Khandadeva: Bhattadipika, a commentary on Jaimini's Mimamsasutra,
Adhyaya 1, Adhikarana 1,
with Sambhubhatta's Prabhavali (subcomm.)
Based on the ed. by N.S. Ananta Krishna Sastri
Bombay 1921-1922 (Reprint: Delhi 1987)
(Sri Garib Dass Oriental Series, 50-)


Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org) [server down!]


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


A segmentation according to sutras for better orientation 
has to be postponed for want of an adequate printed edition.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!


#<...># = BOLD



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





Adhyàya 1, Adhikaraõa 1:


#<<B1>># ÷rãþ /
÷rãmatkhaõóadevaviracità  bhàññadãpikà /
--- // / ---  ÷rãkhaõóadevàntevàsikavimaõóana÷aübhubhaññaviracita#<prabhàvalãvyàkhyàsaüvalità />#
tatra prathamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ /
#<(1 adhikaraõam /)># vi÷ve÷varaü namaskçtya khaõóadevaþ satàü mude /
#<tanute tatprasàdena saükùiptàübhàññadãpikàm  // 1 />#
<B2>  #<prabhàvalã />#
(maïgalàcaraõam) aj¤ànatimiradhvaüsi satyaj¤ànaprakà÷akam /
sarvàbhãùñapradaü naumi ÷rãråpaü sundaraü mahaþ  // 1 //
yo veda÷àstràrõavapàradç÷rvà yaj¤àdikarmàcaraõe 'tidakùaþ /
sadà÷ivàràdhana÷uddhacittastaü pitaraü namàmi  // 2 //
÷rãkhaõóadevaü praõipatya sadguruü mãmàüsakasvàntasarojabhàskaram /
atyantasaükùiptapadàrthatatkçtau prabhàvalãñippaõamàtanomyaham  // 3 //
yadyapyatra guroþ kçtàvapi mayàpyudbhàvyate kàcanà - saübhåtistadapi pracàracaturo naiùà purobhàgità /
kintu kùmàtilakàþ ku÷àgradhiùaõàþ siddhàntabaddhàdarà madvàkyaü parihçtya tatkçtimalaïkurvantviyaü me matiþ  // 4 //
#<(ñippaõàrambhj¤apratij¤à)>#  #<atraca1># #<yadyapi balàbalàdhikaraõasamàptiparyantaü svakçtena kaustubhagranthena vyàkhyàtàrthà bhàññadãpikà bhavatãtyatastadantaü vihàya ñippaõaü kartavyamiti àj¤à påjyapàdànàmàsãditi tadantagranthañippaõaü kartuü na yuktam; tathàpi tatsaügçhãtàrthànàü målàkùaràråóhatvaj¤àpa>#nàya lokopakàràya ca kaustubhadar÷itamàrgeõaiva àditaþ ñippaõamàrabhyate /
(upoddhàtavicàrapratij¤à) tatra vyàkhyàsyamànàrthavàdàdhikaraõe yadupoddhàtatvenàva÷apekùitaü tat ki¤cidàdau niråpyate /
tatra tàvat pårvacaraõe 


#<athàto dharmajij¤àsà  / Jaim_1,1.1 />#



iti ÷àstràrambhasåtreõa pramàõasvaråpasàdhanaphalaiþ sàbhàsairvicarayiùyamàõaþ sakalo dharmàdharmaprameyaråpaþ ÷àstràrthaþ pratij¤àto maharùiõà jaimininà /
#<(vivàre vaidhatvopapàdanam)>#  ÷àstràrambhamålaü ca  "svàdhyàyo 'dhyetavyaþ" (tai.à.16) ityadhyayanavidhiþ ; tatràdhyayanaråpakaraõavidhànàdvicàramantareõa arthaj¤ànànutpatteþ vicàraråpetikartavyatànuùñhànàkùepeõa  #<tatkartavyatàbodhanàt tasyà÷rca tatpratipàdaka÷àstràbhàve '- saübhavàt ÷àstràrambhatadadhyayanakartavyatàbodhanaråpaphalasyàpyarthato vidhànàt />#
taduktam -
"dharme pramãyamàõe hi vedena karaõàtmanà /
itikartavyatàbhàgo mãmàüsà #<pårayiùyate" iti  >#//
<B3> (1) F.N. - atràvataraõagranthe "athàto dharmajij¤àse"

tyàdisåtràrthaniråpaõapårvakaü svatantrameva prathamapàdàrthaü saügçhõantaþ àditaþ ñippaõamàrabhyata iti pratij¤àyàpi arthavàdapàdamàrabhyaiva ñippaõamàracayanta÷ca ÷aübhubhaññàþ prathamapàdavyàkhyeyaü bhàññadãpikàgranthaü khaõóadevàcàryakçtaü avidyamànamabhiprayanti /
tadatra maisåranagaramudràpitabhàññadãpikàpustake prathamapàdabhàññadãpikàpi prakà÷ità yaddarãdç÷yate, yacca tadanusàrãdànãntanànàü mànyamànyànàü mahàmahopàdhyàyànàü ÷rãmatàü ràmasubrahmaõya÷àstriõàü bhàññakalpatarunàmakaü ekaü prathamapàdabhàññadãpikàvyàkhyànamapyupalabhyate, tatra svatantraü kenacanànyena kalpità bhàññadãpikaiva sà na khaõóadevàcàryakçtà seti bahavo manyante /
kalkattànagaramudràpitabhàññadãpikàpustake dvitãyapàdata evàrambho 'pi teùàü matamupodbalayati /
mantràdhikaraõaü niyamaparisaükhyàdividhilakùaõàdigranthoþyaþ kalkattànagaramudràpitabhàññadãpikàpustake upalabhyate, sa màkiü ekapuñaparimitaþ pràcãnatàlapatramayeùvapi asmàbhirupalabdheùu mantràdhikaraõa evopalabhyamànaþ prathamapàde samuddhçtya kenàpi prakà÷ita iti te varõayanti /
tatra kiü prathamapàdàtsamuddhçtya mantràdhikaraõe ghañanaü, uta mantràdhikaraõàt prathame pàde iti ÷aïkà tu mantràdhikaraõa eva pårvatanànàü khaõóadevàcàryapriyàntevàsinàü ÷aübhubhaññànàü teùàü vivaraõaü dç÷yate iti nàtràvasaraü labhate /
anyàni ca yàni dvitãyapàdata àrabhyaiva khaõóadevàcàryaiþ bhàññadãpikà viracità, prathamapàdasya tu tatastataþ khaõóadevàcàryavàkyagrahaõena svatantrameva kasyakasyàpi vàkyasya racanayà ca kenàpyadhunàtanena pårvatanena và kalpitànyaiveyaü maisåranagaramudràpità prathamapàdabhàññadãpiketyatra nimittàni teùàmabhimatàni, tàni asyaiva pustakasya prakà÷ayiùyamàõasya bhåmikàyàü såcayiùyàma iti vistarabhayàduparamyate /
#<<B2>>#   (adhyayanànantaryavivakùàyà gurukulanivçttimàtrabàdhaphalakatvam) tata÷rca sàïgavedàdhyanena vicàra÷àstràdhyayanapårvakànuùñhànopayogidharmàdharmaparicchedaråpapadàrthaj¤ànaphalaü sàdhyedityarthakàdhyayanavidheþ këptadçùñàrthatvanirvàhàya adhdhnàvyavadhànaråpànarntayamapi vicàrasya siddhyati /
etatparyantamapi tàtparyakalpanàyàþ "adhãtya snàyàdi" ti smçtibàdhaþ phalam, itarathà adhyayanànantaraü samàvartanamàtrànuùñhàne 'dhyayanavidhibodhitàdhyayanasyàdçùñàrthatvàpatteþ /
yadyapi và snànaniyatanivçttiråpasnànopalakùitasakabrahmacàridharmanivçtteradhyayanànantarye smçtyà pratipàdyate ; tathàpi gurukulanivçttyaü÷a eva tadbàdhaþ, tasyaiva vicàravirodhitvàt /
