Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra, Adhyaya 1, Adhikarana 2, with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.) Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987) (Sri Garib Dass Oriental Series, 50-) Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) [server down!] This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. A segmentation according to sutras for better orientation has to be postponed for want of an adequate printed edition. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ÃmnÃyasya // "vÃyurvai k«epi«Âhà devatà vÃyumeva svena bhÃgadheyenopadhÃvati sa evainaæ bhÆtiæ gamayatÅ" tyÃdyarthavÃdÃnÃæ #<># (prathamapÃdena tripÃdyÃ÷ dvedhà prasaægenÃk«epeïa ca saægatinirÆpaïam) jij¤ÃsÃsÆtre ca dharmÃdharmasvarÆpaæ yathà pratij¤Ãvi«aya÷, tathà yÃvattatpramÃïajÃtamapi pratij¤Ãtam / tadevÃgre nirÆpyate / tatra vidhini«edhÃrthavÃdamantranÃmadheyÃtmako vedo manvÃdism­tiÓi«ÂÃcÃrÃÓrca dharmÃdharmayo÷ pramÃïÃni / tatra pÆrvapÃde samastasyaiva vedasya pauru«eyatvÃÓaÇkayà tadavayavabhÆtÃnÃæ codanÃnÃmapi pauru«eyatvadvÃrà prÃptamaprÃmÃïyaæ pÆrvoktayuktibhi÷prasÃdhitÃpauru«eyatvena nirÃk­tya tryaæÓabhÃvanÃvi«ayapravartanÃnivartanÃpratipÃdakapadasamudÃyarÆpavidhi ni«edhÃparaparyÃyacodanÃyà dharmÃdharmapramotpatte÷ prÃdhÃnyenaiva codanÃsÆtre tayordharmÃdharmaprÃmÃïyaæ sÃdhitamiti tadavayavatvenopasthitÃnÃæ codanÃtiriktÃrthavÃdÃdivedabhÃgÃdÅnÃæ sm­tyÃdÅnÃæ cÃpradhÃnabhÆtÃnÃæ apauru«eyatavÃditulyatvÃt parigrahadÃr¬hyÃcca saæbhÃvitatvÃjjij¤Ãsitaæ prathamasÆtrapratij¤Ãtaæ codanÃprasaktaæ dharmÃdharmapramÃïyamasti na veti prasaÇgena nirÆpitam // athavà - codanÃrthamapyuktenÃpauru«eyatvena samastasyÃpi siddhaprÃyaæ prÃmÃïyaæ codanÃæÓe dharmÃdharmavi«ayaprav­ttijanake«ÂÃni«ÂasÃdhanatvÃnumÃpakapravartanÃnivartanÃrÆpÃnadhigatÃrthabodhakatvÃ- nnirvÃhe 'pi tadatirikte«u spa«Âaæ tadanupalambhÃt kathamuktaprÃmÃïyaæ yujyate ? ityÃk«epanirÃsena sthirÅkartu tripÃdÅmÃrabdhavÃn mahar«i÷ #<ÃmnÃyasya kriyÃrthatvÃdÃnarthakyamatadarthÃnÃæ tasmÃdanityamucyate / Jaim_1,2.1 /># ityÃdinà // #<(tatra ÓÃstradÅpikÃd­tavicÃraprakÃrakhaï¬anapÆrvakaæ vÃyurvai ityÃdi bhÃÂÂadÅpikÃvataraïam' >#atra pÆrvoktaprasaægÃk«epasaægatidvayenÃpi vidhyatiriktÃnÃæ sarve«Ãmevaikadà sÃmÃnyato 'prÃmÃïyaæ dharmÃdharmavi«ayaæ pratipÃdyate / atadarthÃnÃæ akriyÃrthÃnÃæ arthivÃdÃdÅnÃæ Ãnarthakyaæ puru«ÃrthaparyavasÃyyabhidheyÃrtharÃhityam dharmÃdharmapramitirÆpaprayojanaÓÆnyatvam / kuta÷ ? ÃmnÃyasya kriyÃrthitvÃt aæÓatrayÃnvitabhÃvanÃrÆpakriyÃbhidhÃyitvena tenaiva rÆpeïa dharmÃdharmapramÃïatvÃt / ata÷ nityayo÷ vidhiprati«edhayoruktaæ dharmÃdharmaprÃmÃïyaæ tatkÃri na bhavati ; nityakriyÃvacanapadasamÆhÃtiriktamarthavÃdÃdÅtyarthakÃdyasÆtre tathaiva pratÅte÷ / ata÷ sÃmÃnyata÷ sarve«ÃmaprÃmÃïyaæ pÆrvapak«Åk­tya adhyayanavidhinà d­«ÂÃrthatavÃnurodhena sakalasya vedasya puru«ÃrthaparyavasÃyyarthaparatvabodhanÃt te«Ãmapyadhyayanavidhivi«ayatvÃt ekasyaivÃdhyayanavidhe÷ vidhyaæÓe d­«ÂÃrthatvaæ arthavÃdÃdyaæÓe ad­«ÂÃrthatvamiti kalpane vairÆpyÃpatte÷ ki¤citpuru«ÃrthaparyavasÃyyarthaparatvenÃstyeva tadvi«aye te«Ãmapi prÃmÃïyamiti sÃmÃnyata÷ siddhÃntayitavyam // naca - adhyayanavidhid­«ÂÃrthatvavyutpÃdanaæ jij¤ÃsÃsÆtre k­tamiti nÃtra sÃdhayitavyam iti - vÃcyam 'd­«Âo hi tasyÃrtha÷ karmÃbodhanaæ nÃme' ti nyÃyena vidhini«edhabhÃgamÃtrasyaiva tatsiddhe÷, tÃvanmÃtreïÃpica athaÓabdoktasya dharmajij¤ÃsÃyÃæ adhyayanÃnantaryasyopapatteæ 'ato 'traiva vidhini«edhÃtiriktÃnÃæ sarve«Ãmapi sÃmÃnyata÷ tÃd­ÓÃrthaparatvaæ sÃdhanÅyam / nahi stutinindÃdvÃreïa arthavÃdÃnÃæ kriyÃrthatvaæ nÃmadheyamantrÃïÃæ tatra dvÃraviÓe«avyutpÃdanena tadarthatvaæ vinà yujyate / atastatprasÃdhya adhyayanasya d­«ÂÃrthatve 'pi arthavÃdebhya÷ puru«ÃrthaparyavasÃyyarthapratÅtyabhÃve adhyayanavidhibodhitaæ d­«ÂÃrthatvamapi na saæbhavatÅti puna÷ sÃmnÃyasyeti sÆtrÃv­ttyà arthavÃdamÃtravi«ayamaprÃmÃïyaæ pÆrvapak«Åk­tya stutinindÃrÆpaviÓe«advÃrà tatsÃdhyate / evaæ sm­tiparicchedarÆpadvÃreïa mantranÃmadheyayorapÅti sÃmÃnyata÷ sarve«Ãæ vidhyatiriktÃnÃæ prÃmÃïyÃprÃmÃïyacintà pÆrvaæ kartavr..ti (?) miÓrÃbhimataæ ÓÃstradÅpikÃyÃæ pratibhÃti // tathà sÆtreïaivÃv­ttyà bhinnabhinnopapattikavicÃradvayapratipÃdane lokavedÃdhikaraïavadatrÃpyadhikaraïadvayavyavahÃrÃpatter bhëyavÃrtikayo÷ viÓe«avicÃrapÆrvapak«aÓe«atvena sÃmÃnyavicÃrapÆrvapak«asya tatsiddhÃntaÓe«atvena tatsiddhÃntasya ca saækÅrïatayaiva varïanadarÓanÃvaÓyakena viÓe«avicÃreïaiva sÃmÃnyavicÃrasyÃrthÃdeva siddhe÷, sÆtrasya viÓe«avicÃre 'pyarthasaægatestvayaivopa pÃditvÃt ni«prayojanaæ sÃmÃnyavicÃramupek«ya mantrÃdyapek«ayà padaikavÃkyatayà itikartavyatÃrÆpeïa ca codanÃpratyÃsattimabhipretya ## iti sÆtrak­tà arthavÃdavi«ayasiddhÃntasyaiva abhidhÃnÃt bhëyakÃreïÃpyarthavÃdamÃtrodÃharaïena dharmÃdharmaprÃmÃïyavicÃrasyaiva k­tatvÃttameva viÓe«avicÃra÷ 'vi«ayo viÓayaÓcaiva pÆrvapak«astathottara÷ / prayojanaæ ca pa¤cÃÇgaæ ÓÃstre 'dhikaraïaæ vidu÷ // 'ityabhiyuktaprasiddhavi«ayasandehapÆrvapak«asiddhÃnta prayojanarÆpaæ pa¤cÃvayavamadhikaraïamÃracayan pratijÃnÅte - vÃyurvai k«epi«ÂhetyÃdinà // vÃyu÷ k«epi«Âhà ÓÅghragÃminÅ devateti loke prasiddham, ata÷ k«ipragÃminÅæ vÃyudevatÃæ vÃyÆcitena ÓrvetapaÓurÆpeïa bhÃgena yajamÃnasto«ayati, saca tu«Âo vÃyurenaæ bhÃgapradaæ yajamÃnamaiÓrvaryaæ prÃpayatyevetyavakÃrasya avahitÃnvayena arthavÃdÃrtha÷ // #<(vÃyurvai k«epi«Âhetigrahaïasya so 'rodÅdityupalak«aïatvam)># ## iti-sÆcitam // vidhiprati«edhavadeva kart­smaraïÃbhÃvÃdapauru«eyatve pÆrvÃdhikaraïena siddhe saæprati tadvadeva dharmÃdharmayo÷ prÃmÃïyamasti ## vidhiprati«edhavi«ayayÃgÃderi«ÂÃni«ÂasÃdhanatvÃk«epÃdyuktaæ tayori«ÂasÃdhanarÆpadharmà dharmapramÃjanakatvam, arthavÃdÃnÃæ tu Óaktyà sadasadrÆpasiddhÃrthabodhakatvÃnna dharmÃdharmayo÷ prÃmÃïyasaæbhava÷ / naca Óaktyà tadasaæbhave 'pi lak«aïÃdhyÃhÃrÃdinà tatpratipÃdanam; yathÃ- ÓrutÃrthapratipÃdanenaivopapattau anvayÃnupapattyabhÃvena tadasaæbhavÃt / naca tÃtparyÃnupapattyà tatkalpanam; tÃtparyagrÃhakÃbhÃvena tasyà apyasaæbhavÃt / nahi Óabda÷ pramÃïamÃtraæ và prayojanavadvi«ayamevetyevaæ niyame pramÃïamasti, yena sa eva tÃtparyagrÃhaka÷ ÓaÇkyeta; ni«prayojanÃnÃmapi bahuÓo darÓanena vyabhicÃrÃt / naca -- svÃdhyÃyo 'dhyetavya iti svÃdhyÃyavidhirevÃrthaj¤ÃnoddeÓenÃdhyayanaæ vidadhanni«prayojanÃrthaj¤Ãnasya bhÃvyatvÃnupapatterarthasya prayojanavattvamÃ- k«ipatÅti -- vÃcyam; arthaj¤ÃnajanakatvenÃdhyayanasya lokasiddhatvenÃvidheyatvÃt / #<># (kart­smaraïÃbhÃvena vidhitulyanyÃyatayÃr'thavÃdÃnÃæ prÃmÃïyanirÆpaïam) ## tathÃca codanÃrthamapyuktena kart­smaraïÃbhÃvÃdihetukÃpauru«eyatvena arthavÃdÃdÅnÃmapi sÃmÃnyatastulya- nyÃyatayà prÃmÃïyaæ pÆrvameva siddhamityartha÷ // ## sÃmÃnyata÷ prÃmÃïyÃnuktau stutyÃdirÆpadvÃraviÓe«ÃkÃÇk«Ã- nudayÃttadÃvaÓyakatvam - ## - pÆrvamupapÃditaæ prasaægÃk«eparÆpasaægatidvayam - ## dharmÃdharmayoriti vi«ayasaptamÅ / ## vidhiprati«edhau pravartanÃnivartanÃparaparyÃyau / ## ananyalabhyasya ÓabdÃrthatvÃt anumÃnenaiva i«ÂasÃdhanatvÃderbodhasaæbhave na naiyÃyikamata iva tatra Óakti÷ kalpanÅyà / tadanumÃnaprakÃrastu bhÃÂÂarahasye pÆjyapÃdai÷ pradarÓita÷ // (sadasadrÆpetyasya vivaraïam) sadasadrÆpeti / anena ca -- ## iti -- sÆcitam //#< (lak«aïÃvipariïÃmÃdisvarÆpasya sodÃharaïaæ nirÆpaïam)># lak«aïÃdhyÃhÃrÃdineti / vipariïÃmaguïakalpanÃdyÃdiÓabdena saæg­hÅtam / taduktam - #<'adhyÃhÃrÃÓrutÃk«epo vyatyÃso vyavadhi÷ padai÷ / mato vipariïÃmo 'sau prak­tipratyayÃnyathà / vÃkyÃnthathÃtvakaraïaæ vyavadhÃraïakalpanÃ' iti // yathà chinattÅ>#tyadhyÃhÃra÷ / vyatyÃso ## vipariïÃmo yathà ## vyavadhÃraïakalpanà yathà - ## (vÃkyalak«aïÃsamarthanam) sà kimekasmin pade, kiæ và pratyekaæ sarve«u, uta milite«u, nÃdya÷, vinigamakÃbhÃvÃt, itaradÃnÃmÃnarthakyaprasaÇgäca / nÃpara÷ ; ekaikapadasya prÃÓastyÃprÃÓastyasaæbandhÃbhÃvÃt, apratÅteÓrca / nÃntya÷; militÃnÃmekÃrthÃbhÃvÃt Óakyasaæbandhasyaiva lak«aïÃtvÃt tataÓrca vÃkye sÃÇgÅkartavyà ; tatrÃpi kÃraïÃbhÃvÃt vÃkayasyekaÓakyÃrthÃbhÃväca sà na saæbhavati, ityÃha - yathÃÓrutÃrtheti / tÃtparyÃgrÃhakÃbhÃveneti / dharmÃdharmatÃtparyakatvasya pramÃïÃntareïÃsiddheriti bhÃva÷ / tasyÃapÅti / tÃtparyÃnupapatterityartha÷ / prayojanavadvi«ayamiti / prav­ttiniv­ttirÆprayojanopayogyarthavi«ayamityartha÷ / ni«prayojanÃnÃæ ÃkhyÃyikÃrÆpÃïÃm / bhÃvyatvÃnupapatteriti / vidhinà puru«ÃrthabhÆtasyaiva bhÃvyatayÃpek«aïÃt atÃd­Óasya bhÃvyatvÃnupapattirityartha÷ / #<(guïakarmatvapradhÃnakarmatvak­tavairÆpyavÃraïÃrthe adhyayanasyÃrthaj¤ÃnÃrthatvapak«opapÃdanam)># arthasya prayojanavattvamiti / ## pradhÃnakarmatvÃt vairÆpyÃpatte÷ / atastadanurodhena sarvÃæÓe 'pi d­«ÂÃrthatvaæ bodhitaæ ## avidheyatvÃditi // #<(arthaj¤ÃnoddeÓena kratvapÆrvoddeÓena vÃdhyayananiyamavidhiÓaÇkÃparihÃrau)># ## tanniyamasya ceti / ##// ## prÃpte ---- ## #<"sthÃïurayaæ bhÃrahÃra÷ kilÃbhÆdadhÅtya vedaæ na vijÃnÃti yor'tha" mityÃdi vacanÃcca j¤ÃnasyÃpyÃvaÓyakatvena yathÃÓrutÃrthaj¤ÃnasyÃnu«aÇgikatayÃpi># svÃrgÃdyarthamiti / viÓrvajinnayÃyena svargakalpanÃpek«ayà rÃtrisatravadarthavÃdÃbhÃve 'anadhÅyÃnà vrÃtyà bhavantÅ'ti sm­timÆlaÓrutikalpanÃlÃghavÃnurodhena vrÃtyatÃparihÃrÃrthameva tadvidhÃnamastviti dyotanÃyÃdiÓabda÷ / nacÃdhyayanavidhe÷ pÆrvopapÃditavairÆpyÃpatti÷ ; huæpha¬ÃdyaæÓe tadadhyayanasyÃd­«ÂÃrthatÃyÃstvayÃpi svÅkaraïÅyatvena tadaverÆpyÃyaitadarthatvakalpanasyaivocitatvÃt, svaÓaktyaiva vidhÅnÃæ prayojanavadarthapramÃpakatvena dharmaprÃmÃïyajanakatve 'pi tadadhyayanasyÃd­«ÂÃrthatve 'pi bÃdhakÃbhÃvÃt // #<(lokata÷ pÆrve ÓÃstraprav­tte÷ pÃrÃyaïÃdau ÓÆdrÃdhikÃravyÃv­ttiprayojananirÆpaïam)># ##// (prÃÓastyÃprÃÓastyayorguïado«avatvarÆpatvakhaï¬anam) sa hi na guïado«avatvamÃtram ; atiprasaÇgÃt, na tadatiÓayau ; atiÓayasyÃpek«ikatvenÃnavasthitatvÃt, arthavÃdamÃtrapratipÃdyayorguïado«ayoranirÆpaïäca, viÓi«Âe«ÂÃni«Âaphalakatvasya viÓi«ÂetikartavyatÃkatvasya nityanirde«avedhavidhini«edhavi«ayatvasya và vidhini«edhÃbhyÃmevapratipannatvenÃrthavÃdÃnapek«atvÃt / nace«ÂÃni«Âagate phalavattve guïado«au ; tayorapi vidhini«edhÃbhyÃmevÃvagamÃt, i«ÂÃni«ÂasÃdhanatveneva tadgataphalavattvenÃpi vinÃbuddhipÆrvakÃriïÃæ prav­ttiniv­ttyorabhÃvÃt, ÓyenÃdyarthavÃde«u tadanupapatteÓrca / tatra ÓyenÃderanarthatvene tajjanyasye«ÂasyÃni«ÂÃdbalavatvÃbhÃvÃt / naca tattadarthavÃdapratipÃdyasya k«epi«ÂhatvÃdereva guïado«atayà prÃÓastyÃprÃÓastyarÆpatvam ; ananugamÃllÃk«aïikatvÃnupapatteÓrca / tasmÃttasya durvacatvÃdapi tadbodhakatvenÃpi nÃrthavÃdÃnÃæ dharmÃdharmapramÃpakatvam iti // #<(adhyayanavidherak«arÃvÃptiphalakatvapak«opapÃdanam) >#etena vrÃtyatÃbodhakavacanenaivÃdhyayanavidhilÃbhena // syÃdetat - yadyadhyayanavidherÃdÃvarthaj¤Ãnaæ phalaæ syÃt, tadÃtasya vaiyarthyÃpattyà tatprayojanavattvÃk«epaparyantamapi vyÃpÃra÷ kalpyet / naca tatkalpane ki¤cidapi mÃnamasti ; prÃpyakarmÃrthapratyayena phalatayopanÅtÃyÃ÷ stobhabhÃgÃdhyayane phalatvena kÊptÃyà arthaj¤ÃnaprÃgbhÃvinyà arthaj¤ÃnÃrthatvapak«e 'pi tannirvÃhakatayà prathamamapek«itÃyÃ÷ svÃdhÅnoccÃraïarÆpÃk«arÃvÃpterd­«ÂÃyà eva phalatvasaæbhavenÃdhyayanavidhivaiyarthyÃbhÃvÃt, vicÃrasÃdhyÃrthaj¤ÃnanirÆpitÃdhyayanagatakÃraïatvasya ak«arÃvÃptiæ vinÃnirvahaïÅyatvÃt / astuvà arthaj¤Ãnaæ phalam / tadÃpyarthaj¤ÃnÃrthatvasya anyata÷ prÃptatvena vidhervaiyarthyaparihÃrÃrthaæ adhyayanag­hÅtavedÃrthaj¤ÃnavatÃmevÃnu«ÂhÃnamabhyudayakÃrÅtyevamÃdi -rÆpasyaiva niyamaphalasyÃÇgÅkÃre adhyayanasaædhyÃvandanÃdyanu«ÂhÃnÃt phalÃnupapatti÷ ; tadvidhÅnÃmadhyayanÃtprÃgupÃyÃntareïa j¤Ãne 'dhyayananiyamavidhyatikramado«Ãpatte÷, tadaj¤Ãne adhyayanÃdi«vaprav­ttyà tadakaraïaprayuktapratyavÃyaprasaÇgÃt // #<(arthaj¤ÃnaphalakÃdhyayanavidhe÷ ÓÆdrÃdhikÃrabyÃv­ttiprayojanaÓaÇkà tatsamÃdhÃnÃti) ># ## marthaj¤ÃnÃk«epÃvaÓyaæbhÃvÃt ÓÆdrÃnadhikÃre tasya vedatadarthagrahaïÃyÃnu«ÂhÃnani«edha eva heturvÃcya iti nÃsÃvarthaj¤ÃnaphalakasyÃdhyayananiyamavidhe÷ phalamityak«arÃvÃptereva tatphalatvaæ yuktamÃÓrayitum // siddhe÷ svÃdhyÃyavidhivaiyarthyaprasaÇgÃt / etena -- adhyayanabhÃvyakatvapak«o 'pi -- nirasta÷ / ato vaiyarthyaparihÃrÃrthaæ prayojanavadarthaj¤ÃnoddeÓena #<(viÓi«ÂÃrthÃvabodhoddeÓyako¤cÃraïasyÃrthaparatvaprayojakatvatannirÃsau) ># ## (viÓi«ÂÃrthapratÅtyuddeÓyakavyÃpÃratvasyÃrthaparatvaprayojakatvanirÃsau) athÃpi - viÓi«ÂÃrthapratÅtyuddeÓyakavyÃpÃratvameva arthatÃtparyanirïaye prayojakam, mauniÓrloke ca likhitvà dÃnarÆpa eva vyÃpÃrastatprayojaka÷, vede cÃpauru«eye kart­vyÃpÃrÃbhÃvÃt­ tadanukÆlavyÃpÃro 'dhyayanarÆpÃdu¤cÃraïÃdanyo na saæbhavatÅti tasyÃrthavatvanirvÃhÃrthamadhyayanavidherarthaj¤ÃnaphalakatvamavaÓyamÃstheyamityucyeta, yadi ÓabdabodhatvÃvacchinnaæ prati tÃtparyaj¤Ãnasya kÃraïatvaæ syÃt, tathÃtve nistÃtparyakÃcchukÃdivÃkyÃttadanÃpatti÷ / ato naikÃrthabodhakapadajanyaÓÃbdabodhatvÃvacchinna eva tasya kÃraïatvam / ÓÃbdabodhatvÃvacchinnaæ pratyapi và kÃraïatve ÓukÃdivÃkyasthale Óabdagatameva tÃtparye kalpanÅyam, tathaiva vede 'pÅti nÃdhyayanavidhisiddhavyÃpÃrÃpek«Ã ; ÓabdasvabhÃvenaiva tÃtparyanumÃyÃrthaparatvopapatte÷ // #<(vicÃrasyÃrthaparatvaprayojakatvanirÆpaïapÆrvakÃdhyayanÃk«arÃvÃptiphalakatvopasaæharaïam) ># ##mÃrthaparatve prayojakatvopapattau nÃdhyayanasya tatprayojakatvanirvÃhÃrthaæ tavyapratyayasvÃrasyÃdiprÃptÃmak«arÃvÃptimatilaÇghyÃrthaj¤ÃnasyÃpi tatphalatvaæ kalpanÅyamityÃÓaÇkÃniv­ttiphalakaæ siddhÃntyabhimataæ vÃkyÃrthe varïayati - ato vaiyarthyaparihÃrÃrthamiti / (adhyayanasyÃrthaparatvaprayojakatvam) ayaæ bhÃva÷ - satyaæ ÓukÃdivÃkyÃrthapratÅtyarthaæ Óabdagatameva tÃtparyamaÇgÅkartavyam ; tathÃpi upakramopasaæhÃramadhyaparÃmarÓairitthameva Óabdasya tÃtparyamityayaæ nirïayastu vede adhyayanÃdinaiveti tadvidhireva tatra nirïÃyaka÷ / svecchayà hi vedavÃkyÃni paÂhatÃÇgavÃkye«vapi phalapadamu¤cÃryeta, yo 'dhvaryu÷ sa hotà ye tvijaste yajamÃnÃÓrcetyÃdyapyarthapratÅti÷ syÃt / naca adhyayanÃnantaraæ kriyamÃïo vicÃra eva tannirïÃyaka÷, adhyayanasyÃrthaj¤ÃnÃrthatvÃbhÃve vicÃrakartavyatÃk«epasyaivÃbhÃvÃt vicÃrasyaivÃprÃpte÷ // #<(vicÃrasya liÇgakalpyaÓrutisiddhatvaÓaÇkÃsamÃdhÃne) ># ##// (adhyayanasyÃk«arÃvÃptiphalakatvanirÃsapÆrvakÃrthaj¤ÃnÃrthatvavyavasthÃpanam) ki¤ca ak«arÃvÃpte÷ svata apuru«ÃrthÃyÃ÷ phalatvÃnupapattyà arthaj¤ÃnasÃdhanatvave«eïa tadupapÃdane arthaj¤ÃnasyÃpi svata÷ puru«ÃrthatvÃnupapattestulyatvÃt karmÃnu«ÂhÃnaupayikÃrthaj¤ÃnasÃdhanatvave«eïaiva tasya phalatvaæ svÅkÃryam / nahi svÃdhyÃyÃk«arÃïÃæ arthaj¤ÃnadvÃrà karmÃnu«ÂhÃnopayogitvena