Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra,
Adhyaya 1, Adhikarana 4,
with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.)
Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri
Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987)
(Sri Garib Dass Oriental Series, 50-)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org) [server down!]


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


An attempt to structure the text according to sutras had to be
abandoned for want of an adequate printed edition.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!

#<...># = BOLD


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





<B1> #<caturthaþ pàdaþ />#
(1 adhikaraõam)  

#<uktaü samàmnàyaidamarthyaü tasmàt sarvaü tadarthaü syàt  / Jaim_1,4.1 />#

iha guõavidhitvena nàmadheyatvena và saümatànàü sarveùàmeva phalapadàtiriktasubantànàü udbhitsomàdipadànàü pràmàõyamapràmàõyaü veti saü÷aye pràmàõyaprakàràsaübhavàdapràmàõyam /
tathàhi ---  #<"udbhidà yajeta pa÷ukàmaþ""somena yajete"tyàdàvudbhidàdipadebhyaþ stutibuddheranutpatterna tàvadarthavàdatvam /
mantratvaprasiddhyabhàvàcca na tat; eteùàü prayogakàloccàraõe caitatpratipàdyàrthasya yàgàïgatàbodhakapramàõabhàvenaiteùàü prayogasamavetàrthasmàrakatvànupapatte÷ca /
naca vidhyantarbhàvaþ; kàma÷abdàdyabhàvena sàdhyànabhidhàyakatvàt, ekapadagatena yajinaiva karaõapratipàdane eteùàü tatpratipàdakatvàyogàt, siddharåpàõàü somàdãnàü vyàpàramantareõa bhàvanetikartavyatàtvànupapatte÷ca /
nàmadheyatve tu abhinnatvàdeva karaõànugràhakatvàdiråpetikartavyatànupapattiþ /
na ca ---kathamapi bhàvanànvayàsaübhave 'pi yàge karaõatvenànvayo bhavatviti --- vàcyam; kàrakàõàü parasparànvayàsambhavàt /
ataþ kathamapi kriyànvayàsaübhavàdanàkhyàtatvena ca vidhibhàvanayoranabhidhànàt anyasya ca># prakàrasya nirvaktuma÷akyatvàdapràmàõyamiti pràpte ---  #<adhyayanavidhyadhyàpitasya apràmàõyàsaübhavàt prakàràntaràsambhave 'pi vidhyantarbhàvasya spaùñatvena tatraiva guõavidhitvena nàmadheyatvena và vakùyamàõarãtyà sarvànupapattiparihàreõa pràmàõyamiti siddham // 1 // 17 //>#  #<iti udbhidàdipadapràmàõyàdhikaraõam />#
<B2>  (sarvasyàpyadhyàyàrthasya prathamasåtra÷eùatvaniråpaõam)   #<atra bhàùyakàreõa># #<"udbhidà yajeta>#"  #<ityudàhçtya kiü udbhidàdi÷abdàþ guõavidhayaþ?># karmanàmadheyàni veti sandihya  #<"uktaü samàmnàyaidamarthyaü tasmàtsarvaü tadarthaü syàdi"># tyàdyasåtreõa pårvapakùaü kçtvà  

#<api và nàmadheyaü syàd yadutrattàvapårvamavidhàyakatvàt  / Jaim_1,4.2 />#



#<ityuttarasåtreõa nàmadheyatvaü siddhàntitam; tadetasya vicàrasya dharmapramopayogàbhave 'pi arthavàdavadevàdhyayanavidhiva÷àdeva guõavidhitvena nàmadheyatvena vobhayathàpyupayogasiddhernànarthakyàpattervàkyàrthavyàkhyànaråpeõa etadvicàrakaraõe vàkya÷eùasàmarthyayoradyàpi pràmàõyasyànuktatvàt dvitãye kariùyamàõasya vàkyàrthavicàrasyàparisamàpyaiva pramàõalakùaõaü karaõe 'saügatyàpatterayuktam;># ataþ  #<"athàto dharmajij¤àsà" iti såtreõa jij¤àsàpadena dvàda÷ànàmapi lakùaõànàmarthàþ sàmànyataþ pratij¤àyante /
ata evaitadvivaraõe bhàùyakçtà ko dharmaþ? kathaülakùaõakaþ? kànyasya sàdhanàni? ityupakùiptam /
tatra kathaülakùaõa ityatra dharmapadànuùaïgeõa thamu¤prakçtyà kiüpramàõaka ityarthena dharmapramàõaniråpaõaråpaprathamàdhyàyàrthapratij¤àü thamu¤pratyayopàttaprakàrasya pràmàõyapratiùñhàsidhyarthamànuùaïgikatayà niråpaõaü kriyate /
natu sàkùàdadhyàyàrthatvam /
tatràpi dvitãyasåtre codyate 'neneti vyutpattyà vidhyudde÷àtmakapravartakavàkyavàcinà codanàpadena vidhyàtmakavedàvayavapràmàõyaü pratij¤àya tadevàdyapàdenà'ntamupapàditam /
tato dvitãyasåtrapratij¤àter'the 'vasite punaràdyasåtrapratij¤àtaü dharmapramàõàntarabhåtayoþ codanàvadvedàvayavavi÷eùayorarthavàdamantrayoþ pràmàõyaü cintitam /
tata evaü trivibhàgasya vedasya pràmàõye tathaiva traividhye cintite nàmadheyamålakasmçtyabhàvena trividhavedopajãvyasmçtiråpadharmapramàõàntarasyàdyasåtrapratij¤àtaü tatpràmàõyaü># #<nàmadheyacintàtaþ pràk madhya eva tçtãyapàdena cintitam /
tataþ punaràdyasåtrapratij¤àtasyaiva dharmapramàõàntararåpasya nàmadheyasya nàmadheyatàyàþ pårvapratipàditastutyàdiprakàratrayapratidvandvitvàbhàvàt vidhyudde÷àntargatatvaü prasàdhya tasyaiva pràmàõyamiha pratipàdyate /
tadevaü samasto 'pyadhyàyaþ prathamasåtra÷eùa evetyava÷yaü pràmàõyàpràmàõyacintaiva prathame 'dhyàye yukteti vàrtikakàràbhipràyamanusaüdhàyàdhikaraõavicàramàrabhate>#--- iheti  //
#<(nàmadheyapràmàõyaprakàraparatayà ekasya såtrasya, koùñha÷odhanikayà nàmadheyatvanirõayàrthamaparasya såtrasya pravçttiritinayanena upapattiþ)>#  #<yadyapi arthavàdàdhikaraõoktarãtyà sàmànyopayoge siddhe koùñha÷odhanikàtvena vi÷eùavicàro nàsaügato bhavet; tathàpi etatsåtrasya nàmadheyatvavirodhiguõavidhitvahetuparatvàbhàvena pårvapakùaparatvàsaübhavàt siddhànte 'niùñàpàdakatvàyogàcca naikàdhikaraõyopapattirityetatsåtradvayapårvapakùadvayakaraõena etatsåtradvayasiddhàntadvayapratipàdanaparatayàdhi karaõabheda eva yukta iti bhàvaþ /
pràmàõyasvaråpaviùayatve 'syà÷cintàyàþ yàj¤ikaprasiddhisiddhàyàþ pakùadvaye 'pyavicàritasiddhatvamaïgãkçtya kiünàmadheyatàyà dharmapràmàõyaprakàratà saübhavati, uta neti prathamàdhikaraõe vicàryate /
kathaülakùaõa ityatra prakàravàcithamu¤pratyayaprayogàt prakàrasyàpi lakùaõàrthatvàt tasya ca tripàdyàü karaõànnàsaügatiriti kalpayato nyàyasudhàkàrasya tu matadåùaõaü kaustubha eva draùñavyam  >#//
(etadadhikaraõaviùayavivecanaü tatra matàntarakhaõóanam) saübhàvyamànaguõavidhinàmadheyatvànyataraprakàrasya phalavàcakapade 'saübhavàdvicàràviùayatvaü såcayituü #<phalapadàtirikte>#tyuktam /
phalapadaü ca nimittasaüskàryavàcakànàmapyupalakùaõam  //
#<udbhitsomàdã>#tyàdipadena "same paurõamàsyà"miti de÷akàlapadànàü guõavidhitve 'pyasaübhavannàmatà÷aïkànàü nodàharaõatvamityuktam; tadayuktam /
mantràrthavàdavidhyatiriktatvenaiveha padànàmudàharaõatvàdguõavidhitvanàmadheyatvànyataraprakàreõa vidhyantarbhàvamaïgãkçtyaiveha pràmàõyasàdhanasya teùvapi saübhavenottaràdhikaraõeùu ca nàmadheyatve sàdhite tattaddhetorabhàve pari÷eùeõa vidhitvasyàpyarthàtsàdhanena tadviùayatvopapatteriti såcitam  //
#<(udbhitsomàdipadànàmapyadhyayanavidhyupàttànàmapi pràmàõyaprakàranirõayàrthatvenàdhikaraõapravçttiniråpaõam)>#  #<yadyapi asminnadhikaraõe 'dhyayanavidhibalenàrthavàdavadeva prayojanavattvasiddherànarthakyena pårvapakùo nottiùñhati; navà arthavàdamantrayorivànyathàkùepàsaübhave dvàràsaübhavenàkùepavadihàkùepaþ saübhavati; udbhidàdi÷abdànàü guõavidhitvenàpi pràmàõyopapatteþ /
tattadvi÷eùàdhikaraõeùveva caturùu guõavidhitvà÷aïkàniràsamukhena nàmadheyatàråpadvàravi÷eùasyopapàdayiùya- màõatvàt, ato nehàdyamadhikaraõaü arthavàdavi÷eùàdhikaraõavadracayituü ÷akyate; tathàpi tadvidhisiddhaprayojanànàmapi udbhidàdipadànàü pårvoktavidhyudde÷astutiprakà÷anaråpaprakàravi÷eùàsaübhavenaprayojanavattvamàkùipya guõavidhitvanàmadheyatvànyata- råpadvàravi÷eùeõa vidhyudde÷àntargatyà pràmàõyaü sàdhyate />#
ataeva --- #<vidhyudde÷àntargatisàdhanamàtreõaiva siddhànte uparataü vàrtikakçtetyabhipretyaiva pårvapakùamàha># --- prakàreti //
#<(pàdàrthopàdhiþ prathamadvitãyàdhikaraõaviùayaviveka÷ca)>#  #<atra padapràmàõyaniråpaõasya pàdàrthatvam pàdàntaratvàdanantarasaügatyabhàve 'pi na kùatiriti draùñavyam //
evaü ceha vidhyudde÷àntargatyà àkùepaü samàdhàyottaràdhikaraõeùu guõavidhitvà÷aïkàniràsena nàmadheyatvena tadantargatiþ sàdhyata iti sarvamanavadyamiti bhàvaþ >#//
(udbhitsomàdipadànàü stàvakatayànupayogaþ) vidhyudde÷àdyanantargatatve upapàdanãye udbhedanakartçtvaguõayogena saübhàvitastutipratãterniràsàyàrthavàdatvaü tàvanniràkaroti #<--- stutibuddheriti  >#//
na và vidhyekavàkyatàmàtreõàrthavàdatvaü bhavati; bhåtikàmàdipadànàmapi tadàpatteþ, apitu vidhi÷eùatvena; nahyayaü vidhi÷eùaþ, navà vidhyantargatenaikapadena guõaguõisaübandhakãrtanàtmakastutidhiya utpattiþ /
yadyapi votpadyeta; tathàpi "vàyurvai kùepiùñhe"tivat prathamàyà evàpattau tçtãyopàttakaraõatvànupapattiriti nàrthavàdatvamityarthaþ //
mantra ityevaüvidhàbhiyuktaprasiddhiviùayatvaråpasya mukhyamantralakùaõasya vidhitaccheùatvabhinnatvaråpasya và vyàpakalakùaõasyàbhàvena mukhyamantratvànupapatteþ na mantràntargatirityàha #<--- mantratvaprasiddhyabhàveti  >#//
n.àpyåhapravaranàmadheyànàmiva mukhyamantratvàbhàve 'pyanuùñheyàrthasmàrakatayà mukhyamantrakàryakaratvàdgauõamantratvamapi saübhavatãtyàha #<--- eteùàmiti //
(mantratvena vidhyudde÷atvena cànupayogasamarthanam)>#  #<na tàvadbràhmaõaikavàkyatayà anuùñheyàrthasmàrakatvasaübhavaþ;># #<"yajeta pa÷ukàma" ityàdeþ bràhmaõavàkyasya vidhàyakatvena karmakàlàprayojyatvàt tadekavàkyatàpannasyàsya tadanupapatteþ, nàpi pçthakbhåtatvena; etadabhidheyasya khanitràdeþ karmaõyavidhànàdeva prakà÷anànarhatvàt /
nacopàü÷uyàgavadeva sannidhànàvagatayàgàïgatvanirvàhàya màntravarõikadravyavidhikalpanayà smàrakatvopapattiþ; dravyasya bhàvanàyàü yàge vànvayàsaübhavena tadvidhikalpanànupapatteþ /
yàgajanakatvenàkàïkùàyà arthàkùiptadravyeõaiva niràsàt na tadbalena bhàvanàyà àkàïkùantarakalpanayàpyanvayo yukta iti bhàvaþ /
vidhyudde÷aråpavedàvayavàntarbhàvaü nirasyati># --- naceti //
(pårvapakùe adhyayanavidhidçùñàrthatvopapattiþ)   #<spaùñàkùaramadhikaraõapårvapakùàntam /
nacaivaü pårvapakùe sàdhitàdhyayanavidhidçùñàrthatvabhaïgaþ; tasya pàràyaõe 'pyupayogiprayogaprà÷ubhàvaråpadçùñàrthatvabhaïgaþ; tasya pàràyaõe 'pyupayogiprayogaprà÷ubhàvaråpadçùñàrthatayopapatterapramàõa- mudbhidàdi÷abdà ityarthaþ >#//
(vidhyudde÷àntarbhàvena siddhàntaþ) adhyayanagatadçùñàrthatànirvàhe 'pi prayojanavadarthaj¤ànàrthatvasya sàdhitasyàbhaïgàya pràmàõyamastãti siddhàntamàha --- adhyayaneti  //
tatra prakàràsaübhave 'pãtyasya prakàràntaràsaübhave 'pãtyarthaþ //
#<iti prathamaü udbhidàdipadapràmàõyàdhikaraõam >#//
- - - - - #<<B1>>#  (2 adhikaraõam)  #<api và nàmadheyam //
ataþ paraü kva guõavidhitvaü kva và nàmadheyatvamiti koùñha÷odhanikàrthamàrambhaþ /
tadiha guõe karmaõi ca tulyavadvçttikànàmudbhidàdipadànàü vidheyaguõasamarpakatvaü nàmadheyatvaü veti cintàyàü bhidir vidàraõe iti smçtyà vidàraõasamarthakhanitràdivacanatvaprasiddhernàmadheyatve vaiyarthyaprasaïgàcca guõavidhitvameva yuktam /
tatraca guõavi÷iùñaü karmaiva phalodde÷ena vidhãyata ityekaþ pakùaþ />#
prakçtasomayàgànuvàdena guõamàtravidhànamityaparaþ /
#<na ca vinigamanàvirahaþ; itikartavyatàsannidhivi÷eùasyaiva karmavidhiniyàmakatvàt /
nacaivaü phalapadànarthakyam;># #<"sarvebhyo jyotiùñoma" iti vacanena tasya sarvaphalàrthatvàvagateryajipadasya pa÷uphalopadhàyakayàgalakùaõàyàü tàtparyagràhakatvàt /
ata eva na vi÷iùñodde÷e vàkyabhedaþ /
na cotpatti÷iùñasomapràbalyam; pa÷ukàmaprayogavi÷eùapuraskàreõa vihitasya khanitràdeþ sàmànyavihitasomàdibàdhakatvàt >#//
vastutastu --- prakçtasomayàgà÷ritaþ khanitràdiguõa eva phalodde÷ena vidhãyate iti tçtãyaþ pakùaþ /
#<kàmyatvàdeva ca nityasomabàdha iti pràpte bråmaþ--->#  nàyaü guõavidhiþ; gauravàt /
tathàhi --- sarvatraiva tàvacchruddhadhàtvarthakaraõakabhàvanàvidhànàdàdyo vidhiprakàraþ--- "yathàgnihotraü juhotã" ti /
anyodde÷ena tadvidhiraparaþ--- "yathàgnihotraü juhuyàt svargakàma" iti /
etasya codde÷yavàcakapadàntarasàpekùatvàddaurbalyam /
dhàtvarthodde÷enànyakaraõakabhàvanàvidhistçtãyaþ--- "yathà dadhnà juhotã"ti /
atra vidheyatàyà dhàtvarthavçttitvàbhàvàt padàntaràrthavçttitvàcca tato 'pi daurbalyam /
dhàtoþ sàdhutvàrthatvamaïgãkçtya anyodde÷enànyakaraõakabhàvanàvidhi÷caturthaþ--- yathà "dadhnendriyakàmasya juhuyàdi"ti /
atra #<dhàtvarthasyodde÷yatvenàpyasaübandhàttato 'pi daurbalyam /
guõavi÷iùñadhàtvarthakaraõakabhàvanàvidhànàt pa¤camaþ--- yathà># #<"somena yajete">#ti /
atra vi÷eùaõavidhikalpanàderàdhikyàttato 'pi daurbalyam /
anyodde÷ena pårvoktaþ ùaùñhaþ-- yathà  "sauryaü caruü nirvaped brahmavarcasakàma" iti /
ayantu sarvadurbalaþ /
tadevaü udbhidguõavi÷iùñasya yàgasya phalodde÷ena vidhàne ùaùñhavidhiprakàrà÷rayaõàdatigauravam; guõasya yàge na anvayànmatvarthalakùaõà ca /
nahi bhàvanàyàü samànapadopàttadhàtvarthakaraõakatvàvaruddhàyàü guõasya karaõatvaü saübhavati /
atastasya yàgànvayàva÷yakatve yàgasya kàrakatvàt kàrakàõàü ca parasparaü saübandhànupapatteþ somena yajetetivadudbhidvatà yàgeneti matvarthalakùaõà'va÷yakãti --- prà¤caþ  //
#<vastutastu dçùñànte 'pi somasya karaõatvenaiva bhàvanàyàmevànvayastatra tatra vakùyate, yukta÷ca; ekakaraõàvaruddhe 'pi karaõàntarasya bhinnaniråpitasya prakàratayà bhàvanànvayopapatteþ /
nahi yàgakaraõatvaü bhàvanàniråpitam, api tu svarganiråpitam /
ata÷ca yathaivànyaniråpitam, tatkaraõatvaü prakàratayà bhàvanàyàmanveti, tathaiva somakaraõatvamapi yàganiråpitam /
ubhayatra tattanniråpakatvasya pàrùñhikabodhalabhyatvàcca na ko 'pi virodha iti nàsminnapi pakùe yadyapi matvarthalakùaõà; tathàpi vi÷eùaõavidhikçta,guõayàgobhayavi÷iùñabhàvanàvidhigauravamàpadyamànaü nopahnotuü ÷akyam /
yathàca pràthamikabhàvanàsaübandhàïgãkàre 'pi dvitãyabodhavelàyàü matvarthakalpanà tathoktaü kaustubhe kalpanàdi />#
evaü dvitãya-tçtãyayorapi jaghanyavidhiprakàràïgãkaraõaü doùàya /
agatyà ca dadhisomàdàveva tadaïgãkçtam; #<teùàü tatràtyantaråóhatvena nàmadheyatvàsaübhavàt, prakçte tu yenaiva yogena khanitre pravçttistenaiva yogenodbhidyate utpàdyate phalamiti vyutpattyà karmaõyapãti nàmatvasaübhavena dvitãyavidhiprakàràïgãkaraõàllàghavam /
naca bhido vidàraõa eva smçteþ ÷aktiþ, bhidir ityeva dhàtupàñhàt, vidàraõa ityasya ÷akyàrthamàtropalakùakatvasya vaiyàkaraõasiddhatvàt /
ato vidàraõa ivotpàdane 'pi prayogàt tulyavadvçttikatà /
naca nàmadheyànarthakyam; saükalpàdau sàrthakatvàt /
kvicit phalopabandha÷ca --- yathà># #<"dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajete"ti /
kva>#cicca guõopabandhaþ--- yathà  #<"saüsthàpya paurõamàsãü vaimçdhamanunirvapatã"ti /
prakçte ca saüj¤ayà bhedasiddhireva prayojanam /
itarathà hi prakçta eva karmaõi guõaphalasaübandhàpatterna karmàntaratvam /
naca yogasya phalodbhedanakàritvasyàtiprasaktatvàdapårve karmaõi råóhikalpane somàdipadànàmapi tadàpattiþ; sarvatra yogaråóhisthale pràcãnaprayogasyaiva kàraõatàyàþ këptatvena prakçte tadakalpanàt /
prayojanaü spaùñam   // 2   // 18   >#//  #<iti dvitãyaü udbhinnàmatàdhikaraõam />#
<B2>   #<(udbhidvàkyasyaiva vicàre nimittaniråpaõam)>#  #<anirdhàritadvàravi÷eùeõoktamapi pràmàõyaü nirdhàraõaü vinà na dçóhaü bhavatãtyetadarthaü adhikaraõàntaraü såcayati># --- ataþ paramiti  //
#<tatra tatprakhya÷àstràntararahitànàmudàharaõatve 'pi citràdi÷abdeùu lokaprasiddhibàdhena nàmadheyatàyà vàkyabhedàdisahakàrisàpekùatvena durupapàdatvàt tànvihàya avayavàrthayogasya pravçttinimittatvànmatvarthalakùaõàprasaügamàtrasahakçtasàmànàdhikaraõyàcca prathamato vicàre saukaryàtteùàmudàharaõatvaü dar÷ayati># --- tadiheti   //
vacanatvaprasiddheriti  //
nanu --- #<vrãhyàdipadavat samudàyaråpeõa råóhatvàbhàvàtkathaü khanitravàcitetyà÷aïkàniràsàya># "bhidir vidàraõa" #<ityàdyuktam >#//
(udbhicchabdasya khanitravàcitvameva, natu karmavàcitvamiti niråpaõam)  tathàca udupasargasyordhvatàyàü bhididhàtorvidàraõe kartrarthakakvipaþ tatsamarthakartari ÷akteþ kvibantenordhvavidàraõasamarthakhanitraprasiddhiravayavaprasidhyà samudàyaråpeõa grahaõàdyuktà /
karmaõi tu årdhvavidàraõakartçtvàbhàvàt katha¤citphalamudbhinatti prakà÷ayatãtyevaü yogena phalodbhedanasamarthatvena tadupapàdane prakà÷ane lakùaõàpattyà lokavyàkaraõàvagatàvayavaprasiddhibàdhàpatteþ tatparihàràrthaü païkajàdi÷abdeùviva råóhikalpanàpatteþ tadapekùayà këptàvayava÷aktyaivàvayavapratãtàrthagrahaõaü yuktamityarthaþ //
#<(karmasàdhàraõayogàrthenàpi nàmadheyatvàïgãkàraniràsaþ)>#  #<astuvà yajisàmànàdhikaraõyanirvàhàya katha¤cidyàge 'vayavàrthamàtrasaübhavaþ, evamapi tena nàmadheyatàïgãkàre dåùaõamàha># --- nàmadheyatve iti #<//
vidhibalàdeva vi÷eùàvadhàraõasiddheþ nàmno 'pi yàgatvajàtestadavacchinnavyaktisàmànyaråpasya vi÷eùàvadhàraõàsaübhavàtpunarapi vyaktivi÷eùàvadhàraõàrthatve vaiyarthyam /
guõavidhipakùe tu yàgabhàvanàpekùitadravyasamarpakatvàdarthavattvaü puruùapravçttivi÷eùakaratvaü ca labhyate ityarthaþ >#//
(siddhàntàpàditamarthalakùaõàniràsena guõavidhitvasamarthanam) yastviha siddhànte sarvakàrakàõàü bhàvanànvayitve 'pi samànapadopàttayàgaråpakaraõàvaruddhàyàü guõasya karaõatvena anvayàyogàt dhàtvarthasya ca kàrakatvena tatràpi anvayàyogena pradhànabhåtapratyayena tadasaübhave guõabhåte pràtipadike matvarthalakùaõà pårvapakùe àpadyate, sà na yuktà; svarganiråpitatvena yàgasyeva guõasyàpi vyàpàrabhedena bhàvanàyàü karaõatvenànvayopapatteþ /
ata÷ca yàgasya phalaniùpàdanadvàrà bhàvanàkaraõatve 'pi somàdeþ karaõàntarasya samàderadhikaraõàntarasyeva yàganiùpàdanadvàrà bhàvanàsaübandhe bàdhakàbhàvàttathaiva prathamàvagata bhàvanàsaübandhanirvàhàya aruõaikahàyanãvat yàgasya pàrùñhiko yàgasaübandha eva kalpyate /
tena na matvarthalakùaõàpattirityabhipretya pårvapakùe àdyaü vi÷iùñavidhipakùaü upapàdayati #<--- tatra ceti >#//
(pàrùñhikabodhe 'pyatra matvarthalakùaõàniràsaþ)   nacaivaü pàrùñhikànvayavelàyàmevà÷rutamatvarthavyavahàràpatti þ; tasyàmavasthàyàü ÷rutena karaõatvenaiva yàgaü prati guõasyànvayopapatteþ /
nahi tadànãü yàgasya karaõatvamasti, yenànàkàïkùitatvàdanvayo na bhavet, arthàkùiptasàdhyatvamàdàya karmatvàt /
ato na kathamapi matvarthalakùaõàprasaktirasminnapi pakùa ityarthaþ //
#<(tàõóya÷àkhàyàü jyotiùñomaprakaraõànusàreõa guõavidhitvapakùaþ)>#  #<ataeva yadyapi vi÷iùñavidhau na matvarthalakùaõà; tathàpi eteùàü vàkyànàü tàõóya÷àkhàyàü jyotiùñomànantarameva pàñhàt prakçtajyotiùñomayàgànuvàdenaiva dadhnà juhotãtivat guõavidhànaü bhaviùyatãtyabhipretya pakùàntaramàha># --- athaveti //
#<(guõavidhitvapakùe 'pi vidhànevetyàdivàrtikànusàreõa matvarthalakùaõàpatti÷aïkàniràsau)>#  #<yadyapi prakçtavidhau yàgasya karaõatvàt yathàpràptasyaivànuvàdenehàpi kàraõatvàt guõànvaye matvarthalakùaõàpattiþ; tathàpi asàdhitasya karaõatvàyogàdarthàkùepeõa sàdhyatvàvagamàttàdråpyamàdàya yàge karaõatvena guõasyànvaye nànupapattiþ />#
yattu --- #<'vidhàne vànuvàde và yàgaþ karaõamiùyate /
tatsamãpe tçtãyàntastadvàcitvaü na mu¤cati"># iti vàrtikaü, taduttaràrdhànurodhàt  #<"same dar÷apårõamàsàbhyàü yajete"tyàdau yatra tçtãyàntanàmadheyasàmànàdhikaraõyaü tatrotpattivàkyàvagatakaraõatvasyaivànuvàdo natvarthàkùiptasàdhyatvamityetatparam >#//
(jyotiùñomavàkyasyotpattividhitva÷aïkayà pràpta÷aïkàntaraniràkaraõàrthaü somavàkyasyotpattividhitvasamarthanam)  naca ---  pràpakavidhàvapi jyotiùñomàdyupapadasattveneha tasyàpi guõavidhitvapårvapakùodàharaõatvàt tatra ca phalapadànurodhàt yàgasya karaõatve guõasyànvayànupapattyà matvarthalakùaõàpattiriti #<--- vàcyam;># yatropapadasya guõe niråóhatvaü karmaõi ca yogenàpyasaübhavadvçttità, tatra somena yajetetyatràprasiddha÷aktyantarakalpanàpekùayà matvarthalakùaõàyà laghutvenàïgãkàràt tatraiva karmotpattividhitve bàdhakàbhàvàt /
atastadvihite karmaõãha yukto guõavidhirityarthaþ  //
#<(udbhidvàkyasyotpattividhitvaniràsena guõavidhitvasamarthanam)>#  itikartavyateti //
#<karmavidhyabhàve guõavidhyayogàdava÷yaü kasmiü÷citkarmavidhàne 'bhyupagantavye jyotiùñomavàkyasannidhau dãkùaõãyàdibahvitikartavyatàmnànàt tasyà÷ca kartavyatàliïgatvàt bhåyastvenobhaya÷rutãtyanena nyàyena tasyaiva karmavidhitvamityarthaþ >#//
(bhàùyavàrtikàdyanusàreõa somasyàpi bhàvanàkaraõatvenaivànvayaniråpaõam)  #<tatra tatra vakùyate iti >#//
saptamanavamàdhyàyayoryajetetthamiti itikartavyatayà dhàtvarthànvayaniràsenetthaü kuryàditi bhàvanànvayo bhàùyakçtà nirastaþ /
"somena yajetetyatràpi tadbhåtàdhikaraõoktena màrgeõa dhàtvarthakàrakàõàü aruõaikahàyanyàdivat paraspareõàsaübandhya bhàvanàsaübaddhànàü uttarakàlaü parasparopakàritvaü /
tathàca saptamanavamàdyayorvakùyatãti na somavi÷iùñadhàtvarthavidhàna"mityàdinà vàrtikakàreõa, àghàràgnihotràdhikaraõe tathà somatulyanyàyatvàt avaghàtamantrasya bhàvanànvayino na pratiprahàramàvçttirityetatpratipàdanàrtha ekàda÷àdhikaraõe tantraratnakçtà, tathà saptame "bhàvanànvayataþ pa÷càdaü÷ayoràrthikonvayaþ /
tataþ karmàntare 'ïgànàü pràptirà÷aïkyate kuta"ityàdinà ÷àstradãpikàyàü ca vakùyate ityarthaþ /
evaü pràcàü matakhaõóanena pårvapakùe matvarthalakùaõànàpattiü pradar÷yàdhunà yatpàrùñhikabodhavelàyàmapi na tadàpattirityuktam, tannirasitumàha #<---yathàceti >#//
(pàrùñhikànvayavelàyàü somena yajetetyatra matvarthalakùaõàva÷yakatàniråpaõam)  ayamarthaþ ---  yadyapi sarvakàrakàõàü prathamato bhàvanayaiva saübandhaþ; tathàpi nirviùayakçtisaübandhàyogàt somàdigatavyàpàràpekùàyàü pràk phalakarmatvayàgakaraõatvagataniråpakàpekùàyàþ samànapada÷rutyà yàge phale caiva pratãteþ pàrùñhike phalayàgayoþ saübandhe yàgasya karaõatayaivàvagatasya karmatvena pràtãteþ khanitràdikàrakàntarasya karaõatvenaivànvaye vaktavye bhinnàrthayoþ sàmànàdhikaraõyànupapattyà saübandhasàmànyenànvayàrthama÷rutamatvarthakalpanà'va÷yakã /
pa÷càccàsàdhitasya yàgasya karaõatvànupapatteþ karmatvabodhe sati khanitràdikàrakàntarasya bhàvanàsaübandhavelàyàü ÷rutena kàraõatvàdinaiva vi÷eùaõavidhikàle 'nvayo bhavati /
ataþ pàrùñhikànvayakàle somavatà yajetetyevaü matvàrthalakùaõànivàryà /
#<(matvarthalakùaõàvirahapakùe somasya ÷rautaviniyogopapattiþ)>#  #<nacaivamasmanmate somasya vàkyãyaviniyogàpattiþ; pårvameva bhàvanàsaübandhavelàyàü tannirvàhàrthaü matvarthalakùaõàïgãkàre tadàpattàvapi prathamata eva vinaiva lakùaõàü kàrakàõàü anyonyasaübandhamanàdçtya bhàvanànvayasya ÷rautatvena pa÷càcca phalayàgayoþ pàrùñhikànvayavelàyàü sarvakàra>#kàõàü matvarthalakùaõayà dhàtvarthasaübandhà÷rayaõe tadanàpatteþ //
(vi÷iùñavidhipakùe matvarthalakùaõopapàdanaprakàraþ kaustubhagataþ)  #<naca ---># bhàvanànvayakàle karaõatvenàvagatasomàdikaraõatvàdãnàü yàgànvaye anupasthitànàü kathaü yàgasaübandhapratãtiþ? iti --- vàcyam; tasya matvarthasaübandhasàmanyaråpeõopasthitatvenànupapattyabhàvàt /
athavà somakaraõakena yàgeneti samastavàkyakalpanayà vopasthityupapatteþ /
evamaruõaikavàkyepi yà aruõà saikahàyanãtyevaü luptamatubantavàkyakalpanàpi draùñavyeti vi÷iùñavidhipakùe matvarthalakùaõàpattiranivàryeti kaustubhe uktamityarthaþ  //
#<(aj¤àtasandigdhasyodbhitpadasya yajisamànàdhikaraõyenàrthanirõaya iti nàmatvaniråpaõam)>#  iti vyutpattyeti  //
udbhidyate utpàdyate yasmàdyàgena phalamiti hetorudbhinatti phalamiti và vyutpattyetyarthaþ /
anyathà kartari kvipo 'nu÷àsanena karmavyutpattipradar÷anasyàsaïgatatvàpatteþ /
ayamarthaþ ---  #<"padamaj¤àtasandigdhaü prasiddhairapçthaka÷ruti /
nirõãyate niråóhantu na svàrthàdapanãyate" iti vàrtikoktarãtyà udbhidàdipadànàü khanitràdau samudàya÷akterabhàvàt avayavayogenàpi pàcakàdi÷abdavalloke prayogàbhàvàdaj¤àtàrthatvam /
yastu ---># #<"suràõàü vai balastamasà pràvçto smàpidhànamàsãttasmin gavyaü vastvantaràsãttaü devà nà÷aknuvan bhettuü te bçhaspatimabruvannimà utsçjeti sa udbhideva balaü vyacyàvayat" ityarthavàde goyuktavivaràparaparyàyabalacyàvanadvàrasya vidàraõasya pravçttinimittatvàvagamaþ, tasya svàrthaparatvàbhàvena tàdç÷àrthe pramàõàbhàvànnopayuktaþ /
tathà pikàdi÷abdavatprayogàbhàve 'pyavayavàrthayogamàtre khanitra iva yàge 'pi pravçttyupapatterakùàdipadavatsandigdhatvam /
ataþ prasiddhayajipadasàmànàdhikaraõyànnirõeyamiti  //
utpàdane 'pãti /
apårve vastuni kenacidutpàdite idamanenodbhinnamiti prayogàdityarthaþ  >#//
(nàmnaþ saükalpadau sàrthakyaniråpaõam)  saükalpàdàviti /
anuùñhànakàle prayogavidhyapekùitalaghvàkhyànaupayikatvena sàrthakyàdityarthaþ /
#<yatheti />#
dar÷apårõamàsapadasya nàmatvàbhàve yajinà prakçtatvàvi÷eùeõa ùaóyàgasàdhàraõyena prayàjàdyaïgànàmapyupàdànàt sarveùàü phalasaübandhàpattiþ /
sati tu nàmadheye ùaõõàmeva tatsiddhiriti phalasaübandharåpaü prayojanaü caturthe vakùyate ityarthaþ /
yatheti /
vaimçdhavàkye paurõamàsãnàmadheyàbhàve prakaraõàdamàvàsyàïgatvasyàpyàpattirvaimçdhasya, tatsattve tu vàkyena prakaraõabàdhànna tadàpattiriti guõopabandhaþ prayojanamityarthaþ /
bhedasiddhireveti /
#<evakàreõa guõaphalopabandharåpaprayojanàntaràsaübhave 'pi saükalpe ullekhavat bhedasiddhiriti dvitãyaü prayojanaü avyabhicàri labhyate ityarthaþ såcitaþ /
tena na saükalpollekhanaråpaprayojanavyàvçttiriti bhàvaþ >#//
(udbhedanakàritvaråpayogàrthasyàtiprasaïga÷aïkà, nyàyasudhàbhàùyaprakà÷akàroktatatsamàdhànàni)  #<somàdipadànàmapãti >#//
etena yadatra nyàyasudhàkçtànyai÷ca païkajàdipadavadudbhicchabdasya yogaråóhiü parikalpya råóhyavacchedakapadmatvavadvidhisàmarbhyenàvagatavijàtãyayàgatvameva råóhyavacchedakamityuktam, tatpadmatvasya pramàõàntarasiddhatvena råóhyavacchedakatvakalpane 'pi vidhisàmarthyàdasiddhe råóhyavacchedakatvànupapattyà råóhikalpanànupapattermatvarthalakùaõàpattibhiyà råóhikalpane somàdipadeùvapi tadàpatterupekùyamiti såcitam /
yadapi atiprasaïgaparihàràrthaü yajisàmànàdhikaraõyabalàt tadgatamevodbhedanakartçtvaü pravçttinimittamityàkareõa pakùàntaramuktaü; tadapi yajipadena vijàtãyayàgàbhidhànàttàvanmàtravçttyudbhedanakartçtvasya pravçttinimittatve udbhicchabdavàcyayàgàntare pravçttinimittàntarakalpanàpatteþ tadarthaü pçthagavayava÷aktyantarakalpanàpatterayuktam /
etena ---  yatprakà÷akàrairyogyatayà ekavàkyatayà caitadyàgajanyapa÷uphalavi÷eùodbhedakatvena pravçttinimittena yaugikatvànnàtiprasaïgaþ #<--- ityuktam; tadapyayuktam;># yàgàntare bhinnapravçttinimittakalpanàpatteþ /
karmasàmànye ekaråpapravçttinimittàsaübhavàdato 'tiprasaïgamanyathà pariharati #<--- sarvatra hãti >#//
(arthàntare pràcãnaprayogàbhàvenoktàtiprasaïgavàraõasya svàbhimatasya niråpaõam)  #<ayamarthaþ ---># ghañapadasya ghañaviùaya÷aktini÷cayànanubhavabalàttatra niyàmakàpekùàyàü ghañapadaprayogaråpavyavahàrasya sahakàrikàraõatvaü loke këptam /
prakçte codbhicchabdasya karmaõi ÷aktini÷cayàrthaü pràcãnaprayogasya sahakàrikàraõatvàt yatra yatra tàdç÷aprayogaþ tatraiva ÷aktini÷caye satyanyasya jyotiùñomàdestadabhàvàdeva nopasthitiþ /
eva¤ca yogenaiva nirvàhe yogaråóhirnàma nàtiriktà kalpanãyetyarthaþ //
#<(yogaråóhyanaïgãkàre 'pi païkajàdi÷abdasyànyàbodhakatvopapattiþ)>#  #<evaü païkajàdipadeùvapi j¤eyam />#
athavà --- #<païkajanikartçtvasyàvayava÷aktyà bodhe 'pi tàdç÷a÷àbdabodhaü prati tàdç÷apårvataraprayogàbhàvaj¤ànasya athavà padmavi÷eùyakapårvataraprayogatvaprakàrakaj¤ànasya pratibandhakatvakalpanànna padmànyavi÷eùyakabodhaprasaktiþ /
ava÷yaü hi padme ÷aktivàdinàpyuktagrahasya ÷aktikalpakatvamaïgãkçtya tadgrahasya nirukta÷àbdabodhaü prati pratibandhakatvaü vàcyam /
tadvaramuktagrahasyaiva pratibandhakatvaü vàcyamiti sarvatretyanena såcitam >#//
(pràcãnaprayogasya ÷aktij¤ànaü prati sahakàritvakalpanà, tantraratnakàràõàü yogaråóhisàdhanaprakàrasyàsàïgatyaniråpaõam) eva¤ca pràcãnaprayogasya ÷aktij¤ànaü prati sahakàritvena yatra naiva sahakàrikàraõaü, tatra ÷aktigrahàbhàvàdevetarabodhàbhàve sthite sati yat samànàdhikaraõe ùaùñhe tantraratne "yastvaprayogàdevàprayoga iti vadanneva padmàdiùu råóhiü necchati, sa vaktavyaþ upapadyatàü nàma pårvapårveùàmaprayogàdevottarottareùàmaprayogaþ; pratãtistvananyalabhyà ÷aktimeva kalpayati /
kathaü khalva÷aktàtpaïkajapadàt padmapratãtiþ? ÷abdapratipàditapaïkajananakriyàyogava÷àditi yadi bråyàt, pratibråyàdenamanaikàntikatvàditi /
na khalu padmaikàntikaü païkajananam /
yatastanni÷càyayet /
tasmàcchabda÷aktireva kalpayitavyeti /
sacetbråyàt "satyaü ÷abdàdeva padmapratãtiþ /
sa tu prayogava÷àdeva tatpratyàpayatã"ti na vàcaka÷aktiþ kalpanãyeti, pratibråyàdenaü kathama÷aktaþ prayogamàtràdeva pratyàpayediti? prasaïgo hi tathà syàditi sarve gavàdi÷abdàþ ÷aktimantareõaiva prayogamàtràdeva svàrthaü pratyàpayantãti ÷akyaü vaditum /
iti råóhiprasàdhanàyoktaü /
tacchaktiü vinàsmàbhiþ prayogava÷àdeva pratyàyakatvànaïgãkàrànnàsmanmate prasajyate ityapi dhyeyam  //
#<(païkaja÷abde niråóhalakùaõàïgãkàra iti pakùàntaraniråpaõam)>#  yadi tu païkaja÷abdàt païkajanikartçtvaprakàrakapadmavi÷eùyakapratãtiranubhavasiddhetyucyeta, tathàpyasmin pakùe niråóhalakùaõayaiva tatpratãtyupapatterna tadanurodhena råóheravakà÷a iti na doùaþ   //
eva¤ca yajyudbhitpadayoþ  #<pravçttinimittabhedàt nãlotpalayoriva bhinnapravçttinimittatve satyekàrthavçttitvalakùaõasyàrthasàmànàdhikaraõyasyàpyupapattiþ  >#//
(udbhitpada÷akyatàvacchedakatvasya phalodbhedanakàritve 'ïgãkàre nàmadheyànarthakya÷aïkàsamàdhàne)  naca udbhitpada÷akyatàvacchedakasya phalotpàdakatvasya pa÷ukàmapadasamabhivyàhçtàkhyàtapadàdeva pa÷åtpàdanahetunà yàgena pa÷ån bhàvayediti bodhasiddhernàmadheyànarthakyam; pa÷ukàmapadàvagatasyàpi phalodbhedanahetutvasya nàmadheyenànuvàdàt, tatphalaü cetaravyàvçttisaükalpollekhàdikaü pràgevoktam  //
ata÷ca yathà vàkyàntarasiddhàgnidevatàkatvànuvàdo 'gnihotrapadena saükalpàdiphalako na virudhyate, tathaiva svavàkyagatapa÷ukàmapadàvagataphalahetutvànuvàdo 'pi nànupapannaþ //
#<(saüj¤àsaüj¤isaübandhasyàvidheyatvaniråpaõapårvakaü nàmatvenànvaye làghavavàdiniråpaõam)>#  ataeva --- #<nàmatve saüj¤àsaüj¤isaübandhasyàpi vidhànàt vàkyabhedàpattiþ># --- nirastà; #<nàmno 'nanuùñheyatvena sàmànàdhikaraõyàvayavaprasiddhibhyàmeva ca siddhestatsaübandhasyàvidheyatvena tadaprasakteþ /
ataeva nàmadheyàrthavi÷iùñayàgavidhàne 'pi nàmadheyàrthasya pramàõàntaràvagatatvena tadaü÷e vi÷eùaõavidherakalpanàdeva vi÷iùñavidhitve 'pi siddhànte làghavam /
pårvapakùe tu guõavattadgataliïgasaïkhyàü÷e vi÷eùaõavidhikalpanàdgauravam /
siddhànte ca àkhyàtopàttasaïkhyàdyanuvàdakatayà vidheyatvena làghavamiti vi÷eùaþ />#
etena --- #<yadyaugikatvapakùopapàdanaü vàrtikakàrãyaü pa÷ukàmo yajetetyetàvataiva siddhatvàt pa÷ådbhedahetunà pa÷ån bhàvayediti nàmadheyavidhyànarthakyàpatteþ prauóhavàdamàtramiti nyàyasudhàkàroktam># --- tat apàstam //
#<(nàmno 'vidheyatve 'pi dhàtvarthaparicchedakatayà vidhyudde÷àntarbhàvaniråpaõam)>#  #<ato nàmadheyàrthasyaiveha dhàtvarthàvacchedakatayà àgneyàdi sàhityasyeva svaråpataþ pramàõàntaràvagatànàü># #<vrãhyàruõyàdãnàmiva và vi÷iùñavidhinà vidhànàdvidhyudde÷àntargaterapyupapatternakàpi kùatiþ /
yadyapi aj¤àtavi÷eùaråpaj¤àpana eva paricchedakatvavyavahàrasyànyatra dçùñatvàttasya ceha ÷abdàntaràdipramàõasahakçtavidhinaiva siddherna nàmnaþ paricchedakatvena prayojanam; tathàpi j¤àte 'pi vi÷eùe ko 'sàviti jij¤àsànivartakatvenaiva tasya paricchedakatvavyavahàra iti draùñavyam >#//
(nàmadheyàrthasya pramàõàntarasiddhatve 'pi bhedàdij¤àpakatvena dharmapràmàõyaniråpaõam)  naca ---  evaü nàmadheyàrthasya pramàõàntarasiddhatvenànådyamànatvàdanadhigatàrthagantçtvàbhàvena kathaü pràmàõyasaübhavaþ? iti --- vàcyam; svàrthànuvàdakatve 'pi vidvadvàkyayorivànadhigatabhedàdij¤àpakatvena tadupapatteþ /
yatràpi nàmadheyàbhàve 'pyananyaparavidhipunaþ÷ravaõaråpàbhyàsàdeva bhedasiddhiryathà "samidho yajati tanånapàtaü yajatã"tyàdau tatra bhedaj¤àpakatvàbhàve 'pi nirdhàritaråpavi÷eùapratipatternàmadheyàdhãnatvàdaj¤àtàthrakatvopapattiþ /
ato yuktaü nàmadheyatvena dharme pràmàõyam  //
#<(pa÷ådbhedanakàritvenodbhitpadasya karmaõi na pravçttiþ kintu saüj¤àtvena råpeõa saüj¤àtvapratipattyarthayogà÷rayaõamiti somanàthãyà÷ayaniråpaõam)>#  yattu --- #<vàrtikoktapakùàntaràvalambanena somanàthena pa÷ådbhedanakàritvasya pa÷ukàmapadavadàkhyàtàdeva siddhernàmadheyànarthakyamà÷aïkya yadi pa÷ådbhedanasàdhanatvena yàgamudbhitpadaü bodhayettadà vaiyarthyaü syàt, apitu saüj¤àråpatvenodbhinnàmakatvena yàgaü pratipàdayati /
eva¤ca vidhisamabhivyàhçtadhàtunaiva karmavi÷eùapratãtisiddhàvapi kãdç÷o 'sau karmavi÷eùa ityapekùàyàü asmin vàkye dravyadevatayora÷ravaõena dravyadevatàdyupalakùaõena yàgavi÷eùapratipàdanàsaübhavàdudbhinnàmako yàgo 'yamiti tadvi÷eùapratipàdanaparatvàdudbhitpadasya na vaiyarthyam; udbhitpadaü tu udbhitpadenànabhihitamapi pratyakùa÷rutatvamàtreõa svavàcyamanyasmàdvyàvartayat vi÷eùaõabhàvamanubhavati /
÷abdopasthitasyaivànvayabodhaviùayatvamiti niyamastu saüj¤à÷abdavyatiriktaviùayaþ />#
yadvà--- #<saüj¤à÷abdànàü svaråpapravçttinimittakatvamiti ÷àbdikoktarãtyodbhicchabdasyaiva svaråpabodhakatvaü saübhavatãti na kàpyanupapattiþ />#
naca --- #<evaü pa÷ådbhedanakàritvasya vàkyàrthapratãtiviùayatvàbhàvàt tadarthakayogà÷rayaõavaiyarthyamiti># --- vàcyam; #<yatràrthe yasya ÷abdasyàvayavayogàdisaübhavastatraiva saüj¤àtvaü nànyatra /
ataeva etàdç÷a÷abdasyaiva saüj¤àtvamiùyate /
ataeva># #<somàdi÷abdànàü somena yajetetyatra na nàmatvam /
tata÷ca saüj¤àtvanirvàhàrthamevodbhidàdi÷abdànàü karmaõi yogà÷rayaõamiti, tadvaiyarthyànavakà÷aþ />#
athavà #<udbhicchabdaþ udbhicchabdàbhidheyatvena råpeõa lakùaõayà karma pratipàdayati /
sà ca lakùaõà yogena svàbhidheyatve sati pravartate nànyatheti tadarthaü yogà÷rayaõam /
lakùaõàpi niråóhatvàt matvarthalakùaõàpekùayà jyàyasãti na guõavidhipakùoktadoùaprasaïgaþ /
astuvà avayavayogaü vinàpi saüj¤àtvam, tathàpi yogenodbhicchabdasya prasaktaguõavidhitvaniràsamàtràrthamiva karmaõi yogasàmyapradar÷anàrthaü yogà÷rayaõamiti># --- uktam   //
#<(yogàrthapuraskàreõa kasyàpi doùasyàpravçttirityàdipårvatanamatakhaõóanam)>#  #<ta>#tprathame pakùe padajanyapadàrthopasthitereva vàkyàrthabodhe kàraõatvena këptasyeha tyàge pramàõàbhàvàdanyathà svargakàmapadàdhyàhàrasya vi÷vajidvàkye 'gnimantre såryapadaprakùepasyohasyàpyapalàpaprasaïgàt,  dvitãye pakùe #<÷àbdikokter- yatràvayavàrthasaübhavastatra óitthà÷vakarõàdi÷abdaparatvàdanyatràpravçtteryàgàkhyànaü vinàpi óitthàdi÷abdeùu saüj¤àtvadar÷anàt yatràvayavàrthayogasaübhavaþ tatraiva saüj¤àtvamiti niyamasyàprayojakatvena prakçte yogà÷rayaõasya niùphalatvàpattestçtãye udbhicchabdàbhidheyatvena råpe>#õa lakùaõà÷rayaõe matvarthalakùaõà÷rayaõena guõavidhitvasya yogàrthasahakçtasyàpyupapattervede  #<"somena yajete"># #<tyàdau sarvasyà api lakùaõàyà niråóhalakùaõàtvenaivàïgãkàre matvarthalakùaõàpekùayà udbhicchabdàbhidheyatvalakùaõàyà niråóhatvena jyàyastvakathanasyàpyayuktatvàdayuktamityupekùitaü påjyapàdaiþ >#//
(udbhitsaüj¤akena yàgenetyevàtra ÷àbdabodhaþ, saüj¤àbodhastu lakùaõeyati mataniråpaõakhaõóane)  etena ---  saübhavatyadhikàrthatve na nàmnaþ paricchedàrthavarõanaü yuktam; kintu udbhitsaüj¤akena yàgeneti pratãteþ saüj¤àvi÷iùñayàgabodha evodbhitpadàdaïgãkartuü yuktaþ /
#<naca ---># evaü tarhi teùàmudbhicchabdasvaråpàbhidheyatvaprasaïga iti #<--- vàcyam;># jàtivi÷iùñapratãtijanakànàü gavàdipadànàü jàtivàcitvasàdhakanyàyena saüj¤àvi÷iùñapratãtijanakànàmapyeùàü saüj¤àvàcitvàïgãkàrasyeùñàpattigrastatvàt /
yadi ÷abdàbhihitairgotvàdibhistàdàtmyàdinà saübaddhavi÷eùyalakùaõàsaübhavena vi÷eùyànabhidhàne 'pi saüj¤à÷abdànàü ÷abdamàtràbhidhàne saübandhàbhàvena saüj¤ivilakùaõànupapatteþ tadbodhàrthaü saüj¤inyapi ÷aktikalpanàyàmatigauravamà÷aïkyeta, tadàstu saüj¤àü÷e lakùaõà /
#<naca ---># evaü siddhànte 'pi lakùaõàyàstulyatve kimarthaü matvarthalakùaõàyàstyàga iti #<--- vàcyam;># tasyà vi÷iùñavidhigauravàpàdakatvena heyatvàt /
ata udbhitsaüj¤akatvaprakàrakabodhajanakatvenaivodbhicchabdasya paricchedakatvaü yuktamiti keùà¤ciduktam #<--- apàstam;># anavagate saüj¤àtve tàdç÷apràtãtijananàsaübhavàttadavagamasya udbhidvàkyàt pràk mànàntareõàsiddherasyaiva vàkyasyodbhidà yàgeneti nàmno yajisàmànàdhikaraõyenànvayabodhanena saüj¤àtvàkùepakatve tenaiva prathamajàtenànvayabodhena vàkyaparyavasàne sati udbhitsaüj¤akeneti làkùaõikabodhàïgãkàrasya niryuktikatvàt /
etadvàkyàdhãna siddhikasya etatsaüj¤akatvasya asminneva vàkye siddhavannirde÷ànupapatte÷ca /
ki¤ca yadi ÷abdena sahàrthasya saübandàbhàvànna saüj¤ini lakùaõàyàþ saübhavastarhi saüj¤inàrthenàpi saha÷abdasya saübandho durniråpa eveti na tena ÷abdalakùaõàsaübhavaþ /
ato jàtinyàyavaiùamyàbhàvàtsaüj¤àyàmeva ÷aktiþ sa¤j¤inyeva lakùaõà'padyeta /
ataeva saüj¤à÷abdànàü vàcakatvamityevaü pravàdo 'pi saügacchate /
tathàca "somena yajete"tyatràpi làkùaõikasàmànàdhikaraõyopapattyà kimiti vi÷iùñavidhigauravàïgãkaraõam? yaditu saüj¤inyapi vi÷iùña÷aktimaïgãkçtya mukhyameva sàmànàdhikaraõyaü, naivaü somavàkye saübhavati; somàdipadànàü råóhatvàdityucyeta, tadà vi÷iùña÷aktikalpanàgauravàpàdakanàmadheyatvàïgãkàràpekùayà yaugikatvenaiva nàmadheyatvaü yuktamà÷rayitum, udbhitsaüj¤ako 'yamiti vyavahàrasya tàvatàpyupapatteratiprasaïgaparihàrasya pårvoktavidhayaivopapatteþ råóhyaïgãkàre prayojanàbhàvàt iti  //
#<(råóhyaivodbhidà yajetetisàmànàdhikaraõyamiti bhàññàlaïkàramatatatkhaõóane)>#  yattu --- bhàññàlaïkàrakçtà sàdhutvanirvàhàya svãkriyamàõasya yogasya vàkyàntare svànuråpapratãtijanakatve 'pãha råóhyaiva yàgãyavi÷eùaråpaü pratipàdayatyudbhicchabdaþ, etadvidheþ pràk  #<phalodbhedanakàritvasyànavagamena phalodbhedanakàritvaprakàrakabodhasyàsaübhavàt />#
naca --- #<vaidikaü karma tatphalasàdhanamiti vyàptibalàdavagataü sàmànyataþ phalodbhedanakàritvaü nimittãkçtyodbhitpadapravçttiriti># --- vàcyam; #<vedavihitatvàtmakavaidikatvasyetaþ pràgasiddheþ />#
naca #<phalasàmànyasaübandho 'pyudbhidvàkyajaprathamabodhàllabhya iti># --- yuktam; #<udbhitpadapa÷ukàmapade anapekùya yajetetyasyàpramàõatvàt /
ato 'tra na yogenodbhitpadasya yajisàmànàdhikaraõyam; apitu råóhyaiva># --- ityuktam /
tadapi na; #<yoge svãk>#riyamàõe këptàvayava÷aktyaiva tadupapattau råóhikalpane mànàbhàvàt, itarathà prokùaõàdi÷abdànàmapi råóhikalpanàpatteþ matvarthalakùaõàbhiyàtiriktaråóhikalpane somàdipadànàmapi råóhikalpanayà nàmadheyatvàpatte÷ca /
uktaü ca --- dvitãyàdyàdhikaraõe gurumatakhaõóane ÷àstradãpikàyàm---  varaü ca matvarthalakùaõàprasiddhàrthakalpanàt, itarathà "somena yajete"tyatràpi "somapadaü nàma syàdi"ti /
ata eva na yatra yogàrthasyàpi pratãtiranubhavasiddhà, yathà godadhyàdi÷abdeùu na gamanàdeþ kintu gotvàdijàtereva tatra yogasya sàdhutvànvàkhyànamàtràrthatvasvãkàreõa råóhisvãkàre 'pi yatra tasyà api saübhavastatra tadarthatyàgenàtiriktaråóhikalpanaü niùpramàõakameva  //
#<(bhàvinaü phalodbhedanakàritvaj¤ànamàdàyodbhicchabdasya pravçttiniråpaõapårvakaü phalodbhedakàritvaprakàrakabodhajanakatvenaiva nàmnaþ dhàtvarthaparicchedakatvopasaühàraþ)>#  #<naca --- itaþ pràk phalodbhedanakàritvabodhàsaübhavaþ; agnihotraü juhotãtyetasmàtpràkkarmasvaråpasyaivàj¤àne saüpratipannàïgabhàvasya mantravarõasya pràptyabhàve 'gnidaivatyatvàj¤àne 'gnihotrapadàdapi tadbodhàsaübhavasya tulyatvàt /
ata÷ca bhàvinaü pravçttinimittamàdàya yathàgnihotrapadasya nàmatvamevamihàpyupapadyata eva tat />#
athavà --- #<karmasàmànyasyaiva loke phalajanakatvakëpteþ tatsàmànyagçhãtavyàptyàpi avagataphalodbhedanakàritvabodhajanakatvenaiva nàmadheyàrthasya dhàtvarthatàvacchedakatvamiti pràguktameva yuktamiti># --- saükùepaþ  //
#<adhikaraõaprayojanaü nàmadheyaprayojanakathanenaiva såcitam  >#//
iti dvitãyaü udbhidàdiyaugika÷abdayàganàmadheyatàdhikaraõam  // <B1>  