#<taduktaü vàrtike -># "snànopalakùità chàtranivçttirguruve÷manaþ /
virodhitvena bàdhyeta natu madhvàdibhakùaõam  //
tasmàdgurukul.e tiùñhenmadhumàüsàdyavarjayan /
jij¤àsetàviruddhatvàddharmamityavagamyate" iti //
#<(adhyayanànantaraü samàvartanopapàdanam tatra prayogakàràõàü vicàrànantarameva samàvartanamiti siddhàntakhaõóanaü ca)>#
tathàca sàïgavedàdhyayanànantaramapi gurukulaü vasataivetarabrahmacàridharmanivçttiråpasamàvartane kçte 'pi dharmàdharmaråpavicàra÷àstràdhyayanaü kàryam, natu gurukulavàsasyàpi nivçttyàdhyayanànantaraü sarvatyàga ityarthe 'viruddhe sati #<yatprayogakàrakçtà-># "adhãtya snàyàdi" ti smçtiradhyayanavidheþ dçùñàrthàvabodhaphalakatve saübhavati svargakalpanànupapatteþ samàvartane adhyayananànantaryakramasya vidhàtuma÷akyatvàdadhyayane snànnapårvakàlamàtreõopapannà ; itarathà "vedamanåcyàcàryo 'ntevàsinamanu÷àsti" ityàdinà 'tathà teùu vartethàþ' ityantena granthena taittirãye vedàdhyayanànte vedàrthetikartavyatopade÷ànupapatteþ /
ato 'dhyayanànantaraü dharmajij¤àsaivocità na snànam - ityuktam, tadapàstam ; samàvartanànantarameva kriyamàõasya ÷àstravicàrasya adyàvadhi ÷iùñasaüpradàyasiddhasyàpalàpaprasaïgàt, upanayanàdhyayanabrahmacaryàdiniyamavidhibalàdevàdhyayanasya snànapårvakàlatvasiddhau sarvabrahmacàridharmàõàü madhye adhyayanaråpakarmànantaryasya samàvartane kathamapyapràptasya vidhànàbhàvena 'adhãtya snàyàditi' smçtivaiyarthyaprasaïgàcca, adhyayanavidhidçùñàrthatvànurodhena kalpyamànasyàdhyayanadharmavicàrayoþ parasparànantaryasya vedàdhyayanasamàptidina eva samàvartanànantaraü ÷àstràrambhe 'pi dçùñàrthatvàhanirupapannatvenàdhyayanasnànayoþ kramabàdhe pramàõàbhàvàcca, tavàpi vedàdhyayanasamàptyanantaraü vi÷iùñagurvàdyalàbhe vyavadhànasaübhavàdàva÷yakagaõapatyàdipåjanenàvyavadhàne bàdhasyàva÷yakatvenàvyavahitatvà- aü÷atyàgenànantaryamàtrabodhasyaiva viruddhavyàpàràntaranivçttitàtparyakatayà varõanãyatvenàviruddhasamàvartanànuùñhàne tadbàdhàbhàvàt, pratyuta bhikùàcaryàdervicàravirodhitvena tannivçttestadupakàrakatvàcca /
ataeva bàdhakasatve 'vyavahitatvàü÷atyàgenàdhyayanahetutvàsaübhavamabhipretyàtha÷abdabalàdeva snànavidhibàdhaþ prakà÷akàraiþ ÷rutipadàdyadhikaraõe sàdhitaþ /
tasmàt yena vinàdhyayanavidhervicàretikartavyatàkàrthaj¤ànaråpadçùñaphalahànistàvanmàtrameva snànavidhyuktaü bàdhanãyam /
tacca gurukulavàsanivçttiråpaü vicàravirodhãti tadevàdhyayanànantarye vidadhatà vidhinà bàdhyate, natu tadatiriktaü vidhinà vihitaü padàrthatayà'camanàdivat prabalaü snànamàtramapãtyeva kalpanaü nirastadoùaü sàdhu /
tamimamadhyayanavidhinà ÷rutyarthàbhyàü siddhamarthe målãkçtyaiva maharùiõà 'athàto dharmajij¤àsà' iti såtreõàrabdhaü ÷àstram  //
#<(jij¤àsàsåtràrthavarõanam)>#  #<såtràrthastu - atha sàïgavedàdhyayanànantaram /
yatastanmàtreõa vicàramantarà tatphalamanuùñhànopayogiparicchedaråpaü dharmàdharmaråpàrthaj¤ànaü na jàyate, ataþ adhyayanasyàrthaj¤ànaråpadçùñaprayojanakatvàddhetoþ tàdç÷adharmàdharmaj¤ànecchaj¤a kartavyà, icchàviùayastàdç÷aj¤ànaü kartavyam>#iti yàvat /
vicàraü càntareõa tatkartavyatànupapatteþ pramàõasvaråpasàdhanaphalaiþ tadvicàraþ kartavya ityartha iti //
(dharmàya jij¤àseti tàdarthyavivakùàprayojananiråpaõena dharmajij¤àsetyatra ùaùñhãsamàsapratiùñhàpanam) atraca dharmajij¤àseti pade dharmàya jij¤àseti tàdarthyàkhyasaübandhavi÷eùaparatayà ùaùñhã vyàkhyàtà bhàùyakàràdibhiþ /
tatra viùayitvàrthakaùaùñhãparatàü vihàya tàdarthyaparatvavyàkhyàne prayojanaü vicàrasya dharmànuùñhànopayogitvaj¤àpanameva /
tathàca dharmànuùñhànàyàyaü vicàraþ kartavya iti càrthikam, natu tàdarthyacaturthãsamàsapradar÷anaparam ; vàrtikakàramate kadàcida÷rvaghàsàdipade iva tatsaübhave 'pi mahàbhàùyakàreõa tanmatapratyàkhyàne a÷rvaghàsàdi÷abde 'pi ùaùñhãsamàsà÷rayaõàtç tadvadevehàpi tadaucityàt /
ataeva - bhaññapàdaiþ dharmàya jij¤àseti bhàùyakàravacanaü ùaùñhãsamàsalabdhàrthikàrthapradar÷anaparam, natu vigrahapradar÷anaparam ; tasya j¤àtumicchediti nigamavàkye ùaùñhãsamàsavibhàvanàt iti - vyàkhyàtam /
ataþ ùaùñhãsamàsa eva yukta iti dhyeyam  //
#<(jij¤àsàpadàrtha.þ)>#  #<jij¤àsàpade ca vicàralakùaõà /
athavà - vicàrakartavyatàyà arthàdeva siddheþ ÷rutipadàdyadhikaraõe vàrtikoktarãtyà naiva lakùaõà, kintu yathà÷rutaparameveti dhyeyam //
(atha÷abdaprayojanam)>#  #<idaü ca såtraü adhyayanavidhyarthasiddhàdhyayanànantarye vicàre atha÷abdena bodhyat tasya ÷rautakramasidyartham ; yatra hi pàñhàdeva hçdayàdyavadànànàmànantaryakramasiddhiþ, tatràtha÷abdasyànuvàdyatve 'pi pramàõàntaràvadhçtayoþ padàrthayorvidhinà vidhànàbhàve 'tha÷abdasyànantaryaråpakramavidhàyatavena prakçte 'pi svàdhyàyavidhinàdhyayanasya vicàrasya ca karmànuùñhànopayogitvena pràptatvàt såtrasthàtha÷abdena kramamàtravidhiparatvapratãteþ /
såcitaü cedaü pa¤came vàrtikatantraratrayoþ >#//
(keùà¤cinmatena vedàrtho dharmapadàrtha iti vivecanena smçtyàdivicàrasyàpi pratij¤àviùayatvopapàdanam) atra ca - vedàrthaj¤ànàrthameva vedàdhyayanànantaraü vicàrakartavyatokteþ vedàrthatvenaiva vedàrtho jij¤àsyaþ, natu dharmatvena, såtrasthaü dharmapadaü vedàrthamàtraparamiti - kecidàhuþ //
