Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra, Adhyaya 1, Adhikarana 3, with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.) Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987) (Sri Garib Dass Oriental Series, 50-) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) [server down!] This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. An attempt to structure the text according to sutras had to be abandoned for want of an adequate printed edition. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ #<># (1 adhikaraïam / ) ## #<Ói«Âatraivarïikaparig­hÅtÃnÃæ manvÃdipraïÅtasm­tÅnÃæ dharmÃdharmayo÷ prÃmÃïyaæ na veti sandehe sanmÆlakatvaniÓcÃyakÃbhÃvÃdaprÃmÃïyam /># atha prathamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ / (pÆrvatanapÃdadvayena sm­tipÃdasya saægati÷ nÃmadheyapÃdata÷ pÆrvaæ sm­tipÃdaprav­ttibÅjanirÆpaïÃdika¤ca) #<"athÃto dharmajij¤ÃsÃ" iti ÓÃstrÃrambhasÆtreïa dharmÃdharmasvarÆpajij¤ÃsÃpratij¤Ãyà iva tadvi«ayakapramÃïamÃtrajij¤ÃsÃpratij¤Ãyà api k­tatvÃt prathame 'dhyÃye pramÃïamÃtranirÆpaïÃrthe prÃdhÃnyÃt prathamata÷ tatpramÃïabhÆtacodanÃyÃ÷ prathamapÃde prÃmÃïyaæ nirÆpya tadavaya>#vatvenopasthitÃnÃæ arthavÃdamantrÃïÃmapi dvitÅye pÃde prÃmÃïyaæ vidhyekavÃkyatayà nÃmadheyÃpek«ayÃntaraÇgatvena nÃmadheyÃnÃmarthavÃdamantrÃdimÆlakatayÃca nirÆpyÃrthavÃdamantraprÃmÃïyasÃdhanÃnantaraæ sm­tyÃdiprÃmÃïyavicÃrasyÃvasarasaægatyÃ'yÃtatvena kari«yamÃïa÷ ## nÃsaÇgata÷ / ata eva adhikaraïÃrambhe #<"evaæ tÃvatk­tsnasya vedasya prÃmÃïyamukta"mityuktaæ bhëyakÃreïa / codanaiva pramÃïamiti niyamasya prÃdhÃnyaparatayÃpyupapatte÷ upastaraïÃbhighÃraïayorÃjyaniyamasyeva puro¬ÃÓe vrÅhiniyamasyeva ca tulyajÃtÅyasvatantrapramÃïÃntaravyÃv­ttyarthatvÃdarthavÃdamantrayoÓced­Óopayogitvena prÃmÃïye iva naiva># ## --- Ói«Âeti //#< pauru«eyatvenÃprÃmÃïyasyaiva niÓcaye sati tatprÃmÃïyakoÂi÷ kiæ saæbhÃvanayeti ÓaÇkÃnirÃsÃya># -- Ói«ÂetyÃdyuktam // #<(vidyÃsthÃnÃntargatapurÃïavibhÃgastannÃmanirdeÓaÓca)># atraca sm­tÅnÃmiti padaæ sadÃcÃrÃïÃæ vedÃtiriktadharmasthÃnÃnÃæ copalak«aïam / tÃni ca #<"purÃïanyÃyamÅmÃæsÃdharmaÓÃstrÃÇgamiÓritÃ÷ // vedÃ÷ sthÃnÃni vidyÃnÃæ dharmasya ca caturdaÓe"ti yÃj¤avalkyenoktÃni / tatra sargapratisargamanvantaravaæÓÃnucaritapratipÃdakÃni bhagavatÃbÃdarÃyaïena k­tÃni># purÃïÃni ##// nyÃyo ##// (mÅmÃæsÃpadÃrthavivecanam) ## "athÃto dharmajij¤ÃsÃ"ityÃdinà jaiminipraïÅtà dvÃdaÓÃdhyÃyÅ saækar«aïakÃï¬Ãtmikà caturadhyÃyÅ ca karmamÅmÃæsÃ, "athÃto brahmajij¤ÃsÃ" ityÃdinà vyÃsapraïÅtà caturadhyÃyÅ ÓÃrÅrakamÅmÃæsà ca //#< (dharmaÓÃstrapadÃrtha÷, sm­tikartÌïÃæ nÃmÃni ca)># dharmaÓÃstrantu varïÃÓramadharmaviÓe«ÃïÃæ vibhÃgena pratipÃdakaæ tattatsm­tipravartakapraïÅtam / teca manvatrivi«ïvaÇgirohÃrÅtayÃj¤avalkyayamÃpastambasaævartakÃtyÃyanab­haspatiparÃÓaravyÃsaÓaÇkhalikhitadak«agautamaÓÃtÃtapavasi«ÂhÃdayo dharmaÓÃstrapravartakà iti yÃj¤avalkyoktÃ÷, tathà #<"te«ÃmapyaÇgirovyÃsagautamÃtryuÓanoyamÃ÷ / vasi«Âhadak«asaævartaÓÃtÃtapaparÃÓara÷ / vi«ïvÃpastambahÃrÅtÃ÷ ÓaÇkha÷ kÃtyÃyano guru÷ / pracetà nÃrado yogÅ bodhÃyanamanÆ tathà / sumantu÷ kÃÓyapo babhru÷ paiÂhino vyÃghra eva ca / satyavrato bharadvÃjo gÃrgya÷ kÃr«ïyÃjinistathà /># ## sÃækhyaÓÃstraæ #<«a¬adhyÃyaæ bhagavatà kapilena praïÅtam / tathÃ># pÃta¤jalaæ ## pÃÓupataæ ##// ## sm­termÆlasÃmÃnyavyÃptatve 'pi vedavyÃptatvÃbhÃvenÃnumÃnÃnupapatte÷, manorapyanumeyatvakalpane andhaparamparÃpatteÓca / ataÓca sanmÆlatvÃsambhavÃd bhrÃntyÃdimÆlatvenÃprÃmÃïyamiti prÃpte --- #<(vedÃÇganirÆpaïam)># aÇgÃnica #<Óik«ÃkalpavyÃkaraïachandoniruktajyotirÃdaya÷ «a / tatra sarvavedasÃdhÃraïÅ># #<"atha Óik«Ãæ pravak«yÃmÅtyÃdipa¤cakhaï¬Ãtmikà pÃïinipraïÅtÃ, anyaiÓca munibhi÷ prativedaÓÃkhaæ bhinnarÆpatayà prÃtiÓÃkhyasaæj¤ayÃ># praïÅtà ca Óik«Ã / kalpÃ÷ #<ÓÃkhÃntarÅyÃÇgopasaæhÃreïa vaidikÃnu«ÂhÃnakramaviÓe«aj¤ÃnÃya bodhÃyanÃpastambÃdimunibhi÷ praïÅtÃ÷ / baijÃvÃpyÃÓvalÃyanagrÃhyÃyaïÃdimunipraïÅtÃnÃæ sÆtrÃïÃmatraivÃntarbhÃva÷ /># taduktam --- vÃrtike --- #<"siddharÆpa÷ prayogo yai÷ karmaïÃmanugamyate"># / iti // #<"kalpà lak«aïÃrthÃni sÆtrÃïÅtipracak«ate" iti // vyÃkaraïama«ÂÃdhyÃyyÃtmakaæ maheÓvaraprasÃdÃdbhagavatà pÃïininà praïÅtaæ mÃheÓvaram / kaumÃrÃdivyÃkaraïÃni na vedÃÇgam ; laukikapadamÃtrasÃdhutvÃnvÃkhyÃnaparatvÃt //># niruktaæ bhagavatà yÃskena ## jyoti«aæ ca ##// (sarve«Ãmapi vidyÃsthÃnÃnÃæ sm­tyadhikaraïavi«ayatvopapÃdanam) tadevaæ daÓabhi÷ sahità ­gvedayajurvedasÃmÃtharvaïÃkhyÃÓcatvÃro vedà iti caturdaÓa dharmasthÃnÃni / etÃnyevÃyurvedadhanurvedagÃndharvÃrthaÓÃstrasaæj¤airupavedai÷ sahitÃnya«ÂÃdaÓa và / yadyapi vedavadÃcÃrÃtmatu«ÂÅnÃmapi dharme prÃmÃïyaæ vak«yate; tathÃpi te«ÃmaÓabdarÆpatvÃtÓabdarÆpapurÃïÃdyabhiprÃyeyaæ saækhyeti na virodha÷ / tatra vedÃnÃæ prÃmÃïyasya pÆrvameva sÃdhitatvÃt tadvyatiriktÃni pratyak«amÆlad­«ÂÃrthavyatiriktÃni ad­«ÂÃrthatayà yÃni dharmasthÃnatvena parig­hÅtÃni vedamÆlakatayà sÃdhayitavyapramÃïatÃkÃni tÃni sarvÃïÅhodÃharaïamiti bhÃva÷ // #<(sm­tÅnÃæ mÆlÃpek«ÃyÃæ mÆlasyaca pratyak«ÃderasaæbhavÃdaprÃmÃïyanirÆpaïam)># ## --- nahyatreti ## ---- vedasyaceti // #<(utsannaÓrutimÆlatvaÓaÇkÃtannirÃkaraïe)># nanva## --- upalambhe 'piveti //#< utsannaÓrutimÆlatvaæ nirasyati># --- idÃnÅmiti //#< mÃtrÃmÃtrÃtyÃginÃmadhyetÌïÃæ anekasm­timÆlabhÆtÃnekaÓrutivÃkyatyÃgÃnupapatte÷ / ekaviæÓatyadhvayuktaæ ­gvedaæ ­«ayo vidu÷ / sahastrÃdhvà sÃmavedo yajurekaÓatÃdhikam // navÃdhvÃtharvaïÃkhyeti prÃhu÷ pa¤cadaÓÃdhvakam // iti sadguruÓi«yeïa tattadvedÅyaÓÃkhÃnÃæ parigaïanÃt tÃsÃæ ca sarvÃsÃmekasmin deÓe 'pÃÂhe 'pi deÓÃntare pÃÂhasaæbhavÃdutsÃdakalpanà na yuktà / deÓÃntarapaÂhyamÃnaÓrutimÆlatvakalpanÃpi tÃsÃmeva manvÃdibhiradhyÃpanopapattau sm­tipraïayanavaiyarthyÃpatterevÃyuktetyartha÷ / adhvà devagati÷ ÓÃkhÃiti paryÃyavÃcakà iti >#// (nityÃnumeyavedamÆlakatvanirÃsa÷) yadatra guruïocyate --- "na kevalamasmÃkameva liÇgenaivÃnumeyÃ÷ Órutaya÷, kintu manvÃdÅnÃmapi sm­tyantareïÃnumeyÃ÷, evaæ tata÷ paramapi; natu kenÃpi d­«Âà iti nityÃnumeyaÓrutimÆlatvaæ iti, tadapi nirasyati #<-- nÃpÅti >#// pauru«eyasya sm­tyantarasya sÃmÃnyato yatki¤cinmÆlapramÃïavyÃptasyÃpi ÓrutyaikÃntikatvÃbhÃvenÃnugamÃnupapatte÷ yatki¤cinmÆlakatvÃÇgÅkÃre anavasthÃnÃdandhaparaæparÃpatti÷ / liÇgÃdÅnÃntu apauru«eyatvena anyamÆlakatvÃyogÃt ÓrutikalpakatvÃvirodha iti vai«amyamityartha÷ // #<># Ói«ÂÃnÃmadyayÃvadavigÅtaparamparayà jyoti«ÂomÃdi«vivëÂakÃkala¤jabhak«aïÃdi«vapi dharmatvenÃdharmatvena ca parigraha nmanvÃdÅnÃæ traivarïikatvena vedadarÓanasaæbhavÃcca tanmÆlatvameva yuktam, na tu bhrÃntyÃdimÆlatvam; ## ÓÃkhÃntaropasaæhÃreïÃrthavÃdopoddhÃreïa nyÃyasiddhÃrthakathanena ca sm­tipraïayanasÃrthakyÃt / ato mÆlaÓrutyupasthÃpakatayaiva dharmÃdharmapramÃprayojakatvaæ sm­tÅnÃmiti siddham // 1 // iti prathamaæ sm­tyadhikaraïam / #<># (bhrÃntyÃdimÆlatvenÃprÃmÃïyopasaæhÃra÷) etenÃk«epakÃbhÃvÃt d­«ÂÃrthÃpattirapi nirasanÅyÃ; bhrÃntipratÃraïÃdimÆlatvasyÃpi saæbhavÃt, evamÃcÃrÃnu«ÂhÃnasyÃpi j¤ÃnapÆrvakatvÃt pÆrvÃnu«ÂhÃtÌïÃæ j¤Ãnakaraïajij¤ÃsÃyÃæ pramÃïamÆlatvÃsaæbhavÃt bhrÃntyÃdimÆlakatvamevetyabhipretya aprÃmÃïyapÆrvapak«amupasaæharati #<--- ataÓceti //># (siddhÃntasÆtre 'numÃnaÓabdenÃrthÃpattereva grahaïamiti nirÆpaïapÆrvakaæ sm­tiprÃmÃïyapratij¤Ã) tanmÆlakatvameva yuktamiti // d­¬hasakalatraivarïikaÓi«ÂaparigrahÃnyathÃnupapattiprasÆtad­«ÂÃrthÃpattyà ÓrutimÆlatvameva te«Ãæ kalpayituæ yuktamityartha÷ / ## ## iti sÆtragatÃnumÃnaÓabdasvÃrasyÃt vaidikaÓabdÃnumÃnaparigraheïa manvÃdism­ti÷ dharme pramÃïaæ vedÃrthÃnu«ÂhÃt­bhi÷ anu«ÂhÅyamÃnÃrthakatvÃt vedavadityanumÃnena prÃmÃïyaæ sm­tyÃcÃrau vedamÆlau vaidikakart­katvÃt dharmatvasm­titvÃdvà asmadÃdigatÃgnihotrasm­tivadityanumÃnena ca ÓrutimÆlatvaæ kecitsÃdhayanti / aÇgÅkurvanti / ca prakÃÓakÃrastathaiva, tadarthakÃmÃnusÃrism­tyÃcÃre«u vyabhicÃrÃdayuktam ##// ata eva dÆ«itaæ kaustubhe vistareïopapÃditaæ tatraiva dra«Âavyam // ata÷ sÆtrabhëyagatÃnumÃnoktirarthÃpattireva / ata÷ saiva ÓrutimÆlatvasÃdhane pramÃïamiti bhÃva÷ //#< (anupalambhanimittopapÃdanapÆrvakapratyak«apaÂhitaÓrutimÆlatvavyavasthÃpanam)># #<ÓrutimÆlakatve siddhe sà Óruti÷ pratyak«apÃÂhenaivÃvadhÃrità manvÃdibhi÷ / asmÃkamanupalambhastu svÃdhyÃyÃdhyayanavÃkye svÃdhyÃyapadamahimnà ekaÓÃkhÃdhyayanasyaiva ÓÃkhÃntarÃdhikaraïe sÃdhayi«yamÃïatvena ÓÃkhÃntarÃdhÅtÃnÃmadhyayanÃbhÃvÃdeva / adhyayanaæ vinaivopÃyÃntareïÃvadhÃraïe 'pi tattaddeÓÅyapuru«ÃntarÃdhÅtaÓÃkhÃnÃæ pramÃdÃlasyÃdiyuktai÷ puru«ai÷ tattaddeÓagamanena ÓrotumapyaÓakterupalambhÃyogyatvÃdeva nÃnupapanna÷ / ekaÓÃkhÃdhÅtÃnÃmapi ca ÓrutÅnÃæ kratuprakaraïagatÃnÃæ taddharmaæ bÃdhitvà puru«adharmasya puru«adharmÃdhik­tÃnÃæ puru«adharmatvabÃdhena kratudharmatvasya mantrÃrthavÃdÃdikalpyavidhÅnÃæ cedÃnÅntanai÷ puru«airnirïetumaÓakterupalambhÃyogyatvam / manvÃdÅnÃntu sarvaj¤atvena pratyak«apÃÂhenÃvadhÃraïasaæbhavÃt pratyak«apaÂhitaiva ÓrutirmÆælamityabhipretyÃha># --- ÓrutiÓceti // ##k«apaÂhità eva tattatsm­timÆlam / yathà #<"yÃæ janà iti mantro '«ÂakÃsm­te÷ /># yathà tarhyar## iti arthavÃda÷ --- mahok«aæ mahÃjaæ veti sm­te÷ / evamitarÃsÃmapi / evaæ gurvanugamanÃdyÃcÃrÃïÃæ #<"tasmÃcchreyÃæsaæ pÆrvaæ pÃpÅyÃn paÓcÃdanvetÅ"ti cayanaprakaraïagatÃrthavÃdo mÆlam / evamanyatrÃpyÆhyamityartha÷ >#// (sm­tipraïayanasÃrthakyopapÃdanam) te«Ãæ Órutipratyak«e sm­tipraïayanavaiyarthyamÃÓaÇkya nirÃkaroti #<----naceti // arthavÃdopoddhÃreïeti >#// avidhisvarÆpÃrthavÃdatyÃgena vidhimÃtropasaæhÃrasyedÃnÅntanai÷ kartumaÓakteste«Ãæ j¤ÃnÃrthaæ tatpraïayanasÃrthakyamiti bhÃva÷ // #<(sm­tiprÃmÃïyavyavahÃrasya gauïatvavarïanapÆrvakopasaæhÃra÷)># nanu ## -- ata iti // ##// yattu --- ## ## iti // ##// ----- #<># (2 adhikaraïam / ) ## #<ÓrutiviruddhÃnÃmapi audumbarÅ sarvà ve«ÂitavyetyÃdism­tÅnÃæ ÓrutimÆlakatvÃviÓe«Ãt prÃmÃïyam / nacaudumbarÅæ sp­«ÂvodgÃyediti pratyak«aÓrutivirodhÃttadanupapatti÷; parasparaviruddhÃrthakÃnÃmapi grahaïÃgrahaïÃdiÓrutÅnÃæ bahuÓo darÓanena virodhe satyapi tatkalpane bÃdhakÃbhÃvÃt, tadvadeva vikalpena virodhasya pariharttuæ ÓakyatvÃcca / na hyatra pratyak«aÓrutyà sm­termÆlÃkÃÇk«Ã nivarttate, yena kalpanÃmÆlocchedÃdviruddhapratyak«aÓrutyà liÇgasyeva sm­terbÃdha÷ syÃt / na và Óaityau«ïyayorivÃtra vi«ayayoratyantavirodha÷, yena au«ïyapratyak«eïeva ÓaityÃnumÃnasya prak­te prameyÃpahÃralak«aïo bÃdha÷ syÃt / na tvetadasti;># vikalpena dvayo÷ saæbhavÃditi prÃpte ---- bhëyakÃreïaivaæ siddhÃntitam ---- sarvatrÃnumÃne 'numeyajij¤ÃsÃyÃ÷ kÃraïatvÃt pratyak«aÓrutyà ca sparÓavidhÃnenÃve«ÂitatvarÆpeïaudumbaryÃ÷ paricchinnatvÃjjij¤ÃsÃbhÃvena naudumbarÅve«Âanavi«ayakaÓrutyanumÃnasambhava÷ / ## #<(pÆrvÃdhikaraïenÃpavÃdikasaægatyupapÃdanam)># #<"virodhe tvanapek«aæ syÃt asati hyanumÃna">#miti siddhÃntasÆtragatatuÓabdanirasanÅyatvena sÆcitatatsÆtrapÆrvapak«eïÃdhikaraïavicÃraæ darÓayitumudÃharaïamÃha --- ÓrutiviruddhÃnÃmapÅti // ##// (Ãdipadena a«ÂÃcatvÃriæÓadityÃdism­tidvayasaægrahanirÆpaïam) Ãdipadena yathaudumbarÅæ sp­«ÂvodgÃyediti pratyak«aÓrutiviruddhÃyÃ÷ sarvave«Âanasm­terudÃharaïatvaæ, tathà "jÃtaputra÷ k­«ïakeÓo 'gnÅnÃdadhÅta" iti Órutyà viruddhÃyà "a«ÂÃcatvÃriæÓadvar«aparyantaæ vedabrahmacaryami"ti sm­te÷, tathà "na dÅk«itasyÃnnamaÓnÅyÃt" iti ni«edhÃpek«itÃvadhisamarpikayÃgnÅ«omÅye saæsthite yajamÃnasya g­he 'Óitavyamiti Órutyà viruddhÃyÃ÷ "krÅtarÃjako bhojyÃnna" iti sm­terapyudÃharaïatvaæ saæg­hÅtam // sadomaï¬ape udumbarav­k«asya këÂhamÆrdhvatayà yajamÃnasammitaæ nikhanya sthÃpyate / tadaudumbarÅÓabdasyÃrtha÷ /#< vikalpeneti >#// (sparÓanave«Âanayo÷ prayogabhedena vikalpanirÆpaïam) vahnau Óaityau«ïyayorvikalpÃsaæbhavÃt parasparÃtyantÃbhÃvasamÃnÃdhikaraïayostayo÷ virodhasya pratyak«asiddhatvÃt pratyak«abÃdhitatvena na ÓaityÃnumataæ saæbhavatÅti yukta÷ prameyÃpahÃralak«aïo bÃdha÷, iha tu sparÓanave«Âanayo÷ parasparÃtyantÃbhÃvasamÃnÃdhikaraïayo÷ prayogabhedena vikalpenaniveÓasya saæbhavÃt yuktaæ prÃmÃïyamityartha÷ / ##// dhÆmÃdidarÓanÃnantaraæ vyÃptismaraïe satyapi jij¤ÃsÃbhÃve 'numityanudayÃt parok«aj¤Ãne athavÃnumityarthÃpattyoreva tasyÃ÷ kÃraïatvamityartha÷ // #<(vaisarjanahomÅyamiti vi«ayÃntaragave«aïaprayojanam)># ## ## iti pÆrvasÆtrÃnantarasÆtram / tatra yadi pratyak«aÓrutimÆlakatvÃsaæbhava÷, tadà sm­termÆlÃkÃÇk«ÃyÃæ bhrÃntyÃdimÆlakatvameva yuktaæ kalpayitum / tatra ve«Âanasm­terudgÃtre dÃnena vastralobha÷, a«ÂÃcatvÃriæÓat brahmacaryasm­te÷ napuæsakatvapracchÃdanam, rÃjakrayÃvadhism­te÷ ## ## --- tatheti // vaisarjanahomÅyamiti /./ #<(vaisarjanahomÅyapadÃrtha÷ Ãdipadena yÆpahastivÃkyasaægrahaÓca)># ##// (bhëyak­tsaæmatasyoktÃdhikaraïadvayasya vÃrtikakÃramatarÅtyà khaï¬anam) evaæ bhëyamatenÃdhikaraïadvayaæ vyÃkhyÃtam / tadvÃrtikakÃreïa dÆ«itam /#< tathÃhi ---># pratyak«aÓrutivirodhe sm­tÅnÃæ mÆlabhÆtaÓrutyabhÃva÷ kiæ sÃdhakÃbhÃvÃt bÃdhakasattvÃdvà /#< nÃdya÷;># mahar«ipraïÅtatvÃde÷ Ói«ÂatraivarïikaparigrahÃdeÓcetarasm­ti«vivehÃpi ÓrutisÃdhakasyÃviÓe«Ãt /#< nÃntya÷;># viruddhaÓrutidarÓanarÆpasya bÃdhakasya vrÅhiyavÃdi«u Óruti«u bahuÓo darÓanena vyabhicÃrÃt, viprakÅrïaÓÃkhÃntaragataÓrutÅnÃmasmadÃdibhi÷ anupalambhe 'pi manvÃdÅnÃæ mahattaratvenÃnupalambharÆpabÃdhakasyÃpi abhÃvÃcca / ata÷ parapratyak«asyÃpyÃtmapratyak«asamatvÃt tadd­«ÂaÓrutÅnÃæ mÆlatvasaæbhavÃnna bhëyakÃroktaæ sarvathÃprÃmÃïyaæ sidhyati // #<># vÃrttikakÃrastu ---- na jij¤ÃsÃyà anumityaÇgatvam; agnyÃdyajij¤ÃsÃyÃmapi tadudayÃt, satyapi và tasyÃ÷ kÃraïatve anumitivi«ayaÓruterjij¤ÃsitatvÃcca / pratyak«aÓrutivirodhÃbhÃve và lobhÃdimÆlakatvÃÇgÅkÃre a«ÂakÃdism­terapi tadÃpatte÷ / ataÓca pratyak«aÓrutivirodhe 'pi sm­te÷ Ói«ÂatraivarïikaparigarhÃviÓe«eïa ÓrutimÆlatvakalpanopapatteryuktameva prÃmÃïyam, parantu yÃvacchrutiniÓcayaæ ve«Âanaæ nÃnu«Âheyam, arthavÃdÃdyunnÅtavidhimÆlakatvasyÃpi sm­ti«u darÓanena prak­te 'pi tanmÆlakatvasya saæbhÃvitatvÃttasya connayanasya pratyak«aÓrutivirodhe ÃbhÃsatvasaæbhavÃt / ataÓca yÃvacchrutiniÓcayaæ ananu«ÂhÃnalak«aïamaprÃmÃïyamityabhiprÃyaæ sÆtramiti ----- prÃha / #<># (ve«Âanasm­timÆlapratyak«aÓrutinirÆpaïam) ## jaimini÷ svak­te chÃndogyÃnupade granthe --- "vai«Âutaæ vai vÃsa÷ ÓrÅrvÃsa÷ ÓrÅ÷ sÃmeti stotrÅyÃparigaïanÃrthÃnÃmaudumbarÅïÃæ prÃdeÓamÃtrÃïÃæ kuÓÃnÃæ sa ekayà sa tis­bhi÷ sa ekayetyÃdivi«ÂutyupÃkhyagataprakÃrÃbhivya¤jakatayà vi«ÂutiÓabdavÃcyÃnÃæ sthÃpanÃrthaæ parive«ÂayatÅti ÓÃÂyÃyanaÓÃkhÃbrÃhmaïagatapratyak«aÓrutimÆlatvameva audumbarÅprakaraïe ÓÃÂyÃyaninÃæ tÃmÆrdhvadeÓenobhayatra vÃsasÅ darÓayatÅti granthena darÓitavÃniti pratyak«aiva Óruti÷ evama«ÂÃcatvÃriæÓadvar«abrahmacaryasm­terapi "a«ÂÃcatvÃriæÓadvar«aæ sa vai vedabrahmacaryamiti rÃïakodÃh­tÃtharvavedapaÂhità pratyak«aiva ÓrutiÓca mÆlamityudÃharaïÃnyapyayuktÃni // #<(a«ÂÃcatvÃriæÓaditi sm­timÆlapratyak«aÓrutinirdeÓa÷)># ##// (vÃrtikakÃramatÃvataraïapÆrvakatanmatopapÃdanam) dvitÅyÃdhikaraïamapyaviruddhÃnÃmapi lobhamÆlatvakalpane dÃnÃdism­terapi tadÃpatterayuktam / nahi "apivà kÃraïÃgrahaïe prayuktÃnÅ"ti adhikaraïena d­«ÂamÆlÃsaæbhavamÃtreïÃcÃraprÃmÃïyaæ sÃdhayi«yate / yena tadvyatirekeïa d­«ÂamÆlatvasaæbhavahetunehÃprÃmÃïyaæ sÃdhyeta, kintu dharmabudhyÃnu«ÂhÅyamÃnatvenaiva / anvÃcayahetumÃtrantu d­«ÂamÆlÃsaæbhava upanyasta iti tamimamadhikaraïadvayabhaÇgaæ ÃcÃryak­tamabhipretya matÃntaratayà darÓayati #<---- vÃrtikakÃrastviti // ve«Âana¤cÃnu«Âheyamiti >#// atraca ve«ÂanÃdism­tÅnÃæ pratyak«apaÂhitatattacchrutimÆlatvasya prÃgevoktatvÃt yÃvacchrutiniÓcayaæ nÃnu«Âheyamityanupapatte÷ ve«ÂanapadamajahatsvÃrthalak«aïayÃd­«ÂamÆlasm­tivi«ayaparatayà vyÃkhyeyam /#< ataevoktaæ># nyÃyasudhÃyÃæ ---- ## iti // #<(yÃvacchrutiniÓcayamananu«ÂhÃnalak«aïamaprÃmÃïyamityasya sÆtrÃrƬhatvopapÃdanam)># nanu ---- ad­«ÂamÆlasm­tÅnÃæ vipralambhamÆlakatvÃbhÃvenÃtyantabÃdhyatvÃsaæbhavÃt yathÃÓrutamÆlÃniÓcayena atyantetarasm­titulyatvÃyoge 'pi katha¤citprÃmÃïyÃÇgÅkÃre #<"virodhetvanapek«a"mityaprÃmÃïyapratipÃdakasÆtrav irodha ityata Ãha># ---ataÓceti // ## pramÃïa## asati ##'numÃna##// (virodhetviti sÆtre pÃÂhabheda÷ yojanÃbhedaÓca) atra sÆtre 'napek«amanapek«yamiti yakÃrarahitatatsahitatayà pÃÂhabheda÷ / yadà yakÃrasahitastadà yasya vÃnyadapek«yaæ nÃstÅtyartha÷ / tadrahitastu vyÃkhyÃta eva // (atrÃd­tavÃrtikasiddhÃntasya vÃrtikaÓlokai÷ saævÃda÷) taduktamÃcÃryai÷ --- #<"yÃvadekaæ Órutau karma sm­tau cÃnyatpratÅyate / tÃvattayorviruddhatve ÓrautÃnu«ÂhÃnami«yate / ataÓcaivaæ Órutism­tyorviÓe«o nopadarÓyate / nÃtyantameva bÃdhyatvaæ nacÃpyatyantatulyatà /># #<" iti // yadà tu viruddhasm­timÆlabhÆtà Óruti÷ svasya pratyak«Ã, tadà dvayorapi vikalpena vyavasthayà và Ãdara÷ kÃrya ityarthasiddhor'tha÷ >#// (vÃrtikamate hetudarÓanÃcceti sÆtrayojanÃprakÃra÷) yacca hetudarÓanÃcceti sÆtraæ tat pratyak«aÓrutiviruddhasm­tiprasaægagatÃcÃramÆledÃnÅntanasm­tyorvirodhe yathÃsparÓyÃdisparÓadÆ«itajagannÃthaniveditÃnnabhak«aïÃdau tatra saæbhavanmÆlÃntarÃyà anÃdarapradarÓanÃrthatvena vyÃkhyeyamiti dik // #<(vÃrtikakÃrÅyavarïakÃntaravivaraïam)># ## #<[sarvatra ca prayogÃt sannidhÃnaÓÃstrÃc ca / Jaim_1,3.14 /]># ## --- yadveti //#< (ÓÃkyÃdism­tyaprÃmÃïyavarïanasyÃdhikaraïÃntarairagatÃrthatÃnirÆpaïam)># ## ------ ÓÃkyÃdÅnÃmiti #># yadvà ----- ÓÃkyÃdÅnÃmapi k«atriyatvaprasiddhervedadarÓanasaæbhavena tatpraïÅtasm­tÅnÃmapi vedamÆlatvaæ, tanmÆlo vedaÓcedÃnÅæ pralÅna iti prÃpte --- Ói«ÂatraivarïikÃnÃæ dharmatvena parigrahasya pÆrvÃdhikaraïamukhyahetorabhÃvÃt pratyuta apramÃïatvenaiva te«Ãæ smaraïÃdvedÃprÃmÃïyavÃdibhireva ca tatprÃmÃïyasvÅkÃrÃdvedamÆlatvakalpanÃnupapatteraprÃmÃïya- miti #<----- sÆtrÃrtha÷ // 2 // 6 // iti dvitÅyaæ virodhÃdhikaraïam /># #<(ÓÃkyÃdism­tyaprÃmÃïyavarïanasyopayoga÷)># ## #<">#yadi hyanÃdareïai«Ãæ na kathyetÃpramÃïatà // aÓakyaiveti matvÃnye ##// (ÓÃkyapadasya pÃÓupatapäcarÃtrÃdikartr­palak«aïatÃnirÆpaïam) atraca ÓÃkyÃdipadaæ yÃni trayÅvidbhi÷ na parig­hÅtÃni ki¤cittanmiÓradharmaka¤cukachÃyÃni lokopasaægrahalÃbhakhyÃtipÆjÃprayojanaparÃïi trayÅviparÅtÃsaæbaddhad­«ÂaÓobhÃdipratyak«ÃnumÃnopamÃnÃrthÃpattiprÃyayukt i mÆlopanibaddhÃni sÃækhyayogapäcarÃtrapÃÓupatanirbandhyaparig­hÅtadharmÃdharmanibandhanÃni, yÃni ca bÃhyatarÃïi mlecchÃcÃramiÓrakabhojanÃcÃranibandhanÃni tatpraïetÌïÃmupalak«aïam // #<(manvÃdism­tÅnÃmiva ÓÃkyÃdism­tÅnÃmapi prÃmÃïyaÓaÇkÃ)># #<Órutism­tisaævÃdikatipayÃhiæsÃsatyadamadÃnadayÃdinibandhanadarÓanena tanmadhyapatitacaityavandanÃdÅnÃmapi yuktaæ dharmatvamityabhisaædhÃya pÆrvapak«e hetuæ darÓayati># --- k«atriyatvaprasiddheriti ## --- tanmÆleti ##// (ÓÃkyÃdism­tyaprÃmÃïyavyavasthÃpanam) ##// "yà vedabÃhyÃ÷ sm­tayo yÃÓca kÃÓca kud­«Âaya÷ / sarvÃstà ni«phalÃ÷ pretya tamoni«Âhà hi tÃ÷ sm­tÃ" ityÃdinà manvÃdibhi÷ apramÃïatvenaivai«Ãæ granthÃnÃæ smaraïÃt ityartha÷ // #<(ÓÃkyÃdism­tyaprÃmÃïyasya sÆtrÃrƬhatvanirÆpaïam)># sÆtrÃrtha iti //#< sÆtrayorartha ityartha÷ / vedavidve«arÆpe virodhe trayÅbÃhyameva¤jÃtÅyakaæ anapek«yamapramÃïam /># athavà --- #<ÓÃkyasya k«atriyatvaprasiddhestasyaca pravakt­tvapratigrahÅt­tvani«edhÃt ÓÃkyasya tadanu«ÂhÃt­tvÃt svadharmavirodhe taduktamanapek«yamityÃdyasÆtrÃrtha÷ >#// (ÓÃkyamanusm­tyo÷ sÃmyaÓaÇkÃnirÃkaraïena vai«amyanirÆpaïam) nacaivaæ manorapi k«atriyatvena pravakt­tvÃnupapatti÷; "yadvai ki¤camanuravadattadbhe«ajam" itiÓrutyà tasya tadabhyanuj¤ÃnÃt / ÓÃkyÃdibhiÓca svapratipÃdyÃrthe«u bahÆnÃmasaddhetÆnÃmevopÃdÃnÃn kasyÃpi saddhetoradarÓanÃccÃnapek«yam / manvÃdÅnÃntu hetÆpanyÃsÃbhÃvÃt kvacitsattve 'pi và "veda eva dvijÃtÅnÃæ ni÷Óreyasakara÷ para"; ityÃdinà prÃdhÃnyena vedamÆlatvasyaiva dharme 'bhidhÃnÃt hetvadhikaraïanyÃyenÃrthavÃdamÃtratvÃnna do«a÷ / ata eva ÓÃkyÃdÅnÃæ hetukatvÃt "haitukÃnbakav­ttÅæÓca vÃÇmÃtreïÃpi nÃrcaye"dityÃdinÃsaæbhëyatvamuktamiti dvitÅyasÆtrÃrtha÷ / ## padaæ hetudarÓanasyÃpyupalak«aïaæ dra«Âavyam // #<(päcarÃtrÃdyaprÃmÃïyavarïanam)># ## ##// (ÓrutyaviruddhÃæÓe päcarÃtrÃdÅnÃmapi prÃmÃïyamitiÓrutimÆlakatatsiddhÃntanirÆpaïam) pÆjyapÃdaistu yatpratyak«aÓrutimÆlaæ d­ÓyamÃnaÓi«Âatraivarïikaparig­hÅtaæ tadaæÓe prÃmÃïyamuktaæ kaustubhe / ata eva "sÃækhyÃæ yoga÷ päcarÃtraæ vedÃ÷ pÃÓupataæ tathà / ÃtmapramÃïÃnyetÃni na hantavyÃni hetubhi÷" iti mahÃbhÃratavacanena prÃmÃïyamuktaæ, tathÃpi "yo yadaæÓena mÃrgÃïÃæ vedena na virudhyate / soæ'Óa÷ pramÃïamityuktaæ ke«Ã¤cidadhikÃriïÃmi"ti muktikhaï¬agatacaturthÃdhyÃyavacanenÃdhikÃriviÓe«aparatayà upasaæh­tamiti darÓitaæ mÃdhavena / yathÃcaivaæ satyaviruddhÃnÃæ ÓÃkyÃdipramÃïÃnÃæ prÃmÃïyaæ tadagre nirasi«yate // #<(sm­tyadhikaraïagatasya prÃmÃïyavarïanasyÃdhikÃriviÓe«aparatayà yojanam)># ## #<"päcarÃtraæ bhÃgavataæ tantraæ vaikhÃnasÃbhidham / vedabhra«ÂÃntsamuddiÓya kamalÃpatiruktavÃn" / tathÃ># #<"atyantaskhalitÃnÃæ hi dvijÃnÃæ vedamÃrgata÷ / päcarÃtrÃdayo mÃrgÃ÷ kÃlenaivopakÃrakÃ÷" / tathÃ># #<"ÓÃpÃdvà gautamÃdÅnÃæ pÃpÃdvà mahato narÃ÷ / ye gatà vedabÃhyatvaæ ye ca saækÅrïayonijÃ÷ / te 'dhikriyante tantrÃdaustrÅÓÆdrÃÓca yathÃyatham" ityÃdipurÃïavacanebhya÷ adhikÃriviÓe«aparataye«Âameva tatprÃmÃïyaæ, natu vaidikÃdhikÃrivi«ayam /># ataeva --- ##// iti dvitÅyaæ virodhÃdhikaraïam // - - - - - #<(3 adhikaraïam / )># #<Ói«ÂÃkope 'viruddham iti cet / Jaim_1,3.5 /># na ÓÃstraparimÃïatvÃt // smÃrtÃnÃmÃcamanÃdÅnÃæ Órautai÷ kramakÃlaparimÃïÃdibhirvirodhe ÓrautatvÃtkramÃdÅnÃmeva prÃbalyÃt tadvi«ayasm­tÅnÃmaprÃmÃïyam / na hi "k«ute ÃcÃmedi"ti vihitasya smÃrtasyÃcamanasya vedavedikaraïamadhye 'nu«ÂhÃne "vedaÇk­tvà vediæ karotÅ"ti Órutibodhita÷ kramo 'nu«ÂhÃtuæ Óakyate / #<># (virodhÃdhikaraïena dvedhà saægatinirÆpaïam) evaæ pÆrvÃdhikaraïe bhëyakÃramate ÓrutiviruddhÃnÃæ puru«Ãrthakratvarthasm­tÅnÃæ svarÆpeïaivÃprÃmÃïye sÃdhite vÃrtikakÃramate ca ananu«ÂhÃnalak«aïÃprÃmÃïye sÃdhite saæprati pratyak«aÓrutivirodha eva kvÃsti kva nÃstÅtyevaæ balÃbalÃdhikaraïottaramahÅnÃdhikaraïaprabh­ti«viva vicÃrakaraïena ko«ÂhaÓodhanikÃrÆpeïÃsya saægatiæ ## Órutivirodhe satyapi sm­tiprameyasya padÃrthatvÃt prÃbalyena prÃmÃïyamityapavÃdakaraïÃdÃpavÃdikÅæ saÇgatiæ và spa«ÂatvÃt tathà sÆtradarÓitÃmapi siddhÃntopakramatÃæ prayojanÃbhÃvÃccopek«ya vi«ayaæ pradarÓayan pÆrvapak«amevÃha #<--- smÃrtÃnÃmapi >#// "ÃcÃntena yaj¤opavÅtinà kartavyaæ" "dak«iïÃcÃreïa kartavyaæ" ityÃdism­tivihitÃnÃmityartha÷ / antimasm­tau dak«iïena hastena Ãcaraïena kartavyamityarthÃt "lohito«ïÅ«Ã" ityatreva aprÃptadak«iïahastavidhÃnaæ j¤eyam // #<(ÓÃkhÃntarÃdhikaraïagatÃrthatÃÓaÇkÃnirÃsa÷ sm­tipadenetinirÆpaïam)># ÓÃkhÃntarÃdhikaraïasamÃptau #<"api và kramasaæyogÃt vidhip­thaktvamekasyÃæ vyavati«Âhete"ti sÆtreïa kramakÃlaparimÃïavirodhÃt ÓÃkhÃntarÅyapadÃrthÃnupasaæhÃramÃÓaÇkya># #<"virodhinÃæ tvasaæyogÃdaikakarmye tatsaæyogÃdvidhÅnÃæ sarvakarmapratyaya÷ syÃt" iti sÆtreïa padÃrthÃnÃæ k>#ramÃdibÃdhakatvaæ vak«yete iti na tena gatÃrthatÃ, tatrobhayo÷ Órautatvena anyatarasamavÃyÃbhÃvÃt yuktaæ padÃrthÃnÃæ bÃdhakatvam, iha tu prÃmÃïyadaurbalyÃdastu bÃdhyatvamiti ÓaÇkotthÃnasÆcanena parihartuæ ---- sm­tÅnÃmityuktam /#< ÃcÃraprÃpitÃnÃmityasyopalak«aïam / tatratyasyaiva prameyabalasya pramÃïabalÃbalabÃdhÃyopanyÃsÃt nÃnenÃpi tasya gatÃrthatvamiti bhÃva÷ >#// (ÃcamanÃdibhi÷ kramasya virodhasamarthanam) ##// yadyapi bhojanÃdinimittakasyÃcamanasya puru«ÃrthatvÃt sarvaprayogÃdau kriyamÃïasyÃpi tasya madhye prasakteravirodha÷; tathÃpi dvayo÷ padÃrthayo÷ madhye k«utÃdinimittÃcamanasya kratvarthasya prasakterbhavatyeva sa÷ / ataeva vitataikapadÃrthakaraïamadhyaprasaktasya k«utÃdinimittasya prÃptau yadyapi nÃcamanavidhÃnaæ, kintu "k«ute ni«ÂhÅvane caiva paridhÃne 'ÓrupÃtane / na tu karmastha ÃcÃmeddak«iïaæ Óravaïaæ sp­Óet" itism­tivihitadak«iïakarïasparÓe 'styeva virodha iti tasyÃpayudÃharaïatvam / evaæ yaj¤opavÅtasyÃpi "sadopavÅtinà bhÃvyam" iti sm­tau sadÃÓabdasaæyogÃt puru«Ãrthatvenaiva vidhÃne 'pi "anupavÅtaÓca yatkaroti na tatk­tam" ityuttarÃrdhena kartavyakarmamÃtrÃÇgatvena vidhÃnÃtsvarÆpeïa tasya virodhÃbhÃve 'pi strastasya punassamÅkaraïe na«Âasya punardhÃraïe vÃstyeva sa÷ / evaæ ÓikhÃbandhane 'pi ityudÃharaïatvam / evaæ dak«iïavÃkye 'pi bhojanÃdau puru«Ãrthatvena vihitasya dak«ihastÃcaraïasya virodhÃbhÃve 'pi kratvarthasya tasyÃstyeva virodha÷ / hastadvayenÃnu«ÂhÃne 'vilambÃparaparyÃyaprayogaprÃÓubhÃvasyaikena hastenÃnu«ÂhÃne bÃdhÃpatte÷ / ato yuktaæ sarve«Ãæ udÃharaïatvaæ virodhaprasaktyeti bhÃva÷ // #<># smÃrtapadÃrthÃnäca bahutvÃt pÆrvÃhïÃdi÷ kÃla÷ prayogavidhyavagata¤ca parimÃïaæ na Óakyate 'nugrahÅtum / naca Órautatve 'pi kramÃde÷ padÃrthadharmatvÃt padÃrthabhÆtebhya÷ ÃcamanÃdibhyo daurbalyam / pramÃïapÆrvakatvÃt prameyÃvagamasya prathamÃvagatapramÃïabalÃbalÃpek«ayà prameyabalÃbalasya daurbalyÃditi prÃpte ----- #<># (vedakaraïavedikaraïapadayorartha÷) pÆrvapak«asÃdhakaæ Órutivirodhaæ darÓayituæ Órautai÷ ityuktam / tameva virodhaæ darÓayati #<-----nahÅti // vedaæ k­tveti >#// vedo nÃma sammÃrjanasÃdhanadarbhamu«Âi÷ / tasya karaïaæ nÃma bandhanÃgraparivÃsanÃdisaæskÃra÷ / vedirnÃma gÃrhapatyÃhavanÅyayormadhye caturaÇgulakhÃtà bhÆmi÷ / tatkaraïaæ nÃma vedena sammÃrjanamuddhananÃdisaæskÃraÓceti vedavedikaraïaÓabdayorartha÷ // #<(ÃcamanÃdÅnÃæ prayogavidhyasaægraheïa gauïakramavirodhasamarthanam)># Órutibodhita iti ##// (madhye ÃcamanÃnu«ÂhÃne pÆrvÃhïaprayogaprÃÓubhÃvÃdibÃdhÃpattinirÆpaïam) pÆrvÃhïÃdiriti // ÃdipadenÃgnihokrÃÇgasÃyaæprÃta÷ kÃlayorapi saægraha÷ / yathaiva "pÆrvÃhïo vai devÃnÃmi"ti Órutyà pÆrvÃhïakÃlo vihita÷, tathaiva prayogavidhinà aÇgaprayogaviÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnena yugapadanu«ÂhÃnÃk«epÃdatyantayaugapadyÃÓakteÓcÃÇga- pradhÃnÃnÃmaÇgÃnÃæ ca parasparaæ pratyÃsattilak«aïa÷ prayogaprÃÓubhÃvalak«aïaÓca kÃlo bodhyate / tayorapi madhye smÃrtapadÃrthÃnu«ÂhÃne bÃdha÷ syÃdevetyartha÷ // #<(parimÃïasyÃpi prayogavidhyavagamanirÆpaïam)># prayogavidhyavagataæ ceti ## #<"yadeva Óraddhayà karoti tadeva vÅryavattaraæ bhavatÅ"ti vacanÃvagatÃtiÓayaphalajanakaphalÃvaÓyaæbhÃvaniÓcayÃtmakaÓraddhÃvi rahÃt phalÃnutpatterdaivÃt sakalavaidikapadÃrthÃnu«ÂhÃne k­te 'pi saæpÆrïaphalaprÃptaye k­tÃk­tasandehasyÃvaÓyÃpaneyatvÃt tasya cÃnu«ÂheyapadÃrthasaækhyÃsaæpattiparyÃlocanaæ vinaiva nirÃkartumaÓakyatvÃt prayogavacanena ÓrutyÃdiviniyojyÃnÃæ pracayasiddheyattÃvadavadhÃraïasyÃrthÃdÃk«epamabhipretyÃvagataæ cetyuktam / tataÓca prathamÃvadh­tasya parimÃïasya prathamÃparikalpitapaÓcÃdÃgatasmÃrtapadÃrthÃnu«ÂhÃnena bhraæÓÃt puna÷tatk­tÃk­tÃnirÆpaïÃdaniv­ttavaiguïyÃÓaÇkasya samyakk­tatvÃdinimittasaæskÃrapÃÂavÃbhÃvÃt apÆrvadaurbalyena nyÆnaphalalÃbhaprasaæga ityartha÷ /># taduktaæ vÃrtike --- #<"taccÃtiÓayavatsarvaæ sÃrthavÃdÃdvidhergatam / nyÆnatvÃk«amayÃvaÓyaæ viruddhÃæ bÃdhate sm­timi"ti >#// (aÇgaguïavirodhecetinyÃyavirodhasya pÆrvapak«e prasaktasya pariharaïam) ## siddhÃnte "aÇgaguïavirodheca tÃdarthyÃdi"ti dvÃdaÓikanyÃyenÃÇgabhÆtÃnÃæ i«ÂyÃdÅnÃæ pradhÃnabhÆtasomakÃlÃnurodhena "ya i«Âye"ti vÃkyabodhitaparvakÃlabÃdhavadihÃpi padÃrthatvena pradhÃnabhÆtÃcamanÃdyanurodhena tadaÇgakramÃdereva virodhe satyapi yukto bÃdhaityucyate, tadanÆdya dÆ«ayati --- naceti // prathamÃvagateti // tena prathamÃvagatena pramÃïabalÃbalenÃcamanÃdibhya÷ kramÃdÅnÃæ balÅyastve nirïÅte nirÃkÃÇk«atvÃnna paÓcÃdavagataæ prameyabalÃbalamÃdartavyamityartha÷ // #<(ÃcamanÃdibhi÷ smÃrtai÷ kramakÃlÃderavirodhena siddhÃnta÷, tasya sÆtrÃrƬhatva¤ca)># atraca #<"api và kÃraïÃgrahaïe prayuktÃni pratÅyeran" iti siddhÃntasÆtraæ vÃrtikak­tà virodhe satyapi prameyagatabalÃbalenÃcamanÃdÅnÃæ prÃmÃïyaparatayà yathÃpaÂhitÃvadhinaikadÃvatÃryapunarapyavirodhapradarÓanaæ sÆtrÃrƬhaæ kartuæ># #<"te«vadarÓanÃd virodhasye"tyaæÓasyÃnu«aÇgaæ k­tvà virodhapradarÓanaparatayà anu«aktadvitÅyÃvadhinÃvatÃritam / tatra virodhe satyapi prameyabalÃbalasya prÃbalyaheto>#stu«yatu durjana ## --- padÃrtheti // ##// ## padÃrthatvÃt prÃbalyameva / pramÃïÃnÃæ hi na svarÆpato virodho 'pi tu prameyavirodhanibandhana÷ / tadyadaiva prameyavirodha Ãlocyate tadaiva tadgatena balÃbalena nirïÅte ÓÃstrÃrthe na pramÃïabalÃbalasya niyÃmakatvamiti pramÃïameva tatsm­ti÷ / ## #<"svÃdhyÃyo 'dhyetavya÷",># #<">#vedo 'khilodharmamÆlaæ tadvidäca sm­tiÓÅle" / #<"purÃïanyÃyamÅmÃæsÃdharmaÓÃstrÃÇgamiÓritÃ÷ / vedÃ÷ sthÃnÃni vidyÃnÃæ dharmasya ca caturdaÓa" / ityÃdivacanairniyatapramÃïapratipÃdyÃnÃmeva dharmatvapramiteranyata÷ pramitasya phalasÃdhanatvÃbhÃvÃt te«ÃmaprÃmÃïyamiti // 3 // iti t­tÅyaæ Ói«ÂÃkopÃdhikaraïam /># #<(smÃrtÃnÃæ ke«Ã¤cana padÃrthÃnÃmante 'nu«ÂhÃnam)># ## yatra sthalaviÓe«apuraskÃreïaiva smÃrtapadÃrthavidhi÷ tatra sthalÃmnÃnÃdeva tasya krama÷, parantu Órutivihitakramavirodhe tasya bÃdhenÃnte padÃrthÃnu«ÂhÃnam / yatratu sm­tau padÃrthamÃtrasyaiva kratvaÇgatayà vidhÃnaæ na sthalaviÓe«asya, tatrÃgantÆnÃmante niveÓÃtsyÃdevÃnte 'nu«ÂhÃnam ## ihatu "ÃcÃntena kartavyami"ti sm­tisahak­tasthÃnÃdeva te«Ãæ krama iti na bÃdhakam / parimÃïasya tu sÃk«Ãt ÓÃstreïa vidhyabhÃvÃt pÆrvoktarÅtyà katha¤cittadÃk«epe 'pi kramakÃlavat prayogavelÃyÃmevÃkÃÇk«aïÃt prayujyamÃnapadÃrthÃÇgatayaiva tatprav­ttyuttarakÃlamÃkasmikabhedanahomaprÃyaÓcittÃdi- samavÃyÃvadhÃraïeneva smÃrtÃcamanÃdipadÃrthÃvadhÃraïenÃpi kalpanÅyasya sarvapadÃrthÃvacchedakatayaiva prayogavacanopasaægrahÃnna virodha ityartha÷ // (ÃcamanakramayorvirodhÃÇgÅkÃreïÃpi ÃcamanarÆpaprabalapadÃrthÃÓritatvÃt Ãcamanasm­tiprÃmÃïyanirÆpaïam) ## --- virodhe 'picet // ## --- pramÃïÃnÃæhÅti // .