#<(3 adhikaraõam / )># 


#<yasminguõopade÷aþ pradhànato 'bhisambandhaþ  / Jaim_1,4.3 />#


atra guõa eva råóhànàü "citrayà yajeta pa÷ukàmaþ" "pa¤cada÷ànyàjyàni" "saptada÷àni pçùñhàni" "trivçdbahiùpavamànaþ" ityàdau citrà'jyapçùñhabahiùpavamàna÷abdànàü guõavidhitvaü karmanàmatvaü veti cintàyàü, dadhyàdivadråóheùu karmanàmatvàsaübhavàd guõavidhitvamevaiùàm /
tatra citràpade tàvatpràtipadikena citratvaü strãpratyayena ca strãtvaü vidhãyate /
vidheyayo÷ca parasparasàhityàvagatervidheyasàmarthyànurodhena pràõidravyakayàgasyodde÷yatvàvagateþ prakçtànàmapi "dadhi madhu ghçtaü payo dhànà udakaü taõóulàstatsaüsçùñaü pràjàpatya" mityetadvàkyavihitànàü yàgànàmudde÷yatvàsaübhave 'pi sarvaprakçtibhåtàgnãùomãyayàgodde÷ena sarvapa÷uyàgodde÷ena và vidhãyate /
nacànekaguõavidhàne vàkyabhedaþ; dhenurdakùiõetivadubhayavi÷iùñaikakàrakavidhànenàvàkyabhedàt /
evamàjyapadena ghçtaü pçùñhapadena ÷arãràvayavaþ /
sa ca saïkhyàvi÷iùñaþ prakaraõà "dàjyaiþ stuvate" "pçùñhaiþ stuvate" ityetadvàkyavihitastotràïgatayà yathàkramaü vidhãyate /
evaü trivçcchabdavàcyaü tribhiõóidravyaü pavanakriyàvi÷iùñaü tathaiva tadvàkyena vidhãyate /
sarvatra dravyàõàü stotrasamãpade÷e adçùñàrthaü sthàpanenaiva stotropakàrakatà, utpativàkyeùu tu àjyàdipadaü guõavàkyapràptatvàdanuvàdaþ, stotramàtraü tu vidhãyate iti pràpte --- #<<B2>>#  (atha citràdi÷abdayàganàmadheyatàdhikaraõam)   pårvàdhikaraõaviùayavyàvçttaviùayamudàharati #<--- atreti /
guõaeveti >#//
(udbhittatprakhyatadvyapade÷aviùayavyàvçttaitadadhikaraõaviùayavivekaþ)  guõapade jàtikriyàyogayorapyupalakùaõe /
tena ghçtajàtivacanàjyapadasya ÷arãràvayavavàcakapçùñhapadasya pavanakriyàyoganimittabahiùpavamànàdi÷abdànàmapi saügrahaþ /
evakàreõa karmaõyapi saübhavadvçttikànàü yaugikànàmanudàharaõatvasåcanena pårvàdhikaraõàpravçttiruktà /
yadyapi pavamàna÷abdaþ pavanakriyàkartari yaugika iti pårvàdhikaraõaviùayatvànnehodàhartuü yuktaþ; tathàpi "sarvatra yaugikaiþ ÷abdairdravyamevàbhidhãyate" iti nyàyena pavanakriyàkartari dravya eva yogena råóhatvàt stotre ca pavanakriyàkartçtvàsaübhavàt udbhicchabdavadubhayatra tulyavadvçttitvàbhàvena nàmatvànupapatterna pårvàdhikaraõaviùayatvamityudàharaõatvopapattiþ /
yadyapi tatprakhyatadvyapade÷anyàyayorapi jàtyàdivacanànàmevodàharaõatvam; tathàpi yatra tannyàyayorapravçttisteùàmihodàharaõatve kalpyamàne dadhisomàdipadànàmapi tannyàyàviùayàõàü udàharaõatàpattistadvàraõàya yasminvàkye jàtiguõavàcaka÷abdànàmupàdàne sati prasaktavàkyabhedaparihàro nàmatvena vinà na saübhavati teùàmihodàharaõatvam ityapi j¤eyam /
ata eva "dadhnendriyakàmasye" ti vàkye vàkyabhedasaübhàvanàyàmapi tasya vinaiva nàmatayà parihartuü ÷akyatvànnodàharaõatvam /
tathàca tatprakhyatadvyapade÷anyàyàviùayàõàü jàtyàdàveva niråóhànàü nàmatàmàtrakçtaprasaktavàkyabhedaparihàravadvàkyagatànàü ÷abdànàmihodàharaõatvam iti bhàvaþ /
tàneva ÷abdàn vàkyagatatvena dar÷ayati #<--- citrayeti >#//
(àjyaiþ stuvate ityàdyutpattivàkyagatàjyàdipadaparityàgena  #<guõavàkyagatasyodàharaõatvena nirde÷e nimittaniråpaõam)>#  #<yadyapi># #<"àjyaiþ stuvate" "ùaùñhaiþ stuvate" ityàdyutpattivàkyagatànàmapyeùàü ÷abdànàü vicàraviùayatvaü saübhavati /
stotràdisamànàdhikaraõatçtãyàntapadàbhidheyatvena nàmatàkoñeþ tatra saübhavo 'dhiko 'pyasti;># tathàpi teùàmanudàharaõatvaü svayamevà÷aïkàniràsavyàjenàdåra eva  #<dar÷ayiùyate 'tastànyupekùya># #<"yasmin guõopade÷a" iti såtràvayavànurodhena guõavàkyagatànàmevodàharaõatvaü dar÷itam >#//
(udbhidadhikaraõena citràdhikaraõasya pratyudàharaõasaügatiþ)  kvacidapyaprasiddhatayà sandigdhàrthànàü padànàü sàmànàdhikaraõyànnàmatànirõaya ityevaüråpapårvàdhikaraõanyàyàtyayena pårvapakùipratyavasthànàtpratyudàharaõaråpàmanantarasaügatiü spaùñatvàdanuktvà pårvapakùamàha #<--- dadhyàdivaditi >#//
(citràdipadàrthanirõayaþ)  citrà÷abdo råpatvavyàpyàvàntarajàtiråpacitratvaguõatvàvacchinne guõe råóhaþ /
àjya÷abdo ghçtajàtau /
pçùñha÷abdaþ ÷arãràvayavajàtau /
pavamàna÷abdaþ pårvoktarãtyà dravye råóha ityarthaþ //
#<(citratvastrãtvobhayavidhisàmarthyena pràõidravyakayàgodde÷yatvàvagati niråpaõam)>#  vidheyasàmarthyànurodheneti //
yathaiva  #<"yasyobhàvagnã abhinimrocetàü punaràdheyamasya pràya÷citti" riti vàkye haviràrtyadhikaraõanyàyena nimittavi÷eùaõasyobhayatvasyàvivakùayànyataràgnyanugamane 'pi pràya÷cittapràptàvapi vidhãyamànasyàdhànàsyàgnidvayotpàdakatvasàmarthyàdevobhayàgnyanugamanasyaiva nimittatvànnànyataràgnyanugamane tatpràptiriti ùaùñhe siddhàntayiùyate, tena nyàyena vidheyayoþ citratvastrãtvayoràruõyàdivat dravyavçttitvapratãtyà vidheyasya citratvastrãtvàvacchinnakaraõatvasyàpràõinimukhyatayà nive÷àyogàdvidheyasàmarthyànurodhena pràõidravyakasyaivehàpi udde÷yatvàvagatestadudde÷enaiva citratvastrãtvavi÷iùñakaraõatvavidhànam />#
ataeva --- prakçte dadhyàdiyàge citratvavidhàne  ànarthakyatadaïganyàyena #<dadhyàdidravyeùu avatàràdvicitravarõairdadhyàdibhiryàga iti prakçtayàge tadvidhànamityapi># --- nirastam; #<pa÷ukàmapadànvayànupapatte÷ca >#//
(dadhimadhvàdivàkye ekayàgatvapakùaniràsaþ)  yàgànàmiti //
bahuvacanenàùñamàdyapàdàdhikaraõavàrtikasvàrasyena saïkhyàdhikaraõe yo nyàyasudhàkçtaikayàgapakùa uktaþ, sa niràkçtaþ /
tasyopapàdanapårvakaü niràkaraõaü ca kaustubhe draùñavyam /
ato dvàda÷àdhikaraõavàrtikokto 'nekayogapakùa eva ÷reyàniti såcitam /
eva¤ca "prakaraõaü ca bàdhyeta pràjàpatyayàgasye" tyetatsiddhàntavàrtikagataü "prakçto yàgaþ phalatayà vidhãyata" iti ÷àstradãpikàgataü caikavacanaü yàgatvasàmànyàbhipràyeõa vyàkhyeyamiti bhàvaþ //
(agnãùomãyapa÷au puüstvakçùõasàraïgàdyanavarodhaniråpaõapårvakaü tatra citratvastrãtvayornive÷opapàdanaü pràcàmanurodhena)   yadyapi pràõidravyakayàgasyodde÷yatvam, tathàpi kathaü na prakçtivikçtisàdhàraõyena pràõidravyakayàgamàtre vidhànamityà÷aïkàniràsàya  sarvaprakçtibhåtetyuktam /
sautyasyaikàda÷inãprakçtitve 'pi ekàda÷inãnàü ca pa÷ugaõaprakçtitve 'pyagnãùomãyasya  #<"daikùasya cetareùvi">#tyàùñamikanyàyàt sarvapràõiyàgaprakçtitvàvagamena tatraiva  #<"prakçtau vàdviruktatvà"># diti tàrtãyanyàyena nive÷o na vikçtyantareùvityarthaþ /
naca --- #<pràkaraõikapuüstvakçùõasàraïgatvàdiguõàntaràvarodhànnànàrabhyàdhãtayo÷citratvastrãtvayoragnãùomãye nive÷asaübhava iti># --- vàcyam; utpattivàkyagatapa÷upade striyàmapi pa÷u÷abdaprayogeõa puüstvasyàvivakùitatvàt /
#<"chàgasya vapàyà"miti mantre ÷rutasyàpi puüstvasyànàrabhyàdhãtenàpi pratyakùavidhivihitena strãtvenàvarodhena vidhikalpanànupapatteþ chàndasatayà parihartuü ÷akyatvàt /
kçùõasàraïgàdividherapi citratvà÷rayatayà pakùapràptakçùõasàraïgàdiråpaniyamàrthatayàpyupapannatvenàvirodhepapatte÷ca /
ato yukta agnãùomãye tayornive÷aþ >#//
#<evaü tàvatpràcàü rãtyàgnãùomãyapa÷uyàgamàtre nive÷a iti pårvapakùamupapàdyàdhunà svàtantryeõa pakùàntaramàha># --- #<sarvapa÷uyàgeti >#//
(dviruktatvàdyabhàvaniråpaõapårvakaü citratvastrãtvayoþ sarvapa÷usaübandhaniråpaõam)  ayaü bhàvàþ ---  yathaivahi "à÷ràvaye"tyàdisaptada÷àkùaràõàü prajàpatisaüj¤ànà 'meùa vai saptada÷aþ prajàpatiryaj¤amanvàyatta' mitividhinà sàkùàdyaj¤amàtrodde÷ena vidhàne 'pi na prakçtàveva nive÷aþ;atide÷àt pårvamupade÷apravçttàvatide÷akalpanasyaivàbhàvena dviruktatvàbhàvàt /
ata eva parõatàdau juhådde÷ena vidhàne sati tatpràptyarthamatide÷àpekùaõàttataþ pårvaü pravçttyabhàvena pràptikàlavaiùamyàt dviruktatvopapattiriti vaiùamyam /
tathaivehàpi sàkùàdyàgamàtrodde÷ena citratvastrãtvayorvidhàne dviruktatvàbhàvàtprakçtisàdhàraõyena pràõidravyakayàgamàtrodde÷ena nàyuktaü tadvidhànam /
ata eva sarvapa÷uyàgeùu pa÷orupadiùñatvànnàtra pa÷uråpadvàrasaübandhàrthamapyatide÷àpekùà //
#<(citratvastrãtvayorvàyavyapa÷vatiriktaviùayatvasya kaustubhoktarãtikhaõóanapårvakaü niråpaõam)>#  #<evaü sthite yatra># #<"vàyavyaü÷veta" mityàdau pa÷orapyatide÷astatra dviruktatvaprasaïgàttatsàdhàraõyenaitadvidhànàsaübhave 'pi yatrà># #<"gneyaü savanãyaü pa÷umupàkarotã"tyàdau dravyadevatàsaübandhavyatirekeõa yàgasyaivàsiddhyà dravyopade÷àva÷yaübhàvaþ, tatra pràptikàlavaiùamyabhàvàttàdç÷avikçtisàdhàraõyenaitadvidhànaü nànupapannamiti yatpåjyapàdaiþ kaustubhe uktaü, tadvàyavyavàkye 'pi dravyadevatàsaübandhavyatirekeõa yàgàsiddhestulyatvena tatràpi ÷vetadravyasàmànyasaübandhenaiva yàgasya kalpanànurodhena ÷vetasyaiva prathamato dravyatvenànvayasyàva÷yavaktavyatvàdatide÷apravçtteþ pårvamevopade÷ena citratvastrãtvayostatparicchedakatvenànvayopapatteþ kiü taccitrastrãråpaü ÷vetaü dravyamiti vi÷eùàkàïkùayaiva pa÷vatide÷akalpanàtsamànamiti kathamiva yuktamiti cintyam /
ato vàyavyavàkye ÷vetamityutpatti÷iùña÷vetaguõapuüstvànurodhàdeva citratvastrãtvayornive÷o na saübhavatãtyeva samàdheyam >#//
(virodhyanàkràntasarvavikçtipa÷uyàgeùu citratvastrãtvayornive÷opasaühàraþ) evaü caitàdç÷avirodhyantaraü yasyàü vikçtau tatra nive÷àsaübhave 'pi yasyàü na tat tàdç÷asarvapa÷udravyakayàgamàtrodde÷ena tadvidhànamiti dvitãyapakùaniùkarùaþ /
#<naca ---># këptopakàràtide÷apràptapà¤cada÷yàvarodhenànàrabhyàdhãtasàptada÷yasya sarvavikçtiùu nive÷àsaübhavavadihàpi këptopakàrakçùõasàraïgàvarodhe kathaü tayornive÷aþ? iti #<--- vàcyam;># pårvoktarãtyà virodhàbhàvàt, prakaraõànadhãtasya ÷aràdeþ këptopakàràtide÷ikabàdhakatvavadanàrabhyàdhãtasyàpi #<ànarthakyapratihata>#nyàyenàtide÷ika- bàdhakatvopapatte÷ca /
anyathà ya iùñyetivàkyàvagatasya sadyaþ kàlatvasyàpi pràkçtatryahakàlatvàvarodhàdvikçtiùu nive÷ànàpatteþ  //
ato yuktaü vikçtàvapi tadvidhànam //
#<(meùãyàge citratvastrãtvavidhi÷aïkà tatra somanàthãyaparihàratatkhaõóanàdikam,>#  sarvapa÷uyàgeùu tadvidhàne 'pi vàkyabhedàbhàvaniråpaõam)  nanu ---  yàgànuvàdenobhayaguõavidhàne vidhyàvçttilakùaõavàkyabhedàpattiþ, ato yatra meùãyàge strãtvaü pràptaü, tatraiva citratvamàtravidhànena tadaprasaktestadvikçtimàtra eva nive÷àpattyà nàgnãùomãye sarvapa÷uyàge và nive÷apårvapakùo yuktaþ /
#<yattu># atra strãtvapràptyà meùãyàgaråpavikçtau tadvidhànam, #<athavà># "adityai trayo rohitaità" iti vàkyavihitavikçtau citratvapràptyà strãtvasya vidhànamiti vinigamanàvirahàpàdanaü somanàthadãkùitasya, #<tadayuktam;># aditiyàge utpatti÷iùñapuüstvàvarodhe tannive÷àsaübhavasyaiva niyàmakatvàt /
ataþ kathamagnãùomãye sarvapa÷uyàge và citratvastrãtvavi÷iùñakaraõatvasyaikasyaivaikapadopàttasya vidhàne vidhyàvçtteraprasakteravàkyabhedaþ? yadyapi kàrakasyàpyutpattivàkyàdeva pràptatvàttadvi÷iùñavidhyasaübhave tadanuvàdenobhayavidhàne vàkyabhedatàdavasthyam; tathàpi tatra dravyà÷ritàyàstasyàþ pràptatve 'pi citratvastrãtvaniùñhakaraõatayorapràptatvena vidhyupapattiþ /
dravyaguõàdãnàü vyàpàrabhedena svaråpasaübandhavi÷eùaråpàõàü ÷aktiråpapadàrthàntararåpàõàü và karaõatànàü bhedasyàva÷yakatvàt /
ata eva anekàsàmapi karaõatànàü ekayà tçtãyayopàdànena yugapadupasthiterna vàkyabheda iti bhàvaþ   //
#<(prakçtau strãtvamàtravidhànamitisomànàthamatakhaõóanapårvakaü pràcãnamatavyavasthàpanam)>#  yattu atra kçùõasàraïgatvàdinà prakçtau citratvasya pràptatvàt strãtvamàtravidhànenàpi vàkyabhedaparihàrasaübhavopapàdanaü somanàthasya,  tat #<citratvavidhyabhàve kçùõasàraïgatvàdividheranapekùitàpårvavidhitvàpattestadapekùayoktaprakàreõa vàkyabhedaparihàreõa citratvasyàpi vidhimaïgãkçtya kçùõasàraïgavidherapekùitaniyamavidhitvasvãkàrasyaiva yuktatvena tata÷citratvapràptyupapàdanena vàkyabhedaparihàrasaübhavakathanasyàyuktatvàdupekùyam /
ato vi÷iùñakàrakavidhyaïgãkàreõa pràcàmabhimata eva tatparihàro yuktaþ >#//
(pràcãnamatenàpi phalasaübandhasyàpi bodhanena vàkyabheda÷aïkàparihàrapårvakacitràpadaguõaparatvopasaühàraþ)  #<naca ---># evaü phalasaübandhasyàpi yàge vidhànàdviruddhatrikadvayàpattirvàkyabhedo và duùpariharaþ iti #<---vàcyam;># pa÷ukàmapadasya sàdhanabhåtapa÷varjanakàmanànuvàdakatayàvidheyatvena tadaprasakteþ /
atra ca meùãyàge và prakçte dhànàyàge và citratvavidhànamiti prakàràntareõa pårvapakùakaraõaü kaustubhe draùñavyam //
evaü citràpadasya guõavidhiparatvamupapàdyàjyàdipadànàü tatparatvamupapàdayati #<--- evamiti >#//
(àjyapçùñhavàkyayoþ pårvapakùànuguõavàkyàrthànuùñhànayorniråpaõam)  #<ayamarthaþ ---># àjyapçùñhavàkyayoþ "astirbhavantãparaþ prathamapuruùo 'pyaprayujyamàno 'pyastã" tyanu÷àsanenàbhyanuj¤àtasyàsidhàtoþ prathamapuruùabahuvacanàntasyàdhyàhàràttasya càpràptatvena vidhikalpanayà pa¤cada÷asaïkhyàvi÷iùñàjyasattà prakaraõàtstotràïgatayàvidhãyate /
yadyapi svavyàpàre vidhinà puruùo niyujyata iti nyàyàdvidhiþ puruùavyàpàraråpàü bhàvanàmàkùipati, tasyà÷ca niravacchinnàyà vyàpàratvàyogàdavacchedakàrthàpekùàyàü sattàyàþ prayojyaniùñhatvena puruùavyàpàratvàbhàvàdavacchedakatvànupapattiþ; tathàpi avàntaraprakaraõàvagatastotràïgatvabalena pradhànade÷asthatvàvagateþ tasya ca samãpasthàpanasaüpàdyatvena sthàpanàkhyadhàtvarthasyaiva tadavacchedakatvaü kalpyate /
ata÷càsmin "agnimupadhàya stuvãte"tivat sthàpanasaüpàdyasattàdvàreõàjyàdãnàü stotropakàrakatà pçùñhavidhayà na virudhyate; sàüsiddhikadravyatvàccàjyàdãnàü svaråpeõa saükhyànvayànupapattyà tàvatsaïkhyàkàmatrabhedasyàkùepàtpa¤cada÷asvamatreùu ghçtàni stotrànuùñhànakàle sthàpanãyànãtyanuùñhànam /
evaü paràïmukhasaptada÷apràõisthàpanena pçùñhastotraü saüpàdya stotavyamiti //
#<(pa¤cada÷àjyavidhàne stome óavidhivirodhopapàdanam)>#  naca  "stome óa vidhiþ pa¤cada÷àdyarthe"  #<ityanu÷àsana÷iùñaóapratyayàntapa¤cada÷àdi÷abdànàü stotrãyarka saïkhyàkçtastutisaïkhyàvàcitvam; çco 'pi tatra prave÷e prayojanàbhàvenàjyàdigatatvenàpi saïkhyàvidhànopapatteþ /
yadi tu pa÷vekatvàdhikaraõapårvapakùanyàyena saïkhyàvi÷iùñadravyavidhàne saïkhyàyà avivakùàpattirà÷aïkyeta, tadà kaustubhoktarãtyà saïkhyàdravyobhayavi÷iùñasthàpanabhàvanàyà eva stotrodde÷ena vidhànamastviti />#
evamiti  //
#<(trivçdbahiùpavamàna÷abdayoþ traiguõyavàyvàdiparatvakhaõóanapårvakaü pavanakriyàvi÷iùñadravyavàcitvavyavasthàpanam)>#  #<atra prakà÷akàraiþ pavamàna÷abdo yaugiko vi÷eùyàpekùaþ san prakaraõàt somenaiva vi÷eùyeõa saübadhyate, trivçcchabdastu tçcatrayànukramaõàt stotrãyànavakavàcitvena trivçccarva÷vavàlàdhikaraõe sthàpito 'pi pavamàna÷abdasàmànàdhikaraõyàdatra stotrãyànavakavàcitvatyàgena trivçdrajjurityàdau traiguõye 'pi prayogàdavayavayogena traiguõyàrthakatvasyàpyavagateriha traiguõyaparaþ /
traiguõyaü ca prakaraõàdda÷amuùñiparimàõasomaparimàõàpekùayeti sadaso bahiþ pavamànakriyàvi÷iùñatriguõasaïkhyàyuktasomadravyasyaiva># pårvavadvidhànamityuktaü tannirasituü  tribhiõóidravyamityuktam /
tasyàyamarthaþ --- #<råóhyà tribhiõóyaparaparyàyalatàvacanatvasaübhave yaugikàrthagrahaõe pramàõàbhàvaþ /
ata eva yatra råóhibàdhastatraivàvayavàrthagrahaõam /
trivçdrajjurityàdau rajjusàmànàdhikaraõyasya yadyapi yogenaivopapatterna råóhikalpanam; tathàpãha sàpekùàrthagrahaõàpekùayà nirapekùàrthagrahaõamevoktam /
pavamàna÷abdasya vi÷eùyàpekùàyàü svavàkyopàttavi÷eùyalàbhe saübhavati pràkaraõikavi÷eùyakalpanamayuktaü ca />#
etena --- #<trivçcchabdapavamàna÷abdayoþ traiguõyavàyuparatvamaïgãkçtya vyajanàdinà sadaso bahirvàyuþ kàrya iti pårvapakùe 'nuùñhànamiti somanàthopanyastaü matàntaramapi># nirastam; #<ato nyàyasudhàkçduktarãtyà tribhiõóidravyameva pavanakriyàvi÷iùñaü vidhãyata ityeva yuktamiti  //
pårvapakùe 'pi làghavaü dar÷ayati># --- stotramàtrantviti  //
#<(àjyaiþ stuvate ityàdau àjyàdipadasàrthakyàdinà pårvapakùopasaühàraþ)>#  #<àjyapadaü tu ekastotrasaübandhitvenàjyamantrayoþ parasparasaübandhàvagamàt svasaübandhitayà lakùitamantragatakaraõasyànuvàdamàtramiti bhàvaþ /
yadyapi saükhyàyuktavàkye vi÷iùñavidhikçtagauravamadhikamasti; tathàpi råóhyanurodhena somàdivàkye lakùaõàpàdakavi÷iùñavidherapyaïgãkàre tadanàpàdakavi÷iùñavidheraïgãkaraõaü nàyuktamiti bhàvaþ >#//
(agnãùomãyàdau vàkyabhedàpattyà puüstvàvarodhena punaþ strãtvavidhànàyogàcca citratvastrãtvavidhànàsaübhavàdinà siddhàntopapàdanam)  yadyapi tçtãyopàttaü karaõatvamàtraü vidhãyate iti ÷akyate vaktum; tathàpi strãtvasya yadvyàpàreõa karaõatà tadvyàpàreõaiva puüstvasya prakçtau "ajo 'gnãùomãya" ityàdivacanàvagatapuüstvavidhibalàdeva tatkaraõatvasya pràptatvàt citrayetyatraikayaiva tçtãyayà karaõatvamanådya pratyayàü÷ena strãtvavidhiþ, pràtipadikàü÷ayuktayà ca tayà citratvavi÷iùñakaraõatvavidhiriti vidheyànàmekàbhidhànapratipàdyatvàbhàvàt vàkyabhedàpattiranivàryaivetyabhipràyeõa pårvapakùe vàkyabhedamàpàdya siddhàntamàha #<--- pràpteti >#//
astuvà katha¤cit karaõabhedaþ; tathàpi prakçtau puüstvàvarodhànna strãtvavidhisaübhava ityàha ---agnãùomãya itãti //
pårvapakùyupapàditapuüstvapràpakapramàõàbhàvaniràsàrthaü "ajo 'gnãùomãya" iti ÷àkhàntarãyavàkyopanyàsaþ kçtaþ /
etacca pa÷ukàmapadànupapattiprakçtadadhyàdiyàgaprakaraõabàdhàpattyorapyupalakùaõam /
#<ataeva ---># meùãyàgadhànàyàgayorapi tadvidhànaü #<--- nirastam />#
citràvàkye nàmadheyatvamupasaüharati #<--- ata iti //>#
(citràpade niråóhalakùaõayà nàmadheyaparatvopapàdanam) nàmadheyatvapakùe svatantraråóhikalpanàpattiü nirasyati #<--- vicitradravyakatveneti >#//
nàsmàbhi÷citrà÷abde råóhiraïgãkriyate; kintu citradravyakatvasaübandhena vaidikapracuraprayogàt dar÷anàdipadeùviva niråóhalakùaõeti /
atra ca na bahudravyatayaiva citradravyakatvaü vivakùitam, kintu dvidravyatayàpi /
ata eva ---  taittirãya÷àkhàyàü "citrayà yajeta pa÷ukàma iyaü vai citre" tyupakramya àmnàtànàü puroóà÷acarudravyakàõàü àgneyatvàùñràdisaptayàgànàü carupuroóà÷adravyatàmàtreõaiva citràpadanàmakatvasiddhiþ /
dravyadvayenàpi saüpratipannadevatàkatvàbhàvena pçthagyàgànàmanuùñhàne 'pi citradravyakatvopapatteþ iti bhàvaþ  //
#<strãpratyaya iti >#//
ekavacanàttasyàpi ràjasåyapadasyeva samudàyàbhipràyeõopapatterapyetadupalakùaõam //
<B1>   pràptakarmànuvàdena citratvastrãtvaråpànekaguõavidhàne vàkyabhedàt karaõatvasyàpi pa÷ugatasya #<pràptatvenàvidheyatayobhayavi÷iùñakàrakavidhyayogàt># #<"ajo 'gnãùomãya" iti vacanena vihitapràkaraõikapuüstvàvarodhena strãtvasya vidhyayogàcca na guõavidhiþ /
ataþ prakçtànàmeva yàgànàü vicitradravyakatvena lakùaõayà citràpadaü nàmadheyam /
iùñyabhipràyeõa ca strãpratyayaþ /
evamàjyàdipadeùvapi asamastatvena vi÷iùñasyàvyutpannatvàt># pràptastotrànuvàdena dravyasaïkhyàdyanekaguõavidhau vàkyabhedaþ /
na ca- utpattivàkya eva dravyavi÷iùñastotravidhiritaratra tu saïkhyàmàtravidhirastviti - vàcyam; ghçtàdãnàü stotre karaõatvàsaübhavena vi÷iùñavidhyayogàt, pa¤cada÷ànãtyàdistutigataçksaïkhyàråpastomavàci - óapratyayasya guõavidhitve 'nupapatte÷ca /
ata àjyàdipadaü vàkyadvaye 'pi ÷aktyaiva stotranàmadheyam /
àjyàdipadàbhidheyastotrànuvàdena ca guõavàkye sarvatra saïkhyàmàtravidhiþ /
àjyotpattivàkye ca tatsaüj¤akàni catvàri stotràõi; 'gamakasahakçtabahuvacanena tàvattvàvagamàt /
evaü pçùñhotpattivàkye 'pi ùañ anuùñheyàni tu, niyatàni catvàri; àdyayordvayorbçhadrathantarayorantyayo÷ca naudhasa÷yaitayorvacanena vikalpavidhànàt /
yathàcàtra tattaddåùaõànàü niràso matàntaradåùaõàni ca, tàni kaustubhe draùñavyàni   // 3   // 19   //  #<iti tçtãyaü citrànàmatàdhikaraõam />#
<B2>   #<(pa¤cada÷ànyàjyànãtyatra vi÷iùñasyàvyutpannatvena vàkyabhedàpattyà, àjyaiþ stuvate ityatràpi àjyànàü stutyananvayitvena vi÷iùñavidhyasaübhavena càjyapadanàmadheyatvavyavasthàpanam)>#  #<sarveùàü kàrakàõàü bhàvanàyàmevànvayaniyamasya samàse ekàrthãbhàvalakùaõasàmarthyàpekùitatvaniyamànurodhena tyàgena parasparànvayasvãkàre 'pi tadabhàve parasparànvayasyàvyutpannatvena vai÷iùñyàyogàdvi÷iùñavidhànànupapattervàkyabhedàpattimàjyàdi- vàkyeùvapi dar÷ayati># --- evamiti  //
#<avàkyabhedamà÷aïkya niràkaroti># --- naceti  //
ghçtàdãnàmiti  //
ayamarthaþ --- ÷abdaikasàdhyaguõiniùñhaguõàbhidhànaråpastutiü prati na ghçtàdãnàü karaõatvaü saübhavati /
ata eva  #<"somena yajete"ti vanmatvarthalakùaõayàpi nàjyànàü stotrasaübandhaþ /
nacàjyànàmapi sannidhisthàpanamàtreõa smàrakatvàdratha ghoùàdivatkaraõtvopapattiþ; àj¤àdànàkhyopàkaraõe netrakaràdivyàpàrasyàpi loke karaõatvadar÷anàt rathaghoùasya karaõatvasaübhave 'pi stutàvanyatràkëptasya karaõasya kalpane 'dçùñàrthatvàpatteþ /
nacàjyapadena lakùitaghçtasaübandhimantràõàü tatkaraõatvopapattiþ; mantreùu sthàpanàkhyaghçtasaübandhasya pramàõàntareõàpràpteþ /
prakà÷akatvena ca tatsaübandhasya pràptyà teùàü vidhàne pràkaraõikamantrabàdhàpatteriti /
ghçtasaübandhimantràõàü karaõatve dåùaõàntaramapyàha># ---pa¤cada÷ànãti  //
#<yàj¤ikànàü pracuraprayo>#gàt stotrãyaçggatasaïkhyàvàcitvenaivàvagatasya stoma÷abdasya stotrasàdhanamàtravçttisaïkhyàparatvakalpanepramàõàbhàva ityarthaþ //
(stotrabhàvanànuvàdenasaïkhyàdravyavi÷iùñabhàvanàvidhàna÷aïkàtatparihàrapårvakàjyavàkyasiddhàntopasaühàraþ)  yadyapi stotrabhàvanànuvàde 'pi prayàjàdibhàvanàntarasyeveha saïkhyàdravyavi÷iùñabhàvanàntaravidhàne 'pi ÷akyate vàkyabhedaþ parihartum, pa÷càcca dravyasaïkhyayoraruõaikahàyanyoriva parasparàpekùayà paricchedyaparicchedakabhàvakalpanànna doùaþ, tathàpi bhàvanàyà avacchedakadhàtvarthaü vinà vidhàtuma÷akteþ sattàyà÷ca prayojyaniùñhatvena prayojakavyàpàraråpabhàvanàvacchedakatvàsaübhavàt pçthakkaraõasya saïkhyàsaüpàdakatvenàjyaviùayakavyàpàratvàyogàt sthàpanasya prakaraõàvagatàïgabhàvottarakalpyasya vyàpàravi÷eùagràhikathaübhàvàkàïkùàlakùaõaprakaraõena grahaõasya nirvyàpàre 'saübhavenàïgatvasyai- vànavagateranyonyà÷rayagrastatvàdayuktamavacchedakatvakalpanamiti vàkyabhedàpatteþ sarvathàparihàraü matvà siddhàntamupasaüharati #<--- ata iti >#//
(÷akyasaübandhàbhàvàdàjyapade ÷akteþ anyatra pavamànàdipade tatsaübhavàllakùaõàyà÷ca bhàùyavàrtikàvirodhaniråpaõapårvakopapàdanam)   yataþ pa¤cada÷àdivàkye na vi÷iùñavidhisaübhavo 'ta àjyàdyanuvàdena vyaktaü saïkhyàvidhiþ /
sa ca àjyànàü pràptau saübhavati /
sà ca pràptirutpattivàkye àjyapadasya vàkyabhedabhiyà råóhiparityàgena nàmadheyatve upapadyate /
ato vàkyadvaye nàmadheyamàjyàdipadamityarthaþ /
#<÷aktyaiveti >#//
àjyàdipadeùu ÷akyasaübandhàbhàvena lakùaõàyà asaübhavàt stotrasàmànàdhikaraõyànupapattyà vàkyabhedàpattibhiyà atiriktaråóhikalpanamapi na doùa ityarthaþ /
ata eva yatra bahiùpavamàna÷abde anyeùàü stotràõàü sadomaõóapamadhye audumbarãsaünidhàvanuùñhàne 'pi bahiùpavamàne sadaso bahirbhàvasyàstàvaråpade÷avidhànenaiva pràpteþ pavanakriyà÷rayasomaprakà÷akamantrakatvasaübandhena niråóhalakùaõàsaübhavastatra naivàtiriktaråóhikalpanam /
yadyapi bhàùyavartikàdau "prajàpatirdevebhya àtmànaü yaj¤aü kçtvà pràyacchatte devà anyonyasmà àgràyaõàtiùñhanta tànabravãdàjimasminniteti te àjimàyanni" tyupakramakena yadàjimãyustadàjyànàmàjyatvamityupa- saühàrapareõa càrthavàdena yaj¤amuddi÷ya bhogàrthaü spardhamàneùu deveùu satsu yasmàdasmin yaj¤e àjiü maryàdàmita gacchateti prajàpatinokte te devà etàni stotràõi kàùñhàü maryàdàü kçtvà àgatàstasmàdetàni àjyarhatvàdàjyànãtyarthakatvena avayavàrthaprasiddhiþ pradar÷ità; tathàpi udbhitpadànvàkhyànàrthavàdavadevàsyàpi svàrthaparatvàbhàvena tàdç÷ayogasattve pramàõàbhàvàt "gameróe" ritivatsàdhutvànvàkhyànamàtràrthà satã råóhestyàge àkasmikatvaniràsàyaiva seti draùñavyam  //
#<(àjyairiti bahuvacanena gamakasahakçtena caturõàü grahaõaniråpaõam)>#  #<utpattivàkye ca bahuvacana÷ravaõàtsaïkhyayà karmabhedamaïgãkçtyàha># --- àjyotpattãti #<//
kapi¤jalàdhikaraõanyàyena trayàõàü vidhànàpattiü taduttarottaràdhikaraõanyàyena pariharati># --- gamaketi #<//
yathaivottarà dohayatãtyatra bahuvacanasya tritve paryavasàne pràpte># #<"nàsyaitàü ràtriü kumàrà api labhante" ityarthavàdaråpagamakabalàttritvàdhikasaïkhyàparatvaü vakùyate, evamihàpi># #<"agna à yàhi vãtaye" "à no mitràvaruõà" "àyàhi suùumà hi tam" "indràgnã àgataü sutaü" ityuttaragranthe bahiùpavamànasàmatrayàdårdhvaü gàyatrasàmnà gãyamànànàü caturõàü tçcànàmàmnànaråpagamakasattvàt tritvàdhikacatussaïkhyàparatvàdbahu- vacanasya catuùñvaparatvàvagamàtteùu caturùu pa¤cada÷atvasaïkhyàvidhirityarthaþ /
eva¤ca àjyapadamutpattivàkyagataü caturõàü stotràõàü nàmadheyam />#
#<"pa¤cada÷ànyàjyàni">#  #<"pa¤cada÷aü hoturàjyaü saptada÷aü maitràvaruõasyaikaviü÷aü bràhmaõàcchaüsinaþ pa¤cada÷amacchàvàkasye"ti prakçtau vikçtau caturùvapi prayogàcca >#//
(caturõàü stotràõàü pa¤cada÷atvasaüpàdanaprakàraþ)  atra "pa¤cabhyo hiïkaroti sa tisçbhiþ sa ekayà sa ekayà pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhiþ sa ekayà pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa ekayà sa tisçbhiþ" iti viùñutibràhmaõe pa¤cada÷asaïkhyàsaüpàdakagànaprakàràkhyaviùñutyàmnànànneyaü saïkhyà bahiùpavamàne trivçtsaïkhyeva pçthaktvanive÷inyapitvabhyàsasaüpàdyaiveti draùñavyam //
#<(pavamànanàmadheyatvaü tatra trivçtsaïkhyàyàþ pçthaknive÷a÷ca)>#  evaü bahiùpavamàna÷abdasyàpi pårvoktarãtyà stotranàmatvàt tadudde÷ena vidhãyamànatrivçtsaïkhyà tu sàmagànàü uttaragranthe  #<"upàsmai gàyatà naraþ" "davidyutatyàrucà" "pavamànasya ketave" iti tçcatrayàmnànàt pçthaktvanive÷inyeveti bodhyam >#//
(pçùñha÷abdanàmadheyatvam tatùañtvaü ca tatsaptada÷atvasaüpàdanaprakàra÷ca) evamàjyapadasyeva pçùñhasyàpi guõatve vàkyabhedàpattyotpattivàkye råóhyà nàmadheyatvàt "pçùñhaiþ stuvate" ityayamutpattividhiþ; utpattividhitvena vàrtikakçtà lekhanàt tadvidhividheyàni gamakasahakçtabahuvacanabalàt ùañ pçùñhànãtyàha --- evamiti //
atra "abhi tvà ÷åra nonumaþ" "tvàmiddhi havàmahe" "kayà na ÷citra à bhuvat" "taü vo dasma mçtãùaham" "abhipravaþ suràdhasaü" "tarobhirvorvidadvasuþ" iti ùaõõàü tçcànàmuttaràgranthe àmnànàtteùu ca krameõa rathantarabçhadvàmadevyanaudhasa÷yaitakàleyànàü ùaõõàü samàkhyànàt ùañsuteùu pçùñhapadàbhidheyeùu saptada÷ànãti guõavàkye saptada÷asaïkhyàvidhiþ /
tatràpi "pa¤cabhyo hiïkaroti sa tisçbhissa ekayà sa ekayà pa¤cabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhiþ sa ekayà saptabhyo hiïkaroti sa ekayà sa tisçbhi"riti viùñutyàmnànàt abhyàsasaüpàdyatvamevetyarthaþ  //
#<(pçùñhapadasya stotravi÷eùeùu råóhàvapyarthavàdàvirodhaþ)>#  yadyapi atràpi  #<"àpo vai çtviyamàrcchan tàsàü vàyuþ pçùñhe vyavartata tato vàmaü vasu sanyabhavattanmitràvaruõau paryapa÷yatà"mityàdinà pçùñha÷abdànvàkhyànàrthor'thavàdaþ samasti; tathàpyagre àrtavayuktànàmapàü pçùñhe vàyorviparivartanàtmakamaithunàbhidhànapårvakaü vàmadevyotpattiü tatpadanirvacanaü coktvà tatpçùñheùu nyadadhurityanena vàmadevyasya pçùñhastotreùu nive÷amabhidhàyaitasyà yoneþ pçùñhàni ityàdinà pçùñhastotrasàdhanànàü rathantarabçhadvairåpavairàja÷àkvararaivatàkhyànàü ùaõõàü sàmnàmutpattiü vàmadevyàduktvàpi># #<"tà vai vàmadevyaü putràþ pçùñhànã"tyupasaühàràt rathantaràdisàmasu pçùñha÷abdànvàkhyànàrthatve 'pi stotranàmatvànvàkhyànàrthatvàbhàvàt na råóhikalpanàyàü virodhaþ /
ata eva råóhisiddhaü caturùu pçùñhatvaü siddhavatkçtyaivàrthavàde pçùñheùu nyadadhurityanena pçùñhapadànuvàdaþ saügacchate># /
etena pçùñhàkhyarathantaràdiùañsàmaprakçtitvàt vàmadevyàdiùu pçùñha÷abdaprasiddhiriti vàrtikoktiþ prauóhivàdamàtrameva /
tatprakçtitvena katha¤cidvàmadevye pçùñha÷abdaprasiddhisaübhave 'pyanyatra tatprakçtitvàbhàve  #<"pçùñheùu nyadadhuri"ti pçùñhapadaprayogasya durupapàdatvàt; abvàyumaithunaspar÷ajanyatvasya sàkùàdvàmadevya eva saübhavena tatraiva pçùñhatvasya mukhyatayàïgãkartumucitatvena tajjanyatayà rathantaràdiùveva tatpadaprayogasya gauõatopapatte÷ca /
ataeva asya dvitãyasthàne nive÷amàtràbhidhàyitve 'pi na vàmadevye pçùñha÷abdapravçtti>#nimittànvàkhyànàrthataivàsya spaùñaü pratãyamànà yuktà /
tena càbvàyumaithunàkhyaspar÷otpannajanyatvasya pravçttinimittatàpradar÷anena spç÷dhàtorauõàdike thakpratyaye kçte  #<"tithapçùñhakuthagåthayåthaprothà" itisåtreõa sakàralope nipàtite vra÷càdisåtreõaca ÷akàrasya ùakàràde÷e kçte ùñutvàt pçùñha÷abdasya vyutpattiruktà bhavati /
yadyapica pçùñha÷abdasthàne ÷aktikalpanàbhiyà rathantaràdiùu pçùñhastotrasàdhanatvasaübandhena lakùaõaiva;># tathàpi anvàkhyànava÷àt niråóhalakùaõàsvãkàreõa na vaiyarthyamanvàkhyànasya /
tatphalaü ca  "pçùñhairupatiùñhate" ityatra  #<"upànmantrakaraõe"iti såtravihitàtmanepadàvagatamantrakaraõatvànurodhenàbhidhànàrthatvàvagatiþ /
abhidhànaü ca prati mukhyapçùñhastotrakaraõatvànupapattyà lakùaõayà çcàü karaõatvàvagatàvapi agãtànàü karaõatvavyàvçttyà rathantaràdisàmavidhireva /
ataeva rathantaràdisàmamàtravidhàne 'pi sàmnàmakùaràbhivyaktidvàraiva guõàbhidhàne 'pi karaõatvàdyogyatayaiva tadàdhàrargdvàrakatvasya pràptirapi na viruddhà; stotrãyasàmna eva tçcànukaraõatvànurodhena># #<"yadyonyà"># miti vacanenottaràsu tadvidhàne 'pi iha stotrãyatvàbhàvàt nottaràõàü pràptiþ /
ataþ  #<"saptada÷àni pçùñhàni" "pçùñhaiþ stuvate" "ekaviü÷aü hotuþ" "pçùñhaü triõavaü maij¤àvaruõasya" "saptada÷aü bràhmaõàcchaüsinaþ" "pa¤cada÷amacchàvàkasye"tyàdiprayogasyàjyavadeva prakçtau dar÷anàt pçùñha÷abdasya màdhyandinapavamànànantarabhàviùu ùañsu stotreùu vçthaiva nàmadheya>#tvamiti siddham /
yastu  #<"bçhatpçùñhaü bhavati"># #<"kaõva rathantaraü pçùñhaü" ityàdau hotuþ pçùñhe vi÷iùya pçùñha÷abdaprayogo na vàmadevyàdiùu sa dhane dravya÷abdaprayogavat arjune pàrtha÷abdaprayogavacca niråóhava÷àdeva j¤eya iti na bàdhakam >#//
(pçùñhaiþ stuvate ityatra niyamena caturõàmeva grahaõopapàdanam) #<nanu># ùañpçùñhàni cet kathaü caturõàmevànuùñhànam iti? ata àha #<--- anuùñheyànãti //
bçhadrathantarayoriti >#//
bçhadrathantarasàmapçùñhayor "bçhadvà rathantaraü và pçùñhaü bhavatã" tivacanena vikalpavidhàne sati bçhatpakùe ÷yaitaü pçùñhaü rathantarapçùñhapakùe naidhasaü pçùñhamityantimapçùñhadvayasya vyavasthayà vikalpavidhànànniyatànyanuùñheyàni catvàrãtyarthaþ /
yathàcàtra bçhadrathantarayoþ bhedàdapårvabhede satyapi rathantarabçhaddharmàõàü nàvamikasàükaryapårvapakùotthànaü tathopapàdayiùyate tatraiva påjyapàdaiþ  //
#<(dåùaõàntaràõi tanniràsaprakàra÷ca)>#  nanu --- prakçtau pçùñhabahutve kaõvarathantaràdeþ sarvapçùñheùu kautsàdivannive÷àpattiþ /
tathà  #<"vi÷vajitsarvapçùñha" ityatra prakçtipràptapçùñhabahutvenaiva sarvapçùñhapadànuvàdopapattiþ /
ùàóahikànàü rathantaràdipçùñhànàü pràpteþ saptame vakùyamàõàyà asidhyàpatti÷cetyata àha># --- yathàcàtreti //
#<"kaõvarathantaraü pçùñhaü bhavatã"tyàdivaikçtavidhau># #<"rathantaraü pçùñhaü bhavati bçhat pçùñhaü bhavatã"ti prakçtarathantarabçhatsàmapadagatapçùñhapadasàmànàdhi karaõyatulyanirde÷enoktavairåpasàmetyàdivacanavihitànàü vairåpàdisàmnàü># #<dà÷amikanyàyena mahendrastotraviùayatvasyevehàpi tadviùayatvopapatterna sarvapçùñheùu nive÷àpattiþ />#
ataeva --- #<niråóhiva÷àt prakçtau kçtasya pçùñhapadaprayogasyedameva phalam /
eva¤ca kautsàdeþ tàdç÷atulyanirde÷àbhàvàt na tatraiva nive÷aþ /
apitu sarvatraiveti nànupapattaþ /
sirvapçùñhapadenatu pràkçtagrahaõe anuvàdàpattyà vaiyarthyàpattervidheyaparatàlàbhàya ùàóahikànàü grahaõamiti># #<"ùaóahàdvà tatra codane"ti såtravyàkhyàne bhàùyakàreõa sarvapçùñhapadasya vidhàyakatvalàbhapuraskàreõaiva dar÷itam >#//
(pàrthasàrathimatataddåùaõàni) #<ataeva ---># prakçtau pçùñhabahutvaü nàstãti tatratyavyavahàrasya codakàpràptaü pçùñhabahutvaü nàstãtyarthatayopapatterna ka÷cidvirodha iti /
evaüsthite etaddoùabhiyà pàrthasàrathinà nemapikavàrtikasvàrasyena "bçhatpçùñhaü bhavati rathantaraü pçùñhaü bhavati" iti vàkyadvaye mukhyamapi bçhadrathantarapadaü svàrthasàdhanalakùaõàrthamaïgãkçtya tadvi÷iùñastotradvayasyaiva màhendrasaüj¤akasya vidhànàt tatraiva pçùñha÷abdo mukhyaþ, "pçùñhaiþ stuvate" ityasya kaõvamàhendràdãnàü caturõàü stotràõàü gauõyà vçttyà pçùñhapadena samudàyànuvàdaþ /
tatprayojanaü "saptada÷àni pçùñhànã" tyatra pçùñhapadena sarveùàü grahaõàt caturùu tatsaïkhyànive÷aþ /
utpattivàkye stotrasàmànàdhikaraõyàbhàve 'pi pçùñhapadasya stotranàmatàsiddhi÷ca /
anyathà utpattivàkye sàmasamabhivyàhçtasyàpi pçùñhapadasya guõàbhidhànàrthatvasandehàpatterityuktaü, tadayuktam; pçùñha÷abdasya sarvatra ÷akttyà prayujyamànasyànyatra gauõatvakalpane pramàõàbhàvàt /
naca sàptamikavàrtikàdyuktagauõatvakalpanena virodhaþ; tavàpi "pçùñhaiþ stuvate" iti vàkyasyotpattividhitvapradar÷anaparatatratyavàrtikavirodhasya tulyatvàt /
ato 'nyataravàrtikokteþ prauóhavàdamàtratve 'va÷yakalpye yatraiva gauõatàdidoùaprasaïga àpatati tasyaiva tatkalpanaü yuktam /
"bçhatpçùñhaü bhavati rathantaraü pçùñhaü bhavatã"ti vàkyayoþ mukhye jaghanyatàyà matvarthalakùaõàvi÷iùñavidhigauravàpàdikàyà aïgãkàre prayojanàbhàvàcca /
ato nedaü vàkyaü pçùñhadvayotpattiparam, apitu màhendrastotràvàntaraprakaraõànmàhendràkhyapçùñhadvayànuvàdena sàmadvayavidhiparam /
ataeva jaghanye pçùñhapada eva svàrthasàdhanalakùaõayàtra sàmànàdhikaraõyaü j¤eyam /
tayoreva màhendrasaüj¤akapçùñhayoþ bçhadrathantaraü và pçùñhaü bhavatãti vacanàdvikalpa ityeva yuktam  //
#<(nyàyasudhàkàramatakhaõóanam).>#  etena ---  #<"pçùñhaiþ stuvata"># ityekasyaiva màhendràkhyapçùñhastotrasya vidhàyakaü bçhatpçùñhaü bhavatãti vàkyadvayaü pårvavadevaikasmin stotre sàmadvayavidhàyakam /
tayo÷ca satyapyekapçùñhàrthatve tattadçkprakà÷yàvàntarakàryabhedàdvikalpàpattau  "bçhadvà rathantaraü và pçùñhaü bhavatã"ti vacanàdeva vikalpaþ /
eva¤ca sàmavidhivàkya eva pçùñha÷abdasya màhendrastotraparatvàt utpattivàkyagatabahuvacanàntaþ pçùñha÷abdaþ liïgasamavàyàt  #<"puroóà÷ànalaïkurvi" tyàdau puroóà÷a÷abda iva pçùñhasamudàye gauõaþ /
bahuvacanasya ca pracaya÷iùñasaïkhyànuvàdat>#vàdavidheyatvena saïkhyàyàþ samidho yajatãtivanna bhedakatvam /
ataþ pramàõàntarasiddhastotratrayasahakçtaitadvàkyavihitamàhendrastotràbhipràyaü pçùñhairiti bahuvacanam /
#<"saptada÷àni pçùñhànã"tyatràpi gauõamukhyasàdhàraõyena pçùñhamàtre saïkhyàvidhiriti nyàyasudhàkçtkalpanamapi># --- apàstam; #<gauõatve pramàõàbhàvàt />#
ki¤ca #<sàmavidhivàkye pçùñhapadasya màhendrastotramàtravàcitve sati pçùñhairiti bahuvacanasyaiva pà÷àdhikaraõanyàyenaikatvalakùaõayàpyupapattau pçùñhapade tatra tatra gauõatve pramàõàbhàvàttasyaiva saptada÷asaïkhyàsaübandhàpattiþ >#//
(pçùñhadvaye eva ÷aktiriti vidhirasàyanamatakhaõóanam) #<apica># sàmavidhivàkye màhendrastotre eva pçùñhapadasya ÷aktiriti nirdhàraõe pramàõàbhàvaþ /
tatra kriyàvi÷eùasàmànàdhikaraõyabhàvena stotranàmatvasyaivàsiddhau màhendravàcitvasya sutaràmanavagateþ /
mama tu "pçùñhaiþ stuvate" iti stotrasàmànàdhikaraõyena sarvastotranàmatve 'vàntaraprakaraõànmàhendravi÷eùapratãtimàtre na doùaþ /
#<apica># stotratrayasya pràpakapramàõàbhàve tatpracayavi÷iùñasaïkhyànuvàdàyogàt saïkhyàvidheyatvàva÷yakatvàt pçùñhabhedo durnivàraþ /
ato 'nyàkùipta÷aktikatvàt "pçùñhaiþ stuvate" ityevotpattivàkyaü, tena vidheyàni ùañ stotràõi pçùñhanàmadheyàni natu vidhirasàyanoktarãtyà pçùñhadvayaü, navàpi nyàyasudhoktadi÷aikameva pçùñhamiti /
svamataprasaktadåùaõaniràsapårvakamatàntaradåùaõàni kaustubhe draùñavyànãtyarthaþ  //
#<(vàkyabhedàpattyà citràdinàmadheyatvopasaühàraþ)>#  #<ataþ siddhaü guõavàkye vàkyabhedàpattyotpattivàkye bahiùpavamànàjyapçùñhapadànàü nàmadheyatvam /
citràpadantu phalavàkye eva vàkyabhedàpattyà pràjàpattyayàgànàü nàmadheyamiti /
prayojanaü pårvottarapakùapratipàdanena spaùñatvànnoktam >#//
iti tçtãyaü citràdipadanàmadheyatàdhikaraõam //
#<<B1>>#