naca - asmin mate vedàdhyayanasya vedàrthavicàrahetutve 'pi na smçtyàdyarthavicàrahetutvaü yathà, tathà svàdhyàyapadopàttaika÷àkhadhyayanasyàpi na ÷àkhàntaràrthavicàrahetutvaü saübhavatãti kathamadhyayanasya kçtsnavedàrthavicàrahetutvam ? iti - vàcyam ; adhyayanavidhervicàràkùepakatvavadeka÷àkhàprayogavidhyarthanirõayasya ÷àkhàntarãyàïgatvabodhakavàkyavicàradhãnatvena tadvicàràkùepaparyantaphalakatavàïgãkàreõa taddhetutvopatteþ /
ata eva ÷rautànàmiva smàrtàcàrapràptàïgànàmapyàcaraõaü kurvatàü prayogavidhãnàmarthaj¤ànanirõayàya adhyayanavidhinà smçtyàdivicàro 'pyanuùñhàpyata iti tasyàpi pratij¤àviùayatvaü yuktameva /
ato yuktaiva vedàrthatvena tasya vicàraviùayatà - iti  //
#<(svasiddhàntena dharmapadàrthavivecanàdikam)>#  #<vastutastu - vedàrthavicàrasya pravçttinivçttyupayogàbhàve niùprayojanatvàlloke ca prekùàvatàü sukhapràptiduþkhanivçttyarthinàü tajjanakadharmàdharmàõàü ca kùaõànàcaraõàdar÷anàt tatvena tadvicàra eva kartavyatavenopadi÷yate iti yuktam ; ataeva smàrtàcàrapràptadharmavicàro 'pi agre kariùyamàõo nàsaïgato bhavati /
naca - atha÷abdena vedàdhyayanànantaryokteþ sa eva mukhyaþ, anyastu prasaïgata iti - yuktam ; atha÷abdasya pårvavçttàpekùaõe 'pi smçtyadhyayanàpekùayàpyupapatteþ vedàdhyayanànantaryavàcitve mànàbhàvàt /
ataeva såtre dharmajij¤àsetyeva pratij¤àtam /
yadyapi ca na kçtsnavedàdhyayanasya dharmàdharmavicàrahetutvam, upaniùadadhyayanasya taddhetutvàbhàvàt ; tathàpi cikãrùitavicàraikade÷e hetutvenàpyànantarye upapadyate eveti na bàdhakam >#//
(dharmapadasyàdharmàdyupalakùaõatvam) setreca yadyapi dharmajij¤àsetyevoktam ; tathàpi dharmapatipàdakavedàdhyayanasya dharmavicàraprayojanaü vinà niùphalatavàpattyà dharmavicàrahetutvàt kçtsnavedàntargataniùedhàdhyayanaråpakàraõopalakùaõatve dharmapadamadharmàdãnàmapyupalakùaõaü draùñavyam /
itarathà dharmamàtrasyaiva vicàraviùayatve vidhisannihitàrthavàdàdãnàü vidhyekavàkyatayà dharmavicàropayogitvasaübhavena tadadhyayanasya dçùñàrthatvasyeva niùedhàbhyanuj¤àdyabhàve tadadhyayanasyàdçùñàrthatvasyevàpatteþ /
upalakùakadharma÷abdasyeva sàdhàraõyena prayoge prayojanaü tu bahuviùayasaükùepatayà àva÷yakatvaü dharmavicàrasyeti j¤àpanameva /
abhyanuj¤àvidhiviùayaþ kvaciddharmàdharmavyatirekapradar÷anàrthe vicàraryemàõo 'pi nàsaïgata ityeva yuktam /
ataeva jij¤àsà såtre pratij¤à, tatra pramàõamàtraniråpaõasya prathamàdhyàyàrthatvaü, dvàda÷àdhyàyànàü ca jij¤àsàsåtraparikaratvaü càbhipretya 'so 'rodã' ditayàdiniùedhàrthavàdànàü prathamàdhyàye 'dharmapràmàõyavicàraþ, ùaùñhàdhyàyàdau ca 'na kala¤jaü bhakùayet' ityàdivàkyàrthàdharmavicàro 'pi kçto nàsaügataþ /
etadabhipràyeõaiva tatra dvàda÷alakùaõyàü dharmàdharmau jaimininà vicàritau ityuktam - påjyapàdairbhàññarahasye  //
#<(adharmajij¤àsetyakàrapra÷rleùakhaõóanamaõóane)>#  #<yattu - adharmavicàrasyàthasåtrapratij¤àviùayatvopapattaye adharmajij¤àsetyakàrapra÷rleùaþ ÷àstradãpãkàyàmetatsåtravyàkhyàne kçtaþ, sa vàkyàvçttidoùàpatterayuktaþ ; vàkyàvçttiråpavàkyadoùàpekùayà padagatalakùaõàïgãkàrasya 'jàtaputraþ kçùõake÷a' ityàdyàdhànavàkye sarvairapyuktatvàcca //
astu và såtre vàkyàvçtteralaïkàraråpatvenàduùñatvàdakàrapra÷rleùeõàdharmasyàpi tadviùayatvam />#
(dharmapratispardhitayàdharmasya vicàryatvamitibhàññàlaïkàramatakhaõóanam) yadapi - bhàññàlaïkàrakçtà adharmasya kvaciddharmapratispardhitayà niråpaõãyatve 'pi ÷àstraviùayatvaü dharmasyaiva - ityuktam, tadvidhisannihitapañhitànàü 'vàyurvai kùepiùñhe' tyarthavàdànàü yathà dharmapramàõyavicàraþ, tathaiva niùedhasannidhipañhitànàü so 'rodãdityàdãnàmadharmapramàõyavicàrasyàpi bhàùyakàràdibhi; pradar÷itatvàt pratispardhitvasya durvacatvàccàyuktam /
nahyabhede bhedàbhàvaråpatayà bhedapratispardhitatvasyevàdharme dharmàbhàvaråpatayà tadyujyate ; tathàtve bhojanàdau dharmatvàbhàvena adharmatvàpatteþ, tasmàddharmàdharmau tulyatayaiva prathamasåtre pratij¤àtau svaråpapramàõaphalaiþ sàbhàsairuttaratra ÷àstre vicàryete ityeva samyak  //
#<(dharmo yàgàdiriti niråpaõam)>#  #<dharmàdharmapadasya kàõàdamate yadyapyapårvàbhidhàyitvam ; 'dharmaþ kùarati kãrtanàt' ityàdàvapi tathaiva vyavahàradar÷anàt, tathàca yadyapi apårvasya pratyadhyàyaü vicàràbhàvena na ÷àstrapratij¤àviùayatvaü tadvicàrasya yujyate; tathàpi yàgàdikarma kurvati tatràpårvaj¤àna÷ånyairapi dhàrmikapadaprayogàt ' dharme cara' iti ÷rutau bhagavatàdiùu ca 'dharmastvanuùñhitaþ puüsàü viùvaksenakathàsu yaþ />#
#<notpàdayedyadi ratiü ÷rama eva hi kevalam' ityàdau 'ijyàcàradayàhiüsàdànasvàdhyàyakarmaõàm /
ayaü tu paramo dharmo yadyogenàtmadar÷anam' iti smçtau 'eùàü madhye 'yaü paramo bràhmaõa' ityatra ùaùñhyantapadanirdiùñànàü bràhmaõatvavadijyàdãnàü dharmatvapratãteradçùñe cavihitaniùiddharmàdharmaråpapadàrthajanyatvasaübandhena lakùaõayàpi prayogopapatternàdçùñavàci dharmàdharmapadam, apitu tajjanakavihitàniùiddhakriyàguõadravyàdiùveva ÷aktamiti kriyàdiråpameva vicàrapratij¤àviùayaþ pràdhànyena /
yuktameva tat /
svaråpabhedapramàõe ca prathamàdhyàyadva>#yena tçtãyàdibhi÷rca tatsàdhanàdãni niråpyante iti sarvamapi ÷àstraü jij¤àsàparikara eva //
dharmàdharmasvaråpaü ca pramàõanive÷amantarà lakùaõakaraõenà÷akyamiti ekanàlyevànyayogàyogavyàvçttibhyàü pramàõasvaråpe j¤àtuü dvitãyasåtram - 



#<codanàlakùaõo 'rtho dharmaþ  / Jaim_1,1.2 />#



iti  //
#<(codanàpadasya vedaparatvena mantràdikalpyavidhividheyasyàpi dharmatvalàbhaþ)>#  #<arthyate phalajanakatvena pràrthyateþ yaþ sa codanàpramàõako dharmaþ, codanàpramàõakeùñasàdhanatàka iti yàvat /