puru«ÃrthaparyavasÃyitvaæ liÇgamÃtreïa Óakyaæ vij¤Ãtum ; huæpha¬ÃrthavÃdÃdyak«arebhyor'thaj¤ÃnÃnutpatte÷, kebhyaÓrcittadak«arebhyor'thaj¤ÃnotpattÃvapi vyabhicÃrÃt / tatra ca tasya sÃmÃnyasaæbandhakÃripramÃïasÃpek«atvÃt / ataÓrcÃntato gatvà karmÃnu«ÂhÃnaupayikÃrthaj¤Ãne svÃdhyÃyÃk«aragrahaïasyÃvaÓyakalpanÅye upayoge lÃghavÃt tasyaiva phalatvaæ kalpyatÃæ, natvanantarad­«ÂatvamÃtreïÃk«arÃvÃpte÷ ; sÃk«ÃtpraïÃlÅsÃdhÃraïapuru«ÃrthamÃtrasyaiva vihitaphalatvayogyatayà j¤ÃtasyaivÃnvayabodhopayogitvÃt, arthaj¤Ãnasya tu tena vinà kathamapi karmÃnu«ÂhÃnÃsaæbhavÃlliÇgenaivaupani«adasya dehÃdibhinnÃtmaj¤Ãnasya sÃæparÃyaphalakarmÃÇgatvaj¤Ãnasyeva karmÃÇgatvaj¤Ãnopapatte÷ j¤Ãtasya tasyaiva phalatvamucitam ; itarathà vitu«ÅbhÃvarÆpadvÃrasyaiva phalatvÃpattau avaghÃtÃdÅnÃmapyapÆrvÃrthatvÃnÃpattai÷ //#< (arthaj¤ÃnarÆpabhÃvyopasthitiprakÃra÷)># ## (prathamÃpek«itasyÃpi apuru«Ãrthasya dvÃratÃyaivopayoganirÆpaïam) ki¤ca adhyayanasya phalÃkÃÇk«ÃyÃæ vidhivaÓÃt puru«ÃrthaparyantÃlocanÃvaÓyaæbhÃve sÃk«Ãttasya tadanantarapratyÃsannasya ca yÃgÃde÷ pramÃïÃbhÃvena sÃdhanatÃkÃÇk«atvena ca bhÃvyatvÃtikrame 'pi tadekÃntarapratyÃsannasya karmaj¤ÃnasyaivÃtikramahetvabhÃvÃdbhÃvyatvaæ yuktaæ, natu tenÃtivyavahitasyÃk«aragrahaïasya ; tathÃsati tena taduttaraiÓrca padÃvadhÃraïÃdibhi; svatantrai÷ puru«ÃrthasyÃtivyavadhÃnaprasaÇgÃt, j¤ÃnabhÃvyakatvetu te«Ãæ dvÃramÃtratvenÃvyavadhÃyakatvÃt / etena - prathamok«itatvÃdak«arÃvÃpte÷ phalatvaæ - nirastam; dvÃrabhÆtÃrthagataprÃthamyÃpek«ÃyÃ÷ puru«ÃrthavasÃyiphalatvasÃdhakatvÃbhÃvÃt / anyathÃsÃdhitasya karaïatvÃnupapatterbhÃvyatvasyÃvaÓyaæ prathamÃpek«itatvena yogyatvÃtsamÃnapadopÃttapratyÃsattyà yÃgasyaiva svargadvÃrabhÆtasyÃrthabhÃvanÃbhÃvyatvÃpatte÷ / ata÷ prathamasyÃpyapuru«Ãrthasya vidhyavagatasamÅhitasÃdhanatavÃnurodhena na bhÃvyatvaæ yÃgÃderivÃk«arÃvÃpterapÅti samÃnameva / ato yÃvatsaæbhavaæ puru«ÃrthaparyavasÃyyarthaj¤Ãnameva d­«Âaæ phalatvena kalpyate, natvak«arÃvÃpti÷ // #<(arthaj¤ÃnÃrthÃdhyayanasya svavidhiprayuktatvaæ, na tu kratuvidhiprayuktatvaæ, ÓÃkhÃntaragatasvapramopajÅvyaj¤ÃnÃk«epakatva¤ca)># ##// (adhyayanasya svargÃk«arÃvÃptyarthatve do«asyÃrthaj¤ÃnÃrthatvena tanniyamavarïanaprayojanasya ÓÆdrÃnadhikÃrasya ca varïanapÆrvakaæ arthaj¤ÃnÃrthatvapak«otsaæhÃra÷) tasmÃdadhyayanasya svargÃdyarthatve sarvau«adhÃvaghÃtavatsak­du¤cÃraïenÃpi ÓÃstrÃrthasidyÃpatte÷svÃdhyÃyagatakarmatvanirdeÓena pratÅtasaæskÃrakarmatvabÃdhÃpatti÷, tannirvÃhÃrthamak«arÃvÃpte÷ phalatvÃÇgÅkÃre kratuvidhi«varthaj¤ÃnavicÃrÃk«epagauravÃpatte÷ svÃdhyÃyasvarÆpeÃnarthakyäcÃnÃrabhyÃdhÅtatvena kratvapÆrvasyeva pÃrÃyaïajanyÃd­«ÂasyÃpi svÃdhyÃyapadena lak«ayitumaÓakterarthaj¤ÃnasyevÃk«arÃvÃpte÷ karmÃdyavinÃbhÃvÃbhÃvenÃvyabhicaritakratusaæbandhasyÃpyabhÃvÃt kratvanupasthiterna tatphalatvam, apitu arthaj¤ÃnÃdereva / ta¤ca pustakapÃÂhÃbhij¤opadra«ÂvacanÃdyupÃyÃntareïa yÃvatkratubhirÃk«epaïÅyam, tata÷ pÆrvamevÃdhyayanavidhiprav­tterniyamasya tanniv­tti÷ phalaæ kalpyate / tatprayojanaæ ca traivarïikÃdhikÃraniyama÷ / vinÃr'thaj¤Ãnaæ kratvanu«ÂhÃnÃsaæbhavÃt kratuvidhÅnÃmarthaj¤ÃnÃpek«Ãæ jÃnata÷ sÃÇgÃdhyayananiyamaviÓi«ÂÃrthaj¤Ãnasya prayojanÃpek«Ãæ ca paÓyata÷ puru«asya ca liÇgakalpyaÓrutyà 'yadeva vidyayà karotÅ'ti Órutyà và tÃd­garthaj¤Ãnaæ kratvaÇgamiti bodhe janite tÃd­gj¤Ãnavata eva kratu«vadhikÃra iti bodhÃvaÓyaæbhÃvÃt // #<(bhÃÂÂÃlaÇkÃrasaæmatasyÃdhyayananiyamasya kratau prÃyaÓrcittÃpÆrve ca yathÃyathamupayoganirÆpaïam) ># astuvÃ'dhÃnasyÃnaÇgatve 'pi tajjanyÃpÆrvaviÓi«ÂÃgnÅnÃæ kratvaÇgatvavadadhyayanasyÃnaÇgatve 'pi ##// ## #<(nityavidhÅnÃmarthaj¤ÃnÃnÃk«epakatvanirÃkaraïam) ># ##// (saædhyÃdividhÅnÃmÃcÃryopadeÓÃdyÃk«epakatvanirÆpaïam) ataeva ye«Ãæ tÃvat gÃyatryupadeÓÃnantaramevÃdhyayanavidhiprav­tte÷ pÆrvaæ prav­ttÃ÷ saædhyÃvandanÃdividhaya÷, te«Ãmarthaj¤ÃnasyÃdhyayanavidhiprayuktatvasaæbhavÃt niyamÃvi«ayÃïÃmastyevÃrthaj¤Ãna- sÃdhanÅbhÆtÃcÃryopadeÓÃdyÃk«epakatvam / yathà ni«ÃdasthapatÅ«ÂyÃdividhÅnÃmiti // #<(arthaj¤ÃnÃrthatvapak«e 'dhyetavya iti tavyapratyayopapatti÷ miÓrabhavadevÃdimatena) ># ##// (huæpha¬ÃdisÃdhÃraïasarvÃdhyayanasya d­«ÂÃrthatvam) Ãdipadena ca sÃmnÃæ gak«arÃbhivya¤jakatvena tadadhyayanasyÃrthaj¤ÃnÃrthatve 'pi yatra huæpha¬ÃdistobhabhÃgÃæÓe sarvathà tadasaæbhava÷, tatrÃpi niyatakÃlapÆraïaæ d­«Âaæ prayojanamapi saæg­hyate, tena nÃdhyayanavidhervairÆpyam / naca vÃkyabheda÷ ; na kevanÃrthavij¤Ãnasiddhirasya prayojanam / 'd­«Âaæ yacchakyate kartuæ tatsarvaæ phalami«yate' iti nyÃyaratnamÃlÃyÃæ miÓrÃdyupapÃditarÅtyà d­«Âatvamupalak«aïÅk­tya yadeva ki¤cidvidhyantaropayogi svÃdhyÃyÃdhyayanena bhÃvayituæ Óakyaæ, tatsarvaæ bhÃvayedityekayaiva vacobhaÇgyà sarvÃrthatvalÃbhena vÃkyabhedÃprasarÃt / ataeva - pÃÂhakramo 'dhyayanavidhyavagata eveti vak«yate pa¤came / ataeva - rÃjanyaviÓÃæ brÃhmaïÃdikart­kakarmapratipÃdake vedabhÃge 'pyadhyayanajanyÃrthaj¤ÃnÃt svÃtiriktakart­katve buddhe tadbodhitakarmaïyaprav­ttireva d­«Âaæ prayojanamiti na tatrÃpi vairÆpyÃpatti÷ / yattu - ÓÃstradÅpikÃÂippaïe bhÃÂÂabhÃskare caitÃd­Óe vi«aye japapÃrÃyaïÃdyupayogyak«aragrahaïameva d­«Âaæ prayojanam iti - kaiÓrciduktam ; tat kvacidavaÓyakalpanÅye 'k«aragrahaïasya phalatve sarvatrÃpyaikarÆpyeïa tasyaiva phalatvÃpattyÃr'thaj¤ÃnaphalakatvÃnupapatterupek«aïÅyam // #<(adhyayanasya saæskÃrakarmatvamiti jaranmÅmÃæsakamatasyÃrthaj¤ÃnÃrthatvapak«Ãvirodhena samarthanam) ># vastutastu - tavyapratyayena karmatayà abhihitasya svÃdhyÃyasya guïatvenÃnvaye pratÅtaprÃdhÃnyabÃdhÃpatte÷ svÃdhyÃyasya cÃnyarÆpeïa karmatvÃsaæbhave 'pi prÃpyakarmatvena tadanvayopapatte÷ svÃdhyÃyasvarÆpe Ãnarthakye prÃpte adhyayanasya #<ÓabdoccÃraïarÆpatvÃt uccÃraïasya arthaj¤ÃnajanakatvakÊptervidheyasÃmarthyÃnurodhena svÃdhyÃyasyoddeÓyasyÃpi arthaj¤ÃnajanakatvayogyatvÃdarthaj¤Ãnasyopasthite÷ puru«ÃrthaparyavasÃyyarthaj¤ÃnÃ- disÃdhanasvÃdhyÃyalak«aïÃæ svÃdhyÃyapade svÅk­tya taduddeÓenaivÃdhyayanavidhÃnamucitam / tataÓrca saæskÃrakarmatvameveti jaranmÅmÃæsakamatameva yuktamiti dyotayituæ dvitÅyapak«amÃha - prayojanavaditi >#// (adhyayanena svÃdhyÃyaæ bhÃvayedityÃpÃtato 'dhyayanavidhyarthanirÃsa÷) yattu -bhÃÂÂalaÇkÃrÃdibhiradhyayanena svÃdhyÃyaæ bhÃvayedityÃpÃtato bodhayannadhyayanavidhi÷ svÃdhyÃyaprayojanÃkÃÇk«ÃyÃæ adhÅtena svÃdhyÃyena prayojanavadarthaj¤Ãnaæ bhÃvayediti vipariïÃmena bodhayati ; svÃdhyÃyasya upayogayogyatayà saktuvailak«aïyÃt - ityuktaæ, tanna ; tathÃtve ak«arÃvÃpterapi phalatve pÆrvopapÃditarÅtyÃr'thaj¤ÃnajanakatvarÆpasvÃdhyÃyagatasÃmarthyakalpyaÓrutyaivÃrthaj¤ÃnasÃdhanatvopapattau prastutavidhervipariïÃmakalpane 'pi gauravÃpatte÷ paramatoktÃk«arÃvÃptereva phalatvÃpatte÷ / atha tatrÃpi niyogÃkÃÇk«ayà yÃvalliÇgakalpyà Óruti÷kalpyÃ, tÃvat pÃrÃyaïÃdipratyak«aviniyogavidhinaiva nairÃkÃÇyk«amityucyate, tadà prak­te 'pi dÅyatÃæ d­«Âi÷ / tatrÃpi tena nairÃkÃÇyk«e viniyojakaviparÅtavÃkyatadarthakalpanÃprasarÃt // #<(svÃdhyÃyoddeÓyatve 'pi arthaj¤ÃnoddeÓyatvaparyavasÃnam) ># ##// (svÃdhyÃyoddeÓyatvapak«e 'pyekaÓÃkhÃdhyayananiyamopapatti÷) nacÃsmin pak«e svÃdhyÃyasya saæskÃryatvenoddeÓyatvÃttadviÓe«aïaikatvÃderapi vivak«Ãpatte÷ ÓÃkhÃntarÃdhikaraïavyutpÃditaikaÓÃkhÃdhyayanavirodhaprasaÇga÷ ; ekatvÃvivak«ÃyÃmapi svÃdhyÃyapade svaÓabdena svakÅyavÃcinà pitrÃdiparaæparayà ÃgatÃyÃ÷ ÓÃkhÃyÃ÷ karmavyutpattyà vÃcyatvÃvadhÃraïÃdanekaÓÃkhÃdhyayane svaÓabdavaiyarthyÃpatterekaÓÃkhÃdhyayananiyamasya nak«atravÃdÃvalyuktatvÃt prayojanavadarthaj¤ÃnÃdisÃdhanasvÃdhyÃyoddeÓena pratyak«asvÃdhyÃyÃdhyayanavidhinà adhyayane vÃkyÃrthamaryÃdayà vihite svÃdhyÃyasya yathÃÓrutÃrthaj¤ÃnajanakatvasÃmarthye 'pividherarthavattÃrthaæ puru«ÃrthaparyantasyÃpyarthaj¤Ãne Ãk«epÃdÃrthenÃdhyayanag­hÅtena svÃdhyÃyena puru«Ãrtha eva paryavasÃyyarthaj¤Ãnaæ saæpÃdayediti vidhikalpane svÃdhyÃyasyopÃdeyatvasyÃpi pratÅteÓrca / upÃdeyatavapratÅtiÓrca Ãrthikavidhikalpanayà / nahyetÃvatà ekadà svÃdhyÃyasaæskÃrÃrthatvaæ vidhÃya puna÷ vipariïÃmena tasyaivÃv­ttyÃdhÅtena svÃdhyÃyenÃrthaj¤Ãnaæ bhÃvayediti vÃkyÃrthÃntarakalpanà ke«Ã¤ciduktà yuktÃ÷ ; Ãv­ttilak«aïavÃkyabhedÃpatte÷ / vipariïÃmakalpane pramÃïÃbhÃvÃccetyarthaj¤ÃnÃya pÆjyapÃdai÷ prayojanavadarthaj¤ÃnÃdisÃdhanÅbhÆtasvÃdhyÃyoddeÓena veti samastapadaprayogeïoddeÓyasamarpaïaæ pradarÓitam // #<(brÅhipadavaduddeÓyasamarpakasyÃpi svÃdhyÃyapadasya svÃrthÃvivak«Ãvivak«ÃbhyÃæ vai«amyam) ># ##// (adhyayanasyÃdhyÃpanavidhiprayuktatvamatanirÆpaïam) ato vaiyarthyaparihÃrÃrthamityanena mÆlak­tà matÃntaramapi nirastaæ veditavyam / tathÃhi - 'a«Âavar«aæ brÃhmaïamupanayÅta' ityÃtmanepadaæ tÃvat 'saæmÃnanotsaræ¤janÃcÃryakaraïaj¤Ãnabh­tivigaïanavyaye«u niya÷' iti sÆtrÃdÃcÃryakaraïavihitamityÃcÃryahetutvaæ upanayane pratÅyamÃnaæ kenadvÃreïetyapek«ÃyÃæ upaneyapratyÃsattirÆpad­«ÂadvÃrà adhyÃpanÃpek«itena tatkart­keïÃdhyayanenÃdhyayanaæ nivartayituæ Óakyate ityadhyayanadvÃreïetyevamÃcÃryakart­kamadhyÃpanaæ tatra dvÃramiti kalpyate / taccÃdhyÃpanaæ 'upanÅya tu ya÷ Ói«yaæ vedamadhyÃpayedvija÷ / sakalpaæ sarahasyaæ ca tamÃcÃryaæ pracak«ate' ityÃdism­tyà ÃcÃryakÃma÷ Ói«yamupanÅya vedamadhyÃpayediti ÓrutyunnayanenÃcÃryatvasiddhirÆpaphalÃrthamiti pradhÃnaæ upanayanarÆpÃÇgaprayojakaæ sadupaneyavyÃpÃrasyÃdhyayanasyÃpi prayojakam / ataÓrca etenaivÃdhyayane prayukte ÓrutÃdhikÃrisvÃdhyÃyÃdhyanavidherna svÃtantreïÃrthaj¤ÃnajanakatvenÃdhyayanaprayojakatvaæ kalpanÅyam ; gauravÃt / ataeva 'upanÅya tu'iti sm­tau kt..avapratyayena (?) samÃnakart­katvÃbhidhÃnÃt tasya ca prayogaikyaæ vinÃnupapatterupanayanÃdhyÃpanayo÷ aÇgÃÇgibhÃvenaiva tannirvÃho yujyate / yadyapyÃcÃryatvaæ ÃdhÃnani«pÃdvÃhavanÅyatvÃdivadalaukikÃtiÓayarÆpaæ na svata÷ puru«Ãrtha÷ ; tathÃpi 'ÃcÃryÃya dak«iïà deye' tyÃdismaraïÃt dak«iïÃdÃnÃdihetutvena bhavatyeva puru«Ãrtha iti pradhÃnam / 'tamadhyÃpayÅte'ti tacchabdaparÃm­«ÂopanÅtasyÃdhyÃpanasaæbandhanÃt 'tapte payasi dadhyÃnayati sà vaiÓrvadevyÃmik«Ã' ityatra seti tacchabdena dadhyÃnayanasaæsk­tasya payaso vaiÓrvadevayÃgÃÇgatvasyÃpi tacchabdaÓruterupanayanasya pÆrvoktarÅtyÃdhyÃpanÃÇgatvasyÃpi pratÅteÓrca // nanu - 'upanayÅte'ti Órute÷ 'darÓapÆrïamÃsÃbhyÃmi«Âvà somena yajete'tivatkÃlasaæbandhenÃpyupapannatvenÃÇgÃÇgibhÃvasaæbandhe pramÃïÃbhÃva÷ , tacchabdabalenÃpi samabhivyÃh­takriyÃmÃtrÃÇgatvapratÅtÃvapi ïijantadhÃtunà adhyayananÃdhyÃpanarÆpaprayojyaprayojakavyÃpÃradvayopasthitau upanayanasyÃdhyÃpanÃÇgatva eva pramÃïÃbhÃvenÃdhyayanÃÇgatvasyÃpyÃpatti÷ / Ãtmanepadena ÃcÃryakaraïe vihitenÃÇgÃÇgibhÃvabodhanasyÃÓakyatvÃcca // naca - upanayane adhyÃpanaphalÃcÃryasaæbandhabodhanaæ tasyÃdhyÃpanÃÇgatvaæ kalpayet iti - vÃcyam ; ÃdhÃnadvÃrà agnihotrapÆrïamÃsÃdisarvakarmopakÃrakasvavidhisiddha anÃÇgapÆrïÃhutau 'pÆrïÃhulyà sarvÃn kÃmÃnÃpnoti' iti tadupakÃryasarvakarmaphalavyapadeÓadarÓanenehÃpi adhyayanadvÃreïopanayanopakÃryasvÃdhyÃyasya phalamupakÃrake vyapadiÓyata ityasyÃpyupapatte÷iti - cet na ; darÓapÆrïamÃsayo÷ somayÃgasya ca svÃtantreïa p­thakphalasÃdhanatayà vÃkyÃntarÃvagatatvena p­thakprayogasattvena paurvÃparyamÃtrabodhakakt..avaprayayasya (?) prayogaikyaæ vinÃpi kart­kÃrakÃdhi«ÂhÃnaikyÃvalambanatayà katha¤cidupapannatve 'pi prak­te bÃjapeyene«Âvà b­haspatisavena yajetetyatreva prayogaikyanirvÃhÃyÃÇgÃÇgibhÃvasaæbandhabodhana eva tattÃtparyakalpanaucityÃt, tacchruterapi kriyÃdvayasya samabhivyÃhÃre 'pi pradhÃnakriyÃyà abhyarhitatvena tatraivÃnvayasyocitatvena adhyÃpanÃÇgatvabodhane prÃmÃïyÃcca / aÇgapramÃïabhÃvena sÃk«Ãtsaæbandhino 'dhyÃpanasya phalaæ upanayane nirdiÓyate iti vaktuæ Óakye paraæparÃsaæbandhakalpanaæ tadupapÃdanasya nirarthakatvÃcca / ato 'dhyÃpanavidhiprayuktamevÃdhyayanaæ nÃrthaj¤ÃnasÃdhanatvena svÃdhyÃyÃdhyayanavidhiprayuktam - ityÃhu÷ //#< (adhyayanasyÃdhyÃpanavidhiprayuktatvanirÃsa÷ tatropanayanasyaivÃdhyÃpanavidhiprayuktatvÃbhÃve sutarÃæ adhyayanasya># tatprayuktatvÃbhÃva iti nirÆpaïam) tanna ; tathÃtve 'adhyÃpanavidhyanyathÃnupapattyaiva prayojyavyÃpÃrarÆpÃdhyayanasya prÃptatvena svatantrasvÃdhyÃyÃdhyayanavidherÃnarthakyÃpitte÷ // ki¤ca 'vasante brÃhmaïamupanayÅta' ityÃdividhibhirbrÃhmaïÃdyarthatvena pratÅyamÃnamupanayanaæ tadÅyakÃryÃdhyayanÃÇgatvenaiva nirvÃhyam, natvanyadÅyakÃryÃdhyÃpanÃÇgatvena ; upanayanajanyÃcÃryaprÅtirÆpad­«ÂasaæskÃrasya viniyogÃkÃÇk«ÃyÃæ adhyayanasyopaneyagatatvenÃntaraÇgatvÃt, upaneyasya sarvakarmÃdhikÃrÃrthaæ upanayanajanyÃd­«ÂarÆpasaæskÃrasyÃvaÓyakalpanÅyopaneyakÃryÃrthatvavattajja- nyatvÃviÓe«eïopanayanajanyÃcÃrya pratyÃsattirÆpasyad­«ÂasyÃpyupaneya- kÃryÃrthatvasyaivocitatvÃt / apica upanayanasya bÅjagarbhasamudbhavainonibarhaïadvÃrà mÃïavakasaæskÃrÃrthatvaæ spa«Âameva 'gÃrbhaimairjÃtakarmacaulamau¤jÅnibandhanai÷ / baijikaæ gÃrbhikaæ caino dvijÃnÃmapam­jyate / evamena÷ prayÃtyÃÓu÷ bÅjatvaggarbhasaæbhava' mityÃdism­ti«u pratÅyate / ataeva - karmÃnadhik­tayorapi mÆkonmattayorenonibarhaïÃrthatvenopanayanÃvaÓyaæbhÃvamabhipretyaiva mÆkonmattau saæskÃryÃviti - kecitpracak«ate / 'karmasvanadhikarÃcca pÃtityaæ caitayo÷' iti manunà upanayanÃbhÃvapak«a÷ ke«Ã¤citpak«atvenopanyasta÷ / ata÷ svatantraphalÃrthasyopanayanasyÃdhyÃpanÃÇgatve pramÃïÃbhÃ- vÃdupanayanasyaibÃdhyÃpanavidhiprayuktatvÃbhÃve sutarÃæ taddvÃrapravi«ÂasyÃdhyayanasya na tadvidhiprayuktatvam // #<(upanayanÃÓritavayoviÓe«ÃdÅnÃmivopanayanasyÃpyupaneyÃrthatvam) ataeva 'saptame brahmavarcasakÃmaæ' 'a«Âame Ãyu«kÃma'-mityÃdiguïavidhibhirupanayanÃÓritavayoviÓe«alak«aïaguïÃnÃæ upaneyÃrthatvÃdupanayanasyÃpi tadÃÓrayasya tadarthatvena yuktam ; pradhÃnaguïaphalayorekÃÓrayatvasyotsargasiddhatvasya tathà kÃmor'thasaæyogÃdityadhikaraïe darÓitatvÃt / ataeva 'yadi kÃmayeta var«uka÷ parjanya÷ syÃdi'ti vÃkye sadomÃnakarturadhvaryo÷># ##// (upanÅya tu ityÃdÅnÃæ ÃÓaucÃdinimittasvamaraïavadÃcÃryasvarÆpaparatvam) 'upanÅyatu ya÷ Ói«yam' iti sm­te÷, 'na vidyayà kevalayà tapasà vÃpi pÃtratà / yatra v­ttamime cobhe taddhi pÃtraæ pracak«ate' iti sm­teÓrca / tribhi÷ pÃtratvakathanamÃtrÃrthatvavat nÃdhyÃpanamÃtreïÃcÃryo bhavati, kintu upanayayenÃpi ityetÃvanmÃtrakathane tÃtparyÃt / tatphalaæ ca yathà dÃnÃdau tÃd­ÓapÃtrasyaiva saæpradÃnatvam, evaæ tÃd­ÓÃcÃryasyeva svamaraïanimittÃdyÃÓaucÃde÷ Ói«yeïÃcÃrye nÃticaritavyamityÃdiÓÃstrasiddhatadanatikramÃdeÓrca prayojakatvameva / anye - 'ni«ekÃdikakarmÃïi÷ ya÷ karoti yathÃvidhi / saæbhÃvayati cÃntena sa vipro gururucyate / sa gururya÷ kriyÃ÷ k­tvà vedamasmai prayacchati' // ityÃdism­tibalÃt ni«ekÃdicaulÃntakarmaïÃæ adhyÃpanÃÇgatvÃpatte÷ / yathÃcaivaæsatyakart­gÃmiphalavivak«ayà viÓe«asÆtreïa vihitÃdÃtmanepadÃdeva mÃïavakÃdisaæskÃradvÃrà adhyayanÃÇgatvaæ tathopapÃditaæ - nak«atravÃdÃvalyÃm // (nityasyopanayanasya kÃmyÃdhyÃpanÃprayuktatvam) ## kartavyatÃtvenÃnvaya÷ / yattu - ##// ##yanavidhiprayuktamevÃdhyayanam / tatraiva yÃvat vedasamÃptyÃcÃryÃdhÅnatvasya #<"tapoviÓe«airvividhairvrataiÓca Óruticoditai÷ / veda÷ k­tsno 'dhigantavya÷ sarahasyo dvijanmanÃ" iti sm­tyuktadharmÃïÃæ guruÓuÓrÆ«ÃdÅnÃæ anye«Ãæ ca nirvighnaparisamÃptidvÃrà iti kartavyatÃtvenÃnvaya÷ / yattu -- etÃd­ÓÃÇgaviÓe«ÃïÃæ kevalÃrthaj¤ÃnarÆpad­«ÂÃrthopayogÃsaæbhavÃt yÆpatvÃdivadalaukikasaæskÃragarbhaæ svÃdhyÃyatvamaÇgÅk­tya tatraivopayoga iti -kaiÓciduktaæ, tacchi«ÂÃkopÃdhikaraïe kaustubhe pÆjyapÃdairdÆ«itaæ tatraiva dra«Âavyapratyayena ># #<(1)># F.N. atrÃdhvaramÅmÃæsÃkutÆhalav­ttikÃrÃ÷--- ## ataevoktaæ vedabhëye --- #<"bodhÃntatve 'dhyayanÃkÃrtsnyam"># ##nna viÓi«ya tadarthoddeÓasaæbhava÷, sÃmÃnyÃkÃreïoddeÓe tu sÃmÃnyata÷ j¤ÃnamavÃdhyayanaphalamiti na vicÃrasiddhisaæbhava÷ / vedavÃkyÃnÃæ svÃrthe ## #<"brÃhmaïena ni«kÃraïo vedo 'dhyeyo j¤eyaÓce" ti j¤Ãnavidhirapyupapadyate ; anyathà tadÃnarthakyÃt / nahi sarveïÃpi g­hÅtapadatadarthasaÇgatikena bhÃvyamiti niyama÷; avyutpannÃnÃmapi bahuÓo darÓanena vyabhicÃrÃt / astuvà niyama÷, evamapyatigahanasya vedÃrthasya vicÃramantarà na siddhiriti vicÃravidhirarthavÃneva / k­tsnavedÃrthaj¤ÃnasyÃdhyayanavidhiprayuktatvÃbhÃvÃdeva kalpasÆtrÃdipraïayanamarthavat / brahmamÅmÃæsÃyÃæ t­tÅyacaturthÃdyadhikaraïe># #<"Óe«atvÃt puru«ÃrthavÃdo yathÃnye«viti jaimini÷" iti sÆtreïÃtmaj¤Ãnaæ karmaÓe«abhÆtakartudvÃrà parïatÃdivatkarmÃÇgam /># #<"tarati ÓokamÃtmavit" iti phalaÓrutistu apÃpaÓlokaÓravaïavadarthavÃda÷ iti jaiminimataæ pÆrvapak«atayodbhÃvya># #<"tadvato vidhÃnÃdÅ">#ti sÆtrÃntareïa "ÃcÃryakulÃdvedamadhÅtye"ti Órutyà sakalavedÃrthaj¤Ãnavata÷ karmavidhÃnÃdapi liÇgÃt karmÃÇgamÃtmavidyeti svayaæ yuktyantaramudbhÃvya "adhikopadeÓÃnna bÃdarÃyaïasyaivaæ taddarÓanÃdi"ti siddhÃntamupak«ipya "adhyayanamÃtrasya ÓrÃvaïÃdadhyayanamÃtravata÷ karmÃdhikÃro natvarthaj¤Ãnavata ityuktatvÃt nÃrthaj¤Ãnaprayuktamadhyayanamiti spa«ÂamevÃvagamyate / #<"adhyayanamÃtravata÷karmÃdhikÃra ityadhyavasyÃma÷" iti bhagavatpÃdabhëyÃdikamapyatra pramÃïam / vÃcaspatimiÓrÃdibhirapyayamartha÷ samyagupapÃdita iti tata eva dra«Âavyam / eva¤cÃrthavÃdavi«aye svÃdhyÃyavidhita÷ phalavadarthaparyavasÃnÃlÃbhÃt te«Ãæ vidhyuddeÓÃkÃÇk«ÃnutthÃnÃt na parasparÃkÃÇk«Ãyà vidhyarthavÃdayorekavÃkyatvÃm, kintu rakta÷ paÂo bhavatÅtyatra kevalaraktapadÃkÃÇk«ayeva vidhyuddeÓamÃtrÃkÃÇk«ayÃr'thavÃdÃnÃæ tadekavÃkyateti bhëyÃnuyÃyÅ sugama÷ panthà iti --->#nirÆpayanti // ## adhÅtena svÃdhyÃyenaivÃrthaj¤Ãnaæ saæpÃdayet iti niyamavidhirevÃtra vivak«ita÷; nÃpÆrvavidhi÷, yena tatrÃdhyayanavidhivyÃpÃravaiphalyamÃÓaÇkyeta / adhyayanasaæpÃditarÃjasÆyÃdyarthaj¤ÃnasyÃpi brÃhmaïÃnÃæ yÃjanÃdÃvupayogo vidyate / anye«Ãæ tu brÃhmaïÃdimÃtrÃdhikÃrikakarmÃvabodhÃdikamad­«ÂÃrthaæ bhavi«yatÅti na k­tsnÃdhyayanÃbhÃvaprasaÇga÷ / vedabhëyodÃh­taæ tu vacanaæ pÆrvapak«iïo na siddhÃntavighÃtÃyÃlaæ bhavati / sÃdhitaæhi tatraivÃrthaj¤ÃnÃrthatvamadhyayanasyeti taddarÓinÃæ viÓadameva / pitrÃdyupadeÓajanyÃrthaj¤Ãnenatu na kratvadhikÃrasiddhi÷; niyamavidhyÃÓrayaïÃt / tattadvÃkyÃdhyayanasamanantarasajÃtÃpÃtaj¤Ãnena viÓi«ya tattadarthaj¤ÃnoddeÓo 'pi saæbhavatyeva / eva¤ca prayojanavadarthaj¤ÃnÃrthamevÃdhyayanamatra vidhÅyate / nahyanyathà vedavÃkyÃnÃæ sarve«Ãæ dharmaprÃmÃïyaæ nirvahati / brÃhmaïena ni«kÃraïa ityatra tu na j¤Ãnavidhi÷; j¤Ãnasya vastutantrasyÃvidheyatvÃt, bhavadupapÃditarÅtyà pitrÃdyupadeÓata eva saædhyopÃsanÃdÃvivÃrthaj¤Ãnasya kratu«vapi prÃptyà «a¬aÇgÃdhyayanasyÃpi vihitatvena sarve«Ãmapi g­hÅtapadatadarthasaÇgatikatvÃvaÓyakatvena "sthÃïurayaæ bhÃrahÃra÷ kilÃbhÆdi" ti niÓcayÃtmakaj¤ÃnasyÃpi prÃptatvenaca vicÃravidherapyayogÃt / niyamavidhinÃtÆpapatti÷ svÃdhyÃyavÃkye 'pi saæbhavatÅti tatraiva vicÃravyÃpÃro 'pi / kevalÃdhyayanasyÃnadhÅyÃnà vrÃtyà bhavantÅtyanenaiva prÃptatvÃt / j¤eyaÓceti adhyayanavidhyapek«itetikartavyatÃsamarpaïÃrthameva natu adhyayanasyÃrthaj¤Ãnaprayuktatvaæ vÃrayati / athavÃnuvÃda evÃyamiti paÓyÃma÷ / "tena kimityapek«ite yacchakyateityupabandhÃt ak«aragrahaïamityÃpatati / tasyÃpyapuru«ÃrthatvÃttena kimiti padÃvadhÃraïamityupati«Âhate / tenÃpi padÃrthaj¤Ãnaæ tena vÃkyÃrthaj¤ÃnantenÃnu«ÂhÃnamanu«ÂhÃnana svargÃdiphalaprÃptirityetÃvati nirÃkÃÇk«Åbhavati" ityÃdibhirvÃkyairvÃrtikakÃrà hi kaïÂhata evÃrthatvaj¤ÃnÃrthamadhyayanasya natvak«arÃvÃptyarthatvamiti pratipÃdayanti / arthaj¤ÃnÃrthatvapak«e 'pi kalpasÆtrÃdisÃrthakyaæ kalpasÆtrÃdhikaraïÃdau vyaktam / Óe«atvÃtpuru«ÃrthavÃda iti arthaj¤ÃnÃrthatvapak«ameva jaiminisaæmatamanuvadan bÃdarÃyaïo 'pi atra hastÃvalambayati / adhyayanamÃtravata ityatropani«adaæÓamÃtrer'thaj¤ÃnÃnapek«Ã bodhyate, natu arthÃvabodha iti spa«Âameva tasminneva sÆtre bhëyabhÃmatyÃdi«varthaj¤ÃnÃrthatvapak«a eva samyagupapÃdita ityahosvÃsinaiva svÃÇguliccheda÷ / eva¤cÃrthaj¤ÃnÃrthatvapak«a eva sakalaprÃmÃïikamÅmÃæsakasaæmato nÃk«aragrahaïÃrthatvapak«a÷ / anyathÃr'thaj¤ÃnÃnantaraæ snÃne 'dhÅtya snÃdyÃditi kramavirodhÃpatte÷ / nahyanyathÃr'thavÃdÃnÃæ prÃÓastyalak«akatvamupapadyate / raktapaÂanyÃyastu bhëye nirarthavÃdasthala iva vidhereva prÃÓastyalak«akatvaÓaÇkÃnirÃsÃrtha ityÃdi vÃrtikÃdau spa«Âamiti arthaj¤ÃnÃrthatvamevÃdhyayanasya svÃdhyÃyavidhinà bodhyate iti nyÃyasudhÃbhÃÂÂadÅpikÃdik­tÃæ h­dayam -- ## adhyayanavidherak«aragarhaïaparyantatvamevetiseÓvaramÅmÃæsÃdisiddhÃnto 'pi -- ## vÃrtikÃdivirodhÃt / vicÃrÃnityatvÃdyÃpatteÓceti mantavyam. #<># svÃdhyÃya1sya karmatvÃbhidhÃnÃt / ataÓca jij¤ÃnÃdhigaraïÅnÃntarÅkÃrye svÃdhyÃyÃrthasya prayojanavattvasiddhau tÃtparyagrÃ2 hakavaÓena lak«aïà arthavÃde«u lak«aïÅyaÓcÃrtha÷ sannihitavidhini«edhÃpek«itatvÃt stutinindÃrÆpa÷ / ## #<(adhyayanasya svavidhiprayuktatvopasaæhÃra÷) ># ##// (ekavÃkyatvÃnupapatterlak«aïÃbÅjatvanirÃsa÷) tÃtparyagrÃhakavaÓeneti / etena -ÓakyÃrthÃnvayena vidhyekavÃkyatvÃsaæbhave tadanurodhena prÃÓastyÃdilak«aïÃ, tayà ekavÃkyatvamityanyonyÃÓrayÃpatti÷ - parih­tà ; tÃtparyagrÃhakavaÓena tadaÇgÅkÃre ekavÃkyatvÃnupapatteratra bÅjatvÃbhÃvÃdityartha÷ // (liÇarthabhÃvanÃyà loke puru«ÃÓayatvasamarthanam) ## ##// (lokavedasÃdhÃraïyene«ÂasÃdhanatvamabhidhà và bhÃvaneti maï¬anapÃrthasÃrathimatanirÆpaïam) apauru«eye vede 'pi matprav­ttyanukÆlavyÃpÃravÃnayaæ vidhiriti vyavahÃrÃt te«Ãæ ca vidhyÃdÅnÃæ acetanatvena tÃd­ÓecchÃyà asaæbhavÃt yÃgÃdigate«ÂasÃdhanatvasya prav­ttyanukÆlatvena j¤ÃtatvÃttasyaiva pravartanÃtvena rÆpeïa bodha iti maï¬anamiÓrÃ÷ / pÃrthasÃrathistu «a«ÂhÃdyadhikaraïe vede Óabdakart­kasya arthapratipÃdanarÆpasya vyÃpÃrasya pravartanatvamityÃha // #<(vidhij¤Ãnameva bhÃvaneti ke«Ã¤cinmatam) ># ## ##ïatvamiti viveka÷ / evaæ sthite niyamena vidhinà svaj¤Ãnaæ janyate pravartanÃtvena abhidhÅyate 'pÅti vidhij¤Ãnameva ÓÃbdabhÃvanà - iti // (bhÃvanÃyà i«ÂaphalatavÃbhidhÃnam arthabhÃvanÃbhidhÃnÃnukÆlÃÓakti÷, alaukikadhamraeva ca ÓÃbdabhÃvaneti bhÃÂÂabhÃskarÃdimatanirÆpaïam) ## tu - 'aæÓatrayaviÓi«ÂabhÃvanÃpratipÃdanaæ cÃsya vyÃpÃra÷ / tatra yadi bhÃvyÃæÓe puru«Ãrtha upanÅyate tatastatpratipÃdanaæ prav­ttiheturbhavati nÃnyi.a (?) ; tena Óabdakart­kasyÃrthapratipÃdanarÆpasya vyÃpÃrasya pravartanÃrÆpatavaæ saæpÃdayituæ tadvi«ayÅbhÆtayÃyà bhÃvanÃyÃ÷ puru«ÃrthabhÃvyatavaæ niÓrcÅyate' iti tatratyaÓÃstrÅdÅpikÃgranthÃt i«ÂaphalakatvÃbhidhÃnaæ yat bhÃvanÃyÃ÷ sarvatra vede ÓabdabhÃvanà lokeca yà pratÅyata itiprav­ttirÆpÃrthabhÃvanÃyà i«ÂaphalatvÃbhidhÃnaæ vidhiÓabdagataæ saiva ÓabdabhÃvanà pravartanÃtvena vede liÇÃdyartha ityuktam // aæÓatrayaviÓi«ÂabhÃvanÃpratipÃdanaæ cÃsya vyÃpÃra ityukterarthabhÃvanÃbhidhÃnÃnukÆlà Óaktireva pravartanÃtvena vede tadartha iti tu pÆjyapÃdÃ÷ prakÃÓakÃrÃÓrca / taduktamÃcÃryai÷ 'abhidhÃbhÃvanÃmÃhuranyÃmeva liÇÃdaya÷ / arthÃtsà bhÃvanÃtvanyà sarvÃrthà te«u gamyate' iti // sarvamate 'ti parasparaæ vinigamanÃvirahasya sphuÂatvÃlloke 'pi tathÃtvÃpatte÷ kÊ«te«u vinigamanÃviraheïa kalpyamanyat sidhyatÅti nyÃyena atirikto vidhiÓabdani«Âho 'laukiko dharma eva pravartanÃtvena vede tadartha iti nyÃyasudhÃk­nmatameva yuktamityabhipretyÃha - kaÓrciditi / anena alaukikatvamuktam / evakÃreïa ca matÃntaranirÃsa÷ // #<># #<(1)># ## ##. #<(2) ÓÃbdabodhatvÃvacchinnaæ prati tÃtparyaj¤Ãnasya kÃraïatvÃt svÃdhyÃyavidhireva sakalasya vedasya prayojanavadarthatÃtparyagrÃhaka iti bhavadeva÷ / tÃtparyaj¤Ãnasya ÓukÃdivÃkye vyabhicÃrÃcchÃbdabodhatvÃvacchinnaæ pratyakÃraïatvena lokata÷ pÆrvaæ ÓÃstraprav­ttyà prayojanavadar>#thÃvagama iti kaustubhakÃrÃ÷. ## tasyÃnyalabhyatvÃt / tatra na¤o 'bhÃve ÃkhyÃtÃrthaprav­ttiprayojakatvaæ, #<># (alaukike Óabdadharme ÓaktigrahopapÃdanagrantha÷) nanu ya eva laukikaÓÓabdÃsta eva vaidikÃ÷ ya eva te«Ãmarthassa evÃmÅ«Ãmartha iti nyÃyÃt loke vidhiÓabdasya yatra Óaktirg­hÅtÃ, vede 'pi tadarthakenaiva bhavitavyam / loke ca pre«aïÃdipuru«adharmavÃcitvaæ kÊptamiti vede tadabhÃvena ÓaktigrahÃbhÃve kathamalaukikadharmopasthitirityÃÓaÇkÃnirÃkaraïÃyÃha - ubhayasÃdhÃraïamiti / pravartanà hi prav­ttyanukÆlo vyÃpÃra÷ / tatra loke ÃvÃpÃdedvÃpÃbhyÃæ vyÃpÃratvenaiva sakhaï¬enÃkhaï¬ena và ÓaktigrahÃt yaddharmÃvacchinne yasya Óabdasya Óaktigraho jÃta÷, taddharmaprakÃrake bodhe tena Óabdena janite sati taddharmÃÓrayavyaktÅnÃæ viÓe«yatvÃnupapattau aprasiddhavyaktimÃk«ipyaiva bodha÷ paryavasyatÅti / apÆrvÃtmakakÃryavidhyarthavÃdimate loke prasiddhasya nyÃrÆsya pÃrthasÃrathimatecoktaÓabdabhÃvanÃyÃmapyavaÓyasaæcÃraïÅyasya alaukikapreraïÃvÃdimate yojanena tadupapatterityartha÷ // ÃkhyÃtÃrthaprav­ttÅti. / eta¤ca daÓalakÃrav­ttyÃkhyÃtatvarÆpaæ latvaæ ÓaktatÃvacchekÅk­tya prav­tteranyalabhyatvopapÃdanaæ paramatÃbhiprÃyeïeti ÃkhyÃtÃrthetyanena sÆcitam // #<(ÃkhyÃtatvaÓaktatÃvacchedakatvakhaï¬anena tibÃditatvavyavasthÃpanam) ># ##// (ÃkhyÃtatvaÓaktatÃvacchedakatve bhÃÂÂÃlaÇkÃramatanirÆpaïam) yattu - bhÃÂÂalaÇkÃrak­tà bhÃvanÃyà dhÃtuvÃcyatve anekavarïasamudÃyÃtmake«u dhÃtu«u dhÃtutvajÃterasaæbhavÃt tattaddhÃtutvasya ÓaktatÃvacchedakatvasvÅkÃre gauravÃpatte÷ yÃgadÃnÃdiÓabdebhyo 'pi tatpratÅtyÃpatte÷ ÃkhyÃtÃntadhÃtuvÃcyatvasvÅkÃre ca lÃghavÃdÃkhyÃtavÃcitvevÃÇgÅkartumucitam ; ÃkhyÃtatvaæ na tÃn sadà bodhayanti, nÃpyakÃrÃdipadopasthÃpitÃ÷, Órautalipyanyapadajanyopasthitereva te«u Óabde«u tattadarthabodhÃnvayaphalopadhÃnÃvacchedakatvÃt, tathà 'la÷ karmaïÅ'tyÃdervedÃÇgÃnta÷ - pÃtitvena vaidikaparig­hÅtapÃïinÅyavacanatvÃcca latvena Óaktigrahe jÃte 'pi tibÃdyÃdeÓajanyopasthitereva phalopadhÃnÃvacchedakatvÃt na svarÆpeïoccÃritÃt Óat­ÓÃnajbhyÃæ svÃritÃdvà lakÃrÃt bhÃvanÃpratÅtyabhÃvo do«Ãya // naca - svayamaÓaktÃ÷ ÓaktaÓabdÃntarasvaraïena arthabodhanÃrthaæ prayuktÃ÷ aÓaktijatvena kaiÓrcidyavah­tÃstibÃdaya÷ kathaæ nÃÓaktijagÃvyÃditulyÃ÷ syuriti - ÓaÇkyam, svasamabhivyÃhÃre svopasthityanapek«agavÃdismaraïenÃrthabodhakatvena gÃvyÃdÅnÃmaÓaktijatvarÆpÃpabhraæÓatvepyatra tadasaæbhavÃt / nahi gÃvyÃdiÓabdopasthitimanapek«ya gavÃdÅnÃmiva tibÃdyupasthitimanapek«ya lakÃrasyÃrthabodhakatvamasti / yena tadvadevÃÓaktijatvaæ tibÃdi«u vaktuæ Óakyeta / yadyapyaukÃrasyÃsti svÃtantreïa bodhakatvam ; tathÃpi tatra svasamabhivyÃhÃre ÃdeÓasmÃritasyaiva tasya bodhakatvÃt / ataeva pÆrvoktÃpabhra«ÂatvÃbhÃve svasamabhivyÃhÃre svopasthityanapek«ÃrthaæbodhakaÓabdasmaraïaæ vinaiva÷ ya÷Óabdo yamarthaæ bodhayati sa tatra sÃdhuriti sÃdhutvalak«aïasatvÃt gavÃdÅnÃmiva tibÃdÅnÃæ sÃdhutvaæ nirÃbÃdhamiti latvameva sÃdhÃraïaæ bhÃvanÃÓaktatÃvacchedakam / pravartanÃyÃstu asÃdhÃraïaæ liÇtvaæ - ##// ## #<(ÃkhyÃtatvaÓaktatÃvacchedakatvaparabhÃÂÂÃlaÇkÃrasiddhÃntakhaï¬anam) ># ## ##// (bhÃvanÃdyaæÓe la¬ÃdÅnÃæ p­thakÓaktikalpanÃnirÆpaïamanyalabhyatvoktes - saæsargÃbhiprÃyatvavarïanaæ ca) naca - pravartanÃbhÃvayorbhinnaÓaktatÃvacchedakÃbhÃve kathamanyalabhyatvokti÷ pÆjyapÃdÃnÃm ? iti - vÃcyam ; bhÃvanÃdyaæÓe la¬ÃdyÃdeÓÃnÃæ p­thakÓakterÃvaÓyakatvÃt, tathaiva p­thakÓaktyà liÇÃdeÓairapi bodhasaæbhavÃt, viÓi«ÂaÓaktikalpane gauravÃt, prayojakatvÃdisaæsargÃbhiprÃyeïaivÃnyalabhyatvasyopapÃdanÅyatvÃt / anyathà tibÃdyÃdeÓopasthÃpitasyeva liÇÃderliÇtvÃæÓe pravartanÃvÃcitvaæ, te«ÃmevÃdeÓaviÓe«ÃïÃæ sÃk«Ãt bhÃvanÃvÃcitvamityeva vai«amyeïÃnyalabhyatvopapÃdane pravartanÃvadaikarÆpyeïaiva sarvatraivÃdopasthÃpitalatvaæ ÓaktatÃvacchedakÅk­tya bhÃvanÃvÃcyatvopapattergurubhÆtatvena latvasya ÓaktatÃvacchedakatvadÆ«aïena ÃdeÓaviÓe«ÃïÃmeva bhÃÂÂarahasyÃdau atra ca bhÃvÃrthÃdhikaraïe sthÃpitasya ÓaktatÃvacchedakatvasya niryuktikatvÃpatte÷ / ato la¬ÃdisÃdhÃraïaÓaktayantareïaiva tallÃbhe na prav­ttiprayojakavyÃpÃratvaæ gurubhÆtaæ ÓakyatÃvacchedakamaÇgÅk­tya viÓi«ÂÃrthe Óaktikalpanaæ yuktamityevaævidhayà saæsargÃæÓa eva anyalabhyatvopapÃdanaæ yuktam // #<(ÃkhyÃtÃrthaprav­ttiprayojakatvaæ saæsarga iti bhÃÂÂadÅpikÃvÃkyasya bhÃvanÃmukhyaviÓe«yatvenÃvirodhopÃdanam)># ##// (bhÃvanÃmukhyaviÓe«yatvavyavasthÃpanam) "bhÃvapradhÃnamÃkhyÃta" miti sm­tyà aneke«vÃkhyÃrthe«u madhye kasya pradhÃnyamityapek«ÃyÃæ parisaækhyÃrthe prav­ttayà bhÃvanÃviÓe«yatvasyaiva la¬ÃdisÃdhÃraïasyaikakÃryakÃraïabhÃvalÃghavasahakÃreïa pratÅtestadviÓe«yatvasyaiva yuktatamatvÃt, karaïaphalanirÆpitaprav­ttiviÓe«yatve upasthita eva pravartanÃnirÆpitatvamÃtrakalpane lÃghavÃcca / yathÃhu÷ - 'pratyayÃrthaæ saha brÆta÷ prak­tipratyayau yadà / prÃdhÃnyÃt bhÃvanà tena pratyayÃrtho 'vagamyate / tathà kramavatornityaæ prak­tipratyayÃæÓayo÷ / pratyayaÓrutivelÃyÃæ bhÃvanÃtmÃvagamyate' iti // #<(pravartanÃmukhyaviÓe«yatvamatopapÃdanam) ># ## pu«pavantÃdipadaæ prati sÆryÃcandramasoriva militayorvidhibhÃvanayo÷ Óakyateti vaktuæ Óakyam ; la¬Ãdi«u bhÃvanÃyà apratÅtiprasakte÷ / ##// #<«ÂÃni«ÂasÃdhanatÃj¤Ãnajanakaj¤Ãnavi«ayatvam / abhÃvakÃraïatà ca yogak«emasÃdharaïÅ / tattvaæ ca prav­ttisÃmagrÅvighaÂakatvamityanyatra vistara÷ /># #<(pravartanÃmukhyaviÓe«yatvakhaï¬anam) ># tadayuktam, ## ##vanÃyÃæ svargÃdibhÃvyasyeva pravartanÃbhÃvyÃtmano 'stu viÓe«aïatvaæ pravartanÃæ pratÅti, astu tadÃnyalabhyatvam / (ni«addhasthale nivartanÃpratÅtiprakÃrÃïÃæ nirÆpaïam) nanu prav­tterÃkhyÃtavÃcyatvenÃnyalabhyatvepi niv­tteranyatrÃpratÅte÷ tadaæÓe liÇÃde÷ ÓaktikalpanamÃvaÓyakamiti kathamanyalabhyatvamityÃÓaÇkÃnirÃkaraïÃyÃha - tattva¤ceti / ayamartha÷ - 'na kala¤jaæ bhak«ayet' ityÃdau tÃvat Óruto liÇÃdi÷ na