(4 adhikaraõam / )


#<tatprakhya¤cànya÷àstram  / Jaim_1,4.4 />#


#<tatprakhyaü //
iha råóhànàü yaugikànàü ca saübhavatpràptikànàm># #<"agnihotraü juhoti"># #<"àghàramàghàrayati" "samidho yajati" ityàdau agnihotràdipadànàü guõavidhitvaü karmanàmatvaü veti cintàyàü prasiddherguõavidhitvameva yuktam /
nacàtra vàkyabhedaþ; vidheyànekatvà>#bhàvàt /
ato 'gnihotrapade agnaye hotramasminniti vyutpattyà upasarjanàrtho 'gnirdevatà home vidhãyate /
na ca  #<"yadagnaye ca prajàpataye ca sàyaü juhoti" ityanena tasyàþ pràptatvàdavidhànam; tatrànekaguõopàdànena vi÷iùñakarmàntaravidheràva÷yakatayà etadvàkyavihite karmaõi tatpràpterabhàvàt /
ato yatra darvãhomàdàvàgneyo mantraþ pañhitaþ, tàdç÷adarvãhomànuvàdena devatàmàtramanena vidhãyate; vacanena tatpràptisaübhave màntravarõikavidherakalpanãyatvàt //
vi÷iùñakarmàntaraü và //>#
àghàravàkye 'pi dvitãyàntàghàrapadena kùaraõasamarthamàjyàdidravadravyamabhidhãyate /
dhàtunà ca kùaraõàkhyaþ saüskàrastadudde÷ena vidhãyate /
aviniyuktasya ca saüskàràyogàt prakaraõakalpitavàkyenopàü÷uyàjàïgatayà dravadravyaü vidhãyate /
"caturgçhãtaü và etadabhåt tasyàghàramàghàrye"tyanena và prayàjàïgabhåtacaturgçhãtaråpavi÷eùasamarpaõam /
sarvathà'ghàrapadaü dravyaparaü, na nàmadheyamiti pràpte ---  mantravarõakalpyavidhinaiva devatàpràptisambhave asya pårvapravçttyà vidhikalpakatve vaiphalyàpatteþ abhyudaya÷iraskatvasya ca sambhavati prathamavidhyàpàdakadhàtvarthavidhàvanyàyyatvànna tàvaddarvãhomànuvàdena devatàvidhiþ /
nàpi vi÷iùñakarmàntaravidhiþ;  #<"agnirjyotirjyotiragniþ svàheti sàyaü juhoti såryo jyotirjyotiþ såryaþ svàheti pràtarjuhotã">#ti vacanaviniyuktamantravarõenaiva devatàpràpteþ,  #<"yadagnaye ca prajàpataye ca sàyaü juhoti yat såryàya ca prajàpataye ca pràta"rityatra tu làghavàt sàyaüpràtaþkàlãnadevatàsamuccaya>#vi÷iùñaprajàpatimàtra- vidhànam /
ataeva yathaiva  kevaladevatyamantraliïgava÷ena kevalayordevatàtvaü, tathà "agnirjyotiragniþ svàheti pràtari"ti mi÷raliïgakamantravarõànmi÷rayorapi tat /
ata÷ca "yadagnaye ce"ti vàkyasthàgnisåryapadaü sàyaüpràtaþkàlãnadevatàlakùakam /
sàyaüpràtaþpadaü ca tàtparyagràhakam /
ca÷abdopasthitasamuccayasya ca prajàpatàvanvayasya nipàtopasargàrthatvena vyutpannatvànna vidheyànekatà /
ata÷càgnerdevatàtvàdinà agnihotrahome pràptatvàdagnihotrapadaü agnerhema ityevaü vyutpattyà nàmadheyam /
evamàghàre 'pi upàü÷uyàje  #<"sarvasmai và etadyaj¤àya gçhyate yaddhruvàyàmàjya"mityanenaiva dravyasya pràptatvàt prayàjà'jyodde÷ena saüskàravidhàne 'pi dvitãyavidhiprakàràpatterlàghavàd bhàvavyutpannamàghàrapadaü nàmadheyam /
vidheya÷ca dhàtulakùyo homa eva /
"indra årdhvo adhvara ityàghàramàghàrayatã">#ti màtravarõikendradevatàyà÷caturgçhãtaü vetyanena ca dravyasya làbhàt /
evaü samidàdiùvapi vakùyate /
sarvatra dvitãyà karaõatvalakùaõàrtheti na virodhaþ   // 4   // 20   //  #<iti caturthaü tatprakhyàdhikaraõam />#
<B2>   #<(saügatiniråpaõapårvakaviùayavivecanam)>#  #<guõavidhiniràsahetoþ matvarthalakùaõàvàkyabhedàpattiråpasya pårvàdhikaraõadvayapratipàditasyàtràbhàvàt pårvapakùotthànena pratyudàharaõaråpàü anantarasaügatiü spaùñatvàdanuktvà vicàraviùayãbhåtànàü ÷abdavi÷eùàõàmudàharaõatvaü dar÷ayati># --- iheti  //
#<(yaugikànàü tatprakhyodàhàraõatvaparavàrtikopapattiniråpaõapårvakàmàvàsyàdipadaviùayatvaniråpaõam)>#  #<atra ca yaugikànàmeva matvarthalakùaõàparihàreõàtra cintà, uttaràdhikaraõe tu sàüvij¤àyikànàm; vàkyabhedàsaübhavàdi"ti vàrtikagranthàdiha yaugikànàmevodàharaõatvabhramaü vyàvartayituü råóhànàmityuktam /
ata eva vidvadvàkyàdigatapaurõamàsyamàvàsyàsamidàdi÷abdànàmapyudàharaõatvaü såcitam /
na hi teùàü matvarthalakùaõàparihàravàkyabhedà- saübhavatadvyapade÷airnàmadheyatàsiddhirasti /
ata ihaiva tatprakhyanyàyena nàmatàprasàdhanaü kartavyamityudàharaõatvam /
vàrtikagranthastu yathàkatha¤cinmatvarthalakùaõàparihàramàtratàtparyakodbh innyàyavaiùamyapradar÷anamàtràrthopayogitayà neyaþ  >#//
(udbhiccitràtadvyapade÷anyàyaistatprakhyanyàyàgatàrthatàni råpaõam)  #<saübhavatpràptikànàmitya>#nena råóheùu citràdhikaraõatadvyapade÷àdhikaraõaviùayatvaü såcayatà nyàyàntarapratipàdanena yaugikeùu codbhidadhikaraõanyàyàviùayatvenàpi pçthagadhikaraõàrambhasya vaiyarthyaü parihçtam /
tata÷càdhikaraõatrayeõàsaübhavannàmadheyatvànàü yaugikànàü råóhànàü và ÷abdànàünàmadheyatvaü tatprakhya÷àstraråpanyàyàntareõa guõavidhitvaniràsapårvakamiha sàdhyata iti yuktaþ pçthagàrambha iti bhàvaþ  //
(tatprakhyanyàyatçtãyatvànupapatti÷aïkàtatparihàrau)   #<nacaivaü pratyudàharaõatvàvi÷eùàt tadvyapade÷àdhikaraõasya citràdhikaraõànantaramàrambhàpattiþ; tatprakhyàdhikaraõapratyudàharaõatvenàpi tasyànantarasaügatyupapatteþ /
na hi yatra yasya saügatiþ, tasya tatràbhidhànamiti niyamo 'sti /
apitu yadyatràbhidhãyate, tatra tasya kàcitsaügatirvàcyeti /
tena tatprakhyàdhikaraõasyàbhidhãyamànasya saïgatisadbhàvànna doùaþ />#
ataeva --- #<yaugikatvasàmànyàdasyodbhidadhikaraõànantaramevàrambhaprasaüga iti ca># --- nirastam; #<råóhànàmapyatrodàharaõatvena tatsàmànyàccitràdhikaraõànantaramàrambhasyàpi vaktuü ÷akyatvàt /
ata>#þ pårvàdhikaraõadvayena yaugike råóhe ca cintite tadaivobhayavidhamupasthitamanyato 'saübhavannàmadheyatàkamiha prathamaü vicàryata iti na kàpyanupapattiþ /
prasiddheriti  //
#<(agnihotrapadasya guõe karmaõi ca tulyavadvçttyabhàvena guõavidhitvavyavasthàpanam)>#  pravçttivi÷eùakaratvasyàpyupalakùaõametat /
naceha yaugikeùådbhinnyàyena nàmatvà÷aïkà;  vakùyamàõarãtyà karmaõyagnidevatàkatvaråpàvayavayogasyàprasiddhatvena guõe karmaõi ca tulyavadvçttikatvayogàbhàvena tadvaiùamyàt  #<bahuvrãhisamàsàntàgnihotrapadàntargatàgnipadasya svaråpeõaiva vidheyaguõasamarpakatayà guõe 'pi yogàbhàvaþ /
ataþ somàdipadavadeva prasiddhyàdibhirguõavidhitvamityarthaþ >#//
(citràdhikaraõenàgnihotrapadanàmatà÷aïkàtatsamàdhànam) matvarthalakùaõàyà vakùyamàõabahuvrãhyantatà÷rayaõena matvarthasya làbhàt karmaõo 'nuvàdyatvena vi÷iùñavidhyabhàvàcca yaugikeùu sunirasyatayà tàmanà÷aïkyànantaràdhikaraõopanyastaguõavidhitvaniràsahetuü vàkyabhedàpattimà÷aïkya nirasyati #<--- naceti >#//
(agnihotrapade vyadhikaraõabahuvrãhisamarthanam) atra juhoter "hupàmà÷rubhasivasibhyastranni" tyauõàdike tranpratyaye kçte sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoriti guõe kçte hotra÷abdavyutpatteþ hotra÷abdena ca håyamànadravyasyoktatvàdagnirhetramasminniti na tàvadagnihotrapade samànàdhikaraõabahuvrãhisamàsasaübhavaþ /
nàpi "saptamãvi÷eùaõe bahuvrãhà"viti j¤àpakabalena kaõñhekàla iti vadagnau hotramasminniti lakùaõànugatasya vyadhikaraõabahuvrãherapi saübhavaþ; tasya "yadàhavanãye juhotã" tyanenaivàgnyadhikaraõatvasya pràpteþ pårvapakùàsàdhakatvàt /
nàpyagnerhetramiti ùaùñhãtatpuruùaþ; juhotisàmànàdhikaraõyànupapatteþ /
saübandhavi÷eùàparij¤ànàcca /
caturthãsamàsasyàpi prakçtivikàrabhàva eveùñatvena ihàpràpteþ /
÷auõóàdigaõapàñhàbhàvàcca na saptamãtatpuruùasyàpi saübhavaþ /
ataþ samàsàntaràsaübhavàjjuhotisàmànàdhikaraõyànurodhena bahuvrãhereva vaktavyatve lakùaõànanugatamapi taü siddhànte bhàùyavàrtikakàràbhyàmapyaïgãkçtaü katha¤cicchàndasatayà pårvapakùe 'pi svãkçtya guõavidhitvamupapàdayati #<--- ata iti >#//
(agnihotrapade vi÷iùñapare 'pi vi÷eùaõamàtrasamarpakatvaniråpaõam)  #<upasarjanàrtha iti //>#
yathaiva "lohitoùõãùà çtvijaþ pracarantã"tyanyapadàrthabhåtartvijàü pràptau upasarjanabhåtaü lohitoùõãùaü vidhãyate, tathaiva hotrasya dravyàdeþ pràptatvena vi÷eùaõãbhåtàrtho 'gnidevatàtvaü vidhãyata ityarthaþ //
#<(phalavàkyàdinà karmapràptyabhàvena vi÷iùñavidhinaiva pårvapakùaþ kartavya iti ÷aïkà)>#  nanu #<evamatrànyataþ karmapràptyabhàvànna tadanuvàdena guõavidhisaübhavaþ, ato guõavidhàviva vi÷iùñavidhàvapi bahuvrãhiõaiva matvarthalàbhàccitràdivàkye iva vi÷iùñavidhau matvarthalakùaõàyà aprasakteþ vi÷iùñavidhinaiva guõavidhitvapårvapakùo yuktaþ />#
naca --- #<phalavàkyena karmavidhànam;># tathàpi phalasaübandhasyàpi tatra karaõe gauravalakùaõavàkyabhedàpatteþ /
ata eva kàladvayopàdànàdyatsàyaü ca pràta÷ca juhotãtyatràpi na karmavidhànam /
na và guõadvayasyàpyàdhikyàt  #<"yadagnaye ca prajàpataya" ityatràpi tadvidhànam />#
naca --- #<etadvàkye 'naikaguõopàdànàdvàkyabhedànàpatteþ karmavidhànamàva÷yakamiti># --- vàcyam; #<etadvàkyavihitakarmaõo 'gneþ pràptatvenàgnividhànànupapattyà tatprakhya÷àstratàyà eva pràpteþ nàmatàyà evàpatteþ >#//
(såryavàkyavihitakarmànuvàdenàgnividhànàsaübhavaþ /
tatra somanàthãyamatakhaõóana¤ca) såryavàkyavihite ca karmaõyutpatti÷iùñasåryaprajàpatyavarodhàdagnidevatàyà nive÷àsaübhavàcca /
#<yattu ---># somanàthena såryavàkye såryasamuccitaprajàpatividhànasyaikenaiva ca÷abdena làbhàt såryapadottaracakàravaiyarthyàpattyà såryasyàpyetadvàkyavihitàgni- samuccayavidhànàdutpatti÷iùñasåryaprajàpatyavaruddhe 'pi karmaõyagnernive÷aþ /
ata eva "yadagnaye ce" ti vàkyavihitakarmaõyagneþ pràptatvàt parasparasamuccayàrthatvamapyà÷ritamiti --- uktam /
tadyatsamabhivyàhçta÷ca÷abdaþ tatsamabhivyàhçtasamuccayasyaivetaratra pratipàdakatvaü ca÷abdasya vyutpattisiddhamiti såryasamuccayasya prajàpatau saübhave 'pyagnisamuccayasya sårye 'saübhavàdayuktam /
àruõyàdivadekavàkyopàdànena samuccayapràpterdvitãyacakàrasyaivamapi vaiyarthyàcca /
agnivàkye 'pi såryasamuccayamàdàya cakàropapatteþ, parasparasamuccayàrthatve mànàbhàvàcca /
"yatsàyaü ca pràta÷ca juhotã"tyasya "yadagnayece"ti vàkyavihitakarmaõi tattatkàlasyotpatti÷iùñatayà sàyaüpràtaþkàlayoþ samucacyanive÷ànupapatternirviùayatvàpatte÷ca  //
#<(yatsàyamitivàkyavihitakarmànuvàdena guõavidhitva÷aïkaniràsaþ)>#  na ca  #<"yatsàya¤ce"ti vàkyavihitakarmànuvàdenaivàtràgniråpaguõavidhiþ; tasya># #<"yadagnayece"ti vàkyavihitakarmopasthitau prakaraõàntaranyàyena karmàntaraviùayakatvànupapatteþ /
guõàttatsaübhave 'pi vànupàdeyaguõadvayasyàsaübhavàt /
samuccayasyaikatra nive÷àyogenàgneyavàkyaivàdçùñadvayàpàdakakarmadvayavidhyàpatteratigauravàpattereva niyàmakatvàt /
na ca sàyaüpràtarvàkyavihitasàyaüpràtaþkàlavi÷iùñakarmànuvàdena># #<"yadagnayece"ti vàkyàbhyàmagnyàdidevatàvidhiþ; anekaguõopàdànena vidhyàvçttilakùaõavàkyabhedàpatteþ >#//
(sàyaüvi÷iùñahomavidhyasaübhava iti prakà÷akàramatakhaõóanam)  #<yattu ---># atra prakà÷akàraiþ sàyaüpràtaþkàlavi÷iùñànuvàdatàyàmapi vàkyabhedàpattiri#<tyuktam, tat># sàyaüpràtaþpadayoravyayatvena tadarthasya svasamabhivyàhçtàrthe 'nvayasya vyutpannatvena tadaprasakterupekùyam //
#<(guõavi÷iùñakarmavidhipakùa÷aïkàyàþ sàyaüyadagnayecetyàdivàkyànàmagnihotravàkya÷eùatopapàdanapårvakopasaühàraþ tatra prakà÷amatakhaõóanaü ca)>#  ato làghavàdagnihotravàkya eva guõavi÷iùñakarmavidhiþ /
tatraiva sàyaüpràtarvàkyena sàyaüpràtaþkàlavidhiþ, avyayàrthasya ca÷abdàrthenàpyanvayasya vyutpannatvena agnihotravàkyavihitakarmànuvàdena  sàyaüpràptaþkàlasamuccayavidhàne 'pi na vàkyabhedaþ /
asyaiva ca guõavidhitayàpyagnihotrapadenànuvàdàt phalanimittavàkyàbhyàü phalanimittasaübandhaþ,  #<"yadagnayece"ti vàkyavihitakarmàntarayoretadvàkyavihitakarmàïgatvameva aphalavatvena prakaraõasattvàt />#
yattu #<prakà÷akàraiþvi÷iùñavidhyaïgãkàre 'pi tayorvi÷vajinnyàyena svargàrthatva>#muktam, #<tadaïgatvasyaiva prakaraõàdàpatterayuktam /
ato vi÷iùñavidhitvenaiva pårvapakùo yukta ityà÷aïkàmiùñàpattyaiva parihariùyate //>#
(kevalaguõavidhitvapakùaþ pràcãnamatenetitanmatarãtyà yadagnayevàkyenàgnipràpti÷aïkàvàkyabhedàpattyàdinà tadaparihàràdikaü ca)  tatra pràcàü rãtyà tatsiddhàntyabhimatavidhitsitaguõapràpakaråpatatprakhya÷àstranyàyena niràkaraõapårvakaü karmapràpteratra sattvàt kevalaguõavidhitvaü samarthayitumàha #<---yadagnayeceti >#//
anena vàkyenàgnihotravàkyavihitakarmànuvàdena samuccitayorapyagniprajàpatyordvayorapi vidhàne vàkyabhedaþ /
nacàtra vi÷iùñaikakàrakavidhinà sa parihartuü ÷akyaþ; vibhaktibhedena kàrakabhedàt /
ata eva kàrakàõàü kriyayaivànvayàcca÷abdàrthe samuccaye 'nvayàvyutpatterna kàrakadvayasamuccayavidhànenàpi tatparihàraþ /
etena --- "agnirjyotirjyotiragnissvàhe"ti mantraviniyogànyathànupapattikalpitavidhito 'gneþ pràptatvàt samuccitaprajàpatividhànànna vàkyabheda ityapi --- nirastam; "agnaye" ityasyàpi kàrakatvena ca÷abdàrthe anvayàsaübhavenàgnisamuccitatadvidhànànupapatteþ /
nàpyagnaye iti vàkye mantravarõapràptàgnidevatànuvàdakamagnaya iti padamaïgãkçtya kevalaprajàpatividhànàdavàkyabhedaþ, tathàtve bràhmaõavàkyagatacaturthyantapadabodhitadevatàtvavi÷iùñaprajàpatyavaruddhe màntravarõikadevatàkalpanànupapattermantrasyaindrãnyàyena prajàpatimàtraprakà÷akatvàpattyàgnaya ityanuvàdànupapatteþ /
såryavàkye 'pi såryapadànuvàdàpattyà prajàpatimàtravidhàna ekenaiva vàkyena home prajàpatipràptyupapattau vàkyadvayavaiyarthyàcca /
tattatkàlavi÷iùñahomodde÷ena prajàpatividhàne pårvoktarãtyà vi÷iùñodde÷e vàkyabhedànàpattàvapi prajàpataye juhotãtyetàvatàpi tadvidhisiddheþ sàyaüpràtaþpadayorapi vaiyarthyàpatte÷ca /
ato 'va÷yaü "yadagnayece"ti vàkyadvaye devatàdvayakàladvayavi÷iùñakarmàntaradvayasyaiva vidheyatvànnaitadvàkyavihite karmaõi tena devatàpràptiriti na tatprakhya÷àstratvam /
etadvihitakarmadvayasyaiva sàyaü ca pràta÷ca juhotãtyanena samuccayavidhiþ /
samuccitàddhomadvayàdekameva phalam /
asmin pakùe karmadvayasya vi÷vajinnyàyena svargàrthatvam /
phalavàkyasyàgnihotrapadenànuvàdàsaübhavàdasminneva phalavati karmadvaye dadhyàdivàkyairdravyavidhiþ /
phalavàkye caitaddhomà÷ritàgneþ phalàrthatayà vidhànamiti j¤eyam  //
(tatprakhya÷àstràbhàvàdagnihotrapadànàmatvaniråpaõam)   ataeva --- #<"yadagnayece"ti vàkyavihitakarmaõàgneþ tatprakhya÷àstrasattvàdagnihotrapadamasyaiva nàmadheyamityapi --- apàstam; nàmadheyatvapakùe tasyàvidheyatvàt karmaõa eva vidheyatve vaktavye tasyàpi pràptervidhànàyogàt, karmàntaravidhau ca tatra dravyadevatàkhyaråpàbhàvàdvidhànànupapatteþ /
ata÷cànyato devatàyà÷ca pràptàvagnaye hotramityanuvàdànupapattyà nàmatvàsaübhavàdguõavidhitvamevetyarthaþ >#//
(agnihotravàkyasya darvãhomànuvàdena guõavidhitvaniråpaõam)  kasmin karmaõi tarhi guõavidhànamityata àha #<--- ato yatreti //>#
darvãhoma iti ca juhoticodanàcoditànàü keùucidàcàrapràptadarvãsaübandhàdvai÷vadeva÷abdavacca sarveùàü liïgasamavàyena darvyàmnànàttatprakhyanyàyena "yadekayà juhuyàddarvãhomaü kuryàdi"tyarthavàdàvagatakarmasàmànàdhikaraõyasiddhanàmadheyamaùñame sàdhayiùyate /
tàdç÷adårasthadarvãhomànuvàdenàpi "yadàhavanãyejuhotã" tyanena dårasthahomànuvàdenàpyupàdeyàhavanãyavidhivadihàpyupàdeyàgnidevatàvidhirityarthaþ /
teùvapi yeùu taddhitena caturthyà vàgniranyà và devatàvihità tatrànenàgnividhinànupapattervaiyarthyaparihàràyà#<gneyo mantraþ pañhita># ityuktam /
tata÷ca mantravarõakalpyàgnidevatàvidheþ pårvapravçttyà devatàvidhiþ; pratyakùavidhinà tallàbhe màntravarõikatatkalpanàyuktatvasyà- nyatràpi dar÷anàt /
ato 'vihitadevatàkadarvãhomànuvàdena agnihotrapadenàgnidevatàvidhiriti  //
#<(agnihotravàkye nimittaphalàdyasaübandhàpattyà såryadevatàsamarpakatvenaca darvãhomasåryavàkyavihatakarmaõoranudde÷yatvaniråpaõapårvakasàyaühomànuvàdaparaprakà÷akàramataniråpaõam, tatkhaõóana¤ca)>#  yattu --- #<asmin pakùe phalanimittavàkyàbhyàü darvãhomànàü agnihotrapadanirdiùñatvenàgnihotrapadànuvàdasaübhave 'pi dårasthatayà viparivçtterna phalanimittasaübandhaþ kriyate /
nàpi># #<"yatsåryàya ce"ti vàkyavihitapràtarhemakarmaõaþ; tasyàgnidevatyatvàbhàve a>#gnihotrapadenànuvàdàyogàt ato  #<"yadagnaye ce"ti vàkyavihitasàyaühomasyaiva /
ata eva sàyaühomasya phalavattvena prakaraõàt pràtarhemasya sàyaüpràta÷ca juhotãtivàkyenàgneyanyàyena vihitakarmadvayasya ca sàyaühomàïgatvam /
sàyaüpràta÷ceti vàkyadvayavihitakarmaõoreva agnirja>#yotiriti mantravidhànàttatraiva màntravarõikã devatà, natu  #<"yadagnayece"ti vàkyadvayavihitakarmadvaye; tatra liïgàdeva mantrapràptau punarvidhyànarthakyàpatteriti vàkyavyavasthàpanaü># prakà÷akàraiþ kçtam  //
#<(guõaphalasaübandhavidhitvena upasthitadarvãhomà÷rayatvasaübhavàt pårvatanaprakà÷akàramatakhaõóanam)>#  tadayuktam; #<asmin pårvapakùe kvàpyagnihotrapadasya nàmatvàsiddheþ guõavidhitvenàgnihotrapadenànuvàdàyogàtsàyaühomasya># #<"yadagnayece">#ti vàkyavihitasya phalasaübandhànupapatteþ, agnidevatàkatvamàtreõàgnihotrapadasya tatra pravçttau  #<"yatsàya¤ce"ti vàkyavihitakevalàgnidevatyakarmàntarasyàpi tadàpatteraïgatvokteraprayojakatvàcca /
paramasiddhànte iva sàyaüpràtarvàkyavihitakarmadvaye mantravarõapràptàgnisåryadevatye 'gnisåryayoþ pràptyà tatraiva># #<"yadagnayece">#ti vàkyadvayavihitakarmadvayasyaiva svargàrthasya  #<"yatsàyaü ceti vàkyena samuccayavidhànam /
phalanimittavàkyàbhyàü dårasthasyàpi darvãhomasya guõavidhàvanuvàdyatvenopasthitasyà÷rayatvopapatteþ tadà÷ritasyàgnihotrapadasamarpitàgnidevatàråpaguõasya phale nimitte ca vidhiþ,># athavà ---  #<"yadagnaye ce"ti vàkyadvayavihitahomadvayasyàpi prakaraõàdà÷rayatvàpattestadà÷ritasyaiva và guõasya vidhànam />#
naca --- agnidevatye prathame sàyaühome agneþ sattvenàvirodhàdà÷rayatvasaübhave 'pi  #<såryadevatye home kathamagnernive÷aþ? iti># --- vàcyam; kàmyatayà agnidevatyatàbàdhakatvena nive÷opapatterityevaü vàkyavyavasthà pårvasåcitaiva yuktà /
naca  #<"yadagnayece"ti vàkyadvayavihitakarmaõorliïgàdeva mantrapràptau mantraviniyogavidhivaiyarthyam;>#mi÷raliïgakaviniyogavidh iparyudastapratiprasavàrthatvena sàrthakyàt /
ataeva --- mi÷raliïgakarmaviniyogàmnànabalàttayorapyetadaïgatvàdgauõyà vçttyaivaindrãnyàyena kevalàgnisåryaprakà÷akatvameveti sarvaü sustham //
(vi÷iùñavidhitvaråpapakùàntarànusaraõam /
tatropapattaya÷ca)  evaü tàvaddhomànuvàdena guõavidhitvapårvapakùasyopapàditasyàpi darvãhomeùu mantravarõàdagnipràptisaübhave tataþ pårvapravçttyà÷ravaõe 'pi phalàntaràbhàvàt vaiyarthyàpatterayuktatàü matvà pårvaü ÷aïkitaü vi÷iùñakarmàntaravidhimeva pårvapakùe pakùàntareõa dar÷ayati#<--- vi÷iùñeti >#//
asmiü÷ca pakùe sarvavàkyavyavasthà à÷aïkàvyàjenaiva dar÷ità pràk /
phalanimittavàkyagatamagnihotrapadaü bahuvrãhyantapadanirdiùñàgnidevatàkakarmaparicayàrthaü sat "dar÷apårõamàsàbhyàmiùñvà somena yajete"ti vàkyagatasomapadavat guõànuvàdakameva, natu nàmadheyam /
asminneva karmàntare dadhyàdivàkyaiþ prakaraõàddravyavidhiþ, athavà ---  àkàïkùàvi÷eùàt "dvedhà havãüùã"tivaddhomapadasaïkoce pramàõàbhàvàdasmin pradhànabhåte karmaõi "yadagnayece"ti vàkyadvayavihite aïgabhåte karmadvaye 'pi ca kaustubhoktarãtyà tadvidhirityarthaþ  //
#<(karmavyutpattyà'ghàrapadasya àjyadravyaparatvopapàdanam)>#  kùaraõasamarthamiti //
#<tathàca># #<"ghçkùaraõadãptyo"riti dhàtupàñhe pañhitaghçdhàtoràïpårvakàt svàrthaõijantàt># #<"akartari ca kàrake saüj¤àyàmi">#ti såtràdakartarãtyanuvartamàne  "eraji"tyacpratyaye kçte  #<"õeraniñã"ti såtreõa õilope kçte àghàryate 'sàvàghàraiti karmavyutpattyà kùaraõasamarthadravyaparamàghàrapadam, na tu bhàvavyutpattyà karmanàmadheyam; tathàtve pravçttinimittabhedàbhàvenodbhidàdivaiùamyàttadanupapatteri tyarthaþ >#//
(dvitãyayà saüskàrakarmaõo 'pi àjyasya prakaraõakalpitavàkyenopàü÷uyàgàïgatvaniråpaõam,  #<prakaraõakalpitavàkyapadàrthaniråpaõa¤ca)>#  #<àjyàdãtyàdipadena># #<"caturgçhãtaü và" iti vàkyàdàjyasya pràpteþ tatprakhya÷àstratàyà niràsaþ såcitaþ />#
etena(?) #<pràptamàjyaråpaü yat dravadravyaü tatparamityarthaþ /
nacaivamàjyàdyabhidhànepi tasya dvitãyayà pràdhànyàt vidheyatvàbhàvena guõavidhitvàsaübhavaþ, yadà tu bhåtabhàvyupayogàbhàvena saktånàmiva saüskàryatvànupapattyà dvitãyàyàstçtãyàrthalakùakatvena taducyate, tadà na saüskàrakarmatvasaübhava ityata àha># --- aviniyuktasyaceti //
kùaraõàkhyasaüskàrasya dravyagatabhåtabhàvyupayogaü vinànupapatteþ  #<"adhvaryuü vçõãta" ityàdàviva viniyogavidhiþ kalpyate /
sa ca kùaraõasya prakaraõe àmnànàt pràkaraõikàpårvasàdhanãbhåtadravyasaüskàratvena vidhànasàmarthyàt kalpyamànaþ pràkaraõikadravyasaüskàratvena vidhànasàmarthyàt kalpyamànaþ pràkaraõikadravyàpekùayàgàrthatayaiva kalpayituü yukta ityupàü># ÷uyàgàïgatvameva saübhavati /
tata÷ca siddhàntyabhimatanàmatàvirodhenàghàravàkye guõatayà nirõãtasyàghàrapadàrthasya kalpitavàkyena vidhànena guõavidhitvaü nànupapannam /
prakaraõakalpitavàkyenetyasyàyamarthaþ /
#<kùaraõasya prakaraõapàñhakalpitaviniyogavàkyeneti >#//
(pràkaraõikaviniyoge ÷àstradãpikàsåcitamattvarthalakùaõàprasaïgatanniràsan iråpaõam) tena dravyasyetikartavyatàtvàbhàvàditikartavyatàkàïkùàlakùaõaprakaraõàgràhyatve 'pi na kùatiþ /
tasya ca kùaramavidhereva saüskàravidhyànarthakya bhiyà prakaraõasanàthasyopàü÷uyàjodde÷ena saüskàryadravyaviniyogaparyantateti bhàvaþ /
eva¤co "pàü÷uyàjamantarà yajatã"ti utpattivàkyameva prakaraõasanàthaü saüskçtàghàradravyavi÷iùñayàgavidhàyakamà÷ritya matubyuktavàkyasyaiva prakaraõena kalpanena matvarthalakùaõàparihàrakle÷o 'pi ÷àstradãpikàsåcito nàpatati; kùaraõasaüskçtena dravyeõopàü÷uyàjaü kuryàdityevaü vaiyadhikaraõyenaiva vàkyasya kalpanàt //
#<(saktuvàkyasyàghàravàkyavaiùamyaniråpaõam)>#  #<nacaivaü saktuùvapi viniyogakalpanàpattiþ; saktånàü homena bhasmãbhàvena bhàvyupayogitvàsaübhavàdviniyogànà÷rayaõe 'pi iha kùaraõaråpasyàsàdhàraõasya loke pànãyajalàdiviùayasaüskàrakatvadar÷anàttasyaiva këptasya pratyabhij¤àyamànatvàdabhiùavayuktapåtãkànàmivàva÷iùñasya bhàvyupayo>#gitvasaübhavena dvitãyàbalàdviniyogakalpanopapattervaiùamyàt /
ata eva upàü÷uyàjasyànenaiva dravyeõa nairàkàïkùyàddhrauvàjyamanyatraivàvatiùñhate /
athavà --- #<anenàjyapayaþprabhçtidravyamàtre vihite "sarvasmà" iti vàkyenàjyànuvàdena dhruvàdhikaraõatvavidhàne 'pi na kùatiþ >#//
(viniyogavidhikalpanayopàü÷uyàgàrthatvamiti pràcãnamatàsvàrasyaniråpaõapårvakapakùàntarànusaraõam) evaü tàvadviniyogavidhikalpanayopàü÷uyàjàrthatvaü pràcàü rãtyoktam /
natvetadyuktam; viniyuktasya saüskàrayogyatà, saüskàravidhibalàcca viniyogakalpanetyanyonyà÷rayàpatteþ, adhvaryvàdestu tattatkarmaõi samàkhyàkalpitavidhita eva kartçtvena viniyogadar÷anàdadhvaryukarmakasya varaõasaüskàrasya vidhànàdvaiùamyam /
ki¤ca  pràkaraõikapratyakùavacanena sarvapakùàrthaü vihitena dhrauvàjyenaivopàü÷uyàjenairàkàïkùyànna tatra viniyogavidhikalpanàvasaraþ /
#<yattu ---># dhruvàdhikaraõatvamàtravidhànamuktaü, tadàjyamàtrodde÷ena tadvidhàne 'laïkaraõàrthàjye 'pi tadàpatteþ yajativi÷eùaõatve vi÷iùñodde÷àpatterayuktam /
ataþ tatra dhruvàdhikaraõakàjyagrahaõabhàvanàvidhànameva yaj¤odde÷ena yuktam, nopàü÷uyàjàrthatvaü ityaparituùya pakùàntaramàha #<---caturgçhãtaü veti >#//
(pakùàntarasya siddhàntàsiddhimàtropayogitayopasaühàraþ)  #<ayamarthaþ ---># "àghàramàghàrayatã"tyanena kùaraõasamarthadravyaikade÷asaüskàratvena kùaraõe vihite kiü taddravyamiti vi÷eùajij¤àsàyàü caturgçhãtamiti vi÷eùasamarpaõamàtramàgneyaü caturdhàkarotãtivat kriyate /
eva¤ca saüskàryasya viniyogàpekùàyàü nàkëptopàü÷uyàjàrthatà kalpyà; apitu "caturjuhvàü gçhõàti prayàjebhyastat" iti vàkyata eva prayàjàrthateti làghavam /
"indra årdhvo adhvaraþ sa divispç÷a" ityàghàramàghàrayatãtyanena tu mantramàtraü kùaraõàïgatayà rathaghoùàdivat smàrakatvena vidhãyate iti nadoùaþ #<iti //>#
(àghàravàkye nàmadheyatve vaiyarthyaü agnihotravàkye dvitãyànupapatti÷ceti niråpaõam)  evaü càsmin pakùe guõavidhitvàsaübhave 'pi siddhàntyabhimatanàmatànirodhenaivàghàrapadaü guõaparamàtramityetàvatàpi siddhàntàsiddhiü sarvathàpadena såcayannàghàravàkye pårvapakùamupasaüharati ---sarvatheti //
karmanàmadheyatve àghàre pçthaksaükalpàbhàvenollekhavi÷eùaprayojanàsaübhavàt vaiyarthyam /
katha¤cidagnihotrapade tatsaübhave 'pi ubhayatrotpattivàkye karmaõaþ karaõatvàddvitãyànupapattirapi sarvathàpadena såcità //
#<(somanàthamatakhaõóanapårvakaü sànnàyyodde÷ena saüskàravidhànamitipakùàntarasya niråpaõam)>#  vastutastu --- sànnàyyayàgãyapayasa evàghàrapadenànuvàdasaübhave tadudde÷enaivàtra saüskàravidhànamityapi ÷akyate pårvapakùe vaktum /
yattu --- #<atra sànnàyyàdidravyasyàghàrapadena vidhànàdàghàrapadenànuvàdàsaübhava iti nyàyasudhàsvàrasyena ->#-- somanàthenoktam, #<tadàghàrapadasya pårvapakùe råóhatvàïgãkàràyogenàprakçtàjyapayaþparatveneva sànnàyyapayaþparatvenàpi anuvàdasaübhavàdupekùyam /
ataþ sànnàyyaparatvenàpi guõaparatvasaübhavena nàmatàniùedhopapatterityapi suvacamiti /
evaü vidvadvàkyagatayo råóhayorapi paurõamàsyamàvàsyàpadayoþ guõaparata>#vopapàdanaü kaustubhe draùñavyam //
(agnihotravàkye guõaguõavi÷iùñakarmàntarayorvidhànàsaübhavaniråpaõam)  agnihotrapade tàvadguõavidhitvàsaübhavapårvakaü nàmadheyatvasiddhàntamàha --- mantravarõakalpyeti /
vyàkhyàtapårvametat /
#<nàpãti />#
atraca nyàyasudhàkçtà so 'nyata eva pràpto "yadagnayece"ti ñupñãkàyàmuktatvàdihàpi devatàvyavasthàpare vàkye vàkyàntarapràptaþ kàlo 'nådyata ityàghàràgnihotràdhikaraõe vakùyamàõatvàdatrabhàùye "yadagnaye cetya"syaivàgnipràpakatvenopanyastatvàt "yadagnayece" ti bràhmaõavàkyàdevàgnipràptiruktà, tanniràsàyàghàràgnihotràdhikaraõavàrtikoktàü màntravarõikãmagnipràptimàha #<--- agnirjyotiriti  >#//
tadupàdànapårvakaniràsa- prakàra÷caivakàreõa såcitaþ kaustubhe draùñavyaþ //
#<(yadagnayecetyasya devatàsamarpakatva÷aïkàtatparihàràdipårvakamàntravarõikadevatàpràptiniråpaõam)>#  nanu --- #<kathaü yadagnayeceti vàkyàbhyàü caturthyà prajàpaterdevatàtvasya pratyakùata eva vidhànena nairàkàïkùye sati mantravarõakalpyavidhinàgnervidhànaü yujyate ?># kalpakatve 'pi và caturthyà balavattvenàgnidevatàbàdha eva prasajyate ityà÷aïkàniràsàyàha  #<ta0---yadagnayeceti >#//
yadyapyagnaya iti caturthyupàttakàrakasya na càrthe 'nvayasaübhavaþ; tathàpi "agnaya" iti padasya vakùyamàõarãtyopalakùakatvenànuvàdakatvàttatsamabhivyàhàrasya tàtparyagràhakatvakalpanayà arthàttatsamuccayasiddherna ca÷abdasyàrthenànvaya iti sàyaüpràtaþ kàlãnadevatàsamuccayavi÷iùñetyanena såcitam //
#<(prajàpatidevatayàgnibàdha÷aïkàparihàrau)>#  etena --- #<pårvapravçttàgnividhimapekùya vidhãyamànaþ prajàpatiþ utpatti÷iùñaguõàvaruddhe utpanna÷iùña iva nàtide÷aü labhate agneþ prajàpatiü prati ÷eùatvàpatti÷ceti varadaràjokta÷aïkà># --- apàstà, #<anyataþ pràptahomàbhiùavasamànakartçkatvavidhinà homàbhiùavayo>#rbhakùaõàïgatvavat ihàpi anyato 'ïgatvenàvadhçtàgnisamuccaya- vi÷iùñatadvidhànopapattestadaprasakteþ /
ata eva parasparasamuccitadevatàvidhànànna parasparabàdhakatàpi //
(mi÷ramantraviniyogavaiyarthya÷aïkàparihàrau)  #<mi÷rayorapi taditi />#
nacaivaü kevalaliïgakamantrapàñhàdevopàü÷uyàje viùõvàdãnàmivàgneþ såryasya ca pràptestadviniyogavaiyarthyam, tattatkàlãnaprayogaviùayavyavasthàrthatvena sàrthakyàt /
evaü mi÷raliïgamantravidhyorapi ubhayadevatàprakà÷akatayà kàladvaye 'vyavasthàpràptau vyavasthàrthatvena sàrthakyamanusandheyam  //
#<(agneþ pårvàhutirityàdikramavidhyupapattipårvakasamuccayavi ÷iùñaprajàpatividhànopapattiþ)>#  nanu #<ca÷abdàrthasya prajàpate÷ca vidhàne vàkyabheda ityata àha># --- ca÷abdopasthiteti  //
etena --- vàkyabhedàpatteryadagnayeceti vàkyadvaye vi÷iùñakarmàntaravidhirapi pårvapakùyuktaþ  ---nirastaþ /
#<karmàntaravidhau tatra liïgàdevobhayadevatàliïgaka÷uddhamantrayoþ pràptatvena tadviniyojakavidhidvayavaiyarthyàpatte÷ca /
nacaiva># #<"magneþ pårvàhutiþ prajàpateruttare">#ti kramavidhyanyathànupapattyaiva samuccayasiddheretatsamuccayavidhànaü vyartham, na, vaikalpikatve 'pi prayogabhedena pårvottarabhàvavidhàyakatvopapatteþ /
ata ekasmin prayoge samuccayavidhànopapatteþ /
tayo÷ca  #<"yadagnayece" ti pàñhakramàdeva kramasiddheþ kramavàkyamanuvàda eva   >#//
(jyotiùñvaguõavi÷iùñàgnidevatàtvaparaprakà÷akàramatakhaõóanam) #<yattu ---># atra "tata÷ca bràhmaõenàgnisåryayoþ ÷uddhayordevatàtvavidhànàt jyotiùñvaguõavi÷iùñavidhiri"ti nyàyasudhàgranthasvàrasyabhrameõa màntravarõikadevatàvidhipakùe jyotiùñvàdiguõavi÷iùñayorevàgnisåryayordevatàtvamiti prakà÷akàrairuktam /
ga0tat na; upàü÷uyàje viùõurupàü÷u yaùñavyaþ prajàpatirupàü÷u yaùñavya iti vàkya÷eùe ÷uddhànàmeva viùõvàdãnàü saükãrtanàt màntravarõikavidhikalpanàyàmapi guõavi÷iùñayordevatàtvàkalpanavadihàpi  #<"dhåma evàgneþ divà dadç÷e" "agneþ pårvàhutiryadagnayece"tivàkya÷eùe ÷uddhayoreva saükãrtanàdguõavi÷iùñayordevatàtvàkalpanayà làghavàcchuddhayoreva tadupapatteþ  >#//
(agnihotrapadanàmatvopasaühàraþ)   ato 'gnihotravàkye ÷àstràntarapràptàgnidevatàkatvayogenàpi agnihotrapadapravçtteþ saübhavàdasàdhàraõaparatàj¤àpakàbhàve ca dhàtvarthavidhànasya saübhavatastyàgàyogànna homànuvàdena guõavidhiþ /
÷uddhadhàtvarthavidhànasaübhave vi÷iùñavidhergurubhåtasyà÷rayaõaü na yuktamityabhipretya nàma dheyatvamupasaüharati #<--- ata÷ceti >#//
(agnihotrapade saptamãbahuvrãhicaturthãtatpuruùakhaõóanena ùaùñhãtatpuruùavyavasthàpanam)  atra bhàùyakçtà  yasminnagnaye hotraü homaþ tadagnihotramityuktervyadhikaraõacaturthãbahuvrãhirà÷ritaþ, nyàyasudhàkçtà agnerhetraü yasminniti ùaùñhãbahuvrãhiþ, tatrobhayatràpi lakùaõà, na tu gatiþ spaùñà /
taittirãyairàmnàyamànàntodàttasvarànupapattirapi /
ataþ svaralakùaõànugataþ ùaùñhãtatpuruùa eva hotra÷abdaü bhàve vyutpàdya à÷rayituü yukta iti såcayituü vi÷eùato 'gnerhetraü iti vyutpattipradar÷anaü kçtam /
tatra yadyapi kàtyàyanamate prakçtivikçtibhàvàbhàve 'pi a÷vaghàsàdipade ivehàpi caturthãsamàsa eva yuktaþ; tathàpi mahàbhàùyakàreõa tanmattapratyàkhyànàvasare '÷vaghàsàdipade 'pi ùaùñhãtatpuruùasyaivà÷rayaõàt ihàpi tadà÷rayaõe na ko 'pi doùaþ /
naca pårvapakùa iva saübandhavi÷eùàprasiddhiþ /
siddhànte anyataþ pràptàgnidevatàkatvànuvàdakatvenànyatassiddha- devatàtvaråpavi÷eùeõa ùaùñhyupapatteþ, pårvapakùe tu tasyàdhunaiva vidheyatvànna pårvaü saübandhavi÷eùeþ saübhavatãti vaiùamyam /
yadyapi prakà÷akàraiþ caturthãtatpuruùo 'pyuktaþ; tathàpi tasya "kartçkaraõe kçtà bahulami"ti såtragatabahulagrahaõasiddhasyànanyagatitvenà÷rayaõàpekùayàsyaiva tatpuruùasya yuktatvaü matvà pårvapade lakùaõàpattimapi lakùaõasvarànanugatasamàsàpekùayà jyàyastvenàïgãkçtya påjyapàdairayamevàdçtaþ /
yastu nyàyaprakà÷e saptamãbahuvrãhirapyà÷ritaþ, tasya svarànugatasyàpi dåùaõaü kaustubhe draùñavyam  //
#<(hotrapadasya dravyaparatvaniràsena homaparatvopapàdanam)>#  #<atra ca hotrapadasya dravyaparatve agnisaübandhidravyavatvaprakàrakabodhajanakatve nàmadheyàrthasya dhàtvarthàvacchedakatvasaübhave 'pi hotrapadasya bhàvaparatve agnihotràkhyahomasya na dhàtvarthàvacchedakatvaü saübhavati; råpàntaràbhàvena svasmin svasyaivàvacchedakatvànupapatteþ /
na hi saübhavati agnisaübandhihomena homeneùñaü kuryàditi />#
ataeva --- #<bhàùyakàranyàyasudhàkàràdibhiþ dravyaparatvamà÷ritam /
tathàcàtra hotra÷abdasya dravyaparatayà lakùaõayà dadhyàdidravyasaübandhyarthakatvena prakà÷akàroktaþ ùaùñhãtatpuruùapakùa eva yuktaþ; tathàpi asmin pakùe hotrapade lakùaõàpatteþ, agnidevatàkahomatvaråparåpàntaraprakàrakahomavi÷eùyakapratãtijanakatvena dhàtvarthàvacchedakatvopapatteþ bhàvavyutpanna evà÷rito hotra÷abdaþ /
tatra ca juhotipadenaiva vi÷eùyàbhidhànàt vi÷eùyaparamapyagnihotrapadaü vi÷eùyàü÷e 'nuvàdakamityadoùaþ >#//
(såryahome 'pi pràtaþkàlike 'gnihotrapadapravçttyupapàdanam) yadyapi càhavanãye homo nàparayoritigàrhapatyànvàhàryapacanayorhemaniùedhàdàhavanãya evàhutidvayavidhànena pràtarheme 'greravidhànànnedamagnidevatàkahomatvaü pravçttinimittaü saübhavati; tathàpi "dve àhavanãye juhoti catastro gàrhapatye catastro 'nvàhàryapacane" iti da÷àhutipakùe, "dve àvanãye dve gàrhapatye dve anvàhàryapacane" iti ùaóàhutipakùe ca pràtarhemepi gàrhapatyànvàhàryapacanayoþ "agnaye gçhapataye svàhàgnaye saüve÷apataye svàhà" ityàdimàntravarõikàgnidevatyahomasadbhàvàdagni- hotra÷abdapravçttirnànupapannà  //
#<(prakàràntareõàgnihotrapadasya pràtarheme pravçttiniråpaõapårvakanàmadheyatvopasaühàraþ)>#   vastutastu --- ekasyaivàgnihotrahomasya "sàyaü ca pràta÷ca juhotã"ti vàkyena prayogadvayavidhànàttasya  #<jyotiùñomavatkàlabhede karmabhedàbhàvàdvijàtãyahomatvàvacchinne 'gnidevatàkatvasya sàmànàdhikaraõyena sattvàdyuktaiva tatpadapravçttiriti /
vakùyate caikade÷apravçttinimittenàpi tatprakhyanyàyena nàmadheyopapattirvai÷vadevàdhikaraõe /
atiprasaïganiràkaraõamudbhitpadavadeva j¤eyam /
atassiddhaü tatprakhyanyàyena agnihotrapadaü nàma dheyam, tasyaivàgnihotrasaüj¤akasya karmaõaþ phalanimittavàkyayorupapàdanàttatsaübandhaþ># iti  //
#<(siddhàntànuguõaü såtrayojanam)>#  atraca såtre  #<"yasmin guõopade÷a" iti såtràdyasminniti,># #<"apivà nàmadheya" miti tatpårvasåtràcca nàmadheyamityanuùajya tasya vidhitsitasya guõasya prakhyaü prakhyàpakamanyacchàstraü yasmin tadagnihotràdipadaü nàmadheyamityarthaþ  >#//
(caturgçhãtavàkyàddravyasya mantravarõàddevatàyà÷ca làbhàt àghàrapadasya kùaraõàtmakapravçttinimittena homanàmadheyatvopapàdanam)  àghàrapade 'pi nàmadheyatvaü sàdhayati #<--- evamiti /
caturgçhãtaü vetyanena ceti  //
asya vàkyasyàyamarthaþ ---># yadetajjauhavaü caturgrahaõasaüskçtamabhåttasya tatsaübandhyàghàrasaüj¤akamàghàraõaü kçtvà ito 'smàt pràcãnaü prathamaü trãüstrãn prayàjànyajatãti(?) /
atra ca balavatpratyabhij¤ànenàghàravàkyavihitasya prakçtasyaivàghàraõàkhyakarmaõaþ prayàjàrthajauhavacaturgçhãtaikade÷asaübandho 'nanyàrthatayà vidhãyate 'nyatsarvaü pràptamevànådyate /
tena nàghàraõàntaravidhiþ /
ata eva caturgçhãtasaübandhaparatvena anyàrthatvàdàghàrapadasya nàmatvàdananyàkùipta÷aktikenàghàramàghàrayatãtyanenaiva devatodde÷apårvakadravyatyàgaprakùeparåpahomasyàbhidhànam /
caturgçhãtavàkyenàjyaråpasya dravyasya màntravarõikyà devatàyà÷ca làbhàdàghàrayatinà lakùaõayà tadupapatteþ /
tatra càghàrapadaü homasya prakùepàü÷ena kùaraõàtmakatvàt kùaraõàtmakapravçttinimittena nàmadheyamiti pravçttinimittabhedàt na tadaikyamàdàya vaiyarthyamà÷aïkanãyam  //
#<(kùaryamàõadravyakatvamàghàrapadapravçttinimittamiti somanàthamatakhaõóanam)>#  yattu ---  #<"caturgçhãtamityanenaiva àjyapràpteþ kùaraõàtmakatvaü pràptamiti tannimittanàmadheyasaübhavà">#diti ÷àstradãpikàsvàrasyamanurudhyàjyasya dravadravyatvena svataþkùaraõàtmakatvàt kùaryamàõadravyakatvaü pravçttinimittamàdàyàghàrapadaü nàmadheyamiti  #<sa0--- somanàthenoktam, tanna;>#  àjyagatakùaraõàtmakatàyà dhàtunaiveha vidheyatvenàjyapràpteþ kùaraõàtmakatve hetutvàsaübhavàt /
nahãdamagnihotràdipadavadàjyàdiguõayoganimittaü nàma, apitu dhàtvarthagatakùaraõàtmakatvayogeneti tadeva pravçttinimittaü yuktam  //
#<(pårvapakùoktasànnàyyapayaþparatvadravadravyasàmànyaparatvàdiniràsaþ)>#  #<ata eva dvitãyavidhiprakàràpattereva na sànnàyyãyapayaþsaüskàraparatvamàghàrapadasya, nàpi pa¤camavidhiprakàràpatterviniyogabhaïgena dravyavi÷iùñàghàravidhànamapi />#
etenaiva --- caturgçhãtavàkyena vi÷eùasamarpaõamityapi  ---nirastam /
#<tasyàghàryetyetàvataivàbhãùñasiddhau tatràghàramityasya vaiyarthyàpatte÷ca /
ato yuktaü nàmadheyatvam  >#//
(àghàrayàgasya sannipattyàràdupakàrakatvayoþ sviùñakçta iva sopapattikamiråpaõam)  ayaü ca yàgaþ sviùñakçdiva tyàgàü÷enàràdupakàrako 'pi prakùepàü÷enàdyaprayàjatrayasàdhanãbhåtàjyasaüskàrakatvàt sannipatyopakàrakopi svãkriyate, sannipatyopakàrakatvasaübhave àràdupakàrakatvakalpanasya tadvadevànnyàyyatvàt /
ataeva --- tasyàghàramiti saübandhasàmànyaparàpi ùaùñhyàjyasya yajannitivanna guõatvaparà; anyatra prayàjatraye viniyuktasyànyatra viniyogàyogàt, apitu bhàvyupayogitvàtpràdhànyaparaiva /
ata÷càghàrottaramapi jauhavanà÷e prayàjanàrthaü tadutpàdane punaràghàrakaraõaü vikçtiùu vàcanikaprayàjaparyudàse uttaràghàranivçttiþ  //
#<(saüskàrakarmaõo 'pyàghàranàmatvaprayojanam)>#  #<nacaivaü saüskàrakarmatve tasya saüskàryaniråpyatvenaivàvacchedasiddhernàmadheyànarthakyam; satyapyavacchedakàntare nàmàmnànava÷enaitadavacchinnasyaivàbhyudaya÷iraskatvakalpanayà># #<"aü÷uü gçhõàtã"ti vatsaüskàrakarmaõyapi nàmàrthavatvopapatteriti nyàyasudhàkaraþ >#//
(abhighàraõasyàràdupakàrakatvamàtramiti svasiddhàntasya pårvatanamataprayojanàdinirasanapårvakaü sopapattikamupapàdanam)  vastutastu ---  saüskàrakarmatve dravyasaübandhàü÷e 'pyapårvavidhitvàpatterniyamavi dhilàghavànurodhena tasyeti ùaùñhyà guõatvamàtramaïgãkçtyàràdupakàrakatvameva prayàjàdivadyuktamà÷rayitum /
ata eva devatodde÷aprakùepadravyatyàgasamudàyaråpahomapadàthrasyàvayavabhedakalpanayà bhàvyupayogàïgãkaraõamapi na yuktam; sviùñakçdàdau tu dçùñàrthatvaü dvitãyà÷rutibalàdatastadà÷rayaõaü, iha tu saüskàrakarmatve 'pi adçùñakalpanàyà àva÷yakatvàddravyabhedàïgãkaraõaü niùpramàõakam /
atastuùopavàpavat paraprayuktadravyopajãvitvepi saüskàrakarmatvàbhàvàt noktaphalasiddhiþ /
vikçtiùu vàcanikaparyudàse paraü yatki¤cidàjyenàghàrakaraõe 'pi na jauhavàjyanà÷e; kapàlavatparaprayuktatvàt /
paraprayuktatvaü ca caturgçhãtavàkye etacchabdena prayàjatrayasàdhanatvànuvàdavaiyarthyabhiyàvagatamiti na ki¤cidanupapannam /
#<ataeva ---># bhàùye pradhànakarmatvameva spaùñamuktamiti pàrthasàrathimatànuyàyinaþ prakà÷akàràþ /
#<taduktaü ÷àstradãpikàyàm ---># "dçùñaü ca saüskàràõàmapi nàmadheyamaü÷uü gçhõàtyantaryàmaü gçhõàtã"ti /
nacàsya saüskàratvam; "indra årdhvo adhvara" ityàghàrayatãti màntravarõikendradevatàtvàdyàgasiddheriti  //
#<(àghàrakarmaõassaüskàrakarmatvamiti somanàthamatasya ÷àstradãpikàmataviruddhatvavarõanam)>#  #<atra ca yàgasyà÷ravaõàt pårvapakùyuktaü àghàrasya saüskàraråpatvaü aïgãkçtyapi prathamato nàmadheyavaiyarthyaü parihçtya spaùñameva># nacàsya #<granthena tatpradåùya yàgatvaprasàdhanena nàmatànupapattiþ parihçteti gamyate /
evaü sthite saüskàrakarmatvàïgãkàreõaiva prastarapraharaõavadubhayaråpatàtparyeõaitadgranthavyàkhyànaü somanàthakçtaü kathamiva yuktamiti na vidmaþ /
atraca prakùepàü÷enàràdupakàrakatve 'pi sànnàyyàïgabhåtendradevatàsmàrakatvena sannipatyopakàrakatvamà÷aïkya nirastaü kaustubhe tatraiva draùñavyam >#//
(samidàdipadànàmapi nàmatvopapàdanam)  #<evaü samidàdipadamapi abhyàsàdhikaraõavakùyamàõarãtyà mantravarõapràptasamiddevatàkatvena pravçttinimittena niråóhalakùaõayà nàmadheyamityàha># --- evamiti /
#<àdipadena paurõamàsyamàvàsyàdãnàmapi nàmadheyatvasaügrahaþ >#//
(agnihotramityàdidvitãyàtadbahuvacanopapattiþ) pårvapakùyuktàü dvitãyànupapattiü pariharati #<---sarvatreti >#//
asàdhitasya karaõatvànupapatterarthàkùiptasàdhyatvamàdàyànuvàdinã dvitãyaikàrthasamavàyasaübandhena karaõatvalàkùiketyarthaþ /
"samidho yajatã" tyatra bahuvacanaü tu "samidho bahvãriva yajatã"ti vàkya÷eùesamiddevatànàü bahutvàvagamàt tadanuvàdakamiti na doùaþ  //
#<(pårvottarakalpaprayojanam prakà÷akàrãyatatkhaõóanaü ca)>#  #<prayojanaü pårvottarapakùopanyàsenaiva spaùñatvànnoktam />#
yattu #<prakà÷akàraiþ pårvapakùe darvãhomànàmagnidevatàkatvaü, siddhànte neti prayojana>#muktam, tatpårvapakùopapàdanavelàyàmeva  #<"yatràgneyo mantraþ pañhita" ityanena påjyapàdairnirastapràyamityupekùyam >#//
iti caturthaü tatprakhyàdhikaraõam //
#<<B1>>#  (5 adhikaraõam / )


#<tadvyapade÷aü ca  / Jaim_1,4.5 />#


#<"÷yenenàbhicaran yajete">#tyàdau pårvoktabàdhakàbhàvàt prasiddheþ ÷yenàdipadànàü guõavidhitvameva /
prakçtasomayàgà÷rito guõaþ phalodde÷ena vidhãyate /
vi÷iùñakarmàntaraü và /
nacaivaü  #<"yathà vai ÷yeno nipatyàdatte evamayaü bhràtçvyaü nipatyàdatte"ityarthavàde svasyaiva svopamànupapattiþ; upakramanirõãtavidhyanurodhenopasaühàrasthàrthavàdasyànyathà neyatvàt />#
#<"te tadvilàsà iva tadvilàsà" ityàdivadananvayàlaïkàrasyàbhede anuguõatvàcceti pràpte --->#  nàyamananvayàlaïkàraþ; tathàtve sarveùàmarthavàdapadànàmupamànàntaràbhàvalakùakatvàpatteþ, tadvaraü bhåyo 'nugrahasya nyàyyatvàt upakramastha evaikasmin pade råpakavidhayà luptopamàvidhayà và gauõãü vçttimaïgãkçtya nàmadheyatvaü dvitãyavidhiprakàràpàdakaü yuktamà÷rayitum /
arthavàdastu råpakàdyapekùitasàdç÷yopapàdanàrthaþ sanvinaiva lakùaõàü pårõopamàlaïkàravidhayà vidheyayàgastutyartho na virudhyate /
tatsiddhaü caturbhireva prakàraiþ sarvatra nàmatvamiti // 5 // 21 // iti pa¤camaü tadvyapade÷àdhikaraõam //
#<<B2>>#  (saügatinirde÷apårvakaviùayavàkyopanyàsaþ tatragavàbhicaryamàõa itipàñhasàdhutàvivecanaü ca)   tatprakhya÷àstratàkhyapårvanyàyàtyayena pratyavasthànàt pratyudàharaõasaügatiü spaùñatvàdapradar÷yaiva viùayopanyàsapårvakaü pårvapakùamàha #<--- ÷yeneneti >#//
àdipadena "athaiùa sandaü÷enàbhicaran yajeta" athaiùa gavàbhicaryamàõo yajete"tyàdivàkyànàü saügrahaþ /
"athaiùa" ityànupårvã ÷yenavàkye 'pi prathamato draùñavyà /
atra bahuùu bhàùyàdipustakeùu "gavàbhicaran yajete"ti vàkyaü likhitaü dç÷yate, tadanurodhena navãnagrantheùvapi tathà, tathàpi lekhakapramàdàdeva tallekhanaü draùñavyam /
anyathà yathà gàvo gopàyantãti vàkya÷eùànvayànupapatteþ /
yamuddi÷yàbhicàraþ tasya yàgena gopanàsaübhavàdyàgakarturaprastutagopanokterasaübhavàt /
ato 'bhicaryamàõa ityeva yuktam /
tadàhyanyakçtàbhicàrakarmãbhåtasya yàgakartçtvàtparakçtàdabhicàràdyàgena govadrakùaõamasya yajamànasya bhavatãtyupapadyate /
ata evàdhikaraõamàlàyàü ÷rãvidyàraõyagurubhistathà somanàthena ÷àstradãpikàñippaõe abhicaryamàõa ityeva dhçtaü vàkyam  //
#<(udbhiccitràtatprakhyanyàyànàü ÷yenavàkye 'pravçttyà pårvapakùapravçttiniråpaõam)>#  #<udbhidàdyadhikaraõàviùayatàü dar÷ayati># --- pårvokteti  //
#<na tàvadudbhidadhikaraõaviùayatà; tatra guõe karmaõi ca tulyavadvçttikànàmeva guõaparatve matvarthalakùaõàpatternàmatvaü sàdhitaü, na tu dadhisomàdipàdànàü råóhànàmapãti tadvadevehàpi guõavidhitvasaübhavàt /
nàpi vàkyabhedarahitatvena citrànyàyaviùayatà /
tatprakhya÷àstràntaràbhàvàdeva na pårvàdhikaraõaviùayatetyarthaþ />#
ataeva --- #<dadhisomàdipadavadevàtyantaniråóhatvena prasiddheþ pårvapakùasiddhirityàha># ---prasiddheriti  //
÷yenàdãtyàdipadena sandaü÷agopadayoþ saügrahaþ  //
(jyotiùñomàdiguõavidhiriti ÷àstradãpikàyàþ guõaphalasaübandhaparatvam kevalaguõavidhitvaparanyàyasudhàniràsaþ àdipadenàprakçtavi÷vajitsaügrahaparasomanàthakhaõóanaü ca)  atra nyàyasudhàkçtà prasidhyàdibhiþ pårvapakùa udbhidàdãnàmiveti dçùñàntopàdànàjjyotiùñome guõavidhiriti pårvapakùatàtparyavarõanaü kçtaü, tatphalapadavaiyarthyàpatteþ vi÷iùñànuvàde ca vàkyabhedàpatterayuktamiti #<såcayannindriyakàmàdhikara>#õanyàyena tadvidhitvaü samarthayati #<--- prakçteti /
etena ---># "guõavidhirjyotiùñomàdiùvi"ti ÷àstradãpikàgatasyàdi÷abdasya "vi÷vajitsarvapçùñho 'tiràtra" ityatrànekaguõopàdànena vi÷iùñakarmàntaravidheràva÷yakatvàttasya vi÷vajita àdipadena saügraha iti somanàthakçtaü vyàkhyànaü #<--- apàstam;># prakçtakarmaõa à÷rayatvasaübhave 'prakçtasya tatkalpane pramàõàbhàvàt, udbhidadhikaraõetvaprakçtalaukikakarmaõi guõavidhitvasyopakùiptasya pratibandhottaraü dàtumaprakçtavaidikavi÷vajidupanyàsaþ kçta iti spaùñameva ÷àstradãpikàyàü pratãyate /
ata eva tadagre jyotiùñomasyaivà÷rayatvàbhipràyeõa pårvapakùopasaühàraþ kçtaþ /
ata eva prakà÷akàraiþ "÷yenasya sàmavaidikatvàttatra ca ÷àkhàbhedenànyasyàpi prakçtatvasaübhavàdàdi÷abda" ityàdigranthena saübhavàbhipràyeõàdi÷abdaþ ÷àstradãpikàgato vyàkhyàtaþ /
ataþ prakçtajyotiùñomà÷ritasya ÷yenapakùyàdiguõasya phalodde÷ena yuktaü vidhànam /
kàmyatvàccotpatti÷iùñasyàpi somasya nityasya bàdhanamapi nàyuktamiti bhàvaþ  //
#<(bhàùyavàrtikàdisvàrasyena vi÷iùñakarmàntaravidhànamiti pakùàntarànusàraõopapàdanam)>#  yaditu  "nacàtra karmaõi pravçttinimittaü ki¤cidasti, vatyarthopàdànena karmaõi pravçttàvatyantaviprakçùñà gauõatà syàt, tatra varaü matvarthalakùaõà /
sàdhanaü hi pratãtamatyantàvinàbhàvàt svasàdhyàü kriyàmakle÷enaiva pratipàdayati  #<vinaivamatublopene"ti vàrtike gauõyapekùayà matvarthalakùaõàyà jyàyastvàbhidhànàtphalodde÷ena guõavidhau tadaprasaktervàrtikakçto nàyaü pakùassammataþ; viprakçùñàrthavidhànena /
dhàtupàràrthyàpatte÷ca, lakùaõà guõavidhàviti siddhàntabhàùyavirodhàpatte÷cetyàlocyate, tadodbhidàdãnàmiveti pårvapakùabhàùyasya guõavidhitvamàtrasàmye 'pyavirodhàt udbhidadhikaraõe vi÷iùñavidheþ pårvapakùitatvadyàthà÷rutepyavirodhamabhipretya vàrtikànuguõaü vi÷iùñakarmàntaravidhànamapi pakùàntareõàha>#--- vi÷iùñeti  //
#<(jyotiùñomodde÷ena kevalaguõavidhau vàrtikàbhipràyaniråpaõaparanyàyasudhàyàþ prakà÷akàraiþ khaõóanam)>#  etena --- #<"sàdhanaü hã" ti vàrtikagranthasya jyotiùñomodde÷ena vidhãyamànasya ÷yenàdestatsàdhanatvapratãteþ svasàdhyalakùakatvamuktami"ti nyàyasudhàkçtàü tadvyàkhyànaü># --- apàstam; #<anuvàde matvarthalakùaõàbhàvasya ÷ata÷a upapàditatvena matvarthalakùaõàj>#yàyastvapratipàdanaparasakalavàrtikagranthasyàsàma¤jasyàpatteþ /
ato  #<vi÷iùñakarmàntaravidhàna- pårvapakùa eva vàrtikatàtparyamiti prakà÷akàràþ  >#//
(guõaphalasaübandhapakùasyeva vi÷iùñavidhipakùasyàpi vàrtikàråóhatvam)  #<vastutastu ---># "vidheyaü ståyate vastu bhinnayopamayà sadà /
na hi tenaiva tasyaiva stutistadvaditãùyate" /
"guõavidhàne ca ÷yenadravyaü vidhãyata" iti tadeva stotavyam /
naca "tasyaivàtmanaivopamànaü yukta"miti siddhàntavàrtikagranthàt ÷yenàkhyaguõamàtravidhànasyaiva pårvapakùo na tu vi÷iùñavidhànasya; siddhànta iva yàgenopamànopameyabhàvopapattestaddåùaõànupapatteþ /
jyotiùñomodde÷ena guõavidhipårvapakùo nopamànopameyabhàvànupapattyà dåùito 'pitu gauravaprastutatvàdeva /
ata eva matvarthalakùaõopanyàsàdvi÷iùñavidhipakùo 'pyastu tatsammata ityabhipretyaiva påjyapàdaissamànakakùàdvayamapi dar÷itam /
vàrtike vi÷iùñavidhipakùaniràsastu sphuñatvànnokta iti #<dhyeyam  >#//
(yathà vai ÷yena iti vàkya÷eùavirodhaþ prathamapakùa iti ÷aïkà)  #<nacaivamiti  >#//
àdyapakùe "yathà vai ÷yena" ityarthavàde ayamiti prathamàntena vidheya÷yenasyaiva paràmar÷àdekasmin bhedàbhàve tadghañitopamànopameyabhàvàsaübhavàdarthakalpanayà gauõatvena nàmatvameva yuktamityà÷aïkàrthaþ  //
#<(vàkya÷eùànyathànayanopapattyà tadbirodha÷aïkàparihàraþ)># anyathà neyatvàditi  //
vi÷iùñavidhipakùe 'yaü÷abdasya ÷yenadravyakayàgaråpavi÷eùyaparatvamaïgãkçtyopamànopameya- bhàvopapattàvapãha  #<"ràmaràvaõayoryuddhaü ràmaràvaõayorive" tyàdàviva kàlpanikàvasthàdikçtabhedakalpanayopamànàntarà- bhàvalakùaõayà vànyathà neyatvamityarthaþ /
nanu ayameva doùa ityà÷aïkàniràsà>#yopakrametyuktam /
#<tathàcopakrameõopasaühàrànyathànayanaü na doùaþ /
na hyatra vidhyudde÷aþ sandigdho yena yena vàkya÷eùeõa nirõãyeta /
etadabhàve># #<"somena yajete">#tyàdàviva guõavidhitvasyatvayàpyaïgãkartavyatvàdityarthaþ //
(ananvayàlaïkàravidhayà vàkya÷eùàvirodhopapàdanam)  vastutastu ---  ayaü÷abdena samànavibhaktikatvàdupamànabhåta÷yenasyaiva paràmar÷enàbheda evopamànàntaràbhàvadyotakasyopameyenopamànatvakathanaråpànanvayàlaïkàrasyopapatterna doùa ityàha #<--- te tadvilàsà iveti >#//
"na kevalaü bhãtinitàntakàntirnitambinã saiva nitambinãva /
yàvadvilàsà iva làsyavàsà" iti caraõatrayamasya j¤eyam //
#<(ananvayàlaïkàrasya dharmabhede 'pravçttiriti somanàthamatasya bhinnayorapyaikyàdhyàsenopapattyà khaõóanam)>#  yattvatra somanàthenoktam --- #<nacàtrànanvayàlaïkàraþ ÷aïkàrhaþ; ananvaye hi dharmaikyamàva÷yakaü, iha tu matsyàdyàdànabhràtçvyàdànaråpadharmabhedenànanvayàprasakteþ,># dharmabhede 'pyananvayàïgãkàre  #<"dharmàrthakàmamokùeùu samaü prapede yathà tathaivàvarajeùu vçtti" mityàdàvapi ananvayàpattyà dharmabhedanibandhaniyamocchedàpattiþ /
naca --- evamiha dharmabhedanibandhanopamaivàstu iti># --- vàcyam; #<upamànopameyayorbhinna÷abdanirde÷e ekadharmikatvàpratãtyà dharmabhedanibandhanaikadharmikopamàyàþ prakçte 'nunmeùàt># --- iti, tanna; bhinnayorapi dharmiõoþ  #<sàdç÷yenaikyavivakùayaikadharmatvopapatteþ /
itarathà siddhànte 'pi sàdhàraõadharmaikyàbhàvenopamànopameyabhàvànupapatteþ />#
#<"dharmàrthakàmamokùe"># ùvityatropamànopameyayorabhedàbhàvàdevànanvayàprasakteþ upamànopameyayorbhinna÷abdanirde÷a ekadharmikatvàpratãtyetyàdikalpanàyàü  "dharmàrthakàmamokùeùvi" tyàdau dharmabhedanibandhanopamokteranucitatvàcca /
ata eva vàrtike ananvayàlaïkàro yathà  #<"ràmaràvaõayoryuddhaü" ityàdinà ÷aïkitaþ /
ataþ ÷yenamàtrasyaiva phalodde÷e vidhàne 'nanvayàlaïkàravidhayàbhede 'pyupamànopameyabhàvopapattervi÷iùñavidhipakùeca sutaràü siddhànta iva tadupapatterna råóhityàgena nàmatvaü yuktam  //
naca vi÷iùñavidhau matvarthalakùaõaiva doùaþ;># tasyàþ lakùitalakùaõàpekùayeva gauõyapekùayà jyàyastvàt /
gauõyà hi  #<"abhidhayàvinàbhåte pravçttirlakùaõeùyate /
lakùyamàõaguõairyogàdvçtteriùñà tu lakùaõà" iti tatsiddhisåtragatavàrtikoktarãtyà guõalakùaõàyà àdhikyàt gurubhåtatvaü spaùñam />#
apica #<matvarthalakùaõàyàü ÷rautàrthasya ÷yenàderlohitoùõãùàdivadvàkyàrthe 'nvayàparityàgàditaratratu gauõàrthàvagame ÷rutyarthasyàvivakùitasya vàkyàrthe 'nanvayàcchrutipãóeti saiva jyàyasãti bhàvaþ >#//
(abhede upamànopameyabhàvànupapattyà kàlpanikabhedenàpi tadanupapattyàdinàca ÷yenanàmatvasiddhàntopakramaþ)  nàyaü guõaphalasaübandhavidhiþ; tathàtver'thavàdàvagatopamànànupapatteþ, yadyapiceyaü stutirnàtyantasvàrthasatyatvamapekùate; tathàpyàlambanàpekùatvànnopamànasya bhedaü vinopapattiþ /
nacaupacàrikabhedakalpanà yuktà; tathàtve ekasyà eva vyakteþ kàlabhedenopamànatvakalpanetàvadyayà ÷yenavyaktyà pårvaü nipatya màüsàdanaü kçtaü, tayà vairiõo vyàpàdanaü kriyate ityarthàpatternipatyàdatta iti bhåtakàlalakùaõà, yathaivaü ÷abdàbhyàü samabhivyàhçtayoþ ÷yenapadasarvanàmnoþ bhinnàrthakatvena pratãyamànayorekàrthatvakalpanetyanekadoùàpatteþ /
evamekasminnapikàle vyaktibhedenopamànakalpanàyàü ÷yenapadasarvanàmnoþ ÷yenatvàvacchinnopasthàpakayorgràhyataditaravyaktilakùakatvàpattiþ /
puna÷ca vidheyatàvacchedaka÷yenatvàvacchinnasya stutyabhàva ityanekadoùàpattiþ /
#<vastutastu ---># ananvaye naupacàrikabhedakalpanayopamànopameyabhàvakalpanam; rasavighàtàpatteþ, kintåpamànàbhàvalakùaõayànanyànvitatvakhyàpanameva /
ata÷càtràpyupamànàntaràbhàvapratipàdane 'nekeùu padeùu lakùaõàpattistadapekùayà ekasminnupakramasthe 'pi ÷yenapada eva niråóhalakùaõayà nàmatvà÷rayaõaü yuktamityabhipretya siddhàntamàha #<---nàyamiti  //
nyàyyatvàditi //.>#//
(÷yenapade råpakavidhayà gauõãvçttiniråpaõam) jaghanyànàmapi bhåyasàmanugrahaþ kartavyaþ, mukhyànugrahastu samasaükhyaviùaya iti dvàda÷e vakùyamàõatvànnyàyyatvamityarthaþ /
atra ca bhinnayoràhàryàbhedakalpanàtmakaråpakavidhayà gauõãti keùà¤cinmatamanusçtyàha #<--- råpakavidhayeti >#//
(vede råpakavidhayà gauõavçttyasaübhavena luptopamàvidhayà nàmatvavyavasthàpanam) #<vastutastu ---># vede kalpakapuruùàbhàvànna kvàpi råpakam /
#<ata eva ---># "yadyadhyàsena vaktçõàü gauõã vçttiþ prakalpate /
vede sà na katha¤citsyàdadhyàropayiturvinà" iti vàrtike tatsiddhisåtre samàropitatadbhàvo gauõãti mataü #<--- nirastam />#
ata abhedàropàsaübhavàtsàdhàraõadharmavàcipadàbhàvàdvidhigata÷yenapade luptopametyabhipretya pakùàntaramàha #<--- luptopameti >#//
gauõã vçttirityanena ÷aktyantarakalpanàpattirnirastà /
yadyapi gauõãto matvarthalakùaõà jyàyasã; tathàpi vidhau tadàpattiþ /
mama tvanuvàdabhåte nàmadheya iti vaiùamyànna doùaþ  //
(÷yenanàmatve dvitãyavidhiprakàrà÷rayaõaprayuktalàghavopapàdanam)   dvitãyavidhãtyanena vi÷iùñavidhipakùo gauravàpatternirastaþ /
eva¤ca prasiddha÷yenàtiriktaü tatsadç÷aü ca yàgaråpamabhicàraphalajanakaü ÷yenapadapratipàdyamityetàvadavagate jyotiùñomasya saüj¤àntaràvarodhàttatrànupapatteþ saüj¤ayaiva karmàntaratvasiddhiþ /
niråóhyaïgãkàraprayojanaü tu  #<"samànamitarat ÷yenene"tyàdau prasiddha÷yenayàgopasthitireva na tu råóhyà ÷yenapakùiõo grahaõam /
naca yàgasya bhràtçvyàdànasàdhanatvena ÷yenasàdç÷yopapatteþ vidheyavetasàvakastutyarthamapàü stutiriva yàgastutiþ; vidheyagatàyà eva stuteranyatra saücàradar÷anàt /
naca yàgavidhàvapi tadvi÷eùaõatayà dravyasyàpi vidheyatopapattiþ >#//
(sàkàïkùasyopakramasyopasaühàrànusaraõopapàdanam) etàvatà ca guõaphalasaübandhavidhàne viprakçùñavidhànadhàtupàràrthyàpattau vi÷iùñavidhyaïgãkàre ca gauravàpattau ca dvitãyavidhiprakàràpàdakatvoktyà såcitàyàü yadi ka÷cidatropasaühàrapràbalyamàpàdayettaü pratyàha #<--- arthavàdastviti >#//
ayamarthaþ---  nàtropasaühàrànurodhenopakramànyathàkaraõam, kintu pårvoktadoùàpattyà làghavena ÷yenanàmakayàgavidhàne ni÷cite ÷yena÷abdasya yàganàmatvàya jyotiùñomanàmna iva pravçttinimittàpekùànurodhenaiva vàkya÷eùopadar÷itasàdç÷yàvalambanena gauõatvàïgãkaraõamityupakramàkàïkùayaiva vàkya÷eùànusaraõam /
#<ata eva ---># yatra caivamupakramasyàkàïkùà, tatra tadviruddhopasaühàràrthànusaraõaü naivàïgãkriyate, yathà --- avakàbhiragniü vikarùatãtyatràvakà÷abdasya "àpo vai ÷àntà" ityarthavàdànusàreõa nàpsu lakùaõàbhyupeyate, guõavàdasåtre janakàpstutidvàràvakànàmeva stutiriti vidhistutyorvaiyadhikaraõyaparihàràt /
upasaühàramàtrapràbalyavàdinastatràpyapsu lakùaõàpattirdurvàraiva /
atastatra niràkàïkùasya na vàkya÷eùànusaraõamiti nopasaühàrapràbalyàpatti#<riti  >#//
etaccàpekùiteti padena påjyapàdairdhvanitam //
#<(pakùiparatva evàrthavàdà¤jasyepyupakrame ÷yenanàmatvanirõayàt tadanusàreõopasaühàranayanamiti upakramaparàkramavàdagataviùayànuvàdaþ)>#  yattu --- #<atropakramaparàkramavàde pakùiparatva evàrthavàdà¤jasyaü yàgaparatve cànà¤jasyamupapàditam,># tathàhi --- #<pakùadvaye 'pi tàvattatropamànabhàgasya># #<"yathà ÷yenaþ pakùã nipatya matsyàdikamàdatte ityarthaþ /
tatra matsyàdikamityasyànupàdàne 'pi prasiddhasyaiva dçùñàntãkartavyatayà tallàbhàt /
upameyabhàgasya tvevamayaü yajamànasya ÷atruü màrayatãtyarthaþ /
pakùiõi yàgecobhayatràpi ÷atrormukhyasya nipatyàdànasyàsaübhavàt pakùipakùe phale yàge và sàdhanatvena viniyuktasya pakùiõaþ ÷atroràdàne vyàpàràsaübhavàt /
yàgapakùe kriyàyàü nipatanàdànakriyayoþ sarvathaivàsaübhavàcca /
eva¤ca vàkya÷eùasya pakùiparatve yathà ÷yenapakùã nipatya matsyàdikamàdatte evamayaü phale yàge và viniyuktaþ ÷yenaþ pakùã yajamànasya ÷atruü màrayatãtyarthaþ /
atra ÷yenapakùiniùñhayoþ lokaprasiddhamatsyàdyàdànavidhyudde÷opàttadviùanmàraõayorevopa- mànopameyabhàvaþ pratãyate, na tu ÷yenasyaiva ÷yeneneti nàtra bhedena sàdç÷yànupapattiþ /
yadyapi tayoþ sàdhàraõadharmo nopàttaþ; tathàpi yathà jale svacchandaü viharato matsyasya ÷yenakçtanipatyàdànaü jhañitya÷aïkitopasthitaü bhavati, tathà tatkçtaü dviùatàü màraõamapãti gamyamànasàdhàraõadharmo 'styeva /
tathàca># #<"kapyàsaü puõóarãkamevamakùiõã"tyàdàvivagamyamànasàdhàraõadharmeõopamànopameyabhàvanirde÷e na kadàcidanupapattiþ /
ava÷yaü ca tasya sàdhàraõadharmasya gamyamànatvaü pakùàntare 'pyabhyupagantavyam /
anyathà dviùanmàraõamàtrasya vidhyudde÷agatatvena vàkya÷eùàt dçùñàntabalena tadavagata÷aighryànavagame tataþ pravçttivi÷eùakarastutivi÷eùàlàbhaprasaügàt /
tathàca pracchannatayà gçhaü pravi÷ya pracchannatayaiva nirgate caitre tasya pracchannatayà gçhaprave÷amàtraü jànànamanyaü prati yathà devadatto gçhaü praviùñaþ, tathaivàyaü nirgata iti vàkyena devadattaniùñhayoreva prave÷anirgamanayoþ pracchannakçtatvaråpagamyasàdhàraõadharmeõopamànopameyabhàva ucyate, na tu devadattasyeva devadatteneti mukhya evopamànopameyabhàvaþ, tathàtràpãtyupapadyate /
ayamityasya ca sannihitaprathamàntapadoktapakùiparatve àrjavaü lakùyate /
yàgaparatve tu vàkya÷eùastha>#syàyamityasya vyavahitayaj¤amàtrakaraõaparàmar÷itvenànàrjavaprasaügàt pakùiyàgayo÷càmukhya upamànopameyabhàvaþ syàt;  #<anugatasàdhàraõadharmàbhàvena mukhyasàdç÷yasyàsaübhavàt /
pakùiõi matsyàdikarmakaü mukhyaü nipatyàdànam, yàge bhràtçvyakarmakaü màraõameva /
tadevà÷aïkitopasthitikatvaguõayogena tathopacaritaü mukhyaü nipatyàdànamiti tatprayojyaü pakùiyàgayoramukhyameva sàdç÷yam />#
naca --- #<yàgaparatvapakùe 'pi pakùiyàgagatayormatsyàdyàdànabhràtçvyamàraõayorevopamànopameyatvamucitam># iti --- vàcyam; #<tàvatà yàge ÷yena÷abdapravçttinimittasya ÷yenasàdç÷yasyàlàbhàdupasaühàrànusàreõa ÷yena÷abdagauõatvoktyayogàt /
evamà¤jasye vidyamàne 'pi upakrame làghavànusàreõa yàgamàtravidhinirvàhàya ÷yena÷abdasya yàganàmadheyatvasiddhaye pravçttinimittàkàïkùàyàü råóhasya tatra mukhyapravçttinimittàsaübhave gauõapravçttinimittalà># bhàyopakramàkàïkùànusàreõaiva vàkya÷eùe 'yamityasya vyavahitakaraõaparàmar÷itvaü  #<vàkya÷eùasyàmukhyasàdç÷yaparatvakalpitamityatropakramànusàreõopasaühàro nãta># --- iti,  #<(arthavàdasya ÷yenayàgobhayadçùñàntadàrùñàntikabhàva evopapattyopakramaparàkramakhaõóanam)>#  tadayuktam; #<ayamiti sarvanàmnà ÷yenàdanyasyaivàrthasya pratãyamànatvena ÷yenaparàmar÷àyogàdeka÷yenaniùñhakriyayorupamànopameyabhàvànupapatteþ, sàdhanatvena viniyuktavyaktyantaramàdàyàyaü÷abdena paràmar÷e ÷yenatvàvacchinnapratiyogitàkabhedasya pratãyamànasya bàdhàpatteþ /
yadyatra># #<"yathà ÷yeno nipatyàdatte evaü dviùanta" mityetàvadeva syàttadeka÷yenaniùñhakriyayoþ saübhavedapi saþ /
nacaitadasti, ata eva dçùñànte 'pi ayaüpadasattve tanniùñhakriyayorupamànopameyabhàvo durupapàda eva /
àkare 'pi saübhavati tu bhedakalpanetyukttvaupacàrikabhedakalpanetyàdinà pratãyamànabhedanirvàhàya paràkràntam /
tavàpi yathaivaü÷abdayorapi vyavahitenànvayàpattyà sàma¤jasyàbhàvasya tulyatvàcca /
ataþ pratãyamànabhedanirvàhàya yàga÷yenayorevopamànopameyabhàvaþ sama¤jasaþ /
eva¤ca pravçttinimittasamarpakatayà vatyarthakavàkya÷eùasya svàdhyàyavidhyavagataü dçùñaü prayojanaü labhyate /
tava tu anyathàpi stutau vatyarthenaiva prarocitamabhyudayakàrãtyevaü niyamàdçùñakalpanàpatti>#riti  //
#<etacca yathaivaü÷abdàbhyàü samabhivyàhçtayoþ ÷yonasarvanàmnorna bhinnàrthatvena pratãyamànayorekàrthatvakalpanetyàdinà bhinnàrthatvakathanena kaustubhepåjyapàdaiþ såcitam >#//
(bimbapratibimbabhàvamålakapårõopamàlaïkàravidhayà lakùaõàü vinaiva yàgastutyarthatvamarthavàdasyeti niråpaõam)  vinaiva lakùaõàmiti //
upamànàntaràbhàvalakùaõàü vinetyarthaþ //
#<pårõopamàlaïkàravidhayeti  >#//
atraca pårvoktarãtyà÷aïkitopasthitatvàdiguõayogena matsyàdyàdànadviùanmàraõayorekadharmatvavivakùayà pårõopamatvameùñavyam /
yàge hi pravçttinimittapratibandhakàruciniràsàya stutirapekùità /
dravye tu svataþ pravçttyabhàvàt na tatstutiratyantamapekùyata iti tatstutyà tatsàdhyayàgastutikalpaneti viprakarùo vi÷eùa iti yàgastutyartha ityanena såcitam //
#<(sandaü÷àdinàmatvavyavasthàpanam)>#  #<evaü sandaü÷àdipadànàmapi># #<"yathà ha duràdànaü sandaü÷enàdadãtaivametenàdatta" ityarthavàde taptàyaþ piõóagrahaõasàdhanalohamayasandaü÷enopamànada÷arnànnàmadheyatvaü j¤eyam >#//
(yaugikatvena saha càturvidhyaü nàmadheyatvaprakàrasyeti niråpaõam) apivà nàmadheyamityatra kva guõavidhitvaü kva nàmadheyatvamiti koùñha÷odhanikàrthamàrambha iti pratij¤àtaü, tannàmatve prakàracatuùñayàpekùatàü såcayitumupasaüharati #<--- tatsiddhamiti >#//
atra udbhidadhikaraõe yaugikatvameva nàmatàsàdhakaü, matvarthalakùaõà tu guõavidhitvaniràsadvàrà tadupodbalikà /
tadàpattyabhàve 'pi phale yàge và guõavidhipårvapakùasya yaugikatvenaiva niràsena nàmatàprasàdhanenàyuktatvàt, matvarthalakùaõàpattimàtreõa somàdau nàmatànaïgãkàràcca /
ato yaugikatvena saha càturvidhyaü j¤eyam /
ataeva ---  ÷àstradãpikàyàü yaugikasyevoktam /
kaustubhe mattvarthalakùaõoktirapi yaugikatvopalakùaõatayaiva neyà //
#<(nàmatve utpatti÷iùñabalãyastvasya pa¤camaprakàratàmataniråpaõaü tatkhaõóana¤ca)>#  vai÷vadevàdhikaraõagatanyàyasudhàvalambanenotpatti÷iùñaguõabalãyastvasyàpi nàmadheyatve prakàratvamicchanti kecit /
yathàhurvai÷vadevàdhikaraõe  #<"guõàntaràvaruddhatvànnàvakà÷yo guõo 'paraþ /
vikalpo 'pi na vaiùamyàttasmànnàmaiva yujyate"># iti #<//
tanniràsasåcanàyaivakàraþ /
tanniràsastatraiva niråpayiùyate >#//
(vai÷vadevajyotiràdipadànàü yathàsaübhavaü udbhidàdyadhikaraõaviùayatvopapàdanam /
paunaruktyaparihàra÷ca) sarvatretyanenaitaduktaü bhavati /
yadyapi "athaiùa jyotirathaiùa sarvajyoti"rityatra jyotiràdipade prathamanirdiùñe dravyasya kratuvàcakapadasamabhivyàhàràbhàve tadaïgatvena viniyogàyogàt prakaraõena ca siddharåpasyàviniyogàt "etena sahastradakùiõena yajete" tyuttaravàkyagataitacchabdena pårvavàkyagataprathamànirddiùñànàü paràmar÷ena jyotiùñomayàgànuvàdenaitacchabdopanãtatayà guõaparatà÷aïkà bhavati; tathàpi tadanuvàdena teùàü guõànàü sahastradakùiõàyà÷ca vidhàne vàkyabhedàpatte÷citràpadavadeva na guõaparatvam, apitu nàmatvameva; vàkyabhedàpàdakaguõàde÷ca karmàntarakalpanasyocitatvàt /
etadabhipràyeõàsminnadhikaraõe te 'pi cavàkyàntareùu yadà tçtãyànirde÷aü pratipadyante, tadà vicàryanta iti vàrtike tadvyapade÷àdhikaraõavicàryatvaü jyotiràdipadànàmàpàtataþ pratãyamànamapi tadvyapade÷arahitatvenàyuktaü matvà jyotiràdi÷abdànàmudbhidàdyadhikaraõeùu yathàsaübhavaü nive÷o bhaviùyatãtyabhipràyeõa nyàyasudhàkçtà vyàkhyàtam /
atastatràpi yuktaü nàmadheyatvam /
evaü darvãhomavai÷vadevàdipadànàmapi nàmadheyatvaü tatprakhyanyàyena draùñavyam /
vai÷vadevàdhikaraõe tu tadeva vai÷vadevapadasyàkùipya samàdhãyate /
aùñame tviha siddhameva nàmadheyatvam apårvatàdivicàràrthaü prasaïgàduktamiti na paunaruktyamiti /
prayojanamàdyapårvapakùe  somabàdhena ÷yenapakùiõà jyotiùñomànuùñhànam, #<dvitãyapakùe># pràõidravyakatvàdagnãùomãyavidhyantaþ, #<siddhànte># #<tu># somadravyakaþ somayàgavikçtiriti spaùñatvànnoktam  //
#<iti pa¤camaü tadvyapade÷àdhikaraõam >#//
<B1>

#<(6 adhikaraõam / )>#


#<nàmadheye guõa÷ruteþ syàdvidhànamiti cet  / Jaim_1,4.6 />#


pårvamubhayatra vi÷iùñavidhipårvapakùe yàni dåùaõàni matvarthalakùaõàdãni dattàni tànãha àkùipyante /
yadi hi yàgasya kàrakatvaü syàt, tataþ somàdãnàü kàrakàntaràõàü tadanvayànupapatterbhavenmatvarthalakùaõà, ubhaya÷iùñabhàvanàvidhànaü và /
natvetadasti; yàgasya kriyàråpatvàïgãkàràt /
ata÷ca tasmin sarvakàrakàõàü bhàvanàvadeva vinaiva matvarthalakùaõàü vinaiva ca vairåpyaü saübandhopapattiþ /
yàgasya ca kriyàtve 'pi saübandhasàmànyena bhàvanànvayo na virudhyate /
bhàvanà và vaiyàkaraõavadatiriktà naivàïgãkriyate /
ata÷codbhidàdiùvapi sarvatra guõavidhitvameva, vàjapeyodàharaõaü tu måle guõasåtrànurodheneti pràpte ---  #<pacatãtyasya pàkaü karoti pàkena karotãti vivaraõàddhàtvarthasya karmatvakaraõatvànyatarakàrakatvenaiva bhàvanànvayaþ /
bhàvanà ca yathàtiriktà tathà vakùyate /
ata÷cetarakàrakàõàü dhàtvarthànvayànupapatteragatyobhayavi÷iùñabhàvanàvidhànaü somàdàvaïgãkçtam /
pràcãnarãtyà và matvarthalakùaõà /
anyathà ÷rutyaiva phalaguõayoryàgànvaye phalànvayàrthaü yàgasyopàdeyatvavidheyatvaguõatvàni guõànvaye codde÷yatvànuvàdatvapràdhànyànãti viruddhatrikadvayàpatteþ /
upàdeyatvàdiniruktyàdikaü ca kaustubhe draùñavyam /
ato matvarthalakùaõàdibhiyà vi÷iùñavidhyanupapatternàmadheyatvamevodbhidàdãnàm   // 6   // 22   >#// iti ùaùñhaü vi÷iùñavidhyàkùepàdhikaraõam (vàjapeyàdhikaraõam) #<<B2>>#
(pårvatanàdhikaraõacatuùñayenàsyàkùepasaïgatiniråpaõam) adhikaraõacatuùñayenàsyàkùepikàü saïgatiü dar÷ayati --- vi÷iùñavidhipakùe iti  //
yàgànuvàdena guõavidhipakùasyàpyupalakùaõam; agre matvarthalakùaõàdãnãtyàdi÷abdabahuvacanayorupàdànàt /
#<matvarthalakùaõàdãnãti  >#//
(tantrasaübandhenàkùepo yatra yatra pårvanyàyaviùayeùu bhavati tasya sarvasyodàharaõatvopapàdanam)  àdipadena yàgànuvàdena guõavidhànapårvapakùe yat phalapadànarthakyaü, phalodde÷ena tadvidhau guõapadànarthakyamiti doùadvayaü tadvyapade÷anyàya÷ceti saügçhyate /
tantrasaübandheneha pårvapakùe tayorapi uddhàràt, na tu nyàyasudhàkçduktasyàpi pårvanyàyacatuùñayasya grahaõaü, tantrasaübandhena pårvanyàyàkùepàsaübhavàt, nahi yaugikatvanyàyena sàmànàdhikaraõyena coktaü nàmatvaü tantrasaübandhena niràkartuü ÷akyate, na và citràdhikaraõoktavàkyabhedaþ; guõadvayasya yàgadvaye tantratvopapattàvapi vidhyanvayatantratve pramàõàbhàvena tadasaübhavàt, nàpi tatprakhyatadvyapade÷àvapi /
ato yatra yatra vi÷iùñavidhipårvapakùastatràpàdyamànamatvarthalakùaõàkùepo yatra yàgànuvàdena guõavidhipårvapakùastatra phalapadànarthakyàdidoùàkùepa÷ceha kriyete /
tatràpi nàgnihotravàkye vi÷iùñavidhipårvapakùe 'pi bahuvrãhiõaiva matvarthabhànànmatvarthalakùaõàyà aprasakternaitadàkùepa iti såcayituü saübhavàbhipràyeõa yatra yatreti vãpsopàdànaü kçtam /
ata eva tatprakhyànya÷àstrodàharaõaü samidàdivàkyaü vi÷iùñavidhipakùe matvarthalakùaõàprasakteþ tadàkùepàrthaü bhavatyevodàharaõam  //
#<(vi÷iùñavidhipårvapakùe ÷yenavàkyasyàpi etadadhikaraõaviùayatvasya kaustubhàvirodhenopapàdanam)>#  #<evaü ÷yenavàkye vi÷iùñavidhipårvapakùe tantrasaübandhena matvarthalakùaõàniràse sati vi÷iùñayàgavidheþ nirduùñatvàt ÷yenabhinnasya yàgasyopameyatopapatteþ vi÷iùñhavidhigauravasya råóhyanurodhena somàdivàkya iva svãkàre bàdhakàbhàvàt># #<pårvàdhikaraõasyàpi àkùepàttaduttaramapyàrambho na virudhyate >#//
etena --- #<matvarthalakùaõàkùepe udbhidadhikaraõànantarameva asyàrambhàpatteþ asàïgatyopapàdanaü nyàyasudhàkçto># --- nirastam /
yattu --- #<kaustubhe påjyapàdaiþ tadvyapade÷anyàyastu naivoddhartuü ÷akyata ityuktam, tatsàkùàttantrasaübandhasya tanniràsàkùamatàbhipràyeõa neyam /
ata eva nyàyasudhàyàü vi÷iùñavidhimaïgãkçtyaiva tadvyapade÷anyàyàkùepo dar÷itaþ >#//
(vàjapeyavàkye tatprakhyanyàyaviùaye 'pi etannyàyapravçttiriti prakà÷akaustubhagranthayoþ prauóhivàdatvopapàdanam)  yattu  prakà÷akàraistadanusàreõa påjyapàdai÷ca kaustubhe 'gnihotravàkye prasaktamatvarthalakùaõàkùepàsaübhave 'pi vàjapeyodàharaõe tatprakhyanyàyaviùaye bahuvrãhyapekùayà karmadhàrayaü laghutvenà÷ritya tatra prasaktàyà matvarthalakùaõàyà àkùepasaübhavaþ /
ata eva àkùepasya sàdhàraõye 'pi tatprakhyanyàyaviùaye 'pi matvarthalakùaõàprasaktidyotanàya vàjapeyavàkyopanyàsa àkare #<--- ityuktam,># tat peyavi÷eùaõasya karmadhàrayapakùe pårvanipàtàpatteþ svaravisaüvàdàpatte÷ca prauóhivàdamàtram  //
#<(vàjapeyodàharaõasya pårvàdhikaraõàviùayatvaparanyàyasudhàkhaõóanenàkùepàthratvasamarthanam)>#  yadapi --- #<nyàyasudhàyàmapårvavàjapeyodàharaõànarthakyaü parihçtam;># #<vàjaü peyamasminniti bahuvrãhiõaiva matvarthalàbhànmatvarthalakùaõànàpatteþ, peyasya ca vàja÷abdavàcyànnavi÷eùaõatvopapatteþ pànàrhatvavi÷iùñaikàrthavidhànopapatteravàkyabhedàttatprakhyànya÷àstratadvyapade÷ayo÷càbhàvàt pårvanyàyacatuùñayena guõavidhitvaniràsàsiddhervairåpyàpattyà tanniràsàya vàjapeyodàharaõam># - iti, tadapi na; #<tathàtve udbhinnyàyàviùayatvàyàgnihotrapade iva bahuvrãherà÷rayaõe matvarthalakùaõàyà aprasaktau tantrasaübandhena taduddhàràrthaitadadhikaraõaviùayatvasyàpyanàpatteþ /
siddhàntetu suràgrahavidhànàttatprakhyatayaivàkare 'bhihitayà guõavidhiniràsasiddheþ tanniràsasyànapekùaõàcca /
ato yaugikatvavàkyabhedatatprakhyanyàyànvinà yàni dåùaõàni matvarthalakùaõàdãni tàni iha àkùipya samàdhãyanta iti bhàvaþ >#//
(dhàtvarthasya bhàvanàyàü saübandhasàmànyena tatra ca guõàdãnàü karaõatvàdinà cànvayaniråpaõapårvakaü vi÷iùñavidhyasaübhavaråpapårvapakùopapàdanam)  #<tadanvayànupapatteriti />#
kàrakàõàü kriyayaivànvayàt kàrakàntarãbhåto dhàtvarthastacchabdàrthaþ /
udbhidadhikaraõe matvarthalakùaõàparihàreõa guõasya bhàvanàyàmeva kàrakatvenànvayasya svayaü sàdhitatvàt guõayàgobhayavi÷iùñabhàvanàvidhànà÷rayaõena yadgautavaü tadapyà÷rayaõãyaü syàdityàha #<--- ubhayeti />#
#<natvetaditi  >#//
yajetetyatra yàgagatakarmatvakaraõatvapratipàdaka÷abdàbhàvàditi ÷eùaþ /
yadyapi bhàvàrthàdhikaraõe 'tiriktabhàvanà sàdhayiùyate; tathàpi tasya yatnaråpasya kàrakàjanyatvàt na tatra kàrakàõàü anvayaþ saübhavati; dhàtvarthadvàrakà÷rayaõe tadapekùayàtatraiva tadanvayasya yuktatvàt /
ataþ sarvàõyapi kàrakàõi dhàtvarthenaivànvãyante /
ata e kàrakànvayitvàt na tasya kàrakatvam, apitu kriyàråpatvameveti yathaiva siddhànte sakalakàrakànvitabhàvanà kriyàråpaiva satã pratyayenocyate, tathaiva dhàtunà mamàpi kriyàråpa evàrtha ucyate /
ata eva na bhàvanàvadeva karmatvakaraõatvàdikçtavairåpyamapi /
evaü ca sakalakàrakavi÷iùñasya dhàtvarthasya saübandhasàmànyenaivànvayaþ /
"prakçtipratyayau sahàrthaü bråta" ityanu÷àsanamapi saübandhasàmànyàbhipràyam /
ata eva etadanu÷àsanabalàdeva niråóhalakùaõayà saübandhasya padàrthavidhayà bhànam /
naca kàrakàtiriktasya naiva bhàvanàyàmanvaya iti niyamo 'sti; "etasyaiva revatãùvi"ti vàkye bhàvanàyà÷càpi tadanvayàïgãkàràt /
athavà ---  pradhànànvayànurodhena bhàvanàyàmeva kàrakàõàmanvayaþ; tathàpi dhàtvarthasya saübandhasàmànyenaiva tasyàmanvayàdekasmin yàge guõaniråpite karmatve phalaniråpite ca karaõatve aïgãkriyamàõe 'pi ÷àbdabodhe tena tena råpeõa pratãtyabhàvàt na vairåpyàpattiriti karaõatvenànavagamàt na tadanvayàrthaü matvarthalakùaõàdyàpattirityabhipretyàha #<--- yàgasyeti  >#//
bhàvàrthàdhikaraõaü asiddhaü matvaitadvicàrapravçttiriti pakùàntareõàha #<--- bhàvanà veti >#//
(udàharaõàntaraparityàgena vàjapeyodàharaõà÷ayaþ, tatra nyàyasudhàprakà÷akàrayormatakhaõóanaü ca)   yadyapi vàjapeyapade bahuvrãhyà÷rayaõe na matvarthalakùaõàprasaktiþ, karmadhàraye peyapadasya pårvanipàtàpattiþ; tathàpi bahuvrãherà÷rayaõe 'pi nànyapadàrtho yàgaþ pårvapakùe 'bhipretaþ, yena vàjapeyasubantenopàttaü dravyaü guõatvena vidhãyata iti pårvapakùà÷ayena matvarthalakùaõàprasaktirna saübhavatãtyucyate, kintu vàjaü annaü peyam yasminniti suràdravyavat yat karma tadevànyapadàrthatvena vivakùitamityabhipràyaþ /
tathàca samàsenaivànyapadàrthatayà suràdravyavi÷iùñakarmavidhànà÷ayena pràcãnaiþ prasajyanmatvarthalakùaõàkavàjapeyodàharaõameva kimarthaü dar÷itamiti ÷aïkàü pariharati #<--- vàjapeyeti >#//
(guõasåtrapravçttiprayojanam) #<guõasåtrànurodheneti >#//
atraca


#<tulyatvàt kriyayor na  / Jaim_1,4.7 />#


iti guõasåtraü vàjapeyasyànnadravyakatvena dravyasàdç÷yasya balavatvàdaiùñikavidhyantarasya pårvapakùe pràpte somadharmàõàü dãkùopasadàdãnàmapràptau "saptada÷adãkùo vàjapeyaþ" "saptada÷opasatkovàjapeya" iti dãkùopasadanuvàdaliïgadar÷anànupapattipradar÷anàrtham /
taddhi vàjapeya eva saübhavati nànyatreti tadanurodhena vàjapeyodàharaõaü na tu nyàyasudhàkçtprakà÷akàroktarãtyetyarthaþ //
#<(dhàtvarthasya saübandhasàmànyena bhàvanànvayaniràsena karmatvakaraõatvàdinànvayaniråpaõapårvakaü somena yajetetyàdau sarvatra matvarthalakùaõà samarthanam)>#  #<yadi># #<saübandhasàmànyena yàgabhàvanayoranvayastato guõaphalayorekasyàpyayogyatvàdyàgànvayànupapattiþ /
yàgasaübandhibhàvanàyàþ phalaguõàkàïkùàbhàvàt /
ato yàgakaraõakabhàvanàyà eva sàdhanàkàïkùitatvena tattadråpeõaivànvayo yuktaþ /
yadà pårvoktavivaraõànurodhàdbhàvanàyàþ dhàtvarthàtirekeõa dhàtvarthasya ca karaõatvakarmatvànyatarakàrakatvapratãtistadà sutaràü tenaiva råpeõànvayaþ /
vidhisamabhivyàhàrasattve dhàtvarthasyàpuruùàrthasya karaõatvenaiva bhàvanànvayaþ /
tadabhàve puruùàrthatvàvagatau và karmatvenaiveti na saübandhasàmànyenànvaya iti karaõatvena bhàvanànvaye pàrùñhikànvayavelàyàü yogyatvàt phalenaivànvayaþ syànnatu guõena vidhisamabhivyàhàre satyapi katha¤cit karmatvàbhyupagame guõenaivànvayaþ, syànna phalena /
ubhayaråpatvàvagatyaïgãkaraõaü tu yugapat bodhe viruddham /
÷råyamàõasyaiva kramikabodhadvayajanakatvasvãkàre àvçttilakùaõo vàkyabheda ityabhipretyàha>#--- ata÷ceti  //
#<(matvarthalakùaõàü vinobhayorgumaphalayoryàgànvaye prasaktaviruddhatrikadvayasvaråpàdiniråpaõam)>#  #<matvarthalakùaõàü vinaiva ÷rutyaivobhayoryàgànvaye viruddhatrikadvayàpattimàha --- anyatheti  //
yugapat bodhe hi sàdhyasya phalàdeþ, prayojanatvàt pràdhànyaü, sàdhanasya tu sàdhyàrthatvena pàràrthyàt ÷eùatvàparaparyàyaü guõatvaü prasiddhameva /
pràdhànyasya ca kçtyudde÷yatvaü vinà anupapatterudde÷yatvàpàdakatvaü, apràptasya coddeùñuma÷akyatvàt pràptànukãrtanaråpànuvàdàpàdakatvam /
evaü ÷eùatvasya ÷eùipàratantryàpàdyatvalakùaõopàdeyatvàpàdakatvam, upàdeyatvasya ca vidhyadhãnatvàdvidheyatvàpàdakatvamityevaü sàdhanatve guõatvopàdeyatvavidheyatvaü trikaü, sàdhyatve pràdhànyodde÷yatvànuvàdyatvaü ca trikamekasya yàgasya viruddham /
kramikabodhe 'pi ca vidhyapekùitatvena karaõatvàvagateþ pràthamikatvasyàva÷yakatvàdaj¤àtapårvasyaiva yàgasya phalasaübandhakaraõena tatprati yàgasyàj¤àtaj¤àpanaviùayatvàkhyaü vidheyatvam /
karaõatvàvasthàyàü ca j¤àtasya yàgasya guõasaübandhavelàyàü uttarakàlamanuvàdàjj¤àtaj¤àpanaviùayatvàkhyamanuvàdyatvaü guõaü prati /
tadidaü yàgaguõayorutpattividhikramàïgãkàre pårvaü yàgasyotpattiranantaraü guõasyeti vairåpyam /
tathà phalaü prati yàgasya ÷eùatvàparaparyàyaü guõatvaü guõaü prati ca ÷eùitvàparaparyàyaü pràdhànyamiti ÷råyamàõasyaiva kramikaviniyogavidhiparatvàïgãkàre vairåpyam /
tathà phalaü prati yàgasyopàdeyatvaü guõaü prati codde÷yatvamiti prayogavidhikramàïgãkàre ca vairåpyaü ceti doùàpattirityarthaþ  >#//
(prakà÷akàrãyopàdeyatvaniruktiprakàranirasanam)  #<nanu ---># upàdeyatvavidheyatvaguõatvatrike udde÷yatvànuvàdyatvapràdhànyatrike ca kimidamupàdeyatvaü? ki¤codde÷yatvaü nàma /
naca kçtivyàpyatvaü upàdeyatvaü, tadviparyayo 'nupàdeyatvàparanàmadheyamudde÷yatvamiti prakà÷akàroktaü sàdhu; samàdiråpade÷asya dar÷apårõamàsottaratvàdikàlasya rathantarasàmatvàdernimittasya vrãhyàdeþ saüskàryasya kçtivyàpyatvasattvenopàdeyatvàpatteþ, kartçtadgataikatvàdeþ kçtivyàpyatvàbhàvenopàdeyatvànàpattyodde÷yatvàpatte÷ca /
prakçte 'pi yàge kçtivyàpyatvasattvenodde÷yatvànàpatte÷cetyata àha #<--- upàdeyatvàdãti >#//
(÷eùatvàdisvaråpasyàsaükãrõasya spaùñaj¤ànatayopàdeyatvamàtraniruktipratij¤opapàdanam) ÷eùatvàkhyaguõatvasya kçtyudde÷yatvàparaparyàya÷eùitvaråpapradhànatvasya pravartakaliïgavyàpàràtmaka- pravartanàviùayatvàkhyavidheyatvànuvàdyatvasya ca spaùñaråpatayàsaïkãrõatvena j¤àtuü ÷akyatvàdupàdeyatvasya pàratantryàpàdyatvalakùaõasya ÷eùatve 'pi kàlade÷àdàvabhàvàdata eva pràdhànyàttadanyathànupapattyà kalpyamànodde÷yatvasya tatra sarvasaüpratipannasyàsaübhavena tatraiva svaråpajij¤àsodayàttatsvaråpaj¤ànamevopayogãtyabhipràyeõa guõatvàdãni vihàyo#<pàdeyatvàdãtyuktam >#//
(nirduùñatayodde÷yatvopàdeyatvayornirvacanam)   àdipadenodde÷yatvasaügrahaþ /
prakçtavidhiprayuktyaviùayatvamudde÷yatvaü tadabhàva÷copàdeyatvaü /
asticedamudde÷yatvaü svargàdiphale kàlade÷àdau ca /
samàdiråpade÷àdeþ kçtivyàpyatve 'pi lokasiddhasamopajãvanenàpi prakçtavidhyupapatteþ pa÷vàdivatprakçtavidhiprayuktottaravihàrade÷apràpaõàd iråpakriyàntaravyàpyatvàbhàvena prakçtavidhiprayuktaviùayatvàbhàvà- llakùaõasamanvayaþ /
ata eva pa÷vàdidravyasya tanniùñhaguõàde÷ca vastuto lokasiddhatve 'pi vihàrade÷apràpaõàdikriyàviùayatvena prakçtavidhiprayuktiviùayatvànnàtivyàptiþ /
evamàhavanãyàderàdhànavidhiprayuktàdhàna- niùpannatvena "yadàhavanãye juhotã"tyàdiprakçtavidherutpattyaprayojakatve 'pi praõayanapràduùkaraõàdikriyàntaravyàpyatvena råpeõa prayuktiviùayatvasattvànnàtivyàptiþ /
evaü puroóà÷akapàlasyàpi vihàrade÷e sthitasya hastagrahaõàdiråpakriyàviùayatvena prakçtavidhiprayuktatvaü j¤eyam /
saüskàryasya vrãhyàde r"vrãhibhiryajete"ti vàkye prayuktiviùayatve 'pi saüskàrabodhakaprakçtavidhau prayuktiviùayatvàbhàvàdudde÷yatvàvighàtaþ /
àkhyàtopàttakartustadekatvàde÷ca prakçtavidhyaprayuktatve 'pi kçtiniråpitasamavàyaghañitasaübandhenaiva bhàvanànvayànnàtivyàptiþ /
yatra tu puruùasya saüskàryatvaü tatra karmatàsaübandhenaivànvayànnàvyàptiþ /
ata÷ca ÷eùatvavyàpyatvena pàratantryàpàdyatvalakùaõasyopàdeyatvasya pràdhànyavyàpyatvena codde÷yatvasyàpyanaïgãkàràtkàlade÷àdiùu ÷eùatve 'pi copàdeyatvatadabhàvaråpodde÷yatvayoranupapattiþ /
prakçteca prakçtavidhiprayuktyaviùayatvaråpodde÷yatvasya tadabhàvaråpopàdeyatvasya mitho virodhànna tantrasaübandhasaübhavaþ /
#<iti kaustubhe draùñavyamiti >#//
(matvarthalakùaõàviruddhatrikadvayàpattyàdinodbhidàdipadànàü nàmatvopasaühàraþ)  evaü ca yugapadbodhe viruddhatrikadvayàpatteþ kramikatvàïgãkàre ca pårvoktavairåpyàpatteþ ÷råyamàõasyaiva krameõa yugapadvobhayaparatvàïgãkàràyogàt ÷råyamàõo vidhiranyataraparo 'nyaccàrthikamityava÷yàbhyupeye vidhyapekùitatvàt yogyatvàcca bhàvàrthàdhikaraõanyàyena karaõatvameva ÷àbdaü pràthamikabhàvanànvaye iti pàrùñhikabodhavelàyàmapi tenaiva råpeõa phalànvayo, na tu karmatayà guõena, tasya phalasaübandhottarakàlãnatvenàrthikatvàt /
ata÷ca guõasyàpi pràthamikabhàvanànvaye asmaduktarãtyà karaõatvenaiva saüjàte dvitãyabodhavelàyàü yàgasaübandhasyàva÷yakatve yàgasya phalaü prati karaõatvàt karaõãbhåtaguõànvayàrthaü àva÷yakã matvarthalakùaõà /
yeùàü tu pràcàü mate prathamato 'pi na guõasya karaõatvena bhàvanànvayasteùàü tu prathamata eva sà àva÷yakã duruddharetyabhipretyopasaüharati #<--- ata iti  >#//
udbhidàdãnàmityàdipadena yaugikatvasàmyàt vàjapeyapadasyàpi saügrahaþ //
#<(vàjapeyapade yajisàmànàdhikaraõyopapattyarthaü bahuvrãhyà÷rayaõena guõe karmaõica tulyavadvçttikatvasaüpàdanam)>#  #<yadyapi karmadhàrayapakùe guõe eva yaugikasya vàjapeya÷abdasyaikahàyanyàdi÷abdasyeva matvarthalakùaõayà># #<guõavidhiparatvamevàpadyate, na tu udbhidàdipadasyeva guõe karmaõi ca tulyavadvçttikatvam; tathàpi matvarthalakùaõàpattyà guõaparatve niraste yajisàmànàdhikaraõyopapattyarthaü jaghanyasya bahuvrãherevà÷rayaõena tatprakhyanyàyena nàmadheyatvaü nàsulabham /
yadyapi bahuvrãhau anyapadàrthalakùaõàpattyà nàmatvà÷rayaõamapi lakùaõàpàdakam; tathàpi tasyà niråóhatvena padàrthabodhavelàyàü jàtatvàt ÷rutitulyatvena padàntarasàmànàdhikaraõyavattvena vàkyàrthalakùaõàto jyàyastvamiti na doùaþ /
yadà tu maduktarãtyà pårvapakùe 'pi bahuvrãhireva, tadà tu tulyavadvçttikatvànna ko 'pi doùaþ >#//
(tatprakhyanyàyena vàjapeyanàmatvopapàdanam)   ato yuktaü tatprakhyanyàyena nàmatvam /
saübhavati ca saptada÷ànàü pràjàpattyasomagrahàõàü vi÷eùata àmnànavat pràjàpatyànàü saptada÷a suràgrahàn gçhõàtãti vi÷eùata àmnànàt somagrahàõàü àhavanãyàdhvaryukartçkapracàravat suràgrahàõàü màrjàlãye pratiprasthàtçvàjasçtkartçkapracàravidhànàt suràgrahairapi vàjapeyayàgàbhyàsàt tatprakhyanyàyaþ /
tatra ca màrjàlãye suràgrahaõamanukampanamàtraü kçtvà vàjasçtàü bhakùaõaü homo 'pi veti pakùadvaye 'pi yàgàbhyàse na vivàdaþ /
evaü sthite yadyapi ca sàkùàtsuràsaübandhitvaü yàge na prasiddham /
tathàca "saptada÷asuràgrahàn gçhõàtã"tyanena grahaõasaüskçtànàü suràõàü viniyogàpakùeyà tena madhugrahaü niùkãõàti, taü sabrahmaõe sapàtramiti ÷apatha÷rutyà suràpratigrahakartçpårvadattasya hiraõyapàtrasthamadhugrahasya suràgrahaõaniùkrayàrthatvena viniyogàt madhugrahasyàpi ca sapàtrasya brahmasaüpradànake dàne viniyogàtparaüparayà yàge suràsaübandhitvasiddhiriti påjyapàdànàü kaustubhe suràsaübandhitvopapàdanaprayàsakaraõaü vçthaiva /
yadyapyagnãùomàdipadavadvàjapeye bçhatsàmakasya viùõau ityasyàmçci vàjapeyastotrasyànte àmnànàttenaiva kratusamàpteþ vàjapeyastotrakçtasamàptimattvenaiva vàjapeyapadapravçttiþ ÷akyate eva vaktuü; tathàpi "prajàpatirakàmayata vàjamàpnuyàt svargalokamiti sa etaü vàjapeyamapa÷yadvàjaü peyo và eùa vàjapeyaþ etena svargaü lokaü àpnotã"ti tàõóibràhmaõe arthavàde vàjaråpànnapeyatvayogenaiva vàjapeya÷abdanirvacanàt vàjaü peyamasminniti yogàrthasyaiva anusaraõaü mãmàüsakànàmiti dhyeyam /
prayojanaü pårvapakùe vyaktatve 'pi dravyasàdç÷yena balavataiùñikavidhyantaþ siddhànte spaùñatvàcca noktam  //
iti ùaùñhaü vi÷iùñavidhyàkùepàdhikaraõam (vàjapeyàdhikaraõam)  <B1>

#<(7 adhikaraõam / )># 


tadguõàstu vidhãyeran avibhàgàdvidhànàrthe //


"àgneyo 'ùñàkapàlo 'màvàsyàyàü paurõamàsyàü càcyuto bhavatã" tyàdau àgneya÷abdo guõavidhiþ karmanàmadheyamiti cintàyàü agnermantravarõàdeva pràptatvàdàgneyapadaü nàmadheyam iti pràpte ---  #<puroóà÷akarmikàyà bhàvanàyà mantràpekùàbhàvànmantrasya ca tatràyogyatvànnopàü÷uyàja iva mantrasya devatàkalpakatvam /
nacàghàravadvàcaniko viniyogo mantrasya, yena tatkalpakatvaü saübhàvyeta /
na ca mantrasyàùñàkapàlakarmakabhàvanàïgatve pramàõamasti, prakaraõasya upàü÷uyàjàdiùvapyavi÷iùñatvàt /
nàpi kramaþ, bràhmaõapàñhakramàpekùayà mantrapàñhakramavaiparãtyasya pa¤came vakùyamàõatvàt /
atastatprakhyanyàyàbhàvànnàmatvànupapatterdravyadevatobhayavi÷iùñabhàvanàvidhipratãtestasya ca yàgamantareõànupapatterbhådhàtunà tallakùaõàt sakalavi÷eùaõavi÷iùñayàgabhàvanàvidhànena arthàdvi÷eùaõànàmapi vidhikalpanàt guõavidhirevàgneya÷abdaþ >#//
prayojanaü "àgneyaü paya" ityàdau nàmàtide÷enàgneyavidhyantaþ pårvapakùe, siddhànte tu sànnàyyavidhyantaþ // 7 // 23 // iti saptamamàgneyàdhikaraõam /
#<<B2>>#  (pårvàdhikaraõenàpavàdikasaügatiniråpaõam)   àkùepasamàdhànàrthasyàpi pårvàdhikaraõasya nàmatàsàdhakatvàdàkùepasamàdhànàbhyàü sàdhitasya nàmatvasyeha siddhànte 'pavàdakaraõàt àpavàdakãü saïgatiü spaùñatvàdanabhidhàya viùayavàkyapradar÷anapårvikàü cintàü dar÷ayati ---  àgneyo 'ùñàkapàla iti //
#<(pràkçtavaikçtavàkyàntaràõàmapyetadadhikaraõaviùayatvam)>#  àdipadena  #<"agnãùomãyamekàda÷akapàlaü aindraü dadhyamàvàsyàyà">#miti pràkçtànàü  #<"àgneyaü paya"># #<"aindraþ puroóà÷a" iti vaikçtànàü ca vàkyànàü saügrahaþ >#//
(àgneyanàmatàguõavidhitvaparatvaniràsena sarvavi÷iùñavidhiviùayatvametadadhikaraõasyeti nyàyasudhàkàramatatatkhaõóane)  atra nyàyasudhàkçtà ---  "àgneyapadasyàùñàkapàlàdidravyasàmànàdhikaraõyàt karmaõa÷cà÷ravaõànmantratastu virodhe syàdi" tyadhikaraõe pa¤came àgneyàgnãùomãyayoþ bràhmaõakramaviparyayeõa mantrakramàmnànasya vakùyamàõatvena kramaviniyuktamantràbhàvàt ÷rutyaviniyuktànàü ca mantràõàü svàrthasamavàyakalpakatvàbhàvàt màntravarõikadevatàkalpanànupapatteþ dravyadevatàsaüyogenàpi yàgasya kalpayituma÷akyatvàdà"gneyaü caturdhà karotã" tyàdivyavahàrasya ca dravyaviùayatvena karmanàmànapekùatvànniùprayojanatvenàpi nàmatvà÷aïkànupapatteþ na nàmatvacintà yuktà; ataþ pårvàdhikaraõe tantrasaübandhànupapattyà vi÷iùñavidhau niraste kvacidapi tarhyanàvçttena pratyayena vi÷iùñavidhirna saübhavatãtyà÷aïkya vi÷iùñavidhivyutpàdanàyaivaitadadhikaraõam /
tadvyutpàdanasya cotpatti÷iùñaguõabalãyastvasiddhiþ prayojanam /
tasya nàmatà /
somavi÷iùñe hyutpanne ÷uddhànuvàdàsaübhavànna khanitràdistatretyudbhidàdernàmatà sidhyati /
÷rutena tu pratyayena ÷uddhaü yàgaü vidhàyopapadànarthakyaparijihãrùayà tadarthavidhinàyà÷rutapratyayàntarakalpane ÷rutasyaivàvçttikalpane ÷uddhayàgànuvàdenodbhitsomayorvihitayoþ tulyabalatvena vikalpopapatterna nàmatà sidhyatãti nàmadheyatvaü draóhayituü vi÷iùñavidhiriha vyutpàdyate saprayojanaþ /
eva¤ca sarvecàtra vi÷iùñavidhayaþ udàharaõamiti bhàùyavàrtikayorguõavidhinàmadheyacintà pårvàpavàdatvena saïgatiü vaktuü kçtà /
athavà --  guõavidhyasaübhave sthite vaiyarthyaparihàràya saübhavamàtreõa nàmatvamuktam /
etadadhikaraõaü tu vi÷iùñavidhivyutpàdanamàtràrthatvameveti #<--- uktam, tadayukta># miti såcayituü yathàbhàùyavàrtikaü guõavidhiþ karmanàmadheyamiti cintàyàü nive÷itam /
#<ayamà÷ayaþ ---># na tàvadatra vi÷iùñavidhivyutpàdanaü nàmatvavicàre saïgatam; utpatti÷iùñaguõabalãyastvasidhyà vi÷iùñavidhivicàrasya saprayojanatve 'pi tadbalãyastvena vàjinayàgavadguõavi÷iùñakarmàntarasyaivodbhidàdivàkyeùvàpattyà guõavidhitvaniràsàsaübhavena nàmatàyàmasàdhakatvàt, yadi vàjinavàkye råóhibalãyastvena vàjinapadasyotpatti÷iùñaguõabalãyastvenàpi na nàmatetyucyeta, tadodbhidàdipadànàmaråóhatvena tulyavadvçttikatayaiva nàmatàsiddheþ kimutpatti÷iùñaguõabalãyastvena? #<ki¤ca># vi÷iùñavidhyabhàve 'pi na khanitrasya vikalpaþ saübhavati; udbhidàdivàkyeùu yàgànuvàdàsiddheþ, "somena yajete"ti vàkyasya pårvapravçttyà÷rayaõena ÷uddhayàgavidhàne 'pi tadànãmevopasthitopapadànarthakyaparihàràya kalpitenàvçttena tenaiva và vidhipratyayena svavàkyopasthitayàgànuvàdena some vihite tenaiva niràkàïkùãkçte yàgenaiva vàkyàntaropàttakhanitràdividhànaü saübhavatãti tatra karmàntaravidhànasyaivàpattirna tu vikalpaþ /
nahyutpatti÷iùñaguõabalãyastve niràkàïkùatàpàdanàtiriktamanyat ki¤citkaraõamasti, tattu vi÷iùñavidhyabhàve 'pi sukaramiti /
#<ataeva ---># tatra vi÷iùñavidhiü matvarthalakùaõàpattyà nirasya yaugikatvàdinaiva nàmatvamàkare sàdhitamityasaïgataü vi÷iùñavidhivyutpàdanam #<apica># sannikçùñavidhau asaübhavanibandhanatvàdviprakçùñayorvi÷eùaõavi÷eùyayoryugapadvidheyatvasya sannikçùñavidhànàrthaü ca tasyasaübhavaþ viprakçùñavidhànàrthaü tasyàsaübhava÷càbhyupagantavyaþ syàditi yugapat viruddhasaübhavàsaübhavàyogànna kvacit sakçcchrutena pratyayena vi÷iùñavidhiþ saübhavatãti tvaduktapårvapakùasya somena yajetetyatrevàgneyàdivàkyeùvapi saübhavàdanekaguõopàdànanimittavàkyabhedàpattihetukapåvrapakùàbhidhànamàgneyàdivàkye bhàùyakàrasya ÷ånyahçdayatàmevàpàdayet /
ataþ saïgatatvàdguõavidhinàmadheyavicàra eva yukta iti  //
(tatprakhyanyàyenàgneyapadanàmatvopapàdanam)   #<kathaü tarhi nyàyasudhoktadåùaõasamåhe vidyamàne nàmatàpårvapakùasiddhirityata àha># --- agneriti //
ayamarthaþ --- #<yadyapyàgneyavàkye bhavatinà sattàmàtropàdànàdvidherbhàvanàyàþ tadavacchedakayogyadhàtvarthasya và nopàdànaü; tathàpi># apràptàrthatvàdvidhiü prakalpya bhådhàto÷ca bhàvanàü vinànupapatteþ bhàvanàkùepàttayaiva và bhàvanàbhidhànàt tasyàü ca prathamàntàùñàkapàlapadoktadravyasyànvayàsaübhave saktuvatprathamàyàþ karaõatvalakùaõayà aùñàkapàlakaraõikàyàü tasyàü bhàvanàyàü  agnerapi vi÷eùaõatvenànekavidhinimittagauravàpatteþ tatprakhyanyàyena nàmadheyamàgneyapadam /
saübhavaticàtra mantravarõasyàgnidevatàpràpakasya sattvàttatprakhyannyàyaþ //
(mantrabràhmaõapàñhayorananyàdç÷atvenànyàdç÷atve 'pi anuùñhànasàde÷yàt agnirmårdhetyàdãnàü àgneyàdiviniyogena màntravarõikadevatàpràptisamarthanam)  agnirmårdheti puronuvàkyàyà "bhuvo yaj¤asye" ti yàjyàyà÷càdhikàràkhyaprakaraõena sthànena và aùñàkapàlabhàvanàïgatvàvagaterupàü÷uyàjavat ÷rutyaviniyoge 'pi devatàkalpakatvopapatteþ /
ataeva --- dravyasamànàdhikaraõasyàpyàgneyapadasya nyàyena nàmatàsiddhau karmavyadhikaraõadvitãyàntàgnihotràghàrapadavannàmatvaü karaõatvalakùaõayàü nànupapannam /
nacàdhikàrasyopàü÷uyàjàdiùvapyavi÷eùàtkramasya ca bràhmaõapàñhàpekùayà mantràõàü vaiparãtyàdasaübhavatt kathaü prathamasya prathamamityevaü pàñhakramàt mantràõàmaïgatvamiti dåùaõam; vàjasaneyi÷àkhàyàü prathamamàgneyasya pa÷càdagnãùomãyasyaiva bràhmaõapàñhàmnànàt mantràõàü pàñhakramopapatteþ; sarva÷àkhàbhij¤atvena vi÷vastatantravàrtikakàrairlekhanàt ÷àkhàntare mantrapàñhakramànàmnànasyànumàtumapya÷akyatvàcca /
"mantratastu virodhe syàdityatra tu yatràpi vyutkramàmnànaü, tatràpãùñasiddhirupapàdità, natu tàvatà sarvatràpi vyutkramàmnànaü, tadapyagnãùomãyànantare pañhitasyàpyàgneyasya "÷iro và etadyaj¤asya yadàgneyo hçdayamupàü÷uyàjaþ pàdàvagnãùomãya" ityanenàpràptàrthatvena vidhikalpanayà svasthànàdapakçùya agnãùomãyapa÷uyàgavadapakçùyànuùñhànàvagateranuùñhàna- lakùaõasthànakramàtpa÷udharmàõàü agnãùomãyàïgatvasyeva yàjyànuvàkyàyugalasyàïgatvàvagatiriti kaustubhadar÷itaprakàreõàïgatvasya sulabhatvàcca  //
#<(àgneya iti taddhitasya devatàpramàpakatva÷aïkàtannirasane)>#  naca --- #<taddhitasya sarvadaivatapràpakapramàõàpekùayà balavatvàttenaiva devatàvidhànena durbalamàntravarõikadevatàkalpanaü na yuktamiti># --- vàcyam; virodhe tatpràbalye 'pi avirodhe 'nekavidhigauravàpàdakatvena taddhitasya tatkalpakatvàyogàt /
#<"sarvatràgnikalibhyàü óhak vaktavya"># iti pràgdãvyatãyeùu  #<"tasyedaü"># #<"tasyàpatyaü" "sàsya devatà" "tasya samåhaþ" "tatra bhava" ityàdisàmànyavi÷eùeùu anekeùu saübandheùu óhakpratyayasya smaraõàdàgneyapadasya sandigdhàrthatvena niyamena devatàvidhàyitvànupapatte÷ca /
nàmadheyatvetu pramàõàntarabalàdeva devatàtaddhitanirõayopapatteþ /
ato yuktaiva mantravarõàddevatàpràptiriti >#//
(pårvamanirdhàritasya dhàtvarthavi÷eùaõasya pa÷càdavadhàryamàõasya bhàvanàvacchedakatvopapàdanam) bhàvanàyà÷càvacchedakadhàtvarthàpekùàyàü tadavacchedakayogyadhàtvarthà÷ravaõe 'pi devatàsaübandhakalpitayàgasyaiva pa÷càdavagatasyàpyavacchedakatvopapattiþ /
iùyate càbhyuditeùñivàkye bhàvanàntaravidhipakùe guõasaübandhavàkyeùu pa÷càdavagatasyaiva dhàtvarthasyàvacchedakatvam /
ata eva "jyotirgauràyu"rityàdau apràptiphalakalpitavidhyanyathànupapattisiddhabhàvanàkùiptànirdhàritadhàtvarthavi÷eùasyaiva jyotiràdi nàmetyavadhàrite pa÷càdavyaktatvàdisàdç÷yenàtidiùñadravyadevatàsaübandhena yàgaråpavi÷eùanirdhàraõamiùñam /
ata÷ca siddhànta iva pa÷càdavagatasyaiva yàgasyabhådhàtunà lakùaõayà bhàvanàvidhànopapatteryuktamàgneyapadasya nàmatvam  //
#<(prakà÷akàràbhimatayàgacaturàvçttiråpapakùaprayojanani ràsena pårvapakùaprayojanàntarasåcanam)>#  #<yathàcàtra nàmadheyasya nàniùprayojanatvaü tathà adhikaraõaprayojanakathanavyàjena dar÷ayiùyate />#
yattu --- #<prakà÷akàrai># #<"ràgneyaü caturdhà karotã" tyatra àgneyakarmaõa÷caturdhàkaraõàsaübhave 'pi caturàvçttiþ prayojanam># --- ityuktam, tat  "puroóà÷aü caturdhà karotã"ti ÷àkhàntaravàkyopasaühàreõàgneyapadasyàgnidevatopalakùitapuroóà÷a- paratvàvagateþ puroóà÷asyaiva caturdhàkaraõaråpavibhàgavidhipratãterayuktamiti dåùitaü kaustubhe /
ato  nyàyasudhàkçdàpàditasakaladåùaõaparihàreõa sudçóho nàmadheyatvapårvapakùa ityabhipretyopasaüharati  --- àgneyapadamiti #<//
àgneyapadamagnãùomãyapadànàmapyupalakùaõam >#//
(ayogyatvàt vàcanikaviniyogàbhàvàccopàü÷uyàjàghàràdiùviva mantrasaübandhàsaübhavàt  #<màntravarõikadevatàpràptyasaübhavàdàgneyapadanàmatvàsaübhavopapàdanam)># #<nedaü nàmadheyam; tatprakhya÷àstràbhàvàt, yadi hyaùñàkapàlakaraõikàtra bhàvanà vidhãyeta, tatastasyàü tvaduktavidhayà màntravarõikadevatàpràpteþ sattvàt syànnàmadheyam /
natvetadasti; aùñàkapàlakartçkabhavanenàkùiptàyàü bhàvanàyàü aùñàkapàlasya karmatvenaivànvayàt aùñàkapàlotpattijanakavyàpàraråpeõaivàùñàkapàlabhàvanà vidheyà, natu siddhàùñàkapàlakaraõikànirdhàritadhàtvarthavi÷eùàvacchinnà yàgàdibhàvaneti tasyàmagnyàdidevatàprakà÷akayàjyànu- vàkyàyugalasya kathamapyanvayànupapatteryàjyànuvàkyàsamàkhyàsahakçtaliïgenànyatraiva viniyogàt anuùñhànalakùaõasthànabàdhàccàùñàkapàlabhàvanàïgatve pramàõabhàvànmàntravarõikadevatàpràpterasaübhava ityabhipretya siddhàntamàha># --- puroóà÷akarmiketi  #<//
upàü÷uyàje tu pratyakùayaji÷ravaõàttatra yogyatayà sthànena mantrànvayopapatteryuktaü màntravarõikadevatàkalpanamityabhipretya vaiùamyaü dar÷ayituü nopàü÷uyàja iveti vyatirekadçùñàntopàdànam />#
nanu #<kùaraõàtmakàghàrakarmaõàmapi># #<"indra årdhva" iti mantrasyàkàïkùàyogyatayorabhàvenànvayàyogàt kathaü tadanvayena devatàpràptyà yàgakalpanamityà÷aïkàü pariharan vaiùamyamàha># --- naceti //
tatra liïgàdanvayàyoge 'pi  #<"ityàghàramàghàrayatã"tãti karaõena ÷rutyaiva viniyogànyathànupapattyà devatàyàgayordvayorapi kalpanàt karaõasya ca homatvakalpanena virodhàpàdanànnàmatopapattiriti vaiùamyamityarthaþ >#//
(pårvapakùyàpàditasakaladoùaparihàreõa siddhàntopasaühàraþ) pårvoktarãtyà mantrapàñhakramopapattàvapi ayogyatvàdeva mantratvasyànupapattimabhisaüdhàya pårvapakùyàpàditànekavidhinimittakagauravaparihàreõa siddhàntamupasaüharati #<--- ata iti  //
dravyadevateti //.>#//
àgneya iti taddhitena devatàtvavi÷iùñadravyàbhidhànàdaùñàkapàlapadasya "ete puroóà÷aü kårmaü bhåtaü sarpantamapa÷yan" ityarthavàdàvagatàùñàvacchinnakapàlasaüskçtapuroóà÷adravyavàcakatvàdapràptàrthatvàdarthavàdasamabhivyàhàràcca laño leóarthakatvani÷cayena vidhibhàvanayoþ pratãtau tasyàü bhàvanàyàü puruùavyàpàraråpàyàü aùñàkapàlasya kartçtvànupapatteþ prathamayà karaõatvalakùaõayà aùñàkapàlasya karaõatvenànvaye agnidevatàtvasyàpi ca kàrakatvenànvaye sakalakàrakavi÷iùñàkùiptayatki¤ciddhàtvarthakaraõatveùñasàmànyabhàvyakatve buddhe pa÷càddhaviþsamabhivyàhçtadevatàtvasya yàgamantareõàsaübhavàt bhàvanàpekùitasya dhàtvarthasya yàgatvàvadhàraõe'pi ÷àbdatvasiddhyarthaü bhådhàtunà yàgalakùaõayà yàvadvàkyopàttavi÷eùaõavi÷iùñaikayàgabhàvanàvidhànànna ÷rutasya pratyayasyàvçttiprasaïgaþ /
vi÷eùaõavidhikalpanàkçtaü ca gauravamanyato pràptatvàdàpadyamànaü na duùyati /
na ca taddhitasya devatàvidhàyakatve liïgàdeva mantrapràpteþmantrakramàmnànavaiyarthyam; agnirmårdheti mantravi÷eùapràptaye tatsàrthakyàt /
ata eva yatra "kapàleùu ÷rapayatã"tyàdinà pramàõàntareõa kapàlànàü tadadhikaraõatvasya ÷rapaõàkhyasaüskàravi÷eùasya ca pràptiþ, tatrotpattivàkye 'pi tadvi÷eùavidherakalpanànnaiva tatkçtaü gauravam /
nacaivaü aùñatvasya pramàõàntaràpràpteþ samàsabhaïgàpattyà bhàvanàyà yàgena vai÷iùñyàsaübhavàt kapàlànuvàdenàùñatvasya yàgasya ca vidhàne vàkyabhedaþ; ekaprasaratàbhaïgàpattyà pràptànàmapi kapàlànàü vi÷iùñaveùeõàpràptavi÷eùaõavidhikalpakavidhànopapatteþ /
ata eva tadaü÷e pràptatvànna vi÷eùaõavidhikalpanà /
ata÷ca vi÷iùñayàgabhàvanàvidhànopapattermantràõàmapi tatkrameõaivàpakarùasiddherna "÷iro ve" tyasyàpakarùavidhitvakalpanamàpadyate iti guõavidhirevàgneya÷abda iti bhàvaþ /
#<nàmàtide÷eneti  >#//
balavato 'pi dravyasàdç÷yasya codanàliïgasàdç÷yaråpatvàttadapekùayàpi balavatà nàmàtide÷enetyarthaþ //
#<iti saptamaü àgneyaguõatàdhikaraõam >#//
<B1>  #<(8 adhikaraõam / )># 


#<barhiràjyayor asaüskàre ÷abdalàbhàd atacchabdaþ  / Jaim_1,4.10>#


barhiràjyapuroóà÷àdi÷abdànàü saüskçteùu ku÷àdiùu ÷àstrasthaiþ prayujyamànatvàd yåpàdi÷abdavatsaüskàramàtravàcitve saüskàravi÷iùñaku÷àdivàcitve và pràpte ---  #<jàtiü vihàya kairapyaprayujyamànatvàt saüskàraü vinàpi ca loke 'barhiràdàya gàvo gatàþ' '>#àjyaü  krayyaü' 'puroóà÷ena me màtà prahelakaü dadàtã'tyàdau prayujyamànatvàdavyabhicàràllàghavàcca ku÷atvàdijàtivàcitvameva //
#<prayojanaü tu yåpàvañastaraõàrthabarhiràdau pårvapakùe saüskàrakaraõaü, siddhànte neti // 8 // 24 //>#
#<ityaùñamaü barhiradhikaraõam />#
<B2>

#<(pårvàdhikaraõena barhiradhikaraõasya saügatidvayaniråpaõapårvakaitadadhikaraviùayatrayaniråpaõam)>#  #<pårvàdhikaraõeùu sàpavàde># #<karmanàmatve sàdhite prasaïgàddravyaviùayanàmnàmabhidheyavicàreõa guõavi÷eùavidhivicàra iti pràsaïgikãü prakaraõasaïgatiü tathà àgneyàdi÷abdànàü devatodde÷yakadravyatyàgàtmakayàgasya kriyàgarbhasaübandhanimittadevatàvi÷iùñadravyavàcitvàttaddvàreõa kriyànimittatve 'bhihite barhiràdi÷abdànàü saüskàràtmakakriyànimittatàstyuta neti vicàràt buddhisthànàtmikàmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanabhidhàya saüskçtabalãyastvàdiråpapårvapakùahetoþ saüskàranimittatve gauravàpattiråpasiddhàntaheto÷ca tulyatvàtsåt># ragatabarhiràjyapadasya upalakùaõatvaü càbhipretya viùayatrayapradar÷anapårvakaü pårvapakùamàha  ---- barhiràjyeti  //
#<(yàj¤ikaprasiddhà barhiràdi÷abdànàü saüskçtaparatvopapàdanam)>#  #<÷àstrasthairityanena ÷àstrasthànàmasaüskçte prayogaþ pãlvadhikakaraõanyàyena bàdhyate /
kvacicchàstrasthànàmapyasaüskçte prayoga÷cà÷vabàlàdhikaraõanyàyena yàj¤ikaprasiddhyà bàdhyata iti ÷àstrasthapadasya yàj¤ikaprasiddhaparatayà såcitam /
eva¤càsaüskçtaprayogasya pràde>#÷ikatvenà÷iùñasthatvena taddaurbalyàt sàdç÷yasyopapatterna yàj¤ikaprayogasyàvigãtatvàpàdanakùamatvamityarthaþ   (yåpàdi÷abdànàmiva saüskçtavàcitvasya barhiràdi÷abda upapattiþ) #<nanu># "barhirlunàti" "àjyamutpunàti" "puroóà÷aü prathayatã" tyàdisaüskàravidhiùu barhiràdyudde÷ena saüskàravidhànàdudde÷yànàü lavanàdisaüskçtànàü ku÷àdãnàü pårvàvagame saüskàravidhivaiyarthyam, anavagame tådde÷yatvàyogàt sutaràü tadvidhànànupapattiriti jàtivàcitvamevopapadyate ityata àha #<--- yåpàdi÷abdavaditi  >#//
yathà palà÷aü takùatãti prakçtya ÷rute tatra yattakùati tadyåpamiti viparãtavacanavyaktyà÷rayaõena chedanasaüskçtapalà÷anàmatvaü yåpa÷abdasyàvasãyate, evamihàpi "darbhaiþ stçõãte"ti barhisstaraõàrthe mantre ku÷avàcidarbha÷abdadar÷anàt barhi÷÷abdasya yallunàti tadbarhiriti vacanavyaktyà÷rayaõena lavanàdisaüskçtaku÷anàmatvàvadhàraõàt "piùñàni saüyauti" "piõóaü karotã"ti ÷ravaõàcca puroóà÷a÷abdasya prathanàdisaüskçtapiùñapiõóanàmatvàvadhàraõàdutpavanàdãnàü ca katha¤cidvçttaviùayatvamutprekùyàjya÷abdasyotpavanàd isaüskçta- ghçtanàmatvàvadhàraõàdyåpàdivadvacanavyaktiviparyayà÷rayaõena saüskàravidhivaiyarthyamityarthaþ /
àdipadenàhavanãyapadasaügrahaþ /
tatràpi yathà nàgçhãtavi÷eùaõanyàyena yåpàdipadànàü saüskàreùveva ÷aktiþ /
#<athavà ----># saüskàràõàmanekatvàdaneka÷aktikalpanàpattestadvi÷iùñakàùñha eveti matabhedaþ tadvadihàpãti matabhedaü såcayituü và÷abdaþ  //
#<(jàtiü vihàyàprayujyamànatvena jàtivàcitvameva barhiràdi÷abdànàmiti siddhàntaþ)>#  #<na barhiràdi÷abdànàü saüskàravi÷iùñajàtimaddravye ÷aktiþ; gauravàpatteþ, ata eva na saüskàreùvapi /
atajjàtimati># #<saüskçte 'pi prayogàbhàvàcca /
evaü satyapi yadi saüskàrarahite prayogo na syàttato gauravamapyaïgãkçtya tadvàcitàïgãkriyeta, asti ca tatràpi prayogaþ /
ata eva etàdç÷aprayogasya yåpàdiùvabhàvàt svãkriyata eva saüskàravàcitvam /
jàtimapahàya prayujyamànatvena ÷àstrasthaiþ saha virodhàbhàvànna ÷àstrasthaprasiddhyàpi bàdha iti tadanurodhena ca na vacanavyaktivaiparãtyà÷rayaõaü yuktamityabhipretya siddhàntamàha ---># jàtiü vihàyeti //
kairapãtyanena virodho dar÷itaþ /
prayojanantviti //
#<(bahiradhikaraõapårvottarapakùaprayojananiråpaõam)>#  saüskàravàcakànàü ÷abdànàü khalevàlyàü yåpa÷abdasyeva nàmàtide÷ena saüskàrapràpakatvàt saüskàrakaraõamityarthaþ /
evaü yåpà¤janàrthàjye /
tathà jyotiùñomàïgapravargyahomapårvottarakàlayoþ  #<"rohiõàbhyàü vai devàþ svargaü lokamàyanni"tyàdinàhoràtradevatàke homadvaye vihite rohiõanàmakapuroóà÷advayasya dravyatvena vidhànàttatràgnãdhrakartçkagàrhapatyàdhi÷rayaõamàtrànuùñhànepãtarasaüskàrànanuùñhànaü siddhànte /
pårvapakùe tadanuùñhànamityapi j¤eyam /
atra cottaràdhikaraõaprayojanavaddarbhaiþ stçõãteti mantre maudgecarau puõóarãkapadasyevohànåhaprayojanàntaramapi draùñavyam /
etatsiddhajàtivàcitvamaïgãkçtyaiva barhirdharmàõàü aïgapradhànasàdhàraõabarhirdharmàrthatvàdyåpàvañastaraõàrtha- barhiùi taddharmapràptimà÷aïkya niràkariùyate ityapaunaruktyam >#//
ityaùñamaü barhiradhikaraõam  //
<B1>   (9 adhikaraõam / ) 


#<prokùaõãùv arthasaüyogàt  / Jaim_1,4.11 />#


#<prokùaõã÷abdasyàpi pårvavatsaüskàravàcitve 'prokùaõãbhirudvejitàþ sma' iti loke saüskàraü vihàyàpi jàtimàtre prayogadar÷anàt råóhyà jalatvajàtivàcitve và pràpte --->#  këptàvayavayogenopapattau råóhikalpane pramàõàbhàvaþ /
ataevà÷vakarõàdi÷abde yogabàdhe eva tatkalpanam /
nacàpàmaudàsãnyàvasthàyàü prakçùñokùaõasàdhanatvaråpayogàbhàvaþ; phalopadhànàsaübhave 'pi ukùaõasvaråpayogyatvasya sambhavàt /
nacaivaü rathakàrapade 'pi rathakartçtvaråpayogasambhavena jàtivi÷eùe ÷aktikalpanànupapattiþ; anu÷àsanabalena tatkalpanàt, kartçtvasvaråpayogyatvasyàvyàvartakatvena "varùàsu rathakàrasye" tyasya vaiyarthyàpatte÷ca /
prokùaõã÷abde tu råóhikalpane pramàõàbhàvàd yaugikatvameva //
#<prayojanaü vikçtau ghçtaü prokùaõamityàdau prokùaõãràsàdayetyavikçtaþ prayogaþ saüskàravàcitvapakùe, ghçtamàsàdayeti jàtivàcitve, prokùaõamàsàdayeti yaugikatve draùñavyam // 9 // 25 //># iti navamaü prokùaõyadhikaraõam //
#<<B2>># (saïgatiniråpaõapårvakaü saüskàrajàtivàcitvapakùadvayena pårvapakùopakramaþ tàdç÷apakùadvayopapàdanaü ca)  pårvavaditi //
anenaca  prakaraõasaïgatiràpavàdakã cànantarasaïgatiþ såcità /
prokùaõãràsàdayetyàdau utpavanàbhimantraõàdisaüskàravi÷iùñe prayogàdàdyaü tadvinàpi prayogàjjàtivàcitvena dvitãyaü ca pårvapakùamàha #<---- saüskàreti >#//
(kalpyaråóhyapekùayà këptayogapràbalyena prokùaõa÷abdasya prakçùñokùaõasàdhanatvaparatvena siddhàntopakramaþ)   apàmaudàsãnyàvasthàyàü prakçùñokùaõasàdhanatvàbhàvenàvayavàrthasyàkëptatvàttailàdàvavayavàrthasadbhàve 'pi prokùaõã÷abdàprayogàtsaüskàravadyogyatvasyàpyanvayato vyatirekata÷ca vyabhicàràt pravçttinimittatvàsaübhavàda÷vakarõàdi÷abdavajjale 'ti rikta÷aktikalpanasyàva÷yakatvàt këptasamudàyaprasidhyà càvayavàrthaprasiddhibàdhasya rathakàràdhikaraõe vakùyamàõatvàt tadvadeva samudàyaprasidhyà aptvajàtivàcitvamityarthaþ  //
#<(samudàyaprasiddherakëptatvàt ghçtàdàvapi prokùaõapadaprayogadar÷anàcca prakçùñokùaõasàdhanatvayogyatvaråpayogàrthasyaiva grahaõamiti siddhàntopakramaþ)>#  #<satyaü samudàyaprasiddheþ pràbalyaü, yadi tasyàþ këptatvaü bhavet, apàmaudàsãnyàvasthàyàmapi prakçùñokùaõasàdhanatvayogyatàmàtreõàvayava÷aktyaiva vi÷iùñàrthabodhopapattàvatiriktasamudàya÷aktikalpane mànàbhàvàt /
anyathà yaugikapadamàtrocchedàpatternàptvajàtivàcitvam /
tai>#làdiùu satyapi prakçùñokùaõasàdhanatvena prokùaõapadavàcitve  #<strãpratyayabahuvacanayorananvayàdeva prokùaõã÷abdàprayogopapatteþ tadrahitapràtipadikaprayogamàtrasya ghçtaü prokùaõaü bhavatãtyàdau dçùñatvàcca prokùaõaprayogasyetyabhipretya siddhàntamàha># ----- këpteti  //
(yaugikàrthapratãtyasaübhavasthale råóheþ këptisthalecoktàdhikaraõàpravçttiniråpaõam) yatra tu sarvathà nàvayavàrthapratãtisaübhavaþ tatreùña eva samudàyaprasidhyà këptàvayavaprasiddhibàdha ityàha #<----- ataeveti  //
nanu># yogyatayà rathakaraõavçttitvasya jàtivi÷eùe 'pi saübhavàt pratyuta "nemiü nayanti çbhavo yathe"ti mantraliïgàtteùàmapi rathakaraõavçttitvàvagamàt rathakàra÷abdasyàpi yaugikatvàpattau yaugikatvàvi÷eùàt traivarõikasyaiva làghavàdrathakàrapadena grahaõàpattirityà÷aïkàmanådya pariharati #<---- nacaivamiti  //
anuֈsaneti  >#//
"çbhåõàntve" ti mantravarõaråpànu÷àsanabalena rathakàra÷abdasya jàtivi÷eùaparatàvagateþ sàmànyapravçttayogyatàbàdha ityarthaþ /
sàmànyato yogyatàmàtreõa yogàïgãkàre traivarõikasya sarvadà rathakartçtvasaübhavena nimittatvànupapattervarùàvidhigatarathakàrapadavaiyathyramapyàpàdayati #<---- kartçtveti />#
ata÷ca varùàvidhivàkye phalopahitarathakartçtvenaiva yogo vàcyastàdç÷asya caudàsãnyàvasthe saudhanvanàparaparyàye jàtivi÷eùe 'yogena vyabhicàràdatiriktaråóhikalpanamàva÷yakamiti vaiùamyamityarthaþ  //
(prokùaõyadhikaraõapårvottarakalpaprayojananiråpaõam)   vikçtàviti #<//
somàraudracarudravyakavikçtàvityarthaþ />#
avikçta iti //
#<sarvatra pràgãkaraõàtprokùaõapràtipadikamàtrasya kvacidapi saüskàre 'pyaprayogàt prokùaõã÷abdasyaiva saüskçtavàcitàbhyupagamàdãkàrabahuvacanopàdànepi ghçtàdinivçtteþ prokùaõamàsàdayetyåhàsaübhavàdavikçta ityarthaþ /
yastu># #<"ghçtaü prokùaõa"miti prayogaþ, sa notpavanàdisaüskàraparaþ; tathàtve ghçtapadasàmànàdhikaraõyàya prokùaõapade utpavanàdikàryaprokùaõakriyàsàdhanalakùaõàpatteþ /
atastatra prokùaõa÷abdaü bhàvalyuóantatvena prokùaõakriyàmàtràbhidhàyakaü yaugikamaïgãkçtya tasyàü ghçtasya sàdhanatvena lakùaõayà vidhànam /
arthàdaupade÷ikatvàt apàü bàdha iti na kvàpi prokùaõapràtipadikasya saüskàraparatvamiti bhàvaþ />#
ghçtamàsàdayetãti //
ghçtasya såryàdivat pràkçtàpårvakàryàpannatvàdavàcakaprokùaõãpadanivçtteryukto ghçtapadaprakùeparåpoha ityarthaþ /
prokùaõãràsàdayeti //
#<yaugikatve prokùaõapràtipadikàdapsàmànàdhikaraõyena prayuktayorbahuvacanekàrayorghçter'thalopena nivçtte÷codakapràptaprokùaõapràti- padikasyàlopàt tadevàpradhànaliïgava÷ànnapuüsakaikavacanàntatayohyam /
naca vidhigata÷abdaniyamo nigade dravyaviùaye 'sti, yena ghçta÷abdasyaiva vidhigatasya prayogaþ ÷akyeta; da÷ame devatàviùaya eva tanniyamasya vakùyamàõatvàdityarthaþ />#
iti navamaü prokùaõyadhikaraõam  //
#<<B1>.>#  (10 adhikaraõam / ) 


#<tathànirmanthye  / Jaim_1,4.12 />#

#<"nirmanthyeneùñakàþ pacantã'tyatra nirmanthya÷abdasya pårvavat saüskàravàcitve nirmanthyamànaya pakùyàma iti laukikaprayogena niraste manthanakarmatvasya pàkasàdhanãbhåte 'gnàvabhàvena manthanaprayojyatvasya ca pàkanavanãtàdàvapi sattvenàtiprasaïgàdaraõiprayojyàgnitvàvàntaravyàpyajàtivàcitve pràpte ----->#  manthanaprayojyatvayogenaivopapattau uktaråóhikalpane pramàõàbhàvàdatiprasaïgasya ca pàkàdau pràcãnaprayogàbhàvenaivàbodhakatvopapatterniràkartuü ÷akyatvànnavanãte ca vàcyatvasyàpi vaktuü ÷akyatvàd yaugika eva nirmanthya÷abdaþ /
eva¤ca "nirmanthyeneùñakà" ityatràgneþ pàkasàmarthyàdeva pràptatvànmanthanamàtravidhiriti tasyàpi prayogamadhye karaõaü siddhàntaprayojanam // 10 // 26 //
iti da÷amaü nirmanthyàdhikaraõam //
#<<B2>># (pårvàdhikaraõena nirmanthyàdhikaraõasaügatiþ tadvadeva sopapattikapårvapakùadvayasya ca niråpaõam) pårvavadeva prakaraõasaügatiü såtragatatathà÷abdasåcitàü tathaiva tatsåcitàmàtide÷ikãü cànantarasaïgatiü saü÷aya¤ca spaùñatvàdanabhidhàyàgnicayanaprakaraõagataü vàkyamudàhçtya pårvàdhikaraõavadevàdyapakùadvayaü pårvapakùadvayaü pårvapakùatvenàbhidhatte ---- nirmanthyeti //
pa÷au adhimanthana÷akalavidhànàdyaïgakamanthanasya "jàtàyànubråhã"ti preùitena "dhana¤jayaüraõe" iti mantreõa prakà÷anàdisaüskàràõàü ca vihitatvàttatsaüskçte vahnau ÷àstrasthànàü nirmanthya÷abdaprayogàt saüskàravàcitvamityàdyaþ pakùa ityarthaþ /
#<etena ---># saüskàranimittatvàt nirmanthya eva vidhãyate iti prakà÷akàroktam, #<athavà ---># pa÷àvapi saüskàravidhànàdàdhànaprakçtasaüskàràõàmiva vinigamanàvirahàt pà÷ukasaüskàràõàmapi vàcyatvamiti somanàthenoktam --- apàstam;  àdhànakçtasaüskàravi÷iùñe kvacidapi yàj¤ikànàü nirmanthya÷abdaprayogasyàdar÷anàt /
ata eva càturmàsyàtithyàdiùu pa÷uvannirmanthya÷abdaprayogo dar÷itaþ /
dvitãyaü pårvapakùamupapàdayituü àdyaü dåùayati #<--- nirmanthyamànayeti >#//
(pårvàdhikaraõagatàrthatà÷aïkàtatparihàrau) nanu  pårvàdhikaraõanyàyena karmatvayogenaiva tacchabdapravçttyupapattàvatirikta÷aktikalpane pramàõàbhàvàt kathaü jàtivàcitvapakùotthànam? tenaiva ca gatàrthatvàdadhikaraõàntaràrambhavaiyarthyaü cetyà÷aïkàdvayaü nirasitumàha #<----mathanakarmatvasyeti >#//
nirmanthya÷abdasya "çhalorõyat" iti såtrànu÷iùñakarmatvàrthakaõyatpratyayàntatvena mathanakarmatvàparaparyàyamathanavyàpyatvaråpayogasya mathanàniùpanne yàgasàdhanãbhåte 'gnàvabhàvena saüskàravadeva vyabhicàritvàt, pratikùaõaü càgnyàdisaüsargidravyasyopacayàpacayàbhyàü parimàõaprakà÷abhedenabhedàt, sa evàyaü vahniriti pratyabhij¤àyà÷ca sajàtãyasantànajanyatvenàpyupapatteraikyàsàdhakatvàtpàkasàdhanãbhåtàgnerbhåtapårva- gatyàpi mathanavyàpyatvàsaübhavena vinaùñe vinà÷ayogyatàvanmathite mathanavyàpyatvàbhàvàt yogasya vyabhicàritvam, prokùaõasàdhanatvasyodàsãnàsu yogyatàyàssattvàt vaiùamyamiti vi÷eùa÷aïkyayàdhikaraõàntaràrambhaþ /
ata eva jàtivàcitvapårvapakùasiddhirityarthaþ //
#<(mathanaprayojyatvaråpayogasya navanãte 'tiprasaïga iti bhavadevamatànuvàdaþ /
tanmataniràsa÷ca)>#  atiprasaïgàditi //
etaccàtiprasaïgàpàdanaü bhavadevoktimà÷ritya neyam /
tena càtra navanãte 'pi manthanakarmatvàkhyayogasyàtiprasaïgena yatra prayogàbhàvastatràvayavàrthàbhàva ityasaübhavena vyatirekavyabhicàrànna yaugikatvasaübhava iti vi÷eùà÷aïkàü pradar÷ya yogaråóhyà samàhitam /
vastutastu ---- #<nirmanthyeneti prakçtavàkye nirmanthya÷abdo na># #<"mantha viloóana" iti daõóàdibhràmaõàparaparyàyaviloóanàrthakamathadhàtorniùpannaþ;># tasya dravadravyaviùayatvenàgnàvasaübhavàt, apitu  #<"mantha manthana" iti trayàdigaõapañhitànmanthanasàdhanadaõóàdibhramaõava>#yàvartanà- paraparyàyamanthanàrthànniùpannaþ /
ata eva  #<"mantha viloóane"># #<"mantha manthane" ityupade÷or'thabheda upapadyata iti nàtratyanirmantha÷abdasya navanãtàdàvatiprasaügàpàdanaü yuktam >#//
(vaidyutàdyagnàvaprasaïgena yogàrthàsaübhava iti nyàyasudhàmatataddåùaõe) yà tu nyàyasudhàkçtà vaidyutàdyagnivyakteþ manthanajanyatva÷akterapyabhàvàt pårvanyàyàtulyatvena vi÷eùà÷aïkà dar÷ità, sà "vaidyutà÷màbhighàtotthasåryakàntàdijanmanàü /
nivçttau caritàrthatvànnirmanthyo 'bhinavaþ kathami"ti bhàùyoktaprayojakatàkùepavàrtike vaidyutàdãnàü nirmanthya÷abdànabhidheyatvasyaivoktestatra nirmanthya÷abdàprasaktimàdàyàvayavàrthatvakhaõóanena tadà÷aïkàyà vàrtikavirodhenàyuktatvàt dåùità prakà÷akàrairityupekùità påjyapàdaiþ //
#<(araõiprayojyàgnitvàvàntarajàtivàcitvaü agnitvasàmànyatvaparamiti prakà÷akàramatasya vàrtikavirodhena khaõóana¤ca)>#  #<dvitãyaü pårvapakùamupasaüharati># -----araõiprayojyeti //
#<vihitamanthanajanye saüskçte 'gnau tathàvihitamanthanajanye># pàkàrthàgnau càgnitvàvàntarajàtyanapàyàdubhayànuvartinyàstasyà eva nirmanthya÷abdavàcyatvànna kvàpi vyabhicàraþ //
yattu---- #<prakà÷akàraiþ agnitvajàtyanuvçttervaidyutàdãnàü abhidheyatàsiddheþ tadviùayo 'pi 'nirmanthyamànaye'ti prayogo vinaiva gauõyà mukhyayaiva vçttyàbhyupagamyamàno na duùyati># -----ityuktam, tat #<svayameva nyàyasudhàkçddar÷itavi÷eùà÷aïkàniràsàrthaü pårvaü vàrtikavirodhasya pradar÷itatvàttatra nirmanthya÷abdàprayogàdeva tatsàdhàraõàgnitvasàmànyajàtimàdàya jàtivàcitvapakùopapàdanasya tatra># api prayogàpatterayuktatvàdayuktamiti såcayitumaraõyavàntarapadayorupàdànam /
eva¤ca  #<"nirmanthyamànaya pakùyàma" iti prayogo mathanamàtrajanyatva eva natvagnisàmànyamàtre 'pãtyà÷ayaþ >#//
(mathanaprayojyatvayogena navanãtavàcyatvasyàpi saümatatvasya vastutastvityàdinà tadasaümatatvasya ca niråpaõapårvakaü siddhàntopakramaþ) pårvoktadoùàpatternàyaü karmaõi tavyapratyayaþ, apitu "arhe kçtyatçca÷ce"ti såtràdarhàrthakaü tamaïgãkçtya manthanàrhatàyàþ saübandhavi÷eùàpekùàyàü mathanaprayojyatvasyaiva tasya mathanaprayojyavahnisantàne nirmanthya÷abdapravçttinimittatvenà÷rayaõàt sarvatraivàvayavayogenaiva vaidyutàdyagnivyàvçttyà prayogopapattau nàtirikta÷aktikalpanaü yuktamityabhipretya siddhàntamàha #<------manthanaprayojyatveneti //
vàcyatvasyàpãti >#//
nacàprayogànnavanãtàvàcyatvaü yuktam; yo yadvàcaka÷÷abdaþ sa tatra sarvairapi prayoktavya iti niyame pramàõàbhàvenàsatyapi pràcãnaprayoge kçte ÷roturavayavàrthayogena jhañityevàrthapratyayena tadvàcyatvakalpane bàdhakàbhàvàt /
#<vastutastu -----># navanãte viloóanàrthakamanthadhàtuniùpannatvenàpi kvacitprayogopapatteþ nàgnivàcakanirmanthyapadavàcyatvaü yuktamiti pràgeva såcitam /
nahi kvacidapyàkaragrantheùu agnivàcakanirmanthyapadaprayogo navanãte uktaþ, pratyuta bhavadevena tanniràsàyaiva yogaråóherupàsanaü kçtamiti dhyeyam //
#<(nirmanthyenetivàkye nirmanthya÷abdasàrthakyàrthaü pàkasàmarthyapràptàgnyudde÷ena manthanavidhiþ tataþ antaþ prayogamapyamanthanakaraõasiddhi÷cetyàdiniråpaõam)>#   nanu #<nirmanthya÷abdasya navanãtàdàvapi vàcyatvakalpane agnimàtravàcitve và kathamagniviùayakasya manthanasya kartavyatàsiddhiþ? naca nirmanthyapadavaiyarthyàpattereva mathanakartavyatàsiddhiþ; tasya vaidyutàdivyàvçttyarthakatvena sàrthakyàdityà÷aïkàparihàràyàha># ------eva¤ceti  //
#<iùñakodde÷ena nirmanthyadravyakaraõapàkasyeha vidheyatvàt vidheyapàkasàmarthyàdeva vahniråpadravyavi÷eùapràpteþ lohitoùõãùavadapràptamathanamàtràü÷e vi÷eùaõavidhikalpanàt tenaiva ca vaidyutàdivyàvçttisiddhernoktadoùa ityarthaþ /
ata evàsmin pakùe aïga>#pradhànayormanthanayàgayoþ ekade÷akàlakartçtvalàbhàt prayogamadhyavàrtitvalàbhàcca adhimanthana÷akalanidhànàdidharmarahitaü kevalameva manthanaü kçtvà tanniùpannenàgninà yogaþ kàrya iti  #<"yaugike 'ciramathite na" iti bhàùyoktaü prayojanaü labhyata ityàha># ------ tasyàpãti //
#<siddhàntapadopàdànàt saüskàravàcitvapårvapakùe pa÷uprakaraõavihitayàvatsaüskàrasahitamanthanasya prayogànantaþpàtaþ, jàtivàcitvapakùe tu prayogabahirbhåtena yena kenacidagninà pàka iti vyatirekeõa prayojanabhedaþ såcitaþ /
ato nirmanthya÷abdasya prokùaõã÷abdavadyaugikatvameveti siddham >#//
(sàkùànmanthanajanyasyaiva nirmanthyapadayaugikatvena målakàràbhimataprayojane vàrtikàvirodhàdisaüpàdanasaübhava iti svamataniråpaõam) atraca sàkùànmathanajanyàgnitajjanyàgnisàdhàraõyenaikasyànugatasya saübandhasya nirvaktuma÷akteþ janyatvasyaiva sambandhatvàïgãkàreõa sàkùàjjanya eva nirmanthyapadasya yaugikatvena vàcyatvakalpanaü yuktam, tatsantatestu prayojyatvena saübandhena lakùaõayà prayogaþ /
prakçte mukhyàrthasaübhave làkùaõikagrahaõasyànnyàyyatvàt tadarthasyaiva grahaõàdantaþprayogaü manthanakàraõasiddhiriti sarvatràgnau yogikatvena vàcyatvaü nà÷rayaõãyam /
#<ki¤ca># yadi kaustubhoktarãtyà pràptapàkavidhànamaïgãkriyate, tadà nirmanthyàgnidravyavi÷iùñapàkavidhànena vi÷iùñàrthe vidhau vaiyarthyàbhàvàt nirmanthyapadasya vaidyutàdivyàvçttyà sàrthakyàt kimiti vi÷eùaõavidhikalpanàgauravamà÷ritya mathanàü÷e 'pi vidhànamà÷rayaõãyam? yadi tu pàkasyànyataþ pràptimà÷rityodde÷yatvam, tadà tasya pràptatvàt vidheþ vi÷eùaõàü÷e paryavasàne /
api pàkasàmarthyàdvahnervi÷eùyasyàpi pràptau lohitoùõãùavadiha dravyavi÷eùaõãbhåtakriyàmàtra eva paryavasyatãti prayogamadhye tadanuùñhànalàbhaþ /
"pàkenàgnerupàttatvàdvi÷eùaõaparà ÷ruteþ /
tacca pàkàïgabhåtatvàttadde÷àdau kariùyate" //
ityaciramathitatvopapàdanaparavàrtikamapyevameva neyam /
tatra pàkapràptiþ kathaü? pràptàvapi và kathaü na vi÷iùñodde÷aþ? ityà÷aïkàvàntaraprakaraõàdiùñànàü làbhàt iùñakàtvasya pàkasamaniyatatvenàrthàt pàkalàbhàt niràkartavyeti mama pratibhàti  //
#<iti da÷amaü nirmanthyàdhikaraõam >#//
<B1>  #<(11 adhikaraõam / )># 