tatra ye- jij¤àsàsåtre dharmapramàõamàtrasya pratij¤ànàt 'vedo 'khilo dharmamålam' ityàdismçtyà ca vedasyaiva tatpramàõatvàvagate÷rcodanàsåtre 'pi codanàpadasya pravartakatvaparyàptyàdhikaraõamantràrthavàdanàmadheyopetavidhivàkyavàcitvena sarvavedaviùayatvàt arthavàdàdãnàmapi càgre dharmàdharmapramàõatvena niråpaõàt vedàdhyayanasyànantaryapratiyogitayànvayàt vedaparatvameva /
ataeva codanànirdiùño yaþ pramàõaparigrahaþ saprakàraþ sa àdyena lakùaõena prapa¤cita iti bçhaññãkàyàm /
'siddhapramàõabhàvasya dharme vedasya sarva÷aþ /
vidhyarthavàdamantràõàmupayogo 'dhunocyate' iti vàrtike 'pi tathaiva dç÷yate /
tena codanaiva pramàõamiti niyame 'pi arthavàdapramàõaniråpaõamagre nàsaügatamiti - manyante, teùàü matarãtyà dharmàdharmalakùaõe vedasyaiva pramàõatvena nive÷aþ susthira eva /
ato mantràrthavàdàdikalpyavidhividheye vedapramàõakatvàddharmatvalàbhaþ >#//
(codanàyàþ sàdhyasàdhanetikartavyatàbodhakapadasamudàyaparatvamiti pàrthasàrathimi÷ramataniråpaõam) yeùàü tu mate - jij¤àsàsåtre dharmàdharmaviùayapramàõamàtre pratij¤àte 'pi 'codanàsåtre codanà copade÷a÷rca vidhi÷rcaikàrthavàcinaþ' iti pramàõatvamiha prasiddhamuktevaha dharme prati codanàyà ityàdyanekabhàùyavàrtikasvàrasyàt avayavavyutpattiva÷àcca vidhyudde÷àparaparyàyasàdhyàdivi÷iùñakriyàpratipàdakapadasamåhàtmakavàkyaparatvameva, saiva pramàõamityeva ca niyamaþ, pravartakatvaparyàptyadhikaraõamantràrthavàdanàmadheyopetavidhivàkyavàcitve katha¤cidarthavàdaniråpaõasyàdyalakùaõasaügatatve 'pi tadbahirbhåtasmçtyàdivicàrasyàsaïgatatvàpatteþ /
naca tavàpi codanàtiriktasyàpi pramàõasya niråpaõena codanaiveti niyamavyàkopaþ ; niyamànàü tulyakakùyavyudàsaphalatvaprasiddherarthavàdasmçtyàdãnàü ca taccheùatvena tanmålatvena ca pramàõasya codanàtulyakatvàbhàvàt /
ataeva iti kartavyatàsthànãyasyàrthavàdasmçtyàdeþ codanapràmàõyapratij¤ayaiva pràmàõyasya pratij¤àtatvàtsamastasyàdyalakùaõasya codanàsåtraparikaratvamàcàryairuktam 'codanàsåtranirdiùño ya' ityàdinà /
tacca pra÷astatvàdemantropakçtenànena kamraõà svargàdi sàdhayedityevaüråpàyàü dharmapramàyàü codanayà janyamànàyàü padàrthasmàrakatayà nàmadheyànàü karaõavi÷eùanirdhàrakatayà sahakàribhåtànàü smçtyàdãnàü copasthàpakatayà codanàpràmàõyapratij¤àviùayatvaü parigraha÷abdopàdànàtpratãyateü nahyetàvatà codanàpràmàõyapratipàdanameva ; anupapatteþ /
saübhàvitamàtrasya tu tathàtve sarvasmin adhyàye tasyaiva karaõàt prabhçttinivçttisadbhàvàt sa upapadyate / tasmàt jij¤àsàsåtre yàvaddharmàdharmapramàõajàtamupakùiptaü, tatra tryaü÷abhàvanàviùayapravartanàpratipàdakapadasamudàyamàtravacanaü codanà÷abdamaïgãkçtya tasyaiva pradhànabhåtasya dharmàdharmapràmàõyaü codanàsåtre pratij¤àtaü, tadeva prathamapàde kàtsnaryena niråpitam /
codanàtiriktànàmarthavàdãnàü vedabhàgàdãnàü smçtyàdãnàü càpradhànabhåtànàmapauruùeyavedatulyatvàtparigrahadàóhyàrcca saübhàvitatvàt jij¤àsitaü prathamasåtrapratij¤àtaü pràmàõyaü niråpyate prasaügeneti pàrthasàrathimi÷ràbhipretameva yuktam - iti  //
#<(uktamatakhaõóanena pårvoktamatavyavasthàpanam)>#  #<teùàü mate vidhyudde÷àparaparyàyaråpeva codanà tallakùaõaghañikà /
ataeva vidhitàtparyaviùayãbhåteùñasàdhanàtàkatvamityàdyeva tallakùaõaü sàdhanikaiþ kriyate /
tathàpi laukikacodanàviùayãbhåteùñasàdhanatàke 'tivyàptivàraõàya ava÷yopàdãyamàne vaidikapade làghavàdvidhipadaü vihàya vedapadameva kevalaü dàtumucitam /
yadyapi và laukikaliïàdiprayoge 'j¤àtaj¤àpakatavàbhàvàt na vidhitvamiti vidhipadenaiva tadvàraõam ; tathàpi mantràrthavàdamålakeùñasàdhanatàbodhaviùaye arthavàdànàmeva pramàõatvàt tatsàdhàraõyalàbhàya vedapadameva prave÷anãyamityabhipretya vedaghañitameva lakùaõaü påjyapàdairbhàññarahasye uktam - vedabodhita÷reyaþ sàdhanatàkatvaü dharmatvam - vedabodhitàniùñasàdhanatàkatvamadharmatvam - iti >#//
(dalaprayojananiråpaõapårvakaü bhàññarahasyoktadharmalakùaõasya lakùyeùu samanvayaþ) asti cedaü jyotiùñomakala¤jalabhakùaõàdau ; tayoriùñàniùñasàdhanatvasya vedabodhitatvàt /
vedabodhitatvaü brahmasvarganarakàdàvapi ityuttaradalam ; teùàmiùñaniùñaråpatavena tatsàdhanatvàbhàvàt /
annaviùabhakùaõàdau tçptimaraõaråpeùàniùñasàdhanatavasatavàttadvàraõàyàdyam; tatsàdhanatvasya lokata evàvagatatvàt /
vedabodhitatvaü ca vedajanyàj¤àtaj¤ànaråpabàdhipratãtiviùayatvaü, tenà 'gnirhimasya bheùajam' 'tarati ÷okamàtmavit' ityàdivàkyajanya÷oka÷abdavàcyàvidyànivçttisàdhane àtmaj¤àne himanivçttijanake càgnau nàtivyàptiþ ; tatsàdhanatvasya pramàõàntaraj¤àtatvàt /
etàdç÷àj¤àtaj¤àpanatvalàbhàrthameva vedabodhitatvaü vedàtiriktapramàõena svàtantreõàbodhyatve sati vedabodhyatvamityàdinà tatraiva vivçtaü pujyapàdeþ /
ataeva aj¤àtatvamapi svànupajãvimànàntarakçtaü draùñavyam /
tena pratyakùadçùña÷rutimålakasmçtyàdibodhyeùñasàdhanatàke nàvyàptiþ, àpàtapratipanneùñàniùñasàdhanatvasyàpi vedabodhitatvàt tatràtivyàptivàraõàyàbàdhiteti /
vedapadaü ca na pàràyaõavidhàviva mantrabràhmaõagranthaparam ; asaübhavàpatteþ, nàpi tadantargatavàkyàbhipràyam ; liïgàdikalyà÷rutavàkayapratipàdye tadanàpatteþ , apitvapauruùeyavàkyaparam /
naca - bràhmaõo 'pi jagatkàraõatvena ÷reyaþ sàdhanatvàt tasya ca 'yatove' tyàdivedaikagamyatavena tatràpårvalakùaõasyàtivyàptiriti - vàcyam ; lakùaõe tacchreyastavàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatà÷àlitvasya vivakùitatvàt /
÷reyaþ padaü càtra svayaüprathitaphalaparam, ato na kråtåpakàraphalamàdàya prayàjàdyaïgeùu homàdinivçttiphalamàdàya dravyadevatàdau càtivyàptiþ /
