikaraïasaægati÷ tadvadeva sopapattikapÆrvapak«advayasya ca nirÆpaïam) pÆrvavadeva prakaraïasaægatiæ sÆtragatatathÃÓabdasÆcitÃæ tathaiva tatsÆcitÃmÃtideÓikÅæ cÃnantarasaÇgatiæ saæÓaya¤ca spa«ÂatvÃdanabhidhÃyÃgnicayanaprakaraïagataæ vÃkyamudÃh­tya pÆrvÃdhikaraïavadevÃdyapak«advayaæ pÆrvapak«advayaæ pÆrvapak«atvenÃbhidhatte ---- nirmanthyeti // paÓau adhimanthanaÓakalavidhÃnÃdyaÇgakamanthanasya "jÃtÃyÃnubrÆhÅ"ti pre«itena "dhana¤jayaæraïe" iti mantreïa prakÃÓanÃdisaæskÃrÃïÃæ ca vihitatvÃttatsaæsk­te vahnau ÓÃstrasthÃnÃæ nirmanthyaÓabdaprayogÃt saæskÃravÃcitvamityÃdya÷ pak«a ityartha÷ / ## saæskÃranimittatvÃt nirmanthya eva vidhÅyate iti prakÃÓakÃroktam, ## paÓÃvapi saæskÃravidhÃnÃdÃdhÃnaprak­tasaæskÃrÃïÃmiva vinigamanÃvirahÃt pÃÓukasaæskÃrÃïÃmapi vÃcyatvamiti somanÃthenoktam --- apÃstam; ÃdhÃnak­tasaæskÃraviÓi«Âe kvacidapi yÃj¤ikÃnÃæ nirmanthyaÓabdaprayogasyÃdarÓanÃt / ata eva cÃturmÃsyÃtithyÃdi«u paÓuvannirmanthyaÓabdaprayogo darÓita÷ / dvitÅyaæ pÆrvapak«amupapÃdayituæ Ãdyaæ dÆ«ayati #<--- nirmanthyamÃnayeti >#// (pÆrvÃdhikaraïagatÃrthatÃÓaÇkÃtatparihÃrau) nanu pÆrvÃdhikaraïanyÃyena karmatvayogenaiva tacchabdaprav­ttyupapattÃvatiriktaÓaktikalpane pramÃïÃbhÃvÃt kathaæ jÃtivÃcitvapak«otthÃnam? tenaiva ca gatÃrthatvÃdadhikaraïÃntarÃrambhavaiyarthyaæ cetyÃÓaÇkÃdvayaæ nirasitumÃha #<----mathanakarmatvasyeti >#// nirmanthyaÓabdasya "­halorïyat" iti sÆtrÃnuÓi«ÂakarmatvÃrthakaïyatpratyayÃntatvena mathanakarmatvÃparaparyÃyamathanavyÃpyatvarÆpayogasya mathanÃni«panne yÃgasÃdhanÅbhÆte 'gnÃvabhÃvena saæskÃravadeva vyabhicÃritvÃt, pratik«aïaæ cÃgnyÃdisaæsargidravyasyopacayÃpacayÃbhyÃæ parimÃïaprakÃÓabhedenabhedÃt, sa evÃyaæ vahniriti pratyabhij¤ÃyÃÓca sajÃtÅyasantÃnajanyatvenÃpyupapatteraikyÃsÃdhakatvÃtpÃkasÃdhanÅbhÆtÃgnerbhÆtapÆrva- gatyÃpi mathanavyÃpyatvÃsaæbhavena vina«Âe vinÃÓayogyatÃvanmathite mathanavyÃpyatvÃbhÃvÃt yogasya vyabhicÃritvam, prok«aïasÃdhanatvasyodÃsÅnÃsu yogyatÃyÃssattvÃt vai«amyamiti viÓe«aÓaÇkyayÃdhikaraïÃntarÃrambha÷ / ata eva jÃtivÃcitvapÆrvapak«asiddhirityartha÷ // #<(mathanaprayojyatvarÆpayogasya navanÅte 'tiprasaÇga iti bhavadevamatÃnuvÃda÷ / tanmatanirÃsaÓca)># atiprasaÇgÃditi // etaccÃtiprasaÇgÃpÃdanaæ bhavadevoktimÃÓritya neyam / tena cÃtra navanÅte 'pi manthanakarmatvÃkhyayogasyÃtiprasaÇgena yatra prayogÃbhÃvastatrÃvayavÃrthÃbhÃva ityasaæbhavena vyatirekavyabhicÃrÃnna yaugikatvasaæbhava iti viÓe«ÃÓaÇkÃæ pradarÓya yogarƬhyà samÃhitam / vastutastu ---- ## #<"mantha vilo¬ana" iti daï¬ÃdibhrÃmaïÃparaparyÃyavilo¬anÃrthakamathadhÃtorni«panna÷;># tasya dravadravyavi«ayatvenÃgnÃvasaæbhavÃt, apitu #<"mantha manthana" iti trayÃdigaïapaÂhitÃnmanthanasÃdhanadaï¬Ãdibhramaïava>#yÃvartanÃ- paraparyÃyamanthanÃrthÃnni«panna÷ / ata eva #<"mantha vilo¬ane"># #<"mantha manthane" ityupadeÓor'thabheda upapadyata iti nÃtratyanirmanthaÓabdasya navanÅtÃdÃvatiprasaægÃpÃdanaæ yuktam >#// (vaidyutÃdyagnÃvaprasaÇgena yogÃrthÃsaæbhava iti nyÃyasudhÃmatataddÆ«aïe) yà tu nyÃyasudhÃk­tà vaidyutÃdyagnivyakte÷ manthanajanyatvaÓakterapyabhÃvÃt pÆrvanyÃyÃtulyatvena viÓe«ÃÓaÇkà darÓitÃ, sà "vaidyutÃÓmÃbhighÃtotthasÆryakÃntÃdijanmanÃæ / niv­ttau caritÃrthatvÃnnirmanthyo 'bhinava÷ kathami"ti bhëyoktaprayojakatÃk«epavÃrtike vaidyutÃdÅnÃæ nirmanthyaÓabdÃnabhidheyatvasyaivoktestatra nirmanthyaÓabdÃprasaktimÃdÃyÃvayavÃrthatvakhaï¬anena tadÃÓaÇkÃyà vÃrtikavirodhenÃyuktatvÃt dÆ«ità prakÃÓakÃrairityupek«ità pÆjyapÃdai÷ // #<(araïiprayojyÃgnitvÃvÃntarajÃtivÃcitvaæ agnitvasÃmÃnyatvaparamiti prakÃÓakÃramatasya vÃrtikavirodhena khaï¬ana¤ca)># ## -----araïiprayojyeti // ## pÃkÃrthÃgnau cÃgnitvÃvÃntarajÃtyanapÃyÃdubhayÃnuvartinyÃstasyà eva nirmanthyaÓabdavÃcyatvÃnna kvÃpi vyabhicÃra÷ // yattu---- ## -----ityuktam, tat ## api prayogÃpatterayuktatvÃdayuktamiti sÆcayitumaraïyavÃntarapadayorupÃdÃnam / eva¤ca #<"nirmanthyamÃnaya pak«yÃma" iti prayogo mathanamÃtrajanyatva eva natvagnisÃmÃnyamÃtre 'pÅtyÃÓaya÷ >#// (mathanaprayojyatvayogena navanÅtavÃcyatvasyÃpi saæmatatvasya vastutastvityÃdinà tadasaæmatatvasya ca nirÆpaïapÆrvakaæ siddhÃntopakrama÷) pÆrvoktado«ÃpatternÃyaæ karmaïi tavyapratyaya÷, apitu "arhe k­tyat­caÓce"ti sÆtrÃdarhÃrthakaæ tamaÇgÅk­tya manthanÃrhatÃyÃ÷ saæbandhaviÓe«Ãpek«ÃyÃæ mathanaprayojyatvasyaiva tasya mathanaprayojyavahnisantÃne nirmanthyaÓabdaprav­ttinimittatvenÃÓrayaïÃt sarvatraivÃvayavayogenaiva vaidyutÃdyagnivyÃv­ttyà prayogopapattau nÃtiriktaÓaktikalpanaæ yuktamityabhipretya siddhÃntamÃha #<------manthanaprayojyatveneti // vÃcyatvasyÃpÅti >#// nacÃprayogÃnnavanÅtÃvÃcyatvaæ yuktam; yo yadvÃcakaÓÓabda÷ sa tatra sarvairapi prayoktavya iti niyame pramÃïÃbhÃvenÃsatyapi prÃcÅnaprayoge k­te ÓroturavayavÃrthayogena jhaÂityevÃrthapratyayena tadvÃcyatvakalpane bÃdhakÃbhÃvÃt / ## navanÅte vilo¬anÃrthakamanthadhÃtuni«pannatvenÃpi kvacitprayogopapatte÷ nÃgnivÃcakanirmanthyapadavÃcyatvaæ yuktamiti prÃgeva sÆcitam / nahi kvacidapyÃkaragranthe«u agnivÃcakanirmanthyapadaprayogo navanÅte ukta÷, pratyuta bhavadevena tannirÃsÃyaiva yogarƬherupÃsanaæ k­tamiti dhyeyam // #<(nirmanthyenetivÃkye nirmanthyaÓabdasÃrthakyÃrthaæ pÃkasÃmarthyaprÃptÃgnyuddeÓena manthanavidhi÷ tata÷ anta÷ prayogamapyamanthanakaraïasiddhiÓcetyÃdinirÆpaïam)># nanu ## ------eva¤ceti // ##pradhÃnayormanthanayÃgayo÷ ekadeÓakÃlakart­tvalÃbhÃt prayogamadhyavÃrtitvalÃbhÃcca adhimanthanaÓakalanidhÃnÃdidharmarahitaæ kevalameva manthanaæ k­tvà tanni«pannenÃgninà yoga÷ kÃrya iti #<"yaugike 'ciramathite na" iti bhëyoktaæ prayojanaæ labhyata ityÃha># ------ tasyÃpÅti // ##// (sÃk«Ãnmanthanajanyasyaiva nirmanthyapadayaugikatvena mÆlakÃrÃbhimataprayojane vÃrtikÃvirodhÃdisaæpÃdanasaæbhava iti svamatanirÆpaïam) atraca sÃk«ÃnmathanajanyÃgnitajjanyÃgnisÃdhÃraïyenaikasyÃnugatasya saæbandhasya nirvaktumaÓakte÷ janyatvasyaiva sambandhatvÃÇgÅkÃreïa sÃk«Ãjjanya eva nirmanthyapadasya yaugikatvena vÃcyatvakalpanaæ yuktam, tatsantatestu prayojyatvena saæbandhena lak«aïayà prayoga÷ / prak­te mukhyÃrthasaæbhave lÃk«aïikagrahaïasyÃnnyÃyyatvÃt tadarthasyaiva grahaïÃdanta÷prayogaæ manthanakÃraïasiddhiriti sarvatrÃgnau yogikatvena vÃcyatvaæ nÃÓrayaïÅyam / ## yadi kaustubhoktarÅtyà prÃptapÃkavidhÃnamaÇgÅkriyate, tadà nirmanthyÃgnidravyaviÓi«ÂapÃkavidhÃnena viÓi«ÂÃrthe vidhau vaiyarthyÃbhÃvÃt nirmanthyapadasya vaidyutÃdivyÃv­ttyà sÃrthakyÃt kimiti viÓe«aïavidhikalpanÃgauravamÃÓritya mathanÃæÓe 'pi vidhÃnamÃÓrayaïÅyam? yadi tu pÃkasyÃnyata÷ prÃptimÃÓrityoddeÓyatvam, tadà tasya prÃptatvÃt vidhe÷ viÓe«aïÃæÓe paryavasÃne / api pÃkasÃmarthyÃdvahnerviÓe«yasyÃpi prÃptau lohito«ïÅ«avadiha dravyaviÓe«aïÅbhÆtakriyÃmÃtra eva paryavasyatÅti prayogamadhye tadanu«ÂhÃnalÃbha÷ / "pÃkenÃgnerupÃttatvÃdviÓe«aïaparà Órute÷ / tacca pÃkÃÇgabhÆtatvÃttaddeÓÃdau kari«yate" // ityaciramathitatvopapÃdanaparavÃrtikamapyevameva neyam / tatra pÃkaprÃpti÷ kathaæ? prÃptÃvapi và kathaæ na viÓi«ÂoddeÓa÷? ityÃÓaÇkÃvÃntaraprakaraïÃdi«ÂÃnÃæ lÃbhÃt i«ÂakÃtvasya pÃkasamaniyatatvenÃrthÃt pÃkalÃbhÃt nirÃkartavyeti mama pratibhÃti // ##// #<(11 adhikaraïam / )># ## cÃturmÃsye«u vaiÓvadeve prathame parvaïi ÃgneyÃdÅna«Âau yÃgÃn vidhÃya "vanaiÓvadevate yajete" ti Órutam / tatra vaiÓvadevaÓabdau guïavidhi÷ karmanÃmadheyaæ veti cintÃyÃæ nÃmatve samastavÃkyaveyarthyaprasaÇÃgÃdagatyà ÃgneyÃdi«u saptasu devatÃvidhi÷;Ãmik«ÃyÃge viÓvedevatÃyÃ÷ ##// devatÃviÓi«ÂakarmÃntaravidhÃnaæ vÃ; guïÃt / etasminneva và karmaïi Ãmik«ÃvÃkyena dravyamÃtravidhÃnam / eva¤cëÂau havÅæ«i iti liÇgadarÓanasyÃpyupapattiriti prÃpte ----- ## utpattiÓi«ÂadevatÃvarodhÃt / nÃpi karmÃntaravidhi; bhedabodhakapramÃïÃnÃæ nÃmatvenopapattau vidhigauravÃpÃdakabhedabodhakatvÃnupapatte÷ / ataeva nÃmik«ÃvÃkye 'pi dravyamÃtravidhÃnam; #<"Ãgneyama«ÂÃkapÃlaæ nirvape"># #<----- dityÃgneyÃdivÃkyenirvapedityasya viÓi«ÂavidhÃyakasyÃmik«ÃvÃkye 'nu«aktasya dravyamÃtravidhÃyitve vairÆpyÃpatteÓca / ata ÃgneyÃdÅnÃma«ÂÃnÃmapi yÃgÃnÃæ nÃmadheyaæ vaiÓvadevaÓabda÷; utpattiÓi«ÂadevatÃvarodhasahak­tatatprakhyanyÃyÃt / prav­ttinimittaæ ca viÓvadevadevatÃjanyÃmik«ÃyÃgaghaÂitasamudÃyÃÓrayatvarÆpam / vÃkya¤ca samudÃyasiddhyarthaæ samudÃyinÃmanuvÃdakam / tatprayojana¤cëÂÃnÃmapi yÃgÃnÃæ># #<"vasante vaiÓvadevena yajete" ti vasantÃdisambandhadvÃrà cÃturmÃsyasaæj¤akatvalÃbhena phalasambandhasiddhi÷ / itarathà Ãmik«ÃyÃgasyaiva viÓvadevadevatÃkatvÃd vasantÃdisaæbandhadvÃrà cÃturmÃsyasaæj¤akatvalÃbhena phalasaæbandhÃpatteritare«ÃmaÇgatvÃpattiriti kaustubhe spa«Âam // 11 // 27 //># ityekÃdaÓaæ vaiÓvadevÃdhikaraïam // #<># (pÆrvÃdhikaraïena ÃgneyÃdhikaraïena cÃpavÃdikasaÇgati÷ vaiÓvadevÃdhikaraïasyetinirÆpaïam) guïavidhinÃmadheyavicÃrÃt prakaraïasaÇgatiæ tathà ÃgneyÃdhikaraïe tatprakhyanyÃyÃsaæbhavena guïavidhitve sÃdhite prasaÇgena guïaviÓe«avidhivicÃre k­te ## iti nyÃyena ÃgneyÃdhikaraïoktaguïavidhitve satyatrÃpi tatprakhyanyÃyÃk«epeïa guïavidhitvapÆrvapak«akaraïÃdÃpavÃ- dikÅmanantarasaÇgatiæ ## pÆrvatra nirmanthyaÓabde dravyapradhÃne 'pi viÓe«yasyÃnyata÷ prÃpte÷ viÓe«aïamÃtravidhiphalakatve sthite vaiÓvadevaÓabdasyÃpi viÓe«aïabhÆtadevatÃparatvamastviti pÆrvÃdhikaraïaprayojanamupajÅvya pÆrvapak«iïa÷ pratyavasthÃnÃdÃpavÃdikÅmanantarasaÇgatiæ ca spa«ÂatvÃdanabhidhÃya vicÃravi«ayaæ darÓayati #<----- cÃturmÃsye«viti >#// (vaiÓvadevena yajetetivi«ayavÃkyaviÓe«aïatayà cÃturmÃsye«viti, a«Âau yÃgÃnvidhÃyeticopÃdÃnasya siddhÃnte pratyekaprayogÃpattisamudÃyÃnuvÃdaprayojanÃdij¤ÃpanÃthratvopapÃdanam) ÃgneyÃdya«ÂayÃgÃnÃæ yadi viÓvajinnyÃyena svarga÷ phalaæ bhavet, tadà ya i«ÂyetivÃkyavat "vasante vaiÓvadevena yajete" tyÃdivÃkyavihitakÃladeÓÃdyanvayasya pratyekamevÃnvayÃt "vaiÓvadevena yajete" tyatrëÂÃnÃæ nÃmatvÃvadhÃraïe 'pi siddhÃnte pratyekaæ prayogÃpattirÃpadyate ityata÷ cÃturmÃsyapadopÃdÃnam / tataÓca "cÃturmÃsyai÷ svargakÃmo yajete"tyanena ekaphalasÃdhanatvenaikÃdaÓÃdyanyÃyena yugapatkartavye«u sarve«u yÃge«u a«ÂÃnÃæ vaiÓvadevanÃmatvenaikakÃlatvÃvagame sati taddvÃrÃvÃntaraprayogaikyaæ vaiÓvadevena yak«ya iti saækalpaÓca labhyata ityartha÷ / cÃturmÃsyÃkhyakarmaïastrÅïi varuïapraghÃsasÃkamedhasunÃsÅrÅyÃkhyÃnyanyÃni parvÃïi tadapek«ayà prathama ityuktam / tadupanyÃsasya ca siddhÃnte catvÃri parvÃïÅti vyavahÃrasya samudÃyÃnuvÃdaprayojanatÃj¤Ãpanameva prayojanam / yadyatra vaiÓvadeva eva yÃga÷ prak­ta÷ syÃttadà tatra viÓvadevadevatÃyÃ÷ prÃptatvÃt guïavidhipÆrvapak«asya samudÃyinÃæ bahÆnÃmabhÃvÃt samudÃyÃnuvÃdaprayojanatÃsiddhÃntasya cÃsaæbhavÃpattivÃraïÃya ÃgneyÃdÅtyuktam / tÃæÓca "Ãgneyama«ÂÃkapÃlaæ nirvapati saumyaæ carusÃvitraæ dvÃdaÓakapÃlaæ sÃrasvataæ caruæ pau«ïaæ caruæ mÃrutaæsaptakapÃlaæ vaiÓvadevÅmÃmik«Ãæ dyÃvÃp­thivyamekakapÃlaæ" iti vÃkye vidhÃyetyartha÷ // #<(samastavÃkyavaiyarthyÃpattyà vaiÓvadevaÓabdasya devatÃvidhiparatvopapadanam)># samasteti ## aprÃpte÷ tatprakhyaÓÃstrÃprÃpterna tatsaæbhava÷ / ki¤ca ## #<"sÃsya devate"tyanuÓÃsanavaiyarthyÃpatte÷ / tasyaiva ÓakyÃrthÃnuÓÃsanatvasvÅkÃreïÃnyasya lÃk«aïikÃnuÓÃsanatvÃÇgÅkÃreïa tadanivÃraïÃt / ato vidheyÃntarÃbhÃve nÃmnaÓcÃvidheyatvÃt samastavÃkyÃnarthakyaprasaÇgÃt guïavidhirevÃyamityartha÷ /># devatÃvidhiriti // #<(dravyadevatobhayaparasyÃpi vaiÓvadevaÓabdasya devatÃrÆpaviÓe«aïÃæÓamÃtre vidhivyÃpÃreïÃvÃkyabheda÷)># naca ----- ##hÃre 'pi vÃkyabhedÃpatti÷ siddhÃnte na sidhyet / ata etÃd­Óasthale devatÃtvasya kÃrakatvena bhÃvanÃyÃmevÃnvayasvÅkÃreïa dravye 'nvayÃbhÃvena tadÃpattyupapÃdane prak­te 'pi tadÃpattissyÃdeveti ----- vÃcyam; ##// (vaiÓvadevapadasyÃgneyÃdivÃkyavihitayÃge guïasamarpakatve utpattiÓi«ÂanyÃyavirodhasya dvedhà parihÃra÷) utpattiÓi«ÂaguïÃgnyÃdidevatÃntarÃvarodhenotpannaÓi«ÂataddevatÃniveÓo na saæbhavatÅtyÃÓaÇkÃnirÃsÃya pÆrvopapÃditanyÃyatvÃsaæbhavÃbhiprÃyeïÃgatyetyuktam / eva¤ca guïÃdhikaraïavak«yamÃïotpattiÓi«ÂaguïabalÅyastvasyÃpÅhÃ- k«epeïa samÃdhÃnamiti sÆcitam / athavà ----- sarvanÃmaÓrutyaivëÂÃkapÃlÃdidravye«u devatÃvidhiragatyaivaitaddevatÃyà utpannaÓi«ÂÃyà api vidhirnÃyukta÷ / yadihi "vaiÓvadevyÃmik«Ã vÃjibhyo vÃjinaæ ce"tyaÓro«yata, tadà katha¤cit tatrotpattiÓi«ÂaprÃbalyamaÇgÅkriyeta / ata eva guïÃdhikaraïapÆrvapak«e vÃjamÃmik«ÃrÆpamannaæ ye«Ãæ viÓve«Ãæ devÃnÃæ te vÃjino viÓvedevÃstebhyo vÃjinamityarthÃÇgÅkÃreïaivotpattiÓi«ÂaguïaprÃbalyaÓaÇkà nirastà / prak­tetu vaiÓvadevaÓabdasya yaugikatvasyÃsandigdhatvÃt a«ÂÃkapÃlÃdiparÃmarÓopapatte÷ tatrÃpi 'Óikye ghaÂosti tamÃnaye'tyÃdau sarvanÃmna÷ ÓuddhadravyaparÃmarÓitvasya darÓanÃt pÆrvadevatÃsaæbandhaparityÃgena devatÃntarasaæbandhasya pradhÃnÃv­ttyÃpÃdakatvenÃyogÃcca samuccayÃnupapatte÷ vikalpenaiva yukto niveÓa÷ / ## yathà savanÅyahavi««u "indrÃya harivate dhÃnà nirvapedi" tyÃdivihitanirvÃpe harivadÃdÅnÃæ devatÃtve 'pi ete«Ãæ havi«Ãæ "indrameva yajantÅ" ti vacanÃntaravihitendradevatÃyà yÃge saæbandhÃÓrayaïena na vikalpastathehÃpyupapatte÷ kimiti tadÃÓrayaïam? iti #<------ vÃcyam;># ##// ( vÃjinayÃgÃmik«ÃyÃgayoranuvÃdÃsaæbhave saptayÃgoddeÓyatvoktiriti nirÆpaïam) vÃjinayÃgasya pratipattitvenÃmik«ÃyÃgÃÇgatvÃt prakaraïÃsaæbhavena yajinÃnuvÃdÃsaæbhavÃbhiprÃyeïa #<------saptasvi>#tyuktam / Ãmik«ÃyÃgasya prakaraïasaæbhave 'pi "aprÃpte ÓÃstramarthavadi"ti nyÃyena yajatau vairÆpyÃprasaÇgÃya saptasvityuktam / tadeva viÓadayatinae #<------># #<Ãbhik«eti //># (vÃjinavÃkyavat viÓi«ÂavidhyaÇgÅkÃreïotpattiÓi«ÂanyÃyavirodhaparihÃra÷, tatra triæÓadÃhutisaæpattiliÇgadarÓanopapattiÓca) yadyapi cotpattiÓi«ÂabalÅyastvam; tathÃpi vÃjinayÃgavadeva viÓi«ÂakarmÃntaravidhitvenaiva pak«Ãntareïa guïavidhipak«aæ dra¬hayati ----- devatÃviÓi«Âeti // taddhitena cÃvagate 'nirdhÃrite dravyaviÓe«e nirdhÃraïÃpek«ÃyÃmanekadevatÃkatvasÃd­ÓyenÃtideÓÃt puro¬ÃÓÃdidravyaviÓe«ÃvadhÃraïasiddhirityartha÷ / naca karmÃntaratve triæÓadÃhutisaæpattipradarÓakaliÇgadarÓanÃnupapatti÷, ekatriæÓadÃhutyÃpatteriti prakÃÓakÃroktadÆ«aïÃpatti÷; puro¬ÃÓÃmik«ayorekadevatÃtvena sÃnnÃyyavatsahayÃgÃvagate÷ "trayodaÓÃmÃvÃsyÃyÃmi" ti vadupapatte÷ // #<(a«Âau havÅæ«ÅtyÃdiliÇgadarÓanÃvirodhÃrthaæ prakÃrÃntareïa pÆrvapak«a÷ viÓi«ÂavidhipÆrvapak«e prakÃÓakÃrÃpÃditÃnupapattyantaraparihÃraÓca)># ## ---- etasminnevaveti // ## etena ----- ## ----- apÃstam; ## mÆle ## (vÃrtikak­dÃd­taguïavidhitvaæ nÃmatvamubhayaæ bhavatviti samuccayapÆrvapak«asya prau¬hivÃdatopapÃdanam) ## nirmanthyaÓabdasya yaugikasya nÃmadheyatve satyapi guïavidhitvasyÃpi darÓanÃdvaiÓvadevaÓabdasyÃpi yaugikatvÃt satyapi nÃmadheyatve guïavidhitvamapyastviti samuccayena pÆrvapak«a÷ kevalanÃmadheyatvena siddhÃnta iti pak«Ãntareïa ##rvaæ svayameva matvarthalak«aïÃvÃkyabhedatatprakhyatadvyapadeÓÃnÃmabhÃvena nÃmatÃnupapatteruktatvÃt asiddhanÃmadheyatvasamuccayÃyogÃt sarvatra ca guïavidhyasaæbhave nÃmatvÃnupapatteÓca sak­duccaritasya vaiÓvadevaÓabdasya viruddhobhayarÆpatÃpatterguïavidhipratiyogikanÃmatvasyÃbhÃvena samuccayapÆrvapak«ÃyogÃt prau¬hivÃdamÃtramityÃvedito nyÃyasudhÃyÃmityupek«itaæ pÆjyapÃdai÷ // #<(vaiÓvadevapadasya saæbandhasÃmÃnyataddhitÃntasya yÃganÃmatve eva vidhilÃghavÃttannÃmatvasiddhÃnta÷)># ## ------nÃgneyÃdi«viti / ## ----- iti, tanna; ## #<"Óirovà etadyaj¤asya yadÃgneyo h­dayamupÃæÓuyÃja" ityÃdau tadabhÃve 'pi devatÃtaddhitadarÓanÃt, pracuraprayogÃt taddhitasya saæbandhasÃmÃnye 'pi ÓaktyavagamÃddevatÃtvarÆpasaæbandhaviÓe«asya pramÃïÃntareïa bodhopapatterna lak«aïÃ>#pattiritÅhÃpi tadupapattau samudÃyÃnuvÃdÃrthatvena sÃrthakyenÃnarthakyÃbhÃvÃt ityartha÷ / vidhigauraveti / matvarthalak«aïÃpatterapi upalak«aïametam // #<(ÃgneyÃdivÃkye viÓi«Âavidhiparasya nirvapedityasya Ãmik«ÃvÃkye 'nu«aktasyÃpi tathÃtvÃvaÓyakatayà Ãmik«ÃvÃkye yajikalpanÃrthaæ dravyadevatÃsaæbandhasyÃpi vidhÃnÃvaÓyakatayà ca vaiÓvadevaÓabdasya guïaparatvakhaï¬anam)># vairÆpyÃpatteÓceti / ## #<"saptadaÓa mÃrutÅ÷ trivatsÃnupÃkaroti tÃvataÓcok«ïa" ityatrok«ïÃæ paryagnik­tÃnÃæ utsarge karmabhedÃpÃdakasyaikapaÓuni«pannaikÃdaÓÃvadÃnagaïÃtideÓasyÃbhÃve 'pi mÃrutÅvÃkyasthasya saptadaÓakarmavidhÃyakÃkhyÃtasyehÃnu«aktasyeha vairÆpyÃpatte÷ bhinnÃnyeva karmÃïi vidhÅyante, tathehÃpi anu«aktanirvapatipadasya vairÆpyÃpattyà karmavidhÃyakatvameva yuktam /># ki¤cÃ## ## yattu ----- nyÃyaprakÃÓe ------ #<"vaiÓvadevena yajete" tyasya yÃgavidhÃyitve Ãmik«ÃvadvÃjinasyÃpyetadyÃgÃÇgatvÃpattyà vikalpÃpatti÷># ------iti dÆ«aïaæ ## tanna; ##--- ata iti // #<(utpattiÓi«ÂanyÃyasahakÃreïa tatprakhyanyÃyasya vaiÓvadevanÃmatve pramÃïatvam)># ## -- utpattÅti // #<(prav­ttinimittÃntaranirÃsapÆrvakaæ viÓvadevajanyayÃgaghaÂitasamudÃyÃÓrayatvasya prav­ttinimittatvopapÃdanam)># yattu ----- ## #<"yadviÓvedevÃ÷ samayajante" tyarthavÃdÃvagatasya viÓvadevak­tayÃgatvasya prav­ttinimittatvaæ ----- uktaæ, tadavÃstavasya nimittatvÃnupapatterayuktam /># yadapi ----- ##----- kaiÓciddarÓitam, ## ----- prav­ttinimittaæ ceti // ##// (vaiÓvadevapadasya samudÃyÃnuvÃdatvaprayojanam Ãmik«ÃyÃgamÃtravyÃvartanena sarvaphalasaæbandha iti nirÆpaïam) ## saptasu devatÃvidhÃnapÆrvapak«e te«Ãmapi vaiÓvadevapadena grahaïaæ saæbhavatyeveti ÓaÇkanirÃsÃyÃmik«ÃyÃgasyaivetyevakÃra÷ prayukta÷ / tatrÃgnyÃdÅnÃmapi vikalpena pÆrvapak«e devatÃtvÃdvasantÃdividhau nityÃnityasaæyogavirodhÃpatternagrahaïamityartha÷ / ## karmÃntarapÆrvapak«e samÃnaliÇgakatvena vasantÃdivÃkye vaiÓvadevapadamasyaiva nÃmeti niyantumaÓakte÷ upalak«aïamevÃmik«ÃyÃgasyaivetipadam / evakÃraÓcÃgneyÃdisaptakavyÃv­ttyarthaka eveti dhyeyam // #<(vaiÓvadevapadasyÃmik«ÃyÃgaparatve 'pi ÃgneyÃdÅnÃæ vasantakÃlÃdisaæbandhasiddhyà ÃgneyÃdÅnÃæ tatsaæbandhasiddhiriti prÃcÅnamatanirÃsapÆrvakaæ phalasaæbandhasiddhirÃgneyÃdÅnÃæ prayojanamiti nirÆpaïam)># ## tathÃhi ------ ## #<"caturthe caturthe mÃsyekena parvaïà yajete"ti vÃkyÃntarÃnurodhenottaraparvatraye mÃsacatu«Âayottaratvasya Órautasya pÆrvÃvadhyapek«ÃyÃmarthÃdÃdyasya parvaïo mÃsacatu«ÂayapÆrvabhÃvÃvagatermÃsacatu«ÂayapÆrvottarabhÃvarÆpaprav­ttinimittena caturïÃæ parvaïÃæ nÃmadheyam / pÆrvottarabhÃvasyaca viÓe«Ãpek«ÃyÃæ vasantÃdivÃkyena kÃlavidhÃnÃdye«Ãmeva pÆrvottarabhÃvaghaÂakavasantÃdisaæbandhaste«Ã># meva cÃturmÃsyanÃmÃvacchinnena yajinà phalasaæbandhÃvagaterÃmik«ÃyÃgasyaiva phalasaæbandhÃvagatau vÃjinayÃgavadanye«Ãæ tadaÇgatvÃpattÃvaÇgapradhÃnÃnÃæ ekadeÓakÃlakart­tvasidhyà ##// (vaiÓvadevanÃmatve eva triæÓadÃhutiliÇgadarÓanasyÃpyupapattyà nÃmatvopasaæhÃra÷) kaustubhe spa«Âamiti // upapÃditametat / evaæ "nava prayÃjÃ÷" "navÃnÆyÃjÃ÷" "dvÃvÃghÃrau" "dvÃvÃjyabhÃgau" "a«Âau havÅæ«i" "triæÓadÃhutayo hÆyante" ityÃhavanÅyÃhutÅnÃæ vaiÓvadeve parvaïi nityavacchravaïaæ triæÓattvaliÇgadarÓanaæ upapadyate / anyathà saptasu devatÃvidhipak«e ÃgneyÃdÅnÃæ saptÃnÃæ saæpratipannadevatÃkatvena sÃnnÃyyavatsahÃnu«ÂhÃnenaikÃhutyÃpatte÷ tadvirodha iti siddhaæ nÃmadheyaæ vaiÓvadevapadamiti / prayojanaæ pÆrvottarapak«opanyÃsenaiva suj¤eyatvÃtpÆrvapak«e "vaiÓvadeve vikalpa" iti sÆtreïaiva ca kaïÂhoktarenoktam // ##// #<(12 adhikaraïam / )># ## pÆrvavanto 'vidhÃnÃrthÃstatsÃmarthya samÃmnÃye // "vaiÓvÃnaraæ dvÃdaÓakapÃlaæ nirvapet putre jÃte" ityanena yÃgaæ vidhÃya "yada«ÂÃkapÃlo bhavati gÃyatriyaivainaæ brahmavarcasena punÃti" ityÃdinëÂÃkapÃlanavakapÃladaÓakapÃlaikÃdaÓakapÃladvÃdaÓakapÃlÃnÃæ phalÃnyanÆdyÃnte "yasmin jÃte etÃmi«Âiæ nirvapati pÆta eva sa tejasvyannÃda indriyÃvÅ paÓumÃn bhavatÅ"ti Órutam / tatra dvÃdaÓatve a«ÂatvÃde÷ prÃptatvÃda«ÂÃkapÃlÃdiÓabdà vaiÓvÃnarayÃganÃmadheyamityÃdya÷ pak«a÷ / svarÆpeïa prÃptÃvapi paricchedakatvena prÃptyabhÃvÃd guïavidhaya eva te / a«Âatvama«ÂÃkapÃladravyaæ và pÆrvayÃge vidhÅyate / upakramopasaæhÃraikyena caikavÃkyatvapratÅterna dvÃdaÓakapÃlasyotpattiÓi«Âatà / athavà - astu vÃkyanÃnÃtvaæ, tathÃpi yad dvÃdaÓakapÃlo bhavatÅtyanenaiva tadvidhi÷ / vaiÓvÃnaravÃkye tatpadamanuvÃda eveti dvitÅya÷ / brahmavarcasÃdirÆpaphaloddeÓena prak­tayÃgÃÓritaguïà evëÂÃkapÃlÃdayo vidhÅyante iti t­tÅya÷ / siddhÃntastu saæbhavatyekavÃkyatve tadbhedasyÃnyÃyyatvÃt prak­tayÃgasyaiveyaæ sarvà stuti÷ / yadaÇgabhÆtadvÃdaÓakapÃlasyÃvayavo '«ÂÃkapÃlÃdirapyekaikaphalasÃdhanaæ, tatra sarvÃvayavopetadvÃdaÓakapÃlasya sarvaphalaprayojakatve ka÷ sandeha iti yÃgastuti÷ / a«ÂÃkapÃlapadaæ cÃgneyëÂÃkapÃle Óaktaæ gauïyà v­ttyà a«ÂatvÃÓrayakapÃlaÓrapitatvasÃd­Óyena dvÃdaÓakapÃlÃvayave gauïam / tena cÃvayavadvÃrÃvayavÅ dvÃdaÓakapÃlo lak«yate / tena lak«aïayà yÃgastutiriti / idaæ cÃdhikaraïaæ audumbarÃdhikaraïanyÃyena gatÃrthamapi Ói«yahitÃrthamuktamiti dhyeyam // 12 // 28 // iti dvÃdaÓaæ vaiÓvÃnarÃdhikaraïam // #<># (vi«ayavÃkyasaægraha÷ pÆrvÃdhikaraïena vaiÓvÃnarÃdhikaraïasya pratyudÃharaïasaÇgatiÓca) ## Ãdipadena "yannavakapÃlastriv­taivÃsmin tejo dadhÃti yaddaÓakapÃlo virÃjaivÃsminnannÃdyaæ dadhÃti yadekÃdaÓakapÃlastri«ÂubhaivÃsminnindriyaæ dadhÃti yaddvÃdaÓakapÃlo jagatyaivÃsmin paÓÆn dadhÃti" ityantasya saægraha÷ / ekavÃkyatÃsÆcanÃyÃnteityuktam / "guïavidhirnÃmadheyaæ ca nirïÅtam / saædigdhÃnÃmarthÃnÃæ vÃkyaÓe«ÃdarthÃccÃdhyavasÃnamuktami"ti dvitÅyÃdhyÃyopakramabhëyÃdaktÃdhikaraïaæ yÃvannÃmadheyavicÃrapratÅte÷ sÃk«ÃdevëÂÃkapÃlÃdiÓabdÃnÃæ guïavidhitvavannÃmadheyatvamihÃÓaÇkyehÃpavÃda- karaïÃdÃpavÃdakÅæ prakaraïasaægatiæ tathà pÆrvÃdhikaraïe ÃnarthakyÃt guïavidhitve pÆrvapak«ite samudÃyÃnuvÃdatvenÃpyarthavattvopapatterniraste iha tathÃvidhÃrthavattvÃsaæbhavÃdupakramasthadvÃdaÓakapÃlaÓabdasya vivak«itatve '«ÂÃkapÃlÃdipadÃnÃmÃnarthakyÃpatteÓca guïavidhitvamiti pÆrvanyÃyÃtyayena pratyavasthÃnÃtpratyudÃharaïarÆpÃæ anantarasaÇgatiæ saæÓayaæ ca spa«ÂatvÃdanabhidhÃya pÆrvapak«amÃha #<------ tatreti /># putre jÃte ityantasyÃgneyÃdhikaraïoktanyÃyena nirvapateratideÓaprÃptanirvÃpÃnuvÃdena yÃgalak«yatvÃt