## taduktam vÃrtike --- #<"Óaucayaj¤opavÅtÃderna svatantrapadÃrthatà / sarvaæ hyaÇgapradhÃnÃrthaæ tena na vyavadhÃyakam"># --- iti ##--- iti pramÃïameveti // #<(vÃrtikak­tà bhëyakÃrÅyÃdhikaraïÃntaraparatvasyakhaï¬anaæ vÃrtikamatÃtiriktanyÃyasudhÃkÃramatasÆcana¤ca)># atra vÃrtikak­tà pÆrvoktarÅtyà virodhasya sphuÂatvÃt pÆrvapak«ÃyogÃt ata eva abhyupetya virodhaæ pramÃïabalapÆrvapak«asyÃpyayogÃt yaj¤opavÅtasya #<"upavyayate devalak«mameva tatkurute"># iti darÓapÆrïamÃsaprakaraïagatavÃkyena prak­tÃvatideÓato vik­tÃvapi Órutyaiva vidhÃnÃdasya vÃsovinyÃsaparatve 'pi #<"yaj¤opavÅtyevÃdhÅyÅta"># ## ityuktam, ## yadveti // ## ## (ÓÃkyÃdinibaddhadÃnÃdiprÃmÃïyam) ##// vihÃrÃsanavairÃgyadhyÃnasatyadamadÃnadayÃhiæsÃdÅnÃæ Ãdipadena saægraha÷ // (ni«edhÃdivÃkyÃnÃmapi dharmaparyavasÃnopapÃdanam) vedo 'khila iti //#< yadyapi akhilasya vedasya na dharmamÆlatvasaæbhava÷;># #<ÓyenÃdivÃkyÃnÃæ ni«edhavÃkyÃnÃæ ca tanmÆlatvÃyogÃt, tathÃpi dharmamabodhayatÃmapi tadvÃkyÃnÃæ pÃrÃyaïabrahmayaj¤ÃdinirvartanadvÃrà dharmaæ prati kÃrakatvÃt prÃyaÓcittavidhyapek«itanimittasamarpakatveana># vidvadvÃkyavatparaæparayà dharmapramopayogasaæbhavÃcca na do«a÷ / sm­tiÓÅle iti // ÓÅlaæ #<ÃcÃra÷ /># ityÃdivacanairiti ##// (ÓÃkyÃdinibaddhadÃnÃdyaprÃmÃïyam) aprÃmÃïyamiti // ataÓcÃhiæsÃdyarthasya Ói«Âaparigrahe 'pi tasya vedamÆlakatvenÃpyupapatte÷ tadvi«ayaÓÃkyÃdivacanÃnÃæ Ói«Âai÷ prÃmÃïyÃnabhyanuj¤ÃnÃt Ói«ÂÃparigrahÃt na tato j¤Ãtaæ sadanu«Âhitaæ ÓreyassÃdhanaæ bhavatÅti na tadvi«ayatadvacasÃæ prÃmÃïyamityartha÷ / ## tathÃca prÃyaÓcittÃdidÃnakÃle yo vÃkyamÃtmÅyaæ anyakavik­taæ và Ólokaæ sÆtraæ voccÃrya manvÃdisaævÃdiprÃyaÓcittaæ "dadyÃnna tat kaÓcidapi dharmÃrthaæ pratipadyate / vedenaivÃbhyanuj¤Ãtà ye«Ãmeva pravakt­tà / nityÃnÃmabhidheyÃnÃæ manvantarayugÃdi«u / te«Ãæ viparivarte«u kurvatÃæ dharmasaæhitÃ÷ / vacanÃni pramÃïÃni nÃnye«Ãmiti niÓcaya÷" / ## "smaryante ca purÃïe«u dharmaviplutihetu«u / kalau ÓÃkyÃdayaste«Ãæ ko vÃkyaæ Órotumarhati" / atassanmÆlamapyahiæsÃdivacanaæ Óvad­tiprak«iptak«Åravadanupabhogyaæ avistrambhaïÅyaæ ceti // iti t­tÅyaæ Ói«ÂÃkopÃdhikaraïam // #<(4 adhikaraïam / )># api và kÃraïÃgrahaïeprayuktÃnipratÅyeran // anibaddhÃnÃæ vasantotsavÃdyÃcÃrÃïÃæ prÃmÃïyaæ na veti sandehe ete«Ãæ vedamÆlatve a«ÂakÃdivanmanvÃdibhirnibandhanÃpatte÷ sÃmÃnyatastadvidäcasm­tiÓÅle ityÃdinà nibandhane 'pi ca viÓe«ato 'nibandhanena te«Ãæ ÓrutidarÓanÃbhÃvaniÓcayÃdaprÃmÃïyamiti prÃpte --- dharmabuddhyà vaidikairanu«ÂhÅyamÃnatvÃt sm­tivadeva vaidikatvam / viÓe«ato 'nibandhanaæ tu gauravabhiyà na do«a÷ / vyatikramasÃhasadarÓanaæ tu dharmabuddhyÃnanu«ÂhÅyamÃnatvÃt na vaidikam / nacaitÃvatà sarvasyÃpyavaidikatvam / ata ÃcÃrÃïÃmapi dharmÃdharmayo÷ prÃmÃïyam // 4 // iti caturthaæ ÃcÃraprÃmÃïyÃdhikaraïam / #<># (varïakÃntarÃvataraïam) ## atrotsÆtramathavà ## itipÆrvatanasiddhÃntasÆtrasyehapÆrvapak«atvamabhi pretya sautraæ pÆrvapak«aæ vi«ayapradarÓanapÆrvakamÃha #<--- anibaddhÃnÃmiti >#// (ÃcÃrÃtmatu«ÂyoraprÃmÃïyapÆrvapak«a÷) nibaddhÃcÃravi«ayavacanÃnÃæ sm­titvenaiva prÃmÃïyÃt tasya ca vak«yamÃïÃk«epahetorasaæbhavÃt anudÃharaïatvaæ sÆcayituæ anibaddhÃnÃmityuktam / vasantotsavÃdÅtyÃdipadena tattaddeÓabhinnÃcÃramÃtrasya tathà 'bhojanavyatirekeïa jalaæ na pÃsye' ityÃdi Órutism­tyaviruddhasaækalpavi«ayÃyÃ÷ Ói«ÂÃtmatu«ÂeÓca saægraha÷ / ##// Ãdipadena "Óruti÷ sm­ti÷ sadÃcÃra÷ svasyayat priyamÃtmana÷ / samyak saækalpaja÷ kÃmo dharmamÆlamidaæ sm­tam" / "yasmin deÓe ya ÃcÃra÷" "ÃcÃraÓcaiva sÃdhÆnÃm" ityÃdÅnÃæ saægraha÷ / ##// etacca kriyÃrÆpÃïÃmÃcÃrÃïÃæ aÓabdarÆpatvÃt puru«ahitabodhakatvÃnupapatterapyupalak«aïam / evaæ sm­tyadhikaraïasÃdhitaprÃmÃïyÃk«epamupasaæharati #<--- aprÃmÃïyamiti >#// (dharmabuddhyÃnu«ÂhÃnanibandhÃnÃcÃraprÃmÃïyasiddhÃnta÷) dharmabuddhyeti // etadvyÃv­rtyaæ svayameva sphuÂÅkari«yate / dharmabuddhyà ÓÃkyÃdibhi÷ anu«ÂhÅyamÃnÃcÃraprÃmÃïyavyÃv­ttaye #<--- vaidikai>#rityuktam / sÃk«Ãt paraæparayà và vedavihitakÃritvalak«aïaÓi«Âatvaguïairityartha÷ /#< sm­tivadeveti >#// (Órutism­tiviruddhÃcÃrÃprÃmÃïyanirÆpaïam) Ói«Âatraivarïikaparigraho nÃsati vedamÆlatve 'vakalpate iti lobhÃdikÃraïÃbhÃve sm­tivadeva vedamÆlatvamityartha÷ / ata eva Órutism­tiviruddhÃcaraïe«u satyapi dharmatvasmaraïe mÃtulakanyÃpariïayÃdau ÓrutivirodhÃdeva virodhÃdhikaraïanyÃyena ÓrutimÆlatvÃkalpanam / sm­tivirodhe tu vak«yate / ataÓca Órutism­tyaviruddhÃnÃæ lobhÃdid­«ÂamÆlatayÃsaæbhÃvitÃnÃæ sadÃcÃrÃïÃæ vedamÆlatvam / ata eva sm­tau "Órutism­tyaviruddho yassa sadÃcÃra ucyate" ## ityartha÷ // #<(dharmavyatikramÃdinÃ'cÃrÃprÃmÃïyaÓaÇkÃ)># ## athavà ## #<"kasyacijjÃyate tu«ÂiraÓubhe 'pÅha karmaïi / ÓÃkyasya và kuhetÆktirvedabrÃhmaïadÆ«aïe / paÓuhiæsÃdisaæbaddhayaj¤e tu«yanti hi dvijÃ÷ / tebhya e>#va tu yaj¤ebhya÷ ÓÃkyÃ÷ krudhyanti pŬitÃ÷ / ÓÆdrÃnnabhojanenÃpi tu«yantyanye dvijÃtaya÷ / svamÃtulasutÃæ prÃpya ## #<" ityÃdivÃrtikoktarÅtyÃnavasthitatvÃt vedamÆlakatvÃsaæbhavÃt prÃmÃïyÃnÃpattirityÃÓaÇkÃæ nirÃkartumÃha># --- vyatikrameti // #<(dharmabuddhyÃnu«ÂhÃnÃbhÃvena vyatikramÃdyaprÃmÃïye 'pi itare«Ãæ sadÃcÃrÃïÃæ prÃmÃïyameveti nirÆpaïam)># indravasi«ÂhÃdÅnÃæ pÆrvoktÃcaraïasya #<"ÓrutisÃmÃnyamÃtrÃdvà na do«o 'tra bhavi«yati / manu«yaprati«edhÃdvà tejobalavaÓena ca / yathÃvà nÃviruddhatvaæ tathà tadgamayi«yate" / iti vÃrtikoktaprakÃreïa kaustubhÃdyupapÃditena virodhaparihÃrasaæbhavÃt naiva viruddhatvam / dharmabuddhyà anu«ÂhÅyamÃnatvÃbhÃvÃcca na sadÃcÃratvamapi / ataste«Ãæ lobhakÃmÃdirÆpad­«ÂamÆlatvÃnnaiva prÃmÃïyam / evamÃtmatu«Âerapi yatra tanmÆlatvasaæbhava÷, tadvi«aye aprÃmÃïye 'pi Órutism­tyaviruddhÃtmatu«Âe÷ saæbhavatyeva tat / ataeva Ãtmatu«Âerdharmajanakatvasandehe nirïÃyikÃyÃ÷># #<"yadeva ki¤canÃnÆcÃnobhyÆhatyÃr«aæ tadbhavatÅ"ti vedenaiva prÃmÃïyÃbhyanuj¤ÃnÃt dharmatvaj¤Ãpakatvasya sm­tÃvapyukte÷ dharme j¤Ãte j¤ÃpakatayÃpi prÃmÃïyamavyÃhatamevetyartha÷ /># etena --- ## iti --- nirastam; #<"yadeve"tiÓrutereva pratyak«apaÂhitÃyà icchÃvi«ayasya dharmatvabodhikÃyÃ÷ svasyÃnubhavasaæbhavena tanmÆlakatvopapatte÷ / atra matÃntaranirÃsa÷ kaustubhe dra«Âavya÷ >#// iti caturthaæ ÃcÃraprÃmÃïyÃdhikaraïam // #<- - - - -># #<(5 adhikaraïam / )># ## te«vadarÓanÃt // atra ÓabdaprayogarÆpasyÃcÃrasya yatrÃryamlecchayo÷ parasparamarthavipratipatti÷, yathà pÅluÓabdasya v­k«aviÓe«e ÃryÃïÃæ hastinyanye«Ãæ, tatra tayostulyabalatvam; vyavahÃre ÃryÃïÃmiva mlecchÃnÃmapyabhiyuktatvÃviÓe«Ãt, avadhyasmaraïasyobhayatrÃpi samÃnatvÃcceti prÃpte ---- #<ÓakyatÃvacchedakabhedenÃnekaÓaktikalpanÃprasaÇgÃt ekatraiva Óaktirnobhayatra / naca vinigamanÃviraha÷;># Ãryaprasiddhereva niyÃmakatvÃt / Ãryà hi ÓabdaikasamadhigamyadharmÃdharmayoraviplutilipsayà ÓabdÃrthatattvaæ vivicya paripÃlayanti, na mlecchÃ÷; d­«ÂÃrthavyavahÃrasya yathÃkatha¤cidapi siddhe÷ / atastatprasiddhyà v­k«aviÓe«a eva Óakti÷ / gajapratÅtistu lak«aïayà ÓaktibhramÃdvà / yatra tu niyÃmakÃbhÃvastatrÃgatyÃk«ÃdiÓabde«u ubhayatrÃpi Óakti÷; ÃryÃïÃmevobhayatra prayogÃt / tatrÃpi kvacidvÃkyaÓe«asya niyÃmakatà --- yathà "yatrÃnyà o«adhayo mlÃyante athaite modamÃnà ivotti«ÂhantÅ"tyanena yavaÓabdasya dÅrghaÓÆka eva Óakti÷ / priyaÇgu«u tulak«aïÃdiriti // 5 // iti pa¤camÃdhikaraïe ÃryaprasiddhiniyÃmakatÃparaæ prathamavarïakam / #<># (te«vadarÓanÃditisÆtre bhëyak­dracitÃdhikaraïaÓarÅrasaægraha÷) atra bhëyakÃreïa vyÃkaraïÃdhikaraïe sÃdhuÓabdaprayoganiyamasm­te÷ vedamÆlatvÃbhidhÃnÃdanÃdivÃcakÃkhyasÃdhu- Óabdaprayogasya dharmabuddhyÃnu«ÂhÅyamÃnatvÃviÓe«Ãt sÃdhuÓabdaprayogasya sÃk«Ãddharmatayà tadantarvartipadÃnÃæ padÃrthapratipattimukhena dharmÃdharmopayogitayà dharmaprÃmÃïyasaæbhavena dharmapramÃïajij¤Ãsopapatte÷ adhyÃyasaægatiæ, Ói«ÂÃkopÃdhikaraïe sm­tyadhikaraïasiddhasm­tyÃcÃraprÃmÃïyasya virodhÃdhikaraïenÃpÃditasya pratiprasavakaraïenÃcÃraprÃmÃïyasyÃpi prastutatvÃdanantarasaægatiæ cÃbhipretya yatra "yavamayaÓcaru÷" "vÃrÃhÅ upÃnahau" "vaitase kaÂe prÃjÃpatyÃn saæcinoti" ityÃdau prayuktÃnÃæ yavavarÃhavetasaÓabdÃnÃmarthaprayogÃcÃravipratipatti÷, yathà --- bahubhi÷ yavÃdiÓabdÃ÷ priyaÇgu-vÃyasa-jambuv­k«e«u prayujyante, kaiÓcittu dÅrghaÓÆka-sÆkara-va¤jule«u, tatra prayogapratyayayorubhayatrÃviÓe«Ãt ubhayatra vÃcakatvakalpanenÃrthadvayasyÃpi vikalpena grahaïaæ iti pÆrvapak«aæ prÃpayyÃnekatra Óaktikalpane gauravÃdekatra Óaktiraparatra gauïÅ / tatrÃpi yavapadasya yavamayakarambhapÃtravidhiÓe«atayà "yatrÃnyà o«adhayo mlÃyante athaite modamÃnà ivotti«ÂhantÅ" tyÃmnÃnÃt dÅrghaÓÆka eva Óakti÷; phÃlgune 'nyau«adhimlÃnatÃyÃmapi priyaÇgÆïÃæ modÃbhÃvÃt, var«Ãsu te«Ãæ modasattve 'pi anyau«adhÅnÃæ mlÃnÃbhÃvÃt dÅrghaÓÆkÃnÃæ phÃlgune 'nyau«adhimlÃnatÃyÃmeva modasaæbhavena tadupapatte÷ / atra ca vÃkyaÓe«asya sattvepyanyatrÃÓvavÃlÃdau ÓaktigrÃhakatve yavÃdiÓabdasthale tanniÓcÃyakatvamÃtrameva lÃghavÃt kalpyate / Óaktigrahastu prayogÃdeva / ata eva phÃlgunÃdau godhÆmÃdermodamÃnatve 'pi aprayogÃdeva vÃcyatvÃprasakti÷ / evaæ "varÃhaæ gÃvo 'nudhÃvanti" "daeapsujo vetasa÷" ityarthavÃdÃbhyÃæ varÃhavetasaÓabdayorapi sÆkarava¤julayoreva Óakti÷ / gavÃmadyatvabuddhyà khecaravÃyasÃnudhÃvanÃsaæbhavena jambÆv­k«asya sthalÃdhikaraïasya apsujanyatvasyÃsaæbhavena tadanupapatte÷ / ataÓca vÃkyaÓe«Ãnug­hÅtÃryaprasiddhireva balÅyasÅti siddhÃntitam //#< (vÃrtikakÃrasaæmatÃdhikaraïaÓarÅraracanÃpÆrvakaæ mÆlak­tà vÃrtikÃrÅyÃdhikaraïaÓarÅraparigrahe nimittanirÆpaïam)># vÃrtikak­tà tu yavavarÃhavetasaÓabdÃnÃæ priyaÇguvÃyasajambÆrÆpe«varthe«u kasminnapi deÓe Ói«ÂairaprayogÃt vipratipattyabhÃvena #<"sÃrasvataæ me«a" mityatra># "vÃgvai sarasvatÅ"ti vÃkyaÓe«eïa sarasvatÅÓabdaprak­tinirïayasyevehÃpi #<"sandigdhe«u vÃkyaÓe«Ãdi" tyanenagatÃrthatvÃdvÃkyaÓe«ÃbhÃvenÃbhiyuktaprasiddhestulyabalatvÃpatteÓca nodÃharaïatvasaæbhava÷ / navaitatsad­Óaæ vÃkyaÓe«anirïeyÃbhidheyaæ triv­dÃdiÓabdarÆpaæ saæbhavatyudÃharaïam; tatra traiguïya eva lokaprayogenÃrthavipratipattyabhÃvÃt / ato bhëyakÃrÅyÃmadhikaraïaracanÃmayuktÃæ matvà pikanemÃdhikaraïe vak«yamÃïamlecchaprayogÃcÃraprÃmÃïyÃlocanena prÃsaÇgikÅæ saægatiæ cÃbhisaædhÃyÃryamlecchavipratipattivi«ayaÓabdaprayogarÆpÃcÃrodÃharaïenÃpi ÃryaprasiddherbalÅyastvaæ siddhÃntitam / tadvadeva bhëyakÃra k­taæ vicÃraæ svayamapyupek«ya yathÃvÃrtikameva vicÃraæ darÓayati># --- tatreti // #<"pailavaudumbarau daï¬au vaiÓyasye" tigautamasm­tÃvityartha÷ /># avadhyasmaraïasyeti ##// (ÃryaprasiddherarthanirïÃyakatvam tayorvirodhe vÃkyaÓe«asyeti nirÆpaïam) ÃryÃhÅti // Ãryapadaæ rasavÅryavipÃkavaicitryaj¤Ãnasidhyarthaæ yatamÃnÃnÃæ vaidyÃnÃmapyupalak«aïam / yathÃkatha¤cidapi siddherityasyÃgre paripÃlayantÅtyanu«aÇga÷ / lak«aïayeti // pÅluv­k«Ãdhikaraïakabandhanasaæbandhena lak«aïayà yatra tu katha¤cidapi na ÓakyasaæbandhalÃbha÷, tatra ÓaktibhramÃdvetyartha÷ /#< niyÃmaketi >#// yatrÃryÃïÃmevobhayatra prayogastatra "abhiyuktatarà ye ye bahuÓÃstrÃrthadarÓina÷ / te te yatra prayu¤jÅran sa sorthastattvato bhavet" itivÃrtikadarÓitarÅtyà nirïaya÷ / ## asati vÃkyaÓe«e 'pi nak«ati÷ / yatra tvetayorevobhayatra prayogastatra vÃkyaÓe«asya niyÃmakatetyartha÷ /#< yavaÓabdasyeti >#// (saæbhavadvipratipattikÃnÃmapyuktÃdhikaraïavi«ayatvam) etacca pÆrvoktarÅtyà vÃrtikamate yavaÓabdasyÃrthaprayogavipratipattyavi«ayatvÃt bhëyakÃradarÓitasaæbhavadvipratipatti- vi«ayatvena katha¤ciduktamapi saæbhavadvipratipattikodÃharaïÃntaropalak«aïÃrthatvena vyÃkhyeyamiti dhyeyam // #<(vipratipattyadhikaraïaprayojananirÆpaïam)># ##// (vÃrtikakÃrÅyavarïakÃntaradvayanirÆpaïam) vi«ayavyÃv­ttyarthaæ vÃrtikak­tà k­taæ varïakÃntaradvayam, tatrÃdyamÃha / ##// Ãdipadena pait­«vastrÅyÃdipariïayasyÃnupanÅtena bhÃryayà ca sahabhojanasya paryu«itabhojanÃdeÓca saægraha÷ / #<(sm­tiviruddhÃcÃrasya prathamavarïakavi«ayatvopapÃdanam)># ## #<"mÃtulasya sutÃmƬhvà mÃt­gotrÃæ tathaivaca / samÃnapravarÃæ caiva tyaktvà cÃndrÃyaïaæ caret"># iti ÓÃtÃtapasm­tyà tathà #<"pait­«vastrÅyabhaginÅæ svastrÅyÃæ mÃtureva ca / mÃtuÓca bhrÃturÃptasya gatvà cÃndrÃyaïaæ caret" iti manusm­tyà ca viruddhastatra vicÃra ityartha÷ >#// (ÃcÃrasm­tyo÷ samabalatvÃcÃraprÃbalyayoÓca nirÆpaïam) dharmatvena Ói«Âatraivarïikaparigrahasya Órutikalpakatvasyobhayatra tulyatvÃt vikalpena prÃmÃïyamiti pÆrvapak«amÃha #<--- tatrobhayoriti >#// etacca tulyabalatvaæ "samà vipratipatti÷ syÃdi"ti sÆtrÃnurodhenoktam //#< vastutastu ---># pratyak«aÓrutyà viruddhasm­termÆlaÓrutyanumitipratibandhalak«aïabÃdhÃsaæbhave 'pi yathÃÓrutamÆlaniÓcayÃdananu«ÂhÃnarÆpaphalÃpahÃralak«aïabÃdhasyeveha