'nànçtaü vadet' iti kratuprakaraõagataniùedhena narakaråpàniùñajanakatvàbodhe 'pi kratuvaiguõyajanakatvabodhamàtreõàpi ançtavadanàdàvadharmatvamupapadyata iti na tatràvyàptiþ /
aïgeùu dharmatvàbhàvavyavahàra÷rca bhàùye ko dharmaþ ? kàni sàdhanàni ? iti svaråpajij¤àsataþ pçthaksàdhanajij¤àsayà spaùñaü pratãyate /
vàjapeyànuùñhànaü jànatàü tadanuùñhàtari dhàrmiko 'yamiti vyavahàrastu pradhànabhåtavàjapeyadharmatvasya sàdhane upacàràt, vàjapeyànuùñhànamajànatàü tadekade÷ànuùñhàtari tadyavahàrastu vihitakriyàtvasàdç÷yàllàkùaõikaeva; avayavini prayujyamànasya ÷abdasyàvayave 'pi loke bahu÷aþ prayogadar÷anàt /
vivàhàrthànçtavadanavidhinà ca niùedhàtikramanimittidoùàjanakatvamàtrameva bodhyate, natviùñajanakatvamiti dharmalakùaõàbhàvànna tatràtiprasaïgaþ /
'nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti' iti niùedhena ca grahaõavidhyavirodhàyàniùñasàdhanatavànàkùepàdetada bhàve 'pãtaràïgaiþ çtåpakàrasiddherevàkùepànna ùoóa÷igrahaõasya niùedhyatve 'pyadharmatvam  //
#<(àtmaj¤ànadharmatvasamarthanam)>#  #<yadvà - 'ityàcàradayàhiüsàdànasvàdhyàyakarmaõàt /
ayaü tu paramo dharmo yadyogenàtmadar÷anam' ityevamàdàvàtmaj¤àne 'pi dharma÷abdaprayogàt ÷ravaõamananididhyàsanàdisahakçtàtmadar÷anasyànàdyanirvacanãyabhàvaråpàj¤ànanivçttijanakatvasya kenàpi pramàõenàj¤àtatvàtyogajanyàtmaj¤ànasyaiva vi÷iùñaveùeõa paramadharmatvokteþ j¤àne 'pi dharmatvameveti yuktam //
naca - 'tarati ÷okamàtmavit' ityàdyupaniùadvàkyànàü arthavàdaråpatve 'pi tatkalpyàdàtmaj¤ànaü sàdhayedityàdyàtmaj¤ànavidherutpattipratãteþ kathamabàdhitatvam? iti - vàcyam ; tathàvidhavàvàkyànàmarthavàdaråpatave 'pi tatkalpyàdàtmaj¤ànaü sàdhayedityàdyàtmaj¤ànavidherutpattipratãterabàdhitatvàt />#
#<tadvidhiviùayasyàtmaj¤ànasya phalajij¤àsàyàü 'tarati ÷okamàtmavi' dityàrthavàdika÷okàparaparyàyànàdyavidyànivçttiråpaphalapratãterapyabàdhitatvàt lakùaõasaübhavena dharmatvopapatteþ /
asti ca ÷ravaõàdividhipràyapàñhe 'àtmà và are draùñavyaþ' iti spaùño vidhiriti na tatkalpanàkle÷o 'pi /
naca j¤àne pramàõavastuparatantratvena vidhyanupapattiþ ; j¤ànasya svato 'vidheyatve 'pi kàlàkà÷àdãnàü à÷rayàviùñatveneva tadalukålamanaþ praõidhànàdivyàpàràviùñatvena vidheyatavopapatteþ /
itarathà ÷ravaõàdãnàmapyantato j¤ànaråpatvena tatràpi ÷rotavya ityàdividhyanupapatteþ /
etena - j¤àne vidhyanupapatteþ draùñavya iti tavyapratyayasyàrhàrthatvamaïgãkçtya vihitaniùiddhatvàbhàvenàtmaj¤ànasya dharmàdharmabahirbhåtatvameva /
ataeva karmopàsanàkàõóadvayàt j¤ànakàõóaü bhinnam /
'ayaü tu paramo dharma' ityatra dar÷ana÷abdaþ karaõalyuóantaþ /
tathàca savikalpasamàdhyantena yogenàtmaj¤ànasàdhanabhåto nirvikalpasamàdhirevàtmadar÷anapadenocråte iti tasyaiva dharmatvam, nàtmaj¤ànasya /
bhàvalyuóantatvà'grahe tu sarvakarmaphalànàü j¤ànaphale antarbhàvàt j¤ànasya paramardhatvoktiþ pra÷aüsàråpaiveti kasyaciduktaü - apàstam ; anàdyavidyàvàsitàntaþ karaõànàü saüsàranimagnànàü kathamapyàtmaj¤ànavàrtàmapyakurvatàü naràõàmàtmaj¤ànavidhàyakaparatayopade÷aparatve saübhavati># #<nirarthakapràyàrhàrthakatvakalpanàyà anyàyyatavàt, upàsanànàü dharmatve 'pi vicàryatàvacchedakaki¤cidråpabhedamàdàya karmakàõóàdbhedasyeva j¤ànasya dharmatve 'pi karmopàsanàkàõóadvayàdbhedasyopapatte÷rca, svarasataþ pratãyamànàtmaj¤aj¤anaråpaphalaparatvamapahàya dar÷anapadasya karaõalyuóantatvakalpanayà sàdhanaparatvakalpane nimittàbhàvàcca, nirvikalpasamàdhyantayogasya yoga÷abdàrthatvàttadekade÷e pramàõabhàvàcca /
nahi hàsyàdivyaïgyàrthaj¤àpanàbhàve 'eùàmayaü paramo bràhmaõaþ' itivàkyamabràhmaõe ÷ådràdau prayujyate /
prakçteùãõàü vyaïgyàrthaj¤àpane tàtparyàbhàvàt, pratyuta paramo bràhmaõaþ ityanena itarasya bràhmaõatvoktaya ùaùñhyantanirdiùñànàü bràhmaõatvapratãtivat asminvàkye 'pi j¤ànasya dharmatvoktyà ijyàdãnàü dharmatvapratãtereva hetoryàgàdikriyàõàü dharmatvasya bhàññàlaïkàraiþ prasàdhanàcca /
ato yuktamevàtmaj¤ànasya dharmatvam  >#//
(nityanaimittikànàmapi pàpakùayasàdhanatvena dharmatvasamanvayaþ /
tatra nyàyasudhàkçnmatopapàdanaü ca) naca - nitayanaimittikakarmavidhiùu phalà÷ravaõàt kathameteùàü pårvoktalakùaõaviùayatvena dharmatvam ? iti - vàcyam; tatràpi sarvà÷aktyadhikaraõe mi÷ràdyupapàditarãtyà 'pårvo sandhyàü japaüstiùñhanai÷ameno vyapohati' ityàdismçtibhyo, 'yadràtryà pàpamakàrùam' ityàdimantre÷rcapàpakùayaråpaphalakalpanàva÷yaübhàvena pårvoktalakùaõasatvena dharmatvopapatteþ /
yadyapi nyàyasudhàkçto naitanmatam, yathoktaü yàvajjãvàdhikaraõe tena - 'saüdhyopàsanamàtràddhi sarvapàpakùaye sati /
agnihotràdyanuùñhàne kaþ pravarteta buddhimàn ? /
ekasya tu kùaye kasyetyavagantuü na ÷akyate ' iti ; tathàpi tena svakàle kriyamàõànàü nityàdãnàmakaraõajanyadoùàbhàvaphalakatavasya tatkàle 'nyakaraõasya và pàpajanakatvena tatkùayasya phalatvenàbhyupagamàt uktasmçtimantrebhya÷rcàtikrànte 'pi kàle vihitàkaraõotpannadoùanà÷àya kartavyatavàbhyupagamàt saübhavatyeva tanmate 'pi teùàü uktavidhaü dharmatvam  //
#<(dadhyàdidravyàõàü dharmatvamiva rajatàdãnàmadharmatvamiti vyavasthàpanam)>#  #<eva¤ca yathaiva 'dadhnendriyakàmasya' 'yadi varùukaþ parjanyaþ syànnãcaiþ sado minuyàt' 'ùaùñhe annàdyakàmasye' tyàdividhibodhitatattacchreyaþ sàdhanatàkeùu dravyaguõakàlàdiùu pårvoktalakùaõasattvàddharmatvam, tathaiva 'barhiùi rajataü na deyaü' ityàdiniùedhabodhitàniùñasàdhanatàkarajatàdidravyeùu adharmatvamapi yuktameva //