dvitÅyÃntavaiÓvÃnaradvÃdaÓakapÃlapadayo÷ dvitÅyÃyÃ÷ karaïatvalak«aïÃÇgÅkÃreïa karaïasamarpakatvamaÇgÅk­tya vaiÓvÃnareïa dvÃdaÓakapÃlena yajeta putrajanane nimitte ityarthasya nissandigdhatvena vicÃravi«ayatvÃbhÃvÃt vicÃravi«ayasya ni«k­«ÂarÆpatvaæ sÆcayituæ #<----- tatre>#tyuktam // #<(tatprakhyanyÃyenëÂÃkapÃlÃdipadanÃmadheyatvam ekasyaiva nÃmabhedÃÇgÅkÃraprayojanaæ ca)># ## ekasyaiva prak­tasya yÃgasya pÃcakalÃvakÃdivadbhedaæ vinÃpyupapattau tadaÇgÅkÃre pramÃïÃbhÃvÃt / naca nÃmatve prayojanÃbhÃva÷; #<"gÃyatriyaivainami"tyarthavÃdikaphalasya rÃtrisatranyÃyeneha kalpanena nÃmadheyÃnÃæ vikalpena saÇkalpe 'sÃrthakye 'pi tattannÃmÃvacchinnasaÇkalpÃttattatphalasiddhe÷ prayojanatvalÃbhÃdityartha÷ >#// (paricchedakatayëÂatvaprÃptyabhÃvena tatprakhyaÓÃstrÃprav­ttyà guïavidhitvapak«ÃntarÃnusaraïaæ, atideÓaprÃptasyÃpya«ÂÃkapÃlasya punarvidhisÃrthakyÃdyupapÃdana¤ca) a«ÂÃkapÃlÃdipadÃt "tatroddh­tamamatrebhya÷" iti sÆtrÃttatretyanuv­ttau "saæsk­taæ bhak«Ã" ityanenëÂasu kapÃle«u saæsk­tamityarthe vihitasya taddhitarÆpasyÃnapatyasya "dvigorluganapatye" ityanena saÇkhyÃpÆrvasamÃsatvena dvigusaæj¤akÃda«ÂÃkapÃlÃdiprÃtipadikÃtparatvena lopavidhÃnÃttaddhitÃntatvÃvagamena tadantargatëÂatvaprÃptau caturÃdisaÇkhyÃsÃpek«atvenÃsÃmarthyena taddhitotpattyanÃpatte÷ dvÃdaÓaparicchedakatayëÂatvaprÃptyasaæbhavena tatprakhyanyÃyÃbhÃvÃnna nÃmadheyatvasaæbhava ityÃdyaæ pak«aæ dÆ«ayan dvitÅyaæ pak«amÃha pa0------ svarÆpeïeti // ataÓca ##// (dvÃdaÓakapÃlasyÃnutpattiÓi«Âatayà prÃjÃpatyanyÃyena tvekadravyakayÃgabhedanirÆpaïam) utpattiÓi«Âateti // tathÃca bhavatÅtyasyÃnuvÃdatvaæ aÇgÅk­tya prathamÃyà dvitÅyÃrthalak«aïayà nirvapedityanenÃnvayÃÇgÅkÃreïa vaiÓvÃnaraæ dvÃdaÓakapÃlaæ a«ÂÃkapÃlamityÃdyanvayasvÅkÃreïa sarve«ÃmevotpattiÓi«Âatvam / tatra cëÂÃkapÃlÃdidravyÃïÃæ parasparamananvitÃnÃmeva devatÃsaæbandhÃtprÃjÃpatyanyÃyena dravyadevatÃsaæbandhabhedena yÃgabhedÃnnaikasmin yÃge ekavÃkyopÃttatvÃdÃruïatvÃdivatsamuccayÃpattirityartha÷ / yattu dravyavidhipak«e samuccaye kaustubhe i«ÂÃpattyabhidhÃnaæ, tadetÃmityupasaæhÃragataikavacanÃntene«ÂipadenaikayÃgaparatvapratÅtya- bhiprÃyeïa katha¤cinneyam, natu pÃramÃrthikam; dadhyÃdiyÃgÃnÃmanekatvapak«e 'citraye'tyekavacanasyevehÃpi pa¤cayÃgaireke«ÂyabhiprÃyeïaikavacanasyopapatte÷ pÆrvoktarÅtyà yÃgabhedarasyÃpattau yÃgaikatve mÃnÃbhÃvÃt // #<(pÆrvatrÃparito«eïa vÃkyanÃnÃtvapak«eïa sarve«ÃmutpannaÓi«Âatvena vikalpena guïavidhitvarÆpadvitÅyapak«Ãnusaraïam)># ## -----arthaveti // #<"a«ÂÃkapÃlo bhavatÅ"ti yaddvÃdaÓakapÃlo bhavatÅtyantavÃkye«u bhavatÅtyatrÃprÃptÃrthatvena vidhimaÇgÅk­tya dravyamÃtravi«ayo vidhi÷ / tadapek«ità ca bhÃvanÃpi yÃgakarmikà vaiÓvÃnaravÃkyaprÃptà bhavatinà lak«aïayÃnÆdyate / vaiÓvÃnaravÃkyetu pramÃïÃntarasiddhad>#ravyÃnuvÃdakatvÃt dvÃdaÓakapÃlapadaæ sarve«Ãmupalak«aïamaÇgÅk­tya kevalavaiÓvÃnaradevatÃviÓi«ÂayÃgasyaiva lÃghavÃt vidhÃnam / "gÃyatriyaivainami"tyÃdinÃtu vidheyëÂÃkapÃlÃdidravyastuti÷ / #<"etÃmi«Âimi"tyasya ca pratyekamanu«aÇgeïaitÃma«ÂÃkapÃlaguïakÃmi«Âiæ yasmin jÃte nirvapati sa pÆta eva bhavati / etÃæ navakapÃlaguïakÃmi«Âiæ nirvapati sa tejasvyeva bhavatÅtyevaæ pratyekaæ saæbandhÃdÃrthavÃdikapÆtatvÃdiphalami«Âereva kalpyate, natva«ÂÃkapÃlÃdidravyasyeti dvÃdaÓakapÃlÃdÅnÃæ sarve«ÃmevotpannaÓi«ÂatvÃt sarve«Ãæ prak­tayÃganiveÓopapatternirapek«asÃdhanatvÃt vrÅhiyavavaddravyÃïÃæ vikalpa ityartha÷ >#// (dvÃdaÓakapÃlasyotpattiÓi«ÂatvÃÇgÅkÃreïëÂÃkapÃlÃdivÃkyasya guïaphalavidhitvÃÇgÅkÃreïa t­tÅyapak«opapÃdanam / tatra vÃrtikavirodhaparihÃraÓca) vikalpÃpattido«Ãpattervà svarasena nÃnÃvÃkyatÃmaÇgÅk­tyÃpi t­tÅyaæ pÆrvapak«amÃha #<----- brahmavarcaseti >#// yada«ÂÃkapÃlo bhavatÅtyÃdÃvaprÃptatvÃt vidhiæ prakalpya vihitÃnÃæ a«ÂÃkapÃlÃdÅnÃæ "gÃyatriyaivainaæ brahmavarcasena punÃti" ityÃrthavÃdikabrahmavarcasahetukapÆtatvaphalakatpanena tatraivÃÓrayÃpek«ÃyÃæ prak­tavaiÓvÃnarayÃgasyÃÓrayatvopapatte÷ kÃmyatvÃdevotpattiÓi«ÂasyÃpi nityasya dvÃdaÓakapÃlasya bÃdhopapatterdvÃdaÓakapÃlasya svaÓabdopÃdÃnena "jagatyaivÃsmin paÓÆni" tyÃtmÅyastutyaiva nairÃkÃÇk«yÃnnëÂÃkapÃlÃdiÓabdÃnÃæ gauïÅpÆrvakalak«aïayà dvÃdaÓakapÃlastÃvakatvamaÇgÅkartuæ yuktamityartha÷ / ## ca --- "brahmavarcasayogÃdiphalatvena yadÅ«yate / stutyabhÃvÃdvidhi÷ kena vartamÃnÃpadeÓinÃm" // iti brahmavarcasaphalÃrthatvamÃk«ipya "gÃyatriyaivainami"tyÃdinà stutireva kriyate, na phalasaæbandha÷ / tayÃtu aprÃptyÃtmakavidhyunmÅlanÃdyada«ÂÃkapÃla ityÃdibhi÷ sÃrthavÃdakai÷ pratyekaæ vihitÃnÃæ yathÃsaækhyaæ "pÆta eve"tyÃdibhi÷ phalasaæbandha÷ kriyate #<---- ityuktam,># tadarthavÃdÃdvidhitvam, tena cÃrthavÃdatetyevaæ arthavÃdato vidhikalpanasyÃnyonyÃÓrayagrastatvÃt "yasmin jÃta" ityanene«Âereva pÆtatvÃdiphalai÷ saæbandhena guïÃnÃæ tadanvayÃnupapatte÷ prau¬hivÃdamÃtramiti sÆcayituæ brahmavarcasÃdÅtyuktam / ataÓcÃprÃptÃrthasyaiva sarvavyÃpakasya leÂtvaniÓcÃyakatayà vidhikalpakatvÃdrÃtrisatre ivÃrthavÃdikaæ brahmavarcasahetukapÆtatvÃdikaæ phalaæ yuktam / eva¤ca "yasmin jÃte" ityasya siddhavannirddeÓÃnupapattyà viniyogavidhikalpanayÃ''ÓrayatvÃbhimate«Âe÷ phalasaæbandho 'pi siddho bhavatÅti pÆtatvÃdÅ«Âereva phalamiti bhÃva÷ / mÆle brahmavarcasÃdirÆpaphaletipadena brahmavarcasapadaghaÂitÃrthavÃdopÃttaæ phalamityartho j¤eya÷ // ## pÆtatvÃdÅnÃæ phalatvamuktaæ, tadvÃrtikoktimÃÓrityÃthavÃmÆloktivirodhaparihÃrÃya brahmavarcasahetukapÆtatvÃbhiprÃyeïa katha¤cinneyamiti dik // #<(ÃkhyÃtabhedena nimittaphalarÆpoddeÓyabhedena pratyavÃyadhvaæsarÆpaphalÃntaroddeÓena pÆtatvÃdyanekaphalasaæbandhena ca prasaktavÃkyabhedaparihÃreïopakramopasaæhÃrÃ-># vagataikavÃkyatayà dvÃdaÓakapÃlastutÃvevëÂÃkapÃlÃdivÃkyÃnÃæ tÃtparyopapÃdanam) vÃkyabhedÃÇgÅkÃreïa d­¬hatayopapÃditayordvitÅyapak«at­tÅyapak«ayorekahetunaiva dÆ«aïaæ sÆcayan siddhÃntamÃha #<---- siddhÃntastviti >#// "saæbhavatyekavÃkyatve" ityanenÃthavÃstvitipak«onirasta÷ / phalÃrthaguïavidhipak«o 'pyevaæ nirasanÅya÷ / yadi hyÃÓrayavidhÃyakaæ paripÆrïatayÃÓrayaæ vidhÃya nirÃkÃÇk«aæ bhavettadà tena vihitÃÓrayalÃbhena phalÃrthaguïavidhÃnaæ bhavet / nahyupakramopasaæhÃraparyÃlocanayà pratÅyamÃnamekaæ vÃkyaæ "etÃmi«Âiæ nirvatÅ"tyanenÃnvayanirÃkÃÇÓram / itarathaikavÃkyatÃyà eva bhaÇgÃpatte÷ / ataÓca vaiÓvÃnaravÃkyasyÃparyavasÃyitvena yÃgavidhyabhÃve vihitÃÓrayÃlÃbhÃttanmadhyapatitëÂÃkapÃlÃdivÃkyÃnÃæ svÃtantryeïa vidhÃyakatver'thabhedÃdvÃkyabhedÃpatteÓca nÃtra guïavidhi÷ / ## ÃkhyÃtabhedena vÃkyabhedasyÃdo«atvamityapi ----- nirastam; ÃkhyÃtabhede 'pi "yasyobhayami"tyÃdau yacchabdabalÃdevaikavÃkyatvavadihÃpi "yasmin jÃte" ityupasaæhÃrasya yattacchabdopabaddhatvenopakramasya jÃte«Âivi«ayatve avagamenaikavÃkyatÃpratÅte÷ kÃmapadÃbhÃvena brahmavarcasÃde÷ phalatvÃpratÅte÷ satyÃmapivà tatpratÅtÃvetÃmi«ÂimityÃdine«Âigataphalasyaiva pratÅterna guïaphalasaæbandha÷ / naca siddhÃnte 'pi nimittaphalayoruddeÓyayorupÃdÃnÃdvÃkyabheda ÃvaÓyaka÷; nimittasyÃvaÓyÃnu«ÂhÃpakatvarÆpoddeÓyatve 'pi ripsitatamatvarÆpoddeÓyatvÃbhÃvena phalasyaiva tattvenÃnvayÃt vijÃtÅyayorekenÃnvaye 'pÅtaravi«ayÃkÃÇk«Ãniv­ttyabhÃvena tasyÃpyanvayopapattervÃkyabhedÃprasakte÷ / ## nimittÃnvayenoddeÓyÃnekatvÃbhÃve 'pi tadanvayÃnupapattyà kalpitapÃpak«ayasya bhÃvanÃyÃæ pÆtatvÃderivoddeÓyatvenaivÃnvayÃt vÃkyabhedatÃdavasthyamiti #<------ vÃcyam;># anyatra pÃpak«ayasya bhÃvyatvakalpane 'pÅha pratiyogyupasthitisÃpek«atayà ÓÅghropasthitapÆtatvÃdÅnÃmeva tatkalpanÃt / ataeva ---- nimittabalÃdavagatapratyavÃyadhvaæsasyaiva phalatvopapatternÃrthavÃdikaphalakalpanetyapi #<----- parÃstam /># naca tathÃpi pÆtatvÃdyanekaphalÃnÃæ kalpyatve 'pi bhÃvanÃyÃmanvaye vÃkyabheda÷; arthavÃdopÃttaphalakÃmo nirvapedityevaæ pÆtatvÃdÅnÃæ vyÃsajyav­ttiphalatvakalpanena pratyekamuddeÓyatvÃkalpanÃt / ataevacaikavÃkyatÃpattyà saævalitÃdhikÃrasiddhiriti nÃgnihotrÃdividhivat prayogÃntarÃk«epakatvam / eva¤ca nimittatvÃnupapattyÃkaraïe pratyavÃyamÃtrakalpane 'pi taddhghaæsasya phalatvÃkalpanÃt / putravipattau vidyamÃnamapi janananimittaæ ne«Âe÷ prayojakam; saævalitÃdhikÃratvÃt, ata÷ putrajanane nimitte putragatapÆtatvÃdyarthaæ jÃte«Âi÷ kÃryÃ, anyathà pratyavaitÅtyarthÃvagamÃt na tadakaraïe pitu÷ kaÓcana pratyavÃya ityapi j¤eyam / ## upakramaprÃbalyapak«e "putre jÃte" ityupakrame saævalitanaimittikÃdhikÃritayà jÃte«ÂervÃkyaÓe«arÆpopasaæhÃrÃnusÃreïa putragatapÆtatvÃdiphalasaævalitÃdhikÃrÃnÃpattervÃkyaÓe«asyÃrthavÃdatÃmÃtreïÃ- pyupapattirÃpadyate ityupasaæhÃraprÃbalyena saævalitÃdhikÃram #<----- Ãhu÷,># te«Ãæ nirÃso 'pyata eva j¤eya÷ / nahi upasaæhÃrÃnusÃreïÃtropakrame kasyÃpyupamarda÷ k­ta÷; upakramÃvagataputrajanananimittatvÃparityÃgenaiva vidhe÷ pravartakatvaparyavasÃnÃt rÃtrisatranyÃyena vidhyÃkÃÇk«ayaiva pÆtatvÃdiphalakalpanÃt / ata eva yatrÃnyÃÇgatvenaiva vidhe÷ pravartakatvaparyavasÃnenÃnÃkÃÇk«Ã, tatrÃpÃpaÓlokaÓravaïÃdÅnÃæ naiva vÃkyaÓe«eïa phalatvakalpanÃ, kintu arthavÃdatvena stutiparatvameva yuktamityÃha #<----- prak­tayÃgasyaiveti >#// (jagatyaivÃsminnitivÃkyenaiva dvÃdaÓakapÃlastutinairÃkÃÇk«ya ÓaÇkÃnirÃsa÷) yaduktaæ dvÃdaÓakapÃlasya "jagatyaivÃsminniti stutyaiva nairÃkÃÇk«yÃnnëÂÃkapÃlatvena stute÷ prayojanamiti, tannirÃsÃya sarvà ityuktam / ata evoktam vÃrtike ----- stuteraparimÃïatvÃdyÃvatÅ hi pratÅyate / tÃæ sarvÃmaikarÆpyeïa vidhyuddeÓa÷ pratÅcchati / sarvatra hi alpai÷ bahubhirvÃk«arai÷ stutayo d­Óyante, Órot­prakÃrÃnekatvÃcca kvacitkÃÓcidarthavatyo bhavanti / yathaiva ke«Ã¤cidvidhyuddeÓamÃtreïa prav­ttau sidhyantyanyÃrthà stutirÃÓriyate, tathaivÃlpastutyupapanne 'pi kÃrye mahÃstutyÃÓrayaïami"ti / ataÓca "yasmin jÃte etÃmi«Âiæ nirvapati pÆta eve" tyÃdiprÃÓastyapratipÃdanopapÃdakatayà pÆrvÃsÃæ stutÅnÃæ yugapadgrahaïÃdekayà nairÃkÃÇk«yÃbhÃvÃt mahatyà api stuterapek«aïÃt vaiyarthyÃbhÃvena sarvÃpi stutirityartha÷ // #<(prathamapÆrvapak«akhaï¬anam)># yattu ----- ##// (a«ÂÃkapÃlapadasya dvÃdaÓakapÃlÃvayavaparatvopapÃdanapÆrvakaæ a«ÂÃkapÃlÃdivÃkyairdvÃdaÓakapÃlastutiprakÃra÷) ## a«ÂÃkapÃlÃdÅnÃæ avihitÃnÃæ vihitasya dvÃdaÓakapÃlasya cëÂÃkapÃlÃdipadai÷ kathaæ stutirityata÷ stutiprakÃramÃha ----- yadaÇgeti // yadyapya«ÂÃkapÃlÃdÅnÃmavidhÃnam; tathÃpi brahmavarcasahetukapÆtatvÃdihetubhÆtà gÃyatryÃdyak«aratëÂatvÃdisaÇkhyÃsÃmyena kapÃlagatëÂatvÃde÷ brahmavarcasÃdijanakatvena pratÅyamÃnà stutirgauïyoktëÂÃkapÃlavayave saæcÃryate / ata÷ tasyÃpyavihitatvÃdavayavÃvayavibhÃvena lak«itavihitadvÃdaÓakapÃlÃvayavistutistu yÃgastutirityartha÷ // ## a«ÂÃkapÃlapadasyëÂatvÃvacchinnakapÃla- saæsk­taparatvena dvÃdaÓakapÃlÃvayavasya tena nopÃdÃnamityata Ãha #<------ a«ÂÃkapÃlapada¤ceti // gauïyeti >#// vaidhasyaiva Órapaïasya saæskÃrapadavÃcyatvÃt iha tadabhÃve 'pya«ÂÃkapÃlajanyaÓrapaïajÃtiguïayogÃt gauïyetyartha÷ / Ói«yahitÃrthamiti // viÓe«ÃÓaÇkÃnirÃkaraïavyÃjeneti Óe«a÷ / prayojanaæ spa«ÂatvÃnnoktam ##// #<(13 adhikaraïam / )># ## "yajamÃna÷ prastara" ityÃdÃvapi sÃmÃnÃdhikaraïyÃdekamitarasya nÃmadheyasya, ataeva rƬhatvena tadasaæbhavÃdvà jaghanyaprastarapadalak«itaprastarakÃryastrugdhÃraïoddeÓena yajamÃno 'dhikaraïatvena vidhÅyate iti prÃpte ------ ## #<"prastaramuttaraæ barhi«a÷ sÃdayatÅ" ti vidhyantaraikavÃkyatvÃcca tadarthavÃdatvamaudumbarÃdhikaraïanyÃyena siddhameva / yajamÃnapadantu gauïyà v­ttyà prastarastÃvakam /># nanu ------ adhyÃropitÃrthav­ttitve gauïatvaæ loke prasiddham, siæhatvasya, devadatte ÃhÃryyÃropÃt, naca tat vede sambhavati Ãropakapuru«ÃbhÃvÃditi ------ cet vinÃpyÃropaæ siæhaÓabdasya sÃd­ÓyamÃtravivak«ayà devadatte ## yadyapi ca rÆpakÃdisthale "saundaryasya taraÇgiïÅtyÃdau" ÃropeïÃpi gauïÅ v­ttird­«ÂÃ; tathÃpi sÃd­ÓyamÃtreïÃpi upamÃlaÇkÃrasthale sÃnubhÆyamÃnà nÃpahnotuæ Óakyà / ataÓcobhayasÃdhÃraïyena svaÓakyasamavetavattà gauïÅ v­tti÷ / samavetavatva¤ca kvacidÃropitatvasaæbandhena kvacicca svasamÃnajÃtÅyaguïavattÃsaæbandheneti bheda÷ / ## ##// ## #<"agnirvai brÃhmaïa" ityatra pÆrvavadevÃgniÓabdo brÃhmaïe gauïa÷;># dvayorapyagnibrÃhmaïayorekamukhaprabhavatvÃt, agnijananasamÃnajÃtÅyajananamevÃtra guïa÷ // 13 // 29 // ## sÃrÆpyam // "Ãdityo yÆpa" ityÃdau tu sÃrÆpyaæ gauïÅnimittam / naca sarvatra tadeva nimittam ko 'tra viÓe«a÷? cak«urgrÃhyaæ tejasvitvÃdyatra nimittamiti präca÷ / vastutastvanyatra Óakyani«Âhaguïasyaiva svasamÃnajÃtÅyaguïavattÃsaæsargeïa prakÃratvÃnnimittatÃ, natu sÃrÆpyasya, tasya saæsargatvÃt, iha tu Óakyani«ÂhaguïasajÃtÅyaguïavattvarÆpasya sÃrÆpyasyaiva samavÃyÃdisaæsargeïa prakÃratvÃttadeva nimittamiti viÓe«a÷ // 13 // 29 // ## #<"apaÓavo và anye goaÓvebhya÷ paÓavo goaÓvÃ" ityatrÃjÃdÅnÃæ tatra tatra vihitatvÃtpaÓukÃrye prati«edhasya paryudÃsasya vÃnupapatterarthavÃdatvam / apaÓuÓabdo hi ghaÂÃdau mukhyo gavÃÓvagataprÃÓastyÃbhÃvarÆpaguïayogÃdajÃdau gauïa÷ san lak«aïayà gavÃÓvastutyartha÷ / prÃcÃæ mate tu na¤samÃsÃntargatapaÓupadena gavÃÓvagataæ prÃÓastyaæ lak«ayitvà na¤Ã tadabhÃvarÆpo guïa upasthÃpyata iti viÓe«a÷ / sarvathà praÓaæsà gauïÅnimittaghaÂiketi siddham // 13 // 29 //># ## "s­«ÂÅrupadadhÃtÅ" tyatra vidhyantaraikavÃkyatvÃbhÃvÃt pratyak«avidhiÓravaïÃcca vidhitvam / tatra copadhÃnameve«ÂakÃsaæskÃrÃrthatvena vidhÅyate / yadyapi ce«ÂakÃnÃæ cayanÃÇgatvÃnyathÃnupapattyaivopadhÃnaæ prÃpyeta; ## vÃrtikakÃrastu ------- nopadhÃnamÃtravidhi÷ / tathÃsati "prÃïabh­ta upadadhÃtÅ" tyÃdyanekopadhÃnavidhivaiyarthyÃpatte÷, ato mantramÃtramupadhÃnÃnuvÃdena mantraviÓi«Âaæ ## #<"yÃæ vai käcana brÃhmaïavatÅ mi«ÂakÃmabhijÃnÅyÃttÃæ madhyamÃyÃæ citÃvupadadhyÃdi" ti vacanena pratyak«abrÃhmaïavatÅnÃmi«ÂakÃnÃæ madhyamacitisaæbandhasya vidhÃnÃt, anyathà tattaccityavÃntaraprakaraïapÃÂharahitÃnÃæ mantrÃïÃæ cayanamahÃprakaraïena sarvaciti«u antimÃyÃmeva vÃniveÓÃpatte÷ / ato madhyamacitisaæbandhÃrthaæ mantravidhi÷ / i«ÂakÃnÃæ pratyak«abrÃhmaïavattvaæ ce«ÂakÃvÃcipratyak«abrÃhmaïapaÂhitapadavidheyamantrakatvam / s­«Âipadaæ hi s­«ÂiprakÃÓakamantropadheye«ÂakÃparam / tatra ca viÓe«aïÃæÓasya mantrasya vidheyatvÃttadi«ÂakÃnÃæ pratyak«abrÃhmaïavattvasiddhi÷ / itikaraïaviniyuktalokaæ p­ïamantrasyÃpi madhyamacitimÃtrasaæbandhÃpatteri«ÂakÃvÃcÅti padaviÓe«aïam / ataÓca mantraviÓi«ÂopÃdhÃnamatra vidhÅyate / s­«Âipadaæ paraæ gauïyà v­ttyà saptadaÓasaÇkhyÃkas­«Âyas­«Âimantraparam;># #<"yat saptadaÓe«Âakà upadadhÃtÅ" tyarthavÃdÃnusÃrÃt / tatra caturdaÓa s­«ÂimantrÃstrayo 's­«Âimantrà iti s­«ÂibÃhulyam guïo gauïÅv­ttinimittam // 17 // 33 //># ##// ## "prÃïabh­ta upadadhÃtÅ" tyÃdau tu alpatvaæ nimittam / Óe«aæ pÆrvavat / evaæ «a gauïÅv­ttiprakÃrÃ÷ // 18 // 34 // iti trayodaÓaæ tatsiddhipeÂikÃdhikaraïam / #<--------------># (14 adhikaraïam / ) sandhigdhe«u vÃkyaro«Ãt // #<"aktÃ÷ Óarkarà upadadhÃtÅ"tyatra aktà ityanenÃviÓe«Ãd yatki¤cida¤janasÃdhanadravyasya vidhinà nirïÅtatvÃdupasaæhÃrasthena># #<"tejo vai gh­ta" mityarthavÃdena saÇkocÃnupapatte÷ nÃrthavÃdasya sandigdhÃrthanirïaye prÃmÃïyamiti prÃpte vidheraviÓe«aprav­ttatvenaiva gh­tamÃtragrahaïenÃpyupapatteritarÃk«epakatve pramÃïÃbhÃvÃdupakramasyÃvirodhenopapattau ca upasaæhÃrasthasyÃrthavÃdasyopalak«aïatve pramÃïÃbhÃvÃdvidhyarthavÃdayorekavÃkyatvenaikavi«ayakatvasyÃvaÓyakatvÃcca yuktaæ vÃkyaÓe«asya sandigdhÃrthanirïaye 'pi prÃmÃïyamiti gh­tenaiväjanam // 14 // 35 //># ##// (15 adhikaraïam / ) ## #<"struveïÃvadyati, svadhitinÃvadyati, hastenà vadyati" ityÃdau vidheravadeyadravyavi«aye sandigdhasya sÃmarthyÃnnirïaya÷ / struveïa dravadravyamevÃjyÃdi svadhitinÃmÃæsÃdi hastena saæhataæ puro¬ÃÓÃdÅti / ataÓca sÃmarthyasahak­tÃvadyati>#padenaiva lak«aïayà dravadravyÃdyavadÃnasya uddeÓyatvÃttadanuvÃdena struvÃdividhau na ki¤cidbÃdhakam / evaæ #<"a¤jalinà saktÆn juhotÅ" tyÃdÃvapi na saæpuÂÃkÃro '¤jali÷, api tu vyÃkoÓÃtmaka eva sÃmarthyÃt / tadevaæ vidhyarthavÃdamantrasm­tyÃcÃranÃmadheyavÃkyaÓe«asÃmarthyarÆpÃïya«Âau pramÃïÃni dharmÃdharmayornirÆpitÃni / ata÷ paraæ># bhedÃdinà tatsvarÆpaæ nirÆpayi«yate // 15 // 36 // iti pa¤cadaÓamarthasÃmarthyÃdhikaraïam // ## iti prathamo 'dhyÃya÷ / #<># (pÆrvÃdhikaraïÃdinà saÇgatinirÆpaïapÆrvakapÆrvapak«opakrama÷) atra ca "tatsiddhijÃtisÃrÆpyapraÓaæsÃbhÆmaliÇgasamavÃyà iti guïÃÓrayÃ" ityekapÃÂhena vidyamÃnamapi sÆtraæ mantrÃdhikaraïapÆrvapak«asÆtrasyeva vyÃkhyÃsaukaryÃya khaï¬aÓa÷ k­tvà paÂhitam / guïavidhinÃmadheyavicÃrÃt prakaraïasaægatiæ a«ÂÃkapÃlÃdipadÃnÃæ dvÃdaÓakapÃlÃvayave gauïyà v­ttyà prav­ttiriti pÆrvÃdhikaraïe uktÃyà gauïyà nimittÃsaæbhavÃdÃk«epasamÃdhÃnenÃk«epikÅmanantarasaÇgatiæ saæÓayaæ ca spa«ÂhatvÃdanabhidhÃya guïav­ttyÃk«epasamÃdhÃnÃrthatve 'pyasya sÆtrasya sÃrvatrikagauïÅv­ttisamÃdhÃnÃrthatvaæ sÆcayituæ yadbhëyakÃreïa viÓe«ata udÃh­taæ, tadudÃharaïapradarÓanena pÆrvapak«amÃha #<----- yajamÃna iti //># (audumbarÃdhikaraïena gatÃrthatvaÓaÇkÃnirÃsa÷) ## audumbarÃdhikaraïasiddhaæ stutiparatvamapyarthÃntaravÃcinëÂÃkapÃlapadeneva yajamÃnapadenÃpi prastarastutyasaæbhavenÃsaæbhavÃt gauïÅv­ttyà tadvadeva nirvahaïÅyam / naca sà saæbhavati; parÃbhimatatallak«aïÃsaæbhavÃt, ata÷ prÃmÃïyanirvÃhÃya kartavyapadÃdhyÃhÃreïa guïavidhitvameva aÇgÅkaraïÅyamityÃk«ipya samÃdhÃnÃnnÃrthavÃdatvasiddhÃntakaraïÃdaudumbarÃdhikaraïena gatÃrthatvamityapi dhyeyam // #<(prav­ttinimittaprayojanayorasaæbhavena sÃmÃnÃdhikaraïyopapattyarthaæ yajamÃnapadasya prastaranÃmatvena pÆrvapak«opapÃdanam)># Ãdipadena #<"yajamÃna ekakapÃla" ityÃdisaægraha÷ / bhëye vidhyarthavÃdatvÃbhyÃæ koÂidvayopanyÃse 'pi vÃrtike saægatisÆcanÃt nÃmatÃpÆrvapak«amÃha># --- sÃmÃnÃdhikaraïyÃditi // ##yartha÷ / naca --- ## --- vÃcyam; #<"prajà vai barhiryajamÃna÷ prastara" iti sÃmÃnÃdhikaraïyÃt prajÃÓabdasya barhirnÃmatve yajamÃnaÓabdasya prastaranÃmatve ca sati yajamÃnanÃmakaprastarasya prajÃnÃmakabarheruparibhÃvakaraïena prasiddhayajamÃnasyÃyajamÃnÃduttaratvavat bhavatÅtyevaærÆpÃyÃ÷># #<"prastaramuttaraæ barhi«a÷ sÃdayatÅ"ti vidheyaprastaroparibhÃvastutestena lÃbhÃdÃnarthakyÃbhÃvÃt / arthavÃdatvetu sÃk«Ãdeva stutyarthatvam / nÃmadheyatvetu paraæparayetyetÃvÃneva bheda÷ / naca nÃmadheyatve prav­ttinimittÃbhÃva÷; yajamÃnaÓabdasya yÃgakart­tÃvÃcitayà prastaraikakapÃlayoracetanatvena yÃgakart­tvÃsaæbhave 'pi tatprayogÃntargatasvavyÃpÃraæ prati sthÃlyÃdivat kart­tvopapattestasyaiva prav­ttinimittatvopapatte÷ / ata eva etÃd­Óayogasya yajamÃne prastarapadasyÃsaæbhavÃdekamitasya nÃmadheyamiti mÆle saæmugdhÃdhikÃreïoktÃvapi yajamÃnapadameva prastaranÃmadheyamityatraiva tÃtparyaæ dra«Âavyam / pratipÃditaæ ca tathaiva kaustubhe /># (yajamÃnapadasya yogarƬhatvÃt somÃdivannÃmatvÃsaæbhavÃt prastarakÃrye yajamÃnarÆpakart­guïavidhitvarÆpapÆrvapak«aprakÃrÃntaranirÆpaïam) ataeva yajamÃnanÃmakatvÃt // yajamÃnaÓabdo na yÃgakart­mÃtravÃcÅ, apitu kart­ni«ÂhakriyÃjanyaphalÃÓrayÃbhidhÃyakÃtmanepadÃdeÓaÓÃnajantatayà kriyÃjanyaphalÃÓrayavÃcakatvena yajamÃne yogarƬha eveti tadarthasya prastare 'saæbhavÃt somÃdipadavatsÃmÃnÃdhikaraïyamÃtreïa nÃmatvÃnupapattyà guïavidhitvapÆrvapak«amÃha #<----- rƬhatveneti // nanu -----># tathÃpi kutra ko và guïo vidhÅyate ityapek«ÃyÃmÃha #<---- jaghanyaprastarapadeti >#// "yo hotà so 'dhvaryuri" ti kauï¬apÃyinÃmayane samÃmnÃte sÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapattyà hotrÃdipadÃnÃæ mukhyÃrthatvamaÇgÅk­tyÃdhvaryavÃdiÓabdÃnÃæ lak«aïÃrthatvaæ "viprati«edhe karaïaæ samavÃyaviÓe«Ãdi"tyadhikaraïe t­tÅye uktam / evamihÃpi prastarapadasya kÃryalak«aïÃrthatvamaÇgÅk­tya yajamÃnarÆpaguïasya kart­tvena vidhÃnamityartha÷ / #<(yajamÃnoddeÓena prastarasya prastaroddeÓena yajamÃnasya và vidhÃnam / )># ## #<"uddeÓyayoga÷ prÃthamya" mityuktoddeÓyatÃniyÃmakaprÃthamyasattvÃdvà ÓaÇketa, tannirÃsÃya># #<"mukhyaæ và pÆrvacodanÃllokavadi"ti dvÃdaÓÃdhikaraïoktenÃnupasaæjÃtavirodhitvena mukhe Ãdau bhavasyaiva svadharmatvÃnugraho yukto, natu jaghanyasyeti mukhyÃnugrahanyÃyena vinigamanÃæ sÆcayituæ jaghanyetyuktam / tataÓca yajamÃnapadasya mukhyÃrthav­ttitvarÆpasvadharmatvÃnurodhena tatra kÃryalak«aïÃyà ayuktatvÃnna yajamÃnakÃrye prastaravidhÃnÃdyÃpattirityartha÷ / prastaraikakapÃlayo÷ kÃrye yajamÃnavidhÃne prastaraikakapÃlayoriva praharaïasarvahomayorÃpattyà yajamÃnanÃÓena sarvatantralopÃpattiÓaÇkÃnirÃsÃya kÃryapadopÃdÃnam / strugdhÃraïayÃgarÆpayo÷ kÃryayorviniyuktaprastaraikakapÃlayo÷ praharaïahomÃkhyapratipattyÃpÃdyatvÃt tatpratipattyostatkÃryatvÃbhÃvÃt yajamÃnasyÃnyÃrthasyaikakapÃlakart­kapuro¬ÃÓa- dhÃraïÃdau viniyoge 'pi tantrÃni«pattyà k­tÃrthatvÃbhÃvena pratipattyanarhatvÃcca pratipattyanÃpatterna sarvatantralopÃpatti÷, naiva vikalpÃÇgÅkÃrÃt prastaravidhivaiyarthyÃpattiÓcetyartha÷ / prastarakÃr>#ye yajamÃnasya vidhÃne #<"dak«iïato 'vasthÃnaæ ca karmaïa÷ kriyamÃïasye">#ti sÃmÃnyavihitasya yajamÃnakart­kadak«iïato 'vasthÃnasyÃnupapattiparihÃrÃya kÃryaviÓe«aj¤ÃpanÃya strukdhÃraïa##// (a«ÂÃkapÃlapadavadgauïyanupapattyà yajamÃnapadaguïavidhitvasamarthanam) naca ---- atrÃrthavÃdatvenopapattau nëÂÃkapÃlÃdÅnÃmiva vidhyantarakalpanayà guïavidhitvaæ yuktamiti #<------ vÃcyam;># tatra gÃyatriyaivainamityÃdyupÃdÃnenÃvayavabhÆtëÂÃkapÃlÃdistut ipratÅteravayavÃvayavibhÃvena dvÃdaÓakapÃla- stutyupapannatve 'pÅha vÃyurvaik«epi«Âhetyatrotkar«ÃdhÃyakaguïasyeva tadabhÃve ekayajamÃnapadÃtstutyapratÅteravayavÃvayavibhÃvena dvÃdaÓakapÃlastutyupapattÃvapÅhÃvayavÃyogenÃvayavi tvÃbhÃvÃt lak«aïayÃpi prastare stutyanupapatteÓca pÆrvavai«amyeïa arthavÃdatvÃsaæbhavÃt / naca gauïyà tadupapatti÷; gauïyà lak«aïasvarÆpÃïÃæ durnirÆpaïÅyatvÃt // #<(prasiddhÃrthahÃnenÃprasiddhÃrthavÃcitvaæ samudÃyavÃcina ekadeÓavÃcitvaæ svotprek«ÃprabhÃvÃropavi«ayÃrthaparatvaæ và na gauïÅv­ttiriti nirÆpaïam)># tathÃhi --- ## yattu ----- ##---- ke«Ã¤citkalpanam, tadapi ## yadapi --- ## tadapi ##// (pratyak«avidhyabhÃvena