sm­tivirodhe 'nu«ÂhÃnÃtmakasyÃcÃrasya phalÃpahÃralak«aïasya bÃdhasyÃsaæbhavÃt sm­tervÃkyÃtmakatvena pratyak«aÓrutyaviruddhÃrthapratipÃdakaÓrutikalpanena yathÃÓrutÃrthatyÃgalak«aïabÃdhasaæbhave 'pi ihÃcÃrÃïÃæ avÃkyÃtmakatvena anyathÃtvasyÃpi kalpayitumaÓakyatvÃt tadasaæbhavemithyÃtvalak«aïa÷ paraæ bÃdho vÃcya÷ / nacÃsau saæbhavati; Ói«Âatraivarïikaparigrahasya d­«ÂatvÃt / ataste«vÃcÃre«u sm­tyapek«ayà ÓÅghrameva mÆlaÓrutikalpanayà labdhÃtmake«u balavadvirodhadarÓanÃt balÅyastvÃt sm­terevÃcÃreïa phalÃpahÃralak«aïabÃdhasaæbhava iti na vikalpopÅti dhyeyam // #<(sm­tivirodhe ÃcÃrasya ÓrutyÃdikalpakatvÃyogenÃprÃmÃïyanirÆpaïam)># ## --- evamiti // sm­tÅnÃmiti // ayaæ bhÃva÷--- manvÃdÅnÃæ #<"sÃk«Ãtk­tadharmÃïa ­«aya" iti sm­te÷ sakalatattvaj¤ÃnasaæpannatvÃt tatpraïÅtasm­te÷ vedavirodhe 'pi ÓrutimÆlatvÃvirodhe sutarÃmÃcÃravirodhe tanmÆlatvavirodhÃsaæbhavÃt na tÃvanmÆlaÓrutikalpanapratibandhasaæbhava÷, ÃcÃrasya tu manvÃdigatasya asmadÃdibhi÷ anupalaæbhÃdarvÃcÅnÃnÃæ ca sakaladharmatattvaj¤ÃnÃbhÃvÃt pramÃdÃdisaæbhavena cÃviÓvasanÅyatvÃt tadÃcÃrasya># #<ÓrutimÆlatvakalpane Órutivirodhavat sm­tivirodhe 'pi bhavatyevÃnu«ÂhÃnalak«aïaphalÃpahÃrarÆpabÃdhasaæbhavena pratibandha÷ / Ói«ÂÃcÃro hi pÆrvapÆrvÃcÃryagatassannuttarottarÃn prati svakartavyatÃæ pramÃpayan svÃnu«ÂhÃnaphalakatayà prÃmÃïyaæ labhate / saæbhavati ca tasyottarottarÃnu«ÂhÃnala>#k«aïaphalÃpahÃrÃdbÃdha÷ // (ÃcÃrasya Órutikalpane sm­tyapek«ayà viprakar«anirÆpaïam) ## ÃcÃrasya nityÃnumeyaÓrutimÆlakatvanirÃsÃt pratyak«ÃnubhÆtaÓrutimÆlatvaæ kalpanÅyam / naca idÃnÅntanÃnÃmanu«ÂhÃtÌïÃæ itastato viprakÅrïaÓÃkhÃntaragataÓrutidarÓanaæ saæbhavati / ator'vÃcÅnÃcÃrÃn d­«Âvà na jhaÂityeva Órutivi«ayÃnubhavakalpanam bÃdhitatvÃt iti manvÃdibhya÷ manvÃdyupadeÓenaivÃdyayÃvadarvÃcÅnaparyantametadÃcÃrÃnu«ÂhÃnakalpanamiti Órutyadhigamakalpanaæ yÃvadanu«ÂhÃnamiti manvÃderanu«ÂhÃnadarÓanena và adyatadanu«ÂhÃnadarÓanakalpanaæ và manvÃdibhistu paraæ etadÃcÃramÆlaÓrutird­«Âeti kalpyate; te«Ãæ sakalavedÃrthatattvadarÓanavattvÃt, ato manvÃdibhirevaitadÃcÃramÆlaæ Órutimupalak«ya sm­tvà tadÃnÅntanebhya upadiÓya tadÃnÅntanaireva và manvÃdyÃcÃraæ d­«Âvà anu«Âhitaæ ityevaæ paramparayÃdyayÃvadarvÃcÅnÃcÃraparyantaæ ÃcÃrÃnu«ÂhÃnamityevaæ pÆrvapÆrvÃcÃrakalpanayà sm­tiæ prakalpya paÓcÃt Órutikalpanamiti dvyantaritaprÃmÃïyÃdviprakar«a÷ / manvÃdinibaddhasm­tÅnÃæ tu manvÃdi«veva ÓrutyupalaæbhapÆrvakaæ tadarthasm­tikalpanena nibandhanopapatterarthakalpanadvÃrà jhaÂityeva ÓrutikalpanÃt sannikar«a iti liÇgavÃkyÃdivadevÃrthaviprakar«ÃdapyÃcÃrasya daurbalyam // evaæ và ---yatra mÃtulakanyÃpariïayÃdau sm­tyÃcÃrayorvirodhastatrobhayorapi ÓrutikalpakatvÃttulyabalatva- miti prÃpte --- sm­tÅnÃæ sapratyayapraïÅtatvÃt sm­ti«u kartavyatÃvÃcividhipratyayaÓravaïÃcca balÅyastvam / ÃcÃre«u tu ÃcaritÌïÃæ janÃnÃæ manvÃdyapek«ayÃtathà pratyayitataratvÃbhÃvÃditastatoviprakÅrïaparaprakaraïÃdigata- ÓrutyavagamasyÃÓakyatvÃt kartavyatÃvÃcividhipratyayasyÃvaÓyakalpanÅyatvÃcca daurbalyam / ataevedÃnÅntanÃcÃra- darÓanena Órutidra«Âu÷ sm­tiæ tadupadeÓaæ và kalpayitvà Órutikalpanam, sm­tÅnÃntu sÃk«ÃdevetiviÓe«a÷ / ata÷ sm­tivirodhe ÃcÃrasya yÃvatsm­tidarÓanaæ ananu«ÂhÃnam // 6 // iti pa¤camÃdhikaraïe sm­tiviruddhÃcÃrÃ- prÃmÃïyaparaæ dvitÅyavarïakam / #<(paraprakaraïapaÂhite«u vÃkye«vidÃnÅntanÃnÃæ yatki¤cidÃcÃrÃdimÆlatvÃdhyavasÃnÃbhÃvanirÆpaïam)># yadyapi katipayÃcÃramÆlabhÆtaÓrutÅnÃmarvÃcÅnÃnÃæ darÓanaæ bhavati, yathà "nayanaæ dak«iïaæ dÅk«ita÷ pÆrvamaÇkte savyaæ hi manu«yà äjate" iti Órutermanu«yakart­kaprÃksavyÃk«ya¤janÃcÃramÆlabhÆtÃyÃ÷, evamanyà api Órutaya udÃhartavyÃ÷; tathÃpi paraprakaraïapaÂhitatvavidhyantaÓe«atvÃdinedÃnÅntanaistÃsÃmÃcÃramÆlatvÃnadhyavasÃnÃdÃcÃra- paraæparayà manvÃdini«ÂhÃdhyavasÃyakalpanamÃvaÓyakameva // ## ÃcÃre kartavyasya svarÆpamÃtraæ kÊptaæ, natu kartavyatÃ; sà tu dharmabuddhyÃdinà arthasukhÃdirÆpahetvantarÃsaæbhavapariÓe«asahak­tayà kalpyÃ, sm­tau tu liÇÃdiÓabdenaiva sÃvagamyate iti vai«amyÃt prak­te ÓrutivirodharÆpabalavadbÃdhakabalÃdanupalabhyamÃnamapi kÃmÃdihetvantaraæ sphuÂatarameva kasyacinmÆlÃnu«ÂhÃtu÷ puæsa iti pariÓe«Ãsaæbhavena ÓrutikalpanÃyogÃt tatra dharmabuddhirbhrama eva / anye«Ãmapi tadanuyÃyinÃmadharma eva dharmabuddhiriti ni«pramÃïakaæ tanmÆlaÓrutikalpanam // #<(vikalpÃpattyÃpi ni«iddhavi«ayakÃcÃrÃde÷ ÓrutikalpakatvÃyoga÷)># ki¤ca --- ##// (Ãtmatu«Âe÷ ÓrutimÆlatvaÓaÇkÃnirÃkaraïapÆrvakaæ sm­tyÃcÃramÆlatvavyavasthÃpanam) evamÃtmatu«Âerapi sm­tivirodhe daurbalyÃdaprÃmÃïyamavaseyam /#< naca ---># Ãtmatu«Âe÷ "yadeva ki¤canÃnÆcÃno 'bhyÆhatyÃr«aæ tadbhavatÅ"ti pratyak«aÓrutereva mÆlatayopalabhyamÃnatvena paraæparÃkalpanÃbhÃvÃt daurbalyasyÃcÃravadanupapattiriti #<--- vÃcyam;># yadevetyasyà Órute÷ sÃmÃnyavi«ayatvena viÓe«avi«ayasm­tyÃcÃrai÷ Ói«ÂÃkopÃdhikaraïanyÃyenÃviruddhavi«aye saækocopapatte÷ / ata ÃcÃravat Ói«ÂÃtmatu«Âerapi sm­tyÃcÃrayorvirodhe daurbalyamiti // #<(mÃtulakanyÃpariïayÃde÷ deÓabhedena bodhÃyanavacanÃnusÃreïÃdharmatvavyavasthÃpanam)># ## pratyayo ## sapratyayÃ÷ manvÃdaya÷ tai÷ praïÅtatvÃdityartha÷ // yattu #<"ye«Ãæ paraæparÃprÃptÃ÷ pÆrvajairapyanu«ÂhitÃ÷ / ta eva tairna du«yanti ÃcÃrairnetare janÃ÷" /># #<"itara itarasminna du«yati deÓaprÃmÃïyÃt"># ityÃpastambÃdivacanebhyo deÓabhedena prÃmÃïyavyavasthÃpanaæ taddurbalavigÅtÃcÃrÃnurodhena balavatsm­tisaækocasyÃnyÃyyatvÃt bodhÃyanenÃpastambamatamupanyasya #<"mithyaitaditi gautama÷" "Ói«Âasm­tivirodhÃdi" tyukteÓcÃpastambavacanasya garhÃ>#mÃtranirÃkaraïÃrthatvamabhipretya siddhÃntamupasaæharati --- ata iti // #<(mÃtulakanyÃpariïayÃde÷ pratyak«aÓrutimÆlatvaparasm­ticandrikÃdikhaï¬anasÆcanam)># atraca #<"garbhe nunaujanità dampatÅdaæ patÅ karddevastva«Âà savità viÓvarÆpa" ityÃdipratyak«aÓrautaliÇgÃva«ÂabdhatvÃnmÃtulakanyÃpait­«vastreyÅpariïayÃcÃrasya sm­tito 'pi prÃbalyÃdanudÃharaïatvaæ nyÃyasudhÃk­tà balÃbalÃdhikaraïe uktam / tadanusÃreïa sm­ticandrikÃkÃrÃdayopyevamevÃÇgÅkurvanti / te«ÃmupapÃdanapÆrvakaæ nirÃkaraïaæ kaustubhe dra«Âavyam >#// (triv­ccaryaÓvavÃlÃdiÓabdÃnÃmarthaviÓe«e lokavedayorvipratipannÃnÃmuktavarïakavi«ayatÃnirÆpaïam) vÃrtikak­tà k­taæ dvitÅyaæ varïakÃntaramÃha #<--- evaæveti >#// "triv­t bahi«pavamÃna" mityatra paÂhite triv­cchabde lokatastribhirv­tyata iti vyutpattyà "triv­drajjustriv­dgranthi" rityatra traiguïyamartha÷ pratÅyate / vede tu tadupakramya "upÃsmai gÃyatà nara" ityÃdit­catrayÃnukramaïÃt "navabhi÷stuvantÅ"ti ÓrutyantarÃcca stotrÅyÃnavakam / tathà caruÓabdasya loke sthÃlÅvacanatvaæ, vede tu "Ãditya÷ prÃyaïÅya÷ payasi caruri"ti vidhÃyÃjyasyainaæ carumabhipÆrya caturÃjyabhÃgÃn yajati pathyÃæ svastimi«Âvà agnÅ«omau yajati agnÅ«omÃvi«Âvà savitÃraæ yajatyaditimodaneneti kramaparavÃkye siddhavadodanÃnuvÃdÃdodanaparatvam / tatrÃpi yÃj¤ikaprasidhyÃnavastrÃvitÃntarÆ«mapakvaudanaviÓe«aparatvam / tathà aÓvavÃlaÓabde÷ loke 'vayavayogenÃÓvasya keÓarÆpor'tha÷, vedetu "aÓvavÃla÷ prastara÷" ityatra vÃkyaÓe«e "yaj¤o ha vai devebhya÷ aÓvobhÆtvo 'pÃkrÃmat so 'pa÷ prÃviÓat sa vÃladhau g­hÅta÷ sa bÃlÃnmuktvà viveÓa ha te vÃlÃ÷ kÃÓatÃæ prÃptÃ" iti ÓravaïÃt kÃÓarÆportha÷, evaæ vipratipattivi«ayamudÃharati --- triv­diti // Ãdipadenaik«avÅ vidh­tÅtyatra lokÃvagatayogabalenek«vavayavapara ek«avÅÓabda÷, vÃrtikalekhanonnÅtavÃkyaÓe«Ãttu vede kÃÓamÆlapara÷ / tathà stomaÓabdo brÃhmaïastoma iti loke samudÃyavacana÷, vedetu stutermÃnaæ stoma iti yÃj¤ikaprasidhyÃstome ¬avidhi÷ pa¤cadaÓÃdyartha iti vyÃkaraïena cÃnug­hÅtena 'triv­deva stoma÷' 'pa¤cadaÓastoma' iti sÃmÃnÃdhikaraïyanirdeÓena stotrÅyÃsaækhyÃk­tastutisaækhyÃpara ityanayorapi vipratipattivi«ayayo÷ saægraha÷ // #<># evaæ và --- triv­ccarvaÓvavÃlÃdiÓabde«u yatra lokavÃkyaÓe«ayorarthavipratipattistatra padapadÃrthasambandhe lokÃt vedasyÃdhikye pramÃïÃbhÃvÃttulyabalatvamiti prÃpte --- ## // 7 // iti t­tÅyavarïakam / #<># (laukikavaidikaprasiddhyorasamabalatvena vikalpapÆrvapak«a÷) ## lokaprasiddherdharmaæ pratyanaÇgatvÃt vedaprasiddhireva balavatÅtyÃÓaÇkÃæ "naitadevaæ padÃrthe«u na hi vedo viÓi«yate / ad­«ÂahetuvÃkyÃrthe lokÃtsa hyatiricyata" iti vÃrtikoktarÅtyà pariharati #<--- tatreti // tulyabalatvamiti // naca ---># ekatraÓaktikalpane paratra tatsÃd­Óyena prayogopapatternÃnekaÓaktikalpanaæ yuktamiti #<---vÃcyam;># arthadvayasyÃpyatyantavailak«aïyena sÃd­ÓyÃbhÃvÃt, vinigamanÃvirahÃcca / ato 'nanyathÃsiddhapramÃïadvayabalenobhayorapi vÃcyatvÃvagamÃt tulyabalatvena vikalpa÷ / tathÃca "triv­dbahi«pavamÃnam"ityatraikà ­k triguïitetyeka÷ t­ca÷ kartavyo laukikÃrthagrahaïapak«e, t­cÃntarÃmnÃnantu pÃk«ikatvena j¤eyam / evaæ caruÓabdenÃnadanÅyasyaiva sthÃlÅdravyasya k­«ïalavadvidhÃnaæ, payasastvad­«ÂadvÃrÃdhikaraïatvam, arthavÃdastu pÃk«ikÃnuvÃda iti / evamanyatrÃpyÆhyamiti bhÃva÷ // #<(lokaprasiddhe÷ vaidikaprasiddhyapek«ayà balavattvapak«anirÆpaïam)># ## tathÃhi --- virodhe lokaprasiddheranyanairapek«yeïÃtmalÃbhÃt #<"kÃrpÃsamupavÅtaæ syÃt viprasyordhvaæ v­taæ triv­t / triv­tà granthinaikene"ti manuvacane rajjvÃraæbhake«u navatantu«u na>#vasaÇkhyÃsadbhÃve 'pi upavÅtÃraæbhikÃyÃæ rajjvÃæ traiguïyavidhyarthatvadarÓanÃt, vede 'pi #<"triv­draÓanÃbhavatÅ"ti traiguïyavi«ayayÃj¤ikaprasiddherapi satvÃcca triv­cchabde manuvaidikaprasidhyanug­hÅtatvÃccÃnupasaæjÃtavirodhitvena vaidikaprasiddherlokaprasiddhapadÃntarasÃmÃnÃdhikaraïyÃdhÅnasiddhikatvena vilambitatvÃttadapek«ayà daurbalyamiti tadarthasyaiva grahaïam / arthavÃdÃnÃntu prarocanÃmÃtratvena># #<"yajamÃna÷ prastara" ityÃdivadgauïatvenÃpyupapatternÃvaÓyaæ saæj¤Ãsaæj¤isaæbandhapratipÃdanaparatvamityÃnarthakyÃbhÃvÃt nÃnarthakyapratihatatvenÃpi tadarthasya grahaïamiti nÃrthadvayagrahaïena vikalpo 'pi / eva¤ca sÃmyapak«e vikalpenÃrthavÃdasya pÃk«ikÃnuvÃdatvam, prÃbalyapak«e lokaprasiddhÃrthasyaiva vidhau grahaïÃdarthavÃdasthaudanÃdipadÃnÃæ odanasaæbandhena sthÃlyÃdilak«akatvaæ kalpyata iti siddham >#// (laukikavaidikaprasiddhyo÷ samabalatvavi«amabalatvapak«advayepi sÃrthavÃdavidhisthale 'vivÃdÃt nirarthavÃdaghaÂakapadÃbhiprÃyatvam --- iti) ## pak«advaye 'pi prak­todÃharaïer'thavÃdenaudanavi«aya eva vidhestÃtparyagrahÃt siddhÃntavat "gauïaæ lÃk«aïikaæ vÃpi vÃkyabhedena và svayam / vedo 'yamÃÓrayatyarthaæ ko nu taæ pratikÆlayet" iti vÃrtikoktarÅtyà odanasyaiva grahaïÃpattyà nÃnu«ÂhÃne kaÓcana viÓe«a÷, tathÃpi yatra "sauryaæ carumi"tyatra nÃrthavÃdastatredaæ prayojanam #<---># ityÃhu÷ / tanna; ##// (triv­cchabdÃrthanirïaya÷) ## triv­dÃdiÓabdÃnÃæ t­catrayÃnukramaïavaÓÃt stotrÅyÃnavake ÓaktÃvavadhÃritÃyÃæ yatra stotrasaæbandhastatra sa evÃrtho grÃhya÷ / anyathà bahi«pavamÃne t­catrayavidhÃnÃdeva stotrÅyÃnavakasiddhau "triv­dbahi«pavamÃnamiti" triv­cchabdopÃdÃnavaiyarthyÃpatte÷ / ata÷ stotrÅyÃnavake iva traiguïye 'pi triv­«padavÃcyatvenaiva tatsÃrthakyÃt yatra nÃsti "triv­dagni«Âudagni«Âoma÷" ityÃdau t­catrayÃnukramaïaæ, tatra tasyaiva rƬhyà kÊptayà yogabÃdhena vidhÃnam / yatra tu na sà bÃdhikÃ, yathà --- "triv­tÃyÆpami"tyÃdau tatra lokaprasiddhatraiguïyasya grahaïe 'pi na laukikÃrthe traiguïye ÓakyasaæbandhÃbhÃvÃllak«aïà / ataÓca stotrÅyÃnavakamÃtre Óaktasyeha navakamÃtre grahaïe 'pi lak«aïÃpatte÷ kÊptÃvayavayogenaivÃrthapratÅtyupapattau lÃk«aïikÃrthatve pramÃïÃbhÃvÃt ÓakyÃrthasyaiva grahaïamiti lokasiddhÃrthe 'pi Óaktireveti nÃnÃrthatvameva / ## bahi«pavamÃna eva t­catrayÃnukramaïadbahi«pavamÃnagatastotrÅyÃgatanavaka eva rƬhi÷---## tathÃtve triv­dgahaïavaiyarthyÃpattestadavasthatvÃt / na hi tadà agni«Âuti sarvastotre«u navakaæ vidhÃtuæ Óakyate; "triv­tÃyÆpa"mityatreva lÃk«aïikatvÃpatte÷ / traiguïyarÆpaÓakyÃrthasyaiva grahaïÃpattestatrÃtideÓenaiva stotrÅyÃnavakaprÃpteÓca vidhivaiyarthyÃcca tatra triv­tpadavaiyarthyÃpatteranivÃraïÃt / ata÷ stotrÅyÃnavake iva traiguïye 'pi Óakti÷ / evaæ mÃnavavÃkye 'pi stotrÅyÃnavakavat lokaprasiddhatraiguïyaparatvameva // #<(triv­cchabdasya stotrÅyÃnavakavÃcitve Ãk­tyadhikaraïavirodhaparihÃrau)># ##// (caruÓabdÃrthanirïaya÷) caruÓabdasyÃpi vÃkyaÓe«abalÃt samÃnavi«ayatvÃnurodhena odane rƬhisvÅkÃrÃt, aikÃntikasaæbandhÃllokaprasiddhasthÃlyÃæ lak«aïaiveti nÃnekÃrthatvam / ataeveha ÓaktÃvavadhÃritÃyÃæ yatra na vÃkyaÓe«a÷--- "yathà sauryaæ caru"mityÃdau tatrÃpi lÃk«aïikÃrthagrahaïe mÃnÃbhÃvÃdodanasyaiva grahaïam / yadyapi yÃj¤ikai÷ kapÃle kaÂÃhe và Órapitasya carutvÃnabhyupagamÃt sthÃlÅsthaudana eva ca prayogÃt sthÃlÅsthaudanaparatve Ãk­tyadhikaraïanyÃyena sthÃlÅmÃtravÃcitvameva yuktam / ataeva aikÃntikasaæbandhÃdodana eva lak«aïeti prÃpnoti; tathÃpi arthavÃdÃnurodhena gauïÃrthasyaivagrahaïe siddhe ÓyenopamÃnenopamitayÃgaparatayà nirïÅtaÓyenaÓabdena yÃgasya gauïyÃpi v­ttyà grahaïe siddhe tatprÃbalyÃt "samÃnamitaracchayenene" tyÃdau tadgrahaïasyeva sauryamityÃdÃvapi tasyaiva yuktaæ grahaïam / yÃj¤ikÃnÃmapi caruÓabdasyaudane pÃkaviÓe«amÃtranimittatve / api tasya sthÃlÅmantareïÃnupapatterarthÃk«epepi sthÃlÅsthaudanavÃcitvÃnaÇgÅkÃreïÃk­tyadhikaraïanyÃyÃ- vi«ayatayà sthÃlÅvÃcyatÃyÃ÷ aprasakteÓca / yadyapi caruÓabde yÃj¤ikaprasiddhyà lokaprasiddherbÃdhÃdeva nirïayassaæbhavatÅti na vÃkyaÓe«amÃtranirïeyÃbhiprÃyatvam; tathÃpi kvÃcitkayÃj¤ikaprasiddhereva lÃk«aïikatvopapattyà bahutaratatprasiddhibÃdhÃyogÃt vÃkyaÓe«asyaiva yÃj¤ikaprasiddhimÆlatvenÃÇgÅkÃryatve "taddhetoreve"ti nyÃyena nirïÃyakatvam iti dhyeyam // #<(aÓvavÃlaÓabdÃrthanirïaya÷)># ## vastutastu --- ## etena --- arthavÃda eva kÃÓapadaæ keÓarÆpavÃlalak«aïÃrthamastu, k­taæ ÓakyÃntarakalpanena iti #<--- nirastam;># 'te vÃlÃ÷ kÃÓatÃæ prÃptÃ' ityananvayÃpatte÷ // #<(stomaÓabdÃrthanirïaya÷)># ## tenaitadadhikaraïaprayojanamÃtrakathanÃrthatvÃnnapaunaruktyami ti bhÃva÷ / vÃkyaÓe«ÃÓceti grantho vyÃkhyÃtacara÷ // yattu #<"sandigdhe«u vÃkyaÓe«Ãdi"tyanena gatÃrthatvam, tat na; tasya># ##// iti caturthaæ ÓÃstraprasiddhapadÃrthaprÃmÃïyÃdhikaraïam // #<- - - - -># #<[coditaæ tu pratÅyetÃvirodhÃt