nacàtra niùedhavàkyena dakùiõàdànàsàdhanatvamàtrameva budhyate, natvaniùñasàdhanatvamapi, tathàtve 'bhyupetyàniùñaü rajatadàtuþ çtuvaiguõyànàpatteriti kasråcidbhàntasyoktaü yuktam ; pratyakùato dakùiõàdànasàdhanatvenàvagate rajate prastare yajamànàbhedasyeva vidhi÷atairapi tadasàdhanatàbodhasya kartuma÷akyatvàt /
nahyatra puruùàrthaniùedhavat narakasàdhanatvaü niùedhavaiyarthyaparihàràyàkùipyate ; barhiþ padopàdànavaiyarthyàpatteþ, kintu çtuprakaraõe 'nànçtaü vadet' iti niùedhavat çtuvaiguõyajanakatvameva, tadyadi dakùiõàdànakriyàmàtre bodhyate, tadà suvarõàdidànasyàpi vaiguõyajanakatavàpattiþ /
tathàca yathà÷raddhaü dakùiõàü dadàtãti vidhipràpte yaj¤asaübandhidàne dakùiõàtvena pràptarajatakaraõatvameva çtuvaiguõyajanakamityevamàkùipyate home dadhikaraõatvasyendriyaphalajanakatvavat /
etàvataiva ca dadhyàdau># #<dharmatvavråvahàre sarvasaüpratipanne sati kena và vi÷eùeõa rajatàdidravye nàdharmatvaü vadatãti vi÷eùamàlocayantu sudhiyaþ /
tasmàdetadabhipràyeõaiva 'nahi phalàrthaguõànuùñhàtéõàü yaj¤e rajatàdyanuñhàtéõàü ca dhàrmiko 'dhàrmika iti vyavahàrabhàva' ityuktaü bhàññarahasye påjyapàdaiþ /
ataeva niùedhàvagatàniùñasàdhanatàkasya rajatasya 'so 'rodãt' ityarthavàdenàprà÷astyaü bodhyate /
etàdç÷aj¤àpakàbhave ca vi÷iùñakriyàyà eva niùedhàdaniùñajanakatvaü yathà kaljabhakùaõàdàvityuktam >#//
(adharmalakùaõasyàvidyàdvaitavàsanàdàvativyàptinirasanam) yadyapi adharmalakùaõaü 'asåryà nàma te lokà andhena tamasà vçtàþ /
tàüste pretyàbhigacchanti ye kecàtmahano janàþ' ityàdyupaniùadvàkyabodhitàniùñasàdhanatàke avidyàdvaitavàsanàdàvativyàptam ; tathàpi tasyàtmaj¤aj¤anapra÷aüsàparasya lakùaõayà àtmaj¤ànaprà÷astyaparatvena àpàtapratãta÷akyàrthaj¤ànasya lakùaõottarabàdhàdabàdhitapratãtiviùayàniùñasàdhanatàkatvà bhàvànnàtivyàptiþ /
yadi tvetàdç÷anindayà dvaitavàsanàü tyajet taddoùaparihàràrthamiti vidhiþ kalpyeta, yatadà tatra tyàgasya vihitatvàddharmatvameveti nànupapattiþ /
ato yuktameva vedabodhita÷reyassàdhanatàkatvaü dharmatvaü, tadbodhitàniùñasàdhanatàkatvamadharmatvamityevaü lakùaõadvayam  //
#<(dharmalakùaõe vedabodhitatvapariùkàraþ)>#  #<atredamavadheyam - yadi vedabodhitatvaü vedajanyàbàdhitapratãtiviùayatvaü, tadyadi ÷àbdabodharåpapratãtimàdàya, tadà># #<vidheyasya svargàdipadasamabhivyàhàràdyàgasvargasàdhyasàdhanabhàvasya ÷àbdabodhaviùatve 'pi niùedhasthale bhavanmate aniùñàdivàcakàpadasamabhivyàhàràbhàve aniùñasàdhanatvasya àkùepàdeva bodhasvãkàràt niùedhyagatàniùñasàdhanatvasya kathaü vedajanya÷àbdabodharåpapratãtiviùayatvam ? yadi vedaprayojyapratãtiviùayatvam, tadà kathaü tadbrahmasvarganarakàdàvapãtyuktaü yenottaradalaü kçtamiti bhàññarahasye påjyapàdoktaü ghañate /
ato dharmalakùaõàvairåpyàdadharmalakùaõamapi vedaprayojyànumitiviùayàniùñasàdhanatàkatvamityeva kartu yuktam /
àtmaj¤àne 'pi yadi 'àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyaþ' iti vidhiþ, tadà tadvidhiprayojyànumitiviùayàj¤ànanivçttiråpeùñasàdhanàtvàvidhàtànnàvyàptiþ /
yadà tu na tasya vidhitvamiti, tadà àtmaj¤ànasya màstu dharmatvam /
'ayaü tu paramo dharma' ityatra kriyàråpàyàgasyeva dharmatvaü vivakùitam, natvàtmaj¤ànasyetyapi ÷akyaü vaktumiti na doùaþ >#//
(÷yenadharmatvapakùaþ) ubhayavidhalakùaõasyàpi ca ÷yene sattvàddharmatvameva /
adharmatvaü tu ÷yenaphalasya hiüsàtmakàbhicàrasyaiveti caturthe vyaktãkariùyate  //
#<(aniùedhyatvena ÷yenadharmatvasya balavadaniùñànubandhitvena tadadharmatvasya copapàdanam)>#  #<yattu bhàññàlaïkàrakçtà - balavadaniùñànanubandhitvamapi dharmatvalakùaõe prave÷ya ÷yenasya vihitatvàt kathaü na hiüsyàditiniùedhaviùayatvàbhàve balavadaniùñànubandhitvamityà÷aïkya vairimaraõaü mayà kartavyamiti saükalpasya ràgataþ pràptasya vidhyaüsuspçùñasya niùedhyatvàt, athavà - ÷yenaphalasya vairimaraõànukålavyàpàrasya dçùñopàyeneva ÷yenàdinànuùñhàtçjanasya niùedhàtikramasattvàt tadupapatterityuktvà nacàsyàdharmapadavàcyatàpattiþ ; aniùñànubandhitve 'pi svaråpeõa niùedhyatvàbhavàt, niùedhyasyaivàdharmatvàt, yaditu svayamaniùedhye '>#pi paramparayàniùñànubandhinyadharmapadaü prayujyate loke, tadà bhavatu ÷yenàderadharmatvam - ityuktam //
(abhicàraniùedhyatavopapàdanaü ÷yenàdharmatvapakùakhaõóanaü ca) tatra vairimaraõaü mayà kartavyamiti saükalpasya vidhyasaüspçùñatvamuktam, saükalpasya ÷yenàcaraõapårvabhàvitvena karmaõo vihitatve tatpårvabhàvinaþ tasyàpi karmavidhàyaka÷astreõa ÷àstràntareõa và vidheràva÷yakatvàt, vidheyatvàbhàve 'pivà karmàvinàbhåtatvenàvarjanãyatvàcca, itarathà agnãùomãyàdipa÷uhiüsàyàmapi pa÷umàraõaü mayà kartavyamitiya saükalpasya niùedhyatvena balavadaniùñànubandhitvàpatteþ /
saükalpasya niùedhaviùayatvena ÷yene vihite balavadaniùñànubandhitvasya saübhavadvçttikatvàcca /
dçùñopàye niùedhaviùayatve 'pi vihite ÷yene niùedhàtikramasya vaktuma÷akyatavàcca /
svaråpeõa niùedhyatvàbhàvenàdharmatvàbhàve svaråpeõa vihitatvena dharmatvàïgãkàre bàdhakàbhàvàdbalavadaniùñànanubandhitvaprave÷e prayojanàbhàvàcca /
naca - paraüparayàniùñànubandhitvàdadharmatvamevàstu iti - vàcyam ; kàsyakarmaõàü kàmanàparityàgena vividiùàdyarthamupayogasyeva ÷yenasyàpyabhicàråpaphalàü÷aparityàgena vividiùàdyarthopayogasya dharmatvaphalasya sattvàt, ÷yenàdau sarvathà balavadaniùñànanubandhitvàbhàve kimapi pravçttikàraõàbhàvàttadviùayapravçtteranupapatte÷rca  //
ata.þ ÷yenasya dharmasya sata eva paraüparayàniùànubandhitvenàdharmatvaü vàcyam /