pravartanÃvat nivartanÃmabhidhatte, kintu na¤o dyotakatvÃt na¤samabhivyÃh­ta eva / tathÃca na¤a÷ tÃtparyagrÃhakasya satva eva nivartanÃyÃæ Óakti÷ / athavà - vyÃpÃratvena pravartanÃnivartanobhayasÃdhÃraïyena vyÃpÃramÃtre liÇÓakti÷ / na¤prav­ttyabhÃvaprayojakatvarÆpatatsaæsargaviÓe«atÃtparyagrÃhaka÷ / athavà - pravartanÃtvena pravartanÃyÃmeva Óakti÷ / na¤samabhivyÃhÃre nivartanÃyÃæ lak«aïà dra«Âavyà / tathÃca kala¤jabhak«aïaprav­ttiæ ÃkhyÃtÃrthabhÃvanÃrÆpÃæ rÃgata÷ prÃptÃmuddiÓya liÇà tanniv­ttirÆpavyÃpÃraphalakavyÃpÃrarÆpanivartanà vidhÅyate / Óuddhaprav­tteÓrcoddeÓyatvÃsaæbhavÃt havirÃrtinyÃyena dhÃtvarthakÃrakÃdÅnÃæ uddeÓyÃnatargatyà k­tiviÓe«aïatvasya vyutpattisiddhatvÃdvà vivak«ÃyÃmapi kart­karmÃdikÃrakani«ÂhaliÇgasaækhyÃdiviÓe«aïÃnÃmavivak«oddeÓyaviÓe«aïa- tvÃdupapannà // #<(na¤onivartanÃbodhakatvamatatadekadeÓino÷ khaï¬anam) ># yattu - ##// ## #<(pre«aïÃdhye«aïÃnuj¤ÃsvarÆpavivecanam) ># ## ##// (ÓÃbdÅbhÃvanÃæÓatrayÃpek«ÃnirÆpaïam) vedagatavidhini«edhavÃkye«u alaukikadharmarÆpÃyÃstasyÃ÷ liÇÃdiÓabdani«ÂhatvÃt yadyapi yajetetyÃdividhi«u ni«edhe«u ca ubhayavidhÃyà api ÓabdabhÃvanÃyÃ÷ tadvi«ayakapravartanÃntarÃbhÃvena na kartavyatÃpratÅti÷, yenÃrthabhÃvanÃyà iva karaïetikartavyatayo÷ bhÃvyasya cÃpek«ayÃnvaya÷ te«Ãmucyeta; tathÃpi adhÅto veda÷ puru«asya yÃd­ÓamupakÃraæ kartuæ ÓaknuyÃttamupakÃraæ kuryÃdityadhyayanavidhito 'vagamena tadvedabhÃgaÓaktyÃlocanÃyÃæ vidhini«edhÃæÓe tÃvadÅd­Óyavagatirbhavati - puÇkart­kÃdhyayanavi«ayÅk­to yajetetyÃdiliÇpratyaya÷ya svayamevÃkhyÃtÃæÓe saæbandhasmaraïena vij¤Ãnena và karaïene«ÂasÃdhanaviÓi«ÂÃrthabhÃvanÃrÆpavÃkyÃrthaj¤Ãnaæ k­tvà puæprav­ttiæ kuryuriti / yadapi vÃrtike etadadhikaraïe adhyayanasaæsk­taliÇo vidhij¤Ãnene i«ÂasÃdhanatayÃr'thaæ j¤ÃpayeyurityarthapradarÓanaæ k­tam, sà prav­ttiparyantaj¤ÃpanÃrÆpÃyÃ÷ pravartanÃyÃ÷ bhÃvye sÃdhane prÃÓastyecÃpek«Ãyà abhÃvÃttasyÃmeva tadupayogÃttatparyantokti÷ / tatra kena kathaæ kimuddiÓya pravartanà nivartanÃca kartavyetyevamaæÓatravaiÓi«Âyena bodhitaÓabdabhÃvanÃkartavyatÃpek«ÃæÓatrayasamarpaïÃthramucyamÃnÃæÓatrayamadhye prak­te itikartavyatÃtvena apek«itaæ prÃÓastyaæ nirÆpayituæ bhÃvyakaraïe anuvadati - tasyÃÓrceti / samÃnÃbhidhÃnaÓrutyavagatabhÃvanÃyà eva bhÃvyatvaæ yuktamiti bhÃva÷ // #<(ÓÃbdabhÃvanÃkaraïatvaænÃrthavattayà j¤ÃtaÓabdasya kintu pravartanÃj¤Ãnasyeti nirÆpaïam)># ## pratyÃsananÃrthaj¤Ãnasyaiva karaïatvaæ yuktamityartha÷ / tÃd­Óaj¤Ãnasya pravartanÃæ prati svata÷ karaïatvÃsaæbhave 'pi ##// (prÃÓastyaj¤ÃnÃderv­ttyÃnupasthitasyÃpi ÓÃbdabodhavi«ayatvamatam) atra ca karaïetikartavyatayo÷ vidhini«edhaj¤ÃnaprÃÓastyÃprÃÓastyayorapi ÓÃbdabodhe anvaya ityevaæ kecidvarïayanti // vidhiÓabdastÃvat ÓravaïenopasthÃpita÷ / tasya puru«aprav­ttivÃcakaÓaktirapi smaraïenopasthÃpità / tadubhayani«Âhaj¤Ãtatà ca manaseti tanni«ÂhavÃcakaÓaktimattayà j¤Ãto vidhiÓabda upasthÃpita eva / anena ca yacchaknuyÃt tadbhÃvayediti svÃdhyÃyavidhitÃtparyÃt ÓabdÃtiriktenopasthÃpitamapi ÓÃbdabodhe bhÃsata eva / yathà jyoti«ÂhomÃdinÃmadheyam / yathà và liÇgaviniyojyo mantra÷ / taduktamÃcÃryairud..bhidadhikaraïe (?) - anupasthitaviÓe«aïà viÓi«Âe buddhirna bhavati, natvanabhihitaviÓe«aïeti / evamarthavÃdÃnÃmupasthiti÷ Órotreïa prÃÓastyasya tu taireva lak«aïayà tadubhayani«Âhaj¤ÃtatÃyÃstu manasetyarthavÃdai÷ praÓastatvena j¤ÃtvetÅtikartavyatÃnvayo 'pi upapanna eveti // #<(karaïasyÃnanvaya÷ itikartavyatÃyÃstvanvaya iti svasiddhÃnta÷)># ## stutinindÃj¤ÃnasyahÅti // #<># kartavyatà ca yathÃyogaæ stutininde / stutinindÃj¤Ãnasya hi prav­ttiniv­ttiprayojakasahakÃritvaæ ## (stutinindayorj¤ÃnadvÃrà prav­ttyupayoganirÆpaïam) #<"iyaæ gau÷ kretavye"tyata÷ samÅhisÃdhanatÃvagatyà prarocite 'pi gokraye vyayÃyÃsadarÓanÃt prav­ttiprati«edhakÃmasya puæsastato bhavati sthagitatà / bahuk«ÅrÃdiguïakathanena tu sà nivartate ityanubhÆyamÃnasthagitatÃniv­ttijananadvÃrà tajj¤Ãnasyopayoga÷ / taduktam - 'nahi tatkaraïaæ loke vede và ki¤cidÅd­Óam / itikartavyatÃsÃdhye yasya nÃnugrahÃrthitÃ' iti // eva¤ca vidhini«edhÃbhyÃæ prav­ttiniv­ttyorjanane sahakÃrÅdamubhayamiti na tayorvaiyarthyamiti bhÃva÷ / yat j¤Ãnaæ rucyarucyutpÃdanadvÃrà prav­ttiniv­ttyupayogi, tajj¤Ãnavi«ayaæ durnirÆpamityuktam / tatparihÃrÃrthaæ parairniruktaæ prÃÓastyamaprÃÓastyaæ ca na saæbhavatÅti dyotayan svayaæ tatsvarÆpanirvacanavyÃjenÃha - balavadani«ÂetyÃdinà / vidhini«edhÃbhyÃæ hi i«ÂÃni«ÂasÃdhanatvÃk«epÃt pravartyanivartyayo÷ prav­ttiniv­ttihetubhÆte«ÂÃni«otpattÃvapi tÃtkÃlike«ÂÃni«ÂasÃdhanatvasyÃpi pratyak«eïÃvagamÃt dve«otsÃhasaæbhavena prav­ttiv­ttyabhÃvaprasaægÃt tadapanÃyakÃpek«ÃyÃm loke tadapanayaÓaktitvena bahuk«Årà sadapatyà jÅvadvatsÃ, ata iyaæ gau÷ krayyeti samabhivyÃhÃre 'vagatasya stutinindÃj¤ÃnasyÃnugrÃhakatvaæparikalprÆte, stutinindayoÓrca rucidve«otpÃdakatvaæ pratyak«asiddham / tayoÓrca pratipÃdakÃpek«ÃyÃæ phalÃdipratipÃdakatvena ca niv­ttÃpek«ÃïÃæ phalapadaghaÂitapadÃdÅnÃæ tatkalpane gauravÃpatte÷ tadapek«ayà yaprayojanÃpek«iïÃæ arthavÃdÃnÃmeva tallak«akatvaæ kalpyate / stutininde evaca prÃÓastyÃprÃÓastyÃparaparyÃye >#// (guïado«ayo÷ prÃÓastyÃprÃÓastyarÆpatvanirÆpaïam) tacca guïavattvaæ do«avattvaæ ca / yathÃca j¤ÃnajananasvabhÃve Óabde j¤ÃnagatayÃthÃrthyÃtmakÃtiÓayaprayojakÃptoccaritatvÃdidharma÷ parairguïa ityucyate, evaæ phalagatak«ipratvÃdyatiÓaye prayojakaæ vidheyagÃmi k«ipradevatÃkatvÃdi guïapadena vivak«itam / tenaiva rÆpeïa taæ taæ guïaæ vidheyagÃminaæ arthavÃdo bodhayati / Óakyate ca vaktuæ udumbaratavaparïatÃdiviÓi«Âaæ këÂhaæ pÃpaÓrlokÃÓravaïÃdiviÓi«Âaæ kratuphalaæ janayatÅtyevaæ kecidÃhu÷ //#< (pÆrvamatakhaï¬anam).># tadayuktam ; tathÃtve tÃd­ÓaguïÃnÃæ Óaktyaiva pratipÃdanÃt lÃk«aïikatvÃnupapatte÷, 'etÃni vai daÓa yaj¤ÃyudhÃni' #<"ekaæ v­ïÅte" ityÃdyarthavÃde«u tÃd­ÓaguïÃsaæbhavÃcca >#// (prakÃrÃntareïa guïado«ayo÷ prÃÓastyÃprÃÓastrÆpatvavyavasthÃpanam) kecittu - guïatvaæ prav­ttipratibandhakadve«ÃlasyabhaÇgahetuj¤Ãnavi«ayatvaæ, do«atvamapi niv­ttipratibanadhakarÃgabhaÇgahetuj¤Ãnavi«ayatvam, etaccÃnugamakamÃtram / j¤Ãne vi«ayatà tattadbhaÇgahetutÃprayojakatvantu pratyarthavÃdaæ tena tenaiva rÆpeïa / ataeva te«Ãmanu«ÂhÃt­gatatÃpyapek«yate; tÃdarthyena j¤ÃtÃnÃmatathÃtvÃbhÃvÃt / tathà yasya yadà yajj¤ÃnÃrthaæ prav­tti÷ niv­ttirvÃ, taæ prati padà tasya guïatvaæ do«atvaæ ca vyavasthitaæ dra«Âavyam / tena ÓyenÃdi«u vidhini«edhayorubhayorapi Óe«abhÆtÃnÃmarthavÃdÃnÃæ ca prÃmÃïyam / tasmÃttattadarthavÃdapratipÃdyÃnÃæ guïado«ÃïÃmeva prÃÓastyÃprÃÓastsayarÆpatvam / yathÃrthaguïado«aj¤Ãnasyaiva ca yathÃrthaprav­ttiniv­ttihetutvÃdarthavÃdai÷ Órutyà pratipÃditÃnÃæ cÃpÃpaÓrlokaÓravaïasaævatsaraparyantarodanÃdÅnÃæ pramÃïÃbhÃvenÃvÃstavatvÃt vÃstavaguïado«apratipÃdanÃrthaæ lak«aïopÃsanam / naca - evaæ prak­tÃrthavÃde bhÆtigamakatvasya yajamÃnagocaratvÃt vÃstavatvÃcca Órautatajj¤ÃnÃdeva prav­ttisiddhe÷ k«ipratvÃæÓÃnupayogÃt vyarthaæ tadupÃsanam iti - vÃcyam ; vÃyupek«i«Âhatvoktyà k«ipratvaviÓi«Âe tatra tÃtparyÃta / anyathà Óraute arthe'nupayogÃttadÃnarthakyÃpatte÷tatpratÅtyarthaæ lak«aïÃpek«aïam / iyÃæstu viÓe«a÷- atra tasyeva atiÓayamÃtraæ lak«yam, anyatra tu vÃstavaæ guïÃntarameva - ityÃhu÷ // #<(yathÃrthaguïado«aj¤Ãnasya prÃÓastyÃprÃÓastyaj¤aj¤anarÆpatvÃbhavasamarthanam) ># ##// (1) F.N. svata÷karmÃnu«ÂhÃne tanniv­ttau cotpannarucike puru«e rucyutpÃdakatvasya phalopahitasyÃbhÃvÃdyogyatvadalam. #<># (kriyÃjanyadu÷khasukhÃdhike«ÂÃni«ÂasÃdhanatvasya prÃÓastyÃprÃÓastyarÆpatvam) ata uktavidhaæ prÃÓastyamaprÃÓastyaæ ca na saæbhavatÅtyabhiprÃyeïaiva kecidevamÃhu÷ / kriyÃjanyadu÷khÃpek«ayÃdhike«ÂasÃdhanatvaæ prÃÓastyam / tajjanyamartho 'nyatassiddha÷; vidhini«edhÃbhyÃæ i«ÂÃni«ÂasÃdhanatvamÃtrasyaivÃk«epÃt / ataeva yatra nÃrthavÃda÷ paÂhita÷, tatra vidhinà tadÃk«ipyata eva / yadyapyetÃd­ÓaprÃÓastyÃprÃÓastyaj¤Ãnasya nÃnvayavyatirekavidhayà prav­ttiniv­ttikÃraïatvasaæbhava÷; tathÃpi tajj¤Ãnasya rucrÆrucyutpÃdanadvÃrà prav­ttiniv­ttyorupayogamÃtratvamastyeva - iti // #<(pÆrvoktamatakhaï¬anam) ># ##// (i«ÂÃni«ÂayorbalavattvayotkaÂarÃgadve«avi«ayatvarÆpatvanirvacanena pÆrvoktasarvado«anirÃkaraïam) atrÃni«Âe balavattvamutkaÂadve«avi«ayattvam, natvÃdhikyam; svarganyÆne tÃtkÃlikadu÷khe prÃcÅnakarmavaÓenotkaÂadve«odayÃt / ataeva naiva tadà yÃgÃdau pravartate; narakanyÆnepi ca tÃtkÃlike sukhe prÃcÅnakarmavaÓenotkaÂarÃgodayÃt / ataeva hyabhicÃrÃdau pravartata eva / ata eva yÃgÃdau kadÃcideva prÃcÅnaÓubhakarmavaÓÃt balavadani«ÂÃnanubandhitvam, ni«edhe«u tajjanakatvamiti balavadani«ÂÃnanubandhitvayogyatvaæ prÃÓastyam, tajjanakatvayogyatvaæ aprÃÓastyaæ caikarÆpaæ sarvatra / tajj¤Ãnasyaca yena puru«eïa sarvadà yÃgÃdau balavadani«ÂÃnanubandhitvaæ buddhaæ taæ pratitadv­ttij¤ÃnÃprÃmÃïyasaæpÃdakatayà prav­ttÃvupayoga÷ ; aprÃmÃïyaj¤ÃnÃnÃskanditabalavadanÓÂi..ananubandhitvaj¤Ãnasya (?) prav­ttipratibandhakatvÃt / yatra ubhayatrÃpi svata eva vidhini«edhÃvagatimÃtreïobhayavidhaj¤ÃnÃbhÃva÷, tatra pratibandhakasyaivÃbhÃvÃt tajj¤ÃnasyÃnupayoge 'pi puru«aviÓe«aæ pratyeva tadupayogamÃtreïÃrthavÃdaprÃmÃïyamupapadyata eva / ataeva pratibandhakasatve tadabhÃvasaæpÃdakatayà prav­ttiniv­ttiæ pratyupayogamÃtram, natvanvayavyatirekavidhayà niyamena tayostatkaraïatvamityabhipretyaiva niyamena balavadani«ÂÃnanubandhitvasya yÃgÃdÃvabhÃvÃt na niyamatastatra liÇgÃdÅnÃæ Óaktiriti tÃrkikamataæ dÆ«itaæ bhÃÂÂarahasye pÆjyapÃdai÷ / saæbhavati caitÃd­Óaæ prÃÓastyamabhyanuj¤ÃvidhyarthavÃde ; vapÃhomottaradÅk«itÃnnabhojanasya ni«edhaprayuktÃni«ÂÃnanubandhitvabodhanÃt, vidhinà dve«ÃbhÃvajanakatvena tadÃk«epeddhapi dve«ÃbhÃvajanakatvayogyatÃbodhasyÃrthavÃdÃdhÅnatvÃt / evaæ «o¬aÓigrahaïani«edhÃrthavÃde 'pi aprÃÓastyam ; grahaïajanye tÃtkÃlike svalpepi du÷khe sÃmÃnÃdhikaraïyena utkaÂadve«avi«ayatvÃkhyasya balavatvasya bodhanÃt / evaæ Óyene 'pi dharmatvopapÃdanarÅtyà balavadani«ÂÃnanubÃndhitvayogyatvasya sattvÃt tadarthavÃdenÃpi tadbodhanaæ sulabhameva ; itarathà kadÃpi prav­ttyanupapatte÷ / ataeva tÃmasadharmatvasya sthÃpanÃt balavadani«ÂÃnanubandhitvayogyatvarÆpÃprÃÓastyasyÃpi saæbhavÃnni«edhÃrthavÃdena bodhitamaprÃÓastyamapi naiva virudhyate // #<.// (vidhereva prÃÓastyÃk«epakatvamatam) ># ##// (vidhe÷ prÃÓastyÃk«epakatvakhaï¬anam) vidhibhi÷ balavadani«ÂÃnanubandhitvaviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvÃk«epasyeva aprÃÓastyasyÃpi tairevÃk«epasaæbhavena bhavanmate 'pyarthavÃdÃnapek«asyaiva ni«edhai÷ karaïÃdarthavÃdÃnapek«atvasya du«pariharatavÃcaca, ni«edhe«u lokasi..ani«Âajanakatvabodhane (?) vaiyarthyena tatparihÃrÃrthaæ narakajanakatvamÃtrÃk«epe 'pi tadgatabalavatvÃk«epaparyantavyÃpÃrakalpane pramÃïÃbhÃvÃcca, sarvatrÃpi sannihitavidhini«edhÃrthavÃdaireva tallÃbhÃvÃt tattadvidhini«edhÃnÃæ tÃvatparyantakalpane gauravÃcca, arthavÃdonneyavidhini«edhÃbhyÃæ prÃgeva prÃÓastyÃprÃÓastyabodhasya tadarthavÃdairavaÓyÃbhyupagantavyatvena niyamena vidhini«edhai÷ tadÃk«epasya kartumaÓakyatvÃcca / ataeva yatra sannidhau arthavÃdÃmnÃnaæ, tatra te«Ãæ prayojanÃkÃÇk«ÃlabdhaprÃÓastyÃprÃÓastyaj¤Ãnasaæbhavena vidhini«edhÃmyÃæ na tatparatvamapi kalpanÅyam ; gauravÃt // vidhini«edhÃpek«itatvÃttatsamabhivyÃh­tÃrthavÃdairlak«aïayà pratipÃdyete / tatra "vÃyurvai k«epi«Âhe" tyÃdau ## #<(nirarthavÃdavidhe÷ tadÃk«epakatvÃÇgÅkÃra÷)># ##// (vidhyarthavÃdayo÷ parasparÃkÃÇk«ÃnirÆpaïam) vidhini«edhÃpek«itatvÃditi / etaccopalak«aïam - arthavÃdÃpek«Ãyà api / yathaiva vidhini«edhayo÷ pÆrvopapÃditarÅtyà prav­ttiniv­ttirÆpaphalajanane tatpratibandhavigamadvÃrà arthavÃdak­taæ sÃhÃyyamapek«itam, evaæ arthavÃdÃnÃmapi Óaktyà gauïyà và v­tyà bhÆtamarthaæ vadatÃmapi svÃdhyÃyavidhyÃpÃditad­«ÂaprayojanavattvalÃbhÃrthaæ vidhisÃhÃyyamapek«itam / tataÓrca yadvidhinÃpek«itaæ prÃÓastyaj¤Ãnaæ tadarthavÃdai÷ yaccÃrthavÃdai÷ tadvidhineti arthavÃdai÷ lak«aïayà tajj¤Ãnaæ sulabhameva / lak«aïÃghaÂakaÓrca saæbandha÷ svÃrthapratÅtijanyapratÅtivi«ayatvarÆpo j¤ÃnaghaÂita eva / tattatsamabhivyÃh­tetyanena pÆrvopapÃditobhayÃkÃÇk«ayà praÓastatvÃtkartavyamityevaærÆpà vidhyarthavÃdayorekavÃkyatà sÆcità / tathÃca siddhÃntasÆtram - 'vidhinà tvekavÃkyatvÃtstutyarthena vidhÅnÃæsyu÷' iti / vidhinà stutyÃkÃÇk«eïa prayojanasÃkÃÇk«ÃïÃæ arthavÃdÃnÃmekavÃkyatvÃt vidhÅnÃæ vidheyÃnÃæ stutyarthena stutirÆprayojanena stutirÆpeïa lÃk«aïikena ÃnarthakyÃbhÃvÃdarthavÃdà dharme pramÃïÃni syuriti tadartha÷ // vidhinetyÃdipadatrayaæ ni«edhÃdÅnÃmapyupalak«aïam // #<(vÃkyalak«aïÃsamarthanam) ># ##// (ÓaktayÃsatyÃrthopasthÃpakÃnÃmapi yenakenacidÃlaæbanena satyÃrthopasthÃpakatÃvaÓyakatÃ) arthavÃdÃÓrca kecana satyÃrthasyaiva ÓaktyopasthÃpakÃ÷, kecanÃsatyÃrthasya tayopasthÃpakÃ÷ / yatra e«a ÓakyÃrtha÷ satya÷, tatra svÃrthasya yathÃrthasyaiva saæbandhÃllak«aïà / yatrÃsatyÃrtha÷, tatrÃsatyÃrthaj¤ÃnÃdapi satyastutinindÃbuddhe÷ udayÃttÃtparyavi«j¤ayÅbhÆtastutinindÃrÆpasatyÃrthaprat ipÃdakatvena prÃmÃïyamupapadyata eveti nÃrthasatyatvÃpek«aïam, kintu pramÃïaæ vinà arthasya satyatvÃsaæbhavÃt sarvadhiyÃæ yÃthÃrthyasyautsargikatvÃt stutinindÃsidhyarthaæ arthavÃdasyÃrthasatyatvÃnapek«aïe 'pi abhidhÃnasidhyarthameva katha¤cidyena kenÃpi Ãlambanane arthasatyatvamupapÃdya tadarthasaæbandhÃllak«aïeti vivekaæ darÓayitumudÃharaïabhedaæ darÓayati - tatretyÃdinà // kÃraïasya hi prÃyeïa kÃrye svadharmÃnurÆpadharmÃdhÃyakatvaæ d­«Âamiti kÃryasÃdhanÅbhÆtavÃyo÷ k«iprakÃritvaj¤ÃnÃt tatsÃdhyakarmaïi yat k«ipraphalakÃritvarÆpasatyavÃkyÃrthaj¤Ãnaæ jÃyate tadvi«ayÅbhÆtavÃkyÃrthenaiva prÃÓastyalak«aïà vÃyurvaik«epi«ÂhetyÃdau // #<(so 'rodÅ diti vÃkye ÃlambanÃrthanirÆpaïena nindÃrÆpÃrthaparyavasÃnam) ># ##// (yajamÃna÷ prastara ityatra tannirÆpaïam) evaæ 'yajamÃna÷ prastara' ityÃdÃvayogyatÃniÓrcayasattve na prÃthamikavÃkyÃrthaparyavasÃnam; yajamÃnÃbhedasya prastare bÃdhitatvÃttatra yajamÃnapadaæ yajamÃnakÃryakÃritvasamÃnajÃtÅyakÃryakÃritvarÆpaguïayogena prastare gauïamaÇgÅk­tya 'yajamÃna÷ prastara' iti vÃkyajanyabodhottaraæ svakÃryakart­tvarÆpavÃkyÃrthasaæbandhÃt tena vÃkyena paÓrcÃt lak«aïeti vak«yate - tatsidhyÃdisÆtre // (Ãpo vai ÓÃntÃ÷, yadabhidhÃrayet gavÅdhukayavÃgvÃvetyÃdyarthavÃdÃnÃæ tannirÆpaïam) ##// ## #<(ke«Ã¤canÃrthavÃdÃnÃæ stutiphalobhayÃrthatvanirÆpaïam) ># ##// (yanna du÷khenetyasyÃ÷ stÃvakatvanirÆpaïam) eva¤ca yatra sukhanarakÃdirÆpe phale nisargata eva rucyarucÅ, tatra prayojanÃbhÃvÃttatpratipÃdakÃnÃæ 'yanna du÷khena saæbhinnaæ naca grastamanantaram / abhilëopanÅtaæ ca tatsukhaæ sva÷padÃspadam' / ityÃdÅnÃæ na prÃÓastyÃprÃÓastyalak«akatvam, kintu vidhini«edhÃpek«itasvarganarakÃdisvarÆpaparatvameva // #<(upani«adÃmapi yathÃyathaæ karmaïyupayoganirÆpaïam) ># ##? ityata Ãha - ata÷ siddhamiti // tathÃca yà viÓi«ÂabhÃvanÃrÆpadharmapramà vidhibhi÷ kriyate, tasyÃmeva prÃÓastyarÆpaviÓe«apaïapratipÃdanadvÃrà dravyadevatÃdipadavadarthavÃdÃnÃmapi tatpramÃæ prati kÃraïatvaæ yuktam / evaæ ni«edhÃrthavÃdÃnÃmapÅtyartha÷ // (arthavÃdÃnÃæ vidhinà sÃkaæ padaikavÃkyatÃnirÆpaïam) atracÃktÃdhikaraïavÃrtikoktarÅtyà vidhyarthavÃdÃnÃæ svasvÃrthabodhe sÃmarthyÃbhÃvÃt padaikavÃkyataiva / arthÃpek«atayà hi svÃrthaparyavasitasya vÃkyÃrthÃntareïa sahaikavÃkyatÃyÃmeva aÇgapradhÃnavidhyoriva vÃkyaikavÃkyatÃniyamÃt / taduktam - aktÃdhikaraïavÃrttike // 'svÃrthe parisamÃptÃnÃæ aÇgÃÇgitvÃdyapek«ayà / vÃkyÃnÃmekavÃkyatvaæ puna÷ saæhatya jÃyate' / iti // etena - adhikaraïamÃlÃdi«vathravÃdavidhyorvÃkyaikavÃkyatokti÷ - apÃstà // #<(ÓÃbdabhÃvanÃyà itikartavyatÃkÃÇk«ÃbhÃva÷)># ##// (ke«Ã¤cinmatena prÃÓastyasya ÓÃbdabhÃvanÃyÃmanvaya÷) tatraca prÃÓastyasyÃj¤Ãtasya prav­tti prati kÃrakatvÃsaæbhavÃt kÃraïÃpek«ayaiva praÓastatvÃdityevÃnvayo yukta÷ / parantu tenÃpi rÆpeïa svavi«ayaj¤Ãnajanyaprav­ttiniv­ttijanakaj¤Ãnavi«ayatvasaæbandhena ÓabdabhÃvanÃyÃmevÃnvaya÷ ke«Ã¤cinmate // #<(svamatena prÃÓastyÃdÅnÃmapi paraæparÃsaæbandhenÃrthabhÃvanÃyÃmanvaya÷) ># svamate tu anyasubantÃrthavadekakÃryakÃraïabhÃvalÃghavÃnurodhena svavi«ayaj¤Ãnajanye«Âavi«ayakotkaÂarÃgajanyatvasaæbandhena prÃÓastyasya svavi«ayakaj¤ÃnajanyÃni«Âavi«ayakotkaÂadve«ajanyatvasaæbandhenÃprÃÓastyasya- cÃrthabhÃvanÃyÃmevÃnvaya iti ##// (arthavÃdÃnÃæ prÃÓastyapratipÃdakatayà dharmopayogopasaæhÃra÷) tasmÃt svÃdhyÃyavidhinÃr'thavÃdasyÃpi puru«ÃrthaparyavasÃnabodhanÃt paraæparayÃpi d­«ÂaphalalÃbhe svargÃdikalpanÃnupapatterbhÆtÃrthamÃtrasyÃprayojanatvÃt prÃÓastyÃprÃÓastyaparatvaæ lak«aïayÃ'Óritya tayoryathÃyogaæ vidhini«edhavÃkyopÃttabhÃvanÃyÃmanvayena viÓi«ÂabhÃvanÃrÆpadharmÃdharmaprayojanakatvaæ siddham // #<># mÃïyamiti / prayojanaæ pÆrvapak«e arthavÃdÃnupasthitaprÃÓastyaj¤ÃnÃdapi prav­ttau phalasiddhi÷, siddhÃnte tu mantravadarthavÃdÃnÃmeva prarocakatvaniya1mÃttadupasthitaprÃÓastyaj¤ÃnÃdeva prav­ttau seti dra«Âavyam // 1 // iti prathamamarthavÃdÃdhikaraïam // #<(2 adhikaraïam /) >#vidhirvà // "audumbaro yÆpo bhavatyÆrga và udumbara Ærka paÓava ÆrjaivÃsmà Ærjaæ paÓÆnÃpnotyÆrjo 'varudhyai" ityÃdyarthavÃde«u na stutilak«aïÃ; Óaktyaiva paÓurÆpaphalasaæbandhavidhÃyakatvena prÃmÃïyopapatte÷ / paÓÆniti dvitÅyayà Ærjo 'varudhyà iti caturthyà và paÓÆnÃæ sÃdhyatve 'vagate sÃdhanÃpek«atvÃdaudumbaratvaæ #<># (arthavÃdaprÃmÃïyavicÃrasya sÃdhÃraïÃsÃdharaïaprayojanadvayanirÆpaïam) arthavÃdaprÃmÃïyavyutpÃdanaprayojanaæ ca sandigdhÃrthanirïayaphalÃdisiddhirÆpamasÃdhÃraïaæ tattadarthavÃde«u tattadadhika2raïe«u j¤Ãsyata eveti tadvihÃya sÃdhÃraïaæ prayojanamÃha ---- prayojanamiti (Ãk«epikyÃdisaægatisvarÆpanirÆpaïam) atha saægati÷ ÓÃstrÃdhyÃyapadÃdhikaraïaistÃvat caturdhà / tatrÃpi adhikaraïasaægatÅ rÃÓÅkaraïena «o¬hà saptadhà và // pÆrvamÃk«ipyate yatra tatra sÃ'k«epikÅ matà / pÆrvanyÃyÃtyayo yatra pratyudÃharaïà tu sà // prasaægÃt cintyate yatra tatra prÃsaÇgikÅ matà / buddhisthà cintyate yatra buddhisthÃnÃtmikà tu sà / k­tvà yatrÃdhikÃæ ÓaÇkÃæ pÆrvamevÃtidiÓyate / tatrÃtideÓikÅ proktà saægatirnyÃyavedibhi÷ / cintÃæ prak­tisidhyarthÃmupodghÃtaæ pracak«ate / iti / yadà «o¬hà tadà prasaægasaægatÃvevopodghÃtasyÃntarbhÃvo j¤eya÷ / tadevaævidhaæ saægatyÃdikaæ pratyadhikaraïaæ sudhÅbhi÷ Óakyamevohitumiti vistarabhiyà pÆjyapÃdairna darÓitamiti mayÃpi na viÓi«ya pradarÓyate // ## (pÆrvÃdhikaraïena saægatinirÆpaïam) pÆrvÃdhikaraïe sarve«varthavÃde«u stutyarthatvenÃnarthakyÃbhÃve sÃdhite saæprati ke«ucidarthavÃde«u anyavidhayÃpi tadabhÃvopapatternavyarthaprÃyastutiparatvamÃÓrayaïÅyam ityÃk«ipya samÃdhÅyata ityevamÃk«epikÅæ saægatiæ pÆrvapak«opasaæhÃre sÆcayi«yate / tadarthaæ "somÃpau«ïaæ traitamÃlabheta paÓukÃma" iti vaik­tayÃgaprakaraïagatamarthavÃdaviÓe«odÃharaïaæ darÓayati --- ##// (vi«ayavÃkyÃrthanirÆpaïam) audumbaro yÆpo bhavatÅti vidhirayam / Ærgvà udumbara ityayamaæÓor'thavÃda÷ / vÃÓabdo vaiÓabdÃrtha÷ / udumbaraÓabdenÃnnamucyate / udumbaro hi pakvaphaladvÃrÃnnamaya÷, paÓavo hyannamayà iti loke prasiddham / ata audumbararÆpaæ yÆpaæ yo bhÃvayati yajamÃnÃya paÓÆn dhÃrayati so 'dhvaryu÷ ityarthavÃdÃrtha÷ / ## Ãdipadena "na sa pÃpaæ Ólokaæ Ó­ïoti" ityÃdÅnÃæ parïamayÅtvÃdividhyarthavÃdÃnÃæ saægraha÷ / atraca prak­todÃharaïe siddhÃnte Ærjo 'varudhyai ityantor'thavÃda÷, yÃgaphalameva phalam // pÆrvapak«etu Ærjaæ paÓÆnÃpnotyÆrjo 'varudhyai" ityasya phalabodhakatvena na stÃvakatvam / "yastÆrgvà udumbara÷" iti vedabhÃga÷, sa sÃdhyasÃdhanabhÃvaucityapradarÓanadvÃrà praÓaæsÃrtho bhavatyeveti viveka÷ // #<Óaktyaiveti //.>#// tataÓca tÃtparyagrÃhakamÃnÃntarasÃpek«atvena lak«aïÃyà daurbalyÃnna prÃÓastyalak«aïÃÇgÅkÃryetyartha÷ / ##// yadyapi phalÃæÓe rÃgata eva prav­tternÃprav­ttapravartanarÆpavidhi÷ saæbhavati; tathÃpyaj¤Ãtaj¤ÃpakatvÃæÓena vidhÃyakatvokti÷ / ## kÃmapadÃdyabhÃve kathaæ paÓÆnÃæ phalatvapratÅti÷ yena tadbodhakatvena prÃmÃïyamucyata ityata Ãha--- ##// paÓÆniti dvitÅyayà sÃdhyatvÃæÓamÃtrÃvagame 'pi yogyatayepsitatvasyÃpyavagamÃt bhÃvyatvasiddhirityartha÷ / ##// (1) F.N. prayojanavadarthÃvagamasya yadeva vidyayà karotÅti vÃkyena kratusaæbandha÷ siddha iti arthaj¤Ãnaprayuktamapyadhyayanaæ kratÃveva paryavasyatÅti niyamavidhitvopapattirityupÃyÃntaravyÃv­ttiphalako niyamavidhiriti kaustubhe / nyÃyaratnamÃlÃyÃntu puru«Ãrthe«vapi dravyÃrjanÃdi«u niyamavidhyupalambhÃt na kratvarthe«veva niyamavidhiriti niyama iti niyamavidherarthavattvamupapÃditam / (2) rÃtrisatre prati«Âhà syÃt aj¤Ãne gh­tasaæsthiti÷ / tathà ÓyenÃdivÃkyÃnÃæ nÃmatà bhedakÃraïam // 1 // vÃruïe«ÂyÃæ tathà dÃnaæ vamanaæ vaidikaæ tathà / somayÃgaparatvaæ ca jyoti«Âomapadasya yat // 2 // niveÓanaæ ca dhÃyyÃnÃæ madhyamÃna­guttaram / sthÃnÃpattirirÃdÅnÃæ rudre rodanavÃcyapi // 3 // uttarÃïÃæ tridhÃdhikyaæ ­tvik ca brÃhmaïo bhavet / somavidyÃprajÃdÅnÃæ nityatvaæ «a«Âhasaæsthitam // 4 // dvayo÷ praïayanaæ madhyaparvaïo÷ saptamoditam / arthavÃdagatairliÇgai÷ prak­titvaæ tathëÂame // 5 // iti kaustubhe / #<># sÃdhanam; sannidhÃnÃt, Ærjeti t­tÅyÃÓravaïÃcca, bhavatÅtyÃkhyÃtena ca lak«aïayà Óaktyaiva và bhÃvanÃbhidhÃnÃd bhÆdhÃtoÓca yÆpotpÃdakacchedanÃdyanuvÃdakatvÃdaprÃptÃrthatvena ca leÂtvaniÓcayÃt ubhayaviÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃyakatvopa pattirityÃk«epe prÃpte --- ## #<"somÃpau«ïaæ traitamÃlabheta paÓukÃma"># iti prak­tasya yÃgasyÃÓrayatve hi yÆpagrahaïÃnupapatti÷ / yÆpasya tu aprak­tatvÃdevÃÓrayatvÃnupapatti÷ / atideÓena tasyopasthitistu juhvÃdipÃtrÃntarasÃdhÃraïÅti te«ÃmapyÃÓrayatve tathaiva yÆpagrahaïÃnarthakyam / vÃkyenÃÓrayadÃne ca vÃkyabheda÷ / ta- #<># (audumbara iti vikÃrapratyayasyÃnyathÃsiddhatvÃddvitÅyÃcaturthÅÓrutibhyÃæ paÓuphalatvanirÆpaïam) ## audumbara iti vikÃrÃrthataddhitena yÆpatÃtparyagrÃhakabalÃt yÆparÆpaviÓe«okte÷ yÆpapadopÃttapratyÃsatyÃca yÆpÃrthaiva syÃt iti -- ## tadapek«ayà balÅyasyà dvitÅyÃcaturthÅÓrutyà paÓvarthatÃyà bodhane sati nÃntarÅyakatayà prÃptayÆparÆpÃÓrayajanakatvena taddhitopapatte÷ samÃnapadaÓruteranyathÃsiddhatvÃdityartha÷ // #<(yajeta svargakÃma ityÃdÃviva sannidhÃnÃt udumbarasÃdhanatÃnirÆpaïam)># sannidhÃnÃditi // ## #<"yajeta svargakÃma÷"># #<"sarvebhyo jyoti«Âoma" ityÃdau t­tÅyÃdyabhÃve 'pi svargÃdigatasÃdhyatvapratÅtyà sannidhÃnamÃtreïa yÃgasyÃpek«itasÃdhanatÃvagati÷, tadvadihÃpÅtyartha÷ / yadyapÅha Ærjeti># ## (sannidhÃnÃvagate«ÂasÃdhanatayaiva prav­ttisiddhervidhivaiyarthyapÆrvapak«ÃdirÆpaprÃcÅnaitadadhikaraïaÓarÅram) atra prÃcÅnai÷ sannidhÃnÃdevaudumbaratvasya sÃdhanatÃvagatau tenaive«ÂasÃdhanatÃj¤ÃnamÃtreïa prav­ttisiddhe÷ nÃrtho vidhinetyetatparyantamapi pÆrvapak«aæ k­tvà vidhyabhÃve audumbarasÃdhanatÃk«iptÃyà bhÃvanÃyÃ÷ saiva bhÃvyà syÃt, na phalam; viprak­«ÂatvÃt, vidhau ca sati puru«apravartanÃtmakatvÃt, apuru«Ãrthe ca puæsa÷ pravartanÃyogÃdyÃgatasyevaudumbaratÃyà bhÃvyatÃæ parityajya phalasyaiva puru«ÃrthabhÆtasya bhÃvyatvamupapadyate / ato 'vaÓyamapek«itaæ vidhitvamarthavÃdato vidheyasyaiva stutyarthatvaniyamÃt tadanupapattyà leÂtvakalpanayonneyam / naca phalaparatve arthavÃdatà saæbhavati / nahi stutitvena vidhiÓaktimupajanayya punastenaiva phalakalpanà saæbhavati; vÃkyÃv­ttirÆpavÃkyabhedÃpatte÷ / ator'thavÃdatvameveti siddhÃntitam // #<(prÃcÅnamatakhaï¬anena vidhitvÃÇgÅkÃreïa pÆrvapak«anirÃsa÷)># tadayuktam; ## #<"Ærgvà udumbara ÆrjaivÃsmà Ærjaæ"># ##pÆrvapak«e 'pi stÃvakatÃÇgÅkÃrÃt tenÃpi tadupapatte÷ vidhyutkhÃtaparyantapak«asya tannirÃkaraïasiddhÃntasya ca karaïe prayojanÃbhÃvÃdityabhipretya vidhitvamaÇgÅk­tyaiva pÆrvapak«e vÃkyÃrthamÃha -- bhavatÅtyÃkhyÃteneti // #<(matabhedena bhavatÅtyÃkhyÃtena lak«aïayà Óaktyaiva và bhÃvanÃbhidhÃnam)># ## ## ityapek«ÃyÃæ ÃrthavÃdikaæ paÓurÆpaphalamanveti / ata÷ paÓukarmakodumbarakaraïako vyÃpÃra÷ pravartanÃsÃdhyatayÃvagamyate iti bhÃva÷ // uktasyÃpi prayojakavyÃpÃrasya pravartanÃsÃdhyatvÃnavagatau i«ÂabhÃvyakatvÃniÓcayÃnne«ÂasÃdhanatÃj¤Ãnamityartha÷ // (kÃmapadÃdyabhÃvena rÃtrisatranyÃyÃprav­ttyà ca paÓÆnÃpnotÅtyasya phalasamarpakatvanirÃsa÷) ##// dvitÅyÃyà janyatvamÃtrÃbhidhÃyakatvenepsitatvasamÃnÃdhikaraïabhÃvyatvasya kÃmaÓabdenevÃnupasthite÷ / yadyapivà katha¤cidupapadyeta; tathÃpi paÓÆnÃpnotÅti vartamÃnanirdeÓÃt vartamÃnaphalasyÃnupalabdhyà bÃdhÃt bhavi«yatkÃlalak«aïÃpattirityartha÷ / ## apÆrvasÃdhanatayepsitÃrthatayeva nairÃkÃÇk«yÃt na rÃtrisatranyÃyo 'pi ## (etadadhikaraïena parïamayyadhikaraïapaunaruktyaparihÃra÷) evaæ cÃtra phalamÃtraparatÃnirÃkaraïena stutiparatve sthirÅk­te tatra rÃtrisatravadarthavÃdasyaiva sata÷ phalaparatvaæ avaÓyaæ nirÃkari«yate ityapaunaruktya1mapi / caturthyÃ÷ phalaparatve 'pi svavÃkyopÃttayÆpÃrthatayaiva nairÃkÃÇk«yÃt na tadupÃttaphalaparatvam / balavato 'pyÃkÃÇk«ÃbhÃve 'nvayaprayojakatvÃsaæbhavÃt ityÃÓaya÷ //#< dÆ«aïÃntaramÃha --- ki¤ceti >#// spa«ÂÃrthametat // ##// yat pradhÃnaphalaæ paÓurÆpaæ tadupakÃrakatayorgvà udumbara ityÃdinocitaæ udumbaratvaæ praÓastamiti stutisaæpÃdakatayÃrthavÃdatvamityartha÷ // ##// #<># smÃd "Ærga và udumbara" ityÃdirarthavÃda evaudumbaratvasyeti siddham / prayojanaæ yÃgaphalÃt phalÃntarakÃmanÃyÃmaudumbaro yÆpa itarathà khÃdira÷ pÆrvapak«e, siddhÃnte tu audumbara eveti // 2 // ##// (3 adhikaraïam /) heturvà // cÃturmÃsye«u #<"ÓÆrpeïa juhotÅ" ti ÓÆrpakaraïakaæ homaæ vidhÃya Órutena># #<"tena hyannaæ kriyate" ityarthavÃdena na stutilak«aïÃ, apitu homasÃdhanatve sÃdhye annakaraïahetutvaæ vidhÅyate / nahyatra pÆrvatra bhÃvyatva iva ki¤cit kalpanÅyamasti / hiÓabdaÓrutyaiva hetutvÃbhidhÃnÃt / hetuÓca vyÃptimantareïÃnupapanno yadyadannakaraïaæ tena tena hotavyamiti vyÃptivacanaæ># ## tadantargatavaruïapraghÃse ityartha÷ // ##// taittirÅye "karambhapÃtrÃïi juhotÅtyaneneti bhÃva÷ / karambhapÃtrÃïi juhotÅ" ti vacane bhëyÃlikhite 'pi kaustubhe likhitatvÃt prÃmÃïyÃÓvÃsa÷ / tadatra ÓÆrpakaraïakamityarthasiddham / tena phalata÷ ÓÆrpakaraïatvaæ vidhÃyetyartha÷ / etaccÃprÃptÃrthatvena vidhitvaniÓcayÃrthamuktam / ## "tenahyanna" mityasyÃrthavÃdatvÃbhÃve vidhitvasyÃniÓcayÃt nirvi«ayo hetu÷ iti #<--- nirastam / ata eva --># teneti stÃvakatvenÃbhimatasyaiva ihodÃharaïatvam / idantu pÆrvapak«e sÃdhyapradarÓanÃrthaæ siddhÃnte stutyapradarÓanÃrtham ##// ##// (hiÓabdÃvagatahetutvÃnyathÃnupapattyà vyÃptikalpanÃnirÆpaïam) aj¤Ãtaæ j¤Ãpyate nahyatrÃnÆyÃjà ityatrevetyartha÷ // ## loke pÆrvaæ vyÃptyavagamenaiva hetutvÃvagamasya d­«ÂatvÃt iha tadabhÃve kathaæ tadavagama ityata Ãha #<---- hetuÓceti //># yathaiva dhÆmo vahnij¤Ãnajanaka÷ ityÃptopadeÓÃdeva vyÃptyanumÃnamevamihÃpi vedÃvagatahetutvÃnyathÃnupapattyà "arthÃdvà kalpanaikadeÓatvÃ" diti nyÃyena ÓrutaÓabdaikadeÓabhÆtaæ ÓÆrpasya homasÃdhanatvaæ annakaraïatvÃt hetorato yadannakaraïaæ ÓÆrpamanyadvà tenÃpi hotavyamiti ÓrutÃnumitÃbhyÃæ ekadeÓÃvayavÃbhyÃæ ni«pannaæ vidhivÃkyaæ kalpyata ityartha÷ // va0 vyÃptivacanamiti // ##// nanu ## ---- tataÓceti // piÂharaæ ##// (Ãpek«ikasya darvÅpiÂharÃdisÃdhÃraïasya sÃdhakatamatvasya nirÆpaïam) naca --- pÃkasyaiva sÃdhakatamatvenÃnnakaraïatvaæ na darvyÃdÅnÃmiti --- yuktam; k­«ÂalÃÇgalÃdyapek«ayà sÃdhakatamatvopapatte÷, itarathà ÓÆrpe 'pi tadabhÃvena tatstutyÃlambanatvenocyamÃnasyÃpi tasyÃnupapatte÷ ## sarve«Ãæ homasÃdhanatve ÓÆrpasyaiveha vidhÃnaæ vyarthaæ tatparihÃrÃya ca tasyaiva mukhyatayÃÓrayatÃkalpane pratyak«aÓrutenaiva nairÃkÃÇk«yeïa ÃnumÃnikatatsÃdhanatvakalpanÃnavasara ityata Ãha #<--- ÓÆrpapadamiti >#// arthavÃdapratÅtÃnnakaraïamÃtrav­ttihoma- sÃdhanatvÃnurodhena ÓÆrpapadaæ lÃk«aïikam / juhotÅtipadaæ tu sÃdhyanirdeÓapradarÓanadvÃrà hotavyamiti vidhikalpakatvÃnna vyartham / ## yadyadannakaraïaæ tena tena juhotÅtyevaæ vidhayaikavÃkyatÃpannaæ sat vidhÃyakamevetyartha÷ // ##// anekaprÃptÃvekaæ p­thakk­tya "ekaæ v­ïÅte" ityÃdivadanuvÃda ityartha÷ / etaddo«advayÃpatte÷ prakÃrÃntareïa pÆrvapak«amÃha #<--- yadveti >#// (1) F.N. parïamayyadhikaraïanyÃyenÃsyÃdhikaraïasya paunaruktyÃÓaÇkà hi vÃrtikakÃrairevaæ bahubhi÷ prakÃrai÷ nirasità (1) yathà anena gatÃrthatvÃt tadeva punaruktamiti ÓaÇkà syÃnnatu punaridaæ punaruktamiti, (2) ihÃrthavÃdatÃbodhanam, tatra phalavidhitvanirÃkaraïamÃtram, (3) ihÃviÓe«eïadravyaguïakriyÃdividhisarÆpavi«ayatvaæ tatra phalavidhisarÆpÃïÃmiti, (4) sarvavidhisarÆpÃïÃæ kevalaæ vidhitvanirÃkaraïenÃrthavÃdatvamatra, tatra tu arthavÃdasyaiva sata÷ phalaviÓe«asaæbandho 'pÅtyadhikÃÓaÇketi, (5) phalavidhÃveva yatra bhedena stutiphalapadÃni santi tadatra vi«aya÷, yatra punastÃvanmÃtreïaiva phalaæ stutirvà vaktavyà te«Ãæ caturthe vi«ayatvam, (6) vij¤ÃtapÃrÃrthyÃnÃæ tatrÃtrÃtÃd­ÓÃnÃæ vi«ayatvamiti và / (7) sÃdhanÃæÓayogyavicÃramanÃd­tyÃbhyupetya và kevalasÃdhyÃæÓavicÃrastatrÃtra puna÷ sÃdhyÃæÓavicÃramanÃd­tyÃbhyupetya và kevalasÃdhanÃæÓavicÃra÷ iti và ---iti. ##Ói«yabuddhivaiÓadyÃrthamadhikaraïÃntarÃrambha iti vadanti. ## "Ærgvà udumbara" ityÃdÅnÃæ pratÅyamÃnÃrthavidhÃyakatvanirÃsena stÃvakatvamatropapÃdyate, tatratu arthavÃdasyeva sata÷ phalasamarpakatvamÃtraæ ni«idhyate iti na paunaruktyaÓaÇkÃpÅti varïayanti / tadetadarthavÃdÃdhikaraïenaiva gatÃrthatvÃttadÅyamadhikaraïaÓarÅraæ na yuktamiti tu bahavo manyante / sarvathà ca na punaruktamidamadhikaraïamiti mantavyam. kathayati / tataÓca ÓÆrpÃdanyasyÃpi darvÅpiÂharÃderhemasÃdhanatvapratÅtervidhau ÓÆrpapadamupalak«aïamavayutyÃnuvÃdo và / yadvà tacchabdena ÓÆrpasyaiva parÃmarÓÃttadgatamevÃnnakaraïatvaæ hetu÷ / tena1 viÓi«yaiva vyÃptikalpanÃdannakaraïÃsamarthaÓÆrpavyÃv­ttà vapi na vidhisthaæ ÓÆrpapadaæ anyathà neyamiti pÆrva÷ pak«a÷ / ## #<(annakaraïasamarthaÓÆrpamÃtragatakaraïatvavivak«ayÃpi nyÃyasudhÃmatakhaï¬anena pÆrvapak«anirÆpaïam)># ## iti // #<(tenahÅtyatra stutipratÅtau svÃrasyanirÆpaïam)># tadapratÅteriti // .