#<vai÷vadeve vikalpa iti cet  / Jaim_1,4.13 />#


càturmàsyeùu vai÷vadeve prathame parvaõi àgneyàdãnaùñau yàgàn vidhàya "vanai÷vadevate yajete" ti ÷rutam /
tatra vai÷vadeva÷abdau guõavidhiþ karmanàmadheyaü veti cintàyàü nàmatve samastavàkyaveyarthyaprasaïàgàdagatyà àgneyàdiùu saptasu devatàvidhiþ;àmikùàyàge vi÷vedevatàyàþ #<pràptatvàt >#//
devatàvi÷iùñakarmàntaravidhànaü và; guõàt /
etasminneva và karmaõi àmikùàvàkyena dravyamàtravidhànam /
eva¤càùñau havãüùi iti liïgadar÷anasyàpyupapattiriti pràpte -----  #<nàgneyàdiùu guõavidhiþ;># utpatti÷iùñadevatàvarodhàt /
nàpi karmàntaravidhi;  bhedabodhakapramàõànàü nàmatvenopapattau vidhigauravàpàdakabhedabodhakatvànupapatteþ /
ataeva nàmikùàvàkye 'pi dravyamàtravidhànam;  #<"àgneyamaùñàkapàlaü nirvape"># #<----- dityàgneyàdivàkyenirvapedityasya vi÷iùñavidhàyakasyàmikùàvàkye 'nuùaktasya dravyamàtravidhàyitve vairåpyàpatte÷ca /
ata àgneyàdãnàmaùñànàmapi yàgànàü nàmadheyaü vai÷vadeva÷abdaþ; utpatti÷iùñadevatàvarodhasahakçtatatprakhyanyàyàt /
pravçttinimittaü ca vi÷vadevadevatàjanyàmikùàyàgaghañitasamudàyà÷rayatvaråpam /
vàkya¤ca samudàyasiddhyarthaü samudàyinàmanuvàdakam /
tatprayojana¤càùñànàmapi yàgànàü># #<"vasante vai÷vadevena yajete" ti vasantàdisambandhadvàrà càturmàsyasaüj¤akatvalàbhena phalasambandhasiddhiþ /
itarathà àmikùàyàgasyaiva vi÷vadevadevatàkatvàd vasantàdisaübandhadvàrà càturmàsyasaüj¤akatvalàbhena phalasaübandhàpatteritareùàmaïgatvàpattiriti kaustubhe spaùñam   // 11 // 27 //># ityekàda÷aü vai÷vadevàdhikaraõam //
#<<B2>>#  (pårvàdhikaraõena àgneyàdhikaraõena càpavàdikasaïgatiþ vai÷vadevàdhikaraõasyetiniråpaõam) guõavidhinàmadheyavicàràt prakaraõasaïgatiü tathà àgneyàdhikaraõe tatprakhyanyàyàsaübhavena guõavidhitve sàdhite prasaïgena guõavi÷eùavidhivicàre kçte #<yatprasaïgena yadàgataü tatsamàptau tadeva punarupasthàpyata># iti nyàyena àgneyàdhikaraõoktaguõavidhitve satyatràpi tatprakhyanyàyàkùepeõa guõavidhitvapårvapakùakaraõàdàpavà- dikãmanantarasaïgatiü #<athavà -----># pårvatra nirmanthya÷abde dravyapradhàne 'pi vi÷eùyasyànyataþ pràpteþ vi÷eùaõamàtravidhiphalakatve sthite vai÷vadeva÷abdasyàpi vi÷eùaõabhåtadevatàparatvamastviti pårvàdhikaraõaprayojanamupajãvya pårvapakùiõaþ pratyavasthànàdàpavàdikãmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanabhidhàya vicàraviùayaü dar÷ayati #<----- càturmàsyeùviti >#//
(vai÷vadevena yajetetiviùayavàkyavi÷eùaõatayà càturmàsyeùviti, aùñau yàgànvidhàyeticopàdànasya siddhànte pratyekaprayogàpattisamudàyànuvàdaprayojanàdij¤àpanàthratvopapàdanam) àgneyàdyaùñayàgànàü yadi vi÷vajinnyàyena svargaþ phalaü bhavet, tadà ya iùñyetivàkyavat "vasante vai÷vadevena yajete" tyàdivàkyavihitakàlade÷àdyanvayasya pratyekamevànvayàt "vai÷vadevena yajete" tyatràùñànàü nàmatvàvadhàraõe 'pi siddhànte pratyekaü prayogàpattiràpadyate ityataþ càturmàsyapadopàdànam /
tata÷ca "càturmàsyaiþ svargakàmo yajete"tyanena ekaphalasàdhanatvenaikàda÷àdyanyàyena yugapatkartavyeùu sarveùu yàgeùu aùñànàü vai÷vadevanàmatvenaikakàlatvàvagame sati taddvàràvàntaraprayogaikyaü vai÷vadevena yakùya iti saükalpa÷ca labhyata ityarthaþ /
càturmàsyàkhyakarmaõastrãõi varuõapraghàsasàkamedhasunàsãrãyàkhyànyanyàni parvàõi tadapekùayà prathama ityuktam /
tadupanyàsasya ca siddhànte catvàri parvàõãti vyavahàrasya samudàyànuvàdaprayojanatàj¤àpanameva prayojanam /
yadyatra vai÷vadeva eva yàgaþ prakçtaþ syàttadà tatra vi÷vadevadevatàyàþ pràptatvàt guõavidhipårvapakùasya samudàyinàü bahånàmabhàvàt samudàyànuvàdaprayojanatàsiddhàntasya càsaübhavàpattivàraõàya àgneyàdãtyuktam /
tàü÷ca "àgneyamaùñàkapàlaü nirvapati saumyaü carusàvitraü dvàda÷akapàlaü sàrasvataü caruü pauùõaü caruü màrutaüsaptakapàlaü vai÷vadevãmàmikùàü dyàvàpçthivyamekakapàlaü" iti vàkye vidhàyetyarthaþ  //
#<(samastavàkyavaiyarthyàpattyà vai÷vadeva÷abdasya devatàvidhiparatvopapadanam)>#  samasteti  #<//
yadyàmikùàyàgamàtrasya tatprakhyanyàyena nàmadheyaü siddhànte abhimataü, tadà tadabhàve 'pi vai÷vadevadevatàkatvenaiva vasantàdikàlavidhàyakavàkye grahaõopapattervaiyarthyam /
yaditu saptàpi, tadà tu tatra taddevatàyà># apràpteþ tatprakhya÷àstràpràpterna tatsaübhavaþ /
ki¤ca #<såktahaviùoreva devatàtaddhitaniyamena yàgaparatvànupapatteþ taddevatàkahaviùkayàgalakùaõàpatterapi na yuktaü nàmadheyatvam /
ata evaikade÷apravçttinimittàïgãkaraõenàpyagnihotrapadasya sàyaüpràtarabhyàsadvayanàmatve 'pi lakùaõàdyanàpatternàsya tattulyatvam /
naca taddhitasya saübandhasàmànyàrthatvena lakùaõàpràdanaü yuktam; devatàtaddhite 'pi saübandhasàmànyamàdàyaiva devatàtvaråpavi÷eùasambandhaparyavasànena paryavasànopapattau># #<"sàsya devate"tyanu÷àsanavaiyarthyàpatteþ /
tasyaiva ÷akyàrthànu÷àsanatvasvãkàreõànyasya làkùaõikànu÷àsanatvàïgãkàreõa tadanivàraõàt /
ato vidheyàntaràbhàve nàmna÷càvidheyatvàt samastavàkyànarthakyaprasaïgàt guõavidhirevàyamityarthaþ />#
devatàvidhiriti  //
#<(dravyadevatobhayaparasyàpi vai÷vadeva÷abdasya devatàråpavi÷eùaõàü÷amàtre vidhivyàpàreõàvàkyabhedaþ)>#  naca ----- #<yàgànuvàdena devatàyà dravyasya ca vidhau vàkyabhedàpattiþ, yaditu prakçtyarthasya devatàtvena tasya ca dravye 'nvayasya vyutpannatvàt tadanàpattiþ ÷aïkyate, tadà vidvadvàkyavihitakarmànuvàdenàgneyàdivàkye àgneyapadena dravyadevatàvidhànenàråpatàpari>#hàre 'pi vàkyabhedàpattiþ siddhànte na sidhyet /
ata etàdç÷asthale devatàtvasya kàrakatvena bhàvanàyàmevànvayasvãkàreõa dravye 'nvayàbhàvena tadàpattyupapàdane prakçte 'pi tadàpattissyàdeveti  ----- vàcyam; #<asyeti sarvanàmnaþ prakçtaparàmar÷itvena svavàkyopàttadravyavi÷eùàlàbhe 'ùñàkapàlàdiprakçtadravyaparatvopapatteþ /
teùàü cotpattivàkyata eva pràptau vi÷eùaõãbhåtadevatàvidhyupapattirityarthaþ  >#//
(vai÷vadevapadasyàgneyàdivàkyavihitayàge guõasamarpakatve utpatti÷iùñanyàyavirodhasya dvedhà parihàraþ) utpatti÷iùñaguõàgnyàdidevatàntaràvarodhenotpanna÷iùñataddevatànive÷o na saübhavatãtyà÷aïkàniràsàya pårvopapàditanyàyatvàsaübhavàbhipràyeõàgatyetyuktam /
eva¤ca guõàdhikaraõavakùyamàõotpatti÷iùñaguõabalãyastvasyàpãhà- kùepeõa samàdhànamiti såcitam /
athavà ----- sarvanàma÷rutyaivàùñàkapàlàdidravyeùu devatàvidhiragatyaivaitaddevatàyà utpanna÷iùñàyà api vidhirnàyuktaþ /
yadihi "vai÷vadevyàmikùà vàjibhyo vàjinaü ce"tya÷roùyata, tadà katha¤cit tatrotpatti÷iùñapràbalyamaïgãkriyeta /
ata eva guõàdhikaraõapårvapakùe vàjamàmikùàråpamannaü yeùàü vi÷veùàü devànàü te vàjino vi÷vedevàstebhyo vàjinamityarthàïgãkàreõaivotpatti÷iùñaguõapràbalya÷aïkà nirastà /
prakçtetu vai÷vadeva÷abdasya yaugikatvasyàsandigdhatvàt aùñàkapàlàdiparàmar÷opapatteþ tatràpi '÷ikye ghañosti tamànaye'tyàdau sarvanàmnaþ ÷uddhadravyaparàmar÷itvasya dar÷anàt pårvadevatàsaübandhaparityàgena devatàntarasaübandhasya pradhànàvçttyàpàdakatvenàyogàcca samuccayànupapatteþ vikalpenaiva yukto nive÷aþ /
#<naca -----># yathà savanãyahaviùùu "indràya harivate dhànà nirvapedi" tyàdivihitanirvàpe harivadàdãnàü devatàtve 'pi eteùàü haviùàü "indrameva yajantã" ti vacanàntaravihitendradevatàyà yàge saübandhà÷rayaõena na vikalpastathehàpyupapatteþ kimiti tadà÷rayaõam? iti #<------ vàcyam;># #<tatra nirvàpe devatànvayasaübhave 'pi iha tathà svãkàre 'ùñàkapàlàdipadànàmananvayàpatteragatyà lakùaõayà yàgavidherava÷yaü svãkàryatayà vaiùamyàt, tatra tu dhànàdãnàü nirvàpasaübhavena tadanvayopapatteryukto nirvàpànvayaþ /
aùñàkapàlàdãnàü tu tadanvayàyogyatvàdvi÷eùaþ /
yadyapiprastutadravyaparàmar÷e bahutvàt bahuvacanàpattiþ; tathàpi prakçtahaviùñvaråpadharmaikyavivakùayàpyekavacanopapattirityarthaþ >#//
( vàjinayàgàmikùàyàgayoranuvàdàsaübhave saptayàgodde÷yatvoktiriti niråpaõam) vàjinayàgasya pratipattitvenàmikùàyàgàïgatvàt prakaraõàsaübhavena yajinànuvàdàsaübhavàbhipràyeõa #<------saptasvi>#tyuktam /
àmikùàyàgasya prakaraõasaübhave 'pi "apràpte ÷àstramarthavadi"ti nyàyena yajatau vairåpyàprasaïgàya saptasvityuktam /
tadeva vi÷adayatinae #<------># #<àbhikùeti //>#
(vàjinavàkyavat vi÷iùñavidhyaïgãkàreõotpatti÷iùñanyàyavirodhaparihàraþ, tatra triü÷adàhutisaüpattiliïgadar÷anopapatti÷ca) yadyapi cotpatti÷iùñabalãyastvam; tathàpi vàjinayàgavadeva vi÷iùñakarmàntaravidhitvenaiva pakùàntareõa guõavidhipakùaü draóhayati ----- devatàvi÷iùñeti //
taddhitena càvagate 'nirdhàrite dravyavi÷eùe nirdhàraõàpekùàyàmanekadevatàkatvasàdç÷yenàtide÷àt puroóà÷àdidravyavi÷eùàvadhàraõasiddhirityarthaþ /
naca karmàntaratve triü÷adàhutisaüpattipradar÷akaliïgadar÷anànupapattiþ, ekatriü÷adàhutyàpatteriti prakà÷akàroktadåùaõàpattiþ; puroóà÷àmikùayorekadevatàtvena sànnàyyavatsahayàgàvagateþ "trayoda÷àmàvàsyàyàmi" ti vadupapatteþ //
#<(aùñau havãüùãtyàdiliïgadar÷anàvirodhàrthaü prakàràntareõa pårvapakùaþ vi÷iùñavidhipårvapakùe prakà÷akàràpàditànupapattyantaraparihàra÷ca)>#  #<pakùàntareõa dravyavi÷eùapràptipradar÷anàpattidvàràùñau havãüùãti liïgadar÷anànupapattiü pariharati># ---- etasminnevaveti //
#<apinà prakà÷akàràpàditaliïgànupapattiparihàro maduktaþ såcitaþ />#
etena ----- #<vai÷vadevapadasya dravyaparatve 'pi prakçtànàü bahutvàdvai÷vadeveneti copàdeyavi÷eùaõasyaikatvasya vivakùitatvena kiü tat dravyamityanadhyavasàyàt paryàyeõa cànyasarvagrahaõe paryàyavçttereva doùatvàt vikalpàpatte÷ca na vi÷iùñavidhyà÷rayaõena karmàntaratvapårvapakùo yukta iti prakà÷akàroktaü># ----- apàstam; #<sarvanàmnàü prakçtaparàmar÷itvaniyamàbhàvena tadguõàstvitisåtre tacchabdasyeva buddhisthaparàmar÷itayà ihopapattau pårvoktarãtyà vi÷eùàvadhàraõasiddhe÷càùñàkapàlàdisarvaparàmar÷asyàsaümatatvàt taddåõàprasaïgàt /
astuvà tanniyamaþ, evamapi prakçtaparàmar÷itvasyevàvyavahitaparàmar÷itvasyàpi tyàge pramàõàbhàvenaikakapàlasyaiva paràmar÷ena vi÷eùàvadhàraõàdyupapatte÷ca />#
måle #<anuktapårvopapàditàpattyantarasåcanàya và÷abdaþ prayuktaþ //>#
(vàrtikakçdàdçtaguõavidhitvaü nàmatvamubhayaü bhavatviti samuccayapårvapakùasya prauóhivàdatopapàdanam)  #<yattu vàrtike ----># nirmanthya÷abdasya yaugikasya nàmadheyatve satyapi guõavidhitvasyàpi dar÷anàdvai÷vadeva÷abdasyàpi yaugikatvàt satyapi nàmadheyatve guõavidhitvamapyastviti samuccayena pårvapakùaþ kevalanàmadheyatvena siddhànta iti pakùàntareõa #<dar÷itam, tatpåpae>#rvaü svayameva matvarthalakùaõàvàkyabhedatatprakhyatadvyapade÷ànàmabhàvena nàmatànupapatteruktatvàt asiddhanàmadheyatvasamuccayàyogàt sarvatra ca guõavidhyasaübhave nàmatvànupapatte÷ca sakçduccaritasya vai÷vadeva÷abdasya viruddhobhayaråpatàpatterguõavidhipratiyogikanàmatvasyàbhàvena samuccayapårvapakùàyogàt prauóhivàdamàtramityàvedito nyàyasudhàyàmityupekùitaü påjyapàdaiþ //
#<(vai÷vadevapadasya saübandhasàmànyataddhitàntasya yàganàmatve eva vidhilàghavàttannàmatvasiddhàntaþ)>#  #<siddhàntamàha># ------nàgneyàdiùviti /
#<yaduktaü sarvanàmnà prakçtadravyaparàmar÷àt tatraiva guõàdhikaraõapårvapakùarãtyà devatàvidhànam># ----- iti, tanna; #<sarvanàmnaþ svavàkyànupàttadravyaparatvàsaübhave 'pi svavàkyopàttayàgaparatvopapatteþ /
na hi såktahavissamabhivyàhàra eva devatàtaddhita iti niyamo 'sti />#
#<"÷irovà etadyaj¤asya yadàgneyo hçdayamupàü÷uyàja" ityàdau tadabhàve 'pi devatàtaddhitadar÷anàt, pracuraprayogàt taddhitasya saübandhasàmànye 'pi ÷aktyavagamàddevatàtvaråpasaübandhavi÷eùasya pramàõàntareõa bodhopapatterna lakùaõà>#pattiritãhàpi tadupapattau samudàyànuvàdàrthatvena sàrthakyenànarthakyàbhàvàt ityarthaþ /
vidhigauraveti /
matvarthalakùaõàpatterapi upalakùaõametam  //
#<(àgneyàdivàkye vi÷iùñavidhiparasya nirvapedityasya àmikùàvàkye 'nuùaktasyàpi tathàtvàva÷yakatayà àmikùàvàkye yajikalpanàrthaü dravyadevatàsaübandhasyàpi vidhànàva÷yakatayà ca vai÷vadeva÷abdasya guõaparatvakhaõóanam)>#   vairåpyàpatte÷ceti /
#<yathaiva hi># #<"saptada÷a màrutãþ trivatsànupàkaroti tàvata÷cokùõa" ityatrokùõàü paryagnikçtànàü utsarge karmabhedàpàdakasyaikapa÷uniùpannaikàda÷àvadànagaõàtide÷asyàbhàve 'pi màrutãvàkyasthasya saptada÷akarmavidhàyakàkhyàtasyehànuùaktasyeha vairåpyàpatteþ bhinnànyeva karmàõi vidhãyante, tathehàpi anuùaktanirvapatipadasya vairåpyàpattyà karmavidhàyakatvameva yuktam />#
ki¤cà#<mikùàvàkye yajyakalpane àmikùà kimanuvàdena vidhãyate, na tàvadvi÷vadevànuvàdena; tathàtve dravyasya devatàïgatvàpattyà yàgàïgatvànàpatteþ, vai÷vadevãpadena taddhitena àmikùàpadasya tàtparyagràhakatayà'mikùàyà evopàdànàt vai÷vadevã÷abdenaiva dravyavidhàne ekaprasaratàbhaïgàpatteþ /
ato yàgànuvàdena dravyavidhànàrthaü yajikalpanàva÷yakatve tatraiva dravyadevatàsaübandhasya kalpakasya vidhànamàva÷yakamiti tadvi÷iùñakarmàntarànvayaniràkàïkùà'mikùàyà naitadvàkyavihitakarmaõi># #<pràptirityarthaþ />#
yattu ----- nyàyaprakà÷e ------ #<"vai÷vadevena yajete" tyasya yàgavidhàyitve àmikùàvadvàjinasyàpyetadyàgàïgatvàpattyà vikalpàpattiþ># ------iti dåùaõaü #<dattam,># tanna; #<vàjinavàkye vi÷vadevadevatàkayàgapratyabhij¤àbhàve etadyàgasya dravyavi÷eùàkàïkùàyàü jhañityupasthàpakavai÷vadevapadopàttaitadyàgànuvàdena vihitàmikùàyà vidhànena nairàkàïkùyàdvàjinanive÷ànupapatteþ /
ataþ pårvoktameva dåùaõaü sàdhu /
ata÷ca prakçteùu yàgeùu guõavidhyasaübhavàt sàmànàdhikaraõyena yajinànåditasarvayàgànàünàmadheyaü vai÷vadeva÷abda ityupasaüharati>#--- ata iti  //
#<(utpatti÷iùñanyàyasahakàreõa tatprakhyanyàyasya vai÷vadevanàmatve pramàõatvam)>#  #<atra ca na kevalaü tatprakhyanyàyena nàmatvam; tasya guõavidhyasaüpàdanadvàrà pravçttinimittàpàdakatvenehà- mikùàyàge guõavidhiniràsasaüpàdakatve 'pyàgneyàdiyàgeùu tadasaübhavasya kartuma÷akyatvàt ata utpattivi÷iùñaguõa- balãyastvasyàpi sahakàritvamabhipretyàha># -- utpattãti  //
#<(pravçttinimittàntaraniràsapårvakaü vi÷vadevajanyayàgaghañitasamudàyà÷rayatvasya pravçttinimittatvopapàdanam)>#  yattu ----- #<pràcãnaiþ># #<"yadvi÷vedevàþ samayajante" tyarthavàdàvagatasya vi÷vadevakçtayàgatvasya pravçttinimittatvaü ----- uktaü, tadavàstavasya nimittatvànupapatterayuktam />#
yadapi ----- #<vi÷va÷abdasya sarvavàcakatvamabhipretya sarvàgnyàdidevatàkatvaü>#----- kai÷ciddar÷itam, #<tadapi råóhityàgàdayuktamityabhipretya tajjij¤àsàyàü yadyapica tatprakhyanyàyenàmikùàyàga eva pravçttinimittaü saüpàdyate; tathàpi yajetetyanena prakçtatvàvi÷eùàdvakùyamàõàrthavattvàya sarveùàmeva yàgànàü samudàyãkaraõàrthamanuvàdàt samudàye ca vi÷vadevadevatàkatvasya svajanyaghañitatvasaübandhena sattvàt taddvàrà samudàyiùvaùñasu pravçttinimittasaüpàdanopapattimabhipretyàha># ----- pravçttinimittaü ceti  //
#<eva¤ca taddhitena samudàyinàü coktàvapi teùàü saübandhasàmànye pada÷rutyàvagate saübandhavi÷eùàpekùàyàü yogyatayà vi÷vadevadevatàjanyàmikùàyàgaghañitasamudàyà÷rayatvaråpasaübandhavi÷eùàvagatervai÷vadevapadenaikenopàdànàt pràjàpatyànàmivotpattivàkye ekapadopàdànàbhàve 'pi nànàvàkyotpannànàmapi ekasamudàyasiddherna vai÷vadeva÷abde chatrinyàyena vai÷vadevàvai÷vadevasamudàyepràcãnopapàditalakùaõà÷rayaõakle÷o 'pãti bhàvaþ  >#//
(vai÷vadevapadasya samudàyànuvàdatvaprayojanam àmikùàyàgamàtravyàvartanena sarvaphalasaübandha iti niråpaõam) #<tatprayojanaü ceti ----- itaratheti />#
saptasu devatàvidhànapårvapakùe teùàmapi vai÷vadevapadena grahaõaü saübhavatyeveti ÷aïkaniràsàyàmikùàyàgasyaivetyevakàraþ prayuktaþ /
tatràgnyàdãnàmapi vikalpena pårvapakùe devatàtvàdvasantàdividhau nityànityasaüyogavirodhàpatternagrahaõamityarthaþ /
#<vastutastu ------># karmàntarapårvapakùe samànaliïgakatvena vasantàdivàkye vai÷vadevapadamasyaiva nàmeti niyantuma÷akteþ upalakùaõamevàmikùàyàgasyaivetipadam /
evakàra÷càgneyàdisaptakavyàvçttyarthaka eveti dhyeyam  //
#<(vai÷vadevapadasyàmikùàyàgaparatve 'pi àgneyàdãnàü vasantakàlàdisaübandhasiddhyà àgneyàdãnàü tatsaübandhasiddhiriti pràcãnamataniràsapårvakaü phalasaübandhasiddhiràgneyàdãnàü prayojanamiti niråpaõam)>#  #<atraca pràcàü grantheùu vasantakàlapràcãnapravaõade÷asaübandhasiddhiràgneyàdãnàmiti samudàyànuvàdaprayojanamuktam, natvetadeva prayojanam, tasyànyathàpi siddheþ,># tathàhi ------ #<etadabhàve hi vasantàdivàkye àmikùàyàgasyaiva sàkùàt kàlànvaye 'pi càturmàsyaiþ svargakàmo yajetetyatràmikùàyàgasyaiva varuõapraghàsàdiparvàntarasahacaritasya phalasaübandhàpatteràgneyàdinàü vai÷vadevàvàntaraprakaraõàt tadaïgatvàpattiþ /
càturmàsya÷abdo hi># #<"caturthe caturthe màsyekena parvaõà yajete"ti vàkyàntarànurodhenottaraparvatraye màsacatuùñayottaratvasya ÷rautasya pårvàvadhyapekùàyàmarthàdàdyasya parvaõo màsacatuùñayapårvabhàvàvagatermàsacatuùñayapårvottarabhàvaråpapravçttinimittena caturõàü parvaõàü nàmadheyam /
pårvottarabhàvasyaca vi÷eùàpekùàyàü vasantàdivàkyena kàlavidhànàdyeùàmeva pårvottarabhàvaghañakavasantàdisaübandhasteùà># meva càturmàsyanàmàvacchinnena yajinà phalasaübandhàvagateràmikùàyàgasyaiva phalasaübandhàvagatau vàjinayàgavadanyeùàü tadaïgatvàpattàvaïgapradhànànàü ekade÷akàlakartçtvasidhyà  #<vasantapràcãnapravaõade÷asiddhirlabhyata eveti na tàvanmàtrasya prayojanatvamiti såcayituü phalasaübandhasiddhiparyantànudhàvanam >#//
(vai÷vadevanàmatve eva triü÷adàhutiliïgadar÷anasyàpyupapattyà nàmatvopasaühàraþ)  kaustubhe spaùñamiti //
upapàditametat /
evaü "nava prayàjàþ" "navànåyàjàþ" "dvàvàghàrau" "dvàvàjyabhàgau" "aùñau havãüùi" "triü÷adàhutayo håyante" ityàhavanãyàhutãnàü vai÷vadeve parvaõi nityavacchravaõaü triü÷attvaliïgadar÷anaü upapadyate /
anyathà saptasu devatàvidhipakùe àgneyàdãnàü saptànàü saüpratipannadevatàkatvena sànnàyyavatsahànuùñhànenaikàhutyàpatteþ tadvirodha iti siddhaü nàmadheyaü vai÷vadevapadamiti /
prayojanaü pårvottarapakùopanyàsenaiva suj¤eyatvàtpårvapakùe "vai÷vadeve vikalpa" iti såtreõaiva ca kaõñhoktarenoktam //
#<iti ekàda÷aü vai÷vadevàdhikaraõam >#//
<B1>  #<(12 adhikaraõam / )># 


#<pårvavanto 'vidhànàrthàs tatsàmarthyaü samàmnàye  / Jaim_1,4.17 />#


pårvavanto 'vidhànàrthàstatsàmarthya samàmnàye //
"vai÷vànaraü dvàda÷akapàlaü nirvapet putre jàte" ityanena yàgaü vidhàya "yadaùñàkapàlo bhavati gàyatriyaivainaü brahmavarcasena punàti" ityàdinàùñàkapàlanavakapàlada÷akapàlaikàda÷akapàladvàda÷akapàlànàü phalànyanådyànte "yasmin jàte etàmiùñiü nirvapati påta eva sa tejasvyannàda indriyàvã pa÷umàn bhavatã"ti ÷rutam /
tatra dvàda÷atve aùñatvàdeþ pràptatvàdaùñàkapàlàdi÷abdà vai÷vànarayàganàmadheyamityàdyaþ pakùaþ /
svaråpeõa pràptàvapi paricchedakatvena pràptyabhàvàd guõavidhaya eva te /
aùñatvamaùñàkapàladravyaü và pårvayàge vidhãyate /
upakramopasaühàraikyena caikavàkyatvapratãterna dvàda÷akapàlasyotpatti÷iùñatà /
athavà - astu vàkyanànàtvaü, tathàpi yad dvàda÷akapàlo bhavatãtyanenaiva tadvidhiþ /
vai÷vànaravàkye tatpadamanuvàda eveti dvitãyaþ /
brahmavarcasàdiråpaphalodde÷ena prakçtayàgà÷ritaguõà evàùñàkapàlàdayo vidhãyante iti tçtãyaþ /
siddhàntastu saübhavatyekavàkyatve tadbhedasyànyàyyatvàt prakçtayàgasyaiveyaü sarvà stutiþ /
yadaïgabhåtadvàda÷akapàlasyàvayavo 'ùñàkapàlàdirapyekaikaphalasàdhanaü, tatra sarvàvayavopetadvàda÷akapàlasya  sarvaphalaprayojakatve kaþ sandeha iti yàgastutiþ /
aùñàkapàlapadaü càgneyàùñàkapàle ÷aktaü gauõyà vçttyà aùñatvà÷rayakapàla÷rapitatvasàdç÷yena dvàda÷akapàlàvayave gauõam /
tena càvayavadvàràvayavã dvàda÷akapàlo lakùyate /
tena lakùaõayà yàgastutiriti /
idaü càdhikaraõaü audumbaràdhikaraõanyàyena gatàrthamapi ÷iùyahitàrthamuktamiti dhyeyam   // 12 // 28 // iti dvàda÷aü vai÷vànaràdhikaraõam //
#<<B2>>#

(viùayavàkyasaügrahaþ pårvàdhikaraõena vai÷vànaràdhikaraõasya pratyudàharaõasaïgati÷ca) #<ityàdineti -----># àdipadena "yannavakapàlastrivçtaivàsmin tejo dadhàti yadda÷akapàlo viràjaivàsminnannàdyaü dadhàti yadekàda÷akapàlastriùñubhaivàsminnindriyaü dadhàti yaddvàda÷akapàlo jagatyaivàsmin pa÷ån dadhàti" ityantasya saügrahaþ /
ekavàkyatàsåcanàyànteityuktam /
"guõavidhirnàmadheyaü ca nirõãtam /
saüdigdhànàmarthànàü vàkya÷eùàdarthàccàdhyavasànamuktami"ti dvitãyàdhyàyopakramabhàùyàdaktàdhikaraõaü yàvannàmadheyavicàrapratãteþ sàkùàdevàùñàkapàlàdi÷abdànàü guõavidhitvavannàmadheyatvamihà÷aïkyehàpavàda- karaõàdàpavàdakãü prakaraõasaügatiü tathà pårvàdhikaraõe ànarthakyàt guõavidhitve pårvapakùite samudàyànuvàdatvenàpyarthavattvopapatterniraste iha tathàvidhàrthavattvàsaübhavàdupakramasthadvàda÷akapàla÷abdasya vivakùitatve 'ùñàkapàlàdipadànàmànarthakyàpatte÷ca guõavidhitvamiti pårvanyàyàtyayena pratyavasthànàtpratyudàharaõaråpàü anantarasaïgatiü saü÷ayaü ca spaùñatvàdanabhidhàya pårvapakùamàha #<------ tatreti />#
putre jàte ityantasyàgneyàdhikaraõoktanyàyena nirvapateratide÷apràptanirvàpànuvàdena yàgalakùyatvàt dvitãyàntavai÷vànaradvàda÷akapàlapadayoþ dvitãyàyàþ karaõatvalakùaõàïgãkàreõa karaõasamarpakatvamaïgãkçtya vai÷vànareõa dvàda÷akapàlena yajeta putrajanane nimitte ityarthasya nissandigdhatvena vicàraviùayatvàbhàvàt vicàraviùayasya niùkçùñaråpatvaü såcayituü #<----- tatre>#tyuktam  //
#<(tatprakhyanyàyenàùñàkapàlàdipadanàmadheyatvam ekasyaiva nàmabhedàïgãkàraprayojanaü ca)>#  #<yadyapi aùñàkapàlàdipade 'ùñatvàdisaïkhyà kapàlàni tadadhikaraõakaþ saüskàro dravyaü cetyetàvadavagamyate, natu yàgaþ; tathàpi sarveùàmamãùàü dvàda÷akapàlapadenaiva pràptatvàt tatprakhyanyàyena lakùaõayà samidàdipadavannàmadheyànyaùñàkapàlàdi÷abdàþ, yathà ÷ataü bràhmaõàþ somaü bhakùayantãtyukte dvàda÷aikaikamiti vibhàgavàkye ÷ate dvàda÷ànàü antarbhåtatvàdvibhàgavidhiþ, tathà dvàda÷eùvaùñatvapràptirityarthaþ /
naca prathamàntànàü nirvapedityanenànvayàdyàgasàmànàdhikaraõyàbhàvaþ; tadabhàve 'pyaùñàkapàlapadairyàgasya prakçtasya vidhànopapattyà aùñàkapàlo yàgo bhavatãtyevaü nàmatopapatteþ /
naca saüj¤ayà karmabhedàpattiþ;># ekasyaiva prakçtasya yàgasya pàcakalàvakàdivadbhedaü vinàpyupapattau tadaïgãkàre pramàõàbhàvàt /
naca nàmatve prayojanàbhàvaþ;  #<"gàyatriyaivainami"tyarthavàdikaphalasya ràtrisatranyàyeneha kalpanena nàmadheyànàü vikalpena saïkalpe 'sàrthakye 'pi tattannàmàvacchinnasaïkalpàttattatphalasiddheþ prayojanatvalàbhàdityarthaþ >#//
(paricchedakatayàùñatvapràptyabhàvena tatprakhya÷àstràpravçttyà guõavidhitvapakùàntarànusaraõaü, atide÷apràptasyàpyaùñàkapàlasya punarvidhisàrthakyàdyupapàdana¤ca) aùñàkapàlàdipadàt "tatroddhçtamamatrebhyaþ" iti såtràttatretyanuvçttau "saüskçtaü bhakùà" ityanenàùñasu kapàleùu saüskçtamityarthe vihitasya taddhitaråpasyànapatyasya "dvigorluganapatye" ityanena saïkhyàpårvasamàsatvena dvigusaüj¤akàdaùñàkapàlàdipràtipadikàtparatvena lopavidhànàttaddhitàntatvàvagamena tadantargatàùñatvapràptau caturàdisaïkhyàsàpekùatvenàsàmarthyena taddhitotpattyanàpatteþ dvàda÷aparicchedakatayàùñatvapràptyasaübhavena tatprakhyanyàyàbhàvànna nàmadheyatvasaübhava ityàdyaü pakùaü dåùayan dvitãyaü pakùamàha pa0------ svaråpeõeti //
ata÷ca  #<dvàda÷akapàle pràptàùñatvàdiguõavidhiþ; anyathàvihitasya stutyasaübhavàt /
yadyapyàgneyavidhyantenàùñatvaü pràptam; tathàpi dvàda÷atvàdinaupade÷ikena bàdho màbhådityetadarthaü punarvidhiþ sàrthakaþ /
yadi tu dvàda÷akapàle pada÷rutyànvitadvàda÷atvàvarodhena nàùñatvasya nive÷aþ, tathà kapàlànuvàdenàùñatvavidhau ekaprasaratàbhaïgàpattirapi syàdityucyeta, tadà guõatrayavadeva puroóà÷e vaijàtyakalpanayà pårvayàga evàùñàkapàlàdidravyàntaravidhimabhipretyàùñàkapàlàdidravyamityuktam >#//
(dvàda÷akapàlasyànutpatti÷iùñatayà pràjàpatyanyàyena tvekadravyakayàgabhedaniråpaõam)  utpatti÷iùñateti //
tathàca bhavatãtyasyànuvàdatvaü aïgãkçtya prathamàyà dvitãyàrthalakùaõayà nirvapedityanenànvayàïgãkàreõa vai÷vànaraü dvàda÷akapàlaü aùñàkapàlamityàdyanvayasvãkàreõa sarveùàmevotpatti÷iùñatvam /
tatra càùñàkapàlàdidravyàõàü parasparamananvitànàmeva devatàsaübandhàtpràjàpatyanyàyena dravyadevatàsaübandhabhedena yàgabhedànnaikasmin yàge ekavàkyopàttatvàdàruõatvàdivatsamuccayàpattirityarthaþ /
yattu dravyavidhipakùe samuccaye kaustubhe iùñàpattyabhidhànaü, tadetàmityupasaühàragataikavacanànteneùñipadenaikayàgaparatvapratãtya- bhipràyeõa katha¤cinneyam, natu pàramàrthikam; dadhyàdiyàgànàmanekatvapakùe 'citraye'tyekavacanasyevehàpi pa¤cayàgairekeùñyabhipràyeõaikavacanasyopapatteþ pårvoktarãtyà yàgabhedarasyàpattau yàgaikatve mànàbhàvàt //
#<(pårvatràparitoùeõa vàkyanànàtvapakùeõa sarveùàmutpanna÷iùñatvena vikalpena guõavidhitvaråpadvitãyapakùànusaraõam)>#  #<bhavatãtyàdau bahånàmanuvàdatvànupapatteþ prathamàyà dvitãyàrthalakùaõàyàü bhavatãtyanenànanvayàpatteþ àvçttyaïgãkàre àvçttereva doùatvàdaparituùya vàkyanànàtvamaïgãkçtyaikasminnapi yàge sarveùàmutpanna÷iùñatvasàdhanena pakùàntareõa dravyavidhipakùaü samarthayati># -----arthaveti //
#<"aùñàkapàlo bhavatã"ti yaddvàda÷akapàlo bhavatãtyantavàkyeùu bhavatãtyatràpràptàrthatvena vidhimaïgãkçtya dravyamàtraviùayo vidhiþ /
tadapekùità ca bhàvanàpi yàgakarmikà vai÷vànaravàkyapràptà bhavatinà lakùaõayànådyate /
vai÷vànaravàkyetu pramàõàntarasiddhad>#ravyànuvàdakatvàt dvàda÷akapàlapadaü sarveùàmupalakùaõamaïgãkçtya kevalavai÷vànaradevatàvi÷iùñayàgasyaiva làghavàt vidhànam /
"gàyatriyaivainami"tyàdinàtu vidheyàùñàkapàlàdidravyastutiþ /
#<"etàmiùñimi"tyasya ca pratyekamanuùaïgeõaitàmaùñàkapàlaguõakàmiùñiü yasmin jàte nirvapati sa påta eva bhavati /
etàü navakapàlaguõakàmiùñiü nirvapati sa tejasvyeva bhavatãtyevaü pratyekaü saübandhàdàrthavàdikapåtatvàdiphalamiùñereva kalpyate, natvaùñàkapàlàdidravyasyeti dvàda÷akapàlàdãnàü sarveùàmevotpanna÷iùñatvàt sarveùàü prakçtayàganive÷opapatternirapekùasàdhanatvàt vrãhiyavavaddravyàõàü vikalpa ityarthaþ >#//
(dvàda÷akapàlasyotpatti÷iùñatvàïgãkàreõàùñàkapàlàdivàkyasya guõaphalavidhitvàïgãkàreõa tçtãyapakùopapàdanam /
tatra vàrtikavirodhaparihàra÷ca) vikalpàpattidoùàpattervà svarasena nànàvàkyatàmaïgãkçtyàpi tçtãyaü pårvapakùamàha #<----- brahmavarcaseti >#//
yadaùñàkapàlo bhavatãtyàdàvapràptatvàt vidhiü prakalpya vihitànàü aùñàkapàlàdãnàü "gàyatriyaivainaü brahmavarcasena punàti" ityàrthavàdikabrahmavarcasahetukapåtatvaphalakatpanena tatraivà÷rayàpekùàyàü prakçtavai÷vànarayàgasyà÷rayatvopapatteþ kàmyatvàdevotpatti÷iùñasyàpi nityasya dvàda÷akapàlasya bàdhopapatterdvàda÷akapàlasya sva÷abdopàdànena "jagatyaivàsmin pa÷åni" tyàtmãyastutyaiva nairàkàïkùyànnàùñàkapàlàdi÷abdànàü gauõãpårvakalakùaõayà dvàda÷akapàlastàvakatvamaïgãkartuü yuktamityarthaþ /
#<yattu vàrtike ---- nanu># ca --- "brahmavarcasayogàdiphalatvena yadãùyate /
stutyabhàvàdvidhiþ kena vartamànàpade÷inàm" //
iti brahmavarcasaphalàrthatvamàkùipya "gàyatriyaivainami"tyàdinà stutireva kriyate, na phalasaübandhaþ /
tayàtu apràptyàtmakavidhyunmãlanàdyadaùñàkapàla ityàdibhiþ sàrthavàdakaiþ pratyekaü vihitànàü yathàsaükhyaü "påta eve"tyàdibhiþ phalasaübandhaþ kriyate #<---- ityuktam,># tadarthavàdàdvidhitvam, tena càrthavàdatetyevaü arthavàdato vidhikalpanasyànyonyà÷rayagrastatvàt "yasmin jàta" ityaneneùñereva påtatvàdiphalaiþ saübandhena guõànàü tadanvayànupapatteþ prauóhivàdamàtramiti såcayituü brahmavarcasàdãtyuktam /
ata÷càpràptàrthasyaiva sarvavyàpakasya leñtvani÷càyakatayà vidhikalpakatvàdràtrisatre ivàrthavàdikaü brahmavarcasahetukapåtatvàdikaü phalaü yuktam /
eva¤ca "yasmin jàte" ityasya siddhavannirdde÷ànupapattyà viniyogavidhikalpanayà''÷rayatvàbhimateùñeþ phalasaübandho 'pi siddho bhavatãti påtatvàdãùñereva phalamiti bhàvaþ /
måle brahmavarcasàdiråpaphaletipadena brahmavarcasapadaghañitàrthavàdopàttaü phalamityartho j¤eyaþ  //
#<yattu kaustubhe ------># påtatvàdãnàü phalatvamuktaü, tadvàrtikoktimà÷rityàthavàmåloktivirodhaparihàràya brahmavarcasahetukapåtatvàbhipràyeõa katha¤cinneyamiti dik //
#<(àkhyàtabhedena nimittaphalaråpodde÷yabhedena pratyavàyadhvaüsaråpaphalàntarodde÷ena påtatvàdyanekaphalasaübandhena ca prasaktavàkyabhedaparihàreõopakramopasaühàrà->#  vagataikavàkyatayà dvàda÷akapàlastutàvevàùñàkapàlàdivàkyànàü tàtparyopapàdanam) vàkyabhedàïgãkàreõa dçóhatayopapàditayordvitãyapakùatçtãyapakùayorekahetunaiva dåùaõaü såcayan siddhàntamàha #<---- siddhàntastviti >#//
"saübhavatyekavàkyatve" ityanenàthavàstvitipakùonirastaþ /
phalàrthaguõavidhipakùo 'pyevaü nirasanãyaþ /
yadi hyà÷rayavidhàyakaü paripårõatayà÷rayaü vidhàya niràkàïkùaü bhavettadà tena vihità÷rayalàbhena phalàrthaguõavidhànaü bhavet /
nahyupakramopasaühàraparyàlocanayà pratãyamànamekaü vàkyaü "etàmiùñiü nirvatã"tyanenànvayaniràkàï÷ram /
itarathaikavàkyatàyà eva bhaïgàpatteþ /
ata÷ca vai÷vànaravàkyasyàparyavasàyitvena yàgavidhyabhàve vihità÷rayàlàbhàttanmadhyapatitàùñàkapàlàdivàkyànàü svàtantryeõa vidhàyakatver'thabhedàdvàkyabhedàpatte÷ca nàtra guõavidhiþ /
#<etena -----># àkhyàtabhedena vàkyabhedasyàdoùatvamityapi ----- nirastam;  àkhyàtabhede 'pi "yasyobhayami"tyàdau yacchabdabalàdevaikavàkyatvavadihàpi "yasmin jàte" ityupasaühàrasya yattacchabdopabaddhatvenopakramasya jàteùñiviùayatve avagamenaikavàkyatàpratãteþ kàmapadàbhàvena brahmavarcasàdeþ phalatvàpratãteþ satyàmapivà tatpratãtàvetàmiùñimityàdineùñigataphalasyaiva pratãterna guõaphalasaübandhaþ /
naca siddhànte 'pi nimittaphalayorudde÷yayorupàdànàdvàkyabheda àva÷yakaþ; nimittasyàva÷yànuùñhàpakatvaråpodde÷yatve 'pi ripsitatamatvaråpodde÷yatvàbhàvena phalasyaiva tattvenànvayàt vijàtãyayorekenànvaye 'pãtaraviùayàkàïkùànivçttyabhàvena tasyàpyanvayopapattervàkyabhedàprasakteþ /
#<naca -----># nimittànvayenodde÷yànekatvàbhàve 'pi tadanvayànupapattyà kalpitapàpakùayasya bhàvanàyàü påtatvàderivodde÷yatvenaivànvayàt vàkyabhedatàdavasthyamiti #<------ vàcyam;># anyatra pàpakùayasya bhàvyatvakalpane 'pãha pratiyogyupasthitisàpekùatayà ÷ãghropasthitapåtatvàdãnàmeva tatkalpanàt /
ataeva ----  nimittabalàdavagatapratyavàyadhvaüsasyaiva phalatvopapatternàrthavàdikaphalakalpanetyapi #<----- paràstam />#
naca tathàpi påtatvàdyanekaphalànàü kalpyatve 'pi bhàvanàyàmanvaye vàkyabhedaþ; arthavàdopàttaphalakàmo nirvapedityevaü påtatvàdãnàü vyàsajyavçttiphalatvakalpanena pratyekamudde÷yatvàkalpanàt /
ataevacaikavàkyatàpattyà saüvalitàdhikàrasiddhiriti nàgnihotràdividhivat prayogàntaràkùepakatvam /
eva¤ca nimittatvànupapattyàkaraõe pratyavàyamàtrakalpane 'pi taddhghaüsasya phalatvàkalpanàt /
putravipattau vidyamànamapi janananimittaü neùñeþ prayojakam; saüvalitàdhikàratvàt, ataþ putrajanane nimitte putragatapåtatvàdyarthaü jàteùñiþ kàryà, anyathà pratyavaitãtyarthàvagamàt na tadakaraõe pituþ ka÷cana pratyavàya ityapi j¤eyam /
#<yetu -----># upakramapràbalyapakùe "putre jàte" ityupakrame saüvalitanaimittikàdhikàritayà jàteùñervàkya÷eùaråpopasaühàrànusàreõa putragatapåtatvàdiphalasaüvalitàdhikàrànàpattervàkya÷eùasyàrthavàdatàmàtreõà- pyupapattiràpadyate ityupasaühàrapràbalyena saüvalitàdhikàram #<----- àhuþ,># teùàü niràso 'pyata eva j¤eyaþ /
nahi upasaühàrànusàreõàtropakrame kasyàpyupamardaþ kçtaþ; upakramàvagataputrajanananimittatvàparityàgenaiva vidheþ pravartakatvaparyavasànàt ràtrisatranyàyena vidhyàkàïkùayaiva påtatvàdiphalakalpanàt /
ata eva yatrànyàïgatvenaiva vidheþ pravartakatvaparyavasànenànàkàïkùà, tatràpàpa÷loka÷ravaõàdãnàü naiva vàkya÷eùeõa phalatvakalpanà, kintu arthavàdatvena stutiparatvameva yuktamityàha #<----- prakçtayàgasyaiveti >#//
(jagatyaivàsminnitivàkyenaiva dvàda÷akapàlastutinairàkàïkùya ÷aïkàniràsaþ) yaduktaü dvàda÷akapàlasya "jagatyaivàsminniti stutyaiva nairàkàïkùyànnàùñàkapàlatvena stuteþ prayojanamiti, tanniràsàya sarvà ityuktam /
ata evoktam vàrtike ----- stuteraparimàõatvàdyàvatã hi pratãyate /
tàü sarvàmaikaråpyeõa vidhyudde÷aþ pratãcchati /
sarvatra hi alpaiþ bahubhirvàkùaraiþ stutayo dç÷yante, ÷rotçprakàrànekatvàcca kvacitkà÷cidarthavatyo bhavanti /
yathaiva keùà¤cidvidhyudde÷amàtreõa pravçttau sidhyantyanyàrthà stutirà÷riyate, tathaivàlpastutyupapanne 'pi kàrye mahàstutyà÷rayaõami"ti /
ata÷ca "yasmin jàte etàmiùñiü nirvapati påta eve" tyàdiprà÷astyapratipàdanopapàdakatayà pårvàsàü stutãnàü yugapadgrahaõàdekayà nairàkàïkùyàbhàvàt mahatyà api stuterapekùaõàt vaiyarthyàbhàvena sarvàpi stutirityarthaþ  //
#<(prathamapårvapakùakhaõóanam)>#  yattu ----- #<ekavàkyatàmaïgãkçtya aùñatvasyàùñàkapàladravyasya và vidhànaü pårvapakùitaü, tattvekaprasaratàbhaïgàpatteruktatvànmadhye bhinnabhinnànekàrthavidhàne ekavàkyatàbhaïgàpatterayuktamiti pràgeva såcitam  >#//
(aùñàkapàlapadasya dvàda÷akapàlàvayavaparatvopapàdanapårvakaü aùñàkapàlàdivàkyairdvàda÷akapàlastutiprakàraþ) #<nanu># aùñàkapàlàdãnàü avihitànàü vihitasya dvàda÷akapàlasya càùñàkapàlàdipadaiþ kathaü stutirityataþ stutiprakàramàha ----- yadaïgeti  //
yadyapyaùñàkapàlàdãnàmavidhànam; tathàpi brahmavarcasahetukapåtatvàdihetubhåtà gàyatryàdyakùaratàùñatvàdisaïkhyàsàmyena kapàlagatàùñatvàdeþ brahmavarcasàdijanakatvena pratãyamànà stutirgauõyoktàùñàkapàlavayave saücàryate /
ataþ tasyàpyavihitatvàdavayavàvayavibhàvena lakùitavihitadvàda÷akapàlàvayavistutistu yàgastutirityarthaþ  //
#<nanu -----># aùñàkapàlapadasyàùñatvàvacchinnakapàla- saüskçtaparatvena dvàda÷akapàlàvayavasya tena nopàdànamityata àha #<------ aùñàkapàlapada¤ceti  //
gauõyeti  >#//
vaidhasyaiva ÷rapaõasya saüskàrapadavàcyatvàt iha tadabhàve 'pyaùñàkapàlajanya÷rapaõajàtiguõayogàt gauõyetyarthaþ /
÷iùyahitàrthamiti //
vi÷eùà÷aïkàniràkaraõavyàjeneti ÷eùaþ /
prayojanaü spaùñatvànnoktam #<//
iti dvàda÷aü vai÷vànaràdhikaraõam >#//
<B1>  #<(13 adhikaraõam / )># 

#<tatsiddhiþ  / Jaim_1,4.23 />#

"yajamànaþ prastara" ityàdàvapi sàmànàdhikaraõyàdekamitarasya nàmadheyasya, ataeva råóhatvena tadasaübhavàdvà jaghanyaprastarapadalakùitaprastarakàryastrugdhàraõodde÷ena yajamàno 'dhikaraõatvena vidhãyate iti pràpte ------  #<pratyakùavidhya÷ravaõàt># #<"prastaramuttaraü barhiùaþ sàdayatã" ti vidhyantaraikavàkyatvàcca tadarthavàdatvamaudumbaràdhikaraõanyàyena siddhameva /
yajamànapadantu gauõyà vçttyà prastarastàvakam />#
nanu ------ adhyàropitàrthavçttitve gauõatvaü loke prasiddham, siühatvasya, devadatte àhàryyàropàt, naca tat vede sambhavati àropakapuruùàbhàvàditi ------ cet vinàpyàropaü siüha÷abdasya sàdç÷yamàtravivakùayà devadatte #<kàvyalokayoþ prayogadar÷anàt sva÷akyaguõasamànajàtãyaguõayoganimittatvaü gauõatvam /
siühaniùñhakråratvasamànajàtãyakråratvayogàcca siühapadasya devadatte pravçtteþ siüho devadatta ityatra lakùaõasamanvayaþ /
puùpàdau svasambandhitvàdhyàropeõa càropitaü khapuùpa÷abdàrthamaïgãkçtyatadvçttiguõànàmasattvàdãnàü siddhànte sattvàcca na khapuùpaü bhavatsiddhànta ityàdàvavyàptiþ /
ata÷caitàdç÷agauõatvasya vede 'pyastyeva saübhavaþ />#
yadyapi ca råpakàdisthale "saundaryasya taraïgiõãtyàdau" àropeõàpi gauõã vçttirdçùñà; tathàpi sàdç÷yamàtreõàpi upamàlaïkàrasthale sànubhåyamànà nàpahnotuü ÷akyà /
ata÷cobhayasàdhàraõyena sva÷akyasamavetavattà gauõã vçttiþ /
samavetavatva¤ca kvacidàropitatvasaübandhena kvacicca svasamànajàtãyaguõavattàsaübandheneti bhedaþ /
#<atra ca siühapadena ÷aktyà siühopasthityanantaraü lakùaõayà kråratvopasthitiriti prà¤caþ /
vastutastu ----- ekasaübandhidar÷anenàparasaübandhismaraõamiti smàrakavidhayaiva tadupasthitiþ /
gauõãj¤ànakàryatàvacchedakaü và niruktobhayavidhasaübandhànyatarasaübandhena sva÷akyasamavetadharmaprakàrakadevadattavi÷eùyaka÷àbdatvamiti na kråratvàdãnàma÷àbdatvaprasaïgaþ /
naca gauõyàlakùaõàto na bhedaþ; sva÷akyavçttiguõànàmeva yatra saübandhitvena råpeõa bodhastatra lakùaõà, kråratvatvàdinà bodhe tu gauõãti tayorbhedàt /
te ca guõàþ ùaïvidhàþ /
kvacittatsiddhiþ tatkàryakàritvaü yathà yajamànapade /
yajamàno ------- yathà svakàryakartà, tathà prastaro 'pãti /
evaü gauõãgarbhalakùaõayà prastarastutiþ /
evamanye 'pi pa¤ca guõà agrimasåtrairdraùñavyàþ   // 13 // 29 //>#  #<iti tatsiddhipeñikàyàü tatsiddhyudàharaõavicàraþ >#//