tasmàtparaüparayaniùñànubandhitvenàdharmatvasyàyuktatvàddharmalakùaõe cabalavadaniùànanubadhitvaprave÷e prayojanàbhàvàcca ÷yenàdau dharmatvameva /
adharmatvaü tu ÷yenaphalasya hiüsàtmakàbhicàrasyaivetyeva yuktam /
samarthitaü caitadeva codanàsåtre ÷àstradãpikàyàm //
#<(vacanàntarànusàreõa ÷yenàdharmatvasyàpi upapàdanam)>#  #<kathaü tarhi ' vràtyànàü yàjanaü kçtvà pareùàmantyakarma ca /
abhicàramahãnaü ca tribhiþ kçcchrairvi÷udyati' iti pràya÷rcittàmnànaü ÷iùñànàü vigarhaõaü copapadyate ? 'parasyotsàdanàrthe yattàmasaü tadudàhçtaü' ityàdivacanàlocanena tàmasatavanindonnãtaniùedhabalena sàkùàdeva narakasàdhanatvàvagamenàdharmatvasyàpi sattvàttadupapatteþ >#//
(÷yenanindàyà nahinindànyàyaviùayatvàbhàvaþ) naca - uditànuditahomaviùayapratyakùavidhivirodhàpatteriva sannidhipañhitànàmapi nindonnãtaniùedhakalpanameva na saübhavati iti - vàcyam ; tatra nahinindànyàyena vidheyastutyarthatayà virodhaparihàrasaübhave 'pi prakçte trividhakarmopade÷aprastàvàt parasparastutyabhàvena nindàvaiyarthyàpattorniùedhakalpanasyàva÷yakatvàt /
tathà yaj¤àdãnàmapi sattvàdiguõabhedena trividhatvapratipàdanaü iha ràjasatàmasatàbudyà kathaü tu nàma parityajet ? sàttvikànevànutiùñhet ityevamarthamàheti bhàùyakàraiþ 'parihàrastvapi sarvasye' ti ÷rlokàvataraõikàyàü niùedhavidhikalpanasya anumoditatvàcca, ànarthakyapratihatànàü viparãtaü balàbalam iti nyàyena smàrtasyàpi pràbalyàcca, nindonnãtatiùedhakalpane tàmasyàpi karmaõo vihitatvàt sarvadà ÷iùñànàmanuùñheyatvàpatte÷rca /
itarathà tàmasayaj¤àdãnàmapi niùedhaviùayatvànàpatteþ, vihitasyeva kamraõaþ trividhatvokeþ, tàmasatvakathanasya ÷yenàdiviùayatvasyaivàkàmena vaktavyatavàcchayenàdau tadapravçttervaktuma÷akyatvàcca  //
naca - idaü bhagavadvacastrãvidhatayà traividhyakathanaparameva pårvaprastavàt dç÷yate, 'vidhihãnamasçùñhànnaü mantrahãnamadakùiõam /
÷raddhàvirahitaü yaj¤aü tàmasaü paricakùate' ityàdinà pàkayaj¤àdãnàü tàmasatve kàraõàntaràbhidhànàt kathaü tadvacanasya ÷yenàdiyàgaviùayatvaü yuktam ? iti - vàcyam ; katha¤citsàttvikàditrividhavihitakramopade÷amàtre bhagavattàtparye 'pi parasparàsaükãrõalakùaõakaraõe tàtparyàbhàvena tamomàtrasya niyantuma÷akyatvàt, anyathà vidhihãnàmantrakajapatapodànahomànàmatàmasatvàpatteþ, yaj¤agatatàmasatvakàraõaü vinànuùñhitàbhicàràrthayaj¤asya tàmasatvànàpatte÷rca /
tapasastàmasatvakàraõasya parapãóàjanakatvasya tapasãva tathàvidhayaj¤adànàdàvapi sattve bhagavatàpi tàmasatvàbhàvasya durupapàdyatvàcca, 'yaþ svargye lokavidviùñaü dharmamapyàcarennatu' ityàdispaùñaniùedhairapi svargàtiriktàdçùñamàtraphalakalokavidviùadharmasàdhanasya yàgadànahomatapaàdiråpasya narakasàdhanatvàvagamàt /
etenàbhicàrajanaka÷yenàdàviva yatràpi sàkùà 'dvairimaraõakàmo yajete' tyevamabhicàraråpayàgasyaiva vidhistatra vihitatvena hiüsàniùedhàpravçtteþ paraüparayàpi càniùñànutpàdakasya dharmasyàpi yàgasyàdharmatvamupapàdanãyam  //
naca - parasyotasàdanàrthamiti vàkaye karaõalyuóantotsàdana÷abdena parotsàdanànukålapvyàpàrokteþ tadarthakarmaõaþ ÷yenàdereva tàmasatvaü pratãyate, natu sàkùàdabhicàraråpasya yàgasyeti kathaü tàmasatvena nindàviùayatvam ? iti - vàcyam, abhicàrajanaka÷yenàdestàmasatvakathane arthàreva sàkùàdabhicàraråpasya karmaõastàmasatvasya kaimutikanyàyasiddhatvàt /
ataeva tulyayogakùematayà ninditayorubhayorabhicàratajjanakakarmaõorabhicàramahãna¤cetyatràbhicàrapadena saügrahaþ kriyate  //
nac.àtràbhicàrapadaü laukikàbhicàraparam ; vihitayaj¤adànàhãnàntyakarmasamabhivyàhàreõa vihitàbhicàraparatvasyaivàvagateþ /
astu và ubhayavidhàbhicàraparaü, tàvatàpi nakùatiþ /
ata upàdhiråpayordharmatvàdharmatvayoþ mahàbhàratãyayuddhe ivaika÷yenàdàvaïgãkàre bàdhakàbhàvàt vidhisàrthakyàya narakanyånatvasya ca kalpanàdyuktameva pårvoktadharmàdharmalakùaõànusàri dharmatvamadharmatvaü ca ÷yenàdàviti dik //
#<(vedàpràmàõyaniràsaþ)>#  #<etàdç÷apårvoktalakùaõàbhyàü dharmàdharmasvaråpe siddhe tatpramàõaü tàvat 'vedo 'khilo dharmamålam' iti vacanàdveda eveti pårvoktalakùaõayorna vedabodhitatvàsaübhavaþ /
vedasya ca svato 'pauruùeyatvena nirdeùatvàdabàdhitàrthapratãjijanakatvamapi nàsaübhavati /
bàdhitàrthapratãtijanakatvamapràmàõyam /
tacca dvedhà /
sàkùàt kàraõadoùaj¤ànàdvà /
vedajanyaj¤àne sàkhàdanyathàtvaü j¤àne tàvannastyeva /
taddhi abodhakatvàdadhigatabodhakatvàt bodhyasya tathàbhåtvàvàdvà /
tatra na tàvadabodhakatvaü vede vaktuü ÷akyam ; àkàïkùàdiyuktebhyo gçhãtasaügatikebhyo vaidikapadebhyo vàkyàrthabodhasyànubhavasiddhatvàt /
nàpyadhigatàrthabodhakatvam ; yàgàdisvargasàdhyasàdhanabhàve pratyakùàdiviùayatvàbhàvasya pratyakùasåtra eva niràkaraõàt /
bodhasya tathàbhåtatvàbhàvo hi dveghà syàt artha kriyàkàrakatvàdiguõajanyaj¤ànaviùayatvàdisàdhakàbhàvàdbàdhakamànàdvà, tatra na tàvadàdyaþ, viùayàthàrthyenotpannasya j¤ànasyàrthakriyàkàritvàdiguõàpekùayàü prayojanàbhàvàt, atathàbhåtasyàpi svapnàrthasyàrthakriyàjanakatvadar÷anena tathàbhåtasyàtathàbhåtatvaprayojakatve vyabhicàràcca /
bàdhakaü mànamapi mithyà taditi j¤ànaü, duùñakaraõaj¤àpitatvaü và /
naca vedàrthamithyàtvapratyayaþ saübhavati, svargaphalavidhiùu kùaõikakarmaõaþ àkamuùmikaphalakatvànupapattepårvàvàntaravyàpàràïgãkàreõa nirastatvàt, citràdiùu cànantaraphalànupalambhasya tadarthasatyatve 'pi càturthikanyàyena aihikàmuùmikatvena bàdhakàbhàvàt, kàrãrãphalasya tu aihikasvabhàvasyàpi vaiguõyàdanantaramanupalambhasaübhave tatràpi bàdhakàbhàvàt >#//