praharaïÃdyÃpattyottaratantralopÃpattyÃca guïavidhitvanirÃkaraïenaudumbarÃdhikaraïanyÃyena siddhÃntopapÃdanam) yadyatra pratyak«o vidhi÷ syÃt, tadà pratyak«avidhivihitaitadanurodhena dak«iïadeÓÃvasthÃnasaÇkoca÷ prastaravidhe÷ pÃk«ikatvamekavÃkyatÃbhaÇgaÓca kalpyeta, natviha pratyak«o vidhirasti / ata÷ kalpyena vidhinà tadaÇgÅkÃrasyÃyuktatvÃnna guïavidhirityabhipretya siddhÃntamÃha#<----- pratyak«eti // apica># prastarasthÃnÃpattyà yajamÃnasya praharaïasarvahomayorÃpatti÷ / yadyapi tayorna prastaraikakapÃlakÃryatvam; tathÃpi pratipattibhÆtapraharaïahomau prati svakÃryastrugdhÃraïayÃgarÆpasÃdhanatvena rÆpeïa prastaraikakapÃlayo÷ saæskÃryatvena prayojakatvÃttÃdrÆpyasya yajamÃne 'pi sattvena sthÃpanÃpattyupapatte÷ / nacÃk­tÃrthatvam; pradhÃnÃnurodhena kramaæ bÃdhitvÃpi sarvayÃjamÃnakaraïottaraæ tadÃpatteranivÃryatvÃt / i«ÂÃpattau kramabaddhasomayÃgÃdyuttaratantralopÃpattiriti bhÃva÷ / audumbarÃdhikaraïÃk«epasamÃdhÃnena tatsiddhamarthavÃdatvameva yuktamityÃha #<---- tadarthavÃdatvamiti >#// pÆrvoktastutyasaæbhavaæ pariharati #<---- yajamÃnapadantviti >#// (vedÃprÃmÃïyÃnÃpÃdakagauïÅlak«aïasvarÆpanirÆpaïaæ, tasya khapu«paæ bhavatsiddhÃnta ityetatsÃdhÃraïyopapÃdanaæ ca) Ãdyalak«aïadvayasyÃsiddhatvÃt tadupek«ya pÆrvoktaprasiddhÃntimagauïÅv­ttilak«aïÃsaæbhavaæ ÓaÇkate #<---- nanviti // ata iti >#// ata iti lyablope pa¤cami / tena prayogadarÓanÃdidaæ pÆrvoktaæ lak«aïaæ vihÃya svaÓakyetyÃdivak«yamÃïaæ lak«aïamityarthÃt na prayogadarÓanÃdaiti pa¤camyantÃnvayÃnupapatti÷ / nanu yathà kiæ cidrÆpamÃdÃya tadrÆpe tadrÆpakalpanalak«aïakÃropaghaÂitatallak«aïasya "khapu«paæ bhavatsiddhÃnta" ityÃdau khapu«pÃdÅnÃmananubhÆtatvenar id­Óamiti nirÆpaïÃÓakterÃropÃsaæbhavÃt gauïatvÃnÃpatteravyÃpti÷, tathaiva tatra ÓakyÃrthasyaivÃprasidhyà tanni«ÂhaguïayogÃbhÃvÃt siddhÃnte khapu«paÓabdasya gauïatvÃsaæbhavÃt bhavaduktalak«aïasyÃpyavyÃpti÷, ityÃÓaÇkÃnirÃsÃyÃha ----- pu«pÃdÃviti // ÃropitÃrthav­ttitvarÆpatallak«aïasyÃsmaduktarÅtyÃ'ropitakhapu«pamÃdÃyÃvastusvarÆpanirÆpaïe- nÃropopapÃdane 'vyÃptyabhÃve 'piÓapu«paÓabda eva latÃpu«pe ÃropitÃrthav­ttitvasattvena gauïatvÃpattyÃtivyÃptyÃpatti÷ / nahi loke khapu«paÓabdasya gauïatvaæ kenaciducyate, yata i«ÂÃpattirucyate / ## Ãropyasya siæhatvÃdergauïatvÃprasiddherÃropitÃÓraye devadattÃdÃveva tatprasiddherÃropitÃrthÃÓrayatvameva gauïatvam iti #<---- parÃharam;># khapu«pasya svayamevÃprasiddhasyÃropitatvÃsaæbhavÃt prasiddhe khe latÃdau prasiddhasya pu«pasyaivÃropitasyÃÇgÅkÃreïa prasiddhyupapÃdane ÃropitÃrthÃÓrayatvasya khe sattvÃt khapu«pe khapu«paÓabdasya gauïatvÃnivÃraïÃdativyÃpteramukte÷ / atastvanmate 'tivyÃptido«a÷ / mamatu ÓakyaÓabdena mukhyÃrthamÃtravivak«aïÃdÃropitasya mukhyÃrthatÃnapÃyÃt na kopi do«a÷ / nahi mukhyatvamanÃropitatvak­taæ, kintu v­ttyantaramanapek«ya Óabdaprayogak­tamiti bhÃva÷ / ## tathÃpi "khapu«paæ bhavatsiddhÃnta" iti vadatà bauddhenopameyabhÆtasya siddhÃntasyÃnabhyupagamÃt vastuto 'satye tasmin kathaæ guïayogÃbhÃve gauïatopapatti÷? iti #<----- vÃcyam;># siddhÃntapadÃbhidheyasya niÓcayasya sadrÆpÃbhÃvena bhramatve 'pi svarÆpeïa vidyamÃnatayopameyatvopapatte÷ / evamevapu«pavikÃrÃtmanà khasyÃsatyatve 'pi svÃtmano rÆpeïa satyatvÃt sÃd­ÓyapratiyogitvamÃkÃÓasyaiveti nopamÃnÃnupapatti÷ / etacca khelatÃpu«pasyaivÃropeïa pÃrthasÃrathyÃdyabhimatenoktam / yadà tu latÃpu«pe khÃdhikaraïatÃropa iti pÆjyapÃdÃnÃmabhipretam, tadà latÃpu«pasyaivopamÃnatvena khÃdhikaraïatÃkatvenÃsatyatve 'pi latÃpu«pÃtmanà satyatvena sÃd­ÓyapratiyogitayopamÃnatvopapatti÷ sulabhaiva / ata evaitanmate khapu«pasyaivopamÃnatvapratÅtirnaiva bÃdhità bhavatÅtyapi j¤eyam / ## Ãropitapu«paæ vinaiva khÃdhÃrapu«pÃvacchinnÃbhÃvavÃcitvam khapu«paÓabdasya varïitam, ## kaustubha evopapÃdya nirastaæ dra«Âavyam / ata÷ svoktalak«aïasya vedÃprÃmÃïyÃnÃpÃdakatvÃt yuktatvÃÓayenopasaæharati #<----- ataÓcaitÃd­Óeti >#// guïanimittakav­ttisaæbandhÃt ÓabdÃrthav­ttigauïapadÃbhilapyatvopapÃdakaæ sÃd­Óyavivak«ayà k­tametÃd­ÓaÓabdÃrtha÷ // yadyapica "puru«o vÃva gautamÃgniri"tyÃdau vede 'pyÃropo d­«Âa÷; tathÃpi tatrÃd­«ÂaphalÃrthamupÃsakasyopÃsanÃrÆpÃropavidhisaæbhave '- pÅha tadabhÃve vede vakturabhÃve ca tatk­tÃropÃnupapatterd­«ÂavyavahÃrasyÃnyathÃpyupapatternÃropakalpanaæ yuktamiti svalak«aïasya vede saæbhavoktyà sÆcitam // #<(svaÓakyasamavetetyÃdi gauïalak«aïasamanvaya÷)># devadatte krÆratvÃdivat siæhatvasyÃpyÃropeïa gauïÅdarÓanÃdubhayasÃdhÃraïyÃya lak«aïe guïapadaæ ## ------ svaÓakyeti // kvacidÃropeïeti // ## kvacideveti ##// (svaÓakyasamavetetyÃdilak«aïasya lak«yamÃïaguïairyogÃditi vÃrtikÃvirodhasamarthanena prÃcÃæ matena guïÃnÃæ lak«aïayà bodhopapatti÷) atraca "abhidheyÃvinÃbhÆte prav­ttirlak«aïe«yate / lak«yamÃïaguïairyogÃdv­tteri«Âà tu gauïatÃ" / iti lak«aïÃbhedanirÆpaïaparavÃrtike uktaæ lak«yamÃïaguïayoganimittatvalak«aïaæ gauïyà na yuktam; tathÃtve jahatsvÃrthatÃpatte÷, tadvÃraïÃya svÃrthamÃtraparatve guïÃnÃmaÓÃbdatvÃpatti÷ / ata÷ siæhaÓabdena ÓakyÃrthaæ pÆrvaæ ÓaktyanusÃreïÃbhidhÃya guïà api lak«aïayocyante / "ato lak«yamÃïaguïairityantaæ samÃnÃdhikaraïasamÃsÃÇgÅkÃreïa svÃrthÃbhidhÃnapÆrvikà guïe«u lak«aïeti vÃrtike ukte" ti nyÃyasudhÃyÃæ vyÃkhyÃnena guïalak«aïaæ prÃcÃmabhimatÃmabhipretya tanmatamupapÃdayati #<------ atreti >#// (gauïyÃÇguïÃnÃmupasthitausvamatasya svaÓakyetyÃdilak«aïalak«yamÃïaguïavÃrtikayoravirodho- ## ## ------ vastutastviti // ## ------ ekasaæbandhÅti // ## ata eva vÃrtike ----- ## ataeva ------- #<"vahnitvalak«itÃdarthÃt yatpaiÇgalyÃdi># gamya## #<"saæbhavati cÃtra siæhatvÃvagatavyaktyupasthÃpitaprasahyakÃritvÃdyaneka- dharmapratyayÃt devadattapratyaya iti pÆrvaiva Óaktirnimittaæ iti vÃrtike pÆrvaÓaktereva nimittatvaæ gauïyÃmuktam / natu guïalak«aïÃyÃ"># ## nanu ## ----- naceti // #<"abhidheyÃvinÃbhÆte" iti pÆrvalikhitavÃrtike na lak«aïÃhetutvenÃvinÃbhÃvopapÃdanam; tasyÃ÷ saæbandhamÃtreïa ÓabdatÃtparyavaÓÃdupapatte÷ / navÃtra lak«aïasyÃbhidheyasya lak«yenÃvinÃbhÃvo 'gnineva dhÆmasyokta÷; lak«yasyaiva lak«akÃbhidheyÃvinÃbhÃvakathanÃt, kintu abhidheyasaæbandhitvarÆpÃdarapradarÓanamÃtrÃrthaæ tadupÃdÃnam /># ata eva #<"ya«ÂÅ÷ praveÓaye" tyÃdau># ##«aïÃhetusaæbandhasattve 'pi abhidheya saæbandhitvarÆpÃbhÃvÃt krÆratvÃdidharmasaæsÃd­ÓyÃdarÃnna lak«italak«aïÃtvaprasiddhiriti vai«amyamabhipretya samÃdhatte ---- svaÓakyeti // ## ----- teceti // #<"prÃpnoti paramÃæ siddhiæ"e># ## ----- tatsiddhiriti // prastaraikakapÃlayorapi yajamÃnavatkart­tvÃviÓe«eïa ## ------ yajamÃno yatheti // ##// iti tatsiddhipeÂikÃdhikaraïe tatsiddhyudÃharaïavicÃra÷ // #<------------># (bhëyak­dudÃh­tasyÃgneyo brÃhmaïa ityasya parityÃgena agnirvai brÃhmaïa ityasyodÃharaïatvena nirdeÓe kÃraïanirÆpaïam) atra bhëyakÃreïa "Ãgneyama«ÂÃkapÃlaæ nirvapet brÃhmaïo brahmavarcasakÃma;" ityasya vidhe÷ Óe«e Órutaæ "Ãgneyo vai brÃhmaïa aindro rÃjanyo vaiÓyo vaiÓvadeva" ityudÃh­tya ÃgneyÃdipadÃnÃæ "prajÃpatirakÃmayata prajÃ÷ s­jeyeti sa mukhatastriv­taæ niramimÅta tamagnirdevatÃnvavas­jyata gÃyatrÅ chando rathantaraæ sÃma brÃhmaïo manu«yÃïÃmaja÷ paÓÆnÃæ uraso bÃhubhyÃæ pa¤cadaÓaæ niramimÅta tamindro devatÃnvavas­jyata tantri«Âup chando b­hatsÃmarÃjanyo manu«yÃïÃmavi÷ paÓÆnÃæ tasmÃtte vÅryÃvanto vÅryÃddhyas­jyanta ÆrubhyÃæ madhyata÷ saptadaÓaæ niramimÅta taæ viÓve devà anvas­jyanta jagatÅchando vairÆpaæ sÃma vaiÓyo manu«yÃïÃæ gÃva÷ paÓÆnÃæ" ityetadvidhyarthavÃdasaækÅrtitaprajÃpatimukhÃ- dyekaprabhavatvasÃd­Óyena gauïatÃmupapÃdyÃrthavÃdatvaæ siddhÃntitam / tadÃgneyaÓabdasya sÆktahavissamabhivyÃhÃrÃbhÃve devatÃtaddhitÃntatvÃnupapattÃvapi "tasyedami"tyadhikÃre "nityamagnikalibhyÃæ ¬hak vaktavya" iti sm­tyà saæbandhasÃmÃnyÃrthakataddhitÃntatvopapatte÷ bhrÃt­vyavaduktÃrthavÃdasaækÅrtitaprajÃpatimukhaikaprabhavatvarÆpasaæbandhaviÓe«eïa mukhyatayaivopapatte÷ devatÃtvarÆpasaæbandhÃpek«aïe 'pi ca brÃhmaïasya ya«Âurhavi«a ivÃgnerdevatÃtvenÃpi saæbandhasya "Ãgneyo vai brÃhmaïo devataye"tyÃdau d­«ÂasyehÃpyupapatte÷ gauïatve pramÃïÃbhÃvÃditi vÃrtikak­tà pradÆ«ya yadanyadudÃh­taæ tadeva svayamudÃharati #<------- agnirvai iti >#// (agnirvai ityatrÃgniÓabdasya guïavidhitvÃdinirÃsapÆrvakaæ ekamukhaprabhavatvaguïena gauïatvanirÆpaïam) atrÃpi pÆrvavadeva nÃmatvaguïavidhitve ÃÓaÇkya vidhyantaraikavÃkyatvena brÃhmaïakÃrye tyÃgÃdÃvacetanasyÃgnervidhÃnÃsaæbhavena ca nirasyÃrthavÃdatvanissandigdhatve gauïatvamapyagniÓabdasya niÓcitamiti pÆrvavadityuktyà sÆcitam / kimarthaæ tarhi sÆtraikadeÓak­taæ adhikaraïÃntaramityÃÓaÇkÃnirÃsÃya nimittÃntarapratipÃdakatvena tatsÃrthakyaæ sÆcayan nimittÃntaramÃha ------dvayorapÅti // pÆrvasÆtragatatacchabdÃnu«aÇgeïa jÃyate yasmÃditi vyutpattyà janmopÃdÃnaæ jÃtiÓabdena vivak«itamabhipretya tasya mukhyÃrthasyÃgneryà jÃtirupÃdÃnaæ saiva yasya brÃhmaïasya jÃtiriti vyadhikaraïabahuvrÅhiïà jÃtiÓabdena sÆtre ekajÃtÅyatà gauïÅnimittatvenoktetyabhipretyÃha #<----- eketi >#// sÃmÃnyavÃcitvÃbhÃvaæ jÃtiÓabdasya sÆcayituæ jananapadaprayoga÷ / yadyapi ÓrÃddhÃdau pÃïihome brÃhmaïasyÃgnikÃryakart­tvÃdagnini«ÂhakÃryakart­tva- samÃnajÃtÅyakÃryakart­tvena tatsiddherapi nimittatvamupapadyate; tathÃpi tadavivak«ayà yadaikamukhajanyatvavivak«ayà prayogastatra nimittÃntaraj¤ÃpanÃrthatayaiva tatprav­tti÷ / yadyapi caikamukhabhavatvaæ pramÃïÃbhÃvÃdarthavÃdasyÃnyaparatvena cÃvÃstavam; tathÃpi avÃstavasyÃpyarthavÃdÃntaroktatvÃdiha tacchabdanimittatÃæ pratipatsyate iti // ##// ------------ #<(Ãdityo yÆpa ityatra sÃrÆpyasya gauïÅv­ttinimittatvopapÃdanam)># #<"Ãdityo yÆpa"># ## ------ Ãdityo yÆpa iti // Ãdipadena #<"yajamÃno yÆpa÷" ityÃde÷ saÇgraha÷ >#// (yajamÃna÷ prastara ityÃdÅnÃæ sÃrÆpyodÃharaïatvÃsaæbhavasya prÃcÃæ matenopapÃdanam) ##// atha cak«urgrÃhyatejastvÃdinà dharmeïa yadi sÃd­Óyabodha÷, tadà "yajamÃna÷ prastara" ityÃdÃvapi tatkÃryakaratvÃdinÃpi tadbodha÷ samÃna eveti na cak«urgrÃhyatejastvÃdinà kaÓcana viÓe«a iti yathÃÓrutaæ prÃcÃmuktaæ viÓe«akaraæ na bhavatÅtyabhipretya tadÃÓayaæ viv­ïoti #<----- vastutastviti // ayamartha÷ -----># yadyapi prastarÃde÷ sÃrÆpyaæ tatkÃryakaratvÃdidharmasÃmÃnyÃt saæbhavati; tathÃpi Óabdasya tatkÃryakaratvÃdimÃtre tÃtparyÃvasÃnena tasya ÓÃbdabuddhivi«ayatvÃbhÃvÃt avi«ayasya ca pratipÃdanÃtmakaÓabdav­ttinimittatvÃyogÃnna Óabdav­ttinimittatvam / atastatra tatkÃryakaratvameva ÓabdÃtpratÅtaæ prakÃrÅbhavati, iha tu pratyak«atvena sÃrÆpyasya prathamaæ pratÅtasya tatraiva Óabdasya tÃtparyÃvadhÃraïÃcchÃbdabuddhivi«ayatvena sÃd­Óye jhaÂiti pratÅtatvena tÃtparyÃkhyavivak«ÃvadhÃraïÃcca buddhivi«ayatvarÆpaÓabdav­ttinimittaviÓe«ÃbhidhÃnÃrthaæ tatkÃryakaratvÃdihetukebhya÷ sadbhÃvamÃtreïa gauïÅnimittebhya÷p­thagasÃdhÃraïyenehopÃdÃnamiti // ## nÃtra cak«urgrÃhyatvameva p­thagupÃdÃnaprayojakam, "chatriïo gacchantÅ" tyÃdau