#<jàtiþ  / Jaim_1,4.24 />#


#<"agnirvai bràhmaõa" ityatra pårvavadevàgni÷abdo bràhmaõe gauõaþ;># dvayorapyagnibràhmaõayorekamukhaprabhavatvàt, agnijananasamànajàtãyajananamevàtra guõaþ   // 13 // 29 // 


#<sàråpyàt  / Jaim_1,4.25 />#


sàråpyam //
"àdityo yåpa" ityàdau tu sàråpyaü gauõãnimittam /
naca sarvatra tadeva nimittam ko 'tra vi÷eùaþ? cakùurgràhyaü tejasvitvàdyatra nimittamiti prà¤caþ /
vastutastvanyatra ÷akyaniùñhaguõasyaiva svasamànajàtãyaguõavattàsaüsargeõa prakàratvànnimittatà, natu sàråpyasya, tasya saüsargatvàt, iha tu ÷akyaniùñhaguõasajàtãyaguõavattvaråpasya sàråpyasyaiva samavàyàdisaüsargeõa prakàratvàttadeva nimittamiti vi÷eùaþ   // 13 // 29 // 


#<pra÷aüsà  / Jaim_1,4.26 />#


#<"apa÷avo và anye goa÷vebhyaþ pa÷avo goa÷và" ityatràjàdãnàü tatra tatra vihitatvàtpa÷ukàrye pratiùedhasya paryudàsasya vànupapatterarthavàdatvam /
apa÷u÷abdo hi ghañàdau mukhyo gavà÷vagataprà÷astyàbhàvaråpaguõayogàdajàdau gauõaþ san lakùaõayà gavà÷vastutyarthaþ /
pràcàü mate tu na¤samàsàntargatapa÷upadena gavà÷vagataü prà÷astyaü lakùayitvà na¤à tadabhàvaråpo guõa upasthàpyata iti vi÷eùaþ /
sarvathà pra÷aüsà gauõãnimittaghañiketi siddham   // 13 // 29 //># 



#<bhåmà  / Jaim_1,4.27 />#


"sçùñãrupadadhàtã" tyatra vidhyantaraikavàkyatvàbhàvàt pratyakùavidhi÷ravaõàcca vidhitvam /
tatra copadhànameveùñakàsaüskàràrthatvena vidhãyate /
yadyapi ceùñakànàü cayanàïgatvànyathànupapattyaivopadhànaü pràpyeta; #<tathàpi tataþ pårvameva pratyakùavidhinà vidhãyate /
tatphala¤ca pratyekopadhànasiddhi÷cayanasamànakartçkatvasiddhi÷ca /
anyathà samuditopadhànamapi kadàcit pràpnuyàt /
àrthikatvàcca cayanabhinnakartçkatvamapi /
sati tvasminniùñakàsaüskàradvàrà cayanàïgatàbodhakavidhau pratipradhànàvçttinyàyàdaïgapradhànayorekakartçkatvàcca phaladvayasiddhiþ /
sçùñipadantu liïgaprakaraõapràptasçùñyasçùñimantramàtrasya gauõyànuvàda iti ----- bhàùyakàraþ />#
vàrtikakàrastu ------- nopadhànamàtravidhiþ /
tathàsati "pràõabhçta upadadhàtã" tyàdyanekopadhànavidhivaiyarthyàpatteþ, ato mantramàtramupadhànànuvàdena mantravi÷iùñaü #<vopadhànamiùñakàsaüskàràrthatvena vidhãyate /
tatropadhànavidhiphalantu pårvavat /
mantravidhiphalantu upadhàne tanniyamaþ /
mantrà hi iùñakàmàtraprakà÷akàstadgrahaõàdiùvapi pràptisaübhavànnopadhàne niyamena pràpnuvanti /
atastanniyamo grahaõàdiparisaïkhyaiva và phalam, madhyamacitisaübandha÷ca;># #<"yàü vai kà¤cana bràhmaõavatã miùñakàmabhijànãyàttàü madhyamàyàü citàvupadadhyàdi" ti vacanena pratyakùabràhmaõavatãnàmiùñakànàü madhyamacitisaübandhasya vidhànàt, anyathà tattaccityavàntaraprakaraõapàñharahitànàü mantràõàü cayanamahàprakaraõena sarvacitiùu antimàyàmeva vànive÷àpatteþ /
ato madhyamacitisaübandhàrthaü mantravidhiþ /
iùñakànàü pratyakùabràhmaõavattvaü ceùñakàvàcipratyakùabràhmaõapañhitapadavidheyamantrakatvam /
sçùñipadaü hi sçùñiprakà÷akamantropadheyeùñakàparam /
tatra ca vi÷eùaõàü÷asya mantrasya vidheyatvàttadiùñakànàü pratyakùabràhmaõavattvasiddhiþ /
itikaraõaviniyuktalokaü pçõamantrasyàpi madhyamacitimàtrasaübandhàpatteriùñakàvàcãti padavi÷eùaõam /
ata÷ca mantravi÷iùñopàdhànamatra vidhãyate /
sçùñipadaü paraü gauõyà vçttyà saptada÷asaïkhyàkasçùñyasçùñimantraparam;># #<"yat saptada÷eùñakà upadadhàtã" tyarthavàdànusàràt /
tatra caturda÷a sçùñimantràstrayo 'sçùñimantrà iti sçùñibàhulyam guõo gauõãvçttinimittam   // 17 // 33 //>#  #<iti tatsiddhipeñikàyàü bhåmodàharaõavicàraþ >#//


#<liïgasamavàyàt  / Jaim_1,4.28 />#


"pràõabhçta upadadhàtã" tyàdau tu alpatvaü nimittam /
÷eùaü pårvavat /
evaü ùañ gauõãvçttiprakàràþ   // 18 // 34 // iti trayoda÷aü tatsiddhipeñikàdhikaraõam /
#<-------------->#  (14 adhikaraõam / ) sandhigdheùu vàkyaroùàt //
#<"aktàþ ÷arkarà upadadhàtã"tyatra aktà ityanenàvi÷eùàd yatki¤cida¤janasàdhanadravyasya vidhinà nirõãtatvàdupasaühàrasthena># #<"tejo vai ghçta" mityarthavàdena saïkocànupapatteþ nàrthavàdasya sandigdhàrthanirõaye pràmàõyamiti pràpte vidheravi÷eùapravçttatvenaiva ghçtamàtragrahaõenàpyupapatteritaràkùepakatve pramàõàbhàvàdupakramasyàvirodhenopapattau ca upasaühàrasthasyàrthavàdasyopalakùaõatve pramàõàbhàvàdvidhyarthavàdayorekavàkyatvenaikaviùayakatvasyàva÷yakatvàcca yuktaü vàkya÷eùasya sandigdhàrthanirõaye 'pi pràmàõyamiti ghçtenaivà¤janam   // 14 // 35 //>#  #<iti caturda÷aü akradhikaraõam >#//
(15 adhikaraõam / )  #<arthàdvà kalpanaikade÷atvàt //>#
#<"struveõàvadyati, svadhitinàvadyati, hastenà vadyati" ityàdau vidheravadeyadravyaviùaye sandigdhasya sàmarthyànnirõayaþ /
struveõa dravadravyamevàjyàdi svadhitinàmàüsàdi hastena saühataü puroóà÷àdãti /
ata÷ca sàmarthyasahakçtàvadyati>#padenaiva lakùaõayà dravadravyàdyavadànasya udde÷yatvàttadanuvàdena struvàdividhau na ki¤cidbàdhakam /
evaü  #<"a¤jalinà saktån juhotã" tyàdàvapi na saüpuñàkàro '¤jaliþ, api tu vyàko÷àtmaka eva sàmarthyàt /
tadevaü vidhyarthavàdamantrasmçtyàcàranàmadheyavàkya÷eùasàmarthyaråpàõyaùñau pramàõàni dharmàdharmayorniråpitàni /
ataþ paraü># bhedàdinà tatsvaråpaü niråpayiùyate   // 15 // 36 // iti pa¤cada÷amarthasàmarthyàdhikaraõam //
#<iti ÷rãkhaõóadevaviracitàyàü bhàññadãpikàyàü prathamàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ // 0 //># iti prathamo 'dhyàyaþ /
#<<B2>>#  (pårvàdhikaraõàdinà saïgatiniråpaõapårvakapårvapakùopakramaþ) atra ca "tatsiddhijàtisàråpyapra÷aüsàbhåmaliïgasamavàyà iti guõà÷rayà" ityekapàñhena vidyamànamapi såtraü mantràdhikaraõapårvapakùasåtrasyeva vyàkhyàsaukaryàya khaõóa÷aþ kçtvà pañhitam /
guõavidhinàmadheyavicàràt prakaraõasaügatiü aùñàkapàlàdipadànàü dvàda÷akapàlàvayave gauõyà vçttyà pravçttiriti pårvàdhikaraõe uktàyà gauõyà nimittàsaübhavàdàkùepasamàdhànenàkùepikãmanantarasaïgatiü saü÷ayaü ca spaùñhatvàdanabhidhàya guõavçttyàkùepasamàdhànàrthatve 'pyasya såtrasya sàrvatrikagauõãvçttisamàdhànàrthatvaü såcayituü yadbhàùyakàreõa vi÷eùata udàhçtaü, tadudàharaõapradar÷anena pårvapakùamàha #<----- yajamàna iti //>#
(audumbaràdhikaraõena gatàrthatva÷aïkàniràsaþ)  #<ataeva ----># audumbaràdhikaraõasiddhaü stutiparatvamapyarthàntaravàcinàùñàkapàlapadeneva yajamànapadenàpi prastarastutyasaübhavenàsaübhavàt gauõãvçttyà tadvadeva nirvahaõãyam /
naca sà saübhavati; paràbhimatatallakùaõàsaübhavàt, ataþ pràmàõyanirvàhàya kartavyapadàdhyàhàreõa guõavidhitvameva aïgãkaraõãyamityàkùipya samàdhànànnàrthavàdatvasiddhàntakaraõàdaudumbaràdhikaraõena gatàrthatvamityapi dhyeyam //
#<(pravçttinimittaprayojanayorasaübhavena sàmànàdhikaraõyopapattyarthaü yajamànapadasya prastaranàmatvena pårvapakùopapàdanam)>#  àdipadena  #<"yajamàna ekakapàla" ityàdisaügrahaþ /
bhàùye vidhyarthavàdatvàbhyàü koñidvayopanyàse 'pi vàrtike saügatisåcanàt nàmatàpårvapakùamàha># --- sàmànàdhikaraõyàditi //
#<nahi ekàrthapratipàdakatvaråpaü padànàü sàmànàdhikaraõyaü ekàrthatvaü binopapadyate /
ato nàmadheyamit>#yarthaþ /
naca --- #<nàmno vidheyatvàbhàvàt tadavacchedyavidheyàntarasyàpyabhàve vàkyànarthakyam, ridçïnàmavattvàtpra÷asto 'yamiti stutiparatve tenàrthavàdatvapakùàdavi÷eùa iti># --- vàcyam;  #<"prajà vai barhiryajamànaþ prastara" iti sàmànàdhikaraõyàt prajà÷abdasya barhirnàmatve yajamàna÷abdasya prastaranàmatve ca sati yajamànanàmakaprastarasya prajànàmakabarheruparibhàvakaraõena prasiddhayajamànasyàyajamànàduttaratvavat bhavatãtyevaüråpàyàþ># #<"prastaramuttaraü barhiùaþ sàdayatã"ti vidheyaprastaroparibhàvastutestena làbhàdànarthakyàbhàvàt /
arthavàdatvetu sàkùàdeva stutyarthatvam /
nàmadheyatvetu paraüparayetyetàvàneva bhedaþ /
naca nàmadheyatve pravçttinimittàbhàvaþ; yajamàna÷abdasya yàgakartçtàvàcitayà prastaraikakapàlayoracetanatvena yàgakartçtvàsaübhave 'pi tatprayogàntargatasvavyàpàraü prati sthàlyàdivat kartçtvopapattestasyaiva pravçttinimittatvopapatteþ /
ata eva etàdç÷ayogasya yajamàne prastarapadasyàsaübhavàdekamitasya nàmadheyamiti måle saümugdhàdhikàreõoktàvapi yajamànapadameva prastaranàmadheyamityatraiva tàtparyaü draùñavyam /
pratipàditaü ca tathaiva kaustubhe />#
(yajamànapadasya yogaråóhatvàt somàdivannàmatvàsaübhavàt prastarakàrye yajamànaråpakartçguõavidhitvaråpapårvapakùaprakàràntaraniråpaõam) ataeva yajamànanàmakatvàt  //
yajamàna÷abdo na yàgakartçmàtravàcã, apitu kartçniùñhakriyàjanyaphalà÷rayàbhidhàyakàtmanepadàde÷a÷ànajantatayà kriyàjanyaphalà÷rayavàcakatvena yajamàne yogaråóha eveti tadarthasya prastare 'saübhavàt somàdipadavatsàmànàdhikaraõyamàtreõa nàmatvànupapattyà guõavidhitvapårvapakùamàha #<----- råóhatveneti //
nanu -----># tathàpi kutra ko và guõo vidhãyate ityapekùàyàmàha #<---- jaghanyaprastarapadeti >#//
"yo hotà so 'dhvaryuri" ti kauõóapàyinàmayane samàmnàte sàmànàdhikaraõyànupapattyà hotràdipadànàü mukhyàrthatvamaïgãkçtyàdhvaryavàdi÷abdànàü lakùaõàrthatvaü "vipratiùedhe karaõaü samavàyavi÷eùàdi"tyadhikaraõe tçtãye uktam /
evamihàpi prastarapadasya kàryalakùaõàrthatvamaïgãkçtya yajamànaråpaguõasya kartçtvena vidhànamityarthaþ /
#<(yajamànodde÷ena prastarasya prastarodde÷ena yajamànasya và vidhànam / )>#  #<tatra yadi ka÷cit acetanasyàpi prastarasya yajamànakàrye kvacidyogyatayà vidhànaü vinigamakàbhàvàt># #<"udde÷yayogaþ pràthamya" mityuktodde÷yatàniyàmakapràthamyasattvàdvà ÷aïketa, tanniràsàya># #<"mukhyaü và pårvacodanàllokavadi"ti dvàda÷àdhikaraõoktenànupasaüjàtavirodhitvena mukhe àdau bhavasyaiva svadharmatvànugraho yukto, natu jaghanyasyeti mukhyànugrahanyàyena vinigamanàü såcayituü jaghanyetyuktam /
tata÷ca yajamànapadasya mukhyàrthavçttitvaråpasvadharmatvànurodhena tatra kàryalakùaõàyà ayuktatvànna yajamànakàrye prastaravidhànàdyàpattirityarthaþ /
prastaraikakapàlayoþ kàrye yajamànavidhàne prastaraikakapàlayoriva praharaõasarvahomayoràpattyà yajamànanà÷ena sarvatantralopàpatti÷aïkàniràsàya kàryapadopàdànam /
strugdhàraõayàgaråpayoþ kàryayorviniyuktaprastaraikakapàlayoþ praharaõahomàkhyapratipattyàpàdyatvàt tatpratipattyostatkàryatvàbhàvàt yajamànasyànyàrthasyaikakapàlakartçkapuroóà÷a- dhàraõàdau viniyoge 'pi tantràniùpattyà kçtàrthatvàbhàvena pratipattyanarhatvàcca pratipattyanàpatterna sarvatantralopàpattiþ, naiva vikalpàïgãkàràt prastaravidhivaiyarthyàpatti÷cetyarthaþ /
prastarakàr>#ye yajamànasya vidhàne  #<"dakùiõato 'vasthànaü ca karmaõaþ kriyamàõasye">#ti sàmànyavihitasya yajamànakartçkadakùiõato 'vasthànasyànupapattiparihàràya kàryavi÷eùaj¤àpanàya  strukdhàraõa#<padopàdànam /
tata÷ca tasya strugdhàraõapårvottarakàlayorupapannatvànna virodha ityarthaþ  >#//
(aùñàkapàlapadavadgauõyanupapattyà yajamànapadaguõavidhitvasamarthanam)  naca ----  atràrthavàdatvenopapattau nàùñàkapàlàdãnàmiva vidhyantarakalpanayà guõavidhitvaü yuktamiti #<------ vàcyam;># tatra gàyatriyaivainamityàdyupàdànenàvayavabhåtàùñàkapàlàdistut ipratãteravayavàvayavibhàvena dvàda÷akapàla- stutyupapannatve 'pãha vàyurvaikùepiùñhetyatrotkarùàdhàyakaguõasyeva tadabhàve ekayajamànapadàtstutyapratãteravayavàvayavibhàvena dvàda÷akapàlastutyupapattàvapãhàvayavàyogenàvayavi tvàbhàvàt lakùaõayàpi prastare stutyanupapatte÷ca pårvavaiùamyeõa arthavàdatvàsaübhavàt /
naca gauõyà tadupapattiþ; gauõyà lakùaõasvaråpàõàü durniråpaõãyatvàt //
#<(prasiddhàrthahànenàprasiddhàrthavàcitvaü samudàyavàcina ekade÷avàcitvaü svotprekùàprabhàvàropaviùayàrthaparatvaü và na gauõãvçttiriti niråpaõam)>#  tathàhi --- #<yadi tàvat prasiddhàrthatyàgena aprasiddhaguõavàcitvaü tallakùaõam /
prasiddhamarthaü parityajya devadattapadasàmànàdhikaraõyàt devadattaniùñhaprasahyakàritvàdiguõeùu ÷aktyantarakalpanayà tatsamanvayànmatvarthalakùaõayà sàmànàdhikaraõyopapattirityucyeta, tadedç÷asya lakùaõasya loke vakràbhipràyànurodhena saübhave 'pi vede tadabhàvàt prasiddhàrthatyàge 'pràmàõyàpatternedç÷ena gauõatvena stutyupapattiþ />#
yattu ----- #<samudàyavàcino lakùaõayaikade÷e vçttirgauõãti lakùaõam, sarve hi siühàdi÷abdà na jàtimàtravàcakàþ, tathàtve guõàdivacanaiþ ÷uklàdi÷abdaiþ sàmànàdhikaraõyànupapatteþ, apitu jàtidravyaguõakriyàdisamudàyavacanà iti tàdç÷asamudàyasya devadatte 'saübhavàddevadattàdipadasàmànàdhi- karaõyànupapattyà samudàyaikade÷e pratyekakàritve lakùaõayà siüha÷abdavçtteþ matvarthalakùaõayà sàmànàdhikaraõyopapattestatsamanvaya iti>#---- keùà¤citkalpanam, tadapi #<samudàyasyànityatvenànityàrthasaüyogàt vede 'pràmàõyàpatteþ jàtiü vinà vyaktiguõakriyàõàü paricchedàsaübhavàdàva÷yakajàtivàcitvenaiva vyaktiguõakriyàõàü paricchedàsaübhavàdàva÷yakajàtivàcitvenaiva vyaktipratãtyupapatteratiriktagauõãsvãkàre mànàbhàvàccàyuktam />#
yadapi --- #<svotprekùàprabhàvàropaviùayãbhåtàrthavçttitvaü gauõãlakùaõam /
asti ca siüha÷abdasya devadatte vaktrà prayujyamànatvànyathànupapattyà siühatvàropeõa sa prayukta iti ÷rotrà kalpanàt tatsamanvaya iti,>#  tadapi #<vede àropakapuruùasyàbhàvàdayuktamiti nedç÷enàpi gauõãlakùaõeneha gauõyopapattyà stutyupapattiriti sarvathà nàrthavàdatvam stutyàpàdakamà÷rayituü ÷akyate ityagatyà bhaïttkàpyekavàkyatàü guõavidhirevàyamiti bhàvaþ >#//
(pratyakùavidhyabhàvena praharaõàdyàpattyottaratantralopàpattyàca guõavidhitvaniràkaraõenaudumbaràdhikaraõanyàyena siddhàntopapàdanam) yadyatra pratyakùo vidhiþ syàt, tadà pratyakùavidhivihitaitadanurodhena dakùiõade÷àvasthànasaïkocaþ prastaravidheþ pàkùikatvamekavàkyatàbhaïga÷ca kalpyeta, natviha pratyakùo vidhirasti /
ataþ kalpyena vidhinà tadaïgãkàrasyàyuktatvànna guõavidhirityabhipretya siddhàntamàha#<----- pratyakùeti //
apica># prastarasthànàpattyà yajamànasya praharaõasarvahomayoràpattiþ /
yadyapi tayorna prastaraikakapàlakàryatvam; tathàpi pratipattibhåtapraharaõahomau prati svakàryastrugdhàraõayàgaråpasàdhanatvena råpeõa prastaraikakapàlayoþ saüskàryatvena prayojakatvàttàdråpyasya yajamàne 'pi sattvena sthàpanàpattyupapatteþ /
nacàkçtàrthatvam; pradhànànurodhena kramaü bàdhitvàpi sarvayàjamànakaraõottaraü tadàpatteranivàryatvàt /
iùñàpattau kramabaddhasomayàgàdyuttaratantralopàpattiriti bhàvaþ /
audumbaràdhikaraõàkùepasamàdhànena tatsiddhamarthavàdatvameva yuktamityàha #<---- tadarthavàdatvamiti  >#//
pårvoktastutyasaübhavaü pariharati #<---- yajamànapadantviti >#//
(vedàpràmàõyànàpàdakagauõãlakùaõasvaråpaniråpaõaü, tasya khapuùpaü bhavatsiddhànta ityetatsàdhàraõyopapàdanaü ca) àdyalakùaõadvayasyàsiddhatvàt tadupekùya pårvoktaprasiddhàntimagauõãvçttilakùaõàsaübhavaü ÷aïkate #<---- nanviti //
ata iti >#//
ata iti lyablope pa¤cami /
tena prayogadar÷anàdidaü pårvoktaü lakùaõaü vihàya sva÷akyetyàdivakùyamàõaü lakùaõamityarthàt na prayogadar÷anàdaiti pa¤camyantànvayànupapattiþ /
nanu  yathà kiü cidråpamàdàya tadråpe tadråpakalpanalakùaõakàropaghañitatallakùaõasya "khapuùpaü bhavatsiddhànta" ityàdau khapuùpàdãnàmananubhåtatvenar idç÷amiti niråpaõà÷akteràropàsaübhavàt gauõatvànàpatteravyàptiþ, tathaiva tatra ÷akyàrthasyaivàprasidhyà tanniùñhaguõayogàbhàvàt siddhànte khapuùpa÷abdasya gauõatvàsaübhavàt bhavaduktalakùaõasyàpyavyàptiþ, ityà÷aïkàniràsàyàha ----- puùpàdàviti //
àropitàrthavçttitvaråpatallakùaõasyàsmaduktarãtyà'ropitakhapuùpamàdàyàvastusvaråpaniråpaõe- nàropopapàdane 'vyàptyabhàve 'pi÷apuùpa÷abda eva latàpuùpe àropitàrthavçttitvasattvena gauõatvàpattyàtivyàptyàpattiþ /
nahi loke khapuùpa÷abdasya gauõatvaü kenaciducyate, yata iùñàpattirucyate /
#<etena># àropyasya siühatvàdergauõatvàprasiddheràropità÷raye devadattàdàveva tatprasiddheràropitàrthà÷rayatvameva gauõatvam iti #<---- paràharam;># khapuùpasya svayamevàprasiddhasyàropitatvàsaübhavàt prasiddhe khe latàdau prasiddhasya puùpasyaivàropitasyàïgãkàreõa prasiddhyupapàdane àropitàrthà÷rayatvasya khe sattvàt khapuùpe khapuùpa÷abdasya gauõatvànivàraõàdativyàpteramukteþ /
atastvanmate 'tivyàptidoùaþ /
mamatu ÷akya÷abdena mukhyàrthamàtravivakùaõàdàropitasya mukhyàrthatànapàyàt na kopi doùaþ /
nahi mukhyatvamanàropitatvakçtaü, kintu vçttyantaramanapekùya ÷abdaprayogakçtamiti bhàvaþ /
#<naca ----># tathàpi "khapuùpaü bhavatsiddhànta" iti vadatà bauddhenopameyabhåtasya siddhàntasyànabhyupagamàt vastuto 'satye tasmin kathaü guõayogàbhàve gauõatopapattiþ? iti #<----- vàcyam;># siddhàntapadàbhidheyasya ni÷cayasya sadråpàbhàvena bhramatve 'pi svaråpeõa vidyamànatayopameyatvopapatteþ /
evamevapuùpavikàràtmanà khasyàsatyatve 'pi svàtmano råpeõa satyatvàt sàdç÷yapratiyogitvamàkà÷asyaiveti nopamànànupapattiþ /
etacca khelatàpuùpasyaivàropeõa pàrthasàrathyàdyabhimatenoktam /
yadà tu latàpuùpe khàdhikaraõatàropa iti påjyapàdànàmabhipretam, tadà latàpuùpasyaivopamànatvena khàdhikaraõatàkatvenàsatyatve 'pi latàpuùpàtmanà satyatvena sàdç÷yapratiyogitayopamànatvopapattiþ sulabhaiva /
ata evaitanmate khapuùpasyaivopamànatvapratãtirnaiva bàdhità bhavatãtyapi j¤eyam /
#<yattu vàrtike -----># àropitapuùpaü vinaiva khàdhàrapuùpàvacchinnàbhàvavàcitvam khapuùpa÷abdasya varõitam, #<tat># kaustubha evopapàdya nirastaü draùñavyam /
ataþ svoktalakùaõasya vedàpràmàõyànàpàdakatvàt yuktatvà÷ayenopasaüharati #<----- ata÷caitàdç÷eti  >#//
guõanimittakavçttisaübandhàt ÷abdàrthavçttigauõapadàbhilapyatvopapàdakaü sàdç÷yavivakùayà kçtametàdç÷a÷abdàrthaþ //
yadyapica "puruùo vàva gautamàgniri"tyàdau vede 'pyàropo dçùñaþ; tathàpi tatràdçùñaphalàrthamupàsakasyopàsanàråpàropavidhisaübhave '- pãha tadabhàve vede vakturabhàve ca tatkçtàropànupapatterdçùñavyavahàrasyànyathàpyupapatternàropakalpanaü yuktamiti svalakùaõasya vede saübhavoktyà såcitam  //
#<(sva÷akyasamavetetyàdi gauõalakùaõasamanvayaþ)>#  devadatte kråratvàdivat siühatvasyàpyàropeõa gauõãdar÷anàdubhayasàdhàraõyàya lakùaõe guõapadaü  #<samavetaparamityupetya lakùaõamàha># ------ sva÷akyeti  //
kvacidàropeõeti  //
#<yatra råpakàdau satyapi bhedadar÷ane sàdç÷yamàtreõa siühatvakråratvàdi devadatte vaktàropya siüha÷abdaþ prayujyate, ÷rotrà ca tathaiva pratipadyate, tatrànubhavasiddhàropàpahnave pramàõàbhàvàt siühatvàdãnàmàropeõa sàkùàdeva devadatte sva÷aktyà siühasamavetasiühatvàdisadbhàvàllakùaõasamanvaya ityarthaþ />#
kvacideveti  #<//
sva÷akye siühe vidyamànaiþ prasahyakàritvàdiguõaiþ samànajàtãyaguõànàü devadatte sattvena sàdç÷yamàtravivakùayàpi devadatte siüha÷abdaprayoge lakùaõasamanvaya ityarthaþ  >#//
(sva÷akyasamavetetyàdilakùaõasya lakùyamàõaguõairyogàditi vàrtikàvirodhasamarthanena pràcàü matena guõànàü lakùaõayà bodhopapattiþ) atraca "abhidheyàvinàbhåte pravçttirlakùaõeùyate /
lakùyamàõaguõairyogàdvçtteriùñà tu gauõatà" /
iti lakùaõàbhedaniråpaõaparavàrtike uktaü lakùyamàõaguõayoganimittatvalakùaõaü gauõyà na yuktam; tathàtve jahatsvàrthatàpatteþ, tadvàraõàya svàrthamàtraparatve guõànàma÷àbdatvàpattiþ /
ataþ siüha÷abdena ÷akyàrthaü pårvaü ÷aktyanusàreõàbhidhàya guõà api lakùaõayocyante /
"ato lakùyamàõaguõairityantaü samànàdhikaraõasamàsàïgãkàreõa svàrthàbhidhànapårvikà guõeùu lakùaõeti vàrtike ukte" ti nyàyasudhàyàü vyàkhyànena guõalakùaõaü pràcàmabhimatàmabhipretya tanmatamupapàdayati #<------ atreti  >#//
(gauõyàïguõànàmupasthitausvamatasya sva÷akyetyàdilakùaõalakùyamàõaguõavàrtikayoravirodho-  #<papàdanapårvakaü tatra nyàyasudhàdikhaõóanapårvakaü copapàdanam)>#  #<yugapadvçttidvayavirodhàpatteþ mukhyàrthaguõavadupasthityarthamà÷ritayà gauõyaivàvacchedakãbhåtaguõa÷àbdabodhopapattera- ÷àbdatvàprasaïgànniùprayojanaü guõeùu lakùaõàïgãkaraõamityasvarasàdàha># ------ vastutastviti  //
#<lakùaõàyà apyupasthitàrthasyaiva ÷àbdatvasidhyarthamaïgãkàràt gauõyàmapyàva÷yakãü guõopasthitiü sàdhayati># ------ ekasaübandhãti //
#<eva¤ca lakùyamàõaguõairiti vàrtike na karmadhàrayasaübandhaþ; kintu siühatvàgnitvajàtivàcakapadena yà lakùyamàõà vyaktiþ, tanniùñhaguõairiti ùaùñhãtatpuruùa eva />#
ata eva vàrtike ----- #<yathà pårvàrdhe lakùaõayà abhidheyàvinàbhåtasaübandhàdaraþ pradar÷yate evamuttaràrdhe mukhyàrthasàdç÷yaråpàdaramàtraü, natu lakùaõà guõeùu />#
ataeva ------- #<"vahnitvalakùitàdarthàt yatpaiïgalyàdi># gamya#<te /
tena màõavake buddhiþ sàdç÷yàdupajàyate" //
ityuttaravàkye gamyate ityevamuktam /
tathà># #<"saübhavati càtra siühatvàvagatavyaktyupasthàpitaprasahyakàritvàdyaneka- dharmapratyayàt devadattapratyaya iti pårvaiva ÷aktirnimittaü iti vàrtike pårva÷aktereva nimittatvaü gauõyàmuktam /
natu guõalakùaõàyà"># #<iti nyàyasudhàkçto guõalakùaõàparatayà vyàkhyànamanyàyyameveti bhàvaþ />#
nanu #<siühàdipadànàü siühasaübandhilakùaõayaiva devadattapadasàmànàdhikaraõyopapatteþ kimityatiriktagauõãvçttisamaïgãkàra ityà÷aïkàmabhedà÷aïkàniràsadvàrà bhedàpàdanena nirasyati># ----- naceti //
#<"abhidheyàvinàbhåte" iti pårvalikhitavàrtike na lakùaõàhetutvenàvinàbhàvopapàdanam; tasyàþ saübandhamàtreõa ÷abdatàtparyava÷àdupapatteþ /
navàtra lakùaõasyàbhidheyasya lakùyenàvinàbhàvo 'gnineva dhåmasyoktaþ; lakùyasyaiva lakùakàbhidheyàvinàbhàvakathanàt, kintu abhidheyasaübandhitvaråpàdarapradar÷anamàtràrthaü tadupàdànam />#
ata eva #<"yaùñãþ prave÷aye" tyàdau># #<yaùñyàdeþ puruùàvinàbhàve 'pi yaùñyàdi÷abdànàü abhidheyayaùñyàdisaübandhànàdareõa puruùasvaråpe vçttyabhàvenàbhidheyàvinàbhàva- pravçttitvàbhidhànàt saübandhamàtrasya ca lakùaõàhetorbhàvàdyuktaiva lakùaõayà pravçttirityabhidheyasaübandhitvàdareõa lakùaõoktà /
gauõyàntu lak>#ùaõàhetusaübandhasattve 'pi abhidheya saübandhitvaråpàbhàvàt kråratvàdidharmasaüsàdç÷yàdarànna lakùitalakùaõàtvaprasiddhiriti vaiùamyamabhipretya samàdhatte  ---- sva÷akyeti  //
#<ata eva lakùaõàgauõyorbhedàdeva "sahacaraõasthànatàdarthyavçttamànadhàraõasàmãpyayogasàdhanàdhipatyebhyobràhmaõama¤cakañaràjasaktucandanagaïgà÷àñakànna- puruùeùvatadbhàve 'pi tadvadupacàra" iti såtreõàkùapàdaprabhçtibhirlakùaõànimittànàmuktatvàjjaimininà gauõãvçttinimittaguõàþ pàrthakyena tatsiddhãtyàdinoktà ityàha># ----- teceti //
#<"pràpnoti paramàü siddhiü"e># #<ityàdau siddhipadena kàryàbhidhànàt tasya mukhyasya siddhiþ kàryamasminniti vyadhikaraõabahuvrãhiõa tatsiddhi÷abdena såtragatena mukhyàrthakàryakaratvamucyate ityabhipretyàha># ----- tatsiddhiriti //
prastaraikakapàlayorapi yajamànavatkartçtvàvi÷eùeõa  #<yàgàkhyakàryaniråpitatvaikadharmayogena prastarayajamànaniùñhakaraõatvayoþ sàjàtyàdyajamànaniùñhakàryakartçtvasamàna- jàtãyakàryakartçtvàkhyaguõayogena gauõãlakùaõayà prastaraikakapàlapadasàmànàdhikaraõyopapattyàvàntaravàkyàrthasaübhavàt pa÷càt stutilakùaõetyàha># ------ yajamàno yatheti //
#<prayojanaü spaùñatvànnoktam >#//

iti tatsiddhipeñikàdhikaraõe tatsiddhyudàharaõavicàraþ //
#<------------>#  (bhàùyakçdudàhçtasyàgneyo bràhmaõa ityasya parityàgena agnirvai bràhmaõa ityasyodàharaõatvena nirde÷e kàraõaniråpaõam) atra bhàùyakàreõa "àgneyamaùñàkapàlaü nirvapet bràhmaõo brahmavarcasakàma;" ityasya vidheþ ÷eùe ÷rutaü "àgneyo vai bràhmaõa aindro ràjanyo vai÷yo vai÷vadeva" ityudàhçtya àgneyàdipadànàü "prajàpatirakàmayata prajàþ sçjeyeti sa mukhatastrivçtaü niramimãta tamagnirdevatànvavasçjyata gàyatrã chando rathantaraü sàma bràhmaõo manuùyàõàmajaþ pa÷ånàü uraso bàhubhyàü pa¤cada÷aü niramimãta tamindro devatànvavasçjyata tantriùñup chando bçhatsàmaràjanyo manuùyàõàmaviþ pa÷ånàü tasmàtte vãryàvanto vãryàddhyasçjyanta årubhyàü madhyataþ saptada÷aü niramimãta taü vi÷ve devà anvasçjyanta jagatãchando vairåpaü sàma vai÷yo manuùyàõàü gàvaþ pa÷ånàü" ityetadvidhyarthavàdasaükãrtitaprajàpatimukhà- dyekaprabhavatvasàdç÷yena gauõatàmupapàdyàrthavàdatvaü siddhàntitam /
tadàgneya÷abdasya såktahavissamabhivyàhàràbhàve devatàtaddhitàntatvànupapattàvapi "tasyedami"tyadhikàre "nityamagnikalibhyàü óhak vaktavya" iti smçtyà saübandhasàmànyàrthakataddhitàntatvopapatteþ bhràtçvyavaduktàrthavàdasaükãrtitaprajàpatimukhaikaprabhavatvaråpasaübandhavi÷eùeõa mukhyatayaivopapatteþ devatàtvaråpasaübandhàpekùaõe 'pi ca bràhmaõasya yaùñurhaviùa ivàgnerdevatàtvenàpi saübandhasya "àgneyo vai bràhmaõo devataye"tyàdau dçùñasyehàpyupapatteþ gauõatve pramàõàbhàvàditi vàrtikakçtà pradåùya yadanyadudàhçtaü tadeva svayamudàharati #<------- agnirvai iti >#//
(agnirvai ityatràgni÷abdasya guõavidhitvàdiniràsapårvakaü ekamukhaprabhavatvaguõena gauõatvaniråpaõam) atràpi pårvavadeva nàmatvaguõavidhitve à÷aïkya vidhyantaraikavàkyatvena bràhmaõakàrye tyàgàdàvacetanasyàgnervidhànàsaübhavena ca nirasyàrthavàdatvanissandigdhatve gauõatvamapyagni÷abdasya ni÷citamiti pårvavadityuktyà såcitam /
kimarthaü tarhi såtraikade÷akçtaü adhikaraõàntaramityà÷aïkàniràsàya nimittàntarapratipàdakatvena tatsàrthakyaü såcayan nimittàntaramàha ------dvayorapãti //
pårvasåtragatatacchabdànuùaïgeõa jàyate yasmàditi vyutpattyà janmopàdànaü jàti÷abdena vivakùitamabhipretya tasya mukhyàrthasyàgneryà jàtirupàdànaü saiva yasya bràhmaõasya jàtiriti vyadhikaraõabahuvrãhiõà jàti÷abdena såtre ekajàtãyatà gauõãnimittatvenoktetyabhipretyàha #<----- eketi >#//
sàmànyavàcitvàbhàvaü jàti÷abdasya såcayituü jananapadaprayogaþ /
yadyapi ÷ràddhàdau pàõihome bràhmaõasyàgnikàryakartçtvàdagniniùñhakàryakartçtva- samànajàtãyakàryakartçtvena tatsiddherapi nimittatvamupapadyate; tathàpi tadavivakùayà yadaikamukhajanyatvavivakùayà prayogastatra nimittàntaraj¤àpanàrthatayaiva tatpravçttiþ /
yadyapi caikamukhabhavatvaü pramàõàbhàvàdarthavàdasyànyaparatvena càvàstavam; tathàpi avàstavasyàpyarthavàdàntaroktatvàdiha tacchabdanimittatàü pratipatsyate iti //

#<iti tatsiddhipeñikàyàü jàtyudàharaõavicàraþ >#//
------------  #<(àdityo yåpa ityatra sàråpyasya gauõãvçttinimittatvopapàdanam)>#   #<"àdityo yåpa"># #<ityàdàvapi nàmatvaguõavidhitvà÷aïkàyà niràsaþ pårvavadeva spaùñatvàt j¤àtuü ÷akyata evetyupekùya arthavàdatvopapàdakaü gauõãvçttinimittàntaramàtramiha kathyata ityabhipretyàha># ------ àdityo yåpa iti //
àdipadena  #<"yajamàno yåpaþ" ityàdeþ saïgrahaþ >#//
(yajamànaþ prastara ityàdãnàü sàråpyodàharaõatvàsaübhavasya pràcàü matenopapàdanam) #<iti prà¤ca iti >#//
atha cakùurgràhyatejastvàdinà dharmeõa yadi sàdç÷yabodhaþ, tadà "yajamànaþ prastara" ityàdàvapi tatkàryakaratvàdinàpi tadbodhaþ samàna eveti na cakùurgràhyatejastvàdinà ka÷cana vi÷eùa iti yathà÷rutaü pràcàmuktaü vi÷eùakaraü na bhavatãtyabhipretya tadà÷ayaü vivçõoti #<----- vastutastviti  //
ayamarthaþ -----># yadyapi prastaràdeþ sàråpyaü tatkàryakaratvàdidharmasàmànyàt saübhavati; tathàpi ÷abdasya tatkàryakaratvàdimàtre tàtparyàvasànena tasya ÷àbdabuddhiviùayatvàbhàvàt aviùayasya ca pratipàdanàtmaka÷abdavçttinimittatvàyogànna ÷abdavçttinimittatvam /
atastatra tatkàryakaratvameva ÷abdàtpratãtaü prakàrãbhavati, iha tu pratyakùatvena sàråpyasya prathamaü pratãtasya tatraiva ÷abdasya tàtparyàvadhàraõàcchàbdabuddhiviùayatvena sàdç÷ye jhañiti pratãtatvena tàtparyàkhyavivakùàvadhàraõàcca buddhiviùayatvaråpa÷abdavçttinimittavi÷eùàbhidhànàrthaü tatkàryakaratvàdihetukebhyaþ sadbhàvamàtreõa gauõãnimittebhyaþpçthagasàdhàraõyenehopàdànamiti //
#<ata eva -----># nàtra cakùurgràhyatvameva pçthagupàdànaprayojakam, "chatriõo gacchantã" tyàdau bahutvàdãnàmapi cakùurgràhyatvena pçthagupàdànànupapatteriti cakùurgràhyordhvatvatejastvaråpasàdç÷yaprakàratvameva bhinnaü nimittamiti j¤àpayitumadhyàhçtapa¤camyantatayà bhàùyàdau sàråpyàditi såtràvayava upàttaþ //
#<(cakùurgràhyatvadharmaprakàrakabodhajanakatvàbhàvena yajamànaþ prastara ityasya sàråpyànudàharaõatvamiti målakàramataniråpaõam)>#  #<påjyapàdaistu liïgasamavàyà iti dvandvasamàsànte prathamàbahuvacanadar÷anàt tatsiddhi÷ca jàti÷ca sàråpyaü cetyevaü vigrahàbhipràyeõa prathamàntatayà sàråpyapadaü dhçtam />#
ataeva ----- #<såtre sàråpyapadena na samànadharmavattvamàtraü vivakùitam, apitu yathàvasthitacakùurgràhyaråpa÷abdàrthavivakùayà cakùurgràhyatvalàbhena tàdç÷adharmamàtrameveti># dhyeyam //

#<iti tatsiddhipeñikàyàü sàråpyodàharaõavicàraþ >#//
------------  #<(viùayavàkyasaügrahaþ, apa÷u÷abdanàmatvàsaübhave 'pi niùedhyaguõasamarpakatayà pårvapakùaþ) agnicayane pa¤cada÷a÷ãrùopadhàne ÷rutaü ----># #<"purastàt pratãcãnama÷vasyopadadhàti pa÷càt pràcãnamçùabhasye"ti gavà÷va÷ãrùopadhànavidhivàkya÷eùamudàharati># ------- apa÷ava iti   //
#<etacca.># #<"ayaj¤o và eùa yo 'sàmà" "asatraü và etadyadacchandomaü" iti vidhyantara÷eùà>#õàmapyupalakùaõam /
tatra gavà÷vavyatiriktànàmajàdãnàü pa÷upadavàcyatvàdapa÷usaüj¤àtvànupapatteþ taittirãye  #<"apa÷avo và anye goa÷vebhyaþ pa÷ava" iti pa÷u÷abdasàmànàdhikaraõyena ÷rutasyàpa÷u÷abdasya ghañàdinàmatvasyàpyanupapatteþ pramàõàntareõaiva siddhatvàtsaüj¤àkaraõavaiyarthayàpatte÷ca nàmatvà÷aïkàyà asaübhavena tàmupekùyànyathànupapatteþ pa÷upade pa÷ukàryalakùaõàmaïgãkçtya gavà÷vavyatiriktàjàdãnàü paryudàsaþ pratiùedho và saübhàvanayà ÷aïkyeta, tàmapi># #<nirasyannarthavàdatvaü smàrayati># ajàdãnàmiti //
etena ----- #<nàmatvàsaübhave 'pi guõavidhitvasaübhavàsaübhavavicàreõa saügatiþ såcità /
nahi vidheya eva guõo vicàraviùaya iti ràjàj¤à; vidhi÷abdasya niùedhopalakùaõatayà niùedhyaguõasamarpakatayàpi tadupapatteriti bhàvaþ >#//
(apa÷u÷abdasyàrthavàdatvopapàdanam)  tatra tatreti //
"ajo 'gnãùomãyaþ" "sàrasvatãü meùãmi"tyàdau vihitatvàdeva niùedhànupapatteravihite ca pràptyabhàvàdeva tadasaübhavàt kalpyaniùedhànurodhena këptavidhãnàü pàkùikatvakalpanena vikalpasyàpi satyàü gatàvannyàyyatvàt arthavàdatvameva gavà÷vapra÷aüsàrthaü yuktamityarthaþ //
gavà÷vavyatiriktànàmapa÷ukàrye pa÷ukàrye tanniùedhasya và saübhave kà gatirityapekùàyàmàha #<------ apa÷u÷abdo hãti >#//
(apa÷u÷abdasya gavà÷vàdigataprà÷astyàbhàvalakùakatayà pra÷aüsàyàþ vidhyekavàkyatayeva phalatvenàpyupapàdanaü, pra÷aüsàbhàvaghañakatayà gauõãnimittatvaü pra÷aüsàyà iti niråpaõam) na¤samàsàntamapa÷upadaü ghañàdivàcakaü sadgavà÷vavidhyekavàkyatànurodhàt arthavàde 'pi ca pa÷avo goa÷và iti sàmànàdhikaraõyàt ekasaübandhij¤ànenàparasaübandhismaraõavidhayà gavà÷vagataprà÷astyàbhàvasya ÷akyàrthaniùñhasyopasthàpakam /
ata÷ca gavà÷vagataprà÷astyàbhàvaråpaguõayogenàjàdiùu gauõyà vçttyopapanna iti arthàt #<nahinindà>#nyàyena vidheyagatà÷vagataprà÷astyàvagatiþ sulabhà /
yadyapi arthavàdasya gavà÷vagataprà÷astyalakùaõayàpyupapatterna tadgataprà÷astyàbhàvakathanasyopayogaþ; tathàpi itaranindayà vidheyotkarùàpàdakatvena phalãbhåtastuterati÷aye upayogo nànupapannaþ /
ataeva  pa÷u÷abdasya nimittàntaràsaübhavena nimittatvenà÷ritàyà api gavà÷vagatapra÷aüsàyà vidhyekavàkyatayeva phalatvenàpyà÷rayaõànna vaiyarthya÷aïkàpi /
yajamàna÷abdetu kàryakaratvasyaiva guõasya nimittatvàt tasyàþ phalatvameveti vi÷eùaþ  //
eva¤ca pra÷aüsàbhàvaråpe guõe vyàvartyamànatayà pra÷aüsàyàþ praviùñatvamàdàyaiva såtre pra÷aüsàyà nimittàntaratvenopàdànaü draùñavyam /
yathà÷rute gavà÷vagatapra÷aüsàyàþ ÷akyàrthaghañàdiguõatvasyàjàdiguõatvasya vàsaübhavàt pratyuta vidheyagavà÷vàdipra÷aüsàrthamanyeùàü ajàdãnàmaprà÷astyasyaivàpekùaõàcca guõatànupapatteþ /
ata÷càpa÷u÷abdo vi÷iùña evàtra gauõaþ //
#<(pa÷upadena pra÷astatàlakùaõeti nyàyasudhàkàramataü, tu÷abdasåcitatadasvàrasyaniråpaõam)>#  yattu -----  #<"gavà÷vàdigatàü pårvamupàdàya pra÷astatàü /
tadabhàvo 'nyapa÷vàdau na¤samàsena kathyate"># iti vàrtikasvàrasyena nyàyasudhàkàràdibhiþ na¤samàsàvayavabhåtena pa÷u÷abdena pra÷astatàü lakùayitvà na¤samàsenànyapa÷uùu tadabhàvaþ kathyata iti  ------ pratipàditaü, #<tallakùaõayaiva tarhi apa÷u÷abdasya ghañàdiùvivàjàdiùu pravçttyupapatteþ gauõãvçttyupapàdanànupapatterayuktamiti dar÷itaü kaustubhe /
yadyapi># #<"pa÷avo go a÷và" iti pa÷utvakathanasya pa÷utve satyevànupayogàtpra÷astatvalakùaõayà prayuktapa÷upadàrthavyatirekapra÷astatvàbhàvaråpa evàpa÷u÷abdàt pratãyeta; tathàpi gauõãvçttyupapàdanàyaiva ekasaübandhismaraõanyàyenaiva tatpratãtiþ, natu lakùaõayà /
tathàca prathamato 'pa÷u÷abdena na¤samàsàntena ÷aktyaiva pa÷ubhinnamarthamabhidhàya tanniùñhaguõayogena pa÷càt gauõatvamupapàdanãyam />#
ataeva------ #<apa÷u÷abdasya ghañàdivàcitvaü ÷àstradãpikoktaü saügacchate /
imamevàsvarasaü tu÷abdena såcayannyàyasudhàkàràdidar÷itamarthaü pràcàü matatvena dar÷ayati># ------- pràcàü mate tviti  //
#<(ayaj¤àsatnàdyudàharaõàntare pra÷aüsàyà gauõãnimittatvopapàdanapårvakopasaühàraþ)>#  #<evaü># #<"ayaj¤o và eùa yo 'sàme" tyàdau dar÷apårõamàsaprakaraõapañhite yadyapi na sàmavatkratusàmànàdhikaraõyaü, yena tadgataprà÷astyamupasthitaü bhavet, tathàpyasàmatàparihàràya sàmasthànãyatayà vihitàgneàyàhiityàdividhyarthavàde sàmanvantaü karotãtyuktyopasthitasàmavatkratugata-prà÷astyàbhàvaråpaguõasya ayaj¤àdipada÷akyaghañàdiniùñhasya yogàt svato yaj¤aråpeùvapi dar÷apårõamàsàdiùu gauõamayaj¤apadaü># #<j¤eyam />#
yattu ------ sàmavatkratuvidhyekavàkyatayà tadupasthitirityuktaü  ------ kaustubhe, tat #<dar÷apårõamàsaprakaraõe pañhitasyàsya kratvantaraikavàkyatvàbhàvàt udàharaõàntaraviùayaü j¤eyam />#
#<"asatraü và etadyadacchandoma" mityasyàyamarthaþ /
caturviü÷obhavatãtyanena vihitaþ caturviü÷atistomako rathantarasàmà ukthya àdyachandomaþ /
catu÷catvàriü÷o bhavatã" tyanena vihita÷catu÷catvàriü÷atstomako bçhadrathantarasàmà ukthyo dvitãyachandomaþ />#
#<"aùñàcatvàriü÷o bhavatã" tyanena vihito 'ùñàcatvàriü÷atstomako bçhatsàmà ukthyastçtãyachandomaþ /
tataþ stomagatasaükhyàsàmyena gàyatrãtriùñupjagatãchandobhirmãyante paricchidyante stomà yatreti vyutpattyà chandomatvaü trayàõàü yàgànàmiti te traya÷chandomà yatra santi tat satraü pa¤cada÷aràtràdi pra÷astam /
yatratu caturda÷aràtre àdye pràyaõãyaü aharmadhye pçùñhyaþ ùaóahãyànyànulomavilomatayà dvàda÷adinànyete udayanãya ityevaü ahaþ këptau madhye chandomànàmabhàvàt satrabhåto 'pi caturda÷aràtraþ satragatachandomakçtaprà÷astyàbhàvàdasatraü gauõyà vçttyà satrapadenocyate /
tena chandomarahitanindayà chandomaråpàvayavastutyà># #<"ya evaü vidvàüsaþ pa¤cada÷aràtramàsate" iti vihitapa¤cada÷aràtraråpàvayavistutiriti draùñavyam /
evaü svamate pràcàü mate và gavà÷vagataprà÷astyabodhanaprakàrabhede 'pi pratiyogividhayà praviùñàyàþ pra÷aüsàyà gauõãnimittatve naiva vivàda ityabhipretyopasaüharati># -------- sarvatheti //