pramÃïena / Jaim_1,3.10 /]># ## iti pikanemÃdhikaraïam / #<># (pikanemÃdipadÃrthanirïaye siddhÃntenopakrame nimittanirÆpaïam) atra yadyapi bhëye ÃryamlecchaprasiddherbalÃbalacintà bhÃti; tathÃpi sà mlecchaprasiddhe÷ kvacidapi prÃk prÃmÃïyasyÃnirÆpaïÃdayukteti matvà prÃmÃïyÃprÃmÃïyacintaivÃtra kriyate / balÃbalacintÃtu Ói«ÂÃkopÃdhikaraïe vyutpÃditapramÃïabalÃbalanyÃyenaiva siddhà prasaægÃt phalÅbhÆtatvena darÓiteti vÃrtikasÆcitamabhipretya virodhe mlecchaprasiddhe÷ daurbalye 'pi avirodhe tasyà eva pramÃïatvena grahaïÃt niruktÃdidvÃrakaÓÃstraprasiddhessiddhÃnte grahaïÃdÃpavÃdikÅæ saægatiæ spa«ÂatvÃttathÃÓÃstrasthaprasiddhagrahaïapÆrvapak«asya niryuktikatayà ca tÃmapradarÓyaiva vi«ayapradarÓanapÆrvakaæ siddhÃntamÃha #<--- yatreti /># Ãdipadena paÓvavayavaviÓe«avÃcinÃæ klomÃdiÓabdÃnÃæ dhautakauÓeyavÃcina÷ patrorïaÓabdasya ka¤cukavÃcino vÃrabÃïaÓabdasya ca saægraha÷ // (pikÃdyarthanirïaye svarÆpato mlecchaprasiddhidaurbalyanirÃkaraïapÆrvakatatprÃmÃïyavyavasthÃpanam) ## #<"pikamÃlabheta"># #<"somÃpau«ïaæ caruæ nirvapennemapi«Âaæ paÓukÃma" ityÃdivaidikacodanÃsu pikÃdiÓabdÃnÃæ prayuktatvenÃvibhaktikamlecchaprayoge 'pi prÃtipadikamÃtrasyÃviplutiniÓcayÃnnityavedaprayuktatvena ca jÃtyÃdirÆpanityÃrthavÃcitvakalpanÃvaÓyaæbhÃve sati mukhyÃrthÃntarÃprasiddhyà tatsad­Óe># kokilÃdau gauïatvÃyogÃt svasamÃnÃrthakakokilÃdiÓabdÃsÃd­ÓyÃcca ##// (vÃrtikamate asyaivÃdhikaraïasya vi«ayaviÓe«e mlecchaprasiddhiprÃbalyasÃdhakateti nirÆpaïam) ato vÃrtikamate mlecchaprasiddhe÷ prÃmÃïyÃprÃmÃïyavicÃrasyeva tadgatabalÃbalavicÃrasyÃpi ihaiva kartavyatvÃdupajÅvyatayedamadhikaraïaæ pÅlvÃdivarïakÃt prÃk arthato dra«Âavyam / eva¤cÃsmin mate prameyabalÃbalajyÃyastvasthÃpanasyÃtra pÆrvapak«Ãkathanaæ prati hetvÃkÃÇk«Ã saæbhavati; tathÃpi virodhe mlecchaprasiddheraprÃmÃïye ukter'thÃdevÃvirodhe prÃmÃïyaheto÷ pÆrvapak«asÃdhakasyÃsaæbhavÃt sÆtrak­tÃpi svÃtantryeïa tadakathanÃdeva cÃtra tadakathanamiti j¤eyam // #< iti pa¤camaæ mlecchaprasiddhiprÃmÃïyÃdhikaraïam //># ## na ÓrutyÃdimÆlakatve gauravÃt, nityabrahmayaj¤avidhivi«ayatvÃnupapatteÓca, «a¬aÇgÃnÃæ tu #<"«a¬aÇgameke" --- iti sm­terapi vedatvam / buddhabodhÃyanamaÓakÃdibhistu samÃkhyà kaÂhÃdivatpravacananimittatvenÃpyupapanneti prÃpte ---># d­¬hakart­smaraïÃtkaÂhÃdivatpravacananimittatvÃnupapatternai«Ãæ vedatvaæ vedatulyatvaæ và / pratimanvantara¤caivaævidhÃnÃæ granthÃnÃæ sattvÃnnityabrahmayaj¤avidhivi«ayatvopapatti÷ / ekagrahaïÃttu "«a¬aÇgameke" iti paramatopanyÃsa÷ / tasmÃde«Ãæ sm­tyadhikaraïanyÃyena vedamÆlakatvameva / ÓÃkyÃdigranthÃnÃæ tu tadasambhavÃt ÃbhÃsatvameva / #<># (kalpasÆtraprÃmÃïyaparabhëyakÃrÅyÃdhikaraïaÓarÅrasya sm­tyadhikaraïena paunaruktyaparihÃrÃrthaæ svata÷ prÃmÃïyaparatayà vÃrtikakÃramatÃnusÃreïa tadyojanam) atra bhëyak­tà sÆtrÃnurodhena kalpasÆtrÃïyudÃh­tya prÃmÃïyÃprÃmÃïyacintà k­tà / sà na yuktÃ; sm­tyadhikaraïe vedÃtiriktavidyÃsthÃnamÃtrasya vedamÆlakatayà prÃmÃïyasya sÃdhitatvena tadviruddhatvÃt / atassiddhÃnte sÆtradvayena svaraniyamavÃkyaÓe«ÃbhidhÃnena vedavailak«aïyapratipÃdanÃt svata÷prÃmÃïyanirÃkaraïapratÅte÷ pÆrvapak«e svÃtantryeïa prÃmÃïyamabhyupetya sm­tyadhikaraïasÃdhitavedamÆlakatvahetukaprÃmÃïyÃk«epeïa pÆrvapak«amupavarïya tasyaiveha siddhÃnte nirÃkaraïadvÃrà sm­tyadhikaraïasÃdhitasya sthirÅkaraïena bhëyagatapramÃïÃpramÃïaÓabdayo÷ svÃtantryÃsvÃtantryavyÃkhyÃyÃæ Ãk«epahetossarvatrÃviÓe«eïa sm­tyÃdi«vapi tadÃk«epasamÃdhÃnayossaæbhavÃt kalpasÆtrapadaæ bhëyagataæ upalak«aïamabhipretya mlecchÃcÃrÃïÃæ ke«Ã¤cidanÃditvena Ói«ÂÃcÃratulyatayà svatantryaprÃmÃïye 'bhihite ihÃpi vedatvena vedatulyatayà và svata÷ prÃmÃïyopapatternai«Ãæ vedamÆlatvaæ tadvirodhena và nÃprÃmÃïyaæ yuktamityanantarÃdhikaraïavyutpÃditaprÃmÃïyopajÅvanena sm­tivirodhÃdhikaraïadvayÃk«epÃdÃk«epikÅæ saægatiæ spa«ÂatvÃdapradarÓyaivodÃharaïÃni darÓayati --- ##// (kalpÃnÃæ sÆtrÃïÃæ ca sm­tyadhikaraïavi«ayatvena tadÃk«epaparÃdhikaraïavi«ayatvayogena kalpasÆtrayo÷ lak«aïÃdinirÆpaïam) na kevalaæ sm­tyadhikaraïe manvÃdism­timÃtramudÃharaïaæ, yena tÃvanmÃtravi«aya evÃyamÃk«epo bhavet, apitu vedÃtiriktÃnÃæ sarve«ÃmevodÃharaïatvÃt kalpasÆtrÃdivi«ayasyÃpi tasyÃk«epaæ sÆcayitumÃha #<--- kalpasÆtrÃïÃæ veti >#// kalpÃÓca sÆtrÃïi ceti vigraha÷ / kalpà nÃma prayogaæ kalpayantÅti vyutpattyà siddharÆpaprayogapratipÃdakà granthà bodhÃyanavÃrÃhamÃÓakÃdipraïÅtÃ÷, sÆtrÃïi tu sÆcayantÅti vyutpattyà ­caæ pÃdagrahaïaæ etattÅrthamityÃcak«ate ityÃdisvaparibhëÃsvasaæj¤ÃbhiryutÃni prayogaviÓe«onnÃyakalak«aïapratipÃdakà ÃÓvalÃyanabaijÃvÃpakÃtyÃyanÃdik­tà granthà iti bheda÷ / ## "siddharÆpa÷ prayogo yai÷ karmaïÃmanugamyate / tatkalpà lak«aïÃrthÃni sÆtrÃïÅti pracak«ate" ## "laghÆni sÆcitÃrthÃni svalpÃk«arapadÃni ca / sarvatassÃrabhÆtÃni sÆtrÃïyÃhurmanÅ«iïa÷" iti // #<(ÓÃkyÃdigranthÃnÃæ kalpasÆtrÃdhikaraïavi«ayatvopapÃdanam)># ÓÃkyÃdÅti // ## ##// (vedatvena vedatulyatvena và lÃghavÃt kalpasÆtrÃïÃæ prÃmÃïyapÆrvapak«a÷) ata eva vÃrtike "evametÃni catvÃryapi vidyÃsthÃnÃnÅ"tyuktam /#< gauravÃditi >#// yathaiva sm­tyadhikaraïe bhrÃntyÃdimÆlatvakalpanÃto vedamÆlatvakalpanÃyà laghubhÆtatvÃt vedamÆlatvamevÃÓritam, tathaiva d­¬hataraÓi«Âatraivarïikaparigraheïa avaÓyavaktavye prÃmÃïye vedamÆlatvakalpanÃpek«ayÃpi apauru«eyatvakalpanÃyà laghubhÆtatvÃttadeva yuktamÃÓrayitum ityapauru«eyatvasÃmyÃt manvÃdinibandhanÃni, vedÃ÷, dharmamÆlatvÃt, vidhivadityanumÃnena vedatvam / yadÃtu tÃni avedÃ÷, vedamudrÃrahitatvÃdvedatvenÃbhiyuktaprasiddhyabhÃvÃdvà kÃvyavaditi satpratipak«ÃnumÃnaparÃhatatvamupanyasyeta; tadà vedatulyatvaæ vetyartha÷ // #<(pratyak«avedÃrthasaægrÃhakatvena praïayanavaiyarthyÃpattyà vedatvena prÃmÃïyanirÆpaïam)># ki¤ca ##// (anÃdibrahmayaj¤avidhivi«ayatvena sm­tÅnÃæ svata÷pramÃïadharmÃdharmapramitijanakatvena ÓÃkyÃdignthÃnÃæ ca prÃmÃïyanirÆpaïam) ##// "aharaha÷ svÃdhyÃyamadhÅyÅte"tyupakramya "yad­co 'dhÅte yadyajÆæ«i yadbrÃhmaïÃnÅtihÃsÃnpurÃïÃni kalpÃni"ti ##nÃdisiddho brahmayaj¤avidhi÷ / nahi kalpÃdÅnÃmÃdhunikatve sa upapadyata ityartha÷ // yadyapi na ÓÃkyÃdigranthÃnÃæ nityabrahmayaj¤avidhivi«ayatvam; tathÃpi ÓÃkyÃdigranthebhyo dharmÃdharmÃvagate÷ svasaævedyatvÃttasyÃÓca svata÷prÃmÃïyasya tarkapÃde sthÃpitatvÃdÃptoktatvalak«aïaguïÃbhÃve 'pi prÃmÃïyÃvighÃta÷ / naca --- mÅmÃæsakai÷ prÃmÃïyÃnabhyupagame 'pi ÓÃkyai÷ parata÷prÃmÃïyÃbhyupagamÃt Ãptoktatvalak«aïaguïÃbhÃve kathaæ prÃmÃïyopapatti÷? "utpÃdÃdvà tathÃgatÃnÃmanutpÃdÃdvà sthitaivai«Ãæ dharmanityate"ti ÓÃkyena pravÃhanityatvena kÆÂasthanityatvena và dharmanityatvasyoktatvÃt, tatra nityatvasya ca tatpratipÃdakÃgamanityatvamantareïÃnupapatte÷ nityÃnÃæ cÃgamÃnÃæ asvatastve prÃmÃïyÃnirvÃhÃt svatastvÃbhyupagame 'pi apasiddhÃntÃnÃpatte÷ / evaæ satyapi yadi svakart­katvamabhyupagamyeta, tadà kart­do«eïa prÃmÃïyÃvagatirbÃdhyetÃpi, natu tadabhyupagamo yukta÷; gauravÃt / eva¤ca yadyapi vedamÆlakatve nirÃk­te vedatvaæ vedatulyatvaæ và dÆreïÃpÃstam; tathÃpi "ÓÃkyÃdiÓcora÷ svÃgamaprÃmÃïyagrÃmaæ pratyak«ÃdimÆlatvenÃnyadvÃreïa prave«Âumudyato 'tÅndriyÃrthadarÓanÃsÃmarthyavedamÃrgabÃhyatvalak«aïanyÃyadaï¬apÃïibhirmÅmÃæsakai÷ vÃrito varaæ na praviÓet, saæprati tu mÅmÃæsakÃnumatenÃpauru«eyatvena mahÃpathenaiva prakaÂaæ prave«Âuæ icchatÅ"ti vÃrtikoktarÅtyà saæbhavatyevÃprÃmÃïyÃk«epeïa svÃtantryeïa prÃmÃïyamiti bhÃva÷ // #<(«a¬aÇgavedatvanirÆpaïaprakÃra÷)># ## --- aÇgÃnÃntviti // #<"mantrabrÃhmaïayorvedanÃmadheyaæ «a¬aÇgameka" eti gautamasm­te÷ spa«Âameva vedatvamityartha÷ / apauru«eyatve bodhÃyanabauddhamÃÓakÃdisamÃkhyÃnupapattiæ kÃÂhakÃdisamÃkhyÃvadupapattyà pariharati># --- buddheti // ##// (d­¬hakart­smaraïena sm­tyÃdipauru«eyatvavyavasthÃpanam) d­ÓyÃbhÃvasÃdhakasya d­ÓyÃdarÓanasyeveha kartrabhÃvasÃdhakasyasmartavyÃsmaraïasyÃbhÃvena vedavadakart­katvÃnupapatte÷ pauru«eyatve 'pi prÃmÃïyasya lÃghavamÃtreïa tatsÃdhane kÃlidÃsÃdivÃkye«vapi tadÃpatte÷ tasya prÃmÃïyopa«Âambhakatvena svata÷pramÃïatvÃbhÃvÃcca nÃpauru«eyatvasiddhyà vedatvaæ vedatulyatvaæ vetyabhipretya siddhÃntamÃha #<--- d­¬heti >#// ataÓca smartavyÃsmaraïahetunà vedÃpauru«eyatve nyÃyata÷ svaravÃkyaÓe«ÃdimudrÃdibhiÓca siddhe kÃÂhakÃdisamÃkhyÃyÃ÷ tadanurodhena pravacananimittatvÃÇgÅkÃre 'pÅha kartrabhÃvasÃdhakapramÃïÃbhÃvena pratyuta tatsÃdhakapramÃïasattvena pravacananimittatvena na tattatsamÃkhyà netuæ yuktà / evaæ satyapi yadi traivarïikÃnÃæ dharmatvasmaraïaæ apauru«eyatvaæ vinà nopapadyeta, tata÷ kalpyetÃpi tat, tattu vedamÆlatvenÃpyupapannataramityabhipretyopasaæharati --- tasmÃditi // ## siddhÃnte tu pratyak«aÓrutivirodhe sannyÃyavirodhe ca yÃvanmÆlaÓrutidarÓanamananu«ÂhÃnalak«aïamaprÃmÃïyam / ÓrutidarÓanottarantu vikalpa÷ / yatra tu nyÃyopanyÃsarahitaæ mÅmÃæsÃnyÃyaviruddha¤ca sm­tervacanaæ tatra ÓrutimÆlakatvasambhavena vacanavirodhe nyÃyasyaivÃbhÃsatvÃttadartha evÃnu«Âheya iti / atra sarvatrodÃharaïÃni mÆloktodÃharaïadÆ«aïÃni cÃsmatk­te kaustubhe dra«ÂavyÃni // 9 // #<># (nityabrahmayaj¤avidhivi«ayatvÃdiprÃptavedatulyatvÃdinirÃkaraïam) yà tu nityabrahmayaj¤avidhivi«ayatvÃnupapatti÷, tÃæ pariharati --- nityeti // yathaiva vrÅhitvajÃtimÃdÃya nityasaæyogavirodhaparihÃra÷, tathà sarvagranthe«u vÃkyatvavatkalpyatvajÃtyanaÇgÅkÃre 'pi kÊpidhÃtvarthÃnusÃreïa vedÃrthaprakalpakatvopÃdhinaiva¤jÃtÅyakÃnÃæ granthÃnÃæ sarvakÃlaæ ke«Ã¤citsaæbhavena pravÃhanityatayà nityasaæyogÃvirodhopapatterna do«a ityartha÷ / ## aÇgÃnÃæ vedatvasmaraïaæ, tadekagrahaïÃdeva pÆrvapak«atvapratÅte÷ "mantrabrÃhmaïayo÷ vedanÃmadheyami"tyatraikagrahaïÃbhÃvena siddhÃntatvapratÅte÷ asanmÆlakamityÃha #<--- ekagrahaïÃttviti >#// (kalpasÆtrapraïayanasÃrthakyopapÃdanam) ## praïayanavaiyarthyÃpÃdanaæ, tannÃnÃÓÃkhÃgatÃnÃmekÃdaÓakapÃlatvÃdÅnÃæ samuccitÃnÃæ ca prayojÃdyanumantraïamantrÃdÅnÃæ ÓÃkhÃntarÅyavÃkyÃdhÅnabÃdhopasaæhÃraparisaækhyÃpadÃrthalak«aïÃpÆrvatÃdij¤ÃnÃrthatvÃda yuktam / upasaæhÃrasya mÅmÃæsÃbhij¤ai÷ svaÓÃkhÃmÃtrÃdhyÃyibhi÷kvacidudÃharaïaviÓe«e j¤Ãtuæ Óakyatve 'pi sarvodÃharaïe«u j¤ÃtumaÓakyatvÃt tattadarthasm­tivik«epakÃrthavÃdatyÃgena saæpratyanu«ÂhÃnasya kartumaÓakyatvÃcca praïayanasÃrthakyopapatte÷ pariharaïÅyam / prak­te ÓÃkhÃntaravadadhyet­bhedÃbhÃvÃttulyÃdhyet­katvÃttvanmata eva vidhyantarÃnarthakyamityabhyÃsÃt karmÃntaratvÃpatteratÅva gauravam / mama tu pratyak«avidhivihitÃrthÃnuvÃdakatve 'pi anu«ÂhÃnasaukaryÃrthaæ kalpÃdinopasthÃpanamarthavaditi / ## evaæ ekaikasyÃæ ÓÃkhÃyÃæ pa¤ca«aÂsaækhyÃkakalpasÆtrÃmnÃnavaiyarthyam, ekenaiva tadupasthÃpanasiddhe÷ ## svÃdhyÃyÃdhyayanavidhau svapadopÃdÃnÃt pÃraæparyÃgataikaÓÃkhÃdhyayananiyamasyeva "bahvalpaæ vÃsvag­hyoktaæ yasya yÃvatprakÅrtitaæ / tasya tÃvati ÓÃstrÃrthe k­te sarva÷ k­to bhavedi"ti ÓÃkhÃntarÃdhikaraïagatasarvÃÇgopasaæhÃrÃnukalpavidhÃvapi svapadopÃdÃnena g­hyapadopalak«ita- kalpasÆtrÃdÅnÃmapi pÃraæparyÃgataikag­hyasÆtrÃdhyayananiyamasyÃpi pratÅteranekakalpasÆtrÃdyadhyayanasyÃprasaktyÃnekairupasthÃpanena sÃrthakyopapatte÷; nahyuttarÃdhikaraïe kalpasÆtrÃdÅnÃæ parigrahavyavasthÃpi nirasi«yate 'pitu tadarthavyavasthaiva / ataÓca yÃnyÃÓvalÃyanakÃtyÃyanasÆtrÃdÅni tÃni tattaccaraïaireva paÂhanÅyÃnÅtyevaæparigrahavyavasthayà netaravaiyarthyamiti bhÃva÷ / yadapi dharmapramÃjanakatvÃsaæbhava÷ ityuktaæ, tatra yatrai«Ãæ mÆlabhÆtà Órutirna pratyak«Ã, tatra laukikavÃkyavat dharmapramÃjanakatvÃbhÃve 'pi mÆlabhÆtaÓrutyupasthÃpakatvena dharmapramÃprayojakatvopapatterbhÃktameva prÃmÃïyamiti sm­tyadhikaraïa eva pratipÃdanÃnnirasanÅyam / yatra mÆlabhÆtà Óruti÷ pratyak«Ã, tatrÃpi tattÃtparyÃvadhÃraïasya kalpasÆtrÃdyadhÅnatvÃt tÃtparyavi«ayÅbhÆtÃrthavi«ayapramÃjanakatvÃt tadupapattiriti kaustubhe dra«Âavyam // #<(ÓÃkyÃdigranthÃprÃmÃïyavyavasthÃpanam)># ## --- ÓÃkyÃdigranthÃnÃæ tviti / tadasaæbhavÃditi // ## (kalpasÆtrÃdhikaraïapÆrvapak«aprayojanÃni) ## kalpÃdÅnÃæ siddhÃnte vedamÆlakatvena prÃmÃïyÃÇgÅkÃre kiæ vicÃraprayojanamityapek«ÃyÃmÃha --- prayojanamiti // yatra pratyak«eti // yathà "audumbarÅæ sp­«ÂvodgÃyet" iti ÓrutyÃve«Âanavi«ayakasÆtrasya virodho bhëyakÃramate, yathÃvà "puro¬ÃÓaæ paryagnikarotÅ"ti kalpasÆtravacanÃnÃæ virodhastatretyartha÷ / ## yathà "anyatra tadarthavÃdavacanÃdi"ti pa¤camÃdhyÃyagatÃÓvalÃyanavacane "su«iro và etarhi paÓuryarhivapÃmutkhidati yadvrÅhimaya÷ puro¬ÃÓo bhavatyapidhÃnÃya" ityartha vÃdÃvagatachidrÃpidhÃnÃrthatvasyÃgnÅ«omÅyapaÓupuro¬ÃÓe 'vagate÷ tasya ca savanÅye 'tideÓaprÃptasyÃpyakaraïaæ "anusavanaæ savanÅyÃ÷ puro¬ÃÓà nirupyante vrÅhitvÃcchidratÃyÃ" ityarthavÃdÃvagatachidrÃpidhÃnarÆpaphalakasavanÅyaireva tatkÃryasya siddhernyÃyÃbhÃsopanyÃsapÆrvakaæ pratipÃditaæ tadvacanamityartha÷ //#< (kalpasÆtrÃdhikaraïasiddhÃntaprayojanÃni)># sannyÃyavirodheceti //#< dvÃdaÓÃdhyÃye># #<"chidrÃpidhÃnÃrthatvÃt puro¬ÃÓo na syÃt anye«ÃmevamarthatvÃ"dityadhikaraïe pÆrvoktarÅtyà paÓupuro¬ÃÓasyÃkaraïaæ># #<"puro¬ÃÓena mÃdhyandine savane" iti liÇgÃt vikalpena và karaïamiti pÆrvapak«aæ prÃpayyachidrÃpidhÃnapra>#tipÃdanasyÃrthavÃdamÃtratvÃt daÓame devatÃsaæskÃrÃrthatvasya sÃdhitatvÃnnityatvena kartavya eveti siddhÃntitam / atra mÅmÃæsà sannyÃya÷ / tadvirodha ityartha÷ // mÅmÃæsÃnyÃyaviruddha¤ceti // ## #<"agna Ãgaccha rohitÃÓva b­hadbhÃno dhÆmaketo jÃtavedo vicar«aïa" ityÆhitapÃÂhabodhakaæ chandogasÆtrakÃravacanam / yathÃvÃ># #<"tathà yÆpasya vedi" rititÃrtÅyÃdhikaraïe># #<"ardhamantarvedi minotÅ"ti vacanena yÆpÃrdhoddeÓenÃntarvedideÓÃÇgatvena vihiter'>#thÃdyÆpÃrdhasya bahirvedideÓe prÃpte bahirvedÅtyayamanuvÃda iti pÆrvapak«aæ prÃpayyÃsaæsk­tadeÓa evÃntarvedibarhirvedipadÃbhyÃæ lak«ayitvà vidhÅyata iti siddhÃntitam / tatra pÆrvapak«e yÆpÃÇgatvÃdyÆpav­ddhau paÓvekÃdaÓinyÃmaÇgav­ddherÃvaÓyakatvÃtpratiyÆpaæ vediv­ddhirityetanmÆlaæ prastutotkar«aæ prak­tyÃpastaæbairÃmnÃtaæ #<"yÃvadyÆpaæ vedimuddhantÅ"ti kalpasÆtrakÃravacanaæ siddhÃntanyÃyaviruddham / yathÃvà dvÃdaÓÃdhikaraïe daik«ai Órute># #<"jÃghanyà patnÅssaæyÃjayantÅ"ti vÃkye paÓvanuni«pannajÃghanyÃ÷ pratipattyapek«atvÃt tatpratipattyarthatayà patnÅsaæyÃjÃnÃæ vidhÃnam / tataÓcÃtideÓaprÃptatayà paÓvaikÃdaÓinyÃæ sarvÃsÃmapi jÃghanÅnÃæ saæskÃryatvÃnurodhena sarvÃbhi÷ patnÅsaæyÃjÃ÷ kÃryà iti jÃghanÅsamuccayapÆrvapak«aæ prÃpayya Ãjyena saha vikalpena prÃptÃyà jÃghanyà niyamÃrthatvena vidhÃnopapattau na patnÅsaæyÃjÃdÅnÃæ aprÃk­takÃryÃrthatvaæ kalpanÅyam / tataÓca arthakarmatve sati jÃghanyà upÃdeyatvena vivak«itaikatvÃdyayà kayÃcidekayà tayà patnÅsaæyÃjà iti siddhÃntitam / ataÓca mÅmÃæsÃnyÃyaviruddham># #<">#jÃghanÅbhi÷ patnÅ÷ saæyÃjayantÅ"ti bahuvacanÃntajÃghanÅpadaghaÂitaæ ## yattu --- ÓÃstradÅpikÃyÃæ etÃd­ÓavacanÃnÃæ nyÃyopanyÃsarahitÃnÃmapi mÅmÃæsÃnyÃyavirodhe sarvathÃprÃmÃïyamuktam, tannyÃyavirodhÃbhÃve ÓrutimÆlakatvÃbhÃvÃniÓcayÃte«u bahutvÃdismaraïasya #<ÓrutimÆlatvopapatterupek«aïÅyamitivyaktaÇkaustubhe // atreti grantho vyÃkhyÃtacara÷ >#// iti «a«Âhaæ kalpasÆtrÃdhikaraïam // (avasarasaægatyà mÆlabhÆtavedagataviÓe«avicÃrapratij¤Ã) evaæ tÃvatsam­tÅnÃmÃcÃrÃïÃæ Ãtmatu«ÂeÓca vedamÆlakatvena prÃmÃïye d­¬hÅk­te avasaraprÃptatvÃt ke«ucitsm­tyÃcÃre«u mÆlabhÆtavedagato viÓe«a÷ tattadadhyetrÃcaritradhikÃrÃnadhikÃravicÃraphalÅbhÆtaÓcintyate / evamavasarasaÇgatimathaÓabdena sÆcayan vi«ayaæ darÓayati #<--- atha yatreti //># (sm­tyÃdipadopalak«aïatÃnirÆpaïam) sm­ti«viti padaæ purÃïamÃnavetihÃsavyatiriktadharmaÓÃstrag­hyopalak«aïaæ / tathà gautamÅyachandogapade apyupalak«aïe / yathà gautamÅyà sm­tiÓchandogaireva paÂhyate tathà gobhilÅyamapi; tathà vÃsi«Âhaæ bahv­caireva, ÓaÇkhalikhitaæ vÃjasaneyibhireva, ÃpastambabodhÃyanÅye taittirÅyaireva, te«Ãmapi pÃÂhavyavasthayà vicÃravi«ayatvÃt /#< holÃkÃdÅti >#// (holÃkÃdÅtyÃdipadÃrtha÷) Ãdipadadvayena yathà holÃkÃcÃra÷ prÃcyaireva, evaæ vasantotsava÷, tathà svasvakulÃgatakara¤jÃrkÃdisthÃvarapÆjÃdyÃcÃro ÃhnÅnaibukasaæj¤o dÃk«iïÃtyaireva, tathà "jye«ÂhÃyÃæ paurïamÃsyÃæ balÅvardÃnabhyarcya dhÃvayantÅ" tyudv­«abhayaj¤a udÅcyaireva / tathà ayamevotsavo bhÃdrapadÃmÃvÃsyÃyÃæ dÃk«iïÃtyaireva / tathà mÃt­gaïapÆjÃcÃra÷ pratÅcyaireva iti vyavasthayà te«Ãmapi vicÃravi«ayatvÃt / evaæ kvaciddeÓaviÓe«e kaiÓcidevaæ ki¤citkriyate te«Ãmapyupalak«aïam // (g­hyÃpratipÃdyÃcÃravi«ayatvanirÆpaïaparanyÃyasudhÃkhaï¬anasÆcanam) yattu --- ##// (ke«Ã¤cidvicÃrasvarÆpakhaï¬anam) ## yathÃÓrutabhëyÃnusÃrÃt holÃkÃdyÃcÃrÃ÷ sm­tayaÓca prÃcyÃdibhinnÃn prati pramÃïaæ naveti vicÃrasvarÆpaæ kaiÓcit --- uktam; tatprÃmÃïyasyÃlokavatsarvapuru«ÃsÃdhÃraïyÃt vyavasthÃÓaÇkÃnupapatterayuktamityupek«yam / pramÃïabhÆtamÆlaÓrutigataviÓe«apÆrvapak«ameva phalÅbhÆtavicÃrasahitaæ darÓayati #<--- tatreti //># ## yadyapi anumÃpakaæ niyatavi«ayam; tathÃpi nÃnumeyaÓrutau viÓe«aïaæ prÃcyatvÃdi dÃtuæ Óakyam / nahi prÃcyatvaæ nÃma sarvÃcaritranugataæ jÃtivyaktiguïasaæsthÃnÃdibhirnirvaktuæ Óakyam; tattaddeÓagatÃnÃmapyanÃcaraïÃt, ciravinirgataputrapautrÃïÃmapyÃcaraïÃcca / ato viÓe«aïÃbhÃvÃt sarvavi«ayatvam / gautamÅyÃdism­ti«u tu na chandogÃdhikÃrikatvasmaraïaæ, yena ÓrutÃvapi tatsambhÃvyate / pÃÂhamÃtrantu te«Ãæ sm­tikartu÷ tacchÃkhÅyatvÃdapyupapannam / kartà hi chandoga÷ svaÓi«yÃn chandogÃn svagranthamadhyÃpayÃmÃsa te 'pyanyÃn ityevaæ pÃÂhastanmÃtrevyavasthita iti tatrÃpi sarvavi«ayatvameva // 10 // #<># (svÃbhimatapÆrvapak«anirÆpaïam) yathaiva dhÆmasya parvatav­ttitvadarÓanÃt vahnerapi parvatav­ttitvenaivÃnumÃnaæ tathaiva ÓrutyanumÃpakatvasya sm­tyÃcÃrarÆpasya liÇgasya ke«ucideva vyavasthitatvÃdanumÅyamÃnÃyÃ÷ Óruterapi vyavasthitavi«ayatvameva kalpayituæ yuktam / yaditu arthÃpattividhayà tatkalpanaæ, tadà yadyapi tadvi«ayaÓrutikalpanamÃtreïa tasyÃ÷ parihÃrÃnna niyatakart­kalpanà prÃmÃïikÅtyucyeta, tathÃpi sÃmÃnyaÓrutikalpane tatpravartitayo÷ sm­tyÃcÃrayorapi sarvavi«ayatvÃpatteranupapattyaparihÃrÃdvyavasthitaÓrutikalpanameva yuktamityartha÷ // #<(kart­viÓe«aj¤ÃnopÃyanirÆpaïam)># ##// (prak­te kathamapi kart­viÓe«aj¤ÃnÃbhÃvasamarthanam) prak­teca na ni«edho na và sÃmarthyaæ niyÃmakamasti; apratyak«atvÃt / sÃmarthyasyaca sarvatrÃviÓi«ÂatvÃt / ## upapadamaÓrutaæ kalpanÅyaæ, ## naiva Órutau dÃtuæ Óakyate ityabhipretya siddhÃntamÃha #<--- yadyapÅti /># sm­timÆlabhÆtaÓruti«u yadyapi caraïaviÓe«avÃcitaittirÅyÃdyupapadaæ saæbhavati; tathÃpi kalpakasm­tau padÃpÃÂhÃnnÃÓrutakalpakaæ ki¤cidasti pramÃïam / yastu pÃÂha÷ sa tu pÃÂhaæ vinÃpyavagatamÃtrasya sm­tivÃkyasya Órutikalpakatvopapatteraki¤citkara÷ // naca pÃÂhavyavasthÃnupapatti÷ tatkalpikÃ; tasyÃnyathÃpyupapannatvena vyavasthÃkalpakatvÃsaæbhavÃdityabhipretyÃha #<--- gautamÅyÃdÅti >#// iti saptamaæ holÃkÃdhikaraïam // #<- - - - -># (pÅlvÃdyadhikaraïai÷ vyÃkaraïÃdhikaraïÃpaunarÆktyaparihÃra÷) atrÃcÃraprÃmÃïyaprasaægÃtsÃdhubhÆtagoÓabdaprayogÃcÃrasya sÃsnÃdimata÷ padÃrthasya kÃryabhÆtavÃkyÃrthapramÃ- karaïatvÃtprÃmÃïyasyevÃsÃdhugÃvyÃdiÓabdaprayogÃcÃrasya tÃd­ÓapramÃkaraïatvamasti naveti cintà / sÃca yadyapi pÅlvÃdivarïake yavavarÃhÃdhikaraïe bhëyamatenÃbhiyuktÃcÃrÃt ÓÃstrasthÃcÃrasya balavatvaæ sÃdhitamitÅhÃpi sm­tyadhikaraïasÃdhitasm­tiprÃmÃïyena sÃdhitaprÃmÃïyakavyÃkaraïÃnug­hÅtÃcÃrabalÅyastvÃt nodetÅtyetadarthaæ prathamato mÆlabhÆtavyÃkaraïaprÃmÃïyaæ sÃdhitamapi na saæbhavatÅtyetadavaÓyaæ sÃdhanÅyameva darÓayati #<--- sm­tyadhikaraïeti >#// (sm­tyadhikaraïÃk«epenaitadadhikaraïaprav­ttinirÆpaïam) samÆlatve tatprÃmÃïyÃttadanugatà eva gavÃdaya÷ Óabdà jyoti«ÂomÃdikarmaïi prayoktavyÃ÷, natu tadananugatà gÃvyÃdayo 'pi / nirmÆlatvetu tatprÃmÃmyÃbhÃvÃnniyÃmakÃbhÃvena pratyÃyakatvÃviÓe«Ãt sarve«Ãæ prayogassiddho bhavatÅtyata÷ tadÃk«ipya samÃdhÅyata ityartha÷ /#< ityeka iti># prayoganiyama ityartha÷ / ityapara iti / sÃdhusvarÆpaniyama ityartha÷ // #<(sÃdhuÓabdaprayoganiyamÃsaæbhavanirÆpaïam)># ## --- naceti /#< na tÃvadatra pratyak«Ãdikaæ mÆlaæ saæbhavati; te«Ãæ dharmÃdharmayoraprav­tte÷ / vedavÃkyasya mÆlatayà kalpanÃyÃmapi pratiÓabdaæ 'goÓabdenÃbhidadhyÃt na gÃvÅÓabdene'tyevaæ kalpanasya anantaÓrutipÃÂhÃsaæbhavÃdasaæbhava÷ / naca paÂhitÃnÃmeva mÆlatvam; nityÃnumeyaÓrutimÆlatvasya nirÃk­tatvÃt / ekaikasya ca sÃdhuÓabdasya gÃvÅgoïyÃdyanekÃpaÓabdadarÓanena tadvi«ayaprati«edhÃnÃæ pratipadakalpane 'tyantamÃnantyaprasaægÃt pÃÂhÃnupapatteÓca / 'sÃdhubhirbhëeta nÃsÃdhubhiri'tyevaæ sÃdhutvÃsÃdhutvopapadakalpanena tatkalpanÃyÃæ tayornirvaktumaÓakte÷ na saæbhava ityabhipretyÃha># --- pratÅti /#< pÆrvavadityanena pÆrvÃdhikaraïopapÃditopapadÃsaæbhavarÆpahetÆpajÅvanena pÆrvapak«otthÃnÃdanantarasaægati÷ sÆcità / nirvacanÃsaæbhavamupapÃdayati># --- anÃdÅti / ## naca ## nanu apaÓabdÃnÃæ gavÃdi«u gauïatvameva na vÃcakatvam, ityata Ãha --- apaÓabdÃnÃmiti // etena --- ## --- nirastÃ; ## #<"sÃdhÆneve"ti niyamo na saæbhavatÅtyabhipretya># ## --- ata iti / ##// prayogotpatyaÓÃstratvÃcchabde«una vyavasthÃsyÃt // sm­tyadhikaraïanyÃyena siddhamapi vyÃkaraïaprÃmÃïyamÃk«ipyate / niyamadvayÃrthaæ hi tat / #<"sÃdhÆneva prayu¤jÅta nÃsÃdhÆn" ityeka÷, "gavÃdaya eva sÃdhavo na gÃvyÃdaya" ityapara÷ / na ca niyamadvayasya mÆlaæ sambhavati;ta>#e ## prayogapratyayayo÷ sÃdhuÓabdÃpabhraæÓajÃnÃæ gÃvyÃdiÓabdÃnÃæ tacchabdopasthÃpanadvÃropapatterna vÃcakatvakalpanÃ; anekaÓaktikalpanÃpatte÷ / idÃnÅntanÃnÃæ ca ÓaktibhramÃttau / naca ghaÂakalaÓÃdipadavadvinigamanÃviraha÷; pÃïinyÃdipraïÅtavyÃkaraïasyaiva niyÃmakatvÃt / naca nirmÆlatvam; prayoganiyame "sÃdhÆneva prayu¤jÅte" tyevaævidhÃyà ekasyà eva ÓrutermÆlatvÃt, sÃdhutvaæ cÃnÃdivÃcakatvaæ, anapabhra«Âatvaæ vÃ, vyÃkaraïÃbhyÃsajanitasaæskÃravyaÇgyà jÃtirvÃ, pramitav­ttyÃr'thapratipÃdakatvaæ veti kaustubha eva k«uïïam / (na mlecchitavaiityasya vi«ayasamarpaïam) eva¤ca gÃvyÃdiÓabdÃnÃmapaÓabdÃnÃmapaÓabdatvÃbhÃvÃt "namlecchitavai" "ÃhitÃgnirapaÓabdaæ prayujye" tyÃdayo ni«edhÃ÷ pÃrasÅkaÓabdavi«ayà eva "na mlecchabhëÃæ Óik«ete" tyÃdism­tyekavÃkyatayà neyÃ÷ // athavà --- "mantro hÅna÷ svarata÷" ityekavÃkyatayÃneyÃ÷ / mantravi«ayasvaravarïabhre«avi«ayatayà và neyà iti bhÃva÷ // #<(vÃcakatvaæ vinÃpyapaÓabdaprayogapratyayayorupapattivarïanapÆrvakasÃdhuÓabdaprayoganiyamasamarthanam)># ## --- prayogeti // tacchabdopasthÃpaneti // mÆlabhÆtagoÓabdopasthÃpanadvÃretyartha÷ / aneketi // ##prayojanÃbhÃvamarthÃdeva và tatsiddhamabhipretya sÃdhuprayogamÆlabhÆtaÓrutikalpanÃmeva darÓayati --- prayogeti // #<(pÃrthasÃrathyuktasÃdhutvanirvacanaæ tatra prakÃÓakÃrÃïÃæ vyÃkhyÃnaæ dalaprayojanaæ ca)># ## --- anÃdÅti // ##--- harikÃrikÃyÃm --- #<"anapabhra«ÂatÃnÃdiryadvÃbhyudayayogyatà / vyÃkriyÃvya¤janÅyà và jÃti÷ kÃpÅha sÃdhutÃ" / iti nirvacanaæ tredhÃk­tam /># ## haradattena --- #<"anidaæprathamÃ÷ ÓabdÃ÷ sÃdhava÷ parikÅrtitÃ÷ / ta eva ÓaktivaikalyapramÃdÃlasatÃdibhi÷ / anyathoccaritÃ÷ puæbhi÷ apaÓabdà udÃh­tÃ÷ /># #<" iti prathamapak«asyaiva vistareïokte÷ sa evÃd­ta÷ pÃrthasÃrathinà / tatra yadyapi anÃditvamÃtraæ sÃdhutvanirvacanamatra pratÅyate; tathÃpi anapabhra«ÂaviÓe«itaæ tat dra«Âavyam / tadeva 'manÃdiranapabhra«Âatà sÃdhutvami'ti tadgranthe 'ntye upasaæhÃrÃt, harikÃrikÃyÃmapi viÓe«aïaviÓe«yabhÃvadarÓanÃccetarayo 'ranapabhra«ÂatÃnÃdiri'tyatra vÃÓabdaprayogÃcca / tatra yadyanapabhra«ÂatvamÃtramucyeta tadà ÂighubhÃdisaæj¤ÃsvativyÃpti÷ /># ## taduktaæ haradattena --- #<">#yÃstvetÃ÷ svecchayà saæj¤Ã÷ kriyante ÂighubhÃdaya÷ / kathaæ nu tÃsÃæ sÃdhutvaæ naiva tÃ÷ sÃdhavo matÃ÷ / ## #<"># iti // anÃditvamÃtroktau anarthakaikavarïasamudÃye 'tivyÃptamityanapa- bhra«ÂapadopÃdÃnam // (anapabhra«Âatvapari«kÃra÷) ## atra yadyanÃdirya÷ Óabda÷ sa ca pratyÃyaka iti sÃdhutvalak«aïÃrthe kriyamÃïe yadyapi nÃmakaraïasaæketite rudrÃdiÓabde anÃdiÓabdatvÃdapatyarÆpÃrthapratyÃyakatvÃllak«aïasamÃveÓasaæbhava÷; tathÃpi goïÅÓabdasyÃvapanavÃcino 'nÃditvÃt gorÆpÃrthapratyÃyakatvÃcca gavi sÃdhutvÃpatti÷, atastatparihÃrÃrthaæ yadarthavi«ayapratyÃyakatvamanÃdi÷ sa tatra sÃdhurityucyeta, tarhi rudrÃdiÓabdasya ÓivÃdyarthapratyÃyakatvasyÃnÃditvÃbhÃvÃt asÃdhutvÃpattiriti #<---cet, ucyate;># nÃmakaraïavidhinÃnÃdireva putratvopÃdhinà saæketita÷ kartavyatayà vihita÷ iti tena sÃmÃnyopÃdhinÃnÃdyeva putrÃdipratyÃyakatvaæ rudrÃdiÓabdÃnÃmiti na do«a÷ / ato yadarthapratyÃyakatvamanÃdi sa tatrÃrthe sÃdhuriti yuktam lak«aïamiti // #<(anÃdivÃcakatvamityatra na viÓe«aïaviÓe«yabhÃva÷ kintu lak«aïadvayamiti nirÆpaïam)># atredamavadheyam --- ##te÷ / yattu ÂerityÃdÅnÃæ ÓabdÃnukÃratvÃÇgÅkÃreïa sÃdhutvamaÇgÅk­tya Óabdaparatver'thaparatvÃbhÃvÃt Óabdasyaiva lopÃdikÃryÃnvayÃpattimÃÓaÇkya Óabdaparasyaiva lak«aïayÃr'thaparatvaæ yaduktam, tatsvayameva pÆrvaæ sÃdhutvÃnaÇgÅkÃrÃt pÆrvÃparaviruddhatvÃt ÓabdaparatvasyÃpi anÃditvÃbhÃvÃdvedokta #<"helaya" ityÃdiÓabdÃnÃæ anukaraïatvÃÇgÅkÃreïa sÃdhutvena svayamaÇgÅk­tÃnÃæ anÃdyarthapratyÃyakatvÃbhÃvÃcca lak«aïasyÃvyÃpteÓcÃyuktam /># vastutastu --- ##diriti bhinnaæ lak«aïam, aparaæ ca anapabhra«Âateti lak«aïam, na tu viÓe«aïaviÓe«yabhÃva÷ / ataeva ÓÃstradÅpikÃyÃæ #<"sarvakÃlav­ttitvameva cÃnÃditvaæ sÃdhutvam / taccÃvicchinnapÃraæparyÃdabhiyuktasmaraïena sulabhami"tyuktamiti mÆlagranthavirodho 'pÅtyabhipretya harikÃrikÃgatÃnapabhra«ÂatÃpadasya yayÃÓrutÃrthaparatvamevÃÇgÅk­tya dvitÅyaæ lak«aïamÃha># --- anapabhra«Âatva veti // ##// (dvitÅyalak«aïÃsvÃrasyena t­tÅyaæ tadasvÃrasyena t­tÅyaæ ca lak«aïaæ nirvakti) idamapi humÃdyanarthakavarïe«vativyÃptam, ato lak«aïÃntaramÃha #<--- vyÃkaraïeti >#// atrÃpi na gavÃdiÓabde«vevÃnugatÃgÃvyÃdiÓabdebhyo vyÃv­ttà sÃdhutvaæ nÃma jÃti÷ saæbhavati; loke gavÃdiÓabdamÃtrav­ttisÃdhuÓabdaprayogÃbhÃvena tadaÇgÅkÃre mÃnÃbhÃvÃt / ki¤ca vyÃkaraïÃnugataÓabdamÃtrav­ttitvena tatsvÅkÃre vacantÅtyasyÃpi sÃdhutvÃpatti÷ / yatra prayujyamÃnatve sati vyÃkaraïÃnugatatvaæ tatra sÃdhutvajÃtisvÅkÃre gavÃdipadasyÃnekakramikavarïasamudÃyÃtmakatvena yaugapadyÃsaæbhavÃt "anÃrabdhe tu goÓabde goÓabdatvaæ kathaæ bhavedi"ti nyÃyena padatvÃdijÃteriva sÃdhutvÃdijÃterapyasaæbhava evetyayuktaæ lak«aïaæ matvà nyÃyasudhÃkÃroktaæ lak«aïÃntaramÃha #<--- pramitav­ttyeti >#// (v­ttitvÃdinirvacanÃsaæbhavena v­ttÅyalak«aïe prakÃÓak­to dÆ«aïaparihÃrau) ## atra prakÃÓakÃrai÷ na ÓaktyÃdyanugataæ v­ttitvaæ nÃma ki¤cit Óakyate nirvaktumiti dÆ«aïaæ dattam, ## Óaktilak«aïÃgauïÅ«u v­ttipadasya ÓÃstrakÃrai÷ saæketitasyaiva laghunopÃyena lak«aïe praveÓÃnnirvacane prayojanÃbhÃvÃdayuktam / yadapi ÃdhunikasaæketitanÃmasu v­ttitvÃbhÃvÃllak«aïasyÃvyÃptiriti te«Ãæ dÆ«aïam, tat "dvÃdaÓe 'hani pità nÃma kuryÃdi"ti sÃmÃnyavidhinà putratvopÃdhinà sarve«Ãæ devadattaÓabdÃdÅnÃæ saæketakaraïena Óakte÷ pramitatvÃdayuktam // ## "puntrÃdinÃmakaraïe g­hye«u niyamaÓrute / anÃdiÓaktità saæj¤Ãsvapi naiva virudhyate / " iti // te«ÃmanÃditÃsaæj¤ÃsvapÅtipÃÂha÷ / tasmÃt te«ÃmapyanÃditÃÇgÅkÃrÃdarthapratyÃyanarÆpakÃryÃnurodhenÃvaÓyaka eva ÓaktisvÅkÃra iti na do«a÷ // ÂighubhÃdisaæj¤Ãsvapi pÆrvoktarÅtyÃr'thaparÃïÃæ sÃdiÓaktisvÅkÃrÃt nÃvyÃpti÷ / apaÓabdÃnÃæ tu tattacchabdopasthÃpanena arthapratyÃyanÃt v­ttyanaÇgÅkÃrÃnnÃpyativyÃptiriti yuktaæ lak«aïamityartha÷ // #<(vacantÅtyÃdÅnÃæ sÃdhutvaparihÃropÃya÷)># ## #<"nahi vacirantipara÷ prayujyate" iti kÃtyÃyanena ni«edhakaraïenÃbhÃvÃnna sÃdhutvamiti sÃdhutvÃsÃdhutvopalak«aïenaikasyà eva ÓaktinirïÃyakatvÃnna ghaÂakalaÓÃdivadvinigamanÃviraha iti bhÃva÷ >#// (ÃÓaÇkÃnirÃsapÆrvakaæsÃdhubhireva bhëeteti niyamasvarÆpatadvyÃvartyÃæÓÃdinirÆpaïam) ## atra kÅd­Óo niyamo vivak«ita÷, kiæ sÃdhubhirbhëetaivetyevaæ kriyÃvi«ayako và ? uta yadbhëitavyaæ tatsÃdhubhireveti sÃdhanavi«ayo vÃ? / ## maune do«Ãpatte÷ / ## bhëaïaæ hi nÃrthapratipÃdanamÃtram / ak«inikocÃdÃvaprayogÃt, kintu ÓabdavyÃpÃrasÃdhyaæ arthapratipÃdanam, tatra ca vÃcakasya sÃdhuÓabdasyaiva prÃpteratyantÃvÃcakÃsÃdhuprayogÃprasakte÷ katha¤cidasÃdhuprÃptyà tanniyamakaraïe 'k«inikocÃderapi katha¤citprÃptyà niv­ttyÃpattiriti #<--- cet,># parih­tametadÃcÃryai÷ / svÃbhiprÃyaprakÃÓanadvÃrÃr'thaprakÃÓanamÃtramatra bhëetetyanena lak«aïayocyate, yadi ÓabdavyÃpÃradvÃrÃr'thaj¤ÃpanarÆpaæ bhëaïamucyeta, tadà sÃdhuvyatiriktopÃyÃprasaktyà sÃdhuniyamo 'narthako bhavet, iha tu svÃbhiprÃyaprakÃÓanadvÃrÃr'thaj¤ÃpanarÆpaæ bhëaïamuddiÓya sÃdhuniyamavidhau ca na maune do«a÷ / tatroddeÓyÃbhÃvÃdeva vidhyaprav­ttermaunavyÃvartanÃt yatrÃpi bhojanÃdau vaidhaæ maunaæ, tatrÃpi etadvidhiprav­ttyÃk«inikocÃdivyÃvartanÃt hastasaæj¤Ãdinà ÓÃkÃderj¤ÃpanavÃraïÃdi na kÃryam / athavà --- sÃmÃnyaviÓe«anyÃyÃnmaunavidhinaiva sÃdhubhëaïavidherbÃdhÃttatphalÅ- bhÆtÃk«inikocÃdivyÃv­tterapi bÃdhÃnna Ói«ÂÃcÃravirodho 'pi / nahyetÃd­Óe bhëaïe 'sÃdÆnÃmaprasaktirasti / atastadvyÃv­ttyà yukto niyama iti / prakÃrÃntaramapi vÃrtike upapÃditaæ tatraiva dra«Âavyam / ato yuktameva sÃdhuprayoganiyamamÆlabhÆtaÓrutikalpanam // tadabhÃvaÓcÃsÃdhutvam / pratyak«aiva ca Óruti÷ "na mlecchitavai mleccho ha và e«a yadapaÓabda" iti mÆlam / ayaæ ca ni«edha÷ prakaraïÃjjyoti«ÂomÃÇgam; yaj¤amÃtre 'pi ca ni«edho "yÃj¤e karmaïi niyamo 'nyatrÃniyama" iti mahÃbhëyÃdyanusÃrÃt / sÃdhuprayoganiyamÃt paraæ phalodaya ityapi; "eka÷ Óabda÷ samyag j¤Ãta÷ suprayukta÷ svarge loke kÃmadhugbhavatÅ"ti vacanÃt / #<># (na mlecchitavai ityatra mlecchaÓabdasyÃpaÓabdaparatvopapÃdanapÆrvakaæ tasyÃ÷ pratyak«Ãyà eva sÃdhuÓabdaprayoganiyamamÆlatvopapÃdanam) ## nÃtra ÓrutyanumÃnamapi; pratyak«Ãyà eva tasyÃ÷ pÃÂhasyopalaæbhÃdityÃha #<--- pratyak«aivaveti /># vÃjasaneyiÓÃkhÃyÃæ hi "te 'surà helayo helaya iti vadanta÷ parÃbabhÆvu÷ / tasmÃt brÃhmaïena na mlecchitavai mleccho ha và e«a yadapaÓabda" iti Órutau paÂhyamÃnÃyÃæ vidhyarthe vihitena tavaipratyayena mlecchitavyamityarthÃvagamÃt pratyak«ata evÃpabhëaïani«edhÃcca sÃdhubhëaïaniyamavidhi÷ pratÅyate / naca mlecchaÓabda÷ pÃrasikÅÓabdavi«aya÷; upakramopasaæhÃrasthÃrthavÃdaparyÃlocanayÃpaÓabdamÃtravi«ayatvapratÅte÷ / upakrame ca "he araya" iti prayojye rephasthÃne lakÃraprayogeïa "haihe prayoge haihayo÷" ityetatsÆtravihitaplutÃprayogeïa "plutaprag­hyà aci nityam" iti vihitaprak­tibhÃvÃbhÃvÃcca "hetala÷" ityasurak­tanividapaÓabdabhëaïasya parÃbhavarÆpÃni«ÂahetutvÃvagaterata evÃpaÓabdatvenaivopasaæhÃrapratÅterna mlecchabhëÃparatvamiti bhÃva÷ // #<(apaÓabdabhëaïani«edhasya kratvarthatvopapÃdanam / jyoti«Âome pratinidhitayÃpi apaÓabdani«edhopapÃdanaæ ca)># nanu ## --- aya¤ceti // #<"nÃn­taæ vadaidi"ti prakaraïÃt jyoti«ÂomÃÇgam /># #<"strayupÃyamÃæsabhak«Ãdi puru«Ãrthamapi Órita÷ / prati«edha÷ kratoraÇgami«Âa÷ prakaraïÃÓrayÃt" itivÃrtikoktarÅtyà yadarthà kriyà tadartho ni«edha iti niyamasyautsargikatvÃt na do«a ityartha÷ / na kevalaæ jyoti«Âoma eva tanni«edho 'pitu yaj¤amÃtra ityÃha># --- yaj¤amÃtrepiceti // naca --- ## #<"vÃgyogaviddu«yati cÃpaÓabdairi"ti sm­tyà vÃcà manasà ca yaj¤o vartata iti liÇgadarÓanena vÃgyogaÓabdasya yaj¤aparatvÃvasÃyÃttadvido yaj¤amÃtrasyÃpaÓabdabhëaïe do«a ityarthÃvagateryaj¤amÃtravi«ayani«edhaparasya># #<"yÃj¤e karmaïÅ"ti mahÃbhëyavacanasyÃpi yaj¤amÃtravi«ayatayà pratÅte÷ tÃbhyÃmevavidhini«edhÃbhyÃæ itarayaj¤a iva jyoti«Âome 'pi tadubhayaprÃpterviÓe«ato ni«edhÃmnÃnaæ vyarthaæ iti># --- vÃcyam; ## athavà --- ##// vastutastu --- vÃgyogavidityayaæ na svatantro ni«edha÷, kintu sÃdhuprayoganiyamenÃrthÃdasÃdhubhëaïaniv­tte÷ #<"nagire"tivadanuvÃdamÃtram># #<"yastu prayuÇkte kuÓalo viÓe«e ÓabdÃn yathÃvadvyavahÃrakÃle / so 'nantamÃpnoti phalaæ paratra ce"ti caraïatrayavihitasya puru«Ãrthasya sÃdhuniyamasyaucityena stutyarthaæ># iti kaustubhe dra«Âavyam / ## #<"ÃhitÃgnirapaÓabdaæ prayujya sÃrasvatÅmi«Âiæ nirvapedi"ti prÃyaÓcittavidhyanyathÃnupapatti- kalpitÃpaÓabdani«edhasyÃpyupalak«aïam / tatrÃpyÃhitÃgnipadopÃdÃnÃt tatsÃdhyakratumÃtraprasaktÃpaÓabdaprayoge prÃyaÓcittavidhÃnÃt ni«edhasya yaj¤amÃtraparatvamavasÅyate >#// (puru«ÃrthatayÃpaÓabdabhëaïani«edha iti prakÃÓakÃramataæ tatkhaï¬anaæ ca) ## etasya yaj¤ÃtiriktavyavahÃre puru«ÃrthatayÃpaÓabdabhëaïani«edhaparatvaæ prakÃÓakÃrà varïayanti, tasya dÆ«aïaæ kaustubhe dra«Âavyam / ataeva "anyatrÃniyama" iti bhëyakÃrÅyaæ vacanaæ ÃhitÃgnÅnÃmapi vyavahÃrakÃle harinÃmakÅrtanÃdapaÓabdabhëaïÃcÃro 'nug­hÅto bhavatÅtyalaæ vistareïa // #<(satyaæ vadet, nÃn­taæ vadedityanayo÷ prayoganiyamamÆlatvamitiÓÃstradÅpikÃtadvyÃkhyÃnayo÷ siddhÃntakhaï¬anam)># yattu --- ## #<"satyaæ vadet"># #<"nÃn­taæ vadet" ityanayoreva Órutism­ti«u ÓrÆyamÃïayorvidhini«edhayo÷ prayoganiyamÃæÓe mÆlatvopapatterekopalak«aïÃsaæbhavena mÆlakalpanÃnirÃse na yukta iti vÃrtike pak«ÃntaramÃha --- tadeva># ÓÃstradÅpikÃyÃmanus­tam, tadvadedityasyÃrthÃbhidhÃnÃrthakatvavacchabdoccÃraïaparatvÃdan­tapadasyÃpyarthavi«aye satyatvaparatvÃt Óabdavi«aye vÃpabhra«ÂatvaparatvÃt sak­cchrutasya anekÃrthaparatvÃyogenobhayani«edhakatvÃyogÃt pratyuta #<"e«a ha vai satyaæ vadan satye juhotyastamite juhoti udite prÃta÷ prÃtaran­taæ te vadanti purodayÃjjuhvati ye 'gnihotrami"tyÃdiÓrutiparyÃlocanayÃr'thaparatvÃvasÃyÃcchabdaparatvÃnupapattergÃvyÃdi Óabdasya ca Ói«ÂairagarhitatvÃtprau¬hivÃdamÃtramiti rÃïake eva vyaktam /># yattu --- ## ityuktam; ##// (apaÓabdabhëaïani«edhasya kratvarthatopasaæhÃra÷) eva¤ca "na mlecchabhëÃæ Óik«eta" ityÃdini«edhai÷ mlecchabhëÃyÃ÷ puru«Ãrthatayà sarvatra ni«edhepyapaÓabdarÆpÃnyabhëÃni«edhasya sarvathà kratvarthatayaivÃvagate÷ vyavahÃrakÃle taduccÃraïÃnnaiva pratyavÃya iti siddham // #<(yajamÃnasaæskÃradvÃrà sÃk«Ãdvà kratvapÆrve sÃdhuprayoganiyamÃpÆrvasyopayoga÷)># ## #<"yÃj¤e karmaïÅ">#ti mahÃbhëyakÃravacanÃt yaj¤amÃtrÃpÆrve 'pi upayogÃnna vaiyarthyam / etÃvÃæstu viÓe«a÷--- ## iti // #<(kratvarthatvavatsaæyogap­thaktvanyÃyena puru«ÃrthatvamapÅti nirÆpaïam)># ## --- sÃdhuprayoganiyamÃditi // #<"eka÷ Óabda÷ suprayukta÷" ityanÃrabhyÃdhÅtavÃkyena phalasaæbandhasyÃpi bodhanÃt tÃd­ÓaphalasyÃpÆrvaæ vinÃni«patte÷ tatra ca jyoti«ÂomasÃdhyaphalopabhogalak«aïakÃryopayogitvÃdvapanÃdineva phalÃdhÃnayogyatÃrÆpasaæskÃrasya sÃdhuniyamena ni«patterupayogÃnna vaiyarthyamityartha÷ >#// (eka÷ Óabda iti vÃkyÃrthasya prak­tÃnuguïasya saæpÃdanaprakÃra÷) atra ca suprayukta ityasya agre ÓÃstrÃnvaya ityapi paÂhati / tena ÓÃstraÓabdena rƬhyà vidyÃsthÃnavÃcinà vyÃkaraïasyaivÃbhidhÃnÃt vyÃkaraïaÓÃstrÃnugatasÃdhuÓabdabhëaïaniyamasya svargasÃdhanatvÃvagate÷ puru«Ãrthatà avasÅyate / tathÃca rÃgaprÃptaprayogÃÓrita÷ sÃdhuniyamo bhojanÃÓrita÷ prÃÇmukhatvaniyama Ãyu«yaphala iva svargaphale vidhÅyate / tasya cÃj¤Ãtasya Óabdasya prayogÃÓritatvÃsaæbhavÃdarthaprÃptavyÃkaraïotthaj¤ÃnakarmatvasyÃnuvÃdakameva samyagj¤Ãta iti padam / eva¤cÃtra prayogÃÓritÃdeva phalokte÷ j¤ÃnamÃtrÃdeva dharma iti pak«o bhëyÃdyukto 'pi abhyupetyavÃdenaiva neya÷ // #<(sÃdhuÓabdÃnÃæ prayogÃÓritÃnÃmeva phalasÃdhanatvaæ na j¤ÃnamÃtrÃdityasya sopapattikamupapÃdanam)># ## #<"yo 'Óvamedhena yajate ya u cainamevaæ vede" tivatparïamayÅnyÃyenÃrthavÃdatvameva /># etena --- #<ÓÃstrotthaj¤ÃnapÆrvakaprayogasyaiva dharmahetutvÃbhidhÃnaæ vyÃkaraïavÃrtikakÃrÅyaæ># --- nirastam; prayogasya rÃgaprÃptatvena avidheyatvena phalasaæbandhÃsaæbhavÃt / naca bhëaïasyÃpyarthaj¤ÃnÃrthatvena parÃrthatvÃdapÃpaÓlokaÓravaïavat #<"svarge loke" ityasyÃpi arthavÃdamÃtratvaæ ÓaÇkyam; anÃrabhyavihitasya bhëaïasya kratvarthatve pramÃïÃbhÃvena d­«ÂÃrthavyavahÃrahetutvena Óuddhapuru«ÃrthatvÃvagate÷ phalÃkÃÇk«ÃyÃæ># #<"phalamÃtreyo nirdeÓÃdi"ti nyÃyena phalapratipÃdakatvopapatte÷ iti bhÃva÷ >#// (rÃgaprÃptasya sÃdhuprayogasyÃÓrayatvenÃnvetuæ yogyasyopasthÃpakapramÃïanirÆpaïam) ## evaæ d­«ÂÃrthasya rÃgaprÃptasya bhojanasyÃdhikÃrÃkhyaprakaraïena diÇyimÃÓrayatvasaæbhave 'pi iha tadabhÃve upasthitimÃtreïÃÓrayatve kriyÃntarÃïÃmapyÃÓrayatvÃpattyà suprayukta iti nityavadanuvÃdÃnupapattiriti ÓaÇkÃæ pariharati #<--- rÃgaprÃptasyÃpÅti // tasmÃde«eti >#// prak­tipratyayÃdhÃnarÆpeïa vyÃkaraïena saæsk­tÃyà vÃco bhëaïarÆpadhÃtvarthÃÓrayasaæbandhavidhÃnÃt bhëaïasyÃÓrayatvaæ nÃsulabhamityartha÷ // #<># atra hi prayogÃÓrita÷ sÃdhuniyama÷ phaloddeÓena vidhÅyate / rÃgaprÃptasyÃpi ca sÃdhuprayogasya "tasmÃde«Ã vyÃk­tà vÃgudyata" iti vacanÃdÃÓrayatvasiddhiriti spa«Âaæ kaustubhe / "gavÃdaya eva sÃdhavo na ## itya«Âamaæ vyÃkaraïaprÃmÃïyÃdhikaraïam // #<># (atra prÃsaÇgikaprakÃÓakÃramatakhaï¬anam) atra prakÃÓakÃrairasya puru«ÃrthabhÆtasÃdhubhëaïaniyamotpattividhiparatvamaÇgÅk­tya "eka÷ Óabda" ityasya phalasaæbandhabodhakatvamityuktam / tadeka÷ Óabda ityanenaivobhayasaæbhavÃdvaiyarthyÃt ananyalabhyÃÓrayasaæbandhavidhÃyakatayaiva pariharaïÅyatvÃt ayuktamiti sÆcayituæ vacanÃdityuktam / nahyeka÷ Óabda ityanena sÃdhubhëaïaniyamasya svargaphalasÃdhanatà bodhyate, apitu suprayukta÷ kÃmadhugiti sÃmÃnÃdhikaraïyÃt prayogÃÓritasÃdhuÓabdaniyamasyaiveti sÃdhubhëaïavidheranapek«aïÃdapek«itÃÓrayasaæbandhabodhakatvameva yuktam / ata eva ÓÃstradÅpikÃyÃæ tadÃÓrita÷ sÃdhuniyama ityevoktam iti bhÃva÷ // yattu nyÃyasudhÃk­tÃsya kratvarthatayà vidhÃyakatvamuktaæ, tat kaustubhe nirastam tatraiva dra«Âavyam // #<(gavÃdaya eva sÃdhava ityatrÃnÃdiprayogaparaæparÃyà eva mÆlatvanirÆpaïam)># anÃdiprayogaparaæparaiveti // ## #<"prayÃjÃnÆyÃje«u vibhakti÷ kuryÃ" diti brÃhmaïe vibhaktikaraïamupapadyate / nacaivaæ sm­tyantaramÆlakatve 'ndhaparaæparÃpatti÷;># ## #<"brÃhmaïyÃæ brÃhmaïÃjjÃto brÃhmaïa"># iti sm­tyuktÃbhivya¤jakaj¤Ãnasahak­tacak«urgrÃhyatvena brÃhmaïapratyak«asyevehÃpi pÆrvapÆrvavyÃkaraïÃvagataprak­tipratyayÃdyabhivya¤jakÃbhyÃsajanitasaæskÃrasahak­tenÃrthaj¤ÃnÃnyathÃnupapatti- sahak­tena ca ÓrotreïÃdyayÃvatsÃdhuÓabdapratyak«opapattestadaprasakte÷ / ato #<"gavÃdaya eva sÃdhava" iti svarÆpaniyame 'nÃdiprayogaparaæparaiva mÆlamiti bhÃva÷ / ato vedÃvagatasamya>#ksÃdhuÓabdaprayogÃtmakadharmÃÇgatvena vyÃkaraïaprakriyeti kartavyatayopayujyate iti siddhaæ vyÃkaraïaprÃmÃïyamupasaæharati --- ata iti // etadupapÃdanapÆrvakaæ nyÃyaviruddhatvena darÓitaæ kaustubhe dra«Âavyam / Órutiviruddhaæ ceti // (kaler¬hak vÃmadevì¬ya¬yau ityanvÃkhyÃnayorarthavÃdaviruddhayo÷ sarvave«Âanavadananu«ÂhÃnalak«aïÃprÃmÃïyanirÆpaïam) "d­«Âaæ sÃme"tyadhikÃre "kaler¬hak" "vÃmadevÃd¬ya¬yÃ"- viti sÆtrÃbhyÃæ kalinà vÃmadevena var«iïà d­«Âaæ sometyarthe kÃleya - vÃmadevyaÓabdayo÷ sÃdhutvÃnvÃkhyÃnaæ kriyamÃïaæ Órutiviruddham; "yadakÃlayattatkÃleyasya kÃleyatva" mityarthavÃde sukhasvÅkÃrarÆpakÃlaprÃptinimittatvasya kÃleyaÓabde 'bhidhÃnÃt / tathà "Ãpo vai ­tviyamÃrcchantyÃsÃæ vÃyu÷ p­«Âhe vyavartata tato vÃmaæ vasu sannyabhavat tanmitrÃvaruïau paryapaÓyatÃæ tÃvabrÆtÃæ vÃmaæ martyà idaæ devebhyo 'jani tasmÃdvÃmadevyaæ" ityarthavÃde vÃmadevya iti samabhivyÃh­tapadadvayoccÃraïakriyÃnimittatvasya vÃmadevyapade 'bhidhÃnÃt / ata÷ tat yÃvatmÆlabhÆtaÓrutidarÓanamananu«ÂhÃnalak«aïÃprÃmÃïyavi«ayaæ bhavatu sarvave«Âanasm­tivannatvetÃvatà sarvasyÃprÃmÃïyamityartha÷ / prayojanaæ pÆrvottarapak«otthaæ prÃgeva darÓitam // #< itya«Âamaæ vyÃkaraïaprÃmÃïyÃdhikaraïam >#// #<(9 adhikaraïam / )># prayogacodanà // vÃcakaÓabdaprasaÇgÃdvÃcyaæ kiæ ghaÂatvÃdijÃti÷ uta vyaktiriti cintà / tadarthaæ ca lokavedayo÷ ÓabdÃnÃmanyatvamuta neti cintanÅyam / anyatve hi upÃyÃbhÃvena ## yatrÃrthabhedapratipattyanukÆlo dharmabhedastatraiva padabheda÷ / yathà saro rasa iti kramÃt, brahma brÃhmaïeti nyÆnÃtiriktatvÃt, sthÆlap­«atÅtyatra karmadhÃrayabahuvrÅhyo÷ svarÃt antodÃttatvÃdyudÃttatvarÆpÃt, pacate dak«iïÃæ dehi bhojanÃrthaæ pacate ityatra vyadhikaraïapadasannidhirÆpÃdvÃkyÃt, yÃta÷ punarÃyÃti yÃto devadattayaj¤adattau ityatra samÃnÃdhikaraïapadasannidhirÆpaÓrutyÃ, aÓva iti agama ityarthe vyÃkaraïasm­tyÃ; tadamij¤asya padabhedÃnubhavÃt / yatra tu nÃrthabhedapratÅtistatra satyapi dharmabhede d­¬hatarapratyamij¤ÃbalenaikatvÃvadhÃraïÃnna padÃnyatvaæ lokavedayoriti yuktà Ãdyà cintà / #<># (Ãk­tyadhikaraïopoddhÃtasya lokavedÃdhikaraïasyÃk­tyadhikaraïopakrameïopakrame nimittanirÆpaïam) lokavedayo÷ ÓabdÃnÃmanyatvaæ uta neti vicÃrÃrthaæ lokavedÃdhikaraïasya pÆrvavyutpÃditavyÃkaraïaprÃmÃïyÃdhikaraïenÃsaægatimabhipretya saÇgatilobhenÃk­tyadhikaraïamevÃdÃvÃrambhaïÅyaæ, tena ca prasaÇgasaÇgatyupapatternÃsaÇgatatà / lokavedÃdhikaraïaæ tu tadupoddhÃtatvena madhye saægatamityevaæ saÇgatiæ sÆcayitumÃk­tyadhikaraïacintÃæ prathamato darÓayati --- vÃcaketi // prasaÇgÃdityapavÃdasaægaterapi upalak«aïam / pÆrvaæ vyÃkaraïaprÃmÃïyasya sÃdhitasyeha kÃtyÃyanenokte vyaktivÃcitvÃæÓe 'pi prasaktasyÃpavÃdakaraïenÃpi tadupapatte÷ / ata eva pratipadÃdhikaraïÃdirÆpopodghÃtasya prak­tamanupakramyaiva k­tasyeveha na karaïam; asaÇgatiprasaÇgÃt / tatratvadhyÃyÃditvÃnnÃnantarasaægatyapek«eti viÓe«a÷ / ## tatra "bhÃvÃrthÃ÷ karmaÓabdÃ" iti bhÃvÃrthÃdhikaraïasÆtraæ na katha¤cidapi pratipadÃdhikaraïe 'pi Óakyaæ yojayitumiti sÆcayituæ prak­tamanupakramyÃrambha iti viÓe«a÷ // #<(dravyaguïakriyÃvÃcakÃnÃæ sarve«ÃmapyudÃharaïatvanirÆpaïam)># ghaÂatvÃdijÃtiriti // ## athavà --- ##// (lokavedaÓabdayoranyatve 'pi Ãk­tyadhikaraïanÃvaÓyakatÃÓaÇkÃsamÃdhÃnÃbhyÃæ lokavedÃdhikaraïÃvaÓyakatÃnirÆpaïam) Ãk­tyadhikaraïavicÃropodghÃtaæ darÓayati --- tadartha¤ceti // ÓabdÃnÃmityetadarthÃnÃmapyupalak«aïam // vede ##// yadi anya÷ Óabdo bhavettadà laukikaprayogasyÃrthapratyÃyanÃrthatvena yathÃkatha¤cit tÃtparyÃdevÃnyatarÃrthÃvagate÷ saæbhavena naiva tadviÓe«avÃcyatvavicÃrasya prayojanam / vede yadyapi prayojanamÅd­Óaæ saæbhavati / pÆrvapak«e "yadÃhavanÅye juhotÅ"tyatra juhoteritarahomavyaktau padavadÃhavanÅyasyÃpi saæbandha÷ Órutyaiva prÃpyeteti sÃmÃnyaÓÃstrasya bÃdhÃprasaktervikalpa÷ prÃpyeta, yadÃtvetadadhikaraïasiddhÃntayukttyà juhoterhematvajÃtivÃcitvenÃk«epÃdvyaktibhÃnaæ, tadà sÃmÃnyaÓÃstreïa sÃdhÃraïyenÃk«epÃt vyaktibhÃnepi yÃvaddÆrasthà padahomavyaktereva "pade juhotÅ" tyatra juhotinà sÃhityÃk«epÃtsÃmÃnyaÓÃstrabÃdhÃnna vikalpa÷ iti; tathÃpi "yÆpaæ chinattÅ"tyÃdau lokaprasiddhacchedanÃdipadasamabhivyÃhÃreïa yÆpapadaÓaktigrahepyanyatra vede ÓaktigrahopÃyÃbhÃvÃt naitatprayojanaæ saæbhavatÅtyekatve ÓabdÃnÃæ sÃdhite etaccintÃphalamiti bhÃva÷ // (ÃhavanÅyapadavÃkyayo÷ sÃvakÃÓaniravakÃÓanyÃyavi«ayatvopapÃdanena vyaktivÃcitve 'pyupapattinirÆpaïenoktacintÃprayojanÃntaranirÆpaïam) ## "yat ki¤citprÃcÅnamagnÅ«omÅyÃttenopÃæÓu carantÅ"ti vÃkyena sarvanÃmopasthÃpitatahyaktiviÓe«e vihitasyÃpyupÃæÓutvasya #<"mandraæ prÃyaïÅyÃyÃmi"ti vihitamandrasvareïa niravakÃÓatayà bÃdhasyevehÃpi sÃvakÃÓaniravakÃÓanyÃyena tadbÃdhasiddherayuktamiti kaustubhe dra«Âavyam // ataeva prayojanÃntaraæ svayaæ vak«yate >#// (ekatvetu itituÓabdaprayojanam) ##katve 'pi phalopÃyayorvedalokavi«ayatayà bhinnavi«ayatvÃdekÃÇgavaikalyÃparihÃra ityÃÓaÇkà loke tattatpuru«agatoccÃraïabhedavadvede 'pi uccÃraïamÃtrasya bhede 'pi ÓabdasvarÆpabhedÃbhÃvÃdayukteti tuÓabdena sÆcitam / pÆrvapak«amÃha #<--- tatreti >#// (varïÃbhede 'pi svarÃdibhedÃt padabhedanirÆpaïam) ## tarkapÃde "saækhyÃbhÃvÃdi"ti sÆtre balavatpratyabhij¤ÃnÃdeva gakÃrÃdiÓabdabheda÷ sÃdhita÷, tenaiva tadghaÂitapadÃbhedo 'pi siddha evetyÃÓaÇkÃæ jarà rÃjetyÃdau varïÃbhedasya vidyamÃnatve 'pi tadabhedÃprayojakatvena nirasitumabhyupetyavÃdena varïÃbhedepÅtyuktam / tataÓca tatra yathà dharmabheda eva padabhedaprayojaka÷, tathehÃpÅtyartha÷ / dharmabhedameva darÓayati #<--- svara iti >#// vaidike«u niyata÷ svara÷ / "devÃsa" ityÃdau chÃndaso varïÃgama÷ / "tmanÃdeve"«vityÃdau ÃtmanetyÃkÃralopa÷ / "udgrÃbhaæ ca nigrÃbhaæ ce"tyÃdau hakÃrasya bhakÃrarÆpo vikÃra÷ / chÃndogyabahv­cabrÃhmaïayo÷ svarÃbhÃvÃt gavÃdiÓabde«u cÃgamÃbhÃvÃt vyÃpakaæ dharmabhedamÃha #<--- anadhyÃyÃdÅti >#// anadhyÃyapadaæ svÃdhyÃyasyÃpyupalak«aïam / svÃdhyÃyo nÃma vihitakÃle traivarïikai÷ upanÅtairadhyayanam / anadhyayanaæ ca ni«iddhakÃle ÓÆdrÃdibhiranupanÅtaiÓca anadhyayanam vaidike«u na laukike«viti dharmabheda ityartha÷ / yadyapi pÃïininà veda iva loke 'pi svarÃnuÓÃsanaæ k­tam; tathÃpi Ói«Âairloke svaraniyamasyÃnÃdarÃdvacantÅvÃprayogÃdeva svaraniyamo 'nÃvaÓyaka iti dhyeyam / Ãdipadena guruÓuÓrÆ«opÃsÃbhivÃdanÃde÷ saægraha÷ / padÃnyatve saæj¤ÃdhikaraïanyÃyenÃrthabhedasyotsargata÷ prÃptimabhipretyapadÃnyatvamÃtramupasaæharati --- padÃnÃmanyatvamiti // #<(padÃvadhÃraïopÃyÃnitivÃrtikÃrthÃnusaædhÃnena siddhÃntopakramanirÆpaïam)># ##¤ÃnÃpratyabhij¤Ãnayoreva bhedÃbhedayormukhyahetutvam / tatparicÃyakatayà prÃyikatvena arthÃbhedatadbhedÃvupayujyete, tatpratipattistu dharmabhedÃdityabhipretya padabhedaprayojakaæ darÓayituæ #<"padÃvadhÃramopÃyÃn bahÆnicchanti sÆraya÷ / kramanyÆnÃtiriktatvasvaravÃkyaÓrutism­tÅr"iti vÃkyÃdhikaraïagatakÃrikÃrthamÃha># --- yatreti // #<(krameïa tadudÃharaïanirdeÓa÷)># ## --- yatheti // ## sthÆlap­«atÅmityatreti // ##// (sthÆlap­«atÅtyatra svarabhedÃdarthabhedastata÷ padabhedasya ca nirÆpaïam) ## "sthÆlap­«atÅmana¬vÃhÅmÃlabheta" ityatra karmadhÃrayapak«e ata ityanuvartamÃne "samÃsasye"tyanena sÆtreïautsargikÃntodÃttatve vihite "anudÃttaæ padamekavarjami"ti sÆtreïa pÆrve«Ãæ caturïÃmanudÃtta÷ syÃt, tadÃnÅæ ca p­«atÅÓabdena matvarthalak«aïayà tatraiva bindumattvÃnvayavat sthÆlatvasyÃpi tatraivÃnvayÃt sthÆlà bindumatÅ ca gau÷ yÃgasÃdhanamityartha÷ sidhyati / bahuvrÅhau tu "bahuvrÅhau prak­tyà pÆrvapada"miti sÆtrÃntareïa viÓe«asÆtreïa sÃmÃnyavihitÃntodÃttatvabÃdhena pÆrvapadasya prak­tisvaravidhÃnÃt sthÆlaÓabdagatalakÃrottarayakÃre udÃttasvarasya prÃpte÷ sthaulyasya p­«atsvevÃnvayÃt sthÆlabindumatÅ svata÷ sthÆlà và gauryÃgasÃdhanamiti arthassidhyatÅti sandehe lakÃrottarÃkÃrodÃttatvapÃÂhÃt bahuvrÅhyanusÃrisvareïa arthabhedaniÓcayÃtpadabheda ityartha÷ // #<(karmadhÃrayapak«e prÃk­tachÃgajÃtibÃdhaprayojananirÆpaïaparaprakÃÓakÃrakhaï¬anam)># yattu --- atra prakÃÓakÃrai÷ karmadhÃrayapak«e prÃk­tacchÃgajÃtibÃdha÷, bahuvrÅhipak«e sthalabindumattÃrÆpaguïamÃtravidhÃnÃnna tadbÃdha iti prayojanabhedo 'pyukta÷ / sa sthÆlap­«atÅmana¬vÃhÅmityevaæ ##// (vÃkyÃt padabhedodÃharaïam) vÃkyÃditi // dehÅtipadasamabhivyÃhÃrÃdÃdyavÃkyena caturthyantanÃmapadatvanirïaya÷ / uttaratra bhojanÃrthamitipadasamabhivyÃhÃrÃt tiÇantapadanirïayastena tatra samabhivyÃhÃrarÆpadharmabhedena arthabhedÃt padabheda ityartha÷ // #<(ÓrutipadÃrthanirÆpaïapÆrvakatadudÃharaïanirdeÓa÷)># ## --- samÃnÃdhikaraïeti // ##// (sm­tyà padabhedodÃharaïam) aÓva iti // aÓvastvaæ devadattetyatra Âu o Óvi gativ­ddhyoriti ÓvidhÃtorluÇi "cliluÇi" iti cli "jÌstambhvi" tyÃdinà cleraÇÃdeÓe "Óvayatera" ityanenekÃrasyÃkÃrÃdeÓe '¬Ãgame k­te madhyamapuru«aikavacananiÓcayasya vyÃkaraïasm­tyÃvagate÷ aÓvatvajÃtimadvÃcitvena lokato nirïÅtÃÓvarÆpÃrthÃpek«ayà bhinnÃrthapratÅteraÓvavÃcakapadÃdbheda÷ sm­tyetyartha÷ / yadyapi aÓvastvaæ devadattetyatra samÃnÃdhikaraïapadasamabhivyÃhÃrarÆpaÓrutyÃpyaÓvajÃtÅyavÃcakÃÓvapadÃdbheda÷ sidhyati; tathÃpi tasya gauïyà v­ttyÃpyupapatte÷ madhyamapuru«aikavacanÃntatvena padabhedaniÓcaya÷ sm­tyadhÅna eveti bhÃva÷ // #<(lokavadayo÷ padabhedopÃyÃbhÃvanirÆpaïam)># ## --- iti yukteti // #<(niyogena vikalpenetyÃdivÃrtikÃdyuktÃnantapak«aparityÃgena ÓÃstradÅpikÃd­tapak«atrayaparityÃgena ca jÃtivyaktipak«advayamÃtreïopakrame nimittanirÆpaïam)># ## #<"niyogena vikalpena dve và saha samuccite / saæbandha÷ samudÃyo và viÓi«Âà vaikayetarà / gaurityuccÃrite sapta vastÆni pratibhÃnti na÷ / jÃtirvyaktiÓca saæbandha÷ samÆho liÇgakÃrake / saækhyà ca saptamÅ te«Ãma«Âapak«Ådvayordvayo" rityÃdinà vÃrtike 'neke pak«Ã uktÃ÷ / tatsakalamapi># #<"iha pak«asahastrÃïÃæ milità saptaviæÓati÷ / ÓatÃni«aÂcatu««a«ÂiÓcÃparÃvastusaptake" ityÃdinà nyÃyasudhÃyÃæ k­taæ, tathÃpi Ãk­tiviÓi«ÂavyaktivÃcitvapak«anirÃsenaiva te«Ãæ sunirasyatvÃdupÃdÃnÃÓakteÓca ÓÃstradÅpikÃyÃm Ãk­tirvà vyaktirvà Ãk­tiviÓi«Âavyaktirveti pak«atrayaæ prÃdhÃnyena darÓitam / tatra vyaktivÃcitvapak«a evÃk­tiviÓi«ÂavyaktivÃcitvasaæbhavasya svayamupapÃdanÅyatvÃt t­tÅyapak«asyÃpi vyarthatÃæ manvÃno yathÃbhëyaæ pak«advayameva pradhÃnamabhipretya yadarthamupodghÃtastadarthaæ darÓayan pÆrvopanyastatvÃt saæÓayamapradarÓyaiva pÆrvapak«amÃrabhate># --- tatreti // #<># tatrÃvaghÃtÃdikriyÃïÃæ liÇgakÃrakasaÇkhyÃdÅnÃæ ca jÃtÃvayogyatvÃt gau÷ Óukla ityÃdisamÃnÃdhikaraïanirdeÓÃcca vyaktivÃcitvameva / nacaivaæ jÃtibodhÃnÃpatti÷; lak«aïayà tadbodhopapatte÷ / vyaktiÓaktigrahasyaivavà kÃryatÃvacchedakaæ jÃtiviÓi«ÂaÓÃbdabodhatvam / ato na do«a÷ / na ca vinigamanÃviraha÷; lÃghavasyaiva niyÃmakatvÃt / tathÃhi --- na Óaktigrahasya svÃtantryeïa kÃraïatvaæ, api tu lÃghavÃcchakyatvÃdisambadhena ghaÂapadavattÃj¤Ãnasyaiva / tataÓcÃsmanmate ghaÂatvaæ dharmitÃvacchedakÅk­tya Óakyatvasaæbandhena ghaÂapadavattÃj¤Ãnasya ghaÂo ghaÂapadavÃnityÃkÃrakasya viÓe«yatÃsambandhena viÓi«ÂaÓÃbdabodhatvÃvacchinnaæ prati kÃraïatvam, bhavanmate tu ghaÂatvatvaæ dharmitÃvacchedakÅk­tya tadvÃcyam / ## #<(jÃtau liÇgasaækhyÃkÃrakÃdyanvayÃyogyatvanirÆpaïam)># ayogyatvÃditi // ## #<"na brÃhmaïÅ hantavyÃ" ityÃdini«edhe«vapi jÃternityatvena hananÃprasakterayogyatvam / evaæ jÃterekatvenaikatvÃtiriktadvitvÃdisaækhyÃnvayÃ- yogyatvam / jÃte÷ strÅtvena puæstvÃnvayÃyogyatvam / amÆrtatvÃdeva ca kriyÃjanyaphalÃÓrayatvÃdirÆpakarmatvÃdikÃrakÃnvayÃ- yogyatvamityartha÷ >#// vastutastu --- #<"stanakeÓavatÅ strÅ syÃllomaÓa÷ puru«a÷ sm­ta÷ / ityuktalak«aïasya liÇgasya jÃtÃviva vyaktÃvapi asaæbhavastulya itiliÇgÃnvayÃyogyatvamabhyuccayena dra«Âavyam >#// (gau÷ Óuklà iti sÃmÃnÃdhikaraïyasya vyaktivÃcitve evopapatti÷) ##// ÓuklÃdipadÃnÃæ guïiparatvÃjjÃtau ca guïÃÓrayatvÃsaæbhavena goÓabdasyaikÃrthapratipÃdakatvarÆpa- sÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapatte÷ tadanurodhenÃpi vyaktivÃcitvamityartha÷ / naca --- goÓabdasya gotvaviÓi«ÂavÃcitvÃt Óuklapadasya ÓuklaguïaviÓi«ÂaparatvÃt viÓe«eïabhede ca viÓi«ÂabhedÃt kathaæ ekÃrthatvam iti --- vÃcyam ; viÓe«aïabhede 'pi "gaurna Óukle" ti pratÅtyabhÃvenobhayaviÓi«ÂavyaktaikyamÃdÃyaikÃrthatvopapatte÷ iti // #<(vyaktiÓaktÃvapi lak«aïayà jÃtibhÃnopapatti÷ yugadv­ttidvayavirodhena pak«ÃntarÃnusaraïa¤ca)># lak«aïayeti // naca --- vinigamanÃviraha÷; ## --- vÃcyam ; ## --- vyaktiÓaktigrahasyaiveti // #<(vyaktiÓaktivÃdinÃæ ÓÃbdabodhe kÃryakÃraïabhÃvalÃghavÃdyupapattinirÆpaïam)># svÃtantryeïa kÃraïatvamiti ## j¤Ãnasyaiveti ## vyaktÃveva Óaktiriti // #<(vyaktiÓaktivÃde vyaktiviÓe«aÓaktigrahÃt vyaktyantarabodhopapatti÷)># nanu --- ## --- cet, ##// (tu«yaturdujananyÃyena pak«ÃntaradhÃvanam) yadÃtvabhidheyasyaiva dharmitÃvacchedakatvamiti niyama÷, tadà sandehakoÂÃvanupanyastamapi vÃrtikoktatvÃtpak«ÃntaramÃha #<--- jÃtiviÓi«Âeti >#// (vyaktiÓaktivÃdasya ÓaktyÃnantyÃdido«ai÷ khaï¬anam) na vyaktivÃcitvam; anantavyaktiÓaktikalpanÃpatte÷ / ekaikavyaktigatajÃtirÆpopalak«aïaikye 'pi saindhavÃdipade lavaïÃÓvatvÃdinà ÓaktibhedasyevehÃpi ghaÂatvasya ÓakyatÃvacchedakatvÃbhÃvena tattadvyaktitvasyaiva tadavacchedakatvena tadbhedasyÃnivÃryatvÃt / athaikavyaktivÃcitvaæ, tadÃpi ghaÂatvasyÃtiprasaktatvena ÓakyatÃvacchedakatvÃnupapatte÷ tadvyaktitvasyaiva ÓakyatÃvacchedatvena tadvyaktivi«ayakasmaraïÃbhÃve ghaÂapadÃdanyavyaktibodhÃnÃpatti÷ / yadà tu pÆrvoktavidhayà tadvyaktitvaæ dharmitÃvacchedakÅk­tya Óakyatvasabandhena ghaÂapaÂhavattÃniÓcayasya kÃraïatvaæ kalpyate, yadyapi ca ÓaktyÃnantyam; tathÃpi phalamukhatvÃnna do«a÷, tadà tadvyaktitvasya ÓakyatÃvacchedakatvenaikavyaktiÓaktigrahe 'pi Óakte÷ saæbandhavidhayà bhÃnÃÇgÅkÃrÃttatvena rÆpeïÃsmaraïe 'pi k«atyabhÃva÷, tathà ghaÂatvasyÃtiprasaktasyÃpi tadvyaktimÃtreïa dharmitÃvacchedakatvÃÇgÅkÃro nÃnupapanna ityucyeta, tatrÃha #<--- ghaÂatvam iti >#// ##tvatvapraveÓe gauravasya tvayaivoktatvÃt / ato na ghaÂatvatvÃvacchinnaæ ghaÂatvaæ Óakyatvasaæbandhena ghaÂapadavadityÃkÃrakaæ j¤Ãnaæ kÃraïaæ, api tu ghaÂapadaæ Óaktatvasambandhena ghaÂatvavadityÃkÃrakameva; jÃte÷ svarÆpeïaiva prakÃratvopapattau ghaÂatvatvasyÃpraveÓÃt / naca samavÃyenaiva jÃte÷ svarÆpeïa prakÃratà na saæbandhÃntareïetyatra pramÃïamasti; parairapi tathÃnabhyugamÃcca / ataÓca kÃryakÃraïabhÃve 'pi lÃghavÃt ghaÂatva eva Óakti÷ / ÓakyÃnantyÃdi ca nÃsmanmate / ata÷ prathamopasthitatvÃjjÃtÃveva Óakti÷ / ## prayojanaæ pÆrvapak«e rathantarÃdiÓabdÃnÃæ ­gvÃcitvÃdrathantaramuttarayorgÃyati ityÃdau uttarÃpadalak«itottarÃkÃrye yonividhÃnaæ, siddhÃnte tu gÅtyatideÓa uttarÃsviti vak«yate // 12 // ## (guïe guïatvevetipak«advayopapatti÷) ## yadà jagatÅtalavarttyaruïaguïopyeka eva, tadà guïa eva yadÃruïaguïÃnÃæ bheda÷, tadÃnekav­ttijÃte÷ saæbhavÃt guïatve và Óaktirityartha÷ // #<(jÃtivyaktyorabhedena vyaktibodhopapattyÃdikam)># abhedÃditi ##// (jÃtiÓaktij¤Ãnasyaiva jÃtyÃdiviÓi«ÂaÓÃbdatvaÇkÃryatÃvacchedakamitikalpÃntaram) ye tu abhedÃÇgÅkÃre 'pi Óaktij¤ÃnarÆpakÃraïasya jÃtiÓÃbdabodhatvavat vyaktiÓÃbdabodhatvasya p­thakkÃryatÃvacchedakatvasvÅkÃre jÃtivyaktibodhasya ca kramikatvÃnanubhavÃt kramikatvÃÇgÅkÃre ca vaiÓi«ÂyabodhÃbhÃvena nirvikalpakarÆpatÃpatte÷ pÆrvoktaghaÂatvavattÃj¤Ãnasya kÃraïasya ghaÂatvaviÓi«ÂaÓÃbdabodhatvaæ kÃryatÃvacchedakamaÇgÅk­tyaivaæ ekayaiva jÃtiÓaktyorubhayorbodha iti vadanti, tanmatena pak«ÃntaramÃha #<--- uktavidheti >#// (dvitÅyakalpÃsvarasanirÆpaïapÆrvakasvamatÃvataraïam) asmiæÓca mate viÓe«yabhÆtavyaktereva karaïatvÃdidvÃrà kriyÃnvayÃpattyà viÓe«aïÅbhÆtayorjÃtiguïayostadanÃpattiriti saptadaÓaÓarÃve carau nirvÃpe jaghanyamu«Âilopena catussaækhyÃnugraho na sidhyet; jaghanyasyÃpi pradhÃnatvena mu«Âyanugrahasyaiva nyÃyyatvÃdityasvarasÃt pak«Ãntaraæ svamatatvenÃha #<--- vastutastviti >#// (svamate vyaktibodhopapattiprakÃra÷, ekavacÃnte«u bahuvacanÃdyante«uca) ##// karaïatvopapatterityasyÃnu«aÇgeïa tadyojyam / tathÃca liÇgasaækhyayorapi samÃnapadopÃttatvapratyÃsattyà sÃmÃnÃdhikaraïyasaæbandhena karaïatva evÃnvaya÷ / pÃr«Âhiko jÃtiguïasaæbandha ityartha÷ / ## vyaktiparicchedakatayà pratÅyamÃnayorliÇgasaækhyayoranurodhena prÃtipadike vyaktilak«aïaivÃstvityÃÓaÇkÃnirÃkaraïÃya pÃÓÃdhikaraïanyÃyenetyuktam / ##// yathà guïabhÆtabahutvÃnvayÃnurodhena mukhyabhÆtapÃÓaprÃtipadikotkar«o vik­tau pÃÓamantre nÃÇgÅk­ta÷, tathÃnaiva lak«aïà yuktà #<--- iti /># yatra tu pÃr«Âhiko 'pi dvitvabahutvÃnvayo jÃtau bÃdhita÷, tatrÃgatyà lak«itavyaktyaiva so 'ÇgÅkriyatÃm / prak­te tu ekavacanÃnte yukta eva jÃtiguïÃbhyÃæ sa iti bhÃva÷ // #<(dvitÅyÃntÃdisthale lak«aïayà vyaktibodhopapÃdanam)># dvitÅyÃntÃdisthaletviti // #<Ãdipadena saæpradÃnatvÃdikÃrakÃntarasaægraha÷ / naca yugapadv­ttidvayavirodha÷; ÓakyÃrthasya padÃntarÃrthÃnvayapramite÷ prÃgeva gaÇgÃpadasya pravÃhopasthityanantaraæ lak«aïÃvadihÃpi tadaÇgÅkÃreïa tasyÃprasakte÷ /># ataeva --- ## iti dhyeyam /#< naca kramikabodhadvayÃÇgÅkaraïe vaiÓi«ÂyabodhÃbhÃvena nirvikalpakarÆpatvÃpatti÷;># i«ÂÃpatteriti bhÃva÷ / sÃmÃnÃdhikaraïyaæ ceti // ##// (jÃtiviÓi«ÂavyaktivÃcyatvanirÃsa÷) eva¤ca lak«aïayaiva gau÷ Óukla ityÃdi sÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapatti÷ pariharaïÅyeti dra«Âavyam / Ãk­tiviÓi«ÂavyaktivÃcitvapak«astvÃvaÓyake jÃtivÃcyatve vyaktivÃcitvasyÃpi kalpanÃyÃæ gauravÃpattyà nirasanÅya÷ / ##// ­gvÃcitvapak«e ­co ­gantare vidhÃnÃnupapattyottarÃpadena kÃryalak«aïayà tatsthÃnÃpattyà vidhÃnaæ pÆrvapak«e / siddhÃnte tu gÅte÷ ­gantare 'pi saæbhavÃnna lak«aïà kintu tasyÃtideÓa iti yatsaptame vicÃrayi«yate tadetadadhikaraïaprayojanamityartha÷ // #<(prakÃÓakÃranirÆpitapÆrvapak«asiddhÃntaprayojananirasanapÆrvakasvÃbhimataprayojananirÆpaïam)># yattu --- prakÃÓakÃrai÷ #<"vrÅhÅn prok«ati" "dadhnà juhotÅ" tyÃdau pÆrvapak«e sarvavrÅhihomavyaktÅnÃæ abhidhÃnÃt tatra Órutyà prok«aïadadhyÃderviniyogÃt prakaraïasannidhibÃdhena laukikavrÅhi«vapi prok«aïaæ homÃntare ca dadhi syÃt pÆrvapak«e, siddhÃnte tu ÓabdÃrthabhÆtÃyà vrÅhitvahomatvajÃte÷ prÃk­tavrÅhihomayorapi paryÃptisattvÃt prakaraïasannidhyanugrahe 'pi na kÃcicchrutipŬeti prak­te«veveti / tat siddhÃnte 'pi prak­tavrÅhihomÃtiriktavyakti«vapi tajjÃtiparyÃptisattvenÃnivÃraïÃt sarvaiÓca vyavahÃrÃsaæbhavenÃnarthakyaparihÃrÃrthaæ prakaraïÃdyÃlocanÃvaÓyakatvena tena prak­tÃtiriktÃnÃæ nivÃraïavat pÆrvapak«e 'pi tatsaæbhavena viÓe«ÃbhÃvÃt dvitÅyÃdisthale lak«aïayà sarvavyaktibhÃnasyopapÃdanÅyatvena do«atÃdavasthyÃccÃyuktamityupek«itaæ pÆjyapÃdai÷ >#// iti navamamÃk­tyadhikaraïam // ##