(vedàpauruùeyatvasya tatpauruùeyatvànumàne pramàõàntaramålatvàdinà sopàdhitvàniråpaõapårvakaü vyavasthàpanam) duùñakaraõaj¤àpitatvamapi na saübhavati ; yataþ ÷abde svataþ kasyàpi doùasyàsaübhavàt puruùadoùa eva bhramàdistaddheturvàcyaþ, saca padatadarthasaübandhasya puruùakçtatve tadà÷ritasya bhramàdeþ tadbodhàdhãnapadàrthaj¤ànahetukavàkyàrthapramàõe 'pi saükràntitaþ syàt, vedasyaiva và pauruùeyatave /
tatra padapadàrthasaübandhasya tàvatpratipàdyapratipàdakabhàvaråpasyàbhidhànakriyàgabhrasyàpi padàrthasaübandhaþ sarvo 'nyasmàtpratipadyate, mahyavahàravaditi nyàyena svaråpato j¤àpitatvàt pravàhànàditvànna pauruùeyatvam /
tathà vedasyàpi vedàrthasyàlaukikatvena tadviùayasya vàkyasya samålasya kartçj¤ànasyàsaübhavànna pauruùeyatvam /
yadi vedasyàpi pauruùeyatvaü tadà yogamahimnà sarvaj¤ànàü svabhàvataþ sarvaj¤asye÷rvarasya ca j¤ànapràmàõyàvi÷eùeõa tadubhayavacaso vi÷eùasya vaktuma÷akyatavena manvàdismçtitulyatavameva syàt  //
nanu - vedaþ pauruùeyaþ, vàkyatavàt,kàlidàsàdivàkyavat, ityanumànàt kàñhakàdisamàkhyàdar÷anàt 'trayo vedà ajàyante' ti ÷rute÷rca vedasya kathaü na pauruùeyatvam ? yukta¤caitat ; anyathà mantràrthavàdasiddhapralayasya satvena tadànãmadhyetéõàü vedasyàpi nà÷àt mantràrthavàdàdhigamàsaübhavenetarapadàrthavat j¤ànàsaübhàvàpatteþ, ata itarasçùñivadvedasyàpi puruùakartçkatvameva /
ataeva vaktrà yatpratãtimuddi÷ya yadvàkyamuccaritaü, tasya tatparatvamiti lokasiddhatàtparyasyàpi pauruùevàkye saübhavena upakramopasaühàràdervedavàkyagatatàtparyanirõàyakakalpanamapi nàpadyate, saturàü ca ÷abdaj¤ànapramàõyasyàptavàkyàdhãnatvena ÷abdotthaj¤ànasyàpràmàõyànàpatti÷rca /
samàkhyànasya ca siddhàntyabhimatapravacananimittatvenopàdane tasya kupuruùasàdhàraõyena asàdhàraõavyapade÷ànupapattistadavasthaipava /
ataþ pauruùeya eva vedaþ, tathàtve 'pi 'tadvidàü ca smçti÷ãle' ityuktatvàdvedavitpraõãtavaiùamyamàtreõaiva smçtitulyatvànàpattiþ iti - cet, na; pauruùeyatve pauruùeyavàkyapràmàõya tatkartçpratyayàdhãnasiddhikatvàdava÷yasmartavyaråpakarturniyamenàsmaraõàttadabhàvapratãteþ /
naca chandogaprasiddhasya yonigranthasya kartçsmareõa pauruùeyatvàpattiþ ; tasya pauruùeyatave sàmna uttaramåhagranthasrå pàñhenaiva pràptyà 'yadyonyàü' taduttarayorgàyatã' tivacanaveyarthyàpattyaivàpauruùeyatavasiddheþ /
vàkyatvahetukànumànamapi pramàõàntaramålatvena sopàdhikamityaprayojakam ; pauruùeyavàkye tathaiva sattvàt, vedàrthasya pratyakùàgràhyatvàt /
'trayo vedà ajàyante' tyàdi tu 'uccaircà kriyate upàü÷u yajuùà uccaiþ sàmne' ti vidhi÷eùatvenàrthavàdaråpatvanna svàrthe pramàm /
yadi caite vidhayaþ kartrapekùàþ syuþkh tataþ svargakàmavidhyapekùitasvargasvaråpabodhakàrthavàdavadidamapi svàrthe pramàõaü bhavet vidhyapekùitakartçpratipàdakatvena, natvetadasti /
etena mantràrthavàdebhyaþ sçùñipralayasiddhirnirastà; teùàmapi vidhyantara÷eùatvena svàrthe pràmàõyàbhàvàt, kàñhakàdisamàkhyàyà api kañhàdiùu vi÷eùavçttipravacanàti÷ayena kenàpyupapatteþ, kañhaiþ paramparayàdhãyamànatvena và tatsaübhavàcca /
naca mànavàdisamàkhyànàmapi pravacananimittatvàpattyà smçtyàderapi tathàtvàpattiþ, àdyantanàmàvalismaraõaråpadçóhakartçsmaraõena tàsàü kartçparatvàt /
ataeva 'vàsiùñhasrå àrùa vi÷rvàmitrasyàr''ùe' iti prativàkyaü kartçsmaraõamapi çùidar÷anàdismaraõàt sçùñyàdau tatra vauyadar÷anamàtreõaivopapannamiti na vasiùñhàdikartçkatvavàdinà etàdç÷ayogeneva kàñhakàdisamàkhyànàpamupapàdanãyatavàcca, kartrajanyatave 'pi yatpratãtyartha yadvàkyaü tatparaü taditi tàdarthyaråpatàtpaùasya vede'pyupapannatvena tadanupapattyàpàdanasyàyuktatavàcca, pràmàõyaghañitayàvatpadàrthànàü arthàvabodhakatvànadhigatàrthabodhakatvàdiråpàõàü vede 'pi saübhavenà'ptavàkyajanyatvàbhàve 'pi tadupapatte÷ca /
astuvà arthavàdàdipramàõakam sçùñipralayàdikaü vedàdinà÷a÷rca ; tathàpi saüsàrasyànàditvenaikakalpasamutthitaü vedaü kalpàntarer i÷rvaraþ sarvaj¤atvàdupadi÷atãtyeva kalpanàlaghavenopapattau pratikalpaü racanàkalpanàgauravasyànnayàyyatavena ne÷rvarakartçkatvakalpanaü yuktam /
saüsàrasya sàditve hi abhinavànupårvãviracanamava÷yaü yuktam /
saüsàrasya sàditve hi abhinavànupårvãviracanamava÷yaü abhyupeyaü syàt /
naca tatsaübhavati ; sçùñeþ pårva vedàbhàvàt vedaikasamadhigamyadharmàdharmàbhàve tadanuùñhànàbhàvàt kalpàntarotpannapràõinàü sukhaduþkhotpattyanupapatteþ, vàkyaracanasya janyaj¤ànapårvakatvadar÷anena ri÷rvare janyaj¤ànakalpanàprasaügàpatte÷rca, nityaj¤ànasya vedapràmàõyàdhãnasiddhitvenetaretarà÷rayàt, 'sati vedapràmàõye tadbodhitanityaj¤ànavattvena ri÷rvarasya tatkartçtvaü, tatkartçtvena ca vedapràmàõyamiti /
etena - kùityàdikaü sakartçkaü, kàryatvàt, ityanumànena nityaj¤ànavadã÷rvarasiddhau tadãyaj¤ànamålakatvena vedasya pràmàõyam iti - paràstam ; tàvatàpyanityaj¤ànavata eva kùityàdikartçsiddhau tadãyaj¤ànasyàpi målapramàõaü vinà pràmàõyàsiddheþ /
ataeva ' yasya niþ÷rvasitaü vadà' iti ÷rutirapi niþ÷rvàsavadaprayatnasiddhatvaü vadati; vedasya càsmaryamàõakartçkatvenàjanyatvasyeva pratãteþ /
ànupårvãvi÷eùavi÷iùñavarõàtmakasya vedasya varõasvaråpeõa nityatve 'pi ànupårvãvi÷eùasyoccàraõasàmagrã janyatvenànityatvam /
sagakàle ca tajjàtãyànupårvã kàcidastãti kàryaråpeõànàditvenaiva nityatvaü, na gaganàdivat svaråpeõànàditvenetyarthe siddhe kathamapyapràmàõyakàraõàbhàve svata eva nirdeùàdabàdhitapratãtyutpattisaübhavàdyuktameva pårvoktaü dharmàdharmalakùaõadvayam  //
#<<B1>.>#