#<iti tatsiddhipeñikàyàü pra÷aüsodàharaõavicàraþ >#//
------------  #<(pårvodàharaõena saügatiniråpaõapårvakaü sçùñipadàrthaniråpaõapårvakaü ca sçùñivi÷iùñopadhànavidhànamiti bhàùyakàramatopapàdanam)>#  #<pårvatra vidhyantaraikavàkyatvàdinàr'thavàdatve siddhe yatra na tattatra vidhitvasyaivànarthakyaparihàràya svãkàra iti pratyudàharaõadar÷anena saügatiü pratyudàharaõaråpàü såcayan vidhàvapi gauõãvçttinimittàntarakathanàrthatvamadhikaraõàntarasyeti dar÷ayitumudàharati># ------- sçùñãriti //
yadyapi ----- #<atràrthavàdatvàsaübhavena vidhàyakatve àva÷yake satyanupadhãyamànàbhiriùñakàbhi÷cayanasya kartuma÷akyatveneùñakàbhiragniü cinuta iti vidhyanyathànupapattyaiva svaråpeõeùñakàsaübandhitvena copadhànasya pràptau guõasaükràntavidhi÷aktikatayopadhànànuvàdena sçùñipadàrtha eva vidhàtuü yuktaþ, so 'pi ca neùñakàråpaþ; iùñakànàü sçùñiråpatvànavagamàt, apitu sçùñitanmàtropadheyeùñakàsu sçùñipadasya sçùñimantraparasya lakùaõàmaïgãkçtyeùñakànàü sçùñipadàbhidheyatve 'pi kàsàmiùñakànàü sçùñimantrairupadhànamiti vi÷eùànavagamàt iùñakàsàmànyasya ceùñakàvidhinaivopadhànasaübandhe pràpte tadvi÷eùasya sutaràmupadhànasaübandhapràpteþ vidhànàyogàt pàri÷eùyàt># #<"tisçbhirastughata brahmàsçjyate"># tyàdisçjidhàtuyuktasçùñiliïgakamantraråpa eva /
yattu pràcãnaiþ ------ #<"tadvànàsàmupadhàno mantra" iti># #<"iùñakàsu luk ca mato"># riti smçtermatuplopena sçùñyabhidhàyimantrairupadheyànàmiùñakànàü  sçùñipadavàcyatvamupapàditam, tadayuktam; #<tathàtve sanniyoga÷iùñasya pratyayasya># #<"çtavyà upadadhàtã" tivanmatuplopena saha pràptyàpatteþ />#
naca ------ ee#<evaü bhavanmate 'pi mantratvavivakùàyàü matup durnivàra iti># ------ vàcyam; #<matupprakaraõena tasya lopà÷rayaõe yatpratyayalopasyàpi chàndasatvenaivopapàdanãyatve làghavàt matupvidhereva dçùñànuvidhi÷chandasãti sçjivacanenànityatàkalpanaucityàdato lakùaõayaiva strãliïgànurodhàt sçùñimantropadheyeùñakàparaþ sçùñi÷abda ityevoktaü kaustubhe />#
yattu #<atra liïgaprakaraõàbhyàmevànyamantravadeùo 'pi pràpta iti pràptànyaparisaïkhyàyàü traidoùyàpattiritaramantràmnànavaiyarthyàpatti÷ceti ÷àstradãpikàyà>#muktam, tanna; liïgaprakaraõakalpya÷ruteþ pårvamevaitadvidhipravçttyà phalataþ parisaïkhyàyàü traidoùyàprasaktergrahaõàdi÷eùiparisaïkhyàrthatvenàpi punarvidhyupapatte÷cetaramantràõàmaikàntikopadhànaliïgàbhàveneùñakàgrahaõàdiviùayatvena  #<sàrthakyasaübhavàcca /
ataþ sçùñimantravidhàyakatvena vidhyupapatterna vidhau gauõãlakùaõàpàdakamasçùñimantraparatvamà÷rayaõãyam;># tathàpi ------ #<ubhayoþ dhàtvarthopapadàrthayoþ saübhavatpràptikatve bhàvàrthàdhikaraõanyàyenàkùepataþ pårvaü prayojanàntaràrthaü yuktaü dhàtvarthasyaiva vidhànaü ityabhipretya bhàùyakàrãyaü siddhàntamevàha># -------- tatra ceti //
(upadhànavidhànaprayojananiråpaõam)   #<pårvoktamantravidhipårvapakùaniràsasåcaka evakàraþ /
arthapràptasyàpyupadhànasyeùñakàsàdhyatvena tatsaüskàratvàsaübhavàttadarthaü punarvidhànamityàha># ------- iùñakàsaüskàràrthatveneti //
nanu #<pradhànabhede 'pi prayogavidhyavagatasàhityanirvàhàrthaü yathà÷akti pàtràbhimar÷anavatsamuditopadhànameva yuktamityà÷aïkya tanniràsàyàniùñàpàdanena prayojanàntaramàha>#----- àrthikatvàcceti  //
tadevàha  ------- satitviti //
#<vyåhavi÷eùeõopasthànaråpopadhànasyàrthikatve vihitatvaråpàïgatvasya kçùyàdivadabhàvàccayane adhvaryukartçtvena samànakartçkatvasya cànyakçtenàpi sandhukùaõàdinà devadatte pàkakartçtvasyevehàpyavàntaravyàpàraråpopadhànasyànya- kçtatve 'pi cayane adhvaryukartçkatvopapatterniyamenàdhvaryukartçtvàpràpteraïgatvena vidhànamàva÷yakam /
tata÷càïga- pradhànayorekakartçtvàttatsiddhiþ /
ataeva>#prathanàdividherivàdhvaryavasamàkhyàviùayatàsiddhidvàràdhvaryukartçtvasiddhirapi naiva prayojanam /
cayanasamànakartçtvàdeva tallàbhàt, ata÷cayanasamànakartçtvasiddhireva prayojanamityarthaþ //
(sçùñipadena sçùñyasçùñimantragrahaõaprakàraniråpaõam) sçùñipadaü ca yadyapi vi÷eùyàü÷enodde÷yasamarpakaü sçùñimantràü÷enànuvàdakam, te ca mantràþ "sçùñãrupadadhàtã"tyupakramyai "kayàstuvata prajà adhãyante" tyàdinà saptada÷a pañhitàþ /
tatra "tisçbhirastuvata brahmàsçjyata" ityàdinà sçjidhàtuyogenàmnàtànàü caturda÷amantràõàü sçùñiliïgatvena yathà sannidhànasahakçtàt liïgàdavagatàïgabhàvànàü pràptatvàt anuvàdastathaiva "saprajàpatiradhipatiràsãtsaptaviü÷atyàstuvata dyàvàpçthivyà aitàü vasavo rudrà àdityà anuvyàyaüsteùàmàdhipatyamàsãttrayastriü÷atàstuvata bhåtànya÷àmyan prajàpatiþ parameùñhyadhipatiràsãt" iti trayàõàmàdyasaptada÷amantràõàü "yatsaptada÷eùñakà upadadhàtã"ti upasaühàràt saptada÷amantràntargatànàü asçùñiliïgànàmapi sannidhànàdinàïgatayà pràptatvànuvàda ityàha ------- sçùñipadantviti //
màtrapadena vi÷eùyabhåteùñakàvyàvçttiþ /
#<athavà -------># mantragatakàrtsnyasya và grahaõam /
kathamasçùñiliïge tatpadapravçttiritiapekùayà gauõyetyuktam /
tatprakàrastu adhikaraõàntarapratãkagrahaõe upapàdayiùyate  //
#<(sçùñipadenàsçùñimantragrahaõaprayojanam)>#  #<ayaü cànuvàdaþ, itthamidamupadhànaü pra÷astaü yatsçùñivanmantraiþ kriyate ityevaü stutyartho># yathàsçùñaü brahmaõà yàni sçùñànyanuvàke kãrtitàni phalàni tànyanatikramyàtikramanimittaü vighnaü nirasya sarvàõi yajamànaþ pràpnotãtyarthakasya  #<"yathàsçùñamevàvarundhe" ityarthavàdasyàlambanàrthaþ prathanamantre urupratheti mantrapratãkavannànupapannaþ  >#//
(bhàùyakàramate 'svàrasyaniråpaõapårvakaü mantramàtravidhànamiti vàrtikakàramataniråpaõam) evaü bhàùyakàramatamupapàdyaitanmate sarvavàkyeùåpadhànamàtravidhànàdabhyàsàdbhedàpatteþ sakçdvihitasyàpi ceùñakàþ pratyaïgatvena pratãùñakamàvçttisiddhau asakçdvidhànasya niùprayojanatvàpatteraparituùya pårvopapàditamantravidhipårvapakùameva nyàyyamabhipretya vàrtikakàroktaü pakùàntaramàha #<------- vàrtikakàrastviti  >#//
(kevalamantravidhàne nyàyasudhàkçdabhimate vàrtikàtàtparyeõa mantravi÷iùñopàdhànavidhànatàtparyaniråpaõam)  #<atra nyàyasudhàkçtà --------># arthàkùiptopadhànànuvàdena mantramàtravidhàveva yathàpårvapakùaü vàrtikatàtparyamupavarõitam, tadayuktam; iùñakànàmeva dvitãyayodde÷yatvàvagamenopadhànasyaiva karaõatayà vidheyatvàvagateþ tadvidhànaphalasyàpi pårvavallàbhena tadatikrame pramàõàbhàvàt /
nahi mantrasyàdhvaryavatvàttatkaraõakatvenàrthàkùiptopadhànasyàdhvaryukartçkatvaü sidhyati; yàjyàvadbhinnakartçkatve 'pyupapatteþ /
ato mantravi÷iùñopadhànavidhàveva vàrtikatàtparyaü yuktamityabhipretya pakùàntaramàha ------- mantravi÷iùñeti  //
(vidhyantaràvaiyarthyenaikaprasaratàbhaïgàprasaktyà ca mantravi÷iùñopadhànavidhipakùopapàdanam)  #<atastanniyama iti   >#//
niyamapadena ÷eùa÷eùyubhayaparisaïkhyà vivakùità, anàrabhyàdhãtacitriõãvajriõyàdividhau dårasthacayanavidhyàkùiptopadhànànuvàdena mantramàtravidhànasya saüskàryeùñakàråpaguõayogàt karmàntaratvopapatteþ pràkaraõikamantràvarodhàccànupapatteragatyà mantravi÷iùñopadhànavidheràva÷yakatvàttadvadihàpi vi÷iùñavidhànameva yuktam /
naca --------  evamapyekopadhànavidhinaiva tatsiddheritaravidhivaiyarthyaü tadavasthamiti #<--------- vàcyam;># kevalopadhànamàtravidhau tadàpattàvapi mantravi÷iùñatadvidhàne upadhànànàü guõàdbhedasiddhestattanmantravi÷eùñopadhànàntaravidhànena vaiyarthyàprasakteþ /
nahyekena vàkyena katipayamantropadheyeùñakànàü upadhàne vihite itaramantropadheyeùñakànàmupadhànavidhivaiyarthyaü ÷aïkituü ÷akyam; upadhànàntare 'dhvaryukartçkatvasiddhyai tadàva÷yakatvàt /
ataevar idçgasvarasaparyàlocanayà sarveùñakànàmekaikavàkyasaüskàryatvàvagatàvapi vidheyatattanmantravi÷iùñopadhànasàmarthyàttattadvàkye vi÷eùàvadhàraõamapi nànupapannam /
bhàùyakàramate tu vidheyasyopadhànasyeùñakàvi÷eùapratyàyakatvànupapatteþ sarveùñakàviùayatvàpatteþ vidhyantaravaiyarthyaü duùpariharamataþ tattanmantravi÷iùñopadhànavidhànameva yuktam /
naceùñakodde÷ena mantravadupadhànavidhàvekaprasaratàbhaïgàpattiþ; iùñakànàmupadhànaniråpitatvenodde÷yatve 'pi mantraniråpitodde÷yatvàbhàvena tadaprasakteriti bhàvaþ /
etaccopadhànamàtravidhau bhàùyakàramate vidhyantaravaiyarthyàpàdanaü nyàyasudhàkàroktamà÷rityoktam  //
#<(mantropadheyeùñakodde÷enopadhànasaüskàravidhànamiti prakà÷akàramatasya bhàùyavàrtikàdyavirodhena vidhyantaràvaiyarthyena codapàdanam)>#  vastutaþ ------- #<iùñakànàmudde÷yatvasya sçùñipadopàdànenaiva vaktavyatve iùñakàvi÷eùaõatvenaikapada- ÷rutyànvitànàü mantràõàü upadhànabhàvanàyàmanvayo durupapàda eva /
ata÷caikapadopàdànenodde÷yabhåteùñakà- vi÷eùaõatve 'pi mantràõàü vàkyabhedàprasakteþ sçùñimantropadheyeùñakàsaüskàràrthatvenopadhànamàtrav idhàne 'pyanyamantropa- dheyàùñakàvyavçttisiddhestatsaüskàrakatvenetaravidhisàthrakyaü saübhavatyeva /
ataeva iùñakodde÷ena mantravidhànapårvapakùa eveùñakàvi÷eùàpratãteþ sarvàsvatiprasaügàpàdanaü bhàùyavàrtikakàràdãnàü dçùñam, natåpadhànavidhàvapi />#
naca ------- sçùñimantropadheyà eveùñakàþ sarvà eva kuto na syuþ? iti #<--------- vàcyam;># "sçùñãrupadadhàtã" tyupakramya "yatsaptada÷eùñakà upadadhàtã"tyupasaühàràrthavàdena


#<sandigdheùu vàkya÷eùàt  / Jaim_1,4.29 />#


iti nyàyena saptada÷amantropadheyasaptada÷eùñakàviùayatvopapatteþ /
ayaü càrthavàdaþ pårvapakùiõà mukhyànàmeva sçùñiliïgànàü vidhyabhyupagamàdanàdçto 'pi mantramàtravidhivàdinà siddhàntinàva÷yamàdartavyaþ /
anyathà guõavçtteratiprasaïgena saptada÷ànàmevopàdànànupapatteþ /
tathà mantravi÷iùñopadhànavidhàvapi sarveùñakopadhànaprasaüge saptada÷aivaitarairmantrairupadheyà iti vyavasthàsidhyarthamava÷yamayamarthavàda upàsyaþ /
eva¤ca saptada÷ànàmevàùñakànàü sçùñimantrasaübandhàttadvatãnàü saptada÷ànàmevàùñakànàmudde÷enaikena vidhinà vihitasyàpyupadhànasyànyasaüskàrakatayà punarvidhyàmnànopapatterna vaiyarthyaprasaktiriti #<--------- prakà÷akàroktameva sàdhu //>#
(bhàùyakàramate vidhyantaravaiyarthyàpàdanapadasya vàrtikakàramate mantravidhànopapàdanasya ca bhàññadãpikàdçtasyà÷ayaniråpaõam)  #<påjyapàdaistu ---------># bhàùyakàramate etadupadhànavidhitaþ pràk sçùñimantropadheyatvasyeùñakàsvasiddhestena råpeõodde÷yatvàyogàt na sçùñipadamiùñakàvàcitvenodde÷yasamarpakam /
kathamanyathà sçùñipadasyodde÷yasamarpakatve bhàùyakàraþ sçùñipadasyànuvàdatvamarthavàdaprayojanakaü vadet, apitu yasyaiveùñakàkaraõakacayanavidhyarthàkùiptasya upadhànasya pårvapravçttyà vidheyatvaü, tasyaiveùñakàsaübandhitvenàvagatasyopasthiteùñakàsaüskàrakatayà vidhyà÷rayaõàdudde÷yatvam /
tacca råpaü sarveùñakàsvapyanuvçttamiti sarvàsàmupadhànasiddheritaravaiyarthyam /
ataevàrthavàdo 'pi tadà iùñakàsamudàyàvayavãbhåtasaptada÷eùñakàpra÷aüsàrtha eva saüpadyate, vidheþ sandigdhatvàbhàvena tatràpravçtteþ /
ataeva sçùñipadamapi mantramàtraparam lohitoùõãùapadavat /
kiyantaþ sçùñimantrà iti sandehe evopasaühàro nirõàyako natvasaüdigdheùñakànirõàyakaþ; vidhyarthavàdayorekavàkyatayà stutyanurodhena vidheyanirõàyakatve 'pi udde÷yanirõàyakatvasya kvàpyadçùñatvàt /
yadyapi "dvayoþ praõayantã" tyàgnipraõayanavidhau dvàbhyàmeveti, "årå etadyaj¤asya yadvaruõapraghàsassàkamedhà÷ce"tyarthavàde årutvena saüstutayorgamanasàdhanatvapratãteþ madhyamaparvaõordvayorudde÷yayornirõayo 'pyarthavàde dçùñaþ; tathàpi caturõàü madhye katarayordvayoriti nirdhàraõàbhàvàdyuktaü nirõàyakatvam /
prakçte sandehàbhàvàdanirõàyakatvameva /
ata eva vidheyasamantrakopadhànasàmarthyàdiva siddhànte saptada÷eùñakàviùayatvamasmanmate sidhyatãti na tatràrthavàdopàsanamàva÷yakamityabhipretya bhàùyakàramate vidhyantaravaiyarthyàpàdanaü mantràõàmupadhànabhàvanàyàmanvaya÷ca vàrtikasaümatatvena dar÷itaþ /
tadidamuktaü kaustubhe --------- "bhàùyakçnmatetu vidheyopadhànasyeùñakàvi÷eùapratyàyakatvàbhàvànmantràõàü ceùñakàvi÷eùakatvànupapatterya- tsaptada÷eùñakà upadadhàtãtyarthavàdasya ca vidhau sarveùñakàviùayatvena ni÷cite sandehàbhàvenànirõàyakatvàdvàkyàntarànarthakyam iti vi÷eùa" iti  //
#<(mantravidhànasya madhyamacitisaübandharåpaprayojanàntaraniråpaõam)>#  #<pa¤came># #<"madhyamàyàntu vacanàt bràhmaõavatã" tyadhikaraõe># #<"yàü kà¤cana bràhmaõavatãmiùñakàmabhijànãyàttàü madhyamàyàü citàvupadadhyàdi"ti vacanenàbhipårvasya jànàteþ pratyakùaj¤ànavàcitvàt pratyakùabràhmaõavihitànàü iùñakànàü madhyamacityà÷rayatvasya vakùyamàõatvàttadapyatra prayojanàntaraü bhavitumarhatãtyàha># --------- madhyameti  //
#<àgantånàmante nive÷asyàpi pa¤came vakùyamàõatvàt antimàyàmevetyuktaü /
iùñakànàü bràhmaõena vidhànàbhàve kathaü bràhmaõavattvam?># iti ÷aïkàü bràhmaõavattvanirvacanenopapàdayannirasyati  #<--------- pratyakùeti  >#//
tatraceti granthaþ pårvameva vyàkhyàtaþ //
#<(mantravidhànapakùaprayojane madhyamacitisaübandhe yàj¤ikasaüpradàyavirodhopapàdanam)>#  #<parantu vàrtikakàramate caturthacitau yàj¤ikaiþ sçùñãnàmanuùñhànena kriyamàõena virodho duùparihara eva /
sarvàsàmapi pràõabhçtàmanena madhyamacitisaübandhasyaivàpattau prathamàdicityanuùñhànavirodho 'pi //
yadi tatràvàntaraprakaraõena># #<"yàü kà¤cane" ti sàmànyavàkyasya bàdha ucyeta, tadà sçùñãnàmapyetatsamànamityapi dhyeyam >#//
(vàrtikamatopasaühàraþ) vàrtikamatamupasaüharati #<--------- ata÷ceti >#//
yato mantràü÷e upadhàne và vidhànaphalasya làbhaþ, atastadråpo heturataþ ÷abdàrthaþ //
#<(bahutvà÷rayasamudàya eva gauõor'tha iti ÷àstradãpikànusàriprakà÷akàramatakhaõóanena sçùñibahutvasamànàdhikaraõasamudàyà÷ritatvaguõayogena samudàyina eva gauõor'tha iti niråpaõam)>#  atra ca #<"kaþ punaratra guõaþ? bhåmà, sçùñisamudàye hi sçùñibhåmàsti /
sçùñyasçùñisamudàyepyekayà- stuvatetyanuvàke sçùñibhåmàsti, ityanena sàdç÷yena sçùñi÷abda" iti ÷àstradãpikàgranthagatasamudàya- ÷abdasvàrasyamanurudhya bàhulyasya guõatvamà÷ritya yathà bàhulyaü sçùñiùvasti, tathà sçùñyasçùñisamudàye 'pi katha¤citsambaddhamastãtyevaü sçùñyasçùñisamudàya evàrthe gauõãti prakà÷akàraiþ samudàya eva gauõor'tha ityuktaü, tadayuktam /
tadàtve samudàyasyàrthaikyàbhàvena prakà÷akatvànupapatteþ katha¤citsamudàyidvàrà tadupapattàvapi samudàyasyaiva ÷àbdatvena karaõatayà vidhàne sati sarvamantrapàñhottarameva sakçdupadhànàpatteþ />#
ki¤ca #<sçùñisamudàyagatabàhulyasya guõatvamuta sçùñisamudàyà÷rayagatabàhulyasya tat />#
àdye #<samudàye bàhulyàsaübhavaþ,># dvitãye #<samudàyagatabàhulyasya samudàyiùveva sattvena sçùñyasçùñisamudàye 'bhàvànna samudàyàrthasya gauõatàsiddhiþ /
atha sçùñigatabàhulyameva tatra katha¤citsaübandha ityucyate, tadà sçùñisamudàye hyasti bhåmeti samudàyagatabhåmatvapratipàdanaparamålagranthavirodhaþ, ataþ samudàyigatatatkaraõatànirvàhàrthaü sçùñiniùñhabàhulyasamànà>#dhikaraõasamudàyà÷ritatvaguõayogena sçùñyasçùñhi- samudàyinàmeva  #<gauõyàr'thatvaü nyàyasudhàkçduktaü yuktamà÷rayitum />#
naca --------- #<sçùñivatbàhulyavadasçùñimantratraye 'pi bàhulyasya sattvàt tasyaivàstu guõatvaü, kimataþ punaþ samudàyasya prave÷ena? iti># --------- vàcyam; #<yatra bahånàü madhye dvayorekasya và'mnànaü, tatra tadasaübhavena bhåmno guõatvanirvàhàya tatprave÷asyàva÷yakatvàt /
naca ekaþ samudàyo niùpramàõakaþ;># #<"yatsaptada÷eùñakà" ityarthavàde ekapadopàdànaikànuvàkagatatvena tatpratãteþ />#
naca --------- #<sçùñighañitasamudàyà÷rayatvameva guõo 'stu /
kiü bàhulyaprave÷ena? iti># --------- vàcyam; #<sçùñi÷abdàtpratãyamànabàhulyasyaiva guõatveõa tasyàva÷yakatvàt />#
ukta¤ca nyàyasudhàyàm ---------  #<"anyatra tatkàryakaratvasàråpyàdiriveha sçùñi÷abdàt sçùñibàhulyabuddheþ tasyaiva pravçttinimittatvam"># iti  //
#<"ato mantragaõaü lakùayet sçùñi÷abdaþ" ityuttaràdhikaraõagatabhàùyakàroktagaõa÷abdasya samåhamàtraparatayàviruddhatvàcchàstra- dãpikàgatasamudàyapadaü pratyekaü ekatvena bahutvànvayàyogyatvàt tadanvayayogyamàtrapradar÷anamàtraparatayà- virodhenopapatteþ samudàyisçùñyasçùñimantreùveva yuktà gauõãtyabhipretyàha># --------- sçùñipadaü paramiti //
#<(arthavàda iva vidhàvapi gauõãvçttiniråpaõam)>#  #<pårvatràrthavàdànàmevodàharaõatvàttatraiva gauõãvçttinimittakathanasya prastutatvàt vidheyàrthakasçùñi÷abde tatkathanamasaügatimityà÷aïkàniràsàrthaü para÷abdopàdanam /
ihàrthavàdatvànapekùeõaiva såtrasya gauõãvçttinimittamàtrakathane tàtparyàttasya ceha vidheye 'pi saübhavenàtyàgànnàsaügatirityarthaþ >#//
(tatsiddhyàdau jahatsvàrthà gauõã, bhåmnitu ajahatsvàrtheti upasaühàrapràbalyaniràsenopapàdanam) tatsiddhyàdau tatkàryakaratvàdibuddhermukhyàrthatyàge 'pyakùatergauõyà upàyamàtratayàvasthitermukhye na tàtparyaü, ihatu vàcyàvàcyasamudàyasyaiva guõatvàt tasya ca vyàsajyavçttitvenaikasamudàyityàge àtmalàbhàyogàt samudàyaghañakatayà tadantarbhåtàsvasçùñiùviva sçùñiùvapi tàtparyeõa vaiùamyàdajahatsvàrthaü gauõãü dar÷ayituü sçùñyasçùñimantraparamiti sçùñipadaü prayuktam /
nacaitàvatopasaühàrapràbalyavàdinaþ pratyavasthànam; sçùñipadasyaikasya mukhyàrthatve asçùñistàvakapadànàü vaiyarthyàpatte#<rànarthakyapratihatanyàyena># ceha lakùaõàïgãkàreõopasaühàrakçtopamardàbhàvàt /
gauõãvçttinimittamiti //
gauõãvçttighañakamityarthaþ /
prayojanaü spaùñatvànnoktam //

#<iti tatsiddhipeñikàyàü bhåmodàharaõavicàraþ >#//
--------------  #<(prastàratrayagatavàkyodàharaõatvaniråpaõena pràõabhçdàdipadeùu alpatvena nimittenàpràõabhçdàdisàdhàraõagrahaõaniråpaõam)>#  #<gauõãvçttinimittàntaraparatayà adhikaraõabhedaü tu÷abdena såcayan viùayavàkyaü dar÷ayati># --------- pràõabhçta iti //
prathamadvitãyatçtãyaprastàragatavàkyatrayasyàpãha tantreõopàdànam /
#<tatra prathame prastàre />#
"ayaü puro bhuvastasya pràõo bhauvàyano" "vasantaþ pràõàyanaþ" "pràõaü gçhõàmi prajàbhya" ityàdãn trãn pràõa÷abdaghañitànanukramyàmnàtànàü saptacatvàriü÷adapràõabhçtàmanyeùàü mantràõàü da÷adikkrameõopadhàne "ayaü puro bhuva iti purastàdupadadhàti pràõamevaitàbhirdàdhàre" tyàdividhibhiþ paryàyapa¤cakena viniyogàdante "da÷ada÷opadadhàti" ityupasaühàràt pa¤cà÷anmantropadheyeùñakànàü "pràõabhçta upadadhàtã"tyayaü upadhànavidhiþ /
#<dvitãyatçtãyayoþ># prastàrayormadhye dvitãye "pràõaü me pàhã"ti pràõapadaghañitastàvadekamantraþ, tena saha pràõabhçtàü caturõàmanyeùàü àmnàtànàü viniyogà "ccaturùveva pràõàn dadhàtã"tyarthavàde pa¤cartava ityarthavàdàntaragataçtugatapa¤casaïkhyàsàmyena ÷ravaõàtpa¤camantropadheyeùñakànàü "pràõabhçta upadadhàtã"tyupadhànavidhiþ, tçtãye "pràõaü me pàhi" iti pràõapadaghañitaikena mantreõa saha navànàmanyeùàmapràõabhçnmantràõàmàmnàtànàü "da÷a pràõabhçtaþ purastàdupadadhàtã"ti vàkye ca viniyogàdda÷amantropadheyada÷eùñakànàü "pràõabhçta upadadhàtã"tyupadhànavidhiriti vivekaþ /
àdipadena "ye catvàraþ pathaya" ityetadajyànipadaghañitaikamantrasahitetaracaturmantropadheyeùñakopadhànavidherajyànãrupadadhàtãtyasya saügrahaþ /
#<ataeva ---------># yadyapi pràõabhçcchabdasya mantreùvabhàvànna sçùñi÷abdavat "tadvànàsàmi"ti såtravihitamatuplopena matubantatayà pràõabhçcchabdaprayogasaübhavaþ; tathàpi pràõaü  pràõa÷abdaü bibhratãti yogena mantreùu tadupadheyeùñakàsu ca mantradvàrà pràõa÷abdabharaõàttacchabdapravçttirdraùñavyà /
bhåmivyàvçttaü nimittàntaraü dar÷ayati #<--------- alpatvamiti  >#//
tathàtve pràõabhçdalpatvasamànàdhikaraõasamudàyà÷rayatvaguõayogena pràõabhçdapràõabhçtsamudàyà÷rayãbhåta- sakalamantreùu gauõã /
tasyàü guõàntarbhåtatvànnimittamalpatvamityarthaþ //
#<(alpatvavatsàmyasyàpi guõatvaniråpaõam)>#  #<etacca liïgasamudàyapadasya gauõàrthàpekùayà vàcyàlpatvaparatvamaïgãkçtamapi yatra dvayorapi sàmyaü, eka eva chatrã, tatra gauõàrthopalakùaõàlpatvàbhàvena liïgasamavàyopapàdanàya sàmyasyàpi bhåmavyàvçttasyopalakùaõatayà vyàkhyeyam >#//
(liïgasamavàya÷abdasya cihnasaübandhaparatvaü nanu alpatvasaübandhaparatvamiti nyàyasudhànusàrisvasiddhàntaniråpaõam)  #<vastutastu ---------># sautraliïgapadasya cihnitàrthakatvàttatsaübandhamàtrasyaiva nimittatvokternàlpatvasya nimittatvam /
ata eva pårvatra bhåmna iva nimittatvaü nahyatràlpatvaü såtrakàroktaü navàtadbuddhiviùayam /
ataeva nyàyasudhàyàü ---------  liïgapadaü cihnaparaü vyàkhyàya "pràõabhçcchabdàttu pràõabhçlliïgasamavàyamàtrabuddhestasyaiva pravçttinimittatvàdbhedenopàdànaü" ityuktvà bhåyastvamanapekùya pratãtipradar÷anàrtho 'lpa÷abda iti vàrtikagatolpa÷abdo vyàkhyàto natu nimittaparatayà /
ata÷cihnasaübandhasyaiva pratãtiviùayatvàt pràõa÷abdavaccihnasaübandhavatsamudàyà÷rayatvameva guõa ityeva yuktamiti  //
pårvavaditi //
sçùñivàkye uktasya matabhedasya samudàyinàmajahatsvàrthagauõàrthopapàdanasya ca saücàra ihàpi j¤àtavya ityarthaþ //
#<(lakùaõayaiva sçùñyasçùñimantragrahaõopapattergauõãvaiyarthya÷aïkàtatparihàrau)>#  naca --------- #<sçùñipràõabhçdvàkyeùu chatriõo yàntãti laukikavàkye iva svaghañitasamudàyà÷rayatvasaübandhena lakùaõàyà evopapatteþ kimiti gauõã? iti># --------- vàcyam; #<abhidheyasaübandhitvànàdareõa guõayogasàdç÷yanimittaü tattadguõaprakàrakatàpratãtyarthaü tadàva÷yakatvasya pràgeva dar÷itatvàt >#//
(pracchannatvàdãnàü sàråpyàdàvantarbhàvena gauõãnimittaùañkatvasya, tatsiddhyàdãnàü tasyàpyupalakùaõatvasya ca niråpaõam) "stenaü mana" ityàdau pracchannatvàdinà gauõatvasyàkare 'ïgãkàràttasya pratyakùagràhyatvena katha¤citsàråpyàntarbhàvaü abhipretya gauõãvçttiprakàramupasaüharati --------- evamiti //
tatsiddhipeñikàyà nàmadheyaguõavidhyarthavàdàtmakatvenàrthavàdatvasiddhyathraïgauõãvçttiprakàramàtrakathanaparatve 'pi gauõãnimittaprakàràvadhà- raõàrthatvàbhàvàt pracchannatvàderatrànantarbhàve 'pi kùatyabhàvàbhipràyeõa ùañpadottaramevakàràprayogaþ  //

#<iti tatsiddhipeñikàyàü liïgasamavàyodàharaõam   >#//
iti tatsiddhipeñikàdhikaraõam  //
#<--------------->#  (pàdàdhyàyasaïgatiniråpaõapårvakaviùayavàkyanirde÷aþ) vidhyantargatànàmapyudbhidàdipadànàü vidhànàtirekeõa dhàtvarthàvacchedakçtanàmadheyatvaråpeõa pràmàõye pratipàdite 'vasaralàbhàdarthavàdàntargatapadànàü stàvakatayà pratipàditapràmàõyànàü vidhimantareõàpi pràmàõyasadasadbhàvavicàràtpàdàdhyàyasaïgatã prakaraõàntaratvàdanantarasaügatyabhàve 'pyakùatiü  saü÷ayaü ca spaùñatvàdanabhidhàya kàñhakacayanaprakaraõagataü vàkyamudàhçtya pårvapakùamevàha --------- aktà iti  //
mçttikàmi÷ràþ kùudrapàùàõàþ ÷arkarà÷abdàrthaþ  //
#<(vidhinaiva paryavasitabodhasiddhernàrthavàdàpekùeti niråpaõam)>#  #<sandigdhàrthanirõayapràmàõyaviùayatvenàrthavàdamàtrasyaivopanyàse yukte 'pi tadviùayatvaj¤àpanàya vidherapyupanyàsaþ kçtaþ />#
#<"aktà" ityetàvanmàtreõaiva vidhyudde÷asya sàmànyàkùiptasarvaviùayanirõayàdvirodher'thavàdànàü anyataràkàïkùayaiva vaikçtàïgavadanvaye vidhyanurodhenaiva tatkalpanaü yuktamityabhipretyàha># --------- aktà ityaneneti  //
#<(arthavàdaü vinà vidhyaparyavasanaü nàrthavàdàdhikaraõe bodhyate, kintvatraiveti ghçtàdyanyatamenà¤janamiti pårvapakùaniråpaõam)>#  #<yadyapyarthavàdàdhikaraõe pårvapakùiõopanyastàrthavàdaü vinà vidhiparyavasànasya nirastatvànnàtra vidhiparyavasànena pårvapakùa udeti, tathàpi vidhiü vinà tatràrthavàdaparyavasànamàtrasya niràsenànyataràkàïkùayànvaye 'pi tatratyasiddhàntasiddherna vidhiparyavasànaniràse prayojanamitãhaiva tatparyavasànamålakapårvapakùaniràsena tadaparyavasànasiddhàntasàdhanànna doùaþ  //
atra ÷arkarodde÷enopadhànavidhimàtrapratãtera¤janasàdhanadravyavidhyabhàva÷aïkàü nirasitumaktà ityanenetyuktasàmànyasyànanuùñheyatvena vi÷eùà pekùiõo vidherava÷yàpekùitaprarocanàsamarpakàrthavàdàpekùaõena vinà paryavasànàbhàve tadanvayasyàva÷yakatvàttenaiva vi÷eùasamarpaõopapatterna sàmànyasya vi÷eùàkùepakatvasaübhava iti na ghçtàdyanyatamenà¤janapårvapakùaþsidhyatãti ÷aïkaniràsàya nirõãtatvàdityuktam /
vidhereva prarocanàkùepakatvena sàmànyenaiva vi÷eùàkùepopapatterarthavàdànapekùaõena paryavasànopapattyà nirõãtatvamityarthaþ >#//
(nirõãtasyàpi vidherupakramàdhikaraõanyàyenàrthavàdàpekùàniràsaþ)  #<nanu ---------># nirõãtavidherapi vedopakramàdhikaraõanyàyenàrthavàdànusàreõànyathànayanaü saübhavatãtyà÷aïkyàha #<---------upasaühàrastheneti >#//
tatropakramagatàrthavàdànurodhenopasaühàragatavidheranyathànayane 'pãha vaiparãtyàdvaiùamyamityarthaþ /
#<(mukhyatvàdinà vidhipràbalyaniråpaõam)>#  #<arthavàdasyopasaühàrasthatvokterupalakùaõatayà vyatirekeõa vidheþ pràbalye svàrthavçttitayà mukhyatvaü prathama÷rutatvàdasaüjàtavirodhitvaü anadhigatàrthabodhakatvàdapràptàrthakatvaü ceti hetutrayaü såcayitvàr'thavàdasya stàvakatvàdamukhyatvaü carama÷rutatvàdupasaüjàtavirodhitvaü jà>#tàrthatvàt pràptàrthànuvàditvaü ceti daurbalye hetutrayaü dar÷itam /
#<"pa÷umàlabhete"ti vidheþ pa÷usàmànyavidhàyakasya># #<"chàgasya vapàyà medaso 'nubråhi" iti mantravarõànurodhena saükoce 'pi nàtra tasyodàharaõatvam /
tatra vàkyaikavàkyatayà vidhimantrayorekaviùayatvasyaùaùñhàntye pratipàdanena paunaruktyàpatteriti såcanàyàrthavàdenetyuktam /
tathàcàtra padaikavàkyatàpannàrthavàdava÷eneùyamàõasya vidhisaükocasya abhyupagamo na yukta ityarthaþ >#//
(kàüsyabhojinyàyenàrthavàdapràbalyaniràsaþ) nanu  kàüsyabhojinyàyena aïgabhåtàrthavàdànurodhitvameva vidherastvityà÷aïkàparihàràya saïkocapadaü prayuktam /
yatra guõavidhinà pradhànasya na ki¤cit bàdhyate, tatraiva kàüsyabhojinyàyaþ, prakçtetu pradhànasya saïkocaråpabàdhàpatterna tannyàyapravçttiþ //
(agnihotràdeþ agnividyàdisàdhyatvàttadanurodhena   traivarõikaviùayatvavadvidhànasyàrthavàdasàdhyatvàt tadanusàreõa vidhànànyathànayananiràsaþ) #<etena ---------># agnividyàsàdhyasyàgnihotràdestadanurodhena traivarõikaviùayatayà saïkocavadihàpi vidhànasyàrthavàdasàdhyatvàttadanurodhena viùayasaïkoco 'pi #<--------- paràstaþ;>#  yenàïgena vinà pradhànaü na sidhyati svayaü ca yatràkùipyate tadanurodhena pradhànasyàpi saïkocàïgãkàre 'pãha vinàpyarthavàdena vidhereva prarocanà÷aktikalpanena vidhàyakatvopapattestadapekùàbhàvàt  //
#<(aïgabhåtamantrànurodhena somagrahaõasyevàrthavàdànusàreõa vidherasaïkoca iti niråpaõam)>#  #<ata÷ca yathà># #<"indràya tvà vasumate gçhõàmã"tyaindramantrasàdhyasyàpi somagrahaõasya mantràbhàve dhyànàdinàpi smçtasyànuùñhànopapatternàïgabhåtamantrànurodhena pradhànasya somagrahaõasyaindrapradhànamàtraviùayatvena saïkoca iti tçtãye liïgavi÷eùanirde÷àdityadhikaraõe vakùyate, tadvadaïgabhåtàrthavàdànurodhena pradhànabhåtavidheþ saïkoco na yukta ityarthaþ  >#//
(såtragatena sandigdhapadenàvyavasthitàrthagrahaõamiti niråpaõam)  #<sandigdhàrthanirõaya iti  >#//
yadyapi pårvapakùe sàmànyaråpatayà ni÷cayàt siddhànte caikavàkyatayà dhçtaråpatvani÷cayàtsandehàsaübhave sandigdhàrthatvàbhàvena na siddhàntyabhimatasandigdhàrthàpràmàõyaniùedhopasaühàro yuktaþ; tathàpi sandigdha÷abdena såtragatenàvyavasthitàrthapratãtimàtrasya vivakùaõàt vidhyudde÷amàtraparàmar÷àt bhavantã sà pratãtiþ yathà vàkya÷eùàvadhàritayà vyavasthayà siddhàntinà vàryate, taddvàrà ca pràmàõyamarthavàdasya sàdhyate tatra, kintvavyavasthitàrthapratãtireva yuktetyarthaþ  //
#<(arthavàdagataghçtapadasya gauõatvalàkùaõikatvopalakùaõatvàdinopapattiþ pårvapakùe)>#  #<ghçtapadantu vidhyavagatasàmànyadravye '¤janasàdhanatvaråpaguõayogàt gauõam />#
athavà --------- #<a¤janasàdhanatvasaübandhena làkùaõikameva và />#
athavà --------- #<sàmànyena ghçtasyàpi pràptatvàdavayutyànuvàdena ghçtamàtraparameva /
sàmànyàü÷e vidheþ stàvakatvakalpane 'pi ghçtàü÷e tadakalpanayà stàvakameva >#//
(liïgasamavàyàd ghçtapadalakùakatvamiti nyàyasudhàkàràdimatakhaõóanena yenakenacida¤janamiti pårvapakùopasaühàraþ)  yattu --------- atra nyàyasudhàkàràdãnàü  liïgasamavàyàt gauõatvapratipàdanaü, tada¤janasàdhanadravyàõàmeka- samudàyasya sattve pramàõàbhàvenànyatamasya sàdhanatvànupapatte÷ca ghçtacihnasaübandhàsaübhavàdupekùaõãyam /
#<etena ---------># alpatvasyàpyatra nimittatvaü --------- pratyuktam //
eva¤ca sàmànyasya vi÷eùavyabhicàritvena tallakùakatvànupapattervi÷eùeõa sàmànyàvyabhicàriõà sàmànyalakùaõopapatteryena kenacida¤janamiti siddham //
#<(àkùepataþ pårvamevàrthavàdena ghçtasyà¤janasàdhanatvenànvayàt na yena kenacida¤janamiti siddhàntopakramaþ)>#  #<sàmànyena vyavahàràsaübhavàdvidheranuùñhàpakatvanirvàhàya yàvadvi÷eùàkùepakatvaü kalpanãyam tàvat prarocanàsamarpakatayàva÷yàpekùitenaikavàkyatàpannàrthavàdenaiva tadapekùà÷ànteþ tatsamarpitavi÷eùaparatayà vidherna yuktaü vyavasthàpanam; saïkocasya vyavahàrànumatatvena svàrthatayaivàpekùaõàt /
ata evàtra nopakrameõopasaühàragatàrthavàdasyopamardalakùaõabàdhaþ, navopasaühàreõopakramasya saïkocalakùaõo bàdhaþ /
eva¤ca vidheþ prarocanà÷aktirapi na kalpità bhavati; ghçtaprarocanayà samàpte vàkye kàlpanikyà tailàdiprarocanayà vàkyàntaràrthatàpattyà vàkyabhedàpatti÷ca naprasajyate ityabhipretya siddhàntamàha># --------- vidheravi÷eùeti //
#<(upakramàkàïkùayaivàrthavàdasyopapattau na ghçtapadasya tailàdyupalakùakatvamiti yadçcà stuvataityàdãnàü çïnindayà sàmnàstuvãtetividhiviùayaviùayatvavadatràpi samànaviùayatvamiti niråpaõam)>#  #<ata eva yatra somena yajeteti vidhernairàkàïkùyaü, tatra naiva guõabhåtamantrànurodhenendrapradànamàtraviùayatvena saïkocaþ /
eva¤copakramàkàïkùayaivàrthavàdasyànvayopapattau tatra ghçtapadasya lakùaõàïgãkaraõaü niùprayojanaü niùpramàõakaü cetyàha>#--------- upasaühàrasthasyeti  //
ekaviùayatvasyeti //
#<yathà># #<"yadçcà stuvate tadasurà anvavàyanyatsàmnà stuvãta tadasurà nànvavàyanni"># #<tyarthavàde kimasuràgamanahetutvenàtra nindyate, uta va÷ãkartuü a÷akyànàmasuràõàmapi va÷ãkaraõahetutayà stutiriti sandigdhe tadanantara÷rutena># #<"ya evaüvidvàn sàmnàstuvãte">#ti sàmaviùayeõa vidhinà vidhitsitasàmapra÷aüsàrthamçg nindyate ityavadhàryate tannindàparatva eva tadekavàkyatopapatteriti navame  arthaikatvàdityadhikaraõe vakùyate, evamihàpyekaviùayatvànurodhena vidherapi sandigdhàrthaviùayer'thavàdena vyavasthàpanamityarthaþ /
ukta¤ca vàrtike tatraiva --------- #<vidhistutyoþ sadà vçttiþ samànaviùayeùyate /
tasmàdekatra sandigdhamitareõàvadhàryate />#
iti //
(saüdigdhapadenàvyavasthitaü sadehaviùaya÷cobhayamapi vivakùitam /
ataeva àdityaþ pràyaõãya yadàgneya  ityàdau ca aditidevatàtvairõayaþ ityàdi niråpaõam) atraca såtre sandigdhapadena yaþ prasiddhaþ sandehaþ ya÷càvyavasthitàrthapratyayaþ tadubhayamapi sandehatvena vivakùitam; anavadhàraõaråpatvàvi÷eùàt, #<ata evoktam vyavaràhàdhikaraõavàrtike ---------># "sandigdheùu ca sarveùu vàkya÷eùeõa nirõayam /
vakùyatyeva na tenàtra pçthakkàryà vicàraõà" iti /
ataeva vyavasthitàrthapratãteþ pràgeva yatra prakçtipratyayasandehaþ, tatràpyarthavàdena nirõayaþ /
yathà "àdityaþ pràyaõãya" ityatra kimaditi÷abdaþ taddhitaprakçtiþ uta àditya iti sandehe "dityadityàdityapatyuttarapadàõõya" iti vihitaõyapratyaye råpàvi÷eùe "adityaivàdityàn khanati" "amumevàdityaü svena bhàgadheyenopadhàvati" ityàdàvubhayorapi devatàtvena prasiddhyavi÷eùe ca samàne satyapi te 'dityàü samàvriyantetyàdyarthavàdàdaditi÷abdasyaiva tattvenàvadhàraõam /
yathàvà "àgneyo 'ùñàkapàla" ityatràgnaye kçttikàbhya ityatraikavacanàntatvena "ta asmà agnayo draviõaü datve" tyàdau bahuvacanàntatvena devatàparàgni÷abdanirde÷àdekavacanabahuvacanàntatvayoþ sandehe "agnaye dhriyasve" tyarthavàdenaikavacanàntatvena sa eva prakçtiravadhàryate, evamanyatràpyåhyam /
eva¤ca yatra vidhau ÷abdasvaråpameva prakçtitaþ pratyayato và nàvadhàryate, aneka÷akyàrthanirõaye 'pi prakçte vivakùitor'tho nàvadhàryate, tatra sarvatràpi vi÷eùàvadhàraõasamarthenàrthavàdena vi÷eùàvadhàraõaü etadadhikaraõavyutpàdyam, natåpasaühàrapràbalyena /
adhikà÷aïkàniràsàya tu punastatra tantre vicàrakaraõamapi na viruddham /
ataeva "vàsaþ paridhatte ityatràpyavyavasthitàrthapratãtimàdàya sandigdhe vidhau "etadvai sarvadevatyaü vàso yatkùaumami" tyarthavàdena vi÷eùàvadhàraõamiha bhàùyakçtoktam /
yadà tu "ajinaü vàsove"tyàdau kasyàpi vàsaþ ÷abdàdavyavasthitàrthapratãteradar÷anàdihàpi vàsaþ ÷abdenàvyavasthitàrthapratãtyà sandigdhatvamityucyeta tadàpi sàmànyavàcakatayaivàvyavasthitàrthapratãtisaübhavàtsandigdhatvaü saübhavatyeveti na doùaþ  //
#<(vidhistutyorekaviùayatvamevaitadadhikaraõa÷arãraü, evamapi vedopakramàdhikaraõa÷arãramàva÷yakamityàdiniråpaõenopasaühàraþ)>#  #<ataeva atra vi÷eùapravçttavidheþ nànuùñhàpakatvanirvàhàya vi÷eùàpekùitvena vi÷eùàpekùà, vastradànàdividhau tadapekùàyà loke 'dar÷anàt, tatràpi vidhistutyorekaviùayatvasiddhaye vidherapyutthàpyàkàïkùayà vi÷eùàvadhàraõaü nànupapannam /
ata eva>#


#<arthàd và kalpanaikade÷atvàt  / Jaim_1,4.30 />#



#<ityuttarasåtragatakalpanaikade÷apadayorihànuùaïgeõa vàkya÷eùàt, kalpanàvadhàraõà, kutaþ? ekade÷atvàt, ekor'tho di÷yate pratipàdyate yàbhyàü vidhyarthavàdàbhyàü tàvekade÷au, tayorbhàvaþ tattvaü ekaviùayatvaü, tasmàdityarthena såtrakçtà ekaviùayatvameva mukhyatvena hetutayopàttamityabhipretya sarvavyàpakatayà påjyapàdairekaviùayatvasyàva÷yakatvàccetyuktam /
yadyapi># #<"uccaiþ çcà kriyate" ityatràpi ekaviùayatvàva÷yakatvenaiva hetunà vedaparatvàdetadadhikaraõaviùayatvam; tathàpi tatra çgàdipadànàü ni÷citàrthakatvàt sandigdhatvàbhàvena vidhigatatvena cànyathànayanamayuktamityadhikà÷aïkàniràsa upakramapràbalyena dar÷ayiùyata iti na paunaruktyam /
nacaikavàkyatàü vinà paryavasitasya vidhervàkya÷eùàpekùitve 'pi paryavasitasya tu vidhernaiva saïkoco yukta ityadhikà÷aïkàniràsàya pravçttaü ùaùñhàdyadhikaraõamapi vyarthamiti bhàvaþ /
siddhàntamupasaüharati># --------- yuktamiti  //
#<apinà pårvoktasaïgatiþ såcità /
ator'thavàdopasthàpitaghçtavàcakapadakalpanayà tasyaivà¤janasàdhanatvamabhipretyàha># --------- ghçtenaivà¤janamiti //

#<iti caturda÷aü akradhikaraõam //>#
--------------  #<(adhyàyapàdàdhikaraõasaïgatãnàü spaùñatvena pårvapakùasya sunirastatvena ca siddhàntenopakramaþ)>#  #<viùayavàkyamudàharati># --------- struveõeti #<//
pårvatràrthavàdasyeveha vidhàyakatayà pratipàditapràmàõyasya vidheþ sàmarthyànugçhãtasya sandigdhàrthanirõaye 'pi vidhànàntareõa pràmàõyapratipàdanàdadhyàyasaïgatiü, tathà sàmarthyakalpitadravàdipadasyodbhidàdipadasyevapràmàõyàpràmàõyavicàràtpàdasaïgatiü, tathà pårvàdhikaraõoktanirõayakàraõasya vàkya÷eùasyàbhàvena pårvapakùotthànàt pratyudàharaõasaïgatiü, athavà sandigdhaviùayatayopasthitatvàtprasaïgaråpàmanantarasaïgatiü ca spaùñatvàdanabhidhàya tathà ghçtavadvàkya÷eùe 'vadeyadravadravyavi÷eùasyà÷ravaõàt pramàõàntaragamyavastusàmarthyàpekùaõe ca vedasya sàpekùatayàpràmàõyàpatteþ tãkùõapuùkaradhàrasya ca struvasya kañhinadravyàvadàne 'pi sàmarthyasaübhavàdàyasàvaùñaübhena struvahastayormàüsàvadàne 'pi ÷aktyupapatteþ koñaravata÷ca svadhiterdravadravyàvadàne 'pi ÷aktisaübhavànugràhakàpekùàyàmapi ca nirapekùasàdhanatvàvighàtàdavyavasthàpårvapakùasya ca --------- vidhera÷akyàrthànuùñhànàyogàt pravartakatvavyàghàtàt sarvavidhãnàmapi sàmarthyam /
apekùaõãyasàmarthyasya ca padapadàrthàvadhàraõavat pramàõàntaragamyatve 'pi viùayasyànyato 'navagatatvena vedasya pràmàõyopapatteþ tãkùõapuùkaradhàreõàpi struveõa màüsàvadànasyà÷akyatvàt kevalenàpi struveõa dravàvadànopapattàvàyasànugràhakatvakalpane mànàbhàvàttatkalpane ca nirapekùasàdhanatvavirodhasya duùpariharatvàt svadhityàdãnàü cà># jinavàsodhikaraõanyàyena #<lokasiddhasyaiva grahaõopapatteþ koñarakaraõànupapattervyavasthaiva yuktetyevaü sunirasyatàü ca matvà siddhàntamevàha># --------- vidheriti  //
(vidherasaüdigdhatvenoktanyàyapravçttiriti niråpaõam) ÷eùa÷eùibhàvavyavasthàråpasandigdhàrthanirõaye sàmarthyasahakçtavidhereva pramàõatvamuktam /
tena yatra dar÷apårõamàsàdividherekàda÷oktavyàyena sarvàïgavi÷iùñakarmaviùayakatayà ni÷citatvena sandeho nàsti, tatra sàmarthyànusàreõa prayàjàdiùu ÷akyamàtraviùayatayà naiva saïkocakalpanamiti vyatirekeõa såcitam /
#<saühatamiti >#//
kañhinamityarthaþ //
#<(dravàdipadàdhyàhàraparapràcãnamatakhaõóanena vàkyàrthavarõanam)>#  #<atraca sàmarthyasahakçto vidhireva struvàdãnàmavadànàdisàdhanatvaü bodhayaüstadanyathànupapattyà dravàdivi÷eùaråpàrthakalpanàyàmapi tasyà÷abdatvena ÷àbdetaràrthenànvayànupapatterdravàdipadàdhyàhàreõa vedaikade÷atvaråpavàkya÷eùatvena såtragataikade÷apadaü vyàkhyàya dravàdipadàdhyàhàraþ pràcãnairuktaþ, tasya sàmarthyànugçhãtàvadyatipadenaiva dravàdikarmakàvadànodde÷yatvopapatteþ prayojanàbhàvamabhipretyàdhyàhàraü vinaiva vàkyàrthaü dar÷ayati># --------- ata÷ceti //
#<(dravàdipadàdhyàhàràva÷yakatayà svasiddhàntopapàdanam)>#  vastutastu --------- #<vibhajyamànasàkàïkùasaühatàrthavi÷iùñaikàrthapratipàdakapadasamudàyasya vàkyatvàt tasyaca vàkyàrthapratipattyupàyabhåtakalpyapadàrthavàcipadàbhàve sàkàïkùatvenàparipårõasya vi÷iùñàrthapratipàdakatvàyogàt avadyateþ karmatvàkàïkùasya karmavàcakapadaü vinàparipårõatvàt dravàdivàcakapadàdhyàhàra àva÷yaka eveti dhyeyam >#//
(sàmarthyàdudde÷yavi÷eùasyeva vidheyavi÷eùasyàpi nirõaya ityetadarthamudàharaõàntarapradar÷anam) yathaiva "dvayoþ praõayantã"ti vidhau pårvàdhikaraõoktanyàyàdudde÷yavi÷eùe nirõayastathà sàmarthyàdudde÷yavi÷eùanirõayamabhidhàya tadvadevehàpi vidheyasyàpi sàmarthyànnirõayaü dar÷ayituü anyadapyudàharati #<--------- evamiti >#//
(a¤jalipadàrthanirõayaþ) atràpi devatàbhayapràrthanàdau dvayoþ karayoratyantàïgulisaü÷leùaõe '¤jali÷abdàrthatvasya dçùñatvàda¤jalinà pibedityàdau jalagrahaõasamarthavyàko÷àtmakatvena tadarthadar÷anàddhomavàkye sandehe saktuhomaråpodde÷yatàkà¤jalividhisàmarthyànnirõayaþ, anyathà saktugrahaõànupapatterityarthaþ /
vyàko÷àtmaka iti vi÷abdasya vikasitàrthatvàt àïa÷ceùadarthakatvàdãùadvikasitako÷apadavàcyamukulàkàra ityarthaþ //
#<(anyathànupapattisahakçtasyaiva sàmarthyasya nirõàyakatvàt puroóà÷àvadànena svadhitipràptiriti niråpaõam)>#  #<atraca na kevalaü sàmarthyamàtràdeva vyavasthà, tathàtve svadhiterapi puroóà÷àvadàne sàmarthyasattvena màüsàvadànavyavasthàyà asiddheþ, kintvanyathànupapattisahitàt tasmàt /
ata÷ca puroóà÷àvadànasya hastenàpi saübhavàt kùãõàrthàpatterna svadhitiprayojakatvaü kalpanãyamityapi j¤eyam >#//
(và÷abdaghañitasyàpyadhikaraõàntaratayà yojanam) yadyapi càrthàdveti såtre và÷abdopàdànabalàdaikàdhikaraõyameva pårvasåtraikavàkyatayà bhàti; tathàpyekavàkyopàttaikade÷a÷abdasyàrthadvayaparatvànupapatteranuùaktasya vàkyàntaràrthabhede bàdhakàbhàvamabhipretyàdhikaraõàntaraparatayà bhàùyakàràdivyàkhyànaü draùñavyam /
asmiü÷ca vàkye pradàtavye ityapi padaü kaustubhe dhçtaü tasyàhavanãyolmukena mahàvedyàstçtabarhiùonte dàhàdutthito vai÷vànarognirartho draùñavyaþ /
adhyàyàrthamupasaüharati --------- tadevamiti //
nàmadheyasya vidhyarthavàdamantrasàmãpye 'pi niråpaõakramamàdàya smçtyàcàrayostadapekùayà pràthamyenopàdànam /
mànàdhãnatvena meyasiddheràva÷yakasya pramàõaniråpaõasyottaratra niråpaõe hetutvasåcanadvàrà vakùyamàõàdhyàyàrthàn ÷iùyoparamaniràsàrthaü pratijànãte #<--------- ataþparamiti >#//
svaråpaj¤ànasyoktàbhyàü pramàõalakùaõàbhyàmeva siddheruttaravicàravaiyarthya parihartuü bhedàdinetyuktam /
àdipadena viniyogaprayogavidhiviùayatvàdiråpàntarasyàpi grahaþ //
#<gambhãràrthapadàdhyàye yadakàrùaü nu ñippaõam />#
tatsàdhanaü gurukçpà natu me buddhivaibhavam //
iti //

#<iti pa¤cada÷aü arthasàmarthyàdhikaraõam //>#
iti ÷rãmatpårvottaramãmàüsàpàràvàrãõadhurãõa÷rãkhaõóadevàntevàsikavimaõóana÷aübhubhaññaviracitàyàü bhàññadãpikàprabhàvalyàü prathamàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //
#<atha prathamàdhyàyassamàptaþ //>#
adhyàyaþ pàdaþ adhikaraõasaükhyà àdito 'dhikaraõasaükhyà  #<1 4 15 37>#  //