##// (nahyatrÃnÆyÃjetyatratu hiÓabdasya hetuparatvam) ata eva yatra naitÃd­Óalak«aïÃdido«Ãpattistatra "nahyatrÃnÆyÃjÃnÅ" tyatra bhavatyeva hetuparatvam / prak­tau hi prayÃjÃnuyÃjayordve caturg­hÅte / upabh­titu "a«ÂÃvupabh­ti g­hïÃtÅ" tya«ÂatvasaækhyÃmnÃnÃt prÃptamapi prayÃjÃnuyÃjasÃdhanÃrthama«Âag­hÅtadvayamekameva vëÂag­hÅtaæ na kÃryam / apitu ekaæ prayÃjÃrthe caturg­hÅtamaparaæ anÆyÃjÃrthe ityevaæ catu«kadvayalak«aïayà caturg­hÅtadvayameva // kuta÷? ÃtithyÃyÃæ caturg­hÅtÃnyÃjyÃni bhavanti / nahyatrÃnÆyÃjÃnÅtyÃmnÃnÃt / atraca caturg­hÅtÃnÅti bahuvacanaÓravaïÃt trÅïi caturg­hÅtÃni vidhÃtuæ anuyÃjÃbhÃvasya hetutvamucyate / tenÃnuyÃjasÃmÃnyÃbhÃvahetukacaturthacaturg­hÅtanirv­ttiphalakatritvavidhistadopapadyate / yadya«Âapade catu«kadvayavidhÃnaæ prak­tau bhavet, anyathà caturg­hÅtadvayasyaivÃprÃptestadanupapatte÷ / ata etatprayojanasidhyarthaæ hetutvabodhane 'pi nÃtra katha¤cidapi lak«aïÃdiprasakti÷ iti // nÃnapek«iteti // #<(t­tÅyayà nirapek«akÃraïatvÃvagamÃdivirodhena pÆrvapak«opamardanena siddhÃntopasaæhÃra÷)># ##// iti t­tÅyaæ hetumannigadÃdhikaraïam // #<(1) F.N.teneti tacchavdasya ÓÆrpaparatve 'pi tatkaraïatvasya viÓi«ÂasyoddeÓyatvÃsaæbhavÃddhahaikatvÃdhikaraïanyÃyena kevalahomasaæbandha evoddeÓya iti na do«a÷.># #<(2) samartha÷ padavidhirityasya subÃdividhÃvapi prav­cyÃvaÓyakayà ÓÆrpasyevetare«Ãmapi karaïatve sÃpek«atvalak«aïÃsÃmarthyena subanupapattiriti ÓÆrpamÃtrakaraïatvam.># #<(4 adhikaraïam /) ># tadarthaÓÃstrÃt // mantrÃïÃæ dharmÃdharmayo÷ prÃmÃïyamasti na veti cintÃyÃæ na tÃvadvidhitvena prÃmÃïyam; tasya dvitÅye nirÃkari«yamÃïatvÃt / nÃpi stÃvakatvenÃrthavÃdavat; te«Ãæ hi sannihitena vidhinà padaikavÃkyatvÃdyuktaæ svasamarpitaprÃÓastyÃnvitabhÃvanÃvi«ayakaÓÃbdapramÃjanakatvam / mantrÃïÃæ tu dÆrasthatvena padaikavÃkyatvÃnupapatterna tadvidhayà prÃmÃïyasaæbhava÷ / nÃpi prÃÓastyaæ svÃtantryeïa vÃkyÃrtha÷; 1padÃrthavidhayopasthitatvÃt / nÃpi arthasmÃrakatvena prÃmÃïyam, anadhigatÃrthabodhakatvÃbhÃvena tadasaæbhavÃt, sÃmamantrÃïÃmarthÃbhÃvena yÃthÃrthyasyÃpyanupapatteÓca / na ca prÃmÃïyÃbhÃve 'pi smÃrakatvÃdinà prayojanavacvamÃtrÃÇgÅkÃra÷; dhyÃnÃdyupÃyÃntareïÃpi sm­tisiddherniyatamantrÃmnÃnavaiyartyÃt, prayogÃsamavetÃrthasmÃrake«u sam­tivaiyarthyÃcca / ato 'dhikÃrÃkhyaprakaraïÃdinÃpagatatattatkratvaÇgabhÃvÃnÃæ mantrÃïÃmuccÃraïamÃtramadda«ÂÃrthaæ vidhÅyate / svÃdhyÃyavidhiÓvoccÃraïopayogiprayÃgaprÃÓubhÃvaphalakatayaivÃdhyayanaæ vidhatte iti na kaÓviddo«a÷ iti prÃpte--- #<># (mantrÃïÃmiti mÆlÃvataraïam) vedÃvayavabhÆtÃnÃæ codanÃnÃmÃdyapÃdena dharmaprÃmÃïyaæ prasÃdhya tadavayavatvenopasthitÃnÃæ mantrÃrthavÃdÃnÃæ arthavÃdÃnÃæ mantrÃpek«ayÃntaraÇgatveneha pÃdÃdyÃdhikaraïe tatra prÃmÃïyamÃk«epasamÃdhÃnÃbhyÃmuktavà tathaivopasthitÃnÃæ mantrÃïÃæ tatra prÃmÃïyaæ cinyate ityabhipretyÃha-----mantrÃïÃmiti // #<(nÃmadheyapÃdÃt pÆrvaæ arthavÃdapÃdaprav­cyupapattinirÆpaïam)># ## tathÃpi ÓyenÃgnihotrÃdipade«u nÃmatvasya arthavÃdopÃttopamÃnÃdhÅnatvÃt mantragatatatprakhyanyÃyÃdhÅnatvÃcca tatprÃmÃïyopajÅvitvÃvagate÷ tata÷ pÆrvaæ etatprÃmÃïyasÃdhanaæ yuktameveti bhÃva÷ / vedÃvayavabhÆtÃnÃæ prakÃradvayena tatprÃmÃïyaæ sÃdhitam, tasya cehÃsaæbhavÃt anyatropalabdhaprakÃrÃntarÃsaæbhavÃt aprÃmÃïyaæ pÆrvapak«ayituæ uktaprakÃradvayÃsaæbhavamupapÃdayati---- na tà vaditi // dvitÅya iti // ##-te«Ãmiti // anenaca---##------sÆcità //#< prakaraïÃntaratvÃdanantarasaægatyabhÃve 'pi na de«a÷ >#// dvitÅyaæ dÆ«ayati----nÃpÅti // #<(padÃrthavidhayopasthityà vÃkyaikavÃkya'tÃbhÃvanirÆpaïam)># padÃrthavidhayeti // ## ----nÃpÅti // mantrÃmnÃnavaiyaryyÃditi //#< vÃcakamantraÓabdasmaraïasyÃrthasmaraïÃdhÅnatvÃccetyathra÷ /># prayogÃsamaveteti // protsÃhanÃnumantraïÃdimantrÃïÃæ karmasamavetÃrthÃbhidhÃyitve 'pi prayoge 'nu«ÂheyÃrthakatvÃnna tatra smaraïasyopayoga iti na tatprayojakatvamapi yuktamiti bhÃva÷ // (uccÃraïadvÃrà mantrÃïÃæ kratÃvupayoganirÆpaïam) ## ## ----- ata iti //#< svÃdhyÃyÃdhyayanavidhyavagatad­«ÂÃrthatÃbhaÇgaæ pariharati># ---- svÃdhyÃyeti // #<(kratvanapek«itasya mantrÃni«ÂhasyoccÃraïasya vyÃpÃratvÃsaæbhavenÃrthapratyÃyanasyaiva tattvenaca siddhÃntopakrama÷)># ## --- d­«Âe iti // ## ---prayogasamaveteti // saæbhavatÃmiti // #<># #<(1) F.N.># ## ## #<(itikaraïaviniyuktÃnumantraïaphalamantrÃïÃæ d­«Âavidhayà prayogasamavÃyanirÆpaïam)># ## #<"i«etveti ÓÃkhÃæ chinattÅ" tyÃdau tatrÃpi arthÃbhidhÃnaæ vinà d­«ÂavidhayÃnyadvÃrà kÃraïatvÃsaæbhavÃt adhyÃhÃrÃdinÃpyarthÃbhidhÃnasyaiva vyÃpÃratvam / kriyamÃïÃnuvÃdi«u># #<"yuvÃsu vÃsÃ" ityÃdi«varthÃbhidhÃnaæ na karmavidhyapek«itam; karmaïa÷ upakrÃntatvenaiva sm­tatvena tadvaiyarthyÃt; tathÃpi yÆpaparivyÃïÃdikriyÃyà anekak«aïavyÃsaktatayà kadÃcinmadhye 'pi buddhivicchedesati sm­tidÃr¬hyÃrthaæ tadapek«opapatterd­«Âavidhayaivopayoga nÃsulabha÷ / yatrÃpyabhrayÃdÃnÃdau mantrÃïÃæ samuccaya÷, tatrÃpyekenaiva sm­tisiddheritaravaiyarthyaæ dvÃdaÓe japamantrÃdirÅtyà parihari«yate / ye 'pyananu«ÂheyakarmasamavetÃrthÃbhidhÃyakÃ÷ aganma suvarityÃdaya÷ protsÃnamantrÃ÷, te«Ãmapi ÓraddhÃjananÃrthamananu«ÂheyasyÃpi karmasamavetaphalÃde÷ sm­te÷ ÓraddhÃtiÓayo jÃyate iti tadarthatvena d­«ÂÃrthatvaæ j¤eyam / anumantraïamantrÃïÃæ ak­tatvaÓaÇkÃparihÃrÃya sm­tidìharyÃrthaæ tadapek«opapatte÷ yuktameva tadarthatvam /># yattu ## tadayuktamiti tatraiva vak«yate / kaustubhe cÃtra dra«Âavyam // (asaæbhavadd­«ÂÃrthÃnÃmad­«ÂÃrthatvÃÇgÅkÃra÷) dhuÇÓva pÆÇÓveti japamantre«u d­«ÂaprayojanÃsaæbhavÃdad­«ÂÃrthatvamityÃha---##// ""mantro hÅna÷ kharato varïato và mithyà prayukto na tamarthamÃha'' ityÃdiliÇgadarÓanÃt kharayuktajapÃdimantrÃïÃmapi karaïamantravadarthÃbhidhÃyakatvÃvagate÷ niruktavyÃkaraïÃdinà te«Ãmarthabodhakatvopapatte÷ prakÃÓanasya karmÃnu«ÂhÃnÃnaupayikatvÃdd­«Âasm­tirÆpaprayojanÃrthatvÃsaæbhave kÃmamad­«ÂÃrthatvamapÅti pak«ÃntaramÃha#<----Óakyate tviti >#// evaæ sthite yaddvÃdaÓe japÃdimantrÃïÃæ aj­«ÂÃrthatvamuktaæ, tanmantrasÃdhyÃrthÃbhidhÃnasyÃd­«ÂÃrthatvÃbhiprÃyÃditi bhÃva÷ //#< (sÃmnÃæ d­«ÂÃrthatvanirÆpaïam)># ##----sÃmnÃntviti // #<(anuksÃmnÃæ ad­«ÂÃrthatvanirÆpaïam)># ##----anuksÃmnÃntviti //#< (prayogapratyÃyanÃrthatvenÃn­ksÃmnÃmupayoganirÃkaraïam)># ##// (mantrÃïÃæ prayogasamavetasmÃrakatvapak«e tÃæ caturbhi÷ imÃmag­bhïan uruprathasvetyÃdiviyogavaiyarthyanirÆpaïam) ##ÃvaÓyakÃd­«Âakalpanà prÃthamyÃvaÓyakatvÃdinoccÃraïÃdeva yukteti#<---vÃcyam;># d­«Âena nirÃkÃÇk«asya ad­«ÂakalpanÃnimittabhÆtÃkÃÇk«ÃbhÃve prÃthamyÃdimÃtrasyÃprayojakatvÃditi bhÃva÷ / ##// yathà ""tÃæ caturbhirÃdatte'' ""ityaÓvÃbhidhÃnÅmÃdatte'' ""uruprathasveti puro¬ÃÓaæ prathayati'' ityÃdayo viniyogavidhaya÷ te«Ãævaiyarthyamityartha÷ / #<Ãdye># tÃvat cayanasÃdhanÅbhÆte«ÂakÃsidhyarthamÃvaÓyakatayà prÃptasya bh­drahaïasya khananadvÃrarÆpÃbhryÃdÃne ""devasya tvà savitur" ityÃdyÃmnÃtÃnÃæ caturïaæ mantrÃïamarthaprakÃÓakatvarÆpaliÇgakalpyaÓrutyaiva mantraviniyogaprÃptau tadvidhivaiyarthyam / ## tasyà m­do 'ÓvagardabhoparyÃnayanÃrtaæ tayorbandhanÃrtharaÓÃnÃdÃne arthaprÃpte "imÃmag­bhïa' nniti mantrasya liÇgakalpyaÓrutyà gardabharaÓanÃdÃna ivÃÓvaraÓanÃdÃne 'pi prÃptestadvidhivaiyarthyam / ## puro¬ÃÓe a«Âasu kapÃle«u saæsk­tatvÃrthaprÃpte prathane mantrasya liÇgakalpyaÓrutyaiva prÃptestadvidhivaiyarthyam / mantrÃïÃmad­«ÂÃrthatve tu yatra kutrÃpyuccÃraïe prÃpte tatra liÇgenÃviniyuktÃnÃæ viniyojakatayoccÃraïaniyamÃrthatvena sÃrthakyamityÃÓaÇkÃgranthÃrtha÷ // #<># karaïaæ vyarthamiti---vÃcyam; guïaparisaÇkhyÃdyarthatvena sÃrthakyÃt / tathÃhi---arthaprÃpte abhryÃdÃne vikalpena caturïÃæ mantrÃïÃæ liÇgena prÃpsyamÃnÃnÃæ prÃpakapramÃïÃt pÆrvameva prav­ttena tÃæ caturbhirÃdatte iti vacanena mantrasaÇkhyobhayaviÓi«ÂÃdÃnabhÃvanÃyÃæ vihitÃyÃæ etadvacanaprav­ttiphalajij¤ÃsÃyÃæ samuccayaphalakacatu÷saÇkhyÃrÆpaguïaprÃptiriti niÓvÅyate / tathà liÇgÃdevÃgnicayanÃÇgabhÆtÃÓvaraÓanÃ'dÃne prÃpsyamÃnasya mantrasya tata÷ pÆrvaprav­ttena imÃmag­bhïanraÓanÃm­tasyetyaÓvÃbhidhÃnÅmÃdatte ityanena vacanena mantraviÓi«ÂÃdÃne aÓvaraÓanÃÇgatvena vihite pÆrvavat phalajÅj¤ÃsÃyÃæ gardabharaÓanÃniv­ttirÆpaÓe«iparisaÇkhyà phalam / ## tatraiva tat / yatrÃpi ca ÓrautÅ (catu÷saÇkhyÃviÓi«ÂamantraviÓi«ÂÃdÃnavidhitvÃvaÓyakatÃn irÆpaïam) atraitadÃÓaÇkÃparihÃrÃrthÃni ""guïÃrthà và puna÷ Óruti÷'' ""parisaÇkhayÃ'' ""arthavÃdo ve'' ti trÅïi sÆtrÃïi / tadarthamanusandhÃya pariharati#<---guïeti >#// atra cÃrthaprÃptÃbhryÃdÃnoddeÓena liÇgaprÃptamantraparicchedadvÃrà catu÷saÇkhyÃvidhÃne ÃdÃnabhÃvanÃyà mantrÃïÃæ ca vidhÃnÃbhÃvÃt aruïaikahÃyanÅvadeka kriyÃvaÓÅkÃrÃsaæbhavenaikakarmyÃnupapattermantrÃïÃmap i vidhÃne ubhayavidhÃnaprayuktavÃkyabhedÃpatte÷ tadarthaæ liÇgakalpyaÓrute÷ pÆræva catu÷padopÃttacatu÷saÇkhyÃviÓi«ÂamantravidhÃne 'pi viÓi«ÂoddeÓe vÃkyabhedasya sarvathÃparihÃrÃt mantravidhÃnasyevÃk«epata÷ pÆrævaprav­cyÃ'dÃnasyÃpi vidhÃnopapatti÷ viÓi«ÂavidhigauravÃÓrayaïenÃpi dhÃtvarthavidÃnasya yuktatvÃdityaÓvÃbhidhÃnÅmityatratyavÃrtikakÃramata ivehÃpi viÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnameva yuktatvÃdityasvÃbhidhÃnÅmityatratyavÃrtikakÃramata ivehÃpi viÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnameva yuktamityabhipretyÃha---tathÃhÅti // niÓvÅyata iti // yadyapyetaccatu÷saÇkhyÃmantrobhayavidhÃnamÃtrasyaiva phalaæ, nÃdÃnavidhe÷; tathÃpyayamartha÷---catu÷padaæ hyatrÃruïÃdi padavadguïamÃtraparam, viÓe«yantu prakaramaprÃptamapi bhÃvanÃnvayÃrthaæ mantrairityadhyÃh­tapadenaiva samarpyate / tayoÓva parasparÃnvayÃbhÃvena paricchedyaparicchedakabhÃvÃnupapatte÷ tadarthamubhayorapi bhÃvanÃnvayena viÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃnamÃvaÓyakam / pÃr«Âhika eva ca tayo÷ paricchedyaparicchedakabhÃvabodha÷ / ata÷ samuccayaphalakamantraparicchedakacatu÷saÇkhyÃrÆpaguïaprÃpaïamÃdÃnavidhe÷ phalaæ nÃyuktamiti / eva¤ca ""guïÃrthÃve'' ti sÆtre guïÃrthatvaæ guïaviÓi«ÂabhÃvanÃvidhÃne phalato guïÃrthatvena vyÃkhyeyamiti bhÃva÷ //#< (aÓvÃbhidhÃnyÃdÃnÃÇgatvena mantravidhÃnamiti bhëyasa mantraviÓi«ÂÃdÃnaæ aÓvaraÓanÃÇgatvena vidhÅyate iti bhÃÂÂadÅpikÃyÃÓvÃvirodhasamarthanam)># mantraviÓi«ÂÃdÃne iti // bhÃ0 5 ## etena--- ## ----apÃstam // tatraivataditi / . / #<(pa¤ca pa¤canakhà bhak«yà ityasyÃrthaparisaÇkhyÃtvasamarthanam)># ## ##// (na¤ghaÂitavÃkyasthala eva ÓrautaparisaÇkhyÃtvanirÆpaïam) pÆrvoktaparisaÇkhyÃyà lak«aïikatvena tasyÃ÷ ÓrautÅtvamÃha#<---yatrÃpi ÓrautÅti >#// tatra na¤aiva niv­ttibodhanasya Óaktyaiva saæbhavÃt svÃrthahÃniparÃrthakalpanayorabhÃvÃnna do«advayam, prÃptabÃdhatvaæ tvastyevetyÃha#<---na taditi >#// ekasacve 'pi dvayorabhÃvena traido«yÃbhÃvopapatterna taditi nÃsaægatam / ## ÓrautaparisaÇkhyodÃharaïam ""atra hyevÃvapantÅ'' ti pÃrthasÃrathyÃdibhirdarÓitaæ, tat evakÃrasya anyayogavyÃv­cyarthatve na tau paÓau karotÅtyatreva vikalpÃpatterayuktam, kintvatra phalata÷parisaÇkhyÃtvameveti daÓamevak«yate // #<># parisaÇkhyà yathà nÃn­taæ vadedityÃdau, tatrÃpi na tat / ataeva Óabdata÷ phalato và yasya ÓÃsrasyÃnyaniv­rttirvi«aya÷ sa parisaÇkhyÃvidhi÷ / atra caitadvidhyabhÃve prÃyaÓa autsargikÅ tatra cÃnyatra ca prÃptirna tu sÃpi lak«aïaghaÂiketi dhyeyam / ataevaikasmin kÃrye 'n­tasya satyena saha pÃk«ikaprÃptÃvapi nÃn­taæ vadediti parisaÇkhyaiveyam, na tu nimavidhi÷ / ata- (evakÃraghaÂitasthale parisaÇkhyÃtvanirÆpaïaparavÃrtikasya ÓrautaniyamaparatvopapÃdanam) yattvasmin sÆtre "sarvatra hi parisaÇkhyÃÓabdÃdevakÃrÃdvà Órutyà parisaÇkhyà niyamo vocyate" ityÃdinà vÃrtika evakÃrasthale ÓrautaparisaÇkhyÃtvamabhihitam, tadrÃgaprÃptÃrthasamabhivyÃh­taivakÃraparatayà neyam / yadapyetadvÃrtikasvÃrasyÃdevakÃrasthale Órautoniyama iti nyÃyasudhÃyÃmuktam, tatsatyamevetyetÃd­Óe vi«aye pÃk«ikaprÃptisattvÃdayogavyÃv­ttyarthakatvÃbhiprÃyeïa / yatra tu niyatà ÓÃstrata÷ prÃpti÷, tatra tu phalata÷ parisaÇkhyaiveti kaustubhe vyaktam // #<(prathamata÷ parisaÇkhyÃlak«aïakathane nimittanirÆpaïam)># yadyapi #<"vidhiratyantamaprÃpte" ityÃdinà vÃrtike 'pÆrvavidhikrameïa tallak«aïÃnyabhihitÃni; tathÃpi ubhayavidhaparisaÇkhyÃnirÆpaïena prathamata upasthitatvÃt athavà niyamaparisaÇkhyÃtiriktaphalakavidhitvarÆpasyÃpÆrva vidhilak«aïasya svayamabhidhÃsyamÃnatvÃt pratiyogiprasiddhyarthamavaÓyaæ kartavyataucityÃdvà taduktakramamupek«yÃdau parisaÇkhyÃlak«aïamÃha># --- ataeveti // (tatracÃnyatracetyasya taccÃnyacca yatretyetadarthopalak«aïatvalak«aïÃghaÂakatvayorupapÃdanam) ##---atreti // (pÃk«ikaprÃptÃvapi na¤ghaÂitavÃkye«u parisaÇkhyÃvidhitvanirÆpaïena dÅk«ito na dadÃtÅtayÃdÅnÃmapi lak«yatvanirÆpaïam) ##// apinà kadÃcidatra samuccayena prÃptau satyÃæ parisaÇkhyÃtvopapattÃvapi pÃk«ikaprÃptÃvapi atra ni«edhaprav­tte÷ parisaÇkhyÃvidhitvamanyathà na sidhyati / anenaiva nyÃyena ''pa¤ca pa¤canakhà bhak«yÃ'' ityatra kadÃcitpÃk«ikaprÃptÃvapi parisaÇkhyÃvidhitvaæ nirdu«Âaæ bhavatÅti ca sÆcitam // anena codÃharaïena ni«edharÆpe«u ''dÅk«ito na juhoti ''na tau paÓau karotÅ'' tyÃdi«u niv­ttiphalakatvÃt pÃk«ikaniyamaprÃptyabhÃve 'pi parisaÇkhyÃvidhitve sÆcite yatte«ÃmapÆrvaniyamavidhitve ÃpÃdya parisaÇkhyÃlak«aïÃtivyÃptyÃpÃdanaæ vidhirasÃyanakÃrÃïÃæ tadapÃstamiti dra«Âavyam // naca parisaÇkhyÃtvena vyavahÃrÃbhÃva÷; paryudÃsaprati«edhatvena vyavahÃrasiddhau tacvena vyavahÃrÃbhÃve 'pi k«atyabhÃvasya nyÃyasudhÃyÃmeva darÓitatvÃt // #<(abhÃvasya niv­ttipratiyoginirÆpaïenÃvaghÃtavidherapi phalata÷ parisaÇkhyÃtve na do«a iti nirÆpaïam)># ##ddharmÃvacchinnapratiyogikÃbhÃvaniv­ttitvena yatra ÓÃsratÃtparyavi«ayatà tatra niyama÷, yatra tu tatpratiyogikaniv­ttitvena sÃ, tatra parisaÇkhyetyetÃvavataiva tayorbheda÷ // (niv­ttividhi÷ parisaÇkhyeti vivak«ÃyÃæ vidhirasÃyanoktadÆ«aïaparihÃra÷) ## Óabdata÷ phalata ityasyÃyamartha÷ / yatra vaiyarthyapratisandhÃnaæ vinaiva niv­tti÷ pratÅyate, sà Óabdata÷, yatra tatpratisaædhÃnena sà tÃtparyavi«ayÅbhÆtà tatra phalata iti / ##niv­ttiphalo vidhi÷ parisaÇkhyeti lak«aïavivak«ÃyÃæ agnihotravidhÃvativyÃptirakaraïaniv­ttiphalatvÃditi vidhirasÃyanoktyativyÃptyÃpÃdanaæ#<---parÃstam;># akaraïaniv­tte÷ Óabdata÷ phalato và tÃtparyavi«ayatvÃbhÃvÃt, agnihotrÃnu«ÂhÃnavidhÃyakatvena vaiyarthyÃbhÃvÃt / ##etÃd­ÓÃrthavivak«ayà padadvayametallak«aïaghaÂakameveti---dhyeyam / tathÃcayadvidhyabhÃve yasya prÃprau saæbhÃvitÃyÃæ tasya Óabdata÷ phalato và niv­tti÷ ÓabdatÃtparyavi«ayabhÆtetyupÃdÃnÃnniyamavidhau vidalanÃdiniv­tte÷ phalatve 'pi nÃtivyÃpti÷ //#< (parisaÇkhyÃlak«aïaghaÂakaitadvidhyabhÃva÷ tanmÃtrapratiyogika÷ taditarÃprav­ttisahitatadvidhipratiyogikaÓva vivak«aïÅya iti nirÆpaïam)># ##// (apabarhi«a÷ prayÃjÃnityatra parisaÇkhyÃlak«aïÃtivyÃptinirÆpaïaparavidhirasÃyanakhaï¬anam) vidhyantaraæ cÃtra prak­tavidhervivak«itaphalà yà vidheyatà tatpratibandhakarÆpaæ vivak«itaæ, nÃnyat / astica yavavidhistÃd­Óo 'gnaye svi«Âak­te ityayaæ ceti nÃnupapatti÷ / ## a«ÂamaÓlokavivaraïe ÃjyabhÃgapunarvidhÃnena g­hamedhÅyavadapÆrve 'vabh­te ''apabarhi«a÷ prayÃjÃn yajati apabarhi«ÃvanÆyÃjau yajatÅ'' ti varhirvyatiriktaprayÃjÃnÆyÃjaprÃptyarthe 'pÆrvavidhau vidhyantarÃprav­ttisahitaitadvidhyabhÃve barhi÷saæj¤akaprayÃjÃnÆyÃjayostadyatiriktaprayÃjÃnÆyÃjÃnÃæ ca niyataprÃptisacvena tanniv­ttiphalakatvÃt parisaækhyÃlak«aïasyÃtivyÃptirvidhirasÃyane Ãpà ditÃ---parÃstÃ; ÃjyabhÃgavidheranÆyÃjaprayÃjÃdividheyatÃpratibandhakatvÃbhÃvena vidhyantarapadenÃgrahaïÃt / atastÃd­Óasya vidhyanatarasyÃbhÃvÃt nÃyaæ tasya vi«aya÷ / etadvidhimÃtrÃbhÃve tu ÃjyabhÃgavidhinà parisaækhyÃtatvÃt barhi÷saæj¤akaprayÃjÃnÆyÃjayo÷ tadvyatiriktaprayÃjÃnÃæ ca naiva niyatà prÃptiriti naiva lak«aïÃnupraveÓa÷ / anenaiva nyÃyena ''b­hatp­«Âhaæ bhavatÅ'' ti vai k­taniyamavidhau etadvidhe÷ prÃk­tab­hadrathantaravikalpavidheÓvÃprav­ttau prak­tito ''b­hatp­«Âhaæ bhavati rathantaraæ p­«Âhaæ bhavatÅ'' ti và kyadvayabalÃt b­hadrathantarayo÷ samuccitya prÃptisacvÃtparisaÇkhyÃlak«aïasyÃtivyÃptirapi tadÃpÃdità nirasanÅyÃ; anayaiva rÅtyaitatsad­ÓodÃharaïe«u tadÃpÃditÃtivyÃptyÃdidÆ«aïÃni nirasanÅyÃni / ito 'pyadhikaæ kaustubhe dra«Âavyam //#< (aÓvÃbhidhÃnÅÓabdenÃpÆrvasÃdhanatvalak«aïÃyÃmapi aÓvÃbhidhÃnÅtvavivak«ÃvaÓyakatÃnirapaïena dharmasÃækaryÃpÃdanaparavidhirasÃyanakhaï¬anam)># nanu---## ityatrÃÓvÃbhidhÃnyuddeÓena mantraviÓi«ÂÃdÃnavidhau aÓvÃbhidhÃnÅsvarÆpe ÃnarthakyaparihÃrÃrthaæ apÆrvasÃdhanatvalak«aïÃyà #<ÃvaÓyakatvÃttadrÆpasyacaikÃpÆrvasÃdhanatvena gardabhÃbhidhÃnyÃmapi sacvena vrÅhidharmÃïÃæ yave«viva dharmasÃækaryasyÃnirÃkaraïÃt kathaæ gardabhÃbhidhÃnyÃæ mantraniv­tti÷ phalaæ labhyate?># ityudÃharaïÃk«epe vidhirasÃyanoktadÆ«aïÃnna mukti÷ iti---cet, ##// (aÓvÃbhidhÃnÅmityatrÃÓvasaæbandhÃvivak«ÃparavidhirasÃyanakhaï¬anam) yadapi aÓvÃbhidhÃnyuddeÓena mantrasya tadviÓi«ÂÃdÃnasya và vidhÃne viÓi«ÂoddeÓe vÃkyabhedÃpacyÃÓvaviÓe«aïasyÃvivak«ayà gardabhÃbhidhÃnyÃæ mantraprÃptiranivÃryeti vidhirasÃyane uktam, tanna; samÃse parasparÃnvayavyutpacyà viÓi«Âasya vyutpannatvena viÓi«ÂoddeÓyatÃsvÅkÃre 'pi tadaprasakte÷ / nahya ''dhvaryuyajamÃnau vÃcaæ yacchata'' ityatra nÃnekoddeÓyatÃ, navà prayÃjaÓe«asya saæskÃryatve 'pi prayÃjasaæbandhÃvivak«eti spa«Âam / vidhivaiyarthyÃparihÃrÃrthameva na brÃhnaïaæ hanyÃdityatreva viÓi«ÂÃnuvÃdasyÃpyagatyÃhgÅkÃrÃcca, apÆrvasÃdhanatvalak«aïÃyÃæ apÆrvaviÓe«aïasyeva viÓi«Âalak«aïayà tasyÃpi vivak«opapatteÓva / ##atra ''uru prathasveti puro¬ÃÓaæ prathayatÅ'' tyetravÃrthaprÃptasya prathanasyÃdhvaryukart­katvaniyamaprÃptiphalakatayÃ'dÃnavidhÃnena vaiyarthyaæ supariharamiti taduktaæ yuktam iti #<---vÃcyam;># tvaduktarÅtyà tÃvatÃpi viÓi«ÂÃnuvÃdÃnupa patte÷ / nahi vidhivaiyarthyÃpacyà tvayà viÓi«ÂÃnuvÃda÷ Óakyate parihartum / asvaraÓanÃgrahaïa iva gardabharaÓanÃgrahaïe 'pi adhvaryukart­niyamÃya vidhyupapatte÷, mantrÃdanayo÷ samÃnakart­katvalÃbhÃya mantrÃæÓe vidhisaæbhave 'nuvÃdatvakalpanasyÃyuktatvÃcca / nahi svakart­kamantrapÃÂhenaiva svakart­kakarmasm­tiriti niyame pramÃïamasti; hot­kart­kamantrapÃÂhenÃpi yajamÃnÃdhvaryukart­kayÃgaprak«epasm­terjÃyamÃnatvÃt / ataeva mantrakalpasÆtrÃditaulyenopadra«ÂrÃdivacanasya anu«ÂheyÃrthasmaraïopÃyatvena pak«aprÃpti÷ sarvatroktà / eva¤ca mantravidhÃne sati samÃnatatparisaÇkhyÃrÆpaæ phalaæ naiva vÃrayituæ Óakyam / ##mantrasyÃ'dhvaryavakÃï¬a eva samÃmnÃnÃt ''pratÆrtaæ vÃjinnÃdravetyaÓvamabhidadhÃti'' iti pratyak«avidhÃnÃt tatraiva bandhanavidhÃnÃcca bandhanasyÃdhvaryukart­katvaniyamasiddhau tadarthÃdÃne 'pi adhvaryukart­katvaniyamasiddhe÷ sarvathà parisaÇkhyÃphalakatvÃbhÃve vidhivaiyarthyamevetyÃveditameva kaustubhe pÆjyapÃdai÷ // yaditvanena nyÃyenÃbhryÃdÃnasyÃpi dvÃbhyÃæ ÓanatÅtyatra khanananiyamavidherÃvaÓyakatvena tatrÃdvaryukart­katvasiddhÃvÃdÃne 'pi tatkart­katvaprÃpte÷ na pratyak«avidhÃne phalamityucyate, tadobhayatrÃpi viÓi«yoddeÓe vÃkyabhedaparihÃrÃrthamevÃdÃnaparyantavidhyÃÓravaïam ityavadheyam / yathÃcÃtra yÃjurvaidikaprÃyaÓvittaprÃptirapyÃdÃnabhre«e phalaæ tathà kaustubhe dra«Âavyam / prathanamantretu vak«yate ityalaæ vistareïa / prastutamanusarÃma÷ // #<(upasaæhÃravidhi«u ke«Ã¤cinmatena parisaÇkhyÃtvasamarpaïam)># nanu---##---cet, atra kecidi«ÂÃpacyaiva parijahu÷ // ataeva---a«ÂamaÓlokÃvataraïikÃyÃæ mitravindÃdiprakaraïagatÃnÃæ vÃkyÃnÃæ parisaÇkhyÃtvamaÇgÅk­taæ dÅk«itairiti // (prakÃÓakÃramatenopasaæhÃravidhÅnÃmaparisaÇkhyÃtvopapÃdanam) ## itthaæ hi vidhirasÃyanakhaï¬ane tairupapÃditam / yadyupasaæhÃrasya parisaÇkhyÃtvaæ, tadà ''Ãgneyaæ caturdhà karotÅ'' tyasyÃpi parisaÇkhyÃtvÃpatterupasaæhÃro dattajalÃnjalirevÃ'padyeta / ataeva g­hamedhÅyÃdhikaraïe bhëyakÃrÃdisarvasaæmatà a«Âau pak«Ã upapadyanate / anyathà pa¤camasya parisaækhyÃtvÃt saptamasyÃpi pa7syopasaæhÃrarÆpasya parisaÇkhyÃtvÃntargate÷ pak«agatëÂatvÃnupapatti÷ // ## ''bhÃvÃdatirÃtrasya g­hyate'' ityadhikaraïe nanÆpasaæhÃra÷ parisaÇkhyà và «o¬aÓyuttaravÃkyamiti bhëyaæ dvayorabhede 'nupapannaæ syÃt / ata upasaæhÃraparisaÇkhyayorbheda eva / kathamanayorbheda iti cet, Ó­ïu; ''sÃmÃnyavidhiraspa«Âa÷ saæhriyeta viÓe«ata÷ / spa«Âasyatu vidhernÃnyairÆpasaæhÃra i«yate'' iti vÃrtike pÆrvÃrdhÃrthavi«aya evopasaæhÃra iti vadatÃrthÃduttarÃrdhÃrthavi«ayaiva parisaÇkhyà nakadÃcit pÆrvÃrdhavi«ayeti sÆcanÃt spa«Âa eva bheda÷ / tadyathà avayavino 'vayave«u vyÃsajyav­tte÷ sÃmÃnyarÆpatvÃbhÃvÃdavayavividhi÷ spa«Âo 'vayavaviÓe«avidhibhirnnopasaæhriyate iti / yÃgahomayoraikyaæ bhëyakÃrÃsaæmatamabhyupetyÃpi ''caturavattaæ juhotÅ'' tyanena ÃgneyavidhernopasaæhÃra÷ ityuttarÃrdhavi«aya÷ / evaæ h­dayasyÃgre 'vadyatÅtyekÃdaÓÃvadÃnagaïacodakasÃmanyavidhirnopasaæhriyate iti prÃptaparisaÇkhyÃyà asau vi«aya÷ / evaæ tÃvatprÃptaparisaÇkhyÃyÃæ tÃvannÃntarbhÃva÷, nÃpyaprÃptaparisaÇkhyÃyÃm; sÃmÃnyavidhe÷ pratyak«atvÃt / evaæ ''yajjuhvÃæ g­hïÃti prayÃjebhyastat yadupabh­ti (g­hïÃti) prayÃjÃnÆyÃjebhyastaditi sÃmÃnyaÓÃstrayo÷ ''atihÃye ¬o barhi'' rityaupabh­tÃjyasamÃnayanakÃlavidhitor'thalabhyopasaæhÃra eva natu parisaÇkhyà / ataeva#<---''>#samÃnayanaæ tumukhyaæ syÃlliÇgadarÓanÃ'' diti cÃturthikÃdhaikaraïe ÓÃstradÅpikÃyÃæ 'prayÃjÃnÆyÃjebhya' ityaviÓe«aÓravaïaæ ''atihÃye ¬o barhi'' riti kÃlavidhibalÃduparitanaprayÃjadvayavi«ayamupasaæhriyate iti granthena upasaæhÃratvamevoktam / evaæ patnÅsaæyÃjÃntà prÃyaïÅyà santi«Âhate ityÃdÃvapyatideÓasÃmÃnyavidheraspa«ÂatvÃt samupas­«Âati«ÂhativÃcyÃrthoparamÃkhyasaæsthÃvidhyarthalabhyopasaæhÃra eva // etenaitÃd­Óe«u udÃharaïe«u parisaÇkhyÃtvopapÃdanaæ dÅk«itÃnÃmayuktameva / astuvaivam / vidhe÷ sarvatrÃrthÃntaravidhyarthalabhyÃnyavyÃv­tti÷, natu sà prÃptaparisaÇkhyeti vyavahriyate; ÓrutavidhÅnÃmeva apÆrvaniyamaparisaÇkhyÃvyapadeÓÃt / nahi paramparayà varjanabuddhiphalako parisahkhyÃvidhi÷; niyamavidherapi tathÃtvÃpatte÷ / tataÓvÃvaghÃtÃdividhau paramparayopÃyÃntarapariÓahkhyÃphalatve sÃk«ÃnniyamamÃtraæ phalamiti niyamavidhitvenaiva vyapadeÓa÷ / evaæ «Ãnta¬ÃntasaÇkhyÃvidhyÃdi«vapi sÃk«ÃdaprÃptapÃribhëikasaÇkhyÃdiprÃpakatvamevetyapÆvravidhitvenaiva vyapadeÓo yukta÷ / naca etadvidhyanyathÃnupapacyà vidhyantaraæ kalpyate, yasya prÃptaparisaÇkhyÃtvavyapadeÓa÷ syÃt, kintu aupabh­dÃjyaviniyojakavidhigatoddeÓyasamarpakaprayÃjapadena viÓe«alak«aïaiva labhyate / ato 'pi na te«u yuktaæ parisaÇkhyÃtvam ##// (pratÅyamÃne phalatraye yatparatvena vÃkyasÃrthakyaæ tadvidhitvavyapadeÓopapÃdanÃdinà sÃmÃnyavidhirityasyopasaæhÃraparisaÇkhyayorvailak«aïyamÃtrapradarÓakatvopapÃdanenaca prakÃÓakÃramatÃdvailak«aïyanirÆpaïam) ##anena spa«ÂarÆpavi«ayabhedapradarÓanena parisaÇkhyÃlak«aïe spa«ÂavidhitatprÃptyapek«atvaæ vivak«itamiti gamyate / upasaæhÃreca tadabhÃvÃnnÃtivyÃptiriti bhavato matam / tatra bhavanmate atideÓavidhe÷ spa«Âatvamaspa«Âatvaæ veti vaktavyam / #<Ãdye--->#patnÅsaæyÃjÃntà prÃyaïÅyetyÃdÃvapyupasaæhÃrÃnÃpatti÷, g­hamedhÅyagatasaptamapak«opasaæhÃrÃnÃpattiÓva / dvitÅye pa¤camapak«opapÃditaprÃptaparisaÇkhayÃyÃmavyÃpti÷ // ## vidhigataæ spa«Âatvamaspa«Âatvamapi durvacam, kutovÃ'gneyavidhi÷ spa«Âa÷ aspa«ÂaÓva ''puro¬ÃÓaæ caturdhà karotÅtyayamiti na pratÅma÷ / yadapyastuvaivaævidhetyÃdinÃnyaniv­tterarthalabhyatve 'pi ÓrutavidheraprÃpyaprÃpakatvenÃpÆrvavidhitvenaiva vyapadeÓÃnna parisaÇkhyÃvidhitvamiti, tadapyasat; tathÃtve arthaprÃpte÷ pÆrvaprav­cyà prav­tte 'ÓvÃbhidhÃnyÃdÃnvidhÃvapyaprÃptaprÃpakatayÃpÆrvavidhitvasyaivÃpattau ''parisaÇkhyÃve'' ti sÆtroktaparisaÇkhyÃtvavyapadeÓÃnÃpatte÷ / ato 'traivaæ parihartavyam / yatra dvitriphalakatvena pratÅyamÃne«u yena svavaiyarthyaæ parihriyate, te«u tatphalakavidhitvena vyapadeÓa÷ / tÃd­gvyapadeÓamÃdÃyemÃni lak«aïÃni / tatphalaæ sannik­«Âaæ viprak­«Âaæ vÃstu / ataeva phalata lak«amasamanvayaæ darÓayati#<---atreti >#// parisaÇkhyÃvidhitvaæ nÃÓrayaïÅyamiti niyamasyaivetyevakÃreïa kÆcitam / ##laghubhÆte vidheyagataphalatve saæbhavati vrÅhipade 'pÆrvasÃdhanatvalak«aïÃyÃæ vrÅhitvasyÃpi gÆrabhÆtasya praveÓena yavaparisaÇkhyÃparatvena sÃrthakyaæ tathÃdhvaryukart­katvaniyamaprÃptyà và sÃrthakyaæ vidhirasÃyanoktaæ#<---parÃstam;># avarak«o diva÷ vadhyÃsamagnaye vo ju«Âaæ prok«Ãmi iti mantrayoruttamapuru«eïa pratÅyamÃnamantroccÃrayit­kart­katvapratÅtyaiva tayostanniyamasya prÃptatvÃcca / ##naivaævidhaæ adhvaryukart­katvaprÃptau mantraliÇgam / yathà prathane / tatra mantrasya Ãdhvaryavatve 'pi prathane tanniyamaprÃpakatayà vidhiri«Âa eveti bhÃva÷ // #<(pÃk«ikatvÃnanugamena niyamavidhyananugamÃk«epa÷)># nanu ## te÷, upÃttamanupÃtta¤cÃnugamayya niyamyasya pÃk«ikatvoktau niyamyapratidvandvinÃmeva pÃk«ikatvavati niyamavidhÃvavyÃpte÷, niyamyasyÃnyasyavà yasya kasyacit pÃk«ikatvaparatvoktau ##---evaævidhabhedasatve 'pÅti ##// ## #<(d­«ÂÃrthatvaæ niyamavidhilak«aïamiti vidhirasÃyanakhaï¬anam)># ## yattviti / ## #<"b­hatp­«Âhaæ bhavatÅ">#ti niyamavidhÃvapyavyÃpti÷sÆcità // ki¤ca vidhivi«ayasya d­«ÂÃrthatvavivak«ÃyÃæ ##// (ayogavyÃv­ttiphalatvalak«aïasya pratÅkavidhau samanvayÅkaraïam) yadyapÅdaæ "yadi somaæ na vinde" diti pratÅkaniyamavidhÃvavyÃptam ; susad­ÓanyÃyena atyantavisad­ÓÃnÃæ pratÅkÃnÃæ sarvadaivÃyogasatvena pÃk«ikÃyogÃprasakte÷ ; tathÃpi somÃbhÃve karmacodanayÃniyatayatki¤ciddravyÃk«epe prÃpte yÃvannyÃyena susad­Óaæ niyantumupakramyate tata÷ pÆrvameva pratÅkavidhe÷ prav­ttyaÇgÅkÃreïa tasyÃæ daÓÃyÃæ pratÅkasÃdhÃraïyena pak«aprÃpterupapatternna do«a÷ //#< (patnÅsaæyÃjÃntÃnyahÃni saæti«Âhanta ityatrÃpi ÓaÇkÃnirÃkaraïapÆrvakasamanvayÅkaraïam)># nanu --- sarvatra katha¤cit lak«aïÃnvaye 'pi #<"patnÅsaæyÃjÃntÃnyahÃni santi«Âhante" iti niyamavidhau patnÅsaæyÃjÃntatvasya pÃk«ikÃyogÃbhÃva÷ ; ahnÃæ dvÃdaÓÃnÃæ sahatvasidhyarthaæ hÃriyojanaparyantasyaiva sutyÃgatadvÃdaÓatvÃnurodhÃdÃvartanÅyasya tatraiva avasthÃnaprÃpti÷,># athavà ## #<Ãpatti÷--># iti cet, ## (hiraïyagarbha÷ samavartateti vÃkyasya vidhirasÃyanoktaniyamavidhitvakhaï¬anenÃpÆrvavidhitvavyavasthÃpanam) ataeva tatra #<"hiraïyagarbha÷ samavartatÃgra ityÃghÃramÃghÃrayatÅ"tyÃdau hiraïyagarbhaprakÃÓakasya mantrasya kathamapyaindrÃdyÃghÃre indraliÇgarahitatvÃtprÃptyasaæbhava÷ tatra satyapi kÊptaniyamÃd­«ÂajanakatvenottarÃghÃre mantravidhÃvapÆrvavidhitvameveti kaustubhe dra«Âavyam / eva¤ca tatra niyamavidhitvavyavahÃra÷ paraæ kÊptaniyamÃd­«ÂajanakatvamÃtreïa gauïa eva / anayaiva rÅtyÃ># #<"utkare vÃjinamÃsÃdayati"># #<"paridhau paÓuæ niyu¤jÅta" ityÃdividhi«u utkaraparidhyaæÓe pak«aprÃptyabhÃvenÃpÆrvavidhitvameve«Âavyamiti vidhirasÃyanoktÃvyÃptiparihÃro dra«Âavya÷ / yattu vidhirasÃyanÅyapa¤cadaÓaÓlokakhaï¬ane hiraïyagarbhamantrasya liÇgÃdaÇgatvena prÃptyabhÃve 'pi vidalanÃdivat laukikadhyÃnÃdisÃdhÃraïyena gauïyÃdinà yÃd­cchikÅæ prÃptimÃdÃyÃsya niyamavidhitvamupapÃditam, tat># ## (aprÃptÃæÓaparipÆraïaphalatvarÆpaniyamavidhilak«aïasya vidhirasÃyanakhaï¬ane svÅkÃranirÆpaïam) yadapi vidhirasÃyanagatëÂÃdaÓaÓloke 'nirdhÃritÃprÃptÃæÓasya pÆraïaæ yat, tatphalako vidhi÷ niyamavidhiriti niyamavidhilak«aïamÃÓaÇkitam, tadeva taduktÃtivyÃptiparihÃreïa nirde«atayà vidhirasÃyanakhaï¬ane aÇgÅk­tam, tatrÃprÃptÃæÓapÆraïaphalakatvamÃtravivak«ÃyÃæ sarvakÃmyavÃkye 'tivyÃpti÷; tatrÃpi svargavÃkyena svargaprÃptau taditarÃprÃptaphalÃntararÆpÃæÓapÆraïaphalakatvÃt, atoya0'nirdhÃritapadopÃdÃnam / ##// ## #<(niyamavidhau vidhirasÃyanatatkhaï¬anayorubhayorapyayuktatvavarïanam)># tadayuktam ## #<"sa brahmaïe deya" ityatra parisaÇkhyÃtva¤ca darÓayi«yate //># (apÆrvavidhilak«aïanirÆpaïam) evaæ parisaÇkhyÃniyamavidhilak«aïaæ pradarÓya tadbhedaghaÂitaæ apÆrvavidhilak«aïamÃha #<-- ataeveti //># niyamÃtiriktatvaviÓe«aïÃt na pÆtÅkavÃkye 'tivyÃpti÷ na và parisaÇkhyÃtiriktatvaviÓe«aïÃdg­hamedhÅyagatÃjyabhÃgavidhÃvativyÃpti÷ / lak«aïasamanvayo 'gnihotrÃdivÃkye sphuÂa eva // #<(ÃjyabhÃgavidheraÓvaraÓanÃbrÃhmaïasya na parisaÇkhyÃtvamiti khaï¬anamatanirÆpaïam)># yattu -- ## #<"tatra cÃnyatrace"ti saptamyÃ÷ prÃpta iti saptamyà sÃmÃnÃdhikaraïyapak«e, yathà g­hamedhÅyÃjyabhÃgavidhau vÃrtikak­tà pa¤cama eva pak«e parisaÇkhyÃtvamuktam, nëÂamapak«a iti / bhëyakÃreïÃpi daÓame saptamapÃde ÃjyabhÃgavadveti sÆtre ÃjyabhÃgavadveti d­«ÂÃntaæ vyÃkurvatà yathà g­hamedhÅye pa¤came pak«e ityuktam / na yathëÂame pak«e iti /># ki¤ca g­hamedhÅyÃjyabhÃgaÓravaïasya siddhÃnte parisaÇkhyÃtve g­hamedhÅyÃdhikaraïÃdekÃntaritottarÃdhikaraïe #<"svi«Âak­tiprati«edha÷ syÃ"dityatra g­hamedhÅya eva prÃk­tÃÇgapuna÷Óravaïaæ k­tvÃcintyata iti bhëyÃdau k­tvÃcintÃtvoktirayuktà syÃt / siddhÃnta eva cintopapatte÷ /># naca -- ## ## -- vÃcyam ; ## aya¤ca tatra prÃcÃæ grantha÷ ---#<ÃjyabhÃgayorhi