bahutvÃdÅnÃmapi cak«urgrÃhyatvena p­thagupÃdÃnÃnupapatteriti cak«urgrÃhyordhvatvatejastvarÆpasÃd­ÓyaprakÃratvameva bhinnaæ nimittamiti j¤ÃpayitumadhyÃh­tapa¤camyantatayà bhëyÃdau sÃrÆpyÃditi sÆtrÃvayava upÃtta÷ // #<(cak«urgrÃhyatvadharmaprakÃrakabodhajanakatvÃbhÃvena yajamÃna÷ prastara ityasya sÃrÆpyÃnudÃharaïatvamiti mÆlakÃramatanirÆpaïam)># ## ataeva ----- ## dhyeyam // ##// ------------ #<(vi«ayavÃkyasaægraha÷, apaÓuÓabdanÃmatvÃsaæbhave 'pi ni«edhyaguïasamarpakatayà pÆrvapak«a÷) agnicayane pa¤cadaÓaÓÅr«opadhÃne Órutaæ ----># #<"purastÃt pratÅcÅnamaÓvasyopadadhÃti paÓcÃt prÃcÅnam­«abhasye"ti gavÃÓvaÓÅr«opadhÃnavidhivÃkyaÓe«amudÃharati># ------- apaÓava iti // ## #<"ayaj¤o và e«a yo 'sÃmÃ" "asatraæ và etadyadacchandomaæ" iti vidhyantaraÓe«Ã>#ïÃmapyupalak«aïam / tatra gavÃÓvavyatiriktÃnÃmajÃdÅnÃæ paÓupadavÃcyatvÃdapaÓusaæj¤ÃtvÃnupapatte÷ taittirÅye #<"apaÓavo và anye goaÓvebhya÷ paÓava" iti paÓuÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyena ÓrutasyÃpaÓuÓabdasya ghaÂÃdinÃmatvasyÃpyanupapatte÷ pramÃïÃntareïaiva siddhatvÃtsaæj¤ÃkaraïavaiyarthayÃpatteÓca nÃmatvÃÓaÇkÃyà asaæbhavena tÃmupek«yÃnyathÃnupapatte÷ paÓupade paÓukÃryalak«aïÃmaÇgÅk­tya gavÃÓvavyatiriktÃjÃdÅnÃæ paryudÃsa÷ prati«edho và saæbhÃvanayà ÓaÇkyeta, tÃmapi># ## ajÃdÅnÃmiti // etena ----- ##// (apaÓuÓabdasyÃrthavÃdatvopapÃdanam) tatra tatreti // "ajo 'gnÅ«omÅya÷" "sÃrasvatÅæ me«Åmi"tyÃdau vihitatvÃdeva ni«edhÃnupapatteravihite ca prÃptyabhÃvÃdeva tadasaæbhavÃt kalpyani«edhÃnurodhena kÊptavidhÅnÃæ pÃk«ikatvakalpanena vikalpasyÃpi satyÃæ gatÃvannyÃyyatvÃt arthavÃdatvameva gavÃÓvapraÓaæsÃrthaæ yuktamityartha÷ // gavÃÓvavyatiriktÃnÃmapaÓukÃrye paÓukÃrye tanni«edhasya và saæbhave kà gatirityapek«ÃyÃmÃha #<------ apaÓuÓabdo hÅti >#// (apaÓuÓabdasya gavÃÓvÃdigataprÃÓastyÃbhÃvalak«akatayà praÓaæsÃyÃ÷ vidhyekavÃkyatayeva phalatvenÃpyupapÃdanaæ, praÓaæsÃbhÃvaghaÂakatayà gauïÅnimittatvaæ praÓaæsÃyà iti nirÆpaïam) na¤samÃsÃntamapaÓupadaæ ghaÂÃdivÃcakaæ sadgavÃÓvavidhyekavÃkyatÃnurodhÃt arthavÃde 'pi ca paÓavo goaÓvà iti sÃmÃnÃdhikaraïyÃt ekasaæbandhij¤ÃnenÃparasaæbandhismaraïavidhayà gavÃÓvagataprÃÓastyÃbhÃvasya ÓakyÃrthani«ÂhasyopasthÃpakam / ataÓca gavÃÓvagataprÃÓastyÃbhÃvarÆpaguïayogenÃjÃdi«u gauïyà v­ttyopapanna iti arthÃt ##nyÃyena vidheyagatÃÓvagataprÃÓastyÃvagati÷ sulabhà / yadyapi arthavÃdasya gavÃÓvagataprÃÓastyalak«aïayÃpyupapatterna tadgataprÃÓastyÃbhÃvakathanasyopayoga÷; tathÃpi itaranindayà vidheyotkar«ÃpÃdakatvena phalÅbhÆtastuteratiÓaye upayogo nÃnupapanna÷ / ataeva paÓuÓabdasya nimittÃntarÃsaæbhavena nimittatvenÃÓritÃyà api gavÃÓvagatapraÓaæsÃyà vidhyekavÃkyatayeva phalatvenÃpyÃÓrayaïÃnna vaiyarthyaÓaÇkÃpi / yajamÃnaÓabdetu kÃryakaratvasyaiva guïasya nimittatvÃt tasyÃ÷ phalatvameveti viÓe«a÷ // eva¤ca praÓaæsÃbhÃvarÆpe guïe vyÃvartyamÃnatayà praÓaæsÃyÃ÷ pravi«ÂatvamÃdÃyaiva sÆtre praÓaæsÃyà nimittÃntaratvenopÃdÃnaæ dra«Âavyam / yathÃÓrute gavÃÓvagatapraÓaæsÃyÃ÷ ÓakyÃrthaghaÂÃdiguïatvasyÃjÃdiguïatvasya vÃsaæbhavÃt pratyuta vidheyagavÃÓvÃdipraÓaæsÃrthamanye«Ãæ ajÃdÅnÃmaprÃÓastyasyaivÃpek«aïÃcca guïatÃnupapatte÷ / ataÓcÃpaÓuÓabdo viÓi«Âa evÃtra gauïa÷ // #<(paÓupadena praÓastatÃlak«aïeti nyÃyasudhÃkÃramataæ, tuÓabdasÆcitatadasvÃrasyanirÆpaïam)># yattu ----- #<"gavÃÓvÃdigatÃæ pÆrvamupÃdÃya praÓastatÃæ / tadabhÃvo 'nyapaÓvÃdau na¤samÃsena kathyate"># iti vÃrtikasvÃrasyena nyÃyasudhÃkÃrÃdibhi÷ na¤samÃsÃvayavabhÆtena paÓuÓabdena praÓastatÃæ lak«ayitvà na¤samÃsenÃnyapaÓu«u tadabhÃva÷ kathyata iti ------ pratipÃditaæ, ## #<"paÓavo go aÓvÃ" iti paÓutvakathanasya paÓutve satyevÃnupayogÃtpraÓastatvalak«aïayà prayuktapaÓupadÃrthavyatirekapraÓastatvÃbhÃvarÆpa evÃpaÓuÓabdÃt pratÅyeta; tathÃpi gauïÅv­ttyupapÃdanÃyaiva ekasaæbandhismaraïanyÃyenaiva tatpratÅti÷, natu lak«aïayà / tathÃca prathamato 'paÓuÓabdena na¤samÃsÃntena Óaktyaiva paÓubhinnamarthamabhidhÃya tanni«Âhaguïayogena paÓcÃt gauïatvamupapÃdanÅyam /># ataeva------ ## ------- prÃcÃæ mate tviti // #<(ayaj¤ÃsatnÃdyudÃharaïÃntare praÓaæsÃyà gauïÅnimittatvopapÃdanapÆrvakopasaæhÃra÷)># ## #<"ayaj¤o và e«a yo 'sÃme" tyÃdau darÓapÆrïamÃsaprakaraïapaÂhite yadyapi na sÃmavatkratusÃmÃnÃdhikaraïyaæ, yena tadgataprÃÓastyamupasthitaæ bhavet, tathÃpyasÃmatÃparihÃrÃya sÃmasthÃnÅyatayà vihitÃgneÃyÃhiityÃdividhyarthavÃde sÃmanvantaæ karotÅtyuktyopasthitasÃmavatkratugata-prÃÓastyÃbhÃvarÆpaguïasya ayaj¤ÃdipadaÓakyaghaÂÃdini«Âhasya yogÃt svato yaj¤arÆpe«vapi darÓapÆrïamÃsÃdi«u gauïamayaj¤apadaæ># ## yattu ------ sÃmavatkratuvidhyekavÃkyatayà tadupasthitirityuktaæ ------ kaustubhe, tat ## #<"asatraæ và etadyadacchandoma" mityasyÃyamartha÷ / caturviæÓobhavatÅtyanena vihita÷ caturviæÓatistomako rathantarasÃmà ukthya Ãdyachandoma÷ / catuÓcatvÃriæÓo bhavatÅ" tyanena vihitaÓcatuÓcatvÃriæÓatstomako b­hadrathantarasÃmà ukthyo dvitÅyachandoma÷ /># #<"a«ÂÃcatvÃriæÓo bhavatÅ" tyanena vihito '«ÂÃcatvÃriæÓatstomako b­hatsÃmà ukthyast­tÅyachandoma÷ / tata÷ stomagatasaækhyÃsÃmyena gÃyatrÅtri«ÂupjagatÅchandobhirmÅyante paricchidyante stomà yatreti vyutpattyà chandomatvaæ trayÃïÃæ yÃgÃnÃmiti te trayaÓchandomà yatra santi tat satraæ pa¤cadaÓarÃtrÃdi praÓastam / yatratu caturdaÓarÃtre Ãdye prÃyaïÅyaæ aharmadhye p­«Âhya÷ «a¬ahÅyÃnyÃnulomavilomatayà dvÃdaÓadinÃnyete udayanÅya ityevaæ aha÷ kÊptau madhye chandomÃnÃmabhÃvÃt satrabhÆto 'pi caturdaÓarÃtra÷ satragatachandomak­taprÃÓastyÃbhÃvÃdasatraæ gauïyà v­ttyà satrapadenocyate / tena chandomarahitanindayà chandomarÆpÃvayavastutyÃ># #<"ya evaæ vidvÃæsa÷ pa¤cadaÓarÃtramÃsate" iti vihitapa¤cadaÓarÃtrarÆpÃvayavistutiriti dra«Âavyam / evaæ svamate prÃcÃæ mate và gavÃÓvagataprÃÓastyabodhanaprakÃrabhede 'pi pratiyogividhayà pravi«ÂÃyÃ÷ praÓaæsÃyà gauïÅnimittatve naiva vivÃda ityabhipretyopasaæharati># -------- sarvatheti // ##// ------------ #<(pÆrvodÃharaïena saægatinirÆpaïapÆrvakaæ s­«ÂipadÃrthanirÆpaïapÆrvakaæ ca s­«ÂiviÓi«ÂopadhÃnavidhÃnamiti bhëyakÃramatopapÃdanam)># ## ------- s­«ÂÅriti // yadyapi ----- ## #<"tis­bhirastughata brahmÃs­jyate"># tyÃdis­jidhÃtuyuktas­«ÂiliÇgakamantrarÆpa eva / yattu prÃcÅnai÷ ------ #<"tadvÃnÃsÃmupadhÃno mantra" iti># #<"i«ÂakÃsu luk ca mato"># riti sm­termatuplopena s­«ÂyabhidhÃyimantrairupadheyÃnÃmi«ÂakÃnÃæ s­«ÂipadavÃcyatvamupapÃditam, tadayuktam; ## #<"­tavyà upadadhÃtÅ" tivanmatuplopena saha prÃptyÃpatte÷ /># naca ------ ee## ------ vÃcyam; ## yattu ##muktam, tanna; liÇgaprakaraïakalpyaÓrute÷ pÆrvamevaitadvidhiprav­ttyà phalata÷ parisaÇkhyÃyÃæ traido«yÃprasaktergrahaïÃdiÓe«iparisaÇkhyÃrthatvenÃpi punarvidhyupapatteÓcetaramantrÃïÃmaikÃntikopadhÃnaliÇgÃbhÃvene«ÂakÃgrahaïÃdivi«ayatvena ## tathÃpi ------ ## -------- tatra ceti // (upadhÃnavidhÃnaprayojananirÆpaïam) ## ------- i«ÂakÃsaæskÃrÃrthatveneti // nanu ##----- ÃrthikatvÃcceti // tadevÃha ------- satitviti // ##prathanÃdividherivÃdhvaryavasamÃkhyÃvi«ayatÃsiddhidvÃrÃdhvaryukart­tvasiddhirapi naiva prayojanam / cayanasamÃnakart­tvÃdeva tallÃbhÃt, ataÓcayanasamÃnakart­tvasiddhireva prayojanamityartha÷ // (s­«Âipadena s­«Âyas­«ÂimantragrahaïaprakÃranirÆpaïam) s­«Âipadaæ ca yadyapi viÓe«yÃæÓenoddeÓyasamarpakaæ s­«ÂimantrÃæÓenÃnuvÃdakam, te ca mantrÃ÷ "s­«ÂÅrupadadhÃtÅ"tyupakramyai "kayÃstuvata prajà adhÅyante" tyÃdinà saptadaÓa paÂhitÃ÷ / tatra "tis­bhirastuvata brahmÃs­jyata" ityÃdinà s­jidhÃtuyogenÃmnÃtÃnÃæ caturdaÓamantrÃïÃæ s­«ÂiliÇgatvena yathà sannidhÃnasahak­tÃt liÇgÃdavagatÃÇgabhÃvÃnÃæ prÃptatvÃt anuvÃdastathaiva "saprajÃpatiradhipatirÃsÅtsaptaviæÓatyÃstuvata dyÃvÃp­thivyà aitÃæ vasavo rudrà Ãdityà anuvyÃyaæste«ÃmÃdhipatyamÃsÅttrayastriæÓatÃstuvata bhÆtÃnyaÓÃmyan prajÃpati÷ parame«ÂhyadhipatirÃsÅt" iti trayÃïÃmÃdyasaptadaÓamantrÃïÃæ "yatsaptadaÓe«Âakà upadadhÃtÅ"ti upasaæhÃrÃt saptadaÓamantrÃntargatÃnÃæ as­«ÂiliÇgÃnÃmapi sannidhÃnÃdinÃÇgatayà prÃptatvÃnuvÃda ityÃha ------- s­«Âipadantviti // mÃtrapadena viÓe«yabhÆte«ÂakÃvyÃv­tti÷ / ## mantragatakÃrtsnyasya và grahaïam / kathamas­«ÂiliÇge tatpadaprav­ttiritiapek«ayà gauïyetyuktam / tatprakÃrastu adhikaraïÃntarapratÅkagrahaïe upapÃdayi«yate // #<(s­«ÂipadenÃs­«Âimantragrahaïaprayojanam)># ## yathÃs­«Âaæ brahmaïà yÃni s­«ÂÃnyanuvÃke kÅrtitÃni phalÃni tÃnyanatikramyÃtikramanimittaæ vighnaæ nirasya sarvÃïi yajamÃna÷ prÃpnotÅtyarthakasya #<"yathÃs­«ÂamevÃvarundhe" ityarthavÃdasyÃlambanÃrtha÷ prathanamantre urupratheti mantrapratÅkavannÃnupapanna÷ >#// (bhëyakÃramate 'svÃrasyanirÆpaïapÆrvakaæ mantramÃtravidhÃnamiti vÃrtikakÃramatanirÆpaïam) evaæ bhëyakÃramatamupapÃdyaitanmate sarvavÃkye«ÆpadhÃnamÃtravidhÃnÃdabhyÃsÃdbhedÃpatte÷ sak­dvihitasyÃpi ce«ÂakÃ÷ pratyaÇgatvena pratÅ«ÂakamÃv­ttisiddhau asak­dvidhÃnasya ni«prayojanatvÃpatteraparitu«ya pÆrvopapÃditamantravidhipÆrvapak«ameva nyÃyyamabhipretya vÃrtikakÃroktaæ pak«ÃntaramÃha #<------- vÃrtikakÃrastviti >#// (kevalamantravidhÃne nyÃyasudhÃk­dabhimate vÃrtikÃtÃtparyeïa mantraviÓi«ÂopÃdhÃnavidhÃnatÃtparyanirÆpaïam) ## arthÃk«iptopadhÃnÃnuvÃdena mantramÃtravidhÃveva yathÃpÆrvapak«aæ vÃrtikatÃtparyamupavarïitam, tadayuktam; i«ÂakÃnÃmeva dvitÅyayoddeÓyatvÃvagamenopadhÃnasyaiva karaïatayà vidheyatvÃvagate÷ tadvidhÃnaphalasyÃpi pÆrvavallÃbhena tadatikrame pramÃïÃbhÃvÃt / nahi mantrasyÃdhvaryavatvÃttatkaraïakatvenÃrthÃk«iptopadhÃnasyÃdhvaryukart­katvaæ sidhyati; yÃjyÃvadbhinnakart­katve 'pyupapatte÷ / ato mantraviÓi«ÂopadhÃnavidhÃveva vÃrtikatÃtparyaæ yuktamityabhipretya pak«ÃntaramÃha ------- mantraviÓi«Âeti // (vidhyantarÃvaiyarthyenaikaprasaratÃbhaÇgÃprasaktyà ca mantraviÓi«ÂopadhÃnavidhipak«opapÃdanam) ##// niyamapadena Óe«aÓe«yubhayaparisaÇkhyà vivak«itÃ, anÃrabhyÃdhÅtacitriïÅvajriïyÃdividhau dÆrasthacayanavidhyÃk«iptopadhÃnÃnuvÃdena mantramÃtravidhÃnasya saæskÃrye«ÂakÃrÆpaguïayogÃt karmÃntaratvopapatte÷ prÃkaraïikamantrÃvarodhÃccÃnupapatteragatyà mantraviÓi«ÂopadhÃnavidherÃvaÓyakatvÃttadvadihÃpi viÓi«ÂavidhÃnameva yuktam / naca -------- evamapyekopadhÃnavidhinaiva tatsiddheritaravidhivaiyarthyaæ tadavasthamiti #<--------- vÃcyam;># kevalopadhÃnamÃtravidhau tadÃpattÃvapi mantraviÓi«ÂatadvidhÃne upadhÃnÃnÃæ guïÃdbhedasiddhestattanmantraviÓe«ÂopadhÃnÃntaravidhÃnena vaiyarthyÃprasakte÷ / nahyekena vÃkyena katipayamantropadheye«ÂakÃnÃæ upadhÃne vihite itaramantropadheye«ÂakÃnÃmupadhÃnavidhivaiyarthyaæ ÓaÇkituæ Óakyam; upadhÃnÃntare 'dhvaryukart­katvasiddhyai tadÃvaÓyakatvÃt / ataevar id­gasvarasaparyÃlocanayà sarve«ÂakÃnÃmekaikavÃkyasaæskÃryatvÃvagatÃvapi vidheyatattanmantraviÓi«ÂopadhÃnasÃmarthyÃttattadvÃkye viÓe«ÃvadhÃraïamapi nÃnupapannam / bhëyakÃramate tu vidheyasyopadhÃnasye«ÂakÃviÓe«apratyÃyakatvÃnupapatte÷ sarve«ÂakÃvi«ayatvÃpatte÷ vidhyantaravaiyarthyaæ du«pariharamata÷ tattanmantraviÓi«ÂopadhÃnavidhÃnameva yuktam / nace«ÂakoddeÓena mantravadupadhÃnavidhÃvekaprasaratÃbhaÇgÃpatti÷; i«ÂakÃnÃmupadhÃnanirÆpitatvenoddeÓyatve 'pi mantranirÆpitoddeÓyatvÃbhÃvena tadaprasakteriti bhÃva÷ / etaccopadhÃnamÃtravidhau bhëyakÃramate vidhyantaravaiyarthyÃpÃdanaæ nyÃyasudhÃkÃroktamÃÓrityoktam // #<(mantropadheye«ÂakoddeÓenopadhÃnasaæskÃravidhÃnamiti prakÃÓakÃramatasya bhëyavÃrtikÃdyavirodhena vidhyantarÃvaiyarthyena codapÃdanam)># vastuta÷ ------- ## naca ------- s­«Âimantropadheyà eve«ÂakÃ÷ sarvà eva kuto na syu÷? iti #<--------- vÃcyam;># "s­«ÂÅrupadadhÃtÅ" tyupakramya "yatsaptadaÓe«Âakà upadadhÃtÅ"tyupasaæhÃrÃrthavÃdena ## iti nyÃyena saptadaÓamantropadheyasaptadaÓe«ÂakÃvi«ayatvopapatte÷ / ayaæ cÃrthavÃda÷ pÆrvapak«iïà mukhyÃnÃmeva s­«ÂiliÇgÃnÃæ vidhyabhyupagamÃdanÃd­to 'pi mantramÃtravidhivÃdinà siddhÃntinÃvaÓyamÃdartavya÷ / anyathà guïav­tteratiprasaÇgena saptadaÓÃnÃmevopÃdÃnÃnupapatte÷ / tathà mantraviÓi«ÂopadhÃnavidhÃvapi sarve«ÂakopadhÃnaprasaæge saptadaÓaivaitarairmantrairupadheyà iti vyavasthÃsidhyarthamavaÓyamayamarthavÃda upÃsya÷ / eva¤ca saptadaÓÃnÃmevëÂakÃnÃæ s­«ÂimantrasaæbandhÃttadvatÅnÃæ saptadaÓÃnÃmevëÂakÃnÃmuddeÓenaikena vidhinà vihitasyÃpyupadhÃnasyÃnyasaæskÃrakatayà punarvidhyÃmnÃnopapatterna vaiyarthyaprasaktiriti #<--------- prakÃÓakÃroktameva sÃdhu //># (bhëyakÃramate vidhyantaravaiyarthyÃpÃdanapadasya vÃrtikakÃramate mantravidhÃnopapÃdanasya ca bhÃÂÂadÅpikÃd­tasyÃÓayanirÆpaïam) ## bhëyakÃramate etadupadhÃnavidhita÷ prÃk s­«Âimantropadheyatvasye«ÂakÃsvasiddhestena rÆpeïoddeÓyatvÃyogÃt na s­«Âipadami«ÂakÃvÃcitvenoddeÓyasamarpakam / kathamanyathà s­«ÂipadasyoddeÓyasamarpakatve bhëyakÃra÷ s­«ÂipadasyÃnuvÃdatvamarthavÃdaprayojanakaæ vadet, apitu yasyaive«ÂakÃkaraïakacayanavidhyarthÃk«iptasya upadhÃnasya pÆrvaprav­ttyà vidheyatvaæ, tasyaive«ÂakÃsaæbandhitvenÃvagatasyopasthite«ÂakÃsaæskÃrakatayà vidhyÃÓrayaïÃduddeÓyatvam / tacca rÆpaæ sarve«ÂakÃsvapyanuv­ttamiti sarvÃsÃmupadhÃnasiddheritaravaiyarthyam / ataevÃrthavÃdo 'pi tadà i«ÂakÃsamudÃyÃvayavÅbhÆtasaptadaÓe«ÂakÃpraÓaæsÃrtha eva saæpadyate, vidhe÷ sandigdhatvÃbhÃvena tatrÃprav­tte÷ / ataeva s­«Âipadamapi mantramÃtraparam lohito«ïÅ«apadavat / kiyanta÷ s­«Âimantrà iti sandehe evopasaæhÃro nirïÃyako natvasaædigdhe«ÂakÃnirïÃyaka÷; vidhyarthavÃdayorekavÃkyatayà stutyanurodhena vidheyanirïÃyakatve 'pi uddeÓyanirïÃyakatvasya kvÃpyad­«ÂatvÃt / yadyapi "dvayo÷ praïayantÅ" tyÃgnipraïayanavidhau dvÃbhyÃmeveti, "ÆrÆ etadyaj¤asya yadvaruïapraghÃsassÃkamedhÃÓce"tyarthavÃde Ærutvena saæstutayorgamanasÃdhanatvapratÅte÷ madhyamaparvaïordvayoruddeÓyayornirïayo 'pyarthavÃde d­«Âa÷; tathÃpi caturïÃæ madhye katarayordvayoriti nirdhÃraïÃbhÃvÃdyuktaæ nirïÃyakatvam / prak­te sandehÃbhÃvÃdanirïÃyakatvameva / ata eva vidheyasamantrakopadhÃnasÃmarthyÃdiva siddhÃnte saptadaÓe«ÂakÃvi«ayatvamasmanmate sidhyatÅti na tatrÃrthavÃdopÃsanamÃvaÓyakamityabhipretya bhëyakÃramate vidhyantaravaiyarthyÃpÃdanaæ mantrÃïÃmupadhÃnabhÃvanÃyÃmanvayaÓca vÃrtikasaæmatatvena darÓita÷ / tadidamuktaæ kaustubhe --------- "bhëyak­nmatetu vidheyopadhÃnasye«ÂakÃviÓe«apratyÃyakatvÃbhÃvÃnmantrÃïÃæ ce«ÂakÃviÓe«akatvÃnupapatterya- tsaptadaÓe«Âakà upadadhÃtÅtyarthavÃdasya ca vidhau sarve«ÂakÃvi«ayatvena niÓcite sandehÃbhÃvenÃnirïÃyakatvÃdvÃkyÃntarÃnarthakyam iti viÓe«a" iti // #<(mantravidhÃnasya madhyamacitisaæbandharÆpaprayojanÃntaranirÆpaïam)># ## #<"madhyamÃyÃntu vacanÃt brÃhmaïavatÅ" tyadhikaraïe># #<"yÃæ käcana brÃhmaïavatÅmi«ÂakÃmabhijÃnÅyÃttÃæ madhyamÃyÃæ citÃvupadadhyÃdi"ti vacanenÃbhipÆrvasya jÃnÃte÷ pratyak«aj¤ÃnavÃcitvÃt pratyak«abrÃhmaïavihitÃnÃæ i«ÂakÃnÃæ madhyamacityÃÓrayatvasya vak«yamÃïatvÃttadapyatra prayojanÃntaraæ bhavitumarhatÅtyÃha># --------- madhyameti // #<ÃgantÆnÃmante niveÓasyÃpi pa¤came vak«yamÃïatvÃt antimÃyÃmevetyuktaæ / i«ÂakÃnÃæ brÃhmaïena vidhÃnÃbhÃve kathaæ brÃhmaïavattvam?># iti ÓaÇkÃæ brÃhmaïavattvanirvacanenopapÃdayannirasyati #<--------- pratyak«eti >#// tatraceti grantha÷ pÆrvameva vyÃkhyÃta÷ // #<(mantravidhÃnapak«aprayojane madhyamacitisaæbandhe yÃj¤ikasaæpradÃyavirodhopapÃdanam)># ## #<"yÃæ käcane" ti sÃmÃnyavÃkyasya bÃdha ucyeta, tadà s­«ÂÅnÃmapyetatsamÃnamityapi dhyeyam >#// (vÃrtikamatopasaæhÃra÷) vÃrtikamatamupasaæharati #<--------- ataÓceti >#// yato mantrÃæÓe upadhÃne và vidhÃnaphalasya lÃbha÷, atastadrÆpo heturata÷ ÓabdÃrtha÷ // #<(bahutvÃÓrayasamudÃya eva gauïor'tha iti ÓÃstradÅpikÃnusÃriprakÃÓakÃramatakhaï¬anena s­«ÂibahutvasamÃnÃdhikaraïasamudÃyÃÓritatvaguïayogena samudÃyina eva gauïor'tha iti nirÆpaïam)># atra ca #<"ka÷ punaratra guïa÷? bhÆmÃ, s­«ÂisamudÃye hi s­«ÂibhÆmÃsti / s­«Âyas­«ÂisamudÃyepyekayÃ- stuvatetyanuvÃke s­«ÂibhÆmÃsti, ityanena sÃd­Óyena s­«ÂiÓabda" iti ÓÃstradÅpikÃgranthagatasamudÃya- ÓabdasvÃrasyamanurudhya bÃhulyasya guïatvamÃÓritya yathà bÃhulyaæ s­«Âi«vasti, tathà s­«Âyas­«ÂisamudÃye 'pi katha¤citsambaddhamastÅtyevaæ s­«Âyas­«ÂisamudÃya evÃrthe gauïÅti prakÃÓakÃrai÷ samudÃya eva gauïor'tha ityuktaæ, tadayuktam / tadÃtve samudÃyasyÃrthaikyÃbhÃvena prakÃÓakatvÃnupapatte÷ katha¤citsamudÃyidvÃrà tadupapattÃvapi samudÃyasyaiva ÓÃbdatvena karaïatayà vidhÃne sati sarvamantrapÃÂhottarameva sak­dupadhÃnÃpatte÷ /># ki¤ca ## Ãdye ## dvitÅye ##dhikaraïasamudÃyÃÓritatvaguïayogena s­«Âyas­«Âhi- samudÃyinÃmeva ## naca --------- ## --------- vÃcyam; ## #<"yatsaptadaÓe«ÂakÃ" ityarthavÃde ekapadopÃdÃnaikÃnuvÃkagatatvena tatpratÅte÷ /># naca --------- ## --------- vÃcyam; ## ukta¤ca nyÃyasudhÃyÃm --------- #<"anyatra tatkÃryakaratvasÃrÆpyÃdiriveha s­«ÂiÓabdÃt s­«ÂibÃhulyabuddhe÷ tasyaiva prav­ttinimittatvam"># iti // #<"ato mantragaïaæ lak«ayet s­«ÂiÓabda÷" ityuttarÃdhikaraïagatabhëyakÃroktagaïaÓabdasya samÆhamÃtraparatayÃviruddhatvÃcchÃstra- dÅpikÃgatasamudÃyapadaæ pratyekaæ ekatvena bahutvÃnvayÃyogyatvÃt tadanvayayogyamÃtrapradarÓanamÃtraparatayÃ- virodhenopapatte÷ samudÃyis­«Âyas­«Âimantre«veva yuktà gauïÅtyabhipretyÃha># --------- s­«Âipadaæ paramiti // #<(arthavÃda iva vidhÃvapi gauïÅv­ttinirÆpaïam)># ##// (tatsiddhyÃdau jahatsvÃrthà gauïÅ, bhÆmnitu ajahatsvÃrtheti upasaæhÃraprÃbalyanirÃsenopapÃdanam) tatsiddhyÃdau tatkÃryakaratvÃdibuddhermukhyÃrthatyÃge 'pyak«atergauïyà upÃyamÃtratayÃvasthitermukhye na tÃtparyaæ, ihatu vÃcyÃvÃcyasamudÃyasyaiva guïatvÃt tasya ca vyÃsajyav­ttitvenaikasamudÃyityÃge ÃtmalÃbhÃyogÃt samudÃyaghaÂakatayà tadantarbhÆtÃsvas­«Âi«viva s­«Âi«vapi tÃtparyeïa vai«amyÃdajahatsvÃrthaæ gauïÅæ darÓayituæ s­«Âyas­«Âimantraparamiti s­«Âipadaæ prayuktam / nacaitÃvatopasaæhÃraprÃbalyavÃdina÷ pratyavasthÃnam; s­«Âipadasyaikasya mukhyÃrthatve as­«ÂistÃvakapadÃnÃæ vaiyarthyÃpatte## ceha lak«aïÃÇgÅkÃreïopasaæhÃrak­topamardÃbhÃvÃt / gauïÅv­ttinimittamiti // gauïÅv­ttighaÂakamityartha÷ / prayojanaæ spa«ÂatvÃnnoktam // ##// -------------- #<(prastÃratrayagatavÃkyodÃharaïatvanirÆpaïena prÃïabh­dÃdipade«u alpatvena nimittenÃprÃïabh­dÃdisÃdhÃraïagrahaïanirÆpaïam)># ## --------- prÃïabh­ta iti // prathamadvitÅyat­tÅyaprastÃragatavÃkyatrayasyÃpÅha tantreïopÃdÃnam / ## "ayaæ puro bhuvastasya prÃïo bhauvÃyano" "vasanta÷ prÃïÃyana÷" "prÃïaæ g­hïÃmi prajÃbhya" ityÃdÅn trÅn prÃïaÓabdaghaÂitÃnanukramyÃmnÃtÃnÃæ saptacatvÃriæÓadaprÃïabh­tÃmanye«Ãæ mantrÃïÃæ daÓadikkrameïopadhÃne "ayaæ puro bhuva iti purastÃdupadadhÃti prÃïamevaitÃbhirdÃdhÃre" tyÃdividhibhi÷ paryÃyapa¤cakena viniyogÃdante "daÓadaÓopadadhÃti" ityupasaæhÃrÃt pa¤cÃÓanmantropadheye«ÂakÃnÃæ "prÃïabh­ta upadadhÃtÅ"tyayaæ upadhÃnavidhi÷ / ## prastÃrayormadhye dvitÅye "prÃïaæ me pÃhÅ"ti prÃïapadaghaÂitastÃvadekamantra÷, tena saha prÃïabh­tÃæ caturïÃmanye«Ãæ ÃmnÃtÃnÃæ viniyogà "ccatur«veva prÃïÃn dadhÃtÅ"tyarthavÃde pa¤cartava ityarthavÃdÃntaragata­tugatapa¤casaÇkhyÃsÃmyena ÓravaïÃtpa¤camantropadheye«ÂakÃnÃæ "prÃïabh­ta upadadhÃtÅ"tyupadhÃnavidhi÷, t­tÅye "prÃïaæ me pÃhi" iti prÃïapadaghaÂitaikena mantreïa saha navÃnÃmanye«ÃmaprÃïabh­nmantrÃïÃmÃmnÃtÃnÃæ "daÓa prÃïabh­ta÷ purastÃdupadadhÃtÅ"ti vÃkye ca viniyogÃddaÓamantropadheyadaÓe«ÂakÃnÃæ "prÃïabh­ta upadadhÃtÅ"tyupadhÃnavidhiriti viveka÷ / Ãdipadena "ye catvÃra÷ pathaya" ityetadajyÃnipadaghaÂitaikamantrasahitetaracaturmantropadheye«ÂakopadhÃnavidherajyÃnÅrupadadhÃtÅtyasya saægraha÷ / ## yadyapi prÃïabh­cchabdasya mantre«vabhÃvÃnna s­«ÂiÓabdavat "tadvÃnÃsÃmi"ti sÆtravihitamatuplopena matubantatayà prÃïabh­cchabdaprayogasaæbhava÷; tathÃpi prÃïaæ prÃïaÓabdaæ bibhratÅti yogena mantre«u tadupadheye«ÂakÃsu ca mantradvÃrà prÃïaÓabdabharaïÃttacchabdaprav­ttirdra«Âavyà / bhÆmivyÃv­ttaæ nimittÃntaraæ darÓayati #<--------- alpatvamiti >#// tathÃtve prÃïabh­dalpatvasamÃnÃdhikaraïasamudÃyÃÓrayatvaguïayogena prÃïabh­daprÃïabh­tsamudÃyÃÓrayÅbhÆta- sakalamantre«u gauïÅ / tasyÃæ guïÃntarbhÆtatvÃnnimittamalpatvamityartha÷ // #<(alpatvavatsÃmyasyÃpi guïatvanirÆpaïam)># ##// (liÇgasamavÃyaÓabdasya cihnasaæbandhaparatvaæ nanu alpatvasaæbandhaparatvamiti nyÃyasudhÃnusÃrisvasiddhÃntanirÆpaïam) ## sautraliÇgapadasya cihnitÃrthakatvÃttatsaæbandhamÃtrasyaiva nimittatvokternÃlpatvasya nimittatvam / ata eva pÆrvatra bhÆmna iva nimittatvaæ nahyatrÃlpatvaæ sÆtrakÃroktaæ navÃtadbuddhivi«ayam / ataeva nyÃyasudhÃyÃæ --------- liÇgapadaæ cihnaparaæ vyÃkhyÃya "prÃïabh­cchabdÃttu prÃïabh­lliÇgasamavÃyamÃtrabuddhestasyaiva prav­ttinimittatvÃdbhedenopÃdÃnaæ" ityuktvà bhÆyastvamanapek«ya pratÅtipradarÓanÃrtho 'lpaÓabda iti vÃrtikagatolpaÓabdo vyÃkhyÃto natu nimittaparatayà / ataÓcihnasaæbandhasyaiva pratÅtivi«ayatvÃt prÃïaÓabdavaccihnasaæbandhavatsamudÃyÃÓrayatvameva guïa ityeva yuktamiti // pÆrvavaditi // s­«ÂivÃkye uktasya matabhedasya samudÃyinÃmajahatsvÃrthagauïÃrthopapÃdanasya ca saæcÃra ihÃpi j¤Ãtavya ityartha÷ // #<(lak«aïayaiva s­«Âyas­«ÂimantragrahaïopapattergauïÅvaiyarthyaÓaÇkÃtatparihÃrau)># naca --------- ## --------- vÃcyam; ##// (pracchannatvÃdÅnÃæ sÃrÆpyÃdÃvantarbhÃvena gauïÅnimitta«aÂkatvasya, tatsiddhyÃdÅnÃæ tasyÃpyupalak«aïatvasya ca nirÆpaïam) "stenaæ mana" ityÃdau pracchannatvÃdinà gauïatvasyÃkare 'ÇgÅkÃrÃttasya pratyak«agrÃhyatvena katha¤citsÃrÆpyÃntarbhÃvaæ abhipretya gauïÅv­ttiprakÃramupasaæharati --------- evamiti // tatsiddhipeÂikÃyà nÃmadheyaguïavidhyarthavÃdÃtmakatvenÃrthavÃdatvasiddhyathraÇgauïÅv­ttiprakÃramÃtrakathanaparatve 'pi gauïÅnimittaprakÃrÃvadhÃ- raïÃrthatvÃbhÃvÃt pracchannatvÃderatrÃnantarbhÃve 'pi k«atyabhÃvÃbhiprÃyeïa «aÂpadottaramevakÃrÃprayoga÷ // ##// iti tatsiddhipeÂikÃdhikaraïam // #<---------------># (pÃdÃdhyÃyasaÇgatinirÆpaïapÆrvakavi«ayavÃkyanirdeÓa÷) vidhyantargatÃnÃmapyudbhidÃdipadÃnÃæ vidhÃnÃtirekeïa dhÃtvarthÃvacchedak­tanÃmadheyatvarÆpeïa prÃmÃïye pratipÃdite 'vasaralÃbhÃdarthavÃdÃntargatapadÃnÃæ stÃvakatayà pratipÃditaprÃmÃïyÃnÃæ vidhimantareïÃpi prÃmÃïyasadasadbhÃvavicÃrÃtpÃdÃdhyÃyasaÇgatÅ prakaraïÃntaratvÃdanantarasaægatyabhÃve 'pyak«atiæ saæÓayaæ ca spa«ÂatvÃdanabhidhÃya kÃÂhakacayanaprakaraïagataæ vÃkyamudÃh­tya pÆrvapak«amevÃha --------- aktà iti // m­ttikÃmiÓrÃ÷ k«udrapëÃïÃ÷ ÓarkarÃÓabdÃrtha÷ // #<(vidhinaiva paryavasitabodhasiddhernÃrthavÃdÃpek«eti nirÆpaïam)># ## #<"aktÃ" ityetÃvanmÃtreïaiva vidhyuddeÓasya sÃmÃnyÃk«iptasarvavi«ayanirïayÃdvirodher'thavÃdÃnÃæ anyatarÃkÃÇk«ayaiva vaik­tÃÇgavadanvaye vidhyanurodhenaiva tatkalpanaæ yuktamityabhipretyÃha># --------- aktà ityaneneti // #<(arthavÃdaæ vinà vidhyaparyavasanaæ nÃrthavÃdÃdhikaraïe bodhyate, kintvatraiveti gh­tÃdyanyatamenäjanamiti pÆrvapak«anirÆpaïam)># ##// (nirïÅtasyÃpi vidherupakramÃdhikaraïanyÃyenÃrthavÃdÃpek«ÃnirÃsa÷) ## nirïÅtavidherapi vedopakramÃdhikaraïanyÃyenÃrthavÃdÃnusÃreïÃnyathÃnayanaæ saæbhavatÅtyÃÓaÇkyÃha #<---------upasaæhÃrastheneti >#// tatropakramagatÃrthavÃdÃnurodhenopasaæhÃragatavidheranyathÃnayane 'pÅha vaiparÅtyÃdvai«amyamityartha÷ / #<(mukhyatvÃdinà vidhiprÃbalyanirÆpaïam)># ##tÃrthatvÃt prÃptÃrthÃnuvÃditvaæ ceti daurbalye hetutrayaæ darÓitam / #<"paÓumÃlabhete"ti vidhe÷ paÓusÃmÃnyavidhÃyakasya># #<"chÃgasya vapÃyà medaso 'nubrÆhi" iti mantravarïÃnurodhena saækoce 'pi nÃtra tasyodÃharaïatvam / tatra vÃkyaikavÃkyatayà vidhimantrayorekavi«ayatvasya«a«ÂhÃntye pratipÃdanena paunaruktyÃpatteriti sÆcanÃyÃrthavÃdenetyuktam / tathÃcÃtra padaikavÃkyatÃpannÃrthavÃdavaÓene«yamÃïasya vidhisaækocasya abhyupagamo na yukta ityartha÷ >#// (kÃæsyabhojinyÃyenÃrthavÃdaprÃbalyanirÃsa÷) nanu kÃæsyabhojinyÃyena aÇgabhÆtÃrthavÃdÃnurodhitvameva vidherastvityÃÓaÇkÃparihÃrÃya saÇkocapadaæ prayuktam / yatra guïavidhinà pradhÃnasya na ki¤cit bÃdhyate, tatraiva kÃæsyabhojinyÃya÷, prak­tetu pradhÃnasya saÇkocarÆpabÃdhÃpatterna tannyÃyaprav­tti÷ // (agnihotrÃde÷ agnividyÃdisÃdhyatvÃttadanurodhena traivarïikavi«ayatvavadvidhÃnasyÃrthavÃdasÃdhyatvÃt tadanusÃreïa vidhÃnÃnyathÃnayananirÃsa÷) ## agnividyÃsÃdhyasyÃgnihotrÃdestadanurodhena traivarïikavi«ayatayà saÇkocavadihÃpi vidhÃnasyÃrthavÃdasÃdhyatvÃttadanurodhena vi«ayasaÇkoco 'pi #<--------- parÃsta÷;># yenÃÇgena vinà pradhÃnaæ na sidhyati svayaæ ca yatrÃk«ipyate tadanurodhena pradhÃnasyÃpi saÇkocÃÇgÅkÃre 'pÅha vinÃpyarthavÃdena vidhereva prarocanÃÓaktikalpanena vidhÃyakatvopapattestadapek«ÃbhÃvÃt // #<(aÇgabhÆtamantrÃnurodhena somagrahaïasyevÃrthavÃdÃnusÃreïa vidherasaÇkoca iti nirÆpaïam)># ## #<"indrÃya tvà vasumate g­hïÃmÅ"tyaindramantrasÃdhyasyÃpi somagrahaïasya mantrÃbhÃve dhyÃnÃdinÃpi sm­tasyÃnu«ÂhÃnopapatternÃÇgabhÆtamantrÃnurodhena pradhÃnasya somagrahaïasyaindrapradhÃnamÃtravi«ayatvena saÇkoca iti t­tÅye liÇgaviÓe«anirdeÓÃdityadhikaraïe vak«yate, tadvadaÇgabhÆtÃrthavÃdÃnurodhena pradhÃnabhÆtavidhe÷ saÇkoco na yukta ityartha÷ >#// (sÆtragatena sandigdhapadenÃvyavasthitÃrthagrahaïamiti nirÆpaïam) ##// yadyapi pÆrvapak«e sÃmÃnyarÆpatayà niÓcayÃt siddhÃnte caikavÃkyatayà dh­tarÆpatvaniÓcayÃtsandehÃsaæbhave sandigdhÃrthatvÃbhÃvena na siddhÃntyabhimatasandigdhÃrthÃprÃmÃïyani«edhopasaæhÃro yukta÷; tathÃpi sandigdhaÓabdena sÆtragatenÃvyavasthitÃrthapratÅtimÃtrasya vivak«aïÃt vidhyuddeÓamÃtraparÃmarÓÃt bhavantÅ sà pratÅti÷ yathà vÃkyaÓe«ÃvadhÃritayà vyavasthayà siddhÃntinà vÃryate, taddvÃrà ca prÃmÃïyamarthavÃdasya sÃdhyate tatra, kintvavyavasthitÃrthapratÅtireva yuktetyartha÷ // #<(arthavÃdagatagh­tapadasya gauïatvalÃk«aïikatvopalak«aïatvÃdinopapatti÷ pÆrvapak«e)># ## athavà --------- ## athavà --------- ##// (liÇgasamavÃyÃd gh­tapadalak«akatvamiti nyÃyasudhÃkÃrÃdimatakhaï¬anena yenakenacida¤janamiti pÆrvapak«opasaæhÃra÷) yattu --------- atra nyÃyasudhÃkÃrÃdÅnÃæ liÇgasamavÃyÃt gauïatvapratipÃdanaæ, tada¤janasÃdhanadravyÃïÃmeka- samudÃyasya sattve pramÃïÃbhÃvenÃnyatamasya sÃdhanatvÃnupapatteÓca gh­tacihnasaæbandhÃsaæbhavÃdupek«aïÅyam / ## alpatvasyÃpyatra nimittatvaæ --------- pratyuktam // eva¤ca sÃmÃnyasya viÓe«avyabhicÃritvena tallak«akatvÃnupapatterviÓe«eïa sÃmÃnyÃvyabhicÃriïà sÃmÃnyalak«aïopapatteryena kenacida¤janamiti siddham // #<(Ãk«epata÷ pÆrvamevÃrthavÃdena gh­tasyäjanasÃdhanatvenÃnvayÃt na yena kenacida¤janamiti siddhÃntopakrama÷)># ## --------- vidheraviÓe«eti // #<(upakramÃkÃÇk«ayaivÃrthavÃdasyopapattau na gh­tapadasya tailÃdyupalak«akatvamiti yad­cà stuvataityÃdÅnÃæ ­Çnindayà sÃmnÃstuvÅtetividhivi«ayavi«ayatvavadatrÃpi samÃnavi«ayatvamiti nirÆpaïam)># ##--------- upasaæhÃrasthasyeti // ekavi«ayatvasyeti // ## #<"yad­cà stuvate tadasurà anvavÃyanyatsÃmnà stuvÅta tadasurà nÃnvavÃyanni"># ## #<"ya evaævidvÃn sÃmnÃstuvÅte">#ti sÃmavi«ayeïa vidhinà vidhitsitasÃmapraÓaæsÃrtham­g nindyate ityavadhÃryate tannindÃparatva eva tadekavÃkyatopapatteriti navame arthaikatvÃdityadhikaraïe vak«yate, evamihÃpyekavi«ayatvÃnurodhena vidherapi sandigdhÃrthavi«ayer'thavÃdena vyavasthÃpanamityartha÷ / ukta¤ca vÃrtike tatraiva --------- ## iti // (saædigdhapadenÃvyavasthitaæ sadehavi«ayaÓcobhayamapi vivak«itam / ataeva Ãditya÷ prÃyaïÅya yadÃgneya ityÃdau ca aditidevatÃtvairïaya÷ ityÃdi nirÆpaïam) atraca sÆtre sandigdhapadena ya÷ prasiddha÷ sandeha÷ yaÓcÃvyavasthitÃrthapratyaya÷ tadubhayamapi sandehatvena vivak«itam; anavadhÃraïarÆpatvÃviÓe«Ãt, ## "sandigdhe«u ca sarve«u vÃkyaÓe«eïa nirïayam / vak«yatyeva na tenÃtra p­thakkÃryà vicÃraïÃ" iti / ataeva vyavasthitÃrthapratÅte÷ prÃgeva yatra prak­tipratyayasandeha÷, tatrÃpyarthavÃdena nirïaya÷ / yathà "Ãditya÷ prÃyaïÅya" ityatra kimaditiÓabda÷ taddhitaprak­ti÷ uta Ãditya iti sandehe "dityadityÃdityapatyuttarapadÃïïya" iti vihitaïyapratyaye rÆpÃviÓe«e "adityaivÃdityÃn khanati" "amumevÃdityaæ svena bhÃgadheyenopadhÃvati" ityÃdÃvubhayorapi devatÃtvena prasiddhyaviÓe«e ca samÃne satyapi te 'dityÃæ samÃvriyantetyÃdyarthavÃdÃdaditiÓabdasyaiva tattvenÃvadhÃraïam / yathÃvà "Ãgneyo '«ÂÃkapÃla" ityatrÃgnaye k­ttikÃbhya ityatraikavacanÃntatvena "ta asmà agnayo draviïaæ datve" tyÃdau bahuvacanÃntatvena devatÃparÃgniÓabdanirdeÓÃdekavacanabahuvacanÃntatvayo÷ sandehe "agnaye dhriyasve" tyarthavÃdenaikavacanÃntatvena sa eva prak­tiravadhÃryate, evamanyatrÃpyÆhyam / eva¤ca yatra vidhau ÓabdasvarÆpameva prak­tita÷ pratyayato và nÃvadhÃryate, anekaÓakyÃrthanirïaye 'pi prak­te vivak«itor'tho nÃvadhÃryate, tatra sarvatrÃpi viÓe«ÃvadhÃraïasamarthenÃrthavÃdena viÓe«ÃvadhÃraïaæ etadadhikaraïavyutpÃdyam, natÆpasaæhÃraprÃbalyena / adhikÃÓaÇkÃnirÃsÃya tu punastatra tantre vicÃrakaraïamapi na viruddham / ataeva "vÃsa÷ paridhatte ityatrÃpyavyavasthitÃrthapratÅtimÃdÃya sandigdhe vidhau "etadvai sarvadevatyaæ vÃso yatk«aumami" tyarthavÃdena viÓe«ÃvadhÃraïamiha bhëyak­toktam / yadà tu "ajinaæ vÃsove"tyÃdau kasyÃpi vÃsa÷ ÓabdÃdavyavasthitÃrthapratÅteradarÓanÃdihÃpi vÃsa÷ ÓabdenÃvyavasthitÃrthapratÅtyà sandigdhatvamityucyeta tadÃpi sÃmÃnyavÃcakatayaivÃvyavasthitÃrthapratÅtisaæbhavÃtsandigdhatvaæ saæbhavatyeveti na do«a÷ // #<(vidhistutyorekavi«ayatvamevaitadadhikaraïaÓarÅraæ, evamapi vedopakramÃdhikaraïaÓarÅramÃvaÓyakamityÃdinirÆpaïenopasaæhÃra÷)># ## ## ## #<"uccai÷ ­cà kriyate" ityatrÃpi ekavi«ayatvÃvaÓyakatvenaiva hetunà vedaparatvÃdetadadhikaraïavi«ayatvam; tathÃpi tatra ­gÃdipadÃnÃæ niÓcitÃrthakatvÃt sandigdhatvÃbhÃvena vidhigatatvena cÃnyathÃnayanamayuktamityadhikÃÓaÇkÃnirÃsa upakramaprÃbalyena darÓayi«yata iti na paunaruktyam / nacaikavÃkyatÃæ vinà paryavasitasya vidhervÃkyaÓe«Ãpek«itve 'pi paryavasitasya tu vidhernaiva saÇkoco yukta ityadhikÃÓaÇkÃnirÃsÃya prav­ttaæ «a«ÂhÃdyadhikaraïamapi vyarthamiti bhÃva÷ / siddhÃntamupasaæharati># --------- yuktamiti // ## --------- gh­tenaiväjanamiti // ## -------------- #<(adhyÃyapÃdÃdhikaraïasaÇgatÅnÃæ spa«Âatvena pÆrvapak«asya sunirastatvena ca siddhÃntenopakrama÷)># ## --------- struveïeti ## jinavÃsodhikaraïanyÃyena ## --------- vidheriti // (vidherasaædigdhatvenoktanyÃyaprav­ttiriti nirÆpaïam) Óe«aÓe«ibhÃvavyavasthÃrÆpasandigdhÃrthanirïaye sÃmarthyasahak­tavidhereva pramÃïatvamuktam / tena yatra darÓapÆrïamÃsÃdividherekÃdaÓoktavyÃyena sarvÃÇgaviÓi«Âakarmavi«ayakatayà niÓcitatvena sandeho nÃsti, tatra sÃmarthyÃnusÃreïa prayÃjÃdi«u ÓakyamÃtravi«ayatayà naiva saÇkocakalpanamiti vyatirekeïa sÆcitam / ##// kaÂhinamityartha÷ // #<(dravÃdipadÃdhyÃhÃraparaprÃcÅnamatakhaï¬anena vÃkyÃrthavarïanam)># ## --------- ataÓceti // #<(dravÃdipadÃdhyÃhÃrÃvaÓyakatayà svasiddhÃntopapÃdanam)># vastutastu --------- ##// (sÃmarthyÃduddeÓyaviÓe«asyeva vidheyaviÓe«asyÃpi nirïaya ityetadarthamudÃharaïÃntarapradarÓanam) yathaiva "dvayo÷ praïayantÅ"ti vidhau pÆrvÃdhikaraïoktanyÃyÃduddeÓyaviÓe«e nirïayastathà sÃmarthyÃduddeÓyaviÓe«anirïayamabhidhÃya tadvadevehÃpi vidheyasyÃpi sÃmarthyÃnnirïayaæ darÓayituæ anyadapyudÃharati #<--------- evamiti >#// (a¤jalipadÃrthanirïaya÷) atrÃpi devatÃbhayaprÃrthanÃdau dvayo÷ karayoratyantÃÇgulisaæÓle«aïe '¤jaliÓabdÃrthatvasya d­«ÂatvÃda¤jalinà pibedityÃdau jalagrahaïasamarthavyÃkoÓÃtmakatvena tadarthadarÓanÃddhomavÃkye sandehe saktuhomarÆpoddeÓyatÃkäjalividhisÃmarthyÃnnirïaya÷, anyathà saktugrahaïÃnupapatterityartha÷ / vyÃkoÓÃtmaka iti viÓabdasya vikasitÃrthatvÃt ÃÇaÓce«adarthakatvÃdÅ«advikasitakoÓapadavÃcyamukulÃkÃra ityartha÷ // #<(anyathÃnupapattisahak­tasyaiva sÃmarthyasya nirïÃyakatvÃt puro¬ÃÓÃvadÃnena svadhitiprÃptiriti nirÆpaïam)># ##// (vÃÓabdaghaÂitasyÃpyadhikaraïÃntaratayà yojanam) yadyapi cÃrthÃdveti sÆtre vÃÓabdopÃdÃnabalÃdaikÃdhikaraïyameva pÆrvasÆtraikavÃkyatayà bhÃti; tathÃpyekavÃkyopÃttaikadeÓaÓabdasyÃrthadvayaparatvÃnupapatteranu«aktasya vÃkyÃntarÃrthabhede bÃdhakÃbhÃvamabhipretyÃdhikaraïÃntaraparatayà bhëyakÃrÃdivyÃkhyÃnaæ dra«Âavyam / asmiæÓca vÃkye pradÃtavye ityapi padaæ kaustubhe dh­taæ tasyÃhavanÅyolmukena mahÃvedyÃst­tabarhi«onte dÃhÃdutthito vaiÓvÃnarognirartho dra«Âavya÷ / adhyÃyÃrthamupasaæharati --------- tadevamiti // nÃmadheyasya vidhyarthavÃdamantrasÃmÅpye 'pi nirÆpaïakramamÃdÃya sm­tyÃcÃrayostadapek«ayà prÃthamyenopÃdÃnam / mÃnÃdhÅnatvena meyasiddherÃvaÓyakasya pramÃïanirÆpaïasyottaratra nirÆpaïe hetutvasÆcanadvÃrà vak«yamÃïÃdhyÃyÃrthÃn Ói«yoparamanirÃsÃrthaæ pratijÃnÅte #<--------- ata÷paramiti >#// svarÆpaj¤ÃnasyoktÃbhyÃæ pramÃïalak«aïÃbhyÃmeva siddheruttaravicÃravaiyarthya parihartuæ bhedÃdinetyuktam / Ãdipadena viniyogaprayogavidhivi«ayatvÃdirÆpÃntarasyÃpi graha÷ // ## tatsÃdhanaæ guruk­pà natu me buddhivaibhavam // iti // ## iti ÓrÅmatpÆrvottaramÅmÃæsÃpÃrÃvÃrÅïadhurÅïaÓrÅkhaï¬adevÃntevÃsikavimaï¬anaÓaæbhubhaÂÂaviracitÃyÃæ bhÃÂÂadÅpikÃprabhÃvalyÃæ prathamÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // ## adhyÃya÷ pÃda÷ adhikaraïasaækhyà Ãdito 'dhikaraïasaækhyà #<1 4 15 37># //