prak­tau ÓrutayÃgarÆpavyatirekeïa prakaraïÃmnÃnakalpyaæ svÃpÆrvadvÃreïa yÃgagatavyÃpÃrarÆpamasti, tadrÆpalak«aïÃrthaæ cedamÃjyabhÃga>#punarÃmnÃnam / anyathà ÃnarthakyÃditi / anena cÃnarthakyabalÃt ##// (ÃjyabhÃgÃdividhe÷ parisaÇkhyÃtvasamarthanapÆrvakatatkhaï¬anakhaï¬anam) ## ÃnarthakyabalÃt khalu bhavatÃæ lak«aïÃÓrayaïaæ, taccÃtideÓata÷ prÃpte÷ pÆrvaæ prav­ttyà ÃjyabhÃgavidhÃnena phalato 'ÇgÃntaraniv­ttirÆpaphalaparatayà sÃrthakyopapattau kathamiveti na vidma÷ / yÃpicÃnarthakyÃllak«aïokti÷ prÃcÃæ sÃpi na vidhyÃnarthakyamÆlÃ, kintu ÃjyabhÃgakriyÃmÃtravidhÃnÃnarthakyamÆliketyeva tadvanthe«u pratÅyate / ## bhëye tÃvannaiveyaæ lak«aïopapÃditÃ, tantraratne tu upamitayà prak­tyà lak«aïÃdvÃrà vidhyantaraprÃptÃjyabhÃgÃbhyÃæ g­hamedhÅya ekavÃkyatÃæ gata÷ / tasmÃdÃnumÃnikena prak­tiÓabdena na saæbadhyate g­hamedhÅyastena apÆrva ityapÆrvatÃmupapÃdya nanvevaæ pratyak«airupahomÃdibhirnairÃkÃÇk«yÃt nak«atre«ÂyÃdÅnÃmapÆrvatvaæ syÃdityÃÓaÇkottaratvena bhëyaæ vivarÅtuæ grantha÷ // ## kathamiti prakÃrÃkhyo yÃgagatavyÃpÃraviÓe«o 'pek«ita÷, tena ya÷ prakÃraviÓe«asamarpaka÷ Óabda÷ sa eva tadÃkÃÇk«ÃpÆraïenaikavÃkyatÃmupagantumalam nÃnyat / naca kriyÃntaraæ svarÆpeïaiva kriyÃntargatavyÃpÃro bhavati, prakÃrasaæpÃdanantu tadgatavyÃpÃra÷ syÃt, na hi kriyayo÷ svarÆpeïa saæbhavati saæbandha÷, kintu dvÃraviÓe«amÃÓritya / naca upahomÃdi«u kÊptaæ dvÃramasti / yena yÃgagatavyÃpÃratÃmaÓrnuvÅran / prak­tivacchabdastu prÃk­tasÃÇgÃvÃntarakÃryasaæpÃdanÃkhyaæ prakÃraæ pratipÃdayan ekavÃkyatÃæ sukhenayÃti / paÓcÃttu sannihitÃmnÃnÃnarthakyÃt dvÃrakalpanayà tairapi ekavÃkyatà bhavati / ## ÃjyabhÃgÃdikaæ prÃk­tamaÇgaæ, tatprak­tÃveva labdhvà avÃntaropakÃraæ tata eva labdhapradhÃnasaæbandhaæ vik­tau ÓrÆyamÃïaæ lak«aïayà svÅyÃvÃntarakÃryasaæpÃdanÃkhyaæ prÃk­taprakÃramupasthÃpayati / tallak«aïÃrthaæ cedamÃjyabhÃgau yajatÅti vacanam ; svarÆpaparatve ÃnarthakyÃpatte÷ / tallak«aïayà tu Óaknoti pradhÃnakathaæbhÃvapÆïena tadekavÃkyatÃæ gantum / tena ca pÆrïe kathaæbhÃve nairÃkÃÇk«yÃdhÅnÃtmalÃbhaÓcodako lupyate ityapÆrvatvamiti / anena copahomavailak«aïyaæ darÓayatà kathaæbhÃvÃkÃÇk«ÃpÆraïasamarthaÓabdena pradhÃnaikavÃkyatÃsaæbhavopapÃdanÃrthaæ ÃjyabhÃgapadena kevalaæ na kriyÃsvarÆpavidhÃnaæ, apitu lak«aïayÃsvajanyaprakÃrasaæpÃdanÃkhyavyÃpÃraviÓe«asya prak­tÃvavagatasya vidhÃnam / upahome tu tÃd­ÓaprakÃrasaæpÃdanatya pÆrvamanavagatasya naiva lak«aïà saæbhavatÅti na lak«aïayÃpyupahomavidhirekavÃkyatÃmupagantumalamityuktaæ saæbhavatÅti kutretarÃÇgajanyakaraïopakÃralak«aïÃ, pÆrvalikhitaÓÃstradÅpikÃgranthe 'pi ÃjyabhÃgagatameva yatsvÃpÆrvadvÃreïa yÃgagatavyÃpÃrarÆpamasti, tatraiva lak«aïeti pratÅyata iti madgatÃpÅtÅyaæ granthavyÃkhyÃnabhrÃntirbhavatÅti na khedayecceta ÃjyabhÃgajanyaprakÃravidhÃne / yattu vidhivaiyarthyaæ, tattu apÆrvatÃpratipÃdakapÆrvatanagranthena parisaÇkhyÃÇgÅkÃreïa prÃgeva tantraratne parih­tam // ## etÃd­ÓaparÃrthalak«aïÃyÃæ pa¤camapak«a iva svÃrthahÃniparÃrthakalpane kathaæ nÃpadyetÃm ? ## itarÃÇgajanyopakÃrÃrthatve ÃjyabhÃgayoraprÃk­takÃryÃrthatvÃpatte÷ tadaÇgÅkÃreïa apÆrvavidhitvÃpek«ayà svopakÃraviÓi«ÂÃnÃmeva vidhimaÇgÅk­tya phalata÷ parisaÇkhyÃtvameva yuktamÃÓrayitum / apica itarÃÇgajanyopakÃrÃrthatvenÃjyabhÃgavidhÃne 'pi ÃkÃÇk«ÃdhÅnÃtmalÃbhacodakalopa÷ ÃkÃÇk«occhedÃdeva vÃcya÷; anyathà samuccayenetarÃÇgÃnÃæ anu«ÂhÃnÃpatte÷ anivÃryatvÃt / tÃd­ÓasyÃkÃÇk«occhedasya svopakÃraviÓi«ÂÃjyabhÃgamÃtravidhinaiva siddhernirarthakameva tÃvatparyantalak«aïÃÓrayaïam / ata eva tato 'pi yÃvaduktamityuttarÃdhikaraïe bahu«u prÃk­te«u Órute«u ekaikasyaiva kÊptopakÃrakatvena pradhÃnÃkÃÇk«ÃpÆraïe sÃmarthyÃt vikalpaæ manyata iti tantraratnÃdigranthe«u kÊptopakÃratvameva ÃkÃÇk«ÃpÆraïasÃmarthe hetÆk­tam / yattu bhëyavÃrtikagranthavirodhodbhÃvanaæ, tatra yà svi«Âak­dadhikaraïe bhëyakÃrasya pa¤camapak«amÃÓritya k­tvÃcintokti÷ tadÃÓaya÷ tantraratna eva darÓita÷ / g­hamedhÅye hyÃjyabhÃgÃbhyÃæ sajÃtÅyayÃgÃntaropasthÃpanÃttanniv­ttireveti vidheyÃÓe«akÃryÃïÃæ aniv­ttau satyÃæ cintyate kiæ svi«Âak­dvidhÃnaæ Óe«akÃryÃïÃæ parisaÇkhyÃrthaæ naveti tantraratne uktam / nahyayaæ vicÃro '«Âame pak«e upapadyate / tadà hi codakalopÃtsarve«Ãmeva niv­ttervicÃrÃyogÃt // ato 'yaæ vicÃra÷ Óe«akÃryÃïÃæ aniv­ttyupajÅvya÷ pa¤camapak«asya k­tvà cintayaiva ghaÂate iti siddhÃnta eva cintopapatte÷ ityayuktaæ vaca÷ / yacca vÃrtike pa¤camapak«odÃharaïapradarÓanaæ, tat tatra cÃnyatraceti saptamyo÷ prÃpte iti saptamyà sÃmÃnÃdhikaraïyapak«e prÃptipÆrvakÃnyaniv­ttipradarÓanÃyodÃharaïe pradarÓanÅye spa«ÂatvÃdeva / heto÷ spa«Âatvaæ tarkata÷ prÃptyapek«ayà ÓÃstrata÷ prÃptau sulabhameveti na sÃdhakam / yadapi daÓamasaptamapÃdadvitÅyÃdhikaraïagatÃjyabhÃgavadveti d­«ÂÃntavivaraïaparabhëyavirodhodbhÃvanaæ, tadapi mandam ; tatrÃjyabhÃgavadvÃnirdeÓÃt parisaÇkhyà syÃditi sÆtre nirdeÓÃt parisaÇkhyÃtvamucyate, nirdeÓaÓca ekÃdaÓa vai paÓoravadÃnÃnÅtyukto bhëye viv­taÓca / tatra prÃptatvÃdevai«Ãmeva vidhirna saæbhavati / ÃnarthakyÃnnÃnuvÃdo nirguïaæ ca puna÷Óravaïamitare«Ãæ aÓrutÃnÃæ parisaÇkhyÃpakaæ bhavatÅti / na hyatra ÃkÃÇk«Ãniv­ttimÆlà niv­ttira«Âamapak«anyÃyena saæbhavati ; ekÃdaÓÃnÃmavadÃnavidhÃnena itarÃvayavÃnÃmavadÃnÃkÃÇk«ÃnuparamÃt / ata÷ ÃjyabhÃgavaditi d­«ÂÃntopÃdÃnaæ bhëyakÃreïa pa¤camapak«aparatayà vyÃkhyÃtam / tasminneva pak«e ekÃdaÓavyatiriktÃni netyarthalÃbhÃt taduttarasÆtre tasyÃæ traido«yamÃpÃdya nirdeÓasya anyathopapattirÃpÃdità / atastatra agatyà pa¤camapak«aparatayà vivaraïe k­te 'pi naitÃvatà ÃjyabhÃgavÃkye '«Âamapak«e phalata÷ parisaÇkhyÃtvaæ du«yatÅtyabhipretyaiva g­hamedhÅyÃdhikaraïe spa«Âameva parisaÇkhyÃtvama«Âame pak«e abhidhÃsyate pÆjyapÃdai÷ / dÅk«itairapyuktam / ## siddhÃntaleÓagranthe dÅk«itai÷ parisaÇkhyodÃharaïaæ "ÃjyabhÃgau yajatÅti pradarÓya g­hamedhÅyÃdhikaraïapÆrvapak«arÅtyà idamudÃharaïam ## taddvayo÷ Óe«iïorekasya Óe«asya vaikasmin Óe«iïi dvayo÷ Óe«ayorvà nityaprÃptau Óe«yantarasya Óe«Ãntarasya và niv­ttiphalakast­tÅya iti pÆrvoktaparisaÇkhyÃlak«aïe nityaprÃptivivak«ayà prÃptaparisaÇkhyÃpradarÓanÃrthaæ, natvetÃvatà prÃptaparisaÇkhyÃtvÃÇgÅkÃreïa viruddhamiti nÃpÆrvavidhilak«aïaæ tatra / ## mÅmÃæsÃvedÃntagranthe«u parisaÇkhyÃtvena vyavahÃro na d­«Âa iti, tatrottaraæ kvavà karmasiddhÃntavÃkye bhavadupapÃditopasaæhÃravyavahÃro d­«Âa÷ ? tathà brahmasaæbandhavÃkye bhavadupapÃditaniyamavidhivyavahÃro veti vaktavyam / vyavahÃrasya yena kenacidrÆpeïa sÃmÃnyata÷ karaïe 'pi nyÃyata÷ prÃptaæ tattadvidhitvaæ ÃpatannaivÃpahnotuæ Óakyamiti cedihÃpi apÆrvatÃdiÓabdenaiva vyavahÃrasiddhÃvapi parisaÇkhyÃtvaæ nÃpahnotuæ Óakyamiti tulyam / nahyatra apÆrvatÃÓabdena apÆrvavidhitvaæ vivak«itam, kintu prak­tipÆrvatvÃbhÃva iti na ki¤cidetat / prastutamanusarÃma÷ // #<(ad­«ÂÃrthatvaæ apÆrvavidhitvamiti matakhaï¬anam)># yattu --- ## --- iti / tanna ; ##// ki¤ca ## / nÃdya÷ ; ## ete«Ã¤copÃdhÅnÃæ kvacidudÃharaïe sÃÇkarye 'pi na do«a iti na vidhirasÃyanoktalak«aïadÆ«aïÃvakÃÓa÷ / vistareïa caitadasmatk­te mÅmÃæsÃkaustubhe dra«Âavyam / tadevaæ mantrÃïÃmarthasmÃrakatve 'pi na viniyogavaiyarthyam / #<(khaï¬anakÃrÅyÃpÆrvavidhilak«aïam tadghaÂakadalaprayojanÃni ca)># yattu --- ## yatprak­tavidhyabhÃve 'tideÓÃnyaprak­tavidhisamÃnaÓÃkhÅyavidhito 'saæbhavatprÃptikaæ vidheyaæ bhÃvarÆpaæ tadvi«ayo vidhirapÆrvavidhirityapÆrvavidhilak«aïaæ, tatrÃpÆrvÅyatvena rÆpeïa vrÅhi«vatyantÃprÃptamavaghÃtaæ prÃpayatyavaghÃtavidhÃvativyÃptivÃraïÃyà pÆrvÅyatvÃnyaditi ## atideÓabhinneti##// samÃnaÓÃkhÅyeti viÓe«aïÃt ÓÃkhÃntaravidhita÷ ## iti // #<(khaï¬anakÃrasaæmatÃpÆrvavidhilak«aïanirasanam)># tadayuktam ; ## ki¤ca ## vastutastu --- ##// (udÃharaïaviÓe«e«u yathÃsaæbhavaæ vidhidvayÃÇgÅkÃre 'pi na do«a iti nirÆpaïam) evamupapÃdite«u trividhavidhilak«aïe«u yatra dvÃbhyÃæ tribhirvà vidhiphalairapyÃnarthakyaæ supariharam / tatra kena vyapadeÓa ? ityapek«ÃyÃmÃha #<-- ete«Ãæ ceti // kvacidudÃharaïe iti //># tÃni codÃharaïÃni vidhirasÃyanagatanavamaÓlokÃvataraïikÃyÃæ uktÃni tatraiva dra«ÂavyÃni // yathÃvà vÃrtikokte "vrÅhÅn prok«ati" "vrÅhÅnavahantÅ" tyudÃharaïadvaye / tatra cÃdye "Ãgnaye vo ju«Âaæ prok«ÃmÅ"tyetanmantrakalpyavidhita÷ pÆrvaprav­tteraprÃptaprok«aïaprÃpakatvam / tatra tarkitatatprÃptyÃlocanottarantvabhyudayaÓiraskatvaæ prÃyaÓcittaprÃptiradhvaryukart­katva niyamaphalakatvaæ ca kalpyate / dvitÅye tarkitatanmantrakalpyÃvaghÃtaniyamaprÃptyÃlocanayÃbhyudayakÃritvaæ prÃyaÓcittaprÃpakatÃdhvaryukart­katvaniyamaparatà veti / evaæ phalatrayasÃækarye 'pyudÃhartavyam / etÃd­ÓaphalÃdisaæbhave 'pi yatra na gauravÃdido«astatra sarvatra ÓÃstrasya tÃtparyamastyeva / anyathà tadarthÃnu«ÂhÃne vaiguïyÃnÃpatte÷ / yathÃ'jyabhÃgavidhau parisaækhyÃÇgÅkÃre / yatra tu gauravÃdido«a÷ prok«aïÃdivÃkye vrÅhitvÃde÷ praveÓe, tatra naiva yavaparisaækhyÃphalakatvamityuktam / ata eva kvacideva niyamavidhitvasaæbhave na apÆrvavidhitvamaÇgÅkriyate yatra gauravÃpatti÷, yathà hÅ«Ãdau vyavasthÃrthatvasaæbhave guïaphalasaæbandhasyÃd­«ÂÃntarakalpanÃpÃdakasya / yatra tu na tadÃpatti÷, yathà puro¬ÃÓaæ prathayatÅtyÃdau, tatra adhvaryukart­niyamaphalakatve 'pi yÃjurvaidikaprÃyaÓcittaphalakatvenÃpÆrvavidhitva- mi«yata eva / eva¤ca sarve«veva vÃkye«u vi«ayabhedena vi«ayaikyena và krameïa yaugapadyena và naikaphalatÃtparyakatvenopadheyasaækare 'pi antaraÇgatayà kvacit kenacit vyavahÃrasyaicchikatvenopÃdhÅnÃæ lak«aïÃnÃmasÃækaryÃnna do«a ityartha÷ / nanu etÃd­ÓasÃækaryÃÇgÅkÃre daik«Ãdanyo 'pi daï¬a÷ prai«akÃrye prasakta÷ syÃt pak«e stotrasÃmnÃæ kratunikaraju«ÃmuttarÃsveva gÃnamiti vidhirasÃyanagatanavamaÓlokottarÃrdhÃni«ÂÃpÃdanaæ ca na saægacchate ityata Ãha #<-- vistareïaceti >#// tata hi krÅte some ityasya daï¬Åtyasya cobhayorabhÃve dÅk«itadaï¬asya yajamÃnadhÃraïa eva viniyogÃt laukikasyaiva daï¬asya daï¬Åtyayaæ niyamavidhi÷ / daï¬ÅtyasyaivÃbhÃve dÅk«itadaï¬asya maitrÃvaruïÃya dattasya prayojanÃpek«ÃyÃæ Ãlambanatayà kÃryamÃtre samuccitya prÃptau daï¬Åtyayaæ prai«ÃtiriktakÃryÃntaraparisaækhyÃvidhi÷ saæpadyate / ataÓca tatsÃækaryÃÇgÅkÃre laukikadaï¬asyÃpi grahaïÃpattiriti dÆ«aïamuktam / nahi tattarkitaphalÃnekatve 'pi vastuta÷ krÅtavÃkyena maitrÃvaruïÃrthatvena viniyuktasyaiva prayojanÃpek«ÃyÃæ daï¬Åtyanena kÃryavidhÃne sati anyasyÃprasakteryuktamiti kaustubhe dra«Âavyamityartha÷ / vastutastu -- vidhyantarÃprav­ttisahitasyetyeva lak«aïe niveÓena anekavidhyaprav­tteraniveÓÃt vidhyantaratvasya pÆrvoktarÅtyà vivak«aïÃnnÃtra yatki¤cidvidhyaprav­ttimÃdÃya tattallak«aïasamÃveÓo 'pÅti na sÃækaryaprasakti÷ ## (1)F.N.- atretyÃÓca vi«ayÃ÷ sarve 'pi vidhirasÃyanadvitÅyaÓlokavyÃkhyÃdarÓanena sphuÂameva bhaveyuriti nÃsmÃbhiratropapÃdyante // vi.pu.10.bhà 06 (2) etatpadÃrtha÷ vidhirasÃyanapustake dvÃdaÓe puÂe vyaktam. #<># na caivamapi prÃmÃïyÃyoga÷ ; yÃthÃrthyalak«aïasya tasyÃvighÃtÃt / sÃmÃdisarvamantrasÃdhÃraïyena tu padÃrthavidhayà / yathà hi ÓÃbdabodhaæ prati kÃraïÅbhÆtaj¤Ãnavi«ayatvÃcchabda÷ pramÃïamiti sarvadarÓanasammataæ, tathà padÃrthaj¤ÃnasyÃpi kÃraïatvÃt padÃrtho 'pi tatheti Óakyate vaktum / ataÓca mantraviniyogavidhau mantrÃïÃmapi padÃrthatvÃdyuktaæ prÃmÃïyamiti / astu và prÃmÃïyÃbhÃve 'pi prayojanavattvamÃtram ; tÃvataivÃdhyayanavidherupapatte÷ / prayojanamarthavÃdavadeva spa«Âam // 4 // iti caturthaæ mantraprÃmÃïyÃdhikaraïam / iti bhÃÂÂadÅpikÃyÃæ khaï¬adevak­tau prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ / (viniyogavidhivaiyarthyaparihÃropasaæhÃra÷) tadevamupapÃditaæ viniyogavidhivaiyarthyaparihÃramupasaæharati -- tadevamiti // yattu --- prathanamantraviniyogavaiyarthyÃpÃdanaæ tadyaj¤apatimeva prajayà paÓubhiÓca prathayatÅtyarthavÃdopÃttayaj¤apatiprathanaphalakatvarÆpastutyÃ- lambanopapÃdanÃrthaæ / mantre hi puro¬ÃÓaæ pratyadhvaryurbrÆte uru te yaj¤apati÷ prathatÃm iti / yaÓcaivaæ brÆte sa prathayatyeva / ato 'dhvaryorÃÓÅrdÃnakart­tvaæ yaj¤apatiprathanotpÃdanakart­tvenopacarya puro¬ÃÓaprathanastutiriti yaj¤apatiprathanaphalakatvena puro¬ÃÓaprathanaæ stotuæ mantropÃdÃnamiti guïaparisaækhyÃdyarthatvenetyÃdipadenopÃttam / naca -- prathanasyÃrthaprÃptatvenÃvidheyatvÃt vidhiÓe«atvÃbhÃvena arthavÃdatvasyaivÃnupapattiriti #<---vÃcyam ;># prÃptasyÃpi adhvaryukart­katvaprÃptyarthatayà vidhÃnopapatte÷ / yathÃcaivaæ sati na rÃtrisatravadarthavÃdasya puro¬ÃÓaprathanaphalatvaj¤ÃpanÃrthatvena mantropÃdÃnÃnupapatti÷ tathà kaustubhe dra«Âavyam // #<(mantrÃïÃæ yÃthÃrthyalak«aïaprÃmÃïyam)># ## nacaivamiti // ## --- yÃthÃrthyalak«aïasyeti // ##-- sÃmÃdÅti // #<"pramÃïaæ cÃthaÓabde và tadbhÃnaæ và nirÆpyate // padÃrthÃstanmatirvà syÃt vÃkyÃrthÃdhigame 'pi ve">#ti codanÃsÆtragatakÃrikÃvÃrtikoktaæ, tathà -- #<"atrÃbhidhÅyate yadyapyastimÆlÃntaraæ mana÷ / padÃrthÃnÃntu mÆlatvaæ d­«ÂÃntodbhÃvabhÃvata÷ / sÃk«Ãdyadyapi kurvanti padÃrthapratipÃdanam / varïÃstathÃpi naitasmin paryavasyanti ni«phale / vÃkyÃrthamitaye te«Ãæ prav­ttau nÃntarÅyakam / pÃke jvÃleva këÂhÃnÃæ padÃrthapratipÃdana">#miti vÃkyÃdhikaraïagatavÃrtikoktaæ ca padÃrthaj¤ÃnamavÃntaravyÃpÃra÷ taddvÃrà padÃrthÃnÃmeva #<ÓabdapramÃkaraïatvamiti matÃntaramavalambyÃha># --- yathÃhÅti // #<(padÃrthaprÃmÃïyanirÆpaïam)># ## ataeva --- #<"tadbhÆtÃnÃæ kriyÃrthena samÃmnÃyor'thasya tannimittatvÃ" diti sÆtre arthasyetyÃdyavayavavyÃkhyÃnaæ kurvatà bhëyakÃreïoktam --># #<"padÃni hi svaæsvamarthamabhidhÃya niv­ttavyÃpÃrÃïi, athedÃnÅæ padÃrthà avagatÃ÷ santo vÃkyÃrthaæ gamayanti"># --- iti // #<(prakÃÓakÃramatarÅtyà yÃthÃrthyalak«aïaprÃmÃïyÃsaæbhavaÓaÇkÃtannirÃkaraïe)># yattu --- prakÃÓakÃrÃ÷ kalpasÆtraprÃmÃïyasÃdhanÃdhikaraïe itthaæ prÃmÃïyaprakÃramÃhu÷ / yÃthÃrthyalak«aïaprÃmÃïyasvÅkÃre ## ataevoktam vÃrtike --- #<"tasmÃdyÃnyeva ÓÃstrÃïi vedamÆlÃnatikramÃt // avasthitÃni taireva j¤Ãto dharma÷ phalaprada÷ / " tathà ---># #<"vedenaivÃbhyanuj¤Ãtà ye«Ãmeva pravakt­tà // nityÃnÃmabhidheyÃnÃæ manvantarayugÃdi«u / te«Ãæ viparivartte«u kurvatÃæ dharmasaæhitÃ÷ / vacanÃni pramÃïÃni nÃnye«Ãmiti niÓcaya÷ / " itÅti, tattadadhikaraïakaustubha eva dÆ«itaæ dra«Âavyam / atra matÃntaranirÃsa÷ kaustubhe dra«Âavya÷ / tasmin pÆrvoktamate anÃÓvÃsÃt pak«ÃntaramÃha -># astuveti // ##// prayojanamiti // ## #<"agnihotrapadaæ nÃmà ghÃre yÃgakalpanam / mukhyÃrthe viniyogo 'yaæ Ãmik«Ã paya evace>#" ## iti ÓrÅmatpÆrvottaramÅmÃæsÃpÃrÃvÃradhurÅïaÓrÅkhaï¬adevÃntevÃsikavimaï¬anabÃlak­«ïasutaÓaæbhubhaÂÂaviracitÃyÃæ bhÃÂÂadÅpikÃprabhÃvalyÃæ prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //