Yasomitra: Sphutartha Abhidharmakosavyakhya = Abhidh-k-vy
Based on the edition by Unrai Wogihara: SphuÂÃrthà AbhidharmakoÓavyÃkhyà by YaÓomitra,
Tokyo 1932-1936.


Input by Seishi Karashima
Proofread by Siglinde Dietz (pp. 1-440) and Klaus Wille (pp. 441-723)


#<...># = BOLD for quotes and references



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





sphuÂÃrthÃ
abhidharmakoÓavyÃkhyÃ

I
(dhÃtunirdeÓo nÃma prathamaæ koÓasthÃnam)

[Tib. 1b] namo mÃrabalapramathanÃya.

mahÃbalo j¤ÃnasamÃdhidanto
ya÷ pa¤jaraæ janmamayaæ vidÃrya |
viveÓa nirv­tyaÂavÅæ praÓÃntÃæ
taæ ÓÃst­nÃgaæ Óirasà namÃmi. ||
paramÃrthaÓÃstrak­tyà kurvÃïaæ ÓÃst­k­tyam iva loke |
yaæ buddhimatÃm agryaæ dvitÅyam iva buddham ity Ãhu÷. ||
tena vasubaædhunÃmnà bhavi«yaparamÃrthabandhunà jagata÷ |
abhidharmapratyÃsa÷ k­to 'yam abhidharmakoÓÃkhya÷. ||
abhidharmabhëyasÃgarasamuddh­tasyÃsya ÓÃstraratnasya |
vyÃkhyà mayà k­teyaæ yathÃrthanÃmà sphuÂÃrtheti. ||
guïamativasumitrÃdyair vyÃkhyÃkÃrai÷ padÃrthaviv­tir yà |
suk­tà [Tib. 2a] sÃbhimatà me likhità ca tathÃyam artha iti. ||
siddhÃntÃrthÃpas­tà kvacitkvacid yà tu tai÷ k­tà vyÃkhyà |
tÃm udbhÃvya yathÃvad vihiteha mayÃnyathà vyÃkhyÃ. ||
abhidharmavibhëÃyÃæ k­taÓramà ye 'bhidharmakoÓe ca |
pravicÃryatÃm iyaæ tair vyÃkhyà yuktà na và yuktÃ. ||
yuktà ced grÃhyeyaæ na eed apohyÃnyathà vidhÃtavyà |
na hi vi«ame 'rthe skhalituæ na saæbhaven mÃd­ÓÃæ buddhi÷. ||

#<ya÷ sarvathà sarvahatÃndhakÃra÷
saæsÃrapaækÃj jagad ujjahÃra
tasmai namask­tya yathÃrthaÓÃstre
ÓÃstraæ pravak«yÃmy abhidharmakoÓam.>#

ity asya ÓlokasyÃrthaæ viv­ïvÃna ÃcÃrya Ãha. ÓÃtraæ praïetukÃma÷ svasya (#<Abhidh-k-vy 2>#) ÓÃstur mÃhÃtmyaj¤ÃpanÃrthaæ guïÃkhyÃnapÆrvakaæ tasmai namaskÃram Ãrabhata iti. ÓÃstram abhidharmakoÓaæ praïetukÃma÷ kartukÃma÷ svasya «Ãstur ÃtmÅyasya ÓÃstu÷. sa hi bhagavÃn ÃcÃryasyÃtmÅya÷ ÓÃstÃ. tacchÃsanapratipannatvÃt. [Tib. 2b] tena và ÓÃstrà mahÃkaruïÃparatantreïa sakalo loka÷ svatvena parig­hÅta÷. tasmÃd ÃcÃryasyÃpi svatvena g­hÅtasya sa bhagavÃn sva÷ ÓÃstà bhavati. mÃhÃtmyaj¤ÃpanÃrtham iti. mahÃtmatvaæ mÃhÃtmyaæ svaparÃrthapratipattisampat tajj¤ÃpanÃrthaæ tadavabodhÃrtham. guïÃkhyÃnapÆrvakaæ guïakathanapÆrvakaæ tasmai namaskÃram Ãrabhate tasmai praïÃmaæ
karotÅty artha÷. atÅtakÃlatvÃd ÃrabdhavÃn iti vaktavye vartamÃnakÃle padaprayogo 'dyÃpi namaskÃrÃrambhÃbhiprÃyÃt. Ói«yaparaæparayà và namaskÃrÃraæbhÃvirÃmÃt. ÓabdaÓÃstre 'pÅd­Óa eva Óabdaprayogo d­Óyate. atha ÓabdÃnuÓÃsanam. athety ayaæ Óabdo 'dhikÃrÃrtha÷ prayujyata iti. guïÃkhyÃnamÃtreïa mÃhÃtmyÃvabodho na namaskÃreïeti cet. na. tasya tatsÆcakatvÃt. namaskÃreïa hi mÃhÃtmyaæ sÆcyate. atha và guïÃkhyÃnenaiva mÃhÃtmyaæ j¤Ãpyate na namaskÃreïa. namaskÃrÃrambhas tu svapuïyaprasavÃrtham. sadÃcÃranuv­ttipradarÓanÃrthaæ vÃ. k­tÃbhimatadevatÃpÆjÃstutinamaskÃrà hi santa÷ kriyÃm Ãrabhanta iti satÃm ÃcÃrÃt. tatra mÃhÃtmyaj¤Ãpanaæ kimartham ity Ãcak«mahe. tadgauravotpÃdanÃrtham. gauravotpÃdanaæ punas tatpravacanasatk­tyaÓravaïÃrtham. satk­tyaÓravaïaæ krameïa ÓrutacintÃbhÃvanÃmayapraj¤otpÃdanÃrtham. tadutpÃd
anaæ kleÓaprahÃïÃrtham. tat puna÷ sarvadu÷khopaÓamalak«aïanirvÃïaprÃpaïÃrtham [Tib. 3a] iti prayojanani«ÂhÃ. mÃhÃtmyaj¤Ãpanaæ tv ekam ÃcÃryeïa prayojanam uktaæ sÃk«ÃtprayojanatvÃt. taditarÃïi tv abhyÆhituæ ÓakyÃnÅti noktÃni. ya iti buddhaæ bhagavaætam adhik­tyÃheti. sÃmÃnyaÓabdo 'pi yacchabdo vihitaviÓe«aïatvÃt viÓe«av­ttir bhavati. tadyathà ya e«Ãæ brÃhmaïÃnÃæ gaura÷ ÓukravÃsÃ÷ sa evaÓarmeti. tadvad ihÃpi.

#<ya÷ sarvathà sarvahatÃndhakÃra÷
saæsÃrapaÇkÃj jagad ujjahÃra
tasmai namask­tyeti>#

buddha eva bhagavati yacchabdo vartate. na hi buddhÃd anya evaæ guïaviÓi«Âa÷ saæbhavatÅti ato vyÃca«Âe. ya iti buddhaæ bhagavantam adhik­tyÃheti. buddha iti kartari ktavidhÃnaæ. buddher vikasanÃd buddha÷. vibuddha ity artha÷. vibuddhaæ padmam iti yathÃ. atha yÃvidyÃnidrÃdvayÃpagamÃd buddha÷ prabuddha ity artha÷. prabuddhapuru«a iti yathÃ. karmakartari ktavidhÃnam (#<Abhidh-k-vy 3>#) ity apare. svayaæ budhyata iti buddha ity artha÷. karmaïy api ktavidhÃnam apy ado«aæ paÓyÃma÷. sarvaguïasaæpatsaæpannatayà sarvado«avinirmuktatayà ca buddhair anyair và buddho j¤Ãta ity artha÷. bhagavantam iti dvitÅyapadopÃdÃnam anÃdarasaæbhÃvanÃniv­ttyarthaæ. nirupapadÃnÃm abhidhÃnÃnÃæ hi loke anÃdaro d­Óyate. evadatta iti. vinayavibhëÃkÃrÃs tu catu«koÂikÃæ kurvanti. asti buddho na bhagavÃn. pratyekabuddha÷ svayaæbhutvÃd buddha iti Óakyate vaktum. na tu bhagavÃn. aparipÆrïadÃnÃdisaæbhÃratvÃt. yo hi mÃhÃtmyavÃn sa bhagavÃn ucyate. asti bhagavÃn na buddha÷. caramabhaviko bodhisattva÷ paripÆrïadÃnÃdipÃramitatvÃt [Tib. 3b] anabhisaæbuddhatvÃc ca. asty ubhayathà buddho bhagavÃn. asti nobhayathà etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. ato buddhaæ bhagavantam ity ubhayaviÓe«aïam. hatam asyÃndhakÃram anena veti hatÃndhakÃra÷. «a«ÂhÅbahuvrÅhau mÃrgeïa hatam iti kart­bhÆto mÃrgo adhyÃhÃrya÷. t­tÅyÃbahuvrÅhau tu mÃrgeïeti karaïam adhyÃhÃryam. apara Ãha. vigrahadvayapradarÓanaæ hana hiæsÃgatyor iti hantyarthadvayaparigrahÃrtham. yadà hatam asyÃndhakÃram iti vigraham. tadà gatyartho hantir g­hyate. gatam asyÃndhakÃram ity artha÷. yadà punas t­tÅyÃbahuvrÅhi÷. tadà hiæsÃrtho hantir g­hyate. hiæsitam anenÃndhakÃram ity artha÷. evam uttarayo÷ padayor aikapadyaæ k­tvà paÓcÃt saptamÅtatpuru«aæ karoti. sarvasmin hatÃndhakÃra÷ sarvahatÃndhakÃra iti. tathà ca sati hataÓabdo 'tra na pÆrvaæ nipatati. saptamÅsamÃsas tv iha kena lak«aïena bhavatÅti cintyam. saptamÅ Óauï¬air iti samÃsa÷. hatÃndhakÃraÓabda÷ ÓauïdÃdi«u paÂhyate. Óauï¬ÃdÅnÃm Ãk­tÅk­tatvÃt tatrÃsyÃnupraveÓo 'vagantavya÷. saptamÅti yogavibhÃgÃd vÃ. utsargeïa và samÃsa÷. saha supeti sub iti vartamÃne subantaæ subantena saha samasyate. yatre«Âam iti ak­talak«aïo và tatpuru«o mayÆravyaæsakÃdi«u dra«Âavya ity anena và katham upasarjanÅbhÆtam andhakÃraæ sarvasminn ity anenabhisaæbadhyate. satyaæ nÃndhakÃram anenabhisaæbadhyate. andhakÃraghÃtas tv anenÃbhisaæbadhyate. yena hy andhakÃraghÃtena yogÃd bhagavÃn hatÃndhakÃra÷. sa
tasyÃndhakÃraghÃta÷ sarvÃdhÃro 'vagantavya÷. yathà ak«e«u dhÆrta iti. yena dhaurtyalak«aïena guïena yogÃt. asau dhÆrta÷ so 'k«ÃdhÃra÷. evam ihÃpy avagantavyam. anyathÃpi ceha saæbhavantaæ samÃsaæ paÓyÃma÷. sarvasmin hataæ sarvahatam. sarveïa prakÃreïa sarvahataæ sarvathà sarvahatam. sarvathà sarvahatam asyÃndhakÃram anena veti sarvathà sarvahatÃndhakÃra÷. evaæ hataÓabdasyÃndhakÃreïa sÃmÃnÃdhikaraïyam (#<Abhidh-k-vy 4>#). na ca pÆrvanipÃta iti. sarveïa prakÃreïeti kli«ÂÃkli«ÂÃndhakÃravigamata÷. sarvasmin j¤eye dvÃdaÓÃyatanalak«aïe. sarvaæ sarvam iti brÃhmaïa yÃvad eva dvÃdaÓÃyatanÃnÅti sÆtre vacanÃt. kim atra ÓÃrvaraæ tamo 'ndhakÃraÓabdenocyate. nety Ãha. aj¤Ãnaæ hi bhÆtÃrthadarÓanapratibandhÃd andhakÃram ity avagantavyam. andhakÃraÓabdo hi naiÓe tamasi prasiddha÷. andham iva janaæ karotÅti andhakÃra÷. sadbhÆtaghaÂapaÂÃdirÆpadarÓanapratibandhÃt. tatsÃdharmyÃt aj¤Ãnam [Tib. 4a] apy andhakÃrÃkhyaæ labhate. bhÆtÃrthadu÷khÃdisatyadarÓanapratibandhÃt. tac ceti tad aj¤Ãnam. pratipakÓalÃbheneti ÃryamÃrgalÃbhena. vipak«a÷ kleÓa÷ vipak«apratighÃtÃya pak«a÷ pratipak«a iti k­tvÃ. atha và j¤Ãnaæ anÃsravam aj¤Ãnapratipak«a÷ tasya lÃbhena. atyantaæ sarvathà sarvatra j¤eye puïaranutpattidhamatvÃt hatam asamudÃcÃraprahÃïÅk­tam ity artha÷. ato 'sÃv iti bhagavÃn. pratyekabuddhaÓrÃvakà apy abhyarhitavÃt pratyekabuddhaÓabda÷ pÆrvanipÃta÷. kÃmam ity anuj¤ÃyÃm. na tu sarvatheti. akli«ÂasaæmohÃnatyantavigamÃt. nanu ca sarvaæ sÃsravavastu ÓrÃvakapratyekabuddhÃnÃm api buddhavat prahÅïam. kim idam ueyate. kli«Âasaæmohasya te«Ãm atyantavigama iti. tathà hy uktam. nÃham ekadharmam apy anabhij¤Ãya aparij¤Ãya du÷khasyÃntakriyÃæ vadÃmÅti. tathà nÃham ekadharmam apy aparij¤ÃyÃprahÃya du÷khasyÃntakriyÃæ vadÃmÅti. tasmÃc chrÃvakapratyekabuddhÃnÃm api tad akli«Âam aj¤Ãnaæ cak«urÃdivac chandarÃgaprahÃïÃt prahÅïam eva. anyathà hi ÓrÃvakapratyekabuddhÃnÃæ du÷khÃntakriyà na bhavet. satam asty etad evam. prahÅïam eva te«Ãæ kli«Âavad akli«Âam apy aj¤Ãnaæ. tat tu te«Ãæ cak«urÃdivat prahÅïam api samudÃcarati. buddhasya tu prahÅïaæ san na samudÃcarati. ata eva ca viÓe«itaæ punaranutpattidharmatvÃt hatam [Tib. 4b] iti. anyathà tat sarvathà sarvatra j¤eye prahÅïam ity evÃvak«yat. ye tu vyÃcak«ate ÓrÃvakapratyekabuddhÃnÃæ kli«ÂasaæmohamÃtravigamÃt saækleÓaviniv­ttir iti. tad apavyÃkhyÃnam e«Ãæ yathoktam iti pratyÃcak«yate. tathà hy e«Ãm iti vistara÷. tathà hÅti
yasmÃd ity
artha÷. atha và tatheti yathà na sarvathà tatheti. hiÓabdo hetau. e«Ãm iti ÓrÃvakapratyekabuddhÃnÃæ. buddhadharme«v ÃveïikÃdi«u. ativiprak­«ÂadeÓakÃle«u cÃrthe«u ativiprak­«ÂadeÓe«u ativiprak­«ÂakÃle«u ca. anantaprabhede«u cÃbuddhadharmasvabhÃve«v api rÆpÃdi«v arthe«u. bhavaty evÃkli«Âam aj¤Ãnaæ samudÃcaraty eva tad ity artha÷. tatra ye buddhadharmà ÃveïikÃdaya÷. te«u svabhÃvaparamasÆk«magambhÅratvÃd buddhÃd anye«Ãm aj¤Ãnam. yathoktaæ. jÃnÅ«e (#<Abhidh-k-vy 5>#) tvaæ ÓÃriputra tathÃgatasya ÓÅlaskandhaæ samÃdhiskandhaæ praj¤Ãskandhaæ vimuktiskandhaæ vimuktij¤ÃnadarÓanaskandham iti bhagavatà p­«Âena sthaviraÓÃradvatÅputreïoktam. no hÅdaæ bhagavann iti. ye tv anye 'rthà rÆpiïa÷ paramÃïusaæcitÃ÷. te ativiprak­«ÂadeÓà yadi bhavanti. ye 'py avij¤aptyarÆpiïa÷. te 'pi yady ativiprak­«ÂadeÓÃdhÃratvÃt ativiprak­«ÂadeÓà bhavanti. te«v api te«Ãm aj¤Ãnam anekalokadhÃtvantaritadeÓatvÃt. ÓrÆyate hi sthaviramaudgalyÃyanasya ativiprak­«ÂadeÓamÃrÅcÅlokadhÃtujÃtasvamÃt­deÓaparij¤Ãnam. ativiprak­«takÃle«v apy atÅte«u anÃgate«u và te«v arthe«v atibahukalpÃntarÃntaritavinÃÓaprÃdurbhÃvatvÃt [Tib. 5a] te«Ãæ bhavaty evÃj¤Ãnam. ÓrÆyate hi sthaviraÓÃriputreïa mok«abhÃgÅyakuÓalamÆlÃdarÓanÃt pravrajyÃpek«apuru«apratyÃkhyÃnam. bhagavatà tu tasya mok«abhÃgÅyaæ d­«Âam uktaæ ca

mok«abÅjam ahaæ hy asya susÆk«mam upalak«aye
dhÃtupëÃïavivare nilÅnam iva kÃæcanam

iti. sa ca puru«a÷ pravrÃjita iti. anantaprabhede«v iti. dhÃtugatiyonyupapattyÃdiprabhede durbodhe«v arthe«u. te«Ãm aj¤Ãnaæ bhavaty eva. tathà hy Ãha.

sarvÃkÃraæ kÃraïam ekasya mayÆracandrakasyÃpi
nÃsarvaj¤air j¤eyaæ sarvaj¤abalaæ hi tajj¤Ãnam

iti. tÃny etÃni catvÃry aj¤ÃnakÃraïÃni bhavanti. te«Ãæ kvacid ekaæ kvacid dve kvacit trÅïi kvacit catvÃsrÅti saæbhavato yojyÃni. ity Ãtmahitapratipattisampad iti vistara÷. ÃtmahitÃya pratipatti÷ Ãtmahitapratipatti÷. Ãtmahitapratipatte÷ sampat Ãtmahitapratipattisampat phalani«pattir ity artha÷. sà ceyaæ saæpat j¤ÃnaprahÃïasaæpatsvabhÃvà veditavyÃ. parahitapratipattisaæpad api tathaiva carcanÅyÃ. apare vyÃcak«ate. Ãtmahitapratipattir ÃtmahitapratipÃdanam. Ãtmahitopagraha ity artha÷. tasyÃ÷ sampat Ãtmahitapratipattisampat. evaæ parahitapratipattisaæpad api vyÃkhyeyÃ. sà puna÷ sarvadu÷khopaÓamanirvÃïapariprÃpaïasvabhÃvÃ.

#<saæsÃrapaÇkÃj jagad ujjahÃreti>#

vacanÃt. saæsaraïaæ saæsÃra [Tib. 5b] ÃjavaæjavÅbhÃva÷ janmamaraïaparaæparety artha÷. atha và saæsaranty asmin sattvà iti saæsÃras traidhÃtukam. saæsÃra÷ paÇka iva saæsÃrapaÇka÷ paækasÃdharmyÃt. ata Ãha. saæsÃro hi jagadÃsaÇgasthÃnatvÃd duruttaratvÃc ca paÇkabhÆta iti. paÇko hi loke avasÃdÃtmakatvÃt ÃsaÇgasya sthÃnam. ata eva ca duruttara÷. caæcalatvÃd và parÃÓrayottaraïÅyatvÃd (#<Abhidh-k-vy 6>#) và duruttara÷. saæsÃro 'pi hi t­«ïÃbhi«yanditatvÃd ÃsaÇgasthÃnam. duruttaraÓ ca tasmÃd eva d­«ÂivicikitsÃvispanditena. buddhÃpÃÓrayottaraïÅyatvena và duruttara÷. tatrÃvamagnaæ tÃdÃtmyanupraveÓata÷ samudÃyÃvayavarÆpato vÃ. jagat sattvalokam atrÃïam anÃkrandam anukampamÃna÷ karuïÃyamÃno bhagavÃn saddharmadeÓanÃhastapradÃnai÷. saddharmadeÓanà eva hastÃ÷. te«Ãæ pradÃnÃni. uttÃraïÅyabahutvÃd bahuvacanaæ. tair yathÃbhavyaæ abhyuddh­tavÃn. yathÃbhavyam iti anucyamÃnam api gamyate loke tathà d­«ÂatvÃt. tadyathà brÃhmaïÃn ÃnÅya bhojayÃmÃsety ukte. ye tatra bhojayituæ Óaktà grÃme nagare và saænihitÃh. tÃn eva bhojayÃmÃseti gamyate. sarvalokabrÃhmaïÃnÃæ bhojayitum aÓakyatvÃt. evam ihÃpi yo jano bhavyo 'bhyuddhartum. tam evabhyuddh­tavÃn iti. ato yathÃbhavyam iti vyÃca«Âe.

#<tasmai namask­tyeti>#

Óirasà praïipatya kriyÃspadÅbhÆtatvÃn nama÷Óabdasya praïipatyÃrtho namask­tyaÓabdo bhavati. praïipÃtaÓ ca loke Óirasà pratÅta iti Óirasety Ãha. vÃÇmanonamaskÃro 'pi atranuktasiddho guïÃkhyÃnapÆrvakatvÃt manaskarmapÆrvakatvÃc ca kÃyakarmaïa÷. tasmai iti kiælak«aïeyaæ caturthÅ. atra bahavo vyÃkhyÃnakÃrà muhyanti. ÃcÃryaguïamatis tacchi«yaÓ cÃcÃryavasumitra Ãhatu÷. nama÷Óabdayoge caturthÅ. nama÷svastisvÃhÃsvadhÃlaæva«a¬yogÃc ceti. tad etad ayuktam. svatantrasya nama÷Óabdasya yoge sà caturthÅ bhavati. asvatantraÓ cÃyaæ nama÷Óabda÷ kriyÃspadÅbhÆtatvÃt. ata eva cÃnenaivÃcÃryeïa vyÃkhyÃyuktau

#<namask­tya muniæ mÆrdhneti>#

karmalak«aïà dvitÅyà prayuktÃ. tasmÃn na nama÷Óabdayoge caturthÅti. dvitÅyÃyÃ÷ sthÃne caturthÅ prayuktety apare. tad idam e«Ãm icchÃmÃtram. na hi lak«aïam asyÃstÅti. kena tarhÅyaæ caturthÅ. saæpradÃnalak«aïeyaæ caturthÅti vyÃcak«mahe. kathaæ saæpradÃnasaæj¤Ã. karmaïà yam abhipraiti. sa saæpradÃnam iti. cÆrïikÃreïa karmaÓabda ubhayathà varïyate. pÃribhëikaæ karma laukikaæ ceti. tatra yadà kartur Åpsitatamaæ karmeti pÃribhëikaæ karmÃÓrÅyate. tadà kartur Åpsitatamena yam abhipraiti. sa saæpradÃnasaæj¤o bhavati. brÃhmaïÃya gÃæ prayacchatÅti. etat siddhaæ bhavati. yadà tu karma kriyeti laukikaæ karmÃÓrÅyate. tadà kriyayà yam abhipraiti. sa saæpradÃnasaæj¤o bhavatÅti. tad etat siddhaæ bhavati. yuddhÃya saænahyati. patye Óeta iti. saænahanakriyayà yuddham abhipraiti kartÃ. Óayanakriyayà patim iti. (#<Abhidh-k-vy 7>#) yuddhÃdÅnÃm sampradÃnasaæj¤Ã siddhà bhavati. tathehapi namaskÃrakriyayà ÓÃstÃram abhipraiti ÃcÃrya÷. tasmÃc chÃstari saæpradÃnasaæj¤Ã. saæpradÃnasaæj¤ÃyÃæ satyÃæ saæpradÃne caturthÅ 'ti caturthÅ bhavati. evaæ ca k­tvÃ

#<pÆrvaæ praïamya vadatÃæ pravarÃya ÓÃstre. |
pramÃïabhÆtÃya jagaddhitai«iïe
praïamya ÓÃstre sugatÃya tÃyina. |>#

ityevamÃdÅni kÃvyaÓÃstrÃntaroktÃni ÓabdarÆpÃïi sunÅtÃni bhavanti. yadi tarhi saæpradÃnasaæj¤aive«yate.

#<namask­tya muniæ mÆrdhneti.>#

atra dvitÅyà na prÃpnoti. nai«a do«a÷. vivak«Ãta÷ kÃrakÃïi bhavanti. yadà karmavivak«Ã. tadà dvitÅyÃ. yadà saæpradÃnavivak«Ã. tadà caturthÅ 'ti ubhayam api siddhaæ bhavati.

[Tib. 5b] #<yathÃrthaÓÃstra>#

iti. ÓÃstr iti auïÃdika÷ Óabda÷. t­nt­cau Óaæsik«Ãdibhya÷ saæj¤ÃyÃæ cÃniÂÃv iti t­npratyayÃnto 'ni ÓÃsteti bhavati. nanu ca saæj¤ÃyÃæ ÓÃsteti bhavati. na ceyaæ saæj¤Ã. saæj¤aiveyam. dvividhà hi saæj¤Ã viÓe«asaæj¤Ã sÃmÃnyasaæj¤Ã ca. viÓe«asanj¤Ã evadatto yaj¤adatta iti. sÃmÃnyasaæj¤Ã mÃtÃpitetyevamÃdikÃ. mÃtrÃdayo 'pi hi tatra saæj¤ÃyÃm eva nipÃtyante. napt­ne«Â­tva«Â­hot­pot­bhrÃt­jÃmÃt­mÃt­pit­duhit­ iti. tena yathà sarvÃsÃæ mÃtÌïÃm iyaæ saæj¤Ã mÃteti. sarve«Ãæ ca pitÌïÃæ piteti. evaæ sarve«Ãæ ca ÓÃstÌïÃm iyaæ saæj¤Ã ÓÃsteti. sa tu ÓÃstà dvividho bhavati. ayathÃrtho yathÃrthaÓ ca. [Tib. 6a] ayathÃrthaÓ ca pÆraïÃdi÷. yathÃrthaÓ ca tathÃgata iti. ato viÓina«Âi yathÃrtham aviparÅtaæ ÓÃstÅti yathÃrthaÓÃstÃ. etac ca viÓe«aïaæ parahitapratipattyupÃyasÆcanÃrtham. ata evÃha. parahitapratipattyupÃyam asyÃvi«karotÅtyevamÃdi. na tv ­ddhivarapradÃnaprabhÃveneti prabhÃvaÓabda÷ pratyekam abhisaæbadhyate. ­ddhiprabhÃvena varapradÃnaprabhÃveneti. ­ddhiprabhÃvas tadyathà vi«ïor viÓvarÆpasaædarÓanam. varapradÃnaprabhÃvas tadyathà maheÓvaro varaæ prayacchatÅti pravÃda÷. atha và tripado dvaædva÷. ­ddhiÓ ca varapradÃnaæ ca prabhÃvaÓ ceti. prabhÃva÷ ÓaktiviÓe«a÷. nanu ca buddhà api kadÃcit ­ddhiprÃtihÃryaæ vineyÃnÃm upadarÓayanti. asty etad evam. api tv ÃvarjanamÃtraæ tu te«Ãæ. anuÓÃsanÅprÃtihÃryeïa tu rÃgÃdipratipak«abhÃvanÃkrameïa saæsÃrottaraïaæ bhavati. kiæ kari«yatÅti praÓna÷.

#<namask­tyeti.>#

(#<Abhidh-k-vy 8>#) ktvÃvidhe÷ kriyÃntarapek«atvÃt. samÃnakart­kayor hi pÆrvakÃle ktvÃvidhir bhavati.

#<ÓÃstraæ pravak«yÃmÅti.>#

arthaviÓe«Ãbhidyotako nÃmasamÆha÷ ÓÃstraæ. k«aïikatvÃt samuhÃnupapattir iti cet. na. tadgrÃhakabuddhirÆpasamÆhakalpanÃt. Ói«yaÓÃsanÃc chÃstram iti. [Tib. 6b] kiæ ÓÃstram iti kiæ nÃmadheyam ity abhiprÃya÷.

(I.2ab) #<abhidharmakoÓam>#

ity asya nirvacanaæ vak«yate. ÃstÃæ tÃvad etat.

avayavÃrthÃvabodhapÆrvaka÷ samudÃyÃrthÃvabodha÷ ity avayavÃrthaæ tÃvat
p­cchati. ko 'yam abhidharmo nÃmeti. 1.

#<praj¤Ãmalà sÃnucarÃbhidharma>#

iti. dharmapravicayakÃle praj¤Ã pradhÃnam iti mukhyav­ttyà praj¤Ãgrahaïam.

#<amalety>#

anÃsravÃ. malÃnÃm ÃsravaparyÃyatvÃt.

#<sÃnucareti>#

saparivÃrÃ. rÃj¤Ã samaæ carann api bh­tyo rÃjÃnucara ity ucyate. tadanuv­ttikÃritvÃt. tathehÃpi samakÃlaæ caranto 'pi tatsahabhuvo dharmà anucarà evocyante. ke punas te. cittacaittÃ÷ anÃsravasaævaro jÃtyÃdayaÓ ca cittaviprayuktà iti. nanu ca cittaæ caittebhya÷ pradhÃnam. tathà hi cittasya ime citte và bhavÃÓ caittà iti. tena praj¤aiva cittasya parivÃro 'rhati. na tu cittaæ praj¤ÃyÃ÷ caitasikatvÃt asty etat. api tu dharmapravicayakÃle praj¤Ã caittasyÃpi sarvasya kalÃpasya rÃjÃyate. kvacit kaÓcid dharma÷ prÃdhÃnyam Ãskandati. tadyathà abhisaæpratyayakÃle ÓraddhetyevamÃdi. anÃsrava÷ pa¤caskandhaka iti. anÃsravasaævaras tasmin kalÃpe rÆpaskandha÷. yà vedanÃ. sa vedanÃskandha÷. yà saæj¤Ã. sa saæj¤Ãskandha÷. cetanÃdijÃtyÃdaya÷ saæskÃraskandha÷. [Tib. 7a] vij¤Ãnaæ cÃtra vij¤Ãnaskandha÷. e«a tÃvad iti. tÃvacchabda÷ kramÃrtha÷. pÃramÃrthika iti. paramÃrtha eva pÃramÃrthika÷. paramÃrthe và bhava÷ pÃramÃrthika÷. paramÃrthena và dÅvyati caratÅti và pÃramÃrthika÷. sÃæketikas tu sÃævyavahÃrika÷.

#<tadprÃptaye yÃpi ceti>#

praj¤Ã sÃnucarà so 'bhidharma iti cÃtrÃdhik­tam. tasyà anÃsravÃyÃ÷ praj¤ÃyÃ÷ prÃptyarthaæ sÃk«Ãt pÃraæparyeïa và yà ÓrutamayÅ cintÃmayÅ ca bhÃvanÃmayÅ ca praj¤Ã sÃsravà yà copapattipratilambhikà sÃnucarÃ. sÃpi sÃæketiko 'bhidharma÷. tatra Órutaprayogajà ÓrutamayÅ. yuktinidhyÃnaprayogajà cintÃmayÅ. (#<Abhidh-k-vy 9>#) bhÃvanÃprayogajà bhÃvanÃmayÅ. upapattipratilambhajà upapattipratilambhikÃ. upapattipratilambho 'syÃstÅti. ata iniÂhanÃv iti ÂhanvidhÃnÃn na v­ddhi÷. ÓrutacintÃmayy upapattipratilambhikà bhÃvanÃmayÅ cÃrÆpyÃvacarÅ catu÷skandhako 'bhidharma÷ anuparivartakarÆpabhÃvÃt. rÆpÃvacarÅ tu dhyÃnasaævarasadbhÃvÃt paæcaskandhako 'bhidharma÷.

#<yac ca ÓÃstram>#

iti abhidharmaÓÃstram abhipretaæ. tat tu sÃnucaraæ na sÃnucaram iti vyÃkhyÃbheda÷. kecit tÃvat acittacaitasikakalÃparÆpatvÃt.

#<sÃnucaram.>#

iti nÃnuvartayanti. jÃtyÃdisaæbhavÃt kecid anuvartayanti. ekaskandhako hy asÃv abhidharma÷. dviskandhako vÃ. tasya ca jÃtyÃdaya÷ santÅti. anye tu vyÃcak«ate ÓÃstram iti [Tib. 7b] j¤ÃnaprasthÃnaæ. tasya ÓarÅrabhÆtasya «a pÃdÃ÷. prakaraïapÃda÷ vij¤ÃnakÃya÷ harmaskandha÷ praj¤aptiÓÃstraæ hÃtukÃya÷ saægÅtiparyÃya ity atas tad api ÓÃstraæ sÃnucaram eva pÃraæparyeïa pÃramÃrthikÃbhidharmaprÃptaye sÃæketiko 'bhidharma ity ucyate. upapattipratilambhikà hi praj¤Ã ÓÃstraÓravaïÃt tadartham anusarati. tasyÃ÷ ÓrutamayÅ ÓrutamayyÃÓ cintÃmayÅ cintÃmayyÃ÷ sÃsravà bhÃvanÃmayÅ tasyà anÃsravà praj¤Ã jÃyata iti anukrama÷. tad ayam iti. tad iti vÃkyopanyÃse. ayam iti svalak«aïadhÃraïatvena nirukta÷ pÃramÃrthika÷ sÃæketiko 'bhidharma÷. praramÃrthadharmam iti. paramasya j¤ÃnasyÃrtha÷ paramÃrtha÷. paramo vÃrtha÷ paramÃrtha÷ sarvadharmÃgratvÃt paramÃrtha÷. paramÃrthaÓ cÃsau dharmaÓ ca paramÃrthadharma÷. dharmalak«aïaæ veti. svasÃmÃnyalak«aïaæ khakkhaÂalak«aïa÷ p­thivÅdhÃtur anityaæ du÷kham ityevamÃdi. tat pratyabhimukha÷ pratilambhÃya prativedhÃya avabodhÃya và abhimukho dharma÷ abhidharma÷. kugatiprÃdaya iti tatpuru«asamÃsa÷. nanu ca lak«aïenÃbhipratÅ Ãbhimukhya iti avyayÅbhÃva÷ prÃpnoti. yadà hy abhir lak«aïena saha samasyate. tadÃvyayÅbhÃva÷. tadyathà abhyagni ÓalabhÃ÷ patanti. Óalabhapatanaæ agninà lak«yate. so 'gnir asya lak«aïaæ. na tv ayaæ dharmo 'nyasya lak«aïam. kiæ tarhi. lak«ya÷. svayam evÃbhimukhyÃt. ÓÃstrÃkhyo 'pi sÃæketiko 'bhidharma÷ prÃpaïÃyÃbhidyotanÃya và nirvÃïaæ dharmalak«aïaæ và praty upani«adbhÃvenÃbhimukha÷. kimaæga pÃramÃrthika ity atas tatpuru«asamÃsenÃbhidharma iti siddhaæ bhavati.

(I.2cd) ukto 'bhidharma iti. svabhÃvaprabhedanirvacanato avayavÃrtho 'vabuddha÷. (#<Abhidh-k-vy 10>#) samudÃyÃrthas tu na tÃvad ity ata÷ samudÃyÃrthaæ p­cchati. idaæ tu ÓÃstraæ katham abhidharmakoÓam iti.

#<tasyÃrthato 'sminn.>#

iti. tasyÃbhidharmasaæj¤akasya ÓÃstrasyÃnantaroktatvÃt grahaïaæ.

#<arthata>#

iti na vya¤janata iti. arthato 'yam

#<anupraveÓo>#

[Tib. 8a] na sÃkalyena. tasmÃd yathÃpradhÃnam ity avyayÅbhÃva÷. antarbhÆta÷ pravi«Âa iti. etac chÃstraæ madÅyaæ tasyÃrthasya koÓasthÃnÅyaæ bhavati. koÓasad­Óaæ. etasminn arthe «a«ÂhÅtatpuru«asamÃsa÷. abhidharmasya koÓo 'bhidharmakoÓa iti. yatra hy asi÷ praviÓati. sa tasya koÓa÷. atha và so 'bhidharmo j¤ÃnaprasthÃnÃdir etasya madÅyasya ÓÃstrasyÃÓrayabhÆta÷. tato hy Ãr«Ãd abhidharmÃd etan madÅyaæ ÓÃstraæ nirÃk­«Âam. arthata ity adhik­tam. ata÷ sa evÃsyÃbhidharma÷ koÓa iti. etasminn arthe bahuvrÅhisamÃsa÷. abhidharma÷ koÓo 'syeti abhidarmakoÓa÷. yato hy asir nirÃk­«yate. sa tasya koÓa iti. etac chÃstram abhidharmakoÓam iti. samudÃyÃrtho 'py asyÃvagamita iti sÆcayati.

(I.3) kimarthaæ punar abhidharmopadeÓa÷ kiæ prayojanam ity artha÷. saprayojanasya hi ÓÃstrasya pratyÃsa÷ sÃdhur bhavet. na ni÷prayojanasya. kena cÃyaæ prathamata upadi«Âa÷. kena cÃyam abhidharma Ãdito deÓita÷. Ãptopadi«Âasya hi ÓÃstrasya pratyÃso 'rharÆpa÷ syÃd ity abhiprÃya÷. prathamata iti viÓe«aïam. bhadantakÃtyÃyanÅputrÃdÅnÃæ piï¬Åkaraïena paÓcÃd upadeÓasya siddhatvÃt. prathamata upadeÓe hi vivÃda÷. yata iti vistara÷. yata÷ kÃraïÃt. ÃcÃrya÷ ÓÃstrakÃra÷. abhidharmakoÓaæ pratyÃsaÓÃstraæ vaktuæ praïetum Ãdriyate. Ãdaram karotÅty artha÷. evaæ k­te praÓnadvaye abhidharmaÓÃstrasya saprayojanatÃm ÃptopadeÓatÃæ ca pradarÓayann Ãha. 2.

#<dharm̾̕ pravicaya>#

iti vistara÷.

[Tib. 8b] #<yato>#

vinà dharmapravicayena rÆpaæ vedanà anityaæ du÷kham ityevamÃkÃreïa.

#<nÃsti kleÓopaÓamÃbhyupÃya÷.>#

anya iti vÃkyaÓe«a÷. sa eva tu kleÓopaÓamÃbhyupÃya iti arthÃd Ãpannaæ bhavati. tadyathà nÃhÃreïa vinà prÃïasaædhÃraïopÃya ity ukte sa evÃhÃra÷ prÃïasaædhÃraïopÃya ity arthÃd Ãpannaæ bhavati. tadvad etat. yadi kleÓopaÓamo (#<Abhidh-k-vy 11>#) na syÃt kiæ syÃd iti. ata Ãha.

#<kleÓaiÓ ca bhramati bhavarïave 'tra loka>#

iti. anena kleÓopaÓamasyÃvaÓyakartavyatÃæ darÓayati. bhava÷ saæsÃra ity ekÃrtha÷. bhava evÃrïavo bhavÃrïava÷. majjanasthÃnasÃdharmyÃt samudrakalpo bhava÷. etasmin bhavÃrïave atra. pratyak«Åk­tapa¤copÃdÃnaskandhalak«aïavyatiriktabhavaprati«edhÃrtham atragrahaïam. atra loko bhramati tÃdÃtmyÃvasthÃnÃt. tÃdÃtmyavasthÃnato 'pi hi adhikaraïanirdeÓo d­Óyate. tadyathà anyapÃdapÃnupayogena palÃÓe«v ÃrÃma÷ sthita iti. v­ttau tu hetvarthatÃæ t­tÅyÃyÃ÷ sÆcayatà hetumaïïicà hetvartha ukta÷. kleÓÃÓ ca lokaæ bhramayantÅti. ata ity uddi«ÂahetupratyÃmnÃya÷. yata evam. ata uddi«Âo 'bhidharma ity artha÷. dharmapravicaya÷ kleÓopaÓamopÃyo nÃnyo dharma ity abhidharmopadeÓaka÷ saæbandha ity ata uktaæ

#<taddhetor>#

iti. sa eva hetus taddhetu÷. tasya tasmÃd vÃ

#<taddhetor>#

iti. tasya dharmapravicayasyÃrthe 'bhidharmopadeÓahetuko dharmapravicaya÷.
kathaæ nÃme dharmapravicaya÷ syÃd ity abhidharma upadi«Âa÷ ÓÃstrà buddhena. [Tib. 9a] ata eva. na hi vinÃbhidharmopadeÓena Ói«ya÷ Óakto dharmÃn pravicayitum iti.

#<udita>#

iti vader ni«ÂhÃyÃæ k­tasaæprasÃraïasyaitad rÆpam. na tu iïa utpÆrvas yÃrthÃyogÃt. udita ity ukta÷ upadi«Âa ity ekÃrtha÷.

#<kileti.>#

kilaÓabda÷ parÃbhiprÃyaæ dyotayati. ÃbhidhÃrmikÃïÃm etan mataæ. na tv asmÃkaæ sautrÃntikÃnÃm iti bhÃva÷. ÓrÆyante hy abhidharmaÓÃstrÃïÃæ kartÃra÷. tadyathà j¤ÃnaprasthÃnasya ÃryakÃtyÃyanÅputra÷ kartÃ. prakaraïapÃdasya sthaviravasumitra÷. vij¤ÃnakÃyasya sthaviradevaÓarmÃ. harmaskandhasya ÃryaÓÃriputra÷. praj¤aptiÓÃstrasya ÃryamaudgalyÃyana÷. hÃtukÃyasya pÆrïa÷. saægÅtiparyÃyasya mahÃkau«Âhila÷. ka÷ sautrÃntikÃrtha÷. ye sÆtraprÃmÃïikà na ÓÃstraprÃmÃïikÃ÷. te sautrÃntikÃ÷. yadi na ÓÃstraprÃmÃïikÃ÷ kathaæ te«Ãæ piÂakatrayavyavasthÃ. sÆtrapiÂako vinayapiÂako 'bhidharmapiÂaka iti. sÆtre 'pi hy abhidharmapiÂaka÷ paÂhyate. traipiÂako bhik«ur iti nai«a do«a÷. sÆtraviÓe«Ã eva hy arthaviniÓcayÃdayo 'bhidharmasaæj¤Ã÷ (#<Abhidh-k-vy 12>#) ye«u dharmalak«aïaæ varïyate. etadÃÓaÇkÃniv­ttyartham Ãhu÷. sa tu prakÅrïa ukto bhagavateti vistara÷. yathà sthaviraharmatrÃtena udÃnÃ

#<anityà bata saæskÃrÃ>#

ityevamÃdikà vineyavaÓÃt tatratatra sÆtra uktà vargÅk­tà ekasthÅk­tÃ÷. evam abhidharmo 'pi dharmalak«aïopadeÓasvarÆpo vineyavaÓÃt tatratatra bhagavatokta÷ [Tib. 9b] sthavirakÃtyÃyanÅputraprabh­tibhir j¤ÃnaprasthÃnÃdi«u piï¬Åk­tya sthÃpita iti Ãhur vaibhëikÃ÷. vibhëayà dÅvyanti caranti và vaibhëikÃ÷. vibhëÃæ và vidanti vaibhëikÃ÷. ukthÃdiprak«epàÂhak. 3.

(I.4-6) #<sÃsravÃnÃsravà dharmÃ>#

iti. saha Ãsravai÷ sÃsravÃ÷. na santy Ãsravà e«v iti anÃsravÃ÷. sÃsravÃÓ cÃnÃsravÃÓ ceti samÃsa÷. svasÃmÃnyalak«aïadhÃraïÃd dharma÷. e«a sarvadharmÃïÃæ samÃsanirdeÓa iti. etÃvanto dharmà yad uta sÃsravÃÓ cÃnÃsravÃÓ ca. naitadvyatiriktà dharmÃ÷ santi. tasmÃd Ãha sarvadharmÃïÃm iti. samÃsanirdeÓa iti saæk«epanirdeÓa÷. vistaranirdeÓas tu paÓcÃd à ÓÃstraparisamÃpter bhavi«yati anye 'pi samÃsanirdeÓÃ÷ santi. saæsk­tà asaæsk­tà rÆpyarÆpiïa÷ sanidarÓanÃnidarÓanà ityevamÃdaya÷. kimartham ayam eva samÃsanirdeÓa ukta÷. kasminn ukte na paryanuyoga÷. atha và sÃækleÓikavyÃvadÃnikapak«apradarÓanÃrthaæ tadarthatvÃc chÃstrasya. tatpak«advayÃvabodho hi saækleÓapak«am apahÃya vyavadÃnapak«ÃsevanÃn ni÷ÓreyasÃvÃptir bhavet.

#<saæsk­tà mÃrgavarjitÃ÷
sÃsravÃ>#

iti saæsk­tà eva nÃsaæsk­tÃ÷. hetupratyayajanità rÆpÃdaya÷ saæsk­tÃ÷. kiæ sarve. nety Ãha.

#<mÃrgavarjitÃ÷>#

mÃrgasatyena varjitÃ÷. mÃrgasatyasya saæsk­tatvÃt prasaÇga ity ata evaæ viÓina«Âi. etad uktaæ bvhavati. mÃrgasatyaæ varjayitvà sarve saæsk­tÃ÷ [Tib. 10a] sÃsravà iti. kathaæ punas te sÃsravÃ÷. yady ÃsravasaæprayogÃt kli«Âà eva cittacaittÃ÷ sÃsravÃ÷ syu÷. nÃnye. athÃsravasahotpÃdÃd ekasyÃæ saætatau samudÃcaratkleÓasya sattvasya yathÃsaæbhavaæ pa¤copÃdÃnaskandhÃ÷ sÃsravÃ÷ syu÷. nÃsamudÃcaratkleÓasya. nÃpi bÃhyà dharmÃ÷. athÃsravÃïÃæ ye ÃÓrayÃ÷. te sÃsravà iti. «a¬ evÃyatanÃni ÃdhyÃtmikÃni sÃsravÃïi syu÷. athÃsravÃïÃm ÃlambanÃni sÃsravÃïi. nirodhamÃrgasatyam api sÃsravaæ prÃpnoti. Ærdhvà ca bhÆmir ÆrdhvabhÆmyÃlambanair Ãsravai÷ sÃsravà syÃd ity ata Ãha.

(#<Abhidh-k-vy 13>#)
#<ÃsravÃs te«u
yasmÃt samanuÓerata>#

iti. tasmÃt sÃsravà iti pÆrvam evÃdhyÃhÃryas tasmÃcchabda÷. anuÓerata iti pu«Âiæ labhanta ity artha÷. prati«ÂhÃæ labhanta ity artho vÃ. pu«ÂilÃbhe prati«ÂhÃlÃbhe và te rÃgÃdaya÷ saætÃyante. apare vyÃcak«ate. yathÃnuÓete mamÃyam ÃhÃra iti pathyo 'nuguïÅbhavatÅty artha÷. tathà rÃgÃdayo 'pi te«u dharme«u anuÓerate. anuguïÅbhavantÅty artha÷. rÃgÃdyabhi«yanditakarmanirvartità hi sÃsravà dharmÃ÷.

#<karmajaæ lokavaicitryam>#

iti vacanÃt. pratyayÃnuguïyenÃnuÓerate pu«Âiæ labhanta ity anuÓayÃ÷. anuÓerate anuguïà vartante pratyayà e«v iti và [Tib. 10b] anuÓayÃ÷. anuÓayanaæ cai«Ãm Ãlambanata÷ saæprayogato và dra«Âavyaæ. guïamatis tv ÃcÃrya iha vyÃca«Âe. kiæ kÃraïaæ yat sarvadharme«v ÃsravÃïÃm ÃlambanÅbhavatsu saæsk­tà eva mÃrgavarjitÃ÷ sÃsravà ucyante iti. sarvadharmÃ÷ sÃsravÃïÃm Ãlambanam ity anabhidhÃrmikÅyam etat. ÃkÃÓapratisaækhyÃnirodhayor ÃsravÃnÃlambanatvÃt. «a¬ eva hy anuÓayà anÃsravÃlambanÃ÷ paÂhyante. te ca nirodhamÃrgÃlambanà evÃ.

#<mithyÃd­gvimatÅ tÃbhyÃæ yuktÃvidyÃtha kevalÃ
nirodhamÃrgad­ggheyÃ÷ «a¬ anÃsravagocarÃ>#

iti vacanÃt. tasmÃn na sulikhitam etad iti paÓyÃma÷. kÃmam iti yady apÅty artha÷. atha và kÃmam iti nipÃto 'bhyupagamÃrtha÷. abhyupagamyata eva nirodhamÃrgasatyÃlambanà api Ãsravà upajÃyanta ity artha÷. tatra nirodhamÃrgasatyayo÷. anuÓayanirdeÓa eva j¤Ãpayi«yÃma iti.

#<nÃnÃsravordhvavi«ayà asvÅkÃrÃd vipak«ata>#

ity atra. yad dhi vastv Ãtmad­«Âit­«ïÃbhyÃæ svÅk­taæ bhavati. tatrÃnye 'py anuÓayà anuÓayitum utsahante. Ãrdra iva paÂe rajÃæsi saæsthÃtuæ. na caivam anÃsravam. nÃpy Ærdhvà bhÆmi÷. ato na tadÃlambanÃs te«v anuÓerate. vipak«abhÆtau ca nirvÃïamÃrgau tadÃlambanÃnÃæ kleÓÃnÃm. Ærdhvà ca bhÆmir adharÃïÃm. ato 'pi na te«u prati«ÂhÃæ labhante. tapta ivopale talÃni pÃdÃnÃm iti. 4.

[Tib. 11a] #<anÃsravà mÃrgasatyaæ trividhaæ capy asaæsk­tam>#

ity arthÃpattisiddhatvÃt na sÆtrayitavyam etad iti evaæ codye ÃcÃryaguïamatis tÃvad Ãha. vaktavyam evedaæ. kiæ kÃraïaæ. dvividho hi mÃrgo laukiko lokottaraÓ ca. ato viÓe«Ãrthaæ punar abhidhÅyate. ata eva cÃtra mÃrgasatyagrahaïam. (#<Abhidh-k-vy 14>#) prasiddhaæ cÃrthÃpattyà gamyate nÃprasiddhaæ. aprasiddhaæ cÃsaæsk­tam iti. apare vyÃcak«ate. t­tÅyarÃÓyÃÓaækÃniv­ttyartham arthÃpattisiddham apy etat punar ucyate. yathà hi tisro vedanà bhavanti. sukhà du÷khà adu÷khÃsukhà ceti. evaæ dharmà api saæbhÃvyeran. sÃsravà anÃsravÃ÷ sÃsravÃnÃsravÃÓ ceti. atha và naiva sÃsravà nÃnÃsravaÓ ceti. tena ye 'rthÃpattyà nirastÃ÷. kiæ te 'nÃsravà eva utÃho sÃsravÃnÃsravà eva. Ãhosvin nobhayatheti saædihyeta. asti hi sÃsravÃnÃsravatvavikalpÃvakÃÓa÷. katham iti. vaibhëikaprakriyà tÃvad

#<dvidhà sÃnuÓayaæ kli«Âam akli«Âam anuÓÃyakair>#

iti vacanÃt. ye cak«urÃdayo bÃhyà và rÆpÃdayo 'kli«ÂÃ÷. te 'nuÓayÃnair evÃsravai÷ sÃsravà nÃnanuÓayÃnai÷. prahÅïais tair ananuÓayÃnair Ãsravair na sÃsravÃ÷. aprahÅïais tv antata÷ parasaætÃnagatair api sÃsravà [Tib. 11b] eveti. dÃr«ÂÃntikaprakriyayÃpi ca cak«urÃdayo arhatsaætÃnagatà bÃhyÃÓ ca rÆpÃdayo anÃsravÃ÷. ÃsravÃïÃm anÃÓrayatvÃt. sÃsravÃÓ ca te ÃsravÃïÃm apratipak«atvÃd iti. pÃryÃyikaæ sÃsravÃnÃsravatvaæ cak«urÃdÅnÃæ kalpyata iti saædeha÷. tatsaædehaviniv­ttyartham idam ucyate.

#<anÃsravà mÃrgasatyaæ trividhaæ cÃpy asaæsk­tam>#

iti. ni«paryÃyam anÃsravà evÃmÅ na sÃsravà yathoktam iti punarvacanam. te tarhy arhaccak«urÃdayo vaibhëikai÷ kva pak«e nik«eptavyÃ÷. kiæ sÃsravapak«e athÃnÃsravapak«e iti. sÃsravapak«a iti ta Ãhu÷ kathaæ prahÅïair Ãsravais te sÃsravà vyavasthÃpyante. ye«v Ãsravà anuÓerate anuÓayitavanto anuÓayi«yante vÃ. te sÃsravÃ÷. traikÃlikÃrthavivak«ayÃpi hi loke vartamÃnÃkÃle prayogo d­Óyate. ya÷ prajà rak«ati. sa rÃjeti. yo 'pi rak«itavÃn yo 'pi rak«i«yati. sa cÃpi rÃjeti gamyata eveti. ata evaæ vyÃkhyÃyate. atha và yady api te prahÅïair Ãsravair na sÃsravÃ÷. aprahÅïais tu aparimitair Ãsravair antata÷ parasaætÃnagatair api sÃsravà eva bhavanti. nanu ca samÃsanirdeÓÃd eva

#<sÃsravÃnÃsravà dharmÃ>#

iti t­tÅyarÃÓyaprasaæga÷. [Tib. 12a] na. tatraikaÓe«anirdeÓasaæbhavÃt. sÃsravÃÓ cÃnÃsravÃÓ ca sÃsravÃnÃsravÃÓ ceti. sÃsravÃnÃsravà iti ekaÓe«a÷. asarÆpÃïÃm apy ekaÓe«a i«yate. guïo yaÇlukor iti yathÃ. apare punar Ãhu÷. arthÃpattyà siddham evaitat. spa«ÂÅkaraïÃrthaæ tu prapaæca ucyate. tadyathà viÓe«aïaæ viÓe«yeïa bahulam ity anenaiva sarvasiddham. pÆrvakÃlaikasarvajaratpurÃïanavakevalÃ÷ samÃnÃdhikaraïenetyevamÃdiprapaæca ucyate. tadvad (#<Abhidh-k-vy 15>#) etat. katamaæ trividham asaæsk­tam ity apratÅtatvÃt p­cchati. trividhagrahaïaæ iyattÃvadhÃraïÃrtham. santi hi kecid ekam evÃsaæsk­taæ nirvÃïam ity Ãhur yathà vÃtsÅputrÅyÃ÷. paramÃïvÃdayo bahavo asaæsk­tà iti vaiÓesikÃ÷. tanmataprati«edhÃrtham iyattÃvadhÃraïam. katamau dvÃv iti. pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhÃv eva p­cchati. nÃkÃÓam. ÃkÃÓasya loke prasiddhatvÃt.

#<tatrÃkÃÓam anÃv­tir>#

iti tatreti nirdhÃraïe. vÃkyopanyÃse vÃ. avakÃÓaæ dadÃtÅti ÃkÃÓam iti nirvacanam. bh­Óam asyÃnta÷ kÃÓante bhÃvà ity ÃkÃÓam ity apare.

#<anÃv­tir>#

anÃvaraïam. kart­sÃdhanaæ karmasÃdhanaæ vÃ. yo dharmo 'nyÃn dharmÃn nÃv­ïoti anyair và nÃvriyate. tad anÃvaraïasvabhÃvaæ ÃkÃÓam. tad apratyak«avi«ayatvÃt anyadharmÃnÃv­tyà anumÅyate. na tv ÃvaraïÃbhÃvamÃtram. ata eva ca vyÃkhyÃyate. yatra rÆpasya gatir iti. yadi yan nÃv­ïoti nÃvriyate vÃ. tad ÃkÃÓam. apratighà api cittÃdaya÷ saæskÃrÃs tathaiveti [Tib. 12b] ÃkÃÓaæ prÃpnuvanti. na prÃpnuvanti. pare«Ãm ÃvaraïabhÃvÃt. ­ddhimanto hi cittacaittabalena pare«Ãæ gatiæ cittÃdÅnÃæ vibadhnanti. pratisaækhyÃ-apratisaækhyÃnirodhau tarhi avibandhakatvÃd ÃkÃÓaæ prÃpnuta÷. na. tayo÷ saæyogadravyÃnutpattidharmÃïÃæ saæyogaprÃptiniyatarodhabhÆtatvena utpattivighnarodhabhÆtatvena cÃvaraïabhÆtatvÃt. atha và yasyÃnÃvaraïam eva lak«aïaæ nÃnyal lak«aïaæ. tad ÃkÃÓaæ. tayoÓ cÃnyalak«aïam astÅti na tau nirodhÃv ÃkÃÓaæ prÃpnuta÷. asarvagataæ tarhy ÃkÃÓaæ anityaæ và prÃpnoti. ÃvaraïÃbhÃve bhÃvÃt. tadbhÃve cÃbhÃvÃt. ku¬yÃdi«u hy anyasya rÆpasyÃvaraïaæ bhavatÅti. atrÃkÃÓalak«aïÃbhÃvÃt ÃkÃÓabhÃvaprasaæga÷. ku¬yÃdyapagame ca punas tad bhavatÅti anityaæ prÃpnoti. nÃnityaæ prÃpnoti. tatrÃpi ku¬yÃdyavakÃÓadÃnÃd ÃkÃÓam asty eva. yadi hi tatrÃkÃÓaæ na syÃt tasyaiva ku¬yÃder anavakÃÓatvÃd avasthÃnaæ na syÃt. yat tu tatra rÆpÃntarasyÃnavasthÃnam. tat ku¬yÃdyÃvaraïÃn nÃkÃÓÃbhÃvÃt. uktaæ hi bhagavatÃ. p­thivÅ bho gautama kutra prati«ÂhitÃ. p­thivÅ brÃhmaïa apmaï¬ale prati«ÂhitÃ. apmaï¬alaæ bho gautama kva prati«Âhitaæ. vÃyau prati«Âhitam. vÃyur bho gautama kva prati«Âhita÷. ÃkÃÓe prati«Âhita÷. ÃkÃÓaæ bho gautama kutra prati«Âhitam. atisarasi mahÃbrÃhmaïÃtisarasi mahÃbrÃhmaïa. ÃkÃÓaæ brÃhmaïÃprati«Âhitaæ anÃlambanam iti vistara÷. tasmÃd asty ÃkÃÓam iti vaibhëikÃ÷. 5.

(#<Abhidh-k-vy 16>#)
[Tib. 13a] yo visaæyoga iti viÓe«eïÃnityatÃnirodho 'pratisaækhyÃnirodhaÓ ca vyudastau bhavata÷. na hi visaæyogalak«aïau tau nirodhau. visaæyuktir visaæyoga÷ kleÓavisaæyuktilak«aïa÷. saæyogaprÃptiniyatarodhabhÆto và yo dharma÷. sa pratisaækhyÃnirodha÷. du÷k÷ÃdÅnÃm ÃryasatyÃnÃm iti viÓe«aïaparisatyÃdyÃkÃrÃ. kiæ tarhi. uttarÃdharabhÆmiÓÃntÃdyudÃrÃdyÃkÃrÃ. praj¤ÃviÓe«a iti. viÓe«agrahaïaæ kleÓaprahÃïÃnantaryamÃrgapraj¤ÃgrahaïÃrtham. tena praj¤ÃviÓe«eïa prÃpyo nirodha iti pratisaækhyÃnirodha÷. madhyapadalopaæ k­tveti. ÓÃkapÃrthivÃdÅnÃm upasaækhyÃnam. ÓÃkapriyÃ÷ pÃrthivÃ÷ ÓÃkapÃrthivà itÅ«Âyà madhyapadalopa÷. yadi pratisaækhyà anÃsravaiva praj¤Ã g­hyeta laukikamÃrgaprÃpyo nirodho na g­hÅta ity avyÃpilak«aïaæ prÃpnoti. nÃvyÃpi. sarvo hi traidhÃtukasÃsravavastunirodho 'nÃsravayà prÃpyate. na sa nirodho 'sti. yo laukikyaiva praj¤ayà prÃpyate nÃnÃsravayeti. kiæ laukikyà praj¤ayà prayojanam. yo hi laukikena mÃrgeïa kaÓcin nirodha÷ prÃpyate. sa eva punar lokottareïa prÃpyata eveti. lokottaraiva praj¤Ã tatra na laukikÅ. dravyasan pratisaækhyÃnirodha÷ satyacatu«ÂayanirdeÓanirdi«ÂatvÃn [Tib. 13b] mÃrgasatyavad iti vaibhëikÃ÷.

#<p­thakp­thag>#

iti nÃnety artha÷. yÃvanti hi saæyogadravyÃïÅti. saæyukti÷ saæyoga÷. saæyogÃya dravyÃïi saæyogadravyÃïi. saæprayujyante te«v iti và saæyogÃ÷. saæyogÃÓ ca te dravyÃïi ceti saæyogadravyÃïi. sÃsravadravyÃïÅti yÃvad uktaæ bhavati. sÃsravaæ hi dravyaæ stambhasthÃnÅyaæ saæprayojanaæ rajjusthÃnÅyaæ pudgalas tu balÅvardasthÃnÅya iti bhagavatoktam. anyatheti yady eka ity artha÷. sarvakleÓanirodhasÃk«Ãtkriyeti. samudayÃdidarÓanabhÃvanÃheyakleÓanirodhaprÃptir ity artha÷. Óe«apratipak«abhÃvanà vaiyarthyam iti. Óe«akleÓasamudayÃdidarÓanabhÃvanÃprahÃtavyÃtmakapratipak«amÃrgotpÃdanaæ ni«prayojanam ity artha÷. yat tarhy uktaæ asabhÃgo nirodha iti. kvoktaæ. sÆtre. pÆrvabhartrà viÓÃkhena g­hapatinà p­«Âayà harmadinnayà bhik«uïyoktaæ. kiæ sabhÃga Ãrye nirodha÷. asabhÃga Ãyu«man viÓÃkheti. apratisad­Óo nirodha ity artham abhisamÅk«ya p­cchati. asya ko 'rtha iti. bahutve hi sati pratisad­Óo 'nyo bhaved iti parasyabhiprÃya÷. nÃsya kaÓcit sabhÃgahetur iti. sabhÃgahetu÷ sabhÃga ity eko 'rtho hetuÓabdalopÃt. d­Óyante hi pade«u padaikadeÓÃn prayuæjÃnà vÃkye«u ca vÃkyaikadeÓÃn. tadyathà satyabhÃmà (#<Abhidh-k-vy 17>#) bhÃmà evadatto atta÷ praviÓa piï¬Åæ praviÓa tarpaïam [Tib. 14a] iti. nitya÷ khalu pratisaækhyÃnirodha÷. tasya kiæ sabhÃgahetunà prayojanam iti. asabhÃgahetur asabhÃga÷. nÃsti sabhÃgo 'syeti asabhÃgo bahuvrÅhisamÃsa÷. nÃsau kasyacid iti. nÃsau pratisaækhyÃnirodha÷ kasyacid anyasya dharmasya sabhÃgahetur iti adhik­tam. kiæ kÃraïam. saæsk­ta eveti sabhÃgahetur i«yate. tatra na sabhÃgo asabhÃga iti tatpuru«a÷. na tu nÃsya kaÓcid sabhÃgo 'stÅti. na tv asya nirodhasya kaÓcid anyo nirodha÷ sad­Óo na bhavatÅty artha÷.

#<utpÃdÃtyantavighno 'nyo nirodho 'pratisaækhyayÃ.>#

anÃgatÃnÃæ dharmÃïÃæ utpÃdasyÃtyantaæ vighna÷ atyantavighna÷ atyantaniyatarodha÷.

#<anya>#

iti apratisaækhyÃnirodha÷. sa hi pratisaækhyÃnirodhÃt anantaroktÃt anya÷.

#<'pratisaækhyayeti>#

prasajyaprati«edhe ayam akÃra÷. na pratisaækhyayà prÃpya ity artha÷. atha và paryudÃse. pratisaækhyÃyà yad anyat pratyayavaikalyam. sÃpratisaækhyÃ. tayà prÃpyo nirodho 'pratisaækhyÃnirodha÷. madhyapadalopÃt. ayuktam etat. pratyayavaikalyaæ hy abhÃva÷. katham abhÃvena sa nirodha÷ prÃpyata iti. aupacÃrikatvÃd ado«a÷. atha vÃpratisaækhyÃnirodha iti na pratisaækhyÃnirodha÷. apratisaækhyÃnirodha÷ pratisaækhyÃnirodhÃd anyatvamÃtram evocyate. na tu pratyayavaikalyasya vyÃpÃra iti. utpÃdagrahaïam anityatÃnirodhavyudÃsÃrthaæ. [Tib. 14b] anityatÃnirodho dharmasthiter atyantavighno na dharmotpÃdasya. atyantagrahaïaæ asaæj¤inirodhasamÃpattyÃsaæj¤ikavyudÃsÃrthaæ. tÃni hy anÃgatÃnÃæ cittacaittÃnÃm utpÃdavighna÷. na tv atyantaæ tÃvatkÃlikatvÃt tadvighnabhÃvasya. yathaikarÆpavyÃsaktacak«urmanasa iti vistara÷ yathety udÃharaïakathanaæ. yathaikasmin nÅlarÆpe vyÃsaktaæ cak«ur manaÓ ca yasya. sa ekarÆpavyÃsaktacak«urmanÃ÷. tasya. yÃni rÆpÃntarÃïi g­hyamÃïÃt nÅlÃd anyÃni nÅlÃntarapÅtalohitÃvadÃtÃdÅni varïarÆpÃïi saæsthÃnarÆpÃïi ca Óabdagandharasaspra«ÂavyÃni ca sarvÃïi atyayante pratyutpannam adhvÃnaæ atikrÃmanti. atÅtam adhvÃnaæ pratipadyanta ity artha÷. tadÃlambanair iti. tÃni nÅlantarÃdÅni anantaroktÃni ÃlambanÃni e«Ãæ. te tadÃlambanÃh. ke. paæca vij¤ÃnakÃyÃ÷. tai÷. na «akyam utpattum iti bhÃvasÃdhanam etat. na hi te samarthà iti vistara÷. na hi te paæca vij¤ÃnakÃyà atÅtaæ vi«ayaæ svÃlambanam api Óaktà grahÅtuæ. vartamÃnÃlambanatvÃt paæcÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ. athÃnyad idÃnÅæ nÅlantarÃdikaæ vartamÃnam (#<Abhidh-k-vy 18>#) Ãlambya kasmÃn notpadyante. na Óakyam evaæ bhavituæ. sarvadharmÃïÃæ catu«ke niyatatvÃt. hetau phala ÃÓraya Ãlambane ceti. yasya vij¤Ãnasya yad Ãlambanaæ. tad eva [Tib. 15a] tasyÃlambanaæ bhavet. bhaven nÃnyad iti. ÃlmbanapratyayavaikalyÃt te paæca vij¤ÃnakÃyà na punar utpadyante. ata Ãha. sa te«Ãæ apratisaækhyÃnirodha iti vistara÷. te«Ãæ paæcÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ pratyayavaikalyÃt prÃpyate ÃlambanapratyayavaikalyÃt. caturbhir eva hi pratyayair hetusamanantarÃlambanÃdhipatipratyayaiÓ cittacaittà utpadyamÃnà utpadyante. te«Ãm anyataravaikalye 'pi anutpatti÷. samanantarapratyayavaikalyÃd ity apare. samanantarapratyayo hi tadÃnÅæ cittacaittalak«aïa ekasyaiva tasya nÅlavij¤Ãnasya utpattÃv avakÃÓaæ dadÃti. netare«Ãæ nÅlantarÃdivij¤ÃnÃnÃæ. yugapadvij¤ÃnotpattyasambhavÃt. udÃharaïamÃtraæ caitat. evaæ k«ÃntilÃbhyÃdÅnÃæ paæcÃnÃm api ÃpÃyikÃnÃæ anÃgatÃnÃæ skandhÃnÃæ tadutpattiviruddhapratyayasaæmukhÅbhÃvena
pratyayavaikalyÃt apratisaækhyÃnirodha÷ prÃpyate ity udÃhÃryaæ. apratisaækhyÃnirodham eva cÃbhisaædhÃya srotaÃpannaæ pudgalam adhik­tyoktaæ bhagavatà niruddhà asya narakÃs tiryaæca÷ pretà iti. tad evaæjÃtÅyakÃnÃæ anÃgatÃnÃæ dharmÃïÃæ pratyayavaikalyÃt. pratisaækhyÃm antareïa utpÃdasya niyatarodhabhÆto yo dharma÷. so 'pratisaækhyÃnirodha ity ucyate. na hi pratyayavaikalyamÃtrÃd atyantaæ tadanutpattir upapadyate. punas tajjÃtÅyapratyayasÃænidhye tadutpattiprasaægÃt. ko hi tadà tadutpattau vibandha÷ syÃd iti vaibhëikÃ÷. [Tib. 15b] catu«koÂikaæ cÃtreti vistara÷. atra pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhalak«aïanirdeÓe catu«koÂikaæ catu«prakÃraæ praÓnavisarjanaæ. kim arthaæ. vyutpÃdanÃrthaæ. tadyathÃtÅtapratyutpannotpattidharmÃïÃæ sÃsravÃïÃæ iti. sÃsravatvÃt pratisaækhyÃnirodha eva labhyate. atÅtapratyutpannÃnÃm utpÃdasya k­tatvÃt. utpattidharmÃïÃæ cÃvaÓyaæbhÃvÃt. nÃpratisaækhyÃnirodho labhyate. utpÃdÃtyantavighnalak«aïo hy apratisaækhyÃnirodha÷. tadyathÃnutpattidharmÃïÃæ anÃsravasaæsk­tÃnÃm iti. atyantavighnitotpÃdatvÃd e«Ãm anutpattidharmatvaæ. ataÓ ca te«Ãm apratisaækhyÃnirodho labhyate. tadyathà «a¬bhÆmikÃnÃm anÃgamyadhyÃnÃntaradhyÃnabhÆmikÃnÃæ ÓraddhÃnusÃrimÃrgÃïÃm ekasmiæ saæmukhÅbhÆte Óe«ÃïÃæ paæcÃnÃm apratisaækhyÃnirodho labhyate. na tu pratisaækhyÃnirodho 'nÃsravatvÃt. na hi nirdo«aæ prahÃïÃrhaæ bhavati. anutpattidharmagrahaïaæ atÅtapratyutpannotpattidharmanirÃsÃrthaæ. anÃsravagrahaïaæ sÃsravanirÃsÃrthaæ. saæsk­tagrahaïam asaæsk­tanirÃsÃrthaæ. asaæsk­tam api hi svabhÃvato [Tib. 16a] 'nutpattidharmakaæ. atas tatprasaægo mà bhÆd iti tad viÓe«aïaæ. ke«Ãæcid (#<Abhidh-k-vy 19>#) evaæ pÃÂha÷. tadyathà anutpattidharmÃïÃm anÃsravÃïÃm iti.
te«Ãæ katham asaæsk­tÃnÃæ grahaïaprasaægo na bhavati. ye«Ãæ dharmÃïÃæ pratisaækhyÃnirodho 'pratisaækhyÃnirodhaÓ ca saæbhavati. te«Ãm adhikÃra÷. na cÃsaæsk­tÃnÃæ tau nirodhau saæbhavata÷. utpÃdÃtyantavighno hy apratisaækhyÃnirodho na cÃsaæsk­tÃnÃm utpÃdo 'sti. kiæ canutpattidharmÃïÃm iti paryudÃsena na¤samÃsa÷. utpattidharmebhyo ye 'nye tatsad­Óà dharmÃ÷. te 'nutpattidharmÃïa÷. ke ca tatsad­ÓÃ÷. saæsk­tà eva nÃsaæsk­tà iti. aprasaægo 'saæsk­tÃnÃm iti bruvate. santi ye«Ãm ubhayam iti pratisaækhyÃnirodhaÓ ca apratisaækhyÃnirodhaÓ ca. tadyathà sÃsravÃïÃm iti vistara÷. sÃsravatvÃd e«a÷ pratisaækhyÃnirodha÷ prÃpyate. anutpattidharmatvÃd apratisaækhyÃnirodho 'pi prÃpyate. yadà tadÃnayo÷ prÃptir abhiprÅyate nÃvaÓyam anayor yugapatprÃptir bhavati. ke«Ãæcid dhi pÆrvaæ pratisaækhyÃnirodha÷ prÃpyate. paÓcÃd apratisaækhyÃnirodha÷. tadyathÃrhata ekarÆpavyÃsaktacak«urmanasas tadanyarÆpÃdyÃlambanÃnÃæ paæcÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ. ke«Ãæcit pÆrvam apratisaækhyÃnirodha÷ prÃpyate. paÓcÃt pratisaækhyÃnirodha÷. tadyathà k«ÃntilÃbhino 'pÃyagatÅnÃæ. [Tib. 16b] ke«Ãæcid yugapat. tadyathà d­«ÂiprÃptasyÃdhimÃtrÃdhimÃtrakle«apratipak«odaye te«Ãæ adhimÃtrÃïÃm anÃgatÃnÃæ kleÓÃnÃæ pratisaækhyÃnirodhaÓ cÃpratisaækhyÃnirodhaÓ ca yugapat prÃpyate. evam anye«Ãm api saæbhavato yojyaæ. tadyathÃtÅtapratyutpannotpattidharmaïÃæ anÃsravÃïÃm iti. atÅtÃdÅnÃm e«Ãm utpÃdasya vighnayitum aÓakyatvÃt apratisaækhyÃnirodho na labhyate. anÃsravatvÃc cai«Ãæ pratisaækhyÃnirodho 'pi na labhyate. asaæsk­tÃnÃæ tÆtpÃdÃbhÃvÃt nÃpratisaækhyÃnirodho 'sti. utpÃdÃtyantavighno hi apratisaækhyÃnirodha ity uktaæ prÃk. anÃsravatvÃc ca pratisaækhyÃnirodho 'pi nÃsti. 6.

(I.7) evam asaæsk­tasyÃlpavaktavyatvÃt purastÃt tatpraÓnÃn parisamÃpayya saæsk­tÃn nirde«ÂukÃma upodghÃtam utthÃpayati.
yad uktaæ

#<saæsk­tà mÃrgavarjitÃ÷ sÃsravÃ>#

iti. katame te saæsk­tà iti.

#<te puna÷ saæsk­tà dharmÃ÷.>#

puna÷Óabda÷ prabhedÃntarapradarÓanÃrtha ukta÷ pÆrvaprabheda÷ sÃsravÃnÃsravà iti. ayaæ tu puna÷prabheda iti.asaæsk­tanirdeÓena vyavahitatvÃt. puna÷ saæsk­tagrahaïaæ asaæsk­tanirÃsÃrthaæ.

(#<Abhidh-k-vy 20>#)
#<ta>#

iti. tacchabda÷ pÆrvaprak­tÃpek«a÷. ke ca pÆrvaprak­tÃ÷. avarjitÃÓ ca ye sÃsravÃ÷. varjitÃÓ ca ye mÃrgasatyasvabhÃvÃ÷. ubhaye 'py apek«itÃ÷. kathaæ gamyate.

#<ye sÃsravà upÃdÃnaskandhÃs ta>#

iti anÃsravebhya÷ sÃsravani«kar«avacanÃt. yad

[Tib. 17a] #<rÆpÃdiskandhapaæcakaæ>#

vak«yamÃïalak«aïaæ. te 'mÅ saæsk­tà dra«ÂavyÃ÷. anyonyam e«Ãæ saægraha÷. rÆpÃdigrahaïaæ ÓÅlÃdiskandhanirÃsÃrthaæ. anye 'pi hi paæca skandhÃs santi. ÓÅlaskandha÷ samÃdhiskandha÷ praj¤Ãskandho vimuktiskandha÷ vimuktij¤ÃnadarÓanaskandhaÓ ceti. skandhagrahaïaæ rÆpÃdivi«ayanirÃsÃrthaæ. sametya saæbhÆyeti paryÃyÃv etau. atha và sametya samÃgamyÃnyonyam apek«yety artha÷. saæbhÆya saæjanyety evaæ saæÓabdasyÃrthaæ darÓayati. na hy ekapratyayajanitam iti. sarvÃlpapratyayatve 'pi avaÓyaæ dvau pratyayau sta÷.

#<caturbhiÓ cittacaittà hi samÃpattidvayaæ tribhi÷
dvÃbhyÃm anye tu jÃyanta>#

iti vacanÃt. dugdhavad iti. saæsk­taÓabdasya ni«Â÷ÃntatvÃt ni«ÂhÃntaÓabdenaiva d­«ÂÃntaæ darÓayati. dugdhavad iti dugdhaæ nÃma k«Åraæ. yat stanÃn ni«kÃsitaæ tad dugdham iti nyÃyyaæ. yat tu ni«kÃsi«yate. yac ca naiva ni«kÃsi«yate dhenustham eva vartate. tad dugdham iti na prÃptaæ. ucyate ca loke dugdham iti. evam ihÃpi ye saæskari«yante utpattidharmÃïo 'nÃgatà ye 'pi na saæskari«yante anutpattidharmÃïa÷. te 'pi saæsk­tà ity ucyante. tajjÃtÅyatvÃt svalak«aïasÃd­ÓyatvÃt.

#<ta evÃdhveti>#

vistara÷. sarvÃbhidharma÷ sÆtrÃrtha÷ sÆtranika«a÷ [Tib. 17b] sÆtravyÃkhyÃnam iti sÆtroktÃnÃm api adhvÃdÅnÃæ skandhaparyÃyarÆpÃïÃæ iha vacanaæ gatagacchadgami«yadbhÃvÃd iti. lokaprasiddham adhvÃnam apek«yÃyam adhvà vyÃkhyÃta÷. tathà hi loke kathyate. ayam adhvà grÃmaæ gato 'yam adhvà gacchati ayam adhvà gami«yatÅti. evam ihÃpi gato 'dhvà yo 'tÅta÷ gacchati yo vartamÃna÷ gami«yati yo 'nÃgata iti. adyante 'nityatayeti vÃdhvÃna ity adhik­taæ. nairuktaæ vidhÃnam apek«yÃyam artho darÓita÷. adyante (#<Abhidh-k-vy 21>#)
anityatayà bhak«yanta iti adhvÃna iti saæsk­tà evÃdhvaÓabdena bhagavatà deÓitÃ÷.

#<kathÃvastu>#

ÓabdenÃpi ta eva saæsk­tà bhagavatà deÓitÃ÷. trÅïÅmÃni bhik«ava÷ kathÃvastÆni acaturthÃny apaæcamÃni yÃny ÃÓrityÃryÃ÷ kathÃæ kathayanta÷ kathayanti. katamÃni trÅïi. atÅtaæ kathÃvastu anÃgataæ kathÃvastu pratyutpannam iti. kathà vÃkyam iti vistara÷. kathà vÃkyaæ varïÃtmaka÷ Óabda ity artha÷. tasyà vastu nÃmavi«aya ity artha÷. nÃmnà punar artho 'bhidheya÷. tathà hi vak«yati. vÃï nÃmni pravartate. nÃmÃrthaæ dyotayatÅti. yadi nÃmaiva kathÃvastu nÃma ca saæskÃraskandhaikadeÓa eveti kathaæ k­tvà kathÃvastuÓabdena saæsk­tà evoktà ity ata Ãha. sÃrthakavastugrahaïÃt tu saæsk­taæ kathÃvastÆcyate iti. anyathà hÅti vistara÷. yadi sÃrthakaæ vastu na g­hyeta prakaraïagrantho virudhyate. kathÃvastÆny [Tib. 18a] a«ÂÃdaÓabhir dhÃtubhi÷ saæg­hÅtÃnÅti. kayà punar yuktyà sÃrthakaæ vastu g­hyate. dvividha÷ kathÃyà vi«aya÷. sÃk«Ãt pÃramparyeïa ca. sÃk«Ãdvi«ayo nÃma. pÃramparyeïÃrtha÷. sa hi svavi«ayabhÆtasya nÃmno vi«aya iti. atas tasyÃpi vi«ayo vyavasthÃpyate. asaæsk­taæ kasmÃn na kathÃvastutvenoktaæ. adhvapatitasya nÃmno 'nadhvapatitena sahÃrthÃyogÃt. vi«ayo hetur iti và arthadvayavÃcakavastuÓabdaparigrahÃd vÃ. yad dhi kathÃyà vi«ayo hetupratyayaÓ ca bhavati. tat kathÃvastu. asaæsk­taæ tu na hetupratyaya÷ kathÃyà iti na kathÃvastu. atha và atÅtÃdÅnÃæ saæsk­tÃnÃm atibahurÆpatvenÃkhyÃnakaraïayogyatvÃt. evaæ caivaæ ca Åpaækaras tathÃgato 'bhÆt. evaæ caivaæ ca maitreyas tathÃgato bhavi«yati. evaæ caivaæ ca rÃjà kapphiïo bhavatÅty ata÷ saæsk­tà eva kathÃvastutvenoktà nÃsaæsk­tÃ÷. sarvasya saæsk­tasya nirvÃïam iti nirupadhiÓe«anirvÃïaæ. yady evaæ sÃsravasya tad astÅti bhavati sÃsravasya sanissÃratvayoga÷. mÃrgasatyasya tu kathaæ. kolopamaæ dharmaparyÃyam ÃjÃnadbhir dharmà api prahÃtavyÃ÷ prÃg evÃdharmà iti mÃrgasatyasyÃpi ni÷saraïaæ kalpata eveti. sarva eva saæsk­tÃ÷ sani÷sÃrà bhavanti.

#<savastukÃ>#

iti. vasanty asmin prÃk kÃryÃïi paÓcÃt tata utpattir iti. vastu hetur ity artha÷. sa e«Ãm astÅti savastukÃ÷. pravacane hi vastuÓabda÷ paæcasv arthe«u d­Óyate. svabhÃve [Tib. 18b] Ãlambane saæyojanÅye hetau parigrahe ca. svabhÃve tÃvat. yad vastu pratilabdhaæ. samanvÃgata÷ sa tena vastuneti tena svabhÃveneti gamyate (#<Abhidh-k-vy 22>#). Ãlambane. j¤eyà dharmÃ÷ katame. Ãha. sarvadharmà j¤Ãnena j¤eyà yathÃvastu yathÃlambanam ity artha÷. saæyojanÅye. yasmiæ vastuni anunayasaæyojanena saæyukta÷. pratighasaæyojanenÃpi tasminn iti. hetau. savastukà dharmÃ÷ katame. sarvasaæsk­tà dharmà iti. parigrahe. k«etravastug­havastu-Ãpaïavastudhanavastuparigrahaæ prahÃya tata÷ prativirato bhavatÅti. iha hetau vastuÓabdo veditavya÷ hetuvacana÷. kileti. kilaÓabda÷ paramataæ darÓayati. svamataæ tv asya lak«yate. savastukÃ÷ sasvabhÃvÃ÷ saæsk­tÃ÷. asaæsk­tÃs tv avastukÃ÷ praj¤aptisattvÃd iti.

(I.8) ta eva puna÷ saæsk­tà iti. ye sÃsravà anÃsravÃ÷ pÆrvam uktà iti darÓayati.

#<ye sÃsravà upÃdÃnaskandhÃs ta>#

iti. te«Ãm ity atrÃhÃryaæ. kiæ siddham iti. yad arthÃpannaæ. tad vicÃrayati. upÃdÃnaskandhÃdaya÷ sÆtre«ÆktÃ÷. teneha te vyÃkhyÃyante. sarvo 'bhidharma÷ sÆtrÃrtha iti vistareïa uktam etat. tatsaæbhÆtatuÃd upÃdÃnaskandhà iti. upÃdÃnasaæbhÆtÃ÷ skandhà upÃdÃnaskandhÃ÷. madhyapadalopÃt. yathà t­ïasaæbhÆto 'gnis t­ïÃgni÷. [Tib. 19a] tu«asaæbhÆto 'gnis tu«Ãgnir iti. upÃdÃnÃnÃæ skandhà upÃdÃnaskandhà iti «a«ÂhÅsamÃsenaiva madhyapadalopam ak­tvà anye sÃdhayanti. evaæ ca nidarÓayanti. yathà t­ïÃnÃm agnis t­ïÃgnir iti yuktaæ. ye sattvasaækhyÃtÃ÷. te upÃdÃnaskandhÃ÷ kleÓÃbhi«yanditakarmahetukatvÃt. bÃhyÃs tu bhÃvÃ÷ katham upÃdÃnaskandhÃ÷. te 'py upÃdÃnanirv­ttÃ÷.

#<karmajaæ lokavaicitryam>#

iti siddhÃntÃt. tadvidheyatvÃd và rÃjapuru«avad iti. yathà rÃj¤o vidheya÷ puru«o rÃjapuru«a÷. evam upÃdÃnÃæ vidheyÃ÷ skandhÃ÷. tadvaÓenÃlambanagatyantaraprav­tte÷. upÃdÃnÃni và tebhya÷ saæbhavantÅti. arthakathanamÃtram etat. padÃni tv evaæ vaktavyÃni. upÃdÃnÃæ saæbhavà hetavo và skandhà upÃdÃnaskandhÃ÷ pu«paphalav­k«avat. yathà pu«pÃïÃæ phalÃnÃæ và saæbhavo hetur và v­k«a÷. pu«pav­k«a÷ phalav­k«a iti vÃ. tadvat. arhatskandhà api pÃrasÃætÃnikopÃdÃnavidheyà vikriyotpÃdanÃt. tebhyo 'pi pÃrasÃætÃnikÃni upÃdÃnÃni saæbhavantÅti aviruddham e«Ãm upÃdÃnaskandhatvaæ. raïà hi kleÓÃ÷ ÃtmaparavyÃbÃdhanÃd iti. ye hy ÃtmÃnaæ parÃæÓ ca vyÃbÃdhante. te raïà yuddhÃnÅty artha÷. tathaiva ca kleÓà [Tib. 19b] iti raïà ucyante. tadanuÓayitatvÃd iti. tair anuÓayità upasevità ity artha÷. atha và (#<Abhidh-k-vy 23>#) 'nuÓayina÷ k­tÃ÷ tair anuÓayitÃ÷. tadbhÃvas tadanuÓayitatvaæ. tasmÃt. tadanuÓayitatvÃt. atha và te«Ãm anuÓayitatvaæ. tasmÃt. saraïÃ÷ sÃsravavat. sÃsravatve yad vyÃkhyÃnaæ. tad evÃsya vaktavyaæ. ÃryÃïÃæ pratikÆlatvÃt du÷kham iti. saæskÃradu÷khatayà ÃryÃïÃæ tat pratikÆlaæ. samudety asmÃd du÷kham iti samudaya iti. hetubhÆtÃ÷ skandhÃ÷ samudaya÷. phalabhÆtÃ÷ skandhà du÷kham iti varïayanti. lujyata iti loka iti. asminn eva rohitÃÓva vyÃmamÃtre kalevare lokaæ praj¤apayÃmi lokasamudayaæ ceti sÆtraæ. lujyate pralujyate tasmÃl loka iti ca bhagavataivoktaæ. lujyate vinaÓyatÅty artha÷. lujir iha g­hÅto na loka÷. nairuktena tu vidhÃnena gakÃrasya sthÃne kakÃra÷ k­ta÷. tasmÃl loka iti bhavati. d­«Âir asmiæs ti«ÂhatÅti. ye kecid bhik«ava Ãtmata ÃtmÅyataÓ ca samanupaÓyanti. ta imÃn eva paæcopÃdÃnaskandhÃn Ãtmata ÃtmÅyataÓ ca samanupaÓyantÅti vacanÃd upÃdÃnaskandhà d­«ÂisthÃnaæ bhavatÅti. bhava iti sÃsravà eva dharmÃ÷ bhavaÓabdenoktÃ÷. bhava÷ katama÷. paæcopÃdÃnaskandhà iti vacanÃd. ete ca du÷khÃdaya÷ Óabdà mÃrgasatye 'pi prasajyante. mÃrgasatyam api hi saæskÃradu÷khatayà du÷khaæ. [Tib. 20a] samanantarapratyayÃdibhÃvena cÃsmÃt sÃsravaæ vastu samudeti. lujyate ca. d­«ÂiÓ ca tad Ãlambate. bhavati ca tad utpadyate ity artha÷. nai«a do«a÷. rƬhiæ hy apek«ate Óabdaprav­tti÷. ye dharmÃ÷ saæskÃradu÷khatayà ÃryÃnÃm pratikÆlà du÷khà virodhina÷ tadutpÃdakÃ÷ prasiddhÃ÷ d­«Âipu«Âijanaka÷. anÃdimati ca saæsÃre vinaÓyanti bhavanti. te«v evÃmÅ du÷khÃdaya Ãryai÷ saæketità na mÃrgasatye. tasmÃt sÃsravà eva dharmà du÷khaÓabdÃdyabhidheyà bhavanti nÃnÃsravÃ÷. na hi gacchatÅti gaur ity ukte sarvo gantà gaur
ity ucyate. tasmÃt sÆktaæ du÷khaæ samudaya ityevamÃdi. 8.

(I.9ab) #<rÆpam>#

iti rÆpaskandha÷.

#<paæceti>#

manaindriyavyudÃsÃrthaæ.

#<arthÃ>#

vi«ayÃ÷ aryante j¤Ãyanta ity artha÷. puna÷

#<paæceti>#

grahaïaæ dharmÃyatanavi«ayanirÃsÃrthaæ.

(I.9cd) #<tadvij¤ÃnÃÓrayÃ>#

iti. tacchabdo 'rthÃn apek«ate. te«v arthe«u te«Ãæ và vij¤ÃnÃni tadvij¤ÃnÃni. (#<Abhidh-k-vy 24>#) te«Ãm ÃÓrayÃs tadvij¤ÃnÃÓrayÃ÷.

#<rÆpaprasÃdÃ>#

iti. rÆpÃïi ca tÃni prasÃdÃÓ ca ta iti rÆpaprasÃdÃ÷. anena viÓe«aïena manaindriyaæ nirastaæ bhavati. mano 'pi hi tadvij¤ÃnÃÓraya÷.

#<paæcÃnÃæ sahajÃÓ ca tair>#

iti siddhÃntÃt. [anuÓayitÃs te.] na tu mano rÆpasvabhÃvam ity ato nirastaæ. rÆpagrahaïaæ [Tib. 20b] tv iha ÓraddhÃprasÃdanirÃsÃrthaæ. tadvij¤ÃnÃÓrayà ity anena viÓe«aïena ÓraddhÃyà aprasaæga iti cet. na. bahuvrÅhikalpanÃyÃæ tatprasaægasaæbhavÃt. rÆpagrahaïe tu bahuvrÅhikalpanà nivartate. na hi rÆpamayo 'sti prasÃdo yasya tadvij¤ÃnÃny ÃÓrayatvena kalperan. prasÃdagrahaïaæ punar indriyagrÃhyavastuvyatiriktarÆpaprasÃdaviÓe«aj¤ÃpanÃrthaæ. vaibhëikà hi bruvate. bhÆtavikÃraviÓe«Ã evendriyÃïÅti. pravacane tu naivaæ. kiæ tarhi. rÆpÃdivi«ayavyatiriktÃni acchÃni atÅndriyÃïi svavij¤ÃnÃnumeyÃni indriyÃïi ye«Ãæ cak«urÃdÅni adhi«ÂhÃnÃni d­Óyante.

#<tadvij¤ÃnÃÓrayÃ>#

iti ca viÓe«aïam anyonyalak«aïasÃækaryaniv­ttyarthaæ. yadi hi rÆpaprasÃdÃÓ cak«urÃdaya ity etÃvad avak«yat. cak«ur api ÓrotrÃdi và cak«u÷. yatas tv evaæ viÓe«yate. rÆpavij¤ÃnÃÓrayo yo rÆpaprasÃda÷. tac cak«ur iti. ato lak«aïasÃækaryaæ na bhavati. na hi Órotram anyad và indriyaæ rÆpavij¤ÃnasyÃÓraya÷. evaæ yÃvat spra«Âavyavij¤ÃnÃÓrayo yo rÆpaprasÃda÷. tat kÃyendriyam iti vaktavyaæ. yathoktaæ bhagavateti. etad vyÃkhyÃnaæ sÆtrÃnugatam ity abhiprÃya÷. katham iti. ÃdhyÃtmikam iti vij¤ÃnÃÓraya ity artha÷. ÃtmaÓabdo hi cittam Ãtmety upacaryata iti vak«yate. Ãtmani adhi adhyÃtmam. adhyÃtmam eva ÃdhyÃtmikaæ. [Tib. 21a] Ãtmani cittalak«aïe kartavye hetur ity ayam artha ÃdhyÃtmikaÓabdenocyate. vij¤ÃnÃÓraya iti yÃvad uktaæ bhavati.

#<atha và yÃnÅti vistara÷. atha vÃ
tac->#

chabdena indriyÃïy abhisaæbadhyante. cak«urvij¤Ãnaæ Órotravij¤Ãnam ityevamÃdi pravacanaprasiddham etat. na tu rÆpavij¤Ãnaæ Óabdavij¤Ãnam iti. loke tu kadÃcid evaæ bhavet. tasmÃd idaæ vyÃkhyÃnÃntaram ÃÓrÅyate. tasmÃd Ãha. evaæ ca k­tvà prakaraïagrantho 'py anuv­tta iti vistara÷. katham ihÃsiddham asiddhena sÃdhyate. cak«ur eva hy asiddhaæ. tadasiddhau cak«urvij¤Ãnam apy asiddhaæ. kathaæ tat tena tadÃÓrayatayà sÃdhyate. siddhà (#<Abhidh-k-vy 25>#) evaite paæca vij¤ÃnaviÓe«Ã÷. parasparaviÓe«opalak«aïÃrthaæ tu vayam etaiÓ cak«urÃdibhis tÃn viÓe«ayanto darÓayÃma÷. etad uktaæ bhavati. etasya prathamasyaikasya svasaævedyasya vj¤ÃnaviÓe«asya ya ÃÓrayo rÆpaprasÃda÷. tac cak«urindriyaæ. evaæ yÃvad etasya paæcamasya svasaævedyasya vij¤ÃnaviÓe«asya ya ÃÓrayo rÆpaprasÃda÷. tat kÃyendriyam iti. nÃsiddhenÃsiddhasya sÃdhanaæ.

(I.10) #<rÆpaæ dvividheti.>#

cak«u«o 'rtho varïasaæsthÃnabhedÃd dvi÷prakÃra÷. lokapratÅtatvÃt tasya svalak«aïaæ anuktvà prabheda eva kathyate. varïaÓ caturvidho nÅlÃdir iti. nÅlalohitapÅtÃvadÃtà varïÃ÷. tadbhedà anya iti abhrÃdaya÷. apare vyÃcak«ate. tadbhedà anya iti nÅlÃdivarïacatu«ÂayasaæparkaviÓe«Ãt [Tib. 21b] kÃkÃï¬avarïÃdayo 'pi jÃyante. na kevalam abhrÃdya iti. saæsthÃnam Ãk­tiviÓe«a÷. punas tad evÃntargaïikena bhedena bhidyate.

#<viæÓatidheti.>#

tadyathà nÅlapÅtÃdi. saæsthÃnam a«Âavidhaæ dÅrghÃdivisÃtÃntaæ. Óe«o dvÃdaÓavidho varïa iti viæÓatidhÃ. nabhaÓ caikavarïam iti. yad dÆrato vai¬ÆryabhittyÃkÃraæ d­Óyate. v­ttaæ vartulaæ. parimaï¬alaæ cakralaæ. unnataæ sthÆlÃdirÆpaæ. avanataæ nimnarÆpaæ. yatra rÆpÃïÃæ darÓanam iti vacanaæ chÃyÃndhakÃrayor nÃnÃkaraïapradarÓanÃrthaæ. na vipaæcitaæ na vibhaktam ity artha÷.

idam iha vicÃryate. yadi nÅlÃdivarïacatu«Âayabhedà eva abhrÃdayo na tadvyatiriktà bhavanti. yatheha kÃkÃï¬Ãdivarïà noktÃ÷. tathÃbhrÃdayo 'pi na vaktavyà iti. naitad vyÃkhyÃnakÃrair vicÃritaæ. Óakyaæ tv evaæ bhaïituæ. mÃyÃrÆpasad­ÓatvÃt nÅlÃdibhedabhÆtà api te abhrÃdaya÷ p­thag uktÃ÷. tathà hi te dÆrato bhittaya iva lak«yante abhyÃsagamane tu na d­Óyante. mà kasyacid evaæ bhÆt. naitat kiæcid asti. vimatir vÃ. kim asty etat. uta bhrÃntimÃtram iti. tadviparyÃsasaæÓayaniv­ttyartham ime abhrÃdaya uktÃ÷. saæty evÃmÅ rÆpÃyatanasvabhÃvà iti. dÅrghÃdÅnÃæ pradeÓa iti. dÅrghÃdivisÃtÃnta [Tib. 22a] pradeÓa ity artha÷. kataro 'sau pradeÓa ity Ãha. kÃyavij¤aptisvabhÃva iti. kÃyavij¤aptir hi kadÃcid dÅrghà kadÃcid dhrasvà kadÃcid yÃvad visÃteti. kÅd­ÓÅ puna÷ sÃvagantavyÃ. tad ÃlambanacittasamutthÃpitaæ yat kÃyakarma. akÃyakarmasvabhÃvaæ tu dÅrghÃdivisÃtÃntaæ nirastaæ boddhavyaæ. asty ubhayathÃ. pariÓi«Âam iti. yan nirastaæ dÅrghÃdi. abhradhÆmarajomahikÃÓ ca.

(#<Abhidh-k-vy 26>#)
d­Óyate hi nÅlÃdÅnÃæ dÅrghÃdipariccheda iti. nÅlapÅtalohitÃvadÃtacchÃyÃndhakÃrÃïÃæ dÅrghÃdisaæsthÃnagrahaïaæ. tasmÃd e«Ãm api t­tÅyÃyÃæ koÂyÃm antarbhÃva ity abhiprÃya÷. kathaæ punar ekaæ dravyam ubhayathà vidyata iti. katham ekaæ dravyaæ varïasaæsthÃnÃtmakaæ bhavati. varïarÆpÃd dhi saæsthÃnarÆpaæ dravyÃntaram iti va÷ siddhÃnta÷. ubhayasya tatra praj¤ÃnÃt. varïasaæsthÃnasya tatra grahaïÃt. j¤ÃnÃrtho hy e«a vidir na sattÃrtha iti. vida j¤Ãna ity etasya dhÃtor lugvikaraïasya etad rÆpaæ vidyata iti. na tu vida sattÃyÃm ity etasya dhÃto÷ Óyanvikaraïasyaitad rÆpam ity artha÷. j¤Ãnaæ tatrobhayÃkÃraæ pravartate. na dravyaæ ekam ubhayalak«aïam iti vaibhëikaparihÃra÷. kÃyavij¤aptÃv api tarhi prasaæga ity ÃcÃrya÷. na hi kÃyavij¤aptau g­hyamÃnÃyÃæ varïagrahaïaæ na pravartate. vaibhëikÃïÃm ayam abhiprÃya÷. nÅlÃdigrahaïam ÃtapÃlokagrahaïaæ và saæsthÃnanirapek«aæ pravartate. kÃyavij¤aptigrahaïaæ tu varïanirapek«aæ. pariÓi«ÂarÆpÃyatanagrahaïaæ [Tib. 22b] tu varïasaæsthÃnÃpek«aæ pravartata iti. sautrÃntikapÃk«ikas tu ayam ÃcÃryo nainam arthaæ prayacchati. na hi cÃk«u«am etat saæsthÃnagrahaïaæ. mÃnasaæ tv etat parikalpitaæ. varïasaæniveÓaviÓe«a eva hi saæsthÃnaæ. na saæsthÃnaæ nÃma dravyaæ kiæcid asti. varïÃgrahaïe saæsthÃnagrahaïÃbhÃvÃt. etac ca karmakoÓasthÃne parÅk«i«yate.

sattvÃsattvÃkhyaÓ ceti. vÃgvij¤aptiÓabdas tadvyatiriktaÓ cety artha÷. sattvÃsattvasaækhyÃtaÓ ceti kecit paÂhanti. ayam eva ca ihÃrtho 'bhipreta÷. yadi hi sattvÃsattvasaætÃnaja iti ayam artho 'bhipreto bhavet. sattvÃkhyo vÃgvij¤aptiÓabdo 'sattvÃkhyo 'nya iti evaæ vak«yamÃïakaæ vivaraïaæ ni÷prayojanam eva. tasmÃt sattvÃsattvÃkhyaÓ ceti pÃÂha÷ sphuÂa÷ paÂhitavya÷. upÃttamahÃbhÆtahetuka iti. pratyutpannÃnÅndriyÃvinirbhÃgÃni bhÆtÃny upÃttÃni. anyÃni anupÃttÃni. upÃttÃni mahÃbhÆtÃni hetur asyeti upÃttamahÃbhÆtahetuka÷. yathà hastavÃcchabda iti. yadi sattvasaætÃnaja ity abhipreta÷. bÃhyo 'pi hi nirmito mÃnu«ÃkÃro hastavÃcchabdaæ kuryÃt. sa cÃnupÃttamahÃbhÆtahetukasvabhÃvo 'vagantavya indriyavinirbhÃgavartitvÃt. sa ca mÃnu«Åm api vÃcaæ nirmÃt­vaÓÃd bhëet. vak«yati hy

#<ekasya bhëamÃïasya bhëante sarvanirmitÃ÷.
ekasya tÆ«ïÅæbhÆtasya sarve tÆ«ïÅæbhavanti te.>#

tasya ca bÃhyanirmitaÓabdasya anupÃttamahÃbhÆtahetuka ity atra grahaïaæ. yathà vÃyuvanaspatinadÅÓabda [Tib. 23a] iti. yathÃÓabdasyodÃharaïÃrthatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 27>#)
sattvÃkhyo vÃgvij¤aptisabdo 'sattvÃkhyo 'nya iti. sattvam Ãca«Âe sattvÃkhya÷. vÃgvij¤aptiÓabdena hi sattvo 'yam iti vij¤Ãyate. taæ vÃgvij¤aptiÓabdaæ varjayitvà anya÷ Óabdo hastaÓabdo 'pi yÃvad asattvÃkhya eva. kim aæga asattvasaætÃnaja iti vyÃkhyÃtaæ bhavati. tad evam upÃttamahÃbhÆtahetuka÷ sattvÃkhyaÓ cÃsattvÃkhyaÓ ca bhavati. anupÃttamahÃbhÆtahetuko 'pi nirmitaÓabdo vÃgvij¤aptisvabhÃva÷ sattvÃkhya÷. tasyaiva hastaÓabdo vÃyuvanaspatyÃdiÓabdaÓ cÃsattvÃkhya iti. caturvidha÷ Óabdo manoj¤Ãmanoj¤abhedÃt punar a«Âavidho bhavati. yathaiko varïaparamÃïur iti. na bhÆtacatu«kadvayam upÃdÃya vartate Óadba÷. upÃdÃyarÆpatvÃt. varïaparamÃïuvad iti bhÃva÷.

#<rasa÷ «o¬heti.>#

«aïmÆlajÃtim adhik­tyaivam uktaæ. rasa«aÂkasya anyonyasamparkaviÓe«Ãt tv atibahuprakÃrà rasÃ÷ saæbhavanti. ekakadvikatrikacatu«kapaæcaka«aÂkasamparkayogÃd dhi carake tri«a«ÂÅ rasà upadi«ÂÃ÷.

sugandhadurgandhayo÷ samavi«amagandhatvÃd iti. anutkaÂotkaÂagandhatvÃd ity artha÷. asmin pak«e dvividho gandha i«Âa÷. trividhas tu ÓÃstra iti. samagaædho 'nyas t­tÅya ity artha÷. [Tib. 23b] apare punar vyÃcak«ate. samagandha iti tayor evaikadeÓa iti sa evÃrtho bhavati. ÓabdamÃtraæ tu bhidyate.

ÓÅtam u«mÃbhilëak­d iti. saæbhavaæ praty evam ucyate. yo dharma u«mÃbhilëaæ kuryÃt. tac chÅtaæ nÃmopÃdÃyarÆpaæ. grÅ«me yady api tan na kuryÃt tajjÃtÅyatvÃt tu ÓÅtam eva tad avagantavyaæ. kÃraïe kÃryopacÃrÃd iti. attumicchà jighatsà caitasiko dharma÷. tasya kÃraïaæ. antar udare kÃyendriyeïa ya÷ sp­Óyate. sà jighatsà nÃmopÃdÃyarÆpaæ. yathÃ

#<buddhÃnÃæ sukham utpÃda>#

ityÃdi abhyudayani÷ÓreyasasukhakÃraïatvÃt buddhotpÃdasya sa sukham ity ucyate. tadvat. evaæ pipÃsÃpi vaktavyÃ. saæcitÃni punas tulyanta iti sÆk«magurutvasadbhÃvÃd ity abhiprÃya÷. atrÃnumÃnaæ. sagurutvaæ rÆpÃvacaraæ vastrÃdi. ÃdhÃrÃdheyabhÃvÃt. kuï¬abadaravad iti. anugrÃhakaæ kilÃstÅti. kilaÓabdo vaibhëikamatadyotanÃrthaæ. svamataæ tu samÃdhir evÃtrÃnugrÃhaka÷. kim atra ÓÅtena parikalpiteneti. yadà tatprakÃravyavaccheda iti. yadà nÅlÃdiprakÃranimittÃbhoga÷. evaæ ÓrotrÃdivij¤Ãnam iti. ya e«a bahuvidha÷ Óabda ukta÷. tatra kadÃcid ekena dravyeïa Órotravij¤Ãnam utpadyate yadà tatprakÃravyavacchedo bhavati. kadÃcid bahubhir yadà na vyavaccheda÷. tadyathà [Tib. 24a] tÆryaÓabdasamÆham anekÃkÃratÃramandratÃdiÓabdarÆpaæ Ó­ïvata÷. evaæ ghrÃïajihvÃvij¤Ãne api svavi«aye yojye. kÃyavij¤Ãnaæ tu (#<Abhidh-k-vy 28>#) paraæ paæcabhir iti. kathaæ. kadÃcid ekena dravyeïotpadyate yadà tatprakÃravyavacchedo bhavati. kadÃcid dvÃbhyÃæ yÃvat paæcabhir yadà na vyavaccheda÷. ekena ca Ólak«ïatvÃdineti. kim atra kÃraïaæ. karkaÓatvÃdÅnÃm anyabhÆtacatu«kÃÓritatvÃt. nanu caivam iti vistara÷. yathà cak«u÷ÓrotraghrÃïajihvÃkÃyavij¤ÃnÃlambanÃny abhisamasya manovij¤Ãnaæ g­hïÃtÅti k­tvà sÃmÃnyalak«aïavi«ayaæ tad vyavasthÃpyate. tathà nÅlapÅtalohitÃvadÃtÃlambanÃnÃæ caturïÃæ cak«urvij¤ÃnÃnÃæ tÃni catvÃri bahutarÃïi cÃlambanÃny abhisamasya cak«urvij¤Ãnam ekaæ g­hïÃtÅti sÃmÃnyalak«aïavi«ayaæ tat prÃpnoti. rÆpÃyatanasÃmÃnyalak«aïam asyÃlambanam iti k­tvÃ. tathà ÓrotraghrÃïajihvÃkÃyavij¤ÃnÃny api svavi«aye«u yojyÃni. Ãyatanasvalak«aïaæ pratÅti. svaæ lak«aïaæ svalak«aïaæ. ÃyatanÃnÃæ svalak«aïaæ Ãyatanasvalak«aïaæ. cak«urvij¤Ãnavij¤eyatvÃdi. rÆpÃyatanatvÃdi vÃ. tat praty ete paæca vij¤ÃnakÃyÃ÷ svalak«aïavi«ayà i«yante pravacane. na dravyasvalak«aïaæ prati svalak«aïavi«ayà i«yante iti prak­taæ. dravyÃïÃæ nÅlÃdikÃnÃæ svalak«aïaæ nÅlÃdyÃkÃracak«urvij¤ÃnÃdivij¤eyatvaæ. [Tib. 24b] nÅlÃkÃrÃdi vÃ. na tat praty ete paæca vij¤ÃnakÃyÃ÷ svalak«aïavi«ayà i«yaæte ity ado«a÷. yugapadvi«ayasaæprÃptÃv iti. kÃyajihvendriyayor yugapadvi«ayasaæprÃpti÷ saæbhavati. dvayoÓ ca vij¤Ãnayor yugapatprav­ttir na saæbhavati. ata÷ p­cchati. katarad vij¤Ãnaæ pÆrvam utpadyata iti. yasya vi«aya÷ paÂÅyÃn. yadi kÃyendriyasya vi«aya÷ paÂutara÷ kÃyavij¤Ãnaæ pÆrvam utpadyate. atha jihvendriyasya vi«aya÷ paÂÅyÃn jihvÃvij¤Ãnaæ pÆrvam utpadyate. samaprÃpte tu vi«aye tulya ity artha÷. jihvÃvij¤Ãnaæ pÆrvam utpadyate. kasmÃt. bhoktukÃmatÃvarjitatvÃt
saætate÷. bhojanecchÃpravaïatvÃt ÃtmabhÃvasyety artha÷. pÆrvaæ jihvÃvij¤Ãnam utpadyata iti vacanÃt paÓcÃt kÃyavij¤Ãnam utpatsyata ity arthÃd uktaæ bhavati. tenÃtra vicÃryate. kiæ yo 'sau jihvÃvi«ayak«aïena saha prÃpta÷ kÃyavi«ayaksaïa ÃsÅt. tatra tat kÃyavij¤Ãnam utpadyate. Ãhosvid anyasmin kÃyavij¤Ãnavi«ayak«aïa iti. anyasminn ity Ãha. katham Ãlambananiyamo na bhidyate. nai«a do«a÷. yat tadvi«ayÃlaæbanaæ vij¤Ãnaæ. tad apratisaækhyÃnirodhaniruddhaæ. anyat tu tatsad­Óaæ kÃyavij¤Ãnam utpadyata iti. ata÷ paÓcÃt tad utpadyate ity ucyate jÃtisÃmÃnyenaikatvopacÃrÃt.

(I.11) anekakathÃprapaæcavyavahitatvÃt na«Âa ivÃvij¤apter uddeÓadhikÃra iti. ata idam upanyasyati. uktÃ÷ paæcendriyÃrthà yathà ca te«Ãæ grahaïam iti. kadÃcid ekena dravyeïa cak«urvij¤Ãnam utpadyata ityevamÃdinÃ. [Tib. 25a] te«Ãæ tu grahaïam iti karmaïi «a«ÂhÅ. avij¤aptir idÃnÅæ vaktavyeti.

(#<Abhidh-k-vy 29>#)
#<rÆpaæ paæcendriyÃïy arthÃ÷ paæcÃvij¤aptir eva cety>#

avij¤aptir evÃvaÓi«yate. tasyà lak«aïanirdeÓÃvasara iti vaktavyÃ.

#<vik«iptÃcittakasyeti.>#

kecid evaæ v­ttiæ paÂhanti. asmiæ pÃÂhe evaæ sÆtravigraha÷. vik«iptaæ nÃsti và cittam asyeti vik«iptÃcittaka÷. atha và vik«iptaæ cittaæ nÃsti và cittam asyeti vik«iptÃcittaka÷. ekasya cittaÓabdasya lopa÷. kecid evaæ paÂhanti. vik«iptasyeti. asmin pÃÂhe uttarapadadvayasya bahuvrÅhiæ k­tvà paÓcÃd evaæ vigraha÷. vik«iptaÓ cÃcittakaÓ ca vik«iptÃcittaka÷. vik«ipta÷ pudgala÷ vik«iptacitta ity artha÷. vik«iptacittasyeti tadanyacittasyÃpÅti avik«iptacittÃd anyacittasyety artha÷. tadyathà kuÓalÃyà avij¤apte÷ samutthÃpakaæ cittaæ kuÓalaæ. tadanyacitto 'kuÓalÃvyÃk­tacitta÷. sa iha vik«iptacitto 'bhipreta÷. akuÓalÃyÃs tv avij¤apter akuÓalaæ cittaæ samutthÃpakaæ. tadanyacitta÷ kuÓalÃvyÃk­tacitta÷. sa cÃpi vik«iptacitto veditavya÷. tasya. tadanyacittasyÃpi. acittakasyÃpÅti asaæj¤inirodhasamÃpattisamÃpannasyÃpi. apiÓabdenÃvik«iptasacittakasyÃpÅti vij¤Ãyata [Tib. 25b] iti. etatpudgaladvayavyatiriktasya t­tÅyasyÃpy artha÷. yo 'nubandha iti pravÃha iti. yo dharmo nityapravÃhayukta ity artha÷. pravÃhena pravÃhÅ nirdiÓyate pravÃhopalak«yatvÃt. atha và anubadhnÃtÅti anubandha÷. pravÃha iti ca vyÃkhyÃpadaæ k­tabahuvrÅhikaæ. prav­tta÷ prak­«Âo và vÃho 'syeti pravÃho dharma÷. sa eva nirdiÓyate. na tat srota÷. kuÓalÃkuÓala iti. kuÓalÃku«ala evety avadhÃraïaæ. avyÃk­to nastÅty artha÷. etena cak«urÃdayo vyadastà veditavyÃ÷. prÃptipravÃho 'py asti Åd­Óa iti. tatprÃptir api vik«iptÃvik«iptacittasyÃpi pravÃhiïÅ kuÓalÃkuÓalaiva ceti tadviÓe«aïÃrtham ucyate. mahÃbhÆtÃny upÃdÃyeti. mahÃbhÆtahetuka ity artha÷. yathendhanam upÃdÃyÃgnir bhavatÅty ukte. indhanahetuko 'gnir iti gamyate. jananÃdihetubhÃvÃd iti.

#<jananÃn niÓrayÃt sthÃnÃd upastambhopab­æhaïÃt.>#

jananahetus tebhya utpatte÷. niÓrayahetur jÃtasya bhÆtÃnuvidhÃyitvÃd ÃcÃryÃdiniÓrayavat. prati«ÂhÃhetur ÃdhÃrabhÃvÃt citraku¬yavat. upastambhahetur anucchedahetutvÃt. upab­æhaïahetur v­ddhihetutvÃt. katamÃny mahÃbhÆtÃny upÃdÃya. kim ÃÓrayamahÃbhÆtÃni. utÃho niÓrayamahÃbhÆtÃni. ÃÓrayamahÃbhÆtÃnÅty Ãhu÷. tannÃmakaraïaj¤ÃpanÃrtha iti. yasmÃd rÆpakriyÃsvabhÃvÃpi satÅ [Tib. 26a] vij¤aptivat paraæ na vij¤Ãpayati. tasmÃd avij¤aptir (#<Abhidh-k-vy 30>#) ity artha÷. rÆpakriyÃsvabhÃvÃpÅty ubhayaviÓëaïaæ. kim arthaæ. yad dhi vastu rÆpasvabhÃvam eva na k­iyÃsvabhÃvaæ. tan na paraæ gamayati. tadyathà cak«urÃdaya÷. yad api kriyÃsvabhÃvam eva na rÆpasvabhÃvaæ. tad api paraæ na gamayati. tadyathà cetanÃ. yat tÆbhayasvabhÃvaæ. tat paraæ gamayati. tadyathà vij¤apti÷. vij¤aptir hi svasamutthÃpakaæ cittaæ kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­taæ saumyaæ krÆram anubhayam iti và paraæ vij¤Ãpayati. tena vij¤aptivad iti viparÅtad­«ÂÃntaprayoga÷.

samÃsatas tv iti vistara÷. Ói«yasukhÃvabodhÃrthaæ saæk«epato vÃkyena tad avij¤aptirÆpaæ darÓayaty ÃcÃrya÷. vij¤aptisamÃdhisaæbhÆtaæ kuÓalÃkuÓalaæ rÆpam avij¤aptir iti. yathÃsaæbhavam etat yojyaæ. kÃyavÃkvij¤aptisaæbhÆtaæ kuÓalaæ prÃtimok«asaævarasaæg­hÅtaæ naivasaævaranÃsaævarasaæg­hÅtaæ ca. akuÓalaæ punar asaævarasaæg­hÅtaæ naivasaævaranÃsaævarasaæg­hÅtaæ ca. samÃdhisaæbhÆtaæ tu kuÓalam eva. tad dvividhaæ. sÃsravasamÃdhisaæbhÆtaæ dhyÃnasaævarasvabhÃvaæ. anÃsravasamÃdhisaæbhÆtaæ anÃsravasaævarasvabhÃvaæ. upÃdÃyarÆpasvabhÃvaæ ca. na cittacaitasikÃdisvabhÃvam [Tib. 26b] ity avagantavyaæ. nanu caivaæ vij¤aptir api avij¤apti÷ prÃpnoti. sÃpi uttarà sabhÃgahetubhÆtapÆrvavij¤aptisaæbhÆtÃ. kuÓalÃkuÓalam evety avadhÃraïÃt vij¤aptÃv aprasaæga÷. vij¤aptir hy avyÃkrtÃpi saæbhavati. ata eva divyaæ cak«u÷ Órotraæ ca samÃdhisaæbhÆtam api sat vij¤aptijaæ ca vipÃkarÆpaæ nÃvij¤apti÷ prasajatÅti.

atrÃcÃryasaæghabhadra idam avij¤aptilak«aïasÆtraæ dÆ«ayati.

#<nyÆnaæ ÓÃstrÃpetaæ hÃnir atasyÃ÷ prasajyate tattvaæ
apiÓabdÃdhikavacanaæ viÓe«yaæ aviÓe«itaæ cÃtra.>#

anubandho hi pravÃhas tenaiva vyÃkhÃta÷. na cÃdya÷ k«aïa÷ pravÃho mà bhÆd atiprasaæga÷. tasmÃt tasyÃtra lak«aïenÃsty avarodha iti nyÆnaæ pravÃhasya cÃdravyatvÃt adravyam avij¤aptir iti ÓÃstrÃpetaæ. samÃhitÃyÃÓ ca nÃsti vik«iptacittÃcittakasyÃnubandha iti sà cÃvij¤aptir na prasajyata iti hÃni÷. avik«iptacittakasya tadanubandhÃn nai«a do«a iti cet. ÓubhÃÓubhÃyà vij¤apter avij¤aptilak«aïaprasaæga ity atasyÃ÷ prasajyate tattvaæ. acittakasyÃpÅti cÃpiÓabdavaiyarthyaæ pÆrveïaiva k­tatvÃt. vik«iptacittakasyÃpÅti anena hi sarvasacittakÃvasthÃgrahaïaæ. kà punar anyà avasthÃ. yà dvitÅyenÃpiÓabdena saæg­hyeteti apiÓabdÃdhikavacanaæ. acittakaæ cÃdhik­tya Óubho [Tib. 27a] 'vij¤aptyanubandho viÓe«aïÅya÷. na ca vyÃkhyÃne 'pi viÓe«ita iti viÓe«yam aviÓe«itam. (#<Abhidh-k-vy 31>#) idaæ cÃparaæ viÓe«yam aviÓe«itam apratighaæ rÆpam iti. evam anekado«adu«tatvÃt na saæbaddham etal laksaïam iti. atra brÆma÷. yat tÃvad uktaæ nyÆnaæ pravÃhasyÃvij¤aptyupadeÓÃd Ãdya÷ k«aïo nÃvij¤apti÷ syÃd iti. idaæ tÃvad asau pra«Âavya÷. ko 'yaæ pravÃho nÃma. bahu«u k«aïe«u pravÃha ity ÃkhyÃ. yady evaæ Ãdyo 'pi k«aïa÷ pravÃha÷ sidhyati. prathamak«aïaprabh­tibahu«u k«aïe«u pravÃha iti k­tvÃ. tathà hy utsÃt ta¬ÃgÃd và nirgacchatÃm udakÃnÃm ÃdyodakÃvayavaprabh­ti«u pravÃhasaæj¤eti. nÃsty avyÃpità lak«aïasya. yadà cÃnubadhnÃtÅti anubandha ity acpratyayÃntena padena dravyam eva nirdiÓyate. tadà nyÆnatÃÓaækÃpi nÃsti. ata eva ÓÃstrÃpetatÃdo«o 'pi parih­to bhavati. athÃpy anubaædhanam anubaædha iti sroto 'bhidhÅyate. tathÃpy ado«o rÆpÃdhikÃrÃt. pravÃhavartitvÃt tu pravÃhaÓabdena pradarÓyate. samÃhitÃyà apy avij¤apter agrahaïaæ na bhavati. sÃpi hi yady api vik«iptacittÃcittakasaætÃnaæ nÃnubadhnÃtÅti avik«iptakasacittasaætÃnaæ tv anubadhnÃty eva. avij¤aptijÃtisÃmÃnyena tu vik«iptÃcittakasyÃpi yo 'nubandha÷. sÃvij¤aptir iti ucyate. yat punar etad uktaæ. avik«iptacittakasya tadanubandhÃn nai«a do«a iti ced iti. yady avik«iptacittasya [Tib. 27b] kevalasya yo 'nubandha÷. sÃpy avij¤aptir iti samÃhitÃyà avij¤aptes tyÃgo na bhavatÅti bravÅ«i. vij¤aptir api kuÓalÃkuÓalà tathaiva bhavatÅty avij¤aptis te prÃpnotÅti. sa cÃpy ado«a÷ ÓubhÃÓubha evety avadhÃraïÃt. vij¤aptir hy avyÃk­tÃpi saæbhavatÅti. na vij¤aptir avij¤apti÷ prasajyate. atha và prakar«agater e«a prasaægo na bhavi«yati. prakar«eïa hi yo 'nubandha÷. saivÃvij¤apti÷. na ca vij¤aptir avij¤aptivat prakar«eïÃnubadhnÃtÅti. avij¤aptyanirodhe 'pi tannirodhadarÓanÃt. yad apy uktam. apiÓabdÃdhikavacanam iti.
tad apy ayuktam uktaæ. tathà hy eka eveha sÆtre paÂhito 'piÓabda÷. v­ttau tu tena pudgaladvayena tadartha÷ sambadhyata iti dvi÷ puna÷ paÂhita÷. tenaikena sÆtrapaÂhitenÃpiÓabdena vik«iptaviparÅtam avik«iptam acittakaviparÅtaæ ca tam eva sacittakaæ t­tÅyaæ pudgalam avij¤aptyÃÓrayaæ bruvann ÃcÃrya÷ svanÃmoktaæ vik«iptÃcittakapudgaladvayaæ jÃtisÃmÃnyenÃvij¤aptyÃÓrayaæ pradarÓayan vij¤apticittacaittebhyo 'rthÃntarabhÆtÃm avij¤aptim Ãca«Âe. traya eva hi pudgalà bhavanti vij¤apticittavisabhÃgacitto vij¤apticittasabhÃgacitto acittakaÓ ca. tatra vij¤apticittavisabhÃgacitto vik«iptacitta ihÃbhipreta÷. tasya sà vÃkkÃyavij¤aptir [Tib. 28a] niruddhà bhavati. acittakasya tu cittacaittà api niruddhà iti. tatra vij¤apteÓ cittacaitasikakalÃpÃc cÃrthÃntarabhÆteyam avij¤apti÷. yata ebhyo 'nubandhinÅtvena viÓi«yate. tam evÃrthaæ darÓayann Ãha.

(#<Abhidh-k-vy 32>#)
#<vik«iptÃcittakasyÃpÅti.>#

avik«iptacittasyÃvij¤aptir vartata iti nÃtiÓaya÷. vij¤aptir api hi tasya vartate. vik«iptacittasyÃpi tu vartata ity ati«aya÷. vij¤aptir hi tasya nÃsti. avij¤aptis tv anubandhinÅti vij¤apter viÓi«yate. tathà vik«iptacittakasyÃvij¤aptir vartata iti nÃtiÓaya÷. cittacaittà api hi tasya vartanta eva. acittakasyÃpi tu vartate iti atiÓaya÷. tasya hi cittacaittà niruddhÃ÷. avij¤aptis tv anubandhinÅti cittacaittebhyo viÓi«yate. tad evaæ dharmÃntaraviÓe«aïÃrthaæ avik«iptacitto vik«iptÃcittakat­tÅyabhÆtas tenaikenÃpy apiÓabdenÃbhidhÅyate. ata eva cÃpiÓabdenÃvik«iptasacittakasyÃpÅty uktam ÃcÃryeïa. t­tÅyabhÆtatvÃt. itarathà hy apiÓabdenÃvik«iptacittakasyÃpÅty evÃvak«yat sacittakasyÃpÅti vÃ. tadyathà trayo loke manu«yÃ÷. eko dhanavÃn itarÃv api dhanamÃtravantau. tÃv abhisamÅk«ya vi«ïumitrasya dhanam astÅty ekenokte dvitÅyo vaktà bhavet. evadattayaj¤adattayor [Tib. 28b] api dhanam astÅti. apiÓabdena vi«ïumitrasyÃpy astÅti. evadattayaj¤adattagatena dvaitam ivÃpannenÃpiÓabdena sa eva vi«ïumitro lak«yate na tv avas­jyate ity artha÷. tena nÃtrÃpiÓabdo 'dhika eva. tadvad ihÃpi dra«Âavyaæ. yat punar etad uktaæ. acittakaæ cÃdhik­tya Óubho 'vij¤aptyanubandho viÓe«aïÅya iti. tad api na kiæcit. avij¤aptijÃtim adhik­tyaital lak«aïaæ praïÅtaæ. sà cÃvij¤aptijÃtir acittakasya bhavatÅti etÃvad vivak«itaæ. kim anena viÓe«itena. tvadÅye 'py avij¤aptilak«aïe Óubho 'vij¤aptyanubandho acittakam adhik­tya na viÓe«ita÷.

#<k­te 'pi visabhÃge 'pi citte cittÃtyaye ca yat
vyÃk­tÃpratighaæ rÆpaæ sà hy avij¤aptir i«yata>#

iti. e«Ã ca vij¤aptisaæbhÆtà kuÓalaivÃvij¤aptir acittakasya saæbhavatÅti caturthe koÓasthÃne j¤Ãpayi«yate. yac cÃpratigham iti aviÓe«itam iti. tad api paÓcÃd darÓayi«yÃma÷.

#<sapratighà daÓa
rÆpiïa>#

ity atra. daÓaiva dhÃtava÷ sapratighà ity avadhÃraïÃt. avij¤aptir dharmadhÃtuparipaÂhitÃ. sà tv apratigheti setsyati. tasmÃd idam ÃsmÃkÅnam evam ado«adu«Âam avij¤aptilak«aïam iti. tad evÃstu.

(I.12) #<bhÆtÃni p­thivÅdhÃtur>#

iti vistara÷. dhÃtugrahaïaæ varïasaæsthÃnÃtmakap­thivyÃdinirÃsÃrthaæ. svalak«aïopÃdÃyarÆpadhÃraïÃd [Tib. 29a] dhÃtava iti. kÃÂhinyÃdisvalak«aïaæ (#<Abhidh-k-vy 33>#) cak«urÃdyupÃdÃyarÆpaæ ca dadhÃtÅti dhÃtava÷. a«ÂÃdaÓadhÃtavas tu svasÃmÃnyalak«aïadhÃraïÃt. gotrÃrtho và dhÃtvartha÷ dhÃraïÃrtham anapeksya. «a¬dhÃdhÃtudeÓanÃyÃæ punarbhavabÅjÃrtho và dhÃtvartha÷ bhavaæ pu«ïantÅti k­tvÃ. mahattvam e«Ãæ sarvÃnyarÆpÃÓrayatvenaudÃrikatvÃd iti. sarvopÃdÃyarÆpÃÓrayatvena mahattvÃd ity artha÷. tadudbhÆtav­tti«v iti. tair mahÃbhÆtair udbhÆtà vyaktà v­ttir dh­tyÃdikà ye«u. ta ime tadudbhÆtav­ttaya÷ p­thivyaptejovÃyuskandhÃ÷. te«u. e«Ãæ mahÃbhÆtÃnÃæ mahÃsaæniveÓatvÃn mahÃracanatvÃt bhÆtaæ tanvantÅti bhÆtÃni.

#<dh­tyÃdikarmasaæsiddhÃ>#

iti. dh­tyÃdikarmanirdeÓa÷ p­thivyÃdi«u Óe«ÃnumÃnÃrthaæ. upalÃdike hi p­thivÅdravye saægrahapaktivyÆhanadarÓanÃc che«ÃïÃæ jalatejovÃyÆnÃm astitvam anumÅyate. apsu nausaædhÃraïo«ïateraïakarmadarÓanÃt p­thivÅtejovÃyÆnÃm astitvaæ. agnijvÃlÃyÃæ sthairyasampiï¬anacalanadarÓanÃt p­thivyudakavÃyÆnÃm astitvaæ. vÃyau saædhÃraïaÓÅto«ïasparÓadarÓanÃt p­thivyaptejasÃm astitvam iti vaibhëikÃ÷. vyÆhanaæ punar v­ddhi÷ prasarpaïaæ veti. v­ddhi÷ sambandhÃdhikaÓarÅraækurÃdyavayavotpatti÷. prasarpaïaæ ÓarÅrÃdÅnÃæ prabandhena deÓantarotpatti÷.

#<u«ïateti>#

svabhÃvÃbhidhÃne 'pi bhÃvapratyaya÷. u«ïa eva u«ïateti. [Tib. 29b] deÓantarotpÃdanÃt pradÅperaïavad iti. k«aïikÃnÃæ nÃsti deÓÃntaragamanaæ yatraivotpatti÷. tatraiva vinÃÓa÷. tenaivam ucyate. deÓÃntarotpÃdanasvabhÃvà bhÆtasrotasa ÅraïÃ. k«aïikatvÃt. pradÅpavat. k«aïikÃni ca bhÆtÃni. rÆpatvÃt. pradÅpavat. pradÅpaÓ ca k«aïika÷ prasiddha ity udÃharaïaæ. karmaïÃsya svabhÃvo 'bhivyakta iti. ÅraïÃkarmaïà laghutvaæ viÓi«yate. yad ÅraïÃtmakaæ laghutvaæ. sa vÃyudhÃtur iti. laghusamudÅraïo vÃyudhÃtu÷. laghv eva tu yat. tad upÃdÃyarÆpaæ.

(I.13) pravacane p­thivÅdhÃtvÃdaya÷ p­thivyÃdayaÓ coktà ity ata÷ p­cchati. ka÷ punar e«Ãæ viÓe«a iti.

#<lokasaæj¤ayeti>#

lokasaævyavahÃreïa. vÃtyeti vÃtÃnÃæ samÆho vÃtyÃ. brÃhmaïÃdibhyo yann iti samÆhÃrthe yanpratyaya÷. strÅtvÃc cÃppratyaya÷.

tathà hy arthavargÅye«Æktam iti. arthavargÅyÃïi sÆtrÃïi k«udrake paÂhante. (#<Abhidh-k-vy 34>#) te«Æktaæ.

#<tasya cet kÃmayÃnasyeti>#

vistara÷.

#<tasya>#

dehina÷

#<kÃmayÃnasya chandajÃtasya>#

yadi

#<kÃmÃ>#

vi«ayÃ

#<na sam­dhyante>#

na sampadyante.

#<Óalyaviddha ivasau rÆpyate.>#

bÃdhyata ity artha÷. bÃdhanÃrthaparicchinnenÃnena rÆpyateÓabdena rÆpyate rÆpyata iti bhik«ava ity atra sÆtre rÆpyateÓabdo bÃdhanÃrtha eva paricchidyate. Óalyaviddha÷ kÃmayÃnaÓ ca [Tib. 30a] du÷khavedayit­tvÃd bÃdhyata iti yuktaæ. rÆpaæ tu kathaæ bÃdhyate. ata Ãha. vipariïÃmotpÃdaneti. vikriyotpÃdanety artha÷. tathà cehÃrthe sati

#<Óalyaviddha iva rÆpyate>#

ity atrÃpi yadi vikriyata ity artho g­hyate. sutarÃm artho yujyate. pratighÃta iti. svadeÓe parasyotpattipratibandha÷. paramÃïurÆpaæ tarhÅti. dravyaparamÃïurÆpaæ na rÆpaæ prÃpnoti. kasmÃt. arÆpaïÃt. niravayavatve sati arÆpaïÃd ity abhiprÃya÷. pak«advaye 'py etac codyam upanyastaæ. bÃdhanarÆpaïe pratighÃtarÆpaïe ca dravyaparamÃïur niravayavatvÃn na Óakyate rÆpayitum iti. na vai paramÃïurÆpam ekaæ p­thagbhÆtam astÅti. ekam iti grahaïaæ dravyaparamÃïusaædarÓanÃrthaæ. p­thagbhÆtam asaæghÃtastham ity artha÷. tad Åd­g nÃsti. saæghÃtasthaæ nityaæ bhavati.

#<kÃme '«Âadravyako 'Óabda>#

ityÃdivacanÃt saæghÃtasthaæ tad rÆpyata eveti. arthÃd etad abhÅ«Âaæ bhavati. tad dravyaparamÃïurÆpaæ saæghÃtasthaæ rÆpyate bÃdhyate pratihanyate ca. atÅtÃnÃgataæ tarhÅti vistara÷. atÅtÃnÃgatam adeÓatvÃn na rÆpyate na bÃdhyate nÃpi pratihanyate. tad apÅti vistara÷. [Tib. 30b] tad api rÆpitam ity atÅtabÃdhanapratighÃtanÃrthena. rÆpayi«yamÃïam ity utpattidharmakam anÃgataæ. tenaivÃrthadvayena. tajjÃtÅyaæ cety utpattidharmakajÃtÅyam anutpattidharmakam (#<Abhidh-k-vy 35>#) anÃgataæ. iædhanavat. yad apÅddhaæ yad apÅndhi«yamÃïaæ tajjÃtÅyaæ ca. tad apÅndhanam. tajjÃtÅyaæ punar indhanaæ yad indhanÃrthe kalpitam aprÃpyaivÃgnim aætarà naæk«yati. avij¤aptis tarhi na rÆpaæ prÃpnoti. kasmÃt. apratighatvÃt. apratighatvena hi sà na bÃdhyate nÃpi pratihanyate. sÃpi vij¤aptirÆpaïÃd iti vistara÷. vij¤aptir avij¤aptisamutthÃpikÃ. tasyÃ÷ sapratighÃyà rÆpaïÃt avij¤aptir api rÆpyate. yathà chÃyÃsamutthÃpakasya v­k«asya pracalanÃt chÃyà pracalati. tadvat. nÃvikÃrÃd iti. anena pratij¤Ãdo«a udgrÃhyate. pareïa hy evaæ pratij¤Ãtaæ. svasamutthÃpakavikÃrÃnuvidhÃyinÅ avij¤apti÷. samutthÃpyatvÃt. v­k«achÃyÃvad iti. seyaæ pÆrvÃbhyupagamavirodhinÅ pratij¤Ã. abhyupagato hi vij¤apter vikÃre 'pi avij¤apter avikÃra÷. tathà hy aæjaliæ bhaæktvà kapotaæ kurvata÷ kÃyavij¤aptir vikriyata ity abhyupagamyate na tv avij¤apti÷. tasmÃd asÃdhanam etat. vij¤aptiniv­ttau vÃvij¤aptiniv­tti÷ syÃd [Tib. 31a] ity anena dharmiviÓe«aviparyayo 'py asyÃ÷ pratij¤Ãyà udgrÃhyate. yadi v­k«achÃyÃdharma i«yate v­k«aniv­ttau chÃyÃniv­ttir d­«Âeti. tadvat syÃt. atra kaÓcin nÃvikÃrÃd iti na samyag etad uktam iti dÆ«ayati. vikriyata evÃvij¤aptir vij¤aptivikÃre sati. m­dumadhyÃdhimÃtratve hi vij¤apter m­dumadhyÃdhimÃtratà bhavaty avij¤apter iti. tad etad ayuktaæ. kasmÃt. utpattir evÃvij¤apter evaæ bhavati. m­dur madhyÃdhimÃtrà vÃ. na tu vikÃra÷. utpannasya hi dharmasya punaranyathotpÃdanaæ vikÃra÷. tac ca rÆpaïam abhipretam. ÃÓrayabhÆtarÆpaïÃd iti apara iti. v­ddhÃcÃryavasubandhu÷. bhÆtagrahaïam ÃÓrayabhÆtapradarÓanÃrthaæ. ataÓ cetara÷ prasaæjayati. evaæ tarhi cak«urvij¤ÃnÃdÅnÃm apÅti vistara÷. cak«urÃdyÃÓrayarÆpaïÃt tadvij¤ÃnÃnÃm api rÆpatvaprasaæga÷. vi«amo 'yam upanyÃsa iti. v­ddhÃcÃryavasubandhudeÓÅya÷ kaÓcit pariharati. avij¤aptir hÅti vistara÷. chÃyà v­k«am upaÓli«ÂÃÓritya vartate. prabhÃpi maïiæ tathaiva. utpattinimittamÃtraæ tÃni te«Ãm iti. nopaÓli«ÂÃnÅti bhÃva÷. tam itara÷ itara÷. pratyÃha. idaæ tÃvad avaibhëikÅyam iti vistara÷. naitad vaibhëikamataæ. vaibhëikamataæ
tu chÃyà varïaparamÃïu÷ svabhÆtacatu«kam ÃÓritya vartate [Tib. 31b] na v­k«aæ. tathà prabhà varïaparamÃïu÷ svabhÆtacatu«kam ÃÓritya vartate na maïiæ. p­thagdravyatvÃt. ity evam anÃÓrayakÃraïatvÃn maïiv­k«ayo÷ na mahÃbhÆtavij¤aptivat upaÓli«Âe chÃyÃprabhe iti asÃmÃnyaæ d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayo÷. saty api ca tadÃÓritatva iti vistara÷. athÃpi pÃraæparyeïa tadÃÓritatvam abhyupagamyate. chÃyà svabhÆtÃÓritÃ. tÃni tu bhÆtÃni v­k«am ÃÓritÃni. prabhÃpi svabhÆtÃÓritÃ. tÃni tu bhÆtÃni maïim ÃÓritÃni. tadanuvidhÃyitvÃt. tathÃpy asÃmÃnyaæ. (#<Abhidh-k-vy 36>#) niruddhe«v apy avij¤aptyÃÓraye«u mahÃbhÆte«u tasyà anirodhÃbhyupagamÃd iti.

#<k«aïÃd Ærdhvam avij¤apti÷ kÃmÃptÃtÅtabhÆtajeti>#

siddhÃntÃt. tasmÃn na bhavaty e«a parihÃra iti. ya ukto 'bhÆd avij¤aptir hi chÃyeva v­k«am iti vistareïa.

anye punar atra parihÃram Ãhur iti. ayam evÃcÃryas tan mataæ samarthayann Ãha. ÃÓrayo bhedaæ gata iti. dvividha ity artha÷. kaÓcid rÆpyate cak«urÃdi÷ sapratighatvÃt. kaÓcin na rÆpyate. mana÷. viparyayÃt. tasmÃd asamÃna÷ prasaæga iti. cak«urvij¤ÃnÃdÅnÃm apy ÃÓrayabhÆtarÆpaïÃd rÆpatvaprasaæga iti. rÆpaïÃd rÆpam ity ÃÓrayarÆpaïÃd ity artha÷.

atra codayanti. vij¤aptisaæbhÆtÃyà avij¤apter evaæ parikareïa rÆpatvaæ bhavad bhavet. samÃdhisaæbhÆtÃyÃs tu kathaæ rÆpatvam iti. tajjÃtÅyatvÃt tad api rÆpaæ. [Tib. 32a] kiæ punas tajjÃtÅyatvaæ. mahÃbhÆtÃny upÃdÃyeti bhÃva÷. te«Ãm upÃdÃyarÆpajananÃdihetubhÆtatvÃd iti.

(I.14ab) #<indriyÃrthÃs ta eveti>#

bhagavato vineyavaÓÃt tisro deÓanÃ÷ skandhÃyatanadhÃtudeÓanÃ÷. tÃsu ca ye skandhe«u deÓità dharmÃ÷. ta eva ÃyatanadhÃtu«u deÓitÃ÷. asaæsk­tÃs tv atra kevalam atiriktÃ÷. sarvaÓ cÃbhidharma÷ sÆtravyÃkhyÃnaæ. ata idam uktaæ.

#<indriyÃrthÃs ta eveti>#

vistara÷. lÃghavikaÓ cÃyam ÃcÃryo vedanÃdiskandhalak«aïam anuktvaiva lÃghavena rÆpaskandhasvabhÃvÃn dharmÃn ÃyatanadhÃtu«u darÓayati. indriyÃïi ca indriyÃrthÃÓ ca

#<indriyarÃhÃ÷.
ta eveti>#

viÓe«aïam anyendriyanirÃsÃrthaæ anyÃrthanirÃsÃrthaæ ca. ÃyatanavyavasthÃyÃæ tu yathÃsaækhyena daÓÃyatanÃni cak«urÃyatanaæ rÆpÃyatanaæ yÃvat kÃyÃyatanaæ spra«ÂavyÃyatanam iti. dhÃtuvyavasthÃyÃæ ta eva daÓa dhÃtava÷ cak«urdhÃtÆ rÆpadhÃtur yÃvat kÃyadhÃtu÷ spra«ÂavyadhÃtur iti.

(I.14cd, 15) ukto rÆpaskandhas tasya cÃyatanadhÃtuvyavasthÃnam iti. na sakalasya rÆpaskandhasyÃyatanadhÃtuvyavasthÃnam uktaæ. avij¤aptirÆpasya vak«yamÃïatvÃt. katham idam ucyate. uktam iti. bÃhuliko nirdeÓa÷. bÃhulyena rÆpaskandhasyÃyatanadhÃtuvyavasthÃnam uktam ity artha÷. katipayamudgagulikÃsambhave 'pi mëarÃÓivyapadeÓavat.

trividho 'nubhava iti. [Tib. 32b] anubhÆtir anubhava upabhoga÷. kasya. cittasya pudgalasya vÃ. sa ca trividha÷. sukho du÷kho 'du÷khÃsukhaÓ ca. (#<Abhidh-k-vy 37>#) vastuno hlÃdaparitÃpatadubhayavinirmuktasvarÆpasÃk«ÃtkaraïasvabhÃva÷. anubhÆyate vÃnena vi«aya ity anubhava÷. anubhavatÅti vÃnubhava÷. kÃyacittopacayÃpacayatadubhayavinirmuktÃvasthÃprav­ttaÓ caiasikaviÓe«a÷ sparÓÃnubhava ity apare. anur lak«aïe sparÓacihna÷. sparÓanimittÃnubhava ity artha÷. sa vedanÃskandha÷. nimittodgrahaïÃtmiketi. nimittaæ vastuno avasthÃviÓe«o nÅlatvÃdi. tasyodgrahaïaæ pariccheda÷. tadÃtmikà tatsvabhÃvÃ. du÷khÃdÅty ÃdiÓabdena lohitÃdÅnÃæ grahaïam. asau saæj¤Ãskandha÷. yadi paricchedÃtmikà saæj¤Ã tatsaæprayoge nimittam udg­hïantÅti paæcÃpi vij¤ÃnakÃyà vikalpakÃ÷ syu÷. na syu÷. na hi paæcavij¤ÃnasaæprayoginÅ saæj¤ÃpaÂvÅ. manovij¤ÃnakÃyasaæprayoginÅ tu paÂvÅti tad eva vikalpakam uktaæ. «a saæj¤ÃkÃyà vedanÃvad iti. yathà cak«u÷saæsparÓajà vedaneti vistareïoktaæ. tathà cak«u÷saæsparÓajà saæj¤eti vistareïa vaktavyaæ.

#<caturbhyo 'nya>#

iti. caturbhya÷ skandhebhya÷ skandhÃdhikÃrÃt. rÆpaskandhÃdibhyas [Tib. 33a] tribhya uktebhyo vij¤ÃnaskandhÃc coddi«Âavak«yamÃïakÃc caturbhyo 'nye saæskÃrÃ÷ saæskÃraskandha÷. sÆtre «a cetanÃkÃyà ity uktam iti. saæskÃraskandha÷ katama÷. «a cetanÃkÃyà iti. abhisaæskaraïe pradhÃneti. evaæ caivaæ ca syÃm ity abhisaæskaraïe pradhÃnÃ. karma hetur upapattaya iti vacanÃt. chandaprÃptyÃdayas tu cetanÃnuvidhÃyitvÃt tadÃkÃrahetubhÃvÃnuvidhÃnata÷ saæskÃraskandha eva veditavyÃ÷. tad evaæ sati saæskaraïe prav­tto dharmarÃÓi÷ saæskÃra ity uktaæ bhavati. apare punar Ãhu÷. saæsk­tÃbhisaæskaraïe cetanÃyÃ÷ prÃdhÃnyam uktam. ata÷ sÆtre cetanÃgrahaïaæ. saæprayuktaviprayuktasaæsk­tadharmasaægraheïa tu prÃdhÃnyÃd ayam eva skandha÷ saæskÃraskandha ukta÷. saæsk­tarÃÓir iti k­tvÃ. saæsk­tam abhisaæskarotÅti bhÃvinyà saæj¤ayà anÃgataæ skandhapaæcakaæ saæsk­tam ity uktam. anyathà hÅti vistara÷. yadi yathÃsÆtranirdeÓaæ cetanaiva kevalà saæskÃraskandha i«yate nÃnye. Óe«ÃïÃæ chandÃdÅnÃæ caitasikÃnÃæ prÃptyÃdÅnÃæ ca cittaviprayuktÃnÃæ skandhÃsaægrahÃt. rÆpÃdi«u skandhe«u rÆpaïÃdilak«aïÃbhÃvenÃsaægrahÃt. saæskÃraskandhe caivaæ. sÆtre yathÃrutagrahaïenÃsaægrahÃt. iti skandhe«v asaægrahÃd du÷khasamudayasatyatvaæ na syÃt. iti parij¤ÃprahÃïe na syÃtÃæ. [Tib. 33b] parij¤Ã du÷khasya prahÃïaæ samudayasya. anabhij¤Ãya laukikena mÃrgeïa aparij¤Ãya lokottareïa. atha vÃnabhij¤Ãya darÓanamÃrgeïa aparij¤Ãya bhÃvanÃmÃrgeïÃ. evam aprahÃyety uktam iti sÆtrÃntaraæ. naham ekadharmam (#<Abhidh-k-vy 38>#) api aparij¤ÃyÃprahÃya du÷khasyÃntakriyÃæ vadÃmÅti. du÷khanirodhaæ vadÃmÅty artha÷. nanu cÃkÃÓÃpratisaækhyÃnirodhau lokottareïa mÃrgeïa na parij¤Ãyete. atha ca du÷khasyÃntakriye«yate. saækleÓavastvabhisaædhivacanÃt. sautrÃntikadarÓanena ca praj¤aptisattvÃd ado«a÷. na hi tau saækleÓavastÆ. kim anayo÷ parij¤eyatvena. nirodhamÃrgasatye api tarhi na saækleÓavastÆ iti na parij¤eye syÃtÃæ. du÷khasamudayasatyasaæbandhasadbhÃvÃt tayo÷ parij¤eyatvaæ vyavasthÃpyate. tathà hi yogina evaæ vicÃrayanti. asya sahetukasya du÷khasya ko nirodha÷. kena copÃyena sa nirodha÷ prÃpyata iti. nirodhamÃrgasatye api parijÃnanti. na tv ÃkÃÓÃpratisaækhyÃnirodhayor du÷khena sambandha iti na tau parijÃnanti. prayogÃvasthÃyÃæ tu laukikena j¤Ãnena tÃv api sÃmÃnyarupeïa sarvadharmà anÃtmÃna iti bhÃvayanti.

#<dharmÃyatanadhÃtvÃkhyÃ>#

iti. Ãyatanaæ ca dhÃtuÓ cÃyatanadhÃtÆ. dharmaÓ cÃsÃv ÃyatanadhÃtuÓ ca dharmÃyatanadhÃtu÷. tadÃkhyà e«Ãæ ta ime

#<dharmÃyatanadhÃtvÃkhyÃ÷.>#

ke. vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃraskandhÃ÷.

#<sahÃvij¤aptyasaæsk­tair>#

iti. sahÃvij¤aptyà sahÃsaæsk­taiÓ cÃkÃÓÃdibhi÷. [Tib. 34a] ÃyatanadeÓanÃyÃæ dharmÃyatanam iti. dhÃtudeÓanÃyÃæ ca dharmadhÃtur iti. sapta dravyÃïÅti. avij¤aptir vedanÃskandha÷ saæj¤Ãskandha÷ saæskÃraskandha÷ ÃkÃÓaæ pratisaækhyÃnirodho 'pratisaækhyÃnirodhaÓ ceti.

(I.16) #<vij¤Ãnaæ prativij¤aptir>#

iti. vij¤Ãnaskandha÷ prativij¤aptir ity artha÷ skandhÃdhikÃrÃt. pratir vÅpsÃrtha÷. vi«ayaævi«ayaæ pratÅty artha÷. upalabdhir vastumÃtragrahaïaæ. vedanÃdayas tu caitasà viÓe«Ã viÓe«agrahaïarÆpÃ÷. «a¬ vij¤ÃnakÃyà iti «a¬ vij¤ÃnasamÆhÃ÷.

#<«a¬ vij¤ÃnÃny atho mana>#

iti. «a¬ vij¤ÃnadhÃtavo yÃthÃsaækhyena yaÓ cak«urvij¤Ãnaæ. sa cak«urvij¤ÃnadhÃtu÷. evaæ yÃvat yan manovij¤Ãnaæ. sa manovij¤ÃnadhÃtu÷. samastÃni tv etÃni «a manodhÃtur iti veditavyaæ.

(I.17ab) #<«aïïÃm anantarÃtÅtaæ vij¤Ãnaæ yad dhi. tan mana>#

iti.

#<«aïïÃm>#

iti nirdhÃraïe «a«ÂhÅ. te«Ãm eva madhye nÃnyad ity artha÷. anantaragrahaïam (#<Abhidh-k-vy 39>#) anyavij¤Ãnavyavahitaniv­ttyarthaæ. yad dhi yasyÃnantaram anyavij¤ÃnÃvyavahitaæ. [Tib. 34b] tat tasyÃÓraya÷. vyavahitaæ tu na tasyÃÓraya÷. anyasyÃsÃv ÃÓraya÷. yasya tadavyavahitaæ. ata evÃcittikÃvasthÃyÃæ cirÃtÅtam api samÃpattipraveÓacittaæ vyutthÃnacittasyÃÓrayo bhavati. vij¤ÃnÃntarÃvyavadhÃnÃt. atÅtagrahaïaæ pratyutpannanirÃsÃrthaæ. manovij¤Ãnaæ hi ÃÓrayi tasyÃm avasthÃyÃæ pratyutapannaæ. atas tad atÅtam i«yate. tad eva caitad ucyate.

#<«a«ÂhÃÓrayaprasiddhyartham>#

iti. vij¤Ãnagrahanaæ vedanÃdyanantarÃtÅtaniv­ttyarthaæ.

#<yad dhi. tan mana>#

iti jÃtinirdeÓÃn na vÅpsÃprayoga÷. v­ttau tu dravyapadÃrthÃbhidhitsayà vÅpsÃprayoga÷. yadyat samanantaraniruddhaæ vij¤Ãnaæ tattan manodhÃtur iti. tadyathà sa eveti vistara÷. tadyathà sa eva putro 'nyasya pitrÃkhyÃæ labhate. tad eva phalam anyasya bÅjÃkhyÃæ. tathehÃpi sa eva cak«urÃdivij¤ÃnadhÃtur anyasyÃÓraya iti manodhÃtvÃkhyÃæ labhate.

(I.17cd) saptadaÓa dhÃtavo bhavanti dvÃdaÓa veti. ya eva «a¬vij¤ÃnadhÃtava÷. sa eva manodhÃtu÷. ya eva ca manodhÃtu÷. ta eva ca «a¬vij¤ÃnadhÃtava iti itaretarÃntarbhÃve yadi «a¬vij¤ÃnadhÃtavo g­hyeran nÃrtho manodhÃtuneti saptadaÓa dhÃtavo bhavanti. yadi manodhÃtur g­hyeta nÃrtha÷ sìvij¤ÃnadhÃtubhir iti dvÃdaÓa dhÃtavo bhavanti.

#<«a«ÂhÃÓrayaprasiddhyartham>#

iti. paæcÃnÃæ vij¤ÃnadhÃtÆnÃæ ÃÓrayaprasiddhir nÃægÅkriyate cak«urÃdisvÃÓrayasaæbhavÃt. manovij¤ÃnÃÓrayo nÃstÅti tadÃÓrayaprasiddhyarthaæ [Tib. 35a] manodhÃtur vyavasthÃpyate. ÃÓrayÃdi«aÂkavyavasthÃnenëÂÃdaÓa dhÃtavo bhavanti. ÃÓraya«aÂkaæ cak«urÃdimanontaæ. ÃÓrita«aÂkaæ cak«urvij¤ÃnÃdimanovij¤ÃnÃntaæ. Ãlambana«aÂkaæ rÆpÃdidharmÃntam iti. yogÃcÃradarÓanena tu «a¬vij¤Ãnavyatirikto 'py asti manodhÃtu÷. tÃmraparïÅyà api h­dayavastu manovij¤ÃnadhÃtor ÃÓrayaæ kalpayanti. tac cÃrÆpyadhÃtÃv api vidyata iti varïayanti. ÃrÆpyadhÃtÃv api hi te«Ãæ rÆpam abhipretaæ. ÃrÆpya iti ec Å«adarthe ÃÇ Ãpiægalavad iti. caramaæ cittam iti. nirupadhiÓe«anirvÃïakÃle. na mano bhavi«yatÅti. na manodhÃtur bhavi«yatÅty artha÷. na hi tad astÅti. notpadyata ity artha÷. na. tasyÃpi manobhÃveneti vistara÷. naitad evaæ. kasmÃt. tasyÃpi caramacittasya manobhÃvenÃÓrayatvenÃvasthitatvÃt. anyakÃraïavaikalyÃd iti. paunarbhavikakarmakleÓakÃraïavaikalyÃt. nottaravij¤ÃnasaæbhÆtir iti. na punarbhavapratisaædhivij¤Ãnam ity abhiprÃya÷.

(#<Abhidh-k-vy 40>#)
idam iha vicÃryate. uktam etat. ÃÓrayÃÓritÃlambana«aÂkavyavasthÃnÃd a«ÂÃdaÓa dhÃtavo bhavantÅti. ÃÓrita«aÂkaæ tÃvad vyavasthÃpyate. cak«urvij¤ÃnadhÃtur yÃvan manovij¤ÃnadhÃtur iti. kim asyÃÓrita«aÂkasya yathÃsaækhyaæ ÃÓraya«atkaæ vyavasthÃpyate. cak«urvij¤ÃnadhÃtor ÃÓrayaÓ cak«urdhÃtur [Tib. 35b] yÃvan manovij¤anadhÃtor manodhÃtur ÃÓraya iti. om ity Ãha. yadà tarhi cak«us tatsabhÃgaæ bhavati. tat kasyÃÓraya÷. na kasyacit. kathaæ tarhÅdam uktaæ. cak«urvij¤ÃnadhÃtoÓ cak«urdhÃtur ÃÓraya ityÃdi. ÃÓraya eva cak«u÷. yas tu kiæcidanÃÓrayas tatsabhÃgaæ cak«u÷. tad api tajjÃtÅyatvÃt cak«urdhÃtutvena vyavasthÃpyata eva. evaæ yÃvat kÃyadhÃtur vaktavya÷. manodhÃtur api kiæ manovij¤ÃnadhÃtor evÃÓraya÷. nety Ãha. cak«urvij¤ÃnadhÃtvÃdÅnÃm api hi sa ÃÓraya i«yate. tathà hi vak«yati.

#<caramasyÃÓrayo 'tÅta÷. paæcÃnÃæ sahajaÓ ca tair>#

iti. kiæ tarhÅdam uktaæ.

#<«a«ÂhÃÓrayaprasiddhyasthaæ dhÃtavo '«ÂÃdaÓa sm­tÃ>#

iti. nÃnye«Ãm ÃÓraya÷ sa iti k­tvà «a«ÂhÃÓrayaprasiddhir na bhavati. «a«ÂhasyÃpy ayam ÃÓrayo bhavati saæbhavata÷. Ãlambana«aÂkam api. cak«urvij¤ÃnadhÃtor Ãlambanaæ rÆpadhÃtur yÃvan manovij¤ÃnadhÃtor dharmadhÃtur Ãlambanam iti. tad idaæ vicÃryate. kiæ yathà cak«urvij¤ÃnadhÃtor yÃvanti rÆpÃïi Ãlambanaæ. sa rÆpadhÃtu÷. evaæ yÃvat kÃyavij¤ÃnadhÃtor yÃvanti spra«ÂavyÃny Ãlambnaæ. sa spra«ÂavyadhÃtu÷. evaæ manovij¤Ãnadhator yÃvanto dharmà Ãlambanaæ. sa dharmadhÃtur iti. atra sthavira Ãha. sarvadharmasvabhÃvo dharmadhÃtur a«ÂÃdaÓadhÃtusvabhÃva ity artha÷. katham asyÃdhyÃtmikabÃhyadhÃtuvyavasthà sidhyati. cak«urÃdayo hi dvÃdaÓÃdhyÃtmikà i«yante. «a¬ bÃhyà iti. [Tib. 36a] yadi hi te 'pi dharmadhÃtÃv antarbhÃvyeran sÃækaryaæ prÃpnoti. sthavira Ãha. pÃryÃyikam e«Ãm ÃdhyÃtmikabÃhyatvaæ. vij¤ÃnÃnÃm ÃÓrayÃs te cak«urÃdaya ity ÃdhyÃtmikÃ÷. manovij¤Ãnavi«ayatvÃt tu bÃhyà iti. tad evaæ necchanti vaibhëikÃ÷. sÆtravirodhÃt. evaæ hi sÆtra uktaæ. dharmà bhik«o bÃhyam Ãyatanam ekÃdaÓabhir Ãyatanair asaæg­hÅtam anidarÓanam apratigham iti. tasmÃt saptadravyako dharmadhÃtur e«Âavya÷. avij¤aptivedanÃsaæj¤ÃsaæskÃraskandhÃkÃÓapratisaækhyÃnirodhaprati«aækhyÃnirodhasvabhÃvatvÃt. aparipÆrïas tarhi manovij¤ÃnadhÃtor ÃlambananirdeÓa÷. na ca cak«urvij¤ÃnÃdÅnÃm aparipÆrïa alambananirdeÓa i«yate. asty etad evaæ. kiæ tu cak«urÃdÅnÃæ «aïïÃm ÃÓrayatvena nirdeÓÃc cak«urvij¤ÃnÃdÅnÃæ cÃÓritatvena rÆpÃdÅnÃæ ca paæcÃnÃæ paæcavij¤ÃnakÃyÃlambananirdeÓÃn (#<Abhidh-k-vy 41>#) na teÓÃæ manovij¤Ãnavi«ayatve 'pi dharmadhÃtau prak«epa iti varïayanti.

(I.18) #<samÃsatas tu j¤Ãtavya÷ sarvasaægraha>#

iti. ÃyatanÃdibhir api sarvasaægraha÷. na tu samÃsata÷. kiæ tarhi. vistarata÷. ayaæ tu deÓanÃtrayÃn ni«k­«ya samÃsata ukta÷. rÆpaskandhena rÆpaskandha÷ saæg­hÅto daÓa cendriyÃrthasvabhÃvÃny ÃyatanÃni dhÃtavaÓ ca. dharmÃyatanadhÃtvekadeÓaÓ cÃvij¤apti÷. [Tib. 36b] manaÃyatanena vij¤Ãnaskandha÷. tad eva ca manaÃyatanaæ saptacittadhÃtavaÓ ca saæg­hÅtÃ÷. dharmadhÃtunà vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃraskandhÃ÷ saæg­hÅtÃ÷ dharmÃyatanaæ dharmadhÃtuÓ ca. avij¤aptir iha dvi÷ saæg­hÅtÃ. tadyathà cak«urindriyam iti. cak«urindriyaæ vedanÃdiskandhaÓrotrÃdyÃyatanadhÃtunirodhasatyamÃrgasatyasvabhÃvena viyuktaæ. ata etad uktaæ. cak«urindriyaæ rÆpaskandhena cak«urÃyatanadhÃtubhyÃæ du÷khasamudayasatyÃbhyÃæ ca saæg­hÅtaæ tatsvabhÃvatvÃt. nÃnyai÷ skandhÃdibhis tadbhÃvaviyuktatvÃd iti. mahatÃtrÃlpakaæ saæg­hÅtaæ. na tu mahad alpakena. katham iti. rÆpaskandho mahÃn sarvarÆpasaægrÃhakatvÃt. cak«urindriyam alpakaæ rÆpaskandhaikadeÓatvÃt. rÆpaskandhena cak«urindriyaæ saæg­hÅtaæ. na tu cak«urindriyeïa rÆpaskandha÷. cak«urindriyavyatiriktarÆpaskandhasadbhÃvÃt. tadyathà hastipadena pak«ipadaæ saæg­hÅtaæ. na tu pak«ipadena hastipadaæ saæg­hÅtaæ. tadvat. samena tu samam anyonyaæ saæg­hÅtaæ. tadyathà cak«urindriyaæ cak«urÃyatanena. cak«urÃyatanam api cak«urindriyeïety ayam abhidharmanayo veditavya÷. yathà saægrahavastubhi÷ par«adÃm iti. catvÃri saægrahavastÆni. dÃnaæ priyavÃdità arthacaryà samÃnÃrthatà ca. catasra÷ par«adab bhik«ubhik«uïyupÃsakopÃsikÃ÷. [tip. 37a] tais tÃsÃæ saægraha÷. sa tu kÃdÃcitka÷. kadÃcidbhava÷ kÃdÃcitka÷. kadÃcid ÃsÃæ dÅyate priyaæ cocyate. na ce saægraha iti. sÃæketika÷ sÃævyavahÃrika÷. svabhÃvasaægrahas tu pÃramÃrthika ity uktaæ.

(I.19ab) #<jÃtigocaravij¤ÃnasÃmÃnyÃd ekadhÃtutÃ
dvitve 'pi cak«urÃdÅnÃm>#

ity arthÃd etad uktaæ bhavati. jÃtyÃdibhedÃd yathÃsaæbhavaæ dhÃtubhedavyavasthÃnaæ. na tv adhi«ÂhÃnabhedÃd iti. tatra cak«urdhÃtvÃdÅnÃm anyonyaæ jÃtigocaravij¤Ãnabhedo bhavati. rÆpadhÃtvÃdÅnÃæ jÃtivij¤Ãnabheda÷. vij¤ÃnadhÃtÆnÃæ jÃtigocarabheda÷. manovij¤ÃnasyÃpi hi dharmadhÃtur asÃdhÃraïo gocara÷. evaæ ÓrotraghrÃïayor api yojyam iti. jÃtisÃmÃnyam ubhayo÷ ÓrotrasvabhÃvatvÃt. gocarasÃmÃnyam ubhayo÷ Óabdavi«ayatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 42>#) vij¤ÃnasÃmÃnyam ubhayor ekaÓrotravij¤ÃnÃÓrayatvÃt. tasmÃd eka eva ÓrotradhÃtu÷. evaæ ghrÃïasyÃpi yojyaæ.

(I.19cd) kÃryÃntarÃbhÃvÃt tarhi dvayÃnutpattiprasaæga÷ syÃd ity ata Ãha.

#<ÓobhÃrthaæ tu dvayodbhava>#

iti. ekacak«u÷ÓrotrÃdhi«ÂhÃnaikanÃsikÃbilasaæbhavÃn mahad vairÆpyaæ syÃd ity ekasya cak«u÷ÓrotrÃdhi«ÂhÃnasya ekasya ca nÃsikÃbilasya saæbhavÃn mahad vairÆpyaæ syÃt. nanu co«ÂramÃrjÃrolÆkaprabh­tÅnÃæ cak«urÃdidvayodbhave 'pi na bhavaty ÃÓrayaÓobhÃ. jÃtyantarÃpek«ayà [Tib. 37b] na te«Ãm ÃÓrayaÓobhÃ. svajÃtyapeksayà tu yasya cak«urÃdidvayam asti. tasya tasyÃæ svajÃtÃv ÃÓrayaÓobhÃ. yasya nÃsti. tasya vairÆpyam iti. adÆ«yam etat. ÃcÃryasaæghabhadras tv asya sÆtrasyÃrthaæ vivavre. ÓobhÃrtham ity ÃdhipatyÃrtham ity artha÷. Ãdhipatyasaæpanno hi loke ÓobhatÅty apadiÓyate. ye«Ãæ cendriyÃïÃæ amÆny adhi«ÂhÃnÃni. te«Ãæ pariÓuddhadarÓanaÓravaïaghrÃïÃyÃdhipatyaæ syÃt. na hi yathà dvÃbhyÃæ cak«urbhyÃæ pariÓuddhaæ darÓanaæ bhavati tathaikena. evam itarayor api. evaæ cai«Ãm indriyatvaæ hÅyeta. tadartham etad uktaæ syÃd iti. sphuÂopalabdhyartham ity artha÷. ihÃpi Óakyam evaæ vaktum. ekam eva parisphuÂopalabdhyÃÓrayabhÆtaæ vistÅrïaæ karmaïotpÃdyatÃæ. kim ÃÓrayavicchedeneti. vibhëÃyÃæ tu likhitam etat pak«advayaæ. ÓobhÃrthaæ dvayodbhava ity eko vyaktyartham ity apara iti. alaæ prasaægena. nanu ca karmavaÓÃt indriyadvayotpatti÷. kim anyad evocyate ÓobhÃrthaæ vyaktyarthaæ ceti. karmavaÓÃd evÃtrendriyadvayodbhava ukta÷. katham iti. evaæ vibhaktÃvayavÃÓrayeïÃnÃdikÃlÃbhyasta÷ ÓobhÃbhimÃna÷ sattvÃnÃæ pravartate. atas tadabhilëapÆrvakeïa sphuÂopalabdhyabhilëapÆrvakeïa ca karmaïà tad indriyadvayam [Tib. 38a] abhinirvartamÃnaæ ÓobhÃrthaæ vyaktyarthaæ codbhavatÅty ucyate.

(I.20ab) #<rÃÓyÃyadvÃragotrÃrthÃ÷ skandhÃyatanadhÃtava>#

iti. yathÃkramaæ rÃÓi÷ ÃyadvÃraæ gotraæ cÃrtha e«Ãæ. ta ime rÃÓyÃyadvÃragotrÃrthÃ÷. ke. skandhÃyatanadhÃtuÓabdÃ÷. atha và rÃÓyÃyadvÃragotraÓabdÃnÃm arthÃ÷. ke. skandhÃyatanadhÃtava÷. sÆtre vacanÃt. sÆtre rÃÓyartha÷ skandhÃrtha iti. rÃÓer yo 'rtha÷. sa skandhasyÃrtha÷. taæ sÆtreïa darÓayati. yat kiæcid rÆpam atÅtÃnÃgatapratyutpannam iti vistara÷. aikadhyam iti. ekadhaivaikadhyaæ. anityatÃniruddham iti. anityatayà saæsk­talak«aïena (#<Abhidh-k-vy 43>#) niruddham ity artha÷. anityatÃgrahaïaæ anyanirodhanirÃsÃrthaæ. paæcavidho hi nirodhaæ. lak«aïanirodha÷ samÃpattinirodha upapattinirodha÷ pratisaækhyÃnirodho 'pratisaækhyÃnirodhaÓ ca. tad yady atÅtaæ rÆpaæ niruddham ity eva brÆyÃt. aviÓe«itatvÃt samÃpattinirodhÃdÅnÃm api prasaæga÷ syÃt. na ca tair atÅtÃrthate«yate. samÃpattinirodho hy anÃgatÃnÃm eva cittacaittÃnÃm. upapattinirodho 'py e«Ãm eva. pratisaækhyÃnirodha÷ sÃsravÃïÃm eva. apratisaækhyÃnirodho 'py anutpattidharmÃïÃm evÃnÃgatÃnÃæ. tasmÃl [Tib. 38b] lak«aïanirodhagrahaïÃrtham idam anityatÃgrahaïaæ. anÃgatam anutpannam iti. pratyutpannatÃm asaæprÃptaæ. pratyutpannam utpannÃniruddham iti. utpannagrahaïam anÃgataviÓe«aïÃrthaæ. aniruddhagrahaïam atÅtaviÓe«aïÃrthaæ. anÃgataæ yady apy aniruddhaæ na tÆtpannam. atÅtam api yady apy utpannaæ na tv aniruddham iti. ÃdhyÃtmikaæ svÃsÃætÃnikam iti. cak«urÃdikaæ rÆpÃdikaæ ca. bÃhyam anyad iti. tad eva pÃrasÃætÃnikam asattvasaækhyÃtaæ ca. Ãyatanato veti. ÃdhyÃtmikaæ cak«urÃdipaæcakaæ svaparasaætatipatitaæ.

#<dvÃdaÓÃdhyÃtmikÃ>#

iti vacanÃt. bÃhyam anyad rÆpÃdikaæ vi«ayapaæcakaæ svaparasaætatipatitam. asattvasaækhyÃtaæ cÃvij¤aptiÓ ca. bÃhyÃyatanasvabhÃvam iti k­tvÃ. audÃrikaæ sapratigham iti. paramÃïusaæcayasvabhÃvaæ. sÆk«mam apratighaæ. avij¤aptirÆpaæ. Ãpek«ikaæ veti. apek«ayà và audÃrikaæ sÆk«maæ ca bhavati. tadyathà lik«Ãm apek«ya audÃrikÅ yÆkÃ. yÆkÃm apek«ya suk«mà lik«eti. tad evaæ sati sapratigham eva audÃrikaæ ca sÆk«maæ bhavati. apratighaæ tu sÆk«mam evÃsaæcitatvÃt. Ãpek«ikatvÃd asiddham iti. saiva sÆk«mà lik«Ã vÃtÃyanarajo 'pek«ya audÃrikÅ. saiva ca audÃrikÅ yÆkÃm apek«ya sÆk«meti avyavasthitam audÃrikasÆk«matvaæ pÃrÃpÃravat. kathaæ hi nÃma. audÃrikaæ sÆk«maæ bhavati sÆk«maæ ca audÃrikam iti. na. apek«ÃbhedÃd [Tib. 39a] iti. apek«ayà bhedo 'pek«Ãbheda÷. tasmÃn nÃsiddhaæ. yad evÃpek«ya audÃrikaæ na jÃtu tad apek«ya sÆk«maæ. na kadÃcit tad evÃpek«yam ity artha÷. pit­putravad iti. tadyathà evadattasya putro yaj¤adatta÷. yaj¤adattasya putro vi«ïumitra÷. sa yaj¤adatto vi«ïumitram apek«ya pitÃ. evadattam apek«ya putra÷. na cÃpek«ikatvÃd asya pit­putrabhÃvo na sidhyati. apek«ÃbhedÃt. na hi sa yaj¤adattas tam eva vi«ïumitram apek«ya putra÷. nÃpi tam eva devadattam apek«ya (#<Abhidh-k-vy 44>#) piteti. tadvat. hÅnaæ kli«Âaæ sadbhis tyaktam iti k­tvÃ. praïÅtam akli«Âaæ kleÓadÆ«itatvÃt. dÆram atÅtÃnÃgataæ saætÃnapracyutatvÃt tadasaæprÃptatvÃc ca. antikaæ pratyutpannaæ saætÃnasaænihitatvÃt. evaæ yÃvad vij¤Ãnam iti. yà kÃcid vedanà atÅtÃnÃgatapratyutpannà ÃdhyÃtmikÅ và bÃhyà và audÃrikà và sÆk«mà yà và dÆre yà và antike tÃæ sarvÃm aikadhyam abhisaæk«ipya vedanÃskandha iti saækhyÃæ gacchati. evaæ yÃvad vij¤Ãnaæ vaktavyaæ. yÃvat sarvam aikadhyam abhisaæk«ipya vij¤Ãnaskandha iti saækhyÃæ gacchatÅti. atÅtÃditvam e«Ãæ vedanÃdÅnÃæ yathà rÆpasya. ayaæ tu viÓe«o vedanÃdÅnÃæ. audÃrikaæ paæcendriyÃÓrayaæ vedanÃdicatu«kaæ. amÆrtatvÃt avagatam audÃrikatvaæ [Tib. 39b] nÃsti. sÆk«aæ mÃnasam ÃÓrayasyÃpy amÆrtatvÃt. bhÆmito veti. audÃrikaæ sÆk«maæ ca vedanÃdikaæ. audÃrikÅ kÃmÃvacarÅ vedanÃ. sÆk«mà prathamadhyÃnabhÆmikÃ. audÃrikÅ prathamadhyÃnabhÆmikÃ. sÆk«mà dvitÅyadhyÃnabhÆmikÃ. evaæ yÃvad audÃrikÅ ÃkiæcanyÃyatanabhÆmikÃ. sÆk«mà bhavÃgrabhÆmiketi. yathà vedanÃ. evaæ yÃvad vij¤Ãnaæ vaktavyaæ. bhadanta iti sthavira÷. kaÓcit sautrÃntikas tannÃmà vÃ. bhagavadviÓe«as tv Ãha. sthaviraharmatÃto 'sÃv iti. atra vayaæ brÆma÷. yadi harmatrÃto 'tÅtÃnÃgatÃstitvavÃdÅ. sa iti na sautrÃntiko
na Ãr«ÂÃntika ity artha÷. tathà hi vak«yati. bhÃvÃnyatviko bhadantaharmatrÃta÷. sa kilÃha. dharmasyÃdhvasu pravartamÃnasya bhÃvÃnyathÃtvaæ bhavati na dravyasyÃnyathÃtvam iti. sautrÃntikadarÓanÃvalaæbÅ cÃyaæ bhadanto vibhëÃyÃæ likhita÷. bhadanta ÃhetyevamÃdi. bhadantaharmatrÃto 'pi svanÃmnaiva vibhëÃyÃæ likhita÷. bhadantaharmatrÃta Ãhetyevamadi. tena lak«yate bhadantaharmatrÃtÃd anyo 'yaæ sautrÃntika÷ kaÓcit sthaviro bhik«ur iti. paæcendriyagrÃhyam iti rÆpÃdipaæcakaæ. sÆk«mam anyac cak«urÃdipaæcakaæ. avij¤aptiÓ ca. manÃpam iti. mana ÃpnotÅti manaÃpaæ manoj¤am ity artha÷. puna÷saædhikaraïaæ cÃtra dra«Âavyaæ. pÆrvatrÃsiddham iti Å«adarthena ¤aparigrahÃt kiæcit siddham ity ekasavarïadÅrghatvaæ. dÆram ad­ÓyadeÓam iti. ÃdhÃradeÓaæ ÃÓrayÃdhÃradeÓaæ [Tib. 40a] cÃdhik­tya. dra«Âuæ Óakyo d­Óya÷. d­Óyo deÓo 'syeti d­ÓyadeÓaæ d­ÓyÃdhÃradeÓaæ. d­ÓyÃÓrayÃdhÃradeÓaæ vÃ. tadyathà kuï¬e badaraæ. cak«urÃdi vÃ. tad antikaæ. ad­ÓyadeÓaæ tu tadviparÅtaæ dÆraæ. dÆram ad­Óyam iti noktaæ. Ãsannam api hi kiæcid atisÆk«matvÃn na d­Óyate. na ca tad dÆram i«yate. d­ÓyadeÓatvÃt. kimarthaæ punar evaæ bhadantena vyÃkhyÃyate. atÅtÃdÅnÃæ svaÓabdenÃbhihitatvÃt. anyathà hi punaruktado«a÷ syÃt. dÆrÃntikatvaæ tu te«Ãm ÃÓrayavaÓÃd (#<Abhidh-k-vy 45>#) iti. te«Ãæ vedanÃdÅnÃm amÆrtatvenÃdeÓasthatvÃt tasmÃd evaæ vaktavyaæ. dÆre ad­ÓyamÃnÃÓrayà vedanÃdaya÷. antike d­ÓyamÃnÃÓrayà iti. audÃrikasÆk«matvaæ pÆrvavad iti. audÃrikaæ paæcendriyÃÓrayaæ. sÆk«maæ mÃnasam iti.

cittacaittÃnÃm Ãyam utpattiæ tanvantÅty ÃyatanÃni. dvayaæ pratÅtya vij¤Ãnasyotpattir iti sarve«Ãm Ãyatanatvasiddhi÷.

ekasminn ÃÓraye saætÃne veti. ÃÓraye samudÃyalak«aïe ÓarÅre. saætÃne và cittÃdÅnÃæ pravÃhalak«aïe. svasyà jÃte÷. kiæ. Ãkarà iti prak­taæ. sabhÃgahetutvÃt. pÆrvotpannaæ cak«u÷ paÓcimasya sabhÃgabetur ity Ãkaro dhÃtu÷. yato hi suvarïÃdyutpatti÷. te te«Ãm ÃkarÃ÷. asaæsk­taæ na dhÃtu÷ syÃt. na hy asaæsk­tam asaæsk­tasyÃnyasya và sabhÃgahetu÷. [Tib. 40b] cittacaittÃnÃæ tarhÅti. kiæ. Ãkarà iti prak­taæ. dvayaæ pratÅtya vij¤Ãnasyotpattir iti sarvadhÃtavo vij¤Ãnasya sasaæprayogasya pratyayo 'vaÓyam Ãlambanam adhipatiÓ cety ÃkarÃ÷.

rÃÓipudgalavad iti. praj¤aptisanta÷ skandhÃ÷. rÃÓiÓabdavÃcyatvÃt. dhÃnyarÃÓivat. pudgalavad vÃ. sa hi praj¤aptisan pudgala÷ rÆpÃdipraj¤aptikÃraïanirapek«Ãg­hyamÃïasvabhÃvatvÃt dhÃnyarÃÓivat. kÃryabhÃrodvahanÃrtha iti. kÃryam eva bhÃra÷. kÃryabhÃra÷. tad uhyate teneti udvahanaæ. kÃryabhÃrasyodvahanaæ kÃryabhÃrodva÷anaæ. ÓarÅrapradeÓa÷ sa loke skandha ity ucyate. anenÃpi kÃryabhÃra uhyate nÃmarÆpapratyayaæ «a¬Ãyatanam ityÃdivacanÃt. tasmÃt skandha iva skandha ity aupacÃrikaÓabda÷. pracchedÃrtho vÃ. avadhyartho vety artha÷. rÆpapracchedo yÃvad vij¤Ãnapraccheda iti. tad etad utsÆtram iti. tad etad ubhayaæ kÃryabhÃrodvahanÃrtha÷ pracchedÃrthaÓ ceti. utkrÃntaæ sÆtrÃd utsÆtraæ. sÆtraæ hÅti vistareïa tat pratipÃdayati. pratyekam iti vistara÷. katham ity Ãha. sarvam etad atÅtÃdirÆpam ekaÓa÷ ekaikaæ rÆpaskandha iti. samudÃyena samudÃyidravyam uktaæ. te«Ãæ hy atÅtÃdÅnÃæ rÆpÃïÃæ sa rÃÓir ity abhiprÃya÷. sÆtre 'py evam evoktaæ. p­thivÅdhÃtu÷ [Tib. 41a] katama÷. keÓà romÃïÅti vistara÷. ekaikaæ keÓÃdidravyaæ p­thivÅdhÃtur iti vij¤Ãyate. ayaæ ca parihÃra÷ kÃryabhÃrodvahanÃrthapracchedÃrthapak«ayor spi Óakyate vaktuæ. na Óakyaæ evam iti vistara÷. aikadhyam adhisaæk«ipyeti vacanÃtirekÃt. ekaikaæ rÆpaskandha iti na Óakyate vij¤Ãtuæ. yadi hy evam artho 'bhavi«yat. tat sarvaæ rÆpaskandha ity evÃvak«yat. nÃrtham aikadhyam abhisaæk«ipyeti vacanena. tasmÃd rÃÓivad eva skandhÃ÷ praj¤aptisanta iti sthÃpanÃpak«a ÃcÃryasya. dravyasadrÆpapratipattis tu skandhanirdeÓe tatsamudÃyitvÃd ity avagantavyaæ. rÆpÅïy apÅti vistara÷. rÆpigrahaïam arÆpiviÓe«aïÃrthaæ. arÆpi hi manaÃyatanaæ asaæhatam api kÃraïabhÃvaæ bibharti. rÆpÅïy api (#<Abhidh-k-vy 46>#) cak«urÃdÅni ÃyatanÃni samuditÃny eva cittacaittÃyadvÃratÃæ gacchanti nÃsamuditÃnÅti. samudÃyalak«aïatvÃt skandhavat praj¤Ãptisanti syu÷. saæcitÃÓrayÃlambanà hi paæcavij¤ÃnakÃyà iti. na. ekaÓa÷ samagrÃïÃæ kÃraïabhÃvÃd iti. naitad evaæ. kasmÃt. ekaÓa÷ pratyekaæ samagrÃïÃæ samuditÃnÃæ kÃraïatvÃt. yasmÃd bahÆnÃm e«Ãm cakurÃdiparamÃïÆnÃæ parasparam apek«yamÃïÃnÃm ekaikaÓa÷ kÃraïabhÃva÷. na tv asaæhatÃnÃæ. tadyathà dÃrvÃkar«aïe bahÆnÃm Ãkra«ÂÌïÃæ [Tib. 41b] pratyekam asÃmarthyaæ. samuditÃnÃæ tu parasparam apek«yamÃïÃnÃæ sÃmarthyaæ. yathà và keÓÃ÷ p­thakp­thag avasthità na samarthÃs taimirikacak«urvij¤Ãnakaraïe. samuditÃs tv asaæyuktà api samarthÃ÷. tadvac cak«urÃdÅndriyaparamÃïavo rÆpÃdivi«ayaparamÃïavaÓ ca cak«urÃdivij¤ÃnotpÃdane
pratyekam asamarthÃ÷. samuditÃs tu samarthÃ÷. Óakti­ hi bhÃvÃnÃæ tÃd­Óy avagantavyÃ. vi«ayasahakÃritvÃd veti. yadi bahÆnÃm ÃyadvÃrabhÃva iti samudÃyÃyatanatvaæ syÃn na dravyÃyatanatvaæ. indriyavi«ayaparamÃïÆnÃæ samuditÃnÃm ÃyadvÃrabhÃva iti tat samudÃyÃyatanatvaæ syÃt. na p­thagÃyatanatvaæ syÃt. i«yate ca p­thagÃyatanatvaæ dvÃdaÓÃyatanÃnÅti sÆtrÃt. sÃdhanaæ cÃtropati«Âhate. ye sahakÃriïa÷. na tai÷ saha samudÃyÃtmakÃyatanabhÆtÃÓ cak«urÃyatanasamudÃyadravyaparamÃïava÷. cak«urvij¤ÃnakÃraïatvÃt. cak«urÃyatanarÆpÃyatanasamudÃyadravyaparamÃïuvat. yathà cak«urÃyatanasamudÃyadravyaparamÃïava÷. evaæ yÃvat kÃyÃyatanasamudÃyadravyaparamÃïavo yojyÃ÷. vibhëÃyÃæ tÆcyata iti. anenÃpi praj¤aptisanta÷ skandhà iti vyÃca«Âe. ayaæ tu viÓe«a÷. adravyasanto 'pi te tatropacÃreïa pradarÓyanta iti. viÓe«Ãrthas tuÓabda÷. skandhapraj¤aptim apek«ate iti. skandha iti praj¤aptim apek«ate. rÃÓir iti praj¤aptim [Tib. 42a] apek«ata ity artha÷. paramÃïur ekasya dhÃtor iti. daÓÃnÃæ cak«urÃdÅnÃæ rÆpiïÃæ dhÃtÆnÃæ anyatamasya pradeÓa÷. evam ÃyatanÃnÃm e«Ãm evÃnyatamasya rÆpaskandhasya ca pradeÓa÷. kasamÃt. na hi praj¤aptÃv apek«itÃyÃæ pradeÓini prav­tta÷ Óabda÷ pradeÓe vyavasthÃpyate. atha nÃpek«ate. kiæ. skandhapraj¤aptim ity adhik­taæ. sa Ãha. paramÃïur eko dhÃtur iti vistara÷. sa ekaikas te«Ãm ÃyatanadhÃtÆnÃæ yo 'nyatama ukto rÆpaskandhaÓ ca. bhavati hi pradeÓe 'pi pradeÓivad upacÃra iti. pradeÓe 'pi paramÃïau anyatamarÆpÃyatanadhÃtuvad rÆpaskandhavac copacÃra÷. tatra tasyeveti vati÷. yathà paÂaikadeÓe dagdhe paÂo dagdha iti. yathà paÂaÓabda÷ samudÃye prav­tta÷. pradeÓe 'py upacaryate paÂaikadeÓe. tadvat skandhaÓabdo (#<Abhidh-k-vy 47>#) 'tÅtÃdirÆpasamudÃye prav­tta÷. pradeÓe 'pi paramÃïÃv upacaryata iti. skandhà eva praj¤aptisanto nÃyatanadhÃtava iti. rÆpÃdÅnÃæ skandhà iti k­tvÃ. yadà tu rÆpÃïy eva skandhà iti samÃsa÷. tadà dravyasanta÷ skandhà ity abhiprÃya÷.

idam iha vicÃryate. kim atra kÃraïaæ yad indriyaparamÃïÆnÃæ vi«ayaparamÃïÆnÃæ ca vij¤Ãnotpattaye tulye 'py anyonyasÃpek«atve na dvayÃnÃm e«Ãæ kevalendriyaparamÃïuvad ekÃyatanatvaæ vyavasthÃpyate. yasmÃc [Tib. 42b] cak«urindriyÃdiparamÃïava÷ sarve svavij¤Ãnotpattau sÃdhÃraïÃni kÃraïÃni bhavanti. na tu tathà vi«ayaparamÃïava÷. tathà hi cak«urindriyaparamÃïavo nÅlavi«ayavij¤ÃnotpattÃv api kÃraïaæ bhavanti. pÅtÃdivij¤ÃnotpattÃv api. nÅlavi«ayaparamÃïavas tu svavij¤ÃnotpattÃv eva kÃraïaæ bhavanti. na pÅtÃdivij¤Ãnotpattau. ity ataÓ cak«urindriyaparamÃïubhis tadvi«ayaparamÃïÆnÃm atulyavartitvÃt. p­thaksthÃnÃvasthitatvÃt. na cak«ÆrÆpaparamaïÆnÃm ekÃyatanatvavyavasthÃnatvaæ yujyate. evaæ yÃvat kÃyendriyaspra«ÂavyaparamÃïÆnÃæ ekÃyatanatvavyavasthÃnaæ na yujyata iti vaktavyaæ.

(I.20cd) #<mohendriyarucitraidhÃd>#

iti. saæmohapraj¤Ãdhimok«atraidhÃd ity artha÷. traya÷ prakÃrÃs traidham iti. tridhaiva traidham iti svarthe 'ïpratyaya ity eke. tridhÃbhÃvas traidham iti bhÃve 'ïpratyaya ity apare. mohendriyarucÅnÃæ traidhaæ. tasmÃd iti. piï¬Ãtmagrahaïata iti. kecic caittÃn piï¬ato g­hÅtvà tÃn evÃtmato g­hïanti. piï¬agrÃhe saty ÃtmagrÃhaprav­tte÷. te«Ãæ skandhadeÓanÃ. tasyÃæ hi vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrabhedena tridhà caittà deÓitÃ÷. nÃyam eka÷ pin¬aÓ caittaviÓe«Ã ihety ÃtmagrÃha÷ pratipak«ito bhavati. atha và piï¬arÆpo 'yam ÃtmabhÃva÷. sa cÃtmà vedayità saæj¤Ãtà cetayiteti kecit saæmƬhÃ÷. te«Ãæ skandhadeÓanÃ. nÃyam ÃtmarÆpa÷ piï¬aÓ caittà iheme vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrÃ÷ [Tib. 43a] pravartante ity ÃtmagrÃha÷ pratipak«ito bhavati. kecid rÆpa eveti. piï¬Ãtmagrahaïata÷ saæmƬhà ity adhik­taæ. te«Ãm ÃyatanadeÓanÃ. tasyÃæ hi rÆpaæ cak«urÃdibhedena bahudhà vibhaktaæ. caittÃs tv aikadhyam eva dharmÃyatanatvena cittaæ ca manaÃyatanatveneti. kecid rÆpacittayor iti. saæmƬhÃ÷ piï¬Ãtmagrahaïata ity adhik­tam eva. te«Ãæ dhÃtudeÓanÃ. tasyÃæ hi rÆpaæ cak«urÃdibhedena bahudhà vibhaktaæ. cittaæ cak«urvij¤ÃnÃdidhÃtubhedena. na tu caittà dharmadhÃtutvenaiva deÓitatvÃd iti. tayà rÆpacittapiï¬agrÃhasaæmoha÷ pratipak«ito bhavati.

indriyÃïy apÅti vistara÷. trividha÷ pudgala÷ tÅk«ïamadhyam­dvindriyatvÃt. atha và trividha÷ pudgala÷ udghaÂitaj¤o vipaæcitaj¤a÷ padaparama iti. (#<Abhidh-k-vy 48>#) tatra tÅk«ïendriyÃïÃæ skandhadeÓanÃ. te hi tÅk«ïendriyatvÃt skandhabhedenaiva ÃyatanadhÃtubhedaæ pratipattuæ Óaknuvanti. yathoktaæ yad bhik«o na tvaæ sa te dharma÷ prahÃtavya iti. Ãj¤Ãtaæ bhagavann ity Ãha. yathà katham asya bhik«o saæk«iptenoktasyÃrtham ÃjÃnÃsi. rÆpaæ bhadanta nÃhaæ. sa me dharma÷ prahÃtavya iti vistara÷. madhyendriyÃïÃm ÃyatanadeÓanÃ. te hi madhyendriyatvÃn [Tib. 43b] madhyenaiva nÃtivistÅrïenÃyatanaprabhedena dhÃtuprabhedaæ pratipattuæ Óaknuvanti. na tu saæk«iptena skandhaprabhedena. m­dvindriyÃïÃæ dhÃtudeÓanÃ. te hi m­dvindriyatvÃt nÃvibhaktaæ svabuddhisÃmarthyena pratipattuæ Óaknuvanti.

rucir api trividheti. pÆrvÃbhyÃsayogÃd ruces traividhyaæ. atha và ÓamathacaritÃnÃæ saæk«iptà ruci÷. ÓamathavipaÓyanÃcaritÃnÃæ madhyà ruci÷. vipaÓyanÃcaritÃnÃæ vistÅrïà rucir iti.

(I.21) kiæ puna÷ kÃraïam iti vistara÷. nanu ca kÃraïam uktaæ piï¬ÃtmagrahaïataÓ caittasaæmƬhÃnÃæ skandhadeÓaneti. satyam uktaæ. caittÃs te«Ãæ vibhaktà iti. vedanÃsaæj¤e eva tu saæskÃraskandhÃt p­thak skandhÅk­ta÷. na punar anya iti kim atra kÃraïaæ. kÃmÃdhyavasÃnam iti vistara÷. kÃme«u ca d­«Âi«u cÃbhi«vaæga÷. tayor vivÃdamÆlayor adhyavasÃnayor vedanÃsaæj¤e yathÃkramaæ pradhÃnahetur iti. pradhÃnagrahaïÃd avidyÃdayo 'pradhÃnahetava ity arthata uktaæ bhavati. vedanÃsvÃdavaÓÃd dhi kÃmÃn abhi«vajante g­hiïa÷. viparÅtasaæj¤ÃvaÓÃc ca d­«ÂÅ÷. kim. abhi«vajanta ity adhik­taæ. adharme dharmasaæj¤ino dharme cÃdharmasaæj¤ino 'nÃtmÃdi«u cÃtmasaæj¤inas tÃs tÃd­ÓÅ÷ ÓÅlavrataparÃmarÓÃdÅr abhi«vajante. ke te. prÃyeïa pravrajitÃ÷. vedanÃg­ddho hÅti [Tib. 44a] vistara÷. vedanÃsaktaÓ caturbhir viparyÃsair viparyasta÷ saæsÃre janmaparaæparÃæ karoti kramakÃraïÃd iti. catvÃri kÃraïÃni skandhÃnukrame vak«yaæte.

#<yathaudÃrikasaækleÓabhÃjanÃdyarthadhÃtuta>#

iti. rÆpaæ hi sapratighatvÃt sarvaudÃrikaæ. arÆpiïÃæ vedanà pracÃraudÃrikatayÃ. tathà hi vyapadiÓanti. haste me vedanà pÃde me vedaneti. dvÃbhyÃm audÃrikatarà saæj¤Ã. vij¤ÃnÃt saæskÃrà ity ato yathaudÃrikaæ tat pÆrvam uktam ity prathamaæ kÃraïaæ. atha vÃnÃdimati saæsÃre strÅpuru«Ã anyonyaæ rÆpÃbhirÃmÃ÷. te ca vedanÃsvÃdagardhÃt. tadgardha÷ saæj¤ÃviparyÃsÃt. tadviparyÃsa÷ kleÓai÷. cittaæ ca tatsaækli«Âam iti yathÃsaækleÓaæ krama iti dvitÅyaæ. bhÃjanÃdyarthena và bhÃjanabhojanavyaæjanapakt­bhokt­bhÆtà hi (#<Abhidh-k-vy 49>#) rÆpÃdaya÷ skandhà iti t­tÅyaæ. dhÃtuto và kÃmarÆpaprabhÃvito hi kÃmadhÃtu÷. vedanÃprabhÃvitÃni dhyÃnÃni. saæj¤ÃprabhÃvitÃs traya ÃrÆpyÃ÷. saæskÃramÃtraprabhÃvitaæ bhavÃgram. età vij¤Ãnasthitayas tÃsu ca prati«Âhitaæ vij¤Ãnam iti k«etrabÅjasaædarÓÃnÃrtha÷ skandhÃnukrama iti caturthaæ kÃraïam. atha eva ca kramakÃraïÃt vedanÃsaæj¤e [Tib. 44b] p­thak skandhÅk­te. yata ete audÃrikatare saækleÓÃnukramahetÆ bhojanavyaæjanabhÆte tatprabhÃvitaæ ca dhÃtudvayam iti.

(I.22ab) na tÃvad e«v evÃntarnetuæ Óakyate arthÃyogÃd iti. rÆpaïÃder arthasyÃyogÃd asaæbhavÃt. rÆpasvabhÃvaæ yÃvad vij¤ÃnasvabhÃvam iti và na Óakyam e«v eva paæcaskandhe«v antarnetum. atatsvÃbhÃvyÃt. na cÃpi «a«Âha÷ skandho vaktuæ Óakyate. kuta÷. arthÃyogÃt. atÅtÃdyarthayogÃd ity artha÷. nanu ca bahutvÃd asaæsk­tÃnÃæ asaæsk­taskandho 'nyo yok«yate. kim atÅtÃdyartheneti. etac cÃyuktam asaæsk­tÃnÃæ deÓasaænikar«ÃbhÃvenÃbhisaæk«epÃyogÃt. saækleÓavastuj¤ÃpanÃrtham iti vistara÷. na saækleÓavastv anÃsravatvÃt. na vyavadÃnavastv asaæsk­tatvÃt. vyavadÃnahetur hi vyavadÃnavastv ity abhiprÃya÷. atha và rÆpaskandha ity ukte yÃvad vij¤Ãnaskandha ity ukte saækleÓavastu vyavadÃnavastu ca rÆpaskandho yÃvad vij¤Ãnaskandha iti vij¤Ãyate. na tv asaæsk­taskandha ity ukte saækleÓavyavadÃnavastu vij¤Ãyata iti na saæbhavati asaæsk­taskandha iti. te«Ãæ dhÃtvÃyatane«v apy e«a prasaæga iti. te«Ãm evaævÃdinÃæ yathà ghaÂoparamo na ghaÂa÷. evaæ dhÃtÆparamo na dhÃtu÷. Ãyatanoparamo nÃyatanam iti dharmadhÃtvÃyatanayor apy asaæsk­taæ na vyavasthÃpitaæ syÃt. sarvadharmasaægrahaÓ ca dhÃtvÃyatane«v abhipreta ity ayuktam etat.

(I.22cd) #<ukta÷ skandhÃnÃm [Tib. 45a] anya÷ prakÃra÷.
krama÷ punar>#

ity anyaprakÃravacanÃpek«Ã÷ puna÷ÓabdopanyÃsa iti darÓayati. sarvaudÃrikam iti. sarvebhyo vedanÃdibhya audÃrikaæ rÆpaæ. sanidarÓanasapratighatvÃdiyogÃt. arÆpiïÃæ vedanÃdÅnÃæ. nirdhÃraïe «a«ÂhÅ. vedanà audÃrikÅ pracÃraudÃrikatayà samudÃcÃraudÃrikatayety artha÷. dvÃbhyÃæ saæskÃravij¤ÃnÃbhyÃæ. audÃrikÅ saæj¤Ã. nimittaparicchedena suj¤ÃtatvÃt. vij¤ÃnÃt saæskÃra audÃrika÷ sukhÅ syÃæ na du÷khÅ syÃm ity abhisaæskÃralak«aïatvÃt. vij¤Ãnaæ tu sarvasÆk«mam upalabdhimÃtralak«aïatvÃt. yathaudÃrikaæ ca vineyÃnÃm arthapratipÃdanaæ nyÃyyam iti evaæ skandhÃnukrama÷. te ca vedanÃsvÃdagardhÃt. te ca strÅpuru«Ã vedanÃsvÃdasakter anyonyaæ rÆpÃbhirÃmà bhavanti. tadgardha iti. vedanÃgardha÷. saæj¤ÃviparyÃsÃd iti. nityÃdikÃn nimittodgrahaïÃt. (#<Abhidh-k-vy 50>#) sukhÃpi hi vedanà saæskÃravipariïÃmadu÷khatayà du÷khÃ. bhÃjanabhojanam iti vistara÷. rÆpaæ bhÃjanabhÆtaæ vedanÃÓrayatvÃt. vedanà bhojanabhÆtà ÃsvÃdyatvÃt. saæj¤Ã vyaæjanabhÆtà vedanÃæ tannimittodgrahaïena vyaæjayatÅti k­tvÃ. saæj¤ÃvaÓena và vedanà rocata iti k­tvà vyaæjanabhÆtà samj¤Ã. cetanà pakt­bhÆtà vipÃkavedanÃm abhisaæsk­tya upanayanÃt. [Tib. 45b] vij¤Ãnaæ bhokt­bhÆtaæ tadanugrahÃd iti. bhÃjanÃdyarthena vÃnukrama÷. dhÃtuto veti vistara÷. kÃmaguïà eva rÆpÃïi. tai÷ prabhÃvita÷ prakar«ita÷ kÃmadhÃtu÷. vedanÃprabhÃvitÃni dhyÃnÃni. saumanasyasukhendriyaprabhÃvitaæ prathamaæ dhyÃnaæ. saumanasyendriyaprabhÃvitaæ dvitÅyaæ. sukhendriyaprabhÃvitaæ t­tÅyaæ. upek«endriyapariÓuddhiprabhÃvitaæ caturthaæ dhyÃnaæ. saæj¤ÃprabhÃvitÃs traya ÃrÆpyÃ÷. ÃkÃÓasaæj¤ÃprabhÃvitam ÃkÃÓÃnaætyÃyatanaæ. vij¤Ãnasaæj¤ÃprabhÃvitaæ vij¤ÃnÃnaætyÃyatanaæ. Ãkiæcanyasaæj¤ÃprabhÃvitaæ ÃkiæcanyÃyatanaæ. saæskÃramÃtraprabhÃvitaæ bhavÃgraæ. tatra hi cetanà aÓÅtiæ kalpasahasrÃïy Ãyur Ãk«ipati. vij¤Ãnaæ kasmÃt sarve«Ãæ paÓcÃd uktam ity ata Ãha età vij¤Ãnasthitaya iti vistara÷. catasro vij¤Ãnasthitaya÷. rÆpopagà vij¤Ãnasthiti÷ kÃmadhÃtu÷. vedanopagà catvÃri dhyÃnÃni. saæj¤opagà traya ÃrÆpyÃ÷. saæskÃropagà bhavÃgraæ. tÃsu catas­«u vij¤Ãnasthiti«u prati«Âhitaæ vij¤Ãnaæ tadÃÓritatvÃt sarvapaÓcÃd uktaæ. ity evaæ k«etrabÅjasaædarÓanÃrtha÷ skandhÃnukrama ukto bhavati. ata eva ca paæca skandhà nÃlpÅyÃæso na bhÆyÃæsa iti. yathaudÃrikÃdibhi÷ kÃraïair nÃlpÅyÃæso na bhÆyÃæsa ity artha÷.

(I.23) paæca vartamÃnavi«ayatvÃt pÆrvaæ uktÃnÅti. yÃni [Tib. 46a] vartamÃnavi«ayÃni. tÃni parisphuÂavi«ayÃïi. parisphuÂavi«ayÃïi ca sugamÃnÅti pÆrvam uktÃni. vartamÃnavi«ayÃïi ca pÆrvav­ttÅni bhavanty evaæ ca pÆrvam uktÃni. manas tv aniyatavi«ayam ity Ãkulavi«ayitvÃt asugamaæ. paÓcÃdv­tti ca prÃyeïa. katham ity Ãha. kiæcid vartamÃnavi«ayaæ kiæcid yÃvat tryadhvÃnadhvavi«ayam iti. yÃvacchabdena kiæcid atÅtavi«ayaæ kiæcid anÃgatavi«ayaæ kiæcit tryadhvavi«ayaæ. sarvadharmà anÃtmÃna iti yathÃ. kiæcid anadhvavi«ayam asaæsk­tavi«ayam ity artha÷. evam aniyatavi«ayaæ mana÷. tathà ca na tat sugamam iti paÓcÃd uktaæ. sugamaæ hi loke pÆrvam upadiÓyamÃnaæ d­Óyate.

#<bhautikÃrthÃc catu«Âayam>#

iti cak«urÃdicatu«Âayaæ rÆpÃdyupÃdÃyarÆpavi«ayaæ. tasmÃt. tat kÃyÃt pÆrvam uktaæ. kÃyasya tv aniyato vi«aya÷. kadÃcid bhÆtÃni kadÃcid bhautikaæ (#<Abhidh-k-vy 51>#) yadi vyavacchedagrahaïaæ. kadÃcid ubhayaæ yady avyavacchedagrahaïaæ. Óe«aæ punar itarasmÃd yathÃyogaæ dÆrÃÓutarav­ttyà pÆrvam uktam iti. Óe«aæ cak«urÃdi. tad itarasmÃt saæbhavato dÆrÃÓutarav­ttyà dÆrav­ttyà dÆratarav­ttyà ÃÓutarav­ttyeti vibhajya dvayaæ dvayÃt. ekaæ caikasmÃt punar ekaæ caikasmÃd iti yojyam ity artha÷. katham ity Ãha. cak«u÷Órotraæ hi dÆravi«ayaæ tat pÆrvam uktaæ dvayÃt ghrÃïajihvÃta÷. tayor api cak«u÷Órotrayo÷ [Tib. 46b] cak«u«o dÆratare v­tti÷. paÓyato 'pi dÆrÃn nadÅæ tacchabdÃÓravaïÃt. atas tat pÆrvam uktam iti vartate. cak«u÷ ÓrotrÃt pÆrvam uktaæ. tayor ÃÓutarav­ttitvÃd iti. tayor ghrÃïajihvayor ghrÃïaæ pÆrvam uktaæ jihvÃyÃ÷. katham ity Ãha. aprÃptasyaiva jihvÃæ bhojyasya gandhagrahaïÃd iti.

idam iha vicÃryate. ghrÃïajihve prÃptavi«ayagrÃhiïyau. kathaæ. bhojyastho gandha÷ tena ghrÃïena g­hate. na tv abhojyastho g­hyate. vÃyos tu gandhÃntaram udbhavati bhojyÃvayavena và sÆk«meïa sahÃgato gandho g­hyate. niruchvÃsasya gandhÃgrahaïÃt. na tarhÅdaæ vaktavyaæ. aprÃptasyaiva jihvÃæ bhojyasya gandhagrahaïÃd iti. yat tat piï¬arÆpaæ bhojyaæ. taj jihvÃm aprÃptam ity abhisaædhÃyavacaïÃd ado«a÷. evaæ hy ÃÓutarav­tti ghrÃïaæ yad bhojyÃvayavasahÃgatam api gandhaæ jighrati. jihvà tu bhojyÃvayavasahÃgataæ rasaæ nÃsvÃdayati. piï¬abhojyasahÃgatam eva tu rasam ÃsvÃdayatÅti na sÃÓutarav­ttir ity avagantavyaæ.

(I.24) kathaæ viÓe«aïÃrtham iti pratipÃdayann Ãha. yathà gamyeta pratyekam iti vistara÷. yathà vij¤Ãyeta ekaikaÓa e«Ãæ daÓÃnÃæ Ãyatanatvaæ cak«urÃdÅnÃæ paæcÃnÃæ vi«ayitvena. rÆpÃdÅnÃæ ca paæcÃnÃæ vi«ayatvena vyavasthÃnÃt. na samastÃnÃm Ãyatanatvaæ rÆpÃyatanam ity ekam eveti. tathà ca parasparato viÓe«aïaæ na syÃt. yadi viÓe«aïÃrthaæ nÃmantarÃïy ucyante navÃnÃæ cak«urÃyatanasya yÃvat kÃyÃyatanasya ÓabdÃyatanasya yÃvat spra«ÂavyÃyatanasyeti. rÆpÃyatanasyÃpi kasmÃn nÃmantaraæ nocyate. [Tib. 47a] ata Ãha. cak«urÃdibhiÓ ca viÓe«itair yan na cak«ursaæj¤akaæ rÆpaæ ca. tad rÆpÃyatanaæ j¤Ãsyata ity asya nÃmÃntaraæ nocyate. tadyathà sarvÃsu go«v aækitÃsu yà gaur nÃækitÃ. tasyà anaækanam evÃækanaæ bhavati. tadvat. prÃdhÃnyÃd iti tribhi÷ kÃraïai rÆpÃyatanasya prÃdhÃnyaæ. pÃnyÃdisaæsparÓair bÃdhanÃlak«aïÃd rÆpaïÃt. idam ihÃmutreti deÓanidarÓanarÆpaïÃt. idam eva rÆpam iti lokapratÅtatvÃc ca. viÓe«aïÃrtham evaikaæ dharmÃyatanam uktam iti. kathaæ viÓe«aïÃrthaæ. yathà gamyeta pratyekam e«Ãæ dvÃdaÓÃnÃm Ãyatanatvaæ vi«ayivi«ayatvena vyavasthÃnÃt (#<Abhidh-k-vy 52>#) na samastÃnÃm iti. cak«urÃdibhiÓ ca viÓe«itair yan na cak«urÃdisaæj¤akaæ dharmaÓ ca. tad dharmÃyatanaæ j¤Ãsyata iti tasya nÃmÃntaraæ nocyate. vedanÃdÅnÃm ity ÃdiÓabdena saæj¤ÃsaæskÃrÃvij¤aptyasaæsk­tÃnÃæ grahaïaæ. viæÓatiprakÃratveneti.

#<rÆpaæ dvidhà viæÓatidheti>#

vacanÃt. cak«ustrayagocaratvÃc ca. mÃæsacak«ur asmadÃdÅnÃæ. divyaæ cak«ur devÃnÃæ. Ãryaæ praj¤Ãcak«ur ÃryÃïÃm anÃsravaæ j¤Ãnaæ satyacatu«ÂayÃlambanaæ. ato rÆpam eva cak«ustrayagocaraæ. na cak«urÃdaya÷. tasmÃt. tad eva rÆpÃyatanam uktaæ nÃnyÃni.

(I.25) ye«Ãm vÃksvabhÃvaæ buddhavacanam iti. ye«Ãæ sautrÃntikÃnÃæ [Tib. 47b] vÃgvij¤aptisvabhÃvaæ. te«Ãæ tÃni rÆpaskandhasaæg­hÅtÃni. ÓabdÃyatanasya rÆpaskandhasaæg­hÅtatvÃt. ye«Ãæ nÃmasvabhÃvam iti. ye«Ãæ nikÃyÃntarÅyÃïÃæ cittaviprayuktaæ nÃmÃsti. te«Ãæ saæskÃraskandhena saæg­hÅtÃni. saæskÃraskandhasaæg­hÅtatvÃn nÃmna÷. ÃbhidhÃrmikÃïÃæ tÆbhayasvabhÃvaæ buddhavacanam i«Âaæ. tathà hi j¤ÃnaprasthÃna uktaæ. katamad buddhavacanaæ. tathÃgatasya yà vÃg vacanaæ vyÃhÃro gÅr niruktir vÃkpatho vÃgghoÓo vÃkkarma vÃgvij¤apti÷. buddhavacanaæ kuÓalaæ vaktavyaæ. avyÃk­taæ vaktavyaæ. syÃt kuÓalaæ. syÃd avyÃk­taæ. katarat kuÓalaæ. kuÓalacittasya tathÃgatasya vÃcaæ bhëamÃïasya yà vÃg yÃvad vÃgvij¤apti÷. katarad avyÃk­taæ. avyÃk­tacittasya tathÃgatasyeti pÆrvavat. punas tatraivÃnantaram uktaæ buddhavacanaæ nÃma ka e«a dharma÷. nÃmakÃyapadakÃyavyaæjanakÃyÃnÃæ yà anupÆrvaracanà anupÆrvasthÃpanà anupÆrvasamÃyoga iti. te«Ãm ÃbhidhÃrmikÃïÃæ rÆpaskandhena saæskÃraskandhena ca tÃny aÓÅtidharmaskandhasahasrÃïi saæg­hÅtÃni. sÃtirekÃïi me aÓÅtidharmaskandhasahasrÃïi bhagavato 'ntikÃt saæmukham udg­hÅtÃnÅti sÆtravacanaæ. caturaÓÅtidharmaskandhasahasrÃïÅti nikÃyÃntare sÆtrapÃÂha÷.

(I.26)#< ÓÃstrapramÃïa ity eka>#

iti. ÓÃstrasya pramÃïaæ ÓÃstrapramÃïaæ. ÓÃstrapramÃïaæ [Tib. 48a] pramÃïam asya. so 'yaæ dharmaskandha÷.

#<ÓÃstrapramÃïa ity eke>#

tÃvad Ãhu÷. tac ca «aÂsahasrÃïÅti. tac ca ÓÃstraæ harmaskandhasaæj¤akaæ granthaprÃmÃïyena «aÂsahasrÃïÅti. tÃni tv aÓÅtidharmaskandhasahasrÃïy antarhitÃni. ekaæ tv etad avaÓi«yata iti kathayanti.

#<skandhÃdÅnÃæ kathaikaÓa÷.>#

(#<Abhidh-k-vy 53>#) apara Ãhur iti vÃkyÃdhyÃhÃra÷. skandhÃdÅnÃm ekaikà kathà dharmaskandha÷. te ca dharmaskandhà aÓÅtisahasrasaækhyà vyÃkhyÃyaæte. pratÅtyasamutpÃdÃdÅni ceha vyÃkhyÃsyante. praïidhij¤ÃnÃraïÃdÅnÃm ity Ãdigrahaïena saægrahavastukarmapathÃÓubhÃnapÃnasm­tyÃdÅni g­hyante.

#<caritapratipak«as tu dharmaskandho 'nuvarïita>#

iti tuÓabda÷ pÆrvoktapak«anirÃkaraïartho 'vadhÃraïÃrtho vÃ. rÃgadve«amohamÃnÃdicaritabhedeneti. ÃdiÓabdena d­«ÂivicikitsÃdÅnÃæ grahaïaæ. kecit sattvà rÃgacaritÃ÷. kecid dve«acaritÃ÷. kecin mohacaritÃ÷. kecin mÃnacaritÃ÷. kecid d­«ÂicaritÃ÷. kecid vicikitsÃcaritÃ÷. kecid rÃgadve«acaritÃ÷. kecid rÃgadve«amohacaritÃ÷. kecid rÃgÃÓayà dve«aprayogÃ÷. kecid dveÓÃÓayà rÃgaprayogÃ÷. kecit k­trimarÃgà nig­hyadve«Ã÷. kecit k­trimadve«Ã nig­hyarÃgà iti. te«Ãæ pratipak«eïa bhagavatà tÃny uktÃnÅti.

(I.27) ye 'py anye skandhÃyatanadhÃtava iti vistara÷. [Tib. 48b] ye 'pi skandhÃyatanadhÃtava÷. te 'py e«v eva skandhÃyatanadhÃtu«u pratipÃdyÃ÷ praveÓayitavyÃ÷. svaæsvaæ svabhÃvaæ e«Ãæ yathà vyavasthÃpitam asmin ÓÃstre vim­«ya skandhÃ÷ skandhe«u pratipÃdayitavyà ÃyatanÃny Ãyatane«u dhÃtavo dhÃtu«u. ÓÅlaskandho rÆpaskandhasaæg­hÅta iti. kÃyavÃgviratirÆpasvabhÃvatvÃt ÓÅlaskandhasya. Óe«Ã÷ saæskÃraskandheneti. samÃdhyÃdÅnÃæ caitasikatvÃt. vimuktir ihÃdhimok«o 'bhipreta÷. vimuktij¤ÃnadarÓanaæ ca praj¤ÃviÓe«a eveti. a«ÂÃv alobhasvabhÃvatvÃt dharmÃyataneneti. katamÃny a«Âau. p­thivyaptejovÃyunÅlapÅtalohitÃvadÃtak­tsnÃyatanÃni. tÃni ca alobhasvabhÃvÃni apadek«yante

#<alobho '«ÂÃv>#

iti. alobhaÓ ca dharmÃyatane 'ntarbhavati. tena tatsaægraha÷. saparivÃrÃïi tu paæcaskandhasvabhÃvatvÃn manodharmÃyatanÃbhyÃæ. kiæ. saæg­hÅtÃni. tasyÃlobhasya parivÃro 'nuparivartirÆpaæ rÆpaskandho vedanÃsaæj¤e vedanÃsaæj¤Ãskandhau cetanÃdaya÷ saæprayuktà jÃtyÃdayaÓ ca viprayuktÃ÷ saæskÃraskandha÷. vij¤Ãnaæ cÃtra kalÃpe vij¤Ãnaskandha iti paæcaskandhasvabhÃvÃni tÃni bhavanti. navamadaÓame tv ÃkÃÓÃnaætyÃyatanavij¤ÃnÃnantyÃyatanak­tsne paÓcÃd vak«yete. [Tib. 49a] tathÃbhibhvÃyatanÃnÅti tÃny alobhasvabhÃvatvÃt dharmÃyatanena. saparivÃrÃïi tu paæcasvabhÃvatvÃn manodharmÃyatanena pÆrvavat vyÃkhyÃtavyÃni. ÃkÃÓavij¤ÃnÃnantyÃyatanak­tsne catvÃri cÃkÃÓÃnantyÃyatanÃdÅni. ÃkÃÓavij¤ÃnÃkiæcanyanaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanÃni catu÷skandhasvabhÃvatvÃn manodharmÃyatanÃbhyÃæ saæg­hÅtÃni. na hi tatra rÆpaskandho 'sti. paæca vimuktyÃyatanÃnÅti vistara÷. (#<Abhidh-k-vy 54>#) sÆtra uktaæ. paæcemÃni vimuktyÃyatanÃni. katamÃni iha bhik«o ÓÃstà dharmaæ deÓayati. anyatarÃnyataro và vij¤o gurusthÃnÅya÷ sabrahmacÃrÅ. yathÃyathÃsya ÓÃstà anyatarÃnyataro và vij¤o gurusthÃnÅya÷ sabrahmacÃrÅ dharmaæ deÓayati. tathÃtathà te«u dharme«v arthapratisaævedÅ bhavati dharmapratisaævedÅ ca. tasyÃrthapratisaævedino dharmapratisaævedinaÓ cotpadyate prÃmodyaæ. pramuditasya prÅtir jÃyate. prÅtamanasa÷ kÃya÷ praÓrabhyate. praÓrabdhakÃya÷ sukhaæ vedayate. sukhitasya cittaæ samÃdhÅyate. samÃhitacitto yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti yathÃbhÆtaæ paÓyati. yathÃbhÆtaæ prajÃnan yathÃbhÆtaæ paÓyan nirvidyate. nirviïïo virajyate. virakto vimucyate. [Tib. 49b] idaæ prathamaæ vimuktyÃyatanaæ. yatra sthitasya bhik«or và bhik«uïyà và anupasthità sm­tir upati«Âhate. asamÃhitaæ cittaæ samÃdhÅyate. aparik«ÅïÃÓ cÃsravÃ÷ parik«Åyante. ananuprÃptaæ cÃnuttaraæ yogak«emaæ nirvÃïam anuprÃpnoti. punar aparaæ na haiva bhik«o ÓÃstà dharmaæ deÓayaty anyatarÃnyataro và vij¤o gurusthÃnÅya÷ sabrahmacÃrÅ. api tu yathÃÓrutÃn dharmÃn yathopadi«ÂÃn yathÃparyavÃptÃn vistareïa svareïa svÃdhyÃyaæ karoti. yathÃyathà tÃn yathÃÓrutÃn yathopadi«ÂÃn yathÃparyavÃptÃæ vistareïa svareïa svÃdhyÃyaæ karoti. tathÃtathà te«u arthapratisaævedÅ bhavati pÆrvavat. idaæ dvitÅyaæ vimuktyÃyatanaæ. yatra sthitasyeti pÆrvavat. punar aparaæ na haiva bhik«o ÓÃstà dharmaæ deÓayati anyatarÃnyataro và vij¤o gurusthÃnÅya÷ sabrahmacÃrÅ. nÃpi yathÃÓrutÃn dharmÃn yathopadi«ÂÃn yathÃparyavÃptÃn vistareïa svÃdhyÃyaæ karoti. api tu yathÃÓrutÃn dharmÃn yathopadi«ÂÃn
yathÃparyavÃptÃn vistareïa parebhya÷ saæprakÃÓayati. yathÃyathà yathÃÓrutÃn dharmÃn yathopadi«ÂÃn yathÃparyavÃptÃn vistareïa parebhya÷ saæprakÃÓayati. tathÃtathà te«u dharme«v arthapratisaævedÅ bhavatÅti pÆrvavat. idaæ t­tÅyaæ vimuktyÃyatanaæ. yatra sthitasyeti pÆrvavat. punar aparaæ na haiva bhik«o ÓÃstà pÆrvavat. nÃpi svÃdhyÃyaæ nÃpi parebhya÷ saæprakÃÓayati. api tu yathÃÓrutÃn yÃvad yathÃparyavÃptÃn cintayati tulayati upaparÅk«ate. [Tib. 50a] yathÃyathà yathÃÓrutÃn yÃvad yathÃparyavÃptÃn cintayati yÃvad upaparÅk«ate. tathÃtathà te«u dharme«v arthapratisaævedÅ pÆrvavat. idaæ caturthaæ vimuktyÃyatanaæ. yatra sthitasyeti pÆrvavat. punar aparaæ na haiva bhik«o ÓÃsteti pÆrvavat. nÃpi svÃdhyÃyaæ nÃpi parebhya÷ saæprakÃÓayati nÃpi cintayati. api tv anenÃnyatamaæ bhadrakaæ samÃdhinimittaæ sÃdhu ca su«Âhu ca sÆdg­hÅtaæ bhavati sumanasik­taæ subhÃvitaæ suju«Âaæ supratividdhaæ. tadyathà vinÅlakaæ (#<Abhidh-k-vy 55>#) và vipÆyakaæ và vyÃdhmÃtakaæ và vipaÂumakaæ và vilohitakaæ và vikhÃditakaæ và vik«iptakaæ và asthi và asthisaækalikà vÃ. yathÃyathà khalv anenÃnyatamÃnyatamaæ bhadrakaæ samÃdhinimittaæ pÆrvavat yÃvat supratividdham. tathÃtathà te«u dharme«v arthaprativedÅ bhavati pÆrvavat. idaæ paæcamaæ vimuktyÃyatanaæ. yatra sthitasyeti pÆrvavat. vimukter ÃyadvÃraæ praj¤ÃviÓe«a÷. praj¤Ã ca dharmÃyatanena saæg­hÅtÃ. saparivÃrÃïi ÓabdamanodharmÃyatanai÷. deÓanÃsvÃdhyÃyaparasaæprakÃÓane«u ÓabdagrahaïÃc chabdÃyatanam asti. manodharmÃyatane tu praj¤ÃparivÃrabhÆte sarvatrasthe iti tribhi÷ saægraha÷. dvayor Ãyatanayor iti. sÆtra uktaæ. rÆpiïa÷ santi sattvà [Tib. 50b] asaæj¤ina÷ apratisaæj¤ina÷. tadyathà devà asaæj¤isattvÃ÷. idaæ prathamam Ãyatanaæ. arÆpiïa÷ santi sattvÃ÷ sarvaÓa ÃkiæcanyÃyatanaæ samatikramya naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanam upasaæpadya viharanti. tadyathà devà naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanopagÃ÷. idaæ dvitÅyam Ãyatanam iti. anayor dvayor Ãyatanayor asaæj¤isattvà daÓabhir Ãyatanai÷ saæg­hÅtÃ÷. gandharasÃyatanayor eva tatrÃbhÃvÃt. bhavati hi cyutyupapattikÃlayos te«Ãæ manaÃyatanam iti. naivasaæj¤Ãnasaæj¤Ãyatanopagà manodharmÃyatanÃbhyÃæ saæg­hÅtà ity adhik­taæ. te«Ãm arÆpitvÃt. bahudhÃtuke 'pi dvëa«Âir dhÃtava iti. sÆtra uktaæ. Ãyu«mÃn Ãnando bhagavantam etad avocat. kiyatà bhadanta paï¬ito dhÃtukuÓalo bhavati. bhagavÃn Ãha. paï¬ita Ãnanda a«ÂÃdaÓa dhÃtƤ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. cak«urdhÃtuæ rÆpadhÃtuæ cak«urvij¤ÃnadhÃtuæ. evaæ yÃvan manodhÃtuæ dharmadhÃtuæ manovij¤ÃnadhÃtum
iti. itÅmÃn ÃnandëÂÃdaÓa dhÃtƤ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. «a¬ api dhÃtÆæ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. p­thivÅdhÃtum abdhÃtuæ tejodhÃtuæ vÃyudhÃtum ÃkÃÓadhÃtuæ vij¤ÃnadhÃtum iti. aparÃn api «a¬ dhÃtÆæ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. kÃmadhÃtuæ vyÃpÃdadhÃtuæ [Tib. 51a] vihiæsÃdhÃtuæ nai«kramyadhÃtum avyÃpÃdadhÃtum avihiæsÃdhÃtum iti. aparÃn api «a¬ dhÃtƤ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. sukhadhÃtuæ du÷khadhÃtuæ saumanasyadhÃtuæ daurmanasyadhÃtum upek«ÃdhÃtum avidyÃdhÃtum iti. caturo 'pi dhÃtƤ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. vedanÃdhÃtuæ saæj¤ÃdhÃtuæ saæskÃradhÃtuæ vij¤ÃnadhÃtum iti. trÅïy api dhÃtÆæ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. kÃmadhÃtuæ rÆpadhÃtum ÃrÆpyadhÃtum iti. aparÃn api trÅn dhÃtÆæ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. rÆpadhÃtuæ ÃrÆpyadhÃtuæ nirodhadhÃtum iti. aparÃn api trÅn dhÃtÆæ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. atÅtaæ (#<Abhidh-k-vy 56>#) dhÃtum anÃgataæ dhÃtuæ pratyutpannaæ dhÃtuæ. aparÃn api trÅn dhÃtÆæ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. hÅnaæ dhÃtuæ madhyamaæ dhÃtuæ praïÅtaæ dhÃtum iti. aparÃn api trÅn dhÃtÆæ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. kuÓalaæ dhÃtum akuÓalaæ avyÃk­taæ dhÃtum iti. aparÃn api trÅn dhÃtÆæ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. Óaik«aæ dhÃtum aÓaik«aæ dhÃtuæ naivaÓaik«aænÃÓaik«aæ dhÃtum iti. dvÃv api dhÃtÆ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. sÃsravaæ [Tib. 51b] dhÃtum anÃsravaæ dhÃtum iti. aparÃv api dvau dhÃtÆ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ saæsk­taæ dhÃtum asaæsk­taæ dhÃtum iti. imau dvau dhÃtÆ jÃnÃti paÓyati yathÃbhÆtaæ. iyatà cÃnanda paï¬ito dhÃtukuÓalo bhavatÅti. itÅmÃny atrÃbhisaæbandhÅni vÃkyÃni pratyekaæ madhye 'pi paÂhitavyÃni. vistarabhayÃt tu mayà na likhitÃnÅti bodhavyaæ. yathÃyogaæ saægraho veditavya iti. a«ÂÃdaÓa tÃvad dhÃtavas ta eva ta iti. ebhis te saæg­hÅtà evëÂÃdaÓasu dhÃtu«u. yatra p­thivÅdhÃtvÃdaya÷ «aÂ. te«Ãm ÃdyÃnÃæ caturïÃæ spra«ÂavyadhÃtau saægraha÷. ÃkÃÓadhÃto rÆpadhÃtÃv ÃlokatamassvabhÃvatvÃt. vij¤ÃnadhÃto÷ saptasu cittadhÃtu«u saægraha÷. kÃmadhÃtvÃdÅnÃæ tu «aïïÃæ kÃmadhÃtu÷ kÃmarÃga ihÃbhipreta÷. sa ca caitasika÷. vyÃpÃdadhÃtvÃdayo 'pi caitasikà eveti. te«Ãæ dharmadhÃtusaægraha÷. sukhadhÃtvÃdÅnÃm api «aïïÃæ tasminn eva saægraha÷. vedanÃdhÃtvÃdÅnÃæ caturïÃæ trayÃïÃæ dharmadhÃtau. vij¤ÃnadhÃto÷ saptasu vij¤ÃnadhÃtu«u. kÃmadhÃtvÃdÅnÃæ trayÃïÃæ kÃmadhÃto÷ a«ÂÃdaÓasu dhÃtu«u. rÆpadhÃtoÓ caturdaÓasu vinà gandharasaghrÃïajihvÃvij¤ÃnadhÃtubhi÷. ÃrÆpyadhÃtor manodharmamanovij¤ÃnadhÃtu«u. rÆpadhÃtvÃdÅnÃæ
tu trayÃïÃæ dvayor ukta÷ saægraha÷. nirodhadhÃtor dharmadhÃtau [Tib. 52a]. atÅtadhÃtvÃdÅnÃæ trayÃïÃæ pratyekam a«ÂÃdaÓasu dhÃtu«u saægraha÷. hÅnÃdayas trayo dhÃtava÷ kÃmadhÃtvÃdaya eveti e«Ãm ukta÷ saægraha÷. kuÓalÃdÅnÃæ trayÃïÃæ kuÓalÃkuÓaladhÃtvo rÆpaÓabdadharmadhÃtu«u saptasu ca cittadhÃtu«u. avyÃk­tadhÃtor a«ÂÃdaÓasu dhÃtu«u. Óaik«ÃÓaik«adhÃtvÃdÅnÃæ trayÃïÃæ dvayor manodharmamanovij¤ÃnadhÃtu«u. t­tÅyasyëÂÃdaÓadhÃtu«u. sÃsravÃnÃsravadhÃtvo÷ ÃdyasyëÂÃdaÓasu dhÃtu«u. dvitÅyasya manodharmamanovij¤ÃnadhÃtu«u. saæsk­tÃsaæsk­tadhÃtvor ÃdyasyëÂÃdaÓasu dhÃtu«u. dvitÅyasya dharmadhÃtau saægraha÷. ta ete dvëa«Âir dhÃtava÷.

(I.28) ya ime tatreti bahudhÃtuke. ete«Ãæ dvayor lak«aïam anuktam iti. (#<Abhidh-k-vy 57>#) p­thivÅdhÃtvÃdÅnÃm uktaæ lak«aïam amÅ

#<dh­tyÃdikarmasaæsiddhÃ÷. kharasneho«ïateraïÃ>#

iti. nanu ca vij¤ÃnadhÃtor apy uktaæ lak«aïaæ.

#<vij¤Ãnaæ prativij¤aptir>#

iti vacanÃt. satyam uktaæ sarve«Ãæ vij¤ÃnÃnÃæ lak«aïaæ. vij¤ÃnadhÃtus tu kim iha kiæcid eva vij¤Ãnam ity abhipretaæ. utÃho sarvam iti na vivecitam. asaæsk­taæ cÃkÃÓam uktalak«aïaæ. na tv ÃkÃÓadhÃtu÷. avaÓyaæ hy ayam [Tib. 52b] anya ÃkÃÓÃt. tathà hi «a¬dhÃtur ayaæ bhik«o puru«a iti sÆtrÃntaram uktam. ity anayà buddhyÃbhihitaæ dvayor lak«aïam anuktam iti. ata evÃha. tat kim ÃkÃÓam evÃkÃÓadhÃtur veditavya÷. sarvaæ ca vij¤Ãnaæ vij¤ÃnadhÃtur iti. mukhanÃsikÃdi«v ity ÃdiÓabdena ÓrotrÃdÅnÃæ grahaïaæ.

#<ÃlokatamasÅ kileti.>#

kilaÓabda÷ paramatadyotanÃrtha÷. svamataæ tu sapratighadravyÃbhÃvamÃtram ÃkÃÓam iti abhiprÃyo lak«yate. rÃtriædivasvabhÃva iti. rÃtrivartinas tamaso bhÃskarÃtapalak«yasya cÃlokasyÃbhipretatvÃt. bÃhuliko vÃyaæ nirdeÓa÷. aghaæ kila citasthaæ rÆpam iti. citasthaæ saæghÃtasthaæ. atyarthaæ hanti hanyate ceti aghaæ nairuktena vidhinÃ. atyarthaÓabdasya akÃrÃdeÓa÷ k­to hanteÓ ca ghÃdeÓa÷. tasya ta sÃmantakam iti. tasyÃghasya ku¬yÃdikasya sÃmantakaæ samÅpasthaæ. tad apek«ya vyavasthÃpitam ity artha÷. atrÃpi vyÃkhyÃne kilaÓabdo vaibhëikavyÃkhyÃnapradarÓÃnÃrtha÷. svamataæ tu yat tat paÓcÃd ucyate. tad Ãha. aghaæ ca tat. anyasya rÆpasya tatrÃpratighÃtÃn na pratihanyate 'nyad rÆpam asminn iti k­tvÃ. sÃmantakaæ cÃnyasya rÆpasyeti citasthasya. asmin pak«e karmadhÃraya÷ samÃsa÷. aghaæ ca tat sÃmantakaæ ca tad iti aghasÃmantakaæ.

#<vij¤Ãnaæ sÃsravam>#

[Tib. 53a] iti. janmano hetor vij¤ÃnasyÃbhipretatvÃt. kuta iti cet. ata Ãha. yasmÃd ime «a¬dhÃtava i«ÂÃ.

#<janmaniÓrayÃ÷.>#

«a¬dhÃtur ayaæ bhik«o puru«a iti. «a khalu dhÃtÆn pratÅtya mÃtu÷ kuk«au garbhasyÃvakrÃntir iti vacanÃt. ete hi janmana iti vistara÷. ete hi janmano janakapo«akasaævardhakatvÃd ÃdhÃrabhÆtÃ÷. janako hy atra vij¤ÃnadhÃtu÷ pratisaædhibÅjatvÃt. po«akÃni bhÆtÃni tatsaæniÓrayabhÃvÃt. saævardhaka (#<Abhidh-k-vy 58>#) ÃkÃÓadhÃtur avakÃÓadÃnÃt. ata evai«Ãæ dhÃtutvavacanaæ. pratisaædhiæ dadhata iti dhÃtava÷. anÃsravÃs tu dharmà naivam iti. na janmaniÓrayà janmanirodhitvÃt.

(I.29) #<sanidarÓana eko 'tra rÆpam>#

iti. kim idaæ nidarÓanaæ nÃma. yena viÓe«eïa yogÃt tad vastu tathà nidarÓayituæ Óakyate. sa viÓe«o nidarÓanam ity ucyate. vacanena parasya cak«urvij¤ÃnÃm utpannaæ và nidarÓanaæ. tena saha vartate sanidarÓana eko rÆpadhÃtur atrëÂÃdaÓasu dhÃtu«u. rÆpadhÃtur evaika÷ sanidarÓana ity avadhÃraïÃd uktaæ bhavati. anidarÓanÃ÷ Óe«Ã iti. anena cÃsya sanidarÓanatvena prÃdhÃnyam uktam iti. na punaruktado«aprasaæga iti tatsiddhe÷. ete ca sanidarÓanatvÃdaya÷ prabhedÃ÷ prÃyeïa sÆtroktà eva pradarÓyante. [Tib. 53b] tathà hi sÆtra uktaæ. cak«ur bhik«o ÃdhyÃtmikam Ãyatanaæ. catvÃri mahÃbhÆtÃny upÃdÃya rÆpaprasÃda÷ rÆpy anidarÓanaæ sapratighaæ. yÃvat kÃyo bhik«o ÃdhyÃtmikam Ãyatanaæ pÆrvavat. mano bhik«o ÃdhyÃtmikam Ãyatanaæ arÆpy anidarÓanam apratighaæ. rÆpÃïi bhik«o bÃhyam Ãyatanaæ. catvÃri mahÃbhÆtÃny upÃdÃya rÆpi sanidarÓanaæ sapratighaæ. Óabdà hi bhik«o bÃhyam Ãyatanaæ. catvÃri mahÃbhÆtÃny upÃdÃya rÆpy anidarÓanaæ sapratighaæ. yÃvat spra«ÂavyÃni bhik«o bÃhyam Ãyatanaæ. catvÃri mahÃbhÆtÃni catvÃri ca mahÃbhÆtÃny upÃdÃya rÆpy anidarÓanaæ sapratighaæ. dharmà bhik«o bÃhyam Ãyatanaæ. ekÃdaÓabhir Ãyatanair asaæg­hÅtaæ arÆpy anidarÓanam apratigham iti. ete ca prabhedà dhÃtÆnÃm eva à prathamakoÓasthÃnaparisamÃpte÷ kathyante. rÆpavij¤ÃnavibhÃgatvÃt.

#<sapratighà daÓa rÆpiïa>#

iti. rÆpigrahaïam arÆpinirÃsÃrthaæ. rÆpaïaæ rÆpaæ. tad e«Ãm astÅti rÆpiïa÷. daÓeti cak«urdhÃtvÃdaya÷ paæca tadvi«ayadhÃtavaÓ ca paæca ceti. dharmadhÃtor nirÃsa÷ kathaæ k­ta÷. sa cÃpi hi rÆpÅti Óakyate vaktuæ. tatrÃvij¤aptirÆpasadbhÃvÃt. rÆpiïa evety avadhÃraïÃt tannirÃsa÷ k­to bhavati. ye hi dhÃtavo rÆpisvabhÃvà eva te grahÅtavyÃ÷. dharmadhÃtus tu rÆpyarÆpisvabhÃva [Tib. 54a] iti. svadeÓe parasyotpattipratibandha iti vistara÷. yatraikaæ sapratighaæ vastu. tatra dvitÅyasyotpattir na bhavati.
yathà hasto haste 'bhyÃhata÷ pratihanyate. upale vÃ. hasto hastasthÃne upalasthÃne và notpadyate. upalo 'pi. tayor hastopalayo÷ sthÃne upalo 'pi notpadyate. jale pratihanyata iti. jale svavi«aye pravartata ity artha÷. prÃyeïa manu«yÃïÃm (#<Abhidh-k-vy 59>#) iti prÃyagrahaïaæ kaivartÃdiniv­ttyarthaæ. asti nobhayatreti. garbhe niyatam­tyÆnÃæ. etÃn ÃkÃrÃn iti. etÃæ prakÃrÃn ity artha÷. titÅlà jatunya÷. mÃrjÃrÃdÅnÃm ity Ãdigrahaïena cauramanu«yÃdÅnÃæ vyÃghrÃdÅnÃæ ca grahaïaæ. yasmiæ yasya kÃritraæ. sa tasya vi«aya iti. kÃritraæ puru«akÃra÷. cak«u÷ÓrotrÃdÅnÃæ rÆpaÓabdÃdi«v ÃlocanaÓravaïÃdikÃritraæ. tac ca svacittacaittÃn praty ÃÓrayabhÃvaviÓe«alak«aïaæ veditavyaæ. yac cittacaittair g­hyate daï¬Ãva«Âambhanayogena. tad Ãlambanaæ rÆpÃdi. tad evaæ sati cittacaittÃnÃm evÃlambanaæ. vi«aya÷ punaÓ cak«urÃdÅnÃm api na kevalaæ cittacaittÃnÃæ. tasmÃt pareïÃprav­tter iti. yo hi loke yata÷ pareïa na pravartate. sa tatra pratihanyate këÂhe ku¬ye vÃ. tathà cak«urÃdi vi«ayÃt pareïa na kÃritraæ karoti. vi«aya eva tu karoti tasmÃt tatra pratihanyata ity ucyate. [Tib. 54b] nipÃto vÃtra pratighÃta iti vistara÷. atra vi«aye nipatanaæ nipÃta÷. yà svavi«aye prav­tti÷. kÃritram ity artha÷. tad ihÃvaraïapratighÃteneti vistara÷.

#<sapratighà daÓety>#

atrÃvaraïapratighÃtena te daÓa dhÃtava÷ sapratighà abhipretÃ÷. tatra vi«ayÃlambanapratighÃtÃbhyÃæ cittacaittÃnÃm api sapratighatvaprasaægÃt catu«koÂika÷ praÓnaÓ catu«koïaÓ catu÷prakÃra ity artha÷. paÓcÃtpÃdaka iti. yadi praÓnasya paÓcÃdbhÃgaæ g­hÅtvà visarjanÃyotti«Âhate sa paÓcÃtpÃdaka÷. yadi pÆrvaæ bhÃgaæ g­hÅtvà sa pÆrvapÃdaka÷. vi«ayapratighÃtenÃpi ta iti cittacaittÃ÷. te hi vi«ayapratighÃtenÃlambanapratighÃtena ca sapratighÃ÷. paæcendriyÃïi nÃlambanapratighÃtena sapratighÃny anÃlambanatvÃt.

#<yatrotpitsor manasa>#

iti vistara÷. yatrÃÓraye Ãlambane ca utpattukÃmasya manasa÷.

#<pratighÃto>#

'nutpatti÷

#<Óakyate parai÷ kartum>#

antarÃvaraïena.

#<tad eva sapratighaæ.>#

tenÃntarÃvaraïalak«aïena pratighena sapratighatvÃt. svadeÓe parasyotpattipratibandhanalak«aïena pratighÃtena sapratighatvÃd ity apare. kiæ punas tat. paæcendriyapaæcavi«ayadhÃtusvabhÃvaæ.

#<viparyayÃt apratigham i«Âaæ.>#

(#<Abhidh-k-vy 60>#)
yatrotpitsor manasa÷ pratighÃto na Óakyate parai÷ kartuæ yathà manodhÃtor dharmadhÃtoÓ ca manovij¤Ãnotpattau [Tib. 55a] antarÃvaraïaæ na Óakyate parai÷ kartuæ. ata÷ saptacittadhÃtudharmadharmadhÃtusvabhÃvam apratigham iti siddhaæ.

#<avyÃk­tà a«ÂÃv>#

iti. avyÃk­tà evëÂÃv ity avadhÃraïaæ. kuÓalÃkuÓalabhÃvenÃvyÃkaraïÃt avyÃk­tÃ÷. ye kuÓalÃkuÓalavyatiriktÃ÷. ta evÃvyÃk­tà ihÃbhipretÃ÷. na tu kuÓalÃ÷ akuÓalÃvyÃk­tÃvyÃkaraïÃt. nÃpy akuÓalÃ÷ kuÓalÃvyÃk­tÃvyÃkaraïÃt. kuÓalÃkuÓalÃnÃæ kuÓalÃkuÓalabhÃvena vyÃk­tatvÃt. saæketarƬhyapek«Ã hi Óabdaprav­tti÷.

#<tridhÃnya>#

iti. dhÃtava ity adhik­taæ. traidhaivÃnye naikadhà na dvidheti avadhÃraïaæ. alobhÃdisaæprayuktÃ÷ kuÓalà iti vistara÷. alobhadve«amohahryapatrapÃsaæprayuktÃ÷ saptacittadhÃtava÷ kuÓalÃ÷. lobhadve«amohÃhrÅanapatrÃpyasaæprayuktà akuÓalÃ÷. kutsitÃc chalità gatà apakrÃntà iti kuÓalÃ÷. praj¤Ã và kuÓa iva tÅk«ïeti kuÓa÷. taæ lÃnti Ãdadata ity kuÓala÷. tadviparÅtà akuÓalÃ÷. anye tv alobhÃdilobhÃdyasaæprayuktà avyÃk­tÃ÷. dharmadhÃtur iti vistara÷. alobhÃdisvabhÃvo [Tib. 55b] yo 'yam ukta÷. alobhÃdisaæprayukto vedanÃdi÷. alobhÃdisamuttho viprayukta÷. prÃtijÃtyÃdi÷. avij¤aptiÓ ca. pratisaækhyÃnirodhaÓ cÃpara iti caturvidha÷ kuÓala÷. dharmadhÃtur lobhÃdisvabhÃvasaæprayuktasamuttho 'kuÓala÷. anyo 'vyÃk­to yo nÃlobhÃdisvabhÃvasaæprayuktasamuttha÷. nÃpi lobhÃdisvabhÃvasaæprayuktasamuttha÷. ÃkÃÓam apratisaækhyÃnirodha÷. te«Ãæ ca yathÃÓaæbhavaæ prÃptijÃtyÃdaya÷. e«o 'vyÃk­to dharmadhÃtu÷. tadanyÃv avyÃk­tÃv iti. tÃbhyÃæ kuÓalÃkuÓalacittasamutthÃbhyÃæ rÆpaÓabdadhÃtubhyÃm anyau rÆpaÓabdadhÃtÆ avyÃk­tacittasamutthau kÃyavÃgvij¤aptisaæg­hÅtau vij¤aptyasaæg­hÅtau cÃvyÃk­tau.

(I.30) #<kÃmadhÃtvÃptÃ÷ sarve>#

iti. kÃmadhÃtvÃptÃ÷ sarva evety avadhÃryate. a«ÂÃdaÓadhÃtutvamÃtrasaægrahÃt. na tu pratyekaæ sÃkalyata÷. tata Ãha.

#<rÆpe caturdaÓeti.>#

tayo÷ kava¬ÅkÃrÃhÃratvÃd iti. tayor gandharasayo÷. gandho 'pi hi kava¬ÅkÃrÃhÃra÷ sÆk«ma÷. tatrÃbhÃvaprasaæga iti. tatra rÆpadhÃtau spra«ÂavyadhÃtor abhÃvaprasaæga÷ kava¬ÅkÃrÃhÃratvÃt.

#<kava¬ÅkÃra ÃhÃra÷ kÃme tryÃyatamÃtmaka>#

(#<Abhidh-k-vy 61>#)
[Tib. 56] iti siddhÃntÃt. gandharasayor apy e«a prasaæga iti. yau nÃhÃrasvabhÃvau. tau tatra syÃtÃm ity artha÷. asti tu spra«Âavyasyeti. kiæ. paribhoga indriyÃÓrayabhÃvena ÃdhÃrabhÃvena prÃvaraïabhÃvena ca. anye punar Ãhur iti bhadantaÓrÅlÃta÷. praÓrabdhisahagateneti. praÓrabdhisahotpannena kÃyakarmaïyatÃsahagatenety artha÷. atrÃcÃryo bhadantaÓrÅlÃtamatam anÃd­tya vaibhëikamataæ sÃvakÃÓaæ d­«Âvà viniÓcayam Ãrabhate. evaæ tarhÅti vistara÷. vaibhëikair arthata etat pratij¤Ãtaæ. na sto rÆpadhÃtau gandharasau. ni÷prayojanatvÃt. strÅpuru«endriyavi«ayavad iti. taæ pak«am ÃcÃryo dÆ«ayati. du«Âo 'yaæ pak«a÷. dharmiviÓe«aviparyayÃpak«ÃlatvÃt. rÆpadhÃtugandharasÃkhyo hi dharmÅ vidyamÃnasvagrÃhako 'bhipreta÷. tasyÃvidyamÃnasvagrÃhakatvaæ prÃpnoti. yathà hi strÅpuru«endriyavi«ayo ni÷prayojanatvena avidyamÃnasvagrÃhako bhavati. tathà gandharasÃkhyo 'pi vi«aya÷ prÃpnoti. sphuÂam apy anumÃnam asti. yenai«a dharmiviÓe«aviparyayo vyajyate. na sto rÆpadhÃtau ghrÃïajihvendriye ni÷prayojanavi«ayatvÃt. puru«endriyavad iti. vaibhëikadeÓÅya÷ kaÓcit pratividhatte. asti prayojanam iti vistara÷. tÃbhyÃæ ghrÃïajihvendriyÃbhyÃæ [Tib. 56b] vinà ÓarÅraÓobhaiva na syÃt vÃgvij¤aptiÓ ca. anena d­«ÂabÃdhena prasaægaæ nivartayati. anumÃnaæ hy atra d­«Âaæ bÃdhate. kiæ ity ucyate. sto rÆpadhÃtau ghrÃïajihvendriye. saprayojanatvÃt. cak«urindriyavad iti. ÃcÃrya Ãha. yady etat prayojanam iti vistara÷. adhi«ÂhÃnenaivÃÓrayaÓobhà vacanaæ ca bhavati nendriyeïeti saprayojanatvasya hetor asiddhatÃæ darÓayati. vaibhÃÓikadeÓÅya Ãha. nÃnindriyam adhi«ÂhÃnam iti vistara÷. na rÆpadhÃtau saæbhavaty anindriyaæ ghrÃïajihvendriyÃdhi«ÂhÃnam. indriyÃdhi«ÂhÃnatvÃt. puru«endriyÃdhi«ÂhÃnavad iti. etena saprayojanatvasya siddhatÃæ sthÃpayati. ÃcÃrya Ãha. yuktas tadasaæbhava iti vistara÷. yuktas tatra puru«endriyÃdhi«ÂhÃnasyÃsaæbhavo ni÷prayojanatvÃt. ghrÃïajihvendriyÃdhi«ÂhÃnÃnaæ tv ÃÓrayaÓobhÃbhivyÃhÃra prayojanatvÃt saprayojanaæ. ato 'sya vinÃpÅndriyeïa yukta÷ saæbhava÷. sÃdhanaæ tatrocyate. saæbhavati rÆpadhÃtÃv anindriyaæ ghrÃïajihvendriyÃdhi«ÂhÃnaæ. saprayojanatvÃt. cak«urindriyÃdhi«ÂhÃnavad iti. anena tÃm eva saprayojanatvasyÃsiddhatÃæ vyavasthÃpayati. evam atra saprayojanatvavÃdini vaibhëikadeÓÅye kasmiæÓcin ni«iddhe yad etad ÃdÃv uktaæ. evaæ tarhi ghrÃïajihvendriyayor apy abhÃvaprasaæga÷ ni÷prayojanatvÃd iti taddÆ«aïÃbhÃsatÃæ darÓayanto vaibhëikà Ãhu÷. ni÷prayojanÃpÅti vistara÷. yathà garbhe [Tib. 57a] niyatam­tyÆnÃæ
ni÷prayojanÃbhinirv­tti÷. (#<Abhidh-k-vy 62>#) na hi te«Ãæ rÆpadarÓanÃdir bhavati. evaæ rÆpadhÃtau ghrÃïajihvendriyÃbhinirv­ttir ni÷prayojanÃpi bhavi«yatÅti. tena na sto rÆpadhÃtau ghrÃïajihvendriye. ni÷prayojanatvÃt. puru«endriyavad iti ni÷prayojanatvam anaikÃntikaæ pradarÓyate. ÃcÃrya Ãha. syÃn nÃma ni÷prayojaneti vistara÷. bhaven ni÷prayojanendriyÃbhinirv­tti÷. na tu nirhetukà saæsk­tÃnÃæ sahetukatvÃt. yaÓ ca vi«ayÃd vit­«ïa÷. sa niyatam indriyÃd apÅti. anena hetvabhÃva÷ pradarÓyate. tataÓ caivaæ sÃdhanam ucyate. na sto rÆpadhÃtau ghrÃïajihvendriye. nirhetukatvÃt. nirhetukÃækuravat puru«endriyavad vÃ. puru«endriyam api và kiæ nirvartata ity ÃcÃrya eva vikalpaæ vÃhayati. ko 'bhiprÃya÷. yadi ni÷prayojanà hetum antareïÃpi và ghrÃïajihvendriyayor utpatti÷ puru«endriyam api và na nirvartate. vaibhëikÃnÃæ hy ayaæ pak«a÷. saghrÃïajihvendriyo rÆpadhÃtusattvasaætÃna÷. rÆpiprÃïitvÃt. kÃmÃvacarasattvasaætÃnavad iti. ÃcÃryas tu puru«endriyam api kiæ na nirvartata ity anena tasya pak«asya dharmiviÓe«aviparyayaæ darÓayati. avidyamÃnapuru«endriyo rÆpadhÃtusattvasaætÃno dharmÅ. tasya viparyayo vidyamÃnapuru«endriyatvam iti. vaibhëikÃ÷ [Tib. 57b] pariharaæty
aÓobhÃkaratvÃd itil. katham iti. na rÆpadhÃtau puru«endriyam asti. aÓobhÃkaratvÃt. kÃïakuïÂhatvavat. tadanumÃnabÃdhanÃn na viparyety asmÃkam e«Ã pratij¤Ã. yadi d­«Âaæ na bÃdhata iti naiyÃyikasiddhÃntÃd ity abhiprÃya÷. ÃcÃrya Ãha. koÓagatavastiguhyÃnÃæ kiæ na Óobhate. vastau guhyaæ vastiguhyaæ. vastir yena tat puru«endriyaæ ve«Âitaæ. guhyaæ puru«endriyaæ. koÓo yatra tad vastiguhyaæ ti«Âhati. koÓagataæ vastiguhyaæ. ye«Ãæ ta ime koÓagatavastiguhyÃ÷. te«Ãæ kiæ na Óobhate Óobhata evety artha÷. anenÃÓobhÃkaratvam asiddhaæ darÓayati. na ca prayojanavaÓÃd utpattir iti vistara÷. vaibhëikair aÓobhÃkaratvÃd iti bruvadbhir arthÃpattyaitat pratij¤Ãtaæ bhavati. prayojanavaÓotpÃdyaæ puru«endriyam iti. sa ca pak«o 'numÃnabÃdhito dharmisvarÆpaviparyayÃpak«ÃlatvÃt. katham iti. ucyate. na prayojanavaÓotpÃdyaæ puru«endriyaæ. svakÃraïotpÃdyatvÃt. kÃïakuïÂhatvavat. vaibhëikà Ãhu÷. sÆtraæ tarhi virudhyata iti vistara÷. yo 'yam avidyamÃnaghrÃïajihvendriyo rÆpadhÃtusattvasaætÃna iti pak«a÷. sa sÃpak«Ãla÷. prÃkpak«avirodhÃt. [Tib. 58a] tathà hi bhagavatà rÆpÃvacarÃ÷ sattvà avikalà ahÅnendriyà iti uktÃ÷. kÃïakuïÂhatvÃbhÃvatvÃt. ahÅnendriyÃÓ cak«urÃdibhir ahÅnatvÃt. ÃcÃrya Ãha. yÃni tatreti vistara÷. yÃni tatra rÆpadhÃtau ghrÃïendriyÃdirahitÃni cak«urÃdÅni tair ahÅnendriyà iti sÆtrÃrthaparigrahÃd avirodha÷. evaæ tu varïayanti vaibhëikÃ÷. sta eveti vistara÷. bhavata. eva tatra (#<Abhidh-k-vy 63>#) rÆpadhÃtau ghrÃïajihvendriye na tu gandharasau. ÃtmabhÃvamukhena hi svasaætÃnamukhena «a¬Ãyatane cak«urÃdike t­«ïÃsamudÃcÃr÷ prÃïinÃæ pravartate. tadabhi«yanditaæ ca karmeti. sahetuke rÆpadhÃtau ghrÃïajihvendriye. tataÓ ca sahetukatvÃt. sta eva te rÆpadhÃtau. sahetukÃækurÃdivad iti. anena ca na sto rÆpadhÃtau ghrÃïajihvendriye nirhetukatvÃd iti yat sÃdhanam uktaæ. tad asiddham iti pratipÃdayanti. puru«endriye tu maithunasparÓamukhena. kiæ. t­«ïÃsamudÃcÃra iti prak­taæ. maithunasparÓavÅtarÃgÃÓ ca rÆpÃvacarÃ÷ sattvÃ÷. tasmÃt tasmÃt tatra na t­«ïÃpÆrvakaæ karma bhavati. tasmÃd ahetukatvÃt. tatra puru«endriyaæ nÃsti nirhetukÃækurÃdivad iti siddhaæ rÆpadhÃtau caturdaÓaiva dhÃtava iti.

#<ÃrÆpyÃptÃ>#

iti vistara÷.

#<manodharmamanovij¤ÃnadhÃtava>#

[Tib. 58b] evÃrÆpyÃptà ity avadhÃraïÃd anye dhÃtavo na santÅty uktaæ bhavati. yasmÃd rÆpavÅtarÃgÃnÃæ tatropapatti÷. ato daÓa rÆpasvabhÃvà dhÃtavaÓ cak«urÃdaya÷ paæca rÆpÃdayaÓ cÃpi paæca na santi. tadÃÓrayÃlambanÃÓ ca paæca vij¤ÃnadhÃtavo na santÅti. te cak«urÃdayo rÆpÃdayaÓ ca yathÃkramam ÃÓrayà ÃlambanÃni ca ye«Ãæ. ta ime tadÃÓrayÃlambanÃ÷. ÃÓrayÃïÃæ cak«urÃdÅnÃm ÃlambanÃnÃæ ca rÆpÃdÅnÃæ abhÃvÃt te 'pi cak«urvij¤ÃnÃdidhÃtavas tatra na santi.

(I.31ab) #<sÃsravÃnÃsravà ete traya>#

iti. eta eva traya÷ sÃsravÃnÃsravà ity avadhÃraïaæ.

#<Óe«Ãs tu sÃsravÃ>#

iti. kim artham idam ucyate. nanv eta eva traya÷ sÃsravÃnÃsravà ity avadhÃraïÃt. Óe«Ã÷ sÃsravà iti siddhaæ. na siddhaæ. kathaæ. Óe«Ãæ sÃsravà evÃnÃsravà eva và syur ity ÃÓaækÃ÷. tanniv­ttyartham idam ucyate. Óe«Ã÷ sÃsravà eveti.

(I.31cd) #<savitarkavicÃrà hi paæca vij¤ÃnadhÃtava>#

iti. savitarkasavicÃrà eveti hiÓabdo 'vadhÃraïe.

#<antyÃs trayas triprakÃrÃ>#

iti. antyà eva triprakÃrà ity avadhÃraïaæ. anyatra vitarkavicÃrÃbhyÃm iti. vitarkavicÃrau saæprayuktakadharmadhÃtusvabhÃvau tayor atra grahaïaprasaæga iti parivarjyete. [Tib. 59a] vitarko hi dvitÅyaprakÃrÃntare 'ntarbhavi«yati. vicÃro 'pi dhyÃnÃntarajas t­tÅye prakÃre 'ntarbhavati. tadanyas tu (#<Abhidh-k-vy 64>#) tri«v api prakÃre«u nÃntarbhavatÅti vak«yati. te ete manodhÃtvÃdaya÷ saæprayuktadharmadhÃtuparyantÃ÷ kÃmadhÃtau prathame ca dhyÃne sasÃmantake maule savitarkÃ÷ savicÃrÃ÷ vitarkavicÃrasaæprayogÃt. ata eva dhyÃnÃntare 'vitarkà vitarkÃbhÃvÃt. vicÃramÃtrà vicÃrasaæprayogÃt. ata eva dvitÅyÃt prabh­ti yÃvad bhavÃgraæ tayor abhÃvÃd avitarkà avicÃrÃ÷. sarvaÓ cÃsaæprayukto dharmadhÃtur iti. yathÃsaæbhavaæ traidhÃtukarÆpacittaviprayuktà asaæsk­tÃÓ ca dhyÃnÃntare ca vicÃra÷ avitarko. vitarkÃbhÃvÃt. avicÃro dvitÅyavicÃrÃbhÃvÃt. vicÃra e«u tri«u prakÃre«u nÃntarbhavatÅti. kÃmadhÃtuprathamadhyÃnabhÆmiko vicÃra÷ prathame tÃvat prakÃre nÃntarbhavati. savitarka÷ savicÃra iti. sa hi savitarka÷ saæbhavati na tu savicÃro vicÃrasaæprayogÃt. dvitÅye 'pi nÃntarbhavati. avitarko vicÃramÃtra iti. vitarkasaæprayogÃt. dvitÅyavicÃrÃbhÃvÃc ca. t­tÅye 'pi nÃntarbhavati. avitarka÷ avicÃra iti. sa hi yady api avicÃro dvitÅyavicÃrÃbhÃvÃt. na tv avitarko [Tib. 59b] vitarkasaæprayogÃt. sa kathaæ vaktavya ity ata Ãha. avicÃro vitarkamÃtra iti. dvitÅyavicÃrÃbhÃvÃt avicÃra÷. vitarkasaæprayogÃt vitarkamÃtra÷. ata eveti. yasmÃt savitarkasavicÃrÃïÃæ bhÆmau vicÃra eva caturtha÷ prakÃro bhavati. avicÃro vitarkamÃtra iti.

#<Óe«Ã ubhayavarjitÃ>#

iti. Óesà daÓa rÆpiïo dhÃtava uktÃ÷. te 'vitarkà vicÃramÃtrà và avitarkà avicÃrÃ÷ syur iti ÃÓaækÃyÃm avadhÃrya tadubhayavarjità eva Óe«Ã avitarkà avicÃrà evety artha÷.

(I.32) katham avikalpakà ity ucyanta iti. cak«urvij¤ÃnasamaægÅ nÅlaæ vijÃnÃti nohati nÅlam iti vacanÃt. trividha÷ kila vikalpa iti. kilaÓabda÷ paramatadyotanÃrtha÷. svÃbhiprÃyas tu cetanÃpraj¤ÃviÓe«a eva vitarka iti na svabhÃvavikalpo 'nyo dharmo 'stÅti. tathà hy anena paæcaskandhaka uktaæ. vitarka÷ katama÷. parye«ako manojalpa÷ cetanÃpraj¤ÃviÓe«a÷ yà cittasyaudÃrikatÃ. vicÃra÷ katama÷. pratyavek«ako manojalpas tathaiva yà cittasya sÆk«matÃ. anabhyÆhÃvasthÃyÃæ cetanà abhyÆhÃvasthÃyÃæ praj¤eti vyavasthÃpyate. tad e«Ãæ svabhÃvavikalpo 'stÅti. tad iti vÃkyopanyÃse nipÃtas tasmÃdarthe vÃ. svabhÃvenaiva [Tib. 60a] vikalpa audÃrikalak«aïatvÃt. svabhÃvavikalpo vitarka÷. sa e«Ãæ paæcÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ saæprayogato 'sti tasmÃt savikalpà uktÃ÷. netarÃv abhinirÆpaïÃnusmaraïavikalpÃv e«Ãæ sta÷. tasmÃd avikalpakà ucyante. yathà ekapÃdako 'Óva÷ apÃdaka iti. pÃdatraye cchinne ekasminn api pÃde saty (#<Abhidh-k-vy 65>#) apÃdaka ity ucyate. tadvad ekavikalpà avikalpakà iti. sà hy abhinirÆpaïÃvikalpa iti. sà mÃnasy asamÃhità praj¤Ã ÓrutacintÃmayy upapattipratilaæbhikà ca. sà hi manasi bhavà mÃnasÅ. vyagrà vividhÃgrà vyagrà vividhÃlambanety artha÷. vigatapradhÃnà và muhurmuhur ÃlambanÃntarÃÓrayaïÃt. vyagrà kasmÃd abhinirÆpaïÃvikalpa ity ucyate. tatratatrÃlambane nÃmÃpek«ayÃbhiprav­tte÷. rÆpaæ vedanà anityaæ du÷kham ityÃdyabhinirÆpaïÃc ca. samÃhità tu bhÃvanÃmayÅ nÃmanapek«yÃlambane pravartata iti. nai«ÃbhinirÆpaïÃvikalpa ity ucyate. mÃnasy eva sarvà sm­tir iti. samÃhità cÃsamÃhità ca. sà kila nÃmÃnapek«Ã anubhÆtÃrthamÃtrÃlambanà pravartate. sm­ti÷ katamÃ. cetaso 'bhilëa iti lak«aïÃt. paæcavij¤ÃnakÃyasaæprayuktà tu nÃnubhÆtÃrthÃbhilëaprav­tteti [Tib. 60b] nÃnusmaraïavikalpa itÅ«yate.

(I.33) #<sapta sÃlambanÃ>#

ity ubhayÃvadhÃraïaæ. saptaiva sÃlambanÃ÷ sÃlambanà eva ca sapteti.

#<ardhaæ ca dharmata÷>#

sÃlambanam iti. uktavyatirekeïedam ucyate. atrÃpy ubhayÃvadhÃraïaæ. dharmÃrdham eva sÃlambanaæ. sÃlambanam eva ca dharmÃrdham iti. yasmÃc ca saptaiva sÃlambanà dharmÃrdhaæ caiva sÃlambanam iti avadhÃraïam asti tasmÃc cche«Ã rÆpiïo dhÃtavo dharmadhÃtupradeÓaÓ cÃsaæyukto 'nÃlambanà iti siddham ity uktaæ. tathà hy anavadhÃraïe hy ayam artho na sidhyet.

#<navÃnupÃttÃ>#

iti navÃnupÃttà evety avadhÃraïaæ. a«ÂamasyÃrdhena sÃrdham iti. saheti yÃvat.

#<te cëÂÃv>#

iti. te ca sapta cittadhÃtavo dharmadhÃtuÓ ca yasyÃrdhaæ sÃlambanam uktaæ. a«Âagrahaïaæ sakaladharmadhÃtugrahaïÃrthaæ. mà dharmadhÃtvardhÃgrahaïaæ vij¤ÃyÅti.

#<te cëÂau ÓabdaÓ cÃpara>#

iti navÃnupÃttà ity uktÃ÷.

#<anye nava dvidheti.>#

cak«urÃdaya÷ paæca ÓabdavarjyÃÓ ca rÆpÃdayaÓ catvÃra iti nava te dvidhaiva. upÃttÃnupÃttà ity artha÷. na tÆpÃttà eveti. etadarthaæ ca.

#<anye nava dvidheti>#

puna÷ sÆtritaæ. anugrahopaghÃtÃbhyÃm anyonyÃnuvidhÃnÃd [Tib. 61a] iti. cak«urdhÃtvÃdÅnÃm anugrahopaghÃtÃbhyÃm aæjanÃdipÃïighÃtÃdilak«aïÃbhyÃæ (#<Abhidh-k-vy 66>#) cittacaittÃnÃm anugrahopaghÃtau bhavata÷. cittacaittÃnÃæ cÃnugrahopaghÃtÃbhyÃæ saumanasyadaurmanasyalak«aïÃbhyÃæ cak«urdhÃtvÃdÅnÃm anugrahopaghÃtau bhavata÷. atas te cittacaittair adhi«ÂhÃnabhÃvenopag­hÅtà ucyante svÅk­tà ity artha÷. yal loke sacetanam iti sajÅvam ity artha÷.

(I.34) #<spra«Âavyaæ dvividham>#

ity ubhayÃvadhÃraïaæ. spra«Âavyam eva dvividhaæ dvividham eva spra«Âavyam eveti.

#<Óe«Ã rÆpiïo nava bhautikÃ>#

ity atrÃpy ubhayÃvadhÃraïaæ.

#<dharmadhÃtvekadeÓaÓ ca bhautika>#

ity atrÃpy ubhayÃvadhÃraïaæ. yasmÃc caite ubhayÃvadhÃritÃ÷. tasmÃc che«Ã÷ sapta cittadhÃtavo dharmadhÃtuÓ cÃvij¤aptivarjyo nobhayatheti siddhaæ. bhÆtÃnÃæ catu«kakhakkhaÂÃdilak«aïÃvadhÃraïÃd iti. catu«kÃvadhÃraïÃt p­thivyaptejovÃyudhÃtava÷ spra«ÂavyadhÃtau catvÃri bhÆtÃni. Ólak«ïatvÃdayas tatra cak«urÃdayaÓ ca na bhÆtÃni. khakkhaÂÃdilak«aïÃvadhÃraïÃc ca p­thivyaptejovÃyudhÃtu«v anye dharmÃÓ cak«urÃdayo nÃntarbhÃvaæ gacchanti. kathaæ. catvÃri mahÃbhÆtÃni p­thivÅdhÃtur [Tib. 61b] abdhÃtus tejodhÃtur vÃyudhÃtu÷. p­thivÅdhÃtu÷ katama÷ khakkhaÂatvam iti vistara÷. te«Ãæ ca spra«ÂavyatvÃd iti. te«Ãæ ca khakkhaÂatvÃdÅnÃæ spra«ÂavyatvÃt. yasmÃt tÃni spra«ÂavyÃni. varïÃdayas tu dra«ÂavyÃ÷ Órotavyà ghrÃtavyÃ÷ svÃdayitavyÃ÷. kathaæ gamyate spra«ÂavyÃni tÃnÅti. ata Ãha. na hi kÃÂhinyÃdÅni cak«urÃdibhir g­hyante. kiæ tarhi. kÃyendriyeïaivety ato 'vagamyate spra«ÂavyÃni tÃnÅti. syÃn mataæ te 'pi varïÃdaya÷ spra«Âavyà ity ata Ãha. nÃpi varïÃdaya÷ kÃyendriyeïa. kiæ. g­hyanta iti prak­taæ. uktaæ ca sÆtra iti vistara÷. aparasminn api sÆtre spa«Âam ÃdarÓitaæ. katham iti vistareïa yÃvad idam uktaæ. spra«ÂavyÃni bhik«o bÃhyam Ãyatanaæ catvÃri mahÃbhÆtÃni catvÃri mahÃbhÆtÃny upÃdÃya rÆpy anidarÓanaæ sapratigham iti. Óe«aæ cak«urÃdyÃyatanaæ na bhÆtÃnÅti spa«Âam ÃdarÓitaæ. yat tarhi sÆtra uktam iti vistara÷. yac cak«u«i mÃæsapiï¬e khakkhaÂakharagataæ kharaprakÃra ity artha÷. cak«urindriyaæ khakkhaÂasvabhÃvam iti matvà codayanti. tenÃvinirbhÃgavartino mÃæsapiï¬asyai«a upadeÓa iti. tena cak«urindriyeïÃvinirbhÃgavartino 'dhi«ÂhÃnasya etad vacanaæ. bhavati hi cak«uradhi«ÂhÃne 'pi cak«urupacÃra÷. ata eva mÃæsapiï¬a iti grahaïaæ. anyathà cak«u«Åty evÃvak«yat yadÅndriyam eve«yate. [Tib. 62a] «a¬dhÃtur ayaæ (#<Abhidh-k-vy 67>#) bhik«o puru«a iti vistara÷. garbhÃvakrÃntisÆtre kalalÃdyavasthÃyÃm iti bhÆtamÃtropadeÓÃn na bhautikam astÅti codyam ÃÓaækyÃha. mÆlasattvadravyasaædarÓÃnÃrtham iti. mÆlasya sattvadravyasya saædarÓanÃrtham eva. p­thivÅdhÃtvÃdayaÓ catvÃro mÆlasattvaæ. paæcÃnÃæ cak«urÃdÅnÃæ sparÓÃyatanÃnÃæ tata utpatte÷. manodhÃtur api mÆlasattvaæ mana÷sparÓÃyatanasya tata utpatte÷. atha và caturïÃæ p­thivÅdhÃtvÃdÅnÃm upÃdÃyarÆpÃÓrayatvÃt. vij¤ÃnadhÃtoÓ ca caitasikÃnÃm ÃÓrayatvÃt ta eva mÆlasattvaæ. kathaæ gamyate. puna÷ «aÂsparÓÃyatanavacanÃt. tattraiva sÆtre paÓcÃd uktaæ. «a sparÓÃyatanÃnÅti cak«u÷sprarÓÃyatanaæ yÃvan mana÷sparÓÃyatanam iti. ato vij¤Ãyate mÆlasattvadravyasaædarÓanÃrthatvÃt
«a¬dhÃtur ayaæ bhik«o puru«a iti vacanaæ. na tu bhÆtamÃtratvÃd iti. nanu ca yathà vij¤ÃnadhÃtor avyatiriktam api mana÷sparÓÃyatanaæ punar ucyate. evaæ cak«urÃdÅny api caturdhÃtvavyatiriktÃni punar ucyerann iti. ato na puna÷ «aÂsparÓÃyatanavacanena tadvyatiriktabhautikÃstitvasiddhi÷. naitad evaæ. yadi hi p­thivÅdhÃtvÃdaya eva sparÓÃyatanÃni abhavi«yan bhÆtÃny eva sparÓÃyatanÃnÅty evÃvak«yat. na tv evaæ. kiæ tarhi. cak«u÷sparÓÃyatanaæ yÃvan mana÷sparÓÃyatanam iti. ato 'vagamyate. p­thivÅdhÃtvÃdivyatiriktÃni cak«urÃdÅnÅti. [Tib. 62b] vij¤ÃnadhÃtus tu cak«urÃdisparÓÃyatanavacanÃnu«aægena punar ucyate. sparÓÃyatanam iti ko 'rtha÷. sparÓasya caitasikasyÃÓraya ity artha÷. cittabhÃvaprasaægÃc ceti. yadi «a¬dhÃtur ayaæ bhik«o puru«a iti yathÃbhÆtam eva dravyÃïi g­hyeran nÃnyÃni tadÃÓritÃni dravyÃïi. tenaitat prÃptaæ. vij¤ÃnadhÃtumÃtragrahaïÃt. atra caitasikÃnÃæ tadÃÓritÃnÃm agrahaïaprasaæga÷. i«ÂatvÃd ado«a iti cet. na. sapak«ÃlatvÃd asya pak«asya. sÃpak«Ãlo hy ayaæ pak«a÷. cittaviÓe«Ã eva caitasikà iti svasiddhÃntavirodhÃt. tenÃha. na ca yuktaæ cittam eva caittà ity abhyupagantuæ. kasmÃt. saæj¤Ã vedanà ca caitasika e«a dharmaÓ cittaniÓrita iti sÆtravacanÃt. sÃdhanaæ cÃtropati«Âhate. cittÃd arthÃntarabhÆte saæj¤Ãvedane. skandhadeÓanÃyÃæ p­thag deÓitatvÃt. rÆpaskandhavad iti. atha và svÃÓrayÃd arthÃntarabhÆte saæj¤Ãvedane. tadÃÓritatvÃt. yat svÃÓrayÃÓritaæ tat svÃÓrayÃd arthÃntarabhÆtaæ. tadyathà ku¬yÃÓritaæ citraæ. sarÃgÃdicittavacanÃc ceti. sarÃgaæ cittaæ sarÃgaæ cittam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. vigatarÃgaæ cittaæ vigatarÃgaæ cittaæ iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. sadve«aæ cittaæ sadve«aæ cittam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti vistara÷.
[Tib. 63a] atra (#<Abhidh-k-vy 68>#) sÃdhanaæ. sarÃgaæ cittam iti cittarÃgayo÷ parasparato 'rthÃntaratvaæ. sahayoganirdi«ÂatvÃt. saputraÓ caitra iti sahayoganirdi«Âacaitraputravad iti.

#<saæcità daÓeti.>#

paramÃïusaæcayasvabhÃvà daÓaivety artha÷. anye tu dhÃtavo 'smÃd avadhÃraïÃn na saæcità iti siddhaæ.

(I.35) tulayatÅti kasya dhÃtor etad rÆpaæ. tathà hi tula unmÃna ity asya dhÃtos tolayatÅti rÆpaæ bhavati. nai«a do«a÷. tulÃæ karoti tulayatÅti prÃtipadikadhÃtor etad rÆpam i«yate. karmaïi ca tulya iti rÆpaæ bhavati.

#<bÃhyaæ dhÃtucatu«Âayam>#

iti rÆpÃdikaæ Óabdavarjyaæ. paraÓudÃrvÃdisaæj¤akam iti. paraÓvÃdisaæj¤akaæ chinatti dÃrvÃdisaæj¤Ãkaæ chidyate. saæbhavaæ praty evam ucyate. kadÃcit paraÓvÃdisaæj¤akaæ chidyate. dÃrvÃdisaæj¤akam api cchinatti. saæbandhotpÃdina iti vistara÷. saæbandhenÃvibhÃgenotpattuæ ÓÅlam asyeti saæbandhotpÃdi. saæghÃtasroto rÆpÃdisaæghÃtasaætÃna ity artha÷. tasya vibhaktotpÃdanaæ vibhaktajananaæ yat sa cheda÷. k«aïikÃnÃæ hi bhÃvÃnÃæ vinÃpi paraÓvÃdinà cchedo bhavaty eva. saætÃnanirodhas tu paraÓvÃdineti. paraÓvÃdikaæ chinattÅty ucyate. kÃraïasÃmagrÅviÓe«avaÓÃd vikÃryaviÓe«otpattir bhavati. tatra dhÃtucatu«Âayam avacchinatti chidyate vety avadhÃryate. tathÃvadhÃraïÃc cÃnye dhÃtavo nobhayatheti siddhaæ. ata eva cÃha. na kÃyendriyÃdÅni chidyanta iti vistara÷. atra na cak«urindriyÃdÅnÅti vaktavye kasmÃt kÃyendriyÃdÅnÅti vacanaæ. yasmÃt kÃyendriye parisphuÂaÓ chedo bhavati yadi bhaved ity ata÷ [Tib. 63b] kÃyendriyapurassarÃïÅndriyÃïi kathyante. niravaÓesÃægacchede sarvÃægapratyaægacchede. tadadvaidhÅkaraïÃt te«Ãæ kÃyendriyÃdÅnÃæ advaidhÅkaraïÃt. kathaæ punar gamyate tadadvaidhÅkaraïam iti. ata÷ punar Ãha. na hÅndriyÃïi dvidhà bhavanti chinnasyÃægasya kÃyÃd apagatasya nirindriyatvÃt. idam api kathaæ gamyate. nirindriyaæ tad aægaæ yac chinnaæ kÃyÃd apagatam iti. yasmÃt tat pratÅtya spra«ÂavyÃdikaæ ca kÃyÃdivij¤ÃnÃnupapatti÷. kathaæ tarhi chinnena punar lagnena nÃsikÃgreïa kÃyavij¤Ãnotpatti÷. nÃsikÃmÆlasaæbandhena puna÷ kÃyendriyotpatter ado«a÷. katham iha g­hagodhikÃdÅnÃæ pucchÃni chinnÃni spandante yadi tatra kÃyendriyaæ nÃsti. vÃyadhÃtor e«a vikÃro naitat kÃyendriyasya karmety avagantavyaæ. na cÃpi chindanti maïiprabhÃvad acchatvÃt. yathà maïiprabhà na chinatti acchatvÃt. tadvad indriyÃïi.

#<dahyate tulayaty evam>#

(#<Abhidh-k-vy 69>#)
ity evaæÓabdena tad eva bÃhyaæ dhÃtucatu«Âayaæ tathÃtvena pradarÓyate. këÂhÃdÅnÃm agnik­to vikÃro dÃha÷. ca cendriyÃnÃæ na bhavati maïiprabhÃvad acchatvÃt. na hi tÃni këÂhÃdivac carmÃdivad và vikriyante. kiæ tarhi. tatsaæbandhÃt pravÃhachedo bhavati. tulÃdibhÆtaæ ca tad eva dhÃtucatu«Âayaæ tulayati nendriyÃïi tathaivÃcchatvÃt. amÆrtÃnÃæ tu dhÃtÆnÃm amÆrtatvÃd eva chedÃdyasaæbhava iti. te«Ãæ chedÃdi na cintyate. na Óabda uccheditvÃd iti. [Tib. 64a] kiæ. chinatti chidyate dahyate tulyati vÃpravÃhavartitvÃt.

#<vivÃdo dagdh­tulyayor>#

ity uttaratrÃpÅdam anuvartate na Óabda uccheditvÃd iti. tad eva dhÃtucatu«Âayaæ dÃhakaæ tulyaæ ceti. agnik«ÃrÃdi dÃhakaæ. samastasyÃtra dhÃtucatu«Âayasya bhasmÃdivikÃrahetutvÃt. lavaïÃdi tulyaæ. tatrÃpi samastasya tulÃvanatihetutvÃd ity eke«Ãm abhiprÃya÷. tejodhÃtÆr eva dagdhà gurutvam eva ca tulyam iti. tejodhÃtur evÃgnijvÃlÃdigata udbhÆtav­ttir dahati. p­thivÅdhÃtvÃdÅnÃm udbhÆtasvav­ttitve 'py adÃhakatvadarÓanÃt. gurutvam eva copÃdÃyarÆpam udbhÆtav­tti tulyate. ÃtapÃdi«u laghudravye«u rÆpÃdÅnÃm udbhÆtav­ttitve 'py atulyatvadarÓanÃt.

(I.36, 37ab) #<paæcÃdhyÃtmam>#

iti. paæcagrahaïaæ manoniv­ttyarthaæ. adhyÃtmagrahaïaæ rÆpÃdiniv­ttyarthaæ. vipÃkajaupacayikà eva paæcÃdhyÃtmikà na nai«yandikà ity avadhÃraïaæ. kasmÃt. tadvyatiriktani«yandÃbhÃvÃt. vipÃkajà aupacayikÃÓ ca yady api nai«yandikà bhavanti.

#<ni«yando hetusad­Óa>#

iti k­tvÃ. te tu vipÃkajaupacayikatvenaiva saæg­hÅtatvÃt. na nai«yandikà iti g­hyante. ye tu svahetusad­Óà na ca vipÃkajà na caupacayikÃ÷. ta iha nai«yandikà [Tib. 64b] abhipretÃ÷. na caivaævidhÃÓ cak«urÃdayo bhavanti. kiæ tarhi vipÃkajà và aupacayikà và bhavantÅty ata evam ucyate. tadvyatiriktani«yandÃbhÃvÃd iti. kathaæ punar j¤Ãyate nai«yandikÃs te na santÅti. m­tasyÃnanuv­tte÷. na hi rÆpÃdivan m­tasya cak«urdhÃtvÃdayo 'nuvartante. vipÃkahetor jÃtà iti. vipÃkasya phalasya hetur vipÃkahetu÷. vipÃkahetor jÃtà vipÃkajÃ÷. madhyapadalopÃt hetuÓabdalopÃt gorathavat. yathà gobhir yukto ratho goratha iti. phalakÃlaprÃptaæ và karmeti. vipÃkaphalotpattyanantarak«aïÃvastham ity artha÷. vipacyata iti vipÃka÷. karmakartari gha¤. vipÃkÃj jÃtà vipÃkajÃ÷. phalaæ tu vipaktir eveti vipÃka iti. bhÃve gha¤. bhavatu và hetau phalopacÃra iti vistara÷. avipÃkasvabhÃvo 'pi karmalak«aïo hetm vipÃka ity (#<Abhidh-k-vy 70>#) ucyate. tadutpÃdakatvÃt. yathà phale hetÆpucÃra iti vistara÷. «a¬ imÃni sparÓÃyatanÃni cak«urÃdÅni paurÃïaæ karma purÃïe janmani bhavaæ purÃïam eva và paurÃïaæ karma. tÃni sparÓÃyatanÃni apaurÃïakarmasvabhÃvÃny api paurÃïaæ karmety ucyaæte. tajjÃtatvÃt. evam iha viparyayopacÃro dra«Âavya÷. ÃhÃrasaæskÃrasvapnasamÃdhiviÓe«air upacità aupacayikà iti. viÓe«aÓabda÷ pratyekam abhisaæbadhyate. tatrÃhÃrasvapnau loke pratÅtau. saæskÃro 'bhyaægasnÃnÃnuvÃsanÃdisvabhÃv÷. [Tib. 65a] samÃdhiÓ cittaikÃgratÃlak«aïa÷. samÅpe caya upacaya÷. upacaye bhavà aupacayikÃ÷ sainikavat. upacayà eva và aupacayikÃ÷ vainayikavat. svÃrthe taddhitavidhÃnÃt. brahmacaryeïa cety eke iti. brahmacÃriïÃm upaÓÃntendriyÃïÃæ ÓarÅropacayadarÓanÃt. anupaghÃtamÃtraæ tu tena syÃd iti. abrahmacaryeïa ÓarÅrÃpacaya÷. brahmacaryeïa tu ÓarÅrÃpacayo na bhavati. tasmÃd Ãha. anupayghÃtamÃtraæ tu tena brahmacaryeïa syÃt nopacaya÷. upacayas tv ÃhÃrÃdibhir eva. kasmÃt tarhi pravrajitÃnÃæ ke«Ãæcic charÅrÃpacayo bhavati. kÃmaparidÃhÃdiyogÃd asau bhavet. pratiprÃkÃra ivÃrak«eti. upacayasaætÃno vipÃkasaætÃnasya parivÃryÃvasthÃnenÃrak«Ã. Óabda aupacayika ity anupacitakÃyasya Óabdasau«ÂhavÃdarÓanÃt. icchÃta÷ prav­tter iti. Óabdo me syÃd iti icchayà Óabda÷ pravartate. anicchayà na pravartate. vipÃkajaÓ ca dharmo 'nicchato 'pi pravartate. tasmÃn na vipÃkaja÷ Óabda÷. sÃdhanaæ cÃtrocyate. na vipÃkaja÷ Óabda÷. icchÃta÷ prav­tte÷. yoniÓomanasikÃracaitasikavat. yat tu vipÃkajaæ. na tasyecchayà prav­tti÷. tadyathà cak«urindriyasyeti. yat tarhÅti vistara÷. anena svasiddhÃntaviruddhatÃæ
pratij¤Ãyà udgrÃhayati. t­tÅyÃsau paraæparety eka iti vistara÷. bhÆtÃni pÃru«yavirate÷ karmapathasya kaïÂhe vipÃkasvabhÃvÃni [Tib. 65b] nirvartante. tebhya÷ Óabda÷. dvitÅye 'pi pak«e karmebhyo vipÃkajÃni bhÆtÃni. tebhya aupacayikÃni ÃhÃropacayata÷ samÃdhyupacayato và bhÆtÃntarÃïi. tebhyo nai«yandikÃni pÆrvabhÆtavyatiriktÃny ÃgantukÃni bhÆtÃni. tebhya÷ Óabda iti. paraæparÃbhinirvartanaæ tv abhisaædhÃya pÃru«yavirater brahmasvaratà nirvartata ity uktaæ. anena svasiddhÃntaviruddhatà tasyÃ÷ pratij¤ÃyÃ÷ parihriyate. yadi Óabdavad yuktivirodha÷ syÃd iti. Óabda icchÃta÷ pravartata iti vipÃkayuktivirodhÃt na vipÃkaja ukta÷. tad yadi tadvac chÃrÅriky api vedanà icchÃta÷ pravartate na vipÃkajà syÃt. na tv icchÃta÷ sà pravartate. kiæ tarhi. anicchayÃpi sà pravartate. cak«urÃdivat. tasmÃd vipÃkajeti yujyata ity abhiprÃya÷. kÅd­ÓÅ puna÷ sÃ. yà sukhadu÷khapratyayopasaæhÃram antareïÃpi pravartate. nai«yandikÃ÷ sabhÃgasarvatragahetujanità iti. sabhÃgasarvatragahetubhir eva janità na vipÃkahetuneti avadhÃraïaæ. (#<Abhidh-k-vy 71>#) vipÃkajà vipÃkahetujanità iti. vipÃkahetunà janità eva na tu vipÃkahetunaiva janità ity avadhÃraïaæ. sabhÃgahetunÃpi janità vipÃkajà bhavanti. tatra cëÂÃv apratighà nai«yandikÃ
vipÃkajà evety avadhÃryate. na hi et [Tib. 66a] aupacayikÃ÷ saæcayÃbhÃvÃt. aparamÃïusaæcayasvabhÃvatvÃd ity artha÷.

#<tridhÃnya>#

iti. tridhÃnya evety avadhÃryate. tartra vipÃkajà indriyÃvinirbhÃgina eva.

#<vipÃko 'vyÃk­to dharma÷ sattvÃkhya>#

iti vacanÃt. nai«yandikaupacayikÃs tu indriyavinirbhÃgino 'pi. kathaæ punar gamyate. indriyavinirbhÃgino 'pi nai«yandikÃ÷ santÅti. m­tasyÃpi tadanuv­ttidarÓanÃt. na hy asattvasaækhyÃtà vipÃkajà i«yante.

#<dravyavÃn eka>#

iti. eka eva dravyavÃn ity avadhÃraïaæ. sÃratvÃd dravyam ity avinÃÓÃt. k«aïam ekam anai«yandikà bhavantÅti. k«aïam ekam asabhÃgahetunirvartitÃ÷. pÆrvak«aïÃnÃsravÃbhÃvÃt k«aïikà na tu k«aïÃntaravinÃÓina ity ayam artho 'bhipreta÷. anyathà hi paÓcimà eva dhÃtava÷ k«aïikà ity avadhÃraïÃt taditare«Ãæ dhÃtÆnÃm ak«aïikatvaprasaæga÷. kathaæ punar du÷khadharmaj¤Ãnak«ÃntikalÃpe manodhÃtur manovij¤ÃnadhÃtuÓ ca yugapad bhavata÷. na hi vij¤ÃnadvayasamavadhÃnam i«yate. nocyate yugapat tau bhavata iti. kiæ tarhi. ekam atra vij¤Ãnaæ dhÃtudvayatvena vyavasthÃpyate. nÃmadvayena kathyate ity artha÷. tena vyÃca«Âe du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãntisaæprayuktaæ cittaæ manodhÃtur manovij¤ÃnadhÃtuÓ ceti. [Tib. 66b] Óe«Ãs tatsahabhuvo dharmadhÃtur iti. tatra k«ÃntikalÃpe cittÃd anye dharmÃ÷ Óe«Ã÷. tadsahabhuvas tayà k«Ãntyà sahabhuva÷. tadyathà anÃsravasaævaro rÆpaæ vedanÃsaæj¤ÃcetanÃdaya÷ saæprayuktÃ÷. te«Ãæ ca prÃptijÃtyÃdayo dharmadhÃtur iti.

(I.37cd) samanvÃgamaæ pratilabhata iti. prÃptim alabdhapÆrvÃæ labhata ity artha÷. cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃpi sa iti. kiæ. samanvÃgamaæ pratilabhata ity adhik­taæ.

#<p­thag lÃbha>#

ity anena prathamadvitÅye koÂyau darÓite.

#<sahÃpi cety>#

anena t­tÅyà koÂir darÓitÃ. caturthÅ tu uktanirmukteti sugamatvÃn na darÓitÃ.

#<ca->#

Óabdena và sÃpy uktÃ. ap­thag asaha ceti. kÃmadhÃtau krameïa cak«urindriyaæ pratilabhamÃna iti. kÃmadhÃtau sthita÷ pudgala÷ krameïa kalalÃdikrameïa (#<Abhidh-k-vy 72>#) m­tyukrameïa vÃ. cak«urindriyaæ. kiæpratisaæyuktaæ. kiæ kÃmadhÃtÃv eva. nety ucyate. aviÓe«eïa kÃmapratisaæyuktaæ và rÆpapratisaæyuktaæ và pratilabhamÃna÷. kalalÃdyavasthÃyÃæ tathà krameïa maraïasyÃcak«u«manmaraïasya ca kÃle cak«urdhÃtunà asamanvÃgata÷. kalalÃdyavasthÃyÃæ tathà maraïÃvasthÃyÃæ và tadabhÃvÃt. «a¬ÃyatanotpattyavasthÃyÃæ bhavasyÃntarÃle và tenedÃnÅæ samanvÃgamaæ pratilabhate. na tu cak«urvij¤ÃnadhÃtunà asamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. yasmÃd asau kuÓalakli«ÂenÃtÅtÃnÃgatena samanvÃgata eva pÆrvam antarÃbhavapratisaædhikÃle. viprak­tÃvasthà hy e«Ãdhikriyate na pratilabdhavatpratilapsyamÃnÃvasthÃ. cak«urvij¤ÃnadhÃtuneti [Tib. 67a] vistara÷. dvitÅyÃdidhyÃnopapannas tatra tasya cak«urvij¤ÃnadhÃtor abhÃvÃt tena pÆrvam asamanvÃgata idÃnÅæ cak«urvij¤Ãnaæ prathamadhyÃnabhÆmikam aniv­tÃvyÃk­tasvabhÃvaæ saæmukhÅkurvÃïa÷. tena cak«urvij¤ÃnadhÃtunà samanvÃgamaæ pratilabhate. na tu cak«urdhÃtunà asamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. pratilabdhavatsamanvÃgatatvÃt. tatpracyutaÓ cÃdhastÃd upapadyamÃna iti. dvitÅyÃdidhyÃnapracyuto 'dhastÃt prathame dhyÃne kÃmadhÃtau copapadyamÃnaÓ cak«urvij¤ÃnadhÃtunà asamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. antarÃbhavapratisaædhÃne kuÓalakli«Âena atÅtÃnÃgatena. na tu cak«urdhÃtunà asamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. pratilabdhavatsamanvÃgatatvÃt. syÃd ubhayeneti vistara÷. ÃrÆpyadhÃtucyuta ubhÃbhyÃæ cak«urdhÃtucak«urvij¤ÃnadhÃtubhyÃæ pÆrvam asamanvÃgata÷. antarÃbhavapratisaædhyavasthÃyÃm eva cak«urdhÃtunotpÃdÃbhimukhena cak«urvij¤ÃnadhÃtunà kuÓalakli«ÂenÃtÅtÃnÃgatena samanvÃgamaæ pratilabhate. avikalendriyà hy antarÃbhavikÃ÷. nobhayena etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. koÂÅtrayoktÃn dharmaprakÃrÃn tyaktvety artha÷. ÃrÆpyadhÃtucyutas tatraivotpadyamÃno nobhÃbhyÃm asamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. asamanvÃgatatvaæ tatrÃsti na tu samanvÃgamapratilambha÷. dvitÅyÃdidhyÃnopapannaÓ ca cak«urvij¤Ãnam asaæmukhÅkurvÃïo nobhÃbhyÃm asamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. kathaæ. cak«urdhÃtunà yady api samanvÃgamaæ pratilabhate na tu cak«urdhÃtunÃsÃv asamanvÃgata÷. cak«urvij¤ÃnadhÃtunà yady apy asau asamanvÃgato na tu samanvÃgamaæ [Tib. 67b] pratilabhate tadasaæmukhÅkurvÃïatvÃt.
cak«u«mÃn kÃmadhÃtustha÷ sak­nmaraïÃt antarÃbhavapratisaædhau (#<Abhidh-k-vy 73>#) nobhÃbhyÃm asamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. tÃbhyÃæ samanvÃgatatvÃt. yaÓ cak«urdhÃtunà samanvÃgataÓ cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃpi sa iti.

#<p­thag lÃbha÷ sahÃpi cety>#

anenaiva sÆtreïedam api catu÷koÂikaæ vartayati. lÃbho hi pratilambha÷. prÃptimÃtre 'pi vivak«ayà kadÃcid bhavati. prathame catu÷koÂike pratilambho 'dhik­to dvitÅye tu prÃptimÃtraæ. prathamà koÂir iti vistara÷. dvitÅyÃdidhyÃnopapanno 'vÃÓyaæ cak«urdhÃtunà samanvÃgata indriyair avikalatvÃt. cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃtrÃsamanvÃgata÷. tatrÃbhÃvÃt. prathamadhyÃnabhÆmikasya cak«urvij¤ÃnasyÃsaæmukhÅkriyamÃïatvÃt. kÃmadhÃtÃv alabdhavihÅnacak«ur iti. alabdhaæ vihÅnaæ và cak«ur asyÃlabdhavihÅnacak«u÷. alabdhacak«u÷ kalalÃdyavastha÷. vihÅnacak«ur vina«Âacak«u÷. sa kÃmadhÃtau cak«urvij¤ÃnadhÃtunà antarÃbhavapratisaædhau pratilabdhena kuÓalakli«Âena samanvÃgata÷. na cak«urdhÃtunà tasyÃbhÃvÃt. labdhÃvihÅnacak«ur iti. labdham avihÅnaæ cak«ur asya labdhÃvihÅnacak«u÷. sa kÃmadhÃtau cak«urdhÃtunà cak«urvij¤ÃnadhÃtunà ca tathà pÆrvaæ pratilabdhenedÃnÅæ tv anena cÃvyÃk­tena samanvÃgata÷. prathamadhyÃnopapannaÓ ca tenobhayena samanvÃgata÷. svabhÆmikasya tatrÃvaÓyam astitvÃt parabhÆmikasya cak«u«a÷ sambhavÃt. dvitÅyÃdidhyÃnopapannaÓ ca paÓyan. prathamadhyÃnabhÆmikaæ [Tib. 68a] cak«urvij¤Ãnaæ saæmukhÅkurvÃïa ity artha÷. sa cÃpy avaÓyam anenobhayena samanvÃgata÷. caturthy etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. ÃrÆpyopapanna÷.
yathÃyogam abhyÆhitavyÃv iti. yaÓ cak«urdhÃtunà asmanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate rÆpadhÃtunÃpi sa÷. yo và rÆpadhÃtunà cak«urdhÃtunÃpi sa÷. cak«urdhÃturÆpadhÃtvo÷ syÃt

#<p­thag lÃbha÷ sahÃpi ca.>#

p­thak tÃvat. syÃc cak«urdhÃtunà samanvÃgata÷. na rÆpadhÃtunÃ. kÃmadhÃtau krameïa cak«urindriyaæ pratilabhamÃna÷. syÃd rÆpadhÃtunà na cak«urdhÃtuneti iyaæ koÂir nÃsti.

#<sahÃpi.>#

syÃt ubhayenÃsamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. ÃrÆpyadhÃtoÓ cyuto rÆpadhÃtau kÃmadhÃtau copapadyamÃna÷. nobhayena etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvÃ. yaÓ cak«urdhÃtusamanvÃgato rÆpadhÃtunÃpi sa iti pÆrvapÃdaka÷. yas tÃvac cak«urdhÃtunà samanvÃgato rÆpadhÃtunÃpi sa÷. syÃt rÆpadhÃtunà na cak«urdhÃtunà kalalÃdyavasthÃsv alabdhacak«ur labdhavihÅnacak«uÓ ca. (#<Abhidh-k-vy 74>#) yaÓ cak«urvij¤ÃnadhÃtunà asamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate rÆpadhÃtunÃpi sa÷. yo và rÆpadhÃtunÃsamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃpi sa÷. tathaiva tayo÷ syÃt

#<p­thag lÃbha÷ sahÃpi ca.>#

p­thak tÃvat. syÃc cak«urvij¤ÃnadhÃtunà na rÆpadhÃtunÃ. dvitÅyÃdidhyÃnopapannaÓ cak«urvij¤Ãnaæ saæmukhÅkurvÃïa÷. syÃd rÆpadhÃtunà na cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃ. [Tib. 68b] ÃrÆpyadhÃtoÓ cyuto dvitÅyÃdi«u dhyÃne«ÆpapadyamÃna÷.

#<sahÃpi.>#

syÃd ubhavenÃsamanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate. ÃrÆpyadhÃtucyuta÷ kÃmadhÃtau brahmaloke copapadyamÃna÷. nobhayena. etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvÃ. yaÓ cak«urvij¤ÃnadhÃtunà samanvÃgato rÆpadhÃtunÃpi sa÷. yo và rÆpadhÃtunà cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃpi sa÷. pÆrvapÃdaka÷. yas tÃvac cak«urvij¤ÃnadhÃtunà samanvÃgato rÆpadhÃtunÃpi sa÷. syÃd rÆpadhÃtunà na cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃpi. dvitÅyÃdidhyÃnopapannaÓ cak«urvij¤Ãnam asaæmukhÅkurvÃïa÷. yathà ceyaæ cak«urvij¤ÃnarÆpadhÃtÆnÃæ pratilambhasamanvÃgamacintÃ. tathà Órotravij¤ÃnaÓabdadhÃtvÃdÅnÃm api pratilambhasamanvÃgamacintà kartavyÃ. Órotravij¤ÃnadhÃtvo÷ syÃt

#<p­thag lÃbha÷ sahÃpi cety>#

Ãdi.

(I.38ab) #<dvÃdaÓÃdhyÃtmikÃ>#

iti. ubhayÃvadhÃraïam. avadhÃraïÃd eva cÃnye rÆpÃdayo bÃhyà iti siddhaæ. Ãtmany adhy adhyÃtmaæ. adhy ÃtmÃnam iti và adhyÃtmaæ. adhyÃtmam eva ÃdhyÃtmikÃ÷. adhyÃtme và bhavÃ÷ ÃdhyÃtmikÃ÷. ahaækÃrasaæniÓrayatvÃc cittam Ãtmety upacaryata ity ahaækÃrasaæniÓraya Ãtmety ÃtmavÃdina÷ saækalpayanti. cittaæ cÃhaækÃrasaæniÓraya ity Ãtmety upacaryate. katham ity Ãha.

#<Ãtmanà hi sudÃntena svargaæ prÃpnoti paï¬ita>#

ity uktaæ gÃthÃyÃæ. kathaæ punar gamyate cittam ÃtmaÓabdenocyata iti. tata Ãha. cittasya cÃnyatra damanam uktaæ bhagavateti. anyatra gÃthÃyÃm uktaæ.

[Tib. 69a] cittasya damanaæ sÃdhu cittaæ dÃntaæ sukhÃvaham
iti. tenÃyam artha÷. Ãtmani cittÅkÃrye ÃtmÃnaæ và cittam adhik­tya ye dharmÃ÷ pratyÃsannabhÃvÃt ÃÓrayabhÃvena vartante. te ÃdhyÃtmikÃ÷. ye tu vi«ayabhÃvena vartante. te bÃhyà iti. ka÷ puna÷ pratyÃsannabhÃva÷. yena vij¤Ãnaæ tadvikÃram anuvidhatte. cak«urÃdi«v eva hi vij¤Ãnaæ lak«yate na rÆpÃdi«v (#<Abhidh-k-vy 75>#) iti. tathà hi cittam indriyasambaddhe ÓarÅradeÓe paricchidyate na vi«ayadeÓa iti. evaæ tarhi «a¬ vij¤ÃnadhÃtava iti vistara÷. iha paæca tÃvad vij¤ÃnadhÃtavo vartamÃnà eva g­hyante. indriyavi«ayasamÃnakÃlatvÃt. vartanÃnavi«ayà hi paæca vij¤ÃnakÃyÃ÷ manovij¤ÃdhÃtur api vartamÃna eveha vyavasthÃpyate. yasmà manodhÃtur asyÃÓrayo 'nantarÃtÅto vyavasthÃpyate. kÃlabhedÃd eva hi manidhÃtumanovij¤ÃnadhÃtvo÷ p­thagvyavasthÃnaæ. tasmÃt ta ÃdhyÃtmikà na prÃpnuvanti. na hy ete manodhÃtutvam aprÃptà atÅtatvam aprÃptÃÓ cittasyÃÓrayÅbhavanti. yadà tadà ta eva te bhavantÅti lak«aïaæ nÃtivartanta iti. kim anena vÃkyena sÃdhitaæ. idam anena sÃdhitaæ. vartamÃnÃnÃm apy e«Ãm ÃÓrayabhÃvo bhavi«yatÅti bhavi«yadÃÓrayabhÃvenÃdhyÃtmikatvaæ bhavatÅti. yadi vÃnÃgatapratyutpannasyeti vistara÷. atÅte 'dhvani yan manodhÃtulak«aïaæ. tad anÃgatapratyutpannayor apy adhvanor asty evety abhiprÃya÷. na hi lak«aïasyÃdhvasu [Tib.69b] vyabhicÃro 'sti. na hi svabhÃvaparityÃgo 'stÅty artha÷.

(I.38cd) #<dharmasaæj¤aka÷ sabhÃga>#

iti. dharmasaæj¤aka÷ sabhÃga evety avadhÃryate. yo hi vi«ayo yasya vij¤Ãnasya niyata iti. tadyathà cak«urvij¤Ãnasya rÆpaæ niyato vi«ayo yÃvan manovij¤Ãnasya dharmÃ÷. yadi tatra tac cak«urvij¤Ãnam utpannam utpattidharmi vÃ. yÃvad yadi tatra manovij¤anam utpannam utpattidharmi vÃ. sa vi«aya÷ sabhÃga ity ucyate. tasya ca svabhÃvasahabhÆnirmuktà iti. svabhÃvena sahabhÆbhiÓ ca nirmuktÃ÷ svabhÃvasahabhÆnirmuktÃ÷. sarvadharmÃs tasya vij¤ÃnasyÃlambanaæ. na svabhÃva÷. svÃtmani v­ttivirodhÃt. na hi tad evÃægulyagraæ tenaivÃægulyagreïa sp­Óyate. na saivÃsidhÃrà tayaivÃsidhÃrayà chidyate. na sahabhuva÷. saæprayuktà viprayuktà vÃ. atisaænik­«ÂatvÃt. na hy ak«istham aæjanaæ tena g­hyate. sa punaÓ cittak«aïo 'nyasya cittak«aïasya Ãlambanam iti. ye pÆrvasmin k«aïe svabhÃvasahabhuvo dharmà nÃlambità abhÆvan. te 'py Ãlambità iti dvayo÷ k«aïayo÷ sarvadharmà Ãlaæbanaæ bhavanti. tasmÃd dharmadhÃtur nityaæ sabhÃga÷. dharmadhÃtur hi niyato manasa eva.

#<tatsabhÃgÃÓ ca Óe«Ã÷.>#

caÓabdena sabhÃgÃÓ ceti. Óe«Ã eva sabhÃgatatsabhÃgà ity avadhÃryate. nanu ca dharmadhÃtur [Tib. 70a] eva sabhÃga evety avadhÃraïe Óe«Ã na sabhÃgà iti sabhÃgatatsabhÃgÃ÷ setsyanti. na setsyanti. yady api na sabhÃgà eveti bhaveyu÷. (#<Abhidh-k-vy 76>#) tatsabhÃgà eveti tu saæbhaveyu÷. tanniv­ttyartham idam Ãrabhyate. sabhÃgatatsabhÃgà eva Óe«Ã÷. na tu sabhÃgà eva nÃpi tatsabhÃgà eveti.

#<yo na svakarmak­t>#

sa tatsabhÃga iti saæbandhanÅyaæ

#<tatsabhÃgÃÓ ceti.>#

anantaroktatvÃt. uktaæ bhavati. ya÷ svakarmak­t sa sabhÃga iti. asvakarmak­d eva tatsabhÃgas tatsabhÃga eva vÃsvakarmak­d ity avadhÃraïe 'rthÃpattyà svakarmak­t sabhÃga iti. rÆpÃïy apaÓyad iti. adrÃk«Åd iti vaktavyaæ. evaæ hy adyatanÃtÅtaæ hyastanÃtÅtaæ ca parig­hÅtaæ bhavati. anyathà hy avyÃpi lak«aïaæ syÃt. athaivam eva pÃÂha udÃharaïamÃtraæ tad dra«ÂavyÃæ. adyatanÃtÅtam api vaktavyaæ. evaæ yÃvan mana÷ svena vi«ayakÃritreïa vaktavyam iti. svena vi«ayapuru«akÃreïa vaktavyaæ. katham iti. yena Órotreïa ÓabdÃn aÓ­ïot Ó­ïoti Óro«yati vÃ. tad ucyate sabhÃgaæ Órotram iti sarvaæ. vij¤ÃnasamÃyuktam asamÃyuktaæ ceti vij¤Ãnasambaddham asambaddhaæ cety artha÷. yad ekasya cak«u÷ sabhÃgaæ tad [Tib. 70b] sarve«Ãæ kiæ. sabhÃgam iti vartate evaæ tadsabhÃgam apÅti. yad ekasya cak«us tadsabhÃgaæ. tat sarve«Ãæ tatsabhÃgam ity artha÷. prÃptagrahaïÃd iti. gandhÃdaya÷. ye evadattena ghrÃïÃdÅndriyaprÃptà g­hyante. na te yaj¤adattena g­hyante. svaghrÃïÃdikapravi«ÂatvÃt. ity asÃdhÃraïatvÃd e«Ãæ cak«urÃdivad atideÓo nyÃyya÷. ya ekasya gandha÷ sabhÃga÷. sa sarve«Ãm. evaæ tatsabhÃgo 'pÅti vaktavyaæ. na tu vaktavyaæ yathà rÆpam evaæ gandhÃdaya iti. asti hy e«a saæbhavo ya eva gandhÃdaya ekasya ghrÃïÃdivij¤Ãnam utpÃdayeyu÷. ta evÃnye«Ãm apÅti. yadi te evadattaghrÃïÃdÅndriyaprÃptà bhaveyur evadattasya vij¤Ãnam utpÃdayeyu÷. atha yaj¤adattaghrÃïÃdÅndriyaprÃptà yaj¤adattasya vij¤Ãnam utpÃdayeyur ity artha÷. atha và ta evÃnye«Ãm apÅti. tatrÃntargatasÆk«makrimiprabh­tÅnÃm api vij¤Ãnam utpÃdayeyu÷. na tasyaiva evadattasya yasya ghrÃïÃdÅndriyaprÃptÃs te gandhÃdaya iti. indriyavi«ayavij¤ÃnÃnÃm anyonyabhajanam iti. ÃÓrayavi«ayÃÓrayibhÃvenÃnyonyÃbhimukhyena prav­tti÷. tathà hÅndriyadhÃtavo vij¤ÃnadhÃtÆn ÃÓrayabhÃvena yathÃyogaæ bhajante. sevanta ity artha÷. vi«ayadhÃtÆæÓ ca vi«ayibhÃvena. tathà vi«ayadhÃtava÷ svendriyadhÃtÆn vi«ayabhÃvena bhajante. vij¤ÃnadhÃtÆæs tu vi«ayabhÃvena ÃlambanabhÃvena và bhajante. tathà [Tib. 71a] vij¤ÃnadhÃtava÷ svendriyadhÃtÆnÃm ÃÓrayibhÃvena bhajante. vi«ayadhÃtÆæÓ ca vi«ayibhÃvenÃlambakabhÃvena và bhajanta. ity anyonyabhajanaæ bhÃga÷. bhÃve gha¤. kÃritrabhajanaæ và bhÃga÷. kÃritraæ (#<Abhidh-k-vy 77>#) cak«urÃdÅnÃæ darÓanÃdi. vij¤ÃnadhÃtÆnÃæ vij¤Ãt­tvaæ. vi«ayadhÃtÆnÃæ tadvi«ayÃlambanabhÃva÷. tasya kÃritrasya bhajanaæ kÃritrabhajanaæ. sa e«Ãm astÅty artha÷. pradarÓanamÃtram etat. vigrahas tv evaæ kartavya÷. saha bhÃgena vartante sabhÃgà iti. samÃno và bhÃga
e«Ãæ e«Ãæ ta ime sabhÃgÃ÷. samÃnÃrthasya sahaÓabdasya sabhÃva Ãdi«Âa÷. sparÓasamÃnakÃryatvÃd vÃ. kiæ. sabhÃgà iti prak­tam. atra karmaïi gha¤. bhajyata iti bhÃga÷. vigrahas tu pÆrvavat. sparÓaÓ caitasika÷. e«Ãm indriyavi«ayavij¤ÃnÃnÃæ samÃnaæ kÃryaæ. cak«u÷ pratÅtya rÆpÃïi ca utpadyate cak«urvij¤Ãnaæ. trayÃïÃæ saænipÃta÷ sparÓa ityÃdivacanÃt. ye punar asabhÃgà iti vistara÷. ye punar anye cak«urÃdaya ittham asabhÃgÃ÷. te«Ãæ sabhÃgÃnÃm uktalak«aïÃnÃæ sabhÃgÃ÷ sad­ÓÃ÷. te tatsabhÃgÃ÷. te«Ãæ tair và sabhÃgÃs te tatsabhÃgÃ÷. tulyÃrthe hy atra sabhÃgaÓabdo g­hyate.

(I.39) darÓanaheyà iti. darÓanaæ prathamata÷ satyadarÓanam anÃsravaæ paæcadaÓacittak«aïasaæg­hÅtaæ. bhÃvanà tad eva puna÷punardarÓanaæ. laukikaæ và samÃhitaæ j¤Ãnaæ bhÃvanÃ.

#<daÓa bhÃvanayà heyÃ÷ paæca ceti.>#

rÆpiïo dhÃtavo daÓa paæca ca tadvij¤ÃnadhÃtava iti. [Tib. 71b] kathaæ punar etad gamyate. eta eva ta iti.

#<antyÃs trayaæ tridheti>#

vacanÃt. antyatrayÃt anye paæcadaÓa dhÃtava eva ta ucyanta iti. te bhÃvanÃheyà evety avadhÃryante. triprakÃrà iti. darÓanaheyà bhÃvanÃheyà aheyÃÓ cety artha÷. eta eva tridhà a«ÂÃÓÅtyanuÓayÃs tatsahabhuva iti. dhÃtuprakÃrÃkÃrabhinnÃ÷ satkÃyad­«ÂyÃdayo 'nuÓayÃs tatsahabhuvo vij¤ÃnavedanÃdaya÷ saæprayuktÃ÷ asaæprayuktÃni ca tallak«aïÃnulak«aïÃni. tatprÃptayaÓ ca sÃnucarà iti. tacchabdena anuÓayÃdaya÷ saæbadhyante. te«Ãm anuÓayÃnÃæ tatsahabhuvÃæ ca prÃptayas tatprÃptaya÷. yady apy anuÓayasahabhuvo bhavanti. na tu sarvÃ÷. kÃÓcid dhi prÃptayo 'nuÓayÃdisahabhuvo bhavanti yÃ÷ sahajÃ÷. kÃÓcit tu pÆrvaæ paÓcÃc ca tebhyo bhavanty ata÷ p­thak prÃptigrahaïaæ. sÃnucarà iti grahaïena anuprÃptayas tallak«aïÃni ca saæg­hyante. Óe«Ã÷ sÃsravà bhÃvanÃheyà iti. eta eva trayo 'ntyà dhÃtavo ye Óe«Ã darÓanaheyebhyo 'nye sÃsravÃ÷. te bhÃvanÃheyÃ÷. ke punas te. daÓÃnuÓayÃs tatsahabhuvas tatprÃptayaÓ ca sÃnucarÃ÷. kuÓalasÃsravÃ÷. aniv­tÃvyÃk­tÃÓ ca saæskÃrÃ÷. avij¤aptirÆpaæ ca sÃsravaæ sÃnucaraæ. [Tib. 72a] anÃsravà aheyà iti mÃrgasatyÃsaæsk­tasvabhÃvÃ÷. nanu cÃnyad apÅti vistara÷. p­thagjanatvam aniv­tÃvyÃk­tasaæskÃrasvabhÃvatvÃd bhÃvanÃheyamadhyagatam. apÃyasaævartanÅyaæ ca (#<Abhidh-k-vy 78>#) kÃyavÃkkarma rÆpasvabhÃvatvÃd bhÃvanÃheyam uktam. ity ataÓ codayanti vÃtsÅputrÅyÃ÷. ÃryamÃrgavirodhitvÃd iti. p­thagjanatvam ÃryamÃrgotpÃde na bhavati. niyate cÃpÃyike karmaïi sati ÃryamÃrgo notpadyate. ÃryamÃrgotpÃde ca saty ÃpÃyikaæ karma notpadyate. tasmÃt satkÃyad­«ÂyÃdivat tad ubhayaæ darÓanaheyam iti varïayanti. tatprati«edhÃrtham uktam apy etad abhisaæk«epeïa. sukhapratipattyarthaæ punar ucyate.

#<na d­«Âiheyam akli«Âaæ na rÆpaæ nÃpy a«a«Âhajaæ.>#

d­«Âir darÓanam. akli«Âam aniv­tavyÃk­taæ kuÓalaæ và na darÓanaheyaæ. rÆpaæ tu kli«Âam api na darÓanaheyaæ.

#<a«a«Âhajaæ>#

paæcendriyajaæ paæcavij¤Ãnaæ tad arÆpaæ kli«Âam api san na darÓanaheyaæ. ato 'nyat tu darÓanaheyaæ saæbhavati yathoktam. akli«ÂÃvyÃk­taæ ca p­thagjanatvaæ samucchinnakuÓalamÆlavÅtarÃgÃïÃm api tatsamanvÃgamÃd iti. samucchinnakuÓalamÆlÃ÷ kuÓalair dharmair asamanvÃgatà i«ÂÃ÷. p­thagjanatvena tu samanvÃgatÃ÷. [Tib. 72b] yasmÃt te p­thagjanà i«yante. tasmÃn na kuÓalaæ p­thagjanatvaæ. kli«Âam api tan na bhavati. vÅtarÃgÃnÃm api tena samanvÃgamÃt. kli«Âasya hi vastuna÷ svabhÃvaprahÃïam i«yate. prÃpticheda÷ prahÃïam ity artha÷. tad yadi p­thagjanatvaæ kli«Âaæ syÃt laukikavÅtarÃgÃïÃæ tasya prÃpticheda iti tenasamanvÃgama÷ syÃt. i«yate ca te«Ãæ tena samanvÃgama÷. tathà hi te laukikavÅtarÃgÃ÷ p­thagjanà eve«yante. akli«ÂavyÃk­tatvaikatve 'do«a÷. chandarÃgaprahÃïaæ akli«Âasye«yate. tadÃlambanakleÓaprÃpticheda ity artha÷. na tu tadÃtmÅyaprÃpticheda i«yate. tathà hy uktaæ bhagavatà yo bhik«avo rÆpe chandarÃga÷. taæ prajahÅta. evaæ vas tad rÆpaæ prahÅïaæ bhavatÅti vistara÷. tasmÃd akli«ÂÃvyÃk­taæ p­thagjanatvaæ te«Ãæ prahÅïam api cak«urÃdivat samudÃcarati. atas tena samanvÃgamo bhavati. kiæ puna÷ kÃraïaæ. akli«ÂavyÃk­tatvÃt p­thagjanatvaæ na darÓanaprahÃtavyaæ. rÆpatvÃc ca kÃyavÃkkarma ity Ãha. satye«v avipratipatte÷. akleÓadu«ÂatvÃt p­thagjanatvaæ na du÷khÃdi«u satye«u vipratipadyate. na viparÅtarÆpeïa pravartata ity artha÷. anÃlambakatvÃc ca. kÃyavÃkkarmÃpy anÃlambakatvÃd eva na vipratipadyate. tasmÃt tad ubhayaæ na darÓanaheyaæ. ayaæ ca satye«v avipratipatter [Tib. 73a] iti hetur a«a«Âhaje 'py anuvartayitavya÷. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntau p­thagjanatvaprasaægÃc ceti. ayam upacayahetu÷ p­thagjanatvasyaiva darÓanaheyatvaniv­ttyartham ucyate kÃyavÃkkarmaïo 'nabhisaæbandhÃt. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntau p­thagjanatvaprÃptiÓ chidyate (#<Abhidh-k-vy 79>#). na tu chinnà tatpraheyakleÓaprÃptivat.

#<nirudhyamÃno mÃrgas tu prajahÃti tadÃv­tim>#

iti vacanÃt. du÷khe dharmaj¤Ãne tu tatprÃptiÓ chinnÃ. tena tatprÃptisadbhÃvÃt du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntyavasthÃyÃæ sa pudgala÷ p­thagjana÷ syÃt. na cÃsau tasyÃm avasthÃyÃæ p­thagjana iti Óakyate vyavasthÃpayitum adhigatÃryamÃrgatvÃt. tathà hi p­thagjanatvaæ katamad. ÃryadharmÃïÃm alÃbha iti p­thagjanatvalak«aïaæ. sa cÃryadharmÃïÃæ lÃbhenÃlÃbho vyÃvartate. tasmÃd Ãrya evÃsÃv iti. idaæ tÃvat bhavanto vaibhëikÃ÷ pra«ÂavyÃ÷. tat p­thgjanatvaæ kiæ bhÃvanÃmÃrgapratilambhÃd eva prahÅyate. nety ucyate. tat p­thagjanatvaæ navabhaumikaæ kÃmÃvacaraæ yÃvat bhÃvÃgrikaæ. tac cÃkli«Âaæ. tena pratibhÆmibhÆminavamakleÓaprakÃraprahÃïÃvasthÃyÃæ prahÅyate. sarvaæ hy akli«Âaæ sÃsravaæ navama eva vimuktimÃrge prahÅyate. yady evam avÅtarÃgÃvasthÃyÃm Ãrya÷ p­thagjana÷ syÃt. na. p­thagjanatvasya vihÅnatvÃt. [Tib. 73b] du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãnte÷ prabh­ti hi tad vihÅnam eva. na tu prahÅïaæ. ka÷ punar vihÃnaprahÃïayor viÓe«a iti. vihÃnaæ prÃptichede vyavasthÃpitaæ. prahÃïaæ tu pratipak«alÃbhe vyavasthÃpitaæ. tasmÃt prÃptichedÃt tena p­thagjanatvenÃsamanvÃgamÃt tasyÃm avasthÃyÃm Ãrya eva bhavati. na p­thagjana ity ado«a e«a÷.

(I.40, 41) #<cak«uÓ ca dharmadhÃtoÓ ca pradeÓo d­«Âir>#

iti. cak«ur eva dharmadhÃtupradeÓa eva d­«Âir ity avadhÃryate. satkÃyad­«ÂyÃdiketi. satkÃyad­«Âir antagrÃhad­«Âir mithyÃd­«Âir d­«ÂiparÃmarÓa÷ ÓÅlavrataparÃmarÓaÓ ceti. Óaik«asyÃnÃsraveti praj¤ety adhik­taæ. aÓaik«asyÃÓaik«Åti. aÓaik«asyÃnÃsravà praj¤Ã aÓaik«Å. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnavarjyeti vaktavyaæ. vak«yati hi

#<k«ayÃnutpÃdadhÅr na d­g>#

iti. sameghÃmegheti vistareïa yÃvat kli«ÂÃkli«ÂalaukikÅÓaik«yaÓaik«Åbhir d­«Âibhir dharmadarÓanam iti. loke bhavà laukikÅ. kli«Âà cÃkl«Âà ca kli«ÂÃkli«Âe. kli«ÂÃkli«Âe cÃsau laukikÅ ca. kli«ÂÃkli«ÂalaukikÅ. kli«ÂÃkli«ÂalaukikÅ ca Óaik«Å cÃÓaik«Å ca kli«ÂÃkli«ÂalaukikÅÓaik«yaÓaik«ya÷. tÃbhir dharmadarÓanaæ. kÅd­Óam ity Ãha. sameghÃmegharÃtriædivarÆpadarÓanavad iti. yathà [Tib. 74a] sameghÃyÃæ rÃtrau rÆpadarÓanaæ. evaæ kli«Âayà laukikyà satkÃyad­«ÂyÃdikayà d­«Âyà dharmadarÓanaæ. avyaktataram ity artha÷. yathà tasyÃm eva rÃtrau ameghÃyÃæ rÆpadarÓanaæ. evam akli«Âayà laukikyà d­«Âyà dharmadarÓanaæ. (#<Abhidh-k-vy 80>#) avyaktam ity artha÷. yathà sameghe divase rÆpadarÓanaæ. evaæ Óaik«yà d­«tyà dharmadarÓanaæ. vyaktaæ na tv atyarthaæ. yathà punar ameghe divase rÆpadarÓanaæ. evam aÓaik«yà d­«Âyà dharmadar«anam. atyarthaæ vyaktam ity artha÷.

#<atÅraïÃd>#

iti asaætÅraïÃt. saætÅraïaæ punar vi«ayopanidhyÃnapÆrvakaæ niÓcayÃkar«aïaæ. ata eva cÃnyÃpÅti vistara÷. ata evÃsaætÅraïÃd anyÃpi mÃnasÅ kli«Âà rÃgÃdisaæprayuktà akli«Âà và k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃniv­tÃvyÃk­tà praj¤Ã na d­«Âi÷. rÆpÃlocanÃrtheneti. cak«ur na saætÅrakatvena d­«Âi÷. kiæ tarhi. rÆpÃlocanÃrthena. praj¤Ã tu saætÅrakatveneti darÓitaæ bhavati. anyavij¤Ãnasamaægina iti. anyavij¤ÃnasaæmukhÅhÃvina÷ pudgalasyÃnyavij¤ÃnavyÃsaktasyety artha÷. paÓyec cak«urindriyaæ vi«ayÃdisÃænidhyÃt. yasya tu cak«urvij¤Ãnaæ paÓyatÅti pak«a÷. tasya tadvij¤ÃnÃsaæbhavÃd ado«a÷. tad eva cak«urÃÓritaæ vij¤Ãnaæ paÓyatÅty astv iti. darÓanasya tadbhÃve bhÃvÃt tadabhÃve cÃbhÃvÃt.

#<d­Óyate rÆpaæ na kilÃntaritaæ yata>#

[Tib. 74b] iti kilaÓabda÷ paramatau. tasyÃpratighatvÃd iti. vij¤Ãnam amÆrtiæ ku¬yÃdÅny atikramyÃpi paÓyet. vij¤ÃnavÃdy Ãha. naiva hy Ãv­te cak«urvij¤Ãnam utpadyate ity anÃbhÃsagatatvÃt vi«ayasyety abhiprÃya÷. kiæ khalu notpadyata ity apratighatvÃt ku¬yÃdÅni vyatibhidya ku¬yÃdyavyavahita iva vi«aye vij¤Ãnam utpatsyata iti bhÃva÷. yasya tv iti. yasya mama vaibhëikasya pak«a÷ cak«u÷ paÓyatÅti. tasya mama cak«u«a÷ sapratighatvÃt vyavahite ku¬yÃdibhir v­ttyabhÃva÷. tasya cak«u«a Ãlocanav­ttyabhÃva÷. vij¤Ãnaæ tarhi vaibhëikasya vyavahite 'pi prÃpnotÅti codyam antarnÅtam ÃÓaækya sa eva vaibhëika÷ punar Ãha. vij¤ÃnasyÃpy anutpattir iti. yathaiva cak«u«o vyavahite v­ttyabhÃvo yujyate vij¤ÃnasyÃpy anutpattir vij¤Ãnav­ttyabhÃva ÃÓrayeïa sahaikavi«ayaprav­ttatvÃt yujyate. ya eva hi cak«u«o vyavahito 'rtho vi«aya÷ syÃt. sa eva vij¤Ãnasyeti yuktà vij¤ÃnasyÃpy anutpatti÷. tava tu vij¤ÃnavÃdino 'pratighatvÃd vij¤Ãnasya vyavahite vij¤Ãnam utpadyeta. na tÆtpadyate. tasmÃc cak«u÷ paÓyati na vij¤Ãnam iti siddhaæ. evaæ vij¤ÃnavÃdini prati«iddhe tatpak«am ÃcÃryo g­hÅtvÃha. kiæ nu vai cak«u÷ prÃptavi«ayam iti vistara÷. yathà kÃyendriyaæ prÃptavi«ayaæ ku¬yÃdivyavahitaæ [Tib. 75a] vi«ayaæ na g­hïÃti. ku¬yÃdipratighÃtÃt. tata÷ pareïa pravartitum alahamÃnatvÃt. kim evaæ cak«u÷ prÃptavi«ayaæ ku¬yÃdipratighÃtena pratihataæ sat tata÷ pareïa gantum alabhamÃnaæ (#<Abhidh-k-vy 81>#) taæ ku¬yÃdivyavahitaæ vi«ayaæ na g­hïÃtÅti. naitad yujyate. tasmÃt sapratighatvÃt Ãv­taæ cak«ur na paÓyed iti na vaktavyaæ. kÃcÃbhrapaÂalasphaÂikÃæbubhiÓ cÃntaritaæ kathaæ d­Óyata iti. kÃcenÃbhrapaÂalena sphaÂikenÃmbunà cÃntaritaæ vyavahitaæ rÆpaæ kathaæ d­Óyate. sapratighatvÃd dhi ku¬yÃdivyavahitavat kÃcÃdivyavahitaæ cak«ur na paÓyet tac ca paÓyatÅti siddhÃnta÷. yatrÃlokasyÃpratibandha iti. Ãloke hi sati vi«aya ÃbhÃsagato bhavatÅti vij¤Ãnotpattisaæbhava÷. evaæ hi vij¤ÃnakÃraïaæ paÂhyate. cak«urindriyam anupahataæ bhavati. vi«aya ÃbhÃsagato bhavati. tajjaÓ ca manasÃra÷ pratyupasthito bhavatÅty ata Ãv­te rÆpe kÃcÃdibhis tatrotpadyate eva cak«urvij¤Ãnaæ yatra tu pratibandho 'kÃcÃdisvabhÃvai÷ ku¬yÃdibhis tamasvadbhi÷ tatrÃv­te notpadyate. kiæ. cak«ur vij¤Ãnam iti. anutpannatvÃd Ãv­taæ nek«ata iti. yat tvayà kiæ khalu notpadyata iti anutpattau kÃraïaæ p­«Âam idaæ tatkÃraïam iti brÆma÷. yat tarhi sÆtra uktam iti vistara÷. cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà na nimittagrÃhÅ bhavati nÃnuvyaæjanagrÃhÅti vi«tara÷. yasmÃc cak«u÷ paÓyati. tasmÃt pudgalaÓ cak«u«Ã paÓyatÅty
abhiprÃya÷. ÃcÃrya÷ prÃha. tenÃÓrayeïeti [Tib. 75b] ayam atrÃbhisaædhi÷. cak«ur aÓrityety evÃtrÃbhisaædhi÷. cak«u«Ã ÃÓrayeïa vij¤Ãnena d­«Âvety artha÷. kathaæ j¤Ãyata ity Ãha. yathà manasà dharmÃn vij¤Ãyeti. manasà ÃÓrayeïa vij¤Ãnena vij¤Ãyeti bhavati. na hy anantarÃtÅtaæ mano dharmÃn vijÃnÃti. vartamÃnÃvasthÃyÃæ hi vij¤Ãnaæ kÃritraæ karoti. ÃÓritakarma và ÃÓrayasyopacaryata iti. ÃÓritasya vij¤Ãnasya karma darÓanam ÃÓrayasya cak«u«a upacaryate. vij¤Ãne paÓyati sati cak«u÷ paÓyatÅty upacÃra÷. yathà maæcÃ÷ kroÓaætÅti. yathà maæcasthe«u puru«e«u kroÓatsu maæcÃ÷ kroÓantÅty upacÃra÷. tadvat. yathà ca sÆtra uktam iti vistara÷. vaibhëikÃïÃm apy ayaæ pak«a÷. na cak«ur vijÃnÃti. kiæ tarhi. vij¤Ãnaæ vijÃnÃtÅti. atha coktaæ cak«urvij¤eyÃni rÆpÃïi kÃntÃnÅti. tatrÃÓritakarma ÃÓrayasyopacaryata iti avaÓyaæ pratipattavyaæ. dvÃraæ yÃvad eva rÆpÃïÃæ darÓanÃyeti. dvÃram iva dvÃraæ hetur ÃÓraya iti abhiprÃya÷. anenÃgamena tenÃÓrayeïeti yo 'rtha ukta÷. tam eva samarthayati. tena cak«u«Ã dvÃreïa vij¤Ãnaæ paÓyatÅti. darÓane tatra dvÃrÃkhyeti. cak«ur brÃhmaïa dvÃraæ yÃvad eva rÆpÃïÃæ dÃrÓanÃyety atra. na hy etad yujyate darÓanaæ rÆpÃïÃæ darÓanÃyeti. atrÃvÃcakatvÃn naitad yujyata ity [Tib. 76a] abhiprÃya÷. yadi darÓanaæ karaïaæ d­Óyate 'neneti darÓanam iti. kartari và lyu paÓyatÅti darÓanam iti. darÓanÃyeti ca bhÃvasÃdhanaæ. d­«Âir darÓanaæ tasmai darÓanÃyeti. katham (#<Abhidh-k-vy
82>#) etad yujyate. yasmÃc cak«urvyatiriktaæ darÓanaæ nÃsti. Ãlocanam iti cet. na. vij¤ÃnÃvyatiriktatvÃt vij¤Ãnam eva hy Ãlocanaæ. nÃto 'nyat paÓyÃma÷. yadi tu cak«urdvÃraæ vivaraæ rÆpÃïÃæ darÓanÃya vij¤ÃnÃyety artho g­hyeta tad yujyate. tadyathà kÃcit praj¤Ã paÓyaty apy ucyata iti. paÓyatÅty apy ucyata iti itiÓabdo 'trÃdhyÃhÃrya÷. anenopanyÃsena darÓanavij¤Ãnayor anarthÃntarabhÃva iti darÓayati. kà punar asau yà praj¤aivam ucyate. yà darÓanÃtmikoktÃ.

#<tadanyobhayathÃryà dhÅr>#

iti. tasyaivaæ jÃnata evaæ paÓyata iti sÆtre 'pi vacanÃt. kiæcid iti vacanÃn na sarvaæ vij¤Ãnaæ paÓyatÅty uktaæ bhavati. cak«urvij¤Ãnaæ hi paÓyatÅty ucyate. na tu ÓrotrÃdivij¤Ãnam iti. kÃnyà d­«Âikriyeti. yasyopalambhakatvaæ. tasya darÓanaæ yujyata ity abhiprÃya÷. tad etad acodyam iti vistara÷. yadi vij¤Ãnaæ vijÃnÃti. kart­bhÆtasya vij¤Ãnasya kÃnyà vij¤Ãnakriyeti vaktavyam iti tulyaæ codyam Ãpadyate. na ca tatra kart­kriyÃbheda÷. na kartur vij¤Ãnasya kriyÃyÃÓ ca vij¤Ãnalak«aïÃyà bhedo 'nyatvam asti. bhavati ca kart­kriyÃsambandhavyapadeÓa÷. vij¤Ãnaæ vijÃnÃtÅti. [Tib. 76b] tadvad ihÃpi bhavet. cak«u÷ paÓyatÅti acodyam etat. cak«urvij¤Ãnaæ darÓanam ity apare. tasyÃÓrayabhÃvÃc cak«u÷ paÓyatÅty ucyate. yathà nÃdasyÃÓrayabhÃvÃt ghaïÂà nadatÅty ucyate. [vij¤Ãnaæ tarhi kasyÃÓrayabhÃvÃd rÆpaæ vijÃnÃtÅty Ãha.] vij¤ÃnasyÃÓrayabhÃvÃd iti. cak«urvij¤ÃnasyÃÓrayabhÃvÃd ity artha÷. tad vij¤Ãnaæ darÓanam iti rƬhaæ loke iti. darÓanam iti loke rƬhaæ na tu vij¤Ãnam iti rƬhaæ. kathaæ gamyata ity Ãha. tathà hi tasminn utpanne rÆpaæ d­«Âam ity ucyate na vij¤Ãtam iti. vibhëÃyÃm apy ucyata iti. sa evartho 'bhidhÅyata ity abhiprÃya÷. cak«u÷saæprÃptaæ cak«urÃbhÃsagataæ. vij¤Ãnaæ tu sÃænidhya mÃtreïeti. nÃÓrayabhÃvayogeneti darÓayati. yathà sÆryo divasakara iti. yathà yathà sÃænidhyamÃtreïa sÆryo divasaæ karotÅty ucyate. tathà vij¤Ãnaæ vijÃnÃtÅty ucyate. kasmÃt. loke tathà siddhatvÃt. nirvyÃpÃraæ hÅdaæ iti vistara÷. nirvyÃparam iti nirÅham. anena hi kartur arthÃntarabhÆtÃæ và kriyÃæ prati«edhati. dharmamÃtram iti. svataætrasya kartu÷ prati«edhaæ karoti. hetuphalamÃtraæ ceti. asaty api kartari hetuphalayo÷ kÃryakÃraïam arthatvaæ darÓayati. tatra chandata upacÃrÃ÷ kriyante yad vastu vyavahÃrÃægaæ teneha vyavahÃrÃrthasaæsiddhyartham asad api sadrÆpeïa parikalpya [Tib. 77a] kart­kriyÃdivyavasthÃïaæ kriyate. cak«u÷ paÓyati vij¤Ãnaæ vijÃnÃtÅty (#<Abhidh-k-vy 83>#) evamÃdi. nÃtrÃbhinive«Âavyaæ.

#<bhÃvo bhavitrapek«o 'nya>#

ityÃdi janapadaniruktiæ nabhiniviÓeteti. janapadas tatra niyatà niÓcità coktir janapadanirukti÷. tÃæ nÃbhiniviÓeta. tasmÃd atreyaæ niruktir iti. na và sarvÃm evÃrthavatÅæ niruktiæ kalpayet. saæj¤Ãæ ca lokasya nÃbhidhÃved iti. Ãtmà jÅva ity evamÃdikÃæ saæj¤Ãæ lokasya nÃdhyÃropayet. abhÆtasamÃropeïÃsty Ãtmà ÓarÅrÃdivyatirikta iti gacched ity artha÷. atha và saæj¤Ãæ ca lokasya nÃbhidhÃven nÃtisaret. arthÃbÃvÃt saæj¤Ãpi nÃstÅti na kalpayed ity artha÷. atisaraïam atikramaïam ity eko 'rtha÷.

(I.42ab) #<ubhÃbhyÃm apÅty>#

apiÓabdÃd ekenÃpi nÃtra niyama÷. dvayor viv­tayo÷ parriÓuddhataraæ darÓanam iti. uktaæ bhavati naikatarÃnyathÅbhÃvÃd iti. unmÅlitÃrdhanimÅlitayor ak«ïo÷ ekatarasyÃnyathÅbhÃvÃd dvayor ekatarad yady anyathÅbhavati. yadi yad unmÅlitaæ. tad ardhanimÅlitaæ kriyet sarvanimÅlitaæ vÃ. yac cÃrdhanimÅlitaæ. yadi tat sarvanimÅlitaæ kriyet sarvonmÅlitaæ vÃ. tadà dvicandradarÓanaæ na bhavati. ato 'vagamyate dvayor api cak«u«or atra vij¤Ãnotpattau vyÃpÃro 'stÅti. deÓaprati«ÂhitatvÃt rÆpavad iti viparÅtad­«ÂÃnta÷. yathà rÆpasya deÓaprati«ÂhitatvÃt ÃÓrayavicchedÃd [Tib. 77b] vicchedo bhavati. naivaæ vij¤Ãnasya. na hi vij¤Ãnaæ ca nÃÓrayavicchedÃd vicchedo bhavati.

(I.42cd) tathà hi dÆrÃd rÆpaæ paÓyatÅti. yatra rÆpaæ d­Óyate. na tatra tadgrÃhakaæ cak«urindriyam asti. tatra pramÃïÃnupalabhyamÃnatvÃt. tatrÃvidyamÃnadevadattÃdivat. yathà cak«u÷. evaæ Órotram api vaktavyaæ. itara Ãha. svavi«ayadeÓaprÃpti cak«u÷Órotram. indriyatvÃt. ghrÃïendriyÃdivat. anenÃnumÃnena tatra pramÃïÃnupalabhyamÃnatvaæ hetum asiddhaæ darÓayati. ÃcÃrya Ãha. sati ca prÃptavi«ayatva iti vistara÷. yadi prÃptavi«ayaæ cak«u÷Órotraæ kalpyeta divyaæ cak«u÷Órotram iha manu«ye«u dhyÃyinÃæ nopajÃyet. yadi hi cak«u÷Órotram api viprak­«ÂadeÓasthaæ vyavahitaæ ca ku¬yÃdibhir yathÃyogaæ rÆpaæ Óabdaæ g­hïÅyÃt. evam asya divyatvaæ saæbhavet. tac ca prÃptavi«ayatve na syÃt. ghrÃïÃdivat. yathà ghrÃïajihvÃkÃyÃ÷ prÃptavi«ayatvÃt divyà dhyÃyinÃæ nopajÃyeran. tadvat. anena svavi«ayadeÓaprÃpitvapak«asya dharmiviÓe«aviparyayÃpak«Ãlatvaæ darÓayati. saæbhavaddivyatve hi cak«u÷Órotre dharmÅ. asaæbhavaddivyatvabhÃvo viÓe«aviparyaya÷. sa prÃpnotÅti (#<Abhidh-k-vy 84>#) do«a÷ anena do«eïÃnumÃnatvÃt. tatpramÃïÃnupalabhyamÃnatvaæ siddhaæ vyavasthÃpayati. tasmÃd aprÃptavi«ayaæ cak«u÷Órotraæ. yady aprÃptavi«ayaæ cak«ur iti vistara÷. ÃsannenÃtidÆrasthena tirask­tena và tulyà tadaprÃptir iti [Tib. 78a] tatra darÓanaæ prasaæjayati. kim idaæ parasya sÃdhanam uta dÆ«aïam iti. yadi tÃvad evaæ sÃdhanam atidÆraæ tirask­taæ cak«u÷Órotreïa g­hyate. aprÃptatvÃt. Ãsannavi«ayavad iti. tadasÃdhanaæ heto÷ svayam aniÓcitatvÃt. pÆrvÃbhyupagamavirodhÃd vÃ. atha dÆ«aïaæ sarvaprÃptagrÃhakatvaæ cak«u÷Órotralak«aïasya dharmiïa÷ prasajyate. tad adÆ«aïam anumÃnabÃdhanÃt. katham ity Ãha. kathaæ tÃvad ayaskÃnto na sarvam aprÃptam aya÷ kar«ayatÅti praÓnamukhenÃyaskÃntanidarÓanam upanyasya sarvÃprÃptagrÃhakatvaæ cak«u÷Órotrasya sÃdhayati. na sarvÃprÃptagrÃhakaæ cak«u÷Órotraæ. sarvÃprÃptagrahaïaÓaktihÅnatvÃt. ayaskÃntavat. ayaskÃnto hy aprÃptam ayo g­hïÃti kar«atÅty artha÷. na ca sarvam aprÃptaæ g­hïÃti. tadvac cak«u÷Órotraæ. prÃptavi«ayatve 'pi caitat samÃnam iti. nÃtidÆratirask­to vi«ayaÓ cak«u÷Órotreïa g­hyate. grahaïÃyogyatvÃt. saæprÃptÃæjanadaÓalÃkÃvat. atha và na sarvasvagrÃhyagrÃhi cak«u÷Órotram. indriyasvÃbhÃvyÃt. ghrÃïendriyÃdivat. ghrÃïÃdÅnÃæ hi prÃpto vi«ayo na tu sarva÷. sahabhÆgandhÃdyagrahaïÃt. ghrÃïÃdisahabhÆni hi gandharasaspra«ÂavyÃni ghrÃïÃdibhir na g­hyante. Óaktir hÅndriyÃïÃm Åd­ÓÅti. manas tv arÆpitvÃd iti. prÃptatvaæ mÆrtÃnÃm eva vyavasthÃpyeta nÃmÆrtÃnÃm iti. mano 'prÃptavi«ayam
[Tib. 78b] iti na vicÃra÷ kriyate.

#<trayam anyatheti.>#

prÃptavi«ayam eva trayam iti i«ÂÃvadhÃraïÃrtham Ãrambha÷. anyathà hi prÃptÃprÃptavi«ayam ity api saæbhÃvyeta. nirucchvÃsasya gandhÃgrahaïÃd iti. yad ucchvÃsena sardhaæ sÆk«maæ bhÆtacatu«kaæ ghrÃïam Ãgataæ. tasya gandho ghrÃïena ghrÃyate. vÃyau gandhÃntaram utpannam ity apare. miÓ­Åbhaveyur ekadeÓÅbhaveyu÷. athaikadeÓena. kiæ. sp­Óeyur iti vartate. kathaæ ÓabdÃbhini«pattir iti. yadi na sp­Óanti. anabhighÃte ÓabdÃbhini«pattir na prÃpnotÅty abhiprÃya÷. ata eveti kÃÓmÅrÃ÷. yadi hi sp­Óeyu÷. hasto haste 'bhyÃhata÷ sajjeta jatuneva jatvantaraæ. kathaæ citaæ pratyÃhataæ na viÓÅryata iti. anyonyam asp­ÓatÃæ paramÃïÆnÃæ saæghÃta÷ pratyÃhata÷ pÃïyÃdibhi÷ kathaæ na viÓÅryate. tad evai«Ãæ nirantaratvaæ yan madhye nÃsti kiæcid ity ÃlokÃdi madhye nÃstÅti nirantaratvam e«Ãæ vyavasthÃpyate. tad eva ca prÃptatvaæ nÃnyatheti. api (#<Abhidh-k-vy 85>#) khalv iti. api cety artha÷. saæghÃtÃ÷ sÃvayavatvÃt sp­ÓantÅty ado«a÷. yo 'sau do«a ukto yadi sarvÃtmanà sp­Óeyur miÓrÅbhaveyur dravyÃïy athaikadeÓena sÃvayavÃ÷ prasajyerann iti. kÃraïaæ pratÅti. yasya yÃd­Óaæ kÃraïaæ. tasya tat kÃraïaæ. sp­«Âam asp­«Âaæ và pratÅty Ãha. kadÃcid iti vistara÷. sp­«Âahetukam iti. sp­«Âam anyonyaæ hetur asya sp­«Âahetukaæ. evam asp­«Âahetukaæ. [Tib. 79a] yadà viÓÅryata iti. tadyathà Óu«kà m­c cÆrïÅkriyamÃïÃ. yadà cayaæ gacchatÅti. tadyathà himaæ. tad dhi pÆrvaæ sÆk«maæ paÓcÃn mahad bhavati. cayavatÃæ caya iti. tadyathà m­tpiï¬advayasaænipÃte. uttarak«aïÃvasthÃnaæ syÃd iti. utpadya sp­«ÂiyogÃt. nirantare tu sp­«Âasaæj¤eti bhadanta÷. bhadantamataæ cai«Âavyam iti. vaibhëikamataæ kasmÃn nai«Âavyaæ. nanu vaibhëikair apy evam uktaæ. tad evai«Ãæ nirantaratvaæ yan madhye nÃsti kiæcid iti. asty evam. sÃvakÃÓaæ tu tad vacanam. yan madhye nÃsti kiæcid iti bruvÃïà vaibhëikà madhye ÃlokÃdi necchanti. anyaparamÃïupraveÓÃnavakÃÓaæ tu na bruvate. anyathà hi sÃntarÃïÃæ paramÃïÆnÃæ ÓÆnye«v antare«u gati÷ kena pratibadhyeta gatimata iti vÃkyaÓe«a÷. ayaæ cÃparo do«a÷. na ca paramÃïubhyo 'nye saæghÃtÃ÷ yathà vaibhëikÃ÷ kalpayanti. ta eva te saæghÃtÃ÷ paramÃïava÷ sp­Óyante. yathà rÆpyanta iti. saæghÃtà eva naika ity artha÷. yadi ca paramÃïor iti vistara÷. paramÃïvaparini«pattiæ vaktukÃma÷ ÃcÃryo vicÃrayati. yadi paramÃïor ekasya pÆrvÃdidigbhÃgabheda÷ kalpyeta sp­«ÂasyÃnyonyam asp­«Âasya và sÃvayavatvaprasaæga÷. na cet. kim. digbhÃgabheda iti vartate. sp­«ÂasyÃpy aprasaæga÷. kasya. sÃvayavatvasya. [Tib. 79b] atra sÃdhanam. na niravayava÷
paramÃïu÷. digbhÃgabhedavattvÃt. mëarÃÓivad iti. tad etad digbhÃgabhedavattvaæ necchanti vaibhëikÃ÷. digbhÃgabhedo hi saæghÃtarÆpÃïÃm eva kalpyate. evaæ ca varïayanti. dharmataiveyaæ yat sapratighÃnÃæ bhinnadeÓatvaæ. te«Ãæ nairantaryeïÃvasthÃnÃt abhinnadeÓatvaæ mà bhÆd iti sÃntarÃïÃm api sapratighatvena gati÷ pratibadhyata iti.

(I.43ab) ÃÓuv­ttyà ca parvatÃdÅnÃm alÃtacakrÃdivad iti. ÃtmaparimÃïatulyasyaivÃrthasya grahaïa i«yamÃïe kathaæ parvatÃdÅnÃæ mahatÃæ sak­d iva grahaïaæ lak«yate na krameïety ÃÓaækya yuktiæ tathà grahaïe kathayati. ÃÓuv­ttyà cetyÃdi. yathà alÃtacakrÃdigrahaïaæ krameïa vartamÃnaæ sak­d iva lak«yate. tathà parvatanadÅÓabdÃdigrahaïam ÃÓuv­ttyà bhavatÅti. Ãhosvit tulyÃtulyasyeti. drÃk«ÃphalÃdidarÓane tulyasya. vÃlÃgraparvatÃdidarÓane atulyasyety abhiprÃya÷. unmi«itamÃtreïeti na kramadarÓananyÃyena. evaæ Órotreïeti (#<Abhidh-k-vy 86>#) vistara÷. kadÃcid alpÅyÃæso yadà maÓakaÓabdaæ Ó­ïoti. kadÃcit samÃ÷ yadà ÓrotraparamÃïusamapramÃïaæ kasyacic chabdaæ Ó­ïoti. kadÃcid bhÆyÃæso yadà meghaÓabdaæ Ó­ïotÅti. ajÃjÅpu«pavad avasthitÃ÷ kÃlajÅrakapu«pavad avasthitÃ÷ ekatalÃvasthità ity artha÷. bhÆrjÃbhyantarÃvasthità iti karïÃbhyantare yad bhÆrjapattravarïÃkÃraæ. tad bhÆrjam iveti bhÆrjaæ. tadabhyaætare 'vasthitÃ÷ ÓrotrendriyaparamÃïava÷. [Tib. 80a] ghÃÂÃbhyantare ghÃÂà nÃsÃpuÂÅ. mÃlÃvad avasthitÃnÅti. maï¬alena samapaæktyÃvasthitÃnÅti. vÃlÃgramÃtraæ kileti. ÃgamasÆcanÃrtha÷ kilaÓabda÷. asphuÂam avyÃptaæ. sa kileti karmasÃmarthyÃd evÃviÓaraïaæ syÃd iti. kilaÓabdena aruciæ sÆcayati. saæcitÃÓrayÃlambanatvÃd iti saæcitÃÓrayatvÃt saæcitÃlambanatvÃc ca.

(I.43cd) #<caramasyÃÓrayo 'tÅta>#

iti. atÅta evety avadhÃraïaæ. ata evocyata iti. yasmÃt paæca vij¤ÃnakÃyà indriyadvayÃÓrayÃ÷. cak«urÃdÅndriyÃÓrayà manaindriyÃÓrayÃÓ ca. tasmÃc catu÷koÂika utti«Âhate. prathamà koÂiÓ cak«ur iti. cak«urvij¤Ãnasya cak«ur ÃÓrayabhÃvena na samanantarapratyayabhÃvena. na hi cak«uÓ cittacaittasvabhÃvaæ.

#<cittacaittà acaramà utpannÃ÷ samanantara>#

iti ca samanantarapratyayalak«aïaæ. dvitÅyà koÂi÷ samanantarÃtÅtaÓ caitasiko dharmadhÃtus tasya samanantarabhÃvena. «a¬ eva hy ÃÓrayà vij¤Ãnasye«yante cak«urÃdayo mana÷paryantà nÃnye. t­tÅyà samanantarÃtÅtaæ mana÷. ubhayalak«aïayuktatvÃt. caturthÅ uktanirmuktà dharmÃ÷. koÂitrayamuktà viprayuktà asaæsk­tÃdaya÷. [Tib. 80b] evaæ yÃvat kÃyavij¤Ãnasya svam indriyaæ vaktavyam iti. ya÷ Órotravij¤ÃnasyÃÓrayabhÃvena. samantarapratyayabhÃvenÃpi sa. tasyeti catu÷koÂika÷. prathamà koÂi÷ Órotraæ. dvitÅyà samanantarÃtÅtaÓ caitasiko dharmadhÃtu÷. t­tÅyà samanantarÃtÅtaæ mana÷. caturthÅ koÂir uktanirmuktà dharmÃ. ity evam api vaktavyaæ. manovij¤Ãnasya pÆrvapÃdaka iti. yo manovij¤ÃnasyÃÓrayabhÃvena. samanantarapratyayabhÃvenÃpi sa. tasyeti pÆrvapÃdaka÷. yas tÃvad ÃÓrayabhÃvena. samanantarapratyayabhÃvenÃpi sa iti. manas tÃvad avaÓyam asau samanantarapratyaya÷. syÃt samanantarapratyayabhÃvena nÃÓrayabhÃvena. samanantarÃtÅtaÓ caitasiko dharmadhÃtur acak«urÃdyÃÓraya«aÂsvabhÃvatvÃt.

(I.44ab) #<tadvikÃravikÃritvÃd>#

iti vistara÷. te«Ãæ cak«urÃdÅnÃæ vikÃras tadvikÃra÷. tadvikÃreïa vikÃras tadvikÃravikÃra÷. sa e«Ãm astÅti tadvikÃravikÃrÅïi vij¤ÃnÃni. tadbhÃvas (#<Abhidh-k-vy 87>#) tadvikÃravikÃritvam. tasmÃt. cak«urÃdaya evai«Ãm ÃÓrayà ity avadhÃryate. anugrahopaghÃtapaÂumandatÃnuvidhÃnÃd iti. cak«urÃdÅnÃæ aæjanÃdibhir anugrahaæ reïvÃdibhiÓ copaghÃtaæ cak«urÃdivij¤ÃnÃny anuvidadhate. sasukhotpÃdÃt sadu÷khotpÃdÃc ca. yathÃkramaæ paÂumandatÃæ ca te«Ãm anuvidadhate. [Tib. 81a] paÂumandatotpÃdÃd ato 'vagamyate. cak«urÃdivikÃreïa vij¤ÃnavikÃro bhavatÅti. nanu ca paÂuni rÆpe paÂucak«urvij¤Ãnam utpadyamÃnaæ d­Óyate. mande maædam iti. [te«Ãæ cak«urÃdÅnÃæ.] yady api rÆpasya paÂumaædate cak«urvij¤Ãnam anuvidadhÅta. vidhurÃvasthayos tu cak«ÆrÆpayoÓ cak«uravasthÃm eva cak«urvij¤Ãnam anuvidhatte. na rÆpavasthÃæ. tathà hi cak«u«i anug­hÅte rÆpe copahate tadvÅtarÃgÃïÃæ madhyasthÃnÃæ ca cak«urvij¤Ãnam avikÃram utpadyate. na tu sadu÷kham utpadyate. rÆpe punar anug­hÅte 'parityakte cak«u«i copahate kÃmalavyÃdhinà timiropaghÃtena và pÅtadarÓanaæ bhrÃntaæ keÓoï¬ukÃdidarÓanaæ và pravartate. tathà paÂuni rÆpe jarayà mande cak«u«i mandaæ cak«urvij¤Ãnam utpadyate. evaæ mande rÆpe cak«ur yady atipaÂu bhavet paÂu cak«urvij¤Ãnam utpadyate. tathà hi jÃtisvabhÃvena paÂuni g­dhracak«u«i mande 'pi ÓavarÆpe anekayojanaviprak­«Âe 'pi cak«urvij¤Ãnam utpadyate. ity evaæ ÓrotrÃdÅny api yojyÃni.

(I.44cd) #<ato 'sÃdhÃraïatvÃc ceti.>#

ata ÃÓrayabhÃvÃt. asÃdhÃraïatvÃc ca. ÃÓrayabhÃvo vyÃkhyÃta iti na taæ praty Ãdriyate. asÃdhÃraïatvam eva tu vyÃcak«Ãïa Ãha. katham asÃdhÃraïatvam ityÃdi. anyacak«urvij¤ÃnasyÃpÅti. anyasaætÃnavij¤ÃnasyÃpÅty artha÷. tair [Tib. 81b] eva nirdiÓyata iti. cak«urÃdibhiÓ cak«urvij¤Ãnaæ yÃvan manovij¤Ãnaæ. na rÆpÃdibhi÷ rÆpavij¤Ãnaæ yÃvad dharmavij¤Ãnaæ. yathà bherÅÓabdo yavÃækura iti. asÃdhÃraïatvÃt tÃbhyÃæ bherÅyavÃbhyÃæ yathà nirdeÓo loke bherÅÓabdo yavÃækura iti na tu daï¬aÓabda÷ k«etrÃækura iti vÃ. daï¬o hi paÂahÃdiÓabdasyÃpi kÃraïÅbhavet. k«etraæ ca ÓÃligodhÆmÃækurasyÃpÅti sÃdhÃraïatvÃt na tÃbhyÃæ nirdeÓa÷ kriyate. asÃdhÃraïÃbhyÃæ tu bherÅyavÃbhyÃæ nirdeÓa÷. tadvad ihÃpi dra«Âavyam. api khalu cak«ur iva vij¤Ãnam ubhayo÷ sattvasaækhyÃtatvÃt. rÆpaæ tv asattvasaækhyÃtam api. cak«u«Ã vij¤Ãnaæ cak«urvij¤Ãnam. tasya kÃraïabhÃvÃt. cak«u«i vij¤Ãnaæ cak«urvij¤Ãnaæ. sukhadu÷khavedanÃsaæprayuktasya vijnÃnasya cak«uranugrahopaghÃtaprav­ttatvÃt. cak«u«o vij¤Ãnaæ cak«urvij¤Ãnam. asÃdhÃraïatvena tata÷ prav­tte÷. cak«u«o vij¤Ãnaæ cak«urvij¤Ãnam. sattvasaækhyÃtasyaiva svÃmibhÃvÃt. cak«u«i vij¤Ãnaæ cak«urvij¤Ãnam. tatsaæprayoginyÃ÷ sukhÃyà du÷khÃyà và (#<Abhidh-k-vy 88>#) vedanÃyÃÓ cak«u«y eva paricchidyamÃnatvÃt. evaæ ÓrotrÃdi«u yojyam. tad evaæ cak«urÃdibhir eva vij¤ÃnanirdeÓo yujyate na rÆpÃdibhi÷. evaæ t­tÅyacaturthadhyÃnabhÆmikena cak«u«Ã tadbhÆmikÃdharabhÆmikÃni rÆpÃïi paÓyato [Tib. 82a] yojayitavyam iti. tasyaiva kÃmadhÃtÆpapannasya yojayitavyam. evaæ t­tÅyÃdidhyÃnacak«u«Ã yojyam iti. tasyaiva prathamadhyÃnopapannasya t­tÅyacaturthadhyÃnacak«u«Ã paÓyato yojyam.

(I.45, 46) #<na kÃyasyÃdharaæ cak«ur>#

iti. adharabhÆmikam ity artha÷. svabhÆmikam ÆrdhvabhÆmikaæ cÃbhyanuj¤Ãtaæ bhavati. paæcabhÆmikÃni hi kÃyacak«ÆrÆpÃïi. kÃya÷ ÓarÅraæ. etÃni kÃyÃdÅni paæcabhÆmikÃni. kÃmÃvacarÃïi prathamadhyÃnabhÆmikÃni yÃvac caturthadhyÃnabhÆmikÃny ÃrÆpyadhÃtÃv abhÃvÃt. dvibhÆmikaæ cak«urvij¤Ãnam iti. kÃmÃvacaraæ prathamadhyÃnabhÆmikaæ ca. tayor vitarkavicÃrasadbhÃvÃc cak«urvij¤Ãnasya cÃvaÓyaæ savitarkavicÃratvÃt.

#<ÆrdhvarÆpaæ na cak«u«a>#

iti. nordhvabhÆmikaæ rÆpaæ cak«u«o vi«ayo bhavati. ÆrdhvabhÆmikasya rÆpasya sÆk«matvÃt. svabhÆmikam adharabhÆmikaæ cÃbhyanuj¤Ãtaæ bhavati.

#<vij¤Ãnaæ ca.>#

kim. Ærdhvaæ na cak«u«a iti prak­taæ. kÃmÃvacarasya cak«u«o 'dharabhÆmikasya prathamadhyÃnabhÆmikaæ cak«urvij¤Ãnaæ na bhavati. svabhÆmikam adharabhÆmikaæ vÃbhyanuj¤Ãtaæ bhavati. kÃmÃvacarasya cak«u«a÷ svabhÆmikaæ kÃmÃvacaram eva cak«urvij¤Ãnaæ bhavati. prathamadhyÃnabhÆmikasya cak«u«a÷ prathamadhyÃnabhÆmikam eva cak«urvij¤Ãnaæ bhavati. kÃmÃvacaraæ tu cak«urvij¤Ãnam asya na bhavati. nanu coktam adharabhÆmikam abhyanuj¤Ãtam iti. satyam uktam etat. [Tib. 82b] kiæ tu. asaty ÃtmÅye adharabhÆmikam i«yate. na satÅti. dvitÅyat­tÅyacaturthadhyÃnacak«u«o hy asaty ÃtmÅye prathamadhyÃnabhÆmikam evÃdharaæ cak«urvij¤Ãnaæ bhavati. na tu kÃmÃvacaraæ paramanihÅnatvÃt. saæbhavatas tv evam uktam adharabhÆmikam abhyanuj¤Ãtam iti. asyety anantaroktasya cak«urvij¤Ãnasyeti. cak«urvij¤ÃnajÃte÷ rÆpaæ sarvato vi«aya÷. saæbhavatas tu yojyam. kÃmÃvacarasya cak«urvij¤Ãnasya svabhÆmikam eva rÆpam. prathamadhyÃnabhÆmikasya tu prathamadhyÃnabhÆmikacak«urÃÓrayasya cak«urvij¤Ãnasya svabhÆmikam adharabhÆmikaæ ca rÆpaæ vi«aya÷. caturthadhyÃnabhÆmikacak«urÃÓrayasya tu caturthadhyÃnabhÆmikaæ rÆpaæ tataÓ cÃdharabhÆmikaæ sarvaæ vi«aya÷. evaæ yÃvat dvitÅyadhyÃnabhÆmikacak«urÃÓrayasya dvitÅyadhyÃnabhÆmikaæ tataÓ (#<Abhidh-k-vy 89>#) cÃdharabhÆmikaæ rÆpaæ vi«aya÷. evaæ cak«urvij¤ÃnajÃter Ærdhvam adha÷ svabhÆmau ca rÆpaæ vi«ayo bhavati. kÃyasya cobhe rÆpavij¤Ãne sarvato bhavata iti. kÃmÃvacarasya kÃyasya ÓarÅrasya svabhÆmikordhvabhÆmike rÆpavij¤Ãne bhavata÷. prathamadhyÃnabhÆmikasya kÃyasya prathamadhyÃnabhÆmikam eva vij¤Ãnam. rÆpaæ tu svordhvÃdharabhÆmikam. yathà svÃÓrayaæ cak«u÷. dvitÅyÃdidhyÃnabhÆmikasya kÃyasya vij¤Ãnam adharabhÆmikam eva prathamadhyÃnabhÆmikam evety artha÷. rÆpaæ tu dvitÅyat­tÅyadhyÃnabhÆmikasya kÃyasya svordhvÃdharabhÆmikaæ [Tib. 83a] yathà svÃÓrayaæ cak«u÷. caturthadhyÃnabhÆmikasya kÃyasya rÆpaæ svÃdharabhÆmikam. tata Ærdhvaæ rÆpabhÃvÃt.

#<tathà Órotram>#

iti. yathà cak«ur uktam. tathà Órotraæ vyÃkhyÃtavyam. katham ity Ãha. yatra kÃye sthita÷ Órotreïa ÓabdÃn Ó­ïoti. kiæ tÃni kÃyaÓrotraÓabdavij¤ÃnÃny ekabhÆmikÃny eva bhavanti. Ãhosvid anyabhÆmikÃny api. Ãha. sarve«Ãæ bheda÷. kÃmadhÃtÆpapannasya svena Órotreïa svÃæ ÓabdÃæ Ó­ïvata÷ sarvaæ svabhÆmikaæ bhavatÅti vistareïa anayà diÓÃtra grantho vaktavya÷. yÃvad ayaæ tu niyama÷.

#<na kÃyasyÃdharaæ Órotram Ærdhvaæ Óabdo na ca Óruter
vij¤Ãnaæ cÃsya Óabdas tu kÃyasyobhe ca sarvata>#

iti vistareïa yojyaæ. katham iti.

#<na kÃyasyÃdharaæ Órotram.>#

paæcabhÆmikà hi kÃyaÓrotraÓabdÃ÷ kÃmÃvacarà yÃvac caturthadhyÃnabhÆmikÃ÷. dvibhÆmikaæ «rotravij¤Ãnaæ kÃmÃvacaraæ prathamadhyÃnabhÆmikaæ ca. tatra yadbhÆmika÷ kÃya÷. tadbhÆmikam ÆrdhvabhÆmikaæ và Órotraæ bhavati. na tv adharabhÆmikam. yadbhÆmikaæ Órotraæ. tadbhÆmiko 'dharabhÆmiko vÃsya Óabdo vi«ayo bhavati.

#<Ærdhvaæ Óabdo na ca Órute÷.>#

na hi kadÃcid ÆrdhvabhÆmika÷ Óabdo 'dharabhÆmikena Órotreïa Órotuæ Óakyate.

#<vij¤Ãnaæ ca>#

Ærdhvaæ na Órotrasya Óabdavat.

#<asya Óabdas tu kÃyasyobhe ca sarvata÷.>#

asyeti anantaroktasya Órotravij¤Ãnasya Óabda÷ sarvato vi«aya Ærdhvam adha÷ svabhÆmau ca. kÃyasya cobhe Óabdavij¤Ãne sarvato bhavata iti.

#<aniyataæ mana>#

(#<Abhidh-k-vy 90>#)
iti. yathà cak«u÷ Órotraæ và niyamitaæ na kÃyasyÃdharaæ cak«u÷ Órotraæ vety evamÃdinÃ. naivaæ niyamitaæ mana÷. ata evÃha. paæcabhÆmike 'pi kÃye sarvabhÆmikÃni manaÃdÅni bhavantÅti [Tib. 83b] manodharmamanovij¤ÃnÃni sarvabhÆmikÃni kÃmÃvacarÃïi yÃvad bhÃvÃgrikÃïi. tadyathà kÃmadhÃtÆpapanno yadi kÃmÃvacarÃn manaso 'nantaraæ kÃmÃvacaram eva kÃmÃvacaradharmÃlambanaæ manovij¤Ãnam utpÃdayati. sarvÃïi kÃmÃvacarÃïi. yadi prathamadhyÃnabhÆmikÃd yÃvad bhavÃgrabhÆmikÃd upapattikÃle samÃpattikÃle và saæbhavata÷ kÃmÃvacaraæ tathaiva manovij¤Ãnam utpÃdayati. manas tatastyam. Óe«Ãni kÃmÃvacarÃïi. atha tatraiva tadvij¤Ãnam utpÃdayati. dharmÃs tv Ãlambanaæ prathamadhyÃnabhÆmikà yÃvad bhavÃgrabhÆmikÃ÷. dharmÃs tatastyÃ÷. Óe«Ãïi pÆrvavat. evaæ prathamadhyÃnopapanno yÃvad bhavÃgropapanno yathÃyogaæ vaktavya÷.

(I.47) #<samÃpta Ãnu«aægika÷ prasaæga>#

iti.

#<cak«uÓ ca dharmadhÃtoÓ ca pradeÓo d­«Âir>#

ity etad ÃdhikÃrikam. atha yatra kÃye sthitaÓ cak«u«Ã rÆpÃïi paÓyatÅty evamÃdir ayam Ãnu«aægika÷ prasaæga÷. darÓanasambandhÃd ÃgatatvÃt.

#<paæca bÃhyà dvivij¤eyÃ>#

iti. paæcagrahaïaæ dharmadhÃtunirÃkaraïÃrtham. bÃhyagrahaïaæ cak«urÃdinirÃsÃrtham. bÃhyà eva paæca dvivij¤eyà ity avadhÃraïÃd anye trayodaÓa dhÃtava ekavij¤Ãnavij¤eyà iti siddham. paæcavij¤ÃnakÃyÃnÃm avi«ayatvÃt.

#<nityà dharmà asaæsk­tÃ>#

iti. asaæsk­tà eva nityà ity avadhÃraïam. adhvasaæcÃrÃbhÃvÃt nityÃ÷.

#<dharmÃrdha indriyaæ ye ca [Tib. 84a] dvÃdaÓÃdhyÃtmikÃ÷ sm­tÃ>#

iti. dhÃtava ity adhikÃra÷. dvÃviæÓatÅndriyÃïy uktÃni sÆtra iti. atha jÃtiÓroïo brÃhmaïo yena bhagavÃæs tenopasaækrÃnta÷. upasaækramya bahagavatà sÃrdhaæ saæmukhaæ saæmodanÅæ saæra¤janÅæ vividhÃæ kathÃæ vyatisÃryaikante nya«Ådat. ekÃntani«aïïo jÃtiÓroïo brÃhmaïo bhagavantam idam avocat. indriyÃïÅndriyÃïÅti bho gautama ucyante. kati bho gautama indriyÃïi. kiyatà cendriyÃïÃæ saægraho bhavati. dvÃviæÓatir imÃni brÃhmaïa indriyÃïi. katamÃni dvÃviæÓati÷. cak«urindriyaæ Órotrendriyaæ ghrÃïendriyaæ jihvendriyaæ kÃyendriyaæ manaindriyaæ strÅndriyaæ puru«endriyaæ jÅvitendriyaæ sukhendriyaæ du÷khendriyaæ saumanasyendriyaæ daurmanasyendriyam upek«endriyaæ (#<Abhidh-k-vy 91>#) Óraddhendriyaæ vÅryendriyaæ sm­tÅndriyaæ samÃdhÅndriyaæ praj¤endriyam anÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyam Ãj¤endriyam Ãj¤ÃtÃvÅndriyam. itÅmÃni brÃhmaïa dvÃviæÓatir indriyÃïi. iyatà indriyÃïÃm indriyasaægraho bhavati. atha jÃtiÓroïo brÃhmaïo bhagavato bhëitam abhinandyÃnumodya bhagavato 'ntikÃt prakrÃnta iti.

#<dharmÃrdha>#

iti dharmadhÃtvekadeÓa ity artha÷.

#<dharmÃrdham>#

iti napuæsakanirdeÓena kecit paÂhanti. te«Ãæ pÃÂhe ardhadharma iti samapravibhÃga÷ prÃpnoti. ardhaæ napuæsakam iti lak«aïÃt. ardhapippalÅti yathÃ. atha napuæsakaliægo 'py ardhaÓabda ekadeÓÃrthe vartate tadaivaæ samÃsa÷ kriyate. dharmaÓ cÃsÃv ardhaæ ca dharmÃrdham. dharme vÃrdhaæ dharmÃrdham iti. ÃbhidhÃrmikÃs tu «a¬ÃyatanavyavasthÃm anÃd­tyeti. cak«urÃyatanaæ yÃvat kÃyÃyatanaæ [Tib. 84b] manaÃyatanam iti «a¬Ãyatanam iti «a¬ÃyatanavyavasthÃæ yuktarÆpÃm anÃd­tya jÅvitendriyÃnantaraæ manaindriyaæ paÂhanti. sÃlambanatvÃt. vedanendriyÃdÅni hi sÃlambanÃni anantaraæ paÂhanti. jÅvitendriyÃdÅny ekÃdaÓeti. jÅvitendriyaæ vedanendriyÃïi paæca ÓraddhÃdÅni ceti. trayÃïÃæ ca bhÃga iti. Ãj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅnÃæ navadravyÃtmakÃnÃæ. manaindriyaæ muktvÃnyÃny a«Âau dravyÃïi dharmadhÃtvekadeÓa÷. cak«urÃdaya÷ paæca svanÃmoktà iti. paæca cak«urÃdayo dhÃtava÷ paæcendriyÃïi cak«urindriyaæ yÃvat kÃyendriyaæ. strÅpuru«endriye ca kÃyendriyaikadeÓa eveti. paæca cak«urÃdidhÃtava÷ saptendriyÃïi bhavanti. sapta cittadhÃtavo manaindriyam iti. evaæ dvÃdaÓÃdhyÃtmikà dhÃtavo '«ÂÃv indriyÃïi bhavantÅti. dvÃdaÓÃdhyÃtmikà dhÃtava eva dharmÃrdha eva cendriyam iti avadhÃraïÃt paæca dhÃtavo rÆpÃdayas tadanyadharmadhÃtupradeÓo nendriyam iti siddham.

ÃcÃryayaÓomitrak­tau sphuÂÃrthÃyÃm abhidharmakoÓavyÃkhyÃyÃæ dhÃtunirdeÓo nÃma prathamaæ koÓasthÃnam.


(#<Abhidh-k-vy 92>#) blank

(#<Abhidh-k-vy 93>#)
II
(indriyanirdeÓo nÃma dvitÅyaæ koÓasthÃnam)

(II.1) uktÃnÅndriyÃïÅti. prathamasya dvitÅyasya ca koÓasthÃnasya sambandhopanipÃtatÃæ darÓayann Ãha. uktÃnÅndriyÃïÅti. prathamakoÓasthÃnÃvasÃne yasmÃd

#<dharmÃrdham indriyam>#

ity uktam. tasmÃd idam ÃyÃtam iti sambandha÷. [Tib. 85a] ka÷ punar indriyÃrtha iti. vaiyÃkaraïair anyathà indriyaÓabdÃrthavyutpatti÷ k­teti. ata÷ praÓnayati. ka÷ punar indriyÃrtha iti. idi paramaiÓvarye iti paÂhyate. tasya dhÃtor indantÅtÅndriyÃïÅti rÆpaæ dra«Âavyam. kathaæ k­tvÃ. indantÅti indrÃïi rapratyaya auïÃdika÷. indrÃïy evendriyÃïÅti svÃrthe ghastaddhita÷. atha và indantÅtÅndriyam. bahutvÃt tu bahuvacanena k­to nirdeÓa indantÅtÅndriyÃïÅti. tasmÃt indantÅty asya Óabdasya indriyam ity ÃdeÓa÷. katham. avarïasya rabhÃva÷ tiÓabdasya ceyÃdeÓa÷. tena nairuktena vidhÃnena indriyam iti bhavati. tadyathà ku¤jara iti. vaiyÃkaraïair hi ku¤jo 'syÃstÅti ku¤jara iti matvarthÅyena ku¤jaraÓabdo vyutpÃdyate. nairuktais tu tad anÃd­tya ku¤jara÷ ku¤jacÃritvÃd iti nairuktena nyÃyena sÃdhyate. tadvad ihÃpi dra«Âavyam. yadi hi vaiyÃkaraïanayena indrasya liÇgam indriyam iti vyutpÃdyeta. ÃdhipatyÃrtha indriyÃrtho hÅyetÃdhipatyÃrthaÓ ce«yate. tasmÃd ittham indriyaÓabdasya vyutpattir nai«Âavyeti. d­«Âvà Órutvà ca vi«amaparivarjanÃd iti. d­«Âvà ÓvabhrÃdi Órutvà ca vyÃghrÃdirutam. ÓvabhrÃdivyÃghrÃdirutavi«amaparivarjanÃt. sasaæprayogayor iti sacaitasikayo÷. rÆpadarÓanaÓabdaÓravaïayoÓ ceti. cak«u÷ paÓyati Órotraæ Ó­ïotÅtyÃdi vaibhëikÃïÃæ siddhÃnta÷. tenÃlambanaviÓe«alak«aïayor darÓanaÓravaïayor asÃdhÃraïakÃraïatve cak«u÷Órotrayor Ãdhipatyam. (#<Abhidh-k-vy 94>#) ÃtmabhÃvaÓobhÃyÃæ pÆrvavad [Tib. 85b] iti. aghrÃïÃdÅnÃæ sattvÃnÃm akÃntarÆpatvÃt. akÃntÃtmabhÃvatvÃd ity artha÷. tai÷ kava¬ÅkÃrÃhÃraparibhogÃd iti. tair ghrÃïÃdibhis tatparibhogÃd iti. kathaæ gandhasya kavadÅkÃrÃhÃratvam. nÃsikayor gandhagrÃsavyavacchedena kava¬ÅkaraïÃt. kathaæ spra«Âavyasya kava¬ÅkÃrÃhÃratvam. kÃyena snÃnÃbhyaÇgÃdikaspra«Âavyasya romakÆpamukhagrÃsavyavacchedena kava¬ÅkaraïÃt.

#<dvayo÷ kileti.>#

kilaÓabda÷ paramatadyotane. svamatam asya paÓcÃd vak«yate.

#<dvayor>#

iti pratyekam abhisambandha÷. sattvabheda÷ strÅpuru«a iti. strÅty eko nikÃyasabhÃga÷. puru«a ity apara÷. tayor bheda÷. sattvavikalpa iti stanÃde÷ saæsthÃnasya svarasyÃcÃrasya cÃnyathÃtvaæ viÓe«a ity artha÷. saækleÓavyavadÃnayor ity apara iti pÆrvÃcÃrya÷. na sattvabhedavikalpayo÷. antareïÃpi puru«endriyaæ rÆpÃvacarÃïÃæ vikalpasiddhe÷. vikalpak­taÓ ca sattvabheda ity abhiprÃya÷. tadviyuktavikalÃnÃm iti. viyuktÃÓ ca te vikalÃÓ ca viyuktavikalÃ÷. tÃbhyÃæ strÅpuru«endriyÃbhyÃæ viyuktavikalÃs tadviyuktavikalÃ÷. ke. «aï¬hapaï¬akobhayavya¤janÃ÷. tadviyuktÃ÷ «aï¬hapaï¬akÃ÷. te«Ãæ strÅpuru«endriyÃbhÃvÃt. «aï¬hapaï¬akÃnÃæ [Tib. 86a] puna÷ ka÷ prativiÓe«a÷. «aï¬hakÃ÷ svabhÃvato ni÷strÅpuru«endriyÃ÷. paï¬akà upakrameïopahatendriyÃ÷. vinaye tu paï¬akà eva paæca paÂhyaæte. prak­tipaï¬aka÷. År«yÃpaï¬aka÷. pak«apaï¬aka÷. Ãsekapaï¬aka÷. lÆnapaï¬akaÓ ceti. tatra prak­tipaï¬aka÷ «aï¬ha ihÃbhipreta÷. yasya hi prak­tyà vya¤janaæ nÃsti. sa prak­tipaï¬aka÷. Óe«Ã iha paï¬akà i«yante. lÆnapaï¬ako hi tÃvad indriyacchedÃt indriyavikala iti sphuÂa e«a÷. pak«apaï¬akÃdayas tv indriyÃkarmaïyatvena tadvikalà eva. indriyakarmaïyatvakÃle 'pi tadvikalà iti vyavasthÃpyanta eva. tadindriyakarmaïyatvasya puru«asukhaviÓe«ÃjanakatvÃt prasavÃjanakatvÃc ca. indriyasadbhÃvÃÓaækÃniv­ttyartham eva ceha «aï¬hapaï¬akà iti p­thakpÃÂha÷. anyathà hi vinayavad ihÃpy abhidharme paï¬akà ity eva paÂhyeran. ubhayavya¤janÃs tadvikalÃ÷. sthÃnabhraæÓavaikalyÃd alpasukhahetutvavaikalyÃc ca. apare vyÃcak«ate. tadviyuktÃ÷ «aï¬hÃ÷. tadvikalÃ÷ paï¬akÃ÷. upakramavaikalyÃt. ubhayavya¤janÃÓ ca tadvikalÃ÷. sthÃnabhraæÓavaikalyÃt. alpasukhahetutvavaikalyÃc ceti. te«Ãm asaævarÃdÅni na bhavanti.

(#<Abhidh-k-vy 95>#)
#<n­ïÃm asaævaro hitvà «aï¬hapaï¬advidhÃk­tÅn.
Ãnantaryaæ «aï¬hÃdÅnÃæ tu ne«yate
alpopakÃryalajjitvÃt.
[Tib. 86b] chinatti strÅ pumÃn d­«Âicarita>#

iti vacanÃt. strÅpuru«ÃïÃæ tu tÃni bhavanti. ata÷ saækleÓe Ãdhipatyaæ strÅpuru«endriyayo÷. saævaraphalaprÃptivairÃgyÃïi ceti. saævaras trividha÷ prÃtimok«asaævaro dhyÃnasaævaro 'nÃsravasaævaraÓ ca. te«Ãm eko 'pi saævaro na bhavati kim aÇga sarva÷.

#<saævaro 'py evam>#

iti vacanÃt. ata eva ca srotaÃpattyÃdiphalaprÃpti÷ kÃmÃdivairÃgyaæ ca te«Ãæ na saæbhavati. strÅpuru«ÃïÃæ tu bhavatÅti. ato vyavadÃne 'pi strÅpuruÓendriyayor Ãdhipatyam iti. nikÃyasabhÃgasambandhasaædhÃraïayor iti. jÅvitendriyasya nikÃyasabhÃgotpattau. nikÃyasabhÃgasambandhe tasyÃdhipatyaæ vyavasthÃpyate. nikÃyasabhÃgasaædhÃraïe cÃdhipatyam. jÅvitendriyavaÓena tadÆrdhvamavasthÃnÃt. manaindriyasya punarbhavasambandha iti. kli«Âena punarbhavasambandhÃt. jÅvitendriyÃd asya ko viÓe«a÷. jÅvitendriyasya antarÃbhava eva sambandhanam. manaindriyasya tÆpapattibhave 'pi. samÃnakÃlaæ ca jÅvitendriyaæ nikÃyasabhÃgena tatsambandhanaæ karoti. manaindriyaæ tu bhinnakÃlam api punarbhave tatsambandhanaæ karoti. vaÓibhÃvÃnuvartana iti. cittasya vaÓibhÃvam anuvartate loko dharmo và yathoktam. cittenÃyaæ loko nÅyata iti vistara÷. gÃthÃyÃm apy uktam.

#<cittena nÅyate lokaÓ cittena parik­«yate
ekadharmasya cittasya [Tib. 87a] sarvadharmà vaÓÃnugÃ>#

iti. rÃgÃdÅnÃæ tadanuÓÃyitvÃd iti. te«u suk÷Ãdi«u anuÓÃyituæ ÓÅlam e«Ãm Ãlambanata÷ saæprayogato vÃ. ta ime tadanuÓÃyino rÃgÃdaya÷. tadbhÃvas tadanuÓÃyitvam. tasmÃd iti. yathoktaæ sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓete. du÷khÃyÃæ dvesa÷. adu÷khasukhÃyÃæ moha iti. tair hi vyavadÃyata iti. tair viÓudhyatÅty artha÷. tad evaæ kleÓaviÓuddhÃv eÓÃæ ÓraddhÃdÅnÃm Ãdhipatyam uktaæ bhavati.

vyavadÃne 'pi sukhÃdÅnÃm Ãdhipatyam ity apara iti. na kevalaæ saækleÓe sukhÃdÅnÃm Ãdhipatyaæ. kiæ tarhi. vyavadÃne 'pÅty apiÓabdasyÃrtha÷. ÃbhidhÃrmikÃ÷ kecid evam Ãhu÷. vyavadÃne 'pi te«Ãm Ãdhipatyam astÅti Ãgamam (#<Abhidh-k-vy 96>#) Ãnayanti. yasmÃt sukhitasya cittaæ samÃdhÅyata ity uktaæ sÆtre. du÷khopani«ac chraddhÃ. du÷kham upani«ad asyÃ÷. seyaæ Óraddhà du÷khopani«at. du÷khahetukety artha÷. du÷khe sati kasyacid dharme ratnatraye và Óraddhà jÃyate. pravrajyÃæ vÃbhila«ati. «aï ïai«kramyÃÓritÃ÷ saumanasyÃdaya iti. «aï ïai«kramyÃÓritÃni saumanasyÃni. «aï ïai«kramyÃÓritÃni daurmanasyÃni. «aï ïai«kramyÃÓrità upek«Ã÷. [Tib. 87b] nai«kramyaæ sÃsravo 'nÃsravo mÃrga÷. dhÃto÷ saæsÃrÃd và ni«kramaïaæ vairÃgyam ity apare. yathoktaæ sÆtre. cak«urvij¤eyÃni rÆpÃïi pratÅtyotpadyate saumanasyaæ nai«kramyÃÓritaæ nai«kramyÃlambanam ity artha÷. nai«kramyÃnukÆlam iti vÃ. evaæ yÃvan mana÷ pratÅtya dharmÃæÓ ca utpadyate saumanasyaæ nai«kramyÃÓritam iti. tathà cak«urvij¤eyÃni rÆpÃïi pratÅtya utpadyate daurmanasyaæ nai«kramyÃÓritam. evaæ yÃvan mana÷. tathà cak«urvij¤eyÃni rÆpÃïi pratÅtyotpadyate upek«Ã nai«kramyÃÓritÃ. evaæ yÃvan mana÷. nai«kramyaæ prÃpsyÃmÅti kasyacit saumanasyam. na nai«kramyÃya mayà yatna÷ kriyate iti kasyacid daurmanasyam. kasyacit pratisaækhyÃyopek«Ã te«u rÆpÃdi«u bhavati.

(II.2-4) apare punar Ãhur iti sautrÃntikÃ÷. vij¤Ãya vi«amaparihÃrÃd iti. vij¤Ãnena vi«amaparihÃra÷ kriyate. na cak«u÷Órotreïety abhiprÃya÷. nÃpi vij¤ÃnÃd anyad rÆpadarÓanaæ ÓabdaÓravaïaæ vÃstÅti. na rÆpadarÓanaÓabdaÓravaïaæ grahaïavyatiriktaæ vicÃryamÃïaæ labhyate. grahaïaæ ca vij¤Ãnam eveti nÃnyad bhavati. tasmÃc cak«u÷Órotravij¤Ãnayo÷ sasaæprayogayor utpattau yad Ãdhipatyam uktam. tad eva tad bhavati. nÃnyatrÃdhipatyam etad [Tib. 88a] ity abhiprÃya÷. manasa÷ puna÷ sarvÃrthopalabdhÃv iti.

#<svÃrthopalabdhyÃdhipatyÃd>#

ity eva siddhe manasa÷ sarvÃrthopalabdhÃv iti vacanaæ dharmadhÃtor asarvadharmasvabhÃvatvÃt. vyÃkhyÃtaæ caitat purastÃt. nanu cÃrthÃnÃm apy atrÃdhipatyam iti. dvayaæ pratÅtya vij¤Ãnasyotpattir iti vacanÃt. adhikaæ hi prabhutvam Ãdhipatyam iti. adhika÷ prabhur adhipatis tadbhÃva Ãdhipatyam iti. sarvarÆpopalabdhau sÃmÃnyakÃraïatvÃd iti. nÅlapÅtÃdisarvarÆpopalabdhau ekarÆpasya cak«u«a÷ karaïatvÃt. na tu rÆpasyaikarÆpasya nÅlapÅtadisarvarÆpopalabdhau kÃraïatvam. na hi nÅlarÆpaæ pÅtarÆpopalabdhau kÃraïaæ bhavati. tatpaÂumandatÃdyanuvidhÃnÃc copalabdher iti. yasmÃd upalabdhiÓ cak«urÃdipaÂumandatÃm anuvidhatte. tadyathà paÂuni cak«u«i paÂvÅ tadupalabdhi÷. mande mandeti. ÃdiÓabdena akuÓalakuÓalasavedanÃvedanÃnuvidhÃnaæ. (#<Abhidh-k-vy 97>#) akuÓale manasy akuÓalopalabdhi÷. kuÓale kuÓalÃ. savedane savedanÃ. avedane 'vedaneti. na rÆpasya paÂumandatÃdy anuvidhatte upalabdhi÷. tenÃha. tadviparyayÃd iti. tasmÃc cak«urÃdÅnÃm adhikam aiÓvaryaæ [Tib. 88b] na rÆpÃdÅnÃm.

#<kÃyÃt strÅpuru«endriye>#

iti. atra sÃdhanam. kÃyendriyasvabhÃvaæ strÅpuru«endriyam. spra«Âavyavij¤ÃnajanakatvÃt. astrÅpuru«endriyasvabhÃvakÃyendriyavat. vaidharmyeïa cak«urindriyavat. stryÃk­tisvarace«ÂÃbhiprÃyà iti. stryabhiprÃyapuru«ÃbhiprÃyayor viparyayeïa. tad evaæ sati sattvavikalpa eva strÅpuru«endriyayor Ãdhipatyam. nikÃyasabhÃgasthitau jÅvitendriyasyÃdhipatyam. na tu vaibhëikavat nikÃyasabhÃgasambandhe. tatra manasa evÃdhipatyÃt. saækleÓe vedanÃnÃm iti. atra vaibhëikai÷ sÃrdham aikamatyam. tathà hi tair iti vistara÷. tathà hi tai÷ ÓraddhÃdibhi÷ kleÓÃÓ ca vi«kaæbhyante laukikamÃrgagatair mÃrgaÓ cÃvÃhyate nirvedhabhÃgÅyÃdigatai÷. tad evaæ vyavadÃnasaæbhÃre ÓraddhÃdÅnÃæ pratyekam Ãdhipatyam uktaæ bhavati. na hy avimuktacittasyÃsti parinirvÃïam iti. Ãj¤ÃtÃvÅndriyaæ k«ayaj¤ÃnÃdy anÃsravam indriyaæ. tad eva ca vimuktaæ kleÓavimuktyà saætÃnavimuktyà ca. tatprÃptasya nirupadhiÓe«anirvÃïaæ bhavati. tasmÃd Ãj¤ÃtÃvÅndriyasya nirupadhiÓe«anirvÃïa Ãdhipatyaæ vyavasthÃpyate. d­«ÂadharmasukhavihÃraæ pratÅti [Tib.89a] vistara÷. d­«Âo dharmo d­«Âadharma÷. d­«Âajanmety artha÷. sukho vihÃra÷ sukhavihÃra÷. d­«Âadharme sukhavihÃra÷ d­«ÂadharmasukhavihÃra÷. taæ praty Ãj¤ÃtÃvÅndriyasyÃdhipatyam. vimuktiprÅtisukhapratisaævedanÃd iti. vimukti÷ kleÓaprahÃïam. prÅti÷ saumanasyam. sukhaæ praÓrabdhisukham. vimuktyà prÅtisukhasya pratisaævedanaæ vimuktiprÅtisukhapratisaævedanam. tasmÃd iti. tad uktaæ bhavati. vimuktiprÅtisukhapratisaævedanam eva d­«ÂadharmasukhavihÃra iti.

(II.5) vÃkpÃïipÃdapÃyÆpasthÃnÃm api cendriyatvam upasaækhyÃtavyam iti. sÃækhyÃÓ cak«urindriyÃdivyatiriktÃni vÃgindriyÃdÅni kalpayanti. vÃgindriyaæ yena vacanaæ kriyate. pÃïÅndriyaæ yena kiæcid dravyam ÃdÅyate. pÃdendriyaæ yena viharaïaæ kriyate. caækramaïam ity artha÷. pÃyvindriyaæ yena purÅ«otsarga÷ kriyate. upasthendriyaæ kÃyendriyaikadeÓavyatiriktaæ yenÃnanda÷ sukhaviÓe«a÷ prÃpyate. na khalÆpasaækhyÃtavyam avidyÃdÅnÃm indriyatvam. yenÃrthena bhagavatà dvÃviæÓatir indriyÃïy uktÃni. tatrÃvidyÃdÅnÃm ayogÃt. ko 'sÃv artha ity Ãha.

(#<Abhidh-k-vy 98>#)
#<cittÃÓrayas tadvikalpa>#

iti vistara÷. cittasyÃÓrayas tadÃÓrayasya vikalpa÷

#<sthiti÷ saækleÓo>#

vyavadÃna-

#<saæbhÃro vyavadÃnaæ ceti.>#

etac ca «a¬Ãyatanaæ maulaæ sattvadravyam [Tib. 89b] iti. taditare«Ãæ tadÃÓritatvÃt. tathà hi «a¬indriyÃdhipatyasaæbhÆtam indriyÃdhi«ÂhÃnam. «a¬ và vi«ayà vij¤ÃnakÃyÃÓ ca. tad etad api sattvadravyam i«yate na tu maulam. na hy adhi«ÂhÃnÃdyÃdhipatyasaæbhÆtaæ «a¬Ãyatanam iti. vyavadÃnasaæbharaïaæ paæcabhir iti ÓraddhÃdibhi÷. vyavadÃnaæ tribhir iti. anÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃdibhi÷.

(II.6) #<apara÷ kalpa÷.>#

#<prav­tter ÃÓrayotpattir>#

iti vistara÷. prav­ttipak«aæ niv­ttipak«aæ cÃdhik­tyocyate.

#<prav­tte÷>#

saæsÃrasyÃÓraya utpatti÷

#<sthiti÷ upabhogaÓ ca.>#

niv­tter api nirvÃïasyÃÓraya utpatti÷ sthitir upabhogaÓ ca. etÃvatà ca puru«ÃrthaparisamÃptir iti. nirarthikà tadanyendriyapraj¤apti÷. bhavatÃm api puru«ÃrthaparisamÃpti÷ paÂhyate. tasya ÓabdÃdyupalabdhir Ãdir guïapuru«Ãntaropalabdhir anta iti. tatra «a¬Ãyatanaæ mÆlasattvadravyabhÆtaæ saæsaratÅti prav­tter ÃÓraya÷. utpatti÷ strÅpuru«endriye iti. utpadyate 'syà ity utpatti÷. kasmÃd ity Ãha. tata utpatte÷. kasya. «a¬Ãyatanasya. mana÷kÃyendriyayo÷ sÃk«Ãt tÃbhyÃm utpatte÷. cak«urÃdÅnÃæ caturïÃæ krameïotpatte÷. sthitir jÅvitendriyeïa «a¬ÃyatanÃvasthÃnÃt. upabhogo vedanÃbhi÷ sukhÃdibhi÷. ÓraddhÃdayo hi niv­tter ÃÓraya iti. ÓraddhÃdÅnÃæ prati«ÂhÃbhÆtatvÃt. Ãj¤ÃsyÃmÅndriyaæ prabhava ity Ãdibhava÷ prathamato 'nÃsravotpatte÷. [Tib. 90a] sthitir Ãj¤endriyaæ prÃbandhikatvÃt. upabhoga Ãj¤ÃtÃvÅndriyeïeti. tena vimuktiprÅtisukhapratisaævedanÃt. ata etÃvanty evendriyÃïÅti nÃvidyÃdÅnÃm indriyatvam i«Âam ity artha÷. ata eva cai«Ãæ e«o 'nukrama iti. cak«urindriyaæ yÃvad Ãj¤ÃtÃvÅndriyam iti prav­ttiniv­ttyor ÃÓrayÃdibhÃvÃt. vÃcas tu nendriyatvam. vacane Óik«ÃviÓe«Ãpek«atvÃt. jÃtamÃtro hi bÃlako vinaiva Óik«ayà cak«u«Ã rÆpÃïi paÓyati. na tv evaæ vacanaæ karoti. tasmÃd indriyadharmÃtikrÃntatvÃt. na vÃg indriyaæ bhavitum arhati. jihvendriyÃdhi«ÂhÃnasyaiva tu etat karma vacanam (#<Abhidh-k-vy 99>#) iti. pÃïipÃdasya cÃdÃnaviharaïÃd ananyatvÃd iti. pÃïir eva hy anyathÃnyatra cotpanna ÃdÃnam ucyate. pÃda eva cÃnyathÃnyatra cotpanno viharaïam iti. karmÃbhÃvÃt. svÃtmani ca v­ttivirodhÃt. na pÃïipÃdasyendriyatvam. uragaprabh­tÅnÃm iti. sarpÃdÅnÃæ pÃïipÃdaæ nÃsti. atha ca te«Ãm ÃdÃnaviharaïaæ bhavati na pÃïipÃdasyendriyatvam. te«Ãm apy asti sÆk«mam iti cet. na. sÃdhyatvÃt. pÃyor api nendriyatvam utsarga ity aÓucyutsarge. gurudravyasya yasya kasyacid ÃkÃÓe chidre sarvatra pÃyusthÃnÃd anyatrÃpi patanÃt. gurudravyasya gurutvÃd evaæ svayaæ patanaæ nendriyak­tam. vÃyunà ca tatpreraïÃd iti. vÃyunà tasya guror aÓucidravyasya preraïÃ. [Tib. 90b] vÃyor eva tat karma syÃn na pÃyvindriyasya. tadanupalabdhe÷. upasthasyÃpi nendriyatvaæ Ãnanda iti. kÃyendriyaikadeÓastrÅpuru«endriyavyatiriktakalpitasya upasthasya nendriyatvam Ãnande. kÃyendriyaikadeÓabhÆtastrÅpuru«endriyak­taæ hi tat. kli«Âaæ saukhyam iti vÃkyartha÷. kaïÂhadantÃk«ivartmÃÇguliparvanÃm apÅti vistara÷. yadi yathoktÃt kÃraïÃt etÃvanty evendriyÃïÅti ne«yate. kaïÂhasyÃbhyavaharaïe. dantasya carvaïe. ak«ivartmana unme«anime«e. parvaïa÷ asthisaædhisaækocavikÃsakriyÃyÃm
indriyatvaæ prasajyeta. sarvasya và kÃraïabhÆtasyeti vistara÷. sarvasya và kÃraïabhÆtasya bÅjÃde÷ svasyÃæ kriyÃyÃæ svakÃryakriyÃyÃm aÇkurÃdilak«aïÃyÃm indriyatvaæ prasajyetety adhik­tam. yadi yasya yatra puru«akÃro 'sti. tasya tatrendriyatvam i«yate. sa ca niyamahetu÷ pÆrvokto ne«yate. tasmÃd ayuktaæ vÃgÃdÅnÃm indriyatvam.

(II.7, 8) tatra cak«urÃdÅnÃm iti vistara÷. tatreti vÃkyopanyÃse. k­to nirdeÓa iti.

#<tadvij¤ÃnÃÓrayà rÆpaprasÃdÃÓ cak«urÃdaya÷.
kÃyÃt strÅpuru«endriye.
vij¤Ãnaæ prativij¤aptir>#

iti.

#<jÅvitendriyasyeti.
Ãyur jÅvitam ÃdhÃra Æ«mavij¤Ãnayor hi ya>#

ity atra. ÓraddhÃdÅnÃæ caitte«v iti.

#<ÓraddhÃpramÃda÷ praÓrabdhir>#

ity atra pradeÓe. nanu ca vedanÃyà api k­to nirdeÓa÷ caitte«u ca kari«yate

#<vedanÃnubhava>#

iti.

(#<Abhidh-k-vy 100>#)
#<vedanà cetanà saæj¤eti>#

vacanÃt. [Tib. 91a] satyaæ sÃmÃnyaæ rÆpaæ vedanÃyà uktaæ vak«yate ca. viÓe«avibhÃgarÆpaæ tv iha vivak«itam iti sukhÃdÅnÃæ kartavyo nirdeÓa ity Ãha. Ãj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅnÃæ tarhi na kartavyo yasmÃn manaso lak«aïam uktam. ÓraddhÃdÅnÃæ caitte«u kari«yate. sukhasaumanasyopek«ÃïÃm iha kriyate. e«Ãm api kartavya eva. yasmÃn navadravyasvabhÃvatvam e«Ãæ darÓayitavyam. etasyÃæ cÃvasthÃyÃm etÃïi nava dravyÃïy anÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃkhyÃæ labhante. etasyÃm avasthÃyÃm Ãj¤endriyÃkhyÃm etasyÃm Ãj¤ÃtÃvÅndriyÃkhyÃæ labhanta iti. sa e«Ãm avasthÃviÓe«o darÓayitavya ity ata÷ sÆktam etat. sukhÃdÅnÃm Ãj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅnÃæ ca kartavya iti.

#<asÃtà yà kÃyikà vedaneti>#

asÃteti sÃtÃniv­ttyartham. kÃyikÅti mÃnasÅniv­ttyartham. tatra kÃyÃÓ cak«urÃdaya÷ paæca paramÃïusaæcayÃtmakatvÃt. tatra kÃye bhavà kÃyena và ÃÓrayeïa saha caratÅti kÃyikÅ. yà upaghÃtikà paæcendriyÃÓrayà vedanÃ. tat

#<du÷khendriyam>#

ity avagantavyam.

#<sukhaæ sÃteti.>#

atrendriyam ity anuvartate. kÃyikÅti ca.

#<sÃteti>#

grahaïam asÃtÃniv­ttyartham. tad etad uktaæ bhavati. tat sukhendriyaæ. yÃnugrÃhikà paæcendriyà vedaneti.

#<dhyÃne t­tÅye tu [Tib. 91b] caitasÅ sà sukhendriyam>#

iti. t­tÅye tu dhyÃne caitasy api sÃtà vedanà sukhendriyam iti vyavasthÃpyate. kasmÃc caitasy eva sÃtà tatra g­hyate na kÃyikÅti. ata Ãha. na hi tatra kÃyikÅ vedanÃsti. pa¤cavij¤ÃnakÃyÃbhÃvÃd iti. t­tÅye dhyÃne kasmÃt sà na saumanasyendriyam. ata Ãha. t­tÅye tu dhyÃne prÅtivÅtarÃgatvÃt. sukhenendriyam eva sÃ. na saumanasyendriyam. sÃtatvÃd dhi sukham ucyate. na prÅtir asaæprahar«ÃkÃratvÃt. tathà hi sÆtra uktam. prÅter virÃgÃd upek«ako viharatÅti vistareïa yÃvat sm­timÃn sukhavihÃrÅ t­tÅyaæ dhyÃnam upasaæpadya viharatÅti. saumanasyÃd anyà prÅtir iti cet. ata Ãha. prÅtir hi saumanasyam iti.

#<asÃtà caitasÅ punar daurmanasyam>#

iti. upaghÃtikà caitasikÅ vedanà daurmanasyam.

#<upek«Ã tu madhyeti.>#

(#<Abhidh-k-vy 101>#)
upek«endriyaæ tu yà madhyà vedanÃ. naivasÃtÃsÃtety artha÷.

#<ubhayÅti.>#

ubhayÃvayavÃv asyà ubhayÅ. kÃyikÅ caitasikÅty artha÷.

#<avikalpanÃd>#

iti. abhinirÆpaïÃvikalpabhÃvÃd ity artha÷. prÃyeïeti grahaïaæ samÃdhijavipÃkajaprÅtisukhaparivarjanÃrtham. na tu kÃyikam iti. na tu kÃyikaæ sukhadu÷khaæ vikalpanÃd utpadyate. kiækÃraïam ity Ãha. vi«ayavaÓÃd arhatÃm apy utpatter iti. prahÅïapriyÃpriyavikalpÃnÃm apy arhatÃæ vi«ayavaÓenaiva kÃyikasukhadu÷khotpÃdÃt. [Tib. 92a] atas tayor indriyatvena bheda iti. tayo÷ kÃyikacaitasikayo÷ sukhayor du÷khayoÓ ca indriyatvena bheda÷ p­thaktvaæ sukhendriyaæ saumanasyendriyaæ du÷khendriyaæ daurmanasyendriyam iti. upek«Ã tu svarasenaivÃnabhisaæskÃreïÃvikalpayata evÃnabhinirÆpayata evotpadyate kÃyikÅ caitasikÅ và vipÃkajà nai«yandikÅ vÃ. tasmÃd ekam indriyaæ kriyate indriyatvenÃbheda÷ upek«endriyam iti. anyathà ca kÃyikam iti vistara÷. anyenÃnubhavarÆpaviÓe«eïa kÃyikaæ sukham anug­hïÃti. anyena caitasikaæ. sthiraæ hi kÃyikam. asthiraæ hi caitasikam. evaæ du÷kham anyenÃnubhavarÆpaviÓe«eïa kÃyikam upahanti. anyena caitasikam iti. upek«ÃyÃæ nai«a vikalpa iti. e«a svarÆpaviÓe«alak«aïo vikalpo nÃsti. ata upek«aïaæ praty upek«ÃkriyÃæ prati. avikalpanÃt asvabhÃvaviÓe«Ãd abheda÷.

#<d­gbhÃvanÃÓaik«apatha>#

iti. d­g darÓanam. d­Óo bhÃvanÃyà aÓaik«asya ca panthÃ

#<d­gbhÃvanÃÓaik«apatha÷.>#

tasminn eva mÃrgatraye yÃni mana÷sukhasaumanasyopek«ÃÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤ÃkhyÃni nava dravyÃïi. tÃni darÓanamÃrge anÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyaæ bhÃvanÃmÃrge Ãj¤endriyam aÓaik«amÃrge Ãj¤ÃtÃvÅndriyam iti vyavasthÃpyante. anyonyam apek«yamÃïÃni tÃni nava dravyÃïi tattan nÃma labhante. [Tib. 92b] naveti ca kalÃpÃntarÃpek«ayaivam uktam. na tv ekasmiæÓ cittakalÃpe nava dravyÃïi bhavanti. sukhasaumanasyopek«endriyÃïÃm ekatarasyaiva bhÃvÃt. yadi hi sa mÃrgo 'nÃgamyadhyÃnÃntaracaturthadhyÃnÃkÃÓavij¤ÃnÃkiæcanyÃyatanabhÆmika÷. tatropek«endriyam eva. na sukhasaumanasyendriye. yadi prathamadvitÅyadhyÃnabhÆmika÷. tatra saumanasyendriyam eva. yadi t­tÅyadhyÃnabhÆmika÷. tatra sukhendriyam eva nÃnyad iti. anÃj¤Ãtam Ãj¤Ãtuæ prav­tta iti. anÃj¤Ãtaæ satyacatu«Âayam Ãj¤Ãtuæ (#<Abhidh-k-vy 102>#) vedituæ prav­tta÷ Ãj¤ÃsyÃmÅti prÃrabdha÷. tasyendriyam anÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyaæ. aluksamÃsa÷. ÃkhyÃtapratirÆpakaÓ cÃyam Ãj¤ÃsyÃmÅti Óabda÷. bhÃvanÃmÃrge nÃsty apÆrvam Ãj¤eyaæ tad eva tu satyacatu«Âayam ÃjÃnÃti Óe«ÃnuÓayaprahÃïÃrthaæ bhÃvanÃheyakleÓaprahÃïÃrtham. tasyÃj¤asya pudgalasyendriyam Ãj¤endriyam. Ãj¤am evendriyam iti vÃ. aÓaik«amÃrge tv Ãj¤Ãtam ity avagama÷ Ãj¤ÃtÃva iti. arthakathanamÃtram etat. Óabdavigrahas tv evaæ kartavya÷. Ãj¤Ãtam ity Ãva Ãj¤ÃtÃva÷. avate÷ gha¤i rÆpam etad Ãva iti. so 'syÃstÅti matvarthÅya÷ Ãj¤ÃtÃvÅ. Ãj¤Ãtam avituæ ÓÅlam asyeti veti tÃcchÅliko ïini÷. tathÃbhÆtasyendriyam iti. tathÃbhÆtasya pudgalasyendriyam. Ãj¤ÃtÃvina ity artha÷.

(II.9) #<amalaæ trayam>#

iti. amalam eva trayam ity avadhÃryate. nanu cÃyam anÃsravasÃsravaprakÃrabheda ukto dhÃtunirdeÓe.

[Tib. 93a] #<anÃsravà mÃrgasatyam>#

iti. tathÃ

#<sÃsravÃnÃsravà ete traya÷ Óe«Ãs tu sÃsravÃ>#

ityÃdivacanÃt. satyam ukto 'yam evamÃdi÷ prakÃrabheda÷. sa tu sÃmÃnyarÆpeïokto na bhedarÆpeïa. ata÷ Ói«yasukhapratipattyartham ayam evamÃdiprakÃrabheda÷ pratipadarÆpeïa punar abhidhÅyata ity evam avagantavyam. dvidhà naveti na sÆtrayitavyam. ekÃntÃnÃsravasÃsravanirdhÃraïÃd eva hi dvidhà naveti siddhe÷. yadi hy etÃni navaikantenÃnÃsravÃïi syu÷. ekÃntÃnÃsrave«v Ãj¤ÃsyÃmÅndriyÃdi«u paÂhyeran. tathaikÃntasÃsravÃïi syu÷. ekÃntasÃsrave«u rÆpÅndriyajÅvitadu÷khadaurmanasye«u paÂhyeran. na caivam. ato nava dvidheti siddham. asty etad evam. matÃntaraniv­ttyarthaæ tu punar idam ucyate

#<nava dvidheti.>#

dvidhaiva nava. nÃnÃsravÃïi yathaike kathayanti. tatsiddhaye cÃgamam Ãnayanti. yasyemÃnÅti vistara÷. sarveïa sarvÃïi na santÅti. sarveïa prakÃreïa m­dumadhyÃdhimÃtrabhedena. sarvÃïÅti pa¤cÃpi na santÅty artha÷. p­thagjanapak«Ãvasthitaæ vadÃmÅti vacanÃt. arthÃd uktaæ bhavati. yasyemÃni santi sa Ãrya iti. nedaæ j¤Ãpakam. te«Ãm anÃsravatvam adhik­tyety ÃcÃrya÷. tathà hy [Tib. 93b] ÃryapudgalavyavasthÃnaæ k­tvà yasyemÃnÅty Ãheti. katham. (#<Abhidh-k-vy 103>#) pa¤cemÃni bhik«ava indriyÃïi. katamÃni pa¤ca. Óraddhendriyaæ yÃvat praj¤endriyaæ e«Ãæ paæcÃnÃm indriyÃïÃæ tÅk«ïatvÃt paripÆrïatvÃd arhan bhavati. tatas tanutarair m­dutarair anÃgÃmÅ bhavati. tatas tanutarair m­dutarai÷ sak­dÃgÃmÅ. tatas tanutarair m­dutarai÷ sak­dÃgÃmÅ. tatas tanutarair m­dutarai÷ srotaÃpanna÷. tato 'pi tanutarair m­dutarair dharmÃnusÃrÅ. tatas tanutarair m­dutarai÷ ÓraddhÃnusÃrÅ. iti hi bhik«ava indriyapÃramitÃæ pratÅtya phalapÃramità praj¤Ãyate. phalapÃramitÃæ pratÅtya pudgalapÃramità praj¤Ãyate. yasyemÃni pa¤cendriyÃïi sarveïa sarvÃïi na santi. tam ahaæ bÃhyaæ p­thagjanapak«Ãvasthitaæ vadÃmÅti. tad evam ÃryapudgalavyavasthÃnaæ k­tvà yasyemÃnÅty Ãha bhagavÃn iti. p­thagjano và dvividha iti. ÃbhyantarakaÓ ca bÃhyakaÓ ca. asamucchinnakuÓalamÆla Ãbhyantarako bauddhasaæg­hÅtatvÃt. samucchinnakuÓalamÆlas tu bÃhyakas tadviparyayÃt. ata eva ca bÃhyam iti viÓe«aïam. itarathà hi p­thagjanapak«Ãvasthitaæ vadÃmÅty evÃvak«yat. uktaæ ca sÆtra iti. atha bhagavato 'cirÃbhisaæbuddhasyaitad abhavat. adhigato me dharmo gambhÅro gambhÅrÃvabhÃso durdarÓo duravabodho 'tarkyo 'tarkÃvacara÷ sÆk«mo [Tib. 94a] nipuïa÷ paï¬itavij¤avedanÅya÷. taæ cÃhaæ pare«Ãm Ãvedayeyam. taæ ca pare na vijÃnÅyu÷. sa mama syÃd vighÃta÷. syÃt klamatha÷. syÃc cetaso 'nudaya÷. yan nv aham ekÃkÅ araïye pravaïe d­«ÂadharmasukhavihÃratÃyogam anuyukto vihareyam. atha brahmaïa÷ sahÃpater brahmaloke sthitasyaitad abhavat. naÓyati batÃyaæ loka÷. praïaÓyati batÃyaæ loka÷. yatredÃnÅæ kadÃcit karhicit tathÃgatà arhanta÷ samyaksaæbuddhà loke utpadyante. tadyathà udumbarapu«pam. tasya cÃdya bhagavato 'lpotsukavihÃritÃyÃæ cittaæ krÃmati na dharmadeÓanÃyÃm. yan nv ahaæ gatvÃdhye«ayeyam. atha brahmà sahÃpati÷ tadyathà balavÃn puru«a÷ sammiæjitaæ bÃhuæ prasÃrayet. prasÃritaæ và sammiæjayet. evam eva brahmà sahÃpati÷ brahmaloke 'ntarhito bhagavata÷ purastÃt pratyasthÃt. atha brahmà tasyÃæ velÃyÃæ gÃthÃm abhëata.

#<prÃdurbabhÆva magadhe«u pÆrvaæ
dharmo hy aÓuddha÷ samalÃnubaddha÷.
apÃv­ïÅ«va am­tasya dvÃraæ
vadasva dharmaæ virajaæ niraægaïam.>#

atha bhagavÃn tasyÃæ velÃyÃm ime gÃthe abhëat.

#<k­cchreïa me adhigato brahman khilÃæ pravidÃlya.>#
#<(Abhidh-k-vy 104)>#
#<bhavarÃgaparÅtaiÓ ca nÃyaæ dharma÷ susaæbudha÷.
pratisrotopamaæ mÃrgaæ gabhÅram atidurd­Óaæ
na drak«yante rÃgaraktÃs tama÷skandhena cÃv­tÃ÷.>#

brahmÃvocat. santi bhadanta [Tib. 94b] sattvà loke jÃtà loke v­ddhÃs tÅk«ïendriyà api madhyendriyà api m­dvindriyà apÅty apravartita eva dharmacakra iti vistara÷. indriyÃïi ÓraddhÃdÅni. yais te bhavyà uktÃ÷. yasmÃd apravartite 'pi dharmacakre santi tÅk«ïendriyà ityÃdy uktam. tasmÃt santy eva sÃsravÃïi ÓraddhÃdÅnÅti. sadevakÃl lokÃd iti vistara÷. na tÃvad aham asmÃt sadevakÃl lokÃt samÃrakÃt sabrahmakÃt saÓramaïabrÃhmaïikÃyÃ÷ prajÃyÃ÷ sadevamÃnu«Ãyà mukto ni÷s­to visaæyukto viprayukto viparyÃsÃpagatena cetasà bahulaæ vyahÃr«am iti vistaravacanam. na cÃnÃsravÃïÃm e«a parÅk«ÃprakÃra iti. na hy anÃsravÃïÃm ÃsvÃda ÃdÅnavo ni÷saraïaæ và yujyate.

(II.10) arhann iti. nÃnÃgÃmÅ. kleÓavimuktasaætÃnatvÃt. ­ddhimÃn iti prÃptÃbhij¤a÷. cetovaÓitvaæ prÃpta iti. asamayavimukta÷. jÅvitapari«kÃram iti. jÅvitÃya pari«kÃras tadanuguïatvÃt. dattvà tat praïidhÃyeti. tad Ãyu÷ praïidhÃya cetasi k­tvety artha÷. katham ity Ãha. yan me bhogavipÃkaæ karma. tad ÃyurvipÃkaæ bhavatv iti. prÃntakoÂikam iti.

#<v­ddhini«ÂhÃgatam>#

iti lak«aïam asya vak«yate. cittam utpÃdayati vÃcaæ ca bhëata iti. cittavÃcÃv api tatsiddhaye kuryÃt naikakÃraïasÃdhyaæ hi kÃryaæ. tad anena [Tib. 95a] vipÃka eva jÅvitendriyam iti darÓayati. yan me bhogavipÃkaæ karma. tad ÃyurvipÃkadÃyi bhavatv iti. dhyÃnabhÃvanÃbalaæ tu tasyÃkar«akam iti.

vipÃkocche«aæ vipacyata iti. akÃlamaraïenÃparisamÃptaphalasya tyaktasya janmÃntarakarmaïo bhÃvanÃbalena vipÃkocche«am Ãk­«ya pratisaævedayate. te«Ãæ tÃd­Óa iti te«Ãæ yoginÃm.

pÆrvakarmajaæ sthitikÃlÃvedham iti. pÆrvasmin janmani karma pÆrvakarma. tato jÃta÷ pÆrvakarmaja÷. sthitir indriyamahÃbhÆtÃnÃæ pravÃha÷. sthite÷ kÃla÷ sthitikÃla÷. tasyÃvedha Ãk«epa÷. sthitikÃlÃvedha÷. tÃvatsaæsÃrak«aïÃnubandhasÃmartham Ãk«epa÷. tena hy asau sthitikÃla Ãvidhyate. taæ pÆrvakarmajaæ sthitikÃlÃvedham indriyamahÃbhÆtÃnÃæ vyÃvartayanti yogna÷. apÆrvaæ ca samÃdhijam Ãgantukam Ãk«ipanti.

(#<Abhidh-k-vy 105>#)
praÓnÃt praÓnÃntaram upajÃyata iti. atha yad arhan bhik«ur Ãyu÷saæskÃrÃn sthÃpayati. taj jÅvitendriyaæ kasya vipÃka ity asmÃt praÓnÃt kimartham Ãyu÷saæskÃrÃn adhiti«ÂhantÅti praÓnÃntaram. parahitÃrthaæ ÓÃsanasthityarthaæ ceti. parahitÃrthaæ buddhà bhagavanta÷. ÓÃsanasthityartham eva ÓrÃvaka÷. rogÃdibhÆtaæ cÃtmabhÃvam iti. rogagaï¬aÓalyÃdibhÆtaæ tridu÷khatÃyogÃt. kva kasya ceti. kvety asya praÓnavisarjanaæ manu«ye«v eva [Tib. 95b] tri«u dvÅpe«v iti. kasyety asya visarjanaæ strÅpuru«ayor asamayavimuktasyÃrhata÷ prÃntakoÂidhyÃnalÃbhina iti. tasya hÅti vistara÷. samÃdhau ca vaÓitvaæ prÃntakoÂikadhyÃnalÃbhina÷ tÅk«ïendriyatvÃt. kleÓaiÓ cÃnupastabdhà saætatir niravaÓe«akleÓaprahÃïÃt. d­«ÂiprÃptasya yady api samÃdhau vaÓitvam asti. na tu tasya kleÓair anupastabdhà saætati÷. samayavimuktasya yady api kleÓair anupastabdhà saætati÷. na tu samÃdhau vaÓitvam. asamayavimuktasya tÆbhayam asti.

bahuvacanam iti. jÅvitasaæskÃrÃn iti yad vacanaæ. tad bahuvacanam. kasmÃd ity Ãha. bahÆnÃm iti vistara÷. bahÆnÃæ saætÃnavartinÃæ jÅvitasaæskÃrÃïÃm utsarjanÃdhi«ÂhÃnÃt. na hy ekasya k«aïasya utsarjane 'dhi«ÂhÃne và proyojanam asti. pravÃheïa parakÃryÃbhini«pÃdanÃt. ekasya ca k«aïasyÃpŬÃkaratvÃt. na ca kÃlantarasthÃvaram iti. kÃlÃntarasthÃnaÓÅlaæ kÃlÃntarasthÃvaram ak«aïikam. tac caitad Ãyur dravyaæ na bhavatÅti dyotanÃrthaæ bahuvacanam ity eke. bahu«v eva saæskÃre«v iti sautrÃntikÃnÃm ayaæ pak«a÷. ekasminn api k«aïe bahavas te saæskÃrÃ÷. ye«v Ãyur iti praj¤apti÷. naikam Ãyur nÃma dravyam asti. te ca saæskÃrÃ÷ paæcaskandhasvabhÃvÃÓ catu÷skandhasvabhÃvà và dra«ÂavyÃ÷. anyathà hi naiva saæskÃragrahaïam akari«yata. evaæ tu vaktavyam abhavi«yat. bhagavÃn jÅvitÃny adhi«ÂhÃya ÃyÆæ«y uts­«ÂavÃn iti maraïavaÓitvaj¤ÃpanÃrtham iti. maraïe [Tib. 96a] vaÓitvam astÅti. traimÃsyam eva nordhvam iti. trayo mÃsÃ÷ samÃh­tÃs trimÃsam. trimÃsam eva traimÃsyam atra kÃlÃdhvanor atyantasaæyoge dvitÅyà bhavati. nordhvaæ traimÃsyÃd vineyakÃryÃbhÃvÃt. subhadrÃvasÃnatvÃt buddhakÃryasya. tasyÃpi saæpÃdanÃrtham iti pratij¤ÃtasaæpÃdanÃrtham. anyathà vacanamÃtraæ syÃd iti. kalpÃvaÓe«a÷. kalpa eka÷ sakala÷ kalpÃdhika÷ kalpa÷ sÃtireka ity artha÷. skandhamaraïamÃrayor (#<Abhidh-k-vy 106>#) iti. catvÃro mÃrÃ÷ devaputramÃra÷ kleÓamÃra÷ skandhamÃra÷ maraïamÃraÓ ca. tatra prathame yÃme devaputramÃro nirjita÷. dvitÅye yÃme divyena cak«u«Ã vyavalokya t­tÅye yÃme kleÓamÃro nirjita÷. vaiÓÃlyÃæ tu traimÃsyaæ jÅvitasaæskÃrÃn adhi«ÂhÃya Ãyu÷saæskÃrÃn uts­«ÂavÃn. skandhamÃranirjayÃrtham uts­«ÂÃ÷ skandhÃ÷. te«Æts­«Âe«u martavyaæ syÃt. ato maraïamÃranirjayÃrtham adhi«Âhità iti vaibhëikÃ÷.

ni«Âhitam Ãnu«aægikaæ yat praÓnÃt praÓnÃntaram upajÃtaæ.

#<dvedhà dvÃdaÓeti.>#

dvedhaiva dvÃdaÓa evety avadhÃryate.

#<­te 'ntyÃd a«ÂakÃc>#

chraddhÃdikÃd Ãj¤ÃtÃvÅndriyaparyantÃt.

#<daurmanasyÃc ca.>#

jÅvitendriyÃd ekantavipÃkÃd anyÃni dvÃdaÓendriyÃïi vipÃkaÓ cÃvipÃkaÓ ca. tatra cak«urÃdÅni puru«endriyÃvasÃnÃni sapta svapnÃdyabhinirv­ttÃny aupacayikÃny avipÃka÷. [Tib. 96b] manodu÷khasukham iti vistara÷. yÃni manaÃdÅni kuÓalakli«ÂÃni tÃny avipÃka÷. yÃni ca yathÃyogam airyÃpathikaÓailpasthÃnikanairmÃïikasvabhÃvÃny avyÃk­tÃni tÃny avipÃka÷. yathÃyogam iti viÓe«aïam. airyÃpathikÃdÅnÃæ mÃnasatvena du÷khendriyasaæbhavÃt sukhasaumanasyayoÓ ca kvacid asaæbhavÃt. tatra kÃmadhÃtÃv airyÃpathikaæ manaindriyaæ tatsaæprayukte ca saumanasyopek«endriye avipÃka÷. rÆpadhÃtÃv airyÃpathikaæ manaindriyam avipÃka÷. vedanendriyaæ ca tatsaæprayuktaæ yathÃbhÆmi. nairmÃïikaæ pa¤cabhÆmikam. tatra copek«endriyam evÃvipÃka÷. airyÃpathikaÓailpasthÃnikanairmÃïikÃni nityam upek«endriyeïa saæprayuktÃnÅti bhadantÃnantavarmÃ. Óe«Ãïi vipÃka iti. kuÓalakli«ÂairyÃpathikaÓailpasthÃnikanairmÃïikasvabhÃvebhyo manaindriyÃdibhyo 'nyÃni manaindriyÃdÅni vipÃkajÃni vipÃka÷. Óe«Ãïy avipÃka iti siddham iti. jÅvitendriyaæ dvÃdaÓa cak«urÃdÅni hitvà tadavadhÃraïÃd eva Óe«Ãïy avipÃka iti siddham. katamÃni punas tÃni. daurmanasyendriyaæ na vipÃka÷ kuÓalÃkuÓalatvÃt. tathà hi vak«yati.

#<tat tv ekaæ savipÃkam>#

iti. ÓraddhÃdy

#<a«Âakaæ kuÓalam>#

ity avipÃka÷.

[Tib. 97a] #<vipÃko 'vyÃk­to dharma÷. sattvÃkhya>#

(#<Abhidh-k-vy 107>#)
iti vipÃkalak«aïÃbhÃvÃt.

yadi daurmanasyendriyaæ na vipÃka ity anenÃgamavirodhaæ darÓayati. saæprayogavedanÅyatÃm adhik­tyeti. vedanÅyaæ vedanÃ. daurmanasyaæ vedanÅyam asminn iti daurmanasyavedanÅyaæ karma. saumanasyopek«ÃvedanÅye apÅti. saæprayogamÃtravacanÃd daurmanasyavat saumanasyopek«e api na vipÃka÷ prÃpïuta iti parasyÃbhiprÃya÷. saæprayoge 'pi na do«o vipÃke 'pÅti. saumanasyaæ vedanÅyam asmin saumanasyavedanÅyaæ karma. tathà saumanasyaæ vipÃkatvena vedanÅyam asya saumanasyavedanÅyaæ karmeti. agatyà hy etad evaæ gamyeteti. yadi daurmanasyaæ yuktyà paricchinnaæ na vipÃka iti. tata evam agatyÃkhyÃyeta saæprayogavedanÅyatÃm adhik­tyoktam iti. tenÃha kà punar atra yuktir daurmanasyaæ na vipÃka iti. atha và agatyà hy etad evaæ gamyeta. kvacit saæprayogavedanÅyatÃ. kvacid vipÃkavedanÅyateti. brÆyÃs tvaæ sarvatraiva tarhi saæprayogavedanÅyateti. ata etad antarÃbhiprÃyam abhisamÅk«yÃha. kà punar atra yuktir daurmanasyaæ na vipÃka iti. daurmanasyaæ hÅty [Tib. 97b] ani«ÂacintanÃdikai÷ parikalpaviÓe«air utpÃdyate ca [vyutpÃdyate ca] vyupaÓÃmyate ca. saumanasyam apy evam iti. parikalpaviÓe«air i«ÂacintanÃdibhir utpÃdyate ca vyupaÓÃmyate ca. vÅtarÃgÃdÅnÃæ tarhÅti. yasmÃd vÅtarÃgÃdÅnÃæ daurmanasyaæ vyÃvartate. na hi cak«urÃdiko vipÃkabhÆto vÅtarÃgÃdÅnÃæ vyÃvartate. daurmanasyaæ tu vyÃvartate. vacanÃd daurmanasyena kÃmavÅtarÃgo 'samanvÃgata iti. sÆtre 'py uktaæ. avÅtarÃgasya dviÓalyà vedanoktà kÃyikaæ du÷khaæ pratisaævedayate caitasikaæ ca daurmanasyam iti. vacanÃt vÅtarÃgasya ca ekaÓalyà kÃyikam eva du÷khaæ pratisaævedayata iti. saumanasyam apy e«Ãm iti vistara÷. vÅtarÃgÃïÃm avyÃk­taæ vipÃkarÆpaæ saumanasyaæ kÅd­Óaæ syÃt. samÃpattisaæg­hÅtaæ te«Ãæ saumanasyaæ saæbhavati. tac ca kuÓalatvÃn na vipÃka÷. ato vaktavyam. kÅd­Óaæ te«Ãæ saumanasyaæ vipÃka iti. yÃd­Óaæ tÃd­Óam astv iti. aparicchidyamÃnam api tad asty eveti darÓayati. tasyÃsti vipÃkÃvakÃÓo na daurmanasyasya. sarvathÃpy asamudÃcÃrÃt samÃpattyavasthÃyÃm apy asamÃpattyavasthÃyÃm apÅty ato na vipÃka iti siddham. manaindriyam ubhayor ubhayasyeti. ubhayo÷ sugatidurgatyo÷ ubhayasya kuÓalÃkuÓalasya. vipÃka ity adhikÃra÷. idam uts­«Âaæ jÅvitendriyëÂamÃni sugatau kuÓalasya [Tib. 98a] vipÃka iti. tatra katham ubhayavyaæjanam asÃdhusammataæ kuÓalasya vipÃka ity Ãha. sugatÃv ubhayavyaæjanasyÃkuÓalena tatsthÃnapratilaæbha iti. sthÃnam asya bhra«Âam. ato 'syÃkuÓalena (#<Abhidh-k-vy 108>#) pratilaæbho viprayukto dharma÷. ubhayaæ tu vyaæjanaæ
kuÓalasyaiva vipÃka ity abhiprÃya÷.

(II.11) #<tat tv ekaæ savipÃkam>#

iti. tad ekaæ savipÃkam evety artha÷. tenÃha. tuÓabda evakÃrÃrtho bhinnakramaÓ ceti. bhinnasthÃna ity artha÷. tad ekaæ savipÃkaæ tv iti hi kramo na bhinna÷ syÃt. ÓlokabandhÃnuguïyena tv evam uktam. na hi tad avyÃk­tam iti. savipÃkam evety avadhÃraïe yuktiæ darÓayati. dve hi vastunÅ avipÃke i«yete. avyÃk­tam anÃsravaæ ca. vikalpaviÓe«otpÃdyatvÃn na tad avyÃk­tam. asamÃhitatvÃc ca nÃnÃsravam. avyÃk­taæ hi pÆtibÅjavan na vipÃkadÃnÃya samartham. anÃsravaæ tu t­«ïÃnabhi«yanditatvÃn nÃlaæ vipÃkadÃnÃyÃnabhi«yanditasÃrabÅjavat. pÃriÓe«yÃd akuÓalaæ và tad bhavet kuÓalasÃsravaæ vÃ. ata÷ savipÃkam eva nÃsty avipÃkaæ daurmanasyam.

#<daÓa dvidheti.>#

daÓaiva dvidhà dvidhaiva ca daÓety avadhÃraïam. dvidheti savipÃkÃvipÃkÃni.

[Tib. 98b] #<mano 'nyavittiÓraddhÃdÅni ceti.>#

manaÓ ca anyavittayaÓ ca ÓraddhÃdÅni ceti. vittir vedanÃ. anyagrahaïena daurmanasyavarjitaæ g­hyate daurmanasyasyoktatvÃt.

#<ÓraddhÃdÅni>#

ÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤Ã. g­hyanta ity adhik­tam anyad avipÃkam iti. yathoktadaurmanasyÃdyavadhÃraïÃt. jÅvitaæ rÆpÃïi ca saptendriyÃïy Ãj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅni ca trÅïy avipÃkÃnÅti siddham avyÃk­tatvÃt anÃsravatvÃc ca yathÃkramam.

(II.12) #<a«Âakaæ kuÓalam>#

iti. a«Âakaæ kuÓalam evety avadhÃraïam.

#<dvidhà daurmanasyam>#

iti. dvidhaiva daurmanasyaæ daurmanasyam eva dvidhety avadhÃraïaæ. dvidheti kuÓalaæ cÃkuÓalaæ ca. anyad api dvaidham asti. kÆÓalaæ cÃvyÃk­taæ ca akuÓalaæ cÃvyÃk­taæ ceti. tat katham idam avadhÃryate. kuÓalaæ cÃkuÓalaæ ceti. vyÃkhyÃnato viÓe«apratipatti÷. atha và daurmanasyaæ savipÃkam eveti nirdhÃritam. tasmÃd idam eva dvaidhaæ bhavati nÃnyat.

#<anyà ca vittir>#

iti daurmanasyavarjyaæ vedanÃcatu«Âayaæ tasyoktatvÃt.

#<tredheti.>#

kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tÃni. traya÷ prakÃrÃs tredhÃ. dvitryoÓ ca dhamu¤. edhÃc ceti (#<Abhidh-k-vy 109>#) tredhety edhÃÓabdavyutpatti÷. alobhÃdisaæprayuktÃni kuÓalÃni. lobhÃdisaæprayuktÃny akuÓalÃni. ato 'nyÃny [Tib. 99a] avyÃk­tÃni.

#<anyad ekadheti.>#

jÅvitëÂamam anyad ekadhaivety avadhÃryate. avyÃk­tam evety artha÷. etadarthaæ ca punar asya karaïam. anyathà hy akuÓalam eva kuÓalÃvyÃk­tam evÃkuÓalÃvyÃk­tam eva và tat saæbhÃvyate. tasmÃd abhÅpsitaikadhÃtvaprasiddhyarthaæ punar ucyate. yasyaikadhÃtvaæ saæbhavati. tad bhavati. kiæ ca saæbhavaty avyÃk­tatvam iti.

(II.13) #<kÃmÃptam amalaæ hitveti.>#

amalam eva hitvà kÃmÃptaæ bhavati. tad dhy apratisaæyuktam eveti. adhÃtupatitam evety artha÷.

#<rÆpÃptaæ strÅpumindriye>#

iti vistara÷. strÅ ca pumÃæÓ ca strÅpumÃæsau. samÃsÃnte vidhir anitya iti paribhëayà samÃsÃnto na bhavati. tayor indriye strÅpumindriye.

#<du÷khe ceti>#

du÷khavedanÃsvabhÃve indriye du÷khadaurmanasye ity artha÷. te strÅpumindriye du÷khadaurmanasye amalÃæ cehÃnuvartamÃnaæ hitvÃ. Óe«aæ rÆpÃptam indriyaæ bhavati.

kvocyanta iti p­«Âe sÆtraæ darÓayati. asthÃnam anavakÃÓa iti vistara÷. atra sÆtra ity abhiprÃya÷. anya÷ puru«abhÃvo 'sti. ya÷ kÃmadhÃtau puru«ÃïÃæ bhavatÅti. stanÃdisaæsthÃnasvarÃcÃrÃnyathÃtvam. du÷khendriyaæ nÃstÅti. ÃÓrayasyÃcchatvÃt tad abhighÃtajaæ nÃsti. akuÓalabhÃvÃc ca vipÃkajaæ ca nÃsti. daurmanasyendriyaæ nÃsti ÓamathasnigdhasaætÃnatvÃd iti. yasmÃc ca Óamathena samÃdhinà [Tib. 99b] pratighavigamÃt. rauk«yaæ saætÃne nÃsti. tasmÃd daurmanasyendriyaæ nÃsti. ÃghÃtavastvabhÃvÃc ceti. ÃghÃta÷ kopa÷. tasya vastu vi«aya÷ ÃghÃtavastu. nava cÃghÃtavastÆni. anarthaæ me akÃr«Åt karoti kari«yati cety ÃghÃtavastutrayam. mitrasya me anartham akÃr«Åt karoti kari«yatÅty aparam ÃghÃtavastutrayam. amitrasya me artham akÃr«Åt karoti kari«yati cety aparam ÃghÃtavastutrayam iti. e«Ãæ navÃnÃm ÃghÃtavastÆnÃm abhÃvÃt vi«ayak­tam api daurmanasyaæ nÃsti. na kevalaæ hetuk­taæ nastÅti darÓayati. hetuk­taæ hi tad yat svasaætÃnapratighak­tam. pratyayak­taæ ca tad yan navÃghÃtavastuk­tam iti.

#<sukhe cÃpohya rÆpi ceti.>#

(#<Abhidh-k-vy 110>#)
caÓabdena pÆrvoktam anuk­«yate. tenÃha. strÅpumindriye du÷khe cÃmalaæ ca hitveti vartata iti.

#<sukhe>#

iti. sukhavedanÃsvabhÃve sukhasaumanasyendriye. rÆpÅndriyaæ cak«urÃdi.

(II.14) vittitrayaæ sukhasaumanasyopek«Ã iti. sukhendriyaæ yat t­tÅyadhyÃnabhÆmikaæ darÓanaheyÃnuÓayasaæprayuktaæ. tad darÓanaheyam. tatraiva ato 'nyat sÃsravam. pa¤cavij¤ÃnakÃyikaæ ca kÃmÃvacaram. prathamadhyÃnabhÆmikaæ ca trivij¤ÃnakÃyikaæ bhÃvanÃprahÃtavyam. anÃsravaæ tu sukhendriyam aheyam. [Tib. 100a] saumanasyaæ darÓanaheyasaæprayuktaæ darÓanaheyam. ato 'nyat sÃsravaæ bhÃvanÃheyam. anÃsravam aheyam. upek«endriyaæ tu sarvagam iti sugamam.

#<dviheyà durmanaskateti.>#

daurmanasyayogÃd durmanaska÷. tadbhÃvo durmanaskatÃ. daurmanasyam ity artha÷. yasya guïasya hi bhÃvÃd dravye Óabdanive«a÷. tadabhidhÃne tvatalÃv iti lak«aïÃt. tad darÓanaheyasaæprayuktaæ darÓanaheyam. ato 'nyad bhÃvanÃheyam. nÃheyam asamÃhitatvÃt.

(II.15) #<kÃme«v Ãdau vipÃkau dve labhyete>#

iti. kÃmapradhÃnatvÃt kÃmadhÃtu÷ kÃma iti nirdiÓyata iti vak«yate. aï¬ajajarÃyujasaæsvedajais sattvai÷ kÃmadhÃtÃv Ãdau prathamato dve indriye vipÃkÃtmake labhyete. kÃyendriyaæ jÅvitendriyaæ ca. kasmÃt. pratisaædhikÃle manaupek«endriyayor avaÓyaæ kli«ÂatvÃt.

#<upapattibhava÷ kli«Âa÷ sarvakleÓai÷ svabhÆmikair>#

iti vacanÃt. cak«urÃdÅnÃæ ca tasyÃm avasthÃyÃm avidyamÃnatvÃt.

#<nopapÃdukair>#

iti apavÃda÷. aviÓe«itatvÃd dhy upapÃdukair api tathaiva dve eva labhyeyÃtÃm iti prasaæga÷. tasmÃd ayaæ prati«edha÷. kim upapÃdukais te dve naiva labhyete. labhyete na tu dve eva. tenÃha

#<tai÷ «a¬ veti>#

vistara÷. [Tib. 100b] yady avya¤janà bhavanti. yady avidyamÃnastrÅpuru«endriyÃ÷. yathà prÃthamakalpikà iti.

#<yugÃdyutpannÃ÷ prÃg Ãsan rÆpivat sattvÃ>#

iti vacanÃt. katamÃni «aÂ. cak«urÃdÅni pa¤ca jÅvitaæ ca «a«Âham iti. yathà devÃdi«v iti. ÃdiÓabdena nÃrakÃdayo 'pi g­hyante. antarÃbhavopapattibhavapratisaædhyavasthÃyÃæ (#<Abhidh-k-vy 111>#) tÃni prathamato labhyante. kiæ punar ubhayavya¤janà apy upapÃdukà bhavantÅti. nihÅnobhayavya¤janotpatti÷. viÓi«Âà copapÃdukà yoni÷. katham anayo÷ samÃyoga iti codanÃbhiprÃya÷. rÆpapradhÃnatvÃd rupÃïÅti rÆpadhÃtur nirdiÓyate. rÆpapradhÃnatvÃd iti. rÆpÃïÃæ svacchatvÃd bhÃsvaratvÃd ity artha÷. atha và na kÃmaguïapradhÃno rÆpadhÃtu÷. kiæ tarhi. rÆpamÃtrapradhÃna÷. nÃpy ÃrÆpyadhÃtuvad arÆpapradhÃna iti. sÆtre 'py uktam iti. sÆtre 'py evaæ d­«Âam. na madupaj¤am evaitad iti darÓayati. ye 'pi te ÓÃntà vimok«Ã atikramya rÆpÃïy ÃrÆpyÃ÷. te 'py anityà adhruvà anÃÓvÃÓikà vipariïÃmadharmÃïa iti vistara÷. avya¤janair upapÃdukair iti prÃthamakalpikai÷. samÃpattitaÓ ca paratvÃd iti. yasmÃt pÆrvaæ rÆpasamÃpatti÷. paÓcÃd ÃrÆpyasamÃpatti÷. tasmÃd rÆpadhÃtor uttara ÃrÆpyadhÃtu÷. upapattitaÓ ca pradhÃnataratvÃd iti. yasmÃc copapattita÷ pradhÃnatara÷ [Tib. 101a] rÆpadhÃtor ÃrÆpyadhÃtu÷. bahÆni kalpasahasrÃïi tatrÃtipraÓÃnto vipÃko bhavati. ato 'py asÃv uttaro na tÆpapattideÓata÷.

#<ÃrÆpyadhÃtur asthÃna>#

iti vacanÃt.

(II.16) #<nirodhayaty uparamann>#

iti. mriyamÃïa ÃrÆpyadhÃtÃv etÃny eva trÅïÅndriyÃïi nirodhayati. sÃpavÃdaæ caitad veditavyam.

#<Óubhe sarvatra pa¤ca ceti>#

vacanÃt.

#<rÆpe '«ÂÃv>#

iti. rÆpadhÃtÃv a«ÂÃv etÃny eva. saha pa¤cabhiÓ cak«urÃdibhir nirodhayet. sak­tsamagrendriyamaraïÃt. ata evÃha. sarve hy upapÃdukÃ÷ samagrendriyà upapadyante mriyante ceti.

#<kÃme daÓa navëÂa veti.>#

ubhayavya¤jano daÓendriyÃïi nirodhayati. yadi samagrapa¤cendriyo bhavati. ekavya¤jano nava. avya¤jano '«Âau. yadi tu vikalendriyo 'ndho badhiro và bhavati. tadà tad indriyaæ parihÃryam. sÃpavÃdaæ caitat sarvakÃmadhÃtÃv eva veditavyam. tad apavÃdam Ãha.

#<kramam­tyos tu catvÃrÅti.>#

na hy e«Ãæ p­thagnirodha iti. na hy e«Ãæ kÃmadhÃtÃv anyonyaæ virahayya nirodho 'stÅty abhiprÃya÷.

#<Óubhe sarvatra pa¤ca ceti.>#

(#<Abhidh-k-vy 112>#)
sarvasya pÆrvoktasya maraïavidher

#<nirodhayaty uparamann ÃrÆpye jÅvitaæ mana>#

ity evamÃder apavÃda÷. trividhaæ hi maraïacittaæ saæbhavati. kli«Âam avyÃk­taæ kuÓalaæ ca. [Tib. 101b] tatra kli«ÂÃvyÃk­tacittasyotsarganyÃyena maraïavidhir ukta÷. kuÓalacittasya tu maraïe ÓraddhÃdaya÷ pa¤cÃdhikÃ÷ prak«eptavyÃ÷. e«Ãæ hi ÓraddhÃdÅnÃæ kuÓale cetasy avaÓyaæ bhÃva÷. tena yatra trÅïy uktÃni tatrëÂau. yatrëÂau tatra trayodaÓa. yatra daÓa tatra pa¤cadaÓa. yatra nava tatra caturdaÓa. yatra punar a«Âau tatra trayodaÓa. yatra catvÃri tatra naveti vistareïa gaïanÅyam. rÆpÃrÆpyadhÃtvo­ nÃsti kramamaraïam.

(II.17) indriyaprakaraïe sarva indriyadharmà vicÃryanta iti. indriyaprakaraïe iha kriyamÃïe. sarva indriyadharmà indriyÃvasthÃviÓe«Ã÷ kÃritraviÓe«Ã và vicÃryanta ity eke vyÃcak«ate. apare tu vyÃcak«ate. indriyaprakaraïe indriyaskandhake sarva indriyadharmà avasthÃviÓe«Ã÷ kÃritraviÓe«Ã và vicÃryante. tenehÃpi te vicÃryante. tatpratyÃsatvÃt asya ÓÃstrasyety abhiprÃya÷.

#<navÃptir antyaphalayor>#

iti. navabhir indriyair Ãptir

#<navÃpti÷.>#

kasya.

#<antyaphalayo÷.>#

ante bhave antye. antye phale antyaphale. tayo÷. ke punar antye. srotaÃpattiphalaæ arhattvaphalaæ ca. yathà daï¬asya dvÃv antau bhavata÷. evaæ paÇktyavasthitÃnÃæ caturïÃæ phalÃnÃæ srotaÃpattiphalam arhattvaphalaæ cÃnte bhavata÷. sak­dÃgÃmiphalam anÃgÃmiphalaæ ca madhye bhavata÷. tayor antyayo÷ phalayor navabhir evendriyai÷ prÃpti÷. katamair navabhir ity Ãha. ÓraddhÃdibhir Ãj¤ÃtÃvÅndriyavarjyair [Tib. 102a] manaupek«endriyÃbhyÃæ ceti. navabhir iti. tatraivam abhisamayakrama÷. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãnti÷. du÷khe dharmaj¤Ãnaæ. du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãnti÷. du÷khe 'nvayaj¤Ãnaæ. samudaye dharmaj¤Ãnak«Ãnti÷. samudaye dharmaj¤Ãnaæ. samudaye 'nvayaj¤Ãnak«Ãnti÷. samudaye 'nvayaj¤Ãnaæ. nirodhe dharmaj¤Ãnak«Ãnti÷. nirodhe dharmaj¤Ãnaæ. nirodhe 'nvayaj¤Ãnak«Ãnti÷. nirodhe 'nvayaj¤Ãnaæ. mÃrge dharmaj¤Ãnak«Ãnti÷. mÃrge dharmaj¤Ãnaæ. mÃrge 'nvayaj¤Ãnak«Ãnti÷. mÃrge 'nvayaj¤Ãnam. iti «o¬aÓa k«aïà abhisamaya ity ucyante. tatra du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntir yÃvan mÃrge 'nvayaj¤Ãnak«Ãntir iti pa¤cadaÓa (#<Abhidh-k-vy 113>#) k«aïà darÓanamÃrga÷.

#<ad­«Âad­«Âer d­ÇmÃrgas tatra pa¤cadaÓa k«aïÃ>#

iti vacanÃt. tac cÃj¤ÃsyÃmÅndriyam ity ucyate. mÃrge 'nvayaj¤Ãnaæ tu «o¬aÓa÷ sa bhÃvanÃmÃrga÷. tata÷ prabh­tyà vajropamasamÃdher yÃvÃn anÃsravo mÃrga÷ sarvo 'sau bhÃvanÃmÃrga÷. tac cÃj¤endriyam ity ucyate. k«ayaj¤ÃnÃt prabh­ti sarvo 'nÃsravo mÃrgo 'Óaik«amÃrga÷. tac cÃj¤ÃtÃvÅndriyam ity ucyate. tatra srotaÃpattiphalaæ mÃrge 'nvayaj¤Ãnak«ÃntyavasthÃyÃæ prÃpyate. ÓraddhÃdÅni cÃtra pa¤cendiyÃïi avaÓyaæ bhavanti. tasyà avasthÃyÃ÷ kuÓalatvÃt. Ãj¤ÃsyÃmÅndriyasvabhÃvà cÃsau mÃrge 'nvayaj¤Ãnak«Ãntir vartamÃnÃ. manaindriyaæ ca tatsaæprayuktaæ bhavati. upek«endriyaæ cÃvaÓyaæ anÃgamyÃÓrayatvÃt. [Tib. 102b] anÃgamyasya ca upek«endriyasaæprayuktatvÃt. mÃrge 'nvayaj¤Ãnaæ tu asyÃm avasthÃyÃm Ãj¤endriyasvabhÃvam utpÃdÃbhimukhaæ vartate. tena ÓraddhÃdibhi÷ pa¤cabhir Ãj¤ÃsyÃmÅndriyeïÃj¤endriyeïa manaupek«endriyÃbhyÃæ ceti tatphalaæ navabhi÷ prÃpyate. ubhÃbhyÃæ hi tasya prÃptir iti. ÃnantaryamÃrgeïÃj¤ÃsyÃmÅndriyasvabhÃvena vimuktimÃrgeïa cÃj¤endriyasvabhÃvena tasya prÃpti÷. visaæyogaprÃpter ÃvÃhakasaæniÓrayatvÃt yathÃkramaæ. tasyà visaæyogaprÃter ÃnantaryamÃrgasyÃvÃhakatvÃt. janakatvÃt. vimuktimÃrgasya ca tasyÃ÷ saæmniÓrayatvÃt. ÃdhÃratvÃd ity artha÷. dvÃbhyÃæ caurani«kÃsanakapÃÂapidhÃnavat. yathà hi dvayor manu«yayo÷ ekena cauro ni«kÃsyate. dvitÅyenÃsya kapÃÂaæ pidhÅyate. tathÃnantaryamÃrgeïa visaæyogaprÃptir ÃvÃhyate kleÓaprÃptim ÃdÃya nirodhÃt. vimuktimÃrgeïÃdhÃryate. visaæyogaprÃptisahotpÃdÃt. arhattvasya puna÷ ÓraddhÃdibhir Ãj¤ÃsyÃmÅndriyavarjyair iti. vajropamasamÃdhyavasthÃyÃm arhattvaphalaæ prÃpyate. ÓraddhÃdÅni manaindriyaæ ca pÆrvavat. vajropamasamÃdhikalÃpas tasyÃm avasthÃyÃm ÃnantaryamÃrga Ãj¤endriyasvabhÃvo vartamÃna÷. sukhasaumanasyopek«endriyÃïÃæ cÃnyatamat. yadi t­tÅyaæ dhyÃnaæ niÓrityÃrhattvaæ prÃpyate. sukhendriyaæ tatra vartamÃnaæ. [Tib. 103a] atha prathamaæ dvitÅyaæ dhyÃnaæ niÓritya tatra saumanasyendriyaæ. athÃnÃgamyadhyÃnÃntaracaturthadhyÃnÃkÃÓavij¤ÃnÃkiæcanyÃyatanÃnÃæ anyatamaæ niÓritya tatropek«endriyaæ vartamÃnaæ. k«ayaj¤ÃnakalÃpas tu asyÃm avasthÃyÃæ vimuktimÃrga Ãj¤ÃtÃvÅndriyasvabhÃva utpÃdÃbhimukho bhavati. tena ÓraddhÃdibhi÷ paæcabhir Ãj¤endriyeïÃj¤ÃtÃvÅndriyeïa manaindriyeïa sukhasaumanasyopek«endriyÃïÃæ cÃnyatameneti tatphalaæ navabhi÷ prÃpyate. ÃnantaryavimuktimÃrgÃbhyÃæ (#<Abhidh-k-vy 114>#) tatprÃptir iti pÆrvavad vyÃkhyÃnaæ.

#<saptëÂanavabhir dvayo÷>#

prÃptir iti vÃkyaÓe«a÷. pratyekam iti vistara÷. sak­dÃgÃmiphalasya saptabhir a«ÂÃbhir navabhir và prÃpti÷. evam anÃgÃmiphalasya. tat pratipÃdayann Ãha. sak­dÃgÃmiphalaæ tÃvad yady ÃnupÆrvaka÷ prÃpïoti sa ca laukikena mÃrgeïeti. laukiko mÃrga÷ ÓÃntÃdyudÃrÃdyÃkÃra÷.

#<ÓÃntÃdyudÃrÃdyÃkÃrà uttarÃdharagocarÃ>#

iti vacanÃt. tenottarÃæ bhÆmiæ ÓÃntata÷ praïÅtata÷ ni÷saraïataÓ ceha yogÅ paÓyati. adharÃm audÃrikato du÷khilata÷ sthÆlabhittikataÓ ca paÓyati. sa cÃyaæ catu÷prakÃro varïyate. prayogamÃrga ÃnantaryamÃrgo vimuktimÃrgo viÓe«amÃrgaÓ ca. tatra prayogamÃrgo yata ÃnantaryamÃrga utpadyate. sa punar yena kleÓÃn prajahÃti. vimuktimÃrgo [Tib. 103b] 'py ÃnantaryamÃrgÃd anantaram utpadyate. kleÓaprahÃïaprÃpter ÃdhÃraka÷. viÓe«amÃrgas tata uccaæ viÓi«Âo mÃrga÷. tena mÃrgeïa navaprakÃrÃ÷ kleÓÃ÷ praheyÃ÷. adhimÃtrÃdhimÃtro 'dhimÃtramadhyo 'dhimÃtram­du÷ madhyÃdhimÃtro madhyamadhyo madhyam­du÷ m­dvadhimÃtro m­dumadhyo m­dum­duÓ ceti. tad yadi p­thagjana÷ prajahÃti darÓanabhÃvanÃheyÃn kleÓÃn miÓrÅk­tya tena m­dumadhyÃdhimÃtrÃdibhedena navadhà k­tvà prajahÃti. m­dum­dubhyÃm ÃnantaryavimuktimÃrgÃbhyÃm adhimÃtrÃdhimÃtraæ kleÓaprakÃraæ prajahÃti. evaæ yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtrÃbhyÃm ÃnantaryavimuktimÃrgÃbhyÃæ m­dum­dukleÓaprakÃraæ prajahÃti. Ãryas tu bhÃvanÃheyÃn eva kleÓÃæs tathaiva navadhà k­tvà prajahÃti. darÓanaheyÃnÃæ darÓanamÃrgeïa prÃkprahÅïatvÃt. lokottaras tu bhÃvanÃmÃrgas tathaiva «o¬aÓÃkÃra÷. anityÃdyÃkÃrabhedÃt. sa cÃpi tathaiva prayogÃdimÃrgabhedÃc caturbheda÷. ihÃpi m­dum­dubhyÃm ÃnantaryavimuktimÃrgÃbhyÃm adhimÃtrÃdhimÃtraæ kleÓaprakÃraæ prajahÃti. evaæ yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtrÃbhyÃm ÃnantaryavimuktimÃrgÃbhyÃæ m­dum­dukleÓaprakÃraæ prajahÃti. e«a laukikalokottarayor mÃrgayor diÇmÃtranirdeÓa÷. tat sak­dÃgÃmiphalam ÃnupÆrvakeïa và labhyeta bhÆyovÅtarÃgeïa vÃ. tatrÃnupÆrviko ya÷ srotaÃpattiphalaæ prÃpya kramÃt sak­dÃgÃmiphalaæ prÃpnoti. [Tib. 104a] kaÓ cÃsau. ya÷ sakalabandhana ekaprakÃrÃdyupalikhito và yadi na «a«ÂhaprakÃropalikhito niyÃmam avakrÃmati. «o¬aÓe cittak«aïe sa srotaÃpanno bhavati. sa bhÃvanÃheyasyaikasya yÃvat «a«Âhasyaiva và prakÃrasya prahÃïÃya ÓamathacaritatvÃt laukikam api mÃrgam utpÃdayati. sa «a«ÂhaprakÃre prahÅïe sak­dÃgÃmiphalaæ prÃpnoti. tasya phalasya saptabhir indriyai÷ prÃpti÷ ÓraddhÃdibhi÷ (#<Abhidh-k-vy 115>#) paæcabhir manaindriyeïa upek«endriyeïa ca saptamenÃnÃgamyanirÓrayatvÃt. atha lokottareïe mÃrgeïa tasyëÂÃbhir indriyai÷ prÃpti÷. tair evÃj¤endriyeïa cëÂhamena. tany eva hi ÓraddhÃdÅni saptendriyÃïi Ãj¤endriyÃkhyÃæ labhante. anÃsravatvÃt. atha bhÆyovÅtarÃga iti. yo laukikena mÃrgeïa p­thagjanÃvasthÃyÃæ «aÂprakÃropalikhito 'bhÆt. sa bhÆyovÅtarÃga ity ucyate. bhÆyasà prakÃreïa
vÅtarÃga iti k­tvÃ. sa yadi sak­dÃgÃmiphalaæ prÃpnoti. kathaæ sa prÃpnoti iti. abhisamayakrameïa pÆrvoktena mÃrge 'nvayaj¤Ãnak«ÃntyavasthÃyÃæ prÃpnoti. tasya navabhir yathaiva srotaÃpattiphalasya. ÓraddhÃdibhir Ãj¤ÃtÃvÅndriyavarjyai÷. manaupek«endriyÃbhyÃæ ceti pÆrvavat vyÃkhyÃnaæ. ayaæ hi srotaÃpattiphalaæ aprÃpyaiva «o¬aÓe k«aïe sak­dÃgÃmÅ bhavati. anÃgÃmiphalaæ yady ÃnupÆrvaka÷ prÃpnotÅti. ihÃnupÆrvako [Tib. 104b] ya÷ srotaÃpattiphalaæ sak­dÃgÃmiphalaæ ca prÃpya anÃgÃmiphalaæ prÃpnoti. yo và bhÆyovÅtarÃgo bhÆtvà srotaÃpattiphalam alabdhvaiva sak­dÃgÃmiphalam eva ca labdhvÃnÃgÃmiphalaæ prÃpnoti. sa ca yadi laukikena mÃrgeïa prÃpnoti. tasya saptabhir indriyai÷ prÃpti÷. yathà sak­dÃgÃmiphalasyÃnupÆrvikÅyasyety abhipretaæ. ÓraddhÃdibhi÷ paæcabhir manaupek«endriyÃbhyÃæ cety artha÷. atha lokottareïa mÃrgeïa tasyëÂÃbhis tathaiveti. yathà sak­dÃgÃmiphalasyaivëÂÃbhir ity artha÷. Ãj¤endriyam a«Âamaæ bhavatÅti. atha vÅtarÃga iti. kÃmadhÃtumÃtravÅtarÃgo laukikena mÃrgeïa navame prakÃre prahÅïe prathamÃd api và dhyÃnÃd yÃvad ÃkiæcanyÃd api và viÂarÃgo yo 'nÃgÃmiphalaæ prÃpnoti. tasya navabhi÷ prÃpti÷. yathà srotaÃpattiphalasya. srotaÃpattiphalasya hi darÓanamÃrgeïa prÃpti÷. asya ca darÓanamÃrgeïaiva prÃptir iti tulyatvam. ayaæ tu viÓe«a÷. sakhasaumanasyopek«endriyÃïÃm anyatamaæ bhavati. niÓrayaviÓe«Ãd iti. yadi t­tÅyaæ dhyÃnaæ niÓritya niyÃmam avakrÃmati. sukhendriyaæ tatra bhavati. atha prathamadvitÅye dhyÃne niÓritya saumanasyendriyaæ tatra bhavati. athÃnÃgamyadhyÃnÃntaracaturthadhyÃnÃnÃm anyatamaæ niÓritya upek«endriyaæ tatra bhavatÅti. [Tib. 105a] yadÃpy ayam ÃnupÆrvika iti vistara÷.
yadÃpy ayam adhigatapÆrvaphala ÃnupÆrvikas tÅk«ïendriya÷. sa navame vimuktimÃrge dhyÃnaæ praviÓati maulaæ laukikena mÃrgeïa tadÃpy a«ÂÃbhir indriyair anÃgÃmiphalaæ prÃpnoti. tatra mauladhyÃnasaæg­hÅto vimuktimÃrgo bhavati. tatra ca saumanasyendriyaæ. ÃnantaryamÃrgas tv anÃgamyasaæg­hÅta eva. yadi na p­aviÓati tatra copek«endriyam eva nÃnyathÃ. tasya prÃptir a«ÂÃbhi÷ ÓraddhÃdibhi÷ paæcabhir manaupek«ÃsaumanasyendriyaiÓ ceti. ubhÃbhyÃæ ca tasya prÃptir iti. ÃnantaryavimuktimÃrgÃbhyÃæ. (#<Abhidh-k-vy 116>#) caurani«kÃsanakapÃÂapidhÃnavad iti vyÃkhyÃtam etat. atha lokottareïa praviÓatÅti. sa eva ÃnupÆrvikas tÅk«ïendriyo veditavyo 'dhikÃrÃnuv­tte÷. tasya navabhir indriyai÷ prÃptis tair evedÃnÅm uktair indriyai÷. Ãj¤endriyeïa ca navamena. tÃny eva hi indriyÃïi anÃsravatvÃd Ãj¤endriyÃkhyÃæ labhante. idam iha codyate. kasmÃd ÃnupÆrvika evam ukto na punar vÅtarÃgapÆrvÅ. na hi vÅtarÃgapÆrvÅ anÃgamyaniÓrayeïa darÓanamÃrgam utpÃdya «o¬aÓe cittak«aïe maulaæ prathamaæ dhyÃnaæ praviÓati. tatrÃdhigate 'nÃdarÃt. ÃnupÆrviko hi mauladhyÃnarthÅ tasyÃnadhigatapÆrvatvÃt. tasmÃd asti saæbhavo yad asau maulam eva praviÓati. vÅtarÃgapÆrvÅ tu catu÷satyadarÓanaæ prati k­tÃdaro na dhyÃnaæ pratÅti [Tib. 105b] na tatra «o¬aÓe cittak«aïe maulaæ dhyÃnaæ praviÓatÅty abhiprÃya÷.

#<navÃptir antyaphÃlayor>#

ity uktaæ. tad virodhayati yat tarhi abhidharma uktaæ. j¤ÃnaprasthÃne. katibhir indriyair arhattvaæ prÃpnotÅti. Ãha. ekÃdaÓabhir iti. tat kathaæ na virudhyata ity abhiprÃya÷.

#<ekasya saæbhavÃd>#

iti. kasyacid evaikasya pudgalasya saæbhavo na sarvasya saæbhava÷. yo hi m­dvindriya÷ parihÃya parihÃya sukhasaumanasyopek«Ãbhi÷ niÓrayaviÓe«Ãt pÃryÃyikÅbhir arhattvaæ prÃpnuyÃt. taæ praty evam uktaæ. ekÃdaÓabhir iti. na tu saæbhavo 'sti sakhasaumanasyopek«ÃïÃæ ekasmiæ kÃle samavadhÃnam ity artha÷. cittacaittÃnÃm ekaikadravyotpatte÷. yo hi kaÓcin m­dvindriya÷ pudgalo 'nÃgamyaæ anyaæ vopek«endriyaniÓrayaæ niÓritya arhattvaæ prÃpnuyÃt. tasya tatprÃptir upek«endriyeïa. tata÷ punar api parihÅyate. tata÷ prathamaæ dvitÅyaæ và dhyÃnaæ niÓritya punar arhattvaæ prÃpnuyÃt. tasya tatprÃpti÷ saumanasyendriyeïa. tata÷ punar api parihÅyate. tata÷ sa t­tÅyaæ dhyÃnaæ niÓritya punar arhattvaæ prÃpnuyÃt. tasya tatprÃpti÷ sukhendriyeïa iti. pratyekaæ tatra phalaprÃptau avaÓyaæ navaivendriyÃïi vyÃpriyante. ÓraddhÃdÅni paæca manaÃj¤ÃtÃvÅndriyÃïi sukhasaumanasyopek«endriyÃïÃæ cÃnyatamad iti. puna÷puna÷ prÃptes tad ekÃdaÓabhir ity uktaæ. katham anÃgÃmino 'py e«a prasaægo [Tib. 106a] na bhavatÅti. kasmÃt tatra ÓÃstre 'rhatvaphalam eva ekÃdaÓabhi÷ prÃpnotÅty uktaæ. na tÆktam anÃgÃmiphalam apÅti. na hy asau parihÅïa÷ kadÃcit sukhendriyeïa prÃpnotÅti. asÃv anÃgÃmÅ t­tÅyadhyÃnordhvabhÆmilÃbhÃt parihÅïo bhavati. ÆrdhvabhÆmer eva parihÅïo bhavati. nasÃv (#<Abhidh-k-vy 117>#) anÃgÃmiphalÃt parihÅïa ity ucyate. evaæ yÃvat. dvitÅyadhyÃnÃt. yadà tu prathamÃt parihÅïo bhavati. tadÃnÃgÃmiphalÃt parihÅïa ity ucyate. paæcÃvarabhÃgÅyaprahÃïÃd dhi anÃgÃmiphalaæ vyavasthÃpyate. yadà ca sa kÃmavairÃgyÃt parihÅïa÷. tadà t­tÅyaæ dhyÃnam asya nÃsti. tat kathaæ sukhendriyeïÃnÃgÃmiphalaæ prÃpnuyÃt. tata Ãha. na hy asau parihÅïa÷ kadÃcit sukhendriyeïa prÃpnotÅti. kiæ. saumanasyendriyeïa prÃpnuyÃt. yata evaæ sukhendriyasyaiva prati«edha÷. prÃpnuyÃt yadi navame vimuktimÃrge maulaæ dhyÃnaæ praviÓet. naitad asti. yo hi parihÅïo bhavet. sa m­dvindriya÷. yaÓ ca m­dvindriya÷. sa na Óaknoti navame vimuktimÃrge maulaæ dhyÃnaæ prave«Âuæ. tÅk«ïendriyas tu Óaknoti. indriyasaæcÃrasya du«karatvÃt. asty etat. kiæ tu yady asau m­dvindriya ÃnupÆrviko 'nÃgÃmiphalaæ prÃpya tataÓ ca parihÅïo bhÆtvà indriyasaæcÃraæ kuryÃt. indriyasaæcÃreïa ca tÅk«ïendriyo bhÆtvà pÆrvakeïaiva krameïÃnÃgÃmiphalaæ prÃpnuvan yadi navame vimuktimÃrge maulaæ [Tib. 106b] praviÓet. tasya tadÃnÃgÃmiphalaprÃptir a«ÂÃbhir navabhir và bhavati. ÓraddhÃdibhi÷ paæcabhir manaindriyeïa upek«endriyeïa cÃnantaryamÃrgasaæg­hÅtena saumanasyendriyeïa
ca mauladhyÃnavimuktimÃrgasaæg­hÅteneti. lokottareïa cen maulaæ dhyÃnaæ praviÓet. ebhiÓ cëÂÃbhir Ãj¤endyiyeïa ca navamenety avagantavyaæ. tasmÃt sÆktaæ. na hy asau parihÅïa÷ kadÃcit sukhendriyeïa prÃpnotÅti. vÅtarÃgapÆrvÅ tarhy ekÃdaÓabhis tat prÃpnuyÃt. kathaæ. yo m­dvindriya÷ pudgalas t­tÅyadhyÃnalÃbhÅ t­tÅyaæ dhyÃnaæ niÓritya niyÃmam avakrÃmet. sa «o¬aÓe cittak«aïe anÃgÃmÅ bhavati. sà tatphalaprÃpti÷. sukhendriyeïa ÓraddhÃdibhi÷ paæcabhir manaÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃj¤endriyaiÓ ceti. sa tato 'nÃgÃmiphalÃt parihÅïa indriyottÃpanena tÅk«ïendriyam ÃtmÃnaæ k­tvà anÃgamyaniÓrayeïaivÃnÃgÃmiphalaæ prÃpnuvan navame vimuktimÃrge maulaæ praviÓet. tasya tatphalaprÃpti÷ pÆrvavad upek«endriyeïa saumanasyendriyeïa ca ÓraddhÃdibhiÓ cÃpi paæcabhir manaindriyeïa cëÂamena lokottaramÃrgatvÃt Ãj¤endriyeïÃpi navameneti. evaæ dvayo÷ kÃlayor ekÃdaÓabhir indriyais sa pudgalas tad anÃgÃmiphalaæ prÃpnuyÃd iti. tatas tat prati«edhÃrtham idam Ãha. na ca vÅtarÃgapÆrvÅ parihÅyate. tadvairÃgyasya dvimÃryaprÃpaïÃd iti. na ca kÃmavÅtarÃga÷ kenacin niÓrayeïa niyÃmam [Tib. 107a] avakrÃnta÷ parihÅyate. kasmÃt. tadvairÃgyasya kÃmavairÃgyasya dvimÃrgaprÃpaïÃt. laukikalokottaramÃrgaprÃpaïÃt. iha phalaæ dvividhaæ. saæsk­tam asaæsk­taæ ca.

#<saæsk­tÃsaæsk­taæ phalam>#

iti vacanÃt. tatra yad asaæsk­taæ visaæyogalak«aïam anÃgÃmiphalaæ. tat
(#<Abhidh-k-vy 118>#) pÆrvaæ laukikena mÃrgeïa prÃptaæ. niyÃmÃvakrÃntau ca lokottareïa mÃrgeïa punas tat prÃptaæ. dvividhà hi tasya prÃpti÷. laukikÅ lokottarà ca. tasmÃt sthiraæ tad vairÃgyaæ. tasmÃd ato na parihÅyate. nanu ca

#<phalÃd dhÃnir na pÆrvakÃt.>#

darÓanaheyÃnÃm avastukatvÃd ity etad api kÃraïÃntaram asti. kasmÃt tad iha noktam ity etad api vaktavyaæ. api khalu para evaæ brÆyÃt. mà bhÆd darÓanaheyakleÓavairÃgyaparihÃïi÷. bhÃvanÃheyakleÓamÃtravairÃgyaparihÃïis tu kasmÃd asya parihÅïakasya na bhavet. paæcÃvarabhÃgÅyaprahÃïÃd dhi anÃgÃmiphalaæ bhavati. tatra ca satkÃyad­«Âi÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo vicikitsà ca darÓanaheyÃ÷. kÃmacchando vyÃpÃdaÓ ca bhÃvanÃheyau. tayoÓ ca tasya vÅtarÃgapÆrviïo 'bhisamayÃnte «o¬aÓe cittak«aïe prahÃïasya laukikena mÃrgeïa prÃptasya tatsÃmarthyÃt punar anÃsravà prÃptir bhavati. anÃsravagotrÃïÃæ labdhatvÃt. [Tib. 107b] anÃsravaæ hi navamavimuktimÃrgasvabhÃvaæ saæsk­tam anagÃmiphalam asaæsk­taæ ca kÃmacchandÃdiprahÃïaæ tasyÃm avasthÃyÃæ labhyate. tasmÃd idam eva kÃraïam uktaæ. Ãryeïa tad vairÃgyasya dvimÃrgaprÃpaïÃd iti. kÃmacchandÃdiprahÃïasya dvimÃrgaprÃpaïÃd ity artha÷.

(II.18-20) #<upek«ÃjÅvitamanoyukto 'vaÓyaæ trayÃnvita>#

iti. upek«ayà jÅvitena manasà và yukto 'nvito 'vaÓyaæ trayeïa samanvÃgata÷ tenaivopek«ÃjÅvitamana÷svabhÃvena. na hy e«Ãm anyonyena rinà samanvÃgama iti. yadaikasya samanvÃgama÷. tadetarayor api samanvÃgama÷. tenai«Ãæ samanvÃgamavyavasthÃnaæ kriyate. cak«urÃdÅnÃæ tu na kriyate. tasmÃd Ãha. cak«u÷ÓrotraghrÃïajihvendriyair iti vistara÷. cak«u÷ÓrotraghrÃïajihvendriyair ÃrÆpyadhÃtÆpapanno na samanvÃgata ity atra kÃyendriyÃgrahaïaæ. kÃmadhÃtau ca yenÃpratilabdhavihÅnÃnÅty asyopacayÃrthasya cak«urÃdi«v eva saæbhavÃn na kÃyendriye. anyathà hi rÆpibhir indriyair ÃrÆpyopapanno na samanvÃgata ity evocyate. apratilabdhÃni kalalÃdyavasthÃyÃæ. vihÅnÃni labdhavinÃÓÃd andhatvÃdyavasthÃyÃæ kramamaraïe vÃ. p­thagjanà na samanvgÃgatà iti viÓe«aïaæ. ÃryasyÃvaÓyaæ samanvÃgatatvÃt. na hi tasya bhÆmisaæcÃreïa anÃsravasukhÃdityÃga÷. daurmanasyena kÃmavÅtarÃga iti. ihastho dhÃtvantarastho và p­thagjano vÃryo [Tib. 108a] và na samanvÃgata÷. p­thagjanaphalasthà iti. phalasthÃ÷ srotaÃpannÃdayo 'bhisamayÃnte vihÅnatvÃt. tenÃnÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyeïÃsamanvÃgatÃ÷. Ãj¤endriyeïa darÓanamÃrgasthà (#<Abhidh-k-vy 119>#) aprÃptatvÃd asamanvÃgatÃ÷. aÓaik«amÃrgasthÃ÷ phalaprÃptau vihÅnatvÃt asamanvÃgatÃ÷. aprati«iddhÃsv avasthÃsu yathoktasamanvÃgamo veditavya iti. yà aprati«iddhà avasthÃÓ cak«urÃdibhir indriyai÷ samanvÃgamaæ prati. tÃsv avasthÃsu yadyad indriyam uktaæ. taistai÷ samanvÃgato veditavya ity artha÷. tadyathà kÃmadhÃtÃv apratilabdhavihÅnÃvasthÃæ hitvà cak«urÃdhibhir jihvÃntai÷ samanvÃgata÷. kÃyendriyeïa kÃmarÆpadhÃtÆpapanna÷ samanvÃgata ityÃdi.

#<caturbhis sukhakÃyÃbhyÃm>#

iti. yukta iti vartate. avaÓyam iti ca. saækhyÃnukramavivak«ÃyÃæ tu tadanantaraæ tair ity evÃnantaraæ sukhÃdigrahaïaæ. sukhendriyeïa samanvÃgata iti. caturthadhyÃnÃrÆpyadhÃtÆpapannaæ p­thagjanaæ muktvà sarva÷ sukhendriyeïa samanvÃgata÷. tasyÃnyair nÃvaÓyaæ samanvÃgata÷. cak«urÃdibhir jihvendriyÃntair ÃrÆpyadhÃtau kÃmadhÃtau ca apratilabdhavihÅnÃvasthÃyÃm asamanvÃgama÷. kÃyendriyeïa ca ÃrÆpyadhÃtau. strÅpuru«endriyÃbhyÃæ rÆpÃrÆpyadhÃtvoÓ ca. kÃmadhÃtau ca alabdhavihÅnÃvasthÃyÃæ. du÷khendriyeïa rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷. saumanasyendriyeïa p­thagjanas t­tÅyadhyÃnopapanna÷. [Tib. 108b] daurmanasyendriyeïa kÃmavÅtarÃgÃvasthÃyÃæ. ÓraddhÃdibhi÷ paæcabhi÷ samucchinnakuÓalamÆlÃvasthÃyÃæ. Ãj¤ÃsyÃmÅndriyeïa p­thagjanaphalasthÃvasthÃyÃæ. Ãj¤endriyeïa p­thagjanadarÓanamÃrgasthÃÓaik«ÃvasthÃyÃæ.
Ãj¤ÃtÃvÅndriyeïa p­thagjanaÓaik«ÃvasthÃyÃæ asamanvÃgata iti. ya÷ kÃyendriyeïa so 'pi caturbhir iti. kÃmadhÃtÆpapanna÷ kÃyendriyeïa samanvÃgatas tasya. nÃnyair avaÓyaæ samanvÃgama÷. cak«urÃdibhi÷ kÃmÃdhÃtÃv alabdhavihÅnÃvasthÃyÃm asamanvÃgama÷. strÅpuru«endriyÃbhyÃm etasyÃm evÃvasthÃyÃæ rÆpadhÃtau cÃsamanvÃgama÷. du÷khena cÃsminn eva. sukhena ca p­thagjanasya caturthadhyÃnopapattÃv asamanvÃgama÷. saumanasyena p­thagjanas t­tÅyacaturthadhyÃnopapanno 'samanvÃgata÷. daurmanasyena ÓraddhÃdibhiÓ cÃnyai÷ pÆrvavad asamanvÃgamo vaktavya÷.

#<paæcabhiÓ cak«urÃdimÃn>#

iti. cak«u÷ÓrotraghrÃïajihvÃvÃn ity artha÷. tena ceti. tena cak«u«Ã. cak«u«i saty avaÓyaæ kÃyendriyaæ. na tu ÓrotrÃdÅni. kÃmadhÃtÃv alabdhavihÅnatvasaæbhavÃt. strÅpuru«endriyÃdÅnÃæ pÆrvavad vyabhicÃro vaktavya÷. evaæ ÓrotraghrÃïajihvendriyair iti. ya÷ Órotrendriyeïa. so 'vaÓyaæ paæcabhir upek«ÃjÅvitamana÷kÃyais tena cety evaæ sarvaæ neyaæ.

#<saumanasyÅ ca.>#

(#<Abhidh-k-vy 120>#)
kiæ. paæcabhir [Tib. 109a] avaÓyaæ samanvÃgata ity adhik­taæ. cak«urÃdi«v eva saumanasyaæ kasmÃn na prak«iptaæ. anyasthÃnapÃÂhÃt. tathà hy ÃdiÓabdena prak«epa Ãkula÷ syÃt. dvitÅyadhyÃnajas t­tÅyÃlÃbhÅ katamena sukhendriyeïa samanvÃgata iti. sukhendriyaæ kÃmadhÃtau paæcavij¤ÃnakÃyikaæ. prathame ca dhyÃne trivij¤ÃnakÃyikam asti. t­tÅye tu dhyÃne mÃnasaæ. ato dvitÅyadhyÃnajo nÃdhareïa sukhendriyeïa samanvÃgata÷. tasya bhÆmisaæcÃreïa tyaktatvÃt. na ­tÅyadhyÃnabhÆmikena tasyÃlÃbhitvÃd iti matvà codayati. katamena sukhendriyeïa samanvÃgata iti. Ãha. kli«Âena t­tÅyadhyÃnabhÆmikeneti. sarve hy adharabhÆmyupapannÃ÷ sattvà uparibhÆmikenÃprahÅïena kli«Âena samanvÃgatà iti siddhÃnta÷. Óe«endriyavyabhicÃra÷ pÆrvavad vaktavya÷.

#<du÷khÅ tu saptabhir>#

iti. kÃmadhÃtÆpapanno hy e«a. tasmÃd avaÓyaæ kÃyendriyeïa caturbhiÓ ca vedanendriyair iti. daurmanasyavarjyai÷. tadvÅtarÃgÃvasthÃyÃæ daurmanasyaæ vyabhicarati. manojÅvitendriye ca sta÷. ity avaÓyaæ saptabhir indriyai÷ samanvÃgata÷. Óe«endriyavyabhicÃras tu pÆrvavad vÃcya÷.

#<strÅndriyÃdimÃn
a«ÂÃdibhir>#

iti. strÅpuru«adaurmanasyaÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤endriyavÃn ity artha÷. jÅvitamana÷sukhadu÷khasaumanasyopek«endriyÃïÃm uktatvÃt. Ãj¤ÃtÃvÅndriyÃdÅnÃæ ca trayÃïÃæ vak«yamÃïatvÃt. [Tib. 109b] e«Ãm evëÂÃnÃm indriyÃïÃæ grahaïaæ bhavati. ya÷ strÅndriyeïa samanvÃgata iti. sa kÃmadhÃtÆpapanna eva strÅndriyavattvÃt. ata÷ so 'vaÓyam a«ÂÃbhir indriyai÷ samanvÃgata÷. katamair ity Ãha. taiÓ ca saptabhi÷ strÅndriyeïa ceti. kÃyajÅvitamanobhiÓ caturbhiÓ ca vedanendriyair iti saptabhi÷ strÅndriyeïa cëÂamena. Óe«air aniyama÷. yathoktaæ cak«urÃdÅnÃæ vaikalyasaæbhavÃd ityÃdibhi÷ kÃraïai÷. strÅndriyavat puru«endriyavÃn api vaktavya÷. daurmanasyavÃn api kÃmopapanna÷ kÃmavÅtarÃga iti tathaiva tai÷ saptabhir daurmanasyena ca. ÓraddhÃvÃn api traidhÃtuka÷ sattva iti tai÷ paæcabhi÷ ÓraddhÃdibhir avinÃbhÃvibhir upek«ÃjÅvitamanobhiÓ ca samanvÃgata÷. Óe«air aniyama÷ pÆrvavat. yathà ÓraddhÃvÃn evaæ yÃvat praj¤ÃvÃn. Ãj¤Ãte indriyam Ãj¤Ãtendriyam iti. Ãj¤Ãta eva indriyaæ Ãj¤Ãtendriyaæ. niravaÓe«Ãj¤Ãta indriyam ity artha÷. Ãj¤endriyam api hi Ãj¤Ãta indriyaæ na tu niravaÓe«e sÃvaÓe«atvÃt praheyasya. atha và padaikadeÓagrahaïena Ãj¤ÃtÃvÅ pudgala Ãj¤Ãta ity ucyate. tasyendriyaæ Ãj¤Ãtendriyam iti. ya Ãj¤endriyeïa so 'vaÓyam ekÃdaÓabhir iti. Ãj¤endriyavÃn phalastha÷ (#<Abhidh-k-vy 121>#) Óaik«a÷ tri«v api dhÃtu«u bhavati. sa caturthadhyÃnÃrÆpyopapanna÷ kathaæ sukhasaumanasyendriyÃbhyÃæ samanvÃgata÷. [Tib. 110a] yasmÃd Ãrya÷ kÃmavairÃgye 'vaÓyaæ saumanasyendriyaæ pratilabhate. dvitÅyadhyÃnavairÃgye ca sukhendriyaæ. te ca bhÆmisaæcÃre 'pi na tyajyete. tathà hi vak«yati.

#<bhÆmisaæcÃrahÃnibhyÃæ dhyÃnÃptaæ tyajyate Óubhaæ
tathÃrÆpyÃptam. Ãryaæ tu phalÃptyuttaptihÃnibhir>#

iti. phalaprÃptÅndriyottÃpane 'pi yady api te pratipannakamÃrgam­dvindriyamÃrgasaæg­hÅte tyajyete. tathÃpy apare phalasthatÅk«ïendriyamÃrgasvabhÃve labhyete. tasmÃt tÃbhyÃæ sukhasaumanasyÃbhyÃæ bhÆmisaæcÃre 'pi aparityaktÃbhyÃæ caturthadhyÃnÃrÆpyopapanno 'pi Ãrya÷ samanvÃgata eva bhavati. Óe«ai÷ pÆrvavad aniyama÷.

#<Ãj¤ÃsyÃmÅndriyopetas trayodaÓabhir anvita.>#

iti vistara÷. Ãj¤ÃsyÃmÅndriyasamanvÃgata÷ kÃmÃvacara÷ sattva÷ kÃmadhÃtÃv evÃj¤ÃsyÃmÅndriyotpÃdanÃt.

#<asaævegÃd iha vidhà tatra ni«Âheti vÃcanÃd>#

iti. tasmÃd avaÓyaæ kÃyendriyam asyÃsti. catasro vedanà daurmanasyavarjyÃ÷ tasya vÅtarÃgÃvasthÃyÃæ vyabhicÃrÃt. tatrÃvaÓyam iti vartate. trayodaÓabhir ebhir indriyair avaÓyam eva samanvÃgata ity avadhÃryate. na tu trayodaÓabhir eveti. Óe«air aniyama÷. andhÃdi«v api darÓanamÃrgasaæbhavÃt. strÅpuru«endriyayor vaikalye kathaæ darÓanamÃrgotpatti÷. strÅpuru«endriyaviyuktavikalÃnÃæ hi saævaraphalaprÃptivairÃgyÃïi [Tib. 110b] na santÅti. kecit tÃvad Ãhu÷. pratilabdhasaævarÃïÃæ phalaprÃptir bhavati. dvivyaæjanodayÃd dhi prÃtimok«asamvaratyÃgo bhavati. na tadvaikalyÃt. kramamaraïÃd và strÅpuru«endriye nirodhe 'py abhyastanirvedhabhÃgÅyasya darÓanamÃrgotpattir bhavati. apare punar Ãhu÷. pudgalasÃmÃnyam ihÃdhikriyate. naikatraivendriyair ÃvaÓyakasamanvÃgamavyabhicÃrÃv ucyete. katham.

#<upek«ÃjÅvitamanoyukto 'vaÓyaæ trayÃnvita>#

iti yÃvat. upek«ÃsamanvÃgata÷ pudgala÷ kÃmadhÃtÆpapanno và yÃvad bhavÃgropapanno và sarvo 'sÃv avaÓyaæ trayeïa samanvÃgata÷. cak«urÃdivyabhicÃras tu saæbhavato na sarvatra. kaÓcid eva hi rÆpibhir indriyair asamanvÃgato ya ÃrÆpyadhÃtÆpapanna÷. na tu yo rÆpadhÃtÆpapanna÷. vistareïa yÃvat kaÓcid eva ÓraddhÃdibhir asamanvÃgato ya÷ samucchinnakuÓalamÆla÷. na tu sa eva ÃrÆpyadhÃtÆpapanna÷. tasthehÃpi yÃvÃn Ãj¤ÃsyÃmÅndriyopeta÷ sarvo 'sÃv ebhir yathoktais trayodaÓabhir indriyair avaÓyaæ samanvÃgata÷. vyabhicÃras tu saæbhavata÷ (#<Abhidh-k-vy 122>#) kasyacid eva. tathà hi kasyacic cak«urindriyeïÃsamanvÃgamo yo 'ndha÷. kasyacic chrotrendriyeïa yo badhira÷. evaæ ghrÃïÃdibhi÷. yÃvat kasyacit strÅndriyeïa ya÷ puru«a÷. kasyacit puru«endriyeïa yà strÅ. kasyacid daurmanasyena yo vÅtarÃga÷. ity evam evÃvagantavyaæ.

(II.21) #<sarvÃlpair ni÷Óubho '«ÂÃbhir>#

iti eka÷ pudgala÷. sarvebhyo 'lpair [Tib. 111a] ya÷ samanvÃgata÷. sa kiyadbhir alpai÷ samanvÃgata ity Ãha. ni÷Óubho ya÷ samucchinnakuÓalamÆla÷. sa ca kÃmadhÃtÃv eva.

#<cchinatti strÅ pumÃn d­«Âicarita>#

iti. kÃmavairÃgyaæ cÃtra na saæbhavati. tasmÃd asya paæcÃpi vedanendriyÃïi santi. kÃyendriyaæ ca jÅvitamanasÅ ca sta eva sarvatra. cak«urÃdÅni tu na santi. kramamaraïÃvasthÃyÃæ andhatvÃdyavasthÃyÃæ ca te«Ãm abhÃvÃt. vcdayata iti k­tveti kartari kvip. vedanaæ và vid iti bhÃvasÃdhana auïÃdika÷ kvip. j¤Ãpakaæ darÓayati. yathà saæpadanaæ saæpad iti.

#<tathÃrÆpya>#

iti saækhyÃmÃtraæ tathÃÓabdena saæbadhyate. ekÃntakuÓalatvÃt ÓraddhÃdÅni Óubhagrahaïena g­hyanta iti. ÓubhÃny eva nÃkuÓalÃvyÃk­tÃni yÃni tÃni ÓubhÃnÅty artha÷. Ãj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅnÃm api grahaïaprasaæga iti. tÃny api ekÃntakuÓalÃni. tasmÃt tadgrahaïaprasaæga iti. na. a«ÂÃdhikÃrÃd iti.

#<ni÷Óubho '«ÂÃbhir>#

ity etasmÃt.

#<upek«Ãyurmana÷Óubhair>#

a«ÂÃbhir ity Ãj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅnÃæ nirÃsa÷ k­to bhavati. a«ÂaÓabdena k­tÃvadhitvÃt. bÃlÃdhikÃrÃc ceti. bÃlo 'trÃdhikriyate.

#<bÃlas tathÃrÆpya>#

iti vacanÃt. [Tib. 111b] Ãj¤ÃsyÃmÅndriyÃdyabhÃve ca p­thagjano bhavati. p­thagjanatvaæ katamat. ÃryadharmÃïÃm alÃbha iti vacanÃt. tasmÃt te«v anÃsrave«u aprasaæga iti.

(II.22) dvivyaæjano ya÷ samagrendriya iti. dvivyaæjano 'pi hi samagracak«urÃdika÷. evam ekÃnnaviæÓatyà samanvÃgato nÃnyathÃ. Ãj¤ÃtÃvÅndriyaæ dvayoÓ cÃnyatarad iti. rÃgitvÃd Ãj¤ÃtÃvÅndriyaæ ekÃntena varjayitavyaæ. Ãryasya cÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃj¤endriyÃbhyÃm avaÓyaæ paryÃyeïa samanvÃgamÃt. yadÃj¤ÃsyÃmÅndriyaæ. na tadÃj¤endriyaæ. yadÃj¤endriyaæ. na tadÃj¤ÃsyÃmÅndriyaæ. (#<Abhidh-k-vy 123>#) ukta indriyÃïÃæ dhÃtuprabhedaprasaægenÃgatÃnÃæ vistareïa prabhcda iti. a«ÂÃdaÓÃnÃæ dhÃtÆnÃæ katÅndriyaæ kati nendriyam iti dhÃtuprabhedaprasaægena.

#<dharmÃrdham indriyaæ ye ca dvÃdaÓÃdhyÃtmikÃ÷ sm­tÃ>#

iti. indriyÃïi ÃgatÃni. te«Ãæ prabheda÷

#<amalaæ trayam>#

ity evamÃdivistareïokta÷.

(II.23) kim ete saæsk­tà dharmà iti. ye te skandhadhÃtvÃyatanatvenÃbhihitÃ÷ pÆrvaæ. yathà bhinnalak«aïà iti. rÆpyate iti rÆpaæ. anubhavo vedanÃ. nimittodgrahaïaæ saæj¤etyÃdi. saæsk­tagrahaïam utpattimattvÃt. utÃho niyatasahotpÃdà api. kecit santÅti. santi hi kecit sahotpÃdà na tu niyatasahotpÃdÃ÷. yathà cak«urÃdisahotpÃdÃ÷. tadvij¤ÃnÃdaya÷ cak«urÃdÅnÃæ sabhÃgatatsabhÃgabhÃvÃt. tasmÃd evaæ p­cchati. sarva ime dharmÃ÷ [Tib. 112a] paæca bhavaætÅti. paæcavastukanayena evaæ sarvadharmasaægraho vyavasthÃpyate. rÆpÃdikalÃpamukhena dharmanirdeÓa÷. sukhapratipattyarthaæ. tatrÃsaæsk­taæ naivotpadyata iti. na tat prati sahotpÃdaniyamaÓ cintyate. sarvasÆk«mo rÆpasaæghÃta÷ paramÃïur iti. saæghÃtaparamÃïur na dravyaparamÃïu÷. yatra hi pÆrvaparabhÃgo nÃsti. tat sarvarÆpÃpacitaæ dravyaæ dravyaparamÃïur itÅ«yate. tasmÃd viÓina«Âi saæghÃta÷ paramÃïur iti.

#<kÃme '«Âadravyako 'Óabda>#

iti. kÃmadhÃtau yadà Óabdo 'tra notpadyate. tadà niyatam a«Âadravyaka eva bhavati nÃto nyÆnadravyaka÷.

#<aparendriya>#

iti. aparam indriyam asminn ity aparendriya÷. cak«urÃdimÃn ity artha÷. yatra hi cak«u÷ ÓrotrÃdi và tatra kÃyendriyeïa bhavitavyaæ tatpratibaddhav­ttitvÃc cak«urÃdÅnÃæ. saÓabdÃ÷ punar ete paramÃïava ity a«ÂadravyakÃdaya÷ saæghÃtaparamÃïava÷ saÓabdà utpadyamÃnà yathÃkramaæ nava daÓaikÃdaÓadravyakà utpadyante. yo '«Âadravyaka÷. sa navadravyaka÷. yo navadravyaka÷. sa daÓadravyaka÷. yo daÓadravyaka÷. sa ekÃdaÓadravyaka iti. asti hÅndriyavinirbhÃgÅ Óabdo 'pÅti. indriyÃd vinirbhaktuæ yo na Óakyate. sa indriyÃvinirbhÃgÅ Óabda÷. indriyÃp­thagvartÅty artha÷. avinirbhogÅti kecid bhuji paÂhanti.

katham avinirbhÃge bhÆtÃnÃæ kaÓcid eva saæghÃta÷ kaÂhina ityÃdi. kaÂhina÷ p­thivÅdhÃtu÷. dravo [Tib. 112b] 'bdhÃtu÷. u«ïas tejodhÃtu÷. samudÅraïà (#<Abhidh-k-vy 124>#) vÃyudhÃtu÷. tulyabhÆtasadbhÃvÃt tulyarÆpais tatsaæghÃtair bhavitavyam ity abhiprÃya÷. yad yatra paÂutamam iti vistara÷. yad dravyaæ p­thivyÃdilak«aïaæ. yatra saæghÃte paÂutamaæ sphuÂatamaæ prabhÃvata÷ Óaktito na tu dravyata÷ udbhÆtam utpannaæ. tasya tatropalabdhi÷. tasya dravyasya tatra saæghÃta upalabdhir grahaïaæ. sÆcÅtÆlÅkulÃpasparÓavat. tatra sÆcyo lohamayya÷ pratÅtà loke. tÆlyo vÅraïÃdipu«pamÆladaï¬Ã÷. yÃ÷ siækà iti prÃk­tapratÅtÃ÷. tÃsÃæ sÆcÅnÃæ tÆlÅnÃæ ca kalÃpa÷. tasya sparÓa÷ sÆcÅtÆlÅkalÃpasparÓa÷. tasya copalabdhi÷. tasya paÂutamasya prabhÃvata udbhÆtasya bhÆtasyeti. tatra tasyeveti. anena lak«aïena vati÷. etad uktaæ bhavati. yathà tulye 'pi sÆcÅnÃæ tÆlÅnÃæ kalÃpasadbhÃve tÅk«ïatvÃt sÆcÅnÃm eva sparÓo vyaktam upalabhyate. na tÆlÅnÃm atÅk«ïatvÃt. tathà kvacid eva saæghÃte këÂhÃdike kaÂhinam upalabhyate. kvacid drava÷ pÃnÅye. kvacid u«ïo 'gnau. kvacit samudÅraïà vÃyau. na ca tatratatra saæghÃte catvÃri mahÃbhÆtÃni na santi. saktulavaïacÆrïarasavac ca. saktucÆrïÃnÃæ lavaïacÆrïÃnÃæ ca yathà rasasyopalabdhi÷. lavaïacÆrïarasa eva vyaktam upalabhyate. na tu saktucÆrïarasa÷. tadvad ihÃpÅti. saægrahadh­tipaktivyÆhanÃd iti. saægrahakarmaïÃbdhÃtor astitvaæ gamyate këÂhÃdike. anyathà pÃæsumu«Âivat tad viÓÅryate. yadi tatrÃbdhÃtur na syÃt. dh­tikarmaïÃpsu nauprabh­tÅnÃæ [Tib. 113a] p­thivÅdhÃtor astitvaæ gamyate. paktikarmaïà tejodhÃtor astitvaæ gamyate. yadi hi tan na syÃt këÂhÃdikaæ na pÆtÅbhavet. vyÆhanakarmaïà vÃyudhÃtor astitvaæ gamyate. prasarpaïaæ hi tasya na syÃd v­ddhir và yadi vÃyudhÃtus tatra na syÃt. evam anyatrÃpi yojyaæ. pratyayalÃbhe ca satÅti vistara÷. pratyayÃnÃm agnyÃdÅnÃæ lÃbhe sati kaÂhinÃdÅnÃæ ca dravaïÃdibhÃvÃt. dravaïaghanatvÃdibhÃvÃt. tadyathÃgnibhÆte sati kkaÂhinasya lohasya dravaïaæ. tena j¤Ãyate lohe 'bdhÃtur astÅti. tathà dravasya ÓaityÃdipratyayalÃbhe kÃÂhinyaæ. tena j¤Ãyate p­thivÅdhÃtor atrÃstitvam iti. tathà kaÂhinasaæghar«Ãd au«ïyam upalabhyate. tena tejodhÃtor atrÃstitvaæ gamyate. iti evaæ saæbhavato 'nyatrÃpi yojyaæ. apsu ÓaityÃtiÓayÃd au«ïyaæ gamyate ity apara iti bhadantaÓrÅlÃta÷. yasmÃd Ãpa÷ ÓÅtÃ÷ ÓÅtatarÃ÷ ÓÅtatamÃÓ ca upalabhyante. tato j¤Ãyate tejasas tatrÃnyataratamotpatte÷ ÓaityÃtiÓaya÷. tena ca tatra tejo 'stÅti gamyate.

avyatibhede 'pÅti vistara÷. taæ matam ÃcÃryo dÆ«ayati. yathà na ca (#<Abhidh-k-vy 125>#) Óabdasya dravyÃntareïa vyatibhedo miÓrÅbhÃvo 'sti atiÓayaÓ ca bhavati svabhÃvabhedÃt paÂu÷ Óabda÷ paÂutara÷ paÂutama iti. evam ihÃpi bhavet. yathà ca vedanÃyà na kenacid dravyÃntareïa vyatibhedo bhavatÅti [Tib. 113b] svabhÃvabhedÃt tÃratamyenÃtiÓaya÷. tathehapÅti. nÃnena tejo'stitvaæ gamyate. tà eva hy Ãpa÷ kÃÓcic chÅtÃ÷ kÃÓcic chÅtatarÃ÷ kÃÓcic chÅtatamà iti. bÅjatas te«u te«Ãæ bhÃvo na svarÆpata ity apara iti sautrÃntikÃ÷. bÅjata÷ Óaktita÷ sÃmarthyata ity artha÷. na svarÆpato na dravyata ity artha÷. Óaktir eva hi nÃnÃvidhÃsti yayà yogibhir adhimok«aviÓe«eïa suvarïadhÃtÆ rÆpyadhÃtus tÃmradhÃtur ity evamÃdayo dhÃtava÷ kriyante. kasmÃd ity Ãha. saæty asmiæ dÃruskandhe vividhà dhÃtava iti vacanÃt. dhÃtuÓaktayo hi tatraivaæ bhagavatoktÃ÷. na hi tatrÃtibahÆnÃæ suvarïarÆpyÃdÅnÃæ svarÆpato 'vakÃÓo 'stÅti.

kathaæ vÃyau varïasadbhÃva iti vaibhëikÃn evaæ codayanti.

#<kÃme '«Âadravyaka>#

iti niyame kathaæ vÃyau varïo 'stÅti nirdhÃryate. na hi kathaæcit tatra varïa upalabhyate. ÓraddhÃnÅya e«o 'rtho nÃnumÃnÅya iti vaibhëikÃ÷. paramÃptair ayam ukto 'rtha iti pratyetavyo nÃrtho 'numÃnasÃdhya ity abhiprÃya÷. saæsargato gandhagrahaïÃd veti. asti vÃnumÃnam iti darÓayati. gandhavatà tu dravyeïa vÃyo÷ saæparkÃd gandha upalabhyate. sa ca gandho varïaæ na vyabhicarati. yatra hi gandha÷. tatra varïena bhavitavyam iti. atra ca sÃdhanavacanaæ. varïavÃn vÃyur gandhavattvÃj [Tib. 114a] jÃtipu«pavad iti.

rÆpadhÃtau gandharasayor abhÃva ukta iti.

#<vinà gandharasaghrÃïajihvÃvij¤ÃnadhÃtubhir>#

iti vacanÃt. tena tatratyÃ÷ paramÃïava÷ «aÂsaptëÂà dravyakà iti. tatratyÃs tatra bhavÃ÷. tatratyÃ÷ paramÃïava÷ saæghÃtaparamÃïavo 'dhik­tÃ÷. ya ihëÂadravyaka ukto nirindriyo 'Óabda÷. sa tatra sa¬dravyaka÷. yo navadravyaka÷ kÃyendriyÃ. sa saptadravyaka÷. yo dasadravyako 'parendriya÷. so '«Âadravyaka÷. saÓabdakÃ÷ punar ete saptëÂanavadravyakà ity avagantavyaæ. uktarÆpatvÃn na punar ucyanta iti. uktakalpatvÃn na puna÷ sÆtryanta ity artha÷.

kiæ punar atra dravyam eva dravyam iti vistara÷. mukhyav­ttyà yad dravyaæ yasya svalak«aïam asti. tad dravyaæ g­hyate. Ãhosvid Ãyatanaæ dravyam ity adhik­taæ. Ãyatanam api hi dravyam iti Óakyate vaktuæ sÃmÃnyaviÓe«alak«aïasadbhÃvÃt. kiæ cÃta÷. kaÓ cÃto do«a ity artha÷. yadi dravyam eva dravyaæ g­hyate. yadi rÆpaparyantalak«aïaæ p­thivyÃdiparamÃïudravyaæ (#<Abhidh-k-vy 126>#) g­hyate. atyalpam idam ucyate. a«Âadravyaka ityÃdi. saæsthÃnagurutvalaghutvaÓlak«ïatvakarkaÓatvaÓÅtajighatsÃpipÃsÃnÃæ saæbhavato dravyÃntarÃïÃæ kvacitkvacit sadbhÃvÃt. tathà ca sati yo '«Âadravyaka÷. sa navadravyako yÃvac caturdaÓadravyaka ity a«Âadravyakaniyamo bhidyate. evaæ navadravyakÃdi«u yojyaæ. evaærÆpadhÃtÃv [Tib. 114b] api «aÂsaptëÂadravyaniyamabhedo vaktavya÷. caturdravyako hi vaktavya iti. yasmÃd bhÆtÃny api p­thivyÃdÅni spra«ÂavyÃyatanaæ.

#<spra«Âavyaæ dvividham>#

iti vacanÃt. tasmÃt kÃme caturdravyako 'Óabda÷. rÆpaæ gandho rasa÷ spra«Âavyam iti. saÓabdas tu paæcadravyaka iti vaktavyaæ. yad ÃÓrayabhÆtam iti. p­thivyÃdÅni catvÃri. yad ÃÓrayibhÆtam iti. rÆpaæ gandho rasa÷ spra«ÂvyaikadeÓaÓ ca. tad evaæ saæsthÃnasya rÆpe 'ntarbhÃvÃt. gurutvÃdÅnÃæ ca spra«Âavya iti. nÃtyalpam idam ucyate. nÃpy atibahu. ÃÓrayabhÆtÃnÃæ spra«ÂavyÃyatanÃn ni÷k­«ya caturdhà nirdeÓÃt. evam api bhÆyÃnsÅti vistara÷. yad bhÆtacatu«kam ÃÓraya ekasyopÃdÃyarÆpasya nÅlasya pÅtasya vÃ. na tad evÃnyasyopÃdÃyarÆpasya gandhasya rasasya vÃÓraya÷. kiæ tarhi. anyad eva bhÆtacatu«kaæ tasyÃÓraya iti vaibhëikasiddhÃnta÷. tatra punar jÃtidravyam iti. bhÆtacatu«kajÃtir atra g­hyate. yà hy ekasya bhÆtacatu«kasya jÃti÷. tÃm anyÃni bhÆtacatu«kÃni nÃtikrÃmanti. evaæ vikalpena vaktum iti. kiæcid atra dravyam eva dravyaæ g­hyate yad ÃÓrayabhÆtaæ. kiæcid atrÃyatanadravyaæ g­hyate yad ÃÓrayibhÆtaæ. yac caitad ÃÓrayabhÆtaæ. taj jÃtyà g­hyata iti. chandato hi vÃcÃæ prav­tti÷. arthas tu parÅk«ya iti. chandata icchÃta÷ saæk«epavistaravidhÃnÃnuvidhÃyinyo vÃca÷ pravartante. arthas tu tÃsÃæ parÅk«ya÷. kim evaæ niyatasahotpÃdÃni [Tib. 115a] tÃni bhavanti. na bhavantÅti. yogÃcÃracittÃs tu saæghÃtÃvasthÃne bhÆtÃnÃæ bhautikÃnÃæ ca niyamaæ varïayanti. katham iti. ucyate. asti samudÃya ekabhautikas tadyathà Óu«ko m­tpiï¬a÷. asti dvibhautika÷ sa evÃrdra÷. asti tribhautika÷ sa evo«ïa÷. asti yÃvat sarvabhautika÷ sa evÃrdra u«ïaÓ ca m­tpiï¬o gamanÃvasthÃyÃm iti. upÃdÃyarÆpe 'pi yad upÃdÃyarÆpaæ yasmin samudÃye upalabhyate. tat tatrÃstÅti veditavyaæ. asti samudÃya ekopÃdÃyarÆpika÷. tadyathà prabhÃ. asti dvyupÃdÃyarÆpika÷. tadyathà saÓabdagandho vÃyu÷. tryupÃdÃyarÆpika÷. tadyathà dhÆma÷. tasya rÆpagandhaspra«ÂavyaviÓe«aprabhÃvitatvÃt. spra«ÂavyaviÓe«a÷ punar atra laghutvaæ veditavyaæ. caturupÃdÃyarÆpika÷. tadyathà gu¬apiï¬a÷. paæcopÃdÃyarÆpika÷. tadyathà sa eva saÓabda÷. ity evamÃdy api (#<Abhidh-k-vy 127>#) vaktavyaæ.

(II.24ab) Óe«ÃïÃæ vaktavya iti cittacaittÃnÃæ viprayuktÃnÃæ ca.

#<cittacaittÃ÷ sahÃvaÓyam>#

iti. na cittaæ caittair vinà utpadyate. nÃpi caittà vinà cittenety avadhÃryate. na tu sarvaæ cittaæ sarvacaittaniyatasahotpÃdaæ. nÃpi sarvacaittÃ÷ sarvacittaniyatasahotpÃdà iti.

[Tib. 115b] #<sarvaæ saæsk­talak«aïair>#

iti. saæsk­talak«aïair yad yuktaæ. tat sarvaæ tai÷ saæsk­talak«aïair jÃtyÃdibhir avaÓyaæ sahotpadyate. kiæ punas tad ity Ãha. yatkiæcid utpadyate rÆpaæ cittaæ caitasikÃÓ cittaviprayuktÃÓ ceti. pÆrvam eva hy asaæsk­taæ bahi«k­taæ. tatrÃsaæsk­taæ naivotpadyate iti vacanÃt. vikalpÃrtho vÃÓabda iti. kiæcit prÃptyà sahotpadyate yat sattvasaækhyÃtaæ. kiæcin na yad asattvasaækhyÃtam iti vikalpa÷. pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhayor yady api prÃptir asti na tu tÃv utpadyete iti na tayor grahaïaæ. sahotpÃdananiyamo hy ayam Ãrambha iti. asattvasaækhyÃtasya prÃptir nÃstÅti kim atra kÃraïaæ. sarvasattvasÃdhÃraïatvÃt. sahajayaiva ca prÃptyà prÃptyà prÃptimÃn sahotpadyate. na pÆrvapaÓcÃtkÃlajayety avagantavyaæ.

(II.24cd) gativi«aya iti. utpattivi«aya ity artha÷. mahÃbhÆmikà iti. mahattvaæ sarvacittabhavatvÃt.

(II.25) ime kileti. kilaÓabda÷ paramatadyotane. svamataæ tu chandÃdaya÷ sarvacetasi na bhavanti. tathà hy anenaivÃcÃryeïa paæcaskandhake likhitaæ. chanda÷ katama÷. abhiprete vastuni abhilëa÷. adhimok«a÷ katama÷. niÓcite vastuni tathaivÃvadhÃraïam ityÃdi. cetanà cittÃbhisaæskÃra iti. cittapraspanda÷ praspanda [Tib. 116a] iva praspanda ity artha÷. vi«ayanimittagrÃha iti. vi«ayaviÓe«arÆpagrÃha ity artha÷. sparÓa indriyavi«ayavij¤ÃnasaænipÃtajà sp­«Âir iti. indriyavi«ayavij¤ÃnÃnÃæ saænipÃtÃj jÃtà sp­«Âi÷. sp­«Âir iva sp­sÂi÷. yadyogÃd indriyavi«ayavi«ayavij¤ÃnÃny anyonyaæ sp­ÓantÅva sa sparÓa÷. dharmapravicaya iti. pravicinotÅti pravicaya÷. pravicÅyante và anena dharmà iti pravicaya÷. yena saækÅrïà iva dharmÃ÷ pu«pÃïÅva pravicÅyante uccÅyanta ity artha÷. ime sÃsravà ime 'nÃsravÃ÷. ime rÆpiïa÷ ime 'rÆpiïa iti. dharmÃïÃæ pravicaya÷ dharmapravicaya÷. pratÅtatvÃt praj¤eti vaktavye ÓlokabandhÃnuguïyena matir iti kÃrikÃyÃm uktaæ. sm­tir Ãlambanasaæpramo«a iti. yadyogÃd Ãlambanaæ na mano vismarati. tac cÃbhilapatÅva. sà sm­ti÷. manaskÃraÓ (#<Abhidh-k-vy 128>#) cetasa Ãbhoga iti. Ãlambane cetasa Ãvarjanam. avadhÃraïam ity artha÷. manasa÷ kÃro manaskÃra÷. mano và karoti ÃvarjayatÅti manaskÃra÷. adhimuktis tadÃlambanasya guïato 'vadhÃraïam. rucir ity anye. yathÃniÓcayaæ dhÃraïeti yogÃcÃracittÃ÷. samÃdhiÓ cittasyaikagrateti. agram Ãlambanam ity [Tib. 116b] eko 'rtha÷. yadyogÃc cittaæ prabandhena ekatrÃlambane vartate. sa samÃdhi÷. yadi samÃdhi÷ sarvacetasi bhavati. kim arthaæ dhyÃne«u yatna÷ kriyate. balavatsamÃdhini«pÃdanÃrthaæ.

katham ekasmiæÓ citte daÓÃnÃæ bhinnalak«aïÃnÃæ caittÃnÃm astitvaæ gamyata iti ata Ãha. sÆk«mo hi cittacaittÃnÃæ viÓe«a iti vistara÷. sa e«a viÓe«a÷ cittacaittÃnÃæ durlak«ya÷ prabandhe«v api tÃvat kiæ puna÷ k«aïe«u kÃlaparyantalak«aïe«u. rÆpiïÅnÃm api o«adhÅnÃæ mÆrtÃnÃm api kÃsÃæcit harÅtakÅprabh­tÅnÃæ bahurasÃnÃæ «a¬rasÃnÃm indriyagrÃhyà jihvendriyagrÃhyÃ÷ duravadhÃrà du÷paricchedà bhavanti. kiæ puna÷ ye dharmà amÆrtà buddhigrÃhyà manovij¤ÃnamÃtragrÃhyÃ÷. tasmÃd Ãptopadi«Âà iti k­tvà tathaiva te pratipattavyà ity abhiprÃya÷.

(II.26) Óraddhà cetasa÷ prasÃda iti. kleÓopakleÓakalu«itaæ ceta÷ ÓraddhÃyogÃt prasÅdati. udakaprasÃdakamaïiyogÃd ivodakaæ. satyaratnakarmaphalÃbhisaæpratyaya ity apare iti. ÃkÃreïa ÓraddhÃnirdeÓa÷. satye«u catur«u ratne«u ca tri«u karmasu ca ÓubhÃÓubhe«u tatphale«u ca i«ÂÃni«Âe«u saæty evaitÃnÅty abhisaæpratyayo 'bhisaæpratipatti÷ Óraddheti. apramÃda÷ kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ bhÃvaneti. bhÃvanà nÃma kuÓalÃnÃæ [Tib. 117a] pratilambhani«evaïasvabhÃvÃ.

#<pratilambhani«evÃkhye Óubhasaæsk­tabhÃvane>#

iti vacanÃt sà katham apramÃdo nÃma caitasiko bhavi«yati. yasmin sati sà pratilambhani«evaïabhÃvanà bhavati. so 'pramÃda÷ tÃtparyalak«aïa÷. ata Ãha. yà te«u avahitateti. tad evaæ sati bhÃvanÃhetÃv ayaæ bhÃvanopacÃra÷ k­ta iti. cetasa Ãrak«eti. ya÷ sÃækleÓikebhyaÓ cittam Ãrak«ate. so 'pramÃda iti. cittakarmaïyateti. yadyogÃc cittaæ karmaïyaæ bhavati. sà cittakarmaïyatà cittalÃghavam ity artha÷. nanu ca sÆtre kÃyapraÓrabdhir apy ukteti. kaÓ ca paryÃyo yat praÓrabdhisaæbodhyaægadvayaæ bhavati. asti kÃyapraÓrabdhir asti cittapraÓrabdhi÷. tatra yÃpi kÃyapraÓrabdhi÷. tad api praÓrabdhisaæbodhyaægam abhij¤Ãyai saæbhodhaye nirvÃïÃya saævartate. yÃpi cittapraÓrabdhi÷. tad api praÓrabdhisaæbodhyaægam abhij¤Ãyai saæbodhaye nirvÃïÃya saævartata (#<Abhidh-k-vy 129>#) iti. katham iyam ekaivocyate. praÓrabdhiÓ cittakarmaïyateti. sà tu yathà kÃyikÅ vedaneti. yathà cetasy api vedanà paramÃïusaæcayÃtmakendriyÃÓrayatvÃt kÃyikÅty ucyate tatheyam api praÓrabdhir avagantavyÃ. kathaæ sà bodhyaæge«u yok«yata iti asamÃhitatvÃt paæcÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ p­cchati. tatra tarhÅti vistara÷. [Tib. 117b] tatra sÆtre kÃyavaiÓÃradyam eva kÃyakarmaïyatà bhÆtaviÓe«alak«aïà prÅtyadhyÃk­tÃ. prÅtamanasa÷ kÃra÷ praÓrabhyata iti vacanÃt. kathaæ sà bodhyaægam iti. p­thakkalÃpatvÃt sÃsravatvÃc ca na yujyata ity abhiprÃya÷. prÅti÷ prÅtisthÃnÅyÃÓ ca dharmÃ÷ prÅtisaæbodhyaægam iti vistara÷. tÅrthikÃ÷ kila bhagavacchrÃvakÃn evam Ãhu÷. Óramaïo bhavanto gautama evam Ãha. evaæ yÆyaæ bhik«ava÷ paæca nivaraïÃni prahÃya cetasa upakleÓakarÃïi praj¤ÃdaurbalyakarÃïi sapta bodhyaægÃni bhÃvayateti. vayam apy evaæ brÆma÷. tatrÃsmÃkam Óramaïasya ca gautamasya ko viÓe«o dharmadeÓanÃyÃ÷. tebhyo bhagavatà etad upadi«Âaæ. paæca santi daÓa bhavanti. daÓa santi paæca vyavasthÃpyante. pratigha÷ pratighanimittaæ ca navÃghÃtavastÆni vyÃpÃdanivaraïam uktaæ bhagavatÃ. tadÃnukÆlyÃt. tathà sapta santi caturdaÓa bhavanti. caturdaÓa santi sapta vyavasthÃpyante. prÅti÷ prÅtinimittaæ cety anena bhedena. tadÃnukÆlyÃd iti. na ca saækalpavyÃyÃmau praj¤ÃsvabhÃvÃv iti. tayor yathÃkramaæ vitarkavÅryasvabhÃvatvÃt. na tau praj¤ÃsvabhÃvau. yadà ca triskandho mÃrga÷ kriyate ÓÅlaskandha÷ samÃdhiskandha÷ praj¤Ãskandha iti. tatra praj¤ÃskandhanirdeÓa uktaæ. praj¤Ãskandha÷ katama÷. samyagd­«Âi÷ samyaksaækalpa÷ samyagvyÃyÃma iti. upek«Ã [Tib. 118a] cittasamateti. yadyogÃc cittaæ samam anÃbhoge vartate. sopek«Ã saæskÃropek«Ã nÃma. trividhà hi upek«Ã. vedanopek«Ã saæskÃropek«Ã
apramÃïopek«Ã ceti.

nanu coktaæ durj¤Ãna e«Ãæ viÓe«a iti. sÆk«mo hi cittacaittÃnÃæ viÓe«a÷. sa e«a du÷pariccheda÷ pravÃhe«v api tÃvad ityÃdi vacanÃt. du÷khena j¤Ãyate durj¤Ãna÷. asti hi nÃma durj¤Ãnam api j¤Ãyate. yad aviruddhaæ ekasmiæÓ cittak«aïe dharmÃntareïa sparÓÃdinÃ. idaæ tu khalu atidurj¤Ãnaæ yad virodhe 'py avirodha iti. ÃbhoganÃbhogayor ekasmiæÓ cittak«aïe avirodho vyavasthÃpyata iti vÃkyaÓe«a÷. na hi viruddhayo÷ sukhadu÷khayor ekasmiæÓ cittak«aïe bhÃvo d­«Âa iti. anyatrÃbhoga iti. anyatrÃlambane Ãbhogo 'nyatrÃnÃbhoga ity avirodha÷. evaæjÃtÅyakam atrÃnyad apy ÃyÃsyatÅti. virodhajÃtÅyaæ yathà vitarkavicÃrau. tayor hi lak«aïaæ cittaudÃrikatà vitarka÷. cittasÆk«matà vicÃra iti.

(#<Abhidh-k-vy 130>#)
#<vitarkavicÃraudÃryasÆk«mate>#

iti vacanÃt. tayos tu ekatra citte virodha iti vak«yate. yas tasya naya÷. so 'syapÅti. paryÃyeïÃnayor v­ttir ity abhiprÃya÷. hrÅr apatrÃpyaæ ca paÓcÃd vak«yate iti.

#<ahrÅr agurutÃvadye bhayadarÓitvam atrapety>#

atra viparyayagrahaïÃt. sa tu praj¤Ãtmaka iti. sa tv amoha÷ praj¤ÃsvabhÃva÷. praj¤Ã ca [Tib. 118b] mahÃbhÆmiketi.

#<mati÷ sm­tir>#

iti vacanÃt. nÃsau kuÓalamahÃbhÆmika evocyate. kiæ tarhi. akuÓalÃdibhÆmiko 'pÅti. aviheÂhaneti. yadyogÃt paro na viheÂhyate. sÃvihiæsà vihiæsÃpratipak«a÷ caitasika÷. cetaso 'bhyutsÃha iti. kuÓalakriyÃyÃæ yaÓ cetaso 'bhyutsÃha÷. tad vÅryaæ. yas tv akuÓalÃdikriyÃyÃæ cetaso 'bhyutsÃha÷. naitad vÅryaæ. kausÅdyam eva tat. pravacane paÂhyate. sÅdanÃtmakatvÃt. tathà hy uktaæ bhagavatÃ. ito bÃhyakÃnÃæ yad vÅryaæ kausÅdyam eva tad iti.

(II.27ab) moho nÃmÃvidyeti.

#<vidyÃvipak«o dharmo 'nyo 'vidyeti.>#

paÓcÃd vyÃkhyÃyate. bhÃvanÃvipak«o dharma iti. bhÃvanÃyà abhÃvamÃtrapratipattir mà bhÆd iti bhÃvanÃvipak«a ity Ãha. evaæ kauÓÅdyÃdi«v api vyÃkhyeyaæ. kÃyagurutÃcittaguruteti. praÓrabdhipratipak«o dharma÷. yathà kÃyikÅ vedaneti. yathà vedanà rÆpÅndriyÃÓrayatvÃt caitasiky api kÃyikÅti vyÃkhyÃtÃ. tathà kÃyikaæ styÃnaæ. paæcavij¤ÃnakÃyasaæprayuktaæ styÃnaæ kÃyikam ity ucyate. auddhatyaæ cetaso 'vyupaÓama iti. n­tyagÅtÃdiÓ­ægÃrave«ÃlaækÃrakÃdyauddhatyasaæniÓrayadÃnakarmakaÓ caitasiko dharma÷.

na cÃtra styÃnaæ paÂhyate ity abhidharme. prÃptij¤o devÃnÃæ priyo na tv i«Âij¤a [Tib. 119a] iti. pÃÂhaprÃmÃïyamÃtreïa daÓa kleÓamahÃbhÆmikÃ÷ prÃptà ity etÃm eva prÃptiæ jÃnÅte devÃnÃæ priyo na tv ÃcÃryÃïÃm i«Âim icchÃæ jÃnÅte. ko 'yaæ devÃnÃæ priyo nÃma. rjukajÃtÅyo devÃnÃæ priya ity eke vyÃcak«ate. aÓaÂho hi devÃnÃæ priyo bhavati. mÆrkho devÃnÃæ priya ity apare.

#<yo hÅÓvarÃïÃm i«Âa÷ sa na tìanena Óik«ata>#

iti mÆrkho bhavatÅti. yathaivÃmoha iti. yathaivamoha÷ kuÓalamÆlaæ praj¤ÃsvabhÃvatvÃn mahÃbhÆmika iti vyavasthÃpito na kuÓalamahÃbhÆmika evety avadhÃryate. tataÓ ca kuÓalamahÃbhÆmike«u na paÂhita÷. tathà mu«itasm­tyÃdayo (#<Abhidh-k-vy 131>#) 'pi paæca mahÃbhÆmikatvÃt na kleÓamahÃbhÆmikà evety avadhÃryante. tataÓ ca ime na kleÓamahÃbhÆmikamadhye paÂhyante. katham ity Ãha. sm­tir eva hi kli«Âà mu«itasm­titÃ. samÃdhir eva kli«Âo vik«epa ity evamÃdÅti. ÃdiÓabdena praj¤aiva kli«Âà asaæprajanyaæ. manaskÃra eva kli«Âo 'yoniÓomanaskÃra÷. adhimuktir eva kli«Âà mithyÃdhimok«a iti darÓayati.

ata evocyata iti vistara÷. yata evaæ sm­tyÃdayo mu«itasm­titÃdayo vyavasthÃpyante. naitadvyatiriktÃ. ata evocyate catu«koÂika iti. ye mahÃbhÆmikÃ÷ kleÓamahÃbhÆmikà api ta iti kÃkvÃp­cchati. catu«koÂikÃ÷. syur mahÃbhÆmikÃ÷ na kleÓamahÃbhÆmikÃ÷. [Tib. 119b] syu÷ kleÓamahÃbhÆmikà na mahÃbhÆmikÃ÷. syur mahÃbhÆmikÃÓ ca kleÓamahÃbhÆmikÃÓ ca. syur naiva mahÃbhÆmikà na kleÓamahÃbhÆmikÃ÷. t­tÅyà sm­tyÃdaya iti. ye mu«itasm­tyÃdaya÷ paæca yathoktÃ÷. ete hi mahÃbhÆmikÃ÷ kleÓamahÃbhÆmikÃÓ ca. caturthÅ etÃn ÃkÃrÃæ sthÃpayitveti. uktanirmuktà dharmÃ÷ kuÓalamahÃbhÆmikÃdayaÓ caitasikà rÆpÃdayaÓ cÃnya iti. te«Ãm anyathà catu«koÂika iti. dvitÅyÃyÃæ koÂyÃæ vik«epa÷ prak«eptavya÷. na tu t­tÅyÃyÃm. ata evaæ vaktavyaæ. prathamà koÂi÷ pÆrvavat. dvitÅyà ÃÓraddhyaæ kausÅdyaæ avidyà auddhatyaæ pramÃdo vik«epaÓ ca. t­tÅyà sm­tyÃdayaÓ catvÃra÷. mu«itÃsm­tyasaæprajanyÃyoniÓomanaskÃramithyÃdhimok«Ã ity artha÷. caturthÅ pÆrvavat. yat tÆktaæ na cÃtra styÃnaæ paÂhyata iti. tÃn pratibravÅti. styÃnaæ punar i«yata iti vistara÷. tasyÃpÃÂhe kasyÃparÃdha iti. kim asya styÃnasya apÃÂhe mamÃparÃdha÷. kim ÃbhidhÃrmikasyeti. abhidharmakÃrasyÃyam aparÃdho na mamety abhiprÃya÷. styÃnasya sarvakleÓasaæyogitvenÃbhimatatvÃt. evaæ tv Ãhur iti. tatra ÓÃstre styÃnasyÃpÃÂhe kÃraïam Ãhur ÃbhidhÃrmikÃ÷. k«iprataraæ kileti. [Tib. 120a] kilaÓabdo 'saæbhÃvanÃyÃæ. kathaæ hi nÃma kli«Âo dharma÷ Óuklasya samÃdher anuguïo bhavi«yati. layauddhatye hi samÃdhiparipaæthinÅ. tat kathaæ paripaæthy evÃnuguïe. na hy ete jÃtu sahacari«ïutÃæ jahÅta iti. na hy ete styÃnauddhatye kadÃcit sahacaradharmatÃæ tyajata ity artha÷. tathÃpi yad yasyÃdhimÃtram iti. evam api ca styÃnam auddhatyaæ và yasya pudgalasyÃdhimÃtraæ. sa pudgalas taccarita÷ styÃnacarita auddhatyacÃrito vÃvagantavya÷. kvacid dhi kalÃpe kaÓcid dharma udbhÆto bhavatÅti. nÃnyatreti kuÓalÃdi«u.

(II.27cd) #<akuÓale tv ÃhrÅkyam anapatrape>#ti.

(#<Abhidh-k-vy 132>#)
tuÓabdo viÓe«aïe avadhÃraïe vÃ. akuÓala eveti.

(II.28) #<parÅttakleÓabhÆmikÃ>#

iti. parÅtto 'lpaka÷. ko 'sau. avidyÃmÃtraæ. avidyaiva kevalety artha÷. tenÃvidyÃmÃtreïeti. nÃnyena rÃgÃdinà kleÓena. bhÃvanÃheyeneti. na darÓanaheyena. manobhÆmikenaiveti. na paæcavij¤ÃnakÃyikena. yasmÃd ime krodhÃdaya upakleÓà manobhÆmikà eva bhavanti. ato mana÷saæprayogÃt parÅttakleÓabhÆmikà ucyante. rÃgÃdikalÃpe hy avaÓyam avidyayà bhavitavyam iti na parÅtto rÃgÃdika÷. tad evaæ ye sarvatra caitasike. te mahÃbhÆmikÃ. ye kuÓala eva. te kuÓalamahÃbhÆmikÃ÷. [Tib. 120b] ye kli«Âe niv­te cÃkuÓale ca. te kleÓamahÃbhÆmikÃ÷. yo tv akuÓala eva. te 'kuÓalamahÃbhÆmikÃ÷. ye parÅttakleÓasaæprayukte cetasi. te parÅttakleÓabhÆmikÃ÷. e«Ãæ tu nirdeÓa upakleÓe«u kari«yata iti. anuÓayanirdeÓe.

(II.29-31) anye 'pi cÃniyatà iti. ye kadÃcit kuÓale kadÃcid akuÓale kadÃcid avyÃk­te cetasi bhavaæti. middhÃdaya iti. ÃdiÓabdenÃrativij­æbhikÃtandrÅbhakte 'samatÃdaya upakleÓÃ÷ kleÓÃÓ ca rÃgÃdÃyo 'py aniyatatvena g­hyante. na hy ete rÃgÃdaya÷ paæcÃnÃæ prakÃrÃïÃm anyatamasmiæ niyatà bhavanti. na mahÃbhÆmikÃs sarvatra cetasy abhÃvÃt. na kuÓalamahÃbhÆmikÃ÷ kuÓalatvayogÃt. na kleÓamahÃbhÆmikÃ÷ sarvatra kli«Âe tadabhÃvÃt. na hi sapratighe cetasi rÃgo bhavati sarÃge ca cetasi pratigha÷. iti evam anye 'pi kleÓà vaktavyÃ÷. atrÃcÃryavasumitra÷ saægrahaÓlokam Ãha.

vitarkacÃrakauk­tyamiddhapratighasaktaya÷
mÃnaÓ ca vicikitsà cety a«ÂÃv aniyatÃ÷ sm­tÃ

iti. tad idam a«Âaniyamavacanaæ na budhyÃmahe. d­«Âayo 'pi kasmÃn nÃniyatà i«yante. na hi sapratighe savicikitse và citte mithyÃd­«Âi÷ pravartate.

#<Ãveïikatve 'kuÓale d­«Âiyukte ca [Tib. 121a] viæÓati÷
kleÓaiÓ caturbhi÷ krodhÃdyai÷ kauk­tyenaikaviæÓatir>#

iti vacanÃt. tasmÃd yadvà tat vedam uktam iti paÓyÃma÷.

kÃmÃvacaraæ tÃvat paæcavidham iti. kuÓalam ekaæ. akuÓalaæ dvividham. Ãveïikam avidyÃmÃtrasaæprayuktaæ rÃgÃdyanyakleÓasaæprayuktaæ ca. avyÃk­tam api dvividhaæ. niv­tÃvyÃk­taæ satkÃyÃntagrÃhad­«Âisaæprayuktaæ. aniv­tÃvyÃk­taæ ca vipÃkajÃdÅni. kuk­tabhÃva÷ kauk­tyam iti. arthasya kuk­tasya dharma÷. sa tu caitasika iti na saæbadhyate. tasmÃd Ãha. iha tu (#<Abhidh-k-vy 133>#) puna÷ kauk­tyÃlambano dharma iti. kiæsvabhÃva ity Ãha. cetaso vipratisÃra iti. yadi kauk­tyÃlambano dharma÷ kauk­tyam ucyate. tatsaæprayuktà apy anye cittacaittÃ÷ kauk­tyaæ prÃpnuvanti. na prÃpnuvanti. te«Ãm aprÃdhÃnyÃt. vipratisÃrÃvasthÃyÃæ hi kauk­tylak«aïaæ caitasikaæ kauk­tyÃkÃram udbhÆtav­ttikam. anye cittacaittÃs tadÃkÃreïÃnuvartaæte. kasyacid eva hi dharmasya kasmiæÓcic cittakalÃpe prÃdhÃnyam iti varïayaæti. ÓÆnyatÃlambanavimok«amukhaæ ÓÆnyateti. skandhÃnÃm antarvyÃpÃrapuru«arahitÃlambanaæ vimok«amukhaæ samÃdhiviÓe«a÷ ÓÆnyatety ucyate. vinÅlakavyÃdhmÃtakÃdyaÓubhÃlambana÷ alobha÷ aÓubhety ucyate. bhÃvanÃsaæbaddhatvÃt strÅliæganirdeÓa÷. aÓubhà bhÃvaneti. tathehÃpi kauk­tyÃlambanaÓ caitasiko dharma÷ kauk­tyam iti. [Tib. 121b] sthÃnena sthÃninÃm atideÓa÷. sarvo grÃma Ãgata iti. sabhÆmika÷ ÓÃlÃsamudÃyo grÃma÷. sthÃni«u manu«ye«v Ãgate«u vaktÃro bhavaæti sarvo grÃma Ãgata iti. evaæ sarvo deÓa Ãgata iti. sthÃnabhÆtaæ ca kauk­tyaæ vipratisÃrasyeti. vipratisÃrÃlambanatvÃt. tasmÃd yuktas tathÃnirdeÓa÷. phale và hetÆpacÃra iti. hetu÷ kauk­tyaæ. phalaæ vipratisÃra÷. tasmiæ phale hetur upacaryate. hetuvÃcakena Óabdena phalam ucyata ity artha÷. yathà «a¬ imÃni sparÓÃyatanÃni paurÃïaæ karmeti. pÆrvajanmak­tasya paurÃïasya karmaïaÓ cak«urÃdÅni «a sparÓÃyatanÃni phalÃni. te«u yathà karmopacaryate. tadvat. yat tarhy ak­tÃlambanaæ tat kathaæ kauk­tyam iti. yad ak­taæ. tan na k­tam iti matvà codayati. ak­te 'pi k­tÃkhyà bhavatÅti. ak­te 'py arthe k­taÓabdaprayogo bhavati. katham ity Ãha. na sÃdhu mayà k­tam yat. tan na k­tam iti. k­tam iva tad iti k­tvÃ. yat kuÓalam ak­tvà tapyata iti. yat kuÓalaæ dÃnÃdikaæ ak­tvà tapyate paÓcÃt tÃpÅbhavati. tat kuÓalaæ. akuÓalaæ ca k­tvà kiæ. tapyata iti adhik­taæ. yac cÃkuÓalaæ prÃïÃtipÃtÃdikaæ k­tvà tapyate. tad api kuÓalaæ. viparyayÃd akuÓalaæ. yad akuÓalam ak­tvà tapyate kuÓalaæ ca k­tveti. yat pÃpam ak­tvà paÓcÃt tÃpÅbhavati na sÃdhu mayà k­taæ yat. [Tib. 122a] tan na k­tam iti. tad akuÓalaæ kauk­tyaæ. yac ca kuÓalaæ dÃnÃdikaæ k­tvà paÓcÃt tÃpÅbhavati na sÃdhu mayà k­taæ yad dÃnÃdikaæ k­tam
iti. tad apy akuÓalaæ. tad etad ubhayam apy ubhayÃdhi«ÂhÃnaæ bhavatÅti. tad etat kauk­tyam ubhayam api kuÓalaæ cÃkuÓalaæ ca ubhayÃdhi«ÂhÃnaæ bhavati yathoktena vidhÃnena.

#<Ãveïika>#

iti. rÃgÃdip­thagbhÆta ity artha÷.

#<d­«Âiyukte ceti.>#

(#<Abhidh-k-vy 134>#)
caÓabda÷ akuÓala ity anukar«aïÃrtha÷. mahÃbhÆmika eva kaÓcit praj¤ÃviÓe«o d­«Âir iti. saætÅrikà yà praj¤Ã. sà d­«Âi÷. sà cehÃkuÓalà g­hyate. tasmÃd Ãha. mithyÃd­«ÂiÓ cetyÃdi

#<kauk­tyenaikaviæÓatir>#

iti kauk­tyena ceti. luptanid­«ÂaÓ cakÃro dra«Âavya÷. kleÓaiÓ caturbhir ityÃdi«u pratyekaæ vÃkyaparisamÃptir veditavyÃ. na hi rÃgÃdaya÷ paraspareïa saæprayujyanta ity ÃbhidhÃrmikÃ÷. sa ca kleÓa ÃveïikoktÃÓ ca viæÓatir iti. daÓa mahÃbhÆmikÃ÷ «a kleÓamahÃbhÆmikÃ÷ dvÃv akuÓalamahÃbhÆmikau vitarko vicÃraÓ ceti viæÓati÷. sa ca kleÓo rÃga÷ pratigho mÃno vicikitsà cety ekaviæÓati÷. ekaviæÓatir bhavaty eveti kriyÃvadhÃraïam avagantavyaæ. krodhÃdibhir apÅti.

#<krodhopanÃhaÓÃÂhyer«yÃpradÃsamrak«amatsarÃ
mÃyÃmadavihiæsÃÓ ceti>#

[Tib. 122b] ebhir api saæprayukte citte ekaviæÓatir eva caitasikÃ÷. te cÃveïikoktÃ÷ pÆrvavat. sa copakleÓa÷ krodho và yÃvad vihiæsà veti. kauk­tyena ca saæprayukte te ca pÆrvoktÃ÷ tac ca kauk­tyaæ ity ekaviæÓati÷. kauk­tyam api hy upakleÓa÷. svataætram i«yate. samÃsata Ãveïika ity vistara÷. avidyÃmÃtrasaæprayukte cetasi akuÓale d­«Âisaæprayukte cÃkuÓale viæÓati÷. anyakleÓopakleÓasaæprayukte tv akuÓala evaikaviæÓati÷.

niv­tÃvyÃk­tam iti. kleÓÃcchÃditaæ kuÓalÃkuÓalatvena avyÃk­taæ yat. tan niv­tÃvyÃk­tam. anÃcchÃditaæ tv aniv­tÃvyÃk­taæ vipÃkajairyÃpathikaÓailpasthÃnikanairmÃïikasvabhÃvaæ. bahirdeÓakà avyÃk­tam api kauk­tyam icchantÅti. kaÓmÅramaï¬alÃd ye bahirdeÓasthitÃ÷. te bahirdeÓakÃ÷. trayodaÓeti kvacid aniv­tÃvyÃk­te kauk­tyaæ trayodaÓamam adhikaæ prak«ipya. middhaæ pracalÃyamÃnÃvasthÃyÃæ svapnadarÓanÃvasthÃyÃæ và kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tatvÃd iti. ÓÃstre vacanÃt. kathaæ middhaæ kuÓalaæ vaktavyam akuÓalaæ vaktavyam avyÃk­taæ vaktavyam iti. Ãha. kuÓalaæ vaktavyam akuÓalaæ vaktavyam avyÃk­taæ vaktavyam iti. yatra [Tib. 123a] dvÃviæÓati÷. tatra trayoviæÓatir iti vistara÷. yatra dvÃviæÓatiÓ caitasikà ity uktaæ. tatra tan middhaæ trayoviæÓaæ. trayoviæÓate÷ pÆraïam ity artha÷. yatra trayoviæÓati÷ kauk­tyam adhikaæ kvacid iti. tatra tan middhaæ caturviæÓam. evaæ yÃvad anyatra dvÃdaÓavyÃk­te matà middhaæ (#<Abhidh-k-vy 135>#) trayodaÓaæ vaktavyaæ. bahirdeÓakamatena tu kaut­tyÃdhike caturdaÓaæ middhaæ bhavatÅti yojyaæ.

(II.32) ato yathoktÃd iti. ato yathÃvarïitÃc caittasahotpÃdaniyamÃt. kauk­tyaæ middhaæ ca sarvathà nÃstÅti. na kuÓalaæ nÃpy avyÃk­taæ kuta evÃkuÓalam iti. sarvathà middhaæ kauk­tyaæ ca nÃsti. ÓÃÂhyamadamÃyà varjyà iti.

#<mÃyà ÓÃÂhyaæ ca kÃmÃdyadhyÃnayor brahmava¤canÃt.
styÃnauddhatyamadà dhÃtutraya>#

iti vacanÃt. etÃni varjyante te«Ãæ tatra sadbhÃvÃt. anyat sarvaæ tathaiveti. kuÓale citte pÆrvavat dvÃviæÓati÷. Ãveïike d­«Âiyukte ca niv­tÃvyÃk­te '«ÂÃdaÓa kÃmadhÃtuvat. rÃgamÃnavicikitsÃnyakleÓasaæprayukte mÃyÃÓÃÂhyamadopakleÓasaæprayukte ca ekÃnnaviæÓati÷. te ca sa ca kleÓa upakleÓo và tatraikÃnnaviæÓo bhavati. aniv­tÃvyÃk­te vipÃkajairyÃpathikanairmÃïike pÆrvavat dvÃdaÓa.

#<dhyÃnÃntare vitarkaÓ ceti.>#

kauk­tyamiddhÃkuÓalÃni ceti caÓabda÷. kiæ. na santÅty [Tib. 123b] adhik­taæ. Óe«aæ tathaiva vitarkanyÆnaæ. yathÃpratisiddhaæ nÃstÅti. kauk­tyamiddhÃkuÓalavitarkà na santÅty artha÷. vicÃraÓ ca mÃyÃÓÃÂhyaæ cety apiÓabdÃd iti. vicÃraÓ ceti etÃvati vaktavye vicÃraÓ capÅty apiÓabdÃdhikyÃd arthÃdhikyam iti. mÃyÃÓÃÂhyam api tatra nÃstÅty ayam aparÃrtho labhyate. madas tu nÃpÃsyate.

#<styÃnauddhatyamadà dhÃtutraya>#

iti vacanasÃmarthyÃt. Óe«aæ tathaiveti. kuÓale vitarkavicÃranirmuktà viæÓati÷. Ãveïike d­«Âiyukte «o¬aÓa. rÃgÃdikleÓasaæprayukte, madopakleÓasaæprayukte ca saptadaÓa. daÓa mahÃbhÆmikÃ÷ «a kleÓamahÃbhÆmikÃ÷. sa ca kleÓa÷ sa vopakleÓa÷. aniv­tÃvyÃk­te daÓa mahÃbhÆmikà eveti gamanÅyaæ. brahmaïo hi yÃvac chÃÂhyam iti vistara÷. tatra ÓÃÂhyapÆrvakatvÃn mÃyÃpi g­hÅtà bhavati. par«atsambandhÃn nordhvam iti. ye«Ãæ par«ad asti. te«Ãæ par«adgrahaïÃrthaæ mÃyÃÓÃÂhyaæ pravartate. a«Âau par«ada÷ paÂhyante. k«atriyapar«at brÃhmaïapar«at g­hapatipar«at Óramaïapar«at cÃturmahÃrÃjikapar«at trayastriæÓatpar«at mÃrapar«at brahmapar«at. tÃsÃm anyatamo 'pi Ærdhvam ato nÃstÅti mÃyÃÓÃÂhyabhÃva÷. brahmaïas tu par«ad asti. tasmÃd Ãha. sa hi svasyÃæ par«adi ni«aïïo 'Óvajità bhik«uïà brahmalokagatena praÓnaæ (#<Abhidh-k-vy 136>#) p­«Âa÷. kutremÃni catvÃri mahÃbhÆtÃni apariÓe«aæ [Tib. 124a] nirudhyanta iti. aprajÃnann ÃrÆpyadhÃtau catvÃri mahÃbhÆtÃni aÓe«aæ nirudhyanta ity anavabudhyamÃna÷ k«epaæ kathÃprakaraïam akÃr«Åt. aham asmi brahmeti vistara÷. brahmety uktvà mahÃbrahmeti vacanaæ brahmÃntarebhya Ãtmano viÓi«ÂatvapradarÓanÃrthaæ. ÅÓvara ÅÓanaÓÅla÷. kartà nirmÃtà sra«Âà s­ja iti paryÃyà uttarottaravyÃkhyÃyogo vÃ. piteva pit­bhÆta÷. ke«Ãæ. bhÃvÃnÃæ.

(II.33) uktam etad iti vistara÷. yà bhÆmir yac cittaæ yÃvantaÓ ca caittÃ÷. sà bhÆmis tac cittaæ tÃvantaÓ ca caittà ity uktam etat. tatra vihitam iti ÓÃstre vihitaæ. tatra vihitam iti kecit paÂhaæti. sa eva cÃtrÃrtha÷. guïe«u guïavatsu ceti. svaparasÃætÃnike«u maitrÅkaruïÃdi«u guïe«u. guïavatsu ca pudgale«u ÃcÃragocaragauravÃdisaæpanne«u. yadyogÃd gauravaæ na karoti. asÃv agauravatÃ. nÃsti gauravam asyety agaurava÷. tadbhÃva÷ agauravatà caitasikaviÓe«a÷. ko 'sÃv iti. paryÃyÃv Ãhu÷. apratÅÓatà abhayavaÓavartiteti. Ói«yaæ prati i«Âa iti pratÅÓa÷. gurusthÃnÅya÷. nÃsti pratÅÓo 'syeti apratÅÓa÷. tadbhÃva÷ apratÅÓatÃ. bhÃvÃbhidhÃnena caitto g­hyate. bhayaæ nÃma mÃnasaÓ caitto dharma÷. bhayena vaÓe vartituæ ÓÅlam asyeti bhayavaÓavartÅ. na bhayavaÓavartÅ [Tib. 124b] abhayavaÓavartÅ tadbhÃvo 'bhayavaÓavartitÃ. tad eva cÃhrÅkyaæ. nÃsti hrÅr asyety ahrÅka÷. tadbhÃva ÃhrÅkyaæ. sa ca gauravapratidvaædvo dharma÷. na tadabhÃvamÃtraæ.

#<avadye bhayÃdarÓitvam atrapeti.>#

avÃcyam avadyam. ataÓ cÃha. avadyaæ nÃma yad garhitaæ sadbhir iti. tatrÃbhayadarÓità anapatrÃpyam iti. avadye 'ni«ÂaphalÃdarÓitety artha÷. bhÅyate 'smÃd ity atra bhayaÓabdo 'pÃdÃnasÃdhana÷. tasmÃd bhayaÓabdena ani«Âaæ phalam ucyate. abhayasya darÓanaæ abhayadarÓiteti vistara÷. yadi tÃvad evaæ kriyeta na bhayam abhayaæ. abhayaæ dra«Âuæ ÓÅlam asyeti abhadyadarÓÅ. tadbhÃvo 'bhayadarÓiteti. praj¤Ã vij¤Ãsyate. praj¤ayà hi abhayaæ paÓyati. atha punar evaæ kriyate bhayaæ dra«Âuæ ÓÅlam asyeti bhayadarÓÅ. na bhayadarÓÅ abhayadarÓÅ. tadbhÃvo 'bhayadarÓitÃ. abhayadarÓiteti avidyà vij¤Ãsyate. tathà hy avidyÃyogÃd bhayaæ na paÓyati. naiva hi darÓanaæ darÓiteti vistara÷. na praj¤Ã nÃpy avidyÃ. kiæ tarhi. tayo÷ praj¤Ãvidyayor yo nimittaæ upakleÓa÷. (#<Abhidh-k-vy 137>#) tad abhayadarÓanaæ. tac cÃnapatrÃpyam [Tib. 125a] iti. apatrapate 'nenety apatrÃpyaæ. k­tyalyuÂo bahulam iti karaïe ïyatpratyaya÷. na apatrÃpyaæ anapatrÃpyam iti. h­Å lajjÃyÃæ trapÆ« lajjÃyÃm ity ekÃrthayor anayor dhÃtvo÷ katham arthÃætare vÃcakatvam iti aparitu«yaæto 'nye punar Ãhu÷. ÃtmÃpek«ayeti vistara÷. evam api dve apek«e yugapat kathaæ setsyata iti. asminn api pak«e yugapadapek«ÃdvayÃsaæbhava iti paÓyaæÓ codaka aha. evam apÅti. apiÓabdena ayam api pak«o du«yatÅty abhiprÃya÷. ÃhrÅkyam anapatrÃpyaæ caikasmiæÓ citte kathaæ bhavata iti matvà codayati. dve apek«e yugapat kathaæ setsyata iti. na khalÆcyate yugapad ÃtmÃnaæ paraæ cÃpek«ata iti vistara÷. paryÃyena v­ttim anayor darÓayati. kasyacid dhi do«air ÃtmÃnam apek«amÃïasyÃpi na pravartate lajjÃ. kasyacit param apek«amÃïasyeti. viparyayeïa hrÅr apatrÃpyaæ ceti vistara÷. prathamena tÃvat kalpena

#<ahrÅr agurutÃvadye bhayÃdarÓitvam atrapeti>#

anena. sagauravateti vistareïa bhayadarÓità apatrÃpyam iti. bhayadarÓitÃnimittam apatrÃpyam ity artha÷. dvitÅyena kalpena ÃtmÃpek«ayà do«air alajjanaæ ÃhrÅkyaæ parapek«ayÃnapatrÃpyam iti anena. ÃtmÃpek«ayà do«air lajjanaæ hrÅ÷. parÃpek«ayÃpatrÃpyam iti. evam api dve apek«e iti vistareïa codyaparihÃrau vaktavyau. [Tib. 125b] premagauravayor ekatvaæ manyaæte kecit. tasmÃd anayor nÃnÃkaraïapradarÓanÃrtham Ãha.

#<preæa Óraddheti.>#

premaiva Óraddhà na gauravaæ. na tu Óraddhaiva prema. tenÃha. dvividhaæ hi prema kli«Âaæ akli«Âaæ cetyÃdi. syÃc chraddhà na premeti catu÷koÂika÷. du÷kasamudayasatyayo÷ ÓraddhaivÃbhisaæpratyayarÆpà na prema asp­haïÅyatvÃt. syÃt prema na Óraddheti. priyatÃrÆpà t­«ïà nÃbhisaæpratyayarÆpeti Óraddhà na bhavati. ubhayaæ Óraddhà ca prema ca. abhisaæpratyayarÆpatvÃt sp­haïÅyatvÃc ca nirodhamÃrgasatyayos tadubhayÃtmakaæ bhavatÅty artha÷. nobhayam etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. anye caitasikà vedanÃdaya÷ viprayuktÃdayaÓ ca. evaæ dharmÃlaæbanasya premna÷ ÓraddhÃyÃÓ ca catu÷koÂikaæ k­tvà pudgalÃlaæbanasya catu«koÂikaæ karoti. pudgale«v iti vistara÷. tatra sÃrdhaæ viharaætÅti sÃrdhavihÃriïa÷ Ói«yÃ÷. ye pravrajitÃ÷ guror aæte vasaætÅti aætevÃsina÷. niÓrayÃdhyayanasaæbaædhina÷. te«u putrÃdi«u prema na gauravaæ kli«Âaæ akli«Âaæ ceti saæbhavata÷. gauravaæ na prema

(#<Abhidh-k-vy 138>#)
#<gurutvaæ hrÅr>#

iti vak«yamÃïalak«aïaæ gauravaæ na prema gauravasthÃnatvÃt. ubhayaæ prema gauravaæ ca. tadubhayÃtmakaæ bhavatÅty artha÷. [Tib. 126a] nobhayam etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvà yo 'nyo jano 'saæbaddho nirguïa÷. tatra na prema na gauravam iti. tatpÆrvikà ca priyatà premeti. guïasaæbhÃvanÃpÆrvikà priyatà tac ca prema. tasmÃn na saiva Óraddhà premety ÃcÃrya÷.

#<gurutvaæ hrÅr>#

iti. yathoktà hrÅ÷ sagauravatà sapratÅÓatà sabhayavaÓavartitety uktÃ. yà hrÅ÷. tad gauravaæ. tad evaæ prema ÓraddhÃlak«aïaæ bhavati. hrÅlak«aïaæ tu gauravam ity uktaæ tayor nÃnÃkaraïaæ.

evaæ sapratÅÓatÃpÅti. evaæ hrÅr api dharme«u ca pudgale«u ca. ye pudgalÃlaæbane ÓraddhÃhriyau. te tatra na sta iti pudgalÃlaæbane ÓraddhÃhriyÃv adhikriyete yayor aikyaæ manyante. te ÃrÆpyadhÃtau na sta÷ kÃmarÆpadhÃtvor eva bhavata ity uktaæ.

(II.34) kathaæ punar anayor ekatra citte yoga iti. na hi tad eva cittaæ tadyogÃd audÃrikaæ ca sÆk«maæ ca yujyate viprati«edhÃt. ni«ÂhyÆtam iti. ni÷pÆrvasya «ÂhÅvate ni«ÂhÃyÃm etad rÆpaæ ni«ÂhyÆtaæ. nirastam ity artha÷. nÃtiÓyÃyate nÃtighanÅbhavati. nÃtivilÅyate nÃtidravÅbhavati. nÃtisÆk«maæ bhavati nÃtyaudÃrikam iti. madhyamÃvastham ity artha÷. evaæ tarhi nimittabhÆtÃv iti vistara÷. yathodakÃtapau sarpi«a÷ ÓyÃnatvavilÅnatvayor nimittabhÆtau. na tu punas tatsvabhÃvau ÓyÃnatvavilÅnatvasvabhÃvau. evaæ vitarkavicÃrau cittasyaudÃrikatÃsÆk«matayor [Tib. 126b] nimittabhÆtau na tu punar audÃrikasÆk«matÃsvabhÃvÃv iti. ata evaæ vaktavyaæ. cittaudÃrikatÃhetur vitarka÷. cittasÆk«matÃhetur vicÃra iti. brÆyÃs tvam abhyupagamÃd ado«a e«a iti. tata idaæ do«Ãntaram ÃhÃ. Ãpek«ikÅ caudÃrikasÆk«mateti vistara÷. bhÆmiprakÃrabhedÃt. bhÆmibhedÃt prakÃrabhedÃc ca. bhÆmibhedÃt tÃvat. prathamadhyÃnam apek«ya kÃmadhÃtur audÃriko mahÃbhisaæskÃrataratvÃt. kÃmadhÃtum apek«ya prathamaæ dhyÃnaæ sÆk«mam alpÃbhisaæskÃrataratvÃt praÓÃntam iti. tad eva punar dvitÅyaæ dhyÃnam apek«ya audÃrikaæ. evaæ yÃvad bhavÃgraæ sÆk«maæ. prakÃrabhedÃd api tasyÃm eva bhÆmau Ãpek«ikyÃv audÃrikasÆk«mate. tadyathà ya eva te traya÷ kleÓÃnÃæ mÆlaprakÃrà m­dumadhyÃdhimÃtrà guïÃnÃæ ca. kÃmadhÃtau yÃvad bhavÃgre te«Ãm adhimÃtra÷ kleÓa audÃrika÷. m­du÷ sÆk«ma÷. kleÓaviparyayeïa guïÃnÃm iti. evaæ bhÆmiprakÃrabhedenÃpek«ikyÃv (#<Abhidh-k-vy 139>#) audÃrikasÆk«mate ity à bhavÃgrÃd audÃrikasÆk«mate syÃtÃæ. ani«Âaæ caitat. vitarkavicÃrayo÷ kÃmadhÃtuprathamadhyÃnabhÆmikatvÃd iti. na caudÃrikasÆk«matayà jÃtibhedo yukta iti. vitarkavicÃrayor jÃtibheda i«yate. anyo vitarko 'nyo vicÃra iti. na caudarikatvena sÆk«matvena ca vitarkavicÃrayor yathÃkramaæ svabhÃvabhedo yukta÷. kiækÃraïaæ. jÃtibhinnayor hi vedanÃsaæj¤ayor audÃrikasÆk«matà bhavati. na ca punar audÃrikasÆk«matayaiva tayo÷ [Tib. 127a] svabhÃvabheda÷. kiæ tarhi. anubhavalak«aïatayà nimittodgrahaïalak«aïatayà ca tayo÷ svabhÃvabheda÷. tasmÃd apy anayor nÃsti lak«aïaæ. anye punar Ãhur iti sautrÃntikÃ÷. vÃksaæskÃrà iti. vÃksamutthÃpakà ity artha÷. vitarkya vicÃrya vÃcaæ bhëate nÃvitarkya nÃvicÃryeti. vitarkavicÃrair evaæ caivaæ ca bhëi«ya iti. tatra ye audÃrikÃ÷. te vitarkà vÃksaæskÃrÃ÷. karmaïà svabhÃvo dyotito na Óakyam anyathà svalak«aïaæ pradarÓayitum iti. evaæ sÆk«mÃs te vicÃrÃ÷. etasyÃæ kalpanÃyÃæ samudÃyarÆpà vitarkavicÃrÃ÷. paryÃyabhÃvinaÓ
ca bhavaæti. cittacaittakalÃpasya vÃksamutthÃpakatvÃt. kathaæ punar anayor ekatra citte yoga ity uktaæ. ato vaibhëika Ãha. yadi caikatra citte 'nyo dharma audÃrika iti vistara÷. ekatra citte vitarka audÃrikasvabhÃvo 'nyo dharmo vicÃras tu sÆk«masvabhÃvo 'para÷. tau ca yathÃkramaæ cittaudÃrikatÃsÆk«matÃhetutvÃc cittaudÃrikatÃsÆk«matety ucyate. atha và cittasyaudÃrikaÓ cittaudÃrika÷. cittaudÃrikabhÃva÷ cittaudÃrikatÃ. evaæ cittasÆk«matÃpi vaktavyeti ko 'tra virodha÷. na syÃd virodho yadi vitarkavicÃrayor jÃtibheda÷ syÃd vedanÃsaæj¤Ãvat. vedanà hy audÃrikÅ saæj¤Ã sÆk«mÃ. tayos tu jÃtibhedo 'stÅti audÃrikasÆk«matÃyÃm apy ekatra citte na virodha÷. ekasyÃæ tu jÃtau anavadh­talak«aïÃyÃæ aikyena ca kaiÓcid g­hÅtÃyÃæ m­dvadhimÃtratà audÃrikasÆk«matÃlak«aïà [Tib. 127b] yugapan na saæbhavatety arthÃd ayugapat saæbhavatÅty uktaæ. tathà hi vedanà anyo và dharma÷ paryÃyeïa m­dutÃm adhimÃtratÃæ ca bhajate. naivaæ vyakto bhavati. kiæ. jÃtibheda÷. kasmÃt. pratyekaæ jÃtÅnÃm m­dvadhimÃtratvÃt. vedanà hy audÃrikÅ bhavati. sÆk«mà vÃpek«ÃbhedÃt. katham iti. vedanà saæj¤Ãm apek«ya audÃrikÅ. rÆpam apek«ya sÆk«mÃ. tathà saæj¤Ã saæskÃrÃn apek«yaudÃrikÅ. vedanÃm apek«ya sÆk«mÃ. vitarkavicÃravad eva vÃ. bhavato 'pi hi kÃmÃvacarau vitarkavicÃrÃv audÃrikau prathamadhyÃnabhÆmikau sÆk«mau. dhyÃnÃntare ca vicÃra÷ sÆk«matara iti. tad evaæ pratyekaæ jÃtÅnÃæ m­dvadhimÃtratvÃt. naivaæ vyakto bhavati. na m­dvadhimÃtratayà jÃtibhedo vyakto bhavatÅty artha÷. atra (#<Abhidh-k-vy 140>#) saæghabhadrÃcÃrya Ãha. ekatra ca citte audÃrikasÆk«mate bhavato na ca virodha÷. prabhÃvakÃlÃnyatvÃt.
yadà hi cittacaittakalÃpe vitarka udbhÆtav­ttir bhavati. tadà cittam audÃrikaæ bhavati. yadà vicÃra÷. tadà sÆk«maæ. rÃgamohacaritavyapadeÓavat. rÃgamohayaugapadye 'pi hi tayor anyatarodbhÆtav­ttiyogÃt. rÃgacarito mohacarita iti và vyapadiÓyate. tadvad ihÃpi dra«Âavyam iti. atra vayaæ brÆma÷. bhavati kasmiæÓcit kalÃpe kasyacid dharmasya udbhÆtav­ttitvaæ. kiæ tv anayor na lak«aïaæ vivecitam iti. na kiæcid etat. nanu ca cittaudÃrikatÃsÆk«matÃlak«aïau vitarkavicÃrÃv uktau. [Tib. 128a] satyam uktau. pratyekaæ tu jÃtÅnÃm audÃrikasÆk«mate iti tÃv audÃrikasÆk«matÃlak«aïau bhavitum arhato yathoktam iti naitad asmÃn ÃrÃdhayati. naiva hi vitarkavicÃrÃv ekatra citte bhavata ity apara ity ÃcÃryamatam. asmin mate yathoktado«aprasaægo na bhavati. kas tv anayo÷ paryÃyavartinor viÓe«a÷. atra pÆrvÃcÃryà Ãhu÷. vitarka÷ katama÷. cetanÃæ và niÓritya praj¤Ãæ và parye«ako manojalpo 'nabhyÆhÃbhyÆhÃvasthayor yathÃkramaæ sà ca cittasyaudÃrikatÃ. vicÃra÷ katama÷. cetanÃæ và niÓritya praj¤Ãæ và pratyavek«ako manojalpo 'nabhyÆhÃbhyÆhÃvasthayor yathÃkramaæ sà ca cittasÆk«mateti. asmin pak«e vitarkavicÃrÃv ekasvabhÃvau samudÃyarÆpau paryÃyavartinau parye«aïapratyavek«aïÃkÃramÃtreïa bhinnÃv i«yete. tatrodÃharaïaæ kecid Ãcak«ate. tadyathà bahu«u ghaÂe«v avasthite«u ko 'tra d­¬ha÷ ko jarjara iti mu«ÂinÃbhighnato ya Æha÷. sa vitarka÷. iyaæto jarjarà d­¬hà veti yad ante grahaïaæ. sa vicÃra iti. katham idÃnÅæ prathamaæ dhyÃnaæ paæcÃÇgam iti vistara÷. viviktaæ kÃmair viviktaæ pÃpakair akuÓalair dharmai÷ savitarkaæ savicÃraæ vivekajaæ prÅtisukhaæ prathamaæ dhyÃnam upasaæpadya viharatÅti sÆtre paæcÃægam uktaæ. tat kathaæ. bhÆmitas tat paæcÃÇgam uktaæ na k«aïata iti. prathamadhyÃnabhÆmi÷ [Tib. 128b] kadÃcid vitarkeïa vyavakÅrïà kadÃcid vicÃreïa. tad evaæ saætÃnam adhik­tya paæcÃÇgam uktaæ na k«aïam adhik­tyety ado«a÷.

yena kenacit parato viÓe«aparikalpeneti. bhÆtenÃbhÆtena và parata utkar«aparikalpena ÓÆro 'rthavÃn asmi ÓÅlavÃn buddhisaæpanna iti và yà cetasa unnati÷ sa mÃno nÃma caitasiko dharma÷.

#<paryÃdÃnaæ tu cetasa>#

iti tuÓabdo viÓe«aïÃrtho bhinnakramaÓ cÃvagantavya÷. ata evÃha. madas tu svadharme«v eva raktasyeti vistara÷. cetasa÷ paryÃdÃnam iti. yena svadharme«v (#<Abhidh-k-vy 141>#) eva rÆpaÓauryÃdi«u raktaæ ceta÷ paryÃdÅyate saænirudhyate. sa rÃgani«yando mada÷. ya÷ svadharme«v eva raktasya darpacetasa÷ paryÃdÃnÃt kuÓaladharmakriyÃbhya÷ pratisaæhÃra÷ mada iti ÃcÃryasaæghabhadra÷. saæprahar«aviÓe«o mada iti. kli«Âasaumanasyam abhipretaæ. tad etan necchanti vaibhëikÃ÷. yasmÃt saumanasyaæ à dvitÅyÃd dhyÃnÃt. madaÓ ca traidhÃtuka÷.

#<styÃnauddhatyamadà dhÃtutraya>#

iti vacanÃt.

(II.35) uktÃ÷ saha cittena caittÃ÷ caittÃ÷ prakÃreïa iti. cittaæ tÃvat prakÃreïa uktaæ

#<vij¤Ãnaæ prativij¤aptir>#

ity evamÃdinà svalak«aïaskandhadhÃtvÃyatanakuÓalÃdiprabhedena. caittà api svalak«aïaparasparaviÓe«eïa [Tib. 129a] cittasaækhyÃvadhÃraïakÃmaprathamadhyÃnÃdibhÆmiprabhedena.

#<ekÃrtham>#

iti. yac cittaæ. tad eva manas tad eva vij¤Ãnam ity eko 'rtho 'syety ekÃrthaæ. nirvacanabhedas tÆcyate. cinotÅti cittam iti. kuÓalam akuÓalaæ và cinotÅty artha÷. nairuktena vidhinaivaæ siddhaæ. manuta iti mana÷. mana j¤Ãna ity asya auïÃdikapratyayÃt tasyaitad rÆpaæ mana iti. vijÃnÃty Ãlambanam iti vij¤Ãnaæ kartari lyuÂ. citaæ ÓubhÃÓubhair dhÃtubhir iti cittaæ. bhÃvanÃsaæniveÓayogena sautrÃntikamatena yogÃcÃramatena vÃ. ÃÓrayabhÆtaæ mana÷ ÃÓritabhÆtaæ vij¤Ãnam iti ÃÓrayabhÃvÃpek«aæ mana÷.

#<«aïïÃm anantarÃtÅtaæ vij¤Ãnaæ yad dhi. tan mana>#

ity arthaparigrahÃt. ÃÓritabhÃvÃpek«aæ vij¤Ãnaæ. dvayaæ pratÅtya vij¤Ãnasyotpattir iti vacanÃt.

#<cittacaitasÃ÷ sÃÓrayÃlambanÃkÃrÃ÷ saæprayuktÃÓ ceti.>#

caÓabda ekÃnukar«aïÃrtha÷. ya eva hi cittacaittà ity anena ÓabdenÃbhihitÃ÷. ta eva sÃÓrayà ity anenÃpi ÓabdenÃbhidhÅyante. evaæ sÃlambanÃ÷ sÃkÃrÃ÷ saæprayuktÃÓ ca. tatra sÃÓrayà indriyÃÓritatvÃt. «a¬ÃyatanÃÓritatvÃd ity artha÷. sÃlambanà vi«ayagrahaïÃt. na hi vinÃlambanena cittacaittà utpadyante. [Tib. 129b] sÃkÃrÃ÷ tasyaivÃlambanasya prakÃreïa ÃkÃraïÃt. yena te sÃlambanÃ÷ (#<Abhidh-k-vy 142>#) tasyaivÃlaæbanasya prakÃreïa grahaïÃt. kathaæ. vij¤Ãnaæ hi nÅlaæ pÅtaæ và vastu vijÃnÃti upalabhata ity artha÷. tad eva tathÃlambanaæ vastu vedanÃnubhavati. saæj¤Ã paricchinatti. cetanÃbhisaæskarotÅty evamÃdi. atha và tasyaivÃlambanasya vij¤Ãnaæ sÃmÃnyarÆpeïa upalabhyatÃrÆpaæ g­hïÃti. viÓe«arÆpeïa tu vedanÃnubhavanÅyatÃrÆpaæ g­hïÃti. saæj¤Ã paricchedyatÃrÆpaæ g­hïÃtÅty evamÃdi. saæprayuktÃ÷ samaæ prayuktatvÃd iti. samà aviprayuktÃÓ cÃnyonyam iti saæprayuktÃ÷. ÃÓrayÃlambanÃkÃrakÃladravyasamatÃbhir iti. yenÃÓrayeïa cittam utpadyate. tenaivÃÓrayeïa vedanÃsaæj¤ÃcetanÃdaya utpadyante. tathà yenÃlambanena cittaæ. tenaiva vedanÃdaya÷. yenÃkÃreïa cittaæ. tenaiva vedanÃdaya÷. yadi hi nÅlÃkÃraæ cittaæ nÅlÃkÃrà eva tatsaæprayuktà vedanÃdaya utpadyante. yasmiæÓ ca kÃle cittaæ tasminn eva vedanÃdaya÷. yathà ca cittadravyam ekam evotpadyate na dve trÅïi vÃ. tathà vedanÃdravyaæ ekam evotpadyate na dve trÅïi vÃ. tathà saæj¤Ãdravyaæ cetanÃdravyaæ ity evamÃdi. tenedam evÃntyaæ durgamam iti vyÃca«Âe. yathaiva hy ekaæ cittaæ evaæ caittà api ekaikà iti.

(II.36) viprayuktÃn vaktukÃma ÃcÃrya upodghÃtaæ karoti nirdi«ÂÃÓ cittacaittÃ÷ savistaraprabhedà viprayuktÃs tv [Tib. 130a] avasaraprÃptà idÃnÅm ucyanta ity abhiprÃya÷. savistaraprabhedà iti. vistaraÓ ca prabhedaÓ ca vistaraprabhedau. saha vistaraprabhedÃbhyÃæ savistaraprabhedÃ÷. atha và vistareïa prabheda÷ vistaraprabheda÷. saha vistaraprabhedena savistaraprabhedÃ÷. tatra cittaæ tÃvat savistaraprabhedaæ nirdi«Âaæ.

#<vij¤Ãnaæ prativij¤aptir manaÃyatanaæ cety>#

evamÃdinÃ. caittà api

#<vedanÃnubhava>#

ity Ãrabhya yÃvat

#<pa¤cadhà caittÃ>#

iti vistareïa.

#<nÃmakÃyÃdayaÓ ceti.>#

caÓabda evaæjÃtÅyakÃnuktaviprayuktapradarÓanÃrtha÷. saæghabhedaprabh­tayo hi dravyataÓ cittaviprayuktà i«yante iti ye 'py evaæjÃtÅyakà iti ÓÃstre 'py uktatvÃt. cittaviprayuktà iti cittagrahaïaæ cittasamÃnajÃtÅyapradarÓanÃrthaæ. cittam iva cittena ca viprayuktà ity artha÷. kiæ ca te«Ãæ cittena samÃnajÃtÅyatvaæ. (#<Abhidh-k-vy 143>#) yad arÆpiïo 'mÅ bhavanti. rÆpitvÃd eva hi viprayuktatve 'pi rÆpaæ na viprayuktatve nÃma labhate. yad vÃmÅ«Ãæ nÃmarÆpam iti nÃmatvaæ tat te«Ãæ cittena samÃnajÃtÅyatvaæ. caittà api cittena tulyajÃtÅyÃ÷. te tu cittena sahÃlambane saæprayuktÃs tadviÓe«aïÃrthaæ viprayuktagrahaïaæ asaæsk­tam api tatsamÃnajÃtÅyam anÃlaæbanatveneti tatparihÃrÃrthaæ saæskÃragrahaïaæ [Tib. 130b] ata evÃha. ime saæskÃrà na cittena saæprayuktà na ca rÆpasvabhÃvà iti cittaviprayuktà ucyanta iti.

(II.37) tatreti. vÃkyopanyÃse nidhÃraïe vÃ. tÃvacchabda÷ krame.

#<prÃptir lÃbha÷ samanvaya>#

iti. prÃptir iti sÃmÃnyasaæj¤Ã. lÃbha÷ samanvaya iti viÓe«asaæj¤Ã. lÃbha÷ pratilambha ity eko 'rtha÷. samanvaya÷ samanvÃgama ity anarthÃntaraæ. pratilambha ity ukte samanvÃgamasyÃgrahaïaæ. samanvÃgama ity ukte pratilambhasyÃgrahaïaæ. prÃptir ity ukte tÆbhayodgrahaïaæ. ata evÃha. dvividhà hi prÃpti÷. aprÃptavihÅnasya ca pratilambha÷. pratilabdhena ca samanvÃgama iti. aprÃptaæ ca vihÅnaæ cÃprÃptavihÅnaæ. tasyÃprÃptavihÅnasya pratilambha÷. aprÃptasya tadyathà du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãnte÷. vihÅnasya tadyathà kÃmÃvacarasya kÃmavairÃgyeïa tyaktasya dhÃtupratyÃgamanÃt parihÃïyà và puna÷pratilambha÷. pratilabdhena ca dvitÅyÃdi«u k«aïe«u samanvÃgama÷. tasyÃ÷ samanuvartanÃt. yaÓ ca pratilambha÷ yaÓ ca samanvÃgama÷. sà dvidhà prÃptir iti pratilambhe samanvÃgame ca prÃptiÓabdo vartate. abhedavivak«ÃyÃæ tu prÃpti÷ pratilambha÷ samanvÃgama ity eka evÃrtha÷. tathà hi prathame k«aïe du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãnte÷ prÃpti÷ pratilambha i«yate. sÃpi samanvÃgama ity ucyate. prathamak«aïastha [Tib. 131a] Ãryapudgalo du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntyà samanvÃgata ity ucyate.

#<Ãj¤ÃsyÃmÅndriyopetas trayodaÓabhir anvita>#

ityÃdivacanÃt. katham ayaæ lak«aïanirdeÓa÷. na hi bhedavivak«ÃyÃm api paryÃyavacanena lak«aïanirdeÓa÷ kalpate. prÃpti÷ katamÃ. ya÷ pratilambho ya÷ samanvÃgama iti. paryÃyavacanam api kadÃcit lak«aïÃya kalpate. analo jÃtavedà agnir iti. sÆtre 'py uktam avidyà katamÃ. pÆrvÃnte aj¤Ãnam aparÃnta aj¤Ãnam iti vistara÷. viparyayÃd evÃprÃptir iti siddham iti. viparyayÃd evÃprÃptir iti siddhe naitadarthaæ sÆtraæ kartavyam ity abhiprÃya÷. aprÃptir apratilambho 'samanvÃgama iti viparyayÃd etat trayaæ gamyate. tathaiva cÃpratilambhÃsamanvÃgamayor aprÃptir iti sÃmÃnyasaæj¤Ã. tasmÃd evaæ ca vaktavyaæ. dvividhà aprÃptir aprÃptapÆrvÃïÃm apratilambha÷. prÃptavihÅnÃnÃm asamanvÃgama (#<Abhidh-k-vy 144>#) iti. atha vÃpratilabdhasya vihÅnaspa cÃdyÃprÃptir apratilambha÷. apratilabdhena vihÅnena ca dvitÅyÃdi«u k«aïe«v asamanvÃgama iti.

#<prÃptyaprÃptÅ svasaætÃnapatitÃnÃm>#

iti. saæsk­tÃnÃæ prÃptyaprÃptÅ svasaætÃnapatitÃnÃm evety avadhÃryate. na parasaætÃnapatitÃnÃm iti. na parasattvasaætatipatitÃnÃæ dharmÃïÃæ. svasaætatau prÃptyaprÃptÅ bhavata ity artha÷. tenÃha. na hi parakÅyai÷ kaÓcit samanvÃgata iti. nÃpy asaætatipatitÃnÃm iti nÃsattvasaætatipatitÃnÃm ity artha÷. tasmÃd Ãha. na hy asattvasaækhyÃtai÷ [Tib. 131b] kaÓcit samanvÃgata iti. mÃlyÃbharaïÃdaya÷ këÂhaku¬yÃdigatÃÓ ca rÆpÃdayo 'sattvasaækhyÃtÃ÷. cak«urÃdaya÷ sattvasaækhyÃtÃ÷ keÓÃdayo rÆpÅndriyasambaddhÃ÷ sattvasaækhyÃtà eva veditavyÃ÷. tadanugrahopaghÃtapariïÃmÃnuvidhÃnÃt. tathà hi rÆpÅndriyopaghÃtÃt pÃlityÃdivikÃra÷ keÓÃdÅnÃæ d­Óyate. rasÃyanopayogena cÃnugrahÃt pÃlityÃdipratyÃpattir iti sarve«Ãæ sattvasaækhyÃtÃnÃæ prÃptir bhavatÅti siddhaæta÷.

#<nirodhayor>#

iti pratisaækhyÃnirodhÃpratisaækhyÃnirodhayor asattvasaækhyÃtayor api prÃptyaprÃptÅ bhavata÷. sarvasattvà apratisaækhyÃnirodhena yathÃpratyayavaikalyaæ samanvÃgatÃ÷. sakalabandhanÃdik«aïasthavarjyà iti. Ãdau k«aïa÷ du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntik«aïa÷. tatra sthità Ãdik«aïasthÃ÷. sakalÃni bandhanÃny e«Ãm iti sakalabandhanÃ. aprahÅïasarvaprakÃrakleÓÃ÷. sakalabandhanÃÓ cÃdik«aïasthÃÓ ca ta iti sakalabandhanÃdik«aïasthÃ÷. te varjyà e«Ãæ tair và varjyÃ÷ sakalabandhanÃdik«aïasthavarjyÃ÷. ke. sarva ÃryÃ÷. te pratisaækhyÃnirodhena samanvÃgatÃ÷. sakalabandhanÃdik«aïasthÃs tv Ãryà na samanvÃgata÷. tasyÃæ hy avasthÃyÃæ k«ÃætivadhyÃ÷ [Tib. 132a] kleÓÃÓ chidyante na chinnÃ÷. tannirodho 'pi prÃpyate na prÃpto

#<nirudhyamÃno mÃrgas tu prajahÃti tadÃv­tim>#

iti siddhÃntÃt. ekaprakÃropalikhitÃdayas tv Ãryà laukikamÃrgaprÃptena nirodhena tasyÃm avasthÃyÃæ samanvÃgatÃ÷. ata Ærdhvaæ dvitÅyÃdi«u k«aïe«u samanvÃgatà eva anÃsravamÃrgaprÃptenÃpi nirodhena. p­thagjanÃÓ ca kecit samanvÃgatà ity ekaprakÃropalikhitÃdaya÷. ÃkÃÓena tu nÃsti kaÓcit samanvÃgata iti asaæbaædhÃt. nirodhÃbhyÃæ tv asti sambandha÷. tasmÃd ÃkÃÓasya prÃptir nÃsti. yasya ca nÃsti prÃptis tasyÃprÃptir api nÃstÅti siddhÃnta e«a vaibhëikÃïÃæ.

kuta etad iti. rÆpÃdicak«urÃdivatsvarÆpakÃryÃnupalambhÃt p­cchati. (#<Abhidh-k-vy 145>#) sÆtrÃd iti. vyÃkhyÃnam eva vaibhëika÷ sÃdhayati. daÓÃnÃm aÓaik«ÃïÃæ dharmÃïÃm iti vistara÷. daÓÃÓaik«Ã dharmÃ÷. a«ÂÃv aÓaik«Ãïy ÃryamÃrgÃægÃni samyagvimukti÷ samyagj¤Ãnaæ ca. te«Ãm utpÃdÃt saæmukhÅbhÃvÃt. pratilaæbhÃd Ãdita÷ prÃpte÷. samanvÃgamÃt paÓcÃt prÃpte÷. paæcÃÇgaæ viprahÅïa÷. prahÅïapaæcÃÇga ity artha÷. paæcÃægÃni satkÃyad­«Âi÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo vicikitsà kÃmacchando vyÃpÃda iti. etÃny anÃgÃmiphalaprÃptau prahÅïÃnÅti na yujyante. imÃni tu prayujyamÃnÃni paæcÃægÃni paÓyÃmo yad utordhvabhÃgÅyÃni rÆparÃga ÃrÆpyarÃga auddhatyaæ mÃno 'vidyà ceti. pratinidhibhÆtÃyÃ÷ prÃpter yogÃt prak­tistho 'py arhann Ãrya ity ucyate. [Tib. 132b] sÃdhanaæ cÃtra. dravyato 'sti samanvÃgama÷ sÆtroktatvÃd Ãyatanadravyavad iti. Ãcaryas taæ pratyÃha. tena tarhy asattvÃkhyair api cakraratnÃdibhi÷ parasattvair api strÅratnÃdibhi÷ samanvÃgamo dravyasan prÃpnoti. sÆtre vadanÃt. katham iti sÆtraæ darÓayati. rÃjà yÃvad vistara iti. rÃjà bhik«avaÓ cakravartÅ saptabhÅ ratnai÷ samanvÃgata÷. tasyemÃni sapta ratnÃni. tadyathà cakraratnaæ hastiratnaæ aÓvaratnaæ maïiratnaæ strÅratnaæ g­hapatiratnaæ pariïÃyakaratnam eva saptamam iti vistara÷. ebhis saptabhÅ ratnais samanvÃgama÷ sÆtra ukto na ca dvavyato 'stÅti anaikÃntikatÃæ darÓayati. pratij¤Ãdo«am cÃyam udgrÃhayati. anumÃnavirodhÃt. katham ity ucyate. na dravyasan daÓÃÓaik«adharmasamanvÃgama÷ samanvÃgamasvÃbhÃvyÃc cakravartisaptaratnasamanvÃgamavad iti. anena pratij¤Ãyà dharmasvarÆpaæ viparyÃsayati. vaÓitvaæ kÃmacÃra iti. icchÃnuvidhÃyitvaæ. tatra vaÓitvam iti cakravartisÆtre. anyatra punar dravyÃntaram iti. aÓÃÓaik«asamanvÃgamasÆtre. ka÷ punar evam ayoga iti. pravacane hi dvividham i«yate dravyasac ca vastu praj¤aptisac ceti katham ayuktir iti vaibhëikÃ÷. ÃcÃrya Ãha. ayam ayoga iti vistara÷. iha yad dravyasad vastu tat pratyak«agrÃhyaæ [Tib. 133a] và bhaved anumÃnagrÃhyaæ vÃ. tatra pratyak«agrÃhyaæ rÆpaÓabdÃdi paæcendriyagrÃhyatvÃt. manovij¤ÃnagrÃhyam api kiæcit pratyak«aæ. rÃgadve«Ãdi svasaævedyatvÃt. cak«u÷ÓrotrÃdi tv anumÃnagrÃhyaæ cak«urvij¤ÃnÃdik­tyÃnumeyatvÃt. tadbhÃvÃbhÃvayos tadbhÃvÃbhÃvÃt. prÃpti÷ punar na pratyak«agrÃhyà na cÃnumÃnagrÃhyà tatsiddhau niravadyÃnumÃnÃdarÓanÃt. tasmÃd dravyadharmÃsambhavÃd ayoga iti sthitam etat. idÃnÅm ÃcÃryas tatpak«am utthÃpyotthÃpya dÆ«ayati. utpattihetur iti vistara÷. yasya prÃptir asti sa utpadyate hetusadbhÃvÃt.
asaæsk­tasya na syÃt prÃptir yasmÃd asaæsk­tam anutpÃdyaæ. ye ca dharmà aprÃptà du÷khe (#<Abhidh-k-vy 146>#) dharmaj¤Ãnak«ÃntyÃdaya÷. ye ca tyaktÃ÷ bhÆmisaæcÃravairÃgyata÷. tadyathà kÃmÃvacarà akli«Âà ÆrdhvabhÆmyupapattyà kli«ÂÃÓ ca vairÃgyeïa tyaktÃ÷. te«Ãæ dhÃtupratyÃgamata÷ parihÃïyà và katham utpatti÷ syÃt. na hi te«Ãæ prÃptir asti. anutpannaniruddhatvÃt. sahajaprÃptihetukà cet. kÃ. te«Ãm utpattir adhik­tÃ. sahajà yà prÃptir idÃnÅm utpadyate. sà te«Ãæ janiketi. Ãha. jÃtir idÃnÅæ kiækarÅ jÃtijÃtir veti. kiækaraïaÓÅlà kiækarÅ. jÃtir lak«yaæ dharmaæ janayati. [Tib. 133b] jÃtijÃtis tu tallak«aïaæ jÃtiæ janayati. tena yadi lak«yÃïÃæ dharmÃïÃm utpatti÷ prÃptihetukocyeta tatra jÃti÷ kiækarÅ. atha lak«aïÃnÃm. utpattis taddhetukocyeta. tata Ãha. jÃtijÃtir và kiækarÅti vikalpa÷. atha và yadi bhavataivaæ kalpyeta. jÃtir dharmaæ janayati. prÃpti÷ punar jÃtiæ janayatÅti. tatra ucyate. jÃtijÃtir và kiækarÅti. sakalabandhanÃnÃæ khalv apÅti vistara÷. ye«Ãm eko 'pi kleÓaprakÃro na prahÅïa÷. te sakalabandhanÃ÷. te«Ãæ sakalabandhanÃnÃæ khalv api m­dumadhyÃdhimÃtrakleÓotpattiprakÃrabhedo na syÃt. kasmÃt. prÃptyabhedÃt. vikalabandhanÃnÃæ hi prÃptivaikalyÃn m­dumadhyÃdhimÃtrakleÓotpattibheda÷ parikalpyeta na tu sakalabaædhanÃnÃæ. prÃptinÃæ tulyatvÃt. yato và sa bheda iti. yato và kÃraïÃd abhyÃsato 'nyato và sa bheda÷. kasyacit sakalabandhanasyÃdhimÃtra÷. kasyacin madhya÷. kasyacin m­du÷. tata eva bhedakÃraïÃt tadutpattir astu.
te«Ãæ m­dvÃdÅnÃæ kleÓÃnÃm utpatti÷. tasmÃn notpattihetu÷ prÃptir iti. vaibhëika Ãha. kaÓ caivam Ãheti vistara÷. vyavasthÃhetu÷ prÃpti÷. asatyÃæ hi prÃptau laukikamÃnasÃnÃm iti. loke bhavo laukikaæ. mana eva mÃnasaæ. laukikaæ mÃnasam e«Ãæ te ime laukikamÃnasÃ÷. Ãryap­thagjanÃ÷. ÃryÃÓ ca p­thagjanÃÓ ca. laukikamÃnasagrahaïam ÃryaviÓe«aïaæ. [Tib. 134a] p­thagjanà hi nityam eva laukikamÃnasÃ÷. Ãsaæj¤ikÃsaæj¤isamÃpattyavasthÃyÃæ và p­thagjanaviÓe«aïam api saæbhavati. te«Ãæ Ãryap­thagjanÃnÃæ. te«Ãm iti nirdhÃraïe «a«ÂhÅ. sambandhalak«aïà vÃ. te«Ãæ na syÃd vyavasthÃnam iti pariccheda÷. yat k­taæ vyavasthÃnaæ. sà prÃpti÷. prahÅïÃprahiïakleÓatÃviÓe«Ãd iti. prahÅïakleÓà ÃryÃ÷. aprahÅïakleÓÃ÷ p­thagjanÃ÷. tadbhÃvÃ÷. sa eva viÓe«a÷. iti prahÅïÃprahÅïakleÓataviÓe«a÷. tasmÃd. etad vyavasthÃnaæ bhavitum arhati. nanu ca p­thagjanà api kecit prahÅïakleÓà bhavanti. katham avadhÃryate. Ãryà eva prahÅïakleÓà iti. atyaætasamudghÃtavacanÃd evam uktaæ. etac caiva katham iti. e«Ãæ prahÅïa÷ kleÓa e«Ãm aprahÅïa iti yad etad vyavasthÃnaæ. tat kathaæ bhavi«yati. prÃptau tu satyÃæ kleÓaprÃptyà etat sidhyati vyavasthÃnaæ. tadvigamÃvigamÃt kleÓaprÃptivigamÃvigamÃt chedÃcchedÃd (#<Abhidh-k-vy 147>#) ity artha÷. ye«Ãæ tatprÃptivigamÃ÷. te ÃryÃ÷. ye«Ãm avigamÃ÷. te p­thagjanà iti. nanu ca p­thagjanÃnÃm api ke«Ãæcit kleÓaprÃptir vigatÃ. vigatÃ. na tu lokottareïa mÃrgeïa. sa tarhi lokottaramÃrgak­to [Tib. 134b] viÓe«a÷ kathaæ paricchidyate lokottareïeyaæ kleÓaprÃptir vigatà laukikeneyam iti. sÃsravÃnÃsravavisaæyogaprÃptibhedÃt. ÃÓryaviÓe«Ãd etat sidhyatÅti. ÃtmabhÃvaviÓe«Ãd etad vyavasthÃnaæ e«Ãæ prahÅïa÷ kleÓa e«Ãm aprahÅïa÷ kleÓa iti sidhyati. tathà parÃv­tta iti. tathÃnyathÃbhÆta÷. tatpraheyÃïÃæ darÓanabhÃvanÃmÃrgapraheyÃïÃm. agnidagdhavrÅhivad iti. yathÃgnidagdho vrÅhir abÅjÅbhÆto bhavati. evaæ yathoktena nyÃyenÃbÅjÅbhÆta÷ ÃÓraya÷ kleÓÃnÃæ prahÅïakleÓa ity ucgate. upahatabÅjabhÃve vÃ. ÃÓraya ity adhik­taæ. tena laukikena mÃrgeïa prahÅïa iti Óakyate vaktuæ. bÅjasyopaghÃtamÃtrabhÃvÃt. viparyayÃd aprahÅïa iti. anirdagdhabÅja ÃÓraye 'nupahatabÅjabhÃve vÃ. yaÓ cÃprahÅïa iti vistara÷. yaÓ cÃprahÅïo 'nantaroktena vidhinà darÓanaprahÃtavya÷ kÃmÃvacaro yÃvad bhÃvÃgrika÷ bhÃvanÃprahÃtavyo và kÃmÃvacaro yÃvad bhÃvÃgrika÷. tena samanvÃgata÷. yaÓ ca prahÅïas tathaiva yÃvad bhÃvÃgrika÷. tenasamanvÃgata iti praj¤apyate. praj¤aptidharmo 'yam iti darÓayati. kuÓalà api dviprakÃrà iti vistara÷. yathà kli«ÂÃ
dviprakÃrà ity apiÓabdÃrtha÷. samuccaye và kuÓalÃÓ cety artha÷. tadbÅjabhÃvÃnupaghÃtÃd iti. te«Ãm utpattilÃbhikÃnÃæ kuÓalÃnÃæ bÅjaæ tadbÅjaæ. tadbÅjasya bhÃvas tadbÅjabhÃva÷ [Tib. 135a]. kasya. ÃÓrayasya. tadbÅjabhÃvasyÃnupaghÃtas tadbÅjabhÃvÃnupaghÃta÷. tasmÃt. tadbÅjabhÃvÃnupaghÃtÃt samanvÃgata÷. kai÷. ayatnabhÃvibhi÷ kuÓalai÷. upaghÃtÃd asamanvÃgata ucyate. ko 'sÃv ity Ãha. samucchinnakuÓalamÆla÷. tasya tv iti. tasyÃÓrayasya tadbÅjabhÃvasya upaghÃto mithyÃd­«Âyà veditavyo nÃnyathÃ. tenÃha. na tu khalu kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ bÅjabhÃvasyÃtyantaæ saætatau samudghÃto yathà kleÓÃnÃm ÃryamÃrgeïÃtyantaæ saætatau samudghÃta ity abhiprÃya÷. ye punar iti vistara÷. ye prÃyogikÃ÷. tair utpannai÷. te«Ãm utpattis tadutpatti÷. tadutpattau vaÓitvaæ sÃmarthyaviÓe«a÷. tasyÃvighÃtÃt. kasya. saætate÷. samanvÃgama ucyate. kai÷. tair yatnabhÃvibhi÷ kuÓulai÷. yasmÃd evaæ. tasmÃd bÅjam eva ÓaktiviÓe«a evÃtra samanvÃgamÃvasthÃyÃm anapoddh­taæ kli«ÂÃnÃæ dharmÃïÃm ÃryamÃrgeïÃnupahataæ laukikena mÃrgeïa. ayatnabhÃvinÃæ ca kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ mithyÃd­«ÂyÃ. paripu«Âaæ ca vaÓitvakÃle yatnabhÃvinÃæ kuÓalÃnÃæ bÅjam iti prak­taæ. samanvÃgamÃkhyÃæ labhate. nÃnyad dravyaæ. yad vaibhëikai÷ kalpitaæ. kiæ punar idaæ bÅjaæ nÃmeti. (#<Abhidh-k-vy 148>#) dravyÃÓaækayà p­cchati. yan nÃmarÆpaæ phalotpattau samarthaæ.
yat paæcaskandhÃtmakaæ rÆpaæ phalotpattisamarthaæ sÃk«Ãd anantaraæ [Tib. 135b] pÃraæparyeïa dÆrata÷. ko 'yaæ pariïÃmo nÃmeti. sÃækhyÃnÃæ pariïÃmÃÓaækayà p­cchati. saætater anyathÃtvam iti. anyathotpÃda÷. kà ceyaæ saætatir iti. kiæ yathà sÃækhyÃnÃm avasthitadravyasya dharmÃntaraniv­ttau dharmÃætaraprÃdurbhÃva÷ tathÃvasthÃyinyÃ÷ saætater anyathÃtvam iti. nety ucyate. kiæ tarhi. hetuphalabhÆtÃ. hetuÓ ca phalaæ ca hetuphalaæ. hetuphalam iti nairantaryeïa prav­ttÃs traiyadhvikÃ÷ saæskÃrÃ÷ saætatir iti vyavasthÃpyante. yatra tÆktam iti vistara÷. yatra tu sÆtra uktaæ. kim ity Ãha. lobhena samanvÃgata÷ abhavya÷ ayogyaÓ catvÃri sm­tyupasthÃnÃni kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅni utpÃdayitum iti. yadi bÅjaæ prÃpti÷. bÅjaæ nityam astÅti sm­tyupasthÃnotpattir na syÃt. bhavadÅyÃyÃm api prÃptau tadutpattir na syÃd iti tulyam etat. tasmÃd ubhÃbhyÃm api vaktavyaæ. tatrÃdhivÃsanaæ lobhasyÃvinodanaæ và samanvÃgama iti. adhivÃsanam abhyanuj¤Ãnam. avinodanam avyupaÓamanaæ. sarvathà praj¤aptidharmo na dravyadharma iti. sarvaprakÃreïa yady utpattihetur yadi vyavasthÃhetur yady ÃÓrayaviÓe«a÷ yady adhivÃsanam avinodanaæ và sarvathà praj¤aptidharma÷ praj¤aptyà saæv­tyà vyavahÃreïa dharma÷ praj¤aptidharmo na dravyadharma÷ na dravyato dharma÷ svabhÃva ity artha÷. atha và dravyaæ ca tad dharmaÓ ca sa dravyadharmo [Tib. 136a] na rÆpÃdivat vidyamÃnasvalak«aïo dharma ity artha÷. tasya ca prati«edha÷ tasya ca praj¤aptidharmasya prati«edho 'samanvÃgama iti.

idam asyeti j¤Ãnacihnaæ pratilabdhadharmÃvipraïÃÓakÃraïaæ ca prÃptir ity ÃcÃryasaæghabhadra÷. idam asyeti j¤Ãnacihnaæ ity asiddham etat. ÃÓrayaviÓe«eïa tajj¤Ãnam iti brÆma÷. yadi ca pratilabdhadharmavipraïÃÓakÃraïaæ prÃptir i«yate. prÃptaparityÃgo naiva syÃt. bhavati ca. tasmÃd akÃraïam etat. sa eva ca ÓaktiviÓe«alak«aïaæ bÅjabhÃvam ÃcÃryena vyavasthÃpitaæ dÆ«ayati. kim ayaæ ÓaktiviÓe«aÓ cittÃd arthÃntaram ato 'narthÃntaraæ. kiæ cÃta÷. arthÃntaraæ cet. siddhaæ prÃptir astÅti. saæj¤ÃmÃtre tu vivÃda÷. anarthÃntaraæ cet. nanv akuÓalaæ kuÓalasya bÅjaæ abhyupagataæ bhavati. akuÓalasya ca kuÓalaæ. ko hi nÃma au«ïyasya tejaso 'narthÃntaratve saty au«ïyam eva dÃhakam adhyavasyen na teja÷. kuÓalabÅjaæ hy akuÓale cetasy avyÃk­te và vartate. evam akuÓalabÅjaæ kuÓale cetasy avyÃk­te và vartate. tathaiva cÃvyÃk­tabÅjam api kuÓale (#<Abhidh-k-vy 149>#) cÃkuÓale ca vartate. sÃsravabÅjaæ cÃnÃsrave 'nÃsravabÅjaæ ca sÃsrave cetasi vartata iti sÃækaryado«a÷ prasajyata iti. atra vayaæ brÆma÷. anarthÃntarabhÃve sÃækaryado«a bhavet. tat tu bÅjaæ na cittÃd arthÃntaraæ vaktavyaæ. nÃpy anarthÃntaram. upÃdÃyapraj¤aptirÆpatvÃt. [Tib. 136b] athÃpy anarthÃntarabhÃvas tathÃpy adoÓa÷. kuÓalena hi cittenotpannena svajÃtÅye 'nyajÃtÅye và svasaætÃnacitte bÅjam ÃdhÅyeta. tata÷ kÃraïaviÓe«Ãt kÃryaviÓe«a iti viÓi«Âaæ. tena tac cittam utpadyeta. tad viÓi«Âaæ cittaæ kuÓalabÅjakÃryakriyÃyÃæ samartham utpadyeta. evam akuÓalenÃpi svajÃtÅye 'nyajÃtÅye và svasaætÃnacitte bÅjam ÃdhÅyeta. tac ca tena viÓi«Âaæ cittam akuÓalabÅjakÃryakriyÃyÃæ samartham utpadyeta. evam avyÃk­tenÃpi cittena svajÃtÅye 'nyajÃtÅye và svasaætÃnacitte bÅjam ÃdhÅyeta. tac cÃpi tena viÓi«Âam avyÃk­tabÅjakÃryakriyÃyÃæ samartham utpadyeta. sÃsraveïÃpy anÃsrave citte bÅjam ÃdhÅyeta. anÃsraveïÃpi sÃsrava ity evam anyonyabÅjÃdhÃyakam anyonyajanakaæ ca cittaæ cittÃntarÃd utpadyamÃmaæ anyonyavÃsyavasakatvena pravartate. na ca kuÓalenÃkuÓale citte ÓaktiviÓe«a Ãhita iti tad akuÓalaæ kuÓalatÃm Ãpadyate. kuÓalaæ và tad akuÓalatÃæ. ÓaktiviÓe«amÃtratvÃt. Óaktir bÅjaæ vÃsanety eko 'yam artha÷. evam akuÓalÃdivÃsanÃpi vaktavyÃ. yÃvat sÃsraveïÃnÃsrave ÓaktiviÓe«ÃdhÃne 'pi. anÃsraveïÃpi sÃsrave ÓaktiviÓe«ÃdhÃne. na tat sÃsravaæ anÃsravaæ saæpadyate. anÃsravaæ và sÃsravam iti. bhavatÃm api vaibhëikÃïÃm idaæ ciætyate. yadà sÃsravacittasamanaætaraæ [Tib. 137a] anÃsravaæ anÃsravacittasamanantaraæ và sÃsravacittam utpadyate. tadà kiæ pÆrvaka÷ sÃsravakalÃpo 'nÃsravakalÃpo và ÓaktimÃn
samanantarapratyayÃdibhÃvenottarakalÃpotpattÃv utÃÓaktimÃn. kiæ cÃta÷. yady aÓaktimÃn samanantarapratyayÃdibhÃvo 'py asya hÅyeta. atha ÓaktimÃn. sà Óakti÷ kiæ sÃsrave cetasi sÃsravà Ãhosvid anÃsravÃ. tac cittaæ sÃsravasyÃnÃsravasya ca cittÃntarasya samanantarapratyayÃdibhÃvaæ kuryÃt. tat kiæ yayaiva Óaktyà sÃsravasya samanantarapratyayÃdibhÃvaæ kuryÃt tayaivÃnÃsravasya. yadi tayaiva kathaæ ÓaktikÃryasÃækaryaæ na bhavet. athÃnyayà Óaktyà sÃsravasyÃnyayÃnÃsravasya samanantarapratyayÃdibhÃvaæ kuryÃt. katham anayor ekatra Óaktyos tasmÃc cittÃd ananyayor bhinnarÆpatà bhinnakÃryatà ca yujyate. yujyate cet. asmÃkam api cittÃd ananyÃsÃæ ÓaktÅnÃæ tatrÃvasthÃnaæ kÃryabhedaÓ ca bhavi«yati. evam anÃsravasyÃpi cittasya sÃsravÃnÃsravacittasamanantarapratyayÃdibhÃvena saæbhavata÷ tathaiva Óaktyor bhinnarÆpatà kÃryabhedaÓ ca vaktavya÷. tena yad uktaæ nanv akuÓalaæ kuÓalasya bÅjam (#<Abhidh-k-vy 150>#) abhyupagataæ bhavatÅtyÃdi tad ayuktaæ. na hi kuÓalÃhitena ÓaktiviÓe«eïa viÓi«Âaæ samartham akuÓalam akuÓalabÅjakÃryaæ karoti. [Tib. 137b] kiæ tarhi. kuÓalabÅjakÃryam eva karoti. svÃhitena tu ÓaktiviÓe«eïa tad akuÓalaæ svabÅjakÃryaæ karoti. tat katham idam ucyate. kuÓalasyÃkuÓalaæ bÅjam iti. brÆyÃs tvam akuÓalacitte tat kuÓalabÅjam Ãhitaæ kathaæ akuÓalaæ na bhavatÅti. na bhavanto bÅjÃrthaæ jÃnate. kuÓalena cittena nirudhyamÃnena. tathà ÓaktiviÓi«Âam akuÓalaæ cittaæ janyeta yathà tac cittaæ svotpattiyogyaæ bhavi«yati sÃk«Ãt pÃraæparyeïa veti ÓaktiviÓe«a eva bÅjaæ. na bÅjaæ nÃma kiæcid asti. praj¤aptisattvÃt. ata eva prÃptyaprÃptÅ praj¤aptisatyÃv ucyete. dravyasatyÃv eva tu vaibhëikà varïayanti.

(II.38, 39ab) atÅtÃnÃæ dharmÃïÃm atÅtÃpi prÃptir iti vistara÷. atÅtÃnÃæ dharmÃïÃæ tadyathà kli«ÂÃnÃm atÅtà prÃptir yà utpannaniruddhà sÃgrajÃpi saæbhavati. sahajÃpi. paÓcÃtkÃlajÃpi. te«Ãm evÃnÃgatà prÃptir anutpannÃ. pratyutpannà yà paÓcÃtkÃlajà utpannaniruddhÃ. anÃgatÃnÃm api prÃptir atÅtà yÃgrajotpannaniruddhÃ. anÃgatà yÃnutpannÃ. pratyutpannÃgrajotpannÃniruddhÃ. tathà pratyutpannÃnÃm apy atÅtà prÃptir yÃgrajotpannaniruddhÃ. anÃgatà yÃnutpannÃ. pratyutpannà yà sahajÃ. atÅtÃdijÃtisÃmÃnyaæ ca g­hÅtvaivam uktam. na tv ekasyÃtÅtasyÃvaÓyaæ trividhà prÃptir asti. na hi vipÃkajasyÃnÃgatÃtÅtà và prÃpti÷ saæbhavati.

#<avyÃk­tÃpti÷ sahajeti>#

vacanÃt. [Tib. 138a] yadi tu pratidravyaæ prÃptivyavasthà kriyeta saæbhavaæ praty etad evaæ bhavet. kli«ÂÃnÃm utpattipratilaæbhikÃnÃæ ca kuÓalÃnÃm atÅtÃdÅnÃm atÅtÃdaya÷ prÃptayo 'vaÓyaæ bhavanti. na hi p­thagjanasyÃnutpannasya anÃsravasya mÃrgasyÃtÅtà pratyutpannà ca prÃptir asti. sÃpavÃdaÓ cÃyam utsargo 'vagantavya÷.

#<avyÃk­tÃpti÷ sahajeti>#

vecanÃt. asaæsk­tÃnÃæ tu prÃpti utpannaniruddhÃtÅtÃ. 'nutpannÃnÃgatÃ. utpannÃniruddhà pratyutpannÃ. sugamatvÃt tu na sÆtritam etat. kÃmarÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ kÃmarÆpÃrÆpyÃvacarÅ yathÃkramam iti. kÃmadhÃtÆpapannasya kÃmÃvacarÃïÃæ dharmÃïÃæ kÃmÃvacarÅ prÃpti÷. tasyaiva rÆpÃvacarÃïÃæ rÆpÃvacarÅ. tasyaivÃrÆpyÃvacarÃïÃm ÃrÆpyÃvacarÅ. rÆpadhÃtÆpapannasya ca kÃmÃvacarÃïÃæ. tadyathà nirmÃïacittÃnÃæ kÃmÃvacarÅ. rÆpÃvacarÃïÃæ rÆpÃvacarÅ (#<Abhidh-k-vy 151>#). ÃrÆpyÃvacarÃïÃm ÃrÆpyÃvacarÅ. ÃrÆpyadhÃtÆpapannasya taddhÃtukÃnÃæ taddhÃtukaiva prÃpti÷.

#<anÃptÃnÃæ caturvidheti.>#

adhÃtvÃptÃnÃæ saæsk­tÃsaæsk­tÃnÃm anÃsravÃïÃæ caturvidhà prÃpti÷. kÃmarÆpÃrÆpyÃvacarÅ cÃnÃsravà ca. samÃsena sarvÃn anÃptÃn abhisamasyety artha÷. pratyekaæ tu na caturvidhÃ. tata Ãha. tatrÃpratisaækhyÃnirodhasyeti vistara÷. kÃmadhÃtÆpapannasya [Tib. 138b] kÃmÃvacarÃdÅnÃæ yathÃsaæbhavam apratisaækhyÃnirodhasya prÃpti÷ kÃmÃvacarÅ. rÆpadhÃtÆpapannasya rÆpÃvacarÃdÅnÃæ apratisaækhyÃnirodhaprÃptÅ rÆpÃvacarÅ. ÃrÆpyadhÃtÆpapannasyÃrÆpyÃvacarÃdÅnÃm apratisaækhyÃnirodhaprÃptir ÃrÆpyÃvacarÅ. sattvasaætÃnavaÓenaiva hi tatprÃptir vyavasthÃpyate. na tu te«Ãæ vaÓena ye«Ãm apratisaækhyÃnirodha÷. yadi hy evaæ syÃt mÃrgasatyasyÃpratisaækhyÃnirodhaprÃptir anÃsravà syÃt. pratisaækhyÃnirodhasya rÆpÃrÆpyÃvacarÅ cÃnÃsravà ceti. na kÃmÃvacarÅ. kÃmadhÃtor apratipak«atvÃt. rÆpÃvacareïa tu mÃrgeïa prÃptasya rÆpÃvacarÅ prÃpti÷. ÃrÆpyÃvacareïÃrÆpyÃvacarÅ. anÃsraveïa mÃrgeïÃnÃsravÃ. Ãryasya tu rÆpÃvacareïa mÃrgeïa prÃptasya rÆpÃvacarÅ cÃnÃsravà cÃrÆpyÃvacareïÃrÆpyÃvacarÅ cÃnÃsravà ca.

#<laukikenÃryavairÃgye visaæyogÃptayo dvidheti>#

vacanÃt. mÃrgasatyasyÃnÃsravaiveti. laukikÅm asya prÃptiæ prati«edhayati. seyaæ samasya caturvidheti. samÃsena traidhÃtukÅ cÃnÃsravà ceti uktam arthaæ nigamayati. Óaik«ÃïÃm iti. Óaik«Ã dharmÃ÷ Óaik«asyÃnÃsravà dharmÃ. aÓaik«Ã aÓaik«asyÃnÃsravÃ. [Tib. 139a] mÃrgasatyabhÃvà evaite dra«ÂavyÃ÷. Óaik«ÃÓaik«ebhyas tv anye naiva Óaik«Ã nÃÓaik«Ã÷. asaæsk­tà api yÃvan naiva Óaik«Ã nÃÓaik«Ã i«yante. te«Ãæ

#<tridhÃ>#

prÃpti÷ Óaik«Ãdibhedena. Óaik«Å aÓaik«Å naiva Óaik«Å nÃÓaik«Å ceti. anÃryeïa prÃptasyeti. p­thagjanena prÃptasya. tasyaiva Óaik«eïeti. tasyaiva pratisaækhyÃnirodhasya Óaik«eïa mÃrgeïa prÃptasya Óaik«Å. aÓaik«eïÃÓaik«Å. k«ayaj¤Ãnasaæprayuktena mÃrgeïa prÃptasya. visaæyogaprÃptisaæniÓrayatvÃt k«ayaj¤Ãnasya. yady api sà vajropamena Óaik«eïa prÃpyate tadÃvÃhakatvÃt. tatprÃptatvavacane tu Óaik«yÃ÷ prÃpte÷ aÓaik«Å prÃptir viÓe«ità syÃd iti na tena Óaik«eïa (#<Abhidh-k-vy 152>#) aÓaik«Åty uktaæ. tasyaivÃryamÃrgaprÃptasyÃnÃsraveti. tasyaiva pratisaækhyà nirodhasya ÃryamÃrgaprÃptasya anÃsravÃ. mÃrgasatyasya cÃnÃsravà prÃptir ity adhik­taæ. Ãryeïa laukikamÃrgaprÃptasya pratisaækhyÃnirodhasya prÃpti÷ kiæ sÃsravà utÃho 'nÃsravÃ. ubhayathety Ãha. sà kasmÃn noktÃ. sÃvaÓe«aæ bhëyaæ. paÓcÃd darÓayi«yate

#<laukikenÃryavairÃgye visaæyogÃptayo dvidheti>#

nocyate. yà tv asaækÅrïà prÃpti÷ saivehocyate iti veditavyaæ.

(II.39cd, 40ab) durbalatvÃd iti. anabhisaæskÃravattvÃd durbalatvaæ.

dve abhij¤e iti. divyacaksurabhij¤Ãæ [Tib. 139b] divyaÓrotrÃbhij¤Ãæ. nirmÃïacittaæ ca varjayitvÃ. kiæ.

#<avyÃk­tÃpti÷ sahajeti>#

saæbandhanÅyaæ. te«Ãæ hi balavattvÃd iti vistara÷. te«Ãæ hi divyacak«urabhij¤ÃdÅnÃæ balavattvÃt. kiæ. pÆrvaæpaÓcÃtsahajà prÃpti÷. prayogaviÓe«ani«patter iti. prayogaviÓe«eïa ni«pattir divyacak«urabhij¤ÃdÅnÃæ. tasyÃ÷. prayogaviÓe«ani«patter balavattvaæ. balavattvÃt pÆrvaæpaÓcÃtsahajà prÃptir ity arthasambandha÷. ÓailpasthÃnikasyÃpi kasyacit tadyathà viÓvakarmaïa÷. airyÃpathikasya ca tadyathà sthavirasyÃÓvajitasya. atyartham abhyastasya bh­Óam ÃtmasÃtk­tasyecchanti vaibhëikÃ÷. kiæ. pÆrvaæpaÓcÃtsahajà prÃptir iti.

#<niv­tasya ca rÆpasyeti.>#

caÓabda÷ samuccayÃrtha÷. prÃpti÷ sahajeti samuccÅyate. tac ca kli«Âaæ rÆpaæ prathamadhyÃnabhÆmikam eva vij¤aptirÆpaæ veditavyaæ. tato 'nyÃsu bhÆmi«u tadutthÃpakÃbhÃvÃt. adhimÃtreïÃpÅti vistara÷. adhimÃtreïÃpi cittena niv­tà vij¤aptir utthÃpitÃ. tad eva cÃdhimÃtraæ vij¤apticittaæ avij¤aptiæ notthÃpayati. ato daurbalyasiddhi÷. tasyà daurbalyasiddhe÷ sahajaiva prÃpti÷.

prÃptibheda iti. vipÃkajÃdÅnÃm aniv­tÃvyÃk­tÃnÃæ sahajà prÃpti÷. abhij¤ÃdvayÃdÅnÃæ tu pÆrvaæpaÓcÃtsahajà prÃptir iti tadbheda÷.

#<kÃmarÆpasya nÃgrajeti.>#

[Tib. 140a] kÃmÃvacarasya kuÓalÃkuÓalasya vij¤aptyavj¤aptirÆpasyÃgrajÃprÃpti÷ sarvathà nÃsti. yadi kuÓalasya yady akuÓalasya nÃsty eva sarvathety artha÷. sahajà cÃsti paÓcÃtkÃlajà ceti saæbhavata÷. tadyathà prathamasya vij¤aptyavij¤aptik«aïasya Ãdau sahajà prÃptir bhavati. dvitÅyÃdi«u k«aïe«u tasyaivÃdyasya k«aïasya paÓcÃtkÃlajà bhavati. evam anye«Ãm api dvitÅyÃdÅnÃæ k«aïÃnÃæ sahajà paÓcÃtkÃlajà prÃptir veditavyÃ. kÃmÃvacarasyaiva rÆpasyÃgrajà (#<Abhidh-k-vy 153>#) prÃptiprati«edhÃd dhyÃnÃnÃsravasaævararÆpasyÃgrajà prÃptir asty evety uts­«Âà bhavati.

(II.40cd, 41) aprÃptir aniv­tÃvyÃk­taiva sarvÃ. kasmÃd vyavasthÃpyate. yady aprÃpti÷ kleÓÃnÃæ kli«Âà bhavet. prahÅïakleÓasya kleÓavad eva na syÃt. yadi kuÓalà syÃt samucchinnakuÓalamÆlasya na syÃt. anÃsravÃïÃæ dharmÃïÃm aprÃptir anÃsravà syÃt. kiæ syÃt. p­thagjano na syÃn nityam ÃryadharmasamanvÃgatatvÃt. pÃriÓe«yÃd aniv­tÃvyÃk­taivÃprÃptir iti vyavasthÃpyate. pratyutpannasya nÃsty aprÃpti÷ pratyutpanneti. pratyutpannasya dharmasya prÃptir vartate. tasmÃd asyÃprÃptir nÃsti pratyutpannÃ. tasya prÃptyaprÃptyo÷ samavadhÃnÃsaæbhavÃt. atÅtÃnÃgatayos tu traiyadhvikÅti. aprÃptÃnÃæ prÃptavihÅnÃnÃæ ca prÃyogikÃnÃæ guïÃnÃm anÃgatÃnÃæ ca cak«urÃdÅnÃm api ca ye«Ãæ [Tib. 140b] prÃptir nÃsti atÅtÃpy asty aprÃptir anÃgatÃpi pratyutpannÃpi. srotonyÃyena hi te«Ãm aprÃptir utpadyate nirudhyate 'nÃgatavasthÃneti.

#<kÃmÃdyÃptÃmalÃnÃæ ceti.>#

tridhety anukar«aïÃrthaÓ cakÃra÷. kÃmÃdi«u dhÃtu«u Ãptà aviyuktÃ÷ kÃmÃdyÃptÃ÷. kÃmÃdyÃptÃnÃm amalÃnÃæ cÃprÃptis trividhÃ. upapattyÃÓrayavaÓena tadvyavasthÃpanÃt. dharmasahÃvyavasthÃpinÅ hy aprÃpti÷. na prÃptivad dharmavaÓena vyavasthÃpyate. tasmÃt kÃmadhÃtÆpapannasya kÃmarÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ anÃsravÃïÃæ ca dharmÃïÃm aprÃpti÷ kÃmÃvacarÅ. rÆpadhÃtÆpapannasya rÆpÃvacarÅ. ÃrÆpyadhÃtÆpapannasya ÃrÆpyÃvacarÅ. tadyathà kÃmadhÃtÆpapannasya prÃyogikÃnÃæ guïÃnÃm upapattilÃbhikÃnÃm api kuÓalasamucchedÃvasthÃyÃm aprÃptir avÅtarÃgatvÃc ca rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃm akli«ÂÃnÃm aprÃpti÷ p­thagjanatvÃc cÃnÃsravÃïÃm aprÃpti÷ kÃmÃvacarÅ. tathà rÆpadhÃtÆpapannasya kÃmÃvacarÃïÃæ bhÆmisaæcÃratyaktÃnÃæ rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ ca prÃyogikÃnÃæ guïÃnÃæ p­thagjanatvÃc cÃnÃsravÃïÃm aprÃptÅ rÆpÃvacarÅ. tathaiva cÃrÆpyadhÃtÆpapannasya kÃmarÆpÃvacarÃïÃæ bhÆmisaæcÃratyaktÃnÃm ÃrÆpyÃvacarÃïÃæ ca prÃyogikÃïÃæ [Tib. 141a] guïÃnÃæ p­thagjanatvÃd eva cÃnÃsravÃïÃm aprÃptir ÃrÆpyÃvacarÅty neyaæ.

p­thagjanatvaæ katamat. ÃryadharmÃïÃm alÃbha ity anena ÓÃstrapÃÂhenÃnÃsravatvÃbhÃvam aprÃpter darÓayati. katame«Ãm ÃryadharmÃïÃm alÃbha iti. Ãryadharmà du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntim Ãrabhya sarvo 'nÃsravo mÃrga iti ata evaæ p­cchati. sarve«Ãm aviÓe«avacanÃd iti. sarve«Ãæ du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntyÃdÅnÃæ Óaik«ÃÓaik«aj¤ÃnÃnÃm alÃbha÷. kasmÃt. aviÓe«tatvÃt. yady (#<Abhidh-k-vy 154>#) evam utpannÃyÃm api du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntau pariÓi«ÂÃnÃm ÃryadharmÃïÃm alÃbho 'syÃstÅti anÃrya÷ syÃt. tasmÃd idam Ãha. sa tu yo vinà lÃbheneti. yo vinà lÃbhenÃlÃbha÷. tat p­thagjanatvam iti. anyathà hÅti vistara÷. yady ÃryadharmÃïÃæ lÃbhe 'pi sati anye«Ãm api dharmÃïÃm alÃbha÷ p­thagjanatvam i«yate buddho 'pi ÓrÃvakapratyekabuddhasaætÃnikair Ãryadharmair asamanvÃgamÃt anÃrya÷ syÃt. kevalÃlÃbhagrahaïÃt tv aprasaæga÷. evaÓabdas tarhi paÂhitavya iti. ÃryadharmÃïÃm alÃbha eveti. ekapadÃny api hy avadhÃraïÃnÅti. kevalapadÃny apÅty artha÷. abbhak«o vÃyubhak«a iti. abbhak«a eva vÃyubhak«a eveti nocyate. evaÓabdasya cÃrtho gamyate. tadvad ihÃpÅti. [Tib. 141b] atha và apa eva yo bhak«ayati so 'bbhak«a÷. yo vÃyum eva bhak«ayati sa vÃyubhak«a iti. yathÃtra luptanirdi«Âasya evakÃrasyÃvadhÃraïÃrtho gamyate. tadvad ihÃpy alÃbha eveti. du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntitatsahabhuvÃæ ity apara iti vistara÷. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntes tatsahabhuvÃæ ca vedanÃdÅnÃæ dharmÃïÃm alÃbha÷ p­thagjanatvam. asmiæ pak«e utpannÃyÃm api du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntau pariÓi«ÂÃnÃm ÃryadharmÃïÃm alÃbho 'stÅty anÃrya÷ syÃd iti yo do«a ukta÷. sa na saæbhavati. yadà tarhi phalaprÃpti÷. tadà du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntitatsahabhuvÃæ vihÃnir iti phalaprÃptÃv anÃrya÷ syÃd iti do«aparihÃrÃrtham Ãha. na ca tattyÃgÃt. na ca te«Ãæ k«ÃætisahabhuvÃæ tyÃgÃd anÃryatvaprasaæga÷. tadalÃbhasyÃtyantaæ hatatvÃt. tasyÃlÃbhasyÃtyantavihÅnatvÃt. katham. asÃv atyantaæ hatas tatsaætÃne punar anutpatte÷. te tarhi trigotrà iti. ÓrÃvakapratyekabuddhabuddhagotrà iti. katame«Ãm alÃbha÷. sarve«Ãm iti. ÓrÃvakÃdigotrÃïÃm. evaæ tarhi sa eva do«a iti. buddho 'pi trigotrÃlÃbhÃd anÃrya÷ syÃd ity artha÷. puna÷ sa eva parihÃra iti. sa tu yo vinÃlÃbheneti pÆrvavat prapaæco yÃvat tadyathà abbhak«o vÃyubhak«a iti. yatnas tarhi vyartha [Tib. 142a] iti. k«ÃætipariÓi«ÂÃryadharmÃlÃbhasadbhÃvÃd anÃrya÷ syÃd ity asya do«asya parihÃrÃya k«ÃntitatsahabhuvÃm alÃbha÷ p­thagjanatvam iti yo yatnas sa vyartha÷ syÃt. pÆrvapak«ado«aparihÃra evÃyam ÃsthÅyate. anutpannÃryadharmÃ
saætatir iti. anutpannà Ãryadharmà asyÃm ity anutpannÃryadharmà saætati÷ p­thagjanatvaæ. anutpannÃryamÃrgà skandhasaætatir ity artha÷. arthÃd utpannÃryadharmà saætatir Ãryatvam ity uktaæ bhavati ÃÓrayaparÃv­tte÷.

atheyam aprÃptir iti. sarvadharmÃprÃptiÓ codyate. nÃryadharmaprÃptir eva. yathà tÃvad iti. udÃharaïam etat. tasya lÃbhÃt tad vihÅyata iti. tasyÃryamÃrgasya lÃbhÃt tat p­thagjanatvam alÃbhalak«aïaæ vihÅyate.

(#<Abhidh-k-vy 155>#)
kiædhÃtukaæ tat p­thagjanatvaæ. tridhÃtukam ity eke. nanu copapattyÃÓrayavaÓenÃlÃbho vyavasthÃpyate. p­thagjanatvaæ cÃlÃbhasvabhÃvaæ. tasmÃd asya kÃmÃvacarasya sattvasya kÃmÃvacaram eva p­thagjanatvam asti. na rÆpÃrÆpyÃvacaram. atas traidhÃtukaæ vihÅyata iti ayujyamÃnam etat paÓyÃma÷. atha punar anutpattidharmatÃæ tad Ãpannam iti k­tvà traidhÃtukaæ tad vihÅyata iti upacÃrakalpanÃ. bhavatv e«Ã. nai«Ã vÃryate. kÃmÃvacarasyaiva tv ekasya p­thagjanatvasya prÃptir asti. tal laukikÃgrabharmÃvasthÃyÃæ vihÅyata [Tib. 142b] iti vedayÃma÷. tac ca kÃmavairÃgye navame vimuktimÃrge prahÅyate. rÆpÃrÆpyadhÃtvor utpadyamÃnasya tv Ãryasya pratibhÆmyavasthitÃnÃæ p­thagjanatvÃnÃæ ÃryamÃrgaprÃptisÃmarthyÃn naiva prÃptir utpadyate. pratibhÆmi tu navame vimuktimÃrge te«Ãæ prahÃïaæ bhavatÅti avagaætavyaæ.

bhÆmisaæcÃrÃc ceti. yadà ca kÃmadhÃtor vairÃgyaæ k­tvà prathamaæ dhyÃnaæ saæcarati. tadà ca tat kÃmÃvacaraæ p­thagjanatvaæ vihÅyate. na cÃryo bhavati. prathamadhyÃnabhÆmikap­thagjanatvaprÃdurbhÃvÃt. evam ÃrÆpyadhÃtusaæcÃrÃd rÆpÃvacaraæ p­thagjanatvaæ vihÅyate. ÆrdhvabhÆmeÓ cÃdharÃæ bhÆmiæ saæcarate ÆrdhvabhÆmikaæ p­thagjanatvaæ vihÅyata iti vaktavyam. evam anye«Ãm api yojyam iti. yathÃryamÃrgasya prÃptyà p­thagjanatvam aprÃptir vihÅyata iti yojitaæ. evam anye«Ãm api ÓrutacintÃmayÃdikÃnÃæ dharmÃïÃm aprÃptir vihÅyata iti yojyaæ. kathaæ. kÃmÃvacarÃïÃæ tÃvac chrutacintÃmayÃdikÃnÃæ dharmÃïÃæ prÃptilÃbhÃd aprÃptir vihÅyate. upapattilÃbhikÃnÃæ ca kuÓalÃnÃæ prÃptyà samucchinnakuÓalasyÃprÃptir vihÅyate. bhÆmisaæcÃrÃc ca. yadà cÃyaæ kÃmadhÃtoÓ cyutvà prathamaæ dhyÃnam upapattyà saæcarati. tadà ca tadbhÆmikÃnÃæ gatisaæg­hÅtÃnÃæ skaædhÃnÃm aprÃptir vihÅyate. akli«ÂÃvyÃk­tà eva hi gatayo vak«yante.

#<avyÃk­tÃpti÷ [Tib. 143a] sahajeti>#

coktam. evaæ prathamadhyÃnabhÆmikÃnÃæ prÃyogikÃïÃæ guïÃnÃæ prÃpter aprÃptir vihÅyate. bhÆmisaæcÃrÃc ca. ÆrdhvabhÆmikÃnÃæ gatisaæg­hÅtÃnÃæ skandhÃnÃæ tadbhÆmisaæcÃrÃd vihÅyata iti. idam eke«Ãæ bhÆmi saæcÃravyÃkhyÃnodÃharaïaæ tatra aviviktaæ paÓyÃma÷. ÆrdhvabhÆmikÃnÃæ gatisaæg­hÅtÃnÃæ skandhÃnÃm aprÃptir na kevalaæ bhÆmisaæcÃrÃd vibÅyate. kiæ tarhi. tatprÃptito 'pÅti. idaæ tv asaækÅrïam udÃharaïaæ paÓyÃma÷. tadyathà dvitÅyÃdidhyÃnabhÆmikÃnÃæ prÃyogikÃïÃæ guïÃnÃæ tadalÃbhina÷ kÃmÃvacarasya sattvasyÃprÃptir asti. sa yadi kÃmavairÃgyaæ k­tvà prathamadhyÃna upapadyate (#<Abhidh-k-vy 156>#). sà te«Ãm aprÃptir bhÆmisaæcÃrÃd vihÅyate. prathamadhyÃnabhÆmikà tu te«Ãm aprÃptir udbhavatÅti. evam anye«Ãm api yojyaæ.

nanu caivam anavasthÃprasaæga÷ prÃptÅnÃm iti. prÃpter api prÃpti÷. asyà apy anyÃ. tasyà apy anyà ity anavasthÃ. parasparasamanvÃgamÃd iti. prÃptiprÃptiyogÃt prÃptyà samanvÃgata÷. prÃptiyogÃt prÃptiprÃptyà samanvÃgata ity artha÷. prÃptyutpÃdÃd iti vistara÷. prÃptyutpÃdÃt tena dharmeïa cittena và samanvÃgato bhavati. prÃptiprÃptyà ca samanvÃgata iti vartate. prÃptiprÃptyutpatte÷ prÃptyaiva samanvÃgato bhavatÅti. evaæ prÃptir ubhayatra vyÃpriyate. prÃptiprÃptis tv ekatreti ato nÃnavasthÃ. kuÓalasya kli«Âasya ceti. anayor agrajapaÓcÃtkÃlajaprÃptitvÃd grahaïaæ. avyÃk­tasya [Tib. 143b] hi sahajaiva prÃptir iti. dvitÅye k«aïa iti vistara÷. dvitÅye k«aïe tasya dharmasya tatprÃpte÷ prÃptiprÃpteÓ ca prÃptaya iti tisra÷ prÃptaya÷. prÃptiyogÃd dhi tai÷ samanvÃgato bhavati. tÃbhis tis­bhi÷ prÃptibhi÷ samanvÃgamÃrthaæ punas tisro 'nuprÃptaya udbhavantÅti «a¬ bhavanti prÃptaya÷. prathamadvitÅyak«aïotpannÃnÃæ dravyÃïÃm iti. dharmeïa sÃrdhaæ navÃnÃæ dravyÃïÃæ nava prÃptaya÷ sÃrdham anuprÃptibhir a«ÂÃdaÓa bhavanti. evam uttarottarav­ddhiprasaægeneti vistara÷. uttarottarasya k«aïasya v­ddhi÷ prÃptibhi÷. uttarottare và k«aïe v­ddhi÷ prÃptÅnÃæ. tasyÃ÷ prasaæga÷ uttarottarav­ddhiprasaæga÷. tena. uttarottarav­ddhiprasaægena. etÃ÷ prÃptayo visarpantya iti. diÇmÃtraæ darÓayi«yÃma÷. caturthe k«aïe prathamak«aïotpannais tribhir dharmai÷ prÃptyanuprÃptimadbhir bhavitavyaæ. dvitÅyak«aïotpannÃbhir api «a¬bhi÷ prÃptyanuprÃptibhi÷ puna÷ prÃptyanuprÃptimatÅbhir bhavitavyam. evaæ t­tÅyak«aïotpannÃbhir a«ÂÃdaÓabhi÷ prÃptyanuprÃptibhi÷ punar api prÃptyanuprÃptimatÅbhir bhavitavyam iti prathamadvitÅyat­tÅyak«aïotpannÃnÃæ saptaviæÓati÷ prÃptaya÷ sÃrdham anuprÃptibhis tÃvatÅbhir iti catu÷paæcÃÓat prÃptayaÓ caturthe k«aïe bhavanti. paæcame tu k«aïe prathamadvitÅyat­tÅyak«aïotpannÃ÷ prÃptyanuprÃptaya÷ punaÓ catu÷paæcÃÓac caturthak«aïotpannaprÃptyanuprÃptayaÓ ca dviÓcatu÷paæcÃÓad bhavanti. trÅïi catu÷paæcÃÓatkÃni dvëa«tyuttaraÓataæ prÃptÅnÃæ jÃyate. evam uttarottarav­ddhiprasaægo vaktavya÷. atÅtÃnÃgatÃnÃm ity atra pratyutpannÃgrahaïam anÃvaÓyakatvÃt. [Tib. 144a] utpattilÃbhikÃnÃæ ceti. atra prÃyogikÃgrahaïam anÃvaÓyakatvÃd eva. sasaæprayogasahabhuvÃm iti. savedanÃdisajÃtyÃdÅnÃm. anÃdyantasaæsÃraparyÃpannÃnÃm anÃdÃv anante ca saæsÃre saæg­hÅtÃnÃæ. anantà aprameyà ekasya prÃïina÷. kiæ aÇga bahÆnÃæ. k«aïe k«aïe upajÃyaæte prÃptaya iti. anantadravyà eva. anantaprÃptidravyà ity artha÷. (#<Abhidh-k-vy 157>#) atyutsavo
batÃyaæ prÃptÅnÃm iti. parihÃsavacanam etat. kevalaæ na pratighÃtinya÷ arÆpiïÅtvÃt yato 'vakÃÓaæ labhaæte prÃptaya÷.

(II.42a) #<sabhÃgatà sattvasÃmyam>#

iti vistara÷. samÃno bhÃgo bhajanam e«Ãm iti sabhÃgÃ÷. tadbhÃva÷ sabhÃgatÃ. samÃno và bhÃgo bhajanaæ sabhÃga÷. sabhÃga eva sabhÃgatÃ. yadyogÃt sabhÃgo bhavati. tad dravyaæ. sattvÃnÃæ sÃmyaæ sÃmÃnyaæ sÃd­Óyam ity artha÷. sattvagrahaïam asattvanirÃsÃrthaæ. sattvÃnÃæ sattvasaækhyÃtÃnÃæ ca dharmÃïÃæ sÃd­Óyaæ sabhÃgatÃ. asattvasaækhyÃtÃnÃæ ÓÃliyavÃdÅnÃæ ne«yate. nikÃyasabhÃga ity asyÃ÷ ÓÃstre saæj¤eti. j¤ÃnaprasthÃnÃdike ÓÃstre nikÃyasabhÃga iti anayà saæj¤ayà ayaæ cittaviprayukto nirdiÓyate. iha tu ÓlokabandhÃnuguïyÃt sabhÃgateti anayà saæj¤ayety abhiprÃya÷. sà punar abhinnà bhinnà ceti. yà sarvasattvavartinÅ. sà pratisattvam [Tib. 144b] anyÃnyÃpy abhinnety ucyate sÃd­ÓyÃt. na hi sà yathà vaiÓe«ikÃïÃm ekà nityà ceti. bhinnà yà kvacid vartate kvacin na vartate. tata Ãha. bhinnà punar iti vistara÷. dhÃtavas traya÷ kÃmÃdaya÷. gataya÷ paæca narakÃdaya÷. yonayaÓ catasro 'ï¬ajÃdaya÷. jÃtayo brÃhmaïÃdaya÷. ÃdiÓabdena upÃsikÃbhik«uïÅnaivaÓaik«anÃÓaik«Ãdaya÷ saæg­hyante. skaædhÃyatanadhÃtuta iti. rÆpaskandhasabhÃgatà yÃvad dharmadhÃtusabhÃgatÃ. aviÓi«Âam iti. sÃmÃnyarÆpaæ. praj¤aptiÓ ceti. abhidhÃnaæ cety artha÷. evaæ skandhÃdibuddhipraj¤aptayo 'pi yojyà iti. yadi skandhasabhÃgatÃdravyam aviÓi«Âaæ na syÃd anyonyaviÓe«abhinne«u skandhe«u skandha÷ skandha ity abhedena buddhir na syÃt praj¤aptiÓ ceti. evaæ dhÃtvÃdibuddhipraj¤aptayo 'pi yojyà ity eke paÂhanti. te«Ãm evaæ vaktavyaæ. yadi sabhÃgateti vistareïa yÃvad anyonyaviÓe«abhinne«u dhÃtu«u kÃmÃvacara÷ kÃmÃvacara iti abhedena buddhir na syÃt praj¤aptiÓ ceti.

catu÷koÂika iti. syÃt cyavetopapadyeta na ca sattvasabhÃgatÃæ vijahyÃn na ca pratilabheteti. sattvasabhÃgatÃm iti. sattvÃnÃæ sabhÃgatà sattvasabhÃgatà manu«yatvÃdilak«aïÃ. sattvagrahaïaæ [Tib. 145a] hi dharmaviÓe«aïÃrthaæ. sattvasabhÃgatà hy atra catu÷koÂike vivak«ità na dharmasabhÃgateti. na tu sattvas sattva ity ÃkÃrasabhÃgatehÃbhipretÃ. yadi hi sÃbhipretà syÃt. t­tÅyà koÂir na sidhyeta gatisaæcÃre 'pi tasyÃ÷ sattvasabhÃgatÃyÃs tÃdavasthyÃt. tatraivopapadyamÃna iti. tadyathà manu«yagateÓ cyutvà manu«yagatÃv evopapadyamÃna÷. manu«yagateÓ cyavate maraïÃd upapadyate ca tasyÃm eva pratisaædhibandhÃt. na cÃsau manu«yasabhÃgatÃæ vijahÃti na ca pratilabhate tasyà manu«yasabhÃgatÃyÃs tÃdavasthyÃt. (#<Abhidh-k-vy 158>#) dvitÅyà niyÃmam avakrÃmann iti. sa sattvasabhÃgatÃæ p­thagjanatvasvabhÃvÃæ sabhÃgatÃæ vijahÃti ÃryatvasvabhÃvÃæ sabhÃgatÃm aparÃæ pratilabhate. t­tÅyà gatisaæcÃrÃd iti. tadyathà manu«yagateÓ cyutvà devagÃtÃv upapadyamÃna÷. cyavate tathaiva maraïÃd upapadyate ca pratisaædhibandhÃt. sattvasabhÃgatÃæ manu«yasabhÃgatÃlak«aïÃæ vijahÃti. pratilabhate ca devasabhÃgatÃlak«aïÃm aparÃm iti. caturthy etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. pÆrvoktakoÂisvabhÃvaprakÃrÃn varjayitvety artha÷. tadyathà jÅvan p­thagjana Ãryo và kiæcid alabhamÃna÷.

yadi p­thagjanasabhÃgatà nÃma dravyam asti kiæ puna÷ p­thagjanatvena ÃryadharmalÃbhasvabhÃvena kalpitena prayojanam iti vÃkyaÓe«a÷. p­thagjanasabhÃgatayaiva p­thagjana iti paricchidyeta yathà [Tib. 145b] manu«yasabhÃgatayaiva manu«ya iti. na hi manu«ysabhÃgatÃyà anyan manu«yatvaæ kalpyate vaibhëikair alÃbhavad anyasvabhÃvaæ. tatra ca sÃdhanaæ. na svasabhÃgatÃyà anyat p­thagjanatvaæ. svasabhÃgatÃpratyayÃbhidheyatvÃt. manu«yatvavat. naiva ca loka÷ sabhÃgatÃæ paÓyati arÆpiïÅtvÃd iti. na lokaÓ cak«u«Ã sabhÃgatÃæ paÓyaty arÆpiïÅtvÃd arÆpavatÅtvÃd arÆpasvabhÃvatvÃd vÃ. yathà na paÓyati evaæ na Ó­ïoti yÃvan na sp­ÓatÅti. anena pratyak«ÃsiddhatÃæ darÓayati. na cainÃæ praj¤ayà paricchinattÅti. anenÃnumÃnenÃpi na sidhyatÅti darÓayati. pratipadyate ca sattvÃnÃæ jÃtyabhedam iti. satyà api tasyÃ÷ kathaæ tatra vyÃpÃra iti. jÃtyabhedapratipattau jÃtyabhedapratipattir asti. sà tu na sabhÃgatayà dravyÃntarakalpitayà k­tà pramÃïenÃnupalabhyamÃnatvena tasyà vyÃpÃrasaæbhavÃt. brÆyÃs tvaæ. na nirnimittà sÃmÃnyabuddhir bhavitum arhati. tena yan nimittaæ tasyÃ÷ sÃmÃnyabuddhe÷. tat sabhÃgatà nÃma dravyam iti. vayam api tÃæ sÃmÃnyabuddhiæ sanimittÃæm brÆma÷. sÃd­Óyak­tà hi sà buddhi÷. tac ca sÃd­Óyaæ na dravyÃntaram iti brÆma÷. tenocyate. api cÃsattvasabhÃgatÃpi kiæ ne«yata iti vistara÷. na dravyÃntarasabhÃgatÃnimittà sattva÷ sattva iti sÃmÃnyabuddhi÷. sÃmÃnyÃkÃraprav­ttatvÃt. ÓÃliyavamudgamëÃdisÃmÃnyabuddhivat. ÓÃliyavasvajÃtisÃd­Óyak­tà [Tib. 146a] hy e«Ã sÃmÃnyabuddhi÷. na ca te«Ãæ svajÃtisÃd­Óyaæ svato 'rthÃntaraæ bhavati. tÃsÃæ ca sabhÃgatÃnÃm iti vistara÷. anyà sattvasabhÃgatÃnyà dhÃtusabhÃgatÃnyà gatisabhÃgateti anyonyabhinnÃ÷ sabhÃgatà i«yante. tÃsÃæ sabhÃgateti praj¤aptir iyaæ sabhÃgatà iyaæ sabhÃgatety abhedena kathaæ bhavadbhi÷ kriyate. vyavahÃra÷ pratyayaÓ ca kathaæ jÃyate. yady atrÃpi sabhÃgatÃntaraæ pratij¤Ãyeta yena sabhÃgatÃsÃmÃnyabuddhir bhavet. bhavet so 'yam apak«a÷ prÃkpak«avirodhÃt. (#<Abhidh-k-vy 159>#) vaiÓe«ikÃÓ caivaæ dyotità iti. jvalitÃ÷ samarthità ity abhiprÃya÷. te 'pi hi sÃmÃnyapadÃrthavÃdino bhavanto 'pÅti. ayaæ tu te«Ãæ vaiÓe«ikÃïÃæ viÓe«a÷. eko 'py anekasmiæ vartate sraksÆtravat. bhÆtakaïÂheguïavac ceti. yadi dyotitÃ÷ sÃmÃnyapadÃrthavÃditvÃt. yadi na dyotità ekÃnekanityÃnityatvÃdiviÓe«avÃditvÃt. na hi paralokÃstitvÃdÅni vaiÓe«ikai÷ kalpitÃnÅti na vyavasthÃpyante. saced itthaætvam ÃgacchatÅti. prÃïÃtipÃtenÃsevitena bhÃvitena bahulÅk­tena narake«Æpapdyate. saced itthaætvaæ Ãgacchati
manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃæ prÃpnoti prÃïÃtipÃtenÃlpÃyur bhavatÅti vistara÷. idaæprakÃra itthaæ. tadbhÃva÷ itthaætvam iti. [Tib. 146b] ÓarÅrendriyasaæsthÃnace«ÂÃhÃrÃdisÃbhÃgyakÃraïaæ anyonyÃbhir abhisaæbaædhanimittaæ ca sabhÃgateti ÃcÃryasaæghabhadra÷. tad etad etenaiva pratyuktaæ. vayam api hy evam icchÃma÷. na tu sà sabhÃgatà dravyÃætaraæ. ta eva hi saæskÃrÃs tathÃkÃraïabhÃvaæ pratipadyaæte iti.

(II.42bcd) #<Ãsaæj¤ikam asaæj¤i«u nirodhaÓ cittacaittÃnÃm>#

iti vistara÷. asaæj¤inÃm idam Ãsaæj¤ikaæ. asaæj¤i«u và bhavaæ Ãsaæj¤ikaæ. nirudhyaæte 'nena cittacaittÃ÷. cittacaittÃn và niruïaddhÅti nirodha÷. yenÃnÃgate 'dhvany avasthitÃÓ cittacaittÃ÷ kÃlÃætaraæ tÃvatkÃlaæ saænirudhyaæte. notpattuæ labhaæte ity artha÷. tad Ãsaæj¤ikaæ nÃma dravyaæ. nadÅtoyasaænirodhavat. setuvad ity artha÷. dhyÃnÃætarikÃvad iti. yathà brahmapurohità nÃma te devà ye«Ãæ kecin mahÃbrahmÃïa÷ pradeÓe bhavaæti dhyÃnÃætarikÃyÃæ. tathà b­hatphalà nÃma te devà ye«Ãm asaæj¤isattvÃ÷ pradeÓe bhavaæti. na bhÆmyaætare bhavaæti. upapattikÃle cyutikÃle ca saæj¤ina iti saæbaædhanÅyaæ. kli«Âena manasà pratisaædhibaædhÃt.

#<upek«ÃyÃæ cyutodbhavÃv>#

iti ca niyamÃt. pÆrvasamÃpattisaæskÃraparik«ayÃd iti. pÆrvasamÃpattisaæskÃralak«aïasya vipÃkaheto÷ parik«ayÃt. tata÷ samÃptaphalatvÃd ity artha÷. [Tib. 147a] pÆrvasamÃpattisaæskÃrÃvedhaparik«ayÃd ity apare vyÃcak«ate. apÆrvÃnupacayÃc ceti. cittÃbhÃvÃt karmÃnupacayÃd ity abhiprÃya÷. k«iptà iva k«Åïavegà i«ava÷ p­thivÅm iti. upapadyaæte iti prak­taæ. pÆrvam ayaæ padir janyartha÷. idÃnÅm arthavaÓÃd gatyartha÷. saæpadyaæte gacchaætÅty artha÷. p­thivÅæ gacchaætÅti vÃkyaÓe«a ity spare.

(II.43) asaæj¤inÃæ sattvÃnÃæ samÃpattir asaæj¤Ã và samÃpattir iti asaæj¤isamÃpatti÷. etÃvat tathÃÓabdenÃnvÃk­«yata iti. vipÃka ity evamÃder arthaviÓe«asyÃnabhiprÅte÷. avyÃk­tam eva hi Ãsaæj¤ikaæ. kuÓalaiva ceyaæ samÃpattir (#<Abhidh-k-vy 160>#) iti vak«yate.

paæcaskaædhako vipÃka iti. cyutyupapattikÃle cittacaittÃïÃæ vipÃkatvasadbhÃvÃt.

tata eva tallÃbhÅti. yata eva parihÅïo 'pi punar utpÃdyÃsaæj¤isattve«Æpapadyate tata eva tallÃbhÅ niyÃmaæ nÃvakrÃmati. niyÃmÃvakrÃætyaiva hy Ãryo 'pÃyagatyÃsaæj¤ikamahÃbrahmakauravopapattya«ÂamabhavÃdÅnÃm apratisaækhyÃnirodhaæ pratilabhate. vinipÃtasthÃnam ivainÃæ paÓyaætÅti. apÃyasthÃnam ivainÃæ paÓyaætÅty artha÷. giritaÂÃdivinipÃtasthÃnam ivety apare. ni÷saraïasaæj¤ino hi tÃæ samÃpadyaæte. p­thagjanà mok«asaæj¤ina ity [Tib. 147b] artha÷. na caivam Ãryà viparÅtasaæj¤ina÷ pratilabhaæte. dhyÃnavad iti. caturthadhyÃnalÃbhÃd atÅtÃnÃgatam anÃdimati saæsÃre labdhapÆrvaæ caturthaæ dhyÃnaæ pratilabhaæte yogina÷. tasmÃt kiæ tadvad eva atÅtÃnÃgatÃæ tÃæ pratilabhaæta iti p­cchati. anye 'pi tÃvan na pratilabhaæta iti. p­thagjanà api tÃvan nÃtÅtÃnÃgatÃæ pratilabhaæte ye«Ãæ tÃvad iyaæ ÃtmÅyà samÃpatti÷. kiæ punar Ãryà ye«Ãm iyam anÃtmÅyeti. ucitÃpi satÅti. anÃdimati saæsÃre labdhapÆrvÃpi mahÃbhisaæskÃrasÃdhyatvÃn mahÃyatnÃbhini«pÃdyatvÃd ity artha÷. acittakatvÃc ca.

#<ekÃdhvikÃpyate>#

samÃnÃdhvikà labhyata ity artha÷. yathà prÃtimok«asaævara iti. prÃtimok«asaævaro '«Âavidho 'pi yadà samÃdÅyate. tadà sa prÃpyate. prÃptiÓ ca tasya tasminn eva k«aïe utpadyate. labdhayà tu tayà samÃpattyà dvitÅyÃdi«u k«aïe«u prÃtimok«asaævaravad eva samanvÃgato bhavati. yÃvan na tyajati tÃæ samÃpattiæ. tattyÃgas tu parihÃïyà bhÆmisaæcÃrÃd vÃ. acaittikatvÃn nÃnÃgatà bhÃvyate. kuÓalaæ hi cittam anÃgataæ bhÃvyate. na tv iyaæ acittaketi na tadvad anÃgatà bhÃvyate.

(II.44, 45ab) #<nirodhÃkhyà tathaive>#ti.

samÃpattir iti vartate. evaÓabdo 'vadhÃraïe. yathÃsaæj¤isamÃpattinirdeÓe athÃÓabdena nirodhaÓ cittacaittÃnÃm iti atidiÓyate. tathaivehÃpi [Tib. 148a] nirodhasamÃpattinirdeÓe sa evaæprakÃro 'tidiÓyate iti. ÓÃætavihÃrasaæj¤ÃpÆrvakeïa manasikÃreïeti. vihÃra÷ k­ÅdÃvihÃra iva vihÃra÷. samÃdhiviÓe«a÷. ÓÃæto vihÃra÷ ÓÃætavihÃra÷. ÓÃætavihÃre saæj¤Ã ÓÃætavihÃrasaæj¤Ã. sà pÆrvà asyeti ÓÃætavihÃrasaæj¤ÃpÆrvaka÷ manasikÃro manaskÃra iti yo 'rtha÷ aluksamÃsÃt sa manasikÃra iti bhavati. saæj¤ÃveditasamudÃcÃrapariÓrÃætà hi tatra ÓÃætavihÃrasaæj¤inas tathÃvidhena manasikÃreïa enÃæ nirodhasamÃpattiæ samÃpadyaæte. tÃæ tv asaæj¤isamÃpattiæ ni÷saraïasaæj¤ÃpÆrvakeïa mok«asaæj¤ÃpÆrvakeïety (#<Abhidh-k-vy 161>#) artha÷. aparaparyÃyavedanÅyà ceti. aparaparyÃyas t­tÅyÃdijanma. tatra vedanÅyÃ. kathaæ. ya Ãrya÷ kÃmadhÃtau nirodhasamÃpattim utpÃdya bhavÃgra utpadyeta. tasya sà paripÆrikopapadyavedanÅyÃ. yas tu tata÷ parihÅïo rÆpadhÃtÃv upapadya kÃlÃætareïa ca punar api bhavÃgraæ labdhvà nirodhasamÃpattim utpÃdyÃnutpÃdya và bhavÃgra upapadyate. tasya sÃparaparyÃyavedanÅyà bhavati. yas tv iha parinirvÃyÃt. tasyÃniyateti.

ucchedabhÅrutvÃd iti. sarvÃtmabhÃvocchedabhÅrutvÃt. vyathaæte hy apunarbhavÃt prapÃtÃd iva bÃliÓÃ÷. asaæj¤isamÃpattau kasmÃd ucchedabhayaæ na bhavati. [Tib. 148b] tatra rÆpasadbhÃvÃt. rÆpe hy Ãtmasaæj¤Ãm abhiniveÓya tÃæ samÃpadyaæte. nirodhasamÃpattau tu ÃrÆpyabhÆmikatvÃd rÆpam api nÃstÅti sarvÃtmabhÃvabhÃvaæ paÓyaæto na tÃæ samÃpattum utsahaæte. nanu cÃrÆpye«u nikÃyasabhÃgajÅvitendriyÃdayaÓ cittaviprayuktà santi. kasmÃt tatrÃtmasaæj¤Ãm abhiniveÓya tÃæ na samÃpadyaæte. viprayuktÃnÃm ad­ÓyatvÃt. ÃryamÃrgabalena cotpÃdanÃt. kathaæ punar gamyate ÃryamÃrgabalena tad utpÃdanam iti ata Ãha. d­«ÂadharmanirvÃïasya tadadhimuktita iti. d­«Âe janmani nirvÃïaæ d­«ÂadharmanirvÃïaæ. tasya. tadadhimuktita÷. tad iti adhimukti÷ tadadhimukti÷. tena vÃdhimuktis tadadhimukti÷. tadadhimuktes tadadhimuktita÷. d­«Âe janmani etan nirvÃïam iti Ãryas tÃm adhimucyate. kecit punar evaæ paÂhaæti. d­«ÂanirvÃïasya tadadhimuktita iti. evaæ ca vyÃcak«ate. d­«Âaæ nirvÃïam aneneti d­«ÂanirvÃïa÷. tasyÃryasya tasyÃm adhimuktis tadadhimukti÷. tadadhimuktes tadadhimuktita÷. etad uktaæ bhavati. d­«ÂanirvÃïa Ãryas tÃm adhimucyate nÃnya iti. nanu ca p­thagjano 'pi laukikena mÃrgeïa d­«ÂanirvÃïa÷. na p­thagjano d­«ÂanirvÃïa÷. prÃptanirvÃïas tu bhavet. taduttarÃæ hi bhÆmiæ p­thagjana÷ ÓÃætata÷ paÓyan vairÃgyaæ labhate na nirvÃïam iti acodyam etat. prayogalabhyaiveyam iti. [Tib. 149a] iyam api samÃpattir asaæj¤isamÃpattivad eva mahÃbhisaæskÃrasÃdhyeti. tathaiva

#<ekÃdhvikÃpyate.>#

katham ity Ãha. na cÃtÅtà labhyata iti. yadà parihÅïa÷ punas tÃm utpÃdayati. tadà prayogeïÃpÆrvaiva labhyate. prÃtimok«asaævaravad iti vistareïa vyÃkhyeyÃ. cittabalena tadbhÃvanÃd iti. cittabalenÃnÃgatabhÃvanÃd ity artha÷.

#<bodhilabhyà muner>#

iti. prayogalabhyaiveyam ity utsargasyÃyam apavÃda÷. ÓrÃvakapratyekabuddhÃnÃæ sa vidhir iti k­tvÃ.

(#<Abhidh-k-vy 162>#)
#<k«ayÃnutpÃdaj¤Ãne bodhir>#

iti vak«yati. tenÃha. k«ayaj¤ÃnasamakÃlam iti vistara÷.

#<sÃsravÃÓ ca k«ayaj¤Ãna>#

iti buddhà bhagavaæta etÃæ pratilabhaæte. nÃsti buddhÃnÃæ kiæcit prÃyogikaæ nÃmeti. yothoktaæ stotrakÃreïa

#<na te prÃyogikaæ kiæcit kuÓalaæ kuÓalÃntaga
icchÃmÃtrÃvabaddhà te yatrakÃmÃvasÃyiteti.>#

kathaæ punar bhagavÃn ubhayatobhÃgavimukta iti. kleÓÃvaraïaæ samÃpattyÃvaraïaæ cobhayatobhÃga÷. tato vimukta÷. sidhyaty utpÃditÃyÃm iveti. sidhyati ubhayatobhÃgavimukto bhagavÃæ saæmukhÅk­tapÆrvÃyÃm iva. tasyÃæ vaÓitvalÃbhÃt. tatsaæmukhÅkÃraïakÃraïasÃmarthyayogata÷. prÃg eva tÃm iti vistara÷. dharmatai«Ã yad bodhisattvaÓ caramabhaviko bhavÃgralÃbhÅ bhÆtvà caturthadhyÃnasaæniÓrayeïa darÓanamÃrgam [Tib. 149b] utpÃdya tataÓ ca vyutthÃya bhavÃgraæ samÃpadyate. tato nirodhasamÃpattiæ samÃpadyate. tato vyutthÃya punaÓ caturthadhyÃnasaæniÓrayeïa bhÃvÃgrikabhÃvanÃprahÃtavyakleÓaprahÃïaæ k­tvà k«ayaj¤ÃnakÃlÃt prabh­ti anuttarasamyaksaæbuddho bhavatÅty evaæ Óaik«ÃvasthÃyÃæ sa tÃm utpÃdayatÅti pÃÓcÃtyÃ÷ kaÓmÅramaï¬alÃt paÓcÃd bhavÃ÷ pÃÓcÃtyÃ÷. netrÅpadam iti ÓÃstranÃma sthaviropaguptasya. yatredaæ vÃkyaæ. nirodhasamÃpattim utpÃdya k«ayaj¤Ãnam utpÃdayatÅti vaktavayæ tathÃgata iti. satyÃbhisamaye «o¬aÓabhir iti. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãætim Ãrabhya yÃvan mÃrge 'nvayaj¤anam iti «o¬aÓabhiÓ cittak«aïai÷. bhavÃgravairÃgye cëÂÃdasabhir iti. navaprakÃrÃïÃæ kleÓÃnÃæ bhÃvÃgrikÃïÃæ bhÃvanÃheyÃnÃæ prahÃïÃya navÃnaætaryamÃrgà nava ca vimuktimÃrgà ity a«ÂÃdaÓabhi÷. ta ete catustriæÓad bhavaæti «o¬aÓa ca«ÂÃdaÓa ceti. adhobhÆmikà na puna÷ praheyà bhavaætÅti. kÃmÃvacarÃdÅnÃæ kleÓÃnÃæ laukikena mÃrgeïa p­thagjanatvÃvasthÃyÃm eva prahÅïatvÃt. yady e«a niyama÷ prahÅïakleÓapratipak«otpÃdanaæ na kartavyam iti. atha kimarthaæ prahÅïe«u kÃmÃvacare«u kleÓe«u tatpratipak«aæ dharmaj¤Ãnapak«am mÃrgam abhisamayakÃla utpÃdayati. tannÃætarÅyakatvÃd anvayaj¤Ãnapak«asya mÃrgasya. [Tib. 150a] na hy asatyÃæ dharmaj¤Ãnapak«otpattÃv anvayaj¤Ãnapak«asaæmukhÅbhÃva÷ saæbhavati. etad dhy anvayaj¤ÃnasyÃnvayaj¤Ãnatvaæ yad ata÷ paÓcÃd bhavatÅti. pÃÓcÃtyà Ãhu÷. kiæ puna÷ syÃd iti vistara÷. ko do«a÷ syÃd yadi visabhÃgaæ sÃsravaæ cittam aætarà saæmukhÅkuryÃt (#<Abhidh-k-vy 163>#). vaibhëikà Ãhu÷. vyutthÃnÃÓaya÷ syÃd iti vistara÷. vyutthÃnabhiprÃya÷ bodhisattva÷ syÃt. vyutthÃnakuÓala÷ syÃd ity apare. kuÓalamÆlÃrtho hy ÃÓayÃrtha÷. tad etad uktaæ bhavati. Åd­ÓÃni kuÓalamÆlÃni bodhisattvÃnÃæ yai÷ saæmukhÅbhÆtais tÃvan na vyutti«Âhaæte yÃvad ekÃsana evÃnuttarà samyaksaæbodhi÷ prÃpteti. bahirdeÓakà Ãhuh. satyam avyutthÃnÃÓayo na tu yathà bhavaæto varïayaætÅti. pÆrvam eva tu varïayaæti. k«ayaj¤ÃnasamakÃlam iti ya÷ pak«a÷.

(II.45cd) yady apy anayor bahuprakÃro viÓe«a iti. ekÃ

#<dhyÃne 'ætye.>#

aparÃ

#<bhavÃgrajÃ.>#

ekÃæ ni÷saraïasaæj¤ayà samÃpadyate 'parÃæ vihÃrakÃmatayety evamÃdibahuprakÃraviÓe«a÷. sÃmyaæ tv anayo÷.

#<kÃmarÆpÃÓraye bhÆte>#

iti. syÃd rÆpabhava iti vistara÷. ya÷ kvacid rÆpabhava÷ sarvo 'sau bhava÷ paæcavyavacÃra iti catu÷koÂika÷. syÃd rÆpabhavo na cÃsau bhava÷ paæcavyavacÃra÷. [Tib. 150b] rÆpÃvacarÃïÃæ saæj¤inÃæ devÃnÃæ visabhÃge citte sthitÃnÃm asaæj¤isamÃpattiæ nirodhasamÃpattiæ ca samÃpannÃnÃm asaæj¤inÃæ ca devÃnÃm Ãsaæj¤ike pratilabdhe yo bhava÷. syÃd bhava÷ paæcavyavacÃro na cÃsau rÆpabhava÷. kÃmÃvacarÃïÃæ sattvÃnÃæ sabhÃge citte sthitÃnÃæ yo bhava÷. syÃd rÆpabhava÷ sa ca bhava÷ paæcavyavacÃra÷. rÆpÃvacarÃïÃæ saæj¤inÃæ devÃnÃæ sabhÃge citte sthitÃnÃæ asaæj¤inÃæ ca devÃnÃm Ãsaæj¤ike 'pratilabdhe yo bhava÷. syÃn naiva rÆpabhavo na cÃsau bhava÷ paæcavyavacÃra÷. kÃmÃvacarÃïÃæ sattvÃnÃæ visabhÃge citte sthitÃnÃm asaæj¤isamÃpattiæ nirodhasamÃpattiæ ca samÃpannÃnÃæ yo bhava÷. ÃrÆpyabhavaÓ ca. tatra prathamà koÂir udÃharaïaæ. rÆpabhavo rÆpÃvacaraæ skaædhapaæcakaæ. paæcavyavacÃra÷ paæcaskaædhaka ity artha÷. vyavacÃra iti kÃÓyapasya tathÃgatasya skaædhasaæj¤Ã. viÓe«eïÃvacÃro vyavacÃra÷. anyathÅbhÃvena visaævÃdanam ity artha÷. so 'syÃstÅti vyavacÃra÷. arÓaÃdibhyo 'j ity akÃro matvarthÅya÷. visaævÃdanÅty artha÷.

#<phenapiï¬opamaæ rÆpaæ vedanà budbudopamety->#

(#<Abhidh-k-vy 164>#)
Ãdinà visaævÃdanÃt. tatra yadi rÆpadhÃtÃv asaæj¤isamÃpattir ne«yate asaæj¤isamÃpattiæ nirodhasamÃpattiæ [Tib. 151a] samÃpannÃnÃm iti nocyeta. tena rÆpÃvacary asaæj¤isamÃpattir iti gamyate. tatra api tv ayaæ viÓe«a iti. tatra sÃdharmye 'pi viÓe«o bhavati. paÓcÃd rÆpadhÃtÃv iti. ya Ãryà nirodhasamÃpattim utpÃdya tata÷ parihÅïà dhyÃnaæ ca labdhvà rÆpadhÃtÃv upapadyaæte. tai÷ parihÅïapÆrvai÷. pÆrvÃbhyÃsavaÓÃd rÆpadhÃtau nirodhasamÃpattir utpÃdyeta. asaæj¤isamÃpattis tu kÃmarÆpadhÃtau prathamato 'pi p­thagjanair utpÃdyata ity ayaæ viÓe«a÷.

kim apy asti parihÃïir iti. nirvÃïasad­sÅyam samÃpatti÷. katham ata÷ parihÃïir ity asaæbhÃvayan p­cchati. udÃyisÆtram iti. ÃryaÓÃriputrabhëitam etat sÆtraæ. udÃyÅ tu tatra vibaædhaka ity udÃyisÆtram ity ucyate. katham iti. ÓrÃvastyÃæ nidÃnaæ. tatrÃyu«mÃæ chÃriputro bhik«Æn Ãmaætrayate sma. ihÃyu«maæto bhik«u÷ ÓÅlasaæpannaÓ ca bhavati samÃdhisampannaÓ ca praj¤ÃsaæpannaÓ ca. so 'bhÅk«ïaæ saæj¤Ãveditanirodhaæ samÃpadyate ca vyutti«Âhate ca. asti caitat sthÃnam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. sa na haiva d­«Âa eva dharme pratipady evÃj¤Ãm ÃrÃgayati. nÃpi maraïakÃlasamaye. bhedÃc ca kÃyasyÃtikramya devÃn kava¬ÅkÃrabhak«Ãn anyatamasmin divye manomaye kÃya upapadyate. sa tatropapanno 'bhÅk«ïaæ saæj¤Ãveditanirodhaæ [Tib. 151b] samÃpadyate ca vyutti«Âhate ca. asti caitat sthÃnam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. tena khalu puna÷ samayenÃyu«mÃn udÃyÅ tasyÃm eva par«adi saæni«aïïo 'bhut saænipatita÷. athÃyu«mÃn udÃyÅ Ãyu«maætaæ ÓÃriputram idam avocat. asthÃnam etad Ãyu«maæ chÃriputrÃnavakÃÓo yad bhik«ur anyatamasmiæ divye manomaye kÃye upapanno 'bhÅk«ïaæ saæj¤Ãveditanirodhaæ samÃpadyate ca vyutti«t÷ate cÃsti caitat sthÃnam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. dvir api trir api Ãyu«mÃæ udÃyÅ Ãyu«maætaæ ÓÃriputram idam avocat. asthÃnam etad Ãyu«man. iti pÆrvavat. athÃyu«mata÷ ÓÃriputrasyaitad abhavat. yÃvat trir api me ayaæ bhik«ur bhëitaæ prativahati pratikroÓati. na ca me kaÓcit sabrahmacÃrÅ bhëitam abhyanumodate. yan nv ahaæ yena bhagavÃæs tenopasaækrÃmeyaæ. athÃyu«mÃæ chÃriputro yena bhagavÃæs tenopasaækrÃæta÷. upasaækramya bhagavata÷ pÃdau Óirasà vaæditvaikÃæte ni«aïïa÷. ekÃæte ni«aïïaÓ cÃyuÓmÃæ chÃriputro bhik«Æn Ãmaætrayate sma. ihÃyu«maæto bhik«u÷ ÓÅlasaæpannaÓ ca bhavati. pÆrvavat. tena khalu samayenÃyu«mÃn udÃyÅ pÆrvavat. evaæ dvir api trir apy Ãyu«mÃn udÃyÅ Ãyu«maætaæ ÓÃriputram idam avocat. pÆrvavat (#<Abhidh-k-vy 165>#). athÃyu«mata÷ ÓÃriputrasyaitad abhavat. ÓÃstur api me purastÃd ayaæ bhik«ur yÃvat trir api bhëitaæ prativahati pratikroÓati. na ca me kaÓcit sabrahmacÃrÅ [Tib. 152a] bhëitam abhyanumodate. yan nv ahaæ tÆ«nÅæ syÃæ. athÃyu«mÃæ chÃriputras tÆ«ïÅm abhÆt. tatra bhagavÃn Ãyu«maætam udÃyinam Ãmaætrayate sma. kaæ punas tvam udÃyinn anyatamaæ divyaæ manomayaæ kÃyaæ saæjÃnÅ«e. nanu yÃvad evÃrÆpiïaæ saæj¤Ãmayaæ. evaæ bhadanta. tvaæ tÃvan mohapuru«Ãndha eva sann acak«uÓ cak«u«matà ÓÃriputreïa bhik«uïà sÃrdham abhidharme
'bhivinaye saælapitavyaæ manyasa iti. tatra bhagavÃn Ãyu«maætam udÃyinaæ saæmukham avasÃdya Ãyu«maætaæ Ãnandam Ãmaætrayate sma. tvam apy Ãnanda sthaviraæ bhik«uæ viheÂhyamÃnam adhyupek«ase. kÃruïyam api te mohapuru«a notpannaæ sthavire bhik«au viheÂhyamÃna iti. tatra bhagavÃn Ãyu«maætam udÃyinam Ãyu«maætaæ cÃnandaæ saæmukham avasÃdya bhik«Æn Ãmaætrayate sma. iha bhik«avo bhik«u÷ ÓÅlasaæpannaÓ bhavati. samÃdhisaæpannaÓ ca vistareïa yÃvad asti caitat sthÃnam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅty uktvà bhagavÃn utthÃyÃsanÃd vihÃraæ prÃvik«at pratisaælayanÃyeti. atrÃyu«mÃn udÃyÅ ÃrÆpyÃvacaro 'yaæ manomaya÷ kÃya ukta iti manasik­tvà pratibaædham akÃr«Åt. tatra hi rÆpaæ nÃsti. mana eva tu sasaæprayogam asti. tasmÃn manomaya÷ kÃya÷. tatra ceyaæ samÃpattir na samÃpadyate iti tasyÃbhiprÃya÷. ÃryaÓÃriputrasya [Tib. 152b] tu rÆpÃvacaro divyo manomayakÃyo 'bhipreta÷ ÓuklaÓoïitam anupÃyya prÃdurbhÃvÃt. ata eva cÃsÃv Ãyu«mÃn udÃyÅ bhagavatà p­«Âa÷. kaæ punas tvaæ udÃyinn anyatamaæ divyaæ manomayaæ kÃyaæ saæjÃnÅ«e. nanu yÃvad evÃrÆpiïaæ saæj¤Ãmayam iti. tenÃpy evaæ bhadaæteti pratipannaæ. bhagavÃn api rÆpÃvacaram eva divyaæ manomayaæ kÃyam abhipretyÃryaÓÃriputrasya mataæ samarthayan tam Ãyu«maætam udÃyinam avasÃdayati sma. tvaæ tÃvan mohapuru«Ãndha eva sann acak«uÓ cak«u«matà ÓÃriputreïa bhikÓuïà sÃrdham abhidharme 'bhivinaye saælapitavyaæ manyasa iti. asti caitat sthÃnam iti yad etan nirodhasamÃpatte÷ samÃpadanaæ vyutthÃnam cety etat sthÃnaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. pratipady eveti pÆrvam evety artha÷. Ãj¤Ãm ÃrÃgayatÅty arhattvaæ prapnotÅty artha÷. iyaæ ca samÃpattir bhÃvÃgrikÅti vistara÷. nirodhasamÃpattir bhÃvÃgrikÅ. yaÓ ca tallÃbhÅ. tasva bhavÃgra evopapatti÷ syÃn na rÆpadhÃtau. uktaæ ca sÆtre. sa tatra rÆpadhÃtÃv upapanno 'bhÅk«ïaæ saæj¤Ãveditanirodhaæ samÃpadyate ca vyutti«Âhate ceti. tasmÃd asty ata÷ parihÃïir iti gamyate. yujyata evaitad vaibhëikÃïÃæ (#<Abhidh-k-vy 166>#). sautrÃætikÃnÃæ tu katham etat. Ãrya eva hi nirodhasamÃpattilÃbhÅ na cÃryamÃrgÃd asti parihÃïir iti sautrÃætikasiddhÃæta÷. [Tib. 153a] tasyÃryasya katham uparibhÆmikÃd ÃryamÃrgÃt parihÃïir iti i«yate.
te«Ãm apy etat sÆtraæ na virudhyate. kathaæ. yo hi kaÓcid bhavÃgralÃbhÅ niyÃmam avakrÃmati. so 'nÃgÃmÅ san nirodhasamÃpattim utpÃdayet. sa bhavÃgrÃn nirodhasamÃpatteÓ ca parihÅyeta. na tu mÃrgÃt. ÆrdhvabhÆmikasyÃryamÃrgasya kadÃcid anutpÃditatvÃt. sa parihÅïo bhÆtvà dhyÃnam utpÃdya rÆpadhÃtÃv upapadyet. tasmÃd asty ata÷ parihÃïir na cÃryamÃrgÃt parihÃïir iti na svasiddhÃntavirodha÷. navÃnupÆrvasamÃpattaya iti. catvÃri dhyÃnÃni catvÃra ÃrÆpyà nirodhasamÃpattiÓ ca. prÃthamakalpikaæ pratÅti. Ãdita÷ samÃpattividhÃyakaæ pratÅty artha÷.

niyatobhayathÃvedanÅyatvÃd iti. niyatavedanÅyÃsaæj¤isamÃpattir upapadyavedanÅyatvÃt. ubhayathÃvedanÅyà nirodhasamÃpattir niyatÃniyatavedanÅyety artha÷. niyatavedanÅyà anÃgÃmina÷. aniyatavedanÅyÃrhata ihaiva parinirvÃïÃt. prathamotpÃdanato 'pÅti. asaæj¤isamÃpattiæ kaÓcit prathamaæ manu«ye«ÆtpÃdayati. kaÓcid rÆpadhÃtau. nirodhasamÃpattiæ tu manu«ye«v evotpÃdayati. parihÅïas tu rÆpadhÃtau. [Tib. 153b] atha kasmÃn manu«ye«v evainÃm utpÃdayati. saæj¤ÃvedanÃdvÃreïa vitarkavicÃrÃdicaittapracÃraparikhinno 'nÃgÃmÅ tÃæ tena vihÃreïa sukhaæ vihareyam iti nirodhasamÃpattim utpÃdayati. rÆpadhÃtÆpapannas tv anÃgÃmÅ rÆpadhÃto÷ ÓÃætatvÃn na tathà tatratyacaitasikaprav­ttyà pŬyata iti na prathamatas tatrotpÃdayati. parihÅïas tu pÆrvÃbhyÃsatas tÃm utpÃdayati. ÃrÆpyadhÃtÆpapanno 'py ata eva ÓÃætatvÃn naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanopapanno notpÃdayati. nirupadhiÓe«anirvÃïaprasaægÃd vÃ. tatra hi rÆpaæ nÃsti cittacaittà yadi nirudhyeran parinirvÃïam evÃsya syÃt. cittaviprayuktÃnÃæ kevalÃnÃm avasthÃnÃsÃmarthyÃt. niyatavedanÅyasya karmaïo 'parisamÃptaphalasya vighnabhÃvenÃvasthÃnÃn na parinirvÃïasaæbhava÷. asaæj¤isamÃpattiæ tu mok«asaæj¤ayà ni÷saraïasaæj¤ÃpÆrvakeïa manasikÃreïa samÃpadyata iti rÆpadhÃtÃv api prathamata÷ samÃpadyate.

kasmÃt punar ete iti vistara÷. sarvacittacaittanirodhasvabhÃvatvÃt ubhe apy ete samÃpattÅ cittacaittanirodhe iti vaktavye ity abhiprÃya÷. tatprÃtikÆlyena tatsamÃpattiprayogÃd iti. saæj¤ÃvedanÃprÃtikÆlyena tayo÷ samÃpattyo÷ prayogÃt. saæj¤ÃprÃtikÆlyenÃsaæj¤isamÃpattiprayoga÷ [Tib. 154a] saæj¤Ã roga÷ saæj¤Ã Óalya÷ saæj¤Ã gaï¬a÷ etac chÃætaæ etat praïÅtam iti vistara÷. saæj¤ÃveditaprÃtikÆlyena nirodhasamÃpattiprayoga÷. paracittaj¤Ãnavacanavad (#<Abhidh-k-vy 167>#) iti. yathà paracittaj¤Ãnavacanaæ na ca paracittaj¤Ãnena caittà na j¤Ãyaæte kadÃcit. atha ca parasya cittaæ j¤ÃsyÃmÅty evaæ prathamata÷ prayogÃt paracittaj¤Ãnam ity ucyate. na paracittacaittaj¤Ãnam iti. tadvad ihÃpy anayo÷ samÃpattyos tathà vacanaæ.

tatrÃcittakÃny eva nirodhasaæj¤isamÃpattyÃsaæj¤ikÃnÅti vaibhëikÃdaya÷. aparisphuÂamanovij¤ÃnasacittakÃnÅti sthaviravasumitrÃdaya÷. Ãlayavij¤ÃnasacittakÃnÅti yogÃcÃrà iti siddhÃætabheda÷. tasmÃd idam upanyasyate. katham idÃnÅæ bahukÃlaniruddhÃd iti vistara÷. bahukÃlaniruddhagrahaïaæ samanaætaraniruddhanirÃsÃrthaæ. samanaætaraniruddhÃdÅdÃnÅæ kathaæ bhavati. yadi samanaætaraniruddham astÅty abhyupagataæ bahukÃlaniruddham apy astÅti kiæ nÃbhyupagamyate iti vaibhëikÃ÷. na samanaætaraniruddhasyÃstitvaæ brÆma÷ api tu vartamÃnaæ cittam Ãtmano 'nyacittahetubhÃvaæ vyavasthÃpya nirudhyate 'nyac cotpadyate tulÃdaï¬anÃmonnÃmavat. tac ca niruddham aparaæ ca cittam [Tib. 154a] utpannaæ bhavatÅty anaætaraniruddhÃc cittÃc cittÃntaram utpadyate ity ucyate. vartamÃnasÃmÅpye vartamÃnavad iti k­tvÃ. apare punar Ãhur iti sautrÃætikÃ÷. kathaæ tÃvad ÃrÆpyopapannÃnÃm iti vistara÷. tÃvacchabda÷ kramÃrtha÷. idam eva tÃvad d­«ÂÃætÃrthaæ vaktavyam ity artha÷. rÆpasya hi samanaætarapratyayo ne«yate. tat katham utpadyate. tasmÃc cittÃd eva taj jÃyate na rÆpÃd iti brÆma÷. anyonyabÅjakaæ hy etad ubhayam iti. citte 'pi sendriyasya kÃyasya bÅjam asti kÃye ca sendriye cittasyeti. parip­cchÃyÃm iti. parip­cchÃnÃmaÓÃstraæ k­ti÷ sthaviravasumitrasya. sa tasyÃm Ãha. paæcavastukÃdÅny api hi tasaya saæti ÓÃstrÃïi. tasmÃd viÓina«Âi. tasyaiva do«a iti. katama÷ sa do«a÷. katham idÃnÅæ bahukÃlaniruddhÃc cittÃd iti ya ukta÷. trayÃïÃæ saænipÃta iti. iædriyavi«ayavij¤ÃnÃnÃæ. saæj¤Ãvedanayor apy atra nirodho na syÃd iti. bhadaætavasumitrasyaitan mataæ. sacittakatve 'pi tasyà nirodhasamÃpatte÷ saæj¤Ãvedanayos tatra nirodha iti. tasmÃd bhadaætagho«aka evaæ prasaægaæ karoti. avidyÃsaæsparÓajam iti. avidyÃsaæhita÷ sparÓo 'vidyÃsaæsparÓa÷. tasmÃj jÃtam avidyÃsaæsparÓajaæ. na tu vedanotpattÃv iti. na tu vedanotpattau sparÓo viÓe«ita Åd­Óa÷ sparÓo vedanÃpratyaya iti. sa eva bhadaætagho«aka upasaæharati. tasmÃd acittiketi. [Tib. 155a] katham acittikÃyÃ÷ samÃpattitvam iti. dhyÃnÃdisamÃpattitvam arhati. samÃdhinà hi cittacaittÃ÷ samà ÃpÃdyaæte ekagrÅkriyaæta ity evaæ matvà p­cchati (#<Abhidh-k-vy 168>#). mahÃbhÆtasamatÃpÃdanÃd iti. mahÃbhÆtÃni samÃny Ãpadyaæte 'nayeti samÃpatti÷. evam asyÃæ niodhasamÃpattau dhyÃnÃdi«u ca samÃpattitvaæ. kà punar iha mahÃbhÆtÃnÃæ samatÃ. cittotpattiprÃtikÆlyasamavasthÃnaæ. samÃgacchaætÅti samÃpadyaæte. samÃgacchaæti tÃm iti samÃpatti÷ karmasÃdhanaæ. dhyÃnÃdÅny api samÃgacchaæti yogina÷. tasmÃd dhyÃnÃdÅnÃm api
samÃpattitvaæ bhavati.

dravyata iti svalak«aïata÷. cittotpattipratibaædhanÃt. yasmÃc cittotpattiæ pratibadhnÅta÷. na. samÃpatticittenaiveti. naitad evaæ. kasmÃt. samÃpatticittenaiva tatpratibaædhanÃt. cittotpattipratibaædhanÃd ity artha÷. katham iti tat pratipÃdayati. samÃpatticittam eva hÅti vistara÷. tat samÃpatticittam eva nÃnyad dravyaæ. cittÃætaraviruddhaæ anÃgatacittaviruddham utpadyate. yena cittena kÃlÃætaraæ nÃtyaætaæ aprav­ttimÃtraæ bhavati. mÃtraÓabdo [Tib. 155b] dravyÃætaravyÃvartanÃrtha÷. tadviruddhÃÓrayÃpÃdanÃt. cittaviruddhasyÃÓrayasya saætÃnasyÃpÃdanÃt kÃraïÃt. yad etad aprav­ttimÃtraæ. sÃsau samÃpattir iti praj¤apyate. praj¤aptidharmo 'yaæ na dravyadharma ity artha÷. yadi na dravyadharma÷ katham asau saæsk­tam iti praj¤apyate ity ata Ãha. tac cÃprav­ttimÃtraæ. na pÆrvam abhÆt nottarakÃlaæ vyutthitasya yogino bhavatÅti. saæsk­tÃsau samÃpattir asaæj¤isamÃpattir nirodhasamÃpattir và praj¤apyate saævyavahÃrato na tu dravyata÷. atha veti vistara÷. ÃÓrayasyaiva tathÃsamÃpÃdanaæ tathÃvyavasthÃnam. avasthÃviÓe«a÷. samÃpattijanitÃyà asyÃ÷ samÃpattir ity artha÷. sa cÃvasthÃviÓe«a÷ pÆrvaæ nÃsÅt pÃÓcÃc ca na bhavati vyutthitasyeti saæsk­tatvaæ na virudhyate. atha và samÃpadanam iti pÃÂha÷. saæsk­tÃvasthÃviÓe«atvÃd asyÃ÷ samÃpatte÷ saæsk­tatvaæ sidhyatÅty artha÷. evam Ãsaæj¤ikam iti vistara÷. cittam evÃsau yogÅ tatrÃsaæj¤i«u cittaprav­ttiviruddhaæ labhate. tac cÃprav­ttimÃtraæ cittacaittÃnÃm iti vÃkyaÓe«a÷. Ãsaæjnikam iti praj¤apyate na tu dravyato 'stÅty abhiprÃya÷.

(II.46ab) ya Æ«maïa iti vistara÷. Æ«maïo vij¤Ãnasya ca jÅvitapratibaddhà prav­tti÷. tasmÃj jÅvitam Æ«maïo vij¤Ãnasya cÃdhÃra ucyate sthitihetus tayor eva. nityÃniv­ttiprasaæga [Tib. 156a] iti. nityam e«Ãæ srota÷ prasajyeta. nikÃyasabhÃgasya sthitikÃlÃvedha iti. nikÃyasabhÃgo vyÃkhyÃta÷. ta eva tathÃbhÆtÃs saæskÃrà rÆpÃdiskaædhasvabhÃvà iti. te«Ãæ sthiti÷ prabaædha÷. tasyÃ÷ kÃlo yÃvat tena sthÃtavyaæ. ta eva tÃvaæta÷ saæskÃrak«aïÃ÷. tasyÃvedha÷ (#<Abhidh-k-vy 169>#) pratisaædhik«aïe pÆrvajanmakarmaïo hetubhÃvavyavasthÃnaæ. ka÷ punar asau hetu÷. sÃmarthyaviÓe«a÷. sa hi skandhaprabandhalak«aïÃyÃ÷ sthite÷ k«aïaparaæparayà kÃraïaæ bhavati. ata eva sthitikÃlÃvedha ucyate. tÃvatkÃlaæ pravÃhÃk«epalak«aïatvÃt. tÃvat so 'vati«Âhata iti. sa nikÃyasabhÃga÷. sasyÃnÃæ pÃkakÃlÃvedhavat. yathà sasyÃnÃæ pÃkakÃlÃvedha÷ sÃmarthyaviÓe«asvabhÃvo bÅjenÃækura evÃdhÅyate ya÷ k«aïaparaæparayà à pÃkakÃlÃt sasyasaætÃnahetur bhavati. tadvad etat. k«ipte«usthitikÃlÃvedhavac ca. yathà k«iptasye«o÷ Óarasya sthitir ÃkÃÓadeÓÃætarotpatti÷ saætÃnÃnuv­tti÷. tasyÃ÷ kÃlo maryÃdà yata÷ pareïa sà na bhavati. tasyÃvedho hetuvyavasthÃnaæ. ka÷ punar asau hetu÷. prayatnabhÆtÃtiÓayanirv­ttavÃyudhÃtujanitasÃmarthyaviÓe«a÷. tadyathà k«ipte«usthitikÃlÃvedho na dravyÃætaraæ tadvad ayam Ãyurlak«aïam Ãvedho dra«Âavya÷.

yas tu manyata iti vaiÓe«ika÷. saæskÃro nÃma guïaviÓe«a iti. p­thivyÃdÅnÃæ vaiÓe«iko guïa÷ saæskÃro nÃma karmaja÷ [Tib. 156b] karmahetuÓ ca vegadvitÅyanÃmà i«au jÃyate. yadvaÓÃd yasya guïasya vaÓÃd gamanam i«or à patanÃd bhavatÅti. taæ praty ad­«ÂÃnta e«a÷. yathà hi saæskÃro nÃma bhÃvÃætaram asti. evam Ãyur syÃd iti. tena tan mataæ dÆ«ayaty ÃcÃrya÷. tasyeti vistara÷. tasya vaiÓe«ikasya tadekatvÃt saæskÃraikatvÃt. pratibaædhÃbhÃvÃc ca pratibaædhasya këÂhapratyÃghÃtÃdilak«aïasyÃbhÃvÃc ca. kiæ. deÓÃætarai÷ ÓÅghrataratamaprÃptikÃlabhedÃnupapatti÷. ÓÅghrà ÓÅghratarà ÓÅghratamà prÃpti÷ ÓÅghrataratamaprÃpti÷. kai÷. saha deÓÃætarair ÃkÃÓadeÓÃdibhi÷. tasyÃ÷ kÃla÷. tasya bheda÷. tasyÃnupapatti. ÓÅghrà ÓÅghratarà ÓÅghratamà deÓÃætarai÷ saha prÃptir nopapadyate. pÆrvoktÃd asmÃt kÃraïadvayÃt saæskÃrasyÃviÓi«ÂatvÃt patanÃnupapattiÓ ca. patanaæ ca i«or nopapadyate sati saæskÃre. na hy etad i«Âam sati kÃraïe kÃryaæ na bhavatÅti. vÃyunà tatpratibaædha iti cet syÃn mataæ vÃyur atra pratibaædha÷. pratibaædhaviÓe«Ãc chÅghrataratamaprÃptikÃlabheda÷ patanaæ copapadyata iti sparÓavaddravyasaæyogÃd abhÃva÷ karmaïa iti vacanÃt. atrocyate arvÃkpatanaprasaægo jyÃvibhÃgÃnaætaram evÃrvÃg avarata eva vÃyusaæyogÃt sa i«u patet. atha pratibadhyamÃno 'pi vÃyunà nÃrvÃk patet na và kadÃcit [Tib. 157a] patet na paÓcÃd api pated ity artha÷. kiækÃraïaæ. vÃyor aviÓe«Ãt. yathà hi samÅpe vÃyur evaæ dÆre 'pÅti.

caturthÅ vi«amÃparihÃreïeti. atyaÓanÃder vi«amasyÃparihÃreïa. k«Åïa Ãyu«i puïyak«ayasya maraïe nÃsti sÃmarthyaæ. tena t­tÅyà koÂir na prÃpnoti. tasmÃd ubhayak«aye sati maraïam ubhayak«ayÃd iti. ubhayak«aye satÅti yo 'rtha÷. (#<Abhidh-k-vy 170>#) so 'rtha ubhayak«ayÃd ity ayam artha ukto veditavya÷. Ãyurak«ayÃd api maraïaæ bhavatÅti kathaæ gamyate. sasyÃdisÃdharmyÃt. sasyÃdÅnÃæ hi bÅjÃvedhaparik«aye sati satsu pratyayÃætare«u k«etrodakÃdi«u d­«Âà saætÃnaniv­ttir aprÃpyaiva phalakÃlaæ phalapÃkakÃlaæ vÃ. bÅjasya nÃtisÃratvÃt. saty api ca sÃrabÅjÃk«epe salilÃdisthitiv­ddhipratyÃbhÃvÃd d­«Âà saætÃnaniv­tti÷. sÃrabÅjÃk«epasthitiv­ddhipratyayÃbhÃve 'pi d­«ÂÃ. yadà bÅjÃk«epaÓ ca parisamÃpto bhavati salilasya cÃbhÃva÷. saty api ca sÃrabÅjÃk«epe salilÃdisthitiv­ddhipratyaye ca jaægamÃdyupakramak­tà d­«Âà sasyÃdÅnÃæ saætÃnaniv­ttir iti. yasyÃÓrayopaghÃtÃd upaghÃtas tatsaætatyadhÅnatvÃd iti. bahirdeÓikamatam etat. ÃÓrayasaætatipratibaddhaæ tad Ãyur iti saætatyupanibaddham ity ucyate. kÃÓmÅramate 'pi sa evÃrtha÷. ÓabdamÃtraæ tu bhidyate. sÃætarÃyaæ niraætarÃyam iti. atha và saætatyupanibaddham iti svasaætatyupanibaddhaæ saætÃnavarty eva tat kevalaæ na tu sak­d utpannaæ ti«ÂhatÅti [Tib. 157b] sÃætarÃyam ity ucyate. anenÃgamena asty akÃlam­tyur iti darÓayann Ãha. sÆtre 'py uktaæ catvÃra ÃtmabhÃvapratilaæbhà iti vistara÷. Ãtmasaæcetanà Ãtmanà mÃraïaæ. parasaæcetanà pareïa mÃraïaæ. buddhÃnÃæ ceti vaktavyaæ. kim. Ãtmasaæcetanaiva kramate. svayaæm­tyutvÃt. anupakramaïadharmÃïo hi buddhà bhagavaæto ÃyurutsargavaÓitvalÃbhinaÓ ca. prÃyeïeti grahaïaæ caturthakoÂyabhihitanÃrakÃætarÃbhavikÃdiparivarjanÃrthaæ. rÃjar«ayaÓ cakravartipÆrvà pravrajitÃ÷. jinadÆto yo buddhena bhagavatà dÆta÷ kaÓcit saæpre«ita÷ tadyathà Óuka÷ kaÓcid bhagavatà ÃmrapÃlyÃ÷ pre«ito licchavibhiÓ ca yogyÃæ kurvÃïair d­«Âa÷ ÓarajÃlenÃpÆryamÃïo 'pi mÃrayituæ na Óakyate. yÃvad dhi sa dÆtak­tyaæ na karoti tÃvan nÃtmasaæcetanà kramate na parasaæcetanÃ. jinÃdi«Âa iyaætaæ kÃlam anena jÅvitavyam iti ya Ãdi«Âo bhagavatÃ. dharmilÃdaya÷ pÆrvayogavidbhya ÃgamitavyÃ÷. ÃdiÓabdena cÃnye 'pi tata eva cÃgamayitavyÃ÷. te«Ãæ nÃtmasaæcetanà kramate na parasaæcetanÃ. caramabhavikÃnÃæ ca ye tasminn eva jannani arhattvaæ prÃpnuvaæti. bodhisattvamÃtus tatgarbhÃyà bodhisattvagarbhÃyÃ÷. cakravartimÃtu÷ cakravartigarbhÃyà nÃtmasaæcetanà [Tib. 158a] na parasaæcetanÃ. yadi tarhi sarve«Ãæ rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ nÃtmasaæcetanà na parasaæcetanà atha kasmÃt
sÆtre uktam iti vistara÷. tatra cobhayaæ nÃstÅti. tatra naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatane svabhÆmika ÃryamÃrgo nÃsti yÃvad eva saæj¤ÃsamÃpattis tÃvad Ãj¤Ãprativedha iti vacanÃt. nÃpy uparibhÆmisÃmaætaka ÆrdhvabhÆmyabhÃvÃt. parabhÆmika ÃryamÃrga ity ÃkiæcanyÃyatanabhÆmika÷.

(#<Abhidh-k-vy 171>#)
#<ÃryÃkiæcanyasÃmmukhyÃd bhavÃgre tv Ãsravak«aya>#

iti vacanÃt. paryaætagrahaïÃt tarhÅti. tarhÅty arthÃætaravivak«ÃyÃæ nipÃta÷. tadÃdisaæpratyaya iti. tasya paryaætasya naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanasyÃdiÓ catvÃri dhyÃnÃni trayaÓ ca Óe«Ã ÃrÆpyÃ÷. na tu kÃmadhÃtus tadÃdir asamÃhitatvena visÃd­ÓyÃt. samÃpattito và dhyÃnÃrÆpyà eva tadÃdi÷. navÃnupÆrvasamÃpattaya iti vacanÃt. tatra saæpratyayas tadÃdisaæpratyaya÷. asti kvacid anyatrÃpy evaæ d­«Âam iti astÅty Ãha. kvacid Ãdinà paryaæta ityÃdi.tadyathà devà brahmakÃyikà iti. devà brahmakÃyikÃ÷ tatparyaætagrahaïÃc ca brahmapurohità mahÃbrahmÃïaÓ ca prathamà sukhopapatti÷. tadyathà devà ÃbhÃsvarà iti. ÃbhÃsvarÃs tadÃdigrahÃnÃc ca parÅttÃbhà apramÃïÃbhÃÓ ca dvitÅyà sukhopapattir iti. tisra eva hi sukhopapattaya [Tib. 158b] i«yaæte

#<sukhopapattayas tisro nava tridhyÃnabhÆmaya>#

iti vacanÃt. e«a hi d­«ÂÃætadharma iti. etad d­«tÃætacaritaæ yad ekam api tatprakÃraæ nirdiÓate na sarvaæ Óe«asaæpratyayaÓ ca bhavati. tadyathà anitya÷ Óabda÷. k­takatvÃt yathà ghaÂa iti paÂÃdÅny api g­hyaæte. tadyathÃÓabdasya d­«ÂÃætavÃcakatvÃt. anupasaæhÃra e«a iti. ad­«ÂÃæta ity artha÷. manu«yÃs tadekatyÃÓ ca devà iti. tadeke devÃ÷ «a kÃmÃvacarà devÃ÷ prathamÃbhinirv­ttavarjyÃÓ ca prathamadhyÃnopapannà devà ity etÃvaæta eva nÃnÃtvakÃyà nÃnÃtvasaæj¤ina÷ sattvà naitadvyatiriktÃ÷ saætÅti nÃyaæ tadyathÃÓabdo d­«ÂÃætavÃcaka÷. tasmÃd upadarÓanÃrtha evÃyaæ dra«Âavya÷. upadarÓanÃrthatve ca sati tad eva sthitam etat. paryaætagrahaïÃt tadÃdisaæpratyaya iti.

(II.46cd) viparyayÃd asaæsk­ta iti. yatraitÃni na bhavaæti. so 'saæsk­ta iti. nanu ca sthitir asaæsk­talak«aïam asti. nÃsaæsk­tasya sthitir dravyÃætararÆpÃsti. dravyÃætararÆpÃïi ceha saæsk­talak«aïÃnÅ«yaæta ity acodyam etat. nanu ca trÅïÅmÃnÅti vistara÷. kathaæ. sÆtre trÅïÅmÃni bhik«ava÷ saæsk­tasya saæsk­talak«aïÃni. katamÃni trÅïi. saæsk­tasya bhik«ava utpÃdo 'pi praj¤Ãyate. vyayo 'pi praj¤Ãyate. sthityanyathÃtvam apÅti. caturtham apy atra vaktavyaæ syÃd iti vaibhëikÃ÷. kiæ cÃtra noktam iti codaka÷. sthitir iti vaibhëikÃ÷. yat tarhÅdaæ sthityanyathÃtvam apÅti [Tib. 159a] sthitiÓabdo 'tra ÓrÆyate. katham idam ucyate sthitir nokteti codakÃbhiprÃya÷. jarÃyà e«a paryÃya iti. jareyam uktà sthiter anyathÃtvaæ sthityanyathÃtvam iti. tadyathà jÃter utpÃda iti paryÃya÷. anityatÃyÃÓ ca vyaya÷. tathà jarÃyÃ÷ (#<Abhidh-k-vy 172>#) sthityanyathÃtvaæ paryÃya iti. kasmÃt punar lak«aïacatu«Âe sati bhagavatà trÅïy evoktÃnÅti. ata Ãha. ye hi dharmà iti vistara÷. udvejanÃrthaæ vineyÃnÃæ jÃtijarÃnityatà iti dharmÃïÃæ lak«aïÃny uktÃni. ÃbhiprÃyiko hi sÆtranirdeÓo na lÃk«aïiko yathÃbhidharma÷. jarÃnityate puna÷ pratyutpannÃd atÅtam iti. saæcÃrayati ity adhikÃro 'nuvartate. jarÃnityate pratyutpannÃd adhvano 'tÅtam adhvÃnaæ saæcÃrayata÷. kasmÃt. durbalÅk­tya vighÃtÃt. jarà durbalÅkaroti. anityatà nihaætÅti k­tvÃ. nanu cÃnityataiva dharmaæ pratyutpannÃd adhvano 'tÅtam adhvÃnaæ saæcÃrayati. na jarÃ. jarà hi kevalaæ dharmaæ durbalÅkaroti. kasmÃd evam ucyate. jarÃnityate pratyutpannÃd atÅtaæ saæcÃrayata iti. Ãha. durbalÅkaraïaæ api tadadhvasaæcÃrÃyaiva vartate. na hy adurbalÅk­tasyÃdhvasaæcÃro 'stÅti jarÃpi tatsaæcÃre vyavasthÃpyate. asaæsk­tasyÃpi ca svalak«aïasthitibhÃvÃd iti. svalak«aïe sthiti÷. sthityà bhÃva÷. tasmÃt sthitibhÃvÃt. asau sthiti÷ saæsk­talak«aïaæ na vyavasthÃpitÃ. sthitir hy asaæsk­tÃvasthÃviÓe«alak«aïayà sthityà [Tib. 159b] sad­ÓÅti tasyÃsaæsk­tasya saæsk­tatvaprasaægaparijihÅr«ayà na lak«aïam uktam ity abhiprÃyo bhagavato dharmasvÃmina÷.

anye puna÷ kalpayaætÅti. sÆtre 'pi sthitir ukteti kathayaæti. sthitiæ jarÃæ cÃbhisamasya sthitiÓ ca sthityanyathÃtvaæ ca sthityanyathÃtvam iti abhisamasya ekaæ lak«aïam uktaæ sÆtre. na vibhÃgaÓa÷. kasmÃt. trÅïÅmÃni saæsk­talak«aïÃnÅti vacanavirodhaprasaægÃt. kim atra prayojanam ity ata Ãha. e«Ã hy e«u saægÃspadam iti vistara÷. e«Ã hi sthitir e«u jÃtyÃdi«u saægÃspadaæ saægasthÃnaæ dharmo 'nayà ti«ÂhatÅty abhiprÃya÷ Óriyam ivainÃæ sthitiæ kÃlakarïÅsahitÃæ alak«æÅsahitÃæ darÓayÃmÃsa bhagavÃn tasyÃæ sthityÃm asaægÃrthaæ. nÃsyÃm Ãsaæga÷ kartavyo yasmÃd iyam anitatayÃnubaddhà lak«mÅr ivÃlak«myeti tad ekÅyaæ vyÃkhyÃnaæ. apare tu vyÃcak«ate. nÃsyÃm Ãsaæktavyaæ yasmÃd iyaæ jarayÃnubaddhà lak«mÅr ivÃlak«myeti. jarayà hy anyathÃtvalak«aïayà asyà ekÅkaraïaæ nÃnityatayeti. ataÓ catvÃry eva saæsk­talak«aïÃnÅti. ubhayor api pak«ayor ayam upasaæhÃra÷.

(II.47ab) anyair jÃtyÃdibhir bhavitavyam iti. jÃtisÃmarthyÃt kaÓcit saæsk­to dharmo jÃyate. jÃtir api saæsk­tÃ. tasmÃt tasyà api anyayà jÃtyà bhavitavyaæ svÃtmani v­ttivirodhÃt.

#<sarvaæ saæsk­talak«aïair>#

iti ca siddhaætÃt. evaæ jarÃdayo [Tib. 160a] 'pi yojyÃ÷.

#<jÃtijÃtyÃdayas te«Ãm>#

(#<Abhidh-k-vy 173>#)
iti. jÃtijÃtyÃdayaÓ ca te«Ãm iti caÓabdo luptanirdi«Âo dra«Âavya÷. nanu caikaikasyeti vistara÷. ekaikasya lak«aïasya caturlak«aïÅ caturïÃæ lak«aïÃnÃæ samÃhÃra÷ caturlak«aïÅ prÃpnoti. aparyavasÃnado«aÓ ca ani«ÂhÃdo«aÓ ca. te«Ãm anulak«aïÃnÃæ punar anyajÃtyÃdiprasaægÃt. jÃter jÃter jÃtijÃter yÃvad antiyatÃyà anityatÃyà anityatÃnityatÃyÃÓ ca prasaægÃt.

#<te '«Âadharmaikav­ttaya÷.>#

te iti puæliæganirdeÓo dharmÃbhisaæbaædhÃt. te jÃtyÃdijÃtijÃtyÃdisvabhÃvà dharmà yathÃkramam a«Âadharmaikav­ttaya÷. jÃtyÃdÅnÃm a«ÂÃsu dharme«u v­tti÷. jÃtijÃtyÃdÅnÃæ caikadharme. Ãtmanavamà hÅti lak«aïÃnulak«aïÃpek«a evam uktaæ. na hi yathÃsaæbhavaæ tatra prÃptyÃdayo bhÆtÃni bhautikÃni và notpadyaæte.

#<kÃme '«Âadravyako 'Óabda÷.
sarvaæ saæsk­talak«aïai÷ prÃptyà veti>#

caivamÃdivacanÃt. jÃtir ÃtmÃnaæ virahayyeti vistara÷. svÃtmani v­ttivirodha ity ata÷ ÃtmÃnam virahayya muktvëÂau dharmÃn janayati. katamÃn a«Âau. taæ dharmaæ rÆpaæ cittaæ và sthitiæ jarÃm anityatÃæ jÃtijÃtiæ sthitisthitiæ jarÃjarÃm anityatÃnityatÃæ ca janayati. jÃtijÃtis tu tÃm eva jÃtiæ janayati. evaæ jarÃnityate api yathÃyogaæ yojye iti. [Tib. 160b] jarà ÃtmÃnaæ virahayya a«Âau dharmÃn jarayati. jarÃjarà punas tÃm eva jarÃæ. anityatà ÃtmÃnaæ virahayya a«Âau dharmÃn vinÃÓayati. anityatÃnityatà punas tÃm evÃnityatÃm iti.

tad etad ÃkÃÓaæ pÃÂyata iti. vibhidyata ity abhiprÃya÷. sapratighadravyÃbhÃvamÃtram ÃkÃÓaæ. nÃkÃÓaæ nÃma kiæcid asti. tad vibhaktuæ yathà na Óakyate na yujyate vÃ. evam ime jÃtyÃdaya÷ asaæto dharmà vibhaktuæ na Óakyaæte na yujyaæte vÃ. tata Ãha. na hy eta iti vistara÷. na hy ete dravyata÷ svalak«aïata÷ saævidyaæte yathà vibhajyaæte. jÃtir ÃtmÃnaæ virahayyëÂau dharmÃn janayatÅty evaæ vistareïa vibhajyaæte yathà rÆpÃdÅnÃæ dharmÃïÃm iti. atrÃdiÓabdena ÓabdÃdivedanÃdicak«urÃdÅnÃæ grahaïaæ. tatra rÆpaÓabdÃdi tÃvat pratyak«eïa cak«urvij¤ÃnÃdilak«aïena pramÃïenopalabhyate. vedanÃdy api pratyak«eïaivopalabhyate svasaævedyatvÃt. cak«urÃdi tu cak«urvij¤ÃnÃdinÃnumÃnenÃnumÅyate. cak«urvij¤ÃnÃdisaæniÓrayo rÆpaprasÃdaÓ cak«urÃdÅni tadbhÃvabhÃvayos tdbhÃvÃbhÃvÃt. Ãgamo 'pi cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âveti vistara÷. evaæ Órotreïa ÓabdÃæ cchrutveti vistareïa evaæ gandhÃdi«v api yojyaæ. [Tib. 161a] tathà yatkiæcid rÆpam atÅtanÃgatapratyutpannam (#<Abhidh-k-vy 174>#) iti vistara÷. evaæ vedanÃdi«v api yojyaæ. pÃrasÃætÃnikÃnÃæ tv arÆpiïÃæ vedanÃdÅnÃm astitvÃnumÃnam ÃtmÅyavac charÅravikÃraæ d­«Âvà tatsaæpratipatte÷. Ãgamo 'pi cak«u÷ pratÅtya rÆpÃïi cotpadyate cak«urvij¤Ãnaæ sahajÃtà vedÃnà saæj¤Ã cetaneti vistara÷. jÃtyÃdayas tu na cak«urindriyÃdipratyak«Ã bhavaæti. na cai«Ãm astitve samartham anumÃnam asti. na cÃpy Ãgamo dravyato 'stitve. yat tarhi sÆtra uktam iti vistara÷. nanu cÃyam Ãgamo 'sti saæsk­tasyotpÃdo 'pi praj¤Ãyate iti vistara÷. arthaÓ ca pratisaraïam uktaæ bhagavateti. catvÃrÅmÃni bhik«ava÷ pratisaraïÃni. katamÃni catvÃri. dharma÷ pratisaraïaæ na pudgala÷. artha÷ pratisaraïaæ na vyaæjanaæ. nÅtÃrthasÆtraæ pratisaraïaæ. na neyÃrthaæ. j¤Ãnaæ pratisaraïaæ na vij¤Ãnam iti. tathÃrthapratisaraïo bhavati. na vyaæjanapratisaraïa iti. ka÷ puna÷ asyÃrtha iti. asyopanyastasya saæsk­talak«aïasÆtrasya. tam artham Ãha. avidyÃædhà hi bÃlà iti vistara÷. saæskÃraprabandham Ãtmata ÃtmÅyataÓ cÃdhimuktÃ÷ k­tarucayo 'bhi«vajaæte ity artha÷. saæsk­tatvaæ pratÅtyasamutpannatvam iti paryÃyÃv etau. sametya saæbhÆya pratyayai÷ k­taæ saæsk­taæ. taæ [Tib. 161b] taæ pratyayaæ pratÅtya samutpannaæ pratÅtyasamutpannam iti. na tu k«aïasyeti. pravÃhasyaiva saæsk­tatvaæ dyotayitukÃma idam Ãha. na tu k«aïasya saæsk­tatvaæ. na hi k«aïasyotpÃdÃdaya utpÃdavyayasthityanyathÃtvalak«aïà dharmÃ÷ praj¤Ãyaæte k«aïasya duravadhÃratvÃt. brÆyÃs tvam apraj¤ÃyamÃnà apy ete lak«aïaæ bhavitum arhaætÅty ata Ãha. na cÃpraj¤ÃyamÃnà ete
lak«aïaæ bhavitum arhaætÅti. praj¤ÃyamÃnam eva hi lak«aïaæ bhavati. tadyathà jalasya balÃketi. ata evÃtreti. ata evÃtra sÆtre praj¤Ãyata iti padagrahaïam. anyathà hi saæsk­tasyotpÃdo 'pi vyayo 'pi sthityanyathÃtvam apÅty evÃvak«yat. saæsk­tatve lak«aïÃnÅti. saæsk­tam iti lak«aïÃnÅty arthapratigrahÃrthaæ puna÷ saæsk­tagrahaïaæ. jalabalÃkÃvad iti. vaidharmad­«ÂÃæto 'yaæ yathà balÃkà jalÃstitve lak«aïaæ na punar jalasya jalatve lak«aïaæ. maivaæ vij¤Ãyi. kiæ. saæsk­tasya vastuna÷ astitve 'mÆni lak«aïÃni. sÃdhvasÃdhutve và kanyÃlak«aïavad iti. yathà kanyÃyÃ÷ ÓubhÃÓubhÃni lak«aïÃni yathÃkramaæ sÃdhvasÃdhutve lak«aïÃnÅti. yadi hy amÆni tathà saæsk­tasya vastuno 'stitve sÃdhvasÃdhutve và lak«aïÃnÅ«yeran trÅïÅmÃni saæsk­talak«aïÃnÅty ucyeta. saæsk­tasya saæsk­talak«aïÃnÅti na kriyeta. k­tam ca. tena j¤Ãyate saæsk­tatve lak«aïÃnÅti. [Tib. 162a] kathaæ punar avidyamÃnà jÃtyÃdaya÷ pravÃhe vyavasthÃpyaæte praj¤Ãyaæte vÃ. na brÆmo jÃtyÃdayo na saævidyaæta iti. yathà tu dravyarÆpeïa vibhajyaæte. tathà na saævidyaæta iti brÆma÷. yathà tarhi bhavatÃæ (#<Abhidh-k-vy 175>#) saævidyaæte. tathà kathyatÃæ. ata Ãha. pravÃhasyÃdir utpÃda iti vistara÷. niv­ttir vyaya iti. pravÃhasyoparatir vyaya÷. sa eva pravÃho 'nuvartamÃna iti. sad­Óak«aïÃnuv­tter anuvartamÃna÷ pravÃha÷. sthitir iti ucyate. tasyÃ÷ pÆrvÃparaviÓe«a iti. pÆrvasmÃd aparasya k«aïasya viÓe«a÷. pÆrvÃparayo÷ k«aïayor và viÓe«a÷ pÆrvÃparaviÓe«a÷. evaæ ca k­tvoktam iti. pravÃharÆpÃn evotpÃdÃdÅn k­tvÃnityopasthitasm­titÃm Ãyu«mata÷ suædaranandasyÃrabhyoktaæ. pravÃhagatà hi vedanÃs tasya vidità ivotpadyaæte vidità iva ti«Âhaæte vidità iva parik«ayaæ paryÃdÃnaæ gacchaæti na k«aïagatÃ÷. k«aïasya duravadhÃratvÃd iti. viditasya
ca k«aïasyÃvasthÃnÃsaæbhavÃt. etam evÃrthaæ Ólokadvayena saæg­hïann Ãha.

#<jÃtir Ãdi÷ pravÃhasyety>#

Ãdi sarvam uktaæ.

#<sthitis tu sa

>#iti. sa eva pravÃha÷ sthiti÷.

#<tasyaiveti.>#

tasyaiva pravÃhasya.

#<taduccheda iti.>#

prabandhoccheda÷.

#<k«aïikasya hi dharmasyeti>#

Óloka÷. k«aïiko hi dharma÷.

#<sthitim aætareïa>#

vinaÓyed ity artha÷. sthitir astÅti manyase cet. sa ca dharmo vyety eva satyÃm api sthitau. vinaÓyaty eva k«aïikatvÃt. vinÃÓahetvabhÃvÃt.

#<tasmÃd v­thà tatparikalpanÃ>#

ni«prayojanà sthitiparikalpanenety artha÷. dvitÅyÃdik«aïÃvasthÃnena [Tib. 162b] hi sthitiparikalpanà na v­thà bhavet. tasmÃt pravÃha eva sthiti÷. yasmÃt k«aïikasya hi dharmasya sthitiparikalpanà vyartheti. evaæ ca k­tvÃyam apÅti. pravÃha eva sthitir iti k­tvety artha÷. na hi k«aïasyotpannasyÃvinÃÓo 'stÅti. atra kasyacid evam abhiprÃyo bhavet. sthitisadbhÃvÃd ekaæ k«aïam avinÃÓo dharmasyotpannasya. yadi hi sthitir na syÃt. so 'py eka÷ k«aïo na syÃd iti. na. hetupratyayapÆrvakatvÃt tadastitvasya. asmin satÅdaæ bhavatÅti vacanÃt. sthitir upag­hïÃtÅti cet. syÃn mataæ hetupratyayebhya utpadyamÃnaæ dharmaæ sthitir upag­hïÃtÅti. yadi sthitir nopag­hïÅyÃt kiæ syÃt. Ãtmasattà dharmasya na bhavet. (#<Abhidh-k-vy 176>#) janikà tarhi sthiti÷ prÃpnoti na sthÃpikÃ. saætÃnam avasthÃpayatÅti cet. hetupratyaye«u sthityÃkhyà prasajyate. hetupratyayÃnÃæ saætÃnahetutvÃt. nikÃyasabhÃgacittaæ yujyata iti. ekasmiæ nikÃyasabhÃge 'nekam api cittaæ ekam ity ucyate. ekanikÃyasabhÃgasaæbhÆtatvÃd ity abhiprÃya÷. tac cittaæ yujyata ekasmiæÓ citta iti vaktum. anyathà hi katham ekasyaiva cittak«aïasya jÃtiÓ ca maraïaæ cÃnyathÃtvaæ ca syÃt.

uttarottarak«aïÃnubandha÷ sthitir iti. pÆrvasya k«aïasya uttara÷ k«aïa÷ pratinidhibhÆta÷ sÃd­ÓyÃt. ata÷ sa pÆrva÷ k«aïo 'dyÃpi avati«Âhata iveti k­tvottara÷ k«aïa÷ sthitir ucyate. yadà tarhi sad­Óà utpadyante iti. yadà sad­Óà utpadyante. tadà visad­Óatvaæ [Tib. 163a] nÃsti. visad­Óatvaæ ca sthityanyathÃtvam uktam. ata÷ sad­Óotpattau sthityanyathÃtvaæ nÃstÅti avyÃpilak«aïaæ syÃd ity abhiprÃya÷. k«iptÃk«iptabalidurbalak«iptasyeti vistara÷. k«iptaæ ca tad ak«iptaæ ca k«iptÃk«iptaæ. balidurbalÃbhyÃæ k«iptaæ balidurbalak«iptaæ. k«iptÃk«iptaæ ca tad balidurbalak«iptaæ ca k«iptÃk«iptabalidurbalak«iptaæ. kiæ tat. vajrÃdi. Ãdigrahaïena lohapÃsÃïÃder grahaïaæ. apare punar evaæ vigrahaæ kurvanti. k«iptaÓ cÃk«iptaÓ ca k«iptÃk«iptau. balidurbalÃbhyÃæ k«iptau balidurbalak«iptau. k«iptasyaivÃyaæ dvidhÃbheda÷. k«iptÃkÓiptau ca balidurbalak«iptau ca k«iptÃk«iptabalidurbalak«iptaæ. vajrÃdir asya vajrÃdi÷. asmin vijrahe vajrÃdi viÓe«aïaæ. k«iptÃk«iptabalidurbalak«iptaæ viÓe«yaæ. tasya vajrÃder evaævidhasya yathÃsaæbhavaæ cirÃÓutarapÃta÷. k«iptasya ciraæpÃta÷. ak«iptasya ciratara÷ pÃta÷. durbalak«iptasyÃÓupÃta÷. balik«iptasyÃÓutara÷ pÃta÷. tasya kÃla÷. kÃlasya bheda÷. cirÃÓutarapÃtakÃlabhedÃt. [Tib. 163b] tadbhÆtÃnÃæ vajrÃdimahÃbhÆtÃnÃæ. pariïÃmaviÓe«a÷ k«iptasyÃnyathÃpariïÃmo yena ciraæpÃta÷. evaæ yÃvad balik«iptasyÃnyathÃpariïÃmo yenÃÓutara÷ pÃta÷. tasya pariïÃmaviÓe«asya siddhi÷. tasyÃ÷ pariïÃmaviÓe«asiddhe÷ na te nirviÓe«Ã bhavantÅty adhik­taæ. antimasya tarhÅti vistara÷. ÓabdasyÃrci«aÓ ca dÅpÃder yo 'ntya÷ k«aïa÷ saætÃnoparatikÃle. nirupadhiÓe«anirvÃïakÃle vÃrhata÷. tasya «a¬Ãyatanasya uttarak«aïÃbhÃvÃt sthitir nÃsti. sthiter abhÃvÃt sthityanyathÃtvaæ nÃstÅti avyÃpinÅ lak«aïavyavasthà prÃpnoti. yeyam uktà tasyà visad­Óatvam sthityanyathÃtvam iti. yasyÃsti sthiti÷. tasyÃvaÓyam anyathÃtvaæ bhavati. yasya nÃsti sthiti÷. tasya nÃsti sthityanyathÃtvam ity uktaæ bhavati. saæbhavaæ hi praty evam uktaæ sÆtre trÅïÅmÃni saæsk­talak«aïÃnÅti. tasmÃd aætyaÓabdÃrci÷k«aïaprabh­tÅnÃm utpÃdavyayÃv eva dve lak«ane iti abhiprÅyete. tadanye«Ãæ tu sthityanyathÃtvam apÅti. apara Ãha. (#<Abhidh-k-vy 177>#) aætyÃnÃm api ÓabdÃrci÷k«aïaprabh­tÅnÃæ sthitir asti yat svÃvasthÃnaæ. tasyÃÓ cÃnyathÃtvaæ pÆrvak«aïÃpek«am iti. te«Ãm api trÅïi saæsk­talak«aïÃni vyavasthÃpyaæta iti. katham idÃnÅæ sa eva dharæo lak«ya÷. tasyaiva ca lak«aïam iti. lak«yalak«aïayor [Tib. 164a] jalabalÃkÃvat anyatvaæ paÓyaætaÓ codayaæti. tad vyabhicÃrayaæta÷ sautrÃætikà Ãhu÷.
kathaæ tÃvan mahÃpuru«alak«aïÃnÅtyÃdi. mahÃpuru«alak«aïÃni mahÃpuru«asaæg­hÅtatvÃn nÃto 'nyÃni. brÆyÃn na mahÃpuru«alak«aïamÃtraæ mahÃpuru«a÷. dharmamÃtraæ tv abhÆtvà bhavati bhÆtvà ca na bhavatÅti ad­«ÂÃæta e«a÷. atra brÆma÷. samam evaitat. yathà hi mahÃpuru«alak«aïÃni mahÃpuru«ÃkhyÃni mahÃpuru«alak«aïÃkhyÃni ca bhavaæti. evaæ saæsk­to dharma÷ saæsk­taæ coyate saæsk­talak«aïaæ ca. utpÃdÃdilak«aïena hy avasthÃviÓe«eïa sa dharmo lak«yate. yadà ca pravÃhalak«aïavyavasthà kriyate. tadà samudÃyibhi÷ samudÃyo la«yate. yathà mahÃpuru«asaæj¤a÷ samudÃyo mahÃpuru«alak«aïai÷ samudÃyibhir iti. etena sÃsnÃdÅni lak«aïÃni vyÃkhyÃtÃni. kÆÂhinyÃdÅni ceti vistara÷. ubhayasiddho 'yaæ d­«ÂÃæta÷ pravacanasiddhatvÃt. kaÂhinalak«aïo hi p­thivÅdhÃtur ucyate. na ca p­thivÅdhÃtor anyat kÃÂhinyam. evaæ sarvatra yojyaæ. sa eva hi p­thivÅdhÃtu÷ kaÂhinalak«yamÃïa÷ kaÂhinalak«aïa ucyate. etad eva saæsk­tam abhÆtvÃbhavadbhÆtvÃcÃbhavallak«yamÃïaæ saæsk­talak«aïam ucyate. lak«yata iti lak«aïam
iti k­tvÃ. na ca tat tasmÃd anyat. yathà cordhvagamaneneti vistara÷. ksaïikavÃdino vaibhëikasya dhÆmasyordhvagamanaæ [Tib. 164b] nÃnyad asti. sa evordhvadeÓÃætare«u niraætaram utpadyamÃna ÆrdhvagamanÃkhyÃæ labhate. tad Ærdhvagamanaæ tato bhinnam iva lak«yate. na ca dhÆmasya Ærdhvagamanatvam anyad i«yate. na ca tat tasmÃd anyat. na ca tad Ærdhvagamanaæ tasmÃd dhÆmÃt anyat. sa evÃtra nyÃya iti. evam utpÃdo vinÃÓo 'nyathÃtvaæ ca tato bhinnam iva lak«yate. na ca saæsk­tasya saæsk­tam anyad bhavatÅti. na ca saæsk­tÃnÃæ rÆpÃdÅnÃæ tÃvat saæsk­tatvaæ lak«yate g­hïatÃpi svabhÃvaæ g­hïatÃpi rÆpÃdÅnÃæ svabhÃvaæ. yÃvat prÃgabhÃvo na j¤Ãyate. yÃvat te«Ãæ rÆpÃdÅnÃæ prÃgutpattyabhÃvo na j¤Ãyate. paÓcÃc ca. kim. abhÃva÷. prÃgabhÃvaÓ ca pradhvansÃbhÃvaÓ ca yÃvan na j¤Ãyate. saætateÓ ca viÓe«o yÃvan na j¤Ãyate iti vartate. tasmÃn na tenaiva tal lak«itaæ bhavati. na tenaiva saæsk­tatvena saæsk­tatvaæ lak«yate. kiæ tarhi. prÃgabhÃvÃdibhis tat saæsk­tatvaæ lak«yate. yadi hi rÆpÃdÅnÃæ svabhÃvaæ g­hïan saæsk­tam iti g­hïÅyÃt prÃgabhÃvaæ paÓcÃdabhÃvaæ ca saætateÓ ca viÓe«aæ aj¤Ãtvà tenaiva tal lak«itaæ syÃt. na tv evaæ jÃnÅta iti na tenaiva tal lak«itaæ bhavati. na ca tebhyo 'pi rÆpÃdibhyo dravyÃætarÃïy eva jÃtyÃdÅni vidyaæte.

(#<Abhidh-k-vy 178>#)
#<jÃtir Ãdi÷ pravÃhasyeti>#

vistareïa vacanÃt. e«Ãæ sahabhÆtatvÃt jÃtyÃdÅnÃæ samÃnakÃlotpÃdatvÃt. na. kÃritrakÃlabhedÃd iti. naitad evaæ. kasmÃt. kÃritrakÃlabhedÃt. puru«akÃrakÃlabhedÃd ity artha÷. tat pratipÃdayann Ãha. anÃgatà hi jÃti÷ kÃritraæ karotÅti vistara÷.

kim anÃgataæ [Tib. 165a] dravyato 'sti nÃstÅti. anÃgatam eva tÃvad dravyato nÃstÅti pratipÃdayi«yate. kuto 'nÃgatà jÃti÷ kÃritraæ karotÅty abhiprÃya÷. saty api tu tasminn iti. saty api tu dravyato 'nÃgate jÃtir anÃgatÃvasthÃyÃæ kÃritraæ kurvatÅ katham anÃgatà sidhyati. aprÃptakÃritraæ hi anÃgatam iti siddhÃæta÷. sa virudhyeta. tasmÃt tad vaktavyaæ. kathaæ vartamÃnà sidhyatÅti. uparatakÃritro 'tÅta i«yate. jÃtiÓ cÃnÃgataiva. uparatakÃritre hi vartamÃnÃvasthÃyÃm evÃtÅtà prÃpnotÅti na vartamÃnà bhaved iti vartamÃnala«aïaæ vaktavyam iti. aparisamÃptakÃritro vartamÃna iti cet. atÅto 'py vartamÃna÷ syÃt. atÅtasyÃpi hi phaladÃnakÃritram i«yate. yadaivaæ hy enaæ sthitir iti vistara÷. sthitijarÃvinÃÓav­ttayo hy anyonyaviprati«iddhÃ÷. na hi sa eva dharmas ti«Âhati ca jÅryati ca vinaÓyati ceti yukto vyavasthÃpayituæ. tasya k«aïikatvaæ bÃdhyata iti. prathamaæ sthiti÷ sthÃpayati. tato jarà jarayati. tato 'nityatà vinÃÓayati. k«aïatrayÃvasthÃnÃt. k«aïikatvaæ bÃdhyata iti. e«a eva hi na÷ k«aïa iti. kÃryaparisamÃptilak«aïo na tÆtpattyanaætaravinÃÓalak«aïa ity artha÷. evam apÅti vistara÷. sahotpannÃnÃæ krameïa kÃritraæ na yujyate. kuta etat. sthitis tÃvat sthÃpayati. na tu tasmin kÃle jarà jarayati nÃpy anityatà vinÃÓayatÅti. puna÷ kenÃbalÅyastvaæ [Tib. 165b] paÓcÃt kenÃbalÅyastvaæ yad enÃæ yasmÃd enÃæ sthitiæ saha dharmeïa yasyÃsau sthiti÷. tena dharmeïa sahÃnityatà nihaæti. k­tak­tyà puna÷ kartuæ notsahate jÃtivad iti. yathà jÃti÷ k­tak­tyà janyaæ janayitvà parik«ÅïaÓaktir na punar janayati. tathà sthitir api tadvad eva na puna÷ sthÃpayatÅti. na hi Óakyam iti vistara÷. na vartamÃnatÃm ÃnÅtaæ janyaæ punar Ãnetuæ Óakyate 'navasthÃprasaægÃt. Óakyaæ tu khalu sthityà sthÃpyam atyaætaæ sthÃpayituæ. sthiter vinÃÓapratibandhalak«aïatvÃt. te eva jarÃnityate iti. te eva jarÃnityate pratibandha÷. yena sthiti÷ sthÃpyam atyaætaæ sthÃpayituæ na Óaknoti. jarà hi sthitiæ durbalÅkaroti durbalÃm anityatà nihaætÅti.

ÃcÃrya Ãha. yadÅti sarvaæ. yadi hi te jarÃnityate balÅyasyau syÃtÃæ pÆrvam eva syÃtÃæ sthitikÃritrakÃle. yata÷ sà sthitir na labhate kÃritraæ kartuæ. niv­ttakÃritrÃyÃm iti vistara÷. yadà niv­ttakÃritrà sthiti÷. tadà te 'pi jarÃnityate na ti«Âhata÷. sa cÃpi dharma÷. sthitikÃritrÃd dhi te«Ãæ sthiti÷ kalpate. (#<Abhidh-k-vy 179>#) tasmÃt te 'pi na ti«Âhata÷. katham ati«Âhantyau jarÃnityate kutra và dharmiïy ati«Âhati kÃritraæ kartum utsahi«yete. kiæ và punas tÃbhyÃæ jarÃnityatÃbhyÃæ kartavyaæ. sthitisÃmarthyÃd dhi sa dharma utpannamÃtro na vina«Âo 'bhÆt. sa tayà uparatakÃritrayà sthityÃpy upek«yamÃïo 'sthÃpyamÃno dhruvaæ na sthÃsyatÅti. ayam evÃsya vinÃÓo yad idam anavasthÃnaæ. kiæ punar jarÃnityatÃbhyÃæ [Tib. 166a] kÃryam ity abhiprÃya÷. na ca tasmÃd eva tasyÃnyaprakÃratà yujyata iti. yadi sa eva nÃsÃv anyathÃ. athÃnyathà na sa eva. yayor hi anyathÃtvaæ. tayor anyatvaæ d­«Âaæ tadyathà devadattayaj¤adattayo÷.

yo 'py Ãha nikÃyÃætarÅya iti ÃryasaæmatÅya÷. sa ghaÂÃder mudgarÃdik­to vinÃÓa iti manyate kÃlÃætarÃvasthÃyi hi tasya rÆpaæ. cittacaittÃnÃæ tu k«aïikatvaæ. ata ucyate. cittacaittÃnÃæ ca k«aïikatvÃbhyupagamÃt tadanityatÃyÃÓ cittacaittÃnityatÃyà vinÃÓakÃraïÃnapek«atvÃt svayaæ vinaÓvaratvÃt sthityanityate kÃritraæ yugapat kuryÃtÃæ. ata ekasya cittasya caittasya và yugapatsthitivina«Âatà anyonyaviruddho 'pi saæprasajyate. evam etat sÆtraæ sunÅtam iti. yad etat trÅïÅmÃni bhik«ava÷ saæsk­tasya saæsk­talak«aïÃnÅti.

(II.47cd) sati sÃmagrye bhÃvÃt. asati cÃbhÃvÃd iti. sati hetupratyayÃnÃæ sÃmagrye bhÃvÃt janyasya. asati cÃbhÃvÃt. na jÃte÷. kiæ. sÃmarthyaæ paÓyÃma ity adhik­taæ. na hi hetupratyayasÃmagrye 'pi taj janyaæ kadÃcid bhavati kadÃcin na bhavati. atra bhadaætÃnaætavarmà Ãha. yathà cak«ur na vinà ÃlokÃdibhiÓ cak«urvij¤Ãnaæ janayati. na cÃtas tadutpattau na kÃraïaæ. evaæ jÃtir na vinà hetupratyayair dharmaæ janayati. na cÃtas tadutpattau na kÃraïam iti. atrocyate. [Tib. 166b] asamÃnam etat. cak«ur hi d­«tasÃmarthyam satsv ÃlokÃdi«u andhÃnandhayoÓ cak«urvij¤ÃnasyÃnutpattyutpattidarÓanÃt. na tv evaæ jÃtir iti. sÆk«mà api hi dharmaprak­taya iti. tadyathà sparÓÃdÅnÃæ caitasikÃnÃæ prak­taya÷ svabhÃvà du÷paricchedyatvÃt sÆk«mÃh. asty etad evaæ. ad­ÓyamÃno 'pi kaÓcid dharma÷ kÃritreïa nirdhÃryate. na tv evaæ jÃti÷ kÃritreïa nirdhÃryate. sparÓasya hi kÃritraæ bhagavataivanirdhÃritaæ. ya÷ kaÓcid vedanÃskaædha÷ saæj¤Ãskaædha÷ saæskÃraskaædha÷. sarvas sa sparÓaæ pratÅtyeti vistara÷. jÃtam ity eva tu na syÃt asatyÃæ jÃtÃv iti. svalak«aïÃpek«Ã rÆpe rÆpabuddhi÷. na tu jÃtam iti svalak«aïÃpek«Ã jÃtabuddhi÷. vedanÃdi«v api bhÃvÃt. tasmÃd arthÃætarabhÆtajÃtidravyÃpek«eyaæ jÃtabuddhir iti nirdhÃryate. «a«ÂhÅvacanaæ ca na syÃt rÆpasyotpÃda iti. vaiyadhikaraïye hi «a«ÂhÅnirdeÓo na sÃmÃnÃdhikaraïye. tenÃha. yathà rÆpasya rÆpam iti. vaidharmad­«ÂÃæta e«a÷. yathà rÆpaæ rÆpÃd ananyad iti k­tvà «a«ÂhÅnirdeÓo na bhavati (#<Abhidh-k-vy 180>#) rÆpasya rÆpam iti. tathà rÆpasyotpÃda iti na syÃt. tasmÃj jÃtinimitto 'yaæ «a«ÂhÅnirdeÓa iti gamyate. evaæ yÃvad anityatà yathÃyogaæ vaktavyeti. sthitam eva tu na syÃt asatyÃæ sthitau. «a«ÂhÅvacanaæ ca rÆpasya sthitir iti yathà rÆpasya rÆpam iti. jÅrïam ity eva tu na syÃt asatyÃæ jarÃyÃæ. «a«ÂhÅvacanaæ ca rÆpasya [Tib. 167a] jareti yathà rÆpasya rÆpam iti. tathà vina«Âam ity eva tu na syÃt asatyÃm anityatÃyÃæ. «a«ÂhÅvacanaæ ca rÆpasya vinÃÓa iti yathà rÆpasya rÆpam iti.

tena tarhÅti vistara÷. yadi jÃtamityevamÃdibuddhisiddhyarthaæ «a«ÂhÅvidhÃnÃrthaæ ca jÃtyÃdaya÷ kalpyaæte anÃtmatvam apy e«Âvyaæ. na hi nirnimittà anÃtmabuddhir bhavitum arhati. athÃnÃtmatvaæ praj¤aptisad i«yate. tannimittÃnÃtmabuddhi÷. jÃtyÃdy api praj¤aptisad e«Âavyaæ. tannimittà ca jÃtyÃdibuddhir iti. sÃdhanaæ cÃtra. praj¤aptisat jÃtyÃdi. dravyasad apek«ya g­hyamÃïatvÃd. anÃtmatvavad iti. sattÃdayo 'pÅti. ÃdiÓabdena dravyatvarÆpaghaÂatvÃdi g­hyate. ekaæ rÆpaæ dve rÆpe mahad aïu p­thak saæyuktaæ vibhaktaæ param aparaæ sadrÆpam iti. tathà dravyam etad rÆpam idaæ ghaÂo 'yam ity evamÃdibuddhisiddhÃrthaæ saækhyÃdayo 'pi vaiÓe«ikaparikalpità abhyupagaætavyÃ÷. «a«thÅvidhÃnÃrthaæ ca rÆpasya saæyoga iti. saæyogagrahaïam udÃharaïamÃtraæ. rÆpasya vibhÃga÷ paratvÃparatvam ityevamÃdy api yojyaæ. e«Ã ca «a«ÂhÅ kathaæ kalpyate rÆpasya svabhÃva iti. na hi vaibhëikÃïÃæ [Tib. 167b] rÆpÃd anyo rÆpasya svabhÃva i«Âa÷. jÃtam iti. jÃtam eva na vina«Âam ity abhÆtvÃbhÃvaj¤ÃpanÃrthaæ kriyate praj¤apti÷. bahuvikalpa iti. bahubhedo rÆpavedanÃdibhedÃt. tasya viÓe«aïÃrthaæ rÆpasyotpÃda iti na vedanÃdÅnÃm utpÃda iti viÓe«aïÃrthaæ «a«ÂhÅæ kurvaæti. mÃnya÷ pratyÃyi rÆpasaæj¤aka evotpÃdo na vedanÃdisaæj¤aka iti. d­«ÂÃætaæ kathayaæti. candanasya gandhÃdaya÷ ÓilÃputrakasya ÓarÅram iti. anarthÃætarabhÃve 'pi «a«ÂhÅnirdeÓa÷ kriyate. gandhÃdisamÆhamÃtraæ hi candanam iti bauddhasiddhÃnta÷. vaiÓe«ikasiddhÃntÃpek«ayà tu asiddhaÓ candana ity aparo d­«ÂÃnta upanyasyate. ÓilÃputrakasya ÓarÅram iti. ÓilÃputrakaÓarÅrayor vaiÓe«ikÃïÃm api siddhÃnte nÃrthÃntarabhÃvo bhavati ca «a«ÂhÅnirdeÓa÷. arthÃntaraparikalpak­to hi tathà nirdeÓa÷. evaæ sthityÃdayo 'pi yathÃyogaæ veditavyà iti. tasmÃt praj¤aptimÃtram evedaæ pravÃhÃvasthÃnaj¤ÃpanÃrthaæ kriyate sthitam iti. sà ca pravÃhÃvasthÃnalak«aïà sthitir bahuvikalpÃ. tasyà viÓe«aïÃrthaæ rÆpasya sthitir iti «a«ÂhÅæ kurvanti. yathà rÆpasaæj¤akaiva [Tib. 168a] sthiti÷ pratÅyeta mÃnyà pratyÃyÅti. tathà praj¤aptimÃtram evaitat pÆrvaparaviÓe«aj¤ÃpanÃrthaæ (#<Abhidh-k-vy 181>#) kriyate jÅrïam iti. sà ca pÆrvÃparaviÓe«alak«aïà jarà bahuvikalpÃ. tasyà viÓe«aïÃrthaæ rÆpasya jareti «a«ÂhÅæ kurvanti. yathà rÆpasaæj¤akaiva jarà pratÅyeta mÃnyà pratyÃyÅti. tathà praj¤aptimÃtram evaitat pravÃhaniv­ttij¤apanÃrthaæ kriyate vina«Âam iti. sa ca pravÃhaniv­ttilak«aïo vinÃÓo bahuvikalpa÷. tasya viÓe«aïÃrthaæ rÆpasya vinÃÓa iti «a«ÂhÅæ kurvanti. yathà rÆpasaæj¤aka eva vinÃÓa÷ pratÅyeta mÃnya÷
pratyÃyÅti. sarvatra ca d­«ÂÃntadvayaæ vaktavyaæ. tadyathà candanasya gandhÃdaya÷ ÓilÃputrakasya ÓarÅram iti.

yathà ca dharmatayeti. dharmatà dharmaprakrti÷ dharmasvabhÃvo dharmaÓailÅty artha÷. dharmatà dharmaprak­tir iti kuta etat. cak«u÷ sam­ddhe ÓÆnyaæ nityena dhruveïa ÓÃÓvatena avipariïÃmadharmeïa ÃtmanÃtmÅyena ca. tat kasya heto÷. prak­tir asyai«eti. yathà ca dharmatayà na sarvaæ jÃtimad i«yate ÃkÃÓÃdi. tathà dharmatayà na sarvaæ jÃyata ity e«Âavyam. na hy atra kiæcit kÃrÃïam asti. yat saæsk­tam eva jÃtimad bhavati nÃsaæsk­tam iti anyatra dharmatÃyÃ÷. evam asatyÃm api jÃtau saæsk­tam evotpadyate. nÃsaæsk­tam iti. yathà ca tulyajÃtimatÃæ ke«Ãæcid rÆpavedanÃdÅnÃæ tadanye pratyayÃs tebhyo rÆpotpattipratyayebhyo 'nye vedanÃdyutpattipratyayÃs tadanye. te tadanye pratyayÃs tadanyasyotpÃdane na samarthà bhavanti. tebhyo vedanÃdibhyo 'nyat tadanyat [Tib. 168b]. kiæ tad. rÆpaæ. tasya. tadanyasya te vedanÃdipratyayà utpÃdane yathà na samarthà bhavanti. evam asaæsk­tasyÃkÃÓÃder utpÃdane sarve 'pi rÆpavedanÃdipratyayà na samarthÃ÷ syur iti. pÆrvaæ svabhÃvaniyamenoktam idÃnÅæ Óaktiniyameneti.

na hi dÆ«akÃ÷ santÅti vistara÷. yathà na m­gÃ÷ santÅti yavà nopyaæte upyanta evety artha÷. dvau prati«e¬hau prak­tam arthaæ gamayata÷. yathà na mak«ikÃ÷ patantÅti modakà na bhak«yante. kiæ tarhi. bhak«yanta eva. tathà na dÆ«akÃs santÅti Ãgamo 'bhidharmaÓÃstrÃïy apÃsyante. tasmÃd do«e«u pratividhÃtavyaæ. do«e«u paravyavasthÃpite«u parihÃra÷ kartavya÷. siddhÃntaÓ cÃnusartavyo na parityÃjya ity abhiprÃya÷.

(II.48ab) nÃmakÃyÃdaya÷ saæj¤ÃvÃkyÃk«arasamuktaya
iti. saæj¤Ãsamuktayo nÃmakÃyÃ÷. vÃkyasamuktaya÷ padakÃyÃ÷. ak«arasamuktayo vyaæjanakÃyÃ÷. saæj¤Ãkaraïam iti lokabhëeyaæ. saæj¤Ãkaraïaæ nÃmadheyam iti paryÃya÷. tathà hi loke vaktÃro bhavanti. devadatta ity asya saæj¤Ãkaraïam iti. saæj¤ÃyÃ÷ karaïaæ saæj¤Ãkaraïaæ. yena saæj¤Ã caitasiko dharma÷ kriyate janyate. saæj¤aiva và karaïaæ saæj¤Ãkaraïaæ. saæj¤Ãgrahaïaæ cÃnyakaraïaniv­ttyarthaæ. karaïagrahaïaæ caitasikaviÓe«aïÃrthaæ (#<Abhidh-k-vy 182>#). yadi hi saæj¤Ã nÃmety ucyeta caitasiko 'pi saæbhÃvyeta. tat puna÷ saæj¤Ãkaraïaæ [Tib. 169a] nÃma rÆpaæ Óabdo raso gandho vety evamÃdi. vÃkyaæ padam iti. padyate gamyate 'neneti. padaæ tu suptiÇantaæ padaæ g­hyate. tenÃha. yÃvatÃrthaparisamÃptis tadyathÃ

#<anityà bata saæskÃrÃ>#

iti evamÃdÅti. ÃdiÓabdena

#<utpÃdavyayadharmiïa÷
utpadya hi nirudhyante. te«Ãæ vyupaÓama÷ sukham>#

ity evamÃdi. asyà gÃthÃyà evam arthaæ vyÃcak«ate.

#<anityà bata saæskÃrÃ>#

iti pratij¤Ã.

#<utpÃdavyayadhÃrmiïa>#

iti hetu÷. yasmÃd utpÃdavyayadharmavantas tasmÃd anityà iti paricchidyante

#<utpadya hi nirudhyanta>#

iti d­«ÂÃnta÷. ya utpadyante nirudhyante ca te anityÃ÷. tadyathà ghaÂÃdaya÷. tathà ca saæskÃrà iti. apare punar vyÃcak«ate. asiddhahetusÃdhanÃrtham etad iti. katham etad gamyate.

#<utpÃdavyayadharmiïas>#

ta iti yasmÃd ete utpadya nirudhyamÃnà d­«tà iti. apare varïayanti.

#<anityà bata saæskÃrà utpÃdavyayadharmiïa>#

iti paryÃyadvayam etad ucyate. kasmÃd ity Ãha. yasmÃd

#<utpadya nirudhyanta>#

iti hetuvacanaæ.

#<te«Ãæ vyupaÓama÷ sukhaæ>#

ye hy anityÃs te du÷khà atas

#<te«Ãæ vyupaÓama÷ sukham>#

iti vineyajanaæ niyojayati. yena kriyÃguïakÃlasaæbandhaviÓe«Ã gamyante. sÃvyayakÃrakaviÓe«aïaæ vÃkyam iti vÃkyavido vadanti. tadyathà pacati paÂhati gacchatÅti k­«ïo gauro [Tib. 169b] rakta iti pacati pak«yati apÃk«Åd iti kriyÃguïakÃlÃnÃæ saæbandhaviÓe«Ã gamyante. tat padaæ. tathà hi sÃmÃnyavartamÃnÃnÃæ padÃnÃæ yad viÓe«e 'vasthÃnaæ sa vÃkyÃrtha ity Ãhu÷. tad evaæ svalak«aïÃbhidyotakaæ nÃma kriyÃdisaæbandhaviÓe«Ãbhidyotakaæ padam ity uktaæ bhavati. vyaæjanam ak«aram iti varïa ity artha÷. na tu hal eva acÃm api vyaæjanakatvene«ÂatvÃt.

(#<Abhidh-k-vy 183>#)
nanu cÃk«arÃïy api lipyavayavÃnÃæ nÃmÃnÅti. lipayo manu«yÃdibhi÷ pattrÃdi«u ye likhitÃ÷. te«Ãm ak«arÃïi nÃmÃni. rÆpanÃmagrahaïe rÆpapratÅtivad vyaæjanagrahaïe lipipratÅti÷. ato vyaæjanam api lipyavayavÃnÃæ nÃma bhavatÅti lak«aïasÃækaryaæ. tataÓ ca yad abhipretaæ nÃmno vyatiriktam anyad eva vyaæjanam ak«aram iti. tan nopapadyate. na vai lipyavayavÃnÃm iti vistara÷. viparÅtam etad iti vyÃca«Âe. yat tu vyaæjanagrahaïe lipipratÅtir iti. tat pratyÃyyapratyÃyakabhÃvena saæketitatvÃt. na tu tannÃmabhÃvÃt.

samuktir iti uca samavÃya ity etasya dhÃto÷ ktini samuktir iti etad rÆpaæ bhavati. yo 'rtha÷ samavÃya iti. so 'rtha÷ samuktir iti. samavÃya ity artha÷.

nanu ca te iti sautrÃntikavacanaæ. naite vÃksvabhÃvà iti vistareïa vaibhëikavacanaæ. na ca gho«amÃtreïeti. nÃnak«arÃtmakena gho«eïÃrtho 'vagamyate. kiæ tarhi. vÃÇ nÃmni pravartate. tan nÃmÃtmarÆpatÃm iva vÃca ÃpÃdayad arthatvaæ dyotayati. tÃæ vÃcam upÃdÃya padÃrthaæ dyotayati. [Tib. 170a] pratyÃyayatÅty artha÷. sautrÃntika Ãha. na vai gho«amÃtraæ vÃg iti vistara÷. na vayaæ gho«amÃtraæ vÃg iti varïayÃma÷. kaÓcid eva tu gho«o varïÃtmaka÷. saiva vÃk. yo 'rthe«u k­tÃvadhi÷ k­tamaryÃda÷. etena saæketÃpek«a÷ Óabdo 'rthaæ pratyÃyayati. na ya÷ kaÓcic chabda iti darÓayati. k­tasaæketa÷ Óabdo 'rthaæ pratyÃyayatÅti. tac caitacchabdamÃtrÃt pratÅtapadÃrthakÃt sidhyatÅti. tac caitadarthadyotanaæ nÃmarahitÃc chabdÃj jÃtyÃdyabhidheyapadÃrthakÃt sidhyatÅty ayam asyÃrtha iti. yady utpÃdayatÅti vistara÷. vÃci satyÃæ sa cittaviprayukta utpadyata itÅ«yate tenÃÓaækyate yady utpÃdayatÅti. evaæ cet sarvaæ gho«amÃtraæ v­«abhÃdigarjitam api nÃmotpÃdayi«yati. gho«asvabhÃvà vÃg iti k­tvÃ. brÆyÃs tvaæ viÓi«Âa eva gho«o yo varïÃtmaka÷ saæbhÃvita÷. sa eva nÃmotpÃdayatÅti. atrocyate. yÃd­Óo và gho«aviÓe«a i«yate nÃmna utpÃdaka÷. sa evÃrthasya dyotako bhavi«yati. na tu sa cittaviprayukta ity abhiprÃya÷. atha prakÃÓayatÅti vistara÷. gho«eïotpadyamÃnena sa cittaviprayukta utpadyate. sa taæ prakÃÓayaty arthadyotanÃyeti yadÅ«yate. atrocyate. sarvaæ gho«amÃtraæ nÃma prakÃÓayi«yatÅti pÆrvavad vÃcyaæ. na khalv api ÓabdÃnÃæ sÃmagryam astÅti. yad anekÃk«araæ nÃma. tadutpattiparikalpo 'nekaÓabdÃpek«a÷. tenaivaæ vicÃryate. ihoccaritapradhvansina÷ ÓabdÃ÷. tasmÃd e«Ãæ yugapadavasthÃnaæ nÃsti. ekasya ca dravyasato [Tib. 170b] dharmasya bhÃgaÓa÷ khaï¬aÓa utpÃdo na yukto yathà ghaÂapaÂÃde÷ praj¤aptisata÷ kalpyata iti katham utpÃdayantÅ vÃÇ nÃmotpÃdayet. yadà tad utpÃdayati. tadà (#<Abhidh-k-vy 184>#) kathaæ sà tad utpÃdayatÅti vÃkyÃrtha÷. vartamÃnà hi vÃÇ nÃmotpÃdayanty utpÃdayet. na ca sarve vÃcchabdak«anà yugapadvartamÃnà bhavanti. yadà hi rÆpam iti raÓabdo vartamÃno bhavati. tadà ÆkÃrapakÃrÃkÃrà anÃgatà bhavanti. yadà ÆkÃro vartamÃno bhavati. tadà raÓabdo 'tÅta÷. pakÃrÃkÃrÃv anÃgatÃu. evaæ pakÃrÃkÃrÃv api kramaÓo yadà vartamÃnau bhavata÷. tadetare na vartamÃnà iti. evam sà vÃÇ nÃma naivotpÃdayet. brÆyÃs tvaæ vartamÃno raÓabdas tasya rÆpanÃmna÷ pÆrvaæ bhÃgam utpÃdyati. ÆÓabdo 'pi vartamÃno dvitÅyaæ bhÃgam evaæ yÃvad akÃraÓabdas tasya caturthabhÃgam utpÃdayatÅti. tad ayuktam. ekasya dharmasya bhÃgaÓa utpÃdasaæbhavÃd
iti. uktam etat. kathaæ tÃvad atÅtÃpek«a÷ paÓcimo vij¤aptik«aïa utpÃdayaty avij¤aptim iti. prÃtimok«asaævarasamÃdÃne kÃyavÃgvij¤aptaya÷ pravartante. tÃsÃæ nÃsti sÃmagryaæ. atha cÃtÅtakÃyavÃgvij¤aptik«aïÃpek«a÷ paÓcimo vij¤aptik«aïa÷ prÃtimok«asaævarasaæg­hÅtÃm avij¤aptim utpÃdayati. evam atÅtaÓabdak«aïÃpek«a÷ paÓcimo vÃcchabdak«aïo nÃmotpÃdayatÅti. evaæ tarhÅti vistara÷. paÓcimaÓabda eva nÃmna utpÃdÃt [Tib. 171a] yo 'pi tam evaikaæ Ó­ïoti yo 'pi paÓcimam evaikaæ Óabdaæ Ó­ïoti rÆpam iti. so 'py arthaæ pratipadyeta. so 'pi rÆpanÃmÃrthaæ g­hïÅyÃt. tannÃmotpatte÷. na caivaæ pratipadyate. tasmÃd ayuktam etat. athÃpy evaæ kalpyetÅti vistara÷. k«aïapratibhÃsà varïavÃg vyaæjanam api tatpratibhÃsam iti pak«Ãntaram upanyasyate. vÃg vyaæjanaæ janayati. vyaæjanaæ tu nÃma janayatÅti. atrÃpi sa eva prasaægo vyaæjanÃnÃæ sÃmagryÃbhÃvÃt. kathaæ. na khalu vyaæjanÃnÃæ sÃmagryam asti. na caikasya dharmasya bhÃgaÓa utpÃdo yukta iti katham utpÃdayad vyaæjanaæ nÃmotpÃdayet. kathaæ tÃvad atÅtÃpek«a÷ paÓcimo vij¤aptik«aïa utpÃdayaty avij¤aptim. evaæ tarhi paÓcima eva vyaæjane nÃmna utpÃdÃt yo 'pi tam evaikaæ paÓcimaæ vyaæjanotpÃdakaæ Óabdaæ Ó­ïoti. yo và tad evaikaæ paÓcimaæ vyaæjanaæ Ó­ïoti. so 'py arthaæ pratipadyeta. e«a eva tu prasaægo nÃmna÷ prakÃÓatve vÃca iti. na khalv api ÓabdÃnÃæ sÃmagryam asti. na caikasya dharmasya bhÃgaÓa÷ prakÃÓo yukta iti kathaæ prakÃÓayantÅ vÃk nÃma prakÃsayet. kathaæ tÃvad atÅtÃpek«a÷ paÓcimo vij¤aptik«aïa÷ prakÃÓayaty avij¤aptiæ. evaæ tarhi paÓcima eva Óabde nÃmna÷ prakÃÓÃd yo 'pi tam evaikaæ Óabdaæ Ó­ïoti. so 'py arthaæ pratipadyeta. athÃpy evaæ kalpyeta. vÃg vyaæjanaæ prakÃÓayati. vyaæjanaæ tu nÃmeti. atrÃpi sa eva prasaægo vyaæjanÃnÃæ sÃmagryabhÃvÃt. yasya tarhi ÓabdamÃtraæ nÃmÃnekÃk«araæ ca nÃma bhavati na ca ÓabdÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 185>#) sÃmagryam asti. tasya kathaæ nÃmÃrthaæ pratyÃyayati. [Tib. 171b] sarvÃk«arasm­tyanantaratvÃt arthapratipatte÷. ata eva ca nÃntarÅyakanyÃyena prathamÃk«araÓravaïakÃla eva Óe«Ãk«arÃnusm­tibalena kaÓcid arthaæ pratipadyata eveti. vyaæjanasyÃpi vÃÇ naivotpÃdikà na prakÃÓikà yujyata iti. pÆrvaæ ÓabdasyotpÃdyaæ Óabdasya vyaægyaæ và vyaæjanam abhyupagamya do«a udgrÃhita÷. idÃnÅæ ÓabdavyatiriktÃnupalabdhe÷ utpÃdyavyaægyatvam api tasya nÃstÅti
tad eva unmÆlayati. na tu ÓabdÃnÃæ sÃmagryabhÃvÃd iti doÓo vaktavya÷. na hy anekaÓabdÃpek«Ã vyaæjanapratipatti÷. api ca gho«asvabhÃvatvÃd vÃca÷ sarvaæ gho«amÃtraæ vyaæjanam utpÃdayi«yati prakÃÓayi«yati vÃ. yÃd­Óo và gho«aviÓe«a i«yate vyaæjanasyotpÃdaka÷ prakÃÓako vÃ. sa eva vyaæjanÃrthaæ kari«yatÅti. athÃpy arthasahajaæ nÃma jÃtyÃdivad i«yeteti vistara÷. atha sahaje nÃmni kalpyamÃne vÃcotpÃdyaæ prakÃÓyaæ và nÃmety evamÃdigho«aprasaægo na bhavi«yatÅti matvà pak«Ãntaram idaæ vikalpyate. yathà jÃtyÃdÅni lak«aïÃni arthasahajÃny eve«yante nÃtÅtÃnÃgatasyÃrthasya vartamÃnÃni bhavanti. evam eva yadi nÃme«yate. atÅtÃnÃgatasyÃrthasya vartamÃnaæ nÃma na syÃt. tataÓ cÃtÅtÃnÃgatÃrthavyavahÃro na Óakyeta kartuæ. na hy atÅtÃnÃgataæ nÃmÃrthaæ dyotayitum arhati. yathÃtÅtÃnÃgatà vÃÇ nÃma notpÃdayituæ vyaæjayituæ cÃrhati. nÃmabahutve ca na sahajaæ nÃma paricchidyeta. asaæsk­tÃnÃæ [Tib. 172a] cÃnutpattimattvÃt sahajanÃma na syÃd iti ani«Âir eveyaæ na kartavyaiveyam i«Âir ity abhiprÃya÷.

#<nÃmasaæniÓrità gÃtheti.>#

gÃthà vÃkyaæ. sà nÃnÃni saæniÓrità nÃmasÆtpanne«u bhÃvÃt. tasmÃt santi nÃmÃni vÃkyaæ ceti vacanÃvakÃÓo 'stÅty Ãha. tatrÃrthe«u k­tÃvadhi÷ Óabdo nÃmeti vistara÷. arthak­tÃvadhiÓabdasvabhÃvÃnÃæ nÃmnÃæ racanÃviÓe«o gÃthÃ. vinyÃsaviÓe«a ity artha÷. paæktivad iti. yathà paækti÷ pipÅlÅkÃdÅnÃæ racanÃviÓe«o na tato dravyÃntaram upapadyate. tadvat. ekakÃlavartinÃæ pak«ipipÅlikÃdÅnÃæ racanÃviÓe«a÷ paæktir ity ucyate. kramavartinÃæ tu ÓabdÃnÃæ na racanÃviÓe«a÷ tena vai«amyam iti vacanÃvakÃÓam abhisamÅk«ya dvitÅyo d­«ÂÃnta upanyasyate. cittÃnupÆrvyavac cetÅ. yathÃnukramavartibhyaÓ cittebhyo nÃnyad ÃnupÆrvyam asti. tadvat. apÃrthikà tatprakÊptir iti. nisprayojanà nÃmapadayor arthÃntaraparikalpanety artha÷. na hi sarve dharmÃs tarkagamyà iti. kecid eva tarkagamyà na sarve. ye hi tathÃgataj¤Ãnagocarapatità eva. na te tarkagamyà ity abhiprÃya÷.

(II.48cd) cittaviprayuktaprabhedavivak«ayà idam upanyasyate. atha kiæ pratisaæyuktà iti vistara÷. kasmin dhÃtau pratisaæyuktÃ÷ kiæ pratisaæyuktÃ÷. (#<Abhidh-k-vy 186>#) sattvÃkhyà asattvÃkhyà iti kiæ iti.

#<kÃmarÆpÃptasattvÃkhyà ni«yandÃvyÃk­tÃ>#

iti. kÃmarÆpÃptà [Tib. 172b] eva sattvÃkhyà eva ni«yandà evÃvyÃk­tà eva cety avadhÃraïaæ. te tv anabhilÃpyà iti. te tv ÃrÆpyÃptà nÃmakÃyÃdayo 'kathyà vÃcas tatrÃbhÃvÃt. kathaæ te santÅti gamyaæte. yadà te nÃbhilapyante. tasmÃt kÃmarÆpÃptà eva nÃrÆpyÃptà iti vaibhëikÃ÷. sattvÃkhyà eva ca sattvaprayatnÃbhinirv­ttavarïÃdisvabhÃvatvÃt. yaÓ ca dyotayati. sa tai÷ samanvÃgata iti. kuta÷. punar iyam ÃÓaækÃ. anyonyasya tai÷ samanvÃgama÷ syÃd iti. asyedaæ nÃmeti vyapadeÓÃt. yathà cak«urindriyeïa dra«Âaiva samanvÃgato na d­Óya÷ sattva÷. tathà dyotayitaiva tai÷ samanvÃgato na dyotya÷. nai«yandikÃ÷ sabhÃgahetujanitatvÃt. na vipÃkajà icchÃta÷ prav­tte÷. naupacayikà arÆpiïÃæ cayÃbhÃvÃd iti. aniv­tÃvyÃk­tÃÓ ca. na kuÓalà nÃkuÓalÃ÷. kasmÃt. samucchinnakuÓalamÆlakÃmavÅtarÃgÃïÃm api tatsamanvÃgamaprasaægÃt. itarathà hi yadà samucchinnakuÓalamÆla÷ kuÓalÃn dharmÃn dyotayati. tadÃsya kuÓaladharmasamanvÃgama÷ syÃt. evaæ kÃmavÅtarÃgasyÃpy akuÓaladharmadyotane yojyaæ. tasmÃd aniv­tÃvyÃk­tà eva. aniv­tÃvyÃk­tÃnÃæ kuÓalÃkuÓalair avirodhÃt.

(II.49) #<tathà sabhÃgate>#ti. [Tib. 173a]

tathÃÓabdena sattvÃkhyanai«yandikÃvyÃk­tatvam eva sabhÃgatÃyà atidiÓyate. tridhÃtvÃptÃyà apavÃdarÆpeïa vak«yamÃïatvÃt.

#<sà tv>#

iti. tuÓabdo viÓe«aïÃrtha÷. nÃmakÃyÃdibhyo hi sabhÃgatà viÓi«yate. katham ity Ãha.

#<vipÃkÃpÅti.>#

vipÃkajÃpÅty artha÷. na kevalam iyaæ nai«yandikÅ. kiæ tarhi. vipÃkajÃpÅti. na tv aupacayikÅ tathaiva cayÃbhÃvÃt.

#<Ãptayo dvidheti>#

dvidhÃÓabdena nai«yaædikavipÃkajatvaprabhedÃv eva prÃptÅnÃm ucyete. prabhedÃntarasyoktatvÃt.

#<lak«aïÃnÃm api>#

jÃtyÃdÅnÃæ tÃv eva prabhedÃv evam eva vaktavyau.

#<asamanvÃgamo>#

'prÃpti÷. sÃniv­tÃvyÃk­tÃpi na vipÃkajÃ. na hi vipÃkasyÃpy asamanvÃgamo vipÃko bhavitum arhati. tathà hy akuÓalasya kuÓalasÃsravasya ca vipÃka i«yate. na cÃnayor aprÃptir vipÃko bhavitum arhati. yo hi buddhipÆrvakaÓ cetanÃtmakas tatsaæprayuktasamuttho và dharma÷. sa vipÃkahetu÷. na cÃsamanvÃgama (#<Abhidh-k-vy 187>#) evaæ buddhipÆrvakakaræak­ta iti ato na vipÃkaja÷. Óe«am e«Ãæ vaktavyam uktam iti. e«Ãæ prÃptilak«aïasamÃpattyasamanvÃgamÃnÃæ vaktavyaæ vyÃkhyÃtavyam uktaæ vyÃkhyÃtam ity artha÷. [Tib. 173b] kiæ punas tac che«am iti. dhÃtvÃptatà sattvÃsattvÃkhyatà kuÓalÃkuÓalavyÃk­tatà ca. kathaæ punas tad uktaæ. prÃptes tÃvad dhÃtvÃptatoktÃ

#<svadhÃtukà tadÃptÃnÃm>#

iti vacanÃt. sattvÃkhyatoktà samanvÃgamavacanÃt. na hy asattvasaækhyÃtena saæsk­tena santi samanvÃgamÃ÷.

#<prÃptyaprÃptÅ svasaætÃnapatitÃnÃm>#

iti vacanÃt. kathaæ kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tatoktÃ.

#<ÓubhÃdÅnÃæ ÓubhÃdiketi>#

vacanÃt. lak«aïÃnÃm api traidhÃtukapratisaæyuktatoktÃ

#<sarvaæ saæsk­talak«aïair>#

iti vacanÃt. sattvÃsattvÃkhyatÃpy ata evoktÃ. sarvasaæsk­tasahabhÆtvÃt. ata eva ca kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tatÃpy uktÃ.

#<caittà dvau saævarau te«Ãæ cetaso lak«aïÃni ca
cittÃnuvartina÷ kÃlaphalÃdiÓubhatÃdibhir>#

iti vacanÃt. asaæj¤isamÃpatte rÆpadhÃtvÃptatoktÃ

#<dhyÃne 'ntya>#

iti vacanÃt. kuÓalatÃpi

#<Óubheti>#

vacanÃt. sattvÃkhyatÃpy ata

#<evopapadyavedyaiveti>#

vacanÃt. nirodhasamÃpatter apy ÃrÆpyadhÃtvÃptatoktÃ

#<bhavÃgrajeti>#

vacanÃt. kuÓalatÃpi

#<Óubheti>#

vacanÃt. sattvÃkhyatÃpi ata eva. kuÓalasaæsk­tatvÃt. asamanvÃgamasya tridhÃtvÃptatoktÃ

#<kÃmÃdyÃptÃmalÃnÃæ ceti>#

[Tib. 174a] vacanÃt. sattvÃkhyatà samanvÃgamavacanÃt. avyÃk­tatÃpy uktÃ

#<akli«ÂÃvyÃk­tÃprÃptir>#

(#<Abhidh-k-vy 188>#) iti vacanÃt. Óe«ayoÓ cÃsaæj¤ikajÅvitayo÷. kiæ. vaktavyam uktam iti vartate. Ãsaæj¤ikasya rÆpÃptasattvÃkhyavipÃkÃvyÃk­tatoktÃ

#<vipÃkas te b­hatphalÃ>#

iti vacanÃt. jÅvitasya tridhÃtvÃptatoktÃ

#<Ãyur jÅvitam>#

iti vacanÃt. Ãyu«aÓ ca traidhÃtukatvÃt. sattvÃkhyatÃpy uktÃ

#<vipÃko jÅvitam>#

iti sÆtrÃt. vipÃko hi sattvÃkhya eva

#<vipÃko 'vyÃk­to dharma÷ sattvÃkhyo vyÃk­todbhava>#

iti vacanÃt. ata evÃsyÃniv­tÃvyÃk­tatÃpy ukteti. ÃcÃryeïa tu yad darÓanaæ vaktavyam uktaæ. tad viv­taæ. kathaæ prÃptÃdÅnÃæ sattvÃkhyatoktÃ. samanvÃgamavacanÃd ityÃdi.

(II.50) ka ime hetava÷ ke ca pratyayà iti. hetÆnÃæ pratyayÃnÃæ ca ka÷ prativiÓe«a÷. na kaÓcid ity Ãha. tathà hy uktaæ bhagavatÃ. dvau hetÆ dvau pratyayau samyagd­«Âer utpÃdÃya. katamau dvau. parataÓ ca gho«o 'dhyÃtmaæ ca yoniÓomanaskÃra iti. hetu÷ pratyayo nidÃnaæ kÃraïaæ nimittaæ liægaæ upani«ad iti paryÃyÃ÷. upani«acchabdas tu kadÃcid upÃæÓau kadÃcit prÃmukhya iti. tadyathÃpi sÆryopani«ado devà iti. upÃæÓuprayoga upani«atprayoga [Tib. 174b] iti. yadi prativiÓe«o nÃsti kim arthaæ hetÆnÃæ pratyayÃnÃæ ca p­thagnirdeÓa÷. anyenÃrthaviÓe«eïa hetunirdeÓo 'nyena pratyayanirdeÓa÷. hetunirdeÓe hi avighnabhÃvasahabhÆtvasad­ÓatvÃdir arthaviÓe«a ukta÷. pratyayanirdeÓe tu hetusamanantaratvÃdibhir aparo 'rthaviÓe«a ukta iti. atha katamasmin sÆtre «a¬ ¬hetava uktÃ÷. sarvo hy abhidharma÷ sÆtrÃrtha÷ sÆtranika«a÷ sÆtravyÃkhyÃnam iti. aætarhitaæ tat sÆtram iti vaibhëikÃ÷. tathà hi ekottarikÃgama à ÓatÃd dharmanirdeÓa ÃsÅt. idÃnÅæ tv à daÓakÃd d­Óyaæta iti kathayanti. api tu saæti pratiniyatahetuvÃcakÃni sÆtrÃïi. tÃny udÃhari«yÃma÷. cak«u÷ pratÅtya rÆpÃïi cotpadyate cak«urvij¤Ãnam iti kÃraïahetu÷. jananÃvighnabhÃvena hy e«a vyavasthÃpyate. imÃni trÅïi mÃrgÃægÃni samyagd­«Âim anuparivartante. tai÷ saha jÃtà vedanà saæj¤Ã cetanà ceti sahabhÆhetu÷. anyonyÃnuparivartanaikak­tyÃrthena hy e«a vyavasthÃpyate. samanvÃgato 'yaæ pudgala÷ kuÓalair api dharmair akuÓalair api yÃvad asti cÃsyÃïusahagataæ kuÓalamÆlam asamucchinnaæ yato 'sya kuÓalamÆlÃd anyat kuÓalamÆlam utpatsyate (#<Abhidh-k-vy 189>#). evam ayaæ pudgala ÃyatyÃæ viÓuddhidharmà bhavi«yatÅti sabhÃgahetu÷. e«a hy atÅtapratyutpannÃnÃæ dharmÃïÃæ svaphalanirvartanÃrthena vyavasthÃpyate. iyam ucyate darÓanamÆlikà ÓraddhÃvetyaj¤ÃnasaæprayuktÃ. yad vijÃnÃti. tat [Tib. 175a] prajÃnÃtÅti saæprayuktakahetu÷. ekÃlaæbanak­tyÃrthena hy e«a vyavasthÃpyate. mithyÃd­«Âe÷ puru«apudgalasya yac ca kÃyakarma tadd­«Âer yac ca vÃkkarma yà cetanà ya÷ praïidhi÷ ye ca saæskÃrÃs tadanvayÃ÷. sarve 'py ete dharmà ani«ÂatvÃya saævartante 'kÃntatvÃyÃpriyatvÃyÃmanaÃpatvÃya. tat kasya heto÷. d­«Âir hy asya pÃpikà yad uta mithyÃd­«Âir iti sarvatragahetu÷. e«a hi sabhÃgavisabhÃgakli«ÂadharmaprabaædhajanakÃrthena vyavasthÃpyate. iha k­tasya karmaïa÷ kuÓalasya sÃsravasya bhÃvanÃmayasya tatrotpannà vipÃkaæ pratisaævedayante. saæcetanÅyasya karmaïa÷ k­tasyopacitasya vipÃka iti vipÃkahetu÷. e«a hi visad­ÓaphalÃk«epakatvena vyavasthÃpyate. ity ata ete «a¬ ¬hetava÷ sÆtrata
eva prasiddhà iti

#<«a¬vidho hetur i«yate>#

vaibhëikair ity abhiprÃya÷.

(II.51a) #<svato 'nya>#

iti Ãtmano 'nya ity artha÷. svÃtmani v­ttivirodhÃt svÃtmà na hetu÷. sarvadharmÃ÷ saæsk­tÃsaæsk­tÃ÷ kÃraïahetur iti. kÃraïam eva hetu÷ kÃraïahetu÷. yo hetur viÓe«asaæj¤ayà nocyate sÃmÃnyaæ hetubhÃvaæ parig­hyocyate. sa kÃraïahetu÷. anye«u hi viÓe«asaæj¤Ãnirukte«u hetu«u yo na viÓe«ita÷ kÃraïaæ ca. tasya tad viÓe«aïaæ bhavati. yathà rÆpÃyatanam uktam iti. [Tib. 175b] utpÃdaæ praty avighnabhÃvÃvasthÃnÃd iti. yasmÃd utpÃdaæ praty utpattimatÃæ svato 'nye dharmà avighnabhÃvenÃvati«Âhante. tasmÃt kÃraïahetur ity ucyate.

nanu ca ye 'syÃjÃnata iti vistara÷. j¤Ãnaæ cen nodayanty ete. udapatsyanta ÃsravÃs ta iti vistaro l­Çy artha÷. tenÃha. asyÃjÃnata÷ anutpannadarÓanabhÃvanÃmÃrgapudgalasya ye darÓanabhÃvanÃmÃrgavadhyà rÃgÃdaya Ãsravà udapatsyaæta. jÃnata utpannadarÓanadarÓanabhÃvanÃmÃrgasya pudgalasyÃsya tadvadhyÃs te rÃgÃdayo notpadyante. tata÷ kim ity Ãha. j¤Ãnam e«Ãæ vighnam utpattau karoti darÓanabhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtaæ. sÆryaprabhà ca jyoti«Ãæ darÓanasya vighnam utpattau karotÅty adhik­taæ. evaæ sati kathaæ svabhÃvavarjyÃ÷ sarvadharmÃ÷ saæsk­tasya kÃraïahetur bhavaæti. yasmÃd Ãsravotpattau na j¤Ãnaæ kÃraïahetu÷. jyotirdarÓanotpattau ca sÆryaprabhÃ. evaæ hi vaktavyaæ syÃt. Ãsravotpattau svabhÃvaj¤ÃnavarjyÃ÷ sarvadharmÃ÷ kÃraïahetu÷. (#<Abhidh-k-vy 190>#) jyotirdarÓanotpattau ca svabhÃvasÆryaprabhÃvarjyÃ÷ sarvadharmÃ÷ kÃraïahetur iti. utpadyamÃnasyÃvighnabhÃvÃvasthÃnÃd iti. samagre«u hetupratyaye«u anantarabhÃvÅ dharma utpadyamÃna ucyate. tasyotpadyamÃnasyotpÃdaæ prati sarvadharmà evÃvighnabhÃvenÃvati«Âhaæte. na sarvasyety avagaætavyaæ. j¤Ãne puna÷ sati ta Ãsravà notpadyamÃnà bhavaæti. prÃptyÃdyabhÃvena pratyayasÃmagryabhÃvÃt. jyotirdarÓanam api pratyayavaikalyÃd eva [Tib. 176a] notpadyamÃnam iti yojyaæ. atas tadavastham idaæ svabhÃvavarjyÃ÷ sarvadharmÃ÷ saæsk­tasya kÃraïahetur bhavaætÅti. tadyathÃnupadrotÃraæ bhojakam iti vistara÷. anupadravakaraæ grÃmapatim abhisaædhÃya manu«yà brÆyu÷. svÃminà sma÷ sukhità iti. kasmÃt ta evaæ vaktÃro bhavanti. yasmÃd asÃv upadravakaraïe samartha upadravaæ na karoti. tadyathà nirvÃïasyÃnutpattidharmÃïÃæ ca. kiæ. kathaæ hetubhÃva÷ sarvotpattau. nÃrakÃdÅnÃæ ca nÃrakatiryagyonyÃdikÃnÃm ÃrÆpyaskaædhotpattau kathaæ hetubhÃva÷. nÃrakÃdigrahaïaæ manu«yÃdÅnÃæ kadÃcid bhavet upadeÓÃdinety abhiprÃya÷. asaæto 'pi hi eva iti. asaæto 'pi hy ete nirvÃïÃdayas tathaiva. yathà saæto vidyamÃnà vighnaæ kartum asamarthÃ÷ syu÷. ato 'satÃæ satÃæ cai«Ãm nirvÃïÃdÅnÃæ vighnakaraïe nirviÓi«Âatvaæ. asattulyÃs ta ity artha÷. asamarthe 'pÅti vistara÷. upadravaæ kartum asamarthe 'pi bhojake grÃmÅïÃs tathà vaktÃro bhavanti. svÃminà sma÷ sukhità iti. sa evÃtra d­«ÂÃnto ya÷ prÃktana÷. ato 'nenaiva d­«ÂÃætena vighnayitum asamarthÃnÃm api nirvÃïÃdÅnÃm avighnabhÃvÃvasthÃnÃt kÃraïahetubhÃva÷ siddha÷. kasmÃt punar asattulyÃnÃæ nirvÃïÃdÅnÃæ kÃraïahetutvam [Tib. 176b] i«yate. na punar asatÃæ ÓaÓavi«ÃïÃdÅnÃæ. asadd­«ÂÃætÃbhÃvÃt. na hy asantaæ bhojakam adhik­tya
grÃmÅïà bhavaæti vaktÃra÷. svÃminà sma÷ sukhità iti. na và ÓaÓavi«Ãïena sma÷ sukhità iti. acodyam etat. sÃmÃnyena eva nirdeÓa÷ iti. yaÓ ca pradhÃna÷ kÃraïahetur yaÓ cÃpradhÃna÷ sarvam adhik­tyoktaæ.

#<svato 'nye kÃraïahetur>#

iti. yo hi pradhÃno janaka÷. sa kÃraïahetu÷. sa sutarÃm avighnabhÃvenÃvati«Âhate na kevalam itara÷. ÃhÃra÷ ÓarÅrasyotpÃdane 'pi samartha ity adhik­taæ. ÃhÃrasamudayÃt kÃyasamudaya iti vacanÃt. rasÃdipariïÃmayogÃt. bÅjÃdayo ' ækurÃdÅnÃm iti. bÅjÃækuranÃlagaï¬aprasavÃdÅnÃæ utpÃdane samarthà ity evaæ.

yas tv evaæ codayatÅti vistara÷. kÃraïe sati kÃryeïa bhavitavyam iti matvà codayati. kasmÃn na sarvasyotpÃdo yugapad bhavati. yathà ca prÃïÃtipÃtakÃraka÷ prÃïÃtipÃtabhÃg bhavati. tathà sarve 'pi kasmÃn na tadbhÃjo bhavaætÅti. (#<Abhidh-k-vy 191>#) na kÃrakabhÃveneti. na mukhyav­ttyÃsya kÃraïatvam iti darÓayati. tena sarvasya tÃvad yugapad utpÃdo na prÃpnoti. pratyayasÃmagryabhÃvenÃnutpÃdyamÃnatvÃt. prÃïÃtipÃtayogaÓ ca na bhavaty akÃrakatvÃt. yas tu kÃraka÷. sa prÃïÃtipÃtabhÃg eva bhavati.

manovij¤Ãnam utpadyate kuÓalÃkuÓalam iti. kuÓalaæ manovij¤anam iti nirvÃïÃlaæbanatvÃt. nirvÃïÃlaæbanÃt [Tib. 177a] kuÓalÃd akuÓalÃd và manovij¤Ãnam utpadyate. tataÓ cak«urvij¤Ãnam iti. evaæ paraæparayà tasyÃpi nirvÃïasya pratyayÅbhÃvÃd asti sÃmarthyaæ. kva. cak«urvij¤Ãna ity adhik­taæ. evam anyasyÃpi pratipattavyam iti. nÃrakÃdÅnÃm apy ÃrÆpyaskaædhotpattau sÃmarthyaæ. katham. amÅ bata nÃrakapretÃdaya÷ paramadu÷khità iti nÃrakÃdyÃlaæbanaæ manovij¤Ãnaæ kuÓalam utpadyate. yata÷ krameïa ÓÅle vyavasthitasya bhÃvanÃyÃæ prayogÃt ÃrÆpyasamÃpattir upapattiÓ copayadyata. iti.

(II.51b-d) #<sahabhÆr ye mitha÷phalÃ>#

iti. hetur iti vartate. sahabhÆr hetus te dharmà bhavaæti. ye dharmà mitha÷phalà ye parasparaphalà ity artha÷. sahabhÆhetu÷ sahabhuva iti noktaæ. kasmÃt. saæti hi dharmÃ÷ kecit sahabhuvo na tu sahabhÆhetu÷. tadyathà nÅlÃdyupÃdÃyarÆpaæ bhÆtai÷ sahabhÆr bhavati. na cÃnyonyaæ sahabhÆhetu÷. ato

#<mitha÷phalÃ>#

ity arthaparigraha÷. idaæ ca sÃvaÓe«aæ lak«aïaæ. ato vak«yati. vinÃpi cÃnyonyaphalatvena dharmo 'nulak«aïÃnÃæ sababhÆhetu÷. na tÃni tasyety upasaækhyÃtavyam iti. upasaækhyÃnakaraïaæ ca mahÃÓÃstratÃpradarÓanÃrthaæ. sopasaækhyÃnaæ hi vyÃkaraïÃdi mahÃÓÃstram d­Óyate.

#<bhÆtavad>#

iti. tadyathÃrthe vatipratyaya÷. evaæ ca k­tvà sarvam eva saæsk­taæ sahabhÆhetur yathÃyogam iti. [Tib. 177b] yasmÃt saæsk­talak«aïÃni lak«yasya sahabhÆhetu÷. so 'pi te«Ãm. ato yathÃyogaæ yathÃsaæbhavaæ sarvaæ saæsk­taæ sahabhÆhetu÷ saæsk­tasya lak«aïavattvÃt. lak«yalak«ayoÓ ca sahabhÆhetutvÃt. na tu sarvaæ sarvasya. anyalak«aïair asahabhÆhetutvÃd iti yathÃyogagrahaïaæ.

(II.52a-c) #<te«Ãæ ca ye jÃtyÃdayaÓ cittasya ce>#ti. te«Ãæ ca cittasaæprayuktÃnÃæ cetanÃdÅnÃæ dhyÃnasaævarasyÃnÃsravasaævarasya ye jÃtyÃdayaÓ catvÃro dharmÃÓ cittÃnuparivartina ucyante.

(#<Abhidh-k-vy 192>#)
(II.52d) #<kÃlaphalÃdiÓubhatÃdibhir>#

iti. kÃlena ca phalÃdibhiÓ ca ÓubhatÃdibhiÓ ceti

#<kÃlaphalÃdisubhatÃdibhi÷.>#

kÃlatas tÃvad iti vistara÷. cittena sahaite ekotpÃdà ekasthitaya ekanirodhÃÓ ca. tadbhÃva÷. tayaikotpÃdasthitinirodhatayeti. ekam adhvÃnaæ patità ekÃdhvapatitÃ÷. tadbhÃva÷. tenaikÃdhvapatitatvena caturtheneti. kÃlataÓ cittam anuparivartante. ekaphalatayaikavipÃkatayaikani«yaædatayà ca cittam anuparivartante. phalam iha puru«akÃraphalaæ visaæyogaphalaæ ca. vipÃkaphalani«yaædayo÷ p­thagg­hÅtatvÃt. adhipatiphalaæ tu sarvasÃdhÃraïatvÃt. na gaïyate. ayaæ caikaÓabda÷ saækhyÃne sÃdhÃraïe và ekaphalatayetyÃdi [Tib. 178a]. pÆrvakas tv ekaÓabda÷ sahÃrthe cittena sahotpÃdasthitinirodhatayety artha÷. na hy atra saækhyÃnÃrtha÷ saæbhavati. na hi yaÓ cittasyotpÃda÷. sa eva cittÃnuparivartinÃæ. yo và te«Ãæ. sa cittasyeti. evaæ daÓabhi÷ kÃraïair iti. kÃlataÓ caturbhir ekotpÃdatayaikasthititayaikanirodhatayaikÃdhvapatitatvena ceti. nanu caikotpÃdasthitinirodhatayeti etenaiva ekÃdhvapatitam uktaæ. na sarvam uktaæ. anutpattikadharmiïi hi citte te cittÃnuparivartina ekÃdhvapatità bhavaæti. naikotpÃdanirodhà iti. tasmÃd ekÃdhvapatitatvaæ caturthaæ kÃraïaæ ucyate. ekaphalavipÃkani«yaædatayeti tribhi÷. kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tatayà ceti punas tribhir iti daÓabhi÷. paryÃyav­ttiæ jÃtiæ và praty evam uktaæ daÓabhir iti. na hy ekatra citte daÓa kÃraïÃni bhavaæti. na hi kuÓale cetasi akuÓalÃvyÃk­te kÃraïe bhavata÷. na cÃkuÓalÃvyÃk­te citte anutpattidharmiïi. avyÃk­te citte anutpattidharmiïi ekÃdhvapatitatvena ekaphalani«yaædatÃbhyÃæ avyÃk­tatvena ceti caturbhi÷. utpattidharmiïi tv ebhir eva caturbhir ekotpÃdasthitinirodhatÃbhiÓ ceti saptabhi÷. anÃsrave 'py evaæ. avyÃk­tatÃæ tu kevalam apanÅya kuÓalatà [Tib. 178b] prak«eptavyÃ. akuÓale tu kuÓalasÃsrave cÃnutpattikadharmiïi akuÓalatayà kuÓalatayà ca yathÃvastu ekÃdhvapatitatvena ekaphalavipÃkani«yandatÃbhis ceti paæcabhi÷. utpattidharmiïi tu tasminn ebhir eva paæcabhir ekotpÃdasthitinirodhatÃbhiÓ cety a«ÂÃbhi÷.

sarvÃlpaæ cittam iti. sarvebhyo yad alpaparivÃraæ cittaæ. tat sarvÃlpam ity ucyate. tat puna÷ katamat. dvitÅyadhyÃnÃt prabh­ti Ærdhvam aniv­tÃvyÃk­taæ cittaæ. tatra vitarkavicÃrau na sta÷. na cÃpi kuÓalÃdimahÃbhÆmikÃ÷. kevalamahÃbhÆmikà eva daÓa bhavanti. tallak«aïÃnÃm iti. daÓamahÃbhÆmikalak«aïÃnÃæ. na tadanulak«aïÃnÃæ viprak­«ÂatvÃt. svÃnulak«aïÃnÃæ tu bhavati (#<Abhidh-k-vy 193>#) saænik­«ÂatvÃt. ata Ãha. a«ÂÃnÃæ ca svalak«aïÃnulak«aïÃnÃm iti. svÃny anulak«aïÃni sthÃpayitveti. lak«aïe«u anulak«aïÃnÃæ vyÃpÃra÷. na viÓi«te ca citte. nyÆnÃni tÃni. rÃjÃyate hi cittaæ lak«aïÃnulak«aïÃnÃm. atas cittam anulak«aïÃnÃæ sahabhÆhetu÷. na tu tÃni cittasya. lak«aïÃnÃæ tu citte 'sti vyÃpÃra iti tÃni cittasya sahabhÆhetur bhavanti.

caturdaÓety apara iti. yathÃnulak«aïÃnÃæ nÃsti dharme vyÃpÃra÷. kiæ tarhi. dharmasya lak«aïe«u. ato na te«Ãæ hetubhÃvo dharma i«yate. tathà saæprayukte«v eva tallak«aïÃnÃæ vyÃpÃra÷. [Tib. 179a] na citta iti na tÃni cittasya sahabhÆhetu÷. cittaæ tu te«Ãæ rÃjakalpam iti sahabhÆhetur bhavatÅty apare«Ãm abhiprÃya÷. prakaraïagrantho hy evaæ virudhyeta daÓÃnÃæ mahÃbhÆmikÃnÃæ yÃni catvÃriæÓal lak«aïÃni. tÃni yadi cittasya sahabhÆhetur ne«yeran. yasmÃt prakaraïe«Æktaæ. catvÃry ÃryasatyÃni du÷khasatyaæ yÃvan mÃrgasatyaæ. e«Ãæ kati satkÃyad­«ÂihetukÃni na satkÃyad­«Âer hetu÷. kati satkÃyad­«Âer hetur na saktkÃyad­«ÂihetukÃni. kati satkÃyad­«ÂihetukÃni satkÃyad­«ÂeÓ ca hetu÷. kati naiva satkÃyad­«ÂihetukÃni na satkÃyad­«Âer hetu÷ iti praÓne k­te visarjanaæ karoti. dve naiva satkÃyad­«Âihetuke na satkÃyad­«Âer hetu÷. nirodhasatyaæ mÃrgasatyaæ ca. dvayor bheda÷. du÷khasamudayasatyayor vibhaæga÷. katham iti. du÷khasatyaæ syÃt satkÃyad­«Âihetukaæ na satkÃyad­«Âer hetu÷. syÃt satkÃyad­«Âihetukaæ satkÃyad­«ÂeÓ ca hetu÷. syÃn naiva satkÃyad­«Âihetukaæ na satkÃya¬­«Âer hetur iti trikoÂikaæ. dvitÅyà koÂir nÃsti. tatra satkÃyad­«Âihetukaæ na satkÃyad­«Âer hetu÷. atÅtapratyutpannÃn du÷khadarÓanaprahÃtavyÃn anuÓayÃæs tatsaæprayuktaæ ca du÷khasatyaæ sthÃpayitvÃ. [Tib. 179b] atÅtapratyutpannÃn samudayadarÓanaprahÃtavyÃn sarvatragÃn anuÓayÃn tatsaæprayuktaæ ca du÷khasatyaæ sthÃpayitvÃ. anÃgataæ ca satkÃyad­«Âisaæprayuktaæ du÷khasatyaæ sthÃpayitvÃ. satkÃyad­«Âes tatsaæprayuktÃnÃæ ca dharmÃïÃæ jÃtiæ jarÃæ sthitim anityatÃæ ca sthÃpayitvà yat tad anyat kli«Âaæ du÷khasatyaæ. satkÃyad­«Âihetukaæ satkÃyad­«ÂeÓ ca hetur yad etat sthÃpitam iti. naiva satkÃyahetukaæ na satkÃyad­«Âer hetur akli«Âaæ du÷khasatyaæ. yathà du÷khasatyaæ evaæ samudayasatyam iti prakaraïagrantha÷. tasyÃrthaæ viv­ïmahe. ye 'tÅtapratyutpannà du÷khadarÓanaprahÃtavyà daÓÃnuÓayÃ÷ satkÃyad­«ÂyÃdaya÷. te sthÃpitÃ÷. tair daÓabhir anuÓayai÷ saæprayuktaæ du÷khasatyaæ vedanÃdikaæ sthÃpitaæ. kim atrÃsthÃpitaæ. eta evÃnÃgatà daÓÃnuÓayÃs tatsaæprayuktaæ ca vedanÃdikaæ du÷khasatyaæ varjayitvÃnÃgatasatkÃyad­«Âisaæprayuktaæ du÷khasatyaæ. tad dhi (#<Abhidh-k-vy 194>#) sthÃpayi«yate. anÃgataæ ca satkÃyad­«Âisaæprayuktaæ du÷khasatyaæ sthÃpayitveti vacanÃt. tatprÃptijÃtyÃdayaÓ cÃsthÃpità varjayitvà satkÃyad­«Âes tatsaæprayuktÃnÃæ [Tib. 180a] ca dharmÃïÃæ jÃtyÃdÅn. te hi sthÃpayi«yante. satkÃyad­«Âes tatsaæprayuktÃnÃæ ca dharmÃïÃæ jÃtiæ jarÃæ sthitim
anityatÃæ ca sthÃpayitveti vacanÃt. tad evaæ tÃvad anÃgato 'nuÓayas tatsaæprayuktaæ ca sthÃpitÃd anyat. tad anyat kli«Âam ity ucyate satkÃyad­«Âihetukam. satkÃyad­«Âihetur asyeti satkÃyad­«Âihetukaæ. sabhÃgahetunà sarvatragahetunà cÃtÅtapratyutpannasatkÃyad­«ÂihetukatvÃt. na tu satkÃyad­«Âer hetu÷ na hy anÃgato dharma÷ sabhÃgahetu÷ sarvatragahetur và vyavasthÃpyate. na ca sahabhÆhetu÷ saæprayuktakahetur vÃtra saæbhavati. na hi satkÃyad­«Âi÷ satkÃyad­«Âyà saha bhavati saæprayujyate vÃ. ekasmiæ kalÃpe dvitÅyasatkÃyad­«ÂyabhÃvÃt. na cÃpy antagrÃhad­«ÂyÃdibhi÷ saha bhavati saæprayujyate vÃ. p­thakkalÃpatvÃt. viprayuktÃs te«Ãm atÅtapratyutpannÃnÃæ du÷khadarÓanaheyÃnÃæ prÃptayo jÃtyÃdayaÓ cÃsthÃpitÃ÷. te sthÃpitakÃd anye kli«ÂÃÓ ca. te 'pi sarvatragahetunà pÆrvotpannasatkÃyad­«ÂihetukÃ. na tu te satkÃyad­«Âer hetu÷. kasmÃt. prÃptayas tÃvad v­k«aprapÃÂikÃvat svasarvatragebhyo bahir avasthitatvÃn na sarvatragà vyavasthÃpyante. sarvatragatvÃbhÃvÃc ca [Tib. 180b] na satkÃyad­«Âe÷ sarvatragahetu÷. sarvatragajÃtyÃdayo 'py yady api sarvatragà i«ÂÃ÷.

#<prÃptivarjyÃ÷ sahabhuvo ye 'py ebhis te 'pi sarvagÃ>#

iti siddhÃntavacanÃt. na tu te cittacaittavat paÓcimÃnÃæ cittacaittÃnÃæ sarvatragahetu÷. svalak«yavyÃpÃraparatvena aprÃdhÃnye sati cittacaittÃntare«u sarvatragapuru«akÃrÃbhÃvÃt. sarvatragavyavasthÃnaæ tu te«Ãæ jÃtyÃdÅnÃæ svasaætÃnasarvatragahetutvÃt. tasmÃn na te satkÃyad­«Âer hetur iti ÓÃstrÃrtho lak«yate. sabhÃgahetus tarhi kasmÃn na bhavati. sabhÃgahetuvyavasthà hi puru«akÃrÃpek«ayÃpi. yasya hi dharmasya janane ya÷ puru«akÃravÃn dharma÷. sa tasya sabhÃgahetu÷. idam eva ca j¤Ãpakaæ yathe«Âaæ sabhÃgahetuvyavastheti. vibhëÃyÃm apy evam uktaæ. cak«uÓ ca cak«u«a÷ sabhÃgahetur devadattacak«u«o devadattacak«u÷ sabhÃgahetu÷. dak«iïaæ dak«iïasya vÃmaæ vÃmasya yÃvac cak«urdravyaæ cak«urdravyÃntarasya. bÃhye«v api yavo yavasya ÓÃli÷ ÓÃler iti. yadi hi sarvacak«u÷ sarvasya cak«u«a÷ sabhÃgahetur i«yetÃvyÃk­tatvaæ tulyam iti k­tvà naivaæ viÓe«aïam ucyeta. tasmÃn na te satkÃyad­«Âe÷ sabhÃgahetur ity avagantavyaæ. apare tv Ãhu÷. sÃvaÓe«am etad bhëyaæ. tasmÃt [Tib. 181a] sajÃtyÃdikÃs te 'nuÓayÃs tatsaæprayuktÃÓ ca dharmÃ÷ (#<Abhidh-k-vy 195>#) sthÃpità veditavyÃ. ye hi dharmasya tatsaæprayuktÃnÃæ ca jÃtyÃdaya÷ sahabhÆhetur bhavanti. tai÷ sÃrdhaæ te dharmÃ÷ pÆrvotpannÃ÷ sarvatragahetu÷ sabhÃgahetur và bhavanto bhavanti.

#<prÃptivarjyÃ÷ sahabhuvo ye 'py ebhis ta 'pi sarvagÃ>#

iti siddhÃntÃt. ata evoktaæ. satkÃyasaæprayuktÃnÃæ ca dharmÃïÃæ jÃtiæ jarÃæ sthitim anityatÃæ ca sthÃpayitveti. tasmÃj jÃtyÃdayo 'pi kecit sthÃpitÃ÷. ato 'nyad asthÃpitam ity avagantavyaæ. yuktir iha dra«ÂavyÃ. yato yukti÷. tato 'vagantavyaæ. samudayadarÓanaprahÃtavyà api ye sarvatragà atÅtapratyutpannÃs tatsaæprayuktaæ ca du÷khasatyaæ vedanÃdikaæ. tat sthÃpitaæ. kim anyat samudayadarÓanaprahÃtavyam asthÃpitaæ. ye sarvatragà anÃgatÃs tatsaæprayuktaæ ca du÷khasatyaæ vedanÃdikaæ. tad asthÃpitaæ. ye 'py asarvatragà rÃgÃdayas traiyadhvikà api. yÃÓ ca te«Ãæ sarve«Ãæ prÃptaya÷. na te sthÃpitÃ÷. jÃtyÃdayas tv ekasmiæ pak«e naiva sthÃpitÃ÷. pak«Ãntare tu kecit sthÃpitÃ÷. kecin na sthÃpitÃ÷. tad etat sarvam asthÃpitaæ samudayadarÓanaprahÃtavyaæ [Tib. 181b] sarvatragahetunà satkÃyad­«Âihetukaæ bhavati. pÆrvotpannasatkÃyad­«ÂihetukatvÃt. na tu satkÃyad­«Âer hetu÷. sarvatragÃïÃæ tatsahabhuvÃæ cÃnÃgatatvenÃsarvatragahetutvÃt. asarvatragÃïÃæ ca rÃgÃdÅnÃæ tatsahabhuvÃæ ca vedanÃdÅnÃæ jÃtyÃdÅnÃæ caikasmin pak«e sarvaprÃptÅnÃæ cÃsarvatragatvÃt. nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyà bhÃvanÃprahÃtavyÃÓ ca kli«Âà anuÓayatatsaæprayuktatatsamutthajÃtyÃdisvabhÃvà asthÃpitÃ÷. te sarvatragahetunà satkÃyad­«ÂihetukÃ÷. na tu te satkÃyad­«Âer hetu÷. sarvatragahetutvÃsaæbhavÃd itarahetvayogÃc ca. satkÃyad­«Âihetukaæ satkÃyad­«ÂeÓ ca hetur yad etat sthÃpitam iti. ye 'tÅtapratyutpannà du÷khadarÓanaprahÃtavyà daÓÃnuÓayÃs tatsaæprayuktaæ ca du÷khasatyaæ yac ca pak«Ãntare jÃtyÃdikaæ. tat sabhÃgahetunà sarvatragahetunà ca pÆrvasatkÃyad­«Âihetukaæ. ye ca satkÃyad­«ÂijÃtyÃdayas tatsaæprayuktajÃtyÃdayaÓ ca. te sahabhÆhetunà pÆrvoktÃbhyÃæ ca hetubhyÃæ taddhetukÃ÷. ye puna÷ satkÃyad­«ÂisaæprayuktÃ÷. te saæprayuktahetunà ca pÆrvoktaiÓ ca hetubhis taddhetukÃ÷. satkÃyad­«ÂeÓ ca tathaiva hetu÷. ye 'py atÅtapratyutpannÃ÷ samudayadarÓanaprahÃtavyÃ÷ sarvatragÃs [Tib. 182a] tatsahabhuvaÓ ca vedanÃdayo jÃtyÃdayaÓ ca pak«Ãntare. te sarvatragahetunaiva satkÃyad­«ÂihetukÃ÷. satkÃyad­«ÂeÓ ca hetu÷. pÆrvotpannà hi satkÃyad­«Âis te«Ãæ hetu÷. te ca pÆrvotpannÃ÷ satkÃyad­«Âer iti. asaækli«Âaæ tu du÷khasatyaæ kuÓalam aniv­tÃvyÃk­taæ ca na satkÃyad­«Âihetukaæ na ca satkÃyad­«Âer hetu÷. paæcavidhahetutvasambhavÃt. janako (#<Abhidh-k-vy 196>#) hy atra hetur adhikriyate. na kÃraïahetu÷. sÃdhÃraïatvÃt. vipÃkahetoÓ cehÃyoga÷. satkÃyad­«Âer niv­tÃvyÃk­tatvenÃvipÃkatvÃt. tatra yad etad uktaæ satkÃyad­«Âes tatsaæprayuktÃnÃæ ca dharmÃïÃæ jÃtiæ jarÃæ sthitim
anityatÃæ ca sthÃpayitveti tad virudhyeta. yadi hi satkÃyad­«tisaæprayuktadharmajÃtyÃdayo na sahabhÆhetur bhaveyu÷. na te sthÃpyeran. ye hi sthÃpitÃ÷. te satkÃyad­«ÂihetukÃ÷. satkÃyad­«ÂeÓ ca hetur iti. ye tarhi tatsaæprayuktÃnÃm ity etan na paÂhanti. te«Ãæ kathaæ prakaraïagrantho virudhyetety adhyÃhÃryaæ. te hi satkÃyad­«Âer jÃtiæ jarÃæ sthitim anityatÃæ ca sthÃpayitvety evaæ paÂhanti. tatsaæprayukte«v eva tallak«aïÃni vyÃpriyante. na satkÃyad­«Âau. [Tib. 182b] atas tÃni tasyà na sahabhÆhetur iti te«Ãm evaævÃdinÃm abhiprÃya÷. tair apy etat paÂhitavyam iti. evam apÃÂhe do«a ity atas tair etat paraæ paÂhitavyaæ. tatsaæprayuktÃnÃæ ceti. tatsaæprayuktà hi satkÃyad­«Âer Ãtmakalpà ekÃlambanak­tyÃdyarthatvÃt. tasmÃd yathà te«u tatsaæprayukte«v etÃni lak«aïÃni sahabhÆhetu÷. tathà satkÃyad­«ÂÃv apÅti vaibhëikÃbhiprÃya÷. arthato vaivaæ boddhavyam iti. satkÃyad­«Âigrahaïena satkÃyad­«ÂisaæprayuktÃnÃm api grahaïam adhikÃrÃnuv­tter và tair evaæ boddhavyaæ. tatsaæprayuktÃnÃæ ceti. kÃÓmÅrà na bahirdeÓakà iti darÓayati.

sahabhv api tad iti. caittÃdi. cittasya hi caittÃs tÃni ca lak«aïÃni sahabhÆhetu÷ sahabhÆni ca tÃni bhavanti. dharmasyÃnulak«aïÃnÅti vistara÷. dharmasya jÃtijÃtyÃdÅni sahabhÆni. na sahabhÆhetunà hetur viprak­«ÂatvÃt. jÃtyÃdi«u hi te«Ãæ vyÃpÃro na dharme. tÃni cÃnyonyaæ tÃni cÃnulak«aïÃni anyonyaæ sahabhÆni jÃtyÃdi«u vyÃpÃrÃt. na sahabhÆhetunà hetu÷. dharmas tu te«Ãæ sahabhÆhetur bhavati. prÃdhÃnyÃt. sa hi rÃjeva yÃtrÃyÃæ sabh­tya÷ tad bh­tyavargaæ sarvaæ svakalÃpam Ãkar«ann iva pravartate. cittÃnuparivartyanulak«anÃni ceti. cittÃnuparivartinÃæ caittadhyÃnÃnÃsravasaævarÃïÃm [Tib. 183a] te«Ãæ ca lak«aïÃnÃm anulak«aïÃni ca tathaiva cittasya sahabhÆni. na tu sahabhÆhetunà hetu÷. evaÓabdo 'rthapradarÓanÃrtha÷. tÃni cÃnyonyam anuparivartyanulak«aïÃni sahabhÆni. na tu sahabhÆhetunà hetu÷. sapratighaæ copÃdÃyarÆpam anyonyam a«ÂadravyakÃdi«u paramÃïu«u rÆpaÓabdagandharasaspra«ÂavyÃtmakaæ sahabhÆ÷. na tu sahabhÆhetunà hetu÷. sapratighagrahaïam apratighanirÃsÃrthaæ. apratighaæ hi dhyÃnÃnÃsravaæ saævararÆpaæ saptavidhavij¤aptisvabhÃvaæ parasparaæ sahabhÆ÷. sahabhÆhetunà ca hetur iti. sarvaæ ca bhÆtair iti. sapratighaæ cÃpratighaæ copÃdÃyarÆpaæ yathÃsvabhÆtai÷ sahabhÆ÷. na tu sahabhÆhetunà hetu÷. prÃptayaÓ ca sahajÃ÷ (#<Abhidh-k-vy 197>#) prÃptimato dharmasya sahotpÃde 'pi na sahabhÆhetu÷ pÆrvaæpaÓcÃtkÃlajÃt prÃptÅnÃæ. asahabhÆtvÃd eva sahabhÆhetutvÃprasaæga iti. sahaja iti viÓe«aïaæ. kasmÃd ity Ãha. anekaphalavipÃkani«yandatvÃd iti. yasmÃt tÃsÃæ prÃptimatà saha naikaæ phalaæ puru«akÃraphalaæ v­k«aprapÃÂikÃvat p­thaksrotatvÃt. nÃpy ekaæ vipÃkaphalaæ.

#<nÃk«epike samÃpattÅ acitte prÃptayo na ca>#

iti vacanÃt. [Tib. 183b] na cÃpy ekani«yandaphalaæ prÃptÅnÃæ hi prÃtaya eva ni«yandaphalaæ p­thaksaætÃnatvÃt. cittÃnuparivartinÃm evaikaæ phalaæ vipÃkani«yandaphalaæ ce«yate. na prÃptÅnÃæ. na tÃÓ cittai÷ sahacari«ïava÷ sahacaraïaÓÅlÃ÷.

sarvam apy etat syÃd iti. yat tÃvat sahabhÆhetunà hetur iti vistareïa yad uktaæ. bÅjÃdÅnÃm iti. ÃdiÓabdenÃækuranÃlakÃï¬ÃdÅnÃæ grahaïaæ. e«a nyÃyo na d­«Âa iti. sahotpannayor hetuphalabhÃvalak«aïo nyÃyo na d­«Âa÷. pÆrvaæ hi bÅjaæ paÓcÃd aækura÷. pÆrvam abhighÃta÷ paÓcÃc chabda iti. tadyathà pradÅpaprabhayor aækurachÃyayoÓ ca. kiæ. hetuphalabhÃva iti vartate. pradÅpa÷ saprabha evotpadyate. na ni«prabha÷. aækurasyÃtape utpadyamÃnasyaiva chÃyà bhavati. atha ca pradÅpa÷ prabhÃyÃ÷ sahotpannÃyà hetur bhavati chÃyÃyÃÓ cÃækura÷. tadvat. saæpradhÃryaæ tÃvad iti vistara÷. asiddho d­«ÂÃnta iti parasyÃbhiprÃya÷. yasmÃt pÆrvotpannaiva vartisnehÃdikà sÃmagrÅ saprabhasya pradÅpasyotpattau hetu÷. pradÅpasya prabhÃyÃÓ ca saiva sÃmagrÅ hetu÷. na tu pradÅpa÷ prabhÃyà hetur i«yate. evaæ sacchÃyasyÃækurasyotpattau pÆrvotpannaiva sÃmagrÅ bÅjÃtapÃdikà vÃcyÃ. niyamata iti. yasya dharmasya bhÃve yasya dharmasya bhÃvo niyamena na yad­cchayÃ. sa hetu÷. itaro hetumÃn kÃryadharma [Tib. 184a] ity artha÷. sahabhuvÃæ ca dharmÃïÃæ. tadyathà bhÆtÃnÃæ caturïÃæ cittacaittÃnuparivartinÃæ lak«yalak«aïÃnÃæ caikasya bhÃve sarve«Ãæ bhÃva ekasya cÃbhÃve sarve«Ãm abhÃva iti yukto hetuphalabhÃva÷.

syÃt tÃvat sahotpannÃnÃm iti vistara÷. sahotpannÃnÃæ hetuphalabhÃva i«yate. tadyathà cak«u÷ sahotpannam api cak«urvij¤Ãnena tadutpattau hetur bhavati. parasparaæ tu kathaæ. na hi cak«urvij¤Ãnaæ tasya cak«u«o hetur bhavatÅti. Ãha. ata eva kÃraïÃd bhÃvÃbhÃvayos tadvattvÃd ity artha÷. caittÃdÅnÃæ bhÃve cittasya bhÃvÃd abhÃve cÃbhÃvÃt te 'pi cittasya hetavo bhavantÅti. evaæ tarhÅti vistara÷. yady ekasya bhÃve sarve«Ãæ bhÃva÷ sarve«Ãæ cÃbhÃva ekasyety ato 'nyonyaæ hetuphalabhÃva÷.

(#<Abhidh-k-vy 198>#)
#<kÃme '«Âadravyaka>#

ity avinÃbhÃvino 'pi rÆparasagandhaspra«ÂavyasvabhÃvasyopÃdÃyarÆpasyÃnyonyam e«a prasaæga÷. anyonyasahabhÆhetuprasaæga ity artha÷. bhÆtaiÓ ca sÃrdham upÃdÃyarÆpasya sahabhÆhetutvaprasaæga÷. cittÃnulak«aïÃdÅnÃæ ceti. ÃdiÓabdena cittÃnuparivartyanulak«aïÃnÃæ ca. cittÃdibhir iti. atrÃpy ÃdiÓabdena cittÃnuparivartyanulak«aïÃnÃæ ca. cittÃdibhir iti. atrÃpy ÃdiÓabdena cittÃnuparivartibhiÓ cÃnyonyahetuprasaæga÷. tenaiva cÃdiÓabdena prÃptibhi÷ sahajÃbhi÷ [Tib. 184b] prÃptimatÃm e«a prasaæga iti vaktavyaæ. tridaï¬ÃnyonyabalÃvasthÃnavad iti. anyonyabalenÃvasthÃnam anyonyabalÃvasthÃnaæ. tridaïdasyÃnyonyabalÃvasthÃnaæ tridaï¬ÃnyonyabalÃvasthÃnaæ. tadvat. yathà tridan¬asya daï¬atrayasyÃnyonyabalenÃvasthÃnaæ. evaæ sahabhuvÃæ cittacaittÃdÅnÃæ hetuphalabhÃva÷ sidhyati. mÅmÃæsyaæ tÃvad etad iti vistara÷. parÅk«yam etat. na siddho 'yaæ d­«ÂÃnta ity abhiprÃya÷. sahotpannÃs trayo daï¬Ãs te«Ãæ balaæ. tena sahotpannabalena kim e«Ãæ daï¬ÃnÃm avasthÃnaæ. ÃhosvitpÆrvasÃmagrÅvaÓÃt tathotpÃda÷. Ãhosvid yathaivai«Ãm avasthita÷ pÆrvabhÆtabhautikasamudÃyalak«aïasÃmagrÅvaÓÃt sahabhÃva÷. tathaiva paÓcÃd api parasparÃÓritÃnÃm utpÃda iti. anyad api ca tatra kiæcid bhavati nÃnyonyabalam eveti darÓayati. kiæ tad ity Ãha. sÆtrakaæ daï¬atrayaæ niveÓitaæ. Óaækuko và kÅlako vety artha÷. p­thivÅ và dhÃrikÃdhastÃt. e«Ãm api nÃmeti. e«Ãm api sahabhuvÃm anye 'pi sabhÃgasarvatragavipÃkakÃraïahetava÷ sÆtrakÃdisthÃnÅyà bhavantÅti siddha÷ sahabhÆhetu÷.

(II.53, 54ab) kli«ÂÃ÷ kli«ÂÃnÃm iti. kli«Âà akuÓalà niv­tÃvyÃk­tÃÓ ca kli«ÂatvasÃmÃnyena sabhÃgahetutvam e«Ãæ. tenÃkuÓalà akuÓalÃnÃæ sabhÃgahetu÷. niv­tÃvyÃk­tà [Tib. 185a] niv­tÃvyÃk­tÃnÃæ. akuÓalà niv­tÃvyÃk­tÃnÃæ. niv­tÃvyÃk­tÃÓ cÃkuÓalÃnÃæ sabhÃgahetur iti darÓitaæ bhavati, avyÃk­tà avyÃk­tÃnÃm iti. aniv­tÃvyÃk­tà aniv­tÃvyÃk­tÃnÃm ity artha÷.

rÆpam avyÃk­tam avyÃk­to rÆpaskandha÷ paæcÃnÃæ skandhÃnÃæ sabhÃgahetu÷. catvÃras tu skandhà vedanÃdayo na rÆpasya sabhÃgahetur viÓi«ÂatvÃt. na hi viÓi«Âo nyÆnasya sabhÃgahetur i«yate.

#<samaviÓi«Âayor>#

iti vacanÃt. kuÓalÃkuÓalaæ tu rÆpam ÃbhisaæskÃrikatvÃt samaæ viÓi«Âaæ ceti catvÃras tasya sabhÃgahetur bhavanti.

kalalaæ kalalÃdÅnÃm iti. paæcagarbhÃvasthÃ÷ kalalÃrbudapeÓÅghanapraÓÃkhÃvasthÃ÷ paæca jÃtÃvasthÃ÷ bÃlakumÃrayuvamadhyav­ddhÃvasthà ity ete daÓa daÓÃnÃm avasthÃnÃæ sabhÃgahetu÷. kalalaæ kalalÃntarasya yÃvad (#<Abhidh-k-vy 199>#) vÃrddhasya. arbudam arbudasya yÃvad vÃrddhasya. evaæ yÃvad vÃrddhaæ vÃrddhasyaiva. ekaikÃpahrÃsena ekaikÃparihÃreïaikasmin nikÃyasabhÃge vaktavyaæ. anye«u samÃnajÃtÅye«u nikÃyasabhÃge«u yadà manu«yajanmano manu«yajanmaivotpadyate. tadà daÓÃpy avasthà daÓÃnÃm apy avasthÃnÃæ. v­ddhÃvasthÃpi yÃvad avasthÃntarÃïÃæ. sà hi v­ddhÃvasthà [Tib. 185b] k«aïÃntare tajjanmav­ddhÃvasthÃyÃ÷. sabhÃgahetu÷. aætyà tu janmÃntarakalalÃdÅnÃæ daÓÃnÃm apy avasthÃnÃæ sabhÃgahetur ity avagantavyaæ. bÃhye«v api yavo yavasyeti vistara÷. yavo yavasya sabhÃgahetur na ÓÃle÷. ÓÃli÷ ÓÃler eva na yavasyety anena tulye 'py avyÃk­tatve svasaætÃna eva sabhÃgahetutvaæ. nÃnyasaætÃne jananaÓaktyabhÃvÃd iti darÓayati.

atÅtÃni mahÃbhÆtÃni anÃgatÃnÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ hetur adhipatir iti. hetupratyayo 'dhipatipratyayaÓ cety artha÷. ayugapadbhÃvÃn na sahabhÆhetu÷. ata evÃcittacaittatvÃc ca na saæprayuktakahetu÷. asarvatragatvÃn na sarvatragahetu÷. avyÃk­tatvÃn na vipÃkahetu÷. pÃriÓe«yÃt sabhÃgahetur evety avagamyate. yadi sad­ÓÃ÷ sad­ÓÃnÃæ sabhÃgahetu÷. evaæ paÓcÃdutpanno 'pi pÆrvotpannasya sabhÃgahetu÷ prÃpnoti. sahotpanno 'pi sahotpannasya. anutpanno 'py anutpannasyety ata Ãha. te 'pi na sarve. kiæ tarhi.

#<agrajÃ÷.>#

agre jÃtà atÅtÃ÷ pratyutpannà và sabhÃgahetu÷. anÃgatà na sabhÃgahetur ity arthÃd uktaæ bhavati. evam atÅtÃny atÅtapratyutpannÃnÃm iti. pÆrvotpannÃny [Tib. 186a] atÅtÃni paÓcÃdutpannÃtÅtÃnÃm iti vibhajyavyÃkhyaæ. atÅtapratyutpannÃny anÃgatÃnÃæ sabhÃgahetu÷. na tu anÃgatÃny anÃgatÃnÃm ity uktam. ato gamyate nÃsty anÃgata÷ sabhÃgahetur iti. na kadÃcid iti. na kadÃcin na hetur ity adhik­taæ. hetur evety artha÷. tasmÃd asty anÃgata÷ sabhÃgahetur ity abhiprÃya÷. sahabhv iti vistara÷. sahabhÆsaæprayuktakavipÃkahetu«v abhisaædhir abhiprÃya÷. tena vacanaæ. tasmÃt sahabhÆsaæprayuktakavipÃka hetvabhisaædhivacanÃd ado«o na kadÃcin na hetur iti vacane. bÃhuliko hy e«a nirdeÓa i«yate. caramÃm avasthÃm abhisaædhÃyeti. antyÃm anÃgatÃvasthÃm abhipretyety artha÷. adhvatraye 'pi hetur bhavatÅti tasyÃbhiprÃya÷. tasyÃyam aparihÃra iti vistara÷. tasya vÃdino 'yam aparihÃra÷. kasmÃt. yasmÃt sa dharma utpadyamÃnÃvasthÃyÃ÷ pÆrvaæ sabhÃgahetur abhÆtvà paÓcÃd bhavati. na nityaæ sabhÃgahetur ity artha÷. bhavÅnÃm anÃgatÃvasthÃnÃm ekà caramÃvasthà sabhÃgahetutve niyatÅbhÆtÃ. tadanyà bahvyas tatrÃniyatÅbhÆtÃ÷ santi. tatra ca sÃmÃnyenoktaæ na hetur iti. evaæ k­tvÃyam aparihÃra÷. ekÃsyÃm (#<Abhidh-k-vy 200>#) api hy avasthÃyÃæ [Tib. 186b] sa na sabhÃgahetur iti Óakyam evaæ vaktuæ syÃt. yo dharmo yasya dharmasya samanantara iti. samanantarapratyaya ity artha÷. Óakyam anayà kalpanayeti. sa dharma utpadyamÃnÃvasthÃyÃæ samanantarapratyayatve niyatÅbhÆto bhavati. ata÷ Óakyaæ tÃæ caramÃvasthÃm abhisaædhÃyety anayà kalpanayà vaktuæ syÃn na kadÃcin na samanantara iti. kasmÃd evam Ãha. yadi sa dharmo notpanno bhavatÅti. yadi sa dharmo 'nÃgato bhavati nÃsau samanantarapratyayo bhavatÅty artha÷. caramÃvasthÃvÃdy Ãha. dvimukhasaædarÓanÃrtham iti vistara÷. yathà tatra yo dharmo yasya dharmasya hetu÷. kadÃcit sa dharmas tasya dharmasya na hetu÷. Ãha. na kadÃcid iti. tathehÃpi kartavyaæ. yo dharmo yasya dharmasya samanantara÷. kadÃcit sa dharmas tasya dharmasya na samanantara iti. Ãha. na kadÃcid iti kartavyaæ. (yadi sa dharmo notpanno bhavatÅti) yathà ceha tathà tatreti. kathaæ. yo dharmo yasya dharmasya samanantara÷. kadÃcit sa dharmas tasya dharmasya na samanantara÷. Ãha. yadi sa dharmo notpanno bhavatÅti. evaæ tatra kartavyaæ. kathaæ. yo dharmo yasya dharmasya hetu÷. kadÃcit sa dharmas tasya dharmasya na hetu÷. Ãha. yadi sa dharmo notpanno bhavatÅti. yadi sa dharmo 'nÃgato bhavati nÃsau hetupratyayo bhavatÅty artha÷.

atrÃcÃrya Ãha. evaæ sati ko guïa iti vistara÷. iti dvimukhasaædarÓanena kaÓcid guïo labhyate. [Tib. 187a] naiva hy utpadyamÃnÃvasthÃyÃæ sa dharmo hetu÷ samanantaro và mukhyav­ttyà bhavatÅty akauÓalam evÃtra ÓÃstrakÃrasyaivaæ saæbhÃvyate. kvacit sÃvakÃÓaæ bruvata÷. kvacin niravakÃÓaæ. sÃvakÃÓaæ tÃvad yad idam uktaæ. yo dharmo yasya dharmasya hetu÷. kadÃcit sa dharmas tasya dharmasya na hetu÷. Ãha. na kadÃcid iti. kathaæ na kadÃcin na hetur ity evam uktvà punar varïayati. caramÃvasthÃyÃæ sabhÃgahetur iti. niravakÃÓaæ yadi sa dharmo notpanno bhavati na samanantara÷. utpannas tu samanantara iti. ayam atrÃbhiprÃyÃrtha aikÃntikam arthaæ vyavasthÃpya punar anyathÃkarotÅti. tasmÃt pÆrvaka evai«a parihÃra÷ sÃdhur iti. sahabhÆsaæprayuktakavipÃkahetvabhisaædhivacanÃd ado«a iti.

yat tarhÅdam uktam iti vistara÷. kuta etad ÃyÃtaæ. anÃgato naiva sabhÃgahetur ity uktaæ. tad yadi anÃgato naiva sabhÃgahetu÷ kasmÃd anÃgatà satkÃyad­«Âi÷ sthÃpitÃ. yad dhi sthÃpitaæ. tat satkÃyad­«Âihetuæ satkÃyad­«ÂeÓ ca hetur iti vyÃkhyÃtaæ. tatra katham anÃgatà satkÃyad­«Âi÷ satkÃyad­«Âer hetu÷. na tÃvat sahabhÆhetu÷ saæprayuktakahetur và saæbhavaty asahabhÆtvÃt. na vipÃkahetur avyÃk­tatvÃt. na kÃraïahetu÷ sÃdhÃraïatvenÃgaïyamÃnatvÃt. [Tib. 187b] (#<Abhidh-k-vy 201>#) pÃriÓe«yÃt sabhÃgahetu÷ sarvatragahetur và bhavatÅti bhavet. iha ca sabhÃgahetur eva sarvatragahetu÷. ato yady anÃgatà satkÃyad­«Âi÷ satkÃyad­«Âer na sabhÃgahetu÷ kasmÃd asau t­tÅyakoÂyarthaæ sthÃpiteti. vaibhëika Ãha. anÃgatasatkÃyad­«Âisaæprayuktakaæ du÷khasatyaæ sthÃpayitvety evam etad kartavyam iti. satkÃyad­«Âisaæprayuktakam eva sthÃpayitavyaæ. na tu satkÃyad­«Âi÷. tad dhi vedanÃdikaæ sahabhÆhetunà saæprayuktakahetuuà và satkÃyad­«Âihetukam satkÃyad­«ÂeÓ ca hetu÷. na sabhÃgahetunÃ. vina«Âako hy ayam anÃgatÃæ satkÃyad­«Âim iti pÃÂha÷. paÓcÃtpadasthena tacchabdena saha na pat÷itavya÷. saæprayuktadu÷khasatyaviÓe«aïÃrthaæ tu samasyaitat padadvayaæ paÂhitavyaæ. anÃgatasatkÃyad­«Âisaæprayuktakam iti. arthato vaivaæ boddhavyaæ yady evaæ na kriyate pÃÂha÷. bhëyÃk«epanirv­tta÷ pÃÂho na tantram ity abhiprÃya÷. praj¤aptibhëyaæ kathaæ nÅyate sarvadharmÃÓ catu«ke niyatà iti. hetau niyatà yasya dharmasya yo dharmo hetu÷. sa dharmas tasya dharmasya na kadÃcin na hetu÷. tri«v api kÃle«u hetur ity artha÷. evaæ phale niyatà yasya dharmasya yo dharma÷ phalaæ puru«akÃrÃdi yojyaæ. evam ÃÓraye niyatà yasya dharmasya [Tib. 188a] cak«urvij¤ÃnÃder yo dharma ÃÓrayaÓ cak«urÃdir iti yojyaæ. evam Ãlambane niyatà yasya dharmasya cak«urvij¤ÃnÃder yo dharma Ãlambanaæ rÆpÃdir iti yojyaæ. tena dharmÃïÃæ hetau niyatatvÃt tri«v api kÃle«u sabhÃgahetur bhavatÅti codakÃbhiprÃya÷. sarvahetvanabhisaædher ado«a iti darÓayan vaibhëika Ãha. hetur atra saæprayuktakahetu÷ sahabhÆhetuÓ ca na sabhÃgahetu÷ sarvatragahetur vÃ. anÃgatÃvasthÃyÃm avyavasthÃpitatvÃt. na vipÃkahetu÷. anÃniæjyasya karmaïah kasyacid gatyantare 'pi vipÃkÃdÃnÃt. phalaæ puruÓakÃraphalaæ adhipatiphalaæ ca. tayo÷ sahabhÆsaæprayuktakahetvo÷ phalatvÃt. vaibhÃsikÃïÃm etan matam. anÃgataæ vidyamÃnam utpadyata iti. tasmÃd ayaæ prasaæjayati. nanu caivaæ sati sabhÃgahetur abhÆtvà anÃgatÃvasthÃyÃæ hetur bhavati vartamÃnÃvasthÃyÃm iti prÃptaæ prasaktam ity artha÷. i«yata
evÃvasthÃæ prati na dravyam iti. i«yata eva sabhÃgaheto÷ sabhÃgahetutvÃvasthà pÆrvaæ nÃsÅd idÃnÅæ bhavatÅti. na tu dravyasvalak«aïaæ pÆrvaæ nÃsÅd idÃnÅæ bhavatÅti. avasthÃphalaæ hi sÃmagryaæ na dravyaphalam iti. hetupratyayasÃmagryà vartamÃnÃvasthÃphalaæ na dravyaæ. yasmÃd anÃgato 'pi sa dharmo [Tib. 188b] dravyato 'sti. na puna÷ pratyutpanna eveti. codaka Ãha. kiæ puna÷ syÃd iti vistara÷. vaibhëika Ãha. ÓÃstre tasya grahaïaæ syÃd iti. tasyÃnÃgatasya sabhÃgaheto÷. na cÃsti grahaïaæ. na hi tatra ÓÃstre uktaæ. anÃgatÃni kuÓalamÆlÃni anÃgatÃnÃæ kuÓalamÆlÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 202>#) sabhÃgahetur iti. codaka Ãha. ya eva hÅti vistara÷. codakasyÃyam abhiprÃya÷. yady apy anÃgato 'sti sabhÃgahetur na tv asau phaladÃnagrahaïakriyÃyÃæ samartha÷. ya eva hi phaladÃnagrahaïakriyÃsamartha÷ phalÃk«epakriyÃsamarthaÓ ca. tasyaiva sabhÃgaheto÷ atÅtasya vartamÃnasya ca grahaïÃt. ado«o 'nÃgatasya sabhÃgahetor agrahaïaæ. tasya phaladÃnagrahaïakriyÃyÃm asÃmarthyÃt. tasmÃd asty anÃgata÷ sabhÃgahetu÷. atha ca ÓÃstre nokta iti. vaibhëika Ãha. naitad astÅti vistara÷. naitad yujyate. ni«yandaphalena hi saphala÷ sabhÃgahetu÷.

#<sabhÃgasarvatragayor ni«yanda÷.
ni«yando hetusad­Óa>#

iti vacanÃt. tac cÃnÃgatasyÃyuktaæ. tan ni«yandaphalam ayuktaæ. kasmÃt. pÆrvapaÓcimatÃbhÃvÃt. anÃgatÃvasthÃyÃm idaæ pÆrvam idaæ paÓcimam iti na paricchidyate viprakÅrïatvÃt. na cÃsati pÆrvÃparabhÃve sad­Óa÷ sad­Óasya ni«yando yujyate. atha matam. utpannam atÅtaæ vartamÃnaæ và anÃgatasya ni«yanda iti. ata Ãha. na cotpannam anÃgatasya ni«yando yujyata iti. yathÃtÅtaæ [Tib. 189a] vartamÃnasya ni«yando na bhavati. tathÃnÃgatasyÃpy utpanno na ni«yando bhavitum arhati. kasmÃd ity Ãha. mà bhÆd dheto÷ pÆrvaæ phalam iti do«ÃÂ. vipÃkaphalasya pÆrvaæ saha cÃyogÃd iti. mà bhÆd dheto÷ pÆrvaæ phalam iti pÆrvam ayoga÷. saha cÃyogo 'nÃgatÃvasthÃyÃæ. na hi pratyutpannÃvasthÃyÃæ sahabhÆhetor iva vipÃkaheto÷ sahotpannaæ phalam upalabhyate. tasmÃt. anÃgate cÃdhvani pÆrvapaÓcimatÃbhÃvÃt. viprakÅrïatvÃd anÃgatasyÃdhvano na pÆrvaæ vipÃkahetu÷ paÓcÃd vipÃkaphalaæ yujyate. tasmÃc ca sabhÃgahetuvad vipÃkahetur apy anÃgato na prÃpnoti. vaibhëika Ãha. naitad asti yad uktaæ vipÃkahetur apy evam iti. na cÃnyonyani«yandatà yuktimatÅti. yasya ya÷ sabhÃgahetu÷ sad­Óo dharma÷. tasya sa eva dharmas tadÃnÅæ eva kathaæ ni«yando yok«yate. na hi putra÷ svasyaiva pitus tadÃnÅm eva pità bhavatÅti. na tv evaæ vipÃkahetu÷. kim. anyonyahetuphalatà na paurvÃparyeïa vinà saæprasajyate prÃpnoti. kasmÃt bhinnalak«aïatvÃd dhetuphalayo÷. hetor anyal lak«aïaæ svabhÃva ity artha÷. akuÓalatà kuÓalasÃsravatà và tasya lak«aïaæ. phalasya [Tib. 189b] cÃnyal lak«aïam aniv­tavyÃk­tatvaæ.

#<vipÃkahetur aÓubhÃ÷ kuÓalÃÓ caiva sÃsravÃ÷
vipÃko 'vyÃk­to dharma>#

(#<Abhidh-k-vy 203>#)
iti vacanÃt. tasmÃd iti vistara÷. avasthÃvyavasthita eva sabhÃgahetu÷. avasthÃyÃæ vyavasthita÷. atÅtÃvastha÷ pratyutpannÃvasthaÓ ca sabhÃgahetur nÃnÃgatÃvastha÷. lak«aïavyavasthitas tu vipÃkahetu÷. lak«aïena vyavasthitas tri«v api kÃle«u yathoktalak«aïa ity anÃgato 'pi vipÃkahetur na vÃryate na prati«idhyate. idam iha vicÃryate. kim anÃgate 'dhvani sad­Óà dharmà viprakÅrïà iti na Óakyate paricchetuæ ayaæ hetur idam idam asya ni«yandaphalam iti. ato nÃnÃgata÷ sabhÃgahetur vyavasthÃpyate. Ãhosvit yo dharmo yasya dharmasya sabhÃgahetur bhavet. sa dharmas tasya hetupratyayavaÓÃn ni«yandaphalaæ bhaved iti. ato 'nÃgatas sabhÃgahetur na vyavasthÃpyate. naitad vyÃkhyÃnakÃrair vicÃritaæ. mama tu pÆrvaka evÃyaæ pak«a÷ pratibhÃtÅti.

kim e«a niyama iti. kiæ svabhÆmika evety avadhÃryate. nÃnyathÃpy astÅty abhiprÃya÷.

#<anyonyaæ navabhÆmis tu mÃrga>#

iti. tuÓabdo viÓe«aïe. mÃrga iti mÃrgasatyaæ vivak«itaæ. sÃsravÃn mÃrgasatyaæ viÓi«yate. sÃsravo hi dharma÷ svabhÆmika eva sabhÃgahetu÷. nÃnyabhÆmika÷ mÃrgas tv anyabhÆmiko 'pi sabhÃgahetu÷. iha bhÆmigrahaïe sÃravÃnÃsravagrahaïaæ. dhÃtugrahaïe tu sÃsravasyaivety [Tib. 190a] ata Ãha. yat sÃsravÃïÃæ mÃrgasya ca tulye bhÆmibhede mÃrga eva navabhÆmiko 'nyonyaæ sabhÃgahetur na sÃsrava iti. kuta ity Ãha. Ãgantuko hy asau tÃsu bhÆmi«u na taddhÃtupatita÷. tadbhÆmikÃbhis t­«ïÃbhir asvÅk­tatvÃd iti. na hi kÃmarÆpÃrÆpya(navabhÆmisaæniÓrayÃdhigamyatvÃt navabhÆmiko na tadbhÆmisaæg­hÅtatvÃt) caryas t­«ïÃ÷ sÃsravÃn ivÃnÃsravÃn dharmÃn svÅkurvanti. yadà tarhi nirvÃïaæ mÃrgaæ vÃbhila«ati kuÓalo 'sau dharmacchanda÷. na rÃga÷. tasya varjyatvÃd iti vacanÃt. samÃnajÃtÅyasyety anÃsravajÃtÅyasya. evaæ tarhi sarva÷ sarvasya sabhÃgahetu÷ prÃpnoti. ata Ãha.

#<samaviÓi«Âayor>#

iti.

#<anyonya->#

grahaïaæ tarhi kim arthaæ. ÆrdhvabhÆmikÃdharabhÆmikayor anyonyam ity evam arthaæ. ÆrdhvabhÆmiko 'py adharabhÆmikayo÷ samaviÓi«Âayo÷ sabhÃgahetur bhavati. adharabhÆmiko 'py ÆrdhvabhÆmikayor iti. tadyatheti vistara÷. du÷khe dharmaj¤ÃnakÓÃntis tasyà evÃnÃgatÃyÃ÷ sameti k­tvà sabhÃgahetu÷. viÓi«Âasya ca du÷khe dharmaj¤Ãnasya du÷khe 'nbvayaj¤Ãnak«Ãnter yÃvad anutpÃdaj¤Ãnasya (#<Abhidh-k-vy 204>#). na tu nyÆnasya. na hi du÷khe dharmaj¤Ãnam anÃgatÃyÃ÷ du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãnte÷ sabhÃgahetur bhavati. darÓanabhÃvanÃÓaik«amÃrgÃs tridvyeke«Ãm iti. darÓanamÃrgo darÓanamÃrgÃntarasya bhÃvanÃmÃrgasyÃÓaik«amÃrgasya ca sabhÃgahetur iti trayÃïÃæ. bhÃvanÃmÃrga bhÃvanÃmÃrgÃntarasyÃÓaik«amÃrgasya ca sabhÃgahetu÷. na darÓanamÃrgasyeti [Tib. 190b] dvayo÷. aÓaik«amÃrgo 'Óaik«amÃrgÃntarasya na darÓanamÃrgabhÃvanÃmÃrgayor ity ekasya sabhÃgahetu÷. tatrÃpÅti. tatra darÓanamÃrgÃdi«u m­dvindriyamÃrgo darÓanamÃrgasvabhÃvo m­dutÅk«ïendriyamÃrgasya tatsvabhÃvasyaiva. tik«ïendriyamÃrgas tÅk«ïdriyamÃrgasyaiva. na m­dvindriyamÃrgasya nyÆnatvÃt. evaæ bhÃvanÃmÃrgo 'Óaik«amÃrgaÓ ca vaktavya÷. tad darÓayann Ãha. tadyatheti vistara÷. ekasyÃpi m­dvindriyasya pudgalasya «aïmÃrgÃ÷ santi. prak­titÅk«ïendriyasya traya÷. tatra ÓraddhÃnusÃrimÃrga÷ ÓraddhÃnusÃrimÃrgÃntarasyÃtmÅyasya sabhÃgahetu÷. dharmÃnusÃrimÃrgasya cÃtmÅyasyÃnÃgatÃvasthasya ÓraddhÃdhimuktad­«ÂiprÃptasamayavimuktÃsamayavimuktamÃrgÃïÃæ cÃtmÅyÃïÃæ yathÃyogam utpattyanutpattidharmÃïÃæ ceti «aïïÃæ sabhÃgahetu÷. ÓraddhÃdhimuktamÃrga÷ ÓraddhÃdhimuktamÃrgÃntarasya d­«ÂiprÃptasamayavimuktÃsamayavimuktamÃrgÃïÃæ cÃpare«Ãm api trayÃïÃm iti caturïÃæ sabhÃgahetu÷. samayavimuktamÃrga÷ samayavimuktamÃrgÃntarasyÃsamayavimuktamÃrgasya ceti dvayo÷ sabhÃgahetu÷. na tu ÓraddhÃdhimuktamÃrga÷ ÓraddhÃnusÃridharmÃnusÃrimÃrgayor hetu÷ pÆrvakÃlÅnatvÃt darÓanamÃrgasya. bhÃvanÃmÃrgasya ca viÓi«ÂatvÃt. evam anyatrÃpi yojyaæ. [Tib. 191a] dharmÃnusÃrimÃrga÷ dharmÃnusÃrimÃrgÃntarasya d­«ÂiprÃptÃsamayavimuktamÃrgayoÓ ceti trayÃïÃæ sabhÃgahetu÷. d­«ÂiprÃptamÃrgo d­«ÂiprÃptamÃrgÃntarasyÃsamayavimuktamÃrgasya ceti dvayo÷. asamayavimuktamÃrgo 'samayavimuktamÃrgÃntarasyaivety ekasya sabhÃgahetu÷. na tu dhamÃnusÃrimÃrga÷ ÓraddhÃnusÃrimÃrgasya sabhÃgahetu÷. dharmÃnusÃrimÃrgasyendriyato viÓi«tatvÃt. nÃpi ÓraddhÃdhimuktamÃrgasyendriyato viÓi«ÂatvÃt. nÃpi samayavimuktamÃrgasyendriyato
viÓi«ÂatvÃt. samayavimuktamÃrgas tarhÅndriyato viÓi«Âasya d­«ÂiprÃptamÃrgasya sabhÃgahetu÷ prÃpnoti. na prÃpnoti. aÓaik«amÃrgasaæg­hÅtatvÃt. na hi pÆrvakÃlÅnaæ phalaæ paÓcÃtkÃlÅno hetur iti. d­«ÂiprÃptamÃrga÷ puna÷ samayavimuktamÃrgasya na sabhÃgahetur indriyato nyÆnatvÃt. kathaæ punar iti vistara÷. kathaæ punar ÆrdhvabkÆmikasya dvitÅyadhyÃnÃt prabh­ti yÃvad ÃkiæcanyÃyatanabhÆmikasya darÓanamÃrgasya bhÃvanÃmÃrgasya và aÓaik«amÃrgasya và yathÃyogam adhobhÆmiko mÃrgo vij¤ÃnÃnamtyÃyatanÃt (#<Abhidh-k-vy 205>#) prabh­ti yÃvad anÃgamyabhÆmiko yathÃyogaæ darÓanamÃrgo bhÃvanÃmÃrgo và aÓaik«amÃrgo và samo và viÓi«Âo và bhavati. kathaæcana bhavitavyaæ. hÅnatvÃd adharÃyà bhÆme÷. [Tib. 191b] indriyato hetÆpacayataÓ ca. indriyatas tÃvat samo bhavati viÓi«Âo vÃ. darÓanamÃrge ÓraddhÃnusÃrimÃrgaÓ caturthadhyÃnabhÆmiko 'dharabhÆmikasya tasyaiva ÓraddhÃnusÃrimÃrgasya sama÷. ubhayor m­dvindriyatvÃt. tasyaivÃdharabhÆmiko dharmÃnusÃrimÃrgo viÓi«Âa÷. tÅk«ïendriyatvÃt. tathà dharmÃnusÃrimÃrgaÓ caturthadhyÃnabhÆmiko 'dharabhÆmikasya dharmÃnusÃrimÃrgasya sama÷. evam etÃv eva ÓraddhÃnusÃridharmÃnusÃrimÃrgau caturthadhyÃnabhÆmikÃv adharabhÆmikayor bhÃvanÃÓaik«amÃrgayo÷ pratyekaæ bhÆmÅndriyabhedabhinnayo÷ samau và viÓi«Âau veti saæbhavato yojyau. tathà bhÃvanÃmÃrge ÃkiæcanyÃyatanabhÆmikasya ÓraddhÃdhimuktamÃrgasyÃdharabhÆmika÷ ÓraddhÃdhimuktamÃrga÷ sama÷. ubhayor m­dvindriyatvÃt. tasyaivÃdharabhÆmiko d­«ÂiprÃptamÃrgo viÓi«Âa÷. tÅk«ïendriyatvÃt. tathà tasyaiva samayavimuktamÃrgo 'dharabhÆmika÷ sama÷. ubhayor m­dvindriyatvÃt. tasyaivÃsamayavimuktamÃrgo 'dharabhÆmiko viÓi«Âa÷. tÅk«ïendriyatvÃt. evam aÓaik«amÃrge ÃkiæcanyÃyatanabhÆmikasyÃÓaik«amÃrgasyÃdharabhÆmika÷ samo viÓi«Âo veti yathÃyogaæ yojyam. anayà diÓà sarvabhÆmayo yojyÃ÷ kathaæ hetÆpacayata÷. ÆrdhvabhÆmikasyÃdharabhÆmiko mÃrga÷ samo viÓi«Âo và bhavatÅty ata idam ucyate. tatra [Tib. 192a] darÓanÃdimÃrgÃïÃm iti vistara÷. Ãdigrahaïena bhÃvanÃÓaik«amÃrgopasaægraha÷. ÆrdhvabhÆmikÃyà du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãnte÷ adhobhÆmikaæ du÷khe dharmaj¤Ãnaæ hetÆpacayato viÓi«Âaæ bhavati. du÷khe dharmaj¤ÃnÃd apy ÆrdhvabhÆmikÃd adharabhÆmikà du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãntir yÃvad ÆrdhvabhÆmikÃn mÃrge dharmaj¤ÃnÃd adharabhÆmikà mÃrge 'nvayaj¤Ãnak«Ãntir hetÆpacayato viÓi«Âà bhavati. ekaikÃdhikasabhÃgahetÆpacitatvÃt. darÓanamÃrgÃd ÆrdhvabhÆmikÃd
adhobhÆmiko bhÃvanÃmÃrgo hetÆpacayato viÓi«Âo bhavati. darÓanamÃrgo hi darÓanamÃrgahetÆpacito bhÃvanÃmÃrgas tu darÓanabhÃvanÃmÃrgahetÆpacita÷. ÆrdhvabhÆmikÃbhyÃæ darÓanabhÃvanÃmÃrgÃbhyÃm adharabhÆmiko
'Óaik«amÃrgo hetÆpacayato viÓi«Âo bhavati. darÓanabhÃvanÃmÃrgahetÆpacitatvÃt. ÆrdhvabhÆmikasya darÓanamÃrgasyÃdhobhÆmiko darÓanamÃrgo hetÆpacayata÷ samÃnak«aïÃpek«ayà samo bhavati. evaæ bhÃvanÃmÃrgasya bhÃvanÃmÃrgo 'Óaik«amÃrgasyÃÓaik«amÃrga iti. tad evaæ kaÓcid indriyata÷ samo bhavati hetÆpacayato viÓi«Âa÷ saty apy adharabhÆmikatve. tadyathà prathamadhyÃnabhÆmikÃc chraddhÃnusÃrimÃrgÃd adharabhÆmikau ÓraddhÃdhimuktasamayavimuktamÃrgau. kaÓcid dhetÆpacayata÷ samo bhavati indriyato viÓi«Âa÷. tadyathà (#<Abhidh-k-vy 206>#) caturthadhyÃnabhÆmikÃc chraddhÃnusÃryÃdimÃrgÃd adhobhÆmikadharmÃnusÃryÃdimÃrga÷ samÃnak«aïÃpek«ayÃ. [Tib. 192b] kaÓcid indriyato hetÆpacayataÓ ca viÓi«Âa÷. tadyathà caturthadhyÃnabhÆmikÃc chraddhÃnusÃrimÃrgÃd adharabhÆmikau d­«ÂiprÃptasamayavimuktamÃrgau. m­dum­dvÃdÅnÃæ cottarottare hetÆpacitatarà iti. darÓanamÃrgavarjyÃ÷. tasmin m­dum­dvÃdyasaæbhavÃt. tatra m­dum­do÷ prakÃrÃd ÆrdhvabhÆmikÃd adharabhÆmiko 'pi m­dumadhyo yÃvad adhimÃtramadhyÃd adhimÃtrÃdhimÃtra÷ samÃnÃsamÃnak«aïÃpek«ayà hetÆpacayata÷ samo viÓi«Âo và bhavati. ekaikÃdhikaprakÃrahetÆpacitatvÃt. yad uktaæ ÓraddhÃnusÃrimÃrga÷ «aïïÃæ sabhÃgahetur iti kathaæ ÓraddhÃnusÃrimÃrgo dharmÃnusÃrimÃrgasya sabhÃgahetur bhavati. na hi tayor ekasaætÃne saæmukhÅbhÃvo 'sti. tenÃha. yady apy ekasaætÃne ÓraddhÃdharmÃnusÃrimÃrgayor asaæbhava÷. utpannas tv anÃgatasya hetur iti. asaæbhavo hy atrÃsaæmukhÅbhÃva÷. na tv abhÃva÷. santi hi m­dvindriyÃïÃæ m­dvindriyamÃrgavad ÃtmÅyÃs tÅk«ïendriyamÃrgà api. d­«ÂiprÃptasamayavimuktamÃrgÃs tu tatsaætÃne saæmukhÅbhaveyur api yadÅndriyasaæcÃra÷ kriyeta. tasmÃd utpanna÷ ÓraddhÃnusÃrimÃrgo 'nutpattidharmiïo dharmÃnusÃrimÃrgasya ÓraddhÃdhimuktad­«ÂiprÃptasamayavimuktÃsamayavimuktamÃrgÃïÃæ ca yathÃyogam anÃgatÃnÃm utpattidharmÃïÃm anutpattidharmÃïÃæ và samaviÓi«ÂÃnÃæ sabhÃgahetur iti. ÃcÃryavasumitras tv Ãha. [Tib. 193a] utpanna÷ ÓraddhÃnusÃrimÃrgo 'nutpannasya dharmÃnusÃrimÃrgasya d­«ÂiprÃptamÃrgasya và hetur yadà ÓraddhÃnusÃryÃdaya indriyÃïi saæcaranto dharmÃnusÃrimÃrgÃdÅn saæmukhÅkurvanti. tad ayuktaæ. na hi ÓraddhÃnusÃrÅndriyÃïi saæcarati. ÓraddhÃdhimuktÃdayas tu saæcareyu÷.

prÃyogikà iti. prayogena nirv­ttÃ÷ prÃyogikÃ÷. prÃyogikagrahaïam upapattipratilaæbhikanirÃsÃrthaæ. kÃmÃvacarÃ÷ Órutamayà iti. ye buddhavacanaÓrutena niryÃtÃ÷. te ÓrutamayÃ÷. cintÃmayÃÓ cintÃmayÃnÃm iti. cintÃmayÃnÃm eva na ÓrutamayÃnÃæ.

#<tayor eva samaviÓi«Âayor>#

iti vacanÃt. bhÃvanÃmayabhÃvÃd iti. kÃmadhÃtor asamÃhitatvÃt bhÃvanÃmayà na santi. cintÃmayÃbhÃvÃd iti. yadà hi cintayitum Ãrabhante. tadai«Ãæ samÃdhir evopati«Âhata iti cintÃmayÃbhÃvakÃraïaæ. te«Ãm apÅti. ÓrutamayÃdÅnÃæ. m­dum­dava÷ sarve«Ãm iti. m­dum­davo m­dum­dvantarÃïÃæ samÃnÃæ m­dumadhyÃdÅnÃæ cÃnye«Ãm a«ÂÃnÃæ viÓi«ÂÃnÃm iti sarve«Ãæ sabhÃgahetu÷. m­dumadhyà a«ÂÃnÃæ m­dum­duprakÃram apÃsyate 'sya nyÆnatvÃt. [Tib. 173b] (#<Abhidh-k-vy 207>#) e«Ã nÅtir iti. tadyathà m­dvadhimÃtrÃ÷ saptÃnÃæ madhyam­dava÷ saïïÃæ yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtrà adhimÃtrÃdhimÃtrÃntarÃïÃæ ekarÆpÃïÃæ sabhÃgahetur iti. pÆrvÃn pÆrvÃn apÃsya te«Ãæ te«Ãæ nyÆnatvÃt. upapattipratilaæbhikÃs tu kuÓalà iti. upapattyà pratilaæbha upapattipratilaæbha÷. sa eÓÃm astÅty upapattipratilaæbhikÃ÷. ata iniÂhanÃv iti Âhan. sarve te nava prakÃrÃ÷ parasparaæ sabhÃgahetu÷. m­dum­dÆnÃæ yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtrÃïÃm eva. adhimÃtrÃdhimÃtrà m­dum­dÆnÃæ yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtrÃïÃæ sabhÃgahetu÷. na samaviÓi«ÂÃnÃm eva. anÃbhisaæskÃrikatvÃt. ÃbhisaæskÃrikasya hi sabhÃgahetor nyÆnaæ phalaæ ne«yate. nÃnÃbhisaæskÃrikasya. kli«Âà apy evam iti. sarve navaprakÃrÃ÷ parasparaæ sabhÃgahetur aprÃyatnikatvÃt. pÆrvotpannÃ÷ sarve samÃnabhÆmikÃnÃæ paÓcÃdvartinÃæ sarve«Ãæ sabhÃgahetu÷. nÃtra samaviÓi«Âate apek«yete. te yathÃkramaæ catustridvyeke«Ãæ sabhÃgahetur iti. vipÃkajà vipÃkÃjÃdÅnÃæ caturïÃæ sabhÃgahetu÷. airyÃpathikà airyÃpathikÃdÅnÃæ eva trayÃïÃæ. va vipÃkajÃnÃæ. te«Ãm anÃbhisaæskÃrikatvena nyÆnatvÃt. ÓailpasthÃnikà dvayo÷ ÓailpasthÃnikanairmÃïikayo÷. nairmÃïikà nairmÃïikÃnÃm eva. [Tib. 194a] na pÆrve«Ãm. uttare«Ãm uttare«Ãm ÃbhisaæskÃrikatvÃt. nirmÃïacittam api kÃmÃvacaraæ caturdhyÃnaphalam iti. caturïÃæ dhyÃnÃnÃæ phalaæ prathamadvitÅyat­tÅyacaturthadhyÃnaphalam iti catu«prakÃraæ kÃmÃvacaraæ nirmÃïacittaæ. tad yathÃkramaæ catustridvyeke«Ãæ ca sabhÃgahetur iti vartate. prathamadhyÃnaphalaæ caturïÃæ prathamadvitÅyat­tÅyacaturthadhyÃnaphalÃnÃæ sabhÃgahetu÷. dvitÅyadhyÃnaphalaæ trayÃïÃæ dvitÅyat­tÅyacaturthadhyÃnaphalÃnÃæ. t­tÅyadhyÃnaphalaæ dvayos t­tÅyacaturthadhyÃnaphalayo÷. caturthadhyÃnaphalaæ ekasya caturthadhyÃnaphalÃntarasyaiva sabhÃgahetu÷. kà punar atra yuktir yayaivaæ niyama iti tÃæ yuktiæ nirdik«ur Ãha. nottaradhyÃnaphalaæ adharadhyÃnaphalasyeti vistara÷. na caturthadhyÃnaphalaæ kÃmÃvacaraæ nirmÃïacittaæ prathamadhyÃnaphalasya kÃmÃvacarasya nirmÃïacittasya
yÃvat t­tÅyadhyÃnadhyÃnaphalasya kÃmÃvacarasya nirmÃïacittasya sabhÃgahetu÷. kasmÃd ity Ãha. na hy ÃbhisaæskÃrikasya mahÃyatnasÃdhyasya sabhÃgahetor hÅyamÃnam amahÃyatnasÃdhyaæ phalaæ bhavati. yÃd­Óena hi yatnaviÓe«eïa prathamaæ dhyÃnaæ yÃvat t­tÅyaæ dhyÃnaæ ni«pÃdyate. na tÃd­Óenaiva caturthaæ dhyÃnaæ ni«pÃdyate. [Tib. 194b] kiæ tarhi. utk­«Âatareïa yatnaviÓe«eïa ni«pÃdyate. tasmÃt phalam asyotk­«Âatareïaiva yatnaviÓe«eïa ni«pÃdyate ity avagamyate. tena adharadhyÃnaphalaæ uttaradhyÃnaphalasya sabhÃgahetu÷. na tÆttaradhyÃnaphalaæ adharadhyÃnaphalasya (#<Abhidh-k-vy 208>#). yathà ca caturthadhyÃnaphalaæ yojitaæ. evaæ t­tÅyadvitÅyadhyÃnaphalam api yojyaæ. ata evÃhur iti. yasmÃd ÃbhisaæskÃrikasya sabhÃgahetor hÅyamÃnaæ phalaæ na bhavati. tasmÃd Ãhur ity artha÷. kim Ãhur ity Ãhu÷. syÃd utpanna iti vistara÷. du÷khe dharmaj¤Ãnam anÃsravam utpannam anutpattidharmÃïÃm anÃsravÃïÃæ du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntinÃæ na hetu÷. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntibhyo du÷khe dharmaj¤ÃnasyÃbhisaæskÃrikatvena viÓi«ÂatvÃt. evaæ hi tad viÓi«Âaæ. yat kleÓavisaæyogaprÃptyà saha utpadyate. viÓi«Âaæ ca nyÆnasya na hetu÷. tadyathÃrhattvÃt parihÅïasya aÓaik«o mÃrga÷ pÆrvotpanna÷ sak­dÃgÃmyanÃgÃmimÃrgayo÷ paÓcÃdutpadyamÃnayor na sabhÃgahetu÷. syÃd ekasaætÃnaniyata÷ pÆrvapratilabdha iti vistara÷. anÃgatà du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntaya÷ prathama eva k«aïe pratilabdhà ekasaætÃnagatÃ÷. du÷khe dharmaj¤Ãnaæ dvÅtiyak«aïotpannaæ. tasya tà na hetu÷. [Tib. 195a] yasmÃn na pÆrvataraæ phalaæ. pÆrvataraæ hi du÷khe dharmaj¤Ãnaæ du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntibhya÷. tasyotpannatvÃt. tÃsÃæ cÃnutpannatvÃt. anÃgato và dharma÷ yasmÃn na sabhÃgahetu÷. anÃgatà du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntaya÷ aparimitÃ÷ pratilabdhà eva na tÆtpannÃ÷. syÃt pÆrvotpanna iti vistara÷. pÆrvaæ pratilabdhamÃtro dharma÷ p­«Âo na tÆtpanna÷ anutpannaÓ ca na sabhÃgahetur bhavatÅti. idÃnÅæ pÆrvotpanno 'pi kim asti na sabhÃgahetur iti atiÓayarÆpeïa p­cchyate. adhimÃtro nyÆnasyeti. viÓi«Âo nyÆnasyety artha÷. tadyathottaraphalaparihÅïasya arhattvaphalaparihÅïasyÃnÃgÃmiphalaparihÅïasya và adharaphalasaæmukhÅbhÃve 'nÃgÃmiphalasaæmukhÅbhÃve
sak­dÃgÃmiphalasaæmukhÅbhÃve vÃ. yo 'rhattvamÃrgo 'dhimÃtra÷ pÆrvotpanna÷. sa paÓcÃdutpannasyÃnÃgÃmiphalasya sak­dÃgÃmiphalasya và na sabhÃgahetu÷. nyÆnatvÃt. evam anÃgÃmiphalaparihÅïasya yo 'nÃgÃmiphalamÃrga÷. sa pÆrvotpanna÷ paÓcÃdutpannasya sak­dÃgÃmiphalasya na sabhÃgahetu÷. nyÆnatvÃt. du÷khe dharmaj¤ÃnaprÃptiÓ ceti vistara÷. du÷khe dharmaj¤ÃnaprÃptir yà pÆrvotpannÃ. sà uttarak«aïasahotpannÃnÃæ uttarai÷ k«aïair du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãntik«aïÃdibhir à mÃrge 'nvayaj¤Ãnak«Ãnte÷ sahotpannÃnÃæ du÷khe [Tib. 195b] dharmaj¤Ãnak«ÃntiprÃptÅnÃæ na sabhÃgahetu÷. kiæ kÃraïaæ. tÃsÃæ nyÆnatvÃt. tasyÃÓ ca viÓi«ÂatvÃt. kathaæ punas tÃsÃæ nyÆnatvaæ tasyÃÓ ca viÓi«Âatvaæ. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãnter du÷khe dharmaj¤Ãnaæ viÓi«Âaæ tadvadhyakleÓaprÃpter vimuktatvÃt. hetÆpacitataratvÃc ca. tasmÃd dhetÆpacitatarÃbhyo 'pi du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃniprÃptibhyo du÷khe dharmaj¤ÃnaprÃptir viÓi«Âà tÃÓ ca nyÆnÃs tatprÃptitvÃt. kiæ ca prathamak«aïotpannÃyà du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntiprÃpter du÷khe dharmaj¤ÃnaprÃptis tasmÃd eva hetudvayÃd (#<Abhidh-k-vy 209>#) viÓi«ÂÃ. nyÆnà ca sà du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntiprÃpti÷. atas tatpÆrvikà apy anyà uttarak«aïasahotpannà du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntiprÃptayo hetÆpacitataratve 'pi nyÆnà eveti. tasmÃn na sà tÃsÃæ sabhÃgahetur iti.

(II.54cd) #<saæprayuktakahetus tu cittacaittÃ>#

iti. tuÓabdo 'vadhÃraïe bhinnakramaÓ ca. cittacaittà eva saæprayuktakahetur iti. evaæ satÅti vistara÷. yadi cittacaittà eva saæprayuktasahetur ity etÃvad ucyate bhinnakÃlajà api bhinnakÃlajai÷ saha bhinnasaætÃnajà api ca bhinnasaætÃnajai÷ saha saæprayuktakahetu÷ [Tib. 196a] saæprasajyate. na hi te kÃlasaætÃnabhinnà na cittacaittà bhavanti. ekÃkÃrÃlambanÃs tarhÅti. yadi cittacaittà ekÃkÃrà ekanÅlÃdyÃkÃrà ekÃlambanÃÓ ca ekanÅlÃdyÃlambanà evaæ te saæprayuktakahetur nÃnyatheti. evaæ bhinnakÃlajatvaæ bhinnasaætÃnajatvaæ ca vyÃvartitaæ bhavatÅty abhiprÃya÷. evam api sa eva prasaæga÷. bhinnakÃlasaætÃnajÃnÃæ anyonyaæ saæprayuktakahetutvaprasaæga iti artha÷. saæbhavati hi bhinnakÃlasaætÃnajÃnÃm api cittacaittÃnÃm ekÃkÃrÃlambanatvaæ. bhinnasaætÃnajÃnÃm api prasaæga iti. bhinnakÃlajatvam ekaæ parik­taæ. navacandrÃdÅni hi paÓyatÃæ bahÆnÃæ ekÃkÃrÃlambanÃÓ cittacaittà vartante.

#<samÃÓrayÃ>#

iti. sama÷ abhinna ÃÓraya e«Ãm iti

#<samÃÓrayÃ÷.>#

tulyÃrthe samaÓabdagrahaïe hi jÃtitulyatvÃt sa eva prasaæga÷ syÃt.

anyonyaphalÃrtheneti vistara÷. yathà sahasÃrthikÃnÃæ parasparabalena mÃrgaprayÃïaæ. evaæ cittaæ caittasya phalaæ. caitto 'pi cittasyety anyonyaphalam iti tenÃrthena sahabhÆhetu÷. paæcabhir iti vistara÷. paæcabhis samatÃbhi÷. ÃÓrayÃlambanÃkÃrakÃladravyasamatÃbhir ity artha÷. [Tib. 196b] samaprayogÃrthena samaprav­ttyarthena saæprayuktakahetu÷. yathà te«Ãm eva sÃrthikÃnÃm anyonyabalena mÃrgaæ gacchatÃæ samo 'nnapÃnasnÃnaÓayanÃdiparibhogakriyÃyÃæ prayoga÷. tadvat samaprayogatvam e«Ãm anyonyaæ bhavati. ata evÃha. ekenÃpi hi vinà na sarve saæprayujyanta iti.

(II.55ab) #<pÆrvasarvagÃ>#

iti. pÆrve ca te sarvagÃÓ ca sarvapÆrvagÃ÷. pÆrvotpannÃ÷ sarvagà ity artha÷. svabhÆmikÃ÷ pÆrvotpannà atÅtÃ÷ pratyutpannà và sarvatragà anuÓayÃ÷ kli«ÂÃnÃæ kleÓasvabhÃvasaæprayuktasamutthÃnÃæ paÓcimÃnÃæ paÓcÃdatÅtapratyutpannÃnÃæ anÃgatÃnÃæ ca sarvatragahetu÷. vyÃkhyÃsyÃma iti.

(#<Abhidh-k-vy 210>#)
#<sarvatragà du÷khahetud­ggheyà d­«Âayas tathÃ
vimati÷ saha tÃbhiÓ ca yÃvidyÃveïikÅ ca yety>#

atra paæcame koÓasthÃne nirdek«yÃma÷. kli«ÂadharmasÃmÃnyakÃraïatveneti vistara÷. yasmÃd ayaæ sarvatragahetu÷ kli«ÂÃnÃm eva sÃmÃnyena paæcanikÃyÃnÃm api bhavati. sabhÃgahetus tu kli«ÂÃnÃæ cÃkli«ÂÃnÃæ ca. tasmÃt p­thag vyavasthÃpyate. kathaæ kli«ÂadharmasÃmÃnyakÃraïatvam asyeti pratipÃdayann Ãha. nikÃyÃntarÅyÃïÃm api hetutvÃd iti. e«Ãæ hi prabhÃveneti. e«Ãæ hi sarvatragÃïÃæ prabhÃvena anyanaikÃyikà anyanikÃyabhavÃ÷ kleÓà rÃgÃdaya upajÃyante. ke punas te. du÷khadarÓanaprahÃtavyasya sarvatragaheto÷ [Tib. 197a] samudayanirodhamÃrgadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyà nikÃyÃntarÅyà bhavanti. samudayadarÓanaprahÃtavyasya sarvatragahetor du÷khanirodhamÃrgadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyà nikÃyÃntarÅyà bhavanti. sarvÃn kleÓanikÃyÃn gacchanti bhajante Ãlambane. sarve«Ãæ và kleÓanikÃyÃnÃæ hetubhÃvaæ gacchantÅti sarvatragÃ÷. ata evoktaæ. satkÃyad­«ÂimÆlakÃ÷ sarvakleÓÃ÷ satkÃyad­«ÂiprabhavÃ÷ satkÃyad­«Âisamudayà iti. ÃtmagrÃhadvÃreïa rÃgamÃnapratighÃdisamudÃcÃrÃt. kim ÃryapudgalasyÃpÅti. sarvatragà Ãryapudgalasya sarva eva prahÅïà darÓanaprahÃtavyatvÃt. rÃgÃdayaÓ ca Óaik«ÃnÃæ samudÃcaranti. te rÃgÃdayas te«Ãæ na sarvatragahetukà iti manyamÃna evaæ p­cchati. kli«Âà dharmà iti. aviÓe«itatvÃt p­thagjanÃryasaætÃnajà iti gamyate. yaÓ ca darÓanaprahÃtavyÃnÃæ dharmÃïÃæ vipÃka iti. arthaparisamÃptyartham etad uktaæ. naitad udÃharaïaæ. avyÃk­tÃ÷ saæsk­tà dharmà iti. niv­tÃvyÃk­tà aniv­tÃvyÃk­tÃÓ ca g­hyante. niv­tÃvyÃk­tÃ÷ kÃmadhÃtau satkÃyÃntagrÃhad­«Âitatsaæprayuktasamutthà dharmà rÆpÃrÆpyÃvacarÃs [Tib. 197b] ca kli«Âà dharmÃ÷. saæsk­tagrahaïaæ ÃkÃÓÃpratisaækhyÃnirodhanirÃsÃrthaæ.

#<paramavyÃk­te dhruve>#

iti tayor avyÃk­tatvÃt. tatra kÃmÃvacarÃ÷ kli«Âà dharmà yathÃyogaæ sabhÃgasarvatragasahabhÆsaæprayuktakahetubhÆtais tair eva satkÃyad­«ÂyÃdibhir avyÃk­tahetukÃ÷. nÃnyai rÃgÃdibhi÷. ÆrdhvabhÆmikÃs tv anyair apÅti sugamam etat. aniv­tÃvyÃk­tÃ÷ sabhÃgahetunÃniv­tÃvyÃk­tahetukÃ÷. akuÓalÃ÷ kÃmÃvacarà rÃgÃdaya÷. te ca sarvatragahetunà satkÃyad­«ÂyÃdihetukÃ÷. idam atrodÃharaïaæ. akuÓalÃÓ ceti hy aviÓe«itatvÃt darÓanaprahÃtavyà bhÃvanÃprahÃtavyÃÓ ca g­hyante. idam atra dvitÅyaj¤Ãpakaæ. yat tad anyat kli«Âaæ du÷khaæ satyam iti t­tÅyaæ j¤Ãpakaæ. tadanyad dhi kli«Âaæ du÷khasatyaæ darÓanaprahÃtavyaæ bhÃvanÃprahÃtavyaæ ca aviÓe«itatvÃt g­hyate. sarvatragahetunà (#<Abhidh-k-vy 211>#) hi bhÃvanÃprahÃtavyaæ p­thagjanÃnÃm ivÃryÃïÃm api satkÃyad­«Âihetukaæ na satkÃyad­«Âer hetur iti vyÃkhyÃtam etat. idaæ tarhi praj¤aptibhëyam iti. yady akuÓalà avyÃk­tahetukà api bhavanti na kevalam akuÓalahetukÃ÷ praj¤aptibhëyaæ kathaæ nÅyate. syÃt. Ãryapudgala÷ kÃmavairÃgyÃt [Tib. 198a] parihÅyamÃïo yas tatprathamata÷ kli«ÂÃæ cetanÃæ saæmukhÅkarotÅti.kÃmavairÃgyaparihÃïikÃle hi sà Ãryapudgalasya cetanà sahabhÆhetunà ca saæprayuktakahetunà ca akuÓalahetukaiva. nÃvyÃk­tahetukà satkÃyÃntagrÃhad­«Âyo÷ prahÅïatvÃt. iti praj¤aptibhëyÃrtho lak«yata iti. anenÃbhiprÃyeïa codayati. vaibhëika Ãha. aprahÅïaæ hetum etat saædhÃyoktam iti. aprahÅïaæ sahabhÆhetuæ saæprayuktakahetuæ ca saædhÃya abhipretya etat praj¤aptibhëyam uktaæ. darÓanaprahÃtavyo hi satkÃyad­«ÂyÃdika÷ tasyÃÓ cetanÃyà hetu÷. prahÅïatvÃt darÓanamÃrgeïa nokta÷ praj¤aptibhëya iti.

(II.55cd) #<akuÓalÃ÷ kuÓalasÃsravÃÓ ceti.>#

akuÓalà avaÓyaæ sÃsravà eveti na viÓe«yante. kuÓalÃs tu dviprakÃrÃ÷ sÃsravà anÃsravÃÓ ceti. ato viÓe«yante. ye sÃsravÃ÷ kuÓalÃ÷. te vipÃkahetur nÃnÃsravà iti. vipÃkadharmatvÃd iti. vipaktiprak­titvÃd ity artha÷.

durbalatvÃt pÆtibÅjavad iti vistara÷. yathà pÆtÅni bÅjÃni abhi«yanditÃny api durbalatvÃn nÃækurotpattihetur bhavati. evam avyÃk­tà dharmÃs t­«ïÃbhi«yandità api na vipÃkotpattihetur bhavanti durbalatvÃt. anÃsravà balavanto 'pi t­«ïÃnabhi«yanditatvÃd vipÃkaæ [Tib. 198b] na nirvartayaæti. yathÃdbhir anabhi«yanditavÃc chu«kÃïi balavaæty api sÃrabÅjÃni nÃækuraæ nirvartayaæti. tadvat. pÆrve«Ãæ svaÓaktivaikalyam apare«Ãæ sahakÃrikÃraïÃntaravaikalyaæ. kiæpratisaæyuktam iti. kasmiæ pratisaæyuktam. kiæpratisaæyuktaæ vipÃkam apratisaæyuktÃ÷ kÃmÃdi«v apratisaæyuktà anÃsravà abhinirvartaye«u. pratisaæyuktena vipÃkena bhavitavyaæ. nÃpratisaæyuktena. kÃmadhÃtvÃdipratisaæyuktadharmasvabhÃvatvÃt. Óe«Ãs tv iti vistarah. akuÓalÃ÷ kuÓalasÃsravÃÓ ca Óe«Ã ubhayavidhatvÃt ubhayaprakÃratvÃt balavadabhi«yaæditaprakÃratvÃd ity artha÷. nirvartayaæti vipÃkaæ yathà sÃrÃïy abhi«yaæditÃni bÅjÃny aækuraæ. tadvat.

vipÃkasya hetur iti vistara÷. yadi vipÃka iti bhÃvasÃdhano gha¤. vipaktir vipÃka iti tatra «a«ÂhÅsamÃsa÷. vipÃkasya hetur iti. atha vipacyate svayam iti karmasÃdhano gha¤. tatra karmasÃdhano vipÃka eva hetur vipÃkahetur iti. kiæ cÃta÷ kaÓ cÃto do«a÷. yadi vipÃkasya hetur iti bhÃvasÃdhanaparigraha÷. vipÃkajaæ cak«ur ity etan na prÃpnoti. na hi cak«ur vipakter jÃtaæ. kiæ tarhi. vipaktiheto÷ karmaïa ity argha÷. na hi vipÃko hetuh. atha vipÃka eva (#<Abhidh-k-vy 212>#) hetur iti karmasÃdhanaparigraha÷. sidhyate tad vipÃkajaæ cak«ur iti. karmaiva hi [Tib. 199] vipÃko vipacyata iti k­tvÃ. kiæ tu karmaïo vipÃka ity etan na prÃpnoti. vipÃko hi karmaivocyate na vipakti÷. karmaïo vipÃka iti cÃtra bhÃvasÃdhanÃrtha i«Âe na karmasÃdhanÃrtha iti. tasmÃt karmaïo vipÃka ity etan na prÃpnoti. ubhayathÃpi yoga ity uktaæ prÃg iti

#<vipÃkajaupacayikÃ÷. paæcÃdhyÃtmam>#

iti atroktaæ vipÃkahetor jÃtà vipÃkajÃ÷. madhyapadalopÃd gorathavad iti bhÃvasÃdhanaparigraha÷. phalakÃlaprÃptaæ và karma vipÃka ity ucyate. vipacyata iti k­tvÃ. tasmÃj jÃtà vipÃkajà iti karmasÃdhanaparigraha÷. phalaæ tu vipaktir eveti vipÃka÷. phalavivak«yÃyÃæ bhÃvasÃdhana evaæ parig­hyata ity artha÷. tasmÃd vipÃkajaæ cak«ur iti madhyapadalopÃt karmasÃdhanaparigrahÃd và sidhyati. karmaïo vipÃka iti ca sidhyati. bhÃvasÃdhanaparigrahÃt. vivak«itapÆrvikà hi Óabdapratipattir iti. visad­Óa÷ pÃko vipÃka iti. hetor visad­Óaæ phalam ity artha÷. hetur hi vyÃk­ta eva. phalaæ tu avyÃk­tam eveti. sahabhÆhetvÃdÅnÃæ tu sad­Óa eva pÃka iti viÓe«aïaæ. [Tib. 199b] abhidharmaÓÃstra evaæ vyutpÃdyate tenedaæ praty ÃdiÓyate.

ekaskaædhako vipÃkahetur ekaphala iti vistara÷. iha prÃptayo v­k«aprapÃÂikÃvac cittÃdibhya÷ p­thag avasthitÃ÷. tÃsÃæ paripÆrakanyÃyena p­thak phalaæ varïyate. eka÷ skaædho 'syety ekaskaædhako vipÃkahetu÷. (kÃyavÃkkarma tajjÃtyÃdayaÓ ca. vÃkkarmaïo rÆpaskaædhasaæg­hÅtatvÃt.) yatra skaædhe prÃptaya÷. tatraiva ca tajjÃtyÃdaya ity ekaskaædhaka÷. yad eva ca prÃptÅnÃæ phalaæ tad eva tajjÃtyÃdÅnÃm iti. sÃdhÃraïaphalatvÃt ekaphala÷. dviskaædhaka ekaphalo vipÃkahetu÷. kÃyavÃkkarma tajjÃtyÃdayaÓ ca. kÃyavÃkkarmaïo rÆpaskaædhasaæg­hÅtatvÃt tajjÃtyÃdÅnÃæ ca caæskÃraskaædhasaæg­hÅtatvÃt dviskaædhaka÷. ekaphalaÓ ca. te«Ãm ap­thakphalatvÃt. catu÷skaædhaka ekaphala÷ kuÓalÃkuÓalÃÓ cittacaittà iti. te saha jÃtyÃdibhir iti. te«Ãæ cittacaittÃnÃæ yathÃyogaæ vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤Ãnaskaædhasaæg­hÅtatvÃt. jÃtyÃdÅnaæ ca saæskÃraskaædhasaæg­hÅtatvÃc catu÷skaædhako vipÃkahetur ekaphala÷ sÃdhÃraïaphalatvÃt. na hi cittasyÃnyat phalam anyac caittÃdÅnÃm iti asamÃhitatvÃt. kÃmadhÃtau paæcaskaædhako vipÃkahetur nÃsti. na hy atra rÆpaskaædhasaæg­hÅtaæ kÃyavÃkkarma cittacaittair ekaphalaæ [Tib. 200a] bhavati. p­thakkalÃpatvÃt. triskaædhakas tu tri«v api dhÃtu«u nÃsti cittacaittÃnÃm avaÓyam ekaphalatvÃt. yathÃyogaæ catu÷skaædhasvabhÃvatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 213>#) rÆpadhÃtÃv ekaskaædhaka iti vistara÷. prÃpti÷ saha jÃtyÃdibhi÷ saæskÃraskaædhasaæg­hÅtety ekaskaædhaka÷. tathaiva sÃdhÃraïaphalatvÃt ekaphala÷. asaæj¤isamÃpattir api saha jÃtyÃdibhi÷ tathaiva vaktavyÃ. vij¤apte rÆpaskaædhasaæg­hÅtatvÃt. jÃtyÃdÅnÃæ ca saæskÃraskaædhasvabhÃvatvÃt. dviskaædhaka ekaphala÷ pÆrvavat. kuÓale cetasy asamÃhite 'nuparivartirÆpaæ nÃstÅti rÆpaskaædhavarjitavedanÃdiskaædhasaæg­hÅtatvÃt catu÷skaædhaka÷. paæcaskaædhaka÷ samÃhite cetasi. anuparivartirÆpasya cittÃdibhir ekavartitvÃt. ÃrÆpyadhÃtÃv iti vistara÷. tatra sarvam eva rÆpaæ nÃstÅty ekaskaædhakaÓ catu÷skaædhakaÓ ca vipÃkahetu÷. prÃptir iti. tatra saha svajÃtyÃdibhir ekaskaædhaka÷ pÆrvavat. nirodhasamÃpattir api saha svajÃtyÃdibhir ekaskaædhako vipÃkahetur ekaphala iti sugamaæ.

asti karmeti vistara÷. yasya jÅvitendriyaæ vipÃka÷. tasya karmaïo 'vaÓyaæ tajjÅvitendriyaæ tajjÃtyÃdayaÓ ca viprayuktà vipÃka÷. [Tib. 200b] tac caitat sarvaæ dharmÃyatanasaæg­hÅtam ity ekam Ãyatanaæ vipÃko vipacyate. yasya manaÃyatanaæ. tasya dve manodharmÃyatane. tasya hi manaÃyatanasya kalÃpe avaÓyaæ vedanÃdaya÷ sahabhuvo jÃtyÃdayaÓ ca vipÃkarÆpà bhavaæti. vedanÃdijÃtyÃdayo dharmÃyatanasaæg­hÅtà iti te dve manodharmÃyatane vipÃko vipacyate. evaæ yasya spra«ÂavyÃyatanam iti. tasya spra«ÂavyasyÃvaÓyaæ jÃtyÃdayas saætÅti dharmÃyatanam api vipacyate. na kevalaæ spra«ÂavyÃyatanam iti dve Ãyatane tasya vipacyete. yasya kÃyÃyatanaæ tasya t­Åïi. tad eva kÃyÃyatanaæ spra«ÂavyÃyatanaæ ca tadÃÓrayabhÆtacatu«kaæ. tasyÃvaÓyaæ bhÆtacatu«kÃÓritatvÃt. tasya ca jÃtyÃdibhir bhavitavyam iti dharmÃyatanam api tatra t­tÅyaæ vipacyate. evam iti vistara÷. evaæ yasya rÆpagaædharasÃyatanÃnÃm anyatamad vipÃka÷. tasya trÅïy ÃyatanÃni vipÃka÷. tad evÃyatanaæ rÆpÃdÅnÃm anyatamat spra«ÂavyÃyatanaæ ca tadÃÓrayabhÆtasvabhÃvaæ dharmÃyatanaæ ca tajjÃtyÃdisvabhÃvam iti. yasya cak«urÃyatanaæ. tasya catvÃri. tad eva cak«u÷ kÃyÃyatanaæ cÃvaÓyaæ cak«u÷kÃyapratibaddhav­ttivÃt. spra«ÂavyadharmÃyatane ca pÆrvavat. evaæ yasyeti vistara÷. evaæ yasya ÓrotrÃdÅnÃm [Tib. 201a] anyatamad vipÃka÷. tasyÃpi catvÃry ÃyatanÃni vipÃka÷. tad eva ÓrotrÃdÅnÃm anyatamad Ãyatanaæ kÃyaspra«ÂavyadharmÃyatanÃni ca pÆrvavat. asti tat karmeti vistara÷. paæca yÃvad ekÃdaÓÃyatanÃnÅti saæbhavata÷. na tu dvÃdaÓÃyatanÃni vipÃka÷. ÓabdÃyatanasyÃvipÃkasvabhÃvatvÃt.

atrÃcÃryavasumitro vyÃkhyÃpayati. asti karma yasyaikam eva dharmÃyatanaæ vipÃko vipacyata iti nopapadyate. kiæ kÃraïaæ. Ãk«epakakarmaphalatvÃj (#<Abhidh-k-vy 214>#) jÅviteædriyasya. yadi tÃvat kÃmadhÃtau jÅvitaæ vipÃko vipacyate. karmaïas tatrÃvaÓyaæ kÃyajÅviteædriye bhavata÷ kalalÃdyavasthÃsu anutpanne «a¬Ãyatane. utpanne tu «a¬Ãyatane saptabhir Ãyatanair bhavitavyaæ. cak«urÃdibhi÷ «a¬bhir manaÃyatanena ceti. rÆpadhÃtÃv api saptabhir ÃrÆpyadhÃtÃv api manodharmaÃyatanÃbhyÃm avaÓyaæ bhavitavyaæ. sakalajanmÃk«epakaphalatvÃj jÅviteædriyasya. ko vÃtra dhÃtur abhipreta iti brÆma÷. ÃrÆpyadhÃtu÷. nanu ca tatrÃk«epakakarmaphalatvÃj jÅviteædriyasya avaÓyaæ manaÃyatanenÃpi bhavitavyaæ. na ca jÅviteædriyam eva vipÃko vipacyate. vedanÃprabhÃvitatvÃd vipÃkasyeti. vedanayà 'pi tatra bhavitavyam iti. atrocyate. k«aïotpattim etat saædhÃyoktaæ. yasmiæ k«aïe ÃrÆpyopapannasya [Tib. 201b] vipÃkajaæ cittaæ na samudÃcarati. tasmin k«aïe jÅviteædriyam eva vipÃko vipacyate. vipÃkasya jÅviteædriyasyaivotpÃdÃn manaÃyatanasya cÃsamudÃcÃrÃd iti kim arthaæ tatsamudÃcÃre manaÃyatanam aparaæ na bhavatÅti tasya dve manodharmÃyatane iti. tad idaæ vicÃryate. bhavaty evaæ cÃksepakasya karmaïo jÅviteædriyaæ vipÃka iti. jÅviteædriye ca vipacyamÃne manaÃyatanÃdÅny api vipacyaæte. nÃyatanÃætaravipÃka÷ prati«idhyate. vipÃkahetur iha ciætyate. asti tat karma yasyaikam eva dharmÃyatanaæ vipacyate. nÃnyad Ãyatanam ity etÃvad vivak«itaæ. atha mataæ jÅviteædriyÃk«epakasyaiva karmaïo manaÃyatanÃdÅny api vipacyaæte. naikam Ãyatanam iti. atra brÆma÷. tasyaiva karmaïo 'nye 'pi manaÃyatanÃdayas tatra vartamÃnà vipÃko na punar anyasya karmaïa iti. kiæ k­to 'yaæ niyama÷. asti hi saæbhavo yad ekasya karmaïo nikÃyasabhÃgo vipÃka÷. 'nyasya jÅviteædriyaæ. anyasyaiva ca manaÃyatanÃdÅni iti. brÆyÃs tvaæ yathà yasya cak«urÃyatanaæ. tasya cak«u÷kÃyaspra«ÂavyadharmÃyatanÃnÅti vacane yasya cak«urÃyatanaæ vipÃka÷. tasya kÃyÃyatanam ÃvaÓyakatvÃt. evaæ manaÃyatanÃdÅny api tasyaiva karmaïo vipÃka iti. [Tib. 202a] tan na. kvacid eva kasyacit pratibaddhav­ttitvÃt. na hi vinà kÃyeædriyeïa cak«uriædriyaprÃdurbhÃvo 'sti. asaty api tu vipÃke manasi jÅviteædriyaprÃdurbhÃvo 'stÅti asamam etat. ÃcÃryasaæghabhadras tv Ãha. asti karma yasya dharmÃyatanam eva vipÃko vipacyate. yasya jÅviteædriyaæ. yasya cak«urÃyatanaæ. tasya paæca. cak«u÷kÃyarÆpaspra«ÂavyadharmÃyatanÃni. evaæ yÃvaj jihvÃyatanaæ. yasya kÃyÃyatanaæ. tasya catvÃra÷. kÃyarÆpaspra«ÂavyadharmÃyanÃnÅti.
rÆpÃvinÃbhÃvitvÃt rÆpÃyatanam api tasyaiva cak«urnirvartakasya (#<Abhidh-k-vy 215>#) karmaïo vipÃka iti samayÃntaram icchati. ayaæ tv ÃcÃryo na rÆpÃyatanam avaÓyaæ tasyaiva karmaïo vipÃka ity aparaæ pak«am avalaæbate. yasya kÃyÃyatanaæ. tasya trÅïi. yasya cak«urÃyatanaæ. tasya catvÃrÅti. na hy anyonyamavinÃbhÃvino jÅvitanikÃyasabhÃgÃdÅny ÃvaÓyakam ekasyaiva karmaïo vipÃka ity abhiprÃya÷. tÃv etau pak«au vibhëyakÃrair likhitau. tayor yo yasmai rocate. sa tena parig­hyate. ity alaæ prasaægena.

atha kathaæ kasyacit karmaïa ekam Ãyatanaæ vipÃko vipacyate. kasyacid yÃvad ekÃdaÓety ata Ãha. vicitrÃvicitraphalatvÃt karmaïo bÃhyabÅjavad iti vistara÷. padmadìimanyagrodhÃdÅnÃæ [Tib. 202b] bÅjÃni vicitraphalÃni. mÆlÃækuranÃlapattrakeÓarÃkiæjalkakarïikÃraiÓ ca rÆpyaæ hi padmabÅjÃdÅnÃæ. anekaskaædhaÓÃkhÃviÂapapattrapallavÃækurapu«paphalasam­ddhÃÓ ca nyagrodhÃdaya÷ pÃdapà jaladharÃyamÃïà d­Óyaæte. kÃnicid avicitraphalÃni. tadyathà yavagodhÆmÃdÅnÃæ bÅjÃni. ekarÆpaphalatvÃt. bÅjadharmatai«Ã. ekadhvikasya karmaïo 'tÅtasya traiyadhviko vipÃko vipacyate atÅtapratyutpannÃnÃgata÷. na tu dvaiyadhvikasyÃpy atÅtasya pratyutpannasya caikÃdhviko 'nÃgata÷. na tu viparyayÃd iti. bahuk«aïikasya karmaïa ekak«aïika÷. mà bhÆd atinyÆnaæ heto÷ phalam iti vartate. na ca karmaïà saha vipÃko vipacyate. sahotpanne sahabhÆsaæprayuktakahetvor vyÃpÃrÃt. vipÃkahetoÓ ca visad­ÓapÃkÃpek«atvÃt. nÃpy anaætaraæ vipÃko vipacyate. kiæ kÃraïaæ. samanaætarapratyayaÃk­«ÂatvÃt samanaætarak«aïasya. yasmÃt samanaætarak«aïa÷ samanaætarapratyayabalenÃk­«Âo na vipÃkahetubalena. yady apy asau samanaætarapratyayo vipÃkahetu÷ itthaæ caitad eva. yasmÃt samanaætarak«aïo vipÃkaheto÷ samanaætarapratyayÃt kadÃcit ku«ala÷ kadÃcid akuÓala÷ kadÃcid avyÃk­ta÷. [Tib. 203a] anyathà hi avyÃk­ta eva syÃt. atha và samanaætarak«aïasya avipÃkasvabhÃvasya samanaætarapratyayÃk­«ÂatvÃd ity abhiprÃya÷. pravÃhÃpek«o hi vipÃkahetu÷ cittacaittÃdipravÃhe sati atikrÃæte vipÃkahetur vipÃkaæ dadyÃt. dharmatai«ety abhiprÃya÷.

(II.56ab) uktam e«Ãm arthato 'dhvaniyama iti. arthata ukto na Óabdata ity artha÷. dvividhaæ hi vacanaæ svaÓabdÃbhitaæ arthoktaæ ca. kathaæ.

#<sabhÃgahetu÷ sad­ÓÃ÷ svanikÃyabhuvo 'grajÃ÷.>#

tathÃ

#<sarvatragÃkhya÷ kli«ÂÃnÃæ svabhÆmau pÆrvasarvagÃ>#


(#<Abhidh-k-vy 216>#)
iti vacanÃt. sabhÃgasarvatragahetÆ atÅtapratyutpannÃv eva sto nÃnÃgatau. aviÓe«avacanÃd eva sahabhÆsaæprayuktakavipÃkahetavas traiyadhvikà ity arthata uktÃ÷. sabhÃgasarvatragahetÆ eva hi pÆrvotpannau. pÆrvotpannÃv eva ca tÃv ity avadhÃraïÃt. parasparaphalatvavacanÃt. ciætÃdyakuÓalÃdisvÃbhÃvyÃc cai«Ãm anadhvapatitatvaæ vyÃvartitaæ. sÆtryata iti. sÆtraæ sÆtrÅ và kriyate sÆtryate. uktaæ cÃtra kÃraïam iti. katham uktaæ. [Tib. 203b] ni«yaædaphalena hi saphala÷ sabhÃgahetu÷. tac cÃnÃgatasyÃyuktaæ pÆrvapaÓcimatÃbhÃvÃd iti evamÃdi. yac caitat kÃraïam uktaæ sabhÃgaheto÷. sarvatragahetor apy uktarÆpaæ veditavyaæ. sabhÃgahetukalpo hi sarvatragahetu÷. sabhÃgahetur hi kli«Âa÷ kli«ÂÃnÃæ. sarvatragahetur api kli«Âa÷ kli«ÂÃnÃm eva. kli«ÂadharmasÃmÃnyakÃraïatvena tv ayaæ sabhÃgahetu÷ p­thag vyavasthÃpyata ity uktam etat. sabhÃgahetuvad eva cÃyaæ nÃnÃgata÷. ni«yaædaphalena ca saphala iti. tadvad evÃsya vÃrttÃ.

#<tryadhvakÃs traya>#

iti. tryadhvakà eva trayas traya eva tryadhvakà iti avadhÃraïÃt. kÃraïahetur anyathà bhavati. kathaæ cÃnyathÃ. sarvÃdhvagaÓ cadhvavinirmuktaÓ ceti. svato 'nye hi svabhÃvavarjyÃ÷ sarvadharmÃ÷ kÃraïahetur iti. ata evam eva bhavati nÃnyathÃ.

(II.56cd) hetu÷ phalam iti anyonyÃpek«ayaitat dvayam ity ata÷ p­cchati. kiæ punas tat phalaæ yasyaitaddhetava÷ iti.

#<saæsk­tasavisaæyogaæ phalam>#

iti. ÃkÃÓÃpratisaækhyÃnirodhavarjyÃ÷ sarvadharmÃ÷ phalam ity uktaæ bhavati.

evaæ tarhÅti vistara÷. phalatvÃd asaæsk­tasya phalam asaæsk­tam iti k­tvà [Tib. 204a] hetunà svato 'nyenÃsya bhavitavyaæ. yasya hetos tad asaæsk­ta phalaæ. hetutvÃc cÃsaæsk­tasya svato 'nyenÃsya phalena bhavitavyaæ. yasya phalasya tad asaæsk­taæ hetu÷. nsaæsk­tasya te hetuphale. asaæsk­taæ pratisaækhyÃnirodhalak«aïaæ visaæyogaphalaæ bhavati. na ca tasya hetur ajanyatvÃt. hetuÓ ca bhavati saæsk­totpÃdÃvighnabhÃvÃvasthÃnÃt. na ca tasya phalaæ vyavasthÃpyate. phalapratigrahaïadÃnÃsamarthatvÃc ca. ata eva ca «a¬vidhahetvasaæbhavÃd iti vistara÷. na sahabhÆhetur asya saæprayuktakahetur và saæbhavati. tena kasyacid dharmasyÃsahabhavatvÃt. asaæprayogÃc ca. na sabhÃgahetur asya kaÓcid bhavati. asaæsk­tasyÃsad­ÓatvÃt. samÃnabhÆmitvÃyogÃc ca. ata eva cÃsya na sarvatragahetu÷. asya cÃkli«ÂatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 217>#) na cÃsya vipÃkahetu÷. asaæsk­tasyÃvipÃkasvabhÃvatvÃt. vipÃko hi sattvasaækhyÃto dhÃtupatito dharma÷. anutpÃdyatvÃd eva cÃsyaite hetavo na bhavaæti. anutpÃdyatvÃd eva cÃsya kÃraïahetur na bhavati. ata evocyate. kasmÃn mÃrgo visaæyogasya kÃraïahetur ne«yate. yasmÃt sa utpÃdÃvighnabhÃvena vyavasthÃpita÷. na cÃsaæsk­tam utpattimad iti. anadhvapatitatvÃc cÃsya hetavo na bhavanti. adhvapatitasya hi dharmasya hetur vyavasthÃpyate. [Tib. 204b] evaæ «a¬vidhahetvasaæbhavÃn nÃsaæsk­tasya hetu÷. paæcavidhaphalÃsaæbhavÃc ca nÃsaæsk­tasya phalaæ. kasmÃt. sÃmÃnyatas tÃvad adhvavinirmuktasya phalapratigrahaïadÃnÃsamarthatvÃt. tathà hy uktaæ.

#<vartamÃnÃ÷ phalaæ paæca g­hïanti. dvau prayacchata÷>#

ity evamÃdi. kiæ ca na tÃvad adhipatiphalaæ bhavati. tad dhi sahotpannaæ paÓcÃdutpannaæ ce«yate.

#<apÆrva÷ saæsk­tasyaiva saæsk­to 'dhipate÷ phalam>#

iti. tac cÃnutpattimad iti nÃsya sahajaæ paÓcÃjjÃtaæ và phalaæ bhavati. anutpattimattvÃd eva. na ca ni«yandaphalam. utpattimato hi sad­Óo dharma utpattimÃn ni«yandaphalam. ata eva ca na puru«akÃraphalaæ asaæsk­tasya puru«akÃrÃbhÃvÃt. yasya hi balena ya utpadyate prÃpyate vÃ. sa tasya puru«akÃraphalaæ. ata eva ca na visaæyogaphalaæ. mÃrgasyaiva hi balena visaæyoga÷ prÃpya÷. na cÃsaæsk­to mÃrga iti. na cÃpi vipÃkaphalaæ. vipÃkahetuvaidharmyÃt. sÃsravo hi vipÃkahetu÷. na cÃsaæsk­taæ sÃsravam iti. atha và paæcavidhahetuvaidharmyÃt paæcavidhaphalÃsaæbhava iti nÃsaæsk­tasya phalaæ sambhavati. yad mÃrgo visaæyogasya kÃraïahetur ne«yate kasyedÃnÅæ tat phalaæ. hetumatà hi phalena bhavitavyaæ kathaæ và kena và prakÃreïa tat phalaæ. Ãha. yat tÃvad uktaæ kasyedÃnÅæ tat phalam iti [Tib. 205a] mÃrgasya. yad apy uktaæ kathaæ và tat phalam iti phalaæ tadbalena mÃrgabalena prÃpter ity artha÷. atha vaivaæ padasaæbandha÷. kasya tat phalam iti. mÃrgasya tat phalaæ. katham và tat phalam iti. tadbalena prÃpter iti. prÃptir eva tarhi mÃrgasya phalaæ prÃpnoti. tasyÃm eva prÃptau tasya mÃrgasya sÃmarthyÃt na visaæyoga÷. kiæ. mÃrgasya phalam ity adhik­taæ. tatrÃsÃmarthyÃd iti. evaæ tatra visaæyoge mÃrgasyÃsÃmarthyÃd ity artha÷. tasmÃn na ca tÃvad asya mÃrga÷ kathaæcid api hetu÷. «aïïÃæ hetÆnÃm anyatamo 'pi hetur asya mÃrgo na bhavati. phalaæ cÃsya visaæyoga÷. prÃpyaæ phalaæ na janyam ity abhiprÃya÷. paæcavidho hi hetur iti kecid icchaæti. kÃrako j¤Ãpako vyaæjako dhvaæsaka÷ prÃpakaÓ ceti. kÃrako hetur bÅjam aækurasya. j¤Ãpako dhÆmo (#<Abhidh-k-vy 218>#) 'gne÷. vyaæjako dÅpo ghaÂasya. dhvaæsako mudgaro ghaÂasya. prÃpako ratho deÓÃætaraprÃpaïÅyasyeti. tad evaæ mÃrga÷ prÃpako 'sya. na janako hetu÷. prÃpyaæ ca visaæyogaphalaæ na janyam iti darÓitaæ bhavati. athÃsaty adhipatiphala iti vistara÷. asaæsk­tasya yadi phalaæ syÃt adhipatiphalaæ syÃt. tasya kÃraïahetutvena vyavasthÃpanÃt.

#<nÃsaæsk­tasya te>#

iti vacanÃt tad apy asya [Tib. 205b] nivÃritam iti paricchinne codaka÷ p­cchati. athÃsaty adhipatiphale katham asaæsk­taæ kÃraïahetu÷. utpattyanÃvaraïabhÃvena kÃraïahetu÷. utpattyanÃvaraïabhÃvavacanÃt. saæsk­tam eva pratÅdam asaæsk­tam kÃraïahetur vyavasthÃpyate. nÃsaæsk­taæ pratÅti darÓitaæ bhavati. kasmÃd asya saæsk­tavat phalaæ na vyavasthÃpyata ity ata Ãha. na cÃsya phalam asti. adhvavinirmuktasya phalapratigrahaïadÃnÃsamarthatvÃd iti. adhvasaæg­hÅtasyaiva hi dharmasya phalapratigrahaïadÃnasÃmarthyam asti nÃnyasya. vak«yati hi

#<vartamÃnÃ÷ phalaæ paæca g­hïanti dvau prayacchata>#

iti. uktaæ tu paryÃyeïa hetur iti. paryÃyeïoktaæ na svaÓabdenety artha÷.

te 'py anityà iti. te 'py anityà evety avadhÃraïÃd arthÃn na nityo hetur ity uktaæ bhavati. Ãlaæbanapratyayo 'pÅti. yathà hetavo 'trÃnityà uktÃ÷. evaæ pratyayà apy anityà evoktÃ÷ ye hetavo ye pratyayà iti vacanÃt. tasmÃd asaæsk­tam Ãlaæbanapratyayo na prÃpnoti. utpÃdÃyety avadhÃraïÃd iti. ye hetavo ye pratyayà rÆpasyotpÃdÃya. te 'py anityÃ÷. na tu ye 'nutpÃdÃya. dvividhà hi pratyayÃ÷. janakÃÓ cÃjanakÃÓ ca. ÃlambanapratyayaÓ cÃjanaka÷ ÃlambanamÃtratvÃt. Ãlambanapratyayo hi nirudhyamÃne dharme kÃritraæ karoti. vartamÃnaiÓ cittacaittair grahaïÃt.

[Tib. 206a] #<nirudhyamÃne kÃritraæ dvau hetÆ kuruta>#

iti vacanÃt. nanu ca hetavo 'pÅti vistara÷. hetur api janakaÓ cÃjanakaÓ ca. tasmÃd asaæsk­tasyÃnÃvaraïabhÃvamÃtreïÃjanakasyÃpikÃraïahetutvÃprati«edha÷. ukta Ãlambanapratyaya÷ sÆtra iti. catasra÷ pratyayatà ity atra sÆtre. na tu prati«iddha÷. dharmatÃyà avirodhÃn na do«a ity abhiprÃya÷. sÆtrÃïi ca bahÆny antarhitÃni. mÆlasaægÅtibhraæÓÃt. atrÃcÃryo na nirbaædhaæ karoti. dharmatÃvirodho nÃstÅti. kiæ tu asaæsk­tam eva vicÃryate 'sti và na veti. sarvam evÃsaæsk­tam iti. na kevalaæ pratisaækhyÃnirodha÷. rÆpavedanÃdivad iti. ÃdiÓabdena saæj¤ÃdÅnÃæ grahaïaæ. yathà rÆpÃd vedanÃbhÃvÃntaraæ vedanÃyÃÓ ca saæj¤Ã yÃvat saæskÃrebhyo vij¤Ãnaæ. tathà na rÆpÃdibhya÷ paæcabhyo (#<Abhidh-k-vy 219>#) 'saæsk­taæ bhÃvÃntaram asti. ato nÃsaæsk­taæ dravyam iti sautrÃntikÃ÷. spra«ÂavyÃbhÃvamÃtram iti. sapratighadravyÃbhÃvamÃtram ity artha÷. avindanta ity alabhamÃnÃ÷. utpannÃnuÓayajanmanirodhe utpannÃnÃm anuÓayÃnÃæ janmanaÓ ca nirodhe pratisaækhyÃbalena praj¤Ãbalena anyasyÃnuÓayasya janmanaÓ ca anutpÃda÷ pratisaækhyÃnirodha÷ [Tib. 206b]. tad evaæ anuÓayanirodha÷ samudayasatya nirodho janmanirodho du÷khasatyanirodha ity uktaæ bhavati. sopadhiÓe«anirupadhiÓe«anirvÃïavyavasthÃpanÃrthaæ cobhayanirodhavacanaæ. sautrÃntikanayena ke ' nuÓayÃ÷. kathaæ ca te«Ãæ janmanaÓ ca pratisaækhyÃbalena nirodha÷. a«ÂÃnavater anuÓayÃnÃæ vÃsanà 'nuÓaya÷. yasya cÃnuÓayasya ya÷ pratipak«o mÃrga÷ pratisaækhyÃ. tena saha prathame k«aïe so 'nuÓaya utpadyate. tadbalÃd dvitÅyÃdi«u k«aïe«u tasya nirodha÷. tadbalÃd eva ca paunarbhavikasya janmana÷ apratisaædhiko nirodha÷. tadyathà nikÃyasabhÃgaÓe«asyeti vistara÷. nikÃyasabhÃgo manu«yatvÃdilak«aïa÷. ÃtmabhÃvo và paæcaskandhalak«aïa÷. tasya Óe«as tallak«aïa evotpadyamÃna÷. tasya nikÃyasabhÃgaÓe«ayÃntarÃmaraïe Ãyu«yaparisamÃpta eva pratyayavaikalyÃd yo 'nutpÃda÷. so 'pratisaækhyÃnirodha÷. pratyayavaikalyaæ punar aætyÃnÃæ skaædhÃnÃæ maraïabhavÃkhyÃnÃæ nikÃyasabhÃgasaæbandhane yad asÃmarthyaæ upakaraïÃdipratyayÃsÃmagryÃt. ato 'sau pratisaækhyÃnirodha iti. sopadhiÓe«o nirvÃïadhÃtu÷. du÷khasyÃnutpÃda iti nirvupadhiÓe«a÷. so 'pi tu du÷khasyÃnutpÃda÷. yo 'pratisaækhyÃnirodha ity ukta÷. nÃntareïa pratisaækhyÃæ sidhyati. utpattikÃraïÃnuÓayavaikalyasya [Tib. 207a] pratisaækhyÃnak­tatvÃt. ata÷ pratisaækhyÃnirodha evÃsau. svarasaæ nirodhÃd iti. svÃtmanà nirodhÃn na praj¤ÃsÃmarthyenety artha÷. avina«Âe tadabhÃvÃd iti. avina«Âe tasmiæ anuÓaye tasyÃpratisaækhyÃnirodhasyÃbhÃvÃt.
ak­totpattipratibandhÃnÃm iti. ak­te utpattau pratibandha e«Ãm iti ak­totpattipratibandhÃ÷. te«Ãæ. ya utpattipratibandhabhÃva÷. etad atra pratisaækhyÃyÃ÷ sÃmarthyaæ. yadi tarhy anutpÃda eveti vistara÷. prahÃïaæ hi nirvÃïam abhipretaæ. anÃgatasyaiva cÃnutpÃda iti yadi nirvÃïam ucyate. atÅtapratyutpannasyotpannatvÃt nÃsty anutpÃda iti katham idam uktaæ sÆtre. atÅtÃnÃgatapratyutpannasya du÷khasya prahÃïÃya saævartante iti tat sÆtrapadaæ kathaæ nÅyate. yasya punar dravyÃntaraæ nirvÃïaæ. tasyÃtÅtapratyutpannayor api tadÃsevanÃdibhir nirvÃïaæ prÃpyata iti sunÅtam idaæ sÆtraæ bhavatÅti. tadÃlambanakleÓaprahÃïÃd iti. atÅtapratyutpannadu÷khÃlambanakleÓaprahÃïÃd ity artha÷. yo rÆpe chandarÃga iti. chando 'nÃgate 'rthe prÃrthanÃ. rÃgas tu prÃpte 'rthe 'dhyavasÃnaæ. vistareïa yÃvad vij¤Ãnam iti. yo vedanÃyÃæ saæj¤ÃyÃæ saæskÃre«u vij¤Ãne (#<Abhidh-k-vy 220>#)([Tib. 207b] chandarÃga÷. taæ prajahÅta. chandarÃge prahÅïe evaæ vas tad vij¤Ãnaæ prahÅïaæ bhavi«yate. evaæ triyadhvikasyÃpi du÷khasyeti. chandarÃgaprahÃïam eva rÆpÃdidu÷khaprahÃïaæ. tasya cÃnÃgatasya chandarÃgasyÃnutpÃdo bhavati. atas triyadhvikasyÃpi du÷khasya prahÃïaæ yujyata iti darÓayati. e«a eva naya iti. yady atÅtÃnÃgatapratyutpannasya kleÓasya prahÃïÃyeti pÃÂha÷. tatrÃpy e«a eva naya iti. ya÷ kleÓe rÃge dve«e và chandarÃga÷. taæ prajahÅteti vistara÷. tadÃlambanakleÓaprahÃïÃd api kleÓasya prahÃïaæ. na svabhÃvata eveti traiyadhvikasyÃpi kleÓasya prahÃïaæ yujyate ity artha÷. atha veti vistara÷. pÆrvajanmani bhava÷ paurvajanmika÷. ihajanmani bhava aihajanmika÷. tad evam aikak«aïika÷ kleÓa÷ paryudasto bhavati. katham etat pratyetavyaæ. paurvajanmika÷ sarvakleÓa÷ sambadhyate aihajanmikaÓ ca. na punar aikak«aïika ity
ata Ãha. yathà t­«ïà vicarite«v iti vistara÷. anyatrÃpy evaæ darÓanÃt evaæ pratyetavyaæ. a«ÂÃdaÓa t­«ïÃvicaritÃni katham atÅte 'dhvani ekasmiæ k«aïe yojyaæta iti ato 'tÅtaæ janmÃdhik­tyoktaæ. a«ÂÃdaÓa t­«ïÃvicaritÃni. asmÅti bhik«ava÷ satÅttham asmÅti [Tib. 208a] bhavati. evam asmÅti anyathÃsmÅti sad asmÅti asad asmÅti bhavati. bhavi«yÃmÅty asya bhavati. na bhavi«yÃmÅtthaæ bhavi«yÃmi evaæ bhavi«yÃmi anyathà bhavi«yÃmÅty asya bhavati. syÃm ity asya bhavati. itthaæ syÃm evaæ syÃæ anyathà syÃm ity asya bhavati. api syÃm ity asya bhavati. apÅtthaæ syÃm apy evaæ syÃm apy anyathà syÃm ity asya bhavati. evaæ yÃvat pratyutpannaæ. tathehÃpi paurvajanmika÷ k­tsna÷ kleÓapravÃha÷ ajhajanmikaÓ ca saæbadhyate naikak«aïika iti. tad evaæ prasÃdhyatÃbhiprÃyaæ bravÅti. tena ca kleÓadvayeneti vistara÷. paurvajanmikenaihajanmikena ceti kleÓadvayenÃsyÃæ saætatau pratyutpannÃyÃæ bÅjabhÃvo vÃsanÃlak«aïaæ sÃmarthyam Ãhito 'nÃgate 'syotpattaye. tasya bÅjabhÃvasya prahÃïÃt tad api kleÓadvayaæ prahÅïaæ bhavati. yathà vipÃkak«ayÃd vipÃkopabhogÃt karma k«Åïaæ bhavatÅty upacaryate. tadvat. [Tib. 208b] anÃgatasya tarhi kathaæ prahÃïaæ vyavasthÃpyate. na hi tena saætatau bÅjabhÃva Ãhito yasya prahÃïÃt prahÃïaæ bhaved ity ata Ãha. anÃgatasya punar du÷khasya kleÓasya và bÅjabhÃvÃd atyantam anutp¬a÷ prahÃïam iti. bÅjabhÃvaÓ ca pratisaækhyÃbalena bhavati. na hi niruddhe 'tÅte nirodhÃbhimukhe ca pratyutpanne yatna÷ pratipak«otpÃdane yatna÷ sÃrthaka÷ saprayojanam ity artha÷. virÃgas te«Ãm agra iti. rÃgak«ayo virÃga÷ pratisaækhyÃnirodha ity artha÷. katham asatÃm asann agro bhavitum arhatÅti. katham asatÃm ÃkÃÓÃdÅnÃm asaæsk­tÃnÃm asann asaæsk­to virÃgo 'gro bhavitum arhatÅti. asyottaraæ bravÅti. abhÃvo 'pi kaÓcid iti vistara÷. dvitÅyasya ceti. dvitÅyasya samudayasatyasyÃnaætaraæ
(#<Abhidh-k-vy 221>#) d­«Âaæ svayaæ praj¤ayà uddi«Âaæ parebhyo deÓanayà trayÃïÃæ pÆraïaæ t­tÅyaæ bhavati. kiæ syÃd iti. ko doÓa÷ syÃd ity artha÷. kiæ ca puna÷ syÃd iti. ko guïa÷ syÃd ity artha÷. kiæ ca puna÷ syÃd iti guïaparipraÓna Ãha. vaibhëikapak«a÷ pÃlita÷ syÃd iti. yat tÆktaæ kiæ syÃt ko do«a÷ syÃd iti atrocyate. abhÆtaæ tu parikalpitaæ syÃd iti. do«a÷ syÃd ity artha÷. rÆpavedanÃdivad iti. pratyak«ata÷. [Tib. 209a] cak«urÃdivad iti. karmato numÃnata ity artha÷. asak­dvyÃkhyÃtam etat. vastuna iti. rÃgÃdivastuna÷. hetuphalÃdibhÃvasaæbhavÃd iti. ÃdiÓabdena svasvÃmyavayavÃvayavisambandhÃdayo g­hyante. na hi vastuno nirodhe hetu÷ phalam avayavÃvayavÅtyevamÃdi. tasyaitarhi prÃptiniyama iti vistara÷. tasya nirodhasya yo 'yaæ prÃter niyama÷. asyaiva nirodhasya prÃptir nÃnyasyeti tasmiæ prÃptiniyame ko hetu÷. na hi nirodhasya prÃptyà sardhaæ kaÓcit saæbandho 'sti hetuphalÃdibhÃvÃsaæbhavÃt. d­«tadharmanirvÃïaprÃpta iti. sopadhiÓe«anirvÃïastha ity artha÷. yady abhÃva÷ katham asya prÃpti÷ syÃt. pratipak«alÃbheneti vistara÷. ÃryamÃrgalÃbhena kleÓasya punarbhavasya cotpÃde 'tyantaviruddhasyÃÓrayasya lÃbhÃt prÃptaæ nirvÃïam ity ucyate. abhÃvamÃtratvam iti. mÃtraÓabdo dravyÃntaratvaniv­ttyartha÷. yat khalv asyeti vistara÷. prahÃïaæ yÃvad aprÃdurbhÃva iti paryÃyaÓabdà ete. aprÃdurbhÃva ity etat sphuÂam ity udÃharaïam uktaæ. nÃsmiæ prÃdurbhÃva ity ato 'prÃdurbhÃvà ity adhikaraïasÃdhanam [Tib. 209b] iti darÓayanti. na tu aprÃdurbhÆtir aprÃdurbhÃva iti bhÃvasÃdhanam ity artha÷. yata eva tatprÃpti÷ parikalpyate yato mÃrgÃt prahÃïa÷ prÃpta÷ parikalpyate. tasmiæ sati mÃrge prÃpte và du÷khasye«yatÃm aprÃdurbhÃva÷. kim anyena nirvÃïena parikalpitena. vimok«as tasya cetasa iti. nirupadhiÓe«anirvÃïakÃle bhagavata÷. yathÃvastu yathÃlambanaæ. saæyogasya vastu yatra kleÓena saæyujyate. sa vastukà dharmà iti sahetukÃ÷. parigrahavastu parig­hyata iti parigraha÷. sa eva vastu parigrahavastu.

(II.57) ante 'bhihitatvÃd iti. kÃrikÃyà ante vipÃkahetu÷ paÂhita÷. tasya vipÃkaphalam eva.

#<pÆrva÷>#

kÃraïahetu÷ ÓlokÃdau paÂhitatvÃt. tasy-

#<Ãdhipajaæ phalaæ.>#

adhipatir adhipa÷. tasmÃj jÃtaæ adhipajaæ adhipatiphalam ity artha÷. pÆrvasyÃdhipatam iti kecit paÂhanti. adhipater idaæ phalaæ Ãdhipatam iti. Ãdhipatyam iti tu prÃpnoti. dityadityÃdityapatyuttarapadÃï ïya ity apavÃdÃt. (#<Abhidh-k-vy 222>#) athÃpavÃdavi«aye 'py utsargasamÃveÓa iti bhavet. bhavec ca tadrÆpaæ. etad evÃdhipatyam iti. yad anÃvaraïabhÃvamÃtrÃvasthÃnaæ. aægÅbhÃvo 'pi vÃstÅti. pradhÃnabhÃvo 'pi janakabhÃvo 'pÅty artha÷. tad anena dvividhasyÃpi kÃraïaheto÷ kÃrakasya vÃdhyupek«akasya vÃdhipatiphalam [Tib. 210a] astÅti darÓitaæ bhavati anyatrÃsaæsk­tÃÂ. yasmÃd vak«yati.

#<apÆrva÷ saæsk­tasyaiva saæsk­to 'dhipate÷ phalam.>#

iti. daÓÃnÃm ÃyatanÃnÃm iti. cak«ÆrÆpÃyatanayor yÃvat kÃyaspra«ÂavyÃya
tanayo÷. cak«u÷ pratÅtya rÆpÃïi cotpadyate cak«urvij¤Ãnaæ yÃvat kÃyaæ pratÅtya spra«ÂavyÃni cotpadyate kÃyavij¤Ãnam iti vacanÃt. kÃraïahetur eva cÃyaæ. na hi cak«urÃdÅny ÃyatanÃni cak«urvij¤ÃnÃdÅnÃæ sahabhÆhetvÃdaya÷. paæca hetava÷ saæbhavaæti. manaÃyatanaæ tu manovij¤Ãnasya sabhÃgahetvÃdi saæbhavati. dharmÃyatanam api sahabhÆsaæprayuktakahetvÃdi saæbhavatÅti na kÃraïahetur evety avadhÃryate. tasmÃd daÓÃnÃm ity uktaæ na dvÃdaÓÃnÃm iti. bhÃjanaloke ca karmaïÃæ. kim. aægÅbhÃvo 'sti kÃraïahetor ity adhik­taæ. bhÃjanaloko hi kuÓalÃkuÓalakarmajanito 'py avyÃk­to 'pi na vipÃkaphalam i«yate. sattvÃkhyo vipÃka iti lak«aïÃt. tasmÃt kÃraïahetor etad adhipatiphalaæ. ÓrotrÃdÅnÃm api na kevalaæ cak«u«o 'sti. kiæ. cak«urvij¤Ãnasyotpattau pÃraæparyeïÃdhipatyaæ. na sÃk«Ãt yathà cak«u«a÷. kathaæ j¤Ãyata iti Ãha. Órutvà dra«ÂukÃmatotpatte÷. dra«ÂukÃmatÃyÃæ ca cak«urvij¤Ãnam utpadyata ity abhiprÃya÷. [Tib. 210b] evamÃdi yojyam iti. ghrÃtvà dra«ÂukÃmatotpatter ity Ãdi yojyaæ.

#<sabhÃgasarvatragayor ni«yanda÷>#

phalam iti vartate. sabhÃgasarvatragahetvor eva ni«yandaphalam ity avadhÃryate. puru«akÃraphalam api hi tayor anantaraæ saæbhavati.

#<pauru«aæ dvayor>#

iti. puru«akÃraphalam eva sahabhÆsaæprayuktakahetvor ity avadhÃraïaæ. puru«akÃrasya phalaæ paurusaæ. puru«akÃraphalam ity artha÷. puru«abhÃvÃvyatirekÃt puru«akÃra÷ puru«abhÃvÃn na vyatirikta÷. puru«akarmaiva hi puru«akÃro na puru«Ãd anya÷. na hi karma karmavadbhyo 'nyad i«yate bauddhai÷. tasmÃt puru«akÃrasya yat phalaæ. tat puru«asyaiveti pauru«am ity ucyate. yasya dharmasya yat kÃritram iti. yasya dharmasya yat karma yà kriyÃ. sà tasya puru«akÃra ity artha÷. nanu cÃntarvyÃpÃrapuru«ÃbhÃve dharmamÃtraæ puru«a iti ato dharmakÃra iti prÃpnoti. na puru«akÃra ity ata Ãha. puru«akÃra iva hi puru«akÃra÷. yathà loke kalpitasya puru«asya puru«akÃra÷. (#<Abhidh-k-vy 223>#) evaæ dharmasyÃpÅti puru«akÃra iva puru«akÃra÷. d­«ÂÃntaæ kathayati. kÃkajaæghà o«adhir ityÃdi. kÃkajaæghÃkÃrà o«adhi÷ kÃkajaæghety ucyate. mattahastÅva yo d­«Âa÷ ÓÆro vÃ. sa manu«yo mattahastÅti. kim anye«Ãm [Tib. 211a] iti. hetÆnÃæ. anye«Ãm apy astÅti. sabhÃgasarvatragakÃraïahetÆnÃæ. anyatra vipÃkaheto÷. kasmÃd ity Ãha. yasmÃt sahotpannaæ samanantarotpannam và puru«akÃraphalam iti. sahabhÆsaæprayuktakahetvor hi sahotpannaæ phalam uktaæ. tac ca puru«akÃraphalam eva. na hy anyat phalaæ sahotpannam asti. sabhÃgasarvatragahetvor anaætarotpannam eva puru«akÃraphalaæ. kÃraïahetos tÆbhayathÃ. kiæ punar ni«yandaphalÃd adhipatiphalÃd vÃnyat puru«akÃraphalaæ. nety ucyate. tad eva hi phalaæ tattan nÃma labhate. tathà hi taddhetusad­Óotpatter ni«yandaphalaæ. tadbalenotpatte÷ puru«akÃraphalaæ. avighnabhÃvÃvasthÃnenotpatteÓ cÃdhipatiphalam iti. na caiva vipÃka÷. kiæ. sahotpanno và samanantarotpanno vety adhik­taæ.

(II.58, 59) #<vipÃko 'vyÃk­to dharma>#

iti vistara÷.

#<avyÃk­ta>#

eva

#<sattvÃkhya>#

eva

#<vyÃk­todbhava>#

evety avadhÃraïaæ.

#<avyÃk­ta>#

iti aniv­tÃvyÃk­to vivak«ita÷. sattva iti Ãkhyà yasya. sa

#<sattvÃkhya÷.>#

sattvasaætÃnaja ity artha÷. vyÃk­tÃd udbhavatÅti

#<vyÃk­todbhava÷.>#

aupacayikanai«yandikau tu na vyÃk­tÃd udbhavata÷. [Tib. 211b] nanu ca indriyamahÃbhÆtopacayo dhyÃnaviÓe«asamÃpannasya bhavati. asÃv api vyÃk­tÃd udbhavati. sa vipÃka÷ prÃpnoti. nirmÃïacittaæ cÃpi. tathaiva samÃdhicittasaæbhÆtatvÃt. nai«a do«a÷.

#<vyÃk­todbhava>#

ity ucchabda uttarakÃlÃrtha÷. vyÃk­tÃt kuÓalÃd akuÓalÃd và ya uttarakÃlam eva bhavati na yugapan nÃpy anantaraæ. sa vipÃka iti. samÃdhijas tÆpacaya÷ samÃdhinà saha cÃnantaraæ ca bhavati. nirmÃïacittaæ tv anaætaram eva ca bhavati. vipÃkaÓ ca samÃnabhÆmika evÃbhipreta ity etac cobhayaæ bhinnabhÆmikam (#<Abhidh-k-vy 224>#) api bhavatÅti na vipÃkasya prasaæga÷.

#<ni«yando hetusad­Óa>#

iti. kuÓalakli«ÂÃniv­tavyÃk­tasÃd­Óyam adhik­tya. yady evaæ kuÓalasÃsravasya hetor anÃsravaæ ni«yandaphalaæ prÃpnoti kuÓalasÃd­«yÃt. na. nikÃyasÃd­ÓyÃbhÃvÃt. samÃnanikÃyo hi sabhÃgahetur i«yate. na sarva÷. bhÆmita÷ kli«Âatayà cÃsya sÃd­Óyam iti. asya sarvatragaheto÷ sÃd­Óyaæ bhÆmita÷ kli«Âatayà ca. kena saha. svaphalena. katham iti. bhÆmitas tÃvat sarvatragahetu÷ kÃmÃvacaro yÃvad bhÃvÃgrika÷. tatphalam api kÃmÃvacaraæ yÃvad bhÃvÃgrikam iti. kli«Âatayà ca sarvatragahetur api kli«Âa÷. tatphalam api kli«Âaæ. na tu prakÃrata÷ sÃd­Óyaæ yathà sabhÃgaheto÷. [Tib. 212a] yasya tu prakÃrato 'pi sÃd­Óyaæ. yasya sarvatragaheto÷ svaphalena saha prakÃrato 'pi sÃd­Óyaæ. sa sarvatragahetur abhyupagamyate eva sabhÃgahetur iti. bhÆmikli«ÂatvasÃd­ÓyÃd dhi sarvatragahetur bhavati. sabhÃgahetuÓ ca sa bhavati prakÃrato 'pi sÃd­ÓyÃt. ata eva catu«koÂika÷ kriyate. ubhayasvabhÃvatayà t­tÅyakoÂisaæbhavÃt. prathamà koÂir asarvatraga÷ sabhÃgahetur iti. rÃgÃdika÷ sabhÃgahetu÷. sa hi sabhÃgahetur eva svanaikÃyikasya kleÓasya. na tu sarvatragahetur asarvatragasvabhÃvatvÃt. dvitÅyÃnyanaikÃyika÷ sarvatragahetur iti. satkÃyad­«ÂyÃdika÷ sarvatraga÷. sa hi sarvatragahetur eva sarvatragasvabhÃvatvÃt. anyanaikÃyikakli«ÂahetutvÃc ca. na sabhÃgahetu÷. anyanaikÃyike kli«Âe sabhÃgahetutvÃbhÃvÃt. t­tÅyà ekanaikÃyika÷ sarvatragahetur iti. satkÃyad­«ÂyÃdika÷ sarvatraga÷. sa hi ekanaikÃyikasya kleÓasya sabhÃgahetu÷. ekanaikÃyikakli«ÂasÃd­ÓyÃt. sarvatragahetuÓ ca sa÷. tasya sarvatragatvÃd ekanaikÃyikakli«Âahetutvayogena sarvatragahetutvayogÃc ca. caturthÅ etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. trikoÂyuktÃæ dharmaprakÃrÃæ varjayitvety artha÷. tadyathà kli«Âà dharmÃ÷ kuÓalÃnÃæ na sabhÃgahetur asÃd­ÓyÃt. na sarvatragahetu÷. ata eva kuÓalÃnÃæ cÃkli«ÂatvÃt. [Tib. 212b] evaæ kuÓalÃ÷ kli«ÂÃnÃæ yojyaæ. kli«Âà api kli«ÂÃnÃæ na sabhÃgahetu÷. nÃpi sarvatragahetur bhavanti. tadyathà rÃgÃdayo 'nyanaikÃyikÃnÃæ kli«ÂÃnÃæ na sabhÃgahetur anyanaikÃyikatvÃt. na sarvatragahetur asarvatragatvÃd rÃgÃdÅnÃm iti. sarvatragà api dharmÃ÷ kli«ÂÃnÃm ekanaikÃyikÃnÃm api na sabhÃgahetur na sarvatragahetu÷. yady anÃgatÃs te bhavantÅti yojyaæ.

#<visaæyoga÷ k«ayo dhiyeti.>#

dhiyà prÃpyamÃïo nirodho visaæyogaphalam ity artha÷. teneti. tena kÃraïena. yasmÃt k«ayo nirodho dhÅ÷ praj¤Ã. tena kÃraïena pratisaækhyÃnirodho visaæyogaphalam ity uktaæ bhavatÅty Ãca«Âe.

(#<Abhidh-k-vy 225>#)
#<yadbalÃj jÃyate>#

iti vistara÷. yasya balaæ yadbalam iti «a«ÂhÅsamÃsa÷. yasya balÃj jÃyate

#<yat>#

saæsk­taæ.

#<tat phalaæ>#

tasya

#<puru«akÃrajaæ>#

puru«akÃrÃj jÃtaæ puru«akÃrajaæ puru«akÃraphalam ity artha÷. udÃharaïaæ kathayati. tadyathà adharabhÆmikasya kÃmÃvacarasya prathamadhyÃnabhÆmikasya và tatprayogacittasya uparibhÆmika÷ prathamadhyÃnabhÆmiko dvitÅyadhyÃnabÆmiko và samÃdhi÷. phalaæ puru«akÃrajam ity adhik­taæ. sÃsravasya dharmasya anÃsrava÷. dhyÃnacittasya nirmÃïacittaæ tad eva phalaæ bhavati. [Tib. 213a] ÃdiÓabdenÃnyad api. tadyathà kÃmÃvacarÃn maraïacittÃd rÆpÃvacara÷ prathamo 'ntarÃbhavak«aïa ity evamÃdi vijÃtÅyodÃharaïaæ ni«yandaphalavivecanÃrthaæ. adharabhÆmikasya hi prayogacittasya uparibhÆmika÷ samÃdhir na ni«yandaphalaæ. bhinnabhÆmikaæ hi na hetusad­Óaæ. nÃpi sÃsravasya anÃsravam iti vaktavyaæ. na tu sarvaæ ni«yandaphalaæ puru«akÃraphalaæ bhavati yad dhi yasya balÃj jÃyate sad­Óaæ samÃnabhÆmikaæ anaætaraæ ca bhavati. tat tasya puru«akÃraphalaæ ni«yandaphalaæ ca bhavati. catu÷koÂikaæ cÃtra bhavati. asti puru«akÃraphalam eva na ni«yandaphalaæ. yathodÃh­taæ. asti ni«yandaphalam eva na puru«akÃraphalaæ. sabhÃgasarvatragahetvor vyavahitaæ phalaæ. asty ubhayaæ. samanantarotpannaæ sabhÃgasarvatragahetvo÷ phalam. asti nobhayaæ. tadyathà vipÃkahetor vipÃkaphalaæ. pratisaækhyÃnirodho 'pi puru«akÃraphalam i«yate. na cÃsau hetubalÃj jÃyate nityatvÃd ity ata÷ kÃrikÃyÃm anuktaæ tad upasaæca«Âe. pratisaækhyÃnirodhas tu yadbalÃt prÃpyata iti vaktavayam iti. pratisaækhyÃbalena hi pratisaækhyÃnirodha÷ prÃpyate. tasmÃt sa pratisaækhyÃyÃ÷ puru«akÃraphalaæ [Tib. 213b] bhavati.

#<apÆrva>#

iti vistara÷. apÆrva÷ pÆrvotpannÃd anya÷. ka÷ punar asau. sahotpanna÷ paÓcÃdutpannaÓ ca. na hi pÆrvaæ phalaæ paÓcÃd dhetur bhavati. saæsk­ta eva dharmo 'dhipatiphalaæ nÃsaæsk­ta÷. saæsk­tasyaiva nÃsaæsk­tasya. phalapratigrahaïadÃnÃsamarthatvÃt. sarvasyeti. janakasyÃvighnabhÃvÃvasthÃyinaÓ ca. kartu÷ puru«akÃraphalam iti.

#<yadbalÃj jÃyate yat tat phalaæ puru«akÃrajam>#

(#<Abhidh-k-vy 226>#)
iti vacanÃt. akartur apy adhipatiphalam iti.

#<apÆrva÷ saæsk­tasyaiva saæsk­to 'dhipate÷ phalam>#

iti vacanÃt. anye«Ãm adhipatiphalam eveti. aÓilpinÃm avighnabhÃvÃvasthÃyinÃæ tacchilpam adhipatiphalam eva na puru«akÃraphalaæ. tad evaæ catu÷koÂikaæ bhavati. asti puru«akÃraphalam eva nÃdhipatiphalaæ. tadyathà visaæyogaphalaæ. asty adhipatiphalam eva na puru«akÃraphalaæ. udÃsÅnasya hetor vyavahitaæ ca phalaæ. asty ubhayaæ. sahotpannaæ anantarotpannaæ ca kÃrakasya heto÷. asti nobhayaæ. tadyathà ÃkÃÓam apratisaækhyÃnirodhaÓ ceti.

(II.60) #<vartamÃnÃ÷ phalaæ paæceti.>#

vartamÃnà eva phalaæ

#<g­hïantÅty>#

avadhÃraïaæ. pratig­hïantÅti. Ãk«ipanti [Tib. 214a] hetubhÃvenÃvati«Âhanta ity artha÷. kÃraïahetur apy evam iti. vartamÃna eva phalaæ pratig­hïÃti natÅto nÃnÃgato vÃ. sa tu nÃvaÓyaæ saphala iti nocyate. hy asaæsk­taæ kÃraïahetur i«yate. na cÃsya phalam asti. anÃgataÓ ca kÃraïahetu÷. na ca pÆrvam utpadyamÃnena dharmeïa saphala÷.

#<dvau prayacchata>#

iti. vartamÃnÃv adhik­taæ. sahabhÆsaæprayuktakahetÆ vartamÃnÃv eva phalaæ prayacchata÷. yuktaæ tÃvad yad atÅtÃv iti. ni«yandaphalena saphalÃv etÃv uktau.

#<sabhÃgasarvatragayor ni«yanda>#

iti vacanÃt. atha kathaæ vartamÃnau ni«yandaphalaæ prayacchata÷. na hi tayor vartamÃnÃvasthÃyÃæ ni«yando d­Óyate ity ata Ãha. samanantaranirvartanÃt. kiæ. phalaæ prayacchata ity adhik­taæ. tau cÃpy atÅtau bhavata iti. hetuphalayor asamavadhÃnÃt. na punas tad eva datta iti. na punas tad eva phalaæ prayacchata ity artha÷. datta iti hy ÃkhyÃtapadaæ dvivacanÃntaæ. vartamÃnÃvasthÃyÃm eva dattatvÃt. na hi vartamÃnatÃm ÃnÅtaæ punar Ãnetuæ Óakyate. yadà ca tÃv atÅtau phalaæ prayacchata÷. tadaiva tat svaphalaæ prayacchata÷. utpadyamÃnÃvasthÃyÃm eva hi phalaæ nirvartate nÃnyadÃ. kevalaæ tu vyavahitam tat phalam ity avagantavyaæ. kuÓalamÆlÃni samucchindan yÃ÷ prÃptÅ÷ sarvapaÓcÃd vijahÃtÅti. iha kuÓalamÆlÃni [Tib. 214b] krameïa samucchidyante. kathaæ. mithyÃd­«Âir navaprakÃrÃ. m­dum­dvÅ yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtrÃ. kuÓalamÆlÃny api nava prakÃrÃïi tadviparyayeïa m­dum­dvyà mithyÃd­«ÂyÃdhimÃtrÃdhimÃtrÃïi kuÓalamÆlÃni samucchidyante yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtrayà (#<Abhidh-k-vy 227>#) mithyÃd­«Âyà m­dum­dÆni kuÓalamÆlÃni samucchidyante. bhÃvanÃheyakleÓavat. tatrÃætyÃvasthÃyÃæ m­dum­dÆni kuÓalamÆlÃni na samudÃcaraæti. prÃptayas tu te«Ãæ m­dum­dÆnÃæ samudÃcaranti. tÃ÷ sarvapaÓcimakÃs tadà vijahÃti. tÃsÃæ prÃptÅnÃæ prÃptÅr nirodhayatÅty artha÷. tÃ÷ prÃptayo 'ntyavasthÃ÷ kuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti. phalaparigrahaæ karoti. na dadÃti svani«yandaphalaæ. kuÓalasya k«aïÃntarasya janyasyÃbhÃvÃt. dvitÅyà koÂih. dadÃti na pratig­hïÃtÅti. kuÓalamÆlÃni pratisaædadhÃno yÃ÷ sarvaprathamaæ pratilabhate. yÃ÷ prÃptÅ÷ sarvapÆrvaæ pratilabhate. tÃ÷ kuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ dadÃtÅti. prÃptiæ svani«yandaæ janayati. na tu pratig­hïÃti pÆrvam eva pratig­hÅtatvÃt. ayaæ tu sÃvadyo dvitÅyakoÂinirdeÓa÷. kuÓalamÆlapratisaædhÃnakÃle hi navaprakÃrÃïÃm api kuÓalamÆlÃnÃæ prÃptayo 'tÅtÃnÃgatapratyutpannÃ÷ samaæ pratilabhyaæte. tÃsÃæ yà atÅtÃ÷ prÃptaya÷. sa kuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ dadÃti na pratig­hïÃti pratig­hÅtatvÃd [Tib. 215a] iti yuktam etat. yÃs tu vartamÃnÃs tathaiva pratilabdhÃ÷ prÃptaya÷. sa kuÓala÷ sabhÃgahetu÷ katham avadhÃryate. phalaæ dadÃty eva na pratig­hïÃtÅti. sa hi pratig­hïÃti ca dadÃti ceti. evam aviÓe«itatvÃt sÃvadyo 'yaæ dvitÅyakoÂinirdeÓa÷. tasmÃd Ãcarya Ãha. evaæ tu vaktavyaæ syÃt. tà eva pratisaædadhÃnasyeti. tà eva prÃptaya÷ kuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ dadÃty eva svani«yandaphaladÃnÃt. na pratig­hïÃti pÆrvapratig­hÅtatvÃt. t­tÅyà koÂi÷. phalaæ pratig­hïÃti dadÃti ceti. asamucchinnakuÓalamÆlasya
Óe«Ãsv avasthÃsv iti. dve avasthe hitvÃ. yasyÃm avasthÃyÃæ kuÓalamÆlÃni samucchindan yÃ÷ prÃptÅ÷ sarvapaÓcÃd vijahÃti. yasyÃæ cÃvasthÃyÃæ kuÓalamÆlÃni pratisaædadhÃno yÃ÷ sarvaprathamaæ pratilabhate. yathÃsmadÃdÅnÃæ kuÓalÃ÷ prÃptaya÷ phalaæ pratig­hïanti dadati ceti. visabhÃgak«aïÃntarÃvyavahita iti vaktavyaæ. na vaktavyaæ. visabhÃgak«aïÃntaravyavadhÃne 'pi prÃptilak«aïasya sabhÃgaheto÷ phalapratigrahaïadÃnasaæbhavÃt. caturthy etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvÃ. tadyathà ÆrdhvabhÆme÷ parihÅïasya [Tib. 215b] ÆrdhvabhÆmikÃnÃæ kuÓalÃnÃæ yÃ÷ prÃptaya÷. tÃ÷ kuÓala÷ sabhÃgahetur na phalaæ pratig­hïÃti. pÆrvaæ pratig­hÅtatvÃt. na dadÃti. tadbhÆmiparihÅïasya tadbhÆmikÃnÃæ kuÓalamÆlÃnÃæ dharmÃïÃæ prÃptyabhÃvÃt. evaæ samucchinnakuÓalamÆlavasthÃyÃm api vaktavyaæ.

atrÃcÃryasaæghabhadra Ãha. naitad yujyate yad uktam. evaæ tu vaktavyaæ syÃt. tà eva pratisaædadhÃnasyeti. kasmÃt. na hi yÃs tÃ÷ sarvapaÓcÃdvihÅnÃ÷. tÃsÃm eva tan ni«yandaphalaæ. yÃ÷ pratisaædadhÃna÷ sarvaprathamaæ (#<Abhidh-k-vy 228>#) pratilabhata iti. pÆrvaniruddhasyÃpi hi tatprÃptisaætÃnasya sa ni«yanda iti. ata÷ kathaæ phalagrahaïÃt k­tsna eva tatsabhÃgahetur g­hÅta÷ syÃd iti tadartham evedam ucyate. tasmÃd yathÃnyÃsa eva sÃdhv iti. tad eva ubhayatrÃpi pÃÂhado«a udgrÃhite katara÷ pÃÂha÷ ÓreyÃn iti. atrÃbhidharmapÃÂha eva ÓreyÃn iti paÓyÃma÷. nanu coktam. aviÓe«itatvÃt kuÓalapratisaædhÃnakÃle pratilabdhà vartamÃnÃ÷ prÃptaya÷ phalaæ dadati pratig­hïanty api. nanu dadaty eva na pratig­hïantÅti do«a iti. nai«a do«a÷. kuÓalamÆlÃni pratisaædadhÃna iti kuÓalamÆlaprÃptyutpadyamÃnÃvasthÃyÃm etad ucyate na vartamÃnÃvasthÃyÃæ tatra ca na kÃÓcid api kuÓalamÆlaprÃptayo vartamÃnà bhavaæti. tÃ÷ kathaæ phalaæ pratig­hïanti dadati ceti [Tib. 216a] Óakyate vaktuæ. atÅtÃs tu svasaætÃne kuÓalamÆlaprÃptaya÷ sarvà api sabhÃgahetubhÆtÃ÷ svani«yandaphalaæ tadÃnÅæ dadaty eva. samanantaranirvartananyÃyena. na pratig­hïanti. pÆrvaæ pratig­hÅtatvÃt. ity anayà yuktyÃbhidharmapÃÂham eva samarthayÃma÷. nanu caivam aviÓe«ite pÃÂhe anÃgatÃnÃæ kuÓalamÆlaprÃptÅnÃæ dvitÅyakoÂitvavacanaprasaæga÷. tà api hi tadÃnÅm atÅtaprÃptivat prÃpyante. nai«a do«a÷. anÃgatÃnÃæ sabhÃgahetutvÃbhÃvÃt sabhÃgahetoÓ cehÃdhik­tatvÃt. evam api na prÃptaya eva vaktavyÃ÷. yà eva sarvaprathamaæ pratilabhata iti. evaæ tu vaktavyaæ syÃt. yÃn sarvaprathamaæ pratilabhata iti. yÃn kuÓalÃn dharmÃn ity artha÷. cittacaittà api hi kuÓalapratisaædhÃne prathamata÷ pratilabhyante. na kevalaæ tatprÃptaya÷. asty etat. kiæ tu prÃptÅnÃm eva kuÓalapratisaædhÃne ÃvaÓyakatvÃd evaæ vacanaæ. kuÓalaprÃptayo hi samyagd­«Âyà vicikitsayÃpi và kuÓalapratisaædhÃne 'vaÓyam utpadyante. cittacaittÃs tu vicikitsayà kuÓalapratisaædhÃne na tÃvad utpadyanta iti prÃptaya evotpadyanta iti varïayamti.

akuÓalasyeti vistara÷. akuÓalo 'pi sabhÃgahetuÓ catu«koÂika÷. asty akuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti na dadÃtÅti vistareïa. [Tib. 216b] prathamà koÂi÷. kÃmavairÃgyam anuprÃpnuvan yÃ÷ prÃptÅ÷ sarvapaÓcÃd vijahÃti. tà akuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti na dadÃti. kathaæ k­tvÃ. iha kleÓo navaprakÃra÷. mÃrgo 'pi navaprakÃra÷. tatra m­dum­dunà mÃrgeïÃdhimÃtrÃdhimÃtra÷ kleÓaprakÃra÷ prahÅyate. yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtreïa m­dum­du÷ prahÅyate. tatprÃptayo 'pi tathaiva prahÅyante. kÃmavairÃgyam anuprÃpnuvan yà m­dum­dÆnÃm akuÓalÃnÃæ prÃptÅ÷ sarvapaÓcÃd vijahÃti. tà akuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti na dadÃti. akuÓalaprÃptik«aïÃntarÃbhÃvÃt. dvitÅyÃ. kÃmavairÃgyÃt parihÅyamÃïo yÃ÷ sarvaprathamaæ pratilabhate akuÓalÃnÃæ prÃptÅ÷. tà akuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ dadÃti na pratig­hïÃti pÆrvavad vaktavyaæ.

(#<Abhidh-k-vy 229>#)
atrÃcÃryo bravÅti. evaæ tu vaktavyaæ syÃt. ta eva parihÅyamÃïasyeti. tà eva yÃ÷ kÃmavairÃgyam anuprÃpnuvan prÃptÅ÷ sarvapaÓcÃd vijahÃtÅti. tà hi pratig­hÅtatvÃt na pratig­hïanti. dadaty eva tu kevalaæ phalaæ. pÆrvapÃÂhe tu dvitÅyà koÂir na saæbhavati yathoktaæ prÃk.

atrÃcÃryasaæghabhadras tathaiva pratyÃca«Âe. naitad yujyata iti. pÆrveïa samÃnam etat. sarvaæ prapaæcayitavyaæ.

[Tib. 217a] t­tÅyÃ. kÃmavÅtarÃgasya Óe«Ãsv avasthÃsv iti. dve avasthe hitvÃ. ete eva yathokte prathamadvitÅyÃvasthe Óe«Ãsv avasthÃsu. yathÃsmÃkaæ. yà akuÓalÃnÃæ prÃptaya÷. tà akuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti dadÃti ca. caturthÅ. etÃn ÃkÃrÃn yathoktÃn sthÃpayitvÃ. tadyathà kÃmavÅtarÃgasyaparihÃïadharmaïo yà akuÓalÃnÃæ prÃptaya÷. so 'kuÓala÷ sabhÃgahetur na phalaæ pratig­hïÃti. pÆrvaæ pratig­hÅtatvÃt. na dadÃti. tasya prÃptyabhÃvÃt. evaæ niv­tÃvyÃk­tasyÃpÅti vistara÷. evaæ niv­tÃvyÃk­tasyÃpi catu÷koÂikavidhÃnam. arhattvaprÃptito 'rhattvaparihÃïitaÓ ca yathÃyogaæ yojyaæ. asti niv­tÃvyÃk­ta÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti na dadÃtÅti vistara÷. prathamà koÂi÷. arhattvaæ prÃpnuvan yÃ÷ prÃptÅh sarvapaÓcÃd vijahÃti. sa niv­tÃvyÃk­ta÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti na dadÃti. kli«Âak«aïÃntarÃbhÃvÃt. dvitÅyÃ. arhattvÃt parihÅyamÃïo yÃ÷ sarvaprathamaæ pratilabhate. evaæ tu vaktavyaæ syÃt. tà eva parihÅyamÃïasyeti. evaæ hi phaladÃnam evaikam [Tib. 217b] upapÃditaæ bhavati. pÆrvapÃÂhasamarthanam api tenaivÃnukrameïa vaktavyaæ. t­tÅyÃ. bhavÃgravÅtarÃgasya Óe«Ãsv avasthÃsu. caturthÅ. etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvÃ. tadyathà arhattvaæ prÃptasya yÃs tridhÃtukyo niv­tÃvyÃk­tÃnÃæ prÃptaya÷ yathÃsaæbhavaæ. sa niv­tÃvyÃk­ta÷ sabhÃgahetur na phalaæ pratig­hïÃti. pratig­hÅtatvÃt. na dadÃti. prahÅïatvÃt. aniv­tÃvyÃk­tasya paÓcÃtpÃdaka iti. paÓcÃtpÃdakalak«aïaæ vyÃkhyÃtam iti na punar ucyate. yo 'niv­tÃvyÃk­ta÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti dadÃty api sa÷. Ãha. yas tÃvad dadÃti pratig­hïÃty api sa÷. aniv­tÃvyÃk­tasya à parinirvÃïÃt saænihitatvÃt. syÃt pratig­hïÃti na dadÃti. arhataÓ caramÃ÷ skandhÃ÷ sarvopadhini÷sargeïÃniv­tÃvyÃk­tani«yandÃbhÃvÃt. sÃlambananiyamena tu k«aïaÓa iti. pÆrvam anÃlambanÃnÃæ sambhavato niyama ukta÷ sÃlambananiyamena tu cittacaittÃnÃm eva sabhÃgahetutvam ucyate k«aïaÓa÷ k«aïÃntarÃpek«ayÃ. na tu paryÃdÃya vicchedata ity artha÷. kuÓalacittÃnantaram iti vistara÷. yadà kuÓalcittÃnantaraæ kli«Âam avyÃk­taæ và [Tib. 218a] cittaæ saæmukhÅkaroti. tadà tat kuÓalaæ cittaæ phalaæ pratig­hïÃti yatas tatsaætÃnapatitaæ vyavahitam anÃgataæ kuÓalaæ phalaæ bhavi«yati. anutpattidharmi vÃ. na dadÃti. yasmÃd (#<Abhidh-k-vy 230>#) asyÃnantaraæ kuÓalam eva nÃsti. sad­Óena hi phalena saphala÷ sabhÃgahetur i«yate. dvitÅyÃ. viparyayÃd iti. yadà kli«ÂÃniv­tÃvyÃk­tacittÃnantaraæ kuÓalaæ cittaæ saæmukhÅkaroti. tadà yena kuÓalena cittena tat kuÓalaæ cittaæ phalatvena pratig­hÅtam ÃsÅt. tad dadÃti na tat pratig­hïÃti.
pÆrvaæ pratig­hÅtatvÃt. t­tÅyÃ. kuÓalacittÃnantaraæ kuÓalam eveti. saæmukhÅkarotÅty adhik­taæ. tat pÆrvakaæ kuÓalaæ cittaæ dvitÅyaæ cittaæ phalatvena pratig­hïÃti dadÃti ca. samanantaranirvartanÃt. caturthÅ. etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. yadà kli«ÂÃvyÃk­tacittÃnantaraæ kli«Âam avyÃk­taæ và cittaæ saæmukhÅkaroti. tadÃsau sÃlambana÷ kuÓala÷ sabhÃgahetur na phalaæ pratig­hïÃti. pratig­hÅtatvÃt. na dadÃti. kli«ÂÃvyÃk­tacittasaæmukhÅbhÃvÃt. evam akuÓalÃdayo 'pi yojyà iti. asti sÃlaæbano 'kuÓala÷ sabhÃgahetu÷ phalaæ pratig­hïÃti na dadÃti catu÷koÂika÷. prathamà koÂi÷. akuÓalÃnaætaraæ kuÓalam aniv­tÃvyÃk­taæ và cittaæ saæmukhÅkaroti. [Tib. 218b] dvitÅyÃ. viparyayÃt. t­tÅyÃ. 'kuÓalÃnantaraæ akuÓalam eva. caturthÅ etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvÃ. ÃdiÓabdena niv­tÃvyÃk­ta÷ aniv­tÃvyÃk­taÓ ca sabhÃgahetur yojya÷. niv­tasya tÃvat prathamà koÂi÷. niv­tÃvyÃk­tacittÃnantaraæ kuÓalaæ aniv­tÃvyÃk­taæ và cittaæ sammukhÅkaroti. dvitÅyÃ. viparyayÃt. t­tÅyÃ. niv­tÃvyÃk­tacittÃnantaraæ niv­tÃvyÃk­tam eva. caturthÅ. etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvÃ. aniv­tasya prathamà koÂi÷. aniv­tÃvyÃk­tÃnantaraæ kuÓalaæ kli«Âaæ và cittaæ saæmukhÅkaroti. dvitÅya. viparyayÃt. t­tÅyÃ. aniv­tÃvyÃk­tÃnantaraæ aniv­tÃvyÃk­tam eva. caturthÅ. etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvÃ.
tasya bÅjabhÃvopagamanÃd iti. tasya phalasya hetubhÃvopagamanÃd ity upamà sautrÃntikaprakriyai«Ã. kvacit pustake nÃsty evaæpÃÂha÷. yathà jalamaï¬alam iti vistara÷. yatheti d­«ÂÃntapradarÓanaæ. jalamaï¬alaæ vÃyamaï¬alasya prati«thÃphalaæ. yÃvacchabdena jalamaï¬alasya kÃæcanamayÅ p­thivÅ. kÃæcanamayyÃ÷ p­thivyÃs tathà sasyau«adhiprabh­taya÷ prati«ÂhÃphalam ity adhikÃra÷. aÓubhÃyÃ÷ sm­tyupasthÃnÃny Ãrabhya yÃvÃd anutpÃdaj¤Ãnaæ. [Tib. 219a] evam anyasyÃpy ÃnÃpÃnasm­tyÃde÷. prayogasya phalaæ yojyaæ. sÃmagryÃ÷ phalaæ sÃmagrÅphalaæ. cak«urÃdÅnÃm iti. ÃdiÓabdena cak«ÆrÆpÃlokamanaskÃrÃïÃæ grahaïaæ. evaæ bhÃvanÃyÃ÷ phalaæ bhÃvanÃphalam iti samÃsa÷. etat tu sarvam iti vistara÷. etac caturvidhaæ phalaæ puru«akÃrÃdhipatiphalayor antarbhÆtaæ. prati«ÂhÃphalaæ. adhipatiphalÃntarbhÆtaæ. prayogaphalÃdipuru«akÃrÃdhipatiphalayo÷.

(II.61, 62ab) kli«Âà iti vistara÷. kleÓatatsaæprayuktatatsamutthÃ÷ kli«ÂÃ÷. vipÃkahetujÃtà vipÃkajÃ÷. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntitatsahabhuva÷ prathamÃnÃsravÃ÷.(#<Abhidh-k-vy 231>#) tebhyaÓ ca Óe«Ã÷ kli«ÂÃdibhyas tribhya÷. vipÃkavarjyà avyÃk­tà airyÃpathikaÓailpasthÃnikanairmÃïikÃ÷. prathamÃnÃsravak«aïavarjyÃÓ ca kuÓalà iti. kuÓalagrahaïena sÃsravÃnÃsravà g­hyante. tatra du÷khe dharmaj¤ÃnakalÃpÃdaya÷ sarva eva Óaik«ÃÓaik«amÃrgà laukikÃÓ ca kuÓalÃ÷ Óe«Ã ity avagantavyaæ Óe«ÃÓ cÃtra t­tÅyo rÃÓi÷ kriyate. tenÃha. ta ete caturvidhà dharmÃ÷

#<kli«Âà vipÃkajÃ÷ [Tib. 219b] Óe«Ã÷ prathamÃryà yathÃkramaæ
vipÃkaæ sarvagaæ hitvà tau sabhÃgaæ ca Óe«ajÃ>#

iti. vipÃkam iti vipÃkahetuæ. kli«tà dharmà vipÃkahetuæ hitvà Óe«ebhya÷ paæcabhya÷ kÃraïasahabhÆsabhÃgasaæprayuktakasarvatragebhyo yathÃsaæbhavaæ jÃyante. svabhÃvavarjyÃt sarvadharmalak«aïÃt kÃraïaheto÷. svakalÃpacittÃdilak«aïÃt sahabhÆheto÷. pÆrvotpannasvasaætÃnakli«Âalak«aïÃt sabhÃgaheto÷. svakalÃpacittalak«aïÃt saæprayuktakaheto÷. yasmÃt te cittacaittasvabhÃvÃ÷ pÆrvotpannasatkÃyad­«ÂyÃdilak«aïÃt sarvatragahetor jÃyante. na tu vipÃkaheto÷. vipÃkaphalena hi saphalo vipÃkahetu÷. na ca kli«Âà dharmà vipÃkasvabhÃvà iti te na tato jÃyante. vipÃkajÃ÷ sarvatragahetuæ hitvà Óe«ebhya÷ paæcabhya eva hetubhyo jÃyante. na tu sarvatragaheto÷. vipÃkajÃnÃm akli«ÂatvÃt. sarvatragÃkhya÷ kli«ÂÃnÃm iti hi sarvatragahetulak«aïaæ. yady api mithyÃd­«ÂyÃdibhya÷ sarvatragebhyo vipÃkajà jÃyante. na tu sarvatragahetor iti k­tvà tato jÃyante. kiæ tarhi. vipÃkahetor iti. Óe«Ã iti vistara÷. Óe«ÃïÃm [Tib. 220a] avipÃkasvabhÃvatvÃt. na vipÃkahetur asti. akli«ÂasvabhÃvatvÃc ca na sarvatragahetur asti. atas tau vipÃkasarvatragahetÆ varjayitvà Óe«ebhyaÓ caturbhyo jÃyante. pÆrvavad vyÃkhyÃnaæ. prathamÃnÃsravÃ÷ tau vipÃkasarvatragahetÆ pÆrvoktau. caÓabdenÃnuk­«Âau sabhÃgahetuæ ca hitvà Óe«ebhya÷ kÃraïasahabhÆsaæprayuktakahetubhyo yathÃsaæbhavaæ jÃyante. anÃsravÃïÃm avipÃkasvabhÃvatvÃt na vipÃkahetur asti. akli«ÂatvÃt na sarvatragahetu÷. mÃrgasya pÆrvamanutpÃditatvÃt na sabhÃgahetur asti. na hi sÃsravà agradharmà anÃsravasya kalÃpasya sabhÃgahetur yujyate. tasmÃn na tebhyo jÃyante.

#<cittacaittÃ>#

iti. saæprayuktakahetusaæbhavÃrthaæ cittacaittagrahaïaæ. prÃptijÃtyÃdayaÓ ca cittaviprayuktÃ÷. anÃsravasaævaraÓ ca rÆpisvabhÃvo 'nÃsrave«u veditavya÷. te cittaviprayuktà rÆpiïaÓ ca cittacaittebhyo 'nye kli«tÃdaya÷ kli«ÂavipÃkajaÓe«aprathamÃnÃsravasaæg­hÅtÃ÷ tathaivotpadyante yathà cittacaittÃ÷. kevalaæ tu saæprayuktakahetunaikena varjitÃ÷. te«Ãm asaæprayuktakasvabhÃvatvÃt na saæprayuktakahetor jÃyante. katham iti. kli«Âà cittaviprayuktarÆpiïo [Tib. 220b] (#<Abhidh-k-vy 232>#) vipÃkasaæprayuktakahetÆ hitvà Óe«ebhyaÓ caturbhyo hetubhyo jÃyante. vipÃkajà api saæprayuktakasarvatragahetÆ hitvà Óe«ebhyaÓ caturbhya eva. Óe«Ã vipÃkasarvatragasaæprayuktakahetÆn hitvà Óe«ebhyas tribhya÷. prathamÃnÃsravà vipÃkasarvatragahetÆ sabhÃgahetuæ ca saæprayuktakahetuæ ca hitvà Óe«ÃbhyÃæ hetubhyÃæ jÃyaæta iti. ekahetusaæbhÆto nÃstÅti. kÃraïasahabhÆhetvor avaÓyam avinÃbhÃvÃt.

(II.62cd, 63) janasya janaikà jÃtir na hetupratyayair vinety
uktaæ. ato hetuvistaravacanÃnantaraæ p­cchati pratyayÃ÷ katama iti. pratyayajÃti÷ pratyayateti. pratyayaprakÃra ity artha÷. gotÃvat.

#<cittacaittÃ>#

iti vistara÷. cittacaittà eva

#<samanantara>#

ity avadhÃraïaæ

#<acarama->#

grahaïaæ sottarÃïÃæ samanantaratvÃt.

#<utpanna->#

grahaïaæ anÃgatanirÃsÃrthaæ. samaÓ cÃyam anantaraÓ ca pratyaya iti samanantarapratyaya iti. samÃnÃrthe saæÓabda÷. kÃmÃvacarasya rÆpasyeti. avij¤aptirÆpasya kadÃcit kÃmÃvacaraæ avij¤aptirÆpaæ rÆpÃvacaraæ cÃvij¤aptirÆpam utpadyate sÃsravadhyÃnasaæmukhÅbhÃve g­hÅtasamvarasya. kadÃcit kÃmÃvacaraæ cÃnÃsravaæ cÃnÃsravadhyÃnasaæmukhÅbhÃve. na tu kÃmÃvacaracittÃnantaraæ kadÃcit [Tib. 221a] kÃmÃvacaraæ rÆpÃvacaraæ ca yugapac cittam utpadyate. kÃmÃvacaraæ ca anÃsravaæ cety Ãkulo rÆpasaæmukhÅbhÃva÷.

dvitÅyotpatter iti. dvitÅyaupacayikotpatte÷. yadà hi bhuktvà svapiti dhyÃnam và samÃpadyate. tadÃhÃraja aupacayika÷ svapnajaÓ ca samÃdhijo và aupacayika utpadyate.

alpabahutarotpatter iti. kiæ. rÆpaæ na samanantarapratyaya iti prak­taæ. bhadanta÷ sthavira÷ sautrÃntika÷.

kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­te«u citte«v iti.

#<savitarkavicÃritvÃt. kuÓale kÃmacetasi
dvÃviæÓatiÓ caitaÓikÃh. kauk­tyam adhikaæ kvacit.
Ãveïike tv akuÓale d­«tiyukte ca viæÓati÷.
kleÓaiÓ caturbhi÷ krodhÃdyai÷ kauk­tyenaikaviæÓati÷.
niv­te '«ÂÃdaÓÃnyatra dvÃdaÓÃvyÃk­te matÃ>#

(#<Abhidh-k-vy 233>#)
ity anena krameïa kadÃcid bahubhyaÓ caittebhyas trayoviæÓater ekaviæÓatir a«ÂÃdaÓa dvÃdaÓa vÃlpe caittà utpadyante. kadÃcid alpÃd bahavo viparyayÃt. savitarkavicÃrÃdau ca samÃdhitraye asti savitarka÷ savicÃra÷ samÃdhi÷ asti avitarko vicÃramÃtra÷. asty avitarko 'vicÃra iti. etasmiæ samÃdhitraye caittÃnÃm alpabahutarotpatti÷. ataÓ ca cittacaittà api na samanantarapratyayÃ÷ syur iti. asti jÃtyaætaraæ prati na svajÃtim [Tib. 221b] iti. asty alpabahutarotpattir jÃtyantaraæ prati na svajÃtiæ. vitarkavicÃrÃdÅnÃæ hi kvacic citte jÃtyantarabhÆtÃnÃæ satÃæ v­ttir av­ttiÓ ca bhavati. na kadÃcid bahutarà vedaneti. na hi kadÃcid vedanaikasmiæÓ citte ekà kvacid aparasmiæ dve tisro veti. rÆpasya tu svajÃtiæ praty alpabahutarotpatti÷.

kiæ puna÷ svajÃter eveti. kiæ vedanà vedanÃyà eva samanantaraprutyaya÷. anekavedanotpattÃv asÃmarthyÃt. evaæ saæj¤Ãdaya÷. na parajÃte÷. na vedanà saæj¤ÃdÅnÃæ. yataÓ caittÃnÃm alpabahutarotpattir na parig­hÅtà bhavet.

sÃætÃnasabÃgikÃs tv iti vistara÷. cittaæ cittÃntarasya samanantarapratyaya÷. na vedanÃyÃ÷. vedanà vedanÃntarasya. na cittasyeti. saætÃnasabhÃga÷ sabhÃgahetur ity artha÷. saætÃnasabhÃgena dÅvyanti vyavaharanti và sÃætÃnasabhÃgikÃ÷ kecid ÃbhidharmikÃ÷. yadi saætÃna÷ saætÃnÃntarasya sabhÃgahetu÷. akli«ÂÃnantaraæ yadà kli«Âam utpadyate. kathaæ tatra samanantarapratyayavyavastheti. ata Ãha. yadà tu akli«ÂÃnantaram iti vistara÷. tasya kleÓasya paÓcÃdutpannasya pÆrvaniruddhakleÓa÷ k«aïÃntaravyavahita÷ samanantarapratyaya iti vyavasthÃpayaæti. tulyajÃtÅyena cittÃntareïÃyavadhÃnÃt. akli«Âena vyavadhÃnaæ tv avyavadhÃnam eva. atulyajÃtÅyatvÃt. [Tib. 222a] tadyathà nirodhasamÃpatticittaæ vyutthÃnacittasya. cittÃntareïÃvyavadhÃnÃt. samÃpattidravyeïa vyavahitam api samanantarapratyayo vyavasthÃpyate. tadvat.

traidhÃtukapratisaæyuktÃnÃæ yugapatsaæmukhÅbhÃvÃd iti. kÃmadhÃtvavÅtarÃgasyÃryasya kÃmÃvacaryÃ÷ prÃpter anantaraæ traidhÃtukÃpratisaæyuktÃnÃæ prÃptaya utpadyante. traidhÃtukai÷ kleÓai÷ samanvÃgatatvÃt. evaæ tajjÃtyÃdayo 'py utpadyante. ity evaæ vyÃkulasammukhÅbhÃvÃt viprayuktà api saæskÃrÃ÷ prÃptijÃtyÃdayo na samanantarapratyaya÷.

kasmÃd anÃgata iti vistara÷.

#<utpannÃ÷ samanaætara>#

iti atÅtapratyutpannà eva samanantarapratyaya iti pÆrvam uktaæ. ata evaæ p­cchati. vyÃkulatvÃd iti. vyÃkulatvÃd anÃgato ne«yate samanantarapratyaya÷. vyÃkulatvaæ punar anÃgatasyÃdhvana÷ pÆrvottarÃbhÃvÃt. pÆrvottaratÃyà abhÃvÃt. (#<Abhidh-k-vy 234>#) vartamÃno hi anÃgatÃt pÆrvo vartamÃnÃd atÅta iti Óakyate vaktuæ. pÆrvottarakÃlayogÃt. na tv anÃgatasya pÆrvapaÓcimatÃsti. ata eva ca vartamÃno vartamÃnasya na samanantarapratyaya i«yate. pÆrvapaÓcimatÃyà abhÃvÃt tulyavartamÃnasya na samanantarapratyaya i«yate. pÆrvapaÓcimatÃyà abhÃvÃt tulyakÃlatvÃt. atÅtasÃæpratÃnumÃnÃd iti. atÅtena ca sÃæpratena cÃnumÃnÃt. atÅtenÃnumÃnam iti darÓayann Ãha. atÅtaæ kilÃdhvÃnaæ [Tib. 222b] paÓyatÅti vistara÷. sÃæpratenÃnumÃnam iti darÓayann Ãha. idaæ cÃpi saæpraty evaæjÃtÅyakam iti vistara÷. aparÃntaæ na jÃnÅyÃd iti. sarvavittvam asya hÅyeteti abhiprÃya÷. phalacihnabhÆta÷ phalaliægabhÆta÷. na sÃk«ÃtkÃrÅ na sÃk«ÃddarÓÅ.

anÃgato ne«yate samanaætarapratyayo vyÃkulatvÃt pÆrvapaÓcimatÃyà 'bhÃvÃd ity ukte 'yam Ãha. kasmÃd agradharmÃnantaram iti vistara÷. tasya vaibhëika÷ parihÃram Ãha. yasya yatpratibaddha utpÃda iti vistara÷. yasya dharmasya du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntyÃder yasmiæ dharme laukikÃgradharmÃdau pratibaddha utpÃda÷. sa tasyÃnantaram utpadyate. tadyathà bÅjÃdÅnÃm aækurÃdaya÷. aækurasya hi bÅje pratibaddha utpÃda÷. tasmÃt tadanantaram utpadyate. evaæ kÃï¬ÃdÅnÃæ aækurÃdi«u. vinÃpi samanantarapratyayenÃsaty api samanantarapratyaye. apiÓabdÃt sati samanantarapratyaye sutarÃm utpadyata ity abhiprÃya÷. tasmÃn nÃsti ca kramaniyamÃvasthÃnaæ tadvat samanantarotpattiniyamaÓ ca bhavatÅti vÃkyÃrtha÷.

kasmÃd arhataÓ caramà iti.

#<acaramÃ>#

iti vacanÃd ayaæ praÓna Ãgata÷. anyacittasambandhÃd iti. yasmÃt tadanantaraæ anyacittaæ na sambadhnanti. ÃÓrayabhÃvaprabhÃvitaæ [Tib. 223a] mana iti. yathà cak«ur utpannaæ cak«urvij¤ÃnÃÓrayabhÃvenÃvasthitaæ yadi kÃraïÃntaravaikalyÃc cak«urvij¤Ãnaæ notpadyate na tatra cak«ur aparÃdhyate. evam arhato 'pi caramaæ cittaæ ÃÓrayabhÃvenÃvasthitaæ. kÃraïÃntaravaikalyÃt tu vij¤ÃnÃntaraæ notpadyate iti na tad aparÃdhyate. tad dhi na kÃritraprabhÃvitaæ na jananapuru«akÃraprabhÃvitam ity artha÷. yadi hi taj jananaprabhÃvitaæ syÃt jÃyamÃna eva sati kÃrye tan mana÷ syÃt. na caivam. ato 'saty api janye tan mano bhavaty eva. kÃritraprabhÃvitas tu samanantarapratyaya÷ saty eva janye samanantarapratyayo bhavati. nÃsati. tena yo dharma÷ phalaæ pratig­hÅta÷ tena samanaætarapratyayena yo dharma÷ phalaæ pratig­hÅto jÃyatÃm etad iti. sa sarvair api dharmair abuddhimadbhi÷ sarvaprÃïibhir và saæcintyakÃribhir na Óakya÷ pratibanddhuæ yathà notpadyeta motpÃdÅti.

ye dharmÃÓ cittasamanantarà iti vistara÷. samanaætarapratyayacittajanitÃÓ (#<Abhidh-k-vy 235>#) cittasamanantarÃ÷. cittasya samÃÓ ca te 'nantarÃÓ ca te iti cittasamanantarÃ÷. atha và cittaæ samanaætaraæ. samanaætarapratyaya e«Ãm iti cittasamanantarÃ÷. k«aïÃntarÃvyavahitÃt tu cittaniraætarÃ÷. te punaÓ cittasamanantarÃ÷ cittacaittà [Tib. 223b] dve ca samÃpattÅ asaæj¤inirodhasamÃpattÅ. nÃsaæj¤ikaæ cittasamanantaraæ ÓÃstre paÂhitaæ karmasÃmarthyotpatte÷. prathamà koÂir iti vistara÷. samÃpattivyutthÃnacittaæ samÃpattipraveÓacittajanitam. ataÓ cittasamanantaraæ na cittaniraætaraæ. samÃpattik«aïavyavahitatvÃt. dvitÅyÃdayaÓ ca samÃpattik«aïÃ÷. prathamak«aïavarjyà ity artha÷. cittasamanaætarÃ÷. tatpratyayajanitatvÃt. na cittanirantarÃ÷. yathÃyogaæ prathamÃdik«aïavyavahitatvÃt. dvitÅyÃ. prathamasya samÃpattik«aïasya jÃtyÃdaya÷ cittanirantarÃ÷. k«aïÃntaravyavahitatvÃt. na tu cittasamanantarÃ÷. acittasamanantarasvabhÃvatvÃt. cittacaittà eva hi saha samÃpattidvayena cittasamanantarà i«ÂÃ÷. sacittikÃvasthÃyÃæ ca jÃtyÃdaya÷. te«Ãm aviÓe«itatvÃt sarve«Ãæ cittacaittÃdÅnÃæ jÃtyÃdaya÷. Ãdigrahaïena ca sarva eva viprayuktà g­hyante samÃpattidvayaæ varjayitvÃ. te ca tathaiva cittaniraætarà na cittasamanantarÃ÷. pÆrvavad vyÃkhyÃnaæ. sacittikÃvastheti. yadà cittÃc cittÃætaram utpadyate. tadà paÓcimÃÓ cittacaittÃ÷ [Tib. 224a] pÆrvakeïa cittena cittasamanaætarÃÓ cittaniraætarÃÓ ca bhavaæti. caturthÅ. dvitÅyÃdÅnÃæ samÃpattik«aïÃnÃæ vyutthÃnacittasya ca jÃtyÃdaya÷ na cittasamanantarÃ÷. acittasamanantarasvabhÃvatvÃt. na cittaniraætarÃ÷. prathamÃdisamÃpattik«aïavyavahitatvÃt. ye t­tÅyacaturthyau te prathamadvitÅye iti vistara÷. prathamà koÂi÷. prathamasamÃpattik«aïa÷ sacittikà cÃvasthÃ. te hi cittasamanaætarÃ÷ samanaætarapratyayajanitatvÃt. na samÃpattiniraætarÃ÷. prathamasamÃpattik«aïasya sarvasamÃpattik«aïabhÃvena na tanniraætaratvÃbhÃvÃt. sacittikÃvasthÃyÃæ ca samÃpattyabhÃvÃt. dvitÅyÃ. dvitÅyÃdÅnÃæ samÃpattik«aïÃnÃæ jÃtyÃdayo vyutthÃnacittasya ca. ime dharmÃ÷ samÃpattiniraætara na cittasamanantarÃ÷. t­tÅyÃ. accittikÃyÃ÷ samÃpatter vyutthÃnacittaæ dvitÅyÃdayaÓ ca samÃpattik«aïÃ÷. ete cittasamanantarÃ÷ samÃpattinirantarÃÓ ca. caturthÅ. prathamasya samÃpattik«aïasya sacittikÃyÃæ cÃvasthÃyÃæ jÃtyÃdaya÷. ime dharmà na cittasamanantarà na samÃpattinirantarÃ÷. acittasamanantarasvabhÃvatvÃt. [Tib. 224b] pÆrvasamÃpattik«aïabhÃvÃc ca.

sasaæprayogasya sacaitasikasya. tathÃlak«aïatvÃd iti. Ãlambyalak«aïatvÃt. Ãyatanadravyak«aïaniyameneti. Ãyatanaæ ca dravyaæ ca k«aïaÓ ca te«Ãæ niyama÷. tenaiva. te cittacaittÃ÷ svasminsvasmin Ãlambane niyatÃ÷. yathà tÃvac cak«urvij¤Ãnaæ sasaæprayogaæ rÆpÃyatane Ãlambane niyataæ na ÓabdÃyatanÃdau. (#<Abhidh-k-vy 236>#) evam Ãyatananiyamena. tatrÃpy Ãyatane dravyaniyamena nÅlarÆpe nÅlarÆpagrÃhakam eva cak«urvij¤Ãnaæ sasaæprayogaæ niyataæ. nÃnyatra pÅtÃdau. evaæ dravyaniyamena. tatrÃpi nÅlarÆpe Ãlambane yo nÅlarÆpak«aïo yasyÃlambanaæ. sa tasyaiva. nÃnyasya. ity evaæ k«aïaniyamena. evaæ ÓabdÃyatanÃdi«v api ÓrotrÃdivij¤Ãnaæ sasaæprayogaæ yojyaæ. kim ÃÓryaniyamenÃpÅti. kiæ cak«urÃdyÃÓrayaniyamenÃpy ete cittacaittà niyatÃ÷. om ity Ãha. evam ity artha÷.

Ãlambanapratyayo 'pi sarvadharmà iti manovij¤ÃnÃpek«ayÃ. adhiko 'yaæ pratyaya ity adhipatipratyaya iti. hetupratyayÃdibhya÷. hetupratyayo hi paraæ paæca hetava÷. Ãlambanapratyayo hi sahabhuvÃæ na saæbhavatÅti nÃdhika÷. adhikasya và pratyaya iti. pÆrvam adhika÷ patir adhipati÷. sa pratyaya iti [Tib. 225a] samÃsa÷. idÃnÅm adhikasya bhÆyasa÷ patir adhipati÷. sa pratyaya ity adhipatipratyaya iti samÃsa÷. katham ity Ãha. sarva iti vistara÷. sarva÷ saæsk­tÃsaæsk­ta÷ sarvasya saæsk­tasya svabhÃvavarjyasya sÃlambanasyÃnÃlambanasya ca pratyayo 'dhipatipratyaya÷. Ãlambanapratyayas tu sÃlambanasyaiva nÃnÃlambanasya. prathame vigrahe pratyayasyÃdhikyaæ darÓitaæ. dvitÅye pratyayavata÷.

(II.64) #<nirudhyamÃne kÃritram>#

iti. nirudhyamÃna evety avadhÃraïaæ. mitha÷phalatvÃt samÃÓrayatvÃc ca sahabhÆsaæprayutakahetvor yathÃkramaæ.

#<trayo jÃyamÃna>#

iti. jÃyamÃna evety avadhÃraïaæ.

#<tato 'nyau tu pratyayau tadviparyayÃd>#

iti. samanantarapratyaya÷ pÆrvoktas taæ paÓcÃduktaæ kÃritrakÃlaniyamam ÃÓrayate. jÃyamÃne kÃritraæ karotÅty artha÷. paÓcÃdukta Ãlambanapratyaya÷ pÆrvoktaæ kÃritrakÃlaniyamam ÃÓrayate. nirudhyamÃne kÃritraæ karotÅty artha÷. evaæ tau

#<viparyayÃt>#

kÃritraæ kuruta÷. tenÃha. samanantarapratyayo jÃyamÃne kÃritraæ karoty avakÃÓadÃnÃt. Ãlambanapratyayo nirudhyamÃne. vartamÃnaiÓ cittacaittair vartamÃnagrahaïÃd iti. grahaïÃrthena hy Ãlambanapratyayo vyavasthÃpyate. na cÃtÅtanÃgatÃÓ cittacaittà grÃhyam arthaæ g­hïantÅti.

etad evÃsya kÃritram iti. yad anÃvaraïabhÃvena sarvasyÃm avasthÃyÃm avasthÃnaæ etad evÃsyÃdhipatipratyayasya kÃritram iti sugamatvÃn nÃdhipatipratyayasya [Tib. 225b] kÃritrakÃlaniyama÷ sÆcita ity abhiprÃya÷.

(#<Abhidh-k-vy 237>#)
(65) dvividho hetur iti. saæprayuktakasarvatragavipÃkahetÆnÃm asaæbhavÃt. samÃnabhÆmikÃ÷ kuÓalà dharmà iti. nirodhasamÃpatter bhÃvÃgrikÃ÷ kuÓalà dharmÃ÷ sabhÃgahetur hetupratyaya÷. asaæj¤isamÃpatter api caturthadhyÃnabhÆmikÃ÷. ye«Ãæ balena te samÃpattÅ bhavata÷. samanantarapratyaya÷ sasaæprayogaæ samÃpatticittam iti. sarve«Ãæ nirodhasamÃpattik«aïÃnÃm asaæj¤isamÃpattik«aïÃnÃæ ca cittÃntareïÃvyavadhÃnÃt. pÆrvavad iti. svabhÃvavarjyÃ÷ sarvadharmÃ÷. cittÃbhisaæskÃrajatvÃd iti. cittÃbhogajatvÃd ity artha÷. cittotpattivibandhanÃt na samanaætarapratyaya iti. samanantarapratyayasya cittotpattihetutvÃt.

#<dvÃbhyÃm anye tv>#

iti. tuÓabdo 'vadhÃraïe bhinnakramaÓ ca. dvÃbhyÃm eva hetvadhipatipratyayÃbhyÃm anye vai cittacaittasamÃpattidvayavinirmuktà dharmà jÃyante. ÅÓvarapuru«apradhÃnÃdikam iti. ÃdiÓabdena kÃlasvabhÃvaparamÃïvÃdi g­hyate. nanu cÃta eveti. yadi veÓvara ekaæ kÃraïaæ puru«a iti vÃtra pak«e ko hetur iti hetur m­gyate. ÅÓvaravyatiriktaæ hetuæ k­tvà tatsiddher iti abhyupagataæ bhavati. tadabhyupagamÃc caikam ÅÓvara÷ puru«a iti và kÃraïaæ sarvasya jagata iti asya vÃdasya vyudÃsa÷ parityÃga÷ prÃpnotÅti piï¬ena vÃkyartha÷. [Tib. 226a]

#<neÓvarÃde÷ kramÃdibhir>#

iti. neÓvarÃder bhÃvà jÃyante. kasmÃt. kramÃdibhi÷. Ãdigrahaïena deÓakÃlÃdÅnÃæ grahaïaæ. atha vÃnekakÃraïatvÃnavasthÃprasaægÃd anyapuru«akÃlanihnavÃdÅnÃæ grahaïaæ. yadi hy ekam eveti vistara÷. yadi hy ekam eva kÃraïam ÅÓvara÷ syÃt mahÃdevo và vÃsudevo và anyad và puru«Ãdi vety artha÷. yugapat sarveïa jagatà bhavitavyaæ kÃraïasya sadbhÃvÃt. na hy etad i«Âaæ. sati kÃraïe kÃryaæ na bhavatÅti. d­Óyate ca bhÃvÃnÃæ kalalÃdÅnÃm aækurÃdÅnÃæ ca kramasaæbhava÷. tasmÃt svakÃraïaparaæparÃnirv­tta iti neÓvarÃdikÃraïam iti gamyate. ÅÓvarÃdyekakÃraïaæ jagad iti hi pratijÃnÃnasya svakÃraïakramotpÃditvÃdilak«aïena dharmaviÓe«eïa tasya sÃpak«Ãlatvaæ pak«asyopalak«yate. sa tarhi chandavaÓÃd iti. sa kramabheda icchÃvaÓÃd ÅÓvarasya syÃt. katham ity Ãha. ayam idÃnÅæ bhÃva utpadyatÃæ yÃvad ayaæ paÓcÃd utpadyatÃm iti. evaæ kramasaæbhavaÓ ca bhÃvÃnÃæ ÅÓvaraÓ ca kÃraïam iti ÅÓvarakÃraïikÃbhiprÃya÷. chandabhedÃd iti vistara÷. ÅÓvaracchandabhedÃc caikakÃraïatvÃbhyupagamÃc ca prÃkpak«avirodhÃd dharmasvarÆpaviparyaya÷ pak«asyotpadyate. sa cÃpÅti vistara÷. [Tib. 226b] sa cÃpi chandabhedo yugapat syÃt. taddhetoÓ chandabhedahetor ÅÓvarasyÃbhinnatvÃd ekatvÃd ity artha÷. (#<Abhidh-k-vy 238>#) tataÓ ca eva sa pÆrvokto doÓo yugapat syÃd iti. atha manyase. anyad api kÃraïÃntaraæ bhinnaæ tadutpattau ÅÓvaro 'pek«ata ity ata idam ucyate. kÃraïÃntarabhedÃpek«aïe ce ti vistara÷. neÓvara eva kÃraïam ity abhyupagame sa eva do«a÷. te«Ãm api ceti vistara÷. te«Ãm api ca kÃrïÃntarÃïÃæ kramotpattÃv i«yamÃïÃyÃæ kÃraïÃntarabhedÃnÃm api puna÷ kÃraïÃntarabhedÃpek«aïÃd anavasthÃprasaæga÷. te«Ãm api kÃraïÃntarabhedÃpek«aïaæ te«Ãm api kÃraïÃntarabhedÃpek«aïam ity aparyavasÃnaprasaæga÷ syÃt. ÓÃkyaputrÅyam eva nyÃyam iti. anÃdi÷ saæsÃra iti ÓÃkyaputrÅyaæ nyÃyaæ nÃtikrÃnta÷ syÃt. yaugapadye 'pÅti vistara÷. athÃpi syÃt. yaugapadye 'pÅÓvarachandÃnÃæ na jagato yaugapadyaæ. kasmÃt. yathÃchandaæ utpÃdÃt. yaÓ chanda÷ ayam idÃnÅm utpadyatÃm iti. tasya tasmÃc chandÃd idÃnÅm evotpatti÷. ya÷ paÓcÃd utpadyatÃm iti. tasya tasmÃt paÓcÃd utpatti÷. idaæ ca paÓcÃt paÓcÃttaram evaæprakÃram iti tasya tasmÃt paÓcÃttaraæ tathaivotpattir iti. tac ca na. te«Ãæ paÓcÃd viÓe«ÃbhÃvÃt. te«Ãæ chandÃnÃæ paÓcÃn na kaÓcid viÓe«a iti. yathaiva pÆrvaæ nÃrabhante. tathà paÓcÃd api nÃrabheran. yathà và paÓcÃd Ãrabhante. tathà pÆrvam apÅti. atha và eka evotpÃdayità netara iti tesÃæ viÓe«ÃbhÃva÷. ata÷ prÃptam eva bhÃvÃnÃm
ÅÓvaracchandÃnÃm [Tib. 227a] iva yaugapadyaæ. kÃraïÃntarÃpek«atve và chandaviÓe«ÃïÃæ pÆrvavad doÓa÷. na tasyÃm ÅÓvara÷ syÃd iti. na tasyÃæ prÅtau ÅÓvara÷ syÃd vinopÃyena tatkÃraïaÓakte÷. etad ÅÓvarasyeÓvaratvaæ. yad asau kÃraïÃntarÃnapek«a÷ kuryÃt. tathaiva cÃnyasminn iti. yathà prÅtÃv anÅÓvara÷. evam anyasminn api trailokye neÓvara ity anumÅyate. yadi ceÓvara iti vistara÷. narakÃdi«u prajÃæ s­«Âvà bahubhiÓ cetibhir upas­«ÂÃæ. bahubhir anekai÷ prakÃrair Åtibhir upasargai rogÃdibhir upas­«tÃm upadrutÃæ prajÃæ s­«Âvà yadi prÅyeta namo 'stu tasmai ity utprÃsavacanam etat. sugÅtaÓ ceti vistara÷. sÆktaÓ cÃyaæ tam Ãrabhya tam ÅÓvaram adhik­tya Óloka÷ ÓatarudrÅye vyÃsena

#<yan nirdahatÅ>#tyÃdi.

yasmÃn nirdahati tasmÃd

#<rudra>#

ity evaæ sarvatra. anye«Ãm iti. bÅjÃdÅnÃæ aækurÃdi«u pratyak«a÷ puru«akÃro nihnuta÷ syÃt. kÃraïebhyo 'nyasya vyÃpÃradarÓanÃd iti. cak«ÆrÆpÃlokamanaskÃrÃdibhyaÓ ca eak«urvij¤ÃnÃdyutpattau bÅjak«etrodakÃdibhyaÓ cÃækurÃdyutpattau anyasya vyÃpÃrÃnupalabdhe÷. yathà hi cak«urÃdÅnÃæ cak«urvij¤ÃnÃdyutpattau bÅjÃdÅnÃæ cÃækurÃdyutpattau vyÃpÃro d­Óyate. tadbhÃve (#<Abhidh-k-vy 239>#) bhÃvÃt tadabhÃve cÃbhÃvÃt. na tathà cak«urÃdibhÃve bÅjÃdibhÃve ca [Tib. 227b] ÅÓvarasyÃbhÃve cak«urvij¤ÃnÃækurÃdyabhÃvo d­«Âa÷. punaÓ ca tadbhÃve bhÃva÷. yatas tasyÃpi tadutpattau vyÃpÃro gamyate. atas tadvyÃpÃradarÓanÃt saha kÃraïair ÅÓvaraæ kÃraïaæ kalpayatÃæ kevalo bhaktivÃda÷ syÃt. kiæ ca sahakÃri«u ceti vistara÷. yÃni sahakÃrÅïy anyÃni tasyeÓvarasya. kiæ te«v ÅÓvaro neÓvara÷ syÃt. tÃni hi kÃryotpattau svasÃmarthyena vyÃpriyaæte. anye«u tu sahakÃri«v ÅÓvara÷ syÃd iti anyagrahaïaæ. Ãdisarga ÅÓvarahetuka÷. tathà hi pratyak«apuru«akÃranihnavo na syÃt. kÃraïebhyo 'nyasya vyÃpÃrÃdarÓane cÃdoÓo jagataÓ ceÓvara÷ kÃraïam iti. tasyÃpy anyakÃraïÃnapek«atvÃt. tasyÃpy ÃdisargasyÃnyakÃraïÃnapek«atvÃt. ÅÓvara evaika÷. kÃraïaæ nÃnyad iti. ÅÓvavavad anÃditvaprasaæga÷. ani«Âaæ caitat tasmÃn neÓvara÷ kÃraïaæ.

evaæ pradhÃne 'pi yathÃgogaæ yojyam iti. pradhÃnam acetanaæ. tasmÃt tatra chandavikalpanÃæ hitvà Óe«aprati«edhavidhÃnaæ yojyaæ. yady ekam eva kÃraïaæ pradhÃnaæ syÃt. yugapat sarveïa jagatà bhavitavyaæ syÃt. d­Óyate ca bhÃvÃnÃæ kramasaæbhava÷. kÃraïÃntarabhedÃpek«aïe và na pradhÃnam eva kÃraïaæ syÃt. te«Ãm api kramotpattau kÃraïÃntarabhedÃpek«anÃd anavasthÃprasaæga÷ syÃd iti vistara÷. evaæ khalv api jagata÷ kÃraïaæ parig­hïatà anye«Ãm arthÃnÃæ pratyak«a÷ puru«akÃro nihnuta÷ syÃt. sahÃpi ca kÃraïai÷ kÃraïaæ pradhÃnaæ kalpayatÃm [Tib. 228a] kevalo bhaktivÃda÷ syÃt. kÃraïebhyo 'nyasya vyÃpÃradarÓanÃt. sahakÃri«u cÃnye«u kÃraïe«u tatpradhÃnam apradhÃnaæ syÃt. athÃdisarga÷ pradhÃnahetuka÷. tasyÃpi mahadÃdyutpÃdasvabhÃvasyÃdisargasyÃdyalak«aïatvÃt pradhÃnavat anÃditvaprasaæga÷. nityaæ hi pradhÃnaæ pradhÃnaæ ca mahata÷ kÃraïam iti pÆrvapradhÃnaæ pascÃn mahÃn iti na sidhyati. prasavadharmi ca pradhÃnam iti tena nityaæ pravartitavyaæ kÃraïÃntaranirapek«atvÃt. na hi prakÃÓa÷ prakÃÓyam arthaæ prakÃÓya punar na prakÃÓayatÅti. svabhÃvo hi k­tÃrthatÃæ nopek«ate. ak­tabuddhaya÷ paramÃrthaÓÃstrair asaæsk­tabuddhaya ity artha÷.

(II.66) #<dvidhà bhÆtÃni taddhetur>#

iti. pÆrvotpannÃni bhÆtÃni paÓcÃdutpannÃnÃæ svÃsaætÃnikÃnÃæ sabhÃgahetur avinirbhÃgavartÅni sahabhÆhetu÷. bhÆtÃnuvidhÃyitvÃd iti. bhautikaæ bhÆtÃny anuvidhatte. tadvikÃre vikÃrÃt. ÃcÃryÃdiniÓrayavad iti. yathÃbhik«ur ÃcÃryam ÃÓrayate. ÃdiÓabdena upÃdhyÃyaæ ca niÓrayate. tadvat. bhÆtÃni bhautikaæ niÓrayate. evam e«Ãm iti vistara÷. janmahetutvam e«Ãæ bhÆtÃnÃm ÃkhyÃtaæ tu bhautikasya tebhya utpatte÷. vikÃrahetutvaæ tadanuvidhÃyitvÃt. ÃdhÃrahetutvaæ (#<Abhidh-k-vy 240>#) ÃdhÃrabhÃvÃt. sthitihetutvam anucchedahetutvÃt. v­ddhihetutvam upab­mhaïahetutvÃd iti. aviÓe«avartitvÃd iti [Tib. 228b] avighnabhÃvavasthÃnenÃnye«Ãm api hetutvÃd ity artha÷. anyonyaæ cittÃnuparivartikÃyavÃkkarneti. kÃyakarma cittÃnuparivarti dhyÃnÃnÃsravasaævarasaæg­hÅtaæ trividhaæ prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃraviratibhedena. vÃkkarmÃpi cittÃnuparivarti dhyÃnÃnÃsravasaævarasaæg­hÅtam eva caturvidhaæ. m­«ÃvÃdapaiÓunyapÃru«yasaæbhinnapralÃpaviratibhedena. tad evaæ saptavidhaæ kÃyavÃkkarmÃnyonyaæ sahabhÆhetu÷. prÃïatipÃtaviratir upÃdÃyarÆpaæ itare«Ãæ «aïïÃæ sahabhÆhetu÷. tÃny api «a tasya sahabhÆhetur iti sarvaæ yojyaæ. nÃnyad iti. cak«urÃdikaæ sarvam upÃdÃyarÆpaæ prÃtimok«asaævarÃdisaæg­hÅtam api yÃvan nÃnyonyaæ sahabhÆhetu÷ p­thakkalÃpatvÃt. sabhÃgasyeti. kuÓalaæ kuÓalasya svÃsaætÃnikasya kli«Âaæ kli«ÂasyetyÃdi. yasya kÃyavÃkkarmaïa iti. vij¤aptyavij¤aptisvabhÃvasya samÃhitasyÃsamÃhitasya và yathÃyogaæ. ekadhaiva tad iti. vipÃkahetur evaika ity avadhÃraïaæ. kÃraïahetos tathaivÃgaïyamÃnatvÃt. p­thakkalÃpatvÃd iti sahabhÆhetvÃdyayogÃt.

(II.67) rÆpadhÃtÃv akuÓalaæ nÃstÅti. sa viviktaæ kÃmair viviktaæ pÃpakair akuÓalair dharmai÷ savitarkaæ savicÃraæ vivekajaæ prÅtisukhaæ prathamaæ dhyÃnam [Tib. 229a] upasaæpadya viharatÅti vacanÃt. tatra rÆpadhÃtÃv akuÓalaæ nÃsti. akuÓalavivekÃd dhi yaj jÃtaæ Óubhaæ. tad vivekam ity ucyate. yathà ca hetu÷. tathà phalam iti. tatropapattÃv api nÃsty akuÓalam iti gamyate. rÆpÃrÆpyadhÃtau sarva eva kleÓopakleÓÃv avipÃkatvÃn niv­tà eva nÃkuÓalÃ÷.

(II.68-71) anantaram iti paÓcÃd vak«yata iti kÃrikÃnte. tad iha saæbandhanÅyaæ. samÃpattikÃle kuÓalam iti. kÃmÃvacaraprÃyogikakuÓalacittÃnantaraæ prathamadhyÃnabhÆmikaæ sÃmantakÅyaæ maulÅyaæ và cittam utpadyate. pratisaædhikÃle niv­tam iti. kÃmÃvacaropapattipratilambhikamaraïacittÃnantaraæ rÆpÃvacaraæ niv­tÃvyÃk­taæ cittam utpadyate pratisaædhikÃle.

#<upapattibhava÷ kli«Âa÷ sarvakleÓai÷ svabhÆmikair>#

iti vacanÃt. upapattir atrÃntarÃbhavopapattir abhipretÃ. evam antarÃbhavapratisaædhir api kli«Âo veditavya÷. catas­bhir dÆratÃbhir dÆra iti. tatreyam ÃÓrayadÆratÃ. yad ÃrÆpyÃvacareïa ÃÓrayeïa kÃmÃvacara÷ kaÓcid api dharmo na saæmukhÅkriyate. yathà rÆpÃvacareïÃÓrayeïa kÃmÃvacaraæ nirmÃïacittaæ saæmukhÅkriyata iti. anayÃÓrayadÆratayà kÃmadhÃtor ÃrÆpyà dÆre bhavaæti. ÃkÃradÆratÃ. yad ÃrÆpyÃvacareïa cittena kÃmadhÃtur nÃkÃryate. yathà rÆpÃvacareïa audÃrika ityÃdibhir ÃkÃrai÷. ÃlambanadÆratÃ. yad ÃrÆpyÃvacareïa (#<Abhidh-k-vy 241>#) cittena na kÃmadhÃtur Ãlambyate. yathà rÆpÃvacareïa. nanu ca rÆpadhÃtur api nÃrÆpyÃvacareïa cittenÃlaæbyate.

#<na maulÃ÷ ku«alÃrÆpyÃ÷ sÃsravÃdharagocarÃ>#

[Tib. 229b] iti vacanÃt. tat katham idam ucyate kÃmadhÃtor evÃrÆpyà dÆrata iti. satyaæ na maulÃrÆpyÃvacareïa cittena rÆpadhÃtur adhyÃlaæbyate. kiæ tu ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasÃmantakacittena audÃrikÃdyÃkÃraiÓ caturthadhyÃnam Ãlaæbyata iti. ato na kÃmadhÃtor iva rÆpadhÃtor ÃrÆpyà dÆre vyavasthÃpyaæte. pratipak«adÆratÃ. yad ÃrÆpyà na kÃmadhÃto÷ pratipak«a÷. yathà rÆpadhÃtu÷. ity evam ÃÓrayÃlambanÃkÃrapratipak«adÆratÃbhir api kÃmadhÃtor ÃrÆpyà dÆre bhavaæti. tasmÃn na kÃmÃvacarakuÓalÃnantaraæ ÃrÆpyÃvacaraæ kuÓalam utpadyate. Óaik«am aÓaik«aæ ceti. kÃmÃvacaraprÃyogikakuÓalacittÃnantaraæ samÃpattikÃle labdhapÆrvaæ Óaik«am utpadyate. tathaiva cÃÓaik«aæ. kli«ÂasamÃpattyutpŬitasyeti. kli«Âayà samÃpattyà utpŬitasya yogino 'dharÃyÃ÷ kuÓalÃyà bhÆme÷ saæÓrayaïÃn niv­tÃvyÃk­tÃd api kuÓalaæ cittam utpadyate. varam adharÃpi kuÓalà bhÆmir nordhvà kli«Âeti. sarvebhyo rÆpÃrÆpyacittebhya iti. kuÓalÃvyÃk­tacittasya maraïasaæbhavÃt.

#<tasmÃc catvÃrÅti.>#

tasmÃd akuÓalÃc catvÃri svabhÆmikÃny eva. akuÓalasyordhvabhÆmikuÓalaprayogatvÃsaæbhavÃd aprahÃïÃc cordhvabhÆmyupapatticittÃnutpÃdÃt. [Tib. 230a] kuÓalaæ nirmÃïacittÃd anantaram iti. nirmÃïÃd vyutthÃnakÃle. tasmÃd anantaram ekÃdaÓeti. pratisaædhisamÃpattitadvyutthÃnanirmÃïapraveÓakÃle«v ekÃdaÓacittotpattisaæbhava÷. kathaæ. svabhÆmikÃni trÅïi kÃmÃvacarÃïi ca. vyutthÃnakÃle kuÓalaæ. pratisaædhikÃle kli«Âadvayaæ. aniv­tÃvyÃk­taæ ca nirmÃïacittaæ. ÃrÆpyÃvacaraæ. ca niv­tÃvyÃk­taæ pratisaædhikÃle. kuÓalaæ ca samÃpattikÃle. Óaik«am aÓaik«aæ ceti. na tv ÃrÆpyÃvacaram aniv­tÃvyÃk­tam. avaÓyÃkli«ÂatvÃt. samÃpattyÃdyayogÃc ca. na hi tat prayogalabhyaæ yathà rÆpÃvacaraæ kÃmÃvacaraæ ca nirmÃïacittaæ. kÃmÃvacaraæ ca kli«Âadvayaæ ÃrÆpyÃvacaraæ cÃniv­tÃvyÃk­taæ hitveti. na kÃmÃvacarÃt kli«ÂadvayÃt rÆpÃvacaraæ kuÓalam utpadyate. tasya kli«Âadvayasya tatprayogÃnarhatvÃt. ata eva ca nÃrÆpyÃvacarÃd aniv­tÃvyÃk­tÃt tad utpadyate. kuÓalena ca pratisaædhibandhÃbhÃvÃt. kÃmÃvacaraæ kli«tadvayaæ Óaik«ÃÓaik«e ca sthÃpayitveti. na kÃmÃvacarÃt kli«ÂadvayÃd rÆpÃvacaraæ niv­tÃvyÃk­tam utpadyate. tadaprahÃïe rÆpadhÃtau pratisaædhibandhÃbhÃvena niv­tÃvyÃk­tacittasaæbhavÃt. na Óaik«ÃÓaik«ÃbhyÃæ. tatastyena [Tib. 230b] kli«Âena vyutthÃnÃsaæbhavÃt. kÃmÃvacarÃïi (#<Abhidh-k-vy 242>#) ceti. trÅïÅty adhik­taæ. pratisaædhikÃle kli«Âadvayaæ kli«ÂasamÃdhyutpŬitasya ca kuÓalaæ. kÃmÃvacare ca kli«Âe ÃrÆpyÃvacaraæ ceti. pratisaædhikÃle. adharadhÃtukÃni ca kli«ÂÃni pratisaædhikÃle. ÃrÆpyÃvacarÃt kuÓalÃn naveti. svabhÆmikÃni trÅïi. rÆpÃvacaraæ kuÓalaæ tatsamÃpattivyutthÃnakÃle pratilomasamÃpattau ca. adharabhÆmikÃni ca kli«ÂÃni pratisaædhikÃle. Óaik«am aÓaik«aæ ca. kÃmÃvacaraæ kuÓalaæ kÃmarÆpÃvacarÃniv­tÃvyÃk­te hitveti. na kÃmÃvacareïa kuÓalena tatsamÃpatter vyutthÃnaæ saæbhavati ativiprak­«ÂatvÃt. ata eva ca nÃniv­tÃvyÃk­tenÃpi apaÂutvÃt. ata eva ca na rÆpÃvacareïÃniv­tÃvyÃk­tena vyutthÃnaæ. na caibhi÷ pratisaædhibandho 'stÅti nai«Ãm ata utpatti÷. tat«aïïÃm anaætaram iti vartate. rÆpÃvacarÃt kuÓalÃd iti. samÃpattikÃle. Óaik«ÃÓaik«ÃbhyÃæ ceti. vyutthÃnakÃle. rÆpÃvacaraæ kuÓalam iti. kli«ÂasamÃdhyutpŬitasya. niv­taæ cetyÃdi. pratisaædhikÃle. kÃmarÆpÃvacarÃïi kli«tÃni Óaik«ÃÓaik«e ca hitveti. adhobhÆmyavÅtarÃgasya tena [Tib. 231a] pratisaædher abhÃvÃt. Óaik«ÃÓaik«ÃbhyÃæ ca tena vyutthÃnÃsaæbhavÃn na tebhyas tadutpatti÷. tÃny eva catvÃry aÓaik«aæ ceti. trÅïi traidhÃtukÃni kuÓalÃni vyutthÃnakÃle. Óaik«aæ
ca pravÃhe. vajropamÃnantaraæ k«ayaj¤Ãnam iti aÓaik«aæ ceti. paæca paæcakÃd ata evÃnantaroktÃd iti. traidhÃtukebhya÷ kuÓalebhya÷ samÃpattikÃle. vajropamÃnantarotpattau pravÃhe ceti. tasmÃc catvÃrÅti. Óaik«aæ hitvÃ. na hy aÓaik«Ãt Óaik«am utpadyate. parihÃïikÃle kathaæ notpadyate. kleÓotpÃdavyavahitatvÃt. vyutthitasyaiva parihÃïeÓ ca.

(II.72, 73) prÃyogikaæ copapattilÃbhikaæ ceti. prÃyogikaæ yat prayogÃl labhyate. ÓrutacintÃbhÃvanÃmayaæ tri«u dhÃtu«u yathÃsaæbhavaæ. upapattilÃbhikaæ kÃmarÆpadhÃtvor antarÃbhavapratisaædhik«aïe prathamato yasya prÃptir utpadyate. ÃrÆpyadhÃtau copapattibhave yasya prÃptir utpadyate. vipÃkajam airyÃpathikaæ ÓailpasthÃnikaæ nirmÃïacittaæ ceti. hetukarmabhedÃd ayaæ bheda÷. vipÃkahetor jÃtaæ vipÃkajaæ. ÅryÃpathe«u ÓayanÃsanasthiticaækramaïe«u bhavaæ airyÃpathikaæ. ÓilpasthÃne«u bhavaæ ÓailpasthÃnikaæ. nirmÃïe cittaæ nirmÃïacittaæ. nirmite nirmÃïe và bhavaæ nairmitaæ nairmÃïikam iti vÃ. tad evocyate. punar viæÓatir bhavantÅti. katham ity Ãha. «o¬hà kuÓalam aniv­tÃvyÃk­taæ ca saptadhà bhittveti. tri«u dhÃtu«u prÃyogikopapattipratilaæbhikabhedena [Tib. 231b] kuÓalaæ «o¬hà bhittvÃ. kÃmarÆpadhÃtvoÓ cÃniv­tÃvyÃk­te saptadhà bhittvÃ. kÃmadhÃtau vipÃkajairyÃpathikaÓailpasthÃnikanairmÃïikabhedena. rÆpadhÃtau ca vipÃkajairyÃpathikanairmÃïikabhedeneti. tÃny etÃni trayodaÓa Óe«Ãïi ca saptÃbhinnÃny eva. tadyathà (#<Abhidh-k-vy 243>#) kÃmÃvacaram akuÓalaæ niv­tÃvyÃk­taæ ca. rÆpÃvacaraæ niv­tÃvyÃk­tam eva ÃrÆpyÃvacaraæ niv­tÃvyk­tam aniv­tÃvyÃk­taæ ca. Óaik«am aÓaik«aæ ceti viæÓati cittÃni bhavaæti. ÅryÃpathÃdyadhÃvÃd iti. ÅryÃpathaÓilpasthÃnanirmÃïÃbhÃvÃt. etÃni trÅïy ÃrÆpyadhÃtau na saæti. ÃlambanabhÆtasya rÆpasyÃbhÃvÃt. rÆpagandharasaspra«ÂavyÃny e«Ãm Ãlambanam iti. tatra ÓayyÃsanarÆpÃdaya÷ svaÓarÅrÃvayavarÆpÃdayaÓ cairyÃpathikasyÃlambanaæ. ÓailpasthÃnikasya ÓilpasthÃnarÆpÃdaya÷ nairmÃïikasya nirmÃïarÆpÃdaya÷. ÓailpasthÃnikasya tu Óabdo 'pÅti. tuÓabdo viÓe«aïe apiÓabdena rÆpÃdaya÷. Óabdo 'py asyÃlambanaæ. ÓilpopadeÓaÓabdam Ãlambya manovij¤Ãnena Óilpaæ Óik«ate iti. vipÃkajasyÃvacanÃt sarve 'pi rÆpÃdaya Ãlambanam ity avagantavyaæ. manovij¤ÃnÃny eveti. manovij¤ÃnasvabhÃvÃny airyÃpathikÃdÅni trÅïi. vikalpÃbhisaæskaraïe [Tib. 232a] prav­ttatvÃt. vipÃkajam avacanÃt «a¬vij¤ÃnasvabhÃvam iti j¤Ãpitaæ bhavati. paæca tu vij¤ÃnakÃyam airyÃpathikaÓailpasthÃnikayo÷ prÃyogikà iti. tatprayogÃvasthÃyÃæ bhavatvÃt prÃyogikÃ÷. yasmÃt te d­«Âvà yÃvat sp­sÂvotpadyaæta iti. vipÃkasya prayogo nÃsti. karmasÃmarthyena svarasavÃhitvÃt.

airyÃpathikÃbhinirh­tam iti vistara÷. airyÃpathikena manovij¤ÃnenÃbhinirh­tam utpÃditaæ manovij¤Ãnam asti dvÃdaÓÃyatanÃlambanaæ. cak«urÃyatanÃlambanaæ yÃvad dharmÃyatanÃlaæbanam aniv­tÃvyÃk­tasvabhÃvam ity apare. tad evaæ pradarÓayaæti. anyad apy aniv­tÃvyÃk­tam asti yad airyÃpathikÃdi«u nÃntarbhavatÅti. ittham eva ca pratipattavyaæ. anyathà hi yad vak«yati

#<kÃyÃk«iÓrotravij¤Ãnaæ vij¤aptyutthÃpakaæ ca yat
dvitÅyÃdau tad ÃdyÃptam akli«ÂÃvyÃk­taæ ca tat.
svabhÆmikena nirmÃïaæ bhëaïaæ tv adhareïa cety>#Ãdi.

tÃni vij¤ÃnÃni e«Ãæ caturïÃæ katamena saæg­hÅtÃni. na tÃvad vipÃkajÃni. ÆrdhvopapannÃnÃm adharabhÆmikavipÃkÃsaæbhavÃt. nairyÃpathikÃdÅni. ÅryÃpathÃdyabhÃvÃt. aj¤ÃnÃdivÃsanÃcittaæ ca kva praveÓayitavyaæ bhadantÃnantavarmaïà 'pi vibhëÃvyÃkhyÃna uktam. etac catu«ÂayavyatiriktÃny avyÃk­tÃni vij¤ÃnÃni [Tib. 232b] santÅti. sÃvaÓe«am etad bhëyam ity avagantavyaæ.

anyatrÃbhij¤ÃphalÃd iti. kÃmÃvacaraæ nirmÃïacittaæ rÆpÃvacaraprÃyogikÃnantaram evotpadyate. na kÃmÃvacaraprÃyogikÃnantaraæ. rÆpÃvacaraæ prÃyogikaæ Óaik«am aÓaik«aæ ceti. samÃpattikÃle. svebhya÷ kuÓalakli«Âebhya iti. svÃbhyÃæ kuÓalÃbhyÃæ kli«ÂÃbhyÃæ ca. prayogakÃle kli«ÂÃsadbhÃvÃt. kleÓaparikhinnasya ca prÃyogikotpatte÷. nÃniv­tÃvyÃk­tebhya÷ durbalÃnabhisaæskÃritvÃt. rÆpÃvacarÃbhyÃæ prÃyogikakli«ÂÃbhyÃm iti. prÃyogikÃt kli«ÂÃt. Óaik«ÃÓaik«ÃbhyÃæ (#<Abhidh-k-vy 244>#) ca vyutthÃnakÃle. kli«ÂÃt kli«ÂasamÃdhyutpŬitasya. rÆpÃrÆpyÃvacare ca kli«Âe iti. pratisaædhikÃle. saæbhavati hy upapattipratilaæbhikacittasya maraïaæ. pÆrvavad iti. anyatrÃbhij¤ÃphalÃd ity artha÷. tad dhi rÆpÃvacaraprÃyogikÃnantaram evety uktaæ. rÆpÃvacarÃbhyÃæ ceti vistareïa pÆrvavad vyÃkhyÃnaæ. akuÓalaniv­tÃvyÃk­tÃnantaram iti. akuÓalÃnantaraæ niv­tÃvyÃk­tÃnantaraæ ceti vibhaktavyaæ. tulyatvÃd dhi tad yugapadvacanaæ. rÆpÃvacarebhyaÓ caturbhya÷. anyatra prÃyogikÃbhij¤ÃphalÃbhyÃm iti. pratisaædhikÃle. prÃyogike 'bhij¤Ãphale ca sthitasya nÃsti maraïam. atas tÃbhyÃæ tat kli«Âadvayaæ notpadyate. Óe«e«u tu sthitasyÃsti maraïaæ. [Tib. 233a] atas tebhyas tat kli«Âadvayam utpadyate. pratisaædhikÃle. evam anyatrÃpy anyatra prÃyogikÃd iti vyÃkhyeyaæ. «a¬ anyatra prÃyogikÃbhij¤ÃphalÃbhyÃm iti. durbalÃnabhisaæskÃrakatvÃt. anayor anantaraæ prÃyogikaæ notpadyate. rÆpÃvacaraprÃyogikÃnantarotpatteÓ ca na tÃbhyÃm abhij¤Ãphalotpatti÷. rÆpÃrÆpyÃvacare ca kli«Âe iti. pratisaædhikÃle. ÓailpasthÃnikÃnantaraæ «a¬ iti. tatrasthasya maraïÃsaæbhavÃt airyÃpathikavipÃkajavad iha rÆpÃrÆpyÃvacarakli«Âayor asaæbhava÷. svaæ cÃbhij¤Ãphalam eveti. pravÃhakÃle. rÆpÃvacaraæ ca prÃyogikam iti. tadvyutthÃne. na hy apraviÓya dhyÃnaæ abhij¤ÃphalÃd vyutthÃnam astÅti. tadapy asmÃd eva dvayÃd iti. tad abhij¤Ãphalaæ pravÃhe tatpraveÓakÃle ca. kÃmÃvacarakuÓale iti. vyutthÃnakÃle. asti hi saæbhava upapattipratilaæbhikenÃpi samÃpattivyutthÃnaæ paÂutvÃt. ato dvayor api kuÓalayor grahaïaæ. abhij¤Ãphalaæ ceti. kÃmÃvacaraæ nirmÃïacittaæ. ÃrÆpyÃvacaraæ prÃyogikaæ Óaik«ÃÓaik«aæ ca samÃpattikÃle. anyatrairyÃpathikavipÃkajÃbhyÃm iti. tayor durbalÃnabhisaæskÃrikatvÃt. prÃyogikakli«ÂÃbhyÃm [Tib. 233b] iti. vyutthÃnakli«ÂasamÃpattyutpŬitakÃlayo÷. kÃmÃvacare kli«Âe iti pratisaædhikÃle. anyatrÃbhij¤ÃphalÃd iti. nirmÃïacittasya prÃyogikÃnantarotpatte÷. ÃrÆpyÃvacaraæ kli«tam iti. pratisaædhikÃle. kuÓalakli«ÂÃnÅti. kuÓale ca kli«Âe ca kuÓalakli«ÂÃnÅti samÃsa÷. kuÓalÃdharabhÆmikÃÓrayaïÃt
kuÓale. kli«Âe tu pratisaædhikÃle.kÃmÃvacarebhya iti vistara÷. pratisaædhikÃle. prÃyogikaÓailpasthÃnikÃbhij¤Ãphale«u m­tyur nÃstÅti na tebhya÷. kÃmÃvacare kli«Âe iti. pratisaædhikÃle. ÃrÆpyÃvacaram api kli«Âam asminn eva svaæ prÃyogikaæ ato notpadyate. airyÃpathikasya durbalÃnabhisaæskÃritvena prayogÃnarhatvÃt. evaæ vipÃkajam iti. yathairyÃpathikam uktaæ. tathedaæ vipÃkajÃnantaraæ sapta yÃvad anyatrÃbhij¤ÃphalÃd iti. tÃv eva granthÃrthau. abhij¤ÃphalÃnantaraæ dve sve iti.
vyutthÃne pravÃhe ca. tad apy ÃbhyÃm eveti. praveÓe pravÃhe ca. (#<Abhidh-k-vy 245>#) rÆpÃvacaraæ prÃyogikam iti. vyutthÃnakÃle. evaæ Óaik«am aÓaik«aæ [Tib. 234a] svÃni catvÃrÅti. kuÓalaæ bhavatÅti sphuÂaæ. kli«Âaæ ÃsvÃdanÃkÃle. 'niv­tÃvyÃk­taæ tu vyutthÃnakÃle. rÆpÃvacarÃt prÃyogikÃd iti. samÃpattikÃle. anyatra vipÃkajÃd iti. durbalÃnabhisaæskÃravÃhitvÃd iti kÃraïaæ vak«yate. Óaik«ÃÓaik«ÃbhyÃæ ceti. samÃpattikÃle. adharadhÃtukÃni ca kli«ÂÃnÅti. rÆpÃvacarakÃmÃvacarÃïi pratisaædhikÃle. prÃyogikakli«Âe iti. prÃyogikaæ kli«ÂasamÃdhyutpŬanÃt. kli«taæ pratisaædhikÃle. kÃmÃvacare 'pi kli«Âe pratisaædhikÃla eva. kÃmÃvacararÆpÃvacarebhya iti vistara÷. taccittasthamaraïasaæbhavÃt. anyatra prÃyogikÃd iti. vipÃkajÃnantaraæ prÃyogikÃnutpatte÷. adharÃïi trÅïi kli«ÂÃnÅti. dvidhÃtukÃni pratisaædhikÃle. kÃmÃvacaram utpattilÃbhikam iti. paÂutvÃd etac chaik«Ãd vyutthÃnacittaæ saæbhavati. paÂutvÃd iti kÃraïaæ vak«yati. na tu tathà rÆpÃrÆpyÃvacare upapattilÃbhike paÂunÅ iti na te saæbhavata÷. Óaik«aæ pravÃhe aÓaik«aæ ca vajropamÃnantaraæ. Óaik«am ekaæ hitveti. aÓaik«Ãc chaik«aæ notpadyate. tasmÃd aÓaik«Ãnaætaraæ paæca. na tu «a yathà Óaik«Ãt. tÃni ca paæca Óaik«avad vaktavyÃni [Tib. 234b].

atra viæÓaticittÃnÃæ samanantarapratyayasya asÆtritasya sÆtrarÆpÃ÷ saægrahaÓlokÃ÷.

#<prÃyogikÃc chubhÃt kÃme daÓëÂabhyas tad anyatha÷
ÓubhÃn navaikÃdaÓatas tat sapta kli«Âata÷ p­thak
caturdaÓabhyaÓ te '«ÂÃv airyÃpathikavipÃkajÃt
te tu saptata÷ «a ÓailpasthÃnikÃt tat tu saptata÷
nairmitÃd dve dvayoÓ caitad rÆpe prÃyogikÃc chubÃt
dvÃdaÓaitat tu daÓata÷ ÓubhÃd a«ÂÃv ayatnajÃt
tat paæcabhyo nava kli«ÂÃt tad ekÃdaÓata÷ puna÷
vipÃkajairyÃpathikÃt sapta tat paæcato dvayaæ
dve abhij¤ÃphalÃc cittÃd dvÃbhyÃm eva tathaiva tat
ÃrÆpye yÃtnikÃt sapta kuÓalÃt «a¬bhya eva tat
ayÃtnikÃc chubhÃt sapta caturbhyas tat puna÷ sm­taæ
kli«ÂÃd a«Âau daÓabhyas tat «a cittÃni vipÃkajÃt
caturbhyas tat tu «a Óaik«Ãc caturbhya÷ punar eva tat.
aÓaik«Ãt paæca tad api paæcabhya÷ samanaætaraæ.>#

ÅryÃpathaÓilpÃbhisaæskaraïaprav­ttatvÃt. na punar ebhya÷ prÃyogikam utpadyata ity adhik­taæ. ato 'saæbhavÃd airyÃpathikaÓailpasthÃnikÃnantaraæ (#<Abhidh-k-vy 246>#) prÃyogikaæ notpadyate. tad anyÃbhisaæskaraïaprav­ttatvÃd ity abhiprÃya÷. yasmÃd airyÃpathikam ÅryÃpathÃbhisaæskaraïe prav­ttaæ. gamanÃdyÃkÃratvÃt. ÓailpasthÃnikaæ ca ÓlipÃbhisaæskaraïe prav­ttam. idaæ evaæ karomÅdam evaæ karomÅtÅty evamÃkÃraprav­ttatvÃt. durbalÃnabhisaæskÃravÃhitvÃc ca vipÃkajÃnantaraæ prÃyogikaæ notpadyate. [Tib. 235a] tad dhi vipÃkajam avyÃk­tatvÃd durbalaæ. pÆrvakarmÃk«epÃt. ayatnena ca prav­tter anabhisaækÃravÃhÅti. atha và ÅryÃpathaÓilpÃbhisaæskaraïaprav­ttatvÃt. airyÃpathikaÓailpasthÃnikÃnantaraæ na prÃyogikam utpadyate. durbalÃnabhisaæskÃravÃhitvÃc ca airyÃpathikaÓailpasthÃnikavipÃkajÃnantaraæ prÃyogikaæ notpadyate. sarve«Ãm avyÃk­tatvena durbalatvÃt. anabhisaæskÃravÃhitvÃc ca vipÃkajasyaivaikasya airyÃpathikaÓailpasthÃnikayor api và prÃyogikÃbhisaæskÃrÃbhÃvÃt. anyavyÃpÃraparatvamÃtrÃd dhi tayor abhisaæskaraïaprav­ttatvam uktaæ. atha vÃyam evÃsya vÃkyasyÃbhisaæbandha÷. ÅryÃpathaÓilpÃbhisaæskaraïaprav­ttatvÃt. durbalÃnabhisaæskÃravÃhitvÃc caitÃni vipÃkajairyÃpathikaÓailpasthÃnikÃni na prayogikÃnukÆlÃni. ato na tadanantaraæ prÃyogikam utpadyata iti saæbandhanÅyaæ. ni«kramaïacittaæ tu anabhisaæskÃravÃhÅti. prÃyogikacittapravÃhÃd yad anyac cittaæ. tan ni«kramaïacittaæ. tena hy asau yogÅ tata÷ pravÃhÃn ni«krÃmati tadavatÃratvÃt. ni«kramaïacittam anbhisaæskÃravÃhi anÃbhogavÃhÅti yukto 'sya ni«kramaïacittasya vipÃkajÃdÅnÃm anyatamasvabhÃvasya [Tib. 235b] prÃyogikacittÃnantaram utpÃda÷. evaæ tarhÅti. yadi na prÃyogikÃnukÆlÃnÅti vipÃkajÃdibhyo 'nantaraæ prÃyogikaæ notpadyate. evaæ tarhi kli«Âebhyo 'pi prÃyogikaæ notpadyate viguïatvÃt. viguïo hi kli«Âo dharma÷ kuÓalasya nÃnukÆla ity artha÷ tadvirodhitvÃt. tathÃpÅti vistara÷. yady api tad viguïaæ tathÃpi kleÓasamudÃcÃraparikhinnasya yogina÷ tatparij¤ÃnÃt kleÓasamudÃcÃraparij¤ÃnÃd yukta÷ prÃyogikasaæmukhÅbhÃva÷. tatparij¤Ãnam eva hi prÃyogikaæ cittam iti. paÂutvÃd iti. kÃmÃvacaram utpattipratilaæbhikaæ paÂu tac chaik«Ãdibhyo vyutthÃnacittaæ saæbhavati. ata eva ca kli«ÂasamÃdhyutpŬitasya tadÃÓrayaïaæ bhavati. anabhisaæskÃravÃhitvÃt tu tasya tasmÃc chaik«ÃdÅni notpadyante. rÆpÃvacaraæ tÆpapattipratilaæbhikaæ na kÃmÃvacaravat paÂu. tasmÃt kli«ÂasamÃdhyutpŬitasya tadÃÓrayaïaæ na bhavati. prÃyogikam evÃÓrÅyate. anyonyÃnantaraæ cittÃnÃm utpÃda÷.

tÃni ca manaskÃravaÓÃd utpadyaæta iti ato manaskÃropak«epa÷. trayo manaskÃrà iti vistara÷. svalak«aïasya manasikaraïaæ svalak«aïamanaskÃra÷. tadyathà rÆpaïÃlak«aïaæ rÆpam ity evamÃdi. ÃdiÓabdenÃnubhavanalaksaïà vedaneti evamÃdi.[Tib. 236a] anityatvÃdimanasikaraïaæ sÃmÃnyalak«aïamanaskÃra÷ (#<Abhidh-k-vy 247>#) «o¬aÓÃkÃrasaæprayukta÷. anityato yÃvan nairyÃïikata iti. adhimuktyà na bhÆtÃrthe manasikaraïaæ adhimuktimanaskÃra÷. aÓubhÃyÃæ yÃvat k­tsnÃyatanÃdi«u. ÃdiÓabdena ­ddhyÃdÅnÃm abhinirhÃre lagutvÃdyadhimok«o g­hyate. tadyathà maharddhiko mahÃnubhÃva÷ parÅttÃæ p­thivÅsaæj¤Ãm apy adhiti«Âhati. apramÃïÃm api saæj¤Ãæ. sa ÃkÃæk«an p­thivÅæ calayatÅti vistara÷. aÓubhayà sahagataæ sambaddhaæ aÓubhÃsahagataæ. etad uktaæ bhavati. aÓubhÃmanaskÃrÃnantaraæ sm­tisaæbodhyaægaæ bhÃvayati janayati utpÃdayatÅti. sam­tisaæbodhyaægaæ hy ÃryamÃrga iti asty adhimuktimanaskÃrÃnantaraæ ÃryamÃrgotpÃda iti darÓayati. Ãha. yadi sÃmÃnyamanaskÃrÃnÃntaram eva nÃdhimuktimanaskÃrÃnaætaram ÃryamÃrgaæ saæmukhÅkaroti. idaæ kathaæ nÅyate. aÓubhÃsahagataæ sm­tisaæbodhyaægaæ bhÃvayatÅti. ata idam ucyate. aÓubhayà tu cittaæ damayitveti vistara÷. prÃyogÃvasthÃyÃm aÓubhayà cittaæ damayitvà yÃvad avasÃne sÃmÃnyamanaskÃrÃnantaram ÃryamÃrgaæ saæmukhÅkartoi. ato na sÆtravirodha iti. ÃryamÃrgÃnantaram apÅti vistara÷. na kevalaæ sÃmÃnyamanaskÃrÃnantaraæ ÃryamÃrgaæ saæmukhÅkaroti. [Tib. 236b] ÃryamÃrgÃnantaram api sÃmÃnyamanaskÃram eva saæmukhÅkarotÅty apare. syÃt tÃvad iti vistara÷. anÃyamyÃdÅti. ÃdiÓabdenÃnÃgamyaprathamadhyÃnadhyÃnÃntaratribhÆmisaæniÓrayeïa niyÃmÃvakrÃntau tanmÃrgÃnantaraæ trimÃrgÃnantaraæ kÃmÃvacaraæ sÃmÃnyamanaskÃraæ Órutamayaæ cintÃmayaæ và saæmukhÅkuryÃt saænik­«ÂatvÃt. atha dvitÅyÃdidhyÃnasaæniÓrayeïa dvitÅyat­tÅyacaturthadhyÃnasaæniÓrayeïa niyÃmÃvakrÃntau katham ÃryamÃrgÃnantaraæ kathaæ sÃmÃnyamanaskÃraæ saæmukhÅkaroti. na hi kÃmÃvacara÷ Óakya÷ saæmukhÅkartum iti vÃkyaÓe«a÷. kasmÃt. prathamadhyÃnavyavahitatvenÃtiviprak­«ÂatvÃt. brÆyÃs tvaæ dvitÅyÃdidhyÃnabhÆmikam eva saæmukhÅkarotÅti. ata Ãha. na ca tadbhÆmika÷ pratilabdho 'nyatra nirvedhabhÃgÅyÃd iti. dvitÅyadhyÃnÃdibhÆmiko 'nÃgamyÃdibhÆmiko vÃnÃsravo mÃrgo 'nyatra nirvedhabhÃgÅyÃn na pratilabdha ÃsÅt. anÃkÃrapatitas tu laukiko mÃrga÷ pratilabdha ÃsÅt. na tu sa÷. tasmÃd Ãryasya vyutthÃnÃrthaæ rocate. nirvedhabhÃgÅyaæ tarhi sÃmÃnyamanaskÃraæ saæmukhÅkari«yatÅti.
ata Ãha. na cÃryo nirvedhabhÃgÅyam iti vistara÷. kim artham iti cet. ata Ãha. na hi prÃptaphalasya tatprayogasaæmukhÅbhÃvo yukta iti. prayogasya k­tÃrthatvÃn [Tib. 237a] nihÅnatvÃc ca nirvedhabhÃgÅyÃni cÃryamÃrgasya prayoga iti. anyo 'py asya tajjÃtÅya iti. ya÷ satyÃlambanatvÃn nirvedhabhÃgÅyajÃtÅya÷ sÃmÃnyamanaskÃro bhÃvanÃæ gacchati. anÃsravamÃrgotpattikÃle prÃpyate ity artha÷. kathaæ. ÓÃntaæ nirvÃïam iti sÃmÃnyamanaskÃra÷ sarvanirvÃïÃlambanatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 248>#) tat saæmukhÅkari«yatÅti. sarvasaæskÃrà anityà iti và sarvadharmà anÃtmÃna iti và ÓÃntaæ nirvÃïam iti vÃryamÃrgÃnantaraæ saæmukhÅkari«yatÅti. tad etan na varïayanti. kasmÃt e«Ãæ tajjÃtÅyÃnÃæ sÃmÃnyamanaskÃrÃïÃæ nirvedhabhÃgÅyapratibaddhabhÃvanatvÃt. na kilai«Ãm anÃsravamÃrgapratibaddhÃbhÃveneti. anÃgamyaæ niÓrityeti vistara÷. tadbhÆmikam iti. anÃgamyabhÆmikaæ. tadbhÆmikaæ bhÃvÃgrikaæ veti. ÃkiæcanyÃyatanabhÆmikaæ bhÃvÃgrikaæ và yadi bhavÃgropapanno bhavati. Óe«Ãsu bhÆmi«u svabhÆmikam eva vyutthÃnacittaæ. nÃnyabhÆmikaæ. anyabhÆmikasya prayogasÃdhyatvÃt. svabhÆmikam anabhisaæskÃreïa bhavatÅti. prayogapratibaddhatvÃd iti. kasya. ÃryamÃrgasya. mÃrgÃnantaraæ tÆpapattipratilaæbhikasyÃpi kÃmÃvacarasya saæmukhÅbhÃva ity adhik­taæ.

(II.74) #<kli«Âe tridhÃtuke lÃbha÷ «aïïÃæ «aïïÃæ dvayor>#

iti. yathÃsaækhyena [Tib. 237b] nirdeÓa÷. kÃmÃvacare kli«te «aïïÃæ cittÃnÃæ lÃbha÷. pratilaæbha ity artha÷. rÆpÃvacare «aïïÃæ. ÃrÆpyÃvacare dvayor iti. tenÃha. kÃmÃvacare hi kli«Âa iti vistara÷. tair asamanvÃgatasyeti. tai÷ «a¬bhiÓ cittair asamanvÃgatasya pudgalasya. kathaæ. iha kuÓalapratisaædhÃnaæ samyagd­«Âyà và vicikitsayà vÃ. tad yadi vicikitsayà pratisaædhatte. tatra vicikitsÃsaæprayukte kli«Âe citte saæmukhÅbhÆte yadà rÆpadhÃtor ÃrÆpyadhÃtor và kÃmadhÃtuæ pratyÃgacchati. tadÃsyÃntarÃbhavapratisaædhicitte 'vaÓyakli«Âe tasya kuÓalasya lÃbhas tenÃsamanvÃgatasyeti. akuÓalaniv­tÃvyÃk­tayor iti vistara÷. akuÓalaæ ca niv­tÃvyÃk­taæ ca kÃmÃvacaram eva adhikÃrÃd rÆpÃvacarasya ca niv­tasya p­thakpÃÂhÃt. tayor akuÓalaniv­tÃvyÃk­tayo rÆpÃvacarasya kli«tasya. kiæ. lÃbha iti prak­taæ. kathaæ lÃbha ity Ãha. dhÃtupratyÃgamanÃt parihÃïitaÓ ceti. yadà rÆpadhÃtor ÃrÆpyadhÃtor và kÃmadhÃtuæ pratyÃgacchati. tadÃsyÃætarÃbhavapratisaædhicitte 'vaÓyaæ kli«Âe 'kuÓalaniv­tÃvyÃk­tayor anyatarasmiæ saæmukhÅbhÆte tayor akuÓalaniv­tÃvyÃk­tayor lÃbho bhavati pÆrvavihÅnatvÃt tenÃsamanvÃgatasya. parihÃïitaÓ ca. [Tib. 238a] yadà ca kÃmavairÃgyÃt parihÅyate. tadÃsya kli«Âe parihÃïicitte saæmukhÅbhÆte tayo÷ kli«Âayor lÃbhas tenÃsamanvÃgatasya. rÆpÃvacarasya ca kli«Âasya dhÃtupratyÃgamanÃt. yadÃrÆpyadhÃto÷ kÃmadhÃtuæ pratyÃgacchati. tadÃsyÃntarÃbhavapratisaædhicitte 'vaÓyaæ kli«Âe rÆpÃvacarasya kli«Âasya pÆrvavihÅnasya lÃbho bhavati tenÃsamanvÃgatasya. parihÃïitaÓ ca. yadà rÆpavairÃgyÃt parihÅyate kÃmÃvacareïa cittena. tadÃsya vairÃgyatyaktasya rÆpÃvacarasya kli«Âasya lÃbho bhavati tenÃsamanvÃgatasya. (#<Abhidh-k-vy 249>#) ÃrÆpyÃvacarasya kli«Âasya parihÃïita÷. yadà kÃmÃvacareïa cittenÃrÆpyavairÃgyÃt parihÅyate. tadÃsyÃrÆpyÃvacarasya kli«Âasya lÃbho bhavati tenÃsamanvÃgatasya. Óaik«asya ca parihÃïita ity adhik­taæ. yadà kÃmÃvacareïa cittenÃrhattvÃt parihÅyate. tadÃsya Óaik«acittasya lÃbho bhavati tenÃsmanvÃgatasya. evaæ tÃvat kÃmÃvacare kli«Âe citte saæmukhÅbhÆte «aïïÃæ cittÃnÃæ lÃbha uktas tair asamanvÃgatasya. rÆpÃvacare kli«te citte saæmukhÅbhÆte «aïïÃæ lÃbha÷ tair asamanvÃgatasya. rÆpÃvacarÃïÃm iti vistara÷. yadÃrÆpyadhÃto rÆpadhÃtuæ pratyÃgacchati. tadÃsya rÆpÃvacarÃntarÃbhavapratisaædhicitte 'vaÓyaæ kli«Âe rÆpÃvacarÃïÃæ trayÃïÃæ kuÓalasyopapattipratilaæbhikasya [Tib. 238b] kli«ÂasyÃniv­tÃvyÃk­tasya ca. nirmÃïacittasyÃgrajaprÃptisadbhÃvÃt. kÃmÃvacarasya cÃniv­tÃvyÃk­tasya nirmÃïacittasyaiva. ÃrÆpyÃvacarasya kli«Âasya
Óaik«asya ca lÃbha÷. parihÃïito rÆpÃvacareïa cittenÃrhattvÃt parihÅyamÃïasya tadasamanvÃgatasya. evaæ rÆpÃvacare 'pi kli«Âe «aïïÃæ lÃbha ukta÷. ÃrÆpyÃvacare tu kli«Âe dvayor lÃbhas tÃbhyÃm asamanvÃgatasya. parihÃïita ÃrÆpyÃvacareïa cittenÃrhattvÃt parihÅyamÃïasyaiva kli«Âasya yasyaikadeÓa÷ saæmukhÅbhÆta÷ Óaik«asya ceti.

#<rÆpÃvacare kuÓale trayÃïÃm>#

iti. kuÓala iti jÃtinirdeÓa÷. kuÓale kasmiæÓcid rÆpÃvacare trayÃïÃæ lÃbha÷ saæbhava÷. katham. Ãdye tÃvad rÆpÃvacare kuÓale citte saæmukhÅbhÆte tasyaiva kuÓalasya rÆpÃvacarasya lÃbhas tenÃsamanvÃgatasya. mauladhyÃnasaæg­hÅte tu kuÓale citte saæmukhÅbhÆte kÃmÃvacararÆpÃvacarayor aniv­tÃvyÃk­tayor nirmÃïacittayor lÃbha÷ tÃbhyÃm asamanvÃgatasya. ity evaæ kuÓale rÆpÃvacare citte saæmukhÅbhÆte trayÃïÃæ lÃbha ity ucyate. na tu yugapallÃbha iti.

#<Óaik«e caturïÃm>#

iti. Óaik«e citte saæmukhÅbhÆte du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãæticitte tasyaiva Óaik«asya du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃætikalÃpasvabhÃvasya lÃbhas tenÃsamanvÃgatasya. kÃmarÆpÃvacarayoÓ cÃniv­tavyÃk­tayor [Tib. 239a] ÃrÆpyÃvacarasya ca kuÓalasya. kasmiæ kalÃpa ity Ãha. ÃryamÃrgeïa kÃmarÆpadhÃtuvairÃgye. katham iti. yadÃyam anÃgamyabhÆmikenÃryamÃrgeïa kÃmavairÃgyaæ karoti. tadà navamavimuktimÃrgasaæg­hÅte Óaik«e citte saæmukhÅbhÆte kÃmarÆpÃvacarayor aniv­tÃvyÃk­tayor nirmÃïacittayor lÃbhas tÃbhyÃm asamanvÃgatasya. yadà tu «a¬bhÆmikÃnÃm ÃryamÃrgÃïÃm anyatamena rÆpavairÃgyaæ karoti. tadÃdyaprakÃracitte Óaik«e saæmukhÅbhÆte 'tÅtÃnÃgataprÃptinyÃyenÃrÆpyÃvacarasya kuÓalasya lÃbhas tenÃsamanvÃgatasya. ÃryamÃrgagrahaïaæ sÃsravacittanirÃsÃrthaæ. Óaik«e citte saæbhÆte 'yaæ lÃbho varïyate.

(#<Abhidh-k-vy 250>#)
atrÃcÃryaguïamatir vyÃca«Âe.

#<Óaik«e caturïÃæ>#

tasyaiva Óaik«asya kÃmarÆpÃvacarayoÓ cÃniv­tÃvyÃk­tayor arÆpyÃvacarasya ca kuÓalasyeti. katham ity ato bravÅti. ÃryamÃrgeïa kÃmarÆpavairÃgye yadÃyam anÃgamyabhÆmikenÃryamÃrgeïa kÃmadhÃtuvairÃgyaæ karoti. tadà yo navamo vimuktimÃrga÷. tasmiæ mauladhyÃnabhÆmikam apÆrvakaæ Óaik«aæ labhata iti Óaik«asya lÃbha ucyate. kÃmarÆpÃvacarayoÓ cÃniv­tÃvyÃk­tayor nirmÃïacittayor eva tasmiæ lÃbha÷. «a¬bhÆmikena tv ÃryamÃrgeïa [Tib. 239b] kÃmarÆpavairÃgye yo navamo vimuktimÃrga÷. tasminn ÃrÆpyÃvacaraæ ku«alaæ pratilabhata iti. tacchi«yo 'py ÃcÃryavasumitras tam evÃrthaæ tena vÃkyena tair eva padavyaæjanair likhati. tad etad ayuktaæ vyÃkhyÃnaæ. na hy evaæ ekavÃkyena vyÃkhyÃtÃrtho ghaÂate. vÃkyabhedena ghaÂate. tasyaiva Óaik«asya lÃbha ity etad ekaæ vÃkyaæ. kÃmarÆpÃvacarayoÓ ca yÃvat kÃmarÆpadhÃtuvairÃgya ity aparaæ vÃkyam. ÃryamÃrgeïa kÃmarÆpadhÃtuvairÃgya ity etena viÓe«eïa tasyaiva Óaik«asyety etat pÆrvoktaæ na viÓe«yaæ vÃkyÃntaratvÃt. atadvato hy ayaæ cittalÃbho varïyate.

#<cittalÃbho hy atadvata>#

iti vacanÃt. kathaæ. navame vimuktimÃrge Óaik«acittavata÷ pudgalasya Óaik«acittalÃbho vyavasthÃpyate. nanu coktaæ mauladhyÃnabhÆmikam apÆrvaæ Óaik«aæ labhyata iti. na atiprasaægÃt. rÆpÃvacaram api kuÓalaæ cittaæ mauladhyÃnabhÆmikam apÆrvaæ pratilabhyata iti tasyÃpi lÃbha iti prasajyeta. ÃcÃryavasumitra Ãha. Óaik«acittasthitasya kÃmadhÃtuvairÃgye kuÓalam u«magatÃvasthÃyÃm eva rÆpÃvacaraæ niyÃmavÃkrÃntau labdham iti k­tvà na gaïyata iti. tad ayuktaæ Óaik«asyÃpy agaïanÃprÃpte÷. Óaik«am api hi darÓanamÃrgÃvasthÃyÃæ labdham iti na bhavatà tathà sthÃpayitavyam iti prÃpnoti. ataÓ cedam apavyÃkhyÃnam iti niÓcÅyate. yasmÃd ÃcÃryeïaiva [Tib. 240a] miÓraÓlokavyÃkhyÃna evaæ likhitaæ. Óaik«asyÃÓaik«asya ca niyamÃvakrÃntyarhattvayor iti.

#<Óe«aæ k­taÓe«itam>#

iti. prÃtipadikadhÃturÆpam etad iti darÓayati. yatra citte lÃbho na vyÃkhyÃta÷. tatra tasyaiva lÃbha iti. kathaæ k­tvÃ. kÃmÃvacare tÃvat kuÓalacitta iyatÃæ cittÃnÃæ lÃbha iti na vyÃkhyÃta÷. tatra tasyaiva lÃbho nÃnye«Ãæ. tadyathà samyagd­«Âyà kuÓalamÆlapratisaædhÃne kÃmÃvacare kuÓale citte saæmukhÅbhÆte tasyaiva kuÓalasya cittasya lÃbha÷ tenÃsamanvÃgatasya. nÃnye«Ãæ kli«ÂÃnÃæ. (#<Abhidh-k-vy 251>#) traidhÃtukÃnÃm api pÆrvapratilabdhatvÃt. na kÃmÃvacarasyÃniv­tÃvyÃk­tasya. vipÃkajÃdÅnÃæ sahajaprÃptitvÃt. nirmÃïacittasya prÃptyabhÃvÃt. na rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ kuÓalÃdÅnÃæ Óaik«aÓaik«ayoÓ ca prÃptyabhÃvÃt. aniv­tÃvyÃk­te 'pi kÃmÃvacare citte lÃbho na vyÃkhyÃta÷. tatra tasyaiva lÃbha÷ tenÃsamanvÃgatasya.

#<avyÃk­tÃpti÷ sahajeti>#

k­tvÃ. nanye«Ãæ kuÓalÃdÅnÃæ pÆrvapratilabdhatvÃt. tathaiva ke«Ãæcit prÃptyabhÃvÃc ca. nirmÃïacitte tu saæmukhÅbhÆte na kasyacil lÃbha iti na vaktavyaæ. yatra hi kli«Âe 'nyatra và kasyacil lÃbho nÃsti. na tad ucyate. kli«Âa eva hi traidhÃtuke «aïïÃæ yÃvad dvayor lÃbho na tv avaÓyam ity avadhÃraïaæ. rÆpÃvacare 'py [Tib. 240b] aniv­tÃvyÃk­te saæmukhÅbhÆte tasyaiva lÃbha÷. nÃnye«Ãæ pÆrvavad vaktavyaæ. tathÃrÆpyÃvacare ÃkÃÓÃnantyÃyatanasÃmantakÃdyaprakÃrasaæg­hÅte kuÓalacitte saæmukhÅbhÆte tasyaiva lÃbhas tenÃsamanvÃgatasya. nÃnye«Ãæ ke«Ãæcit. pÆrvapratilabdhatvÃt ke«Ãæcit prÃptyabhÃvÃt. evaæ aniv­tÃvyÃk­te Óaik«e ca.

anye punar abhedenÃhur iti. ke. miÓrakakÃrÃ. abhedeneti traidhÃtukÃnÃæ kli«ÂÃdÅnÃm ap­thakkaraïÃt.

#<«aïïÃæ tu kuÓale citte>#

iti. yad uktaæ. tan nyÆnaæ lak«aïaæ. kuÓalaæ hi traidhÃtukaæ sÃsravam anÃsravaæ ca. tatra saptÃnÃæ kaÓale citte iti vaktavyæ na «aïïÃm iti tad darÓayann Ãha. kÃmÃvacarasyeti vistara÷. kuÓalamÆlepratisaædhÃnÃd iti vyÃkhyÃtam etat. aniv­tÃvyÃk­tayor vairÃgyata iti. laukikena lokottareïa và mÃrgeïa kÃmadhÃtor vairÃgye navame vimuktimÃrge kÃmarÆpÃvacarayor nirmÃïacittayor lÃbhas tÃbhyÃm asamanvÃgatasya. rÆpÃrÃpyÃvacarayo÷ kuÓalayos tatastyasamÃdhilÃbhata iti. yadà rÆpÃvacaram anÃgamyaæ prathamato labhate. tadà rÆpÃvacarasya kuÓalasya lÃbha÷. yadÃkÃÓÃnaætyÃyatanasÃmantakaæ prathamato labhate. tadÃrÆpyÃvacarasya kuÓalasya lÃbha÷. [Tib. 241a] Óaik«asya cÃÓaik«asya ca niyamÃvakrÃntyarhattvayor iti. yadà niyamam avakrÃmati. tadà Óaik«asya du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntikalÃpasya lÃgha÷. yadÃrhattvaæ prÃpnoti. tadÃÓaik«asya k«ayaj¤ÃnakalÃpasya lÃbha÷. ity Ãsv avasthÃsv amÅbhiÓ cittair yathoktai÷ saptabhir asamanvÃgata÷ samanvÃgamanaæ pratilabhate. Óe«am ata eva vyÃkhyÃnÃd upadhÃryam iti. ata eva madÅyÃd vyÃkhyÃnÃc che«am avagantavyaæ.

#<kli«Âe citte navÃnÃæ hi lÃbha>#

ity ekaæ.

#<tasyaivavyÃk­te khalv>#

(#<Abhidh-k-vy 252>#)
iti dvitÅyam. ity etac che«aæ. kathaæ. kli«Âe tridhÃtuke citte navÃnÃæ lÃbha÷. kÃmÃvacarÃïÃæ caturïÃæ rÆpÃvacarÃïÃæ trayÃïÃm ÃrÆyÃvacarasya niv­tasya Óaik«asya ceti navÃnÃæ yathÃyogaæ lÃbha÷ tair asamanvÃgatasya. ko 'yaæ yathÃyogÃrtha÷. kÃmÃvacaro ca kli«Âe kuÓalamÆlapratisaædhÃnena và dhÃtupratyÃgamanena và kÃmÃvacarasya kuÓalasya lÃbha÷. akuÓalaniv­tÃvyÃk­tayoÓ ca dhÃtupratyÃgamanena parihÃïyà và lÃbha÷. rÆpÃvacara eva kl«Âe rÆpÃvacarasya kuÓalasya kÃmÃvacararÆpÃvacarayoÓ cÃniv­tÃvyÃk­tayor nirmÃïacittayor dhÃtupratyÃgamanÃl lÃbha÷. kÃmÃvacare rÆpÃvacare và kli«Âe rÆpÃvacarasya và kli«Âasya và dhÃtupratyÃgamanÃt parihÃïito và lÃbha÷. kÃmÃvacare rÆpÃvacare ÃrÆpyÃvacare và kli«Âe [Tib. 241b] ÃrÆpyÃvacarakli«ÂaÓaik«ayo÷ parihÃïito lÃbha÷. iti yathÃyogÃrtha÷.

#<tasyaivÃvyÃk­te khalv>#

iti. yac che«aæ. tat tulyam iti pÆrvavat. avyÃk­tÃnÃæ hi traidhÃtukÃnÃm anyatamasmiæ saæmukhÅbhÆte tasyaivÃvyÃk­tasya lÃbha÷. tenatenÃsamanvÃgatasya.

#<avyÃk­tÃpti÷ sahajeti>#

siddhÃntÃt. saægrahaÓloka iti. sarvam

#<upapattau>#

dhÃtupratyÃgamanÃd iti vacanÃt.

#<samÃpattau>#

tasyaiva kuÓalasyaivamÃdivacanÃt. tatastyasamÃdhilÃbhata iti vacanÃt.

#<vairÃgye>#

kÃmarÆpadhÃtuvairÃgye iti vacanÃt.

#<parihÃïau>#

parihÃïita iti vacanÃt.

#<kuÓalapratisaædhau ceti>#

vicikitsayà samyagd­«Âyà ca kuÓalamÆlapratisaædhÃnÃd iti vacanÃt.

#<cittalÃbha÷>#

cittapratilaæbha÷.

#<atadvata÷>#

pudgalasya tair asamanvÃgatasyeti vacanÃd iti.

ÃcÃryayaÓomitrak­tÃyÃm abhidharmakoÓavyÃkhyÃyÃm indriyanirdeÓo nÃma dvitÅyaæ koÓasthÃnaæ samÃptaæ.


(#<Abhidh-k-vy 253>#)
III
(lokanirdeÓo nÃma t­tÅyaæ koÓasthÃnam)

(III.1-3) idam idÃnÅæ vaktavyam iti. dvitÅyasya t­tÅyasya ca koÓasthÃnasya sambandhapradarÓanÃrtham idam uktaæ. kÃmarÆpÃrÆpyadhÃtunaiyamyena cittÃdÅnÃæ k­to nirdeÓa iti. niyamasya bhÃvo naiyamyaæ niyama eva và naiyamyaæ. tena cittÃdÅnÃæ k­to nirdeÓa÷.

#<kuÓalÃkuÓalaæ kÃme [Tib. 242a] niv­tÃniv­taæ mana÷.
rÆpÃrÆpye«v akuÓalÃd anyatreti>#

vÃcanÃt. ÃdiÓabdena caittÃdÅnÃæ grahaïaæ.

#<savitarkavicÃratvÃt kuÓale kÃmacetasi.
kauk­tyamiddhÃkuÓalÃny Ãdye na santy ata÷
dhyÃnÃntare vitarkaÓ ca vicÃraÓ cÃpy ata÷ param>#

iti vacanÃt. indriyÃïÃæ kÃmÃdinaiyamyena k­to nirdeÓa÷.

#<kÃmÃptam amalaæ hitvà rÆpÃptam strÅpum indriye.
du÷khe ca hitvÃrÆyÃptaæ sukhe cÃpohye rÆpi ceti>#

vacanÃt. tena kÃmarÆpÃrÆpyadhÃtavo 'nuktalak«aïà ity ata÷ p­cchati. tatra katame te kÃmarÆpÃrÆpyadhÃtava iti. ata idam ucyate.

#<narakapretatiryaæ ca>#

iti vistara÷. catasro gataya iti. narakapretatiryagmanu«yagatayaÓ catasra÷ sÃkalyena kÃmadhÃtÃv antargatÃ÷. devagatis tu na sÃkalyena. kiæ tarhi. «a¬ devanikÃyà iti darÓayati. tatra nÅryanta iti nÌ naye. na raæjayantÅti raæje÷. narer iti ri gatire«aïayor ity asya prati«edhapÆrvasya rÆpaæ. nÅryante 'smiæ sattvà apuïyeneti narakÃ÷. na raæjayanta iti narakà ity apare. narer ÃsÃdanÃrthasyaitad rÆpaæ. na raæjayati prÃvaæti nÃsp­hayaæti trÃïaæ iti narakà iti ÃcÃryasaæghabhabhadra÷. bh­Óamito 'punarÃv­tter itÃ÷ pretÃ÷. pipÃsayà (#<Abhidh-k-vy 254>#) parÅtà ity apare. tiryaggamanÃt

#<tiryaæca.>#

manasa udbhÆtatvÃn manu«yÃ÷. [Tib. 242b] manor apatyà iti laukikÃ÷. dyaur oko ye«Ãm iti

#<divaukasa÷.>#

kÃmaprabhÃvito dhÃtu÷ kÃmadhÃtur iti vak«yati. catvÃro mahÃrÃjÃno lokapÃlà virƬhako virÆpÃk«o dh­tarëÂro vaiÓravaïaÓ ca. te«u bhavÃÓ cÃturmahÃrÃjikÃs tanmadhyagatà ity artha÷. tadyathà deve«Æpapadyate devamadhye utpadyata ity artha÷. caturmahÃrÃjasthÃne bhavÃÓ cÃturmahÃrÃjikà madhyapadalopà gorathavad ity apare. sahak­tasuk­tair atropapadyaæta iti trayastriæÓÃ÷. samÃnapuïyair ity artha÷. a«Âau vasavà dvÃv aÓvinau ekÃdaÓa rudrà dvÃdaÓÃdityà iti tÃvatpramukhatvÃt trayastriæÓà iti laukikÃ÷. tadanusÃreïa pravacane 'pi tathà nÃmavyavahÃra ity apare. du÷khÃt yÃtÃ÷ puïyeneti yÃmÃ÷. du÷khÃni và yÃmayantÅti yÃmÃ÷. tu«Ã tu«Âyà itÃ÷. tu«o và vidyante e«Ãm iti tu«itÃ÷. svayaæk­te nirmÃïe ratir e«Ãm iti nirmÃïarataya÷. paranirmitÃn bhogÃn vaÓe vartayituæ ÓÅlam e«Ãm iti paranirmitavaÓavartina÷. sthÃnÃnÅti vÃkyaÓe«a iti. yÃni viæÓatisthÃnÃni. sa kÃmadhÃtu÷. yadi tu viæÓatisthÃno viæÓatir iti uttarapadalopa÷ kriyeta. tadyathà pÅtatoyà aÓvÃ÷ pÅtà iti [Tib. 243a] sutarÃæ Óli«yati. saæjÅvo yatra sattvÃn mriyamÃïÃn vÃyavo jÅvayaæti. kÃlasÆtrà yatra kÃlasÆtrÃïi pÃtayitvà sattvÃs tak«yaæte. saæghÃto yatra me«Ãk­taya÷ parvatÃdaya ubhayata Ãpatanta÷ sattvÃn pŬayanti. rauravo yatra sattvà yÃtyamÃnÃ÷ paramavik­taæ rudaæti. yatra tu viÓe«eïa sa mahÃraurava÷. tapano yatrÃgnyÃdibhis tapyante sattvÃ÷. yatra tu viÓe«eïa sa pratÃpana÷. avÅcir yatrÃtimÃtrÃgnijvÃlÃliægitÃnÃæ sattvÃnÃæ sukhavÅcir antaraæ nÃsti. jambÆdvÅpo jambÆcihno dvÅpa÷. pÆrvavideha÷ sumero÷ pÆrveïa. avaragodÃnÅya÷ paÓcimena. uttarakurur uttareïa. evaæ nÃmÃna ete dvÅpà lokapratÅtÃ÷. «a cÃnantaroktà devanikÃyÃ÷. ity etÃni viæÓati÷ sthÃnÃnÅti. a«tau narakÃÓ catvÃro dvÅpÃ÷ «a cÃnantaroktÃÓ cÃturmahÃrÃjikÃdaya÷ pretÃs tirya¤caÓ cÃbhinnà iti viæÓatisthÃna÷ kÃmadhÃtu÷. yÃvad vÃyumaï¬alam iti. adhastÃd yatrÃpmaï¬alaæ ti«Âhati.

#<rÆpadhÃtur>#

iti. rÆpaprabhÃvito dhÃtu÷.

#<p­thakp­thag
dhyÃnaæ tribhÆmikaæ tatra. caturthaæ tu a«ÂabhÆmikam>#

iti. tatra rÆpadhÃtau sarve«Ãm api dhyÃnÃnÃæ m­dumadhyÃdhimÃtrabhedena pratyekaæ tribhÆmikaæ. [Tib. 243b] brahmakÃyikÃ÷ brahmapurohitÃ÷ mahÃbrahmÃïa (#<Abhidh-k-vy 255>#) iti prathamaæ. parÅttÃbhà ÃpramÃïÃbhà ÃbhÃsvarà iti dvitÅyaæ. parÅttaÓubhà apramÃïaÓubhÃ÷ Óubhak­tsnà iti t­tÅyaæ. anabhrakÃ÷ puïyaprasavà b­hatphalà iti caturthaæ. tasya tv adhimÃtrasyaivÃnÃsravadhyÃnavyavakiraïena m­dumadhyÃdhimÃtradhimÃtratarÃdhimÃtratamabhedabhinnena puna÷ paæca sthÃnÃntarÃïi. ab­hà atapÃ÷ sud­«Ã÷ sudarÓanà Ãkani«ÂhÃÓ ceti. ataÓ caturthaæ dhyÃnam a«ÂabhÆmikam ity ucyate. tatra b­hatkuÓalamÆlaniryÃtatvÃd brahmÃ. kaÓ cÃsau. yo mahÃbrahmety ucyate. dhyÃnÃætaralÃbhÃt paÓcÃt pÆrvaæ cyutyupapattilÃbhÃt pramÃïÃdiviÓe«ÃdibhiÓ cÃsya mahÃn. tasya kÃyo nivÃsa e«Ãæ vidyate iti brahmakÃyikÃ÷. brahmà purodhÅyate e«Ãm iti brahmapurohitÃ÷. ÃyurvarïÃdibhir viÓe«air mahÃbrahmà e«Ãm iti mahÃbrahmÃïa÷. parÅttai«Ãm ÃbhÃbhÃsvarabhÆmim apek«yeti parÅttÃbhÃ÷. nÃbhÃpramÃïam e«Ãm Óakyaæ pramÃtum ity apramÃïÃbhÃ÷. k­tsnasthÃnÃntarodbhÃsanÃd ÃbhÃsvarÃ÷. manobhÆmikaæ sukhaæ Óubham ity ucyate. tad e«Ãm anyabhÆmim apek«ya parÅttam iti parÅttaÓubhÃ÷. apramÃïaæ Óubham e«Ãm apramÃïaÓubhÃ÷. Óubhaæ k­tsnam e«Ãm iti Óubhak­tsnÃ÷. [Tib. 244a] na tadutk­«Âataram anyatrÃsti sukham ity abhiprÃya÷. abhravad e«Ãæ bbÆmisaæbaædho nÃstÅty anabhrakÃ÷. saha sattvena tadvimÃnodayavyayÃd iti vacanÃn nai«Ãm upari bhÆmyantaram astÅti anabhrakÃ÷. abhram iva hy upari na bhÆmisaæbandha ity apare. ÃniæjyakarmasaæbhÆtatvÃt puïyebhya÷ prasava e«Ãm iti puïyaprasavÃ÷. sthÃnÃntarapratibaddhaæ pÃrthagjanikaæ sarvotk­«Âaæ b­had e«Ãæ phalam udbhavatÅti b­hatphalÃ÷. p­thagjanÃmiÓratvÃc chuddha ÃvÃsa e«Ãm iti ÓuddhÃvÃsÃ÷. ÓuddhÃvÃsÃætarebhyo 'nutk­«ÂatvÃd ab­æhità ity ab­hÃ÷. nÃlpena và kÃlenÃtmana÷ sthÃnaæ b­æhaæti jahatÅty ab­hÃ÷. viÓi«ÂasamÃdhilÃbhÃn nÃtra kleÓÃs tapaætÅty atapÃ÷. kalyÃïÃÓayatvÃd và na parÃæs tÃpayaætÅty atapÃ÷. pariÓuddhadarÓanatvÃt su«Âhu paÓyantÅti sud­ÓÃ÷. ÓobhanadarÓanatvÃt sudarÓanÃ÷. tadutk­«ÂatarabhÆmyantarÃbhÃvÃn naite kani«Âhà ity akani«ÂhÃ÷ jye«ÂhatvÃt. sthÃnina ete nirdi«ÂÃ÷. katham idam ucyate ity etÃni saptadaÓa sthÃnÃnÅti. sthÃniÓabdena sthÃnanirdeÓÃd ado«a eva. evaæ bahirdeÓakanayena saptadaÓa sthÃnÃni rÆpadhÃtu÷. «o¬aÓeti kÃÓmÅrÃ÷. «o¬aÓa sthÃnÃni rÆpadhÃtur iti kÃÓmÅrÃ÷. [Tib. 244b] parigaïa iveti. pari«aï¬a iva. ÃÂavikakoÂÂa
ity apare. na tu bhÆmyaætaram iti. na tu bhÆmyaætarasaæbaædham iti. atÅtÃnÃgatÃvij¤aptyarÆpiïo hi dharmà adeÓasthà iti. atÅtanÃgatà rÆpiïo 'py adeÓasthÃ÷. avij¤apti÷ rÆpiïÅ vartamÃnÃpy adeÓasthÃ. arÆpiïo vedanÃdayas tathaiva vartamÃnà apy adeÓasthÃ÷. kiæ aægÃtÅtÃnÃgatÃ÷.

#<upapattyà caturvidha>#

(#<Abhidh-k-vy 256>#)
iti karmanirv­ttà janmÃntare skandhaprav­ttir upapatti÷. tayÃ. ÃrÆpyadhÃtuÓ caturvidhaÓ catu÷prakÃra÷. yad utÃkÃÓÃnaætyÃyatanam iti vistara÷. anantam ÃkÃÓam iti samÃpattiprapogakÃlÃkÃrÃd ÃkÃÓÃnaætyaæ tasya tad eva cÃyatanam. evam anantaæ vij¤Ãnaæ nÃsti kiæcid iti tadÃkÃrÃd vij¤ÃnÃnaætyÃyatanam ÃkiæcanyÃyatanaæ cocyate. saæj¤Ã gaï¬a÷ saæj¤Ã Óalya÷ Ãsaæj¤ikaæ sammoha iti saæjnÃmÃndyotpatter naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanam ity ucyate. na tv e«Ãæ deÓak­tam anuttarÃdharyam ity adeÓasthatvÃt.

yathà rÆpiïÃm iti vistara÷. kiæk­teyam ÃÓaækÃ. iha nairÃtmye sati cittacaittÃnÃæ kÃmarÆpadhÃtvo rÆpaniÓrayà [Tib. 245a] prav­tti÷ kalpyeta. ÃrÆpye«u tu rÆpaæ nÃstÅti. tatra cittacaittaprav­ttyà na bhavitavyam ity ÃÓaækÃniv­ttyartham idam ucyate.

#<nikÃyaæ jÅvitaæ cÃtra niÓrità cittasaætatir>#

iti. caÓabdena p­thagjanatvasamanvÃgamaprÃptijÃtyÃdaya÷ saæg­hyaæte. durbalatvÃd iti. kasyacit saætate÷. rÆpiïÃæ sattvÃnÃæ durbalà cittasaætatir avibhÆtarÆpasaæj¤atvÃd vinà rÆpeïa na vartate. tato rÆpaæ niÓritya vartate. tasyÃ÷ kena balavattvam iti. tasyà ÃrÆpyÃvacaryÃ÷ kena kÃraïena balavattvam. ata Ãha. samÃpattiviÓe«ajatvÃd iti vistara÷. vibhÆtarÆpasaæj¤eti. vigatarÆpasaæj¤ety artha÷. atas tajjà ÃrÆpyà cittasaætatir api rÆpanirapek«Ã pravartate. tata eva tarhi balavattvÃt samÃpattiviÓe«ajanitatvÃt pravarti«yate. kiæcid aniÓrityety abhiprÃya÷. yathà rÆpiïÃm iti vistara÷. yathà rÆpiïÃæ rÆpaniÓrite nikÃyasabhÃgajÅvitendriye. evam arÆpiïÃæ kiæ niÓrite iti vÃkyÃrtha÷. tad etat dvayam anyonyam iti. nikÃyasabhÃgo jÅvitendriyaæ niÓritya pravartate. jÅvitendriyaæ ca nikÃyasabhÃgam iti. kim arthaæ na tad eva dvayam anyonyam iti. kiæ rÆpaniÓrayeïeti abhiprÃya÷. tatredÃnÅm iti. [Tib. 245b] tatrÃrÆpyadhÃtau kena balavattvaæ tayor nikÃyasabhÃgajÅvitendriyayo÷. tad etac cittasaætatau samÃnam iti. asÃv api cittasaætati÷ samÃpattiviÓe«Ãj jÃtà bhavatÅti na dvayaæ niÓritya pravarti«yati. anÃÓritaiva pravarti«yata iti. cittacaitte«u và samÃnam iti prak­taæ. kiæ puna÷ samÃnaæ anyonyaniÓrayatvaæ. yathà nikÃyasabhÃgo jÅvitendriyaæ niÓritya pravartate. jÅvitendriyaæ ca nikÃyasabhÃgaæ niÓritya pravartate. tathà cittaæ niÓritya caittÃ÷ pratvarti«yaæte. caittÃæÓ ca niÓritya cittaæ pravarti«yata iti. tadanyÃÓrayakalpanà ni÷prayojaneti. yasyÃÓ cittasaætater iti vistara÷. cittasaætater Ãk«epÃya hetur Ãk«epahetu÷ karmakleÓalak«aïa÷. vigatà t­«ïÃsyeti vÅtat­«ïa÷. na vÅtat­«ïo 'vÅtat­«ïa÷. kva. rÆpe. tasyÃÓ cittasaætate÷ saha rÆpeïa saæbhavÃd rÆpaæ niÓrÅtya (#<Abhidh-k-vy 257>#) prav­tti÷. hetos tadvimukhatvÃd iti. Ãk«epaheto rÆpavimukhatvÃd ity artha÷.

vajravÃlakavad iti. vajreïa pratisaæyukto vÃlako 'ÇgulÅyaka÷ kaÂako và vajravÃlaka÷. maricapÃnakavac ca. yathà maricai÷ pratisaæyuktaæ pÃnakaæ maricapÃnakaæ. madhyapadalopÃt. tadvat. kÃmapratisaæyukto dhÃtu÷ kÃmadhÃtur ityÃdi÷. [Tib. 246a] rÆpaïÅyo veti. bÃdhanÅya ity artha÷. rÆpayogÃc ca sa Óakyate bÃdhituæ. tadbhÃva ÃrÆpyam iti. yadà dhÃtÆttarapadam etad bhavati. tadÃrÆpyadhÃtur iti yujyate. yadà tu niruttarapada ÃrÆpyaÓabdaprayoga÷. tadyathà atikramya rÆpÃïy ÃrÆpyà iti. tadà ÃrÆpà evÃrÆpyà iti svÃrthe taddhitÃt parigraha÷ kÃrya÷. ÃrÆpye và sÃdhava ÃrÆpyà iti paÓyÃmi. kÃmÃnÃæ và dhÃtur iti «a«ÂhÅsamÃsenaiva sÃdhayati vinÃpi pratisaæyuktaÓabdalopena. kaÓ cÃsau kÃmÃnÃæ dhÃtur ity Ãha. kÃmÃn yo dadhÃtÅti. evaæ rÆpÃrÆpyadhÃtÆ veditavyÃv iti. rÆpÃïÃæ dhÃtu÷ rÆpadhÃtur iti. rÆpÃïi yo dadhÃtÅti. ÃrÆpyasya dhÃtur ÃrÆpyadhÃtur ÃrÆpyaæ yo dadhÃtÅti. kava¬ÅkÃrÃhÃramaithunopasaæhita rÃga iti. kava¬Åkriyate iti kava¬ÅkÃra÷. sa evÃhÃra÷. kava¬ÅkÃrÃhÃra÷. mithune bhavo maithunaæ. dvandvÃliæganÃdi. kava¬ÅkÃrÃhÃramaithunÃbhyÃm upasaæhita÷ saæbaddho janita iti và kava¬ÅkÃrÃhÃramaithunopasaæhita÷. rÃga÷ kÃma÷. kÃmyate 'neneti kÃma iti k­tvÃ. katham evaæ gamyata iti sthaviraÓÃriputrabhëitayà gÃthayà tam arthaæ darÓayati.

[Tib. 246b] #<na te kÃmà yÃnÅti>#

vistara÷. ÃjÅvakena yad uktaæ gÃthÃætareïa

#<bhik«o÷ kÃmavitarkaæ kalpayata÷ kÃmabhogitvam>#

iti. tad abhyupagataæ sthavireïa. trividho hi kÃmopabhoga÷. kÃyena vÃcà manasà ca. tatrÃvÅtarÃgo manasà kÃmopabhogitve 'pi sati nÃbhik«ur bhavati. kevalaæ tv asya ÓÅlam apariÓuddhaæ vartate. yas tu kÃyena vÃcà tÃthÃgatÅæ Óik«ÃpadabandhalekhÃæ laæghayitvà kÃmÃæ paribhuækte. sa kÃmopabhogy abhik«ur bhavatÅti. tasmÃt sa do«Ãntaram Ãha.

#<te cet kÃmÃ>#

iti vistara÷. yadi tava

#<citrÃ>#

rÆpÃdayo vi«ayÃ÷

#<kÃmÃ>#

iti pak«a÷ ÓÃstà te avÅtarÃga ity abhyupagata÷. tena

#<ÓÃstÃpi te bhavitÃ>#

bhavi«yati

(#<Abhidh-k-vy 258>#)
#<kÃmabhogÅ
d­«Âvaiva rÆpÃïi manoramÃïi.>#

kÃyenÃpy upabhuæjÃno 'pi tÃn vi«ayÃn iti prasaktaæ. na caivam i«yate. tasmÃt

#<saækalparÃga÷ puru«asya kÃma>#

iti siddhaæ.

kecaneti. kecid ity artha÷. nety Ãheti. prati«edhayati. yasmÃd dhÃtvantaradharmà dhÃtvantare samudÃcaraæty adhÃtupatitÃÓ ca. kÃmadhÃtau hi traidhÃtukÃnÃsravà dharmÃ÷ samudÃcaraæti. evaæ rÆpadhÃtau kÃmÃvacaraæ hi nirmÃïacittaæ tatra samudÃcarati. ÃrÆpyadhÃtÃv ÃrÆpyÃvacarà [Tib. 247a] anÃsravÃÓ ca. tasmÃt prati«edhayati neti. kiæ tarhi. ye«u kÃmarÆpÃrÆpyarÃgà anuÓerate. ye«u kÃmarÃgo 'nuÓete Ãlaæbanata÷ saæprayogato và yathÃsaæbhavaæ. te kÃmapratisaæyuktÃ÷. ye«u rÆpÃrÆpyarÃgÃv anuÓayÃte. te yathÃkramaæ rÆpÃrÆpyapratisaæyuktà iti. idam idÃnÅæ tad aÓvabandhÅyam iti. aÓvaÓ cÃÓvabandhaÓ cÃÓvabandhaæ. aÓvabandham ivÃÓvabandhÅyaæ. atha vÃÓvabandhasyedam aÓvabandhÅyam aÓvabandhÅyam iti. kasyÃyam aÓvabandha iti kaÓcit p­cchati. tasyetara÷ kathayati. yasyÃyam aÓva iti. sa puna÷ p­cchati. kasyÃyam aÓva iti. itara÷ puna÷ kathayati. yasyÃyam aÓvabandha iti. ubhayam api na j¤Ãyate. aÓvabandho 'Óva iti ca. yathedam ubhayam asiddhenÃnyonyena na paricchidyate. tathehÃpi na rÃgair dhÃtava÷ sÃdhyaæte. dhÃtubhiÓ ca rÃgà ity ubhayam apy etan na sidhyati. k­tanirdeÓÃni hi sthÃnÃni kÃmadhÃtÃv iti.

#<narakapretatirya¤co manu«yÃ÷ «a¬ divaukasa÷
kÃmadhÃtu÷ sa narakadvÅpabhedena viæÓatir>#

iti kÃmadhÃtau k­tanirdeÓÃni sthÃnÃni. te«u sthÃne«v avÅtarÃgasya yo rÃga÷. sa kÃmarÃga iti. evaærÆpÃrÆpyarÃgÃv iti. k­tanirdeÓÃni hi sthÃnÃni. kÃmadhÃtor

#<Ærdhvam sapadaÓa sthÃno [Tib. 247b] rÆpadhÃtur>#

iti. te«v avÅtarÃgasya yo rÃga÷. sa rÆparÃga÷. tathà k­tanirdeÓopapattir ÃrÆpyadhÃto÷.

#<ÃrÆpyadhÃtur asthÃna upapattyà caturvidha>#

iti. te«v avÅtarÃgasya yo rÃga÷. sa ÃrÆpyarÃga iti. yathÃyogam iti. sthÃnanirdeÓÃpek«aæ. dhyÃnÃrÆpye«u rÃga iti. samÃpattyupapattidhyÃne«u rÃgo rÆparÃga÷. evam ÃrÆpyarÃga÷. nirmÃïacitte kathaæ kÃmarÃga iti. kÃmÃvacare nirmÃïacitte dhyÃnaphale kathaæ kÃmavÅtarÃgÃïÃæ kÃmarÃga÷ yatas tasya kÃmÃvacaratvaæ. yadà hy asÃv avÅtarÃga÷. tadà nirmÃïacittaæ na samudÃcarati. yadà nirmÃïacittaæ samudÃcarati. tadà na tasya rÃga utpadyate. (#<Abhidh-k-vy 259>#) katham asya kÃmarÃgeïa vinà kÃmÃvacaratvaæ vyavasthÃpyate ity artha÷. Órutvà parihÃya ca tadÃsvÃdanÃd iti. Órutvà tat parato nirmÃïacitte 'sya rÃga utpadyate. parihÃya và ÃtmÅyÃn nirmÃïacittÃt. tasyÃsvÃdanÃd iti. evaædhyÃyina÷ kÃmÃvacareïa nirmÃïacittena kÃmÃvacaraæ nirmÃïaæ nirmiïvantÅti Órutvà tadÃlambano rÃga utpadyate. anusm­tya cÃtmÅyaæ tatra rÃga utpadyate. nirmÃïavaÓeneti. manoharaæ nirmÃïaæ d­«Âvà [Tib. 248a] nirmÃpake citte nirmÃpakasya và citte rÃga÷ darÓayatÅtthaæ nirmÃïacittaæ yasyed­Óaæ nirmÃïam iti. gandharasanirmÃïÃd veti. yat kÃmÃvacaranirmÃïanirmÃpakaæ. kÃmÃvacaraæ tac cittaæ. kÃmÃvacaradharmahetutvÃt. ghaÂahetucittavat. yat tu na kÃmÃvacaraæ. na tat kÃmÃvacaradharmahetu÷. tadyathà rÆpÃvacaraæ cittam. ata evÃha. rÆpÃvacareïa tayor anirmÃïÃd iti. kasmÃt puna÷ rÆpÃvacareïa cittena tayor gandharasayor anirmÃïaæ. tayor gandharasayo÷ kava¬ÅkÃrÃhÃrasvabhÃvatvÃt. rÆpadhÃtÆpapannaæ ca tadvÅtarÃgatvÃd iti.

Å«ÃdhÃra iti. Å«ÃpramÃïavar«ÃdhÃra÷. nÃsti vÅcir và antarikà veti. nairantaryaæ darÓayati. na tÆktam Ærdhvam adhaÓ ceti. ato lokadhÃtÆnÃæ tiryag evÃsthÃnam iti darÓayati.

(III.4) paæcamyÃÓ ca pradeÓa iti. devagate÷ «a kÃmÃvacarà devà uktÃ÷. Óe«Ã rÆpÃrÆpyÃvacarÃ÷. anyathà hi gatisaæbheda÷ syÃd iti. gatimiÓratÃ. yadi kuÓalakli«Âà api syu÷ gatisaæbheda÷ syÃt. manu«yo narakasamvartanÅyaæ karma karoti. yÃvad devopapattisamvartanÅyam. ity ato manu«yagatir narakagatir api syÃt. yÃvad devagatir api. te«Ãæ karmaïÃæ tadgatiparyÃpannatvÃt. kÃmadhÃtÆpapannaÓ cordhvabhÆmikai÷ kleÓai÷ samanvÃgata÷ kÃmÃvacareïa ca [Tib. 248b] sÃrvagatikena kli«Âena samanvÃgata iti. sa eva manu«yo nÃrako yÃvad deva iti syÃt. sattvÃkhyà eveti. karmÃnurÆpeïÃtmabhÃvatas tadgamanÃt. ata evoktaæ.

#<yathÃkarma gami«yaæti puïyapÃpaphalopagÃ>#

iti. na bhÃjanasvabhÃvà iti. na cÃntarÃbhavasvabhÃvà iti. asya pratipÃdanÃrthaæ j¤Ãpakam Ãnayaæti praj¤apti«Æktam iti vistara÷. sahetukÃ÷ sagamanà iti. hetu÷ karmabhava÷. gamanam antarÃbhava÷. gamyate 'neneti k­tvÃ. gatis tu gamyata iti gati÷. taddheto÷ karmabhavasya tÃbhyo bahi«karaïÃt. kuÓalÃkuÓalasya karmabhavasya tÃbhyo gatibhyo bahi«karaïÃt. kaÓmÅre bhavÃ÷ kÃÓmÅrakÃÓ ca sÆtraæ paÂhantÅti. muktakaæ tat sÆtraæ te eva paÂhanti nÃnya ity abhiprÃya÷. nÃrakÃïÃm iti vistara÷. narakÃnukÆlà nÃrakÃ÷. te«Ãm iti vistara÷. kÃyavÃÇmanovaækÃnÃæ ÓÃÂhyasamutthitÃnÃæ karmaïÃæ do«aka«ÃyÃïÃæ (#<Abhidh-k-vy 260>#) dve«arÃgasamutthitÃnÃæ. ato 'py aniv­tÃvyÃk­tà eva gataya iti. yasmÃd uktaæ nirv­tte vipÃke nÃrake iti saækhyÃæ gacchatÅti. gati«u sarve 'nuÓayà anuÓerata iti prakaraïagrantha÷ parihÃrya÷. vaktavya÷ parihÃra ity artha÷. virodhaprasaægÃt. yadi hi paæca prakÃrà dharmà gatisvabhÃvà bhaveyu÷. evaæ sarve 'nuÓayà [Tib. 249a] anuÓayÅran. yadi tv aniv­tÃvyÃk­tà eva gataya÷ syu÷. evaæ vaktavyaæ syÃt. bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷ sarvatragÃÓ ceti. aniv­tÃvyÃk­tà hi saæsk­tà dharmà bhÃvanÃprahÃtavyà eva. te«u ca bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷ sarvatragÃÓ cÃnuÓayà anuÓerate Ãlambanata÷ prayogato vÃ. nÃnye. tena j¤Ãyate nÃniv­tÃvyÃk­tà eva gataya iti. saædhicittÃni hi gatÅnÃæ paæca prakÃrÃïÅti. saædhicittÃni gatÅnÃæ praveÓÃ÷. te«Ãæ paæcaprakÃratvÃt. du÷khadarÓanaprahÃtavyaæ yÃvad bhÃvanÃprahÃtavyam iti. tatra sarve 'nuÓayà anuÓerata iti yuktaæ. grÃmopavicÃragrahaïavad iti. grÃmaparisÃmantakagrahaïavad ity artha÷. paæcasu ka«Ãye«v iti. paæca ka«ÃyÃ÷. Ãyu÷ka«Ãya÷ kleÓaka«Ãyo d­«Âika«Ãya÷ kalpaka«Ãya÷ sattvaka«ÃyaÓ ca. te«u. kleÓad­«Âika«Ãyau p­thag uktau. kleÓaka«ÃyÃd d­«Âika«Ãya÷ p­thag ukta ity artha÷. anayo÷ p­thagvacanaæ g­hasthapravrajitapak«ÃdhikÃrÃt. gatihetuj¤ÃpanÃrtham iti. gatÅnÃæ karmodbhavo hetur iti. antarÃbhave 'py e«a prasaæga iti. evam antarÃbhavo 'pi gatiÓ ca syÃt. p­thak cÃsya vacanaæ syÃt gatigamanaj¤ÃpanÃrtham iti. gacchaæti tÃm iti. karmasÃdhanaparigraha÷ [Tib. 249b]. na cÃntarÃbhava evaæ yujyata iti na gati÷. ÃrÆpyà apÅti vistara÷. ÃrÆpyà na gati÷ syu÷. cyutideÓa evotpÃdÃt. ÃrÆpyagà hi yatra cyavante vihÃre và v­k«amÆle và yÃvac caturthyÃæ dhyÃnabhÆmau. tatraivotpadyanta iti. antarÃbhavavan na gatis syÃt. evaæ tarhÅti. pÆrvapak«aæ parityajya pak«Ãætaram ÃÓriyaæte. gatyor antarà aætarÃle bhavatÅti aætarÃbhava ity anvÃrthasaæj¤ÃkaraïÃn nÃntarÃbhavo gatir iti. vaibhëikà Ãhu÷. yat tarhÅti vistara÷. nirv­tte
vipÃka iti vipÃkaÓabdavacanÃd vipÃkasvabhÃvà gatir iti tadabhiprÃya÷. itara Ãha. nirv­tte vipÃke nÃraka iti nÃrako vyavasthÃpyate. na tÆktaæ vipÃka eveti. na tÆktaæ vipÃkasvabhÃvaiva gatir iti. kiæ tarhi. vipÃkavipÃkasvabhÃvà gati÷. tasmÃt kuÓalakli«Âà api gatayo bhavantÅty abhiprÃya÷. vaibhëika÷ punar Ãha. yat tarhy uktaæ tatreti vistara÷. anyatra tebhyo dharmebhya iti. vipÃkajebhya ity abhiprÃya÷. na tu skandhÃntaraprati«edhaæ karotÅty adhik­taæ. tÃÓ ceti vistara÷. avyÃk­tatvapak«e 'pi dvaividhyaæ. aupacayikasvabhÃvà apÅti. apiÓabdÃd vipÃkasvabhÃvà apÅti. yathoktaæ

#<vipÃko jÅvitaæ [Tib. 250a] dvedhà dvÃdaÓeti.>#

(#<Abhidh-k-vy 261>#) nai«yandikÃs tu na g­hyante. vipÃkasvabhÃvà evety ÃcÃryasaæghabhadra÷ pÆrvam eva pak«am icchati.

(III.5, 6ab) kÃmÃvacarÃ÷ «a prathamadhyÃïikÃÓ ca. katame te. bahirdeÓakanayena brahmakÃyikÃ÷ brahmapurohità mahÃbrahmÃïaÓ ca prathamÃbhinirv­ttavarjyÃ÷. kÃÓmÅranayena puna÷ brahmakÃyikà brahmapurohitÃÓ ca prathamÃbhinirv­ttavarjyÃ÷. brahmapurohite«y eva hi te«Ãæ nayena mahÃbrahmÃïo na sthÃnÃntaranayÃ÷. anekavarïaliægasaæsthÃnatvÃd iti. varïo nÅlatvÃdi÷. liægaæ vastrÃbharaïÃdi. saæsthÃnaæ dairghyÃdi.

Ãroha unnatatÃ. pariïÃhas tiryakpramÃïaæ. Ãk­tivigraha÷ Ãk­tilak«aïo vigraha Ãk­tivigraha÷. evaæ viÓe«ite vedÃnÃdÅnÃæ vigraha÷ paryudasto bhavati. nÃsÃv Ãk­tilak«aïa iti. vigraha÷ puna÷ ÓarÅraæ. vÃgbhëà vÃguccÃraïaæ. katham idÃnÅm iti vistara÷. prathamadhyÃnapratyÃgamanena tair dvitÅyaæ tyaktam. tadbhÆmikaæ dvitÅyadhyÃnabhÆmikaæ. pÆrvanivÃsaæ katham anvasmÃr«u÷. na tÃvat prathamadhyÃnabhÆmikena cittena tadavi«ayatvÃt. na dvitÅyadhyÃnabhÆmikena tasyÃlabdhatvÃt. punar labdham iti cet. ata Ãha. labdhÃyÃæ ceti vistara÷. ÓÅlavrataparÃmarÓad­«Âir mahÃbrahmÃlambanà prathamadhyÃnabhÆmikaiva yujyate. sà ca dvitÅyadhyÃnalÃbhÃt prahÅïà na samudÃcarati. dvtÅyadhyÃnabhÆmiketi [Tib. 250b] cet. na. adharÃlambanatvÃyogÃt. na hy adharabhÆmyÃlambana÷ kaÓcid api kleÓa i«yate. antarÃbhavasthà adrÃk«ur iti. antarÃbhavasthÃs te taæ mahÃbrahmÃïaæ d­«Âvaivam Æcu÷. imaæ vayaæ sattvam adrÃk«meti. ayam api pak«o na ghaÂate. tathà hi tatrÃpy antarÃbhave dÅrgham adhvÃnam avasthÃtuæ na saæbhavaty upapattipratibandhÃbhÃvÃt ÓuklaÓoïitÃnapek«atvÃt. te«Ãæ kathaæ bhavatÅyaæ buddhir imaæ vayaæ sattvam adrÃk«ma dÅrghÃyu«aæ dÅrgham adhvÃnaæ ti«Âhantam iti. dÅrghÃdhvÃvasthÃnÃvabodho na prÃpnotÅty artha÷. tasmÃt tatrasthà eveti vistara÷. prathamadhyÃnabhÆmisthà eva tasya mahÃbrahmaïa÷ pÆrvav­ttÃntaæ samanusmaranta÷ utpadyamÃnÃvasthÃyÃm eva taæ mahÃbrahmÃïaæ pÆrvotpannaæ dÅrgham adhvÃnaæ ti«Âhantaæ d­«Âavanta÷. d­«Âvà ca paÓcÃd uttarakÃlam adrÃk«mety e«Ãm babhÆva. buddhir iti vÃkyaÓe«a÷. evaæ tu satÅdam aparih­taæ bhavet. asya ca sattvasyaivaæ cetasa÷ praïidhi÷. vayaæ copapannà iti. upapattipratilaæbhikena prathamadhyÃnabhÆmikena tasya mahÃbrahmaïa evaæ cetasa÷ praïidhim anvasmÃr«u÷. samÃnabhÆmikatvÃt. ity ado«a e«a÷. tatsakÃÓaæ ÓravaïÃd vÃ.

nanu ca Óubhak­tsne«v apy e«a prasaæga÷. ekatvakÃyà nÃnÃtvasaæj¤ina iti. kathaæ. yathoktaæ. te hi maulyÃæ bhÆmau sukhendriyaparikhinnÃ÷ (#<Abhidh-k-vy 262>#) sÃmantakopek«endriyaæ saæmukhÅkurvaætÅti vistareïa [Tib. 251a] vaktavyaæ syÃt. te caikatvakÃyà ekatvasaæj¤ina iti paÓcÃd vak«yate. tena sukheneti. t­tÅyadhyÃnabhÆmikena. cetasa utplÃvakatvÃd iti. audbilyakaratvÃt. indrasukheneti dvitÅyadhyÃna. Ãgamavyapagamasaæj¤itvÃt. aciropapannÃnÃm Ãgamasaæj¤itvÃt. ciropapannÃnÃæ vyapagamasaæj¤itvÃt. atha vÃciropapannÃnÃm Ãgamasaæj¤itvÃc ciropapannÃnÃm Ãgamavyapagamasaæj¤itvÃt. bhÅtabhÅtasaæj¤itvÃt. yathÃkramam aciraciropapannatvÃt te nÃnÃtvasaæj¤ina÷. na sukhÃdu÷khÃsukhasaæj¤itvÃt yathoktaæ vaibhëikair iti.

prathame dhyÃne kli«Âayà saæj¤ayeti. ÓÅlavrataparÃmarÓasaæparayuktayà akÃraïe kÃraïÃbhinivi«ÂatvÃt. dvitÅye kuÓalayà saæj¤ayeti. sÃmantakamaulasaæg­hÅtatvÃt. t­tÅye vipÃkajayà saæj¤ayeti. vipÃkajasukhasaæprayogÃt.

ÃrÆpyÃs trayo yathÃsÆtram iti. arÆpiïa÷ santi sattvà ye sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃd anantam ÃkÃÓam ity ÃkÃÓÃnaætyÃyatanam upasaæpadya viharaæti. tadyathà devà ÃkÃÓÃnaætyÃyatanopagÃ÷. iyaæ paæcamÅ vij¤Ãnasthiti÷. arÆpiïa÷ santi sattvà ye sarvaÓa ÃkÃÓÃnaætyÃyatanaæ samatikramyÃnaætyaæ vij¤Ãnam iti vij¤ÃnÃnaætyÃyatanam [Tib. 251b] upasaæpadya viharaæti. tadyathà vij¤ÃnÃnaætyÃyatanopagà devÃ÷. iyaæ «a«ÂhÅ vij¤Ãnasthiti÷. arÆpiïa÷ santi sattvà ye sarvaÓo vij¤ÃnÃnaætyÃyatanaæ samatikramya nÃsti kiæcid ity ÃkiæcanyÃyatanam upasaæpadya viharaæti. tadyathÃkiæcanyÃyatanopagà devÃ÷. iyaæ saptamÅ vij¤Ãnasthitir iti.

paæca skaædhÃÓ catvÃraÓ ca yathÃyogam iti. ÃkÃÓÃnaætyÃyatanÃditrayapratisaæyuktÃÓ catu÷skandhÃ÷. anyapratisaæyuktÃ÷ paæcaskaædhÃ÷.

#<Óe«aæ tatparibhedavad>#

iti. paribhidyate 'neneti paribheda÷. tasya vij¤Ãnasya paribhedas tatparibheda÷. so 'smin vidyata iti tatparibhedavat. Óe«aæ durgatyÃdi. apÃye«u cobhayaæ nÃstÅti. nehasathÃnÃæ gaætukÃmatÃ. na tatrasthÃnÃæ vyuccalitukÃmatÃ. apaÂupracÃratvÃd iti. cittacaittÃnÃm atra mandapracÃratvÃt. abalavad vij¤Ãnaæ na ti«ÂhatÅti yuktaæ vaktuæ.

(III.6cd, 7ab) bhavÃgrÃsaæj¤isattvÃÓ ca sattvÃvÃsà naveti.

sÆtra uktaæ. nava sattvÃvÃsÃ÷. katame nava. rÆpiïa÷ santi sattvà nÃnÃtvakÃyà nÃnÃtvasaæj¤ina÷. tadyathà manu«yÃ÷ tadekatyÃÓ ca devÃ÷. ayaæ prathama÷ sattvÃvÃsa÷ dvitÅyat­tÅyacaturthà api yathà vij¤Ãnasthiti«u. tathà vaktavyÃ÷. ayaæ tu viÓe«a÷. [Tib. 252a] rÆpiïa÷ saæti sattvà asaæj¤ino 'pratisaæj¤ina÷. tadyathà devà asaæj¤isattvÃ÷. ayaæ paæcama÷ sattvÃvÃsa÷. (#<Abhidh-k-vy 263>#) ÃrÆpyÃïÃæ ca sattvÃvÃsÃnÃæ trayo vij¤Ãnasthitivad vaktavyÃ÷. caturthas tv ÃrÆpya÷ arÆpiïa÷ saæti sattvÃ÷ sarvaÓa ÃkiæcanyÃyatanaæ samatikramya naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanam upasaæpadya viharaæti. tadyathà devà naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanopagÃ÷. ayaæ navama÷ sattvÃvÃsa iti. asaæj¤isattvebhyo ye 'nye caturthadhyÃnopagÃ÷ kiæ te sattvÃvÃsà uta neti. nety Ãhu÷. kasmÃd evam uktam ÃcÃryeïa ke punar anye. apÃyà iti. mukhamÃtram etad uktaæ. asaæj¤isattvÃsaæg­hÅtÃÓ caturthadhyÃnopagà ity api vaktavyam. ihÃpi tad eva kÃraïaæ vaktavyaæ yad vij¤Ãna«thiti«Æktaæ. ihasthÃnÃæ hy apÃyagamanaprÃrthanà nÃsti. tatrasthÃnÃæ ca na vastukÃmateti. nÃpÃyÃ÷ sattvÃvÃsÃ÷. asaæj¤isattvÃsaæg­hÅte«u b­hatphale«u yady apÅhasthÃnÃæ gamanaprÃrthanÃsti. tatrasthÃnÃæ p­thagjanÃnÃm Ãsaæj¤ikapravivik«Ã bhavati. ÃryÃïÃæ tv anabhrakapuïyaprasave«v api ÓuddhÃvÃsÃrÆpyapravivik«Ã. parinirvÃtukÃmatà ca ÓuddhÃvÃsÃnÃm api. iti [Tib. 252b] na te«Ãæ tatrÃvasthÃne buddhi÷. ato na te sattvÃvÃsà ity ÃcÃryasaæghabhadra÷. anye punar vyÃcak«ate. ke punar anye. apÃyà iti apÃyÃnÃm eva vacanÃd anabhrakÃdaya÷ sattvÃvÃsà i«Âà ÃcÃryasyeti. tair yuktir anve«ÂavyÃ. baædhanasthÃnavad iti. yathà baædhanasthÃnÃni na sattvÃvÃsÃ÷ anicchÃvasanÃt. evam apÃyà iti.

(III.7cd, 8ab) rÆpopagà vij¤Ãnasthitir iti. vij¤Ãnaæ ti«Âhaty asyÃm iti vij¤Ãnasthiti÷. upagacchatÅti upagÃ. vij¤Ãnasya samÅpacÃriïÅty artha÷. rÆpaæ ca tad upagà ca sà rÆpopagÃ. evaæ yÃvat saæskÃrÃÓ ca te upagà ca saæskÃropageti. bhagavadviÓe«as tu vyÃca«Âe. rÆpopagà vij¤Ãnasthitir yÃvat saæskÃropageti sautrÃntikÃnÃæ nayenocyate. tatra vij¤Ãnasthitir bhavasaætatyanuccheda÷. rÆpam upagam asyà vij¤Ãnasthite÷. seyaæ rÆpopagÃ. upagam iti upagamyate tadÃtmÅyata iti. evaæ yÃvat saæskÃrà upagà asyà vij¤Ãnasthite÷. seyaæ saæskÃropagÃ. atha và t­«ïà sthiti÷. ti«Âhaty anayà vij¤Ãnaæ. punarbhavasaætatyanucchedÃt. iti k­tvà vij¤Ãnasya sthitir vij¤Ãnasthiti÷. sà rÆpam upagacchati tadabhi«vaÇgata iti rÆpopagÃ. evaæ yÃvat saæskÃropagÃ. vaibhëikÃïÃæ punar nayena kÃrakÃrtho na Óakyate yojayitum [Tib. 253a] iti dÆ«ayati. atra brÆma÷. dvividhe 'py asmin vyÃkhyÃne rÆpÃdivyatiriktà vij¤Ãnasthitir uktÃ. tà hi

#<catvÃra÷ sÃsravÃ÷ skandhÃ>#

iti

#<catu«koÂis tu saægraha>#

ity etat sarvaæ nirastaæ bhavatÅti do«Ãætaraæ. tasmÃt pÆrvakam eva vyÃkhyÃnaæ (#<Abhidh-k-vy 264>#) sÃdhu. etad vaibhëikavyÃkhyÃnaæ varïayÃmo na tair evaæ vyÃkhyÃtaæ. rÆpam upagacchatÅti rÆpopagà vij¤Ãnasthitir ityÃdi. apare punar vyÃcak«ate. rÆpopagà vij¤Ãnasthitir iti. rÆpasvabhÃvety artha÷. yathÃnyatroktaæ. khakkhaÂakharagatam iti. svabhÃvÃrtho gatyartha ity abhiprÃya÷. sthÃtu÷ parivarjanena. anyo loke sthÃtà devadattÃdir anyà sthiti÷ sthÃnaæ g­hÃdikam ity artha÷. vij¤Ãnaæ vÃhayati pravartayatÅty artha÷. naunÃvikanyÃyena. yathà nÃviko nÃvaæ vÃhayati. tadvat. na tu vij¤Ãnaæ vij¤Ãnam evÃbhirÆhya vÃhayatÅty artha÷. ekasaætÃne vij¤ÃnadvayÃsamavadhÃnaæ. parasaætÃnavij¤Ãnaæ tu yady api yugapad bhavati. na tu taditarasya samÅpe vartata iti na tat tasya sthitir bhavati.

nandÅ saumanasyaæ. sapta ca vij¤Ãnasthitaya÷ paæcaskaædhasvabhÃvÃ÷ tat katham iti. saptasu vij¤Ãnasthiti«u paæcaskaædhasvabhÃvatvene«ÂÃsu tat kathaæ vij¤Ãnaæ na vij¤Ãnasthitir [Tib. 253b] i«Âam iti. evaæ tarhÅti vistara÷. abhedenaikapiï¬arÆpeïa rÆpÃdÅnÃæ skaædhÃnÃm upapattyÃyatanasaæg­hÅte«u skaædhe«u manu«yÃdinikÃyasabhÃgasaæg­hÅte«u. sÃbhirÃmÃyÃæ sabhiratyÃæ. vij¤Ãnaprav­ttau vij¤Ãnaæ vij¤Ãnasthiti÷ saptavij¤anasthitideÓanÃyÃm abhiprÅyate. pratyekaæ tv ekamekaæ skaædhaæ prati yathà rÆpÃdayo vij¤Ãnasya saækleÓÃya bhavaæti. ÃÓrayasaæprayogasahabhÆbhÃvenopagatatvÃt. naivaæ kevalaæ p­thag vij¤Ãnaæ. kiæ. saækleÓÃya bhavatÅty adhik­taæ. kasmÃt. yugapadÃÓrayatvÃdyayogÃt. tasmÃc caturvij¤anasthitideÓanÃyÃæ kevalaæ p­thag vij¤Ãnaæ na sthiti÷ proktam. tathà vineyajanÃpek«ayà hy ekatra sÆtre 'nyathà vij¤Ãnasthitir uktÃ. anyatra cÃnyatheti. ata Ãha. api ca k«etrabhÃveneti vistara÷. vij¤Ãnasya k«etrabhÃvena catasro vij¤Ãnasthitayo rÆpavedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrasvabhÃvà deÓitÃ÷. vij¤Ãnaæ bÅjabhÃvena vapanÅyarÆpeïa sopÃdÃnaæ svabhÆmikayà t­«ïayà sat­«ïaæ. k­tsnam eva saætÃnagataæ deÓitam iti. na punar bÅjaæ bÅjasya k«etrabhÃvena vyavasthÃpayÃæ babhÆva bhagavÃn. na hi loke bÅjaæ k«etrabhÃvena vyavasthÃpyate. ye ca dharmà iti vistara÷. [Tib. 254a] ye ca dharmà vij¤Ãnasya sahavartino rÆpÃdaya÷. ta eva k«etrabhÃvena sÃdhutarà bhavaæti. sahavarti hi bÅjasya k«etraæ loke d­Óyate. vij¤Ãnaæ tu vij¤Ãnena saha na vartate yugapadabhÃvÃt. atÅtÃnÃgatÃs tarhi rÆpÃdayo na vij¤Ãnasthitaya÷ prÃpnuvaæti. te 'py atÅtÃnÃgatà yathÃsvam atÅtÃnÃgatÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃæ sthitayo bbhavaæti. tasmÃt svabhÆmau sarva eva sÃsravà rÆpÃdayo vij¤Ãnasthitayo bhavantÅty avagantavyaæ.

prathamà koÂir iti vistara÷. saptasu yad vij¤Ãnam iti. paæcaskaædhasvabhÃvatvÃt saptÃnÃæ vij¤ÃnasthitÅnÃæ. tatra vij¤Ãnaæ saæg­hÅtaæ. na catas­«u. (#<Abhidh-k-vy 265>#) vij¤Ãnasya tatrÃgrahaïÃt. vij¤ÃnavarjyÃ÷ skaædhà iti. apÃyÃdi«v api vij¤Ãnaæ na catas­«u saæg­hÅtaæ. na saptasu apÃyÃdi«u vij¤ÃnaparibhedenÃgrahaïÃt. saptasu catvÃra÷ skaædhà iti. saptasu vij¤Ãnasthiti«u ye vij¤ÃnavarjyÃÓ catvÃra÷ skamdhà uktÃ÷. te catas­«v api vij¤Ãnasthiti«u saæg­hÅtÃ÷. ubhayÃtrÃpi saæg­hÅtÃ÷ ity t­tÅyà koÂi÷. caturthy etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. apÃye«u caturthe dhyÃne bhavÃgre ca yad vij¤Ãnam anÃsravÃÓ ca dharmÃ÷.

(III.8cd, 9) yac caitad gatyÃdibhedabhinnam iti. ÃdiÓabdena [Tib. 254b] bhÃjanÃætarÃbhavabhÆmyÃdir g­hyate. jarÃyur yena mÃtu÷ kuk«au garbho ve«Âitas ti«Âhati. tasmÃj jÃtà jarÃyujÃ÷. bhÆtasaæsvedajà iti. bhÆtÃnÃæ p­thivyÃdÅnÃæ saæsvedÃd dravatvalak«aïÃj jÃtà bhÆtasaæsvedajÃ÷. avikalÃÓ cak«urindriyÃdyavaikalyÃt. ahÅnendriyÃ÷ kÃïavibhrÃntÃder abhÃvÃt. sarvÃÇgair upetà hastapÃdÃdibhi÷. sarvaiÓ ca pratyaægair aægulyÃdibhir upetÃ÷. sak­d upajÃyaæte. na kalalÃdyanupÆrvyà aï¬ÃjÃdivat. upapÃdane upapattau sÃdhukÃritvÃt. ÓuklaÓoïitÃdyanupÃdÃnena sak­d upajÃtatvÃt. upapÃdukà ity ucyaæte. krauæcÅnirjÃtÃv iti vistara÷. bhinnayÃnapÃtrau kila vaïijau samudratÅre krauæcÅæ samabhigatau. tato nirjÃtau ÓailopaÓailau sthavirÃv iti. paæcÃlarÃjasyeti. tasya mahÃdevyÃ÷ paæcÃï¬aÓatÃni jÃtÃni. tena rÃj¤Ã maæjÆ«ÃyÃæ prak«ipya gaægÃyÃm avavÃhitÃni. licchavirÃjena sÃæta÷pureïa snÃyatà sà maæjÆ«ohyamÃnà d­«Âà udghÃÂità ca. tasyÃæ paæcaÓatÃni dÃrakÃïÃæ d­«ÂÃni g­hÅtÃni ceti. mÃædhÃt­prabh­taya÷ saæsvedajÃ÷. kathaæ. upo«adhasya kila rÃj¤o mÆrdhni piÂako jÃta÷. tasya v­ddher anvayÃt paripÃkÃnvayÃt paribhedÃnvayÃd dÃrako jÃtah. so 'yaæ mÃndhÃteti saæsvedajo bhavati. rÃj¤a÷ khalv api mÃædhÃtur jÃnÆpari piÂakau jÃtau [Tib. 255a] tayor v­ddher anvayÃt pÆrvavad yÃvad dÃrakau jÃtau. tÃv imau cÃrÆpacÃrau. brahmadattasya kila rÃj¤a urasi piÂako jÃta÷. tasya v­ddher anvayÃt pÆrvavad yÃvad dÃrikà jÃtÃ. seyaæ. kapotamÃlinÅti. ÃmrapÃly api kadalÅstaæbhÃj jÃteti ÓrÆyate. prÃthamakalpikà iti.

#<prÃg Ãsan rÆpivat sattvÃ>#

iti vacanÃt. suparïÅ garu¬a÷. pretÃnÃæ jarÃyujatvasiddhyartham ucyate. Ãyu«mata iti vistara÷. kathaæ gamyate jarÃyujatvasiddhyartham iti.

#<rÃtrau paæcatÃæ janitveti>#

vacanÃt. nanu ca sutarÃm upapÃdukatvasiddhyartham iti gamyate. paæca rÃtrau

#<divà paæca tathÃparÃn. nÃsti t­ptis tathÃpi me>#

iti vacanÃt. jarÃyujair hi bhak«itais t­ptir bhavet. jarÃyujasiddhyartham eva. nopapÃdukasiddhyarthaæ. rÃtrau paæcÃnÃæ sak­jjanma divà capare«Ãæ (#<Abhidh-k-vy 266>#) paæcÃnÃæ na virudhyate. tÃvatkÃlena tadÃtmabhÃvaparipÆrita÷. krameïÃpi ca rÃtrau paæcÃnÃæ divÃpare«Ãæ paæcÃnÃæ janma na virudhyate. sattvajÃti÷ sà tÃd­ÓÅ karmaïÃæ cÃciætyo vipÃka iti. abhiprav­ddhajighÃæsÃdo«atvÃt tu nÃpi t­ptir astÅti.

prÃptopapattivaÓitvo 'pÅty anena jarÃyujopapattau karmabalÃtkÃrayogaæ darÓayati. yathÃnyatÅrthyà apabhëanta iti. anyatÅrthyà maskariprabh­taya÷. yathoktaæ nirgranthaÓÃstre ­ddhiæ bhadanta ko [Tib. 255b] darÓayti. mÃyÃvÅ gautama iti. tathà bhagavantam evoddiÓyÃnyatroktaæ. kalpaÓatasyÃtyayÃd evaævidho loke mÃyÃvÅ prÃdurbhÆya mÃyayà lokaæ bhak«ayatÅti. upajÅvatÅty artha÷. bÃhyabÅjÃbhÃvÃd iti. bÃhyasya ÓukaÓoïitakardamÃder abhÃvÃd ity artha÷ Ãdhi«ÂhÃnikÅm iti. yad adhiti«Âhati idam evaæ bhavatv iti tad adhi«ÂhÃnaæ. tat prayojanam asyÃs tatra và bhavà ­ddhir Ãdhi«ÂhÃnikÅ. tÃm icchatÃæ bauddhÃnÃæ na yukta e«a parihÃra iti. katama÷. ya ukta÷. ÓarÅradhÃtÆnÃm avasthÃpanÃrtham iti.

praÓnÃt praÓnÃntaram utpadyata iti. atha kimarthaæ caramabhaviko bodhisattva iti praÓna ukto vistareïa. tatra coktaæ. ÓarÅradhÃtÆnÃm avasthÃpanÃrtham iti vistara÷. tasmÃt praÓnÃd idaæ praÓnÃntaram upajÃyate. yady upapÃdukÃnÃm iti vistara÷. kÃyanidhanaæ kÃyanÃÓa÷. upapÃduka÷ suparïÅ upapÃdukaæ nÃgam iti viÓe«aïadvayaæ kimarthaæ. kim anupapÃdukà api suparïino nÃgÃÓ ca santi. santÅty Ãhu÷. caturvidhà hi garu¬Ã nÃgÃÓ cÃæ¬ajÃdibhedÃt. te«Ãm upapÃdukà uttamÃ÷. saæsvedajà upottamÃ÷. jarÃyujà madhyÃ÷ aï¬ajà jaghanyÃ÷. tatropapÃduka÷ suparïÅ sarvÃn upapÃdukÃdÅn uddharati bhak«Ãrthaæ. saæsvedajas trÅn saæsvedajÃdÅn. jarÃyujo dvau jarÃyujÃï¬ajau. [Tib. 256a] aï¬ajo 'ï¬ajam eveti varïayanti. yÃvan na m­ta iti. yadà jÅvati. tadà tan mÃæsÃdi nÃntardhÅyata iti nidarÓitaæ bhavati. na punar m­tasyÃsya t­pyatÅti. na punar m­tenÃnena t­pyatÅty artha÷. t­pipÆrau vibhëeti vibhëëa«ÂhÅ«yate. tasya m­tasyÃkÃÓasyeva bhak«itasya mÃnsapiï¬ÃntardhÃnÃn na t­pyatÅty avagantavyaæ.

sà hi dve gatÅ iti narakagatir devagatiÓ ca. tis­ïÃæ ca pradeÓa iti. tiryakpretamanu«yagatÅnÃæ.

(III.10) gatyantarÃlatvÃt. gatyor antarÃlatvÃt. nanu cÃvyÃk­taiva gatir i«yate. upapattibhavaÓ caikÃætena kli«Âa÷. maraïabhavo 'pi kadÃcit kuÓala÷ kli«Âo và bhavati. na gati÷. kathaæ tayor gatiÓabdam adhyÃropya gatyantarÃlatvÃd ity ucyate. nai«a do«a÷. maraïopapattibhavayor aniv­tÃvyÃk­tÃnÃæ nikÃyasabhÃgajÅvitendriyajÃtyÃdÅnÃæ (#<Abhidh-k-vy 267>#) gatisvabhÃvÃnÃæ tatkÃle vidyamÃnatvÃt. kÃmarÆpadhÃtvoÓ ca kÃyendriyasyÃpy avaÓyaæ bhÃvÃt. na copapattivan maraïabhavo 'vaÓyaæ kli«Âo nÃpy avaÓyaæ kuÓala÷. tasmÃt te«u gatiÓabdam Ãropya gatyaætarÃlatvÃd ity uktaæ. pade gatyarthatvÃd iti. pada gatÃv iti paÂhyate. tenopapannaÓabdasyopagatÃrthaæ darÓayati.

#<nopapanno 'ntarÃbhava÷.>#

kiæ tarhi. upapadyamÃna iti. abhivyakti÷ samÃptiÓ ceti. Ãk«epakeïa karmaïà nikÃyasabhÃgasyÃbhivyakti÷ paripÆrakai÷ parisamÃpti÷. [Tib. 256b] sarvasmiæ janmani karmadvayasya vyÃpÃrÃt.

#<ekaæ janmÃk«ipaty ekam anekaæ paripÆrakam>#

iti vacanÃt. atha và yatra deÓe Ãk«iptasya karmaïà nÃmarÆpasya vipÃkasya prÃdurbhÃvo 'bhivyakti÷. «a¬ÃyatanapÆrtiÓ ca samÃpti÷. sa deÓo 'vagantavya÷.

(III.11, 12) #<vrÅhisaætÃnasÃdharmyÃd>#

iti vistara÷. saæbadhnaæs tÃna÷ saætÃno vrÅhe÷ saætÃno vrÅhisaætÃna÷. tena sÃdharmyÃd na vicchinnasya bhavasyodbhavo bhavati. yato 'paiti. yatra cotpadyate. tadantarÃlasaætÃnavartirÆpapÆrvakam upapattibhavarÆpaæ. svopÃdÃnarÆpasaætÃnarÆpasvabhÃvatvÃt. vrÅhisaætÃnapaÓcÃttararÆpavat. saætÃnavartinÃæ hi dharmÃïÃm avicchedena deÓÃntarotpattyà deÓÃntare«u prÃdurbhÃvo d­«Âa÷. tadyathà vrÅhisaætÃnasya. vrÅhisaætÃnapaÓcÃttararÆpaæ hi yato deÓÃntarÃd apaiti. yatra ca deÓÃætara utpadyate. tadantarÃlasaætÃnavartirÆpapÆrvakam utpadyate. k«aïikavÃdinÃæ hy ayam asmÃkaæ siddhÃnta÷. yadà grÃmÃd grÃmÃætaraæ nÅyate vrÅhi÷. na sa vi­hi÷ pÆrvatra grÃme nirudhya tadgrÃmÃntarÃle 'nutpadyamÃno 'nekayojanÃntarite 'pi grÃmÃntara utpadyate. kiæ tarhi. nirantarÃkÃÓadeÓotpÃdanirodhakrameïotpadyate grÃmÃntare. tac ca svopÃdÃnarÆpasaætÃnarÆpasvabhÃvaæ. tathopapattibhavarÆpam apy utpadyata iti. atrÃcÃryaguïamati÷ saha Ói«yeïÃcÃryavasumitreïa svanikÃyÃnurÃgabhÃvitamatir vyÃkhyÃnavyÃpÃram apÃsya pratyavasthÃnapara eva vartate. vayam iha ÓÃstrÃrthavivaraïaæ praty [Tib. 257a] ÃdriyÃmahe. na tad dÆ«aïaæ. ni÷sÃratvÃt bahuvaktavyabhayÃc ca. bhavi«ïur bhavanaÓÅla÷. vicchinno 'pÅti vistara÷. ÃdarÓÃdi«u bimbÃt pratibimbam iti. ÃdarÓodakÃdi«u bimbÃn mukhÃt pratibimbaæ mukhacchÃyÃrÆpaæ vicchinnam utpadyamÃnaæ d­«Âam ity anenÃnaikÃntikatÃm udgrÃhayati. pratisÃdhanaæ và karoti. yato 'paiti. yatra cotpadyate. na tadantarÃlasaætÃnavartirÆpapÆrvakam upapattibhavarÆpaæ. svopÃdÃnarÆpasaætÃnarÆpasvabhÃvatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 268>#) pratibimbarÆpavad iti. pratibimbaæ nÃmÃnyad evotpadyate dharmÃntaram ity asiddham etad iti. bimbasÃmarthyÃd eva tatrÃrÓÃdi«u pratibimbÃkÃraæ bhrÃntaæ vij¤Ãnam utpadyata ity ÃcÃryasyÃbhiprÃya÷. na tatra pratibhiæbaæ nÃma kiæcid astÅty anena dharmyasiddhiæ nÃma d­«ÂÃntado«aæ darÓayati. tasmÃn nÃnaikÃntatÃsti. na caitat pratisÃdhanaæ sÃdhv iti. siddhÃv api ca satyÃm

#<asÃmyÃd anidarÓanam>#

iti. pratibimbasya dravyasattvena siddhÃv api satyÃm asÃmyÃd dÃr«ÂÃntikenÃnidarÓanam anudÃharaïaæ pratibimbakam iti. kathaæ tÃvad asiddham iti. tÃvacchabda÷ krame. asiddhatÃyuktiæ tÃvad darÓayann Ãha.

#<sahaikatra dvayÃbhÃvÃd>#

iti vistara÷. tatraiva hi ÃdarÓadeÓe ÃdarÓarÆpaæ d­Óyate pÃrÓvasthitena na pratibimbakaæ. pratibiæbakaæ ca tatraiva d­Óyate 'bhimukhÃvasthitena nÃdarÓarÆpaæ. na caikatradeÓe upÃdÃyarÆpadvayasyÃsti [Tib. 257b] sahabhÃva÷. kiæ kÃraïaæ. ÃÓrayabhÆtabhedÃt. ÃÓrayabhÆtÃni hi taryor bhinnÃnÅti. nÃsty ÃdarÓarÆpÃÓrayabhÆtair ava«Âabdhe deÓe pratibimbakarÆpÃÓrayabhÆtÃnÃæ tatrÃvakÃÓa÷. ato nopÃdÃyarÆpadvayasyÃsti saæbhava÷. tad evaæ yugapad vij¤ÃnadvayasyÃbhÃvÃt. upÃdÃyarÆpadvayasya caikatra sahabhÃvÃbhÃvÃt. na tat kiæcid astÅti darÓayati. yatraiva hi deÓe ÃdarÓarÆpaæ d­Óyate. iti bhimbakaæ ca tatraiva. na tv anyatra. ko do«a ity Ãha. na caikatra rÆpadvayasyÃsti sahabhÃva iti. pÆrvavad vÃdcyaæ. atha vÃ

#<sahaikatra dvayÃbhÃvÃd>#

ity asya sÆtrasyÃyam artha÷. ekatra rÆpe puru«advayasya paÓyata evÃbhÃvÃt sahadarÓanasya pratibimbam asiddham iti vÃkyadhyÃhÃra÷. katham ity Ãha. digbhedavyavasthitai÷ puru«air ekair uttaradigvyavasthitair itarair dak«iïadigvyavasthitai÷. ekasmiæ vÃpyambudeÓe ekasmiæs taÂÃkajaladeÓe. svÃbhimukhadeÓasthitÃnÃæ rÆpÃïÃæ dak«iïataÂordhvasthitÃni rÆpÃïy uttaradigvyavasthitapuru«asvÃbhimukhasthÃni uttarataÂordhvasthitÃny api rÆpÃïi dak«iïadigvyavasthitapuru«asvÃbhimukhasthÃni. te«Ãm ubhaye«Ãæ. kiæ pratibimbakaæ anyonyam upalabhyate. uttaradigvyavasthitair dak«iïataÂÃdha÷ pratibimbakam upalabhyate. dak«iïadigvyavasthitair apy uttarataÂÃdha÷ pratibiæbakam upalabhyate. evam anyonyam upalabhyate. na tÆbhayaæ [Tib. 258a] yugapad upalabhyate iti vÃkyÃrtha÷. na hi svataÂÃdha÷ pratibiæbakaæ ekataÂasthai÷ samantato 'pi vÃpÅjalaæ paÓyadbhir upalabhyate. tata÷ kim iti ced ata Ãha. na tv ekatra rÆpe ghaÂe paÂe và dvayo÷ paÓyato÷ puru«ayo÷ sahadarÓanaæ (#<Abhidh-k-vy 269>#) na bhavati. bhavaty evety artha÷. iha tu na bhavati sahadarÓanam ity ato na tatra rÆpÃntarotpattir yukteti. atha vÃsyÃyam artha÷. chÃyÃtapayoÓ ca dvayos sahaikatrabhÃvo na d­«Âo loke. yatra chÃyà bhavati maï¬ape 'nyatra vÃ. na tatrÃtapa÷. yatra vÃtapo bhavaty abhyavakÃÓe. na tatra chÃyÃ. upalabhyate ca chÃyÃstha ÃdarÓe sÆryasya pratibimbakam iti. kathaæ. taÂÃke sÆryapratibiæbakam utpadyate. tattaÂÃkataÂasthe ca chÃyÃvati maï¬ape ÃdarÓa÷ sthÃpyate. tatrÃdarÓake taÂÃkasthasya sÆryapratibiæbakasyÃparaæ pratibiæbakam utpadyate. taÂÃke ca yat sÆryapratibhimbakaæ. tat sÆryasamuttham ity avaÓyam. ÃtapasvabhÃvam ity abhyupagaætavyaæ. yac cÃparam ÃdarÓe pratibimbakaæ. tad ÃtapasvabhÃvapratibiæbakasamuttham ity etad apy avaÓyam ÃtapasvabhÃvam abhyupagaætavyam. evaæ sati chÃyÃtapayo÷ sahasvabhÃva÷ syÃt. na cÃnyatra loke chÃyÃtapayo÷ sahabhÃva iti. na yukto 'sya pratibiæbakasya tatra prÃdurbhÃva÷. kÆpa ivodakam iti. yathà kÆpe dÆrÃntargatam udakam [Tib. 258b] d­Óyate. tathà candrapratibimbakam apy atraivÃntargataæ d­Óyate. na cÃdarÓas tÃvad vastuphalo 'sti. tac ca tatrotpadyamÃnaæ. tac ca pratibiæbakam ÃdaÓa evotpadyamÃnaæ. nÃnyatrÃdhastÃd upalabhyeta. upalabhyate ca. ato nÃsty eva tat kiæcit. sÃmagryÃs tu bimbÃdarÓÃdilak«aïÃyÃ÷. sa tasyÃ÷ prabhÃvo yat tathà darÓanaæ bhavati. acintyo hi dharmÃïÃæ Óaktibheda÷. ayaso 'yaskÃntÃbhigamanadarÓanÃt. na këÂhÃdÅnÃæ yathÃ. candrakÃntÃc candrodaye 'psaæbhavaprak«araïadarÓanaæ. nÃægÃrÃdÅnÃm.
ity evamÃdi vaktavyaæ. ÃdarÓasaætÃnasambaddhatvÃd iti. na biæbasaætÃnabhÆtaæ pratibimbam. ÃdarÓasaæbaddhatvÃt. ÃdarÓarÆpavat. sahabhÃvÃc ca. bimbasamÃnakÃlarÆpÃntaravat. tad evaæ yathà maraïabhavasyopapattibhava÷ saætÃnabhÆta÷. naivaæ bimbasya pratibimbakam iti. sÃdhanÃnanvita÷ pratibimbakad­«ÂÃnta÷. vrÅhisaætÃnapaÓcÃttararÆpad­«ÂÃntas tu svasaætÃnapÆrvarÆpasaætÃnabhÆta iti. tasmÃd asÃmyaæ d­«ÂÃntasya pratibiæbasya ceti.

#<dvayodayÃd>#

iti vistara÷. dvayenodayo dvayodaya÷. tasmÃd bimbÃc cÃdarÓÃc cety artha÷. yat pradhÃnaæ kÃraïam ÃdarÓÃdi. tad ÃÓrityotpadyate pratibimbaæ. ÃdarÓÃdi hi pratibhimbasya pradhÃnaæ kÃraïaæ tadanuvidhÃnÃt. tadyathà yady asis tiryagavasthito bhavati. pratibimbam api tiryag Ãyataæ ca d­Óyate. yady [Tib. 259a] Ærdhvam avasthito bhavati. pratibimbam api tathaiva d­Óyate. na caivam upapattibhavasyÃpi dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ saæbhava÷ maraïabhavÃc cÃnyataÓ (#<Abhidh-k-vy 270>#) ca pradhÃnabhÆtÃd ÃdarÓasthÃnÅyÃt. bÃhyaæ ÓuklaÓoïitaæ pradhÃnakÃraïam iti cet. na. acetanatvÃt. upapÃdukÃnÃæ ca tadabhÃvÃt. ato 'py ayam asamÃno d­«ÂÃnta÷. kim anena darÓitaæ bhavati. uktÃlitaviÓe«aïe hetÃv ayam atulyo d­«ÂÃnta÷ iti. katham iti. yato 'paiti. yatra cotpadyate. tadantarÃlasaætÃnavartirÆpapÆrvakam upapattibhavarÆpam. advayotpannasvopÃdÃnarÆpasaætÃnarÆpasvabhÃvatvÃt. vrÅhisaætÃnapaÓcÃttararÆpavad iti. tad evaæ sati nÃsya sÃdhanasyÃnaikÃntikatà Óakyam udgrÃhayituæ. nÃpi pratisÃdhanaæ kartum ity uktaæ bhavati. ÃgamenÃntarÃbhavasyÃstitvaæ sÃdhayann Ãha.

#<kaïÂhokteÓ cÃstÅti>#

svaÓabdÃbhidhÃnÃd ity artha÷. naitat sÆtraæ tair ÃmnÃyata iti. tair nikÃyÃntarÅyai÷. kasmÃn nÃmnÃyate. tadÃgame«v abhÃvÃt. nikÃyantarÃgamaprasiddhaæ kim iti na pramÃïaæ kriyate. mÆlasaægÅtibhraæÓena samÃropitasÆtrÃÓaækitatvÃt. trayÃïÃæ sthÃnÃnÃm iti. trayÃïÃæ hetÆnÃæ. mÃtà kalyà mÃtà nÅrogÃ. ­tumatÅ rajasvalÃ. tad etad ubhayaæ prathamaæ sthÃnaæ bhavati. raktau saænipatitÃv iti. maithunadharmaæ kurvantau. idaæ dvitÅyaæ sthÃnaæ. gandharvaÓ ca pratyupasthita iti t­tÅyaæ. skaædhabhedaÓ ca pratyupasthita [Tib. 259b] iti maraïabhava÷. paæcÃnÃgÃmina÷ sapta satpuru«agataya÷ pudgalanirdeÓakoÓasthÃne vak«yaæte. upapadyÃdayo 'pÅti. upapadyà nÃma te devà ity evamÃdaya÷ saæprasajyante. sapta satpuru«agataya iti. eta eva paæcÃntarÃparinirvÃyiïaæ tridhà bhittvà sapta bhavaæti. tenÃhÃntarÃparinirvÃyiïas traya uktÃ÷ kÃladeÓaprakar«abhedeneti. kÃlaprakar«abhedena deÓaprakar«abhedena ca yathÃyogaæ. sÆtraæ cÃtra paÂhyate. ÓrÃvastyÃæ nidÃnaæ. tatra bhagavÃn bhik«Æn Ãmantrayate sma. sapta vo 'haæ bhik«ava÷ satpuru«agatÅr deÓayi«yÃmy anupÃdÃya ca parinirvÃïaæ. tac chruïuta sÃdhu ca su«Âhu ca manasikuruta bhëi«ye. sapta satpuru«agataya÷ katamÃ÷. iha bhik«ur evaæ pratipanno bhavati. no ca syÃæ no ca me syÃt na bhavi«yÃmi na me bhavi«yati yad asti yad bhÆtaæ tat prajahÃmÅty upek«Ãæ pratilabhate. sa bhave 'smin na rajyate. sa bhave 'smin na sajyate. athottaraæ padaæ ÓÃntaæ praj¤ayà pratividhyati. tac cÃnena padaæ kÃyena sÃk«Ãtk­taæ bhavati. evaæ pratipannasya bhik«o÷ kà gati÷ syÃt. kopapatti÷. ko 'bhisaæparÃya iti syu÷ pra«ÂÃra÷. tadyathà bhik«ava÷ parÅtta÷ ÓakalikÃgnir abhinivartamÃna eva nirvÃyÃt. evam eva tasya tÃvan mÃnÃvaÓe«am [Tib. 260a] aprahÅïaæ bhavaty aparij¤Ãtaæ. tasya tÃvan mÃnÃvaÓe«asyÃprahÃïÃd aparij¤ÃnÃt paæcÃnÃm avarabhÃgÅyÃnÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïÃd antarÃparinirvÃyÅ bhavati. iyaæ prathamà satpuru«agatir ÃkhyÃtÃ. (#<Abhidh-k-vy 271>#) punar aparam bhik«ur evaæ pratipanno bhavati. no ca syÃm iti pÆrvavat yÃvat syu÷ pra«ÂÃra iti. tadyathÃyogu¬ÃnÃæ vÃyasphÃlÃnÃæ và pradÅptÃgnisaæprataptÃnÃm ayoghanena hanyamÃnÃnÃm ayasprapÃÂikà utpataæty eva nirvÃyÃt. evam eva tasya pÆrvavat yÃvat paæcÃnÃm avarabhÃgÅyÃnÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïÃd antarÃparinirvÃyÅ bhavati. iyaæ dvitÅyà satpuru«agati÷. punar aparaæ bhik«ur evaæ pratipanno bhavati. pÆrvavad yÃvad ayasprapÃÂikà utplutyÃpatitvaiva p­thivyÃæ nirvÃyÃt. evam eva tasya pÆrvavat yÃvad antarÃparinirvÃyÅ bhavati. iyaæ t­tÅyà satpuru«agati÷.
punar aparaæ bhik«ur evaæ pratipanno bhavatÅti pÆrvavat yÃvad ayasprapÃÂikà utplutya patitamÃtraiva p­thivyÃæ nirvÃyÃt. evam eva tasya pÆrvavad yÃvat paæcÃnÃm avarabhÃgÅyÃnÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïÃd upapadyaparinirvÃyÅ bhavati. iyaæ caturthÅ satpuru«agati÷. punar aparaæ bhik«ur evaæ pratipanna iti pÆrvavad yÃvad ayasprapÃÂikà utplutya parÅtte t­ïakëÂhe nipatet. sà tatra dhÆmam api kuryÃt. arcir api saæjanayet. sà tatra dhÆmam api [Tib. 260b] k­tvÃrcir api saæjanayya tad eva parÅttaæ t­ïakëÂhaæ dagdhvà paryÃdÃya nirupÃdÃnà nirvÃyÃt. evam eva tasya pÆrvavad yÃvat paæcÃnÃm avarabhÃgÅyÃnÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïÃd anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. iyaæ paæcamÅ satpuru«agati÷. punar aparaæ bhik«ur evaæ pratipanna iti pÆrvavad yÃvad ayasprapÃÂikà utplutya mahati vipule t­ïakëÂhe nipatet. sà tatra dhÆmam api kuryÃt. arcir api saæjanayet. sà tatra dhÆmam api k­tvÃrcir api saæjanayya tad eva mahad vipulaæ t­ïakëÂhaæ dagdhvà paryÃdÃya nirupÃdÃnà nirvÃyÃt. evam eva tasya pÆrvavad yÃvat paæcÃnÃm avarabhÃgÅyÃnÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïÃt sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. iyaæ «a«ÂhÅ satpuru«agati÷. punar aparaæ bhik«ur evaæ pratipanna iti pÆrvavad yÃvad ayasprapÃÂikà utplutya mahati vipule t­ïÃkëÂhe nipatet. sà tatra dhÆmam api kuryÃt arcir api saæjanayet. sà tatra dhÆmam api k­tvÃrcir api saæjanayya tad eva mahad vipulaæ t­ïakëÂhaæ dagdhvà grÃmam api dahed grÃmapradeÓam api nagaram api nagarapradeÓam api janapadam api janapadapradeÓam api kak«am api dÃvam api dvÅpam api «aï¬am api dahet. grÃmam api dagdhvà yÃvad «aï¬am api dagdhvà mÃrgÃntam Ãgamya udakÃntaæ vÃlpaharitakaæ yà p­thivÅpradeÓam Ãgamya paryÃdÃya [Tib. 261b] nirupÃdÃnà nirvÃyÃt. evam eva tasya pÆrvavad yÃvat paæcÃnÃm avarabhgÅyÃnÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïÃt Ærdhvaæsrotà bhavati. iyaæ saptamÅ satpuru«apatir ÃkhyÃtÃ. anupÃdÃya parinirvÃïaæ katamat. iha bhik«ur evaæ pratipanna iti pÆrvavad yÃvat syu÷ pra«ÂÃra iti. tasyaivaæ pratipannasya bhik«or na pÆrvasyÃæ diÓi gatiæ vadÃmi na dak«iïasyÃæ na paÓcimÃyÃæ nottarasyÃæ nordhvaæ nÃdho nÃnuvidik«u (#<Abhidh-k-vy 272>#) nÃnyatra. d­«Âa eva dharme niÓchÃyaæ parinirv­taæ ÓÅtÅbhÆtaæ brahmÅbhÆtam iti.
idam ucyate 'nupÃdÃya parinirvÃïaæ. sapta vo 'haæ bhik«ava÷ satpuru«agatÅr deÓayi«yÃmy anupÃdÃya ca parinirvÃïam iti yad uktam. idam etatprayuktaæ. anye punar Ãhur iti vistara÷. Ãyu«a÷ pramÃïaæ. tasyÃntaraæ tasminn Ãyu÷pramÃïÃntare 'parisamÃpta Ãyu«Åty artha÷. devasamÅpÃntare vÃ. devÃnÃm antikaæ devÃnÃæ samÅpam. devasamÅpaæ gatasyÃntare ya÷ kleÓÃn prajahÃti. so 'ntarÃparinirvÃyÅ. sa punar dhÃtugato và parinirvÃti. ya÷ kleÓabÅjÃvasthÃyÃm upapannamÃtra÷. asamudÃcÃrakleÓa ity artha÷. saæj¤Ãgato vi«ayasaæj¤ÃsamudÃcÃrÃvasthÃyÃæ ya÷ parinirvÃti. dhÃtugatÃc ciratareïÃyaæ [Tib. 261b] parinirvÃti. vitarkagato và vitarkasamudÃcÃrÃvasthÃyÃæ ya÷ parinirvÃti. ayam api saæj¤ÃgatÃc ciratareïa parinirvÃti. tena trividho bhavaty antarÃparinirvÃyÅ yathoktena d­«ÂÃntatrayeïa. prathamo và nikÃyasabhÃgaparigrahaæ k­tvà jÃtamÃtra ity artha÷. yaæ praty e«a parÅtta÷ ÓakalikÃgnir iti d­«ÂÃnta÷. dvitÅyo devasam­ddhiæ cÃnubhÆya parinirvÃtÅti. yaæ praty e«a d­«ÂÃnta÷. tadyathÃyasprapÃtiketi. t­tÅyo dharmasaægÅtim anupraviÓya dharmasÃækathyam anupraviÓya parinirvÃti. yaæ praty e«a d­«ÂÃnta÷. tadyathÃyasprapÃÂikà utplutya p­thivyÃm apatitvaiva nirvÃyÃt. tad evaæ vinÃpy antarÃbhavena yathÃntarÃparinirvÃyÅ bhavati. yathà ca tasya d­«ÂÃntatrayeïa trividho bheda÷. tathà sÃdhitaæ nikÃyÃntarÅyai÷. tasmiæ sÃdhite idaæ codyeta yadi dharmasaægÅtim anupraviÓya ya÷ parinirvÃti. so 'ntarÃparinirvÃyÅ«yate kÅd­Óa upapadyaparinirvÃyÅ bhavi«yatÅty ata Ãha. upapadyaparinirvÃyÅ puna÷ prakar«ayuktÃæ saægÅtim anupraviÓya parinirvÃtÅti. prakar«ayogÃd utpattyartho bhavatÅty abhiprÃya÷. saægÅtianupraveÓasÃmÃnyÃn [Tib. 262a] nai«a bhedo yujyata iti vacanÃvakÃÓaæ matvà punar Ãha. bhÆyasà vÃyur upahatyeti. Ãyu«o bahu k«ayitvà parinirvÃtÅty artha÷.

ta eta iti vistara÷. ta ete sarve 'pi dhÃtugatÃdayas traya÷ ÓakÃlikÃdibhir d­«ÂÃntair na saæbadhyaæte. kasmÃt. deÓagativiÓe«ÃbhÃvÃt. deÓagater viÓe«asyÃbhÃvÃt. na hy e«Ãæ deÓagativiÓe«o 'sti. tatraiva deÓe parinirvÃïÃt. sÆtroktÃnÃæ trayÃïÃæ d­«ÂÃntÃnÃæ daÓagativiÓe«o 'stÅti. naibhir ete sambadhyaæte. ÃrÆpye«v api ceti vistara÷. yadi caivam upapadyaparinirvÃyiïa evÃntarÃparinirvÃyitvena vyavasthÃpyeran. ÃrÆpye«v api te tathaiva paÂhyeran. tatrÃyu÷pramÃïÃntare parinirvÃïÃt. na caivam. ato naivaæ sÆtrÃrtha÷. Ãyu÷pramÃïÃntare vetyÃdi÷. kathaæ punar gamyate. nÃrÆpye«v antarÃparinirvÃyÅ paÂhyata ity Ãha

#<dhyÃnaiÓ catasro daÓikÃ>#

(#<Abhidh-k-vy 273>#)
iti vistara÷. dhyÃnaiÓ caturbhiÓ catasro daÓikà sÆtrÃrthÃnÃæ. prathamasya dhyÃnasyaikà daÓikà yÃvac caturthasyaikà daÓikÃ. tÃ÷ k­tvÃ.

#<ÃrÆpyais saptikÃtrayaæ>#

iti. ÃkÃÓavij¤ÃnÃkiæcanyÃyatanais tisra÷ saptikÃ÷. tÃsÃæ trayam. antarÃbhavÃbhÃvÃd upapattisthÃnatrayÃbhÃvena ca dvayÃbhÃvÃt. tat k­tvÃ. naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanena [Tib. 262b]

#<«aÂkikÃ.>#

te«Ãm eva trayÃïÃæ Ærdhvaæ srotasaÓ cÃbhÃvÃt. tÃæ ca k­tvà vargo bhavati

#<samudito>#

baddha ity artha÷. katham. iha bhik«ur yair ÃkÃrair yair liægair yair nimittair viviktaæ kÃmair viviktaæ pÃpakair akuÓalair dharmai÷ savitarkaæ savicÃraæ vivekajaæ prÅtisukhaæ prathamaæ dhyÃnam upasaæpadya viharati. sa na haiva tÃn ÃkÃrÃn tÃni liægÃni tÃni nimittÃni manasikaroti. api tu yat tatropalabhate rÆpagataæ và vedanÃgataæ và saæj¤Ãgataæ và saæskÃragataæ và vij¤Ãnagataæ vÃ. sa tÃæ dharmÃn rogato manasikaroti. gaï¬ata÷ Óalyato 'ghato 'nityato du÷khata÷ ÓÆnyato 'nÃtmato manasikaroti. sa tÃn dharmÃn rogato manasik­tya yÃvad anÃtmato manasik­tya tebhyo dharmebhyaÓ cittam udvejayati uttÃsayati prativÃrayati. sa tebhyo dharmebhyaÓ cittam udvejyottrÃsya prativÃrya am­te dhÃtÃv upasaæharati. etac chÃætam etat praïÅtaæ. yad uta sarvopadhipratinisargas t­«ïÃk«ayo virÃgo nirodho nirvÃïam iti. 1. etad eva ca sÆtram uktvÃyaæ viÓe«a÷. tasyaivaæ jÃnata evaæ paÓyata÷ kÃmÃsravÃc cittaæ vimucyate bhavÃsravÃd avidyÃsravÃc cittaæ vimucyate. vimuktasya vimukto 'smÅti j¤ÃnadarÓanaæ bhavati k«Åïà me jÃtir u«itaæ brahmacaryaæ k­taæ karaïÅyaæ nÃparam asmÃd bhavaæ prajÃnÃmÅti. 2. etad eva ca sÆtram uktvà no tu vimucyate. api tu tenaiva dharmacchandena [Tib. 263a] tenaiva dharmasnehena tenaiva dharmapremnà tayaiva dharmÃbhiratyà antarÃparinirvÃyÅ bhavati. 3. na haivÃntarÃparinirvÃyÅ bhavati. api tÆpapadyaparinirvÃyÅ bhavati. 4. na haivopapadyaparinirvÃyÅ bhavati. api tv anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. 5. na haivÃnabhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. api tu sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. 6. na haiva sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. api tÆrdhvaæsrotà bhavati. 7. na haivordhvaæsrotà bhavati. api tu tenaiva dharmacchandena pÆrvavat yÃvat tayaiva dharmabhiratyà mahÃbrahmaïÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 8. na haiva mahÃbrahmaïÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. api tu tenaiva dharmacchandena pÆrvavat yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà brahmapurohitÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 274>#) devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 9. na haiva brahmapurohitÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. api tu tenaiva dharmacchandena pÆrvavat yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà brahmakÃyikÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 10. iha bhik«ur yair ÃkÃrair yair liægair yair nimitair vitarkavicÃrÃïÃæ vyupaÓamÃd adhyÃtmasaæprasÃdÃc cetasa ekotÅbhÃvÃd avitarkam [Tib. 263b] avicÃraæ samÃdhijaæ prÅtisukhaæ dvitÅyaæ dhyÃnam upasaæpadya viharati. sa na haiva tÃn ÃkÃrÃn tÃni liægÃni tÃni nimittÃni manasikaroti. api tu tatropalabhate pÆrvavad grantha÷.
yÃvad virÃgo nirodho nirvÃïaæ. 1. etad eva sÆtram uktvà tasyaivaæ jÃnata evaæ paÓyata÷ kÃmÃsravÃc cittaæ vimucyate. bhavÃsravÃd avidyÃsravÃt pÆrvavat yÃvat k­taæ karaïÅyaæ nÃparam asmÃd bhavaæ prajÃnÃmÅti. 2. etad eva sÆtram uktvà no tu vimucyate. api tu tenaiva dharmacchandena pÆrvavat. yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà antarÃparinirvÃyÅ bhavati. 3. na haivÃntarÃparinirvÃyÅ bhavati. api tÆpapadyaparinirvÃyÅ bhavati. 4. na haivopapadyaparinirvÃyÅ bhavati api tv anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. 5. na haivÃnabhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. api tu sÃbhisaækÃraparinirvÃyÅ bhavati. 6. na haiva sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. api tÆrdhvaæsrotà bhavati. 7. na haivordhvaæsrotà bhavati. api tu tenaiva dharmacchandena pÆrvavat yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà ÃbhÃsvarÃïÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 8. na haivÃbhÃsvarÃïÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. api tu tenaiva dharmacchandena yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà apramÃïÃbhÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 9. na haivÃpramÃïÃbhÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃæ upapadyate. api tu tenaiva dharmacchandena pÆrvavad yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà parÅttÃbhÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 10. iha bhik«ur yair ÃkÃrair yair liægair yair nimittai÷ prÅtivirÃgÃd upek«ako viharati. sm­ta÷ saæprajÃnan sukhaæ ca kÃyena pratisaævedayate. yat tad Ãryà Ãcak«ate upek«aka÷ sm­timÃæ sukhavihÃrÅ t­tÅyaæ dhyÃnam upasaæpadya viharati. sa na haiva tÃn ÃkÃrÃæs tÃni liægÃni tÃni nimittÃni
manasikaroti pÆrvavat [Tib. 264a] sarvÃïi sÆtrÃïi. kevalaæ tu nikÃyasabhÃgatÃyÃæ viÓe«a÷. na haivordhvaæsrotà bhavati. api tu tenaiva dharmacchandena pÆrvavad yÃvad chubhak­tsnÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 8. na haiva Óubhak­tsnÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. api tenaiva pÆrvavat apramÃïaÓubhÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 9. na haivÃpramÃïaÓubhÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upayadyate. api tu tenaiva pÆrvavat parÅttaÓubhÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 10. iha bhik«ur yair ÃkÃrair yair liægair yair nimittai÷ sukhasya ca prahÃïÃd du÷khasya ca prahÃïÃt pÆrvam eva saumanasyadaurmanasyayor (#<Abhidh-k-vy 275>#) astaægamÃt. adu÷khÃsukham upek«Ãsm­tipariÓuddhaæ caturthaæ dhyÃnam upasaæpadya viharati. sa na haiva tÃn ÃkÃrÃæs tÃni liægÃni vistareïa sarvÃïi sÆtrÃïi pÆrvavad vaktavyÃni. devanikÃyopapattayas tu viÓe«yante. yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà b­hatphalÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. na haiva pÆrvavat puïyaprasavÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. na haiva pÆrvavad anabhrakÃïÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 10. iha bhik«ur yair ÃkÃrair yair liægair yair nimittai÷ sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃt pratighasaæj¤ÃnÃæ astaægamÃt [Tib. 264b] nÃnÃtvasaæj¤ÃnÃm amanasikÃrÃt anantam ÃkÃÓam ity ÃkÃÓÃnantyÃyatanam upasaæpadya viharati. sa na haiva tÃn ÃkÃrÃn iti pÆrvavat. kevalaæ tu rÆpagatam iti na paÂhitavyaæ. tatra rÆpÃbhÃvÃt. yÃvan nirodho nirvÃïam iti. 1. etad eva sÆtram uktvÃyaæ viÓe«a÷. tasyaivaæ jÃnata iti pÆrvavat yÃvan nÃparam asmÃd bhavaæ prajÃnÃmÅti. 2. etad evoktvà no vimucyate. api tu tenaiva dharmacchandena yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà upapadyaparinirvÃyÅ bhavati. 3. na haivopapadyaparinirvÃyÅ bhavati. api tu tenaiva yÃvad anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavati. 4. na haivÃnabhisaæskÃraparinirvÃyÅ bhavatÅti sarvam uktvà yÃvad Ærdhvaæsrotà na bhavati. api tu tenaiva pÆrvavat. yÃvat tayaiva dharmÃbhiratyà ÃkÃÓÃnaætyÃyatanopagÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyate. 7. iha bhik«ur yair ÃkÃrair yair liægair yair nimittai÷ sarvaÓa ÃkÃÓÃnaætyÃyatanaæ samatikramyÃnaætaæ vij¤Ãnam iti vij¤ÃnÃnaætyÃyatanam upasaæpadya viharati. sa na haiva tÃn ÃkÃrÃn ity ÃkÃÓÃnaætyÃyatanavat sapta sÆtrÃïi vaktavyÃni. kevalaæ tu vij¤ÃnÃnaætyÃyatanopagÃnÃæ devÃnÃæ sabhÃgatÃyÃm upapadyata iti viÓe«a÷. 7. punar aparam iha bhik«ur yair ÃkÃrair [Tib. 265a] yair liægair yair nimittai÷ sarvaÓo vij¤ÃnÃnaætyÃyatanaæ samatikramya nÃsti kiæcid ity ÃkiæcanyÃyatanam
upasaæpadya viharati. sa na haiva tÃn ÃkÃrÃn iti pÆrvavat sapta sÆtrÃïi. 7. punar aparam iha bhik«ur yair iti yÃvat sarvaÓa÷ ÃkiæcanyÃyatanaæ samatikramya naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanam upasaæpadya viharati. pÆrvavat sarvÃïi sÆtrÃïi vaktavyÃny Ærdhvaæsrotasaæ tv ekam apanÅya. 6. tad evaæ caturbhir dhyÃnair am­tadhÃtucittopasaæhÃracittavimuktyantaropapadyÃnabhisaæskÃrasÃbhisaæskÃraparinirvÃïordhvagamanatryupapattisthÃnopapattisvabhÃvÃÓ catasra÷ sÆtrÃrthadaÓikà uktÃ÷. tribhis tv Ãdyair ÃrÆpyair am­tadhÃtucittopasaæhÃracittavimuktyupapadyÃnabhisaæskÃrasÃbhisaæskÃraparinirvÃïordhvagamanopapattisthÃnopapattisvabhÃvÃs tisra÷ sÆtrÃrthasaptikÃ÷. naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanenordhvagamanaæ parihÃya «aÂkikà coktÃ. ato yo 'sÃv (#<Abhidh-k-vy 276>#) antarÃparinirvÃyÅ. nÃsÃv Ãyu«pramÃïÃntarÃparinirvÃyÅti yujyate vaktum. ÃrÆpye«v api hy antarÃmaraïasaæbhava÷.

#<kuruvarjyo 'ntarÃm­tyur>#

iti vacanÃt. tasmÃt Ãgamato 'pi siddho 'ntarÃbhavo na kevalaæ yuktita ity apiÓabda÷ [Tib. 265b]. dÆ«ÅmÃra iti. krakucchandasya tathÃgatasya viduraæ nÃma ÓrÃvakaæ dÆ«Å nÃma mÃras tadÃnÅæ Óirasi mu«ÂinÃbhighnan tenÃægÅk­ta÷. tatk«aïa eva ca svaÓarÅreïaivÃvÅcau mahÃnarake prapatita iti. svaÓarÅreïaiveti vacanÃn nÃsty antarÃbhava ity abhiprÃya÷. sa hi jÅvann eva nÃrakÅbhir jvÃlÃbhir iti. jÅvann evÃsau mÃro narakotthitÃbhir agnijvÃlÃbhir ÃliægitatvÃt svaÓarÅrÃvasthÃdu÷khotpatte÷. svaÓarÅreïaiva prapatita ity ukta÷. na tu kÃlam ak­tvÃntarÃbhavÃvasthÃnaæ. narakopapattibhavÌÃvasthÃæ ca na gatavÃn ity abhiprÃya÷. atyudÅrïaparipÆrïÃnÅti. k«etrÃÓayaviÓe«ayogÃd atyudÅrïÃni. upacitatvÃt paripÆrïÃni. samanaætaraæ narake«Æpapadyata iti. samanantaravacanÃn nÃsty antarÃbhava ity abhiprÃya÷. anyÃæ gatim agatveti. upapattyantaraprati«edhaparam etad vÃkyaæ. nÃntarÃbhavaprati«edhaparam ity abhiprÃya÷. paæcaiveti. yadi yathÃrutaæ kalpyate. paæcabhir evÃnantarryai÷ k­tai÷ na tv ekena dvÃbhyÃæ và narakagamanaæ bhavatÅty etat prÃpnoti. paæceti rutÃt kriyÃnantaraæ cÃnantaryakriyÃnantaraæ ca narake«Æpapanna iti prÃpnoti. yÃni k­tvopacitya samanantaraæ narake«Æpapadyata iti rutÃn na kÃlÃntaraæ [Tib. 266b] jÅvitvÃ. ko vÃntarÃbhavasyopapadyamÃnatvaæ necchatÅti. viprak­tÃvasthÃvacanÃt. upapattyabhimukho hy upapadyamÃna ity abhiprÃya÷. na tu brÆma upapanno bhavatÅti. na tÆpapadyata ity etat padam upapannÃrtham iti brÆma÷. tasmÃd ado«a e«s÷.

#<upanÅtavayÃ>#
iti vistara÷. m­tyusamÅpam upanÅtaæ vayo yena. so 'yam upanÅtavayÃ÷.

#<dvijety>#

Ãmantraïaæ. kaÓcij jÅrïo brÃhmaïa Ãmantrita÷.

#<vÃso 'pi hi nÃsti te 'ntareti.>#

idam atra j¤Ãpakam. antarÃbhavÃbhÃva ity abhiprÃya÷.

#<pÃtheyaæ>#

pathyaudanaæ

#<ca na vidyate tava>#

(#<Abhidh-k-vy 277>#) pÃralaukika÷ kuÓalasaæbhÃras tava nÃstÅty abhiprÃya÷. manu«ye«v antarÃvÃso nÃstÅti. maraïagatasya te sato manu«ye«v antarÃvÃso nÃsti. yatheha kasyacit prati«ÂhamÃnasyety abhiprÃya÷. gamanavi«ÂhÃnÃd iti. gamanavirÃmÃt. ayam atrÃbhiprÃyo yathà tvayà varïyate. asty antarÃbhava iti. nÃyam abhiprÃyo yathà mayà varïyate. nÃsty antarÃbhava iti. kuta etat. kuto hetor etad bhavati. tulya e«a bhavato 'py anuyoga÷. samÃna e«a bhavato 'pi praÓna ity artha÷. yathoktasÆtravirodhÃd iti. dÆ«ÅmÃrasÆtrÃdyavirodhÃt. na bhavaty etat sÆtram antarÃbhavasyÃbhÃve j¤Ãpakaæ. j¤apakaæ hi nÃmÃgatikà gatir [Tib. 266b] iti. yasyà gater anyà gatir nÃsti. asÃv agatikà gati÷. etad uktaæ bhavati. yadi yaj j¤Ãpakaæ sÆtraæ. gÃthà vÃ. yesyÃrthasya dyotanÃrtham ucyate. yadi tam evÃrthaæ dyotayati. nÃnyad apy arthÃntaraæ tadviruddhaæ. taj j¤Ãpakam ananyagatikam iti.

(III.13) #<ai«yatpÆrvakÃlabhavÃk­tir>#

iti. Ã e«yad ai«yat. ai«yata÷ pÆrvakÃlabhavasyevÃk­tir asyeti. ai«yatpÆrvakÃlabhavÃk­ti÷. kasmÃt.

#<ekÃk«epÃt.>#

yasmÃd ai«yantÅ gatis tatprÃpakaÓ cÃntarÃbhavas tenaivaikena karmaïÃk«ipyate. ÓunÅprabh­tÅnÃm iti. ÓunÅsÆkarÅprabh­tÅnÃæ. paæcagatika iti. paæcagatigÃmÅty artha÷. yadi garbhastho 'pi mriyeta tasya nÃrako 'ntarÃbhavo mÃtu÷ kuk«iæ nirdahet. nÃrako hi pradÅpo bhavati. tadrÆpaÓ cÃntarÃbhava iti. pÆrvakÃlabhave 'pÅti vistara÷. nÃrakapÆrvakÃlabhavÃvasthà api nÃrakà na nityaæ prajvalità bhavanty utsade«u kukÆlÃdi«u bhramaæta÷. kim aægÃntarÃbhavikÃ÷. astu và prajvalita iti. nÃrako 'ntarÃbhava÷. kuk«Ãv asaæÓle«Ãd iti. antarÃbhavÃnÃm acchatvÃd ÃtmabhÃvasyÃnyonyaæ asaæÓle«Ãn na dÃha÷. karmapratibandhÃc ca. tatkarmapratibandhÃn na dÃha iti k­tvÃ. ata eva ÓunÅprabh­tÅnÃæ kuk«er adÃha÷. koÂÅÓataæ cÃturdvÅpakÃnÃm avabhÃsitam iti. yata÷ pÆrïayÆna iva bodhisattvasyÃntarÃbhava÷ [Tib. 267a] salak«aïÃnuvyaæjanaÓ cÃto 'ætarÃbhavasthena tena mÃtu÷ kuk«iæ prave«tum icchatà trisÃhasramahÃsÃhasro lokadhÃtu÷ svak«etram iti k­tvÃvabhÃsita÷.

pÃæï¬araæ gajapoÂam iti. yady

#<ai«yatpÆrvakÃlabhavÃk­tir>#

antarÃbhava÷. kasmÃd bodhisattvasya mÃtà gajapotam evaærÆpam adrÃk«Åt. nimittamÃtraæ tat. tasya bodhisattvasya tiryagyoneÓ ciravyÃvartitatvÃt. yata÷ prabh­ti lak«aïavipÃkÃni karmÃïy Ãrabhate kartuæ kalpaÓate Óe«e tata÷ prabh­ti tasya sarvà durgatayo vyÃv­ttÃ÷. tadyathà k­kÅ rÃjà daÓa svapnÃn adrÃk«Åt. (#<Abhidh-k-vy 278>#) bhavi«yato 'rthasya nimittamÃtram iti. daÓa svapnà vinaye paÂhyante. k­kiïà kila rÃj¤Ã daÓa svapnà d­«tÃ÷. hastÅ vÃtÃyanena nirgatya pucche saktah. kÆpas t­«itasya p­«Âato ' nudhÃvati. saktuprasthena muktÃprastho labhyate. candanaæ këÂhÃrgheïa vikrÅyate. ÃrÃmÃ÷ pu«paphalasaæpannÃ÷ sarvaæ ca pu«paphalam adattÃdÃyibhir hriyate. kalabhair gandhahastinas trÃsyante. aÓucimrak«ito markaÂa÷ parÃn upaliæpati. markaÂÃbhi«eko vartate. paÂako '«ÂÃdaÓabhir janair Ãk­«yate. mahÃjanakÃya ekatra kalahabhaï¬anavigrahavivÃdenÃnyonyavighÃtam Ãpanna iti. tena ca te bhagavate kÃÓyapÃya tathÃgatÃya niveditÃ÷. [Tib. 267b] bhagavatà ca vyÃk­tÃ÷. bhavi«yaty anÃgate 'dhvani sÃkyamunir nÃma tathÃgata÷. tasya ÓrÃvakà vistÅrïasvajanabaædhuvargaæ prahÃya pravrajitÃ÷ vihÃre«u g­hasaæj¤Ãm utpÃdya saægaæ kari«yanti hastino vÃtÃyananirgamanapucchalagnavat. kÆpasvapnena tacchrÃvakà eva brÃhmaïag­hapatÅnÃm abhyupetya dharmaæ deÓayi«yaæti. te«Ãm ÓrotukÃmatà na saæsthÃsyata ity etad darÓayati. saktumuktÃprasthasvapnena tacchrÃvakà eva saktubhik«Ãyà apy arthÃyendriyabalabodhyaægÃdÅni prakÃÓayi«yaæti. cendanasvapnena tacchrÃvakà evÃbhÃvitakÃyaÓÅlapraj¤Ã÷ tÅrthyamatÃni g­hÅtvà buddhavacanena samÃnÅkari«yantÅty etad darÓayati. ÃrÃmasvapnena tacchrÃvakà evÃvÃsam ÃÓrayaæ k­tvà yat tad bhavi«yati saæghasya pu«paæ và phalaæ vÃdhikaæ và tad vikrÅya vikrÅya jÅvikÃæ kalpayi«yanti. tena ca g­hiïa÷ pratisaæstari«yantÅty etad darÓayati. kalabhasvapnena tacchrÃvakà eva du÷ÓÅla÷ pÃpadharmÃïo bhavi«yanti. ye te bhik«ava÷ sthavirÃ÷ ÓÅlavaæta÷ kalyÃïadharmÃïa÷. tÃn ÃvÃsebhya÷ pravÃsayi«yaætÅty etad darÓayati. aÓucimraksitamarkaÂasvapnena tacchrÃvakà eva du÷ÓÅlÃ÷ pÃpadharmÃïa÷ santo ye te bhik«ava÷ kalyÃïÃ÷. tÃn asadbhir do«aiÓ codayi«yantÅty etad darÓayati. markaÂÃbhi«ekasvapnena tacchrÃvakà eva sÃmantikÃbhi«ekaæ vÅhÃre«u [Tib. 268a] kari«yanti. loke 'pi ca paï¬akà adhirÃjyaæ kÃrayi«yantÅty etad darÓayati. paÂasvapnena tacchÃsanam evëÂÃdaÓadhÃbhedaæ gami«yati. na ca vimuktipaÂa÷ khaï¬ayi«yata ity etad darÓayati. kalahasvapnena tacchrÃvakà eva nikÃyaparigrahÃt parasparaæ vivÃdam
Ãpatsyanta ity etad darÓayatÅti. saægrahaÓloka÷.

#<karikÆpasaktucandanakalabhÃrÃmÃs tathà kaper abhi«eka÷
aÓucikapi÷ paÂakalahÃv iti daÓa d­«Âà n­peïa k­kiïà svapnÃ÷.>#

apatrÃpyotsadavÃt apatrÃpyotkaÂatvÃt.

upapattibhava÷ pratisandhik«aïa eva. tasmÃt pareïa pratisaædhik«aïÃd (#<Abhidh-k-vy 279>#) anyo bhava÷ pÆrvakÃlabhava÷.

rÆpi«u cet sattve«Æpapadyata iti. ÃrÆpyadhÃtÃv antarÃbhavÃbhÃvÃd idaæ viÓe«avacanaæ.

(III.14, 15) #<samÃnajÃtÅyair>#

iti. nÃrako 'ntarÃbhavo nÃrakair evÃntarÃbhavair d­Óyate. evaæ yÃvad devÃntarÃbhavo devÃntarÃbhavair eveti. suviÓuddham iti. ekÃdaÓadivyacak«urapak«Ãlavarjitaæ. te punar apak«Ãlà vicikitsà amanasikÃra÷ kÃyadau«Âhulyaæ styÃnamiddhaæ auddhatyaæ abhyÃrabhyavÅryam audbilyaæ chaæbhitatvaæ nÃnÃtvasaæj¤Ã abhijalpa÷. abhidhyÃyitatvaæ j¤eye«u yathÃsÆtraæ. abhij¤Ãmayam [Tib. 268b] iti. abhij¤ÃsvabhÃvabhÃvanÃmayam ity artha÷. upapattipratilaæbhikam api devÃdÅnÃæ divyam i«yate. na tu suviÓuddhaæ.

devÃntarÃbhavika iti vistara÷. apara Ãhu÷. na samÃnajÃtÅyair evÃntarÃbhavo d­Óyate. kiæ tarhi. devÃntarÃbhavika÷ sarvÃn devÃntarÃbhavikÃdÅn paÓyati. manu«yapretatiryaÇnÃrakÃntarÃbhavikÃ÷ pÆrvaæpÆrvam apÃsya. kathaæ. manu«yÃntarÃbhaviko devÃntarÃbhavikaæ pÆrvam apÃsya manu«yapretatiryaÇnÃrakÃntarÃbhavikÃn paÓyati. pretÃntarÃbhaviko devamanu«yÃntarÃbhavikau pÆrvÃv apÃsya pretatiryaÇnÃrakÃntarÃbhavikÃn paÓyati. evaæ yÃvan nÃrakÃntarÃbhaviko devÃntarÃbhavikÃdÅn pÆrvÃn apÃsya nÃrakÃntarÃbhavikÃn eva paÓyati. gatÅnÃm uttarottaranik­«ÂatvÃd iti.

ata eva gandharva iti. yato gandhagato gandharva÷. gandham arvati bhak«ayati gandharva ity artha÷. dhÃtÆnÃm anekÃrthatvÃt. ayam arvati na kevalaæ gatyarthe vartate. kiæ tarhi. bhojanarthe 'pÅti gatyarthaparigarahe 'py ado«a÷. gandham arvati gacchati bhoktum iti gandharva iti. hrasvatvaæ Óakandhukarkandhuvad iti. k­danta iti. pararÆpanipÃtanÃt. Óakandhukarkandhur iti pararÆpasiddhir yathÃ. tathehapi gandharva iti. alpeÓÃkhyo 'nudÃro hÅnajÃtÅya ity artha÷. Å«Âa itÅÓa÷. alpa ÅÓo 'lpeÓa÷. alpeÓa ity Ãkhyà yasya so 'lpeÓÃkhya÷. viparyayÃn maheÓÃkhya÷.

ekanikÃyasabhÃgatvÃd iti. yaÓ ca pÆrvakÃlabhavo yaÓ cÃntarÃbhavas tatprÃpaka÷. tayor eka eva nikÃyasabhÃga÷ ata ekanikÃyasabhÃgatvÃt. [Tib. 269a] yenaiva karmaïÃyu«yeïa pÆrvakÃlabhavasyÃyur Ãk«ipyate. tenaivÃntarÃbhavasya. itarathà hi. yadi tasyÃntarÃbhavÃyu«a÷ p­thagÃk«epa÷ syÃt. tasyÃpy Ãyu«ah ÃntarÃbhavikasya k«ayÃn maraïabhava÷ prasajyet pÆrvakÃlabhavavat. tasmÃn nÃsti niyama iti bhadanta÷. te taæ gandhaæ ghrÃtvà gandharasÃbhig­ddhà iti vistara÷. te k«udrajantavas taæ gandhaæ ghrÃtvà tatsahacaraæ (#<Abhidh-k-vy 280>#) cÃnubhÆtaæ rasam anusm­tya gandharasÃbhig­ddhÃ÷ kÃlaæ kurvanta÷ kriminikÃyasabhÃgotpÃdakaæ karma vibodhya. tayà gaædharasat­«ïayà vipÃkÃbhimukhaæ k­tvÃntarÃbhavasaætatyà krimi«ÆpajÃyanta iti. tatpatyayapracura eva kÃla iti. krimipratyayapracure kÃle tatsamvartanÅyÃni karmÃïi krimisamvartanÅyÃni vipÃkÃbhinirv­ttau v­ttiæ labhaæte. vipÃkadÃnÃyÃbhimukhÅbhavantÅty artha÷.

#<sÃmagrÅæ prÃpya kÃlaæ ca phalaæti khalu dehinÃm>#

iti vacanÃt. nÃnyatra. nÃtatpracure kÃle. nÃnyasyÃm iti. nÃlpÃyu«i.

#<cakravartisamutpattir nÃdho 'ÓÅtisahasrakÃd>#

iti vacanÃt. ata eveti. yasmÃd vidyamÃnÃny api cakravartisamvartanÅyÃni karmÃïi vipÃkÃbhinirv­ttau kadÃcid eva v­ttiæ labhante. bahupratyayÃpek«itvÃt. saæbhavai«itvÃd upapattyabhilëitvÃt. karmÃïy eva pratyayÃnÃæ sÃmagrÅm ÃvahantÅti. karmÃdhipatyenÃÓvÃdÅnÃæ prasiddhaæ kÃlam atikramya [Tib. 269b] kÃlÃntare 'pi maithunaæ bhavatÅti. ekakarmÃk«epÃd iti. yenaiva karmaïà gavÃdinikÃyasabhÃga Ãk«ipyate. tenaiva karmaïà tadantarÃbhava Ãk«ipyate. ity ato vaktavyam etat. yad uktaæ yenÃnyatra kÃle go«Æpapattavya÷. sa gavaye«Æpapadyata iti vistareïa. na nikÃyabhedÃd ekÃk«epakatvaæ hÅyate. tatkarmaïa ekajÃtÅyatvÃt. gavyÃk­tisaæsthÃnÃntaraparityÃgÃc ca. gatiniyatÃnÃæ hi karmaïÃm upapattivaicitryaæ dr«Âaæ. kalmëapÃdÃdivad iti nÃsty e«a do«a ity ÃcÃryasaæghabhadra÷.

#<viparyastamatir>#

iti. anunayasahagatena và pratighasahagatena và cittena yathà viparyastamatir bhavati. tad darÓayann Ãha. tatrÃsya pitror ity vistara÷. mÃtÃpitros tÃæ vipratipattiæ dvÅndriyasamÃpattilak«aïÃæ. puæsa÷ sata÷ puru«asyÃntarÃbhavasya puæsÃyaæ pauæsno rÃga utpadyate mÃtari bhÃryÃyÃm iva. striyà ayaæ straiïo rÃga utpadyate pitari bhartarÅva. viparyayÃt pratigha iti. puæsa÷ sata÷ pauæsna÷ pratigha År«yotthÃnabhÆta utpadyate pitari pratisapatnapuru«a iva. striyÃs satyÃ÷ straiïa÷ pratigha utpadyate mÃtari pratisapatnyÃm iva. sa tÃbhyÃm eva viparyastÃbhyÃæ cittÃbhyÃæ viparyasto raætukÃmanatayà maithunakarmakÃmanatayà taæ deÓaæ indriyadvayasthÃnam ÃÓli«ya tÃm avasthÃæ vipratipattyavasthÃm Ãtmany adhimucyate. mayaitat karma kriyata iti. tasmiæÓ cÃÓucau ÓuklaÓoïite garbhasthÃnasaæprÃpte ÃmÃÓayapakvÃÓayÃntarÃsthÃnasaæprÃpte [Tib. 270a] abhiniviÓate pratiti«ÂhatÅty artha÷. p­«ÂhÃbhimukha utkuÂuka iti. maithunakriyÃtmÃbhimÃnakriyÃyogÃt. ÃpyÃyamÃno vardhamÃna÷. etÃny (#<Abhidh-k-vy 281>#) eveti. ÓuklaÓoïitamahÃbhÆtÃni. bhÆtÃntarÃïy eveti. ÓuklaÓoïitavyatiriktÃni. bÅjÃækuranirodhotpÃdanyÃyenaikasminn eva k«aïe bÅjaæ nirudhyate 'ækuraÓ cotpadyate. tulÃdaï¬anÃmonnÃmavan nÃÓotpÃdayo÷ samakÃlatvÃt. yat tat kalalam ity ÃkhyÃyata iti.

#<kalalaæ prathamaæ bhavati. kalalÃj jÃyate 'rbudam>#

ityÃdivacanÃt. evaæ ca k­tvà sÆtrapadam iti. valmÅka iti bhik«o asya kÃyasyaitad adhivacanaæ rÆpiïa÷ audÃrikasya cÃturmahÃbhÆtasya odanakulmëopacitasya mÃtÃpitraÓucikalalasaæbhÆtasyeti vistara÷. mÃtÃpitraÓucy eva kalalaæ. tata÷ saæbhÆtasyety artha÷. kaÂasir iti. ÓmaÓÃnaæ. rudhirabindur upÃtta iti. idam udÃharaïaæ. asya kÃyendriyabhÃvÃpattita÷. bhÆtÃntarÃïy va ÓuklaÓoïitavyatiriktÃni. tadyathà parïakrimer iti. yathà parïakrime÷ parïamahÃbhÆtÃny upaniÓritya bhÆtÃntarÃïi karmabhir jÃyante. yÃnÅndriyasvabhÃvam Ãpadyaæte. na parïamahÃbhÆtÃni. bahutvÃt tatkrimÅïÃæ. khaï¬aÓa÷ pattrasyÃdarÓanÃc ca. sÆtrapadaæ kathaæ tarhi nÅyate mÃtÃpitraÓucikalalasaæbhÆtasyety ata Ãha. aÓucisaæniÓrayotpattyabhisaædhivacanÃt te kalalasya sÆtrÃvirodha [Tib. 270b] iti. aÓucisaæniÓrayeïotpattir bhÆtÃntarÃïÃæ. tatrÃbhisaædhir abhiprÃya÷. tena vacanaæ kalalasya. tasmÃn mÃtÃpitraÓucikalalasaæbhÆtasyety asya sÆtrasyÃvirodha÷. etad uktaæ bhavati. ÓuklaÓoïitasaæniÓrayeïa kalalÃkhyÃni bhÆtÃætarÃïi ÓuklaÓoïitasamakÃlÃny utpadyanto sendriyÃïi. yathà parïasaæniÓrayeïa parïasamÃnakÃlÃni sendriyÃïi krimimahÃbhÆtÃny utpadyanta iti.

anyatra tu yathÃyogaæ vaktavyam ity Ãhur iti. anyatra saæsvedajaupapÃdukayor yonyor yathÃyogaæ vyÃkhyeyam ity Ãhur abhidharmÃcÃryÃ÷. tatra cÃyaæ yogo d­Óyeta iti. ÃcÃryo bhavÅti.

Óaityaæ ca narake«v iti ÓÅtanarakopapattikÃle. yadavastha iti. aurabhrikÃdyavastha÷. yathà bhÆtena tadvedyaæ k­taæ prÃk karma tÃd­ÓÃn sattvÃn svapna iva prek«ya narake sa dhÃvati pÃrvÃcÃryÃ÷ yogÃcÃrà ÃryÃsaægaprabh­taya÷.

ÃsanÃd ivotti«Âhann iti. ÆrdhvopapattisthÃnagamanÃt. manu«yÃdivad iti. yathà manu«yas tiryak pretaÓ ca gacchati. tadvat.

#<­«ÅïÃm ativaktÃra>#

iti. adhik«eptÃro 'pavaditÃra ity artha÷.

(#<Abhidh-k-vy 282>#)
(III.16, 17) #<nityam aï¬aja>#

iti nityagrahaïÃt

#<sarvÃïi mƬha>#

ity atra nÃsti niyama÷. bhavati tu saæprajÃnann api. pratilomaæ nirdi«Âà iti. sÆtre hi ya÷ sarvÃïy asaæprajÃnan karoti. e«Ã prathamà garbhÃvakrÃntir uktÃ. tisras tu yathà nirdi«ÂÃnupÆrvikà eveti. yo 'pi jani«yate. so 'py aï¬aja [Tib. 271a] iti. aï¬Ãj jani«yate 'ï¬aja ity abhiprÃya÷. ÃvaÓyako hy abhÆtÃrtho bhÆtavad ucyate. tadyathà vartamÃnasÃmÅpye vartamÃnavad vÃ. ÃÓaæsÃyÃæ bhÆtavac ceti. {yathÃbhÆtena tadvedyaæ k­taæ prÃk karma tÃd­ÓÃn sattvÃn svapna iva prek«ya narake sa dhÃvati.} kaÓcit kasmaicid vaktà bhavet. Ãgacchaætam evÃgatam mÃæ viddhÅti. tasmÃd adoÓa e«a÷. aï¬Ãj jÃto jani«yate jÃyate cety aï¬aja÷. anyebhyo 'pi ¬rÓyata iti vacanÃt. tasmÃd adu«Âam etad ity ÃcÃryasaæghabhadra÷. atha và bhÃvinyÃpi saæj¤ayeti. bhavi«yaætyÃpi saæj¤ayà nirdeÓa÷ kriyate. tadyathà saæsk­tam abhisaæskarotÅti. janitÃvasthÃyÃæ saæsk­taæ bhavati. na janyamÃnÃvasthÃyÃæ. na hi saæsk­tasya puna÷ saæskÃro yujyate. bhavi«yantyà tu saæj¤ayà tathà nirdeÓa÷ kriyate. evam odanaæ pacatÅtyÃdiyojyaæ. kathaæ punar asaæprajÃnan mÃtu÷ kuk«iæ praviÓatÅti vistara÷ saænik­«ÂÃvasthà upapattideÓasya

#<viparyastamatir yÃtÅti.>#

viprak­«ÂÃvasthà adhimok«o 'dhimukti÷ tathà ti«ÂhÃmi niryÃmÅti. kathaæ. tathà ti«Âhato 'py e«u ti«ÂhÃmÅti. ni«krÃmato 'py ebhyo niryÃmÅti. ayam anayor viparyÃsayor viÓe«a iti. apare punar Ãhu÷. na kevalaæ rÃgadve«ÃbhyÃm [Tib. 271b] eva viparyastamatir utpattideÓaæ gacchati. kiæ tarhi. anyathÃpi. katham iti. vÃto vÃti devo var«atÅtyadi. tathÃrÃmaæ praviÓÃmy udyÃnaæ cetyÃdi.saæprajÃnaæs tu samyak prajÃnÃti. mÃtu÷ kuk«iæ praviÓÃmÅty evamÃdi. yadi samyak prajÃnÃti kathaæ kli«Âenaiva cittena pratisaædhibandho vyavasthÃpyate. mÃt­snehÃdiyogÃt kli«Âaæ cittaæ bhavati. apara Ãha. mÃtu÷ kuk«iæ praviÓala evaæ viparÅtau saæj¤Ãdhimok«Ãv iti. upapannamÃtrÃvasthÃyÃm etad bhavati vÃto vÃti yÃvad v­k«amÆlaæ copasarpÃmi ku¬yamÆlaæ ceti. ti«Âhato 'py e«u ti«ÂhÃmÅti. ni«krÃmato 'py ebhyo niryÃmÅty evamÃdi. tatra prathameti vistara÷. prathamà cakravartina÷. yeyaæ.

#<saæprajÃnan viÓaty eka>#

(#<Abhidh-k-vy 283>#)
iti. dvitÅyà pratyekabuddhasya. yeyaæ

#<ti«Âhaty apy apara>#

iti. t­tÅyà buddhasya. yeyam

#<apara÷ ni«krÃmaty apÅti.>#

atrÃpi bhÃvinyeti. te na cakravartyÃdayas tadÃnÅm iti k­tvÃ. ta evaæ tv ete cakravartyÃdaya iti paryÃyamÃtram etad uktam. arthas tu sa evety abhiprÃya÷.

(III.18, 19) saæketà hetuphalasambandhavyavasthÃ÷.

[Tib. 272a] #<kleÓakarmÃbhisaæsk­tam>#

iti. kleÓakarmaparibhÃvitam ity artha÷.

#<pradÅpavad>#

iti. saætatinyÃyasaæcÃri skaædhapaæcakaæ. k«aïikatvÃt. pradÅpavad iti darÓayati.

#<yathÃk«epam>#

iti. Ãk«epas tÃvatkÃlaprabandha÷. etac ca viÓe«aïam Ãyu«yasyÃyu÷samvartanÅyasya karmaïo bhedÃt.

#<vyaæjanÃny anupÆrvaÓa>#

iti. vyaæjanÃni cak«urÃdyadhi«ÂhÃnÃni. tair hi cak«urÃdÅny abhivyajyante. tasmin varca÷kÆpa iveti. mahÃkÃyanìÅvraïa iti. nindÃvacanam etat. nìŠvraïa iva nìÅvraïa iti. ugro durgandha ugradurgandhi÷. andhakÃraÓ cÃsÃv ÃlokarahitatvÃt. samalÃnÃæ ca palvalo 'sau palvala iveti k­tvÃ. tasmin satatapratikriye nityakartavyaÓauce. Óukreïa pauæsnena. Óoïitena straiïena. lasÅkayà dravaviÓe«alak«aïayÃ. malena ca saæklinne samantÃt klinne. viklinne viÓe«eïa klinne. kvathite pÆtau picchile ca. tasmiæ hastau saæpraveÓyÃægam angaæ hastapÃdÃdikaæ nik­tya cchittvà pratyÃharanti pratyÃkar«ayaæti. taruïaæ vraïaæ sarujaæ. taruïavraïam ivÃtmÃnam Ãcaraæs taruïavraïÃyamÃnaæ. taruïavraïÃyamÃna ÃtmÃsyeti taruïavraïÃyamÃnÃtmÃnam bÃlakaæ. Óastraæ ca k«Ãraæ ca Óastrak«Ãraæ. tad ivÃtmÃnam Ãcaraæ Óastrak«ÃrÃyamÃïa÷. Óastrak«ÃrÃyamÃïa÷ [Tib. 272b] saæsparÓo 'nayor iti Óastrak«ÃrÃyamÃïasaæsparÓau pÃïÅ. tÃbhyÃæ parig­hya snÃpayaæti. tasya v­ddher anvayÃd anugamÃt.

tasyÃhetukatvam iti. Ãder ahetukatvaæ. sati cÃsyÃhetukatve. tadvad eva sarvam ahetukaæ prÃdu÷ syÃt. d­«Âaæ cÃækuraÃdi«u bÅjÃdÅnÃæ sÃmarthyaæ. (#<Abhidh-k-vy 284>#) aækuranÃlakÃï¬apattrÃdi«u bÅjÃækuranÃlakÃï¬ÃdÅnÃæ sÃmarthyam utpÃdanÃya. kasmÃt. deÓakÃlapratiniyamÃt. deÓakÃlayos tu pratiniyamÃt. tatra deÓapratiniyamo bÅjÃdisaæbaddha eva deÓa utpatte÷. kÃlapratiniyamo bÅjÃnantaram utpatte÷. agnyÃdÅnÃæ vÃgniÓÅto«ïÃbhighÃtacak«urÃdÅnÃæ pÃkajÃdi«a pÃkajasukhadu÷khaÓabdacak«urvij¤ÃnÃdi«u ¬­«Âam sÃmarthyaæ deÓakÃlapratiniyamÃt. yadi hi nirhetuka÷ prÃdurbhÃva÷ syÃt. bÅjÃdÅnÃm aækurÃdi«u agnyÃdÅnÃæ ca pÃkajÃdi«u deÓakÃlapratiniyamenotpattiæ prati sÃmarthyaæ na syÃt. sarvaæ sarvatra sarvadotpadyeta. na caivaæ d­«Âam ity ato nÃsti nirhetuka÷ prÃdurbhÃva÷. nityakÃraïÃstitvavÃda÷ prÃg eva paryudasta÷.

#<neÓvarÃde÷ kramÃdibhir>#

iti vacanÃt.

(III.20) Óe«Ãïy a«tau madhya iti. vij¤ÃnanÃmarÆpa«a¬ÃyatanasparÓavedanÃt­«ïopÃdÃnabhavÃægÃni. [Tib. 273a] nÃpi rÆpÃrÆpyÃvacara iti. rÆpÃvacarasya vij¤ÃnÃægakÃla eva nÃmarÆpa«a¬ÃyatanÃægayo÷ sadbhÃvÃt. na madhye '«ÂÃv aægÃni. ÃrÆpyÃvacarasya ca nÃmarÆpa«a¬ÃyatanÃægayor abhÃvÃt. mahÃnidÃnaparyÃyasÆtre. vij¤Ãnaæ ced Ãnanda mÃtu÷ kuk«iæ nÃvakrÃmed api tu tan nÃmarÆpaæ kalalatvÃyÃbhisaæmÆrchet. no bhadantetyÃdi tat sÆtraæ paÂhyate. mÃtu÷ kuk«yavakramaïaæ hi kÃmadhÃtÃv eveti. saphalahetukayo÷ pÆrvÃparÃntayor grahaïÃd iti. yathÃkramam etat. pÆrvÃntasya saphalasya grahaïÃd aparÃntasya ca sahetukasya grahaïÃd iti. tatra pÆrvÃnte hetur avidyà saæskÃrÃÓ ca. tasya phalaæ paæcÃægÃni. vij¤Ãnaæ yÃvad vedaneti. aparÃnte jÃtir jarÃmaraïaæ ceti phalaæ. tasya trÅïy aægÃni hetavas t­«ïopÃdÃnabhavÃ÷. tad evaæ saptÃægÃni paurvÃntika÷ paæcÃægÃny aparÃætika iti vyÃkhyÃtaæ bhavati.

(III.21-24) atha ka ime 'vidyÃdaya iti. kim avidyaiva kevalà utÃho sarvakleÓÃ÷ Ãhosvit kleÓÃvastheti saædehe p­cchati. sÃhacaryÃd iti. yasmÃd avidyÃsahacÃriïa÷ kleÓÃ÷. tadvaÓena te«Ãæ samudÃcÃrÃc ca. yasmÃc cÃvidyÃvaÓena te«Ãæ kleÓÃnÃæ samudÃcÃra÷. sa punas [Tib. 273b] tadanuv­tti÷. mƬhasya hi kleÓasamudÃcÃro nÃmƬhasya. rÃjÃgamanavacana iti vistara÷. yathà rÃjÃgacchatÅty ukte. tadanuyÃt­kÃïÃæ bh­tyÃnÃm Ãgamanasiddhi÷. sÃhacaryÃt tadvaÓena te«Ãæ samudÃcÃrÃt. tadvad etat. tad evam avidyÃvaÓÃd. avidyÃæga÷ kleÓadaÓety artha÷. tasmÃd uktaæ

#<pÆrvakleÓadaÓÃvidyeti.>#

(#<Abhidh-k-vy 285>#)
na tÆktaæ pÆrvÃvidyÃdaÓÃvidyeti. puïyÃdikarmÃvastheti. puïyÃpuïyà karmÃvasthety artha÷. prÃk caturÃyatanotpÃdÃd iti vaktavya iti. mana÷kÃyÃyatanayor upapattibhava evotpÃdÃt. tadà tadvyavasthÃpanÃd iti. cak«urÃdyÃyatanotpattikÃle kÃyamanaÃyatanayor vyavasthÃpanÃd ity artha÷.

#<tat pÆrvaæ trikasaægamÃd>#

iti. tat «a¬ÃyatanÃægaæ prÃk trikasaægamÃt. prÃg indriyavi«ayavij¤ÃnatrikasaænipÃtÃd ity artha÷.

#<sparÓa÷ prÃg>#

iti. «a¬indriyavi«ayavij¤ÃnasaænipÃta÷ sparÓo jÃtÃvasthÃyÃæ vyavasthÃpyate. paripÆrïa«a¬ÃyatanasamnipÃtasadbhÃvÃt. à kuta÷. prÃk sukhadu÷khÃdu÷khÃsukhavedanÃkÃraïe«u j¤ÃnaÓaktita÷. sa bÃlo yÃvat sukhÃyà vedanÃyà etat kÃraïaæ du÷khÃyà etat kÃraïaæ adu÷khÃsukhÃyÃÓ [Tib. 274b] caitat kÃraïam iti paricchede na Óakto bhavati. sÃvasthà sparÓa ity ucyate. tathà hi bÃlako 'gnim api sp­Óed du÷khasyaitat kÃraïam ity aparicchindan. paricchede sÃmarthye sati

#<vittir>#

vedanety artha÷. Ã kuta÷.

#<prÃÇ maithunÃd>#

yÃvan maithunarÃgo na samudÃcarati. sÃvasthà vedanety ucyate. vedanÃprakar«iïÅ hi sÃvasthÃ. vedanÃkÃraïavedanÃt.

#<t­«ïà bhogamaithunarÃgiïa>#

iti. bhoge«u rÆpÃdikÃmaguïalak«aïe«u. maithune ca lokapratÅte rÃgiïa÷ pudgalasya. tadrÃgasamudÃcÃrÃvasthà t­«ïety ucyate. parye«Âim Ãpanna iti. e«a ity etasya dhÃtor etad rÆpaæ. upÃdÅyate vi«aya ÃtmabhÃvo 'nenety upÃdÃnaæ caturvidha÷ kleÓa÷. sÃvasthopÃdÃnam ity ucyate.

#<sa bhavi«yadbhavaphalam>#

iti. sa iti paridhÃvato nirdeÓa÷. bhavi«yadbhava÷ phalam asyeti bhavi«yadbhavaphalaæ.

#<karma>#

paunarbhavikam ity artha÷.

#<tad bhava>#

iti. bhavaty aneneti bhava÷ karmaparyÃya÷.

#<jarÃmaraïam à vida>#

ity à vida÷ à vedanÃægÃt. jarÃmaraïaæ nÃmarÆpÃdicaturaægasvabhÃvaæ. vineyajanodvejanÃrthaæ bhagavatà jarÃmaraïaÓabdena catvÃry aægÃny uktÃni. (#<Abhidh-k-vy 286>#) yo bhik«avo rÆpasyotpÃda÷. sa jarÃmaraïasyotpÃda÷. evaæ yÃvad vij¤Ãnasyeti.

k«aïika÷ k«aïe bhava÷. k«aïo 'syastÅti và [Tib. 274b] k«aïika÷. prakar«eïa dÅvyati carati và prÃkar«ika÷. prabandhayukta ity artha÷. evaæ sÃæbaædhika÷ hetuphalasambandhayukta ity artha÷. evam Ãvasthika÷. dvÃdaÓa paæcaskaædhikà avasthà ity artha÷. vij¤Ãnasahabhuva iti vistara÷. rÆpam atra sahabhÆvij¤aptyavij¤aptyÃdi. saæj¤Ãdiskaædhatrayaæ nÃma. nÃmarÆpavyavasthitÃnÅndriyÃïi. tatpratibaddhav­ttitvÃd indriyÃïÃm. ÃÓrayatvena và tÃni nÃmni vyavasthitÃnÅti. «a¬ÃyatanÃbhinipÃta÷ sparÓa iti. cak«urÃdÅnÃæ svasmiæ vi«aye prav­ttir abhinipÃta÷. sa tu saæbhavata÷. yasya tadÃnÅm abhinipÃta÷ saæbhavati. sa tasya sparÓa iti veditavya÷. tatsaæprayuktÃni paryavasthÃnÃny upÃdÃnaæ. tayà t­«ïayà saæprayuktÃny ÃhrÅkyÃnapatrÃpyÃdÅni paryavasthÃnÃni tad upÃdÃnaæ. tatsamuttham iti. t­«ïÃsamutthaæ. cetanÃsamuttham ity apare. unmajjanam utpÃda÷ paripÃko jareti. phalÃk«epasÃmarthyopaghÃta÷. pÆrvak«aïÃpek«ayà vÃ. bhaÇgo maraïam iti. tatk«aïavinÃÓa÷. bhaægÃbhimukhyaæ bhaæga ity apare. k«aïika÷ sÃæbandhikaÓ ca yathà prakaraïe«u iti. kathaæ. prakaraïe«u pratÅtyasamutpÃda÷ katama÷. sarve saæsk­tà dharmà [Tib. 275a] iti. tatra saæsk­tÃnÃæ dharmÃïÃæ pratik«aïaæ vinÃÓayogÃt k«aïika÷ pratÅtyasamutpÃda÷. hetuphalabhÆtobhayak«aïasaæbandhÃt sÃæbandhika÷. nirantarajanmatrayasaæbaddhà iti. dvÃdaÓa paæcaskaædhikà avasthà atÅtÃnÃgatapratyutpannajanmasaæbaddhÃ÷ Ãvasthika÷ pratÅtyasamutpÃda÷. niraætaragrahaïaæ trikÃï¬aprasiddhyarthaæ. sa eva prÃkar«ika iti. sa evÃvasthika÷ prakar«ayogÃt. prÃkar«ika÷. anekak«aïikatvÃd anekajanmikatvÃd vÃ.

(III.25ab) ÃbhiprÃyika iti. abhiprÃye bhava ÃbhiprÃyika÷. vineyÃbhiprÃyavaÓÃt tathà deÓita ity artha÷. lÃk«aïiko 'bhidharme lak«aïapradhÃnatvÃt. prakaraïe«u hi sarvasaæsk­tagrahaïÃt sattvÃsattvÃkhya÷ pratÅtyasamutpÃda ukta÷. sarvasaæsk­tahetutvayogÃt. vineyasammohaviniv­ttihetu÷ sattvÃkhya eva dvÃdaÓÃæga÷ pratÅtyasamutpÃdo deÓita÷.

(III.25cd) ata Ãha.

#<pÆrvÃparÃntamadhye«u sammohaviniv­ttaya>#

iti. ata eva ca trikÃï¬a iti. kÃï¬a iti bhÃga÷. ko nv aham abhÆvam iti. devo manu«ya iti vÃ. kathaæ nv aham abhÆvam iti. kena prakÃreïa kayà yuktyety artha÷. kiæ bhavi«yÃmy anÃgate 'dhvanÅti vistara÷. kiæ nu bhavi«yÃmy (#<Abhidh-k-vy 287>#) anÃgate [Tib. 275b] 'dhvani. Ãho svin na bhavi«yÃmi. ko nu bhavi«yÃmi. kathaæ nu bhavi«yÃmÅti. kena prakÃreïa kayà yuktyety artha÷. kiæ svid idam iti. ÃtmabhÃvadravyam anve«ate. kathaæ svid idam iti. kena prakÃreïa kayà yuktyeti. tad evÃtmabhÃvadravyaæ nÃvadhÃrayati. ke santa iti. ke vayam idÃnÅæ vidyamÃnÃ÷. ke bhavi«yÃma ity evaæ nÃvadhÃrayati. sÆtre yathÃkramam iti. avidyà saæskÃrÃÓ ca pÆrvÃntasammohavyÃvartanÃrthaæ. jÃtir jarÃmaraïaæ cÃparÃntasammohavyÃvartanÃrthaæ. vij¤Ãnaæ yÃvad bhavaÓ ca madhyasaæmohavyÃvartanÃrtham iti. tathà hi sÆtre evoktam iti vistara÷. sÆtre 'py evamevaæ darÓitam iti. sÆtreïa svavyÃkhyÃnaæ samarthayati. sa na pÆrvÃætaæ pratisarati. kiæ nv aham abhÆvam atÅte 'dhvanÅti vistara÷. sa na pÆrvÃntaæ pratidhÃvati. kiæ nv aham abhÆvam atÅte 'dhvanÅti. pratÅtyasamutpÃdayathÃbhÆtadarÓanena naivam atÅte 'dhvani saæmuhyate ity artha÷. vistaraÓabdena sa nÃparÃntaæ pratisarati. kiæ nu bhavi«yÃmy anÃgate 'dhvanÅti vistara÷ tathà na sa madhyÃntaæ pratisarati. kiæ svid idam iti vistara÷.

t­«ïopÃdÃnabhavà apÅti. sarve t­«nopÃdÃnabhavà aparÃætasaæmohavyÃvartanÃrthaæ. na madhyasaæmohavyÃvartanÃrthaæ. yathà pÆrvam upadi«Âaæ vij¤Ãnaæ yÃvad bhavaÓ ceti. [Tib. 276a] kà punar atra yuktir ity Ãha. tasyaiva hy ete hetava iti. yasmÃd aparÃntasyaivaite hetava iti.

(III.26) kleÓakarmÃÓrayatvÃd iti. vij¤ÃnÃdÅni saptÃægÃni vastÆny adhi«ÂhÃnÃni kleÓakarmaïÃm ity artha÷. phalaæ tatheti. saptaivÃægÃni vij¤ÃnanÃmarÆpa«a¬ÃyatanasparÓavedanÃægÃni avidyÃsaæskÃrÃïÃæ phalÃni. jÃtir jarÃmaraïaæ ca t­sïopÃdÃnabhavÃnÃæ phalÃni. paæca hetubhÆtÃnÅti. avidyÃsaæskÃrat­«ïopÃdÃnabhavÃ÷. karmakleÓasvabhÃvatvÃd iti. avidyÃt­«nopÃdÃnÃni kleÓasvabhÃvÃni. saæskÃrà bhavaÓ ca karmasvabhÃvÃ÷.

vastuna÷ paæcadhÃbhedÃd iti. vij¤ÃnanÃmarÆpa«a¬ÃyatanasparÓavedanà iti. kleÓasya ca dvidheti. t­«ïopÃdÃnam iti. anÃgate 'dhvani phalaæ saæk«iptaæ dvidhÃbhedÃd iti. jÃtir jarÃmaraïam iti. atÅte 'dhvani hetu÷ saæk«ipta÷ ekamukhakleÓopadeÓÃt. avidyÃmukhakleÓopadeÓÃd ity artha÷. na punar anÃgate 'dhvani phalam evaæ paæcadhà viÓÃlitaæ. atÅte cÃdhvani naivaæ dvidhà hetur viÓÃlita iti.

(III.27) yasmÃd upadarÓito 'tra bhagavateti. ka÷.

#<kleÓÃt kleÓa>#

ity evamÃdiko [Tib. 276b]

#<bhavaægÃnÃm ayaæ naya÷.
tato vastv>#

(#<Abhidh-k-vy 288>#)
iti. tata÷ kriyÃyÃ÷.

#<tata÷ punar
vastv>#

iti. tato vastuna÷ vastu.

#<kleÓÃÓ ca jÃyanta>#

iti. vastuna ity adhik­taæ. jÃyanta ity atretikaraïo 'dhyÃhÃrya÷. vastuna÷ kleÓÃd veti j¤Ãpitam iti. iti kleÓo vastuna utpadyamÃno d­«Âo vedanÃyÃs t­«ïeti. kleÓÃd api tathà kleÓo d­«Âas t­«ïÃyà upÃdÃnam iti. avidyà ca pÆrvÃntasarvakleÓasvabhÃvÃkhyÃtÃ. tad yady upÃdÃnaæ t­«ïÃyÃs tad utpadyate iti gamyate. atha t­«ïà tadvastuna utpadyata iti gamyate. tasmÃd avidyà kleÓasvabhÃvà satÅ vastuna÷ kleÓÃd veti j¤Ãpitaæ bhavati. jarÃmaraïaæ caturaægasvabhÃvaæ vastv iti vyÃkhyÃtaæ. vastunaÓ ceha kleÓa utpadyamÃno d­«Âo vedanÃpratyayà t­«ïeti. tasmÃt tata÷ kleÓo bhÃvÅ bhavi«yatÅti j¤Ãpitaæ bhavati. nÃtra puna÷ kimcid upasaækhyeyam evaæ j¤ÃpitatvÃt. kathaæ punar evaæ nayo darÓita iti gamyata ity Ãha. evam asya kevalasya mahato du÷khaskaædhasya samudayo bhavatÅti vacanÃt. anyathà hi kim asya sÃmarthyam syÃd iti. yady ayaæ yathokto nayo na syÃt.

#<kleÓÃt kleÓa÷ kriyà caiva tato vastu tata÷ puna÷
vastu kleÓÃÓ ca jÃyanta>#

ity etÃvad eva brÆyÃt. avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà yÃvaj jÃtipratyayà jarÃmaraïaÓokaparidevadu÷khadaurmanasyopÃyÃsÃ÷ [Tib. 277a] saæbhavantÅti idaæ na brÆyÃt. evam asya kevalasya mahato du÷khaskaædhasya samudayo bhavatÅti. samudaya utpÃda ity anarthÃætaraæ. tasmÃd yathoktaprakÃrÃbhidyotakam asya sÃmarthyam iti gamyate.

ayoniÓomanaskÃrahetukÃvidyoktà sÆtrÃætara iti. sahetusapratyayasanidÃnasÆtre. katham. avidyà bhik«ava÷ sahetukà sapratyayà sanidÃnÃ. kaÓ ca bhik«avo 'viydyÃyà hetu÷ ka÷ pratyaya÷ kiæ nidÃnaæ. avidyÃyà bhik«avo 'yoniÓomanaskÃro hetur ayoniÓomanaskÃra÷ pratyayo 'yoniÓomanaskÃro nidÃnam iti sÆtre vacanÃt. avidyÃhetukaÓ cÃyoniÓomanaskÃra iti. sÆtrÃntara ukta ity adhik­tam. cak«u÷ pratÅtya rÆpÃïi cotpadyate Ãvilo manaskÃro mohaja iti sÆtre vacanÃt. kim arthaæ tasyehÃvacanaæ. kathaæ na bhavÃægÃntaraæ bhavatÅty ata Ãha. sa cehÃpy upÃdÃnÃntarbhÆtatvÃd ukto bhavatÅti. sa ity Ãvilo manaskÃra÷. (#<Abhidh-k-vy 289>#) iheti pratÅtyasamutpÃdasÆtre. katham [Tib. 277b] ukta÷. upÃdÃnÃntarbhÆtatvÃt. tathà hy upÃdÃnaæ bhogÃnÃæ prÃptaye kleÓasamudÃcÃrÃvasthÃ. tatra cÃyoniÓomanaskÃro viparÅtacetasa Ãbhogo 'ntarbhÆta ity ukto bhavati. ato nÃsty ahetukatvam avidyÃyÃ÷. na cÃægÃntaram upasaækhyÃtavyaæ dvÃdaÓebhyo 'vidyÃdibhya÷. na cÃnavasthÃprasaægo 'vidyÃhetukatvÃd ayoniÓomanaskÃrasya. ity apara iti. sthaviro vasubandhur ÃcÃryamanorathopÃdhyÃya evam Ãha. ÃcÃrya Ãha. katham iti vistara÷. katham ayoniÓomanaskÃrasyopÃdÃne 'ntarbhÃva÷. na hy ayoniÓomanaskÃra upÃdÃnasvabhÃva÷. yadi saæprayogata÷. yady ayoniÓomanaskÃra upÃdÃnena saæprayujyate ity ato bhavatÃsyopÃdÃne 'ntarbhÃva i«yate. t­«ïÃvidyayor api pratÅtyasamutpÃdÃægayos tasyÃyoniÓomanaskÃrasyÃntarbhÃva÷ prÃpnoti. ­«ïÃvidyÃbhyÃm api hy asau saæprayujyata iti. tataÓ caivaæ vaktavyaæ syÃt. sa cehÃpy avidyÃt­«nopÃdÃnÃntarbhÆtatvÃd ukto bhavatÅti. na tv evaæ vaktavyaæ. sa cehÃpy upÃdÃnÃntarbhÆtatvÃd ukto bhavatÅti. naivam upÃdÃnÃntarbhÃvÃvadhÃraïaæ kartavyam ity abhiprÃya÷. saty api cÃntarbhÃva iti. asaæbhavaætam apy antarbhÃvam abhyupetya brÆma÷. katham ayoniÓomanaskÃro hetur avidyÃyà iti vij¤Ãpitaæ bhavati. [Tib. 278a] na hi tathà sÆtre vacanam asti. yadi hy antarbhÃveneti vistara÷. yadi yasmÃd upÃdÃne 'ntarbhavaty ayoniÓomanaskÃra÷. tasmÃd ayoniÓomanaskÃro hetur avidyÃyà iti vij¤Ãpitaæ bhavati. na ca tadaægÃntaraæ vaktavyaæ. upÃdÃnavacanÃd eva tatsiddhe÷. t­«ïÃvidye api tarhy upÃdÃne 'ntarbhavatah. atas tayor api tatrÃntarbhÃvÃd aægÃntaratvaæ Óakyam akartum. upÃdÃnavacanÃd eva tatsiddhe÷. ukte ca p­thakt­«ïÃvidyÃæge. tasmÃd aparihÃra e«a÷.

anya÷ punar Ãheti bhadantaÓrÅlÃta÷. ayoniÓomanaskÃro hetur avidyÃyà ukta÷ sÆtrÃntara iti. sahetusapratyayasanidÃnasÆtre. avidyÃpi bhik«ava÷ sahetukà sapratyayà sanidÃneti vistareïa. sa cÃpÅti vistara÷. sa cÃpy ayoniÓomanaskÃra÷ sparÓakÃle nirdi«Âa÷. katham ity Ãha. cak«u÷ pratÅtya rÆpÃïi cotpadyate Ãvilo manaskÃro mohaja iti. sparÓakÃlo yo 'yaæ cak«urvij¤ÃnotpattikÃla÷. Ãvilo manaskÃra÷ ayoniÓa÷ prav­ttatvÃn mohajatvÃd vÃ. mohÃj jÃto mohaja iti. avidyÃsaæsparÓajaæ veditam iti. avidyÃsaæprayuktÃt sparÓÃj jÃtaæ avidyÃsaæsparÓajaæ veditaæ. yatra veditam avidyÃsaæsparÓajam. [Tib. 278b] avaÓyaæ tatrÃvidyà saæprayujyate. na hi veditam asaæprayuktam avidyayà t­«ïÃhetur bhavatÅti. tad evaæ sparÓakÃle bhavann ayoniÓomanaskÃro vedanÃsahavartinyà avidyÃyÃ÷ pratyayabhÃvena siddha iti. j¤Ãpitam idaæ bhavaty (#<Abhidh-k-vy 290>#) ayoniÓomanaskÃrahetukÃvidyeti. ato nÃsty ahetukatvam avidyÃyÃ÷. ayoniÓomanaskÃrahetukatvÃt. na cÃægÃntaram upasaækhyeyaæ dvÃdaÓabhyo 'nyat. yasmÃt sparÓakÃle bhavann ayoniÓomanaskÃro vedanÃsahavartinyà avidyÃyÃ÷ pratyayabhÃvena siddha iti. na cÃpy anavasthÃprasaæga÷. tasyÃpy ayoniÓomanaskÃrasya punar mohajavacanÃt. Ãvilo manaskÃro mohaja iti. tad etac cakrakam uktaæ bhavati. ayoniÓomanaskÃrÃd avidyÃ. avidyÃyÃÓ cÃyoniÓomanaskÃra iti.

evaæ puna÷ parihÃram ÃcÃrya÷ sado«aæ paÓyaæs tasya do«asyÃbhivyaktyarthaæ prasaægam Ãrabhate. tat tarhÅti vistara÷. tad yathoktam ayoniÓomanaskÃro hetur avidyÃyà iti vistareïa sÆtrato yuktyà vÃ. tarhÅti arthÃntaravivak«ÃyÃæ. idÃnÅmartha iti bhagavadviÓe«a÷. etad anyatra sÆtra uktam iha puna÷ pratÅtyasamutpÃdasÆtre vaktavyaæ. na vaktavyam iti [Tib. 279a] bhadantaÓrÅlÃta÷. kayà yuktyeti p­«Âa÷. bhadantaÓrÅlÃta Ãha. na hÅti vistara÷. arhatÃm asti vedanÃ. na ca sà t­«ïÃyÃ÷ pratyayÅbhavatÅti. savidyaiva vedanà t­«ïÃpratyaya iti gamyate. na cÃviparÅta÷ sparÓa÷ kli«tÃyà vedanÃyÃ÷ pratyayÅbhavatÅti prak­taæ. na ca punar niravidyasyÃrhato viparÅta÷ sparÓa iti. sparÓo 'pi sÃvidya eveti gamyate. yo vedanÃyÃ÷ pratyaya ukta÷ pratÅtyasamutpÃdasÆtre. avidyà cÃsya sparÓasya hetur iti gamyate. ity anayà yuktyà p­atÅtyasamutpÃdasÆtre sÃvidyasparÓapratyayà vedanÃ. sÃvidyavedanÃpratyayà ca t­«ïeti gamyate. ato yuktyà yathoktayÃ. sa cÃpi sparÓakÃle nirdi«Âa iti vistareïÃtra pratÅtyasamutpÃde siddhaæ bhavaty ayoniÓomanaskÃro hetur avidyÃyà iti. atra codyate. yadi tarhi niravidyà vedanà t­«ïÃya÷ pratyayo na bhavatÅtyÃdivacanena svagatayaiva yuktyà ayoniÓomanaskÃro hetur avidyÃyà avidyà cÃyoniÓomanaskÃrasya hetur iti gamyate. kim sÆtrÃntarÃpÃÓrayeïÃvidyÃyoniÓomanaskÃrayor anyonyahetukatvapradarÓanena prayojanam iti. atrocyate. satyam asty etat. kiæ tu yuktimÃtram idaæ pratÅtyasamutpÃdasÆtre. na kaïÂhokti÷. ata÷ sÆtrÃntare kaïÂhoktyeyaæ [Tib. 279b] yuktir vyavasthÃpyata iti tat sÆtrÃntaropanyÃsaprayojanam avagaætavyaæ. atiprasaæga evaæ prÃpnotÅti ÓÃstrakÃra÷. katham atiprasaæga ity Ãha. avidyÃsparÓajaæ veditaæ pratÅtyotpannà t­«ïeti sÆtrÃntare nirdi«Âaæ. na ca niravidyaveditasyÃrhato vedanà t­«ïÃyÃ÷ pratyayo bhavati. na cÃviparÅta÷ sparÓa÷ kli«ÂÃyà vedanÃyÃ÷. na ca niravidyasyÃrhato viparÅta÷ sparÓa ity anayà yuktyà etad apy aægadvayaæ sparÓavedanÃkhyaæ iha pratÅtyasamutpÃdasÆtre 'nucyamÃnam apy anyatropadi«ÂatvÃd gamyate ity etasyÃpy aægadvayasyÃvacanaæ prÃptaæ. tathà sÆtrÃntara upadi«Âaæ. sa puïyÃæÓ cet saæskÃrÃn abhisaæskaroti (#<Abhidh-k-vy 291>#) puïyopagam asya vij¤Ãnaæ bhavati. evam apuïyopagam Ãniæjyopagaæ ca. na ca niravidyasaæskÃrasyÃrhata÷ puïyopagaæ vij¤Ãnaæ yÃvad Ãniæjyopagaæ vij¤Ãnam iti. etad api saæskÃrÃægaæ yuktyà siddhaæ. na vaktavyam atreti prÃptaæ. tathà jÃtim antareïa jarÃmaraïaæ na bhavatÅti yuktyà gamyata iti. jÃtyaægaæ na vaktavyaæ syÃt. ityÃdiprasaæga÷ prÃpnoti.

acodyam eva tv etad iti vistareïÃcÃrya÷ svamatam Ãha. kathaæ paralokÃd ihaloka iti vistara÷. tatrÃvidyÃsaæskÃrÃbhyÃm [Tib. 280a] ihaloka÷ sambadhyate. sa cehaloko vij¤ÃnanÃmarÆpa«a¬ÃyatanasparÓavedanÃægÃni. t­«ïopÃdÃnabhavai÷ paraloka÷ saæbadhyate. sa ca paraloko jÃtir jarÃmaraïaæ ca. ity etÃvato 'rthasyÃtra pratÅtyasamutpÃdasÆtre vineyebhyo vivak«itatvÃt. etasya cÃrthasya pÆrvam evoktatvÃt.

#<pÆrvÃparantamadhye«u saæmohavinivartaya>#

ity anena uktatvÃt. acodyam eva tv etat vistareïa yÃvan na cÃparipÆrïo nirdeÓa ity abhisambandha÷.

ubhayaæ hi sarve saæsk­tà dharmà iti. traiyadhvikÃ÷ sarve saæsk­tà dharmÃ÷ pratÅtyasamutpÃda÷. ata eva ca pratÅtyasamutpannà iti na kaÓcid viÓe«a÷. kathaæ tÃvad ak­tà iti. bhÃvinyà saæj¤ayà yathÃnÃgatÃ÷ saæsk­tà ucyante. tathà pratÅtyasamutpannà ity abhiprÃya÷. ÃbhisaæskÃrikayà cetanayeti. sarvacetanÃnÃæ svalak«aïam abhidyotayann ÃbhisaæskÃrikayety Ãha. sà hi vipÃkÃbhisaæskaraïÃd ÃbhisaæskÃrikÃ. tayà cetitatvÃt praïihitatvÃt. devo bhavi«yÃmi manu«yo bhavi«yÃmÅty evamÃdi. ato 'nÃgatÃ÷ saæsk­tà ucyante. na tu bhÃvinyà saæj¤ayeti tam abhiprÃyaæ vihanti. anÃsravÃ÷ katham iti. ye sÃsravà anÃgatà evaæ cetayituæ yujyante. [Tib. 280b] ye tv anÃsravà anÃgatÃ÷. te kathaæ cetayituæ yujyaæte. codaka Ãha. te 'pi cetitÃ÷ kuÓalayà cetanayÃ. prÃptiæ prati anÃsravà dharmÃ÷ prÃpyerann iti. nirvÃïe 'pi prasaæga iti. nirvÃïam api saæsk­tatvaæ prasajyate. prÃptiæ prati cetitatvÃn nirvÃïaæ prÃpyeteti. tad evam anenÃrthenÃnÃgatÃnÃæ saæsk­tatvavyavasthÃpane do«a iti vidhyaætaram upanyasyate. tajjÃtÅyatvÃd iti vistara÷. yathà na ca tÃvad rÆpyate yad anÃgataæ rÆpaæ rÆpyamÃïarÆpajÃtÅyatvÃd rÆpam ity atideÓa÷. tathà pratÅtyasamutpannadharmajÃtÅyatvÃd anÃgatà api dharmÃ÷ pratÅtyasamutpannà ity atideÓa e«Ãm anÃgatÃnÃæ bhavatÅti.

(III.28ab) hetuphalabhÃvÃd iti. yasmÃt tad evÃægaæ hetus tad eva phalaæ. na caivaæ saty avyavasthÃnaæ bhavatÅti. pÃrÃpÃravat. hetuphalavad iti. nÃvyavasthita÷ pratÅtyasamutpÃda÷ pratÅtyasamutpannaÓ ca bhinnÃpek«atvÃt. hetuphalavat (#<Abhidh-k-vy 292>#) pit­putravad vÃ. tatra hetuphalaæ. tadyathà bÅjÃækurÃdi. yathà yad apek«ya hetur vyavasthÃpyate. na tad apek«ya phalaæ. yad apek«ya phalaæ vyavasthÃpyate. na tad apek«ya hetu÷. kiæ tarhi. phalam [Tib. 281a] apek«ya hetur vyavasthÃpyate. hetuæ cÃpek«ya phalam iti. yathà ca yam apek«ya pitÃ. na tam apek«ya putra÷. yam apek«ya putra÷. na tam apek«ya pitÃ. kiæ tarhi. tatputram apek«ya piteti. pitaraæ cÃpek«ya putra iti. na ca tad avyavasthitaæ. tadvad etat.

kilety asaæbhÃvanÃyÃæ. prathamà koÂir anÃgatà dharmà iti. anyadharmahetutvÃt pratÅtyasamutpÃda÷ samutpadyate 'smÃd iti k­tvÃ. na pratÅtyasamutpannÃ÷ anutpannatvÃt. dvitÅyÃrhataÓ caramà iti. utpannatvÃt. tata÷ phalÃnutpatteÓ ca. t­tÅyà tadanya iti. arhataÓ caramebhyo 'nye 'tÅtapratyutpannà dharmÃ÷. caturthy asaæsk­tà iti. tatphalÃbhÃvÃd anutpattimattvÃc ca.

kiæ khalv età i«Âaya ucyanta iti. Ãvasthika÷ pratÅtyasamutpÃda÷ syÃt pratÅtyasamutpÃdo na pratÅtyasamutpannà ity evamÃdyÃ÷. pÆrvante 'j¤Ãnam iti. yasmÃd avidyaivoktà nÃnye skandhÃ÷. tasmÃd avidyaivÃægam iti. nÅtÃrtham etad iti darÓayati. nÅtÃrtham iti vibhaktÃrthaæ. hastipadopamà sÆtraæ. saæti ca tatrÃnye 'pi rÆpÃdaya iti. te«u keÓaromÃdi«u. na p­thivÅdhÃtumÃtram eveti. [Tib. 281b] evam atrÃpi yathÃpradhÃnaæ nirdeÓa÷ syÃd iti. evam atrÃpi pratÅtyasamutpÃdasÆtre. dvÃdaÓasu paæcaskaædhikÃsv avasthÃsu yatra yasya prÃdhÃnyaæ. tatra tasyatasya nirdeÓa÷ syÃt. avidyÃpradhÃnÃyÃm avidyeti nirdeÓa÷ syÃt. saæskÃrÃdipradhÃnÃsu avasthÃsu saæskÃrÃdÅnÃæ nirdeÓa÷ syÃt. saæti ca tatrÃïye 'pi rÆpavedanÃdayo dharmà iti. na hi tatreti vistara÷. na hi tatra sÆtre keÓÃdaya÷ p­thivÅdhÃtunà nirdiÓyante. keÓÃdaya÷ katame p­thivÅdhÃtur iti. yata e«Ãæ keÓÃdÅnÃæ aparipÆrïo nirdeÓa÷ syÃt. santi hi tatrÃnye 'pi rÆpÃdaya iti. rÆpÃdisvabhÃvà api keÓÃdayo na kevalaæ p­thivÅdhÃtusvabhÃvà iti. api tu keÓÃdibhir eva p­thivÅdhÃtur nirdiÓyate. p­thivÅdhÃtu÷ katama÷. keÓaromÃïÅti. na ca keÓÃdÅn abhyatÅtyÃpy atikramyÃpy asti p­thivÅdhÃtur ÃdhyÃtmika iti. saæpÆrïa evÃsya p­thivÅdhÃtor nirdeÓa÷. evam ihÃpy avidyÃdÅnÃæ evam ihÃpi sÆtre 'vidyÃsaæskÃravij¤ÃnÃdÅnÃæ paripÆrïa eva nirdeÓo na sÃvaÓe«a÷. aÓrusiæghÃïakÃdi«v iti. aÓrusiæghÃïakÃdÅni na tatra sÆtre paÂhyante. tasmÃn na tadgata÷ p­thivÅdhÃtur ukta iti sÃvaÓe«a÷ evety [Tib. 282a] darÓayati. bhavatu và tathaiveti vistara÷. yathà p­thivÅdhÃtor aÓrusiæghÃïakÃdi«v avaÓe«am anuktatvÃt. tathaivÃvidyÃvaÓe«am astu yadi Óakyate (#<Abhidh-k-vy 293>#) darÓayitum. na Óakyate darÓayitum iti manyamÃno yadiÓabdaæ prayuækte. pÆrvÃnte 'j¤Ãnam aparÃnte 'j¤Ãnaæ madhyÃnte 'j¤Ãnaæ buddhe 'j¤Ãnaæ dharme 'j¤Ãnaæ saæghe 'j¤Ãnam ity evamÃdÅnÃæ sarve«Ãm aj¤ÃnasthÃnÃnÃm uktatvÃt. jÃtyaætarasya tu vedanÃder avidyÃyÃæ kiæ k­ta÷ prak«epa÷ paæcaskaædhikÃvasthÃvidyeti. na hi vedanÃdÅnÃæ avidyÃtvaæ yujyata iti. bhÃvÃbhÃvaniyama iti. yasya bhÃvÃbhÃvayor yasya bhÃvÃbhÃvau yathÃsaækhyena niyatau tad evÃægaæ. avidyÃbhÃve saæskÃrÃïÃæ bhÃvas tadabhÃve te«Ãm abhÃva ity avidyaivÃægaæ. na vedanÃdi. na hi vedanÃdisadbhÃve 'rhatÃæ saæskÃrà bhavaæti. ye vij¤ÃnÃægajanakà ity artha÷. tasmÃd Ãha. saty api ca paæcaskaædhake saæskÃrà na bhavaætÅti vistara÷. saty api ca paæcaskaædhake 'rhattvÃvasthÃyÃæ. puïyopagaæ yÃvad Ãniæjyopagaæ ca vij¤Ãnaæ na bhavati. pratisaædhivij¤Ãnaæ na bhavatÅty artha÷. tÃætÃm upapattiæ
gacchatÅty upagaæ. puïyopagaæ vij¤Ãnaæ puïyopagaæ. [Tib. 282b] evaæ yÃvad Ãniæjyopagaæ. tathà saty api paæcaskaædhake niravidyÃvasthÃyÃæ t­«ïopÃdÃnÃdayaÓ ca na bhavantÅti. yathÃnirdeÓa eva sÆtrÃrtha÷. yathÃsaækÅrtitÃnÃm evÃvidyÃdÅnÃæ grahaïam ity artha÷. ato vidyamÃnà anye skaædhà na pratyayÃ÷ saæskÃrÃdÅnÃm iti na te 'ægaæ. evaæ mayà Órutam ityÃdi. bhagavÃn rÃjag­he viharati g­dhrakÆÂe parvate bhik«usaæghena sÃrdham ardhatrayodaÓabhir bhik«uÓatai÷. saæbahulaiÓ ca bodhisattvair iti. Ãyu«amÃæ cchÃriputro maitreyaæ bodhisattvam etad avocat. ÓÃlistambham avalokya bhik«ubhya÷ sÆtram idam uktaæ. yo bhik«ava÷ pratÅtyasamutpÃdaæ paÓyati. sa dharmaæ paÓyati. yo dharmaæ paÓyati. sa buddhaæ paÓyatÅty uktvà bhagavÃæs tÆ«ïÅæbabhÆva. tad asya bhagavatà bhëitasya sÆtrasya ko 'rtha÷. pratÅtyasamutpÃda÷ katama÷. dharma÷ katama÷. buddha÷ katama÷. kathaæ ca pratÅtyasamutpÃdaæ paÓyan dharmaæ paÓyatÅtyÃdi. tatra pratÅtyasamutpÃdo nÃma idam avidyetyÃdi. idaæ cÃbhisaædhÃyedam uktaæ tatra sÆtre. utpÃdÃd và tathÃgatÃnÃm anutpÃdÃd và tathÃgatÃnÃæ sthitaiveyaæ dharmatà dharmasthitità dharmaniyÃmatà [Tib. 283a] tathatà avitathatà ananyatathatà bhÆtatà satyatà tattvam aviparÅtatÃviparyastatety evamÃdi bhagavanmaitreyavacanaæ. yady anÃgatà na pratÅtyasamutpannà iti. yad uktaæ prathamà koÂir anÃgatà dharmà iti. sÆtraæ virudhyata iti. jÃtijarÃmaraïayo÷ pratÅtyasamutpannatvaæ na syÃt. uktaæ ca avidyà yÃvaj jÃtijarÃmaraïam iti. atha veti vistara÷. atha jÃtijarÃmaraïÃæge 'pi pratÅtyasamutpanne i«Âe. tayor (#<Abhidh-k-vy 294>#) anÃgatÃdhvavyavasthÃnaæ nai«Âavyam iti k­tvÃ. trikÃï¬avyavasthà bhidyate.

#<pÆrvÃparÃntayor dve dve madhye '«ÂÃv>#

iti.

nikÃyÃntarÅyà ity ÃryamahÅÓÃsakÃ÷. utpÃdasya saæsk­talak«aïatvÃd iti. yo 'yam utpÃda÷ pratÅtyasamutpÃda iti nikÃyÃntarÅyair nitya÷ parikalpyate. sa saæsk­talak«aïam uktaæ. trÅïÅmÃni saæsk­tasya saæsk­talak«aïÃni. saæsk­tasyotpÃdo 'pi praj¤Ãyate vyayo 'pi sthityanyathÃtvam apÅti. saæsk­talak«aïatvÃc cÃnityam ity abhiprÃya÷. brÆyÃs tvaæ lak«aïam api nityaæ bhavatÅti. ata Ãha. na ca nityaæ bhÃvÃætaram anityasya lak«aïaæ yujyata iti. na hi nirvÃïam [Tib. 283b] ÃkÃÓaæ và kasyacid anityasya lak«aïaæ bhavati. prÃg utpatter hi lak«yasya tad astÅti kasya lask«aïaæ. vina«Âe ca lak«ye kasyeti na yujyate. utpÃdaÓ ceti vistara÷. utpÃdaÓ ca nÃmÃbhÆtvÃbhÃvalak«aïa÷. sautrÃntikanayenotpattir dharmasya tadÃnÅætanaiva bhavatÅti. ko'syotpÃdasyÃsaæsk­tasya tvanmatenÃvidyÃdibhir abhisaæbandha÷. yathaudanena pÃkasyÃsti sambandha÷ kart­kriyÃlak«aïa ity odanasya pÃka ity ucyate. na hy ÃkÃÓarÆpayor abhisambandha utpattyutpatt­lak«aïo 'sti. yena rÆpasyÃkÃÓam ity ucyate. evaæ ko 'syavidyÃdibhir abhisaæbandha÷. yatas te«Ãm avidyÃdÅnÃæ pratÅtyasamutpÃda ity ucyate. padÃrthaÓ cÃsambandho bhavatÅti. pratyayaæ prÃpya samudbhava÷ pratÅtyasamutpÃda÷ iti padÃrtha÷. sa kathaæ nityaÓ ca nÃma pratÅtyasamutpÃdaÓ ceit.

prati÷ prÃptyartha iti. prÃptidyotaka ity artha÷. itir gatÃv iti. dhÃtvartha÷. pariïÃmÃd iti. anekÃrthà hi dhÃtava÷. pratiÓ copasarga÷ prÃptidyotaka ity ayam itir gatyartham ujjhitvà prÃptyartham Ãpadyate. padi÷ sattÃrtha iti. padi÷ sattÃyÃm iti. teneti kÃraïena. pÆrvakÃlÃyÃæ kriyÃyÃæ ktvÃvidher iti. samÃnakart­kayo÷ pÆrvakÃla iti vacanÃt. na cÃsau pÆrvam utpÃdÃt [Tib. 284a] kaÓcid astÅti sautrÃætikamatena. na cÃpy akart­kÃsti kriyeti. kartari sati kriyÃyà vyavasthÃpanÃt. Ãha cÃtreti. etad vaiyÃkaraïacodyaæ ÓlokenopanibadhnÃty ÃcÃrya÷.

#<yadi pÆrvam utpÃdÃt pratyeti>#

prÃpnoty

#<asattvÃn na yujyate.>#

na hy avidyamÃna÷ kartà snÃnÃdikriyÃæ kurvan d­«Âa iti.

(#<Abhidh-k-vy 295>#)
#<saha ced>#

atha manyase pratÅtyakriyÃæ samutpÃdakriyÃæ ca saha karotÅty evaæ.

#<ktvà na siddho 'tra>#

ktvÃpratyaya÷. kasmÃt.

#<pÆrvakÃlavidhÃnata÷>#

pÆrvasmiæ kÃle vidhÃnaæ ktvÃpratyayasya. samÃnakart­kayo÷ pÆrvakÃla iti vacanÃt ktvÃpratyayo na siddho bhavet. punar utpattÃv iti. utpannasya punar utpattau kalpyamÃnÃyÃm anavasthÃprasaæga÷. dvitÅye t­tÅye k«aïe puna÷punar utpadyata ity ani«ÂhÃprasaæga÷. athÃnÃgata iti vistara÷. alabdhÃtmako 'nÃgata iti katham asato 'labdhÃtmabhÃvasya kart­tvaæ sidhyati. akart­kà và kriyà kathaæ sidhyati. yata evam ato yadavastha utpadyate ÓÃbdikasya Óabdavida÷. tadavastha eva mama pratyeti. kimavasthaÓ ceti. kÃvasthÃsyeti kimavastha÷. utpÃdÃbhimukho 'nÃgata iti. na sarvo 'nÃgata utpadyate. kiæ tarhi. utpÃdÃbhimukha÷. utpÃde 'bhimukha÷. utpitsur ity artha÷. tadavastha eva [Tib. 284b] utpÃdÃbimukhÃvastha eva. pratyetÅty ucyate. ani«pannaæ cedam iti vistara÷. ÓÃbdikÃnÃm idam ÓÃbdakÅyaæ kartu÷ kriyÃyÃÓ ca vyavasthÃnaæ. kasmÃt. bhavitu÷ kart­rÆpakalpitÃd arthÃt kriyÃrÆpakalpitÃyà bhÆter anyatvadarÓanÃt. tasmÃd acchalaæ bhavaty utpadyate pratyetÅty evamÃdi«u.

Ãha cÃtreti. tatsiddhÃntena prakriyÃæ darÓayati.

#<asann utpadyate yadvad>#

iti vistara÷. asann abhÃva÷ alabdhÃtmaka÷ utpadyate yathÃ.

#<pratyety api tathÃ.>#

asann ity artha÷.

#<atha san>#

atha labdhÃtmaka utpadyata iti kalpyate.

#<utpanna utpadyata ity ani«ÂhÃ.>#

utpanno 'pi punar utpadyate ity anavasthÃnÃd anyadani«Âhà prÃpnoti. tathà hi sÃækhyamatÃnusÃreïa sata evotpÃdà nÃsata iti tad etad adhik­tya bravÅti.

#<san purÃpi veti.>#

vÃÓabdo matavikalpÃrtha÷. yadi bhavatÃæ sann utpadyata iti pak«a÷. asmÃkam api sann utpadyate. vaibhëikanayenÃnÃgatÃnÃm astitvÃt. sautrÃntikanayena ca janakadharmabÅjasadbhÃvÃt. tata÷ kim idam ucyate. na cÃsau pÆrvam utpÃdÃt kaÓcid asti. ya÷ pratÅtyottarakÃlam utpadyata iti. atha và yadi tarhi sann evotpadyate. pÆrvam eva ghaÂo m­tpiï¬ÃdÅn anapek«ya svata÷ (#<Abhidh-k-vy 296>#) prasiddho 'stÅti prÃpnoti. apare punar vyÃcak«ate.

#<ani«Âhà [Tib. 285a] san purÃpi veti.>#

atha mà bhÆd ani«Âheti. asann utpadyate iti pratipadyate. punas tad evopati«Âhate.

#<asann utpadyate yadvat pratyety api tatheti>#

siddho na÷ pak«a iti pÆrvavad vÃcyaæ. yad apy uktam ekasya hi kartur dvayo÷ kriyayo÷ pÆrvakÃlÃyÃæ kriyÃyÃæ ktvÃvidhir bhavatÅti tad vyabhicÃrayann Ãha.

#<sahabhÃve 'pi ca ktvÃstÅti>#

vistara÷. samÃnakÃlÃyÃm api kriyÃyÃæ ktvÃvidhir d­«Âa÷. tadyathÃ

#<dÅpaæ prÃpya tamo gatam>#

iti. atra na pÆrvaæ tamo dÅpaæ prÃpnoti paÓcÃd gacchati vinaÓyati ity artha÷. kiæ tarhi. tasminn eva kÃle tamo dÅpaæ prÃpnuvad vinaÓyati. atha mataæ. samanaætaram eva tan na yugapad iti. ata÷ punar idam ucyate.

#<Ãsyaæ vyÃdÃya Óete veti.>#

na hy asau pÆrvaæ mukhaæ vyÃdadÃti vidÃrayati paÓcÃc chete. kiæ tarhi. yo mukhaæ vyÃdadac chete. sa mukhaæ vyÃdÃya Óeta ity ucyate. atha mataæ. pÆrvam asau mukhaæ vyÃdadÃti. paÓcÃc chete iti. ata Ãha.

#<paÓcÃc cet kiæ na samv­te.>#

ya÷ kaÓcin mukhaæ vyÃdÃpÃnaætaraæ ca saæv­tya Óete. sa mukhaæ vyÃdÃya Óeta ity ucyeta na cocyate. tena j¤Ãyate. yo mukhaæ vyÃdadac chete. sa mukhaæ vyÃdÃya Óete ity ucyate iti.

anye punar iti. bhadantaÓrÅlÃta÷ pratir vÅpsÃrtha iti. nÃnÃvÃcinÃm adhikaraïÃnÃæ sarve«Ãæ kriyÃguïÃbhyÃæ vyÃptum icchà vÅpsÃ. tÃm ayaæ pratir dyotayati. [Tib. 285b] itau gatau sÃdhava ityÃ÷. tatra sÃdhur iti yatpratyaya÷. itau vina«Âau sÃdhava÷. anavasthÃyina ity artha÷. samupasarga÷ samavÃyÃrthaæ dyotayati. utpÆrva÷ padi÷ prÃdurbhÃvÃrtha÷. dhÃtvarthapariïÃmÃt. tÃæ tÃæ sÃmagrÅæ pratÅti. prater vÅpsÃrthatÃæ darÓayati. ityÃnÃæ vinaÓvarÃïÃæ samavÃyenotpÃda÷ pratÅtyasamutpÃda÷. na kaÓcid dharma eka utpadyate sahotpÃdaniyamÃt. rÆpÃdÅnÃæ

#<kÃme '«Âadravyako 'Óabda÷ paramÃïu÷>#

yÃvac

#<cittacaittÃ÷ sahavaÓyam>#

iti niyamÃt. e«Ã tu kalpaneti vistara÷. pratir vÅpsÃrtha ity evamÃdikà kalpanÃtraiva (#<Abhidh-k-vy 297>#) pratÅtyasamutpÃdasÆtre yujyate. iha kathaæ bhavi«yati cak«u÷ pratÅtya rÆpÃïi cotpadyate cak«urvij¤Ãnam iti. na hi pratÅtyÃnÃæ cak«Ææ«i pratÅtyacak«Ææ«Åti samÃsa÷ saæbhavaty arthÃyogÃt. cÃk«ur hi pratÅtya prÃpya rÆpÃïi cotpadyate cak«urvij¤Ãnam ity ayam artho gamyate. tena tadavastham eva tac codyaæ na yukta e«a padÃrtha iti vistareïa yad uktaæ. katham. ekasya hi kartur dvayo÷ kriyayo÷ pÆrvakÃlÃyÃæ kriyÃyÃæ ktvÃvidhir bhavati. snÃtvà bhuækte iti. na ca pÆrvam utpÃdÃc cak«urvij¤Ãnam asti. yac cak«u÷ pÆrvaæ pratÅtya rÆpÃïi cottarakÃlam utpadyate. na cÃpy akart­kà kriyeti.

avadhÃraïÃrthaæ paryÃyadvayam Ãha. asmin satÅty etÃvaty [Tib. 286a] ucyamÃne. na kevalam avidyÃyÃæ satyÃæ saæskÃrà bhavaæti. anyasminn api satÅti gamyeta. yathà cak«u«i sati cak«urvij¤Ãnaæ bhavatÅti. na cak«u«y eva satÅty avadhÃryate. tena rÆpe 'pi satÅti gamyate. dvitÅyena tu paryÃyeïasyotpÃdÃd idam utpadyate ity anena pÆrvaparyÃyam evÃvadhÃrayati. asyaivotpÃdÃd idam utpadyate. nÃnyasmÃd iti. aægaparaæparÃæ và darÓayitum iti. asminn aæge sati. avidyÃæge satÅdaæ saæskÃrÃægaæ bhavati. asya punar aægasya saæskÃrÃægasyotpÃdÃd idaæ vij¤ÃnÃægam utpadyata iti. evam itare«Ãm apy aægÃnÃæ paraæparà vaktavyÃ. janmaparaæparÃæ vÃ. kiæ. darÓayituæ paryÃyadvayam Ãheti vartate. sÃk«Ãd iti vistara÷. sÃk«Ãt pÃraæparyeïa saætatyÃvidyÃdÅnÃæ pratyayabhÃvaæ darÓayituæ paryÃyadvayam Ãha. asmin satÅdaæ bhavatÅti sÃk«Ãt pratyayabhÃvaæ darÓayati. asyotpÃdÃd idam utpadyata iti pÃraæparyeïa. tatra sÃk«Ãd yadÃvidyÃyÃ÷ samanaætaraæ kli«ÂÃ÷ saæskÃrà utpadyante. pÃraæparyeïa tu yadà kuÓalà utpadyaæte. kuÓalÃvasthÃyÃm avidyÃyà abhÃvÃt. kiæ ca. avidyà saæskÃrÃïÃæ sÃk«Ãt pratyayo vij¤ÃnÃdÅnÃæ pÃraæparyeïa. tad uktaæ bhavati. avidyÃæge sati saæskÃrÃægaæ bhavaty asya saæskÃrÃægasyotpÃdÃd idam utpadyate vij¤ÃnÃægaæ sÃk«Ãd avidyÃpratyayaæ pÃraæparyeïeti. [Tib. 286b] etat sarvam ÃcÃryamataæ. prati«edhÃrtham ity apara iti sthaviravasuvarmÃ. nÃsati hetau bhÃvo bhavatÅty ahetuvÃdaprati«edhÃrthaæ prathamena paryÃyeïa. nityahetuvÃdaprati«edhÃrthaæ na cÃnutpattimato nityÃt prak­tipuru«ÃdikÃt kiæcid utpadyata iti dvitÅyena. ÃcÃrya Ãha. asyÃæ tu kalpanÃyÃm iti vistara÷. pÆrvapadasya grahaïam anarthakam iti. asmin satÅdaæ bhavatÅty asya. ubhayavÃdaprati«edhasiddher iti. asyotpÃdÃd idam utpadyate ity anenaiva paryÃyeïa. hetor astitvam utpattimataÓ ca hetutvam ity ubhayasyÃhetutvanityahetutvalak«aïasya vÃdasya prati«edhasiddhita÷ pÆrvaparyÃyasyÃnarthakyaæ prÃpnoti. saæti tarhi kecid iti vistara÷. santi kecid (#<Abhidh-k-vy 298>#) vÃdina÷. ya Ãtmani saty ÃÓrayabhÆte avidyÃyà ÃÓrayabhÆte saæskÃrÃdÅnÃæ saæskÃravij¤ÃnanÃmarÆpÃdÅnÃæ bhÃvam utpÃdaæ kalpayaæti. avidyÃdÅnÃæ cÃvidyÃsaæskÃrÃdÅnÃæ utpÃdÃt tadutpattiæ saæskÃrÃdyutpattiæ kalpayantÅty adhik­taæ. ata÷ kÃraïÃt te«Ãæ vÃdinÃæ kalpanÃæ paryudÃsayituæ prati«eddhum idaæ nirdhÃrayÃæ babhÆvÃmredayÃæ babhÆva. kim ity Ãha. yasyaivotpÃdÃt yÃvat skaædhasya samudayo bhavatÅti. yasyaivotpÃdÃd yad utpadyate. tasminn eva sati tad bhavati. nÃnyasminn Ãtmani. yad utÃvidyÃpratyayÃ÷
saæskÃrÃ÷. [Tib. 287a] avidyÃyÃm eva satyÃæ saæskÃrà bhavaæti. nÃnyasmin yÃvad evam asya kevalasya mahato du÷khaskaædhasya samudayo bhavati. kathaæ. jÃtipratyayà jarÃmaraïaÓokaparidevadu÷khadaurmanasyopÃyÃsÃ÷ saæbhavaæti. evam asya kevalasya mahato du÷khaskandhasya samudayo bhavati. jÃtyÃm eva satyÃæ jarÃmaraïÃdaya÷ saæbhavaæti. nÃnyasminn Ãtmani. anyathà hy asmin satÅdaæ bhavatÅty ucyamÃne vaktÃras syu÷. Ãtmani saty ÃÓrayabhÆte avidyÃdi«u satsu saæskÃrÃdayo bhavantÅti. atha punar dvitÅyam eva paryÃyaæ brÆyÃd asyotpÃdÃd idam utpadyata iti. evam api tathaiva kalpeyu÷. satyam avidyÃdÅnÃm utpÃdÃt saæskÃrÃdaya utpadyante. Ãtmani tu saty ÃÓrayabhÆta iti. ata÷ paryÃyadvayena nirdhÃrayati. yasyotpÃdÃd yad utpadyate. tasminn eva sati tad bhavati. nÃnyasmin Ãtmani saty ÃÓrayabhÆta iti. ÃcÃryà iti pÆrvÃcÃryÃ÷. aprahÅïaj¤ÃpanÃrtham utpattij¤ÃpanÃrthaæ ca. avidyÃyÃæ satyÃm aprahÅïÃyÃæ saæskÃrà bhavaæti. na prahÅyanta iti prathamena paryÃyeïa darÓayati. tasyà evotpÃdÃd utpadyanta iti dvitÅyena darÓayati. evaæ yÃvaj jÃtyÃæ satyÃæ aprahÅïÃyÃæ jarÃmaranÃdayo bhavaæti. na prahÅyaæte. tasyà evotpÃdÃd utpadyanta iti. sthityutpattisaædarÓanÃrtham ity apara [Tib. 287b] iti bhadantaÓrÅlÃta÷. tadarthaæ paryÃyadvayam Ãheti. yÃvat kÃraïasrotas tÃvat kÃryasroto bhavatÅti prathamena paryÃyeïa. kÃraïasyaivotpÃdÃt kÃryam utpadyata iti dvitÅyena. utpÃde tv adhik­ta iti. pratÅtyasamutpÃdaæ vo bhik«avo deÓayi«yÃmÅty adhik­te. ka÷ prasaæga÷ ka÷ prastÃva÷ sthitivacanasya. asmin satÅdaæ bhavatÅty anena yÃvat kÃraïasrotas ti«Âhati tÃvat kÃryasrotas ti«ÂhatÅti evam asya sthityartho varïyata iti. bhinnakramaæ ca bhagavÃn kim arthaæ Ãcak«Åt. utpattir hi prathamaæ bhavati. paÓcÃt sthiti÷. utpattipratibaddhà sthitir iti k­tvÃ. asyotpÃdÃd idam utpadyata iti pÆrvaæ vaktavyaæ syÃt. paÓcÃd idam asmin satÅdaæ bhavati. na tv evam. ato nÃyam artha iti. punar Ãheti. sa eva bhadantaÓrÅlÃta÷. ÃcÃrya÷ pratyÃha. e«a ced iti
vistara÷. asmin satÅdaæ na bhavatÅty evÃvak«yad iti. nÃtraivÃbhÃvanirdeÓo yuktarÆpa iti darÓayati. pÆrvaæ ca kÃryasyotpÃdam iti. asyotpÃdÃd idam utpadyata iti pÆrvam avak«yat. utpÃdapÆrvakatvÃd (#<Abhidh-k-vy 299>#) vinÃÓasya.

sÆtra uktaæ jÃtipratyayà jarÃmaraïaÓokaparidevadu÷khadaurmanasyopÃyÃsÃ÷ saæbhavantÅti jarÃmaraïasaæg­hÅtà evaæ te. nÃægÃætaram ity avagantavyaæ. [Tib. 288a] tatra sattvÃsattvasaækhyÃtasya vi«ayasya pariïÃmÃd ÃtmabhÃvapariïÃmÃc caite bhavaæti. daurmanasyasaæprayukto vitarka÷ Óoka÷. ÓokasamutthitapralÃpa÷ parideva÷. du÷khadaurmanasye vyÃkhyÃte. vicchinnavegaæ daurmanasyam upÃyÃsa÷. ÓokaparidevapÆrvaka÷ Órama upÃyÃsa ity apare. bÃlo hÅti vistara÷. bÃla÷ p­thagjana÷ saæskÃramÃtram iti. mÃtragrahaïam Ãtmaprati«edhÃrtham. aprajÃnann ity ÃveïikÅm avidyÃæ darÓayati. Ãtmad­«Ây asmimÃnÃbhinivi«Âa÷ prati«Âhita÷ kÃyÃdibhi÷ kÃyavÃÇmanobhis trividhaæ karma puïyÃpuïyÃniæjyalak«aïam Ãrabhate. Ãniæjyam iti. igi÷ prak­tyantaraæ tasyaivaitad rÆpaæ. ejater etat rÆpam Ãneæjyam iti và pÃÂha÷. ÃyatisukhÃrthaæ puïyam iti. anÃgatajanmasukhÃrthaæ. kiæ. kÃmÃvacaraæ kuÓalaæ karma. sukhadu÷khÃsukhÃrtham Ãniæjyam iti. rÆpÃrÆpyÃvacaraæ kuÓalaæ. sukhÃrtham à t­tÅyÃd dhyÃnÃt. tasmÃd Ærdhvam adu÷kÃsukhÃrthaæ. aihikasukhÃrtham apuïyam iti. ihasukhÃpek«ayà tat k­taæ nÃyatisukhÃpek«ayety artha÷. karmÃk«epavaÓÃd yathoktaæ karmÃvedhavaÓÃt. tÃætÃæ gatiæ narakÃdikÃæ gacchati. jvÃlÃgamanayogena. yathà dÅrghà t­ïÃnusaktà jvÃlà [Tib. 288b] gacchatÅty ucyate. tathà vij¤Ãnasaætatibhir antarÃbhavasambandhÃd antarÃbhavasaæbandhenÃtiviprak­ÂadeÓÃm api tÃætÃæ gatiæ gacchati. evaæ ca k­tveti. yadi saæskÃrapratyayaæ antarÃbhavapratisaædhicittam upÃdÃya yÃvad upapattik«aïa÷ sarvÃsau vij¤Ãnasaætati÷ «aïïÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ saæskÃrapratyayaæ vij¤Ãnam abhipretaæ tad upapannaæ bhavati. vij¤ÃnÃæganirdeÓe vij¤ÃnÃægasya t­tÅyasya nirdeÓe. vij¤Ãnaæ katamat. «a¬ vij¤ÃnakÃyà iti. anyathà hi yadi «aïïÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ saætatir nÃbhipretà syÃt. saæskÃrapratyayaæ vij¤Ãnaæ pratisaædhicittam evÃbhipretaæ syÃt. atra «a¬ vij¤ÃnakÃyà iti noktaæ syÃt. evaæ tu vaktavyaæ syÃt. vij¤Ãnaæ katmat. manovij¤Ãnam iti. na hi pratisaædhik«aïe paæcavij¤ÃnakÃyasaæbhavo 'sti. manovij¤Ãnenaiva pratisaædhibandhÃt.

#<chedasaædhÃnavairÃgyahÃnicyutyupapattaya÷
manovij¤ïa eve«ÂÃ>#

iti vacanÃt. vibhaæga evaæ nirdeÓÃd iti. pratÅtyasmutpÃdasÆtre nÃmarÆpavibhaæga evaæ nirdeÓÃt. nÃma katamat. catvÃro 'rÆpiïa÷ skandhà iti. rÆpaæ katamat. yatkimcid rÆpam iti vistareïa. yÃvad yac cedaæ rÆpaæ yac ca nÃma. (#<Abhidh-k-vy 300>#) tad ubhayaæ nÃmarÆpam ity ucyata [Tib. 289a] iti. kÃmat­«ïeti. kÃmÃvacarÅ t­«ïÃ. rÆpat­«ïeti. yà sukhÃyÃæ tri«u dhyÃne«u. adu÷khÃsukhÃyÃæ caturthe. adu÷khÃsukhÃyÃm ÃrÆpyat­«ïeti. ÃrÆpyÃvacarÅ. kÃmÃdÅnÃm upÃdÃnam iti. kÃmyanta iti kÃmÃ÷. guïyanta iti guïÃ÷. kÃmà eva guïÃ÷ kÃmaguïÃ÷. ke punas te. rÆpaÓabdagandharasaspra«ÂavyÃni. d­«Âayo dvëa«Âi yathà brahmajÃla iti. brahmajÃlasÆtradarÓanena tà d­«Âayo boddhavyÃ÷. kukkuragovratÃdÅnÅti. ÃdiÓabdena m­gavratÃdÅni g­hyante. nirgranthÃdÅnÃm iti. ÃdiÓabdena pÃï¬arabhik«vÃdÅnÃæ grahaïaæ. brÃhæaïetyÃdivistara÷. brÃhmaïÃnÃæ daï¬Ãjinaæ pÃÓupatÃnÃæ jaÂÃbhasma. parivrÃjakÃnÃæ tridaï¬amauï¬yaæ ÃdiÓabdadvayena kÃpÃlikÃdÅnÃæ kapÃladhÃraïÃdÅni g­hyante. tatsamÃdÃnaæ ÓÅlavratopÃdÃnaæ. Ãtmeti vÃdo 'sminn ity ÃtmavÃda÷. yathoktaæ. ye kecic chramaïà brÃhmaïà và Ãtmeti samanupaÓyanta÷. [Tib. 289b] samanupÓyaæti sarve ta imÃn eva paæcopÃdÃnaskandhÃn iti vistara÷. Ãtmad­«ÂyasmimÃnÃv ity apara ÃtmavÃdam Ãhu÷. Ãtmano hy asattvÃd ÃtmavÃdopÃdÃnÃm iti vÃdaÓabdopanyÃse prayojanaæ darÓayati. bÃlo 'ÓrutavÃn p­thagjana iti. yasya pÆrvÃbhyÃsavÃsanÃnirjÃtopapattilÃbhikà praj¤Ã nÃsti. sa bÃla÷. yasyÃgamajà nÃsti. so 'ÓrutavÃn. yasyÃdhigamajà satyÃbhisamayajà nÃsti. sa p­thagjana÷. praj¤aptim anupatita iti. yathà saæj¤Ã yathà ca vyavahÃra÷. tathÃnugata ity artha÷. te«Ãm iti kÃmÃdÅnÃæ. chandarÃga iti. aprÃpte«u vi«aye«u prÃrthanà chanda÷. prÃpte«u rÃga÷. te«u kÃmÃdi«u ya÷ chandarÃga÷. tad upÃdÃnaæ. na tu

#<yathoktà eva sÃvidyà dvidhà d­«ÂivivecanÃd
upÃdÃnÃnÅty>#

abhiprÃya÷. paunarbhavikam iti punarbhavaphalaæ. idam atra bhavasyeti. idam atra bhavasya svalak«aïaæ svabhÃva ity artha÷. vij¤ÃnÃvakrÃntiyogeneti. jvÃlÃgamanayogenÃntarÃbhavasaæbandhÃd anÃgataæ janma jÃti÷ paæcaskaædhikà nÃmarÆpasvabhÃvatvÃt. jarÃmaraïaæ yathà nirdi«Âaæ sÆtra iti. jarà katamÃ. yat tat khÃlityaæ [Tib. 290a] pÃlityaæ iti vistara÷. maraïaæ katamat. yà te«Ãæte«Ãæ sattvÃnÃæ tasmÃttasmÃc cyutiÓ cyavanam iti vistara÷. kevalasyÃtmarahitasyety arthaæ darÓayati. mahata ity anÃdyantasya. du÷khaskandhasyeti du÷khasamÆhasya. sa eva tu vaibhëikanyÃyo ya÷ pÆrvam ukta (#<Abhidh-k-vy 301>#) iti. dvÃdaÓa paæcaskaædhikà avasthà dvÃdaÓaægÃnÅti.

(III.28cd) yà na vidyÃ. cak«urÃdi«v api prasaæga iti. cak«u÷ÓrotrÃdÅny avidyà prasajyante. tÃny api hi na vidyeti k­tvÃ. na kiæcid syÃd iti. yadi vidyÃyà abhÃvo 'vidyà adravyaæ syÃd ity artha÷. na caitad yuktam iti. pratyayabhÃvenopadeÓÃt. tadvipak«a iti. virodhe na¤ iti darÓayati. na tu ya÷ kaÓcid anyo mitrÃd iti. na paryudÃsamÃtra iti darÓayati. nÃpi mitrabhÃva iti. nÃbhÃvÃrtha iti darÓayati. adharmÃnÃrthakÃryÃdayaÓ ceti. ÃdiÓabdenÃyuktyavyavahÃrÃmanu«yÃdayo g­hyaæte. dharmÃdipratidvandvabhÆtà iti. dharmÃrthakÃryayuktivyavahÃramanu«yÃdipratidvandvabhÆtÃ÷. na tu ye kecid anye dharmÃdibhyaÓ [Tib. 290b] cak«urÃdaya÷. nÃpi dharmÃdyabhÃva÷. evam avidyÃpÅti vistara÷. kuta etat. pratyayabhÃvenopadeÓÃt. avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà iti. na cÃvidyÃyà anye«Ãæ cak«urÃdÅnÃæ pratyayabhÃvenopadeÓo yukta÷. arhatÃæ saæskÃrasaæbhavÃt. na cÃbhavasya. ÓaÓavi«ÃïÃdÅnÃæ apratyayatvÃt.

(III.29) saæyojanaæ yÃvad yogaÓ cÃvidyocyata iti. avidyÃsaæyojanaæ yÃvad avidyÃyoga iti sÆtre«Æcyate. na cÃbhÃvamÃtraæ tathà bhavitum arhatÅti. na saæyojanÃdi bhavitum arhatÅty artha÷. na cÃpi cak«urÃdayas tathà bhavitum arhaætÅty adhik­taæ. sà ca d­«ÂisvabhÃveti nÃvidyà yujyata iti. d­«Âyavidyayo÷ saæyojanÃditvena p­thakpÃÂhÃt. yà tarhi na d­«Âir iti. yà kli«Âà praj¤Ã rÃgÃdisaæprayuktÃ.

#<d­«Âes tatsaæprayuktatvÃd>#

iti. avidyÃsaæprayuktatvÃd ity artha÷. kathaæ ca d­«Âir avidyayà saæprayuktÃ. yasmÃd avidyÃlak«aïo moha÷ kleÓamahÃbhÆmau paÂhyate. kleÓamahÃbhÆmikÃÓ ca sarve 'pi mahÃbhÆmikai÷ saha saæprayujyanta iti. d­«Âyà satkÃyad­«ÂyÃdikayà praj¤ÃsvabhÃvayà avidyà saæprayujyata iti gamyate. tasmÃn nÃvidyà praj¤Ã. dvayo÷ praj¤Ãdravyayor [Tib. 291a] asaæprayogÃt. avidyopakli«Âà praj¤Ã na viÓudhyatÅti. etad udÃharaïaæ. yenÃvidyà praj¤Ãyà arthÃntarabhÆteti. na ca saiva praj¤Ã tasyÃ÷ praj¤Ãyà upakleÓo yukta iti. praj¤opakleÓadeÓanÃyÃæ praj¤Ãyà arthÃntarabhÆtà avidyÃ. upakleÓatvena nirdi«ÂatvÃt. rÃgavat. ata Ãha. yathà cittasyÃnya iti vistara÷. vyavakÅryamÃïà na viÓudhyatÅti. antarÃntarotpadyamÃnayà kli«Âayà praj¤ayà vyavakÅryamÃïà k«aïÃntarotpannà kuÓalà praj¤Ã na viÓudhyatÅty artha÷. kiæ tad avaÓyaæ rÃgaparyavasthitam iti. rÃgasaæprayuktam ity artha÷. upahataæ tu tat tathà rÃgeïeti. na samudÃcaratà rÃgeïa. vÃsanÃdhÃnena tad upahataæ bhavati. tÃæ vÃsanÃæ tad dau«Âhulyaæ vyÃvartayato yogina÷ tac cittaæ vimucyate. evam avidyopahatà kli«Âà praj¤Ã na ÓudhyatÅti. ata÷ praj¤Ã cÃvidyà ca na do«a iti darÓayati. ko hi parikalpayan (#<Abhidh-k-vy 302>#) vÃryata iti. parikalpanÃmÃtram etad Ãgamanirapek«am iti kathayati.

yo 'pi manyate sarvakleÓà avidyeti. bhadantaÓrÅlÃta÷. evaæ manyate. avidyeti sarvakleÓÃnÃm iyaæ sÃmÃnyasaæj¤Ã. [Tib. 291b] na rÃgÃdikleÓavyatiriktÃvidyà nÃmÃstÅti. kasmÃt evaæ manyate. buddhasÆtrÃt. na ca prajÃnÃti na ca prajÃnÃtÅty Ãyu«man mahÃkau«Âhila tasmÃd avidyocyata iti. satkÃyad­«ÂyÃdayo 'pi kleÓà aj¤ÃnasvarÆpà viparÅtagrahaïata iti. tasyÃpy ata eveti vistara÷. tasya bhadantasyÃta eva prati«edhavacanÃd vyudÃsa÷. prati«edhas tanmatasyety adhyÃhÃryaæ. katham ity ÃhÃ. sarvakleÓasvabhÃvà hi satÅ saæyojanÃdi«u p­thaÇ nocyeta. anunayasaæyojanÃdi«v avidyÃsaæyojanam iti p­thaÇ nocyeta. Óe«asaæyojanÃvyatirekÃt. rÃgo baædhanaæ dve«o bandhanam ity uktvà moho bandhanam iti. kÃmarÃgÃnuÓaya ityÃdi uktvà avidyÃnuÓaya iti. oghe«v avidyaugha iti. yoge«v avidyÃyoga iti p­thaÇ naivocyeta. kasmÃt. parasparÃsaæprayogÃt. na hi d­«Âir d­«Âyà saæprayujyate. rÃgo và rÃgeïa. d­«ÂyÃdisaæprayuktà cÃvidyoktÃ. kleÓamahÃbhÆmikatvena mahÃbhÆmikasaæprayoganiyamÃt. cittam api cÃvidyopakli«Âam evoktaæ bhavet. [Tib. 292a] rÃgopakli«Âaæ cittaæ na vimucyata iti noktaæ bhavet. avidyopakli«Âatvavacanenaiva rÃgÃdyupakli«Âatvasiddhe÷. atha mataæ viÓe«aïÃrthaæ tathoktam iti. rÃgalak«aïayÃvidyayopakli«Âacittaæ na vimucyata iti. praj¤ÃyÃm api viÓe«aïaæ kartavyaæ syÃt. rÃgeïa pratighena mÃnena veti mà bhÆt sarvakleÓagrahaïaprasaæga iti. i«Âa iti cet. citte 'pi na viÓe«aïaæ kartavyaæ syÃt. avidyopakli«Âaæ cittaæ na vimucyata ity evam eva tu vaktavyaæ syÃt.

saæprakhyÃnaæ praj¤Ã j¤Ãnam ity eko 'rtha÷. tathaiva doÓo yathÃvidyÃyÃm iti. athÃsaæprakhyÃnam iti ko 'rtha÷. yan va saæprakhyÃnaæ. cak«urÃdi«v api prasaæga÷. saæprakhyÃnÃbhÃvas tarhi. evaæ sati na kiæ cit syÃt. na caitad yuktam iti. atha saæprakhyÃnavipak«abhÆtaæ dharmÃntaraæ. tad idaæ tathaiva na j¤Ãyate. yathaivÃvidyÃ. kiæ tad iti. evaæjÃtÅyako 'pÅti vistara÷. evaæjÃtÅyaka÷ karmaprabhÃvita ity artha÷. tasmÃd avidyÃyÃ÷ karmaïa÷ kÃritreïa svabhÃvo vij¤Ãtavya÷. asty asau kaÓcid dharma yo vidyÃvipak«a iti vidyÃvipak«atvaæ tasyÃ÷ karmeti. [Tib. 292b] tadyathà cak«u÷ katamat. yo rÆpaprasÃdaÓ cak«urvij¤ÃnasyÃÓraya iti. nanu ca rÆpaprasÃda iti svabhÃvaprabhÃvito 'sya nirdeÓa iti. na. apratyak«atvÃt. nityaæ cak«urvij¤ÃnÃnumeyatvÃc ca. asmÅti sattvamayateti. avij¤ÃtÃrtham etat. na tena sthavireïÃsyÃbhidheyam avadhÃritaæ. mayatà puna÷ sautrÃætikair avidyà prakÃrabhinnà varïyate. mÃno vÃ. yÃsau sÆtra ukteti vistara÷. mayatÃnÃm ity avidyÃnÃæ prakÃrabhinnÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 303>#) nÃmeti grahaïaæ. t­«ïÃdÅnÃæ p­thagupadeÓÃd iti bhadantadharmatrÃtasyÃbhiprÃya÷. ÃcÃrya Ãha. asty e«Ã mayatÃ. asti sÆtre uktà mayatÃ. tatra jÃtinirdeÓÃd ekavacanaæ. sà tv avidyeti. kuta÷ kÃraïÃd etat paricchidyate. sÃvidyeti. bhadantadharmatrÃta÷ svÃbhiprÃyaæ viv­ïoti. yata e«Ã nÃnya÷ kleÓa÷ Óakyate vaktum iti. kasmÃn na Óakyate. t­«ïÃd­«ÂyasmimÃnÃnÃæ p­thagukte÷. ÃcÃrya Ãha. nanu cÃnyo mÃna eva syÃd iti. asmimÃnÃd anya÷ «aïïÃm anyatama÷ sa ca mayatÃ. navidyety abhiprÃya÷. atra tu punar vicÃryamÃïe bahu vaktavyaæ jÃyata iti. atra punar vicÃryamÃïe 'vidyÃæge [Tib. 293a] bahur ayaæ grantho jÃyate. yathoktam iti. tasmÃt ti«Âhatv etad etÃvad evÃstv iti. atha vÃnyo mÃïa eva syÃt. na punar avidyeti. kuta etad ity evamÃdike punar vicÃre kriyamÃïe. uttarapratyuttaravacanena bahu vaktavyaæ jÃyate. tasmÃt ti«Âhatv etad alaæ vicÃrÃntareïety artha÷.

(III.30a) atha nÃmarÆpam iti. avidyÃæganirdeÓÃnantaraæ saæskÃrÃægaæ nirde«Âavyaæ. tadanu vij¤ÃnÃægaæ. kim ity etad atikramyopanyaste. etad artham atra vak«yaty ÃcÃrya÷.

#<uktaæ ca vak«yate cÃnyad>#

iti. rÆpaæ vistareïoktam iti.

#<rÆpaæ paæcendriyÃïy arthÃ÷ paæcavij¤aptir eva cety>#

atra. nÃmendriyÃrthavaÓeneti vistara÷. nÃmavaÓena indriyavaÓena arthavaÓena cÃrthe«u rÆpÃdi«u namatÅti nÃma. katamasya nÃmno vaÓeneti. nÃmadvaividhyÃt p­cchati. ÃcÃryas tv Ãca«Âe. yad idaæ loke pratÅtim iti vistara÷. gaur aÓva iti. samudÃyapratyÃyakam. rÆpaæ rasa iti. ekÃrthapratyÃyakaæ. tad etad vedanÃdiskaædhacatu«kaæ nÃmaÓabdenocyate. yasmÃt tannÃmavaÓena saæj¤ÃkaraïavaÓenÃrthe«v apratyak«e«v api và namati pravartate. asya nÃmno 'yam artha iti. indriyÃrthavaÓena tu pratyak«e«u rupÃdi«u namati utpadyate ity artha÷. [Tib. 293b] nÃmni cÃpy arthavaÓena namati. asyÃrthasyedaæ nÃmeti. etasya puna÷ kena nÃmatvam iti. etasya saæj¤Ãkaraïalak«aïasya nÃmna÷ kena kÃraïena nÃmatvaæ. te«u te«v arthe«u tasya nÃmno namanÃd iti. yasmÃt te«v arthe«u catu÷skandhalak«aïaæ nÃma tan nÃma namayati pravartayati. tasmÃd etasya nÃmatvaæ. namayatÅti nÃmeti k­tvÃ. iha nik«ipta iti vistara÷. maraïakÃle nik«ipte kÃye upapattyantare namanÃd gamanÃd arÆpiïo vedanÃdaya÷ skandhà nÃmety ucyante. yathoktaæ. m­tasya khalu kÃlaæ gatasya j¤Ãtaya imaæ pÆtikÃyam agninà và dahaæti udake và plÃvayanti bhÆmau và nikhananti vÃtÃtapÃbhyÃæ và pariÓo«aæ parik«ayaæ paryÃdÃnÃæ gacchati. yat punar idam ucyate. cittam iti (#<Abhidh-k-vy 304>#) và mana iti và vij¤Ãnam iti và ÓraddhÃparibhÃvitaæ ÓÅlatyÃgaÓrutapraj¤ÃparibhÃvitaæ. tad ÆrdhvagÃmi bhavati viÓe«agÃmy ÃyatyÃæ svargopagam iti.

(III.30b) «a¬Ãyatanam uktam iti.

#<tadvij¤ÃnÃÓrayà rÆpaprasÃdÃÓ cak«urÃdaya÷.
vij¤Ãnaæ prativij¤aptir manaÃyatanaæ ca tad>#

ity atra. manaindriyasya punar niruddhasya anÃgatena dharmeïa rÆpÃdinà utpatsyamÃnena vartamÃnena manovij¤Ãnena kathaæ saænipÃta÷. ya÷ kÃryakÃraïabhÃva÷. kÃryaæ manovij¤Ãnaæ. kÃraïaæ manaindriyaæ. dharmaÓ ca rÆpÃdi÷. [Tib. 294a] ekakÃryÃrtho veti. ekakÃryam evÃrtha ekakÃryÃrtha÷. ekakÃryatvam ity artha÷. katham ekakÃryÃrtha ity Ãha. sarve ca te trayo 'pi manaindriyÃdaya÷ sparÓotpattau praguïà anukÆlà bhavantÅti.

«a«aÂko dharmaparyÃya iti. «a«aÂkÃny asminn iti «a«atka÷. ÃdhyÃtmikabÃhyavij¤ÃnasparÓavedanÃt­«ïëaÂkasaæbhavÃt. «a sparÓakÃyà iti j¤Ãpakaæ. ananyatve hi satÅndriyÃrthavij¤Ãne«Ækte«u sparÓakÃyavacanaæ punar uktaæ syÃt. tataÓ ca «a«aÂkatvaæ hÅyate. mà bhÆd dharmÃyatanÃd vedanÃt­«ïayo÷. p­thagbhÃva iti. yadi p­thaÇnirdeÓÃt p­thagbhÃvo bhavet. vedanÃt­«ïe api dharmÃyatanÃt p­thaÇ nirdi«Âe. tayor api vedanÃt­«ïayor dharmÃyatanÃt p­thagbhÃva÷ syÃt. na ca tayo÷ p­thagbhÃva i«yate. dharmÃyatanÃntarbhÃvÃt. nai«a do«a iti vistara÷. nai«a do«a iti yathoktas tadvyatiriktasyÃpi vedanÃt­«ïÃvyatiriktasyÃpi dharmÃyatanasya saæj¤ÃdisvabhÃvasya bhÃvÃd astitvÃt. na caivam iti vistara÷. na caivaæ bhavatas trayÃnÃæ saænipÃta÷ sparÓa ity evaæ bruvÃïasya [Tib. 294b] sparÓabhÆtÃd indriyÃrthavij¤ÃnatrayÃd anyad asparÓabhÆtaæ trayam indriyÃrthavij¤Ãnatrayam asti. yasya Óe«asyÃtra sÆtre grahaïaæ syÃt. «a sparÓakÃyà iti prayojanavaÓÃd ap­thagbhÃve 'pi sparÓabhÆtÃt trayÃt. tasmÃd ap­thagbhÃve 'pi vedanÃt­«ïayo÷ p­thaÇnirdeÓo yukto vineyakÃryavaÓÃt. na tu bhavata÷ saænipÃtamÃtrasparÓavÃdina÷ kenacid api prayojanena «a sparÓakÃyà iti p­thaÇnirdeÓo yukta÷. yasmÃt «a sparÓakÃyà iti vacanenendriyÃrthavij¤Ãnatrayam uktam iti tadavacanaæ prÃptam ity ata÷ «a«aÂko dharmaparyÃyà iti na sidhyet. mama tu sidhyati. sparÓavedanÃt­«ïëaÂkavacane 'pi tadvyatiriktadharmÃyatanÃdyarthendriyavij¤Ãna«aÂkasaæbhavÃt. tasmÃt «a sparÓakÃyà iti p­thaÇnirdeÓÃd asti cittasaæprayuktaæ sparÓÃkhyaæ dharmÃntaram iti siddhaæ. atha brÆyÃd asau. indriyÃrthÃv avij¤Ãnakau nirdi«ÂÃv asmin sÆtre. «a¬ ÃdhyÃtmikÃni «a bÃhyÃnÅti vacanÃt. ata indriyavi«ayavij¤anatrayaæ sparÓabhÆtam ity asya Óe«asya j¤ÃpanÃrtham atra grahaïaæ syÃt. «a (#<Abhidh-k-vy 305>#) sparÓakÃyà iti. asya samÃdhe÷ prati«edhÃrtham idam Ãrabhyate. yady apÅndriyÃrthau syÃtÃm avij¤Ãnakau. tatsabhÃgÃv ity artha÷. na tu punar vij¤Ãnam anindriyÃrthakaæ. avaÓyaæ hi vij¤Ãnaæ sendriyÃrthakaæ bhavati. tac ca vij¤Ãnam apadi«Âam atra «a¬ vij¤ÃnakÃyà iti. [Tib. 295a] tasmÃt tri«u nirdi«Âe«u indriyÃrthavij¤Ãne«u «a¬vij¤ÃnakÃyavacanena puna÷ sparÓagrahaïam anarthakaæ prÃpnoti. «a sparÓakÃyà iti. ata÷ saænipÃtÃd anya÷ sparÓa iti siddhaæ. atra bhadantaÓrÅlÃta Ãha. na khalv iti vistara÷. pÆrvotpanne cak«ÆrÆpe kÃraïaæ. na tu vij¤Ãnasahotpanne. nÃpi sarvacak«urvij¤Ãnam iti. paÓcÃd utpannaæ pÆrvayoÓ cak«ÆrÆpayo÷. na sahotpannayo÷. ato ye«Ãæ kÃryakÃraïabhÃva÷. te vij¤Ãnendriyavi«ayÃ÷
sparÓabhÃvena vyavasthitÃ÷. «a sparÓakÃyà ity asmin sÆtre. tad idam anyathà na j¤Ãpitaæ syÃt.

na và evaæ pathanti. vai iti nipÃta÷. na vai evaæ paÂhantÅty artha÷. kathaæ puna÷ paÂhanti. ya e«Ãæ dharmÃïÃæ saægate÷ saænipÃtÃt samavÃyÃd utpanna÷. sa sparÓa iti paÂhanti. kÃraïe và kÃryopacÃro 'yam iti. saægatau saænipÃte samavÃye kÃraïe kÃryopacÃra÷ sparÓa iti. yathÃ

#<sukho buddhÃnÃm utpÃda>#

iti. atibahuvistaeïa prakÃreïa visartuæ ÓÅlam asyà iti atibahuvistaraprakÃravisÃriïÅ.

(III.30cd) adhivacanam ucyate nÃmeti. adhyucyate 'nenety adhivacanaæ. vÃÇ nÃmni pravartate. nÃmÃrthaæ [Tib. 295b] dyotayatÅty adhivacanaæ nÃma. tad kila nÃmasya manovij¤anasaæprayuktasyÃdhikaæ bÃhulyenÃlambanam. ato 'dhivacanasaæsparÓa iti. sparÓa÷ saæsparÓa ity eko 'rtha÷. manovij¤Ãnena nÅlaæ vijÃnÃtÅti. abhidheyaæ vijÃnÃtÅty artha÷. nÅlam iti ca vijÃnÃtÅti. asyÃrthasyedaæ nÃmeti vijÃnÃti. eka ÃÓrayaprabhÃvita iti. prathama ÃÓrayeïa prabhÃvita÷ pratighÃÓraya÷ saæsparÓa÷ pratighasya và saæsparÓa÷ pratighasaæsparÓa÷. ÃlaæbanaprabhÃvita iti. adhivacanÃd ÃlambanasaæsparÓa÷ adhivacane và saæsparÓa÷ adhivacanasaæsparÓa iti.

vacanam adhik­tya vacanam avadhÃryÃrthe«u rÆpÃdi«u manovij¤Ãnasya prav­tti÷. na paæcÃnÃæ cak«urvij¤ÃnÃdÅnÃæ vacanam adhik­tyÃrthe«u prav­tti÷. atas tad evÃdhivacanaæ manovij¤Ãnaæ vacane pravartate 'dhivacanam iti. tena saæprayuktas tasya và saæsparÓasyÃdhivacanasaæsparÓa÷. tena cÃyaæ dvitÅya÷ saæsparÓa÷ saæprayogaprabhÃvita ity ucyate.

(III.31) #<vidyÃvidyetarasparÓÃ>#

(#<Abhidh-k-vy 306>#)
iti. vidyÃvidyetaraÓ ca vidyÃvidyetare. te eva sparÓÃ

#<vidyÃvidyetarasparÓÃ÷.>#

vidyÃhva÷ avidyÃhva÷ tÃbhyÃm itaraÓ cety artha÷. vidyety anÃsravà praj¤Ã. avidyà kli«Âam aj¤Ãnam. naivavidyÃnÃvidyà yà kuÓalasÃsravà yà cÃniv­tÃvyÃk­tà praj¤Ã. [Tib. 296a] tatsaæprayuktà ete yathÃkramaæ saæsparÓà veditavyÃ÷. punar avidyÃsaæsparÓasyeti. vistara÷. avidyÃsaæsparÓasya sarvakleÓasaæprayuktasyÃbhÅk«ïasamudÃcÃrÅ nityasamudÃcÃrÅ ekadeÓa÷. tasya grahaïÃd dvau sparÓau bhavato

#<vyÃpÃdÃnunayasparÓau. sukhavedyÃdayas traya>#

iti. sukhasya veda÷ sukhaveda÷. sukhavede sÃdhu÷ sukhavedya÷. sukhaæ yà vedyam asminn iti sukhavedya÷. sa Ãdir e«Ãm iti sukhavedyÃdaya÷. sukhavedanÃdihitatvÃd iti. sukhavedanÃyai hita÷ sukhavedanÅya÷. prÃk krÅtÃc cha÷. vedyate tad vedayituæ và Óakyam iti. vedyata iti karmamÃtre k­tya iti darÓayati. vedayituæ Óakyam ity arhe k­tyat­caÓ cety asminn arthe k­tya iti darÓayati. ta ete «o¬aÓeti. cak«u÷saæsparÓo yÃvan mana÷saæsparÓa iti «aÂ. puna÷ pratighasaæsparÓo 'dhivacanasaæsparÓo vidyÃsaæsparÓo 'vidyÃsaæsparÓo naivavidyÃnÃvidyÃsaæsparÓo vyÃpÃdasaæsparÓo 'nunayasaæsparÓa÷ sukhavedanÅyo du÷khavedanÅyo 'du÷khÃsukhavedanÅyaÓ ca sparÓa iti «o¬aÓa.

(III.32ab) #<ukta÷ sparÓo vedanà vaktavye>#ti.

nanu ca vedanÃpy uktÃ

#<vedanÃnubhava>#

iti. athoktam apy ucyate. na tarhÅdaæ vaktavyaæ. yac coktaæ yac ca vak«yamÃïaæ. tan na vak«yÃmÅti.

#<uktaæ ca vak«yate cÃnyad>#

[Tib. 296b] iti vÃcanÃt. prakÃranirdeÓÃd ado«a÷. pÆrvaæ laksaïam uktam idÃnÅæ prakÃra iti.

jÃte hÅti vistara÷. jÃte hi janye dharme dharmasya janakasya nÃsti sÃmarthyam sahotpannatvÃt. pratij¤ÃviÓi«Âam iti. pratij¤Ãyà aviÓi«Âam etat sÃdhanam ity artha÷. yadi pratij¤ÃviÓi«Âaæ sÃdhanaæ ne«yate. anyonyajanakaprasaægÃt (#<Abhidh-k-vy 307>#) tarhi. kiæ. kathaæ sahotpannayor janyajanakabhÃva÷ sidhyatÅty adhik­tam. anena pratij¤Ãdo«a udgrÃhyate. asti sahotpannayor janyajanakabhÃva iti pratij¤Ã pÆrvÃbhyupagamavirodhinÅti. i«ÂatvÃd ado«a iti. purvÃbhyupagamaæ darÓayati. i«tam idaæ. sÆtre tv ani«Âam iti. i«Âam idam abhidharme

#<sahabhÆr ye mitha÷phalÃ>#

iti. sÆtre tv ani«Âaæ. tat pratipÃdayann Ãha. cak«u÷saæsparÓaæ pratÅtyotpadyate cak«u÷saæsparÓajà vedaneti. sÆtraprÃmÃïyenÃnyonyaphalatvaæ bhaæktvà sahotpannakÃryakÃraïabhÃvabibhaæk«ayà Ãha. janakadharmÃtikramÃc cÃyuktam iti. janakasyÃyaæ dharma÷ prasiddho yà bhinnakÃlatÃ. tadyathà pÆrvaæ bÅjaæ paÓcÃd aækura ityÃdi. tatrÃpi [Tib. 297a] pÆrvam indriyÃrthau paÓcÃd vij¤Ãnam iti. prathamak«aïotpannÃv indriyÃrthau vij¤Ãnaæ tu dvitÅye k«aïa iti. yathà tarhi chÃyÃækurayor iti. kiæ. sahotpannayor janyajanakabhÃva÷. utpanna eva hy aækuraÓ chÃyÃæ janayati. na prathame k«aïe 'ækuro niÓchÃyo bhavati dvitÅye sacchÃya iti. evaæ sparÓavedanayor apÅti. anayor api chÃyÃæukurayo÷ pÆrvasÃmagrÅ hetur iti Óakyaæ vaktuæ. sahabhÆhetunirdeÓe tv ayam artha ukta iti na punar ucyate.

sparÓÃd uttarakÃlaæ vedanety apara iti bhadantaÓrÅlÃta÷. so 'sau trayÃïÃæ saænipÃta÷ sparÓa iti. yo 'yaæ janakajanitabhÃva÷. vedanà t­tÅye k«aïe iti. indriyÃrthak«aïa÷ prathama÷ vij¤Ãnotpattik«aïo dvitÅyo vedanotpattik«aïas t­tÅya iti. na sarvatra vij¤Ãne vedanà prÃpnotÅti. vij¤Ãnak«aïe dvitÅye vedanÃyà abhÃvÃt. na ca sarvavij¤Ãnaæ sparÓa÷. vedanÃk«aïe t­tÅye vij¤Ãnaæ na sparÓa÷. pÆrvadvitÅyak«aïayo÷ sparÓa eva vidhÅyate. pÆrvasparÓahetukà hy uttarasparÓe vedanÃ. yo 'yam idÃnÅæ dvitÅya÷ k«aïa÷ sparÓabhÃvenokta÷. tatra pÆrvasparÓahetukà prathamak«aïavij¤Ãnahetukà [Tib. 297b] vedanotpadyate. tatsparÓapÆrvikÃpy anyasminn ity evaæ sarvatra vij¤Ãne vedanà prÃpnoti. sarvaæ ca vij¤Ãnaæ sparÓa iti. te ca sparÓÃ÷ savedanakà iti bhinnÃlambanayor iti vistara÷. bhinnam Ãlambanam anayo÷. tau bhinnÃlambanau. pÆrvasya rÆpam Ãlambanam uttarasya Óabda÷ tayor bhinnÃlambanayo÷ pÆrvasparÓahetukà rÆpÃlambanasparÓahetukà uttaratra sparÓe ÓabdÃlambane yad vedanotpadyate. ity etad ayuktaæ. kathaæ hi nÃmeti do«am Ãvi«karoti. anyajÃtÅyÃlambanasparÓasaæbhÆtà rÆpaprakÃrÃlambanÃt sparÓÃt saæbhÆtà vedanà anyÃlambanà bhavi«yati. ÓabdÃlaæbanà bhavi«yati. vidhurakÃraïatvÃt kÃryasyÃsaæbhÃvanÃ. yadà hi rÆpÃlambanÃt sparÓÃt saæbhÆtà vedanà rÆpÃlambanaiva vedanà bhavi«yati. tadà pÆrvasparÓahetukottaratra sparÓe vedaneti yuktaæ. yadà tu rÆpÃlambanÃt (#<Abhidh-k-vy 308>#) sparÓÃc chabdÃlambanà vedanotpadyate. tadà katham etad yok«yate. kÃraïÃnurÆpaæ hi loke kÃryaæ d­Óyate. atha mataæ rÆpÃlambanÃt sparÓÃt saæbhÆtà vedanà ÓabdÃlambanasparÓasaæprayuktÃpi rÆpÃlambanà bhavatÅti. ata idam Ãha. yena và cittena saæprayuktÃ. tato bhinnÃlambaneti. tata÷ ÓabdÃlambanÃc cittÃd bhinnÃlambanÃ. [Tib. 298a] yata utpannà rÆpÃlambanÃ. tena samÃlambanety artha÷. kathaæ cÃsau tena saæprayuktety ucyate. samaæ prayuktà hi saæprayuktÃ. yady abhinnÃÓrayatvÃt kathaæ ÓrotrÃÓrayotpannà satÅ rÆpÃlambanà bhavi«yati. kathaæ na bhavi«yati. cittacaittÃnÃm ÃÓrayeïaikavi«ayaprav­ttatvÃt. tasmÃd anyatarÃlambanatve 'pi vedanÃyà do«a÷. sa do«a÷ pradarÓyate. yadi tÃvad rÆpÃlambanÃt sparÓÃd utpannà vedanà ÓabdÃdyÃlambanÃntaram Ãlambate. sa rÆpÃlambana÷ sparÓa÷ sukhavedanÅyo yÃvad adu÷khÃsukhavedanÅya iti na prÃpnoti. ekÃlambanayà tu vedanayà tathà nirdeÓo yukta iti. astu tarhÅti vistara÷. yady evaæ do«o 'stu tarhi. tasmiæ kÃle. kasmiæ kÃle. ÓabdÃlaæbanakÃle. sparÓabhÆtaæ vij¤Ãnam avedanakaæ. tasmÃc ca ÓabdÃlambanÃd yat pÆrvaæ
vij¤Ãnaæ savedanakaæ tan na sparÓa÷. evaæ hi nirdo«aæ bhavatÅti. anyathà hi yadi pÆrvotpannaæ savedanakaæ vij¤Ãnaæ sparÓa÷ syÃt. tadaivaæ sparÓapratyayà vedaneti yathokto do«a÷ syÃt. puna÷ kÃraïaæ. kiæcid vij¤Ãnam avedanakaæ. kiæcic ca na sparÓa÷ pratyayavaidhuryÃt. vidhurà hi pratyatà vipratibhandhenÃvasthitÃ÷. na hi sarva÷ samanantarapratyayo vedanÃpratyayaæ sparÓabhÆtaæ vij¤Ãnaæ [Tib. 298b] janayituæ samartha iti. tad evaæ tasya bhinnÃlambanaæ vij¤Ãnam ekÃntenÃvedanakaæ. tadutpÃdakaæ cÃsparÓabhÆtaæ. yadi tu rÆpÃlambanÃc cak«urvij¤ÃnÃd anantaraæ rÆpÃlambanam eva cak«urvij¤Ãnam utpadyate. manovij¤Ãnaæ vÃ. tat savedanakaæ pÆrvotpannaæ sparÓa iti. evaæ satÅti. mahÃbhÆmikaniyamo bhidyata iti. sparÓavedanayo÷ paryÃyeïa niyamÃt. tisrà bhÆmaya iti. savitarkà savicÃrà kÃmadhÃtu÷ prathamaæ ca dhyÃnam. avitarkà vicÃramÃtrà dhyÃnÃntaram. avitarkà avicÃrà dvitÅyÃd dhyÃnÃt prabh­ti yÃvad bhavÃgraæ. kuÓalà bhÆmi÷ kuÓalà dharmÃ÷. evam akuÓalà avyÃk­tÃ÷. Óaik«Å bhÆmi÷ Óaik«asyÃnÃsravà dharmÃ÷. aÓaik«Å aÓaik«asyÃnÃsravà dharmÃ÷. naiva Óaik«ÅnÃÓaik«Å bhÆmi÷ sÃsravà dharmÃ÷. asaæsk­tà iha nocyante. caittasambandhÃt. tad ya etasyÃm iti vistara÷. tad iti vÃkyopanyÃse. ya iti ye caitasikÃ÷. etasyÃæ sarvasyÃæ bhÆmÃv iti. savitarkasavicÃrÃyÃæ bhÆmau. yÃvan naivaÓaik«ÅnÃÓaik«yÃæ bhÆmau. te mahÃbhÆmikÃ÷ vedanÃcetanÃdayo yathoktÃ÷. (#<Abhidh-k-vy 309>#) ye kuÓalÃyÃm eva bhÆmau. [Tib. 299a] te kuÓalamahÃbhÆmikÃ÷ ÓraddhÃdaya÷. ye kli«tÃyÃm eva. te kleÓamahÃbhÆmikÃ÷. avidyÃdayo yathoktà eva. te punar yathÃsaæbhavam iti vistara÷. te punar mahÃbhÆmikÃdaya÷. ye yasyÃæ saæbhavanti. te tasyÃæ paryÃyeïa. na tu sarve yugapat. ity apare. tadyathà vedanà sarvÃsu bhÆmi«u bhavaty api na yugapat saæj¤ÃcetanÃsparÓamanaskÃrÃdibhir bhavati. tathà sparÓo vedanÃdibhi÷. tathà kuÓalÃyÃæ
vitarkÃdaya ityevamÃdikaæ. apare punar evaæ vyÃcak«ate. yathà paæcaskaædhake likhitaæ. tathedaæ grahÅtavyam iti. tadyathà chanda÷ katama÷. abhipretavastuny abhilëa÷. anabhiprete nÃsti chanda ity abhiprÃya÷. adhimok«a÷ katama÷. niÓcite vastuni tathaivÃvadhÃraïaæ. sm­ti÷ katamÃ. saæstute vastuny asaæpramo«a÷. cetaso 'bhilapanatÃ. samÃdhi÷ katama÷. upaparÅk«ye vastuni cittasyaikÃgratÃ. praj¤Ã katamÃ. tatraiva pravicayo yogÃyogavihito 'nyathà cety evamÃdi÷ paæcaskaædhakagrantho dra«Âavya÷. tatra hy uktaæ paæca sarvatragÃ÷. vedanÃsaæj¤ÃsparÓamanaskÃracetanÃ÷. paæca pratiniyatavi«ayÃ÷. chandÃdhimok«asm­tisamÃdhipraj¤Ã [Tib. 299b] ity evamÃdi. akuÓalamahÃbhÆmikÃs tu pÃÂhaprasaægenÃsaæhità iti. sÆtrÃdi«u pÃÂhÃt. kuÓalam akuÓalam avyÃk­tam ity evaæ pÃÂhaprasaægenÃsaæhitÃ÷. adhyÃropitÃ÷ paÓcÃd ity artha÷. pÆrvaæ na paÂhyaæte sma. prakaraïapÃde mahÃbhÆmikÃ÷ kuÓalamahÃbhÆmikÃ÷ kleÓamahÃbhÆmikÃ÷ parÅttakleÓamahÃbhÆmikÃÓ ceti caturvidhà paÂhyante. sahajÃtà ity ucyante. na sparÓasahajÃtà iti. aviÓe«itatvÃd ete vedanÃdaya÷ parasparasahajÃtÃ÷. na tu sparÓenety arthaparigraheïa parihartavyaæ sÆtram ity artha÷. maitrÅsahagatam iti. ayaæ sahaÓabdo nÃvaÓyaæ yugapadbhÃve samanaætare 'pi d­«Âa÷. na hi maitryÃ÷ sm­tisaæbodhyaægasya ca samavadhÃnam asti. naitryà ekÃntasÃsravatvÃt. sm­tisaæbodhyaægasya caikÃntÃnÃsravatvÃt. tasmÃd aj¤Ãpakam etat. saæd­«Âà iti. sahotpannà ity abhiprÃya÷. tatra hi sÆtra iti. yatraivoktaæ. yà vedanà yà cetanà yà ca saæj¤eti vistareïa. tatra sÆtra ity artha÷. tan na vij¤Ãyata iti vistara÷. kiæ tÃvad ayam e«Ãæ vedanÃdÅnÃæ Ãlambananiyama÷ Ãlambane niyama÷. yad evÃlambanaæ vedayate. tad eva cetayate yÃvad vij¤Ãnaæ vijÃnÃtÅti. [Tib. 300a] utÃho k«aïaniyama÷ yasminn eva k«aïe vedayate. tasminn eva yÃvad vijÃnÃtÅti. vayaæ brÆma÷. Ãlambananiyamo 'yam iti. tasmÃn na sÆtravirodha ity abhiprÃya÷. ÃcÃrya Ãha. tatraiva sÆtre Ãyuru«maïo÷ sÃhabhÃvye saæs­«ÂavacanÃt siddha÷ k«aïaniyama iti. Ãyur u«mà ca saæs­«Âau. imau dharmau na visaæs­«ÂÃv iti. Ãyuru«maïo÷ (#<Abhidh-k-vy 310>#) sahotpannatoktà bhavati. tayor anÃlambanatvÃt. tad evaæ sÃdhitaæ bhavati. avaÓyaæ sahotpannÃni vedanÃsaæj¤ÃcetanÃvij¤ÃnÃni. tatra sÆtre saæs­«ÂavacanenoktatvÃt. Ãyuru«mavad iti. tad katham iti vistara÷. tat kathaæ vij¤Ãnaæ cÃsti. na ca trayÃïÃm indriyavi«ayavij¤ÃnÃnÃæ saænipÃta÷. tasmÃd avaÓyaæ vij¤ÃnÃstitve saænipÃto 'bhyupagantavya÷. saænipÃtaÓ ca te sparÓa iti. tenedaæ te virudhyate. na sarvavij¤Ãnaæ sparÓa
iti. saænipÃto và na sparÓa iti. puna÷saædhikaraïaæ cÃtra dra«Âavyam iti. pÆrvatrÃsiddham iti sakÃralopasyÃsiddhatvÃd guïo na prÃpnoti. parihÃras tu. Å«adarthe 'yaæ na¤ dra«Âavya÷. Å«atsiddham asiddham ity ata÷ siddhatvÃt sakÃralopasya guïo bhavati. sai«a dÃÓarathÅ rÃma iti yathÃ.

(III.32cd) «a saumanasyopavicÃrà iti vistara÷. cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà saunanasyasthÃnÅyÃni rÆpÃïi upavicarati. Órotreïa ÓabdÃn Órutvà saumnanasyasthÃnÅyÃæ ÓabdÃn upavicarati. evaæ yÃvan manasà dharmÃn vij¤Ãya saumanasyasthÃnÅyÃn [Tib. 300b] dharmÃn upavicarati. evaæ cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà daurmanasyasthÃnÅyÃny upek«ÃsthÃnÅyÃni ceti vistareïa yojyaæ. trayo bhavi«yantÅti. saumanasyadaurmanasyopek«ÃsvabhÃvatraividhyÃt. eka iti. manovij¤ÃnamÃtrasaæprayogÃt. «a¬ iti. rÆpÃdiviÓaya«aÂkabhedÃt. tribhir api sthÃpaneti. yad vedanÃdravyaæ manovij¤ÃnamÃtrasaæprayuktam ekaæ. tat saumanasyÃdisvabhÃvatrayabhedÃt tridhà bhidyate. tat puna÷ pratyekaæ vi«aya«aÂkabhedÃt «o¬hà bhidyate. ity a«ÂÃdaÓa bhavaæti. svabhÃvavyavasthÃpanÃyÃm asatyÃæ saumanasyadaurmanasyopek«opavicÃrà na syÃt. saæprayogavyavasthÃpanÃyÃm asatyÃæ manopavicÃrà ity eva na syÃt. a«ÂÃdaÓavyatiriktÃÓ ca syu÷. rÆpÃdivi«aya«aÂkÃlambanavyavasthÃpanÃyÃm asatyÃæ pratyekaæ saumanasyÃdi«odhÃbhedenëÂÃdaÓa manopavicÃrà iti na syÃt. tasmÃt tribhir api vyavasthÃpaneti siddhaæ. asaæbhinnÃlambanà iti. asaæmiÓrÃlambanÃ÷. trayo dharmopavicÃrà ubhayatheti. ye rÆpÃdivi«ayapaæcakavyatiriktadharmÃlambanÃ÷. te dharmopavicÃrà asaæbhinnÃlambanÃ÷. ye tu rÆpÃdÅnÃæ «aïïÃæ vi«ayÃïÃæ dvau t­Ån [Tib. 301a] yÃvat «a¬ api vi«ayÃn Ãlambante. te saæbhinnÃlambanÃ÷.

mana÷ kileti. kilaÓabda÷ paramatadyotaka÷. mana÷ kila pratÅtyÃÓritya vi«ayÃn upavicaranty Ãlambanta ity artha÷. upavicÃrayantÅti pravartayanti. katham ity Ãha. vedanÃvaÓena manaso vi«aye«u puna÷punar vicÃraïÃd iti puna÷punar ity upaÓabdasyÃrtha÷.

nÃpy upavicÃriketi. asantÅrikety artha÷. ayoga ity asaæbhava÷. yadi mana evÃÓrità vedanà manopavicÃra÷. t­Åye dhyÃne yat sukhaæ. tan mana evÃÓritaæ. (#<Abhidh-k-vy 311>#) na cak«urindriyÃdyÃÓritam iti. tasya kasmÃn manopavicÃre«v agrahaïaæ. Ãdita÷ kileti vi«tara÷. ÃdÃv Ãdita÷. kileti paramate. kÃmadhÃtau manobhÆmikaæ suk÷aæ nÃsti. tasmÃn na tan manopavicÃra÷. ata÷ paÓcÃd api t­tÅye dhyÃne sukhendriyasya manaÃÓritatve 'pi manopavicÃre«v agrahaïaæ. yathà saumanasyopavicÃrasya pratidvaædvena daurmanasyopavicÃra÷. naivaæ. sukhopavicÃrasya pratidvaædvena du÷khopavicÃro 'sti. manovij¤ÃnanÃÓritatvÃd du÷khasya. ata÷ sarvatra tat sukhaæ na manopavicÃra iti.

saumanasyasthÃnÅyÃnÅti. saumanasyajanakÃni. paæceti vistara÷. [Tib. 301b] paæcabhir vij¤ÃnakÃyair abhinirh­tatvam utpÃditatvam abhisaædhÃya cetasik­tvà etad uktaæ cak«u«Ã rÆpÃïÅti vistareïa. manobhÆmikÃs tv ete. tadyathà aÓubhÃ. cak«urvij¤ÃnÃbhinirh­tà ca pÆrvaæ vinÅlakÃdidarÓanÃt. manobhÆmikà ca samÃhitatvÃt. api tv iti. cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà yÃvat kÃyena spra«ÂavyÃni sp­«Âveti vacanÃd acodyam etat. yadi cak«u«Ã rÆpÃïi paÓyan saumanasyasthÃnÅyÃni rÆpÃïy upavicaratÅty uktaæ syÃt. yÃvat kÃyena spra«ÂavyÃni sp­Óann iti. syÃc codyaæ. na tv evam uktam ity acodyam evaitat. yo 'py ad­«Âveti vistara÷. yo 'pi Órutvà parato manasopavicaraty Ãlambate. te 'pi tasya manopavicÃrÃ÷. itarathà hÅti vistara÷. rÆpadhÃtvÃlambanà rÆpÃdyupavicÃrà na syu÷. kÃmadhÃtÆpapannena rÆpÃvacarÃïÃæ rÆpÃdÅnÃm apratyak«Åk­tatvÃt. kÃmadhÃtvÃlambanÃÓ ca gandharasaspra«ÂavyopavicÃrà rÆpadhÃtÆpannasya na syu÷. tasya gaædhÃdÅnÃm avi«ayatvÃt. yathà tu vyaktataraæ. tathoktam iti. pratyak«Åk­tarÆpÃdyÃlambanÃnÃæ manopavicÃrÃïÃæ vyaktataratvÃt. yo 'pi rÆpÃïi d­«Âvà tatsahacarÃæ chandÃn upavicarati. so 'pi tasya manopavicÃra÷. yathà tv anÃkulaæ. tathoktaæ. kathaæ cÃnÃkulam ity Ãha. indriyÃrthavyavacchedata [Tib. 302a] iti. cak«urÃdÅndriyavyavacchedena. rÆpÃdyarthavyavacchedena coktam iti. anyathà hy Ãkulaæ syÃt. eak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà saumanasyasthÃnÅyÃæ chandÃn upavicaratÅty evamÃdi.

asti saætÃnaæ niyamyeti. kasyacit sattvasya saætÃnam avek«ya. yad asya kiæcitsaumanasyasthÃnÅyam eva. yÃvad upek«ÃsthÃnÅyam eva. na tv Ãlambanaæ. kiæ. niyamya. kiækÃraïaæ. tad eva hy Ãlambanaæ kasyacit saumanasyasthÃnÅyaæ. kasyacin neti.

(III.33-35ab) evaæ yÃvad ÃrÆpapratisaæyuktà iti kati rÆpapratisaæyuktÃ÷. te«Ãæ ca kati kimÃlambanÃ÷. katy ÃrÆpyapratisaæyuktÃ÷. te«Ãæ ca kati kimÃlambanà iti.

#<kÃme svÃlambanÃ÷ sarva>#

(#<Abhidh-k-vy 312>#)
iti. kÃme kÃmÃvacarÃïÃæ manopavicÃrÃ÷ sarve '«ÂÃdaÓa santi. sa eva ca kÃmadhÃtu÷ te«Ãæ sarve«Ãm Ãlambanaæ. svo dhÃtur Ãlambanam e«Ãm iti svÃlambanà iti kÃrikÃpadavigraha÷

#<rÆpÅ dvÃdaÓagocara>#

iti. rÆpÅ dhÃtu÷ kÃmÃvacarÃïÃæ dvÃdaÓÃnÃæ manopavicÃrÃïÃæ gocara÷. «a¬ gandharasopavicÃrÃn apÃsyeti. dvau gandharasÃv Ãlambanau saumanasyopavicÃrau hitvà dvau gandharasÃlambanau daurmanasyopavicÃrau hitvà dvau tadÃlambanÃv eva copek«opavicÃrau hitveti. [Tib. 302b] kasmÃt. tatra rÆpadhÃtau tayor gandharasayor abhÃvÃt.

#<vinà gandharasaghrÃïajihvÃvij¤ÃnadhÃtubhir>#

iti vacanÃt.

#<trayÃïÃm uttara>#

iti. trayÃïÃæ saumanasyadaurmanasyopek«ÃdharmopavicÃrÃïÃæ kÃmÃvacarÃïÃm uttaro dhÃtur ÃrÆpyadhÃtur Ãlambanaæ. tatra rÆpÃdyabhÃvÃt.

#<dhyÃnadvaye dvÃdaÓeti.>#

daurmanasyopavicÃrÃïÃæ «aïïÃæ abhÃvÃt.

#<svo '«ÂÃlambanam>#

iti. a«ÂÃnÃm Ãlambanam a«ÂÃlambanaæ. gandharasopavicÃrÃæÓ caturo hitveti. saumanasyopek«opavicÃrau gandhÃlambanau dvau rasÃlambanau ca dvau hitvety artha÷. tatra tayor abhÃvÃt.

#<ÃrÆpyà dvayor>#

iti. saumanasyopek«ÃdharmopavicÃrayo÷ prathamadvitÅyadhyÃnabhÆmikayor ÃrÆpyadhÃtur Ãlambanaæ. rÆpÃdyabhÃvÃt. «a¬ upek«opavicÃrà eva santi nÃnya iti. rÆpaÓabdagandharasaspra«ÂavyadharmÃlambanà upek«opavicÃrà eva santi. saumanasyopavicÃrÃïÃm api t­tÅye caturthe cÃbhÃvÃt. gandharasÃlambanau tu tatra kÃmÃvacaragandharasÃlambanÃv ity avagantavyaæ.

tatra catvÃrà iti. ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasÃmantakÃnantaryamÃrgasya caturthadhyÃnÃlambanatvÃt. tatra ca rÆpaÓabdaspra«ÂavyadharmasadbhÃvÃt. ye«Ãæ tad vyavacchinnÃlambanam astÅti. ye«Ãm ÃcÃryÃïÃæ matena tad ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasÃmaætakaæ [Tib. 303a] vyavacchinnÃlambanaæ p­thakp­thag rÆpÃdyÃlambanam asamastÃlambanam ity artha÷. audÃrikÃdibhir ÃkÃrais tac caturthadhyÃnam Ãlambata iti eke«Ãm ÃcÃryÃïÃæ matam. ye«Ãm ÃcÃryÃïÃæ matena paripiï¬itÃlambanam eva tad ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasÃmantakaæ caturthadhyÃnabhÆmikaskandhapaæcakÃlambanam iti mataæ. te«Ãm ÃcÃryÃïÃæ. tatraika eva (#<Abhidh-k-vy 313>#) saæmiÓrÃlambano dharmopavicÃra iti.

#<eka Ærdhvaga>#

iti. ke«Ãæ pak«e. ye«Ãæ

#<catvÃro 'rÆpisÃmanta>#

iti pak«a÷. na hi maulÃnÃm iti vistara÷. maulÃnÃm ÃrÆpyÃïÃm adharo dhÃtur nÃlambanam adharabhÆmikaæ sÃsravaæ vastu nÃlambanam ity artha÷. paÓcÃt pravedayi«yÃmÅti.

#<na maulÃ÷ kuÓalÃrÆpyÃ÷ sÃsravÃdharagocarÃ>#

iti.

(III.35c) prathameti vistara÷. prathamadvitÅyadhyÃnabhÆmikair a«ÂÃbhi÷ samanvÃgata÷ t­tÅyacaturthadhyÃnabhÆmikaiÓ caturbhi÷. katamair ity Ãha. kli«Âai÷. gandharasÃlaæbanÃn paryudasya. tatra gandharasÃbhÃvÃt. kathaæ. prathamadvitÅyayor dhyÃnayor dvÃdaÓopavicÃrÃ÷ santÅty uktaæ. saumanasyopek«opavicÃrÃïÃæ «a¬vi«ayÃlambanavyavasthÃpanÃt. tatra svabhÆmyÃlambanà rÆpaÓabdaspra«ÂavyadharmÃlambanÃ÷ saumanasyopavicÃrÃÓ catvÃra÷ kli«ÂÃ÷. ye copek«opavicÃrÃ÷ kli«Âà eva catvÃra÷. tai÷ kÃmadhÃtÆpapanno rÆpÃvacarakuÓalalÃbhÅ [Tib. 303]b samanvÃgata÷. adharabhÆmyupapanno hy ÆrdhvabhÆmikai÷ kli«Âai÷ samanvÃgato bhavati. na tu viÓi«ÂaiÓ caturbhir gandharasÃlambanai÷. te«Ãm akli«ÂatvÃt. rÆpÃvacarakuÓalÃlÃbhitvÃt. ca. nÃsty akli«ÂarÆpÃvacaradharmalÃbha iti. na tai÷ samanvÃgata÷. t­tÅyacaturthadhyÃnabhÆmikà api «a¬ evopek«opavicÃrà uktÃ÷. te«Ãæ ye svabhÆmyÃlambanÃ÷ kli«ÂÃ÷. tai÷ samanvÃgatas tathÃ. yau tu gaædharasÃlambanau. na tau kli«Âau. ata÷ pÆrvoktenaiva nyÃyena na tÃbhyÃæ samanvÃgata÷. kli«Âenaiveti. nÃkli«Âena kuÓalasyÃbhÃvÃt. lÃbhÅ rÆpÃvacarasyeti vistara÷. kÃmadhÃtÆpapanna eva lÃbhÅ rÆpÃvacarasya kuÓalasya cittasyÃnÃgamyasaæg­hÅtasyÃvÅtarÃga÷ kÃmadhÃto÷ sarvai÷ kÃmÃvacarair a«ÂÃdaÓabhir api samanvÃgata÷. prathamadhyÃnabhÆmikair daÓabhir iti. kathaæ daÓabhir ity Ãha. saumanasyopavicÃrai÷ kli«Âair gaædharasÃlambanÃv apÃsyeti. saumanasyopavicÃrÃ÷ sÃmaætake«u na bhavaæti. sÃmantakÃnÃm upek«endriyasaæprayogitvÃt. ato maulasaæg­hÅtair eva saumanasyopavicÃrai÷ kli«Âai÷ svabhÆmyÃlambanaiÓ caturbhi÷. samanvÃgata÷. na tu gandharasÃlambanÃbhyÃæ. maulakuÓalÃlÃbhenÃkli«ÂalÃbhÃbhÃvÃt. na hi kli«Âaæ dhyÃnam adharÃlambanam asti. «a¬bhir upek«opavicÃrair anÃgamyabhÆmikair iti. atrÃviÓe«ÃbhidhÃnÃd upek«opavicÃrai÷ [Tib. 304a] kli«Âair api caturbhi÷ samanvÃgata÷ sÃmantakasaæg­hÅtai÷. «a¬bhiÓ copek«opavicÃrai÷ kuÓalai÷ (#<Abhidh-k-vy 314>#) kÃmadhÃtvÃlambanai÷ svabhÆmyÃlambanair api. dvitÅyat­tÅyacaturthadhyÃnÃrÆpyajai÷ pÆrvavad iti. kathaæ. sa eva kÃmadhÃtÃv upapanno lÃbhÅ rÆpÃvacarasya kuÓalasya cittasyÃvÅtarÃgo dvitÅyadhyÃnabhÆmikair a«ÂÃbhi÷. yair eva. alÃbhÅ gandharasÃlambanÃn apÃsya. trtÅyacaturthadhyÃnabhÆmikaiÓ caturbhi÷ kli«Âair eva. gandharasÃlambanau paryudasya. ÃrÆpyÃvacareïaikena kli«Âenaiva. anayà vartanyà mÃrgeïa Óe«am anugantavyaæ. kathaæ. prathamadhyÃnopapanno dvitÅyadhyÃnabhÆmikasya kuÓalasya cittasyÃlÃbhÅ prathamadhyÃnabhÆmikai÷
sarvai÷ samanvÃgata÷. dvitÅyadhyÃnabhÆmikai÷ kli«Âair a«ÂÃbhi÷. t­tÅyacaturthadhyÃnÃrÆpyajai÷ pÆrvavat. lÃbhÅ dvitÅyadhyÃnabhÆmikasya kuÓalacittasya tadbhÆmyavÅtarÃga÷ sarvai÷ prathamadhyÃnabhÆmikai÷. dvitÅyadhyÃnabhÆmikai­ a«ÂÃbhi÷. caturbhi÷ saumanasyopavicÃrai÷ kli«Âai÷. gandharasÃlambnÃv apÃsya. caturbhiÓ copek«opavicÃrair dvitÅyadhyÃnasÃmantakasaæg­hÅtai÷. t­tÅyadhyÃnabhÆmikais caturbhi÷ kli«Âai÷. gandharasÃlambanau paryudasya. evaæ caturthadhyÃnabhÆmikai÷. ÃrÆpyÃvacareïaikena kli«Âenaiva. dvitÅyadhyÃnopapannas t­tÅyadhyÃnabhÆmikasya kuÓalasya cittasyÃlÃbhÅ [Tib. 304a] dvitÅyadhyÃnabhÆmikai÷ sarvai÷ samanvÃgata÷. t­tÅyadhyÃnabhÆmikaiÓ caturbhi÷ kli«Âai÷. caturthadhyÃnÃrÆpyajai÷ pÆrvavat. lÃbhÅ t­tÅyadhyÃnabhÆmikasya kuÓalacittasya tadbhÆmyavÅtarÃga÷ sarvair dvitÅyadhyÃnabhÆmikai÷. t­tÅyadhyÃnabhÆmikaiÓ caturbhir upek«opavicÃrai÷ kli«Âair gandharasÃlambanÃv apÃsya. caturbhiÓ copek«opavicÃrais t­tÅyadhyÃnasÃmantakasaæg­hÅtai÷. caturthadhyÃnÃrÆpyajai÷ pÆrvavat. e«Ã dik. anayà diÓà t­tÅyÃdi«v api dhyÃne«Æpapannasya svabhÆmyÆrdhvabhÆmikair upek«opavicÃrair eva kli«Âai÷ kuÓalaiÓ
ca samanvÃgamo yathÃsaæbhavaæ yojya÷. upek«ÃdharmopavicÃreneti. kÃmÃvacarasya nirmÃïacittasyopek«ÃsaæprayogitvÃt.

apara Ãheti. ayam eva ÓÃstrakÃra÷. na hi yo yasmÃd iti vistara÷. ya÷ pudgala÷ yasmÃd rÆpÃder vÅtarÃga÷. na sa tad rÆpÃdy Ãlambanam upavicarati. katham upavicarati. tatrÃnunÅyate vÃ. pratihanyate vÃ. apratisaækhyÃya vopek«ata ity evaæ. yadÃpratisaækhyÃyopek«ate nÃbhujati. tadà 'kuÓalatvam. ato 'pratisaækhyÃyeti viÓe«aïam. ata÷ sÃsravà api na sarve. kiæ tarhi. sÃækleÓikÃ÷. saækleÓe bhavÃ÷ sÃækleÓikÃ÷. saækleÓÃnukÆlÃ÷. yai÷ saumanasyÃdibhir mano vi«ayÃn upavicarati. ye«Ãæ pratipak«eïa «a sÃtatà vihÃrà iti. ye«Ãæ sÃækleÓikÃnÃæ prativyÆhena. satataæbhavÃ÷ sÃtatÃ÷. vihÃrà yogaviÓe«Ã bhavaæti. te ca «aÂ. katham ity Ãha. cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà naiva sumanà [Tib. 305a] bhavati. nÃnunÅyate. na durmanà na pratihanyate. upek«ako bhavati (#<Abhidh-k-vy 315>#) nÃbhujati. kathaæ nÃbhujati. kim apratisaækhyÃyÃho svit pratisaækhyÃyeti. viÓe«ayann Ãha. sm­timÃn saæprajÃnann iti. sm­tisaæprayuktayà praj¤ayà pratisamÅk«amÃïa ity artha÷. evaæ yÃvan manasà dharmÃn vij¤Ãyeti. vi«aya«aÂkabhedÃt «a sÃtatà iti. na hy arhata iti vistara÷. arhato laukikaæ kuÓalaæ sÃsravaæ dharmÃlambanaæ dharmÃyatanÃlambanam adhigamadharmÃlaæbanaæ và saumanasyam asti. tasya hi buddhasÃætÃnikÃæ guïÃn saæmukhÅkurvata÷ kuÓalam saumanasyam utpadyate. na tasyai«a prati«edho yujyate. kasya tarhi. yat tu tatsÃækleÓikaæ manasa upavicÃrabhÆtaæ. tasyai«a prati«edho lak«yate. tasmÃt sÃsravà api na sarve saumanasyÃdaya upavicÃrà iti. atra bhadantÃnaætavarmà Ãha. ayuktam etat. kasmÃt. sÆtre 'nyathÃnirdeÓÃt. sÆtre hi bhagavatà na sÃækleÓikà evopavicÃrà uktÃ÷. evaæ hy Ãha. tatra bhik«avo ya ime «a saumanasyopavicÃrÃ÷. tÃn ÃÓritya tÃn prati«ÂhÃya. ya ime «a saumanasyopavicÃrÃ÷. tÃn prajahÅta. tatra bhik«avo ya ime «a¬ upek«opavicÃrÃ÷. tÃn ÃÓritya tÃn prati«ÂhÃya. ya ime «a¬ upek«opavicÃrÃ÷. tÃn prajahÅta. dve bhik«avo upek«e. nÃnÃtvasaæniÓrità ekatvasaæniÓrità ca. tatra bhik«avo yeyam ekatvasaæniÓrità upek«Ã. tÃm ÃÓritya tÃm adhi«ÂhÃya. yeyaæ nÃnÃtvasaæniÓrità upek«Ã. tÃæ [Tib. 305b] prajahÅteti. etasmÃt sÆtrÃj j¤Ãyate. na sÃækleÓikà eva saumanasyÃdaya upavicÃrà iti. tad etad aj¤Ãpakaæ. prahÃïavacane 'pi sÃækleÓikatvaviniv­tte÷. na hÅtareïetarasya saæniÓrayaprahÃïavacane 'pi saty e«Ãæ manopavicÃrÃïÃæ sÃækleÓikatvaæ vinivartate. anyathÃsaæbhavÃt. evaæ Ãha. mÃnaæ niÓritya mÃna eva prahÃtavya iti. na tu jÃtu kvacin mÃno vyavadÃnika÷ saæbhavati. tasmÃt kleÓÃnÃæ parasparavirodhena v­tter v­ttyantarasya cÃpek«ayà guïavattvÃt. gurulÃghavaæ
abhisaædhÃya sÆtre vacanÃd ado«a÷. nandÃdayo 'tra nidarÓanaæ. ataÓ caitad evaæ. yad upek«opavicÃrÃïÃm upek«opavicÃrÃn eva prahÃïÃya saæniÓrayatvena dideÓa bhagavÃn. dve bhik«ava upek«e ityÃdivacanÃt. nanu ca gardhÃÓritanai«kramyÃÓritabhedena «aÂtriæÓac chÃst­padÃnÅti vacanÃt siddham e«Ãæ sÃækleÓikavyavadÃnikatvaæ vaibhëikamatÃnusÃrÃt. ado«a÷. ÃcÃryasyÃpi manopavicÃravyatiriktÃs tatra saumanasyÃdayas saæti. punas ta eveti vistara÷. ta evëÂÃdaÓopavicÃrÃ÷ kecid bhavÃÓrità adhi«vaægÃÓritÃ÷. kecin nai«kramyÃÓritÃ÷. nai«kramyaæ ni«kramabhÃva÷ saækleÓÃt saæsÃradu÷khÃd vÃ. gardhanai«kramyÃÓritabhedena. dvÃv a«ÂÃdaÓakau «aÂtriæ«ac chÃst­padÃni. tadbhedasya te«Ãæ manopavicÃrÃnÃæ dvidhÃbhedasya (#<Abhidh-k-vy 316>#) ÓÃstrà buddhena gamitatvÃd deÓitatvÃd yathÃsÆtraæ.

[Tib. 306a] (36, 37) kleÓakarmavastÆnÅti praj¤Ãpitam iti.

#<kleÓÃs trÅïi dvayaæ karma sapta vastv>#

iti vacanÃt.

evaæ karmÃïi vipÃkotpattÃv iti. Ãsannaæ kÃraïam ity adhik­taæ. kleÓo 'pi hi kÃraïaæ vipÃkasya. tat tu viprak­«Âaæ.

(III.38) te ca vyÃkhyÃtà iti.

#<m­tyÆpapattibhavayor antarÃbhavatÅha ya÷.
sa punarmaraïÃt pÆrvam upapattik«aïÃt para>#

iti. vacanÃt vyÃkhyÃtÃ÷. na paryavasthÃnai÷ svataætrair iti. År«yÃmÃtsaryakrodhamrak«ai÷. svÃtantryam e«Ãm. avidyÃnirmuktair anyakleÓair asaæprayogÃt. avidyà hi sarvatraiva vidyata iti. na tatsaæprayogenÃsvÃtantryaæ. ÃhrÅkyÃdibhis tv anyakleÓasaæprayuktai÷ pratisaædhibaædho na prati«idhyate. yady api sÃvasthà mandiketi vistara÷. yady api sà maraïÃvasthà cittacaittasamudÃcÃrasyÃpaÂutvÃt.

#<upek«ÃyÃæ cyutodbhavÃv>#

iti vedanÃmÃndyÃt. yas tu pudgalo yatra kleÓe 'bhÅk«ïaæ satataæ carita÷ prav­tta÷ ÃsannaÓ ca maraïakÃlasya pudgalasya. tadÃnÅæ maraïakÃle sa eva kleÓa÷ samudÃcarati samutthÃya mithyìr«ÂyÃdir api. pÆrvÃvedhÃt pÆrvÃk«epÃt. pÆrvÃbhyÃsÃd ity artha÷. atha và yo 'sau tadÃnÅæ kleÓa upati«Âhate. tasya pÆrvaæ phalabhÃvena parigrahÃvedhÃt Ãk«epÃt. sa tadÃnÅm upati«Âhata iti. kÃmarÆpadhÃtvor [Tib. 306b] aparisaækhyÃnÃt. sarva eva catvÃro bhavÃ÷ santÅti. traya evÃrÆpye«u

#<ÃrÆpye«v eva ca traya>#

iti avadhÃraïÃt. anayor itarayor dhÃtvor bhavacatu«Âayaæ tu j¤Ãtaæ bhavati.

(III.39-41) ni«yandÃbhÃvÃd iti. mÆtrapurÅ«ÃbhÃvÃd ity artha÷. sÆk«mÃïÃæ và sÆk«mà iti. sÆk«mÃïÃæ sa sÆk«ma ÃhÃra÷. bÃlakà jÃtamÃtrÃ÷. svedajantukÃdayo yÆkÃdaya÷. ÃdiÓabdena garbhasthÃ÷. kava¬ÅkÃrÃhÃrÃ÷

#<kÃma>#

iti. kÃmadhÃtÃv eva kava¬ÅkÃrÃhÃra ity avadhÃraïaæ. kasmÃd ity Ãha. tadvÅtarÃgÃïÃæ kava¬ÅkÃrÃhÃravÅtarÃgÃïÃæ tatra rÆpÃrÆpyadhÃtvor upapatte÷. kava¬Åk­ÂyÃbhyavaharaïÃt piï¬Åk­tya gilanÃt kava¬ÅkÃra÷.

kava¬Åk­tyÃbhyavaharaïaæ punar mukhena nÃsikayà grÃsavyavacchedÃd iti gandharasaspra«ÂavyÃyatanÃni sarvÃïy eva kava¬ÅkÃra ity ukte p­cchati chÃyÃtapajvÃlÃprabhÃsu (#<Abhidh-k-vy 317>#) te«Ãæ gandhÃdÅnÃæ katham ÃhÃratvaæ. na hi tatratyÃnÃæ gaædhÃdÅnÃæ kava¬Åk­tyÃbhyavaharaïam astÅti. bÃhulyena kila e«a nirdeÓa iti. na tatratyÃnÃæ gandhÃdÅnÃæ kava¬ÅkÃratvam iti pratipadyate. bÃhulikas tu nirdeÓa÷

#<kÃme tryÃyatanÃtmaka>#

iti. kilaÓabda÷ paramatena svÃbhiprÃyo 'dhikriyate. yÃny api tv iti vistara÷. yÃny api tu nÃbhyavahriyaæte chÃyÃdi«u sthitiæ cÃharaæti yÃpanÃæ cÃharaætÅ. tÃny api sÆk«ma ÃhÃra÷. snÃnÃbhyaægavat. yathà snÃnaæ cÃbhyaægaÓ ca na kava¬Åk­tyÃbhyavahriyate. ÃhÃraÓ ca. tadvad iti.

#<svÃk«amuktÃnanugrahÃd># [Tib. 307a]

iti. svÃk«asya svendriyasya tenÃnanugrahÃt. muktÃnÃæ ca. kÃmadhÃtor anÃgÃmyarhatÃm ananugrahÃt. na rÆpÃyatanam ÃhÃra÷. rÆpÃyatanaæ cÃbhyavahÃrakÃla iti. yasmin kÃle antarmukhapravi«Âa ÃhÃro bhujyate cak«urvi«ayÃtÅta÷. tasmiæ kÃle svam indriyaæ cak«urindriyaæ tanmahÃbhÆtÃni ca tasyendriyasya. yÃni mahÃbhÆtÃni ÃÓraya÷. tÃni nÃnug­hïÃti tad rÆpÃyatanaæ. kuta evÃnyÃnÅndriyÃïi ÓrotrÃdÅny anugrahÅ«yati. avi«ayatvÃt. avi«ayo hi ÓrotrÃdÅnÃæ rÆpÃyatanaæ. d­ÓyamÃnaæ tarhi bhojanakÃle 'nugrahÅ«yatÅty ata Ãha. yadÃpi ca d­ÓyamÃna iti vistara÷. atha katham idaæ gamyate. tadÃpi tadÃlambana÷ sukhavedanÅya÷ sparÓa ÃhÃro na rÆpam iti. ata Ãha. muktÃnÃm iti vistara÷. yadi tad d­«yamÃnam ÃhÃrak­tyaæ kuryÃt. muktÃnÃm anÃgÃmyarhatÃæ kava¬ÅkÃrÃhÃravÅtarÃgÃïÃæ sumanoj¤am apy ÃhÃraæ paÓyatÃæ anugrahaæ kuryÃt. yathà gandharasaspra«ÂavyÃyatanÃni indriyamahÃbhÆtÃnÃm anugrahaæ kurvanty abhyavahÃrakÃle. tasmÃt tadÃlambana÷ sukhavedanÅya÷ sparÓa ÃhÃro bhavatÅti siddhaæ.

#<sparÓasaæcetanÃvij¤Ã>#

iti vij¤ety Ãdantam etat. praj¤eti yathÃ. vij¤Ãnam ity artha÷. kava¬ÅkÃrÃhÃras tryÃyatanÃtmakatvÃt sÃsrava iti siddha÷.

#<trayas tu>#

sparÓÃdaya÷ sÃsravà anÃsravÃÓ ca saæbhavantÅti atas ta eva viÓe«itÃ÷

#<sÃsravÃ>#

iti.

na caivam anÃsravà dharmà iti. na caivaæ te bhÆtÃnÃæ sthitaye yÃpanÃyai [Tib. 307b] sambhavai«iïÃæ cÃnugrahÃyeti. manonirjÃtatvÃd iti. nirv­tter iti na tÆpapatte÷. mana ity avadhÃraïaæ. ata eva bravÅti. ÓuklaÓoïitÃdikaæ kiæcid bÃhyam anupÃdÃya bhÃvÃd iti. ÃdiÓabdena kardamapu«pÃdÅnÃæ grahaïaæ. (#<Abhidh-k-vy 318>#) upapattyabhimukhatvÃt abhinirv­ttir iti. upapattyabhimukhÅ nirv­ttir janmÃsyeti abhinirv­tti÷. savyÃbÃdham iti sadu÷khaæ. savyÃbÃdham abhinirvartyeti. idam atra j¤Ãpakaæ. antarÃbhavo 'bhinirv­ttir iti. tathÃsti pudgala iti vistara÷. asmÃt sÆtrÃc catu«koÂikÃd abhinirv­ttir antarÃbhava iti. asti pudgalo yasyÃbhinirv­ttisaæyojanaæ prahÅïaæ nopapattisaæyojanaæ prahÅïaæ nopapattisaæyojanaæ. asti yasyopapattisaæyojanaæ prahÅïaæ nÃbhinirv­ttisaæyojanaæ. asti yasyÃbhinirv­ttisaæyojanaæ ca prahÅïaæ upapattisaæyojanaæ ca. asti yasya naivÃbhinirv­ttisaæyojanaæ prahÅïaæ nopapattisaæyojanaæ. dvidhÃtuvÅtarÃgasyeti. kÃmarÆpadhÃtuvÅtarÃgasyeti. anÃgÃmina iti viÓe«aïaæ. p­thagjanÃnÃæ antarÃbhavasaæyojanasyÃtyantÃprahÃïÃt. tad dhi bhik«ava÷ prahÅïaæ yad Ãryayà praj¤ayà prahÅïam iti vacanÃt. tasya ca punarbhÃvitvÃt. tatra prathamà koÂir dvidhÃtuvÅtarÃgasyÃnÃgÃmina÷. dvitÅyÃntarÃparinirvÃyiïa÷. t­tÅyÃrhata÷. caturthÅ tadanye«Ãm asmadÃde÷. [Tib. 308a] p­thagjanasya Ãryasya cÃvÅtarÃgasya kÃmadhÃtuvÅtarÃgasya rÆpadhÃtÃv upapadyamÃnasya ceti. bhÆtà vÃrhanta iti. pÆrvam evokta÷ paryÃya÷. bhÆtà utpannÃ÷ saæbhavai«iïo 'ntarÃbhavikà iti. idÃnÅm ayam apara÷ paryÃya÷. bhÆtà arhantas traidhÃtukavÅtarÃgatvÃt. saæbhavai«iïa÷ sat­«ïÃ÷. traidhÃtuke saæbhavai«itvÃt.

sthitaya iti. avasthÃpanÃya. anugrahÃyeti. punarbhavÃya saæbhavÃyety artha÷.

sarve 'py ubhayatheti. sarve 'pi catvÃra ÃhÃrÃ÷. bhÆtÃnÃæ sattvÃnÃæ sthitaye 'nugrahÃya ca. tathà saæbhavai«iïÃm iti. yuktaæ tÃvan mana÷saæcetanà karmasvabhÃvatvÃt. tatprabhÃvitaæ ca vij¤Ãnaæ bÅjaæ. sparÓo 'pi tatsaæprayukto bhavaty anugrahÃyeti. kava¬ÅkÃras tu kathaæ saæbhavai«inÃm anugrahÃyeti. ata ucyate. kava¬ÅkÃro 'pi hÅti vistara÷. tadrÃgiïÃm iti. kava¬ÅkÃrarÃgiïÃæ. punarbhavÃya saævartata iti asya j¤ÃpanÃrtham idaæ sÆtrapadam upanyasyate. uktaæ hi bhagavateti vistara÷. tatra rogÃdibhi÷ paæca upÃdÃnaskaædhà uktÃ÷. tasya rogasya catvÃra ÃhÃrà mÆlaæ. mÆlaæ ca hetur iti anena kava¬ÅkÃro 'pi tadrÃgiïÃæ punarbhavÃya saævartata iti siddhaæ. anye punar jarÃmaraïasya pratyaya ity etad evodÃharaïaæ bruvate. asmÃj janmana÷ pareïa jarÃmaraïaæ vyavasthÃpitam ity abhiprÃya÷. kava¬ÅkÃro 'pi bhÆtÃnÃæ sattvÃnÃm ihasthitaya iti yuktaæ pratyak«atvÃt. [Tib. 308b] tathà sukhavedanÅya÷ sparÓo vij¤Ãnaæ cÃnugrÃhakam ity uktaæ. atha mana÷saæcetanà katham iti. ata idam ucyate. mana÷saæcetanÃpi ceti vistara÷. ata eva mana÷saæcetanÃgrahaïena sparÓavij¤Ãne api g­hÅte bhavata÷. tatsaæprayogitvÃt. pradrutà iti pras­tÃ÷. saægÅtiparyÃya ity abhidharmaÓÃstre.

(#<Abhidh-k-vy 319>#)
te«Ãæ pu«Âaye sparÓa iti. sukhavedanÅyenÃnugrahÃt. ya÷ kaÓcid vedanÃskaædha÷ saæj¤Ãskaædha÷. sarva÷ sa sparÓaæ pratÅtyeti vacanÃt. mana÷saæcetanÃyÃ÷ punarbhavasyÃk«epa iti. tasyÃ÷ karmasvabhÃvatvÃt. kathaæ ca punas tayà punarbhava Ãk«ipyate. tadutpattipratyayaparasparÃnukÆlyÃvasthÃnÃt. karmaparibhÃvitÃd vij¤ÃnabÅjÃd abhinirv­ttir iti. bÅjÃd ivÃækurasya punarbhavasyotpÃda ity artha÷.

ya÷ kava¬ÅkÃra÷ sa ÃhÃra iti praÓne Ãha. syÃt kava¬ÅkÃro nÃhÃra÷. syÃd ÃhÃro na kava¬ÅkÃra÷. syÃd ubhayaæ. syÃn nobhayam iti catu«koÂikaæ. dvitÅyà koÂis traya ÃhÃrà iti. mana÷saæcetanÃsparÓavij¤ÃnÃni. caturthÅ etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. Óabdo du÷khavedanÃsaæprayuktÃÓ ca sarve cittacaittÃ÷. evaæ sparÓÃdibhir api yathÃyogaæ catu«koÂikÃni kartavyÃnÅti. ya÷ kaÓcit sparÓa÷. sarva÷ sa ÃhÃra÷. syÃt sparÓo nÃhÃra iti catu«koÂikaæ. evaæ yà kÃcin mana÷saæcetanÃ. sarvà sà ÃhÃra÷. syÃt mana÷saæcetanà nÃhÃra iti catu«koÂikaæ. tathà [Tib. 309a] yat kiæcid vij¤Ãnaæ. sarvaæ tad ÃhÃra÷. syÃd vij¤Ãnaæ nÃhÃra iti catu«koÂikam. sparÓasya tÃvat prathamà koÂi÷. yaæ sparÓaæ pratÅtyendriyÃïÃm apacayo bhavati. mahÃbhÆtÃnÃæ ca paribheda÷. dvitÅyà traya ÃhÃrÃ÷. t­tÅyà yaæ sparÓaæ pratÅtya indriyÃïÃm upacayo bhavati. mahÃbhÆtÃnÃæ ca v­ddhi÷. caturthÅ etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitveti. evaæ yÃvad vij¤Ãnaæ catu«koÂikaæ. prathamà koÂi÷ yad vij¤Ãnaæ pratÅtyendriyÃïÃm apacayo bhavati mahÃbhÆtÃnÃæ paribheda÷. dvitÅyà koÂis traya ÃhÃrÃ÷ vij¤ÃnavarjyÃ÷. t­tÅyà yad vij¤Ãnaæ pratÅtya indriyÃïÃm upacayo bhavati. mahÃbhÆtÃnÃæ ca v­ddhi÷. caturthy etÃn akÃrÃn sthÃpayitvÃ.

syÃt sparÓÃdÅn pratÅtyeti vistareïa apara÷ praÓna÷. sparÓÃdÅn iti sparÓacetanÃvij¤ÃnadharmÃn iti evaæ netavyaæ. evaæ ca grantha÷ kartavya÷. syÃt sparÓÃdÅn pratÅtyendrÅyÃïÃm upacayo bhavati. mahÃbhÆtÃnÃæ ca v­ddhi÷. na ca te ÃhÃrÃ÷. syÃt. anyabhÆmikÃn anÃsravÃæÓ ca. pratÅtyety abhisaæbaædhÃt dvitÅyÃprayoga÷. yo 'pi paribhukta iti vistara÷. kena saæbandhenedam uktaæ. anyabhÆmikÃn anÃsravÃæÓ ca pratÅtyÃnÃhÃra ity ukte 'rthÃd etad uktaæ bhavati. svabhÆmikÃn sÃsravÃæ pratÅtya ÃhÃra iti. yaæ ceha paribhukta iti. kava¬ÅkÃro bhoktur bÃdhÃm ÃdadhÃti. sa kim ÃhÃra÷. so 'py ÃhÃra÷. ÃpÃte bhojanavelÃyÃm anugrahÃt.

sarvÃsu sarva÷. evaæ yoni«v iti. kÃmadhÃtau [Tib. 309b] paæcÃnÃæ gatÅnÃæ catas­ïÃæ ca yonÅnÃæ sadbhÃvÃt. catu÷koÂikaæ bÃdhyate. prakaraïagranthaÓ ceti. prathame catu«koÂike yeyaæ t­tÅyà koÂi÷. yaæ kava¬ÅkÃraæ pratÅtyendriyÃïÃm upacayo bhavati. mahÃbhÆtÃnÃæ ca v­ddhir iti asyà bÃdhÃc catu«koÂikaæ bÃdhyate. na kevalam upacayakara÷. kiæ tarhi. apacayakaro 'pi kava¬ÅkÃrÃhÃra (#<Abhidh-k-vy 320>#) iti. prakaraïagranthaÓ ca kiæ bÃdhyate. kÅd­Óa÷ prakaraïagrantha iti. tad darÓayann Ãha. kava¬ÅikÃrÃhÃra÷ katama÷ yam kava¬ÅkÃraæ pratÅtyendriyÃïÃm upacayo bhavati vistareïa yÃvad vij¤Ãnam iti. upacayÃhÃrÃbhisaædhivacanÃd avirodha iti. upacayÃhÃrÃbhiprÃyeïa catu«koÂikavacanaæ prakaraïagranthavacanaæ ca. tasmÃt. tayor avirodha÷. yo hy upacayÃya. sa mukhya÷. ÃhÃralak«aïaprÃptatvÃd iti. kava¬ÅkÃrÃhÃralak«aïaprÃptatvÃt. katham ity Ãha. so 'pi hi jighatsÃæ pipÃsÃæ ca pratihantuæ samartha iti. pradÅptÃyasagu¬alak«aïa ÃhÃro jighatsÃpratighÃte samartha÷. kvathitatÃmralak«aïa÷ pipÃsÃpratighÃte iti yojyaæ.

kava¬ÅkÃrÃhÃraprasaægenedam ucyate. uktaæ bhagavatà yaÓ ca bÃhyakÃnÃm iti vistara÷. jaæbudvÅpo jambu«aï¬a÷. tathà hy uktaæ bhagavatÃ. yÃ÷ kÃÓcij jambu«aï¬Ãt sravaætya÷. sarvÃ÷ samudranimnÃ÷ samudrapravaïÃ÷ samudraprÃgbhÃrà iti. tannivÃsino jambu«aï¬agatÃ÷. kuk«imanto bhojanaÓaktyupetà akalalÃdyavasthà ity abhiprÃya÷. tad etad ayuktam. ekam iti vacanÃd iti. yadi jaæbÆdvÅpanivÃsina÷ kuk«imanto jaæbu«aï¬agatà [Tib. 310a] iÓyeran. yaÓ ca jambu«aï¬agatÃn p­thagjanÃn iti vaktavyaæ syÃt. uktaæ ca yaÓ caikaæ jaæbu«aï¬agatam iti. tasmÃd ayam artho na ghaÂate. kaÓ cÃtra viÓe«a iti. kim atrÃÓcaryaæ yad bahÆæ bhojayitvà bahu puïyaæ syÃt. na tv alpÅyasa÷ ÓatamÃtrÃn vÅtarÃgÃn ity artha÷. saænik­«to bodhisattva iti. ÃsannÃbhisambodhi÷.

#<bodhisattva÷ kuto yÃvat. yato lak«aïakarmak­d>#

ity abhiprÃya÷. na tv iyam anvarthà saæj¤eti. nÃrthÃnugatÃ. nÃrthavÃcakaæ padam ity artha÷. nÃpi paribhëità artham anapek«ya. bodhisattva eva tv e«a jaæbu«aï¬agata iti. k­«igrÃmakaæ vyavalokanÃya nirgata÷ sarvÃrthasiddho bodhisattvo jaæbÆv­k«amÆle ni«aïïa÷ prathamaæ dhyÃnam utpÃditavÃn. ata Ãha. sa hi p­thagjana÷ kÃmavairÃgyasambandheneti. sa cÃpi hi bodhisattva÷ p­thagjana÷ kÃmavÅtarÃgaÓ ca. bÃhyakÃÓ ca tathaiva kÃmavÅtarÃgÃ÷ p­thagjanÃÓ ca. anena sambandhena tebhyo bÃhyakebhyo bahutareïa dÃnaphalena viÓi«yamÃïa ity evam ukta÷. sa tebhyo bÃhyakebhyo 'nantebhyo viÓi«yamÃïo

#<bodhisattvÃya cÃmeyà anÃryebhyo 'pi dak«iïÃ>#

iti vacanÃt. Óatagrahaïaæ tu pÆrvÃdhikÃrÃd iti. tatraiva sÆtre ÓatÃdhikÃro 'dhik­ta÷. yaÓ ca tiryagyonigatÃnÃæ ÓatÃya dÃnaæ dadyÃt. yaÓ caikasmai du÷ÓÅlÃya manu«yabhÆtÃya [Tib. 310b] dÃnaæ dadyÃt. tata÷ Óataguïo vipÃka÷ (#<Abhidh-k-vy 321>#) pratikÃæk«itavya÷. yÃvad yaÓ ca bÃhyakÃnÃm iti vistara÷. itthaæ caitad evam iti. itthaæ caitad evaæ bodhisattva eva tv e«a jambu«aï¬e ni«aïïo yujyata iti. yad enaæ bodhisattvam apÃsya. bÃhyakebhya eva srotaÃpattiphalapratipannakaæ viÓe«ayÃæ babhÆveti. bÃhyakebhyo vÅtarÃgebhya÷ srotaÃpattiphalapratipannakÃya dÃnam aprameyataraæ. srotaÃpannÃya tato 'prameyataraæ. sak­dÃgÃmiphalapratipannakÃyeti vistara÷. yadi nirvedhabhÃgÅ jaæbu«aï¬agato 'bhavi«yat. jaæbu«aï¬agatÃd eva vyaÓe«ayi«yat. kathaæ. yaÓ ca jaæbu«aï¬agatÃnÃæ Óataæ bhojayet. yaÓ caikaæ srotaÃpattiphalasÃk«ÃtkriyÃyai pratipannakaæ. ato dÃnÃd idaæ mahÃphalataram iti. na tv evaæ. srotaÃpattiphalapratipannakÃdibhyo viÓi«ÂataratvÃd ato bodhisattva eva tv e«a jaæbu«aï¬agato yujyate.

(III.42-44ab) Ãyu÷k«ayÃdibhir iti. asty Ãyu÷k«ayÃn maraïaæ na puïyak«ayÃt. asti puïyak«ayÃn nÃyu÷k«ayÃd ityÃdi.

#<chedasaædhÃnavairÃgya>#

iti vistara÷. kuÓalamÆlasamucchedo mithyÃd­«ÂyÃ. sà ca mÃnasy eva. saætÅrakatvÃt. kuÓalamÆlapratisaædhÃnaæ samyagd­«Âyà vicikitsayà vÃ. te ca mÃnasyau. dhÃtubhÆmivairÃgyaæ dhÃtuto bhÆmito và [Tib. 311a] vairÃgyaæ manovij¤Ãna eva. samÃhita eva citte labhyatvÃt. parihÃïir ayoniÓomanasikÃrapravartitÃ. manovij¤Ãnena cÃyoniÓomanasikÃro vikalpa iti. cyuti÷ saæk«iptapaæcendriyapracÃrasya pravÃhacchedÃnukÆle vij¤Ãne bhavati. upapattir api viparyastamater bhavatÅti manovij¤Ãna eva yujyate. antarÃbhavapratisaædhir apy uktarÆpa iti. pratisaædhisÃmÃnyÃd anukto 'py uktakalpa iti nocyata ity abhiprÃya÷. cyutir eva

#<cyutaæ.>#

ekÃrthatÃæ darÓayati. bhÃve ktotpannatvÃt. itare hi vadane paÂvyÃv iti sukhadu÷khe.

visabhÃgabhÆmikatvÃd iti. samÃhitaæ cittaæ samÃhitabhÆmikatvÃt visabhÃgaæ kÃmadhÃto÷. ataÓ cyuticittam upapatticittam và na yujyate. yadà tarhi rÆpadhÃtÃv eva mriyate upapadyate vÃ. tadà samÃhitabhÆmikaæ cittaæ tad bhavi«yatÅty ata Ãha. ÃbhisaæskÃrikatvÃd iti. abhisaæskÃro yatna÷. abhisaæskÃreïa nirv­ttam ÃbhisaæskÃrikaæ. tadbhÃva÷. tasmÃt. na tad ÃbhisaæskÃrikaæ cyuticittam upapatticittaæ và yujyate. maraïÃvasthÃyà apaÂutvÃt. anugrÃhakatvÃc ca. yasmÃc ca samÃhitaæ cittam auugrÃhakaæ. na cchedÃnukÆlaæ. ato 'pi samÃhitacittasya cyutir nÃsti. nÃpy acittakasyeti vistara÷. nÃpy acittakasya. [Tib. 311b] kiæ. cyuti÷. upapattir veti prak­taæ. acittako nirodhasamÃpattisamÃpanno (#<Abhidh-k-vy 322>#) 'saæj¤isamÃpattisamÃpanna÷ tadvipÃke vÃvasthita÷. so 'cittaka upakrantuæ mÃrayituæ na Óakyate ÓastrÃdibhi÷. ato nÃcittakasyÃsti cyuti÷. yadà cÃsyÃÓrayo vipariïantum Ãrabheteti. ÓastreïÃgninà vopakramÃn nirodhasamÃpattiæ asaæj¤isamÃpattiæ và samÃpannasya asaæj¤isamÃpatter vipÃke sthitasya vipÃkÃvedhaparisamÃpter avaÓyam asya tadÃnÅm ÃÓrayapratibaddhaæ cittaæ ÃÓraye bÅjabhÃvenÃsti. tat sammukhÅbhÆya paÓcÃt pracyaveta. ka÷ pracyaveta. pudgala÷. yadi pudgalo 'dhikriyet. asamÃnakart­katvÃt ktvÃvidhir na prÃpnoti. cittaæ tarhi pracyaveta. atha vaivam abhisaæbandha÷. yadà cÃÓrayo vipariïaætum anyathÃtvam Ãpattum Ãrabheta. avaÓyam asya pudgalasya tadÃÓrayapratibaddhaæ bÅjabhÃvenÃvasthitaæ cittaæ sammukhÅbhÆya samudÃcarya pariïantum Ãrabheta. paÓcÃt pracyaveta pudgala iti. atha và saæmukhÅbhÆyeti saæmukhÅbhÃvyety arthe ïilopÃt.

#<asti parïaruho vÃto asti parïaÓu«o 'para>#

iti yathÃ. upapattau cÃyuktaæ acittakatvaæ. kasmÃt. cittacchedahetvabhÃvÃt. avaÓyaæ kli«Âatayà pratisaædhicittasya nirodhasamÃpattyÃdyasaæbhavÃt. vinà ca kleÓenÃnupapatte÷. sarvakleÓair hi tadbhÆmikair upapattipratisaædhibandho bhavati. na ca cittam antareïa kleÓÃ÷ kadÃcid api bhavantÅti. ato 'pi nÃsti acittakasyopattih.

maraïabhavas triprakÃra ity uktam iti.

#<upapattibhava÷ kli«Âa÷ sarvakleÓai÷ svabhÆmikair>#

iti. upapattibhava eva [Tib. 312a] kli«Âa ity avadhÃraïÃt. maraïapÆrvÃætakÃlÃntarÃbhavÃs triprakÃrÃ÷ kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tà uktÃ÷. atha vÃ

#<nirodhayaty uparamann ÃrÆpye jÅvitaæ mana÷
upek«Ãæ ceti>#

vistareïa yÃvac

#<chubho sarvatra paæca cety>#

uktaæ. ato maraïabhavas triprakÃra ity utsarga÷. arhaæs tu

#<nirvÃty avyÃk­tadvaye>#

ity evam apavÃda÷. asti cet kÃmadhÃtau vipÃka upek«eti.

#<adho 'pi madhyam asty eke>#

iti ekÅyamatena. nÃsti ced iti.

#<ata÷ param adu÷khÃsukhaæ vedyam>#

ity aparamatena. airyÃpathika eveti. airyÃpathikajÃtÅyaæ tad yatra nirvÃti.

(#<Abhidh-k-vy 323>#)
#<vipÃkajairyÃpathikaÓailpasthÃnikanirmitaæ
caturdhÃvyÃk­taæ kÃma>#

iti. na etÃvad evÃvyÃk­tam i«yata iti vyÃkhyÃtam etat. tad dhi cittacchedÃnukÆlam iti. apratisaædhikacittacchedÃnukÆlaæ. durbalatvÃt. paramÃpaÂutvÃd ity artha÷. sapratisaædhikacittacchede kuÓalÃkuÓalam api cittaæ saæbhavati.

te«Ãæ yathÃsaækhyam iti. pÃdayor apÃyagÃminÃæ vij¤Ãnaæ saænirudhyate. nÃbhyÃæ manu«yagÃminÃæ. h­daye devagÃminÃæ. arÆpitvÃd adeÓasthaæ vij¤Ãnaæ kathaæ te«u nirudhyata iti. ata Ãha. kÃyendriyasya te«u nirodhÃd iti. te«u pÃdÃdi«u kÃyendriyapratibaddhav­tti hi kÃmadhÃtau rÆpadhÃtau ca vij¤Ãnam iti. [Tib. 312b] te«Ãm api h­daye vij¤Ãnaæ nirudhyata iti. yathÃsaækhyanirdeÓÃd evÃyam artho labhyate. kathaæ. h­dayaæ ca h­dayaæ ca h­daye. pÃdaÓ ca nÃbhiÓ ca h­daye ceti

#<pÃdanÃbhih­dayÃnÅti>#

catvÃro 'rthÃ÷. adhogaÓ ca n­gaÓ ca suragaÓ ca ajagaÓ cety eto 'pi catvÃro 'rthÃ÷. tena yathÃsaækhyasiddhi÷.

prÃyeïeti grahaïam devÃdÅnÃæ sukham­tyutvÃt. na tu punas tÃni këÂhÃnÅva cchidyante. kiæ tarhÅti. tÅvrÃbhir vedanÃbhiÓ chidyanta iveti. chinnavad và na punaÓ ce«Âanta iti chinnÃnÅty ucyaæte iti. chinnÃægapratyaægavat na punaÓ ce«Âaæta iti chinnÃnÅty ucyante. sai«Ã kÃlpanikÅ chedav­tti÷. marmaïÃæ dvidhÃbhÃvakaraïÃt. aptejovÃyunÃæ anyatamenety ukte p­cchati. kasmÃt na p­thivÅdhÃtuneti. aptejovÃyudhÃtupradhÃnà yathÃyogam iti. yathÃsaæbhavaæ abdhÃtupradhÃna÷ Óle«mÃ. tejodhÃtupradhÃnaæ pittaæ. vÃyudhÃtupradhÃno vÃyuÓe«a iti. bhÃjanalokasaævratanÅsÃdharmyeïety apara iti. tisro bhÃjanasaævartanya÷ teja÷saævartanÅ apsaævartanÅ vÃyusaævartanÅ ca. tÃsÃæ ca sÃdharmyeïa aptejovÃyudhÃtÆnÃm anyatameneti vistareïoktam iti.

(III.44cd) katham ÃrÃd yÃtÃ. ÃtyantikavisaæyogaprÃptilÃbhÃt. p­thagjanÃnÃæ tv asti visaæyogaprÃptilÃbha÷. na tv Ãtyaætika iti te na ÃrÃd yÃtà eveti. te hi mithyÃtve 'pi niyatà bhaveyur iti. yady ÃnantaryÃïi kuryur ity artha÷. na ca ta iti vistara÷. [Tib. 313a] na ca te mok«abhÃgÅyalÃbhina÷ kÃlaniyamena samyaktve niyatÃ÷. yathà saptak­tva÷paramÃdaya÷. ÃdiÓabdena kulaækulaikavÅcikÃdayo g­hyante. kÃlaniyamaÓ cai«Ãæ pudgalanirdeÓe vak«yate. niyatebhyo dvayebhya ebhyo 'nye 'niyatÃ÷. pratyayÃpek«aæ hÅti vistara÷. yadi samyaktve pratyayaæ labhante. samyaktve niyatÃ÷. atha mithyÃtve. mithyÃtve niyatÃ÷. athobhayasmiæ na pratyayaæ labhante. anubhayabhÃktve 'pi.

(#<Abhidh-k-vy 324>#)
(III.45-47) ukta÷ sattvaloka÷ avidyÃdikramanirdeÓena.

#<uÓaætÅti>#

icchantÅty artha÷.

#<lak«a«o¬aÓakodvedham asaækhyaæ vÃyumaï¬alaæ>#

lak«a«o¬aÓakaæ vedhanabhÃvana. pariïÃhenÃsaækhyam iti. samantaparik«epeïÃsaækhyam ity artha÷. karmÃdhipatyena karmasÃmarthyena. tatra nidarÓanaæ. yathà bhuktaæ pÅtaæ cÃnnaæ ca yathÃsaækhyena nÃpakvaæ pakvÃÓayaæ patati. pakvam eva pakvasthÃnaæ gacchatÅty artha÷. kusÆlanyÃyena ko«ÂhanyÃyena. samantÃt prÃkÃravad Ãsthitam ity artha÷. pakvak«ÅraÓarÅbhÃvayogena pakvak«ÅraÓarÅbhÃvanyÃyena. yathà pakvasya k«Årasya ÓarÅ. strÅliæganirdeÓa÷ Óara ity artha÷. atha và Óarasya bhÃva÷ ÓarÅbhÃva÷ strÅprayoga÷. yathÃsau Óaro ghanÅbhÃvena bhavati. evaæ jalasyopari«ÂhÃt kÃæcanamayÅ bhÆmir iti. Óe«aæ trayo lak«Ã÷ sahasrÃïi ca viæÓatir iti. viæÓatisahasrottarÃïÃm ekÃdaÓÃnÃæ lak«ÃïÃm a«ÂÃv apanÅya etÃvac che«aæ bhavati.

#<tiryak trÅïi sahasrÃïÅti.>#

vistara÷. caturdvÅpakasya etat parimÃïam ucyate. na trisÃhasramahÃsÃhasrasya. samÃnaæ hy etad ubhayam. etad iti. jalakÃæcanamaï¬alaæ.

[Tib. 313b] #<samantatas tu triguïam>#

iti. samantaparik«epeïa triguïam etad ubhayaæ. sarvasya parimaï¬alasyeyaæ sthiti÷. yad asya tiryakpramÃïasya triguïam eva samantaparik«iptasya pramÃïam iti.

(48-51) tena caturdvÅpakaÓ cakrÅk­ta iti. cakraæ k­taÓ cakrÅk­ta÷. cakrÃkÃratÃæ gamita÷. ata eva cakravìa ity ucyate.

#<Óastrakam>#

iti ayomayo÷. yathÃsaækhyaæ catur«u pÃrÓve«v iti. uttarakurupÃrÓvasuvarïamayaæ pÆrvavidehapÃrÓvaæ rÆpyamayaæ. jaæbÆdvipapÃrÓvaæ vai¬Ærya mayaæ. avaragodÃnÅpÃrÓvaæ sphaÂikamayaæ.

nÃnÃvidhabÅjagarbhÃ÷. nÃnÃprakÃrasÃmarthyayuktÃ÷. bahuvidhaprabhÃvabhinnair vÃyubhir iti. tadutpÃdane 'nekaprakÃrasÃmarthyabhinnair vÃyubhir ity artha÷. asamÃdhÃneneti. ayugapadbhÃvenety artha÷. na hi yadà kÃryaæ. tadà kÃraïaæ ti«Âhati. na hi avasthitasya dravyasyeti. rÆparasÃdyÃtmakasya. dharmÃntaraniv­ttÃv iti. k«Åraniv­ttau. dharmÃntaraprÃdurbhÃva iti. dadhijanma. sa eva dharmÅ. neti. rÆpÃdyÃtmakak«ÅrÃdidharmebhyo 'nyo dharma utpÃdavyaye 'py anutpanno 'vina«Âa÷. pariïÃma iti. k«Åraniv­ttau dadhibhÃva÷. tad eva cedam iti. k«Åram eva dadhi. na cedaæ tatheti. na (#<Abhidh-k-vy 325>#) cedaæ dadhi k«Åram. tad evedam iti. yat pariïÃmenety uktaæ. na cedaæ tatheti. tasyaiva dravyasyÃnyathÅbhÃvamÃtraæ pariïÃma iti vacanÃt. apÆrvai«Ã vÃco yuktir iti. svavacanaviruddhety abhiprÃya÷. pÆrvottarayor hi k«aïayor anyathÃtvam i«yate. yayoÓ cÃnyathÃtvaæ tayor anyatvaæ d­«Âaæ. tadyathà devadattayaj¤adattayo÷. tasmÃt kÃryakÃraïayor anyatvena bhavitavyaæ.

suvarïÃdaya iti. suvarïarÆpyamaïim­dÃdaya÷. «a«ÂiyojanaÓatasahasrasamucchrÃya iti. «a«Âyadhiko yojanalak«a ucchrÃya ity artha÷.

(52, 53) a«ÂÃægopetasyeti.

#<ÓÅtalÃcchalaghusvÃdum­duni÷pÆtigaædhikaæ [Tib. 314a]
pÅtaæ na bÃdhate kuk«iæ na kaïÂhaæ k«iïoti taj jalam>#

iti a«ÂÃægasaægrahaÓloka÷. pÃrÓvatas tu triguïo bhavati yugaædharatÅreïa gaïyamÃna iti. sa Ãbhyaætara÷ samudro yugaædharapÃrÓvenÃyÃæata÷ saækhyÃyamÃnas triguïa iti k­tvÃ. catvÃriæÓadyojanasahasrÃdhikalak«advayam ÃyÃmo bhavati yugaædharapÃrÓve. aÓÅtir ekà tadubhayataÓ cetarayor diÓos tatsÅmÃnadÅvaipulyayogena apare dve aÓÅtÅti tisro 'ÓÅtaya÷. catvÃriæÓadadhikaæ lak«advayaæ bhavatÅti.

#<lak«atrayaæ sahasrÃïi viæÓatir dve ceti.>#

nimindharagiricakravìayor aætare ekasyÃæ diÓi bÃhyasya samudrasya tatparimÃïam uktaæ. atra sahasram ekaæ dve Óate cÃnye ardhëÂÃÓÅtir eveti vaktavyaæ. nyÆnatvÃt. evam aparasyÃm diÓi vaktavyam. evaæ dvayo÷ sahasrayo÷ paæcasu Óate«u paæcasaptatau ca yojanÃnÃæ prak«ipte«u sa ÃdhÃra÷ pÆrito bhavati. ya ukta÷

#<tiryak trÅïi sahasrÃïi sÃrdhaæ Óatacatu«Âayaæ
lak«advÃdaÓakaæ caiva jalakÃæcanamaï¬alam>#

iti. anayà caturdvÅpasaækhyayà yathÃvinyÃsam atiricyamÃnatvÃt. tad idaæ parihriyate. nai«a do«a÷. cakravìabahirjalakÃæcanamaï¬alasya etÃvatÃtiricyamÃnatvÃt. na tarhi caturdvÅpaka÷ tena cakravìena cakrÅk­ta÷. uparibhÆmir anena cakrÅk­tÃ. na jalamaï¬alam ity avagantavyaæ. apara Ãha. na sumervÃdaya÷ parvatà atyantacchinnataÂÅsamucchrÃyaghanà bhavaæti. kiæ tarhi. parvatÃkÃranyÃyena kiæcidatiricyamÃnÃdharabhÃgà durlak«aviÓe«atvÃt.

samocchrÃyaghanÃÓ ca ta

ity uktvÃ. atas [Tib. 314b] taistai÷ kiæcidatiricyamÃnair adhobhÃgais tad Ãdheyaæ (#<Abhidh-k-vy 326>#) sumervÃdikaæ ÃdhÃraæ jalakÃæcanamaï¬alÃtmakam vyÃpnotÅty avirodha e«a iti.

(III.54-57) anya iti vistara÷. na bodhisattvÃÓrayÃd anya ÃÓrayo vajrÃsanapradeÓÃd vÃnya÷ pradeÓas taæ vajropamaæ samÃdhiæ so¬huæ samartha iti. yaÓ ca dvÅpo yadÃk­tir iti. pratyak«am etat. bhÆmivaÓÃt sattvÃnÃæ vaicitryaæ. himavadvindhyavÃsinÃæ kirÃtaÓabarÃïÃæ gauraÓyÃmate d­Óyate.

#<dehà videhÃ÷ kurava>#

iti. sthÃninÃæ bahutvÃt sthÃnasyÃpi bahuvacananirdeÓa÷. eko rÃk«asair iti. cÃmarÃvaracÃmarayor anyatara÷.

(III.58) #<kÅÂÃdrinavakÃd>#

iti. kÅÂÃk­tÅnÃæ parvatÃnÃæ navakÃt. tadadhikÃreïÃyaæ jaæbÆdvÅpa iti. jaæbÆv­k«ÃdhikÃreïa. jambuv­k«acihno dvÅpo jambudvÅpa÷. phalÃdhikÃreïa veti. jaæbvà vÃ. lup ceti phalam api jambÆ÷. tatphalacihno jambÆdvÅpa ity artha÷.

(III.59, 60) #<catuskandhÃ>#

iti. catu÷prÃkÃrà ity artha÷. catu÷saæniveÓà ity apare.

#<aya÷prÃkÃraparyantÃ>#

iti. aya÷prÃkÃraparik«iptà ity artha÷.

#<ayasà prativarjitÃ>#

iti. ayasopari«ÂhÃc chÃditÃ÷. ayasÃpithitadvÃrà ity apare.

#<sphuÂÃ>#

iti vyÃptÃ÷. pÆrvavad iti. utk«ipte pÃde punar api saæjÃyate tvaÇmÃnsaÓoïitam ity artha÷.

[Tib. 315a] #<k«uramÃrgÃdikaæ trayam>#

iti. k«uramÃrgÃsipattravanaÓÃlmalÅvanaæ ceti traya÷. ÓyÃmalaÓabalÃÓ ca ÓvÃno bhak«ayantÅti. asipattravanÃntarbhÆtÃ÷. ayastuï¬ÃÓ ca vÃyasà iti. ÓÃlmalÅvanÃntarbhÆtÃ÷. prÃsà bhindipÃlÃdaya÷. adhikayÃtanÃsthÃnatvÃd utsadà iti. ucchabdo 'dhikÃrtha÷. adhikaæ sÅdyante 'treti utsadÃ÷. kathaæ punar yÃtanÃdhikyam ity Ãha. narake«v iti vistara÷. apara iti. sthaviramanoratha÷. sa ÆrdhvÃrthaæ ucchabdam iti. tenÃhà narakÃvarodhÃd avÅcyÃdinarakÃvarodhÃt Ærdhvam e«u kukÆlÃdi«u sÅdanti. atas tadutsadà iti.

praÓnÃt praÓnÃntaram iti. «o¬aÓotsadÃ÷ katama ity uktvÃ. caturtha utsado (#<Abhidh-k-vy 327>#) vaitaraïÅ. yasyÃæ te sattvÃ÷ asiÓaktiprÃsahastai÷ puru«air ubhÃbhyÃæ tÅrÃbhyÃæ prativÃryamÃïÃd Ærdhvam api gacchanta÷ svidyante pacyanta iti. tasmÃd idaæ praÓnÃntaraæ upajÃyate. kiæ te narakapÃlà iti vistara÷. vivartanÅvÃyuvad iti yathà vivartanyÃæ vÃyavo bhÃjanalokÃbhinirv­ttaye ce«Âante. tadlat te bhÆtabhautikamÃtrà narakapÃlà iti.

#<yamarÃk«asÃ>#

iti. pÃpakarmÃïa÷ sattvà narakapÃlà jÃyaæta ity artha÷. ye te yameneti. ye te yamena devadÆtÅyasÆtroktenÃnuÓÃsanenÃnuÓi«ÂÃ÷. tÃæ sattvÃn narakasthÃne«u prak«ipanti yamarÃjadhÃnÅnivÃsina÷. ta ete yamarÃk«asà uktÃ÷. na tu ye kÃraïà yÃtanÃ÷ kÃrayaæti asiÓaktiprÃsahastÃdaya÷ [Tib. 315b]. tasyedÃnÅæ karmaïa÷ kva vipÃka iti. narakapÃlÃnÃæ narakak­tasya karmaïa÷ kva vipÃka÷. te«v eveti vistara÷. ye«v ÃnaætaryakÃriïÃæ vipÃkÃvakÃÓa÷. te«u narake«u te«Ãæ narakapÃlÃnÃæ ko vipratibandha÷. etad uktaæ bhavati. te«Ãm api tÃvad ÃnantaryakÃriïÃæ mahadÃnantaryakarmaïo vipÃkasyÃtimahato narake«v avakÃÓo 'sti. kim aæga punar narakapÃlÃnÃæ yat karma tatkÃraïÃ÷ kÃrayatÃm iti. k­tÃvadhitvÃt k­tamaryÃdatvÃt narakapÃlÃn prati. ete na dagdhavyà iti. bhÆtaviÓe«anirv­tter vÃ. bhÆtaviÓe«Ãs tÃd­ÓÃs te«Ãæ karmabhir abhinirv­ttÃ÷. yat tenÃgninà na dahyante.

kÃyaÓabdavikÃrÃnurÆpÃïÅti. kÃyavikÃrÃnurÆpÃïi arbudo nirbuda utpala÷ padmo mahÃpadmaÓ ceti nÃmÃni. arbudÃdyÃkÃrakÃyatvÃt tatratyÃnÃæ sattvÃnÃæ. ÓabdavikÃrÃnurÆpÃïi aÂhaÂha÷ hahava÷ huhuva ity etÃni nÃmÃni.

ata eveti. dhÃnyarÃÓivad adhoviÓÃlatvÃt. bahir iti nÃntargata÷.

(III.61-63) taijasaæ sÆryakÃntÃtmakaæ Ãpyaæ candrakÃntÃtmakaæ. yathÃsaæbhavam iti. tadubhayamaï¬alaæ d­«ÂyÃdÅnÃæ deÓakÃlÃvasthÃntarÃnurÆpyeïa anugrahÃrtham upaghÃtÃrthaæ ca. evam anye«v api yojyam iti. kathaæ. yadà pÆrvavidehe rÃtra÷. tadà jaæbÆdvÅpe [Tib. 316a] sÆryÃstaægamanam avaragodÃnÅye madhyÃhna÷ uttarakurÃv udaya ity evam anyatrÃpi yojyaæ.

#<prÃv­ïmÃse dvitÅye 'ntyanavamyÃm>#

iti. prÃv­ïmÃsÃÓ catvÃra÷ ÓrÃvaïo yÃvat kÃrttika÷. sarve ca mÃsÃ÷ k­«ïapak«ÃdyÃ÷. tatra bhÃdrapadaÓuklapak«anavamyÃæ rÃtrir vardhate.

#<hemantakÃnÃæ caturthe hÅyate.>#

hemantÅmÃsÃÓ catvÃro mÃrgaÓÅr«ÃdyÃ÷ phÃlgunÃntÃ÷. tatra phÃlgunaÓuklapak«anavamyÃæ hÅyate nilavaælavaæla. kÃladhvanor atyantasaæyoge dvitÅyÃ.

(#<Abhidh-k-vy 328>#) aparapÃrÓve chÃyà patantÅ vikalaæ maï¬alaæ darÓayatÅti. tadyathà staæbhe pradÅpacchÃyà patantÅ. yathÃyathà staæbha Ãsanno bhavati. tathÃtathà staæbha÷ svachÃyayà chÃdyate. dÆre hi vartamÃne pradÅpe paripÆrïastaæbho d­Óyate. kiæcid Ãsanne kiæcit k«Åyate yÃvad Ãsanne staæbho na«ÂarÆpo vartate. tadvad etat. vÃhayoga÷ sa tÃd­Óa iti. punas tiryag avanÃmonnÃmayogenÃdhobhÃgaÓ candramaï¬alasya k«Åyate. Ærdhvaæ vardhate ceti yogÃcÃrÃ÷. cÃturmahÃrÃjakÃyikà iti caturmahÃrÃjÃnÃæ kÃya÷. tatra bhavÃÓ cÃturmahÃrÃjakÃyikÃ÷. sumerupari«aï¬ÃdÅnÅti. ÃdiÓabdena yugaædharÃdÅni.

(III.64, 65) #<daÓasÃhasrikÃntarÃ>#

iti. yojanadaÓasahasrapramÃïÃntarà ity artha÷. ardham Ãk«iptam iti. ardham ava«Âabdhaæ.

#<sadÃmadÃ>#

iti. sadÃmattà iti vaktavye ÓlokabandhÃnuguïyena sadÃmadà ity uktam arthaikatvÃt. caturthyÃæ catvÃro mahÃrÃjÃna÷ svayaæ prativasantÅti. dh­tarëÂra÷ pÆrvadigbhÃge. [Tib. 316b] virƬhako dak«iïe. virÆpak«a÷ paÓcime. vaiÓramaïa uttarasminn ity anukramo 'vagantavya÷. cÃturmahÃrÃjikà devà ity uktam iti. yasmÃc caturthyÃæ pari«aï¬ÃyÃæ catvÃro mahÃrÃjÃna÷ svayaæ prativasaæti. ata evam uktaæ mahÃrÃjikà devà iti. mahÃrÃje«u bhavà iti k­tvà mahi«Âho mahattama÷.

(III.66-69) sa viæÓatisahasradig

iti. yady evaæ katham idam uktaæ

#<samocchrÃyaghanÃÓ ca ta.>#

iti. madhyabhÃgam evÃbhisamÅk«yaivam uktam iti te«Ãm abhiprÃya÷.

#<adhyardham>#

iti. adhikam ardham asminn iti adhyardhaæ. adhyardhaæ yojanam asyety

#<adhyardhayojanaæ.>#

samucchrÃyeïeti adhyÃhÃryaæ. dhÃtuÓatena raægaÓatena. nÃnÃratnasthÃnavidhÃnasaæpadeti. nÃnÃratnavidhÃnasampadà nÃnÃsthÃnavidhÃnasampadà ca. sarvÃnyabhavanÃnÃæ Óriyas tÃsÃæ mahimÃno mahattvÃni. hrepaïo lajjano lajjÃjanaka ity artha÷. dairghyeïÃrdhat­tÅyaæ yojanaÓataæ pÃrÓvam iti. ekaæ pÃrÓvam etatpramÃïaæ. yÃvac caturtham apy etatpramÃïam iti.

#<subhÆmÅnÅti.>#

Óobhanà bhÆmaya e«Ãm iti

#<subhÆmÅni krŬÃsthÃnÃni.>#

(#<Abhidh-k-vy 329>#)
#<caturdiÓam>#

iti. catasro diÓo 'syeti

#<caturdiÓaæ>#

kriyÃviÓe«aïaæ. bhÃgurimatena dikchabdo 'kÃranto bhavati. viæÓatiyojanÃny atikramya k­Å¬ÃsthÃnÃni bhavantÅti. viæÓatiyojanÃny antaritÃnÅty ucyate. trÃyastriæÓÃnÃm iti. trayastriæÓÃs te«u bhavÃs trÃyastriæÓÃ÷. te«Ãæ. kÃmaratiprakar«Ãlaya÷ kÃmarativiÓe«asthÃnaæ. v­k«Ãnatikramaæ [Tib. 317a] saædhÃyoktam iti. taæ kovidÃrav­k«am anatikramya sa gandho vartate. tasya paæcÃÓadyojanÃni ÓÃkhÃpattrapalÃÓam iti evaæ v­k«Ãnatikramaæ saædhÃyoktaæ paæcÃÓadyojanÃni prativÃtaæ gandho vÃtÅti. atrottaram Ãhu÷. na hi nÃma prativÃtaæ vÃto bhavati. yatraivotpadyate. tatraiva dhvansyate. na deÓÃntare saætÃnaæ saætanoti. uktaæ ca paæcÃÓadyojanÃni prativÃtam iti. tasmÃd asamÃdhir e«a÷. tasmÃt samÃdhyantaram idam Ãha. tasyaiva tv iti vistara÷. kiæ puna÷ kÃraïaæ yojanaÓatam atra vÃtaæ gaædho vÃti prativÃtaæ tu paæcÃÓat. na tata÷ pareïeti ata Ãha. mandataratamasamÃraæbhÃt tv iti vistara÷. m­dumÃrutapratibadhyamÃnatayà mandataratamasamÃraæbha÷. tataÓ ca sa gandhasaætÃna ÃÓv eva samucchidyate. ata÷ kÃraïÃt na tathà viprak­«Âam adhvÃnaæ yojanaÓatapramÃïaæ prasarpatÅti.

utÃho vÃyur adhivÃsito jÃyata iti. yathà tile«u pu«pagaædhÃd gandhÃntaram utpadyate 'nyad eva na sa pau«po gandha ity Ãha. yadi paæcÃÓadyojanaæ prativÃtagandho vÃti. yat tarhi bhagavatoktaæ

#<na pu«pagandha÷ prativÃtam etÅti.>#

vistara÷.

#<mauliko gandho>#

mustÃdi÷.

k­tyÃk­tyaæ samarthayanta iti. kÃryÃkÃryaæ saæpratÅcchanti saæpradhÃrayantÅty artha÷.

(III.70ab) samÃsena ye«Ãæ bhÃjanaæ praj¤Ãyata iti. bhÃjanaæ sthÃnaæ. vistareïÃnye 'pi devÃ÷ krŬÃpramo«akaprahÃsakÃdaya÷ santÅti. ata÷ samÃsenoktaæ.

(III.70cd) dvaædvena [Tib. 317b] yÃvad Åk«itena maithunam e«Ãm iti

#<dvaædvÃliæganapÃïyÃptihasitek«itamaithunÃ÷.>#

sa­ve«Ãæ samÃpattyeti. «aïïÃm api kÃmabhujÃæ dvaædvasamÃpattyà paridÃhavigama÷. kÃlaparimÃïaæ tu praj¤aptÃv uktam iti. yÃvatà kÃlena dvaædvÃliæganapÃïyÃptihasitek«itÃni bhavaæti. tÃvatà kÃlena e«Ãæ bhÆmisambandhavÃsinÃæ yÃmatu«itanirmÃïaratiparanirmitavaÓavartinÃæ yathÃkramaæ dvaædvasamÃpattir (#<Abhidh-k-vy 330>#) iti vaibhëikÃ÷. yÃvadyÃvad iti vistara÷. yÃvadyÃvat pareïa paratareïa vi«ayÃïÃæ tÅvrataratvÃt rÃgo 'pi tÅvratara÷. tÃvattÃvan maithunakÃra ity abhiprÃya÷.

(III.71cd) te punaÓ catvÃro devanikÃyà iti. cÃturmahÃrÃjakÃyikà yÃvat tu«itÃ÷. yathotpannaparibhoga÷ sa e«Ãm astÅti yathotpannaparibhogina÷. tadbhÃva÷. tasmÃt. yathecchayÃtmanirmitaæ. tasya paribhoga÷. pÆrvavat. yathecchÃtmaparanirmitaparibhogitvÃd iti. Ãtmanà pareïa ca nirmite. yathecchayÃtmaparanirmite. tayo÷ paribhoga÷ pÆrvavat. yathecchaparanirmitaparibhogitvÃd iti kecit paÂhanti. tatra pÃÂhe evaæ vigraha÷. paranirmitaæ yathecchaæ paranirmitaæ. tasya paribhoga iti. pÆrvavat. nirmÃïaratÅnÃæ paranirmitÃæ kÃmÃn paribhoktuæ na sam­dhyati. tad evaæ paranirmitavaÓavartinÃæ nirmÃïaratibhyo [Tib. 318a] viÓe«a÷ pradarÓito bhavati. bÃhyarÆpÃdivi«ayanirmÃïaæ cÃtra veditavyaæ. vivekajena prathamadhyÃnabhÆmikena. akuÓalaviviktatvÃt. samÃdhijena ca dvitÅyadhyÃnabhÆmikena. vitarkavicÃravigamÃt. prÅtisukheneti. prÅtilak«aïena sukhena. ni÷prÅtikena ca sukhena. saumanasyavigamÃt. sukhaæ viharanta iti. sukham iti kriyÃviÓe«aïaæ. sukhopapattitvaæ vicÃryam iti. sukhÃbhÃvÃn na dhyÃnÃntaraæ sukhopapattir iti Óakyaæ vaktuæ. kuÓalavipÃkatvena sukhakalpatvÃt sukhopapattir iti na Óakyaæ vyavasthÃpayituæ. caturthe 'pi dhyÃne sukhopapattiprasaæga iti cet. na. tasyÃæ bhÆmau sukhÃbhÃvÃt. tasmÃd vicÃryaæ saæpradhÃryam etad iti bhÃva÷.

(III.72cd) evaæ Óe«Ã iti. ­ddhyà và yÃmÃs tu«itÃæ gaccheyu÷. yadi ­ddhimatà nÅyeran. devena và tatratyena. samÃnabhÆmikÃs tu cÃturmahÃrÃjakÃyikÃ÷ trayastriæÓÃæ gacchanti. Ãgataæ tÆrdhvopapannaæ paÓyed iti. samÃnabhÆmikaæ nordhvabhÆmikam iti. prathamadhyÃnopapanno na dvitÅyadhyÃnopapannam ityÃdi. tadicchayeti. ÆrdhvopapanecchayÃ. ihatyam iveti. ihabhava ihatya÷. adhobhÆmika ity artha÷. ihatyam iva paÓyed iti nikÃyÃntarÅyÃ÷. yathà spra«Âavyam ity udÃharaïamÃtram etat. [Tib. 318b] yathà Óabda ity etad api gamyeta.

caturïÃæ kÃmÃvacarÃïÃæ yÃmÃdisthÃnÃnÃæ. dviguïottaram iti. yÃmasthÃnÃd dviguïaæ tu«itasthÃnam ityÃdi. caturthaæ tv aparimÃïam iti. tÃrakÃvat atalavÃÂakapratibaddhavimÃnatvÃt aparimÃïatvasaæbhava ity abhiprÃya÷.

(III.73, 74) sahasraæ brahmalokÃnÃm
iti. brahmakÃyikabrahmapurohitamahÃbrahmaïÃm ity artha÷. loke tathà pratÅtatvÃt.

(#<Abhidh-k-vy 331>#)
#<cÆlika>#

iti. mahato lokadhÃtoÓ cƬÃbhÆtatvÃt cÆlika ity ucyate. saæbhavo hi vivarta iti. vividhavartanaæ vivarta÷. vividhà và vartante 'sminn iti vivarta÷. saævartanaæ saævarta÷. samvartante vÃsminn iti saævarta÷. tasmiæ hi kÃle sattvà ekasmin dhyÃne dvitÅye t­tÅye caturthe và saævartante saægacchanta iti.

#<vivartate ca saæv­tta Ãste saævartate samam>#

iti uttaratra vyÃkhyÃsyÃma÷.

(III.75-77ab) #<jÃmbÆdvÅpÃ÷ pramÃïena catu÷sÃrdhatrihastakÃ>#

iti. sÃrdhatrihastapramÃïaÓarÅrÃ÷. kecit tu caturhastapramÃïaÓarÅrÃ÷.

#<pÆrvagodottarÃhvayÃ>#

iti. pÆrvo goda uttara iti cÃhvaya e«Ãæ. te

#<pÆrvagodottarÃhvayÃ÷.>#

te«Ãæ yathÃsaækhyaæ a«ÂahastapramÃïÃ÷ pÆrvavidehakÃ÷ «o¬aÓahastapramÃïÃ÷ godÃnÅyÃ÷ dvÃtriæÓaddhastapramÃïakà auttarakauravà iti.

#<pÃdav­ddhyeti>#

vistara÷.

#<yÃvat sÃrdhakroÓa>#

iti vak«yamÃïatvÃt pÃda iti kroÓasyeti gamyate. kroÓacaturthabhÃgamÃtraæ ca ÓarÅraæ [Tib. 319a] cÃturmahÃrÃjakÃyikÃnÃæ. dvipÃdamÃtraæ trÃyastriæÓÃnÃæ yÃvad adhyardhakroÓamÃtraæ paranirmitavaÓavartinÃæ. yojanatrayeïa hÅnaæ dviguïam iti. dviguïaæ k­tvà t­Åïi yojanÃny apaneyÃni. paæcaviæÓayojanaÓatam anabhrakÃïÃæ ÓarÅrapraæÃïam iti. puïyaprasavÃnÃm iti. puïyaprasavÃnÃm ardhat­tÅyaæ yojanaÓataæ ÓarÅrapramÃïaæ. b­hatphalÃnÃæ paæcayojanaÓatÃnÅti gaïayitavyaæ.

(III.77cd-80) kumudapadmavad iti. yatheha kumudÃni ahani saækucanti rÃtrau vikasanti. padmÃni tu viparyayeïa. tathà tatra ke«Ãæcid eva pu«pÃïÃæ saækocÃd ahani ca vikÃsÃd ahorÃtravyavasthÃnaæ. ÓakunÅnÃæ ca kÆjanÃkÆjanÃt. akÆjanÃd rÃtri÷ kÆjanÃt prabhÃtaæ. viparyayeïa và yathÃÓakunijÃti. middhÃpagamopagamÃc ca. middhopagamÃd rÃtri÷ praj¤Ãyate. middhÃpagamÃt prabhÃtam iti.

#<adhikÃdhikam>#

iti. viæÓatir adhikaæ. adhikaæ bhavatÅty artha÷. tenÃha. evam te«Ãæ yathÃkramaæ catvÃriæÓat «a«Âir aÓÅti÷ kalpasahasrÃïy Ãyu÷pramÃïam iti. vij¤ÃnÃnaætyÃyatane (#<Abhidh-k-vy 332>#) catvÃriæÓat. ÃkiæcanyÃyatane «a«Âi÷. bhavagre 'ÓÅtir iti. tasmÃd adho mahÃkalpasyÃrdham iti vistara÷. aÓÅtir antarakalpà mahÃkalpa÷. tasyÃrdhaæ catvÃriæÓad antarakalpÃ÷. tasya mahÃkalpÃrdhasya kalpÅk­tasya yad ardhaæ viæÓatir antarakalpÃ÷. tad brahmakÃyikÃnÃæ Ãyu÷pramÃïaæ. [Tib. 319b] yat tadardhakalpÅk­taæ catvÃriæÓad antarakalpÃ÷. tad brahmapurohitÃnÃm Ãyu÷pramÃïaæ. tad evam ÃtmÅyÃrdhaæ mahÃbrahmaïa Ãyu÷pramÃïaæ. sa hy adhyardha÷ kalpa ity ucyate «a«ÂyantarakalpasaækhyÃ. mahÃbrahmÃdÅnÃm iti. ÃdiÓabdena brahmapurohitÃnÃæ brahmakÃyikÃnÃæ ca prÃtilomyena grahaïaæ.

#<ardham adhas tata>#

iti parÅttÃbhÃd devanikÃyÃd iti nirdeÓÃpek«aïÃt.

(III.81-83) te«Ãm Ãyu÷pramÃïam uktam iti. te«Ãæ mahÃbrahmaïÃæ brahmapurohitÃnÃæ brahmakÃyikÃnÃæ.

#<kÃmadevÃyu«Ã tulyÃ>#

iti vistara÷. cÃturmahÃrÃjakÃyikÃnÃæ yad Ãyu÷pramÃïam uktaæ. sa saæjÅve ahorÃtra÷. evaæ yÃvad yat paranirmitavaÓavartinÃm Ãyu÷pramÃïam uktaæ. sa tapane ahorÃtra÷.

#<kÃmadevavad>#

iti. kÃmadevÃnÃm iva

#<kÃmadevavat.>#

tatra tasyeveti vati÷. tena yÃvat dvÃdaÓamÃsakeneti tena tatratyenÃhorÃtreïa te«Ãæ triæÓadrÃtrakeïa mÃsena dvÃdÓamÃsakena samvatsareïa tatratyÃni divyÃni paæca var«aÓatÃny Ãyur ityÃdi. evam anye«v api yathÃyogaæ yojyam iti. yad yÃmÃnÃm Ãyu÷pramÃïaæ. tat saæghÃte mahÃnarake ekaæ rÃtriædivam. tena rÃtridivena tasmin var«asahasradvayam Ãyu÷pramÃïaæ. evam anye«v api yathÃyogaæ yojyaæ. a«ÂÃv ime bhik«ava iti. a«ÂÃv ime bhik«ava÷ nÃgà mahÃnÃgÃ÷ kalpasthà dharaïiædharÃ÷ apratyuddhÃryÃ÷ suparïina÷ pak«irÃjasya devÃsuram api [Tib. 320a] saægrÃmam anubhavanty api pratyanubhavanty api. te puna÷ katame. tadyathà nando nÃgarÃja÷ upanando nÃgarÃja÷ aÓvatarÅ nÃgarÃja÷ mucilindo nÃgarÃja÷ manasvÅ nÃgarÃja÷ dh­tarëÂro nÃgarÃjo mahÃkÃlo nÃgarÃja elapattro nÃgarÃja iti. cÆlikÃbaddha iti ÓikhÃbaddha÷.

(III.84ab) ekajÃtipratibaddhasyeti. ekajanmapratibadhabuddhatvasya. caramabhavikasyeti antyajanmana÷, yena tasminn eva janmani arhattvaæ sÃk«Ãt (#<Abhidh-k-vy 333>#) kartavyam. tasya nÃsty antareïa kÃlakriyà yÃvad arhattvaæ na prÃpnoti. ÓraddhÃnusÃridharmÃnusÃriïo÷ nÃsty antareïa kÃlakriyà yÃvac chraddhÃdhimuktad­«ÂiprÃptau na bhavata÷. tadgarbhayor iti. bodhisattvacakravartigarbhayo÷. tanmÃtror nÃsty antareïa kÃlakriyà yÃvan na tau jÃyete. evamÃdÅnÃm iti. ÃdiÓabdena nirodhÃsaæj¤isamÃpattisamÃpannÃnÃæ maitryÃdisamÃpannÃnÃæ ca nÃsty antareïa kÃlakriyà yÃvat tasmÃt samÃdher na vyutti«Âhante.

(III.85, 86) #<caturviæÓatir aægulyo hasta>#

iti. abhidharmavacanakÃle ya÷ puru«ahasta÷. sa grahÅtavya÷. yena cÃturdvÅpakÃdiparimÃïavyavasthÃnaæ.

(III.87, 88) hemantÃnÃm iti. yathà var«Ã ity ekasminn apy arthe bahuvacanaæ prasiddhaæ. evaæ hemantà grÅ«mà iti dra«Âavyaæ. pravacane traya eva rtavo na yathà loke «a¬ iti. ÓiÓiro hi ÓÅtasÃmÃnyÃd dhemanta ity ukta÷. vasanto 'py u«ïasÃmÃnyÃd grÅ«ma ity ukta÷. Óarad api v­«ÂisÃmÃnyÃd [Tib. 320b] var«Ã ity ukteti.

#<hemantagrÅ«mavar«ÃïÃm>#

iti. sarvabauddhÃnÃæ hemantÃ÷ prathama ­tu÷. grÅ«mà dvitÅya÷. var«Ãs t­tÅya÷. tatrÃdhikam ardham asyeti adhyardho mÃsa÷. tasminn

#<adhyardhamÃsi nirgate.>#

mÃrgaÓÅr«e sapau«ardhe 'tikrÃnte.

#<Óe«e 'rdhamÃse.>#

pau«asyardhe 'vaÓi«Âe k­«ïacaturdaÓyÃm.

#<ÆnarÃtro>#
#<vidvadbhir>#

bauddhair

#<nipÃtyate>#

tyajyate ity artha÷. cÃturdaÓiko 'tra bhik«ubhi÷ po«adha÷ kriyate. evaæ mÃghe phÃlgunÃrdhe 'tikrÃnte Óe«e 'rdhamÃse phÃlgunÃvaÓi«Âe punar apara ÆnarÃtro nipÃtyate. tathà grÅ«me«u vaiÓÃkhak­«ïacaturdaÓyÃæ ëìhacaturdaÓyÃæ cÃparÃv ÆnarÃtrau nipÃtyete. var«e«v api bhÃdrapadak­«ïacaturdaÓyÃæ kÃrttikak­«ïacaturdaÓyÃæ cÃparÃv ÆnarÃtrau nipÃtyete.

(III.89-92) gatisaævartanÅti. narakÃdyÃ÷ paæca gatayo gatyekadeÓe devagatau saævartante. ekasthÅbhavantÅty artha÷. dhÃtusaævartanÅ ceti. kÃmadhÃtu÷ rÆpadhÃtau saævartata iti. sattvasaævartanÅti. yadà sattvà eva samvartante dhyÃne«v ekasthÅbhavanti. na tu tÃvad bhÃjanÃni saævartante. vinaÓyantÅty artha÷. bhÃjanasamvartanÅti. yadà bhÃjanÃny eva samvartante na tu sattvÃ÷. ekasyÃpi sattvasya tatrÃbhÃvÃt. yad ayaæ loka iti vistara÷. yad ayaæ (#<Abhidh-k-vy 334>#) loko viæÓatim antarakalpÃn viv­tto jÃta÷. yÃvan narakotpattiprabh­ti niryÃtaæ. [Tib. 321a] tan ni«Âhitaæ vaktavyam ity artha÷. tat pratipannaæ vaktavyam iti tat saævartanam Ãrabdhaæ vaktavyam ity artha÷. evaæ tiryaksaævartanÅ pretasaævartanÅ ca vaktavyeti. yadà tiryak«v ekasattvo 'pi nÃvaÓi«Âo bhavati. iyatà 'yaæ loka÷ samv­tto bhavati tiryaksamvartanyÃ. yasya tadÃnÅæ niyataæ tiryagvedanÅyaæ karma dhriyate. sa lokadhÃtvantaratiryak«u k«ipyate. evaæ pretasaævartanÅ yojyà yadà prete«v iti vistareïa. manu«yasahacari«ïava iti. manu«yasahacaraïaÓÅlÃ÷. gomahi«Ãdaya÷. dharmatÃpratilaæbhikam iti. dharmatà nÃma kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ tadÃnÅæ pariïÃmaviÓe«a÷. tayà pratilaæbho 'syÃstÅti dharmatÃpratilaæbhikaæ. yan manu«ye«v iti. jambÆdvÅpamanu«ye«v ity abhiprÃya÷. evaæ pÆrvavidehagodÃnÅyasamvartanyau yojyau. uttarakurusaævartanÅ tv evaæ vaktavyà bhaveti. sa kÃlo yad uttarakurau manu«yÃÓ cyavanta eva nopapadyante. yadà tatraikasattvo pi nÃvaÓi«Âo bhavati. iyatÃyaæ loka÷ saæv­tto bhavati uttarakurusamvartanyeti. kasmÃd evaæ vaktavyÃ. na tu jaæbudvÅpasamvartanyÃdivad ity Ãha. tatra vairÃgyÃbhÃvÃt. tatrottarakurau vairÃgyÃbhÃvÃt. ita eva sÃmantakÃd iti. cÃturdvÅpakasÃmantakÃd ity artha÷. tadÃk«epake karmaïi parik«Åïa iti. bhÃjanÃk«epake bhÃjanotpÃdake parik«Åïa ity artha÷. brÃhmaæ vimÃnaæ nirdahad arci÷ paraiti [Tib. 321b] gacchatÅty artha÷. tac ca tadbhÆmikam evÃrcir iti. prathamadhyÃnabhÆmikaæ. kasmÃd ity Ãha. na hi visabhÃgà visad­ÓÃ÷ apak«Ãlà upadravÃ÷ agnyÃdaya÷ kramante tÃpayanta ity artha÷. Ãha. yady evaæ kim idam ucyate. tasmÃd eva ceti vistareïety ata ucyate. tadsambaddhasaæbhÆtatvÃd iti vistara÷. tena kÃmÃvacareïÃrci«Ã sambaddhaæ saæbhÆtaæ rÆpÃvacaram arci÷. tadbhÃva÷. tasmÃd iti. evam anyasyÃm iti. yathà teja÷samvartanyÃm uktam evam anyasyÃm apy apsaævartanyÃæ vÃyu«aævartanyÃæ ca yathÃsaæbhavaæ veditavyaæ. kathaæ k­tvÃ. narakÃdisaævartanÅæ pÆrvavad uktvà yÃvad iyatÃyaæ loka÷ samv­tto bhavati sattvasamvartanyÃ. tata÷ ÓÆnye bhÃjane sahajo
'bdhÃtu÷ saæbhavati. yas taæ bhÃjanalokaæ lavaïam iva vilopayati. sa kÃmÃvacaro 'bdhÃtu÷ prathamadhyÃnabhÆmikaæ abdhÃtuæ saæbadhnÃti. sa ca dvitÅyadhyÃnabhÆmikaæ sambadhnÃti. sa cÃbdhÃtus tribhÆmiko 'pi svenasvena bhÃjanena sahÃntardhÅyate. evaæ vÃyusaævartanyÃæ sahajo vÃyu÷ saæbhavatÅti vaktavyaæ. katham iti. pÆrvavad uktvà yÃvat sahajo vÃyudhÃtu÷ saæbhavatÅti. yas taæ bhÃjanalokaæ kÃmÃvacaraæ yÃvat t­tÅyadhyÃnabhÆmikaæ krameïa pÃæsurÃÓim iva (#<Abhidh-k-vy 335>#) vikarati vidhvaæsayati. yÃvat tenaiva sÃrdham antardhÅyate.

vivartakalpaæ vistareïa vaktukÃma Ãha. tathà hi samv­tto loka iti vistara÷. tatheti yathà varïitaæ. tadeti vistara÷. [Tib. 322a] yadÃkÃÓe mandamandà vÃyava÷ spandante. tadà prabh­ti yad ayaæ loko viæÓatim antarakalpÃn saæv­tto 'sthÃt. tan niryÃtaæ parisamÃptaæ vaktavyaæ. tad upayÃtaæ vaktavyam iti. tad Ãrabdhaæ vaktavyam ity artha÷. yathoktakramavidhÃnam iti. yathoktena krameïa vidhÃnena ca sarvaæ jÃyate. yathokta÷ kramo vÃyumaï¬alaæ apmaï¬alam tata÷ kÃæcanamayÅ p­thivÅ tata÷ sumervÃdayaÓ ceti. yathoktaæ vidhÃnaæ yasya yad vidhÃnam uktaæ ÃyÃmodvedhapariïÃhasaæsthÃnalak«aïaæ. tat tathà sarvaæ jÃyate. prathamaæ tu brÃhmam iti vistara÷. yat paÓcÃt saævartate. tat pÆrvaæ vivartata iti sthiti÷. tenÃha. prathamaæ tu brÃhmaæ vimÃnam utpadyate. tato yÃvad yÃmÅyam iti. yÃvacchabdena brahmavimÃnÃnantaraæ paranirmitavaÓavartivimÃnaæ tadanaætaraæ nirmÃïarativimÃnaæ tato 'nantaraæ yÃvad yÃmÅyaæ vimÃnam utpadyate. tato yÃmÅyavimÃnotpattyanantaraæ vÃyumaï¬alÃdÅnÅti. yad uta bhÃjanavivartanyeti na sattvavivartanyeti darÓayati. ÓÆnye brÃhme vimÃne utpadyata iti mahÃbrahmÃ. anye 'pi ca sattvà iti tadparivÃrÃ÷. tataÓ cyutvà brahmapurohite«v iti. tata ÃbhÃsvarebhya÷. tan niryÃtaæ bhavatÅti. tad vivartanaæ lokasya parisamÃptaæ bhavatÅty artha÷.

tad upayÃtaæ bhavatÅti. Ãrabdhaæ viv­ttÃvasthÃnam ity artha÷. ekÃnnaviæÓatir antarakalpà aparimitÃyu«Ãm [Tib. 322b] iti. eko 'ntarakalpo brahmalokavimÃnÃdibhÃjananirv­ttyÃtikrÃnta iti ekonaviæÓatir avaÓi«Âà antarakalpà aparimitÃyu«Ãæ mÃnu«yÃïÃæ atikrÃmanti à narakasattvaprÃdurbhÃvÃt. sà ca vivartamÃnÃvasthÃtikrÃntà evÃvagantavyÃ. prÃdurbhÆte nÃrake sattve viv­ttÃvasthà prÃrabdhÃ. seyam ucyate. aparimitÃyu«Ãm eva hrasatÃæ yÃvad daÓavar«Ãyu«Ãm eko viv­ttavasthÃntarakalpa÷. tenÃha. so 'sau viv­ttÃnÃæ ti«ÂhatÃæ prahamÃntarakalpa iti. tato '«ÂÃdaÓa

#<utkar«Ã apakar«ÃÓ ca.>#

tatas tu

#<utkar«a eka>#

iti. viæÓatyantarakalpaparimÃïà viv­ttavasthÃvagantavyÃ.

paæcaskaædhasvabhÃva÷ kalpa÷

#<ta evÃdhvà kathÃvastv>#

iti. muktakam iti. na caturÃgamÃntargatam ity artha÷. a«Âkaæ madhyÃd (#<Abhidh-k-vy 336>#) vism­tam iti. a«Âau sthÃnÃni kvÃpi pradeÓe pramu«itatvÃt na paÂhitÃni. tenÃtra dvÃpaæcÃÓÃt sthÃnÃni bhavaæti. «a«Âyà ca saækhyÃsthÃnair bhavitavyaæ. tÃny a«ÂakÃni svayaæ kÃnicin nÃmÃni k­tvà paÂhitavyÃni. yena «a«ÂisaækhyÃsthÃnÃni paripÆrïÃni bhaveyu÷. asaækhyà iti. asaækhyeyÃ÷. saækhyÃnenÃsaækhyeyÃ÷ asaækhyà iti. bahuvacananirdeÓÃd anuktà api taddhità bhavaæti. yady evaæ

#<tadasaækhyatrayodbhavam>#

iti katham uktaæ. nai«a do«a÷. nÃsti saækhyÃpareïai«v iti asaækhyÃ÷ asaækhyeyÃ÷ kalpÃ÷. asaækhyÃÓ cÃsaækhyÃÓ ca asaækhyÃÓ ceti asaækhyÃ÷. te«Ãæ trayaæ. te«Ãæ kalpÃnÃæ asaækhyatrayodbhavatÅti

#<tadasaækhyatrayodbhavaæ>#

buddhatvam

iti evaæ tad vyÃkhyÃtavyaæ.

tasyÃbhimatatvÃd iti. tasya parÃrthasyÃbhimatatvÃt. yo hy abhimata÷. sa svÃrtho d­«Âa iti. [Tib. 323a] taddhetor iti. Ãtmasnehaheto÷. Ãtmasnehaæ tebhya iti vistara÷. Ãtmasnehaæ tebhya÷ svÃsÃætÃnikebhya÷ saæskÃrebhyo nivartya apek«Ãæ karuïÃlak«aïÃæ vardhayitvà taddhetor apek«Ãhetor du÷khÃny udvahantÅti saæbhÃvyaæ pratipattavyaæ.

#<madhyo du÷khaniv­ttim eveti.>#

pratyekabuddha÷ ÓrÃvako du÷khaniv­ttim eva mok«am eva prÃrthayate.

#<na sukhaæ.>#

sÃæsÃrikaæ. kuta÷.

#<du÷khÃspadaæ tad yata÷.>#

yasmÃt tat sÃæsÃrikaæ sukhaæ du÷khasthÃnaæ bhavati.

#<Óre«Âo>#

bodhisattva÷

#<svasaætatigatair du÷khai÷ pare«Ãæ sukham>#

Ãbhyudayikaæ.

#<du÷khÃtyantaniv­ttim eva ca>#

ni÷ÓreyasasvabhÃvÃæ pare«Ãæ prÃrthayate. atha vÃ

#<pare«Ãæ sukham>#

Ãbhyudayikanai÷Óreyasikaæ prÃrthayate.

#<du÷khÃtyantaniv­ttim eva ca>#

buddhalak«aïÃm ÃtmÅyÃæ parahitakriyopÃyabhÆtÃæ prÃrthayate. kasmÃd ity Ãha.

(#<Abhidh-k-vy 337>#)
#<yatas taddu÷khadu÷khy eva sa>#

iti. yasmÃt paradu÷khai÷. sa bodhisattvo du÷khÅ bhavati. ata eva sukhaæ dviprakÃraæ prÃrthayata iti.

(III.93) apakar«asyÃdhastÃd iti vistara÷. var«aÓatasyÃdhastÃt paæca ka«Ãyà abhyutsadà bhavanti. abhyadhiko bhavantÅty artha÷. var«aÓate 'py utsadà na tv abhyutsadà yathÃdhastÃt. Ãyu÷ka«Ãya iti. kiÂÂabhÆtaæ pratyavaraæ ka«Ãya÷. Ãyur eva ka«Ãya Ãyu÷ka«Ãya÷. evaæ kalpaka«ÃyÃdaya÷. yathÃkramam iti. jÅvitavipattir Ãyu÷ka«Ãyeïa. upakaraïavipatti÷ kalpaka«Ãyeïa. dhÃnyapu«paphalau«adhÃdÅny upakaraïÃni alparasavÅryavipÃkaprabhÃvÃni. hi tÃni bhavaæti. naiva và bhavaæti. dvÃbhyÃæ kuÓalapak«avipattir [Tib. 323b] iti. kleÓaka«Ãyeïa d­«Âika«Ãyeïa ca kuÓalapak«asya vipatti÷. katham ity Ãha. kÃmasukhallikÃtmaklamathÃnuyogÃdhikÃrÃd iti. kÃmasukham eva kÃmasukhallikÃ. kÃmasukhalÅnateti và kÃmat­«ïà và kÃmasukhallikà yayà kÃmasukhe sajyate. Ãtmaklamatha ÃtmopatÃpa÷ ÃtmapŬety artha÷. kÃmasukhallikÃtmaklamathayor anuyogo 'nusevanaæ. tasyÃdhikÃra÷. tasmÃt. tad uktaæ. kÃmasukhallikÃnuyogam ÃtmaklamathÃnuyogaæ vÃdhik­tyÃrabhya kleÓad­«Âika«ÃyÃbhyÃæ kuÓalapak«avipattir bhavatÅti. evaæ tÃvad aviÓe«eïa. g­hipravrajitapak«ayor vÃ. g­hipak«asya kleÓaka«Ãyeïa kuÓalapak«avipatti÷. pravrajitapak«asya d­«Âika«Ãyeïa. yathÃkramaæ kÃmapradhÃnà g­hiïa÷ d­«ÂipradhÃnÃ÷ pravrajità iti. ekeneti sattvaka«Ãyeïa.

dvividhà hi pratyekabuddhà iti. yasmÃd vargacÃriïo 'pi pratyekabuddhÃ÷ ÓrÃvakapÆrviïo bhavaæti. na kevalaæ kha¬gavi«ÃïakalpÃ÷. tasmÃd utkar«e 'pi te«Ãm utpattir na virudhyate. ye hi utpÃditasrotaÃpattiphalasak­dÃgÃmiphalÃ÷ aætarhite buddhaÓÃsane svayam arhattvam adhigacchaæti. te vargacÃriïa÷. te ca pÆrvabuddhotpÃdakÃla eva prÃk­tasamvegatvÃn na puna÷ samvejanÅyà iti. tadÅryÃpathasaædarÓanÃd iti. pratyekabuddheryÃpathasaædarÓanÃt paryaækabandhasamÃdhirÆpasaædarÓanÃt. na cÃryÃs santa÷ ka«ÂÃni tapÃæsi tapyerann [Tib. 324a] iti. satyadarÓanakÃla eva ÓÅlavrataparÃmarÓad­«Âe÷ prahÅïatvÃt. ÓÅlavrataparÃmarÓapÆrvakatvÃc ca ka«Âatapa÷kriyÃyÃ÷. kha¬gavi«Ãïakalpà iti. yathà kha¬gavi«Ãïà advitÅyà bhavaæti. evaæ te g­hasthapravrajitai÷ anyaiÓ ca pratyekabuddhair asaæs­«ÂavihÃriïa iti. kha¬gavi«Ãïakalpà ity ucyante.

#<kalpaÓatÃnvaya>#

iti. kalpaÓatak­tabodhihetur ity artha÷. ata eva vyÃca«Âe. mahÃkalpÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 338>#) Óataæ bodhisaæbhÃre«u ÓÅlasamÃdhipraj¤Ãlak«aïe«u carita÷ k­taprayoga iti. Óakyaæ ca tair iti vistara÷. athÃpi te pratisaævitprÃptà na bhaveyu÷. tathÃpi tai÷ praïidhij¤Ãnena pÆrvabuddhÃnÃm anuÓÃsanam anusm­tya dharmo deÓayituæ Óakyate. ­ddher Ãvi÷karaïÃd iti. ÃkÃÓagamanÃdikÃyÃ÷ sattvÃnugrahÃrthaæ prakÃÓanÃt. nÃpi sattvÃnÃm abhavyatvÃt. dharmaæ na deÓayantÅti vÃkyaÓe«a÷. kasmÃd ity Ãha. tathà hÅti vistara÷. yasmÃd dhi laukikavÅtarÃgÃs tadÃnÅæ saævidyaæte. tasmÃl lokottaravÅtarÃgà api saæbhaveyur ity abhiprÃya÷. yady ete na hetavo dharmadeÓanÃyà akaraïe. kas tarhi hetur ity Ãha. kiæ tarhÅti vistara÷. pÆrvÃbhyÃsavaÓena asaæsargÃbhyÃsavaÓenÃlpotsukhatÃdhimuktatvÃt. tatk­tarucitvÃd ity artha÷. gaïaparikar«aïaprasaægaparihÃrÃrthaæ ca notsahante gaæbhÅradharmagrahaïÃya pare«Ãæ vyÃpartuæ. tathà vyÃpÃre hi sati gaïa÷ parikra«Âavya÷ syÃt. gaïaparikar«aïaprasaægaæ puna÷ [Tib. 324b] kasmÃt pariharanti. vyÃk«epasaæsargabhÅrutvÃt. vyÃk«epasaæsargÃbhyÃæ bhÅrutvÃt. vyÃk«epo 'bhipretasamÃdhyÃdikarmaïy aprav­tti÷. saæsargo 'nyasaæparka÷. vyÃk«epasaæsargabhÅrutvaæ puna÷ pÆrvÃbhyÃsavaÓÃt.

(III.94, 95) e«a prÃj¤aptika iti praj¤aptiÓÃstranirdeÓa÷. caturvidhÃs cakravartina iti. sÆtre tu suvarïacakravarty evokta÷ prÃdhÃnyÃt. asthÃnaæ vartamÃnakÃlÃpek«ayÃ. anavakÃÓa÷ anÃgatÃpek«ayÃ. anÃgate 'py adhvani saæbhavÃt yugapad dvayor iti. apÆrvÃcaramÃv iti.naika÷ pÆrvo nÃpara÷ paÓcÃt. kiæ tarhi. sahety artha÷. samasama iti vÅpsÃ. atha và samai÷ sarvasattve«u buddhair bhagavadbhi÷ sama iti samasama÷. tÃvato 'nabhisaæskÃreïeti. tÃvato lokadhÃtor anÃbhogena darÓanÃt. nikÃyÃntarÅyà iti mahÃsÃæghikaprabh­taya÷. na caikatreti lokadhÃtau. puru«Ãyu«am iti. puru«asyÃyu÷ puru«Ãyu«aæ. tad bibhrateti vartate. idam indriyam iti ÓraddhÃdi. asyÃægasyeti. asya pratyayasya. kim idam ekaæ lokadhÃtum adhik­tyeti. ekacÃturdvÅpakaæ trisÃhasramahÃsÃhasraæ và lokadhÃtum adhik­tyaitad uktam ity abhiprÃya÷. cakravartino 'pi ceti vistara÷. asthÃnam anavakÃÓo yad apÆrvacaramau dvau tathÃgatau loka utpadyeyÃtÃm iti nÃnena vacanena lokadhÃtvantarotpÃdaprati«edha÷. tathÃgatÃnÃæ tathoktatvÃt. [Tib. 325a] tadyathà cakravartinÃæ. cakravartino 'pi hi tathoktÃ÷. asthÃnam anavakÃÓo yad apÆrvacaramau dvau cakravartinau loka utpadyeyÃtÃm iti. janÃ÷ prÃk­tamanu«yÃ÷. manu«yÃÓ tu matimanta÷. ÓastrÃïy Ãvahanti utk«ipanti. g­hapatiratnaæ koÓÃdhyak«ajÃtÅya÷. pariïÃyakaratnaæ balÃdhyak«ajÃtÅya÷. tadsambandhajÃtÅyam iti. tena (#<Abhidh-k-vy 339>#) cakravartinà sambaddha÷. tatsaæbaddhasya tatsaæbandhena và samvartanaæ tasmai hitaæ tadanukÆlaæ tatsambaddhasamvartanÅyam iti. yena sattvena karmopacitaæ. tasminn utpanne cakravartini. svÃny evainaæ sattvaæ karmÃïy utpÃdayanti. na tu sattvaÓ cakravartikuÓalavipÃkotpattipratyayabhÃvam Ãpadyate. sa ca kuÓalavipÃkaÓ cakravartina evety avagantavyaæ. deÓasthatarÃïÅti abhra«ÂasthÃnÃni. uttaptatarÃïi prabhÃsvarÃïi. saæpÆrïatarÃïi akhaï¬arÆpÃïi. cakravartirÃjaprastÃvenedaæ vicÃryate.

(III.96) kiæ khalu yÃvat sarÃjakà iti. rÆpÃvacarà ivÃsann ity asyÃrthasya pratipÃdanÃya sÆtram Ãnayati. sÆtra uktam iti vistara÷. d­ÓyarÆpatvÃd rÆpiïa÷. upapÃdukatvÃn manomayÃ÷. hastapÃdatadaægulyÃdyupetatvÃt sarvaægapratyaæyopeta÷. samagrendriyatvÃt avikalÃ÷. kÃïavibrÃntÃdyabhÃvÃd ahÅnendriyÃ÷. darÓanÅyasaæsthÃnatvÃt ÓubhÃ÷. ramaïÅyavarïatvÃt varïasthÃyina÷. ÃdityÃdiprabhÃnapek«atvÃt svayaæprabhÃ÷. karmarddhisaæyogenÃkÃÓacaratvÃt vihÃyasaægamÃ÷. kava¬ÅkÃrÃhÃrÃnapek«atvÃt [Tib. 325b] prÅtibhak«Ã÷. prÅtyÃhÃrà iti paryÃyau. tathà dÅghÃyu«o dÅrgham adhvÃnaæ ti«ÂhantÅti. madhusvÃdurasa iti. madhuna iva svÃduraso 'sya rasa iti. ayoniÓomanaskÃrasya grÃhabhÆtasya grÃsatÃæ gatÃnÃæ sattvÃnÃæ kÃma eva graha÷. tenÃveÓas tasyÃraæbha iti. sÃyamÃÓÃrtham iti. aparahïabhojanÃrthaæ. prÃtarÃÓÃrtham iti. prÃtarbhojanÃrtham. saænidhikÃra÷ saægraha÷. k«etrÃïi vibhajya ak­«Âoptena ÓÃlinà tadv­ttikalpanÃt. k«atriyÃdisaæj¤ÃnÃæ nairuktena vidhinà siddhi÷.

(III.97) #<niryÃïam>#

iti parisamÃpti÷. adharmarÃgaraktà iti. kÃmamithyÃcÃrarÃgÃdhyavasitÃ÷. vi«amalobhÃbhibhÆtà iti. vi«amalobha÷ parakÅyasvÅkaraïecchà cauryÃd balÃd vÃ. tenÃbhibhÆtÃ÷. mithyÃdharmaparÅtà iti viparÅtadharmaparidÅpakÃ÷. amÃt­j¤Ã apit­j¤Ã iti vistara÷. puna÷ kalpasya niryÃïakÃla iti. kalpasya niryÃïÃni trÅïy ucyante. Óastrarogadurbhik«Ãïi. kim ekasya daÓavar«Ãyu÷kalpasya trÅïi niryÃïÃni krameïa bhavaæti. Ãhosvid ekaikasya ekaikaæ krameïeti. eka tÃvad Ãhu÷. ekaikam iti. apare punar Ãhu÷. ekasya krameïa trÅïi bhavaæti. pÆrvaæ durbhik«aæ tadanantaro roga÷ tadanaætaraæ Óastram iti. pÆrvakas tu pak«a i«Âa iti paÓyÃma÷. tair eva do«air iti adharmÃdirÃgÃdibhi÷. amanu«yÃ÷ piÓÃcÃdaya Åtiæ vyÃdhyÃdikÃm uts­jaæti. ojo và haraæti. prabhÃvato và pu«paphalau«adhiprabh­tÅnÃæ mahÃbhÆtÃni dÆ«ayaæti. [Tib. 326a] yatas te«Ãm asÃdhyà vyÃdhaya÷ prÃdurbhavanti. yato mriyante. tadà ceti vistara÷. yadeha. jambÆdvÅpe (#<Abhidh-k-vy 340>#) Óastraka÷ prÃïÃtipÃta÷. tadà dvayor dvÅpayo÷ pÆrvavidehÃvaragodÃnÅyayor vyÃpÃda udrekaprÃpto bhavati. yadeha roga÷. tadà tayor daurbalyaæ. yadeha durbhik«aæ. tadà tayor jighatsÃpipÃse.

(III.98, 99) tÅrthakÃrÃ÷. kaïabhukprabh­taya÷. vÃyur bÅjam uktam iti. bahuvidhaprabhÃvabhinnair vÃyubhir abhimathyamÃnà iti vacanÃt. tasya nimittam iti. rÆpÃvacaro vÃyur avina«Âa÷ kÃmÃvacarasya vivartakÃle prathamak«aïotpannasya vÃyor nimittaæ. bÅjÃny Ãhriyaæte iti. paæca bÅjajÃtÃni mÆlabÅjÃdÅni. mÆlabÅjaæ phalubÅjaæ bÅjabÅjaæ agrabÅjaæ skaædhabÅjaæ. evam apÅti. yady apy Ãhriyante bÅjÃni na te sthÆlabhÃvÃnÃæ bÅjÃdibhyo bÅjÃækuragaï¬Ãdibhyo 'ækurÃdÅnÃm aækurakÃï¬ÃdÅnÃm utpattim icchanti. bÅjÃdÅni hi te«Ãæ nimittakÃraïÃni na samavÃyikÃraïÃni. samavÃyikÃraïaiÓ ca bhavitavyaæ. ata Ãha. kiæ tarhi. svebhya evÃvayavebhya iti vistara÷. tadyathÃækurÃdyavayavÅ aækurÃdyavayavebhya÷. te«Ãm api aækurÃdyavayavÃnÃæ svebhya evÃvayavebhya÷. te«Ãm api svebhya eveti evaæ yÃvat paramÃïubhya÷. anyatra paramÃïÆpasarpaïÃd iti. na janane bÅjÃdÅnÃæ sÃmarthyaæ kiæcid asti. aækurÃdiparamÃïÆpasarpaïÃt tu te«Ãæ sÃmarthyam i«yata ity abhiprÃya÷. aniyamo [Tib. 326b] hi syÃd iti. tantvÃdibhyo 'pi kaÂÃdyutpatti÷ syÃd ity artha÷. ÓaktiniyamÃd iti. yathà bÅjÃdÅnÃæ sÃmarthyaniyamÃn na aniyamo bhavi«yati. ÓabdapÃkajotpattivat. yathà Óabdo 'bhighÃtÃdibhyo vijÃtÅyebhya utpadyate. atha ca na yata÷ kutaÓcid gandharasÃder vijÃtÅyÃd utpadyate. abhighÃtÃdÅnÃm eva vijÃtÅyÃnÃæ tadutpÃdane sÃmarthyÃt. tathà pÃkajà rÆpÃdayo vijÃtÅyÃd agnyÃder utpadyaæte. atha ca na yata÷ kutaÓcid vijÃtÅyÃc cak«urÃder utpadyaæte. agnyÃder eva tadutpÃdane sÃmarthyÃt. vaiÓe«ika Ãha. citro vai guïadharma÷ svajÃtÅyebhyo vijÃtÅyebhyaÓ cotpadyate. svajÃtÅyebhyas tÃvat. rÆparasagandhasparÓÃdaya÷ kÃraïapÆrvÃ÷ rÆparasagandhasparÓÃdibhya evotpadyaæte. vijÃtÅyebhyo 'pi saæyogavibhÃgapÃkajÃdaya÷ karmÃdibhya÷. tad evaæ guïadharmo dravyadharmaæ prati anudÃharaïaæ. ta eva hi te tatheti vistara÷. vÅraïÃdaya eva hi te tathà tena prakÃreïa kaÂÃdirÆpeïa saænivi«Âà vyavasthitÃ÷. tÃæ kaÂasaæj¤Ãæ labhante. pipÅlikÃdipaæktivat. yathà pipÅlikÃ÷. tathà saænivi«ÂÃ÷ paæktir iti saæj¤Ãæ labhante. na ca tÃbhyo 'nyat paæktidravyam asti bhavatÃm api siddhÃnte. kathaæ gamyate tÃni vÅraïÃdÅni tathÃsaænivi«ÂÃni kaÂÃdisaæj¤Ãæ labhante. na punas tebhyo dravyÃntarÃïÅti. ata Ãha. ekatantusaæyoge paÂasyÃnupalaæbhÃt. ÃrabdhakÃrye hy ekasmiæ taætau cak«u÷saæsparÓÃbhyÃæ (#<Abhidh-k-vy 341>#) [Tib. 327a] saæyukte bhavanmatena paÂo 'pi ca tÃbhyÃæ saænik­«Âa iti asÃv api tathaivopalabhyeta. yadi brÆyÃt. pratibandhÃt tasyÃnupalabdhir iti. ata Ãha. ko hi tadà sato vidyamÃnasya
paÂasyopalabdhau pratibandha iti. nÃsti pratibandha ity abhiprÃya÷. tasmÃn na paÂo nÃma dravyÃntaram astÅti. syÃn mataæ. ekaikasmin tantau pradeÓena paÂo vartate na sarvÃtmanà vartata iti. ata ucyate. ak­tsnav­ttav iti vistara÷. ak­tsnav­ttau paÂasya kalpamÃnÃyÃæ paÂabhÃgo 'traikaikasmin tantau syÃn na paÂas tata÷. kim iti cet. ata Ãha. samÆhamÃtraæ ca paÂa÷ syÃd iti vartate. ekasmin tantÃv eko bhÃgo aparasminn apara iti tantuvartinÃæ bahÆnÃæ bhÃgÃnÃæ samudÃya÷ paÂa iti ca prÃpnoti. na ce«yate. kaÓ ca tantubhyo 'nya÷ paÂabhÃga iti. kaïabhugbhaktÃ÷ pra«ÂavyÃ÷ yena bhÃgenÃyam indriyasaænik­«Âe tantau varteta. tasmÃd etÃm api kalpanÃæ kalpayitvà nÃto 'nya÷ paÂa÷ sidhyati. syÃn matam. ekaikasminn api tantau paÂo vartate. paÂopalabdhes tu paÂendriyasaænikar«a÷. paÂasyÃnekÃÓrayasaæyogÃpek«o nimittam iti. ato 'nekÃÓrayasaæyogÃpek«ÃyÃm upalabdhau kalpyamÃnÃyÃæ daÓÃmÃtrasaæghÃte g­hyamÃïe paÂa upalabhyeta. na tÆpalabhyate. paÂamadhyabhÃgÃdyadarÓanÃt. atha mataæ. naiva tadÃnÅm apÅndriyeïa madhyÃdibhÃgÃ÷ saæprayujyanta iti. ato daÓÃmÃtrasaæhÃte paÂopalabdhir na bhavatÅti. tata idam abhidhÅyate. na và kadÃcid iti vistara÷. na và kadÃcit paÂopalabdhi÷ syÃt. madhyaparabhÃgÃnÃm indriyeïÃsaænikar«Ãt. [Tib. 327b] naiva hi saæbhavo 'sti yat tadÃraæbhakÃ÷ madhyaparabhÃgÃ÷ sarva evendriyeïa saænik­«yeran. tathà ca sati tantvÃdi«v apy e«a prasaæga iti na ca kiæcid api kÃryam upalabhyeta. kiæ ca kramasaænikar«e ceti vistara÷. yadà krameïa cak«u÷ saæsparÓanendriyaæ
và paÂaæ g­hïÅyÃt. tadà paÂagrahaïaæ na syÃt. yugapad anekÃÓryasaæyogabhÃvÃc cak«u÷sparÓanendriyayo÷. evam anye«Ãm api avayavÃnÃæ grahaïaæ na syÃt. tasmÃd iti vistara÷. yasmÃt krameïa paÂabuddhi÷ kaÂabuddhir vÃ. tasmÃd avayave«v eva paÂÃvayave«u kaÂÃvayave«u và tadbuddhi÷ paÂabuddhi÷ kaÂabuddhir và vikalpavaÓÃd bhavati. alÃtacakravat. yathÃlÃte ÓÅghrasaæcÃrÃt tatratatrotpadyamÃne alÃtacakrabuddhir bhavati. tadvat. sÃdhanaæ cÃtra. na dravyasat paÂa÷. avayavagrahaïasÌÃpek«agrahaïatvÃt. alÃtacakravat. bhinnarÆpajÃtikriyÃsv iti vistara÷. bhinnarÆpe«u tantu«u nÅlapÅtÃdibhedÃt. bhinnajÃti«u dukÆlakarpÃsÃdibhedÃt. bhinnakriye«ÆrdhvadhogamabhedÃt. paÂasya rÆpÃdyasaæbhavÃt. kÅd­Óaæ tatra rÆpaæ bhavatu (#<Abhidh-k-vy 342>#) jÃti÷ kriyà vÃ. syÃd e«Ã buddhi÷ citram asya rÆpÃdÅti. tad evaæ citrarÆpÃditve kalpyamÃne vijÃtÅyÃraæbho 'pi syÃt. tantuvÅraïayor api kaÂÃraæbha÷ syÃt. tathà sati dharmaviÓe«aviparyaya÷ prÃpnoti. atyantavijÃtÅyÃraæbhakatvaæ dravyÃïÃæ [Tib. 328a] prÃpnotÅty artha÷. avicitre ca pÃrÓvÃntare ekapÃrÓvavicitrasya paÂasyÃdarÓanaæ syÃt. tasya citrarÆpÃbhimatatvÃt. rÆpadarÓane hi tadÃÓrayadravyopalabdhir i«yate vaiÓe«ikai÷. mahaty anekadravyavattvÃd rÆpÃc copalabdhi÷. rÆpasaæskÃrÃbhÃvÃt vÃyor anupalabdhir iti vacanÃt. cittrarÆpadarÓanaæ và acitre pÃrÓve syÃt yadi paÂo d­Óyeta. citraæ hi tasya rÆpam i«yate. kriyÃpi citrety aticitram iti. ekaæ tad dravyaæ vicitrakriyam iti na yujyate. kriyÃvaicitrye hi kriyÃvad abhimatÃnÃæ dravyÃïÃm anyatvam i«yate.

tÃpaprakÃÓabhede ceti vistara÷. agniprabhÃlak«aïasya avayavina ÃdimadhyÃnte«u Ãraæbhake«u tÃpaprakÃÓabhede sparÓanabhedo d­«Âa÷. sa ca tadbhedas tatra yathÃkramaæ tÅvramadhyamandatÃ. tasyÃvayavina÷ prabhÃdravyasya tau rÆpasparÓau nopapadyete. na hy ekasyÃvayavina anekaæ rÆpaæ sparÓo và yujyate. tena nÃvayavebhyo 'vayavi dravyam anyad astÅti. atha mataæ. yadi tantvÃdibhyo 'vayavebhyo na paÂÃdyavayavÅ vyatirikto 'sti. paramÃïÆnÃm atÅndriyatvÃt. na ca tair avayavai÷ aindriyaka Ãrabdha iti. k­tsnaæ jagad apratyak«aæ syÃt. pratyak«aæ ca gavÃdi d­Óyate. tasmÃd atÅndriyai÷ paramÃïubhir arthÃntaram anyad aindriyakam Ãrabdham iti siddham ity atrocyate. paramÃïvatÅndriyatve 'pÅti [Tib. 328b] vistara÷. yathà bhavatÃæ vaiÓe«ikÃïÃm atÅndriyatve 'pi samastÃnÃæ kÃryÃraæbhakatvaæ na vyastÃnÃm. evam asmÃkam api samastÃnÃm eva pratyak«atvaæ na vyastÃnÃæ asaty apy avayavini arthÃntarabhÆte. yathà cak«urÃdÅnÃæ cak«ÆrÆpÃlokamanaskÃrÃïÃæ samastÃnÃæ cak«urvij¤Ãnotpattau kÃraïatvaæ naikaikasya. evaæ paramÃïÆnÃm atÅndriyatve 'pi samastÃnÃæ pratyak«atvaæ naikaikasya. taimirikÃïÃæ ca puru«ÃïÃæ vikÅrïÃnÃm asaæyuktÃnÃæ keÓÃnÃæ samÆha upalabhyate anÃrabdhe 'py avayavini. na tv ekaika÷ keÓa÷. te«Ãæ taimirikÃïÃæ paramÃïuvad eka÷ keÓo 'tÅndriya÷. ity ato nÃsti te 'nyad dravyaæ.

tad evam avayavinaæ prati«idhya rÆpÃdibhyo guæebhya÷ arthÃntaraæ guïinÃæ prati«eddhukÃma Ãha. rÆpÃdi«v eva ceti vistara÷. rÆpÃdi«v eva paramÃïur iti saæj¤ÃviniveÓa÷. tadvinÃÓe rÆpÃdivinÃÓe siddha÷ paramÃïuvinÃÓa iti. vaiÓe«ikà Ãhu÷. dravyaæ hi paramÃïu÷. anyac ca rÆpÃdibhyo dravyaæ. rÆpagandharasasparÓavatÅ p­thivÅ ity evamÃdisiddhÃntavacanÃt. aprayuktam (#<Abhidh-k-vy 343>#) asyÃnyatvaæ yasmÃn na kenacit paricchidyante imÃni p­thivyaptejÃæsi. ime e«Ãæ p­thivyÃdÅnÃæ rÆpÃdayo rÆparasagandhasparÓà guïà iti. brÆyÃt atÅndriyÃïi tÃny ato na nirdhÃryanta [Tib. 329a] ity ata Ãha. cak«u÷sparÓanagrÃhyÃïi ca tÃni p­thyvyÃdÅni pratij¤Ãyanta iti. dagdhe«u ceti vi«tara÷. ÆrïÃdÅny avayavidravyÃïi na dahyanta iti pailukÃ÷. tad uktaæ bhavati. prÃktanaguïaniv­ttau pÃkajaguïotpattau tadÃÓrayÃs tu dravyÃïi tadavasthÃnÃny eva bhavantÅti. tathaivorïÃdibuddhi÷ syÃt. na ca bhavati. tasmÃt taddravyabuddhyabhÃvÃt. rÆpÃdi«v eva tadbhuddhir na dravye arthÃntarabhÆta iti. yadi hi ÆrïÃdidravyaæ rÆpÃdibhyo 'nyat syÃt tat tadavasthÃnaæ bhavatÅti rÆpÃdÅny evÃgnisaæbandhÃd u«ïena niruddhÃnÅty ÆrïÃdibuddhi÷ syÃt. na ca bhavati. tasmÃd rÆpÃdi«v evorïÃdibuddhi÷. vaiÓe«ikà Ãhu÷. yadi rÆpÃdimÃtraæ ghaÂa÷ syÃd agnisaæbandhÃd rÆpÃdÅni pÃkajÃdÅny anyÃny utpadyanta iti sa evÃyaæ ghaÂa iti na parij¤Ãyeta. yasya tu pÃkÃd rÆpÃdÅny evotpadyante nirudhyante ceti sa eva ghaÂas tadavasthÃno bhavatÅti tasya tatparij¤Ãnaæ yujyata ity ata idam ucyate. pÃkajotpattau ghaÂaparij¤Ãnaæ. saæsthÃnasÃmÃnyÃd iti. rÆpÃdyÃk­tisÃmÃnyÃd ity artha÷. paæktivat. yathà na vas tat pipÅlikÃnÃæ tadvyatiriktaæ paæktidravyaæ nÃmÃsti. atha ca pÆrvapaæktisaæsthÃnasÃmÃnyÃd anyasyÃm iti tatparij¤Ãnaæ bhavati. saiveyaæ pipÅlikÃnÃæ paæktir iti. [Tib. 329b] Ãha. katham etad gamyate. saæsthÃnasÃmÃnyÃt parij¤Ãnaæ na tu tÃdavasthyÃd iti. atrocyate. cihnam apaÓyato 'parij¤ÃnÃd iti. yasmÃt khaï¬animnonnatÃdicihnam apaÓyatas tatparij¤Ãnaæ na bhavati. ata÷ saæsthÃnasÃmÃnyÃd iti siddhaæ.

sà ceti vistara÷. sà ca prÅti÷ prasrabdhiyogena. prÅter manasa÷ prasrabdhir jÃyata. iti prasrabdhiyogenÃÓrayam­dukaraïÃt apkalpÃ. ata eva ceti vistara÷. ÃÓrayam­dukaraïÃt. tasmin dvitÅye samÃpattidhyÃne k­tsnasya kÃyasthairyasyÃpagamÃt. du÷khendriyanirodha ukta÷. sukhasya ca prahÃïÃt. du÷khasya ca prahÃïÃt. pÆrvam eva saumanasyadaurmanasyayor astaægamÃd adu÷khÃsukham upek«Ãsm­tipariÓuddhaæ caturthaæ dhyÃnam upasaæpadya (#<Abhidh-k-vy 344>#) viharatÅti vacanÃt. ÃdhyÃtmikÃpak«ÃlarahitatvÃd iti. ye vitarkavicÃrÃdayo '«ÂÃv ÃdhyÃtmikÃpak«ÃlÃ÷. vitarkavicÃrau cÃsÆ ca sukhÃdi ca catu«Âayam iti. tadrahitatvÃd ity artha÷. Ãnejyam iti. ej­ kampana ity asya dhÃtor etad rÆpam Ãnejyam iti. yadà tv Ãniæjyam iti pÃÂha÷. tadà ige÷ prak­tyantarasyaitad rÆpam dra«Âavyaæ. na tai÷ ÓuddhÃvÃsakÃyikai÷ Óakyam ÃrÆpyÃn prave«Âuæ. vipaÓyanÃcaritatvÃt. ÓamathacaritÃÓ cÃrÆpyÃ÷. nÃpy anyatra gantum adharÃæ bhÆmiæ. viÓe«agÃmitvÃt. etena krameïeti. yathoktena saptÃnÃæ teja÷saævartanÅnÃæ anantaram adbhi÷ saævartanÅ bhavaty ekÃ. puna÷ saptÃnÃæ teja÷saævartanÅnÃm anaætaram adbhi÷ [Tib. 330a] saævartanÅ bhavati dvitÅyÃ. evaæ yÃvat saptamy adbhi÷ saævartanÅ.

#<evaæ gate 'dbhi÷ saptake puna÷
tejasà saptaka÷.>#

tata÷ paÓcÃd ekà vÃyusaævartanÅ bhavati. kiækÃraïaæ yathÃvarïitaæ bahunà kÃlaprakar«aïenÃpsaævartanÅ bhavati. tato 'pi bahutareïa vÃyusaævartanÅty ata idam ucyate. yathaiva hi te«Ãm iti vistara÷. yathà prathamadhyÃnÃt dvitÅyadhyÃnasamÃpattiviÓe«Ãt ÃtmabhÃvÃnÃæ dvitÅyadhyÃnabhÆmikÃnÃæ sthitiviÓe«a÷. ardhamahÃkalpÃrdhaæ prathamadhyÃnopapannÃnÃm Ãyu÷pramÃïaæ. kalpadvayaæ dvitÅyadhyÃnopapannÃnÃm iti. tathà bhÃjanÃnÃm api. kiæ. sthitiviÓe«a iti. evaæ dvitÅyÃd api t­tÅyadhyÃnasya viÓe«o vaktavya÷. evaæ ca k­tveti. yasmÃd a«Âak­tvas teja÷saævartanÅsaptakà iti «aÂpaæcÃÓat teja÷saævartanyo bhavanti saptÃpsaævartanya÷ ekà vÃyusaævartanÅti catu÷«a«Âisaævartanyo bhavanti. tasmÃd yad uktaæ praj¤aptibhëye catu÷«a«Âi÷ kalpÃ÷ Óubhak­tsnÃnÃm ÃyuhpramÃïam iti. tat sÆktaæ bhavati. yathÃ

#<Ærdhvaæ tu parÅttÃbhedhya÷ ÃÓraya÷
dviguïadviguïa÷>#

ity atroktaæ Óubhak­tsnÃnÃæ catu÷«a«ÂiyojanÃnÃæ ÓarÅrapramÃïaæ. ÓarÅrapramÃïena ca te«Ãm Ãyu÷pramÃïam uktaæ.

#<Ãyus tu kalpai÷ svÃÓrayaæ>#

iti vacanÃt. ekaikà saævartanÅ mahÃkalpa iti k­tvÃ. iyatà hi kÃlena te«Ãm Ãyu«ah parisamÃptir iti.

ÃcÃryayaÓomitrak­tÃyÃæ sphuÂarthÃyÃm abhidharmakoÓe vyÃkhyÃyÃæ t­tÅyaæ koÓasthÃnaæ. 3.


(#<Abhidh-k-vy 345>#)
IV karmanirdeÓa

(IV.1) [Tib. 1b] tÅrthakaravipratipattyà samutpÃditasaædeha÷ p­cchati. atha yad etad iti vistara÷. tatra sattvavaicitryaæ dhÃtugatiyonyÃdibhedena. bhÃjanavaicitryaæ merudvÅpÃdibhedena. vyÃmiÓrakÃriïÃm iti. kuÓalÃkuÓalakarmakÃriïÃæ. atha kasmÃt te«Ãm ÃÓrayà ramyà na bhavanti [Tib. 2a] bhogÃs tu ramyà iti. sati caivaæ vi«ayopabhoga÷ saæbhavati. ÃÓrayaramyatve hi kasya pratÅkÃrasya vi«ayopabhoga÷ syÃt. avyÃmiÓrakÃriïÃm iti. rÆpÃvacarÃïÃæ. kÃmÃvacarà api devà avyÃmiÓrakÃrikalpà ÃÓrayavi«ayaramyÃ÷. ramyatà hetukarmadvayakÃritvÃt.

cetayitvà ceti. evaæ cedaæ kari«yÃmÅti. [Tib. 2b] svabhÃvataÓ ced vÃkkarmaikam iti. và eva karmeti k­tvÃ. itarayos tu na karmatvaæ. kÃyena kÃyasya và karma kÃyakarma. evaæ manaskarma. iti na svabhÃvata÷ karma. tribhi÷ kÃraïair iti. ÃÓrayata÷ svabhÃvata÷ samutthÃnataÓ ceti. trayÃïÃm iti. kÃyavÃÇmanaskarmaïÃm. ÃÓrayata÷ kÃyakarma. kÃyÃÓrayaæ karma kÃyakarmeti. svabhÃvato vÃkkarma. vÃg eva karmeti. samutthÃnato manaskarma. mana÷samutthitam iti k­tvÃ.

(IV.2cd-4) gatir ity apara iti. vÃtsÅputrÅyÃ÷. ÃtmalÃbho 'nantaravinÃÓÅti. k«aïasyÃnantarak«aïa [Tib. 3a] iti nairuktena vidhinà ÃtmalÃbho 'nantaravinÃÓÅ k«aïaÓabdenÃbhidhÅyate. atha và kÃlaparyanta÷ k«aïa÷. svÃvasthÃna÷. so 'syÃstÅti ksaïika÷. ata iniÂhanÃv iti Âhan. saæsk­tasyÃvaÓyaæ vyayÃd iti. utpattyanantaravinÃÓirÆpaæ. cittacaittavat. Ãkasmiko hi bhÃvÃnÃæ vinÃÓa iti. akasmÃdbhava Ãkasmika÷ ahetuka ity artha÷. sÃdhanaæ cÃtra. ahetuko vinÃÓa÷. abhÃvatvÃt. atyantabhÃvavat. d­«Âo vai këÂhÃdÅnÃm iti vistara÷ [Tib. 3b] ÃdiÓabdena (#<Abhidh-k-vy 346>#) rÆpÃdÅnÃæ grahaïaæ. d­«Âo 'gnisaæyogÃd vinÃÓa iti. pratyak«advÃrÃpatito dharmasvarÆpaviparyaya iti pratij¤Ãdo«aæ darÓayati. ata evÃha. na ca d­«ÂÃd gari«Âhaæ pramÃïam iti. na pratyak«Ãd gurutamaæ pramÃïam astÅty artha÷.

ÃcÃrya÷ pratyak«ÃbhimÃnaæ pare«Ãæ darÓayann Ãha. kathaæ tÃvad bhavÃn yÃvan manyata iti. na hi këÂhÃdivinÃÓo rÆpÃdivat pratyak«ata upalabhyate. ak«aïikavÃdinas ta Ãhu÷. te«Ãæ punar adarÓanÃd iti. te«Ãæ këÂhÃdÅnÃm adarÓanÃt. tad evam anumÃnata÷ siddhiæ darÓayati. agnisaæyogahetuka÷ këÂhÃdivinÃÓa÷. tadÃpÃte bhÃvÃt. yasya yadÃpÃte bhÃva÷. sa taddhetuka÷. tadyathà bÅjÃpÃte bhÃvyo 'ækura÷. saæpradhÃryaæ tÃvad etad iti. naikÃntikatÃm udbhÃvayati. na hi yasyÃpÃte [Tib. 4a] yo vinÃÓo bhavati. sa taddhetuka iti. vÃyusaæyogapÃte hi sati pradÅpasya vinÃÓa÷. na ca sa vinÃÓo vÃyusaæyogak­ta÷. k«aïikatvÃbhyupagamÃd dhi pradÅpasyÃkasmiko vinÃÓa i«yate. sa hi utpannapradhvaæsitatvÃt svayaæ vina«Âa÷ pradÅpa÷. vÃyupratibandhÃd anyasyÃnutpattau na d­Óyate. na tena vinÃÓa iti. tathà ghaïÂÃÓabdak«aïika i«yate. pÃïisaæyogapÃte ca sati ghaïÂÃÓabdasya vinÃÓa÷. na sa tatk­ta÷. k«aïikatvÃd dhi svayaæ vina«Âo ghaïÂÃÓabda÷. tatpratibandhatvÃd anyasyÃnutpattau na d­Óyate. na tena vinÃÓa iti. tasmÃd anumÃnasÃdhyo 'yam artha÷. na pratyak«asiddha ity abhiprÃya÷. tasmÃd anaikÃntikam etat. yasya pÃte ya÷ kaÓcid vinÃÓa÷. sa tatk­ta iti. kiæ punar atrÃnumÃnam iti. atrÃhetuko vinÃÓa ity etasminn arthe kim anumÃnam iti. uktaæ tÃvad akÃryatvÃd abhÃvasyeti. ahetuko vinÃÓa÷. akÃryatvÃt. ÃkÃÓavat. akÃryaÓ cÃsau. abhÃvasvabhÃvatvÃt. [Tib. 4b] atyantÃbhÃvavat.

#<na kasyacid ahetor>#

iti. na kasyacid akasmÃd ity artha÷. utpÃdavad iti viparÅtopamÃnaæ. yathotpÃda ÃtmalÃbhalak«aïa÷ sahetuka eva. nÃhetuka÷. tadvinÃÓa÷ syÃt. na caivaæ bhavati. katham ity Ãha. k«aïikÃnÃæ ca buddhiÓabdÃrci«Ãæ d­«Âa Ãkasmiko vinÃÓa÷. tad evam anumÃnÃpatito dharmasvarÆpaviparyaya÷. Ãkasmika÷ këÂhÃdÅnÃæ vinÃÓa÷. vinÃÓasvÃbhÃvyÃt. buddhyÃdivinÃÓavad iti.

yas tu manyata iti vaiÓe«ikÃ÷. pÆrvà buddhir uttarayà buddhyà utpannayà vinÃÓyate. anyà tu buddhi÷ pÆrvayà buddhyà vinÃÓyate. evaæ Óabdo 'pi vÃcya÷. Ãha. na yuktam etat. kasmÃt. buddhyor asamavadhÃnÃt. ayugapadbhÃvÃd ity artha÷. na hy asantaæ nÃÓyaæ hetur vinÃÓayatÅti. kathaæ gamyate buddhyor asamavadhÃnam iti. ata Ãha. na hi saæÓayaniÓcayaj¤Ãnayor yuktasamavadhÃnam iti (#<Abhidh-k-vy 347>#) vistara÷. svasaævedyam etat. yadà saæÓayaj¤Ãnam. na tadà niÓcayaj¤Ãnam. yadà niÓcayaj¤Ãnaæ. na tadà saæÓayaj¤Ãnam iti. evaæ sukhadu÷khayo rÃgadve«ayoÓ cÃsamavadhÃnam iti yojayaæ. yathà ca viruddhayor asamavadhÃnam. evam [Tib. 5a] aviruddhayor api j¤Ãnayor asamavadhÃnaæ bhavatÅti. yadà ceti vistara÷. athÃpi samavadhÃnaæ syÃd iti. tathÃpy apaÂubuddhiÓabdau paÂÆ na hiæsyÃtÃæ. durbalasamÃnajÃtÅyatvÃt. na hi durbalasamÃnajÃtÅyo balavantaæ hiæsan d­«Âa÷. asamÃnas tu durbalo 'pi hiæsyÃt. tadyathà udakaæ teja÷.

yo 'py arci«aæ avasthÃnahetvabhÃvÃd iti. avasthÃnahetvabhÃvÃd bhÃvÃnÃæ vinÃÓa iti. sthaviravasubandhuprabh­tibhir ayaæ hetur ukta÷. sa cÃyukta÷. na hy abhÃva÷ kÃraïaæ bhavitum arhatÅti. dharmadharmavaÓÃd veti vaiÓe«ika÷. taæ pratyÃha. na cÃpy utpÃdavinÃÓahetvor iti. utpÃdavinÃÓahetvor adharmasya. k«aïa eva k«aïa iti. mukhye k«aïe. naupacÃrike k«aïa ity artha÷. atha và k«aïa eva k«aïa iti. k«aïe k«aïa evety artha÷. v­ttilÃbhapratibandhau v­ttilÃbho v­ttipratibandhaÓ ca k«aïek«aïe bhavituæ nÃrhata÷. kathaæ k­tvÃ. yasyÃrci«a÷ utpattÃv anugraho bhavati caitrasya maitrasya vÃ. tasya dharma utpalabdhav­tti÷ tad utpÃdayatÅty evam utpÃdahetu÷. vinÃÓahetur api. yadi tadvinÃÓas tasyÃnugrahaæ karoti andhakÃrÃvasthÃyÃm. evam adharmo 'pi. yasyÃrcirutpattÃv apakÃro bhavati. [Tib. 5b] tasyÃdharmo labdhav­ttis tad utpadayati. vinÃÓahetur api. yadi tadvinÃÓas tasyÃpy apakÃraæ karoti andhakÃrÃvasthÃyÃm. iti tayor v­ttilÃbhÃd arci«Ãm utpattir bhavati. na ca v­ttilÃbhaæ tayor apratibadhya tÃbhyÃm eva tasminn eva k«aïe te«Ãæ vinÃÓa iti. k«aïek«aïe v­ttilÃbhapratibandhau na dvayor yujyete. ÓakyaÓ cai«a kÃraïaparikalpa iti vistara÷. dharmÃdharmavinÃÓa iti kÃraïaparikalpa÷ sarvatra saæsk­te dvyaïukÃdau anitye«u rÆpÃdi«u karmaïi ca Óakyate kartuæ. ato na vaktavyam etat. agnisaæyogÃt këÂhÃdÅnÃæ vinÃÓa ity evamÃdi. tataÓ ca sarvasaæsk­tasya k«aïikasiddhi÷. dharmÃdharmayos tadvinÃÓakÃraïÃntarÃnapek«atvÃd ity alaæ vivÃdena.

tat eva tÃd­ÓÃd veti. yadi agnisaæyoga÷ ÓyÃmatÃæ ghaÂasya nivartya raktatÃæ janayati. sa eva raktatÃæ nivartya raktataratÃæ janayatÅti kalpyate. (#<Abhidh-k-vy 348>#) hetur eva vinÃÓaka÷ syÃt. atha jvÃlÃnÃæ k«aïikatvÃd anyas tatsaæyogo janako 'nyo 'pi vinÃÓaka iti kalpyate. hetvaviÓi«Âo vinÃÓaka÷ syÃt. na ca yuktam iti sarvaæ. jvÃlÃntare«u ca tÃvad dhetubhede 'pi parikalpanÃæ parikalpayeyu÷ vaiÓe«ikÃ÷. k«aïikatvÃt. jvÃlÃnÃm anyà janikÃ÷. [Tib. 6a] anyà vinÃÓikà iti. k«ÃrayÃvadbhÆmisambandhÃt tu pÃkajaviÓe«otpattau kÃæ kalpanÃæ kalpayeyu÷. na hi te«Ãæ k«ÃrÃdaya÷ k«aïikÃ÷. tatra hetur eva vinÃÓaka÷ syÃt. yat tarhi Ãpa iti vistara÷. yady agnisaæyoge 'py Ãpo na vinÃÓyante. kathaæ tarhy Ãpa÷ kvÃthyamÃnÃ÷ k«Åyanta ity abhiprÃya÷. tejodhÃtur iti. tadavinirbhÃgasaævardhanaæ. yasya prabhÃvÃd apÃæ saæhÃta÷ k«Ãmak«Ãmo jÃyata iti. kÃraïaviÓe«Ãt kÃryaviÓe«a iti. k«Ãmak«Ãmataro jÃyate. yÃvad atik«ÃmatÃæ gato 'nte na puna÷ saætÃnaæ saætanoti. kÃryaæ karoti na tv abhÃvaæ karotÅty artha÷. bhaæguratvÃd iti vistara÷. bhaægaÓÅlatvÃt svayaæ vinaÓyanto 'nyenÃjanità vinÃÓÃ÷. santa utpannamÃtrÃd ekak«aïalabdhÃtmÃno bhavanto vinaÓyanti. t­ïajvÃlÃvad iti. yathà t­ïajvÃlÃyÃ÷ k«aïikatve 'pi deÓantare«u nirantarotpattau gatyabhimÃna÷. t­ïaæ dahantÅti. jvÃlà gacchantÅti. tadvat. sÃdhanaæ ca. avidyamÃnagatayo deÓÃntare nirantaram utpadyamÃnà rÆpÃdayo bhÃvÃ÷. k«aïikatvÃt. t­ïajvÃlÃvat [Tib. 6]. saæsthÃnaæ kÃyavij¤Ãptir iti vaibhëikavacanaæ.

#<ekadiÇmukha>#

iti. ekà diÇ mukham asyeti ekadiÇmukhaæ. tasmin. bhÆyasi bahutare. evaæ sarvam iti. ÆrdhvaikadiÇmukhe bhÆyasi utpanna unnatam iti praj¤apyate. adho bhÆyasy avanatam iti. e«Ã dik. tadyathà alÃtam iti. na dravyasat saæsthÃnaæ. varïagrahaïÃt pak«agrahaïatvÃt. alÃtacakravad iti. atha và na dravyaæ saæsthÃnam. anyarÆpagrahaïÃt pak«agrahaïatvÃt. dhÃnyarÃÓivad iti. dvÃbhyÃm asaya grahaïaæ prÃpnuyÃd ity ukte vaibhëiko brÆyÃt. na dÅrghatvÃde÷ kÃyendriyeïa grahaïaæ. kiæ tarhi. spra«ÂavyÃvayave«v eva. tathà saænivi«Âe«u dÅrghÃdigrahaïaæ bhavati. ato na dvÃbhyÃm asya grahaïaæ prÃpnotÅty ata idam ucyate. yathà và spra«Âavya iti vistara÷. ko 'rtha÷. yathà (#<Abhidh-k-vy 349>#) spra«Âavye dÅrghahrasvÃdigrahaïaæ. na ca spra«ÂavyÃyatanasaæg­hÅtaæ saæsthÃnaæ. tathà varïe 'pi saæbhÃvyatÃæ dÅrghÃdigrahaïaæ. na ca rÆpÃyatanasaæg­hÅtaæ saæsthÃnam. arthÃntarabhÆtaæ syÃd ity artha÷. punar vaibhëika Ãha. sm­timÃtraæ tatra iti vistara÷. sm­timÃtraæ tatra saæsthÃne. sparÓasÃhacaryÃt Ólak«ïatvÃdibhi÷ sparÓai÷ sahacarabhÃvÃt. [Tib. 7a] na tu sÃk«Ãdgrahaïaæ dÅrghÃdisaæsthÃnasya. yathÃgnirÆpaæ d­«Âvà tasyÃgner u«ïatÃyÃæ sm­tir bhavati. sÃhacaryÃt. pu«pasya ca caæpakasya ca gandhaæ ghrÃtvà tadvarïe 'pi sm­ti÷. sÃhacaryÃt. Ãha. yuktam atreti vistara÷. yuktam atrÃgnÃv avyabhicÃrÃt u«ïatÃyÃÓ ca varïasya ca. anyenÃnyasmaraïam agnirÆpeïo«ïatÃyÃ÷. pu«pagandhena ca tadvarïasya. na tu kiæcid iti vistara÷. na tu kiæcit spra«Âavyaæ Ólak«ïatvÃdi kvacid iti saæsthÃne dÅrghÃdau niyataæ. yato 'tra saæsthÃne spra«Âavyaæ sp­«Âvà samaraïaæ niyamena syÃt. yatra hy agnirÆpaæ. tatra tadu«ïatayà bhavitavyaæ. yatra ca campakagandha÷. tatra tadrÆpeïa bhavitavyaæ. na tu yatra Ólak«ïatvaæ karkaÓatvaæ và tatra dÅrghatvena hrasvatvena và bhavitavyaæ. tasmÃd tadu«ïatÃrÆpayor niyamena yujyate saæsthÃne tu niyamena smaraïaæ na prÃpnoti. tathÃsaty api sÃhacaryaniyame spra«ÂavyasaæsthÃnayo÷ saæsthÃne smaraïaæ niyamena syÃt. varïe 'pi syÃt smaraïaæ niyameneti vartate. tad evaæ spra«Âavyaæ sp­«Âvà smared ity artha÷. athÃniyamena varïasmaraïaæ bhavati varïavad và saæsthÃne 'py aniyamena syÃt. dÅrghe hrasvam iti. hrasve dÅrgham iti. kiækÃraïaæ. varïe hy aniyamena smaraïaæ bhavati spra«ÂavyÃt. kadÃcid rakte pÅtam iti pÅte [Tib. 7b] raktam iti. na caivaæ bhavati. katham evaæ na bhavati. yathà varne saæsmaraïaæ na niyamena bhavati. tathà saæsthÃne 'py aniyameneti. kiæ tarhi. varïe smaraïaæ na niyamena bhavati. saæsthÃne punar niyamenety
ayuktam asya saæsthÃnasya spra«ÂavyÃt smaraïaæ. kathaæ tarhi dÅrghabuddhir hrasvabuddhir và bhavati. uktam etat. ekadiÇmukhe bhÆyasi varïe và spra«Âavye và g­hyamÃïe dÅrghavikalpabuddhir alpÅyasi hrasvavikalpabuddhir ity evamÃdy avagantavyaæ. citrÃntareïa veti vistara÷. citrÃntareïa vÃnekavarïasaæsthÃne bahubhi÷ prakÃrair d­ÓyamÃnenÃnekasaæsthÃnaæ d­Óyate dÅrghÃdi. ato 'nekasaæsthÃnadarÓanÃd (#<Abhidh-k-vy 350>#) bahÆnÃæ saæsthÃnÃnÃm ekadeÓaæ prÃpnuyÃt. yatraiva dÅrghatvaæ. tatraiva hrasvÃdigrahaïÃt. tac cÃyuktaæ varïavat. yathà hi varïa÷ sapratighatvÃd ekadeÓo na bhavati. tathà saæsthÃnam apÅti. tathà ca sati dravyato 'sti saæsthÃnam iti sapak«Ãla÷ pak«o bhavati. dharmiviÓe«aviparyayÃt. na cÃïau tad iti. yathà nÅlÃdirÆpaæ a«ÂadravyakÃdÃv aïau vidyate. na caivam aïau saæsthÃnaæ dÅrghÃdi vidyate. kathaæ punar gamyate. saæsthÃnaæ paramÃïau nÃstÅti. dÅrghasaæsthÃne 'pacÅyamÃne dÅrghabuddhyabhÃvÃt. dÅrghaæ hi daï¬am upalabhya tasminn evÃpacÅyamÃne dÅrghabuddhir na nivartet. na hi nÅlÃdidravyam upalabhyapacÅyamÃne tasmin pÅtabuddhir bhavati. dÅrghadravye tv apacÅyamÃne hrasvabuddhir bhavati. na dÅrghabuddhi÷. na ca yuktaæ vaktuæ. tad eva saæsthÃnaæ dÅrghÃdihrasvÃdibuddhiæ janayatÅti. [Tib. 8a] tasmÃd bahu«v eveti sarvaæ. atha matam iti vistara÷. saæsÂhÃnaparamÃïava eva tathà saænivi«Âà ekadiÇmukhÃdikrameïa dÅrghÃdisaæj¤Ã bhavanti. na hy atatsvabhÃvÃ÷ tathà saænivi«ÂhÃ÷ samÃnÃs tÃæ saæj¤Ãm upalabdhum arhatÅty abhiprÃya÷. na ca saæsthÃnÃvayavÃnÃæ varïÃdivat svabhÃva÷ siddha iti. varïÃvayavÃ÷ prasiddhasvabhÃvÃ÷. pratyavayavaæ nÅlÃditvato grahaïÃt. na caivaæ saæsthÃnaparamÃïava÷ pratyavayavaæ dÅrghÃditvato g­hyante. tasmÃn na prasiddhasvabhÃvÃ÷. yadi tu naiva te dÅrghÃdisvabhÃvÃ÷. saæniveÓaviÓe«Ãt tu dÅrghÃdibuddhihetavo bhavanti. varïÃdiparamÃïava eva saæniveÓaviÓe«Ã dÅrghÃdibuddhihetavo bhavantÅti kiæ ne«yate. yat tarhi varïatvÃbhinna iti.
yadi varïasaæniveÓamÃtraæ saæsthÃnaæ syÃt. varïÃbhede saæsthÃnabhedo na syÃt. m­dbhÃjanÃnÃæ kuï¬ÃdÅnÃm anarthÃntarabhÃvÃt. nanu coktam iti vistara÷. yathà saænivi«Âavarïe dÅrghÃdisaæj¤Ã praj¤apyate. ekadiÇmukhe ca varïa iti vistareïa. yathà ca pipÅlikÃdÅnÃm iti vistara÷. yathà ca pipÅlikÃdaya [Tib. 8b] ekarÆpà bhavanti. te«Ãæ ca paæktir ity asmin deÓe 'nyÃd­Óy anyasminn anyÃd­ÓÅ. evaæ cakrÃdÅnÃæ bheda ity evamÃdi. tathà varïÃbhede 'pi saæsthÃnabheda÷ syÃt. tarhi tamasÅti vistara÷. yat tarhi tamasi varïam apaÓyaæta÷ sthÃïupuru«ahastyÃdÅnÃæ dÅrghahrasvatva parimaï¬alÃdÅni paÓyanti. tat katham iti vÃkyaÓe«a÷. yadi tarhi varïÃj jÃtyantaraæ saæsthÃnaæ na syÃt. yathà varïaæ nÅlaæ pÅtam iti và na paÓyanti. tathà saæsthÃnam api dÅrghaæ hrasvam iti na paÓyeyu÷. paÓyanti ca kadÃcit. ato jÃtyantaraæ saæsthÃnam iti. paæktisenÃparikalpavad iti. yathà tamasy avyaktaæ (#<Abhidh-k-vy 351>#) pak«iïa÷ pipÅlikà và d­«Âvà dÅrghà paæktir iti parikalpayaæti yathà và tamasy eva hastyÃdÅn avyaktaæ d­«Âvà parimaï¬ala iyaæ senà vyavasthiteti parikalpayanti. tadvat. veviditaæ caitad evam iti. yathedÃnÅm uktam asaty api jÃtyantare saæsthÃne varïam eva te tatrÃvyaktaæ d­«Âvà dÅrghÃdiparikalpaæ kurvanti. yat kadÃcid iti vistara÷. anirdhÃryamÃïaparicchedam iti. anirdhÃryamÃïasaæsthÃnaæ saæghÃtamÃtram avyaktam alak«yamÃïanÅlatvÃdikaæ d­Óyate. na ca varïasaæsthÃnavyatiriktaæ rÆpÃyatanam astÅti. yathà nÃnyat kiæcid dravyaæ [Tib. 9a] kalpyate. tadvat saæsthÃnam api na varïavyatiriktaæ kalpayitavyaæ.

tatra bhavanta iti. te bhavanta ity artha÷. itarÃbhyo 'pi d­Óyanta iti vacanÃt. kathaæ kÃyakarma praj¤ÃpayantÅti. praj¤aptisattvÃt kÃyakarmayoga iti manyamÃna÷ p­cchati. kÃyÃdhi«ÂhÃnam iti. kÃyÃlambanam ity artha÷. yasya hi kÃya÷ pravartya÷. tat kÃyÃdhi«ÂhÃnaæ karma. tenÃha. yà cetanà kÃyasya tatratatra pranetrÅti. yathÃyogaæ veditavye iti. vÃgadhi«ÂhÃnaæ karma vÃkkarma. manaskarma tu manasa÷ karma. manasà và saæprayuktaæ karma manaskarma. tena yathÃyogam ity uktaæ. vij¤aptyabhÃvÃd iti vistara÷. yadi vij¤aptir na syÃt. avij¤aptir api kÃmÃvacarÅ na syÃt. vij¤aptyadhÅnà hi kÃmÃvacary avij¤aptir na cittÃnuparivartinÅti. sà caivaæ nÃstÅti. mahÃnto do«Ã anu«ajyante. samvarÃsamvarÃbhÃvado«a÷ saptaupadhikapuïyakriyÃvastupuïyav­ddhyabhÃvado«a ity evam Ãdayo 'nu«aægÃ÷. anu«aægÃïÃæ puna÷ pratyanu«aægà iti. tatparihÃrà bhavi«yantÅti artha÷. kÃyakarmasaæÓabditÃd iti. kÃyÃdhi«ÂhÃnÃd ity artha÷. samÃhitÃvij¤aptivad iti. yathà samÃhitÃvij¤aptiÓ [Tib. 9b] cittÃnuparivartinÅ. evaæ prÃtimok«asamvarÃdilak«aïÃpy avij¤apti÷ syÃt. sautrÃntikà Ãhu÷. naivaæ bhavi«yati. na cittÃnuparivartinÅ bhavi«yati. cetanÃviÓe«eïÃsamÃhitena tadÃk«epaviÓe«Ãd asamÃhitÃyà avij¤apter Ãk«epÃd ity artha÷. sÃpi ca vij¤aptir bhavadÅyà satÅ vidyamÃnà avij¤apter Ãk«epe utpÃdanacetanÃyà balaæ sÃmarthyaæ nibhÃlayate apek«ate. kasmÃt. ja¬atvÃd apaÂutvÃc cetanÃbalam antareïa tÃm avij¤aptiæ janayituæ na Óaknoti. na hy asatyÃæ samÃdÃnacetanÃyÃæ yad­cchotpannà vij¤aptir avij¤aptiæ janayati.

#<vÃgvij¤aptis tv>#

iti. tuÓabdo viÓe«aïena. yathà kÃyavij¤apti÷ saæsthÃnÃtmikà na tathà vÃgvij¤apti÷. kiæ tarhi. vÃgÃtmako dhvanir varïÃtmaka÷ Óabda ity artha÷.

(#<Abhidh-k-vy 352>#)
#<avij¤apti÷ pÆrvam evokteti.
te tu vij¤aptyavij¤apti>#

ity uktaæ. tatra vij¤aptir uktà avij¤aptir vaktavyÃ. sà ca pÆrvam evoktÃ.

#<vik«iptÃcittakasyeti>#

vacanÃt. sÃpi dravyato nÃsti sÃpy avij¤aptir dravyato nÃsti. na kevalà vij¤aptir ity apiÓabda÷. abhyupetyÃkaraïamÃtratvÃd [Tib. 10a] iti. imaæ divasaæ upÃdÃya prÃïÃtipÃtÃdibhya÷ prativiramÃmÅty abhyupetya. tasmÃt pareïa te«Ãm akaraïamÃtram avij¤aptir ity evaæ dravyato nÃstÅti sautrÃntikÃ÷. te«Ãæ cÃtÅtÃnÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ. na hy atÅtÃnÃæ pratyutpannasvabhÃvo 'sti. paæcame ca koÓasthÃna etad darÓayi«yata iti. katham avidyamÃnÃny asyà ÃÓraya ity ato na dravyato 'sti. rÆpalak«aïabhÃvÃc ca. rÆpyata iti rÆpalak«aïaæ. tac cÃsyà apratighatvÃn nÃsti. tasmÃn na dravyato 'sti.

(IV.5ab) #<trividheti>#

vistara÷. trividhaæ ca tad amalaæ ca trividhÃmalarÆpaæ. tasyokti÷. akurvata÷ panthà akurvatpatha÷. pareïa kÃrayata÷ svayam akurvata÷ karma ity artha÷. trividhÃmalarÆpoktiÓ ca v­ddhiÓ cÃkurvatpathaÓ cÃdir e«Ãæ. tÃnÅmÃni

#<trividhÃmalarÆpoktiv­ddhyakurvatpathÃdÅni.>#

ÃdiÓabdena dharmo bhik«o ity atrÃrÆpÅty avacanaæ. ÃryëÂÃægavacanaæ. prÃtimok«asamvarasetuvacanaæ ca g­hyate. rÆpasya rÆpasaægraha iti. rÆpasya rÆpeïaiva saægraho bhavati. nÃnyair vedanÃdibhi÷. asti rÆpaæ sanidarÓanaæ sapratighaæ. yac cak«urvij¤Ãnavij¤eyaæ rÆpam. [Tib. 10b] asty anidarÓanaæ sapratighaæ. yÃni cak«urÃdÅni. tat punar nava rÆpyÃyatanÃni. asti rÆpam anidarÓanam apratighaæ. yan manovij¤Ãnavij¤eyaæ avij¤aptirÆpaæ dharmÃyatanasaæg­hÅtaæ. nÃvij¤aptiæ virahayyeti vistara÷. avij¤aptiæ muktvà nÃsti rÆpam anidarÓanam apratighaæ yad rÆpasaægrahasÆtra uktaæ. nÃpy anÃsravam asti rÆpam avij¤aptiviraheyyeti vartate. na hi mÃrgasatyasamÃpannasya kÃyavÃgvij¤aptirÆpaæ yujyate. saptabhir aupadhikair iti. upadhir ÃrÃmavihÃrÃdi÷. tatrabhavam aupadhikaæ. tasyopadher abhÃvÃn niraupadhikaæ. satatam abhÅk«ïaæ. samitaæ nirantaraæ. atra sÆtraæ. bhagavÃn kauÓÃæbyÃæ viharati sma. gho«irÃrÃme. athÃyu«mÃn mahÃcundo (#<Abhidh-k-vy 353>#) yena bhagavÃæs tenopasaækrÃnta÷. upasaækramya bhagavata÷ pÃdau Óirasà vanditvà ekÃnte 'sthÃt. ekÃnte sthita Ãyu«mÃn mahÃcundo bhagavantam etad avocat. labhyaæ bhadanta aupadhikaæ puïyakriyÃvastu praj¤apayituæ mahÃphalaæ mahÃnuÓaæsaæ mahÃdyutikaæ mahÃvaistÃrikaæ. labhyaæ cundeti bhagavÃæs tasyÃvocat. saptemÃni cundaupadhikÃni puïyakriyÃvastÆni mahÃphalÃni yÃvan mahÃvaistÃrikÃïi. [Tib. 11a] yai÷ samanvÃgatasya ÓrÃddhasya kulaputrasya và kuladuhitur và carato và ti«Âhato và svapato và jÃgrato và satatasamitam abhivardhata eva puïyam upajÃyata eva puïyaæ. katamÃni sapta. iha cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và cÃturdiÓÃya bhik«usaæghÃyÃrÃmaæ pratipÃdayati. idaæ cunda prathamam aupadhikaæ puïyakriyÃvastu mahÃphalaæ yÃvan mahÃvaistÃrikaæ. yena samanvÃgatasya kulaputrasya và vistareïa yÃvad upajÃyata eva puïyaæ. punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và tasminn evÃrÃme vihÃraæ prati«ÂhÃpayati. idaæ dvitÅyam aupadhikaæ puïyakriyÃvastu mahÃphalaæ yÃvad upajÃyata eva puïyaæ. punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và tasminn eva vihÃre ÓayanÃsanaæ prayacchati. tadyathÃ. ma¤caæ pÅÂhaæ b­«Åæ koccavaæ bimbopadhÃnaæ caturaÓrakaæ dadÃti. idaæ cunda t­tÅyam aupadhikaæ puïyakriyÃvastu pÆrvavat. punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro kuladuhità và tasminn eva vihÃre dhruvabhik«Ãæ praj¤Ãpayaty anukÆlayaj¤Ãm. idaæ cunda caturtham aupadhikaæ puïyakriyÃvastu mahÃphalaæ pÆrvavat. punar aparaæ cunda
ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và ÃgantukÃya gamikÃya và dÃnaæ dadÃti. idaæ cunda paæcamam aupadhikaæ [Tib. 11b] puïyakriyÃvastu pÆrvavat. punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và glÃnÃya glÃnopasthÃyakÃya và dÃnaæ dadÃti. idaæ. «a«Âham aupadhikaæ puïyakriyÃvastu pÆrvavat. punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và yÃs tà bhavanti ÓÅtalikà và vaddalikà và vÃtalikà và var«alikà vÃ. tadrÆpÃsu ÓÅtalikÃsu yÃvad var«alikÃsu bhaktÃni và tarpaïÃni và yavÃgÆpÃnÃni và tÃni saæghÃyÃbhinirh­tyÃnuprayacchati. idam Ãryà asmÃkam anÃrdragÃtrÃ÷ anabhiv­«ÂacÅvarÃ÷ paribhujya sukhaæ sparÓaæ viharaætu. idaæ ca cunda saptamam aupadhikaæ puïyakriyÃvastu mahÃphalaæ. yÃvad upajÃyata eva puïyam. ebhi÷ saptabhir aupadhikai÷ puïyakriyÃvastubhi÷ samanvÃgatasya ÓrÃddhasya kulaputrasya và kuladuhitur và na labhyaæ puïyasya pramÃïam udgrahÅtuæ. etÃvat puïyaæ và puïyaphalaæ và puïyavipÃkaæ vÃ. api tu bahutvÃt puïyasya mahÃpuïyaskaædha iti saækhyÃæ (#<Abhidh-k-vy 354>#) gacchatÅty evamÃdi. dvir apy Ãyu«mÃn mahÃcundo bhagavantam etad avocat. labhyaæ bhadanta niraupadhikaæ puïyakriyÃvastu praj¤apayituæ mahÃphalaæ yÃvan mahÃvaistÃrikaæ. labhyaæ cundeti bhagavÃæs tasyÃvocat. saptemÃni cunda [Tib. 12a] niraupadhikÃni puïyakriyÃvastÆni. yai÷ samanvÃgatasya ÓrÃddhasya kulaputrasya và kuladuhitur và carato và ti«Âhato và vistareïa yÃvad upajÃyata eva puïyaæ. katamÃni sapta. iha cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và ӭïoti tathÃgataæ và tathÃgataÓrÃvakaæ và amukaæ grÃmak«etram upaniÓritya viharatÅti. Órutvà ca punar adhigacchati prÅtiprÃmodyam udÃraæ kuÓalaæ nai«kramopasaæhitaæ. idaæ cunda prathamaæ niraupadhikaæ puïyakriyÃvastu pÆrvavat. yÃvad upajÃyata eva puïyaæ. punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và ӭïoti tathÃgataæ và tathÃgataÓrÃvakaæ và udyuktam ÃgamanÃya. Órutvà ca punar adhigacchatÅti pÆrvavat. idaæ cunda dvitÅyaæ niraupadhikaæ puïyakriyÃvastu. punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và ӭïoti tam eva tathÃgataæ và tathÃgataÓrÃvakaæ và adhvÃnamÃrgapratipannaæ tad eva grÃmak«etram anuprÃptaæ. Órutvà ca punar adhigacchatÅti
pÆrvavat. idaæ cunda t­tÅyaæ niraupadhikaæ puïyakriyÃvastu. yÃvad upajÃyata eva puïyaæ. [Tib. 12b] punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và ӭïoti tathÃgataæ và tathÃgataÓrÃvakaæ và tad eva grÃmak«etram anuprÃptaæ. Órutvà ca punar adhigacchatÅti pÆrvavat. idaæ cunda caturthaæ niraupadhikaæ puïyakriyÃvastu pÆrvavat. yavad upajÃyata eva puïyaæ. punar aparaæ ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và tam eva tathÃgataæ và tathÃgataÓrÃvakaæ và darÓanÃyopasaækrÃmati. d­«Âvà ca puna÷ adhigacchatÅti pÆrvavat. idaæ cunda pa¤camaæ niraupadhikaæ puïyakriyÃvastu. punar aparaæ cunda ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và tasyaiva tathÃgatasya và tathÃgataÓrÃvakasya và antikÃd dharmaæ Ó­ïoti. Órutvà ca punar adhigacchatÅti. pÆrvavat. idaæ cunda «a«Âhaæ niraupadhikaæ puïyakriyÃvastu. punar aparaæ ÓrÃddha÷ kulaputro và kuladuhità và tasyaiva tathÃgatasya và tathÃgataÓrÃvakasya và antikÃd dharmaæ Ó­ïoti. Órutvà ca buddhaÓaraïaæ gacchati dharmaÓaraïaæ gacchati saæghaÓaraïaæ gacchati. Óik«ÃpadÃni ca pratig­hïÃti. idaæ cunda saptamaæ niraupadhikaæ puïyakriyÃvastu mahÃphalam iti pÆrvavat. bahugranthabhayÃn na sarvaæ likhitaæ. na hy Ãj¤Ãpanavij¤apte÷ karmapatha upayujyate. tasya prÃïÃtipÃtÃdikarmaïo 'k­tatvÃt. syÃn mataæ. k­te tasmin karmaïi tadÃj¤Ãpanavij¤apte÷ [Tib. 13a] karmapatho bhavi«yatÅti. atra idam ucyate. k­te 'pi ca tasyÃ÷ svabhÃvÃviÓe«Ãd iti. pareïa k­te 'pi tasmin (#<Abhidh-k-vy 355>#) karmaïi tasyà Ãj¤Ãpanavij¤apter na kaÓcit svabhÃvaviÓe«o 'sti. yena tadÃnÅæ karmapatha÷ syÃt. tasmÃt pÆrvavat. tasyÃ÷ svabhÃvÃviÓe«Ãt. yathaiva pÆrvavat karmapatho na vyavasthÃpyate. tathaiva paÓcÃd ity ato 'stÅty abhyupagantavyà yÃsau tadÃnÅm utpadyate karmapathasaæg­hÅteti. ekÃdaÓabhir Ãyatanair asaæg­hÅtam iti. dharmÃyatanavarjyai÷. vÃkkarmÃntÃjÅvÃnÃm ayogÃd iti. vij¤aptisvabhÃvÃnÃm evÃsaæbhavÃd ity artha÷. yat tarhÅdam uktam iti vistara÷. ko 'syabhisaæbandha÷. yadi và mataæ. yady avij¤aptir na syÃd a«Âaægo 'yaæ mÃrgo na syÃt. tatra vij¤aptyayogÃt. tasmÃd asty avij¤aptir iti. yat tarhÅdam uktam iti vistareïoktvà yÃvat samyaksamÃdhir iti kim artham evam ucyate. pÆrvam eva cÃsyeti sarvaæ. mÃrgasya samÃpattikÃlÃt pÆrvam ity artha÷. vij¤aptirÆpÃs ta uktà ity abhiprÃya÷. vaibhëikÃ÷ pariharanti. laukihamÃrgavairÃgyam iti vistara÷. laukikamÃrgavairÃgyÃvasthÃyÃæ vÃgÃdisvabhÃvaæ [Tib. 13b] vij¤ÃptirÆpam. etad abhisaædhÃyaitad uktaæ. na tu mÃrgakÃle tatsaæg­hÅtaæ vÃgÃdyavij¤aptirÆpaæ nÃstÅti.

samÃdhivi«ayarÆpam iti. samÃdher Ãlambanam asthisaækalÃdi. deÓanÃvaraïÃd apratigham iti. yad rÆpaæ deÓam Ãv­ïoti. tat pratighaæ. viparyayÃd apratigham iti siddhaæ. katham idÃnÅæ tad rÆpam iti. yadi na rÆpayituæ Óakyata ity abhiprÃya÷. etad avij¤aptau samÃnaæ. avij¤aptir api và deÓaæ nÃv­ïotÅti tulyaæ. anÃsrave samÃdhau anÃsravam iti. mÃrgaæ saæmukhÅkurvÃïo yogÃcÃras tadrÆpam ÃÓayaæ cÃÓrayaæ ca pratilabhate. yat samyagd­«Âivad anÃsravaæ ÓÅlaæ pratilabhate. yasmin sati prak­tiÓÅlatÃyÃæ saæti«Âhate. atha vÃ. anÃsrave 'pi samÃdhau tad evaævidhaæ rÆpaæ ta ÃcÃryà icchanti. arhato yad rÆpaæ bÃhyaæ cety apara iti. apara ÃcÃryà varïayanti. arhato yad rÆpaæ cak«urÃyatanÃdi. bÃhyaæ ca këÂhaku¬yÃdi. tad anÃsravaæ rÆpaæ. kuta÷. ÃsravÃïÃm aniÓrayatvÃt. na hy arhatsÃætÃnikaæ rÆpaæ bÃhyaæ cÃsravÃïÃæ kleÓÃnÃæ niÓraya iti. yady evaæ yat tarhy aviÓe«eïa sÆtra uktaæ sÃsravà dharmÃ÷ katame. yÃvad eva cka«ur yÃvad eva rÆpÃïÅti [Tib. 14a] vistara÷. tat punar ÃsravÃïÃm apratipak«atvÃt sÃsravam uktaæ. cittacaittaviÓe«Ã hi Ãsravapratipak«a iti. paryÃyeïa tarhÅti vistara÷. tad evÃrhato rÆpaæ bÃhyaæ cÃsravÃïÃm apratipak«atvÃt sÃsravam ÃsravÃïÃm aniÓrayatvÃd anÃsravam iti. tathà ca laksaïasaækara÷ syÃd iti do«a÷. yÃni rÆpÃïÅti. yÃni rÆpÃïy ÃyatanÃnÅty artha÷. vistareïa yÃvad ye dharmÃ÷ sÃsravÃ÷ sopÃdÃnÅyÃÓ ceta÷khilamrak«avastv iti vacanÃt. santy anÃsravÃïi rÆpÃyatanÃnÅti. tÃni puna÷ katamÃni sÃsravÃïi sopÃdÃnÅyÃni. (#<Abhidh-k-vy 356>#) p­thagjanarÆpÃïi. ÃsravÃïÃæ niÓrayatvÃt tadapratipak«atvÃc ca. katamÃny anÃsravÃïi. yÃny arhato rÆpÃïi bÃhyÃni ca. ÃsravÃïÃm aniÓrayatvÃt. dharmatà hy e«eti. dharmÃïÃm anÃdikÃlikà Óakti÷. guïaviÓe«Ãd iti. dhyÃnÃpramÃïÃdiguïaviÓe«Ãt. anugrahaviÓe«Ãc ceti. ÓarÅrasya varïabalÃdiviÓe«Ãt. tadÃlambaneti vistara÷. sapratigrÃhakam Ãlambanam asyÃ÷. seyaæ tadÃlambanà dÃnacetanÃ. [Tib. 14b] tayà paribhÃvitÃ÷ saætataya÷ sÆk«maæ pariïÃmaviÓe«aæ phalotpattinimitaæ prÃpnuvanti. kathaæ bhavi«yatÅti. bahutaraphalÃbhini«pattaye kathaæ bhavi«yatÅty abhiprÃya÷. na hy atra dÃtÌïÃæ dÃyÃ÷ paribhujyante. yatparibhogÃt bhoktÌïÃæ guïaviÓe«Ãd anugrahaviÓe«Ãc cÃnyamanasÃm api dÃtÌïÃm iti vistareïa yÃvat samarthà bhavaæti. yÃvad upajÃyata eva puïyam iti vÃ. tadÃlambanecetanÃbhyÃsÃd iti. tathÃgatatacchrÃvakÃlambanacetanÃbhyÃsÃt. saætataya÷ sÆk«maæ pariïÃmaviÓe«aæ prÃpnuvanti. yenÃyatyÃæ bahutaraphalÃbhini«pattaye samarthà bhavanti. caratas ti«Âhato jÃgrato yuktam evaæ svapatas
tu katham ity ata Ãha. svapne«v api tÃÓ cetanà anu«aÇgiïyo bhavantÅti. avij¤aptivÃdinas tu vaibhëikasya niraupadhike puïyakriyÃvastuni yatra vij¤aptir nÃsti. kevalaæ taæ ÓrutvÃdhigacchati prÅtiprÃmodyam udÃraæ kuÓalaæ. tatra katham avij¤apti÷ syÃt. tasya Órotur vij¤aptisamÃdhyor asaæbhavÃt. avij¤aptir hi vij¤apte÷ samÃdher và saæbhavet. aupadhike«v apÅti vistara÷. ÃrÃmadÃnÃdi«v [Tib. 15a] api. tadÃlambanacetanÃbhyÃsÃt. pratigrÃhaka Ãlambanam asyÃÓ cetanÃyà iti pÆrvavat. Ãha. yady aupadhike«v api evam abhÅk«ïaæ tadÃlambanacetanÃbhyÃsÃt. yat tarhi sÆtram iti vistara÷. apramÃïaæ ceta÷samÃdhiæ iti. maitryÃdisaæprayuktaæ. cetanÃviÓe«a iti. etadÃlambanacetanasyÃpi dÃyakasyÃpramÃïa÷ puïyabhi«yando 'stÅti darÓayati. kriyÃphalaparisamÃptÃv iti. maulakarmapathaprayoga÷ kriyÃ. maulakarmapatha÷ phalaæ tasya parisamÃptau. e«a eva nyÃya iti. svayaæprayogeïa pare«Ãm upaghÃtaviÓe«Ãt kartu÷ sÆk«ma÷ saætatipariïÃmaviÓe«o jÃyata iti sarvaæ. kÃrye kÃraïopacÃrÃd iti. saætatipariïÃmaviÓe«a÷ karmapatho bhavatÅti saætatipariïÃmaviÓe«a÷ kÃryaæ. karmapatha÷ kÃraïaæ. yo 'sau kÃyavÃco÷ prayoga÷. sa hi cetanÃlak«aïasya karmaïa÷ panthà iti. tasmin kÃrye karmapatha iti kÃraïopacÃra÷. kÃyikavÃcikatvaæ tu tasya saætatipariïÃmaviÓe«asya.
tatkriyÃphalatvÃt. kÃyavÃkkriyÃyÃ÷ phalatvÃd ity artha÷. yathà avij¤aptivÃdinÃm avij¤aptir [Tib. 15b] iti. yathà vaibhëikÃïÃm avij¤aptivÃdinÃm avij¤apti÷ karmapatha ity ÃkhyÃyate. kÃrye kÃraïopacÃrÃt. kÃyikavÃcikatvaæ tu tatkriyÃphalatvÃd iti. avij¤aptir (#<Abhidh-k-vy 357>#) adravyam iti prakÃrÃntareïa darÓayan bhadanta Ãha. upÃtte«u skandhe«v iti vistara÷. sattvasaækhyÃte«u vartamÃne«u skandhe«u trikÃlayà cetanayà prÃïÃtipÃtÃvadyena sp­Óyate ghÃtaka iti. kathaæ trikÃlayety Ãha. hani«yÃmi hanmi hatam iti cÃsya yadà bhavatÅti. tad evam atra cetanaiva karmety uktaæ bhavati. ÃcÃryo bhadantamataæ kenacid bhÃgenÃbhipretaæ kenacid bhÃgenÃnabhipretaæ darÓayann Ãha. na tv iyateti vistara÷. yadi kaÓcid evaæ prayojayet. manmÃtaraæ mÃrayeti. uccalite ca mÃrake tasyaivaæ bhavet. hatà tena manmÃteti. tasya hatÃbhimÃnina Ãnantaryakarma syÃt. na ce«yate. tasmÃt svayaæ ghnann iti bhadantena viÓe«yaæ vaktavyam. tat evÃha. svayaæ tu ghnata iti vistara÷. etÃvÃæÓ cetanÃsamudÃcÃra iti. hani«yÃmi hanmi hatam iti. yuktarÆpa iti. yukta eva yuktarÆpa iti. svÃrthe rÆpapratyaya÷. nÃmadheyavat. [Tib. 16a] yathà nÃmaiva nÃmadheyam ity eke vyÃcak«ate. praÓastarÆpo yuktarÆpa÷. yuktaæ và rÆpaæ svabhÃvo 'syeti yuktarÆpa÷. tathaivasaæj¤ÃyamÃna iti. yathaivÃvij¤aptir duravabodhÃ. tathaiva saætatipariïÃmaviÓe«o 'pÅti. cittÃnvayakÃyaprayogeïeti. cittapÆrvakeïa kÃyaprayogeïety artha÷. tÃbhyÃæ p­thagbhÆtam iti. cittakÃyÃbhyÃæ p­thagbhÆtaæ. yatk­taprayogasaæbhÆteti. yena k­to yatk­ta÷. yatk­tÃt prayogÃt saæbhÆtÃ. kriyÃparisamÃpti÷ karmapathaparisamÃpti÷. tasyaiva cittacaittasya prayoktus tannimittas tatprayoganimitta÷ saætatipariïÃmo bhavatÅti. bhavati parito«o 'smÃkam iti vÃkyaÓe«a÷. cittacaittasaætÃnÃc cÃyatyÃæ phalotpatte÷. nÃvij¤apti÷. kiæ. bhavati parito«a iti vartate. vij¤aptyabhÃvÃd ity evamÃdÅni. samutthÃpakasya dharmasyÃbhÃvÃt samutthÃpyasya dharmasyÃbhÃva ity artha÷. avij¤aptir dravyato nÃstÅti sÃdhitam etat. ÃdiÓabdenÃbhyupetyÃkaraïamÃtratvÃt. atÅtÃni mahÃbhÆtÃny [Tib. 16b] upÃdÃya praj¤apte÷. te«Ãm avidyamÃnatvÃdi. tad evÃstu. dharmÃyatanaparyÃpannam iti. yad dhyÃyinÃæ samÃdhivi«ayarÆpaæ samÃdhiprabhÃvÃd utpadyata ity uktaæ tad dhy anidarÓanaæ cÃpratighaæ ca. aæga tÃvad Ãcak«eti. aægÃprÃtilomya iti paÂhyate. hanta tÃvad Ãcak«eti. ehi tÃvad Ãcak«ety artha ity apare. ato nimitta iti vistara÷. yata evam. ato nimitte 'vij¤aptau naimittikopacÃrÃt. samyagÃdyupacÃrÃt. avij¤aptau tadà vyÃkriyate. samyagvÃkkarmantÃjÅvÃkhyà kriyata ity artha÷. ÃÓayaæ
cÃÓrayaæ ceti. ÃÓaya÷ prÃïÃtipÃtÃdyakaraïÃÓaya÷. ÓraddhÃdyÃÓayo vÃ. ÃÓraya ÃÓrayaparÃv­tti÷. (#<Abhidh-k-vy 358>#) ato nimitte ÃÓaye ÃÓraye ca naimittikopacÃraæ. samyagvÃgÃdyupacÃraæ k­tvëÂau mÃrgÃægÃni vyavasthÃpyanta iti. tad akriyÃmÃtram iti. mithyÃvÃgÃdyakriyÃmÃtraæ. katamat tad ity Ãha. yad asÃv iti vistara÷. yady akriyÃmÃtram aægaæ kathaæ tad anÃsravam ity Ãha. tac cÃnÃsravamÃrgasaæniÓrayalÃbhÃd anÃsravam iti. yady akriyÃmÃtram aægaæ. tathÃdravyasat. katham a«ÂÃv aægÃni bhavantÅty Ãha. na hi sarvatreti [Tib. 17a] vistara÷. vidhipÆrvam iti. ÓÅlagrahaïavidhipÆrvaæ. anyacitto na saæv­ta÷ syÃd iti cet. yadi sà cetanà saævara÷. tasmÃc cetanÃcittÃd anyacitto na saæv­ta÷ syÃt. yathà cetanà yà kÃyavÃcau saæv­ïoti nÃsau tadÃnÅm astÅti. na tadbhÃvanayeti vistara÷. naitad evaæ. tadbhÃvanayà cittasaætÃnabhÃvanayà kriyÃkÃle prÃïÃtipÃtÃdicitte pratyupasthite smarata÷ ahaæprÃïÃtipÃtÃdibhya÷ prativirata iti pratyupasthitasm­te÷. tatpratyupasthÃnÃd yayà cetanayà kÃyavÃcau saæv­ïoti. tasyÃ÷ sammukhÅbhÃvÃt. ityartham eva tasyÃ÷ samÃdÃnam iti. katham. ayam akriyÃpratij¤Ãm anusm­tya dau÷ÓÅlyaæ na kuryÃd iti.
na kaÓcin mu«itasm­ti÷ Óik«Ãæ bhidyÃd iti. yÃsÃv avij¤apti÷ setubhÆtà dau÷ÓÅlyaæ pratibadhnÃti. sà tadÃnÅæ vidyata iti.

(IV.5cd) na hi saiva sÃmagrÅti vistara÷. na saiva p­thivÅdhÃtvÃdÅnÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ vij¤aptyÃÓrayÃïÃæ sÃmagrÅ sÆk«maphalà cÃnidarÓanÃpratighavij¤aptiphalatvÃt audÃrikaphalà ca sanidarÓanasapratighavij¤aptiphalatvÃd yujyate. tasmÃd [Tib. 17b] anyÃny eva mahÃbhÆtÃni upÃdÃyÃvij¤aptir utpadyate.

(IV.6ab) yadÃtanÅ vij¤aptir iti vistara÷. yadÃbhavà vij¤aptir yadÃtanÅ vij¤apti÷. evaæ tadÃtanÃni mahÃbhÆtÃni. yatkÃlasaæbhÆtà vij¤apti÷ kiæ tatkÃlasaæbhÆtÃny eva mahÃbhÆtÃny upÃdÃyÃvij¤aptir utpadyate. sarvam iti. sarvam upÃdÃyarÆpaæ vij¤aptir avij¤aptir dhyÃnÃnÃsravasaæg­hÅtà cak«u÷ÓrotrarÆpaÓabdÃdi caivaæ samÃnakÃlÃny eva mahÃbhÆtÃny upÃdÃya vartate. prÃyeïeti grahaïaæ kiæcit kÃmÃvacaryavij¤aptinirÃsÃrthaæ. ata evÃha. kiæcid vartamÃnam anÃgataæ atÅtÃni mahÃbhÆtÃny upÃdÃyeti. kiæcid upÃdÃyarÆpaæ vartamÃnam atÅtÃni mahÃbhÆtÃny upÃdÃya vartate. kiæcid anÃgatam upÃdÃyarÆpam atÅtÃni mahÃbhÆtÃny upÃdÃya vartate. kiæ punas tad upÃdÃyarÆpaæ yad evaæ bhÆtam iti darÓayann Ãha.

#<k«aïÃd Ædhvam avij¤apti÷ kÃmÃptÃtÅtabhÆtajeti.>#

kÃmÃvacarasamvarÃdigrahaïakÃle avij¤apti÷ sahajÃni mahÃbhÆtÃny upÃdÃyotpadyate. evam anyÃpy avij¤aptis tÃny evopÃdÃyotpadyate. yasmÃt tÃny asyà ÃÓrayÃrthena saæbhavanti. yathÃnye«Ãm upÃdÃyarÆpÃïÃæ pratyutpannÃni (#<Abhidh-k-vy 359>#) mahÃbhÆtÃny ÃÓraya÷ [Tib. 18a] evaæ tasyà atÅtÃny ÃÓraya÷. prav­ttyanuv­ttikÃraïatvÃd yathÃkramam iti. atÅtÃni mahÃbhÆtÃni prav­ttikÃraïatvÃt Ãk«epakÃraïatvÃt ÃÓrayÃrthena bhavanti. pratyutpannÃni ÓarÅramahÃbhÆtÃny anuv­ttikÃraïatvÃd adhi«ÂhÃnakÃraïatvÃt saæniÓrayÃrthena bhavanti. cakrasyeveti vistara÷. yathà cakrasya pÃïyÃvedha÷. evam asyÃ÷ prav­ttikÃraïaæ. yathà bhÆmipradeÓa÷. evam anuprav­ttikÃraïaæ.

(IV.6cd) kÃlaniyamam uktvà bhÆminiyamaæ p­cchati. atha kutastyÃnÅti vistara÷. yÃvac caturthadhyÃnabhÆmikam iti. ÃrÆpye«u bhÆtabhautikÃnÃm abhÃvÃt. dhÃtvapatitatvÃd iti. anÃsravasya kÃyavÃkkarmaïo dhÃtvapratisaæyuktatvÃt. nÃsti niyamata ity abhiprÃya÷. anÃsravÃïi tarhi mahÃbhÆtÃny upÃdÃya kasmÃn na bhavatÅty ata Ãha. anÃsravÃïÃæ ca mahÃbhÆtÃnÃm abhÃvÃd iti. kiæ punar asyà mahÃbhÆtai÷ kÃryam ity ata Ãha. tadbalena cotpatter iti. mahÃbhÆtabalena cotpatter ity artha÷. atha cittabalenaiva tadutpatti÷ kasmÃn na bhavati. anupÃdÃyarÆpatvaprasaægÃt.

(IV.7, 8) avij¤aptir anaupÃttiketi.
amÆrtatvÃc cittacaittÃdhi«ÂhÃnabhÃvÃyogÃt.

#<nai«yandikÅ ceti.>#

[Tib. 18b] kuÓalÃkuÓalatvÃt na vipÃkajÃ

#<nÃvyÃk­tÃsty avij¤aptir>#

iti vacanÃt. vipÃkajasya cÃvyÃk­tatvÃd

#<vipÃko 'vyÃk­to dharma>#

iti vacanÃt. naupacayikÅ upacayÃbhÃvÃt. pÃriÓe«yÃn nai«yandikÅ.

#<sattvÃkhyÃ>#

sattvasaætÃnapatitatvÃt.

#<ni«yandopÃttabhÆtajeti.>#

nai«yandikopÃttamahÃbhÆtajÃ. samutthÃpakacittÃpek«atvÃt asamÃhitacittavij¤aptyadhikÃrÃc ca. na svapnasamÃdhyÃdyaupacayikamahÃbhÆtajÃ. ata eva ca na vipÃkajamahÃbhÆtajÃ.

#<samÃdhijeti>#

vistara÷. sÃsravÃnÃsravasamÃdhijatvÃt. dhyÃnÃnÃsravajasamvarÃvij¤apti÷ samÃdhijety ucyate. anupÃttÃni ca mahÃbhÆtÃny upÃdÃyeti. samÃhitacittavaÓena tatra ÓarÅre cittÃnuv­ttitvÃt. upÃttÃni hi mahÃbhÆtÃni nirodhasamÃpattyÃdyavasthÃsu (#<Abhidh-k-vy 360>#) cittam antareïÃpi vartante. yÃvat saæbhinnapralÃpÃd iti. yÃvacchabdenÃdattÃdÃnÃt kÃmamithyÃcÃrÃn [Tib. 19a] m­«ÃvÃdÃt paiÓunyÃt pÃru«yÃt saæbhinnapralÃpÃd iti. cittavat bhÆtÃbhedÃt. yathà tadutpÃdakaæ cittam abhinnam. evaæ bhÆtÃny api tadutpÃdakÃny abhinnÃny eva. na cÃdhÃrÃrthenÃvij¤apter mahÃbhÆtÃny ÃÓraya÷. kiæ tarhi. tatpravartanÃrthena. tasmÃd

#<abhinnabhÆjeti>#

vacanaæ na virudhyati. prÃtimok«asamvare tv anyÃnyÃnÅti. acittÃnuparivartanÅyatvÃt. vij¤aptis tu nai«yandikÅti. Ãk«epavaÓenÃnuv­tte÷. upÃttà tu kÃyikÅti. na vÃcikÅty artha÷. kÃyikÅ hi kÃyamahÃbhÆtÃvinirbhÃgavartitvÃt tadÃÓrayabhÆtÃnÃm upÃttÃ. na tu vÃcikÅ. tadvinirbhÃgavartitvÃt.

atra codayanti. ÓÃstraviruddham etad. evaæ hy Ãha. yÃnÅmÃny upÃsakasya pa¤ca Óik«ÃpadÃni. e«Ãæ katy upÃttÃni. katy anupÃttÃni. Ãha. sarvÃïy anupÃttÃnÅti. avij¤aptilak«aïaÓik«ÃpadÃbhisaædhivacanÃd bÃhulikatvÃd và tathÃnirdeÓasyety ado«a÷.

puna÷prabandhÃd avaibhëikÅyam [Tib. 19b] iti. ekasaæsthÃnotpattÃv itarasaæsthÃnÃniv­tte÷. kathaæ vistareïa yÃvat saæsthÃnadvayaæ sidhyatÅti. anyonyÃvakÃÓadÃnÃt. tanmahÃbhÆtair abhivyÃpanÃd iti. vij¤aptyÃÓrayair mahÃbhÆtair aÇgasyÃbhivyÃpanÃt. anabhivyÃpane ca punar vij¤aptimahÃbhÆtai÷ kathaæ k­tsnenÃægena vij¤Ãpayet. na hi Óakyate vaktuæ. kÃyaikadeÓenÃsau vij¤Ãpayati. na sarvakÃyeneti. vij¤aptyÃÓrayÃïi mahÃbhÆtÃni tadaægaæ na vyÃpyÃvati«Âhanta iti. su«iratvÃt kÃyasyÃsti te«Ãm avakÃÓa iti. abhivyÃpane 'pi na mahÅyasÃÇgena bhavitavyaæ. su«iratvena kÃyÃnupraveÓÃt. pÅnena tarhi guruïà và tenÃægena na bhavitavyaæ. sÆk«matvÃt.

(IV.9, 10ab) #<dvividhaæ trividhaæ paæcavidhaæ coktam># iti.

#<cetanà tatk­taæ ca tad>#

iti vacanÃt. dvividham uktaæ.

#<cetanà mÃnasaæ karma tajje vÃkkÃyakarmaïÅ>#

iti vacanÃt. trividham uktaæ.

#<te tu vij¤aptyavij¤aptÅ>#

iti. kÃyavÃkkarmaïo vij¤aptyavij¤aptitve bhedÃt. cetanÃtmana÷ karmaïaÓ ca pa¤casattvÃt pa¤cavidham uktaæ.

#<nÃvyÃk­tÃsty avij¤aptir>#

(#<Abhidh-k-vy 361>#)
iti. [Tib. 20a] kuÓalÃkuÓalaivÃvij¤aptir ity arthÃd uktaæ bhavati. balavat karmeti. avij¤aptilak«aïaæ.

#<kÃme 'pÅti.>#

apiÓabdÃd iticaÓabdÃrthenÃpiÓabdena kÃma ity Ãk­«yate.

anÃsravÃvij¤aptivad iti. yathà na ca tÃvad anÃsravÃyà avij¤apter anÃsravÃïi mahÃbhÆtÃni. atha ca punar yasyÃæ bhÆmau jÃtas tÃm utpÃdayati. tadbhÆmikÃni mahÃbhÆtÃny upÃdÃyotpadyate. evaæ na ca tÃvad ÃrÆpyÃïi mahÃbhÆtÃni syu÷. atha ca punar yasyÃæ bhÆmau jÃta ÃrÆpyÃm utpÃdayati. tadbhÆmikÃni mahÃbhÆtÃny upÃdÃyÃrÆpyÃvacary avij¤aptir bhavi«yatÅti. na. tasyà dhÃtvapatitatvÃd iti. nehÃsÃmyÃt. yasmÃd avij¤aptir anÃsravà dhÃtvapatità kÃmarÆpÃrÆpyÃvacarÅti. t­«ïÃbhir asvÅk­tatvÃt tasyà dhÃtuto bhÆmito và naiva sabhÃgÃni nÃpi visabhÃgÃni mahÃbhÆtÃni bhavantÅty ato yatrajÃtas tatrajÃni mahÃbhÆtÃny upÃdÃyotpadyate. ÃrÆpyÃvacarÅ tv avij¤aptir nÃrhati kÃmarÆpÃvacarÃïi visabhÃgÃni mahÃbhÆtÃny upÃdÃya bhavituæ. dhÃtupatitavÃd ity abhiprÃya÷. kiæ ca. sarvarÆpavaimukhyÃc cÃrÆpyasamÃpattir nÃlaæ rÆpotpattaye. rÆpabhÆmikà tv anÃsravà samÃpaÂtir alaæ [Tib. 20b] rÆpotpattaye 'vij¤aptyutpattaye ity artha÷. kasmÃt. sarvarÆpavaimukhyÃd ity abhiprÃya÷. kathaæ cÃrÆpyasamÃpatte÷ sarvarÆpaæ vaimukhyam ity ato bravÅti. vibhÆtarÆpasaæj¤atvÃd iti. vigatarÆpasaæj¤atvÃd ity artha÷. dau÷ÓÅlyapratipak«eïa ÓÅlam iti vistara÷. dau÷ÓÅlyaæ kÃmÃvacaram akuÓalasamutthÃnatvÃt. tasya rÆpabhÆmikaæ ÓÅlam avij¤aptilak«aïaæ pratipak«a iti yujyate. ÃrÆpyÃvacaram apy evaæ bhavi«yatÅti ced ata Ãha. ÃrÆpyÃÓ ca kÃmadhÃtor iti vistara÷. ÃrÆpyÃ÷ kÃmadhÃtoÓ catas­bhir dÆratÃbhir dÆre. dÆratvÃc cÃrÆpyasaæg­hÅtaæ ÓÅlaæ kÃmadhÃtupratipak«e na kalpate. catasraÓ ca dÆratà vyÃkhyÃtÃ÷ purastÃd iti na punar vyÃkhyÃyante. pratipak«adÆratà cÃtrodÃharaïaæ.

#<vij¤apti÷ savicÃrayor>#

iti. savicÃrayor eva bhÆmyor ity avadhÃraïÃrtha Ãraæbha÷. vitarkya vicÃrya vÃcaæ bhëata iti vitarkavicÃrapÆrvakatvÃt kÃyavÃkkarmaïo÷.

#<kÃme 'pi niv­tà nÃstÅti.>#

na kevalam avicÃrÃsu bhÆmi«v iti darÓayati. brahmaloka evÃstÅty uktaæ bhavati. tata Ærdhvam iti. brahmalokÃd Ærdhvaæ. bÃhyamahÃdhÆtahetukam iti. vÃyuprabh­tÅnÃæ [Tib. 21a] ÓabdÃyatanaæ. vij¤aptiÓabdaprati«edhaparam etad vacanaæ (#<Abhidh-k-vy 362>#). na tu bÃhyamahÃbhÆtahetukam eva. pÃïyÃdyaÇgaÓabdo 'pi hi dvitÅyÃdi«u dhyÃne«u saæbhavati. anyathà hi ÓÃstravirodha÷ syÃt. tathà hi ÓÃstra uktaæ. ÓabdadhÃtunà ka÷ samanvÃgata÷. Ãha. kÃmarÆpÃvacara÷. ko 'samanvÃgatah. Ãha. ÃrÆpyÃvacara iti. na hi bÃhyenÃsattvasaækhyÃtena samanvÃgato yujyate.

#<prÃptyaprÃptÅ svasaætÃnapatitÃnÃm>#

iti vacanÃt. asyaiva ca do«aparihÃrÃrtham anye punar Ãhur iti. dvitÅyÃdi«v api dhyÃne«u vij¤aptir astÅti. kiæbhÆmikÃ. prathamadhyÃnabhÆmikÃ. vaibhëikapak«a evÃyaæ. na pak«Ãntaraæ.

#<kÃyÃk«iÓrotravij¤Ãnaæ vij¤aptyutthÃpakaæ ca yat
dvitÅyÃdau tadà vyÃptam akli«ÂavyÃk­taæ ca tad>#

iti siddhÃntÃt. evaæ tarhi dvitÅyÃdidhyÃnabhÆmikà bhavati pak«Ãntaraæ. sà tu kiæ vyÃk­tà utÃvyÃk­tety Ãha. aniv­tÃvyÃk­tÃ. na tu kuÓalà na kli«Âeti. parasparasaæbhëaïÃdikurvatÃæ tatastyÃnÃm avyÃk­tà vij¤aptir bhavati. [Tib. 21b kiækÃraïaæ na kuÓalà na kli«ÂÃstÅty Ãha. na hi te«Æpapanna iti vistara÷. na hi dvitÅyÃdi«u dhyÃne«Æpapanna÷ tathÃjÃtÅyaæ kuÓalakli«ÂajÃtÅyam adhobhÆmikaæ cittaæ saæmukhÅkaroti. yena cittena kuÓalÃæ kli«ÂÃæ và vij¤aptiæ samutthÃpayet. kiækÃraïam iti Ãha. nyÆnatvÃt prahÅïatvÃc ceti. kuÓalam adhobhÆmikaæ nyÆnatvÃn na saæmukhÅkaroti. prahÅïatvÃc ceti na kli«Âam. arthÃd etad uktaæ bhavati. avyÃk­tam adhobhÆmikaæ cittaæ saæmukhÅkaroti. tena tÃæ samutthÃpayatÅti. etad uktaæ bhavati. adhobhÆmikena cittenordhvabhÆmikà vij¤aptir utthÃpyata iti. tad evaæ necchanti vaibhëikÃ÷. prathamadhyÃnikaiva hi sà vij¤apti÷ prathamadhyÃnabhÆmikacittasamutthÃpitatvÃt. tasmÃd Ãha. pÆrvam eva tu varïayantÅti.

tac ca kÃmadhÃtÃv iti. tac ca bhÃvanÃprahÃtavyaæ niv­tavyÃk­taæ cittaæ kÃmadhÃtau nÃsti. satkÃyÃntagrÃhad­«Âisaæprayuktam eva hi kÃmadhÃtau niv­tÃvyÃk­taæ cittam i«yate. tena ca na vij¤apti÷ samutthÃpyate. antarmukhaprav­ttatvÃt.

(IV.10cd, 11) svabhÃvata ity Ãtmata÷. paramak«ematvÃd iti. ak«emaleÓÃnubandhabhÃvÃt. [Tib. 22a] yad dhi svabhÃvasaæprayogasamutthÃnata÷ kuÓalaæ na tat paramak«emam ity uktaæ bhavati. asaæprayuktÃnÃæ kuÓalatvÃbhÃvÃd iti. kuÓalamÆlÃdibhir asaæprayuktÃnÃæ caittÃdÅnÃæ kuÓalatvÃbhÃvÃt. tatsaæprayogakuÓalatvasiddhi÷. tair eva kuÓalamÆlÃdisaæprayuktair ity ÃdiÓabdena hryapatrÃpyayor grahaïaæ. au«adhipÃnÅyasaæbhÆtak«Åravad iti. pÅtau«adhapÃnÅyÃyà (#<Abhidh-k-vy 363>#) gor yat k«Åraæ. tad au«adhapÃnÅyasaæbhÆtaæ. prÃptÅnÃæ tv iti vistara÷. prÃptÅnÃæ kuÓalÃnÃæ visabhÃgacittasamutthÃpitÃnÃæ. visabhÃgaæ cittaæ kuÓalÃd anyat. vicikitsayà kuÓalamÆlapratisaædhÃne yÃ÷ kuÓalÃnÃæ prÃptaya÷. tÃsÃæ kuÓalatvaæ. na tÃvat parinirvÃïavat paramÃrthak«ematvÃt. nÃpy alobhÃdivat svabhÃvata÷ kuÓalam atatsvabhÃvatvÃt. nÃpi vedanÃdivat saæprayogato viprayuktatvÃt. nÃpi samutthÃnatas tatsamutthÃnacittasya [Tib. 22b] kli«ÂatvÃt. evaæ punarbhavapratisaædhÃv api upapattipratilaæbhikakuÓalaprÃptayo vaktavyÃ÷. kathaæ tÃsÃæ kuÓalatvam iti vaktavyam etat. kartavyo 'tra yatna ity abhiprÃya÷. atra pariharanti. kuÓalamÆlasamutthÃpanÅyatvÃd anÃgatÃvasthÃyÃm eva tÃ÷ kuÓalamÆlà bhavanti. kli«Âena cittena tatprÃptivibandho 'panÅyate. na tatkuÓalatvam Ãpadyata iti.

sarvadu÷khaprav­ttyÃtmakatveneti. sarvasya du÷khasya prav­ttir Ãtmà svabhÃvo 'syeti sarvadu÷khaprav­ttyÃtmaka÷. tadbhÃvena. paramÃrthenÃk«ema÷ saæsÃra÷. kÃyavÃkkarmajÃtyÃdiprÃptaya iti. kÃyavÃkkarmÃïi vij¤aptyavij¤aptisvabhÃvÃny asamvaranaivasamvaranÃsamvarasaæg­hÅtÃni. jÃtyÃdayo jÃtijarÃsthityanityatÃlak«aïÃlak«aïasvabhÃva÷. prÃptayo 'kuÓalÃnÃæ. vyÃdhyapathyau«adhÃdibhir upameyà iti. saæsÃro vyÃdhinopameya÷. vyÃdhisaæsÃra ity artha÷. lobhÃdÅny apathyau«adhenopameyÃni. anyasaæprayogasamutthÃnÃpek«atvÃt. tatsaæprayuktà apathyau«adhimiÓrapÃnÅyena. kÃyavÃkkarmajÃtyÃdiprÃptayo [Tib. 23a] 'pathyau«adhapÃnÅyasaæbhÆtak«ÅreïopameyÃ÷. evaæ tarhÅti vistara÷. yadi paramÃrthenÃkuÓala÷ saæsÃra÷. na kiæcit sÃsravam avyÃk­taæ bhavi«yati kuÓalaæ vÃ. saæsÃrÃbhyantaratvÃt sÃsravasya. paramÃrthata evam uktam iti abhyupagatam etat sarvaæ saæsÃraparyÃpannam akuÓalam iti. vipÃkaæ tu pratÅti vistara÷. yad vipÃkaæ prati na vyÃkriyate. savipÃkam etad iti. tad avyÃk­tam ity ucyate. tad uktaæ bhavati. yat sÃsravaæ. tad akuÓalaæ paramÃk«ematvÃt. vipÃkaæ praty avyÃkaraïÃrthÃvyÃk­tam iti. kuÓalam api. tathaivÃkuÓalam. i«ÂavipÃkatvÃt kuÓalam ity avagantavyaæ.

yadi samuttÃnavaÓÃd iti vistara÷. cetanÃyà eva kuÓalÃkuÓalatvam ity anenÃbhiprÃyeïa. kÃyavÃkkarmaïa÷ kuÓalÃkuÓalatvaæ vicÃrayati. kiæ na mahÃbhÆtÃnÃm iti. kuÓalÃkuÓalatvaæ. kuÓalÃkuÓalena hi cittena kÃyavÃkkarma tanmahÃbhÆtÃni samutthÃpyate. vaibhëika Ãha. karmaïi hi kartur abhiprÃyo na mahÃbhÆte«u na mahÃbhÆtÃni kuryÃm iti. kiæ tarhi. idaæ karma kuryÃm iti. na karmavan mahÃbhÆtÃnÃæ kuÓalÃkuÓalatvam iti. [Tib. 23b] ÃcÃrya Ãha. (#<Abhidh-k-vy 364>#) samÃhitasya kartur avij¤aptau nÃsty abhiprÃya÷. avij¤aptiæ kuryÃæ iti. na cÃsamÃhitaæ cittaæ tasyÃ÷ samutthÃpakam asti. yad evam abhiprÃyaæ kuryÃt. visabhÃgatvÃt visad­ÓatvÃt bhÆmito 'samÃdhÃnÃd vÃ. kathaæ tasyÃ÷ samÃhitÃyà avij¤apte÷ kuÓalatvaæ. mahÃbhÆtavat tasyÃ÷ kuÓalatvaæ na syÃd ity abhiprÃya÷. divyayor api và cak«u÷Órotrayo÷ kuÓalatvaprasaæga iti. yady antareïÃpi tadabhiprÃyam avij¤apte÷ kuÓalam iti. atha và ayam asyÃbhisambandha÷. yadi visabhÃgÃsamÃhitacittavaÓena tasyÃ÷ kuÓalatvaæ. divyayor api cak«u÷Órotrayo÷ kuÓalatvaprasaæga÷. prayogakÃle tadabhiprÃyasaæbhavÃt. na ca tayo÷ kuÓalam asty

#<avyÃk­te Órotracak«urabhij¤e>#

iti vacanÃt.

(IV.12-14) yad uktaæ darÓanaprahÃtavyaæ cittaæ vij¤apter asamutthÃpakam iti. darÓanaprahÃtavyasyÃætarmukhaprav­ttatvÃd ity evaæ bruvatÃæ kiæ tarhi bhagavatoktam iti virudhyate. tad bhagavatoktam iti vÃkyÃrtha÷. kiæ tad ity ucyate. tato mithyÃd­«Âer iti vistara÷. kathaæ mithyÃd­«Âer darÓanaprahÃtavyÃyÃ÷ [Tib. 24a] mithyÃvÃk vij¤aptisvabhÃvà mithyÃkarmÃntaÓ ca tatsvabhÃva evety uktam iti.

#<hetutatk«aïotthÃnasaæj¤itam>#

iti. hetutthÃnaæ ca tatk«aïotthÃnaæ ca hetutatk«aïotthÃnaæ. hetutatk«aïotthÃnam iti saæj¤itaæ

#<hetutatk«aïotthÃnasaæj¤itaæ.
saæj¤itam>#

iti saæj¤Åk­taæ. atha và hetutatk«aïotthÃnaæ saæj¤Ãsyeti hetutatk«aïotthÃnasaæj¤aæ. hetutatk«aïotthÃnasaæj¤Åk­taæ

#<hetutatk«aïotthÃnasaæj¤itaæ.>#

hetusamutthÃnam iti. samutti«Âhate 'neneti samutthÃnaæ. hetuÓ ca sa samutthÃnaæ ca tat hetusamutthÃnaæ. tatk«aïasamutthÃnam iti. sa k«aïa÷ kriyÃk«aïa÷. tatk«aïe samutthÃnaæ tatk«aïasamutthÃnaæ. tatraiva k«aïe samutthÃnasadbhÃvÃt. tatraiva kriyÃk«aïe tatk«aïasamutthÃnasya bhÃvÃd ity artha÷. Ãk«epakatvÃd ity utpÃdakatvÃt. kim idÃnÅm iti vistara÷. tasya tatk«aïasamutthÃnasya tasyÃæ vij¤apanakriyÃyÃæ sÃmarthyaæ. yena tadÃnÅæ tadanuvartakam ity ucyate. tena hÅti vistara÷. tena hi tatk«aïasamutthÃnena vinà asau vij¤aptir m­tasyeva na syÃd Ãk«iptà satÅ hetusamutthÃnena janitÃpi satÅ. tadyathÃ. kaÓcid grÃmaæ gami«yÃmÅty Ãk«iptakriyÃntarà mriyet. tasyÃnuvartakacittÃbhÃvÃd (#<Abhidh-k-vy 365>#) gamanaæ na bhavati. tadvat. acittakasya tarhÅti [Tib. 24b] vistara÷. yadi tatk«aïasamutthÃnena vinÃsau m­tasyeva na syÃt. nirodhasamÃpattilÃbhina÷ kasyacid upasaæpÃdyamÃnasya kÃyavij¤aptim Ãbadhnata÷ tatkÃlopasthitanirodhasamÃpattitvÃd acittakasya saævarotpattau karmavÃcanÃvasÃnakÃlÅnÃyÃæ tatsaævarÃntargatà kÃyavij¤apti÷ kathaæ bhavati. katham utpadyate tatk«aïasamutthÃnaæ vinety artha÷. evaæ virodhite samÃdhyaætara÷ ÓrÅyate. sphuÂatarà tarhÅti. tatk«aïasamutthÃnena sacittakasya vyaktatarà vij¤aptir bhavatÅty etat tasya sÃmarthyaæ.

#<pravartakaæ d­«Âiheyam>#

iti. pravartakam eva d­«Âiheyam ity avadhÃryate. kathaæ punas tat pravartakam ity Ãha. tatsamutthÃpakayor vitarkavicÃrayor nidÃnabhÆtatvÃt hetubhÆtatvÃt. vij¤apte÷ pravartakam iti. na tv anuvartakam iti vistara÷. yat tad bahirmukhaæ cittam anuvartakaæ. tasya yo vij¤aptikriyÃkÃla÷. tasmiæ tadabhÃvÃt. tasya darÓanaprahÃtavyasya pravartakasyÃbhÃvÃd ity artha÷. atas tan nÃnuvartakaæ. ayaæ cÃnyo do«a÷. tatsamutthÃpitaæ ca rÆpam iti vistara÷. yadi tad anuvartakaæ syÃd darÓanaprahÃtavyaæ. tena darÓanaprahÃtavyena samutthÃpitaæ kÃyavÃgvij¤aptirÆpaæ darÓanaprahÃtavyaæ syÃt. yathà bhÃvanÃprahÃtavyena cittena samutthÃpitaæ [Tib. 25a] kÃyavÃkkarma bhÃvanÃprahÃtavyam iti. kiæ syÃd iti codaka÷. abhidharmo bÃdhita÷ syÃd iti vaibhëika÷.

#<na d­«tiheyam akli«Âaæ na rÆpam>#

iti vacanÃt. kiæ ca vidyÃvidyÃbhyÃæ cÃvirodhÃt. vidyayà darÓanamÃrgeïa satkÃyad­«ÂyÃdivat tasya rÆpasyÃvirodhÃt. aprahÃïÃd ity artha÷. d­«ÂasatyÃnÃm api tatsamanvÃgatatvÃn nÃsti rÆpaæ darÓanaprahÃtavyaæ. avidyayà cÃvirodhÃt. kiæ cÃvidyayÃpi rÆpaæ na virudhyate. na hi kli«ÂÃkli«ÂarÆpasamudÃcÃrÃvasthÃyÃæ tatprÃptipravÃhe và saty avidyà na bhavati avidyÃyÃæ ca satyÃæ tan na bhavati. yathà anÃsravo mÃrgo 'vidyayà virudhyate. p­thagjanÃvasthÃyÃæ tadanutpÃdÃt. tadutpÃde vÃryavasthÃyÃæ kasyÃÓcid avidyÃyÃ÷ prahÃïÃt. tad evam anÃsravavad aprahÃtavyam api na bhavati. na ced aprahÃtavyaæ. nÃpi darÓanaprahÃtavyaæ. pÃriÓe«yÃd bhÃvanÃprahÃtavyam iti siddhaæ. itara Ãha. [Tib. 25b] sÃdhya e«a pak«o vidyayà rÆpaæ na virudhyata iti. yo hi darÓanaprahÃtavyaæ rÆpam icchati. sa kathaæ vidyayà rÆpasyÃvirodhaæ grahÅ«yati. vaibhëika Ãha. bhÆtÃny apÅti vistara÷. yadi tad rÆpaæ darÓanaprahÃtavyacittasamutthÃpitaæ (#<Abhidh-k-vy 366>#) darÓanaprahÃtavyaæ syÃt. tadÃÓrayabhÆtÃny api tarhi darÓanaprahÃtavyÃni syu÷. kasmÃt. samÃnacittotthÃpitatvÃt. yena hi darÓanaprahÃtavyena cittena tad rÆpaæ samutthÃpitaæ. tenaiva tadÃÓrayabhÆtÃny apÅti. na ca tÃni tathà bhavitum arhanti. akli«ÂÃvyÃk­tatvÃt. darÓanaprahÃtavyÃnÃæ ca kli«ÂatvÃt. itara Ãha. naivaæ bhavi«yati. darÓanaprahÃtavyÃni syur iti. katham ity Ãha. yathà na kuÓalÃkuÓalÃni bhavanti. yathà yena cittena kuÓalÃkuÓalena kuÓalÃkuÓalaæ rÆpaæ samutthÃpitaæ. tenaiva tadÃÓrayabhÆtÃni samutthÃpitÃni. tac ca kÃyavÃkkarmasvabhÃvaæ rÆpaæ kuÓalÃkuÓalaæ. na tadÃÓrayabhÆtÃnÅti. tadvat. sa eva puna÷ parÃv­tyÃha. atha và punar bhavaætu darÓanaprahÃtavyÃnÅti. vaibhëika Ãha. naivaæ Óakyaæ bhavitum. darÓanaprahÃtavyÃnÅti vÃkyaÓe«a÷. kasmÃt. akli«Âasya [Tib. 26a] dharmasya vidyÃvidyÃbhyÃm avirodhÃt. na hy akli«Âo dharma÷ aniv­tÃvyÃk­ta÷ kuÓalasÃsravaÓ ca vidyayÃnÃsraveïa mÃrgeïa virudhyate. yathà kli«Âà dharmÃ÷ prÃpticchedÃd virudhyaæte. tadÃlambanakleÓaprÃpticchedÃt tu virodho na prati«idhyate. nÃpy avidyayà virudhyate. prÃpticchedena tadÃlambanakleÓaprahÃtavyena ca. bhÆtÃni cÃkli«ÂÃni. tatra yad uktam atha và punar bhavaætv iti. tad ayuktaæ. tad evam atra sÃdhanam utti«Âhate. na darÓanaprahÃtavyÃni kli«ÂarÆpÃÓrayamahÃbhÆtÃni. akli«ÂatvÃt. akli«Âacittacaittadharmavad iti. tad evaæ vaibhëika÷

#<pravartakaæ d­«Âiheyaæ vij¤Ãnam>#

iti sacodyaparihÃraæ prati«ÂhÃpya nigamayati. ato hetusamutthÃnam iti vistara÷. yad uktaæ mithyÃd­«Âer mithyÃsaækalpo yÃvat mithyÃkarmÃnta iti. tasya sÆtrasya na virodho bhavatÅti.
pravartakaæ cÃnuvartakaæ ceti. antarbahirmukhaprav­ttatvÃt.

#<paæcakaæ tv anuvartakam>#

ity avadhÃraïam avikalpakatvÃt.

[Tib. 26b] nobhayam anÃsravam iti. na pravartakaæ. nÃpy anuvartakaæ. samÃhitÃntarmukhaprav­ttatvÃt.

amlÃyamÃneti. ahÅyamÃnÃ. cÃnaÂpratyayantaÓ cÃyaæ Óabda÷. kuÓalaikatÃnà iti. kuÓalaikaprabandhà ity artha÷. buddho bhagavÃn nÃga ity ukta÷ sÆtre. kathaæ. tathÃgata udÃyin sadevake loke samÃraka iti vistareïoktvÃha Ãgo na karoti kÃyena vÃcà manasÃ. tasmÃn nÃga ity ucyate iti. Ãgo na karotÅty aparÃdhaæ na karotÅty artha÷. anicchayÃsyeti. anicchayÃsya buddhasya cittasyÃvisaraïÃd vi«aye«v agamanÃd evam uktaæ.

(#<Abhidh-k-vy 367>#)
#<caran samÃhito nÃga>#

iti vistara÷. catur«v ÅryÃpathe«u caraæ carÃmÅti. yÃvan ni«Ådam ni«ÅdÃmÅty upasthitasm­titvÃn nityasamÃhita÷ sa ucyate.

nirabhisaæskÃravÃhitvÃd iti. abhÃvo hi saæskÃrasya prayatnasya nirabhisaæskÃraæ. nirabhisaæskÃraæ vahatÅti nirabhisaæskÃravÃhÅ. tadbhÃva÷. tasmÃd iti.

na và sarvaæ darÓanaprahÃtavyaæ pravartakam iti. syÃd etad evaæ. yadi sarvaæ darÓanaprahÃtavyaæ pravartakam i«yeta. na tu sarvaæ. kiæ tarhi. mithyÃd­«ÂyÃdikam eva pravartakaæ vij¤apter na satkÃyad­«ÂyÃdikam [Tib. 27a] ity ata Ãha. na và sarvam iti viÓe«aïaæ vaktavyam Åd­Óaæ pravartakam Åd­Óaæ neti. akuÓalÃvyÃk­tacittasyeti. upasaæpÃdyamÃnasya kenacid yogenÃkuÓalÃvyÃk­tacittasya. prÃtimok«asamvaravij¤aptir aæjalyÃdikà kuÓalà na prÃpnoti. tadanuvartakacittam akuÓalÃvyÃk­tam iti k­tvÃ. yathà pravartakam iti vistara÷. yathà pravartakaæ cittaæ bhÃvanÃprahÃtavyam. tathà vij¤aptir vyavasthÃpyate. na tu yathà darÓanaprahÃtavyaæ pravartakaæ tathà vyavasthÃpyate. kasmÃt. bhÃvanÃheyenÃntaritatvÃt. yasmÃt tatpravartakaæ darÓanaprahÃtavyaæ bhÃvanÃheyena pravartakenÃntaritaæ. kathaæ k­tvÃ. tadyathÃsty Ãtmeti mayà pare«Ãæ gamayitavyam iti pÆrvam evÃvadhÃrya tato vÃksamutpÃdakena cittena bahirmukhaprav­ttena bhÃvanÃprahÃtavyena savitarkeïa savicÃreïa vÃcaæ bhëate. asty Ãtmety evamÃdi. ato yathà pravartakam iti vistara÷. tad evam avaÓyaæ darÓanaprahÃtavyasya pravartakasyÃnantaraæ pravartakam eva bhÃvanÃprahÃtavyaæ kuÓalam [Tib. 27b] akuÓalam avyÃk­taæ cotpadyate. tadvaÓÃc ca vij¤apte÷ kuÓalÃditvam iti. evaæ tu vaktavyam iti vistara÷. evaæ tu vaktavyam anyavyavahitaæ bhÃvanÃheyavyavahitaæ hetusamutthÃnaæ saædhÃyoktam iti. paraæparÃhetusamutthÃnaæ saædhÃyety artha÷.

(IV.15ab) #<avij¤aptis tridheti>#

vistara÷. trividhety uddiÓya.

#<saævorÃsaævaretareti>#

viv­ïoti. saævaraÓ ca sa÷. asaævaraÓ ca sa÷. saævarÃsaævara÷. saævarÃsaævaraÓ ca sa÷. itarà ca sÃ.

#<saævarasaævaretareti>#

samÃsa÷.

(IV.16) pratiniyatalak«aïatvÃd iti. bhik«usaævarasyÃnyal lak«aïam evaæ yÃvad upavÃsasaævarasyÃnyal lak«aïaæ. tathà hi vak«yati.

#<paæcëÂadaÓasarvebhyo varjyebhyo viratigrahÃt>#
(#<Abhidh-k-vy 368>#)
#<upÃsakopavÃsasthaÓramaïoddeÓabhik«uteti.>#

a«Âavidhatve tu sÃækaryasaæbhava÷. ya eva hi bhik«usamvara÷. sa eva bhik«uïÅsamvara ity evamÃdi. ÓrÃmaïerÅ ca puna÷ Óik«amÃïà ceti. ÓrÃmaïerÅ pariv­ttavyaæjanà Óramaïero bhavati. Óik«amÃïà cÃpi pariv­ttavyaæjanà ÓrÃmaïera eva bhavati. kim evaæ ne«yate. pariv­ttavyaæjano bhik«ur bhik«usaævaraæ ca tyajati. bhik«uïÅsaævaraæ ca pratilabhata ity ata Ãha. na ca vyaæjanapariv­ttÃv iti vistara÷. na bhik«ubhik«uïÅvyaæjanaprÃdurbhÃve pÃrvasaævaratyÃgakÃraïam asti.

[Tib. 28a] #<prÃtimok«adamatyÃga÷ Óik«Ãnik«epaïÃc cyute÷
ubhayavyaæjanotpatter mÆlacchedÃn niÓÃtyayÃd>#

ity atra yat kÃraïam uktaæ. nÃpy apÆrvasaævarapratilaæbhe kÃraïam astÅti vartate. yad uktaæ

prÃtimok«Ãkhya÷ paravij¤ÃpanÃdibhir

iti. ato vij¤Ãyate na bhik«usaævarÃd anyo bhik«uïÅsaævara iti. evaæ ÓrÃmaïerÃdÅnÃm api vaktavyaæ. tasmÃd abhinno 'nanyaÓ caturïÃæ bhik«uïÅÓik«amÃïÃÓrÃmaïeryupÃsikÃsaævarÃïÃæ tribhyo bhik«uÓrÃmaïeropÃsakasaævarebhya÷ svabhÃva÷.

kiæ te saævarà iti vistara÷. yathà paæcasaækhyÃyÃm anyÃni paæca prak«ipya paæcav­ddhiyogÃd daÓa bhavanti. paæcadaÓasaækhyÃyÃæ cÃnyÃni paæca prak«ipya viæÓatir bhavaæti. dÅnÃrasateravac ca. yathà pÆrvako dÅnÃro dvitÅyena saha satero bhavati. tathà hi loke ekadÅnÃramÆlyena dvitÅyaæ dÅnÃraæ dÅnÃramÆlyaæ và tena pÆrvakeïa dÅnÃramÆlyena sahÃdhikam apek«ya kaÓcid vaktà bhavet. dÅnÃrasatero mayà labdha iti. dÅnÃradvayaæ mayà labdham ity artha÷. kim evam eta upÃsakaÓrÃmaïerabhik«usaævarÃ÷ virativ­ddhiyogÃt prÃïÃtipÃtÃdivirati«u tathaivÃvasthitÃsu punar n­tyagÅtaviratyÃdÅnÃm apÆrvÃïÃæ viratÅnÃæ [Tib. 28b] v­ddhiyogÃd anyonya ucyaæte. anya upÃsakasaævarÃc chrÃmaïerasaævara÷ ÓrÃmaïerasaævarÃc cÃnyo bhik«usaævara iti ekadeÓaviÓe«ayogÃd anyonyavyavasthety artha÷. Ãho svit p­thag eva te sakalà upajÃyante. anyÃ÷ prÃïÃtipÃtÃdivirataya upÃsakasya. tato 'nyÃ÷ ÓrÃmaïerasya. tato 'nyÃÓ ca bhik«o÷. ity ekasmiæ bhik«usaætÃne tisra÷ prÃïÃtipÃtÃdivirataya÷. evam adattÃdÃnavirataya÷. ity evamÃdi. evaæ Óe«Ã iti. n­tyagÅtaviratyÃdaya÷.

madapramÃdebhya iti. uccaÓayanÃdimadyapÃnÃdibhya÷. bahutarebhya÷ (#<Abhidh-k-vy 369>#) prÃïÃtipÃtÃdÅnÃæ nidÃnebhya iti. upÃsakÃc chrÃmaïero bahutarebhya÷ prÃïÃtipÃtÃdinidÃnebhyo nivartate. tadyathà vikÃlabhojanaæ prÃïÃtipÃtanidÃnaæ bhavet. tasmÃc chrÃmaïero nivartate. nopÃsaka ity evamÃdi yojyaæ. evaæ cÃsati. evaæ ca yadi na syÃd ity artha÷. bhik«usaævaraæ pratyÃcak«Ãïas tyajaæs trÅn api upÃsakasaævarÃdÅn vijahyÃt. dvayor upÃsakaÓrÃmaïerasaævarayos tatra bhik«usaævare 'ntarbhÃvÃt.

(IV.17) viratisamÃdÃnÃd iti. vij¤aptyavij¤aptiviratir [Tib. 29a] iti vak«yati.

(IV.18) samÃpÃdanÃd iti. pratisaæsthÃpanÃd ity artha÷. pÃpakarmaïo hi sattve«u vi«amaæ saæpravartate. sÃpi tu vij¤apticittÃbhyÃæ kriyata iti. vij¤aptyà ca kriyate prÃtimok«asaævarasaæg­hÅtà avij¤aptiÓ cittena ca kriyate dhyÃnÃnÃsravasaævarasaæg­hÅtà avij¤apti÷. samÃdhinà kriyata ity artha÷. tad evaæ kriyata iti kriyeti karmasÃdhanaæ.

kriyÃhetutvÃd iti. kriyÃyà hetutvÃt. saævarastho hy saævaraparirak«aïÃrthaæ kriyÃæ vij¤aptilak«aïÃm Ãrabhate. kriyÃphalatvÃc ceti. vij¤aptilak«aïÃyÃ÷ kriyÃyÃ÷ phalatvÃd ity artha÷. samÃdhisaæbhÆtà kathaæ kriyà bhavati. samÃdhijÃyÃÓ cetanÃyÃ÷ phalatvÃt sÃpi kriyÃ. prÃtimok«asaævarÃdhikÃrÃd vÃ. na tatra cittÃ÷.

evaæ tÃvad aviÓe«eïa prÃtimok«asaævara÷ saæÓabdyata iti. Ãdyo 'pi k«aïo dvitÅyÃdayo 'pi ca k«aïÃ÷ prÃtimok«asaævara ity ucyate. prÃtimok«asvabhÃvas tv Ãdyak«aïa eva. tadartham Ãha. puna÷ Ãdye vij¤aptyavj¤aptÅ prÃtimok«a ity ucyate. pÃpasya tena pratimok«aïÃd iti. prathamenaiva k«aïena pÃpaæ pratimok«ate. [Tib. 29b] uts­jyate tyajata ity artha÷. pratimok«a iti prÃpte prÃtimok«a iti vacanaæ svÃrthe v­ddhividhÃnÃt. svÃrthe pratyaye k­te v­ddhikaraïÃd ity artha÷. vaik­tavaiÓasavat. yathà vik­tam eva vaik­tam. viÓasam eva mÃraïaæ vaiÓasaæ. evaæ pratimok«a eva prÃtimok«a iti. prÃtimok«asaævara ity apÅti. prÃtimok«aÓ cÃsau saævaraÓ ca. kÃyavÃco÷ saævaraïÃrtha ity artha÷. karmapatha ity apy ucyata iti. maula÷ karmapatha ity artha÷. dvitÅyÃdi«u k«aïe«u prÃtimok«asaævara eva. prÃtimok«ajÃtÅya÷ prÃtimok«Ãd và jÃta÷ saævara÷ prÃtimok«asaævara÷. na prÃtimok«a÷. yasmÃt na tena pÃpaæ pratimok«ate. prathamak«aïa eva pratimok«itatvÃt.

(IV.19) a«ÂÃv eva nikÃyà ity avadhÃraïe p­cchati. kiæ khalu bÃhyakÃnÃm iti vistara÷. samÃdÃnaÓÅlam iti viÓe«aïaæ. ÓÅladvaividhyÃt. dvividhaæ hi ÓÅlaæ. samÃdÃnaÓÅlaæ dharmatÃpratilaæbhikaæ ca. tatra samÃdÃnÓÅlaæ yad g­hyate. (#<Abhidh-k-vy 370>#) idaæ cedaæ ca na kari«yÃmÅti. dharmatÃpratilaæbhikaæ dhyÃnasaævaro 'nÃsravasaævaraÓ ca. bhavasaæniÓritatvÃd iti. mok«ÃrthinÃm api te«Ãæ mithyÃd­«ÂyÃdyupahatatvÃt. bhavaviÓe«a eva ca te«Ãæ ke«Ãæcin mok«a iti. bhavasaæniÓritam eva ÓÅlaæ. tato 'sti te«Ãæ samÃdÃnaÓÅlaæ. na prÃtimok«asaævara iti. sÃmantakam apy atra dhyÃnaæ k­tvocyata iti. yasmÃt sÃæantake 'pi dhyÃnasaævaro 'nÃsravasaævaraÓ [Tib. 30a] ce«yate. tasmÃd dhyÃnasÃmantakam apy atra dhyÃnaÓabdenocyata itÅ«yate. apiÓabdÃn maulam api g­hyata eva. sahabhÆhetÃv ucyamÃna iti.

#<caittà dvau saævarau te«Ãm>#

ity atra. trayÃïÃm iti. prÃtimok«asaævaradhyÃnasaævarÃnÃsravasaævarÃïÃæ.

anyacittÃcittakasyÃpy anuv­tter iti.

#<vik«iptÃcittakasyÃpÅti>#

vacanÃt.

(IV.20ab) #<anÃgamya>#

iti grahaïaæ kÃmÃvacarasyaiva dau÷ÓÅlyasya pratipak«atvÃt. ÃnaætaryamÃrge«v iti. te«Ãæ prahÃïamÃrgatvÃt. tatsamutthÃpakÃnÃm iti. dau÷ÓÅlyasamutthÃpakÃnÃm. ata eveti. yasmÃd anÃgamyÃnantaryamÃrge«v eva tadvyavasthÃnaæ. tasmÃc catu÷koÂikaæ kriyate. prathamà koÂir anÃgamyÃnantaryamÃrgavarjyo dhyÃnasaævara÷. anÃgamyabhÆmike«u vimuktiprayogaviÓe«amÃrge«u maulaprathamadhyÃnÃdi«u và caturthÃd dhyÃnÃd ÃnantaryavimuktiprayogaviÓe«amÃrge«u yo dhyÃnasaævara÷. ayaæ dhyÃnasaævaro na prahÃïasaævara÷. [Tib. 30b] tena dau÷ÓÅlyasya tatsamutthÃpakÃnÃæ ca kleÓÃnÃm aprahÃïÃt. dvitÅyÃnÃgamyÃnantaryamÃrge«v anÃsravasaævara÷. ayaæ prahÃïasaævara÷ tenaiva dau÷ÓÅlyÃdiprahÃïÃt. na dhyÃnasaævaro 'nÃsravatvÃt. t­tÅyÃnÃgamyÃnantaryamÃrge«u sÃsravasaævara÷ ayaæ prahÃïasaævaraÓ ca tena dau÷ÓÅlyÃdiprahÃïÃt. dhyÃnasaævaraÓ ca sÃsravasamÃdhijatvÃt. caturthÅ anÃgamyÃnantaryamÃrgavarjyo 'nÃsravasaævara÷. ayaæ na dhyÃnasaævaro 'nÃsravatvÃt. nÃpi prahÃïasaævaras tena dau÷ÓÅlyÃdyaprahÃïÃt. sa punas tathaivÃnÃgamyabhÆmike«u vimuktiprayogaviÓe«amÃrge«u vistareïa yo 'nÃsravasaævara÷. saævaraniyamenaivam uktam. anyathÃpy anye dharmà vaktavyÃ÷ syu÷. evaæ syÃd anÃsravasaævaro na prahÃïasaævara iti catu«koÂikaæ. prathamà koÂir anÃgamyÃnantaryamÃrgavarjyo 'nÃsravasaævara÷.

(IV.20cd) mana÷saævaro 'pi sm­tisaæpraj¤ÃnasvabhÃva÷ indriyasaævaro 'pi sm­tisaæpraj¤ÃnasvabhÃva iti dvisvabhÃvaj¤ÃpanÃrthaæ [Tib. 31] dvigrahaïaæ. (#<Abhidh-k-vy 371>#) dvivacananirdeÓÃd eva hi dvitvasiddhi÷. kathaæ punar gamyate. etÃv evaæsvabhÃvÃd iti. ÃgamÃt. anyatarà kila devatà bhik«uæ vi«aye«v indriyÃïi vicÃrayantam avocat. bhik«o bhik«o vraïaæ mà kÃr«Åd iti. bhik«ur Ãha. pidhÃsyÃmi devate. devatÃha. kuæbhamÃtraæ bhik«o vraïaæ k­tvà kena pidhÃsyasi. bhik«ur Ãha. sm­tyà devate pidhÃsyÃmi. saæprajanyena ceti.

(IV.21, 22) sa yÃvat tÃm avij¤aptiæ na tyajatÅti. Óik«Ãnik«epÃdi.

#<pÆrvÃt k«aïÃd Ærdhvam atÅtayeti.>#

prathame k«aïe vartamÃnasyaiva samanvÃgato bhavatÅty uktaæ bhavati.

#<dhyÃnasaævaravÃn sadà atÅtÃjÃtayeti.>#

dhyÃnasaævaravÃn kiæ p­thagjano 'thÃrya÷. ubhaya ity Ãha. aviÓe«itatvÃt. so 'tÅtÃnÃgatayà avij¤aptyà samanvÃgata÷. kiælak«aïayÃ. dhyÃnasaævarÃdhikÃrÃd dhyÃnasaævaralak«aïayeti gamyate. sa janmÃntaratyaktam iti. udÃharaïapradarÓanaparam etat. idaæ janma tyaktam api hi g­hyate.

#<Ãryas tu prathame nÃbhyatÅtayeti.>#

Ãrya÷ sadÃtÅtÃjÃtayà avij¤aptyà [Tib. 31b] samanvÃgata÷. kiælak«aïayÃ. anÃsravayÃ. ÃryÃdhikÃrÃt. ata evÃha. Ãryapudgalo 'py evam anÃsravayeti. ayaæ tu viÓe«a iti. tuÓabdÃrthaæ darÓayati. sa ca bhinnakrama÷. prathame tu k«aïe du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãntik«aïe nÃbhyatÅtayà avij¤aptyà samanvÃgata ity artha÷. kasmÃt. anÃdimati saæsÃre mÃrgasya pÆrvam anutpÃditatvÃt. nanu ca phalaprÃptikÃla indriyasaæcÃrakÃle 'pi và pÆrvamÃrgatyÃge naivÃtÅtayà avij¤aptyà samanvÃgama i«yate. evaæ tarhi sa cÃpi phalamÃrgasya prathamak«aïo bhavati. tatra nÃtÅtayÃvij¤aptyà samanvÃgato bhavati. phalamÃrgasya pÆrvam anutpÃditatvÃd iti vyÃkhyÃtavyaæ. ÃcÃryavasumitras tv asya codyasya parihÃram Ãha. anÃsravasaævaro 'tra prak­ta÷. sa ca du÷khadharmaj¤Ãnak«ÃntikÃla eva labdha÷. atas tena prathame k«aïe nÃtÅtena samanvÃgato dvitÅyÃdi«v atÅtÃnÃgateneti. Ærdhvaæ tu yo mÃrgÃntaralÃbha÷. tatrÃnÃsravasaævarasÃd­Óyam astÅti na tad ucyata iti. tad iha sÃd­Óyam astÅti na budhyÃmahe. kiæ sÃsravasaævaro 'stÅty apek«yedam ucyate. Ãho svid anÃsravo 'stÅti. yadi sÃsravo 'stÅty abhiprÅyate. [Tib. 32a] du÷khadharmaj¤Ãnak«ÃntikÃle 'pi so 'stÅti nÃtÅtayà samanvÃgata iti prati«edhÃnupapatti÷. atha phalaprÃptikÃle 'tÅtÃnÃsravasaævaro 'stÅty abhiprÅyate. vihÅna÷ sa katham astÅti Óakyaæ vaktum iti cintyo 'syÃbhiprÃya÷.

#<samÃhitÃryamÃrgasthÃv>#

iti. samÃhitamÃrgasthaÓ ca laukikasamÃhitamÃrgastha÷ ÃryamÃrgasthaÓ ca

(#<Abhidh-k-vy 372>#)
#<samÃhitÃryamÃrgasthau.>#

dhyÃnÃnÃsravasaævarÃnvitÃv ity artha÷. atra cÃryamÃrgÃbhirƬha ÃryamÃrgastho veditavyo nausthanÃyena. tadyathà yo nÃvam abhirƬha÷. sa naustha÷. evaæ ya ÃryamÃrgam abhirƬha÷ samÃpanna÷. sa ÃryamÃrgastha÷. anyathà hy ÃryamÃrgasamanvito 'py ÃryamÃrgastha iti k­tvÃ. prak­tistho 'py Ãryo vartamÃnayà anÃsravayà avij¤aptyà samanvÃgata iti prÃpnoti. anya÷ punar evaæprasaægaæ pariharan vyÃca«Âe. ekaÓe«o 'tra kriyate. samÃhitaÓ ca samÃhitÃryamÃrgaÓ ca mÃrgau samÃhitÃryamÃrgau. tayo÷ sthitau

#<samÃhitÃryamÃrgasthau.>#

tau yathÃkramaæ vartamÃnayà dhyÃnasaævarÃvij¤aptyÃnÃsrava[Tib. 32b] saævarÃvij¤aptyà ca samanvÃgatau. na tu vyutthitau. na tu tanmÃrgavyutthitau tayà vartamÃnayà samanvÃgatau. tasyÃÓ cittÃnuparivartanÅyatvÃt. evaæ vyÃkhyÃyate. yac coditam ÃcÃryasaæghabhadreïa. katham avij¤apte÷ pratyutpannatà ÃryamÃrgasthavacanÃd eva gamyate. tatsamÃpanna evÃyaæ. na punas tatsamanvÃgamavacanaprasaæga iti cet. na. dhyÃnÃdhikÃrÃt. tatravij¤aptyabhÃvÃc ca.

(IV.23ab) yo naivasaævaraïÃsaævare sthitas sa madhyastha iti. yo na bhik«vÃdi÷. na ca kaivartÃdi÷. sa madhyastha÷. dau÷ÓÅlyaÓÅlÃægÃdisaæg­hÅteti. dau÷ÓÅlyaæ prÃïÃtipÃtÃdi. ÓÅlÃægaæ prÃïÃtipÃtaviratyÃdi. yan nasaævaraïÃsaævarasaæg­hÅtam. ÃdiÓabdena stÆpavandanÃkhaÂacapeÂÃdikriyÃvij¤aptir g­hyate.

(IV.23cd,24ab) asaævarasaævarasthau pudgalÃv akuÓalakuÓaladharmaprati«ÂhitÃv ity anayor viparyayam asaæbhÃvayan p­cchati. kim asaævarastha iti vistara÷. tau yÃvad anuvartete iti.

#<prasÃdakleÓavegau.>#

anye«v atÅtayÃpÅti. dvitÅyak«aïÃdi«u atÅtayÃ.

(IV.24cd, 25ab) k«aïÃd Ærdhvam à tyÃgÃd [Tib. 33a] iti. yo yasyÃs tyÃgas tasmÃd à tyÃgÃt tayÃtÅtayà vij¤aptyà samanvÃgata÷. kathaæ. saævaralak«aïÃyÃs tÃvad vij¤aptes tyÃga÷ Óik«Ãnik«epÃdibhi÷. tasmÃd à tyÃgÃd anayÃtÅtayà vij¤aptyà samanvÃgata÷. asaævaralak«aïÃyÃ÷ saævarasamÃdÃnÃdibhis tyÃga÷. tesmÃd à tyÃgÃd anayà samanvÃgata÷. naivasaævaranÃsaævaralak«aïÃyÃ÷ prasÃdakleÓavegacchedÃdibhis tyÃga÷. tasmÃd à tyÃgÃd anayà samanvÃgata iti. yo hi saævarÃdyavij¤aptisamanvÃgata÷. so 'vaÓyaæ maulakarmapathasvabhÃvayà k«aïÃd Ærdhvam atÅtayÃvij¤aptyà samanvÃgata÷. anÃgatayà tu vij¤aptyà na kaÓcit (#<Abhidh-k-vy 373>#) samanvÃgata iti. cittÃnanuparivartanÅyatvÃt. cittasyÃpÅti. cittasyÃpi tarhi niv­tÃvyÃk­tasya mà bhÆt prÃpti÷. anubandhinÅ mà bhÆd ity artha÷. kasmÃd ity Ãha. ja¬Ã hi vij¤aptir anÃlambanatvÃt. parataætra ca cittaparatantratvÃt. na caivaæ cittam iti. na ja¬aæ. na parataætraæ cety artha÷. kasmÃt. tadviparyayÃt sà durbalena niv­tÃvyÃk­tena cittenotthÃpità durbalatarà bhavatÅti.

(IV.25cd) maulasaæg­hÅtatvÃd [Tib. 33b] iti. cetanÃyÃ÷ tadarthatvÃt.

(IV.26) #<vij¤aptyaivÃnvita÷ kurvan madhyastho m­ducetana>#

iti. madhyasthagrahaïaæ saævarÃsaævarasthanirÃsÃrthaæ. saævarÃsaævarasthà hi vij¤aptyavij¤aptibhyÃm avaÓyaæ samanvÃgatÃ÷. m­ducetanagrahaïaæ tÅvracetananirÃsÃrthaæ. tÅvracetanà hi vij¤aptiæ kurvann avij¤aptiæ samutthÃpayet. prÃg evÃvyÃk­tam iti. m­dvyà cetanayà prÃg evÃvyÃk­taæ kurvan. yatra hi m­dvyà cetanayà kuÓalam akuÓalaæ và kurvan naivasaævaranÃsaævare sthito vij¤aptyaiva samanvÃgato bhavati avij¤apter anutpÃdÃt. prÃg evÃvyÃk­taæ kurvan sutarÃæ vij¤aptyaivÃsau samanvÃgato nÃvij¤aptyÃ. avij¤aptyutpÃdÃÓaækÃyà abhÃvÃt. anyatreti vistara÷. anyatra saptabhya aupadhikebhya÷ puïyakriyÃvastubhya÷. karmapathebhyaÓ ca prÃïÃtipÃtÃdibhya÷. tatra hy avyÃk­tam api kurvann avij¤aptyà samanvÃgato bhavati. satatasamitaæ carato và ti«Âhato và vistareïa yÃvad upajÃyata eva puïyam iti sÆtre vacanÃt. prÃïÃtipÃtÃdÅæÓ ca karmapathÃæ m­ducetanayÃpi kurvan avij¤aptyà samanvÃgato bhavati. [Tib. 34a] yenÃryapudgaleneti vistara÷. pariv­ttajanmanÃryapudgalena yadà na tÃvad vij¤aptaæ bhavati. kalalÃdyavasthÃyÃm ÃrÆpyopapattau ca. vij¤aptaæ và punar vihÅnam avyÃk­tacittotthÃpitavij¤aptivihÅnÃc ca. na hi tasyÃ÷ prÃptir anubandhinÅ bhavati. k­tastÆpÃdikasya vÃ. tadvastucchedÃt. sa hi tadÃnÅm avij¤aptim api parityajati prÃg eva vij¤aptim iti. Ãsv avasthÃsu janmÃntarapariv­ttÃv Ãryapudgalo 'nÃsravayaivÃvij¤aptyà janmÃntaralabdhayà samanvÃgato na vij¤aptyÃ. nanu ca p­thagjanasyÃpy ayaæ vidhi÷ saæbhavati. saæbhavati. anÃvaÓyakatvÃt tu p­thagjano nokta÷. yo hi dhyÃnalÃbhÅ pariv­ttajanmÃntara÷ rÆpadhÃtÃv ak­tavij¤apti÷ k­tavij¤aptivihÅno vÃ. sa eva tathà saæbhavati nÃnya iti. kÃmÃvacarasattvÃbhisaædhivacanÃd vÃ. atha và udÃharaïarÆpa Ãryapudgala uktas tena p­thagjano 'pi tathà grahÅtavya÷. ata eva

#<vij¤aptyaivÃnvita÷ kurvan madhyastho m­ducetana>#

(#<Abhidh-k-vy 374>#)
ity atrokto 'nyatraupadhikapuïyakriyÃvastukarmapathebhya iti. sÃvaÓe«am etad vacanam iti k­tvÃ. evaæ dve koÂÅ sÆtrite prathamadvitÅye [Tib. 34b] t­tÅyacaturthyau tu yojye. t­tÅyà saævarÃsaævaramadhyasthÃs tÅvrayà cetanayà kuÓalam akuÓalaæ và kurvanta÷. caturthÅ yena janmÃntarapariv­ttau p­thagjanena na tÃvad vij¤aptaæ bhavati. vij¤aptaæ và vihÅnam iti.

(IV.27) sahabhÆtatvÃd iti. yasmÃd dhyÃnacittena saha bhavati dhyÃnasaævara÷. paro vij¤ÃpayatÅti pratyÃpayati. pudgalÃd anya iti. ÓrÃmaïeraÓrÃmaïeryupÃsakopÃsikopavÃsasaævarÃ÷. niyÃmÃvakrÃntyà ÃryamÃrgÃvatÃraïena. paæcakÃnÃm Ãj¤Ãtakauï¬inyÃdÅnÃæ. ehibhik«ukayeti ehi bhik«o cara brahmacaryam iti bhagavato vacane. ehÅti cokta÷ sugatena tÃyinà muï¬aÓ ca këÃyadharo babhÆveti. ÓÃstur abhyupagamÃn mahÃkÃÓyapasyeti. mahÃkÃÓyapa÷ kila yÃæyÃæ devatÃpratimÃæ vandate. sÃsà sphuÂati. tasya mahÃnubhÃvÃt. sa bhagavantam upasaækramya na vandate. mÃsya rÆpavinÃÓo bhÆd iti. tam abhiprÃyaæ viditvà bhagavÃæÓ codayati sma. vandasva kÃÓyapa tathÃgatam iti. tena bhagavÃn vandita÷. tata÷ sa bhagavato rÆpam avikopitaæ d­«Âvà ayaæ me ÓÃsteti sa bhagavantam abhyupagatÃd [Tib. 35]a asyopasaæpad iti. praÓnÃrÃdhanena sodÃyina iti. sodÃyinà praÓnavisarjanena bhagavÃn ÃrÃdhitas tenÃrÃdhanena tasyopasaæpat. gurudharmÃbhyupagameneti. a«Âau gurudharmÃ÷. bhik«or antikÃd bhik«uïÅnÃm upasaæpat bhik«uïÅbhÃva÷. anvardhamÃsam avavÃdo grÃhyo bhik«or antikÃt. abhik«uke ÃvÃse var«Ã nopagantavyÃ. pravÃraïÃyÃm ubhayasaæghas tribhi÷ sthÃnai÷ pravÃrayitavya÷. na codayitavyo bhik«ur Ãpattim Ãpanna÷ nÃkro«Âavya÷. gurudharmÃpattau mÃnÃpyam ardhamÃsaæ caritavyaæ. var«aÓatopasaæpannayÃpy bhik«uïyà tatk«aïopasaæpanno bhik«ur vandya÷. na ca bhik«uïyà kvacid bhik«uÓ codayitavya÷. ity evamÃdaya÷. e«Ãm abhyupagamena tasyà upasaæpat. dÆtena dharmadinnÃyà iti. tayà kilÃnta÷puragatayaiva pravrajyÃrthaæ buddhÃya dÆta÷ pre«ita iti. vinayadharapa¤cameneti. catvÃro bhik«ava÷ saægha÷. tatra j¤aptivÃcakena paæcamenopasaæpÃdyate pratyantike«u janapade«u. madhyame«u tu janapade«u daÓamena j¤aptivÃcakenopasaæpÃdyate. «a«ÂibhadravargapÆgopasaæpÃditÃnÃm [Tib. 35b] iti. bhadro varga e«Ãm iti. bhadravargÃïÃæ «a«Âi÷ kulaputrÃ÷. te«Ãæ pÆgena samÆhenopasaæpÃditÃnÃæ. ÓaraïagamanatraivÃcikena buddhaÓaraïaæ gacchÃma iti trirvacanenopasaæpat. te«Ãæ nÃvaÓyaæ vij¤aptyadhÅna iti. te«Ãæ vinayadharÃïÃm idam mataæ. nÃvaÓyaæ vij¤aptyadhÅna÷ prÃtimok«asaævara (#<Abhidh-k-vy 375>#) iti. buddhaprabh­tÅnÃm avij¤aptidhÅnatvÃt. atha và te«Ãm iti ye«Ãæ vij¤aptir nÃsty upasaæpatkriyÃyÃæ.

(IV.28ab) #<saæv­ter>#

iti saævarasya. kÃlo nitya÷ padÃrtho 'stÅty eke. tadÃÓaækayà p­cchati. kÃlo nÃma ka e«a dharma iti. kÃla ity asyÃbhidhÃnasya kim abhidheyam ity artha÷. saæskÃraparidÅpanÃdhivacanam etad iti. saæskÃrÃïÃm atÅtÃnÃgatapratyutpannÃnÃm abhidyotakaæ nÃmeti. tadyathÃtÅta÷ kÃlo yÃvat pratyutpanna iti traiyadhvikÃ÷ saæskÃrà eva gamyaæte. tena ca tatrÃprayogÃd iti. tena visabhÃgenÃÓrayeïa tatra samÃdÃne aprayogÃt. asmaraïÃc ca tenÃÓrayeïa tatsamÃdÃnaæ na samarati. vaibhëika Ãha. kutas tv etad evaæ tarkyate. yathÃnantaram uktaæ. ÃcÃrya Ãha. pareïÃpi saævarotpattau yuktyavirodhÃd iti. nÃtra yuktir virudhyate. yathà jÅvitÃd Ærdhvaæ saty api samÃdÃne [Tib. 36a] saævarotpattau yuktivirodho visabhÃgÃÓrayatvÃd ity evamÃdi. na kÃlÃntaravipannam eti ahorÃtrÃdiyÃvatkriyÃÓayena.

(IV.28cd) avij¤aptivad asaævaro 'pi nÃsti dravyata iti. yathà nÃsty avij¤aptir dravyata iti pratipÃditaæ. tathà asaævaro 'pi na dravyato 'sti. cetanÃvyatirikta ity abhiprÃya÷. pÃpakriyÃbhisaædhir iti. pÃpakriyÃbhiprÃya ity artha÷. sÃnubandha iti savÃsana ity artha÷. savÃsanaÓ cetanÃviÓe«o 'saævara ity artha÷. yato 'nubandhÃt tadvÃn asaævaravÃn ity ucyate. asaævarika ity artha÷. tasyÃnirÃk­tatvÃt. tasyÃbhisaædhe÷ sÃnubandhasyÃnirÃk­tatvÃt. tadviruddhayà cetanayÃnupahatatvÃd ity artha÷.

(IV.29) sa bhuktvÃpi g­hïÅyÃd iti. sÆryodaya eva saævara utti«Âhate. samÃdÃnaniyamacittasyotthÃpakatvÃt. bhuktvÃgrahaïaæ tv abhivyaktyarthaæ. kapotakam iti. aægu«ÂharahitasyÃægulicatu«kasyeturahastÃægu«ÂhapradeÓinyor antarÃlavinyasanÃt kapotaka÷.

(IV.30) #<ÓÅlaæ>#

pÃrÃjikÃbhÃva÷ saæghavaÓe«ÃdyabhÃva÷.

#<vratam>#

iti niyama÷. tadabhÃvÃd ity akÃlabhojanÃt. ubhayaæ na syÃd iti. sm­ti÷ saævegaÓ ca.

na tu te«Ãm iti vistareïÃcÃryo vaibhëikamataæ yuktyà [Tib. 36b] virodhayati. na tu te«Ãm eva samyagd­«ÂyÃdÅnÃæ samyagd­«ÂidharmapravicayasaæbodhyaægasamÃdhÅnÃæ. ta eva samyagd­«ÂyÃdayo 'ÇgatvÃga kalpaæte. yujyanta ity artha÷. kasmÃt. yuktivirodhÃt. pÆrvakÃ÷ samyagd­«ÂyÃdaya (#<Abhidh-k-vy 376>#) uttare«Ãæ samyagd­«ÂyÃdÅnÃm aÇgaæ yadi syur iti vyavasthÃpyate. evam asyÃæ kalpanÃyÃæ prathamak«aïotpanna ÃryamÃrgo nëÂÃæga÷ syÃt. na hi tatra pÆrvotpannà samyagd­«Âir aÇgam astÅti. saptÃÇga÷ syÃt. bodhyaæge«v api paÓcima÷ k«aïo na bodhyaægaæ syÃt. na hy anyà pareïa bodhir asti yasyÃs tad aÇgaæ syÃt. atha matam anÃgatÃyà bodhes tad aægam iti. anÃgatabodhir na syÃt. evaæ samÃdhir yojya÷.

(IV.31ab) anyatrÃj¤ÃnÃd iti. dÃtur grahÅtur và vismaraïÃd avyutpatteÓ ca. saædigdhasya vipannÃÓayasya vÃnÃdarapÆrvakaæ Óaraïam avagacchata÷ saævaro notpadyata iti. g­hÅti. uddeÓapadam. avadÃtavasana iti. nirdeÓapadaæ. puru«a iti. uddeÓapadaæ. puru«endriyeïa samanvÃgata iti. tannirdeÓapadaæ. yadi na vinà saævareïopÃsako bhavati. yat tarhi sÆtra uktaæ. tad uktam iyatopÃsako bhavatÅti. tat katham iti vÃkyaÓe«a÷. Ãha. nÃsty atra sÆtravirodha iti. [Tib. 37a mahÃnÃmasÆtrasya.

(IV.31cd) #<uktis tu bhik«uvad>#

iti. upÃsakaÓik«Ãpadokti÷ bhik«ur iva. yathaiva hi bhik«ur labdhasaævaro 'pi j¤apticaturthena karmaïà Óik«ÃpadÃni yathÃsthÆlaæ grÃhyate pratyÃyyate itaÓ cÃmutaÓ ca pÃrÃjikÃdibhyas tava saævara÷. anyÃni ca te sabrahmacÃriïa÷ kathayi«yantÅti. ÓrÃmaïeraÓ ca. kiæ. Óik«ÃpadÃni grÃhyate labdhasaævaro 'pi pÆrvaæ. yadaiva hi tenÃbhyupagatam aham evaænÃmà taæ bhagavantaæ tathÃgatam arhantaæ samyaksaæbuddha ÓÃkyamuniæ ÓÃkyÃdhirÃjaæ pravrajitam anupravrajÃmi. g­hasthaliægaæ parityajÃmi. pravrajyÃliægaæ samÃdadÃmi. ÓramaïoddeÓaæ mÃæ dhÃraya. evaæ yÃvat trir apÅti. tathopÃsako 'pi buddhaÓaraïaæ gacchÃmi. yÃvat saæghaÓaraïaæ gacchÃmi. dvir api trir api. ity anena labdhasaævaro 'pi puna÷ Óik«ÃpadÃni grÃhyate. prÃïÃtipÃtaæ prahÃya prÃïÃtipÃtÃt prativiramÃmÅti vistareïa.

(IV.32abc) ekadeÓakÃrÅ. ya ekaæ Óik«Ãpadaæ rak«ati. pradeÓakÃrÅ. yo dve rak«ati. yadbhÆyaskÃrÅ. yas trÅïi catvÃri và rak«ati. paripÆrïakÃrÅ. ya÷ paæcÃpi rak«ati. sa tatkÃrÅty ukta iti. ekadeÓakÃrÅ yÃvat paripÆrïakÃrÅty [Tib. 37b] artha÷. na hy evaæ sÆtrapÃÂha iti. na hy evaæ mahÃnÃmasÆtrapÃÂho yÃvajjÅvaprÃïÃpetam ity ukta÷. yathà mahÃnÃmasÆtrapÃÂha iti. kiyatà bhadanta upÃsako bhavati. yataÓ ca mahÃnÃman g­hÅ vistareïa yÃvad upÃsakaæ mÃæ dhÃrayeti. iyatopÃsako bhavatÅti. yatra tv e«a pÃÂha iti. yatra sÆtrÃntare e«a pÃÂha÷. yÃvajjÅvaæ prÃïÃpetaæ Óaraïagatam abhiprasannam iti. tatas te d­«ÂasatyÃ÷ pudgalÃ÷ avetyaprasÃdÃnvayam avetyaprasÃdahetukaæ prÃïair api (#<Abhidh-k-vy 377>#) jÅvitahetor api saddharmopagamanaæ darÓayati. abhavyà vayam enaæ dharmaæ parityaktum iti. na tv e«a lak«aïÃpadeÓa÷ saævarasya. na tv anena sÆtreïa lak«aïam apadiÓyata ity artha÷. prÃïÃpetaæ tu na kvacit paÂhyata iti. nÃpi mahÃnÃmasÆtre. nÃpi d­«ÂasatyasÆtre. kaÓ caitad aparisphuÂÃrthaæ paÂhed iti. madhyapadalopavikalpÃn na j¤Ãyate. kiæ prÃïebhyo 'petaæ prÃïair và 'petaæ prÃïapetaæ. utÃho prÃïÃtipÃtÃdibhyo 'petaæ prÃïÃpetam iti. praÓna eva na yujyata iti. yo 'yaæ praÓna÷ kiyatà bhadantopÃsaka ekadeÓakÃrÅ bhavati. yÃvat paripÆrïakÃrÅti. e«a praÓno na yujyate. kuto visarjanam iti. iha mahÃnÃmann upÃsaka÷ [Tib. 38a] prÃïÃtipÃtaæ prahÃya prÃïÃtipÃtÃt prativirato bhavati. iyatà mahÃnÃmann upÃsaka÷ Óik«ÃyÃm ekadeÓakÃrÅ bhavati. viÓtareïa dvÃbhyÃæ Óik«ÃpadÃbhyÃæ prativirata÷ pradeÓakÃrÅ bhavati. tribhya÷ prativirata÷ caturbhyo và yadbhÆyaskÃrÅ bhavati. paæcabhya÷ prativirata÷ paripÆrïakÃrÅ bhavatÅty etad visarjanaæ su«Âhu na yujyate. tanmÃtraÓik«ÃksamÃæ praty e«a praÓno yujyate iti. ekasya Óik«Ãpadasya dvayos tata÷ pareïa và k«amÃm iti. vinÃpi saævareïopÃsaka÷ praj¤apita iti. mahÃnÃmasÆtre. yata÷ khalu mahÃnÃmaæ g­hÅ avadÃtavasana ity evamÃdinÃ.

(IV.32d) arhato 'pi m­du÷ prÃtimok«asaævara÷ syÃd iti. yadi samutthÃpakam asya cittaæ m­du syÃt. p­thagjanasyÃdhimÃtra iti. yady asyÃdhimÃtraæ cittam iti.

anyatrÃj¤ÃnÃd iti. dÃtur grahÅtuÓ ca. tadanÃdaratas tu Óaraïagamanair vinà na syÃd upÃsaka iti.

(IV.33) buddhakarakÃn iti. buddhapraj¤aptihetÆn. ata evÃha. ye«Ãæ prÃdhÃnyena sa ÃtmabhÃvo buddha ity ucyate. anye 'pi hi guïà aprÃdhÃnyenÃÓrità bhavati. ye«Ãæ và lÃbheneti. k«ayaj¤ÃnÃdaya÷ saparivÃrà iti. ÃdiÓabdenÃnutpÃdaj¤Ãnam aÓaik«Å ca samyagd­«Âir g­hyate. saparivÃragrahaïenÃnÃsravÃ÷ paæca skaædhà g­hyante. rÆpakÃyasya pÆrvaæ paÓcÃc cÃviÓe«Ãd iti. kiæ. na rÆpakÃyaæ [Tib. 38b] Óaraïaæ gacchatÅti saæbandha÷. yÃd­Óo bodhisattvÃvasthÃyÃæ rÆpakÃyas tÃd­Óa÷ paÓcÃd apÅti.

lak«aïata÷ sarvabuddhÃn iti. na kaïÂhoktita ity abhiprÃya÷. mÃrgasyÃvilak«aïatvÃd iti. laukikasya mÃrgasya puïyaj¤ÃnasaæbhÃralak«aïasya lokottarasya ca k«ayaj¤ÃnÃdilak«aïasyÃvilak«aïatvÃt tulyatvÃt. nÃyurjÃtyÃdilak«aïÃnÃm. atas tulyalak«aïÃ÷ sarve buddhà iti.

saæghÅbhavanty abhedyatvÃd iti. sadevakenÃpi lokena mÃrgaæ praty abhedyatvÃt saæghÅbhavaæti. samagrarÆpà bhavantÅti. lak«aïata iti. pÆrvavad (#<Abhidh-k-vy 378>#) vyÃkhyÃtavyaæ. yo 'sau bhavi«yatÅti vistara÷. tatra bhagavÃæs trapusabhallikau vaïijÃv Ãmaætrayate sma. etaæ yuvÃæ buddhaæ Óaraïaæ gacchataæ. dharmaæ ca. yo 'sau bhavi«yaty anÃgate 'dhvani saægho nÃma tam api Óaraïaæ gacchatam iti. yadà saægho nÃsti tadaivam uktam anÃgatam eva saægham adhik­tya. tat kathaæ sarvasaæghÃn asau Óaraïaæ gacchatÅty anena virudhyate. tatpratyak«abhÃvina iti. yat saægharatnaæ tayos bhallikayor dharmacakrapravartanÃnantaraæ pratyak«Åbhavi«yatti. tasyodbhÃvanÃrthaguïata÷ [Tib. 39a] prakÃÓanÃrthaæ sa evÃdhik­to bhavi«yatÅty artha÷.

ÓÃætyekalak«aïatvÃd iti. svaparasÃætÃnikÃnÃæ kleÓÃnÃæ du÷khasya ca yà ÓÃnti÷. tal lak«aïam asyeti ÓÃntyekalak«aïaæ nirvÃïaæ. tadbhÃva÷. tasmÃt. asau sarvaæ nirvÃïaæ gacchati.

ÃÓrayavipÃdanÃd iti. te«Ãm aÓaik«ÃïÃæ ya ÃÓrayo rÆpaskandha÷. tasya vipÃdanÃd vikopanÃt tadÃÓrayiïo 'pi te buddhakarakà dharmà vipÃdità bhavaæti. ÓÃstraæ tu naivam iti vistara÷. abhidharmaÓÃstraæ naivaæ vÃcakaæ. naivaæ darÓakaæ. aÓaik«Ã dharmà eva buddha iti. kiæ tarhi. buddhakarakà iti. ke te buddhakarakÃ÷ ye buddhatvasya buddhapraj¤apteÓ ca hetavo laukikalokottarà dharmÃ÷. te buddha iti. ata ÃÓrayasya laukikapaæcaskandhalak«aïasya buddhatvÃprati«edhÃd acodyam evaitat. yad uktaæ yady aÓaik«Ã dharmà eva buddha÷ kathaæ tathÃgatasyÃntike du«ÂacittarudhirotpÃdanÃd Ãnantaryaæ bhavatÅti. anyathà hÅti vistara÷. yady aÓaik«Ã dharmà buddha÷. [Tib. 39b] Óaik«ÃÓaik«Ã eva dharmÃ÷ saægha÷. laukikacittastho na buddha÷ syÃn na saægha÷. kasmÃt. na hi laukikaæ aÓaik«Ã dharmÃ÷ Óaik«ÃÓaik«ÃÓ ceti. yadi và Óaik«Ã dharmà eva buddhakarakà budddha÷ syÃt nÃÓrayo 'pi. ÓÅlam eva sa bhik«usaævarÃkhyaæ bhik«ukarakaæ bhik«u÷ syÃt. nÃÓraya÷. Ãha. yady ÃÓrayasyÃpi buddhatvaæ kasmÃd evam Ãha ÓÃstre. yo buddhaæ Óaraïaæ gacchati. aÓaik«Ãn asau buddhakarakÃn dharmÃn Óaraïaæ gacchatÅty aÓaik«adharmÃn evÃvadhÃrayati. evaæ vaibhëikeïokte ÃcÃryo d­«ÂÃntena samÃdhim Ãha. yathà tu yo bhik«uæ pÆjayatÅti vistara÷. yathà tu yo bhik«uæ pÆjayati ÓÅlamukhena. bhik«ukarakam asau ÓÅlaæ pÆjayati. na ca puna÷ ÓÅlam eva bhik«u÷. evaæ yo buddhaæ Óaraïaæ gacchaty aÓaik«amukhena. aÓaik«Ãn asau buddhakarakÃn dharmÃæ Óaraïaæ gacchati. na puna÷ svasaætÃnikà aÓaik«Ã eva dharmà buddha÷. tasmÃd ado«a e«a÷. yo buddhaæ Óaraïaæ gacchati. aÓaik«Ãn asau buddhakarakÃn dharmÃæÓ charaïaæ gacchatÅti.

(#<Abhidh-k-vy 379>#)
so '«ÂÃdaÓÃveïikÃn iti. te«Ãm asÃdhÃraïatvÃd ity abhiprÃya÷.

vÃgvij¤aptisvabhÃvÃnÅti. grahaïakÃlam adhik­tya.

#<caityav­k«Ãæs [Tib. 40a] ceti.>#

caityakalpità v­k«ÃÓ caityav­k«Ã÷. tÃn iti. ata eveti. yasmÃd

#<etac charaïam Ãgamya sarvadu÷khÃt pramucyate.>#

ata÷ sarvasaævarasamÃdÃne«u upÃsakÃdisaævarasamÃdÃne«u dvÃrabhÆtÃnÅty artha÷.

(IV.34ab) ÃpÃyikatvÃc ca. yasmÃc ca kÃmamithyÃcÃra ekÃætenÃpÃyika÷ apÃyasaævartanÅya÷. na tathÃbrahmacaryaæ. akriyÃniyamo hy akaraïasaævara iti. akriyÃyÃm akaraïe niyama ekÃætatà akriyÃniyama÷. so 'karaïasaævara÷. akaraïalak«aïa÷ saævara÷. na samÃdÃnikasaævara ity artha÷. sa ca sautrÃætikanayenÃvasthÃviÓe«a eva. vaibhëikanayena tu ÓÅlÃægam avij¤aptir iti.

(IV.34cd) ya upÃsakÃ÷ saæta iti vistara÷. ye g­hÅtapaæcaÓik«ÃpadÃ÷ saæto bhÃryÃ÷ pariïayanti vivÃhayaæti. kiæ tair upÃsakais tÃbhyo 'pi strÅbhya÷ saævara÷ pratilabdha÷. pratilabdhapÆrvaka ity artha÷. atha na pratilabdha ity adhik­taæ. vaibhëika Ãha. pratilabdha iti. mà bhÆt prÃdeÓika iti sarvÃgamyÃt prativirate÷. kÃmamithyÃcÃrÃt prativiramÃmÅti agamyÃcÃrÃt prativiramÃmi. na tv asmÃt saætÃnÃgamyÃcarÃt prativiramÃmÅty abhiprÃya÷. ata evÃha.

#<na tv atra saætÃna>#

iti vistara÷.

(IV.35cd) #<pratik«epaïasÃvadyam>#

[Tib. 40b] iti. prati«edhasÃvadyaæ. bhagavatprati«iddhaæ karmÃcarata÷ pÃpaæ bhavati. bhagavacchÃsanÃnÃdarÃt. na tat kli«Âaæ yad amadanÅyamÃtrÃæ viditvà pibatÅty ÃbhidhÃrmikeïokte. prak­tisÃvadyaæ madyam iti vinayadharÃ÷ sÃdhayaæti. prak­tisavadyam upÃle sthÃpayitveti. prak­tisÃvadyena karmaïà na cikitsya÷. praj¤aptisavadyena tu cikitsanÅya ity abhiprÃya÷. ÓÃkye«u glÃne«u madyapÃnaæ nÃbhyanuj¤Ãtam. ato gamyate prak­tisÃvadyaæ tad iti. yadi hi hat praj¤aptisÃvadyaæ syÃt glÃnaÓÃkyopasthÃnÃya tad anuj¤Ãyate. na cÃnuj¤Ãyate. tena tat prak­tisÃvadyam iti. idaæ coktaæ mÃæ ÓÃstÃram uddiÓadbhi÷ ÓÃkyamunir na÷ ÓÃstety upadiÓadbhi÷ kuÓÃgreïÃpi madyaæ na pÃtavyam iti. prak­tisÃvadyaæ tad iti bhagavatà tat prati«iddhaæ. na tu madanÅyam ity avetya. kuÓÃgramÃtrasya madyasyÃmadanÅyatvÃt. ÃryaiÓ ceti vistara÷. prak­tisÃvadyaæ (#<Abhidh-k-vy 380>#) madyaæ. janmÃætaragatair apy Ãryair anadhyÃcÃrÃt. prÃïivadhÃdivad iti sÃdhanaæ. kÃyaduÓcaritavacanÃc cety [Tib. 41a] aparaæ sÃdhanaæ. prak­tisÃvadyaæ madyaæ. kÃyaduÓcaritavacanÃt. prÃïivadhÃdivat. caturvidhaæ hi nandikasÆtrÃdi«u kÃyaduÓcaritam uktam. prÃïÃtipÃta÷ adattÃdÃnaæ kÃmamithyÃcÃra÷ surÃmaireyamadyapramÃdasthÃnam iti. utsargavihitasyÃpÅti vistara÷. anena bhagavadvacanasya pÆrvÃparavirodhaæ pariharaæti. kathaæ. bhadaæteti vistareïa madyapÃnasya sÃmÃnyavacanam utsarga÷. ÓÃkye«u glÃne«u madyapÃnaæ nÃbhyanuj¤Ãtam ity apavÃda iti. madyapÃnaæ glÃnÃvasthÃyÃm api nÃnuj¤Ãtam iti gamyate. apavÃda÷ puna÷ prasaægaparihÃrÃrthaæ. sak­tpÅtaæ hi madyaæ vyasanÅbhavet. uktaæ hi bhagavatÃ. trÅïi sthÃnÃni prati«edhamÃïasya nÃsti t­ptir vÃ. alaætà vÃ. paryÃptir vÃ. madyam abrahmacaryaæ styÃnamiddhaæ ceti. prasaægaparihÃra÷ kasmÃd ity Ãha. madanÅyamÃtrÃniyamÃt. saiva hi mÃtrà dravyakÃlaprak­tiÓarÅrÃvasthà apek«ya madanÅyà cÃmadanÅyà ca bhavati. ata eva ca kuÓÃgrapÃnaprati«edha ity atiÓayavacanaæ. tad evaæ na prak­tisÃvadyam iti manasik­tvà bhagavatà tatpariharaïÅyam uktaæ. [Tib. 41b] kiæ tarhi. prasaægado«Ãd iti darÓitaæ. Ãryair anadhyÃcaraïaæ hrÅmattvÃd iti. paæca Óaik«Ãïi balÃni sÆtre paÂhyaæte. katamÃni paæca. ÓraddhÃbalaæ vÅryabalaæ hrÅbalam apatrÃpyabalaæ praj¤Ãbalaæ ceti. ato hrÅmattvÃn na pibaæti. na tu prak­tisÃvadyatvÃt. yadi hrÅmattvÃt tad anadhyÃcaraïam aj¤Ãtam udakÃdivat kasmÃn na pibaætÅty ata Ãha. tena ca sm­tinÃÓÃd iti. madyaæ hi pibata÷ kÃryÃkÃryasm­tir naÓyatÅti. yady evam alpakaæ tu pibaætu. yÃvatyà mÃtrayà sm­tir naÓyatÅty ata
Ãha. alpakasyÃpy apÃnam. aniyamÃt. vi«avad iti. yathà kÃlaprak­tiÓaktiyogÃd alpam api vi«aæ kadÃcin mÃrayati. evaæ madyam api madayatÅti. duÓcaritavacanaæ pramÃdasthÃnatvÃd iti. madenÃkuÓalaparihÃrÃt. kuÓalakaraïÃc ca. atra pramÃdasthÃnagrahaïaæ nÃnye«v iti. atraiva Óik«Ãpade pramÃdasthÃnagrahaïaæ surÃmaireyamadyapramÃdasthÃnaæ prahÃya surÃmaireyamadyapramÃdasthÃnÃt prativiramÃmÅti vacanÃt. nÃnye«u Óik«Ãpade«u prÃïÃtipÃtaviratyÃdi«u pramÃdasthÃnagrahaïaæ. prÃïÃtipÃtapramÃdasthÃnaæ prahÃya prÃïÃtipÃtapramÃdasthÃnÃt prativiramÃmÅti [Tib. 42a] pramÃdasthÃnaæ na paÂhyate. kiæ tarhi. prÃïÃtipÃtaæ prahÃya prÃïÃtipÃtÃt prativiramÃmÅti. evam adattÃdÃnÃdi yojyaæ. kasmÃd ity Ãha. te«Ãæ prak­tisÃvadyatvÃt. te«Ãæ prÃïÃtipÃtaviratyÃdÅnÃæ Óik«ÃpadÃnÃæ prak­tisÃvadyatvÃt. tad uktaæ bhavati. pramÃdasthÃnam etad iti madyapÃnÃt prativirantavyaæ. na tu prak­tisÃvadyam etad iti. atyÃseviteneti vistara÷. (#<Abhidh-k-vy 381>#) surÃmaireyamadyapramÃdasthÃnenÃsevitena bhÃvitena bahulÅk­tena kÃyasya bhedÃn narake«Æpapadyata iti nandikasÆtre vacanÃt. atyÃsevitena madyapÃnena durgatigamanÃbhidhÃnaæ tatprasaægena madyapÃnaprasaægena abhÅk«ïam ajasram akuÓalasaætatiprav­tte÷. akuÓalÃnÃæ yà saætati÷. tasyÃ÷ prav­tte÷. ÃpÃyikasyÃpÃyaprayojanasyÃpÆrvasya karmaïa Ãk«epÃd Ãvedha÷. yata÷. v­ttilÃbhÃd và phaladÃnÃya và pÆrvopacitasya karmaïo maraïÃvasthÃyÃæ v­ttilÃbha÷. yata÷. tasmÃd Ãk«epÃt v­ttilÃbhÃd và durgatigamanÃbhidhÃnam iti saæbandhanÅyaæ. annÃsava iti.
taï¬ulak­ta÷. dravÃsava iti. ik«urasÃdik­ta÷. te veti vistara÷. surÃmaireye kadÃcid aprÃptamadyabhÃve [Tib. 42b] . yadà nave bhavata÷. kadÃcit pracyutamadyabhÃve. yadà atipurÃïe bhavata÷. ity ato madyagrahaïaæ. yadi madanÅyaæ. tato do«a ity abhiprÃya÷. pÆgaphalakodravÃdayo 'pÅti. ÃdiÓabdena ni«pÃvÃdayo g­hyaæte. madyapÃne nÃmadyatve 'py ado«a÷. surÃmaireye na bhavata iti. surÃmaireyasvabhÃvasya madyasya pÃne do«a ity artha÷. sarvapramÃdÃspadatvÃd iti. sarvapramÃdÃnÃæ sarvasm­tipramo«ÃïÃæ prÃïÃtipÃtÃdyakuÓalÃnÃæ hetubhÆtÃnÃæ sthÃnam Ãspadaæ prati«Âheti pramÃdasthÃnaæ madyapÃnam.

(IV.36) yata eko labhyate iti. yato maulÃdibhya÷ sattvÃsattvÃkhyebhyaÓ ca. prÃtimok«asaævaro labhyate. tata÷ Óe«au dhyÃnÃnÃsravasaævarau. maulaprayogap­«Âhebhya iti. maulaprayogap­«Âhebhyo 'kuÓalebhya÷ karmabhya÷. maulaprayogap­«ÂhasvabhÃvÃs trayÃïÃæ yathÃkramaæ pratipak«abhÆtÃ÷ prÃtimok«asaævarÃkhyà vij¤aptyavij¤aptayo labhyaæte. sattvÃsattvÃkhyebhyo vastubhya÷ prÃïivanaspatyÃdyadhi«ÂhÃnalak«aïebhya÷. prak­tipratik«epaïasÃvadyebhyaÓ ca karmabhya÷ prÃïÃtipÃtavanaspatibhaægÃdilak«aïebhya÷. tad etad ubhayam apy ubhayÃdhi«ÂhÃnaæ bhavati. prak­tisÃvadyam api sattvÃdhi«ÂhÃnam asattvÃdhi«ÂhÃnaæ ca. praj¤aptisÃvadyam api sattvÃdhi«ÂhÃnam asattvÃdhi«ÂhÃnaæ ca. [Tib. 43a] na punar evaæ grahÅtavyaæ. prak­tisÃvadyaæ sattvÃdhi«ÂhÃnaæ pratik«epaïasÃvadyam asattvÃdhi«ÂhÃnam iti. tatra tÃvat prak­tisÃvadyaæ sattvÃdhi«ÂhÃnaæ prÃïivadhÃdi. praj¤aptisÃvadyam api sattvÃdhi«ÂhÃnaæ bhik«o÷ strÅhastÃdigrahaïaæ. sahÃgÃraÓayyÃdi ca. prak­tisÃvadyam asattvÃdhi«ÂhÃnaæ jÃtarÆpÃdyapaharaïaæ. praj¤aptisÃvadyam asattvÃdhi«ÂhÃnaæ v­k«apattrÃdicchedo bhik«o÷. ÃhÃrÃdi«u ca vinayokta upadeÓa÷. sattvÃdhi«ÂhÃnaprav­ttatvÃd iti. sattvapraj¤aptyadhi«ÂhÃnaprav­ttatvÃd ity abhiprÃya÷. vartamÃnà eva hi dharmÃ÷ sattvapraj¤aptyadhi«ÂhÃnà nÃtÅtà nÃnÃgatÃ÷. te«Ãæ (#<Abhidh-k-vy 382>#) nirupÃkhyakalpatvÃt. ata evÃha. nÃtÅtÃnÃgatehya÷. te«Ãm asattvasaækhyÃtatvÃd iti. nanu cÃsattvapraj¤aptiadhi«ÂhhÃnaprav­tto 'pi prÃtimok«asaævaro bhavati. sattvÃsattvÃkhyebhya÷ prÃpyata iti vacanÃt. sa cÃpy evaæ na prati«idhyate. yathaiva hi sattvÃkhyebhyo vartamÃnebhye eva labhyata ity ucyate. tathà vartamÃnebhya evÃsattvÃkhyebhyo 'pi labhyata iti vaktavyaæ. vartamÃnÃdhi«ÂhanatÃm eva hy anena vacanenÃtidi«ati. na prayogap­«Âhebhya iti. samÃhitÃvasthÃyÃm ekÃætamaulatvÃt. asamÃhitÃvasthÃyÃæ ca na saævarÃbhÃvÃt. kuta eva praj¤aptisÃvadebhya iti. abhyupagamÃbhÃvÃt. sarvakÃlebhyaÓ ceti. atÅtÃnÃgatayor api saævarayor lÃbhÃt tatsahabhÆcittavat.

ata eveti. yasmÃd [Tib. 43b] ete saævarà evaæ labhyaæte. yathà vistareïoktam. ataÓ catu«koÂikaæ kriyate. vistara iti. saæti tÃni skandhadhÃtvÃyatanÃni. yebhyo dhyÃnÃnÃsravasaævarau labhyete. na prÃtimok«asaævara÷. saæti tÃni. yebhya÷ prÃtimok«asaævaro na dhyÃnÃnÃsravasaævarau. saæti tÃni. yebhya ubhayaæ labhyate. saæti tÃni. yebhyo nobhayaæ labhyata iti. vistarÃrtha÷. prathamà koÂi÷. vartamÃnebhya÷ prÃïÃtipÃtÃdikarmapathaprayogap­«thebhya÷ pratik«epaïasÃvadyÃc ca v­k«abhaægÃdikÃd ya÷ saævara÷. sa prÃtimok«asaævara÷.

#<sarvobhayebhya>#

iti vacanÃt. prayogap­«ÂhatvÃt tu na dhyÃnÃnÃsravasaævarau. dvitÅya. atÅtÃnÃgatebhyo maulebhya÷ karmapathebhya÷ prÃïÃtipÃtÃdibhya÷ kÃyavÃcikebhya÷ saptabhya÷ saævaro ya÷. tau dhyÃnÃnÃsravasaævarau.

#<maulebhya÷ sarvakÃlebhya>#

ity vacanÃt. na prÃtimok«asaævara÷. atÅtÃnÃgatatvÃt. t­tÅyÃ. pratyutpannebhya÷ maulebhya÷ karmapathebhya iti. pratyutpannakarmapathatvÃt prÃtimok«asaævaro bhavati. maulakarmapathatvÃc ca dhyÃnÃnÃsravasaævarau. caturthÅ atÅtanÃgatebhya÷ sÃmaætakap­«Âhebhya iti. atÅtÃnÃgatatvÃn na prÃtimok«asaævara÷. sÃmaætakap­«ÂhatvÃn na dhyÃnÃnÃsravasaævarau [Tib. 44b] svasaætÃne vartamÃnebhya÷ karmapathebhya÷ saævaro na yujyata iti paÓyann Ãha. na tu saævaralÃbhakÃle vartamÃnÃ÷ karmapathÃ÷ saætÅti. vartamÃnÃdhi«ÂhÃnebhyas tebhya÷ karmapathebhya iti vaktavyam iti Óik«ayaty ÃcÃrya÷. yato vastuna÷ prativiramati. tasya vartamÃnatvÃsaæbhavÃt. nÃtÅtavartamÃnÃnÃm iti. utpannatvÃd e«Ãæ saævaraïaæ na yujyate. na hy utpannÃnÃm anutpatti÷ Óakyate kartuæ. anÃgatÃnÃæ tu Óakyata iti. te«Ãm eva saævaraïaæ yujyata ity ÃcÃryÃbhiprÃya÷ (#<Abhidh-k-vy 383>#). vaibhëikÃïÃæ tu tathÃvacane 'yam abhiprÃyo lak«yate. prÃïÃtipÃtÃdiprayogamaulap­«ÂhÃnÃæ yathÃkramaæ saævaraïÃya prÃtimok«asaævaraprayogamaulap­«ÂhÃni pravartaæte. naitÃni pravarti«yaæta iti. arthata evaitÃni pratipak«abhÆtÃni tÃni rundhantÅvotpadyaæte. prayoga÷ prayogam evaæ bhavÅtÅva tvÃm ahaæ saæv­ïomi. mà tvam utthà iti. evaæ yÃvat. p­«Âha÷ p­«Âham evaæ bravÅtÅveti yojyaæ. tathà skandhadhÃtvÃyatanÃnÃæ karmapathaprayogamaulap­«ÂhasvabhÃvÃnÃæ vartamÃnÃnÃæ rundhÃno vartamÃnebhyas tebhyo labhyate. prÃtimok«asaævara ity ucyata iti. tasmÃn naivaæ vaktavyam iti.

(IV.37) kaÓcit sarvebhya iti vistara÷. bhik«usaævara÷ sarvebhya÷ karmapathebhyo labhyate. sarvakarmapathà varjanÅyà ity artha÷. kaÓcic caturbhya÷. tato 'nya÷. [Tib. 44b] tato bhik«usaævarÃd anya÷. saævara÷ ÓrÃmaïerÃdisaævaraÓ caturbhya evÃægebhyo labhyate. kÃyikebhya÷ prÃïÃtipÃtÃdibhyas tribhyo vÃcikÃc ca m­«ÃvÃdÃt. yady alobhÃdve«ÃmohÃ÷ kÃraïÃnÅti. saævarakÃraïÃni dvihdà i«yaæte. alobhÃdve«Ãmohà và kÃraïÃni. m­dumadhyÃdhimÃtrÃïi và cittÃnÅti. yadi pÆrva÷ paryÃyo 'bhiprÅyate. sarvai÷ kÃraïair alobhÃdisvabhÃvair labhyate saævara÷. kuÓale samutthÃpake cetasi te«Ãæ yugapat bhÃvÃt. yadi m­dvÃdÅni cittÃni kÃraïÃnÅ«yaæte. ekena kÃraïena labhyate. te«Ãm ayugapat bhÃvÃt. paÓcimaæ paryÃyam iti. m­dvÃdikÃraïapak«aæ. asti saævarasthÃyÅti vistara÷. sarvasattve«u saæv­ta÷ sarvasattvÃnugate kalyÃïÃÓaye sati saævarotpatte÷. na sarvÃægair upÃsakÃdisaævarasya sarvÃægÃprativiratatvÃt. na sarvakÃraïair m­dvÃdÅnÃæ kÃraïatvena yugapad asaæbhavÃt. bhik«usaævaras tu sarvÃægair api. sarvÃægaprativiratatvÃt. yas trividhena cittena trÅn saævarÃn samÃdatta iti. tadyathà m­dunà cittena upÃsakasaævaraæ samÃdatte. madhyena ÓrÃmaïerasaævaram. [Tib. 45a] adhimÃtreïa bhik«usaævaram iti. sarvakÃraïaiÓ ca na tu sarvÃægair iti. upÃsakÃdisaævarÃïÃm ekaikasya m­dvÃdyekaikakÃraïatvÃt. tathà g­hïata iti. paæcaniyamakriyayà g­hïata÷.

katham aÓakyebhya iti. ye haætum eva na ÓakyÃ÷. tebhyo 'Óakyebhya÷ sattvebhya÷ kathaæ saævaralÃbha÷. atrÃcÃrya÷ samÃdhim Ãha. sarvasattvajÅvitÃnupaghÃtÃdhyÃÓayenÃbhyupagamÃd iti. sarvasattvÃnÃæ jÅvitasyÃnupaghÃtenÃdhyÃÓayena saævarÃbhyupagamÃt. vaibhëikà apy asyaiva praÓnasya parihÃrÃætaram Ãhu÷. yadi puna÷ Óakyebhya eveti vistara÷. cayÃpacayayukta÷ syÃt. ÓakyatÃm Ãgate«u satte«u saævaraÓ cÅyeta. asakyatÃm Ãgate«v apacÅyeta. (#<Abhidh-k-vy 384>#) ÓakyÃÓakyÃnÃæ manu«yÃdidevÃdÅnÃm itaretarasaæcÃrÃt. devÃdayo manu«yÃdÅn saæcaraæti. manu«yÃdayaÓ devÃdÅn iti. imaæ vaibhëikaparihÃraæ sÃvakÃÓaæ paÓyann ÃcÃrya Ãha. naivaæ bhavi«yatÅti vistara÷. naivaæ cayÃpacayayukta÷ saævaro bhavi«yati. kathaæ k­tvÃ. yathà hy apÆrvat­ïÃdyutpattau. Óo«e và t­ïÃdÅnÃæ. yady api t­ïÃdibhyo 'pi saævaro labhyate. tathÃpi saævarasya v­ddhihrÃsau na bhavata÷. [Tib. 45b] evaæ ÓakyÃÓakyasaæcÃre 'pi na syÃtÃæ v­ddhihrÃsau cayÃpacayÃv ity artha÷. tasmÃc chakyebhya eva saævaro labhyate. na cÃyaæ do«a÷ syÃd iti. vaibhëikà Ãhu÷. na sattvÃnÃm iti vistara÷. na tad evaæ. yathà hy apÆrvat­ïÃdyutpattÃv iti vistareïa yad uktaæ. kiæ kÃraïaæ. sattvÃnÃæ pÆrvaæ saæcÃrÃt paÓcÃc ca bhÃvÃt. t­ïagulmalatÃdÅnÃæ pÆrvaæ paÓcÃc cÃbhÃvÃt. ato na t­ïÃdid­«ÂÃætena cayÃpacayado«o nivÃryate. evaæ vaidharmyamÃtram uktaæ. na sÃdhyasÃdhanÃrtha iti. ÃcÃrya÷ punar Ãha. yadà parinirv­tà na saæty eveti vistara÷. tasmÃt pÆrvaka eva hetu÷ sÃdhur iti. sarvasattvajÅvitÃnupaghÃtÃdhyÃÓayenÃbhyupagamÃd iti. ata ÓakyÃÓakyebhya÷ saævaro labhyata iti siddhaæ. evaæ tarhi yadi sarvasattvebhyo labhyate prÃtimok«asaævara÷. pÆrvabuddhaparinirv­tebhyas tasyÃlÃbhÃc chÅlanyÆnatà syÃt. sattvÃnÃæ pÆrvebhyo nyÆnatvÃt. ÃcÃrya Ãha. sarve«Ãæ buddhÃnÃæ pÆrvaæ paÓcÃc cotpannÃnÃm aviÓe«eïa sarvasattvebhyo lÃbhÃt. yadi hi te py aparinirv­tà abhavi«yan. saæprati tebhyo 'pi te 'lapsyaæta iti.

sarvakarmapathebhya iti. kÃyikavÃcikebhya÷. nÃsti hi vikalenÃsaævareïeti. prÃïÃtipÃtenaiva [tib 46a] nÃdattÃdÃnenety evamÃdi. m­dunaivÃsaævareïa samanvÃgata iti. pÆrvapratilabdhatvÃt. adhimÃtrayà tu prÃïÃtipÃtavij¤aptyÃ. kiæ. samanvÃgata iti vartate. na vipÃkaphalaviÓe«a iti. evaæ madhyÃdhimÃtreïa yojyam iti. yo madhyena cittenÃsaævaraæ pratilabhate. so 'dhimÃtreïÃpi cittena prÃïino jÅvitÃd vyavaropayan madhyenaivÃsaævareïa samanvÃgato bhavati. adhimÃtrayà tu prÃïÃtipÃtavij¤aptyÃ. evaæ yo 'dhimÃtreïa yÃvad adhimÃtreïaivÃsaævareïa samanvÃgato bhavati. adhimÃtrayà ca prÃïÃtipÃtavij¤aptyÃ. ittham api ca yojyaæ. yo 'dhimÃtracittenÃsaævaraæ pratilabhate. sa m­dunÃpi cittena prÃïino jÅvitÃd vyavaropayan adhimÃtrenaivÃsaævareïa samanvÃgato bhavati. m­dvyà tu prÃïÃtipÃtavij¤aptyety evamÃdi.

nÃgabaædhà hastipakÃ÷. vÃgurikà iti. paæpà nÃma prÃïijÃtir vÃgurÃkhyÃ. tÃæ ghnantÅti vÃgurikÃ÷. arthata Ãsaævarikà iti. rÃjÃnaÓ cÃdhikaraïasthÃÓ ca (#<Abhidh-k-vy 385>#) daï¬anet­tvÃd ihÃpaÂhità api Ãsaævarikà eva dra«ÂavyÃ÷. evam anye 'pi yojyà iti. kurkuÂÃæ ghnaætÅti. kaurkuÂikà ity evamÃdÅni. yuktas tÃvad iti vistareïoktvà yÃvat katham asaævara÷ sarvasattvedhyo yujyata iti praÓnite. vaibhëika÷ parihÃram Ãha. mÃtrÃdÅn api hÅti vistara÷. ÃcÃrya Ãha. na hi tÃvat [Tib. 46b] ta eva ta iti. te mÃtrÃdaya iti jÃnÃnà hanyur ity aghÃtyebhyas tebhyo 'saævara÷ kathaæ yujyate. kiæ cÃryÅbhÆtÃnÃæ puna÷ paÓÆbhavituæ nÃsty avakÃÓa÷. te«Ãm urabhrÃdyupapattyasaæbhavÃt. tebhya÷ katham asaævara÷ syÃt. yadi vÃnÃgatÃtmabhÃvÃpek«ayà urabhrÃdayo bhavi«yaætÅti vartamÃnÃn mÃtrÃder asaævara÷ syÃt. urabhrÃn api te aurabhrikÃ÷ putrÅbhÆtÃn anÃgate janmani sarvathà na hanyur iti. na syÃt tebhya urabhrebhyo 'saævara÷. vaibhëika Ãha. kathaæ hi nÃma jighÃæsatÃm iti vistara÷. ÃcÃrya Ãha. etan mÃtrÃdi«u samÃnam iti vistara÷. kathaæ hi nÃmÃjighÃæsatÃæ putrÃdibhÆtÃnÃm aurabhrikÃdÅnÃæ tebhyo mÃtrÃdibhya÷ syÃd asaævara iti.

vikala÷ karmapathÃægata÷. prÃdeÓiko 'pi syÃt. ekasyÃpy aægasya aviramÃt. sattvadeÓakÃlasamayaniyamayogena pradeÓaviratatvÃt. saævaraÓ ca tathaiva. vikalo 'pi prÃdeÓiko 'pi syÃt. anyatrëÂavidhÃt pÆrvoktÃt prÃtimok«asaævarÃt. kasmÃd ity Ãha. tanmÃtraÓÅladau÷ÓÅlyapratibandhÃd iti. asaævaras tanmÃtraæ ÓÅlaæ pratibadhnÃti. saævaraÓ ca tanmÃtraæ dau÷ÓÅlyaæ pratibadhnÃtÅti.

(IV.38) tatkulÅnair iti. ÃsaævarikakulÅnai÷.

#<k«etrÃdÃnÃdarehanÃd [Tib. 47a]>#

iti. Ãdareïa Åhanaæ kriyÃraæbha÷. k«etraæ cÃdÃnaæ cÃdarehanaæ ceti samÃsa÷. tasmÃd avij¤aptir utpadyate. tithÅti vistara÷. tithibhaktaæ. yÃvad ardhamÃsabhaktam ity arthagati÷. ÃdiÓabdena maï¬alakaraïÃdi g­hyate. Ãdareïa và tadrÆpeïeti.tÅvrakleÓatayÃ. tÅvraprasÃdatayà cety artha÷.

(IV.39, 40) samÃdÃnaviruddhavij¤aptyutpÃdÃd iti. yÃvajjÅvaæ prÃïÃtipÃtÃdibhya÷ prativiramÃmÅti yat samÃdÃnaæ. tena viruddhÃyà vij¤apter utpÃdÃt. iti prathamena kÃraïena prÃtimok«asaævaratyÃga÷. ÃÓrayatyÃgÃd iti. yenÃÓrayeïa saævaro g­hÅta÷. tasya tyÃgÃn maraïÃd iti. dvitÅyena kÃraïena tattyÃga÷. ÃÓrayavikopanÃd iti. yÃd­ÓenÃÓrayeïa saævara upÃtta÷. tÃd­Óo na bhavati. vikopanÃt. iti t­tÅyena kÃraïena tattyÃga÷. nidÃnacchedÃd iti. nidÃnaæ kuÓalamÆlÃni. tasya cchedÃt. caturthena kÃraïena tattyÃga÷. tÃvad evÃk«epÃc ceti. upavÃsasaævarasyÃhorÃtram Ãk«epa÷. iti paæcamena kÃraïena tasyopavÃsasaævarasya tyÃga÷. pÆrvoktaiÓ ca caturbhi÷ kÃraïair iti.

patanÅyena ceti. ebhiÓ ca yathoktai÷ paæcabhi÷ kÃraïai÷ patanÅyena ceti. (#<Abhidh-k-vy 386>#) pataæty aneneti patanÅyaæ. tac caturvidhaæ. abrahmacaryaæ. yathoktapramÃïam adattÃdÃnaæ. [Tib. 47b] manu«yavadha÷. uttarimanu«yadharmam­«ÃvÃdaÓ ceti.

#<dhanarïavat tu kÃÓmÅrair Ãpannasye«yate.>#

ÃgamÃd yuktitaÓ ca. tatrÃyam Ãgama÷. vinaya uktaæ. du÷ÓÅlaÓ cet bhik«ur bhik«uïÅm anuÓÃsti. saæghÃvaÓe«am Ãpadyata iti. ÃpannapÃrÃjiko hi bhik«ur du÷ÓÅlo 'bhipreta÷. nÃnÃpannapÃrÃjika÷. prak­tistha÷ ÓÅlavÃn iti viparyayeïa vacanÃd ato 'vagamyate. asty asya du÷ÓÅlasyÃpi sato bhik«ubhÃva÷. yasmÃt saæghÃvaÓe«am Ãpadyata ity uktam iti. yuktir api na hy ekadeÓak«obhÃt sakalasaævaratyÃgo yukta iti. na maulÅm apy Ãpattim Ãpannasyeti. patanÅyÃm apy Ãpattim Ãpannasyety artha÷. naiva cÃnyÃpattim iti. saæghÃvaÓe«Ãdikaæ. Ãvi«k­tÃyÃm iti. deÓitÃyÃæ.

yat tarhi bhagavatoktam iti vistareïa yÃvat parÃjitam iti. tat katham iti vÃkyÃdhyÃhÃra÷. paramÃrthabhik«utvaæ saædhÃyaitad uktam iti. satyadarÓanabhavyatvena tasyÃpannasya paramÃrthabhik«utvÃprÃpte÷. bahukleÓebhyo nandaprabh­tibhya÷. maulyÃpy Ãpattyà na bhik«utvaæ naÓyatÅti viditvà tÃæ kuryur iti vÃkyÃrtha÷ [Tib. 48a] saæj¤Ãbhik«ur iti. yasyÃnupasaæpannasya bhik«ur iti nÃma. pratij¤Ãbhik«ur iti. abrahmacaryÃdiprav­ttau du÷ÓÅla÷. bhik«ata iti bhik«ur iti. yÃcanaka÷. bhinnakleÓatvÃd bhik«ur iti. arhan. asmiæs tv artha iti. yat yat bhagavatoktam abhik«ur bhavaty aÓramaïa iti vistareïa. etasminn arthe. yathoktebhyaÓ caturbhyo bhik«ubhyo 'nya evÃyaæ paæcamo j¤apticaturthopasaæpanno bhik«ur iti. yad apy uktaæ paramÃrthabhik«utvaæ saædhÃyaitad uktaæ. tat pratyÃha. na cÃsau pÆrvaæ paramÃrthabhik«ur ÃsÅt. yata÷ paÓcÃd abhik«ur bhavet. abhik«ur bhavaty aÓramaïa iti vacanÃt. ity upamÃæ kurvateti. mastakacchinnatÃlopamÃæ kurvatà ÓÃstraiva datto 'nuyoga iti saæbaædhanÅyaæ. parih­ta÷ praÓna ity artha÷. ekagrÃsaparibhoga ÃhÃrasya. ekapÃr«ïipradeÓaparibhogo vihÃrasyeti sambhdha÷. sarvabhik«usaæbhogabahi«k­taÓ ca ÓÃstreti. sarvasmÃt bhik«ubhis saha saæbhogÃd ekapaæktibhojanÃdikÃd bahi«k­to buddhena. nÃÓayata kÃraï¬avakam iti. kÃraï¬avako yavÃk­titvÃd yavas t­ïaviÓe«a÷. yo yavadÆ«Åty ucyate. evam asÃv abhik«ur bhik«vÃk­tir [Tib. 48b] iti. kaÓaæbakam nÃma pÆtikëÂham. evam asau pÆtibhÆto bhik«u÷. taæ ÓÅlavatsaæghÃd yÆyam apakar«ateti bhagavÃæ (#<Abhidh-k-vy 387>#) bhik«Æn Ãj¤ÃpayÃmÃsa. athotplÃvinaæ vÃhayateti. utplÃvÅ nÃma vrÅhimadhye 'bhyaætarataï¬ulahÅno v­Åhir eva. tathÃsau ÓÅlasÃrahÅno bhik«vÃk­ti÷. taæ pravÃhayata. ni«krÃmayatety artha÷. mÃrgajina÷ Óaik«o 'Óaik«a÷. mÃrgadaiÓiko buddha÷. mÃrge jÅvati ÓÅlavÃæ bhik«ur mÃrganimittaæ jÅvanÃt. mÃrgadÆ«Å du÷ÓÅla÷. idam atrodÃharaïaæ. dagdhakëÂheti vistara÷. yathà yad dagdhaæ. na tat këÂhaæ. pÆrvakëÂhÃk­timÃtrÃvaÓe«asÃdharmyÃt. tad dagdhaæ këÂham ity ucyate. hradaÓ ca Óu«ko 'pi hrada ity ucyate. ÓukanÃsà g­hÃdi«u rÆpakÃrak­tÃ. ÓukanÃsÃk­titvÃc chukanÃsety ucyate. evam asau bhik«vÃk­tisÃmÃnyamÃtrÃvaÓe«Ãc chramaïa ukta÷. pÆtibÅjam aækurÃjanakatvÃd abÅjam api bÅjam ity ucyate. tadÃkÃramÃtrÃvaÓe«atvÃd alÃtacakraæ cakram iti. cakrÃk­titvÃt. m­tasattvaÓ cÃsattvo 'pi sattva ity ucyate. sattvÃk­timÃtrÃvaÓe«atvÃt. tadvad e«a dra«Âavya÷. Óik«Ãdattako nÃma bhik«ur adhimÃtrarÃgatayà [Tib. 49a] striyà abhrahmacaryaæ k­tvÃ. tadanaætaram
eva jÃtasaævega÷ ka«Âaæ mayà k­tam ity ekasminn api praticchÃdanacitte 'nutpanne bhik«usaægham upagamyÃvi«karotÅdaæ mayà pÃpaæ k­tam iti. sa ÃryasaæghopadeÓÃt sarvabhik«unavakÃætikatvÃdi daï¬akarma kurvÃïa÷ Óik«Ãdattaka ity ucyate. tad yadi dau÷ÓÅlyÃd abhik«ur eva syÃt. sa na syÃt. na hi tasya punar upasaæpÃdanaæ kriyate. bhik«uÓ ca sa vyavasthÃpyate. tasmÃn na dau÷ÓÅlyÃd abhik«utvam iti. na brÆma iti vistara÷. na vayaæ brÆma÷. sahÃdhyÃpattyà abrahmacaryÃd eva sarva÷ pÃrÃjiko bhavati. kiæ tarhi. praticchÃdanacittena. kiæ na puna÷ pravrÃjyate. anik«iptaÓik«a ity adhyÃhÃryaæ. tÅvrÃnapatrÃpyavipÃditatvÃt. tÅvreïÃnapatrÃpyeïa vipÃditÃsya saætati÷. tasyÃ÷ saætater evaæ vipÃditatvÃt saævarasyÃbhavyatvaæ. tasmÃn na puna÷ pravrÃjyata ity adhikÃra÷. na tu khalu bhik«ubhÃvÃpek«ayÃ. na tu khalu tasya bhik«ubhÃvo 'stÅty apek«ayà na pravrÃjyate. tathà hy asau parÃjayiko nik«iptaÓik«o pi na pravrÃjyate. tÅvrÃnapatrÃpyavipÃditatvÃt saætate÷.

(IV.41) #<dhyÃnÃptam>#

iti. rÆpasvabhÃvaæ kuÓalam arÆpasvabhÃvaæ cÃbhipretaæ. ata eva ca sarvam eveti vyÃca«Âe. dvÃbhyÃm iti. upapattito vÃ. parihÃïito vÃ. [Tib. 49b] tenÃha upapattito veti vistara÷. Ærdhvam upapadyamÃno 'dharaæ parityajati. adhaÓ copapadyamÃna uparibhÆmikam iti. parihÃïito và samÃpatte÷ tatsamÃpattisaæg­hÅtaæ kuÓalaæ tyajyate. nikÃyasabhÃgatyÃgÃc ca kiæcid iti. nirvedhabhÃgÅyaæ yat p­thagjanÃvasthÃyÃm utpÃditaæ yÃvat k«Ãætir iti. tad asaty api bhÆmisaæcÃre nikÃyasabhÃgatyÃgena tyajyate. yadà kÃmadhÃtau m­tvà tatraivopapadyate (#<Abhidh-k-vy 388>#). vak«yati hi

#<bhÆmityÃgÃt tyajaty Ãryas tÃny anÃryas tu m­tyuta>#

iti. pÆrvako mÃrga iti. prayogÃnaætaryavimuktimÃrgasvabhÃva÷ pratipannakamÃrga÷. phalaæ phalaviÓi«Âo veti. uttaro mÃrgo 'dhik­ta÷. tadyathà 'nÃgÃmÅ yady anÃgÃmiphalÃt parihÅyate. tenÃnÃgÃmiphalam uttaro mÃrgas tyajyate. yadi tv anÃgÃmÅ dvitÅyaæ dhyÃnaæ labhate. tasmÃc ca parihÅyate. sa tasya phalaviÓi«Âo mÃrgo dvitÅyadhyÃnabhÆmikas tyajyate.

(IV.42ab) hetupratyayabaleneti. sabhÃgahetubalena. parato gho«abalena cety artha÷. dhyÃnasaævaraæ và labhata iti. anÃsravasaævaraæ và labhata iti nocyate. dhyÃnasaævarapÆrvotpÃdenaiva tattyÃgÃt. akaraïÃÓnyata iti. etat karma na kari«yÃmÅty ÃÓayato 'pi ÓastrajÃlatyÃge vinà saævaragrahaïenÃsaævaracchedo na bhavati. tadyathà roganidÃnaparihÃre 'pi tasya prav­ddhasya rogasyau«adhena vinà [Tib. 50a] viniv­ttir na bhavati. tadvat. tad uktaæ bhavati. asaævaratyÃgecchÃyÃæ saævaro grahÅtavyo nÃnyatheti. tallÃbhasyeti. asaævaralÃbhasya.

(IV.42cd) katham avij¤aptir iti. vij¤aptir apÅti vaktavyaæ. svasamutthÃpitÃyà atÅtÃyà vij¤aptes tatkÃla eva prÃpticchedÃt.

#<vegÃdÃnakriyÃrthÃyurmÆlacchedais tu madhyama>#

iti ca paÂhitavyaæ. naivasaævaranÃsaævara ity artha÷. athÃpy avij¤aptir api kevalocyate. tatra vij¤apter avacane kÃraïaæ vaktavyam ity ucyate. vij¤apter anÃvaÓyakatvÃt. tathà hi vak«yati.

#<aÓubhÃ÷ «a¬ avij¤aptir dvidhaika>#

iti. avij¤aptivacanena ca vij¤aptivacanasiddhes tadavacanaæ.

anye tv Ãhu÷. na niruddhÃyà naivasaævaranÃsaævarasaæg­hÅtÃyà vij¤apter anubaædhinÅ prÃptir ity ata etadavij¤apter eva tyÃgakÃraïam ucyata iti.

kuæbhakÃracakre«ugativad iti. yathà kuæbhakÃracakrasya i«oÓ ca gati÷. yena kÃraïena saæskÃraviÓe«eïa Ãk«ipto bhavati. tasya cchedÃt sÃpi cchidyate. tadvat. alaæ samÃdÃneneti pratyÃkhyÃnavacanena. yathÃsamÃttam akurvata iti. tadyathà buddham avanditvÃ. maï¬alakam ak­tvà và [Tib. 50b] na bhok«ya iti. tad ak­tvà bhuæjÃnasya sà madhyamà avij¤aptiÓ chidyate. yaætrajÃlÃdÅti ÃdiÓabdena Óastravi«Ãdi g­hyate. kuÓalamÆlÃni samucchettum (#<Abhidh-k-vy 389>#) Ãrabhata iti. kuÓalamÆlasamucchedaprÃraæbhÃvasthÃyÃm eva cchidyate. na samucchedÃvasthayÃm iti darÓayati.

(IV.43) #<kuÓalarÆpam>#

iti. arÆpagrahaïaæ rÆpacchedasyoktatvÃt.

#<mÆlacchedordhvajanmata>#

iti. atra vairÃgyataÓ ca kiæcid iti vaktavyaæ. yathà kuÓalaæ daurmanasyendriyam iti. sarvam eveti. kÃmarÆpÃrÆpyÃvacaraæ. ya÷ prahÃïamÃrga iti. darÓanamÃrgo bhÃvanÃmÃrgaÓ ca. laukiko và lokottaro và yathÃsaæbhavaæ. asau saparivÃra iti. asÃv upakleÓaprakÃra÷ satatsahabhÆprÃptyanucara÷ upakleÓaprakÃrasyeti grahaïaæ kleÓasyÃpy upakleÓatvena sarvasaægrahÃrthaæ. tathà hi ÓÃstra uktaæ. ye yÃvat kleÓà upakleÓà api te syur upakleÓà na kleÓa iti.

(IV.44, 45) ubhayÃÓraya iti vistara÷. strÅpuru«ÃÓayasya kleÓasyÃdhimÃtratayÃ. pratisaækhyÃnasya tatpratipak«abhÃvanÃlak«aïasyÃk«amatvÃt. tÅvrasya ca hrÅvyapatrÃpyasyÃbhÃvÃd e«Ãæ saævaro nÃstÅti. pratidvaædvabhÃvÃd iti. yasmÃt saævarasyÃsaævara÷ [Tib. 51a] pratidvaædvabhÆta÷. tasmÃt yatraiva saævara÷. tatraivasaævara iti. te«Ãæ «aï¬hÃdÅnÃm asaævarÃbhÃvo dvitÅyaæ kÃraïaæ. samÃdÃnasamÃdhyabhÃvÃd iti. samÃdÃnabhÃvÃt prÃtimok«asaævaro nÃsti. samÃdhyabhÃvÃc ca dhyÃnÃnÃsrava«aævarau na sta÷. tadabhÃvas tu mÃædyena kuÓale«v avyutpatte÷. pÃpakriyÃÓayÃbhÃvÃc cÃsaævaro nÃsti. yadyogÃd yadvipÃdanÃc ceti. yena hrÅvyapatrÃpyeïa yogÃd yasya hrÅvyapatrÃpyasya vipÃdanÃc ca. yathÃkramaæ saævarasaævarau syÃtÃæ. tat tÅvraæ hrÅvyapatrÃpyam ÃpÃyikÃnÃæ nÃstÅti. yady ÃpÃyikÃnÃæ saævarÃsaævarau na sta÷. yat tarhi sÆtra uktam iti yistara÷. tat kathaæ. prÃtimok«asaævaro manu«yÃïÃm eva. na devÃnÃm. asaævegÃt. dhyÃnÃnÃsravasaævarau tu hetukarmadharmabhÃvanÃd yathÃsaæbhavaæ.

(IV.46ab) tatkÃlam atyaætaæ ceti. yad i«ÂavipÃkaæ. tat tatkÃlaæ. du÷khaparitrÃïÃt k«emaæ. yan nirvÃïaprÃpakaæ. tad atyaætaæ du÷khaparitrÃïÃt k«emaæ. parinirv­tasya yan nityakÃlaæ du÷khaæ nÃsti.

(IV.46cd, 47) nanu ca trÅïi dhyÃnÃni seæjitÃny uktÃni bhagavatÃ. yad atra vitarkitam vicÃritam ity evam Ãdi. idam atrÃryà iæjitam ity Ãhur iti. ÃdiÓabdena dvitÅya uktaæ. yad atra prÅtir avigatÃ. idam atrÃryà iæjitam Ãhu÷. t­tÅye 'pi yad atra sukhaæ [Tib. 51b] sukham iti cetasa Ãbhoga÷. idam atrÃryà iæjitam ity Ãhur iti. atha kasmÃt sarvam eva rÆpÃrÆpyÃvacaraæ kuÓalaæ karmÃniæjyam (#<Abhidh-k-vy 390>#) uktam ity Ãha. ÃniæjyapratyayagÃminam iti. ÃniæjyÃnukÆlabhÃginaæ. akaæpyÃnukÆlabhÃginaæ mÃrgam Ãrabhyety artha÷. kiæ puna÷ kÃraïaæ samÃdhisapak«Ãlatayà seæjitam evÃnyatrÃniæjyam uktam ity Ãha.

#<tadbhÆmi«u yata÷ karma vipÃkaæ prati neæjatÅti.>#

bhogÃdi saævartanÅyam iti. bhogo dravyasaæpat. ÃdiÓabdena saurÆpyasausvaryÃdi g­hyate. tad eveti vistara÷. yat tad deve«u vipacyeta. tat bahulÅk­tam evaæ ÓÅlamayaæ bhÃvanÃmayaæ. tasya caivaæ bhavati. aho batÃhaæ devasubhagÃnÃæ manu«yasubhagÃnÃæ và sabhÃgatÃyÃm upapadyeyeti. yÃvat sa tatra upapadyata iti.

(IV.48-50) kÃmadhÃtus trÅïi ca dhyÃnÃnÅti. kæadhÃtuprathamadhyÃnayo÷ [Tib. 52a] kÃyikaæ sukhaæ caitasikaæ ca saumanasyaæ sukhà vedanÃ. dvitÅye dhyÃne saumanasyaæ sukhà vedanÃ. t­tÅye dhyÃne caitasikaæ sukham iti. tadbhÃvaj¤ÃpanÃrtham iti. tacchabdena du÷kham abhisaæbadhyate. tasya du÷khasya kÃmadhÃtÃv evÃstitvaj¤ÃpanÃrtham ihagrahaïaæ. sasaæbhÃrair iti. saæbhriyate utpÃdyate 'neneti saæbhÃra÷. indriyavi«ayÃÓrayalak«aïa÷. tena sasaæbhÃrà vedanà phalaæ.

#<dhyÃnÃætaravipÃkata>#

iti. dhyÃnÃætarakarmaïo dhyÃnÃætarotpattau vipÃkena veditena bhavitavyaæ. tatra sukhà du÷khà và vedanà nÃsti. nÃsti. tasmÃd asyÃdu÷khÃsukhà vedanà vipÃka iti. caturthÃd dhyÃnÃd adho 'py adu÷khÃsukhavedanÅyaæ karmÃstÅti. dhyÃnÃætare và kasyacit karmaïo 'nyasya vipÃko vedanà na syÃn na saæbhavati. na hi sukhavedanÅyasya maulaprathamadhyÃnabhÆmikasya karmaïo dhyÃnÃætare sa vipÃka iti yujyate vaktuæ. savitarkatvena dhyÃnÃætarato maulasya nihÅnatvÃt. nÃpi kÃmÃvacarasya du÷khavedanÅyasya karmaïo bhÆmyaætaratvÃt. ata eva caturthadhyÃnÃdibhÆmikasya. tato vÅtarÃgatvÃc ca.

(#<Abhidh-k-vy 391>#)
etaddo«aparijihÅr«ayà dhyÃnÃætarakarmaïo dhyÃna eva sukhendriyaæ vipÃka ity eke bruvate.

[Tib. 52b] naiva tasya dhyÃnÃætarakarmaïo vedanà vipÃka÷. kiæ tarhi rÆpÃdÅty apare. kiæ te«Ãæ dhyÃnÃætaropapattau vedanà nÃsti. asti. na tu sà vipÃkasvabhÃvÃ. kiæ tarhi. nai«yandikÅti.

atrÃcÃrya Ãha. tadetad ucchÃstraæ. yad etad uktaæ. dhyÃnÃætarakarmaïo dhyÃna eva sukhendriyaæ vipÃka iti. yac coktaæ. naiva tasya vedanà vipÃka iti. tad etad ubhayam apy ucchÃstraæ. tat pratipÃdayann Ãha. ÓÃstre hi paÂhitam iti vistara÷. avitarkasya karmaïa iti. dhyÃnÃætarakarmaïa ity arthah. ata÷ kuÓalasyÃvitarkasya karmaïaÓ caitasiky eva vedanà vipÃko vipacyata ity avadhÃraïÃn na tasya karmaïo dhyÃna eva sukhendriyaæ vipÃko nÃpi vedanÃto 'nya iti gamyate. avitarkaæ hi karma dhyÃnÃætarÃt prabh­ty Ærdhvam iti.

#<apÆrvacarama>#

iti. na pÆrvaæ na paÓcÃt. yugapad ity artha÷. sukhavedanÅyasya rÆpam iti cak«urÃdikaæ. du÷khavedanÅyasya cittacaittà iti. paæcavij¤ÃnakÃyikÃ÷. daurmanasyasyÃvipÃkatvÃt. adu÷khÃsukhavedanÅyasya cittaviprayuktà iti. jÅvitendriyÃdaya÷ [Tib. 53a] na hi kÃmadhÃtor anyatreti. du÷khavedanÅyasya karmaïo 'nyatrabhÃvÃt.

kim idÃnÅæ tad iti. adu÷khÃsukhavedanÅyaæ. evaæ tarhÅti vistara÷. yady adho 'pi caturthÃd dhyÃnÃd adu÷khÃsukhavedanÅyaæ karmÃsti kuÓalaæ.

#<sukhavedyaæ Óubhaæ dhyÃnÃd à t­tÅyÃd>#

ity asya virodha÷. na hi kevalaæ sukhavedanÅyaæ kuÓalam à t­tÅyÃd dhyÃnÃt. kiæ tarhi. adu÷khÃsukhavedanÅyam apy astÅti. i«ÂavipÃkaæ ca kuÓalam ity asya virodha÷. na hi kevalam i«ÂavipÃkaæ kuÓalam i«ÂÃni«ÂaviparÅtavipÃkam api kuÓalam astÅti. bÃhulika e«a nirdeÓa iti. bÃhulyenaivaæ nirdi«Âam ity artha÷.

#<sukhavedyaæ Óubhaæ dhyÃnÃd à t­tÅyÃd>#

iti. i«ÂavipÃkaæ ca kuÓalam iti.

katham punar avedanÃsvabhÃvam iti. sukham anubhÆyate. na karmety evam abhisamÅk«ya p­cchati. sukhavedanÃhitaæ sukhavedanÅyam iti. sukhavedanotpattyanukÆlam ity artha÷. sukho 'sya vedanÅya iti veti. sukho 'sya vipÃko 'nubhavanÅya ity artha÷. snÃnÅyaka«Ãyavad [Tib. 53b] iti. yathà yena snÃti. sa snÃnÅya÷ ka«Ãya÷. evaæ yena sukhaæ vipÃkaæ vedayate. tat karma (#<Abhidh-k-vy 392>#) vedanÅyaæ. sukhasya vipÃkasya vedanÅyaæ karma sukhavedanÅyaæ. karaïe 'pi k­tyavidhÃnÃt. etad evaæ du÷khavedanÅyam iti. du÷khavedanÃhitaæ du÷khavedanÅyam iti vistarïa pÆrvavad yojyaæ. evam adu÷khÃsukhavedanÅyam api.

svabhÃvavedanÅyateti. svabhÃvavedanÃnubhavalak«aïena vedanÅyasvabhÃva÷. evaæ yÃvat saæmukhÅbhÃvena vedanÅyateti yojyaæ. sukhavedanÅya÷ sparÓa iti. sukhavedanÃhitaæ sukhaæ vedanÅyam asminn iti sukhavedanÅya÷ sparÓa÷. ÃlambanavedanÅyateti. vedanÅyà vi«ayÃ÷. ÃlambanÅyà ity artha÷. rÆpapratisaævedÅ no tu rÆparÃgapratisaævadÅti. rÆpaæ pratyanubhavati. no tu rÆparÃgaæ pratyanubhavatÅty artha÷. atha và no tu sa rÆpaæ rÃgeïa pratyanubhavaty Ãlaæbata iti. d­«ÂadharmavedanÅyam iti. d­«Âe janmani vedanÅyaæ vipÃkalak«aïam asyeti d­«ÂadharmavedanÅyaæ karmeti vistara÷. yasmin samaya iti vistara÷. yasmin samaye sukhÃæ vedanÃæ vedayate anubhavati. dve asya vedanà du÷khà adu÷khÃsukhà ca tasmin samaye [Tib. 54a] niruddhe bhavata iti.

(IV.51) ÃraæbhavaÓÃd iti. d­«Âa eva janmani vipÃkÃraæbhÃd ity artha÷. tannÃmavyavasthÃnam iti. d­«ÂadharmavedanÅyam ity evaænÃmavyavasthÃnam ity artha÷.

asti hÅti vistara÷. saænik­«Âaphalasya karmaïa÷ suvarcalÃd­«ÂÃæta÷. viprak­«Âaphalasya yavagodhÆmÃdaya÷.

dÃr«ÂÃætikÃ÷ sautrÃætikÃ÷. te«Ãm evaæ prathamadvitÅye koÂyau varïayatÃæ karmëÂavidhaæ. d­«ÂadharmavedanÅyaæ niyatam aniyataæ ca vipÃkaæ prati. evaæ yÃvad aniyatavedanÅyam iti. upapadyavedanÅyaæ niyatam aniyataæ ca vipÃkaæ prati. aparaparyÃyavedanÅyam api niyatam aniyataæ ca. aniyatavedanÅyam api yo d­«ÂadharmÃdyaniyatavedanÅyaæ. tan niyatam aniyataæ ca. ity a«Âavidhaæ.

(IV.52, 53) caturvidhaæ karmÃk«iped iti. d­«ÂadharmÃdivedanÅyaæ caturvidhaæ karmÃk«iped ity artha÷. katham ity Ãha. syÃt tri«u prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnam­«ÃvÃde«u paraæ prayojya kÃmamithyÃcÃre svayam Ãtmanà prayukta÷. te«Ãæ karmanÃæ yugapatparisamÃptau. ekaæ d­«ÂadharmavedanÅyam aparam upapadyavedanÅyam aparaæ cÃparaparyÃyavedanÅyam anyac cÃniyatavedanÅyam iti.

kuÓalÃnÃm akuÓalÃnÃæ ca yathÃsaæbhavam iti. yatrÃkuÓalasya saæbhava÷ kÃmadhÃtÃv eva nÃnyatra.

#<sarvÃsu gati«v>#

(#<Abhidh-k-vy 393>#)
ity [Tib. 54b] asyotsargasyÃyam apavÃda÷. Óubhasya narake trividheti. tridhaivety avadhÃraïaæ. narake«u kuÓalasya karmaïas trividhasyaivÃk«epa÷. na caturvidhasya. d­«ÂadharmavedanÅyaæ sthÃpayitvÃ. atra narake«v i«ÂavipÃkÃbhÃvÃt. Óubhagrahaïam aÓubhanirÃsÃrthaæ. akuÓalasya hi caturvidhasyÃpi narake«v Ãk«epa÷ saæbhavati.

#<yadvirakta÷ sthiro bÃla>#

iti.

yato virakto yadvirakta iti samÃsa÷. sthiragrahaïaæ parihÃïadharmaïo nirÃsÃrthaæ. tasya hi tasyÃæ bhÆmÃv upapadyavedanÅyaæ karma saæbhavati. bÃlagrahaïam Ãryaniv­ttyarthaæ. Ãryasya hi tatropapadyavedanÅyaæ aparaparyÃyavedanÅyaæ ca na saæbhavati. anÃgÃmitvÃt.

#<nÃryo 'nyavedyak­d apÅti>#

nÃparaparyÃyavedanÅyak­d api. nopapadyavedanÅyak­d apÅty artha÷. tatra yuktiæ darÓayann Ãha. na hy asau bhavya÷ punar ÃdhastÅæ bhÆmim ÃyÃtum iti. na hy asÃv Ãryo 'parihÃïadharmà yato vÅtarÃga÷. tata ÃdhastÅm adhastÃtbhavÃæ bhÆmim ÃyÃtuæ bhavya÷. parihÃïadharmà tu bhavya÷. tadyathÃ. Ãryo bhavÃgralÃbhÅ parihÃïadharmà ya÷ parihÃya rÆpadhÃtÃv upapadyeta. tasyopapadyavedanÅyam aparaparyÃyavedanÅyaæ cÃpi saæbhavati yathoktam udÃyisÆtre. aniyataæ kuryÃd iti. aniyatavedanÅyam aparihÃïadharmÃpy Ãryo d­«ÂadharmavedanÅyaæ ca yatropapanna÷. [Tib. 55a] tatra kuryÃt. kÃmadhÃtor bhavÃgrÃd và vÅtarÃga iti. kÃmavÅtarÃgo 'nÃgÃmÅ. bhavÃgravÅtarÃgo 'rhan. tayor iti kÃmadhÃtubhavÃgrayo÷. paÓcÃt pravedayi«yÃma iti.

#<mriyate na phalabhra«Âa>#

ityÃdi.

(IV.54) aætarÃbhavavedanÅyaæ ca. kiæ. niyatam aniyataæ ceti. yan niyatam ekÃdaÓavidham uktaæ. d­«ÂadharmavedanÅyaæ yat tad iti. kalalavedanÅyaæ niyataæ yÃvad aætarÃbhavavedanÅyaæ niyatam iti. yÃÓ ca tadanvayà daÓÃvasthà iti. aætarÃbhavapÆrvikà ity artha÷. ata evÃnyad aætarÃbhavavedanÅyaæ karma noktam iti. caturvidhaæ karma. d­«ÂadharmavedanÅyam upapadyavedanÅyam aparaparyÃyavedanÅyaæ aniyatavedanÅyaæ cety atra noktam. upapadyavedanÅyenaiva tasyÃntarÃbhavasyÃk«epÃt.

(IV.55) niyatÃniyataæ karmety uktam ato bravÅti. kÅd­Óaæ puna÷ karma niyatam (#<Abhidh-k-vy 394>#) iti vistara÷. phalasamÃpattiviÓe«aprÃpta iti. darÓanamÃrgaphalaprÃpto 'rhattvaphalaprÃptaÓ ca phalaviÓe«aprÃpta i«yate. viÓe«agrahaïam anÃsravamÃrgaprÃpyaphalagrahaïÃrthaæ. samÃpattiviÓe«aprÃpto nirodhÃraïÃmaitrÅsamÃpattilÃbhÅ. atrÃpi viÓe«agrahaïaæ [Tib. 55b] tadanyalaukikasamÃpattiviÓe«aïÃrthaæ. yathà tathà ceti. yadi puïyabuddhyà yadi dve«ÃdinÃ. yo 'pi hi pÃrasika÷ puïyabuddhyà mÃtaraæ mÃrayati. pitaraæ vÃ. tad akuÓalam Ãnaætaryaæ karma niyataæ saæpadyate. nÃnyad iti. yad ato viparÅtaæ mandakleÓaprasÃdak­tam ityÃdi.

(IV.56) saæghastrÅvÃdasamudÃcÃrÃd iti. bhik«uïà kila kenacid vyavahÃraparÃjitena saægha÷ striyo yÆyam iti samudÃcarita÷. tasya d­«Âa eva dharme puru«avyaæjanam aætarhitaæ. strÅvyaæjanaæ ca prÃdurbhÆtam iti. tad idaæ k«etraviÓe«Ãd d­«ÂadharmavedanÅyaæ bhavati. ÃÓayaviÓe«Ãd iti. ÓaæÂhena gavÃm apuæstvaæ kari«yamÃïam abhivÅk«ya mamed­Óam apuæstve du÷kham iti tÅvreïÃÓayena te«Ãæ gavÃm apuæstvaæ pratimok«itaæ. tasya d­«Âa eva dharme puru«endriyaæ prÃdurbhÆtam. idam ÃÓayaviÓe«Ãd d­«ÂadharmavedanÅyaæ karma saæv­ttaæ.

#<tadbhÆmyatyaætavairÃgyÃd>#

iti. tato bhÆmer atyaætavairÃgyÃt tad ad­«ÂadharmavedanÅyam api karma d­«ÂadharmavedanÅyaæ saæpadyate. yathÃnÃgÃmyarhatÃm avÅtarÃgÃvasthÃk­taæ. punar adharabhÆmyanÃgamanÃd anupÃdÃya ca parinirvÃïÃt. na tv avasthÃyÃm iti. yad aniyataæ d­«ÂadharmÃdyavasthÃsu. na cÃniyataæ vipÃke. niyatatvÃt. tad eva d­«ÂadharmavedanÅyaæ bhavati. ata evÃha. yat punar avasthÃætare d­«ÂadharmÃdike niyatam. tasya tatraivavasthÃætare vipÃka÷. [Tib. 56a] tadvato 'tyaætavairÃgyÃsaæbhavÃd iti. evam avasthÃætaraniyatavipÃkena karmaïà tadvatpudgalasyÃtyaætaæ tasyà bhÆmer vairÃgyÃsaæbhavÃd ity artha÷.

(IV.57) k«etraviÓe«Ãd ity uktam ata÷ p­cchati. kÅd­Óaæ puna÷ k«etram iti. araïÃvyutthitasyeti vistara÷. apramÃïe«u sattve«u araïayà hito 'dhyÃÓayo 'bhiprÃya÷. tenÃnugatÃ. atyudagreïa tÅk«ïena. apramÃïena puïyena paribhÃvitÃnugatà ca saætatir vartate. araïÃm uttaratra vak«yati.

#<araïÃpraïidhij¤Ãnam>#

ity atra. maitrÅvyutthitasyeti vistara÷. apramÃïe«u sattve«u sukham utpadyatÃm (#<Abhidh-k-vy 395>#) ity adhyÃÓaya÷. tenÃnugatÃ. atyudagreti sarvaæ pÆrvavat. pratyagrÃÓrayapariv­ttinirmaleti. pratyagrÃbhinavÃ. aciravyutthitatvÃt. pratyagrÃÓrayasya ÓarÅrasya pariv­ttyà nirmalà saætati÷. ete«u pudgale«u k­tÃnÃæ karÃpakÃrÃïÃm upakÃrÃpakÃrÃïÃæ kuÓalÃkuÓalÃnÃæ. phalaæ d­«Âa eva dharma ihaiva janmani prÃpyata iti. sadyo'rthaæ darÓayati. sadya iveti k­tvÃ. Óe«asya tv iti vistara÷. Óe«o bhÃvanÃmÃrga÷ sak­dÃgÃmyanÃgÃmiphalaprÃpaka÷. aparipÆrïa÷ svabhÃva÷ phalaæ vÃsyety aparipÆrïasvabhÃvaphala÷. tasya bhÃva÷. [Tib. 56b] tasmÃt. aparipÆrïasvabhÃvaphalatvÃt. kà punas tasya paripÆrïasvabhÃvatà paripÆrïaphalatà ca. aÓaik«atvaæ paripÆrïasvabhÃvatÃ. sa hi mÃrgo 'Óaik«asvabhÃva÷. yenÃrhattvaæ prÃpyate. paripÆrïaphalatÃpy arthattvaprÃpti÷. sa hi phalamÃrgas tribhi÷ phalai÷ phalavÃn iti. atha và k«ayaj¤Ãnasaæg­hÅto mÃrga÷ paripÆrïasvabhÃvaphala÷. paripÆrïasvabhÃvo yasmÃd aÓaik«amÃrga÷. paripÆrïaphalo niravaÓe«aphalatvÃt. tadvyutthitÃnÃm iti. Óe«abhÃvanÃmÃrgavyutthitÃnÃæ. na te tadvyutthitÃs tathà puïyak«etraæ bhavaæti. yathÃrhattvavyutthitÃ÷. prÃg eva laukikamÃrgavyutthitÃ÷. bhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ hi kleÓÃnÃæ sÃvaÓe«aniravaÓe«aprahÃïÃd ayaæ viÓe«a ukta ity avagaætavyaæ.

(IV.58) tasyà avaÓyaæ savitarkasavicÃratvÃd iti.

#<savitarkavicÃrà hi paæca vij¤ÃnadhÃtava>#

iti niyamÃt. vitarkavicÃrayoÓ cÃdhyÃnÃætarÃdisvabhÃvÃt. na cÃvitarkasya karmaïa÷ savitarka vicÃro 'dharabhÆmiko vipÃko yujyata iti. tasya hi du÷khà vedanà vipÃka iti vistara÷. tasyÃkuÓalasya du÷khà vedanà vipÃka i«yate. tasyÃni«ÂaphalatvÃt. [Tib. 57a] caitasikÅ ca du÷khà vedanà daurmanasyaæ nÃnyad asti. na ca daurmanasyaæ vipÃka iti vyÃkhyÃtam etad iti. indriyanirdeÓe

#<vipÃko jÅvitaæ dvedhà dvÃdaÓÃætyëÂakÃd ­te
daurmanasyÃc ceti.>#

(IV.59) daurmanasyaæ na vipÃka ity etad am­«yann Ãha. yat tarhÅti vistara÷. yadi daurmanasyaæ na vipÃka÷. yat tarhi sattvÃnÃæ cittak«epo bhavati. katamasminn asau citte bhavati kena và kÃraïeneti. tasyÃyam abhiprÃya÷. cittak«epo na paæcasu vij¤ÃnakÃye«u. te«Ãm avikalpakatvÃt. sa cÃkuÓalaketuko 'ni«ÂatvÃt. ity ato vipÃkena daurmanasyena bhavitavyam iti. avikalpakatvÃd iti. abhinirÆpaïÃnusmaraïavikalpÃbhyÃm avikalpakatvÃt paæcÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 396>#). cittak«epasya cÃsadvikalpalak«aïatvÃt. agniæ và dÃve«Æts­jaætÅti. dÃvas t­ïÃdigahanÃævito deÓaviÓe«a÷. anyena và kenacid iti. ani«ÂavedanÃdinÃ. vÃsi«ÂhÅprabh­tÅnÃm iti. bhagavÃn mithilikÃyÃæ viharati sma. mithilÃmravaïe. tena khalu puna÷ samayena vasi«ÂhasagotrÃyà brÃhmaïyÃ÷ «a putrÃ÷ kÃlagatÃ÷. sà te«Ãæ kÃlakriyayà nagnonmattà k«iptacittà tenatenÃnuhiï¬aætÅ yena mithilÃmravaïaæ tenopasaækrÃætÃ. tena khalu puna÷ samayena bhagavÃn anekaÓatÃyà bhik«upar«ada÷ purastÃn ni«aïïo dharmaæ deÓayati sma. adrÃk«Åd vasi«Âhasagotrà [Tib. 57b] brÃhmaïÅ bhagavaætaæ dÆrÃd eva. d­«Âvà ca punar jehrÅyamÃïarÆpà utkuÂakÃsthÃt. sm­tiæ ca labdhavatÅ. adrÃk«Åt bhagavÃn vasi«ÂhasagotrÃæ brÃhmaïÅæ dÆrÃd eva. d­«Âvà ca punar Ãyu«maætam Ãnandam Ãmaætrayate sma. anuprayacchÃnanda vasi«ÂhasagotrÃyai brÃhmaïyai uttarÃsaægaæ. dharmam asyai deÓayi«yÃmi. Ãyu«mÃn Ãnando vasi«ÂhasagotrÃyai brÃhmaïyai uttarÃsaægam adÃt. atha vasi«Âhasagotrà brÃhmaïÅ uttarÃsaægaæ prÃv­tya yena bhagavÃæs tenopasaækrÃætÃ. upasaækramya bhagavata÷ pÃdau Óirasà vanditvaikaæte ni«aïïÃ. ekÃætani«aïïÃæ vasi«ÂhasagotrÃæ brÃhmaïÅæ dharmyayà kathayà saædarÓayati. samÃdÃpayati. samuttejayati. saæprahar«ayatÅty evamÃdi. vistaragraæthabhayÃt sarvasÆtraæ na likhitaæ. ayaæ tatrÃrtha÷ bhagavÃæs tasyai dÃnakathÃdi k­tvÃ. catvÃry ÃryasatyÃni deÓitavÃn. yÃvat tayà srotaÃpattiphalam adhigatam. adhigamya ca bhagavato 'ætikÃt prakrÃntÃ. tasyà apareïa samayena saptama÷ putra÷ kÃlagata÷. sà tatkÃlakriyayà na Óocati. tÃm aÓocaætÅæ svabhartÃbravÅt. tvaæ pÆrvaæ putramaraïena paritaptÃsi. idÃnÅæ nÃsi paritaptÃ. nÆnaæ te putrÃs tvayà bhak«itÃ÷. yato na paritapyasa iti. sà taæ pratyuvÃca.

#<putrapautrasahasrÃïi j¤ÃtisaæghaÓatÃni ca
dÅrghe 'dhvani mayà brahmaæ khÃditÃni tathà tvayÃ.
putrapautrasahsrÃïÃæ parimÃïaæ na vidyate
anyonyaæ khÃdyamÃnÃnÃæ [Tib. 58a] tÃsutÃsÆpapatti«u.
ka÷ Óocet paritapyeta parideveta và puna÷
j¤Ãtvà ni÷saraïaæ loke jÃteÓ ca maraïasya ca.
sÃhaæ ni÷saraïaæ j¤Ãtvà jÃteÓ ca maraïasya ca
na ÓocÃmi na tapyÃmi k­te buddhasya ÓÃsana>#

ity evamÃdi. kathaæ na caitasikÅ vedanà vipÃka÷ prÃpnoti. tasyÃkuÓalasya karmaïa iti vÃkyaÓe«a÷. mahÃbhÆtÃnÃæ prakopo vipÃka iti. vipaktir vipÃka÷. tasmÃj jÃtam ato vipÃkajaæ cittam. ata eva sa ca karmavipÃkaja ity uktaæ. (#<Abhidh-k-vy 397>#) na tÆktaæ. sa ca karmaja iti. evaæ cedaæ iti vistara÷. yasmÃt karmajena yÃvat bhra«Âasm­tikaæ cittaæ vartate. tasmÃd idaæ catu«koÂikaæ yujyata iti. ubhayaæ k«iptacittasya kli«Âaæ cittam ity eva tatrodÃharaïaæ. na hi kli«Âaæ cittaæ vipÃko yujyate.

#<vipÃko 'vyÃk­to dharma>#

iti vacanÃt. abhinunnà abhipŬitÃ÷. hÃcittaparidevakaÓ cÃtra nÃraka ihodÃhÃrya÷. k«iptacittà nÃrakà bhavaætÅti. anyatra buddhÃd iti. mahÃpuïyasaæbhÃratvÃn na buddhasya. tadvat bhÆtavai«amyenÃpi cittaæ k«ipyate. na karmaïeti. kiæ. ÃryÃïÃæ k«ipyate cittaæ anyatra bhÆtavai«amyÃd eva. kiæ kÃraïam ity Ãha. niyatasya karmaïa÷ pÆrvaæ p­thagjanÃvasthÃyÃm [Tib. 58b] eva vipÃkÃt. aniyatasyÃvipÃkÃd ÃryÃvasthÃyÃæ. ata eva caitad aniyatam ity ucyate. paæcabhayasamatikramÃd iti. paæca bhayÃni. ÃjÅvikÃbhayam aÓlokabhayaæ pari«acchÃradyabhayaæ maraïabhayaæ durgatibhayaæ ca. tatrÃÓlokabhayam akÅrtibhayaæ. par«acchÃradyabhayaæ sabhÃyÃæ sÃækucityaæ. aprasÃdikasyeti. aprasadanÅyasya karmaïa÷. dharmatÃbhij¤atvÃd iti. sarvaæ sÃsravaæ du÷khaæ. sarve saæskÃrà anityÃ÷. sarvà dharmà anÃtmÃna iti. dharmasvabhÃvÃbhij¤atvÃt.

(IV.60ab) kuÂilÃnvayatvÃd iti. kuÂilahetukatvÃt. sÃdhyam hi kauÂilyaæ. raæjanÃnvayatvÃd iti yathà ka«Ãyo raæjanahetu÷. tathÃpÅty atas tatsÃdharmyÃd evam uktaæ.

(IV.60cd, 61) #<kÃmÃptam># ity

anena Óubhaæ viÓe«yate. nÃÓubhaæ. tasyÃvaÓyaæ kÃmÃptatvÃt. ÃrÆpyÃptaæ kasmÃn nocyata iti. tad api hy akuÓalena na vyatibhidyate. na vyatimiÓryata ity artha÷. yatra kileti vistara÷. kilaÓabda÷ paramate. yatra kilÃætarÃbhaviko aætarÃbhave bhavo vipÃka÷. evam aupapattibhaviko 'pi. trividhasya ca kÃyavÃÇmanaskarmaïo vipÃko dhyÃnasaævarasaæg­hÅtayo÷ kÃyavÃkkarmaïo÷ dvitÅyÃdi«v api dhyÃne«u sadbhÃvÃd asti. tatraivoktaæ Óuklaæ ÓuklavipÃkam [Tib. 59a] iti. tad api tÆktaæ sÃtrÃætara iti. tad apy ÃrÆpyÃptaæ. asti karma Óuklaæ ÓuklavipÃkaæ. tadyathà prathame dhyÃne. evaæ yÃvat bhavÃgra iti. anena svÃbhiprÃyaæ darÓayati. yena kilaÓabdaæ prayuktavÃn. saætÃnata etad vyavasthÃpitam iti. ekasmin saætÃne kuÓalaæ cÃkuÓalaæ ca samudÃcaratÅti k­tvà kuÓalam akuÓalena vyavakÅryate. anyonyavirodhÃd iti. kuÓalam akuÓalena virudhyate. akuÓalaæ ca kuÓaleneti. dvirÆpatà na (#<Abhidh-k-vy 398>#) yujyate.

nÃvaÓyam akuÓalaæ kuÓalena vyavakÅryata iti vistara÷. vyavakÅryate na tv avaÓyaæ. yasmÃt kÃmadhÃtau pratipak«abhÆtasya samÃdher abhÃvÃd akuÓalasya balavattvaæ. ata eva ca kuÓalasya durbalatvaæ. tathà hi kÃmadhÃtau mithyÃd­«Âyà kuÓalamÆlasamucchedo bhavati. na tu samyagd­«Âyà mithyÃd­«Âisamucchedo bhavati.

ÃbhiprÃyiko hy e«o 'ÓuklaÓabda iti. vipÃkaÓuklatÃbhÃvÃd aÓuklaæ. na tu naiva Óuklam ity artha÷. api ca yac chuklam uktaæ. tan na bhavatÅty aÓuklaæ. mahatyÃæ ÓÆnyatÃyÃm iti. mahÃÓÆnyatÃrthasÆtre. aniv­tÃvyÃk­tÃÓ ca ÓuklÃ÷. akli«ÂatvÃt. avipÃkaæ dhÃtvapatitatvÃd [Tib. 59b] iti. anÃsravà dharmÃ÷ na dhÃtupatitÃ÷. dhÃtupatitaÓ ca vijpÃka ity ato 'nÃsravaæ karmavipÃkaæ. kasmÃd ity Ãha. prav­ttivirodhata iti. anÃsravaæ hi karma dhÃtupatitÃnÃæ dharmÃïÃæ prav­ttiæ viruïaddhi. na tu janayatÅty avipÃkaæ.

(IV.62, 63) karmakarmak«ayÃyeti. dvi÷ karmagrahaïaæ yat tat karmÃstÅty apadi«Âaæ. tat karma sat saævidyamÃnam apracyutasvabhÃvaæ karmak«ayÃya saævartata ity asya caturthasya karmaïo dyotanÃrthaæ. atha vÃ. vÅpsÃprayoga e«a÷. karmaïa÷ karmaïa÷ k«ayÃya saævartata ity artha÷. eatas­«v iti vistara÷. dharmak«Ãætigrahaïaæ kÃmavairÃgye cÃnaætaryamÃrgagrahaïaæ kÃmÃvacarasya k­«ïasya karmaïa÷ prahÃïamÃrgatvÃt. anÃsravamÃrgasyaivehÃdhik­tatvÃl laukikà ÃnaætaryamÃrgÃs tatprahÃïabhÆtà api na g­hyaæte.

#<Óuklasya dhyÃnavairÃgye«v>#

iti. kuÓalasyaivety avadhÃryate. tatra k­«ïÃbhÃvÃt. kli«ÂasaæskÃraprahÃïam a«ÂÃbhi÷. navamena tu kuÓalasyÃpi.

na hi tasya svabhÃvaprahÃïam iti. prÃpticchedaprahÃïaæ. prahÅïasyÃpi kuÓalasya saæmukhÅbhÃvÃt. tadÃlambanakleÓaprahÃïÃd iti. tadÃlaæbanasya kleÓasya prahÃïÃt tasya kuÓalasya prahÃïaæ bhavati. tadÃlaæbanakleÓaprahÃnaæ ca navamasya tadÃlaæbanakleÓaprakÃrasya prahÃïe sati bhavatÅti. navamÃnaætaryamÃrgacetanaiva k­«ïaÓuklasya [Tib. 60a] karmaïa÷ k«ayÃya bhavati. tadà hi navamasya kleÓaprakÃrasya prÃpticchede visaæyogaprÃptir utpadyate. tasya ca k­«ïaÓuklasya karmaïo 'nyasyÃpi cÃniv­tavyÃk­tasya sÃsravasya dharmasya visaæyogaprÃptir utpadyata iti varïayaæti. evaæ caturdhyÃnavairÃgye«v api vaktavyaæ.

tena tadvedanÅyam iti. tena narakagatinaiyamyakÃraïena. tadvedanÅyaæ (#<Abhidh-k-vy 399>#) narakavedanÅyam artha÷. ato 'nyatreti vistara÷. tato narakagater anyatra kÃmadhÃtau manu«yÃdigatau akuÓalasya kuÓalasya ca karmaïo vipÃkas tena gatinaiyamyakÃraïena. tadanyakÃmadhÃtuvedanÅyam ubhayam apy aviÓe«ya miÓrÅk­tya k­«ïaÓuklam ity uktaæ. na punar evaæ grahÅtavyaæ. kuÓalam api k­«ïaÓuklam. evam akuÓalam apÅti.

kuÓalenÃmiÓratvÃd iti. na hi kuÓalaæ darÓanaprahÃtavyam asti.

#<na d­«Âiheyam akli«Âam>#

iti niyamÃt. atra codyate. kÃmÃvacaraæ

#<d­ggheyaæ k­«ïam>#

iti viÓe«yaæ vaktavyam. itarathà hi rÆpÃrÆpyÃvacarasyÃpi darÓanaheyasya k­«ïavipÃkatvavacanaprasaæga iti. na vaktavyam.

#<anyat
k­«ïaÓuklaæ tu kÃmajam>#

iti. kÃmajam ity asyobhayaviÓe«aïatvÃt. kÃmajaæ d­ggheyaæ k­«ïaæ. kÃmajam anyat k­«ïaÓuklam [Tib. 60b] iti. tad dhÅti vistara÷. tad dhi kÃmÃvacaraæ bhavanÃprahÃtavyaæ. kuÓalaæ cÃkuÓalaæ ca saæbhavati. tan miÓrÅk­tyobhayam api k­«ïaÓuklam ity uktaæ. na puna÷ pratyekaæ.

(IV.65) trÅïi mauneyÃnÅti. munità và munikarma và mauneyaæ kÃpeyavat.

#<maunatrayam>#

iti. muner idam maunaæ. aÓaik«a iti vistara÷. aÓaik«aæ kÃyakarmÃvij¤aptisvabhÃvaæ kÃyamaunam. evaæ vÃÇmaunaæ. atha kasmÃd avij¤aptir eva g­hyate. na punar vij¤aptir api. vij¤apte÷ sÃsravatvenÃÓaik«atvÃsaæbhavÃt. mana eva manomaunam iti. svÃrthe v­ddhividhÃnÃt. cittaæ hi paramÃrthamunir iti. sarvakleÓajalpoparater iti kÃraïaæ vak«yate. tat kilakÃyavÃkkarmabhyÃm aÓaik«ÃbhyÃm anumÅyate aÓaik«Ãm iti. kathaæ tathÃgato 'numÃtavya÷. praÓÃætena kÃyakarmaïà praÓÃætena vÃkkarmaïeti sÆtre vacanÃt. kilaÓabdena vaibhëikamataæ dyotayitvÃcÃrya÷ svamataæ Ãha. api khalv iti vistara÷. cittÃvij¤aptyabhÃvÃd iti. yasmÃc cittasyavij¤aptir nÃsty ato na manaskarma viratisvabhÃvaæ. viramÃrthena ca maunam iti. viramo virati÷. sarvÃkuÓalaviramÃrthena [Tib. 61a] maunam ity abhiprÃya÷. ato mano eva sarvÃkuÓalebhyo virataæ maunam ity ucyate. sarvakleÓajalpoparater iti. vitathÃlaæbanajalpanÃt kleÓà jalpà ity ucyaæte. te cÃrhata uparatà ity arhan paramÃrthamuni÷.

#<ÓauceyÃnÅti.>#

ÓucibhÃva÷ Óauceyaæ. Óaucam ity artha÷.

(#<Abhidh-k-vy 400>#)
#<sarva->#

grahaïaæ sÃsravÃnÃsravasucaritaparigrahÃrthaæ. tÃvatkÃlam atyaætaæ ceti. tÃvatkÃladuÓcaritamalÃpakar«akaæ sÃsraveïa sucaritatrayeïa. atyaætam anÃsraveïa. tad dhi bhik«ava÷ prahÅïaæ yad Ãryayà praj¤ayeti sÆtrÃt. mithyÃmaunaÓaucÃdhimuktÃnÃæ vivecanÃrtham iti. tÆ«ïÅæbhÃvamÃtreïa ÓuddhidarÓino mithyÃmaunÃdhimuktÃ÷. kÃyamalÃpakar«aïamÃtreïa ÓuddhidarÓino mithyÃÓaucÃdhimuktÃ÷. te«Ãæ vivecanaæ tato darÓanÃt pracyÃvanaæ. tadartham etÃnÅti

(IV.66) saæcetanÅyasÆtre vacanÃd iti. saæcetanÅyaæ karma k­tvopacitya narake«Æpapadyate. kathaæ ca bhik«ava÷ saæcetanÅyaæ karma k­taæ bhavaty upacitaæ. iha bhik«ava ekatya÷ saæciætya trividhaæ karma kÃyena karma karoty upacinoti caturvidhaæ vÃcà trividhaæ manaseti vistareïoktvÃha [Tib. 61b]. kathaæ bhik«avas trividhaæ manasà saæcetanÅyaæ karma k­taæ bhavaty upacitaæ. yathÃpÅhaikatyo 'bhidhyÃlur bhavati. vyÃpannacitta÷. yÃvan mithyÃd­«Âi÷. khalu bhik«ava ihaikatyo bhavati viparÅtadarÓÅti vistara÷. na cÃnyad abhidhyÃdivyatiriktaæ tatra manaskarmoktam ity abhidyÃdaya eva manaskarmeti dÃr«ÂÃætikÃ÷ sautrÃætikaviÓe«Ã ity artha÷.

evaæ tu sati karmakleÓayor aikyaæ syÃd iti. abhidhyÃvyÃpÃdamithyÃd­«Âaya÷ kleÓÃ÷. ta eva karmeti. tad aikyaæ syÃt. naitad asti. kaÓcit kleÓo 'pi karma syÃd iti. cetanà karma cetayitvà ceti vacanÃt. yady evaæ saæcetanÅyasÆtraæ kathaæ nÅyata ity Ãha. sÆtre tv iti vistara÷. sÆtre tu cetanÃyÃs tanmukhenÃbhidhyÃdimukhena prav­ttes tair abhidhyÃdibhis tÃæ cetanÃæ darÓayati. abhidhyÃlu÷ khalu bhik«avo bhavatÅti vistareïa. anyathà cetanÃmataæ bhik«ava÷ karma vadÃmi cetayitvà cety etad virudhyate. karmakleÓayoÓ caikye abhidharmavirodha÷ syÃt. parÃnugrahopaghÃbhisaædhyabhÃva iti vistara÷. pare«Ãm anugrahopaghÃtayor abhisaædhyabhÃve kathaæ samyagd­«ÂimithyÃd­«Âyor yathÃkramaæ [Tib. 62a] kuÓalÃkuÓalatvam iti. ato bravÅti. tanmÆlatvÃd iti. yasmÃt parÃnugrahÃbhisaædhe÷ paropaghÃtÃbhisaædheÓ ca samyagd­«ÂimithyÃd­«ÂÅ mÆlaæ kÃraïam ity artha÷. atas tayo÷ kuÓalÃkuÓalatvaæ.

(IV.67) yathÃyogam iti yathÃsaæbhavaæ. katham ity Ãha. kuÓalÃ÷ sucaritedhya÷ akuÓalà duÓcaritebhyaÓ ceti. kli«ÂaÓ cÃnyo 'pÅti. vadhabaædhanÃdi. tasya nÃtyaudÃrikatvÃd iti. tasya prayogap­«ÂhabhÆtasya kl«ÂasyÃnyasyÃpi (#<Abhidh-k-vy 401>#) anatyaudÃrikatvÃt. manoduÓcaritasya ca pradeÓaÓ cetanÃ. na saæg­hÅteti vartate. madyÃdiviratidÃnejyÃdika iti. prathamenÃdiÓabdena tìanabaædhanÃdiviratir g­hyate. dvitÅyenÃpi snapanodvartanavi«amahastapradÃnÃdir g­hyate. priyavacanÃdika ity. ÃdiÓabdena dharmadeÓanÃmÃrgakathanÃdir g­hyate. mana÷sucaritasya cetanà na saæg­hÅteti vartate.

(IV.68) #<«a¬ avij¤aptir>#

iti. «a¬ avij¤aptir avaÓyaæ. na tv avij¤aptir eva «a¬ ity avadhÃraïaæ. maulavij¤aptyabhÃvÃd iti. yasmÃn maulÅ karmapathasaæg­hÅtà vij¤aptir nÃsti. Ãj¤Ãpanavij¤aptis tv asti prayogasamg­hÅteti vaibhëikasiddhÃæta÷.

[Tib. 62b] #<dvidhaika>#
iti. dvidhaivaika ity avadhÃraïÃrtha Ãraæbha÷. tatkÃlamaraïa iti. vij¤aptikÃlamaraïe. kÃlÃætaramaraïe tv avij¤aptir eva bhavati.

#<dvividhÃ÷ sapta kuÓalÃ>#

iti. dvividhà evety avadhÃraïaæ. vij¤aptyadhÅnatvÃt samÃdÃnaÓÅlasyeti. ÓÅlaæ hi dvividhaæ. samÃdÃnaÓÅlaæ prÃtimok«asaævaro dharmatÃÓÅlaæ ca dhyÃnÃnÃsravasaævarau. samÃdÃnaÓÅlaæ vij¤aptyadhÅnaæ. tad dhi parasmÃd ÃdÅyate. dharmatÃÓÅlaæ tu na vij¤aptyadhÅnaæ. cittamÃtradhÅnatvÃt. ata evÃha.

#<avij¤apti÷ samÃdhijÃ>#

iti.

(IV.69abc) #<sÃmaætakÃs tu vij¤aptir>#

iti. kÃmÃvacarakarmapathaprayogà avaÓyaæ vij¤apti÷. na tv avaÓyam avij¤aptir ity ata evÃha.

#<avij¤aptir bhaven na veti.>#

paryavasthÃneneti. ÃhrÅkyÃdinÃ. ghanaraseneti. ghanavegena. tasyÃnudharmaæ ce«Âeteti. tasya karmapathasyÃnudharmam anu sad­Óaæ karma. tadyathà m­te 'pi prÃïini puna÷ prahÃradÃnaæ ko«aïaæ mÃnsacchedanam ity evamÃdi. dvau k«iïÃtÅti Óabdau. parasya carmÃpanayanam artha÷. pÆrvasyÃrthÃætaraæ dra«Âavyaæ. phalaparipÆritaÓ ceti. prayogasya maula÷ karmapatha÷ phalaparipÆri÷. yo hy prayujyate maulaæ karmapathaæ [Tib. 63a] na janayati. tasya prayogaphalam asti na tu phalaparipÆri÷. evam anye«v apÅti. yathà tÃvad iha kaÓcit parasvaæ hartukÃmo maæcÃd utthi«Âhati Óastraæ g­hïÃti. parag­haæ gacchati. supto na vety Ãkarïayati. parasvaæ sp­Óati. yÃvan (#<Abhidh-k-vy 402>#) na sthÃnÃt pracyÃvayati. tÃvat prayoga÷. yasmiæs tu k«aïe sthÃnÃt pracyÃvayati. tatra yà vij¤aptis tatk«aïikà cÃvij¤aptir ayaæ maula÷ karmapatha÷. dvÃbhyÃm hi kÃraïÃbhyÃm adattÃdÃnÃvadyena sp­Óyate prayogata÷ phalaparipÆritaÓ ca. tata÷ param avij¤aptik«aïÃ÷ p­«Âhaæ bhavaæti. yÃvat tatparasvaæ vibhajate. vikrÅïÅte. gopÃyati. anukÅrtayati và tÃvad asya vij¤aptik«aïà api p­«Âhaæ bhavaætÅti. evam anye«v api paæcasu yathÃsaæbhavaæ yojyaæ.

maraïabhavastha iti. am­ta eva. na cai«a siddhÃæta iti.

#<samaæ prÃk ca m­tasyÃsti na maulo 'nyÃÓrayodayÃd>#

iti siddhÃætÃt. tan na vaktavyam iti. vyaparopayatÅti. viprak­tÃvasthÃyÃm ayogÃt. evaæ tu vaktavyaæ syÃt. m­te prÃïini yà vij¤aptis tatk«aïikà cÃvij¤apti÷. syaæ maula÷ karmapatha iti. yac cÃpÅdam iti vistara÷. vaibhëikair asya ÓÃstravÃkyasyaivam artho vyÃkhyÃta÷. atra ÓÃstre prayogaÓabdena p­«Âham uktam iti. prayoga iva prayoga÷. prayogasad­ÓÅ kriyety artha÷. asyÃrthasya virodha÷. [Tib. 63b] kasmÃt. maulasyaiva tadÃnÅm aniruddhÃt. m­te prÃïini maulakarmapathavyavasthÃpanÃd ity atrÃbhiprÃya÷. vaibhëika Ãha. yathà na do«as tathÃstv iti. kathaæ ca na do«a ity ÃcÃrya÷. vaibhëika÷ punar Ãha. maula evÃtra prayogaÓabdenokta iti. kutra. yo 'yaæ praÓna÷ syÃt prÃïÅ hata÷ prÃnÃtipÃtaÓ cÃniruddha ity atra. p­«Âhaæ prayogaÓabdenoktam iti kim ayaæ pak«a÷ parityakta eva. sa ca na parityakta eva. ubhayam api hi saæbhavati. yadi maraïabhavÃnaætarak«aïavartÅ prÃïÅ bhavaty atra prayogaÓabdena maula ukta itÅ«yate. tata÷ pareïa tu p­«Âha iti. ÃcÃrya Ãha. vij¤aptis tarhi tadà kathaæ maula÷ karmapatho bhavatÅti. m­te hi prÃïini vij¤aptir akiæcitkarÅ. na hi tena vij¤aptiprahÃreïa m­tasya mÃraïaæ punar astÅti manyÃmÃno 'yaæ p­cchati. kasmÃd avj¤aptiæ na p­cchati. yasmÃd asÃv anidarÓanatvÃd apratighatvÃc ca prahÃrÃkhyà na bhavati. kathaæ ca na bhavitavyam iti vaibhëikeïokte. svÃbhiprÃyam ÃcÃryo viv­ïoti. asÃmarthyÃd iti. prÃïini m­te tasyÃ÷ sÃmarthyaæ na d­Óyata iti vaibhëika Ãha. avij¤aptir idÃnÅæ kathaæ bhavaty asati sÃmarthye maula÷ karmapatha iti. yasmÃd evam avij¤aptir asÃmarthye 'pi maula÷ karmapatho bhavati. tasmÃt prayogaphalaparipÆrikÃle maulakarmapathaparisamÃptikÃle prÃïino m­tatvÃvasthÃyÃæ. tad ubhayaæ vij¤aptyavij¤aptyÃkhyaæ [Tib. 64a] karmapatha÷ syÃd yujyetety artha÷.

evam anye«v api yathÃyogaæ yojyam iti. yathà parasvaæ hartukÃma÷ kÃryasiddhaye parakÅyaæ h­tvà tena paÓunà baliæ kuryÃt. dÃre«u cÃsya vipratipadyeta (#<Abhidh-k-vy 403>#) tair eva tadapahÃrÃrthaæ. an­tapiÓunaparu«asÃætvabhedaiÓ cÃsya mitrabhedaæ kuryÃt. yÃny asya paritrÃïÃya kalperan. abhidhyÃæ ca tatsve kuryÃt. taddravyasvÃmini ca vyÃpÃdaæ mithyÃd­«Âiæ b­æhayet. evaæ kÃmamithyÃcÃrÃdi«u yathÃsaæbhavaæ yojyaæ. e«Ã dik.

(IV.69d, 70ab) nÃtra sarve«Ãæ karmapathÃnÃm lobhÃdibhir ni«Âeti. na ca sarve«Ãæ lobhena. kiæ tarhi. ke«Ãæcid eva kÃmamithyÃcÃrÃdÅnÃæ. nÃpi sarve«Ãæ vyÃpÃdena. kiæ tarhi. ke«Ãæcid eva prÃïÃtipÃtÃdÅnÃæ. evaæ na sarve«Ãæ mohena. kiæ tarhi. ke«Ãæcid eva mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃm eveti. tryaæbukÃ÷ varatÃ÷. ÃdiÓabdena vyÃghrÃdaya÷. yaÓ ca mithyÃd­«Âipravartita iti. nÃsti paraloka iti k­tvà nirapek«o haæti. ayam api mohaja÷. anyalÃbhasatkÃrayaÓo'rtham iti. anyalÃbhasyÃrthe parasvaæ harati. yathÃÓvahÃrika÷. satkÃrasya yaÓavo vÃrthaæ harati. idam api lobhajam adattÃdÃnaæ. [Tib. 64b] yac ca mithyÃd­«Âipravartitaæ. tad api mohajam adattÃdÃnaæ. tatra mohaprÃdhÃnyÃt. upaiti mÃtaram abrahmacaryÃrthe. upasvasÃram upaitÅti vartate. upasvasÃraæ bhaginÅm ity artha÷. upasagotrÃm upaiti. samÃnagotrÃm ity artha÷. upahÃyajamÃna÷. ye cÃhur iti vistara÷. udÆkhalÃditulyo mÃt­grÃma÷. yathodÆkhalÃdaya÷ sÃdhÃraïà upabhogyÃ÷. evaæ strÅjana÷. tasmÃn na do«o 'sty abhigacchatÃm iti. m­«ÃvÃdÃdayo lobhajÃ÷ dve«ajÃÓ ca pÆrvavad iti. m­«ÃvÃdapaiÓunyapÃru«yasaæbhinnapralÃpÃ÷ lobhajÃ÷ anyalÃbhasatkÃrayaÓo'rthaæ vÃ. Ãtmasuh­tparitrÃïÃrthaæ vÃ. dve«ajÃ÷ vairaniryÃtanÃrthaæ.

#<na marmayuktaæ.>#

na parihÃsayuktaæ. mithyÃd­«Âipravartita iti. nÃsti paraloka iti nirmaryÃdaya yo m­«ÃvÃdo 'yaæ mohaja÷. paiÓunyÃdayas tu. paiÓunyapÃru«yÃbaddhapralÃpÃ÷ m­«ÃvÃdavan modhajÃ÷. yaÓ ceti vistara÷. yaÓ ca vedasÃækhyavaiÓe«ikÃdyasatpralÃpa÷. sa cÃpi mohaja÷ saæbhinnapralÃpa÷.

(IV.70cd) tasya ceti. kuÓalacittasya. nÃnÃvÃsaæ praviÓatÅti. [Tib. 65a] maï¬alaæ praviÓatÅty artha÷. nÃnÃvÃsà hi tasmin mahÃsÅmÃmaï¬ale bhavaæti. t­tÅye karmavÃcana iti. j¤apticaturthena karmaïà ÓrÃmaïera upasaæpÃdyate. tatra j¤aptyà idaænÃmÃnam upasaæpÃdayet saægha iti. liÇÇartha ucyate. karmavÃcanena la¬artha ucyate. imaæ saægha upasaæpÃdayatÅti. tatra karmavÃcanaæ trir ucyate. t­tÅyasya karmavÃcanasyÃparisamÃpte÷ prayoga÷ karmapathasyÃvagaætavya÷. tasyÃvasÃne tu yà vij¤aptis tatk«aïikà vÃvij¤aptir (#<Abhidh-k-vy 404>#) ayaæ maula÷ karmapatha÷. tata Ærdhvaæ yÃvan niÓrayà Ãrocyaæta iti. catvÃro niÓrayÃÓ cÅvarapiï¬apÃtaÓayyÃsanaglÃnapratyayabhai«ajyalak«aïà yathoktena vidhinà tasyopasaæpÃditasyÃrocyaæte. tadadhi«ÂhÃnaæ ca vij¤apayati. niÓrayÃdhi«ÂhÃnaæ ca vij¤aptiæ karotÅty artha÷. avij¤aptiÓ ca yÃvad anuvartate. yÃvat saævaro na tyajyata ity artha÷. idaæ p­«Âhaæ.

(IV.71, 72ab) vadhavyÃpÃdapÃru«yani«Âhà dve«eïeti.

dve«eïaivety avadhÃraïaæ. parityÃgaparu«acittasaæmukhÅbhÃvÃd iti. parityÃgacittasaæmukhÅbhÃvÃt prÃïÃtipÃtasya ni«Âhà dve«eïa. paru«acittasaæmukhÅbhÃvÃt tu vyÃpÃdapÃru«yayo÷.

[Tib. 65b] (72cd) caturbhi÷ kÃï¬air uktà iti. caturbhir bhÃgair uktÃ÷. kathaæ.

#<vadhavyÃpÃdapÃru«yani«Âhà dve«eïety>#

eka÷ kÃï¬a÷.

#<lobhata÷
parastrÅgamanÃbhidhyÃdattÃdÃnasamÃpanam>#

iti dvitÅya÷.

#<mithyÃd­«Âes tu moheneti>#

t­tÅyah.

#<Óe«ÃïÃæ tribhir i«yata>#

iti caturtha÷ kÃï¬a÷. bhogÃdhi«ÂhÃnà iti. vi«ayÃdhi«ÂhÃnÃ÷. nÃmarÆpÃdhi«ÂhÃneti. paæcaskandhÃdhi«ÂhÃnety artha÷. nÃma hi vedanÃdaya÷ skaædhÃ÷ rÆpaæ rÆpaskaædha÷. adhi«ÂhÃnam adhikaraïaæ vi«aya ity anarthÃætaraæ. nÃmakÃyÃdhi«ÂhÃnà m­«ÃvÃdÃdayo vÃgnÃmni pravartata iti k­tvÃ.

(IV.73ab) #<na maula>#

iti prati«edhÃt p­«Âham api na bhavatÅti gamyate. maulapÆrvatvÃt p­«Âhasya. na ca prÃïÃtipÃtÃvadyena sp­Óyata iti. na maulenety abhiprÃya÷.

#<anyÃÓrayodayÃd>#

iti. visabhÃgÃÓrayodayÃd ity artha÷.

(IV.73cd) arthato hi te 'nyonyaæ prayoktÃra iti. na vÃcà te 'nyonyaæ prayoktÃra÷. kiæ tarhi. prÃïÃtipÃtakaraïÃbhyupagamÃd [Tib. 66a] arthata iti ekakÃryatvÃt.

(IV.74ab) saæj¤Ãya paricchidyety artha÷. nÃnyaæ bhramitveti. na bhrÃætyÃnyaæ mÃrayatÅty artha÷.

k«aïike«u skaædhe«v iti. svarasenaiva vinaÓvarÃïÃæ skaædhÃnÃæ katham (#<Abhidh-k-vy 405>#) anyenai«Ãæ nirodha÷ kriyata ity abhiprÃya÷. prÃïo nÃma vÃyu÷. kÃyacittasaæniÓrito vartata iti. kathaæ cittasaæniÓrito vÃyu÷ pravartate. cittapratibaddhav­ttitvÃt. tathà hi nirodhÃsaæj¤isamÃpattisamÃpannasya m­tasya ca na pravartate. ÓÃstre 'py uktaæ. ya ime ÃÓvÃsapraÓvÃsÃ÷. kiæ te kÃyasaæniÓrità vartaæta iti vaktavyaæ. cittasaæniÓrità vartaæta iti vaktavyaæ. naiva kÃyacittasaæniÓrità vartaæta iti vaktavyaæ. kÃyacittasaæniÓrità vartanta iti vaktavyam. Ãha. kÃyacittasaæniÓrità vartaæta iti vaktavyam iti vistara÷. tam api pÃtayatÅti. taæ prÃïaæ vinÃÓayatÅty artha÷. utpannasya svarasanirodhÃd anÃgatasyotpattiæ pratibadhnan nirodhayatÅty ucyate. yathà pradÅpaæ nirodhayati. ghaïÂÃsvanaæ vÃ. k«aïikam api saætaæ. kathaæ ca sa nirodhayati. anÃgatasyotpattipratibaædhÃt. jÅvitendriyaæ và prÃïa iti. cittaviprayuktasvabhÃvam enaæ darÓayati.

kasya taj jÅvitaæ. yas tadabhÃvÃn m­ta iti. ya÷ prÃïÅ jÅvitasyÃbhÃvÃn m­to bhavati. sa bauddhÃnÃæ nÃsti nairÃtmyavÃditvÃt. [Tib. 66b] ata evaæ p­cchati. kasyeti «a«ÂhÅæ. pudgalavÃde pudgalaprati«edhaprakaraïe. asaty Ãtmani kasyeyaæ sm­ti÷. kim athai«Ã «a«ÂhÅty atra pradeÓe ciætayi«yÃmi. ÃstÃæ tÃvad etat sÃmÃnyÃsikam ity abhiprÃya÷. tasmÃt sendriya÷ kÃyo jÅvatÅti. sendriyasyaiva kÃyasya taj jÅvitaæ. nÃtmana iti darÓayati. sa eva cÃnindriyo m­ta iti.

abuddhipÆrvÃd iti vistara÷. asaæcintyak­tÃd api prÃïipÃtÃt kartur adharmo yathÃgnisaæsparÓÃd abuddhipÆrvÃd asaæciætyak­tÃd dÃha iti. nirgraæthà nagnÃÂakÃ÷. te«Ãæ nirgraæthÃnÃm evaæ vÃdinÃæ abuddhipÆrve 'pi parastrÅdarÓanasaæsparÓana e«a prasaæga÷. pÃpaprasaæga ity artha÷. agnid­«ÂÃætÃt. nirgraæthaÓiroluæcane ca nirgraæthaÓira÷keÓotpÃÂane ca. du÷khotpÃdanabuddhyabhÃve 'py adharmaprasaæga÷. agnidÃhavat. ka«ÂatapodeÓane ca. nirgraæthaÓÃstur adharmaprasaægo buddhyanapek«ÃyÃæ. parasya du÷khotpÃdanam adharmÃya bhavatÅti k­tvÃ. tadvi«ÆcikÃmaraïe ca. nirgraæthÃnÃæ vi«Æcikayà ajÅrïena maraïe. dÃtur annadÃtur adharmaprasaæga÷. annadÃnena maraïakÃraïÃt. abuddhipÆrvo 'pi hi prÃïivadha÷ kÃraïam adharmasyeti. mÃt­garbhasthayoÓ ca. mÃtur garbhasthasya cÃnyonyadu÷khanimittatvÃd adharmapra«aæga÷. tata evÃgnid­«ÂÃætÃt. vadhyasyÃpi ca tatkriyÃsaæbaædhÃt. prÃïÃtipÃtakriyÃsaæbaædhÃt [Tib. 67a]. adharmaprasaæga÷. vadhye hi sati prÃïÃtipÃtakriyà vadhakasya bhavati. agnisvÃÓrayadÃhavat. agnir hi na kevalam anyajanaæ dahati. kiæ tarhi. svÃÓrayam api indhanaæ dahatÅti. tadvat. na hi te«Ãæ cetanÃviÓe«o 'pek«yate. kÃrayataÓ ca pareïa vadhÃdi (#<Abhidh-k-vy 406>#) adharmasyÃprasaæga÷. pareïÃgniæ saparÓayata÷ sparÓayitus tenÃdÃhavat. ÃgneyadharmÃbhyupagamÃt. acetanÃnÃæ ca këÂhÃdÅnÃæ këÂhalo«ÂavaæÓÃdÅnÃæ. g­hapÃte tatrÃæta÷sthitÃnÃæ prÃïinÃæ vadhÃt. pÃpaprasaæga÷. na hi buddhiviÓe«a÷ pramÃïÅkriyate. na và d­«ÂÃætamÃtrÃd ahetukÃt. siddhir asyÃrthasyeti.

(IV.74cd) anyatra saæj¤ÃvibhramÃd iti. yadi devadattadravyaæ harÃmÅty abhiprÃyamÃïo yaj¤adattadravyaæ harati. nÃdattÃdÃnam ity abhiprÃya÷.

parinirvÃïakÃle parig­hÅtam iti. dÃt­janapuïyÃnugrahÃrthaæ. aparigrahe hi stÆpe dÃnam aphalaæ syÃt. pratigrÃhakÃbhÃvÃt. parivartakaæ m­tasya bhik«oÓ cÅvarÃdidravyaæ. k­te karmaïi j¤aptikarmaïi.

(IV.75ab) garbhiïÅgamane garbhoparodha÷. pÃyayaætÅ stanyopabhogÃvasthÃputrikà strÅ. abrahmacaryakaraïe hi tasyÃ÷ stanyaæ k«Åyate. bÃlakasya và pu«Âaye tat stanyaæ na bhavatÅti.

[Tib. 67b] prÃïÃtipÃtavad iti. yathà devadattaæ mÃrayÃmÅty abhiprÃyeïa yaj¤adattaæ mÃrayato na prÃïÃtipÃto bhavati. tadvad. ihÃnyasmiæ vastuni prayogo 'bhipreto 'nyac ca vastu paribhuktam iti. na syÃt kÃmamithyÃcÃra ity apare.

aætato rÃj¤a iti. yady anya÷ kaÓcid rak«ità nÃsti. aætata÷ sarvapaÓcÃd rÃj¤o 'ætikÃt sa kÃmamithyÃcÃra÷. tasya hi tan na mar«aïÅyam iti.

(IV.75cd) Ãhosvid abhij¤Ãtuæ samartha iti. yo 'pi hy artham abhij¤Ãtuæ samartha÷. so 'py arthÃbhij¤a iti Óakyate vaktum. artham abhijÃnÅta iti viprak­tÃvasthÃyÃm abhipretatvÃt. manovij¤Ãnavi«ayatvÃd vÃkyÃrthasyeti. nÃsty atra devadatto 'sti vety ucyamÃne Óabda÷ Órotrà vij¤Ãyate. tadanaætaraæ tu cak«urÃdisamÆho devadatto vÃkyÃrtho vikalpena manovij¤Ãnena vij¤Ãyate. tenÃvij¤aptir eva maula÷ karmapatha÷ syÃt. vÃgvij¤apte÷ Órotravij¤Ãnena saha nirodhÃt. i«yate ca vij¤aptyavij¤aptisvabhÃvo maula÷ karmapatha iti.

(IV.76) m­takalpÃni. ata ete«u matÃkhyeti. nairuktaæ vidhim Ãlaæbhya vaibhëikà vyÃcak«ate. svendriyai÷ prÃptà matà ity ÃcÃryasaæghabhadra÷. vistareïa yÃvan manasà dharmà iti. ye tvayà ghrÃïena gandhà na ghrÃtÃ÷. jihvayà rasà nÃsvÃditÃ÷. kÃyena spra«ÂavyÃni [Tib. 68b] na sp­«ÂÃni. yÃvad ye tvayà manasà dharmà na vij¤Ãtà iti. tri«u vi«aye«u rÆpaÓabdadharme«u d­«ÂaÓrutavij¤ÃtÃpadeÓÃd yathÃkramaæ. gandhÃdi«u gaædharasaspra«Âavye«u matÃkhyà gamyate. te mataÓabdenocyaæte. evaæ cÃni«yamÃïe gaædhÃdi«u matÃkhyety ani«yamÃïe. d­«ÂÃdibhÃvabÃhyatvÃt. gandhÃdÅnÃm arÆpalak«aïatvena (#<Abhidh-k-vy 407>#) d­«ÂabhÃvabÃhyatvÃd aÓabdadharmÃyatanalak«aïatvena ca Órutavij¤ÃtabhÃvabÃhyatvÃt. gaædhÃdi«u vyavahÃro na syÃt. d­«Âa iti và yÃvad vij¤Ãta iti vety e«Ã yukti÷. te«u matÃkhyeti. ÃcÃrya Ãha. sÆtraæ tÃvad iti vistara÷. anyÃrthatvÃd iti. yasmÃt sÆtrasyÃnya evÃrtha÷. sÆtrÃrthaæ bravÅti. atra ca te tava «a¬vidhe vi«aye rÆpÃdau. catur«u d­«ÂÃdivyavahÃre«u. d­«ÂaÓrutamatavij¤ÃtavyavahÃre«u. d­«ÂÃdivyavahÃramÃtraæ bhavi«yatÅti. rÆpe d­«Âam iti vyavahÃro bhavi«yati. yÃvad vij¤Ãtam iti. evaæ Óabdìi«u. atra ca te mÃlakÅmÃtar d­«Âe vi«aya«aÂke d­«ÂamÃtraæ bhavi«yati. Órute vi«aya«aÂke. mate vij¤Ãte vi«aya«aÂke eva vij¤ÃtamÃtram ity evaæ tat sÆtrapadaæ vyÃkhyÃyata ity abhiprÃya÷. na hi priyÃpriyanimittÃdhyÃropas tava bhavi«yatÅti sÆtrÃrtha÷. [Tib. 68b] nanu ca yÃni tvayà cak«u«Ã rÆpÃïi na d­«ÂÃnÅty evoktÃni. na tu na ÓrutÃni yÃvan na vij¤ÃtÃnÅty evoktÃni. evaæ Óabdà na Órutà ity evoktÃ÷. na tu na d­«Âà yÃvan na vij¤Ãtà ity uktÃ÷. evaæ yÃvad dharmà na vij¤Ãtà ity evoktÃ÷. na tu na d­«Âà yÃvan na sp­«Âà iti. nai«a do«a÷. udÃharaïarÆpam etad uktaæ bhagavatÃ. yathà hi rÆpÃïi na d­«ÂÃnÅty uktÃni. tathà na ÓrutÃni. yÃvan na vij¤ÃtÃnÅti vaktavyÃni. evaæ ÓabdÃdi«u vaktavyaæ. tenaiva lak«aïam ucyate. yat paæcabhir indriyair iti vistara÷. yat paæcabhir indriyai÷ pratyak«aæ rÆpÃdi tad d­«Âaæ. yat parata Ãgamitaæ vi«aya«aÂkaæ tac chrutaæ. yad yuktyanumÃnato rucitam abhipretaæ tan mataæ yuktyanumÃnam iti. avyabhicÃryanumÃnaæ. tac ca «a¬vi«ayagocaraæ. «a«Âho 'nyatra d­«ÂÃd iti. «a«Âho vi«ayo dharmÃ÷. sa d­«ÂavyavahÃraæ varjayitvà tribhi÷ ÓrutÃdibhir vyavahÃrair vyavahriyate. ato nÃsti gandhÃdi«u vyavahÃrÃbhÃvaprasaæga÷. tasmÃd yuktir apy e«Ã na yuktir bhavati. yà vaibhëikair [Tib. 69a] uktÃ÷ evaæ cÃni«yamÃïa ity evamÃdikÃ. yasmÃd anyathÃpi gaædhÃdi«u vyavahÃro bhavatÅti.

yat pratyak«Åk­taæ cak«u«eti. na paæcabhir indriyai÷. yac chrotreïa Órutaæ parataÓ cÃgamitam iti ubhayam apy abhÅ«Âaæ. pratyÃtmaæ pratisaæveditaæ sukhÃdy asamÃhitena cittena. adhigataæ tu samÃhitena. laukikenaiva. na lokottareïa. laukikaæ vyavahÃrÃdhikÃrÃt. tad evaæ yogÃcÃranayenÃpi «a¬ apy ete vi«ayÃ÷ pratyekaæ yathÃsaæbhavaæ d­«Âà iti và vyavahriyaæte. ÓrutÃ÷. matÃ÷. vij¤Ãtà ity evety ato nÃsti gaædhÃdi«u vyavahÃrÃbhÃvaprasaæga iti.

(#<Abhidh-k-vy 408>#)
ya÷ kÃyenÃnyatheti. kÃyasaæj¤ayà yo 'rthaæ gamayati. tasyÃpi m­«ÃvÃda÷. parÃkrameta vyÃyaccheta. vÃcà parÃkrameteti. vÃcà paraæ mÃrayed ity artha÷. iha tu prÃïÃtipÃtasya kÃyikatvÃt kÃyiky evÃvij¤aptir maulasaæg­hÅtÃ. na vÃcikÅ. nÃpy atra kÃyikÅ vij¤apti÷ syÃt. kÃyena parÃkrameteti. atra m­«ÃvÃdasya vÃcikatvÃd vÃciky evÃvij¤aptir maulasaæg­hÅtety avagaætavyaæ. ubhayÃvadyena veti. [Tib. 69b] kÃyavÃgavadyena. ­«ÅïÃæ mana÷prado«eïa kÃyÃvadyena yogo bhavati. po«adhanidarÓanaæ cÃtreti. vÃgavadyena yogo bhavati. bhik«upo«adhe hi kacci 'ttha pariÓuddhà iti vinayadhareïÃnuÓrÃvite. yadi kaÓcit bhik«u÷ satÅm Ãpattiæ nÃvi«kuryÃt. tÆ«ïÅæbhÃvenaivÃdhivÃsayet sa m­«ÃvÃdÅ bhaved iti. kathaæ tayo÷ karmapatha÷ sidhyatÅti. kathaæ tayo ­«ibhik«vo÷ kÃyavÃgbhyÃm aparÃkramamÃïayo÷ prÃïÃtipÃto m­«ÃvÃdaÓ ca yathÃkramaæ karmapatha÷ sidhyatÅti. kartavyo 'tra yatna÷. vaibhëikai÷ kartavya÷ samÃdhir ity artha÷. atrÃcÃryasaæghabhadra÷ samÃdhim Ãha. ­«ayo 'rthata Ãj¤ÃpayitÃro bhavaæti. te«Ãæ hi sattvaparityÃgaprav­ttaæ pÃpÃÓayam avetyÃmanu«yÃs tadabhiprasannÃ÷ kÃyena parÃkramaæte. yena te«Ãæ ­«ÅïÃæ karmaptha utpadyate. kathaæ. paravij¤aptyeti. avaÓyaæ tathÃvidhasya kÃyavÃgvikÃrà bhavaæti. api ca Óapaæti te tathÃ. tatra cÃvaÓyaæ kÃyavÃkce«Âayà bhavitavyaæ anye tv Ãhu÷. na kÃmadhÃtÃv avaÓyam avij¤apti÷ sarvaiva vij¤aptyadhÅnà bhavati. phalaprÃptyaiva saha paæcakÃdÅnÃæ prÃtimok«asaævarotpattisaæbhÃvÃt. ity akuÓalÃpy evaæjÃtÅyà kÃcid vij¤aptim aætareïÃpi syÃt. pÆrvavij¤aptaæ tair iti [Tib. 70a] avaÓyam itaratrÃpi bhavi«yati. ­«ÅïÃæ tÃvad uktaæ po«adham­«ÃvÃde 'pi. yad apariÓuddha÷ saæghamadhyaæ praviÓait. ni«Ådati. svam ÅryÃpathaækalpayati. tatsaæbaddhaæ và yatkiæcid bhëate. sÃsya pÆrvavij¤aptir iti.

(IV.77, 78ab) sarvaæ kli«Âaæ vacanaæ saæbhinnapralÃpa iti. m­«ÃvÃdÃditrayam api. na kevalam anyaæ kli«Âaæ. saiva ca saæbhinnapralÃpiteti. yasya guïasya hi bhÃvÃd dravye ÓabdaniveÓa÷. tasya. tadabhidhÃne tvatalÃv iti. tatpratyayena kli«Âavacanalak«aïa÷ saæbhinnapralÃpa ucyate. tadyogena hi. saæbhinnapralÃpayogena hi. sa pudgala÷ saæbhinnapralÃpÅ bhavati.

m­«ÃvÃdÃditrayÃd yad anyakli«Âaæ vacanaæ. sa saæbhinnapralÃpa ity uktvodÃharaïaæ darÓayann Ãha.

#<lapanÃgÅtanÃÂyavat kuÓÃstravac ceti.>#

lapanÃæ karotÅti. lÃbhayaÓaskÃmatayà sevÃbhidyotikÃæ vÃcaæ niÓcÃrayatÅty (#<Abhidh-k-vy 409>#) artha÷. paridevasaægaïikÃdikam iti. ÃdiÓabdena paridevasaægaïikÃbhyÃæ yo 'nya÷ kli«ÂacittÃnÃæ kaÓcid ÃlÃpa÷.

ÃvÃhavivÃhÃdyabhilÃpasadbhÃvÃd iti. ÃvÃho dÃrikÃyà dÃrakag­hÃgamanaæ. vivÃho dÃrakasya dÃrikÃg­hÃgamanaæ. ÃvÃha÷ praveÓanaka÷. vivÃha÷ pariïayanam ity apare. ÃdiÓabdena raktacittÃnÃm ÃlÃpa÷.

(IV.78cd, 79ab) vi«ameïÃnyÃyeneti. [Tib. 70b] uddeÓanirdeÓarÆpau paryÃyau.

tathà hÅti vistara÷. yasmÃt paæcÃnÃæ nivaraïÃnÃm adhikÃreïa. kÃmacchandaæ kÃmat­«ïÃsvabhÃvam adhik­tyoktaæ. so 'bhidhyÃæ loke prahÃya vigatÃbhidhyena cetasà bahulaæ viharati. vyÃpÃdaæ styÃnamiddham auddhatyakauk­tyaæ vicikitsÃæ loke prahÃya tÅrïakÃæk«o bhavati. tÅrïavicikitsa÷. akathaækathÅ kuÓale«u dharme«u. sa paæca nivaraïÃni prahÃyety evamÃdi. ato j¤Ãyate sarvaiva kÃmÃvacarÅ t­«ïÃbhidhyeti.

audÃrikaduÓcaritasaægrahÃd iti. daÓasv akuÓale«u karmapathe«u yad audÃrikam duÓcaritaæ. tat saæg­hÅtaæ. na sarvam. evaæ kuÓale«u. ato na sarvÃbhidhyà karmapatha÷. kiæ tarhi. yà parasve vi«amasp­hÃ. sà karmapatha ity apare«Ãm abhiprÃya÷. mà bhÆc cakravartinÃæ uttarakauravÃïÃæ cÃbhidhyà karmapatha iti. na hi tatra kÃmÃvacarÅ t­«ïà nÃsti. na ca tatrÃkuÓalÃ÷ karmapathà i«yaæte.

sai«Ã sÃkalyena karmaphalÃryÃpavÃdiketi. tathà hy e«Ã paÂhyate. nÃsti dattam. nÃstÅ«Âaæ. nÃsti hutaæ. nÃsti sucaritaæ. nÃsti duÓcaritaæ. nÃsti sucaritaduÓcaritÃnÃæ karmaïÃæ phalavipÃka÷. nÃsty ayaæ loka÷. nÃsti paraloka÷. nÃsti mÃtÃ. [Tib. 71a] nÃsti pitÃ. nÃsti sattva

upapÃduka÷. na saæti loke 'rhaæta iti. tatra nÃsti dattaæ. yÃvan nÃsti du«caritam iti karmÃpavÃdikÃ. tathà nÃsti mÃtÃ. nÃsti piteti karmÃpavÃdikaiva. nÃsti sucaritaduÓcaritÃnÃæ karmaïÃæ phalavipÃka÷. nÃsty ayaæ loka÷. nÃsti paraloka÷. tathà nÃsti sattva upapÃduka iti phalÃpavÃdikÃ. na saæti loke 'rhaæta ity ÃryÃpavÃdikÃ. ÃdimÃtraæ tu Óloke darÓitam iti.

#<nÃstid­«Âi÷ ÓubhaÓubha>#

iti udÃharaïamÃtratvÃt.

(IV.79cd) karmaïa÷ paæthÃna iti. cetanÃkhyasya karmaïa÷ paæthÃna÷. katham ity Ãha. tatsaæprayogiïÅ hi cetanÃ. abhidhyÃdisaæprayogiïÅ te«Ãm abhidhyÃdÅnÃæ vÃhena gatyà vahati. gacchatÅty artha÷. tadvaÓena tathÃbhisaæskaraïÃt. yasmÃd abhidhyÃdÅnÃæ yathÃkramaæ saktipratikÆlamithyÃnitÅraïÃkÃrÃïÃæ (#<Abhidh-k-vy 410>#) vaÓena. tadanurÆpà cetanÃbhisaæskaroti. cetayata ity artha÷. atas te«Ãæ vÃhena vahati. karma ca. kÃyavÃkkarmasvabhÃvatvÃt. karmaïaÓ ca cetanÃkhyasya paæthÃna iti karmapathÃ÷. tatsamutthÃnacetanÃyÃ÷ [Tib. 71b] kÃyavÃkkarmasamutthÃnacetanÃyÃ÷. tÃn adhi«ÂhÃya tÃn prÃïÃtipÃtÃdÅn adhi«ÂhÃya prav­tte÷. asarÆpÃïÃm apy ekaÓe«asiddher iti. ÓabdasarÆpÃïÃm arthasarÆpÃïÃæ và ekaÓe«a i«yate. yathà v­k«aÓ ca v­k«aÓ ca v­k«au. vakra« ca kuÂilaÓ ca vakrÃv iti. iha tu karma ca karmapathÃÓ ceti na karmaÓabdasya karmapathaÓabdasya ca sÃrÆpyaæ Óabdata÷ nÃpy arthata÷. karmÃrthasya karmapathÃrthasya ca bhinnatvÃd ekaÓe«o na prÃpnoti. yasmÃt tv asarÆpÃïÃæ sÃkalyenaikadeÓena tu sarÆpÃïÃm ekaÓe«a÷ sidhyati. i«yata ity artha÷. tadyathà guïo yaÇlukor iti. yaÇ ca yaÇluk yaÇlukau. tayor iti. na Óakyate vaktuæ. yaÇ ca luk ca yaÇlukÃv iti ayaæ luko 'ni«ÂatvÃt. ekadeÓasÃrÆpyÃt tu. yaÇo yaÇlugekadeÓasya ca yaÇ iti sÃrÆpyÃt sidhyaty ekaÓe«o yaÇlukor iti. ato j¤ÃpakÃd ayam api sidhyati. karma ca karmapathÃÓ ca karmapathà iti. paÓcÃt puna÷ sarÆpaikaÓe«a÷. karmapathÃÓ cÃbhidhya÷ karmapathÃÓ ca prÃïÃtipÃtÃdaya iti karmapathÃ÷. atha vaivaæ yojanÃ. karmaïa÷ paæthÃna÷ karmapathÃ÷. karma ca te karmapathÃÓ ca karmakarmapathÃ÷. karmapathÃÓ cÃbhidhyÃdaya÷. karmakarmapathÃÓ ca prÃïÃtipÃtÃdaya÷. [Tib. 72a] karmapathà iti. evam anabhidhyÃdaya iti vistara÷. kuÓalà api karmapathà evam eva yojyÃ÷. anabhidhyÃdayo hi karmaïa÷ paæthÃna eva. prÃïÃtipÃtaviratyÃdayaÓ ca karma ca karmaïaÓ ca paæthÃna iti.

yasmÃt tadartha iti vistara÷ yasmÃn maulakarmapathÃrthaæ te«aæ tatprayogÃïÃæ prav­tti÷. yasmÃc ca maulakarmapathamÆlikà te«Ãæ tatp­«ÂhÃnÃæ prav­tti÷. ato na tÃni karmapathÃ÷. yady api karmapatho 'pi karmapathasya prayoga ukta÷. sa tu maulatvÃt karmapatha÷. na tu prayogap­«ÂhabhÆtatvÃd iti. yathaudÃrikasaægrahÃd ity uktaæ prÃg iti.

#<tadaudÃrikasaægrahÃd daÓakarmapathà uktÃ>#

iti vacanÃt. yÃni prayogap­«ÂhÃni. tÃni na saæg­hÅtÃni. ye«Ãæ ceti vistara÷. ye«Ãæ maulÃnÃm utkar«Ãpakar«eïÃdhyÃtmikabÃhyÃnÃæ bhÃvÃnÃm utkar«Ãpkar«au loke bhavata÷. na tu prayogap­«ÂhÃnÃæ. atas ta eva karmapathÃ÷. te«Ãæ cotkar«Ãpakar«eïa tadutkar«Ãpakar«aæ vak«yati.

#<sarve 'dhipatini«yandavipÃkaphaladÃmatÃ>#

ity atra. ato na tÃni prayogap­«ÂhÃni karmapathÃ÷.

(#<Abhidh-k-vy 411>#)
te«Ãæ te kathaæ karmapathà iti. na hi te«Ãm abhidhyÃdibhyo 'nyan manaskarmÃsti cetanÃ. yasya karmaïas te 'bhidhyÃdaya÷ paæthÃna iti karmapathÃ÷ syu÷. [Tib. 72b] ta eva pra«Âavyà iti. tair eva parihÃro vaktavya÷. ya evaæ manyaæte. api tu Óakyam iti vistara÷. svamatena tatpak«aæ samarthayati. itaretarÃvÃhanÃd veti. kiæ. te 'bhidhyÃdaya÷ karmapathà iti prak­taæ. abhidhyà vyÃpÃdamithyÃd­«ÂÅ ÃvÃhayati. te ca tÃm iti. karma ca te. karmaïaÓ cai«Ãm ekatarasya panthÃna iti karmapathÃ÷.

(IV.80, 81) mithyÃd­«Âyà kuÓalamÆlasamuccheda ity etam arthaæ vaktukÃma upodghÃtaæ bravÅti. sarva ete 'kuÓalÃnÃm iti vistara÷. adhimÃtraparipÆrïayeti. adhimÃtrÃdhimÃtrayety artha÷. kiæ tarhi ÓÃstra uktam iti. yadi mithyÃd­«Âyà kuÓalamÆlasamucchedo nÃkuÓalamÆlai÷. yat tac chÃstra uktaæ. yair akuÓalamÆlai÷ kuÓalamÆlÃni samucchinattÅtyÃdi. tÃni hi lobhÃdisvabhÃvÃni. na mithyÃd­«ÂisvabhÃvÃnÅty artha÷. akuÓalamÆlÃdhyÃh­tatvÃd iti vistara÷. akuÓalamÆlair lobhÃdibhir adhimÃtrair mithyÃd­«Âir adhyÃh­tÃpanÅtÃ. tasmÃt. akuÓalamÆlÃdhyÃh­tatvÃn mithyÃd­«Âe÷. te«v eva tatkarmopadeÓa÷. te«v evÃkuÓalamÆle«u. mithyÃd­«Âe÷ kuÓalamÆlasamucchedakaæ yat karma. tasyopadeÓa÷ [Tib. 73a].

praj¤aptibhëyaæ tarhi kathaæ nÅyate. yadi kÃmÃvacarÃïi kuÓalamÆlÃni samucchidyaæte. rÆpÃrÆpyÃvacarair asamanvÃgatatvÃd iti varïyaæte. tatprÃptidÆrÅkaraæam iti. rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ prÃpter dÆrÅkaraïam abhipretya tasya pudgalasya. etad uktaæ traidhÃtukÃni kuÓalamÆlÃni samucchinnÃnÅti. kathaæ ca punas tatprÃptidÆrÅkaraïaæ. saætates tadabhÃjanatvÃpÃdanÃt. yasmÃd asau tatsaætati÷ pÆrvaæ bhÃjanabhÆtà tatprÃptÅnÃæ. kuÓalamÆlasamucchedÃd idÃnÅæ tatprÃptÅnÃm abhÃjanam ÃpÃditeti. atas tatprÃptir dÆrÅk­tà bhavati.

prÃyogikebhya÷ pÆrvaæ parihÅïatvÃd iti. ÓrutaciætÃbhÃvanÃmayebhya÷ prÃyogikebhya÷ pÆrvam evÃsau m­dum­dvyavasthÃyÃæ tebhya÷ parihÅïa÷. tadaiva tasya prÃpticcheda ity artha÷.

ÃnaætaryavimuktimÃrgasthÃnÅye iti. hetvapavÃdinÅ ÃnaætaryamÃrgasthÃnÅyÃ. phalÃpavÃdinÅ vimuktimÃrgasthÃnÅyÃ. tad uktaæ bhavati. ubhe apy ete hetuphalÃpavÃdinyau mithyÃd­«ÂÅ kuÓalasamucchede vyÃpriyete. naikaiveti.

apara÷ pak«a÷ sÃsravÃlaæbanayaiveti. du÷khasamudayÃlaæbanayÃ. nÃnÃsravÃlaæbanayà 'nirodhamÃrgÃlaæbanayety [Tib. 73b] artha÷. sabhÃgadhÃtvÃlaæbanayaiva (#<Abhidh-k-vy 412>#) ceti. kÃmadhÃtvÃlaæbanayaivety artha÷. na visabhÃgadhÃtvÃlaæbanayà na rÆpÃrÆpyadhÃtvÃlaæbanayÃ. kuÓalamÆlÃni samucchidyaæta ity adhik­taæ kasmÃd ity Ãha. saæprayogamÃtrÃnuÓÃyitvena durbalatvÃd iti. anÃsravÃlaæbanà visabhÃgadhÃtvÃlaæbanà ca yà mithyÃd­«Âi÷. sà saæprayogamÃtreïa saæprayukte«u dharme«v anuÓete nÃlaæbanata÷. tasmÃd asau durbalà bhavati. ato na tayà samucchidyaæte.

evaæ tu varïayaæti vaibhëikÃ÷. sarvayeti. yà ca hetum apavadate yà ca phalaæ. yà ca sabhÃgaæ dhÃtum Ãlaæbate yà ca visabhÃgaæ. yà ca sÃsravaæ yà cÃnÃsravam Ãlaæbate. sarvayaiva tayà samucchidyaæte.

darÓanaprahÃtavyà iveti. yathà du÷khÃdidarÓanaheyÃ÷ kleÓà nava prakÃrà api du÷khÃdisatyadarÓanÃt sak­t prahÅyaæte. tadvan nava prakÃrÃïy api kuÓalamÆlÃni sak­t samucchidyaæta ity ete.

bhÃvanÃheyakleÓavad iti. yathà navaprakÃreïa mÃrgeïa navaprakÃra÷ kleÓa÷ prahÅyate. m­dum­dunà mÃrgeïa adhimÃtrÃdhimÃtrakleÓaprakÃra÷ prahÅyate. yÃvad [Tib. 74a] adhimÃtrÃdhimÃtreïa m­dum­du÷. evaæ navaprakÃrayÃpi mithyÃd­«Âyà navaprakÃrÃïi kuÓalamÆlÃni samucchidyaæte. ­dum­dvyà mithyÃd­«Âyà adhimÃtrÃdhimÃtra÷ kuÓalamÆlaprakÃra÷ samucchidyate. yÃvad adhimÃtrÃdhimÃtrayà m­dum­du÷ kuÓalamÆlaprakÃra iti. evam ayaæ graætha÷ paripÃlito bhavati. yadi bhÃvanÃheyakleÓavad yathoktaæ tÃni samucchidyaæte. aïusahagatÃni m­dum­dÆni. yair akuÓalamÆlai÷ kuÓalamÆlÃni samucchinattÅti. adhimÃtrÃdhimÃtrair akuÓalamÆlai÷ kuÓalamÆlasamuccheda ukta÷. na m­dum­dvÃdibhir ity abhiprÃya÷. yadi kramaÓa÷ samucchidyaæte 'sya tarhÅtyÃdi. kathaæ. samÃptim etat saædhÃyoktam iti. kuÓalamÆlasamucchedasamÃptiæ saædhÃya katamÃny adhimÃtrÃïÅti vistareïa etad uktaæ. m­dum­dvÃdisamucchedas tv anukto 'pi grahÅtavya÷. tasmÃt samÃptim eva saædhÃyaitad uktaæ. tair niravaÓe«acchedÃt. yasmÃt tair navabhir mithyÃd­«ÂiprakÃrai÷ kuÓalamÆlÃnÃæ niravaÓe«acchedo bhavati. eko 'pi hi prakÃras te«Ãm asamucchinna iti. m­dum­dunavama÷ prakÃra÷ sarve«Ãæ navÃnÃm api prakÃrÃïÃæ punarutpattau hetu÷ syÃd iti. ata÷ samÃptim etat saædhÃyoktaæ.

ubhayeneti. vyutthÃnena cÃvyutthÃnena ca.

tattyÃgÃt [Tib. 74b] tasya tyÃga iti. yo m­dum­dunà cittena saævara÷ samÃtta ÃsÅt. tasya m­dum­doÓ cittasya m­dum­dukuÓalamÆlasaæprayuktasya (#<Abhidh-k-vy 413>#) tyÃge samucchede tasya saævarasya tyÃgo bhavati. evaæ yÃvad yo 'dhimÃtrÃdhimÃtreïa cittena samÃtta÷ saævara÷. tattyÃgÃt tasya tyÃga iti.

karmaphale pratyak«atvÃd iti. aciropapannasya devaputrasya trÅïi cittÃni samudÃcaraæti. kuto 'haæ cyuta÷. kutropapanna÷. kena karmaïety evaæ karmaphalapratyak«atvÃn na deve«u kuÓalamÆlÃni samucchidyaæte. jaæbÆdvÅpa eveti. tatra viÓe«eïa tÃrkikatvÃd ity abhiprÃya÷. sarvÃlpair a«ÂÃbhir indriyai÷ samanvÃgata÷ paæcabhir vedanendriyai÷ kÃyajÅvitamanaindriyaiÓ ca. samucchinnakuÓalamÆla eva. tasya hi ÓraddhÃdÅni samucchinnÃni. p­thagjanatvÃc ca nÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅni saæti. cak«urÃdÅny api na saæti. vaikalyayoge. kramamaraïÃvasthÃyÃæ vÃ. evaæ paurvavidehako gaudÃnÅyaka iti. atideÓÃd asty anayor api kuÓalamÆlasamuccheda iti darÓayati.

#<chinatti strÅ pumÃn>#

iti. strÅ pumÃæÓ ceti caÓabdo luptanirdi«Âa÷. ya÷ strÅndriyeïa samanvÃgato niyatam asÃv a«ÂÃbhir indriyai÷ samanvÃgata÷. caturbhir vedanendriyais tribhiÓ ca kÃyajÅvitamanaindriyai÷ [Tib. 75a] strÅndriyeïëÂamena. ÓraddhÃdÅni samucchinnakuÓalamÆlÃvasthÃyÃæ vyabhicÃryaæta ity abhiprÃya÷. ayam eva cÃtrÃrtho virudhyate. cak«urÃdÅny api vyabhicÃryaæte pÆrvavat.

te«Ãm apÅti. te«Ãm api samucchettÌïÃm uktÃnÃæ. t­«ïÃcarito na samucchinatti. d­¬hagƬhapÃpÃÓayatvÃd iti. d­¬ho gƬha÷ pÃpaÓ cÃÓayo 'bhiprÃyo 'syeti samÃsa÷. d­¬ha÷ sthira÷. gƬha÷ pracchanna÷. pÃpo 'kalyÃïa÷. t­«ïÃcaritapak«atvÃd iti. t­«ïÃcaritajÃtÅyatvÃd ity artha÷. yathà t­«ïÃcaritaÓ calÃÓaya÷. tadvat te «aï¬hÃdaya iti. ÃpÃyikavac ca. yathÃpÃyikÃ÷ kli«ÂÃkli«Âayo÷ praj¤ayor ad­¬hatvÃn na kuÓalamÆlÃni samucchindaæti. evaæ «aïdhÃdaya÷.

pratisaædhitÃnÅti. pratisaædhik­tÃni pratisaædhitÃni. prÃtipadikadhÃtu÷. pratisaæhitÃnÅty apare paÂhaæti. ÃrogyabalalÃbhavad iti. yathÃrogyaæ pÆrvaæ bhavati. krameïa tu balalÃbho bhavati. tadvat.

#<nehÃnaætaryakÃriïa>#

iti. ÃnaætaryakÃriïa eva neha pratisaædhir bhavatÅti. arthata etad uktaæ bhavaty anÃnaætaryakÃriïa iha pratisaædhir bhavatÅti. aætarÃbhavastha iti. narakagamanÃyÃætarÃbhavastha÷. cyutyabhimukha iti. [Tib. 75b] narakÃc cyutyabhimukha÷. hetubaleneti. sabhÃgahetubalena. yasmÃd ye«Ãæ mithyÃd­«Âi÷ svayaæ rocate. pratyayabaleneti. parato gho«abalena. yasmÃd ye«Ãæ mithyÃd­«ÂÅ rocate. hetubalasya sÃratvÃt. evaæ ya÷ svabaleneti. ya÷ svatarkabalena. sa cyavamÃna÷. ya÷ parabalena. parata÷ Órutabalena. sa upapadyamÃna÷. (#<Abhidh-k-vy 414>#) ya ÃÓayavipanna iti. mithyÃd­«ÂisaæmukhÅbhÃvena vipanno vina«Âa÷. sa d­«Âe dharme janmani pratisaædadhÃti. ya ÃÓayaprayogavipanna÷. yo mithyÃd­«ÂisaæmukhÅbhÃvenÃnaætaryak­iyayà ca vipanna÷. sa bhedÃt kÃyasya pratisaædadhÃti. atra ca ya÷ svabalena parabaleneti pÆrvoktasyaivÃyaæ paryÃya÷. evaæ yo d­«Âivipanno yo d­«ÂiÓÅlavipanna iti. anaætarapÆrvoktasyaivÃyaæ paryÃya ity avagaætavyaæ.

pÆraïÃdaya iti. ÃdiÓabdena «a ÓÃstÃro g­hyaæte. tadyathà pÆraïakÃÓyapa÷. maskarÅ goÓÃlÅputra÷. saæjayÅ vairaÂÅputra÷. ajita÷ keÓakaæbala÷. kakuda÷ kÃtyÃyana÷. nirgrantho j¤Ãtiputra iti. te samucchinnakuÓalamÆlÃ÷. nÃstikatvÃt. na mithyÃtvaniyatÃ÷. anÃnaætaryakÃritvÃt. [Tib. 76a] ÃnaætaryakÃriïo hi mithyÃtvaniyatÃ÷ ajÃtaÓatrur mithyÃtvaniyata÷. ÃnaætaryakÃritvÃt. na samucchinnakuÓalamÆla÷. samyagd­«ÂikatvÃt. devadatta÷ samucchinnakuÓalamÆlaÓ ca mithyÃtvaniyataÓ ca. saæghabhedakatvÃt tathÃgatadu«ÂacittarudhirotpÃdakatvÃc ca. caturthy etÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvety asmadÃdaya÷.

(IV.82) vinÃnyenÃbhidhyÃdÅsaæmukhÅbhÃva iti. vinÃnyena karmapathena prÃïÃtipÃtÃdinÃbhidhyÃdÅnÃm anyatamasaæmukhÅbhÃve. sà cetanà ekena karmapathena saha vartate. abhidhyayà và vyÃpÃdena và mithyÃd­«Âyà vÃ. akli«Âacetaso veti. kuÓalÃvyÃk­tacittasya. tasya prayoktu÷ prayogeïa. rÆpiïÃæ prÃïÃtipÃtÃdÅnÃæ kÃmamithyÃcÃravarjyÃnaæ anyatamasya ni«ÂhÃpane. tenaikena saha cetanà vartate. abhidhyÃdivyatiriktakli«Âacittasya veti vaktavyaæ. tasyÃpi hy ayaæ ayaæ vidhi÷ saæbhavati. vyÃpannacittasya prÃïivadha iti vistara÷. vyÃpÃdena prÃïÃtipÃtena ceti dvÃbhyÃæ saha vartate. kÃmamithyÃcÃre. saæbhinnapralÃpe ca. dvÃbhyÃæ saha vartate. abhidhyayà kÃmamithyÃcÃreïa ceti dvÃbhyÃæ. saæbhinnapralÃpenÃbhidhyÃdÅnÃæ cÃnyatamena ceti. [Tib. 76b] dvÃbhyÃm eva. idaæ codyate. vyÃpannacittasya prÃïivadha ity abhidhyÃvi«Âasya cÃdattÃdÃna iti. kim idaæ svayaæ kurvata ucyate. utÃho pareïa kíayata÷. yadi svayaæ kurvata÷. vyÃpannacittasyÃbhidhyÃvi«Âasya ceti viÓe«aïaæ na yujyate. prÃïivadhe vyÃpÃdasyÃvaÓyakatvÃt. adattÃdÃne cÃbhidhyÃyÃ÷. vyabhicÃre hi viÓe«aïam i«yate. atha pareïa kÃrayata÷. abhidhyÃvyÃpÃdamithyÃd­«Âyanyatamacittasya. prÃïivadhe. adattÃdÃnakÃmamithyÃcÃrasaæbhinnapralÃpe«u veti vaktavyaæ. ucyate svayaæ kurvata iti. nanu coktaæ viÓe«aïaæ na yujyata iti. nai«a do«a÷. na hÅdaæ viÓe«aïam ucyate. kiæ tarhi. svarÆpÃkhyÃnam etat. vyÃpÃdÃbhidhyayor dvitÅyabhÆtayos tatrÃstitvaæ kathyata iti. evam apy abhidhyÃdyanyataracittasya tÃn prÃïÃtipÃtÃdÅn kÃrayato (#<Abhidh-k-vy 415>#) dvÃbhyÃæ saha cetanà vartata iti saæbhavet. tasmÃt tad api vaktavyaæ. satyaæ vaktavyam etat. udÃharaïamÃtraæ tv etad uktam ity ado«a÷. vyÃpannacittasya prÃïimÃraïÃpaharaïe yugapad iti. yatra mÃraïenaivÃpaharaïaæ sidhyati. tatra hi vyÃpÃdaprÃïivadhÃdattÃdÃnakarmapathà yugapat bhavaætÅti. na tarhÅti vistara÷. yadi [Tib. 77a] parakÅyadravyÃpaharaïakÃle vyÃpÃdo bvhavati. na tarhÅdÃnÅm adattÃdÃnasya lobhenaiva ni«Âhà sidhyatÅti. lobhadve«ayor yugapadabhÃvÃt. ananyacittasyeti vistara÷. apaharaïacittasyaiva tatparisamÃptÃv adattÃdÃnaparisamÃptau sa niyamo j¤eya÷.

#<lobhata÷
parastrÅgamanÃbhidhyÃdattÃdÃnasamÃpanam>#

iti. anyacittasya tu mÃraïacittasya nÃyaæ niyama÷. bhedÃbhiprÃyasyÃn­tavacana iti. bhedÃbhiprÃyatvÃt tad evÃn­taæ paiÓunyaæ bhavati. tad eva saæbhinnapralÃpa÷.

#<sarvaæ kli«Âaæ bhinnapralÃpiteti>#

siddhÃætÃt. evaæ bhedÃbhiprÃyatvÃt tad eva paru«avacanaæ paiÓunyaæ. tathaiva ca saæbhinnapralÃpa iti. caturbhi÷ saha vartate. katham ity Ãha. tatr hi mÃnasa eko bhavati. vÃcikÃs traya iti. an­tavacane 'bhidhyà vyÃpÃdo và bhavet. vÃcikÃs traya÷. m­«ÃvÃdapaiÓunyasaæbhinnapralÃpÃ÷. paru«avacane 'pi mÃnasa eko vyÃpÃda÷. vÃcikÃs traya÷. pÃru«yapaiÓunyasaæbhinnapralÃpÃ÷. nÃmata evaæ trayo bhavati. na tu svabhÃvata÷. tad eva hy an­tavacanaæ paiÓunyaæ saæbhinnapralÃpa iti cocyate. na tu traya÷ svabhÃvà bhavaæti. evaæ paru«avacanam api trinÃmakaæ bhavatÅti yojyaæ. apare punar vyÃcak«ate. svabhÃvabhedo 'py astÅti. m­«ÃvÃdapaiÓunyasaæbhinnapralÃpÃvij¤aptayo hi bhidyaæte. tathà pÃru«yapaiÓunyasaæbhinnapralÃpÃvij¤aptayo bhidyaæta iti. [Tib. 77b] abhidhyÃdigatasyeti vistara÷. abhidhyÃdigatasya và caturbhi÷ saha vartate. tatra mÃnasa eko 'bhidhyÃdÅnÃm anyatama÷. tatprayogeïÃbhidhyÃdigataprayogeïÃnyakarmapathatrayasya prÃïivadhÃdikasya ni«ÂhÃgamane samÃptikÃle. evaæ paæca«aÂsaptabhir yojayitavyÃ. kÃ. cetanÃ. kathaæ. paæcabhis tÃvat vartate. abhidhyÃdigatasya tatprayogeïÃnyacatu«Âayani«ÂhÃgamane. evam abhidhyÃdigatasyÃnyapaæca«aÂni«ÂhÃgamane «a¬bhi÷ saptabhiÓ ca saha vartate. a«ÂÃbhi÷ saha vartate. «aÂsu prÃïÃtipÃtÃdi«u prayogaæ k­tvÃbhidhyÃgatasya svayaæ kÃmamithyÃcÃraæ kurvata÷ samaæ ni«ÂhÃgamane. navabhi÷ saha vartata iti nÃsty etat. mÃnasÃnÃæ karmapathÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 416>#) yugapadasaæbhavÃt.

#<naikëÂapaæcabhir>#

iti. naikenaiva mÃnasena. kuÓale cetasya anabhidhyÃvyÃpÃdayor avaÓyaæ bhÃvÃt. nÃpi rÆpÅnaikena saævarasaæg­hÅtena karmapathena saha cetanà vartate. kli«ÂÃvyÃk­tacittÃvasthÃyÃm api upÃsakasaævarÃdi«u prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃram­«ÃvÃdÃnÃm avaÓyaæ sahabhÃvÃt. na paæcabhir eva. kuÓale cetasy anbhidhyÃvyÃpÃdayor dvayor avaÓyaæ sahabhÃvÃt. saævarasaæg­hÅtÃnÃæ ca prÃïÃtipÃtÃdÅnÃm [Tib. 78a] e«Ãæ caturïÃæ avaÓyaæ sahabhÃvÃt. nëÂÃbhir eva. bhik«usaævarasaæg­hÅtÃnÃæ kÃyikavÃcikÃnÃæ kli«ÂÃvyÃk­tÃvasthÃyÃæ saptÃnÃm eva saæbhavÃt. kuÓalacittÃvasthÃyÃæ ca navÃnÃæ daÓÃnÃæ và saæbhavÃt. pÃriÓe«yÃt dvyÃdibhi÷ saha vartata ity uktaæ bhavati. tatra dvÃbhyÃm iti vistara÷. tatra dvÃbhyÃæ saha vartate. kuÓale«u paæcasu vij¤Ãne«v anabhidhyà cÃvyÃpÃdaÓ ca sta÷ na samyagd­«Âi÷.

#<paæcavij¤Ãnasahajà dhÅr na d­«Âir atÅ­aïÃd>#

iti siddhÃætÃt. ato 'nabhidhyÃvyÃpdÃbhyÃæ dvÃbhyÃm evÃtra saha vartate. ÃrÆpyasamÃpattau ca k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnayor iti. ÃrÆpyasamÃpattisaæg­hÅtayoÓ ca k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnayor ÃbhyÃm eva dvÃbhyÃæ saha vartate.

#<k«ayÃnutpÃdadhÅr na d­g>#

iti tatra samyagd­«ÂyabhÃvÃt. ÃrÆpyasamÃpattigrahaïaæ dhyÃnasamÃpattisaæg­hÅtayo÷ k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnayo÷ saptavidhakÃyikavÃcikÃnÃsravasaævarasvabhÃvakarmapathaniv­ttyarthaæ. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnagrahaïaæ samyagd­«ÂinirÃsÃrthaæ. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnayor asamyagd­«ÂisvabhÃvatvÃt. tribhi÷ saha vartate. samyagd­«Âisaæprayukte [Tib. 78b] manovij¤Ãne. rÆpikarmapathÃbhÃva iti vÃkyaÓe«a÷. tatra hy anabhidhyÃvyÃpÃdasamyagd­«Âaya eva traya÷ karmapathà bhavaætÅti. caturbhir iti vistara÷. akuÓalÃvyÃk­tacittasyeti viÓe«aïÃn mÃnasà na saætÅti daÓitaæ bhavati. upÃsakaÓrÃmaïerasaævarasamÃdÃne ca. prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃram­«ÃvÃdaviratilak«aïÃÓ catvÃra eva karmapathÃ÷ saæti. madyapÃnÃdiviratÅnÃæ daÓakarmapathÃnaætarbhÃvÃt. paiÓunyaviratyÃdÅnÃæ copÃsakaÓrÃmaïerasaævarasaægrahÃt. ÓrÃmaïerasaævarasamÃdÃnavacanÃc copavÃsasaævarasamÃdÃnam uktarÆpam avagaætavyaæ. ÓrÃmaïerasaævarasamÃdÃne tv abrahmacaryÃd viratis t­tÅya÷ karmapatha÷. tatra ca kÃmamithyÃcÃro 'ætarbhÆta eva. «a¬bhi÷ kuÓale«u paæcasu vij¤Ãne«u tatsamÃdÃne. upÃsakaÓrÃmaïerasaævarasamÃdÃne taiÓ caturbhir yathoktair (#<Abhidh-k-vy 417>#) anabhidhyÃvyÃpÃdÃbhyÃæ ceti «a¬bhi÷. paæcasu vij¤Ãne«u samyagd­«ÂyabhÃvÃt. saptabhi÷ kuÓale manovij¤Ãne tadsamÃdÃna eva. upÃsakaÓrÃmaïerasaævarasamÃdÃna eva tair eva yathoktai÷ samyagd­«Âyà ca saptamena karmapathena. manovij¤Ãne hi kuÓale samyagd­«Âir [Tib. 79a] astÅti. akuÓalÃvyÃk­tacittasya ca bhik«usaævarasamÃdÃne saptabhir eva rÆpibhi÷. na mÃnasai÷. akuÓalÃvyÃk­tacittatvÃt. navabhi÷ kuÓale«u paæcasu vij¤Ãne«u tatsamÃdÃne. bhik«usaævarasamÃdÃne. samyagd­«Âer evÃbhÃvÃt. k«ayÃnutpÃdajnÃnasaæprayukte ca manovij¤Ãne tair eva navabhi÷ saha vartate. tatrÃpi samyagd­«ÂyabhÃvÃt. tasminn eva ceti. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnasaæprayukta eva dhyÃnasaæg­hÅte manovij¤Ãne. navabhir eva. dhyÃnasaævarasaæg­hÅtai rÆpibhi÷ saptabhir anabhidhyÃvyÃpÃdÃbhyÃæ ca. daÓabhis tato 'nyatreti. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnavarjite kuÓale manovij¤Ãne bhik«usaævarasamÃdÃna eva. sarvà ceti vistara÷. sarvà ca dhyÃnÃnÃsravasaævarasahavartinÅ k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnasaæprayuktà cetanà saptabhi÷ kÃyikavÃcikair dhyÃnÃnÃsravasaævarasaæg­hÅtai÷. tribhiÓ ca mÃnasair iti. daÓabhi÷ saha vartate. saævarasaæg­hÅtai÷ karmapathai÷ sahaiva cetanà [Tib. 79b] vartata iti darÓitaæ.

saævaranirmuktena tv a«Âavidhasaævaranirmuktena tv ekenÃpi saha syÃt. katham ity Ãha. anyacittasyeti. tatsaævaranirmuktanirmuktakuÓalakarmapathasamutthÃpakÃc cittÃd anyacittasya. kli«ÂÃvyÃk­tacittasyety artha÷. ekÃægaviratisamÃdÃne. prÃïÃtipÃtÃægavirate÷. adattÃdÃnavirater và samÃdÃne. tenaikena karmapathena saha vartate. paæcëÂabhir apÅti. kuÓalamanovij¤Ãnasya pudgalasya dvyaægasamÃdÃne yugapan mÃnasais tribhi÷. rÆpibhyÃæ dvÃbhyÃm iti paæcabhi÷. paæcÃægasamÃdÃne yugapat taiÓ ca rÆpibhi÷ paæcabhi÷. mÃnasaiÓ ca tribhir ity a«ÂÃbhi÷. udÃharaïarÆpaæ caitad uktam. ato 'nyathÃpi Óakyate vaktum. kli«ÂÃvyÃk­tacittasya saævarÃsaæg­hÅtapaæcÃægasamÃdÃne paæcabhi÷ saha vartata iti.

(IV.83, 85) raæjanÅyavastvabhÃvÃd iti. narake raæjanÅyavastvabhÃvÃt na saæmukhÅbhÃvato 'bhidhyÃsti. karmaphalapratyak«atvÃc ca na mithyÃd­«Âi÷. ata eveti. prayojanÃbhÃvÃn na paiÓunyaæ. nityabhinnatvÃc cÃnyonyasauhÃrdyÃdyabhÃvata÷. amamaparigrahatvÃn na kurau [Tib. 80a] saæmukhÅbhÃvato 'sty abhidhyÃkarmapatha÷. snigdhasaætÃnatvÃd ÃghÃtavastvabhÃvÃc ca na vyÃpÃda÷. apÃpÃÓayatvÃc ca na mithyÃd­«Âi÷. trayo 'py ete 'bhidhyÃdayo na saæti.

#<svayam apÅti.>#

(#<Abhidh-k-vy 418>#)
asya saæmukhÅbhÃvata iti vyÃkhyÃnaæ. apÃpÃÓayatvÃn na prÃïÃtipÃtÃdaya÷ «a¬ api saæmukhÅbhÃvata÷ saæti. niyatÃyu«katvÃn na prÃïÃtipÃta÷ dravyast­iparigrahÃbhÃvÃd yathÃkramaæ nÃdattÃdÃnaæ kÃmamithyÃcÃraÓ ca. prayojanabhÃvÃc ca na m­«ÃvÃdapaiÓunyapÃru«yÃïi.

yadi parigraho nÃsti katham e«Ãm abrahmacaryam iti p­cchati.

saævaranirmuktà iti. naivasaævaranÃsaævarasaæg­hÅtà ity artha÷. anyagatisthaæ tu mÃrayatÅti. pretÃdigatisthaæ.

devà api ÓiromadhyacchedÃn mriyaæta iti. ÓiraÓchedÃn madhyacchedÃc ca devà api mriyaæte. devo devaæ na mÃrayatÅty ukte avadhyà devà ity abhipretaæ. devÃnÃæ hy aægapratyaægÃni chinnÃni chinnÃni punar jÃyaæte. yady apy evaæ tathÃpi ÓiromadhyacchedÃc chiraÓchedÃn madhyacchedÃc ca na puna÷ pratisaædhÃnam ity asti devÃnÃm vadha ity abhiprÃya÷.

yadbhÆmyÃÓrayam iti vistara÷. paæca bhÆmaya÷. yÃvÃc caturthadhyÃnabhÆmiæ. yadbhÆmir ÃÓrayo 'syeti yadbhÆmyÃÓrayam. anÃsravaæ ÓÅlam ÃryeïotpÃditaæ [Tib. 80b] nirodhitam. utpÃditaæ vartamÃnam adhvÃnaæ gamitaæ. nirodhitam atÅtam adhvÃnaæ gamitam. ekabhÆmyÃÓrayaæ yÃvac caturbhÆmyÃÓrayaæ vÃ. tenÃrÆpye«v atÅtena samanvÃgato bhavati. paæcabhÆmyÃÓrayeïa tv anÃgatena. kÃmÃvacarÃÓrayeïa yÃvac caturthadhyÃnÃÓrayeïa ca. yatropapanno yatra và nopapanna÷. tadÃÓrayeïa. anyatra narakottarakurubhya iti. tatra samÃdÃnaÓÅlÃbhÃvÃt. anyatrobhayatheti. anyatra kÃmadhÃtau deve«Ættarakuruvarjye«u ca manu«ye«ÆbhayathÃ. saævaranirmuktÃ÷ saævarasaæg­hÅtaÓ ca. trividha÷ saævara÷ prÃtimok«asaævaro dhyÃnasaævaro 'nÃsravasaævaraÓ ca yathÃsaæbhavaæ grahÅtavya÷.

(IV.86) ÃsevitabhÃvitabahulÅk­tair iti. prayogamaulap­«ÂhÃvasthÃsu. kiæ tarhi. tenÃlpÃyur bhavatÅti. Ãyu«o 'lpatvÃn ni«yandaphalam iti darÓayati. bÃhyà bhÃvÃ÷. o«adhibhÆmyÃdaya÷. alpaujaso 'lpavÅrya÷. aÓanirajobahulà iti. aÓani÷ ÓilÃvar«aæ. rajo dhÆliv­«Âi÷ k«Ãrav­«Âir vÃ. yata÷ sasyÃdivinÃÓa÷. rajo'vakÅrïà iti dhÆlir utthitÃ. utkÆlanikÃlÃ÷ unnatanimnÃ÷. Æ«arajaægalÃ÷. Æ«arÃÓ ca jaægalÃÓ ca te. bÃhyà bhÃvà ity adhik­tÃ÷. tà bhÆmaya ihÃbhipretÃ÷. pratikru«Âà vigarhitÃ÷. vi«amartupariïÃmà iti vi«ama ­tupariïÃma e«Ãm iti vi«amartupariïÃmÃ÷ [tib 81a] sasyÃdaya o«adhaya÷. yasmin ­tau var«itavyaæ. tatra na var«ati. yasmiæ ÓÅtena bhavitavyaæ. tasmin na ÓÅtaæ. yasminn u«ïena bhavitavyaæ. tatra tan na bhavatÅti yojyaæ.

tad vipÃkaphalam iti sattvasaætÃne. idaæ ni«yandaphalam iti bÃhyaæ (#<Abhidh-k-vy 419>#) tad vastv iti. na tad vipÃkaphalaæ.

tatra prayogeïeti vistara÷. narake prÃïÃtipÃtaprayogeïa tÅvraæ du÷kham anubhavati. prÃïÃtipÃtaprayogeïa hi vadhyasya prÃïino 'tÅvatÅvraæ du÷khaæ bhavati. iha maulenÃlpÃyur bhavati. yathà tasya vadhyasya prÃïina Ãyur upadrÆyata iti. tÃd­Óam evaitat. k«aïiko hi maula÷ karmapatha÷. tatra ca na du÷khà vedanÃstÅti yuktam iha mauleneti vaktuæ. Ãha. yadi tatra prayogeïeha maulena. kasmÃd evam uktaæ. prÃïÃtipÃtenÃsevitena bhÃvitena bahulÅk­tena narake«Æpapadyate. prÃïÃtipÃtena mauleneti sÆtrÃrthaæ paÓyann evaæ p­cchati. saparivÃragrahaïÃd iti. maula eva prÃïÃtipÃta÷. tasya prayoga÷ parivÃra÷. tasmiæ prayoge prÃïÃtipÃtopacÃraæ k­tvaivam uktaæ prÃïÃtipÃteneti vistara÷.

naitad dvayam ativartate. vipÃkaphalam adhipatiphalaæ ceti. svasaætÃne vipÃkaphalam anyatrÃdhipatiphalam iti k­tvÃ. sÃd­ÓyaviÓe«at tu tathoktam iti. i«ÂajÅvitopacchedabhogavyasanÃdilak«aïÃt [Tib. 81b] sÃd­ÓyaviÓe«Ãt tu tathoktaæ. saced itthaætvam Ãgacchati manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃæ prÃïÃtipÃtenÃlpÃyur bhavaty adattÃdÃnena bhogavyasanÅ bhavatÅti vistareïa. bhavati hy atra hetuvipÃkaphalayo÷ sÃd­Óam iti. evaæ kuÓale«v api vaktavyaæ. ni«yandaphalaæ phaladvayaæ nÃtivartate. sÃd­ÓyaviÓe«Ãt tu tathoktaæ. saced itthaætvam Ãgacchati manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃæ prÃïÃtipÃtaviratyà dÅrghÃyur bhavatÅti vistareïa.

#<ojo nÃÓitam>#

iti. ojo h­dayapradeÓe bhavati. evam anye«Ãm api yojyam iti. adattÃdÃnaæ hi kurvatà dravyasvÃmino du÷kham utpÃditaæ. bhogavyasanaæ k­taæ. ojo nÃÓitam. ato 'sya du÷khanÃd bhogatyÃjanÃd ojonÃÓanÃc ca trividhaæ phalaæ. katham ojo nÃÓitaæ. taddhetunÃÓanÃt. bhogavyasanena ca tasyopaghÃtÃt. ata evoktaæ. adattÃdÃnenÃÓanirajobahulà iti. tena tadojasa÷ sopaghÃtatà bhavatÅti. evaæ paradÃram abhigacchatà parasya du÷kham utpÃditaæ. sa sapatnadÃratà k­tÃ. ojo nÃÓitaæ. yenaujasà tejasvÅti loke nirucyate. ata evoktaæ. kÃmamithyÃcÃreïa rajo'vakÅrïà iti. evam anye«Ãm api yojyam. e«Ã dik.

akuÓalaviparyayeïa sarvaæ yojayitavyam iti. kathaæ. adattÃdÃnaviratyÃsevitayà [Tib. 82a] bhÃvitayà bahulÅk­tayà deve«Æpapadyate. saced itthaætvam Ãgacchati manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃæ sa na bhogavyasanÅ bhavatÅti. evaæ kÃmamithyÃcÃraviratyÃsevitayà bhÃvitayeti vistareïoktvÃ. yÃvan manu«yÃïÃæ (#<Abhidh-k-vy 420>#) sabhÃgatÃæ nÃbhyÃkhyÃnabahulo bhavatÅti. anayà diÓà sarvaæ yojayitavyaæ. prÃïÃtipÃtÃd viramatà parasya du÷khaæ notpÃditaæ. na mÃrita÷. naujo nÃÓitam. ity atas trividhaæ phalaæ. evam adattÃdÃnÃt prativiramatà nÃrthasvÃmino du÷kham utpÃditaæ. na bhogavyasanaæ k­taæ. naujo nÃÓitam. ato 'sya trividhaæ phalaæ. kÃmamithyÃcÃrÃd viramatà parasya du÷khaæ notpÃditaæ. na sa sapatnadÃra÷ k­ta÷. nÃpy ojo nÃÓitam. ato 'sya trividhaæ phalaæ. evam anyatrÃpi yojayitavyaæ.

(IV.87) #<vividhad­«Âine>#ti.

kautukamaægalatithimuhÆrtanak«atrÃdid­«ÂinÃ.

#<pare«v Ãyattav­ttineti.>#

kÃyasthitihetavaÓ cÅvarapiï¬apÃtÃÓayanÃsanÃdayo bhik«o÷ parapratibhaddhÃ÷. piï¬apÃtaæ niÓrityeti vacanÃt. tasya paradhÅnav­tter

#<bhik«or>#

mithyÃjÅvà bhaveyu÷ kuhanÃ. lapanÃ. naimittikatÃ. nai«pe«itÃ. lÃbhena lÃbhaniÓcikÅr«Ã ca. te

#<du÷ÓodhÃ>#

bhavaæti ÃjÅvayogà iti.

ÓÅlaskaædhikÃyÃm iti. ÓÅlaskaædhikà nÃma nipÃta÷. tatroktaæ. yathà tridaï¬inn eke ÓramaïabrÃhmaïÃ÷ ÓraddhÃdeyaæ paribhujya vividhadarÓanasamÃraæbhÃnuyogam anuyuktà viharaæti. tadyathÃ. hastiyuddhe. 'Óvayuddhe. rathayuddhe. pattiyuddhe. ya«Âiyuddhe. mu«Âiyuddhe. sÃrasayuddhe. v­«abhayuddhe. mahi«ayuddhe. ajayuddhe. me«ayuddhe. kukkuÂayuddhe. vartakayuddhe. lÃbakayuddhe. strÅyuddhe. puru«ayuddhe. kumÃrayuddhe. kumÃrikÃyuddhe. iÂgÃlavaÓe. utsatikÃyÃæ. dhvajÃgre. balÃgre. [Tib. 82b] senÃvyÆhe. anÅkasaækarÓaïe. mahÃsamÃjaæ và pratyanubhavanty eke. ity apy evaærÆpÃc chramaïo vividhadarÓanasamÃraæbhÃnuyogÃt prativirato bhavati. yathÃpi tatra tridaï¬inn eke ÓramaïabrÃhmaïÃ÷ ÓraddhÃdeyaæ paribhujya vividhaÓabdaÓravaïasamÃraæbhÃnuyogayuktà viharaæti. tadyathÃ. hastiÓabde. aÓvaÓabde. rathaÓabde. pattiÓabde. ÓaækhaÓabde. bherÅÓabde. ìaæbaraÓabde. n­ttaÓabde. gÅtaÓabde. ÓayyÃÓabde. acchaÂÃÓabde. pÃïisvare (#<Abhidh-k-vy 421>#). kuæbhatÆïÅre kacite. citrÃk«are. citrapadavyaæjane. lokÃyatapratisaæyukte. ÃkhyÃyikà và Órotum icchanty eke. ity apy evaærÆpÃc chramaïo vividhaÓabdaÓravaïasamÃraæbhÃnuyogÃt prativirato bhavatÅty evamÃdi. mithyÃvi«ayaparibhogÃd asamyagvi«ayaparibhogÃt.

(IV.88, 89) yÃni pÆrvaæ paæca phalÃny uktÃnÅti. adhipatiphalaæ. puru«akÃraphalaæ. ni«yandaphalaæ. vipÃkaphalaæ. visaæyogaphalaæ ca. prahÃïÃrthaæ mÃrga iti. bhÃvasÃdhanaæ. prahÃïÃya mÃrga÷

#<prahÃïamÃrga>#

iti. prahÅyate 'neneti karaïasÃdhanaæ. prahÃïo mÃrga iti ca vigraha÷. samÃdhijà uttare sad­Óà dharmà iti. samÃdhijagrahaïam asamÃdhijanirÃsÃrtham. sad­Óagrahaïam [Tib. 83a] anÃsravÃvyÃk­tanirÃsÃrthaæ. sahabhuva iti. saæprayuktÃÓ ca tatra vedanÃdaya÷. viprayuktÃÓ ca jÃtyÃdaya÷. yac cÃnÃgataæ bhÃvyata iti. anÃgato dharmas tadbalena prÃpyata iti. tasya tat puru«akÃraphalam ata eva tac ca prahÃïaæ puru«akÃraphalaæ vyavasthÃpyate. na kevalaæ visaæyogaphalam iti. pÆrvotpannavarjyà iti pÆrvotpannaæ phalaæ na yujyata iti k­tvÃ. tathà hy uktaæ.

#<apÆrva÷ saæsk­tasyaiva saæsk­to 'dhipate÷ phalam>#

iti. vipÃkaphalaæ hitveti. anÃsravasyÃvipÃkatvÃt. tasya hi ni«yandaphalaæ samÃdhijà uttare sad­Óà dharmÃ÷. visaæyogaphalaæ visaæyoga eva yat tat prahÃïaæ. puru«akÃraphalaæ tadÃk­«Âà dharmÃ÷. tadyathà vimuktimÃrga÷. sahabhuva÷. yac cÃnÃgataæ bhÃvyate. tac ca prahÃïaæ. adhipatiphalaæ svabhÃvÃd anye sarve saæskrtÃ÷ pÆrvotpannavarjyÃ÷.

#<yac chubhÃÓubham>#

iti. prahÃïamÃrgÃd yad anyasÃsravaæ karma samÃhitam asamÃhitaæ ca. tad api caturbhi÷ phalai÷ saphalaæ visaæyogaphalaæ hitvÃ. aprahÃïamÃrgatvÃd asya visaæyogaphalaæ nÃsti. tasya hi vipÃkaphalaæ svabhÆmÃv i«Âo 'ni«Âo và vipÃka÷. [Tib. 83b] ni«yandaphalaæ uttare sad­Óà dharmÃ÷. puru«akÃraphalaæ tadÃk­«Âà dharmÃ÷ sahabhuvo 'naætarabhuvo vÃ. adhipatiphalaæ Óe«aæ pÆrvavat.

#<anÃsravaæ puna÷ Óe«am>#

iti. Óe«agrahaïaæ prahÃïamÃrganirÃsÃrthaæ. tat puna÷ kathaæ. Óe«aæ prayogavimuktiviÓe«amÃrge«u. tasyÃprahÃïamÃrgatvÃd visaæyogaphalaæ nÃsti. (#<Abhidh-k-vy 422>#) anÃsravatvÃc ca na vipÃkaphalaæ. Óe«aæ pÆrvavat. avyÃk­taæ ca yan niv­tÃvyÃk­tam aniv­tÃvyÃk­taæ ca. tad api tribhi÷ saphalaæ. saprahÃïamÃrgatvÃn na tasya visaæyogaphalam. avyÃk­tatvÃc ca na vipÃkaphalaæ. Óe«aæ pÆrvavad evÃsti.

(IV.90) #<catvÃri dve tathà trÅïi kuÓalasye>#ti.

yathÃkramam etat. kathaæ. kuÓalasya kuÓalà dharmÃÓ catvÃri phalÃni. tasyaivÃkuÓalà dve phale. tasyaivÃvyÃk­tÃs trÅïi phalÃnÅti. vipÃkaphalaæ hitveti. vipÃkasyÃvyÃk­tvÃt. akuÓalà dve iti. purÆ«akÃrÃdhipatiphale. na ni«yandaphalaæ. yasmÃt kuÓalà dharmà akuÓalÃnÃæ na sabhÃgahetur iti. na vipÃkaphalaæ. avyÃk­tatvÃd vipÃkasya. yasmÃc cÃkuÓalà vipÃkaæ prati vyÃkriyaæte. na visaæyogaphalaæ. akuÓalatvÃt. [Tib. 84a] pÃriÓe«yÃt puru«akÃrÃdhipatiphale eva. te ca pÆrvavad vyÃkhyÃtavye. avyÃk­tÃÓ catvÃrÅti. katham akuÓalasyÃvyÃk­tà dharmà ni«yandaphalaæ. kathaæ ca na bhavitavyaæ. visad­ÓatvÃt. visad­Óà hy akuÓÃlayÃk­tà dharmÃ÷. savipÃkÃvipÃkatvÃt. nai«a do«a÷. akÆÓalaniv­tÃvyÃk­tÃnÃæ hi dharmÃïÃæ kli«ÂasÃmÃnyenÃsti sÃd­Óyaæ. tasmÃd akuÓalÃnÃæ niv­tÃvyÃk­tÃ÷ niv­tÃvyÃk­tÃnÃæ cÃkuÓalÃ÷ ni«yandaphalaæ yujyaæte. tenÃha. avyÃk­te hÅti vistara÷. akuÓalÃnÃæ sarvatragÃïÃæ du÷khasamudayadarÓanaprahÃtavyÃnÃæ. du÷khadarÓanaheyÃnÃæ ca rÃgÃdÅnÃæ. satkÃyÃntagrÃhad­«ÂÅ ni«yandaphalaæ. sabhÃgasarvatragayor ni«yandaphalam iti. akuÓalà hÅti vistara÷. akuÓalà du÷khÃdidarÓanaheyÃ÷ paæcanaikÃyikÃ÷. avyÃk­tayo÷ satkÃyÃætagrÃhad­«Âyo÷ ni«yandaphalaæ. etÃny eva trÅïi vipÃkavisaæyogaphale hitvÃ.

(IV.91) atÅtasya karmaïas triyadhvikà atÅtÃnÃgatapratyutpannà dharmÃ÷. pratyekaæ catvÃri phalÃni. visaæyogaphalaæ hitvÃ. tasyÃnadhvapatitavÃt. kathaæ k­tvÃ. atÅtasya karmaïa÷ paÓcÃd atÅtas tadvipÃko vipÃkaphalaæ. [Tib. 84b] tadÃk­«ÂÃ÷. sahajÃtÅtÃ÷ paÓcÃdanaætarÃtÅtà và puru«akÃraphalaæ. svabhÃvavarjyÃ÷ tena sahotpannÃ÷ paÓcÃdutpannÃÓ cÃtÅtÃ÷ adhipatiphalaæ. paÓcÃdutpannÃtÅtÃ÷ sad­Óà dharmà ni«yandaphalaæ. atÅtasyÃnÃgatas tadvipÃko vipÃkaphalaæ. yadbalena prÃpyate 'nÃgato dharma÷. tat puru«akÃraphalaæ. adhipatiphalaæ yad anÃgataæ. tasya phalaæ. ni«yandaphalaæ tatsad­Óam anÃgataæ. evaæ pratyutpannà api tasyÃtÅtasya catvÃri phalÃni yojyÃni.

#<nadhyamasyÃpy anÃgatÃ>#

iti. pratyutpannasyÃpy anÃgatà dharmÃÓ catvÃri phalÃni. etÃny eva visaæyogaphalaæ hitvety artha÷. tÃny apy evam eva yojyÃni. pratyutpannà dharmÃ÷ pratyutpannasya dve puru«akÃrÃdhipatiphale iti. tasya hi sahotpannaæ tadbalÃj (#<Abhidh-k-vy 423>#) jÃtam iti puru«akÃraphalam adhipatiphalaæ ca bhavaty eva. avisaæyogasvabhÃvÃn na visaæyogaphalaæ. pÆrvottaratÃbhÃvÃn na ni«yandaphalaæ. pravÃhÃpek«atvÃd vipÃkasya na vartamÃnaæ vartamÃnasya vipÃkaphalaæ. ni«yandavisaæyogaphale hitveti. anÃgato 'nÃgatasya na ni«yandaphalaæ. yasmÃt sabhÃgasarvatragahetÆ nÃnÃgatau bhavata÷. tasya viprakÅrïatvÃt. sÃd­Óyena cÃsyedaæ phalam iti paricchettum aÓakyatvÃt. na visaæyogaphalaæ. yasmÃd anÃgato visaæyogo na bhavati. vipÃkaphalaæ tu bhaved anÃgatasya hy akuÓalasya kuÓalasÃsravasya vÃnÃgataæ paÓcÃdutpatsyamÃnaæ ca vipÃkaphalaæ. puru«akÃraphalaæ [Tib. 85a]. sahajam anÃgatam anaætarabhÃvi cÃnÃgataæ. adhipatiphalaæ tu sugamam iti na punar ucyate.

(IV.92ab) #<svabhÆmikà dharmÃ>#

na visaæyogaphalaæ. visaæyogasyÃbhÆmisvabhÃvatvÃt. anÃsravÃÓ cet trÅïi phalÃnÅti. ni«yandaphalasya t­tÅyasya saæbhavÃt.

#<anyonyaæ navabhÆmis tu mÃrga>#

iti hi siddhÃæta÷.

(IV.92cd, 93ab) Óaik«asya karmaïa÷ Óaik«Ã dharmÃs trÅïÅti. yasmÃd vipÃkaphalaæ na Óaik«aæ. visaæyogaÓ cÃpi na Óaik«a÷. naivaÓaik«anÃÓaik«Ã api trÅïi. na vipÃkaphalam asyÃsti. Óaik«asyÃvipÃkatvÃt. na ni«yandaphalaæ. naivaÓaik«anÃÓaik«asya Óaik«eïÃsad­ÓatvÃt. visaæyogaphalaæ tu bhavati. visaæyogasya naivaÓaik«anÃÓaik«asvabhÃvatvÃt. puru«akÃraphalam api bhavati. Óaik«eïa naivaÓaik«anÃÓaik«Ãk­«ÂisaæbhavÃt. adhipatiphalaæ cÃsty eva. iti trÅïi saæbhavaæti. aÓaik«asya tv iti vistara÷. aÓaik«asya Óaik«Ã dharmà ekam adhipatiphalaæ. na ni«yandaphalaæ. nyÆnatvÃt.

#<samaviÓi«Âayor>#

iti vacanÃt. na puru«akÃraphalaæ. sahÃnaætarotpÃdÃbhÃvÃt. na hy aÓaik«Ãnaætaraæ Óaik«am utpadyate. ca naivaÓaik«anÃÓaik«asvabhÃvam iti. [Tib. 85b] na cÃÓaik«asya vipÃko bhavatÅty ato na vipÃkaphalaæ. aÓaik«Ãs trÅïÅti. puru«akÃrÃdhipatini«yandaphalÃni. na vipÃkavisaæyogaphale. tayor naiva Óaik«anÃÓaik«asvabhÃvatvÃt. yac cÃÓaik«asvabhÃvaæ. tad iha ciætyate. naivaÓaik«anÃÓaik«Ã dve puru«akÃrÃdhipatiphale iti. puru«akÃraphalaæ. tadyathÃ. tadÃk­«Âà aïaætarabhÃvino dharmÃ÷. adhipatiphalaæ. pÆrvavat. yathoktakÃraïatvÃn na phalatrayaæ. aÓaik«Ã apy evam ity. dve puru«akÃrÃdhipatiphale (#<Abhidh-k-vy 424>#) ity artha÷.

(IV.93cd, 94) #<tadÃdaya>#

iti. darÓanaheyÃdaya÷.

#<ta>#

iti. darÓanaheyÃdaya÷. bhÃvanÃheyà dve iti. anÃsravamÃrgavyutthÃne bhÃvanÃheyÃ÷ kuÓalÃ÷ puru«akÃraphalaæ. Ãdyaætavad iti vistara÷. Ãdyaætayor ivÃdyaætavat. madhye 'pi j¤ÃpanÃrthaæ punar yathÃkramagrahaïaæ. katham. Ãdau yathÃkramÃrtho 'nukramaÓabda÷ prayukta÷.

#<aÓubhasya ÓubhÃdyà dve trÅïi catvÃry anukramam>#

iti vacanÃt. aæte 'pi prayukta÷.

#<apraheyasya te tv ekaæ dve catvÃri yathÃkramam>#

iti. yathaivam Ãdyaætayor yathÃkramÃrtha ukta÷. [Tib. 86a] tathà madhye 'pi avagaætavya÷. e«a hi peyÃladharma iti. e«o 'bhisaæk«epanyÃya÷. anyathà hy

#<avyÃk­tasya dve t­Åïi caite ÓubhÃdaya>#

ity evamÃdi«u yathÃkramam iti sarvatra vaktavyaæ.

(IV.95) ayoniÓomanaskÃrasaæbhÆtatvÃd iti. ayonyà anyÃyena kleÓayogena. ya÷ prav­tto manaskÃra÷. tatra saæbhÆta÷. tadbhÃva÷. tasmÃd iti. yena yathà gaætavyaæ. yena pudgalena yathà gaætavyaæ. tathà na gacchatÅty asyÃyogavihitaæ karma.

#<vidhibhra«Âam apÅti.>#

apiÓabdena kli«Âaæ cÃpÅti g­hyate.

tadubhÃbhyÃm anyan nobhayatheti. na yogavihita÷. nÃyogavihita÷. kiæ ca tadanyad avyÃk­taæ karma vidhibhra«Âavidhibhra«ÂÃbhyÃm anyad avyÃk­tam iti.

(IV.96ab) janmeti nikÃyasabhÃgasyÃkhyeti. cittaviprayuktasya saæskÃrasya. na tu jÃter ity abhiprÃya÷. yat tarhÅti. yady ekam eva karmaikam eva janmÃk«ipati. yat sthaviraniruddhenoktaæ so 'haæ tasyeti vistareïa. tat kathaæ na virudhyata iti vÃkyÃrtha÷. tena janmÃntare tagaraÓikhine pratyekabuddhÃya [Tib. 86b] piï¬apÃto datta÷. tenaivam uktaæ. so 'haæ tasyeti vistareïa. nirvartyeti. viÂhapitvety artha÷. tulye 'pi mÃnu«ye kaÓcit sakalendriyo bhavati kaÓcid vikalendriya÷. paripÆrakasya karmaïo bhedÃt tad anupapanmam. (#<Abhidh-k-vy 425>#) Ãk«epakarmaphalatvÃc cak«urÃdÅnÃæ. «a¬Ãyatanaæ hy Ãk«ipyata iti. varïÃdayas tu paripÆrakasya karmaïa÷ phalam iti. yuktaæ vaktuæ. tulye 'pi mÃnu«ye kaÓcid varïavÃn kaÓcin neti. tadutpattivirodhipratyayaparihÃre paripÆrakakarmasÃmarthyÃn na virodha÷. anyathà hi na kaÓcid vikalendriya÷ syÃt sati janmÃk«epa iti.

(IV.96cd) anyad api savipÃkam iti. vedanÃdikaæ. karmasahabhÆtvÃd iti. yasmÃt karmaïà cetanÃkhyena saha te samÃpattÅ na bhavata÷. nÃpi kÃyavÃkkarmabhyÃm acittikatvÃt. prÃptibhiÓ ca nÃk«ipyate savipÃkÃbhir api. karmaïÃnekaphalatvÃt. tadÃk«epakeïa karmaïà saha bhavaætyo 'pi prÃptayo na tena sahaikaphalà iti. v­k«aprapÃÂikà iva hi prÃptayo bahiravasthÃyino bhavaæti.

(IV.97) karmÃvaraïam iti. karmaivÃvaraïaæ. kleÓa evÃvaraïaæ. vipÃka evÃvaraïam iti. ÃryÃmÃrgaprÃyogikÃïÃæ ca kuÓalamÆlÃnÃm iti. u«magatÃdÅnÃæ. apÃyÃdiniyatÃnÅti [Tib. 87a]. narakatiryakpretaniyatÃni. ÃdiÓabdenÃsaæj¤isamÃpattimahÃbrahmasaævartanÅyaæ ca niyataæ karma g­hyate. «aï¬hapaï¬akobhayavyaæjanasaævartanÅyaæ ca vaktavyaæ. tathÃï¬ajasaæsvedajastrÅtvëÂamabhavaniyatÃni karmÃïi vaktavyÃni. Ãryà hi narakÃdi«u nopapadyaæte. aï¬ajÃæ saæsvedajÃæ ca yoniæ na pratipadyaæte. strÅtvam a«Âamaæ ca bhavaæ na nirvartayi«yaæti. saptak­tvo bhavaparamatvÃt. sudarÓakÃnÅti. sukhena d­Óyaæte parebhyà iti sudarÓÃni. sudarÓÃny eva sudarÓakÃni. evaæ sukhena praj¤apyaæte Ãtmaneti supraj¤eyÃni. supraj¤eyÃny eva supraj¤apakÃni. svÃrthe ka÷. paryÃye dvayaæ caitat. sudarÓakÃni supraj¤apakÃnÅti. adhi«ÂhÃnata iti. karmapatho 'dhi«ÂhÃnaæ. trayÃïÃm ÃnaætaryÃïÃæ prÃïÃtipÃta÷ karmapatho 'dhi«ÂhÃnaæ. ekasya m­«ÃvÃda÷ karmapatho 'dhi«ÂhÃnaæ. paæcamasya prÃïÃtipÃtaprayogo 'dhi«ÂhÃnaæ. evam adhi«ÂhÃnata÷ sudarÓakÃni. supraj¤apakÃni. phalata÷. sarve«Ãm ani«ÂaphalatvÃt. gatita÷. narakagatiprÃpakatvÃt. upapattita÷. upapadyavedanÅyatvÃt. pudgalata÷. gari«ÂhakleÓasamudÃcÃrÃt supraj¤Ãta÷ pudgala÷. ayaæ pit­ghÃtaka÷. yÃvad ayaæ tathÃgataÓarÅre du«ÂacittarudhirotpÃdaka [Tib. 87b] iti. apare punar vyÃcak«ate. adhi«ÂhÃnata÷. pÆrvavat. phalata÷. narakaphalatvÃt. gatita÷. manu«yagatikaraïÃt.

#<tri«u dvÅpe«v Ãnaætaryam>#

iti. vacanÃt. upapattita÷. tathaivopapadyavedanÅyatvÃt. pudgalata÷. strÅpuæsau. na «aï¬ha÷ paï¬ako vÃ. ity evaæ paæcabhi÷ kÃraïai÷ sudarÓakÃni supraj¤apakÃni. na tu punas tÃny apÃyÃdiniyatÃni karmÃïi paæcabhi÷ kÃraïai÷ sudarÓakÃni supraj¤apakÃnÅti. na tÃny uktÃni. uttarottarÃvÃhanÃd iti. (#<Abhidh-k-vy 426>#) yasmÃt kleÓÃvaraïaæ karmÃvaraïaæ Ãvahati. karmÃvaraïaæ cÃpÃye 'ni«Âaæ vipÃkam ÃvahatÅti. kleÓÃvaraïaæ sarvapÃpi«Âhaæ. tata÷ karmÃvaraïaæ laghu. tato vipÃkÃvaraïaæ. vipÃkÃvaraïasya hi d­«Âa eva dharme vyÃpÃra÷. na dvitÅya iti. yasya dharmasya yogÃt pit­vadhÃde÷ so 'naætaro bhavati. tasyÃbhidhÃne bhÃvapratyaya÷. Ãnaætaryam iti. ÓrÃmaïyavat. yathà yenÃnÃsraveïa mÃrgeïa yogÃc chramaïo bhavati. tadabhidhÃne bhÃvapratyaya÷.

#<ÓrÃmaïyam amalo mÃrga>#

iti. tadvat.

(IV.98) nottarakurÃv iti. niyatÃyu«katvÃt. prak­tiÓÅlatvÃt. tatra ÓÃsanabhÃvÃc ca. yad evÃsaævarabhÃve kÃraïam iti. pÃpe 'py asthirÃÓayatvÃt. yatraiva ca saævara÷. tatrÃsaævaro 'pi. pratidvaædvabhÃvÃt. ity asaævara÷

#<«aï¬hÃdÅnÃæ>#

na bhavatÅti. [Tib. 88a] yadvipÃdanÃd iti. yasya hrÅvyapatrÃpyasya vipÃdanÃd vikopanÃd Ãnaætaryeïa sp­Óyeran «aï¬hÃdaya÷. tat te«Ãæ mÃtÃpitror aætike na tÅvraæ bhavati. ity atas te«Ãm Ãnaætaryaæ

#<ne«yate.>#

yadi vikalÃtmabhÃvahetutvÃd alpopakÃratvam iti. atas te«Ãm Ãnaætaryaæ ne«yate. jÃtyandhÃdÅnÃm api strÅpuæsÃnÃæ mÃtrÃdivadhÃd Ãnaætaryaæ na syÃt. na. adhigamadharmaviruddhasyÃtmabhÃvavaikalyasya vivak«itatvÃt. yad vaikalyam adhigamadharmavirodhi. tad adhik­taæ tenaiva ca mÃtrÃlpasnehatvaæ. na jÃtyandhÃdivaikalyena. ata eva tiryakpretÃnÃm api ne«yete.

#<alpopakÃrÃlajjitvÃd>#

eva. aÓvÃjÃneyavad iti. paÂubuddhÅnÃæ syÃd Ãnaætaryaæ tiryakpretÃnÃm apÅty adhik­taæ. aÓvÃjÃneyavad iti. ÓrÆyate yathà kaÓcid eva viÓi«ÂÃÓva ÃjÃneyo mÃtaraæ na gacchatÅti. vÃsasà mukhaæ pracchÃdya mÃtaraæ gamitas tena paÓcÃt j¤Ãtvà svam aægajÃtam utpÃÂitam iti. evam ÃjÃneyo 'Óva÷ paÂubuddhi÷. asyÃnaætaryaæ syÃd ity abhiprÃya÷. manu«yasyÃpy amÃnu«aæ mÃtÃpitaraæ mÃrayato na syÃd Ãnaætaryaæ. naiva bhaved Ãnaætaryam ity artha÷. katham.

#<alpopakÃrÃlajjitvÃd>#

eva. na hi manu«yÃnurÆpam upakÃram amanu«ya÷ kartuæ samartha÷ [Tib. 88b] na ca manu«yasyÃmanu«yayor mÃtÃpitror aætike tÅvraæ hrÅvyapatrÃpyaæ saæti«Âhate. gativailak«aïyenÃlpasnehatvÃt.

(IV.99) catvÃri kÃyakarmeti. mÃt­vadhÃdÅni. ekaæ vÃkkarmeti. saæghabheda÷. trÅïi prÃïÃtipÃta iti. mÃt­vadhÃdÅni. ekaæ m­«ÃvÃda÷. saæghabheda÷ (#<Abhidh-k-vy 427>#). ekaæ prÃïÃtipÃtaprayoga÷. tathÃgataÓarÅre du«ÂacittarudhirotpÃdanaæ kasmÃn na prÃïÃtipÃta ity Ãha. anupakramadharmÃïo hi tathÃgatà iti. aparopakramamaraïadharmÃïa ity artha÷. hetau phalopacÃrÃd iti. m­«ÃvÃdo hetu÷ saæghabhedasya cittaviprayuktalak«aïasya. tasmin hetau phalopacÃra÷. cittaviprayukto dharma÷ phalam upacaryate. saæghabheda iti. bhidyate. vÃneneti. karaïasÃdhanaparigrahÃd và m­«ÃvÃda÷ saæghabheda ity ucyate. m­«ÃvÃdena hi saægho bhidyate. na tu saæghabheda iti bhÃvasÃdhanaparigraha÷.

(IV.100) #<saæghabhedas tv asÃmagrÅ>#ti.

mukhyav­ttyà vaibhëikÃïÃæ dravyasattÃ. tenÃha.

#<svabhÃvo viprayuktaka÷. akli«ÂÃvyÃk­to dharma>#

iti. sa kim Ãnaætaryaæ bhavi«yatÅti. naivÃsÃv evaælak«aïam Ãnaætaryaæ bhavatÅty artha÷. naiva ca tena viprayuktena dharmeïa bhettà samanvÃgata÷. tena nÃsÃv Ãnaætaryam ity abhiprÃya÷.

(IV.101) [Tib. 89a] sa punar m­«ÃvÃda÷ saæghabhedasahajo viprayuktadharmasahajo vÃgvij¤aptyavij¤aptisvabhÃva ity artha÷.

(IV.102) bhik«ur bhinattÅti. buddhasya bhik«utvÃt. tatpratispardhiv­ttitvÃc ca bhettu÷. na g­hÅ bhik«uïyÃdaya iti. te«Ãm anÃdeyÃÓrayatvÃt. sa ca d­«Âicarita eva. d­¬hagƬhÃÓayatvÃt. satkÃyad­«ÂyÃdi«u paæcasu carita÷ prav­tto d­«Âicarita÷. d­«Âir và caritam asyeti d­«Âicarita÷. sa hy ÆhÃpohasÃmarthyÃd anyaæ ÓÃstÃraæ mÃrgÃætaraæ ca grÃhayituæ samartha÷. na t­«ïÃcarita iti. saækleÓavyavadÃnapak«ayor asthirÃÓayatvÃt. du«prasahatvÃd iti. durabhibhavatvÃt. pratyak«adharmatvÃd iti. ÃgamÃdhigamadharmayo÷ sÃk«ÃtkÃritvÃd ity artha÷. na k«ÃætilÃbhina iti. na nirvedhabhÃgÅyak«ÃætilÃbhina ity artha÷. d­«ÂasatyakalpatvÃt.

#<na vivasaty asau.>#

na tÃæ rÃtriæ parivasatÅty artha÷. bhinnam bhavatÅti kathaæ bhinnam ity Ãha. mÃrgaprav­ttivi«ÂhÃpanÃd iti. mÃrgaprav­ttivibandhanÃd ity artha÷. yÃvad dhi saægho na pratisaædhÅyate. tÃvan mÃrgaprav­ttir vi«Âhità bhavati. na kasyacit saætÃne mÃrga÷. saæmukhÅbhavatÅty artha÷. cakrabhedanimittatvÃt. saæghabhedaÓ cakrabheda ity ucyate.

(IV.103) avaÓyaæ hi saæghena dvayo÷ pak«ayo÷ sthÃtavyam iti. buddhapak«e [Tib. 89b] bhett­pak«e ca sthÃtavyam ity artha÷. saægho hi catvÃro bhik«ava÷. (#<Abhidh-k-vy 428>#) saæghadvayena ca bhavitavyam ity a«ÂÃbhir bhik«ubhir bhedyair bhavitavyaæ. navamena ca bhettrÃ. anyas tu saæghabheda iti. cakrabhedÃd anya÷. nÃtrÃnaætaryam ity abhiprÃya÷. yasmÃd asau karmabhedÃd bhavati. vyagrà iti. nÃnÃmataya÷ karmÃïi po«adhÃdÅni saæghakarmÃïi.

#<a«ÂÃbhir adhikaiÓ ca sa>#

iti. saæghadvayenÃtrÃpi bhavitavyaæ. na bhettà ÓÃst­mÃnÅ bhavatÅty a«ÂÃbhir eva bhik«ubhir bhavitavyaæ. na navÃdibhir iti.

(IV.104) ekaraso bhavatÅti. avyagra ekamatir bhavatÅty artha÷. pÆrvasyÃm avasthÃyÃæ prÅtiprÃmodyajÃta÷. paÓcimÃyÃm atÅva manasi udvignasaæjÃtasaævega÷. arbudÃt pÆrvam iti. do«o 'rbudaæ. d­«Âyarbudaæ ÓÅlÃrbudaæ vÃ. atra d­«Âyarbudaæ. yathoktaæ. yathÃhaæ bhagavato bhëitasyÃrtham ÃjÃnÃmi. ya ime bhagavatÃætarÃyikà dharmà ÃkhyÃtÃ÷. te prati«evyamÃïà nÃlam aætarÃyeti. tathà tad eva cittaæ saædhÃvati saæsaratÅtyÃdi. ÓÅlÃrbudaæ dau÷ÓÅlyaæ. tena ca pratisaædhÃnÅyatvÃd iti. tena ca ÓrÃvakayugena yasmÃt pratisaædhÃnÅya ity artha÷. [Tib. 90a] avaÓyaæ ca sarve«Ãæ buddhÃnÃæ ÓrÃvakayugaæ bhavati. eka÷ praj¤ÃvatÃm agra÷. dvitÅya÷ ­ddhimatÃæ. iha ÓÃkyamuner Ãrya÷ ÓÃradvatÅputra÷ praj¤ÃvatÃm agra÷. Ãryo mahÃmaudgalyÃyana ­ddhimatÃæ. pratidvaædvÃbhÃvÃd iti. yasmÃt parinirv­te bhagavati tasya bhettu÷ pratidvaædvabhÆto nÃsti. sÅmÃyÃm abaddhÃyÃm iti. maï¬alasÅmÃyÃm. ekasyÃæ hi sÅmÃyÃæ p­thakkarmakaraïÃt saæghadvaidhaæ bhavati. nanu ca prak­tisÅmÃsti. grÃmanagarÃdi. satyam asti. j¤aptisÅmÃyÃæ tu satyÃæ sà prak­tisÅmà vyavasthÃpyata iti. tasyà api bandho vyavasthÃpyata eveti veditavyaæ. karmÃdhÅnatvÃd iti. yena Ói«yasaæghabhedasaævartanÅyaæ karma k­taæ bhavati. tasyaiva tadbhedo bhavati. nÃnyasya. ÓÃkyamuninà ca kila bodhisattvÃvasthÃyÃæ paæcÃbhij¤asya ­«e÷ par«adbheda÷ k­ta ÃsÅt. yenÃsya devadattena saægho bhinna iti.

(IV.105, 106ab) guïak«etratvÃd iti. guïÃnÃm ÃÓrayatvÃd ity artha÷. atha và guïai÷ k«etraæ guïak«etraæ. guïayogÃd dhi tat puïyasya k«etraæ bhavati. yathà k«etre bÅjam uptaæ mahÃphalaæ bhavati. evaæ puïyabÅjam atroptaæ mahÃphalam bhavati. nÃnyatreti. na sÃmÃnyastrÅvadhÃdi«u.

#<upakÃriguïak«etranirÃk­tivipÃdanÃd>#

iti. upakÃrik«etrasya guïak«etrasya và nirÃk­te÷ parityÃgÃn mÃt­pit­vadhÃdi«v (#<Abhidh-k-vy 429>#) [Tib. 90b] Ãnaætaryaæ. tasya vipÃdanÃc ca vikopÃd Ãnaætaryaæ. tathÃgataÓarÅre du«ÂacittarudhirotpÃdanÃt. saæghasyÃpi yad bhedanaæ. tad api tadvipÃdanaæ. tad etad uktaæ bhavati. upakÃrik«etratvÃt. guïak«etratvÃc ca. tannirÃkaraïavipÃdanÃn mÃt­vadhÃdi«v evÃnaætaryaæ nÃnyatreti.

yadi punar mÃtur vyaæjanapariv­ttaæ syÃt pitur veti. vyaæjanaparÃv­ttyà tan mÃt­tvaæ tat pit­tvaæ và vina«Âam iti. mÃtur mÃraïÃbhÃvÃt pitur mÃraïÃbhÃvÃd và na syÃd Ãnaætaryam iti. tadabhÃvÃÓaækayà p­cchati.

#<yacchoïitodbhava>#

iti. yasyÃ÷ ÓoïitÃd udbhavo 'syeti

#<yac choïitodbhava÷.>#

sarvak­tye«v avalokyeti. sarvamÃt­yogye«u kÃrye«u dra«Âavyety abhiprÃya÷. mÃt­kalpatvÃt. ÃpyÃyikà katÃhÃrikÃ. po«ikà stanyadÃyikÃ. saævardhikà audÃrikÃhÃrÃdikalpikÃ. apare vyÃcak«ate. ÃpyÃyikà stanyadhÃt­keti yo 'rtha÷. po«ikà audÃrikÃhÃrÃbhyÃsata÷. [Tib. 91a] saævardhikà snÃnodvartanavi«amaparihÃrata iti. maæcatalÃvalÅneti. maæcopari prÃvaraïakalpanena puru«o 'tra supta iti manyamÃnena putreïa tatraÓastraprahÃra÷ k­ta÷. tena ÓastraprahÃreïa maæcatalÃvalÅnà mÃtà mÃritety udÃhÃryaæ. dhÃvakasya ca rajakasya putreïa maÓakaæ mÃrÃyÃmÅti maÓakaprayogeïa pitur mÃranam iti. dve avij¤aptÅ Ãnaætaryavij¤apti÷. kevalaprÃïÃtipÃtavij¤aptiÓ ca. vij¤aptis tv Ãnaætaryam eva tatsaæg­hÅtaiva sà nÃnyety artha÷. tasyÃpy ekam eveti. arhadvadhÃkhyaæ. gaccha Óikhaï¬inaæ brÆhÅti rauruke nagare udrÃyaïo nÃma rÃjà Óikhaï¬inaæ nÃma putram abhi«icya pravrajita÷. pravrajyÃrhattvaæ adhigatavÃn. sa raurukÃbhyÃÓam ÃgatavÃn. punà rÃjyam ÃkÃæk«atÅti. amÃtyaprakrÃmitena tena Óikhaï¬inà rÃj¤Ã svapità mÃrita÷. tena tu mÃryamÃïÃvasthÃyÃæ sa mÃrako manu«ya ukto gaccha Óikhaï¬inaæ brÆhÅty evamÃdi. dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃm iti vaktavyam iti. gaccha Óikhaï¬inaæ brÆhi. dvÃbhyÃm ÃnaætaryakÃraïÃbhyÃæ bhavatà k­tam Ãnaætaryam iti. tena vaktavyaæ. dvÃbhyÃæ và [Tib. 91b] mukhÃbhyÃæ paribhëita iti. mukhadvitvÃd ÃnaætaryadvitvopacÃra ity abhiprÃya÷. kÃraïadvitvÃd dhi gurutaraæ tad Ãnaætaryaæ.

(IV.106cd) ÃÓrayasyÃtyaætaæ tadviruddhatvÃd iti. utpannÃryamÃrgasyÃÓrayasya tai÷ karmapathai÷ viruddhatvÃt. ekÃvadÃnaæ cÃtrodÃharaïaæ. cheka÷ kila ÓÃkyamanu«yo virƬhakabhayÃd vi«amaæ vanapradeÓam ÃÓritya lubdhakav­ttim aÓiÓriyat. bhagavatà ca trÃyastriæÓe«u traimÃsyÃæ kurvatà tato 'vatÅrya (#<Abhidh-k-vy 430>#) chekÃya saparijanÃya dharmo deÓita÷. tena srotaÃpattiphalam adhigataæ. tatputraiÓ ca phalaprÃptai÷ pÆrvaæ pratÃnitÃni kÆÂajÃlÃdÅni m­gebhya÷. tatprayogeïa ca mÃryamÃïe«v api m­ge«u phalaprÃptyà na te punar akuÓalai÷ karmapathai÷ sp­«Âà iti.

(IV.107) paæcamat­tÅyaprathamÃni gurutarÃïÅti. iyam ÃnaætaryakarmapÃÂhÃnupÆrvÅ. mÃt­vadha÷ pit­vadho 'rhadvadha÷ saæghabhedas tathÃgate du«ÂacittarudhirotpÃdanam iti. paæcamaæ du«ÂacittarudhirotpÃdanaæ. tat saægha bhedavarjyebhyo 'vaÓi«ÂebhyaÓ caturbho gurutaraæ. t­tÅyam arhadvadha÷. tan mÃtÃpit­vadhÃbhyÃæ gurutaraæ. prathamaæ mÃt­vadha÷. tat pit­vadhÃt gurutaraæ. tenÃha. sarvalaghu÷ pit­vadha iti. niyamasyeti. tad evÃvadhÃryety artha÷. vipÃkavistaram adhik­tya saæghabhedo mahÃsÃvadya [Tib. 92a] ukta÷. aætarakalpavipÃkadÃnat. mahÃjanavyÃpÃdanam adhik­tya manodaï¬a÷. daï¬akÃraïyÃdiÓÆnyakaraïÃt. na hy anyena kÃyakarmaïà vÃkkarmaïà và tÃvato mahÃjanasya vyÃpÃda÷ saæbhavatÅti. kuÓalamÆlasamucchedam adhik­tya mithyÃd­«Âir mahÃsÃvadyÃ. na hy anyad akuÓalamÆlaæ kuÓalamÆlÃni samucchinatti. samudÃcÃramÃtravirodhitvÃd iti.

(IV.108, 109ab) na tv anaætaram evti. narake 'vaÓyam utpattyà tÃni tatsÃd­ÓyÃt tatsabhÃgÃny ucyaæte. na tu tatrÃnaætarotpattyÃ. anyathà hy ÃnaætaryÃïy eva syur ity apare«Ãæ abhiprÃya÷. anaætarabhÃvitve 'pi na tÃny ÃnaætaryÃïy eva saæbhavaæty atulyakÃlavipÃkatvÃd iti. prathamapÃk«ikÃïÃæ parihÃra÷.

#<dÆ«aïaæ mÃtur arhaætyÃ>#

mÃt­vadhÃnaætaryasabhÃgaæ. niyatipatitabodhisattvamÃraïaæ pit­vadhÃnaætaryasabhÃgaæ. Óaik«amÃraïaæ arhadvadhÃnaætaryasabhÃgaæ. saæghÃyadvÃrahÃrikà saæghabhedÃnaætaryasabhÃgaæ. stÆpabhedanaæ tathÃgatadu«ÂacittarudhirotpÃdÃnaætaryasabhÃgaæ. saæghÃyadvÃrahÃrikà punar ak«ayanÅvyapahÃra ity ÃcÃryavasumitra÷. [Tib. 92b] evaæ tu vyÃcak«ate sukhÃyadvÃrahÃriketi. yat sukhopayogikaæ yena saægho jÅvikÃæ kalpayati tasyÃpahÃra iti.

(IV.109cd) tadvipÃkabhÆmyatikramÃd iti.

#<k«ÃætilÃbhy anapÃyaga>#

ity apÃyabhÆmyatikramÃt. tathaiveti. tadvipÃkabhÆmyatikramÃt. yathà puru«asya deÓatyÃgaæ kurvato dhanikà utti«Âhaæte tathaivety artha÷.

(#<Abhidh-k-vy 431>#)
(IV.110) mahÃsÃlakulaja iti. mahÃprÃkÃrakulaja ity artha÷. k«atriyamahÃÓÃlakulajo yÃvat g­hapatimahÃÓÃlakulaja iti. mahÃg­hapatikulaja ity artha÷. kadarthanà mahÃparibhavapÆrvikà viheÂhanÃ. yayo÷ kÃyavÃco÷ prav­ttyà parasya du÷khadaurmanasye bhavatas tadapek«ayà tannigraho yaætraïety ucyate.

(IV.111) ekanavataæ kalpam upÃdÃyeti. ekanavate÷ pÆraïa÷ kalpa ekanavata÷. tam upÃdÃya. aÓibaddhakena grÃmaïyà nirgranthaÓrÃvakena bhagavÃn ukta÷. kim anarthÃyÃsi bho gautama kulÃnÃæ pratipanno yas tvam Åd­Óe durbhik«a iyatà bhik«usaæghena sÃrdham aÓanivad utsÃdayaæ bhik«Ãm aÂasÅti. sa bhagavatÃbhihita÷. ito 'haæ grÃmaïi ekanavataæ kalpam upÃdÃyeti [Tib. 93b] vistara÷.

etÃæ caturo do«Ãn vyÃvartayatÅti. durgatido«am akulÅnatÃdo«aæ vikalendriyatÃdo«aæ strÅbhÃvado«aæ ceti. dvau ca guïau pratilabhate. jÃtismaratÃguïam anivartakatÃguïaæ ceti.

saænik­«Âaæ bodhisattvaæ sthÃpayitveti. yo lak«aïavipÃkakarmakÃrÅ.

s trisÃhasrako nirvartata iti. yena sarvasattvakarmÃdhipatyena trisÃhasra

mahÃsÃhasraprÃdurbhÃva÷. tasya tat parimÃïam iti. uktaæ puïyasya parimÃïaæ. te«Ãm evaæk­taparimÃïÃnÃæ Óatenaikaæ mahÃpuru«alak«aïaæ nirvartate. evaæ yÃvad dvÃtriæÓattamam apÅti. kecit te vyÃcak«ate. buddhÃlaæbhanamanaskÃrasaæmukhÅbhÃvÃt paæcÃÓac cetanà bhavaæti. aham apÅtthaæ syÃm ity aparÃ÷ paæcÃÓad ity evaæ puïyaÓataæ bhavatÅti. apare varïayaæti. kÃmadhÃtur viæÓatisthÃnÃni. rÆpadhÃtu÷ «o¬aÓa. ÃrÆpyÃÓ catvÃra÷. a«Âau ca ÓÅtanarakà ity a«ÂacatvÃriæÓad vikalpaæ traidhÃtukaæ bhavati. tadÃlaæbanam asya bodhisattvasya karuïÃcittam utpadyate. tatas tatsaæprayuktÃÓ cetanà a«ÂacatvÃriæÓad bhavaæti. ato 'naætaraæ buddhÃlaæbanà cetanotpadyate. yathÃnenÃsmÃt traidhÃtukÃt sattvà mocità ity ekà cetanÃ. ato 'naætaraæ dvitÅyà cetanotpadyate. aham apy evaæ mocayeyam ity ÃtmÃlaæbaneti. paæcÃÓac cetanà bhavaæti [Tib. 93b] tÃsÃæ punar dvi÷saæmukhÅbhÃvÃc cetanÃÓataæ bhavatÅti. anye Ãhu÷. prÃïÃtipÃtaviratir buddhasya bhagavata÷ paæcabhi÷ kÃraïair upetà bhavati. paæca kÃraïÃni. maulakarmapathapariÓuddhi÷. sÃmaætakapariÓuddhi÷. vitarkÃnupaghÃta÷. sm­tyanuparig­hÅtatvaæ. nirvÃïapariïÃmitatvaæ (#<Abhidh-k-vy 432>#) ceti. tadÃlaæbanà api cetanÃ÷ paæca bhavaæti. evaæ daÓakarmapathÃlaæbanà daÓa paæcakÃÓ cetanÃnÃæ paæcÃÓac cetanà bhavaæti. tÃsÃæ dvi÷saæmukhÅbhÃvÃc cetanÃÓataæ bhavatÅty etat puïyaÓataæ. yathà ayam asÃdhÃraïadaÓakuÓalakarmapathanirjÃto bhagavÃn evam aham api syÃm iti k­tvÃ. tad evaæ saty ekaikaæ puïyaÓatajam ity etat sidhyati.

(IV.112) paryupÃsayÃmÃseti. liÂy ÃæpratyayÃætasyÃser etad rÆpaæ. paryupÃsitavÃn ity artha÷. yatra bhagavateti vistara÷. prabhÃsanÃmnà kuæbhakÃrakumÃrabhÆtenÃsukhodakÃbhyaægaparicaryÃbhir upasthÃnaæ k­tvÃdyaæ praïidhÃnaæ k­taæ.

(IV.114, 115) tadÃsya k«ÃætiÓÅlapÃramite paripÆrïe iti. cetasà tÃvad akopata÷ k«ÃætipÃramitÃparipÆri÷. kÃyavÃgbhyÃæ duÓaritÃkaraïÃc chÅlapÃramitÃparipÆrir iti.

#<na divi bhuvi veti vistara÷.>#
#<divi bhuvi veti>#

uddeÓapadanyÃyenoktaæ.

#<nÃsmin loke na vaiÓravaïÃlaye
na marubhavane. divye sthÃna>#

iti. tadvyaktyarthaæ nirdeÓapadÃni.

#<asmin loka>#

iti. manu«yaloke.

[Tib. 94a] vaiÓravaïÃlaya iti. cÃturmahÃrÃjikasthÃne.

#<marubhavana>#

iti. marudbhavane trÃyastriæÓabhavana ity artha÷.

#<divye sthÃne>#

yÃmÃdisthÃne. lokadhÃtvaætare«v api tatsad­ÓasyÃbhÃvaj¤ÃpanÃrtham Ãha.

#<na dik«u vidik«u ceti.>#

atha na ÓraddhÅyate.

#<caratu>#

nara÷ kaÓcid

#<vasudhÃm>#

imÃæ

#<k­tsnÃæ sphitÃæ>#

bahusattvÃdhyÃsitÃæ. saha parvatai÷ kÃnanaiÓ ca.

(#<Abhidh-k-vy 433>#)
#<saparvatakÃnanÃæ>#

svayaæ prastyavek«atÃm ity abhiprÃya÷. nava ca kalpÃ÷ pratyudÃvartità iti. tena vÅryÃraæbheïaikanavatyà kalpai÷ paripÆrïà vÅryapÃramiteti k­tvÃ. ata evoktam ekanavatyÃæ kalpe«v Ãk«iptam iti. bodhe÷ pÆrvasamanaætaram iti. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnalak«aïÃyà bodhe÷ pÆrvasamanaætaraæ. kiæ kÃraïaæ. paripÆrïapÃramito hi bodhim adhigacchati. nÃparipÆrïapÃramita iti.

(IV.116) yathÃyogam iti. kiæcit puïyaæ ca kriyà ca. kiæcit puïyaæ ca kriyà ca. kiæcit puïyam eva. kriyà ca. kiæcit puïyaæ ca vastu ca. kiæcid vastv eveti. katham ity Ãha. tadyatheti vistara÷. karma ca te paæthÃnaÓ ca. prÃïÃtipÃtÃdaya÷ sapta karmapathÃ÷. karmasvÃbhÃvyÃc cetanÃpathatvÃc ca. trayas tv abhidhyÃdaya÷ paæthÃna eva karmaïaÓ cetanÃkhyasyeti [Tib. 94b] karmapathÃ÷. kÃyavÃkkarma trividheti. puïyaæ tÃvad i«ÂavipÃkatvÃt. kriyà karmasvabhÃvatvÃt. vastu tatsamutthÃnacetanÃyÃs tad adhi«ÂhÃya prav­tte÷. tatsamutthÃpikà cetanà kÃyavÃkkarmasamutthÃpikÃ. puïyam i«ÂavipÃkatvÃt. kriyà manaskarmatvÃt. na vastu kriyÃnadhi«ÂhÃnatvÃt. tatsahabhuvo vedanÃdaya÷. i«ÂavipÃkatvÃt puïyam eva. na tu kriyÃdhi«ÂhÃnaæ vÃ. tallak«aïÃbhÃvÃt. ÓÅlamayam iti. pÆrvavat traidhaæ yojyaæ. maitrÅ puïyam iti. pÆrvavad yojyaæ. puïyakriyÃyÃÓ ca vastu. tatsaæprayuktÃyà maitrÅsaæprayuktÃyÃÓ cetanÃyÃ÷ maitrÅmukhena maitrÅvaÓenÃbhisaæskaraïÃd abhisaæcetanÃt. tatsahabhÆr maitrÅsahabhÆÓ cetanà ÓÅlaæ ca dhyÃnasaævarasaæg­hÅtaæ puïyaæ ca kriyà ca pÆrvavat. na hi dhyÃnasaævaraæ pravartayeyam ity adhi«ÂhÃya cetanà pravartate. tena na kriyÃdhi«ÂhÃnaæ. anye tatsahabhuvo vedanÃdaya÷ puïyam eva pÆrvavat. tad evaæ. dÃnamaye puïyaæ ca kriyà ca vastu ca. puïyaæ kriyà ca. punyaæ ca. puïyakriyÃvastu. ÓÅlamaye puïyaæ ca [Tib. 95a] kriyà ca kriyÃvastu ca. puïyakriyÃvastu. bhÃvanÃmaye puïyakriyÃvastu ca. puïyaæ kriyà ca. puïyaæ ceti. puïyakriyÃvastu. avayavasarÆpÃïÃm apy ekaÓe«a i«yate. guïo yaÇlukor iti yathÃ.

(IV.117) yad api dÅyate tad dÃnam iti deyaæ vastu karmaïi lyu¬ iti k­tvÃ.

#<dÅyate yena tad dÃnam>#

iti. iha tu kuÓalam i«Âaæ dÃnam iti. deyasya hi vastrÃder avyÃk­tatvaæ. rÃgÃdibhir apÅty ÃdiÓabdena krodher«yÃdÅnÃæ grahaïaæ.

#<pÆjÃnugrahakÃmyayeti>#

caityÃparinirv­tebhya÷ pÆjÃ. indriyamahÃbhÆtÃnugrahakÃmà tayÃ. yena kalÃpeneti (#<Abhidh-k-vy 434>#) cittacaittakalÃpena.

#<kuÓalÃ÷ skandhÃ>#

iti. paæca skaædhÃ÷. kÃyavÃgvij¤aptis tad avij¤aptir api và rÆpaskaædho dra«Âavya÷. svabhÃve cai«a mayad iti. na vikÃrÃdi«u. tadyathà t­ïamayaæ g­ham iti. na t­ïÃnÃæ vikÃro 'sti. tais tu nirvikÃrair eva tat k­tam ity atas t­ïamayaæ t­ïasvabhÃvaæ tad iti gamyate. tatsvÃbhÃvye 'pi sati. tadvikÃratÃæ parikalpya mayat kriyata ity abhiprÃya÷. tatprak­tivacane mayad ity anena và lak«aïena mayad vidhÅyate. evaæ parïamayaæ bhÃjanam ity etad api vaktavyaæ.

(IV.118ab) sthÃpayitvà d­«ÂadharmavedanÅyam iti. tad ubhayÃrtham iti k­tvà sthÃpyate. tad vipÃkabhÆmer [Tib. 95b] atyaætasamatikrÃætatvÃt. kÃmadhÃtor atyaætasamatikrÃætatvÃd ity artha÷. kÃmadhÃtur hi dÃnasya vipÃkabhÆmir iti.

(IV.119) ÓrutÃdiguïayukta iti. ÃdiÓabdena tyÃgapraj¤ÃlpecchatÃdiguïayukta÷. satk­tyÃdi dadÃtÅti. satk­tyety Ãdir asyeti satk­tyÃdi. kriyÃviÓe«aïam etat. yathÃkramaæ catvÃro viÓe«Ã iti. sÃtk­tyadÃtà satkÃralÃbhÅ bhavati. svahastadÃtà udÃrebhyo bhogebhyo ruciæ labhate. kÃladÃtà kÃle bhogÃl labhate. nÃtikrÃætakÃlÃt. yÃn na bhoktum evÃsamartha÷. parÃn anupahatyadÃtà 'nÃcchedyÃæ bhogÃæ labhate.

(IV.120) ­tusukhasparÓÃni cÃsyÃægÃnÅti. ÓÅte u«ïÃni. u«ïe ÓÅtÃni. sÃdhÃraïe sÃdhÃraïÃni.

(IV.121ab) ÓÅtalikÃdi«u ceti. ÃdiÓabdena vardalikÃvar«alikÃdi«u. yathÃsÆtram uktam etat. yathà mÃtÃpitror iti. upakÃritvaviÓe«Ãt kÃrÃpakÃrau mahÃphalau tayor bhavata ity artho 'vagaætavya÷. ­k«am­gajÃtakÃdyudÃharaïÃt vipÃka iti. evaæ ­k«am­gayor guhÃæ praveÓya gÃtro«maÓÅtopanayenohyamÃnanadyuttÃraïena vopakÃriïor apakÃrakaraïena sadyo 'ægapÃtÃt. [Tib. 96a] ÃdiÓabdena kapijÃtakÃdy udÃhÃryaæ. ÓÅlavate dattvà Óatasahasraguïo vipÃka ity evamÃdÅti. ÃdiÓabdena srotaÃpattiphalapratipannakÃya dattvà aprameyo bhavati vipÃkas tato 'prameyatara÷ srotaÃpannÃyetyÃdi.

(IV.121cd) tat sthÃpayitveti. anaætaroktaæ bodhisattvadÃnaæ. tad dhi samyaksaæbodhyarthaæ sarvasattvÃrthaæ ca. Óe«aæ sugamatvÃn na vibhaktam iti. yad etad adÃn me dÃnam ity evamÃdikaæ. adÃn me dÃnam iti. dattam anena me (#<Abhidh-k-vy 435>#) pÆrvam iti dÃnaæ t­tÅyaæ. dÃsyati me dÃnam iti caturthaæ. dattapÆrvaæ me pit­bhiÓ ca pitÃmahaiÓ ceti dÃnam iti paæcamaæ. svargÃrthaæ dÃnam «a«Âhaæ. kÅrtyarthaæ saptamaæ. cittÃlaækÃrÃrthaæ yÃvad uttamÃrthasya prÃptaye dÃnam ity a«Âamaæ. cittÃlaækÃrÃrthaæ ­ddhyarthaæ. cittapari«kÃrÃrthaæ a«Âau cittapari«kÃrÃ÷ mÃrgÃægÃni. tadarthaæ. yogasaæbhÃrÃrthaæ yoganidÃnÃrthaæ. uttamÃrthasya prÃptir arhattvaæ nirvÃïasya và prÃpti÷. tasmai prÃptaye dÃnaæ. caturbhedam apy ekam a«Âamaæ bhavati. nirvÃïaprÃpakam evaitad iti k­tvÃ. sugamam uktam ÃcÃryeïa.

(IV.122) [Tib. 96b] caturvidhe k«etraviÓe«a iti. gatidu÷khopakÃriguïak«etre katamasmin pak«a iti. yasmÃd asya gatik«etratà guïak«etratà ca na saæbhavati tasmÃt p­cchati. samavi«amasya prakÃÓayiteti dharmadharmasya.

(IV.123) vipÃkanaiyamyÃvasthÃnÃd iti. niyatavipÃkadÃnÃvasthÃnÃd ity artha÷. kasyacit k«etravaÓenaiveti. tadyathÃ. sÃmÃnyapuru«avadhÃt pit­vadha÷. tatraiva k«etre punar adhi«ÂhÃnavaÓÃd iti. karmapathavaÓÃt. katham ity Ãha. mÃtÃpitro÷ prÃïÃtipÃtanÃt guru karma na tv evam adattÃdikÃt guru. na hi mÃtÃpitror dravyÃpaharaïakarma tadvadhavat guru bhavati. tadvadhasyÃnaætaryasvabhÃvatvÃd ÃdiÓabdena m­«ÃvÃdapaiÓunyÃdigrahaïaæ. evam anyad api yojyam iti. kasyacit prayogaviÓe«eïa guru sampadyate vipÃkanaiyamyÃvasthÃnÃt. kasyacic cetanÃviÓe«eïa. kasyacid ÃÓayaviÓe«eïa.

(IV.124) nÃbuddhipÆrvaæ na sahasà k­tam iti. atha và nÃbuddhipÆrvaæ k­tam idaæ kuryÃm ity asaæciætya k­taæ. tan nopacitam. avyÃk­taæ hi tat karma. na sahasà k­tam iti. buddhipÆrvam api na sahasà k­taæ. yad abhyÃsena bhëyÃk«epÃn m­«ÃvÃdÃdyanu«ÂhÃnaæ k­taæ tad akuÓalaæ [Tib. 97a] na punar upacitaæ. yÃvat tribhir iti. kÃyavÃÇmanoduÓcaritai÷. ni«pratipak«aæ ceti. pratideÓanÃdipratipak«ÃbhÃvata÷. akuÓalaæ cÃkuÓalaparicÃraæ ceti. ya÷ k­tvÃpy anumodata iti. vipÃkadÃne niyatam iti. pu«ÂÃkuÓalalak«aïasamutpÃdÃt. evaæ kuÓalam api yojyam iti. kathaæ. saæcetanata÷ saæciætya k­taæ bhavati. nÃbuddhipÆrvak­taæ bhavati. tadyathÃ. avyÃk­tena cittena pëÃïaæ dadÃmÅti suvarïapiï¬aæ dadyÃt. k­taæ tan na punar upacitaæ. avyÃk­taæ hi tat karma. na sahasà k­taæ. yathà bhëyÃk«epÃt satyavacanaæ k­taæ tat kuÓalaæ na punar upacitaæ. kaÓcid ekena sucaritena sugatiæ yÃti. kaÓcid yÃvat tribhi÷. kaÓcid ekena karmapathena. kaÓcid yÃvad daÓabhi÷. tatra yo yÃvatà gacchati. tasminn asamÃpte k­taæ karma nopacitaæ. samÃpte tÆpacitaæ. evaæ yÃvad vipÃkadÃne niyatam iti. saæbhavato yojyam.

(#<Abhidh-k-vy 436>#)
(IV.125ab) caitye sarÃgasyeti vistara÷.

#<svaparÃrthobhayÃrthÃyety>#

atra. puïyam eva tyÃgÃnvayam apaÓyann Ãha. kasyacid apy anugrahÃbhÃvÃd. iti. sati hi pratigrahÅtari yuktaæ tyÃgÃnvayaæ puïyaæ. tatra hi prÅtyanugraheïa [Tib. 97b] grahÅtà yujyata iti.

#<maitryÃdivad ag­hïatÅti.>#

maitryÃdi«v iva maitryÃdivat. ag­hïati asati pratigrÃhake puïyaæ bhavati. asaty api parÃnugrahe. kuÓalamÆlÃdibalÃdhÃnÃt. tathà hy atÅte pi puïavati tathÃgatÃdau. tad bhaktik­taæ caityadÃnaæ puïyaæ bhavati. dÃnamÃnakriyà tarhi vyarthà prÃpnotÅti. yadi svacittÃd eva puïyaæ bhavec cittenaiva dÃnamÃnÃv anu«Âheyau. tata eva puïyaprÃpte÷. na. tatkarmasamutthÃpikÃyà bhakte÷ prak­«ÂataratvÃt. naitad evaæ. kasmÃt. yasmÃd dÃnamÃnau bhagavataÓ cittamÃtreïa ciætayato yà bhakti÷. tata iyaæ dÃnamÃnau kurvato bhakti÷ prak­«ÂatarÃ. kÃyavÃkkarmaïor api pravartanÃt. cittamÃtreïa hi cintayato bhakti÷ kÃyavÃkkarmaïÅ na pravartayata÷. yathà hÅti vistara÷. yathà hi Óatruæ hanmÅti k­tÃbhiprÃyasya kasyacit tatsamutthitaæ tadabhiprÃyasamutthitaæ kÃyavÃkkarma Óatrusaæj¤ayà Óatrur ayaæ na tÃvan mriyata ity anayà saæj¤ayà tasmin m­te 'pi kurvato bahutaram apuïyaæ jÃyate cetanÃnubaædhÃt. nÃbhiprÃyamÃtreïa kriyÃÓÆnyena. tathà hy atÅte 'pi parinirv­te 'pi bhagavati tadbhaktisamutthÃæ ÓÃst­bhaktisamutthÃæ dÃnamÃnakriyÃæ p­«ÂhabhÆtÃm iva kurvato bahutaraæ puïyaæ jÃyate. na bhaktimÃtreïa kriyÃÓÆnyeneti.

(IV.125cd) kuk«etre tarhy [Tib. 98a] ani«Âaphalaæ bhavi«yatÅti. taskarÃdibhyo dÃnam Ãni«Âaphalam iti nirgraæthÃ÷. suk«etre hÅ«Âaphalaæ. kuk«etre tu viparÅtam ity ato bravÅti.

#<kuk«etre 'pÅ«Âaphalatà phalabÅjÃviparyayÃd>#

iti. na k«etraviÓe«Ãd i«Âaæ phalam iti brÆma÷. kiæ tarhi. viÓi«Âam iti. na hi suk«etre prÃïatipÃtÃdibÅjasye«Âaæ phalaæ bhavatÅti. kuk«etre 'pi hi phalasya m­dvÅkÃphalasya bÅjÃt m­dvÅkÃbÅjÃd. aviparyayo d­«Âa÷. m­dvÅkÃphalam eva madhuraæ d­«Âam ity artha÷. na tu niæbaphalam evaæ. niæbabÅjÃn niæbaphalam eveti. tiktam iti. m­dvÅkÃbÅjaæ kuÓalasyodÃharaïaæ. niæbabÅjam akuÓalasya.

(IV.126) #<dau÷ÓÅlyam aÓubhaæ rÆpam>#

iti. prÃïatipÃtÃdilak«aïaæ prak­tisÃvadyaæ rÆpaæ dau÷ÓÅlyaæ.

(#<Abhidh-k-vy 437>#)
#<pratik«iptÃc ca buddheneti.>#

praj¤aptisÃvadyatvÃt. samÃttaÓik«asya tu tadadhyÃcÃrÃd dau÷ÓÅlyam iti. g­hÅtatadviramaïasya bhagavadvacanÃnÃdarÃd dau÷ÓÅlyaæ jÃyate. arthÃd uktaæ bhavati. asamÃttaÓik«asya na du÷ÓÅlyam iti.

#<viÓuddhaæ tu caturguïam>#

iti. catvÃro guïà asyeti caturguïaæ. dau÷ÓÅlyena yathokteneti.

#<dau÷ÓÅlyam aÓubhaæ rÆpam>#

ity anena. [Tib. 98b] lobhÃdibhir iti. na tair dau÷ÓÅlyahetubhi÷ samudÃcaradbhir upahataæ bhavati. dau÷ÓÅlyavipak«ÃÓritam ity artha÷.

maulai÷ karmapathair viÓuddham iti. prÃïatipÃtÃdibhir maulair akhaï¬itam ity artha÷. sÃmaætakair viÓuddham iti. prÃïÃtipÃtÃdiprayogair adÆ«itam ity artha÷. vitarkair iti. kÃmavitarkÃdibhi÷. sm­tyÃnuparig­hÅtam iti. kÃyÃdism­tyupasthÃnair d­¬hÅk­taæ. ÓÅlasm­tyà vÃnuparig­hÅtaæ.

ÃÓÃstiÓÅlam iti. ÃÓÃsti÷ prÃrthanÃ. yad bhavabhogasatkÃrat­«ïÃk­tam iti. bhave bhoge ca satkÃre ca yà t­«ïÃ. tayà yat samÃttam ity artha÷. samyagd­«ÂikÃnÃm iti. buddhaÓÃsanapratipannÃnÃæ. anyatÅrthikÃnÃæ hi na bodhyaægÃnukÆlam asadd­«ÂikatvÃt.

(IV.127ab) #<samÃhitaæ tu kuÓalam>#

iti. samÃhitagrahaïam asamÃhitaniv­ttyarthaæ. kuÓalagrahaïaæ samÃhitÃsvÃdanÃsaæprayuktakli«ÂadhyÃnaniv­ttyarthaæ. tat samÃhitakuÓalasad­Óam utpadyate. samÃdhisvabhÃvasahabhÆ yad iti. samÃdhisvabhÃvaæ tena ca saha bhavati yad ity artha÷. tad dhi samÃhitam [Tib. 99a] iti vistara÷. tat samÃhitaæ kuÓalam atyarthaæ cittaæ saævÃsayati. bhÃvayati. asamÃhitam api vÃsayati. na tv evam atyartham iti darÓayati. katham ity Ãha. guïais tanmayÅkaraïÃt saætate÷. yasmÃt samÃdhiguïais tanmayÅ kriyate cittasaætati÷. atra d­«ÂÃætam Ãha. pu«pais tilavÃsanÃvad iti. yathà pu«pais tilà bhÃvyaæte. pu«pagaædhamayÅkaraïÃt. tadvat. tad idam uktaæ bhavati. bhÃvanà vÃsanÃ. tatsvabhÃvaæ puïyaæ bhÃvanÃmayam iti.

(IV.127cd) atha ÓÅlaæ bhÃvanà ca kasmai saævartata iti vÃkyaÓe«ato 'rthaæ p­cchati.

#<svargÃya ÓÅlaæ prÃdhÃnyÃd>#

iti. ÓÅlaæ prÃdhÃnyena svargÃya bhavati. anyat tu na prÃdhÃnyena svargÃya bhavati. kim anyat. dÃnaæ. dÃnam api hi svargÃya saæbhavati. ÓÅlam api (#<Abhidh-k-vy 438>#) visaæyogÃya saæbhavati. ÓamathavipaÓyanayo÷ ÓÅlaprati«ÂhÃnatvÃt. bhÃvanà prÃdhÃnyena visaæyogÃya. sÃk«ÃdvisaæyogaprÃpakatvÃt. prahÃïamÃrgasaæg­hÅtatvÃd vÃ. puïyakriyÃvastuprasaægenedam upanyasyate.

(IV.128ab) sÆtra uktaæ. catvÃra÷ pudgalÃ÷ brÃhmaæ puïyaæ prasavaæti. aprati«Âhite p­thivÅpradeÓe tathÃgatasya ÓÃrÅraæ stÆpaæ prati«ÂhÃpayati. ayaæ prathama÷ pudgalo brÃhmaæ puïyaæ prasavati. cÃturdeÓe bhik«usaæghe ÃrÃmaæ niryÃtayati tatraiva cÃrÃme vihÃraæ [Tib. 99b] prati«ÂhÃpayati. ayaæ dvitÅya÷ pudgalo brÃhmaæ puïyaæ prasavati. bhinnaæ tathÃgataÓrÃvakasaæghaæ pratisaædadhÃti. ayaæ t­tÅya÷ pudgalo brÃhmaæ puïyaæ prasavati. maitrÅsahagatena cittenÃvaireïÃsaæspardhenÃvyÃbÃdhena vipulena mahadgatenÃpramÃïena subhÃvitenaikÃæ diÓam adhimucya spharitvopasaæpadya viharati. tathà dvitÅyÃæ. tathà t­tÅyÃæ. tathà caturthÅm. ity Ærdhvam adhas tiryak sarvata÷ sarvam imaæ lokaæ spharitvopasaæpadya viharati. ayaæ caturtha÷ pudgalo brÃhmaæ puïyaæ prasavatÅti. yal lak«aïavipÃkasya karmaïa÷ parimÃïaj¤ÃpanÃyoktam iti. yad uktaæ saænik­«Âaæ bodhisattvaæ sthÃpayitvÃ. yÃvatsarvasattvÃnÃæ bhogaphalam ity evamÃdi.

idaæ brÃhmaæ puïyam iti. brahmaïÃm idaæ brÃhmaæ. brahmapurohitÃÓ cÃtra brahmaÓabdenocyate. kasmÃt. brahmapurohitÃnÃæ kalpÃyu«katvÃt. brahmapurohitÃnÃæ hi kalpam Ãyur uktaæ. anena ca karmaïà kalpaæ svarge«u modate.

#<brÃhmaæ puïyaæ prasavati. kalpaæ svarge«u modata>#

iti. nikÃyÃætarapÃÂhavacanÃt. tatsÃdharmyÃd etad brÃhmaæ puïyam ucyate. nanu ca kÃmadhÃtau nÃsti kuÓalasya karæaïa÷ kalpaæ vipÃka iti. satyam ekasya nÃsti. [Tib. 100a] ekÃdhi«ÂhÃnÃs tu bahvyaÓ cÃtanà bhavaæti. yÃsÃæ krameïa kalpapramÃïaæ svÃrgikaæ phalam abhinirvartate. cyutasya punas tatraiva janmasaædhÃnÃt.

b­hatpuïyaæ brÃhmam ity apare.

(IV.128) #<sÆtrÃdÅnÃm>#

ity. ÃdiÓabdena dvÃdaÓÃnÃm aægÃnÃæ grahaïaæ. sÆtrageyavyÃkaraïagÃthodÃnanidÃnÃvadÃnetiv­ttakajÃtakavaipulyÃdbhutadharmopadeÓÃ iti dvÃdaÓÃnÃm aægÃnÃæ. akli«ÂadeÓaneti. akli«ÂacittasamutthÃpitety artha÷.

(IV.129) puïyabhÃgÅyam iti. puïyasya bhÃga÷ prÃptir iti puïyabhÃga÷. i«ÂaphalaprÃptir (#<Abhidh-k-vy 439>#) ity artha÷. tasmai hitaæ puïyabhÃgÅyaæ. ata evoktaæ yad i«ÂavipÃkam iti. tatprÃptyanukÆlam iti. atha và trayo bhÃgÃ÷. puïyo bhÃga÷ apuïyo bhÃga÷ aniæjyo bhÃga÷. tasmai hitaæ puïyabhÃgÅyaæ. atha và puïyaæ bhajata iti puïyabhÃk. puïyabhÃg eva puïyabhÃgÅyaæ. svÃrthe kapratyaya÷. evaæ mok«abhÃgÅyaæ. atha và saæsÃrabhÃgo mok«abhÃgaÓ ceti dvau bhÃgau. [Tib. 100b] tatra yan mok«abhÃgÃya hitaæ. tan mok«abhÃgÅyaæ. mok«aprÃptir và mok«abhÃga÷. tasmai hitaæ. tatprÃptyanukÆlam iti mok«abhÃgÅyaæ. tasya lak«aïaæ paÓcÃd vak«yate. evaæ nirvedhabhÃgÅyam api yojyaæ. paÓcÃd vyÃkhyÃsyÃma iti.

#<tata u«magatotpattir>#

ity atra. karmÃdhikÃreïai«Ãæ karmasvabhÃvÃnÃæ lak«aïam ucyate.

(IV.130) yad idaæ loka ityÃdi.

#<sasamutthÃnam>#

iti. sacittacaitasikakalÃpaæ. yena tat kÃyakarmotthÃpyate. tat kÃyakarma sasamutthÃnaæ yogapravartitaæ. lipir mudrà ca. kÃraïe kÃryopacÃrÃt. yena hi kÃyakarmaïà lipir likhyate mudrà và khanyate. sà lipir mudrà sa ÓÃstre 'bhiprete. na yathà loke. hy ak«aracihnaæ pustakÃdau lipir i«yate. ak«arÃnak«aracihnaæ ca mudreti. gaïanà kÃvyaæ ca vÃkkarma. yogapravartitaæ sasamutthÃnam iti vartate. paæcaskaædhasvabhÃvÃnÅti. lipimudrayo÷ kÃyakarma rÆpaskaædha÷. gaïanÃkÃvyayor vÃkkarma rÆpaskaædha÷. vedanÃdayas tÆbhayatrÃpi samutthÃnabhÆtÃÓ catvÃra÷ skaædhà iti. paæcaskaædhasvabhÃvÃny etÃni bhavaæti. yan manasà saækalanaæ dharmÃïÃm iti. ekaæ dve trÅïÅty evamÃdi sà saækhyÃ. [Tib. 101a] yat tu vÃcà na manasà sà gaïanety ÃbhidhÃrmikÃ÷. iyaæ ca saækhyà saparivÃragrahaïÃc catuskaædhasvabhÃvÃ.

(IV.131) lipyÃdilak«aïanirdeÓÃnu«aægeïa sÃvadyÃdÅnÃm api dharmÃïÃæ lak«aïanirdeÓopanyÃsa÷. dharmaskaædhakavibhëÃyÃm ete paryÃyà nidi«ÂÃ÷. tatpratyÃsanneyam iti. ime paryÃyà upanyasyaæta ity apara÷ saæbaædha÷. sahÃvadyena kleÓalak«aïena vartaæta iti

#<sÃvadyÃ÷>#

kleÓacchÃditatvÃn

#<niv­tÃ÷.>#

kleÓà api hi saæprayogiïà kleÓÃætareïa niv­tÃ÷. ni«k­«ÂatvÃd Ãryais tyaktatvÃd vÃ

(#<Abhidh-k-vy 440>#)
#<hÅnÃ÷.
kli«ÂÃs>#

tu kleÓayogato 'vagaætavyÃ÷.

#<ÓubhÃmalÃ÷>#

kuÓalÃnÃsravÃ÷. te

#<praïÅtÃ÷.>#

Óuddhiprakar«agatatvÃt. hÅnapraïÅtebhyo 'nye madhyà iti siddham iti. kli«Âà eva hÅnÃ÷. ÓubhÃmalà eva ca praïÅtà ity avadhÃraïÃd ato 'nye na hÅnÃ÷. na praïÅtà iti madhyÃ÷ siddhÃ÷.

#<saæsk­taÓubhÃ÷
sevyÃ>#

iti. aviÓe«eïa sÃsravà anÃsravà và sevitavyÃ÷. paryupÃsitavyÃ÷. saætÃnÃdhyà ropaïata÷. Óe«Ã asevitavyà iti. ke Óe«Ã. asaæsk­tÃÓ ca. ye ca na kuÓalÃ÷. kli«Âà [Tib. 101b] niv­tÃvyÃk­tà ity artha÷. anabhyasanÅyatvÃd iti. pauna÷punyena kartum aÓakyatvÃd ity artha÷. anutpÃdyatvÃd ity apare. aphalatvÃc ceti. saæsk­tasya hi hetuphale. nÃsaæsk­tasya te iti. sottarà iti sÃtiÓayÃ÷. akuÓalÃ÷ niv­tÃvyÃk­tai÷ sottarÃ÷. niv­tÃvyÃk­tÃnÃm ani«ÂavipÃkÃbhÃvÃt. niv­tÃvyÃk­tà aniv­tÃvyÃk­tai÷ saæsk­tai÷ sottarÃ÷. te«Ãm akli«ÂatvÃt. te 'pi kuÓalasÃsravai÷ sottarÃ÷ kuÓalasÃsravÃïÃm i«ÂaphalatvÃt. te 'py anÃsravais sottarÃ÷. nihkleÓatvÃt. anÃsravà api saæsk­tà asaæsk­tai÷ sottarÃ÷. asaæsk­tÃnÃæ nityatvÃt. asaæsk­tÃv apy ÃkÃÓapratisaækhyÃnirodhau pratisaækhyÃnirodhena sottarau. pratisaækhyÃnirodhasya kuÓalanityatvÃt.

#<mok«as tv anuttara÷.>#

na hi nirvÃïÃd viÓi«Âatamam asti. tathà hy uktaæ ye kecid bhik«avo dharmÃ÷ saæsk­tà và asaæsk­tà và virÃgas te«Ãæ agra ÃkhyÃyata iti. pratisaækhyÃnirodho hi nityatvÃt sarvasaæsk­tebhya utk­«Âa÷. kuÓalatvÃc cÃsaæsk­tÃbhyÃm ÃkÃÓapratisaækhyÃnirodhÃbhyÃm [Tib. 102a] utk­«Âatara iti.

ÃcÃryayaÓomitrak­tÃyÃæ sphuÂÃrthÃyÃm abhidharmakoÓavyÃkhyÃyÃæ caturthakoÓasthÃnaæ samÃptaæ. 4.


(#<Abhidh-k-vy 441>#)
V (anuÓayanirdeÓo nÃma pa¤camaæ koÓasthÃnam)

(V.1) #<karmajaæ lokavaicitryam>#

ity uktam iti. caturthasyÃdÃv uktaæ. ato 'nena saæbaædhenÃnuÓayopanyÃsa iti saæbandhaæ darÓayati. tÃni ca karmÃïi yathoktalak«aïaprabhedÃni anuÓayavaÓÃd upacayaæ gacchaæti. vipÃkanaiyamyenÃtra utti«Âhaæte. vipÃkadÃnÃya niyatÅbhavaætÅty artha÷. aætareïa cÃnuÓayÃn vinÃnuÓayair bhavasya janmano 'bhinirvartane utpÃdane na samarthÃni bhavaæti kuÓalÃny akuÓalÃni và karmÃïi. na hy arhata÷ paunarbhavikÃni karmÃïy aniyatÃni na saæti. anuÓayÃbhÃvÃt tu punarbhavÃbhinirvartane na samarthÃni bhavaæti. ata evai«Ãm aniyatatvaæ sidhyati. hy arthe cÃyaæ ca÷ paÂhitavya÷. yasmÃd aætareïÃnuÓayÃn bhavÃbhinirvartane na samarthÃni bhavaæti. tasmÃd anuÓayavaÓÃd upacayaæ gacchaætÅty abhiprÃya÷. apare punar etad vÃkyadvayam evaæ vyÃcak«ate. tÃni ca karmÃïy anuÓayavaÓÃd upacayaæ gacchaæti. yÃny ak­tÃni karmÃïi. tÃny anuÓayavaÓÃt punarbhavÃbhinirvartana upacÅyaæta ity artha÷. na hy arhatÃæ karmÃïi punarbhavÃbhinirvartana upacÅyaæte. aætareïa cÃnuÓayÃæ bhavÃbhinirvartane na samarthÃni bhavaætÅti. yÃni ca k­tÃni. tÃny apy aætareïÃnuÓayÃæ bhavÃbhinirvartane na ÓaktÃni bhavaæti. na hy arhatÃæ p­thagjanÃvasthÃyÃæ k­tÃni [Tib. 102b] kuÓalÃkuÓalÃni paunarbhavikÃny aniyatÃni karmÃïi na saæti. anuÓayavaikalyÃt tu tÃni bhavÃbhinirvartane na samarthÃni. ity evaæ p­thagarthÃbhidhÃnÃt. samuccaye 'yaæ cakÃra iti.

#<mÆlaæ bhavasyÃnuÓayÃ>#

iti. punarbhavasya karmabhavasya và mÆlam anuÓayÃ÷. tadupacayasamutthÃnahetutvÃd ity abhiprÃya÷. mÆlaæ d­¬hÅkarotÅti. prÃptir hi mÆlaæ. tÃm anucchedÃrthena d­¬hÅkarotÅty artha÷. saætatim avasthÃpayatÅti. paraæparayà kleÓaprabaædhaæ sthÃpayatÅty artha÷. k«etraæ ÃpÃdayatÅti. ÃÓrayam ÃtmotpattyanukÆlaæ (#<Abhidh-k-vy 442>#) karotÅty artha÷. ni«yandaæ nirvartayatÅti. svani«yandam upakleÓaæ janayati. tadyathà rÃga ÃhrÅkyauddhatyamatsarÃn janayati. dve«a÷ krodher«ye ityÃdi. karmabhavam abhinirharatÅti. karmaiva bhava÷ karmabhava÷. taæ punarbhavÃbhinirv­ttaye janayatÅty artha÷. idam asya

#<mÆlaæ bhavasyÃnuÓayÃ>#

ity arthasaædarÓanaæ. svasaæbhÃraæ parig­hïÃtÅti. svasaæbhÃra÷ kleÓasyÃyoniÓomanaskÃra÷. taæ parig­hïÃti. tasyÃnÃgatasya hetubhÃvenÃvati«Âhata ity artha÷. Ãlaæbane saæmohayatÅti. yathÃbhÆtagrahaïÃt. buddhyupaghÃtÃd và saæmohayatÅti. vij¤Ãnasroto namayatÅti. vij¤Ãnasaætatim [Tib. 103a] Ãlaæbane punarbhave và namayati. yadi

#<mÆlaæ bhavasyeti>#

punarbhavagrahaïam idam asyodÃharaïaæ. kuÓalapak«Ãd vyutkramayatÅti. kuÓalapak«Ãt parihÃpayati. bandhanÃrthaæ ca spharati. bandhanakÃryaæ vyÃpnoti tanotÅty artha÷. katham ity Ãha. dhÃtvanatikramaïayogena dhÃtvanatikamaïaprakÃreïety artha÷. tad idam uktaæ bhavati. ya÷ kleÓo yaddhÃtuka÷ sa taæ dhÃtuæ nÃtikrÃmayatÅti. «o¬aÓety anya÷. e«u «a prak«ipya. ÃÓrayadau«Âhulyaæ janayaty akarmaïyatÃpÃdanÃt. guïÃn dveÂti tadvirodhitvÃt. apavÃdÃnÃm ÃspadÅkaroti vidvadvigarhitakÃyakarmotthÃpanÃt. satpathÃd udvartayati viparÅtadaiÓikasaæsevÃbhimukhÅkaraïÃt. vividhÃnarthabÅjaæ ropayati sarvasaæsÃravyasanÃnÃæ tatprabhavatvÃt. Ãdhipatyaphalena ca lokasyÃni«Âam upasaæharati tadvegena bÃhyabhÃvavikÃrÃpatte÷. rÃgavaÓenÃnye«Ãm apÅti. yatra rÃga÷. tatrÃlaæbane 'nye pratighÃdayo 'py anuÓerate. premÃd dve«o jÃyate mÃnÃdayo 'pÅti sÆtraæ. ata eva ca rÃgÃnuÓayanÃbhÃvÃd anÃsravavisabhÃgadhÃtvo÷ kleÓà nÃnuÓerata iti. etac ca paÓcÃt pravedayi«yÃma iti. yad dhi vastv Ãtmad­«Âit­«ïÃbhyÃæ svÅk­taæ. tatrÃnye 'py anuÓayà anuÓayitum utahaæte. Ãrdra iva paÂe rajÃæsi saæsthÃtum ity etat j¤Ãpayi«yÃma÷.

(V.2) Ãhosvit kÃmarÃga evÃnuÓaya iti. vaibhëikanayena paryavasthÃnam evÃnuÓaya÷. vÃtsÅputrÅyanayena prÃptir anuÓaya÷. sautrÃætikanayena bÅjam. uttarani÷saraïam iti. paÓcÃnni÷saraïam ity artha÷. sthÃmaÓa÷ susamavahataæ. (#<Abhidh-k-vy 443>#) balaÓa÷ su«Âhu samyag avahatam ity artha÷. sÃnuÓayaæ prahÅyata iti. idam atrodÃharaïaæ. [Tib. 103b] idam atra virudhyate. sahayogasamÃse hy anyatvam d­«Âaæ. tadyathà saputro devadatta iti. tathà ca sati sÆtravirodha÷. abhidharmavirodha iti. kÃmarÃgÃnuÓayas tribhir indriyai÷ saæprayukta÷. katamais tribhi÷. sukhasaumanasyopek«endriyai÷ saæprayukta iti. na hi viprayuktasya prÃptilak«aïasya ebhir indriyai÷ saæprayogo yujyata iti ÓÃstravirodha÷.

sÃnuÓyaæ sÃnubandham ity arthÃd iti. kÃmarÃgasyÃnubandho 'nuÓayaÓabdenokta÷. anubaædha÷ puna÷ kleÓÃætarasyotpÃdÃnukÆlyenavÃsthÃnaæ. anuv­ttir và anuÓaya÷. sÃnuÓayaæ prahÅyate. na punar anuvartate saækleÓa ity artha÷. aupacÃriko và sÆtre 'nuÓayaÓabda÷ upacÃre bhava aupacÃrika÷. kutr' aupacÃrika ity Ãha. prÃptau. mukhyav­ttyà paryavasthÃne 'nuÓayaÓabdo vartate. upÃcÃreïa tu prÃptau. tasyÃnuÓayahetubhÃvÃt. tadyathà du÷khavedanÃhetutvÃt agnir du÷kha ity ucyate. tadvat. lÃk«aïikas tv abhidharme 'nuÓayaÓabda÷. lak«aïe bhavo lak«aïena và dÅpyati [Tib. 104a] lÃk«aïika÷. lÃk«aïika ity Ãha. kleÓa eveti. ÃlaæbnasaæprayogataÓ cÃnuÓerata ity anuÓayà iti. tasmÃt saæprayuktà evÃnuÓayÃ÷. atra cÃrthe Ólokam udÃharaæti.

#<cittakleÓakaratvÃd ÃvaraïatvÃc chubhair viruddhatvÃt
kuÓalasya copalaæbhÃd aviprayuktà ihÃnuÓayÃ>#

iti. cittakleÓakaratvÃd iti. asya vivaraïaæ. yasmÃd anuÓayai÷ kli«Âaæ cittaæ bhavati. na viprayuktai÷ kli«Âaæ cittaæ bhavati. ÃvaraïatvÃd iti. asya padasya vivaraïaæ. apÆrvaæ kuÓalaæ notpadyata iti. sÃnuÓaye citte kuÓalam apÆrvaæ notpadyate. Óubhair viruddhatvÃd iti. asya padasya vivaraïaæ. utpannÃc ca parihÅyata iti. anuÓayÃ÷ Óubhair viruddhÃ÷. yasmÃd utpannÃt kuÓalÃt parihÅyate. tasmÃt kuÓalair viruddhà anuÓayÃ÷. tasmÃn na viprayuktà iti. yasmÃc cetasy avidyamÃnais tair yathoktakli«ÂÃdi na saæbhavati. saæprayuktai÷ puna÷ sarvam etad yujyata iti. atha viprayuktair apy evaæ syÃd iti. viprayuktai÷ kli«Âaæ cittaæ bhavati. apÆrvaæ kuÓalaæ notpadyate. utpannÃc ca parihÅyata iti. yady evaæ kuÓalaæ na kadÃcid apy upalabhyeta. te«Ãæ viprayuktÃnÃæ nityasaænihitatvÃt. [Tib. 104b] yasmÃt kli«ÂÃvasthÃyÃæ kuÓalÃvasthÃyÃæ anyasyÃæ và te viprayuktà vartaæta iti upalabhyeta ca kuÓalam. ata÷

#<kuÓalasya copalaæbhÃd aviprayuktà ihÃnuÓayÃ>#

(#<Abhidh-k-vy 444>#)
iti sthitam etat.
ÃcÃrya Ãha: tad idam aj¤Ãpakaæ. yad idaæ vaibhëikair uktaæ. cittakleÓakaratvÃd ityÃdi. yo hi viprayuktam anuÓayam icchatÅti vÃtsÅputrÅya÷. sarvam etad iti. cittakleÓÃdi. kleÓak­tam evecchatÅti. paryavasthÃnak­tam evety artha÷. paryavasthÃnaæ ca na nityasaænihitaæ bhavatÅti kuÓalopalaæbhasiddhi÷. kÃmarÃgasyÃnuÓaya iti pak«aparigrahe sÃnuÓayaæ prahÅyata iti nÃsti sÆtravirodha÷. kiæ tu viprayukto 'nuÓaya iti prÃpnoti. ata Ãha. na cÃnuÓaya÷ saæprayukto na viprayukta iti. katham ity Ãha. tasyÃdravyÃntaratvÃd iti. ÓaktirÆpasya bÅjasya rÃgÃdibhyo 'narthÃætaratvÃt. ÃtmabhÃvasyÃÓrayasya. kleÓajà pÆrvotpannakleÓajanitÃ. kleÓotpÃdanaÓakti÷ kleÓotpÃdanÃya [Tib. 105a] Óakti÷. yathÃnubhavaj¤Ãnajà sæ­tyutpÃdanaÓaktir na dravyÃætarabhÆtÃ. tadvat. sm­tyutpÃdanahetur dravyÃætarabhÆta÷ kaÓcid viprayukta ity ÃÓaækya d­«ÂÃntÃætaram upanyasyati. yathà cÃækurÃdÅnÃm iti vistara÷. yathà cÃækurÃdÅnÃæ pÆrvotpannà ÓÃliphalajà ÓÃliphalÃætarotpÃdanÃya Óaktir na dravyÃætarabhÆtÃ. tadvat. yas tv iti. vÃtsÅputrÅya÷. yadi kleÓasyÃnuÓaya itÅsyate. yat tarhi sÆtra eva kleÓo 'nuÓaya ukta÷ «a«aÂke sÆtre. 'sya pudgalasya bhavati sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgÃnuÓaya iti. rÃga evÃnuÓaya÷. sukhavedanÃvasthÃyÃæ hi rÃga÷ samudÃcaraæn evam ukta÷. na tu tasya bÅjam ity abhiprÃya÷. bhavatÅti vacanÃn nÃsau tadaivÃnuÓaya iti. anuÓaya eva rÃgasyÃyam ukta÷. na rÃga÷. bhavatÅti vacanÃt. tasyÃm avasthÃyÃm utpadyamÃnasya rÃgasyÃnuÓayo bhavatÅti. bÅjam utpadyate. na tÆtpannam iti. bÅjaprak­tÃvasthÃtra kathyata ity abhiprÃya÷. kadà tarhi bhavatÅti. kadÃnuÓayo 'stÅty artha÷. yadà prasupto bhavati. yadoparato bhavatÅty artha÷. hetau và tadupacÃra iti. hetau rÃge anuÓayopacÃra÷. rÃgo hi rÃgÃnuÓayasya hetu÷. tathà hi [Tib. 105b] rÃgajà rÃgotpÃdanaÓaktÅ rÃgÃnuÓaya ity uktam iti. tad idam uktaæ bhavati. kvacid anuÓayaÓabdena bÅjam ucyate. kvacit paryavasthÃnam iti.

samÃpattirÃgo hi te«Ãæ prÃyeïeti. ÃsvÃdanÃsaæprayukte dhyÃne prÃyeïa te«Ãæ rÃga÷. vimÃnÃdi«v api te«Ãæ rÃgo 'stÅty ata÷ prÃyeïeti grahaïaæ. sa cÃætarmukhaprav­tta÷ samÃhitarÆpatvÃt. tathà ca sati mok«asaæj¤opati«Âhate. tadvicchandanÃrthaæ bhagavÃn deÓayÃmÃsa kÃmarÃgo bhavarÃga ity evamÃdi. (#<Abhidh-k-vy 445>#) bhave rÃga e«a÷. nai«a mok«e. mok«e kuÓalo dharmacchanda iti. ÃtmabhÃva eva tu bhava ity ÃcÃryamataæ. samÃpattiæ sÃÓrayÃm iti. samÃpÃttiæ sÃtmabhÃvÃm. ÃsvÃdayanta ÃtmabhÃvam evÃsvÃdayaæti. na kÃmaguïÃn. kÃmavÅtarÃgatvÃt. ata÷ sa rÃgo bhavarÃga ity ukto na kÃmarÃga iti darÓayati.

(V.3) abhidharma iti. na sÆtra ity abhiprÃya÷.

(V.4, 5) sapta samudayadarÓanaheyà iti. satkÃyad­«Âi÷ phalabhÆtÃn paæcopÃdÃnaskandhÃn Ãlaæbata iti du÷khadarÓanaheyaiva. evam aætagrÃhad­«Âi÷ [Tib. 106a] te«Ãm eva skandhÃnÃæ ÓÃÓvatocchedÃætagrahaïÃt. ÓÅlavrataparÃmarÓo 'pi tÃn eva skandhÃæ Óuddhito muktito nairyÃïikataÓ cÃlaæbata iti na samudayadarÓanaheya÷. evaæ nirodhadarÓanaheyà api yojyÃ÷. a«Âau mÃrgadarÓanaheyà iti. ÓÅlavrataparÃmarÓam adhikaæ prak«ipya. mÃrgeïa Óudhyati. tam apÃsyÃnyena ÓÅlavratena Óuddhiæ pratyetÅti vipratipannatvÃt. mÃrgadarÓanaprahÃtavyo bhavati. yo hi kleÓo yasya satyasyÃpavÃdÃya prav­tta÷. sa tasmin d­«Âe prahÅyate. sarpabhrÃætir iva rajjudarÓanÃt. satyÃnÃæ darÓanamÃtreïa prahÃïÃd iti. nÃbhyÃsena prahÃïÃd ity abhiprÃya÷. d­«Âasatyasya paÓcÃn mÃrgÃbhyÃsena prahÃïÃt. kim ete bhÃvanÃheyà ity adhikÃra÷. tad evam abhyÃso bhÃvanà puna÷punarutpÃdanam ity artha÷. satkÃyad­«Âir ekaprakÃreti. ÃtmÃtmÅyÃkÃreïa du÷khe vipratipannatvÃt du÷khadarÓanaheyaiva. evam aætagrÃhad­«Âir iti. asÃv apy ÃtmÃbhimatasya vastuna÷ ÓÃÓvatocchedÃætÃropÃd du÷kha eva vipratipanneti du÷khadarÓanaheyaiva. mithyÃd­«ÂiÓ catu«prakÃreti. du÷khÃdisatyalak«aïÃpavÃdaprav­ttatvÃt satyacatu«Âaye 'pi vipratipanneti. catu÷satyadarÓanaheyÃ. evaæ d­«ÂiparÃmarÓo 'pi catu«prakÃra eva. sa hi hÅne 'gradarÓanaæ. tatra samudayanirodhamÃrgapraheyÃlaæbana÷ samudayanirodhamÃrgadarÓanaheya÷. Óe«o du÷khadarÓanaheya÷. evaæ vicikitsà sarvatrasaæÓayÃkÃreti sarvatravipratipannatvÃc catu÷satyadarÓanaheyÃ. ÓÅlavrataparÃmarÓo dvi«prakÃra iti. ÅÓvarÃdi«v ahetu«u hetugraho nityÃtmaviparyÃsÃt pravartata iti du÷khadarÓanaheya÷. amÃrge mÃrgadarÓanaæ mÃrgadarÓanaheya÷.

kÅd­Óà eta iti. rÃgÃdayaÓ catvÃra÷ kleÓÃ÷. paryanuyujyaæte hi rÃgapratighamÃnÃvidyà ity anaætarÃdhik­tÃ÷. te ceme darÓanaheyÃ÷. ime bhÃvanÃheyà iti du÷paricchedÃ÷. na tu satkÃyad­«ÂyÃdayaÓ cityaæte. ye hi du÷khasatyavipratipannÃ÷. te du÷khadarÓanaheyà iti. evaæ yÃvad ye mÃrgasatyavipratipannÃ÷ te mÃrgadarÓanaheyà iti [Tib. 106b] suparicchedam etat. tatra (#<Abhidh-k-vy 446>#) ya iti rÃgÃdaya÷. yasya satyasya darÓanaæ yaddarÓanam. yaddarÓanena heyÃ÷. ta Ãlaæbanam e«Ãæ. ta ime yaddarÓanaheyÃlaæbanÃ÷. te taddarÓanaheyÃ÷. te rÃgÃdaya÷. tasya satyasya darÓanaæ taddarÓanaæ. taddarÓanena heyÃs taddarÓanaheyÃ÷. etad uktaæ bhavati. ye rÃgÃdayo du÷khadarÓanaheyaæ yÃvan mÃrgadarÓanaheyaæ kleÓam Ãlaæbaæte. te taddarÓanaheyà iti. yadÃlaæbanà yaddarÓanaheyÃlaæbanÃÓ ceti vaktavyaæ. caturÃryasatyÃlaæbano 'py avidyÃnuÓayo bhavatÅti. na vaktavyaæ. ekaÓe«avidhÃnasiddhe÷. yac ca satyaæ yaddaraÓanaheyÃÓ ca kleÓà Ãlaæbanam e«Ãæ. ta ime yaddarÓaheyÃlaæbanÃ÷. te taddarÓanaheyà iti. nanu ca samudayadarÓanaprahÃtavya÷ sarvatrago 'vidyÃnuÓayo du÷khanirodhÃdisatyadarÓanaheyÃdyÃlaæbano 'pi bhavati. paæcanikÃyÃlaæbanatvÃt. tataÓ cÃsya du÷khanirodhÃdisatyadarÓanaheyatvaprasaæga÷ syÃd iti. na do«a÷. yady api hi sa paæcanikÃyÃlaæbana÷ samudayarÆpÃkÃratas [Tib. 107a] tu tÃn nikÃyÃn Ãlaæbate. tena tathÃlaæbanata÷ samudayadarÓanaprahÃtavya eva sa iti. evaæ du÷khadarÓanaprahÃtavyo 'pi saæyojya÷. evaæ ca sati ye 'pi vyÃcak«ate. ye yaddarÓanaheyÃlaæbanà iti sarva eva darÓanaheyà adhikriyaæte na kevalà rÃgÃdaya iti. te«Ãm api vyÃkhyÃne imÃv eva codyaparihÃrau vaktavyau.

rÆpÃrÆpyadhÃtvor du÷khÃbhÃvÃt pratighÃbhÃva÷. du÷khÃyÃæ hi vedanÃyÃæ pratigho 'nuÓete. sà copari nÃstÅti. dve«aÓ ca rÆk«o vÃtavyÃdhivat. te ca sattvÃ÷ Óamathasnigdhasaætataya iti. vipÃkÃbhÃvÃc ca. ani«Âo hy asya vipÃka÷. tau dhÃtau vigatÃni«ÂavipÃkau. ÃghÃtavastvabhÃvÃc ca. na hi tatra bÃhyÃ÷ kuÓak«ÃrakaïÂakÃdayo nÃdhyÃtmikà tÃpÃpasmÃrÃdaya÷ saæti. maitryÃdikuÓalamÆlasaæbhÆtatvÃt parigrahÃbhÃvÃc ca. ÃkÃraprakÃradhÃtubhedair iti. ÃkÃrabhedo daÓÃnÃm anuÓayÃnÃæ

#<ÃtmÃtmÅyadhruvocchedanÃstihÅnagrad­«Âaya>#

ity evamÃdika÷. prakÃrabhedo du÷khadarÓanaprahÃtavyo nikÃyo yÃvad bhÃvanÃprahÃtavya iti. dhÃtubheda÷ kÃmÃvacara÷. rÆpÃvacara÷. ÃrÆpyÃvacara iti. tatra rÃgÃnuÓaya÷ prakÃradhÃtubhedÃbhyÃæ paæcadaÓavidha iti. tasya parasparam ÃkÃrabhedo nÃsti. sarvo hi rÃga÷ saktyÃkÃra÷. tasmÃn nÃkÃrabhedena vyavasthÃpyate. pratighÃnuÓaya÷ prakÃrabhedÃt paæcavidha÷. na (#<Abhidh-k-vy 447>#) parasparam ÃkÃrabhedo 'sti. sarvasya pratighÃkÃratvÃt. dhÃtubhedo 'pi nÃsti. rÆpÃrÆpyadhÃtvos tadabhÃvÃt. mÃnÃnuÓaya÷ prakÃradhÃtubhedÃbhyÃæ paæcadaÓavidha÷. nÃkÃrabhedo 'sti. sarvasyonnatyÃkÃratvÃt. tathà avidyà paæcadaÓavidhÃ. tÃbhyÃm [Tib. 107b] eva. nÃkÃrabhedo 'sti. sarvasyà asaæprakhyÃnÃkÃratvÃt. vicikitsà dvÃdaÓavidhÃ. tÃbhyÃm eva. nÃkÃrabheda÷. sarvasyÃ÷ saæÓayÃkÃratvÃt. d­«ÂyanuÓaya ÃkÃraprakÃradhÃtubhedai÷ «aÂtriæÓadvidha÷. [evam ete «a¬ anuÓayà iti vistara÷.]

(V.6) #<bhavÃgrajÃ÷ k«ÃætivadhyÃ>#

iti. k«Ãætivadhyagrahaïaæ bhÃvanÃheyaniv­ttyarthaæ. bhavÃgrajagrahaïaæ tadanyabhÆmikaviÓe«aïÃrthaæ. na hi laukiko 'sti bhavÃgrapratipak«abhÆto bhÃvanÃmÃrga iti. Óe«Ãsu bhÆmi«v iti. kÃmadhÃtau yÃvad ÃkiæcanyÃyatanabhÆmau. yathÃyogam iti. kÃmadhÃtau dharmaj¤Ãnak«ÃætiheyÃ÷. tata Ærdhvam avaÓi«ÂÃsu bhÆmi«v anvayaj¤Ãnak«ÃætiheyÃ÷. ta ete ÃryÃïÃæ darÓanaheyÃs ta eva ca p­thagjanÃnÃæ bhÃvanÃheyÃ÷. dvividho hi bhÃvanÃmÃrga÷. laukiko lokottaraÓ ca. tathà hi ÓÃstra uktaæ. bhagavata÷ ÓrÃvako darÓanena jahÃti. p­thagjano bhÃvanayà jahÃtÅti.

#<ak«Ãætivadhyà bhÃvanayaiva tv>#

iti. ak«Ãætivadhyagrahaïaæ bhÃvanÃheyopasaægrahÃrthaæ. sarvÃsu bhÆmi«u. kÃmadhÃtau yÃvad bhavÃgre. ye rÃgapratighamÃnÃvidyÃnuÓayà yathÃyogaæ bhavaæti ak«Ãætivadhyà j¤ÃnavadhyÃ÷. [Tib. 108a] te ubhaye«Ãm ÃryÃïÃæ p­thagjanÃnÃm ca nityaæ bhÃvanÃheyà eva. laukikena lokottareïa và bhÃvanÃmÃrgeïa. bhavÃgre tu lokottareïaiva. ÆrdhvabhÆmikasya laukikasya mÃrgasyÃbhÃvÃt.

naiva hi bÃhyakÃnÃæ darÓanaprahÃtavyÃ÷ prahÅyaæta iti. bhÃvanÃprahÃtavyà eva te«Ãæ vi«kabhyaæte. darÓanaheyÃs tu sarvÃsv api bhÆmi«u lokottaramÃrgavadhyà eva. tathà hi mahÃkarmavibhÃgasÆtre. vÅtarÃgÃïÃæ kÃmadhÃtvÃlaæbanÃnÃæ d­«ÂÅnÃæ samudÃcÃra ukta÷. ihÃnanda ekatya÷ prÃïÃtipÃtÃt prativirato bhavati. yÃvan mithyÃd­«Âe÷. ihÃcÃrata÷ prativirata÷. kÃyasya bhedÃt paraæ maraïÃd apÃyadurgativinipÃtanarake«Æpapadyate. tam evaæ ya÷ paÓyati Óramaïo và brÃhmaïo và bÃhyatÅrthika ­ddhimÃn divyacak«u÷ paracittavit. tasyaivaæ bhavati. nÃsti kÃyasucaritaæ nÃsti kÃyasucaritasya vipÃka÷. nÃsti vÃÇmana÷sucaritaæ. nÃsti vÃÇmana÷sucaritasya vipÃka (#<Abhidh-k-vy 448>#) iti vistara÷. iyaæ mithyÃd­«Âi÷ kÃmadhÃtvÃlaæbanÃ. tasya karmaïa÷ kÃmÃvacaratvÃt. tatraiva ca narakasaæbhavÃd iti. pÆrvÃætakalpakÃnÃæ ca ÓÃÓvatavÃdinÃæ. [Tib. 108b] brahmajÃlasÆtre vÅtarÃgÃïÃæ kÃmadhÃtvÃlaæbanÃnÃæ d­«ÂÅnÃæ samudÃcÃra ukta÷. pÆrvajanmadarÓanÃnusÃreïa ya evam utpannad­«ÂikÃ÷. te pÆrvÃætakalpakÃ÷. ÓÃÓvatavÃdino bahavas tatroktÃ÷. te«Ãm udÃhraïam ekaæ darÓayi«yÃma÷. ihaikatya÷ Óramaïo và brÃhmaïo vÃraïyagato và v­k«amÆla gato và ÓÆnyÃgÃragato và ÃtaptÃnvayÃt. prahÃïÃnvayÃt. bhÃvanÃnvayÃt. bahulÅkÃrÃnvayÃt samyanmanasikÃrÃnvayÃt. tadrÆpaæ ÓÃætaæ ceta÷samÃdhiæ sp­Óati. yathà samÃhite citte viæÓatiæ saævartavivartakalpÃn samanusmarati. tasyaivaæ bhavati. ÓÃÓvato 'yam Ãtmà lokaÓ ceti. tad evaæ sarva eva ete pÆrvÃætakalpakÃ÷ ÓÃÓvatavÃdina÷. anayà ÓÃÓvatad­«ÂyÃtmÃnaæ lokaæ cÃlaæbamÃnÃ÷ kÃmadhÃtum apy Ãlaæbaæte. ity evaæ kÃmadhÃtvÃlaæbanÃnÃæ d­«ÂÅnÃæ samudÃcÃra ukta÷. tathà tasminn eva brahmajÃlasÆtre pÆrvÃætakalpakÃnÃæ ekatyaÓÃÓvatikÃnÃæ vÅtarÃgÃïÃæ kÃmadhÃtvÃlaæbanÃnÃæ d­«ÂÅnÃæ samudÃcÃra ukta÷. kathaæ. bhavati bhik«ava÷ sa samayo yad ayaæ loka÷ saævartate. saævartamÃne loke yadbhÆyasà sattvà ÃbhÃsvare devanikÃya upapadyaæte. te tatra bhavaæti rÆpiïo manomayà avikalà ahÅnendriyÃ÷ sarvÃægapratyaægopetÃ÷ Óubhà varïasthÃyina÷ [Tib. 109a] svayaæprabhà vihÃyasaægamÃ÷ prÅtibhak«Ã÷b prÅtyÃhÃrà dÅrghÃyu«Ã dÅrgham adhvÃnaæ ti«Âhaæti. bhavati bhik«ava÷ sa samayo yad ayaæ loko vivartate. vivartamÃne loke ÃkÃÓe ÓÆnyaæ brÃhmaæ vimÃnam abhinirvartate. athÃnyatara÷ sattva Ãyu÷k«ayÃt puïyak«ayÃt karmak«ayÃt ÃbhÃsvarÃd devanikÃyÃc cyutvà ÓÆnye brÃhme vimÃna upapadyate. sa tatraikÃky advitÅyo 'nupasthÃyako dÅrghÃyur dÅrgham adhvÃnaæ ti«Âhati. atha tasya sattvasya
dÅrghasyÃdhvano 'tyayÃt t­«ïotpannà arati÷ saæjÃtÃ. aho batÃnye 'pi sattvà ihopapadyeran mama sabhÃgatÃyÃæ. evaæ ca tasya sattvasya ceta÷praïidhi÷. anye ca sattvà Ãyu÷k«ayÃt puïyak«ayÃt karmak«ayÃt ÃbhÃsvarÃd devanikÃyÃc cyutvà tasya sattvasya sabhÃgatÃyÃm upapanna÷. atha tasya sattvasyaitad abhavat. aham asmy ekÃky advitÅyo 'nupasthÃyako dÅrghÃyur yÃvad anye 'pi sattvà ihopapadyeran mama sabhÃgatÃyÃm. evaæ ceta÷praïidhi÷. ime ca sattvà ihopapannà mama sabhÃgatÃyÃæ. mayaite sattvà nirmitÃ÷. aham e«Ãæ sattvÃnÃm ÅÓvara÷ kartà nirmÃtà sra«Âà s­ja÷ pit­bhÆto bhÃvÃnÃm iti. te«Ãm api sattvÃnÃm evaæ bhavati. imaæ vayaæ (#<Abhidh-k-vy 449>#) sattvam adrÃk«ma ekÃkinam advitÅyam [Tib. 109b] anupasthÃyakaæ dÅrghÃyu«aæ dÅrgham adhvÃnaæ ti«Âhaætaæ. tasyÃsya sattvasya dÅrghasyÃdhvano 'tyayÃt t­«ïotpannà arati÷ saæjÃtÃ. aho batÃnye 'pi sattvà ihopapadyeran mama sabhÃgatÃyÃm. evaæ cÃsya sattvasya cetasa÷praïidhi÷. vayaæ cehopapannà asya sattvasya sabhÃgatÃyÃm. anena vayaæ sattvena nirmitÃ÷. e«o 'smÃkaæ sattva ÅÓvaro yÃvat pit­bhÆto bhÃvÃnÃæ. athÃnyatara÷ sattva Ãyu÷k«ayÃt puïyak«ayÃt. karmak«ayÃt tasmÃt sthÃnÃc cyutvà te«Ãm itthaætvam Ãgacchati manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃyÃæ. sa v­ddher anvayÃd indriyÃïÃæ paripÃkÃt keÓaÓmaÓrÆïy avatÃrya këÃyÃïi vastrÃïy ÃcchÃdya samyaga eva Óraddhayà agÃrÃd anagÃrikÃæ pravrajyÃæ pravrajati. so 'raïyagato và v­k«amÆlagato và vistareïa yÃvat tadrÆpaæ ÓÃætaæ ceta÷samÃdhiæ sp­Óati. yathà samÃhite citte pÆrvakam ÃtmabhÃvaæ samanusmarati. tasyaivaæ bhavati. yo 'sau brahmà yena vayaæ nirmitÃ÷. sa nityo dhruva÷ ÓÃÓvata÷ avipariïÃmadharmÃ. ye tu vayaæ tena brahmaïà nirmitÃ÷. te vayaæ anityà adhruvà ÃÓÃÓvatà vipariïÃmadharmÃïa iti. tad evaæ kÃmadhÃtur api tayÃætagrÃhad­«ÂyÃlaæbito bhavati. ata÷ kÃmadhÃtvÃlaæbanÃnÃæ d­«ÂÅnÃæ samudÃcÃra ukta÷. [Tib. 110a] tathà tatraiva brahmajÃlasÆtre ahetusamutpattikÃnÃæ pÆrvÃntakalpÃnÃm iti prak­taæ. vÅtarÃgÃïÃæ kÃmadhÃtvÃlaæbanÃnÃæ d­«ÂÅnÃæ samudÃcÃra ukta÷. kathaæ. saæti rÆpadhÃtÃv asaæj¤isattvà nÃma devÃ÷. saæj¤otpÃdÃt te«Ãæ sattvÃnÃæ tasmÃt sthÃnÃt cyutir bhavati. ato 'nyatama÷ sattvas tasmÃt sthÃnÃc cyutvà itthaætvam Ãgacchati manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃyÃæ. pÆrvavad yÃvat pÆrvakam ÃtmabhÃvaæ samanusmarati. tasyaivaæ bhavati. ahetusamutpanna Ãtmà lokaÓ ca. tad anenaivam eva bhavati. ahetusamutpanna Ãtmà lokaÓ ca. aham asmi pÆrvaæ nÃbhÆvan so 'smy etarhi saæbhÆta ity ahetusamutpanna Ãtmà lokaÓ
ca. ity evam ÃtmÃnaæ lokaæ cÃlaæbamÃnÃs tayà mithyÃd­«Âyà kÃmadhÃtum apy Ãlambanta ity ete«Ãæ kÃmadhÃtvÃlaæbÃnÃæ d­«ÂÅnÃæ samudÃcÃra ukta÷. kathaæ ca punar e«Ãm Ãtmà lokaÓ cÃhetusamutpanna ity evaæ mithyÃd­«Âir bhavati. pÆrvak­taæ kuÓalasÃsravam akuÓalaæ và na hetur Ãtmano lokasyety evam apavadati. iti kÃmadhÃtuvÅtarÃgÃïÃæ te«Ãæ rÆpÃvacaryas tà d­«Âayo bhavi«yaætÅti vacanÃvakÃÓaæ matvÃha. na ca rÆpÃvacarÃïÃæ
kleÓÃnÃæ kÃmadhÃtur Ãlaæbanaæ vÅtarÃgatvÃd [Tib. 110b] iti. naitÃ÷ kÃmÃvacaryo d­«Âaya÷. mithyÃj¤ÃnÃni punar etÃni. iti kecit pariharaæti tad e«Ãæ ayuktaæ. tadd­«ÂirÆpatvÃt.

(#<Abhidh-k-vy 450>#)
parihÅïÃ÷ [kathaæ tarhi vÅtarÃgÃïÃæ kÃmÃlaæbanad­«ÂisamudÃcÃra ity Ãha. d­«ÂyutpÃdetyÃdi.] devadatta iveti vaibhëikÃ÷. yathà devadatto bhagavato 'lpotsukavihÃritÃÓayasya bhik«usaæghaparikar«aïÃya pÃpakecchÃsamutpÃdÃd ­ddhe÷ parihÅïa÷. sÆtre vacanÃt. evaæ hi sÆtre paÂhyate. atha devadattasya lÃbhasatkÃreïÃbhibhÆtasya idam evaærÆpaæ pÃpakam icchÃgataæ utpannam aho bata me bhagavÃn bhik«usaæghaæ pratini÷s­jet. ahaæ bhik«usaæghaæ parikar«ayaæ bhagavÃn alpotsuko viharet d­«ÂadharmasukhavihÃrayogam anuyukta÷. sahacittotpÃdÃd devadattas tasyà ­ddhe÷ parihÅïa iti vistara÷. evaæ te 'pi d­«ÂyutpÃdasamakÃlaæ parihÅïà iti.

(V.7) etatpÆrvako hi te«v ÃtmagrÃha iti. nityapiï¬asaæj¤ÃpÆrvaka÷.

sarvaiveti. paæcaprakÃrÃpi. satkÃya iti. paæcasÆpÃdÃnaskandhe«u. sarvaiva hi viparÅtad­«ÂisvabhÃvaprav­ttà d­«Âi÷ mithyÃd­«Âi÷ satkÃyad­«ÂyÃdikà mithyopanidhyÃnÃt. anyÃs tu samÃropikà iti. katham ucchedad­«Âi÷ samÃropikÃ. bÃhulika e«a nirde«a÷. Ãrya÷ prahÅïatvÃd iti. tyaktatvÃt. ohÃk tyÃga ity etasya dhÃtor grahaïÃt. ÃdiÓabdalopa÷ k­ta iti. d­«ÂyÃdÅnÃm upÃdÃnaskaædhÃnÃæ paratvena pradhÃnatvenÃmarÓo d­«ÂiparÃmarÓa iti. paraÓabdaprayogeïa cÃyam atiÓayÃrtho [Tib. 111a] labhyata ity ÃcÃryasaæghabhadra÷. ahetau hetud­«Âir iti. du÷khadarÓanaprahÃtavya ucyate. amÃrge ca mÃrgad­«Âir iti. mÃrgadarÓanaprahÃtavya÷. ÓÅlavratamÃtrakam iti. ÓÅlavratam api bauddhÃnÃæ mok«aprÃptaye bhavati. na tu tanmÃtrakam ity atas tadanye«Ãæ d­«Âi÷. atrÃpi kila ÃdiÓabda iti. ÓÅlavratÃdiparÃmarÓa÷. ÓÅlavrataparÃmarÓa÷. kiæ kÃraïaæ. ÓÅlavrataæ hi rÆpaskaædhasaæg­hÅtam. ato 'nyaskandhagrahaïÃrtham ÃdiÓabda iti.

(V.8) kasmÃd ayaæ na samudayadarÓanaprahÃtavya iti. hetau vipratipannatvÃd ity abhiprÃya÷. tatk­to 'pi kÃraïÃbhiniveÓa iti. nityaikÃtmakart­grÃhak­to 'pÅty artha÷. tata eva prahÅyata iti. du÷khadarÓanÃd eva prahÅyate. yas tarhi jalÃgnipraveÓÃdibhi÷ svargopapattiæ paÓyati. ÓÅlavratena và Óuddhim iti. nÃyaæ tatk­ta÷ kÃraïÃbhiniveÓa÷. kathaæ du÷khadarÓanÃt prahÅyate. tasmÃt samudayadarÓanaprahÃtavya÷ evÃyaæ bhavi«yatÅty abhiprÃyÃ÷. vaibhëika Ãha. so 'pi du÷khadarÓanaprahÃtavya iti vistara÷ du÷khe vipratipannatvÃd iti vaibhëikÃ÷. kathaæ ca punar du÷khe vipratipanna÷. [Tib. 111b] tena svargagamanÃc chuddhidarÓanÃd vÃ. atiprasaæga iti vistareïÃcÃrya÷. sarve«Ãæ sÃsravÃlaæbanÃnÃæ ad­«ÂisvabhÃvÃnÃæ ca du÷khÃdidarÓanaprahÃtavyÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 451>#) du÷khe vipratipannatvÃt. sarvaæ hi sÃsravaæ vastu du÷kham iti du÷khadarÓanaprahÃtavyaprasaæga÷. tathà ca sati na kaÓcit samudayÃdidarÓanaprahÃtavya÷ syÃt. idaæ cÃparaæ vaktavyaæ. kÅd­Óo vÃnya÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo mÃrgadarÓanaprahÃtavya÷ sa vaktavya÷. yo 'pi hi goÓÅlÃdinà Óudhyati yÃvat sukhadu÷khavyatikramaæ cÃnuprÃpnotÅti paÓyati. tasyÃpy ayam akÃraïaæ kÃraïata÷ pratyetÅti du÷khadarÓanaprahÃtavya÷ ÓÅlavrataparÃmarÓa iti paÂhyeta. vaibhëika Ãha. yo mÃrgadarÓanaprahÃtavyÃlaæbana iti. yo mÃrgadarÓanaheyÃn a«Âau mithyÃd­«ÂyÃdÅn Ãlaæbate. sa mÃrgadarÓanaprahÃtavya÷ ÓÅlavataparÃmarÓa iti. so 'pi hi nÃma du÷khe vipratipanna ity ÃcÃrya÷. mithyÃd­«ÂyÃdayo hi mÃrgadarÓanaprahÃtavyà a«ÂÃv anuÓaya÷ ÓÅlavrataparÃmarÓasyÃlambanaæ. te ca sÃsravatvÃd du÷khasatyasaæg­hÅtÃ÷. tatra ca sa vipratipanna iti. du÷khadarÓanaprahÃtavya eva syÃd [Tib. 112a] ity abhiprÃya÷. yasya ceti vistara÷. yasya ca pudgalasya nÃsti mÃrga iti mÃrgÃlaæbanà mithyÃd­«Âirasti vicikitsà vÃ. sa pudgalo nÃsti mok«amÃrga iti paÓyan. vicikitsan vÃ. kim asti mÃrga÷. nÃstÅti saædihyan. kathaæ tayà mithyÃd­«Âyà Óuddhiæ pratye«yati pratipatsyate etayà mithyÃd­«Âyà etayà và vicikitsayeti. mithyÃd­«ÂivicikitsÃyogÃd eva hi tasya Óuddhipratipattir nÃsti. athÃnyam iti vistara÷. athÃnyaæ sÃækhyÃdiparikalpitaæ mok«amÃrgaæ parÃm­Óya g­hÅtvÃ. e«a mok«amÃrgo bauddhÅyo nÃstÅty Ãha. so 'pÅti. tÅrthika÷. tenaivÃnyena sÃækhyÃdiparikalpitena Óuddhiæ pratyeti. na tayà mithyÃd­«Âyeti k­tvÃ. tasyÃpy asau ÓÅlavrataparÃmarÓo mÃrgadarÓanaprahÃtavyÃlaæbano na sidhyati. kiæ tarhi. sÃækhyÃdiparikalpitamÃrgÃlaæbana eveti ayaæ cÃnyo do«a÷. yaÓ cÃpÅti vistara÷. yaÓ cÃpi mithyÃd­«Âika÷ samudayanirodhadarÓanaprahÃtavyayÃ
mithyÃd­«Âyà Óuddhiæ pratyeti. sa kasmÃn na taddarÓanaheya÷. sa ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ kasmÃn na samudayanirodhadarÓanaheya ity artha÷. tasmÃt parÅk«ya e«o 'rtha iti. yasmÃd ayaæ du÷khadarÓanaprahÃtavya÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo na saæbhavati. mÃrgadarÓanaprahÃtavyaÓ ca. atiprasaægÃdido«Ãt [Tib. 112b] tasmÃt parÅk«ya e«o 'rtha÷. ÓÅlavrataparÃmarÓo du÷khadarÓanaprahÃtavya÷ mÃrgadarÓanaprahÃtavyaÓ ceti. tad idam ÃcÃryeïa saæÓayÃvadyaæ k­taæ. na svamataæ darÓitaæ.

anya Ãhur yogÃcÃramatim apek«yaivaæ k­taæ. yogÃcÃrà hy a«ÂÃviæÓatyuttaraæ kleÓaÓataæ varïayaæti. yathaiva hi du÷khadarÓanaprahÃtavyà ime daÓÃnuÓayà bhavaæti. satkÃyad­«Âi÷. aætagrÃhad­«Âi÷. mithyÃd­«Âi÷. d­«ÂiparÃmarÓa÷. (#<Abhidh-k-vy 452>#) ÓÅlavrataparÃmarÓa÷. vicikitsÃ. rÃga÷. pratigha÷. mÃna÷. avidyà ceti. tathaiveme daÓa samudayadarÓanaprahÃtavyÃ÷. tathaiva ca daÓa nirodhadarÓanaprahÃtavyÃ÷. daÓa mÃrgadarÓanaprahÃtavyà iti. catvÃriæÓat kÃmÃvacarà darÓanaheyà bhavaæti. bhÃvanÃheyÃs tu «aÂ. akalpikà satkÃyad­«Âi÷. ucchedad­«Âi÷. sahajo rÃga÷. pratigha÷. mÃna÷. avidyà ceti. «aÂcatvÃriæÓat kÃmavÃcarà anuÓayà bhavaæti. rÆpÃvacarÃs tv ekacatvÃriæÓad eta eva pratighavarjyÃ÷. yathà rÆpÃvacarÃ÷. evam ÃrÆpyÃvacarà iti.

atra kaÓcit samÃdhim Ãha. yad uktam atiprasaæga÷ sarve«Ãæ sÃsravÃlaæbanÃnÃæ du÷khe vipratipannatvÃd iti. atra brÆma÷ nÃtiprasaæga÷. du÷khÃdimukhena vipratipatte÷. yady api sÃsravÃlaæbanà [Tib. 113a] du÷khasatyavipratipannÃ÷. tathÃpi tu kecid du÷khamukhena vipratipannÃ÷. kecit samudayamukhena. kecin nirodhavipratipannavipratipannÃ÷. kecin mÃrgavipratipannavipratipannÃ÷. tatra ye du÷khamukhena du÷khe vipratipannÃ÷. te du÷khadarÓanaprahÃtavyÃ÷. ÓÅlavrataparÃmarÓaÓ ca du÷khamukhena du÷khe vipratipanno nityÃtmagrahaïÃt. tasmÃd du÷khadarÓanaprahÃtavya÷. yas tu mÃrgavipratipannavipratipanna÷. tadyathà sÃækhyanirgraæthÃdaya÷ svaparikalpitaæ mÃrgaæ g­hÅtvà nÃsti bauddhÃnÃæ mok«amÃrga iti mithyÃd­«Âim utpÃdayaæti. tÃæ ca mithyÃd­«Âiæ ÓÅlavrataparÃmarÓo 'grata÷ paÓyati. ayam e«Ãæ ÓÅlavrataparÃmarÓo mÃrgadarÓanaprahÃtavya÷. mÃrgavipratipannavipratipannatvÃt. nÃsti tu sa ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ ya÷ samudayamukhena vipratipadyeta. nÃpi yo nirodhamukhena vipratipannavipratipanna÷ syÃt. tasmÃd du÷khamÃrgadarÓanaprahÃtavya eva ÓÅlavrataparÃmarÓa iti. kathaæ puna÷ samudayanirodhamukhena na vipratipadyate. atrÃcÃryasaæghabhadra Ãha. [Tib. 113b] ÓÆlavrataparÃmarÓa÷ samudayanirodhadarÓanaprahÃtavya÷. taccharÅrÃnupapatte÷. akÃraïe hi kÃraïabhiniveÓa÷. amÃrge ca mÃrgÃbhiniveÓe÷. ÓÅlavrataparÃmarÓaÓarÅraæ. samudayÃpavÃdikÃyÃæ mithyÃd­«ÂyÃæ ÓuddhyabhiniveÓe nanv ÃkasmikÃj janmadarÓanam asya syÃt. kvacid api kÃraïabuddhyabhÃvÃt. du÷khasamudayayor hi dravyato 'vyatirekÃt. ÅÓvarÃdiskandhà api tenÃpoditÃ÷ syu÷. nirodhÃpavÃdikÃyÃæ tu mithyÃd­«Âau ÓuddhipratyÃgamanÃn nirodhopÃyakalpanaiva na saæbhavati. kathaæ nÃsti nirodha iti taddarÓanap­«Âhena tadupÃyakalpanà vyarthà bhavet. evaæ ca ÓÅlavrataparÃmarÓaÓarÅrÃnupapatti÷. mÃrgadarÓanaprahÃtavyo 'pi ÓÅlavrataparÃmarÓa evaæ na saæbhavet. nÃsti (#<Abhidh-k-vy 453>#) mÃrga iti darÓanap­«Âhena mÃrgaparikalpanÃnupapatte÷. yasya hi mÃrgÃlaæbanà mithyÃd­«Âir vicikitsà vÃsti. sa nÃsti mok«amÃrga iti paÓyan vicikitsan và kathaæ tayà Óuddhiæ pratye«yatÅti. upapadyata evasyÃryamÃrgÃpavÃdikÃyÃæ mithyÃd­«ÂyÃæ ÓuddhyabhiniveÓa÷. nyÃyatas tatgrahaïÃt. anyà hi tena mok«amÃrgo h­di niveÓito bhavati. yato 'sya sadbhÆtamÃrgÃpavÃdikÃyÃæ mithyÃd­«Âau nyÃyabuddhir utpadyate. e«a nyÃyo yad anyo mok«amÃrgo nÃsti. yac ca syÃn na vety anyaæ mok«amÃrgaæ vicikitsatÅti. nyÃyato hi ÓuddhyupÃyagrahaïam upapadyate. yaÓ cÃsÃv
anyo mok«amÃrgas tena h­di niveÓita÷. [Tib. 114a] sa naiva tasya mÃrgadarÓanaheyasya ÓÅlavrataparÃmarÓasya vi«aya÷. svanaikÃyikamÃtrÃlaæbanatavÃt. atha mataæ nirodhadarÓanaheyo 'pi prayujyate. tatkalpanÃsÃmarthyÃt. anyad dhi tena mok«asthÃnaæ h­di niveÓitaæ bhavati. yato 'sya sadbhÆtamok«ÃpavÃdikÃyÃæ mithyÃd­«Âau nyÃyato grahaïaæ. ata÷ samÃnam etad iti. tan na. nityaÓÃætagrahaïasÃmÃnyena tadapavÃde ÓuddhyabhiniveÓÃnupapatte÷. dravyÃdravyasaæpratipattibhede hi kaÓcin mok«opÃyam anve«ate. dhruvaæ tasyÃsti mok«a iti niÓcaya÷. yasya cÃsti mok«aniÓcayo dhruvaæ. tasya tatra nityaÓÃætagrahaïam. anyathà tatra prÃrthanÃnupapatte÷. tatra yathehadhÃrmikÃïÃæ nivÃïe dravyÃdravyasaæpratipattibhedo 'pi nityaÓÃætagrahaïasÃmÃnyÃt tadapavÃde do«o darÓanam eva. yenapi kiæcin mok«asthÃnaæ h­di niveÓitaæ syÃt. tasyÃpi nityaÓÃætagrahaïasÃmÃnyÃn mok«ÃpavÃde nyÃyagrahaïam upapadyate. bhinnà hi ÓÅlavratÃdaya÷ svabhÃvataÓ cÃkÃrataÓ cÃryamÃrgÃt. nÃsti tu nityaÓÃætagrahaïabheda iti. nÃsti kalpanÃsÃmÃnyaæ. ato mÃrgadarÓanaprahÃtavya eva ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ saæbhavati. na nirodhadarÓanaprahÃtavya iti. iha [Tib. 114b] sÅlavrataparÃmarÓo dviprakÃra i«yate Ãbhidharmikai÷. tatra kÅd­Óa÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo du÷khadarÓanaprahÃtavyo vyavasthÃpyate. kÅd­o mÃrgadarÓanaprahÃtavya÷. yo 'pihi goÓÅlÃdinà Óudbhiæ pratyeti. so 'py amÃrge mÃrgaæ paÓatÅti. ya÷ ÓÅlavratÃdidu÷khÃlaæbana÷ ÓÅlavrataparÃmarÓa÷. sa du÷khadarÓanaprahÃtavya÷. yo mÃrgavipratipattyÃlaæbana÷. sa mÃrgadarÓanaprahÃtavya÷. ya÷ ÓÅlavratÃdyÃlaæbana÷. sa na mÃrgavipratipatti÷. tathà na bÃdhate. yathà mÃrgavipratipattyÃlaæbana÷. yasmÃc chÅlavratÃdyÃlaæbana audÃrika÷. na dÆragata÷ na d­¬hÃÓaya÷ alpayatnaghÃtya÷. tadviparyayÃn mÃrgavipratipattyÃlaæbana
iti.

(V.9) #<d­«ÂitrayÃd viparyÃsacatu«kam>#

iti. d­«ÂitrayasvabhÃvà viparyÃsà iti darÓayati. satkÃyad­«Âer Ãtmad­«Âir ÃtmaviparyÃsa (#<Abhidh-k-vy 454>#) iti. nÃtmÅyad­«Âir ity abhiprÃya÷.

sakalety apara iti. sakalà satkÃyad­«Âi÷ Ãtmad­«Âir ÃtmÅyad­«ÂiÓ cÃtmaviparyÃsa ity artha÷.

vaibhëika Ãha. katham ÃtmÅyad­«Âir viparyÃsa iti. na hy ÃtmÅyaviparyÃsa ity ucyate. kathaæ ca na bhavitavyam iti para÷. viparyÃsasÆtrÃd iti vaibhëika÷. [Tib. 115a] anÃtmani Ãtmeti viparyÃsa iti sÆtravacanÃt. na punar ÃtmÅya iti. asty evaæ sÆtranirdeÓa÷. na punar asÃv Ãtmad­«Âer arthÃætarabhÆtÃ. kathaæ k­tvÃ. ÃtmÃnam eva tatra paæcopÃdÃnaskaædhe«u vÃÓinaæ paÓyann ÃtmÅyaæ paÓyatÅti. na kevalam ÃtmÃnaæ paÓyaty ÃtmÅyam api paÓyatÅty artha÷. Ãtmad­«Âir evÃsau dvimukhÅti. ÃtmÃtmÅyamukhÅ ekà dravyato 'stÅti ahaækÃramamakÃramukhadvayavatÅty artha÷. athÃham ity etasmÃt prathamanirdi«ÂÃn mameti «Ã«ÂhÅnirdi«Âaæ d­«Âyaætaraæ syÃt. mayà mahyam ity etad api syÃt. d­«Âyaætaram iti prak­taæ. mayeti t­tÅyÃnirdeÓÃn mahyam ity ca caturthÅnirdeÓÃt. ani«Âaæ caitat. tasmÃt sakaleti siddhaæ.

kasmÃd anye kleÓà na viparyÃsà iti. satkÃyad­«ÂyaætagrÃhad­«ÂiparÃmarÓebhyo 'nye ucchedamithyÃd­«ÂiÓÅlavrataparÃmarÓarÃgÃdaya÷. tribhi÷ kÃraïair iti.

#<viparÅtanitÅraïasamÃropair>#

viparyÃsÃnÃæ vyavasthÃnaæ. yatraitÃni samastÃni kÃraïÃni saæti. te viparyÃsÃ÷ sthÃpitÃ÷. yatra tu na samastÃni. te na viparyÃsà ity uktaæ bhavati. tanmÃtraÓuddhyÃlaæbanÃd [Tib. 115b] iti. yasmÃc chÅlavratamÃtreïa Óuddhir ity Ãlaæbate nitÅrayati. tasmÃn naikÃntaviparyasta÷ ÓÅlavrataparÃmarÓa÷. na hi ÓÅlavrataæ ÓuddhikÃraïaæ na bhavati. kevalaæ tu na bhavatÅti. katham asya samÃropakatvaæ. tanmÃtreïa ÓuddhikÃraïabhÃvasamÃropÃt. yady asaætÅrako na viparyÃsa÷ yat tarhi sÆtra uktaæ. tat kathaæ. na hi saæj¤Ã saætÅrikà nÃpi cittaæ.

dvÃdaÓa viparyÃsà iti. catur«u viparyÃse«u pratyekaæ saæj¤Ãcittad­«ÂiviparyÃsà iti. katham ity ucyate. anitye nityam iti vistara÷ evaæ yÃvad anÃtmany Ãtmeti. du÷khe sukham iti saæj¤Ãd­«ÂacittaviparyÃsÃs traya÷. aÓucau ÓucÅty eta eva traya÷. yÃvad anÃtmany Ãtmeti eta eva traya iti. tatrëÂau darÓanaprahÃtavyà iti. anitye nityam iti saæj¤Ãcittad­«ÂiviparyÃsÃs traya÷. anÃtmany Ãtmeti punas traya÷. du÷khe sukham iti d­«ÂiviparyÃsa÷. aÓucau ÓucÅti d­«ÂiviparyÃsa iti. catvÃro bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷. katama ity Ãha. da÷khe ca (#<Abhidh-k-vy 455>#) saæj¤ÃcittaviparyÃsÃv aÓucau ceti. du÷khe sukham iti saæj¤ÃcittaviparyÃsau dvau. aÓucau ÓucÅti saæj¤ÃcittaviparyÃsÃv aparau dvÃv iti catvÃra÷. avÅtarÃgasyÃryasyeti. [Tib. 116a] srotaÃpannasya sak­dÃgÃminaÓ ca.

tadviparyÃsÃv apÅti. sattvasaæj¤ÃsamudÃcÃrÃt sattvacittasamudÃcÃrÃc ca. tadviparyÃsÃv api kiæ ne«yete. sattvÃlaæbanasaæj¤ÃcittaviparyÃsÃv api kiæ ne«yete. ÃtmaviparyÃsÃv api kiæ ne«yete ity abhiprÃya÷. kiæ kÃraïam ity Ãhu÷. na hi striyÃm Ãtmani ca vinà sattvasÃæj¤ayà kÃmarÃgo yukta iti. tasmÃd etÃv apy anÃtmany Ãtmeti saæj¤ÃcittaviparyÃsau bhÃvanÃprahÃtavyÃv iti prÃptaæ. vistara iti vacanÃd evaæ neyaæ. du÷khe sukham iti aÓucau ÓucÅti yÃvad anÃtmany Ãtmeti saæj¤ÃviparyÃsaÓ cittaviparyÃso d­«ÂiviparyÃsa÷ prahÅyata iti. tÃsmÃd d­«Âisamutthe eva d­«Âisaæprayukte eva saæj¤Ãcitte viparyÃsau nÃnye. nÃd­«Âisaæprayukte ity artha÷. etad uktaæ bhavati. asty asau saæj¤Ãcittavibhrama÷. na tu viparyÃsa÷. yasmÃd asau d­«Âisamuttho na bhavati. kasmÃd ity Ãha. tatkÃlabhrÃætimÃtratvÃd iti. strÅdarÓanakÃle bhrÃætimÃtratvÃd ity abhiprÃya÷. yasmÃt tatkÃlam eva darÓanakÃlam evÃryÃïÃæ bhrÃæti÷. tathà mithyÃj¤Ãnaæ bhavati. alÃtacakracitrayak«abhrÃætivat. [Tib. 116b] yathà alÃta ÃÓu bhramyamÃïe tatkÃlamÃtraæ cakram iti bhrÃætir utpadyate. na paÓcÃt. citralikhitaæ ca yak«aæ d­«Âvà tatkÃlaæ bhrÃætir utpadyate yak«a iti. tadvat. ÃryasyÃtra paridhyÃnÃn muhÆrtaæ sukhaÓucibhrÃæti÷ sattvabhrÃætir vÃ. na tv asau viparyÃsa÷. uktaæ hi bhagavatà dhandhÃ÷ khalu bhik«ava÷ Órutavata ÃryaÓrÃvakasya sm­tisaæpramo«Ã utpadyaæte. atha ca puna÷ k«ipram evÃstaæ parik«ayaæ paryÃdÃnaæ gacchaætÅti.

yady asau saæj¤Ãcittabhramo na viparyÃso yat tarhi sthavirÃnandeneti vistara÷. Ãryeïa vÃgÅÓena sthavirÃnanda ukta÷.

#<kÃmarÃgÃbhibhÆtatvÃc cittaæ me paridahyate.
aæga me gautama brÆhi ÓÃætitvam anukampayeti.>#

ÃryÃnandas taæ pratyÃha.

#<viparyÃsena saæj¤ÃnÃæ cittaæ te paridahyate
nimittaæ varjyatÃæ tasmÃc chubhaæ rÃgopasaæhitam>#

iti. sa hi srotaÃpanna÷. tasya cÃnayà gÃthayà viparyÃsÃstitvaæ paridÅpitam iti. tasmÃd iti vistara÷. yasmÃn nikÃyÃætarÅyamataæ vaibhëikair Ãgamena virudhyate. vaibhëikamataæ ca nikÃyÃætarÅyai÷. tasmÃt sarva evëÂau saæj¤ÃcittaviparyÃsÃ÷ (#<Abhidh-k-vy 456>#) Óaik«asyÃprahÅïà ity apare. kecit t­tÅyapÃk«ikÃ÷. sÆtravirodhaæ ca pariharaæti. katarasya sÆtrasya. yad idaæ vaibhëikai÷ sÆtram [Tib. 117a] ÃnÅtaæ. yaÓ ca ÓrutavÃn ÃryaÓrÃvaka iti vistareïa yÃvat prahÅyata iti. te 'pi cÃryasatyÃnÃm iti vistara÷. te 'pi cëÂau saæj¤ÃcittaviparyÃsà ÃryasatyÃnÃæ du÷khÃdÅnÃæ yathÃbhÆtaj¤ÃnÃt prahÅyaæte. na vinà tena yathÃbhÆtaj¤Ãnena. ity upÃyasamÃkhyÃnÃd upÃyapravartanÃn nÃsti tasya sÆtrasya virodha÷. yad idam uktam idaæ du÷kham Ãryasatyam ayaæ du÷khasamudayo 'yaæ du÷khanirodha÷ iyaæ du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam iti. tan na darÓanamÃrgam evÃdhik­tya. kiæ tarhi. bhÃvanÃmÃrgam apÅti. bhÃvanÃmÃrgo 'pi hy anÃsravaÓ caturÃryasatyÃlaæbana eveti.

(V.10) prav­ttibhedÃd iti. ÃkÃrabhedÃd ity artha÷. aprÃpte viÓe«Ãdhigama iti. samÃdhisaæniÓritÃ÷ sÃsravÃÓ cÃnÃsravÃÓ ca dharmà viÓe«Ãs tasyÃdhigama÷ sÃk«Ãtkaraïaæ viÓe«Ãdhigama÷. tasminn aprÃpte asaæmukhÅk­te. sa viÓe«Ãdhigama÷ prÃpto mayety abhimÃna÷. aguïavato guïavÃn aham iti. aguïÃnvitasya guïavÃn aham asmÅti viparÅtavi«ayo mÃno mithyÃmÃna÷. mithyÃmÃnÃbhimÃnayo÷ ka÷ prativiÓe«a÷. [Tib. 117b] pratilabdhaviÓe«ÃdhigamapratirÆpakaguïasyÃbhiprÃya iti savastuko 'bhimÃna÷. mithyÃmÃnas tu nirguïasya sato guïavÃn aham asmÅti nirvastuka÷. mÃnavidhà iti. mÃnaprakÃrÃ÷. sad­Óo hÅno 'stÅti mÃnavidhà sa¬­Óo 'smÅti mÃnavidhà hÅno 'smÅti mÃnavidheti vaktavyaæ. d­«ÂisaæniÓritÃs traya iti. p­thagjanam adhik­tya d­«ÂisaæniÓrità ity ucyaæte. Ãtmad­«Âi÷ pÆrvam aham iti. paÓcÃd anaætaram ime mÃnÃ÷. atimÃnamÃnonamÃnà yathÃkramaæ ete bhavaæti. kathaæ ÓreyÃn aham asmÅti mÃnavidhà d­«ÂisaæniÓrito 'timÃna÷. 'sad­Óo 'smÅti mÃnavidhà d­«ÂisaæniÓrito mÃna÷ hÅno 'smÅti mÃnavidhà d­«ÂisaæniÓrita ÆnamÃna÷. dvitÅyaæ trayam etatprÃtilaumyena yathÃkramaæ neyaæ. asti me ÓreyÃn asti me sad­Óa÷ asti me hÅna iti d­«ÂisaæniÓrità ÆnamÃnamÃnÃtimÃnÃ÷. t­tÅyaæ nÃsti me ÓreyÃn nÃsti me sad­Óo nÃsti me hÅna iti. yathÃkramaæ d­«ÂisaæniÓrità mÃnÃtimÃnonamÃnÃ÷. prÃkaraïaæ tu nirdeÓaæ parig­hyeti. prakaraïapÃdanirdeÓa÷. ko 'sau. yo 'sau pÆrvam ukta÷. hÅnÃd viÓi«Âo 'smi [Tib. 118a] samena vetyÃdinirdeÓa÷. ÓreyÃn asmÅti mÃno 'pi syÃt hÅnÃpek«ayÃ. hÅnÃd viÓi«Âo 'smi samena veti mÃnalak«aïanirdeÓÃt. atimÃno 'py ayaæ syÃt samÃpek«ayÃ. samÃd viÓi«Âo 'smÅty atimÃnalak«aïanirdeÓÃt. mÃnÃtimÃno 'py ayaæ syÃt visi«ÂÃpek«ayÃ. viÓi«ÂÃd (#<Abhidh-k-vy 457>#) viÓi«Âo 'smÅti mÃnÃtimÃnalak«aïanirdeÓÃt.

sarva iti grahaïam asmimÃno 'pi bhÃvanÃprahÃtavya÷. na kevalaæ Óe«Ã÷. Óe«Ã api darÓanaprahÃtavyÃ÷. na kevalam asmimÃna iti pradarÓÃnÃrthaæ. nÃvaÓyam iti. prahÅïaæ na samudÃcaratÅti niyama÷. tathà hi ÓraddhÃdimiddhadu÷khendriyacak«ur Ãdaya÷ prahÅïà api saæudÃcaraæti. darÓanaheyÃnÃm antarmukhatvÃt. bhÃvanÃheyÃlaæbanaiva rÃgadve«amohair vij¤aptir utthÃpyata iti. bhÃvanÃheyam eva vadhÃdiparyavasthÃnaæ.

#<vadhÃdiparyavasthÃnam>#

iti. ÃdiÓabdenÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃram­«ÃvÃdagrahaïaæ. tad bhÃvanÃheyaæ bhÃvanÃheyadharmÃlaæbanatvÃd iti. bhÃvanÃheyà vadhÃdikasattvÃdaya÷ eva dharmà asyÃlaæbanam iti k­tvÃ. satkÃyad­«ÂyÃdayo 'pi hi yady api bhÃvanÃheyÃn dharmÃn Ãlaæbaæte na tu kevalaæ bhÃvanÃheyà ity ato na te bhÃvanÃheyÃ÷. tatra prÃrthaneti. tatra traidhÃtukyÃm anityatÃyÃæ prÃrthanÃ. kiæ tatrÃpi prÃrthanà bhavati. [Tib. 118a] bhavatÅty Ãha. yathoktaæ sÆtre. yÃvad ayam Ãtmà jÅvati ti«Âhati dhriyate yÃpayati. tÃvat saroga÷ sagaï¬a÷ saÓalya÷ sajvara÷ saparidÃhaka÷. yataÓ cÃyam Ãtmà ucchidyate vinaÓyati na bhavati. iyatÃyam Ãtmà samyak samucchinno bhavatÅti. bhavat­«ïÃyÃ÷ pradeÓo g­hyata iti. aho batÃham airÃvaïo nÃgarÃja÷ syÃm ity evamÃdikà bhavat­«ïà na samudÃcarati. ÃdiÓabdena kuvera÷ syÃæ strÅ syÃm ity evamÃdikà g­hyate. prÃdeÓagrahaïÃd indra÷ syÃm ity evamÃdikà samudÃcaratÅti darÓitaæ bhavati.

(V.11) mÃnavidhà api bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷ santÅty uktam iti.

#<d­gbhÃvanÃk«ayÃ>#

iti vacanÃt.

#<na cÃryasya saæbhavaæti vidhÃdayo
nÃsmiteti.>#

pÆrvaæ bhÃvanÃheyaparigrahaïaæ k­taæ.

#<d­gbhÃvanÃk«ayÃ÷>#
#<vadhÃdiparyavasthÃnaæ heyaæ bhÃvanayà tathÃ>#
#<vibhavecchÃ>#

ity anena granthena. saæprati te«Ãæ vidhÃdÅnÃæ ÃryasyÃsamudÃcÃra ucyate.

#<na cÃryasya saæbhavaæti vidhÃdayo>#
#<nÃsmiteti.>#

(#<Abhidh-k-vy 458>#)
Ãdigrahaïena yÃvad bhavat­«ïÃyà grahaïam iti. vadhÃdiparyavasthÃnasya vibhavat­«ïÃyÃ÷ pradeÓasya bhavat­«ïÃyÃÓ ca grahaïam ity artha÷. na saæbhavaæti na samudÃcaraæti.

#<d­«Âipu«ÂatvÃd>#

iti. tatpÆrvakatvena tadupab­æhitatvÃt. vadhÃdiparyavasthÃnaæ mithyÃd­«Âipu«Âaæ tadabhyÃsena karmaphalÃpavÃditvÃt. bhagnap­«ÂhatvÃt tatpo«akÃbhÃvena bhaganp­«ÂhatvÃd [Tib. 119a] ity artha÷. kauk­tyaæ bhÃvanÃprahÃtavyaæ. bhÃvanÃheyadharmÃlaæbanatvÃt.

(V.12, 13) #<sarvatragÃ>#

iti. sarvatra gacchaætÅti sarvatragÃ÷. paæcÃpi nikÃyÃn Ãlaæbaæta ity artha÷. paæcÃnÃm api nikÃyÃnÃæ hetubhÃvenÃvati«Âhanta ity apare. vak«yati hi e«Ãæ prabhÃvenÃnyanaikÃyikà api kleÓà upajÃyaæta iti. ekÃdaÓÃnuÓayà iti vistara÷. sapta d­«Âayo du÷khadarÓanaprahÃtavyÃ÷ satkÃyad­«ÂyÃdaya÷ paæca. samudayadarÓanaprahÃtavye dve d­«ÂÅ mithyÃd­«ÂiparÃmarÓad­«ÂÅ iti sapta. dve vicikitse du÷khasamudayadarÓanaprahÃtavye. dve avidye du÷khasamudayadarÓanaprahÃtavye eva. ekadeÓato na sÃkalyata÷. ye hy avidye etatsarvatragasaæprayukte. Ãveïikyau ca. te eva sarvatrage bhavato na rÃgÃdisaæprayukte. ity evam ekÃdaÓÃnuÓayÃ÷ sarvatragÃ÷. navÃnuÓayÃ÷ sÃkalyata÷. dvÃv ekadeÓata iti k­tvÃ. dhÃtubhedena tu trayastriæÓat. ÃveïikÅti ko 'rtha÷. evam Ãhu÷. saæparko veïir ity ucyate na veïir aveïi÷. p­thagbhÃva ity artha÷. evaæ hy uktam aveïir bhagavÃn aveïir bhik«usaægha [Tib. 119b] iti. p­thag bhagavÃn p­thag bhik«usaægha ity abhiprÃya÷. aveïyà caraty ÃveïikÅ. nÃnyÃnuÓayasahacÃriïÅty artha÷. sakalasvadhÃtvÃlaæbanatvÃd iti. yasmÃd ete sakalaæ svadhÃtum Ãlaæbaæte. tasmÃt sarvatragà ity ucyaæte. ka÷ sakaleneti vistara÷. ka÷ sakalena kÃmadhÃtunà Óuddhiæ pratyeti. akÃraïaæ và kÃraïata÷ sakalaæ kÃmadhÃtuæ pratyetÅty adhik­taæ. tasmÃc chÅlavrataparÃmarÓo na sarvatraga ity abhiprÃya÷. nocyate sakalaæ niravaÓe«am anekaæ bhedabhinnaæ svadhÃtuæ yugapad Ãlaæbaæte. api tu paæcaprakÃram api sarvayugapad Ãlaæbaæte. du÷khadarÓanaprahÃtavyaæ yÃvad bhÃvanÃprahÃtavyam iti. prakÃrasarvatÃyÃæ sarvaÓabdo 'yaæ dra«Âavya ity e«a vaibhëikÃïÃæ parihÃra÷. yÃtrÃtmad­«Âir iti. paæcasÆpÃdÃnaskandhe«u. tatrÃtmat­«ïà te«Ãm ÃtmÃbhiniveÓavastutvÃt. yatrÃgraÓuddhid­«ÂÅ. yatra vastuni paæcopÃdÃnaskaædhalaka«aïe 'grad­«Âir d­«ÂiparÃmarÓa÷. Óuddhid­«ÂiÓ ca ÓÅlavrataparÃmarÓa÷. tatra prÃrthanà t­«ïÃlak«aïÃ. tatra tatprÃrthaneti kecit paÂhaæti. tatra vastuni tasya (#<Abhidh-k-vy 459>#) pudgalasya prÃrthanà tatprÃrthanety artha÷. tena ca mÃna iti. tena ca vastunà mÃna÷. taddvÃreïonnatir ity artha÷. evaæ satÅti. evaæ t­«ïÃmÃnayo÷ sarvatragatve sati. [Tib. 120a] satkÃyad­«ÂyÃdivad darÓanabhÃvanÃheyÃlaæbanatvÃt etad ubhayaæ t­«ïÃmÃnalak«aïaæ kiæ prahÃtavyaæ kena prahÃtavyaæ. kiæ darÓanaprahÃtavyam utÃho bhÃvanayeti. ye yaddarÓanaheyÃlaæbanÃ÷. te taddarÓanaheyà iti niyamaæ manasik­tvà p­cchati. anyathà hi satkÃyad­«ÂyÃdivad evaitad ubhayaæ darÓanaprahÃtavyam eva syÃd iti kim atra pra«Âavyaæ syÃt. na hi satkÃyad­«ÂyÃdayo na darÓanabhÃvanÃheyÃlaæbanÃ÷.
na ca te na darÓanaheyà bhavaætÅti. atrÃcÃrya÷ samÃdhim Ãha. bhÃvanÃprahÃtavyaæ vyÃmiÓrÃlaæbanatvÃd iti. yadi t­«ïÃmÃnau darÓanaprahÃtavyÃlaæbanÃv eva syÃtÃæ darÓanaprahÃtavyau. na tu evam. ato vyÃmiÓrÃlaæbanatvÃd bhÃvanÃprahÃtavyau. avaÓi«Âà bhÃvanaheyà iti lak«aïaniyamÃt. atha veti. sa evÃcÃrya÷ parÃv­tya punar bravÅti. punar astu darÓanaprahÃtavyam iti. kim. etad ubhayam iti vartate. kasmÃd ity Ãha. d­«ÂibalÃdhÃnavartitvÃd iti. d­«Âer balÃdhÃnam sÃmarthyaæ. d­«ÂibalÃdhÃnena vartituæ ÓÅlam asyeti d­«ÂibalÃdhÃnavarti tadubhayaæ. tadbhÃva÷. tasmÃt. tadubhayaæ [Tib. 120b] darÓanaprahÃtavyam astv iti. vaibhëika idÃnÅæ svapak«aæ sthÃpayati. svalak«aïakleÓÃv etau na sÃmÃnyakleÓau bhavata÷. tasmÃn na sarvatragÃv iti. yatrÃtmad­«Âi÷. tatra t­«ïÃmÃnau. na tu yugapat sarvasmin. svalak«aïakleÓatvÃt. ekadeÓÃlaæbanau hi tau. tasmÃn na sarvatragau. na cet sarvatragau. tena yau yaddarÓanaheyÃlaæbanau. tau taddarÓanaheyau. pariÓi«Âau bhÃvanÃheyÃv iti siddhaæ.

kadÃcit visabhÃgam edaæ dhÃtum Ãlaæbate. kadÃcid dvÃv iti. kadÃcit trÅæ dhÃtÆn iti noktam etat. kÃmadhÃtusthÃs tu kadÃcid visabhÃgam ekarÆpadhÃtum ÃrÆpyadhÃtuï vÃlaæbaæte. kadÃcid rÆpÃrÆpyau dvÃv iti.

ÃtmÃtmÅyatvenÃgrahaïÃd iti. yasmÃt taæ brahmÃïaæ ÃtmatvenÃtmÅyatvena na g­hïÃti. ata÷ satkÃyad­«Âir na bhavati brahmaïi sattvad­«Âi÷. yasmÃc cÃntagrÃhad­«Âi÷ satkÃyad­«ÂisamutthitÃ. ato nityad­«Âir api tasmin brahmaïi nÃætagrÃhad­«Âir iti. kà tarhÅyaæ d­«Âir iti. yeyaæ brahmaïi sattvad­«Âi÷. nityad­«ÂiÓ ca. neyaæ d­«Âi÷ mithyÃj¤Ãnaæ punar etad iti. viparÅtÃlaæbanatvÃn mithyÃj¤Ãnam etat. na hi sarvà viparÅtÃlaæbanà praj¤Ã d­«Âir i«yate. anÃtmany evÃtmeti viparÅtà [Tib. 121a] praj¤Ã satkÃyad­«Âir i«yate. tatsamutthÃpità (#<Abhidh-k-vy 460>#) ca nityad­«Âir aætagrÃhad­«Âi÷. nÃnyÃ. yaiva hy ahaækÃrasya saæniÓrayÅbhavati. saiva satkÃyad­«Âi÷. mahÃbrahmaïi ca sattvad­«Âir aham ity ahaækÃrasya na saæniÓrayÅbhavati. tenoktam ÃtmÃtmÅyatvenÃgrahaïÃd iti.

#<prÃptivarjyÃ÷ sahabhuva>#

iti. vedanÃdaya÷. prÃptayas tu naivam anekaphalatvÃd iti. anekaphalavipÃkani«yandà hi prÃptaya÷ prÃptimatety uktaæ. ato na sarvatragadharmaprÃptaya÷ sarvatragà vyavasthÃpyaæte. ata eveti. yasmÃt sahabhuvo 'pi sarvatragà avasthÃpyaæte. tasmÃc catu«koÂikaæ kriyate. prathamà koÂir anÃgatÃ÷ sarvatragà anuÓayà iti. ete sarvatragasya svÃbhÃvyÃt. na sarvatvagahetur anÃgatÃvasthÃyÃæ sarvatragahetor anavasthÃpanÃt. dvitÅyà atÅtapratyutpannÃs tatsahabhuva÷. sarvatragasahabhuvo 'tÅtapratyutpannatvÃt sarvatragahetur bhavaæti. na sarvatragà anuÓayÃ÷ ananuÓayasvabhÃvatvÃt. t­tÅyacatu«Âhyau yojye. t­tÅyÃtÅtapratyutpannÃ÷ sarvatragà anuÓayÃ÷. caturthÅ tÃn ÃkÃrÃn sthÃpayitvÃ. tadyathà anÃgatÃs tatsahabhuva÷ [Tib. 121b] prÃptyÃdayaÓ ca.

(V.14-16) #<«a¬ anÃsravagocarÃ>#

iti. «a¬ evety avadhÃraïaæ. tasmÃn na rÃgÃdayo 'nÃsravÃlaæbanà yujyante.

#<na rÃgas tasya varjyatvÃn na dve«o 'napakÃrata>#

ityÃdivacanÃt. avidyà ca tÃbhyÃm iti. mithyÃd­«ÂivicikitsÃbhyÃæ yà saæprayuktÃ. yà cÃveïiky avidyÃ. sa eko 'vidyÃnuÓaya iti. trayo nirodhadarÓanapraghÃtavyà anÃsravÃlaæbanÃ÷. evaæ mÃrgadarÓanaprahÃtavyà apy eta eva traya iti «a¬ bhÆmaubhÆmau bhavaæti. tadgocarÃïÃæ vi«aya iti. tau nirodhamÃrgau. gocara e«Ãm iti tadgocarÃ÷. te«Ãæ. yathÃkramaæ trayÃïÃæ.

#<svabhÆmyuparama÷>#

svabhÆminirodha÷

#<gocara>#

Ãlaæbanaæ.

#<mÃrgas>#

tu dharmaj¤Ãnapak«ya÷ «a¬bhÆmiko 'nvayaj¤Ãnapak«yo navabhÆmiko mÃrgagocarÃïÃm apare«Ãæ trayÃïÃm anuÓayÃnÃm Ãlaæbanaæ. kathaæ k­tvÃ. nirodhÃlaæbanà ete trayÃnuÓayà navabhÆmikà bhavaæti. kÃmÃvacarà yÃvad bhÃvÃgrikÃ÷. te«Ãæ kÃmÃvacarÃïÃæ kÃmÃvacaradharmanirodha evÃlaæbanaæ. prathamadhyÃnabhÆmikÃnÃæ prathamadhyÃnabhÆmikadharmanirodha evÃlaæbanaæ. te«Ãæ yÃvad bhavÃgrabhÆmikÃnÃæ bhavÃgrabhÆmikadharmanirodha (#<Abhidh-k-vy 461>#) evÃlaæbanaæ. mÃrgas tu dharmaj¤Ãnapak«ya÷ [Tib. 122a] «a¬bhÆmika÷. anÃgamyadhyÃnÃætarabhÆmikaÓ caturdhyÃnabhÆmikaÓ ca. sa sarva eva kÃmÃvacarÃïÃæ e«Ãæ trayÃïÃm anuÓayÃnÃm Ãlaæbanaæ. anvayaj¤Ãnapak«ya÷ punar navabhÆmika÷. anÃgamyadhyÃnÃætaracaturdhyÃnÃkÃÓavij¤ÃnÃkiæcanyÃyatanabhÆmika÷. sa sarva eva prathamadhyÃnabhÆmikÃnÃm e«Ãæ trayÃïÃm anuÓayÃnÃm Ãlaæbanam. evaæ yÃvad bhavÃgrabhÆmikÃnÃm iti. kasmÃt puna÷ svabhÆminirodha eva tadgocarÃlambanaæ. mÃrgas tu «a¬bhÆmiko 'pi navabhÆmiko 'pi và te«Ãm Ãlaæbanam ity atra hetuæ darÓayati. mÃrgo hy anyonyahetuka iti. katham anyonyahetuka÷. «a¬bhÆmiko dharmaj¤Ãnapak«yo mÃrgo 'dharabhÆmikasyordhvabhÆmikasya và samasya viÓi«Âasya và dharmaj¤Ãnapak«yÃætarasyÃnvayaj¤Ãnapak«yasyÃpi ca mÃrgasya hetur bhavati. so 'pi tasyÃnvayaj¤Ãnapak«o navabhÆmiko yojya÷ vistareïaitad vyÃkhyÃtaæ

#<anyonyaæ navabhÆmis tu mÃrga÷ samaviÓi«Âayor>#

ity atra. tad evaæ kÃmÃvacarÃnÃæ mÃrgÃlaæbanÃnÃm anÃgamyabhÆmiko dharmaj¤Ãnapak«yo yÃvac caturthadhyÃnabhÆmika Ãlaæbanaæ. anvayaj¤Ãnapak«yo 'pi mÃrgo 'nÃgamyabhÆmiko yÃvad ÃkikæcanyÃyatanabhÆmika÷ prathamadhyÃnabhÆmikÃnÃm e«Ãæ mÃrgÃlaæbanÃnÃm Ãlaæbanam. evaæ yÃvad bhavÃgrabhÆmikÃnÃm iti. yadi [Tib. 122b] kÃmÃvacarà mÃrgÃlaæbanà mithyÃd­«ÂyÃdayo rÆpÃrÆpyapratipak«am api nirodhamÃrgÃkhyaæ dharmaj¤Ãnam Ãlambaæte. sakalo 'pi hi dharmaj¤Ãnapak«yo 'nyonyahetuka iti. kasmÃt ta eva mithyÃd­«ÂyÃdayo 'nvayaj¤Ãnapak«yam api mÃrgaæ nÃlaæbaæte dharmaj¤ÃnÃnvayaj¤Ãnayor anyonyahetukatvÃd ity Ãha. yady api dharmaj¤ÃnÃnvayaj¤Ãna iti vistara÷. anvayaj¤Ãnaæ na kÃmadhÃtupratipak«a iti. na te tad Ãlaæbaæte. dharmaj¤Ãnaæ tu kÃmadhÃtupratipak«a iti rÆpÃrÆpyapratipak«am apy Ãlambate. dharmaj¤Ãnaæ tarhÅti vistara÷.

#<dharmaj¤Ãnaæ nirodhe yan mÃrge và bhÃvanÃpathe>#
#<tridhÃtupratipak«as tad>#

iti siddhÃntÃd dharmaj¤Ãnaæ rÆpÃrÆpyapratipak«a÷ tadbhÃvÃt tadbhÆmikÃnÃæ rÆpÃrÆpyabhÆmikÃnÃæ mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃm Ãlaæbanaæ bhavi«yati. na tat sakalam iti vistara÷. na tad dharmaj¤Ãnaæ sakalaæ pratipak«o rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷. kiæ tarhi kiæ kÃraïaæ. du÷khasamudayadharmaj¤Ãnayor bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtayor etadapratipak«atvÃt. rÆpÃrÆpyadhÃtvor apratipak«atvÃd ity artha÷. ato na rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃæ taddharmaj¤Ãnam (#<Abhidh-k-vy 462>#) Ãlaæbanaæ. [Tib. 123a] kiæ ca nÃpi sakalayor iti vistara÷. nÃpi sakalayo rÆpÃrÆpyadhÃtvos taddharmaj¤Ãnaæ pratipak«a÷. kiæ kÃraïaæ. darÓanaprahÃtavyÃnÃm apratipak«atvÃt.

#<dharmaj¤Ãnaæ nirodhe yan mÃrge và bhÃvanÃpatha>#

iti vacanÃt. atra nigamanaæ karoti ity ÃdyÃbhÃvÃn na bhavaty Ãlaæbanam iti. du÷khasamudayanirodhamÃrgÃïÃm Ãdyayor du÷khasamudayadharmaj¤Ãnayor yathoktarÆpÃrÆpyapratipak«atvaæ praty abhÃvÃt. rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ darÓanabhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ cÃdye«u darÓanaprahÃtavye«u pratipak«atvaæ prati tasya dharmaj¤ÃnasyÃbhÃvÃt. na tadbhÆmikÃnÃæ mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃæ mÃrgÃlaæbanÃnÃæ rÆpÃrÆpyabhÆmikÃnÃæ dharmaj¤Ãnam Ãlaæbanaæ bhavati. tad eva traidhÃtukÃn a«ÂÃdaÓÃnÃsravÃlaæbanÃn apÃsya Óe«Ã aÓÅtir anuÓayÃ÷ sÃsravÃlaæbanà iti sthÃpitaæ.

na varjyanÅya÷ syÃd iti. na prÃpticchedena praheya÷ syÃd ity artha÷. yathà kuÓalo dharmacchando 'bhilëarÆpa÷ samyagd­«Âir iti na prÃpticchedena praheya÷. tadvad ayaæ syÃt. ato nÃnÃsravÃlaæbana÷.

#<na dve«o 'napakÃrata>#

iti. navÃghÃtavastulak«aïavyatÅtatvÃn nirodhamÃrgayor nÃtra dve«a÷. bhÆtÃrthaÓuddhitvÃd [Tib. 123b] iti. bhÆtÃrthena Óuddhir nirodha÷. kleÓamalaprahÅïatvÃt. mÃrgo 'pi paramÃrthaÓuddhi÷ paramÃrthena Óudhyaty anayeti k­tvÃ. yas tayo÷ Óuddhir iti grÃho na ÓÅlavrataparÃmarÓa iti yujyate vyavasthÃpayituæ. agrau ca tÃv iti. bhÆtÃrthaÓuddhitvÃt tau nirodhamÃrgau agrau. api ca parÃmarÓau yady anÃsravÃlaæbanau syÃtÃæ samyagd­«Âilak«aïaæ bhajetÃæ. ÓuddhatvÃd agratvÃc cÃnÃsravÃïÃm. ataÓ ca na darÓanaheyau syÃtÃæ agrau hÅne ca vastuny agra iti grÃho d­«ÂiparÃmarÓo yujyate. na caivaæ nirodhamÃrgÃv iti. na tayor agragrÃho d­«ÂiparÃmarÓo bhavati.

(V.17, 18) katy Ãlaæbanato 'nuÓerate. kati saæprayogata eveti. katy Ãlaæbanata eveti nÃvadhÃraïena p­cchati. yasmÃd ya Ãlaæbanato 'nuÓerate. te 'vaÓyaæ saæprayogato 'nuÓerate iti. ye tu saæprayogata evÃnuÓerate. te nÃlaæbanato 'nÃsravavisabhÃgabhÆmyÃlaæbanà anuÓayà iti.

Ãnuguïyartho 'trÃnuÓayÃrtha÷. na tadbhÆmikÃ÷ pratyayÃs tadupapattaye Ãnuguïyena vartanta iti. na ca te tadanuguïà iti. na ca te nirodhÃdaya÷ te«Ãæ mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃæ anuguïÃ÷. vÃtikasya rÆk«ÃnanuÓayanavat. yathà vÃtikasya rÆk«aæ nÃnuÓeta ity ukte na kÃyasyÃnuguïyena vartata iti gamyate. (#<Abhidh-k-vy 463>#) pÆrvasmiæs tu pak«e prati«ÂhÃlÃbhÃrtho na te«u prati«ÂhÃæ labhata iti vacanÃt.

[Tib. 124a] #<yena dharmeïeti. vedanÃdinÃ.>#

(V.19) tac ca tayor nÃstÅti. tac ca du÷khaæ tayo÷ rÆpÃrÆpyadhÃtvor nÃsti. kasmÃt. paravyÃbÃdhahetvabhÃvÃt. paravyÃbÃdhasya hetur vyÃpÃdÃdi÷. tasyÃbhÃvÃt. etad agraæ d­«ÂigatÃnÃm iti. etad viÓi«Âaæ d­«ÂiprakÃrebhya÷. nÃtisÃvadyam ity artha÷. mok«o mÃrgopani«at ucchedas tu nirhetuko 'bhipreta iti bhrÃæte÷ sÃvadyam ucchedadarÓanam iti viÓe«a÷. svadravyasaæmƬhatvÃd iti. svasaætatipatitÃnÃm upÃdÃnaskaædhÃnÃm ÃtmÃtmÅyatvena grahaïÃt svadravyasaæmƬhà satkÃyad­«Âi÷. te«Ãm eva ÓÃÓvatocchedÃntagrÃhad­«Âir api tathaiva. yathà ca te d­«ÂÅ. tathà tatsaæprayoginy apy avidyeti. aparapŬÃprav­ttatvÃc ca. kim. avyÃkÂe satkÃyÃætagrÃhad­«ÂÅ iti prak­taæ. te hi na kÃcid api parapŬÃæ kuruta÷. svargat­«ïÃsmimÃnayor apy e«a prasaæga iti. svargat­«ïÃyà asmimÃnasya ca dÃnÃdibhir avirodhÃt svadravyasaæmƬhÃtvÃd aparapŬÃprav­ttatvÃc cÃvyÃk­tatvaprasaæga÷. na ce«yate. tasmÃn naibhi÷ kÃraïair anayor avyÃk­tatvam ity anenÃbhiprÃyeïa pÆrvÃcÃryamatam [Tib. 124b] upanyasyati. sahajà satkÃyad­«Âir ityÃdi. vikalpità tv akuÓaleti. yÃtmavÃdibhi÷ kapilolÆkÃdibhir vikalpitÃ. sà nÃvyÃk­tÃ. kiæ tarhi. akuÓaleti. antagrÃhad­«Âir api. yà tair vikalpitÃ. sÃpy akuÓalÃ. tatpÆrvakatvÃt tu sà tulyavÃrttety anuktÃpi gamyata eva.

#<Óe«Ãs tv ihÃÓubhÃ>#

iti. iheti. kÃmÃvacaraÓe«ÃbhisaægrahÃrthaæ. kÃmadhÃtau satkÃyad­«ÂyÃdiÓe«Ã÷ kleÓà akuÓalà evety avadhÃryate.

(V.20) katy akuÓalamÆlÃni kati neti. e«Ãm a«ÂÃnavater anuÓayÃnÃm ity anuv­ttatvenaivaæ vivarjanaæ kriyate.

#<kÃme 'kuÓalmÆlÃni rÃgapratighamƬhaya>#

iti. kÃmadhÃtau ye rÃgapratighamohÃ÷. te sarva eva paæca prakÃrà apy akuÓalamÆlÃni. kuÓalamÆlavipak«eïa vyavasthÃnÃt. nÃnye 'nuÓayà iti. mƬhir iti mohaparyÃya÷. sarvo moha÷ anyatra satkÃyÃætagrÃhad­«ÂisaæprayuktÃn mohÃd iti. katham iha na sÆtritaæ labhyate.

#<aÓubhÃ>#

ity adhikÃrÃd ekadeÓanirdeÓÃt. ata evocyate. yady akuÓalaæ cÃkuÓalasyaiva ca mÆlam i«Âam iti. eta evety avadhÃraïÃc che«Ã anuÓayà mithyÃd­«ÂyÃdayo (#<Abhidh-k-vy 464>#) nÃkuÓalamÆlÃnÅti siddhaæ.

(V.20cd, 21) #<trÅïy avyÃk­tamÆlÃnÅti.>#

e«Ãm evëÂÃnavater anuÓayÃnÃæ.

#<trÅïy avyÃk­tamÆlÃnÅti.>#

[Tib. 125a] trigrahaïaæ bahirdeÓakamatÃd viÓe«aïÃrtha÷. trÅïy eva na catvÃrÅti darÓitaæ bhavati. katamÃni trÅïÅty Ãha.

#<t­«ïÃvidyà matiÓ ca sÃ.>#

seti avyÃk­tatÃæ darÓayatÅti. avyÃk­tamÆlÃnÅti. anenÃvyÃk­taÓabdena kevalena t­«ïÃvidyÃmatayo viÓe«ità iti darÓayati. atra ca matir akleÓasvabhÃvÃpy avyÃk­tamÆlam itÅ«yate vaibhëikai÷. yà kÃcid avyÃk­tà t­«ïeti. ÃsvÃdanÃsaæprayukte«u dhyÃnÃrÆpye«ÆpapattikÃle và vimÃnÃdi«u saæbhavata÷. yà kÃcid avidyà rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷ kÃmadhÃtau ca satkÃyÃætagrÃhad­«ÂisaæprayogiïÅti. evaæ praj¤Ã ca yà kÃcid avyÃk­tÃ. aætato vipÃkajÃpi. kÃmadhÃtau vipÃkajairyÃpathikaÓailpasthÃnikanirmÃïacittasaæprayuktà satkÃyÃætagrÃhad­«Âisaæprayuktà ca rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷ sarvakleÓasaæprayuktà praj¤Ã. vipÃkajÃdisaæprayuktà ca yathÃsaæbhavam avyÃk­tà praj¤Ã. dvaidhav­tter iti. dvidhÃbhÃvo dvaidhaæ. dvaidhe v­tti÷. tasyÃ÷. na vicikitsà mÆlaæ bhavitum arhati. dvaidhav­ttitaÓ calatvÃt. unnatilak«aïeneti [Tib. 125b]. unnater lak«aïaæ. tena. Ærdhvav­ttir bhavati. tasmÃn na mÃno mÆlaæ bhavitum arhati. mÆlÃni sthirÃïy adhov­ttÅni ceti. mÆlavaidharmyÃn na vicikitsà mÆlam asthiratvÃt. na mÃno 'nadhov­ttitvÃd iti vaktavyaæ.

te ity avyÃk­tÃ÷. avyÃk­tà t­«ïeti. rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷. d­«Âir api tayoÓ ca kÃmadhÃtau ca satkÃyÃætagrÃhad­«ÂisvabhÃvÃ. avidyÃpi kÃmadhÃtau tatsaæprayogiïy eva. rÆpÃrÆpyadhÃtvoÓ ca sarvÃ. t­«ïÃd­«ÂimÃnottaradhyÃyina iti. ya ÃsvÃdanÃsaæprayuktadhyÃnadhyÃyÅ. sa t­«ïottaradhyÃyÅ. yo dhyÃnaniÓrayeïa ÓÃÓvatÃdid­«Âim utpÃdayati. sa d­«ÂyuttaradhyÃyÅ. mÃnottaradhyÃyÅ ca. yas tena manyate lÃbhy aham asya dhyÃnasya nÃnye tatheti. sa mÃnottaradhyÃyÅ. tatra t­«ïottaraæ t­«ïoparikaæ. dhyÃtuæ ÓÅlam asyeti t­«ïottaradhyÃyÅ. atha vÃ. t­«ïottaraÓ ca t­«ïÃdhika ity artha÷. dhyÃyÅ ca t­«ïottaradhyÃyÅ. evaæ d­«ÂyuttaradhyÃyÅ ca. mÃnottaradhyÃyÅ ca. te cÃvidyÃvaÓÃd bhavaætÅti. te ca trayo dhyÃyino 'vidyÃvaÓÃd avidyÃyogÃt tathà bhavaæti. ato 'vidyÃpy avyÃk­tamÆlam [Tib. 126a] iti. samÃpattisamÃpannÃnÃæ ca etÃ÷ kleÓasamudÃcÃrÃvasthÃ÷ avyÃk­tÃnÃæ dharmÃïÃæ mÆlaæ kÃraïam iti.

(#<Abhidh-k-vy 465>#)
(V.22) avyÃk­tasaæbandhena paryanuyuækte. yÃni sÆtre caturdaÓÃvyÃk­tavastÆnÅti vistara÷. ÓÃÓvato loka÷. aÓÃÓvato loka÷. ity evamÃdi. kiæ tÃny avyÃk­tatvÃd iti. kiæ tÃni naiva kuÓalÃni nÃkuÓalÃnÅty avyÃk­tatvÃt. nÃvyÃk­tavastÆny apadiÓyaæte. sthÃpanÅyapraÓno 'vyÃk­ta iti. ya÷ sthÃpanÅyatvena na vyÃk­to na kathita÷. so 'vyÃk­ta÷ praÓna÷. tasya vastv adhi«ÂhÃnam ity avyÃk­tavastu. tatprasaægenedam upanyasyate. caturvidho hi praÓna iti vistara÷.

#<maraïotpattiviÓi«ÂÃtmÃnyatÃdivad>#

iti. maraïavad utpattivad viÓi«Âavad ÃtmÃnyatÃdivad iti. yathÃsaækhyam ekÃæÓavyÃkaraïÃdi«ÆdÃharaïÃni. mari«yaætÅti maraïodÃharaïam ekÃæÓavyÃkaraïe. sakleÓà jani«yaæte na ni÷kleÓà ity utpattyudÃharaïaæ vibhajyavyÃkaraïe. kÃn adhik­tya praÓnayasÅti viÓi«ÂatodÃharaïaæ parip­cchÃvyÃkaraïe. kim anya÷ skandhebhya÷ sattva iti [Tib. 126b] ÃtmÃnyatodÃharaïaæ sthÃpanÅyavyÃkaraïa iti. kiæ sarvasattvà mari«yaætÅty ekÃæÓena vyÃkartavyam iti. yathoktaæ bhagavatà alpakaæ bhik«avo manu«yÃïÃæ jÅvitaæ. gamanÅya÷ samparÃya÷. caritavyaæ kuÓalaæ. nÃsti jÃtasyÃmaraïam iti. kim anya÷ skandhebhyo sattvo 'nanya iti sthÃpanÅya iti. yathoktaæ bhagavatÃ. kiæ tu bho gautama sa karoti sa pratisaævedayate. avyÃk­tam etat brÃhmaïa. anya÷ karoty anya÷ pratisaævedayate. avyÃk­tam etad brÃhmaïa. sa karoti sa pratisaævedayata iti p­«Âo 'vyÃk­tam etad iti vadasi. anya÷ karoti anya÷ pratisaævedayata iti p­«Âo 'vyÃk­tam etad iti vadasi. tat ko 'tra khalv asya bhavato gautamasya bhëitasyÃrtha÷. sa karoti sa pratisaævedayata iti brÃhmaïa ÓÃÓvatÃya paraiti. anya÷ karoti anya÷ pratisaævedayata iti ucchedÃya paraiti. etÃvaætÃv anugamya tathÃgato madhyayà pratipadà dharmaæ deÓayatÅti.

apara Ãheti bhadaætarÃma÷. idam apy ekÃæÓena vyÃkartavyaæ. na sarve jani«yaæta iti. na kevalam idam ekÃæÓena vyÃkartavyaæ. sarve sattvà mari«yaætÅti yas tu p­cched iti vistareïÃcÃrya÷. yas tu p­cched anena prakÃreïa ye mari«yaæti. kiæ te jani«yaæta iti. tasya vibhajyavyÃkaraïaæ syÃt. na sarva jani«yaæte. kiæ tarhi. sakleÓà jani«yaæte. na ni÷kleÓà [Tib. 127a] iti. tasmÃd yad uktam idam ekÃæÓena vyÃkartavyaæ na sarve jani«yaæta iti. tan nopapadyate. tena yujyata eva vaibhëikodÃharaïam ity abhiprÃya÷. sa eva bhadantarÃma Ãha. manu«ye«u cobhayam asti. hÅnatvaæ viÓi«Âatvaæ ca. etad ubhayam Ãpek«ikam astÅty ubhayam ekÃæÓena vyÃkartavyaæ tatyathà kiæ (#<Abhidh-k-vy 466>#) vij¤Ãnaæ kÃryaæ kÃraïam iti praÓna ekÃæÓena vyÃkriyate. hetuphalÃpek«ayà kÃraïaæ kÃryaæ ceti. tatra yad uktaæ kiæ manu«yo hÅno viÓi«Âa iti. parip­cchya vyÃkartavyaæ kÃn adhik­tya praÓnayasÅti. tad ayuktaæ. yasmÃd ayam ekÃæÓena vyÃkaraïÅya÷ praÓna iti. ekÃætena tu p­cchata ity ÃcÃryo vaibhëikapak«aæ samarthayati. ekÃætena tu p­cchata÷ kiæ manu«yo hÅna eva viÓi«Âa eveti. naikÃætavyÃkaraïÃd dhÅna iti và viÓi«Âa iti vÃ. vibhajyavyÃkaraïaæ yujyate kÃn adhik­tya praÓnayasÅti. tatra tad uktaæ manu«ye«v evobhayam astÅti vistareïa. tad ayuktaæ. sa evÃha. skaædhebhyo 'nya÷ sattva iti sarvaæ. yas tu sthÃpanÅya ity ÃcÃrya÷ vaibhëikanayenoktam [Tib. 127b] etac caturvidhasyodÃharanaæ.

ÃbhidhÃrmikà ÃhÆr iti. «aÂpÃdabhidharmamÃtrapÃÂhina÷. du÷khapraj¤aptir yÃvan mÃrgapraj¤aptir iti. caturïÃm ÃryasatyÃnÃæ praj¤apti÷ yathÃsÆtraæ. arthopasaæhitatvÃd iti. arthapratisaæyuktatvÃd ity artha÷. etad eva ÓaÂhasyeti. etad eva vibhajyavyÃkaraïÅyapraÓnavacanaæ. ÓaÂhasya viheÂhanÃbhiprÃyasya pra«Âu÷ parip­cchÃvyÃkaraïaæ veditavyaæ. bhadantarÃma Ãha. yadà tÃv iti vistara÷. yadà tau ÓaÂhÃÓaÂhau na kiæcit p­cchata÷. kevalam adhye«ayato dharmÃn vadeti. tayoÓ ca ÓaÂhÃÓaÂhayor na kiæcid vyÃkriyate ime dharmà rÆpÃdaya÷ savistaraprabhedà iti. kevalaæ parip­chyete katamÃn vadÃmÅti. tad katham anayo÷ ÓathÃÓaÂhayo÷ praÓno bhavati. kathaæ ca vyÃkaraïam ÃbhidhÃrmikasya. yo hÅti vistareïÃcÃra÷. yo hi panthÃnaæ brÆhÅti tadanabhij¤a Ãha. kiæ tena paæthà na p­«Âo bhavati. adhye«aïamukhenaivÃsya ity abhiprÃya÷. yathà hi panthÃnaæ brÆhÅti bruvatoktaæ bhavati katama÷ panthà iti. evaæ dharmÃn vadeti bruvatoktaæ bhavati katame dharmà iti. parip­cchyaiva ca vyÃkaraïÃt bahavo dharmÃ÷ katamÃn vadÃmÅti parip­cchyaiva tasya praÓnasya te«Ãæ và dharmÃïÃæ vyÃkaraïÃt. dharmabahutvaæ vyÃk­tam iti k­tvÃ. kathaæ na parip­cchÃvyÃkaraïam iti. parip­cchyavyÃkaraïam [Tib 128a] ity artha÷. tatra yad uktaæ tayoÓ ca na kiæcit vyÃkriyate kevalaæ parip­chyete yÃvat kathaæ ca vyÃkaraïam iti. tad ayuktaæ.

ÃcÃrya Ãha. sÆtrÃntÃd eveti vistara÷. evaæ tu sÆtre vyÃk­taæ. saæsk­tena vyavasthÃpya paÂhyate. saæcetanÅyaæ karma k­tvà kiæ pratisaævedayate. kiæ sukhaæ du÷kham adu÷khÃsukham ity evaæ p­«Âena vibhajyavyÃkaraïÅya÷ (#<Abhidh-k-vy 467>#) praÓna÷. saæcetanÅyasya kuÓalÃdibhedÃt. kuÓalasÃsravaæ saæcetanÅyaæ karma k­tvà sukham adu÷khÃsukhaæ và pratisaævedayate. akuÓalasaæcetanÅyaæ karma k­tvà du÷khaæ pratisaævedayata iti. saced evaæ vaded audÃrikam iti rÆpi. vistara÷ prabhedo na bhavati yÃvad anyo jÅva iti. yÃvacchabdena sarvaæ vaktavyaæ. na bhavati tathÃgata÷ paraæ maraïÃd. bhavati ca na bhavati ca tathÃgata÷ paraæ maraïÃt. naiva bhavati na na bhavati tathÃgata÷ paraæ maraïÃt. sa jÅvas tac charÅram. anyo jÅvo 'nyac charÅram iti.

(V.23, 24) sa tena tasmiæ saæyukta iti. pudgalas tenÃnuÓayena baddha iti j¤Ãyata evety artha÷. svalak«anÃkleÓÃÓ [Tib. 128b] ceti. svalak«aïaæ sukhavedanÅyÃdi vastu. tatra rÃga÷ sukhavedanÅyam eva vastu Ãlaæbyotpadyata iti. svalak«aïakleÓa ity ucyate. tena sukhavedanÅyena vastunÃlaæbyamÃnenonnatir bhavatÅti mÃno 'pi svalak«aïakleÓa÷. tathà du÷khavedanÅyaæ vastv Ãlaæbya pratigha utpadyata iti pratigho 'pi svalak«aïakleÓa ity ucyate. sÃmÃnyakleÓÃÓ ca. d­«ÂivicikitsÃdaya÷ sÃmÃnyÃ÷ sÃmÃnyena và kleÓÃ÷ sÃmÃnyakleÓÃ÷. ete hy aviÓe«eïa sukhavedanÅyÃdike vastuny utpadyaæta iti. atas tad Ãlaæbya utpannÃ÷ sÃmÃnyakleÓà ity ucyaæte.

#<atÅtapratyupasthitair>#

iti. atÅtavartamÃnai÷. rÃgapratighamÃnà yasmiæ vastuny utpannà iti vistara÷. ete rÃgÃdaya÷ «a¬vij¤ÃnakÃyikà apy aviÓe«ÃbhidhyÃnÃd yathÃyogaæ yasmiæ vastuny utpannÃs traiyadhvike du÷khadarÓanaprahÃtavye yÃvad bhÃvanÃprahÃtavye. na ca prahÅïÃ÷. tasmin vastuni tai rÃgÃdibhi÷ saæyukta÷. dÃmneva balÅvarda÷ kÅlake. ete hi svalak«aïakleÓatvÃn na sarvasya pudgalasyÃvaÓyaæ sarvatrotpadyanta iti. kasyacit kasmiæÓcid utpadyaæta ity artha÷. ato

#<yatrotpannÃprahÅïÃs ta>#

iti tadviÓe«aïaæ. aprahÅïà iti viÓe«aïaæ. yasmÃd yai rÃgÃdibhir yasmin vastuni [Tib. 129a] saæyukta ÃsÅt. yadi te prahÅïà bhaveyur na tai÷ sarvatra saæyukta÷. prahÅïena niranuÓayavi«ayatvÃt.

#<sarvatrÃnÃgatair ebhir mÃnasair>#

iti mÃnasagrahaïaæ.

#<svÃdhvike parair>#

iti paæcavij¤ÃnakÃyikÃnÃm anyathà vyavasthÃpyamÃnatvÃt. rÃgapratighaviÓe«aïaæ (#<Abhidh-k-vy 468>#) caitat. mÃnasyÃvaÓyaæ mÃnasatvÃt. ebhir anÃgatai÷ sarvatra traiyadhvike paæcanaikÃyike 'pi yathÃsvaæ saæyukta÷. na hi tat sÃsrasvaæ vastu. yat svalak«aïakleÓenÃpi rÃgeïa na sarÃgaæ. dve«ena ca na sadve«aæ. mÃnena ca na samÃnaæ. sarvasÃsravavastvÃlaæbanà hi yathÃsvaæ aparimità anÃgatà rÃgÃdayo bhavaæti. anyai rÃgapratighair anÃgatair anÃgata eva vastuni saæyukta iti. sarve cittacaittà Ãlaæbane niyatà iti. tair utpattidharmibhir anÃgata eva vastuni saæyukta÷. vartamÃnavi«ayatvÃt paæcÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ. rÃgapratighair iti mÃnavacanaæ mÃnÃnÃæ mÃnasatvÃt.

#<samÃnamiddhà d­ggheyà manovij¤ÃnabhÆmikÃ>#

iti vacanÃt. paæcavij¤ÃnakÃyikair api na kevalaæ mÃnasair ity apiÓabdo dyotayati. tair anutpattidharmibhi÷ sarvatra vastuni traiyadhvike saæyukta÷. ete hy anutpattidharmiïo 'nÃgata evÃdhvani vyavati«Âhaæte. [Tib. 129b] e«Ãæ cÃlaæbanÃni saæcaraæti. sasaæprayogà hi kleÓÃ÷ suvarcalÃvad anutpattidharmiïo vi«ayÃbhimukhà evÃvati«Âhaæte. tathà hy anutpattidharmiïo naivÃlaæbanam Ãlaæbyotpadyaæta iti. ata÷ ke«Ãæcid Ãlaæbanam atÅtaæ. ke«Ãæcid vartamÃnaæ. ke«Ãæcid anÃgataæ bhavati. na hy ÃlaæbanÃnutpattita eva te«Ãm anutpatti÷. kiæ tari. pratyayavaikalyÃt. avasthÃphalaæ hi sÃmagryaæ na dravyaphalam iti siddhÃæta÷.

#<Óe«ais tu sarvai÷ sarvatra saæyuta>#

iti. traiyadhvikair api d­«ÂyÃdibhir anekanaikÃyikair api traiyadhvike paæcaprakÃre 'pi vastuni saæyuta÷ saæyukta ity artha÷. kiæ kÃraïam ity Ãha. sÃmÃnyakleÓatvÃd iti. ete hi sarvasya sarvasmin saæbhavaæti. paæcopÃdÃnaskaædhÃlaæbanatvÃt.

(V.25) kathaæ tatra tena ca saæyukta iti. katham atÅtÃnÃgate vastuni. tena cÃtÅtÃnÃgatenÃnuÓayena saæyukta iti. visaæyukto vÃ. kathaæ và aprahÅïaprahÅïÃvasthÃyÃæ vyavasthÃpyaæte. saæsk­talak«aïayogÃd iti. yasmÃt saæsk­talak«aïÃni jÃtyÃdÅni saæskÃrÃïÃm arthasaæcÃrÃya pravartante. atas te«Ãæ aÓÃÓvatatvaæ pratij¤Ãyate. rÆpaæ ced bhik«ava ity asya sÆtrasyÃyam Ãdita÷ pÃÂha÷. rÆpam anityam atÅtÃnÃgataæ. ka÷ punar vÃda÷ pratyutpannasya. evaædarÓÅ ÓrutavÃn ÃryaÓrÃvaka÷ atÅte rÆpe 'napek«o bhavati. anÃgataæ rÆpaæ nÃbhinandati. pratyutpannasya rÆpasya nirvide [Tib. 130a] virÃgÃya nirodhÃya pratipanno bhavati. atÅtaæ ced bhik«avo rÆpaæ nÃbhavi«yan na ÓrutavÃn ÃryaÓrÃvako atÅte rÆpe 'napek«o 'bhavi«yat. yasmÃt tarhy asty atÅtaæ rÆpaæ. tasmÃc (#<Abhidh-k-vy 469>#) chrutavÃn ÃryaÓrÃvako atÅtarÆpe 'napek«o bhavati. anÃgataæ ced rÆpaæ nÃbhavi«yan na ÓrutavÃn ÃryaÓrÃvako 'nÃgataæ rÆpaæ nÃbhyanandi«yat. yasmÃt tarhy asty anÃgataæ rÆpaæ. tasmÃc chrutavÃn ÃryaÓrÃvako 'nÃgataæ rÆpaæ nÃbhinandati. pratyutpannaæ ced bhik«avo rÆpaæ nÃbhavi«yad iti vistara÷. na ÓrutavÃn ÃryaÓrÃvako 'tÅte rÆpe 'napek«o 'bhavi«yad iti. nirvi«ayatvÃd vairÃgyakÃle 'tÅtavi«ayÃpek«ÃryaÓrÃvakasyÃnapek«Ã matir na syÃd ity artha÷. yadÃtÅtaæ rÆpam apek«yate. tadà tatrÃsaktir iti. abhyanandi«yad ity abhyala«i«yat. pratyutpannaæ ced bhik«avo rÆpaæ nÃbhavi«yan na ÓrutavÃn ÃryaÓrÃvaka÷ pratyutpannasya rÆpasya nirvide virÃgÃya nirodhÃya pratipanno 'bhavi«yad ity etan noktam ubhayapak«aprasiddhatvÃt.

#<dvayÃd>#

iti pÆrvaæ kaïÂhata uktam iti pradarÓitam. idÃnÅm arthato na kaïÂhata iti viÓe«a÷. [Tib. 130b] na dvayaæ pratÅtya manovij¤Ãnaæ syÃt. yad atÅtÃnÃgatÃlaæbanam iti viÓe«a÷. tato vij¤Ãnam eva na syÃt ÃlaæbanÃbhÃvÃd iti. vij¤eye sati vij¤Ãnam iti k­tvÃ. sÃdhanaæ cÃtra. sadÃlaæbanam eva manovij¤Ãnam. upalabdhisvabhÃvatvÃt. cak«urvij¤Ãnavad iti.

#<phalÃd>#

iti. vidyamÃnasvalak«aïaæ ÓubhÃÓubham atÅtaæ karma. vipaktikÃla utpadyamÃnaphalatvÃt. vartamÃnadharmavad iti.

(V.26) bhÃvÃnyathÃtvaæ bhavatÅti. atÅtÃnÃgatapratyutpannasya bhÃvasyÃnyathÃtvaæ bhavatÅty artha÷. na dravyÃnyathÃtvaæ. na rÆpÃdisvalak«aïasyÃnyathÃtvam ity artha÷. anÃgato hi vartamÃnam adhvÃnaæ pratipadyamÃno 'nÃgatabhÃvaæ jahÃti. vartamÃnabhÃvaæ pratilabhate. vartamÃno 'py atÅtaæ. suvarïaæ k«Åraæ ceti d­«ÂÃætadvayaæ yathÃkramaæ Ãk­tiguïÃnyathÃtvaj¤ÃpanÃrthaæ. lak«aïÃnyathikasya lak«aïav­ttilÃbhÃpek«o vyavahÃra÷. ata evÃha. dharmo 'dhvasu pravartamÃno 'tÅto 'tÅtalak«aïayukta÷. anÃgatapratyutpannÃbhyÃæ lak«aïÃbhyÃm aviyukta iti vistara÷. yady anÃgatam atÅtapratyutpannÃbhyÃæ viyuktaæ syÃt. evaæ sati nÃnÃgatam evotpannam atÅtam veti syÃt. athÃtÅtam anÃgatapratyutpannÃbhyÃæ viyuktaæ syÃt. nÃnÃgataæ vartamÃnaæ cÃtÅtaæ syÃt. vartamÃnam atÅtÃnÃgatÃbhyÃæ viyuktaæ syÃt. anÃgatam eva vartamÃnaæ vartamÃnam evÃtÅtaæ syÃt labdhav­ttinà hi lak«aïena yukto vyavasthÃpyate. tadanyenÃviyukto na virahita ity artha÷. ata evodÃharati. (#<Abhidh-k-vy 470>#) tadyathÃ. puru«a ekasyÃæ striyÃæ rakta÷ [Tib. 131a] Óe«Ãsv avirakta iti. ekasyÃæ striyÃm asya rÃgÃdhyavasÃnaæ vartate. Óe«Ãsu strÅ«u rÃgaprÃptir evÃsti. na samudÃcÃra iti. avasthÃnyathikasyÃvasthÃpek«o vyavahÃra÷. yasyÃm avasthÃyÃæ so dharma÷ kÃritraæ na karoti. tasyÃm anÃgata ucyate. yasyÃæ karoti. tasyÃæ vartamÃna÷. yasyÃæ k­tvà niruddha÷. tasyÃm atÅta ity avasthÃæ avasthÃæ prÃpya anyo 'nyo nirdiÓyate. anÃgatÃvasthÃæ prÃpyÃnÃgato yÃvad atÅtÃvasthÃæ prÃpyÃtÅta iti. avasthÃntarata÷. na dravyÃætarata iti abhinnalak«aïo 'nÃgatÃdyavasthÃprÃpto 'nÃgatÃdiÓabdanirdeÓa÷ kevalaæ bhavatÅty artha÷. ata evodÃharati. yathaikà vartiketi vistara÷. yathaikà gulikà ekÃæke nik«iptà ekasthÃne sthÃpità ekam ity ucyate. evaæ ÓatÃæke Óataæ. sahasrÃæke sahasram ity ucyate. avasthÃætarÃpek«ayÃ. na punas tasyÃ÷ svabhÃvÃnyathÃtvaæ. kiæ tarhi. sthÃnÃætaraviÓe«Ãt saækhyÃbhidyotakaæ saæj¤Ãætaram utpadyata iti. pÆrvÃparam apek«yÃnyonya ucyata iti. pÆrvam aparaæ cÃpek«yatÅtÃnÃgatavartamÃnà ucyaæta ity artha÷. pÆrvam evÃtÅtaæ vartamÃnaæ vÃpek«yÃnÃgata [Tib. 131b] iti. pÆrvaæ vÃtÅtaæ aparaæ vÃnÃgatam apek«ya vartamÃna iti. aparam eva vartamÃnam anÃgataæ vÃpek«yÃtÅta iti. pÆrvÃparÃpek«o 'nyathÃnyathikasya vyavahÃra÷. ata evodÃharati. yathaikà strÅ mÃtà vocyate duhità ceti. yathaikà strÅ duhitaram apek«a mÃtety ucyate. mÃtaram apek«ya duhità ceti. pÆrvÃparÃpek«ayà na dravyÃætarata÷. sÃækhyapak«e nik«eptavya iti. ya÷ sÃækhyapak«e prati«edha÷. sa eva tatpak«asya prati«edha÷.
sÃækhyapak«a÷ prati«iddha ity abhiprÃya÷. dvitÅyasyÃpi bhadantagho«akasyÃpi adhvasaækara÷ prÃpnoti. yo 'tÅtÃdhvÃbhipreta÷. sa vartamÃna÷ anÃgato 'pi prÃpnoti. kathaæ k­tvÃ. 'tÅte atÅtalak«aïayukto bhavann anÃgatavartamÃnalak«aïÃbhyÃm aviyukta÷. yukta evety artha÷. anÃgato 'py anÃgatalak«aïayukta÷ atÅtavartamÃnalak«aïÃbhyÃm aviyukta÷. vartamÃno 'pi vartamÃnalak«aïayukto 'tÅtÃnÃgatalak«aïÃbhyÃm aviyukta iti k­tvÃ. ekaikasya trilak«aïayogÃt atÅto 'nÃgato vartamÃnaÓ ca prÃpnoti. ity evam anÃgatavartamÃnÃv api yojyau. kim atra sÃmyam iti. puru«asya kasyÃæcit kevalaæ samanvÃgama÷. kim evaæ dharmasyaikaæ lak«aïaæ vidyate. ita eva lak«aïe [Tib. 132a] na vidyete. yata evam udÃhriyata iti asÃmyaæ. caturthasyÃpi bhadaætabuddhadevasyÃpi ekasminn evÃdhvani trayo 'dhvÃna÷ prÃpnuvantÅti. ekasminn evatÅte (#<Abhidh-k-vy 471>#) 'dhvani pÆrvÃparak«aïavyavasthÃsti. tatra pÆrvapaÓcimau k«aïÃv atÅtÃnÃgatau. pÆrva÷ k«aïo 'tÅta÷ paÓcimo 'nÃgata÷. madhyama÷ pratyutpanna÷. ity atÅte 'dhvani trayo 'dhvÃna÷ prÃpnuvaæti. ata e«Ãæ sarve«Ãæ

#<t­tÅya÷ Óobhana>#

iti vaibhëika÷. kathaæ k­tvà Óobhana ity Ãha. yasmÃt tasya

#<adhvÃna÷ kÃritreïa vyavasthitÃ÷.>#

kÃritraæ puna÷ cak«urÃdÅnÃæ darÓanÃdÅnÅti. rÆpÃdÅnÃm api svendriyagocaratvaæ kÃritraæ. gady evam iti vistaara÷. yadi kÃritreïa vyavasthÃpitÃ÷. tatsabhÃgasya cak«u«a÷ kiæ kÃritraæ. yad dhi kÃritralak«aïaæ svakarma na karoti tat tatsabhÃga÷. tasya ca nÃsti kÃritraæ darÓanalak«aïaæ. kathaæ tat pratyutpannam ity abhiprÃya÷. phaladÃnapratigraha iti. tac cak«u÷ svani«yandaphalaæ parig­hïÃti Ãk«ipati. phalaæ ca dadÃti ni«yandaphalam anaætaraæ dadÃti. puru«akÃraphalaæ ca. yady api darÓanakÃritraæ na karoti. anyat tu phalaæ karotÅti. tasya phaladÃnaparigrahasadbhÃvÃt tat pratyutpannam iti vyavasthÃpyate. [Tib. 132b] atÅtÃnÃm api tarhi sabhÃgahetvÃdÅnÃm iti. ÃdiÓabdena vipÃkahetvÃdÅnÃæ parigrahaïaæ. te«Ãæ phaladÃnÃt.

#<vartamÃnÃbhyatÅtau dvÃv eko 'tÅta÷ prayacchati>#

iti vacanÃt. kÃritraprasaæga÷. kÃritram astÅti. tataÓ cai«Ãæ sabhÃgahetvÃdÅnÃæ atÅtÃnÃæ vartamÃnatvaprasaæga÷. vartamÃnavat kÃritrasadbhÃvÃd iti lak«aïasaækara÷. brÆyÃs tvaæ ye«Ãæ phalaparigraha÷ phaladÃnaæ cobhayam asti. te vartamÃnÃ÷. ye«Ãæ tv ekataraæ. na te vartamÃnà iti. tata idam ucyate. ardhakÃritrasya veti. prasaæga ity adhik­taæ. ardhakÃritrasya và prasaæga÷. ardhavartamÃnà iti và te 'tÅtÃ÷ prasajyaæte. uparataphalaparigrahakÃritratvÃd dhi te 'tÅtalak«aïayuktÃ÷. vartamÃnaphaladÃnakÃritratvÃc ca vartamÃnalak«aïayuktà iti. sa eva lak«aïasaækarado«a÷. etad dhy atÅtÃdÅnÃm adhvanÃæ lak«aïam i«Âaæ. uparatakÃritram atÅtam aprÃptakÃritram anÃgataæ prÃptÃnuparatakÃritraæ vartamÃnam iti.

(V.27) #<kiæ vighnam>#

iti. napuæsakaliægam etacchabdarÆpaæ. ko vibandha ity artha÷. ko vighno 'syeti kiæ vighnaæ kÃritram ity apare. pratyayÃnÃm asÃmagryam iti cet. tatraitat syÃt. pratyayÃnÃæ hetusamanaætarÃdÅnÃm asÃmagryam. ato na sarvadà kÃritraæ karotÅti. na. nityam astitvÃbhyupagamÃt. [Tib. 133a] na pratyayÃnÃm asÃmagryaæ kalpayituæ yujyate. yasmÃd iha bhavadbhir nityaæ pratyayÃnÃm (#<Abhidh-k-vy 472>#) astitvam abhyupagamyate. satÃm avinÃÓÃt. yac ca tat kÃritram atÅtam iti vistara÷. yac ca kÃritram atÅtam ucyate anÃgataæ pratyutpannam iti cocyate siddhÃæte uparatakÃritram atÅtam ity evamÃdivacanÃt. kiæ kÃritrasyÃpy anyat kÃritram asti. yatas tasyÃtÅtÃditvaæ kathyate. yady asty anavasthÃprasaæga÷. na ced asti athÃnÃgatÃditvaæ kÃritrasya svarÆpasattÃpek«ayà evaæ bhÃvÃnÃm apy anÃgatÃditvaæ bhavi«yati. kiæ kÃritrakalpanayÃ. kathaæ tad atÅtam ityÃdi. atha tan naivÃtÅtam iti vistara÷. yan naivÃtÅtaæ nÃpy anÃgataæ na pratyutpannaæ tad asaæsk­tam ity asaæsk­tatvÃn nityam astÅti prÃptaæ. kÃritram ity adhik­taæ. tata÷ kim ity Ãha. ato na vaktavyaæ. yadà kÃritraæ na karoti dharmas tadÃnÃgata iti. kÃritrasya kartum aÓakyatvaprÃpte÷. syÃd e«a do«a iti vistara÷. syÃd e«a do«a÷ kÃritrasyÃnyat kÃritram ity atiprasaægo 'saæsk­tatvaprasaægo và yadi dharmÃt kÃritram anyat syÃt. tat tu khalu nÃnyad iti. nai«a do«a÷. tenaivÃtmaneti. ya÷ pratyutpannasya svabhÃva÷. tenety artha÷. kim asya pÆrvaæ nÃsÅd ity anÃgatÃvasthÃyÃæ. yadi kÃritram ananyatvÃd dharma eva nÃsÅd ity uktaæ bhavat. kiæ ca paÓcÃn nÃstÅty atÅtÃvasthÃyÃæ. yadi kÃritraæ [Tib. 133b] dharma eva nÃstÅty uktaæ bhavet. dharmakÃritrayor ananyatvÃt. yady abhÆtvà bhavatÅti ne«yate pratyutpanno na sidhyati. bhÆtvà ca punar na bhavatÅti yadi ne«yate atÅto 'dhvà na sidhyati. anÃgatas tu yo na tÃvad abhÆtvà bhavatÅty arthÃd gamyate evam adhvatrayaæ sidhyaty ato 'nyathà na sidhyatÅty vÃkyÃrtha÷. utpÃdavinÃÓayor ayogÃd iti. sarvakÃlÃstitvÃd utpÃdavinÃÓayor ayoga÷. tasmÃd vÃÇmÃtram etat saæsk­talak«aïayogÃn na ÓÃÓvatatvaprasaæga iti. apÆrvai«Ã vÃco yuktir iti. pÆrvÃparaviruddhai«Ã vÃco yuktir ity artha÷. sarvadà cÃsty utpÃdavinÃÓÃbhyÃæ ca yujyata iti.

#<svabhÃva÷ sarvadà cÃstÅti.>#

yad rÆpÃde÷ svalak«aïaæ. tat sarvasmin kÃle vidyata itÅ«yate. yadi rÆpÃde÷ svabhÃva÷ sarvadÃsti tena rÆpÃdibhÃvo nitya÷ prÃpnoti. ata Ãha.

#<bhÃvo nityaÓ ca ne«yate.>#

evaæ sati tasmÃt svabhÃvÃd bhÃvo nÆnam anya iti. ata Ãha.

#<na ca svabhÃvÃd bhÃvo 'nya>#

iti. tad idamicchÃmÃtratvÃt

#<vyaktam ÅÓvarace«Âitaæ.>#

nÃtra yuktir asti. atÅtaæ tu yad bhÆtapÆrvam iti. na svalak«aïenÃstÅti darÓayati. (#<Abhidh-k-vy 473>#) anÃgataæ yat sati hetau bhavi«yatÅti. avidyamÃnam [Tib. 134a] api hetusadbhÃvÃd vyavasthÃpyata iti darÓayati. evaæ hi k­tvÃstÅty ucyata iti. bhÆtapÆrvaæ bhavi«yati ceti k­tvÃ. na tu punar dravyata evaæ bhavati. hetuphalÃpavÃdad­«Âiprati«edhÃrtham iti. hetvapavÃdad­«Âiprati«edhÃrtham asty atÅtam ity uktaæ. phalÃpavÃdad­«Âiprati«edhÃrtham asty anÃgatam iti. ÃsÅd atÅtaæ bhavi«yaty anÃgatam iti vaktavye 'stÅti vacanam astiÓabdasya nipÃtatvÃt. trikÃlavi«ayo hi nipÃta÷. ÃsÅdarthe bhavi«yadarthe 'pi vartate. yathÃsti dÅpasyeti vistara÷. yathÃsti dÅpasya prÃg abhÃvo 'sti paÓcÃd abhÃva iti vaktÃro bhavaæti. na ca dravyato 'sti. yathà cÃsti niruddha÷. sa pradÅpo na tu mayà nirodhita iti vaktÃro bhavaæti. na cÃstiprayogÃn niruddho 'py asÃv astÅti. nanu ca vaidhëikasya niruddho 'py asÃv astÅti. satyam asti. na tu pradÅparÆpatÃm eva bhibhrÃïa÷ so 'sti. evam atÅtÃnÃgatam astÅty uktaæ asaty api dravyasattve. anyathà hy atÅtÃnÃgata eva na sidhyet. yadi tenaiva lak«aïena vidyetÃtÅtÃnÃgata eva na sidhyed ity artha÷. yady atÅtaæ bhÆtapÆrvaæ yat tarhi lagu¬aÓikhÅyakÃn iti vistara÷. lagu¬aÓikhÅyakai÷ parivrÃjakair nÃryo nidÃnaæ. nÃlaædÃyà [Tib. 134b] buddhabhëitaæ ca sÆtraæ. saæyuktakÃgame ca. ÃryamahÃmaudgalyÃyanaÓ ca mÃrita ity Ãhur abhiyuktÃ÷. yato no mÃrita ity atra sÆtra evaæ paÂhyate. lagu¬aÓikhÅyakÃ÷ parivrÃjakà ÃnaætaryakÃriïo yat karmÃbhyatÅtaæ. tan nÃstÅty evaævÃdina iti vistava÷. kiæ te lagu¬aÓikhÅyakÃ÷ parivrÃjakÃs tasya karmaïa Ãnaætaryasya bhÆtapÆrvatvaæ necchaæti. etad uktaæ bhavati. icchaæti sma te tasya karmaïo bhÆtapÆrvatvaæ. kiæ tu na dravyam iti tasmiæ karmaïi te vipratipannÃ÷. nÃsti tat karmÃbhyatÅtam iti. yato bhagavatà yatra te vipratipannÃ÷ svabhÃve. tat karmÃbhyatÅtam astÅti vistareïa. tasmÃd asti svabhÃvenÃtÅtam iti vistara÷. tatra puna÷ sÆtre yad bhÆtapurvaæ karma. na tad evÃtÅtam ity abhisaædhÃyoktaæ tat karmÃstÅti. kiæ tarhi. tadÃhitaæ tena bhÆtapÆrveïa karmaïà Ãhitam arpitaæ. tasyÃæ saætatau phaladÃnasÃmarthyaæ saædhÃyoktam ity anenÃbhiprÃyeïoktam iti. kathaæ gamyata ity Ãha. anyathà hi svena bhÃvena vidyamÃnam atÅtaæ na sidhyed iti. svalak«aïena vidyamÃnaæ tat karma pratyutpannalak«aïena vidyamÃnam atÅtam iti na sidhyet. pratyutpannam eva sidhyed ity abhiprÃya÷. tadÃhitam iti vistareïaivam (#<Abhidh-k-vy 474>#) ucyamÃne 'bhyatÅtaæ tat karmÃstÅti sidhyati. itthaæ caitad evam iti. yathÃnÃgataæ [Tib. 135a] dravyato
nÃsty atÅtaæ ceti. vartamÃne 'dhvanÅti vistara÷. vartamÃnabhÃvenÃbhÆtvà bhavatÅty artha÷. na. adhvano bhÃvÃd anarthÃætaratvÃt. naiva tad evam. adhvana÷ pratyutpannasya bhÃvÃc cak«u÷saæj¤akÃd anarthÃætaratvÃt. adravyÃætaratvÃd ity artha÷. ya eva vartamÃno 'dhvÃ. sa eva bhÃva÷. tat kathaæ sa eva vartamÃna÷ svÃtmany adhvay abhÆtvà bhavi«yati. tathà hy uktaæ

#<ta evÃdhvà kathÃvastv>#

iti. atha svÃtmani cak«u«i cak«ur abhÆtvà bhavati siddham idam anÃgataæ cak«ur nÃstÅti. ÃlaæbanamÃtram iti. mÃtraÓabdo janakatvavyÃvartanÃrtha÷. tadrÆpotpatter Ãlaæbanaæ dharmà ity abhiprÃya÷. yad anÃgataæ sahasrair iti. saænik­«Âam apy anÃgataæ janakaæ na yujyate. kim aægÃticireïa kÃlena yad bhavi«yati. na hi pÆrvakÃlÅnasya phalasya paÓcÃtkÃlÅno hetur yujyata iti. nirvÃnaæ ceti. nirvÃïaæ hi vij¤Ãnaæ niruddhÃn na janayet. saæsÃraprav­ttinirodhÃd ity abhiprÃya÷. abhÆd bhavi«yati ceti. yad vartamÃnÃvasthÃyÃæ rÆpam abhÆt bhavi«yati ca. tad Ãlaæbanam ity artha÷. kathaæ j¤Ãyate evaæ tad Ãlaæbyate na punar astÅty [Tib. 135b] ata Ãha. na hi kaÓcid atÅtaæ rÆpaæ vedanÃæ và smarann astÅti paÓyati. kiæ tarhi. abhÆd iti smarati tad rÆpaæ yathÃd­«Âaæ yathÃnubhÆtÃæ ca vedanÃæ cak«urvij¤ÃnÃnubhavabalena. yathà khalv apÅti vistareïÃcÃrya evopacayahetum Ãha. vartamÃnarÆpam iva bhÆtaæ bhavi«yac ca g­hyata ity abhiprÃya÷. yadi ca tathaivÃstÅti yathà vartamÃnaæ. vartamÃnaæ tat prÃpnoti. atha nÃsti tat tathaiva asad apy Ãlaæbanaæ bhavatÅti siddhaæ. vartamÃnavadrÆpasyÃbhÃvÃt. tasya ca smaryamÃïatvÃt. tad eva tadvikÅrïam iti. yad eva tad vartamÃnaæ. tad eva vikÅrïam atÅtÃnÃgataæ. na. vikÅrïasyÃgrahaïÃd iti. na yuktam etat. vikÅrïasyÃgrahaïÃt. pÆrvaæ na vikÅrïam idÃnÅæ vikÅrïam etad rÆpam ity evam asyÃgrahaïÃt. yadi ca tat tad eveti vistara÷. yadi ca vartamÃnÃvasthÃyÃæ piï¬ÅbhÆtaæ rÆpaæ. tad atÅtÃvasthÃyÃm anÃgatÃvasthÃyÃæ ca paramÃïuÓo vibhaktam ato na vartamÃnavat g­hyate. evaæ sati tÃdavasthyÃn nityÃ÷ paramÃïava÷ syu÷. anÃgatÃ÷ pratyutpannà atÅtÃÓ ca ta eva ta iti. evaæ ca sati paramÃïusaæcayavibhÃgamÃtram eva prÃpnoti. na tu kaÓcid utpÃdo nÃpi nirodha ity ÃjÅvikÃnÃæ pëaï¬inÃæ vÃda÷ parig­hÅto bhavati. tathà ce«yamÃïe sÆtram apÃstaæ bhavati. cak«ur bhik«ava utpadyamÃnam (#<Abhidh-k-vy 475>#) na kutaÓicd Ãgacchati. nirudhyamÃnaæ na kvacit saænicayaæ gacchati. iti hi bhik«avaÓ cak«ur [Tib. 136a] abhÆtvà bhavati bhÆtvà ca prativigacchatÅti. kathakæ punar idaæ sÆtram apaviddhaæ virodhitaæ bhavati. yasmÃc cak«ur utpadyamÃnaæ svena rÆpeïa na kutaÓcid ÃgacchatÅty etat padaæ bÃdhitaæ bhavati. nirudhyamÃnaæ na kvacit saænicayaæ gacchatÅty etad api padaæ bÃdhitaæ bhavati. atÅte 'dhvani tatparamÃïÆnÃæ viprakÅrïasaæcitatvÃbhyupagamÃt. aparamÃïusaæcitÃnÃm iti. vedanÃdÅnÃm aparamÃïvÃtmanÃæ kathaæ viprakÅrïatvaæ. mÆrtÃnÃæ hi saæcitatvaæ viprakÅrïatvaæ vÃbhavad bhaven nÃmÆrtÃnÃæ. te 'pi ca yathotpannÃnubhÆtÃ÷
smaryanta iti. vartamÃnarÆpà eva smaryante. yadi ca te tathaiva saæti. yathà vartamÃnà nityÃ÷ prÃpnuvaæti. atha na saæti tadrÆpÃ÷ asad apy Ãlaæbanam iti siddhaæ. trayodaÓam apy Ãyatanam Ãlaæbanaæ syÃd iti. trayodaÓÃnÃm ÃyatanÃnÃæ pÆraïaæ trayadaÓam Ãyatanaæ. tad vij¤ÃnasyÃlaæbanaæ syÃt. asadÃlaæbanatva i«yamÃïe tadÃlaæbanaæ và vij¤Ãnaæ syÃt. evaæ vaibhëikeïokte ÃcÃrya Ãha. atha trayodaÓam iti vistara÷. etad eva nÃmeti vaibha«ikÃ÷. yad etan nÃma tryodaÓam Ãyatanam iti. tad Ãlaæbanaæ. evaæ tarhi nÃmaiva nÃstÅti [Tib. 136b] pratÅyeta. nÃbhidheyaæ trayodaÓÃyatanÃbhÃvalak«aïaæ. kiæ ca yaÓ ca Óabdasya prÃgabhÃvam Ãlaæbate. kiæ tasyÃlaæbanaæ. bhavatÅti vÃkyaÓe«a÷. evaæ prak­te vaibhëika Ãha. Óabda evÃlaæbanam iti prak­taæ. evaæ tarhÅti vistareïÃcÃrya÷. ya÷ Óabdasya prÃgabhÃvam Ãlaæbate. Óabda eva tenÃlaæbito bhavati. na prÃgabhÃva÷. prÃptam idaæ bhavati. ya÷ ÓabdÃbhÃvaæ prÃrthayate. tasya Óabda eva kartavya÷ syÃd iti. anÃgatÃvastha iti cet syÃn mataæ. yasyÃsau prÃgabhÃva÷. so 'nÃgatÃvasthas tenÃlaæbyate. tasmÃd ya÷ ÓabdÃbhÃvaæ prÃrthayate. na tasya Óabda eva kartavya÷ syÃd iti. tad ucyate. sati kathaæ nÃstÅti buddhir iti. vidyamÃne tasmiæ Óabde yasyÃsau prÃgabhÃva÷ katham asya nÃstibuddhir yà prÃgabhÃvam Ãlaæbate. vartamÃno nÃstÅti cet. tatraitat syÃt vartamÃno nÃstÅty evaæ tadÃlaæbanÃn nÃstibuddhis tasyotpadyata iti. na. ekatvÃt. yad eva tad anÃgataæ. tad eva vartamÃnaæ bhavati. na tasmÃd anyad iti. kathaæ tasminn eva vartamÃne nÃstibuddhir utpadyate. yo và tasya viÓe«a÷. yo và tasyÃnÃgatasya paÓcÃd viÓe«o vartamÃnÃvasthÃyÃæ bhavati. tatra viÓe«e vartamÃno nÃstÅti tadbuddhir utpadyate. 'tasyÃbhÆtvÃbhÃvasiddhi÷.
tasya viÓe«asyÃbhÆtvà pÆrvaæ paÓcÃd bhÃva÷. tasya siddhir iti. [Tib. 137a] bhÃvaÓ cÃbhÃvaÓ ceti. bhÃvo vartamÃnÃvasthyÃyÃm abhÃvo 'tÅtÃnÃgatÃvasthayo÷. iti vij¤Ãnasyobhayam Ãlaæbanaæ bhavati. yady abhÃvo vij¤ÃnasyÃlaæbanaæ yat tarhÅti vistara÷. (#<Abhidh-k-vy 476>#) bodhisattvena caramabhavikenaivam uktaæ. yal lokenÃsti. taj j¤ÃsyÃmÅty e«a saæbhavo nÃstÅti vacanÃd abhÃvÃlaæbanaæ na bhavatÅti darÓitaæ bhavati. ÃcÃryo 'nyÃbhiprÃyatÃm asya sÆtrasya darÓayann Ãh. apare ÃbhimÃnikà iti vistara÷. apariÓuddhasamÃdhayo 'pare ÃbhimÃnikà bhavaæti. asaætam apy avabhÃsaæ divyacak«uravabhÃsaæ prayogÃvasthÃyÃæ saætam ity eva paÓyaæti. ahaæ tu santam evÃvabhÃsaæ pÆrvarÆpaæ divyacak«u«o 'stÅti paÓyÃmÅty ayaæ tatra sÆtre 'bhiprÃya÷. kuto 'sya vimarÓa iti. sarvabuddhÅnÃæ sadvi«ayatve vyavasthÃpyamÃne kuto 'sya vimarÓavicÃra÷ saædeho và syÃt. yad uta loke nÃstÅti vistareïa ya ukta÷. sadasadÃlaæbane tu buddhÅnÃm ayaæ vimarÓa÷ saæbhavati. nÃnyathÃ. ko và viÓe«a iti. ko và bodhisattvasyÃnyebhyo viÓe«a÷ yadi te 'pi santam evÃvabhÃsaæ paÓyaæti nÃsaætaæ. sadasadÃlaæbanatve hi buddhÅnÃm ayaæ viÓe«o bhavati. itthaæ caitad evaæ [Tib. 137b] sat. asadÃlaæbanà buddhaya iti. sac ca sato j¤Ãsyaty asac cÃsata itÅdam atrodÃharaïaæ. sac ca vastu sattvata÷ parai«yati j¤Ãsyati asac cÃsattvata ity asadÃlaæbanà buddhaya iti siddhaæ. tasmÃd ayam apy ahetur iti. yad etad bodhisattvenoktam iti. tatpÆrvakÃd iti. karmapÆrvakÃt cittasaætÃnaviÓe«Ãt. ÃtmavÃdaprati«edha iti. ÓÃstrÃvasÃne vÃtsÅputrÅyamataprati«edhe. utpÃdas tarhi abhÆtvà bhavatÅti. utpÃda÷ pÆrvaæ nÃstÅdÃnÅæ bhavatÅti siddho 'pÆrvaprÃdurbhÃva÷. utpÃdasyotpÃdavatà saha tulyavÃrttatvÃt. atha sarva evastÅti. utpÃdo 'pi yady asti na kevalaæ hetur anÃgataæ ca phalam ity abhiprÃya÷. kasyedÃnÅæ kva sÃmarthyam iti. kasya heto÷ kva phale sÃmarthyaæ. hetuÓ ca yathokta÷ utpÃda÷ phalaæ cÃnÃgatam astÅti. vartamÃnÅkaraïa iti vaibhëika÷. kim idÃnÅæ vartamÃnÅkaraïam iti vistareïÃcÃrya÷. notpÃdo vartamÃnÅkaraïaæ. tasya vidyamÃnatvÃt. ata evaæ p­cchati. deÓÃætarÃkar«aïaæ cet. yadi manyase hetunà phalasya deÓÃætarÃkar«aïaæ vartamÃnÅkaraïam iti. atra brÆma÷. nityaæ prasaktaæ phalam iti vÃkyaÓe«a÷. kevalaæ deÓÃætarÃd deÓÃætarÃkar«aïaæ. na kiæcid apÆrvam utpadyata iti. nityaæ prasaktaæ. arÆpiïÃæ ca [Tib. 138a] vedanÃdÅnÃæ. kathaæ taddeÓÃætarÃkar«aïÃ. amÆrtatvenÃdeÓasthatvÃn na tad yujyata ity abhiprÃya÷. yac ca tadÃkar«aïaæ kriyÃsaæj¤akaæ. tad abhÆtvà bhÆtam ity abhÆtvÃbhÃvasiddhir ity abhiprÃya÷.
svabhÃvaviÓe«aïaæ cet. yadi manyase hetunà svabhÃvo 'sya phalasya viÓe«yate. tena phalaviÓe«aïaæ. bhavatÅti. atra brÆma÷. siddham abhÆtvÃbhavanam iti. siddham abhÆtvà viÓe«aïasya (#<Abhidh-k-vy 477>#) bhavanaæ prÃdurbhÃva iti. adhvatrayaæ vÃ. kiæ. sarvam astÅty adhik­taæ. yathÃtra tad asti tathoktam iti. yad bhÆtapÆrvaæ tad atÅtaæ. yat sati hetau bhavi«yati. tad anÃgataæ. yad bhÆtvÃvina«Âaæ. tat pratyutpannam. ity evaæ sarvÃstivÃda÷ ÓÃsane sÃdhur bhavati. kathaæ tena tasmiæ và saæyuktà iti. kathaæ tenÃtÅtÃnÃgatena kleÓena tasmin và atÅtÃnÃgate vastuni kathaæ saæyukta iti. tajjataddhetvanuÓayabhÃvÃt kleÓeneti. tasmÃd atÅtÃj jÃtas tajja÷. tasyÃnÃgatasya hetus taddhetu÷. tajjaÓ cÃsau taddhetuÓ ca tajjataddhetu÷. tajjataddhetur anuÓayo bÅjaæ tajjataddhetvanuÓaya÷. tasya bhÃvÃt. atÅtenÃnÃgatena ca kleÓena yathÃkramaæ saæyukta÷. tad atÅtÃnÃgataæ vastv Ãlaæbanam asyeti tadÃlaæbana÷ kleÓas tasyÃnuÓaya÷. tasya bhÃvÃd atÅte 'nÃgate ca vastuni yathÃkramaæ saæyukta iti

dharmateti. [Tib. 138b] dharmÃïÃæ svabhÃva÷. atÅtÃdikÃdhvavyavasthÃne sati tatsaævyavahÃravyutpÃdanÃrtham Ãha. asti paryÃya ityÃdi. asti vacanakrama÷. yad utpadyate. tan nirudhyata ity uktvÃ. d­«ÂÃætam Ãha. rÆpam utpadyate rÆpaæ nirudhyate dravyÃnanyatvÃt. anyad utpadyate 'nyan nirudhyate. anÃgatam utpadyate 'nyad utpÃdÃbhimukhatvÃt. vartamÃnaæ nirudhyate 'nyan nirodhÃbhimukhatvÃt. adhvÃpy utpadyate utpadyamÃnasya dharmasyÃdhvasaæg­hÅtatvÃd adhvasvabhÃvatvÃd ity artha÷.

#<ta evÃdhvà kathÃvastv>#

iti lak«aïÃt. adhvano 'py upÃdÃnarÆpÃd utpadyate dharma÷. kasmÃd ity Ãha. anekak«aïikatvÃd anÃgatasyÃdhvana iti. yasmÃd aneke«Ãæ k«aïÃnÃm anÃgatÃnÃæ rÃÓirÆpÃïÃæ kaÓcid eva k«aïa utpadyate. ato 'dhvano 'py utpadyata ity ucyate.

(V.28) #<prasaægenÃgatam iti.>#

#<Óe«ais tu sarvai÷ sarvatreti>#

prasaægenÃgatam atÅtÃnÃgatavicÃraïaæ. yad yastu prahÅïam ityÃdi. iha prahÃïaæ prÃptivigamÃt. visaæyogas tadÃlaæbanakleÓaprahÃïÃt. darÓanabhÃvanÃmÃrgÃv adhik­tya

#<prahÅïe du÷khad­ggheya>#

ityÃdi. prÃk prahÅïe ityÃdi.

#<Óe«asarvagair>#

iti. samudayadarÓanaprahÃtavyai÷ sarvatragai÷.

#<Óe«ais tadvi«ayair malair>#

(#<Abhidh-k-vy 478>#)
iti. prahÅïaprakÃravi«ayÃnuÓayair ity artha÷. tadyathÃdhimÃtrÃdhimÃtre prakÃre prahÅïe 'dhimÃtramadhyÃdibhi÷ Óe«air aprahÅïair anuÓayai÷ saæyukta÷. tathà hy asÃv adhimÃtrÃdhimÃtreïa prahÅïena kleÓaprakÃreïa visaæyukto 'pi sa saæyukta eva tai÷ Óe«air iti.

(V.29-31) piï¬avibhëÃæ kurvaæti. saæk«epavyÃkhyÃæ kurvaætÅty artha÷. ke. vaibhëikÃ÷. «o¬aÓeti. kÃmÃvacarÃ÷ paæca prakÃrÃ÷. [Tib. 139a] du÷khasamudayanirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyÃÓ catvÃro bhÃvanÃprahÃtavyaÓ ca paæcama÷. evaæ yÃvad ÃrÆpyÃvacarÃ÷ paæca prakÃrà iti paæcadaÓa. anÃsravaÓ ca «o¬aÓa iti «o¬aÓa dharmÃ÷. ime ca dharmÃ÷ ye darÓanaprahÃtavyÃ÷. te catu÷skandhasvabhÃvÃ÷. ye bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷. te paæcaskandhasvabhÃvÃ÷. kathaæ. yà vedanà yair darÓanaprahÃtavyair anuÓayai÷ saæprayuktÃ÷. sa vedanÃskandha÷. yÃ÷ saæj¤Ã÷. sa saæj¤Ãskandha÷. ye 'nuÓayÃ÷ ye ca tatsaæprayuktÃÓ cetanÃdayo yÃÓ cai«Ãæ vedanÃdÅnÃæ sarve«Ãæ caitasikÃnÃæ prÃptayo jÃtijarÃsthityanityatÃÓ ca viprayuktÃ÷. sa saæskÃraskandha÷. yac caibhi÷ saæprayuktaæ manovij¤Ãnaæ. sa vij¤Ãnaskandha÷. iti catu÷skandhasvabhÃvà darÓanaprahÃtavyÃ÷. bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷ punar ato 'nye sÃsravà dharmÃ÷. kathaæ. bÃhyÃdhyÃtmikaæ sarvaæ sÃsravaæ rÆpaæ rÆpaskandha÷. anÃsravadarÓanaprahÃtavyavarjyÃÓ ca vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤Ãnaskandhà iti paæcaskandhasvabhÃvà bhÃvanÃprahÃtavyà veditavyÃ÷. cittÃny api «o¬aÓaitÃny eveti. kÃmÃvacaraæ du÷khadarÓanaprahÃtavyaæ yÃvad bhÃvanÃprahÃtavyam [Tib. 139b] iti paæca cittÃni. evaæ rÆpÃvacarÃïy ÃrÆpyÃvacarÃïi ca paæcapaæca anÃsravaæ ca cittam iti «o¬aÓa cittÃni. tÃni tat«o¬aÓadharmÃlaæbanÃni varïyaæte. amu«minn iyaæto 'nuÓayà iti. amu«miæ dharme iyaæto 'nuÓayà ye tena cittena saæprayuktà Ãlaæbanata÷ saæprayogato vÃnuÓerata ity etad abhyÆhitavyaæ.
#<du÷khahetud­gabhyÃsapraheyÃ÷ kÃmadhÃtujÃ>#

iti. du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃpraheyÃ÷ kÃmÃvacarà ity artha÷. e«Ã vigraha jÃtir iti. svakatrayaæ caikarÆpÃptaæ cÃmalaæ ca. svakatrayaikarÆpÃptÃmalÃni vij¤ÃnÃni.

#<svakatrayaikarÆpÃptÃmalavij¤Ãni.>#

te«Ãæ

#<gocarÃ÷.>#

kÃmÃvacarÃs tÃvad iti vistara÷. kÃmÃvacarà du÷khasamudayadarÓanaprahÃtavyà (#<Abhidh-k-vy 479>#) yathÃkramaæ daÓasaptÃnuÓayÃ÷. tatsahabhuvas tatprÃptayaÓ ca sÃnucarÃ÷. bhÃvanÃheyÃÓ caturanuÓayÃs tatsahabhuvas tatprÃptayaÓ ca sÃnucarÃ÷. sarvaæ sÃsravaæ rÆpaæ. anye cÃkli«Âà dharmÃ÷. ete dharmÃ÷ paæcÃnÃæ cittÃnÃm Ãlaæbanaæ. ke«Ãm ity Ãha. svadhÃtukÃnÃæ trayÃïÃæ te«Ãm eveti. kÃmÃvacarÃïÃæ du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃnÃæ. [Tib. 140a] kathaæ k­tvÃ. du÷khadarÓanaheyÃs tÃvad du÷khadarÓanaheyasya sarvatragÃsarvatragasaæprayuktasya. samudayadarÓanaprahÃtavyasya ca sarvatragasaæprayuktasya. bhÃvanÃheyasya ca kuÓalasya. rÆpÃvacarasyaikasya bhÃvanÃheyasyaiva. laukikena mÃrgeïa kÃmadhÃtÆpapannasya kÃmÃvacaradharmÃlaæbanÃvasthÃyÃæ. rÆpadhÃtÆpapannasya ca kÃmadhÃtudarÓanÃvasthÃyÃæ. anÃsravasya ca dharmaj¤Ãnapak«asya ceti paæcÃnÃæ cittÃnÃm Ãlaæbanaæ bhavaæti. na kÃmÃvacarayor nirodhamÃrgadarÓanaheyayoÓ cittayor Ãlaæbanam. anÃsravÃlaæbanayoÓ cittayor nirodhamÃrgÃlaæbanatvÃt. sÃsravÃlaæbanayorÓ ca nirodhamÃrgadarÓanaheyamÃtrÃlaæbanatvÃt. nordhvabhÆmikÃnÃæ kli«ÂÃnÃæ. adharabhÆmikÃnÃlaæbanatvÃt. nÃrÆpyÃvacarasya kuÓalasya. catas­bhir dÆratÃbhir dÆratvÃt. evaæ samudayadarÓanaheyà dviprakÃrasya samudayadarÓanaheyasya. du÷khadarÓane heyasya ca sarvatragasaæprayuktasya. bhÃvanÃheyasya kuÓalasya. rÆpÃvacarasyaikasya bhÃvanÃheyasyaiva. anÃsravasya ceti. paæcÃnÃm evÃlaæbanaæ bhavaæti. vyÃkhyÃnaæ ca pÆrvavad eva kartavyaæ. bhÃvanÃheyà api paæcÃnÃm evÃlaæbanaæ bhavaæti. du÷khasamudayadarÓanaheyayo÷ [Tib. 140b] sarvatragasaæprayuktayoÓ cittayor bhÃvanÃheyasya ca kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tasya yathÃsaæbhavaæ. rÆpÃvacarasyaikasya bhÃvanÃheyasyaiva. anÃsravasya ceti. pÆrvavad eva vÃcyaæ.

#<svakÃdharatrayordhvaikÃmalÃnÃm>#

iti. svakÃnÃm adharÃïÃæ ca trayaæ svakÃdharatrayaæ ca Ærdhvaikaæ cÃmalaæ ceti vigraha÷. rÆpÃvacarÃs ta eva triprakÃrà dharmà iti. du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃs te«Ãm adhik­tatvÃt. te '«ÂÃnÃæ cittÃnÃm Ãlaæbanaæ. svadhÃtukÃnÃæ trayÃïÃæ te«Ãm eva du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃnÃæ pÆrvavad vyÃkhyeyaæ. adharadhÃtukÃnÃæ trayÃïÃæ te«Ãm eva. te«Ãæ du÷khasamudayadarÓanaheyayor visabhÃgadhÃtusarvatragasaæprayuktayoÓ cittayor bhÃvanÃheyasya ca Órutamayasya ca cintÃmayasya vÃ. ÆrdhvadhÃtukasyaikasya bhÃvanÃheyayaivÃkÃÓÃnÃætyÃyatanasÃmantakasaæg­hÅtasya anÃsravasya cÃnvayaj¤Ãnapak«asyeti.

(#<Abhidh-k-vy 480>#)
#<tridhÃtvÃptatrayÃnÃsravagocarÃ>#

iti. tridhÃtvÃptÃnÃæ trayÃïÃm anÃsravasya ca gocarÃ÷. ta eveti ta eva du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyà [Tib. 141a] adhik­tÃ÷. triprakarÃïÃæ te«Ãm eveti. kÃmarÆpÃvacarÃïÃæ du÷khasamudayadarÓanaheyÃnÃæ visabhÃgadhÃtusarvatragasaæprayuktÃnÃæ caturïÃæ bhÃvanÃprahÃtavyayor dvayor yathÃyogaæ. svadhÃtukÃnÃæ ca trayÃïÃæ. katame«Ãæ. sarvatragÃsarvatragasaæprayuktayor yathÃyogaæ dvayor bhÃvanÃprahÃtavyasya cÃnÃsravasya ceti. daÓÃnÃæ cittÃnÃm Ãlaæbanaæ bhavaæti.

#<nirodhamÃrgad­ggheyÃ÷ sarvasvÃdhikagocarÃ>#

iti. sarvagrahaïaæ traidhÃtukopasaægrahÃrthaæ.

#<svasyÃdhikasya gocarÃ>#

iti vacanÃt pÆvoktÃnÃæ ca gocarà ity arthÃd uktaæ bhavati. atha và svenÃdhikÃni svÃdhikÃni. svÃdhikÃnÃæ gocarÃ÷ svÃdhikagocarà iti. tasyÃdhikasyeti. rÃgÃdisaæprayuktasya. na mithyÃd­«ÂyÃdisaæprayuktasya. tasya nityaæ nirodhamÃrgÃlaæbanatvÃt. pÆrvoktÃnÃæ paæcÃnÃm iti. kÃmÃvacarÃïÃæ trayÃïÃæ. dvinikÃyasarvatragasaæprayuktabhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ. rÆpÃvacarasya bhÃvanÃprahÃtavyasyaiva. anÃsravasya ceti. mÃrgadarÓanaprahÃtavyà apy evam iti. kim evaæ. [Tib. 141b] «aïïÃæ cittÃnÃm Ãlaæbanam iti. navÃnÃm ekÃdaÓÃnÃæ ca cittÃnÃm Ãlaæbanaæ bhavatÅti. rÆpÃvacarà nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyà navÃnÃæ cittÃnÃm Ãlaæbanaæ bhavaæti. ÃrÆpyÃvacarà ekÃdaÓÃnÃm iti. kathaæ. rÆpÃvacarà nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyà dharmÃ÷ kÃmÃvacarÃïÃæ visabhÃgadhÃtusarvatragasaæprayuktabhÃvanÃheyÃnÃæ trayÃïÃæ. svadhÃtukÃnÃæ ca trayÃïÃæ dvinikÃyasarvatragasaæprayuktabhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ. ÃrÆpyÃvacarasya bhÃvanÃprahÃtavyasyÃkÃÓÃnaætyÃyatanasaæg­hÅtasya. anÃsravasya cÃnvayaj¤Ãnapak«asya. tasyaiva cÃdhikasya nirodhadarÓanaprahÃtavyasya mÃrgadarÓanaprahÃtavyasya và cittasya. iti navÃnÃæ pratyekam Ãlaæbanaæ bhavaæti. ÃrÆpyÃvacarà api nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyà dharmÃ÷ pratyekam ekÃdaÓÃnÃæ cittÃnÃm Ãlambanaæ bhavaæti. kÃmarÆpÃvacarÃïÃæ visabhÃgadhÃtusarvatragasaæprayuktabhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ «aïïÃæ. svadhÃtukÃnÃæ ca trayÃïÃæ dvinikÃyasarvatragasaæprayuktakabhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ. nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyasya ca pratyekam adhikasya. anÃsravasya cÃnvayaj¤Ãnapak«asya. ity ekÃdaÓÃnÃm Ãlaæbanaæ bhavaæti.

#<anÃsravÃs tridhÃtvaætyatrayÃnÃsravagocarÃ>#

iti. anÃsravà nirodhÃdaya÷. tri«u dhÃtu«u [Tib. 142a] yÃny antyÃni trayÃïi (#<Abhidh-k-vy 481>#) nirodhamÃrgadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyalak«aïÃni. te«Ãæ yathÃyogam anÃsravasya ca gocarÃ÷. kathaæ. pratisaækhyÃnirodhÃryamÃrgau tÃvat tadÃlaæbanÃnÃæ mithyÃd­«ÂivicikitsÃvidyÃsaæprayuktÃnÃæ bhÃvanÃprahÃtavyÃnÃm anÃsravasya ca dharmaj¤ÃnÃnvayaj¤Ãnapak«asya yathÃyogam Ãlaæbanaæ. ÃkÃÓÃpratisaækhyÃnirodhau tu bhÃvanÃprahÃtavyasyaivÃkli«Âasya cittasyÃlaæbanam iti veditavyaæ. ÃcÃryaguïamativasumitrau tu vyÃcak«Ãte ÃkÃÓÃpratisaækhyÃnirodhau bhÃvanÃprahÃtavyasya kli«ÂÃkli«ÂasyÃlaæbanam iti. tad ayuktaæ.

#<mithyÃd­g vimatÅ tÃbhyÃæ yuktÃvidyÃtha kevalÃ
nirodhamÃrgad­ggheyÃ÷ «a¬ anÃsravagocarÃ>#

iti niyamÃt. ato na kli«Âacittasya bhÃvanÃlaæbanam iti siddhÃæta÷.

#<paæcëÂadaÓavij¤ÃnadaÓavij¤ÃnagocarÃ>#

iti. kÃmÃvacarÃ÷ du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃ÷ paæcÃnÃæ gocarÃ÷. rÆpÃvacarà a«ÂÃnÃm. ÃrÆpyÃvacarà daÓÃnÃm. amalà api daÓÃnÃm eveti. pÆrvavyÃkhyÃnÃnusÃreïa yojyaæ. etÃny eva «o¬aÓa cittÃni «aÂtriæÓad bhavaæti. kÃmadhÃtau du÷khasamudayadarÓanaheyam asarvatragasaæprayuktaæ sabhÃgavisabhÃgasarvatragasaæprayuktaæ ca. evaæ rÆpadhÃtau du÷khasamudayadarÓanaheyaæ pratyekaæ triprakÃraæ. ÃrÆpyadhÃtÃv anyatra visabhÃgadhÃtubhÆmisarvatragasaæprayuktÃt. nirodhamÃrgadarÓanaheyaæ dhÃtutraye 'pi pratyekaæ dvidhà sÃsravÃnÃsravÃlaæbanatvÃt. bhÃvanÃheyam api kli«ÂÃkli«ÂabhedÃt dviprakÃraæ. anÃsravam api dharmaj¤Ãnapak«am anvayaj¤Ãnapak«aæ ceti dvidhÃ.

kÃmÃvacaraæ bhÃvanÃprahÃtavyam iti. paæcavij¤ÃnakÃyikaæ sukhendriyaæ. rÆpÃvacaraæ paæcaprakÃram [Tib. 142a] iti. prathamadhyÃnabhÆmikaæ trivij¤ÃnakÃyikaæ. t­tÅyadhyÃnabhÆmikaæ mÃnasam ity abhisamasya yathÃyogaæ paæcaprakÃraæ du÷khadarÓanaprahÃtavyaæ yÃvad bhÃvanÃprahÃtavyaæ. anÃsravaæ ca t­tÅyadhyÃnabhÆmikam eva.

kÃmÃvacarasya catu÷prakÃrasyeti. du÷khasamudayamÃrgadarÓanabhÃvanÃpraheyasya. du÷khasamudayadarÓanaheyayo÷ sukhendriyam Ãlaæbanaæ bhavati. yasmÃd du÷khasamudayasatyasaæg­hÅtaæ svabhÆmikam ÆrdhvabhÆmikaæ và sukhendriyaæ satkÃyamithyÃd­«ÂyÃdÅnÃm Ãlaæbanaæ bhavati. mÃrgadarÓanaheyasya ca mithyÃd­«ÂyÃdisaæprayuktasya mÃrgasatyasaæg­hÅtaæ sukhendriyam Ãlaæbanaæ. bhÃvanÃheyarÃgÃdisaæprayuktasya ca cittasya (#<Abhidh-k-vy 482>#) tatpaæcavij¤ÃnakÃyikaæ sukhendriyam Ãlaæbanam. iti catu«prakÃrasyÃsya tad Ãlaæbanaæ. na tu nirodhadarÓanaheyasya cittasya. tatra mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃæ nirodhÃlaæbanatvÃt. d­«ÂiparÃmarÓÃdÅnÃæ ca svanikÃyÃlaæbanatvÃt. tatra ca sukhendriyÃbhÃvÃt. tenocyate 'nyatra nirodhadarÓanaheyÃd iti. rÆpÃvacarasya paæcaprakÃrasyeti. yasmÃt t­tÅyadhyÃnasaæg­hÅtaæ paæcaprakÃraæ sukhendriyaæ bhavati. mÃrgadarÓanabhÃvanÃheyasyeti. ÃrÆpyÃvacarasya mÃrgadarÓanaheyasya mithyÃd­«ÂyÃdisaæprayuktasya cittasya mÃrgasaæg­hÅtaæ sukhendriyam Ãlaæbanaæ. tad eva ca bhÃvanÃheyasya kuÓalasya cittasyÃlaæbanam. anÃsravasya ca sarvam apy Ãlaæbaïaæ [Tib. 143a] bhavati. tatra yathÃsaæbhavam iti. yasmÃd anÃsrave anuÓayà nÃnuÓerate. yasmÃt kvacid eva kecid anuÓerate. tasmÃd yathÃsaæbhavam ity ucyate. tatra vij¤Ãne kÃmÃvacarÃÓ catvÃro nikÃyÃ÷. tadyathà nithyÃd­«Âisaæprayukte sukhendriyÃlaæbane daÓÃpi du÷khadarÓanaprahÃtavyà anuÓayà Ãlaæbanato 'nuÓerate saæprayogato và yathÃsaæbhavaæ. evaæ samudayadarÓanaprahÃtavyÃ÷. mÃrgadarÓanaprahÃtavyà api tatra sukhendriyÃlaæbane vij¤Ãne 'nuÓerate. mÃrgasukhendriyÃlaæbane hi mithyÃd­«ÂyÃdisaæprayukte vij¤Ãne mithyÃd­«ÂyÃdaya÷ saæprayogato 'nuÓerate. d­«ÂiparÃmarÓÃdayo 'py Ãlaæbanato 'nuÓerate. tasmÃt so 'pi nikÃyas tatrÃnuÓete. bhÃvanÃheyo 'pi nikÃyo 'trÃnuÓete. tatra rÃgÃdÅnÃæ sukhendriyÃlaæbanavij¤ÃnÃlaæbanayogÃt. nirodhadarÓanaprahÃtavyanikÃyas tu tatra nÃnuÓete. sukhendriyÃlaæbanavij¤ÃnÃbhÃvÃt. rÆpÃvacarÃ÷ saæsk­tÃlaæbanà iti. rÆpÃvacaraæ sukhendriyÃlaæbanaæ paæcaprakÃram asti. tatra catvÃro nikÃyà anuÓerata iti sugamam etat. nirodhadarÓanaprahÃtavyÃs [Tib. 143b] tu saæsk­tÃlaæbanÃ÷ katham anuÓerate. t­tÅye dhyÃne d­«ÂiparÃmarÓÃdaya÷ sukhendriyeïa saæprayujyaæte. te cÃnyonyÃlaæbanÃ÷. te tatra sukhendriyÃlaæbanavij¤Ãne saæprayogata Ãlaæbanato vÃnuÓerate. ÃrÆpyÃvacarau dvau nikÃyÃv iti. mÃrgadarÓanabhÃvanÃheyanikÃyau. mÃrgasukhendriyÃlaæbane mithyÃd­«ÂyÃdisaæprayukte mithyÃd­«ÂyÃdaya÷ saæprayogato 'nuÓerate.
d­«ÂiparÃmarÓÃdayas tu tatrÃlaæbanato 'nuÓerate. bhÃvanÃheyo 'pi nikÃyo 'nuÓete. bhÃvanÃheyaæ hi kuÓalaæ cittaæ mÃrgam Ãlaæbate. tatra sa rÃgÃdinikÃyo 'nuÓete. sarvatragÃÓ cÃrÆpyÃvacarà anuÓayÃs tatraiva vij¤Ãne mÃrgÃlaæbanamithyÃd­«ÂyÃdisaæprayukte và vij¤Ãne 'nuÓerata iti vij¤Ãtavyaæ.

tasyaiva dvÃdaÓavidhasyeti. kÃmÃvacarasya catu«prakÃrasyÃnyatra nirodhadarÓanaheyÃt. (#<Abhidh-k-vy 483>#) rÆpÃvacarasya paæcaprakÃrasyÃrÆpyÃvacarasya ca dviprakÃrasya mÃrgadarÓanabhÃvanÃheyasyÃnÃsravasya cety anyonyÃlaæbanayogatas tasya sukhendriyÃlaæbanaæ vij¤Ãnam Ãlaæbanaæ bhavati. ÃrÆpyÃvacarasya ca bhÆyo dviprakÃrasya tat sukhendriyÃlaæbanaæ vij¤Ãnam Ãlaæbanaæ bhavati. katamasyety Ãha. du÷khasamudayadarÓanaprahÃtavyasyeti. [Tib. 144a] ÃrÆpyÃvacarasya sarvatragasaæprayuktasya hi du÷khasamudayadarÓanaheyabhedÃt dviprakÃrasya cittasyÃrÆpyÃvacaramÃrgadarÓanaheyamithyÃd­«ÂyÃdisaæprayuktaæ vij¤Ãnaæ mÃrgÃlaæbanaæ cÃrÆpyÃvacaraæ bhÃvanÃheyaæ kuÓalam Ãlaæbanaæ bhavati. evam idaæ caturdaÓavidhaæ sukhendriyÃlaæbanavij¤ÃnÃlaæbanaæ tatrÃrÆpyÃvacarau du÷khasamudayadarÓanaheyau vardhayitveti. pÆrvaæ sarvatragà evÃrÆpyÃvacarÃ÷ sukhendriyÃlaæbane vij¤Ãne 'nuÓerate. sukhendriyÃlaæbanÃlaæbane tu sakalÃv apy ÃrÆpyÃvacarau du÷khasamudayadarÓanaheyau nikÃyÃv anuÓayÃte. tasmÃt tatra sarvatragasaæprayukte citte du÷khasaæudayadarÓanaheyà anuÓayÃ÷ saæprayogata Ãlaæbanato và yathÃyogam anuÓerate. Óe«Ãs tu pÆrvavad yojyÃ÷.

anayà vartanyÃnyad api gaætavyam iti. anena vartmanÃnyad api boddhavyaæ. kathaæ. du÷khendriyÃlaæbane katy anuÓayà anuÓerata iti praÓna Ãgate vicÃrayitavyaæ. du÷khendriyam ekavidhaæ kÃmÃvacaraæ bhÃvanÃprahÃtavyaæ paæcavij¤ÃnakÃyikatvÃt. tat samÃsata÷ paæcavidhasya vij¤ÃnasyÃlaæbanaæ bhavati. kÃmÃvacarasya [Tib. 144b] triprakÃrasya. du÷khasamudayadarÓanaheyayo÷ sarvatragasaæprayuktayor vij¤Ãnayor bhÃvanÃprahÃtavyasya ca. rÆpÃvacarasya ca bhÃvanÃprahÃtavyasya. anÃsravasya ca. idaæ paæcavidhaæ du÷khendriyÃlaæbanaæ vij¤Ãnaæ. tatra yathÃsaæbhavaæ kÃmÃvacarÃs trayo nikÃyà du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃ÷. tatra hi sarvatragasaæprayukte citte bhÃvanÃheye ca du÷khasamudayadarÓanaheyau nikÃyau saæprayogata Ãlaæbanato và yathÃsaæbhavam anuÓayÃte. bhÃvanÃheye ca bhÃvanÃheyo nikÃyo 'nuÓete. rÆpÃvacara eko bhÃvanÃheya÷. tatra bhÃvanÃheye citte 'nuÓete. sarvatragÃÓ ca rÆpÃvacarÃs tatraivety avagaætavyaæ. du÷khendriyÃlaæbanÃlaæbane vij¤Ãne katy anuÓayà anuÓerate. tat punar du÷khendriyÃlaæbanaæ pa¤cavij¤Ãnaæ katamasya vij¤Ãnasya Ãlaæbanaæ. tasyaiva paæcavidhasyÃnyonyÃlaæbanayogena. kÃmÃvacarasya ca bhÆyo mÃrgadarÓanaheyasya anÃsravÃlaæbanasya. rÆpÃvacarasya ca sarvatragasaæprayuktasyÃlaæbanaæ bhavati. tena hi rÆpÃvacaraæ du÷khendriyÃlaæbanaæ kuÓalaæ bhÃvanÃprahÃtavyam (#<Abhidh-k-vy 484>#) Ãlaæbyate. ÃrÆpyÃvacaram apy ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasÃmantakasaæg­hÅtaudÃrikÃdyÃkÃraæ [Tib. 145a] du÷khendriyÃlaæbanam Ãlaæbate. tad idam a«Âavidhaæ du÷khendriyÃlaæbanÃlaæbanaæ vij¤Ãnaæ. tatra kÃmÃvacarÃÓ catvÃro nikÃyÃ÷. du÷khasamudayamÃrgadarÓanabhÃvanÃheyÃ÷. rÆpÃvacarÃs trayo nikÃyÃ÷. du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyÃ÷. ÃrÆpyÃvacara eko bhÃvanÃprahÃtavya÷. sarvatragÃÓ cÃnuÓayà anuÓerata iti vij¤Ãtavyaæ. saumanasyendriyÃlaæbane vij¤Ãne katy anuÓayà anuÓerata iti praÓne vicÃrayitavyaæ. tat puna÷ saumanasyendriyÃlaæbanaæ vij¤Ãnam ekÃdaÓavidhaæ. kÃmarÆpÃvacaraæ paæca prakÃram anÃsravaæ ceti. tad etat samÃsatas trayodaÓavidhasya vij¤ÃnasyÃlaæbanaæ bhavati. kÃmÃvacarasya paæcaprakÃrasya saæsk­tÃlaæbanasya tasya saæsk­tatvÃt. evaæ rÆpÃvacarasya. ÃrÆpyÃvacarasya tu dviprakÃrasya mÃrgadarÓanabhÃvanÃheyasya. anÃsravasya ca. idaæ trayodaÓavidhaæ saumanasyendriyÃlaæbanavij¤Ãnaæ. tatra yathÃsaæbhavaæ kÃmÃvacararÆpÃvacarÃ÷ paæcanikÃyÃ÷ saæsk­tÃlaæbanÃ÷. ÃrÆpyÃvacarau dvau nikÃyau. sarvatragÃÓ cÃnuÓayÃ÷ anuÓerata iti vij¤Ãtavyaæ. saumanasyendriyÃlaæbanÃlaæbane
vij¤Ãne katy anuÓayà anuÓerate. tat puna÷ saumanasyendriyÃlaæbanaæ [Tib. 145a] trayodaÓavij¤Ãnaæ katamasya vij¤ÃnasyÃlaæbanaæ. tasyaiva trayodaÓavidhasya. ÃrÆpyÃvacarasya ca bhÆyo dviprakÃrasya du÷khasamudayadarÓanaprahÃtavyasya. idaæ paæcadaÓavidhaæ saumanasyendriyÃlaæbanaæ vij¤Ãnaæ. tatrÃrÆpyÃvacarau dvau du÷khasamudayadarÓanaheyau vardhayitvÃ. kÃmÃvacararÆpÃvacarÃ÷ saæsk­tÃlaæbanÃ÷. ÃrÆpyÃvacarÃÓ catvÃro nikÃyÃ÷ anyatra nirodhadarÓanaheyÃt. anuÓayà anuÓerata iti vij¤Ãtavyaæ. anayà diÓà anyad api gaætavyam iti.

(V.32) #<dvidhà sÃnuÓayaæ kli«Âam>#

iti. anuÓayÃnair ananuÓayÃnaiÓ cÃnuÓayai÷ sÃnuÓayaæ kli«Âam ity artha÷. tatsahitatvÃt sadÃvasthitatvÃt. akli«Âaæ cittam anuÓayÃnair eva sÃnuÓayaæ vivecayituæ ÓakyatvÃt. tathà hi vak«yati

#<prahÃtavya÷ kleÓa ÃlaæbanÃtmata>#

iti.

(V.33) sarvasya sarvÃnaætaram utpattisaæbhavÃn nÃsty e«Ãm utpattau sÃrvajanya÷ kramaniyama÷. du÷khata÷ skandhÃn apohyeti. nedaæ du÷kham ity Ãtmato 'bhiniveÓÃt. rÆpam Ãtmety evaæd­«Âikasya vedanÃdyÃtmagrÃhad­«Âi÷ (#<Abhidh-k-vy 485>#) pratyanÅkÃ.

(V.34) aprahÅïo bhavaty aparij¤Ãta iti. aprahÅïas tatprÃptyanucchedÃt. aparij¤Ãtas tatpratipak«asya cÃnutpatte÷. kÃmarÃgaparyavasthÃnÅyà iti. paryavati«Âhate ebhir iti paryavasthÃnÅyÃ÷ snÃnÅyavat. kÃmarÃgasya paryavasthÃnÅyà anukÆlà iti. kÃmarÃga eva và paryavasthÃnaæ [Tib. 146a] kÃmarÃgaparyavasthÃnaæ. tasmai hitÃ÷ kÃmarÃgaparyavasthÃnÅyÃ÷. te punà rÆpÃdayo vi«ayÃ÷ ÃbhÃsagatà bhavaætÅti. vi«ayarÆpatÃm Ãpannà bhavaætÅty artha÷. tatra cÃyoniÓomanaskÃra iti. tatra cÃbhÃsagate«u vi«aye«u viparÅta÷ samanaætarapratyaya ity artha÷. hetuvi«ayaprayogabalÃnÅti. hetubalaæ kÃmarÃgotpattaye kÃmarÃgÃnuÓayo 'prahÅïo bhavaty aparij¤Ãta÷. kÃmarÃgaparyavasthÃnÅyà vi«ayabalaæ. tatra cÃyoniÓomanaskÃra÷ prayogabalaæ. evam anyo 'pi kleÓa utpadyata iti. pratighÃnuÓayo 'prahÅïo bhavaty aparij¤Ãta÷. pratighaparyavasthÃnÅyà dharmà ÃbhÃsagatà bhavaæti. tatra cÃyoniÓomanaskÃra ity e«a naya÷.

(V.35-38) catvÃro yogà eta eveti. kÃmayogo bhavayogo d­«Âiyogo 'vidyÃyogaÓ ceti.

#<vinà moheneti.>#

avidyÃsravasya p­thaguktatvÃt. saha paryavasthÃnair ÃhrÅkyÃdibhir vak«yamÃïai÷ ekacatvÃriæÓad dravyÃïi. ekatriæÓad anuÓayà iti. dvÃdaÓa d­«Âaya÷. du÷khadarÓanaprahÃtvyà paæca. samudayadarÓanaprahÃtavye dve. nirodhadarÓanaprahÃtavye dve eva. [Tib. 146b] tisro mÃrgadarÓanaprahÃtavyÃ÷. catasro vicikitsÃ÷. paæca rÃgÃ÷. evaæ pratighà mÃnÃÓ ca. daÓa paryavasthÃnÃnÅty evam ekacatvÃriæÓat.

#<anuÓayà eveti.>#

evakÃra÷ paryavasthÃnanirÃsÃrtha÷. «a¬viæÓatir anuÓayà iti. dvÃdaÓa d­«ÂayaÓ catasro vicikitsÃ÷ paæca rÃgÃ÷ paæca mÃnà iti. nanu ca tatrÃpy asti paryavasthÃnadvayam iti. tatra rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷.

#<styÃnauddhatyamadà dhÃtutraya>#

iti vacanÃt. kasmÃd iha tasyÃgrahaïam iti. tasya paryavasthÃnadvayasya. asvÃtaætryÃd iti. katham asvÃtaætryaæ. rÃgÃdisaæprayogitvÃd År«yÃdivad avidyÃmÃtrÃsaæprayogitvÃc ca. etad dhi dvayaæ rÃgÃdibhi÷ saæprayujyate. na tathà År«yÃmÃtsaryakauk­tyakrodhamrak«Ã÷. svataætrÃ÷. avidyÃmÃtreïa saæprayogÃd iti. te hy ubhaye 'pÅti. rÆpÃrÆpyÃvacarà apÅty artha÷. aætarmukhaprav­ttà iti. na vi«ayapradhÃnà ity artha÷. yenaiva ca kÃraïena bhavarÃga ukta iti.

(#<Abhidh-k-vy 486>#)
#<antarmukhatvÃt tanmok«asaæj¤ÃvyÃv­ttaye k­ta>#

iti. anena ca bhavÃsrava iti. avidyÃsrava iti siddham iti. avidyà pÆrvoktÃbhyÃm ÃsravÃbhyÃæ bahi«k­tÃ. tasmÃt sà traidhÃtuky api avidyÃsrava iti siddham etat. paæcadaÓadravyÃïÅti. tri«v api dhÃtu«v avidyÃyÃ÷ pratyekaæ paæcaprakÃratvÃt. sarve«Ãæ te«Ãm iti. kÃmÃsravÃdÅnÃæ saæsÃrasya ca. ukto hy avidyà hetusaærÃgÃyetyÃdi.

#<yÃ÷ kÃÓcana durgataya÷ asmin loke parata ca
avidyÃmÆlikÃ÷ sarvà icchÃlobhasamutthitÃ>#

iti ca.

#<tathaughayogÃ>#

iti. Ãsravà [Tib. 147a] evaughà yogÃÓ ca bhavaæti. kevalaæ

#<d­«Âaya÷ p­thag
avasthÃpyante.>#

katham iti vivriyate. kÃmÃsrava eva kÃmaugha÷ kÃmayogaÓ ca. evaæ bhavÃsrava eva bhavaugho bhavayogaÓ ca. avidyaughayogas tu pÆrvavad evÃvagaætavya÷. d­«Âiyoga iha caturtha ukta÷. tenÃha anyatra d­«Âibhya iti. tÃ÷ kileti. kilaÓabda÷ paramatadyotaka÷. vineyajanavaÓÃt tu d­«Âiyoga÷ p­thag ukta ity abhiprÃyo yujyate. Ãsrave«u d­«Âaya÷ kimarthaæ na p­thag sthÃpità ity Ãha.

#<nÃsrave«v asahÃyÃnÃm>#

ityÃdi. asahÃyÃnÃæ d­«ÂÅnÃm ÃsyÃnukÆlatà avasthÃnÃnukÆlatà calatvÃt paÂutvÃc ca na bhavati. nÃsanÃnukÆlatety artha÷. Ãseti rÆpe prÃpte ÃpiÓale«Âyà Ãsyeti rÆpaæ bhavati. tad idam uktaæ bhavati. yasmÃd età d­«Âayo 'sahÃyà nÃsanÃnukÆlÃ÷ sasahÃyÃs tv ÃsanÃnukÆlà bhavaæti. tasmÃt sasahÃyà evaità Ãsrave«ÆktÃ÷. miÓrÅk­tyoktà ity artha÷. kimartham ity Ãha. ÃsayaætÅty ÃsravÃïÃæ nirvacanaæ paÓcÃd vak«yatÅty ata ÃsanÃrtham Ãsrave«u bhavitavyam ity abhiprÃya÷. tad evaæ kÃmaugha ekÃnnatriæÓad dravyÃïÅti. dvÃdaÓad­«ÂyapanayanÃn nÃsravavad ekacatvÃriæÓad dravyÃïi bhavaæti. kiæ tarhy ekÃnnatriæÓad dravyÃïi bhavaæti. katham ity Ãha. rÃgapratighamÃnà iti sarvaæ. bhavaugho [Tib. 147b] '«ÂÃviæÓatir dravyÃïÅti. bhavÃsravo dvÃpaæcÃÓad dravyÃïy uktÃni. tataÓ caturviæÓatir d­«ÂÅr apanÅyëÂÃviæÓatir dravyÃïi. rÃgamÃnà viæÓatir iti dvidhÃtukà rÃgà daÓa bhavaæti. mÃnà api daÓeti viæÓati÷. d­«Âyogha÷ (#<Abhidh-k-vy 487>#) «aÂtriæÓad dravyÃïÅti. tri«u dhÃtu«u tridvÃdaÓa d­«Âaya iti. avidyaugha÷ paæcadaÓa dravyÃïi. pÆrvavat. oghavad yogà iti. kÃmayoga ekÃnnatriæÓad dravyÃïi. rÃgapratighamÃnÃ÷ paæcadaÓa vicikitsÃÓ catasra÷ daÓa paryavasthÃnÃnÅti. bhavayogo '«ÂÃviæÓatir dravyÃïi. rÃgamÃnà viæÓati÷ vicikitsà a«Âau d­«Âiyoga÷ «aÂtriæÓad dravyÃïi. avidyÃyoga÷ paæcadaÓa dravyÃïi.

#<yathoktà eva sÃvidyÃ>#

iti vistara÷. ke yathoktÃ÷. yogà ity adhik­taæ tasmÃd vivriyate. kÃmayoga eva sahÃvidyayà kÃmopÃdÃnam iti. avidyà kÃmopÃdÃnÃtmavÃdopÃdÃnayor yathÃsvam aætarbhÃvyate.

#<dvidhÃd­«Âe÷>#

p­thakkaraïÃc catu«Âvaæ. kÃmopÃdÃnaæ d­«ÂyupÃdÃnaæ ÓÅlavratopÃdÃnam ÃtmavÃdopÃdÃnam iti. d­«ÂiyogÃc chÅlavrataæ ni«k­«yeti. «aÂtriæÓaddravyakÃd d­«ÂiyogÃt dhÃtubhedena «acchÅlavrataparÃmarÓÃn ni«k­«ya. d­«ÂyupÃdÃnaæ triæÓad dravyÃïi. ÓÅlavratopÃdÃnaæ «a¬ dravyÃïi kÃmadhÃtau dve evaæ rÆpadhÃtÃv [Tib. 148a] ÃrÆpyadhÃtau ceti. mÃrgapratidvaædvÃd iti. sÃækhyayogaj¤ÃnÃdibhir mok«aprÃptidarÓanÃn mÃrgapratidvaædvabhÆtaæ ÓÅlavratopÃdÃnaæ. ubhagapak«avipralaæbhanÃc ceti vistara÷. g­hipravrajitapak«avipralaæbhanÃc cety artha÷. anaÓanÃdibhir iti. ÃdiÓabdena jalÃgniprapatanamaunavÅrÃdÃnÃdir g­hyate. anaÓanÃdÅni ÓÅlavratasaæg­hÅtÃnÅ«Âavi«ayaparivarjanaæ ca. i«Âavi«ayaparivarjaneneti. rasaparityÃgabhÆmiÓayyÃmalapaækadhÃraïanagnacaryÃkeÓolluæcanÃdinà ÓuddhipratyÃgamanÃt.

#<avidyà tu grÃhikà neti miÓriteti.>#

na kevalÃvidyà bhavam upÃdadÃti. kasmÃd ity Ãha. asaæprakhyÃnalak«aïatayà apaÂutvÃd iti. miÓrità tv anyakleÓasaæparkavaÓÃd upÃdadÃtÅty abhiprÃya÷. eta÷ kileti. kilaÓabda÷ paramatadyotaka÷. tena svamatam ucyate. sÆtre tu bhagavatoktam iti vistareïa. evaæ yÃvad d­«Âiyoga iti. kathaæ. d­«Âiyoga÷ katama÷. vistareïa yÃvad yo 'sya bhavati d­«Âi«u d­«ÂirÃgo d­«Âicchando d­«Âisneha iti pÆrvavat. chandarÃgaÓ copÃdÃnam uktaæ sÆtrÃætare«u. katham. upÃdÃnaæ katamat. yo 'tra chandarÃga iti. etad ÃcÃryamataæ. tad uktaæ bhavati rÃga evÃtra yoga÷. [Tib. 148b] upÃdÃnaæ vÃ. nÃnye kleÓà iti. tenocyate kÃmÃdi«u yaÓ chandarÃga iti.

(V.39) #<aïava>#

iti vistareïa. aïava÷ Óerate ity anuÓayÃ÷. nairuktena vidhinÃsya siddhi÷.

(#<Abhidh-k-vy 488>#)
sÆk«mapracÃratvÃd iti. sÆk«maprav­ttitvÃd ity artha÷. kathaæ puna÷ sÆk«mà prav­tti÷. arÆpiïÃæ durvij¤ÃnatayÃ. ÃlaæbanataÓ chidrÃnve«iÓatruvat d­«Âivi«avac ca. saæprayogato 'yogu¬odakasaætÃpavat sparÓavi«avac ca. ubhayato dhÃtrya÷ kumÃrakam anuÓerate. evam ete 'py ÃlaæbanÃt saæprayuktebhyo và svÃm saætatiæ vardhayaæta÷ prÃptibhir upaciævaæti. anubadhnaætÅti. anukrÃnteÓ cÃturthakajvaravan mÆ«ikÃvi«avac cety anye. aprayogeïa anÃbhogena. pratinivÃrayato 'pi ni«edhayato 'pi pudgalasya puna÷puna÷ saæmukhÅbhÃvÃd anubadhnaæty ato 'nuÓayà iti. Ãsayaæti saæsÃra ity Ãsravà iti. nairukto vidhi÷. ÃsanÃrtho vÃ. Ãsravaæti bhavÃgrÃd yÃvad avÅcim iti. «a¬bhir ÃyatanavraïaiÓ cak«urÃdibhir Ãyatanair vraïabhÆtair Ãsravaæti k«araæti. bhavÃgrÃd yÃvad avÅciæ gacchaæti. bhavÃgrÃvÅtarÃgasyÃpy ÃvÅcikakleÓasamudÃcÃrÃt tadutpannasya và tatrotpattisaæbhavÃt. ka Ãsravaæti. anuÓayÃ÷. ÃsravaætÅty Ãsravà ity acpratyaya÷. haraætÅty oghÃ÷. ÓleÓayantÅti yogÃ÷. upag­hïaætÅty upÃdÃnÃnÅty arthapradarÓanam. etad uktaæ vaibhëikai÷. vahana etad rÆpam oghà iti. vahaæti haraæti gatyaætaraæ vi«ayÃætaraæ veti oghÃ÷. yojayaæti Óle«ayaæti gatyantare vi«ayÃætare veti yogÃ÷. upÃdadaty upag­hïaæti punarbhave kÃmÃdi«u và vij¤Ãnasaætatiæ ity upÃdÃnÃnÅti. evaæ tu sÃdhÅya÷ syÃd iti. evaæ tu sÃdhutaraæ syÃd ity ÃcÃrya÷. [Tib. 149a] katham ity Ãha. Ãsravati gacchaty ebhir anuÓayai÷ saætatir vij¤Ãnasaætatir vi«aye«v ity ÃsravÃ÷. karaïasÃdhanaæ. mahatÃbhisaæskÃreïa kuÓalair dharmaiÓ cittasaætÃna÷ pratisroto nÅyate vi«ayebhyo nivÃryate. te«Ãm eva saæskÃrÃïÃæ pratipraÓrabdhyeti. te«Ãm eva prayatnÃnÃæ vyuparameïety artha÷. adhimÃtravegatvÃd oghà iti. oghasÃdharmyaæ darÓayati. ogha ivaughà iti k­tvÃ. tadanuvidhÃnÃd iti. rÃgÃdyanuvidhÃnÃt. nÃdhimÃtrasamudÃcÃriïo hi yogà iti. oghayogÃnÃæ nÃnÃkaraïaæ darÓayati. ye hi nÃdhimÃtrasamudÃcÃriïa÷. te yogÃ÷. ye tv adhimÃtrasamudÃcÃriïa eva. ta oghà iti. kathaæ ca te yogà ity Ãha. vividhadu÷khayojanÃj jÃtyÃdibhir vividhair du÷khair yojanÃd ity artha÷. abhÅk«ïÃnu«aægato vÃ. yasmÃd và saætatÃv abhÅk«ïaæ yujyaæte. tasmÃd yogà iti. kÃmÃdyupÃdÃnÃd iti. yai÷ kÃmÃdaya÷ upÃdÅyaæte. tÃni kÃmÃdyupÃdÃnÃni chandarÃgÃtmakÃni.

(#<Abhidh-k-vy 489>#)
(V.40ab) ta evÃnuÓayÃ÷ punar yÃvat paryavasthÃnabhedena paæcadhà bhittvoktà iti. ta evÃnuÓayà ÃsravÃdibhedena caturdhoktÃ÷. saæyojanabaædhanÃnuÓayopakleÓaparyavasthÃnabhedena [Tib. 149b] puna÷ paæcadhà bhittvoktÃ÷ sÆtre 'bhidharme ca. nanu cÃnuÓayavyatiriktÃny ÃhrÅkyÃdÅni paryavasthÃnÃni nirdiÓyaæte. katham idam ucyate. anuÓayà eva paryavasthÃnÃnÅti. satyaæ bhavaæti tadvyatiriktÃni. avyatiriktÃny api tv i«yante. tathà hi vak«yati. kleÓo 'pi hi haryavasthÃnaæ. kÃmarÃgaparyavasthÃnapratyayaæ du÷khaæ pratisaævedayata iti sÆtre vacanÃd iti.

(V.40cd-42) evam anyÃny api yathÃsaæbhavaæ yojyÃnÅti. pratigher«yÃmÃtsaryasaæyojanÃni kÃmÃvacarÃïi. mÃnÃvidyÃd­«ÂiparÃmarÓavicikitsÃsaæyojanÃni traidhÃtukÃni. d­«Âisaæyojanaæ tisro d­«Âaya iti. satkÃyÃætagrÃhamithyÃd­«Âaya÷. parÃmarÓasaæyojanaæ dve d­«ÂÅ iti. d­«ÂiÓÅlavrataÓÅlavrataparÃmarÓau. ata evocyata iti. yata eva tisro d­«Âayo d­«Âisaæyojanaæ dve d­«ÂÅ parÃmarÓasaæyojanam. ata evocyate. syÃd d­«Âisaæprayukte«v iti vistareïa praÓna÷. d­«Âisaæprayukte«v iti. parÃmarÓad­«Âisaæprayukte«u vedanÃdi«u. anunayasaæyojanena saæyukto rÃgeïa. na d­«Âisaæyojanena satkÃyad­«ÂyÃdilak«aïena. na ca tatra d­«ÂyanuÓayo nÃnuÓayÅteti. na ca tatra d­«Âisaæprayukte«u dharme«u d­«ÂyanuÓayo nÃnuÓayÅta. [Tib. 150a] kiæ tarhi. anuÓayÅta. dvi÷ prati«edha÷ prak­tiæ gamayati. Ãha syÃd iti vistareïa praÓnavisarjanaæ. samudayaj¤Ãna utpanna iti viÓe«aïaæ sarvatragad­«ÂisaæyojanaprahÃïasaædarÓÃnarthaæ. nirodhaj¤Ãne 'nutpanna iti. parÃmarÓad­«ÂidvayÃprahÃïena tatsaæprayogasattÃpradarÓanÃrthaæ. nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavye«u yÃvaddharme«v iti. vedanÃdi«u. te«u hy anunayasaæyojanena nirodhadarÓanaheyena mÃrgadarÓanaheyena và saæyukta÷. kÅd­Óena. tadÃlaæbanena. yasmÃd asÃv etÃn nirodhadarÓanamÃrgaprahÃtavyÃn d­«ÂiparÃmarÓaÓÅlavrataparÃmarÓasaæprayuktÃn vedanÃdidharmÃn Ãlaæbya rÃga utpadyate. tasmÃd Ãlaæbanatas tena saæyukta÷. d­«ÂisaæyojanenÃsaæyukta÷. kasmÃd ity Ãha. sarvatragasya du÷khasamudayadarÓanaheyasvabhÃvasya samudayaj¤Ãnotpatte÷ prahÅïatvÃt. asarvatragasya ca tadÃlaæbanasaæprayogiïo d­«ÂisaæyojanasyÃbhÃvÃd iti. yady api hy asarvatragaæ mithyÃd­«ÂisvabhÃvaæ nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyaæ d­«Âisaæyojanam asti. na tu tat parÃmarÓad­«ÂisaæprayuktavedanÃdidharmÃlaæbanam. anÃsravÃlaæbanatvÃt. tasmÃn nÃlambanato [Tib. 150b] d­«Âisaæyojanena saæyukta÷. na cÃpi tat tair vedanÃdibhi÷ saæprayogi. tatp­thakkalÃpatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 490>#) tasmÃt saæprayogato 'pi na tena saæyukta÷. d­«ÂyanuÓayaÓ ca te«v anuÓete. kÅd­Óas sa ity Ãha. te eva parÃmarÓad­«ÂÅ saæprayogata iti. d­«ÂiparÃmarÓa÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo và te«u vedanÃdi«u dharme«u saæprayogato 'nuÓete. svakalÃpasaæbhÆtatvÃt. na ca tatra d­«Âisaæyojanam anuÓete. tayor d­«Âisaæyojanam ity asaæj¤itavÃn na d­«ÂyanuÓayagrahaïe paæcad­«Âigrahaïam bhavati. d­«Âisaæyojanagrahaïe tu satkÃyÃætagrÃhamithyÃd­«ÂÅnÃm eva grahaïaæ. na parÃmarÓad­«Âyor ity avagaætavyaæ.

#<d­«ÂisaæyojanÃætaram>#

iti. parÃmarÓad­«ÂÅ. a«ÂÃdaÓa dravyÃïi tisro d­«Âayo bhavaætÅti vÃkyaÓe«a÷. a«ÂÃdaÓasaækhyeyadravyÃ÷ satkÃyÃætagrÃhamithyÃd­«Âaya iti vÃkyÃrtha÷. a«ÂÃdaÓaiva dravyÃïÅti prak­taæ. dve parÃmarÓad­«ÂÅ bhavaæti. kathaæ. kÃmadhÃtau satkÃyÃætagrÃhad­«ÂÅ dve. te ca du÷khadarÓanaprahÃtavye eve«Âe. mithyÃd­«ÂiÓ catu÷prakÃrÃ÷. du÷khadarÓanaprahÃtavyà yÃvan mÃrgadarÓanaprahÃtavyÃ. ity evaæ kÃmadhÃtau «a¬ bhavaæti. yathà kÃmadhÃtau «a¬ evaæ rÆpadhÃtÃv ÃrÆpyadhÃtau [Tib. 151a] cety a«ÂÃdaÓa bhavaæti. a«ÂÃdaÓaiva dve parÃmarÓad­«ÂÅ. kathaæ. kÃmadhÃtau d­«ÂiparÃmarÓo du÷khadarÓanaprahÃtavyo yÃvan mÃrgadarÓanaprahÃtavya iti catu÷prakÃrÃ÷. ÓÅavrataparÃmarÓo 'pi du÷khadarÓanaprahÃtavya÷. mÃrgadarÓanaprahÃtavyaÓ ceti dviprakÃra÷. ity evaæ kÃmadhÃtau «a¬ bhavaæti. yathà kÃmadhÃtÃv evaæ rÆpadhÃtÃv ÃrÆpyadhÃtau ca. ity evam a«ÂÃdaÓaiva dravyÃïi bhavaæti. na Óe«Ã iti d­«Âaya÷. grÃhyagrÃhakabhedÃd iti. d­«Âisaæyojanaæ grÃhyaæ. parÃmarÓasaæyojanaæ grÃhakam iti. yata iti. yata÷ kÃraïÃt. ekÃætÃkuÓalatvasvÃtaætryalak«aïÃt.

#<e«Æktam>#

iti. e«v ÃhrÅkyÃdi«u paryavasthÃne«u ni«k­«yobhayam

#<År«yÃmÃtsaryam>#

uktaæ. na hy anyat paryavasthÃnam evaæjÃtÅyakam iti. anÃhrÅkyÃnapatrÃpyam apy ekÃætÃkuÓalaæ. na tu svataætraæ rÃgÃdikleÓasaæprayogÃt. kauk­tyam api svataætram avidyÃmÃtrasaæprayogÃt. na tv ekÃætÃkuÓalaæ. tad dhi kuÓalam api. styÃnauddhatyamiddhÃny apy asvataætrÃïi rÃgÃdisaæprayogÃt. [Tib. 151b] na tv ekÃætÃkuÓalÃni. kuÓalavyÃk­tÃny api hi tÃni bhavaæti. yatraitad ubhayam iti. yatraikÃætÃkuÓalatvaæ ca svÃtaætryaæ cety etad ubhayaæ syÃt. tad evaæjÃtÅyakam anyat paryavasthÃnaæ nÃstÅty abhisaæbandha÷. (#<Abhidh-k-vy 491>#) yasya punar daÓeti. yasya vaibhëikasya daÓa paryavasthÃnÃni. tasya krodhamrak«Ãv apy ubhayaprakÃrÃv ekÃætÃkuÓalau svataætrau ceti. tasmÃn na bhavaty ayaæ parihÃra iti. kas tarhi parihÃras tasya iti. atrÃcÃryasaæghabhadra Ãha. abhÅk«ïasamudÃcÃritvÃd År«yÃmÃtsaryayo÷ p­thaksaæyojanam iti. ata eva ca «aÂtriæÓatsaæyojanatve 'pi kÃmadhÃtÆpapannÃnÃæ År«yÃmÃtsaryasaæyojanÃ÷ kauÓika devamanu«yà ity uktam. Ãdhikyena hi sugatÃv etat kleÓadvayaæ bandhanam iti. atha vÃ.

#<alpeÓÃkhyÃlpabhogakÃraïatvÃt sarvasÆcanÃt
dvipak«asaækleÓatvÃc ca. mÃtsaryer«ye p­thak k­te.>#

yad ayaæ sugatÃv apy upapanna÷ pragìhaæ paribhavam udvahati. tatrer«yÃmÃtsarye kÃraïaæ. tathà hy

#<alpeÓÃkhyo 'lpabhogaÓ ca bandhanÃv apy ubhayÃn mata>#

iti. dvividhÃÓ copakleÓÃ÷ saætÃpasahagatÃ÷. ÃmodasahagatÃÓ ca. ta ÃbhyÃæ sarve sÆcità bhavaæti. g­hipak«aÓ cÃbhyÃæ bhogÃdhi«ÂhÃnÃbhyÃm atÅva kliÓyate. pravrajitapak«o 'pi dharmÃdhi«ÂhÃnÃbhyÃæ. devÃsurapak«au và bhinnodarahetor atyarthaæ kliÓyata÷. ata evoktaæ bhagavatÃ. År«yÃmÃtsaryasaæyojanÃ÷ kauÓika devamanu«yà iti. [Tib. 152a] tasmÃd daÓabhya÷ paryavasthÃnebhya etad eva dvayaæ saæyojanam iti.

(V.43-44) avaro hi bhÃga÷ kÃmadhÃtur iti. traidhÃtukasamudÃyÃpek«ayà kÃmadhÃtur avaro nihÅno dhÃtur ekÃætasamÃhitatvÃt. akuÓaladharmÃpÃyagatidu÷khadaurmanasyasadbhÃvÃt. ghanakleÓatvÃc ca.

#<dvÃbhyÃæ kÃmÃnatikrama>#

iti. tadaprahÃïe kÃmadhÃtvanatikramÃt. dauvÃrikÃnucarasÃdharmyÃd iti. dauvÃrikasadharmaïau kÃmachandavyÃpÃdau. tau hi kÃmadhÃtubandhanÃgÃrÃn ni÷kramaïaæ na datta÷. dauvÃrikavat. anucarasadharmÃïa÷ satkÃyad­«ÂyÃdaya÷. yathà hi dauvÃrikapramÃde bandhanÃgÃrÃt puru«o ni«krÃæto 'pi dauvÃrikÃnucarair nivartyate. tathehÃpy amÅbhir iti. tribhi÷. sattvÃvaratÃm iti. p­thagjanatvalak«aïÃæ sattvÃvaratÃæ satkÃyad­«ÂiÓÅlavrataparÃmarÓavicikitsÃsaæyojanair nÃtikrÃmati. dvÃbhyÃæ kÃmachandavyÃpÃdÃbhyÃæ. dhÃtvavaratÃæ kÃmadhÃtusvabhÃvÃæ nÃtikrÃmati. nÃtivartate. Ãryebhyo hy avarÃ÷ p­thagjanÃ÷. dhÃtu«u ca kÃmadhÃtur avara÷. tasmÃd eva tÃny avarabhÃgÅyÃni (#<Abhidh-k-vy 492>#) apare yogÃcÃrÃ÷.

paryÃdÃya trisaæyojanaprahÃïÃd iti. niravaÓe«ata÷ satkÃyad­«ÂiÓÅlavrataparÃmarÓavicikitsÃsamyojanaprahÃïÃd ity artha÷. «a kleÓÃ÷ [Tib. 152b] prahÅïà iti. paæca d­«Âayo vicikitsà ca. na tu rÃgÃdaya uktÃ÷ savaÓe«atvÃt. tisro d­«ÂÅr apahÃyeti. aætagrÃhamithyÃd­«Âid­«ÂiparÃmarÓad­«ÂÅ÷. trayam evÃheti. satkÃyad­«ÂiÓÅlavrataparÃmarÓavicikitsÃtrayam evÃha. ka Ãha. bhagavÃn. tathà hi sÆtre paÂhyate. kiyatà bhadaæta srotaÃpanno bhavati. yataÓ ca mahÃnÃmann ÃryaÓrÃvaka÷ idaæ du÷kham Ãryasatyam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. ayaæ du÷khasamudaya÷. ayaæ du÷khanirodha÷. iyaæ du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam iti yathabhÆtaæ prajÃnÃti. trÅïi cÃsya saæyojanÃni prahÅïÃni bhavaæti parij¤ÃtÃni. tadyathà satkÃyad­«Âi÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo vivcikitsà ca. sa e«Ãæ trayÃïÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïÃt srotaÃpanno bhavaty avinipÃtadharmà saæbodhiparÃyaïa÷ saptak­dbhavaparama÷ saptak­tvo devÃæÓ ca manu«yÃæÓ ca saæs­tya saædhÃvya du÷khasyÃætaæ kari«yatÅti. sarvam etad vaktavyaæ syÃt. bhaved ity artha÷. triprakÃrÃ÷ kila kleÓà iti. darÓanaheyà ihÃdhik­tÃ÷. ekaprakÃrÃ÷ satkÃyÃætagrÃhad­«Âaya÷ du÷khadarÓanamÃtrapraheyatvÃt. dviprakÃrÃ÷ ÓÅlavrataparÃmarÓÃ÷. catu«prakÃrÃ÷ vicikitsÃmithyÃd­«ÂiparÃmarÓÃ÷. tatra satkÃyad­«Âir mukham ekaprakÃrÃïÃæ. ata÷ satkÃyad­«ÂigrahaïÃd antagrÃhad­«Âir [Tib. 153a] api g­hÅtà bhavati. vicikitsà mukhaæ catu÷prakÃrÃïÃæ. atas tadgrahaïÃn mithyÃd­«ÂiparÃmarÓÃnÃæ grahaïaæ bhavati. ÓÅlavrataparÃmarÓas tu sÃk«Ãd eva g­hÅta÷. ye tu rÃgÃdayo darÓanaheyÃ÷. te 'pi tadÃlaæbanatvÃt g­hÅtà eveti Óakyate vaktum iti. aætagrÃhad­«Âi÷ satkÃyad­«Âipravartiteti. Ãtmana÷ ÓÃÓvatocchedÃnugrahaïÃt. d­«ÂiparÃmarÓa÷ ÓÅlavrataparÃmarÓapravartita iti. yena Óuddhiæ pratyeti. tasyÃgrato grahaïÃt. mithyÃd­«Âir vicikitsÃpravartiteti. saæÓayitasya mithyÃÓravaïacintanÃn mithyÃniÓcayotpatte÷. ato mÆlagrahaïÃn mÆlasaæbhÆtagrahaïasiddhir ity aætagrÃhad­«ÂyÃdayo 'py uktarÆpà veditavyÃ÷.

apare punar Ãhur ity ayam evÃcÃrya÷. mÃrgavibhrama÷ katham ity Ãha. anyamÃrgasaæÓrayaïÃd iti.

(V.45) avarabhÃgÅyasaæyojanavacanÃd anyabhÃgÅyam apy astÅty arthÃd uktaæ bhavati. ata idam ucyate.

#<paæcadhaivordhvabhÃgÅyam>#

iti. saæyojanaprasaæga÷.

(V.46) saæyojanÃdibhedena punas te paæcadhoditÃ

(#<Abhidh-k-vy 493>#)
ity anena saæbaædhena saæyojananirdeÓÃnaætaraæ baædhananirdeÓÃvasaro 'paraparyÃya÷. rÃgo bandhanaæ sarva iti. sarva iti prakÃrato dhÃtutaÓ ca. sarvadve«a÷. kiæ sarva÷. prakÃrata eva [Tib. 153b] moha÷ sarva÷ prakÃrato dhÃtutaÓ ca. ÃlaæbanasaæprayogÃbhyÃm iti. svaparasÃætÃnikyÃæ sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ yathÃyogaæ rÃgo 'nuÓete. du÷khÃyÃæ vedanÃyÃæ dve«a÷ ÃlaæbanasaæprayogÃbhyÃm ity eva. adu÷khÃsukhÃyÃæ moha÷ tÃbhyÃm ity eva. nanu ca rÃgadve«Ãv apy adu÷khÃsukhÃyÃæ yathÃyogaæ tathaivÃnuÓayÃte. kasmÃn moha evocyata iti Ãha. na tathà rÃgadve«Ãv iti. rÃgadve«Ãv apy anuÓayÃte. na tu tathà yathà moha÷. moho hy apaÂutvÃd apaÂvyÃm adu÷khÃsukhÃyÃæ vedanÃyÃm anukÆlatvÃt sutarÃm anuÓeta iti. svÃsÃætÃnikÃlaæbanato và niyama iti. svÃsÃætÃnikasukhÃdyanubhÆtisÃmarthyÃt tathà niyama÷. svasaætÃnavedanÃyÃæ hi sukhÃyÃæ rÃgo du÷khÃyÃæ dve«o 'du÷khÃsukhÃyÃæ moha÷ saæprayogata iti.

apare tu vyÃcak«ate. na tathà rÃgadve«Ãv iti. sukhÃyÃæ yathà rÃgo 'nuÓete na tathà dve«a÷. kiæ puna÷ sukhÃyÃm api dve«o 'nuÓete. anuÓete Óatrusukhe Ãlaæbanata÷. yathà ca du÷khÃyÃæ dveÓo 'nuÓete [Tib. 154a] na tathà rÃga÷. kiæ punar du÷khÃyÃm api rÃgo 'nuÓete. anuÓete Óatrudu÷khe Ãlaæbanata÷. svÃsÃætÃnikÃlaæbanato và niyama iti. atha và svÃsÃætÃnike sukhe Ãlaæbanata÷ saæprayogato và rÃgo 'nuÓete. na parasÃætÃnike Óatrusukhe. evaæ du÷khe svÃsÃætÃnike dveÓo 'nuÓete Ãlaæbanata÷ saæprayogato vÃ. na pÃrasÃætÃnike Óatrudu÷khe. ity evaæ svÃsÃætÃnikÃlaæbanato niyama÷. sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓeto. ÃlaæbanasaæprayogÃbhyÃæ du÷khÃyÃæ dve«a iti.

(V.46) cittopakleÓanÃd iti. cittakli«ÂakaraïÃt.

#<ye 'py anye caitasÃ>#

iti. kleÓebhyo 'nya ity artha÷. ta upakleÓà eveti. kleÓasamÅparÆpÃ÷. kleÓo và samÅpavarty e«Ãm iti. kleÓaprav­ttyanuv­tter aparipÆrïakleÓalak«aïatvÃc copakleÓÃ÷. upakleÓÃÓ caitasà eva te na cittaviprayuktÃ÷. ye k«udravastuke paÂhità iti. k«udravastuke pravacanabhÃge ye paÂhitÃ÷. na tu cetanÃdaya evety abhiprÃya÷. tadyathà aratir [Tib. 154b] vij­æbhikà cetaso lÅnatvaæ tandrÅ bhak«e 'samatà nÃnÃtvasaæj¤Ã amanasikÃra÷ kÃyadau«Âhulyaæ Ó­ægÅ bhittirÅkà anÃrdavatà anÃrdavatà asvabhÃvÃnuvartità kÃmavitarko vyÃpÃdavitarko vihiæsÃvitarko j¤Ãtivitarko janapadavitarko 'maravitarko 'vamanyanÃpratisaæyukto vitarka÷ kulodayatÃpratisaæyukto vitarka÷ Óoka÷ du÷khaæ daurmanasyam (#<Abhidh-k-vy 494>#) upÃyÃsa iti. [tandrÅti ja¬atÃ.]

(V.47-49ab) #<tatrÃhrÅkyÃnapatrÃpye vyÃkhyÃte iti.>#

#<ahrÅr agurutÃvadye bhayÃdarÓitvam atrapeti.>#

dharmÃmi«eti vistara÷. dharmasyÃmi«asya kauÓalasya ca pradÃne virodhÅ cittasyÃgraho mÃtsaryaæ. mà matta÷ saratv ity ÃkÃro matsara÷. matsara eva mÃtsaryaæ. matsariïo và bhÃvo mÃtsaryaæ. kauk­tyaæ styÃnaæ ca vyÃkhyÃte iti. kuk­tabhÃva÷ kauk­tyaæ. iha tu tadÃlaæbano dharma÷ kauk­tyaæ. kÃyacittÃkarmaïyatà styÃnam iti. cittÃbhisaæk«epo middham ity etÃvaty ucyamÃne samÃpattÃv api prasaæga ity ato viÓe«yate. kÃyasaædhÃraïÃsamartha iti. tat tu kli«Âam eva paryavasthÃnaæ. kauk­tyaæ ceti. yat kli«Âaæ middhaæ. tat paryavasthÃnaæ. yat tu kuÓalam avyÃk­taæ và na tat [Tib. 155a] paryavasthÃnaæ. trividhaæ hi middham i«yate. kauk­tyaæ ca. yat kli«Âaæ. tat paryavasthÃnaæ. na kuÓalaæ. kuÓalÃkusalaæ hi tad i«yate. vyÃpÃdavihiæsÃvarjita÷ sattvÃsattvayor ÃghÃta÷ krodha iti. sattvavi«aye ÃghÃtaviÓe«o vyÃpÃda÷. amÅ bhavaæta÷ sattvà hanyaætÃæ và badhyaætÃæ và ÓÅryaætÃæ và anayena vyasanam ÃpadyaætÃm ity ÃkÃraprav­tto vyÃpÃda÷. sattvÃkar«aïasaætrÃsanatarjanÃdikarmaprav­ttà vihiæsÃ. tÃbhyÃm anya÷ sattvÃsattvayor ÃghÃta÷ krodha÷. tadyathà Óik«ÃkÃmasya bhik«oÓ cittaprakopa÷. kaæÂakÃdi«u ca prakopa iti. yathÃkramaæ j¤ÃtÃj¤ÃtÃnÃm iti. rÃjÃdibhir j¤ÃtÃnÃæ mrak«avatÃæ pudgalÃnÃæ mrak«as t­«ïÃni«yanda÷. mà me lÃbhasatkÃro na bhavai«yatÅti. aj¤ÃtÃnÃm avidyÃni«yanda÷ karmasvakatÃm aÓraddadhÃna÷ tad avadyaæ pracchÃdayati. na parasyÃætike viÓuddhyarthaæ deÓayatÅty evam ubhayani«yando mrak«a ity eke. katham anapatrÃpyam avidyÃni«yanda÷. yasmÃd

#<avadye bhayÃdarÓitvam atrapeti.>#
[Tib. 155b] #<kauk­tyaæ vicikitsÃjam>#

iti. yat kli«Âaæ. tad eva paryavasthÃnÃdhikÃrÃt.

(V.49cd, 50) #<kleÓamalÃ>#

iti. yathà ÓarÅrÃn malà jÃyaæte evam ime mÃyÃdayo malà iva kleÓebhya utpadyaæte. k«ipati prerati. mada÷ pÆrvokta÷

#<mada÷ svadharme raktasya paryÃdÃnaæ tu cetasa>#

iti.

(#<Abhidh-k-vy 495>#)
(V.51) yaÓ ca yaddarÓanaheyasaæprayukta iti. yasya satyasya darÓanaæ yaddarÓanaæ. yaddarÓanena heyo yaddarÓanaheya÷. tena saæprayukto yaddarÓanaheyasaæprayukta÷. sa taddarÓanaheya÷. sa tasya satyasya darÓanena heya÷. ka÷. ÃhrÅkyÃdi÷. tadanye bhÃvanÃheyà eva.

#<tebhyo 'nya>#

iti. ÃhrÅkyÃdibhyo 'nye År«yÃdayo bhÃvanÃheyà eva. na darÓanaheyÃ÷.

#<svataætrÃÓ caite.>#

na rÃgÃdiparataætrà ity artha÷.

(V.52) styÃnauddhatyamiddhÃny akuÓalÃvyÃk­tÃnÅti. paryavasthÃnÃdhikÃrÃn middhaæ kuÓalam apÅti nocyate.

#<pareïÃvyÃk­tÃs tata>#

iti. yathÃsaæbhavam iti. kÃmadhÃto÷ pareïa yÃvaæta÷ saæbhavaæti. te punar mÃyÃÓÃÂhyÃdaya÷.

(V.52) vitathÃtmasaædarÓanatayeti. vitathasyÃtmana÷ saædarÓanatayà mahÃbrahmà Ãyu«maætam aÓvajitaæ vaæcayituæ prav­tta÷. kutremÃni brahman mahÃbhÆtÃny apariÓe«aæ nirudhyaæta iti p­«Âo [Tib. 156a] 'prajÃnan k«epam akÃr«Åt. aham asmi brahmà mahÃbrahmà ÅÓvara÷ kartà nirmÃtà sra«Âà s­ja÷ pit­bhÆto bhÃvÃnÃm iti mÃyayà vaæcayitum Ãrabdha÷. atha sa mahÃbrahmà Ãyu«maætam aÓvajitaæ kare g­hÅtvà ekÃæte asthÃd ekÃætasthitaÓ cedam uktavÃn. vidyamÃne tathÃgate mÃæ pra«Âavyaæ manyasaitÅdam asya ÓÃÂhyaæ d­Óyate. svapari«allajjayà hy ÃtmÅyaj¤ÃnatÃæ nigÆhamÃna÷ sa tathà k­tavÃn iti. uktam api ÓÃÂhyam iti tathà hi

#<kauk­tyamiddhÃkuÓalÃny Ãdye dhyÃne na saæty ata>#

iti. atroktam api prasaægeneti

#<pareïÃvyÃk­tÃs tata>#

iti prasaægeneti. paæcÃpanÅyeti mÃyÃÓÃÂhyastyÃnauddhatyamadÃn.

(V.53) tehi sakale manobhÆmike iti. mÃnamiddhe.

#<upakleÓÃ÷ svataætrÃÓ ceti>#

År«yÃmÃtsaryÃdaya÷. ye ca kleÓamahÃbhÆmike«Æktà ity ÃÓraddhyakausÅdyapramÃdà eva. nÃnye styÃnauddhatyayor ihaiva pÆrvaæ g­hÅtatvÃt. mohasya kleÓagrahaïena grahaïÃt.

(V.54,55) #<sukhÃbhyÃm>#

(#<Abhidh-k-vy 496>#)
iti. sukhavedanÃsvabhÃvÃbhyÃm indriyÃbhyÃm ity artha÷. har«adainyÃkÃravartitvÃd iti. har«ÃkÃravartÅ rÃgo dainyÃkÃravartÅ dve«a iti yathÃsaækhyena. [Tib. 156b] «a¬vij¤ÃnabhÆmikatvÃc ceti. paæcavij¤ÃnabhÆmikatvÃd rÃga÷ sukhendriyeïa saæprayukta÷. dve«aÓ ca du÷khendriyeïa. manovij¤ÃnabhÆmikatvÃt tu rÃga÷ saumanasyendriyeïa. dve«aÓ ca daurmanasyendriyeïa saæprayukta÷. puïyakarmaïÃæ pÃpakarmaïÃæ ca yathÃkramaæ iti. puïyakarmaïÃæ mithyÃd­«Âir daurmanasyena saæprayuktÃ. puïyakriyÃyà nairarthakyadarÓanÃt. pÃpakarmanÃæ mithyÃd­«Âi÷ saumanasyena sasæprayuktÃ. svak­tapÃpavaiphalyadarÓanÃt. catasro d­«Âaya iti. satkÃyad­«Âir aætagrÃhad­«Âir d­«ÂiparÃmarÓa÷ ÓÅlavrataparÃmarsaÓ ca. katham ucchedad­«Âi÷ saumanasyena saæprayuktÃ. tasyÃbhinatatvÃt. upek«Ã saæti«Âhata iti vinÃÓÃvasthÃyÃæ mandatvÃt. yasyÃæ bhÆmau yÃvantÅndriyÃïÅti.

#<saumanasyasukhopek«Ã÷ upek«Ãsumanaskaje.
sukhopek«e upek«Ã ca vido dhyÃnopapatti«u>#

iti avagaætavyaæ. tatrapy ÆrdhvabhÆmi«u. caturvij¤ÃnakÃyikÃ÷ prathama eva dhyÃne. cak«u÷ÓrotrakÃyamanovij¤ÃnabhÆmikÃ÷. prathame hi dhyÃne trivij¤ÃnakÃyikaæ sukhendriyam asti. [Tib. 157a] manovij¤ÃnakÃyikaæ saumanasyendriyaæ. cÃturvij¤ÃnakÃyikaæ upek«endriyaæ. tata Ærdhvaæ manobhÆmikam eva. dvitÅye dhyÃne saumanasyopek«endriye. t­tÅye sukhopek«endriye. caturthe dhyÃne ÃrÆpye«u copek«endriyam eva. tatra sarve 'py anuÓayà yathÃyathaæ vedanendriyeïa saæprayuktÃ÷. tatra ÓamathasnigdhasaætÃnatvÃt har«adainyÃkÃravyavasthà nÃsti. dainyÃkÃravartitvÃd e«Ãæ kauk­tyÃdÅnÃæ na saumanasyena saæprayoga÷. manobhÆmikatvà na du÷khendriyeïa.

(V.56-57) lobhÃnvayatveneti. lobhahetudatvena. lobhasamutthenety artha÷.

#<mada÷ sukhÃbhyÃm>#

iti. sukhasaumanasyÃbhyÃæ. t­tÅye dhyÃne sukheneti. madasya mÃnasattvÃt. yathà avidyÃyà iti. yathà avidyÃyÃ÷ na kvacit kleÓe upakleÓe và saæprayogaprati«edho 'sti. evam upek«Ãyà apÅti. akuÓalamahÃbhÆmikatvÃt ÃhrÅkyÃnapatrÃpyayo÷.

#<akuÓale tv ÃhrÅkyam anapatrapeti>#

vacanÃt. kleÓamahÃbhÆmikatvÃc ca styÃnauddhatyayo÷. «a¬ vij¤ÃnakÃyà akuÓalÃ÷ kli«ÂÃ÷ saæbhavaætÅty ata÷ paæcabhir apÅndriyai÷ saæprayoga e«Ãæ [Tib.157b] saæbhavatÅti.

(#<Abhidh-k-vy 497>#)
(V.58) kiæ traidhÃtukyastyÃnauddhatyavicikitsà g­hyaæta iti. ÃsÃæ traidhÃtukatvÃt tà eva ni«k­«ya p­cchyaæte. kevalo 'yam iti vistara÷ akuÓalà rÃÓir iti bhik«avo yad uta paæca nivaraïÃnÅti te samyag vadamÃnà vadyu÷. tat kasya heto÷. kevalo 'yaæ bhik«ava÷ paripÆrïÃkuÓalarÃÓir yad uta paæca nivaraïÃnÅti vistareïaikÃætÃkuÓalatvavacanÃt. kÃme nivaraïÃni nÃnyatreti. v­ttisÆtrapadayor ekavÃkyatÃ. nivaraïÃnÅti dhyÃnasamÃpattyÃdÅnÃm ÃvaraïÃnÅty artha÷.

#<ekavipak«ÃhÃrak­tyata>#

iti. ekavipak«ÃhÃrak­tyatvÃd ity artha÷. aætareïÃpi hi bhÃvapratyayaæ bhÃvapradhÃne nirdeÓo bhavet. atha và ekaæ vipak«ÃhÃrak­tyaæ ekavipak«ÃhÃrak­tyaæ. tata iti. vipak«a÷ pratipak«a iti. ÓlokabandhÃnuguïyena pratipak«a iha vipak«o 'bhipreta÷. kleÓaviruddha÷ pak«o vipak«a iti k­tvÃ. abhidharme tu k­«ïa÷ pak«o vipak«a÷ Óuklaviruddha÷ pak«o vipak«a÷. Óuklapak«a÷ pratipak«a iti pratÅtaæ.

bhakte asamateti. atibahubhuktvÃhÃrasya ya÷ kÃyoparodha÷. anÃhÃra iti pratipak«a÷.

styÃnamiddhena praj¤Ãskandhasya. kiæ. vighÃta iti prak­taæ. [Tib. 158a]

etasyÃæ tu kalpanÃyÃm iti vistara÷. ÓÅlaskaædha÷ samÃdhiskaædha÷ praj¤Ãskandha iti. yayÃnupÆrvyà skandhà vyavasthitÃ÷. tayaivÃnupÆrvyà tadvipak«abhÆtÃni nivaraïÃni paÂhyeran. kÃmacchando vyÃpÃda÷ auddhatyakauk­tyaæ styÃnamiddhaæ vicikitsà ceti. auddhatyakauk­tyanivaraïasya pÆrvaæ grahaïaæ prÃpnoti. samÃdhiskaædhasya praj¤ÃskaædhÃt pÆrvam uktatvÃt. na caivam ato naitat kÃraïam ity abhiprÃya÷. kiæ punar atra kÃraïam ity Ãha. ato yathÃsaækhyam etÃbhyÃæ styÃnamiddhena auddhatyakauk­tyena ca nivaraïÃbhyÃæ samÃdhipraj¤Ãskaædhayor upaghÃta iti. katham ity Ãha. samÃdhiprayuktasya hi styÃnamiddhÃd bhayaæ samÃnarÆpakalpatvÃt. evaæ dharmapravicayaprayuktasyauddhatyakauk­tyÃd bhayam iti.

anye tv anyathà varïayaætÅti pÆrvÃcÃrya÷. [Tib. 158] cÃragatasyeti piï¬apÃtÃrthaæ paribhramata÷. nimittagrÃhÃt. strÅrÆpam iti strÅÓabda iti và grahaïÃt. vihÃragatasya pratisaælÅnasya sthitasya và ni«aïïasya và caækramyamÃïasya vÃ. tatpÆrvakau priyÃpriyavi«ayanimittagrÃhapÆrvakau priyÃpriyavi«ayapÆrvakau vÃ. yathÃkramaæ ÓamathavipaÓyanayor aætarÃyaæ kuruta iti. Óamathasya styÃnamiddham aætarÃyaæ karoti. pratyÃsannarÆpatayà styÃnamiddhopasthÃnÃt. vipaÓyanÃyà auddhatyakauk­tyavicikitse aætarÃyaæ (#<Abhidh-k-vy 498>#) kuruta÷. auddhatyakauk­tyasya k­tadvaædvaikavadbhÃvasya vicikitsayà saha punar dvaædva÷. auddhatyakauk­tyaæ ca vicikitsà ca auddhatyakauk­tyavicikitse iti. vicikitsà tu punar vyutthitasyÃpi tasya dharmanidhyÃnakÃle 'ætarÃyaæ karoti.

apare punar evaæ pÃÂhaæ paÂhaæti. styÃnamiddham auddhatyakauk­tyaæ vicikitsà ceti. evaæ ca vyÃcak«ate. styÃnamiddhaæ ÓamathasyÃætarÃyaæ karoti. auddhatyakauk­tyaæ vipaÓyanÃyÃ÷. vicikitsà ca vyutthitasya dharmanidhyÃnakÃle 'ætarÃyaæ karotÅti.

(V.59) visabhÃgadhÃtusarvatragÃïÃm iti. vistara÷. visabhÃgadhÃtusarvatragÃïÃæ du÷khasamudayadarÓanaheyatvena dvibhedÃnÃæ mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃæ. yad Ãlaæbanaæ parij¤Ãyate du÷khasamudayÃnvayaj¤Ãnapak«eïa mÃrgeïa rÆpÃrÆpyadhÃtvÃlaæbanÃvasthÃyÃæ. na te tadà prahÅyaæte. du÷khadharmaj¤Ãnena samudayadharmaj¤Ãnena ca yathÃyogaæ pÆrvam eva prahÅïatvÃt. dharmaj¤Ãnavadhyà hi te kÃmÃvacaratvÃt. nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyÃnÃæ ca sÃsravÃlaæbanÃnÃæ [Tib. 159a] d­«ÂiparÃmarÓÃdÅnÃæ yadÃlaæbanaæ nirodhamÃrgad­gd­ggheyaæ mithyÃd­«ÂyÃdikaæ du÷khasamudayasatyasvabhÃvaæ du÷khasamudayadharmaj¤Ãnapak«eïÃnvayaj¤Ãnapak«eïa và yathÃdhÃtu parij¤Ãyate. na te tadà prahÅyaæte. nirodhamÃrgadarÓanapraheyatvÃd iti. na ca tathà te«Ãm Ãlaæbanaæ parij¤Ãyate pÆrvam eva j¤ÃtatvÃt. katham e«Ãæ prahÃïam Ãlaæbanaparij¤ÃnÃt tatprahÃïaæ na yujyata ity abhiprÃya÷. tatrÃlaæbanaparij¤ÃnÃt kÃmÃvacarÃ÷ svadhÃtvalaæbanà rÆpÃrÆpyÃvacarÃÓ ca du÷khasamudayad­ggheyÃ÷ prahÅyaæte. tatra visabhÃgadhÃtvÃlaæbanÃnÃm Ãlaæbanaæ parij¤ayà paÓyata÷ prahÃïÃæ du÷khasamudayÃnvayaj¤Ãnak«Ãætyor yugapad dvidhÃtvÃlaæbanatvÃt. svabhÆmyÃlaæbanÃnÃm iti viÓe«aïaæ. visabhÃgadhÃtusarvatraganirÃsÃrthaæ. tadÃlaæbanasaæk«ayÃd iti. visabhÃgadhÃtusarvatragà Ãlaæbanam e«Ãæ satkÃyad­«ÂyÃdÅnÃm iti. tadÃlaæbanÃ÷ sabhÃgadhÃtusarvatragÃ÷. te«Ãæ k«ayÃt prahÃïÃt. te visabhÃgadhÃtusarvatragÃ÷ prahÅyaæte. [taddhetutvenopastaæbhaprahÃïÃd visabhÃgadhÃtusarvatragÃnÃæ prahÃïam ÃlaæbanaprahÃïÃ]. ÃlaæbanaprahÃïÃd iti. d­«ÂiparÃmarÓÃdyÃlaæbanÃnÃæ nirodhamÃrgadarÓanaheyÃnÃæ mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃæ prahÃïÃt. te 'pi d­«ÂiparÃmarÓÃdaya÷ sÃsravÃlaæbanÃ÷ prahÅyaæte.

#<pratipak«odayÃt k«aya>#

iti. bhÃvanÃheyÃnÃæ pratipak«odayÃd eva k«aya÷ nÃlaæbanaparij¤ÃnÃdibhya (#<Abhidh-k-vy 499>#) iti darÓayati. paÓcÃt pravedayi«yÃma iti.

#<navaprakÃrà do«Ã hi bhÆmaubhÆmau tathà guïÃ>#

ity atra vak«yati.

(V.60ab) prahÃïapratipak«a ÃnaætaryamÃrga iti. [Tib. 159b] vipak«apratidvaædvÅ pak«a÷ pratipak«a÷. prahÃïÃya pratipak«a÷ prahÃïapratipak«a÷. vimuktimÃrgo 'pi hi pratipak«o na tu prahÃïÃyety ata itthaæ viÓe«aïaæ. prahÅyate vÃneneti prahÃïaæ. prahÃïaÓ cÃsau pratipak«aÓ ca prahÃïapratipak«a÷. tadyathà du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãæti÷. ÃdhÃrapratipak«as tasmÃt pareïeti. tasmÃd ÃnaætaryamÃrgÃt pareïa. yo mÃrgo vimuktimÃrga÷. sa hy ÃdhÃra÷ prahÃïasya tatprÃptyÃdhÃraïÃt. ÃdhÃryate 'nenety ÃdhÃra÷. sa eva pratipak«a÷ ÃdhÃrapratipak«a÷. tadyathà du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãæte÷ paraæ du÷khadharmaj¤Ãnam iti tenocyate. yena tatprÃpitam iti vistara÷. yena mÃrgeïa tatprÃpitam ÃnaætaryamÃrgaprÃpitaæ prahÃïam ÃdhÃryate. tatprÃptyanucchedÃtma ÃdhÃrapratipak«a iti. dÆrÅbhÃvapratipak«a iti vistara÷. kleÓaprÃptir dÆrÅbhavati yena sa dÆrÅbhÃva÷. sa eva pratipak«o dÆrÅbhÃvapratipak«a÷. dÆrÅbhavanaæ và dÆrÅbhÃva÷. tasmai pratipak«o dÆrÅbhÃvapratipak«a÷. vimuktimÃrgÃt pareïa yo mÃrga iti. yo 'sau vimuktimÃrgo du÷khe dharmaj¤Ãnaæ. tasmÃt pareïa yo mÃrgo du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«ÃætyÃdi. sa dÆrÅbhÃvapratipak«a iti darÓayati.

vimuktimÃrgo 'pÅty apara iti. [Tib. 160a] sa cÃpy Ãdyo vimuktimÃrgo dÆrÅbhÃvapratipak«a ity ucyate. so 'pi hi tÃæ kleÓaprÃptiæ dÆrÅkaroti. evaæ ca sati vimuktimÃrga ÃdhÃrapratipak«o dÆrÅbhÃvapratipak«a iti vaca nÃmadvayaæ labhata ity uktaæ bhavati. taæ dhÃtuæ do«ato darÓanÃd vidÆ«ayatÅti. anityÃdibhir ÃkÃrair yena taæ dhÃtuæ vidÆ«ayatÅty artha÷. tad evaæ sati yo 'pi du÷khasamudayÃlaæbana÷ prahÃïapratipak«Ãdi÷. sa cÃpi vidÆ«aïÃpratipak«a iti darÓitaæ bhavatÅti. api tv iyam ÃnupÆrvÅ sÃdhvÅ bhaved ity ÃcÃrya÷. sopÃnanyÃyasamÃÓrayÃt lak«aïÃsÃækaryÃc ceyam ÃnupÆrvÅ sÃdhvÅti darÓayati. du÷khasamudayÃlaæbana÷ prayogamÃrga iti. prayogamÃrga evo«magatÃdi g­hyate. nÃnaætaryamÃrgÃdi. prahÃïapratipak«Ãditvena tadvyavasthÃpanÃt. sarvÃnaætaryamÃrga iti. paÓcÃtkÃlÅno 'pi yo 'nya÷. vimuktimÃrga÷ sarva ity eva cÃdhikriyate. viÓe«amÃrgas tu ya etattrayavyatirikta÷. sa iha g­hyate.

(V.60cd) na hi saæprayogÃt kleÓo vivecayituæ Óakyata iti. svakalÃpÃt vivecanÃÓakyatvÃt. [Tib. 160b] anÃgatas tÃvac chakyetÃlaæbanÃd vivecayituæ. vivecitasya

(#<Abhidh-k-vy 500>#) tasya na punas tad vastv Ãlaæbyotpattir ity ata÷ kÃraïÃt. atÅtas tu kathaæ yad vastvÃlaæbyotpanna÷. na hy Ãlaæbitaæ vastv anÃlaæbinÅkartuæ Óakyate. e«o 'pi naikÃæta iti. caturbhi÷ prakÃrai÷ kleÓÃnÃæ k«aya i«yate.

#<Ãlaæbanaparij¤ÃnÃt tadÃlaæbanasaæk«ayÃt
ÃlaæbanaprahÃïÃc ca pratipak«odayÃt k«aya>#

iti. tasmÃd Ãlaæbanaparij¤ÃnÃd iti nÃyam ekÃæta÷. tasmÃd vaktavyam etad iti parihartavyam etad ity artha÷. atrÃcÃryasaæghabhadra÷ pariharati. ÃlaæbanÃt kleÓÃ÷ prahÃtavyÃ÷. Ãlaæbanaparij¤Ãnabalena hi kleÓÃ÷ prahÅyaæte. dvividhaæ cÃnuÓayÃlaæbanaæ. saæyogavastu asaæyogavastu ca. tatra saæyogavastuvi«ayÃïÃm anuÓayÃnÃæ tadanuÓayabalotpÃditÃnÃm atadvi«ayÃïÃm api pudgalasya saætÃne prÃptir akli«ÂacittasyÃpy avicchedena pravartate. anÃgatÃtÅtakleÓahetuphalabhÆtÃ. evam asaæyogavastuvi«ayÃïÃm atadvi«ayÃïÃm api ca tadvi«ayakleÓap­«ÂhasamudÃcariïÃæ kleÓÃnÃæ prÃptir veditavyÃ. sà hy anÃgatÃnÃm utpattau pratyayagamanÃd dhetubhÆtà bhavati. atÅtÃnÃæ ca ni«yandabhÃvÃt [Tib. 161a] phalabhÆtÃ. sà ca tatprahÃïapratipak«ani«yandaprÃptisamavadhÃnaviruddhÃ. tadÃdhÃritatvÃt kleÓÃnÃm. ato yenÃlaæbanenotpannÃ÷ kleÓà anyÃlaæbanÃn api kleÓÃn pravartayaæti. tadÃlaæbanaprahÃïapratipak«ani«yandotpattau tatprÃptivigame te kleÓÃs tadÃlaæbanà api saæto hetuphalÃpakrÃætÃ÷ prahÅïà ity ucyaæte. tad yasmÃd aparij¤Ãte kasmiæÓcit kleÓavi«aye atadvi«ayÃïÃm api kleÓÃnÃæ tadvi«ayakleÓabalenaprÃptir anÃgatÃtÅtakleÓahetuphalabhÆtà saætatau pravartate yathà vastu. tasmÃd ÃlaæbanÃt kleÓÃ÷ prahÃtavyà ity abhimataæ iti.

nanu ca tadÃlaæbanaprahÃïÃdibhir api kleÓÃ÷ prahÅyaæta ity abhipretaæ. kim idam uktam Ãlaæbanaparij¤Ãnabalena kleÓÃ÷ prahÅyaæta iti. te 'pi du÷khasatyÃdiparij¤Ãnabalenaiva prahÅyaæte. tadbhÃvÃbhÃvayoge tadbhÃvÃbhÃvayogÃt. ye«Ãm api hi pratipak«odayÃt prahÃïam ucyate. te 'pi bhÃvanÃheyÃ÷. kleÓà Ãlaæbanadu÷khasatyÃdiparij¤Ãnabalenaiva prahÅyaæta ity avagaætavyaæ. vyavasthÃmÃtraæ tu tad yad uktaæ. tadÃlaæbanaprahÃïÃdibhir [Tib. 161b] api kleÓÃ÷ prahÅyanta ity abhiprÃyo lak«yate.

svÃsÃætÃnika÷ prÃpticchedÃd iti vistara÷. svasaætÃnakleÓa÷ prÃptivigamÃt prahÅïo vaktavya÷. parasaætÃnakleÓas tu na prÃpticchedÃt. svasaætÃne tatprÃptyabhÃvÃt. kiæ tarhi tadÃlaæbanasvÃsÃætÃnikakleÓaprahÃïÃt. pÃrasÃætÃnikakleÓÃlaæbanasvÃsÃætÃnikakleÓaprÃpticchedÃd ity artha÷. sarvaæ (#<Abhidh-k-vy 501>#) rÆpaæ kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­taæ. akli«ÂaÓ ca dharma ity arÆpÅ kuÓalasÃsravaæ aniv­tavyÃk­taÓ ca. tathaiva tadÃlaæbanasvÃsÃætÃnikakleÓaprahÃïÃt prahÅïo vaktavya iti.

(V.61) #<bhÆtaÓÅlapradeÓÃdhvadvayÃnÃm iva dÆrateti.>#

ivaÓabdo 'trodÃhÃraïaæ. tadyathÃrthe dra«Âavya÷. vailak«aïyÃl lak«aïadÆratÃ. tadyathà bhÆtÃnÃæ. bhinnalak«aïo hi p­thivÅdhÃtor abdhÃtus tasmÃt p­thivÅdhÃtor abdhÃtur dÆre bhavati. vipak«atvÃd vipak«adÆratÃ. tadyathà ÓÅlasya dau÷ÓÅlyaæ. deÓavicchedÃt deÓadÆratÃ. tadyathà pradeÓasya paÓcimasamudrasya pÆrvasamudrÃt. kÃlata÷ kÃladÆratÃ. tadyathÃdhvadvayasyÃtÅtÃnÃgatalak«aïasya. [Tib. 162a] tad dhy atÅtÃnÃgataæ dÆram ucyate. kvocyate. abhidharme. evaæ hy Ãha. dÆre dharmÃ÷ katame. atÅtÃnÃgatà dharmÃ÷. aætike dharmÃ÷ katame. pratyutpannà dharmÃ÷. asaæsk­taæ ceti. tad dÆram iti. tad atÅtÃnÃgatam.

utpadyamÃnaæ ceti. utpÃdÃbhimukham anÃgataæ cety artha÷. na cirabhÆtabhÃvitveneti. na cirabhÆtatvenÃtÅtaæ nÃpi cirabhÃvitvenÃnÃgataæ dÆram ity artha÷. vartamÃnam apy evaæ dÆraæ prÃpnotÅti. adhvanÃnÃtvena pratyutpanno 'dhvatayà vartamÃnam api dÆraæ prÃpnoti. yathÃtÅtÃnÃgatam atÅtÃnÃgatÃdhvatayÃ. akÃritrÃt tarhi tad dÆram iti. uparatakÃritram atÅtam aprÃptakÃritram anÃgatam iti. tad atÅtÃnÃgataæ dÆram ucyate. asaæsk­tasya katham aætikatvam iti. tasya kÃritrÃbhÃvÃd aætikatvaæ na syÃt. tac ce«yate aætike dharmÃ÷ katame. pratyutpannà dharmÃ÷. asaæsk­taæ ceti ÓÃstrapÃÂhÃt. sarvatra tatprÃpter iti. sarvatra deÓe tasyÃsaæsk­tasya pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhasya prÃptyutpÃdÃt. atÅtÃnÃgate 'pi [Tib. 162b] prasaæga iti kuÓalÃder atÅtÃnÃgatasya sarvatra deÓe prÃpti÷ saæbhavatÅty atÅtÃnÃgate 'py aætikatvaprasaæga÷. ÃkÃÓaæ ca katham iti. ÃkÃÓaæ ca katham aætikaæ. na hi tasya prÃptir astÅti. atÅtÃnÃgatam anyonyam iti. atÅtÃd anÃgataæ dÆram anÃgatÃc cÃtÅtam ity artha÷. asaæsk­taæ cÃvyavahitatvÃd iti. na kenacid vyavahitaæ. yathà vartamÃnenÃtÅtÃnÃgatam iti. evaæ tasyÃætikatvaæ. evam apÅti. asyÃm api kalpanÃyÃæ. yad anaætaram atÅtÃnÃgataæ. tad vartamÃnasyÃætikatvÃd ubhayaæ prÃpnoti. dÆram Ãsannaæ ceti. tad dhy atÅtaæ vartamÃnÃætaritatvÃd anÃgatÃd dÆraæ. vartamÃnÃc cÃvyavahitatvÃd aætikam iti prÃpnoti. ity evam anÃgatam api neyaæ.

evaæ tu yuktaæ syÃd iti. svamatam ÃcÃryasya. dharmasvalak«aïÃd anÃgataæ dÆraæ. kasmÃt. asaæprÃptatvÃt. yasmÃd anÃgatena svalak«aïaæ na saæprÃptam (#<Abhidh-k-vy 502>#) iti. atha và yasmÃt tatsvalak«aïam asaæprÃptam anupasthitam iti. atÅtaæ ca. kiæ dharmasvalak«aïÃd dÆraæ. tatpracyutatvÃt. yasmÃt tad dharmasvalak«aïaæ. tasmÃd atÅtÃt pracyutaæ. tad dhy atÅtaæ yad dharmasvalak«aïÃt pracyutam iti.

(V.62) #<pratipak«odayÃt k«aya>#

ity uktam. ata÷ p­cchati. kiæ mÃrgaviÓe«agamanÃd iti vistara÷. prahÃïaviÓe«a [Tib. 163a] iti. viÓi«yate prahÃïam ity artha÷. pratipak«o vimuktimÃrga etasminn abhipreta iti. tasya visaæyogaprÃptisahotpÃdÃd ÃnaætaryamÃrge hi na tÃvad visaæyogaprÃptir asti. utpÃdÃbhimukhatvÃt. vimuktimÃrgo 'pi hi pratipak«a iti Óakyate vyavasthÃpayituæ. mukhyapratipak«eïÃnaætaryamÃrgeïa sahaikakÃryatvÃt. tathà hy uktam ubhÃbhyÃæ hi tasya prÃpti÷ visaæyogaprÃpter ÃvÃhakasaæniÓrayatvÃd iti. phalÃni catvÃrÅti. caturgrahaïam ekÃnnanavatiphalapratipattinirÃsÃrthaæ. puru«akÃrÃdipaæcaphalapratipattinirÃsÃrthaæ vÃ. phalaprÃptir api vimuktimÃrgÃvasthÃyÃm eva g­hyate. visaæyogalÃbhÃstitvayogÃd indriyaviv­ddhi÷ indriyasaæcÃra iti. indriyÃdhikyapratipattinirÃsÃrtham etad arthapradarÓanaæ indriyaviv­ddhir ity ucyate. phalaprÃptivacanenaiva siddher ity ÃcÃryasaæghabhadra÷. atra brÆma÷. satyaæ phalaprÃptir evendriyaviv­ddhi÷. phalaprÃptiviÓe«as tu pradarÓayitavyo yatra punar visaæyogaphalalÃbho bhavati. anyathà hi phalaprÃptivacanam api na kartavyaæ syÃt. pratipak«odayavacanenaiva tatsiddhe÷. [Tib. 163b] ity alam anayÃtikhalinikayÃ. ke«Ãæcid yÃvad dvayor iti. ke«Ãæcit kleÓÃnÃæ «aÂsu kÃle«u viaæyogalÃbha÷. yÃvacchabdena ke«Ãæcit paæcasu. ke«Ãæcic catur«u. ke«Ãæcit tri«u. ke«Ãæcid dvayor iti. ke«Ãæcid dvayor iti. ke«Ãæcid ekÃsmin kÃla iti noktaæ. puna÷prÃptasya visaæyogasyÃdhik­tatvÃt. saæbhavati hi bhÃvÃgrikasya navamasya prakÃrasyaikasminn eva kÃle tÅk«ïendriyasya visaæyogalÃbha÷. sa tu na punarlÃbha iti nocyate. tatra tÃvan m­dvindriyasya «aÂsu kÃle«u visaæyogalÃbha÷. du÷khasamudayanirodhadarÓanaheyÃnÃæ kÃmÃvacarÃïÃæ mÃrgadarÓanaheyÃnÃæ pratipak«odayakÃle. srotaÃpattiphalakÃle sak­dÃgÃmiphalakÃle 'nÃgÃmiphalakÃle 'rhattvaphalakÃle indriyasaæcÃrakÃle ceti «aÂsu kÃle«u visaæyogalÃbha÷. saæbhavaæ ca praty evam ucyate. na hi m­dvindriyo 'vaÓyam indriyÃïi saæcarati. tasyaiva m­dvindriyasya rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ mÃrgadarÓanaheyÃnÃæ mÃrgÃnvayaj¤ÃnakÃle pratipak«odayakÃla iti và phalaprÃptikÃla iti và g­hÅte prathamato visaæyogalÃbha÷. puna÷ sak­dÃgÃmiphalaprÃptikÃle (#<Abhidh-k-vy 503>#) yÃvad indriyasaæcÃrakÃla iti paæcasu kÃle«u. bhÃvanÃheyÃnÃm api tasyaive kÃmÃvacarÃïÃæ paæcaprakÃrÃïÃæ adhimÃtrÃdhimÃtrasya yÃvan madhyamadhyasya. [Tib. 164a] te«v eva srotaÃpattiphalakÃlavarjye«u paæcasu kÃle«u visaæyogalÃbha÷. madhyam­dos tu «a«Âhasya prakÃrasya tasyaiva catur«u kÃle«u. pratipak«odayaphalaprÃptikÃlayor ekatvÃt.
tasminn anyatarasmin. anÃgÃmiphalakÃle. arhattvaphalaprÃptikÃle. indriyasaæcÃrakÃle ceti. tasyaiva m­dvadhimÃtrasya m­dumadhyasya ca saptamëÂamayo÷ prakÃrayo÷ pratipak«odayakÃle 'nÃgÃmiphalakÃle yÃvad indriyasaæcÃrakÃle veti catur«v eva kÃle«u visaæyogalÃbha÷. tasyaiva m­dum­dor aætyasya prakÃrasya pratipak«odayakÃla iti và phalaprÃptikÃla iti vaikatarasmin. arhattvaphalakÃle. indriyasaæcÃrakÃle ceti tri«u kÃle«u visaæyogalÃbha÷. tasyaivÃrhattvaphalaæ prÃpnuvato ye navaprakÃrà rÆpÃrÆpyÃvacarÃ÷ kleÓà bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷ prahÅïÃ÷ adhimÃtradhimÃtro yÃvan m­dum­dur iti. te«Ãæ bhÃvÃgrikaæ m­dum­duprakÃram aætyaæ hitvà sarve«Ãæ tri«v eva kÃle«u visaæyogalÃbha÷. pratipak«odayakÃle 'rhattvaphalakÃle indriyasaæcÃrakÃle
ceti. yas tv asyaivÃrÆpyÃvacaro m­dum­dur aætya÷ kleÓaprakÃra÷. tasya pratipak«odayÃrhattvaphalaprÃptikÃlaikatvÃt. pratipak«odayakÃla iti vÃrhattvaphalakÃla iti và anyatarasminn indriyasaæcÃrakÃle ceti. [Tib. 164b] dvayo÷ kÃlayor visaæyogalÃbha iti. evaæ tÃvan m­dvindriyasyoktaæ. tÅk«ïendriyasya puna÷ ke«Ãæcit kleÓÃnÃæ paæcasu kÃle«u. ke«Ãæcid yÃvad dvayor iti vaktavyaæ. indriyasaæcÃrakÃlam ekam apÃsya. tasya hi sarvatrendriyasaæcÃro nÃsti. tasyaikasminn eva kÃle kleÓÃnÃæ visaæyogalÃbho 'sti. bhÃvÃgrikasya bhÃvanÃheyasya m­dum­do÷ prakÃrasya. sa tu punarlÃbho na bhavatÅti na vaktavya iti paÓyÃma÷.

(V.63, 64) phale hetÆpacÃrÃd iti. prahÃïaæ phalaæ parij¤Ã j¤ÃnasvabhÃvo hetu÷ tasmin prahÃïe. phale hetÆpacÃra÷. prahÃïaæ parij¤eti. tadyathà «a¬ imÃni sparÓÃyatanÃni pÆrvam abhisaæsk­tÃny abhisaæcetitÃni paurÃïaæ karma veditavyaæ iti. ka÷ puna÷ prahÃïaæ parij¤ÃÓabdenÃpadiÓate. sÆtre evaæ hi paÂhyate. parij¤eyÃæÓ ca vo bhik«avo dharmÃn deÓayi«yÃmi. parij¤Ãæ ca parij¤Ãvantaæ ca pudgalaæ. parij¤eyà dharmÃ÷ katame. paæcopÃdÃnaskandhÃ÷. parij¤Ã katamÃ. yad atra cchandarÃgaprahÃïaæ. chandarÃgasamatikrama÷. iyam ucyate parij¤eti vistara÷.

(#<Abhidh-k-vy 504>#)
#<kÃmÃdyaprakÃradvayasaæk«aya>#

eketi.

#<anÃsravaviyogÃpter bhavÃgravikalÅk­te÷
hetudvayasaæudghÃtÃt [Tib. 165a] parij¤Ã dhÃtvatikramÃt>#

ity atra parij¤ÃvyavasthÃpane kÃraïaæ vak«yate. avarabhÃgÅyaprahÃïam iti. kÃmadhÃtvÃsravaprahÃïam ity artha÷. iyam eva cÃsyÃ÷ saæj¤Ã. rÆpÃsravaprahÃïam iti. rÆpadhÃtvÃsravaprahÃïam ity artha÷. rÆparÃgak«ayaparij¤ety asyà nÃma. yady apy anye«Ãæ kleÓopakleÓÃnÃæ mÃnÃdÅnÃæ rÆpÃvacarÃïÃæ prahÃïam iyaæ parij¤Ã vyavasthÃpyate. rÃgasya tu tatra prÃdhÃnyÃd ÆrdhvabhÃgÅyasya saæyojanasya prahÃïaæ rÆparÃgak«ayaparij¤ety uktaæ. sarvasaæyojanaparyÃdÃna [kun tu sbyor ba thams cad yoÇs su grugs pa÷i] yoÇs su Óes pa÷o. «es bya ba ÷di ni zag pa thams cad spaÇs pa÷i miÇ yin no. yoÇs su Óes pa ni tha dad par bstan la. «es bya ba ni bsgroms pas spaÇ bar bya ba gzugs na spyod pa rnams spaÇs pa ni gzugs kyi ÷dod chags zad pa÷i yoÇs su Óes pa yin no. gzugs med par nams kyi ni kun tu sbyor ba thams cad yoÇs su grugs pa÷i yoÇs su Óes pa yin no. «es ÷byuÇ ba÷i phyir ro. mthoÇ ba÷i spaÇ bar bya bar nams kyi ni ma yin te. «es bya ba ni ci÷i phyir gzugs daÇ gzugs med pa na spyod pa÷i mthoÇ bas spaÇ bar bya bar nams kyi yoïs su Óes pa so sor mi bstan te. de b«in du gzugs daÇ gzugs med pa na spyod pa mthoÇ bas spaÇ bar bya bar nams spaÇs pa yaÇ yoÇs su Óes pa gsum yin te. «e ÷byuÇ ba÷i phyir ro. bsgom pa spaÇ bar bya bar nams kyi g¤en po mi ÷dra ba÷i phyir ro «es bya ba ni ÷di ltar sa daÇ sa na gzugs na spyod [Tib. 165b] pa÷i bsgom pas spaÇ bar bya ba rnam pa dgu÷i g¤en po bar chad med pa daÇ rnam par grol ba÷i lam zag pa med pa mi lcogs pa med pa la sogs pa÷i sa daÇ zag pa daÇ bcas pa bsam gtan g¤is pa÷i ¤er ba stogs kyis bsdus pa nas nam mkha÷ mtha÷ yas skye mched kyi ¤er bsdogs kyis bsdus pa÷i bar rnam pa dgu yod la gzugs med pa na spyod pa rnams kyi g¤en po bar chad med pa÷i lam daÇ. rnam par grol ba÷i lam in ci rigs par zug pa med pa÷i sa ÷og ma pa ÷am. ci rigs par zag pa daÇ bcas pa goÇ ma÷i ¤er bsdogs kyis bsdus pa dag yod de. g«an kho na yin pas g¤en po mi ÷dra ba÷i phyir ÷di dag gis yoÇs su 'Óes pa tha dad par stan to. mthoÇ bas spaÇ bar bya ba rnams kyi g¤en po ni ÷dra ste. rjes su Óes pa÷i bzod pa la sogs pa gzugs na spyod par nams kyi g¤en po de dag ¤id gzugs med par nams kyi yaÇ yin pas yoÇs su Óes pa tha tad du rnam par mi b«ag go.

(#<Abhidh-k-vy 505>#)
(V.64-66) tha ma÷i cha daÇ mthun pa spaÇs pa la sogs pa yoÇs su Óes pa ste «es bya ba ni tha ma÷i cha daÇ æthun pa spaÇs pa÷i yoÇs su Óes pa daÇ. gzugs kyi ÷dod chags zad pa÷i yoÇs su Óes pa daÇ. kuntu sbyor ba thams cad yoÇs su gtugs pa÷i yoÇs su Óes pa÷o. ÷di dag ni bsgom pa÷i lam gyi ÷bras bu yin pa÷i phyir Óes pa÷i ÷bras bu yin te. bsgom pa÷i lam la bzod pa dag ni med do.

ji ltar yoÇs su Óes pa bzod pa÷i ÷bras bu yin «es bya ba ni yoÇs su Óes pa daÇ Óes pa «es bya ba don gcig ste. Óes pa daÇ yoÇs su Óes pa ni zag pa med pa÷i ye Óes yin no «es ÷byuÇ ba÷i phyir ro. bam po b«i bcu rtsa b«i pa.

#<dri med bzod rnams Óes pa med.>#

«as ÷byuÇ bas bzod pa ni Óes pa÷i Ço bo [Tib. 166a] ¤id yin par yaÇ mi ruÇ na. de ji ltar yoÇs su Óes pa bzod pa÷i ÷bras bu yin te. ÷bras bu la rgyu btags byas na yaÇ mi ruÇ Ço s¤am du bsam pa yin no. ÷dir bzod pa rnams ni Óes pa÷i ÷khor can yin pa÷i phyir «es bya ba smos te. ÷di dag la ÷khor Óes pa yod pas na Óes pa÷i ÷khor can te. bzod par nams so. de÷i phyir Óes pa÷i ÷bras bu yaÇ bzod par nams kyi ÷bras bu «es bya÷o. rgyal ba÷i ÷khor la rgyal po ¤e bar btags pa b«in te dper na rgyal po÷i ÷khor la rgyal po ¤e bar btags pa÷i phyir ÷khor gyis byas pa la yaÇ rgyal pos byas pa «es byaa daÇ ÷dra ÷o. Óes pa daÇ ÷bras bu gcig phyir ro «es bya ba ni bzod pa dag ni Óes pa daÇ lhan cig ÷bras bu gcig pa yin te. bzod pa dag gi ÷bras bu gaÇ yin pa de ¤id Óes rnams kyi yin pas bzod pa÷i ÷bras bu yaÇ yoÇs su Óes par ruÇ Ço.

#<mi lcogs med ÷bras thams cad do>#

«es bya ba ni ÷di ltar mi lcogs pa÷i sa pa÷i lam gyis khams gsum pa÷i mthoÇ ba daÇ bsgom pas spaÇ bar bya ba÷i zag pa rnams spaÇ ba srid de.

#<zag med mi lcogs med pa yis. thams cad las ni ÷dod chags bral.>#

«es ÷byuÇ ba÷i phyir ro. gzugs daÇ gzugs med pa na ¤on moÇs pa spaÇs pa÷i raÇ b«in gaÇ dag yin pa÷o. «es bya ba ni bye brag tu smra ba rnams na re gzugs daÇ gzugs med pa na spyod pa÷i mthoÇ bas spaÇ bar bya ba rnams spaÇs pa ji skad bÓad pa÷i yoÇs su Óes pa gsum daÇ. bsgom pas spaÇ bar bya ba gzugs na spyod pa rnams spaÇs pa gzugs kyi ÷dod chags zad pa÷i yoÇs su Óes pa daÇ gzugs med pa na spyod pa rnams spaÇs pa kun tu sbyor ba thams cad yoÇs su gtugs pa÷i [Tib. 166b] yoÇs su Óes pa «es bya ba lÇa ste. bsam gtan gyi dÇos g«i la brten nas gzugs daÇ gzugs med pa na spyod pa÷i ¤on moÇs pa spoÇ ba srid pa÷i phyir ro. ÷dod pa na spyod pa÷i ¤on moÇs pa spaÇs pa ni bsam gtan gi dÇos g«i÷i ÷bras bu ma yin te. bsam gtan gyi dÇos g«i rnams ni ÷dod pa÷i (#<Abhidh-k-vy 506>#) khams kyi g¤en po ma yin pa÷i phyir ro. de lta bas na ÷dod chags daÇ bral ba rnams la bral ba÷i thob pa zag pa med pa yod du zin kyaÇ tha ma÷i cha daÇ mthun pa spaÇs pa÷i yoÇs su Óes pa b«in du ÷dod pa na spyod pa mthoÇ bas spaÇ bar bya ba spaÇs pa ni bsam gtan gyi dÇos g«i÷i ÷bras bu ma yin no «es zer ro. btsun pa dbyaÇs sgrogs kyi lugs kyis ni brgyad de. «es bya ba ni btsun pa dbyaÇs sgrogs de ni ÷dod pa÷i ÷dod chags daÇ bral ba÷i gaÇ zag gi yaÇ ÷dod pa na spyod pa mthoÇ bas spaÇ bar bya ba rnams spaÇ spa yoÇs su Óes pa gsum gyi Ço bo ¤id ÷phag pa÷i lam gyi ÷bras bu yin par ÷dod do. ci÷i phyir «e na. bral ba÷i thob pa zag pa med pa r¤ed pa÷i phyir te. bsam gtan gyi dÇos g«i la rten nas Çes pa ÷jug pa na yaÇ ma thoÇ bas spaÇ bas spaÇ bar bya ba÷i zag pa sÇon ÷jig rten pa÷i lam gyis spaÇs pa rnams kyis bral ba÷i thob pa zag pa med pa yaÇ ÷thob la de la na mthoÇ ba÷i lam gyis nus pa yod pas gzugs daÇ gzugs med pa ba spyod pa÷i mthoÇ bas spaÇ bar bya ba spaÇs pa b«in du. ÷dod pa na spyod pa÷i mthoÇ bas spaÇ bar bya ba sÇon spaÇs pa÷i yoÇs su Óes pa yaÇ dÇos g«i bsam gtan gyi ÷bras bu÷o «es bya bar rnam pa b«ag go. de lta ba sna ÷dod pa na spyod pa÷i mthoÇ bas spaÇ bar bya ba spaÇs pa÷i yoÇs su Óes pa gsum po ÷di dga daÇ sÇar bÓad pa gzugs daÇ gzugs med pa÷i yoÇs su Óes pa daÇ bcas pa yoÇs su Óes pa brgyad bsam gtan gyi ÷bras bu yin [Tib. 167a] no. Óes bya ba ni btsun pa dbyaÇs sgrogs kyi g«uÇ lugs yin no. tha ma÷i cha daÇ mthun pa spaÇs pa÷i yoÇs su Óes pa ni mi lcogs pa med pa÷i ÷bras bu kho na yin no. «es bya ba ni ÷dod pa las ÷dod chags ma bral ba ni mi lcogs pa med pa kho nas tha ma÷i cha daÇ mthun pa spoÇ bar byed kyi dÇos g«is ni
ma yin te. de na ma thob pa÷i phyir ro. ÷dod chags daÇ bral ba ston du ÷gro ba yaÇ gaÇ gi tshe bsam gtan la brten nas ¤es pa la des kyaÇ so so÷i skye bo÷i snas skabs na ÷jig rten pa÷i lam gyis ÷dod pa na spyad pa÷i ¤on moÇs pa thams cad spaÇs pas de bsam gtan gyi dÇos g«i÷i ÷bras bu ma yin no. sems kyi skad cig ma bcu drug la de÷i tha ma÷i cha daÇ mthun pa spaÇs pa yoÇs su Óes pa bsam gtan gyi dÇos g«i la brten par yaÇ rnam par b«ag mod kyi de÷i ÷bras bu «es bya bar rnam par b«ag pa ni ma yin no. ÷o na ci «e na. gnas skabs de na tha ma÷i cha daÇ mthun pa spaÇs pa ÷jig rten pa÷i lam gyis thob pa÷i bral ba÷i thob pa zag pa med pa yaÇ ÷thob pas de spaÇ spa÷i yoÇs su Óes par rnam par b«ag ste. de÷i tshe ni mthoÇ bas spaÇ bar bya ba sÇa ma spaÇs pas sÇar mthoÇ ba÷i lam gyis spaÇ bar bya ba spaÇs pa gaÇ yin pa daÇ. sÇar spaÇs pa tha ma÷i cha daÇ mthun pa spaÇs pa bsdoms nas tha ma÷i cha daÇ mthun pa spaÇs pa÷i yoÇs su Óes pa gcig tu rnam par b«ag ste.

(#<Abhidh-k-vy 507>#)
khams las ÷dod chags bral ba daÇ ÷bras bu thob phyir de dag bsdoms «es thams cad bsdoms pa÷i gtan tshigs yod pa÷i phyir ro. de lta bas na tha ma÷i cha daÇ mthun pa spaÇs pa÷i yoÇs su Óes pa de ni mi lcogs pa med pa÷i ÷bras bu kho nar rnam pa b«ag gi. dÇos g«i÷i ÷bras bu ni ma [Tib. 167b] yin te. ÷di la ni bye brag tu smra ba daÇ. btsun pa dbyaÇs sgrogs kyi g«uÇ lugs mthun no.

bsam gtan khyad par can yaÇ bsams b«in du blta bar bya÷o «es bya ba ni bsam gtan khyad par can gyi zag pa med pas kyaÇ ¤on moÇs pa spoÇ bar ÷gyur te. de lta bas na mi lcogs pa med pa daÇ. dÇos g«i÷i bsam gtan rnams kho na÷i ÷bras bu kho na bÓad kyi. bsam gtan khyad par can gyi ni ma yin no. de÷i phyir bsam gtan khyad par can yaÇ bsam gtan b«in du blta bar bya÷o «es bya ba smos te. bsam gtan khyad par can ni bsam gtan daÇ po kho na rtog pa daÇ bral bas khyad par du ÷phags pa÷i phyir ro. [nam mkha÷ mtha÷ yas skye mched kyi ¤er bsdogs kyi «es ba ba ni.] dhyÃnÃætaraæ bhavatÅti. ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasÃmaætakasyeti. laukikasyÃpi tasya parij¤Ã phalaæ vyavasthÃpyate. ÃryasyaivÃnÃsravavisaæyogaprÃptisaæbhavÃt.

#<maulÃrÆpyatrayasya cety>#

anÃsravasya.

#<laukikasya mÃrgasya dve>#

iti. Ãryasya laukikena mÃrgeïa kÃmarÆpadhÃtuvairÃgye.

#<anvayaj¤ÃnasyÃpi dve>#

iti. bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtasya. paÓcime rÆparÃgak«ayasarvasaæyojanaparyÃdÃnaaparij¤e.

#<dharmaj¤Ãnasya tisra
>#
iti. bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtasya.

#<dharmaj¤Ãnaæ nirodhe yan mÃrge và bhÃvanÃpathe
tridhÃtupratipak«as tad>#

iti. tasya paÓcimÃs tisra÷ phalam avarabhÃgÅyaprahÃïarÆparÃgak«ayasarvasaæyojanaparyÃdÃnaparij¤Ã÷. kasmÃd ity Ãha. [Tib. 168a] traidhÃtukabhÃvanÃheyapratipak«atvÃd iti.

#<«a tatpak«asya paæca veti.>#

tayor dharmaj¤ÃnÃnvayaj¤Ãnayo÷ pak«asya. «a paæca ca yathÃyogaæ pak«agrahaïena k«Ãætij¤Ãnayor grahaïaæ. yà eva dharmaj¤Ãnak«Ãætij¤ÃnÃnÃm (#<Abhidh-k-vy 508>#) iti. dharmaj¤Ãnak«ÃætÅnÃæ dharmaj¤ÃnÃnÃæ ceti samÃsa÷. dharmaj¤Ãnak«ÃætÅnÃæ kÃmÃvacaradarÓanaheyaprahÃïasvabhÃvà yathoktas tisra÷ parij¤Ã÷ phalaæ. dharmaj¤ÃnÃnÃm iti bhÃvanÃmÃrge. du÷khasamudayaj¤Ãnasaæg­hÅtÃnÃm ekÃvarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤Ã. nirodhamÃrgasaæg­hÅtÃnÃæ tu tisro 'py avarabhÃgÅyaprahÃïarÆparÃgak«ayasarvasaæyojanaparyÃdÃnaparij¤Ã÷. yà evÃnvayak«Ãætij¤ÃnÃnÃm iti. anvayaj¤Ãnak«ÃætÅnÃæ anvayaj¤ÃnÃnÃæ ca. tÃÓ ca rÆpÃrÆpyÃvacaradarÓanaheyaprahÃïasvabhÃvà yathoktÃs tisra÷ parij¤Ã÷ dve ca paÓcime iti.

(V.67) kasmÃn naikaikaæ prahÃïam iti. du÷khadarÓanaheyaprahÃïasamudayadarÓanaheyaprahÃïaæ vistareïa yÃvad bhÃvÃgrikasya m­dum­do÷ prakÃrasya prahÃïam iti kasmÃn na g­hyate.

#<anÃsravaviyogÃpter># [Tib. 168b]

iti. anÃsravavisaæyogaprÃpter ity artha÷.

#<bhavÃgravikalÅk­ter>#

iti. bhavÃgrapradeÓaprahÃïÃd ity artha÷.

#<hetudvayasamudghÃtÃd>#

iti. du÷khasamudayadarÓanaheyasarvatragahetudvayaprahÃïÃd ity artha÷. tatprahÃïaæ

#<parij¤eti.>#

ebhi÷ kÃraïai÷ prak­«Âaæ tatprahÃïam ity atra parij¤eti vyavasthÃpyata ity abhiprÃya÷. anye«u dharmÃnvayaj¤Ãne«v iti. samudayadharmaj¤Ãnam Ãrabhya yÃvat k«ayaj¤Ãnam ity ete«u dharmaj¤ÃnÃnvayaj¤Ãne«u. j¤Ãnaphalaæ tu prahÃïam iti. bhÃvanÃmÃrge. tad dhi na k«Ãætiphalam iti.

#<dhÃtvatikramÃd>#

iti. caÓabdo luptanirdi«Âa÷. dhÃtvatikramÃc ceti. ata eva vivriyate caturthÃc ceti. yadà dhÃtuæ samatikrÃmatÅti. kÃmadhÃtuæ rÆpadhÃtum ÃrÆpyadhÃtuæ và samatikrÃmati. tadà parij¤ÃkhyÃæ labhata iti vÃkyaÓe«a÷. kasmÃt. k­tsnadhÃtuvairÃgyÃt. k­tsnasya dhÃtor vairÃgyÃt. na vikalÅkaraïamÃtratvÃt. tadà hi su«Âhu prahÃïam ity abhiprÃya÷.

ubhayasaæyogavisaæyogam iti. ÃlaæbyÃlaæbakakleÓalak«aïa÷ saæyoga ubhayasaæyoga÷. tasmÃd visaæyoga ubhayasaæyogavisaæyoga÷. tat paæcamaæ kÃraïam Ãhur ÃbhidhÃrmikÃ÷. [Tib. 169a] anena ca kÃraïena prahÃïaæ parij¤ety ucyata iti. ya÷ prakÃra÷ prahÅïa iti du÷khadarÓanaprahÃtavyo yÃvaæ mÃrgadarÓanaprahÃtavyo bhÃvanÃprahÃtavyaÓ ca. yadi tatra prahÅïe (#<Abhidh-k-vy 509>#) prakÃre anyena tadÃlaæbanena kleÓena darÓanaprahÃtavyena bhÃvanÃprahÃtavyena visaæyukto bhavati. evam idam api paæcamaæ kÃraïaæ prahÃïasya parij¤ÃvidhÃne Ãhur apare. sa tu nÃnyad iti vistara÷. sa tÆbhayasaæyoga ubhayahetusamudghÃtÃt du÷khadarÓanaprahÃtavyasya samudayadarÓanaprahÃtavyasya ca sarvatragaheto÷ samudghÃtÃd dhÃtusamatikramÃc ca nÃnya÷. tathà hi du÷khadarÓanaprahÃtavye«u prahÅïe«v api na tÃvad asti hetudvayasamudghÃto yÃvat tadÃlaæbana÷ samudayadarÓanaprahÃtavya÷ sarvatragahetur aprahÅïo bhavati. bhÃvanÃprahÃtavye«u ca prahÅïe«v api yÃvad a«ÂÃsu prakÃre«u na tÃvad dhÃtvatikramo 'sti yÃvan na navamasyÃpi prakÃrasya prahÃïam ity ato na punar brÆma÷.

(V.68) #<naikayeti>#

vistara÷. p­thagjanas tÃvan naiva samanvÃgata÷. anÃsravavisaæyogaprÃptyabhÃvÃt. Ãryo 'pi darÓanamÃrgastho yÃvat samudayadharmaj¤Ãnak«Ãætau. yÃvacchabdena du÷khadharmÃnvayaj¤Ãnak«Ãætij¤Ãne«u samudayadharmaj¤Ãnak«Ãætau ca naiva samanvÃgata÷. hetudvayasyÃprahÅïatvÃt. samudayadharmaj¤Ãna ekayà samanvÃgata÷ samudayÃnvayaj¤Ãnak«ÃætÃv apy ekayaiva samanvÃgata ity avagaætavyaæ. samudayÃnvayaj¤Ãne dvÃbhÃæ pÆrvoktayà ekayà kÃmÃvacaradu÷khasamudayadarÓanaheyaprahÃïaparij¤ayà rÆpÃrÆpyÃvacaradu÷khasamudayadarÓanaprahÃïaparij¤ayà ca. nirodhadharmaj¤Ãnak«ÃætÃv api dvÃbhyÃm eva. nirodhadharmaj¤Ãne tis­bhir iti neyaæ. yÃvat paæcabhir darÓanÃstha÷ samanvÃgato na «a¬bhi÷ «o¬aÓasya k«aïasya bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtatvÃt. mÃrgÃnvayaj¤Ãne «a¬bhir iti. pÆrvoktÃbhiÓ ca rÆpÃrÆpyÃvacaramÃrgadarÓanaprahÃïaparij¤ayà ca. nanu ca paÓcÃd vak«yati.

#<catu÷phalavyavasthà tu paæca kÃraïasaæbhavÃt
pÆrvatyÃgo 'nyamÃrgÃpti÷ k«ayasaækalaïaæ phale
j¤ÃnëÂakasya lÃbho 'tha «o¬aÓÃkÃrabhÃvaneti.>#

bhavati prahÃïasaækalanaæ. na tu parij¤Ãsaækalanam ity avirodha÷. yÃvat kÃmavairÃgyaæ na prÃpta iti. yÃvacchabdena bhÃvanÃheyakleÓaprathamaprakÃraprahÃïe [Tib. 170a] yÃvad a«ÂamaprakÃraprahÃïe 'pi «a¬bhir eva samanvÃgata÷. parihÅïo 'pi tata iti. kÃmavairÃgyaparihÃïyà hi tatsaækalanavigata÷. kÃmavairÃgyaæ prÃpta÷ pÆrvaæ paÓcÃd veti. abhisamayÃt pÆrvaæ paÓcÃd vÃ. kathaæ. laukikena mÃrgeïa kÃmavÅtarÃgo bhÆtvà niyÃmam avakrÃæto mÃrge 'nvayaj¤Ãne ekayÃvarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤ayà samanvÃgata÷. yasmÃd asÃv Ãrya÷ «o¬aÓak«aïaæ prÃpto 'nÃgÃmy eva bhavati. na srotaÃpanna÷. sak­dÃgÃmÅ (#<Abhidh-k-vy 510>#) vÃ. paæcÃvarabhÃgÅyaprahÃïÃc cÃnÃgÃmÅ iti paÂhyate. tasmÃd darÓanaheyaprahÃïÃnÃæ paæcÃvarabhÃgÅyaprahÃïasya ca saækalanÃd ekayaivÃvarabhagÅyaprahÃïaparij¤ayà samanvÃgata÷. paÓcÃd vÃbhisamayÃd ÃnupÆrvika÷ kÃmavairÃgyaprÃpta ekayaivÃvarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤ayà samanvÃgata÷. arhattvaprÃpta ekayaiveti. tadà parij¤ÃsaækalanÃt. parihÅïo 'pi rÆpÃvacareïeti. viÓe«aïaæ kÃmÃvacareïa parihÃïau «aÂparij¤ÃsamanvÃgamaparihÃrÃrtham ÃrÆpyÃvacareïa ca parihÃïau dviparij¤ÃsamanvÃgamaparihÃrÃrtham iti. rÆpavairÃgyaæ [Tib. 170b] prÃpto dvÃbhyÃm iti. anÃgÃmÅ rÆpavÅtarÃga ity artha÷. dhÃtuvairÃgyeïa kasmÃn na saækalanaæ bhavati. phalaprÃptyabhÃvÃt. dhÃtuvairÃgyaphalaprÃptibhyÃæ samastÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ parij¤Ãsaækalanam i«yate. na kevalena parihÅïo 'pi. ÃrÆpyÃvacareïety arhattvaprÃptisaækalitayor avarabhÃgÅyaprahÃïarÆparÃgak«ayaparij¤ayor ÃrÆpyÃvacareïa kleÓenÃrhattvÃt parihÃïau punarlÃbhÃt. rÆpÃvacareïa tu parihÃïÃv ekayà samanvÃgata÷ syÃt. kÃmÃvacareïa ca «a¬hi÷ samanvÃgata÷ syÃd ity ÃrÆpyÃvacaraparyavasthÃnagrahaïaæ.

(V.69ab) anÃgÃmyarhator iti. kÃmavÅtarÃgÃnÃgÃmÅha vivak«ita÷. rÆpavÅtarÃgÃnÃgÃmina÷ parij¤ÃdvayasamanvÃgamavacanÃt. na bhÆyasya iti. na bahutarÃ÷. ÃnupÆrvikasrotaÃpannavad ity abhiprÃya÷. dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃm iti vyÃkhyÃtaæ. saækalanam iti ko 'rtha÷ ekatvena vyavasthÃpanam iti yo 'rtha÷. tayoÓ cÃvasthayor iti. kÃmavÅtarÃgÃnÃgÃmyarhattvÃvasthayor etad ubhayaæ. dhÃtuvairÃgyaæ phalaprÃptiÓ ceti. ekaparij¤ocyata iti. rÆpavÅtarÃgasyÃnÃgÃmina [Tib. 171a] ekÃvarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤Ã arhato 'py ekà sarvasaæyojanaparyÃdÃnaparij¤eti.

(V.69cd) #<ekÃæ dve>#

iti vistara÷.

#<ekÃæ

kaÓcij jahÃtÅti>#

tyajatÅty artha÷.

#<kaÓcid

dve

kaÓcit

paæca

kaÓcit

«aÂ>#

(#<Abhidh-k-vy 511>#)
#<jahÃti. Ãpnoti vÃ>#

kaÓcid ekÃæ kaÓcid dve kaÓcit «aÂ. kaÓcit paæcÃpnotÅty etan nÃsti. ata Ãha.

#<paæca neti.>#

paæca naiva kaÓcid Ãpnoti. iti sÆtrÃrthanaya÷. v­ttis tu vivriyate arhattvÃt parihÅyamÃïo yena kenacit cittena sarvasaæyojanaparyÃdÃnaparij¤Ãm ekÃæ tyajati. saækalane tasyà ekaikasyà arhattvÃvasthÃyÃm astitvÃt. evaæ kÃmavairÃgyÃt parihÅyamÃïo rÆpavÅtarÃgo 'nÃgÃmÅ ekÃm evÃvarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤Ãæ. dve parij¤e tyajatÅti. avarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤Ãæ. rÆparÃgak«ayaparij¤Ãæ ca. ko 'sÃv ity Ãha. anÃgÃmÅ rÆpavÅtarÃga÷ kÃmavairÃgyÃt parihÅyamÃïa iti. paæca tyajati vÅtarÃgapÆrvÅ mÃrgÃnvayaj¤Ãna [tib 171b] iti. abhisamayacitte «o¬aÓe. sa hy avarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤ÃlÃbhe. laukikamÃrgaprÃptasya tasyÃnÃsravavisaæyogaprÃptyà pÆrvikÃ÷ paæca parij¤Ã÷ paæcadaÓak«aïalabdhÃs tyajati. «a«ÂhÅæ tu rÆpÃrÆpyÃvacaramÃrgadarÓanaheyaprahÃïaparij¤Ãæ na tyajati. kiæ tu dhÃtuvairÃgyaphalalÃbhato 'trÃvarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤ÃyÃæ saækaliteti na«ÂarÆpeva sà nopanyasyate. ÃnupÆrviko yo na vÅtarÃgapÆrvÅ kÃmavairÃgyÃt kÃraïÃt «a tyajati. yÃs traidhÃtukÃnÃæ darÓanaprahÃtavyÃnÃæ prahÃïaparij¤Ã÷.

lÃbho 'py evam iti. kaÓcid ekÃæ labhate. paæceti muktvÃ. yÃvat «a labhate. ya÷ kaÓcid apÆrvaæ labhata iti. darÓanamÃrgastho bhÃvanÃmÃrgastho và navÃnÃæ parij¤ÃnÃæ yo pratilabdhapÆrvÃæ pratilabhate prathamata÷. sa tÃm ekÃæ labhate. bhÃvanÃmÃrge 'pi hi vÅtarÃgapÆrvÅ darÓanamÃrgÃæte avarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤Ãm ekÃæ labhate. ÃnupÃrviko 'pi kÃmavairÃgye navame vimuktimÃrge tÃm eva labhate. arhann apy anyÃm labhata iti. kevalÃd ÃrÆpyavairÃgyÃt parihÅyata iti. nÃnyavairÃgyÃd iti darÓayati. sa hy avarabhÃgÅyaprahÃïaparij¤Ãæ [Tib. 172a] rÆparÃgak«ayaparij¤Ãæ ca labhate. kaÓcit «a¬ yo 'nÃgÃmiphalÃt parihÅyata iti. ÃnupÆrviko 'nÃgÃmÅ. na hi vÅtarÃgapÆrviïa÷ parihÃïir asti. tadvairÃgyasya dvimÃrgaprÃpaïÃt. ata eva ca naiva kaÓcit paæca labhate. vÅtarÃgapÆrviïo hi yadi parihÃïir abhavi«yat. sa eva yugapat paæca parij¤Ã alapsyateti.

ÃcÃryayaÓomitrak­tÃyÃm abhidharmakoÓavyÃkyÃyÃm anuÓayanirdeÓo nÃma paæcamaæ koÓasthÃnaæ samÃptaæ.


(#<Abhidh-k-vy 512>#) blank

(#<Abhidh-k-vy 513>#)
VI (pudgalamÃrganirdeÓo nÃma «a«Âhaæ koÓasthÃnam)

(VI.1) paæcamasya «a«Âhasya ca koÓasthÃnayo÷ saæbaædham upadarÓayann idam upanyasyati. uktaæ yathÃprahÃïam ityadi. yathÃprahÃïaæ parij¤Ã labhata iti. phale hetÆpacÃrÃd iti vacanÃt. tad api ca

#<kleÓaprahÃïam ÃkhyÃtam>#

uktaæ. katham ity Ãha.

#<satyadarÓanabhÃvanÃd>#

iti. dvaædvaikavadbhÃvanirdeÓa÷. satyÃnÃæ darÓanÃd bhÃvanÃc ca bhÃvanÃyà iti vÃ. satyadarÓanabhÃvanÃt kÃraïÃd darÓanaheyà bhÃvanÃheyÃÓ ca kleÓà iti vistareïoktaæ

#<daÓaita sapta sapta«Âau tridvid­«ÂivivarjitÃ÷
yathÃkramaæ prahÅyaæte kÃme du÷khÃdidarÓanai÷.
catvÃro bhÃvanÃheyÃ>#

ity ÃdinÃ. [Tib. 172b] satyadarÓanaæ ca darÓanamÃrgeïa satyabhÃvanaæ ca bhÃvanÃmÃrgeïety ata idam ucyate. tÃv idÃnÅæ darÓanabhÃvanÃmÃrgau kim anÃsravau sÃsravÃv iti. mÃrganirdeÓopanyÃsa iti saæbandha÷. traidhÃtukapratipak«atvÃd iti darÓanamÃrgasya. laukikatve sati bhavÃgrapratipak«o na syÃd iti. kiæ ca navaprakÃrÃïÃæ darÓanaheyÃnÃæ sak­tprahÃïÃc ca. na bhÃvanÃmÃrgavat. na hi laukikasyai«Ã Óaktir asti. traidhÃtukaprahÃïe ca prakÃraprahÃïe ca. yadi lokottarasya navaprakÃrasak­tprahÃïe Óakti÷. bhÃvanÃheyÃnÃm api lokottareïa sak­tprahÃïaprasaæga÷. lokottareïaiva sak­tprahÃïam ity avadhÃryate. na tu sak­tprahÃïam eva lokottareïeti ato na tatprasaæga÷. bhÃvanÃheyà hi kleÓà d­¬hÃ÷ savastukatvÃt. ato lokottareïÃpy e«Ãæ na sak­tprahÃïaæ.

(#<Abhidh-k-vy 514>#)
(VI.2) itarathà hÅti. yadi yathÃbhisamayaæ nirdeÓo nÃbhiprÅyeta. pÆrvaæ hetunirdeÓa÷ samudayasatyanirdeÓa÷. hetÆnÃæ loke pÆrvaæ d­«ÂatvÃt. yathà sm­tyupasthÃnadhyÃnÃdÅnÃm iti. tadyathà sm­tyupasthÃnÃdÅnÃm upapattyanukÆlà deÓanÃ. kÃyasm­tyupasthÃnaæ hi pÆrvam utpadyate. yathaudÃrikÃlaæbanata÷ [Tib. 173a] sÆk«maudÃrikapracÃrato và pÆrvottarahetuphalabhÃvato vÃ. tato vedanÃsm­tyupasthÃnaæ. tataÓ cittasm­tyupasthÃnam ity e«Ãm upapattyanukÆlà deÓanà evaæ dhyÃnÃnÃm. ÃdiÓabdena vimok«ÃbhibhvÃyatanak­tsnÃyatanÃdÅnÃm apy upapattyanukÆlà deÓanÃ. ke«Ãæcit prarÆpaïÃnukÆleti. pradarÓanÃnukÆlà avabodhÃnukÆlety artha÷. yathà samyakprahÃïÃnÃm iti. k­«ïaÓuklapak«ayo÷ pratyekam utpannÃnutpannabhedata÷. utpannaæ hi sukhÃvabadhaæ nÃnutpannaæ. k­«ïapak«o và vineyajanena sukham avabudhyate. katham utpannÃnÃæ pÃpakÃnÃm akuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ prahÃïÃya chandaæ janayati vyÃyacchate. vÅryam Ãrabhate cittaæ prag­hïÃti praïidadhÃti. anutpannÃnÃm anutpÃdÃya chandaæ janayatÅti pÆrvavat. anutpannÃnÃæ kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃm utpÃdÃya chandaæ janayatÅti pÆrvavat. utpannÃnÃæ sthitaye asaæmo«atÃyai chandaæ janayatÅti pÆrvavat. na hy e«a niyamo yat pÆrvam utpannÃnÃæ prahÃïÃya chandaæ janayati. paÓcÃd anutpannÃnÃm anutpÃdÃyeti. kiæ tarhi. pÆrvaæ cÃnutpannÃnÃm anutpÃdÃya chandaæ janayati. [Tib. 173b] paÓcÃc cotpannÃnÃæ prahÃïÃyety etad udÃharaïaæ. evaæ Óuklapak«o 'pi yojya÷. satyÃnÃæ tv abhisamayÃnukÆleti hetuphalayo÷ pÆrvapaÓcÃdbhÃvena du÷khasamudayasatyayo÷ paÓcÃtpÆrvanirdeÓaprasaæga iti darÓayati. yatra hi sakta iti. du÷khasatye. yena bÃdhyata iti tenaivaæ. yataÓ ca mok«am iti. tata eva du÷khasatyÃt. tad evÃdau payogÃvasthÃyÃæ. kasmÃd ity Ãha. vyavacÃraïÃvasthÃyÃæ parÅk«ÃvasthÃyÃæ nirvedhabhÃgÅyÃvasthÃyÃm ity artha÷. vyÃdhiæ d­«Âveti. vyÃdhir du÷khasatyasyopamÃnaæ. tannidÃnaæ samudayasatyasya. tatk«ayo nirodhasatyasya. tadbhe«ajaæ mÃrgasatyasyopamÃnaæ. sÆtre 'py e«a satyÃnÃæ d­«ÂÃæta iti. vyÃdhyÃdisÆtre. kathaæ. caturbhir aægai÷ samanvÃgato bhi«ak ÓalyÃpahartà rÃjÃrhaÓ ca bhavati rÃjayogyaÓ ca rÃjÃægatve ca saækhyÃæ gacchati. katamaiÓ caturbhi÷. ÃbÃdhakuÓalo bhavati. ÃbÃdhasamutthÃnakuÓala÷. ÃbÃdhaprahÃïakuÓala÷. prahÅïasya cÃbÃdhasyÃyatyÃm anutpÃdakuÓala÷. evam eva caturbhir aægai÷ samanvÃgatas tathÃgato 'rhan samyaksaæbuddho 'nuttaro bhi«ak ÓalyÃpahartety ucyate. katamaiÓ caturbhi÷. iha bhik«avas [Tib. 174a] tathÃgato 'rhan samyaksaæbuddha idaæ du÷kham
Ãryasatyam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. ayaæ du÷khasamudaya÷. ayaæ du÷khanirodha÷. (#<Abhidh-k-vy 515>#) iyaæ du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti. pÆrvÃvedhÃd iti. pÆrvÃk«epÃt. d­«ÂabhÆmini÷saægÃÓvaprasaraïavad iti. yathà bhÆmau d­«ÂÃyÃæ ni÷saægam aÓvasya prasaraïaæ. tadvat. aÓvadhÃvanavad iti kecit paÂhaæti. dhÃvi prak­tyaætaraæ vyÃcak«ate. iïo bodhanÃrthatvÃd iti. sarvo gatyartho bodhanÃrtho 'pi bhavatÅti. dravyato 'pÅty apiÓabdÃn nÃmato 'pÅti darÓitaæ. aviparÅtatvÃd iti. yasmÃt tad ÃryÃïÃm anye«Ãæ cÃviparÅtaæ. du÷kham eva nÃnyathÃ. Ãryais tu yathaitÃni satyÃni. tathà d­«ÂÃni. du÷khasatyaæ du÷khata anityata÷ ÓÆnyato 'nÃtmataÓ ca. evaæ yÃvan mÃrgo mÃrgata÷ nyÃyata÷ pratipattito nairyÃïikataÓ ca. nÃnyair anÃryai÷ evaæ d­«ÂÃni. ata ÃryÃïÃm etÃni satyÃny ucyaæte. na tv anÃryÃïÃæ satyÃny ucyaæte. kasmÃt. viparÅtadarÓanÃt. te hi du÷kham adu÷khata [Tib. 174b] ity evamÃdibhir ÃkÃrair du÷khasatyaæ paÓyaæti. samdayam asamudayata ity evamÃdibhi÷. nirodham anirodhata ity evamÃdibhi÷. mÃrgam amÃrgata ity evamÃdibhir iti.

#<tat pare du÷khato vidur>#

iti. tadyathà nirodhasatyaæ vyathaæte 'punarbhavÃt prapÃtÃd iva bÃliÓà iti.

#<ÃryÃs tu du÷khato vidur>#

ity upÃdÃnaskaædhapaæcaka÷.

dve ÃryÃïÃæ satye iti. du÷khasamdayasatye aviparÅtadarÓanÃt. dve Ãrye. kuÓalatayÃnÃsravatayà ca. ÃryÃïÃæ ca satye. aviparÅtadarÓanÃt. evam ekaÓe«anirdeÓÃc cÃryasatye iti bhavati.

(VI.3) yadà vedanaikadeÓo du÷khasvabhÃva iti. vedanÃskandhaikadeÓo du÷khadaurmanasyasvabhÃva÷.

#<yathÃyogam aÓe«ata>#

iti. manaÃpà api vipariïÃmadu÷khatayà saæskÃradu÷khatayà ca du÷khÃ. amanaÃpà du÷khadu÷khatayà saæskÃradu÷khatayà ca. tadanye du÷khÃ÷ saæskÃradu÷khatayaiveti yathÃyogÃrtha÷. mana ÃpnuvaætÅti manaÃpÃ÷. puna÷ saædhikaraïaæ cÃtreti vyÃkhyÃtaæ. tebhyo 'nya iti manaÃpÃmanaÃpebhyo 'nya iti.

tisro vedanà yathÃkramam iti. sukhà vedanà [Tib. 175a] manaÃpà du÷khà amanaÃpà adu÷khasukhà naiva manaÃpà nÃmanaÃpety artha÷. tadvaÓeneti. vedanÃvaÓena. avedanÃsvabhÃvà api rÆpaÓabdÃdayas tadanukÆlatvÃn manaÃpÃdisaæj¤Ãæ labhaæte. vipariïÃmena du÷khateti. anityatÃvipariïÃmenety (#<Abhidh-k-vy 516>#) artha÷ yathoktaæ.

#<hà caitraratha hà vÃpi hà maædÃkini hà priye
ity Ãrttà vilapaæto 'pi gÃæ pataæti divokasa>#

iti. du÷khasvabhÃvenaiveti. upaghÃtasvabhÃvenety artha÷. du÷khà vedanà utpÃdadu÷khà sthitidu÷kheti. nanv e«Ã arthÃpattito vipariïÃmasukhà prÃpnoti. tathà ca sati lak«aïasaækara÷ syÃt. nedam asyà lak«aïaæ. kiæ tarhi vidÆ«aïÃrtham ayam upadeÓa iti. atha và bhavatv eva sÃttra. yena rÆpeïa vidÆ«yate. tad evÃpek«ate iti. du÷khaiva bhavati. yathà sukhà vedanà utpÃdasthitisukhatvÃt sukhÃpi satÅ vipariïÃmadu÷khatayà du÷khety eva vidÆ«yate vidÆ«aïÅyatvenÃbhiprÅyamÃïatvÃd iti. saæskÃreïaiva du÷khateti. saæskaraïenaiva jananenaivety artha÷. yad anityaæ. tad du÷khaæ. yan na niyatasthitaæ. tad du÷khaæ. yaj yÃyate vinaÓyati ca. tad du÷kham [Tib. 175b] ity artha÷. tenoktaæ. pratyayÃbhisaæskaraïÃd iti. pratyayair abhisaæskriyate yasmÃt. tasmÃt tad du÷kham iti. vedanÃvat tadvedanÅyà api saæskÃrà veditavyà iti. sukhavedanÅyÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ vipariïÃmena du÷khatÃ. sukhavedanÅyÃ÷ saæskÃrà utpÃdasukhÃ÷ sthitisukhà vipariïÃmadu÷khà iti. du÷khavedanÅyÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ du÷khavedanÅyasvabhÃvenaiva du÷khatÃ. du÷khavedanÅyÃ÷ saæskÃrà utpÃdadu÷khà sthitidu÷khà iti. adu÷khÃsukhavedanÅyÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ saæskÃreïaiva du÷khatÃ. pratyayÃbhisaæskaraïÃt. yad anityam. tad du÷kham iti.

du÷kham eva du÷khatà du÷khadu÷khatÃ. yÃvad iti vacanÃt vipariïÃma eva du÷khatà vipariïÃmadu÷khatà saæskÃra eva du÷khatà saæskÃradu÷khateti vÃcyam. ayaæ paryÃyo vigraheïaiva viÓi«Âo nÃrthena. sa eva hy atrÃrtho grahÅtavya÷. asÃdhÃraïatvÃd iti vistara÷. manaÃpÃ÷ saæskÃrÃ÷ asÃdhÃraïà du÷khadu÷khatÃyÃ÷. atas te«Ãm asÃdhÃraïatvÃd vipariïÃmadu÷khatoktÃ. amanaÃpÃÓ cÃsÃdhÃraïà vipariïÃmadu÷khatÃyÃ÷. atas te«Ãm asÃdhÃraïatvÃd du÷khadu÷khatokteti. [Tib. 176a] sarve tu manaÃpÃdaya÷ saæskÃradu÷khatayà du÷khÃ÷ tasyà vyÃpinÅtvÃt. yadi sarve 'pi tathà du÷khÃ÷ kasmÃt sarve (vipariïÃmadu÷khatayÃ) na paÓyaætÅti ata Ãha. tÃæ tv Ãryà eva paÓyaæti nÃnye. katham itÅdam upanyasyate Ãha cÃtreti sarvam.

evaæ tarhÅti yadi saæskÃradu÷khatayà sarve 'pi saæskÃrà du÷khÃ÷ mÃrge 'pi saæskÃradu÷khatÃprasaæga÷. saæsk­tatvtà pratyayajanitatvÃd ity artha÷. (#<Abhidh-k-vy 517>#) pratikÆlaæ hi du÷kham iti lak«aïÃn mÃrgo na du÷kham iti. kim idam anyad evocyate. pÆrvam uktaæ pratyayÃbhisaæskaraïÃt sarvasaæskÃrà anityÃ÷. yac cÃnityaæ. tad du÷kham iti. mÃrgaÓ ca pratyayÃbhisaæsk­tatvÃd anitya÷. tasmÃd du÷kham iti prasajyet. yadi hi pratikÆlataiva du÷khalak«aïam i«yet. tat pÆrvoktam alak«aïaæ syÃt. tac ced du÷khatÃlak«aïam. idam alak«aïam iti. nai«a do«a÷. kathaæ. yad anityam ÃryÃïÃæ pratikÆlaæ. tad du÷kham ity ayam atrÃbhipreto 'rtha÷. kiæ cÃnityam ÃryÃïÃæ pratikÆlaæ yat sÃsravaæ vastu. kasmÃt punar anÃsravo mÃrgas tathaivÃnityo 'pi na cÃryÃïÃæ pratikÆla [Tib. 176b] ity ata Ãha. na hi tasyotpÃda ÃryÃïÃæ pratikÆla÷ sarvadu÷khak«ayÃvÃhanÃd iti. aviÓe«ÃbhidhÃne 'pi hi loke viÓe«apratipattir d­«ÂÃ. tadyathà gamanÃd gau÷ na ca gamanÃn mahi«o 'pi gaur bhavati. evaæ hy arthe niyate gau÷ [kÃsmiæcid bhavati.] kasmÃd bhavati. yasmÃt gacchatÅti. evam ihÃpi yat sÃsravaæ vastu. tat pratikÆlam ÃryÃïÃæ. kasmÃt. anityatvÃd iti. yad eva du÷khato d­«Âam iti. sÃsravaæ vastu. tasyaiva nirodhaæ ÓÃætata÷ paÓyaæti. na mÃrgasyety avagaætavyaæ. mudgÃdibhÃve 'pi mëarÃÓyapadeÓavad iti. mëarÃÓau mudgamasÆrakalÃyÃdisadbhÃve 'py alpatvÃn mudgÃdÅnÃæ mëarÃÓir iti loke vyapadeÓo d­Óyate. tadvat. pari«ekasukhÃïukeneti. sukhaæ ca tad aïukaæ ca sukhÃïukaæ. pari«ekeïa sukhÃïukaæ pari«ekasukhÃïukaæ. tenÃha khalv apÅti. bhadankakaumÃralÃta÷ du÷khasaætatyÃæ.

#<du÷khasya ca hetutvÃd>#

iti. sukhaæ du÷khasya hetur du÷khavedanÅyena karmaïà saæprayuktatvÃd iti.

#<du÷khaiÓ cÃnalpakai÷ samuditatvÃt.>#

yasmÃc cÃtibahubhir du÷khai÷ parasevÃk­tyÃdik­tai÷ samuditaæ sukham [Tib. 177a] utpadyate.

#<du÷khe ca sati tadi«Âe÷.>#

yasmÃc ca k«utpipÃsÃdik­te du÷khe sati. bhojanapÃnÃdik­taæ sukhaæ i«Âaæ. nÃnyathÃ. ata ebhya÷ kÃraïebhyo

#<du÷kham iti sukhaæ vyavasyaætÅti.>#

sahaiva tu sukheneti. tuÓabda÷ pÆrvapak«avyÃvartanÃrtha÷. saæskÃradu÷khataikarasatvÃd iti. saæskíadu÷khataikaprakÃratvÃt. katham idÃnÅæ sukhasvabhÃvÃm iti. katham adu÷khasvabhÃvÃæ vedanÃæ du÷khata÷ paÓyaæti. anityatayà pratikÆlatvÃd iti. anityatvÃt pratikÆlaæ pratikÆlatvÃd du÷khata÷ paÓyaætÅty (#<Abhidh-k-vy 518>#) artha÷. yathà rÆpasaæj¤ÃdÅny apÅti. yathà rÆpasaæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnÃny api du÷khata÷ paÓyaæti. na ca tÃny evaæ du÷khÃni. yathà du÷khà vedanÃ. tasyà upaghÃtakasvabhÃvatvÃt. te«Ãæ và tallak«aïatvÃt. yas tu manyata iti bhadantakumÃralÃta÷. tasya bhadantasyÃsau samudayÃkÃra÷ syÃn na du÷khÃkÃra÷. du÷khahetuto darÓanÃt. kiæ cÃryÃïÃæ cÃnÃgÃminÃæ rÆpÃrÆpyopapattau kathaæ du÷khasaæj¤Ã pravartate. naiva pravartate ity artha÷. na hi te«Ãm anÃgÃminÃæ du÷khavedanÃhetu÷ du÷khÃyà vedanÃyà hetu÷. [Tib. 177b] ke. skaædhà rÆpÃrÆpyÃvacarÃ÷. kasmÃn na hetu÷. punar du÷khasthÃnÃnÃgamanÃt. saæskÃradu÷khata ca sÆtre kim artham uktà bhaved iti. yadi du÷khahetutvÃt sukham api du÷khata÷ paÓyaæti. yeyaæ saæskÃradu÷khatoktà yad anityaæ. tad du÷kham iti. sà kiæprayojanà du÷khahetutvenaiva tatprayojanasiddhe÷. du÷khahetuvÃdy Ãha. yadi tarhÅti. yadi yad anityaæ. tad du÷kham ity anityatvÃd du÷khata÷ paÓyaæti na du÷khahetutvÃd anityadu÷khÃkÃrayo÷ ka÷ prativiÓe«a÷.

atrÃcÃrya Ãha. udayavyayadharmitvÃd iti vistara÷. yathà pratikÆlatvÃd du÷khaæ. tathà tat pratipÃdayann Ãha. anityaæ tu d­ÓyamÃnaæ pratikÆlaæ bhavatÅty anityÃkÃro du÷khÃkÃram Ãkar«atÅti. tad uktaæ bhavati. yad idam uktaæ yad anityaæ. tad du÷kham iti. nÃkÃraikatvÃd evam uktaæ. apy tv anityaæ tat sukhaæ paÓyatÃæ pratikÆlaæ bhavati. pratikÆlatvÃd du÷khata÷ paÓyaætÅti.

ekÅyà iti bhadaætaÓrÅlÃtÃdaya÷. idam atra du÷khasyeti. idam atra du÷khasya lak«aïam ity artha÷. sukhà vedanà du÷khato dra«Âavyeti. aparaæ sÆtrapadaæ. ÓÅto«ïÃdaya [Tib. 178a] iti. ÃdiÓabdenÃmlamadhurÃdayo g­hyaæte. atyupayuktà atiparibhuktÃ÷. akÃlopayuktÃÓ ceti. tadyathà ÓÅtà hemaæte u«ïà g­Å«me. samena veti. sukhahetunÃ. evam ÅryÃpathavikalpe 'pi vaktavyam iti. ya eva hi ÓayanÃdaya i«yaæte sukhahetava÷. ta eveti sarvaæ yÃvad vyaktim Ãpadayaæta iti vaktavyaæ. du÷khapratÅkÃre ca sukhabuddhe÷. kiæ. nÃsti sukhà vedaneti prak­taæ. du÷khavikalpe ca. kiæ. sukhabuddhe÷. tathaiva nÃsti sukhà vedaneti. du÷khapratÅkÃre sukhabuddhiæ pratipÃdayann Ãha. na hi tÃvat sukham iti vistara÷. du÷khavikalpeneti pratipÃdayann Ãha. du÷khavikalpe ca bÃlà iti vistara÷. aæsÃd aæsaæ bhÃraæ saæcÃrayaæto bhÃravÃhakà du÷kha evÃvasthite bhÃrÃtikrÃmaïe sukham iti buddhim utpÃdayaæti.

e«a eva ca nyÃya ity ÃcÃrya÷. anabhiprÅtaæ bhavaty ÃryÃïÃm iti kÃmasukhaæ. (#<Abhidh-k-vy 519>#) anyathÃnabhipretatvÃd iti. pramÃdapadatvÃdinÃkÃrÃætareïa. tadarthaæ darÓayann Ãha. yà hi vedaneti vistara÷. pramÃdapadam iti. kuÓalapracyutikÃraïam ity artha÷. mahÃbhisaæskÃrasÃdhyÃæ ca vipariïÃminÅæ ca. [Tib. 178b] samanaætaradu÷khotpÃdinÅm adu÷khÃsukhotpÃdinÅæ cety artha÷. nyÆnarÆpatvam ÃpannÃm iti vÃ. anityÃæ ca vinÃÓinÅæ cety artha÷. na tu khalu svalak«aïÃkÃreïeti. anugrÃhakasvalak«aïÃkÃreïa ÃryÃïÃm api hi sukhavedanÃnugrÃhakebhya visaævÃda÷. yadi cÃsau sukhà vedanà svenÃtmanÃnugrÃhakÃtmanÃnabhipretà bhavet naiva tasyÃæ sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ kasyacid rÃgo bhavet. du÷khavedanÃvad ity abhiprÃya÷. yato vairÃgyÃrtham iti. yata÷ kÃraïÃt vairÃgyÃrtham ÃkÃrÃætareïÃpi do«avatÅæ paÓyeyu÷. anyathÃnÃyÃsenaiva rÃgÃbhÃvasiddhe÷ vairÃgyÃrthaæ prayatno 'narthaka÷ syÃt. uktaæ cedaæ bhagavateti sthavirÃnandavacanam evaitat sÆtrapadaæ. evaæ hi so 'prak«yad iti. yatkiæcid veditam. idam atra du÷khasyeti etad ayuktarÆpaæ vacanam iti paÓyaæ sthavirÃnandas tad eva p­«ÂavÃn. yatkiæcid veditam idam atra du÷khasyeti viruddham eveti k­tvÃ. yadi tu tisro vedanà ity etad ayuktarÆpam adrak«yat. tad evÃprak«yat kiæ nu saædhÃya bhagavatà bhëitaæ tisro vedanà ity etad viruddham eveti k­tvÃ. bhagavÃn [Tib. 179a] api caivaæ vyÃkari«yad idaæ mayà saædhÃya bhëitaæ tisro vedanà iti. na tv evaæ vyÃkari«yat. saæskÃrÃnityatÃm Ãnanda saædhÃya mayà bhëitaæ. saæskÃravipariïÃmatÃæ. yatkiæcid veditam idam atra du÷khasyeti. na tv evam Ãha. punaÓ ca tis­ïÃæ vedanÃnÃæ vacanÃt tasmÃt saæty eva svbhÃvatas tisro vedanÃ÷. idaæ tu saædhÃya mayà bhëitaæ yatkiæcid veditam idam atra du÷khasyeti vedanÃd ÃbhiprÃyikam etad vÃkyaæ darÓayati bhagavÃn. yatkiæcid veditam atra du÷khasyeti saæskÃravipariïÃmatÃbhiprÃyÃt. vipariïÃmÃnityadharmitvÃd iti. vipariïÃmadharmitvÃd anityadharmitvÃc ca. vipariïÃma÷ punar anyathÃtvaæ. kÃmaguïà iti. i«ÂÃnÃæ rÆpaÓabdagandharasaspra«ÂavyÃnÃm iyaæ saæj¤Ã. upapatter apÅ«Âasya janmana÷ saæj¤Ã. evam upapattiæ alpasukhÃæ bahudu÷khÃm ekÃætasukhÃæ paÓyato viparyÃsa÷.

lokÃnuv­ttyeti. cet. atha mataæ lokasya vedanÃæ vyavasyato 'nuv­ttyà tisro vedanà iti vacanaæ. tan na bhavati. sarvaveditadu÷khatvasya saædhÃya bhëitam iti bhagavato vacanÃt. saæskÃrÃnityatÃm Ãnanda mayà saædhÃya bhëitaæ saæskÃravipariïÃmatÃæ. yatkiæcid veditam idam atra du÷khasyety [Tib. 179b] ato na lokÃnuv­ttyà tisro vedanà iti vacanaæ. kiæ tarhi. svalak«aïato (#<Abhidh-k-vy 520>#) nidhÃryety abhiprÃya÷. yathÃbhÆtavacanÃc ca. na lokÃnuv­ttyà tisro vedanà iti vacanaæ. katham ity Ãha. yac ca sukhendriyaæ yac ca saumanasyendriyaæ. sukhai«Ã vedanà dra«Âavyeti. vistareïoktveti. yac ca du÷khendriyaæ yac ca daurmanasyendriyaæ. du÷khai«Ã vedanÃ. yad upak«endriyam. adu÷khÃsukhai«Ã vedanà ity evaæÃdinà vistareïoktvà yenemÃni paæcendriyÃïy evaæ yathÃbhÆtaæ samyakpraj¤ayà d­«ÂÃnÅti. idam atra vedanÃtrayasadbhÃve j¤Ãpakaæ. yathÃbhÆtam ity adhyÃropÃpavÃdÃbhÃvÃt. loko 'pi ca kathaæ du÷khÃæ vedanÃæ trividhÃæ sukhÃæ du÷khÃm adu÷khÃsukhÃæ vyavasyed du÷khasvÃbhÃvyena du÷khavyavasÃyasyaiva prÃpte÷. m­dvadhimÃtramadhyÃsv iti vistara÷. atha mataæ m­duni du÷khe sukhabuddhir adhimÃtre du÷khabuddhi÷ madhya adu÷khÃsukhabuddhir iti. atra brÆma÷. sukhasyÃpi trividhatvÃd iti vistara÷. [Tib. 180a] m­dumadhyÃdhimÃtrabhedena m­dvÃdi«u du÷khe«u m­dumadhyÃdhimÃtre«u. adhimÃtrÃdisukhabuddhi÷ syÃd adhimÃtramadhyam­du÷ sukhabuddhi÷ syÃd ity artha÷. kathaæ. m­duni du÷khe adhimÃtrasukhabuddhi÷. madhye madhyasukhabuddhi÷. adhimÃtre m­dusukhabuddhir iti. na cÃdhimÃtre du÷khe m­dusukhabuddhir yuktÃ. kiæ kÃraïaæ. adhimÃtram eva tad du÷khaæ na syÃd yadi tatra m­dusukhabuddhi÷ syÃt. m­duni ca du÷khe yady adhimÃtrasukhabuddhi÷ kathaæ tasya du÷khasya m­dutvaæ. na hi tathà vyaktasyÃnubhavasya m­dutvaæ yujyata iti. adu÷khÃsukhÃnaætaraæ sukhÃnubhavaæ paÓyann Ãha. yadà gaædharasaspra«ÂavyaviÓe«ajam iti. madhyaæ hi du÷kham adu÷khÃsukhaæ bhavatÃæ. na m­duprakÃram. ato vaktavyaæ. tadà katamad du÷khaæ m­dubhÆtaæ yatrÃsya sukhabuddhir bhavatÅti. vi«ayabalÃd eva hi tat sukham utpadyate. m­dudu÷khasamanaætarapratyayabalÃd adhimÃtradu÷khasamanaætarapratyayabalÃd veti. kiæ ca yadi m­duni du÷khe sukhabuddhir iti manyase. anutpannavina«Âe ca tasmin m­duni du÷kha iti. [Tib. 180b] anutpanne vina«Âe ca tasmin m­duni du÷khe. sutarÃæ sukhabuddhi÷ syÃt aÓe«adu÷khÃpagamÃt. yasmÃd aÓe«aæ du÷kham apagataæ. saÓe«Ãpagate 'pi hi du÷khe sukhabuddhim icchasi. kim aægÃÓe«Ãpagata
ity abhiprÃya÷. evaæ kÃmasukhasaæmukhÅbhÃve 'pi vaktavyam iti. yathà gandharasaspra«ÂavyaviÓe«ajaæ sukham uktam. evaæ kÃmasukhasaæmukhÅbhÃve 'pi vaktavyaæ. katham. m­duni rÃgadu÷khe kÃmasukhabuddhir bhavati. anutpanne vina«Âe ca tasmin rÃgadu÷khe sutarÃæ kÃmasukhaæ syÃt. na caivaæ d­«Âam iti. kathaæ ca nÃmeti vistara÷. kathaæ ca nÃmaitad yok«yate. yan m­duni (#<Abhidh-k-vy 521>#) vedite yan m­duni du÷kha ity artha÷. tÅvrÃnubhavo g­hyata iti vaktavyaæ. sukhaæ g­hyate. madhye punar avyakta iti. madhyadu÷khe adu÷khÃsukhà vedanà g­hyate ity artha÷. m­duni du÷khe tenÃvyaktena bhavitavyam ity abhiprÃya÷. tri«u ceti vistara÷. tri«u ca dhyÃne«u prathamadvitÅyat­tÅye«u sukhavacanÃt. sukhà vedanà tatreti sÆtre vacanÃt. m­dudu÷khaæ syÃt. kiæ kÃraïaæ. m­duni du÷khe sukhabuddhir iti tavÃbhiprÃyÃt. Ærdhvaæ caturthe dhyÃne ÃrÆpye«u cÃdu÷khÃsukhavacanÃt [Tib. 181a] sÆtre. madhyaæ du÷khaæ syÃt. kasmÃt. madhye du÷khe adu÷khÃsukham iti tavaivÃbhiprÃyÃt. ity ato na yujyate m­dvÃdi«u du÷khe«u sukhÃdivedanÃvyavasthÃnaæ. kathaæ hi nÃmÃdhodhyÃne«u m­du du÷kham. Ærdhve punar madhyam iti yujyate. rÆpaæ cen mahÃnÃmann iti. rÆpaæ cen mahÃnÃmann ekÃætadu÷kham abhavi«yat na sukhaæ na sukhÃnugataæ na saumanasyaæ na saumanasyÃnugataæ na sukhaveditaæ hetur api na praj¤Ãyate rÆpe saærÃgÃya. yasmÃt tarhi asti rÆpaæ sukhaæ sukhÃnugataæ pÆrvavad ato rÆpe hetu÷ praj¤Ãyate yad uta saærÃgÃyeti.

sukhahetvavyavasthÃnÃd ity atra brÆma÷. yadi sukhahetvavyavasthÃnÃn na sukham asti va÷. du÷kham apy asat syÃt du÷khahetvavyavasthÃnÃt. api ca vyavasthita eva sukhahetu÷. katham ity Ãha. ÃÓrayaviÓe«Ãpek«o hÅti vistara÷. yadi hi kevala eva vi«ayo hetu÷ syÃt syÃd evÃvyavasthito hetu÷. na tu kevalo vi«ayo hetu÷. yasmÃd ÃÓrayaviÓe«o 'pi hetur iti. sa evÃgnir iti. tadyathà sa evÃgni÷ pÃkyabhÆtaviÓe«a [Tib. 181b] Å«atpakvÃvasthe taï¬ulasamÆhe svÃdupÃkahetur bhavati. abhimataudanapÃkahetutvÃt. sa evÃsvÃdupÃkahetu÷. taddÃhahetutvÃd ity artha÷. na tu yà pÃkyabhÆtÃvasthÃæ prÃpya svÃdupÃkahetur ÃsÅt. tÃæ puna÷ prÃpya paÓcÃn na hetu÷ svÃdupÃkasya tÃd­Óasyety artha÷. e«a d­«ÂÃæta÷ tasya pÆrvoktasya dÃr«ÂÃætikasyÃrthasya. dhyÃne«u ca kathaæ na vyavasthita÷ sukhahetur iti. na hi tad eva dhyÃnaæ prathamaæ yÃvat t­tÅyaæ cirakÃlam api samÃpannÃnÃæ du÷khahetur bhavatÅti. dhyÃnaje ca sukhe kasya pratÅtkÃra iti. na hi dhyÃne«u du÷kham astÅti. ÃdiÓabdenedam api vaktavyaæ. yadi du÷khapratÅkÃre«u sukhabuddhi÷ syÃt. rÆpaæ cen mahÃnÃmann ekÃætadu÷kham abhavi«yat na sukhaæ na sukhÃnugatam ity evamÃdi noktaæ syÃd iti. sukham evotpadyata iti. sukhaiva sà vedanotpadyate. na sà du÷khà vedanà sukhatvena kalpiteti. yÃvad asau tÃd­ÓÅ kÃyÃvastheti. sukhotpattyanukÆlÃ. anyathà hi yady avasthÃætarajaæ sukham eva notpadyate yÃvad asau (#<Abhidh-k-vy 522>#) tÃd­ÓÅ kÃyÃvasthà nÃætarÅyate. anyathà paÓcÃd bhÆyasÅ sukhabuddhi÷ syÃt. aæte kuta iti vistara÷. atha mataæ pÃnabhojanÃdyaæte kuto du÷khabuddhi÷ syÃt yadi tasyÃditatprÃraæbho nÃsÅd iti. atra brÆma÷. kÃyapariïÃmaviÓe«Ãt. [Tib. 182a] kÃyasya tÃd­Óa÷ pariïÃmaviÓe«Ã÷ paÓcÃd utpadyate pÃnÃdyÃsevanÃt yat sukhotpattyavasthÃyÃæ du÷khaæ notpadyate. aæte tÆtpadyata iti. kim evety Ãha. madyÃdÅnÃm aæte mÃdhuryaÓuktatÃvad iti. yathà madyak«ÅrÃdÅnÃæ tÃd­Óa÷ paÓcÃtpariïÃmavÅÓe«o bhavati. yat pÆrvaæ madhuratÃvasthÃyÃæ mÃdhuryasyÃvidyamÃnà Óuktatà amlatà aæte utpadyate. atha và yathà madyÃdÅnÃæ parÅïÃmavÅÓe«Ãn mÃdhuryam e«Ãm Ãdau bhavati. Ãmlaæ vÃ. tac cikitsau«adhak­tÃt pariïÃmaviÓe«Ãn mÃdhuryaæ bhavati. pariïÃmaviÓe«Ãd eva ca paÓcÃc chuktatÃ. mÃdhuryam iha sukhasyodÃharaïaæ. Óuktatà du÷khasyeti.

yat tu samudayasatyaæ. tad evocyata iti. hetubhÆtÃ÷ Óamudayasatyam iti vacamÃt. prathame và koÓasthÃne

#<du÷khaæsamudayo loka>#

iti vacanÃt. ÓÆtre hi t­«ïaivokteti. samudayasatyaæ katamat. yÃsau t­«ïà nandÅrÃgasahagatà tatratarÃbhinandinÅti. vaibhëika Ãha. prÃdhÃnyÃd iti. anyatrÃnyasyÃpi vacanÃt. [Tib. 182b] anyatra sÆtre anyasyÃpi karmÃvidyÃder vacanÃd anye 'pi samudaya iti.

#<abhisaæparÃye>#

ÃyatyÃæ paraloka ity artha÷. punaÓ coktam anyatra ÓÆtre. yataÓ ca bhik«ava÷ paæca bÅjajÃtÃny akhaï¬Ãni acchidrÃïÅ apÆtÅni avÃtÃtapahatÃni navÃni sÃrÃïi sukhaÓayitÃni. p­thivÅdhÃtuÓ ca bhavaty abdhÃtuÓ ca. evaæ tÃni bÅjÃni v­ddhiæ virƬhin vipulatÃm Ãpadyaæte. iti hi bhik«ava upameyaæ k­tà yÃvad evÃsyÃrthasya vij¤aptaya itÅmaæ d­«ÂÃætam upanyasyedam uktaæ. paæca bÅjajÃtÃnÅti bhik«ava÷ sopÃdÃnasya vij¤Ãnasyaitad adhivacanaæ p­thivÅdhÃtur iti catas­ïÃæ vij¤ÃnasthitÅnÃm etad adhivacanam iti. bÅjaæ punar hetu÷. yaÓ ca hetu÷. sa samudaya÷ vij¤Ãnasthitayo 'pi prati«ÂhÃhetu÷. tasmÃd iti. yata÷ karmÃdÅnÃm api hetutvavacanÃt samudayasatyatvaæ siddhaæ. tasmÃd ÃbhiprÃyika÷. abhiprÃye bhava÷ abhiprÃyeïa và dÅvyatÅty ÃbhiprÃyika÷ sÆtre nirdeÓa÷ t­«ïÃdhik­taæ pudgalam adhik­tya k­ta ity abhiprÃya÷. lÃk«aïikas tv abhidharme lak«aïe bhavo lÃk«aïiko nirdeÓo 'bhidharme. sarvaæ sÃsravaæ vastu samudaya iti sÃsravasya skaædhapaæcakasya samudayasatyatvalak«aïayogÃt. sa eva vaibhëikas t­«ïÃdÅnÃm ÃbhiprÃyikaæ samudayasatyatvaæ vivak«ur [Tib. 183a] (#<Abhidh-k-vy 523>#) Ãha. api tv iti vistareïa. abhinirv­ttihetuæ bruvatà samudayasatyaæ t­«ïaivoktà sÆtre. upapattyabhinirv­ttihetuæ sahetukaæ bruvatà yÃvat karma ca t­«ïà cÃvidyà coktÃ. upapattihetu÷ karma. abhinirv­ttihetus t­«ïà bhave«u. tayo÷ punas taddhetvo÷ karmat­«ïayor avidyà hetur ity Ãha. katham etad gamyate. gÃthÃyÃm upapattihetu÷ karmÃbhinirv­ttihetus t­«ïeti. karma hetur upapattaye t­«ïà hetur abhinirv­ttaya iti sÆtrÃt. sÆtrÃætare vacanÃd iti. sahetusapratyaya iti vistara÷. atra sÆtre krameïa vÃ. kÃraïaparaæparÃkrameïa vÃ. gÃthÃyÃm e«a nirdeÓa÷. karmat­«ïÃvidyà saækÃrÃïÃæ cak«urÃdÅnÃæ hetur abhisaæparÃya iti. tad etad uktaæ bhavati. karma hetur upapattaya iti. ato và sÆtrÃt. sahetusapratyayakramasÆtrÃd vÃ. ayaæ Åd­Óa÷ gÃthÃrtha iti. kathaæ cak«ur bhik«ava÷ sahetu sapratyayaæ sanidÃnaæ. kaÓ ca bhik«avaÓ cak«u«o hetu÷ ka÷. pratyaya÷. kiæ nidanaæ. cak«u«o bhik«ava÷ karma hetu÷. karma pratyaya÷ karma nidÃnaæ. karmÃpi bhik«ava÷ sahetu sapratyayaæ sanidÃnaæ. kaÓ ca bhik«ava÷ karmaïo hetu÷. ka÷ pratyaya÷. kiæ nidÃnaæ. [Tib. 183b] karmaïo bhik«avas t­«ïà hetu÷. t­«ïà pratyaya÷. t­«ïà nidÃnaæ. t­«ïà bhik«ava÷ sahetukà sapratyayà sanidÃnÃ. kaÓ ca bhik«avas t­«ïÃyà hetu÷. ka÷ pratyaya÷. kiæ nidÃnaæ. t­«ïÃyà bhik«avo 'vidyà hetu÷. avidyà pratyay÷. avidyà nidÃnaæ. avidyÃpi bhik«ava÷ sahetukà sapratyayà sanidÃnÃ. kaÓ ca bhik«avo 'vidyÃyà hetu÷.
ka÷ pratyaya÷ kiæ nidanaæ. avidyÃyà bhik«ava÷ ayoniÓomanaskÃro hetu÷. ayoniÓomanaskÃra÷ pratyaya÷. ayoniÓomanaskÃro nidÃnam iti. bÅjak«etrabhÃvaæ pratipÃdayatà vij¤ÃnÃdayo 'py uktà vij¤Ãnaæ bÅjaæ. tasya k«etraæ vedanÃdaya÷ skandhÃ÷. te 'py ukta÷ samudayasatyaæ. na kevalaæ t­«ïÃdaya ity ÃbhiprÃyika÷ sÆtre nirdeÓa iti sÃdhitaæ. sarvasya ca du÷khasya lÃk«aïika÷ samudayabhÃva iti. yonyÃdiprakÃrabhedeneti. ÃdiÓabdena jÃtistrÅpuru«ÃdiprakÃrabhedeneti g­hyate. abhedeneti. dhÃtugatyyonyÃdÅnÃæ. tayor yathÃkramam iti. upapatte÷ karma hetur abhinirv­ttes t­«ïeti. tadyathà bÅjam iti vistara÷. ÓÃlibÅjaæ ÓÃlyaækuropapÃdanasya hetu÷ yavabÅjaæ yavÃækuropapÃdanasyetyÃdi. Ãpa÷ punar abhedena. yathà ÓÃlyaækuraprarohasya hetu÷. evaæ yavÃækurasyÃpÅtyÃdi. atas tÃ÷ sarvÃækuraprarohamÃtrasya hetur iti vinà t­«ïayà janmÃbhÃvÃd iti. atra sÃdhanaæ. hetur janmanas [Tib. 184a] t­«ïÃ. tadbhÃvÃbhÃvabhÃvyabhÃvitvÃt. takyathà bÅjam aækurasya. saætatinÃmanÃc cety asyÃrthaæ viv­ïvann Ãha. yatra ca sat­«ïeti vistara÷. yatra vi«aye rÆpÃdau sat­«ïÃ. kÃ. cittasaætati÷. tatrÃbhÅk«ïaæ cittasaætatiæ namaætÅæ paÓyÃma÷. tasnÃt punarbhave 'py evam iti. punarbhave 'py evaæ sat­«ïà cittasaætati÷. (#<Abhidh-k-vy 524>#) tasmÃt tan namatÅti. yatra ca namati. tatra ca pravartata iti vyavasyÃma÷. sÃdhanaæ cÃtra pravartate. punarbhave cittasaætati÷. sat­«ïÃnamanÃt. rÆpÃdivi«ayavat. Óu«kamasÆropasnÃnalepÃægavad iti. masÆra upasnÃnaæ. tasya lepa÷ Óu«ka÷. masÆropasnÃnalepo 'syeti Óu«kamasÆropasnÃnalepam aægaæ. tadvad. yathà Óu«keïa masÆropasnÃnalepenÃg­hÅtam aægaæ. evaæ t­«ïayÃtmabhÃva iti darÓitaæ bhavati.
e«Ã yuktir iti. t­«ïÃbhinirv­ttihetur iti.

(VI.4) atrÃrthe dve api satya iti satyaprasaægenedam ucyate.

#<ghaÂÃæbuvad>#

iti. d­«ÂÃæÂadvayopanyÃso bhedadvayopapradarÓanÃrtha÷. upakramabhedinaÓ ca ghÃÂÃdaya÷. buddhibhedinaÓ ca jalÃdaya iti. jalÃdi«Æpakrameïa rasÃdyapakar«aïÃnupapatte÷. atha và dvividhà saæv­ti÷. [Tib. 184b] saæv­tyaætaravyapÃÓrayà dravyÃætaravyapÃÓrayà ca. tatra yÃsau saæv­tyaætaravyapÃÓrayÃ. tasyÃæ bhedo 'pi saæbhavati anyÃpoho 'pi. yà tv asau dravyÃætaravyapÃÓrayÃ. tasyÃm anyÃpoha eva saæbhavati na bheda÷. na hi paramÃïor a«ÂadravyakasyÃvayavaviÓle«a÷ Óakyate kartum iti. saæv­tisad iti. saævyavahÃreïa sat. paramÃrthasad iti. paramÃrthena sat. svalak«aïa sad ity artha÷. evaæ vedanÃdyo 'pi dra«Âavyà iti. vedanÃcetanÃsaæj¤Ãdayo 'pi dravyasaæta eva dra«ÂavyÃ÷. kathaæ. vedanÃdÅn dharmÃn apohya buddhyà vedanÃsvabhÃve buddhir bhavatÅti. dravyasatÅ vedanÃ. evaæ saæj¤ÃcetanÃdayo 'pi yojyÃ÷. ghaÂaÓ cÃæbu cÃstÅti bruvaæta÷ satyam evÃhu÷. na m­«eti. saæv­tisatyasya vacane prayojanaæ darÓayati. uktaæ ca.

#<dve satye samupÃÓritya buddhÃnÃæ dharmadeÓanÃ.
lokasaæv­tisatyaæ ca satyaæ ca paramÃrthata>#

iti. tathà paramÃrthasatyam iti. paramasya j¤ÃnasyÃrtha÷ paranÃrtha÷. paramÃrthaÓ ca satyaæ ca tat paranÃrthasatyaæ yathÃnyena j¤Ãnena laukikena g­hyate. tathà saæv­tisatyaæ. saæv­tyà saævyavahÃrena j¤Ãnena và kli«ÂenÃkli«Âena và g­hyata iti saæv­tisatyaæ. trividhaæ hi yogÃcÃrÃïÃæ sat. [Tib. 185a] paramÃrthasaæv­tisat dravyasac ca. dravyata÷ svalak«aïata÷ sad dravyasad iti.

(VI.5) #<v­ttastha>#

iti vistara÷. v­ttaæ ÓÅlaæ. tad avyÃsaægakÃraïam avik«epakÃraïam ÃcÃrakÃraïaæ ca. satyadarÓanasyÃnulomam iti. yac chrutaæ satyadarÓanÃdhikÃrikaæ (#<Abhidh-k-vy 525>#) tac chrutam udg­hïÃti paÂhati. arthaæ và ӭïoti tadarthaæ ÓrotradvÃreïa vijÃnÃti. katham. ubhayÃlaæbanà cintÃmayÅti darÓayann Ãha. kadÃcid vyaæjanenÃrgham Ãkar«ati. vyaæjananirv­ttena nÃmnÃrtham Ãkar«aty ayam asya nÃmno 'rtha iti. kadÃcid arthena vyaæjanam Ãkar«ati. idam asyÃbhidheyasyÃrthasya vyaæjanaæ nÃmety artha÷. ayaæ hi vyaæjanaÓabdo nÃmni prayukta÷. sÆtre 'pi coktaæ. svarthaæ suvyaæjanam iti. asyÃæ tu kalpanÃyÃm iti vistareïÃcÃrya÷. cintÃmayÅ praj¤Ã na sidhyatÅti. ÓrutabhÃvanÃmayÅlak«aïasaækÅrïaæ lak«aïam ucyate. nÃsaækÅrïam iti na sidhyati. yuktinidhyÃnaja iti. yuktyà nidhyÃnaæ nitÅraïaæ. tato jÃta iti. hetau maya¬vidhÃnÃd iti. Ãptavacanaæ Órutaæ sahetu ÓrutamayyÃ÷ praj¤ÃyÃ÷. atra maya¬vidhÃnaæ. Órutahetukà praj¤Ã ÓrutamayÅti. evaæ yuktinidhyÃnaæ cintà sahetuÓ cintÃmayyÃ÷. atra maya¬vidhÃnÃt. samÃdhir bhÃvanà sahetur bhÃvanÃmayyÃ÷. atra maya¬vidhÃnaæ. tatprak­tivacane maya¬ iti lak«aïÃt. tasya vikÃra iti và lak«aïÃt. aupacÃrikas tu vikÃra÷. ÓrutavikÃra iva ÓrutamayÅti lak«aïÃætaraæ copasaækhyÃtavyaæ. annamayÃ÷ prÃïÃs t­ïamayyo gÃva iti loke prayogadarÓanÃt.

(VI.6-8) saæsargÃkuÓalavitarkadÆrÅkaraïÃd iti. saæsargadÆrÅkaraïaæ yad advitÅyavihÃritvaæ. tasmÃt kÃyena [Tib. 185b] vyapak­«Âo bhavati. akuÓalavitarkadÆrÅkaraïaæ yat kli«Âavitarkavivarjanaæ. tasmÃc cittena vyapak­«Âo bhavati. labdhenÃpraïÅtenÃprabhÆtena paritÃsa iti. paritÃso daurmanasyaæ. tena hi paritasyati. upak«Åyata ity artha÷. apraïÅtatvÃd aprabhÆtatvÃd vÃ. tena labdhena paritÃso 'saætu«Âi÷. alabdhe tu praïÅte 'pi và prabhÆte 'pi và icchÃbhilëà mahecchatety ÃcÃryamataæ. kÃmÃvacaryÃv eveti. lobhÃkuÓalasvabhÃvatvÃt.

prahÃïabhÃvanÃrÃmatà nirodhamÃrgÃramatÃ. sà na saætu«ÂisvabhÃveti. kathaæ caturtho 'py ayam ÃryavaæÓo bhavaty alobhasvabhÃva ity ata Ãha. bhavakÃmarÃgavaimukhyÃd iti. bhavarÃgavaimukhyÃt. kÃmarÃgavaimukhyÃc ca. vaimukhyaæ cÃlobha iti. parityaktasvav­ttikarmÃætebhya iti. parityaktasvav­ttibhya÷ parityaktasvakarmÃætebhyaÓ ca. tatra v­ttijÅvikà yayà jÅvyate annapÃnÃdinÃ. karmÃæta÷ k­«iÓilpÃdi÷. iti bhavavibhavahetor iti. itiÓabdo bhavavibhavaprakÃrÃbhidyotaka÷. tatra bhavaprakÃre t­«ïà aho batÃhaæ indra÷ syÃæ cakravartÅ syÃm iti evamÃdi. [Tib. 186a] vibhavat­«ïÃpi viïÃÓat­«ïÃ. aho batocchidyeyaæ na bhaveyaæ paraæ maraïÃd ityÃdi.

(#<Abhidh-k-vy 526>#)
(VI.9) sm­tir eva sm­tam iti. bhÃve ktavidhÃnam iti darÓayati. avatÃras tÅrthaæ yenÃvatarati. pratyÃsannam atyarthaæ rÃgacarita iti. yasyÃlpena rÃga÷ ÓÅghram upati«Âhate. sa pratyÃsannaæ rÃgacarita÷. yasyÃdhimÃtro rÃga÷. so 'tyarthaæ rÃgacarita÷.

avicitrÃlaæbanatvÃd iti. vÃyau varïasaæsthÃnavaicitryÃnupalabdhe÷.

abahirmukhatvÃd aætarmukhatvÃt. e«Ã vitarkopacchedÃya saævartata iti prak­taæ. tadvi«ayopanidhyÃnÃd iti. cak«urvi«ayanirÆpaïÃd ity artha÷.

(VI.10, 11) vinÅlakÃdyÃkÃrÃlabanÃm ity Ãdigrahaïena vipÆyakÃdigrahaïaæ. vipaÂumakam iti yad utpannakrimikaæ. caturvidhaæ rÃgavastu nÃstÅti. varïasaæsthÃnasparÓopacÃrÃtmakam. adhimuktiprÃdeÓikamanasikÃratvÃd iti. adhimuktimanasikÃratvÃt prÃdeÓikamanasikÃratvÃc cety artha÷. adhimuktipradhÃno 'yaæ manasikÃra÷. prÃdeÓikaÓ cÃyam avyÃpÅty artha÷. na hy aÓubhà paæcaskandhÃlaæbanÃ. sakalabhÆmyÃlambanà vÃ. kiæ tarhi. rÆpaskandhaikadeÓÃlaæbanà [Tib. 186b] tadbhÃvÃt. nÃÓubhayà kleÓaprahÃïaæ vi«kaæbhaïÃmÃtraæ tu bhavatÅty artha÷. svÃægÃvayave cittam upanibadhnÃtÅti vacanÃt na tÃvat stryaægÃvayave prayogakÃla eva saærÃgahetuparihÃrÃt. asthi viÓodhayann iti. asthino mÃæsam apanayan sakalÃm asthiÓaækalÃæ paÓyati. yathoktaæ.

#<yo bhaven navako bhik«u÷ Óaik«o 'saæprÃptamÃnasa÷
gacched asau ÓivipathikÃæ haætuæ rÃgaæ yadÅcchati
tato vinÅlakaæ paÓyet tata÷ paÓyed vipÆyakaæ.
tato vyÃdhmÃtakaæ paÓyed asthiÓaækalikÃm apÅti.>#

atra samÃsato 'ÓubhÃyÃæ vartamÃno yogÃcÃras trividha÷. Ãdikarmika÷ k­taparijaya÷ atikrÃætamanasikÃraÓ ca. tatra saæk«epacitta Ãdikarmiko yogÃcÃra ekasmin pÃdÃægu«Âhe mana upanibadhya pÃdÃægu«Âhaæ klidyamÃnaæ paÓyaty etan mÃæsam evaæ yÃvat sarvaæ ÓarÅram asthiÓaækalÃm adhimucyate. k­taparijayas tu tathaiva yÃvat kapÃlÃrdhaæ. atikrÃætamanasikÃras tathaiva yÃvad bhruvor madhye cittaæ dhÃrayati. vistaracittas tu ÃsamudrÃsthivistÃra÷ saæk«epÃd Ãdikarmika ity evamÃditrividha iti. evaæ ca k­tvà catu«koÂika÷ praÓno bhavatÅti. jitÃjitamanaskÃrayor iti vistara÷. [Tib. 187a] prathamà koÂir jitamanaskÃrasya svakÃyÃlaæbanà aÓubhà ÃlaæbanaparÅttatayà parÅttà kÃyasyÃlpatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 527>#) na vaÓitÃparÅttatayà jitamanaskÃratvÃd atikrÃætamanasikÃratvÃd ity artha÷. dvitÅyà koÂir ajitamanaskÃrasya samudraparyaætÃlaæbanà aÓubhÃ. vaÓitÃparÅttatatayà parÅttà ajitamanaskÃratvÃt. nÃlaæbanaparÅttatayà samudraparyaætÃlaæbanatvÃt. t­tÅyà koÂir ajitamanaskÃrasya svakÃyÃlaæbanà aÓubhÃ. ÃlaæbanaparÅttatayÃpi parÅttà kÃyasyÃlpatvÃt. vaÓitÃparÅttatayÃpi ajitamanaskÃratvÃt. caturthÅ koÂir jitamanaskÃrasya samudraparyaætÃlaæbanà aÓubhÃ. nÃpy ÃlaæbanaparÅttatayà parÅttà samudraparyaætÃlaæbanatvÃt. nÃpi vaÓitÃparÅttatayà jitamanaskÃratvÃt.

(VI.12) sa sÃmÃætakadhyÃnÃætare«v iti. sÃmaætake«u dhyÃnÃætare catu÷«u dhyÃne«u kÃmadhÃtau ceti daÓa bhÆmikÃ. dhyÃnasÃmaætakÃnÃæ catu«ÂvÃt. ata evÃrthÃlaæbaneti. varïasaæsthÃnÃlaæbanatvÃd arthÃlaæbanÃ. na tu nÃmÃlaæbanety abhiprÃya÷. nÃmnaiva siddham aÓubhÃkÃrety ÃkÃrÃrthaæ na sÆtrayitavyam ity abhiprÃya÷. yadadhvikà tadadhvikÃlaæbaneti. cak«urvij¤Ãnavad atÅtÃyà atÅtam Ãlaæbanam evaæ yÃvat pratyutpannÃyÃ÷ pratyutpannam iti. svÃlaæbananiyatatvÃt. adhimuktimanasikÃratvÃn na sÆtritaæ. ucitÃnucitatvÃd iti. anÃdim atisaæsÃre ucitatvÃd vairÃgyalÃbhikÅ. anucitatvÃt prÃyogikÅ.

(VI.13) kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅni praj¤ÃsvabhÃvÃni. [Tib. 187b] tadbalÃdhÃnav­ttitvÃt. tasyÃ÷ sm­ter balasyÃdhÃnena v­ttir e«Ãm iti sm­tibalÃdhÃnav­ttÅni kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅni kÃyapraj¤ÃdravyÃdÅni sm­tyupathÃnÅty ucyaæte. tadvad ÃnÃpÃnapraj¤Ã sm­tibalÃdhÃnav­ttitvÃd ÃnÃpÃnasm­tir ity ucyate. paæcasu bhÆmi«v iti. tri«u sÃmaætake«u caturthasÃmaætakavarjye«u. dhyÃnÃætare. kÃmadhÃtau ceti paæcasu bhÆmi«u. kiæ kÃraïaæ. upek«ÃsaæprayogitvÃt. yasmÃt prathamadhyÃne sÃmaætakÃdi«Æpek«Ãvedanà bhavati. caturthadhyÃne sÃmaætake tu yady apy upek«Ãsti. sà tv abhÆmir ÃÓvÃsapraÓvÃsÃnÃæ. atha kim artham e«opek«Ã saæprayogiïy evÃvadhÃryata iti. ato bravÅti vitarkÃnuguïatvÃd iti. tatpratipak«asya vitarkapratipak«asyÃnÃpÃnasm­tes tÃbhyÃæ sukhadu÷khÃbhyÃm asaæprayoga÷. sukhasaumanasyayoÓ cÃvadhÃnaparipaæthitvÃt. ÃbhogapratyanÅkatvÃt. tasyÃÓ cÃnÃpÃnasm­ter avadhÃnasÃdhyatvÃt tÃbhyÃm asaæprayoga iti. vitarkÃnuguïatvÃt.

kileti. kilaÓabda÷ paramatadyotaka÷. tenedaæ pak«Ãætaram upanyasyate ye tu maule«v iti vistara÷. pareïeti. caturthÃd dhyÃnÃd Ãrabhya. [Tib. 188a]

kÃmadhÃtvÃÓrayeti. tatra vitarkabhÆyastvÃt. prÃyogikÅ anucitatvÃt. vairÃgyalÃbhikÅ ucitatvÃt. idaædharmÃïÃm iti. ayaæ dharmo bauddha e«Ãm (#<Abhidh-k-vy 528>#) iti idaædharmÃïa÷. te«Ãm eva bauddhÃnÃm ity artha÷. upadeÓÃbhÃvÃd iti. bÃhyÃnÃæ hi prÃïÃyÃmopadeÓo 'sti nÃnÃpÃnasm­tyupadeÓa tit. svayaæ ca sÆk«madharmÃnabhisaæbodhÃd iti. upadeÓam aætareïa yasmÃd bÃhyÃnÃæ nÃsti svayaæ sÆk«madharmÃbhisaæbodha÷. sÆk«matvaæ punar asyÃ÷ «aÂkÃraïayuktatvÃt. kÃyaæ cittaæ vÃdhyupek«yety anÃsajyety artha÷. vitastivyÃmÃætaram iti. balavaddurbalaprÃïiyogÃt.

yÃvad vÃyumaï¬alam ity adhastÃd anugacchati. vairaæbhÃÓ ca vÃyava ity upari«ÂhÃt. tattvamanasikÃratvÃn na yuktam etat. yÃvad vÃyumaï¬alaæ vairaæbhÃÓ ca vÃyava iti. adhimuktimanaskÃrasyai«Ã kalpanà yujyeta.

kim anugrÃhakà ete yÃvad u«ïà iti. sthÃpanaiveyaæ dra«ÂavyÃ. kÃyapradeÓa evÃnugrÃhakÃdiviÓe«asthÃpanata÷. tadÃÓritÃÓ cittacaitta iti. tatpratibaddhav­ttaya ity artha÷. [Tib. 188b] uttarottare«u kuÓalamÆle«v iti. sm­tyupasthÃno«magatÃdi«v iti. darÓanamÃrgÃdi«v ity ÃdiÓabdena bhÃvanÃmÃrgagrahaïaæ.

k«ayaj¤ÃnÃdiviÓuddhir iti. ÃdiÓabdena anutpÃdaj¤ÃnÃÓaik«asamyagd­«Âigrahaïaæ.

(VI.14) #<nÃpÃnau yata÷ kÃya>#

iti. ÃnÃpÃnasm­tisaæbaædhena sarvabhÆmikÃv ÃnÃpÃnau nirdiÓyate. yadbhÆmiko hi kÃya iti. kÃmÃvacara÷ yÃvat t­tÅyadhyÃnabhÆmikas tadbhÆmikÃv etau. nÃnyabhÆmikau. kÃyacittaviÓe«asaæniÓrità iti. kÃyaviÓe«asaæniÓritÃ÷ cittaviÓe«asaæniÓritÃÓ cÃÓvÃsapraÓvÃÓÃ÷. kasmÃd ity Ãha. ÃrÆpoyakalalÃdigatÃnÃm abhÃvÃd iti. kÃyÃbhÃvÃd ÃrÆpyagatÃnÃæ na bhavaæti. kalalÃdigatÃnÃæ ca. kalalÃrbudapeÓyÃdigatÃnÃæ ca na bhavaæti. kÃyaviÓe«ÃbhÃvÃt su«irakÃyÃbhÃvÃd ity artha÷. acittÃnÃæ ca na bhavaæti. cittÃbhÃvÃt. caturthadhyÃnasamÃpannÃnÃm api na bhavaæti. ÃÓvÃsapraÓvÃsabhÆmicittaviÓe«ÃbhÃvÃt. ata evÃha. yadi kÃya÷ su«ira iti vistara÷. indriyavinirbhÃgitvÃd iti. indriyap­thagv­ttitvÃd ity artha÷. kÃyopacayenÃpacayÃn naupacayikau. [Tib. 189a] ucchinnÃnÃæ cÃÓvÃsapraÓvÃsÃnÃæ puna÷pratisaædhÃnÃn na vipÃkajau. na hy etad vipÃkarÆpasyÃsti vipÃkÃtmakasya rÆpasya cak«urÃder etat puna÷pratisaædhÃnaæ nÃsti. arÆpasya tu cittacaittasya puna÷pratisaædhÃnaæ na vÃryate. nÃdhareïairyÃpathikanairmÃïikeneti. airyÃpathikaæ nairnÃïikaæ ca cittam adharabhÆmikaæ saæmukhÅbhavati yÃvac caturthadhyÃnopapannasyety (#<Abhidh-k-vy 529>#) ata ÃÓaækyocyate. nÃdhgarabhÆmikÃbhyÃæ tÃbhyÃm upalak«aïam iti.

(VI.15, 16) vipaÓyanÃyÃ÷ saæpÃdanÃrtham iti. praj¤ÃyÃ÷ saæpÃdanÃrtham ity artha÷. ni«pannasamÃdher api hi praj¤Ãm aætareïa kleÓà na prahÅyaæte. j¤ÃnavadhyÃ÷ kleÓà iti vacÃnÃt. kuta÷ prnar etat sm­tyupasthÃnabhÃvanayà vipaÓyanà saæpadyata iti. sÆtrÃt. ekÃyano 'yaæ bhik«avo mÃrgo yad uta sm­tyupasthÃnÃni. kevalo 'yaæ kuÓalarÃÓi÷ yad uat catvÃri sm­tyupasthÃnÃnÅti vacanÃt.

#<kÃyavid>#

iti vedanà vit. svabhÃva evai«Ãæ svalak«aïam iti. ka÷ svabhÃva÷. kÃyasya bhÆtabhautikatvaæ. vedanÃyà anubhavatvaæ. cittasyopalabdhitvam. ebhuas tribhyo 'nye«Ãæ yathÃsvaæ svabhÃva÷. du÷khatà sÃsravÃïÃm iti. [Tib. 189b] ÃryapratikÆlalak«aïaæ du÷kham iti vyÃkhyÃtam etat. dharmÃs tribhyo 'nya iti asaæbhinnavyavasthÃm abhisaædhÃyaivam ucyate. sæbhinnavyavasthÃyÃæ tu kÃyÃdayo 'pi nig­hyaæte. puna÷ sarve saæsk­tà asaæsk­tÃÓ ca dharmà dra«ÂavyÃ÷.

#<svabhÃvasm­tyupasthÃnaæ

praj¤eti.>#

yasmÃt saæsargÃlaæbanam apek«yeyaæ praj¤opati«Âhate. tasmÃt sm­tyupasthÃnam ity ucyate.

#<ÓrutÃdimayÅ>#

'ti viÓe«aïaæ. yasmÃt sm­tyupasthÃnÃni prÃyogikÃïi nopapattilabhyÃni. kasmÃt praj¤ÃsvabhÃvam ity ucyate. kim anyathÃpi sm­tyupasthÃnam astÅti. ucyate.

#<anye saæsargÃlaæbanÃd>#

iti. anye tatsahabhuvo vedanÃdaya÷. saæsargeïa sm­tyupasthÃnaæ saæsargasm­tyupasthÃnam. svabhÃvasm­tyupasthÃnasaæsargÃt. tadÃlaæbanÃd iti. svabhÃvasaæsargasm­tyupasthÃnÃlaæbanÃd Ãlaæbanasm­tyupasthÃnaæ. tadÃlaæbanà Ãlaæbanasm­tyupasthÃnam ity apare paÂhaæti. Ãlaæbyaæta ity ÃlaæbanÃ÷. ke. kÃyavedanÃcittadharmÃ÷. tad evaæ sati tad Ãlaæbanasm­tyupasthÃnaæ sarvadharmasvabhÃvaæ bhavati. uktaæ ca bhagavatÃ. [Tib. 190a] sarvadharmà iti bhik«avaÓ caturïÃæ sm­tyupasthÃnÃnÃm etad adhivacanam iti.

tayà hi praj¤ayà tadvÃn praj¤ÃvÃn. anupaÓya÷ kriyata iti. anupaÓyatÅty (#<Abhidh-k-vy 530>#) anupaÓya÷. pÃghrÃdhmÃdheÂd­Óa÷ Óa iti Óapratyaya÷. anupaÓyaæ pudgalaæ karotÅty anupaÓyayati. praj¤ÃsvabhÃve tv evaæ vigraha÷. anupaÓyasya karaïam anupaÓyaneti. tayà hi praj¤ayà tadvÃn praj¤ÃvÃn anupaÓya÷ kriyate. yathà praj¤ÃyogÃt prÃj¤a÷ pudgala ucyate. evam anupaÓyanÃyogÃd anupaÓya ity ato 'nupaÓyanà praj¤eti siddhaæ. yataÓ coktaæ bhagavatÃ. adhyÃtmaæ pratyÃtmaæ kÃye kÃyÃnupaÓyÅ kÃyÃnudarÓÅ viharatÅti. tenÃpi j¤Ãyate 'nupaÓyanà praj¤eti. katham iti sÃdhayaty anupaÓyam asyÃsti. kiæ tad darÓanaæ. darÓanalak«aïaæ hy anupaÓyam. ato 'nupaÓyÅ pudgalo daï¬ivat. tata÷ saptamÅtatpuru«a÷. kÃye 'nupaÓyÅ kÃyÃnupaÓyÅti. kÃyam anupaÓayituæ ÓÅlam asyeti kÃyÃnupaÓyÅti ïinir api yadi vidhÅyeta tathÃpy etadrÆpaæ sidhyatÅti paÓyÃma÷.

sm­tyudrekatvÃd iti. sm­tyadhikatvÃd ity artha÷. [Tib. 190b] sm­tibalÃdhÃnav­ttitvÃd iti. balasyÃdhÃnaæ. sm­ter balÃdhÃnaæ sm­tibalÃdhÃnaæ. sm­tibalÃdhÃnena v­ttir asyà iti sm­tibalÃdhÃnav­tti÷ praj¤Ã. tadbhÃva÷. tasmÃt. dÃrupÃÂakÅlasaædhÃraïavad yathà dÃrupÃÂena tÅk«ïakÅlena dÃrupÃÂasya saædhÃraïam. evam asyÃ÷ praj¤ÃyÃ÷ sm­tibalÃdhÃnenÃlaæbane v­ttir iti. yadi hi sm­tir Ãlaæbanaæ dharayaty evaæ praj¤Ã prajÃnÃtÅti. tad evaæ sm­tyopati«Âhata iti sm­tyupasthÃnaæ praj¤eti vaibhëikÅyo 'rtha÷ k­tyalyuÂo bahulam iti kartary api lyu¬ bhavatÅti.

evaæ tu yujyata ity ÃcÃrya÷. karaïasÃdhanam etat. sm­tir anayopati«Âhata iti. arthapradarÓanamÃtram etat. vigrahas tv evaæ kartavya÷. upati«Âhate 'nenety upasthÃnaæ. sm­te upasthÃnaæ sm­tyupasthÃnam iti. kathaæ sm­tir anayopati«Âhata ity Ãha. yathÃd­«ÂasyÃbhilapanÃd iti. yasmÃd yathÃd­«Âo 'rtha÷ praj¤ayÃ. tathaivÃbhilapyate. sm­tyodg­hyata ity artha÷. kva punar upati«Âhate. kÃye yÃvad dharme«u. kÃye sm­tyupasthÃnaæ kÃyasm­tyupasthÃnaæ. evaæ yÃvad dharme«u sm­tyupasthÃnaæ dharmasm­tyupasthÃnam iti. yathà ca svabhÃvasm­tyupasthÃnasya. evaæ saæsargasm­tyupasthÃnasyÃpi. yathaiva hi praj¤ayà sm­tir upati«Âhate kÃyÃdi«u. evaæ tatsaæprayuktair apÅti.

idÃnÅæ sÆtroktÃæ sm­tyupashÃnÃnÃæ karïasÃdhanatvam asaæbadhyamÃnaæ d­«Âvà kÃrakÃætareïÃrthaæ vivak«ur [Tib. 191a] Ãha. yatra tÆktam iti vistara÷. yathà kÃyasya samudayÃstaægatÃv uktau. evaæ vedanÃdÅnÃm api vaktavyau. kathaæ. sparÓasamudayÃt vedanÃyÃ÷ samudayo bhavati. sparÓanirodhÃd (#<Abhidh-k-vy 531>#) vedanÃyà astaægama÷. nÃmarÆpasamudayÃc cittasya samudayo bhavati. nÃnarÆpanirodhÃc cittasyÃstaægamÃ÷. manasikÃrasamudayÃd dharmÃïÃæ samudayo bhavati. manasikÃranirodhÃd dharmÃïÃm astaægama iti. atra sÆtre Ãlaæbanam eva kÃyavedanÃcittadharmÃ÷ sm­tyupasthÃnaæ. sm­tir atra kÃyÃdi«Æpati«Âhata iti k­tvÃ. tad evam adhikaraïasÃdhanaæ darÓitaæ bhavati. upati«Âhate sm­tir asminn ity upasthÃnam. sm­ter upasthÃnaæ sm­tyupasthÃnaæ. evaæ yÃvad dharmà eva sm­tyupasthÃnaæ dharmasm­tyupasthÃnam iti vigraha÷. yadi cÃtra sÆtre Ãlaæbanaæ sm­tyupasthÃnaæ nÃbhipretam abhavi«yat. na bhagavÃn evam avak«yat. kathaæ ca bhik«avaÓ caturïÃæ sm­tyupasthÃnÃnÃæ samudayaÓ ca bhavaty astaægamaÓ ca. ÃhÃrasamudayÃt kÃyasya samudayo bhavati. ÃhÃranirodhÃt kÃyasyÃstaægama iti vistara÷. kÃyÃdÅnÃæ hi sm­tyupasthÃnatve sati tathà vacanaæ yujyeta. tasmÃt kÃyÃdaya Ãlaæbanasm­tyupasthÃnam iti siddhaæ.

yathÃlaæbanaæ cai«Ãæ nÃmeti. e«Ãæ kÃyasæ­tyupasthÃnÃdÅnÃæ [Tib. 191b] ÃlaæbanÃpek«ayà kÃyasm­tyupasthÃnaæ yÃvad dharmasm­tyupasthÃnam iti nÃma vyavasthÃpate. svaparobhayasaætatyÃlaæbanatvÃt. parasaætatyÃlaæbanatvÃt. ubhayasaætatyÃlaæbanatvÃc ca pratyekam ekaikaÓa÷ e«Ãæ kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅnÃæ traividhyaæ bhavati. sÆtre vacanÃt. katham. adhyÃtmaæ kÃye kÃyÃnupaÓyÅ viharati. ÃtÃpÅ saæprajÃnan sm­timÃn vinÅya loke 'bhidhyÃdaurmanasye. bahirdhà ye kÃyanupaÓyÅ viharati ÃtÃpÅti pÆrvavat. adhyÃtmabahirdhà kÃye kÃyÃnupaÓyÅ viharatÅti pÆrvavat. evaæ tÃvat kÃyasm­tyupasthÃnasya traividhyaæ. vedanÃsm­tyupasthÃnÃdÅnÃm apy adhyÃtmaæ vedanÃnÃæ vedanÃnupaÓyÅ viharatÅti vistareïa traividhyaæ yojyaæ. audÃrikasya pÆrvaæ darÓanÃd iti. kÃyas tribhya audÃrika÷. «a¬vij¤Ãnavij¤eyatvÃd iti. tasya pÆrvaæ darÓanaæ. dvÃbhyÃæ vedanà prakÃraudÃrikatayeti tadanaætaraæ tasyà darÓanaæ. sÆk«mapracÃratvÃd durvij¤atayà dharmÃ÷ sÆk«mà ity atas tebhya÷ pÆrvaæ cittasya darÓanam. aæte dharmÃïÃm iti. sa ceti kÃmarÃga÷. sa ca cittasyeti sa vedanÃbhilëa÷. tatkleÓÃprahÃïÃt. tadadÃætatvaæ. yathÃkramam iti. [Tib. 192a] ÓuciviparyÃsasya pratipak«eïa kÃyasm­tyupasthÃnaæ. sukhaviparyÃsasya pratipak«eïa vedanÃsm­tyupasthÃnaæ. yatkiæcid veditam idam atra du÷khasyeti. nityaviparyÃsasya pratipak«eïa cittasm­tyupasthÃnÃnÃæ. cittasya laghuparivartitvÃt. ÃtmaviparyÃsasya pratipak«eïa dharmasm­tyupasthÃnaæ. piï¬avibhÃgato dharmÃïÃm anÃtmakÃritvÃd dharmamÃtraæ rahitam Ãtmaneti (#<Abhidh-k-vy 532>#) dharmanirvacanata÷. dharmà ime p­thagp­thag avasthitÃ÷. na ca kaÓcit svataætra Ãtmeti. taddarÓanÃd vÃ. caturtham ubhayatheti. dharmasm­tyupasthÃnam asaæbhinnÃlaæbanam amiÓrÃlaæbanaæ bhavati. kÃyavedanÃcittavyatiriktadharmÃlaæbanatvasaæbhavÃt. saæbhinnÃlaæbanam api bhavati. kÃyÃdÅnÃæ dve trÅïi catvÃri và samastÃni paÓyatÅti. yadi kÃyaæ vedanÃæ ca dve paÓyati dharmasm­tyupasthÃnaæ. tat saæbhinnÃlaæbanaæ. yadi kÃyam yÃvad dharmÃæÓ ca paÓyati. tad api tathaiva. yad api kÃyaæ vedanÃæ cittaæ dharmÃæÓ ca samastÃn paÓyati. tad api saæbhinnÃlaæbanaæ dharmasm­tyupasthÃmam iti.

(VI.17) #<samastÃlaæbane sthita>#

iti. kÃyavedanÃcittÃdharmÃn abhisamasya.

(VI.18-20) #<u«magatam>#

ity u«maprakÃraæ kuÓalamÆlaæ. pÆrvarÆpatvÃd iti. prathamanimittatvÃt. pÆrvasvabhÃvatvÃd vÃ. prÃkar«akatvÃd iti. [Tib. 192b] prÃbaædhikatvÃd ity artha÷. e«Ãæ tu viÓe«aïaæ paÓcÃd vak«yÃma iti saptame koÓasthÃne

#<dravyata÷ «o¬aÓÃkÃrÃ>#

iti atra. yadi te 'pi tÃd­ÓÃ÷. atha kim artham upadiÓyaæta ity ata Ãha. utk­«ÂataratvÃt tu nÃmÃætaram iti. atha kasmÃn mÆrdhÃna ity ucyaæta ity Ãha. calakuÓalamÆlamÆrdhatvÃd iti. mÆrdhaÓabdo 'yaæ prakar«aparyaætavÃcÅ. tathà hi loke vaktÃro bhavaæti. mÆrdhagatà khalv asya ÓrÅr iti. dve hi kuÓalamÆle cale. u«magatamÆrdhalak«aïe parihÃïisaæbhavÃt. dve acale k«ÃætilaukikÃgradharmalak«aïe viparyayÃt. tatra tayor yan m­du. tad u«magataæ. yad adhimÃtraæ. te mÆrdhÃna÷. acalayor api yan m­du. sà k«Ãæti÷. yad adhimÃtraæ. te laukikÃgradharmÃ÷. ebhyo hi pÃto 'tikramo veti. mÆrdhabhya÷ pÃta÷ parihÃïi÷. atikramo và k«ÃætisaæmukhÅbhÃvo vÃ. mÆrdhnÃæ calatvÃt. v­k«ÃdimÆrdhebhyo hi loke pÃto và bhaved atipÃto vÃ. upari«ÂhÃnuprÃptir iti mÆrdhasÃdharmyaæ. satye«v ÃkÃrÃïÃæ prathamato vinyasanam iti. satye«v anityÃdyÃkÃrÃïÃm Ãdita upanipÃtanaæ. tadÃlaæbanÃnÃæ pravartanam ity artha÷.

#<anyair apÅti.>#

dharmasm­tyupasthÃnÃd [Tib. 193a] anyair apÅty artha÷.

#<vardhanam>#

abhyÃsenottoptÅkaraïaæ. vivardhayata iti vistara÷. vivardhayato yogino vardhanena (#<Abhidh-k-vy 533>#) viÓi«ÂÃnÃæ kuÓalamÆlÃnÃæ saæmukhÅbhÃva÷. pÆrvapratilabdhÃnÃm iti. aviÓi«ÂÃnÃm asaæmukhÅbhÃva÷. kasmÃt. abahumÃnÃt. nyÆnatvenÃvahumÃnÃd ity artha÷. adhimÃtrasatyak«amaïÃd iti. u«magatÃvasthÃyÃæ m­du satyaæ k«amate rocate. mÆrdhÃvasthÃyÃæ madhyaæ. tadanaætaram idÃnÅm adhimÃtrasatyak«amaïÃt k«Ãætir utpadyate. katham ity ata Ãha. aparihÃïita iti. yasmÃt k«Ãætir na parihÅyate. mÆrdhabhyas tu parihÅyata ity asti saæbhava÷.

#<dvidhà tadvad>#

iti. m­dumadhye k«ÃætÅ tathaiva. yathà mÆrdhÃna uktÃ÷. tathaivÃkaraïÃt dharmasm­tyupasthÃnena. satye«v ÃkÃrÃïÃm ÃkaraïÃd ity artha÷. sarvasyà iti. m­dumadhyÃdhimÃtrabhedabhinnÃyÃ÷ sarvasyÃ÷ k«Ãæte÷. dharmasm­tyupasthÃnenaiva vacanaæ. nÃnyena kÃyasm­tyupasthÃnÃdinÃ. kasmÃt. agradharmaÓle«Ãt. agradharmà hi darÓanamÃrgaÓle«Ãt. dharmasm­tyupasthÃnÃtmaka eveti. agradharmaÓle«Ãd iti [Tib. 193b] agradharmÃïÃæ kÃmÃvacaradu÷khasatyÃlaæbanÃnÃm anaætarotpÃdÃt k«Ãæte÷ kÃmÃvacaratvadu÷khasatyÃlaæbanam. agradharmaÓle«Ãd dhi tatsÃd­Óyam iti. niyamÃvacanÃd iti. adhimÃtrak«Ãætivad u«magatÃdÅnÃm Ãlaæbanaæ pratiniyamÃvacanÃt. adhimÃtrak«ÃætyavadhÃraïenaiva hi traidhÃtukadu÷khÃdyÃlaæbanatvam e«Ãm u«magatÃdÅnÃæ sidhyati. kathaæ. kÃmÃptam eva du÷khaæ vi«ayo 'syÃm. seyaæ kÃmÃptadu÷khavi«ayà adhimÃtrà k«Ãæti÷. k«Ãæter evety avadhÃraïÃt anyÃny u«magatÃdÅni traidhÃtukadu÷khÃdyÃlaæbanÃnÅti siddhaæ. yadà kileti vistara÷. yadà kila rÆpÃrÆpyapratipak«ÃdÅnÃm. adiÓabdena rÆpÃrÆpyanirodhasamudayadu÷khÃnÃæ kÃmÃvacarapratipak«ÃdÅnÃæ ca grahaïaæ. ekaikasatyÃkÃrÃlaæbanÃpahrÃsenaikaikasya satyÃkÃrasya ekaikasya satyÃlaæbanasya cÃpahrÃsena yÃvat kÃmÃvacaram eva du÷khaæ dvÃbhyÃæ k«aïÃbhyÃæ manasikaroti. e«Ã sarvaiva rÆpÃrÃpyapratipak«ÃkÃrahrÃsÃt prabh­ti madhyà k«Ãæti÷. katham. anvayaj¤Ãnapak«aæ tÃvan mÃrgaæ mÃrgato nyÃyata÷ pratipattito nairyÃïikataÓ ceti [Tib. 194a] taiÓ caturbhir ÃkÃrair ÃkÃrayati. tatas tribhir ekaæ hitvÃ. tato dvÃbhyÃæ dvau hitvÃ. tata ekena. tato mÃrgasatyaæ hitvÃ. rÆpÃrÆpyanirodhaæ caturbhi÷ svair ÃkÃrair ÃkÃrayati. tatas tribhi÷ dvÃbhyÃm ekenaiva cÃkÃrya nirodhasatyaæ cÃpÃsya. samudayasatyaæ caturbhi÷ svair ÃkÃrai÷. tribhi÷ dvÃbhyÃm ekena cÃkÃrya. tathaiva tad apÃsya. du÷khasatyaæ svair ÃkÃrair yÃvad ekenÃkÃrya. tad api satyam apÃsya. kÃmÃvacarapratipak«aæ svaiÓ caturbhir ÃkÃrai÷ tribhi÷ dvÃbhyÃm ekena cÃkÃrayati. tad apÃsya. (#<Abhidh-k-vy 534>#) kÃmÃvacaranirodhasamudayasatye tathaiva svÃkÃrahrÃsakrameïÃkÃryÃpÃsya ca. kÃmÃvacaraæ du÷khasatyaæ caturbhir ÃkÃrair ÃkÃrayati. tatas tribhi÷ tato dvÃbhyÃm ÃkÃrayatÅti. evaæ hi hrÃsÃraæbhÃt prabh­ti sarva ete k«aïà madhyà k«Ãætir ity uktaæ bhavati. t­tÅye k«aïe tadÃlaæbanaivÃdhimÃtrà k«Ãæti÷. caturthe agradharmÃs tadÃlaæbanà eva. mrdvÅ tu k«Ãætir yà purastÃd adhimÃtrebhyo mÆrdhabhyo 'naætaraæ kÃmÃvacaraæ du÷khasatyaæ yÃvan mÃrgasatyaæ. rÆpÃrÆpyÃvacaraæ ca. svai÷svai÷ sarvair
ÃkÃrair anapahrÃsaæ manasikurvata ity avagaætavyaæ.

[Tib. 194b] evaæ tÃvad eke vyÃcak«ate. ÃkÃrÃpahrÃsapÆrvaka ÃlaæbanÃpahrÃsa iti.

apare punar vyÃcak«ate. ekaikasatyÃkÃrÃlaæbanÃpahrÃseneti. naivaæ grahÅtavyaæ ekaikasatyÃkÃrÃlaæbanÃpahrÃsene ceti. kiæ tarhi. rÆpÃrÆpyapratipak«ÃdÅnÃm ekaike«Ãæ satyÃnÃæ ye ÃkÃrÃ÷. te«Ãm ÃlaæbanahrÃseneti vyÃkhyÃtavyam iti.

ekÃnnaviæÓatik«aïaÓataæ madhyà k«Ãætir iti varïayaæti. ÃkÃrÃpahrÃsa. pÆrvake hy ÃlaæbanÃpahrÃse sati atibahavaÓ cittak«aïà visarpaæti. na caitan nyÃyyaæ. na hi satye«u vidyamÃne«u ÃkÃratyÃgo yujyate. yadà tu satyÃni tyaktÃni bhavaæti. tadÃkÃratyÃga iti yuktaæ. evaæ ca sati pÆrvaæ satyÃlaæbanahrÃsaæ karoti paÓcÃd ÃkÃrahrÃsaæ. na hi maule vi«aye 'napÃk­te tadÃlaæbanÃpÃkaraïaæ nyÃyyaæ. samÃhitÃsamÃhitadu÷khasamudayanirodhamÃrgà a«Âau vyavasthÃpyaæte. e«Ãm ÃkÃrà dvÃtriæÓad bhavaætÅty etad adhunà nyÃyÃætaram upadiÓyate. kathaæ k­tvÃ. yadà kÃmÃvacaraæ du÷khaæ caturbhir ÃkÃrair manasikaroti. evaæ yÃvad rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ pratipak«aæ caturbhir ÃkÃrair manasikarotÅyaæ m­dvÅ k«Ãæti÷. yadà puna÷ kÃmÃvacaradu÷khaæ caturbhir ÃkÃrair manasikarotÅty evaæ yÃvat kÃmÃvacarÃïÃæ [Tib. 195a] saæskÃrÃïÃæ pratipak«aæ manasikaroti caturbhir ÃkÃrai÷. rÆpÃrÆkyÃvacarÃïÃæ saæskÃrÃïÃæ pratipak«aæ parityajata÷ prabh­ti madhyà k«Ãætir ÃrabdhÃ. tatra ca rÆpÃrÆpyÃvacarapratipak«aparityÃge '«ÂÃviæÓatiÓ cittak«aïà bhavaæti. kÃmÃvacarasaæskÃrapratipak«aparityÃge caturviæÓati÷. rÆpÃrÆpyÃvacarasaæskÃranirodhaparityÃge viæÓati÷. kÃmÃvacaranirodhaparityÃge «o¬aÓa rÆpÃrÆpyÃvacarasamudayaparityÃge dvÃdaÓa. kÃmÃvacarasamudayaparityÃge '«Âau. rÆpÃrÆpyÃvacaradu÷khaparityÃge catvÃra÷. kÃmÃvacaraæ du÷khaæ caturbhir ÃkÃrair manasikaroti. tasya bhavaæty ÃkÃrÃÓ catvÃra÷. sa ca yogÃcÃro dvividha÷. (#<Abhidh-k-vy 535>#) d­«Âicarita÷. t­«ïÃcaritaÓ ca. d­«Âicarito 'pi dvividha÷. Ãtmad­«Âi carita÷. ÃtmÅyad­«ÂicaritaÓ ca. yo hy Ãtmad­«Âicarito bhavati. so 'nÃtmÃkÃreïa niyÃmam avakrÃmati. yas tv ÃtmÅyad­«Âicarita÷. sa ÓÆnyÃkÃreïa. t­«ïÃÓarito 'pi dvividha÷. asmimanopahata÷. kausÅdyÃdhikaÓ ca. tatra yo 'smimÃnophata÷. so 'nityÃkÃreïa niyÃmam avakrÃmati. ya÷ kausÅdyÃdhika÷. sa du÷khÃkÃreïa. tatrÃtmad­«Âicarito yogÃcÃra÷ punas tat kÃmÃvacaraæ du÷khaæ tribhir ÃkÃrair manasikaroti. ekam ÃkÃraæ hitvÃ. tato dvÃbhyÃm anÃtmaÓÆnyatÃkÃrÃbhyÃæ. tata ekam anÃtmÃkÃraæ dvi÷ saæmukhÅkaroti. du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãætidu÷khadharmaj¤Ãnasad­Óam [Tib. 195b] iti. e«Ã madhyà k«Ãætir ity evam ekÃnnaviæÓaæ cittaÓataæ bhavati. evam ÃtmÅyÃdhimuktasya tu ÓÆnyÃnÃtmÃkÃrÃbhyÃm ÃkÃrayata÷ ÓÆnyÃkÃraæ dvi÷ saæmukhÅkaroti. e«Ãsya madhyà k«Ãæti÷ evam ekÃnnaviæÓak«aïaÓatam. evaæ t­«ïÃcarito dviprakÃra÷. asmimÃnopahata÷. kausÅdyÃdhikaÓ ca vaktavyà iti. adhimÃtrà tu k«Ãætir ekam eva k«aïaæ. sà yathÃpudgalacaritam
anityÃkÃreïa và du÷khÃkÃreïa và ÓÆnyÃkÃreïa và anÃtmÃkÃreïa và saæprayukteti. atha kim artham ekaikasatyÃkÃrÃlaæbanahrÃsa÷ kriyate. pÆrvaæ hi tena traidhÃtukaæ vidÆ«ayatà samasta÷ pratipak«a Ãlaæbita÷. paÓcÃt kÃmadhÃto÷ pÆrvaæ praheyaparij¤eyatvÃt kÃmÃvacara eva du÷khe 'vati«Âhata iti. tatpuru«akÃreïa mÃrgÃkar«aïÃd iti. vinà sabhÃgahetunÃ. pÆrvasyÃnÃsravasyÃbhÃvÃt. laukikÃgradharmapuru«akÃreïa mÃrgasatyasyÃkar«aïÃt. sarvalaukikaÓre«Âhatvam agradharmÃïÃæ gamyate.

sarve tu paæca skaædhÃ÷ saparivÃragrahaïÃd iti. samÃhitabhÆmidatvÃd u«magatÃdÅnÃm avij¤aptilak«aïo rÆpaskaædho 'stÅti [Tib. 196a] paæca skaædhà u«magatÃdaya÷ saparivÃragrahaïÃt saparivÃrà g­hyaæte iti. mà bhÆd Ãryasyeti. prÃptisaæmukhÅbhÃvÃt Ãryapudgalasyo«magatÃdÅnÃæ phalaprÃptiprayogabhÆtÃnÃæ saæmukhÅbhÃvo mà bhÆd iti prÃptayo no«magatÃdi«u g­hyaæte. na hi prÃptaprayogaphalasyÃryasya prayogasaæmukhÅkaraïaæ nyÃyyam iti.

trisatyÃlaæbano«magatÃkaraïa iti. du÷khasamudayamÃrgÃlaæbano«magatÃkaraïe. dharmasm­tyupasthÃnaæ pratyutpannaæ. yatnajanyasya kÃryasyÃkaraïe samastÃlaæbanatvena dharmasm­tyupasthÃnasyaiva samarthatvÃt. pratiniyatÃlaæbanatvena hi kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅny asamarthÃnÅti anÃgatÃni catvÃri (#<Abhidh-k-vy 536>#) bhÃvyaæta iti. yasmÃt sm­tyupasthÃnena kÃyavedanÃdayo 'pi du÷khasatyÃdisaæg­hÅtà g­hyaæte. kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅni ca pÆrvapratilabdhÃni bhavaætÅty ataÓ catvÃry api bhÃvyaæte prÃptyutpÃdÃd iti. nirodhasatyÃlaæbane tad evobhayatheti. nirodhasatyÃlaæbane u«magatÃkaraïe. dharmasm­tyupasthÃnaæ pratyutpannaæ. tad eva cÃnÃgataæ bhÃvyate. na kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅni. nirodhasatye kÃyÃdyabhÃvÃt. [Tib. 196b] sarvatrÃkÃrÃ÷ sabhÃgà iti. trisatyÃlaæbanasya nirodhasatyÃlaæbanasya co«magatasyÃkaraïe sad­Óà evÃkÃrà bhÃvyaæte. du÷khasatyÃlaæbane du÷khasatyÃkÃrà eva catvÃro bhÃvyaæte. na samudayasatyÃdyÃkÃrÃ÷. samudayasatyÃdyÃkÃrÃlaæbane samudayasatyÃdyÃdyÃkÃrà eva catvÃro bhÃvyaæte. nÃnya ityÃdi. vivardhana iti. trisatyÃlaæbane. kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅnÃm anyatamat pratyutpannaæ saæbhavati. mirodhasatyÃlaæbane 'ntyaæ pratyutpannaæ. ubhayatrÃnÃgatÃni catvÃri. ÃkÃra÷ sarve 'pi «o¬aÓÃpi bhÃvyaæte. kiæ kÃraïaæ. labdhatvÃt gotrÃïÃæ saæbhavastaÓ catu÷satyÃlaæbanakÃyasm­tyupasthÃnÃdijÃtÅnÃæ labdhatvÃd ity artha÷. mÆrdhÃkaraïa iti vistara÷. mÆrdhÃkaraïe sarvatrÃpi dharmasm­tyupasthÃnam eva pratyutpannaæ. kÃyÃdism­tyupasthÃnÃnÃm Ãkaraïe 'sÃmarthyÃt. nirodhÃlaæbanavivardhane 'pi aætyaæ dharmasm­tyupasthÃnaæ pratyupannam. itare«Ãm ayogÃt. trisatyÃlaæbanavivardhane tu caturïÃm anyatamat pratyutpannam. anÃgatÃni sarvatra catvÃri. ÃkÃrà api sarve. labdhatvÃt gotrÃïÃm ity avagaætavyaæ. [Tib. 197a] k«ÃætÅnÃæ sarvatrÃætyam iti. Ãkaraïe vivardhane cÃætyaæ dharmasm­tyupasthÃnaæ pratyutpannaæ. tathà hy uktaæ. sarvasyÃ÷ k«Ãætyà dharmeïa vardhanam iti. agradharme«v aætyam iti. agradharme«u saæmukhÅkriyamÃïe«v aætyaæ dharmasm­tyupasthÃnaæ pratyutpannam. anÃgatÃni catvÃri anutpattidharmÃny eva prÃpyaæte. ÃkÃraÓ catvÃri eveti. anityadu÷khaÓÆnyÃnÃtmÃkÃrÃ÷. anyÃbhÃvÃd iti. yasmÃd anyasamudayÃdyÃkÃrà agradharmà na saæti du÷khamÃtrÃlaæbanatvÃt. yathà tarhy agradharmÃsvabhÃvakÃyasm­tyupasthÃnÃdyasaæmukhÅbhÃve 'py agradharmasamudÃcÃrÃvasthÃyÃm anÃgatÃni kÃyasm­tyupasthÃnÃdÅni bhÃvyaæte. evam agradharmÃsvabhÃvasamudayÃdyÃdyÃkÃrà Ãnagatà bhÃvyaæta iti kiæ ne«yata
ity ata÷ punar Ãha. darÓanamÃrgasÃd­ÓyÃc ceti. du÷khÃkÃrà eva catvÃro bhÃvyaæte. kasmÃt. darÓanamÃrgasÃd­ÓyÃt. darÓanamÃrge hi yasya satyasya darÓanaæ bhavati. tadÃkÃrà eva bhÃvyaæte. darÓanamÃrgasad­Óyà hy agradharmÃ÷. kiæ punar (#<Abhidh-k-vy 537>#) e«Ãæ darÓanamÃrgeïa sÃd­Óyaæ anuÓle«Ãt. tathaiva prathamata÷ kÃmÃvacaradu÷khÃlaæbanatvaæ [Tib. 197b] tulyabhÆmikatvaæ vÃ. tathà hi darÓanamÃrgam adhik­tya vak«yati.

#<so 'gradharmaikabhÆmika>#

iti . yad và p­thagjanatvaghÃtÃya du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãæter ÃnaætaryamÃrgabhÆtà agradharmà bhavaæti. tad e«Ãæ darÓanamÃrgeïa sÃd­Óyaæ. sad­Óà hy ÃnaætaryamÃrgà vimuktimÃrgair iti.

(VI.21-23) vidha vibhÃga iti vistara÷. tasya dhÃtor etad ya¤irÆpaæ. niÓcita iti. ni÷ÓabdasyÃrthaæ darÓayati. kathaæ punar niÓcito vedha ity Ãha. tena vicikitsÃprahÃïÃt niÓcita÷. satyÃnÃæ ca vibhajanÃt. idaæ du÷kham ayaæ yÃvan mÃrga iti. nirvedha ÃryamÃrga÷. tasya bhÃgo darÓanamÃrgaikadeÓa÷. tasyÃvÃhakatvenÃkar«akatvena hitatvÃt tasmai hitam iti cha÷. tena nirvedhabhÃgÅyam iti bhavati.

#<anÃgamyÃætaradhyÃnabhÆmikam>#

iti. anÃgamyaæ cÃætaraæ ca dhyÃnÃni ca bhÆmayo 'syety

#<anÃgamyÃætaradhyÃnabhÆmikaæ.>#

nordhvam iti. nÃrÆpye«u nirvedhabhÃgÅyam asti. darÓanaparivÃratvÃt. darÓanamÃrgaprayogatvÃd ity artha÷. tadabhÃva÷. dÃmadhÃtvÃlaæbanatvÃd iti. tasya darÓanamÃrgasyÃbhÃvas tadabhÃva÷. kva. Ærdhvam iti vartate. ÃrÆpye«v ity artha÷. kasmÃt. kÃma dhÃtvanÃlaæbanÃt. yasmÃd ÃrÆpyÃ÷ kÃmadhÃtuæ [Tib. 198a] nÃlaæbaæte. Ãha. kiæ kÃmadhÃtvÃlaïbanena darÓanamÃrgeïa prayojanam iti. ata ucyate. tasya pÆrvaæ parij¤eyapraheyatvÃd iti. tasya kÃmadhÃtor du÷kharÆpasya pÆrvaæ parij¤eyatvÃt. samudayarÆpasya ca praheyatvÃt. atra ca hetur yasmÃt sa yogÅ kÃmÃvacareïa du÷khena vihanyate. tena sa pÆrvaæ tato mok«am anve«ata iti. te«Ãæ rÆpadhÃtau paæcaskaædhako vipÃka iti. te«Ãæ nirvedhabhÃgÅyÃnÃæ rÆpÃvacaratvÃt yadi ca yogÅ rÆpadhÃtÃv upapadyeta. tatas tasya tatra paæca skaædhako vipÃko 'bhinirvartate. paripÆrikÃïy eva ca tÃnÅ«ÂavedanÅyajananÃt. nÃk«epakÃïi nikÃyasabhÃgasya. bhavadve«itvÃt. anityÃdibhir ÃkÃrair bhavaæ dvi«aætÅti.

#<dve prathame iti u«magatamÆrdhasvabhÃve.

kÃmÃÓrayÃïÅti.>#

(#<Abhidh-k-vy 538>#)
yasmÃd ihaiva satyÃbhisamayao nÃnyadhÃtau. nordhvaæ hi d­kpatha÷ asaævegÃt. iha vidhà tatra ni«Âheti cÃgamÃd iti. tri«u dvÅpe«Ættarakuruvarjye«v iti vyÃkhyÃyate. uttarakauravÃïÃæ m­dvindriyatvÃt. deve«u saæmukhÅbhÃva iti. kÃmÃvacare«u. caturthaæ nirvedhabhÃgÅyaæ [Tib. 198b] deve«v api. te«v eva ca nÃnyatra.

t­Åïi nirvedhabhÃgÅyÃny anyatra agradharmebhya÷. ihaiva janmani strÅpuru«endriyaparÃv­ttau ubhayÃÓrayÃïi strÅpuru«endriyÃÓrayÃïi striya÷ puru«ÃÓ ca labhaæte. striyo hy etÃny utpÃdya janmÃætarastrÅbhÃvaprÃdurbhÃve stryÃÓrayÃïi saæmukhÅkurvaæti. janmÃætarapuru«abhÃvaprÃdurbhÃve tu puru«ÃÓrayÃïi saæmukhÅkurvaæti. na hi tallÃbhinÅnÃæ strÅïÃæ janmÃætare strÅbhÃvo na saæbhavati. puru«Ã api tathaiva strÅbhÃve janmÃætare sati stryÃÓrayÃïi saæmukhÅkurvaæti. puru«abhÃve puru«ÃÓrayÃïÅti. agradharmÃn praty Ãha.

#<agradharmÃn dvyÃÓrayÃn labhate 'æganeti.>#

stry evobhayÃÓrayÃn agradharmÃn labhate. na puru«a÷. tathà hi strÅ tÃn labdhvà stryÃÓrayais tais tadÃnÅætanai÷ samanvÃgatà bhavati. janmÃætaraparÃv­ttau ca kÃmadhÃtau puru«ÃÓrayaprÃdurbhÃve puru«ÃÓrayai÷ sa puru«a÷ samanvÃgata iti. puru«as tu puru«ÃÓrayÃn eva labhate. kasmÃd ity Ãha. strÅtvasyÃpratisaækhyÃnirodhalÃbhÃd iti. tasmiæ janmani strÅtvaæ janmÃætare 'pi punar nÃstÅty asyÃpratisaækhyÃnirodhalÃbha÷. yo hy agradharmÃn utpÃdayati. so 'vaÓyam anaætaraæ darÓanamÃrgam utapÃdayen [Tib. 199a] na ca d­«Âasatyasya puna÷ strÅtvaprÃdurbhÃva iti siddhÃæta÷.

#<bhÆmityÃgÃd>#

iti vistara÷. yadbhÆmikÃni nirvedhabhÃgÅyÃni pratilabdhÃni prathamadhyÃnabhÆmikÃni yÃvac caturthadhyÃnabhÆmikÃni. tÃæ bhÆmiæ tyajan prathamaæ dhyÃnaæ yavac caturthaæ tyajann Ãryas tÃny api yathÃsvaæ prathamadhyÃnadhÆmikÃni yÃvac caturthadhyÃnabhÆmikÃni tyajati. nÃnyathà na m­tyunà parihÃïyà vÃ. yathà p­thagjana ity artha÷. bhÆmityÃga÷ punar bhÆmisaæcÃrÃd iti. na vairÃgyata iti darÓayati. p­thagjanas tv iti vistara÷. p­thagjanas tu nikÃyasabhÃgatyÃgenaiva tyajati nirvedhabhÃgÅyÃni saty asati và bhÆmisaæcÃre. tathà hi p­thagjano yadbhÆmikanirvedhabhÃgÅyalÃbhÅ bhavati. tata Ærdhvam upapadyamÃnas tÃni bhÆmisaæcÃre 'pi m­tyunaiva tyajati. avÅtarÃgas tv asati bhÆmi saæcÃre m­tyunà tyajati. kÃmadhÃtÃv evopadyate. na tv evam (#<Abhidh-k-vy 539>#) Ãryapudgalas tat kuÓalamÆlasaætater darÓanamÃrgopab­æhitatvÃt. p­thagjana eva tathà tyajatÅti kathaæ gamyate. aï¬akalalÃdigata÷ p­thagjana÷ kÃyena samanvÃgata÷. na kÃyakarmaïeti ÓÃstre vacanÃt.

Ãcaryavasumitras tu vyÃca«Âe. p­thagjanas tu nikÃyasabhÃgatyÃgenaiva tyajati. saty asati và bhÆmisaæcÃra iti. sakalaæ dhyÃnam atra bhÆmigrahaïena [Tib. 199b] g­hyate. tatra p­thagjano yadà brÃhmakÃyikebhyaÓ cyutvà brahmapurohite«Æpapadyate. tadà nikÃyasabhÃgatyÃgena tyajati. yadà tu prathamÃt dhyÃnÃc cyutvà dvitÅya upapadyate. tadà bhÆmityÃganikÃyasabhÃgatyÃgÃbhyÃm iti. tad ayuktaæ. brahmalokopapannÃnÃæ nirvedhabhÃgÅyÃbhÃvÃt. kÃmadhÃtau hi nirvedhabhÃgÅyÃny utpadyaæte. kÃmadhÃtucyavanÃd eva ca te«Ãæ nirvedhabhÃgÅyatyÃga iti. ÃcÃryasaæghabhadreïÃpi darÓitam etat. nanu ca p­thagjano 'pi yadbhÆmikanirvedhabhÃgÅyalÃbhÅ bhavati. tata Ærdhvam upapadyamÃno nirvedhabhÃgÅyÃni vijahyÃd iti. nÃsty etat. nikÃyasabhÃgatyÃgÃd eva tyaktatvÃt. maraïabhavÃsthito hi tÃni tyajati. aætarÃbhavasthitena tu tyaktÃni. ata Ærdhvam upapadyamÃnasya tan masti yad vijahyÃd iti. m­tyunaivety ucyata iti. prÃtimok«asaævaravad iti. yathà prÃtimok«asaævaras tyakta÷ punar ÃdÅyamÃno 'pÆrva eva labhyate. kasmÃt. anucitayatnasÃdhyatvÃt. anucitatvÃt yatnasÃdhyatvÃc ca. yasmÃd anÃdim atisaæsÃre nocitÃni bhavaæti. ÃryamÃrgaparivÃratvÃt. tasmÃn na vairÃgyalabhyÃni. yasmÃd yatnasÃdhyÃni. tasmÃn na pÆrvatyaktÃni labhyaæta iti. sati pratisÅmÃdaiÓika iti. sÅmà nÃma [Tib. 200a] maryÃdÃ. tasyà daiÓiko deÓayità praïidhij¤ÃnalÃbhÅ. tasmin sati labdhavihÅnÃt pareïotpÃdayati. yad anutpÃditaæ. tad utpÃdayatÅty artha÷. asati pratisÅmadaiÓike mÆlÃd evo«magatÃt prabh­tÅty artha÷. ete punar vihÃniparihÃïÅ iti.

#<bhÆmityÃgÃt tyajaty Ãrya>#

ityÃdivacanÃd vihÃnir uktÃ.

#<Ãdye dve parihÃïyà ceti>#

vacanÃt praihÃïir apy uktÃ. tenaite iti nirdiÓati.

#<hÃnÅ>#

iti vihÃniparihÃïyo÷ sÃmÃnyarÆpaparigrahÃd ubhayor grahaïaæ. parihÃïis tu do«ak­tÃ. kleÓak­tety artha÷. nÃvaÓyaæ vihÃnir iti. sà hi guïak­tÃpi bhavati na kevalaæ do«ak­tÃ. guïak­tà tadyathà darÓanamÃrgotpattau p­thagjanatvasya (#<Abhidh-k-vy 540>#) vihÃni÷. do«ak­tà tu tadyathà mithyÃd­«Âyà kuÓalamÆlavihÃni÷. pratisaædhicittena và ke«Ãæcid dharmÃïÃæ vihÃnir iti. tad evaæ yà parihÃïi÷. vihÃnir api sÃ. yà tu vihÃni÷. nÃvaÓyam asau parihÃïi÷. guïaviÓe«ebhya eva hi parihÃïir iti.

(VI.24) anutpattidharmatÃæ pratilabhata iti. apratisaækhyÃnirodhaæ te«Ãæ gatyÃdÅnÃæ pratilabhata [Tib. 200b] ity artha÷. tÃæ tu yathÃyogam iti. tÃæ tv anutpattidharmatÃæ. yathÃsaæbhavaæ m­dvyÃm adhimÃtrÃyÃæ ca k«Ãætau pratilabhata iti vartate. kathaæ k­tvÃ. m­dvyÃæ k«ÃætyÃm apÃyagatÅnÃm anutpattidharmatÃæ pratilabhate. adhimÃtrÃyam aï¬ajasaæsvedajayonyo÷. m­dvyÃm asaæj¤itvottarakurumahÃbrahmopapattÅnÃæ. adhimÃtrÃyÃæ «aï¬hapaï¬akobhayavyaæjanÃÓrayÃïÃm. adhimÃtrÃyÃm a«ÂamÃdibhavÃnÃæ. a«ÂamÃdinavamÃdibhavÃnÃæ. darÓanaheyakleÓÃnÃæ cÃnutpattidharmatÃm eveti.

(VI.25) tasyaiva tu gotrasyeti. k«ÃætiparibhÃvitasya ÓrÃvakagotrasyety ÃcÃryamataæ. tasya k«ÃætiparibhÃvitatvenÃvivartyatvÃd ity abhiprÃya÷.

#<trÅïy apÅtara>#

iti. pratyekabuddha÷ k«Ãætim api ÓrÃvakagotrÃd vivartya syÃt. na hi te parÃrtham apÃyÃn avagÃhanta ity abhiprÃya÷. ÃniæjyapaÂusamÃdhitvÃd iti. a«Âapak«ÃlmuktatvÃd Ãniæjya÷ samÃdhi÷. ata eva paÂur uttaptatÅk«ïendriyatvÃd vÃ.

ye«Ãæ tu kha¬gÃd anyo 'pÅti. ye«Ãm ÃbhidhÃrmikÃïÃæ matena kha¬gÃd anyo 'pi pratyekabuddho 'sti. utpÃditanirvedhabhÃgÅyamÃtro 'pi vargacÃrÅ pratyekabuddha ity abhiprÃya÷. te«Ãm u«magatamÆrdhabhyÃæ tadgotrÃïÃæ vyÃvartanasyÃprati«edha÷ kha¬gavi«ÃïakalpasyaivÃvadhÃraïÃt. [Tib. 201a]

(VI.26) #<k«ipraæ mok«as tribhir bhavair>#

iti. ya÷ k«ipraæ mok«aæ prÃpnoti. sa ekasmiæ janmani mok«abhÃgÅyam utpÃdayet. dvitÅye nirvedhabhÃgÅyÃni. t­tÅye ÃryamÃrga iti. yas tu pÆrvasmin janmani saæbh­tamok«abhÃgÅyo bhavati. sa ekasminn api janmani nirvedhabhÃgÅyÃny ÃryamÃrgaæ cotpÃdayatÅty avagaætavyaæ bÅjÃvaropaïetyÃdi bÅjÃvaropaïaæ mok«abhÃgÅyotpÃdanaæ. sasyÃbhiv­ddhir nirvedhabhÃgÅyotpatti÷. phalotpattir ÃryamÃrga÷. asyÃæ dharmatÃyÃm iti. pravacanadharmatÃyÃm. avatÃraparipÃkavimuktayo bhavaætÅti. avatÃro mok«abhÃgÅyena. paripÃko nirvedhabhÃgÅyai÷. vimuktir ÃryamÃrgeïeti. tatpraïidhÃnaparigrahaïÃd iti. (#<Abhidh-k-vy 541>#) mana÷praïidhÃnaparigrahÃt. praïidhÃnaæ punaÓ cetanÃviÓeÓa÷. ekabhik«Ãm api dattveti kÃyakarma. ekaÓik«Ãm api cÃdÃyeti vÃkkarma. tac ca manaskarmotthÃnam iti. trikarmasvabhÃvam alpakam apy etat mok«ÃbhilëabalÃdhÃnÃn mok«abhÃgÅyam Ãk«ipati. mok«asya bhÃga÷ prÃptir mok«abhÃga÷. [Tib. 201b] tasmai hitaæ mok«abhÃgÅyam iti. nÃnyatra praj¤Ãnirvedayor abhÃvÃd yathÃyogam iti. kuru«u tÃvad ubhayaæ nÃsti. apÃye«u nirvedo 'sti praj¤Ã nÃsti. deve«u praj¤Ãsti nirvedo nÃstÅti. ato manu«ye«v eva tri«u dvÅpe«v Ãk«ipyate. nÃnyatra.

(VI.27-28) #<abhisamayakramas tu vaktum Ãrabdha iti>#

#<v­ttastha÷ ÓrutaciætÃvÃn bhÃvanÃyÃæ prayujyata>#

ity Ãrabhya nirvedhabhÃgÅyÃnukrama÷. tatprasaægena mok«abhÃgÅyopanyÃsa iti.

#<dharmak«Ãætir anÃsraveti.>#

nirvedhabhÃgÅyair api dharmak«amaïam. ato ni«yandena viÓe«aïaæ. yasyà dharmaj¤Ãnaæ ni«yaæda÷. sà dharmaj¤Ãnak«Ãæti÷. dharmaj¤ÃnÃrthaæ k«Ãætir dharmaj¤Ãnak«Ãæti÷. pu«paphalav­k«avad yathà pu«pÃrthaæ v­k«a÷ pu«pav­k«a÷. phalÃrthaæ v­k«a÷ phalav­k«a÷. kÃrikÃyÃæ tu dharmak«Ãætir iti vacanam ekadeÓagrahaïato devadatto datta iti yathÃ. samyaktvaæ nirvÃïam ity uktam iti. samyaktavaæ katamat. yat tat paryÃdÃya rÃgaprahÃïam iti vistara÷. tatra niyamo niyÃma iti. tatra samyaktve niyama ekÃætÅbhÃvo niyÃma iti gha¤i rÆpaæ. api tu niyama iti yama÷ samupanivi«u cety appratyayasya vibhëitatvÃt. tasyÃhigamanam avakramaïam iti. [Tib. 202a] tasyaikÃætÅbhÃvasyÃbhigamanaæ prÃpti÷. tad eva viparyÃsasyÃpakramÃn niyÃmÃvakrÃætir ity ucyate. tasyÃæ ceti dharmaj¤Ãnak«Ãætau. pradÅpajÃtivad iti. pradÅpasyeva jÃter iva cety artha÷. yathà pradÅpasyÃnÃgatasya tamovinÃÓane sÃmarthyaæ. jÃteÓ cÃnÃgatÃyà janyajanane. tathà p­thagjanatvavyÃvartane sÃmarthyam anÃgatÃyà dharmaj¤Ãnak«Ãæter abhyupagamyate. nÃnyad iti. kleÓaprahÃïÃæ kÃritraæ. laukikair agradharmair iti apara iti. p­thagjanatvaæ vyÃvartata iti prak­taæ. na. taddharmatvÃd iti. na yuktam etal laukikair agradharmais tadvyÃvartana iti. kasmÃt. te 'pi hi p­thagjanadharmÃ÷. kathaæ p­thagjanadharmasya p­thagjanadharmaæ vyÃvarti«yaæta iti. tadvirodhitvÃd ado«a÷. agradharmÃïÃæ p­thagjanantvavirodhitvÃt ado«a e«a÷. kiæ. (#<Abhidh-k-vy 542>#) yathety Ãha. ÓatruskandhÃrƬhatadghÃtanavad iti. yathà ÓatruskandhÃrƬha eva kaÓcic chatruæ ghÃtayet. evaæ kilÃgradharmÃ÷ p­thagjanatvaÓatruskandhÃrƬhÃs tad eva p­thagjanatvaæ ghÃtayeyur iti.

ubhayair iti. laukikair agradharmai÷ [Tib. 202b] k«Ãætyà ca p­thagjanatvaæ vyÃvartyate. katham ity Ãha. ÃnaætaryavimuktimÃrgasÃdharmyÃd iti. laukikÃnÃm agradharmÃïÃm ÃnaætaryamÃrgeïa sÃdharmyaæ. k«Ãæter vimuktimÃrgeïa. yathà hy ÃnaætaryamÃrgeïa kleÓa÷ prahÅyate. vimuktimÃrgeïa prahÅïa÷ evaæ laukikair agradharmai÷ p­thagjanatvaæ vihÅyate. k«Ãætyà vihÅnam iti.

anÃsravÃdhikÃra÷ sarvatreti. tena tato 'traiva dharmaj¤Ãnam anÃsravam iti gamyate. tad du÷khe dharmaj¤Ãnam ity ucyate iti. ÓÃstre tena nÃmnà vyavahÃra it darÓayati. samastÃlaæbanà rÆpÃrÆpyÃvacaradu÷khÃlaæbanatvÃt. prathamato dharmatattvaj¤ÃnÃd iti. Ãdito du÷khÃdidharmatattvaj¤ÃnÃd ity artha÷. tadanvayatvÃd iti. taddhetukatvÃd ity artha÷. tathaivÃnugamÃd iti. yathaiva dharmaj¤ÃnenÃnugataæ parij¤Ãtaæ du÷khÃdisatyaæ du÷khÃdibhir ÃkÃrai÷. tathaiva rÆpÃrÆpyÃvacaradu÷khÃdyanugamÃd anvayaj¤Ãnam etad iti vistara÷. evaæ samanaætarotpattikrameïa Óe«e samudaye rÆpÃrÆpyÃvacare 'nvayaj¤Ãnak«Ãætir [Tib. 203a] iti vistareïa yojyaæ.

nikÃyÃætarÅyà Ãryadharmaguptaprabh­taya÷. abhedena hy abhisamaya ucyata iti. «o¬aÓa citto 'yaæ satyÃbhisamaya iti. darÓanÃbhisamaya ÃlaæbanÃbhisamaya÷ kÃryÃbhisamayaÓ caivaæ «o¬aÓacittaka ity abheda÷.

darÓanÃbhisamaya iti. darÓanam evÃbhisamaya÷. evam ÃlaæbanÃbhisamaya÷ kÃryÃbhisamayaÓ ca. darÓanÃbhisamayo 'nÃsravayà praj¤ayÃ. tad dhi bhik«avo d­«Âaæ. yad anÃsravayà praj¤ayà d­«Âam iti vacanÃt. praj¤aiva darÓanam iti vyavasthÃpyate. Ãlaæbanaæ grahaïaæ tatsaæprayuktair api vedanÃdibhir bhavati. apiÓabdÃt praj¤ayÃpi. yasmÃc cittacaittai÷ satyÃny Ãlaæbyaæte. kÃryaæ yasya satyasya yat kartavyaæ. tadyathà du÷khasya parij¤Ãnaæ. samudayasya prahÃïaæ. nirodhasya sÃk«Ãtkaraïaæ. mÃrgasya bhÃvanaæ. tad viprayuktair api ÓÅlajÃtyÃdibhir bhavati. apiÓabdÃt praj¤Ãtatsaæprayuktair api. praj¤Ãsaæprayuktaviprayuktair hi tatkÃryacatu«Âayaæ [Tib. 203b] kriyate. jÃtyÃdibhir ity ÃdiÓabdÃl lak«aïÃætarÃïi prÃptayaÓ ca g­hyaæte. du÷khe hÅti vistara÷. du÷khe hi d­ÓyamÃne praj¤ayÃ. tasyÃbhisamayitur du÷khasya và trividho (#<Abhidh-k-vy 543>#) 'bhi«amayo yathokta÷. katham ity Ãha. samudayÃdÅnÃæ samudayanirodhamÃrgÃïÃm abhisamaya÷ prahÃïasÃk«ÃtkaraïabhÃvanÃd yathÃkramaæ prahÃïaæ samudayasya kleÓaprÃpticchedÃt. sÃk«Ãtkaraïaæ nirodhasya tatprÃptyutpÃdÃt. bhÃvanaæ mÃrgasya saæmukhÅbhÃvÃt. ÃkÃrabhedÃd iti. pratyekam e«Ãæ du÷khÃdÅnÃm ÃkÃrabhedÃt. na ca du÷khÃkÃreïa samudayÃdÅnÃæ darÓanaæ yujyate. tadÃkÃrÃrthabhedata÷. athÃpy anÃtmÃkÃreïa sarve«Ãæ satyÃnÃæ darÓanam iti brÆyÃt nikÃyÃætarÅya÷. ÓÆnyatÃnÃtmate sarvasatyÃnÃæ sÃmÃnyaæ lak«aïam iti k­tvÃ. na tarhi satyÃnÃæ du÷khÃdito darÓanaæ syÃt. du÷khata÷ samudayato nirodhato mÃrgata iti. tathà ca saty anÃtmÃkÃreïa sarve«Ãæ darÓanam iti bruvan sÆtravirodha÷. yasmÃt sÆtra evam uktam ÃryaÓrÃvakasyeti vistara÷. atha manyase nÃsti sÆtravirodho yasmÃd abhisamayÃvasthÃyÃh pÆrvaæ prayogÃvasthÃyÃm [Tib. 204a] ÃryaÓrÃvakasya du÷khaæ và du÷khato manasikurvata ity evamÃdi. ato 'nÃtmÃkÃreïa sarve«Ãæ darÓanÃd ekÃbhisamaya eveti. tac cÃyuktam. anÃsraveïa manasikÃreïa saæprayukto dharmÃïÃæ vicaya iti vacanÃt. na hi prayogÃvasthÃyÃm anÃsravamanasikÃra÷ saæbhavati. bhÃvanÃmÃrga evam iti ced ya ÃryaÓrÃvakasya du÷khaæ và du÷khato manasikurvata iti vistareïa. na. yathà darÓanaæ bhÃvanÃt. naitad evaæ. yathaiva hi pÆrvaæ satyÃnÃæ darÓanaæ. tathaiva te«Ãæ paÓcÃd bhÃvanaæ. bhÃvanÃmÃrgo bhavatÅty artha÷. Óe«e«u vaÓitvalÃbhÃd iti. aætareïa prayogaæ samudayÃdidarÓanasaæmukhÅbhÃvaÓaktilÃbho vaÓitvalÃbha÷. tasmÃd iti. aætarà tu vyutthÃnÃm asti nÃstÅti vicÃryaæ syÃd iti. Óe«e«u vaÓitvalÃbhÃd aætarà vyutthÃnaæ prÃpnotÅti do«a÷ syÃd ity abhiprÃya÷.
ubhayathÃpi ca vicÃryamÃïe bahÆnÃæ sÆtrÃïÃæ virodha÷. yathà ca te«Ãæ virodha÷. tathÃgame«u Órotavya÷. ekasya darÓane Óe«ÃïÃæ kÃryÃbhisamayavacanÃd iti. yasmÃd asty etat vacanaæ. du÷khe hi d­ÓyamÃne tasya trividho 'bhisamaya÷. samudayÃdÅnÃæ kÃryabhisamaya÷ prahÃïasÃk«ÃtkaraïabhÃvanÃd ity [Tib. 204b] ato 'smÃbhir apy evam abhyupagamÃn nÃsti do«a÷. Ãha. yady apy abhyupagamyata ity abhisamaya÷. sÆtre satyÃnÃæ krameïÃbhisamayo virudhyate. ata ucyate. darÓanÃbhiÓamayaæ tu pratÅti vistara÷. sad­«ÂÃætÃni trÅïi sÆtrÃïÅti. saæyuktÃgame paÂhyaæte. kathaæ. anÃthapiï¬ada Ãha. kiæ nu bhadaæta caturïÃm ÃryasatyÃnÃm anupÆrvÃbhisamaya÷. Ãhosvid ekÃbhisamaya iti. caturïÃæ g­hapate ÃryasatyÃnÃm anupÆrvÃbhisamayo na tv ekÃbhisamaya÷. yo g­hapate evaæ vaded ahaæ (#<Abhidh-k-vy 544>#) du÷khaæ Ãryasatyam anabhisametya samudayam Ãryasatyam abhisame«yÃmÅti vistareïa yÃvad du÷khanirodhagÃminÅæ pratipadam Ãryasatyam abhisame«yÃmÅti. maivaæ voca iti syÃd vacanÅya÷. tat kasya heto÷. asthÃnam anavakÃÓo yad du÷kham Ãryasatyam anabhisametya samudayam Ãryasatyam abhisame«yati pÆrvavat. yÃvan nedaæ sthÃnaæ vidyate. sthÃnam etad iti pÆrvavat. tadyathà g­hapate ya evaæ vaded ahaæ kÆÂÃgÃrasya và kÆÂÃgÃraÓÃlÃyà và và mÆlapÃdam aprati«ÂhÃpya bhittiæ prati«ÂhÃpayi«yÃmi. bhittim aprati«ÂhÃpya talakaæ. [Tib. 205a] talakam aprati«ÂhÃpya cchadanaæ prati«ÂhÃpayi«yÃmÅti. maivaæ voca iti syÃd vacanÅya÷. tat kasya heto÷. asthÃnam anavakÃÓo yat kÆÂÃgÃrasyeti pÆrvavat. yÃvat sthÃnam etad vidyate. yan mÆlapÃdaæ prati«ÂhÃpya bhittiæ prati«ÂhÃpayi«yÃmÅti pÆrvavat. yÃvad evam eva g­hapate nedaæ sthÃnaæ vidyate. yad du÷khasatyam ad­«Âvà samudayasatyaæ drak«yatÅti vistara÷. athÃnyataro bhik«ur Ãha. kiæ nu bhadaæta caturïÃm ÃryasatyÃnÃm anupÆrvÃbhisamaya÷. Ãhosvid ekÃbhisamaya iti. bhagavÃn Ãha. caturïÃæ bhik«o satyÃnÃm iti. pÆrvavad yÃvat tadyathà bhik«o ya evaæ vaded ahaæ catu«ka¬evarasya sopÃnasya prathamasopÃnaka¬evaram anabhiruhya dvitÅyam abhirok«yÃmÅti. dvitÅyam anabhiruhya t­tÅyaæ. t­tÅyam anabhiruhya caturtham abhirok«yÃmÅti. maivaæ voca iti syÃd vacanÅya÷. tat kasya heto÷. asthÃnam anavakÃÓo yac catu«ka¬evarasya sopÃnasya prathamasopÃnaka¬evaram anabhiruhya
dvitÅyaka¬evaram abhirok«yati. evaæ yÃvat t­tÅyam anabhiruhya caturtham abhirok«yati. evam ihÃpi nedaæ sthÃnaæ vidyate. yad du÷khasatyam ad­«Âvà samudayasatyaæ drak«yatÅtyÃdi. [Tib. 205b] tathÃryÃnanda Ãha. kiæ nu bhadaæta caturïÃm ÃryasatyÃnÃm anupÆrvÃbhisamaya÷. utÃho ekÃbhisamaya iti. pÆrvasÆtravat. yÃvat. tadyathÃnanda ya evaæ vaded ahaæ catu«padikÃyà ni÷ÓreïyÃ÷ prathamaæ ni÷ÓreïÅpadam anabhiruhya prÃsÃdam abhirok«yÃmÅti. maivaæ voca iti syÃd vacanÅya÷. vistareïa yÃvad evam evÃnanda ya evaæ vaded ahaæ du÷kham Ãryasatyam anabhisametya samudayasatyam abhisame«yÃmÅti vistareïa yÃvan nedaæ sthÃnaæ vidyata iti. etÃni trÅïi sÆtrÃïi. yo du÷kha iti vistara÷. atha mataæ syÃd yo du÷ke ni«kÃæk«o nirvicikitso buddhe 'pi sa iti sÆtrÃd ekÃbhisamaya iti. katham. aÓaik«Ã hi dharmà buddha÷. ta evÃÓaik«Ã dharmà mÃrga÷. tasmÃd du÷khÃbhisamayÃn mÃrgo 'pi tenÃbhisamito yasmÃd du÷khavad buddhe 'pi ni«kÃæk«o nirvicikitsa iti. kÃæk«Ã vicikitsety anarthÃætara÷. atha vÃniÓcayÃbhilëa÷ kÃæk«Ã vimatir vicikitsà (#<Abhidh-k-vy 545>#) yathoktalak«aïÃ. nÃsamudÃcÃrÃvaÓyaæprahÃïÃbhisaædhivacanÃd iti. naitad evaæ sÆtrÃd ekÃbhisamaya iti. asamudÃcÃrasya [Tib. 206a] vaÓyaæprahÃïasya cÃbhisaædhivacanÃt. du÷khe 'bhisamite buddhavi«aye vicikitsÃyà asamudÃcÃro 'vaÓyaæprahÃïaæ ca bhavati. ato yo du÷khe ni«kÃæk«o nirvicikitso buddhe 'pi. sa ity uktam abhisaædhi÷.

(VI.30ab) #<te puna÷ «a¬bhÆmikà ity uktaæ prÃg iti.>#

#<anÃgamyÃætaradhyÃnabhÆmikam>#

iti vacanÃt.

(VI.30cd) anaætaryaÓakyatvÃd iti. k­tyÃÓ ca Óaki liÇ ceti ÓakyÃrthe k­tyapratyaya÷ aætarayituæ Óakyà aætaryÃ÷. nÃætaryÃ÷ anaætaryÃ÷. kleÓaprÃptiæ te vicchindaæti. viprak­tÃvasthà sà te«Ãm i«yate. ÃnaætaryamÃrgeïeti bhÃve svarthe v­ddhividhÃnaæ. anantarabhÃvo anaætaramÃrgo và Ãnaætaryaæ. tasya mÃrgà ÃnaætaryamÃrgÃ÷. vimuktimÃrgÃ÷. vimuktimÃrgà iti. vimuktau mÃrgà vimuktimÃrgÃ÷. kleÓavimuktyavasthÃmÃrgà ity artha÷. dvÃbhyÃæ caurani«kÃsanakapÃÂapidhÃnavad iti. yathà dvÃbhyÃm ekena cauro ni«kÃsyate. dvitÅyena tadapraveÓÃya kapÃÂa÷ pidhÅyate. evam ÃnaætaryamÃrgeïa kleÓacauro ni«kÃsyate. tatprÃpticchedata÷. vimukitmÃrgeïa ca visaæyogaprÃptikapÃÂaæ pidhÅyate. vartamÃnÅkaraïata÷. yadi punar iti vistara÷. [Tib. 206b] yadi punar dvitÅyenÃnaætaryamÃrgeïaiva du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãætyà saha visaæyogaprÃptir utpadyeta. naiva du÷khe dharmaj¤Ãnam utpadyate. yad anena kartavyaæ. tad du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãætyaiva kriyetety abhiprÃya÷. prahÅïavicikitsaæ j¤Ãnaæ tatraivÃlaæbane kÃmÃvacaradu÷khe prahÅïavicikitsaæ j¤Ãnaæ notpannaæ syÃt. tatra hi du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãæti÷ savicikitsaiva vartate vicikitsÃyà aprahÅïatvÃt. na ca tatra du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãæti÷ prahÅïavicikitseti Óakyate vyavasthÃpayituæ. atadvi«ayatvÃt.

k«Ãætibhir iti vistara÷. k«Ãætibhi÷ kleÓaprahÃïÃd yo 'yaæ sÃstrapÃÂha÷. navasaæyojananikÃyÃ÷. du÷khadharmaj¤ÃnaprahÃtavya÷ saæyojananikÃya÷. samudayadharmaj¤Ãnaprahatavyo nirodhadharmaj¤ÃnaprahÃtavyo mÃrgadharmaj¤ÃnaprahÃtavya÷ du÷khÃnvayaj¤ÃnaprahÃtavya÷ samudayÃnvayaj¤ÃnaprahÃtavyo nirodhÃnvayaj¤ÃnaprahÃtavyo mÃrgÃnvayaj¤ÃnaprahÃtavyo bhÃvanÃprahÃtavyaÓ ca saæyojananikÃya iti. sÆtre 'py uktam. iti hi bhik«avo j¤ÃnavadhyÃ÷ kleÓÃ÷. vidyudupamaæ cittam iti. tasya virodha÷. na hi tatra (#<Abhidh-k-vy 546>#) k«ÃætiprahÃtavya÷ saæyojananikÃya ity uktaæ. na k«ÃætÅnÃm iti [Tib. 207a] vistara÷. naitad evaæ. kasmÃt. k«ÃætÅnÃæ j¤ÃnaparivÃratvÃt. k«Ãætayo j¤Ãnasya parivÃrà ity ata÷ k«ÃætiprahÃtavya÷ saæyojananikÃyo j¤ÃnaprahÃtavya ucyate. rÃjaparivÃrak­tasya rÃjak­tavyapadeÓavat. yathà rÃjaparivÃrak­tasya kasyacid arthasya rÃjak­ta iti vyapadeÓo bhavati. tadvad bhÃvanÃprahÃtavyas tu saæyojananikÃyo j¤ÃnaprahÃtavya eva. tatra ÃnaætaryamÃrgo 'pi j¤ÃnasvabhÃva iti. kleÓaprahÃïe hy ÃnaætaryamÃrga eva viÓe«eïÃdhikriyate.

(VI.31ab) ad­«ÂasatyadarÓanÃd iti j¤Ãnena katham ad­«ÂasatyadarÓanaæ bhavati. tad apy ad­«Âe satyÃætare sati bhavatÅti darÓanamÃrgÃætarÃlavartij¤Ãnaæ darÓanamÃrga÷ pÃraæparyam abhisaædhÃya. tenÃpy ad­«Âam iva paÓyatÅti. atha và ad­«Âad­«Âer a¬­«ÂadarÓanÃt. paæcadaÓak«aïà darÓanamÃrgo yÃvad asya pudgalasyÃd­«ÂadarÓanaæ pravartate. tÃvad asya k«aïà darÓanamÃrga÷. tasya d­«Âe 'pi du÷khe ad­«ÂadarÓanam asya samudaye pravartata evety Ãha. bhÃvanÃmÃrga eva «o¬aÓa k«aïa iti vÃkyÃdhyÃhÃra÷.

nanu ca tenÃpy ad­«Âaæ paÓyati kiæ tad ad­«Âam ity Ãha. mÃrgÃnvayaj¤Ãnak«Ãætim iti. mÃrgÃnvayaj¤Ãnak«Ãætir ÃtmÃnaæ virahayya Óe«am anvayaj¤Ãnapak«yaæ mÃrgam Ãlaæbate. svÃtmani [Tib.207b] v­ttivirodhÃt. tenocyate. mÃrgÃnvayaj¤Ãnak«Ãætim ad­«ÂÃæ paÓyatÅti. satyaæ prati ciæteti vistara÷. satyaæ prati cintà d­«Âaæ na d­«Âam iti. na tu k«aïaæ prati d­«Âa÷ k«aïo na veti. kasmÃt. paæcadaÓena k«aïena yad anvayaj¤Ãnapak«alak«aïaæ satyaæ d­«Âaæ. tad eva «o¬aÓenÃpÅti. nÃsty apÆrvad­«ÂasatyadarÓanam iti. na «o¬aÓak«aïo darÓanamÃrga iti vyavasthÃpyate. na hy ekak«aïenÃd­«Âena mÃrgÃnvayaj¤Ãnak«Ãætilak«aïena satyaæ tanmÃrgasatyam a¬­«Âaæ bhavati. laukikaæ d­«ÂÃætam Ãha. yathà naikaluÇgena ekasasyaÓalÃkayà dÃtreïÃlÆnenÃcchinnena kedÃram alÆnaæ bhavati. kiæ tarhi. lÆnam evety artha÷. tathà hi kecit pramÃdÃd alÆne 'pi ekaluæge vaktÃro bhavaæti lÆnam asmÃbhi÷ kedÃram iti. phalatvÃd iti vistara÷. phalatvÃd ityadihetubhir bhÃvanÃmÃrgam eva «o¬aÓak«aïaæ sÃdhayati. bhÃvanÃmÃrga÷ «o¬aÓa÷ k«aïa÷. saæsk­taÓrÃmaïyaphalatvÃt. sak­dÃgÃmiphalavat yÃvad arhattvaphalavad vÃ. tathà bhÃvitëÂaj¤Ãna«o¬asÃkÃratvÃd vihÅnapratipannakamÃrgatvÃt prÃbaædhikatvÃc ca. [Tib. 208a] phalÃætaravad eva bhÃvanÃmÃrga÷. «o¬aÓe hi k«aïe '«Âau j¤ÃnÃni bhÃvyaæte. du÷khe dharmaj¤Ãnaæ du÷khe 'nvayaj¤Ãnaæ yÃvan (#<Abhidh-k-vy 547>#) mÃrge 'nvayaj¤Ãnam iti. ÃkÃrà api «o¬aÓÃnityÃdyà bhÃvyaæte. tadvad eva ca darÓanamÃrge '«Âaj¤Ãna«o¬aÓÃkÃrabhÃvanà nÃsti. tatra hi sabhÃgaj¤ÃnÃkÃrabhÃvanaiva

#<yathotpannÃni bhÃvyaæte k«Ãætij¤ÃnÃni darÓana>#

iti vacanÃt. mÃrgÃnvayaj¤Ãne ca pÆrvamÃrgasya pratipannakamÃrgasya vihÃni÷. na ca darÓanamÃrge pÆrvamÃrgavihÃnir iti. prÃbaædhikaæ cedaæ mÃrgÃnvayaj¤Ãnaæ. na ca darÓanamÃrge k«Ãætir j¤Ãnaæ và kiæcit prÃbaædhikam astÅty ato 'pi mÃrgÃnvayaj¤Ãnaæ bhÃvanÃmÃrga iti. itara÷ pratyavasthÃnaæ karoti. darÓanamÃrga÷ «o¬aÓa÷ k«aïa÷. avaÓyakÃparihÃïitvÃt. du÷khadharmaj¤Ãnak«ÃætyÃdivad iti. pÆrvapak«aæ và dÆ«ayati. anumÃnapatitadharmasvarÆpaviparyayÃpak«Ãlo 'yaæ pak«a iti. bhÃvanÃmÃrgatve 'pi sÃdhyamÃne tad aparihÃïitvam anenÃnumÃnenÃpatatÅti. tad idam aætarnÅtam abhisamÅk«ya punar Ãha. aparihÃïis tv iti vistara÷. yasmÃd darÓanaheyÃnÃæ kleÓÃnÃæ prahÃïaæ mÃrgÃnvayaj¤ÃnenÃdhÃrapratipak«eïa [Tib. 208b] saædhÃryate. yadi ca tasmÃt phalamÃrgÃt «o¬aÓÃt k«aïÃt parihÃïi÷ syÃt srotaÃpattiphalÃt parihÃïi÷ syÃt. na ca srotaÃpattiphalÃt parihÃïir ity ato na tasmÃt parihÅyate. itara Ãha. ata eveti. kim ayam. aparihÃïihetur evocyate. vayam apy etam artham abhidadhmahe. kim ayam upalabdhisamam iti cottaram udgrÃhyate. ÃcÃrya Ãha. ata eva darÓanamÃrga iti cet. yadi manyase yata eva darÓanaheyaprahÃïasaædhÃraïaæ mÃrgÃnvayaj¤Ãnena. ata eva darÓanamÃrga iti. tan na. atiprasaægÃt. yadi mÃrgÃnvayaj¤Ãnena darÓanaheyaprahÃïasaædhÃraïam ity ato darÓanamÃrga÷ syÃt. evaæ saty atiprasaæga÷ syÃt. tasmÃn mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃt pareïa sarveïa bhÃvanÃmÃrgeïa darÓanaheyaprahÃïasaædhÃraïam iti sarva eva darÓanamÃrga÷ syÃt. ani«Âaæ caitat. «o¬aÓa eva hi k«aïo darÓanamÃrgo bhavadhir i«yate. na saptadaÓëÂadaÓa ityÃdika÷ k«aïa÷ pravÃhanyÃyenotpadyate. dvitÅye t­tÅye và divase ya utpadyate tajjÃtÅyo viÓe«amÃrgasaæg­hÅta÷. tan nÃsti. tato 'pi hi nÃsti parihÃïi÷. tad evaæ saty ÃvaÓyakÃparihÃïitvaæ yo hetur ukta÷. so 'naikÃætika iti darÓitaæ bhavati. [Tib. 209a] tadanaikÃætikatvÃc cÃpratisÃdhanaæ tat. na pÆrvapak«adÆ«aïaæ ceti. Ãha. sapta j¤ÃnÃni du÷khe dharmaj¤Ãnaæ yÃvan mÃrge dharmaj¤Ãnaæ kasmÃd durÓanamÃrgo na punar a«Âamaæ mÃrge 'nvayaj¤Ãnam (#<Abhidh-k-vy 548>#) ity abhiprÃya÷. darÓanasyÃsamÃptatvÃd iti. mÃrgÃnvayaj¤Ãnak«Ãætau darÓanaæ samÃptaæ. sarve«Ãæ satyÃnÃæ tadÃnÅæ d­«ÂatvÃt. du÷khe dharmaj¤Ãna utpanne yady api kÃmÃvacaraæ du÷khaæ d­«Âaæ. rÆpÃrÆpyÃvacaradu÷khÃdi tu na tÃvad d­«Âam. evaæ yÃvat. mÃrge dharmaj¤Ãna utpanne rÆpÃrÆpyapratipak«o na tÃvad d­«Âa iti. sÃvaÓe«aæ darÓanaæ na samÃptam iti. tadaætarÃlatvÃd iti. darÓanamÃrgÃætarÃlatvÃt. tayor và dvayo÷ k«Ãætyor
aætarÃlatvÃt. tÃny api sapta j¤ÃnÃni darÓanamÃrga÷. Óe«adra«ÂavyasÃkÃæk«atvÃt tasya yogina ity abhiprÃya÷.

(VI.31cd, 32) pÆrvaæ parapratyayena paroditena arthÃnusaraïÃd du÷khÃdisatyapratipatter ity artha÷. pÆrvam iti viÓe«aïena bhÃvanÃkÃle paropadeÓanirapek«am arthÃnusaraïam iti kathitaæ bhavati. evaæ dharmÃnusÃrÅti. dharmair anusÃro dharmÃnusÃra÷. so 'syÃstÅti dharmÃnusÃrÅ. dharmair anusartuæ ÓÅlam asyeti vÃ. [Tib. 209b] pÆrvaæ svayam eva sÆtrÃdibhir dharmair dvÃdaÓÃægai÷ pravacanair arthÃnusaraïÃt. pÆrvavad vyÃkhyÃnaæ. yÃvat paæca prakÃrÃ÷ prahÅïà bhavaætÅti. yÃvacchabdena yady eko dvau trayaÓ catvÃra÷ paæca prahÅïÃ÷ prakÃrà bhavaæti. tathaiva prathamaphalapratipannakÃv ucyete. yathà sakalabandhanau.

#<dvitÅye 'rvÃÇ navak«ayÃd>#

iti. dvitÅye iti dvitÅyanimittam ity artha÷. carmaïi dvÅpinaæ haætÅti yathÃ. arvÃÇ navak«ayÃt. navaprakÃraprahÃïÃd adharata÷ navaprakÃraprahÃïaparihÃreïÃrthÃd uktaæ bhavati. yadi tayo÷ pudgalayos tasmÃt paæcaprakÃraprahÃïÃt pareïa «a sapta«Âau và prakÃrÃ÷ pÆrvaæ laukikena mÃrgeïa prahÅïà bhavaæti. tau dvitÅyaphalapratipannakÃv iti. dvitÅya iti vacanÃt. pratipannakÃv iti cÃdhikÃrÃd evaæ padÃrthavyavasthà labhyate. Ærdhvaæ ceti prathamadhyÃnavÅtarÃgau. yÃvad ÃkiæcanyÃyatanÃd vÅtarÃgau.

(VI.33) arhattvaæ tu na Óakyam Ãdita÷ prÃptum iti. anÃgÃmiphalam aprÃpyÃdita evÃrhattvaæ prÃptuæ na Óakyate. kasmÃd ity Ãha. bhÃvanÃheyaprahÃïÃt. na hi darÓanamÃrgeïa bhÃvÃgrikÃïÃæ bhÃvanÃheyÃnÃæ prahÃïam astÅti. yathà darÓanamÃrgasvabhÃve«u paæcadaÓasu k«aïe«u vartamÃna÷ aditas t­tÅyaphalapratipannakÃd [Tib. 210a] arhattvaphalasÃk«ÃtkriyÃyai pratipannaka÷ syÃt. «o¬aÓe tu citta utpanne Ãdito 'nÃgÃmino 'rhan syÃt. bhÃvÃgrikabhÃvanÃheyaprahÃïÃd dhy arhattvaæ pratisthÃpyate. Ãha. yadi darÓanamÃrgeïa bhÃvÃgrikÃïÃæ bhÃvanÃheyÃnÃæ prahÃïaæ nÃstÅti ato 'rhattvaæ aÓakyaæ (#<Abhidh-k-vy 549>#) pÆrvam eva. tarhi p­thagjanÃvasthÃyÃm eva bhÃvanÃmÃrgeïa bhavÃgravairÃgyÃt tatphalapratipannaka÷. te«u vartamÃno 'rhattvaphalasÃk«ÃtkriyÃyai pratipannako bhavi«yati. «o¬aÓe tu cittak«aïa Ãdito 'rhann iti. ata ucyate. pÆrvaæ ca bhavÃgravairÃgyasaæbhavÃd iti. na hi pÆrvaæ p­thagjanÃvasthÃyÃæ laukikena mÃrgeïa bhavÃgravairÃgyasaæbhava÷. uparibhÆmyabhÃvÃt. tasmÃd Ãdita÷ pratipannako 'rhaæÓ ca na syÃd iti. ÓraddhÃpraj¤ÃdhikatvenÃdhimok«ad­«ÂiprabhÃvitatvÃd iti. ÓraddhÃdhikatvenÃdhimok«aprabhÃvitatvÃc chraddhÃdhimukta÷. ÓraddhÃdhiko mukta÷ ÓraddhÃdhimukta iti k­tvÃ. na tu tasya praj¤Ã naivÃsti. tayà na tu prabhÃvita iti. na tan nÃma labhate. praj¤Ãdhikatvena d­«ÂiprabhÃvitatvÃt d­«ÂiprÃpta÷. na tu tasya Óraddhà nÃsÅti pÆrvavad vÃcyaæ. apare tu puna÷. [Tib. 210b] nairuktavidhim Ãlaæbya vyÃcak«ate. ÓraddhÃdhipatyena darÓanaheyebhyo mukta÷ ÓraddhÃdhimukta÷. d­«ÂyÃdhipatyena prÃptaphalo prÃptaphalÃ÷ d­«ÂiprÃpta iti.

(VI.34) #<yÃvat paæcaprakÃraghnÃv>#

iti uktam. ata÷ p­cchati kiæ puna÷ kÃraïam iti vistara÷. phalaviÓi«Âo mÃrgo na labhyata iti. phalÃd viÓi«Âo mÃrga÷ sak­dÃgÃmiphalapratipannakÃdi÷. prathamÃdiprakÃrabhÃvanÃheyapratipak«amÃrgo na bhÃvyata ity artha÷. yÃvan na viÓe«Ãya prayujyata iti. yÃvan nÃprahÅïakleÓaprahÃïÃya phalÃætaraprÃptinimittaæ prayogaæ karoti. tÃvat pratipannako nocyate. yadà prayujyate. tadà pratipannaka ity arthÃd uktaæ bhavati. tadà hi pÆrvaprahÅïakleÓapratipak«asyÃpratilabdhapÆrvasya tatprahÃïasya cÃnÃsravà prÃptir utpadyata iti siddhÃæta÷. evam anyatrÃpi phale veditavyam iti. «o¬aÓe citte srotaÃpanna evocyata iti vacanÃt. srotaÃpanna ukta ity ato 'nyatrÃpi. sak­dÃgÃmiphale anÃgÃmiphale ca veditavyaæ. laukikena mÃrgeïa prahÅïëÂaprakÃro 'pi «o¬aÓe citte sak­dÃgÃmy evocyate. nÃnÃgÃmiphalapratipannaka÷. yasmÃt phale phalaviÓi«Âasya mÃrgasya lÃbho nÃstÅti. evaæ kÃmavÅtarÃga Ærdhvaæ và «o¬aÓe citte nÃrhattvaphalapratipannaka ucyate. yasmÃt phale phalaviÓi«Âasyeti [Tib. 211a] pÆrvavat. yas tu t­tÅyadhyÃnavÅtarÃga iti vistara÷. t­tÅyadhyÃnavÅtarÃga÷ adharÃæ bhÆmiæ niÓrityÃnÃgamyaæ dhyÃnÃætaraæ prathamaæ dvitÅyaæ và dhyÃnaæ niÓritya niyÃmam avakrÃmatÅty asti saæbhava÷. so 'vaÓyaæ phalaviÓi«Âaæ mÃrgaæ saæmukhÅkaroti t­tÅyadhyÃnasaæg­hÅtaæ vÃ. yatas t­tÅyadhyÃnasaæg­hÅtam anÃsravaæ sukhendriyaæ labhyate. asti hi sambhÃvanà yad asau phalaviÓi«ÂamÃrgaæ saæmukhÅkuryÃt. yasmÃd asya t­tÅyadhyÃnabhÆmika÷ kleÓa÷ prahÅïa iti. tena so 'vaÓyaæ phalaviÓi«Âaæ mÃrgaæ (#<Abhidh-k-vy 550>#) saæmukhÅkarotÅti niyamyate. anyathà hi yadi na saæmukhÅkarotÅty artha÷. sa tasmÃd Ærdhvopapanna÷. sa Ãrya÷. tasmÃt t­tÅyadhyÃnÃd Ærdhvaæ caturthe dhyÃne ÃrÆpye«u và sukhendriyeïÃsamanvÃgata÷ syÃt. yad dhi sÃsravaæ sukhendriyaæ. tad bhÆmisaæcÃrÃt tyaktaæ. yad api cÃnÃsravaæ. tad api. yadi na saæmukhÅk­taæ syÃd ubhayenÃpi sukhendriyenÃsamanvÃgata÷ syÃd ÃryÃïÃæ cordhvopapannÃnÃm avaÓyaæ sukhendriyeïÃsamanvÃgama ukta÷. sukhendriyeïa caturthadhyÃnÃrÆpyopanna÷ p­thagjano na samanvÃgata÷. Ãryas tu samanvÃgata iti vacanÃt. yaÓ cÃpi saumanasyendriyeïa samanvÃgata÷. so 'vaÓyaæ paæcabhir upek«ÃjÅvitamana÷sukhasaumanasyendriyair ity evamÃdivacanÃc ca. [Tib. 211b] atra brÆma÷. asty e«a vibhëÃyÃæ likhitapak«a÷. sa tu na sthÃpanÃpak«o lak«yate. apara Ãhur iti vacanÃt. yo hi caturthadhyÃnalÃbhÅ «aïïÃæ bhÆmÅnÃm anyatamÃæ bhÆmiæ niÓritya niyÃmam avakrÃmati. sa «a¬bhÆmikenÃnÃgÃmiphalenÃnÃgamyabhÆmikena yÃvac
caturthadhyÃnabhÆmikena «o¬aÓe citte samanvÃgato bhavati. tathà vÅtarÃgatvÃt. yas t­tÅyadhyÃnalÃbhÅ. sa paæcabhÆmikena. caturthadhyÃnabhÆmikaæ hitvÃ. evaæ yo dvitÅyadhyÃnalÃbhÅ. sa caturbhÆmikena. t­tÅyacaturthabhÆmike hitvÃ. yas tu vÅtarÃga÷ prathamadhyÃnalÃbhÅ và dvitÅyÃlÃbhÅ. sa yady anÃgÃmiphalaæ prÃpnoti. tribhÆmikenÃsÃv anÃgÃmiphalena samanvÃgata÷. anÃgamyadhyÃnÃætaraprathamadhyÃnabhÆmikena. sarvajaghanyo 'pi hy anÃgÃmy avaÓyam eva tribhÆmikenÃnÃgÃmiphalena samanvÃgata iti varïayaæti. tasmÃd aparapak«Ãpek«ayaivam uktam ÃcÃryeïeti yuktaæ syÃt.

(VI.35ab) evaæ tÃvad bhÆya÷kÃmavÅtarÃgÃïÃm iti. bhÆyovÅtarÃgÃïÃæ. kÃmavÅtarÃgÃïÃæ ca. tatra bhÆyovÅtarÃgo yasya saptëÂau và prakÃrÃ÷ pÆrvaæ laukikena mÃrgeïa prahÅïà bhavaæti. yasya [Tib. 212a] nava prakÃrÃ÷ prahÅïÃ÷. sa kÃmavÅtarÃga÷. bhÆyovÅtarÃgÃïÃæ pudgalavyavasthÃ

#<dvitÅye 'rvÃÇ navak«ayÃd>#

iti vacanÃt. kÃmavÅtarÃgÃïÃæ

#<kÃmÃd viraktÃd Ærdhvaæ ceti>#

vacanÃt. yathaite kÃmadhÃtÃv iti.

#<yÃvat paæcaprakÃraghnau. dvitÅye 'rvÃÇ navak«ayÃt.

kÃmÃd viraktÃv>#

iti vacanÃt. kÃmadhÃtau nava prakÃrÃ÷ kleÓà upadi«ÂÃ÷. celÃd iti vastrÃt. e«a d­«ÂÃætayoga iti. drstÃætayuktir d­«ÂÃætayogo d­«ÂÃætaprakÃra ity apare. (#<Abhidh-k-vy 551>#) tad evam anayà yuktyÃnena và prakÃreïÃnyo 'pi d­«ÂÃæto vaktavya iti sÆcayati. anyathà hy e«a d­«ÂÃæta ity eva brÆyÃt. anÃdisaæsÃra iti. anÃdau saæsÃre. svahetuparaæparayà dhyÃpità abhivardhitÃs tataÓ cÃdhimÃtrapramÃïam ete«Ãm ity abhiprÃya÷. te«Ãæ kleÓÃnÃm unmÆlanÃt prÃpticchedata÷. mÆlasadharmiïyo hi prÃptayas tatprabaædhatvÃt kleÓÃnÃæ t­v­tkar«ani«kar«aïavad iti. yathà triv­tkar«eïa dharaïena subahukÃle saævardhitÃnÃæ vÃtapittÃdÅnÃæ do«ÃïÃæ ni«kar«aïaæ. evaæ k«Ãïikam­dukenÃpy ÃryamÃrgeïa kleÓÃnÃæ. yathà ca k«aïikenÃlpena pradÅpena [Tib. 212b] mahatas tamaso ghÃta÷. tadvat kleÓÃnÃm iti.

(VI.35cd) saptak­tva÷ paramaæ janmÃsyeti. saptak­tvo janmaprakar«aïÃsya. nÃta÷ param ity artha÷. tena mÃrgeïa nirvÃïagamanÃd ity artha÷. srotasà hi loke gamyate.

ÃdyamÃrgalÃbhÃc cet. Ãdyo 'nÃsravo mÃrgo darÓanamÃrgas tasya lÃbhÃc cet srotaÃpanna÷. a«Âamako 'pi syÃt. srotaÃpattiphalapratipannako 'pi syÃd ity artha÷. tathà hi pratilomakrameïÃrhata ÃrabhyëÂÃnÃæ puru«apudgalÃnÃm arhatpratipannakÃdÅnÃæ srotaÃpattiphalapratipanno '«Âamako bhavati ÓraddhÃnusÃrÅ dharmÃnusÃrÅ và tasyÃpy ÃdyamÃrgalÃbhÃt so 'pi srotaÃpanna÷ syÃt. ÃdyaphalalÃbhÃc cet. atha mataæ apÆrvaphalasya lÃbhÃt srotaÃpanna iti. bhÆyovÅtarÃgo 'pi syÃt. ya÷ prahÅïa«aÂkleÓaprakÃra÷ «o¬aÓe k«aïe sak­dÃgÃmÅ. so 'pi srotaÃpanna÷ syÃt. tasyÃpy apÆrvaphalalÃbhÃt. evaæ kÃmavÅtarÃgo 'pi syÃt. tasyÃpi tad Ãdyaæ phalam iti. idÃnÅæ parihÃra [Tib. 213a] ucyate. sarvaphalaprÃpiïam adhik­tyÃdyaphalalÃbhÃd iti. sarvaphalam iti. srotaÃpattiphalÃdÅni catvÃri. tatprÃptuæ ÓÅlam asyeti sarvaphalaprÃpÅ. sarvaphalaprÃpti asyÃsÅti và sarvaphalaprÃpÅ. tam adhik­tya tam abhisaædhÃyÃdyaphalalÃbhÃd apÆrvaphalalÃbhÃt srotaÃpanna ucyate. kiæ puna÷ kÃraïam iti vistara÷. kasmÃt sa eva srotaÃpanna ucyate. nëÂamaka÷ sa cÃpi hy ÃryamÃrgasrotaÃpanna iti. pratipannakaphalamÃrgalÃbhÃd iti vistara÷. yasmÃt tena sarvaphalaprÃpiïà pratipannakamÃrga÷ paæcadaÓak«aïasvabhÃva÷. bhÃvanÃmÃrgaÓ ca «o¬aÓak«aïo labdha÷. a«Âamakena tu pratipannaka÷ mÃrga eva labdha iti. itaÓ ca darÓanabhÃvanÃmÃrgalÃbhÃt. yasmÃc ca tena darÓanamÃrgaÓ ca sa eva bhÃvanÃmÃrgaÓ ca sa eva labdha÷. a«Âamakena tu darÓanamÃrga eveti. sakalasroto'bhisamayÃc ca mÃrgÃnvayaj¤Ãne. yasmÃc cÃnena sakalaæ sroto'bhisamitaæ mÃrgÃnvayaj¤Ãnak«Ãætik«aïasyÃpi darÓanÃn na tv a«Âamakena. tasmÃd (#<Abhidh-k-vy 552>#) ebhi÷ kÃraïai÷ sarvaphalaprÃpy eva srotaÃpanna ity ucyate nëÂamaka÷. prakar«agater hi tathà vacanaæ. tadyathà loke ya÷ prakar«eïa bhÃsaæ karoti. sa bhÃskara ucyate. na khadyotaka÷. [Tib. 213b] tadvat. tasmÃd anyÃn iti. tasmÃt sÃæpratikÃd bhavÃd anyÃn. saptasthÃnakauÓalasaptaparïavad iti. yathà saptakasÃmÃnyÃt saptasthÃnakuÓalo bhik«ur ukta÷ sÆtre. kathaæ. vistaram uktvÃha. kathaæ ca bhik«avo bhik«u÷ saptasthÃnakuÓalo bhavati. rÆpaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. rÆpasamudayaæ rÆpanirodhaæ rÆpanirodhagÃminÅæ pratipadaæ rÆpasyÃsvÃdam ÃdÅnavaæ ni÷saraïaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. evaæ vedanÃæ saæj¤Ãæ saæskÃrÃn vij¤Ãnaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. vij¤Ãnasamudayaæ vistareïa yÃvan ni÷saraïaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti. evam anena nyÃyena paæcasaptakÃni paæcatriæÓad iti. paæcatriæÓat kuÓala÷ prÃpnoti. saptaparïavac ca. yathà ca pattrikÃyÃæ pattrikÃyÃæ
saptaparïasÃd­ÓyÃd anekaÓatapattro 'pi san sa v­k«a÷ saptaparïa ity ucyate. tadvat. prathamo d­«ÂÃæta÷ pravacane siddha÷. dvitÅyo loka iti d­«ÂÃætadvayopanyÃse prayojanam. yadi saptakasÃmÃnyÃt saptak­tva÷ parama iti vyÃkhyÃyate.

yat tarhi sÆtra uktaæ. tad virudhyata ity ato 'pavyÃkhyÃnam etad ity abhiprÃya÷. ekasyÃæ gatÃv a«Âamaæ bhavaæ nÃbhinirvartayatÅty avirodha÷. yathÃrutaæ và kalpyamÃna iti. saptak­tvo devÃæÓ ca manu«yÃæÓ ca saæs­tya saædhÃvya [Tib. 214a] du÷khasyÃætaæ karotÅti devamanu«yavacanÃd aætarÃbhavo 'pi na syÃt. i«yate ca devamanu«yagatyo÷ saptabhavÃbhinirvartanam. aætarÃbhavÃs tu na gaïyÃæta iti. yadi aætarÃbhavai÷ saha saptabhavà gaïyeran janmacatu«Âayam evÃsya syÃt. tad evÃnenÃni«ÂÃpattivacanena tadÃtmÅyaæ vyÃkhyÃnam ekasyÃæ gatÃv iti samarthayati. itara Ãha. evam apy Ærdhvaæsrotasa iti vistara÷. yady ekasyÃæ gatÃv a«Âamaæ bhavaæ nÃbhinirvartayatÅti vyÃkhyÃpayasi. kathaæ tarhi Ærdhvasrotaso '«ÂamabhavÃbhinirv­ttir ekasyÃæ gatau bhavati. bhavÃgraparamasyeti viÓe«aïaæ kim artham. akani«ÂhaparamasyÃpi a«ÂamabhavÃbhinirv­tti÷ saæbhavati.

#<sa pluto 'rdhapluta÷ sarvaÓ cyutaÓ cÃnyo bhavÃgraga>#

iti vacanÃt. sa cÃpi vaktavya÷. bhavaprakar«avivak«ÃyÃæ tu bhavÃgraparamagrahaïam ity abhiprÃyaæ lak«ayÃma÷. kÃmadhÃtvabhisaædhivacanÃd iti. kÃmadhÃtau caikà gatir manu«yagati÷. devagatir vÃ. tasyÃm a«Âamabhavaæ nÃbhinirvartayati. na tu rÆpÃrÆpyadhÃtvor iti. kim atra j¤Ãpakaæ. sÆtraæ yuktir vÃ. kÃmadhÃtum adhik­tyedam uktam iti. [Tib. 214b] sÆtram Ãgama÷. (#<Abhidh-k-vy 553>#) yuktir atrÃnumÃnaæ. yena codakenaivaæ coditaæ kim atra j¤Ãpakaæ sÆtraæ yuktir veti. sa eva punar Ãha. iha caiva kiæ j¤Ãpakaæ pratyekaæ devamanu«ye«u iti vistara÷. pratyekaæ devamanyu«ye«u saptak­tva÷ saæs­tyeti. na punar ubhaye«v eva devamanu«ye«u saptak­tva iti. tad uktaæ bhavati. yo manu«ye«u d­«Âasatya÷. sa deve«u tri«k­tva÷ saæs­tya manu«ye«u ca tri«k­tva eva tato devÃn Ãgamya parinirvÃtÅti. yo và deve«u d­«Âasatya÷. sa tathaiva. sa manu«ye«u tri«k­tvo deve«u ca tri«k­tva eva saæs­tya tato manu«yÃn Ãgamya parinirvÃtÅti. evaæ hi paÂhyate saptak­tvo devÃæÓ ca manu«yÃæÓ ceti. sÃmÃnyarÆpeïa hi paÂhyate. na pratyekam iti viÓi«ya paÂhyata ity artha÷. evaæ vaibhëikapak«e saæÓayÃvasthe k­te ÃcÃrya÷ samarthayann Ãha. pratyekam api tu kÃÓyapÅyà iti vistara÷. kÃÓyapÅyà nikÃyÃætarÅyÃ÷. ta evaæ paÂhanti. saptak­tvo devÃn saptak­tvo manu«yÃn iti. evaæ pratyekamartho labhyate. tad anenobhayam api parih­taæ bhavati. yad uktaæ kim atra j¤Ãpakaæ sÆtraæ yuktir và kÃmadhÃtum adhik­tyedam uktam iti. yac coktam iha caiva kiæ j¤Ãpakaæ. pratyekaæ devamanu«ye«u saptak­tva iti. [Tib. 215a] pratyekamarthaparigraheïaiva hi kÃmadhÃtvabhisaædhir api sÆcito bhavati. na hi rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷ saptak­tvo devamanu«ye«u saæsaraïaæ yujyate. tatropapannÃnÃm anÃgÃminÃæ manu«yÃnÃgamanÃt. yuktir apy ata eva gamyate. yatraiva saptak­tvobhavaparama ukta÷. tatraiva bhÆmÃv a«Âamabhavaprati«edha upapadyate nÃnyatreti. nÃtrÃbhinive«Âavyam iti. iha caiva kiæ j¤Ãpakam iti. tajjÃtÅya iti. tatprakÃra÷. yena tÃvatà kÃlenÃvaÓyaæ saætatiparipÃkÃn nëÂamaæ bhavam abhinirvartayati. saptapadÃÓÅrvi«ada«Âavat. saptapadÃÓÅrvi«eïa tena da«Âo yathà saptapadÃni gatvà mriyate. na pareïa nÃrvÃk. vi«ajÃti÷ sà tÃd­ÓÅ. cÃturthakajvaravac ca. yathà cÃturthako jvaraÓ caturtha evÃhani bhavati. na pareïa nÃrvÃk. rogajÃti÷ sà tÃd­ÓÅ. tadvat. dve avarabhÃgÅye iti. kÃmacchandavyÃpÃdau. kÃmÃvÅtarÃgatvÃd etau bhavata÷. paæcordhvabhÃgÅyÃnÅti.

#<dvau rÃgau rÆpyarÆpijau auddhatyamÃnamohÃÓ ceti.>#

yato 'rvÃï nirvÃïaæ ca na prÃpnoti. na cëÂamaæ bhavam abhinirvartayatÅti. [Tib. 215b] saptasaæyojanÃvaÓe«atvÃd ity ahetur e«a ity ÃcÃryasaæghabhadra÷. na hy ÆrdhvabhÃgÅyÃni kÃmadhÃtau janmÃbhinirvartayituæ samarthÃny ÆrdhvabhÆmikatvÃd iti. etad dhetuvÃdina÷ punar Ãhu÷. yady api tÃny ÆrdhvabhÆmikÃni. tatprÃptisÃmarthyÃt tu tÃvatÃæ bhavÃnÃm abhinirv­ttir bhavati. (#<Abhidh-k-vy 554>#) na hi tÃni Ærdhvam api vipÃkahetutvena vyavasthÃpyaæte. avyÃk­tatvÃd iti. aætareïety aætarÃrvÃg ity artha÷. dharmatÃpratilaæbhikam iti. aÓaik«amÃrgasÃmarthyapratilaæbhikam ity artha÷. sa hi tasya svabhÃvo yad bhik«uliægena yojayatÅti.

avinipÃtadharmeti. sÆtre paÂhyate. srotaÃpanno bhavann avinipÃtakadharmà niyataæ saæbodhiparÃyaïa÷ saptak­tva÷parama÷ saptak­tvo devÃæÓ ca manu«yÃæÓ ca saædhÃvya saæs­tya du÷khasyÃætaæ karotÅti. kasmÃd evaæ bhavatÅty Ãha. tadgÃmikakarmÃnupacayÃd iti. vinipÃto 'pÃyo narakÃdi÷. taæ gacchatÅti tadgÃmi. tadgÃmy eva tadgÃmikaæ. kiæ. karma. tasyÃnÃgatasyÃnupacayÃd ÃryÃvasthÃyÃæ. upacitavipÃkadÃnavaiguïyÃc ca saætate÷. p­thagjanÃvasthÃyÃm upacitasyÃniyatavedanÅyasya tadgÃmikasya karmaïo vipÃkadÃnavaiguïyÃt saætate÷. avinipÃtadharmà bhavatÅty ucyate. [Tib. 216a] Åd­ÓÅ tasya skaædhasaætati÷ parÃv­ttÃ. yad asau tadgÃmikasya karmaïa upacitasya vipÃkadÃnavaiguïyenÃvasthiteti. kasmÃt puna÷ sà skaædhasaætatir upacitatadgÃmikakarmavipÃkadÃnavaiguïyenÃvasthiteti. tata ucyate. balavatkuÓalamÆlÃdhivÃsanÃd iti. yasmÃd asau skaædhasaætatir babavadbhi÷. kuÓalamÆlair adhivÃsità paribhÃvitÃ. kathaæ ca punar balavatkuÓalamÆlÃdhivÃsitÃ. prayogÃÓayaÓuddhita÷. prayogaÓuddhita ÃÓayaÓuddhitaÓ ca. tatra prayogaÓuddhir ÃryakÃætÃni ÓÅlÃni. ÃÓayaÓuddhir buddhÃdi«v avetyaprasÃda iti. k«Ãætim api notpÃdayed iti. k«amaïam api notpÃdayet. cittam api notpÃdayet. prÃg eva prayogam ity abhiprÃya÷. atha vÃ. apÃyaniyate tu karmaïi saty asau pudgala÷ k«Ãætim api nirvedhabhÃgÅyalak«aïÃæ notpÃdayati. kim aægÃnÃsravaæ mÃrgam iti. yathà balavatkuÓalamÆlÃdhivÃsità upacitÃkuÓalavipÃkadÃnaviguïà bhavati. tac chlokenopadarÓayati.

#<k­tvÃbudho 'lpam apÅti>#

sarvam.

#<abudho 'lpam api

pÃpaæ>#

k­tvÃ

#<adha÷ prayÃty>#

apÃyaæ.

#<budha÷>#

punar

(#<Abhidh-k-vy 555>#)
#<mahad api>#

pÃpaæ k­tvÃ

#<prajahÃty anartham>#

apÃyaæ. tad arthadvayaæ yathÃkramaæ [Tib. 216b] d­«ÂÃætadvayena sÃdhayati.

#<loham alpam api>#

saæhataæ

#<piï¬arÆpÃvasthitam>#

#<udake majjaty>#

asaæsk­tatvÃt.

#<tad eva>#

punar lohaæ

#<pÃtrÅk­taæ>#

san

#<mahaj>#

jÃtam udake

#<plavate>#

tarati. tadabhisaæskÃraguïÃt. evam abudho guïair apÃtrÅk­tatvÃn majjati. na tu budho guïai÷ pÃtrÅk­tatvÃd iti.

yasmÃt pareïa du÷khaæ nÃstÅti. yasmÃd du÷khÃt pareïa du÷khaæ nÃsti bhavÃætarasaæg­hÅtaæ. sa du÷khasyÃæto du÷khÃvasÃnam ity artha÷. anyathà hi maraïakÃle du÷khasyÃæto bhavati. sapratisaædhikaæ tu tad du÷kham. ata Ãha. apratisaædhikaæ du÷khaæ karotÅty artha iti. kathaæ nirvÃïaæ karotÅti. nityatvÃt karaïaæ na yujyata ity abhiprÃya÷. tatprÃptivibaædhÃpanayanÃd iti. nirvÃïaprÃptivibaædhÃpanayanÃt. tatprÃpter vibaædha÷ kleÓaprÃptir upadhir và tadapanayanÃn nirvÃïaæ karoti. tadyathÃkÃÓaæ maï¬apÃvasthÃne na lak«yate. sati tasya vibaædhe. tadapanayanÃn nityam apy ÃkÃÓaæ karotÅty ucyate. tenÃha. yathÃkÃÓaæ kuru maï¬apaæ pÃtayeti bhavaæti vaktÃra iti. anyo 'pi veti p­thagjana÷ paripakvasaætÃna÷ na tu niyata iti. kadÃcid ihaiva parinirvÃyÃt aætarÃbhave«u cety ato nocyate.

(VI.36) #<dvitrijanmeti.>#

dve và trÅïi và janmÃny asyeti [Tib. 217a] dvitrijanmÃ. kecid evaæ paÂhaæti. dvitrajanmeti. dve và trÅïi và dvitrÃïi. saækhyayÃvyayÃsannÃdÆrÃdhikasaækhyÃ÷ (#<Abhidh-k-vy 556>#) saækhyeya iti samÃsa÷. bahuvrÅhau saækhyeye ¬aj iti samÃsÃæta÷. dvitrÃnyajanmÃny asyeti dvitrajanmeti. Óloke tu dvayor grahaïam iti. kleÓaprahÃïajanmano÷. kasmÃd ity Ãha. srotaÃpannasyÃnupÆrvikasya darÓanaprahÃtavye«u prahÅïe«u bhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ kleÓÃnÃm ekasya prakÃrasya yÃvac caturïÃæ paÓcÃt prahÃïe sati. tatpratipak«asyaikadvitryÃdikleÓaprakÃrapratipak«asyÃnÃsravasyendrigasya lÃbhas tasyÃnuktasiddhatvÃt Ólokena tasyÃgrahaïaæ. na hi vinà pratipak«eïa kleÓaprakÃraprahÃïam asti. laukikenÃpi hi mÃrgeïa tasyÃryasya kleÓaprakÃraprahÃïe 'nÃsravasya tatpratipak«asyendriyasya lÃbho bhavati. janma tu kadÃcid alpÅya÷ syÃt. yadÅhaiva parinirvÃyÃt aætarÃbhave upapadya vÃ. kiæ kÃraïaæ. pareïa bhavyatvÃt. srotaÃpattiphalÃt pareïa sak­dÃgÃmitvasya yÃvad arhattvasya bhavyatvÃt. ato 'sya janmano grahaïaæ.

#<dvitrijanmà kulaækula>#

iti.

niyamÃrtham idam iha vicÃryate. ya ekadvividhamukta÷. sa kiæ bhavati. kulaækula ity eke.

#<tricaturvidhamukta->#

grahaïaæ tu udÃharaïÃrtha÷. parimÃïÃrthaæ và nÃta÷ pareïeti. ekadvividhamukta÷ paæca«aÂjanmety apare. [Tib. 217b] tricaturvidhamukta iti viÓe«aparigrahÃt. naitad vyÃkhyÃnakÃrair vicÃritam iti vicÃryam etat.

kasmÃn na paæcaprakÃraprahÃïÃt. kiæ. kulaækulo bhavatÅty adhikÃra÷. tatprahÃïa iti vistara÷. paæcaprakÃraprahÃïe «a«ÂhayÃpi prakÃrasyÃvaÓyaæ prahÃïÃt. kasmÃd ity Ãha. na hi tasyaika÷ prakÃra÷ «a«Âha÷ phalaæ sak­dÃgÃmiphalaæ vighnayituæ samartha iti. ekavÅcikasyeveti. viparÅtad­«ÂÃæta e«a÷. yathaikavÅcikasyaika÷ prakÃro navamo 'nÃgÃmiphalaæ vighnayituæ samartha÷. naivam asya srotaÃpannasya «a«Âha÷ prakÃra÷ sak­dÃgÃmiphalaæ vighnayituæ samartha iti. kasmÃd ity Ãha. dhÃtvanatikramÃd iti. ekavÅciko hi kÃmadhÃtum atikrÃmati. ato 'syaiko 'pi prakÃro navama÷ phalaæ vighnayituæ samartho dhÃtvatikramasya du«karatvÃt. sak­dÃgÃmÅ tu dhÃtuæ nÃtikrÃmatÅti. na tasyaika÷ kleÓa÷ prakÃra÷ «a«Âha÷ phalaæ vighnayituæ samartha iti.

tatra vÃnyatra và devanikÃya iti. tadyathà trÃyastriæÓe«u satyÃni d­«Âvà dve trÅïi và kulÃni saæs­tya. tatraiva trÃyastriæÓe«u parinirvÃti. anyatra vÃ. (#<Abhidh-k-vy 557>#) cÃturmahÃrÃjakÃyike«u yÃme«u và parinirvÃti. evam anyatrÃpi yojyaæ. rÃgadve«amohÃnÃæ tanutvÃd ity ucyata iti sÆtre. kathaæ. trayÃïÃæ samyojanÃnÃæ [Tib. 218a] prahÃïÃt rÃgadve«amohÃnÃæ ca tanutvÃt sak­dÃgÃmÅbhavatÅti. m­duprakÃrÃvaÓe«atvÃd iti. m­dvadhimÃtro m­dumadhyo m­dum­dur ity etanmÃtrÃvaÓe«atvÃt.

(VI.37) #<k«ÅïasaptëÂado«ÃæÓa>#

iti. do«ÃæÓo do«Ãvayava÷ saptëÂaprakÃralak«aïa÷. indriyata iti cÃtra t­tÅyaæ kÃraïaæ na sÆtritaæ tathaiva vyÃkhyeyaæ. katham asyeti vistara÷. katham asyaikavÅcikasyaikaprakÃro navama÷ phalaæ vighnayituæ samartho na hi kulaækulasyaika÷ prakÃra÷ phalaæ vighnayituæ samartha iti. ucyate. dhÃtvatikramÃt. yasmÃd asau navame prakÃre prahÅïe kÃmadhÃtusamatikrÃæto bhavati. na punas tatropapadyate. sa ca navama÷ prakÃra÷ karmaïà saha tatropapadyavedanÅya ity atas tadvipÃkani«yandaphalabhÆmyatikramÃt phalaæ vighnayituæ samartho bhavati. avasthÃtraye hi karmÃïi vighnÃyopati«Âhaæta ity uktaæ prÃk.

#<k«ÃætyanÃgÃmitÃrhattvaprÃptau karmÃtivighnak­d>#

iti. iha tu kleÓe«u yojayitavyaæ. ata evÃha. yathà karmÃïi. evaæ kleÓà ityÃdi. tasyavaikajanmavyavahitatvÃd iti. tasya k«ÅïasaptëÂaprakÃrasya sak­dÃgÃmina÷. ekena janmanà vÃvahitatvÃn nirvÃïasya. ekena và kleÓaprakÃreïa vyavahitam asyÃnÃgÃmiphalam ity [Tib. 218b] ekavÅcika÷. na tÃvat kulaækulo bhavaty ekavÅciko veti. laukikena mÃrgeïa pÆrvaæ tricaturvidhamukto 'pi na tÃvat kulaækulo bhavati. k«ÅïasaptëÂaprakÃro 'pi na tÃvad ekavÅciko bhavati. tatpratipak«ÃnÃsravendriyalÃbhasyÃbhÃvÃt. ata evÃha. yÃvat phalaviÓi«Âo mÃrgo na saæmukhÅk­ta iti. phalaviÓi«Âe tu tatpratipak«e tadÆrdhvaprakÃrapratipak«e và saæmukhÅk­te tadÃnÃsravendriyalÃbhÃt. kulaækulo bhavaty ekavÅciko vety arthÃd uktaæ bhavati. paæcÃnÃm iti vistara÷. paæcÃnÃm avarabhÃgÅyÃnÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïÃt anÃgÃmÅty ucyate sÆtre. prahÃïasaækalanÃt. satkÃyad­«ÂyÃdÅnÃæ prahÃïaikatvavyavasthÃpanÃt dve trÅïi và pÆrvaæ prahÅïÃnÅti. yadi tÃvat kÃmavÅtarÃgo niyÃmam avakrÃmati. dve pÆrvaæ prahÅïe laukikena mÃrgeïa. kÃmacchando vyÃpÃdaÓ ca. satkÃyad­«ÂyÃdÅnÃm aparyÃdÃya prahÃïÃt. athÃnupÆrvika÷. trÅïi pÆrvaæ prahÅïÃni. kena. darÓanamÃrgeïa satkÃyad­«Âi÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo vicikitsà ca. tasmÃt sÃkalyena paæcÃnÃæ prahÃïÃd ity ucyate.

(#<Abhidh-k-vy 558>#)
(VI.38, 39) #<so 'ntarotpannasaæskÃrÃsaæskÃraparinirv­tir>#

iti. so 'nÃgÃmÅ. aætarà utpanne saæskÃreïÃsaæskÃreïa [Tib. 219a] parinirv­tir asyeti aætarotpannasaæskÃrÃsaæskÃraparinirv­ti÷. yat tÆktam evam utpannasyeti. tan na budhyÃmahe. katham utpannasyÃnÃgÃmina÷ parinirv­tir asyeti bahuvrÅhi÷ samÃso bhavati. anyapadÃrthe hi bahuvrÅhir ucyate. na svapadÃrthe. tenaivam iha pÃÂhaæ paÓyÃma÷ evam utpanne 'syeti. lekhakenaikÃro 'tra vinÃÓita iti. tathÃpÃÂhe hy ayam artha÷ saæbhavati. utpanne janmani parinirv­tir asyeti utpannaparinirv­ti÷. athaivam eva pÃÂha÷ syÃt. evaæ vyÃkhyÃyeta. anÃdare «a«ÂhÅ. tayaivaæ samÃsa÷ kriyeta. utpannasya janmana÷ parinirv­tir asyÃnÃgÃmina ity utpannaparinirv­tir anÃgÃmÅti. atha và utpannasyety utpannajÃtir ucyate. utpannÃnÃm iti yo 'rtha÷. so 'rtha utpannasyeti. tenotpannÃnÃæ yà parinirvrÂi÷. sà asyety utpannaparinirv­ti÷. atha parinirv­tyarthÃd eva kevalÃd anÃgÃmyarthasyÃnyatvÃt. pÆrvapadÃrthÃnanyatve 'py anÃgÃmisamÃnÃdhikaraïasyotpannaÓabdasya parinirv­tiÓabdena saha bahuvrÅhi÷ samÃsa itÅccheyu÷. subhaïitam etat syÃt. sa evÃnÃgÃmÅ puna÷ paæcadhà bhavatÅti. aætarÃparinirvÃyÅ upapadyaparinirvÃyÅ sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ ÆrdhvaæsrotÃÓ ceti nigamayati.

abhiyuktavÃhimÃrgatvÃd iti. abhiyukto vÅryavÃn ÃrabdhavÅrya ity artha÷. vÃhÅ mÃrgo asyeti vÃhimÃrga÷. kathaæ mÃrgo vÃhÅ. vinÃbhisaæskÃreïa saæmukhÅbhÃvÃt. abhiyuktaÓ cÃsau vÃhimÃrgaÓ cÃbhiyuktavÃhimÃrga÷. tadbhÃva÷. tasmÃt. utpannamÃtro nacirÃt parinirvÃti. sopadhiÓe«eïa nirvÃïeneti. nirvÃïadvaividhyÃd viÓina«Âi sopadhiÓe«anirvÃïena parinirvÃti. sarvÃsravak«ayaæ karatÅty artha÷.

so 'pi nirupadhiÓe«anirvÃïeneti. na kevalam aætarÃparinirvÃyÅ nirupadhiÓe«aparinirvÃïena parinirvÃty arhattvaæ prÃpyÃyur aparisamÃpya. upapadyaparinirvÃyy [Tib. 219b] api tatsad­Óa ity apare. na. ÃyurutsargÃvaÓitvÃt. naitad evaæ so 'pi nirupadhiÓe«aparinirvÃïeneti. kasmÃt. ÃyurutsargÃvaÓitvÃt. Ãyu«a utsarge tasyÃvaÓitvÃt. kasmÃt punar asyÃtrÃvaÓitvaæ. yat prÃætakoÂikacaturthadhyÃnalÃbhina ÃyurutsargavaÓitvaæ. tac ca prÃætakoÂikaæ dhyÃnaæ manu«ye«v eva tri«u dvÅpe«ÆtpÃdyate. sa ca rÆpadhÃtÆpapanna iti. kim aætarÃparinirvÃyiïo 'sty ÃyurutsargavaÓitvaæ. yata evam asau nirupadhiÓe«aparinirvÃïena parinirvÃti. tasyÃpi vaÓitvaæ nÃsti. aætarÃbhavÃvasthÃnÃya (#<Abhidh-k-vy 559>#) tu tÃd­Óaæ karma nÃsti. yÃd­Óam upapadyaparinirvÃyiïa iti. ato 'ætarÃparinirvÃyÅ ÓÅghraæ parinirvÃti. upapadyaparinirvÃyÅ tu yÃvadÃyu÷ sthitvà parinirvÃtÅty upapadyaparinirvÃyy eva sopadhiÓe«anirvÃïena parinirvÃtÅty ucyate. sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ kileti. kileti kilaÓabdo vaibhëikamatadyotaka÷. svamataæ hi sÆtrÃnusÃreïa paÓcÃd vak«yate. apratiprasrabdhaprayoga iti. pÆrvaprayogÃvedhenÃnirÃk­taprayoga ity artha÷. sÃbhisaæskÃraæ saprayatnaæ. abhiyuktÃvÃhimÃrgatvÃd iti. abhiyuktatvÃt avÃhimÃrgatvÃc ca tasya yogina÷. [Tib. 220a] ata evÃsau sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ sidhyati. anabhisaæskÃreïeti. pÆrvaviparyayeïa. prayogasya pratiprasrabdhatvÃt. abhiyogavÃhimÃrgÃbhÃvÃd iti. abhiyogasya vÅryasyÃbhÃvÃt. vÃhimÃrgasya cÃbhÃvÃd ity artha÷. tad evam abhiyogÃdinÃnÃtvÃt parinirvÃïaviÓe«a ukto bhavati. upapadyaparinirvÃyiïo hy ubhayam asti. abhigogaÓ ca vÃhÅ ca mÃrga iti. sÃbhisaæskÃraparinirvÃyiïo 'bhjyogo 'sti. na tv asya vÃhÅ mÃrga÷. anabhisaæskÃraparinirvÃyiïas tÆbhayam api nÃsti. nÃbhiyogo na ca vÃhÅ mÃrga iti.

saæsk­tÃsaæsk­tÃlaæbanamÃrgaparinirvÃïÃd iti. saæsk­taæ saæskÃra ity eko 'rtha÷. evam asaæsk­taæ asaæskÃra iti. saæskÃrÃlaæbanena mÃrgeïa du÷khasamudayamÃrgÃlaæbanena mÃrgeïa ya÷ kleÓÃn prajahÃti. sa sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ. yo 'saæskÃrÃlaæbanena nirodhÃlaæbanena. so 'nabhisaæskÃraparinirvÃyÅti.

tat tu na. atiprasaægÃd [Tib. 220b] iti. tat tu naivaæ. kasmÃt. atiprasaægÃt. aætaropapadyaparinirvÃyiïor api saæsk­tÃsaæsk­tÃlaæbanamÃrgaparinirvÃïÃt pratyekaæ sÃbhisaæskÃrÃnabhisaæskÃraparinirvÃyitvaprasaæga÷. tatrasthau dvÃv eva pudgalau syÃtÃæ. na paæceti. anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ pÆrvaæ paÂhyata iti. sÃbhisaæskÃraparinirvÃyiïa÷ pÆrvam ayaæ paÂhyate. anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅti. tathaiva yujyata iti vistara÷. anabhisaæskÃrasÃbhisaæskÃraparinirvÃyiïor yathÃkramaæ. vÃhyavÃhimÃrgayo÷ pudgalayo÷ parinirvÃïasyÃnabhisaæskÃrasÃdhyatvÃt pÆrvasyÃbhisaæskÃrasÃdhyatvÃc cetarasya. kathaæ tathà sÃdhyatvam ity Ãha. ayatnayatnaprÃptitas tatparinirvÃïasya yathÃkramam ity eva.

atha vÃhyavÃhimÃrgayor iti. mÃrgayor eva grahaïaæ na pudgalayor abhisaæbaædha÷. vÃhino mÃrgasyÃnabhisaæskÃrasÃdhyatvÃd avÃhinaÓ cÃbhisaæskÃrasÃdhyatvÃt. ayatnayatnaprÃptita÷. ayatnasaæmukhÅbhÃvata÷ pÆrvamÃrgasya. yatnaprÃptita itarasyeti. [Tib. 221a] tad evam anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ pÆrvaæ yujyate. Ãha. yady anabhisaæskÃraparinirvÃyiïo vÃhÅ (#<Abhidh-k-vy 560>#) mÃrgo 'nabhisaæskÃraÓÃdhyatvÃt upapadyaparinirvÃyiïo 'pi vÃhÅ mÃrga iti. kas tayor viÓe«a iti. ata ucyate. upapadyaparinirvÃyiïas tu mÃrgo vÃhitaro jitatara÷. nÃnabhisaæskÃraparinirvÃyiïa evam adhimÃtrataro hetÆpacayata÷. m­dutarÃÓ cÃnuÓayÃ÷ mÃrgÃdhimÃtrataratvena k«apitatvÃt.

Ærdhvasrotà iti. Ærdhvasroto gatir asyeti ÆrdhvasrotÃ÷. yatra Ærdhvam iti paÂhyate.

#<Ærdhvaæ damÃc ca dehÃc ceti.>#

Ærdhvaædamika÷ Ærdhvaædehika iti. tatpratyayasaæniyogenordhvaÓabdasya mÃætato 'pi nipÃtyata iti veditavyaæ. yathà ciraÓabdasya ciraætanam ity Ærdhvam iti nipÃto 'stÅty apare. akÃrÃæto 'pi tÆrdhvaÓabdo 'sty eveti na vÃryate. vyavakÅrïÃvyavakÅrïadhyÃnatvÃd iti. miÓritÃmiÓritadhyÃnatvÃd ity artha÷. anÃsraveïa sÃsravasya dhyÃnasya miÓritatvÃt. iha dhyÃnÃni vyavakÅrya dhyÃnatrayÃt parihÅyata iti. dhyÃnavyavakiraïaæ caturthadhyÃnavyavakiraïapÆrvakam.

#<ÃkÅryate caturthaæ prÃg>#

iti vacanÃt. caturtham eva hi dhyÃnam Ãdito vyavakiraïe samarthaæ. nÃnyat. caturthÃc ca dhyÃnÃd aparihÅïasya prathamÃdi«u dhyÃne«Æpapattir nÃstÅty ata ucyate. dhyÃnatrayÃt [Tib. 221b] parihÅïa iti. kathaæ ca parihÅïa ity Ãha. prathamaæ dhyÃnam ÃsvÃdyeti. madhyÃnimajjanÃt madhye 'nimajjanÃt. ardhapluto nÃmeti vistara÷. ya ekam api sthÃnÃætaraæ vilaæghya ÓuddhÃvÃse«ÆpapadyÃkani«ÂhÃn praviÓatÅty evaæ vÃkyÃbhisaæbaædha÷. d­«ÂisthÃnatvÃd iti. mahÃbrahmaïÃæ prathamopapannÃnÃæ ca mahÃbahmaïi nirmÃyakÃbhimÃnata÷. ekamÃyakatvÃc ceti. kiæ. mahÃbrahmasv Ãryo nopapadyate. Ãryasya hi prabhÃvavatas tatrotpÃde saty ubhayanÃyakatvaæ syÃt. ni÷sapatnena ca karmaïà tatrÃdhipatim. ata÷ sasapatnaæ na bhavatÅti. sarvÃïi sthÃnÃætarÃïÅti. brahmakÃyikebhyaÓ cyutvà brahmapurohitÃdÅni sudarÓanÃntÃni caturdaÓasthÃnÃætarÃïi saæcaryÃkani«ÂhÃn praviÓati. yatropapannas tatas tatra cÃtyaætam anÃgamanÃd iti. yatropapannas tadyathÃ. prathamadhyÃne. tato 'tyaætam anÃgamanÃt kÃmadhÃtau. tathà yatropapannas tatra cÃtyaætam anÃgamanÃt. tatra ca puna÷ prathame dhyÃne 'tyaætam anÃgamanÃt. paripÆrïam anÃgÃmitvaæ punas tatra dvitÅyajanmÃkaraïÃt. Óamathacarito hy e«a iti. ya e«a bhavÃgraparama÷ sa samÃdhipriya÷. ÃrÆpye«u ca samÃdhir atipraÓÃæta÷. tasmÃd ayam ÃrÆpyÃn praviÓati. pÆrvakas tu vipaÓyanÃcarita iti. yo 'sÃv akani«Âhaparama (#<Abhidh-k-vy 561>#) ukta÷. [Tib. 222a] sa praj¤Ãpriya÷ ÓuddhÃvÃsÃn praviÓati. aætarÃparinirvÃïam iti vistara÷. naitat prati ÓÃstrakÃrair niÓcitaæ. na ca prati«iddham ato 'prati«edhÃd Ærdhvasrotaso 'kani«Âhaparamasya bhavÃgraparamasya cÃætarà akani«ÂhÃæ bhavÃgraæ ca praviÓya parinirvÃïaæ yujyamÃnaæ paÓyÃma÷. saæbhavaæ tu paÓyÃma ity artha÷. nanu cÃkani«Âhaparamo bhavÃgraparama iti coktam ata Ãha. akani«ÂhabhavÃgraparamatvaæ tu pareïa gatyabhÃvÃd akani«Âhebhyo bhavÃgrÃc cordhvaæ gatyabhÃvÃt. tadyathà srotaÃpannasya saptak­tva÷ paramatvaæ. na hi tasya dvau trÅn và bhavÃn abhinirvartya parinirvÃïaæ na saæbhavatÅti. tata÷ pareïa tv a«Âamaæ bhavaæ nÃbhinirvartayatÅti. saptak­tva÷ parama ukta iti.

sa punaÓ caturvidha ity aætarÃparinirvÃyyabhÃvÃn na paæcavidha÷. ete «a¬ anÃgÃmino bhavaætÅti. aætarÃparinirvÃyÅ upapadyaparinirvÃyÅ sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ ÆrdhvasrotÃ÷ ÃrÆpyagaÓ ca. «a«ÂhaÓ caturdhÃbhedam avigaïayyeti. d­«ÂadharmaparinirvÃyÅ. d­«ÂajanmaparinirvÃyÅty artha÷.

(VI.40) katham e«Ãæ trayÃïÃm iti [Tib. 222b] vistara÷. trayo 'nÃgÃmina iti nirbhidya noktà ity anavabudhyamÃna itara÷ p­cchati. ÃcÃryo 'py arthÃpattyoktà eta iti paÓyan viv­ïoti. aætaropapadyaparinirvÃyiïor aætarÃparinirvÃyiïa÷ upapadyaparinirvÃyiïaÓ cety artha÷. ÆrdhvasrotasaÓ ca t­tÅyasyeti. ÃÓvanÃÓuciraparinirvÃïÃt d­«ÂÃætatrayeïeti. ÃÓuparinirvÃyÅ anÃÓuparinirvÃyÅ ciraparinirvÃyÅ ca d­«ÂÃætatrayeïa yojayyitavyÃ÷. tadyathà parÅtta÷ ÓakalikÃgnir abhinirvartamÃna eva nirvÃyÃt. evaæ prathamo ya ÃÓuparinirvÃyÅ. tadyathÃyogu¬ÃnÃæ vÃyasphÃlÃnÃæ vÃdÅptÃgnisaæprataptÃnÃæ ayoghanena hanyamÃnÃnÃæ aya÷prapÃÂikotpataty eva nirvÃyÃt. evaæ dvitÅyo yo 'nÃÓuparinirvÃyÅ. tadyathÃyogu¬ÃnÃm iti pÆrvavad yÃvad aya÷prapÃÂikotplutya p­thivyÃm apatitaiva nirvÃyÃt. evaæ t­tÅyo yaÓ ciraparinirvÃyÅ. etac ca sÆtraæ vistareïa purastÃl likhitam iti na punar likhyate. upapadyÃbhisaæskÃrÃnabhisaæskÃraparinirvÃïÃd iti. upapadya parinirvÃïÃd abhisaæskÃreïÃnabhisaæskÃreïa parinirvÃïÃt [Tib. 223a] tridhÃbhedÃn navÃnÃgÃmino bhavaætÅti saæbaædha÷. upapadyaparinirvÃyÅ ya upapannamÃtra÷ parinirvÃti. na tv abhisaæskÃreïÃnabhisaæskÃreïa và parinirvÃti. sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ tu nopapadyaiva parinirvÃti. kiæ tarhi. abhisaæskÃreïÃpratiprasrabdhasya pÆrvÃbhisaæskÃrasya sÃmarthyata÷ parinirvÃti. asya hi yady api vÃhÅ mÃrgo 'sti abhiyogena tu parinirvÃti. upapadyaparinirvÃyÅ tu nÃbhiyogeneti viÓe«a÷. anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ (#<Abhidh-k-vy 562>#) puna÷ pratiprasrabdhapÆrvÃbhisaæskÃro 'bhisaæskÃram anaætareïa parinirvÃtÅty ayam eva e«Ãæ viÓe«o 'vagaætavya÷. yathà tu sÃbhisaæskÃrÃnabhisaæskÃraparinirvÃyiïÃv apy upapadyaparinirvÃyyÃkhyÃæ labhete. tathà darÓayann Ãha. sarve hy eta upapadyaparinirvÃïÃd upapadyaparinirvÃyiïa iti. plutÃdibhedÃd iti. plutÃrdhaplutasarvacyutabhedÃd ity artha÷. sarve«Ãæ và trayÃïÃm iti. aætaropapadyaparinirvÃyyÆrdhvasrotasÃm ÃÓvanÃÓuciraparinirvÃïÃt [Tib. 223b] tridhÃbheda÷. kaÓcid aætarÃparinirvÃyÅ ÃÓuparinirvÃyÅ bhavati. kaÓcid anÃÓuciraparinirvÃyÅ. evam upapadyaparinirvÃyÅ. ÆrdhvasrotÃÓ ceti. asmÃc ca tridhÃbhedÃn navÃnÃgÃmino bhavaætÅti sa eva saæbaædho vÃcya÷. tadviÓe«a÷ punar iti vistara÷. te«Ãæ punas trayÃïÃm aætaropapadyaparinirvÃyiïo÷ ÆrdhvasrotasaÓ ca. navÃnÃæ cai«Ãm eva pratyekaæ tridhÃbhedÃd yathà varïitÃd viÓe«a÷. karmakleÓendriyaviÓe«Ãt. karmaïa÷ kleÓasyendriyasya ca viÓe«Ãd bhavati. katham ity Ãha. trayÃïÃm iti vistara÷. abhinirv­ttir aætarÃbhÃva÷ abhinirv­ttivedanÅyasya karmaïa
upacitatvÃd aætarÃparinirvÃyÅ. upapadyavedanÅyasya karmaïa upacitatvÃd upapadyaparinirvÃyÅ. aparaparyÃyavedanÅyasya karmaïa upacitatvÃd Ærdhvaæsrotà ity evaæ tÃvat te«Ãæ trayÃïÃæ karmaviÓe«Ãd viÓe«a÷. m­dumadhyÃdhimÃtrakleÓasamudÃcÃratvÃd yathÃkramam e«Ãm eva kleÓaviÓe«Ãd viÓe«a÷. adhimÃtramadhyam­dvindriyatvÃc ca yathÃkramam e«Ãm evendriyaviÓe«Ãd viÓe«a iti. te«Ãm api pratyekam ata eva yathÃyogaæ viÓe«a iti. te«Ãm api pratyekaæ bhinnÃnÃæ navÃnÃm ity artha÷. ata eva karmÃdiviÓe«Ãt [Tib. 224a] yathÃyogaæ na yathÃkramaæ. viÓe«o 'vagaætavya÷. katham ity Ãha. prathamayos trikayor iti vistara÷. yac cÃætarÃparinirvÃyiïÃæ trikaæ. yac copapadyaparinirvÃyiïÃæ. tayos trikayo÷ kleÓendriyaviÓe«Ãt. m­dumadhyÃdhimÃtrakleÓasamudÃcÃratvÃt adhimÃtramadhyam­dvindriyatvÃc ca. yathÃkramaæ viÓe«a÷. na tu karmaviÓe«Ãt. yasmÃt prathamasya trikasyÃbhinirv­ttivedanÅyaæ karma tulyaæ. dvitÅyasya copapadyavedanÅyaæ karma tulyam iti. paÓcimasya trikasyÃparaparyÃyavedanÅyakarmaviÓe«Ãc ca viÓe«a÷. plutÃdÅnÃæ hy aparaparyÃyavedanÅyaæ karma bhinnam
iti. ato 'paraparyÃyavedanÅyakarmaviÓe«Ãt. kleÓendriyaviÓe«Ãc ca. cakÃrÃnuk­«ÂatvÃt viÓe«o m­dumadhyÃdhimÃtrakleÓasamudÃcÃratvÃt. adhimÃtramadhyam­dvindriyatvÃc ca. yathÃkramam ity artha÷. ta ete navaprakÃrakleÓendrigatvÃd iti. ta ete navÃnÃgÃmino navaprakÃrakleÓatvÃt. navaprakÃrendriyatvÃc ca. navÃnÃgÃmino bhavaæti. karmaïo 'grahaïam avyapitvÃt. na hi prathamayos (#<Abhidh-k-vy 563>#) trikayo÷ karmaviÓe«Ãd [Tib. 224b] viÓe«o 'stÅti. kathaæ punar ete navaprakÃrakleÓà bhavaæti. iha kleÓas triprakÃro m­dumadhyÃdhimÃtra iti. m­dur aætarÃparinirvÃyiïÃæ. madhya upapadyaparinirvÃyiïÃæ. adhimÃtra ÆrdhvasrotasÃæ. tatra prathamo 'ntarÃparinirvÃyÅ m­dum­dukleÓa÷. dvitÅyo m­dumadhyakleÓa÷ t­tÅyo m­dvadhimÃtrakleÓa÷. upapadyaparinirvÃyiïÃæ prathama upapadyaparinirvÃyÅ madhyam­dukleÓa÷. dvitÅya÷ sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ madhyamadhyakleÓa÷. t­tÅyo 'nabhisaæskÃraparinirvÃyÅ madhyÃdhimÃtrakleÓa÷. ÆrdhvasrotasÃm api pluto 'dhimÃtram­dukleÓa÷ ardhapluto 'dhimÃtramadhyakleÓa÷. sarvasthÃnacyuto 'dhimÃtrÃdhimÃtrakleÓa iti. kathaæ navaprakÃrendriyà bhavaæti. tathaivendriyam api triprakÃram adhimÃtraæ m­du ceti. adhimÃtram aætÃrÃparinirvÃyiïÃæ. madhyam upapadyaparinirvÃyiïÃæ. m­dÆrdhvasrotasÃæ. tatra prathamo 'ætarÃparinirvÃyÅ adhimÃtrÃdhimÃtrendriya÷. dvitÅyo 'dhimÃtramadhyendriya÷. t­tÅyo 'dhimÃtram­dvindriya÷. upapadyaparinirvÃyiïÃæ [Tib. 225a] prathamaæ upapadyaparinirvÃyÅ madhyÃdhimÃtrendriya÷. sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ madyamadhyendriya÷. anabhisaæskÃraparinirvÃyi madhyam­dvindriya÷. ÆrdhvasrotasÃm api pluto m­dvadhimÃtrendriya÷. ardhapluto m­dumadhyendriya÷. sarvasthÃnacyuto m­dum­dvindriya iti.

(VI.41) kathaæ tarhi sÆtre sapta satpuru«agatayo deÓità iti. sapta vo 'haæ bhik«ava÷ satpuru«agatÅr deÓayi«yÃmi. anupÃdÃya ca parinirvÃïam. ity etat sarvaæ sÆtraæ gatisÆtrata ity atra pradeÓe likhitam iti na punar likhyate. atra ca sÆtre sapta satpuru«agatayo deÓitÃ÷. trayo 'ætarÃparinirvÃyiïÃ÷. traya upapadyaparinirvÃyiïa iti «a gataya÷. Ærdhvaæsroto gatiÓ ca saptamÅti. Ærdhvasravaïadharmeti. k­daætam etac chabdarÆpam iti. vidhÃrtham etac chabdarÆpam iti darÓayati. Ærdhvam iti ca kriyÃviÓe«aïam iti. tasyÃbhedanirdeÓÃd iti. tasyordhvaæsrotasa÷ plutÃdibhedÃnirdeÓÃd ity artha÷. vineyÃÓayÃpek«o hi sÆtranirdeÓa÷. nÃnyÃ÷ Óaik«Ã gataya iti. na srotaÃpannasak­dÃgÃmigataya ity artha÷. gatir utpatti÷ saæparÃya ity ete sÆtre paryÃyà ucyaæte. te«Ãm ity anÃgÃminÃæ. sati ca karmaïi v­tti÷ prÃïÃtipÃtÃdyakaraïÃt. asati cÃv­ttir abrahmacaryÃdyakaraïÃt. [Tib. 225b] akuÓalena hi cittenÃbrahmacaryÃdikaraïam iti. te«Ãæ tu vÅtarÃgÃïÃæ saty eva karmaïi v­ttir nÃsati prahÅïakuÓalatvÃt. na puna÷ pratyÃgatir iti. yÃsu gati«ÆpapannÃ÷. tatratatra cai«Ãm atyaætam anÃgamanam ity artha÷. na tv etad yathoktam anyatrÃstÅty. yad etat saty eva v­ttir asati cÃv­ttir evÃpuna÷pratyÃgamanaæ ca. tad etat (#<Abhidh-k-vy 564>#) srotaÃpanne sak­dÃgÃmini ca nÃstÅti.

anye«Ãm apÅti. srotaÃpannasak­dÃgaminÃm apÅty artha÷. pÃryÃyikam iti. paryÃye bhavaæ pÃryÃyikaæ. kenacit prakÃreïa bhavatÅty artha÷. katham ity Ãha. paæcavidhasya pÃpasyÃtyaætamakaraïasaævarapratilaæbhÃd iti. paæcavidhasya pÃpasya prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃram­«ÃvÃdamadyapÃnalak«aïasyÃkaraïenÃkriyayà saævara÷ saævaraïam. tasya pratilaæbhÃt. na hy Ãryà janmÃætare 'py etat paæcavidhaæ pÃpam adhyÃcaraæti. akaraïasaævaravacanaæ. samÃdÃnasaævarasyÃnÃvaÓyakatvÃt. prÃyeïeti. darÓanagrahÃtavyÃnÃm akuÓalÃnÃæ sarve«Ãm atyaætaprahÃïÃt. bhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ ca kÃmÃvacarÃïÃæ keÓÃæcit saæbhavata÷. ye«Ãm iti vistara÷. ye«Ãæ tu ni÷paryÃyeïa na prakÃrÃætareïa srotaÃpannasak­dÃgÃmivat satpuru«atvaæ. [Tib. 226a] kiæ tarhi. sarvasya pÃpasyÃtyaætamakaraïasaævarapratilaæbhÃt. sarve«Ãæ cÃkuÓalÃnÃæ darÓanaprahÃtavyÃnÃæ kleÓÃnÃæ prahÃïÃt. bhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ ca kÃmÃvacarÃïÃæ sarve«Ãæ navaprakÃrÃïÃm api prahÃïÃt. te«Ãæ satpuru«ÃïÃm anÃgÃminÃm iha sÆtre 'dhikÃra÷. sapta satpuru«agataya ity ato 'nye«Ãæ pÃryÃyikaæ satpuru«atvaæ na prati«idhyate.

(VI.42) kiæ puna÷ pariv­ttajanmano 'py anÃgÃmina eÓa bhedo 'sti. aætarÃparinirvÃyÅty evamÃdika÷. pariv­ttajanmÃnÃgÃmÅya÷ prathame janmani srotaÃpattiphalaæ sak­dÃgÃmiphalaæ và prÃpya dvitÅye janmany anÃgÃmÅ bhavati. kÃma iti viÓe«aïaæ. yasmÃt rÆpadhÃtau pariv­ttajanmà kadÃcid ÃrÆpyÃn praviÓatÅti. tatraiva janmani parinirvÃïÃd iti. kÃmadhÃtau du÷khabahulatvenÃsya tÅvrasaævegatvÃt. yat tarhÅti vistara÷. Óakreïoktam itaÓ cyuto 'haæ manu«ye«Æpapanno yady arhattvaæ prÃpya na parinirvÃmi. ye te devà akani«Âhà iti viÓrutÃ÷. aæte me hÅyamÃnasya tatropapattir bhavi«yatÅti. sa hi deve«v eva srotaÃpanno manu«yÃæÓ cÃgatya parinirvÃsyÃmÅti vacanÃt pariv­ttajanmà bhavet. aæte nikÃyasabhÃgÃvasÃne mama hÅyamÃnasyÃrhattvÃd [Tib. 226b] aprÃptiparihÃïyà parihÅyamÃïasya. tatrÃkani«Âhe«Æpapattir bhavi«yatÅti prÃrthanÃvacanÃd dhÃtvaætaragamanam astÅti darÓitaæ bhavatÅti gamyate. tat kathaæ kÃmadhÃtau pariv­ttajanmÃætara Ãryo dhÃtvÃætaraæ na gacchatÅty ucyata iti. sÆtrÃrtho d­Óyate. brÆyÃs tvaæ. dharmalak«aïÃnabhij¤atvÃc chakreïaivam uktaæ. tasmÃd ado«a iti. bhagavatà tarhy evaæ Ó­ïvatà kasmÃd asau na nivÃrito mà tvam eva voca ity ata ucyate. bhagavatÃpy anivÃraïaæ. saæhar«aïÅyatvÃd iti. kÃmadu÷khaparityÃgÃbhilëeïa saæhar«aïÅyam ity abhiprÃya÷. (#<Abhidh-k-vy 565>#) cyutinimittopapattidu÷khodvignasya saæhar«aïÅyatvÃd ity ÃcÃryasaæghabhadra÷.

indriyÃïÃæ paripakvataratvÃd iti. praj¤ÃdÅnÃm indriyÃïÃæ ni«yandaphalapu«ÂiviÓe«Ãd ity artha÷. ÃÓrayaviÓe«alÃbhÃc ca. yasmÃc cÃÓrayaviÓe«am anupahataæ mÃrgasaæmukhÅbhÃvÃnukÆlaæ pratilabhate. d­«yaæte hi tÅk«ïendriyà api saæta ÃÓrayavaiguïyÃt guïebhya÷ parihÅyamÃïà ity ato janmÃïtaraparivÃsenendriyÃïÃæ paripakvataratvÃd indriyasaæcÃro nÃsti. ÃÓrayaviÓe«alÃbhÃc ca parihÃïir nÃsty anenaiva janmÃætaraparivÃsena dhÃtvaætaragamanaæ na bhavatÅti.

mÃrgasyÃjitatvÃd asaæmukhÅbhÃvata iti. [Tib. 227a] yasmÃn mÃrgasyÃjitatvÃd asaæmukhÅbhÃva÷. tasmÃt kÃraïÃd avÅtarÃga÷ Óaik«a÷ srotaÃpanna÷ sak­dÃgÃmÅ ca nÃætarÃparinirvÃyÅ bhavati. anuÓayÃnÃæ ca nÃtimandatvÃt. yasmÃc cÃnuÓayÃs tasya nÃtimandÃ÷. ato nÃætarÃparinirvÃyÅ bhavatÅty ayam ÃcÃryasya parihÃra÷. vaibhëikÃïÃæ ka÷ parihÃra ity Ãha. dussamatikramatvÃt kÃmadhÃtor iti vaibhëikà iti. katham ity ucyate. bahu hy anena kartavyaæ bhavati. akuÓalÃvyÃk­takleÓaprahÃïam akuÓalÃnÃæ kÃmÃvacarÃïÃæ avyÃk­tÃnÃæ ca rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ kleÓÃnÃæ prahÃïam anena kartavyaæ. vÅtarÃgeïa puna÷ Óaik«eïÃvyÃk­tÃnÃm eva prahÃïam iti. dvitriÓrÃmaïyaphalaprÃptir iti. dve và trÅïi và ÓrÃmaïyÃni phalÃni prÃptavyÃni. sak­dÃgÃminà dve ÓrÃmaïyaphale prÃptavye. anÃgÃmiphalam arhattvaphalaæ ca. srotaÃpannena trÅïi sak­dÃgÃmiphalaæ anÃgÃmiphalam arhattvaphalaæ ca. vÅtarÃgeïa punar ekam evÃrhattvaphalaæ prÃptavyam iti. tridhÃtusamatikramaÓ cÃvÅtarÃgeïa kartavya÷. vÅtarÃgeïa tu rÆpÃvÅtarÃgeïÃætarÃparinirvÃyinà bhavatà dvidhÃtusamatikrama÷ [Tib. 227b] kartavya iti.

(VI.43) ÃkÅryata iti. vyavakÅryate vyatibhidyate. anÃsravÃbhyÃæ sÃsravaæ caturthaæ dhyÃnaæ miÓrÅkriyata ity artha÷. sukhapratipadÃm agratvÃd iti. sukhÃ÷ pratipadaÓ catvÃri maulÃni dhyÃnÃni.

#<dhyÃne«u mÃrga÷ pratipat sukheti>#

vacanÃt. tÃsÃæ caturthaæ dhyÃnam agram a«ÂÃpak«ÃlamuktatvÃt. yadà kileti. kilaÓabdo vaibhëikamatadyotaka÷. svamataæ tu paÓcÃd darÓayi«yati. aÓakyaæ tu k«aïavyavakiraïam iti vistareïa dvau hi k«aïÃv ÃnaætaryamÃrgasad­ÓÃv iti. anÃsravasÃsravau. t­tÅyo vimuktimÃrgasad­Óa ity anÃsrava÷. m­dvindriyÃ÷ kleÓabhÅrutayà ca vyavakiraæti. caÓabdÃc chuddhÃvÃsopapattyarthaæ d­«ÂadharmasukhavihÃrÃrthaæ ca vyavakiraæti. tÅk«ïendriyÃs tu ÓuddhÃvÃsopattyarthaæ (#<Abhidh-k-vy 566>#) d­«ÂadharmasukhavihÃrÃrtham eva ca vyavakiraæti. na kleÓabhÅrutayÃ. te«Ãæ parihÃïyasaæbhavÃt. kathaæ puna÷ kleÓabhÅrutayà aparihÃïyarthaæ vyavakiraætÅty Ãha. ÃsvÃdanÃsaæprayuktasamÃdhidÆrÅkaraïÃt aparihÃïyartham iti. phalÃn na parihÅyeyam iti.

(VI.44ab) paæcaprakÃreti vistara÷. m­dvÅ madhyÃdhimÃtrÃdhimÃtratarà adhimÃtratameti. [Tib. 228a] prathamÃyÃæ trÅïi cittÃnÅti. tasya pudgalasya tÃvatÅ Óaktir ity evam upari«ÂhÃd api vaktavyaæ. dvitÅyÃyÃæ «a¬ iti. anÃsravaæ sÃsravam anÃsravam iti trÅïi. punar anÃsravaæ sÃsravam anÃsravam ity aparÃïi trÅïÅti «a¬ bhavaæti. evam eva ca t­tÅyÃyÃæ nava caturthyÃæ dvÃdaÓa paæcamyÃæ paæcadaÓeti yojyaæ. tÃsÃæ yathÃsaækhyam iti. tÃsÃæ vyavakÅrïabhÃvanÃnÃæ yathÃkramaæ paæca ÓuddhÃvÃsÃ÷ phalaæ. m­dvyà bhÃvanÃyà av­hÃ÷ phalam evaæ yÃvad adhimÃtratamÃyà bhÃvanÃyà akani«ÂhÃ÷ phalam iti. ÓraddhÃdÅndriyÃdhikyÃd iti bhadaætaÓrÅlÃtamatam. ÓraddhÃdhikÃyà bhÃvanÃyà av­hÃ÷ phalaæ. evaæ yÃvat praj¤ÃdhikÃyà bhÃvanÃyà akani«ÂhÃ÷ phalam iti.

(VI.44cd) yo hi kaÓcid anÃgÃmÅti. ÓraddhÃdhimukto và d­«ÂiprÃpto vÃ. kÃyena sÃk«Ãtkaraïam iti. cittÃbhÃvÃt kÃyenaiva sÃk«Ãtkaroti. kathaæ kÃyenaivety Ãha. kÃyÃÓrayotpatte÷. evaæ tu bhavitavyam iti svamatam ÃcÃryasya. prÃpti j¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhyÃm iti. samÃdhikÃle tadanukÆlÃÓrayaprÃptisÃk«ÃtkaraïÃt. vyutthÃnakÃle ca tatpratisaævedanÃj¤ÃnasÃk«ÃtkaraïÃt. pratyak«ÅkÃro [Tib. 228b] hi sÃk«Ãtkriyeti. savij¤ÃnakÃyaÓÃætipratilaæbhÃvasthÃyÃæ sÃk«Ãtkriyà yujyata ity abhiprÃya÷. savij¤ÃnakakÃyaÓÃætipratilaæbhena và avij¤ÃnakakÃyaÓÃætyavasthÃyÃæ tatprÃptir gamyata iti.

a«ÂÃdaÓa Óaik«Ã ity atra sÆtra iti. anÃthapiï¬ado g­hapatir bhagavaætam ap­cchat. kati bhadaæta dak«iïÅyà iti. bhagavÃn Ãha. a«ÂÃdaÓa g­hapate Óaik«Ã navÃÓaik«Ã dak«iïÅyà iti. a«ÂÃdaÓa Óaik«Ã÷ katame. srotaÃpattiphalasÃk«ÃtkriyÃyai pratipannaka÷. srotaÃpanna÷. sak­dÃgÃmiphalasÃk«ÃtkriyÃyai pratipannaka÷. sak­dÃgÃmÅ. anÃgÃmiphalasÃk«ÃtkriyÃyai pratipannaka÷. anÃgÃmÅ. arhattvaphalasÃk«ÃtkrivÃyai pratipannaka÷. ÓraddhÃnusÃrÅ. dharmÃnusÃrÅ. ÓraddhÃdhimukta÷. d­«ÂiprÃpta÷. kulaækula÷. ekavÅcika÷. aætarÃparinirvÃyÅ. upapadyaparinirvÃyÅ. sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ. anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ. ÆrdhvasrotÃ÷. itÅme g­hapate '«ÂÃdasa Óaik«Ã÷. navÃÓaik«Ã÷ katame. parihÃïadharmÃ. cetanÃdharmÃ. anurak«aïÃdharmÃ. sthitÃkaæpya÷. prativedhanÃbhavya÷. akopyadharmÃ. [Tib. 229a] cetovimukta÷. prÃj¤Ãvimukta÷. (#<Abhidh-k-vy 567>#) ubhayatobhÃgavimukta÷. itÅme g­hapate navÃÓaik«Ã iti. tisra÷ Óik«Ãs tatphalaæ ceti. adhiÓÅlam adhicittam adhipraj¤am iti tisra÷ Óik«Ã ÃryamÃrgalak«aïÃ÷. tÃsÃæ phalaæ visaæyoga÷. tadviÓe«eïa hi Óaik«ÃïÃæ vyavasthÃnam iti. Óik«ÃviÓe«eïa tatphalaviÓe«eïa cety artha÷. kathaæ punas tadviÓe«a÷. anyÃd­syo 'nyÃd­Óyo '«ÂÃdaÓÃnÃæ Óaik«ÃïÃæ Óik«Ã÷ visaæyogaphalaæ ceti. nirodhasamÃpattiÓ ca na Óaik«Ã aprahÃïamÃrgasvÃbhÃvyÃt. na Óik«Ã phalam avisaæyogaphalasvÃbhÃvyÃt. ato na tadyogÃn nirodhasamÃpattiyogÃt Óaik«aviÓe«a ukta÷. yathaite '«ÂÃdaÓa Óaik«Ã÷. na punar asau na Óaik«a÷. tatra yad idam ucyate. a«ÂÃdaÓa Óaik«Ã ity atra sÆtre kiæ kÃraïaæ kÃyasÃk«Å nokta÷ Óaik«a ity evaæ nokta÷.

#<yathÃsthÆlaæbheda iti. rÆpopagà paæca.

ÃrÆpyagaÓ caturdhÃnya÷. iha nirvÃyako para>#

ity evamÃdi. sÆk«maæ tu bhidyamÃnà iti vistara÷. atrÃcÃryo gaïanopÃyapradarÓanÃrthaæ [Tib. 229b] prathamam aætarÃparinirvÃyiïa indriyabhÆmigotrÃdibhedaæ vyutpÃdayati. kiæ kÃraïam. tadbhede hi gaïite yathÃætarÃparinirvÃyiïa indriyÃdibhedÃd bheda÷. evaæ yÃvad Ærdhvasrotasa iti sukham atideÓaæ kari«yÃmÅti. bhÆmibhedÃÓ catvÃra iti. te evÃætarÃparinirvÃyiïa÷. bhÆmayaÓ catvÃri dhyÃnÃni. rÆpopagÃnÃm anÃgÃminÃæ vivak«itatvÃt. tatra prathame dhyÃne 'ætarÃparinirvÃyÅ yÃvac caturtha iti catvÃra÷. parihÃïadharmÃdigotrabhedÃt «a¬ iti. ta eva parihÃïadharmà cetanÃdharmà anurak«aïÃdharmà sthitÃkaæpya÷ prativedhanÃbhavya÷ akopyadharmà ceti. sthÃnÃætarabhedÃt «o¬aÓeti. brahmakÃyikÃdÅny akani«ÂhÃætÃni. mahÃbrahmaïo vaibhëikanÅtyÃsthÃnÃætara÷. bahirdeÓakanayenÃpi sthÃnÃætaratve tatrÃryo notpadyata ity agaïanaæ. tad evaæ sthÃnÃætarabhedÃt «o¬aÓÃætarÃparinirvÃyiïa÷. bhÆmivairÃgyabhedÃt «aÂtriæÓad iti. bhÆmibhedÃt tadvairÃgyabhedÃc ca «aÂtriæÓad aætarÃparinirvÃyiïa÷. katham iti pratipÃdayati. rÆpadhÃtan [Tib. 230a] sakalabandhana iti vistara÷. rÆpadhÃtau prathame dhyÃne sakalabandhana ekaprakÃravÅtarÃgo yÃvad a«ÂaprakÃravÅtarÃga iti nava. dvitÅye 'pi nava sakalabandhano yÃvad a«ÂaprakÃravÅtarÃga iti. tathà t­tÅye nava. tathà caturthe naveti. catvÃro navakÃ÷ «aÂtriæÓad bhavaæti. yÃvac caturthadhyÃnëÂaprakÃravÅtarÃga iti. yÃvacchabdenÃyam arthavistaro labhyate. caturthadhyÃnanavamaprakÃravÅtarÃgo nocyate. yasmÃd asÃv ÃrÆpye sakalabandhano bhavati. na cehÃrÆpyago 'dhikriyate. rÆpopagÃnÃm iha vivak«itatvÃt. aætarÃbhavasaæbandhÃd (#<Abhidh-k-vy 568>#) iti. tathà ca sati sthÃnÃætaragotravairÃgyendriyabhedÃd iti vistara÷. sthÃnÃætarÃïÃæ gotrÃïÃæ vairÃgyÃïÃm indriyÃïÃæ ca bhedÃt. dvÃnavatÅni dvÃnavatyadhikÃni paæcaviæÓatiÓatÃni bhavaæti te«Ãm aætarÃparinirvÃyiïÃæ. kathaæ k­tvà tatha bhavaætÅty Ãha. ekasmiæ sthÃne. tadyathà brahmapurohite «a gotrÃïi parihÃïadharmÃdibhedÃt. gotragotra iti vÅpsà nava pudgalÃ÷. sakalabandhano yÃvad a«ÂaprakÃravÅtarÃga÷ svasmÃt sthÃnÃt. tadyathà brahmapurohitÃt. [Tib. 230b] «aïïavakÃni gotra«a pudgalanavakagrahaïÃc catu÷paæcÃÓat. «o¬aÓa catu÷paæcÃÓatkÃni. «o¬aÓasthÃnÃætaragrahaïÃt. catu÷«a«ÂyÃdi. catu÷«a«ÂyadhikÃni a«Âau ÓatÃni. indriyabhedÃt tu triguïÆ m­dumadhyÃdhimÃtrabhedÃt. ity evaæ k­tvÃ. kiæ dvÃnavatÅni paæcaviæÓatiÓatÃni bhavaæti. yena nyÃyena sakalabandhano yÃvad a«ÂaprakÃravÅtarÃga iti nava pudgalà vyavasthÃpitÃ÷. taæ
nyÃyaæ darÓayann Ãhayo hy adhare dhyÃna iti vistara÷. yo hy adhare dhyÃne prathame yÃvat t­tÅye navaprakÃravÅtarÃga÷. sa uttare dhyÃne dvitÅye yÃvac caturthe sakalabandhana ity ukta÷. kasmÃd ity Ãha. samagaïanÃrtham iti. catur«u dhyÃne«u navanava yathà syur iti. anyathà hi vi«amà gaïanà syÃt. prathame dhyÃne daÓa syu÷ sakalabandhano yÃvan navaprakÃravÅtarÃga iti. dvitÅye nava ekaprakÃravÅtarÃgo yÃvan navaprakÃravÅtarÃga iti. evaæ t­tÅye nava caturthe tv a«Âau syu÷. ekaprakÃravÅtarÃgo yÃvad a«ÂaprakÃravÅtarÃga iti. navaprakÃravÅtarÃgasyÃrÆpyasakalabandhanatvÃd ity uktaæ evaæ yÃvad Ærdhvasrotasa iti. evam upapadyasÃbhisaæskÃrÃnabhisaæskÃrordhvasrotasÃm api. sthÃnÃætaragotravairÃgyendriyabhedÃt [Tib. 231a] pratyekaæ dvÃnavatÅni paæcaviæÓatiÓatÃni bhavaætÅty abhisamasya puna÷ paæcÃbhedÃæÓ catvÃriæÓadÆnÃni trayodaÓasahasrÃïy anÃgÃminÃæ bhavaæti. ÃrÆpyagais tu sahopapadyÃdicaturbhedabhinnair atitarÃæ bahavo bhavaæti. anayà tu vartanyà gamyata eveti na likhyate.

(VI.45, 46) #<ÃbhavÃgrëÂabhÃgak«id>#

iti. ÃbhavÃgrÃd ëÂau prakÃrÃn k«iïotÅty ÃbhavÃgrëÂabhÃgak«id ÃbhavÃgrëÂaprakÃrak«ayak­d ity artha÷. ayam anÃgÃmÅ prathamadhyÃnaikaprakÃravairÃgyÃt prabh­tÅti. yasmÃt kÃmavairÃgyÃd anÃgÃmÅ vyavasthÃpyate. tasmÃttata÷ pareïÃrhattvaphalapratipannako bhavati. yathà vajra÷ sarvaæ bhinatti. evam ayaæ samÃdhi÷ sarvam anuÓayaæ bhinattÅti sÃmarthyÃt vajra upamà asyeti vajropama÷. bhinnatvÃd asau na sarvÃæ bhinattÅti. traidhÃtukÃn (#<Abhidh-k-vy 569>#) darÓanaprahÃtavyÃn bhÃvanÃprahatavyÃæÓ ca kÃmÃvacarÃn yÃvad bhÃvÃgrikÃn a«Âau prakÃrÃn. yadi sarvÃn na bhinatti kasmÃt sarvÃnuÓayabhedÅty ucyata ity Ãha. sarvÃæs tu bhettuæ samartha iti. saæbhavam adhik­tyoktam ity abhiprÃya÷.

anÃgamyasaæg­hÅtà iti vistara÷. nava bhÆmÅ÷ anÃgamyaæ dhyÃnÃætaraæ [Tib. 231b] catvÃri dhyÃnÃni trÅæÓ cÃrÆpyÃn bhavÃgravarjyÃn niÓrityÃrhattvaprÃptir ity ata evaæ pratanyate. du÷khasamudayÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktà a«ÂÃv iti. bhÃvÃgrikadu÷khÃlaæbanÃnvayaj¤ÃnÃkÃraiÓ caturbhi÷ saæprayuktÃÓ catvÃro bhÃvÃgrikasamudayÃlaæbanÃnvayaj¤ÃnÃkarai÷ caturbhir aparai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra ity a«Âau. evam eva nirodhamÃrgadharmaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktà a«ÂÃv iti vaktavyaæ.

#<dharmaj¤Ãnaæ nirodhe yan mÃrge và bhÃvanÃpathe
tridhÃtupratipak«as tad>#

iti siddhÃætÃt tayor evehopanyÃso na du÷khasamudayadharmaj¤Ãnayor grahaïaæ. evaæ yÃvad iti. yÃvacchabdena yathà prathamadhyÃnanirodhÃlaæbanÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra÷. evaæ dvitÅyat­tÅyacaturthadhyÃnÃkÃÓavij¤ÃnÃkiæcanyÃyatanabhavÃgranirodhÃlaæbanÃ÷ pratyekaæ catvÃraÓ catvÃro vaktavyÃ÷. mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra ity atra pratibhÆmimÃrgÃlaæbanÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra÷ catvÃra iti nocyate. kasmÃd ity Ãha. k­tsnasyÃnvayaj¤Ãnapak«asyÃlaæbanÃd iti. aviÓi«Âo hy anvayaj¤Ãnapak«o mÃrga÷ pratipak«abhÃvenÃnyonyahetukaÓ ca mÃrga iti samastam evÃlaæbyate. [Tib. 232a] na nirodhavad ity ataÓ catvÃra eva mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktà iti. ta ime j¤ÃnÃkÃrÃlaæbanabhedabhinnà iti. j¤ÃnÃkÃrabhedenÃlaæbanabhedena ca bhinnÃ÷. atha và j¤ÃnÃnÃm ÃkÃrÃïÃm ÃlaæbanÃnÃæ ca tribhedena bhinnÃ÷. j¤ÃnÃkÃrabhedabhinnÃs tÃvat. du÷khasamudayÃnvayaj¤ÃnÃkÃrair ityevamÃdivacanÃt. Ãlaæbanabhedabhinnà api. bhÃvÃgrikadu÷khasamudayÃlaæbanair ityevamÃdivacanÃt. dvÃpaæcÃÓad iti. Ãdito dvya«ÂÃv iti «o¬aÓa. prathamadhyÃnanirodhÃlaæbanÃÓ catvÃro yÃvan mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra iti navacatu«kÃïi «aÂtriæÓat. «o¬aÓa ca «aÂtriæÓac ca dvÃpaæcÃÓad bhavaæti. yathÃnÃgamyasaæg­hÅta iti vistara÷. maulaæ dhyÃnam anÃgamyapraviÓyotpadyata ity anÃgamyaæ. yena prakÃreïÃnaætaroktenÃnÃgamyasaæg­hÅtà dvÃpaæcÃÓad vajropamà bhavaæti. tenaiva prakÃreïa dhyÃnÃætarasaæg­hÅtà dvÃpaæcÃÓad bhavaæti. kathaæ k­tvÃ. dhyÃnÃætarasaæg­hÅtà bhÃvÃgrikadu÷khasamudayÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ (#<Abhidh-k-vy 570>#) saæprayuktà a«Âau. nirodhamÃrgadharmaj¤ÃnÃkÃrai÷ [Tib. 232b] saæprayuktà a«Âau. nirodhÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃ÷ prathamadhyÃnanirodhÃlaæbanÃÓ catvÃra÷. evaæ yÃvad bhavÃgranirodhÃlaæbanÃÓ catvÃra÷. mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra÷. k­tsnasyÃnvayaj¤Ãnapak«asyÃlaæbanÃt. ta ime j¤ÃnÃkÃrÃlaæbanabhedabhinnà dvÃpaæcÃÓad bhavaæti. yathà dhyÃnÃætarasaæg­hÅtà evaæ prathamadhyÃnasaæg­hÅtà dvÃpaæcÃÓÃt. yÃvac caturthadhyÃnasaæg­hÅtà dvÃpaæcÃÓad iti. yathÃsaækhyam iti vistara÷. ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasaæg­hÅtà a«ÂÃviæÓati÷. vij¤ÃnÃnaætyÃyatanasaæg­hÅtÃÓ caturviæÓati÷. ÃkiæcanyÃyatanasaæg­hÅtà viæÓati÷. bhavÃgra ÃryamÃrgo nÃstÅti tatsaæg­hÅtà na saætÅti na ciætyaæte. te«u dharmaj¤ÃnasyÃbhÃvÃd iti. te«v ÃkÃÓÃnaætyÃyatanÃdi«u dharmaj¤ÃnasyÃbhÃvÃt. dharmaj¤Ãnasya «a¬bhÆmikatvÃt. tasmÃn nirodhamÃrgadharmaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃ
a«Âau na bhavaæti. adhobhÆminirodhÃlaæbanasya cÃnvayaj¤ÃnasyÃbhÃvÃt. nirodhÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ caturdhyÃnanirodhÃlaæbanÃ÷ «o¬aÓa punar na bhavaætÅty a«ÂÃviæÓatir bhavaæti. dvÃpaæcÃÓato '«Âau «o¬aÓa caivÃpanÅyeti k­tvÃ. katham. ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasaæg­hÅtà bhÃvÃgrikadu÷khasamudayÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktà a«Âau. nirodhÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ [Tib. 233a] saæprayuktà ÃkÃÓÃnaætyÃyatanÃdinirodhÃlaæbanÃ÷ «o¬aÓa. mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra iti. ta ime j¤ÃnÃkÃrÃlaæbanabhedabhinnà a«ÂÃviæÓatir bhavaæti. evaæ vij¤ÃnÃnaætyÃyatananirodhÃlaæbanÃÓ caturo 'panÅya caturviæÓatir yojyÃ÷. ÃkiæcanyÃyatanasaæg­hÅtà vij¤ÃnÃnaætyÃyatananirodhÃlaæbanÃn apy aparÃn apanÅya viæÓatir iti. kiæ puna÷ kÃraïaæ svabhÆmyÆrdhvabhÆmikanirodham evÃlaæbaæta ÃrÆpyà nÃdhobhÆmikaæ dhyÃnavat. na hy adhobhÆmikaæ du÷kham anÃlaæbya tannirodha÷ Óakyam Ãlaæbituæ. du÷khaæ ca sarvaæ sÃsravam eva. e«a ca niyama÷.

#<na maulÃ÷ kuÓalÃrÆpyÃ÷ sÃsravÃdharagocarÃ>#

ity etat kÃraïaæ. dhyÃnÃnÃæ tu samastÃlocanatvÃn na prati«edha÷. vak«yati hi

#<dhyÃnaæ sadvi«ayaæ Óubham>#

iti. atha kasmÃn nirodham evÃlaæbaæte na punar du÷khaæ samudayaæ vÃ. bhavÃgrÃd adhobhÆmer vÅtarÃgatvÃt. tasya hi bhÃvÃgrika eva navama÷ prakÃro vajropamavadhyo 'vaÓi«Âa iti. adhobhÆmipratipak«Ãlaæbanaæ tu bhavatÅti anvayaj¤Ãnam adhik­taæ. tac ca vajropamasamÃdhisaæprayuktaæ veditavyaæ. tasya pratipak«asya anyonyahetutvÃd iti

(#<Abhidh-k-vy 571>#)
[Tib. 233b] #<anyonyaæ navabhÆmis tu mÃrga÷ samaviÓi«Âayor>#

iti vacanÃt. sarvaæ hi mÃrgÃnvayaj¤Ãnaæ navabhÆmikÃnvayaj¤Ãnapak«Ãlaæbanam iti.

ye«Ãæ tv iti vistara÷. ye«Ãm ÃbhidhÃrmikÃnÃæ mÃrgÃnvayaj¤Ãnam api na kevalanirodhÃnvayaj¤Ãnam ekaikabhÆmipratipak«Ãlaæbanam i«Âaæ. te«Ãm a«ÂÃviæÓatim adhikÃn prak«ipya anÃgamyasaæg­hÅtà aÓÅtir vajropamà bhavaæti. kathaæ k­tvÃ. pÆrvakÃ÷ k­tsnasyÃnvayaj¤Ãnapak«yasyÃlaæbanà mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra÷. idÃnÅm ekÅyamatenaikaikabhÆmipratipak«Ãlaæbanà api vyavasthÃpyaæte. anÃgamyasaæg­hÅtÃ÷ prathamadhyÃnapratipak«Ãlaæbanà mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra÷. evaæ yÃvad ÃkiæcanyÃyatanapratipak«Ãlaæbanà mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃra ity evam a«ÂÃviæÓatir adhikà bhavaæti. evam a«ÂÃviæÓatim adhikÃn prak«ipya dvÃpaæcÃÓad aÓÅtir bhavaæti. kiæ puna÷ kÃraïaæ bhavÃgrapratipak«Ãlaæbanà mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃro na gaïyaæte. Ãha. na bhavÃgrasaæg­hÅto 'nÃsravo mÃrgo bhavÃgrapratipak«o 'sti. prathamadhyÃnabhÆmikas tv asti. yÃvad ÃkiæcanyÃyatanabhÆmika iti. tasmÃt tadbhÆmipratipak«Ãlaæbanà evoktÃ÷. na bhavÃgrapratipak«Ãlaæbanà iti. apare punar vyÃcak«ate. ye«Ãæ tu mÃrgÃnvayaj¤Ãnam apy ekaikabhÆmipratipak«Ãlaæbanam [Tib. 234a] i«Âaæ. yathà nirodhÃnvayaj¤Ãnam i«Âam ity abhiprÃya÷. te«Ãæ bhÃvÃgrikadu÷khasamudayÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktà a«Âau. nirodhamÃrgadharmaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktà a«Âau. nirodhÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃ÷ prathaæadhyÃnanirodhÃlaæbanÃÓ catvÃra÷. evaæ yÃvad bhavÃgranirodhÃlaæbanÃÓ catvÃra iti dvÃtriæÓad bhavaæti. evaæ mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrair api saæprayuktÃs tathaiva dvÃtriæÓad iti k­tvÃ. a«ÂÃviæÓatim adhikÃn prak«ipyÃnÃmyasaæg­hÅtà aÓÅtir vajropamà bhavaætÅti. te«Ãæ hi ye hi k­tsnasyÃnvayaj¤Ãnapak«asyÃlaæbanÃn mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃÓ catvÃras te na saæti. bhavÃgrapratipak«ÃlaæbanÃs tu tatsthÃne bhavaætÅty ato aÓÅtir vajropamà bhavaætÅti. evaæ yÃvac caturthadhyÃnasaæg­hÅtÃ÷ katham. a«ÂÃviæÓatim adhikÃn prak«ipya dhyÃnÃætarasaæg­hÅtà aÓÅtir vajropamà bhavaæti. yathà dhyÃnÃætarasaæg­hÅtÃ÷. evaæ prathamadvitÅyat­tÅyacaturthadhyÃnasaæg­hÅtà pratidhyÃnam aÓÅtir vajropamà bhavaæti. ÃkÃÓÃnaætyÃyatanÃdi«v iti. bhavÃgravarjye«u tri«v ÃrÆpye«u yathÃkramaæ catvÃriæÓat dvÃtriæÓac caturviæÓatiÓ ca bhavaæti. kathaæ k­tvÃ. [Tib. 234b] ÃkÃÓÃnaætyÃyatane tÃvad a«ÂÃviæÓatyÃæ vajropame«v ÃkÃÓÃnaætyÃyatanapratipak«ÃlaæbanÃn (#<Abhidh-k-vy 572>#) mÃrgÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktÃæÓ catura÷ prak«ipya yÃvad ÃkiæcanyÃyatanapratipak«ÃlaæbanÃæÓ catura
iti. dvÃdaÓa prak«ipya catvÃriæÓad bhavaæti. evaæ caturviæÓatyÃæ vij¤ÃnÃyatanapratipak«ÃlaæbanÃæÓ catura÷ prak«ipyÃkiæcanyÃyatanapratipak«ÃlaæbanÃæÓ catura÷ prak«ipya dvÃtriæÓad bhavaæti. evaæ viæÓatyÃm ÃkiæcanyÃyatanapratipak«ÃlaæbanÃæÓ catura÷ prak«ipya caturviæÓatir bhavaæti. Ãha. nanv apadi«Âam adhobhÆmipratipak«Ãlaæbanaæ tu bhavati. tasyÃnyonyahetutvÃd iti. atha kasmÃt svabhÆmyÆrdhvabhÆmipratipak«Ãlambanà evoktà ÃkÃÓÃnaætyÃyatanÃdisaæg­hÅtÃ÷. nÃdhobhÆmipratipak«Ãlaæbanà iti. atrocyate. aviÓe«ya navabhÆmikam anvayaj¤Ãnapak«aæ mÃrgam adhobhÆmipratipak«Ãlaæbanaæ bhavatÅty uktaæ. na punar ÃkÃÓÃnantyÃyatanÃdisaæg­hÅtasyÃdhobhÆmipratipak«Ãlaæbanaæ. kiæ tarhi. svabhÆmyÆrdhvabhÆmikapratipak«Ãlaæbanaæ eva. tatrÃviÓe«arÆpeïÃdharÃlaæbanam anvayaj¤Ãnaæ bhavati. na viÓe«asvarÆpeïa. svabhÆmyÆrdhvabhÆmyÃlaæbanaæ tu viÓe«arÆpeïÃpi bhavatÅti. e«a tu pÆrvako vaibhëikÃïÃæ sthÃpanÃpak«a÷. sÃmÃnyarÆpeïaiva sarvam anvayaj¤Ãnapak«am Ãlaæbate 'nvayaj¤Ãnam iti. [Tib. 235a] tathà hy ÃcÃryasaæghabhadreïoktaæ. sarvaæ hi mÃrgÃnvayaj¤Ãnaæ navabhÆmikÃnvayaj¤Ãnapak«Ãlaæbanam iti. apare tv evaæ vyÃcak«ate. bhÃvÃgrikadu÷khasamudayÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktà a«ÂÃu. nirodhÃnvayaj¤ÃnÃkÃrai÷ saæprayuktà ÃkÃÓÃnaætyÃyatananirodhÃlaæbanÃÓ catvÃra÷. evaæ yÃvad bhÃvÃgrikanirodhÃlaæbanÃÓ catvÃra iti «o¬aÓa. mÃrgÃnvayaj¤anÃkÃrair api saæprayuktà ÃkÃÓÃnaætyÃyatanapratipak«ÃlaæbanÃÓ catvÃra÷. evaæ yÃvad bhavÃgrapratipak«ÃlaæbanÃÓ catvÃra iti «o¬aÓa. ta ete dvi«o¬aÓa pÆrvoktÃÓ cëÂÃv iti. catvÃriæÓad ÃkÃÓÃnaætyÃyatanasaæg­hÅtà vajropamà bhavaæti. vij¤ÃnÃnaætyÃyatahasaæg­hÅtà dvÃtriæÓat. ÃkÃÓÃnaætyÃyatananirodhapratipak«ÃlaæbanÃn a«ÂÃvapanÅyeti. ÃkiæcanyÃtanasaæg­hÅtÃÓ caturviæÓati÷. vij¤ÃnÃnaætyÃyatananirodhapratipak«ÃlaæbanÃn apy aparÃn a«ÂÃv apanÅyeti. bhavÃgrasyÃpi hi te 'dhobhÆmikaæ pratipak«amÃrgam Ãcak«ata iti.

punar gotrendriyabhedÃd bhÆyÃæso bhavaætÅti. kathaæ. ye tÃvad a«Âau sarvaprathamà uktÃ÷. te«Ãæ. yo bhÃvÃgrikadu÷khÃlaæbano 'nityÃkÃrasaæprayukto [Tib. 235b] vajropama÷. tasya «a¬gotrabhedÃt «o¬hÃbheda÷. evaæ du÷khÃdyÃkÃrasaæprayuktÃnÃæ trayÃïÃæ pratyekaæ «o¬hÃbheda÷. te«Ãm (#<Abhidh-k-vy 573>#) api pratyekaæ m­dumadhyÃdhimÃtrendriyabhedÃd bheda÷. yathà cai«Ãæ pratyekaæ gotrendriyabhedÃ÷. evaæ bhÃvÃgrikasamudayÃlaæbanÃnÃæ caturïÃæ pratyekaæ «a¬gotrabhedÃt «o¬hÃbheda÷. indriyabhedÃc ca tridhÃbheda÷. yathà cai«Ãm a«ÂÃnÃæ gotrendriyabhedÃt pratyekaæ «o¬hà tridhà ca bheda÷. evaæ sarve«Ãm anÃgÃmyasaæg­hÅtÃnÃæ j¤ÃnÃkÃrÃlaæbanabhedabhinnÃnÃæ yÃvad ÃkiæcanyÃyatanasaæg­hÅtÃnÃæ gotrendriyabhedÃd bheda÷. anayà vartanyà yojya÷. evaæ và yojya÷. prathame pak«e dvÃpaæcÃÓad anÃgÃmyasaæg­hÅtÃ÷. yÃvad viæÓatir ÃkiæcanyÃyatanasaæg­hÅtà ity abhisamasya caturaÓÅtir uttarÃïi trÅïi ÓatÃni vajropamÃnÃæ bhavaæti. tÃni «a¬guïÅk­tya triguïÅk­tya ca «aÂsahasrÃïi navaÓatÃni dvÃdaÓottarÃïi bhavaæti. dvitÅyapak«e yatrÃdito 'ÓÅti÷. yÃvad ÃkiæcanyÃyatane caturviæÓatir iti. ekapiï¬ata÷ «aÂsaptatyuttarÃïi paæcaÓatÃni bhavaæti. gotrendriyabhedÃt «aÂguïÅk­tya triguïÅk­tya ca. daÓasahasrÃïi a«Âa«a«ÂyuttarÃïi ca trÅïi ÓatÃni vajropamÃnÃæ [Tib. 236a] bhavaætÅti.

ata eva tat k«ayaj¤Ãnam iti. kuta ity Ãha. sarvÃsravak«ayaprÃptisahajatvÃt prathamata iti. yasmÃt sarvÃsravak«ayaprÃptyà saha jÃtaæ tatprathamato j¤Ãnaæ. tasmÃt k«ayaj¤Ãnam ity ucyate. madhyapadalopÃt. nairuktividhÃnato vÃ. sarvagrahaïaæ srotaÃpannÃdij¤ÃnaviÓe«aïÃrthaæ. prathamatograhaïam anutpÃdaj¤ÃnÃdiviÓe«aïÃrthaæ. saæketÃpek«ayà hiÓabdaprav­tti÷. ata eva sa iti. svarthaparisamÃpte÷. sa parÃrthakaraïÃrhattvÃd arhan. parÃrthakaraïayogyatvÃd ity artha÷. sarvasarÃgapÆjÃrhattvÃc ceti. sarÃgÃ÷ p­thagjanaÓaik«Ã÷ te«Ãæ sarve«Ãæ pÆjÃm arhatÅty arhan. siddhaæ bhavatÅti. kiæ siddhaæ bhavatÅty Ãha. anye sapta pÆrvoktÃ÷ pudgalÃ÷ Óaik«Ã iti. traya÷ phalasthÃÓ catvÃraÓ ca pratipannakà uktÃ÷. asÃv evÃÓaik«a ity avadhÃraïÃd etadanye ÃryÃ÷ Óaik«Ã iti siddhaæ.

kena te Óaik«Ã iti. kena kÃraïena te sapta pudgalÃ÷ Óaik«Ã ity ucyaæta ity Ãha. Ãsravak«ayÃya nityaæ Óik«aïaÓÅlatvÃd iti. Óik«Ã ÓÅlam e«Ãm iti Óaik«Ã÷. ÓÅlaæ. chattrÃdibhyo ïa iti lak«aïÃt. kva Óik«aïaÓÅlÃ÷. Óik«Ãtraye. [Tib. 236b] kiæ Óik«Ãtrayam. adhiÓÅlam adhicittam adhipraj¤aæ ca. kiæsvabhÃvÃs tà ity Ãha. tÃ÷ puna÷ ÓÅlasamÃdhipraj¤ÃsvabhÃvà iti. ÓÅle ÓÅk«Ã adhiÓÅlam evaæ yÃvat praj¤ÃyÃæ Óik«ety adhipraj¤am iti. avyayaæ vibhaktÃv ity avyayÅbhÃvasamÃsa÷. Óik«ÃkriyÃïÃæ tv avyatirekÃc chÅlÃdisvabhÃvÃ÷ Óik«Ã iti vyÃca«Âe. p­thagjano 'pi Óaik«a÷ prÃpnotÅti. p­thagjano 'pi vinayoktÃsu Óik«Ãsu Óik«ata iti. na. yathÃbhÆtaæsatyÃpraj¤ÃnÃt. naitad evaæ. kasmÃt. yathÃbhÆtaæ satyÃnÃæ du÷khÃdÅnÃæ apraj¤ÃnÃd anavabodhÃt. tad dhi bhik«avo (#<Abhidh-k-vy 574>#) d­«Âaæ yad Ãryayà praj¤ayeti vacanÃt. tathà hi sÆtre adhiÓÅlam adhicittaæ và Óik«Ãæ vistareïoktvÃha. adhipraj¤aæ Óik«Ã katamÃ. idaæ du÷kham Ãryasatyam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. ayaæ du÷khasamudaya÷. ayaæ du÷khanirodha÷. iyaæ du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam iti. yathÃbhÆtasatyapraj¤ÃnÃt. yatra ca Óik«itÃ÷ ÓÅlÃdi«u. tatra punar aparaÓik«aïÃt. prÃtimok«asaævaraparityÃgata÷ u«magatÃdiparihÃïitaÓ cÃrya÷ punar yady api kiæcit parityajati. na tu sarvaæ. [Tib. 237a] na hy Ãryasya kadÃcid api Óik«Ãtrayaæ nÃstÅti. prak­tistha Ãrya iti. asamÃhitÃvasthà sattvÃnÃæ prak­ti÷. tatrastha Ãrya÷ piï¬apÃtacÃrÃdigata÷. na Óik«aïaÓÅla iti. na Óaik«a÷ syÃd ity abhiprÃya÷. ÃÓayata iti chandata÷. sthitÃdhvagavat. adhvaga ucyate yo 'dhvÃnaæ gacchati. saæsthito 'py adhvaga ity ucyate. gamanÃÓasyÃparityÃgÃt. tadvat. prÃptyanu«aægataÓ ca. ÓÅlasamÃdhipraj¤ÃnÃæ ca prÃptaya÷ prak­tisthasyÃpy anu«ajyaæte. tasmÃt prak­tistho 'pi nÃÓik«aïaÓÅla eveti.

Óaik«ÃÓaik«anirdeÓapraÓaægenedam ucyate. atha Óaik«Ã dharmÃ÷ katamà ityÃdi. Óaik«asyÃnÃsravà dharmÃ÷ saæsk­tasvabhÃvÃ÷. evam aÓaik«asyÃÓaik«Ã dharmÃ÷.

nirvÃïaæ kasmÃn na Óaik«aæ. yac chaik«eïa prÃptam ity abhiprÃya÷. aÓaik«ap­thagjanayor api tadyogÃd iti. p­thagjano 'pi laukikamÃrgaprÃptena nirvÃïena yujyate.

prathama÷ pratipannaka iti. darÓanamÃrgastha÷. Óe«ÃïÃm iti vistara÷. Óe«ÃïÃæ pratipannakÃnÃæ sak­dÃgÃmyanÃgÃmyarhattvaphalapratipannakÃnÃæ triphalasthÃvyatirekÃt. [Tib. 237b] srotaÃpattisak­dÃgÃmyanÃgÃmiphalasthebhyo 'vyatirekÃt. sak­dÃgÃmipratipannakÃdaya÷ srotaÃpannÃdibhyo nÃnya ity artha÷. anupÆrvÃdhigamaæ praty evam ucyata iti. anupÆrveïa catu÷phalaprÃptiæ praty ucyate. dravyata paæceti. bhÆga÷kÃmavÅtarÃgau tu syÃtÃæ. bhÆyovÅtarÃga÷ k«Åïa«aÂprakÃra÷. kÃmavÅtarÃga÷ k«ÅïanavaprakÃra÷. darÓanamÃrge darÓanamÃrgÃvasthÃyÃæ yathÃkramaæ sak­dÃgÃmyanÃgÃmiphalapratipannakau syÃtÃæ. na ca srotaÃpannasak­dÃgÃminau. kiæ tarhi. tadvyatiriktau. tathà ca sati dravyata÷ sapta bhavaæti. srotaÃpattisak­dÃgÃmyanÃgÃmiphalapratipannakÃs trayaÓ catvÃraÓ ca phalasthà ity arhattvaphalapratipannaka eko 'nÃgÃmiphalasthÃn na vyatirikta ity avagaætavyaæ.

(VI.47ab) dvividho hi bhÃvanÃmÃrga ukta iti.#<

dvividho bhÃvanÃmÃrgo darÓanÃkhyas tv anÃsrava>#

iti vacanÃt. tatkleÓÃnuÓayitatvÃd iti yasmÃt tadbhÆmika÷ kleÓas tatra laukike (#<Abhidh-k-vy 575>#) mÃrge Ãlaæbanato 'nuÓayita÷. yo hi kleÓa iti vistareïa sÃdharmyavaidharmyad­«ÂÃætaæ darÓayati. yo yadbhÆmiko mÃrga÷. na sa tadbhÆmikakleÓapratipak«a÷. [Tib. 238a] tatkleÓÃnuÓayitatvÃt. asamÃhitatadbhÆmikadharmÃætaravat. vaidharmyeïa tÆparisÃmaætakamÃrgavad anÃsravavat pratipak«amÃrgavad vÃ. laukikenÃpi vairÃgyam iti. uparibhÆmisÃmaætakena. lokottareïÃpÅti. tatpratipak«eïa svÃdharabhÆmikenÃnÃsraveïa mÃrgeïa.

(VI.47cd) #<laukikenÃryavairÃgya>#

iti. tadyathà srotaÃpanna÷ Óamathacarita÷. laukikena mÃrgeïa vairÃgyaæ gacchata÷ pratiprakÃraæ viÓaæyogaprÃptaya÷ sÃsravo 'nÃsravaÓ cotpadyaæte.

dhyÃnaæ niÓrityeti. yasmÃc chaik«a÷ «a¬ bhÆmÅr niÓrityendriyÃïi saæcarati. nÃrÆpyam iti.

#<aÓaik«o nava niÓritya bhÆmÅ÷ Óaik«as tu «a¬>#

iti vacanÃt tenÃha. yo dhyÃnaæ niÓrityendriyÃïi saæcarati. sa k­tsnapÆrvamÃrgatyÃgÃd ÃrÆpyamÃrgÃïÃæ m­dvindriyasaæg­hÅtÃnÃæ pÆrvalabdhÃnÃæ tyÃgÃt. kevaphalamÃrgalÃbhÃc ca kevalasyÃnÃgÃmiphalasya tÅk«ïendriyasvabhÃvasya lÃbhÃt.

#<sa viÓe«aæ phalaæ tyaktvà phalm Ãproti vardhayann>#

iti vacanÃt. ÆrdhvabhÆmikakleÓavisaæyogena ÃrÆpyÃvacarakleÓavisaæyogenÃsamanvÃgata÷ syÃt. ayaæ cÃparo do«a÷. tyakte ca tasminn ÆrdhvabhÆmikleÓavisaæyoge [Tib. 238b] tai÷ kleÓair ÆrdhvabhÆmikai÷ samanvÃgata÷ syÃd iti.

#<bhavÃgrÃrdhavimuktordhvajÃtavat tv asamanvaya>#

ity ardhena vimukto 'rdhavimukta÷. bhavÃgrÃd ardhavimukto bhavÃgrÃrdhavimukta÷. Ærdhvaæ jÃta ÆrdhvajÃta÷. bhavÃgrÃrdhavimuktaÓ cordhvajÃtaÓ ca bhavÃgrÃrdhavimuktordhvajÃtau. tayor iveti. bhavÃgrÃrdhavimuktordhvajÃtavat. samanvayas taiÓ tasyeti vÃkyaÓe«a÷. tuÓabda÷ pÆrvado«avyÃvartanÃrtha÷. tam arthaæ viv­ïvann Ãha. asatyÃm iti vistara÷. asatyÃm api tasya pudgalasya laukikyÃæ visaæyogaprÃptau. na tai÷ kleÓai÷ samanvÃgama÷ syÃt tadyathà bhavÃgrÃrdhaprakÃravimuktasyeti vistara÷. tasya hi laukikÅ bhavÃgrÃrdhaprakÃravisaæyogaprÃptir nÃsti. tatpratipak«alaukikamÃrgÃbhÃvÃt. lokottarà ca tadvisaæyogaprÃptir dhyÃnaæ niÓrityendriyasaæcÃreïa tyaktà syÃt. na ca punas tair bhÃvÃgrikakleÓaprakÃrai÷ samanvÃgamo bhavatÅty abhyupagamyate bhavadbhi÷. tadvad asya syÃt. yathà ca p­thagjanasya prathamadhyÃnabhÆmer Ærdhvaæ jÃtasya dvitÅyadhyÃnÃdyupapannasya. kÃmÃvacarakleÓavisaæyogaprÃptityÃgÃt. prathamadhyÃnabhÆmikÃyà visaæyogaprÃpter

(#<Abhidh-k-vy 576>#)
#<bhÆmisaæcÃrahÃnibhyÃæ dhyÃnÃptaæ tyajyate Óubhaæ.

tathÃrÆpyÃptam>#

iti niyamÃt tyÃgo bhavati. tasmÃn na punas tai÷ kÃmÃvacarai÷ [Tib. 239a] kleÓai÷ samanvÃgamo bhavatÅty abhyupagamyate. tadvad asyÃpi pudgalasya syÃt. p­thagjanasyetigrahaïaæ. yasmÃd Ãryasya laukikena mÃrgeïa kÃmadhÃtor Ærdhvaæ và vairagyaæ gacchata÷ kleÓavisaæyogaprÃptir laukikÅ lokottarà ca bhavati. tatra yà laukikÅ kÃmÃvacarakleÓavisaæyogaprÃpti÷. tasyÃ÷ prathamadhyÃnabhÆmer ÆrdhvajÃtasya bhÆmisaæcÃreïa tyÃgo bhavati na lokottarÃyÃ÷.

#<Ãrye tu phalÃptyuttaptihÃnibhir>#

iti tyÃganiyamÃt. tasyÃæ ca satyÃæ lokottarÃyÃæ prathamadhyÃnÃd Ærdhvaæ jÃtasyÃpy Ãryasya na punas tai÷ samanvÃgama÷ saæbhavati. na tv evaæ p­thagjanasyeti p­thagjanagrahaïaæ. tasmÃd aj¤Ãpakam etat. tyakte kleÓÃsamanvayÃd iti yad uktaæ.

(VI.48) #<sarvata>#

iti. svordhvÃdhobhÆmita÷. tasya sÃsravÃnÃsravatvÃt.

(VI.49) upek«endriyasÃmÃnyÃd iti. caturthadhyÃnÃdisamÃpattitatsÃmaætakayor upek«endriyaæ tulyam iti. kaÓcin na ÓaknotÅti m­dvindriya÷. indriyasaæcÃrasya du«karatvÃd iti. upek«endriyÃnaætaraæ sukhendriyasya saumanasyendriyasya và du«karatvÃt. maulasÃmaætakayor upek«endriyasÃmÃnye sati kim arthaæ maulÃd evÃætyaæ vimuktimÃrgaæ saæmukhÅkaroti. na sÃmaætakÃt. vÅtarÃgabhÆmibÃhumÃnyÃt. [Tib. 239b] nÃdharÃyà vÅtarÃgatvÃd iti. tatsÃmaætakena vÃdhovairÃgyasya k­tatvÃt. satyÃkÃraprav­ttà iti. anityÃdyÃkÃraprav­ttÃ÷.

(VI.50) saæbhavata iti. yady adharÃæ bhÆmim audÃrikata÷ paÓyaæty Ærdhvaæ tadviparyayeïa ÓÃætata ity eke. apare vyÃcak«ate. ÓÃætÃdyÃkÃrÃïÃæ kadÃcid ekenÃpy ÃkÃreïÃkÃrayaæti. nÃvaÓyaæ samastair iti. audÃrikata iti. audÃrikam ity audÃrikata÷. aÓÃætatvÃd audÃrikata÷. katham aÓÃætÃdharà bhÆmi÷. mahÃbhisaæskÃrataratvÃt. idaæ mahÃbhisaæskÃraæ yatnasÃdhyaæ mÃrgeïa sahÃdharaæ sthÃnaæ. idam api mahÃbhisaæskÃraæ saha mÃrgeïordhvaæ sthÃnam. idam anayor atiÓayeneti mahÃbhisaæskÃrataraæ. tadbhÃva÷. tasmÃt. khilaæ durbhedaæ. kutsitaæ khilaæ du÷khilam iti du÷khilata÷. katham apraïÅtÃdharà bhÆmir ity Ãha. bahudau«Âhulyataratvena pratikÆlabhÃvÃd iti. dau«Âhulyaæ kÃyacittayor akarmaïyatà kleÓÃnukÆlatety artha÷. bahudau«Âhulyam (#<Abhidh-k-vy 577>#) asyeti. bahudau«Âhulyam. idam api bahudau«Âhulyaæ samÃrgam adharaæ sthÃnaæ. idam api bahudau«Âhulyaæ samÃrgam Ærdhvaæ sthÃnam. idam anayor atiÓayeneti bahudau«Âhulyataraæ. tadbhÃvÃt. [Tib. 240a] sthÆlabhittikata iti. sthÆlabhittikabhÃvena. tayaivatadbhÆmyani÷saraïÃt. tayaiva bhÆmyà tasyà eva bhÆmer ani÷saraïÃt. bhittyani÷Óaraïavat. yathà tayaiva bhittyà tasyà eva bhitter ani÷saraïaæ. tadava«ÂabdhÃkÃÓadeÓÃt. te«Ãæ viparyayeïeti. alpÃbhisaæskÃratvÃt alpadau«ÂhulyataratvenÃpratikÆlabhÃvÃt tayà bhÆmyà tadbhÆmini÷saraïÃd yathÃkramaæ ÓÃætapraïÅtani÷saraïÃkÃrÃ÷.

(VI.51) gatam Ãnu«aægikaæ. idaæ vaktavyam iti. k«ayaj¤ÃnÃætarÃbhÃvi vaktavyam. anu«aægeïa tu laukikÃnÃætaryavimuktimÃrgalak«aïanirdeÓa iti.

#<yady akopya÷ k«ayaj¤ÃnÃd anutpÃdamatir>#

iti. apuna÷kartavyatÃj¤Ãnaæ. tad asya tadÃnÅm utpadyate. parihÃïisaæbhavÃd iti. kleÓotpÃdÃvakÃÓo 'stÅti nÃsyÃnutpÃdaj¤Ãnam utpadyate. kiæ kÃraïaæ. parihÃïisaæbhavÃt. yasmÃd asya parihÃïi÷ saæbhavati. yasya punar anutpÃdaj¤Ãnaæ. na tasya parihÃïir iti.

(VI.52) tena hi Óramaïo bhavatÅti. ÓrÃmaïyayogÃc chramaïo bhavati. yathà ÓauklyayogÃc chukla÷ paÂa iti. Óamayati kleÓÃn iti Óramaïa÷. tanni«yandapuru«akÃraphalatvÃd iti. tasya ÓrÃmaïyasyÃnaætaryamÃrgalak«aïasya yathÃyogaæ vimuktimÃrgà asaæsk­tÃni ca [Tib. 240b] ni«yandaphalatvÃt puru«akÃraphalatvÃc ca. vimuktimÃrgÃs tasya ni«yandaphalaæ puru«akÃraphalaæ ca. asaæsk­tÃni puru«akÃraphalam eva.

#<yadbalÃj jÃyate yat tat phalaæ puru«akÃrajaæ.>#

yadbalÃt prÃpyate ca yat tac ca puru«akÃraphalam iti k­tvÃ.

(VI.53) evaæ tarhÅti vistara÷. yathà p­thagjanasya pÃïine÷ pravacane upasaækhyÃnaæ kriyate. evaæ sarvaj¤asyÃpi buddhasyopasaækhyÃnaæ kartavyam upajÃyata iti vÃkyÃrtha÷. pÆrvamÃrgatyÃga iti vistara÷. pÆrvamÃrgatyÃga÷ pratipannakamÃrgatyÃgÃt. apÆrvamÃrgaprÃptiÓ ca phalamÃrgalÃbhÃd iti. sarvasyaikaprÃptilÃbhÃd iti. sarvasya darÓanaheyaprahÃïasyaikà bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtà prÃpti÷ srotaÃpattiphalaprÃptikÃle labhyate. tathà sak­dÃgÃmiphalaprÃptikÃle darÓanaheyaprahÃïasya «a¬vidhabhÃvanÃmÃrgaheyaprahÃïasya ca sarvasyaikà sak­dÃgÃmiphalasaæg­hÅtà prÃptir labhyate. evam anÃgÃmyarhattvaphalayor api yojyaæ. caturvidhÃnÃæ dharmÃnvayaj¤ÃnÃnÃæ iti. satyabhedÃc caturvidhÃnÃæ dharmaj¤ÃnÃnÃm anvayaj¤ÃnÃnÃæ ca tathaiva caturvidhÃnÃm (#<Abhidh-k-vy 578>#) iti. yugapada«Âaj¤ÃnalÃbha÷.

(VI.54) laukikamÃrgaprÃptaæ phaladvapam iti. sak­dÃgÃmiphalam [Tib. 241a] anÃgÃmiphalaæ ca. tad dhi laukikenÃpi mÃrgeïa prÃptaæ saæbhavati. tat kathaæ ÓrÃmaïyasyÃnÃsravamÃrgalak«aïasya phalaæ yujyate. darÓanamÃrgaphalam api prahÃïam iti. apiÓabdÃd bhÃvanÃmÃrgaphalam api prahÃïaæ g­hyate. tasya dviprakÃrasyÃpi prahÃïasya sak­dÃgÃmiphalasaæg­hÅtÃnÃgÃmiphalasaæg­hÅtà và ekà prÃptir labhyate. tasmÃd darÓanamÃrgaphalaprahÃïayogÃd asaæsk­taæ sak­dÃgaæiphalam anÃgÃmiphalaæ và ÓrÃmaïyaphalaæ bhavati. yat trayÃïÃæ saæyojanÃnÃæ prahÃïam iti. trisaæyojanaprahÃïaæ darÓanamÃrgeïa. paæcÃvarabhÃgÅyaikadeÓÃnÃæ satkÃyad­«ÂiÓÅlav\rataparÃmarÓavicikitsÃnÃæ darÓanamÃrgeïaiva prahÃïaæ. tasya prahÃïasya sak­dÃgÃmyanÃgÃmiphalatve. kiæ. k­ta÷ prak«epa÷. tena j¤Ãyate. prahÃïamiÓrÅkaraïÃd evam uktaæ bhagavateti. tadbalena parihÅïÃd iti.

#<laukikenÃryavairÃgye visaæyogÃptayo dvidhÃ>#

iti tatranÃsravayà visaæyogaprÃptyà tat prahÃïaæ yal laukikamÃrgasaæprÃptaæ saædhÃryate. prÃptiyogenÃvaÓyam upati«Âhata ity artha÷. mriyate na phalabhra«Âa iti. tadabhÃve hi laukikasyeva parihÅïasya maraïaæ syÃt. tadbalenety anÃsravavisaæyogaprÃptibalenety [Tib. 241b] artha÷. saiva ca vartamÃnalaukikamÃrgopajanitÃnÃsravà prÃtir anÃgataÓ cëÂÃæga ÃryamÃrgo laukikabalena prÃpyamÃïa÷ saæsk­taæ ÓrÃmaïyaphalaæ vyavasthÃpyamÃnaæ na virudhyate. sÆtre tv asaæsk­taæ ÓrÃmaïyaphalam udgrÃhyate. prÃdhÃnyÃt. saæsk­tam apy atrai«Âavyam iti.

(VI.55, 56) kleÓÃnÃæ vÃhanÃd brÃhmaïyam iti. vÃhità anenÃnekavidhÃ÷ pÃpakà akuÓalà dharmà iti brÃhmaïa÷. tadbhÃvo brÃhmaïyam anÃsravo mÃrga÷. kathaæ brahmacakram ity Ãha. brahmacakraæ tu brahmavartanÃd iti. yasmÃd brahmaïà pravartitaæ. tasmÃt brahmacakram iti. anuttarabrÃhmaïyayogÃd iti. anuttarÃnÃsravamÃrgayogÃd ity artha÷. e«a hi bhagavÃn brÃhmety etad udÃharaïaæ jÅvakenoktam etat.

#<ÃÓugatvÃdyarÃdibhir>#

iti. ÃÓugatvÃdibhir arÃdibhiÓ cety artha÷. ÃÓugatvÃd iti vistara÷. idaæ mÃrgasya cakraratnena sÃdharmyam ucyate. yathà cakraratnam ÃÓugam. evaæ (#<Abhidh-k-vy 579>#) darÓanamÃrga÷. paæcadaÓabhiÓ cittak«aïai÷ satyÃbhisamayÃd ÃÓuga iti. tyajanakramaïÃt. yathà tad anyaæ deÓaæ tyajaty anyaæ deÓaæ krÃmati. [Tib. 242a] evam ayam ÃnaætaryamÃrgaæ tyajati vimuktimÃrgaæ krÃmati saæmukhÅbhÃvata÷. satyÃætaratyajanakramaïÃd vÃ. ajitajayajitÃdhyÃvasanÃt. yathà tad ajitÃni grÃmanigamÃdÅni jayati. jitÃni cÃdhyÃvasati. evam ayam ÃnaætaryamÃrgeïÃjitÃn satkÃyad­«ÂyÃdÅn kleÓÃæ jayati tatprÃticchedÃt. jitÃæÓ cÃdhyÃvasati vimuktimÃrgeïa. kleÓavisaæyogaprÃptisahotpÃdÃt. utpatananipatanÃc ca. yathà ca tat kvacid utpatati kvacin nipatati. evam ayam ÃnaætaryavimuktimÃrgÃïÃæ puna÷puna÷ saæmukhÅbhÃvÃt. kÃmÃdidu÷khÃdisatyÃlaæbanato và yathÃyogam utpatati ca. rÆpÃrÆpyadhÃtvÃlaæbanÃd utpatati. kÃmadhÃtvÃlaæbanÃn nipatatÅti.

samyagd­«Âir iti vistara÷. iha ÓÅlaæ prati«ÂhÃya samÃdhilÃbha÷ samÃdhilÃbhÃt praj¤Ã yathÃbhÆtaæ bhÃvyata ity ata÷ samyagvÃkkarmÃætÃjivà nÃbhisthÃnÅyÃ÷. samyagd­«ÂyÃdÅnÃæ tatpratibaddhav­ttitvÃt ÓÅlam ÃdhÃrabhÆtam iti k­tvÃ. samÃdhir nemisthÃïÅyas tenetare«Ãm upagrahÃt. samyagd­«ÂyÃdayo 'rasthÃnÅya÷. [Tib. 242b] aravad itaÓ cÃmutaÓ ca prav­ttatvÃt. kuta etad iti. kiæ svamatam etad vaibhëikÃïÃæ darÓanamÃrgo dharmacakram ity Ãhodvid Ãgamata iti. tadutpattau pravartitam iti. darÓanamÃrgotpattau pravartitaæ dharmacakram iti sÆtre vacanÃt. kathaæ. bhagavÃn bÃrÃïÃsyÃæ viharati sma ­«ipatane m­gadÃve. tatra bhagavÃn paæcakÃæ bhik«Æn Ãmaætrayate sma. idaæ du÷kham Ãryasatyam iti bhik«ava÷ pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u yoniÓomanasikurvataÓ cak«ur udapÃdi j¤Ãnaæ vidyà buddhir udapÃdi. ayaæ du÷khasamudaya÷. ayaæ du÷khanirodha÷. iyaæ du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam iti. pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u yoniÓomanasikurvataÓ cak«ur udapÃdi j¤Ãnaæ vidyà buddhir udapÃdi. tat khalu du÷kham Ãryasatyam abhij¤ayà parij¤Ãtavyaæ mayeti pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u yoniÓomanasikurvataÓ cak«ur udapÃdÅti pÆrvavat. tat khalu du÷khasamudaya Ãryasatyam abhij¤ayà prahÃtavyaæ mayeti pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u pÆrvavat. tat khalu du÷khanirodha Ãryasatyam abhij¤ayà sÃk«Ãtkartavyaæ mayeti pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u pÆrvavat. tat khalu du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam abhij¤ayà bhÃvayitavyaæ mayeti pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u pÆrvavat. [Tib. 243a] tat khalu du÷kham Ãryasatyam abhij¤ayà parij¤Ãtaæ mayeti pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u pÆrvavat. tat khalu du÷khasamudaya Ãryasatyam abhij¤ayà prahÅïaæ mayeti pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u pÆrvavat. tat khalu (#<Abhidh-k-vy 580>#) du÷khanirodha Ãryasatyam abhij¤ayà sÃk«Ãtk­taæ mayeti pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u pÆrvavat. tat khalu punar du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam abhij¤ayà bhÃvitaæ mayeti pÆrvam ananuÓrute«u dharme«u pÆrvavat. yÃvac ca mama bhik«ava e«u catur«v Ãryasatye«v evaæ triparivartaæ dvÃdaÓÃkÃraæ na cak«ur udapÃdi. na j¤Ãnaæ na vidyà na buddhir udapÃdi. na tÃvad aham asmÃt sadevakÃl lokÃt samÃrakÃt sabrahmakÃt saÓramaïabrÃhmaïikÃyÃ÷ prajÃyÃ÷ sadevamÃnu«ÃsurÃyà mukto ni÷s­to visaæyukto viprayukto viparyÃsÃpagatena cetasà bahulaæ vyahÃr«aæ. na tÃvad aham anuttarÃæ samyaksaæbodhim abhisaæbuddho 'smÅty adhyaj¤Ãsi«aæ. yataÓ ca mama bhik«ava e«u
catur«v Ãryasatye«v evaæ triparivartaæ dvÃdaÓÃkÃraæ cak«ur udapÃdi yÃvad buddhir udapÃdi. tato 'ham asmÃt sadevakÃd yÃvat viprayukto viparyÃsÃpagatena cetasà [Tib. 243b] bahulaæ vyahÃr«aæ. tato 'ham anuttarÃæ samyaksaæbodhim abhisaæbuddho 'smÅti adhyaj¤Ãsi«aæ. asmin khalu punar dharmaparyÃye bhëyamÃïe Ãyu«mata÷ kauï¬inyasya virajo vigatamalaæ dharme«u dharmacak«ur utpannam aÓÅteÓ ca devatÃsahasrÃïÃæ. tatra bhagavÃn Ãyu«maætaæ kauï¬inyam Ãmaætrayate sma. Ãj¤Ãtas te kauï¬inya dharma÷. Ãj¤Ãto me bhagavan. Ãj¤Ãtas te kauï¬inya dharma÷. Ãj¤Ãto me sugata. Ãj¤Ãta Ãyu«matà kauï¬inyena dharma iti bhaumà yak«Ã÷ Óabdam udÅrayaæti gho«am anuÓrÃvayaæti. etan mÃr«Ã bhagavatà bÃrÃïasyÃm ­«ipatane m­gadÃve triparivartadvÃdaÓÃkÃraæ dharmacakraæ pravartitaæ. apravartitapÆrvaæ Óramaïena và brÃhmaïena và devena và mÃreïa và brahmaïà vÃ. kenacit punar loke sahadharmeïa bahujanahitÃyeti vistara÷. tad evam Ãryasya kauï¬inyasya darÓanamÃrga utpanne devatÃbhir uktaæ bhagavatà pravartitaæ dharmacakram iti sÆtravacanÃt. darÓanamÃrgo dharmacakram iti gamyate.

kathaæ triparivartam iti vistara÷. idaæ du÷kham Ãrgasatyam ity eka÷ parivarta÷. tat khalu parij¤Ãtavyam iti dvitÅya÷. tat khalu parij¤Ãtam iti t­tÅya÷. ity ete traya÷ parivartÃ÷. ekaikasmin parivarte idaæ du÷kham ity asmiæÓ cak«ur udapÃdi j¤Ãnaæ [Tib. 244a] vidyà buddhir udapÃdÅti catvÃra ÃkÃrÃ÷. parij¤Ãtavyam ity asmin punaÓ catvÃra÷. parij¤Ãtam ity asmin punar api catvÃra÷. ity ete dvÃdaÓÃkÃrÃ÷. tatra pratyak«ÃrthatvÃd anÃsravà praj¤Ã cak«u÷. ni÷saæÓayatvÃj j¤Ãnaæ. bhÆtÃrthatvÃt vidyÃ. viÓuddhatvÃd buddhi÷. viÓuddhà dhÅr buddhir iti nirukte÷. punar bÃhyakÃnÃæ satye«u darÓanaæ kud­«ÂivicikitsÃvidyÃnÃm apratipak«a÷ sÃsravaæ ceti tato viÓe«aïÃrthaæ cak«urÃdigrahaïaæ (#<Abhidh-k-vy 581>#) punas tri«u parivarte«u prathamaæ darÓanaæ cak«u÷. yathÃd­«ÂavyavacÃraïaæ j¤Ãnaæ. yÃvadbhÃvikatÃm upÃdÃya vidyÃ. yÃvadvidyamÃnagrahaïÃt. yathÃvadbhÃvikatÃm upÃdÃya buddhi÷. yathÃbhÆtÃrthÃvabodhÃt. punar ananuÓrute«u dharme«v ÃnumÃnikaj¤Ãnaprati«edhÃrthaæ cak«ur ity Ãha. Ãdhimok«ikaj¤Ãnaprati«edhÃrthaæ j¤Ãnam iti. ÃbhimÃnikaj¤Ãnaprati«edhÃrthaæ vidyeti. sÃsravaprati«edhÃrthaæ buddhir iti. prati satyam evaæ bhavaætÅti. ayaæ du÷khasamudaya Ãryasatyaæ. tat khalu prahÃtavyaæ. tat khalu prahÅïam ity ete traya÷ parivartÃ÷. ekaikasmiæ parivarte cak«ur udapÃdi j¤Ãnaæ vidyà buddhir ity ete dvÃdaÓÃkÃrÃ÷. evaæ nirodhamÃrgasatye api yojye. Ãha. yadi prati satyam evaæ bhavaæti. traya÷ parivartà dvÃdaÓa cÃkÃrÃ÷ [Tib. 244b] dvÃdaÓa parivartÃ÷ a«ÂacatvÃriæÓac cÃkÃrÃ÷ prÃpnuvaæti. kasmÃt triparivartaæ dvÃdaÓÃkÃram ity uktam. ata ucyate. trikadvÃdaÓakasÃdharmyÃt tu triparivartaæ dvÃdaÓÃkÃram uktam iti. dvayasaptasthÃnakauÓaladeÓanÃvad iti. dvayadeÓanÃvat. saptasthÃnakauÓaladeÓanÃvac ca. tadyathà vistaram uktvà tena hi bhik«o dvayaæ te deÓayi«yÃmi tac ch­ïu sÃdhu ca su«Âhu ca manasikuru bhëi«ye. dvayaæ katamat. cak«ÆrÆpÃïi yÃvan manodharmÃÓ ceti. yatheha dvayasÃdharmyÃd dvayam ity uktam. evaæ trikadvÃdaÓakasÃdharmyÃt triparivartaæ dvÃdaÓÃkÃram uktaæ. yathà ca saptasthÃnakuÓalo bhik«u÷ rÆpaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. rÆpasamudayaæ. rÆpanirodhaæ. rÆpanirodhagÃminÅæ pratipadaæ. rÆpasyÃsvÃdaæ cÃdÅnavaæ ca. ni÷saraïaæ ca yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti. saptasthÃnakuÓalo bhik«u÷ trividhÃrthopaparÅk«Å k«ipram evÃsmin dharmavinaye du÷khasyÃætaæ prajÃnÃtÅti. pratyekaæ skaædhe«u saptasthÃnakauÓalasÃdharmyÃt. evam ihÃpi trikadvÃdaÓakasÃdharmyÃt triparivartaæ dvÃdaÓÃkÃram uktam iti. ebhiÓ ceti
vistara÷. ebhiÓ ca parivartair yathÃsÆtranirdi«Âair darÓanabhÃvanÃÓaik«amÃrgà [Tib. 245a] yathÃsaækhyaæ darÓitÃ÷. idaæ du÷kham Ãryasatyam ity Ãrabhya yÃvad iyaæ du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam iti darÓanamÃrgo darÓita÷. tat khalu du÷kham Ãryasatyam abhij¤ayà parij¤Ãtavyam ity Ãrabhya yÃvat tat khalu du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam abhij¤ayà bhÃvayitavyam iti bhÃvanÃmÃrgo darÓita÷. tat khalu du÷kham Ãryasatyam abhij¤ayà parij¤Ãtam ity Ãrabhya yÃvat tat khalu du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam abhij¤ayà bhÃvitam ity aÓaik«amÃrgo darÓita iti. atrÃcÃrya Ãha. yady evam iti vistara÷. yady evam ebhi÷ parivartair darÓanÃdimÃrgà yathÃsaækhyaæ darÓitÃ÷. na tarhi darÓanamÃrga eva triparivarto dvÃdaÓÃkÃra÷. kiæ tarhi. ekaparivartaÓ caturÃkÃra iti. katham asau darÓanamÃrgo dharmacakraæ vyavasthÃpyate. triparivartÃbhÃve (#<Abhidh-k-vy 582>#) cakrasÃdharmyÃbhÃvÃn na cakraæ yujyata ity abhiprÃya÷. tasmÃt sa eva dharmaparyÃyo dharmacakraæ. tad eva sÆtraæ dharmacakraæ. dharmacakraprakÃÓanÃt. triparivartaæ dvÃdaÓÃkÃraæ ca yujyate. tadarthaprakÃÓanÃt. tri÷parivartanÃd iti. du÷khaæ yÃvan mÃrga ity ekaæ parivartanaæ. [Tib. 245b] parij¤Ãtavyaæ yÃvad bhÃvayitavyam iti dvitÅyaæ. parij¤Ãtaæ yÃvad bhÃvitam iti t­tÅyaæ. caturïÃæ satyÃnÃæ tridhÃkaraïÃd iti. du÷khaæ samudayo nirodho mÃrga iti satyasvarÆpaæ praty eka ÃkaraïaprakÃraÓ caturÃkÃra÷. parij¤Ãtavyaæ prahÃtavyaæ sÃk«Ãtkartavyaæ bhÃvayitavyaæ iti kartavyarÆpÃæ parij¤ÃnakriyÃæ prati dvitÅya ÃkaraïaprakÃraÓ caturÃkÃra÷. parij¤Ãtaæ prahÅïaæ sÃk«Ãtk­taæ bhÃvitam iti parini«ÂhitÃæ parij¤ÃnÃdikriyÃæ prati t­tÅya ÃkaraïaprakÃraÓ caturÃkÃra iti. dvÃdaÓÃkÃraæ bhavati.
tasya punar iti. dharmaparyÃyasya. pravartanaæ parasaætÃnme gamanaæ vineyajanasaætÃne preraïaæ. kathaæ gamanam. arthaj¤ÃpanÃt. atha và sarva evÃryamÃrgo darÓanabhÃvanÃÓaik«amÃrgo dharmacakraæ. vineyajanasaætÃne kramaïÃt. kramaïÃc cakram iti k­tvÃ. yadi sarva evÃryamÃrgo dharmacakraæ. katham ÃryÃj¤Ãtakauï¬inyasya darÓanamÃrgamÃtrotpÃde tat pravartitam ity uktaæ. ata ucyate. tat tu parasaætÃne Ãryakauï¬inyasaætÃne. darÓanamÃrgotpÃdanÃd vartayitum Ãrabdham Ãdau vartitam ity etat pravartitam ity ucyate. Ãdikarmaïi praÓabdo vartate. prabhukta odana iti yathÃ.

(VI.57) t­tÅyasya tu kasmÃd aprÃptir iti. rÆpadhÃtÆpapanno [Tib. 246a] yadi niyÃmam avakrÃmet. «o¬aÓe cittak«aïe kasmÃd anÃgÃmiphalaprÃptir na syÃd ity abhiprÃya÷. parihÃra ucyate.

#<nordhvaæ hi d­kpatha>#

iti. ÓravaïÃbhÃvÃd iti. ÃrÆpye«u ÓrÃvakabodhir eva bhavaætÅ bhavet. svayaæbhubodher asaæbhavÃt. ÓrÃvakÃbhisamayaÓ ca parato gho«am aætareïa na bhavati. kiæ ca adhodhÃtvanÃlaæbanÃc ca.

#<na maulÃ÷ kuÓalÃrÆpyÃ÷ sÃsravÃdharagocarÃ>#

iti. traidhÃtukÃlaæbanena ca darÓanamÃrgeïa bhavitavyam ity ata÷. sa tatra na bhavatÅti. vidhÃnaæ vidhà upÃya ity artha÷.

(VI.58, 59ab) parihÃïaæ dharma÷ svabhÃvo 'syeti parihÃïadharmÃ. cetanÃdharmà ÃtmamÃraïadharmÃ. anurak«aïÃdharmà yas tÃæ vimuktim anurak«ituæ Óaknoti. sthitÃkaæpya÷ yasyÃæ viomuktau sthita÷. tasyÃæ akaæpya÷. prativedhanÃbhavya÷. indriyasaæcÃrabhavya÷. akopyadharmÃkopyo 'nivÃryo dharmo 'syety akopyadharmÃ. sa ca dvividha÷. svabhÃvatas tÅk«ïendriya÷. (#<Abhidh-k-vy 583>#) ndriyasaæcÃratas tÅk«ïendriyaÓ ca.

#<paæca ÓraddhÃdhimuktajÃ÷>#

evety avadhÃraïaæ. ÓraddhÃdhimuktà bhÆtvà ete jÃtà ity artha÷. ÓraddhÃdhimuktapÆrvakà iti yÃvad uktaæ bhavati. «a«Âhas [Tib. 246b] tv anyathÃpi bhavatÅti vyÃkhyÃtaæ sÃmayikÅti. samaye upakaraïÃrogyadeÓaviÓe«Ãdilak«aïe bhavà sÃmayikÅ. kÃætà ca. kÃætà cetovimukti÷. kasmÃt kÃæteti. nityÃnurak«yatvÃt. kÃætaæ hi nityam anurak«yam iti loke d­Óyate. sÆtre 'py uktaæ. tadyathà nÃmaikÃk«asya puru«asya j¤Ãtaya ekam ak«i sÃdhu ca su«Âhu cÃnurak«itavyaæ manyeran. mÃsya ÓÅtaæ mÃsyo«ïaæ mÃsya rajo'æÓavaÓ cak«u«i nipateyur mÃsya yad apy ekaæ cak«ur avina«Âaæ tad api vinaÓyed iti. evam eva samayavimuktasyÃrhato 'nurak«ya e«a dharmo 'nukaæpyo 'nugrÃhya÷. tata evaæ samayavimukto 'rhan sÃdhu ca su«Âhu cÃnurak«itavyaæ manyate. kaccid aham etasmÃd dharmÃn na parihÅyeyeti. sa tasmÃn na parihÅyata iti. gh­taghaÂavad iti. yathà gh­tasya pÆrïo ghaÂo gh­taghaÂa iti bhavati. madhyagatasya pÆrïaÓabdasya lopÃt. yathà và gh­tÃpek«o ghaÂo gh­taghaÂo yatra gh­taæ prak«epsyate. apek«aÓabdalopÃt gh­taghaÂa iti bhavati. evam ihÃpi madhyagatasyÃpek«aÓabdasya lopÃt samayÃapek«ÃÓ caite vimuktÃÓ ceti samayavimuktÃ÷. samaya÷ punar upakaraïÃdir ity [Tib. 247a] uktaæ. kathaæ kopayitum aÓakyatvÃd ity Ãha. aparihÃïita iti. kÃlÃætarÃtyaætavimuktito veti. kÃlÃætaravimuktita÷ samayavimuktatvam. atyaætavimuktito 'samayavimuktitvam ity artha÷. katham evam ity Ãha. parihÃïisaæbhavÃsaæbhavata÷. parihÃïisaæbhavÃt kÃlÃætaravimuktyà samayavimukta ity ucyate. parihÃïyasaæbhavÃd atyaætavimuktyÃsamayavimukta ity ucyate.

#<d­«ÂiprÃptÃnvayaÓ ca sa>#

iti. yadà Óaik«o bhÆtvendriyÃïi saæcarati. sa d­«ÂiprÃptatÃm Ãpadyate. atha svabhÃvatas tÅk«ïendriya÷ sa «o¬aÓe cittak«aïe d­«ÂiprÃpta eva. tasmÃd asÃv akopyadharmà d­«ÂiprÃptapÆrvaka ity ucyate. yas tv arhattvÃvasthÃyÃm indriyÃïi saæcarati. nÃsÃv akopyadharmà d­«ÂiprÃptapÆrvaka ity avagaætavyaæ.

(VI.59cd) #<kaÓcit prathamata eva cetanÃdharmagotraka>#

iti. parihÃïadharmà nocyate. yasmÃd uttÃpanÃgato na bhavatÅti. tadgotrà Ãdita÷ kecid ity apadi«Âaæ. tat kim idaæ parihÃïadharmagotraæ nÃma yÃvad akopyadharmagotram [Tib. 247b] iti na tai÷ parihÃïadharmÃdigotram apadi«Âaæ. tatra kecid evaæ varïayaæti kuÓalamÆlÃni gotram iti. kasyacid dhi tÃd­ÓÃni kuÓalÃni bhavaæti. ya÷ parihÃïadharmà yÃvad akopyadharmÃ. anye (#<Abhidh-k-vy 584>#) punar Ãhu÷ p­thagjanÃvasthÃm Ãrabhyendriyabhedo gotram iti. sautrÃætikÃ÷ punar varïayaæti bÅjaæ sÃmarthyaæ cetaso gotram iti. p­thagjanÃvasthÃyÃæ Óaik«ÃvasthÃyÃæ ca parihÃïadharmabÅje sati hetau parihÃïadharmagotraka ity ucyate. evam aÓaik«ÃvasthÃyÃæ tadbÅjav­ttilÃbhÃt parihÃïadharmety ucyate. evaæ yÃvad akopyadharmeti. tatra parihÃïadharmeti vistara÷. parihÃïadharmà ya÷ parihÃtuæ bhavya iti. yady etÃvad brÆyÃt. na ca cetanÃdidharmety etan na brÆyÃt. sarva evaite cetanÃdharmÃdayaÓ catvÃra÷ parihÃtuæ bhavyà ity e«Ãm evÃnyatara÷ parihÃïadharmà syÃt. na tebhyo 'nya÷ paæcama÷. atas tebhyo 'nya evÃyaæ paæcama iti viÓe«ayan na ca cetanÃdidharmety Ãha. cetanÃdharmÃdÅnÃæ punaÓ caturïÃæ parihÃïadharmakatve 'sati [Tib. 248a] ekaikasya viÓe«alak«aïÃpadeÓÃd eva punar idaæ vaktavyaæ jÃyate. cetanÃdharmà cetayituæ bhavyo na cÃnurak«aïÃdharmà yÃvat prativedhanÃbhavya iti. evam anurak«aïÃdharmà parihÃïipratyayaæ balavaætam aætareïeti. yadi parihÃïipratyayo balavÃn syÃt parihÅyeta sa ity abhiprÃya÷. anena balavatpratyayavacanena parihÃïadharmaïa÷ pÆrvoktÃd viÓina«Âi. parihÃïadharmà hy abalavatÃpi parihÃïipratyayena parihÅyate. parihÃïipratyayÃ÷ punar yathà sÆtraæ. paæca hetava÷ paæcapratyayÃ÷ samayavimuktasyÃrhata÷ parihÃïÃya saævartaæte. katame paæca. karmÃætapras­to bhavati. bhëyapras­to bhavati. adhikaraïapras­to bhavati. dÅrghacÃrikÃyogam anuyukto bhavati. dÅrgheïa ca rogajÃtena sp­«Âo bhavatÅti. ananurak«ann apÅty anenÃnurak«aïÃdharmaïo viÓina«Âi. sa hy anurak«ann eva na parihÅyeta. ayaæ tv ananurak«ann apÅti. ananurak«ayann api tatphalaæ sthÃtuæ bhavyas tatphale. na hÃtuæ tatphalÃt. nÃpi vardhayituæ prativedhanÃbhavyatÃprÃptyÃ. vinÃbhiyogena vinà vÅryeïa. anenÃrthÃd uktaæ bhavati. yady abhiyogaæ kuryÃd bhavya÷ syÃd iti prativedhanÃbhavyÃc cÃyam evaæ viÓe«ito bhavati. [Tib. 248b] sa hi vinà apy abhiyogena prativeddhuæ bhavya iti.

prathamau dvÃv iti vistara÷. parihÃïadharmà sÃtatyasatk­tyaprayogavikala÷. cetanÃdharmÃpi sÃtatyaprayogeïa vikala÷. viÓe«eïa tu satk­tyaprayogeïa vikala ity anayor viÓe«a÷. m­dvindriyas tv iti «a«ÂhÃd viÓina«Âi. «a«Âho hi tÅk«ïendriya÷. indriyak­to hy anayor viÓe«o na prayogak­ta iti. evaæ ca k­tveti vistara÷. yasmÃn nÃvaÓyam evaæ bhavati. tasmÃd rÆpÃrÆpyadhÃtvor api «a¬ arhaæto na kevalaæ kÃmadhÃtÃv eva «a¬ ity abhiprÃya÷. rÆpÃrÆpyadhÃtvor dvau sthitÃkaæpya eka÷. akopyadharmà ca dvitÅya÷. sthitÃkaæpyas (#<Abhidh-k-vy 585>#) tÃvad baddhÃbhiruci÷ syÃn na prativedhanÃbhavyatÃkriyÃdaravÃn iti. na kÃmadhÃtau sthitÃkaæpya÷ prativedhanÃbhavyatÃm Ãpadyate. rÆpÃrÆpyadhÃtvaÓ ca parihÃïipratyayo balavÃn nÃstÅti. nÃsau parihÅyate. na cendriyÃïi saæcaraætÅti sthitÃkaæpyagotraka eva saæ tatra bhavati. akopyavimuktiyogÃc cÃkopyadharmÃpi bhavati. eveti dvÃv eva tau bhavata÷. nÃto 'nye. tayo rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷ parihÃïicetanendriyasaæcÃrÃbhÃvÃt. parihÃïadharmà tÃvat tatra nÃsti. parihÃïyabhÃvÃt. anurak«aïÃdharmÃpi nÃsti. parihÃïyabhÃvenÃnurak«itavyÃyogÃt. [Tib. 249a] ata eva cendriyasaæcÃrÃbhÃvÃt prativedhanÃbhavyo 'pi na bhavati. tathà coktaæ.

#<sa cordhvajaÓ ca naivÃk«asaæcÃraparihÃïibhÃg>#

iti. tatra ca nÃtmasaæcetanà na parasaæcetanÃstÅti cetanÃdharmÃpi na bhavatÅti.

(VI.60ab) cetanÃdharmÃdÅnÃæ caturïÃm iti. cetanÃnurak«aïÃdharmasthitÃkaæpyaprativedhanÃbhavyÃnÃæ. na hi parihÃïadharmà puna÷ svagotrÃt parihÅyata iti. tasya gotrasyÃk­trimatvÃt. parihÃïadharmÃdÅnÃæ paæcÃnÃm iti. yasmÃt parihÃïadharmaïo 'pi phalÃt parihÃïi÷ saæbhavati. phalasyÃgaætukatvÃt.

#<na pÆrvakÃd>#

iti. gotrÃt phalÃc ca. sa tasmÃn na parihÅyata ity arhan. kasmÃd ity Ãha. Óaik«ÃÓaik«amÃrgÃbhyÃæ d­¬hÅk­tatvÃd iti. yac chaik«ÃvasthÃyÃæ gotram asti. tac chaik«eïa mÃrgeïa bhÃvitaæ. aÓaik«ÃvasthÃyÃæ ca punar bhÃvitam iti. tÃbhyÃæ d­¬hÅk­tatvÃn na tasmÃt so 'rhan parihÅyate. Óaik«as tu katham ity Ãha. Óik«as tu laukikalokottarÃbhyÃæ d­¬hÅk­tatvÃt prathamÃt gotrÃn na parihÅyate. yat tad ÃtmÅyaæ prathamaæ gotraæ tal laukikena mÃrgeïa pÆrvaæ bhÃvitaæ. Óaik«eïa ca mÃrgeïa punar bhÃvitam iti. tato [Tib. 249b] na parihÅyate.

atra kaÓcid Ãha. yad ucyate. yasya yat prathamaæ gotraæ. sa tasmÃn na parihÅyate Óaik«ÃÓaik«amÃrgÃbhyÃæ d­¬hÅk­tatvÃd iti. tad etad akÃraïaæ. yasmÃd yo 'pi cetanÃdharmà uttÃpanÃgatas tasmÃt gotrÃt parihÅyate. tad gotraæ Óaik«ÃÓaik«ÃbhyÃæ mÃrgÃbhyÃæ d­¬hÅk­tam iti. parihÃïir na prÃpnoti. tasmÃt gotram eva tat tÃd­Óaæ yasmÃd ÃdyÃn na parihÅyate. uttÃpanÃgatÃt tu parihÅyata iti. yad apy uktaæ Óaik«as tu laukikalokottarÃbhyÃæ d­¬hÅk­tatvÃn na parihÅyata ity etad apy akÃraïaæ. srotaÃpannasya parihÃïiprasaægÃt. na hi srotaÃpattiphalaæ laukikena mÃrgeïa d­¬hÅk­tam iti. kartavyo 'tra yatna iti.

(#<Abhidh-k-vy 586>#)
atra vayam ÃcÃryasyÃbhiprÃyaæ darÓayÃmo yenaivam uktaæ. katham iti. yat tÃvad uktaæ cetanÃdharmà uttÃpanÃgatas tasmÃt gotrÃt parihÅyata iti. tad ayuktaæ. yad dhi cetanÃdharmagotraæ Óaik«ÃvasthÃyÃæ bhÃvitaæ punaÓ cÃÓaik«ÃvasthÃyÃm api bhÃvitam iti d­¬hÅk­taæ. naiva sa tasmÃd arhattvÃt parihÅyamÃïa÷ parihÅyate. Óaik«ÃvasthÃyÃæ prathamÅbhÆtatvÃt. uktaæ cÃcÃryasaæghabhadreïa ya÷ Óaik«ÃvasthÃyÃæ gotrÃætaram adhigamyÃrhattvaæ prÃpnoti. asÃv [Tib. 250a] api taæ mÃrgaæ parityajati. na cottÃpanÃgata eva gotre nÃvati«Âhata iti. yat tu cetanÃdharmagotram aÓaik«ÃvasthÃyÃm idÃnÅm evÃdhigataæ na Óaik«ÃvasthÃyÃm adhigataæ. sa tasmÃt parihÅyamÃïa÷ parihÅyate. tadavasthÃdvayÃd­¬hÅk­tatvÃt. iti na kÃraïam evaitad bhavati. yad apy uktaæ Óaik«as tu laukikalokottarÃbhyÃæ mÃrgÃbhyÃæ d­¬hÅk­tatvÃn na parihÅyeta ity etad apy akÃraïaæ. srotaÃpannasya parihÃïiprasaægÃt. na hi srotaÃpattiphalaæ laukikena lokottareïa d­¬hÅk­tam iti. tad apy anavabuddhyÃbhihitaæ. tad gotraæ prati kÃraïam ucyate. na phalaæ prati. tatra hi kÃraïÃætaraæ vak«yate. yena prathamÃt phalÃn na parihÅyate. na hi kiæcid apy asti phalaæ yad yugapad ubhÃbhyÃæ laukikalokottarÃbhyÃæ prÃpyate. gotraæ tu laukikalokottarÃbhyÃæ mÃrgÃbhyÃæ d­¬hÅk­taæ bhavati. aihajanmikeno«magatÃdinà pÃrajanmikena và prahÃïamÃrgeïÃnyena và laukikena mÃrgeïa lokottareïa Óaik«ÃvasthÃyÃæ bhÃvitatvÃt. yat tu paÓcÃtpratilabdham uttÃpanayeti. yad Ãgaætukaæ gotraæ paÓcÃd eva na dvayor avasthayor adhigataæ tasmÃt [Tib. 250b] parihÅyate.

gotraæ nirdiÓya phalaæ nirdiÓyate. yasya ca yat prathamaæ phalam iti vistara÷. ata eva ca srotaÃpattiphalÃn nÃsti parihÃïir iti. yasmÃt srotaÃpattiphalaæ yadi prÃpyate 'vaÓyaæ prathamaæ bhavati. sak­dÃgÃmyanÃgÃmiphale tu kadÃcit tu prathame bhavato yadi bhÆyovÅtarÃgakÃmavÅtarÃgayo÷. kadÃcid aprathame yady ÃnupÆrvikasya. tatra yadyat phalaæ prathamaæ bhavati srotaÃpattiphalaæ sak­dÃgÃmiphalaæ anÃgÃmiphalaæ vÃ. na tasmÃt parihÅyate. yat tu paÓcÃt sak­dÃgÃmiphalam anÃgÃmiphalaæ arhattvaphalaæ vÃ. tata÷ parihÅyate. evaæ ca k­tveti. yasya ca yat prathamaæ gotraæ phalaæ ca. sa tasmÃn na parihÅyata iti k­tvÃ. yathÃkramaæ paæca «a sapta prakÃrà iti. anurak«aïÃdharmaïa÷ paæca prakÃrà bhavaæti. tadavasthasya parinirvÃïam indriyasaæcÃra÷ parihÃya và Óaik«atvaæ cetanÃdharmagotrapratyÃgamanaæ parihÃïadharmagotrapratyÃgamanaæ ca. sthitÃkaæpyasya «a prakÃrà bhavaæti. (#<Abhidh-k-vy 587>#) ta eva ca paæca anurak«aïÃdharmagotrapratyÃgamanaæ «a«Âhaæ. prativedhanÃbhavyasya sapta prakÃrà bhavaæti. eta eva ca «a sthitÃkaæpyagotrapratyÃgamanaæ ca saptamam iti. yasya ca yat [Tib. 251a] prathamaæ gotraæ Óaik«ÃvasthÃyÃm ÃsÅt. sa Óaik«ÅbhÆta÷. punar iti vÃkyÃdhyÃhÃra÷. tatraivÃvati«Âhate nÃnyasmin. anyathà hi gotraviÓe«alÃbhÃc chaik«ÃvasthÃd gotrÃd viÓi«Âaæ tad gotraæ bhavatÅti. ato viÓi«ÂagotralÃbhÃt v­ddhir evÃsya pudgalasya syÃt. na parihÃïir iti. kathaæ k­tvÃ. yathà tÃvat parihÃïadharmà arhattvÃvasthÃyÃm indriyottÃpanayà prativedhÃbhavyatÃprÃpta÷. so 'rhattvÃt parihÅyate. Óaik«ÅbhÆtas tadgotrÃd api parihÅyamÃïo na sthitÃkaæpyagotre ti«Âhati. pratilomato yÃvan na cetanÃdharmagotre. kiæ tarhi. parihÃïadharmagotra eva ti«ÂhatÅti. anyathà hÅti yady anyagotre 'vati«Âheta. gotraviÓe«alÃbhÃd iti parihÃïadharmagotraviÓi«ÂagotralÃbhÃt. tasmÃd avaÓyam arhattvÃt parihÅyamÃïa indriyottÃpanÃd api gotrÃt parihÅyata iti.

kiæ puna÷ kÃraïaæ prathamÃt phalÃn nÃsti parihÃïir iti. yasya yat prathamaæ phalaæ srotaÃpattiphalaæ và sak­dÃgÃmiphalaæ và anÃgÃmiphalaæ vÃ. darÓanaheyÃnÃm avastukatvÃd anadhi«ÂhÃnatvÃd ity artha÷. ÃtmÃdhi«ÂhÃnaprav­ttà hy eta iti vistara÷. Ãtmano 'dhi«ÂhÃnena prav­ttà ete darÓanaheyÃ÷. kasmÃd ity Ãha. satkÃyad­«ÂimÆlatvÃt. yasmÃd [Tib. 251b] ÃtmadarÓanavaÓena darÓanaheyÃnÃæ samudÃcÃra÷. uktaæ ca yÃni và puna÷ p­thag loke d­«ÂigatÃni. tÃni satkÃyad­«ÂimÆlakÃni satkÃyad­«ÂisamudayÃni satkÃyad­«ÂijÃtÅyÃni satkÃyad­«ÂiprabhavÃnÅti. sa cÃtmà nÃstÅty avastukatvÃn nÃsti parihÃïir iti. satyÃlaæbanatvÃd iti. satyÃnÃæ nityÃdito grahanÃt. katamaÓ ca kleÓo naivaæ. bhÃvanÃprahÃtavyo 'pi hi rÃgÃdir vitathÃlaæbana÷. ÓucisukhanityÃtmÃkÃrai÷ satyÃditattvÃlaæbanÃt. Ãtmatvam abhÆtam adhyÃropayaætÅti. yathoktaæ. ye kecid bhik«ava Ãtmeti ÃtmÅya iti samanupaÓyaæta÷ samanupaÓyaæti. imÃn eva te paæcopÃdÃnaskandhÃn Ãtmata ÃtmÅyataÓ ca samanupaÓyaætÅti. tadadhi«ÂhÃnÃnuprav­ttÃÓ cÃætagrÃhÃdaya iti. ÃtmÃdhi«ÂhÃnÃnuprav­ttÃ÷. ÓÃÓvata ÃtmÃ. ucchedÅti vÃ. nÃsty ÃtmÃ. ayam evÃgra÷. iyam eva Óuddhi÷. kim asÃv asti nÃstÅtyevamÃdyÃkÃraprav­ttÃs tadanyaddarÓanaheyà avastukà ucyaæte. niradhi«ÂhÃnà ucyaæta ity artha÷. na tv ÃtmÃdileÓo 'stÅti. ÃdigrahaïenÃtmÅyagrahaïaæ ÅÓvarÃdigrahaïaæ vÃ. [Tib. 252a] pratiniyataæ manaÃpÃmanaÃpÃdilak«aïam iti. rÃgasya bhÃvanÃheyasya manaÃpaæ keÓadaætaÓubhÃdilak«aïaæ (#<Abhidh-k-vy 588>#) vastu. pratighasyÃmanaÃpaæ tadaÓubhatÃdilak«aïaæ. mÃnasyÃpi manaÃpaæ avidyÃyà api tad eva dvayaæ saæmohanÅyaæ kiæcid iti. na tu darÓanaheyÃnÃm ÃtmÃdilak«aïam iti. na tu darÓanaheyÃnÃm ÃtmÃtmÅyalak«aïaæ pratiniyataæ vastu kiæcid asti. anyatra tadÃlaæbanebhyo rÃgÃdibhya÷. tasmÃd avastukà ucyaæte. tasmÃn na pratiniyatavastukà ucyaæta ity artha÷.

api khalv iti vistareïÃcÃrya÷. Ãryasya Óaik«asyÃnupanidhyÃyato 'saætÅrayata÷ sm­tisaæpramo«Ãt kli«Âasm­tiyogÃt kleÓa utpadyate. rÃgÃdika÷. nopanidhyÃyata÷. rajjvÃm iva sarpasaæj¤Ã kasyacid anupanidhyÃyata÷ sm­tisaæpramo«Ãj jÃyate. nopanidhyÃyata÷. tadvat. Ãtmad­«ÂyÃdÅnÃm iti. aætagrÃhad­«ÂyÃdÅnÃæ grahaïaæ. kiæ puna÷ kÃraïaæ. na cÃnupanidhyÃyata Ãtmad­«ÂyÃdÅnÃm utpattir yujyate. saætÅrakatvÃt. ke«Ãm. Ãtmad­«ÂyÃdÅnÃæ kleÓÃnÃæ. ato 'nupanidhyÃnÃd ÃryasyÃtmad­«ÂyÃdÅnÃm utpattir na yujyata iti. parihÃïikÃraïÃbhÃvÃn nÃsti darÓanaheyaprahÃïÃt [Tib. 252b] parihÃïir iti.

arhattvÃd api nÃstÅti. na kevalaæ darÓanaheyaprahÃïÃn nÃsti parihÃïir arhattvÃd api nÃsti parihÃïir ity apiÓabdena darÓayati. aprathamÃbhyÃæ tu sak­dÃgÃmyanÃgÃmiphalÃbhyÃæ parihÃïi÷ saæbhavati. laukikena mÃrgeïa tatprÃptisaæbhavÃd ity abhiprÃya÷. e«a eva ca nyÃya ity ÃcÃrya÷ samarthayati. tad dhi bhik«ava÷ prahÅïam iti. tad eva prahÅïaæ. yad Ãryapraj¤ayà prahÅïaæ. tad dhi na punar utpadyate. laukikyà tu yat prahÅïaæ. tat punar utpadyata ity abhiprÃya÷. Óaik«asya cÃpramÃda iti vistareïa dvitÅyaæ sÆtrapadaæ j¤Ãpakam arhattvÃn nÃsti parihÃïir iti. ayaæ cÃsyÃrtha÷ Óaik«asyÃpramÃdanimittam apramÃdakarma pravedayÃmy apramÃda÷ Óaik«eïa kartavya iti.

nanu ca Óaik«asyÃpy Ãryayà praj¤ayà prahÃïam asti. kathaæ tasyÃpramÃdakaraïÅyaæ ÓÃstÅti. yasmÃd anadhigatam anena phalÃætaram adhigaætavyaæ. laukikamÃrgagataæ ca tasya prahÃïam astÅti. atra vaibhëiko brÆyÃd arhato 'py aham Ãnanda lÃbhasatkÃram aætarÃyakaraæ vadÃmÅti sÆtre vacanÃd asty arhato 'pi parihÃïir ity ata idam ucyate. arhato 'pi vistareïa yÃvad atra sÆtre d­«ÂadharmasukhavihÃramÃtrÃd eva parihÃïir ukteti. [Tib. 253a] kathaæ. yatra bhagavÃn Ãyu«maætam Ãnandam Ãmaætrayate sma. arhato 'py aham Ãnanda lÃbhasatkÃram aætarÃyakaraæ vadÃmÅti. Ãyu«mÃn Ãnanda Ãha. tat kasmÃd bhagavÃn evam Ãha. arhato 'py aham Ãnanda lÃbhasatkÃram aætarÃyakaraæ vadÃmÅti. bhagavÃn Ãha. na haivÃnandÃprÃptasya prÃptaye. anadhigatasyÃdhigamÃya. asÃk«Ãtk­tasya sÃk«ÃtkriyÃyai. api tu ye 'nena catvÃra (#<Abhidh-k-vy 589>#) Ãdhicaitasikà d­«ÂadharmasukhavihÃrà adhigatÃ÷. tato 'ham asyÃnyatamasmÃt parihÃïiæ vadÃmi. tac cÃkÅrïasya viharata÷. yà tv anenaikÃkinÃvyapak­«ÂenÃpramattenÃtÃpinà prahitÃtmanà viharatà akopyà cetovimukti÷ kÃyena sÃk«Ãtk­tÃ. tato 'syÃhaæ na kenacit paryÃyeïa parihÃïiæ vadÃmi. tasmÃt tarhy Ãnandaivaæ te Óik«itavyaæ. yal lÃbbasatkÃram abhibhavi«yÃïo na cÃtyantair lÃbhasatkÃrakaiÓ cittaæ paryÃdÃya sthÃsyati. evaæ te Ãnanda Óik«itavyam iti. yadi vaibhëika evaæ brÆyÃt. akopyà iti viÓe«aïÃt sÃmayikyà asti parihÃïir iti. tata Ãha. sÃmayikyà astÅti ced iti. vayam apy evaæ brÆma÷. sÃmayikyà asti parihÃïir iti. sà tu vicÃryà sà tu sÃmayikÅ vimuktir vicÃryÃ. katham ity Ãha. kim arhattvaæ sÃmayikÅ vimuktir asti. [Tib. 253b] Ãhosvid dhyÃnÃny eva laukikÃni sÃmayikÅ vimuktir iti. kasmÃd evam ÃÓaækyata ity Ãha. maulo hi dhyÃnasamÃdhir iti. dhyÃnam eva samÃdhir dhyÃnasamÃdhi÷. mauladhyÃnagrahaïaæ sukhapratipadÃm agratvÃt. samaye saæmukhÅbhÃvÃt. kasmiæÓcit kÃle ni÷ÓabdÃdike saæmukhÅbhÃvÃt. samaye bhavà samÃyikÅ vimuktir ity ucyate. puna÷punar e«aïÅyatvÃt kÃæteti. parihÃïau parihÃïau kamanÅyatvÃt prÃrthanÅyatvÃd ity artha÷.

ÃsvÃdanÅyatvÃd ity apara iti bhadaætarÃma÷. sÃsravatvÃd ÃsvÃdanÃsaæprayuktadhyÃnayogÃt kÃætety abhiprÃya÷. arhattvavimuktis tv iti vistara÷. arhattvam eva vimuktir arhattvavimukti÷. nityÃnugatatvÃt prÃptiyogena. na yujyate sÃmayikÅty anena sÃmayikyà vimukter viparyayeïÃrhattvavimuktiæ darÓayati. apuna÷prÃrthanÅyatvÃn na kÃætety anena kÃætaviparyaye 'rhattvavimuktir na kÃæteti. nityÃnugatatvenÃstitvÃd aprÃrthanÅyatvÃn na kÃætety artha÷.

Ãdhicaitasikebhya eveti. adhicetasi bhavà [Tib. 254a] Ãdhicaitasikà d­«ÂadharmasukhavihÃrÃ÷. tebhya eva. kim arthaæ parihÃïim avak«yad iti. ye te caitasikà dr«ÂadharmasukhavihÃrà adhigatÃ÷. tato 'ham asyÃnyatamasmÃt parihÃïiæ vadÃmÅti vacanÃt. yady arhattvÃt sÃmayikÅ vimuktilak«aïÃt parihÃïisaæbhavo 'bhavi«yat. kim arthaæ tebhya eva parihÃïim avak«yat. na tebhya eva parihÃïim avak«yad ity artha÷. vaÓitvabhraæÓÃd iti. samÃdhisaæmukhÅbhÃvavaÓitvabhraæÓÃd ity artha÷. so 'parihÃïadharmeti. aparihÃïadharmà akopyadharmaïo 'nya÷ sÆtre paÂhita÷. a«ÂÃdaÓaÓaik«Ãn vistareïoktvÃha. navÃÓaik«Ã÷ katame. parihÃïadharmÃ. aparihÃïadharmÃ. cetanÃdharmÃ. anurak«aïÃdharmÃ. sthitÃkaæpya÷. prativedhanÃbhavya÷. akopyadharmÃ. (#<Abhidh-k-vy 590>#) praj¤Ãvimukta÷. ubhayatobhÃgavimukta÷. ima ucyaæte navaÓaik«Ã iti. ya÷ parihÅyate d­«ÂadharmasukhavihÃrebhya÷. sa parihÃïadharmÃ. yo na parihÅyate tata eva. so 'parihÃïadharmÃ. evaæ [Tib. 254b] cetanÃdharmÃdayo 'pi yojyÃ÷. kathaæ. ya÷ samÃdhibhraæÓabhayÃd ÃtmÃnaæ cetayate. sa cetanÃdharmÃ. yo 'nurak«ati kathaæcid guïaviÓe«aæ. so 'nurak«aïÃdharmÃ. yo yasminn eva guïe sthita÷. tasmÃd ananurak«ann api na kaæpyate. sa sthitÃkaæpya÷. ya÷ pareïa pratividhyati. guïaviÓe«am utpÃdayatÅty artha÷. sa prativedhanÃbhavya÷. yo na kupyati utpannebhyo na parihÅyate. so 'kopyadharmÃ.

ko viÓe«a iti. aparihÃïadharmÃdÅnÃæ trayÃïÃm aparihÃïiyogÃd viÓe«am apaÓyan praÓnayati. anuttÃpanÃgata iti. svabhÃvatas tÅk«ïendriya÷. neædriyottÃpanÃæ prÃpta ity artha÷. tasmÃn na kaæpyata iti. tasmÃt guïaviÓe«Ãd ity artha÷. e«a viÓe«o lak«yata iti. ÃcÃrya÷ svamataæ darÓayati. nanu cÃyu«mÃn gautiko 'rhattvÃt parihÅïa ity evaæ yadi vaibhëiko brÆyÃd ity asya pratividhÃnam Ãrabhyate. Ãyu«mÃn gautika iti vistara÷. Óaik«ÅbhÆta iti na tÃvad arhan. Óastram ÃdhÃrayann iti. Óastraæ vÃhayan. kÃyajÅvitanirapek«atvÃt kÃraïÃn maraïakÃla evÃrhattvaæ prÃpta÷. ÓastrÃdhÃrÃd uttarakÃla ity artha÷. [Tib. 255a] parinirv­ttaÓ ca tenaiva ÓastraprahÃreïa.

daÓottare ceti. daÓottaranÃmasÆtre. kim uktam ity Ãha. eko dharma utpÃdayitavya÷. katama ity Ãha. sÃmayikÅ kÃætà cetovimuktir iti. d­«ÂadhÃrmasukhavihÃra ity abhiprÃya÷. eko dharma÷ sÃk«Ãtkartavya÷. katama ity Ãha. akopyà cetovimuktir iti. arhattvam ity abhiprÃya÷. p­thagvacanÃd dhy akopyavimuktilak«aïÃd arhattvÃd arhattvasvabhÃvà na kÃætà cetovimuktir uktety abhiprÃya÷. dviprakÃratvÃd arhattvasya p­thagvacanam iti vaibhëikavacanÃvakÃÓaæ paÓyan punar Ãha. yadi cÃrhattvam iti vistara÷. yady arhattvam eva sÃmayikÅ kÃætà cetovimuktir abhavi«yat. kim arthaæ tatraiva daÓake na sÆtrÃætare arhattvasya dvigrahaïam akari«yat. eko dharma÷ sÃk«Ãtkartavya÷. akopyà cetovimuktir iti. naivÃkari«yad ity artha÷. evaæ hy avak«yat. eko dharma÷ sÃk«ÃtkartavyaÓ cetovimuktir iti. brÆyÃs tv arhattvaæ dviprakÃram. ato vacanavibhÃgenocyate. ekam utpÃdayitavyaæ dvitÅyaæ sÃk«Ãtkartavyam iti. atra brÆma÷. na ca kvacid arhattvam utpÃdayitavyam uktaæ. [Tib. 255b] kiæ tarhi. sÃk«Ãtkartavyam iti. tatratatra sÆtre. abhyupetyÃpi brÆma÷. m­dvindriyasaæg­hÅtaæ cotpÃdayitavyam iti. kim anena j¤Ãpanena j¤Ãpitaæ kathitaæ bhavati. yadi tÃvad utpÃdayituæ Óakyam ity etaj j¤Ãpitaæ bhavati. (#<Abhidh-k-vy 591>#) Óaki liÇ ceti k­tyapratyayalak«aïÃt. anyad api Óakyaæ yat tÅk«ïendriyasaæg­hÅtam arhattvaæ. tathà ca saty evaæ sÆtre vaktavyaæ syÃt. eko dharma utpÃdayitavya÷. cetovimuktir iti. athotpÃdanam arhatÅty etaj j¤Ãpitaæ bhavati. arhe k­tyat­caÓ ceti lak«aïaparigrahÃt. anyat sutarÃm arhati yat tÅk«ïendriyasaæg­hÅtam arhattvaæ. tad dhy akopyatvÃt su«ÂhÆtpÃdayitum arhatÅty abhiprÃya÷. kathaæ tarhÅti vistara÷. yadi sÃmayikÅ vimuktir arhattvaæ bhavati. evaæ tadyogÃt samaya vimukto 'rhann iti yujyata ity abhiprÃya÷. samayÃpek«a÷ samÃdhisaæmukhÅbhÃva iti. yasmÃd asya samÃdhi÷ sÃsravo 'nÃsravo 'pi và samayam ÃrogyadeÓaviÓe«Ãdilak«aïam apek«ate. abhidharme 'pi coktam iti vistara÷. kÃmarÃgÃnuÓayo 'prahÅïo bhavatÅty etad udÃharaïam. idaæ cÃpy udÃharaïaæ. tatra cÃyoniÓomanaskÃra iti. paripÆrïotpattir evam iti cet. syÃn matà paripÆrïakÃraïasya kleÓasyaivam utpatti÷. aparipÆrïakÃraïasya tu kleÓasya vi«ayabalÃd eveti. [Tib. 256a] tad ayuktaæ. kasmÃd ity Ãha. kasya vÃparipÆrïakÃraïasyotpattir iti. kasyotpatti÷. yata÷ aparipÆrïakÃraïasyotpattir asti. yÃvatÅ hi hetupratyayasÃmagrÅ kÃryasyotpattaye prasiddhÃ. sà tadekadeÓavikalà satÅ tasyotpattaye na bhavati. tadyathà cak«Æ rÆpÃlokamanaskÃrasÃmagrÅ cak«urvij¤Ãnasyotpattaye prasiddhÃ. sa tadanyetaravikalà satÅ
tadutpattaye na bhavatÅti. tasmÃn na kiæcid etat.

tadrÆpa iti tatprakÃra÷. tatsvabhÃva iti vÃ. atha notpanna iti pratipak«a÷ tadbÅjadharmatÃyÃm iti. kleÓabÅjasvabhÃva ity artha÷. tasyÃm anapoddh­tÃyÃm anunmÆlitÃyÃæ kathaæ k«ÅïÃsravo bhavatÅti. brÆyÃs tvaæ na bhavatÅti. ata Ãha. ak«ÅïÃsravo và katham arhan bhavatÅti.

evaæcarata iti. sm­timataÓ carata ity artha÷ anaætaraæ sm­tivacanÃt. Óaik«as sa ity asya vacanasya parihÃrÃrthaæ sa eva parihÃïivÃdy Ãha. sa hi tatrÃrhann eva j¤Ãpita iti. kathaæ k­tvà j¤Ãpita ity Ãha. dÅrgharÃtram iti vistara÷. aparihÃïivÃdina÷ syÃd evaæ vacanÃvakÃÓa÷. Óaik«asyedaæ vivekanimnacittam ucyate yÃvan nirvÃïaprÃgbhÃram iti. asya parihÃrÃrthaæ parihÃïivÃdÅ punar Ãha. arhato hy etad balam anyatroktam iti sÆtre. kathaæ. kati bhadaætÃrhato bhik«o÷ k«ÅïÃsravasya balÃni. [Tib. 256b] a«Âau ÓÃriputrÃrhato bhik«or dÅrgharÃtraæ vivekanimnaæ cittaæ yÃvan nirvÃïaprÃgbhÃraæ. aægÃrakar«ÆpamÃÓ cÃnena kÃmà d­«Âà bhavaæti. yathÃsya kÃmÃn jÃnata÷ kÃmÃn paÓyato ya÷ kÃme«u kÃmacchanda÷ kÃmasneha÷ vistareïa yÃvat kÃmÃdhyavasÃnaæ. tatrÃsya cittaæ na paryÃdÃya ti«ÂhatÅti vistara÷. kiæ ca ÓÅtÅbhÆtaæ (#<Abhidh-k-vy 592>#) vÃætÅbhÆtam iti cÃbhidhÃnÃt. tatraivÃægÃrakar«Æpame sÆtre 'rhann eva j¤Ãpita iti.

asty etad evam iti. aægÃrakar«Æpame yad uktam arhann eva j¤Ãpita iti. yÃvat tu cÃro na supratividdha iti. piï¬apÃtÃdicÃra÷. Óaik«ÃvasthÃm adhik­tyaivaævacanÃd ado«a iti. yad etad uktaæ. kadÃcit sm­tisaæpramo«Ãd utpadyaæte pÃpakà akuÓalà vitarkà iti. tac chaik«Ãm adhik­tyoktaæ nÃrhattvÃvasthÃæ. yat tÆktaæ dÅrgharÃtraæ vivekanimnaæ iti. tac chaik«asyÃpi saæbhavati. arhatas tu prakar«eïa bhavatÅti viÓe«Ã÷. yac cÃpy uktaæ sÃsravasthÃnÅyair dharmai÷ ÓÅtÅbhÆtaæ vÃætÅbhÆtam iti. tad api Óaik«ÃvasthÃm adhik­tya saæbhavati. kÃmÃvacarÃsravasthÃnÅyadharmaÓÅtÅbhÃvÃbhidhÃnÃt. [Tib. 257a] arhattvÃvasthÃæ cÃdhik­tya tathÃbhidhÃnÃd ado«a iti ÃcÃryasyÃbhiprÃya÷.

(VI.60cd) prayogÃsaæbhavÃn na darÓanamÃrga iti. paæcadaÓak«aïo darÓanamÃrga÷. tatrendriyasaæcÃre prayogÃvakÃÓo nÃsti. kaÓcit p­thagjanÃvasthÃyÃm indriyÃïi saæcaratÅti. [kim anityÃdyÃkÃrapatitena mÃrgeïendriyÃïi saæcarati.] kim audÃrikÃdyÃkÃreïa mÃrgeïendriyÃïi saæcarati. utÃho ÓÃætÃdyÃkÃreïeti. aviÓe«itatvÃd ubhayathÃpi saæbhavatÅti paÓyÃma÷. tathà hy enam artham ÃcÃrya÷ sÆcayi«yati. na hi sÃsraveïa mÃrgeïÃryÃïÃm indriyasaæcÃra ity ÃryÃïÃm iti viÓe«aïÃt. api nÃma mamendriyÃïi tÅk«ïÃni syur iti prayogam abhisaædhÃya. mÃrgaæ laukikaæ lokottaraæ cÃnyasyÃnaætaryavimuktimÃrgakrameïendriyÃïi saæcaratÅti veditavyaæ. kaÓcic chraddhÃdhimuktÃvasthÃyÃm ity atrÃÓaik«avacanaæ. Óaik«ap­thagjanÃdhikÃrÃt. aÓaik«o 'pi tv iædriyÃïi saæcaratÅti boddhavyaæ.

(VI.61) katham akopyadharmaïo d­«ÂadharmasukhavihÃrebhya÷ parihÃïir iti. tÅk«nendriyatvÃd asya d­«ÂadharmasukhavihÃrebhya÷ parihÃïir na saæbhavet. kim utÃkopyÃyà vimukter ity asaæbhÃvayan p­cchati. buddhasyopabhogaparihÃïir eveti. vineyakÃryavyÃp­tatvÃd [Tib. 257b] d­«ÂadharmasukhavihÃrÃn nopabhuækte. na saæmukhÅkarotÅty artha÷. sà cÃprÃptaparihÃïiÓ ceti. akopyadharmaïa÷ sà copabhogaparihÃïi÷ kutaÓcid vyÃsaægÃt. aprÃptiparihÃïiÓ ca pudgalaviÓe«adharmaprÃpaïÃt. yasmÃd akopyadharmÃpi kaÓcin mahÃÓrÃvakÃïÃm ÃryaÓÃriputramaudgalyÃyanÃdÅnÃæ prÃætakoÂikÃdÅn dharmÃn. svayaæbhuvÃæ ca kÃæÓcid dharmÃn na prÃpnoti. mahÃÓrÃvakà api svayaæbhuvÃæ kÃæÓcid viÓe«adharmÃn na prÃpnuvaætÅtyÃdi. anyasyÃrhata iti parihÃïadharmÃder m­dvindriyasya prÃptaparihÃïir apy asti. apiÓabdÃt pÆrvokta api (#<Abhidh-k-vy 593>#) parihÃïÅ sta iti. akopyadharmaïa upabhogaparihÃïivacanÃt sÆtravirodha iti. yad etad uktaæ. ye 'nena catvÃra iti vistareïa. yÃvat tato 'ham asyÃnyatamasmÃt parihÃïiæ vadÃmÅti. tasya sutrasyÃvirodha÷. «aïïÃm apy arhatÃm akopyà vimuktir ity ukte vaibhëiko brÆyÃt. yadi sarvasyaivÃrhato 'nÃsravà vimuktir akopyÃ. kasmÃd asamayavimukta evÃkopyadharmà vyavasthÃpito nÃnya iti. ata idam ucyate. sarvasyÃnÃsravà vimuktir [Tib. 258a] akopyeti. satyam asty etat. akopyadharmavyavasthÃnaæ tu yathà tathoktam iti. d­«ÂadharmasukhavihÃrebhyas tu kaÓcil lÃbhasatkÃravyÃk«epado«Ãt parihÅyate vaÓitvabhraæÓÃt. yo m­dvindriya÷. kaÓcin na parihÅyate. yas tÅk«ïendriya÷. sa evÃkopyadharmà vyavasthÃpita÷. yata eva ca d­«ÂadharmasukhavihÃrebhyo lÃbhasatkÃravyÃk«epado«Ãt parihÅyate. m­dvindriyo na tÅk«ïendriya÷. ata etad acodyaæ. katham. akopyadharmaïo d­«ÂadharmasukhavihÃrÃt parihÃïir ity aparihÃïivÃdÅ. atha và ayam anya÷ saæbaædha÷. pÆrvam akopyadharmaïo d­«ÂadharmasukhavihÃrebhya÷ parihÃïir nÃstÅty uktaæ. sÆtre ca. yasyÃkopyà vimukti÷. tasya d­«ÂadharmasukhavihÃrÃt parihÃïir uktÃ. aviÓe«yÃbhidhÃnÃd ata idam ucyate. sarvasyÃnÃsravà vimuktir akopyeti. na tayaivÃkopyadharmà vyavasthÃpyata ity abhiprÃya÷. ata evocyate akopyadharmavyavasthÃnaæ tu yathà tathoktam iti. ata etad acodyam iti. yad uktaæ sÆtram ÃÓritya katham akopyadharmaïo d­«ÂadharmasukhavihÃrebhya÷ parihÃïi iti.

(VI.62) dhandhà iti mandÃ÷. anyathà hy [Tib. 258b] anÃÓvÃsikam iti. yady arhattvÃt parihÅïa÷ punar jÃyeta sucÅrïabrahmacarye 'smin mÃrge cÃpi subhÃvite tu«Âa Ãyu÷k«ayÃd bhavati rogasyÃpagame yathety ÃÓvÃsa÷. evaævidho na syÃd iti. tad akÃryam abrahmacaryÃdilak«aïaæ ÓÆrapraskhalanÃpatanavad iti. yathà ÓÆrasya praskhalane apatanaæ bhavati Óaktita ÃtmadhÃraïÃt. tadvad Ãrya÷ phalÃt parihÅïo 'pi tatphalam alabdhvà na mriyate. ÓÆragrahaïam avihvalatvÃt. balavÃæ chÆra ity apare.

(VI.63, 64) katham abhyastam ity Ãha. Óaik«ÃÓaik«amÃrgÃbhyÃæ d­¬hÅk­tatvÃd iti prayogamÃrgas tu sarvatraika eveti. akopyaprativedhe d­«ÂiprÃptatÃyÃæ ca.

na hi sÃsraveïeti. ÃryendriyasaæcÃrasya vivak«itatvÃt. anyathà hi kaÓcit p­thagjanÃvasthÃyÃæ indriyÃïi saæcaratÅty etad virudhyate.

nÃnyatra parihÃïyasaæbhavÃd iti. parihÃïibhayÃd dhÅndriyasaæcÃra i«yate. anyatra «aÂsu kÃmÃvacare«u devanikÃye«u rÆpÃrÆpyadhÃtvoÓ ca parihÃïir nÃstÅty Ãha. ÆrdhavdhÃtÆpapanna Ãryo naivendriyÃïi saæcarati. nÃpi kathaæcit (#<Abhidh-k-vy 594>#) parihÅyate [Tib. 259a] iti. uktam atra kÃraïaæ. kÃlÃntaraparivÃsenendriyÃïÃæ paripakvataratvÃt. ÃÓrayaviÓe«alÃbhÃc ceti. atha kasmÃt kÃmÃvacare«u deve«u parihÃïir nÃsti. ye pÆrvam abhyudÃrebhyo 'pi vi«ayebhya÷ saævijaæto niyataæ satyÃni paÓyaæti. te kathaæ tÃn evÃlaæbya parihÃsyaæte. avaÓyaæ hi te tÅk«ïendriyà bhavantÅty abhiprÃya÷.

#<aÓaik«o nava niÓrityeti.>#

tatphalasya navabhÆmisaæg­hÅtatvasaæbhavÃt. phalaæ phalaviÓi«Âaæ ceti. phalaæ sak­dÃgÃmiphalaæ. phalaviÓi«Âaæ prathamadhyÃnÃdi prahÃïÃya prayogÃnantaryavimuktiviÓe«amÃrgalak«aïaæ. phalamÃrgam eva pratilabhata iti. kÃmadhÃtuvairÃgyamÃtrasaæg­hÅtaæ. na cÃnÃgÃmiphalam ÃrÆpyasaæg­hÅtam iti. paæcÃnÃm avarabhÃgÅyÃnÃæ prahÃïÃd anÃgÃmÅti sÆtre vacanÃt. darÓanamÃrgasya ca tatrÃbhÃvÃt. tadabhÃva÷ kÃmadhÃtvanÃlaæbanÃd iti vyÃkhyÃtam etat.

(VI.65ab) akopyadharmà ca dvividha iti. sÆtre paÂhitatvÃt akopyabheda eva

#<dvau buddhÃv>#

iti. akopyadharmà m­dumadhyÃdhimÃtrendriyabhedÃt tridhà bhidyate. ÓrÃvako hy akopyadharmÃdhimÃtram­dvindriya÷. [Tib. 259b] pratyekabuddho 'dhimÃtramadhyendriya÷. samyaksaæbuddho 'dhimÃtrÃdhimÃtrendriya iti. m­dum­dvÃdinavaprakÃrendriyabhedÃd iti. parihÃïidharmà m­dum­dvindriyo yÃvad bhagavÃn adhimÃtrÃdhimÃtrendriya iti.

(VI.65cd, 66ab) sapta bhavaætÅti. pratyekabuddhasamyaksaæbuddhÃv ubhayatobhÃgavimuktasaæg­hÅtÃv eveti k­tvÃ. pÆrvam eveti vistara÷. pÆrvam eva p­thagjanÃvasthÃyÃæ parapratyayena parata÷ Órutvà sm­tyupasthÃnÃdÅn dharmÃn. paÓcÃd arthe«u prayogÃt. cintÃbhÃvanÃsevanÃd ity artha÷. tathà pÆrvam eva p­thagjanÃvasthÃyÃæ praj¤ayà dvÃdaÓÃægapravacanadharmÃnusÃreïa svayam evaæ bodhipak«ÃdÅn dharmÃn anusarann arthe«u prayogÃt. cintÃbhÃvanÃsevanÃt. ity evaæ prayogata÷ ÓraddhÃdharmÃnusÃriïau bhavata÷. ÓraddhÃdhimok«apraj¤Ãdhikyata iti. ÓraddhÃdhimok«Ãdhikyata÷ praj¤ÃdhikyataÓ ca. ÓraddhayÃdhimok«a÷ ÓraddhÃdhimok«a÷. tasyÃdhikyÃn m­dvindriyatvaæ. praj¤ÃdhikyÃt tÅk«ïendriyatvaæ. vimuktita iti. kleÓavimuktita÷ praj¤ayà kleÓÃd vimukta÷ praj¤Ãvimukta iti k­tvÃ. samÃpattivimuktita iti. samÃpattito vimuktitaÓ ca.

tatrendriyata [Tib. 260a] iti vistara÷. yathaite ÓraddhÃnusÃriïo gaïyaæte. tathà yathÃgranthaæ pradarÓayi«yÃma. indriyatas traya÷. m­dumadhyÃdhimÃtrendriyatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 595>#) atra punar evam avagantavyaæ. yady api ÓraddhÃnusÃriïa÷ sarva eva m­dvindriyÃ÷. tathÃpi tÃratamyenÃvasthÃnÃd e«Ãæ punas tridhÃbheda÷ m­dumadhyÃdhimÃtrendriyà iti. gotrata÷ paæca. kathaæ. parihÃïadharmagotrako yÃvat prativedhanÃbhavyagotraka iti paæca bhavaæti. punar e«Ãæ gotrendriyabhedÃt paæcadaÓÃnÃm ekaiko mÃrgata÷ paæcadaÓa bhavaæti. katham ity ucyate. a«Âak«Ãntisaptaj¤Ãnasthà iti. darÓanamÃrgo hi paæcadaÓak«aïÃ÷. a«Âau k«Ãntaya÷. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãætir yÃvan mÃrge anvayaj¤Ãnak«Ãnti÷. sapta j¤ÃnÃni. du÷khe dharmaj¤Ãnaæ yÃvan mÃrge dharmaj¤Ãnaæ. mÃrge 'nvayaj¤Ãnasya bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtatvÃt. a«Âau ca sapta ca paæcadaÓa bhavanti. ta evaæ tatrasthÃ÷ paæcadaÓa bhavaæti. evam e«Ãæ mÃrgata÷ paæcadaÓadhÃbhinnÃnÃæ punar ekaiko vairÃgyatas trisaptati÷. kathaæ. sakalabandhanas tÃvat kÃmadhÃtÃv eka÷. kÃmavairÃgyÃn nava. ekaprakÃravÅtarÃgo yÃvan navaprakÃravÅtarÃga÷. evaæ yÃvad ÃkiæcanyÃyatanavairÃgyÃn naveti. bhavÃgravairÃgyÃn naveti na saæbhavati. laukikasya mÃrgasya bhavÃgrapratipak«asyÃbhÃvÃt. ta ete '«Âau navakà dvisaptati÷. [Tib. 260b] sakalabandhanena pÆrvoktena saha trisaptatir bhavaæti. punar ete vairÃgyata÷ pratyekaæ trisaptatibhinnÃ÷. pratyekam ÃÓrayato nava. katham ity Ãha. tridvÅpa«a¬devanikÃyajà iti. trayo dvÅpà uttarakuruvarjyÃ÷. uttarakurau mÃrgÃbhÃvÃt. «a¬ devanikÃyÃ÷ kÃmÃvacarÃ÷. tata Ærdhvaæ darÓanamÃrgÃbhÃvÃt. te«u jÃtà iti. pratyekam ete navaguïà bhavaæti. indriyagotramÃrgavairÃgyÃÓrayata÷ piï¬ità iti. nigamana ucyate. iyanta iti v­ttau likhitÃ÷. evam anye 'pi pudgalÃ÷ saæbhavata÷ saækhyeyà iti. dharmÃnusÃriprabh­taya÷. yathendriyagotramÃrgavairÃgyÃÓrayata÷ ÓraddhÃnusÃriïa÷ saækhyÃtÃ÷. tathaiva saækhyeyÃ÷ saæbhavata iti. dharmÃnusÃrid­«ÂiprÃptasamayavimuktÃnÃæ gotrabhedo nÃsti. ÓraddhÃdhimuktasamayavimuktayos tu gotrabhedo 'py astÅti. saæbhavata ity ucyate. tatrendriyatas trayo dharmÃnusÃriïa÷. gotrata eka eveti bhedo nÃsti. mÃrgata÷ paæcadaÓa a«Âak«Ãntisaptaj¤ÃnasthÃ÷. vairÃgyatas trisaptati÷. sakalabandhana÷. kÃmavairÃgyÃn nava. evaæ yÃvad ÃkiæcanyÃyatanavairÃgyÃt. [Tib. 261a] ÃÓrayato nava. tridvÅpa«a¬devanikÃyajà iti. evam indriyamÃrgavairÃgyÃÓrayata÷ piï¬itÃ÷. sahasrÃïy ekÃnnatriæÓat saæpadyaæte. ÓatÃni ca paæca paæca«a«ÂiÓ ca. evam indriyatas traya÷ ÓraddhÃdhimuktÃ÷.
gotrata÷ paæca pratyekaæ. vairÃgyatas trisaptati÷ pratyekameva pÆrvavat. ÃÓrayato nava. tridvÅpa«a¬devanikÃyajà iti. evam indriyagotravairÃgyÃÓrayata÷ piï¬itÃ÷. nava sahasrÃïi saæpadyante. (#<Abhidh-k-vy 596>#) ÓatÃni cëÂau paæca paæcÃÓac ca. kevalaphalastho «o¬aÓacittaprÃpto 'dhik­ta÷.

#<ÓraddhÃdhimuktad­«ÂyÃptau m­dutÅk«ïendriyau tadety>#

anayo iha vivak«itatvÃt.

bhagavadviÓe«as tv Ãha. mÃrgato nava bhavaæti. bhÃvanÃmÃrgasthatvÃd iti. tan na budhyÃmahe kenÃbhiprÃyeïaivam uktam iti. yady ayam abhiprÃyo bhavet. mÃrgato bhÆmaubhÆmau nava bhavantÅti. vairÃgyatas trisaptatir iti sa evÃrtho darÓito bhavet. tatavyatirekÃd iti. yuktaæ syÃt. tad eva hi parimÃïaæ syÃt. atha navabhÆmikÃnÃsravabhÃvanÃmÃrgasthatvÃn navatvam e«Ãæ vyavasthÃpyeta. tathà sati. tatparimÃïaæ punar navaguïÅkriyeta. etÃvantaÓ ca bhaveyur a«ÂÃÓÅtisahasrÃïi. ÓatÃni ca «aÂ. paæcanavatiÓ cety evam uttaratrÃpi vaktavyaæ. yadi tu ÓraddhÃdhimukta à vajropamÃt samÃdher g­hyeta. tato 'nyathà gaïayitavyaæ. indriyatas traya÷ ÓraddhÃdhimuktÃ÷. [Tib. 261b] gotrata÷ paæca pratyekaæ. vairÃgyata ekÃÓÅti÷ trisaptattau bhavÃgrëÂaprakÃravÅtarÃgÃn a«ÂÃv adhikÃn prak«ipya. ÃÓrayata ekÃnnatriæÓat. kathaæ kÃmadhÃtau navopapattisthÃnÃni. rÆpadhÃtau «o¬aÓa sthÃnÃni. catvÃraÓ cÃrÆpyà iti. evam indriyagotravairÃgyÃÓrayata÷ piï¬itÃ÷ sahasrÃïi paæcatriæÓat. Óate ca dve. paæcatriæÓac ceti. d­«ÂiprÃptasya gotrabhedo nÃsti. indriyavairÃgyÃÓrayata÷ piï¬itÃ÷ sahasraæ saæpadyante. ÓatÃni ca nava. ekà saptatiÓ ca. yadi tv à vajropamÃt samÃdher d­«ÂiprÃpto g­hyate. tata evaæ saækhyÃtavyÃ÷. indriyavairÃgyÃÓrayata÷ piï¬itÃ÷. saptacatvÃriæÓad adhikÃni sapta sahasrÃïi saæpadyante. kÃyasÃk«Å ÓraddhÃdhimuktad­«ÂiprÃptayor antarbhÆta iti na gaïyate. yadi punar gaïyate indriyatas traya÷. yadi ÓraddhÃdhimukta÷ sa kÃyasÃk«Å gotrata÷ paæca. yadi d­«ÂiprÃpto nÃsti gotrabheda÷. mÃrgata ubhayor api nÃsti bheda÷. ÃkiæcanyÃyatanavÅtarÃgatvÃt vairÃgyato 'pi nÃsti bheda÷. yady api bhavÃgre sakalabandana÷ ekaprakÃravÅtarÃgo yÃvad a«ÂaprakÃravÅtarÃga iti. mÃrgato vairÃgyato vÃsti bheda÷. na tu mÃrgavairÃgyak­taæ kÃyasÃk«itvam iti. nÃsya tatk­tas tadbhedo vyavasthÃpyate. [Tib. 262a] ÃÓrayato và bahudhÃbheda÷. kÃmÃvacarÃÓrayatvÃt yÃvad bhavÃgrÃÓrayatvÃd iti bhagavadviÓe«a÷. katham ÃkÃÓÃnaætyÃyatanÃdyÃÓraya÷ kÃyasÃk«Å bhavati. evaæ tu yuktaæ paÓyÃma÷. ÃÓrayata÷ paæcaviæÓati÷. kÃmadhÃtau navopapattisthÃnÃni. rÆpadhÃtau ca «o¬aÓa sthÃnÃniti. tatra hy Ãryo nirodhasamÃpattim utpÃdayet. yadi tu kÃmarÆpÃÓrayotpÃditanirodhasamÃpattiyogÃt kÃyasÃk«ÅbhÆtasyÃnÃgÃmina÷. tatsamanvÃgamamÃtraprayogÃt. (#<Abhidh-k-vy 597>#) paÓcÃd api bhavÃgrÃÓrayaæ kÃyasÃk«itvam i«yeta. bhavÃgraæ «a¬viæÓatitama ÃÓraya÷ syÃd ity avagantavyaæ. evam indriyagotrÃÓrayata÷ parigaïya gaïayitavya÷. praj¤ÃvimuktasyÃpi bheda÷. indriyatas traya÷ praj¤Ãvimukta÷.
gotrata÷ paæca. yadi samayavimuktÃ÷. athÃsamayavimuktà nÃsti bheda÷. evam ubhayatobhÃgavimukto 'pi yojayitavya÷.

(VI.66cd) praj¤ÃsamÃdhibalÃbhyÃæ kleÓavimok«ÃvaraïavimuktatvÃd iti. praj¤Ãbalena kleÓÃvaraïavimuktatvÃt. samÃdhibalena ca vimok«ÃvaraïavimuktatvÃt. vimok«Ã÷ punar a«Âau vak«yante rÆpÅ rÆpÃïi paÓyatÅti vistara÷. tatra kleÓÃvaraïam [Tib. 262b] iti. kleÓà evÃvaraïaæ. vimok«Ãvaraïaæ iti. vimok«ÃïÃm Ãvaraïaæ. tat puna÷ kÃyacittayor akarmaïyatÃ. yayà vimok«Ãn utpÃdayituæ na ÓaknotÅti.

(VI.67) kleÓÃn prahÃyeha hi yas tu paæceti. paæcÃvarabhÃgÅyÃni saæyojanÃni satkÃyad­«ÂyÃdÅny uktÃni. ahÃryadharmety aparihÃïidharmety artha÷. phalata eveti vistara÷. ÓraddhÃdhimuktatvÃn nendriyata÷ paripÆrïatvam. akÃyasÃk«itvÃn na samÃpattita÷. anÃgÃmitvÃt tu phalata÷ paripÆrïatvam asti. indriyata eveti. d­«ÂiprÃptatvÃd indriyata÷ paripÆrïatvam. avÅtarÃgatvÃt tu na phalato nÃpi samÃpattita÷. anÃgÃmiphalasamÃpattyor abhÃvÃt evam anye«Ãm api saæbhavato yojyaæ. samÃpattita eveti. samÃpattita eva paripÆrïatvaæ nendriyaphalÃbhyÃm iti nÃsty etat. kasmÃt. na hy asatyÃm anÃgÃmiphalaprÃptau nirodhasamÃpattir asti. samÃpattÅndriyataÓ ca vinà phaleneti. samÃpattÅndriyata eva ca paripÆrïatvaæ na phalata ity etad api nÃsti. yasmÃd anÃgÃmiphalam aprÃptasya nirodhasamÃpattir nÃstÅti. indriyata÷ samÃpattitaÓ ceti. [Tib. 263a] tÅk«ïendriyatayà nirodhasamÃpattilÃbhatayà cety artha÷. indriyata eveti vistara÷. asamayavimuktasyeti vacanÃt. asyendriyata÷ paripÆrïatvaæ. praj¤Ãvimuktasyeti vacanÃt. na samÃpattito 'sya paripÆrïatvaæ. anirodhasamÃpattilÃbhÅ hi praj¤Ãvimukta ity uktaæ. samÃpattita eveti. samayavimuktasyeti vacanÃt. nendriyata÷ paripÆrïatvam asya bhavati. ubhayatobhÃgavimuktasyeti vacanÃt. samÃpattito 'sya paripÆrïatvaæ. nirodhasamÃpattilÃbhÅty ubhayatobhÃgavimukta ity uktaæ. indriyasamÃpattibhyÃæ. kiæ. paripÆrïatvaæ. asamayavimuktatvÃd indriyata÷ ubhayatobhÃgavimuktatvÃt samÃpattita iti darÓayati.

(VI.68) ÃnantaryamÃrgo yenÃvaraïaæ prajahÃtÅti. aprahÃïamÃrgasaæbhavÃt. asti sa ÃnantaryamÃrgo yenÃvaraïaæ na prajahÃti. indriyasaæcÃrÃdi«u. (#<Abhidh-k-vy 598>#) yas tatpraheyÃvaraïanirmukta÷ prathamata iti. ya ÃnantaryamÃrgapraheyeïÃvaraïena nirmukta÷. prathamata iti viÓe«aïaæ. yasmÃt t­tÅyÃdi«u k«aïe«u tajjÃtÅyo [Tib. 263b] mÃrgo viÓe«amÃrga itÅ«yate. tena eva cÃha. viÓe«amÃrgo ya ebhyo 'nyo mÃrga iti. prayogamÃrgÃdibhyo 'nya ity artha÷. kiæ ca yadi prathamata iti na brÆyÃt. vimuktimÃrgo yas tatpraheyÃvaraïanirmukta ity etÃvad brÆyÃt. evaæ sati du÷khadharmaj¤ÃnÃt pareïa sarve ÃnantaryamÃrgÃdayas tatpraheyÃvaraïanirmuktà utpadyanta iti. sarve vimuktimÃrgÃ÷ syu÷. ani«Âaæ caitat. ÃnantaryamÃrgÃdi«v api vimuktimÃrgaprasaægÃt. tasmÃd ÃnantaryamÃrgasya du÷khadharmaj¤Ãnak«ÃntyÃder yatpraheyam Ãvaraïaæ. du÷khadarÓanaprahÃtavyo nikÃyo yÃvad bhÃvanÃprahÃtavya÷. tena praheyÃvaraïena nirmukto ya÷ prathamata utpadyate. sa vimuktimÃrga÷. nÃnyas tat praheyÃvaraïanirmuktatve 'pÅti. ya ebhya÷ prayogamÃrgÃdibhyas tribhyo 'nya÷. sa viÓe«amÃrga÷. «o¬aÓÃn mÃrgÃnvayaj¤Ãnak«aïÃt pareïa saptadaÓÃdayas tajjÃtÅyà ye 'nÃsravÃ÷ k«aïÃ÷. te viÓe«amÃrgasvabhÃvà ity avagantavyaæ. evam anyad api vimuktij¤Ãnaæ. yat prÃkar«ikaæ k«ayaj¤ÃnÃdi. tad api vaktavyaæ. yaÓ ca d­«ÂadharmasakhavihÃrÃya vaiÓe«ikaguïÃbhinirhÃrÃya và mÃrga÷. so 'pi viÓe«amÃrga [Tib. 264a] eva prayogamÃrgo yasmÃd ÃnantaryamÃrgotpattir ity uktaæ. ato laukikà agradharmÃ÷ prayogamÃrga iti gamyate. yas tu pratilomata÷ k«ÃntyÃdimÃrga÷. sa kasminn antarbhavatÅti vaktavyam. Ãha. prayogamÃrga evÃntarbhavati. viprak­«Âas tv asau prayogamÃrga ity ayaæ tasyÃgradharmebhyo viÓe«a÷. udÃharaïÃrthatvÃc cÃcÃryeïa saænik­«Âa eva prayogamÃrga ukta iti.

e«a hi nirvÃïasya panthÃ÷. tena tadgamanÃd iti. loke yena gamyate. sa mÃrga iti pratÅta÷. anena ca nirvÃïaæ gamyate prÃpyate. tasmÃn mÃrga iti darÓayati. mÃrgayaæty anena veti. mÃrgo 'nve«aïa iti dhÃtu÷ paÂhyate. tasyaitad gha¤i rÆpaæ mÃrga iti. yena nirvÃïam anvi«yate. sa mÃrga iti. vimuktiviÓe«amÃrgayo÷ kathaæ mÃrgatvam iti. na hi tÃbhyÃæ nirvÃïaæ prÃpyate. prayogÃnantaryamÃrgayor eva tatprÃptau sÃmarthyÃn na tayor iti abhiprÃya÷. tajjÃtÅyÃdhimÃtrataratvÃd iti. prahÃïamÃrgajÃtÅyau cÃlaæbanÃkÃrÃnÃsravatvasÃd­syÃt. adhimÃtratarau ca hetÆpacayata÷. yathà hy ÃnantaryamÃrgaÓ catu÷satyÃlaæbana«o¬aÓÃkÃro 'nÃsravaÓ ca. evaæ vimuktiviÓe«amÃrgÃv api. adhimÃtrataratvenaiva tu tasmÃd viÓe«a iti. [Tib. 264b] uttarottaraprÃpaïÃt. nirupadhiÓe«apraveÓÃd veti. yasmÃd vimuktimÃrgeïa viÓe«amÃrgeïa ca uttarottaro (#<Abhidh-k-vy 599>#) mÃrga÷ prÃpyate. tasmÃt anayor mÃrgatvam ity artha÷. yasmÃd và tÃbhyÃæ nirupadhiÓe«aæ nirvÃïaæ praviÓati. yadutpattau nirupadhiÓe«anirvÃïapraveÓa iti.

apare punar evaæ vyÃcak«ate. uttarottaraprÃpaïÃn nirupadhiÓe«apraveÓa÷. tasmÃd anayor mÃrgatvam iti.

(VI.69) nirvÃïapratipÃdanÃd iti. yasmÃd anena nirvÃïaæ pratipadyata ity artha÷. evaæ sukhÃpi dvividheti. asti pratipat sukhà dhandhÃbhij¤Ã. asti sukhà k«iprÃbhij¤eti. aægaparigrahaïaÓamathavipaÓyanÃsamatÃbhyÃm ayatnavÃhitvÃd ity aægai÷ parigraha÷. ÓamathavipaÓyanayo÷ samatvaæ. aægaparigrahaÓ ca ÓamathavipaÓyanÃsamatvaæ ca. tÃbhyÃm ayatnavÃhitvaæ. tasmÃt sukhà pratipat. yasmÃd aægaparig­hÅtÃni dhyÃnÃni ÓamathavipaÓyanÃbhyÃæ samÃni ca. tasmÃd ayatnavÃhÅni. ataÓ ca sukhÃsau pratipad iti. aægÃparigrahÃd iti vistara÷. aægÃparigrahÃd anÃgamyadhyÃnÃætarÃrÆpyà yatnavÃhina÷. ÓamathavipaÓyanÃnyÆnatvÃc ca saæbhavatas te [Tib. 265a] yatnavÃhina÷. ÓamathanyÆnatvÃd anÃgamyadhyÃnÃætare yathavÃhinÅ. vipaÓyanÃnyÆnatvÃc cÃrÆpyà yatnavÃhina÷. tadbhÃvÃt. te 'nÃgamyÃdayo du÷khà pratipad iti. dhandhÃbhij¤eti. dhandhÃbhij¤ÃsyÃm iti. dhandhÃbhij¤Ã mandapraj¤ety artha÷. k«iprÃbhij¤eti tÅk«ïapraj¤Ã. dhandhasya mandasya pudgalasyeyam abhij¤Ã dhandhÃbhij¤eti. «a«ÂhÅtatpuru«eïÃpy etat sidhyatÅti darÓayati. evaæ k«iprasya tÅk«ïasya pudgalasyÃbhij¤Ã k«iprÃbhij¤eti yojyaæ.

(VI.70) catvÃri sm­tyupasthÃnÃni. kÃyavedanÃcittadharmÃsm­tyupasthÃnÃni yathoktÃni. catvÃri samyakprahÃïÃni. utpannÃnÃæ pÃpakÃnÃm akuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ prahÃïÃya chandaæ janayati. vyÃyacchate. vÅryam Ãrabhate. cittaæ prag­hïÃti. pradadhÃti. anutpannÃnÃæ pÃpakÃnÃm akuÓalÃnÃæ dharmÃïÃm anutpÃdÃya chandaæ janayatÅti pÆrvavat. anutpannÃnÃæ kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃm utpÃdÃya chandaæ janayatÅti pÆrvavat. utpannÃnÃæ kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ sthitaye asaæmo«Ãya bhÃvanÃparipÆraye bhÆyobhÃvÃya v­ddhivipulatÃj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃyai chandaæ janayatÅti pÆrvavat. catvÃra ­ddhipÃdÃ÷. chandasamÃdhiprahÃïasaæskÃrasamanvÃgata ­ddhipÃda÷. evaæ vÅryacittamÅmÃæsÃsamÃdhiprahÃïasaæskÃrasamanvÃgata ­ddhipÃda÷. ­ddhipÃdà ­ddhihetava ity artha÷. [Tib. 265b] paæcendriyÃïi. ÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤endriyÃïi. paæca balÃni. ÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤ÃbalÃni. saptabodhyaægÃni. sm­tidharmapravicayavÅryaprÅtipraÓrabdhisamÃdhyupek«ÃbodhyaægÃni. sm­tir eva saæbodhyaægaæ sm­tisaæbodhyaægam. evaæ yÃvad upek«aiva saæbodhyaægaæ (#<Abhidh-k-vy 600>#) upek«Ãsaæbodhyaægam iti. ÃryëÂaægo mÃrga÷. samyagd­«Âi÷. samyaksaækalpa÷. samyagvÃk. samyakkarmÃnta÷. samyagÃjÅva÷. samyagvyÃyÃma÷. samyaksm­ti÷. samyaksamÃdhir iti. aÓe«avidyÃprahanÃd iti. yasmÃd aÓe«atraidhÃtukyavidyÃprahÃïaæ. tasmÃd ubhayaæ bodhi÷. anena Óaik«ap­thagjanÃnÃæ praj¤Ã na bodhir vyavasthÃpyata iti darÓayati. kiæ ca yathÃkramaæ. tÃbhyÃæ svÃrthasya yathÃbhÆtaæ k­tÃpuna÷kartavyatÃvabodhÃc ca. k«ayaj¤Ãnena yathÃbhÆtaæ k­tÃvabodhÃt tat k«ayaj¤Ãnaæ bodhi÷. du÷khaæ me parij¤Ãtam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. samudayo me prahÅïa iti. nirodho me sÃk«Ãtk­ta iti. mÃrgo me bhÃvita iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti. anutpÃdaj¤Ãnena yathÃbhÆtam apuna÷kartavyam iti. [mÃrgo me bhÃvito na punar bhÃvayitavya] tad anutpÃdaj¤Ãnam api bodhi÷. du÷khaæ me parij¤Ãtaæ na puna÷ parij¤Ãtavyam. [Tib. 266a] iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. samudayo me prahÅïo na puna÷ prahÃtavya iti. nirodho me sÃk«Ãtk­to na puna÷ sÃk«Ãtkartavya iti. mÃrgo me bhÃvito na punar bhÃvayitavya iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti. du÷khaæ me parij¤Ãtam ity anena k«ayaj¤Ãnaæ. na puna÷ parij¤Ãtavyam ity anenÃnutpÃdaj¤Ãnam. ity ubhayam api tÅk«ïendriyasya pudgalasya darÓayatÅti sarvaæ neyaæ. tad evaæ k«ayaj¤Ãnam anutpÃdaj¤Ãnaæ ca bodhir ity avayavÃrthaæ prasÃdhya samudayÃrthaæ prasÃdhayann Ãha.

#<tÃdanulomyata÷

saptatriæÓat tu tatpak«Ã>#

iti. tasyà bodher anulomas tadanuloma÷. tadbhÃvas tÃdanulomyaæ. tasmÃt. tÃdanulomyato bodhipak«Ã. bodhipak«e sÃdhavo 'nulomà iti bodhipak«Ã÷. sm­tyupasthÃnÃdaya÷ saptatriæÓad ucyaæte pravÃcane.

(VI.71) daÓa dravyÃïÅti. ke«Ãæcin matena. vak«yati hi vaibhëikÃïÃm ekÃdaÓa kÃyavÃkkarmaïor asaæbhinnatvÃd iti.

#<praj¤Ã hi sm­tyupasthitir>#

iti. praj¤Ã sm­tyupasthÃnam ity artha÷. sm­tir upati«Âhate 'nayeti k­tvÃ. tathà hi sÆtra uktaæ. kÃye [Tib. 266b] kÃyanupaÓyÅ vistara÷.

#<vÅryaæ samyakprahÃïÃkhyam>#

iti. yasmÃd uktam utpannÃnÃæ pÃpakÃnÃm akuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ prahÃïÃya chandaæ janayati. vyÃyacchate. vÅryam Ãrabhata iti sarvaæ.

#<­ddhipÃdÃ÷ samÃdhaya>#

iti. yasmÃd uktaæ chandasamÃdhiprahÃïasaæskÃrasamanvÃgatam ­ddhipÃdaæ (#<Abhidh-k-vy 601>#) bhÃvayatÅti sarvaæ prahÃïasaæskÃrÃ÷ punar atrëÂau sÆtre paÂhyante. kathaæ. tathÃbhÆtasya yaÓ chanda÷. yo vyÃyÃma÷. yà ÓraddhÃ. yà praÓrabdhi÷. yà sm­ti÷. yat saæprajanyaæ. yà cetanÃ. yopek«Ã. ima ucyante prahÃïasaæskÃrà iti. indriyÃïi tÃvad iti vistara÷. svanÃmagrahaïena yÃnÅndriyabalasvabhÃvÃni ÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤Ã dravyÃïi paæca. te«Ãæ praj¤aiva sà yÃni catvÃri sm­tyupasthÃnÃni. yac ca bodhyaæge«u dharmapravicayasaæbodhyaægaæ. yà ca mÃrgÃæge«u samyagd­«Âi÷. na dravyÃntaraæ. vÅryam eva tad yÃni catvÃri samyakprahÃïÃni. yac ca bodhyaæge«u vÅryasaæbodhyaægaæ. yaÓ ca mÃrgÃæge«u samyagvyÃyÃma÷. samÃdhir eva ca sa ye catvÃra ­ddhipÃdÃ÷. yac ca bodhyaæge«u samÃdhisaæbodhyaægaæ. [Tib. 267a] yac ca mÃrgÃæge«u samyaksamÃdhi÷. kim avaÓi«yate yan na praj¤endriyÃdisvabhÃvaæ. bodhyaæge«u prÅtipraÓrabdhyupek«ÃsaæbodhyaægÃny avaÓi«yante. mÃrgÃæge«u samyaksaækalpÃ÷. ÓÅlÃægÃni ca trÅïi. samyagvÃk samyakkarmÃnta÷ samyagÃjÅva iti. daÓa dravyÃïÅti. ÓraddhÃdÅni paæca. prÅtisaæbodyaægÃdÅni ca paæceti. ÓÅlÃægÃni trÅïy avij¤aptisvabhÃvÃnÅti k­tvaikaæ dravyaæ vyavasthÃpyate.

vaibhëikÃïÃm ekÃdaÓa dravyÃïi. kÃyavÃkkarmaïor asaæbhinnatvÃt dve dravyaæ iti k­tvÃ. abhiprÃyavaÓÃt pak«advaye 'py ado«a÷. yadi tu mukhyav­ttyà tasmin kalÃpe yÃvaæti dravyÃïi saæti. tÃvaæti gaïyeran. naiva tÃni daÓa dravyÃïi samÃhitavij¤aptirÆpÃïÃæ saptadravyatvÃt. «o¬aÓa dravyÃïÅti vaktavyaæ syÃt.

(VI.72) pradhÃnagrahaïenaivam uklaæ. praj¤ÃdisvabhÃvÃ÷ sm­tyupasthÃnÃdaya iti. sarve tu prÃyogikaguïÃ÷ sÃsravÃnÃsravÃ÷ ÓrutacintÃbhÃvanÃmayà yathÃyogaæ sm­tyupasthÃnasamyakprahÃïarddhipÃdÃ÷. prÃdhÃnyaæ punas tadbalenÃnye«Ãæ [Tib. 267b] v­tte÷. na punas te na santi. praj¤ÃpradhÃnÃni hi sm­tyupasthÃnÃnÅty ata÷ praj¤Ãgrahaïaæ. na tu praj¤aiva sm­tyupasthÃnaæ. kiæ tarhi. praj¤ÃvÅryasm­tisamÃdhiprÅtipraÓrabdhyupek«ÃsamyaksaækalpÃdayo 'pÅti. prÃyogikagrahaïam upapattilabhyaÓraddhÃdinirÃsÃrthaæ. evaæ vÅryapradhÃnÃni samyakpradhÃnÃni. samÃdhipradhÃnà ­ddhipÃdà iti vistareïa vaktavyaæ.

­ddhipÃdÃ÷ samÃdhaya iti kuta etat. sÆtrÃt. uktaæ hi chandaæ cÃpi bhik«avo bhik«ur adhipatiæ k­tvà labhate samÃdhiæ. so 'sya bhavati chandasamÃdhi÷. (#<Abhidh-k-vy 602>#) cittaæ vÅryaæ mÅmÃæsÃæ cÃpi bhik«avo bhik«ur adhipatiæ k­tvà labhate samÃdhiæ. so 'sya bhavati mÅmÃæsÃsamÃdhir iti.

tena hi samyak kÃyavÃÇmanÃæsi pradhÅyaæta iti. pradhÅyaæte dhÃryaæte niyamyante pravartyante và kadÃcid aneneti pradhÃnaæ. tatprati«ÂhitatvÃd iti. yasmÃt sarvaguïasaæpattilak«aïà ­ddhis tasmin samÃdhau prati«ÂhitÃ. ­ddhe÷ pÃda÷ prati«Âheti ­ddhipÃda iti.

ye tv Ãhu÷ samÃdhir eva ­ddhi÷. pÃdÃÓ chaædÃdaya÷. chandacittavÅryamÅmÃnsà iti. te«Ãm evaævÃdinÃæ vaibhëikÃïÃæ trayodaÓa bodhipak«Ã÷ prÃpnuvanti. chandacittayor ÃdhikyÃd ekÃdaÓasu [Tib. 268a] prak«epe. vÅryapraj¤e tv atra nÃdhike. samyakpradhÃnasm­tyupasthÃne«v antarbhÃvÃt. bahudhà bhavatÅti vistara iti. bahudhÃbhÆtvaiko bhavati. Ãvirbhavaæ. tirobhÃvaæ j¤ÃnadarÓanena pratyanubhavati. tira÷ ku¬yaæ tira÷ prÃkÃram asajjamÃna÷ kÃyena gacchati. tadyathÃkÃÓe. p­thivyÃm unmajjananimajjanaæ karoti. tadyathodake. udake 'bhidyamÃnena srotasà gacchati. tadyathà p­thivyÃm. ÃkÃÓe paryaækeïa krÃmati. tadyathà Óakuni÷ pak«Å. imau và puna÷ bhÆyo candramasÃv evaæ mahardhikÃv evaæ mahÃnubhÃvau pÃïinà ÃmÃr«Âi parimÃr«Âi. yÃvad brahmalokaæ kÃyena vaÓe vartayata iti. iyam ucyate ­ddhi÷. ­ddhipÃdÃ÷ katame. chandasamÃdhi÷. vÅryasamÃdhi÷. cittasamÃdhi÷. mÅmÃnsÃsamÃdhi÷. ima ucyante ­ddhipÃdà iti. evaælak«aïa÷ samÃdhi÷. tasmÃn na samÃdhir eva rudhir iti. atrÃcÃryasaæghabhadra Ãha. na bhavaty e«a te«Ãæ do«a÷. samÃdhiæ hi te ­ddhipÃdam icchanti. ­ddhir apÅti. chandÃdayas tÆcyante samÃdheÓ catustvaj¤ÃpanÃrthaæ. kaÓcid dhi samÃdhi÷ kuÓalamÆlaprayogÃvasthÃyÃæ pradhÃnÅ bhavati. kaÓcit kuÓalamÆlani«pannÃvasthÃyÃæ. pÆrvo 'tra rddhipÃda÷. uttara rddhir iti. sÆtravirodho 'pi cai«Ãæ na bhavati. ­ddhipÃdaphalam ­ddhiÓabdenoktaæ. [Tib. 268b] parij¤Ãphalasya tacchabdÃbhidhÃnavad ityÃdi.

m­dvadhimÃtrabhedÃd iti. m­dÆnÅndriyÃïi adhimÃtrÃïi balÃni. katham e«Ãæ m­dvadhimÃtrabheda iti hetum Ãha. avamardanÅyÃnavamardanÅyatvÃd iti. tadvipak«abhÆtair ÃÓraddhyakausÅdyamu«itasm­titÃvik«epÃsaæprajanyair antarÃsamudÃcÃrÃd indriyÃïy avam­dyante na tv cvaæ balÃnÅti. punas tÃny uktani.

(VI.73) #<ÃdikarmikanirvedhabhÃgÅye«v>#

(#<Abhidh-k-vy 603>#) iti. paæcÃvasthà ime uktÃ÷.

#<bhÃvane darÓana ceti.>#

dve avasthe iti. saptasv avasthÃsu

#<sapta vargà yathÃkramaæ>#

prabhÃvyaæte vyavasthÃpyante pradhÃnÅkriyante vÃ. ÃdikarmikÃvasthÃyÃæ sm­tyupasthÃnÃni. u«magatÃvasthÃyÃæ samyakpradhÃnÃni. mÆrdhÃvasthÃyÃm ­ddhipÃdÃ÷. k«ÃntyavasthÃyÃm indriyÃïi. laukikÃgradharmÃvasthÃyÃæ balÃni. bhÃvanÃmÃrgÃvasthÃyÃæ bodhyaægÃni. darÓanamÃrgÃvasthÃyÃm ÃryëÂÃægo mÃrga iti. viÓe«Ãdhigamahetur vÅryasaævardhanaæ. tasmÃd u«magate«u samyakpradhÃnÃni. [Tib. 269a] aparihÃïÅyakuÓalamÆlapraveÓatvÃt. mÆrdhe«v iti. aparihÃïyanukÆlÃnÃæ kuÓalamÆlÃnÃæ praveÓo mÆrdhata÷.

#<mÆrdhalÃbhÅ na mÆlacchid>#

iti vacanÃt. praviÓaty ebhir iti k­tvà praveÓa÷. aparihÃïir hi k«Ãnti«u bhavati. tadavasthÃ÷. samÃdhaya÷ sam­ddher ÃÓrayÅbhavaætÅti. mÆrdhasv ­ddhipÃdà vyavasthÃpyaæte. apuna÷parihÃïita iti vistara÷. yasmÃt k«Ãnti«u puna÷parihÃïir nÃsti. Ãdyayor eva hi parihÃïisaæbhava÷. tasmÃd ÃdhipatyaprÃptÃni ÓraddhÃdÅni bhavaæti. tadbhÃvÃt k«Ãnti«v indriyÃïi vyavasthÃpyaæte. kleÓÃnavamardanÅyatvÃd iti. yasmÃt kleÓair nÃvam­dyante. tasyÃm avasthÃyÃæ kleÓÃsamudÃcÃrÃt. laukikÃnyadharmÃnavamardanÅyatvÃd vÃ. atha và laukikair anyair dharmair anavamardanÅyatvÃd agradharmÃvasthÃyÃæ ÓraddhÃdÅni balÃnÅti prabhÃvyante. bodhyÃsannatvÃd iti. k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃsannatvÃd ity artha÷. bhÃvanÃmÃrgo hi k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃsanna÷. darÓanamÃrgas tu dÆro tadantarÃlabhÃvanÃmÃrgavyavahitatvÃt. gamanaprabhÃvitatvÃd iti. mÃrgo hi loke gamanaprabhÃvita÷. gacchaæty aneneti mÃrga÷. gacchatÅti và mÃrga÷. pÃÂaliputram ayaæ panthà gacchatÅti loke vacanÃt. darÓanamÃrgaÓ cÃtiÓayena gamanaprabhÃvito na bhÃvanÃmÃrga÷. katham ity Ãha. tasyÃÓugÃmitvÃd [Tib. 269b] iti. tadvÃn api tenÃÓu gacchati. bhÃvanÃmÃrgeïa tu bhÆmibhedena prÃkar«akatvÃt bahunà kÃlena gacchati.

apare punar Ãhur ity ÃcÃrya÷. asmadÃdaya ity abhiprÃyÃt. yathà vaibhëikair bhinna÷ krama÷. tathà tam abhittvà bodhipak«ÃïÃm ÃnupÆrvÅæ varïayaæti. darÓanamÃrge bodhyaægÃnÅti k­tvÃ. bahuvidheti vistara÷. bahuprakÃro vi«ayo rÆpÃdibhedÃt. nÅlÃdibhedÃc ca. tasmin vyÃseko vik«epa÷. bahuvidhavi«ayavyÃsekena visartuæ ÓÅlam ÃsÃm iti. bahuvidhavi«ayavyÃsekavisÃriïyo (#<Abhidh-k-vy 604>#) buddhaya÷. tÃsÃæ nigrahÃrthaæ sm­tyupasthÃnÃni. gardhÃÓritÃnÃæ t­«ïÃÓritÃnÃm ity artha÷. smarasaækalpÃnÃm ity anubhÆtavi«ayasm­tisaækalpÃnÃm ity artha÷. kÃmasaækalpÃnÃm iti vÃ. tadbaleneti. catu÷sm­tyupasthÃnabalenety artha÷. caturvidhakÃryasaæpÃdanÃyeti. caturvidhaæ kÃryam utpannÃnÃæ pÃpakÃnÃm akuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ prahÃïam. anutpannÃnÃm anutpÃda÷. tathÃnutpannÃnÃæ kuÓalÃnÃm utpÃda÷. utpannÃnÃæ sthityÃdÅni. tata÷ samÃdhiviÓodhanÃd iti. tata÷ samyakpradhÃnebhyo 'nataraæ samÃdher viÓodhanÃd ­ddhipÃdÃ÷ [Tib. 270a] prabhÃvyaæte. lokottaradharmÃdhipatibhÆtÃnÅti. tadÃvÃhakatvÃd adhipatibhÆtÃni veditavyÃni. tÃny evendriyÃïi. yadà nirjitavipak«asamudÃcÃrÃïi. nirjitaÓraddhyÃdisamudÃcÃrÃïi bhavaæti. tadà balÃni. indriyÃvasthÃyÃæ hi kleÓasamudÃcÃra÷ saæbhavati. k«ÃntyavasthÃyÃ÷ prÃkar«akatvÃt. darÓanamÃrge bodhyaægÃnÅti. anÃsravà praj¤Ã bodhir iti k­tvÃ. ubhayor mÃrgÃægÃnÅti. darÓanabhÃvanÃmÃrgayo÷. katham ity Ãha. tathà hy uktam iti vistara÷. bhÃvanayà paripÆrir bhÃvanÃparipÆri÷ tÃæ gacchaty ÃryëÂÃægo mÃrga÷. tasmin gacchati catvÃri sm­tyupasthÃnÃni bhÃvanÃparipÆriæ yacchaæti. yÃcat sapta bodhyaægÃnÅti. bhÃvanÃparipÆriæ gacchaætÅti vacanÃt bhÃvanÃmÃrge 'pi ÃryëÂÃægo mÃrgo bhavatÅti gamyate. na hi darÓanamÃrge bhÃvanà paripÆriæ gacchati. kiæ tarhi bhÃvanÃmÃrga iti. punaÓ coktam ubhayor mÃrgÃægÃni vyavasthÃpyaæta iti. caturïÃm ÃryasatyÃnÃm etad adhivacanam iti darÓanamÃrgaæ darÓayati. yathÃgatena mÃrgeïa prakramaïam iti vistareïa yÃvan mÃrgasyaitad [Tib. 270b] adhivacanam iti bhÃvanÃmÃrgaæ darÓayati. yathÃgatena yathÃprÃptena mÃrgeïa prakramaïaæ yÃvad bodhir iti. tad evaæ darÓanamÃrge bhÃvanÃmÃrge ca mÃrgÃægÃni vyavasthÃpyanta iti. ata ubhayor ÃryëÂÃægo mÃrga e«Âavya iti.

(VI.74) siddho 'nukrama÷. pÆrvaæ bodhyaægÃni paÓcÃd ÃryëÂÃægo mÃrga iti.

#<anÃsrarÃïi bodhyaægamÃrgÃægÃïÅti.>#

anÃsravÃïy evety avadhÃraïaæ.

#<dvidhetara>#

iti. sm­tyupasthÃnÃdayo balaparyantÃ÷.

(VI.75) balavÃhanÅyatvÃd iti. balena vÅryeïa saæmukhÅkaraïÅyatvÃt. anÃgamye prÅtyabhÃva÷. sukhÃdhigamyaæ cittaæ prÅïÃti. netarad iti. kiæ cÃdharabhÆmisÃÓaækatvÃc ca. parihÃïiæ prati sÃÓaæka iti. ataÓ ca tatra prÅtyabhÃva÷. sÃÓaækatÃyÃæ hi cittaæ na prÅyate. saækalpavarjyà iti. saækalpo (#<Abhidh-k-vy 605>#) vitarka÷.

#<kÃmadhÃtau bhavÃgre ca bodhimÃrgÃægavarjitÃ>#

iti. kathaæ bhavÃgre kÃyasm­tyupasthÃnaæ bhavati. na hi tatra kÃyo vidyate. kÃyÃlambanà hi praj¤Ã kÃyasm­tyupasthÃnaæ. na ca bhavÃgraæ kÃmadhÃtuæ rÆpadhÃtuæ cÃlÃmbate. [Tib. 271a]

#<na maulÃ÷ kuÓalÃrÆpyÃ÷ sÃsravÃdharagocarÃ>#

iti siddhÃntÃt. naitat kenacid vyÃkhyÃkÃreïa likhitaæ. tad idam atra vyavasthÃpayÃma÷. kÃyasya ka÷ svabhÃva÷. bhautikatvam ity uktaæ. bhÆtaæ bhautikaæ ca kÃya ity artha÷. tatra yadi kevalabhÆtÃlaæbanà kevalabhautikÃlaæbanà tadubhayÃlaæbanà và praj¤Ã bhavet. kÃyasm­tyupasthÃnam eva tad bhavet. bhavÃgre ca kuÓalasÃsravà praj¤Ã mÃrgata iti nyÃyata iti vÃnÃsravasaævaramÃrgÃlaæbanata iti. sÃsravadharÃlaæbanà hi maulÃ÷ kuÓalÃrÆpyà ne«yaæte. na tv anÃsravadharÃlaæbanà iti. atas tad atra kÃyasm­tyupasthÃnaæ veditavyaæ.

(VI.77, 78) catvÃro 'vetyaprasÃdÃ÷ buddhe 'vetyaprasÃdo dharme saæghe cÃryakÃntÃni ca ÓÅlÃnÅti. tatra du÷khasatyÃdÅnÃæ dharmatvÃd abuddhasaæghasvabhÃvatvÃc ca. yathÃkramaæ satyatrayam abhisamayan paÓyan dharme cÃvetyaprasÃdam ÃryakÃntÃni cÃÓÅlÃni anÃsravÃïi pratilabhate. na buddhe na saæghe và avetyaprasÃdaæ. [du÷khasatyÃdÅnÃæ dharmatvÃd. abuddhasaæghasvabhÃvatvÃc ca. yathÃ] mÃrgasatyam abhisamayato buddhe tasya ca srÃvakasaæghe 'vetyaprasÃdaæ pratilabhate. mÃrgasatyasya buddhasaæghasvabhÃvatvÃt. ko 'yam iha dharmo 'bhipreta [Tib. 271b] iti. bahavo dharmÃ÷ kuÓalà dharmà ity evamÃdaya÷. tat ko 'yam iha dharmo 'bhipreta÷. yad uktaæ dharme cÃvetyaprasÃdaæ pratilabhata iti. atha và buddharatnaæ saægharatnaæ cedam ucyate. tasmÃd idam api dharmarÃtnam ihÃbhipretaæ bhavet. ratnatrayasya hy ayaæ svabhÃva ukta÷.

#<buddhasaæghakarÃæ dharmÃn aÓaik«Ãn ubhayÃæÓ ca sa÷
nirvÃïaæ ceti Óaraïaæ yo yÃti Óaraïatrayam>#

iti. tat kim ayaæ nirvÃïadharmo 'bhipreta ity ata÷ p­cchati. ko 'yam iha dharmo 'bhipreta iti.

#<dharma÷ satyatrayam>#

iti vistara÷. du÷khasamudayanirodhasatyÃni. bodhisattvasya ca Óaik«ÃvasthÃyÃæ (#<Abhidh-k-vy 606>#) anÃsravo mÃrga÷. pratyekabuddhasya ca Óaik«ÃÓaik«alak«aïo mÃrgo dharma ihÃbhipreta iti. ataÓ catvÃry apÅti vistara÷. mÃrgasatyam apy abhisamayan dharmam api bodhisattvapratyekabuddhamÃrgalak«aïam abhisamayati. tasmÃc catvÃry api satyÃny abhisamayato dharme 'vetyaprasÃdalÃbha ity uktam iti. buddhasaæghayor mÃrgo dharma iti nocyate. yasmÃt tadabhisamayato buddhe saæghe cÃvetyaprasÃdalÃbha iti. kathaæ punar mÃrgasatyÃbhisamayata÷ ÓraddhÃlak«aïÃnÃæ trayÃïÃæ buddhadharmasaæghÃvetyaprasÃdÃnÃæ yugapat saæmukhÅbhÃva÷. saiva ÓraddhÃdhi«ÂhÃnabhedÃpek«ayà [Tib. 272a] nÃmatrayaæ labhata ity ado«a÷. atha và dharme 'vetyaprasÃdo vartamÃna÷. anÃgatÃs tu trayo bhÃvyaæte. tenocyate

#<lÃbho mÃrgÃbhisamaye buddhatatsaæghayor apÅti.>#

yady adhi«ÂhÃnÃpek«ayÃvetyaprasÃdavyavasthÃnaæ dharmÃvetyaprasÃda÷ pÆrvaæ paÂhitavya÷ syÃd ity ata Ãha. yathà tu vyutthita÷ saæmukhÅkaroti. tathai«Ãm ÃnupÆrvam iti. vaidyabhai«ajyopasthÃyakabhÆtatvÃd iti. vaidyabhÆto bhagavÃn anuttaro vi«ak Óalyaharteti sÆtrÃt. dharmabhai«ajyadaiÓikatvÃc ca. bhai«ajyabhÆto dharma÷ kleÓavyÃdhibhai«ajyatvÃt. nirvÃïÃrogyasaæprÃpakatvÃc copasthÃyakabhÆta÷ saægho nirvÃïÃrogyaprÃptaye parasparopasthÃnÃt. cittaprasÃdak­ta÷ ÓÅlaprasÃda iti. trividhaÓ cittaprasÃda÷. samyaksaæbuddho bata bhagavÃn. svÃkhyÃto 'sya dharmavinaya÷. supratipanno 'sya ÓrÃvakasaægha iti. tena k­ta÷ ÓÅlaprasÃda÷. ÓÅlam eva prasÃda÷. ÓÅlasya và prasÃdo 'nÃsravatvaæ ÓÅlaprasÃda÷. ante trayÃïÃæ prasÃdÃnÃæ caturtha ukta÷ ÓÅlaprasÃda÷. kasmÃd ity Ãha. evaæ prasannasya samyaksaæbuddho bata bhagavÃn iti vistareïai«Ã pratipatti÷. [Tib. 272b] ÃryakÃntaÓÅlapratipattir ity artha÷. ÃrogyabhÆtatvÃd vÃ. kim ante ÓÅlaprasÃda ukta÷. vaiyabhai«ajyopasthÃyakÃrogyÃnukramata÷. daiÓikamÃrgasÃrthikayÃnavad vÃ. kim. ante caturtha ukta ity adhik­taæ. daiÓikabhÆto bhagavÃn. mÃrgabhÆto dharma÷. sÃrthikabhÆta÷ saægha÷. yÃnabhÆtÃny ÃryakÃntÃni ÓÅlÃnÅti. ÃryÃïaæ kÃntÃni prayÃïÅty ÃryakÃntÃnÅti.

(VI.79, 80) a«ÂÃbhir iti. a«ÂÃbhir aægai÷ samanvÃgata÷ Óaik«a÷. katamair a«Âabhi÷. Óaik«yà samyagd­«Âyà yÃvac chaik«eïa samyaksamÃdhineti. daÓabhir aægai÷ samanvÃgato 'Óaik«a÷. katamair daÓabhi÷. aÓaik«yà samyagd­«Âyà yÃvad aÓaik«eïa samyaksamÃdhinà aÓaik«yà samyagvimuktyà aÓaik«eïa ca samyagj¤Ãneneti. vimuktitatpratyÃtmaj¤ÃnÃbhyÃæ prabhÃvita iti. tasyÃæ (#<Abhidh-k-vy 607>#) vimuktau pratyÃtmaj¤Ãnaæ tatpratyÃtmaj¤Ãnaæ vimuktiÓ ca tatpratyÃtmaj¤Ãnaæ ca. vimuktitatpratyÃtmaj¤Ãnaæ. tÃbhyÃæ prabhÃvita÷. kleÓavimuktyà kleÓavimuktipratyÃtmaj¤Ãnena ca. kleÓebhyo vimukto 'smÅti prabhÃvita÷. prakar«ita ity artha÷. tasyaivÃÓaik«asya tadvacanaæ vimuktivacanaæ vimuktij¤Ãnavacanaæ ca. nyÃyyaæ na Óaik«asyeti. adhimok«a÷ saæsk­tà vimuktir [Tib. 273a] iti. dhÃtvarthaikatvÃt aægÃnÃæ saæsk­tatvÃd iti. yathà samyagd­«ÂyÃdÅni saæsk­tÃni. tathà vimuktir api saæsk­taiva g­hyate nÃsaæsk­tÃ. visabhÃgatvÃd visad­ÓatvÃt. dve vimuktÅ sÆtra ukte iti. rÃgavirÃgÃc cetovimukti÷. avidyÃvirÃgÃt praj¤Ãvimuktir iti. cetovimukti÷ praj¤ÃvimuktiÓ cety artha÷. vimuktiskaædho 'pi sa eveti. ÓÅlaskandha÷. samÃdhiskandha÷ praj¤Ãskandha÷. vimuktiskandha÷. vimuktij¤ÃnadarÓanaÓ cety atra dra«Âavya÷.

yat tarhi sÆtra uktam iti. catvÃrÅmÃni vyÃghrabodhyÃyanÃ÷ pariÓuddhipradhÃnÃni. katamÃni catvÃri. ÓÅlapariÓuddhipradhÃnaæ. samÃdhipariÓuddhipradhÃnaæ. d­«ÂipariÓuddhipradhÃnaæ. vimuktipariÓuddhipradhÃnaæ ceti vistareïoktvÃha. katamac ca vyÃghrabodhyÃyanà vimuktipariÓuddhipradhÃnaæ. yÃvad yaÓ chando vÅryam iti vistara÷. vyÃghrabodhyÃyanà iti bahuvacanaæ. te«Ãæ bahutvÃt. vimuktipariÓuddhipradhÃnam iti. vimukte÷ pariÓuddhi÷ vimuktipariÓuddhi÷. tasyai pradhÃnaæ vÅryavimuktipariÓuddhipradhÃnaæ. [Tib. 273b] tad evam atra vimuktipariÓuddhipradhÃna iti praÓnatrayaæ. tatra iha bhik«o rÃgÃc cittaæ viraktaæ bhavati vimuktaæ. dve«Ãt. mohÃd viraktaæ bhavati vimuktaæ. vimuktir uktÃ. ity aparipÆrïasya và vimuktiskandhasya paripÆraye. paripÆrïasya vÃnugrahÃyÃyeti. vimuktipariÓuddhi÷ paripÆryanugrahalak«aïoktÃ. yaÓ chando vÅryam iti vistareïa pradhÃnam uktaæ. yata evaæ rÃgÃdibhyo vimukti÷ prahÃïam ity evaælak«aïà vimuktir uktà sÆtre nÃdhimukti÷. tasmÃn nÃdhimok«a eva vimukti÷. kiæ tarhi. tattvaj¤ÃnÃpanÅte«u rÃgÃdi«u cetaso vaimalyam anÃsravatvam anarthÃntarabhÆtaæ gh­tamaï¬asvacchatÃvad iti apara ity ÃcÃrya÷.

(VI.81ab) tadutpattivibandhatvÃd iti. tasyÃÓaik«asya cittasyotpattau vibandhatvÃt. kleÓaprÃptir hi vibandha÷. yat tarhi notpadyamÃnam iti. yad anÃgataæ vajropamÃt samÃdher anantaraæ na bhavaty aÓaik«am eva. laukikaæ vety aÓaik«asaætÃna eva yal laukikaæ. yat tu niyatam utpattau. tad evoktam iti. yad utpÃdÃbhimukham anÃgataæ. tad evoktaæ ÓÃstre vimucyata iti. tadvimucyamÃnatayà [Tib. 274a] sÆpalak«yatvÃd ity abhiprÃya÷.

tata evotpattyÃvaraïÃd iti. tata eva kleÓaprÃptita÷. tadutpattivibaædhÃd (#<Abhidh-k-vy 608>#) iti tad evÃtra kÃraïaæ vaktavyaæ. yady aÓaik«asaætÃnalaukikam api vimucyata ity abhyupagamyate. Óaik«asyÃpi laukikam utpadyate. kasmÃn na vimucyata ity abhyupagamyate. ata Ãha. na tat tÃd­Óam ityÃdi. kleÓaprÃptisahitaæ tacchaik«asya laukikaæ. na tv aÓaik«asya laukikam evaæ bhavatÅty asÃmyaæ.

(VI.81cd) #<nirudhyamÃna>#

iti. nirodhÃbhimukha÷.

#<tadÃv­tim>#

ity aÓaik«acittÃvaraïaæ.

(VI.82) yà cÃsaæsk­tà vimuktir uktà ÓÃstre ihaiva vÃ

#<asaæsk­tà kleÓahÃnam>#

iti. ye ca trayo dhÃtava ucyaæte. kvocyaæte. sÆtre ÓÃstre 'pi vÃ.

#<virÃgo rÃgasaæk«aya>#

iti. bhedavivak«ÃyÃm evam ucyate. abhedavivak«ÃyÃæ tu yo virÃga÷. tat prahÃïam apy ucyate. nirodho 'pÅtyÃdi.

(VI.83) vastuna iti. sÃsravasya rÆpÃde÷. catu«koÂika iti. syÃn nirvidyate na virajyate. syÃd virajyate na nirvidyate. syÃd ubhayaæ. syÃn nobhayam [Tib. 274b] iti.

#<nirvidyate du÷khahetuk«Ãntij¤Ãnair>#

iti. anena vastuhetukaæ nirvedaæ darÓayati.

#<virajyate sarvair jahÃti yair>#

iti prahÃïakriyÃhetukaæ virÃgaæ darÓayati. evaæ catu«koÂikaæ sidhyatÅti. evaæ nirvedavirÃgakÃraïaæ paricchidya yojyam. anena catu«koÂikaæ sidhyatÅty abhiprÃya÷. katham ity Ãha. nirvidyata eveti vistara÷. nirvidyata eva du÷khasamudayak«Ãætibhir du÷khasamudayaj¤ÃnaiÓ ca nirvedavastvÃlaæbanatvÃt. du÷khasamudayau hi nirvedasya vastunÅ Ãlaæbanam iti. na virajyate. kleÓÃn aprajahad iti vacanena prahÃïakriyÃyà asaæbhavÃt. virajyata eva nirodhamÃrgak«Ãntibhir darÓanamÃrge. nirodhamÃrgaj¤Ãnair bhÃvanÃmÃrge. kleÓÃn prajahad iti prahÃïakriyÃsaæbhavÃt. na nirvidyate. prÃmodyavastvÃlaæbanatvÃt. nirvÃïamÃrgau hi prÃmodyavastunÅ Ãlaæbanam iti. ubhayapÆrvai÷ kleÓÃn prajahad iti nirvidyate ca virÃjyate ca pÆrvair du÷khasamudayak«Ãntij¤Ãnai÷. kathaæ. nirvidyate. nirvedavastvÃlaæbanatvÃt. virajyate. kleÓÃn prajahad [Tib. 275a] iti vacanena prahÃïakriyÃsadbhÃvÃt. nobhayam (#<Abhidh-k-vy 609>#) uttarai÷ kleÓÃn aprajahad iti. na ca nirvidyate. na ca virajyate. uttarair nirodhamÃrgak«Ãntij¤Ãnai÷ prÃmodyavastvÃlaæbanatvÃt na nirvidyate. kleÓÃn aprajahad iti vacanena prahÃïakriyÃyà abhÃvÃt na virajyate.

Ãha. apadi«Âaæ prathamÃyÃæ koÂyaæ caturthyÃæ ca kleÓÃæ aprajahad iti. ka÷ kÃn kleÓÃn na prajahÃti. tatra vÅtarÃga iti vistara÷. tatrÃrthopak«epÃrthaæ. vÅtarÃga÷ kÃmadhÃtor yÃvad ÃkiæcanyÃyatanÃd api. satyÃni paÓyann abhisamayan. dharmaj¤Ãnak«Ãætibhir dharmaj¤Ãnair dharmaj¤Ãnak«ÃntibhiÓ ca kleÓÃn na prajahÃti. laukikena bhÃvanÃmÃrgeïa pÆrvaæ prahÅïatvÃt. anÃsravà tu kevalaæ visaæyogaprÃptir utpadyate. anvayaj¤Ãnak«Ãntibhis tv avaÓyaæ kleÓÃn prajahÃti. na hi laukikena mÃrgeïa bhavÃgravairÃgyam asti. j¤Ãnais tu bhÃvanÃmÃrga. prayogavimuktiviÓe«amÃrgair ÃnantaryamÃrgair ap iva kaiÓcid indriyasaæcÃrÃdyÃvasthÃsu na kleÓÃn prajahÃti. [Tib. 275b] ke 'vaÓi«yaæte. tadanya ÃnantaryamÃrgÃs tai÷ kleÓÃn prajahÃtÅti siddhaæ.

ÃcÃryayaÓomitrak­tÃyÃæ sphuÂÃrthÃyÃm abhidharmakoÓavyÃkhyÃyÃæ «a«Âhaæ koÓasthÃnaæ samÃptaæ.


(#<Abhidh-k-vy 610>#) blank

(#<Abhidh-k-vy 611>#)
VII j¤ÃnanirdeÓo nÃma saptamaæ koÓasthÃnam

(VII.1) «a«ÂhÃt koÓasthÃnÃd anantaraæ saptamasyopanyÃse saæbaædhaæ darÓayann Ãha. k«ÃntayaÓ cocyante. j¤ÃnÃni ceti vistara÷.

#<laukikebhyo 'gradharmebhyo dharmak«Ãntir anÃsravety>#

atrëÂau k«Ãntaya uktÃ÷.

#<kÃmadu÷khe tato 'traiva dharmaj¤Ãnaæ. tathà punar>#

ity atra j¤ÃnÃni.

#<cet k«ayaj¤Ãnam aÓaik«Å và d­«Âir>#

ity atra samyagd­«Âi÷.

#<saiva vimuktÅ dve j¤Ãnaæ bodhir yathoditety>#

atra samyagj¤Ãnaæ. ihaiva và «a«ÂhakoÓasthÃnÃvasÃna etat sarvam uktam.

#<nirvidyate du÷khahetuk«Ãntij¤Ãnair virajyate

sarvair jahÃti yair>#

iti. ÓÃstrasaæbandhena vÃyam upanyasyate. ÓÃstre hi k«ÃntayaÓ cocyante. j¤ÃnÃni ca samyagd­«Âi÷ samyagj¤Ãnaæ ca. tatpratyÃyanÃya cÃyam Ãrabhyata ity ata÷ p­cchati. kiæ puna÷ k«Ãntayo na j¤Ãnam iti vistara÷.

#<nÃmalÃ÷ k«Ãntayo j¤Ãnam>#

iti. amalà eva k«Ãntayo na j¤Ãnam ity [Tib. 276a] avadhÃraïÃt sÃsravÃ÷ k«Ãntayo j¤Ãnam ity uktaæ bhavati. saæv­tij¤Ãnaæ hi tad i«yate. tatpraheyasyety. k«Ãntipraheyasya vicikitsÃnuÓayasyÃprahÅïatvÃt. prahÅyate hi tÃsv avasthÃsv anuÓaya÷. na prahÅïo viprak­tÃvasthatvÃt. niÓcitaæ ca j¤Ãnam i«yate. nÃniÓcitam. iti na k«Ãntayo j¤Ãnaæ. k«amaïarÆpeïa ca k«Ãntaya utpadyante. na niÓcayarÆpeïeti na j¤Ãnam iti varïayanti. vicikitsÃnuÓayasyÃprahÅïatvÃd (#<Abhidh-k-vy 612>#) ity etÃvati vaktavye tatpraheyasyeti viÓe«aïaæ kim arthaæ. dvitÅye hi k«aïe prathamak«Ãntipraheyo vicikitsÃnuÓaya÷ prahÅïo bhavatÅti prathamaiva k«Ãntir na j¤Ãnam iti gamyeta. na tv anyÃ÷ k«Ãntaya÷. ity atas tatpraheyasyeti viÓe«aïaæ. [yad và du÷khadharmaj¤ÃnÃdÅnÃæ j¤ÃnatvapratipÃdanÃrthaæ. yadi vicikitsÃnuÓayÃprahÅïatvÃd ity etÃvad ucyate. evaæ] saætÅraïÃtmakatvÃd iti. upanidhyÃnasvabhÃvatvÃd ity artha÷. asaætÅraïÃparimÃrgaïÃÓayatvÃd iti. nÃsti saætÅraïam asyety asaætÅraïaæ. parimÃrgaïe ÃÓayo 'bhiprÃya÷ parimÃrgaïÃÓaya÷. nÃsya parimÃrgaïÃÓaya ity aparimÃrgaïÃÓayaæ. asaætÅraïaæ ca tad aparimÃrgaïÃÓayaæ ca asaætÅraïÃparimÃrgaïÃÓayaæ. tadbhÃva÷. tasmÃt. k«ayaj¤Ãnam anutpÃdaj¤Ãnaæ ca na d­«Âir ity [Tib. 276b] artha÷. yÃvad ayam ak­tak­tya÷. tÃvad du÷khÃdÅni satyÃny upanidhyÃyati parimÃrgayati cÃÓayato yathoktair anityÃdibhir ÃkÃrai÷. k­tak­tyasya punar yathà d­«Âi«v eva du÷khÃdi«v Ãryasatye«u pratyavek«aïamÃtraæ tÃbhyÃæ bhavatÅti du÷khaæ mayà parij¤Ãtaæ na puna÷ parij¤eyam ityÃdi. tasmÃn na te d­«ÂisvabhÃve.

#<tadanyobhayathÃryà dhÅr>#

iti. du÷khe dharmaj¤Ãnaæ yÃvan mÃrge 'nvayaj¤Ãnaæ. sà praj¤opanidhyÃnaprav­ttà prahÅïatadvi«ayavicikitsà ca.

#<anyeti>#

laukikÅ. sà sarvaiva j¤Ãnam ity avadhÃraïaæ. na sà praj¤Ãsti. yan na j¤Ãnam ity artha÷. kà punar asau praj¤Ã. paæcavij¤ÃnakÃyikà kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tà mÃnasÅ yà d­«ÂisvabhÃvakleÓasaæprayuktà aniv­tÃvyÃk­tà ca. yà punar d­«ÂisvabhÃvà yà ca mÃnasÅ kuÓalÃ. sà kiæ bhavatÅty Ãha.

#<d­ÓaÓ ca «a¬>#

iti. e«Ã «a¬vidhà laukikÅ praj¤Ã d­«Âi÷. anyà na d­«Âi÷. «a¬ evety avadhÃraïÃt. kà punar anyÃ. yà pÆrvam uktà laukikÅ. j¤Ãnaæ tv e«Ã cÃnyà ceti. e«Ã ca «a¬vidhà d­«ÂisvabhÃvà praj¤Ã. tato 'nyà ca pÆrvoktà j¤Ãnam ity ucyate. ata eva ca

#<d­ÓaÓ ca «a¬>#

iti cakÃra÷ paÂhyate. yasmÃd etÃ÷ «a j¤ÃnÃni cocyante d­«ÂayaÓ ceti.

(VII.2, 3) daÓabhir j¤Ãnai÷. katamai÷. [Tib. 277a] dharmÃnvayasaæv­tiparacittadu÷khasamudayanirodhamÃrgak«ayÃnutpÃdaj¤Ãnair avadhÃraïÃrtho 'yam Ãrambho daÓaiva j¤ÃnÃni. cyutyupapÃdapudgalaj¤ÃnÃdÅnÃm e«Ãm evÃntarbhÃvÃt. (#<Abhidh-k-vy 613>#) samÃsena tu dve eva sÃsravam anÃsravaæ ceti. prÃyeïeti viÓe«aïaæ. ghaÂapaÂÃdikaæ saæv­tisadvastu saæv­tij¤Ãnam Ãlaæbate. svasÃmÃnyalak«aïam api tu kadÃcid g­hïÃti. sÃæv­tam iti. saæv­tau bhavaæ sÃæv­taæ.

#<anÃsravam>#

api saæk«ipyamÃïaæ

#<dvidhà dharmaj¤Ãnam anvayaj¤Ãna ceti.>#

du÷khaj¤ÃnÃdÅnÃm anayor evÃntarbhÃvÃt. Ãlaæbanaæ saæbhavata iti. yasya yad Ãlaæbanaæ. tasya tad bhavati. na hi cak«urvij¤Ãnasya ÓabdÃlaæbanaæ. tadÃlaæbanatvÃd iti. du÷khÃdyÃlaæbanatvÃd ity artha÷.

(VII.4) #<ete caturvidhe>#

iti. ete eva dharmÃnvayaj¤Ãne dve du÷khÃdyÃlaæbanabhedÃc caturvidhe. ad­«ÂisvabhÃve satÅ k«ayaj¤Ãnam anutpÃdaj¤Ãnaæ cocyate.

#<te puna÷ prathamodite.>#

te puna÷ k«ayÃnutpÃdaj¤Ãne prathamotpanne satÅ

#<du÷khahetvanvayaj¤Ãne bhavata÷.>#

du÷khasamudayÃlaæbane avaÓyaæ bhavata ity artha÷. kasmÃd ity Ãha. du÷khasamudayÃkÃrair bhÃvÃgrikaskaædhÃlaæbanatvÃd iti. [tasya hi sarvapaÓcÃd bhavÃgram eva prahÅyate. tasmÃd yena ca pŬyate yena ca baddhaæ tata eva mok«aæ bahu manyamÃno 'nantaraæ k«Åïaæ bhavÃgram Ãlaæbate. tac ca du÷khaæ yà samudayà cityato du÷khasamudayÃkÃrair bhavÃgram Ãlaæbate.] yasmÃd avaÓyaæ te prathamotpannak«ayÃnutpÃdaj¤Ãne [Tib. 277b] du÷khÃkÃrair anityÃdibhi÷ samudayÃkÃrair và hetvÃdibhir bhÃvÃgrikÃn skaædhÃn Ãlaæbate. aprathamotpanne tv anyasatyÃlaæbane api te bhavata ity arthÃd uktaæ bhavati. vajropamÃnantaraæ k«ayaj¤Ãnaæ bhavati. tadanantaraæ cÃnutpÃdaj¤Ãnam ity ata÷ p­cchati. kiæ vajropamo 'pi tÃbhyÃm ekÃlaæbano bhavatÅti. tÃbhyÃm iti prathamotpannÃbhyÃm ity artha÷. yathà k«ayÃnutpÃdaj¤Ãne ekÃlaæbane kiæ vajropamo 'pi tÃbhyÃm ekÃlaæbana ity apiÓabdasyÃrtha÷. yadi du÷khasamudayÃlaæbano bhavati. kiæ. tÃbhyÃm ekÃlaæbano bbhavatÅti saæbhava÷. atha nirodhamÃrgÃlaæbano bhavati naikÃlaæbana÷. tayor niyamena bhÃvÃgrikaskaædhÃlaæbanatvÃt. yathà hi vi«akÃï¬aviddhasya m­tasya vi«aæ sarvam aægam abhivyÃpya vraïadeÓa eva maraïakÃle 'vati«Âhate nÃnyatra. tadvad asya yogina÷ praheya eva bhÃvÃgrikaskaædhalak«aïe j¤Ãnam avati«Âhate.

(#<Abhidh-k-vy 614>#)
(VII.5, 6) #<caturbhya÷ paracittavid>#

iti. caturbhya eva dharmaj¤ÃnÃdibhyas tatsaæg­hÅtatvÃt. na du÷khaj¤ÃnÃdibhya÷. anyÃkÃratvÃt. anÃsravaæ hi paracittaj¤Ãnaæ mÃrgÃkÃram eva mÃrgaj¤ÃnatvÃt. yat tu sÃsravaæ. tal laukikÃkÃraæ sarÃgam [Tib. 278a] vigatarÃgam ityÃdi. ÓraddhÃdhimuktasamayavimuktamÃrgeïeti. yathÃsaækhyaæ ÓraddhÃdhimuktamÃrgena d­«ÂiprÃptamÃrgaæ na jÃnÃti. samayavimuktamÃrgeïÃsamayavimuktamÃrgaæ na jÃnÃti. adhareïottaram iti. anÃgÃmimÃrgeïÃrhanmÃrgaæ na jÃnÃti. arhanmÃrgeïa pratyekabuddhamÃrgam ityÃdi. kÃmadhÃtÆrdhvadhÃtupratipak«ÃlaæbanatvÃt tayor iti. tayor dharmaj¤Ãnapak«Ãnvayaj¤Ãnapak«ayo÷. dharmaj¤Ãnapak«asya kÃmadhÃtupratipak«a Ãlaæbanam. anvayaj¤Ãnapak«asya ÆrdhvadhÃtupratipak«a Ãlaæbanam iti niyama÷. darÓanamÃrge paracittaj¤Ãnaæ nÃstÅty avyÃpÃratvÃt darÓanamÃrgasya. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntiæ dharmaj¤Ãnaæ ceti saæbhavaæ praty evam ucyate. kadÃcid dhi prayogavaÓÃd du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãntiæ du÷khe 'nvayaj¤Ãnaæ ca j¤Ãtuæ saæbhavati. a«Âamaæ ca samudayÃnvayaj¤Ãnam iti. dharmaj¤Ãnapak«au dvau k«aïau j¤ÃtvÃnvayaj¤Ãnapak«aæ pareïa cittaæ j¤ÃsyÃmÅti prayogaæ k­tvà samudayÃnvayaj¤Ãnam a«Âamaæ saæbhÃvayati. m­duprayogatvÃd iti alpaprayogatvÃd ity artha÷. ÓrÃvakasya hi mahÃprayogasÃdhyaæ tad anvayaj¤Ãnapak«Ãlaæbanaæ [Tib. 278b] paracittam. ato yÃvat sa tatra prayogam Ãrabhate. tÃvad ayaæ «o¬aÓaæ cittam anuprÃpto bhavatÅti. aætarà na jÃnÃti. prathamadvitÅyapaæcadaÓÃn iti etÃn eva trÅn jÃnÃti. kathaæ. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntiæ dharmaj¤Ãnaæ ca j¤Ãtvà prayogÃntaraæ ca k­tvà paæcadaÓak«aïaæ mÃrgÃnvayaj¤Ãnak«Ãntiæ jÃnÃtÅti.

(VII.7) katham anÃsraveïa j¤Ãnenaivaæ janÃtÅti. anÃsravaïÃæ du÷khÃdyÃkÃratvat. idaæ ca saæv­tyÃkÃraæ du÷khaæ me parij¤Ãtam ity evamÃdyÃkÃratvÃd ata÷ p­cchati. tadviÓe«eïa tayor viÓe«a iti. tasya saæv­tij¤Ãnadvayasya tatp­«Âhalabdhasya viÓe«eïa du÷khaæ me parij¤Ãtaæ yÃvan me mÃrgo bhÃvita iti jÃnÃti. du÷khaæ me parij¤Ãtaæ na puna÷ parij¤eyaæ. yÃvan mÃrgo me bhÃvito na punar bhÃvayitavya÷ iti ca jÃnÃtÅty evaærÆpeïa tayor anÃsravayo÷ k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnayor viÓe«a÷ ÓÃstre j¤Ãpito darÓita÷. ata eva tad upÃdÃyety uktaæ. tad upÃdÃyeti pÆrvÅk­tya tat purask­tyety artha÷. ni«yaædane tayor nirvikalpayor viÓe«o 'numÅyata ity abhiprÃya÷.

anÃsraveïÃpy evaæ jÃnÃtÅti. «o¬aÓÃkÃravyatirikto 'sty anÃsrava ÃkÃra÷. (#<Abhidh-k-vy 615>#) tenaivaæ jÃnÃtÅty apare. yadi tad upÃdÃya yaj j¤Ãnaæ darÓanam iti ÓÃstravacanena du÷khaparij¤ÃnÃdisaæv­tij¤Ãnaphalam [Tib. 279a] amÃsravaæ k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnam ucyate. yad idam ucyate.

#<k«ayÃnutpÃdadhÅr na d­k>#

iti na d­«Âir iti. tad virudhyate. tenÃha. darÓanavacanaæ tu bhëyÃk«epÃd iti. yad etac chÃstre vacanaæ yaj j¤Ãnaæ darÓanam iti. bhëyÃk«epÃd bhavati. du÷khaj¤ÃnÃdi«u hi j¤Ãnaæ darÓanaæ vidyà buddhir bodhir iti paÂhyate. tatpÃÂhÃk«epeïÃyam upati«Âhate tatpÃÂhinÃæ pÃÂha÷. na tu te k«ayÃnutpÃdaj¤Ãne darÓanasvabhÃve. na d­«ÂisvabhÃve ity artha÷. pratyak«av­ttitvÃd veti. pratyak«Ã v­ttir asya j¤Ãnadvayasya. tad iyaæ pratyak«av­tti÷. tadbhÃvat. anayor darÓanavacanaæ. na hy etajj¤Ãnadvaye ÃnumÃnikavad ÃgÃmikavad và parok«av­tti÷. pratyak«av­ttiÓ ca darÓanam i«yate. tadyathà cak«urvij¤Ãnaæ. tadsÃdharmyÃd etad api j¤Ãnadvayaæ darÓanam ity uktam. ata evoktam iti. ata eva pratyak«av­ttitvÃd uktaæ ÓÃstre yat tÃvaj j¤Ãnaæ. darÓanam api tat. syÃt tu darÓanaæ na j¤Ãnam a«ÂÃv ÃbhisamayÃntikÃ÷ k«Ãntaya÷. tad idam uktaæ bhavati darÓanatvam anayor i«yate. na d­«Âitvam iti.

tatreti te«u daÓasu j¤Ãne«u saæv­tij¤Ãnaæ saæv­tij¤Ãnam eva svabhÃvasaægrahata÷. ekasya ca paracittaj¤Ãnasya bhÃga ekadeÓa÷. tasya hi sÃsravÃnÃsravasya [Tib. 279b] sÃsrava eva bhÃga÷ saæv­tij¤Ãnaæ. nÃnÃsravo bhÃga iti. dharmaj¤Ãnaæ daÓasu j¤Ãne«v ekaæ j¤Ãnaæ dharmaj¤Ãnam eva. saptÃnÃæ ca bhÃgo du÷khasamudayanirodhamÃrgaparacittak«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃnÃm. kathaæ. du÷khaj¤Ãnaæ hi dharmÃnvayaj¤ÃnasvabhÃvaæ. tasya yo dharmaj¤ÃnabhÃga÷. tad dharmaj¤Ãnam. evaæ samudayaj¤Ãsya yÃvad anutpÃdaj¤Ãnasya dharmÃnvayaj¤ÃnasvabhÃvasya yo dharmaj¤ÃnabhÃga÷. tad dharmaj¤Ãnaæ. na tv anvayaj¤ÃnabhÃga iti. paracittaj¤Ãnasya tu dharmÃnvayamÃrgasaæv­tij¤ÃnasvabhÃvasya dharmaj¤ÃnabhÃgo dharmaj¤Ãnam iti. evam anvayaj¤Ãnam ekam anvayaj¤Ãnam eva. saptÃnÃæ ca bhÃga÷. te«Ãm eva du÷khaj¤ÃnÃdÅnÃm yo 'nvayaj¤ÃnabhÃga÷. tad anvayaj¤Ãnam iti yojyaæ. du÷khaj¤Ãnaæ daÓasu j¤Ãne«v ekaæ j¤Ãnaæ. tad eva du÷khaj¤Ãnaæ. caturïÃæ ca bhÃgo dharmÃnvayak«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃnÃm. etÃni hi dharmaj¤ÃnÃdÅni catvÃri catu÷satyÃlaæbanÃni bhavanti. ya e«Ãæ du÷khasatyÃlambano bhÃga÷. tad du÷khaj¤Ãnaæ. nÃnyo bhÃga÷. ity evaæ samudayanirodhaj¤Ãne (#<Abhidh-k-vy 616>#) yojye pratyekam. ekaæ j¤Ãnaæ samudayaj¤Ãnaæ nirodhaj¤Ãnaæ vÃ. caturïÃæ ca bhÃgo dharmÃnvayak«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃnÃæ ya÷ samudayÃlaæbanabhÃgo nirodhÃlaæbanabhÃgo vÃ. tat samudayaj¤Ãnaæ nirodhÃj¤Ãnaæ ca. mÃrgaj¤Ãnaæ daÓasu j¤Ãne«v [Tib. 280a] ekaæ j¤Ãnaæ tad eva mÃrgaj¤Ãnaæ. paæcÃnÃæ ca bhÃga÷. dharmÃnvayak«ayÃnutpÃdaparacittaj¤ÃnÃnaæ. etÃni paæca mÃrgaj¤ÃnÃni mÃrgaj¤ÃnasvabhÃvÃni bhavanti. ya e«Ãæ mÃrgaj¤ÃnabhÃga÷. tan mÃrgaj¤Ãnaæ netara iti. paravittaj¤Ãnaæ daÓasu j¤Ãne«v ekaæ j¤Ãnaæ. caturïÃæ ca bhÃgo dharmÃnvayamÃrgasaæv­tij¤ÃnÃnÃæ. etÃni hi catvÃri j¤ÃnÃni paracittÃparacittaj¤Ãnaæ svabhÃvÃni bhÃvaæti. ya e«Ãæ paracittaj¤ÃnabhÃga÷. tat paracittaj¤Ãnaæ. netara iti. k«ayaj¤Ãnaæ daÓasu j¤Ãne«v ekaæ j¤Ãnaæ tad eva k«ayaj¤Ãnaæ svabhÃvasaægrahata÷. «aïïÃæ ca bhÃgo dharmÃnvayadu÷khasamudayanirodhamÃrgaj¤ÃnÃnÃæ. k«ayaj¤Ãnaæ du÷khaæ me parij¤Ãtam ity evamÃdyÃkÃraj¤Ãnani«yandaæ. tatra yat kÃmÃvacaradu÷khÃdyÃlaæbanaæ. tad dharmaj¤ane 'ntarbhavati. yad rÆpÃrÆpyÃvacaradu÷khÃdyÃlaæbanaæ. tad anvayaj¤Ãne 'ntarbhavati. yat pratyekaæ du÷khÃdyÃlaæbanaæ. tad du÷khaj¤Ãnaæ yÃvan mÃrgaj¤Ãnaæ và bhavati. tatra ya e«Ãm evaælak«aïo bhÃga÷. tat k«ayaj¤Ãnaæ netara iti. «aïïÃæ bhÃga ity ucyate. [Tib. 280b] evam
anutpÃdaj¤Ãnaæ daÓasu j¤Ãne«v ekaæ j¤Ãnaæ tad evÃnutpÃdaj¤Ãnaæ. «aïïÃæ ca bhago dharmÃnvayadu÷khasamudayanirodhamÃrgaj¤ÃnÃnÃæ yo bhÃga÷. du÷khaæ me parij¤Ãtaæ na puna÷ parij¤eyam ity evamÃdyÃkÃrani«yandaæ. tad anutpÃdaj¤Ãnaæ. rÆpÃrÆpyÃvacradu÷khÃdyÃlaæbanam. tad anvayaj¤Ãnaæ. netaro bhÃga iti. «aïïÃæ bhÃga ity ucyate.

(VII.8) #<ÃkÃrÃkÃragocarÃd>#

iti. ÃkÃraÓ ca gocaraÓ cÃkÃragocaraæ. ÃkÃraÓ cÃkÃragocaraæ. ÃkÃrÃkÃragocaram. tasmÃt. svabhÃvata÷ saæv­tij¤Ãnam iti. svabhÃvena svabhÃvata÷. saæv­tij¤Ãnaæ. kasmÃd ity Ãha. apramÃrthaj¤ÃnatvÃd iti. kÃmadhÃtupratipak«o dharmaj¤Ãnaæ. ÆrdhvadhÃtupratipak«o 'nvayaj¤Ãnaæ. tathà hi ÓÃstra uktaæ. dharmaj¤Ãnaæ katamat. kÃmapratisaæyukte«u saæskÃre«u yad anÃsravaæ j¤Ãnaæ. kÃmapratisaæyuktÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 617>#) saæskÃrÃïÃæ hetau yad anÃsravaæ j¤Ãnaæ. kÃmapratisaæyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ nirodhe yad anÃsravaæ j¤Ãnaæ kÃmapratisaæyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ prahÃïÃya mÃrge yad anÃsravaæ j¤Ãnaæ. idam ucyate dharmaj¤Ãnam. api khalu dharmaj¤Ãne dharmaj¤ÃnabhÆmau ca yad anÃsravaæ. idam ucyate dharmaj¤Ãnam. anvayaj¤Ãnaæ katamat. rÆpÃrÆpyapratisaæyukte«u saæskÃre«u yad anÃsravaæ j¤Ãnam. rÆpÃrÆpyapratisaæyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ [Tib. 281a] hetau yad anÃsravaæ j¤Ãnaæ. rÆpÃrÆpyapratisaæyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ nirodhe yad anÃsravaæ j¤Ãnaæ. rÆpÃrÆpyapratisaæyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ prahÃïÃya mÃrge yad anÃsravaæ j¤Ãnam. idam ucyate anvayaj¤Ãnaæ. api khalv anvayaj¤Ãne anvayaj¤ÃnabhÆmau ca yad anÃsravaæ j¤Ãnam. idam ucyate 'nvayaj¤Ãnam iti. ÃkÃrato du÷khasamudayaj¤Ãne iti. ÃkÃrata eva nÃlaæbanata÷ paæcopÃdÃnaskaædhalak«aïatvena tayor abhedÃt. tathà hi ÓÃstra uktaæ. du÷khaj¤Ãnaæ katamat. paæcopÃdÃnaskaædhÃn anityato du÷khata÷ Óunyato 'nÃtmataÓ ca manasikurvato yad anÃsravaæ j¤Ãnaæ. idam ucyate du÷khaj¤Ãnaæ. samudayaj¤Ãnaæ katamat. sÃsravaæ hetukaæ hetuta÷ samudayata÷ prabhavata÷ pratyayataÓ ca manasikurvato yad anÃsravaæ j¤Ãnam. idam ucyate samudayaj¤Ãnaæ. ÃkÃrÃlaæbanato nirodhamÃrgaj¤Ãne iti. ÃkÃrataÓ cÃlaæbanataÓ ca nirodhamÃrgaj¤Ãne vyavasthÃpyete. tathà hi ÓÃstra uktaæ. nirodhaj¤Ãnaæ katamat. nirodhaæ nirodhata÷ ÓÃntata÷. praïÅtato ni÷saraïataÓ ca manasikurvato yad anÃsravaæ j¤Ãnam. idam ucyate nirodhaj¤Ãnam iti. mÃrgaj¤Ãnaæ katamat. mÃrgaæ mÃrgato nyÃyata÷ pratipattito nairyÃïikataÓ ca manasikurvato yad anÃsravaæ j¤Ãnam. idam ucyate mÃrgaj¤Ãnam iti. prathamata [Tib. 281b] iti grahaïam anutpÃdaj¤ÃnaviÓe«aïÃrthaæ. tad api hi k­tak­tyasaætÃna utpadyate. sarvÃnÃsravahetukatvÃd iti. prathamotpannÃni daÓa j¤ÃnÃny adhik­tya sabhÃgahetunà sarvÃnÃsravahetukam anutpÃdaj¤Ãnaæ. k«ayaj¤Ãnaæ tu na sarvÃnÃsravahetukaæ. na hy anutpÃdaj¤Ãnam asya hetur bhavati viÓi«ÂatvÃt.

(VII.9) sakalasya sakalapratipak«atvÃd iti. sakalasya kÃmadhÃtor darÓanabhÃvanÃprahÃtavyasaæg­hÅtasya paæcaprakÃrasya sakalaæ dhÃrmaj¤Ãnaæ darÓanabhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtaæ caturÃryasatyÃlaæbanaæ pratipak«a iti k­tvà kÃmadhÃtor eva pratipak«o dharmaj¤Ãnam ity uktam. api tv asti saæbhavo yad rÆpÃrÆpyadhÃtor api dharmaj¤Ãnaæ pratipak«a÷. katamat tad dharmaj¤Ãnaæ. yan nirodhe mÃrge ca dharmaj¤Ãnaæ. nirodhamÃrgau hy adhÃtupatitau. tÃv adharÃv api na hinau vyavasthÃpyete. du÷khasamudayasatve tv (#<Abhidh-k-vy 618>#) adharabhÆmike nihÅne. na tad Ãlambanaæ dharmaj¤Ãnaæ rÆpÃrÆpyadhÃtupratipak«a ity avagaætavyaæ.

#<bhÃvanÃpatha->#

grahaïaæ tu rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃæ darÓanaheyÃnÃm anvayaj¤Ãnak«ÃntivadhyatvÃt. anvayaj¤Ãnaæ tarhi nirodhamÃrgÃlaæbanabhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtaæ kasmÃt tridhÃtupratipak«o na bhavati. kÃmadhÃtor jitatvÃt. dharmaj¤Ãnenaiva kÃmadhÃtu÷ [Tib. 282a] pÆrvatarajito bhavati. tata÷ paÓcÃd anvayam utpadyate. tata÷ kÃmadhÃtor jitatvÃn na tat kÃmadhÃtupratipak«a iti. dharmaj¤Ãnaæ tu rÆpÃrÆpyadhÃtor ajitatvÃt pratipak«o yujyate. [karmÃn nirodhamÃrgadharmaj¤ÃnÃbhyÃm eva traidhÃtukabhÃvanÃprahÃtavyakleÓaprahÃïaæ na pÆrvÃbhyÃæ. ÓÃntanairyÃïikatÃsÃbhÃgÃt. na hi kÃmÃvacarasaæskÃrÃïÃæ. nirodhÃt pratipak«Ãd và rÆpÃrÆpyÃvacarasaæskÃrÃïÃæ nirodhasya pratipak«asya vÃsti kaÓcid viÓe«a÷. sarvo hi nirodha÷ kuÓalo 'saæsk­to mÃrgaÓ ca nairyÃïika÷.] anvayam ity anvetÅty anvayaæ j¤Ãnaæ.

(VII.10-12ab) sarvatheti. bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtam api. tÃn purastÃd iti. tÃn anityÃdÅn ÃkÃrÃn Ærdhvaæ vyÃkhyÃsyÃma÷. «o¬aÓÃkÃram u«magatÃdi«u. svasÃmÃnyalak«aïÃdigrahaïÃd iti. svalak«aïagrahaïÃt sÃmÃnyalak«aïagrahaïÃc ca. ÃdiÓabdena bhuæk«va ti«Âha gacchety evam ÃkÃraæ ca. na hy ete svalak«aïÃkÃrÃ÷. kiæ tarhi. evamÃkÃrà eveti.

ubhayam api tv iti. sÃsravÃnÃsravaæ. yat tarhÅti vistara÷. rÃgasya ca cittasya ca yugapadgrahaïam ity abhiprÃya÷. sÆtraæ punar evaæ paÂhyate. sarÃgaæ cittaæ sarÃgaæ cittam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. vigatarÃgaæ cittaæ vigatarÃgaæ cittam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. yathà sarÃgaæ vigatarÃgam. evaæ sadve«aæ vigatadve«aæ samohaæ vigatamohaæ saæk«iptaæ vik«iptaæ lÅnaæ prag­hÅtam uddhatam [Tib. 282b] anuddhatam avyupaÓÃntaæ bhÃvitam avimuktaæ vimuktam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti. vastramalÃyugapadgrahaïavad iti. yathà vastramalayor na yugapadgrahaïaæ. tadvat. kathaæ. yathà yadà vastram iti paricchinnÃkÃraæ vij¤Ãnam utpadyate na tadà malaæ g­hïÃti. yadà ca malam iti paricchinnÃkÃraæ vij¤Ãnam utpadyate. na tadà vastraæ g­hïÃti.

saæs­«ÂasarÃgatà saæyuktasarÃgatà ceti. saæs­«ÂasarÃgatà saæprayogÃt. saæyuktasarÃgatà rÃgaprÃptyanubaædhÃd ity eke. anuÓayÃnarÃgÃlaæbanatvÃd ity apare. dvÃbhyÃm iti. saæs­«ÂasarÃgatayà saæyuktasarÃgatayà ceti. tato (#<Abhidh-k-vy 619>#) 'nyat sÃsravam iti. yat kli«Âam avyÃk­taæ kuÓalaæ ca laukikaæ. tat saæyogasarÃgatayà sarÃgaæ.

tad evam ubhayam apy etat sarÃgam evoktaæ. Ãha. kiæ puna÷ kÃraïam ekÅyamatena rÃgapratipak«o vigatarÃgam ity ucyate. yatas ta Ãhu÷. yadi hi rÃgeïÃsaæprayuktaæ vigatarÃgaæ syÃd anyakleÓasaæprayuktam api. dve«Ãdisaæprayuktam api. syÃt vigatarÃgaæ. [Tib. 283a] tad api hi rÃgeïÃsaæprayuktaæ saæprayuktam api. na ca sÆtre dve«Ãdisaæprayuktaæ vigatarÃgam ity uktaæ. sadve«aæ samoham ityÃdivacanÃt. ye«Ãæ punà rÃgapratipak«o vigatarÃgam iti. te«Ãm ayam ado«a÷. na hi rÃgapratipak«o dve«Ãdibhi÷ saæprayujyata iti.

evaæ tarhÅti vistara÷. yadi rÃgasaæprayuktaæ cittaæ sarÃgaæ rÃgapratipak«o vigatarÃgaæ. tadapratipak«a÷ sarÃgacittasyÃpratipak«a÷. cittam akli«Âam aniv­tÃvyÃk­taæ. naiva sarÃgaæ rÃgeïÃsaæprayogÃt. na viyatarÃgaæ rÃgasyÃpratipake«atvÃt. evamÃdÅti. ÃdiÓabdena sadve«aæ samoham iti tulyaprasaægo yojya÷. katham. atra tu sÆtre dve«asaæprayuktaæ cittaæ sadve«aæ dve«apratipak«o vigatadve«am iti. yadi hi dve«eïÃsaæprayuktaæ vigatadve«aæ syÃt. anyakleÓasaæprayuktam iti syÃd ity eke. evaæ tarhi tad [Tib. 283b] apratipak«aÓ cittam akli«Âaæ naiva sadve«aæ syÃt na vigatadve«am. ity evaæ samohaæ cittaæ vigatamoham iti vaktavyaæ. tasmÃd rÃgasaæyuktatayÃpi sarÃgaæ cittam atre«Âavyaæ. apiÓabdÃd rÃgasaæprayuktatayÃpÅty apare. ÃbhidhÃrmikÃ÷. evaæ yÃvat samohaæ vigatamohaæ ceti. tasmÃd dve«asaæyuktatayÃpi sadve«aæ mohasaæyuktatayÃpi samoham atra sÆtre e«Âavyam iti.

ÃlaæbanÃbhisaæk«epÃd iti. kuÓalaæ cittaæ vik«epeïa na saæprayujyate. tasmÃt tadÃlaæbane tasyÃbhisaæk«epa iti.

saæk«iptaæ vik«iptaæ ca syÃt. kli«ÂamiddhasaæprayogÃd iti. dvividhaæ middhaæ. kli«Âam akli«Âaæ ca. tad eva hi cittaæ kli«Âaæ middhasaæprayuktam iti saæk«iptaæ syÃd iti. kli«Âam iti ca vik«iptaæ syÃd iti sÃækaryado«a÷. sÃstravirodhaÓ ceti. kathaæ. saæk«iptaæ cittaæ yathÃbhÆtaæ saæprajÃnÃti vistareïa yathà v­ttau. te«Ãm anvayaj¤Ãnaæ tÃvat saæk«iptacittÃlaæbanaæ na saæbhavati. kÃmadhÃtor Ærdhvaæ middhabhÃvÃd anvayaj¤Ãnasya [Tib. 284a] (#<Abhidh-k-vy 620>#) ca kÃmadhÃtvanÃlaæbanatvÃt. mÃrgaj¤Ãnam api saæk«iptacittÃlaæbanaæ na saæbhavati. mÃrgaj¤Ãnaæ hi mÃrgÃlaæbanaæ. na ca mÃrgasaæg­hÅtaæ cittaæ middhasaæprayogÅti. tenaivaæ vaktavyaæ abhavi«yat tajj¤Ãnaæ dve [j¤Ãne]. dharmaj¤Ãnaæ saæv­tij¤Ãnaæ ceti. ye tu varïayanti saæk«iptaæ cittaæ kuÓam ÃlaæbanÃbhisaæk«epÃd iti. te«Ãm etad do«advayaæ na bhavati. tad akli«Âena middhena na saæprayujyata iti saæk«iptaæ vik«iptaæ ca na prÃpnoti. nÃpi ÓÃstravirodha÷. kuÓalaæ traidhÃtukasaæg­hÅtam asaæg­hÅtaæ ca saæk«iptaæ cittaæ tajj¤Ãnaæ catvÃri j¤ÃnÃnÅti siddhaæ. rÆpÃrÆpyakuÓalacittÃlaæbanam anÃsravaæ j¤Ãnaæ anvayaj¤Ãnaæ bhavati. mÃrgasaæg­hÅtakuÓalÃlaæbanaæ mÃrgaj¤Ãnam apÅti.

vyavadÃnaparÅttair ni«evitatvÃd iti. alpakuÓalamÆlair ni«evitatvÃd ity artha÷. tadviparyayÃd iti. vyavadÃnamahadbhir ni«evitatvÃd ity artha÷. mÆlÃdÅnaæ balÃntÃnÃæ alpabahutvam ekaikasya mÆlasyÃlpabahutvÃd yathÃkramaæ parÅttaæ ca veditavyaæ. katham ity Ãha. kli«Âaæ hi [Tib. 284b] dvÃbhyÃm akuÓalamÆlÃbhyÃæ samÆlaæ mohena lobhadve«ayoÓ cÃnyatareïa. ekasmin kalÃpe 'nayor asamavadhÃnÃt. kuÓalaæ tribhir alobhÃdve«Ãmohair e«Ãm avinÃbhÃvÃt. tajjÃtÅyÃnÃgatabhÃvanÃbhÃvÃd iti. kli«ÂajÃtÅyasyÃnÃgatasya bhÃvanÃyÃ÷ pratilaæbhasyÃbhÃvÃt kuÓalasaæsk­tà dharmà bhÃvayitavyà iti nyÃyÃt. tribhiÓ ca skaædhai÷ sÃnuparivartaæ vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃraskaædhai÷. na vij¤Ãnaskandhena. ekasmin kalÃpe dvitÅyavij¤ÃnÃbhÃvÃt. na ca svÃtmanà svÃtmani v­ttivirodhÃt. kuÓalaæ tu mahÃparivÃraæ tajjÃtÅyÃnÃgatabhÃvanÃsadbhÃvÃt. caturbhiÓ ca skaædhai÷ sÃnuparivartaæ. taiÓ ca vedanÃdibhis tribhi÷. rÆpaskaædhena ca dhyÃnÃnÃsravasaævarasaæg­hÅtena cittÃnuparivartanÃsaæbhavayogata÷. alpabalaæ khalv api kli«Âam iti. nanu ca kuÓalam api durbalam ekena mithyÃd­«Âik«aïena kuÓalapaæcaskaædhasamudghÃtÃt. na tad atyaætam ucchidyate puna÷ pratisaædhÃnÃt. du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãætya tu daÓÃnÃm anuÓayÃnÃm atyaætasamuccheda iti tasÃd apÅty apiÓabdena pÆrvoktÃd apÅti. tatpratipak«atvÃd iti. auddhatyapratipak«atvÃd ity artha÷. evam avyupaÓÃntaæ vyupaÓÃntaæ ceti. avyupaÓÃætaæ [Tib. 285a] kli«Âam auddhatyasaæprayogÃt. vyupaÓÃntaæ kuÓalaæ tatpratipak«atvÃd iti kleÓasaæprayogÃsaæprayogato và tad avyupaÓÃntaæ vyupaÓÃntaæ ca bhavati. samÃhitaæ kuÓalaæ tatpratipak«atvÃd iti. vik«epapratipak«atvÃt. p­atilaæbhani«evaïabhÃvanÃbhyÃm iti. alabdhapÆrvasya prÃpti÷ pratilambha÷. saæmukhÅbhÃvo (#<Abhidh-k-vy 621>#) ni«evaïaæ. te eva bhÃvane. tÃbhyÃm abhÃvitatvÃt abhÃvitaæ. na hi kli«Âaæ kuÓalavad anÃgataæ bhÃvyate. na ca ni«evaïÃrhaæ bhavati nihÅnatvÃt.

#<pratilaæbhani«evÃkhye Óubhasaæsa­tabhÃvane>#

iti. tÃbhyÃm iti pratilambhani«evaïÃbhyÃm ity artha÷. svabhÃvasaætÃnavimuktibhyÃm avimuktatvÃd iti. kleÓai÷ saæprayogÃn na svabhÃvavimuktyà vimuktaæ. k«ÅïakleÓasaætÃnÃnutpatteÓ ca na saætÃnavimuktyà ca vimuktaæ. kuÓalaæ tu kleÓÃsaæprayogÃt. k«ÅïakleÓasaætÃnotpatteÓ ca vimuktaæ.

styÃnamiddhasahagatam iti. styÃnamiddhasaæprayuktaæ adhyÃtmaæ saænirodhasahagatam iti. etad eva nigamayati na tu vipaÓyanayà samanvÃgatam iti. anuvik«iptam ity asya nirdeÓaæ karoty anuvis­tam iti.

middhasahagatasya kli«Âasya vik«iptatvÃpratij¤ÃnÃd [Tib. 285b] iti. kim iti k­tvà vik«iptatvam atra na pratij¤Ãyate. kiæ middhasahagate kli«Âe citte vik«iptatvaæ nÃstÅti na pratij¤Ãyate. Ãhosvid vidyamÃnam apy atra vik«iptatvam. saæk«iptatvenaiva sthÃpitatvÃn na pratij¤Ãyate. ubhayathÃpi vyÃcak«ate. kecid vyÃcak«ate. middhasahagatÃd dhi kli«ÂÃd yad anyat kli«Âaæ. tad vik«iptaæ pratij¤Ãyate. middhasahagataæ tu kli«Âam akli«Âaæ cÃviÓe«eïa saæk«iptam eveti. apare punar vyÃcak«ate. yan middhasaæprayuktaæ. tat saæk«iptam eva na vik«iptaæ. yat tu vi«aye«u vis­taæ. tad eva vik«iptam ity ato 'tra middhasaæprayukte citte. na pratij¤Ãyata iti. varaæ ÓÃstravirodha iti. abuddhoktam abhidharmaÓÃstram ity abhiprÃya÷. abhinnalak«aïavacanÃd iti. sarvÃïi tÃni kli«ÂÃny uktÃnÅti. kli«Âatvalak«aïam e«Ãæ vik«iptÃdÅnÃm avimuktÃntÃnÃm. kli«Âatvaæ puna÷ kleÓamahÃbhÆmikai÷ saæprayoga÷. saæk«iptaprag­hÅtÃdÅnÃæ cÃbhinnalak«aïavacanÃn nÃrthaviÓe«a ukto bhavatÅti saæbandha÷. ÃdiÓabdena mahadgatÃnuddhatavyupaÓÃntasamÃhitabhÃvitavimuktÃnÃæ [Tib. 286a] grahaïaæ. kuÓalam e«Ãm abhinnaæ. kiæ puna÷ kuÓalatvaæ. kuÓalaæ mahÃbhÆmikai÷ saæprayoga÷. na vai nokta iti vistara÷. vai iti nipÃta÷. na nokta iti dvau prati«edhau ukta evety artha÷. ka ukta÷. padÃnÃm arthaviÓe«a÷. ity Ãha. kli«ÂasÃmÃnye 'pi vik«iptÃdÅnÃæ tulye kli«Âatve te«Ãæ do«ÃviÓe«asaædarÓanÃd ity apy etat kli«Âaæ cittaæ vik«epayogÃd vik«iptaæ kli«Âaæ. kausÅdyayogÃl lÅnam auddhatyayogÃd uddhatam ity evamÃdido«e viÓe«asaædarÓanÃd ukta evÃrthaviÓe«o bhavati. evaæ kuÓalasyÃpi saæk«iptÃder (#<Abhidh-k-vy 622>#) guïaviÓe«asaædarÓanÃd ity apy etat kuÓalaæ cittaæ saæk«iptaæ prag­hÅtam iti vistareïokta evÃrthaviÓe«o bhavati. sÆtravirodhasyÃparihÃrÃd iti. sÆtre hi styÃnamiddhasahagataæ saæk«iptam uktaæ. styÃnayogena yat kli«Âaæ middhasaæprayuktaæ. tat saæk«iptaæ na kuÓalaæ. styÃnasya kleÓamahÃbhÆmikatvÃt. yadi ca sÆtre iti vistara÷. yadi [Tib. 286b] yu«mannÅtyà sÆtre lÅnam evoddhataæ bhagavatÃbhipretaæ syÃt. lÅnoddhatayo÷ p­thagvacanaæ noktaæ syÃt. katham ity Ãha. yasmin samaye cittaæ lÅnaæ kausÅdyasaæprayuktaæ. lÅnÃbhiÓaæki lÅnam etad bhavi«yatÅty abhiÓaækato lÅnÃbhiÃÓaæki. akÃlas tasmin samaye praÓrabdhisamÃdhyupek«ÃsaæbodhyaægÃnÃæ bhÃvanÃyà ity e«a niyamo na syÃt. evaæ ca vaktavyaæ syÃt. akÃlas tasmin samaye dharmavicayavÅryaprÅtisaæbodhyaægÃnÃæ bhÃvanÃyà apÅti. kiæ kÃraïaæ. tad eva lÅnaæ cittam uddhatam iti k­tvÃ. tathà yasmin samaye uddhataæ
cittaæ bhavaty auddhatyÃbhiÓaæki. akÃlas tasmin samaye dharmavicayavÅryaprÅtisaæbodhyaægÃnÃæ bhÃvanÃyà ity e«a niyamo na syÃt. evaæ ca vaktavyaæ syÃt. akÃlas tasmin samaye praÓrabdhisamÃdhyupek«ÃsaæbodhyaægÃnÃæ bhÃvanÃyà apÅti. kiæ kÃraïaæ. tad evoddhataæ cittaæ lÅnam iti k­tvÃ. avibhÃgena và vaktavyaæ syÃt. yasmin samaye cittaæ lÅnaæ bhavati lÅnÃbhiÓaæki uddhataæ và bhavaty auddhatyÃbhiÓaæki. akÃlas tasmin samaye praÓrabdhisamÃdhyupek«ÃdharmavicayavÅryaprÅtisaæbodhyaægÃnÃæ bhÃvanÃyà iti. sm­tisaæbodhyaægasyÃgrahaïaæ sarvatragatvÃt sm­te÷. ubhaye 'pi citte 'nukta siddhita÷. [Tib. 287a] sm­tiæ khalv ahaæ sarvatragatÃæ vadÃmÅti sÆtre vacanÃt. kathaæ punar vaibhëikeïa yad eva lÅnaæ. tad evoddhatam ity abhÅ«Âaæ gamyate. lÅnaæ cittaæ kli«Âaæ kausÅdyasaæprayogÃt. uddhataæ cittaæ kli«Âam auddhatyasaæprayogÃd iti vacanÃt. kiæ punar atra bodhyaægÃnÃæ vyagrà bhÃvaneti. kiæ kadÃcit praÓrabdhyÃdibhÃvanaiva na dharmapravicayÃdibhÃvanÃ. kadÃcid dharmavicayÃdibhÃvanaiva
na praÓrabdhyÃdibhÃvaneti vyagrà bhÃvanÃ. manasikaraïaæ te«Ãæ bhÃvane«ÂÃ. na saæmukhÅbhÃva iti. manasikaraïam ÃlaæbanÅkaraïaæ. lÅne citte akÃla÷ praÓrabdhyÃdÅnÃm ÃlaæbanÅkaraïasyÃbhogakaraïasyety artha÷. uddhate ca citte akÃlo dharmavicayÃdÅnÃm iti. na tu saæmukhÅbhÃvo bhÃvane«ÂÃ. tasmin kÃle na praÓrabhdyÃdaya÷ saæmukhÅkartavyÃ÷. dharmavicayÃdayas tu saæmukhÅkartavyÃ÷. dharmavicayÃdayo và na saæmukhÅkartavÃ÷. praÓrabdhyÃdayas tu kartavyà (#<Abhidh-k-vy 623>#) iti. kausÅdyÃdhikam atreti vistara÷. yatra kausÅdyam [Tib. 287b] adhikam auddhatyaæ tu nyagbhÃvena vartate. tal lÅnaæ. yatra cauddhatyam adhikaæ kausÅdyaæ tu nyagbhÃvena. tad uddhatam. ity anayor viÓe«Ãd avirodha÷ sÆtrasya p­thagvacane. tayos tu sahabhÃvÃd ekasmin kalÃpe yugapad bhÃvÃt tad eva lÅnaæ tad evoddhatam iti brÆma iti. lÅnaæ kli«Âaæ kausÅdyasaæyogÃt. uddhataæ kli«Âam auddhatyasaæyogÃd iti. ÃcÃrya Ãha. ÃbhiprÃyikaæ yÃvat sÆtre tu nÃyam abhiprÃya iti. kausÅdyÃdhikaæ lÅnam auddhatyÃdhikam uddhatam iti. yasmÃd Ãha. yasmin samaye lÅnaæ cittaæ bhavati vistareïa na tv evaæ viÓina«Âi kausÅdyÃdhikam anddhatyÃdhikam iti vÃ.

yat tÆktaæ sarvam eva rÃgasaæyuktaæ cittaæ sarÃgam iti. katham uktaæ. tatra rÃgasaæprayuktaæ cittaæ dvÃbhyÃæ sarÃgaæ. tato 'nyat sÃsravaæ saæyogasarÃgam iti vacanÃt. tatra rÃgasaæyuktatayÃpi sarÃgaæ cittam atre«Âavyam iti vacanÃt. anÃsravam api sarÃgaæ prÃpnoti Óaik«am iti. Óaik«asaætÃne rÃgasya sÃvaÓe«atvÃt. [Tib. 288a] rÃgÃlaæbanaæ cet. atha mataæ rÃgasya yad Ãlaæbanaæ. tad rÃgasaæyuktaæ sarÃgaæ ca bhavati. arhato 'pi sÃsravaæ cittaæ parakÅyasya rÃgasyÃlaæbanatvÃt rÃgasaæyuktam iti k­tvà sarÃgam iti g­hïÅyÃt paracittavit paracittaj¤Ãnaæ vÃ. atha mataæ na tad rÃgeïÃlaæbyata iti. tata ucyate. kathaæ và tat sÃsravam iti. sÃmÃnyakleÓÃlaæbanatvÃd iti cet. atha mataæ sÃmÃnyakleÓÃnÃæ d­«ÂivicikitsÃvidyÃnÃm Ãlaæbaïaæ tad ata÷ sÃsravam iti. evam api samohaæ gr÷ïÅyÃt. arhata÷ sÃsravaæ cittaæ mohÃlaæbanatvÃt. moho 'pi sÃmÃnyakleÓa÷. parakÅyasya ca mohasyÃrhaccittam ÃlaæbanÅbhavatÅti. na ca paracittaj¤Ãnaæ prÃptyÃlaæbanam iti. yasmÃt paracittaj¤Ãnaæ cittacaittÃlaæbanam i«yate. tasmÃn na rÃgapraptisahitatvena rÃgasaæyuktatvÃt sarÃgam iti. nÃpi taccitÃlaæbanarÃgÃlaæbanam iti. tad iti yat tat parakÅyaæ cittaæ paracittaj¤Ãnena [Tib. 288b] g­hyate. tat tacchabdenocyate. [tasyÃlaæbana÷]. taccittÃlaæbanas taccittÃlaæbano rÃga÷. Ãlaæabanam asya paracittaj¤Ãnasyeti tad bhavati taccittÃlaæbanarÃgÃlaæbanaæ. yasmÃd evaævidhaæ rÃgaæ nÃlaæbate paracittaj¤Ãnaæ viprak­«ÂatvÃt. ekaikadravyagocaraæ hi paracittaj¤Ãnaæ. na ca parakÅyacittaj¤Ãnaæ tasya cittasyÃlaæbanaæ g­hïÃti. ÃkÃrÃlaæbananirapek«aæ hi tad iti vacanÃt. raktam idaæ eittaæ jÃnÃtÅti vacanÃc ca. tasmÃd api na rÃgasaæyogÃt sarÃgaæ cittam iti. asaæprayuktaæ vigatarÃgam iti. satyÃm api rÃgaprÃptÃv ity abhiprÃya÷. tatra tat saædhÃyoktam iti rÃgÃdiprÃptivigamaæ. saædhÃyoktaæ (#<Abhidh-k-vy 624>#) na saæprayogam iti darÓayaty anÃvartikadharmi kÃmabhave rÆpabhave ÃrÆpyabhave iti. traidhÃtukavairÃgyasaædarÓanÃd ity abhiprÃya÷. nanu coktam iti vistara÷. kvoktam. atra tu sÆtra iti vistareïa yÃvad yadi hi rÃgeïÃsaæprayuktaæ cittaæ vigatarÃgaæ syÃd anyakleÓasaæprayuktam [Tib. 289a] api vigatarÃgaæ syÃd ity atra. etenÃbhisaædhinà rÃyaviprayuktatvÃd vigatarÃgam anyakleÓasaæprayuktam apÅty anena. yady evaæ sadve«aæ samoham ity evamÃdi. na vaktavyaæ syÃd ity ata Ãha. na tu tad vigatarÃgam ityÃdi. na tu tad dve«Ãdisaæprayuktaæ cittaæ vigatarÃgam api sad vigatarÃgam iti k­tvà g­hyate. kiæ tarhi. sadve«aæ samoham ity evamÃdi dve«Ãdisaæprayogitayà viÓi«ÂatvÃt. ÃdiÓabdena cÃtra saæk«iptaæ vik«iptam ity evamÃdisÆtroktÃni
padÃni g­hyante.

anyathà hÅti vistara÷. yady asmin vastuni rÆpÃdike raktam iti vijÃnÅyÃt tad rÆpÃlaæbanam api syÃt. tathà ca sati na tat paracittaj¤Ãnaæ syÃd rÆpÃlaæbanatvÃt. tadÃlaæbanaæ ca paracittaæ g­hïata÷ svabhÃvagrahaïaæ prÃpnuyÃd iti. sÃlaæbanaparacittagrahaïe hÅ«yamÃïe svÃtmà paracittaj¤Ãnena g­hyeta. asti hi saæbhavo yat paracittavid yasya cittaæ g­hïÃti. asÃv api tasya paracittavidaÓ cittam Ãlaæbeta. tataÓ ca paracittaj¤Ãnasya svÃlaæbanaparij¤ÃnÃt [Tib. 289b] svam evÃsau paracittavic cittam Ãlambeta. na caitat prÃpyaæ. yat tenaiva cittena tad eva g­hyate. sarvaæ ceti vistara÷. dravyasya svalak«aïaæ ca cittacaittÃÓ ca pratyutpannÃÓ ca parasaætatiÓ ca kÃmarÆpapratisaæyuktÃÓ cÃpratisaæyuktÃÓ ca vi«ayo 'syeti samÃsavigraha÷. dravyagrahaïaæ saæv­tisannirÃsÃrthaæ. svalak«aïagrahaïaæ sÃmÃnyalak«aïaniv­ttyarthaæ. cittacaittagrahaïaæ rÆpÃdiviÓe«aïÃrthaæ. pratyutpannagrahaïam atÅtÃnÃgatavivecanÃrthaæ. parasaætatigrahaïaæ svasaætativyudÃsÃrthaæ. kÃmarÆpapratisaæyuktÃpratisaæyuktagrahaïaæ ÃrÆpyapratisaæyuktaprati«edhÃrthaæ. darÓanamÃrgaprati«iddham iti. darÓanamÃrge vartamÃna÷ paracittaj¤Ãnaæ na saæmukhÅkarotÅty ato darÓananÃrgasaæg­hÅtaæ nÃsti. na hi darÓanamÃrgo vyavacchinnacittacaittÃlaæbano bhavati. bhÃvanÃmÃrga upalabhyate. bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtaæ bhavatÅty artha÷. ÓÆnyatÃnimittaviprayuktam iit. ÓÆnyatÃsamÃdhinà ÃnimittasamÃdhinà ca viprayuktaæ. ÓÆnyatÃsamÃdhir du÷khaj¤Ãnasaæyukta÷. ÃnimittasamÃdhir nirodhaj¤Ãnasaæprayukta÷. na ca paracittaj¤Ãnaæ. [Tib. 290a] du÷khaj¤Ãnaæ du÷khanirodhaj¤Ãnaæ và bhavaty ÃkÃrÃlambanabhedÃt. atas tÃbhyÃæ viprayuktam ucyate. arthÃd uktaæ bhavaty apraïihitasamÃdhisaæprayuktaæ (#<Abhidh-k-vy 625>#) saæbhavatÅti. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnasaæg­hÅtam iti. k«ayaj¤ÃnenÃnutpÃdaj¤Ãnena na saæg­hÅtaæ. na k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnasvabhÃvam ity artha÷. kiæ kÃraïaæ. dravyasvalak«aïasaætÅraïaparimÃrgaïÃÓayaæ paracittaj¤Ãnaæ. na caiva k«ayaj¤Ãnam anutpÃdaj¤Ãnaæ ceti tÃbhyÃm asaæg­hÅtaæ. ÃnantaryamÃrgaæ prati«iddhaæ ceti. sa hi prahÃïamÃrgo bhavati. paracittaj¤Ãnaæ ca vimuktiviÓe«amÃrga iti. pÃramÃrthikayor api saæv­tibhajanÃd iti. paramÃrthanimitte paramÃrthena và dÅvyata÷ pÃramÃrthike. tayo÷ saæv­tibhajanÃt. yasmÃd ete saæv­tiæ bhajete. ata÷ ÓÆnyÃnÃtmÃkÃrau na sta÷. kathaæ punar ete saæv­tiæ bhajete. k«Åïà me jÃti÷. nÃparam asmÃd bhavaæ prajÃnÃtÅti yathÃkramaæ. katham ete anÃsrave satÅ evamÃkÃre. tadbalenÃnvvyavahÃrata÷. anyena j¤Ãneneti vÃkyaÓe«a÷. yasmÃt tatp­«ÂhanirjÃte saæv­tij¤Ãne
evamÃkÃre pravartete. atas tanni«yandena tayo÷ saæv­tibhajanam ity ucyate. na tu mukhyav­ttyà tayo÷ saæv­tibhajanam [Tib. 290b] ity abhiprÃya÷. yataÓ caiva ni«yandenÃtmad­«Âiæ bhajamÃne iva te pravartete. atra tasmÃc chÆnyÃnÃtmÃkÃravivarjitaiÓ caturdaÓabhir evÃkÃrai÷ saæprayukte iti.

(VII.12) apratisaæyuktenety anÃsraveïa. anityam ity anityata÷. ayaæ hi tasipratyaya÷ svÃrthe prayukta÷. evaæ sarvatrÃyaæ pratyayo j¤Ãtavya÷. atha vÃntareïÃpi bhÃvapratyayaæ bhÃvapradhÃno nirdeÓo bhavati. anityena rÆpeïa bhÃvo 'nityata iti. evam anyatrÃpi yojyaæ. asty etat sthÃnam asty etad vastv iti. etÃv api dvÃv ÃkÃrÃv anÃsravau. asty etat sthÃnam ity asty etal lak«aïam ity artha÷. asty etad vastv ity ayaæ hetur ity artha÷. yogavihitato vijÃnÅyÃd iti. aviparÅtato vijÃnÅyÃd ity artha÷. nÃsyÃyam artha iti vistara÷. asyeti vÃkyasya padadvayasya vÃ. asty etat sthÃnam asty etad vastv ity asty ayaæ saæbhavo 'sty ayaæ yogo yad anityÃdito vijÃnÅyÃd iti mataæ cet. na. naitad asti. anyatrÃvacanÃt. anyatra vÃkye padadvayasyÃvacanÃt. darÓanaprahÃtavyeneti. darÓanaprakÃreïa. Ãtmata ÃtmÅyataÓ ceti. satkÃyad­«Âyà saæprayuktena cittena. ucchedata÷ ÓÃÓvata iti. antagrÃhad­«ÂyÃ. ahetuto 'kriyÃto 'pavÃdata iti mithyÃd­«ÂyÃ. agrata÷ Óre«Âhato viÓi«Âata÷ paramata iti d­«ÂiparÃmarÓena. Óuddhito muktito nairyÃïikata iti ÓÅlavrataparÃmarÓena. [Tib. 291a] kÃæk«Ãto vimatito vicikitsÃta iti vicikitsÃta. rajyeteti rÃgeïa. dvi«yÃd iti dve«eïa. manyeteti mÃnena. muhyed iti mohena. ayogavihitatà vijÃnÅyÃd iti. evam ÃtmÃdibhir viparÅtatà vijÃnÅyÃd iti nigamayati. atrÃpi vÃkye e«a (#<Abhidh-k-vy 626>#) pÃÂho 'bhavi«yad iti. na caivam. ato gamyate nÃyam asyÃrtha iti.

(VII.13) sapta dravata iti. du÷khÃkÃrÃÓ catvÃro dravyato bhavanti. samudayÃdyÃkÃrÃs tv ekaika iti sapta. ya eva hetvÃkÃra÷. sa eva samudaya÷ prabhava÷ pratyayaÓ ca paryÃyamÃtraæ nÃrthabheda÷. Óakra indra÷ puraædara iti yathÃ. evaæ nirodha eva ÓÃnta÷ praïÅto ni÷saraïam ity eka ÃkÃra÷. mÃrga eva ca nyÃya÷ pratipan nairyÃïika ity eka ÃkÃra iti. tad idam uktaæ bhavati. du÷khÃkÃrÃæÓ catura÷ p­thag yogina÷ sammukhÅkuryu÷. hetvÃdyÃkÃrÃïÃæ tv ekaikam ity ekÅyamataæ.

#<dravyata÷ «o¬aÓeti>#

vaibhëikà varïayanti du÷khÃkÃravat samudayÃdyÃkÃrÃïÃæ sarve«Ãm api p­thakp­thak saæmukhÅkartavyatvÃt. praj¤ÃsvabhÃvà hy ÃkÃrà iti bruvate. pratyayÃdhÅnatvÃd iti vistara÷. na niyatabhavam anityaæ pratyayÃdhÅnatvÃt pratyayapratibaddhajanmatvÃd ity artha÷. pŬanÃtmakatvÃd [Tib. 291b] iti. bÃdhanÃtmakatvÃd ity artha÷. vipak«eïeti. pratipak«eïety artha÷. viruddha÷ pak«o vipak«a iti k­tvÃ. hetur bÅjadharmayogeneti. prak­«ÂÃvasthatÃæ hetor darÓayaty ÃdibÅjavat. yogaÓabdo 'tra nyÃyartha÷. samudaya÷ prÃdurbhÃvayogeneti. saænik­«ÂÃvasthatÃæ hetor darÓayati. yata÷ k«aïÃd anantaram utpadyate samudety asmÃd iti k­tvÃ. prabhava÷ prabaædhayogeneti. saætatiyogenÃnucchedaæ darÓayati. bÅjÃækurakÃï¬anÃlÃdivat. abhini«pÃdanÃrthena pratyaya iti. hetvÃdibhyo bahubhya utpadyata iti darÓayati. tadyathà m­tpiï¬adaï¬Ãdibhyo bahubhyo ni«padyate ghaÂa÷. tadvat. agninirvÃpaïÃd iti. rÃgadve«amohÃgninirvÃpaïÃd ity artha÷. nirupadravatvÃd iti. nirdu÷khatvÃd ity artha÷. sarvÃpak«ÃlaviyuktatvÃd iti. sarvadu÷khakÃraïavimuktatvÃt. gamanÃrthena nirvÃïasya. yogayuktatvÃd upapattiyuktatvÃd upÃyayuktatvÃd vÃ. samyakpratipÃdanÃrthena pratipad iti. pratipadyate nirvÃïam anayeti pratipat. nairyÃïika iti. atyaætaæ niryÃïÃya prabhavatÅti nairyÃïika÷.

anÃtyantikatvÃd [Tib. 292a] anityam iti. pÆrvaæ prÃgutpattyabhÃvenÃnityam uktam. idÃnÅæ pradhvaæsÃbhÃveneti darÓayati. abhinyÃsabhÆtatvÃd iti. bhÃrabhÆtatvÃd ity artha÷. du÷khena bhÃrabhÆtena hi sa pudgalo bhidyate. Ãkramyata ity artha÷. akÃmakÃritvÃd iti. kÃmata÷ kartuæ ÓÅlam asyeti kÃmakÃrÅ. na kÃmakÃry akÃmakÃrÅ. tadbhÃvÃt anÃtmÃ. sÆtre 'py ayam artha ukta÷. rÆpaæ ced bhik«ava ÃtmÃbhavi«yat. na rÆpam ÃtmavyÃbÃdhÃya saævarteta. labhyeta ca rÆpe evaæ bhavatv evaæ mà bhÆd iti kÃmakÃry Ãtmeti (#<Abhidh-k-vy 627>#) niruktiparigrahÃt. hetur Ãgamanayogeneti. hi gatau hinoty asmÃd iti hetu÷. asmÃd utpadyata ity artha÷. unmajjanayogeneti. anÃgatÃdhvana unmajjatÅvety artha÷. prasaraïayogeneti. prabandhayogena. pratisaraïÃrthena pratyaya iti. janikriyÃpratipradhÃnabhÆta ity abhiprÃya÷. asaæbandha÷ saæbaædhoparamÃd iti. pÆrvasya du÷khasyoparamÃt. uttarasya saæbaædhoparamo nirodha ity artha÷. trisaæsk­talak«aïavimuktatvÃt. utpÃdavyayasthÅty [Tib. 292b] anyathÃtvavimuktatvÃt. paramÃÓvÃsatvÃd iti sarvadu÷khocchittyà paramak«ematvÃt. nirvÃïapurÃvirodhanÃrthena pratipad iti. yasmÃd anena nirvÃïapuraæ na virodhyate na visaævÃdyate. kiæ tarhi pratipadyata evety ata÷ pratipat. pratipadyate anayeti k­tvÃ.

chandamÆlakà iti. chandahetukà ity artha÷. t­«ïÃparyÃya iha chaæda÷. chandasamudayà iti. chandasamudgamà ity artha÷. chandajÃtÅyà iti. chandapratyayà ity artha÷. prabhavaÓabda÷ kevalaæ paÓcÃt paÂhitavya÷. ÃbhidhÃrmikair iti vÃkyÃdhyÃhÃra÷. sÆtrÃnusaraïaæ hi kartavyam ity abhiprÃya÷. hetuta÷ samudayata÷. pratyayata÷ prabhavataÓ ceti.

ka÷ punar e«Ãæ [padÃnÃæ] chandÃnÃm [iva vÃ] viÓe«a÷. asmÅty abhedenÃtmabhÃvacchanda iti. anavadhÃryaikaæ dravyaæ samaste«u paæcasÆpÃdÃnaskaædhe«u asmÅty abhedena prakÃrÃntaraviÓi«Âasya pratyutpannasyÃtmabhÃvavastuno 'nÃlaæbanata÷ traiyadhvikÃtmabhÃvanÃlambanato và ÃtmabhÃvaprÃrthanà ÃtmabhÃvacchanda iti prathama÷. syÃm ity abhedeneti punarbhavamÃtraprÃrthanà na viÓe«arÆpÃprÃrthaneti dvitÅya÷. itthaæ syÃm iti. idaæprakÃra÷ [Tib. 293a] syÃm iti bhedena punarbhavaccandas t­tÅya÷. pratisaædhibandhacchandaÓ caturtha iti. pratisaædhir eva baædha÷. pratisaædher và baædha÷ pratisaædhibaædha÷. tatra chanda÷ prÃrthaneti caturtha÷. karmÃbhisaæskÃracchando và caturtha ity adhik­taæ. karmaïo vÃbhisaæskÃra÷. tatra chanda÷. evaæ caivaæ ca dÃnaæ dÃsyÃmÅti. kathaæ punas te chandà mÆlÃdiÓabdavÃcyà iti pratipÃdayann Ãha. tatra prathama iti vistara÷. Ãdi÷ kÃraïam Ãdau và kÃraïam ÃdikÃraïaæ. tadbhÃvÃt chandamÆlakÃ÷. hetvartho hi mÆlaÓabda÷. phalasyeva bÅjam iti. yathà phalasya bÅjam ÃdikÃraïaæ viprak­«ÂakÃraïaæ. tadvad ayam Ãdicchando du÷khasya. tena tatsamudÃgamÃd iti. tena dvitÅyena chadena punarbhavasya samudÃgamÃt k«aïaparaæparayà phalasyevÃækurÃdiprasava÷. yathà paraæparayÃækurÃdiprasava÷ phalasya samudaya÷. tadvat. t­tÅyacchanda itthaæ syÃm iti. tajjÃtÅyadu÷khapratyaya iti. yatprakÃra÷ punarbhavacchanda÷. tatprakÃrasya du÷khasya (#<Abhidh-k-vy 628>#) pratyaya÷ saæbhavati tasya viÓe«arÆpatvÃd viÓe«aphalarÆpam eva phalam utpadyata ity abhiprÃya÷. phalasyeva k«etrodakapëyÃdikam iti. pëi÷ Óu«ko gomaya÷. ÃdiÓabdena [Tib. 293b] vÃtÃtapÃdir g­hyate. tato 'pi hi phalasaæpad iti. vÅryaæ ÓÅtavÅryatà u«ïavÅryateti. vipÃka÷ u«ïapariïÃmatà madhurapariïÃmateti. prabhÃva÷ sÃmarthyaviÓe«a÷. tadyathÃmlatve tulye bÅjapÆrakarasa÷ pittaæ janayaty Ãmalakarasaæ tu ÓamayatÅti. tata eva tatsaæbhavÃd iti. tata eva pratisaædhibaædhacchandÃt tasya punarbhavalak«aïasya saæbhavÃd utpÃdÃt. phalasyeva pu«pÃvasÃnaæ. yathà pu«pÃvasÃnaæ phalasya prabhava÷. tadvat. atra caturthaccanda÷ sÃk«Ãddhetu÷ punarbhavasya. pÆrvakÃs traya÷ pÃraæparyeïa hetava÷. atha ceti vistara÷. t­«ïÃvicaritÃnÃæ dvav paæcakau gaïau dvav catu«kau catvÃraÓ chandà yathÃkramaæ bhavanti. prathamacchanda÷ paæcÃkÃra÷. dvitÅyo 'pi paæcÃkÃra÷. t­tÅyaÓ catu÷prakÃra÷. caturtho 'pi catu÷prakÃra÷. katham. asmÅti bhik«ava÷ satyÃtmad­«Âau satyÃm ittham asmÅti bhavatÅdaæ prakÃro 'smÅti bhavati. tadyogÃt t­«ïÃm utpÃdayatÅty artha÷. evam
asmÅti yathà pÆrvam eva nÃnyathety artha÷. anyathÃsmÅty anyena prakÃreïa varïapratibhÃnÃdidarÓanÃt. sad asmÅti bhavati. viparyayÃd asad asmÅty ayam abhedena paæcadhÃtmabhÃvaccanda÷ prathama÷. bhavi«yÃmÅty asya bhavatÅti ÓÃÓvatarÆpeïa. na bhavi«yÃmÅty ucchedarÆpeïa. itthaæ bhavi«yÃmÅti vistareïa pÆrvavad vyÃkhyÃnam. [Tib. 294a] ity ayam abhedena paæcadhÃpunarbhavacchando dvitÅya÷. syÃm ity asya bhavati. itthaæ syÃm evaæ syÃm anyathà syÃm ity asya bhavatÅty ayaæ bhedena caturdhÃpunarbhavacchaædas t­tÅya÷. api tu syÃm ity asya bhavaty apÅtthaæ syÃm apy evaæ syÃm apy anyathà syÃm ity asya caturdhÃpratisaædhibaædhacchandas caturtha÷. tatra prathamo du÷khasyÃdikÃraïatvÃn mÆlahetur iti vistareïa pÆrvavad yojyaæ. pratiniyatatvÃt pratipad iti. niyatapratipÃdanaæ pratipat. kathaæ puna÷ pratiniyatÃ. anayaiva tadgamanÃt.

yathoktam iti vistara÷. nityasukhÃtmÅyÃtmad­«ÂicaritÃnÃm iti. nityaæ sukham ÃtmÅyaæ Ãtmeti ca d­«Âicaritam e«Ãæ. ta ime nityasukhÃtmÅyÃtmad­«ÂicaritÃ÷ pudgalÃ÷. te«Ãæ pratipak«eïa yathÃkramam anityÃdyÃkÃrÃ÷. nÃsti hetur ity ahetud­«ÂicaritÃnÃæ pratipak«eïa hetvÃkÃra÷. eko hetur ÅÓvara÷ pradhÃnaæ cety ekahetud­«ÂicaritÃnÃæ samudayÃkÃra÷. samudayo hetur naikahetur iti. pariïamate bhÃva iti pariïÃmad­«ÂicaritÃnÃæ prabhavÃkÃra÷. (#<Abhidh-k-vy 629>#) Ãdibhavo 'yaæ. na tu pÆrvam avasthita÷ pariïamata iti. buddhipÆrvak­to 'yaæ loka iti buddhipÆrvak­tad­«ÂicaritÃnÃæ [Tib. 294b] pratyayÃkÃra÷. nedam ÅÓvarabuddhik­taæ jagat. kiæ tarhi. taætaæ pratÅtya tattad bhavatÅti. vÅpsÃrtho hi pratiÓabda÷. tasmÃd anekapratyayajanitaæ jagad iti j¤Ãpitaæ bhavati.

evaæ tu yuktaæ syÃd iti. sautrÃntikamatam. ÃlambanagrahaïaprakÃra ÃkÃrà iti. nairuktà vidhir iti darÓayaty ÃlambanaÓabdÃd ÃkÃraæ g­hÅtvà prakÃraÓabdÃc ca kÃraÓabdaæ. Óe«avarïalope ca k­te ÃkÃra iti rupaæ bhavati. tad evaæ sati praj¤Ãpi sÃkÃrà bhavatÅti siddhaæ. sÃlambà iti. Ãlambety ÃkÃrÃntam etac chabdarÆpaæ. gha¤antaæ và Ãlamba iti. sahÃlambena sahÃlambayà và vartante sÃlamba÷. sÃlambanà ity artha÷.

(VII.14, 15) kuÓalÃdibhedam iti. ÃdiÓabdenÃkuÓalÃvyÃk­tabhÆmyÃÓrayagrahaïaæ. ÓlokÃdau bhavatvÃd Ãdyam iti ihÃdyaæ. na ÓÃstram iti vyÃca«Âe. ÓÃstre hi dharmaj¤Ãnam Ãdyaæ paÂhitam iti.

#<dharmÃkhyaæ «aÂsv>#

iti.

kÃmÃvacaradu÷khÃdyÃlambanatvÃt. ÃrÆpyatraye cÃsti bhÃvanÃmÃrgasaæg­hÅtam evÃnvayaj¤Ãnaæ.

#<tathaiva «a¬>#

iti. du÷khaj¤ÃnÃdÅnÃm anvayaj¤ÃnasvabhÃvatvasambhavÃt. na rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷ saæmukhÅkriyata iti. yuktaæ tÃvad ÃrÆpyadhÃtau dharmaj¤Ãnaæ na saæmukhÅkriyata iti. ÃrÆpyÃïÃæ kÃmÃvacaradu÷khÃdyanÃlaæbanatvÃt. rÆpadhÃtau tu kasmÃn na saæmukhÅkriyate. kecid Ãhu÷. kÃmadhÃtuvidÆ«aïaparaæ dharmaj¤Ãnaæ. rÆpadhÃtÆpapannasya ca dharmaj¤Ãnaæ na kÃmadhÃtuæ vidÆ«ayitum [Tib. 295a] upajÃyate. tasya vairÃgyabhÆmisaæcÃraparityaktatvÃt. kÃmadhÃtÆpapannas tu tad vÅtarÃgo 'pi tat saæmukhÅkaroti. kÃmadhÃtÆpapatte÷ sÃvaÓe«atvÃd ity ato na rÆpadhÃtau dharmaj¤Ãnaæ saæmukhÅkriyate. ÃcÃryasaæghabhadras tv Ãha. dharmaj¤Ãnaæ kÃmedhÃtÃv eva saæmukhÅkriyate. na rÆpÃrÆpya dhÃtvo÷. tatsamÃpattivyutthÃnacittÃnÃæ kÃmadhÃtÃv eva sadbhÃvÃt. anuparivartakÃÓrayÃbhÃvÃd vÃ. dharmaj¤ÃnÃnuparivartakasya hi ÓÅlasya kÃmÃvacarÃïy eva bhÆtÃny ÃÓraya÷. dau÷ÓÅlyasamutthÃpakakleÓaprÃptivibaædhakatvÃt. prÃtipak«ikatvÃt. tÃni ca tatra na saætÅti dharmaj¤Ãnam kÃmadhÃtv ÃÓrayaæ eveti.

(VII.16) nirodhaj¤Ãnam ekaæ dharmasm­tyupasthÃnaæ dharmasm­tyupasthÃnanirdeÓa (#<Abhidh-k-vy 630>#) uktaæ. dharmÃ÷ kÃyavedanÃcittebhyo 'nya iti. anyÃni j¤ÃnÃni catvÃri sm­tyupasthÃnÃnÅti. dharmÃnvayasaæv­tidu÷khasamudayamÃrgak«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃni catu÷sm­tyupasthÃnasvabhÃvÃni santi. du÷khaj¤Ãnam api hi kadÃcit kÃyÃlaæbanaæ. kadÃcid yÃvad dharmÃlambanaæ. evaæ samudayaj¤Ãnaæ. mÃrgaj¤Ãnam api yad anÃsravasaævarÃlambanaæ kÃyasm­tyupasthÃnaæ tad bhavati. Óe«aæ sugamaæ.

(VII.17) anyatrÃnvayaj¤ÃnÃd iti. dharmaj¤Ãnaæ yady anÃsravaæ j¤Ãnam Ãlaæbeta [Tib. 295b] dharmaj¤Ãnapak«am evÃlambeta. evam anvayaj¤Ãnam anvayaj¤Ãnapak«am evÃlambeteti niyama÷. tatra dharmaj¤Ãnasya mÃrgaj¤ÃnabhÆtasya dharmaj¤ÃnÃntaraæ du÷khaj¤ÃnÃdÅni cÃnutpÃdaj¤ÃnÃntÃny Ãlambanaæ saæbhavanti. du÷khasamudayaj¤ÃnabhÆtasya tu saæv­tij¤Ãnam Ãlaæbanaæ saæbhavati. paracittaj¤ÃnabhÆtasya ca paracittaj¤Ãnam Ãlaæbanaæ saæbhavatÅti. nava j¤ÃnÃni tasyÃlaæbanam iti. evam anvayaj¤Ãnam api yojyaæ. mÃrgaj¤ÃnasyÃpi navaivÃnyatra saæv­tij¤ÃnÃt. na hi mÃrgaj¤Ãnaæ saæv­tij¤Ãnam Ãlambate. anÃsravamÃrgÃlambananiyamÃt. dve saæv­tiparacittaj¤Ãne iti. du÷khasamudayasatyÃætarbhÆte. paracittaj¤Ãnaæ yad anÃsravaæ. tasya navÃnÃsravÃïi j¤ÃnÃny Ãlaæbanaæ. yat sÃsravaæ tasya saæv­tij¤Ãnaæ prarcittaj¤Ãnaæ cÃlambanaæ saæbhavati. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãne du÷khaj¤ÃnÃdisvabhÃva iti daÓÃpi j¤ÃnÃni tayor ÃlambanÃni bhuvanti.

(VII.18, 19) saæprayuktaviprayuktabhedÃd iti.

#<saæprayuktÃÓ cittacaittÃ>#

iti. viprayuktÃ÷ prÃptyÃdaya÷. kuÓalÃvyÃk­tabhedÃd iti. kuÓalaæ pratisaækhyÃnirodha÷ paramak«ematvÃt. avyÃk­tÃv [Tib. 296a] ÃkÃÓapratisaækhyÃnirodhÃv iti. kÃmÃvacarÃnÃsravÃÓ catvÃra iti. saæprayuktaviprayuktabhedÃt. rÆpÃrÆpyÃvacarÃnÃsravÃ÷ «a¬ iti. pratyekaæ saæprayuktaviprayuktabhedÃt. kÃmarÆpÃrÆpyÃvacarà api tata eva bhedÃt «aÂ. dvÃv anÃsravÃv iti. tata eva kÃmarÆpÃvacarÃnÃsrava÷ saæprayuktà iti. ÃrÆpyÃvacarÃæÃæ cittacaittÃnÃæ viprayuktÃsaæsk­tÃnÃæ ca sarve«Ãæ paracittaj¤ÃnÃvi«ayatvÃt. avyÃk­tam asaæsk­taæ muktveti. k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnayoÓ catu÷satyÃlambanatvÃd avyÃk­tasya cÃsaæsk­tasya tadvyatiriktatvÃt.

(VII.20) syÃd ekena j¤Ãnena sarvadharmÃn jÃnÅyÃt. na syÃd iti. kathaæ gamyate. sÆtrÃt. ihÃsmÃkaæ bho gautama upasthÃnaÓÃlÃyÃæ saæni«aïïÃnÃæ saænipatitÃnÃm evaærÆpÃntarÃkathÃsamudÃhÃro 'bhÆt. Óramaïo gautama÷ (#<Abhidh-k-vy 631>#) kilaivam Ãha. nÃsti sa kaÓcic chramaïo và brÃhmaïo vÃ. ya÷ sak­t sarvaæ jÃnÅyÃt sarvaæ paÓyed iti. tathyam idaæ bho gautama smarÃmi bhavato 'ham evaæ vaktum. api tu nÃsti sa kaÓcic chramaïo và brÃhmaïo vÃ. ya÷ sak­t sarvaæ j¤Ãsyati và drak«yati veti.

vi«ayivi«ayabhedÃd iti vistara÷. [Tib. 296b] vi«ayiïo vi«ayasya ca bhedÃt. yasmÃd yo vi«ayÅ. na sa eva tasya vi«ayo bhavati. svÃtamani v­ttivirodhÃt. na hi saivÃsidhÃrà tayaiva chidyate. tasmÃt tena saæv­tij¤Ãnena svabhÃvo na g­hyate. nÃpi tena caittÃ÷ sahabhuvo g­hyante. ekÃlambanatvÃt. yad eva hi tasya saæv­tij¤ÃnasyÃlambanaæ. tad eva saæprayuktÃnÃæ. yadi ca te saæprayuktà g­hyeran svabhÃvÃlambanÃ÷ syu÷. saæv­tij¤ÃnenaikÃlaæbanÃt. na caitad yuktaæ. tasmÃn na te tena g­hyante. atisaænik­«ÂatvÃc ca. na tena viprayuktÃ÷ sahabhuvo 'pi g­hyante. cak«u«o '¤janäjanaÓalÃkÃdarÓanavat. tac ceti saæv­tij¤Ãnaæ. tasya vyavacchinnabhÆmyÃlambanatvÃd iti. yasmÃd bhÃvanÃmayaæ rÆpÃvacaraæ saæv­tij¤Ãnaæ vyavacchinnam eva bhÆmim Ãlambate. kÃmadhÃtuæ và prathamaæ và dhyÃnaæ yÃvad bhavÃgraæ vÃ. kiæ kÃraïam. ÃnantaryavimuktimÃrgÃïÃm adharottarabhÆmyÃlambanatvÃt yathÃkramaæ.

#<ÓÃntÃdyudÃrÃdyÃkÃrà uttarÃdharagocarÃ>#

iti vacanÃt. yadi ca tat sarvabhuæyÃlambanaæ syÃt. sarvato yugapad vairÃgyaæ syÃt. prayogaviÓe«amÃrgayor api yathÃsaæbhavaæ kÃcid eva bhÆmir Ãlambanaæ. kathaæ. nirvedhabhÃgÅyaprayogamÃrgasaæg­hÅtasya hi yasya kÃmadhÃtur Ãlambanaæ. [Tib. 297a] na tasyetarau dhÃtÆ. yasyetarau dhÃtÆ. na tasya kÃmadhÃtur Ãlambanaæ. aÓubhÃpramÃïÃbhibhvÃyatanÃdividÆ«aïe viÓe«amÃrgasaæg­hÅtasya kÃmadhÃtur evÃlambanaæ. netarau dhÃtÆ.

(VII.21, 22) #<ekaj¤ÃnÃnvito rÃgÅ prathame 'nÃsravak«aïa>#

iti. yasmÃt k«Ãntij¤Ãnaæ na bhavati anyenÃpi anÃsraveïa j¤Ãnena samanvÃgato na bhavati rÃgÅti grahaïaæ. yasmÃd vÅtarÃga÷ paracittaj¤ÃnenÃpi samanvÃgato bhavati.

#<dvitÅye tribhir>#

iti. tad eva du÷khe dharmaj¤Ãnaæ cocyate du÷khaj¤Ãnaæ ceti. nÃmabhedÃt dvitvopacÃre. dharmaj¤Ãnena du÷khaj¤Ãnena saæv­tij¤Ãnena ceti tribhi÷ samanvÃgata÷.

#<catur«v>#

(#<Abhidh-k-vy 632>#)
iti du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«aïe samudayamÃrganirodhadharmaj¤Ãnak«aïe«u ca. k«Ãnti«u pÆrvavad evÃsamanvÃgamÃt du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«aïe hy anvayam eva vardhate. na dharmaj¤Ãnaæ. tena samanvÃgatapÆrvatvÃt. samudayadharmaj¤Ãnak«aïe samudayaj¤Ãnam eva vardhate. [Tib. 297b] na dharmÃnvayaj¤Ãne. pÆrvam eva tÃbhyÃæ samanvÃgatatvÃt. evaæ nirodhamÃrgadharmaj¤Ãnak«aïayor nirodhamÃrgaj¤Ãne eva vardhete iti vaktavyaæ. vÅtarÃgas tu sarvatrÃdhikena paracittaj¤Ãneneti. du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntau yÃvan mÃrge dharmaj¤Ãnak«aïe paracittaj¤ÃnenÃpi samanvÃgata÷. taiÓ ca yathoktair j¤Ãnair iti veditavyaæ. mÃrge 'nvayaj¤Ãne tu tair eva saptabhir avÅtarÃga÷ samanvÃgata÷. vÅtarÃgas tv a«ÂÃbhi÷. taiÓ ca paracittaj¤Ãnena ceti. k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃbhyÃæ tv arhann eva samanvÃgata iti subodhÃn na tadarthaæ sÆtritam ity avagantavyaæ.

(VII.23, 24) #<yathotpannÃni bhÃvyaæta>#

iti. iha dvividhà bhÃvanÃdhik­tÃ. pratilaæbhabhÃvanà ni«evaïabhÃvanÃ. pratilaæbhabhÃvanà prÃptita÷ ni«evaïabhÃvanà saæmukh÷ibhÃvata÷.

#<yathotpannÃni bhÃvyaæta>#

iti yÃniyÃny utpannÃni tÃnitÃni bhÃvyaæta iti. tadyathà du÷khadharmaj¤Ãnak«ÃntÃv utpannÃyÃæ tajjÃtÅyà k«Ãntir evÃnÃgatà bhÃvyate. tadÃkÃrÃÓ catvÃra iti. k«ÃætyÃkÃrà anityÃdyÃÓ catvÃra÷ sabhÃgatvÃt. nÃnye. evaæ du÷khe dharmaj¤Ãna utpanne tad evÃnÃgataæ bhÃvyate. tadÃkÃrÃÓ catvÃra eva bhÃvanÃæ gacchanti. evaæ du÷khÃnvayaj¤Ãnak«ÃætyÃdi«u yojyaæ. sabhÃgaj¤ÃnÃkÃrabhÃvanaiveti. kasmÃt [Tib. 298a] sabhÃgaj¤ÃnabhÃvanà sabhÃgÃkÃrabhÃvanà ca darÓanamÃrga eva bhavati. na bhÃvanÃmÃrga iti. k«ÃætÅnÃm aparipraÓna÷. bhÃvanÃmÃrge tÃsÃm abhÃvÃt. tÃsÃm api và praÓna÷ kartavya÷. tÃsÃm api sabhÃgabhÃvanÃt. na hi du÷khak«ÃntÃv utpannÃyÃæ samudayÃdidu÷khak«ÃntyÃkarà bhÃvyante. udÃharaïamÃtrÃrthatvÃt tu j¤ÃnaparipraÓno na k«ÃntiparipraÓna iti. gotrÃïÃm apratilabdhatvÃd iti. sabhÃgahetunÃm apratilabdhatvÃd ity artha÷. kathaæ k­tvÃ. du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntÃv utpannÃyÃæ tadgotraæ tadÃkÃrÃïÃæ ca caturïÃæ gotrÃïi labdhÃni bhavanti. na du÷khadharmaj¤ÃnÃdÅnÃæ. kiæ puna÷ kÃraïam anityÃdÅnÃæ ÃkÃrÃïÃm ekaikasminn ÃkÃre saæmukhÅbhÆte pariÓi«ÂÃnÃm ÃkÃrÃïÃæ gotrÃïi pratilabhyaæte. yatas te bhÃvanÃæ gacchanti. tulyÃlambanatayà sabhÃgatvÃt. sarve«Ãæ gotrÃïi pratilabdhÃni bhavanti. evaæ du÷khe dharmaj¤Ãna utpanne yÃvan mÃrge 'nvayaj¤Ãnak«ÃntÃv utpannÃyÃæ tadgotrÃïi tadÃkarÃïi ca caturïÃæ (#<Abhidh-k-vy 633>#) gotrÃïi labdhÃni bhavantÅti tad eva bhÃvanÃæ gacchati nÃnyat. bhÃvanÃmÃrge tu puna÷ sarve«Ãæ j¤ÃnÃnÃæ sabhÃgavisabhÃgÃnÃæ tadÃkarÃïÃæ ca saæmukhÅbhÃvÃt sarve«Ãæ hetavo labdhà bhavantÅti. tadviÓi«Âà j¤ÃnÃkÃrà bhÃvanÃæ gacchaæty anÃgatÃ÷.

#<sÃæv­taæ cÃnvayatraya>#

ity alabdhapÆrvaæ. na dharmaj¤Ãne«v ak­tsnasatyÃbhisamayÃd iti. [Tib. 298b] na hi tadÃnÅæ rÆpÃrÆpyÃvacaraæ du÷kaæ parij¤Ãtaæ samudaya÷ prahÅïas tannirodha÷ sÃk«Ãtk­ta iti. mÃrgasya pÆrvaæ laukikena mÃrgeïÃnabhisamitatvÃd iti. laukikamÃrgeïa pÆrvam anÃdigatisaæsÃre du÷khasamudayanirodhà abhisamitÃ÷. na tu saæv­tij¤Ãnena kadÃcin mÃrgo mÃrgÃdibhir ÃkÃrair abhisamita÷. tasmÃt trayÃïÃm ekaikasya satyasyÃbhisamayÃnte bhÃvanÃæ. gacchati. na mÃrgÃnvayaj¤Ãne. na tu mÃrga÷ Óakyate k­tsno bhÃvayitum iti. saæmukhÅkartum ity artha÷. samudayo 'pi tadà na sarva÷ prahÅïa iti. nirodhamÃrgadarÓanabhÃvanÃprahÃtavya÷. du÷khaæ puna÷ sarvaæ traidhÃtukaæ parij¤Ãtaæ tasya parij¤eyatvÃd ity ata÷ samudayam eva praticodyate. tatsatyadarÓanaheya iti. samudayasatyadarÓanaheya ity artha÷. bahugotratvÃd iti. ÃtmabhÃvasaætatisÃmÃnyaviÓe«o gotraæ. tÃni bahÆni gotrÃïy asyeti bahugotro mÃrga÷. ÓrÃvakagotrÃt pratyekabuddhagotram anyat. tathà buddhagotraæ. ÓrÃvakagotram apy anyonyaæ bhinnaæ. m­dvadhimÃtrÃdibhedÃt. te«Ãæ kaÓcid eva darÓanaheyapratipak«o bhÃvyate saæmukhÅkriyata ity artha÷.

na mÃrga÷. Óakyate k­tsno bhÃvayituæ. darÓanamÃrgaparivÃratvÃd iti. darÓanamÃrgasya [Tib. 299a] parivÃra÷ saæv­tij¤Ãnam. ata÷ satyatrayÃæte eva darÓanamÃrgo bhÃvyate. na mÃrgasatyaæte tasya bhÃvanÃmÃrgatvÃt.

sÃdhyatvÃd aj¤Ãpakam iti. sÃdhyam idaæ darÓanamÃrgaparivÃra eva. na bhÃvanÃmÃrgaparivÃro 'pÅti. vayaæ hi bhÃvanÃmÃrgaparivÃro 'pi tad iti brÆma÷.

satyÃlaæbanaæ viÓi«Âataram iti. darÓanÃvasthÃyÃæ yal laukikaæ pÆrvam ÃsÅta. tato viÓi«Âam eva ca laukikam ity abhiprÃya÷. yas tatsaæmukhÅbhÃvasamarthÃÓrayalÃbha iti. tasya saæv­tij¤Ãnasya saæmukhÅbhÃve samarthÃÓrayasya yo lÃbha÷. e«a eva tasya lÃbha÷. nÃrthÃntarabhÆta iti. gotre 'bhilabdhe labdhaæ gautrikam iti. gotraæ tadutpÃdanasamartho hetu÷. tatra bhavaæ gautrikaæ saæv­tij¤Ãnam. etad uktaæ bhavati tatsaæmukhÅbhÃvasamarthÃÓrayalÃbhe tad api tenÃÓrayeïotpadyamÃnaæ labdhaæ bhavatÅti. atha kasmÃd (#<Abhidh-k-vy 634>#) evaæ necchaæti vaibhëikÃ÷. darÓanamÃrgalabhyaæ tat. tasya kathaæ bhÃvanÃmÃrge saæmukhÅbhÃvo bhavi«yatÅti. darÓanamÃrge cotpattyanavakÃÓo 'syÃsti tad anutpattidharmakam iti varïayaæte.

evaæ yÃvac caturthadhyÃnabhÆmika iti vistara÷. prathamadhyÃnabhÆmikaÓ ced bhavati tribhÆmikaæ bhÃvyate. prathamadhyÃnabhÆmikam anÃgamyabhÆmikaæ [Tib. 299b] kÃmÃvacaraæ ca. dhyanÃætarabhÆmikaÓ cec caturbhÆmikaæ bhÃvyate. dhyÃnÃntarabhÆmikaæ prathamadhyÃnabhÆmikÃdÅni ca pÆrvoktÃni evaæ dvitÅyadhyÃnabhÆmikaÓ cet paæcabhÆmikaæ. dvitÅyadhyÃnabhÆmikaæ yÃvat kÃmÃvacaraæ. t­tÅyadhyÃnabhÆmikaÓ cet «aÂbhÆmikaæ. t­tÅyadhyÃnabhÆmikaæ yÃvat kÃmÃvacaraæ. caturthadhyÃnabhÆmikaÓ ced bhavati saptabhÆmikaæ bhÃvyate. caturthadhyÃnabhÆmikaæ. yÃvat kÃmÃvacaraæ ceti. ekasya parisaækhyÃnÃt siddhaæ bhavati Óe«aæ catvÃrÅti. nirodhe 'ntyam evÃntyam eva ca nirodha ity ubhayÃvadhÃraïÃc che«aæ catu÷sm­tyupasthÃnam iti siddhaæ bhavati. du÷khe 'bhisamite yat saæv­tij¤Ãnaæ bhÃvyate. tac catvÃri sm­tyupasthÃnÃni du÷khasya kÃyÃdisvabhÃvatvÃt. evaæ samudaye 'pi vaktavyaæ. tat satyÃkÃram eveti. du÷khe 'bhisamite yat saæv­tij¤Ãnaæ bhÃvyate. tat pratyekam anityadu÷khaÓÆyÃnÃtmÃkÃraæ. evaæ samudaye nirodhe ca vaktavyaæ. Ãlambanam asya tad eveti. tasyÃkÃrasya tadÃlambanatvÃt. prÃyogikam iti. nopapattilabhya÷. catu÷paæcaskaædhasvabhÃvÃnÅti. kÃmÃvacaram [Tib. 300a] anuparivartakarÆpÃbhÃvÃc catu÷skaædhasvabhÃvaæ. vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnaskaædhasvabhÃvam ity artha÷. ÆrdhvabhÆmikÃni tu paæcasvabhÃvÃni dhyÃnasaævaralak«aïarÆpaskandhasvabhÃvÃt.

(VII.25, 26) dve j¤Ãne pratyutpanne iti. anvayaj¤Ãnaæ mÃrgaj¤Ãnaæ ca. mÃrgÃnvayaj¤Ãnasya tadubhayasvabhÃvatvÃt. anÃgatÃni «a¬ iti. dharmaj¤ÃnÃdÅni. na saæv­tij¤Ãnaæ bhÃvyate. labdhapÆrvatvÃt vak«yati hi

#<labdhapÆrvaæ na bhÃvyata>#

iti. na paracittaj¤Ãnam avÅtarÃgatvÃt.

#<tadÆrdhvaæ saptabhÃvaneti.>#

ekaprakÃraprahÃïe yÃvad a«ÂaprakÃraprahÃïe. yÃvan na vÅtarÃgo bhavatÅti. yÃvan na prahÅïanavaprakÃko bhavati. atrÃntare prayogÃnantaryavimuktiviÓe«amÃrge«u bhÃvyamÃne«u sapta j¤ÃnÃni bhÃvyante. dharmaj¤ÃnÃdÅni paracittaj¤ÃnavarjitÃni bhÃvyante. laukikaÓ cet. yadi ÓÃætÃdyudÃrÃdyÃkÃro bhÃvanÃmÃrga÷ saæv­tij¤Ãnaæ pratyutpannaæ. caturïÃæ dharnaj¤ÃnÃnÃm (#<Abhidh-k-vy 635>#) iti. du÷khasasmudayanirodhamÃrgadharmaj¤ÃnÃnÃm anyatamat. anvayaj¤ÃnÃnÃæ kÃmadhÃtvapratipak«atvÃn nÃnvayaj¤ÃnÃnÃm anyatamat. paæcasu cÃbhij¤Ãsv iti. Ãsravak«ayÃbhij¤anam apÃsya. [Tib. 300b] caturïÃm anvayaj¤ÃnÃnÃm iti. du÷khasamudayanirodhamÃrgÃnvayaj¤ÃnÃæ. dvayoÓ ca dharmaj¤Ãnayor iti. nirodhamÃrgÃlaæbanayos tridhÃtupratipak«atvayogÃt. saæv­tij¤Ãnaæ na bhÃvyate bhavÃgrÃpratipak«atvÃd iti. saptabhÆmivairÃgye lokottare 'pi bhÃvyamÃne saæv­tij¤Ãnaæ bhÃvyate. saæv­tij¤Ãnam api hi tasya kleÓaprakÃrasya pratipak«o bhavati. na kevalaæ lokottaram iti. saæv­tij¤Ãnam api tatra bhÃvyate tajjÃtÅyam. akopyaprativedhe tu na tathà pratipak«arÆpaæ bhÆtaæ saæv­tij¤Ãnam asti. ato 'tra na bhÃvyate. tatra k«ayaj¤Ãnaæ saptamam iti. ÃnantaryamÃrgasthitatvÃt k«ayaj¤Ãnaæ tatra bhÃvyate. nÃnutpÃdaj¤Ãnaæ na hy ÃnantaryamÃrgasthito 'kopyadharmà bhavati. akopyadharmaïaÓ cÃnutpÃdaj¤Ãnaæ bhÃvyata iti. bhavÃgravairÃgye vimuktimÃrge«v a«ÂÃsu saptaiva j¤ÃnÃni bhÃvyanta iti. paracittaj¤Ãnaæ kathaæ bhÃvyate. ÃnantaryamÃrge prati«iddhaæ paracittaj¤Ãnaæ na vimuktimÃrge. ata÷ ekaprakÃre prahÅïe yÃvad a«ÂaprakÃre prahÅïe pÆrvaparacittaj¤ÃnaviÓi«Âaæ paracittaj¤Ãnaæ bhÃvyate. yat sa evaævidha Ãryapudgalas tato mÃrgÃd vyutthita÷ saæmukhÅkuryÃt. saætÃnaviÓe«Ãd dhi paracittaj¤ÃnaviÓe«a i«yate.

ubhayor api sarÃgavÅtarÃgayor [Tib. 301a] vimuktimÃrge bhÃvaneti. prayogamÃrge tu tayor iti. tayor eva sarÃgavÅtarÃgayo÷ saæv­tij¤ÃnasyÃpi bhÃvanÃ. vimuktimÃrge kim arthaæ vivÃda÷. darÓanamÃrgasÃd­ÓyÃt tatra tad ÃbhisamayÃntikavad bhÃvyeta ity eke. na cÃbhisamayo 'sti darÓanamÃrgasÃd­Óyaæ cety apara ity evaæ vivÃda÷.

(VII.28-30) «aïïÃæ bhÃvanà pÆrvavad iti. dharmÃnvayadu÷khasamudayanirodhamÃrgaj¤ÃnÃnÃæ. na saæv­tij¤Ãnasya darÓanamÃrgasÃd­ÓyÃd iti. kim atra darÓanamÃrgeïa sÃd­Óyaæ. phalaprÃpti÷. yathà darÓanamÃrgeïa srotaÃpattiphalaæ và sak­dÃgÃmyanÃgÃmiphalaæ và prÃpyate. evam anenÃpy ÃnantaryamÃrgeïa Óaik«asya Óaik«endriyottÃpanÃyÃæ tÅk«ïendriyasaæg­hÅtÃni saæsk­tÃni srotaÃpattiphalÃdÅni prÃpyaæte. darÓanamÃrge cÃnantaryamÃrgÃvasthÃyÃæ na saæv­tij¤ÃnabhÃvanÃsti evam ihÃpi. ity evaæ darÓanamÃrgasÃd­ÓyÃd ÃnantaryamÃrge na saæv­tij¤Ãnasya bhÃvanÃ. tathaiveti. dharmÃnvayadu÷khasamudayanirodhamÃrgaj¤ÃnÃnÃm. atrÃpi saæv­tij¤Ãnaæ na bhÃvyate bhavÃgrÃpratipak«atvÃt. na paracittaj¤Ãnaæ sarvÃnantaryamÃrge prati«edhatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 636>#) [Tib. 301b] kiæ puna÷ Óe«am iti vistara÷. kathaæ kÃmavairÃgye navamo vimuktimÃrga÷ Óe«a÷.

#<sarÃgabhÃvanÃmÃrge tadÆrdhvasaptabhÃvaneti.>#

vacanÃt. saptabhÆmivairÃgyÃbhij¤ÃvyavakÅrïabhÃvite«u vimuktimÃrgÃ÷ Óe«Ã÷.

#<saptabhÆmijayÃbhij¤ÃkopyÃptyÃkirïabhÃvite

Ãnantaryapathe«v>#

iti vacanÃt. tathà yo 'kopyatÃæ saæcarati. tasyÃpy ante vimuktimÃrge daÓÃnÃæ bhÃvaneti vacanÃt. a«Âau vimuktimÃrgÃ÷ Óe«Ã bhavanti. sarve ca vÅtarÃgasyÃnÃgÃmina÷ prayogaviÓe«amÃrgÃ÷ Óe«Ãs te«Ãæ bhÃvanÃyÃm avacanÃt. Óaik«asyaivam iti yad apadi«Âaæ

#<proktaÓe«e '«ÂabhÃvaneti.>#

kathaæ puna÷ evam aviÓe«ite viÓe«apratipattir labhyate. aÓaik«asyÃvaÓyaæ navadaÓaj¤ÃnabhÃvanÃyogÃt. ata evÃhÃÓaik«asya punar abhij¤ÃdÅti. ÃdiÓabdena vyavakÅrïabhÃvanÃdhyÃnÃdigrahaïam. abhij¤ÃbhinirhÃre vyavakÅrïabhÃvanÃyÃæ ca ye prayogavimuktiviÓe«amÃrgÃ÷. te«u yadi samayavimukto navaj¤ÃnÃni bhÃvyante. anutpÃdaj¤Ãnaæ hitvÃ. yady akopyadharmà [Tib. 302a] daÓa tad eva prak«ipya. a«Âau nava ceti. samayavimuktasyëÂau akopyadharmaïo nava paracittaj¤Ãnaæ hitvÃ. tasyÃnantaryamÃrge«u prati«edhÃt. dvayos tv abhij¤ÃvimuktimÃrgayor iti. divyaÓrotracak«urabhij¤ÃvimuktimÃrgayo÷.

#<avyÃk­te Órotracak«urabhij¤e>#

iti vacanÃt tadvimuktimÃrgÃv avyÃk­tau. na cÃvyÃk­tasya dharmasyÃnÃgatabhÃvanÃsti. p­thagjanasya tu kÃmatridhyÃnavairÃgya iti. caturthadhyÃnÃgrahaïam. yasmÃc caturthadhyÃnavairÃgye yo 'ntyo vimuktimÃrga÷. tatra maulÃkÃÓÃnantyÃyatanapratilambha÷. na cÃrÆpyadhÃtusaæg­hÅtaæ paracittaj¤Ãnam asti. rÆpÃtÅtÃrthÃbhini«pÃdyatvÃt. prayogÃbhij¤Ãtrayo vimuktimÃrgapramÃïÃdiguïÃbhinirhÃre«v iti. prayogamÃrgÃÓ cÃbhij¤ÃtrayavimuktimÃrgÃÓ cÃpramÃïÃdiguïÃbhinirhÃrÃÓ ceti vigraha÷. ÃdiÓabdena vimok«ÃbhibhvÃyatanÃdiguïagrahaïam. apramÃïÃdÅnÃæ guïÃnÃm abhinirhÃra iti. dhyÃnabhÆmikagrahaïaæ sÃmantakanirÃsÃrthaæ. [Tib. 302b] tatra hi paracittaj¤Ãnaæ nÃsti. abhij¤Ãtrayam ­ddhivi«ayÃbhij¤Ã pÆrvenivÃsÃnusm­tyabhij¤Ã ceta÷paryÃyÃbhij¤Ã ca. te«u ca kÃmatridhyÃnavairÃgyÃntyavimuktimÃrge«u (#<Abhidh-k-vy 637>#) dhyÃnabhÆmike«u cÃbhij¤ÃtrayavimuktimÃrge«u. apramÃïavimok«ÃbhibhvÃyatanak­tsnÃyatanÃdiguïÃbhinirhÃre«u ca. dhyÃnabhÆmike«v eva prayogavimuktiviÓe«amÃrge«u saæv­tij¤Ãnam anÃgataæ bhÃvyate. yat tatsaæg­hÅtaæ paracittaj¤Ãnaæ ca viÓi«Âam eva bhÃvyate. yat tadguïaviÓe«alÃbhÅ saæmukhÅkuryÃt. anyatra nirvedhabhÃgiyebhya Æ«magatÃdibhya÷. te«u hi nirvebhabhÃgÅye«u paracittaj¤Ãnaæ na bhÃvyate. kiæ kÃraïam ity Ãha. darÓanamÃrgaparivÃratvÃd iti. yathà darÓanamÃrge paracittajnÃnaæ na bhÃvyate. tathà tatparivÃre 'pi na bhÃvyata ity abhiprÃya÷. anyatreti vistara÷. p­thagjanasyaivÃnyatrÃpÆrvamÃrgalÃbhe kÃmatridhyÃnavairÃgye 'ntyavimuktimÃrgÃn hitvà ya÷ prayogÃnantaryavimuktimÃrgalÃbha÷. tasminn anyatrÃpÆrvamÃrgalabhe saæv­tij¤Ãnam evÃnÃgataæ bhÃvyate. na paracittaj¤Ãnaæ [Tib. 303a] tathÃbhij¤ÃtrayapramÃïÃdiguïÃbhinirhÃre«u ya ÃnantaryamÃrgalÃbha÷. tasmiæÓ cÃnyatrÃpÆrvamÃrgalÃbhe saæv­tij¤Ãnam evÃnÃgataæ bhÃvyate. prayogamÃrge«u na paracittaj¤Ãnaæ tadapratipak«atvÃt.

(VII.31, 32) atha kasmin mÃrga iti laukike lokottare vÃ. yadbhÆmiko mÃrga iti. anÃgamyÃdika÷ sÃsravo 'nÃsravo vÃ. yÃæ ca bhÆmiæ prathamato labhata iti. vairÃgyata÷ prathamaæ dhyÃnaæ yÃvad bhavÃgraæ tadbhÆmikam ity artha÷. kathaæ k­tvÃ. yady anÃgamyabhÆmisaæniÓrayeïa hi laukikena mÃrgeïa kÃmadhÃtuvairÃgyÃt prathamaæ dhyÃnaæ labhate anÃgmyabhÆmikaæ sÃmantakasvabhÃvaæ prathamadhyÃnabhÆmikaæ ca maulasvabhÃvaæ. navame vimuktimÃrge saæv­tij¤Ãnaæ bhÃvyate. evaæ dvitÅyadhyÃnasÃmantakasaæniÓrayeïa prathamadhyÃnavairÃgyÃt dvitÅyaæ dhyÃnaæ labhate. tathaiva dvitÅyadhyÃnasÃmantakasaæg­hÅtaæ mauladvitÅyadhyÃnasaæg­hÅtaæ ca bhÃvyate. evaæ yÃvad yadi naivasaæj¤Ãsaæj¤ÃyatanasÃmantakasaæniÓrayeïÃkiæcanyÃyatanavairÃgyÃd bhavÃgraæ labhata iti vistareïa yojyaæ. yadÃpy anÃsravÃnÃgamyabhÆmisaæniÓrayeïa kÃmadhÃtuvairÃgyÃt [Tib. 303b] prathamadhyÃnaæ labhate. tadÃpi tathaiva tatsaæv­tij¤Ãnaæ bhÃvyate. yadÃpi maulaprathamadhyÃnabhÆmikasaæniÓrayeïa prathamadhyÃnavairÃyÃnÃsravsaæ prathamaæ dhyÃnaæ labhate. tadÃpi prathamadhyÃnaprathamaprakÃrapratipak«abhÆtaæ yÃvan navamapratipak«abhÆtaæ dvitÅyadhyÃnasÃmantakasaæg­hÅtaæ saæv­tij¤Ãnaæ labhate. sà hi prathamato bhÆmis tadà labhyate. navame tu vimuktimÃrge mauladvitÅyasaæg­hÅtam api saæv­tij¤Ãnam anÃgataæ bhÃvyate. evam anÃsravadhyÃnÃntarabhÆmisaæniÓrayeïa yÃvad anÃsravÃkiæcanyÃyatanabhÆmisaæniÓrayeïa saæv­tij¤ÃnabhÃvanà yojya.

(#<Abhidh-k-vy 638>#)
#<yadvairÃgyÃyeti.>#

yasyà bhÆmer vairÃgrÃya.

#<yallÃbha÷>#

yasyà bhÆmer lÃbho yallÃbha÷.

#<tatro->#

bhayatrÃ-

#<dhaÓ>#

ca tato

#<bhÃvyate>#

'nÃsravaj¤Ãnaæ. katham iti v­ttyà vyÃca«Âe. yadbhÆmivairÃgyÃyÃpi hi na kevalaæ yadbhÆmika ity apiÓabda÷. dvividho 'pi mÃrgo bhavatÅti. laukiko lokottaraÓ ca. prayogamÃrgÃdi ÃdiÓabdenÃnantaryavimuktiviÓe«amÃrgagrahaïaæ. yÃæ ca bhÆmiæ labhate vairÃgyata iti. uparibhÆmikaæ. tadbhÆmikÃny adhobhÆmikÃni vÃnÃsravÃïi bhÃvanÃæ gacchanti. tadyathà dvitÅyam anÃsravaæ dhyÃnaæ niÓritya t­tÅyadhyÃnavairÃgyaæ [Tib. 304a] karoti. yadbhÆmiko mÃrgo dvitÅyadhyÃnabhÆmikas tadbhÆmikam anÃsravaæ j¤Ãnaæ bhÃvanÃæ gacchati. yasyÃÓ ca bhÆmervairÃgyaæ karoti t­tÅyÃyà bhÆmes tadbhÆmikaæ t­tÅyadhyÃnabhÆmikaæ navame vimuktimÃrge 'nÃsravaæ j¤Ãnaæ bhÃvanÃæ gacchati. adhobhÆmikaæ ca prathamadhyÃnabhÆmikam anÃgamyabhÆmikaæ vÃnÃsravaæ j¤Ãnaæ bhÃvanÃæ gacchati. adhobhÆmikam api hi tatprayogamÃrgÃdikaæ saæbhavÃmi tajjÃtÅyam iti bhÃvanÃæ gacchati. atha tu t­tÅyadhyÃnasÃmantakaæ niÓritya dvitÅyadhyÃnavairÃgyaæ karoti. tatrëÂÃsv ÃnantaryamÃrge«u vimuktimÃrge ca tasya sÃmantakasya sÃsravatvÃt tadbhÆmikam anÃsravaæ j¤Ãnaæ na bhÃvanÃæ gacchati. abhÃvÃt. adhobhÆmikaæ tu tajjÃtÅyaæ dvitÅyadhyÃnabhÆmikaæ dhyÃnÃntarabhÆmikaæ prathamadhyÃnabhÆmikam anÃgamyabhÆmikaæ ca tajjÃtÅyam anÃsravaæ j¤Ãnaæ bhÃvanÃæ gacchati. evam anyatrÃpi yojyam e«Ã dig iti. sÃsravÃÓ ca k«ayaj¤Ãna iti. anÃsravÃÓ ceti caÓabda÷. yÃn guïÃn arhadbhÆtvà saæmukhÅkuryÃt te sÃsravÃs tasyÃm avasthÃyÃæ. bhÃvanÃæ gacchaæti. apramÃïavimok«Ãdaya iti. ÃdiÓabdenÃbhibhvÃyatanak­tsnÃyatanÃdayo g­hyante. ucchvasaætÅva pe¬ÃsÃdharmyeïeti. [Tib. 304b] yà pe¬Ã rajjvà nipŬya baddhÃ. sà rajjÆcchedÃd ucchvasatÅva pe¬ocyate. ucchvastÅva pratirÆpakaÓabdÃbhidhÃnÃt. tasya rajjÆcchedÃd ucchvasantÅva pe¬ÃyÃ÷ sÃdharmyeïa. yathÃsau rajjvà nipŬya baddhà (#<Abhidh-k-vy 639>#) pe¬Ã rajjÆcchedÃd ucchvasatÅva. evaæ yathoktà aÓubhÃdayo guïà vajropamena samÃdhinà kleÓaprÃptirajjÆcchedÃd aÓail«asaætÃne vartsyanta ucchvasantÅva. ucchvÃsasya prÃïidharmatvÃd aupamikaæ. kasmÃd ity Ãha. svacittÃdhirÃjyaprÃptasyeti sarvaæ. sarve«Ãm rÃj¤Ãm adhiko rÃjÃdhirÃja÷. tadbhÃva ÃdhirÃjyaæ. svacitte 'dhirÃjyaæ kleÓaparÃdhÅnatÃvigamÃt. svacittaiÓvaryam ity artha÷. tatprÃptasyÃrhata÷ prÃptibhi÷ prÃbh­tasthÃnÅyÃbhi÷ sarve«Ãæ kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ pratyudgamanÃnte guïà bhÃvanÃæ gacchanti. ÃdhirÃjye prÃptau kasyacid rÃjÃdhirÃjasya prÃbh­tena vastrÃdinà vi«ayÃïÃæ janapadÃnÃæ. yathà pratyudgamanaæ. tadvat tad eva kleÓaprÃptirajjÆcchede sati
svaprÃptilÃbhÃt ucchvasantÅva guïà uttaptatarÃïÃæ te«Ãæ prÃptir utpadyata ity artha÷. kÃmadhÃtÃv arhattvaprÃptÃv evÃÓubhÃdayo yathÃsaæbhavaæ ÓrutacintÃbhÃvanÃmayÃs traidhÃtukà bhÃvanÃæ gacchanti. rÆpÃrÆpyadhÃtvos tv arhattvaprÃptau yathÃkramaæ dvidhÃtukaikadhÃtukÃ÷. [Tib. 305a] evaæ bhÆmito 'pi boddhavyaæ naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanopapannasyÃrhattvaprÃptau tadbhÆmikà eva ity avagaætavyaæ. yat kiæcil labhyata iti vistara÷. yad vihÅnaæ punar labhyate saæmukhÅkriyate saæsÃrocitaæ. na tad anÃgataæ bhÃvyate. bhÃvitots­«ÂatvÃt saæsÃre. yad evÃtra dhyÃnÃpramÃïÃdyanucitaæ saæsÃre viÓi«ÂÃm anÃsravÃïuguïaæ. tat saæmukhÅbhÃve tajjÃtÅyam evÃnÃgataæ viÓi«Âaæ bhÃvyata iyt ÃcÃryo darÓayati. ÃcÃryasaæghabhadro 'py etam evÃrthaæ vyÃca«Âe. labdhapÆrvaæ na bhÃvyate. yat pratilabdhavihÅnaæ punar labhyate na tad bhÃvyaæ. arthÃd gamyate yad alabdhapÆrvaæ labhyate tad bhÃvyate. yatnÃbhimukhÅkaraïÃt. apratiprasrabdho hi mÃrgo yatnenÃbhimukhÅkriyata iti. tadÃvedhasya balavattvÃd anÃgato bhÃvanÃæ gacchati. pratiprasrabdhapÆrvas tv ayatnena saæmukhÅbhavati. bhÃvitapratiprasrabdhatvÃt k­tak­tyadattaphalatvÃc ca vegahÅna iti tatsaæmukhÅbhÃvad anÃgato na bhÃvyata iti. yo 'nÃgato yatnena janyate. sa bhÃvyata ity abhiprÃya÷. tad evaæ sati yad uktaæ saæv­tij¤Ãnaæ tÃvad iti vistareïa. tad ÃryasaætÃnapatitam eva g­hyate saæsÃrÃnucitatvÃd iti ÃcÃryavasumitreïÃtra likhitam. atra kila vaibhëikà Ãhu÷. naitad evaæ. [Tib. 305b] kuta÷. yasmÃd alabdham eva tad bhavati tyaktatvÃt. tasmÃd bhÃvitots­«ÂasyÃpi punarlÃbhe bhavaty eva bhÃvaneti. kathaæ tad apÆrvaæ bhavati yÃvatà labdhapÆrvam iti. na hy evaævidhaæ loke pÆrvaæ prasiddham iti. apare punar vyÃcak«ate. ekaæ janmedam adhik­yoktam na janmÃntaraæ. yad vihÅnam asminn eva janmani punar labhyate. na tad bhÃvyate. bhÃvitots­«ÂatvÃt. janmÃntare tu yal labhyate. tad bhÃvyate. na labhyate (#<Abhidh-k-vy 640>#) vism­tabhÃvanatvÃd iti.

(VII.33) caturvidhà hi bhÃvaneti. pratilambha eva bhÃvanà pratilambhabhÃvana. anÃgataprÃptir eva bhÃvanety artha÷. evaæ ni«evaïam eva pratipak«a eva vinirdhÃvanam eva bhÃvÃneti vaktavyaæ. kiæ ni«evaïaæ. kiæ ca yÃvad vinirdhÃvanam iti. ni«evaïaæ puna÷puna÷saæmukhÅkaraïaæ pratipak«o mÃrgo yathoktaæ sÆtre. bhÃvitakÃyo bhÃvitacitta iti. bhÃvitapratipak«akÃyacitta ity artha÷. kÃyapratipak«a÷ punaÓ caturdhyÃnavirÃgyÃya yo mÃrga÷. tathà hy uktaæ bhÃvitakÃyo bhik«ur ity ucyate bhÃvitacitto bhÃvitaÓÅla÷. kat÷aæ bhÃvitakÃyo bhavati. kÃyÃd vigatarÃgo vigatasp­ho vigatapipÃso vigatapremà vigataniyaæti÷. atha và yo 'sau rÆparÃgak«ayÃnantaryamÃrga÷. so 'nena vigatarÃgo bhavatÅty [Tib. 306a] Ãgama÷. vinirdhÃvanaæ kleÓaprÃpticheda÷. anÃgatÃnÃm eketi. pratilambhabhÃvanÃ. pratyutpannÃnÃm ubhe iti. pratilambhani«evaïabhÃvane. tad evam iti vistara÷. yasmÃt pratilambhani«evaïabhÃvane kuÓalasaæsk­tÃnÃm ity aviÓe«eïoktaæ sÃsravÃïÃm anÃsravaïÃæ ca. pratipak«avinirdhÃvanabhÃvane ca sÃsravÃïÃæ dharmÃïÃm ity aviÓe«eïoktaæ kli«ÂÃnÃm akli«ÂÃnÃæ ca. tasmÃd evam itthaæ kuÓalasÃsravÃïÃæ catasro bhÃvanà bhavanti. ye«Ãæ bhÃvanà kuÓalatvÃt pratilambhani«evaïabhÃvane bhavata÷. sÃsravatvÃc ca pratipak«avinirdhÃvanabhÃvane bhavata iti. ye tarhi na kuÓalasÃsravÃ÷ ye saæsk­tà ye 'nÃsravà ye ca kli«ÂÃvyÃk­tÃ÷. te«Ãæ kati bhÃvanà ity ÃhÃnÃsravÃïÃæ dve iti. pratilambhani«evaïabhÃvane. kli«ÂÃvyÃk­tÃnÃæ ca. kiæ dve bhÃvane bhavata÷. pratipak«avinirdhÃvanabhÃvane iti.

indriyÃïÃæ pÆrveti. cak«urÃdÅnÃæ saævarabhÃvanety artha÷. kÃyasyottareti. vibhÃvanabhÃvanÃ. tat punar bhÃvanÃdvayam Ãgamena yathÃkramaæ darÓayati. «a¬ imÃnÅndriyÃïÅti vistara÷. sa punar indriyasaævara÷ sm­ti [Tib. 306b] saæpraj¤ÃnasvabhÃva ukta÷. vibhÃvanÃpi kÃyÃlambanasya kleÓasya nirdhÃvanaæ. te tv iti vistara÷. te tu saævaravibhÃvanabhÃvane pratipak«anirdhÃvanabhÃvanÃntarbhÆte yathÃkramam ubhayam ubhayatrÃntarbhÆtam ity api na virudhyate.

(VII.34ab) sÃmÃnyena sarve«Ãm iti. ÓrÃvakapratyekabuddhasamyaksaæbuddhÃnÃæ k«ayaj¤Ãnak«aïe guïabhÃvanoktÃ

#<sÃsravÃÓ ca k«ayaj¤Ãna>#

iti vacanÃt. daÓa balÃnÅti vistara÷. ete balÃdyà mahÃkaruïÃntà a«ÂÃdaÓÃveïikà vaibhëikair vyavasthÃpyaæte. balÃdivyatiriktÃn kecid anyÃn a«ÂÃdaÓÃveïikÃn (#<Abhidh-k-vy 641>#) buddhadharmÃn varïayanti. tadyathÃ. nÃsti tathÃgatasya skhalitaæ. nÃsti ravitaæ. nÃsti dravatÃ. nÃsti nÃnÃtvasaæj¤Ã. nÃsty avyÃk­taæ mana÷. nÃsty apratisaækhyÃyopek«Ã. nÃsty atÅte«u pratihataæ j¤ÃnadarÓanaæ. nÃsty anÃgate«u pratihataæ j¤ÃnadarÓanaæ. nÃsti pratyutpanne«u pratihataæ j¤ÃnadarÓanaæ. sarvaæ kÃyakarma j¤ÃnÃnuparivarti. sarvaæ vÃkkarma j¤ÃnÃnuparivarti. sarvaæ manaskarma j¤ÃnÃnuparivarti. nÃsti chaædahÃni÷. nÃsti vÅryahÃni÷. nÃsti sm­tihÃni÷. nÃsti samÃdhihÃni÷. [Tib. 307a] nÃsti praj¤ÃhÃni÷. nÃsti vimuktij¤anadarÓanahÃnir iti. tatra ravitaæ nÃma sahasà kriyÃ. dravatà krŬÃbhiprÃyatÃ. nÃnÃtvasaæj¤Ã sukhadu÷khÃdu÷khÃsukhe«u vi«aye«u rÃgadve«amohato nÃnÃtvasaæj¤Ã. Óe«aæ sugamaæ. daÓa balÃni. sthÃnÃsthÃnaj¤Ãnabalaæ. karmavipÃkaj¤Ãnabalaæ. dhyÃnavimok«asamÃdhisamÃpattij¤Ãnabalaæ. indriyaparÃparaj¤Ãnabalaæ. nÃnÃdhimuktij¤Ãnabalaæ. nÃnÃdhÃtuj¤Ãnabalaæ. sarvatragÃminÅpratipajj¤Ãnabalaæ. pÆrvanivÃsÃnusm­tij¤Ãnabalaæ. cyutyupapattij¤Ãnabalaæ. Ãsravak«ayaj¤Ãnabalaæ ca. sÆtraæ tu daÓÃyu«mantas tathÃgatabalÃni. katamÃni daÓa. ihÃyu«mantas tathÃgata÷ sthÃnaæ ca sthÃnato yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. asthÃnaæ cÃsthÃnata÷. idaæ prathamaæ tathÃgatabalaæ. yena balena samanvÃgatas tathÃgato 'rhan samyaksaæbuddha udÃram Ãr«abhasthÃnaæ pratijÃnÃti brÃhmaæ cakraæ pravartayati. par«adi samyaksiæhanÃdaæ nadati. punar aparam Ãyu«mantas tathÃgato 'tÅtÃnÃgatapratyutpannÃni karmadharmasamÃdÃnÃni [Tib. 307b] sthÃnato hetuto vastuto vipÃkataÓ ca yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. yad Ãyu«mantas tathÃgata÷ pÆrvavat. yÃvad vipÃkataÓ ca yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. idaæ dvitÅyaæ tathÃgatabalam. yena baleneti pÆrvavat. punar aparam Ãyu«mantas tathÃgato dhyÃnavimok«asamÃdhisamÃpattÅnÃæ saækleÓavyavadÃnavyavasthÃnaviÓuddhiæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. yad Ãyu«mantas tathÃgata÷ pÆrvavat. punar aparam Ãyu«mantas tathÃgata÷ parasattvÃnÃæ parapudgalÃnÃæ indriyaparÃparatÃæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. yad Ãyu«mantas tathÃgata÷ pÆrvavat. idaæ caturthaæ tathÃgatabalaæ. yena baleneti pÆrvavat. punar aparam Ãyu«mantas tathÃgato nÃnÃvimuktikaæ lokam anekavimuktikam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. yad Ãyu«maætas tathÃgata÷ pÆrvavat. idaæ paæcamaæ tathÃgatabalaæ. yena baleneti pÆrvavat. punar aparam Ãyu«maætas tathÃgto nÃnÃdhÃtukaæ anekadhÃtukam
iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. yad Ãyu«mantas tathÃgata÷ [Tib. 308a] pÆrvavat. idaæ «a«Âhaæ tathÃgatabalaæ. yena baleneti pÆrvavat. punar aparam Ãyu«mantas tathÃgata÷ sarvatragÃminÅæ pratipadaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. yad Ãyu«mantas tathÃgata÷ (#<Abhidh-k-vy 642>#) pÆrvavat. idaæ saptamaæ tathÃgatabalaæ. yena baleneti pÆrvavat. punar aparam Ãyu«mantas tathÃgato 'nekavidhaæ pÆrvanivÃsam anusmarati. tadyathaikÃm api jÃtiæ dve tisraÓ catasra÷ paæca «a saptëÂau nava daÓa viæÓatiæ yÃvad anekÃn api saævartavivartakalpÃn anusmarati. amÅ nÃma te bhavanta÷ sattvÃ÷. yatrÃham Ãsa evaænÃmà evaæjÃtya evaægotra evamÃhÃra evaæsukhadu÷khapratisaævedÅ evaæ dÅrghÃyur evaæcirasthitika÷ evamÃyu«paryanta÷ so 'haæ tasmÃt sthÃnÃc cyuto 'mutropapanna÷ tasmÃd api cyuta ihopapanna÷. iti sÃkÃraæ sanidÃnaæ soddeÓam anekavidhaæ pÆrvanivÃsam anusmarati. yad Ãyu«mantas tathÃgata÷ pÆrvavat. idam a«ÂamÃæ tathÃgatabalaæ. yena baleneti pÆrvavat. punar aparam Ãyu«mantas tathÃgato divyena cak«u«Ã viÓuddhenÃtikrÃætamÃnu«yakeïa sattvÃn paÓyati cyavanÃn apy upapadyamÃnÃn api suvarïÃn durvarïÃn durbalÃn hÅnÃn praïÅtÃn sugatim api gacchato durgatim api yathÃkarmopagÃn sattvÃn [Tib. 308b] yathÃbhÆtaæ prajÃnÃty amÅ bhavanta÷ kÃyaduÓcaritena smanvÃgatà vÃÇmanoduÓcaritena samanvagatÃ÷. ÃryÃïÃm apavÃdakÃ÷ mithyÃd­«Âayo mithyÃd­«ÂikarmadharmasamÃdÃnahetos taddhetuæ tatpratyayaæ kÃyasya bhedÃt paraæ maraïÃd apÃyadurgativinipÃte narake«Æpapadyaæte. amÅ punar bhavanta÷ sattvÃ÷ kÃyasucaritena samanvÃgatÃ÷ vÃÇmana÷sucaritena samanvÃgatÃ÷ ÃryÃïÃm anapavÃdakÃ÷ samyagd­«Âaya÷ samyagd­«ÂikarmadharmasamÃdÃnahetos taddhetuæ tatpratyayaæ kÃyasya bhedÃt sugatan svargaloke deve«Æpapadyante. yad Ãyu«mantas tathÃgata÷ pÆrvavat. idaæ navamaæ tathÃgatabalaæ . yena baleneti pÆrvavat. punar aparam Ãyu«mantas tathÃgata÷ ÃsravÃïÃæ k«ayÃd anÃsravÃæ cetovimuktiæ praj¤Ãvimuktiæ d­«Âa eva dharme svayam abhij¤Ãya sÃk«Ãtk­tvopasaæpadya prativedayate k«Åïà me jÃtir u«itaæ brahmacaryaæ k­taæ karaïÅyaæ nÃparam asmÃd bhavaæ prajÃnÃmÅti. yad Ãyu«mantas tathÃgata÷ pÆrvavat. idaæ daÓamaæ tathagatabalaæ. yena baleneti pÆrvavat.

(VII.34cd-36) sthÃnÃsthÃne daÓa j¤ÃnÃnÅti. sthÃnaæ cÃsthÃnaæ sthÃnÃsthÃnaæ. tatra j¤Ãnam eva balaæ j¤Ãnabalaæ. tad daÓaj¤ÃnÃni. [Tib. 309a] daÓaj¤ÃnasvabhÃvam ity artha÷. kathaæ k­tvÃ. sthÃnÃsthÃnaæ samÃsena saæsk­taæ cÃsaæsk­taæ ca tad api saæsk­tam a«Âadhà bhettavyaæ. kÃmarÆpÃrÆpyÃvacarÃnÃsravÃïÃæ saæprayuktaviprayuktabhedÃt. tathà saæsk­taæ dvidhà bhettavyaæ. kuÓalÃvyÃk­tabhedÃt. tatra saæv­tij¤Ãnabalasya daÓÃpi dharmà vi«aya÷. (#<Abhidh-k-vy 643>#) daÓasv api dharme«u tasya v­ttir ity artha÷. dharmaj¤Ãnasya paæca. kÃmÃvacarÃnÃsravÃÓ catvÃra÷ kuÓalaæ cÃsaæk­taæ. anvayaj¤Ãnasya sapta. rÆpÃrÆpyÃvacarÃnÃsravÃ÷ «a kuÓalaæ cÃsaæsk­taæ. du÷khasamudayaj¤Ãnayo÷ «a kÃmarÆpÃrÆpyÃvacarÃ÷. nirodhaj¤Ãnasyaika÷ kuÓalam evÃsaæsk­taæ. mÃrgaj¤Ãnasya dvÃv anÃsravau. paracittaj¤Ãnasya traya÷. kÃmarÆpÃvacarÃnÃsravÃ÷ saæprayuktÃ÷. k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnayor nava dharmà vi«aya÷. avyÃk­tam asaæsk­taæ muktvÃ. evaæ k­tvà sthÃnÃsthÃnaj¤Ãnabalaæ daÓa j¤ÃnÃni. kathaæ punar daÓà dharmÃ÷ sthÃnÃsthÃnam ity uccyaæte. saæbhava÷ sthÃnaæ asaæbhavo 'sthÃnam iti. atha và asthÃnam anavakÃÓo ya÷ strÅ buddhatvaæ kÃrayi«yati. sthÃnam etad yat puru«a iti. asthÃnam anavakÃÓo ya÷ strÅ brahmatvaæ [Tib. 309b] kÃrayi«yati. sthÃnam etat purusa iti. tathà sthÃnam etad yad du÷khasya nirodha iti. evamÃdyÃkÃraprav­ttaæ sthÃnÃsthÃnaj¤Ãnabalam avagaætavyaæ. a«Âau karmaphala iti. karmaïa÷ sÃsravasya tadvipÃkasya ca du÷khasamudayasatyasaæg­hÅtatvÃt. nirodhamÃrgajnÃne na bhavata iti. ato 'nyÃni tadÃlaæbanÃni a«Âau j¤ÃnÃni saæbhavanti.

#<dhyÃnÃdyak«Ãdhimok«e«v>#

iti vistara÷. dhyÃnam Ãdir ÃsÃm iti dhyÃnÃdayo dhyÃnavimok«asamÃdhisamÃpattaya÷. dhyÃnÃni catvÃri. vimok«Ã a«Âau. samÃdhayas traya÷ ÓÆnyatÃdyÃ÷. samÃpattÅ dve. asaæj¤inirodhasamÃpattÅ. navÃnupÆrvavihÃrasamÃpattaya÷. ak«ÃïÅndriyÃïi. adhimok«ÃÓ caitasikÃ÷. dhyÃnÃdayaÓ cÃk«Ãïi cÃdhimok«ÃÓ ceti dvandva÷. te«u nava j¤ÃnÃni nirodhaj¤Ãnaæ hitvÃ. kathaæ k­tvÃ. dhyÃnÃdÅnÃæ sÃsravÃnÃsravasaæprayuktaviprayuktabhedÃt tadÃlaæbanÃni nava j¤ÃnÃni saæbhavanti. nirodhaj¤Ãnaæ tu na bhavati. [te«Ãæ san nirodhaj¤Ãnaæ tu na bhavati.] te«Ãæ saæsk­tatvÃt. indriye«v api ÓraddhÃdi«u. [Tib. 310a] yat pradhÃnÃpradhÃnaj¤Ãnaæ m­dumadhyÃdhimÃtrendriyabhedena. tat parÃparaj¤Ãnabalaæ. te«v api sÃsravÃnÃsravabhedabhinne«u nava j¤ÃnÃni saæbhavanti nirodhaj¤Ãnaæ hitvÃ. pradhÃnÃdi«u rucayo nÃnÃdhimuktaya÷. tÃ÷ puna÷ sÃsravÃnÃsravÃs traidhÃtukÃÓ ca tadÃlambanatvÃt nirodhaj¤Ãnaæ hitvÃ. evaæ nÃnÃdhÃtuj¤Ãnabalaæ. tatra hi dhÃtu÷ pÆrvÃbhyÃsavÃsanÃsamudÃgata ÃÓayo dhÃtur ity ÃcÃryasaæghabhadra÷. sa punas tu eva te cittacaittà viÓi«ÂÃ÷. te«Ãæ tathaiva sÃsravÃnÃsravabhedabhinnÃnÃæ nirodhaj¤anaæ hitvà nava j¤ÃnÃni bhavantÅti pÆrvavad yojyaæ. pratipatsv iti vistara÷. bahvyo 'tra pratipado narakÃdigÃminya÷. narakagÃminÅ pratipat (#<Abhidh-k-vy 644>#) yÃvad devagÃminÅ. nirodhagÃmini ca. tatra yà narakÃdigÃminya÷ pratipada÷. tà hetu÷. pratipadyante tÃbhir iti k­tvÃ. mÃrgo hi pratipady ucate. tena hi visaæyoga÷ pratipadyate. nirodhas tu kathaæ. sa cÃpi pratipat. pratipadyate tam iti k­tvÃ. pratipatphalaæ và pratipad ity ucyate. ata evÃha. yadi saphalà pratipad g­hyata iti. hetur hi sarvatragÃmini pratipad ihe«yate. [Tib. 310b] tathà hi vyÃcak«ate. sarvatragÃminÅpratipajj¤Ãnabalam iti. satkÃyasamudayagÃminÅty artha iti. tatra satkÃya÷ paæcopÃdÃnaskaædhÃ÷. samudaya utpÃda ihÃbhipreta÷. evam asya kevalasya mahato du÷khaskaædhasya samudayo bhavatÅti vacanÃt. satkÃyanirodho visaæyoga÷. tatra sarvatra gaætuæ ÓÅlam asyà iti sarvatragÃminÅ cÃsau pratipac ca sarvatragÃminÅpratipat. tat j¤Ãnaæ tad eva ca balam iti. sarvatragÃminÅpratipajj¤Ãnabalaæ. tad daÓa j¤ÃnÃni yojyÃni. yadi nirodhaj¤Ãnam evÃsravak«ayaj¤Ãnam iti. ÃsravÃïÃæ k«aye nirodhe j¤Ãnam. ÃsravanirodhÃlambanaæ j¤Ãnam ity artha÷. evaæ sati «a¬ j¤ÃnÃni bhavanti. nirodhaj¤ÃnajÃtir eva dharmaj¤ÃnÃdibhedabhedinÅk­tvÃ. atha k«ÅïÃsravasaætÃna iti. Ãsravak«aye sati yaj j¤Ãnaæ. tad Ãsavak«ayaj¤Ãnam ity artha÷. k«ÅïÃsravasaætÃne sarvÃïi j¤ÃnÃni samudÃcarantÅti daÓa j¤ÃnÃni
bhavaæti.

anyatra buddhÃnutpÃdÃd iti. jaæbÆdvÅpÃd anyatra buddhÃnutpÃdad iti jaæbÆdvÅpapuru«ÃÓrayÃïi daÓa balÃni buddhÃÓrayotpatter ity abhiprÃya÷.

tad eva daÓavidhaj¤Ãnam anyasya balaæ nocyata iti. anyasyÃpy etad asti na tu balaæ vyÃhatatvÃt. [Tib. 311a] yat tv avyÃhataæ. tad balam Ãveïika ity abhiprÃya÷. pravrajanaprek«apuru«apratyÃkhyÃnam iti vistara÷. pravrajanaæ pravrajyà prek«yate pravrajanaprek«a÷. tasya pravrajanaprek«asya puru«asya pratyÃkhyÃnaæ pravrajanaprek«apuru«apratyÃkhyÃnaæ. tad udÃharaïaæ yathà anyasya vyÃhanyate j¤Ãnam iti. ÃryaÓÃriputreïa kila kasyacit pravrajyÃprek«asya puru«asya mok«abhÃgÅyaæ kuÓalamÆlaæ vyavalokayatà na d­«Âam iti pratyÃkhyÃto na pravrÃjita ity artha÷. bhagavatà tu d­«Âaæ pravrÃjitaÓ ca. taæ cÃdhik­tya bhik«ubhi÷ pr«Âena bhagavatoktaæ. anenaivedaæ karma k­taæ. yad arhattvaæ prÃptÃ. na hi karmÃïi p­thivÅdhÃtau vipacyante. nÃbdhÃtau na tejodhÃtau na vÃyudhÃtau. api tÆpÃtte«v eva skaædhadhÃtvÃyatane«v iti vistara÷. idaæ coktaæ.

#<mok«abÅjam ahaæ hy asya svasÆk«mam upalak«aye.
dhÃtupëÃïavivare nilÅnam iva käcanam>#

(#<Abhidh-k-vy 645>#)
iti. upapattyÃdiparyantÃj¤Ãnaæ ceti. ÃdiÓabdena cyutiparyantÃj¤Ãnaæ.

(VII.37) #<nÃrÃyaïaæ balam>#

iti. balasyeyaæ saæj¤Ã nÃrÃyaïam iti. yasya ca tad balam. asÃv api nÃrÃyaïa ity ucyate. cÃïÆramahÃnagnavat.

bhadanta iti [Tib. 311b] dÃr«ÂÃætika÷ sthavira÷. anyathà hÅti. yadi mÃnasavat kÃyikabalaæ ne«yate. anaætasya j¤Ãnabalasya sahi«ïur na syÃt. sahanaÓÅlo bhagavÃn na bhaved ity artha÷.

saædhi«v anya ity uktam asthisaædhiviÓe«opanyÃsa÷. nÃgagraæthir iti vistara÷. nÃgagranthisaædhayo buddhÃ÷. nÃgapÃÓo nÃgagraæthi÷. ÓaækalÃsaædhaya÷ pratyekabuddhÃ÷. ÓaækusaædhayaÓ cakravartina÷.

#<daÓÃdhikaæ

hastyÃdisaptakabalam>#

iti. hastyÃdÅnÃæ hastigandhahastimahÃnagnapraskaædivarÃægacÃïÆranÃrÃyaïÃnÃæ saptakaæ tasya balaæ daÓabhir adhikaæ daÓabhyo vÃdhikaæ. katham ity Ãha. yad daÓÃnÃæ prÃk­tahastinÃæ sÃnÃnyahastinÃæ balaæ. tad ekasya gandhahastino balaæ. evaæ yad daÓÃnÃæ gandhahastinÃæ balaæ. tad ekasya mahÃnagnasya balaæ. yÃvad yad daÓÃnÃæ cÃïÆrÃïÃæ balaæ. tad ekasya nÃrÃyaïasya balam iti.

daÓottarav­ddhinaga÷. daÓottarav­ddhyÃrdhanÃrÃyaïabalam iti. Ãditas tathaiva prakramya yad daÓÃnÃæ praskandinÃæ balaæ. tad ardhanÃrÃyaïaæ. taddviguïaæ nÃrÃyaïam iti.

yathà tu bahutaraæ. tathà yujyata ity ÃcÃrya÷. pÆrvakam eva pak«aæ samarthayati. anyathà hy anantaj¤Ãnabalasahi«ïur na syÃd iti tad eva kÃraïaæ. devadattahatahastipÃdÃægu«ÂhasaptaprÃkÃraparikhÃk«epaÓ [Tib. 312a] cÃnyathà na syÃd iti.

mahÃbhÆtaviÓe«a eveti. mahÃbhÆtaviÓe«asvabhÃvam evedaæ balaæ na bhautikam iti darÓayati.

upÃdÃyarÆpasaptabhyo 'rthÃntaram iti. Ólak«natvÃdibhya÷ pÆrvoktebhyo 'nyad eva balaæ nÃmopÃdÃyarÆpam ity apare.

(VII.38ab) yathÃsÆtram eveti. catvÃrÅmÃni ÓÃriputra tathÃgatasya vaiÓÃradyni. yair vaiÓaradyai÷ samanvÃgatas tathÃgato 'rhan samyaksaæbuddha udÃram Ãr«abhaæ sthÃnaæ pratijÃnÃti brÃhmyaæ cakraæ pravartayati par«adi samyak siæhanÃdaæ nadati. katamÃni catvÃri. samyaksaæbuddhasya bata me sato ime dharmà (#<Abhidh-k-vy 646>#) anabhisaæbuddhà ity atra mÃæ kaÓcic chramaïo và brÃhmaïo và saha dharmeïa codayet. smÃrayet. tatrÃhaæ nimittam api na samanupaÓyÃmi. evaæ cÃhaæ nimittam asamanupa«yan k«emaprÃptaÓ ca viharÃmy abhayaprÃptaÓ ca vaiÓÃradyaprÃptaÓ ca udÃram Ãr«abhaæ sthÃnaæ pratijÃnÃmi brÃhmyaæ cakraæ pravartayÃmi. par«adi samyak siæhanÃdaæ nadÃmi. idaæ prathamaæ vaiÓÃradyaæ. k«ÅïÃsravasya bata me sata ime Ãsravà aprahÅïà ity atra mÃæ kaÓcid iti pÆrvavat. yÃvat par«adi samyak siæhanÃdaæ [Tib. 312b] nadÃmi. idaæ dvitÅyaæ vaiÓÃradyaæ. ye và punar mayà ÓrÃvakÃïÃm ÃntarÃyikà dharmà ÃkhyÃtÃ÷. tÃn prati«evamÃïasya nÃlam antarÃyÃyety atra mÃæ kaÓcid iti pÆrvavat. idaæ t­tÅyaæ vaiÓÃradyaæ. yo và punar mayà ÓrÃvakÃïÃæ mÃrga ÃkhyÃta÷ Ãryo nairyÃïiko nairvedhiko niryÃti. tatkarasya samyagdu÷khak«ayÃya du÷khasyÃntakriyÃyai sa na niryÃsyatÅty atra mÃæ kaÓcid iti pÆrvavat. idaæ caturthaæ vaiÓÃradyam iti. yathà sthÃnÃsthÃnaj¤Ãnabalam iti vistara÷. yathà sthÃnÃsthÃnaj¤Ãnabalaæ daÓa j¤ÃnÃni sarvabhÆmisaæg­hÅtaæ ca. evaæ samyaksaæbuddhasya bata me sata ity etad vaiÓÃradyaæ. tathaiva daÓadhà dharmÃïÃæ bhedaæ k­tvà yojyaæ. yathÃsravak«ayaj¤Ãnabalaæ «a daÓa và j¤ÃnÃni daÓabhÆmisaæg­hÅtaæ ca. evaæ k«ÅïÃsravasyeti dvitÅyaæ vaiÓÃradyam atrÃpi tathaiva dharmÃïÃæ bhedaæ k­tvà «a daÓa và j¤ÃnÃnÅti yojyaæ. yathà karmasvakaj¤Ãnabalam a«Âau j¤ÃnÃni nirodhamÃrgaj¤Ãne hitvà sarvabhÆmisaæg­hÅtaæ ca. evaæ ya và punar mayà ÓrÃvakÃïÃm ÃntarÃyikà iti vistareïa t­tÅyaæ vaiÓÃradyam. atrÃpi tathaiva dharmÃïÃæ bhedaæ k­tvà du÷khasamudayasatyasaæg­hÅtà evÃntarÃyikÃ÷. na nirodhamÃrgasatyasaæg­hÅtà [Tib. 313a] ity a«Âau j¤ÃnÃnÅti yojyaæ. yathà sarvatragÃminÅpratipajj¤Ãnabalaæ daÓa j¤ÃnÃni nava và sarvabhÆmisaæg­hÅtaæ ca. evaæ yo và mayà ÓrÃvakÃïÃæ niryÃïÃya mÃrga ÃkhyÃta ity etad vaiÓÃradyaæ. atrÃpi saphalasÃsravÃnÃsravamÃrgagrahaïato daÓa j¤ÃnÃni. aphalatadgrahaïato và naveti yojyaæ. nirbhayatà hi vaiÓÃradyam. ebhiÓ ca j¤Ãnair nirbhayo bhavatÅti j¤ÃnÃni vaiÓÃradyÃnÅti vaibhëikÃ÷.

ÃcÃrya Ãha. j¤Ãnak­taæ tu vaiÓÃradyaæ. na j¤Ãnam eveti. atha va ÃcÃryavacanam evaitat sarvaæ. nirbhayatà hi vaiÓÃradyaæ. tathà hi tadbhayapratipak«o dharmaÓ caitasika÷. bhayam api caitasiko dharma iti. ebhiÓ ca j¤Ãnair hetubhÆtair nirbhayo bhavatÅti. tat kathaæ j¤Ãnam eva vaiÓÃradyaæ. j¤Ãnak­taæ tu vaiÓÃradyaæ yujyate na j¤Ãnam eveti.

(VII.38cd) yathÃsÆtram iti trÅïÅmÃni bhik«ava÷ sm­tyupasthÃnÃni. yÃny Ãrya÷. (#<Abhidh-k-vy 647>#) sevate. yÃny Ãrya÷ sevamÃno 'rhati gaïam anuÓÃsayituæ. katamÃni trÅni. iha bhik«ava÷ ÓÃstà ÓravakÃïÃæ dharmaæ deÓayati anukaæpaka÷ kÃruïiko 'rthakÃmo hitai«Å karuïÃyamÃna÷. idaæ vo hitÃya idaæ vo sukhÃya idaæ vo hitasukhÃya. [Tib. 313b] tasya me ÓrÃvakÃ÷ ÓuÓrÆ«ante. Órotram avadadhati. Ãj¤Ãcittam upasthÃpayanti. pratipadyante dharmasyÃnudharman prati. na vyatikramya vartante ÓÃstu÷ ÓÃsane. tena tathÃgatasya na nandÅ bhavati na saumanasyaæ na cetasa utplÃvitatvam. upek«akas tatra tathÃgato viharati sm­ta÷ saæprajÃnan. idaæ prathamaæ sm­tyupasthÃnaæ. yad Ãrya÷ sevate. yad Ãrya÷ sevamÃno 'rhati gaïam anuÓÃsayitum. punar aparaæ ÓÃstà dharmaæ deÓayati pÆrvavat. tasya te ÓrÃvakà na ÓuÓrÆ«ante. na Órotram avadadhati. nÃj¤Ãcittam upasthÃpayanti. na pratipadyante dharmasyÃnudharmaæ. vyatikramya vartante ÓÃstu÷ ÓÃsane. tena tathÃgatasya nÃghÃto bhavati nÃk«Ãntir nÃpratyayo na cetaso 'nabhirÃddhi÷. upek«akas tatra tathÃgato viharati sm­ta÷ saæprajÃnan. idaæ dvitÅyaæ sm­tyupasthÃnaæ. yad Ãrya÷ sevate. yad Ãrya÷ sevamÃno 'rhati gaïam anuÓÃsayituæ. punar aparaæ bhik«ava÷ yÃvac chÃsane tatra tathÃgatasya na nandÅ bhavati na saumanasyaæ na cetasa utplÃvitatvaæ. nÃghÃto nÃk«Ãntir nÃpratyayo [Tib. 314a] na cetaso 'nabhirÃddhi÷. upek«akas tatra tathÃgato viharati sm­ta÷ saæprajÃnan. idaæ t­tÅyaæ sm­tyupasthÃnaæ. yad Ãrya÷ sevate. yad Ãrya÷ sevamÃno 'rhati gaïam anuÓÃsayitum iti.

#<sm­tisaæpraj¤Ãnam>#

iti. ubhayasvabhÃvam iti darÓayati. sm­ta÷ saæprajÃnann iti vacanÃt. yadà ÓrÃvakasyÃpÅti vistara÷. yadà ÓrÃvakasyÃpi hÅnakleÓasya ÓuÓrÆ«amÃïe«u ca Ói«ye«v aÓuÓrÆ«amÃïe«u ca ubhaye«u ca ÓuÓrÆ«amÃïÃÓuÓrÆ«amÃïe«u ca. nandÅ anunayo ma bhavati. ÃghÃto và dve«o vÃ.

kasmÃd ete Ãveïikà asÃdhÃraïà buddhadharmà ucyaæte. savÃsanaprahÃïa¬ iti. savÃsanÃnÃm ÃnamdyÃdÅnÃæ prahÃïÃt. kà punar iyaæ vÃsanà nÃma ÓrÃvakÃïÃæ. yo hi yatkleÓacarita÷ pÆrvaæ. tasya tatk­ta÷ kÃyavÃgace«ÂÃvikÃrahetusÃmarthyaviÓe«aÓ citte vÃsanety ucyate. avyÃk­taÓ cittaviÓe«o vÃsaneti bhadantÃnantavarmÃ. atha veti vistareïÃcÃrya÷. yasya ÓrÃvakà buddhasya bhagavata÷ ÓrÃvakà bhavanti nÃnyasya. kiæ kÃraïaæ. ÓuÓrÆ«amÃïe cÃÓuÓrÆ«amÃïe cobhayasmiæÓ ca ÓuÓrÆ«amÃïÃÓuÓru«amÃïe«u [Tib. 314b] ubhaye«u tasyaiva Óravakavatas tatanutpÃda÷. ÃnandyÃghÃtÃnutpÃda÷. ÃÓcaryam adbhutaæ (#<Abhidh-k-vy 648>#) vyavasthÃpyate. nÃnyasya ÓrÃvakasyety artha÷.

(VII.39) anyathà hÅti vistara÷. yadi saæv­tij¤ÃnasvabhÃvà na syÃd adve«asvabhÃvà syÃt karuïÃvat. na sarvasattvÃlaæbanà sidhyet. na traidhÃtukasattvÃlaæbanà sidhyed ity artha÷. yathà karuïà na traidhÃtukasattvÃlambanÃ. kiæ tarhi. kÃmÃvacarasattvÃlaæbanÃ. du÷khitasattvÃlambanatvÃd evaæ siddhaæ syÃd ity abhiprÃya÷. na ca tridu÷khatÃkÃrà sidhyed iti vartate karuïÃvat. yathà karuïà du÷khatÃkÃraiva na tridu÷khatÃkÃrà du÷khadu÷khatÃsaæskÃradu÷khatÃvipariïÃmadu÷khatÃkarÃ. tathà na syÃt. i«yate ca tridu÷khatÃkÃreti. ata÷ saæv­tij¤ÃnasvabhÃveti. mahacchabdavÃcyatÃkÃraïaæ darÓÃyann Ãha.

kasmÃd iyam ityÃdi. saæbhÃreïa mahÃpuïyaj¤ÃnasaæbhÃrasamudÃgamÃd iti. mahÃpuïyasaæbhÃrasamudÃgamÃt. mahÃj¤ÃnasaæbhÃrasamudÃgamÃc cety artha÷. tatra mahÃpuïyasaæbhÃras tisra÷ pÃramitÃ÷. [Tib. 315a] dÃnaÓÅlak«ÃntipÃramitÃ÷. mahÃj¤ÃnasaæbhÃra÷ praj¤ÃpÃramitÃ. vÅryadhyÃnapÃramite tu dvidhà ubhayatravyÃpÃrÃt. na hi vinà vÅryeïa dÃnaæ dÅyate ÓÅlaæ samÃdÅyate k«Ãntir bhÃvyata iti mahÃpuïyasaæbhÃrabhÃgÅyaæ vÅryaæ bhavati. tathà nÃntareïa vÅryaæ praj¤Ã bhavatÅti mahÃj¤ÃnasaæbhÃrabhÃgÅyaæ bhavati. tathà maitryÃdicaturvidhÃpramÃïabhÃvanÃpak«aæ dhyÃnaæ mahÃpuïyasaæbhÃrabhÃgÅyaæ. sm­tyupasthÃnÃdisaptatriæÓadbodhipak«adharmabhÃvanÃpak«aæ dhyÃnaæ mahÃj¤ÃnasaæbhÃrabhÃgÅyaæ. tad evaæ mahÃpuïyaj¤ÃnasaæbhÃrÃbhyÃæ samudÃgamÃn nirv­tter mahatÅyaæ karuïeti mahÃkaruïÃ. ÃkÃreïa tridu÷katÃkaraïÃt. yasmÃt tis­bhir api du÷khatÃbhir ÃkÃrayati na du÷khadu÷katayaiva karuïÃvat. Ãlambanena traidhÃtukasattvÃlaæbanatvÃt. yasmÃt traidhÃtukopapannan sattvÃn Ãlambate na ca kÃmadhÃtÆpapannÃn eva karuïÃvat.

#<kÃmasattvÃs tu gocara>#

[Tib. 315b] iti vacanÃt. samatvena sarvasattve«u samav­ttitvÃt. yasmÃt sarvasattve«u traidhÃtukaparyÃpanne«u samaæ vartate saæskÃradu÷khatÃkÃreïa. ato 'pi mahÃkaruïety ucyate. tato 'dhimÃtratarÃbhÃvÃd iti. praj¤ÃsvabhÃvatayà tÅk«ïataratvÃt. yathà hi tayà karuïÃyate. na tathà karuïayeti. nÃnÃkaraïaæ viÓe«a÷.

adve«ÃmohasvabhÃvatvÃd iti. yathÃkramaæ karuïÃyà adve«asvabhÃvatvÃt. mahÃkaruïÃyÃÓ cÃmohasvabhÃvatvÃd ity artha÷. ekatridu÷khatÃkÃratvÃd iti. ekadu÷khatÃkÃratvÃt karuïÃyÃ÷. tridu÷khÃkÃratvÃc ca mahÃkaruïÃya÷. ity (#<Abhidh-k-vy 649>#) ubhayatrÃpi sarvatra yÃthÃsaækhyena yojayitavgyaæ. caturdhyÃnacaturthadhyÃnabhÆmikatvÃd iti. karuïà caturdhyÃnabhÆmika. anÃgamyadhyÃnÃntarayo÷ prathamadhyÃnagrahaïena grahaïÃn na «a¬bhÆmikety uktaæ. mahÃkaruïà tu caturthadhyÃnabhÆmikaiva sarvasamÃdhikarmaïyatvena tasyaiva tadutpÃdanasamarthatvÃt. ÓrÃvakÃdibuddhasaætÃnajatvÃd iti. ÃdiÓabdena pratyekabuddhap­thagjanÃæ grahaïaæ. kÃmabhavÃgravairÃgyalabhyatvÃd iti. kÃmavairÃgyalabhyà karuïÃ. [Tib. 316a] bhavÃgravairÃgyalabhyà mahÃkaruïÃ. aparitrÃïaparitrÃïata iti. karuïayà ÓrÃvakÃdaya÷ karuïÃyanta eva kevalaæ anuglÃyaæty evety artha÷. na saæsÃrabhayÃt paritrÃyante. mahÃkaruïayà tu karuïÃyamÃno bhagavÃn mahata÷ saæsÃrabhayÃt paritrÃyte. atulyatulyakaruïÃyanÃt. karuïayÃtulyaæ karuïÃyate. du÷khitÃnÃm eva karunÃyanÃt. mahÃkaruïayà tu tulyaæ sarvasattvasamakruïÃyanÃt.

(VII.40) pÆrvapuïyaj¤ÃnasaæbhÃrasaæudÃgamata iti. pÆrve«u janmasu puïyasaæbhÃreïa pÆrvoktena j¤ÃnasaæbhÃreïa ca samudÃgamata÷. dharmakÃyaparini«pattita iti. anÃsravadharmasaæbhÃrasaætÃno dharmakÃya÷. ÃÓrayapariv­ttir vÃ. arthacaryayà ceti. svargÃpavargakÃraïam artho lokasya. tasya saæpÃdanam arthacaryÃ. tulyà hi sarve«Ãæ buddhÃnÃæ mahÃkaruïà parÃrthahetu÷. yathÃkÃlam iti. sarvatrÃbhisaæbadhyate. kathaæ. cirÃlpajÅvanÃd yathÃkÃlaæ dÅrghÃyu«i prajÃyÃæ dÅrgÃyu«o buddhà bhavanti. alpÃyu«y alpÃyu«a÷. yathÃsaæbhavaæ k«atriyaguruke loke k«atriyà bhavanti. brÃhmaïaguruke brÃhmaïÃ÷. yathÃkÃlam eva ca kÃÓyapÃdigotrÃ÷. [Tib. 316b] gautamÃdigotrÃÓ ca. tathÃlpapramÃïe loke 'lpapramÃïÃ÷. analpapramÃïe 'nalpapramÃïà iti. hetusaæpadaæ puïyaj¤anasaæbhÃralak«aïÃæ. phalasaæpadaæ dharmakÃyalak«aïÃæ. upakÃrasaæpadaæ jagadarthacaryÃlak«aïÃæ. sarvaguïaj¤ÃnasaæbhÃrÃbhyÃsa iti. guïÃ÷ paæcapÃramitÃsvabhÃvÃ÷. j¤ÃnÃnÃni ca praj¤ÃpÃramitÃsvabhÃvÃni. te«Ãæ guïaj¤ÃnÃnÃæ saæbhÃra÷. tasyÃbhyÃsa÷ puna÷pumahprayoga÷. dÅrghakÃlÃbhyÃsas tribhir asaækhyeyair mahÃkalpai÷. nirantarÃbhyÃso 'sÃntaratayÃ. satk­tyabhyÃsas tÅvrÃdaratayÃ. caturvidhà phalasaæpad iti. dharmakÃyaparini«pattyà j¤ÃnÃdisaæpadaÓ catasro bhavantÅti tà api phalasaæpada iti vyavasthÃpyante. j¤Ãnasaæpac caturvidheti vak«yati. tathà prahÃïasaæpat prabhÃvasaæpat rÆpakÃyasaæpac ca caturvidheti vak«yati. tad evÃsÃæ vyÃkhyÃnaæ bhavi«yati. caturvidhopakÃrasaæpat. ktham ity Ãha. apÃyatrayasaæsÃradu÷khatyantanirmok«asaæpad iti. apÃyatrayaæ ca narakÃdi saæsÃraÓ ca. tayor du÷khaæ. (#<Abhidh-k-vy 650>#) tato 'tyantanirmok«a÷. saiva saæpad iti. yÃnatrayasugatiprati«ÂhÃpanasaæpad [Tib. 317a] veti. yÃnatraye ca ÓrÃvakayÃnÃdau. sugatau ca prati«ÂhÃpanaæ. saiva saæpad iti. iyaæ và caturvidhopakÃrasaæpat. anupadi«Âaj¤Ãnam iti svayam abhisaæbodhanÃrthena. sarvatraj¤Ãnamn iti niravaÓe«asvalak«aïÃvabodhanÃrthena. sarvathÃj¤Ãnam iti. sarvaprakÃrÃvabodhanÃrthena. ayatnaj¤Ãnam itÅcchÃmÃtrÃvabodhanÃrthena sarvakleÓaprahÃïam iti traidhÃtukadarÓanabhÃvanÃheyakleÓocchitte÷ atyantaprahÃïam ity aparihÃïita÷. savÃsanaprahÃïam iti. anubaædhÃbhÃvata÷. sarvasamÃpattyÃvaraïaprahÃïam ity ubhayatobhÃgavimukte÷. bÃhyavi«ayanirmÃïapariïÃmÃdhi«ÂhÃnavaÓitvasaæpad iti. tatrÃpÆrvabÃhyavi«ayotpÃdanaæ nirmÃïam. aÓmÃdÅnÃæ suvarïÃdibhÃvÃpÃdanaæ pariïÃma÷. dÅrghakÃlÃvasthÃnam adhi«ÂhÃnam iti. Ãyu«a utsarge 'dhi«ÂhÃne ca vaÓitvasaæpad
ÃyurutsargÃdhi«ÂhÃnavaÓitvasaæpad iti. Ãv­teti vistara÷. Ãv­tagamanaæ cÃkÃÓagamanaæ ca sudÆrak«ipragamanaæ ca. brÃhmaïÃd ity anavad ekaÓe«a÷. alpe bahÆnÃæ praveÓa÷. paramÃïau bahÆnÃæ hastyÃdÅnÃæ [Tib. 317b] praveÓa÷. sa cety Ãv­tÃkÃÓÃsudÆrak«ipragamanÃlpabahupahupraveÓa÷. tayor vaÓitvasaæpad iti yojyaæ. vividhà nÃnÃprakÃrà nijÃ÷ svÃbhÃvikÃ÷. ke. ÃÓcaryadharmÃ÷. te«Ãæ saæpad iti yojyaæ. dharmatai«Ã buddhÃnÃæ bhagavatÃæ yat te«Ãæ gacchatÃæ nimnasthalaæ ca samÅbhavati. yad uccaæ. tan nicÅbhavati. yan nÅcaæ. tad uccÅbhavati. aædhÃÓ cak«Ææ«i pratilabhaæte. badhirÃ÷ Órotram. unmattÃ÷ sm­tim iti yathÃsÆtraæ sarvam anusartavyaæ. lak«aïasaæpad iti. dvÃtriæÓatÃæ mahÃpuru«alak«aïÃnÃm Ærïo«ïÅ«ÃdÅnÃæ saæpat. anuvyaæjanasaæpad iti. v­ttÃægulitÃmratuæganakhatvÃdÅnÃæ aÓÅter anuvyaæjanÃnÃæ saæpat. balasaæpan nÃrÃyaïaæ balaæ. vajrasÃrÃïy asthÅny asyeti vÃjrasÃrÃsthi. vajrasÃrÃsthiÓarÅram asyeti vajrasÃrÃsthiÓarÅra÷. tadbhÃva÷. tasya saæpad iti. vajrasÃrÃsthiÓarÅratÃsaæpad iti.

etat sÃmÃsikaæ sÃæk«epikaæ. ye kecit prasÃdajÃtÃ÷ satpuru«Ã buddhaæ bhagavantam astÃvi«u÷ stuvanti sto«yaæti vÃ. sarve te etayaiva trividhayà saæpadeti. yady anekà asaækhyeyÃ÷ kalpà asyety anekÃsaækhyeyakalpaæ jÅvitaæ. tad yady adhiti«Âheyur buddhà bhagavanta÷. [Tib. 318a] evaæ te sakalaæ tanmÃhÃtmyaæ j¤Ãtuæ vaktuæ vaktuæ ca samarthÃ÷. tasyÃnantaprabhedatvenÃtibahutvÃd ity abjiprÃya÷. evaæ ca tÃvad iti vistara÷. guïÃÓ ca j¤ÃnÃni ca prabhÃvaÓ (#<Abhidh-k-vy 651>#) copakÃraÓ ceti dvaædva÷. anantÃÓ ca te 'dbhutÃÓ ceti puna÷ karmadhÃraya÷. eta eva mahÃratnÃni. te«Ãm ÃkarÃs tathÃgatÃ÷. atha ca punar bÃlÃ÷ p­thagjanÃ÷ svaguïadÃridryeïÃnumÃnabhÆtena hatÃdhimok«Ã hatarucaya÷ yÃvad buddhaæ nÃdriyaæte buddhe nÃdaraæ kurvantÅty artha÷. ÓraddhÃmÃtrakeïÃpÅti. niradhigamenety artha÷. aniyatavipÃkÃnÃm iti. niyatavipÃkÃnÃm alaæghanÅyatvÃd ity abhiprÃya÷. deve«u bhasvà daivÅ. avaædhye«Âaprak­«ÂÃÓusvaætaphalatvÃd iti. avaædhyaphalaæ phaladÃnanaiyamyenÃvasthÃnÃt. i«Âaphalaæ divyavi«ayaphalatvÃt. prak­«Âaphalaæ prabhÆtaphalatvÃt. ÃÓuphalaæ d­«ÂadharmÃdivedanÅyaphalatvÃt. svantaphalaæ nirvÃïÃphalatvÃt. tadbhÃvÃt. anuttaraæ puïyak«etram ucyaæte tathÃgatà iti. kÃrÃn ity upakÃrÃn pÆjÃdikÃn.

(VII.41) yathÃyogam iti. yathÃsaæbhavaæ. [Tib. 318b] kecid guïÃ÷ ÓrÃvakasÃdhÃraïà buddhÃnÃæ bhagavatÃæ araïÃpraïidhij¤ÃnÃdaya÷. kecit p­thagjanasÃdhÃraïÃ÷ abhij¤ÃdhyÃnÃrÃpyÃdaya÷. ÃdiÓabdena ÓÆnyatÃnimittÃpraïihitÃdayo g­hyante.

(VII.42) na kasyacit tadÃlaæbano rÃga utpadyate dve«o mÃno veti. tenÃtmano darÓanÃdiparihÃrÃt. yathÃyathà ca tenÃbhisamitaæ bhavaty araïÃsamÃdher abhyutthitenÃsya mÃæ d­«Âvà rÃga utpatsyate asya dve«a÷ asya mÃna asyÃprasÃda utpatsyate iti. tathÃtathà vyutthito 'pi tasmÃt samÃdher anuve«Âate. paracittarak«aïopÃyaviÓe«e tu tasyÃraïÃsamÃdher utpattimÃtrasÃmarthyÃd eva pare«Ãæ kleÓo notpadyata ity artho g­hyate. raïayatÅti kleÓayatÅty artha÷. sukhapratipadÃm agratvÃc caturthadhyÃnasya tadbhÆmikaivÃraïÃ. nÃnyadhyÃnabhÆmikÃ. parihartuæ na ÓaknotÅti parihÃïi saæbhavÃt.

#<savastukÃ÷ kleÓÃ÷.>#

ke. rÃgÃdayo bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷. avastukÃ÷ kleÓà darÓanaprahÃtavyÃ÷. sarvatragÃ÷ sakalasvabhÆmyÃlaæbanatvÃt parasaætatyÃlaæbanà api bhavantÅti. parihartum aÓakyÃ÷ sarvatragÃ÷. [Tib. 319a]

(VII.43) #<sarvÃlaæbanaæ tu tad>#

iti. sarvam Ãlaæbata iti sarvÃlaæbanaæ. sarvo vÃsyÃlaæbana iti sarvÃlambanaæ. nÃraïÃvat kleÓamÃtrÃlambanaæ. kiæ tarhi. rÆpÃdyÃlaæbanam apÅty artha÷. ÃrÆpyas tu na sÃk«Ãt praïidhij¤Ãnena j¤Ãyante. kim kÃraïaæ. yasmÃt praïidhij¤Ãnaæ caturthadhyÃnabhÆmikaæ. vak«yati ca

#<svadhobhÆmivi«ayÃbhij¤Ã>#

(#<Abhidh-k-vy 652>#)
iti. praïidhij¤Ãnaæ cÃbhij¤Ãvat bhavatÅti. ni«yandacaritaviÓe«Ãd iti. tatra ni«yaædo mandamandatÃ. caritam ÃrÆpyasamÃpattivihÃra÷. tad evaæ kÃryeïÃsyÃnumÃnaæ. kÃraïena ca kÃryÃsyeti paridÅpitam. tata÷ pracyutÃnÃæ tatsamÃpattilÃbhiïÃæ ca tad ubhayaæ pratyak«aæ. kÃr«akanidarÓanaæ cÃtreti. yathà kÃr«aka÷ phalena bÅjaæ pratipadyate. bÅjena và phalam iti. yathà và kÃr«ako jÃnÅte Åd­Óe k«etre Åd­ÓÃphalaæ dhÃnyaæ bhavi«yatÅti. dhÃnyaæ và d­«Âvà k«etram anuminoti. Åd­Óam asya k«etram iti. evaæ ÓÃntamÆrtiæ sattvaæ d­«Âvà anuminoti ÃrÆpyÃc cyuto 'yam. ÃrÆpye«u copapatsyata iti. vaibhëikà iti vacanaæ. pare«Ãm asty anenÃrÆpyaj¤Ãnam iti sÆcayati. na hi buddÃnÃm asty avi«aya ity abhiprÃya÷. [Tib. 319b] praïidhipÆrvakam ity ÃbhogapÆrvakaæ. praïidhÃyÃbhujyety artha÷. yÃvÃæs tatsamÃdhivi«aya iti. yÃvÃæ cchrÃvakasya vi«aya÷. tÃvaj jÃnÃti. pratyekabuddhasya ca yÃvatsvavi«aya ityÃdi.

(VII.43-45) dharmapratisaævid iti. iha deÓanÃdharma÷. anekÃrtho hi dharmaÓabda÷. tadyathà dharmaæ vo bhik«avo deÓayi«yÃmi. Ãdau kalyÃïaæ madhye kalyÃïaæ paryavasÃne kalyÃïaæ svarthaæ suvya¤janaæ kevalaæ paripÆrïaæ pariÓuddhaæ paryavadÃtaæ brahmacaryaæ saæprakÃÓayi«yÃmiti, atra deÓanÃdharma÷. dharma÷ katama÷. ÃryëÂÃægamÃrga ity atra pratipattidharma÷. tathà dharmaæ Óaraïaæ gacchetety atra phaladharmo nirvÃïam ityÃdi. avivartyam iti. aÓakyaæ vivartayituæ. akopyadharmamanu«yÃÓrayatvam iti tathÃÓabdenedam evÃrthadvayaæ saæbadhyate. ÃlambanÃdÅnÃæ p­thagvacanÃt. yuktamuktÃbhilÃpitÃyÃm iti. yuktam arthasaæbaædhaæ. muktam asaktaæ. yuktamuktam abhilapatÅti yuktamuktÃbhilÃpÅ. tadbhÃva÷. tasyÃæ. yuktamuktÃbhilÃpitÃyÃæ. samÃdhau vaÓÅ samÃdhivaÓÅ. samÃdhivaÓina÷ saæprakhyÃnam asaæmo«a÷. samÃdhivaÓisaæprakhyÃnaæ. [Tib. 320a] tatra cÃvivartyaæ j¤Ãnaæ pratibhÃnapratisaævid iti viÓe«a÷. kathaæ. navaj¤ÃnasvabhÃvà pratibhÃnapratisaævit. yà vÃgÃlambanÃ. sà du÷khasamudayadharmÃnvayak«ayÃnutpÃdasaæv­tij¤ÃnasvabhÃvÃ. yà mÃrgÃlambanÃ. sà mÃrgadharmÃnvayak«ayÃnutpÃdaparacittasaæv­tij¤ÃnasvabhÃvety abhisamasya navaj¤ÃnasvabhÃvà anyatra nirodhaj¤ÃnÃt. sarvadharmÃÓ ced artho daÓa j¤ÃnÃnÅti. na hi so 'sti dharma÷. yo daÓÃnÃæ j¤ÃnÃnÃæ yathÃsaæbhavaæ nÃlambanÅbhavati. nirvÃïÃæ ced artha÷ «a j¤ÃnÃnÅti. nirodhaj¤Ãnasya dharmaj¤ÃnÃdipaæcasvabhÃvatvÃt. (#<Abhidh-k-vy 653>#) nÃmakÃyÃdivÃgÃlambanatvÃd iti. na hi du÷khÃdij¤Ãnam anÃsravaæ du÷khaikadeÓaæ samudayaikadeÓaæ và svalak«aïÃkÃreïÃlambate. kiæ tarhi. paæcopÃdÃnaskaædhÃn sÃmÃnyalak«aïÃkÃrai÷. atas te saæv­tij¤ÃnasvabhÃve iti. Ærdhvaæ nÃmakÃyabhÃvÃd iti. ÃrÆpyadhÃtau dharmapratisaævin nÃstÅti. yatra ca nÃmakÃyÃ÷. tatraiva padavya¤janakÃyà iti [Tib. 320b] tulyavÃrttÃ. nÃmakÃyabhÃvavacanena padavya¤janakÃyÃbhÃvasiddhi÷. Ærdhvaæ vitarkÃbhÃvÃd iti. dvitÅyadhyÃnÃdi«u. vitarkya vicÃrya vÃcaæ bhëata iti sÆtraæ nÃmÃdyÃlambanatvaæ punar ÃsÃæ pratisaævidÃæ samÃpannasyÃpi. vyutthitasyÃpi tatp­«Âhalabdhair avivartyair j¤Ãnair nÃmÃdyÃlambanatvaæ. bhëaïaæ punas tatp­«Âhenaiva. strÅpuru«Ãdyadhivacana iti. ÃdiÓabdena kÃlakÃrakÃdisaægraha÷. adhivacanaæ puna÷ paryÃya÷. tad adhik­tya và vacanaæ tadadhivacanaæ. tasyÃsaktatÃyÃm iti. tasyÃdhivacanasya tasya padavya¤janasya vÃ. ata evÃsÃæ kramasiddhir iti. yata÷ padavya¤janÃnusÃreïÃrthapratipatti÷. tasyaikadvibahustrÅpuru«Ãdyadhivacanaæ tasyÃsaktatety ata÷ kramasiddhir
iti.

tasmÃd rÆpam ity evaæÃdÅti. ÃdiÓabdena vijÃnÃtÅti vij¤Ãnaæ. cinotÅti cittam ity evamÃdi saægrahata÷. uttarottarapratibhà pratibhÃnam iti vÃdanyÃyena. yathÃkramam iti. dharmapratisaævido gaïitaæ pÆrvaprayoga÷. arthapratisaævido buddhavacanaæ. niruktipratisaævida÷ ÓabdavidyÃ. pratibhÃnapratisaævido hetuvidyeti. buddhavacanam eveti vaibhëikÃ÷.

(VII.46) #<tat «a¬vidham>#

iti. [Tib. 321a] kiæcic caturthaæ dhyÃnam araïÃtmakaæ. kiæcit praïidhij¤ÃnÃtmakaæ. kiæcit tripratisaævidÃtmakaæ. kiæcit tadvyatiriktaæ kevalaæ prÃntakoÂikam iti. tisra÷ pratisaævida iti. niruktipratisaævidaæ muktvà tatra vitarkÃbhÃvÃt. savitarkavicÃreïa tadutthÃpanaæ. kathaæ tarhy aviÓe«eïaitad uktaæ.

#<«a¬ ete prÃntakoÂikÃ>#

iti. ete ucyante. niruktipratisaævida÷ tadbalena lÃbho na tu sà caurthadhyÃnabhÆmikÃ. kiæ tarhi. kÃmadhÃtuprathamadhyÃnabhÆmikety artha÷.

#<sarvabhÆmyanulomitam>#

iti. sarvabhÆmyanukÆlitam ity artha÷. pragatà antà koÂir asyeti. pragatà antaæ prÃntÃ. prÃntà koÂir asyeti prÃntakoÂikÃ. catu«koÂikavad iti. yathà catu«koÂikaÓ catu÷prakÃrapraÓna÷. tadvat.

(#<Abhidh-k-vy 654>#)
(VII.47-50) ­ddhivi«ayeti vistara÷. «a¬ abhij¤Ã÷. ­ddhivi«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃdivyaÓrotraceta÷paryÃgapÆrvenivÃsacyutyupapÃdÃsravak«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã iti. sÆtraæ cÃtra. iha bhik«ur anekavidham ­ddhivi«ayaæ pratyanubhavati. eko bhÆtvà bahudhà bhavati bahudhÃbhÆtvà eko bhavatÅti vistaragraætha ­ddhipÃdà ity atra likhito dra«Âavya÷. yÃvad iyam ucyate ­ddhivi«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤eti. iha bhik«ur divyena Órotreïa viÓuddhenÃtikrÃntamÃnu«yakeïa ubhayÃæ cchabdÃn Ó­ïoti mÃnu«Ãn amÃnu«Ãn api ye và dÆre [Tib. 321b] ye vÃntika iti. iyaæ ucyate divyaÓrotraj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã. ikha bhik«ur divyena cak«u«Ã viÓuddhenÃtikrÃætamÃnu«yakeïa sattvÃn paÓyatÅti bahu÷ sÆtravad grantha÷. yÃvad iyam ucyate divyacak«urj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã. iha bhik«ur anekavidhaæ pÆrvanivÃsam anusmaratÅti bahu÷ sÆtravad grantha÷. yÃvad iyam ucyate pÆrvenivÃsÃnusm­tij¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã. iha bhik«u÷ parasattvÃnÃæ parapudgalÃnÃæ vitarkitaæ vicaritaæ manasà mÃnasaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. sarÃgacittaæ sarÃgaæ cittam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. vigatarÃgaæ vigatarÃgam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. sadve«aæ vigatadve«aæ samohaæ vigatamohaæ vik«iptaæ saæk«iptaæ lÅnaæ prag­hÅtam uddhatam anuddhatam avyupaÓÃntaæ vyupaÓÃntaæ samÃhitam asamÃhitam abhÃvitaæ bhÃvitam avimuktaæ cittam avimuktaæ cittam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. vimuktaæ cittaæ vimuktaæ cittam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. iyam ucyate ceta÷paryÃyaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã. iha bhik«ur idaæ du÷kham Ãryasatyam iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. ayaæ du÷khasamudaya÷. ayaæ du÷khanirodha÷. iyaæ du÷khanirodhagÃminÅ pratipad Ãryasatyam [Tib. 322a] iti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti. tasyaivaæ jÃnata evaæ paÓyata÷ kÃmÃsravÃc cittaæ vimucyate. bhavÃsravÃd avidÃsravÃc cittaæ vimucyate. vimuktasya vimukto 'smÅti j¤ÃnadarÓanaæ bhavati. k«Åïà me jÃtir yÃvan nÃparam asmÃd bhavaæ prajanÃmÅti. iyam ucyate Ãsravak«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã. ­ddhi÷ samÃdhi÷. ­ddhivi«ayo nirmÃïaæ gamanaæ ca. ­ddhivi«aye j¤Ãnaæ. tasya sÃk«Ãtkriyà saæmukhÅbhÃva÷. ­ddhivi«ayaj¤Ãnasak«ÃtkriyÃbhij¤Ã. divyaæ Órotraæ. tatra j¤Ãnaæ. tasya sÃk«Ãtkriyà divyaÓrotraj¤ÃnasÃk«atkriyÃ. ceta÷paryÃyo viÓe«a÷. raktaæ dvi«Âaæ mƬham iti và kramo và paryÃya÷. kadÃcid raktaæ kadÃcid dvi«Âaæ mƬhaæ ceti. tatra j¤Ãnaæ. tasya sÃk«ÃtkriyÃ. pÆrvenivÃsa÷ skaædhega ivÃluk. tasyÃnusm­ti÷ tatra j¤Ãnaæ. tasya sÃk«Ãtkriyeti. (#<Abhidh-k-vy 655>#) cyutiÓ copapÃdaÓ ca cyutyupapÃdau. tayor j¤Ãnaæ. tasya sÃk«ÃtkriyÃ.
ÃsravÃïÃæ k«aya÷. tatra j¤Ãnaæ. tasya sÃk«ÃtkriyÃbhij¤eti pratyekam abhisaæbaædha÷. ÓrÃmaïyaphalavad iti. yathà saæsk­taæ ÓrÃmaïyaphalaæ vimuktimÃrgasvabhÃvaæ. tadvat.

#<cetasi j¤Ãnapaæcakam>#

iti. cetasi ceta÷paryÃyair yÃbhij¤Ã. [Tib. 322b] sà j¤ÃnapaæcakasvabhÃvety artha÷. anÃsravasya paracittaj¤Ãnasya dharmÃnvayamÃrgaparacittaj¤ÃnatvasaæbhavÃt. sÃsravasya ca saæv­tiparacittaj¤ÃnasaæbhavÃt.

#<balaæ yadvad>#

iti. yathÃsravak«ayaj¤Ãnabalam. Ãsravak«ayaj¤Ãnam Ãsravak«ayÃlambanam iti cet. «a j¤ÃnÃni. nirodhaj¤Ãnasya dharmÃnvayak«ayÃnutpÃdaj¤Ãnasaæj¤itatvÃt. saæv­tij¤Ãnasya ca nirodhÃlambanatvasaæbhavÃt. Ãsravak«aye sati yaj j¤Ãnaæ. k«ÅïÃsravasaætÃne taj j¤Ãnam iti cet. daÓa j¤ÃnÃni. k«ÅïÃsravasaætÃne daÓaj¤ÃnasadbhÃvÃt. evam Ãsravak«aya ÃlambanabhÆte yÃbhij¤Ã. sà ced Ãsravak«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã. «a j¤ÃnÃni. tadvat. Ãsravak«aye sati yÃbhij¤Ã. sà ced daÓa j¤ÃnÃni. tadvad iti. sarvabhÆmikÃpy e«eti.

#<balam yadvad>#

ity anenaiva vacanenÃyam artho labhyate. yasmÃc ca

#<paæcaiva dhyÃnacatu«Âaya>#

ity avadhÃryate. tasmÃd apÅyam «a«Âhy abhij¤Ã sarvabhÆmiketi gamyate.

tisras tÃvan na santÅti. ­ddhidivyaÓrotradivyacak«urabhij¤Ã. kasmÃt. rÆpÃlaæbanatvÃt. na hy ÃrÆpyÃïÃæ rÆpam Ãlaæbanam. vibhÆtarÆpasaæj¤ÃtvÃt. rÆpatÅrthÃbhini«pÃdyatvÃd [Tib. 323a] iti. rÆpatvadvÃrani«pÃdyatvÃt rÆpÃlaæbanamÃrgani«pÃdyatvÃd ity artha÷. Åd­Óe rÆpe Åd­Óaæ cittaæ bhavatÅti na cÃrÆpyÃïÃæ rÆpam Ãlaæbanaæ. pÆrvenivÃsÃnusm­tir api nÃsty anupÆrvÃvasthÃntarasmaraïÃbhini«patte÷. yasmÃd anupÆrvam Ãtmano 'vasthÃntarÃïi smaranto ni«pÃdayanti. na cÃrÆpyÃïÃæ kÃmÃvacarà dharmà Ãlaæbanaæ. vak«yati hi

#<na maulÃ÷ kuÓalÃrÆpyÃ÷ sÃsravÃdharagocarÃ>#

iti. tÃni cÃvasthÃntarÃïy Ãtmana÷ kÃmÃvacarÃïy abhini«pÃdanakÃle tasyÃlambanam ity etasmÃt tadbhÆmikà nÃstÅti. sthÃnagotrÃdyÃlambanatvÃc ca. tasmÃd api cyuto 'mutropapanna÷. tathà hi sÆtra uktaæ. amÅ nÃma (#<Abhidh-k-vy 656>#) te sattvÃ÷. yatrÃham abhÆvam evaænÃmà evaægotra evaæjÃtir evamÃhÃra evaæsukhadu÷khapratisaævedÅ evaædÅrghÃyur evaæcirasthitika evamÃyu«paryanta÷. yo 'haæ tasmÃc cyuto 'mutropapanna÷. tasmÃd api cyuto ['mutropapanna÷ tasmÃc cyuta] ihopapanna iti sÃkÃraæ soddeÓam anekavidhaæ pÆrvanivÃsam anusmaratÅti. na cÃrÆpyÃ÷ sthÃnagotrÃdyÃlambanÃ÷ [Tib. 323b] adhobhÆmyÃlambanÃÓ cety etasmÃd api kÃraïÃn nÃrÆpyabhÆmikÃ÷. kathaæ paracittaj¤Ãnaæ rÆpatÅrthÃbhini«pÃdyam ity ata Ãha. paracittaæ hi j¤ÃtukÃma iti vistara÷. Ãbhujata iti. Ãbhogaæ kurvata÷. nimittaæ udg­hyeti. cittaprakÃraæ paricchidyety artha÷. tatprÃtilomyeneti. tasyaiva cittasya pratÅpaæ samanantaraniruddhÃny avasthÃntarÃïi manasikaroti. vilaæghyÃpi smaraïam iti. ekaæ janma dve và vilaæghyÃpi vyatikramyÃpi smaraïaæ. ÓuddhÃvÃsÃnÃæ kathaæ smaraïam iti. yady anubhÆtapÆrvasyaiva smaraïaæ. na hi ÓuddhÃvÃsÃnÃm ihÃgamanam asty anÃgÃmitvÃt. tena nai«Ãm ihÃnubhÆti÷. nÃpi tatra. p­thagjanÃnÃæ tatrÃnupapatte÷. ÓravaïevÃnubhÆtatvÃd iti. Órutaæ hi tena bhavati. ÓuddhÃvÃsà nÃma devà evaæbhÆtà iti. dvividho hy anubhavo darÓanÃnubhava÷ ÓravaïÃnubhavaÓ ca. parasaætatyadhi«ÂhÃnenotpÃdanam iti. dhyÃnasaæg­hÅtaæ pÆrvenivÃsÃnusm­tij¤Ãnaæ. tena cÃrÆpyÃvacaraæ cittaæ na g­hïÃti. kathaæ ca puna÷ parasaætatyadhi«ÂhÃnenotpÃdanaæ. samanaætaraniruddhÃn manovij¤ÃnÃt parakÅyÃn nimittam udg­hyeti vistara÷. anye«Ãm iti. ya ÃrÆpyebhyo na pracyutÃ÷. te«Ãæ svasaætatyadhi«ÂhÃnenaivotpÃdanaæ pÆrvenivÃsÃnusm­tij¤Ãnasya sukaratvÃt.

­ddhyÃdÅnÃm iti. ­ddhidivyaÓrotradivyacak«urabhij¤ÃnÃæ [Tib. 324a] tis­ïÃæ yathÃkramaæ laghutvamanasikaraïam ­ddhe÷ prayoga÷. Óabdamanasikaraïaæ divyaÓrotrasya. Ãlokamanasikaraïaæ divyacak«u«a÷.

katham età labhyaæta iti prÃptim adhik­tya praÓna÷. saæmukhÅbhÃvas tu citÃnÃm anucitÃnÃæ ca prayogata eva. anucitÃ÷ prayogata iti. vaiÓe«ikyo yà anutpÃditapÆrvÃ÷. sarvÃsÃæ tu prayogenotpÃdanam iti. yÃÓ ca vairÃgyÃl labhyante. yÃÓ ca prayogata÷. tÃsÃæ sarvÃsÃæ.

anyatra ÓabdÃd iti uccheditvÃc chabdo na nirmÅyate. vak«yati hi.

#<kÃmÃptaæ nirmitaæ bÃhyaæ caturÃyatanam>#

iti.

(#<Abhidh-k-vy 657>#)
kathaæ tarhÅti vistara÷. yadi cak«urabhij¤Ã rÆpÃyatanÃlambanà kathaæ tarhi cyutyupapÃdaj¤ÃnenÃmÅ bata bhavanta÷ sattvÃ÷ kÃyaduÓcaritena samanvÃgatà ity evamÃdi. na vÃÇmanaskarmasamanvÃgamÃÓ cak«urvij¤Ãnena g­hyante. ÃdiÓabdena mithyÃd­«Âigrahaïam. na tad iti. tad vÃÇmanaskarmasamanvÃgamÃdi tena cak«urj¤Ãnena na jÃnÃti. kena tarhÅty Ãha. abhij¤ÃparivÃraj¤Ãnaæ tu tad iti. mÃnasaæ tad ity artha÷. Óe«e iti. pÆrvenivÃsÃnusm­tyÃsravak«ayÃbhij¤e te catu÷sm­tyupasthÃnasvabhÃve. [Tib. 324b] katham. Ãsravak«ayÃbhij¤Ã catu÷sm­tyupasthÃnasvabhÃvà daÓaj¤ÃnasvabhÃvatvat. «aÂj¤ÃnasvabhÃvatve 'pi kÃyavedanÃcittasm­tyupasthÃnÃny apy anÃgatÃni bhÃvyante.

kathaæ tarhi te caturdhyÃnabhÆmike sidhyata÷. na hi dvitÅyÃdidhyÃnabhÆmikaæ cak«urj¤Ãnaæ Órotraj¤Ãnaæ vÃsti. cak«uhÓrotravij¤ÃnasaæprayuktatvÃt. tayoÓ ca dvitÅyÃdi«u dhyÃne«v abhÃvÃt. vak«yati hi

#<kÃyÃk«iÓrotravij¤Ãnaæ vij¤aptyutthÃpakaæ ca yat
dvitÅyÃdau tad ÃdyÃptam>#

iti. ÃÓrayavaÓeneti vistara÷. cak«u÷ÓrotrÃÓrayavaÓena tajj¤Ãnayor api caturdhyÃnabhÆmikatvaæ. cak«uhÓrotre caturdhyÃnabhÆmike vyavasthÃpyete. prÃdhÃnika e«a nirdeÓo bÃhuliko veti. pradhÃne bhava÷ prÃdhÃnika÷. evaæ bÃhulika÷. kuÓalà abhij¤Ã÷ pradhÃnabhÆtÃ÷. atas tadapek«ayà nirdeÓa÷ kriyate. kuÓalà praj¤Ãbhij¤eti. atha và bÃhulyenÃbhij¤Ã÷ kuÓalÃ÷. ata evaæ nirdeÓa iti. mudgÃdibhÃve 'pi mëarÃÓivyapadeÓavat.

(VII.51) #<pÆrvantÃdau nivartanÃt>#

yÃvad yathÃkramam iit. bhagavadviÓe«Ãdayas tÃvad Ãhu÷. pÆrvÃntasaæmohaæ pÆrvenivÃsÃnusm­tyà nivartayati. cyutyupapÃdÃbhij¤aya [Tib. 325a] madhyasaæmoham. Ãsravak«ayÃbhij¤ayÃparÃntasaæmohaæ. nÃparam asmÃd bhavaæ prajÃnÃmÅti. te«Ãæ vyÃkhyÃnakÃrÃïÃm abhiprÃya÷. atÅta÷ pratyutpanno 'nÃgato 'dhvety adhvÃnukrama÷. tasmÃd evam arthagatir iti.

ÃcÃryasaæghabhadras tu vyÃca«Âe. pÆrvÃntÃdau nivartanÃt. pÆrvenivÃsÃbhij¤Ã hi pÆrvÃntasaæmohaæ vyÃvartayati. aparÃntasaæmohaæ cyutyupapÃdÃbhij¤Ã. madhyasaæmoham Ãsravak«ayÃbhij¤Ã. ity ataÓ ca tis­ïÃm eva vidyÃtvaæ pÆrvayÃtmaparavipaddarÓanÃt saævegotpatte÷. parayà pare«Ãm eva. tathà saævignasya bhÆtÃrthÃvagamÃt t­tÅyayeti. kim atra pratipattavyaæ. (#<Abhidh-k-vy 658>#) ÃcÃryasaæghabhadravyÃkhyÃnam eva yuktarÆpaæ paÓyÃma÷. ÃcÃryasyÃpi tathaivÃbhiprÃyo lak«yate. tathà hi pÆrvenivÃsacyutyupapÃdÃsravak«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃs tisra ity uktvÃha. età hi pÆrvÃntÃparÃntamadhyasaæmohaæ vyÃvartayanti yathÃkramam iti. kathaæ punar gamyateti tisra evÃbhij¤Ãs tisro vidyà iti. yasmÃd evam Ãha. aÓaik«Å [Tib. 325b] pÆrvenivÃsÃnusm­tij¤ÃnasÃk«Ãtkriyà vidyÃ. aÓaik«Å cyutyupapÃdaj¤ÃnasÃk«Ãtkriyà vidyÃ. aÓaik«y Ãsravak«ayaj¤ÃnasÃk«Ãtkriyà vidyeti vidyÃtrayavyavasthÃpanÃnusÆtrÃd eva. evaæ hy Ãha. tripiÂo bhavati trividya iti. aÓaik«Å vidyeti. anÃsravatvÃd ity abhiprÃya÷. naiva rttate pÆrvenivÃsacyutyupapadÃbhij¤e na Óaik«yau nÃÓaik«yau sÃsravatvÃt.

(VII.52) trÅïi prÃtihÃryÃïi yathÃkramam iti. ­ddhivi«ayÃbhij¤Ã ­ddhiprÃtihÃryaæ. ceta÷paryÃyÃbhij¤Ã ÃdeÓanÃprÃtihÃryaæ. Åd­Óaæ te cittam iti. Ãsravak«ayÃbhij¤Ã anuÓÃsanaprÃtihÃryaæ. yathÃbhÆtopadeÓa ity artha÷. prÃtiÓabdayor Ãdikarmabh­ÓÃrthatvÃd iti. praÓabda ÃdikarmÃrtha÷. idam anena karma prÃrabdham iti. atiÓabdaÓ ca bh­ÓÃrtha÷ atigata iti. tad idam uktaæ bhavati. vineyamanasÃm Ãdita Ãdau atibh­Óaæ haraæty ebhir iti prÃtihÃryÃïi. pratihatamadhyasthÃnÃm iti. nairuktaæ vidhim ÃÓrityoktaæ. varïÃgamo varïaviparyayaÓ ceti yojyaæ.

#<avyabhicÃritvÃd>#

iti. kleÓak«ayanÃntarÅyatvÃd iti.

(VII.53, 54) ­dhyatÅti. saæpadyata ity artha÷. dÆrasyÃsannÃdhimok«eïeti. adhimok«eïa nirv­ttà Ãdhimok«ikÅ. yad dÆraæ. tad Ãsannam adhimucya tenÃÓv ÃgamanÃd Ãdhimok«ikÅty ucyate.

#<bÃhyaæ caturÃyatanam>#

iti. nÃdhyÃtmikaæ nirmÅyate. tannirmÃïe saty apÆrvasattvaprÃdurbhÃvaprasaægÃt. svaparaÓarÅrasaæbaddham iti. yat svÃtmà siæhÃyate nÃgÃyate vÃ. tat svaÓarÅrasambaddhaæ. [Tib. 326a] yast svÃtmano bahir nirmÅyate siæho nÃgo vÃ. tat paraÓarÅrasaæbaddhaæ. dvividhaæ tathaiveti. svaparaÓarÅrasaæbadhaæ. evaæ rÆpadhÃtÃv iti. yathà kÃmadhÃtÆpapanno dvividhaæ nirmÃïaæ nirmiïoti. kÃmÃvacaraæ rÆpÃvacaraæ ca. tad api dvividhÃæ svaparaÓarÅrasaæbaddham iti caturvidhaæ. evaæ rÆpadhÃtÆpapanno 'pi caturvidhaæ nirmiïotÅti. a«Âavidhaæ samÃsato nirmÃïaæ. vastrÃbharaïavan na (#<Abhidh-k-vy 659>#) samanvÃgama iti. yathà ca vastrÃbharaïai÷ svaÓarÅrasaæbaddhair apy asattvasaækhyÃtatvÃt indriyÃdhi«ÂhÃnÃsaæbandhatvÃd và na samanvÃgama÷. tadvat.

dvyÃyatanam iti. rÆpaspra«ÂavyÃyatanaæ. na gandharasÃyatanaæ. samanvÃgamÃbhavÃd ity abhiprÃya÷. na ÓabdÃyatanam uccheditvÃt. abhighÃtajatvÃd ity apare. ÃgantukatvÃd ity abhiprÃya÷.

(VII.55-58) dvitÅyadhyÃnaphalaæ trÅïÅti. adharabhÆmike ca dve svabhÆmikaæ ceti. catvÃri paæca ca yojyÃnÅti. t­tÅyadhyÃnabhÆmikÃni catvÃri. adharabhÆmikÃni trÅïi svabhÆmikaæ ceti. caturthadhyÃnabhÆmikÃni paæcÃdarabhÆmikÃni catvÃri svabhÆmikaæ ceti. dvitÅyÃdidhyÃnaphalam iti vistara÷. [Tib. 326b] dvitÅyadhyÃnaphalaæ nirmÃïam yan nirmÃtrà nirmitaæ. prathamadhyÃnabhÆmikÃn nirmÃïaphalÃt prathamadhyÃnaphalÃd gatito viÓi«yate. tad dvitÅyadhyÃnaphalaæ nirmÃïaæ dvitÅyaæ dhyÃnabhÆmiæ gacchati. prathamadhyÃnaphalaæ tu tÃæ na gacchati. kiæ tarhi. prathamadhyÃnabhÆmim eveti gamanaviÓe«Ãd viÓi«yate. evaæ t­tÅyÃdidhyÃnaphalam yojyaæ.

#<dhyÃnavan lÃbha>#

iti mauladhyÃnÃnÃm iva vairÃgyato nirmÃïacittÃnÃæ lÃbha÷. ÓuddhakÃd dhyÃnÃd anaætaraæ nirmÃïacittam iti. nirmÃïacittasaæmukhÅbhÃve yad Ãdiæ. tac chuddhakÃd utpadyate. nirmÃïacittÃd veti dvitÅyÃdipravÃhe. nirmÃïacittÃd api Óuddhakam iti. nirmÃïacittÃd vyutthÃne nirmÃïacittaæ ca pravÃhe. samÃdhiphalasthitasyeti. samÃdhinirmÃïacittasthitasya, ÆrdhvabhÆmikas tv iti. dvitÅyÃdidhyÃnabhÆmika÷. prathamadhyÃnabhÆmikena bhëyate. Ærdhvaæ dvitÅyÃdi«u vij¤aptisamutthÃpakasya savitarkasya savicÃrasya cittasyÃbhÃvÃt. tathà hy uktaæ. vitarkya vicÃrya vÃcaæ bhëata iti.

nirmÃïacittÃbhÃvÃn nirmitÃbhÃva iti. nimittÃbhÃve naimittikasyÃpy abhÃva ity asantaæ [Tib. 327a] katham enaæ nirmitaæ bhëayantÅti abhiprÃya÷.

#<adhi«ÂhÃyÃnyavartanÃd>#

iti. nirmÃïacittena nirmitaæ nirmÃya tataÓ cÃdhi«ÂhÃyÃvasthÃnakÃmatayà ti«Âhatv etad iti. tata uttarakÃlam anyena vij¤aptisamutthÃpakena savitarkasavicÃrakeïa cittena vÃcaæ pravartayanti nirmÃtÃra÷. pÆrvÃbhiprÃyaæ hi saætatir anuvartate. pÆrvaæ hi tena cetasi vyavasthÃpitaæ nirmÃïaæ nirmÃsyÃmi tad adhi«ÂhÃsyÃmi tad vÃcayi«yÃmÅti. avasthÃdvaye 'dhi«ÂhÃnasaæbhavÃt p­cchati. (#<Abhidh-k-vy 660>#) kiæ jÅvita evÃdhi«ÂhÃnam ityÃdi. ÃryamahÃkÃÓyapÃdhi«ÂhÃneneti. ÃryamahÃkÃÓyapÃdhimok«eïety artha÷.

#<trividhaæ tÆpapattijam>#

iti. kadÃcid dhi devÃdaya÷ parÃnugrahÃrthaæ parÃn nirmiïvanti. kadÃcid viheÂhanÃrtham ityÃdi. tatk­taæ ceti vistara÷. devÃdik­taæ ca svaparasambaddhaæ nirmÃïaæ navÃyatanikaæ. kuta÷. aÓabdarÆpyÃyatanatvÃt. yasmÃd aÓabdÃni cak«urÃyatanarÆpÃyatanÃdÅni tatra santÅti. Óabda÷ saætÃnÃbhÃvÃn na nirmÃyate. acittakatvÃc ca na manodharmÃyatane. acittako nirmita iti kathaæ gamyate. ÓÃstrÃt. evaæ hy Ãha. tannirmitaÓ cÃturmahÃbhautiko vaktavyo [Tib. 327b] na cÃturmahÃbhautiko vaktavya÷. Ãha. caturmahÃbhautiko vaktavya÷. upÃdÃyarÆpiko nopÃdÃyarÆpiko vaktavya÷. Ãha. upÃdÃyarÆpiko vaktavya÷. acittiko vaktavya÷. kasya cittavaÓena vartata iti vaktavyaæ. Ãha. nirmÃtus cittavaÓena vartata iti. yadi tarhi navÃyatanikaæ nirmÅyate. indriyanirmÃïÃt kathaæ nÃpÆrvasattvaprÃdurbhÃvo bhavati. sattvasaækhyÃtÃni hÅndriyÃïÅti. ata Ãha. indriyÃvinirbhÆtatvÃd iti. yasmÃc cak«urÃdibhir indriyai÷ paæcabhi÷ svaparaÓarÅrasambaddhaæ nirmÃïaæ rÆparasaspra«ÂavyasvabhÃvam avinirbhÃgenÃvasthitaæ bhavan navÃyatanikam ity ucyate. na tv indriyaæ nirmÅyata iti e«a siddhÃnta÷. yat punas tad eva svaparaÓarÅrasambaddhaæ nirmiïoti tac caturÃyatanikam eva bhavati.

(VII.60ab) yathà mÃædhÃtur ÃntarÃbhavikÃnÃæ ceti. karmajÃyà ­ddher etad udÃharaïam ucyate.

(VII.59) kim ete divye eveti. kim ayaæ divyaÓabdo mukhyav­tti÷. Ãhosvid aupacÃrika ity abhiprÃya÷. yadi hy ete divi bhave divye ity artho g­hyate. mukhyav­ttir ayaæ Óabdo bhavati. atha tu divye iveti divye ity aupacÃrika÷. yathà bodhisattvacakravartig­hapatiratnÃnÃm iti. aupacÃrikatve d­«ÂÃntaæ darÓayati. vij¤ÃnasahitatvÃd iti. [Tib. 328a] rÆpadarÓanamukhenÃbhinirh­tatvÃn nityaæ vij¤Ãnasahitam iti. sabhÃgam eva. kÃïavibhrÃntÃbhÃvÃd iti. kÃïam abhyantaravikalaæ. vibhrÃntaæ kekaraæ sarvataÓ ca na paÓyatÅti. arthÃd uktaæ bhavati. divyaæ cak«u÷ p­«Âhato 'pi paÓyati. pÃrÓvato 'pi paÓyati na tv evam adivyaæ cak«ur iti.

(VII.60, 61) divyaÓrotrÃdikam api catu«Âayam iti. ÃdiÓabdena divyaæ cak«u÷ pÆrvenivÃsÃnusm­ti÷ paracittaj¤Ãnaæ ca. etad api divyaÓrotrÃdikaæ catu«Âayam. (#<Abhidh-k-vy 661>#) upapattipratilabdham asti. divyaæ cak«u÷ ke«Ãm upapattipratilaæbhikaæ. kÃmÃvacarÃïÃæ devÃnÃm anÃgÃminÃæ ca rÆpÃvacarÃïÃæ. nÃrÆpyÃvacarÃïÃæ. tatra rÆpÃbhÃvat d­«Âir gamanaæ nirmÃïaæ ca nÃsti. nÃpi divyaæ Órotraæ cak«uÓ cÃsti. paracittaj¤Ãnam api nÃsti. svaparasaætÃnaparicchedÃbhÃvÃt. pÆrvenivÃsÃnusm­tir api nÃsti. kÃmarÆpÃvacarasattvavat tÃd­ÓasyÃtmabhÃvasyÃsamudÃgamÃt. atha và sarvà apy abhij¤Ã na santi. kÃmarÆpÃvacarasattvavat tÃd­ÓasyÃtmabhÃvasyÃsamudÃgamÃt. na yathà bhÃvanÃphalaæ kuÓalam eveti. viparÅtad­«ÂÃnta÷. anyagatisthà nityaæ jÃnata iti. tÃbhyÃæ paracittapÆrvenivÃsÃnusm­tibhyÃæ devÃdigatisthà nityaæ jÃnate. [Tib. 328b] du÷khavedanÃnabhyÃhatatvÃt.

#<n­ïÃæ notpattilÃbhikam>#

iti. manu«yÃïÃm etad yathoktam ­ddhyÃdikaæ vairÃgyalÃbhikaæ tarkavidyauiadhakarmak­taæ cÃsti. na tÆpapattikalÃbhikam asti. yat tarhi prak­tijÃtismarà iti. prak­tijÃtismaratvaæ pÆrvenivÃsÃnusm­tyà sà copapattau bhavatÅti. katham. asÃv utpattilÃbhikà na bhavatÅty abhiprÃya÷. Ãha. karmaviÓe«ajÃsau te«Ãm iti. te«Ãæ bodhisattvÃnÃæ karmaviÓe«anirv­ttÃ. upapattilÃbhikaæ hi nÃma yad upapattikÃla eva sarve«Ãæ nisargato labhyate. na tu yat kasyacid evopapattikÃlÃd Ærdhvaæ. yathà pak«iïÃm ÃkÃÓagamanaæ. tasmÃt karmaviÓe«ajÃsau te«Ãæ. katham ity Ãha. trividhà hÅti vistara÷. bhÃvanÃphalaæ yathoktam. upapattipratilabdhà devÃdÅnÃæ. karmajà yathà te«Ãæ bodhisattvÃnÃm iti.

ÃcÃryayaÓomitrak­tÃyÃm abhidharmakoÓavyÃkhyÃyÃæ saptamaæ koÓasthÃnaæ.


(#<Abhidh-k-vy 662>#) blank

(#<Abhidh-k-vy 663>#)
VIII (samÃpattinirdeÓo nÃmëÂamaæ koÓasthÃnam)

(VIII.1, 2) saptamÃd anantaram a«Âamasya koÓasthÃnasyopanyÃse saæbaædhaæ darÓayann Ãha. j¤ÃnÃdhikÃreïeti vistara÷. j¤ÃnÃdhikÃreïa daÓÃnÃm j¤ÃnÃnÃm adhikÃreïa j¤ÃnamayÃnÃæ j¤ÃnasvabhÃvÃnÃæ praïidhij¤ÃnÃbhij¤ÃnÃdÅnÃæ k­to nirdeÓa÷ anyasvabhÃvÃnÃæ tu [Tib. 329a] samÃdhyÃdÅnÃæ kartavya÷. sarvaguïÃÓrayatvÃd iti kÃmam ÃrÆpyà api guïÃÓrayà bhavanti. na sarvaguïÃÓrayÃ÷. dhyÃnÃni tu sarvaguïÃÓrayà iti.

#<dvidhà dhyÃnÃnÅti>#

kÃryadhyÃnÃni kÃraïadhyÃnÃni cety artha÷.

#<ÓubhaikÃgryam>#

iti. ÓubhÃnÃæ cittÃnÃm aikÃgryaæ. abhedeneti. sarve«Ãm api lak«aïÃnÃm. etal lak«aïam ata Ãha. samÃdhisvabhÃvatvÃd iti. dhyÃnÃnÃm iti vÃkyaÓe«a÷. atha và abhedeneti samÃdhimÃtragrahaïaæ. bhedena

#<paæca skaædhÃs tu sÃnugam>#

iti. avij¤aptirÆpaskaædha÷.

ekÃlambanatà ekÃlambanatvaæ cittÃnÃæ. kiæ puna÷ kÃraïaæ caittÃnÃm apy ekÃlaæbanatve ekÃlambanatvaæ cittÃnÃm ity ucyate. na punar ekÃlambanatà cittacaittÃnÃm ity ucyate. prÃdhÃnyÃt cittÃny evaikÃlambanÃni samÃdhir iti. avasthÃviÓe«atvÃc citragurvÃvat. vaibhëika Ãha. na cittÃny eva samÃdhi÷. yena tu tÃny ekÃgrÃni vartante samÃhitÃni. sa dharma÷ samÃdhi÷. yathà vaiÓe«ikanaye ÓuklaguïayogÃc chukla÷ paÂa÷. sa eva guïo 'sya [Tib. 329b] Óauklam ity ucyate. tadvat. nanu ca k«aïikatvÃt sarvaæ cittam ekÃgraæ. kim idam ucyate yena tu tÃny ekÃgrÃïi vartante. sa dharma÷ samÃdhir iti. dvitÅyasya tasmÃd avik«epa iti cet. yady etat syÃd dvitÅyasya cittasya tasmÃt samÃdhe÷ (#<Abhidh-k-vy 664>#) [avik«epa÷. kasminn Ãlambane] na vik«epo 'sminn Ãlambana iti. saæprayukte samÃdhivaiyarthyaæ. yat prathamaæ cittaæ samÃdhisaæprayuktaæ. tasmin saæprayukte samÃdhivaiyarthyaæ. tatra kÃritraæ samÃdhir na karoti dvitÅye karotÅti k­tvÃ. kiæ ca yata eva ca kÃraïÃt samÃdhir ekÃgratÃlak«aïo 'bhipreta÷. tata eva ca kÃraïÃt cittÃnÃm ekÃlaæbanatvaæ kiæ ne«yate. kiæ samÃdhinà arthÃntarabhÆtenety abhiprÃya÷.

na. durbalatvÃt samÃdhe÷. na mahÃbhÆmikatvÃt samÃdhe÷ sadbhÃvÃt sarvasya cittasyaikÃgryatÃprasaæga÷. yac cittaæ durbalena samÃdhinà saæprayujyate. na tad ekÃgraæ bhavati. yat punar balavatÃ. tac cittam ekÃgram iti. saty api mahÃbhÆmikatve samÃdher na sarvacittÃnÃm ekÃgratÃprasaæga÷.

cittÃny eveti vistara÷. cittÃny evaikÃgrÃïi samÃdhir nÃrthÃætarabhÆta iti. tathà hy adhicittaæ Óik«eti. adhicittaæ Óik«Ã katamÃ. catvÃri dhyÃnÃnÅti sarvaæ. tathà cittapariÓuddhipradhÃnaæ catvÃry eva dhyÃnÃni. ity uktÃni. [Tib. 330a] likhitam idaæ sÆtram

#<­ddhipÃdÃ÷ samÃdhaya÷>#

ity atra. yathà hy adhiÓÅlam Óik«Ã ÓÅlam eva. na tasmÃd anyÃ. adhipraj¤Ãæ ca Óik«Ã praj¤aiva. na tasyà anyÃ. evam adhicittaæ Óik«Ã cittam eva. na tasmÃd anyÃ. na cittavyatiriktasamÃdhir astÅty artha÷. adhicittaæ hi Óik«Ã samÃdhir i«yate. yathà cÃsminn eva sÆtre ÓÅlaparÅÓuddhipradhÃnaæ vimuktipariÓuddhipradhÃnaæ ity ukte. na ÓÅlapariÓuddhi÷ ÓÅlÃd anyÃ. evaæ d­«ÂipariÓuddhi÷ vimuktipariÓuddhiÓ ca. tathaiva cittapariÓuddhir api na cittÃd anyÃ. cittapariÓuddhir hi caturdhyÃnalak«aïasamadhir iti.

evaæ tarhÅti. yadi samÃdhisvabhÃvÃni dhyÃnÃni sarvasamÃdhidhyÃnaprasaæga÷. kuÓalakli«ÂÃvyÃk­tanÃm api samÃdhÅnÃæ dhyÃnaprasaæga÷. samÃdher mahÃbhÆmikatvÃt. na. prakar«ayukta iti vistara÷. naitad evaæ prakar«ayukte samÃdhau dhyÃnanÃmavidhÃnat. bhÃskaravat. tadyathà ya eva prakar«eïa bhÃsaæ karoti. sa eva bhÃskara÷. [Tib. 330b] na khadyotakÃdi÷. tadvat. sa hÅti vistara÷. sa hy aægasamÃyukta÷ samÃdhi÷ ÓamathavipaÓyanÃbhyÃæ yuganaddhÃbhyÃm ivÃÓvÃbhyÃæ ratho vahatÅti yuganaddhavÃhÅ. tadbhÃvÃt d­«ÂadharmasukhavihÃra ukta÷ sÆtre. sukhà ca pratipad iti. aægasamÃyukta eva samÃdhi÷. sukhà ca pratipad ity ukta iti vartate. sutarÃæ tena dhyÃyanti sukhatvÃt. kli«Âaya kathaæ dhyÃnatvam iti. yadi kuÓalÃægasamÃyukta÷ samÃdhir dhyÃnaæ. kli«ÂasyÃsvÃdanÃsaæprayuktasya kathaæ dhyÃnatvayuktam (#<Abhidh-k-vy 665>#) iti vÃkyaÓe«a÷. trividhaæ dhyÃnam

#<ÃsvÃdanÃsaæprayuktaæ Óuddhakam anÃsravam>#

iti vacanÃt. mithyopanidhyÃnÃd iti. mithyÃnitÅraïÃd ity artha÷. atiprasaæga iti. kÃmarÃgaparyavasthitenÃpi cetasà mithyopanidhyÃnÃt tatprasaæga÷. na. tatpratirÆpa eveti vistara÷. naitad evaæ atiprasaæga iti. tat pratirÆpa eva hi nÃtibahuvilak«aïe kli«Âe dhyÃnam iti saæj¤ÃsaæniveÓa÷. pÆtibÅjavat. yathà kiæcid abÅjaæ pëÃïÃdy atyantatajjÃtivilak«aïam na pÆtibÅjam ity ucyate. kiæ tarhi. bÅjajÃtÅyam evopahataæ yad bhavati. tasminn eva saæj¤ÃsaæniveÓa÷ pÆtibÅjam iti. uktÃni cÃkuÓalÃny api dhyÃnÃnÅti. sa kÃmarÃgaparyavasthita÷ [Tib. 331a] kÃmarÃgaparyavasthÃnam antarÅk­tvà dhyÃyati pradhyÃyatÅti vistara÷. anena kÃmarÃgÃdiparyavasthÃnasyÃpi dhyÃnatve sati na do«a iti darÓayati. dhÆmÃgnivad iti. yathà dhÆmo 'treti dhÆmavacanenÃgnir apy ukto bhavati sÃhacaryÃt. na vinÃgninà dhÆmo bhavatÅti. anenaiva cÃvinÃbhÃvitvena dhÆmasyÃbhyarhitatvaæ. yatra hi dhÆma÷. tatrÃgni÷. na tu yatrÃgni÷. tatra dhÆma÷. tathà hy ayogu¬ÃægÃrÃdi«v agnir eva g­hyate. na dhÆma÷. asmÃc cÃbhyarhitatvÃd dhÆmasya pÆrvanipÃto vÃsudevÃrjunavat. anyathà hi dvaædve 'pÅty agniÓabdasya pÆrvanipÃta÷ syÃt. kathaæ puna÷ sÃhacaryeïa hi prÅtisukhavÃn vicÃro vinà vitarkeïa nÃsti. yathà dhyÃnÃntaravicÃra÷. na prÅtisukhavÃn ity avitarka÷. naivam ayaæ vicÃra÷. viÓe«ito hy ayaæ vicÃra÷. prÅtisukhasahapaÂhita÷.

#<vicÃraprÅtisukhavad>#

iti. prÅtisukhavatà vicÃreïa prÅtisukhena ca saæprayuktaæ prathamaæ dhyÃnam ity artha÷. yadi punar vitarkaprÅtisukhavad iti sÆtraæ kriyeta ko do«a÷ syÃt. na Óakyam evaæ kartuæ.

#<pÆrvapÆrvÃægavarjitam>#

iti vak«yati. vitarkavarjitaæ dvitÅyaæ dhyÃnam [Tib. 331b] iti dhyÃnÃntaram api dvitÅyaæ dhyÃnaæ prÃpnoti. kiæ ca catvÃry aægÃni prathamadhyÃnanirdeÓÃvasÃne 'nenÃnukrameïoktÃni. savitarkaæ savicÃraæ vivekajaæ prÅtisukhaæ prathamaæ dhyÃnam upasaæpadya viharatÅti. tatra vicÃraprÅtisukhasamÃdhaya÷ prathame dhyÃne bhavaæti. ebhiÓ caturbhir aægair vitarkeïa ca sarvaprathamoktena paæcÃægam ucyate. dvitÅyaæ punar ucyate. avitarkam avicÃraæ samÃdhijaæ prÅtisukhaæ dvitÅyaæ dhyÃnam upasaæpadya viharatÅti. (#<Abhidh-k-vy 666>#) caturïÃm e«Ãæ pÆrvÃægena vicÃralak«aïena varjitam iti. t­tÅyam apy evam ucyate. sa prÅter virÃgÃd upek«ako viharati vistareïa yÃvat sukhavihÃrÅti. t­tÅyaæ dhyÃnam upasaæpadya viharatÅti. prÅtilak«aïenÃpareïÃægena varjitam iti. caturthaæ punar evam ucyate. sa sukhasya ca prahÃïÃd vistareïa yÃvad adu÷khÃsukham upek«Ãsm­tipariÓuddaæ caturthaæ dhyÃnam upasaæpadya viharatÅti. sukhenÃpy aægena varjitaæ samÃdhir evÃtra kevalam avaÓi«yata ity ata eva sÆtraæ k­taæ

#<vicÃraprÅtisukhavad>#

iti.

(VIII.2-4) e«Ãm api copapattaya uktà iti.

#<ÃrÆpyadhÃtur asthÃna upapattyà caturvidha>#

iti vacanÃt. anuparivartakarÆpÃbhÃvad iti. dhyÃnÃnÃsravasaævarÃbhÃvÃd [Tib. 332a] ity artha÷.

#<viveka>#

iti. vivicyate aneneti viveka÷. yena mÃrgeïeti. ÃnaætaryamÃrgeïa vimuktimÃrgeïÃpi và tad ekakÃryatvÃt. vairÃgyagamanÃd iti. tadvaimukhyagamanÃd ity artha÷.

#<vibhÆtarÆpasaæj¤ÃkhyÃ>#

iti. vibhÆtà rÆpasaæj¤Ãsyeti vibhÆtarÆpasaæj¤a÷. vibhÆtarÆpasaæj¤Ã ity Ãkhyà e«Ãm iti vibhÆtarÆpasaæj¤ÃkhyÃ÷.

sÃdhyaæ tÃvad etad iti. nikÃyÃntarÅyÃ÷. yadi hi syÃd hi syÃd iti vaibhëikÃ÷. Ãpiægalavad iti. yathà ūat piægala Ãpiægala÷. evam Å«ad rÆpà ÃrÆpyà iti. kathaæ tadabhÃve tatsaïvarau kÃyavÃksaævarau bhavi«yata÷. na cÃsati bhÆte ÃrÆpyÃvacare saævarabhautikam ÃrÆpyÃvacaraæ yujyate. anÃsravasaævaravac cet. tatraitat syÃt. yathà na saæty anÃsravÃïi bhÆtÃni. asti cÃnÃsravasaævaro bhautikaæ rÆpam. evam ihÃpi nÃrÆpyÃvacarÃïi bhÆtÃni syu÷. atha vÃrÆpyÃvacarasaævara÷ syÃt bhautikaæ rÆpam iti. tac ca na. sÃsravabhÆtasadbhÃvÃt sÃsravÃïi [Tib. 332b] bhÆtÃni saæti. tÃny ÃrÆpye«u bhaveyu÷. anÃsravÃïi tu bhÆtÃni na saæti. ato 'nÃsravasaævaro yatra jÃta÷. tatratyÃni sÃsravÃïy upÃdÃya bhavatÅty akalpaneyam asÃmyÃt. samÃpattÃv api tatprati«edha ukta iti. anenaivopapattirÆpaprati«edhena samÃpattÃv api rÆpaprati«edha ukto bhavati. nÃtra yatnÃætaram anu«Âheyaæ. kathaæ. yadi kÃyavÃksaævaramÃtraæ. (#<Abhidh-k-vy 667>#) kathaæ tadabhÃve tatsaævaro bhavi«yati. na cÃsati bhÆte bhautikaæ yujyate. anÃsravasaævaravac cet. na. sÃsravabhÆtasadbhÃvÃd iti. sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃd iti vacanÃt. samÃpattÃv api tatprati«edha ukta ity apare. tad evaæ nÃrÆpyasamÃpatti«u nÃrÆpyopapatti«u rÆpam astÅti darÓitaæ bhavati. parimÃïÃlpatvÃc cet. atha mataæ. paramÃïumÃtraæ rÆpam asti. atas ta Å«adrÆpà i«yanta iti. udakajaætuke«v apy aïutvÃd ad­ÓyarÆpe«u prasaæga÷ ÃrÆpyaprasaæga ity artha÷. acchatÃc cet. tatraitad syÃd rÆpasyÃcchatvÃd ÃrÆpyà iti. antarÃbhavarÆpÃvacare«v apu prasaæga÷. antarÃbhavarÆpÃvacarà hi vajramaye«v api parvate«v acchatvÃd asajjamÃnà [Tib. 333a] gacchaæti. te«v ÃrÆpyaprasaæga÷. samÃpattivat tadupapattiviÓe«Ãd iti. yathaiva hy ÃkÃÓÃnantyÃdisamÃpattayo viÓi«ÂatamÃ÷. evam upapattiviÓe«o 'pi tÃsÃm abhyupagantavyo 'cchÃcchataratama iti. ata÷ samÃpattivad upapattiviÓe«o 'py acchataratama iti. tad evÃrÆpyaæ syÃt. yadi cÃrÆpyopapattirÆpasyÃdharabhÆmikenendriyeïÃcchataratvÃd agrahaïam ity ÃrÆpyà ucyaæte. dhyÃnopapattirÆpasyÃpi ceti vistara÷. e«a saæbhavo dhyÃnopapattirÆpasyÃpi cÃdharabhÆmikenendriyeïÃgrahaïaæ. kathaæ. prathamadhyÃnabhÆmikenendriyeïa dvitÅyabhÆmikasyÃgrahaïaæ. evaæ yÃvat t­tÅyadhyÃnabhÆmikenendriyeïa caturthadhyÃnabhÆmikasya rÆpasyÃgrahaïaæ. ÆrdhvabhÆmikasyÃcchataratamatvÃt. tad evaæ dhyÃnopapattirÆpasya cÃdharabhÆmikenendriyeïÃgrahaïÃt kas tatra viÓe«a÷. ÃrÆpyadhÃtau yad acchataratamÃbhyÃæ sÃmÃnye 'pi ta evÃrÆpyà i«yaægte na rÆpÃvacarÃ÷. tasmÃn na tatra rÆpaæ. atha mataæ dvayor dhÃtvor
anvarthà saæj¤Ã. kÃmaguïaprabhÃvita÷ kÃmadhÃtu÷. rÆpaprabhÃvito rÆpadhÃtur iti. nÃrÆpyadhÃtor [Tib. 333b] anvarthà saæj¤Ã. kiæ tarhi yÃd­cchikÅ ti. kÃtra yukti÷. dvayor dhÃtvor anvarthà saæj¤Ã. nÃrÆpyadhÃtor iti. yuktyà prati«idhya nÃrÆpyadhÃtau rÆpam astÅti Ãgamaæ parig­hyÃÓaækitaæ vÃryate. tatra rÆpaprasiddhyÃrtham ÃyurÆ«maïor iti vistara÷. ÃrÆpye«u rÆpÃstitvasiddhir iti ced ity etat padaæ pratyekaæ yojyaæ. katham. ÃyurÆ«maïo÷ saæs­«ÂavacanÃd rÆpÃstitvasiddhir iti cet. tatraitat syÃt sÆtra uktaæ. yac cÃyu«man kau«Âhila Ãyur yac co«makaæ saæs­«ÂÃv imau dharmau. na visaæs­«ÂÃv iti vistara÷. atas tatrÃyu«i saty Æ«maïà bhavitavyaæ. Æ«mà ca rÆpam iti sidhyati. na¬akalÃpÅdvayavan nÃmarÆpayor (#<Abhidh-k-vy 668>#) anyonyaniÓritavacanÃt. ÃrÆpye«u rÆpÃstitvasiddhir iti cet. sÆtra uktaæ. tadyathÃyu«man ÓÃriputra dve na¬akalÃpyÃv ÃkÃÓe ucchrite syÃtÃæ. te anyonyaniÓrite anyonyaæ niÓritya ti«ÂheyÃtÃm. tatra kaÓcid ekÃm apanayet. dvitÅyà nipatet. dvitÅyÃm apanayet. ekà nipatet. evam Ãyu«man ÓÃriputra nÃmaæ ca rÆpaæ cÃnyonyaniÓritaæ. anyonyaæ niÓritya ti«ÂhatÅti vistara÷. vij¤Ãnapratyayaæ nÃmarÆpam iti vacanÃt. tasmÃd ÃrÆpye«u rÆpÃstitvasiddhir iti cet. [Tib. 334a] pratÅtyasamutpÃdasÆtra uktaæ. ÃrÆpyaprasiddhik«aïe vij¤Ãnapratyayaæ nÃmarÆpam iti vacanÃt tasmÃd ÃrÆpye«u rÆpam astÅti sidhyati. anyatra rÆpÃd iti vistara÷. sÆtra uktaæ. rÆpopagaæ bhik«avo vij¤Ãnaæ ti«Âhati. iti rÆpÃlambanarÆpaprati«Âhaæ. ya÷ kaÓcid bhik«ava evaæ vadet. ahaæ anyatra rÆpÃd vedanÃyÃ÷ saæj¤ÃyÃ÷ saæskÃrebhyo vij¤ÃnasyÃgatiæ và gatiæ và vadÃmÅti. tasya tad vÃgvastv eva syÃd iti. asmÃd api cÃgamÃd ÃrÆpye«u rÆpam astÅti
sidhyaty evaæ cet. tan na. saæpradhÃryatvÃt.

Ãhosvit sarvam iti. kÃmarÆpÃrÆpyÃvacaraæ. ayam atrÃbhiprÃyÃrtha÷. kÃmÃvacaram evÃyu÷ saædhÃyaivam uktam iti. tathà hy uktaæ.

#<Ãyur Æ«mÃtha vij¤Ãnaæ yadà kÃyaæ jahaty amÅ.
apaviddhas tadà Óete yathà këÂham acetana>#

iti. na cÃrÆpyadhÃtau kÃyo 'sti. kuta eva kÃyanidhanaæ. rÆpadhÃtau tu yady api kÃyo 'sti. na tu kÃyanidhanaæ praj¤Ãyata iti. yac ca nÃmarÆpayor anyonyÃÓritatvam uktaæ. tad api kÃmarÆpÃvacaram eva saædhÃyoktam iti lak«yate. dvayasaæbhave hy anyonyÃÓritatvaæ saæbhavati. [Tib. 334b] yac ca vij¤Ãnapratyayaæ nÃmarÆpam iti. vij¤Ãnaæ pratyayo 'syeti vij¤ÃnÃpratyayaæ nÃmarÆpam ity evaæ «a«ÂhÅbahuvrÅhisamÃse. kim atra sarvavij¤Ãnaæ kÃmÃvacarasaæskÃrapratyayaæ yÃvad ÃrÆpyÃvacarasaæskÃrapratyayaæ nÃmarÆpasya pratyaya÷. Ãhosvit sarvaæ nÃmarÆpaæ vij¤Ãnapratyayam iti. vayaæ brÆmo vij¤Ãnapratyayaæ mÃmarÆpam ity evaæ sarvasya nÃmarÆpasya vij¤Ãnaæ pratyaya ity avadhÃryate. na tu sarvaæ vij¤Ãnaæ nÃmarÆpasya pratyaya ity avadhÃryate. kiæcid vij¤Ãnaæ nÃmna eva pratyayo yad ÃrÆpyÃvacarasaæskÃrapratyayaæ. kiæcin nÃmarÆpasya yat kÃmarÆpÃvacarasaæskÃrapratyayaæ. tad idam uktaæ bhavati. pratyaya eva vij¤Ãnam asya nÃmarÆpasya. na tv asyaiva samuditasya nÃmarÆpasya pratyaya iti. saæbhavaæ praty evam ucyate. tathà hy upapÃdukÃnÃæ vij¤Ãnapratyayaæ «a¬Ãyatanam eva bhavati. na nÃmarÆpam ani«panna«a¬ÃyatanÃvasthà hi paæca skaædhà nÃmarÆpam (#<Abhidh-k-vy 669>#) ity ÃkhyÃyante. sÆtraæ caitam evÃrthaæ dyotayati. vij¤Ãnaæ ced Ãnanda mÃtu÷ kuk«iæ nÃvakrÃmed api tu tan nÃmarÆpaæ kalalatvÃya saæmÆrchet. na bhadanta. vij¤Ãnaæ ced ÃnandÃvakrÃmya k«ipram evÃpakrÃmed api tu tan nÃmarÆpam itthavtÃya praj¤Ãyeta. [Tib. 335a] no bhadanta. vij¤Ãnaæ ced Ãnanda daharasya kumÃrasya kumÃrikÃyà và ucchidyeta vinaÓyen na bhaved api tu tan nÃmarÆpaæ v­ddhiæ vipulatÃm Ãpadyeta. no bhadanta. tad anenÃpi paryÃyeïa veditavyaæ. yad vij¤Ãnasya pratyayaæ nÃmarÆpaæ. nÃmarÆpapratyayaæ ca vij¤Ãnam iti vistara÷. kim atra sarvair etai rÆpÃdibhir vinà tatprati«edha Ãgatigatiprati«edha÷. tatra pÆrvasmÃl lokÃd aætarÃbhavasaætatyà ihopapattir Ãgati÷. aætarÃbhavasaætatyà punar asmÃl lokÃt paraloka upapattir gati÷. Ãhosvid ekenÃpi rÆpÃdÅnÃm anyatamam eva. vayaæ brÆma÷. sarvair vinà tatprati«edha iti. aviÓe«avacanÃn na saæpradhÃryam iti cet. syÃd e«Ã buddhir aviÓe«eïedaæ sÆtravacanaæ. yac cÃyu«man mahÃkau«Âhila Ãyur iti vistareïa yÃvad rÆpopagaæ vij¤Ãnaæ ti«ÂhatÅty anena sÆtravacanena viÓe«itaæ kÃmÃvacaraæ rÆpÃvacaraæ vÃyu÷ saædhÃyoktaæ yÃvat sarvair eva tair vinà rÆpÃdibhis tatprati«edha iti. atrocyate. astiprasaæga÷. bÃhyasyÃpi hy Æ«maïa Ãyu«Ã vinÃbhÃvo na prÃpnotÅty aviÓe«avacanÃt. na hy evaæ viÓe«itaæ yac cÃyu«man
kau«Âhila Ãyur yac co«mà ÃdhyÃtmika ityÃdi. [Tib. 335b] bÃhyasyÃpi ca rÆpasya këÂhaku¬yÃder asattvasaækhyÃtasya vij¤ÃnÃÓritatvaæ prÃpnoty aviÓe«avacanÃt. caturvij¤Ãnasthitivac ceti vistara÷. yathà catas­ïÃæ vij¤ÃnasthitÅnÃm aviÓe«avacanÃd ÃrÆpyadhÃtau tava rÆpÃstitvam. evaæ tavÃhÃracatu«kavacanÃd rÆpÃrÆpyadhÃtau kava¬ÅkÃrÃhÃraprasaæga÷. evaæ hi sÆtraæ paÂhyate. catvÃra ÃhÃrà bhÆtÃnÃæ sattvÃnÃæ sthitaye saæbhavai«iïÃæ cÃnugrahÃye. katame catvÃra÷. kava¬ÅkÃrÃhÃra÷ audÃrika÷ sÆk«ma÷. sparÓo dvitÅya÷. mana÷saæcetanà t­tÅya÷. vij¤Ãnam ÃhÃraÓ caturtha iti. evam ÃhÃracatu«kavacanÃt sattvÃnÃæ sthityÃrtham aviÓe«eïa. kÃmÃvacarÃïÃm ity aviÓe«itatvÃt tava rÆpÃrÆpyadhÃtvor api kava¬ÅkÃrÃhÃraprasaæga÷. atikramyeti vistara÷. tatra nikÃyÃntarÅyasyaitat syÃt. asty asyotsargasyÃpavÃdha÷. atikramya devÃn kava¬ÅkÃrÃhÃrabhak«Ãn iti vacanÃt. udÃyisÆtrÃdi«u bhedÃc ca kÃyasyÃtikramya devÃn kava¬ÅkÃrÃhÃrabhak«Ãn anyatamasmin divye manomayakÃya upapadyata iti. prÅtyÃhÃravacanÃc ceti. bhavati bhik«ava÷ sa samayo yad ayaæ loka÷ saævartate. saævartamÃne loke yadbhÆyasà sattvà [Tib. 336a] ÃbhÃsvare (#<Abhidh-k-vy 670>#) devanikÃye utpadyante. tatra bhavanti rÆpiïo manomayà avikalà ahÅnendriyÃ÷ sarvÃægapratyaægopetÃ÷ Óubhà varïasthÃyina÷ svayaæprabhà vihÃyasaægamÃ÷ prÅtibhak«Ã÷ prÅtyahÃrà dÅrghÃyu«o dÅrgham adhvÃnaæ ti«ÂhantÅty evamÃdi«u sÆtre«u vacanÃd aprasaæga÷ kava¬ÅkÃrÃhÃrasya. yady evam ÃrÆpye«v api rÆpasyÃprasaæga÷. kiæ kÃraïam apavÃdÃt. kathaæ. rÆpÃïÃæ ni÷saraïam ÃrÆpyà ity ekaæ sÆtram apavÃda÷. ye te ÓÃntà vimok«Ã atikramya rÆpÃïy ÃrÆpyà iti dvitÅyam. arÆpiïa÷ santi sattvà iti t­tÅyaæ. sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃd iti caturtham. sati hi rÆpa iti. yady ÃrÆpyasamÃpattyupapatti«u rÆpaæ syÃt. sati hi rÆpe svaæ rÆpam avaÓyaæ saæjÃnÅrann iti sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃd iti vacanaæ noktaæ syÃt. uktaæ tu. ato 'pi na tatra rÆpam asti. audÃrikaæ iti vistara÷. tatraitat syÃt. [Tib. 336b] audÃrikam adhobhÆmikaæ rÆpam abhisaædhÃyoktaæ. ye te ÓÃntà vimok«Ã iti vistareïa. atra brÆma÷. kava¬ÅkÃrÃhÃre 'pi tulyaæ. kathaæ. atikramya devÃn kava¬ÅkÃrÃhÃrabhak«Ãn ity audÃrikam adhobhÆmikaæ kava¬ÅkÃrÃhÃram abhisaædhÃyoktam
na rÆpÃvacaraæ kava¬ÅkÃrÃhÃraæ sÆk«mam iti. yadi cÃdhobhÆmyaudÃrikarÆpani÷saraïÃd ÃrÆpyà ity ucyante. dhyÃnÃnÃm api cÃdhobhÆmini÷saraïatvÃd ÃrÆpyatvaprasaæga÷. kathaæ. kÃmÃvacaraudÃrikarÆpani÷saraïaæ prathamaæ dhyÃnam. evam uttarottaraudÃrikarÆpani÷saraïaæ. yÃvac caturthadhyÃnam ity ÃrÆpyatvaprasaæga÷. vedanÃdini÷saraïaæ ca kiæ noktaæ. yady adhobhÆmikaudÃrikani÷saraïÃt saty api svabhÆmikarÆpe ÃrÆpyà ity ucyante. vedanÃdini÷saraïÃd ÃrÆpyà avedanà iti kiæ nocyante. satyÃm api svabhÆmivedanÃyÃæ. ÃdiÓabdena yÃvad avij¤Ãnà iti kiæ nocyante. saty api svabhÆmivij¤Ãna iti. kiæ kÃraïam. adhobhÆmikavedanÃdini÷saraïÃt. adhobhÆmyaudarikavedanÃdini÷saraïÃt ity artha÷. rÆpajÃtiæ tu k­tsnÃm atikrÃntÃ. [Tib. 337a] yà kÃcid rÆpajÃti÷ audÃrikÅ và sÆk«mà và ÃdhyÃtmikÅ và bÃhyà vÃ. tÃæ sarvÃm atikrÃntà ÃrÆpyÃ÷ samÃpattyupapattau. na vedanÃdijÃtiæ na vedanÃæ sarvÃm atikrÃntà ÃrÆpyÃ÷ samÃpattyupapattau. adu÷khÃsukhavedanÃstitvÃt. ÃdiÓabdena yÃvad vij¤Ãnaæ vaktavyaæ. ato rÆpÃïÃæ ni÷saraïam uktaæ. na vedanÃdini÷saraïaæ. tasmÃd evaævÃdinÃm asmÃkaæ na bhavaty ayaæ prasaæga÷. adhobhÆmikavedanÃdini÷saraïÃt. vedanÃdini÷saraïaæ ca kiæ noktam iti.

Ãha. yadi rÆpÃïÃæ ni÷saraïam ÃrÆpyÃ÷. yat tarhy uktaæ sÆtre nÃhaæ bhavena bhavasya ni÷saraïaæ vadÃmÅti. tat katham rÆpabhavasyÃrÆpyabhavena (#<Abhidh-k-vy 671>#) ni÷saraïaæ. bhavenabhavasyÃni÷saraïavacanaæ tu tenaiva tasyÃni÷saraïÃt. tenaiva bhavena tasyaiva bhavasyÃni÷saraïÃt evam uktam. asarvÃnatyantani÷saraïÃc ca. asarvani÷saranaæ. na hi rÆpabhavena kÃmabhavasya ni÷saraïam iti. ÃrÆpyabhavasyÃpi tena ni÷saraïaæ bhavati. na cÃtyantani÷saraïaæ kÃmabhavÃt tena bhavati. punar ÃgamanÃt. tathÃrÆpyabhavena [Tib. 337b] rÆpabhavasya ni÷saraïaæ. na kÃmabhavasya. na cÃtyantani÷saraïaæ rÆpabhavÃnÃm ÃrÆpyabhavena.

uktaæ yathà vartata iti.

#<nikÃyam jÅvitaæ cÃtra niÓrità cittasaætatir>#

ityÃdi. traya iti pulliæganirdeÓa÷. ÃrÆpyà ity abhisaæbaædhanÃt. tathÃprayogÃd iti. prayogakÃle ÃkÃÓÃdÅny ÃlambanÃni bhavanti anyadà tv anye 'pi dharmà yathÃsaæbhavam ÃlambanÃnÅti darÓayati.

#<mÃædyÃt tu na saæj¤ÃnÃpyasaæj¤aka>#

iti. caturtha ÃrÆpya÷ kasmÃn na saæj¤Åty ucyate. nÃpy asaæj¤a iti. mÃædyÃt. tuÓabdena tasyÃkÃro 'ntarnÅtarÆpo veditavya÷. yena hi kÃraïena sa caturtha ÃrÆpyo naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanam ity ucyate. tad eva kÃraïam ity ucyate. mÃndyÃd iti. prayogas tv asyaivaæ sÆcito bhavati. anvarthasaæj¤ÃkaraïÃt. ata evÃha. yady api tatrÃpy evaæ prayujyata ity Ãdi. saæj¤Ã gaï¬a÷ gaï¬avad gaï¬a÷. evaæ yÃvac chalya÷. asaæj¤aka÷ saæmoham iti. saæj¤Ãyà abhÃvo hi saæmohakÃraïaæ. ity artha÷. ÓÅyateti saæj¤ÃsamucchedÃd ity abhiprÃya÷. etac chÃntaæ etat praïÅtaæ. kiæ. tad ity Ãha. yad uta naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanam iti. saæj¤ÃmÃndyam abhiprÅyate. atra praÓnayitavyam. kasmÃt tu tais tad evaæ g­hyata iti. tair iti tatsamÃpattibhi÷. tad iti naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanaæ. [Tib. 338a] evaæ g­hyata iti naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤eti g­hyata ity artha÷. tad evaæ paripraÓne vig­hÅtasyÃvaÓyam idaæ vaktavyaæ jÃyate. m­datvÃt saæj¤ÃnÃæ. naivasaæjnÃnÃsaæj¤Ãyatanam ucyate ity etad evoktaæ.

(VIII.5, 6) samÃpattidravyÃïi maulÃnÅti.

ÓakhÃs te«Ãæ nopanaÓyanta ity abhiprÃya÷. kathaæ sapta trividhÃnÅty Ãha.

#<ÃsvÃdanavac chuddhÃnÃsravÃïÅti.>#

anÃsravaæ nÃstÅti saæj¤amÃndyÃt. yad ÃsvÃdayati. tasmÃd vyutthita iti. ÓuddhakÃt. yenÃsvÃdayati. tat samÃpanna iti. ÃsvÃdanÃsaæprayuktaæ.

(VIII.7, 8) yathÃnta caturaÇgasenà nÃægebhyo 'rthÃætarabhÆtÃ. evaæ paæcÃægadhyÃnaæ (#<Abhidh-k-vy 672>#) nÃrthÃntaram iti svamataæ darÓayati.

#<prÅtyÃdaya>#

iti. pÆrvoktÃ÷ prÅtisukhacittaikÃgratÃ÷.

#<adhyÃtmasaæprasÃdaÓ ceti.>#

caturaægaæ dvitÅyam.

#<t­tÅye paæca pek«eti.>#

saæskÃropek«Ãtra g­hyate. yà prÅtir anÃbhogalak«aïÃ. sm­tir upek«ÃnimittasyÃsaæpramo«a÷. sm­tyasaæpramo«e saæpraj¤Ãnatà saæpraj¤Ãnaæ. caturthe upek«ÃpariÓuddhi÷. upek«ÃyÃ÷ pariÓuddhir upek«ÃpariÓuddhi÷. [Tib. 338b] adhobhÆmikapak«ÃlavigamÃt. a«ÂÃv apak«Ãlà apak«Åyante. evaæ sm­tipariÓuddhi÷.

(VIII.9) prathamadhyÃnikÃnÅti. prathamadhyÃne bhavÃni. ata evocyata iti. yasmÃd dvitÅyÃdi«v adhyÃtmasaæprasÃdÃdayo vardhante. kathaæ. catu«koÂikaæ. syÃt prathame dhyÃne na dvitÅye. syÃd dvitÅye na prathame. syÃd ubhayo÷. syÃn nobhayo÷. evaæ sarvÃïi dhyÃnÃægÃni parasparaæ yojyÃni. kathaæ. yÃny aægÃni prathame dhyÃne. t­tÅye 'pi tÃni. catu«koÂikaæ. prathamà koÂi÷ vitarkavicÃraprÅtisukhÃni. dvitÅyà upek«Ãsm­tisaæpraj¤ÃnasukhÃni. t­tÅyà samÃdhi÷. caturthÅ koÂir uktanirmuktà dharmÃ÷. yÃny aægÃni prathame dhyÃne. caturthe 'pi tÃni. catu«koÂikam. prathamà koÂir vitarkavicÃraprÅtisukhÃni. dvitÅyà adu÷khÃsukhà vedanà upek«ÃpariÓuddhi÷. sm­tipariÓuddhiÓ ca. t­tÅyà samÃdhi÷. caturthÅ uktanirmuktà dharmÃ÷ [Tib. 339a] yÃny aægÃni dvitÅye dhyÃne. t­tÅye 'pi tÃni. catu«koÂikaæ. prathamà koÂir adhyÃtmasaæprasÃdaprÅtisukhÃni. dvitÅyà upek«Ãsm­tisaæpraj¤ÃnasukhÃni. t­tÅyà samÃdhi÷. caturthÅ uktanirmuktadharmÃ÷. yÃny aægÃni dvitÅye dhyÃne. caturthe 'pi và tÃni. catu«koÂikaæ. prathamà koÂir adhyÃtmasaæprasÃdaprÅtisukhÃni. dvitÅyà tadaægÃni samÃdhiæ hitvÃ. t­tÅyà samÃdhi÷. caturthÅ uktanirmuktà dharmÃ÷. yÃny aægÃni t­tÅye dhyÃne caturthe 'pi tÃni. catu«koÂikaæ. prathamà koÂÅ÷ samÃdhivarjyÃni tadaægÃni. dvitÅyÃpy evaæ. t­tÅyà samÃdhi÷. caturthÅ uktanirmuktà dharmÃ÷. etac ca tad ekÃvacaraæ nÃma.

kasmÃt t­tÅye dhyÃne sukhaæ dravyÃntaram ucyata iti. katham ucyate. tÃny etÃny a«ÂÃdaÓadhyÃnÃægÃni bhavantÅti vistareïoktvà punar Ãha. nÃmata evaæ.

(#<Abhidh-k-vy 673>#)
#<dravyato daÓa caikaæ ca>#

dravyata etÃny ekÃdaÓa bhavanti. prathamadhyÃnikÃni paæca. dvitÅye 'dhyÃtmasaæprasÃdo vardhate. t­tÅye upek«Ãsm­tisaæpraj¤ÃnasukhÃnÅtivacanÃt. sukheædriyayogÃd iti. sukheædriyasaæbhavÃt. nÃsty eva caitasikaæ sukheædriyaæ tri«v api hi dhyÃne«u. kiæ tarhi. kÃyikam [Tib. 339b] eva sukham aægavyavasthÃpitaæ. samÃhitÃvasthÃætarÃlasamudÃcÃrÃt. dÃr«ÂÃætikÃnÃæ kilai«a pak«a÷. te«Ãæ hi na dvibhÆmikam eva sukhendriyaæ. kÃmaprathamadhyÃnabhÆmikam iti. kiæ tarhi. caturbhÆmikam api sukhendriyaæ bhavati. kÃmÃvacaraæ yÃvat t­tÅyadhyÃnabhÆmikaæ iti. ata eva ca vibhëÃyÃæ bhadantena sautrÃntikenoktam. ÃbhidhÃrmikÃïÃæ araghaÂÂeneva cak«urvij¤ÃnÃdikam adhastÃd Ærdhvam Ãk­«yata iti. tad evam asye«Âaæ bhavati. cak«urvij¤ÃnÃdikaæ dvitÅyÃdidhyÃnabhÆmikam api bhavatÅti.

adhyÃropita e«a pÃÂha iti. yo 'yaæ caitasikam iti pÃÂha÷. sukhaæ ca kÃyena pratisaævedayata iti svaÓabdena vacanÃc ceti. t­tÅyadhyÃnanirdeÓa evam uktaæ. sa prÅter virÃgÃd upek«ako viharati sm­timÃn saæprajÃnamÃn. sukhaæ ca kÃyena pratisaævedayate. yat tad Ãryà Ãcak«ate upek«aka÷ sm­timÃn sukhavihÃrÅ t­tÅyaæ dhyÃnam upasaæpadya viharatÅti. yadi hi tac caitasikaæ syÃt kathaæ tat kÃyena pratisaævedyet. mana÷ kÃyeneti. mana÷ samudÃyenaivam uktvÃ. ko guïa iti. sukhaæ ca manasà pratisaævedayati. sukhaæ ca kÃyena pratisaævedayata ity evaæ và vaktavyaæ syÃd ity abhiprÃya÷. caturthe dhyÃne praÓrabdhibhÆyastve 'pi sukhÃvacanÃc ceti. caturthe dhyÃne praÓrabdhisukhaæ bhÆyo bhavati bahutaraæ bhavati. dhyÃnÃntarebhyaÓ caturthasya praÓrabdhataratvÃt. tadbhÆyastve [Tib. 340a] 'pi sukhasyÃvacanaæ. caturthe dhyÃne sukhaæ nocyate. tasya sukhasyÃvacanÃt. vedanÃsukham eva tat t­tÅye dhyÃne gamyate. na caturthe sukhà vedanÃstÅti tatra nocyata ity abhiprÃya÷. sukhavedanÃnukÆlà praÓrabdhi÷ sukham iti cet. syÃn mataæ. prathamadvitÅyayor dhyÃnayo÷. sukhavedanÃnukÆlà praÓrabdhi÷. taddvayo÷ sukham ity uktvà caturthe dhyÃne praÓrabdhi÷ sukhavedanÃnukÆlà na bhavatÅti noktÃ. yady evaæ t­tÅye praÓrabdhisukhÃvacanaæ kasmÃt. t­tÅyadhyÃnapraÓrabdhir api sukhavedanÃnukÆlà bhavati. tatra praÓrabdhisukhaæ kasmÃn noktaæ. vedanÃsukham eva hi tatra bhavadbhir vyavasthÃpitaæ. na praÓrabdhi÷ sukhaæ. dvi÷sukhapÃÂhÃt. upek«opahatatvÃd iti cet. syÃn mataæ. t­tÅye dhyÃna upek«Ã karmaïyatÃlak«aïà bhavati. tayopahatà praÓrabdhir iti nocyate iti. na. upek«ayaiva (#<Abhidh-k-vy 674>#) tadv­ddhe÷. naitad evaæ. upek«ayaiva tu tatra t­tÅye dhyÃne praÓrabdhisukhav­ddhe÷. na hy upaghÃtahetunaiva v­ddhir yujyata iti. katham upek«ayaiva tadv­ddhir ity ato bravÅti. pÆrvikÃbhyÃæ tadviÓe«Ãd iti. pÆrvikÃbhyÃæ hi prathamadvitÅyadhyÃnapraÓrabdhibhyÃæ. [Tib. 340b] t­tÅyadhyÃnapraÓrabdhir viÓi«ÂÃ. pÆrvikÃbhyÃæ dhyÃnÃbhyÃæ t­tÅyasya viÓi«ÂatvÃt. yasmin samaya iti vistara÷. yasmin samaye ÃryaÓrÃvaka÷ pravivekajÃæ prÅtiæ kÃyena sÃk«Ãtk­tvopasaæpadya viharati. paæcÃsya dharmÃs tasmin samaye prahÅyante. paæca dharmà bhÃvanÃparipÆriæ gacchanti. adhyÃtmasaæprasÃda÷ prÅti÷ praÓrabdhi÷ sukhaæ [praj¤Ã] samÃdhiÓ ceti. praÓrabdhisukhayor ananyatve katham e«Ãæ paæcatvaæ syÃt. arthÃntaratve ca sati kÃyikam eva sukhaæ tri«v api dhyÃne«v iti siddhaæ bhavati. samÃpannasya kathaæ kÃyavij¤Ãnam iti. atrocyate. samÃdhiviÓe«ajena praÓrabdhinÃmnà sukhavedanÅyena
sukhavedanÃnukÆlena vÃyunà kÃyaspharaïÃt kÃyadhmÃpanÃt. kiæ. kÃyavij¤Ãnaæ bhavaty eveti. bahirvik«epÃt samÃdhibhraæÓa iti cet. yadi manyeta kÃyvij¤Ãnotpattyà bahirvik«epÃd bÃhyavi«ayavik«epÃt samÃdhibhraæÓa iti. na. samÃdhijasyeti vistara÷. naitad evaæ bhavi«yatÅti. kasmÃt. samÃdhijasyÃæta÷kÃyasaæbhÆtasyÃbahirjabhÆtasyety artha÷. kÃyasukhasya kÃyavij¤Ãnasaæprayuktasya veditasukhasya samÃdhyanukÆlatvÃn nÃsmÃt samÃdhibhraæÓa ity artha÷. na. [Tib. 341a] ata eveti. na kÃyavij¤ÃnakÃle vyutthita÷ syÃt. ata eva kÃraïÃt samÃdhyanukÆlatvÃd ity artha÷. tatsaæmukhÅbhÃvÃntaraæ hi punar upati«Âhate samÃdhir ity abhiprÃya÷. kÃmÃvacareïa kÃyavij¤Ãnena rÆpÃvacarasya spra«ÂavyasyÃgrahaïÃd rÆpÃvacaram etat kÃyavij¤Ãnaæ na kÃmÃvacaram. ata eva tatsaæprayogi sukhaæ dhyÃnÃægaæ na sidhyati. praÓrabdhij¤Ãnasyotpatter iti. rÆpÃvacarasyÃ÷ kÃmÃvacareïa [kÃyavij¤Ãnena] kÃyendriyeïa samadhibalÃdhÃnata÷. tad dhi kÃyendriyaæ samÃhitasya tÃm avasthÃæ gataæ. yad ÆrdhvabhÆmikasya kÃyavij¤ÃnasyÃÓrayo bhavatÅti. anÃsrave apÅti. spra«Âavyaæ ca praÓrabdhilak«aïaæ tadÃlaæbanaæ ca kÃyavij¤Ãnaæ spra«ÂavyakÃyavij¤Ãne 'nÃsrave api syÃtÃæ. kiæ kÃraïam ity Ãha. mà bhÆt kiæcid aægaæ sÃsravaæ kiæcid anÃsravam iti cet. yady evaæ manyeta. kÃyikapraÓrabdhisaæbodhyaægavacanÃd i«Âe. yÃpi kÃyapraÓrabdhi÷. tad api praÓrabdhisaæbodhyaægam abhij¤Ãyai saæbodhaye nirvÃïÃya saævartate. yÃpi (#<Abhidh-k-vy 675>#) cittapraÓrabdhir yÃvad eva spra«ÂavyÃni saæbodhyaægam abhij¤Ãyai saæbodhaye nirvÃïÃya saævartata iti vacanÃt. bodhyaægavacanÃd i«Âe [Tib. 341b] spra«ÂavyakÃyavij¤Ãne anÃsrave iti. bodhyaægÃnukÆlatvÃd iti cet. athaivaæ parihriyeta. yasmÃt kÃyikÅ praÓrabdhir bodhyaægÃnukÆlÃ. tasmÃd bodhyaægam ity upacaryate na tu bodhyaægam iti. anÃsravatvam apy evaæ. anÃsravatvÃnukÆlatvÃt
te spra«ÂavyakÃyavij¤Ãne anÃsrave ity upacaryete. na tv anÃsrave eveti. evam anayor anÃsravatvaæ. sÃsravà dharmà iti vistara÷. sÃsravà dharmÃ÷ katame. yÃvad eva cak«ur yÃvanti eva rÆpÃïi yÃvad eva cak«urvij¤Ãnaæ. yÃvad yÃvÃn eva kÃyo yÃvanty eva spra«ÂavyÃni yÃvad eva kÃyavij¤Ãnam iti. asya sÆtrasya virodha iti evaæ cen manyeta. tan na. anyaspra«ÂavyakÃyavij¤ÃnÃbhisaædhivacanÃt. tat praÓrabdhivyatiriktÃnÃæ spra«ÂavyÃnÃæ kÃyavij¤ÃnavyatiriktÃnÃæ ca kayavij¤ÃnÃnÃm abhisaædhivacanÃt. na cÃnÃsrava iti vistara÷. nanv anÃsrave 'nÃsravavavyavasthÃne kiæcid aægaæ sÃsravaæ kiæcid anÃsravaæ syÃd iti. yady e«a do«a iti manyeta. tatspra«ÂavyakÃyavij¤Ãnasya sÃsravatvÃt. taditarasyÃnÃsravatvÃt. atrocyate. ayaugapadyÃt ko do«a iti. [Tib. 342a] yadà sÃsravam aægaæ samudÃcarati. na tadÃnÃsravaæ samudÃcarati. yadÃnÃsravam aægaæ. na tadà sÃsravam ity ado«a e«a÷. sukhaprÅtyasamavadhÃnÃt. sukhasya kÃyikasya prÅteÓ ca mÃnasyÃ÷ asamavadhÃnÃd ayaugapadyÃt. na paæcÃægaæ prathamaæ dhyÃnaæ syÃd iti cet. yady evaæ manyeta. na sa do«a÷. kasmÃt. saæbhavaæ praty upadeÓÃd vitarkavicÃravat. yathà savitarkaæ savicÃraæ prathamaæ dhyÃnam iti paryÃyeïa vitarkavicÃrau bhavata÷. evaæ sukhaprÅtÅ api saæbhavaæ praty upadeÓÃd ado«a e«a iti. sÃdhyam iti cet. vitarkavicÃrau paryÃyeïa bhavata iti sÃdhyam iti. Ãha. siddhaæ. katham ity Ãha. vitarkavicÃrayor virodhÃd iti. yady audÃrikatà cittasya. sÆk«matà nÃsti. yadi sÆk«matÃ. audÃrikatà nÃstÅti. virodhÃd vitarkavicÃrayor ayaugapadyaæ. do«avacanÃc ceti. Ãpek«ikÅ caudÃrikasÆk«matà bhÆmiprakÃrabhedÃd ity à bhavÃgrÃd vitarkavicÃrau syÃtÃm ity Ãdi. ke«Ãæcit pÃÂho bhavati do«ÃvacanÃc ceti. asmavadhÃnena ca na kaÓcid do«a ucyata ity artha÷. dvitricaturaægÃpakar«eïeti. dvyaÇgÃpakar«eïa dvitÅyadhyÃnavyavasthÃnaæ. tatra vitarkavicÃrayor abhÃvat. [Tib. 342b] tryaægÃpakar«eïa t­tÅyadhyÃnavyavasthÃnaæ. tatra prÅtir api nÃstÅti. caturaægÃpakar«eïa (#<Abhidh-k-vy 676>#) caturthadhyÃnavyavasthÃnaæ. tatra sukham api nÃstÅti. na tu saæj¤ÃdÅnÃm aægatvam uktam iti. na hi saæj¤ÃdÅnÃæ dhyÃnÃntare«v apakarso 'stÅti. kim arthaæ paæcÃnÃm evÃægatvaæ. yady ayam artho nÃbhipreta iti. yady upakaratvÃt paæcÃnÃm evÃægatvaæ. tan na. vitarkavicÃrÃbhyÃæ sm­tipraj¤ayor upakaratvÃt. na hi. tathà vitarkavicÃrÃv upakarau yathà sm­tipraj¤e i«Âe. sÆpasthitasm­ter yathÃbhÆtaæprajÃnato layauddhatyÃdyabhÃvata÷.

tasmÃd vicÃryam etad iti. yogÃcÃrabhÆmidarÓanena vicÃryam etad iti tatra kautÆhalaæ pÃtayaty ÃcÃrya÷. ayaæ cÃtrÃrthasaæk«epo dra«Âavya÷. kiæ punar adhik­tya vitarkÃdaya evÃægatvena vyavasthÃpitÃ÷ satsv anye«u dharme«u. tÃvadbhi÷. pratipak«ÃnuÓaæsatadubhayÃÓrayÃægaparisamÃpte÷. ÃrÆpye«v aægavyavasthÃnaæ nÃsti. ÓamathaikarasatÃm upÃdÃya. tad uktaæ pratipak«Ãægam upadÃya. anuÓaæsÃÇgam upÃdÃya. tadubhayasaæniÓrayÃægaæ copÃdÃya. prathame tÃvad dhyÃne vitarko vicÃraÓ ca pratipak«Ãægaæ. tabhyÃæ kÃmavyÃpÃdavihiæsÃvitarkaprahÃïÃt. prÅti÷ sukhaæ cÃnuÓaæsÃægaæ. [Tib. 343a] vitarkavicÃrÃbhyÃæ pratipak«ite vipak«e tadvivekajaprÅtisukhalÃbhÃt. cittaikÃgratà tadubhayasaæniÓrayÃægaæ. saæniÓrayabalena vitarkÃdiprav­tter iti. tathà dvitÅye dhyÃne 'dhyÃtmasaæprasÃda÷ pratipak«Ãægaæ. tena vitarkavicÃrapratipak«aïÃt. prÅtisukhe cittaikÃgratà ca Óe«e aæge pÆrvavat. t­tÅye dhyÃne upek«Ãsm­tisaæprajanyaæ ca pratipak«Ãæga÷. tai÷ prÅtipratipak«aïÃt. sukhaæ cittaikÃgratà ca Óe«e aæge yathÃkramaæ pÆrvavat. caturthe dhyÃne upek«ÃpariÓuddhi÷ sm­tipariÓuddhiÓ ca pratipak«Ãægaæ. tÃbhyÃæ dhyÃne«u sukhapratipak«aïÃt. adu÷khasukhà vedanà anuÓaæsÃægaæ. cittaikÃgratà tadubhayasaæniÓrayÃægam iti.

Óraddhà prasÃda iti. Óraddhaiva prasÃda÷ ÓraddhÃprasÃda÷.

katham asati dravyÃntaratve caitasikatvam iti. vitarkÃdÅnÃæ. avasthÃviÓe«o 'pi hi nÃma cetasaÓ caitasiko bhavati. cetasi bhavatvÃt. parye«akamanojalpÃvasthà vitarka÷. pratyavek«akamanojalpÃvasthà vicÃra÷. vÃksamutthÃpikÃvasthà cittasya vitarka÷. tadanyÃvasthà vicÃra iti bhagavadviÓe«a÷. avik«iptÃvasthà samÃdhi÷. [Tib. 343b] praÓÃntavÃhitÃvasthà cittasyÃdhyÃtmasaæprasÃda iti.

na vai sukhaæ dhyÃne«u saumanasyaæ yujyata iti. tulyasukhavedanÃsvÃbhÃvye mÃnasatve 'pi sati. kasmÃt saumanasyaæ sukham iti nocyate. asti (#<Abhidh-k-vy 677>#) kÃraïaæ. iyaæ hi prÅtir anupaÓÃætÃ. tayà hi tat samÃhitam api cittaæ k«ipyata ivonnamyata iva sÃmodaæ sahÃsaæ viplutam iva vyavasthÃpyate. tad yadopaÓÃætaæ bhavati. tadà bhÆmyantaraprÃptà tajjÃtÅyaiva vedanà sukham ity ucyate.

(VIII.10) kleÓÃviviktatvÃd iti. tadbhÆmikai÷ kleÓair aviviktatvÃd ity artha÷. kleÓÃvilatvÃd iti. kleÓair aprasannatvÃd ity artha÷. kli«ÂasukhasambhramitatvÃd iti. kli«Âena sukhena saæbhramitatvÃt. sm­ti÷ saæprajanyaæ ca na bhavata÷. kleÓamalinatvÃd iti. tadbhÆmikai÷ kleÓair malinatvÃt. upek«ÃyÃ÷ sm­teÓ ca pariÓuddhir nÃsti.

kuÓalamahÃbhÆmikatvÃd anayor iti. praÓrabdhyupek«e kuÓalamahÃbhÆmike paÂhite.

#<ÓraddhÃpramÃda÷ praÓrabdhir upek«Ã hrir apatrapÃ
mÆladvayam ahiæsà ca vÅryaæ ca kuÓalaæ sadeti>#

vacanÃt. kiæ punar ete pÆrvasmin pak«e kli«Âe«v api dhyÃne«u bhavata÷. na ca bhavata ity Ãha. kasmÃd etan noktaæ. anuktasiddhatvÃt. kuÓalamahÃbhÆmikayo÷ praÓrabdhyupek«ayor aparigrahÃd bhavata eva te ity apare.

(VIII.11) ÓvÃse iti.

[Tib. 344a] ÃÓvÃsapraÓvÃsau. dvitvapradarÓanÃrthaæ cÃtra dvivacananirdeÓa÷. vitarkavicÃraprÅtisukhair akaæpanÅyatvÃd iti. yathà pÆrvakÃïi trÅïi dhyÃnÃni vitarkÃdibhi÷. kaæpyate prathamaæ dhyÃnaæ vitarkavicÃrÃbhyÃæ kaæpyate. dvitÅyaæ prÅtyÃ. t­tÅyaæ sukhena. naivam ebhiÓ caturthaæ kaæpyate.

yathà nivÃte dÅpo na kaæpyate vÃyunÃ. tadvad ity uktaæ sÆtra ity apara Ãhu÷. a«ÂÃpak«ÃlamuktatvÃt.

(VIII.13) #<ÃdyÃptam>#

iti. ÃdyadhyÃnasaæg­hÅtaæ. nirmÃïacittavad iti. yathÃdharabhÆmikaæ nirmÃïacittaæ tadbhÆmikaæ nirmÃïaæ nirmÃtukÃmà nirmÃtÃra÷ saæmukhÅkurvanti. tadvat. na kuÓalaæ hÅnatvÃd iti. tad dhi prathamadhyÃnabhÆmikaæ kuÓalaæ dvitÅyadhyÃnabhÆmikÃn nihÅnaæ nik­«Âam. ato na saæmukhÅkurvanti. prayojanena hi te prathamadhyÃnabhÆmikaæ saæmukhÅkurvanti. na bahumÃnena. savipÃkaæ ca tat kuÓalaæ. na ca tadvipÃkena te 'rthina iti kuÓalacittasaæmukhÅkaraïe yatnaæ na kurvanti.

(VIII.14) #<vairÃgyeïopapattita>#

iti. vairÃgyeïopapattito veti. vÃÓabdo luptanirdeÓa÷. adhobhÆmivairÃgyÃd (#<Abhidh-k-vy 678>#) và asamanvÃgatas tena Óuddhakaæ pratilabhate dhyÃnaæ ÃrÆpyaæ vÃ. kÃmavairÃgyÃt prathamaæ Óuddhakaæ pratilabhate triprakÃram anyatra nirvedhabhÃgÅyÃt. evaæ yÃvad ÃkiæcanyÃyatanavairÃgyÃd [Tib. 344b] bhavÃgraæ pratilabhate. adhobhÆmyupapattito vÃ. upari«ÂÃd adharÃyÃæ bhÆmÃv upapadyamÃnas tal labhate. anyatra bhavÃgrÃd iti. tasyÃdhobhÆmivairÃgyata eva lÃbha÷. prayogato nirvedhabhÃgÅyam iti. tasya vairÃgyopapattik­ta÷ sa lÃbho na bhavati. parihÃïito 'pi hÃnabhÃgÅyam iti. sthitibhÃgÅyÃt parihÅyamÃïo hÃnabhÃgÅyaæ labhate. ata evocyata iti. yasmÃt parihÅïo pi hÃnabhÃgÅyaæ labhate. evaæ parihÃïyà copapattyÃpi ceti yojyaæ. kathaæ. syÃc chuddhakaæ parihÃïyà labheta parihÃïyà vijahyÃt. syÃc chuddhakaæ dhyÃnam upapattyà labheta upapattyà vijahyÃd iti. Ãha. syÃt. katham ity Ãha. hÃnabhÃgÅyaæ prathamaæ dhyÃnam iti. brahmaloka÷ prathamaæ dhyÃnaæ tribhÆmikaæ. viÓe«eïa brahmaloke upapadyamÃna iti vacanÃt. brahmalokavairÃgyeïa tyajyata iti. yasmÃt prathamadhyÃnavairÃgyeïa hÃnabhÃgÅyaæ dhyÃnaæ kleÓÃnuguïyÃt. tadbhÆmikakleÓam iva tyajati. ato brahmalokavairÃgyeïa tyajyata ity ucyate. evaæ tÃvat prathamasya praÓnasya vivarjanaæ. brahmalokavairÃgyaparihÃïyà labhate. yadi brahmalokavairÃgyaparihÃïyà parihÅyate punas tad dhÃnabhÃgÅyaæ pratilabhate. tadbhÆmikakleÓavat. [Tib. 345a] kÃmadhÃtuvairÃgyaparihÃïyà tyajyate. yadà kÃmadhÃtuvairÃgyÃt parihÅyate. tadà Óuddhakaæ tyajyate. upari«ÂÃd brahmaloka upapadyamÃno labhata iti. dvitÅyÃdibhyo brahmaloka upapadyamÃno hÃnabhÃgÅyaæ tadbhÆmikakleÓavad eva labhate. tasmÃt kÃmadhÃtÃv upapadyamÃno vijahÃtÅti. tasmÃd brahmalokÃt kÃmadhÃtÃv upapadyamÃno vijahÃtÅti. indriyasaæcÃrato 'pi Óaik«ÃÓaik«am iti. ÓraddhÃvimukto d­«ÂiprÃptÃyÃæ Óaik«aæ labhate. samayavimikto 'py akopyaprativedhe aÓaik«aæ labhate. nÃvaÓyam. ÃnupÆrvikenÃlÃbhÃd iti. yady ÃnupÆrviko 'nÃgamyasaæniÓrayeïa niyÃmam avakrÃmati na labhate.

(VIII.15, 16) svabhÆmike ÓuddhÃnÃsrave iti. vyutthÃnakÃle pravÃhe ca. dvitÅyat­tÅyadhyÃnabhÆmike ceti. miÓrakÃmiÓrakÃnulomasamÃpattau vyutkrÃntakasamÃpattau ca. sapta svabhÆmike ÓuddhakÃnÃsrave iti. pÆrvavad vij¤ÃnÃkÃÓÃnaætyÃyatanabhÆmike ca. tathaiva pratilomasamÃpattau. bhavÃgraæ Óuddhakam evÃnÃsravÃbhÃvÃd iti. mÃædyÃd anÃsravaæ nÃstÅty uktaæ. anulomasamÃpattau tu vyutthÃnakÃle tad bhavati. t­tÅyacaturthaprathamadhyÃnabhÆmike ceti. amiÓrakamiÓrakÃnulomapratilomavyutkrÃntasamÃpattikÃle«u. [Tib. 345b] (#<Abhidh-k-vy 679>#) ÃkÃÓÃnaætyÃyatanacaturthadhyÃnabhÆmikÃni catvÃrÅti. te«v eva kÃle«u. trÅïÅty anÃsravÃbhÃvÃt. evam anyadhyÃnÃrÆpyÃd anaætaraæ daÓa dravyÃïi yojyÃnÅti. tadyathà t­tÅyadhyÃnÃd anantaraæ daÓa. svabhÆmike dve ÓuddhakÃnÃsrave. caturthadhyÃnÃkÃÓÃnaætyÃyatanabhÆmikÃni catvÃri. tathaiva ca prathamadvitÅyadhyÃnabhÆmikÃni catvÃrÅti. caturthadhyÃnÃd anantaraæ daÓa. svabhÆmike dve ÓuddhakÃnÃsrave. ÃkÃÓavij¤ÃnÃnaætyÃyatanabhÆmikÃni catvÃri. dvitÅyat­tÅyadhyÃnabhÆmikÃni catvÃrÅti. ÃkÃÓÃnaætyÃyatanÃd anantaraæ daÓa. svabhÆmike dve. vij¤ÃnÃkiæcanyÃyatanabhÆmikÃni catvÃri. t­tÅyacaturthadhyÃnabhÆmikÃni catvÃry utpadyanta ity evaæ daÓa bhavanti. anvayaj¤ÃnÃnantaraæ ceti vistara÷. idaæ vyutpÃdyate. ÆrdhvÃdharabhÆmyÃlaæbanatvÃd dhyÃnÃnam asti prasaæga iti k­tvÃ. tasyÃdharÃÓrayÃlambanatvÃd iti. yamÃt tad dharmaj¤Ãnam adharÃÓrayakÃmadhÃtvÃÓrayam adharÃlambanaæ kÃmadu÷khÃdyÃlambanaæ. tasyÃdharÃÓrayÃlambanatvÃn na dharmaj¤ÃnÃnantaram ÃrÆpyÃn samÃpadyante. Óe«aæ yathaivÃnÃsravÃd iti. svabhÆmike ca ÓuddhÃnÃsrave utpadyete. ÆrdhvÃd adhobhÆmike ca [Tib. 346a] yÃvat t­tÅyÃd iti. praïidhÃyeti vistara÷. yadi kaÓcid evaæ buddhim utpÃdyÃrdharÃtre candrodaye candrÃstamaye và mayà praboddhavyam iti svapet. sa pÆrvÃbhiprÃyÃnuvartanÃt saætatate÷ tasminn eva kÃle prabudhyate. yathÃsyaivaæ praïidhÃya supta÷. tasyÃbhiprete kÃle prabodho bhavati. tadvad etat. sarvathà notpadyata iti. nÃpi svabhÆmikaæ nÃpy adharabhÆmikam utpadyata ity artha÷. samÃpattikÃlaæ praty etad uktam iti. ÓuddhakÃt kli«ÂÃc ca samanantaraæ svabhÆmikam eva kli«Âam utpadyate nÃnyabhÆmikam iti. kathaæ. tathà ÓuddhÃt kli«Âaæ vÃpi svabhÆmikaæ. kli«ÂÃt svaæ Óuddhakaæ kli«Âam ity evaæ.

#<cyutikÃle tu>#

maraïabhave. upapattilÃbhikÃc chuddhakÃd iti vistara÷. upapattidhyÃne«u yad upapattilÃbhikaæ kuÓalasamÃhitaæ. tad api Óuddhakaæ dhyÃnam ity ucyate. ata idam ucyate.

#<cyutikÃle tv>#

iti vistareïa. kiæ kÃraïaæ. asamÃhitatvÃn maraïabhavasya. na hi tadÃnÅæ Óuddhakaæ samÃpattidhyÃnam astÅti. ata÷ sarvabhÆmikaæ kli«Âam utpadyata iti. svabhÆmikÃdharordhvabhÆmikaæ pratisaædhicittaæ kli«Âam asamÃhitam utpadyata ity artha÷. nordhvabhÆmikaæ. kli«ÂasadbhÃve sati tatropapattyasaæbhavÃt.

(#<Abhidh-k-vy 680>#)
(VIII.17, 18) anyatra viÓe«abhÃgÅyÃd [Tib. 346b] iti. ita ÆrdhvabhÆmyabhÃvÃt. tasmÃd anÃsravam utpadyata iti nirvedhabhÃgÅyÃt. hÃnasthitibhÃgÅye iti. hÃnabhÃgÅyaæ pravÃhakÃle. sthitibhÃgÅyaæ viÓe«agamanakÃle. anyatra hÃnabhÃgÅyÃd iti. viÓe«abhÃgÅyÃd dhÅyamÃnasya sthitibhÃgÅyÃparityÃge tasyaivotpattiyogÃt. tad evaikaæ iti. tad eva nirvedhabhÃgÅyaæ pravÃhayogena.

(VIII.19) Ãk­«ÂÃ ity anukrameïeti. anulomÃnukrameïa pratilomÃnukrameïa ca.

(VIII.20) vidhÅyata iti kriyata ity artha÷. sthÃpyata iti vÃ. kiæ kÃraïaæ. nihÅnatvÃt.

#<ÃryÃkiæcanyasÃæmukhyÃd>#

iti. Ãryam anÃsravaæ. anÃsravasyÃkiæcanyÃyatanasya sÃæmukhyÃt saæmukhÅbhÃvÃt. bhavÃgre jÃtasyÃsravaprahÃïaæ bhavati. tuÓabdo 'pavÃdÃrthaæ dyotayati. svasyÃbhÃvÃd iti. bhÃvÃgrikasyÃnÃsravasya mÃrgasyÃbhÃvÃd ity artha÷. tasya cÃbhyÃsÃd iti. tasyÃkiæcanyÃyatanasyÃnÃsravasyÃbhyÃsÃt saænik­«ÂatvÃt.

(VIII.21) t­«ïÃparicchinnatvÃd bhÆmÅnÃm iti. yà yasyÃæ bhÆmau. tasyÃm eva bhÆmÃv anuÓayanÃt. tayà sà bhÆmi÷ paricchinnà bhavati. anyathà hi tasyottaratvam eva na sidhyed ekabhÆmisthÃnÃntaravat. ata evauttarÃdharye 'pi sthÃnÃntarÃïÃæ trayÃïÃæ trayÃïÃm a«ÂÃnÃæ [Tib. 347a] caikabhÆmità sidhyati. t­«ïÃvyatihÃrayogÃt. nÃnÃsravaæ kuÓalatvaprasaægÃd iti. tatprÃrthanà hi kuÓalo dharmacchanda iti.

#<na maulÃ÷ kuÓalÃrÆpyÃ÷ sÃsravÃdharagocarÃ>#

iti. maulagrahaïaæ sÃmantakanirÃsÃrthaæ. ÃrÆpyasÃmantakÃni hy adharÃæ sÃsravÃæ bhÆmim Ãlaæbate. kuÓalagrahaïam ÃsvÃdanÃsaæprayuktanirÃsÃrthaæ. ubhayakuÓalagrahaïÃrthaæ ca. yadi hy ÃrÆpyà ity evocyeta ÃsvÃdanÃsaæprayuktà maulà ÃrÆpyà na sÃsravÃdharagocarà iti saæbhÃvyeran. anÃsravà evÃrÆpyà evam iti g­hyeran. ÃrÆpyagrahaïaæ dhyÃnanirÃsÃrthaæ. dhyÃnÃni hi maulÃni api sÃsravÃdharavastvÃlambanÃni bhavanti. samantÃlocanatvÃd dhyÃnÃnÃæ. sÃsravagrahaïam anÃsravaniv­ttyÃrtham. anÃsravà hy adharà dharmà maulÃnÃæ kuÓalÃnÃæ ÃrÆpyÃnÃm ÃlambanÃni saæbhavanti. adharagrahaïam ÆrdhvaviÓe«aïÃrthaæ. ÆrdhvabhÆmikasÃsravÃlambanasaæbhavÃt. anÃsravaæ tv Ãlambanam ity udgrÃhya darÓyati sarvÃnvayaj¤Ãnapak«a iti. sarva iti navabhÆmika indriyagotrÃdibhedÃbhinno 'pi g­hyate. anvayaj¤Ãnapak«a iti pak«agrahaïena du÷khÃdyanvayaj¤Ãnak«Ãntaya÷ tatsahabhuvaÓ (#<Abhidh-k-vy 681>#) ca g­hyante. [Tib. 347b] na dharmaj¤Ãnapak«a÷. kÃmadu÷khÃdyÃlambanatvena viprak­«ÂatvÃt. nÃdhobhÆminirodha÷. adhobhÆmigrahaïaprasaægÃd iti. vyÃkhyÃtam etat purastÃt.

(VIII.22) #<anÃsraveïa hÅyante kleÓÃ>#

iti. dhyÃnÃrÆpyÃïÃæ yo 'nÃsrava÷ saæbhavati. tena yathÃsaæbhavaæ kleÓÃ÷ prahÅyante. katamenÃnÃsraveïa maulena. vak«yate hi

#<sÃmantakena ceti.>#

apavÃdarÆpeïa sÃmantakena Óuddhakena kleÓÃ÷ prahÅyanta ity adhik­taæ. kuta eva kli«Âeneti. kli«Âena kleÓaprahÃïaæ naiva saæbhavatÅty abhiprÃya÷. kiæ kÃraïaæ Óuddhakena kleÓà na prahÅyanta ity Ãha. vÅtarÃgatvÃn nÃdha iti vistara÷. adharabhÆmivÅtarÃgatvÃn na ÓuddhakenÃdharabhÆmikÃ÷ prahÅyante. kuta eva kli«Âena. tasyaiva tadapratipak«atvÃn na svabhÆmau. tasyaiva prathamadhyÃnasya yÃvan naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanasya. tadapratipak«atvÃt tasyÃpratipak«as tadapratipak«a÷. tadbhÃva÷. tasmÃt. tadapratipak«atvÃn na svabhÆmau kleÓÃ÷ prahÅyante. na hi bhavena bhavasya ni÷saraïam asti. viÓi«ÂataratvÃn nordhvam iti. nordhvabhÆmikÃ÷ [Tib. 348a] kleÓÃ÷ adharabhÆmikena Óuddhakena prahÅyante. viÓi«ÂataratvÃt kleÓÃnÃæ. na ca nyÆnam ÃÓritya viÓi«ÂÃnÃæ prahÃïaæ yujyate. ity anena ÓuddhakenÃpi kleÓà na prahÅyante. kuta eva kli«Âeneti siddham etat. ÓuddhakenÃpÅty apiÓabdÃd anÃsraveïÃpÅti. saæbhavatas tv etad uktaæ. ata evocyate. adhobhÆmipratipak«atvÃt iti. kÃmÃvacarà hi kleÓÃ÷ prathamadhyÃnasÃmantakena prahÅyante. prathamadhyÃnabhÆmikà dvitÅyadhyÃnasÃmantakena. evaæ yÃvad ÃkiæcanyÃyatanabhÆmikà naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanasÃmantakeneti.

(VIII.22) yena tatpraveÓa iti. yena sÃmantakena te«Ãæ maulÃnÃæ dhyÃnÃrÆpyÃïÃæ praveÓa÷. kiæ tÃny api trividhÃnÅti. ÃsvÃdanÃsaæprayuktÃdibhedÃt. tathaiva ca te«u vedaneti. prathamayor dhyÃnayo÷ prÅti÷. t­tÅye sukhaæ. caturtha upek«ety uktaæ. kim evaæ sÃmantake«u. upek«endriyasaæprayuktÃni ca yatnavÃhyatvÃd iti. anÃbhisaæskÃravÃhÅ mÃrga÷ prÅtisukhÃbhyÃæ saæprayujyate. tÃni ca sÃmantakÃni yatnavÃhyÃni sÃbhisaæskÃravÃhyÃnÅty ata upek«endriyasaæprayuktÃni. [Tib. 348b] punar adhobhÆmyudvegÃnapagamÃt prÅtisukhayor ayoga iti. ato 'py upek«endriyasaæprayuktÃni. vairÃgyapathatvÃc ca. nÃsvÃdanÃsaæprayuktÃnÅti. yadi hy ÃsvÃdanÃsaæprayuktÃni syur vairÃgyamÃrgo na syÃt. na hi t­«ïÃsaæprayukto mÃrga÷ kleÓaprahÃïÃya (#<Abhidh-k-vy 682>#) bhavati. atha vÃyam abhisaæbandha÷. upek«eædriyasaæprayuktÃni ca yatnavÃhyatvÃt. adhobhÆmyudvegÃnapagamÃd vairÃgyapathatvÃc ceti dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ nÃsvÃdanÃsaæprayuktÃnÅti. pÆrvavad vaktavyaæ Óe«aæ. yady api sÃmantakacittena saædhibandha iti. a«ÂÃsv api dhyÃnÃrÆpye«u yasya yat sÃmantake. tasya tena sÃmantakacittena kli«ÂenÃsamÃhitena saædhibandha ity e«a siddhÃnta÷ iti. ata idam ucyate. yady api sÃmantakacitteneti vistara÷. ÃsvÃdanÃsaæprayuktam apy anÃgamyam iti. anÃgamyasya paÂutvÃt. yathà hi tad anÃsravam api saæbhavati. tathÃsvÃdanÃsaæprayuktam apÅty abhiprÃya÷. maulapratispardhitvÃd ÃsvÃdanÃsamutpattisadbhÃvÃd iti ÃcÃryasaæghabhadra÷.

(VIII.23) dhyÃnaviÓe«atvÃd iti. tad eva maulaæ prathamaæ dhyÃnaæ vitarkÃpaganmÃd viÓi«Âaæ [sa] dhyÃnÃntaram ity ucyate [Tib. 349a] ity artha÷. viÓe«ÃbhÃvÃd iti. yathà prathame dhyÃne viÓe«o bhavati. kvacid vitarkavicÃrau. kvacid vicÃra eveti. na tathà dvitÅyÃdi«v iti. ato dhyÃne«u na vyavasthÃpyate dhyÃnÃntaram. ata eva du÷khà pratipad iti. ata eva hi saæskÃravÃhitvÃt. vitarkamÃtraprati«edhÃd iti.

#<atarkaæ dhyÃnam antaraæ>#

iti vacanÃt.

(VIII.24, 25) tadÃlambana÷ samÃdhir Ãnimitta iti. animitte bhava Ãnimitta÷. daÓÃkÃra iti. anityadu÷khÃkÃrau dvau. samudayÃkÃraÓ catvÃro mÃrgÃkÃraÓ catvÃra ity ete daÓÃkÃrÃ÷. anityadu÷khataddhetubhya udvegÃd iti. anityÃd du÷khÃt taddhetoÓ ca. tasya du÷khasya hetoÓ ca samudayÃd udvegÃt. kiæ. apraïihita÷. ak­tasaæskÃra ity artha÷. mÃrgasya kolopamatayÃvaÓyatyÃjyatvÃt. kola ucyate u¬upa÷. sa upamÃsyeti kolopama÷. mÃrga÷. tadbhÃva÷. tayÃ. kolopamatayà mÃrgasyÃvaÓyatyÃjyatvaæ. tasmÃd apraïihita ity adhik­ta÷. yathà hi kolam ÃÓritya nadÅm uttaran na kolani«Âho bhavati. tasyÃvaÓyatyÃjyatvÃt. evaæ mÃrgam ÃÓritya na mÃrgani«Âho bhavati. tasyÃvaÓyatyÃjyatvÃt. tadÃkÃra iti. taddaÓÃkÃro [Tib. 349b] yathokta÷. tadatikramÃbhimukhatvÃd iti. tasya mÃrgasyÃtikrame 'bhimukhatvÃt. anenÃvaÓyatyÃjyatvam asya darÓayati. anityadu÷khataddhetvatikramÃbhimukha ity anuktam apy etad gamyata eva. ÓÆnyatÃ-anÃtmatÃbhyÃæ tu nodvega iti. ÓÆnyÃnÃtmÃkÃrÃbhyÃæ tu nodvego yogino bhavati. yady api hi du÷khasatyaæ ÓÆnyÃnÃtmÃkÃrÃbhyÃm ÃkÃryate. na tu tÃbhyÃæ tasmÃd du÷khÃd udvega÷. kasmÃt. nirvÃïasÃmÃnyÃt. nirvÃïam api ÓÆnyÃnÃtmalak«aïaæ. ÓÆnyatÃ-anÃtmate hi sarvadharmÃïÃæ lak«aïam (#<Abhidh-k-vy 683>#) iti. na ca tÃbhyÃæ tasmÃn nirvÃïÃd udvega÷. tasmÃn na tadÃkÃro 'praïihitasamÃdhir iti. laukikà ekÃdaÓasv iti. kÃmadhÃtÃv anÃgamye dhyÃnÃntare dhyÃnÃrÆpye«u ceti. yatra mÃrga iti. kÃmadhÃtubhavÃgradvitÅyÃdisÃmantakavarjitÃsu bhÆmi«u. mok«advÃratvÃd iti. dvÃrÃrtho mukhÃrtha iti darÓayati.

(VIII.25, 26) ÓÆnyatÃdyÃlambanatvÃt tan nÃmeti. ÓÆnyatÃpraïihitÃnimittÃlambanatvÃt. ÓÆnyatÃÓÆnyateti nÃma. apraïihitÃpraïihiteti. ÃnimittÃnimitta iti ca.

#<ÓÆnyataÓ cÃpy anityata>#

iti. yathÃsaækhyena. ÓÆnyatÃÓÆnyatà [Tib. 350a] hi ÓÆnyatÃkÃreïÃÓaik«aæ ÓÆnyatÃsamÃdhim Ãlambate nÃyam ÃtmÅyam iti. nÃnÃtmÃkÃreïa.

Ãha. kim atra kÃraïaæ yac chÆnyatÃÓÆnyatÃsamÃdhi÷ ÓÆnyatÃkÃra eva. na punar anÃtmÃkÃro 'pi ÓÆnyatÃvad iti. atrocyate. ÓÆnyatÃkÃraprav­ttaÓÆnyatÃp­«ÂhotpÃdyatvÃt. Ãha. kim arthaæ puna÷ ÓÆnyatÃkÃraprav­ttaÓÆnyatÃp­«Âhenotpattir na punar anÃtmÃkÃraprav­ttaÓÆnyatÃp­«Âheneti. atrocyate. tadutpattyÃnukÆlyÃt. sa eva hi ÓÆnyatÃkÃraprav­ttaÓÆnyatÃsamÃdhis tasya ÓÆnyatÃÓÆnyatÃsamÃdher utpattÃv ÃnukÆlyenÃvati«Âhate. nÃnÃtmÃkÃra÷. na hy evam anÃtmadarÓanam udvejayati yathà ÓÆnyadarÓanaæ. d­«Âe«v api hy anÃtmato bhave«v abhiratir asti saæsÃre ÓÆnyadarÓanÃbhÃvÃt. tadyathÃdhvagasyÃsaæbaædhÃd adhvagadarÓanÃd api prÅti÷. ekÃkinas tu tacchÆnyatvÃd aprÅtir iti. tadvat.

anityÃkÃreïeti. daÓÃnÃm ÃkÃrÃïÃæ. na du÷khata iti vistara÷. na du÷khata ÃkÃrayaæty anÃsravasyÃtallak«aïatvÃt. ÃryapratikÆlatayà hi du÷kham i«yate. na hetusamudayaprabhavapratyayÃkÃrair anÃsravasyÃtallak«aïatvÃd evÃnÃsravasyÃsamudayÃdilak«aïatvÃd ity artha÷. na mÃrgÃkÃrair [Tib. 350b] dÆ«aïÅyatvÃd iti. so 'Óaik«a÷ samÃdhir dÆ«ayitavyo na ca mÃrgÃkÃrà dÆ«aïarÆpà iti. ato na mÃrgÃkÃrais taæ samÃdhim Ãlambate. nirodhÃkÃrais tu naiva sambandha iti. na taiÓ cintyate. pÃriÓe«yÃd anityÃkÃreïaiva.

#<asaækhyeyÃk«ayam>#

ity apratisaækhyÃnirodham ity artha÷. aÓaik«asyÃnimittasya samÃdher apratisaækhyÃnirodham Ãlambate. ÓÃntata÷ ÓÃnto 'yam iti. kathaæ tasyÃpratisaækhyÃnirodha÷. aÓaik«Ãd ÃnimittÃt samÃdher vyutthitasya tadanantaraæ ye sÃsravÃ÷ k«aïà atikrÃmanti anye cÃnÃsravÃ÷. yadi te notpannÃ÷. syu÷. aÓaik«Ã (#<Abhidh-k-vy 684>#) Ãnimittak«aïà utpannÃ÷ syu÷. te«Ãæ sÃsravÃïÃm anyÃnÃsravÃïÃæ cotpattikÃle te«Ãm aÓaik«ÃïÃæ Ãnimittak«aïÃnÃm apratisaækhyÃnirodho labhyate. pratyayavaikalyÃt. tam apratisaækhyÃnirodham Ãlambate ÓÃntÃkÃreïa. anÃsravasya pratisaækhyÃnirodhÃbhÃvÃt. na pratisaækhyÃnirodham Ãlambate. kasmÃt punar anÃsravasya pratisaækhyÃnirodho nÃsti. apratikÆlatvÃt. yad dhi pratikÆlam ÃryÃïÃæ. tat saæyogasya visaæyogÃya yatas te yatante. visaæyogaÓ ca pratisaækhyÃnirodha÷. ato 'nÃsravasya na pratisaækhyanirodha÷. kiæ cÃÓaik«asyÃnimittasya samÃdhe÷ pratisaækhyÃnirodhÃbhÃvÃt. [Tib. 351a] apratisaækhyÃnirodhasya ca tatpratyarthikabhÆtatvÃt. tatprotsÃhanenaiva tadvidÆ«aïam abhila«aæs tadapratisaækhyÃnirodham evÃlambate. ÓatrÆpagraheïa hi loke mÃryopaghÃta÷ kriyamÃïo d­Óyata iti. na nirodhapraïÅtani÷saraïÃkÃrair iti. nirodha÷ sÃdhÃraïÃ÷. na nirodha iti. tadbhÃva÷. tasmÃt. anityatÃnirodhasadhÃraïatvÃd ayam apratisaækhyÃnirodho na nirodhÃkÃreïÃkÃryate. anyathà hi ÓÃntÃkÃreïa tadviÓi«Âena nÃlambita÷ syÃt. nirodhÃkÃreïa hy anityatÃnirodhenaiva dÆ«ita evÃsÃv apratisaækhyÃnirodha÷ syÃt. taddÆ«aïena nÃÓaik«a ÃnimittasamÃdhidÆ«ita÷ syÃd ity abhiprÃya÷. na praïÅtÃkÃreïa. avyÃk­tatvÃd apratisaækhyÃnirodhasya. kuÓalaæ hi praïÅtaæ nÃvyÃk­tam. ato na praïÅtÃkÃreïÃlambate. avisaæyogÃc cÃpratisaækhyÃnirodhasya. na ni÷saraïÃkÃreïa tam Ãlambate. saækleÓaviyogo hi saækleÓani÷saraïam i«yate. yasmÃn nÃpratisaækhyÃnirodhena saæsÃrani÷saraïaæ bhavati. tathà hi saty apy apratisaækhyÃnirodhe ke«Ãæcit kuÓalÃkuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ tai÷ saæprayukta eva tatprÃptyavicchedÃt. ÃryamÃrgadve«itvÃd [Tib. 351b] iti. kathaæ dvi«ati. ÓÆnyatÃdibhir ÃkÃrais tadvaimukhyÃt.

#<akopyasyeti.>#

akopyadharmaïa÷. tasya tÅk«ïendriyatvÃt tadutpÃdane sÃmarthyam asti. nÃnyasyÃrhata÷. tebhyo d­«ÂadharmasukhavihÃratvÃd ÃsaægÃspadabhÆtebhyo 'Óaik«ebhya÷ ÓÆnyatÃdisamÃdhibhyo vaimukhyÃrtham aparasamÃdhÅn samÃpadyante.

(VIII.27, 28) vistara iti. asti samÃdhibhÃvanà Ãsevità bhÃvità bahulÅk­tà d­«ÂadharmasukhavihÃrÃya vartate. asti samÃdhibhÃvanà Ãsevità bhÃvità bahulÅk­tà divyacak«urabhij¤Ãj¤ÃnadarÓanÃya saævartate. asti samÃdhibhÃvanÃsevità bhÃvità bahulÅk­tà praj¤ÃprabhedÃya saævartate. asti samÃdhibhÃvanà (#<Abhidh-k-vy 685>#) Ãsevità bhÃvità bahulÅk­tà Ãsravak«ayÃya saævartata iti sÆtraæ. tatrÃsevità ni«evaïabhÃvanayÃ. bhÃvità vipak«aprahÃïatayÃ. bahulÅk­tà vipak«adÆrÅkaraïatayÃ.

Ãha. divyacak«urabhij¤Ãj¤ÃnadarÓanÃya saævartata ity uktaæ. na ca divyacak«urabhij¤ÃsamÃdhibhÃvanÃ. atrocyate. ayaæ phale hetÆpacÃra÷. yasya heto÷ samÃdhibhÃvanÃyà divyacak«urabhij¤Ãphalaæ. tatra phale hetÆpacÃra÷. j¤ÃnadarÓanÃya samÃdhibhavaneti. ye«Ãæ punar ayaæ pak«a÷.

#<«a¬vidhà muktimÃrgadhÅr>#

iti dhyÃnasaæg­hÅtà eva mÃnasà vimuktimÃrgÃ÷ «a¬ abhij¤Ã iti. te«Ãm acodyam evaitat. te«Ãæ vimuktimÃrgÃïÃæ samÃhitatvÃt. pÆrvaka eva tu pak«o abhidharmakoÓacintakÃnÃm ity avagantavyaæ. divyacak«u÷Órotravij¤Ãnayor abhij¤atvenÃbhÅ«ÂatvÃt. tadÃdikatvÃt. anyonyo 'pÅti. udÃharaïatvarÆpoktatvÃt. nÃvaÓyaæ saæparÃyasukhavihÃrÃyeti. saæparÃyo 'nÃgataæ janma. tatra sukhavihÃra÷. tasmai nÃvaÓyam etat bhavati. kasmÃd ity Ãha. parihÅïÃnÃæ prathamadhyÃnÃt. ÆrdhvopapannÃnÃæ dvitÅyÃdi«u. parinirv­tÃnÃæ ca. saæparÃyasukhavihÃrasyÃbhÃvÃt.

#<j¤ÃnadarÓanÃyeti>#

j¤ÃnÃya darÓanÃya ceti samÃsa÷. tatra [Tib. 352a] j¤Ãnaæ manovij¤Ãnasaæprayuktà praj¤Ã. amÅ bhavanta÷ sattvÃ÷ kÃyaduÓcaritena samanvÃgatà ity evamÃdivikalpÃd darÓanaæ cak«urvij¤Ãnasaæprayuktà praj¤Ã avikalpikÃ. traidhÃtukà anÃsravà iti. traidhÃtukà aÓubhÃnÃpÃnasm­tyaraïÃpraïidhij¤Ãnapratisaævidabhij¤Ãvimok«ÃbhibhvÃyatanÃdaya÷. anÃsravÃ÷ vimok«asukhavyutkrÃntakasamÃpattyÃsravak«ayÃbhij¤Ãdaya÷. atra tu samÃdhisaæprayogÃt prÃyogikÃnÃæ [Tib. 352b] guïÃnÃæ samÃdhibhÃvanety upacÃra÷. praj¤ÃprabhedÃyeti. praj¤ÃviÓe«akar«Ãya. ÃtmopanÃyikà kilai«Ã bhagavato dharmopadeÓaneti. Ãtmana upanÃyikà Ãtmano deÓikety artha÷ bodhisattvo hi karmÃntapratyavek«aïÃya ni÷krÃnto jambumÆle prathamaæ dhyÃnam utpÃditavÃn. bodhimÆle ca devaputramÃraæ bhaæktvà prathame yÃme divyaæ cak«ur utpÃditavÃn. tena divyena cak«u«Ã sattvÃæÓ cyutyupapattisaækaÂasthÃn abhivÅk«ya tatparitrÃïÃya madhyame yÃme dhyÃnavimok«asamÃpatti÷ saæmukhÅk­tavÃn. te 'sya prÃyogikà guïÃ÷ praj¤ÃprabhedÃya jÃyante. tatas t­tÅye yÃme caturthaæ dhyÃnaæ niÓritya niyÃmam avakramya yÃvad vajropamena samÃdhinà sarvasaæyojanaprahÃïaæ k­tavÃn iti. yasmÃc caivam ÃtmopanÃyikà dharmadeÓanÃ. ataÓ (#<Abhidh-k-vy 686>#) caturtha eva.

#<vajropamo 'ntye yo dhyÃna>#

iti.

(VIII.29-31) apramÃïasattvÃlambanÃd iti. apramÃïasaæj¤Ãkaraïe kÃraïam etat.

yathÃsaækhyam iti. vyÃpÃdabahulÃnÃæ tatprahÃïÃya maitrÅ. vihiæsÃbahulÃnÃæ tatprahÃïÃya karuïÃ. aratibahulÃnÃæ tatprahÃïÃya muditÃ. kÃmarÃgavyÃpÃdabahulÃnÃæ tatprahÃïÃyopek«eti. kÃmarÃgapratipak«atve ko viÓe«a iti. kÃmarÃgabahulÃt [Tib. 353a] praticintÃ. matÃpit­putraj¤ÃtirÃgasyopek«eti. yathaivasaæbaddhÃ÷ puru«Ã÷. evam evaite ity upek«ety abhiprÃya÷. tasya lobhÃk­«ÂatvÃd iti. yasmÃl lobhÃk­«Âo vyÃpÃda÷. tasmÃl lobhapratipak«arÆpatÃæ bhajata ity abhiprÃya÷. ubhayasvabhÃvÃt tv asau yujyata iti. alobhasvabhÃvà cÃdve«asvabhÃvà ca yujyata ity artha÷. kiæ kÃraïam. rÃgadve«ayo÷ pratipak«atvÃt. atas tu naiko dharma ubhayasvabhÃva iti grahÅtavyaæ. kiæ tarhi. alobhÃdve«ayor upek«ÃÓabdo vartata iti. sukhità bata sattvà iti. saætv ity abhiprÃya÷. du÷khità bata sattvà iti. du÷khità du÷khÃd vimucyaætÃæ ity abhiprÃya÷. tathà hi vyÃkhyÃsyate. vyÃpÃdÃdaya÷ kleÓopakleÓà dÆrÅkriyante. atas tatpratipak«atvam uktaæ. katham iti darÓasyati. kÃmadhÃtubhÆmikÃni anÃgamyabhÆmikÃni ca maitryÃdÅni trÅïi maulapramÃïasad­ÓÃni vidyante. prayogÃlambanÃkÃrasvabhÃvasÃd­ÓyÃt maulai÷ sad­ÓyÃni bhavanti. tair apramÃïais tribhis tÃn kleÓÃn vi«kaæbhya prahÃïamÃrgai÷. maitrÅ vihiæsÃbahulÃnÃæ tatprahÃïÃya. mÃdhyasthyÃd iti. apak«apÃtivenÃpy anunÅto nÃpi pratihata ity artha÷. aÓraddhatÃm iti vistara÷. asukhavatÃæ. sukham astÅty adhimok«Ãt kathaæ na viparÅtatvaæ bhavati. saætv ity abhiprÃyÃd iti. sukhitÃ÷ saætv ity abhiprÃyÃt. na viparÅtatvam ity abhiprÃya÷. ÃÓayasyÃviparÅtatvÃd veti. ÃÓaya÷ kuÓalà dharmÃ÷ sukhità bata sattvà ity ete cittacaittÃ÷ saparivÃrÃ÷. asyÃÓayasyÃviparÅtatvÃn na viparÅtatvaæ [Tib. 353b] bhavati. kathaæ punar ÃÓayasyÃviparÅtatvam ity Ãha. adhimuktisaæj¤ÃnÃd iti. adhimukte÷ saæj¤Ãnam adhimuktisaæj¤Ãnaæ. tasmÃt. yasmÃt tÃm adhimuktiæ tathaiva saæjÃnÅte. Ãdhimok«iko 'yaæ manaskÃra iti paricchinatti. akuÓalatvam iti. viparÅtagrahaïata÷. na. kuÓalatvÃt. naitad evaæ. kasmÃt. kuÓalamÆlatvÃt. kathaæ puna÷ kuÓalamÆlam ity Ãha. vyÃpÃdÃdipratipak«atvÃt. adve«asvabhÃvatvÃt maitrÅ vyÃpÃdapratipak«a÷. du÷khÃpanayanÃkÃratvÃc ca karuïà (#<Abhidh-k-vy 687>#) du÷khopasaæhÃrÃkÃrÃyà vihiæsÃyÃ÷ pratipak«o bhavati. mudità carate÷ pratipak«a÷ saumanasyÃrÆpatvÃt. upek«Ã ca mÃdhyasthyÃt kÃmarÃgavyÃpÃdayo÷ pratipak«a iti. tadÃlaæbanÃnÃm iti. kÃmÃvacarasattvÃlaæbanÃnÃm ity artha÷. tadbhÃjanena bhÃjanagataæ darÓitam iti. sthÃnena sthÃnÅyasattvaloko darÓita ity artha÷. samÃhitÃsamÃhitamaulaprayogagrahaïÃd iti. «aÂpaæcadaÓabhÆmikatvÃt
trayÃïÃm api kÃraïam ucyate saæbhavata÷. tatrÃsamÃhita÷ kÃmadhÃtu÷. prayogÃ÷ sÃmantakÃnÅti saæbhavato yojyaæ. «aÂbhÆmikavyÃvasthÃne 'nÃgamyaæ sÃmantakam apÅ«yate [Tib. 354a] sÃmantakÃny api prayogabhÆtÃni g­hyante. kiæ maulÃnÅti. mauladhyÃnabhÆmikatvÃd iti. maulaÓuddhakadhyÃnabhÆmikatvÃd ity artha÷. na hi Óuddhakair mauladhyÃnai÷ kleÓÃ÷ prahÅyanta ity uktaæ prÃk. adhimuktimanaskÃratvÃn na tai÷ kleÓÃ÷ prahÅyante. tattvamanaskÃreïa hi kleÓaprahÃïaæ. sattvÃlambanatvÃc ca na tai÷ prahÃïaæ. dharmasÃmÃnyalak«aïamanaskÃreïa hi kleÓaprahÃïam iti siddhÃnta÷. kathaæ tarhÅty Ãha. tatprayogeïa tv iti vistara÷. maitryÃdiprayogeïa vyÃpÃdÃdivi«kaæbhaïÃt. tatpratipak«atvam uktam iti. vyÃpÃdÃdipratipak«atvam uktaæ. vi«kambhaïaprahÃïÃni tanÅty artha÷. prahÅïadÆrÅkaraïÃc ceti. yasmÃd ÃnantaryamÃrgair laukikair lokottarair và mÃrgair vyÃpÃdÃdaya÷ kleÓopakleÓà dÆrÅkriyante. atas tatpratipak«atvam uktaæ. katham iti darÓayati. kÃmadhÃtubhÆmikÃny anÃgamyabhÆmikÃni ca maitryÃdini trÅïi
[Tib. 354b] maulÃpramÃïasad­ÓÃni saævidyante. prayogÃlambanÃkÃrasvabhÃvasÃd­ÓyÃn maulai÷ sad­ÓÃni bhavanti. tair apramÃïais tribhis tÃn kleÓÃn vi«kaæbhya prahÃïamÃrgair ÃnantaryamÃrgai÷ prajahÃti. balavatpratyayalÃbhe 'pÅti. vyÃpÃdÃdipratyayalÃbhe 'pi balavati sati tai÷ kleÓair anÃdh­«yo bhavati. saæmukhÅbhÃvata÷. adhimÃtra iti. mitrapak«e. paramamitre hi sukarà maitrÅ. spharatÅti. vyÃpnoti. pÆrvapuïyÃphalasaædarÓanÃd iti. pÆrvapuïyaphalasaædarÓanÃt samucchinnakuÓalamÆle 'pi pudgale Óakyaæ guïagrÃhiïÃnena bhavituæ puïyam anena k­tam ÃsÅd yenÃsya rÆpÃdisaæpad iti. pratyekabuddhe ca do«agrÃhiïà nÆnam anenÃpuïyaæ k­tam ÃsÅd yenÃsyaivaæ rÆpÃdivaikalyam iti. api eva du÷khÃd vimucyerann ity adhimucyamÃna÷ karuïÃyÃæ (#<Abhidh-k-vy 688>#) prayujyate. apy evÃbhipramoderann ity adhimucyamÃno muditÃyÃæ prayujyate. muditayà na samanvÃgata iti. t­tÅyacaturthayo÷ saumanasyÃbhÃvÃt.

(VIII.32-34) #<a«Âau vimok«Ã>#

iti. yathÃsÆtraæ. katham. a«Âau vimok«Ã÷. katame '«Âau. rÆpÅ rÆpÃïi paÓyatÅty ayaæ prathamo vimok«a÷. adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi [Tib. 355a] paÓyatÅty ayaæ dvitÅyo vimok«a÷. Óubhaæ vimok«aæ kÃyena sÃk«Ãtk­tvopasaæpadya viharatÅty ayaæ t­tÅyo vimok«a÷. sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃt pratighasaæj¤ÃnÃm astaægamÃt nÃnÃtvasaæj¤ÃnÃm amanasikÃrÃd anantam ÃkÃÓam anantam ÃkÃÓam ity ÃkÃÓÃnantyÃyatanam upasaæpadya viharati. tadyathà devà ÃkÃÓÃnantyÃyatanopagÃ÷. ayaæ caturtho vimok«a÷. punar aparaæ sarvaÓa ÃkÃÓÃnantyÃyatanaæ samatikramyÃnaætaæ vij¤Ãnam anaætaæ vij¤Ãnam iti vij¤ÃnÃnantyÃyatanam upasaæpadya viharati. tadyathà devà vij¤ÃnÃnaætyÃyatanopagÃ÷. ayaæ paæcamo vimok«a÷. punar aparaæ sarvaÓo vij¤ÃnÃnaætyÃyatanaæ samatikramya nÃsti kiæcid ity ÃkiæcanyÃyatanam upasaæpadya viharati. tadyathà devà ÃkiæcanyÃyatanopagÃ÷. ayaæ «a«Âo vimok«a÷. punar aparaæ sarvaÓa ÃkiæcanyÃyatanaæ samatikramya naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanam upasaæpadya viharati. tadyathà devà naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanopagÃ÷. ayaæ saptamo vimok«a÷. punar aparaæ sarvaÓo naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanaæ samatikramya saæj¤Ãnirodhaæ kÃyena sÃk«Ãtk­tvopasaæpadya [Tib. 355b] viharati. ayam a«Âamo vimok«a iti. rÆpÅ rÆpÃïÅti. svÃtmani rÆpÃïi vibhÃvya bahir api rÆpÃïi paÓyati. vinÅlakÃdyÃlambanatvÃt. aÓubhÃvan nayo veditavya iti. adhirÃgasya varïarÃgÃdipratipak«am Ãrabhya saæbhavato vistareïa yojyaæ.

#<alobhà daÓabhÆ÷ kÃmad­ÓyÃlambà n­jÃÓubheti.>#

yathÃsaækhyam iti. kÃmÃvacarasya varïarÃgasya pratipak«eïa prathamadhyÃnabhÆmiko vimok«a÷. prathamadhyÃnabhÆmikasyÃpi varïarÃgapratipak«eïa dvitÅyadhyÃnabhÆmiko vimok«a÷. etau ca dvau punar dÆrÅbhÃvapratipak«au veditavyau.

Ãha. dvitÅyÃdidhyÃne«u varïarÃgo nÃstÅti kathaæ gamyate. cak«urvij¤ÃnÃbhÃvÃt. yo hi yasmÃd vi«ayÃd virakta÷. niyatam asau tadgrÃhakÃd api vij¤ÃnÃd virakta÷. dvitÅyÃdi«u ca dhyÃne«u cak«urvij¤ÃnÃdi nÃstÅti. ato varïavÅtarÃgÃs ta iti siddhaæ.

#<ÓubhÃrÆpyÃ>#

iti ÓuddhakÃnÃsravÃ÷.

(#<Abhidh-k-vy 689>#)
anyadÃpy asamÃhitÃ÷ saætÅti. ÃrÆpye«u vipÃkajÃæÓ cittacaittÃn abhisaædhÃyocyate. [Tib. 356a] pÆrvasmiæs tu pak«e maraïabhavÃvasthÃyÃm evÃsamÃhità ÃrÆpyà iti darÓayati. sÃmantakavimuktamÃrgà api vimok«ÃkhyÃæ labhanta iti. kim aæga maulà ity apiÓabdÃrtha÷. nÃnantaryamÃrga iti vistara÷. yasmÃd adharabhÆmivaimukhyÃd vimok«Ã ity ucyante. tasmÃd ÃnantaryamÃrgà na vimok«ÃkhyÃæ labhante. adharÃlambanatvÃt. vimuktimÃrgÃs tu labhante. ÆrdhvÃlambanatvÃt.

#<nirodhas tu samÃpatti÷.>#

a«Âama iti vÃkyaÓe«a÷. saæj¤ÃveditavaimukhyÃd iti. saæj¤ÃvaimukhyÃd veditavaimukhyÃc ca vimok«a÷. sarvasaæsk­tÃd và vaimukhyÃd vimok«a÷.

samÃpattyÃvaraïavimok«aïÃd vimok«a iti. samÃpattyÃvaraïavimok«avaimukhyÃd vimok«a iti. tatra samÃpattyÃvaraïaæ yasminn Ãvaraïe cittÃkarmaïyatà traidhÃtukavÅtarÃgà api saæta÷ prathamam api maulaæ dhyÃnaæ notpÃdayanti.

yathÃyogam iti. dvayor vinÅlakÃdyamanoj¤aæ rÆpaæ Ãlambanaæ. t­tÅyasya manoj¤am Ãlambanam iti. taddhetunirodhau ceti. tasya du÷khasya [Tib. 356b] samudayanirodhau. sarvaÓ cÃnvayaj¤Ãnapak«a iti. ÆrdhvÃdha÷ svabhÆmika ity artha÷. apratisaækhyÃnirodhaÓ ceti. apratisaækhyÃnirodhaÓ cÃrÆpyÃvimok«ÃïÃæ Ãlambanam iti vaktavyaæ.

#<ye tv arÆpiïas
te 'nvayaj¤Ãnapak«ordhvasvabhÆdu÷khÃdigocarÃ>#

ity atravacanÃt.

Ãha. katama÷ punar apratisaækhyÃnirodhas te«Ãm Ãlambanam. atrocyate. aÓaik«asyÃnimittasya samÃdher apratisaækhyÃnirodham Ãlambante. te ca sapta sÃmantakÃni hitvÃnyÃsv ekÃdaÓasu bhÆmi«u kÃmadhÃtÃv anÃgamye dhyÃnÃntare«u dhyanÃrÆpye«u cëÂÃsv iti. sopasaækhyÃnaæ ÓÃstram iti ÓÃstralak«aïaæ darÓitaæ bhavati. ÃkÃÓaæ caikasyeti. vaktavyaæ ÃkÃÓÃnaætyÃyatanavimok«asyÃlambanaæ. dvitÅyadhyÃnabhÆmikavarïarÃgÃbhÃvÃd iti. dvitÅyadhyÃnabhÆmikasya varïarÃgapratipak«ayitavyasyÃbhÃvÃd ity artha÷. tadabhÃva÷ kÃyikavij¤ÃnÃbhÃvÃt. sukhamaï¬e¤jitatvÃc ca. sukhasya maï¬a÷. sarvasukhasyoparisthaæ sukham ity artha÷. tene¤jitatvÃt kampitatvÃt. na t­tÅye dhyÃne vimok«o vyavasthÃpyate.

[Tib. 357a] yadi t­tÅyadhyÃnabhÆmiko varïarÃgo nÃsti. kasmÃc chubhaæ (#<Abhidh-k-vy 690>#) vimok«am utpÃdayatÅti. ata Ãha aÓubhayà lÅnÃæ saætatiæ pramodayituæ jij¤ÃsanÃrthaæ veti. vimok«ÃdÅnÃm iti. ÃdiÓabdenÃbhibhvÃyatanÃdyupagraha÷. kleÓadÆrÅkaraïÃrthaæ. vimok«ÃdÅnaæ dÆribhÃvapratipak«atvÃt. samÃpattivaÓitvÃrthaæ ca. tac ca samÃpattivaÓitvam araïÃdiguïÃbhinirhÃrÃya bhavati. ÃryÃyÃÓ ca rddhe÷. kiæ. abhinirhÃrÃyeti prak­taæ. sà punar yayà vastupariïÃmÃdhi«ÂhÃnÃyurutsargÃdÅnÅti. tatra vastupariïÃmaæ. yad vastu yathÃdhimucyate. tathaiva tad bhavati. yathà suvarïasya m­tkaraïaæ. tathÃdhimok«Ãd adhi«ÂhÃnaæ sthirasya vastuna÷. imaæ tu kÃlam avati«ÂhatÃm iti tathÃyu«Ã utsarga÷. ÃdiÓabdena sumero÷ paramÃïau praveÓa ity evam anyac ca sÆtre dra«Âavyaæ.

kasmÃt t­tÅyëÂamayor eva sÃk«Ãtkaraïam uktaæ. nÃnye«Ãm iti. kathaæ t­tÅyasya sÃk«Ãtkaraïam uktaæ. Óubhaæ vimok«aæ kÃyena sÃk«Ãtk­tvopasaæpadya viharatÅti. a«ÂamasyÃpi. saæj¤Ãveditanirodhaæ [Tib. 357b] kÃyena sÃk«Ãtk­tvopasaæpadya viharatÅti. atra sÃk«Ãtk­tveti pratyak«Åk­tvety artha÷. upasaæpadya viharatÅti tÃæ samÃpadya samÃpattiæ viharatÅty artha÷. atrocyate. prathamadvitÅyÃbhyÃæ vimok«ÃbhyÃæ t­tÅyasya vimok«asya prÃdhÃnyÃt. rÆpivimok«ÃvaraïasÃkalyaprahÃïÃd ÃÓrayapariv­ttitas t­tÅyasya sÃk«Ãtkaraïam uktam. evam a«ÂamasyÃpi prÃdhÃnyÃt. ÃrÆpyÃvimok«ÃvaraïasÃkalyaprahÃïÃd ÃÓrayapariv­ttita÷ sÃk«Ãtkaraïam uktaæ. dhÃtubhÆmiparyantÃvasthitatvÃc ceti. caturthaæ dhyÃnaæ rÆpadhÃtubhÆmiparyaætÃvasthitaæ. bhavÃgram apy ÃrÆpyadhÃtubhÆmiparyantÃvasthitaæ.

(VIII.35) evam adhimÃtrÃïÅti. adhyÃtmaæ rÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyaty adhimÃtrÃïi suvarïadurvarïÃnÅti vistara÷ yÃvad idaæ dvitÅyam abhibhvÃyatanam. adhyÃtmam arÆpasaæj¤i evam eveti. katham. adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati parÅttÃni suvarïadurvarïÃnÅti pÆrvavad yÃvad idaæ t­tÅyam abhibhvÃyatanaæ. tathà adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓayti adhimÃtrÃïi suvarïadurvarïÃnÅti pÆrvavad yÃvad idaæ t­tÅyam abhibhvÃyatanaæ. tathà adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å paÓyaty adhimÃtrÃïi suvarïadurvarïÃnÅti pÆrvavat yÃvÃd idaæ caturtham abhibhvÃyatanam ity etÃni catvÃrÅti. arÆpasaæj¤y eva punar nÅlapÅtalohitÃvadÃtÃni [Tib. 358a] paÓyatÅti. katham. adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati nÅlÃni nÅlavarïÃni nÅlanidarÓanÃni nÅlanirbhÃsÃni. tadyathà umakÃpu«paæ saæpannaæ vÃrÃïaseyaæ và vastraæ nÅlaæ nÅlavarïaæ nÅlanidarÓanaæ nÅlanirbhÃsaæ (#<Abhidh-k-vy 691>#) tÃni khalu rÆpÃïy abhibhÆya jÃnÃty abhibhÆya paÓyati. evaæsaæj¤Å ca bhavatÅdaæ paæcamaæ abhibhvÃyatanaæ. adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati pÅtÃni pÅtavarïÃni pÅtanidarÓanÃni pÅtanirbhÃsÃni. tadyathà karïikÃrapu«paæ vÃrÃïaseyaæ và vastraæ pÅtam iti vistara÷. idaæ «a«Âham abhibhvÃyatanaæ. adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å rÆpÃïi paÓyati lohitÃni lohitavarïÃni lohitanidarÓanÃni lohitanirbhÃsÃni. tadyathà baædhÆkapu«paæ saæpannaæ vÃrÃïaseyaæ và vastraæ lohitam iti vistara÷. idaæ saptamam abhibhvÃyatanaæ. adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati avadÃtÃny avadÃtavarïÃni avadÃtanidarÓanÃni avadÃtanirbhÃsÃni. tadyathà uÓanastÃrakà saæpannaæ và vÃrÃïaseyaæ vastram avadÃtam [Tib. 358b] iti vistara÷. idam a«Âmam abhibhvÃyatanam iti. mÆrdhakÃni catvÃrÅmÃni cÃtyÃrÅty a«Âau bhavanti.

#<dvayam Ãdyavimok«avad>#

iti. yathà rÆpÅ rÆpÃïi paÓyatÅti prathamo vimok«a÷. Ãtmagataæ rÆpaæ paÓyan bahirgataæ rÆpaæ paÓyati. evam Ãdye abhibhvÃyatane. tayor hy ekam Ãtmagataæ rÆpaæ paÓyan bahirgataæ paÓyati. tathà hy etat paÂhyate. adhyÃtmaæ rÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati parÅttÃnÅti vistara÷. dvitÅyam api tathaiva. ayaæ tu viÓe«o bahirdhà rÆpÃïi paÓyaty adhimÃtrÃïÅti. kiæ ca yathà prathamo vimok«a÷ prathamadhyÃnabhÆmika÷ kÃmÃvacaravarïarÃgapratipak«a÷ kÃmÃvacararÆpÃyatanÃlambanaÓ ca. tatheme prathame abhibhvÃyatane veditavye.

#<dve dvitÅyavad>#

iti. yathÃdhyÃtmam arÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyatÅty evaælak«aïo dvitÅyo vimok«a÷. evaælak«aïe evaæ t­tÅyacaturthe abhibhvÃyatane. te api hy evaæ paÂhyete. adhyÃtmam arÆpasaæj¤Åbahirdhà rÆpÃïi paÓyati parÅttÃnÅti t­tÅya÷ paÂhyate. adhyÃtmam arÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyaty adhimÃtrÃïÅti caturtha÷ paÂhyate. kiæ ca yathà dvitÅyo vimok«a÷ dvitÅyadhyÃnabhÆmika÷ prathamadhyÃnabhÆmikavarïarÃgapratipak«a÷ [Tib. 359a] kÃmÃvacararÆpÃlaæbanaÓ ca. tathà t­tÅyaæ caturthaæ cÃbhibhvÃyatanaæ.

#<anyÃni puna÷ Óubhavimok«avad>#

iti. yathà Óubho vimok«aÓ caturthadhyÃnabhÆmika÷ kÃmÃvacaramanoj¤arÆpÃyatanÃlambanaÓ ca. tathà nÅlapÅtalohitÃvadÃtÃbhibhvÃyatanÃni. kevalaæ tv iha varïacatu«Âayaæ vibhajya g­hyate. Óubhasya ca vimok«asyÃlobha÷ svabhÃva÷. evam e«Ãm api. yathÃyaæ Óubho vimok«a÷ saparivÃragrahaïÃt paæcaskaædhasvabhÃva÷. tathaiva tÃny apÅty avagantavyaæ. tair vimok«amÃtram (#<Abhidh-k-vy 692>#) iti. nÃlambanÃbhibhavanaæ. kathaæ cÃbhibhvÃyatanair ÃlaæbanÃbhibhavanam ity ata Ãha. yathe«Âam adhimok«Ãd iti. yathe«Âaæ tair nÅlapÅtÃdyadhimok«Ãt. k«aïena nÅlaæ k«aïena pÅtam ityÃdi. amanoj¤asya và vinÅlakÃder manoj¤Ãdhimok«Ãt. kleÓÃnutpÃdÃc ceti. Óubhato 'pi ca sÃækleÓikaæ vastv ÃkÃrayata÷ kleÓÃnutpattes tair abhibhvÃyatanair ÃlaæbanÃbhibhavanaæ bhavati.

(VIII.36) nirantarak­tsnaspharaïÃd iti. nirantaraæ k­tsnÃnÃæ p­thivyÃdÅnÃæ spharaïÃd vyÃpanÃt tasmÃt k­tsnÃyatanÃnÅty [Tib. 359b] ucyante. kÃmÃvacaraæ rÆpÃyatanam iti.

#<p­thivÅ varïasaæsthÃnam ucyate lokasaæj¤ayÃ
Ãpas tejaÓ ca vÃyuÓ ca dhÃtur eva tathÃpi ceti>#

vacanÃt.

vÃyau spra«ÂavyÃyatanam ity eka iti. ye vÃyau rÆpÃyatanaæ necchanti. ta Ãhu÷. vÃyau spra«ÂavyÃyatnam Ãlambanam iti. vimok«aprÃveÓikÃnÅti. praveÓà eva prÃveÓikÃni. iti svÃrthav­ddhividhÃnÃt. praveÓe bhavÃni vÃ. uttarottaraviÓi«ÂatvÃd iti. yasmÃd vimok«ebhya uttarÃïy abhibhvÃyatanÃni viÓi«ÂÃni. abhibhvÃyatanebhya uttarÃïi k­tsnÃyatanÃni viÓi«ÂÃnÅti. tad uktaæ bhavati. vimok«Ãn utpÃdyÃbhibhvÃyatanÃny utpÃdayati. abhibhvÃyatanÃny utpÃdya k­tsnÃyatanÃny utpÃdayatÅti. sthÃpayitvà nirodhavimok«am iti. tasyaikÃntenÃryasaætÃnikatvÃt.

(VIII.37) ucitÃnucitatvÃd iti. ucitÃni vairÃgyalÃbhikÃni. anucitÃni prÃyogikÃni.

#<Óe«am>#

iti vistara÷. kiæ puna÷ Óe«aæ. prathamÃs trayo vimok«Ã÷ abhibhvÃyatanÃny a«Âau. k­tsnÃyatanÃny a«Âau. etan manu«yÃÓrayam eva. kiæ kÃraïam. upadeÓasÃmarthyenotpÃdanÃt. anyatra devÃdi«ÆpadeÓabhÃvÃt.

(VIII.38) kathaæ [Tib. 360a] rÆpÃrÆpyadhÃtvor ÃrÆpyadhyÃnaviÓe«otpÃdanam iti. ÃrÆpyadhÃtau rÆpadhÃtau và yasyÃæ bhÆmÃv upapanna÷. tadÆrdhvaæ yad ÃrÆpyaæ dhyÃnaæ ca. tat tato viÓi«yate ity ÃrÆpyadhyÃnaviÓe«Ã÷. tasyÃrÆpyadhyÃnaviÓe«aya katham upadeÓam antareïa bhavatÅti. yata÷ Óe«aæ manu«yÃÓrayam eva. upadeÓasÃmarthyenotpÃdanÃd ity uktam. ato 'nena saæbandhena p­«Âaæ. kathaæ rÆpÃrÆpyadhÃtvor iti vistara÷. hetubÃlÃc cÃsannÃbhÅk«ïÃbhyÃsÃd iti. ÃsannÃbhyÃsÃd abhÅk«ïÃbhyÃsÃc ca. kathaæ k­tvÃ. kaÓcid ÃrÆpyasamÃpattiæ samÃpadya tataÓ ca parihÃyÃnantaram eva rÆpadhÃtÃv upapadyate. ÃrÆpyasamÃpattilak«aïasya sabhÃgahetor balÅyastvÃt tasya rÆpadhÃtÃv ÃrÆpyasamÃpattir utpatsyate. abhÅk«ïÃbhyÃsÃd api. yadi kaÓcid ÃrÆpyasamÃpattim (#<Abhidh-k-vy 693>#) abhÅk«ïaæ samÃpadya tataÓ ca parihÃya rÆpadhÃtÃv upapadyate. tasyÃrÆpyasamÃpattilak«aïasya sabhÃgahetor balÅyastvÃd rÆpadhÃtÃv ÃrÆpyasamÃpattir utpadyate. evaæ vij¤ÃnÃnantyÃyatanasamÃpatter [Tib. 360b] api parihÅïasyÃkÃÓÃnantyÃyatanopapannasya tathaiva tatsamÃpattÅnÃm utpÃdanaæ. evaæ tadÆrdhvopapannasya. karmabalÃc ca. rÆpadhÃtÃv upapannasya aparaparyÃyavedanÅyasya karmaïa÷ pratyupasthitavipÃkatvÃt. tadvairÃgyÃnukÆlà saætatir avati«Âhate. na hy adhastÃd avÅtarÃgeïordhvam ÃrÆpyadhÃtau Óakyam upapattum iti. evam ÃrÆpye«v ÃkÃÓÃnantyÃyatanopapannasya karmabhalÃt. ÆrdhvabhÆmikasya vij¤ÃnÃnantyÃyatanabhÆmikasyÃparaparyÃyavedanÅyasya karmaïa÷ pratyupasthitavipÃkatvÃt. tadvairÃgyÃnukÆlà saætatir avati«Âhate. na hy adhastÃd avÅtarÃgeïordhvaæ Óakyam upapattum iti. etÃbhyÃæ ca hetukarmabalÃbhyÃæ. kathaæ prathamÃdi«u dhyÃne«u dvitÅyÃdidhyÃnotpÃdanaæ. hetubalÃc cÃsannÃbhÅk«ïÃbhyÃsÃt. karmabalÃc cordhvabhÆmikasyeti vistareïa yojyaæ. dharmatayÃpi ceti. kathaæ dharmatà nÃma. kecit tÃvat sautrÃntikà Ãhu÷. e«Ãm eva dharmÃïÃm udbhÆtav­ttÅnÃæ pÆrvadhyÃnavÃsanÃdhipatyÃt tadutpattÃv upadeÓam antareïa dhyÃnotpattÃv Ãnuguïyaæ dharmatà prak­ti÷ svabhÃva ity artha÷. vaibhëikà api kecid Ãhu÷. paurvajÃnmanikÃt sabhÃgaheto÷ ni«yandaphalaæ dhyÃnotpÃdanaæ. tadupadeÓam antareïÃnyato dharmateti. [Tib. 361a] kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃm udbhÆtav­ttitvÃd iti. tatra saævartanÅkÃle kuÓalÃnÃæ karmapathÃnÃm ity artha÷. v­ttis te«Ãm eva dharmÃïÃæ yat kÃritram. udbhÆtà utk­«Âà v­ttir e«Ãm ity udbhÆtav­ttaya÷. tadbhÃva÷. tasmÃt. etad uktaæ bhavati. te«Ãæ kuÓalÃnÃæ prakar«eïÃtmalÃbhÃt tadutpattyÃnuguïyenÃtmalÃbhÃt
tadupadeÓam antareïÃnyata÷ pÆrvadhyÃnavÃsanÃyÃæ satyÃæ dhyÃnotpattir iti.

(VIII.39) ima Åd­Óà dharmÃïÃæ prakÃrà iti. sÃsravÃnÃsravÃïÃæ dharmÃnÃæ dhÃtubhÆmyÃlaæbanÃkÃrÃdiprakÃrà yathÃyogam ity artha÷.

#<dhÃtÃras tasya vaktÃra÷ pratipattÃra eva ceti.>#

tasyÃgamÃdhigamÃtmakasya saddharmasya yathÃsaækhyam Ãgamasya ye vaktÃra÷. te 'sya dhÃtÃra÷. adhigamasya ca ye pratipattÃra÷. te 'sya dhÃtÃra iti. adhigamasyaivam iti. var«asahasram avasthÃnam iti. Ãgamasya tu bhÆyÃæsaæ kÃlam iti. var«asahasrÃd Ærdhvam apÅty artha÷. e«a eva pak«o yukta iti paÓyÃma÷.

(VIII.40) yo 'yam iti vistara÷. yo 'yam ihÃbhidharmakoÓalak«aïe 'bhidharma (#<Abhidh-k-vy 694>#) ukta÷. kim. e«a eva ÓÃstro 'bhidharmo J¤ÃnaprasthÃnÃdilak«aïo deÓita÷ ata idam ucyate.

#<kÃÓmÅravaibhëikanÅtisiddha>#

iti vistara÷. kaÓmÅre [Tib. 361b] bhavÃ÷ kÃÓmÅrÃ÷. vibhëayà dÅvyanti vaibhëikà iti vyÃkhyÃtam etat. santi kÃÓmÅrà na vaibhëikÃ÷. ye vinayavidÃdaya÷ sautrÃntikà bhadantÃdaya÷. santi vaibhëikà na kÃÓmÅrÃ÷. ye bahirdeÓakà vaibhëikà ity ubhayaviÓe«aïaæ. te«Ãæ nÅtyà ya÷ siddho 'bhidharma÷. sa prÃyeïeha mayà deÓita÷. arthÃd uktaæ bhavati. anyanÅtisiddho 'pi deÓita iti

#<yad durg­hÅtaæ>#

kÃÓmÅravaibhëikanayenÃnyanayena vÃ.

#<tad iha>#

vacane

#<'smadÃgo>#

'smadaparÃdha÷. kiæ kÃraïam ity Ãha.

#<saddharmanÅtau munaya÷ pramÃïam>#

iti. saddharmasyÃgamÃdhigamalak«aïasya nÅtau varïane munayo buddhà bhagavanto buddhaputrÃÓ cÃryaÓÃradvatÅputrÃdaya÷ pramÃïaæ sarvÃkÃrasarvadharmÃvabodhe Ãptà ity artha÷.

(VIII.41-43) nimÅlite ÓÃstari lokacak«u«Åti.

parinirv­te bhagavati lokasya cak«urbhÆte mÃrgÃmÃrgasaædarÓake. anenÃndhabhÆtatÃæ lokasya darÓayati.

#<k«ayaæ gate sÃk«ijane ca bhÆyaseti.>#

sÃk«Ãddra«Âari sÃk«Å mÃrgÃmÃrgaj¤o bhagavÃn iti yo 'dhigatatattvo bhagavata÷ sÃk«ijana÷ sahÃyabhÆta÷. tasmin parinirvÃïe k«Åïe. [Tib. 362a] avidyÃndhen-

#<Ãd­«Âatattvair niravagrahair>#

niraækuÓai÷

#<svayaæ>#

d­«ÂikatayÃ

#<kutark->#

Ãpannair bhavadhir bhagavata÷

#<ÓÃsanaæ>#

granthataÓ cÃrthataÓ c'

(#<Abhidh-k-vy 695>#)
#<Ãkulaæ k­taæ.

gate hi ÓÃætiæ paramÃæ svayaæbhuvi>#

ityÃdi pÆrvaÓlokoktasyÃrthasya heturÆpo 'yaæ dvitÅya÷ Óloka upanyasyate. buddhabuddhaputre«u hi

#<parinirv­te«v

anÃthe jagati>#

ÓÃsanÃntardhÃnahetubhi÷. d­«ÂyÃdibhir

#<malair>#

do«air

#<niraækuÓai÷ svairaæ>#

yatheccham

#<iha>#

loke.

#<adya>#

saæprati

#<caryate.>#

bhÃvasÃdhanam etat. tataÓ ca

#<evaæ kaïÂhagataæ prÃïaæ>#

kaïÂhagataprÃïam ivety artha÷. tad

#<viditvà balakÃlaæ ca malÃnÃæ>#

doÓÃïÃæ viditvÃ

#<na pramÃdyaæ mumuk«ubhir>#

iti bhÃvasÃdhanam iti.


(#<Abhidh-k-vy 696>#) blank

(#<Abhidh-k-vy 697>#)
IX (pudgalaviniÓcaya÷)

kiæ khalv ato 'nyatra mok«o nÃstÅti.

#<na pramÃdyaæ mumuk«ubhir>#

iti vacanÃd ayam eva mok«opÃya÷. nÃsty ato 'nyo mok«opÃya÷. tad atra moktukÃmai÷ pramÃdo na kartavya ity arthÃd uktam ÃcÃryena. codaka÷ p­cchati. kiæ khalv ata iti vistara÷. atrocyate. nÃstÅti. kiæ kÃraïam ity Ãha. vitathÃtmad­«Âinivi«ÂatvÃd iti. vitathÃyÃm Ãtmad­«Âau nivi«ÂÃ÷ kutÅrthyà vitathÃtma [Tib. 362b] d­«Âinivi«ÂÃ÷. tadbhÃva÷. tasmÃt. nÃsty anyatra mok«a iti. stotrakÃreïÃpy e«o 'rtha ukta÷.

#<sÃhaækÃre manasi na Óamaæ yÃti janmaprabandho
nÃhaækÃraÓ calati h­dayÃd Ãtmad­«Âau ca satyÃæ.
anya÷ ÓÃstà jagati ca yato nÃsti nairÃtmyavÃdÅ
nÃnyas tasmÃd upaÓamavidhes tvanmatÃd asti mÃrga>#

iti. sÃdhanaæ cÃtra. nÃsti kapilolÆkÃdÅnÃæ mok«a÷. vitathÃtmad­«Âinivi«ÂatvÃt. ad­«Âatattvapuru«avat. ÃtmagrÃhaprabhavÃÓ ca kleÓÃ÷ iti yathoktaæ. yÃni và punar ihaikatyÃnÃæ ÓramaïabrÃhmaïÃnÃæ p­thag loke d­«ÂigatÃni satkÃyad­«ÂimÆlakÃni tÃnÅti vistara÷. Ãtmad­«Âau ca satyÃm ÃtmasnehÃdaya÷ kleÓÃ÷ pravartante. skaædhasaætÃna evedam ÃtmÃbhidhÃnam iti. Ãtmety abhidhÃnam Ãtmapraj¤aptir ity artha÷. nÃnyasminn abhidheye skaædhasaætÃnavyatirikte kalpita ity artha÷. kasmÃd evam ity Ãha. pratyak«ÃnumÃnÃbhÃvÃd iti. pratyak«asyÃnumÃnasya cÃbhÃvÃn na tasyÃstitvam ity abhiprÃya÷. ÃgamasyÃnumÃnÃntarbhÃvÃd ap­thagvacanaæ. te«Ãæ pratyak«am upalabdhir iti. [Tib. 363a] pratyak«am ity upalabdhiviÓe«aïaæ. pratyak«aæ tadupalabdhi÷ pratyak«ata upalabdhir ity artha÷. atha và pratyak«aæ pramÃïam upalabdhir upalabhyate 'nayety upalabdhi÷. asaty aætarÃya iti. asaty upalabdhivighne 'tisaænikar«Ãtiviprakar«Ãdike te«Ãæ. «aïïÃæ vi«ayÃïÃm iti. rÆpaÓabdagandharasaspra«ÂavyÃyatanÃnÃæ (#<Abhidh-k-vy 698>#) dharmÃyatanasya ca vedanÃdilak«aïasya yogivi«ayasya cÃgamavikalpÃtÅtasyeti. manasaÓ ca. kiæ. pratyak«am upalabdhi÷. samanantaraniruddhaæ hi mano 'nantarotpannena manovij¤Ãnena vij¤Ãyate. raktaæ và dvi«Âaæ và sukhasaæprayuktaæ và du÷khasaæprayuktaæ và ity evamÃdi svasaævedyatayety apare. tad etad dvividhaæ pratyak«aæ grÃhyagataæ grÃhakagataæ ceti. anumÃnaæ ceti vistara÷. yatra pratyak«asyÃprav­tti÷. tatrÃnumÃnatas tadupalabdhi÷. tadyathà paæcÃnÃm iædriyÃïÃm iti. cak«uriædriyÃdÅnÃæ. sati kÃraïe k«etrodakÃdike. kÃraïÃntarasya bÅjalak«aïasyÃbhÃve kÃryasyÃækurÃkhyasyÃbhÃvo d­«Âa÷. bhÃve ca tasya bÅjasya punarbhavo 'ækurasya d­«Âa÷. tadyathÃækurasyeti d­«ÂÃætopanyÃsa÷. evaæ d­«ÂÃntam upanyasya dÃr«ÂÃætikam upadarÓayann Ãha. saty eva vÃbhÃsaprÃpta iti vistara÷. vidyamÃna eva saæmukhÅprÃpte vi«aye rÆpÃdike manaskÃre ca tajje kÃraïe. vi«ayagrahaïasya cak«urÃdivij¤ÃnasyÃbhÃvo d­«Âa÷. punaÓ ca bhÃva÷. ke«Ãm iti [Tib. 363b] yathÃsaækhyaæ darÓayati. andhabadhirÃdÅnÃm abhÃva÷. anandhabadhirÃdÅnaæ ca bhÃva iti. ÃdiÓabdenopahatÃnupahataghrÃïendriyÃdÅnÃæ grahaïam. atas tatrÃpi kÃraïÃætarasya kasyÃpi anirbhinnarÆpasyÃbhÃvo bhÃvaÓ ca yathÃsaækhyam eva niÓcÅyate. kiæ punas tad ity Ãha. yac ca tat kÃraïÃntaram apek«yate. tad indriyaæ. cak«urÃdikam ity abhiprÃya÷. sÃdhanaæ cÃtra. kÃraïÃntarasahita÷ svakÃryajanaka÷. paæcavij¤ÃnakÃyajanakasaæmato vi«ayamanaskÃralak«aïo bhÃva÷. kadÃcid
eva svakÃryanirvartakatvÃt. kadÃcid eva svakÃryanirvartakaæ. tat kÃraïÃætarasahitasvakÃryajanakaæ. tadyathÃækurajanakaæ k«etrodakaæ. bÅjalak«aïakÃraïÃntarasahitasvakÃryÃntarajanakaæ hi k«etrodakaæ kadÃcid eva svakÃryanirvartakaæ. bÅjasadbhÃvÃvasthÃyÃm aækuranirvartakatvÃt. bÅjasadbhÃvÃvasthÃyÃæ ca svakÃryajanakatvÃt. tathà ca sa vi«ayamanaskÃralak«aïo bhÃva÷. sa hy anaædhÃbadhirÃdyÃvasthÃyÃæ tasya paæcavij¤ÃnakÃyalak«aïasya svakÃryasya janako bhavati. andhabadhirÃdyÃvasthÃyÃæ cÃjanaka÷. tasmÃd asau kÃraïÃntarasahita÷ svakÃryajanaka iti. tad indriyam iti. kathaæ tad indriyam iti paricchidyate. kÃraïÃætaram atrÃstÅty etÃvad eva hi paricchidyate. na tu tad indriyam iti. [Tib. 364a] siddham evaitat. mahar«ipraïidhij¤ÃnaparicchinnatvÃd asty eva cak«urÃdikaæ indriyaæ cak«urvij¤ÃnÃdikÃraïam iti. sarve«Ãm avivÃdÃc ca. na caivam Ãtmato 'stÅti nÃsty Ãtmeti nigamayati. uktaæ hy evam arthata÷ sÃdhanaæ. nÃsty ÃtmÃ. pramÃïenÃnupalabhyamÃnatvÃt. atyantÃbhÃvavad iti. asty anumÃnam. ato (#<Abhidh-k-vy 699>#) siddho hetur iti cet. na. tasyÃbhidheyatvÃt. yadi hi tad asti. tad ucyatÃæ. na vÃnmÃtreïÃsiddho 'yaæ hetur iti pratyavasthÃtavyam iti.

yat tarhi vÃtsÅputrÅyà iti vistara÷. vÃtsÅputrÅyà aryasÃæmatÅyÃ÷. anena vitathÃtmad­«Âinivi«Âalak«aïo hetur anaikÃætika iti darÓayati. na hi vÃtsÅputrÅyÃïÃæ mok«o ne«yate. bauddhatvÃt. atha và prÃkpak«avirodhasÃpak«Ãlo 'yaæ pak«o nÃsty Ãtmety anena darÓayati. svapak«o hi vÃtsÅputrÅyo nikÃya iti. vicÃryaæ tÃvad etad iti. tannikÃye praj¤aptisatpudgala ity ado«a e«a ity abhiprÃya÷.

kiæ vedaæ dravyata iti kiæ và praj¤aptita iti codita acÃrya Ãha. rÆpÃdivad bhÃvÃntaraæ ced dravyata÷. yadi yathà rÆpÃdi÷ ÓabdÃder bhÃvÃntaram abhiprÅyate. dravyata÷ pudgala ity upagato bhavati. [Tib. 364b] bhinnalak«aïaæ rÆpaæ ÓabdÃd ityÃdi. k«ÅrÃdivat samudÃyaÓ cet praj¤aptita÷. yathà k«Årag­hasenÃdikaæ rÆparasagaædhaspra«Âavyebhya÷. t­ïakëÂhe«ÂÅkÃdibhya÷ hastyaÓvarathÃdibhyaÓ ca na bhÃvÃntaram i«yate. kiæ tarhi. te«Ãm eva samudÃyamÃtram ity evaæ cet. praj¤aptita÷ pudgala ity upagato bhavati. na hi rÆpÃdibhyas ­ïÃdibhyo hastyÃdibhyo và k«Årag­haseneti và kaÓcid bhÃvo 'sti. kiæ cÃta÷ kaÓ cÃto do«a ity artha÷.

yadi tÃvad dravyata iti pak«a÷ ÃÓrÅyate. sa pudgalo bhinnasvabhÃvatvÃt bhinnasvalak«aïatvÃt skaædhebhyo 'nyo vaktavya÷. na skandhasamudÃyamÃtra÷. itaretaraskaædhavat. yathà rÆpÃdiskandhÃd vedanÃskandho 'nyo bhinnalak«aïatvÃt. evaæ skaædhebhya÷ pudgala÷ syÃt. arÆpaskandhÃdilak«aïatvÃt pudgalasya. kÃraïaæ cÃsya vaktavyaæ. yadi saæsk­ta ity abhiprÃya÷. asaæsk­to vÃ. atas tÅrthikad­«Âiprasaæga÷. ato 'saæk­tatvÃt vÃtsÅputrÅyÃïÃæ tÅrthikad­«Âi÷ prasajyate. ni÷prayojanatvaæ ceti.

#<var«ÃtapÃbhyÃæ kiæ vyomnaÓ carmaïy asti tayo÷ [Tib. 365a] phalaæ.
carmopamaÓ cet so 'nitya÷. khatulyaÓ ced asat phalam>#

ity artha÷.

idam andhavaæcanam anunmÅlitÃrtham iti. andham ivÃndhaæ. kasmÃt. yasmÃd anunmÅlitÃrthaæ avyaæjitÃrtham ity artha÷. [ity ata÷] skaædhÃn Ãlaæbyeti g­hÅtvety artha÷. yathà rÆpÃdÅn g­hÅtvÃpek«ya k«Årapraj¤apti÷. na rÆpÃdivyatiriktaæ k«Åram astÅti. yadi tathà pudgala iti praj¤aptir asatpudgala÷ prÃpnotÅty artha÷. skaædhÃn pratÅtyeti. yadi skaædhÃn pratÅtya prÃpyeti. sa eva do«a÷. te«v eva skaædhe«u pudgalapraj¤apti÷ prÃpnotÅty artha÷ atha và (#<Abhidh-k-vy 700>#) pudgalapraj¤apte÷ skaædhÃ÷ pratyayo na pudgala÷. pudgalas tu tathaiva praj¤aptisann iti. sa eva do«a÷.

yathendhanam upÃdÃyÃgni÷ praj¤apyata iti. dravyasan pudgala÷.

nÃnyo nÃnanya iti. svam upÃdÃnam upÃdÃya praj¤apyamÃnatvÃt. yo hi bhÃvo nÃnyo nÃnanya iti svam upÃdÃya praj¤apyamÃna÷. sa dravyasaæs tadyathÃgnir iti vÃtsÅputrÅyÃbhiprÃya÷. ata eva cÃha. yadi hy anya÷ syÃd iti vistareïa. lokavirodhaæ svasiddhÃntavirodhaæ và darÓayati. ÓÃÓvataprasaægÃt ti. asaæsk­tavat. ucchedaprasaægÃd [Tib. 365b] iti. skaædhavat.

apradÅptaæ këÂhÃdikam indhanam iti vistara÷. anenÃsiddhatÃæ d­«ÂÃntasya darÓayati. anyatvam eva hy agnÅndhanayor i«yate. tena hi tad idhyate dahyate ceti. tenÃgninÃ. tad indhanam idhyate. dÅpyata ity artha÷. dahyate bhasmÅkriyate. saætativikÃrÃpÃdanÃt. bhasmatÃpÃdanÃd ity artha÷. idhyate dahyate ceti paryÃyÃv ity apare. tac cobhayam a«Âadravyakam iti. indhanaæ cÃgniÓ caitad ubhayam apy a«Âadravyakaæ. cetvÃri mahÃbhÆtÃni catvÃri copÃdÃyarÆpÃïi rÆpaæ yÃvat spra«Âavyam iti.

#<kÃme '«Âadravyako 'Óabda>#

iti siddhÃntÃt.

bhinnakÃlatvÃd iti. pÆrvam indhanaæ paÓcÃd agni÷. bhinnakÃlayoÓ cÃnyatvaæ d­«Âaæ bÅjÃækurayo÷. anityaÓ ca prÃpnotÅti. utpattimato rÆpÃder anityatvadarÓanÃt. tatraiva këÂhÃdau pradÅpta iti. tadubhayalak«aïe samudÃye. tayor api siddham anyatvaæ lak«aïabhedÃd iti. tayor apy agnÅndhanayor evaælak«aïayo÷ siddham anyatvaæ lak«aïabhedÃt. p­thivÅdhÃtvÃdÅnÃæ lak«aïÃnyatvÃt. bhinnalak«aïÃnÃæ hy anyatvaæ d­«Âaæ rÆpavedanÃdÅnÃæ. upÃdayÃrthas tu vaktavya iti. ananyatvÃd ity abhiprÃya÷. na hi tat tasya kÃraïam iti. [Tib. 366a] na hi tad indhanaæ bhÆtatrayalak«aïaæ. tasyo«ïalak«aïasyÃgne÷ kÃraïaæ yujyate. sahajatvÃt. savyetaragovi«Ãïavat. nÃpi tat praj¤apter iti. agnipraj¤apte÷. yady ÃÓrayÃrtha iti. indhanam upÃdÃya indhanam ÃÓrityety artha÷. sahabhÃvo 'rtho veti. sahotpÃdÃrtha÷. indhanaæ sahabhÆtvenÃg­hyety artha÷. ÃÓrayasahabhÆtÃ÷ prÃpnuvantÅti. ÃÓrayabhÆtÃ÷ sahabhÆtÃÓ ca prÃpnuvaætÅty artha÷. skaædhata÷ spa«Âam anyatvaæ pratij¤Ãyate vÃtsÅputrÅyai÷. tadabhÃva iti. skaædhÃbhÃve. anyabhÆtasvabhÃvatvÃd iti. p­thivÅdhÃtvÃdisvabhÃvatvÃt. anyad apÅti na kevalam au«ïyam u«ïam. anyad api tatpradÅptÃgnisaæbandhaæ bhÆmyÃdikam u«ïaæ sidhyati. ato yathà tasyÃnyatve na do«a÷. tathÃsyapÅti. tataÓ cÃvaktavya iti. tatpak«alopa÷ (#<Abhidh-k-vy 701>#) syÃt. këÂhÃdikam iti. këÂhat­ïagomayÃdikam.

avaktavyam iti pudgala÷. anirbhinnatvÃn napuæsakaliægatÃ. kiæ te jÃtam iti yathÃ. na vaktavyaæ prÃpnotÅti. paæcavidhaæ j¤eyam iti kathaæ tarhi vaktavyam ity Ãha. naiva hi tad atÅtÃdibhya÷ paæcamaæ nÃpaæcamaæ vaktavyam iti.

rÆpasyÃpÅti vistara÷. rÆpasyÃpi praj¤aptir vaktavyÃ. cak«urÃdi«u satsu tasyopalambhÃt tÃni cak«urÃdÅny upÃdÃya rÆpaæ praj¤apyata iti.

prativibhÃvayatÅty upalak«ayati. [Tib. 366b] tadupÃdÃnatvÃt. na tu vaktavyo rÆpÃïi và no veti. atallak«aïatvad avaktavyatvÃc ca. evaæ yÃvad dharmo và no veti.

k«Åraæ prativibhÃvayaty udakaæ ceti. udÃharaïadvayaæ. tad evaæ vaktavyaæ. cak«urvij¤eyÃni ced rÆpÃïi pratÅtya k«Åraæ prativibhÃvayati cak«urvij¤eyaæ k«Åraæ vaktavyaæ. no tu vaktavyaæ. rÆpÃïi và no veti sarvaæ. tathaitad api vaktavyaæ. cak«urvij¤eyÃni ced rÆpÃïi pratÅtyodakaæ prativibhÃvayati. cak«urvij¤eyam udakaæ vaktavyaæ. no tu vaktavyaæ. rÆpÃïi và no veti sarvaæ. mà bhÆt k«ÅrodakayoÓ catu«Âvaprasaæga iti. rÆpÃïÅti yady ucyet. yÃvat spra«ÂavyÃnÅti yady ucyeta k«Årasyodakasya và catu«Âvaæ prasajyet. catu÷prakÃraæ k«Åram udakaæ và prÃpnotÅty artha÷. Óabda ÃgaætukatvÃn nÃtrÃdhik­ta÷. ato yathà rÆpÃdÅny eva samastÃni samuditÃni k«Åram ity udakam iti và praj¤apyate. tathà skandhà eva samastÃ÷ pudgala iti praj¤apyanta iti siddhaæ.

rÆpÃïi pudgalopalabdhe÷ kÃraïam iti rÆpÃïy ualabhamÃna÷ pudgalam upalabhata iti. ko 'nayo÷ pak«ayor viÓe«a÷. [Tib. 367a] pÆrvasmin pak«e rÆpÃïÃæ kÃraïatvam adhikriyate. dvitÅye na tu kÃraïatvaæ. kiæ tarhi. rÆpÃïy upÃdÃya pudgalopalabdhir iti. tatra rÆpÃïaæ yadi kÃraïatvam i«yate. sa ca pudgalas tebhyo rÆpebhyo 'nyo na vaktavya iti. idaæ tarhi va÷ prasajyate. rÆpam apÅti vistara÷. yathà rÆpÃïi pudgalopalabdhe÷ kÃraïaæ bhavanti sa ca tebhyo 'nyo na vaktavya÷. Ãlokacak«urmanaskÃrà api rÆpopalabdhe÷ kÃraïaæ bhavanti. tad api rÆpaæ tebhya ÃlokÃdibhyo 'nyan na vaktavyaæ bhavadbhi÷. te«Ãæ tadupalabdhikÃraïatvÃt. te«Ãm ÃlokÃdÅnÃæ rÆpopalabdhikÃraïatvÃt. rÆpÃd abhinnasvabhÃva÷ pudgala÷ prÃpnoti. tayaivaikayopalabdhyopalabhyamÃnatvÃt. rÆpÃntaravat. rÆpa eva và tatpraj¤apti÷. pudgalapraj¤apti÷ prÃpnotÅti (#<Abhidh-k-vy 702>#) vartate. kuta÷. tata eva heto÷. idaæ ca rÆpam iti vistara÷. upalabdher ekatve rÆpapudgalayo÷ paricchedo na prÃpnotÅti. athaivaæ na paricchidyate. idaæ rÆpam ayaæ pudgala iti. katham ubhayaæ pratij¤Ãyate. rÆpam eva hi pratij¤Ãtavyaæ syÃt. tadupalabdhisadbhÃvÃt. evaæ yÃvad dharmebhyo vaktavyam iti. kathaæ. yac cocyate. Órotravij¤eyÃn ÓabdÃn pratÅtya pudgalaæ prativibhÃvayatÅti ko 'sya vÃkyasyÃrtha÷ kiæ tÃvac chabda÷ pudgalopalabdhe÷ [Tib. 367b] kÃraïaæ bhavanti. Ãhosvic chabdÃn upalabhamÃna÷ pudgalam upalabhata iti. yadi tÃvac chabdÃ÷ pudgalopalabdhe÷ kÃraïaæ bhavanti. sa ca tebhyo 'nyo na vaktavya÷. evaæ tarhi Óabdo 'py ÃlokaÓrotramanaskÃrebhyo 'nyo na vaktavya÷. te«Ãæ tadupalabdhikÃraïatvÃt. atha ÓabdÃn upalabhamÃna÷ pudgalam upalabhate. kiæ tayaivopalabdhyopalabhate. Ãhosvid anyayÃ. yadi tayaiva ÓabdÃd abhinnasvabhÃva÷ pudgala÷ prÃpnoti. Óabda eva và tatpraj¤apti÷. ayaæ ca Óabdo 'yaæ pudgala iti katham idaæ paricchidyate. athaivaæ na paricchidyate. katham idaæ parij¤Ãyate. Óabdo 'py asti pudgalo 'py astÅti. upalabdhivaÓena hi tasyÃstitvaæ praj¤Ãyate. anayà diÓà yÃvad dharmebhyo yojayitavyaæ. nÅlÃd iva pÅtam iti. yadà paricchedena nÅlam upalabhyate. na tadà pÅtam upalabhyate. paÓcÃt tÆpalabhyata iti. anyayopalabdhyopalabhyate. tac ca nÅlÃt pÅtam anyad iti pratÅtaæ. tathà ca pudgalo 'nyayopalabhyopalabhyata iti. rÆpÃd anya÷ prÃpnoti. evaæ k«aïÃd api k«aïÃntaram anyad ity udÃhÃryam. evaæ yÃvad dharmebhyo vaktavyam iti. katham. athÃnyayà bhinnakÃlopalambhÃd anya÷ Óabda÷ prÃpnoti. yathà bherÅÓabdÃn m­dÃægaÓabda÷. k«aïÃd iva ca k«aïÃntaraæ. yathÃpÆrvam uktaæ. nÅlÃd iva
pÅtaæ [Tib. 368a] k«aïÃd iva k«aïÃntaram iti. bhinnalak«aïe vi«aye abhinnalak«aïe ca bhinnakÃlopalabdhyÃnyatvaæ darÓitam eva. athÃnyayeti vistareïa yÃvad dharmebhyo yojyaæ.

Ãha rÆpapudgalavad iti vistara÷. yathà rÆpapudgalayor anyÃnanyatvam avaktavyam evaæ tadupalabdhyor apy anyÃnanyatvam avaktavyam ity evaæ yadi brÆyÃt. tena tarhi saæsk­tam apy avaktavyaæ bhavati tadupalabdhilak«aïaæ saæsk­tam apy etad avaktavyam iti. siddhÃntabheda÷. yo 'yaæ siddhÃnta÷ pudgala evÃvaktavya iti. ayaæ bhidyate. saæsk­tam apy avaktavyam iti k­tvÃ. yadi cÃyam iti vistara÷. yady evaæ rÆpÃïi no veti na vaktavya÷ kiæ tarhi etad bhagavatoktaæ rÆpam anÃtmeti. yÃvad vij¤Ãnam anÃtmeti. evaæ hi bruvato vaktavya eva pudgalo nÃvaktavya iti darÓitaæ bhavati.

(#<Abhidh-k-vy 703>#)
ÓabdÃdivad iti. na rÆpavij¤Ãnenopalabhyate pudgala÷. tadanÃlambanapratyayabhÆtatvÃt. Óabdavat. ÃdiÓabdenÃtra gandhavad rasavad ityÃdi yojyam. evaæ ÓrotrÃdivij¤ÃnÃnupalabhyamÃnatvam asya [Tib. 368b] vaktavyam. e«Ã hi dik. anena copanyÃsena dharmiviÓe«aviparyayapratij¤Ãdo«a udbhÃvyata ity avagantavyaæ. dvayaæ pratÅtyeti. dvayaæ pratÅtya na tu trayaæ pratÅtyeti. ata idam utsÆtram iti.

cak«ur bhik«o hetur iti vistara÷. hetur Ãsanna÷ pratyaya÷. viprak­«Âas tu pratyaya eva. janako hetu÷. pratyayas tv ÃlambanamÃtram ity apare. paryÃyÃv etÃv ity apare.

rÆpÃd anya÷ pudgala iti pak«aprasaæga÷. Órotravij¤Ãnavij¤eyatvÃc chabdavat. tathà ÓabdÃd anya÷ pudgala iti pak«aprasaæga÷. cak«urvij¤Ãnavij¤eyatvÃd rÆpavat. iti evam anyebhyo yojyam iti. rÆpaÓabdÃbhyÃm anya÷ pudgala iti pak«aprasaæga÷. ghrÃïavij¤eyatvÃt. gandhavat. ity e«Ã dig yojanaæ pratÅti. svakaæ svakaæ gocaravi«ayaæ pratyanubhavantÅti vacanÃt pudgalena pratyanubhavantÅty uktaæ bhavati. manaÓ cai«Ãæ pratisaraïam iti. anu«aægenedam uktaæ. nedam udÃharaïaæ. tathÃpi tu manaÓ cai«Ãm indriyÃïÃæ pratisaraïam iti tadapek«ÃïÅndriyÃïi vij¤Ãnotpattau [Tib. 369a] kÃraïaæ bhavantÅty artha÷. na và pudgalo vi«aya iti. yadi sÆtraæ pramÃïÅkriyate. tata÷ kim ity Ãha. na ced vi«aya÷. yadi na kasyacid vij¤Ãnasya vi«aya na tarhi vij¤eya÷. tataÓ ca paæcavidhaæ j¤eyam iti svasiddhÃnto bÃdhyate.

yady evaæ sÆtre vacanÃn nÃnyad anyasya gocaravi«ayaæ pratyanubhavatÅti paæcÃnÃæ cak«urÃdÅnÃæ pramÃïÅkriyate. svavi«ayÃvyabhicÃra÷. svavi«ayÃvyabhicÃre ca na cak«urvij¤ÃnÃdibhir vij¤eya÷ pudgala÷. tad evaæ sati manaindriyasyÃpy avyabhicÃra÷ prÃpnoti. «a¬ imÃnÅndriyÃïi nÃnÃgocarÃïÅti vistareïa sÆtre vacanÃt. kukkurapak«iÓ­gÃlaÓiÓumÃrasarpamarkaÂÃ÷ «aÂprÃïakÃ÷ kenacid baddhà madhye granthiæ k­tvots­«ÂÃ÷. te svakaæ svakaæ gocaravi«ayam ÃkÃæk«ante. grÃmÃkÃÓÃÓmaÓÃnodakÃntavalmÅkavanÃkÃæk«aïÃt. evam eva «a¬ imÃnÅndriyÃïi svakaæ svakaæ gocaravi«ayam ÃkÃæk«ante. ity evam upamÃtra kriyate. atha saty api sÆtravacane manaindriyasya vyabhicÃra÷. evaæ cak«urÃdÅnÃm apÅndriyÃïÃæ vyabhicÃra÷. vyabhicÃre ca cak«urvij¤ÃnÃdibhir vij¤eya÷ pudgalo bhavi«yatÅti.

atra [Tib. 369b] brÆma÷. na tatreti vistara÷. tatra «aÂprÃïakopame sÆtre nendriyam eva cak«urÃdikam indriyaæ k­tvoktaæ. kiæ kÃraïaæ. cak«urÃdÅnÃæ (#<Abhidh-k-vy 704>#) paæcÃnÃm indriyÃïÃæ darÓanÃdyÃkÃæk«aïÃsaæbhavÃt. yasmÃd e«Ãæ darÓanaÓravaïÃdyÃkÃæk«aïaæ na saæbhavati rÆpasvabhÃvatvÃt. tadvij¤ÃnÃnÃæ ca. cak«urÃdivij¤ÃnÃnÃæ ca darÓanÃdyÃkÃæk«ÃsaæbhavÃt. kasmÃd e«Ãæ darÓanaÓravaïÃdyÃkÃæk«aïaæ na saæbhavati. avikalpakatvÃt. tadÃdhipatyÃdhyÃh­taæ tu manovij¤Ãnam indriyam ity uktam indriyam iveti k­tvÃ. katham j¤Ãyate tadÃdhipatyÃdhyÃh­taæ tad iti. yadi hi cak«urÃdidvÃreïa cak«urvij¤ÃnÃdi notpannaæ syÃt. katham anyathà vikalpakaæ manovij¤Ãnam utpannaæ syÃt. ity ato j¤Ãyate. tadÃdhipatyÃdhyÃh­tam iti. tan manovij¤Ãnaæ cak«urÃdÅndriyabhÆtaæ svakaæ svakaæ gocaravi«ayaæ rÆpÃdikam ÃkÃæk«atÅti. yac ca tat kevalam iti vistara÷. naiva tadanye«Ãæ cak«urÃdÅnÃæ vi«ayam ÃkÃæk«ati yan mana-ÃdhipatyÃdhyÃh­taæ. kiæ tarhi. svavi«ayam eva dharmÃyatanam evÃlambata iti. ato nÃsty e«a do«a÷. yady evaæ manaindriyasyÃpy [Tib. 370a] avyabhicÃra÷ prÃpnotÅti yad uktam iti.

na pudgala÷. kim. abhij¤eya÷ parij¤eyaÓ ceti. tasmÃd vij¤eyo 'py asau pudgalo na bhavati. nanu cÃsÃv arthÃd abhij¤eya÷ parij¤eyaÓ ca na bhavatÅty ukta÷. na tv artho vij¤eya÷ iti. ata Ãha. praj¤Ãvij¤Ãnayo÷ samÃnavi«ayatvÃd iti. vij¤eyam api hi cak«urÃdikaæ bhavati. na kevalam abhij¤eyaæ parij¤eyaæ ceti.

anÃtmaneti. cak«u«Ã cak«urvij¤Ãnenety artha÷. nÅtÃrthaæ ca sÆtraæ pratisaraïam uktam iti. catvÃrÅmÃni bhik«ava÷ pratisaraïÃni. katamÃni catvÃri. dharma÷ pratisaraïaæ na pudgala÷. artha÷ pratisaraïaæ na vyaæjanaæ. nÅtÃrthasÆtraæ pratisaraïaæ na neyÃrthaæ. j¤Ãnaæ pratisaraïaæ na vij¤Ãnam iti.

praj¤aptim anÆpapatita iti. yatraiva praj¤apti÷ k­tà Ãtmeti vyavahÃrÃrthaæ tÃm evÃtmety abhinivi«Âa ity artha÷.

#<nÃstÅha sattva Ãtmà ceti.>#

idam ihodÃharaïaæ

#<pudgalo nopalabhyata>#

ity etac ca.

#<na vidyate so 'pi kaÓcid>#

itÅdaæ vÃpy udÃharaïaæ.

#<yogy api nÃsti ya÷ ÓÆnyatÃm abhyasyÃtÅti.>#

Ãtmad­«Âir bhavati yÃvaj jÅvad­«Âir iti prathamà Ãdinavo nirviÓe«o bhavati. tÅrthikair [Tib. 370b] iti dvitÅya÷. unmÃrgapratipanno bhavatÅti t­tÅya÷. ÓÆnyatÃyÃm (#<Abhidh-k-vy 705>#) asya cittaæ na praskandati yÃvan nÃdhimucyata iti caturtha÷. Ãryadharmà asya na vyavadÃyanta iti paæcama÷.

na tarhi te«Ãæ buddha÷ ÓÃsteti. buddhavacanam e«Ãæ na pramÃïam ity abhiprÃyÃt.

na kilaitad buddhavacanam iti. kenÃpy adhyÃropitÃny etÃni sÆtrÃïÅty abhiprÃya÷. sarvanikÃyÃntare«v iti tÃmraparïÅyanikÃyÃdi«u. na ca sÆtraæ bÃdhate na ca sÆtrÃntaraæ bÃdhate. na ca sÆtrÃntaraæ virodhayati. na dharmatÃæ bÃdhata iti pratÅtyasamutpÃdadharmatÃæ.

sarvadharmà anÃtmÃna iti. na caita ÃtmasvabhÃvÃ÷. na caite«v Ãtmà vidyata iti anÃtmÃna÷ sarvadharmÃ÷. dvayaæ pratÅtyeti. cak«Æ rÆpÃïi yÃvan mano dharmÃn iti. [na pudgalo na dharmà iti] .

nÃtmà skaædhÃyatanadhÃtava iti vacane yat kaÓcit pÆrvaæ no tu vaktavyaæ rÆpÃïi và no vety uktam. apo¬ham apÃstaæ tad bhavati Ãtmano 'nyatvÃt.

tasmÃt sarva evÃnmÃtmany ÃtmagrÃha iti. nÃto 'nyo 'stÅti darÓayati.

yady evam iti vistara÷. yadÅmÃn eva paæcopÃdÃnaskandhÃn samanusmaranta÷ samanvasmÃr«u÷ samanusmaranti samanusmari«yanti và na pudgalaæ. kasmÃd Ãha rÆpavÃn ahaæ [Tib. 371a] babhÆvÃtÅte 'dhvanÅti. aham iti vacanÃt pudgala ucyate iti darÓayati. evam anekavidhaæ ye samanusmaranti. ta evam anusmarantÅti vÃkyÃdhyÃhÃra÷. apÃÂha eva cÃtra Óaraïaæ syÃd iti. aham iti pÃÂhe hi sati satkÃyad­«Âiparigrahaprasaæga÷ syÃd ity artha÷. viæÓatikoÂikà hi satkÃyad­«Âi÷ paÂhyate. rÆpam Ãtmeti samanupaÓyati. rÆpavantam ÃtmÃnam. ÃtmÅyaæ rÆpaæ. rÆpe Ãtmety evaæ yÃvad vij¤Ãnaæ vaktavyaæ. rÃÓidhÃrÃdivad iti. rÃÓivad dhÃrÃvac ca. ÃdiÓabdena pÃnakÃdigrahaïaæ. ekasmin k«aïe samavahitÃnÃæ bahÆnÃæ rÃÓi÷. bahu«u k«aïe«u samavahitÃnÃæ dhÃrÃ. rÃÓid­«ÂÃntena bahu«u dharme«u pudgalapraj¤aptiæ darÓayati dhÃrÃd­«ÂÃntena bahutve sati rÆpavedanÃdÅnÃæ skaædhÃnÃæ pravÃhe pudgalapraj¤aptiæ darÓayati.

katham idaæ gamyata iti. buddhÃkhyÃyÃ÷ saætater idaæ sÃmarthyaæ. yad ÃbhogamÃtreïÃviparÅtam j¤Ãnam utpadyate yatre«Âaæ. na puna÷ pudgalasyeti.

ucyate. atÅtÃdivacanÃt.

#<ye cÃbhyatÅtÃ>#

(#<Abhidh-k-vy 706>#)
iti vistareïokta upasaæhÃra÷. tasmÃt skaædhasaætÃna eva buddhÃkhyÃ. na pudgala iti.

bhÃraæ ca vo bhik«avo deÓayi«yÃmÅti vistara÷. [Tib. 371b] bhÃraæ ca vo bhik«avo deÓayi«yÃmi bhÃrÃdÃnaæ ca bhÃranik«epaïaæ ca bhÃrahÃraæ ca. tac ch­ïuta sÃdhu ca su«Âhu ca manasikuruta bhëi«ye. bhÃra÷ katama÷. paæcopÃdÃnaskaædhÃ÷. bhÃrÃdÃnaæ katamat. t­«ïà paunarbhavikÅ nandÅrÃgasahagatà tatratatrÃbhinandinÅ. bhÃranik«epaïaæ katamat. yad asyà eva t­sïÃyÃ÷ paunarbhavikyà nandÅrÃgasahagatÃyÃ÷ tatratatrÃbhinandinyÃ÷ aÓe«aprahÃïaæ pratini÷sargo vyantÅbhÃva÷ k«ayo virÃgo nirodho vyupaÓamo 'staægama÷ bhÃrahÃra÷ katama÷. pudgala iti syÃd vacanÅyaæ. yo 'sÃv Ãyu«mÃn evaænÃmà evaæjanya evaægotra÷ evamÃhÃra÷ evaæsukhadu÷khapratisaævedÅ evaædÅrghÃyur evaæcirasthitika evamÃyu«manta iti. bhÃraæ haratÅti bhÃrahÃra÷. pudgala ity abhiprÃya÷. chedam udÃharaïam. ata evÃha. na hi bhÃra eva bhÃrahÃra iti.

bhÃrÃdÃnasyÃpi yathoktalak«aïasya skaædhÃsaægrahaprasaægÃc ca. pudgalavad askaædhasaægrahaprasaæga÷. na caivam i«yate. tasmÃd bhÃrÃdÃnavan na skaædhebhyo 'rthÃntarabhÆta÷ pudgala÷. ity artham eva ceti vistareïa sarvam uktvà vaktavyaæ mÃnyatheti. yadi dravyasan syÃt pudgala÷ bhÃrahÃra÷ katama÷ pudgala iti syÃd vacanÅyam ity etÃvad evoktaæ syÃt tatra sÆtre. pareïa sa na vibhaktvya÷ syÃt. yo 'sÃv Ãyu«mÃn iti vistareïa yÃvad Ãyu÷paryanta iti. [Tib. 372a] praj¤aptisatpudgalapratipattyarthaæ hy etat pareïa viÓe«aïam ity abhiprÃya÷. sa eva tu praj¤aptisan kuto vij¤Ãyate. mÃnyathà vij¤Ãyi nityo vÃvaktavyo và dravyasatpudgala iti. skaædhÃnÃm iti vistara÷. tatra ye upaghÃtÃya saævartante du÷khahetava÷ skaædhÃ÷. te bhÃva iti k­tvoktÃ÷. uttare ye pŬyante. te bhÃrahÃra iti k­tvoktà iti. upapÃdukatvÃd iti. upapadane sÃdhukÃritvÃd ity artha÷. pudgalasya satye«v anantarbhÃvÃd iti. yasmÃd yathÃparikalpitasya pudgalasya satye«u du÷khÃdisu nÃnantarbhÃva÷. na hi pudgalo du÷khaæ yÃvan mÃrga iti. ato na satyadarÓanaprahÃtavyai«Ã pudgalÃpavÃdika mithyÃd­«Âi÷. yà hi d­«Âir yasmin satye vipratipannÃ. tatsatyadarÓanÃt tasyÃ÷ prahÃïaæ bhavet. tathà du÷khasamudayasatyayo÷ pudgalasyÃnantarbhÃvÃn nÃpi bhÃvanÃprahÃtavyÃ. bhÃvanÃprahÃtavyo hi kleÓo bhÃvanÃprahÃtavyam (#<Abhidh-k-vy 707>#) eva vastu du÷kaæ samudayaæ vÃlaæbata ity evaæ tasyà bhÃvanÃprahÃtavyatvaæ yujyate. na ca pudgalas tayor aætarbhÆta ity ato bhÃvanÃprahÃtavyà sà na bhavati. atha và na kadÃcid api d­«Âir bhÃvanÃprahÃtavyeti nÃsau bhÃvanÃprahÃtavyÃ.

ekatilaikataï¬ulavad ekarÃÓyekavacanavac ceti. yathà [Tib. 372b] '«Âadravyakatve 'py ekatila ekataï¬ula iti cocyate. tathà eko rÃÓir ekavacanam iti. tadvad eka÷ pudgala iti. utpattimattvÃbhyupagamÃd iti. utpadyata iti vacanÃd utpattimattvam asyÃbhyupagataæ bhavati. tataÓ ca saæsk­ta iti vaktavyo bhavadbhi÷.

skandhÃntaropÃdÃnÃd iti. nÃsya saæsk­tatvam Ãpdyata iti abhiprÃya÷. yathà hi yÃj¤iko jÃta iti vidyopÃdÃnÃd ucyate. na cÃsau bhÆtÃrthena jÃta÷. tadvad iti sarvaæ yojyaæ.

kÃrakas tu nopalabhyata iti vistara÷. karmaïa÷ kÃrako nopalabhyate. kÅd­Óo 'sÃv iti. Ãha. ya imÃæÓ caihikÃæ skandhÃn nik«ipati tyajaty anyÃæÓ ca pÃratrikÃn skaædhÃn pratisaædadhÃti upasaæg­hïÃti. dravyasann avasthita iti. anyatra dharmasaæketÃd iti pratÅtyasamutpÃdalak«aïÃntenÃha yad utÃsmin satÅti.

upÃdatta iti phÃlguna na vadÃmÅti. ahaæ ced evaæ vadeyam upÃdatta iti. atra te kalpa÷ syÃd vacanÃya ko nu bhadanta upÃdÃnam upÃdatta iti. tasmÃn nÃsti skandhÃnÃæ kaÓcid upÃdÃtà nÃpi nik«ipteti.

tasyÃpi tatheti. pratik«aïam apÆrvotpattir evety artha÷. yadi pudgala÷. so 'siddha ity evamÃdinopanyÃsenÃsiddhatÃæ d­«ÂÃntasya darÓayati.

ÓarÅravidyÃliægavac ceti. vidyà ca liægaæ ca vidyÃliægaæ. ÓarÅraæ ca vidyÃliægaæ ca ÓarÅravidyÃliægaæ. [Tib. 373a] tayor iva ÓarÅravidyÃliægavat.

skandhapudgalayor anyatvam Ãpadyate. yathopÃdeyÃyà vidyÃyà liægÃc ca ÓarÅrasya anyatvaæ. evam upÃdeyÃt skandhÃt pudgalasyÃnyatvam upÃdÃt­tvÃd ity abhiprÃya÷. jÅrïaæ taæ ÓarÅrÃntaram eva vyÃdhitaæ ceti pratik«aïam anyatvam avasthÃnÃd ity abhiprÃyÃt. tatra yad uktaæ jÅrïo jÃto vyÃdhito jÃta ity asiddho d­«ÂÃnta iti darÓayati. athÃpi syÃd avasthitasya ÓarÅrasyÃvasthÃntaranirv­ttÃv avasthÃntaraprÃdurbhÃva iti. tac ca nÃprati«iddho hi sÃækhyeya÷ pariïÃmavÃda÷ pÆrvasmin koÓasthÃne. katham. sa eva hi dharmÅ na saævidyate. yasyÃvasthitasya dharmÃntaravikalpa÷ parikalpeta. tad eva cedaæ tathety apÆrvikà vÃcoyuktir iti.

bhÆtÃni catvÃri rÆpaæ caikam iti. rÆpaæ katamat. catvÃri mahÃbhÆtÃnÅty (#<Abhidh-k-vy 708>#) Ãdi.

pÃk«ika eva do«a iti ekasmin pak«e ayaæ do«avÃda ity artha÷.

bhÆtamÃtrikapak«a iti sthavirabuddhadevapak«e nÃsmatpak«a ity artha÷. tathÃpi tv iti. bhÆtamÃtrikapak«e 'pi bhÆtebhyo rÆpaæ nÃnyat. bhÆtamÃtrikapak«e 'pi bhÆtebhyo rÆpavat skandhebhyo nÃnya÷ pudgala ity upagataæ bhavatÅti svasiddhÃnta÷ parityÃga÷ syÃd ity abhiprÃya÷. kasmÃd [Tib. 373b] bhagavatà sa jÅva÷. tac charÅram anyo veti na vyÃk­tam iti. ayam e«Ãm abhiprÃya÷. yadi skandhe«u pudgalopacÃra÷ kasmÃc charÅram eva jÅva iti noktam iti. pÆrvakair eveti sthaviranÃgasenÃdibhi÷. bahuvollakà iti. bahupralÃpà iti.

itarÃha. yadi pudgalo nÃvaktavya÷ kasmÃn nokto nÃsty eveti.

sa ca taddeÓanÃyà ak«ama iti. nairÃtmyadeÓanÃyà ayogya ity artha÷. pÆrvam evaæ saæmƬha iti. satkÃyad­«Âisahagatena mohena. bhÆyasyà mÃtrayà saæmoham Ãpadyeteti ucchedad­«Âisahagataæ d­«Âyantaram utpÃdayed ity abhiprÃya÷. ata evÃha. abhÆn me Ãtmà sa me etarhi nÃstÅti. Ãha cÃtreti. bhadantakumÃralÃta÷

#<d­«Âidaæ«ÂrÃvabhedaæ ceti>#

vistara÷. d­«Âir eva daæ«ÂrÃ. tayÃvabhedam

#<apek«ya

deÓayanti buddhÃ>#

bhagavanto

#<dharmaæ>#

nairÃtmyaæ tatpratipak«eïa.

#<bhraæÓaæ ca karmaïÃm apek«ya>#

k­tavipraïÃÓam apek«ya. pudgalÃstitvam iva darÓayanto 'nyathà deÓayanti.

#<vyÃghri potÃpahÃravad>#

iti. yathà vyÃghrÅ nÃtini«Âhureïa dantagrahaïena svapotam apaharati nayati. mÃsya daæ«Ârayà ÓarÅraæ k«ataæ bhÆd iti. nÃpy atiÓithilena dantagrahaïena tam apaharati mÃsya bhraæÓapÃto 'smin visaye bhÆd iti. yuktenaiva grahaïenÃpaharatÅty arta÷. apaharatÅty apare [Tib. 374a] paÂhanti sthÃnÃntarÃd apaharaty apanayatÅty artha÷. tathÃrthadarÓane kÃraïaæ darÓayann Ãha.

#<ÃtmÃstitvam>#

iti vistara÷.

#<ÃtmÃstitvaæ pratipannaÓ>#

(#<Abhidh-k-vy 709>#)
cet kaÓcid

#<d­«Âidaæ«ÂrayÃ>#

satkÃyad­«Âilak«aïayÃ

#<bhinna÷ sa>#

vineyajana÷ syÃt.

#<aprÃpya saæv­tigatiæ>#

dharmasaæketam ajÃnÃna÷.

#<kuÓalapotasya>#

kuÓalakarmaïo vyÃghrÅpotabhÆtasya

#<bhraæÓaæ>#

kuryÃt. nÃsti karmaïa÷ phalam iti.

#<prÃj¤aptika>#

iti praj¤aptau bhava÷ prÃj¤aptika÷. saæv­tisann api pudgalo nÃstÅti kaÓcid g­hïÅyÃd ity ato

#<nÃstÅti nÃvocat.

sati tv astÅti nÃha kim>#

iti. yadi bhÆtÃrthena pudgalo 'sti kim iti k­tvà bhagavÃn asti pudgala iti na bravÅti. na hi rÆpam astÅti vacane do«o bhavati tasyÃstitvÃt.

nirgranthaÓrÃvakacaÂakavad iti. nirgranthaÓrÃvakeïa caÂakaæ jÅvantaæ g­hÅtvà bhagavÃn p­«Âa÷. kim ayaæ caÂako jÅvati na veti. tasyÃyam abhiprÃya÷ yadi Óramaïo gautama ÃdiÓej jÅvatÅti. sa tan nipŬanena mÃrayitvà darÓayet. yadi punar bhagavÃn evam ÃdiÓen m­ta iti. sa taæ jÅvantam eva darÓayet. kathaæ nÃmÃyam aj¤a iti loko jÃnÅyÃd iti tasyÃbhinveÓa÷. bhagavatà tu tasyÃÓayaæ viditvà na vyÃk­taæ. tvaccittapratibaddham evaitaj jÅvati và na veti cety evÃbhihitaæ. tadvad [Tib. 374b] etan na vyÃk­tam iti.

tulyÃrtho hy e«a catu«ka iti. ÓÃÓvato loko 'ÓÃÓvato loka ity anena catu«kena antavÃn loko 'naætavÃn ity ayaæ catu«kas tulyÃrtha÷. yady evaæ kathaæ caturdaÓÃvyÃk­tavastÆni bhavaæti. ÓÃÓvato loka ity ekacatu«ka÷. antavÃn iti dvitÅyaÓ catu«ka÷. bhavati tathÃgata iti t­tÅyaÓ catu«ka÷. sa jÅvas tac charÅram anyo jÅvo 'nyac charÅram iti dvika÷. trayaÓ catu«kÃ÷ ekaÓ ca dvika iti caturdaÓÃvyÃk­tavastÆnÅti. paryÃyarÆpatvavyÃvasthÃne 'pi caturdaÓatvaæ bhavatÅty ado«a÷. tvam evaitat p­cchasÅti. antavÃn iti yaæ p­«ÂavÃn. kathaæ. kiæ nu sarvo loko 'nena mÃrgeïa niryÃsyatÅti anena antavÃn iti aÓÃÓvata iti ca p­«Âaæ bhavati. Ãhosvid ekadeÓo lokasyety anenÃntavÃæÓ cÃnantavÃæÓ ceti (#<Abhidh-k-vy 710>#) ÓÃÓvataÓ cÃÓÃÓvataÓ ceti ca p­«Âaæ bhavati.

jÅvantaæ pudgalam astÅti vyÃkarotÅti. tattvÃnyatvenÃvaktavyaæ santam eva pudgalaæ vyÃkarotÅty abhiprÃya÷.

ÓÃÓvatado«aprasaægÃd iti vÃtsiputrÅyavacanaæ. idaæ tarhi kasmÃd vyÃkarotÅti vistareïÃcÃryavacanaæ. sÃrvaj¤am ity aï bhÃvapratyayo yauvanam iti yathÃ. na vaktavyaæ paÓyati và na veti. paÓyati na paÓyati na vaktavyam ity artha÷. Óanai÷Óanair avaktavyaæ kriyatÃm [Tib. 375a] iti. sarvaj¤o và bhagavÃn na veti na vaktavyam iti. Óanai÷Óanairgrahaïaæ samÃnaÓÃkyaputrÅyaprakopaparihÃrÃrthaæ. satyata÷ sthitita iti. sthitirÆpeïety artha÷. d­«ÂisthÃnam uktam iti. mithyÃd­«ÂisthÃnam uktam ity abhiprÃya÷.

ÃcÃrya Ãha. astÅty api d­«ÂisthÃnam uktam iti. satkÃyad­«ÂisthÃnam uktam ity artha÷.

uktottara e«a pak«a iti. kathaæ ca na. pratik«epÃt. sÆtra eva hi pratik«iptaæ bhagavateti vistareïa yÃvad apad­«ÂÃntà eta iti. kim idam upÃdÃyety Ãrabhyaitad apare«Ãæ vyÃkhyÃnaæ. svamatena tu yathà saæsarati. tathà darÓayann Ãha. yathà tu k«aïiko 'gnir iti vistara÷. k«aïiko 'gni÷ prasiddha÷. sa ca deÓÃætarotpattisaætatyà saæcaratÅty ucyate. tathà sattvÃkhyaskandhasamudÃyas t­«ïopÃdÃna÷. t­«ïà upÃdÃnam asyeti t­«ïopÃdÃna÷. k«aïiko 'pi saætatyà saæsaratÅti.

sunetro nÃma ÓÃsteti. saptasÆryodayasÆtre 'yam eva bhagavÃn ­«i÷ sunetro nÃma babhÆveti.

anyatvÃt skaædhÃnam iti. k«aïikatve saty anyatvÃd ity abhiprÃya÷. ekasaætÃnatÃæ darÓayatÅti. yasmÃt sunetro buddhasaætÃna evÃsÅt. ata÷ sa evÃham ity abhedopacÃra÷. [Tib. 375b] yathà sa evÃgnir ya÷ pÆrvaæ d­«Âo dahann Ãgata iti. saætÃnavrÂtyà sa evety ucyate. tadvat. sai«Ãæ syÃt satkÃyad­«Âir iti. sai«Ãæ tathÃgatÃnÃm ÃtmÃtmÅyÃkÃrà satkÃyad­«Âi÷ syÃt. d­¬hatarÃtmÃtmÅyasnehaparigÃhitabaædhanÃnÃm iti. Ãtmad­«ÂÃv ÃtmÅyad­«Âau ca satyÃm Ãtmasneha ÃtmÅyasnehaÓ ca bhavati. ity ato rÃgo bandhanam iti k­tvà d­¬hÅk­tabandhanÃnÃæ satÃæ mok«o dÆrÅbhavet. naiva bhaved ity abhiprÃya÷.

ya eke«Ãæ pudgalagrÃha iti vÃtsÅputrÅyÃïÃm. eke«Ãæ sarvanÃstigrÃha iti. madhyamakacittÃnÃm ity abhiprÃya÷. sm­tivi«ayasaæj¤ÃnvayÃc cittaviÓe«Ãd (#<Abhidh-k-vy 711>#) iti. sm­ter vi«ayo 'nubhÆto 'rtha÷. tatra saæj¤Ã sÃnvayo hetur asyeti sm­tivi«ayasaæj¤ÃnvayaÓ cittaviÓe«a÷. kiæcid eva cittaæ. na sarvam ity artha÷. tasmÃt smaraïaæ bhavati pratyabhij¤Ãnaæ vÃ.

evam ubhayaviÓe«aïe k­te p­cchati kÅd­ÓÃc cittaviÓe«Ãd iti.

Ãha. tadÃbhoga iti vistara÷. tasmin smartavya Ãbhogas tadÃbhoga÷. yatra tena sad­ÓÃ÷ saæbaædhinaÓ ca saæj¤Ãdayo ye te vidyante 'syeti tadÃbhogasad­Óasaæbaædhisaæj¤ÃdimÃæÓ cittaviÓe«a÷. Ãdigrahaïena praïidhÃnanibandhÃbhyÃsÃdigrahaïaæ. [Tib. 376a] ÃÓrayaviÓe«aÓ ca ÓokataÓ ca vyÃk«epataÓ cÃdir e«Ãm iti ÃÓrayaviÓe«aÓokavyÃk«epÃdÅni. tair anupahataprabhÃvaÓ cittaviÓe«a÷. sa evam anena darÓito bhavati. tasmÃd Åd­ÓÃc cittaviÓe«Ãt sm­tir bhavati. tad idam uktaæ bhavati. tadÃbhogavata÷ yadi tatrÃbhoga÷ kriyate. sad­Óasaæj¤Ãdimata÷ yatra sÃd­ÓyÃt sm­tir bhavati. sambandhisaæj¤Ãdimata÷ yatrÃntareïÃpi sÃd­Óyaæ dhÆmÃdidarÓanÃt sm­tir bhavati. praïidhÃnanibaædhÃbhyÃsÃdimataÓ ca yatra praïidhÃnam atra kÃle smartavyam abhyÃso vÃsya tatsmartavyÃdi. ÃÓrayaviÓe«Ãdibhir anupahataprabhÃvatvÃd iti. vyÃdhilak«aïenÃÓrayaviÓe«eïa Óokena vyÃk«epeïÃnyatra kÃrye. ÃdiÓabdag­hÅtaiÓ ca karmavidyÃdibhi÷. tÃd­Óo 'pÅti vistara÷. tadÃbhogayÃvatsaæj¤ÃdimÃn anupahataprabhÃvo 'pÅty artha÷. atadanvaya iti. asm­tivi«ayasaæj¤Ãnvaya ity artha÷. bhÃvayitum utpÃdayituæ. anyÃd­Óa iti. atadÃbhogayÃvatsaæj¤ÃdimÃn anupahataprabhÃvo vÃ. anyasya cittaviÓe«Ãd anyasya.

na. asaæbaædhÃd iti. devadattayaj¤adattacetasor akÃryakÃraïabhÃvenÃsaæbaædhÃd [Tib. 376b] ity artha÷. yathaikasÃætÃnikayoÓ cetaso÷ kÃryakÃraïabhÃvÃt saæbaædho. naivaæ devadattayaj¤adattacetaso÷ saæbandha÷. ity anena d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayor asÃmyaæ darÓayati. tatra yadi pareïaivaæ sÃdhanam abhidhÅyate. na devadattÃnubhavacittÃnubhÆtam arthaæ tatsmaraïacittaæ smarati. anyatvÃt. yaj¤adattacittavad iti. tad asÃdhanaæ. heto÷ svayamaniÓcitatvÃt pratyak«avirodhena ca pÆrvapak«asÃpak«ÃlatvÃt. atha devadattÃnubhavacittÃnusmaraïacittayor anyatvapratij¤ÃyÃm idaæ dÆ«aïam udgrÃhyet. tad adÆ«aïaæ d­«ÂabÃdhÃyÃæ dÆ«aïÃnupapatte÷. bhavatsiddhÃnte 'pi hi devadattÃnubhavacittÃnubhÆtam arthaæ tatsmaraïacittaæ smaratÅti. na ca brÆmo 'nyena cetasà d­«Âam anyat anyat smaratÅti. na yatkiæcid anyat (#<Abhidh-k-vy 712>#) smaratÅty abhiprÃya÷. darÓanacittÃt sm­ticittam anyad evotpadyata iti. vidyamÃnakÃraïatvÃd vidyamÃnabÅjÃækuravad ity artha÷. smaraïÃd eva ca pratyabhij¤Ãnam iti. smaraïe sati pratyabhij¤Ãnaæ. tad evedaæ yan mayà d­«Âam iti smaraïÃt.

yat tarhÅti. yadi cittaviÓe«a eva smarati. yat tarhi caitra÷ smaratÅti tat katham iti vÃkyÃdhyÃhÃra÷. sa cÃpi tasyeti vistara÷. sa cÃpi caitrÃbhidhÃna÷. saæskÃrasamÆhasaætÃnas tasya gavÃkhyasya deÓÃætaravikÃrotpattau [Tib. 377a] deÓÃntarotpattau vikÃrotpattau ca kÃraïabhÃvaæ cetasik­tvÃ. kiæ. svÃmÅty ucyate. na tu pudgalaæ. kÃryakÃraïabhÃvÃpek«o 'yaæ vyavahÃra÷. na pudgalÃpek«a ity abhiprÃya÷. ata evÃha. na tu kaÓcid iti vistara÷.

evaæ ko vijÃnÃtÅti vistara÷. asaty Ãtmani ka evaæ vijÃnÃti. vijÃnÃtÅti ko 'rtha÷. vij¤Ãnena vi«ayaæ g­hïÃti. kiæ tad grahaïam anyad vij¤Ãnat. vij¤Ãnaæ tarhi karoti. ukta÷ sa÷. yas tat karoti. vij¤Ãnahetur indriyÃrthamanaskÃrÃ÷. cittaviÓe«a iti tan na vaktavyaæ. indriyÃdihetvantarayogÃt. ata eva cocyate yathÃyogam ity e«a viÓe«a iti. yat tarhi caitro vijÃnÃtÅty ucyate. tato hi caitrÃkhyÃt saætÃnÃd bhavad­«Âocyate. asaty Ãtmani kasyedaæ vij¤Ãnaæ. kim arthai«Ã «a«ÂhÅ. svÃmyarthÃ. yathà kasya ka÷ svÃmÅti vistareïa yÃvat kva ca punar vij¤Ãnaæ viniyoktavyaæ yata etasya svÃmÅ m­gyate. vij¤Ãtavye 'rthe. kim arthaæ viniyoktavyaæ. vij¤ÃnÃrtham. aho sÆktÃni sukhaidhitÃnÃæ. tad eva hi nÃma tadarthaæ viniyoktavyam iti. kathaæ ca viniyoktavyaæ. utpÃdanata Ãhosvit saæpre«aïata÷. vij¤ÃnagatyayogÃd utpÃdanata÷. [Tib. 377b] hetur eva tarhi svÃmÅti vistareïa yÃvad yo hy eva heturvij¤Ãnasya tasyaivÃsau. yaÓ cÃpi sa caitrÃbhidhÃna iti vistareïa yÃvan na tatrÃpi hetubhÃvaæ vyatÅtyÃsti svÃmibhÃva iti. ÃdiÓabdena ko vedayate kasya vedanÃ. ka÷ saæjÃnÅte kasya saæj¤ety evamÃdi. e«Ã dig iti.

yo 'py Ãha. bhÃvasya bhavitrapek«Ãd iti vaiyÃkaraïa÷. tena bhavitavyam iti. vij¤Ãtrà bhavitavyaæ pudgalenety abhiprÃya÷.

gacchatigamanÃbhidhÃnavad iti. yathà jvÃlà gacchati Óabdo gacchatÅti gacchatiÓabdÃbhidhÃnaæ. yathà jvÃlÃyÃ÷ Óabdasya và gamanam. evaæ devadatto gacchati devadattasya gamanam. anena d­«ÂÃntena vijÃnÃti devadatta iti sidhyati.

sÃd­ÓyenÃtmalÃbhÃd iti. kÃraïasÃd­Óyena kÃryÃtmalÃbhÃt. akurvad api kiæcid iti. parispandam akurvad apÅty artha÷.

tadÃkÃrateti. nÅlÃdivi«ayÃkÃratety artha÷. vij¤Ãne kÃraïabhÃvÃd iti. (#<Abhidh-k-vy 713>#) vij¤Ãnaæ vij¤ÃnÃntarsya kÃraïam. ato vij¤ÃnÃntaram utpÃdÃd vijÃnÃtÅty ucyate. kÃraïe kart­ÓabdaniveÓÃd iti. kÃraïaæ kart­bhÆtam iti k­tvÃ. tadyathà nÃdasya kÃraïaæ ghaïÂeti ghaïÂà rautÅty ucyate. tadvat.

[Tib. 378a] pradÅpa iti. arci«Ãæ saætÃne pradÅpa iti upacaryate. eka iveti k­tvÃ. sa deÓÃntare«ÆtpadyamÃna÷ saætÃnarÆpa÷ pradÅpadeÓÃntare«ÆtpadyamÃna÷. taætaæ deÓaæ gacchatÅty ucyate. evaæ cittÃnÃæ saætÃne vij¤Ãnam ity upacaryate. ekam iveti k­tvÃ. tat saætÃnarÆpaæ vij¤Ãnaæ vi«ayÃntare«ÆtpadyamÃnaæ taætaæ vi«ayaæ vijÃnÃtÅty ucyate. saætÃnena vij¤Ãnotpattyà vijÃnÃtÅty abhiprÃya÷. yathà và rÆpaæ bhavatÅti vistara÷. yathà bhavitÆ rÆpasya bhÃvÃj janitur jÃte÷ sthÃtu÷ sthiter anarthÃntaratvam. evaæ vij¤Ãne 'pi syÃt. vij¤Ãtur vij¤Ãnasya bhÃvÃd anarthÃntaratvaæ. vyatiriktasya bhÃvasyÃnupalabdhe÷. vaiÓe«ikasÆtrÃnusÃrÃd vÃ.

nÃtmana iti. yadi nÃtmano vij¤Ãnam utpadyate vij¤Ãnalak«aïasyÃviÓe«Ãt tÃd­Óam eva vij¤Ãnam utpadyeta. yadi tv Ãtmana÷ tasyÃbhiprÃyaviÓe«Ãd viÓi«Âaæ j¤Ãnam utpadyetety abhiprÃya÷. na ca kramaniyameneti. kasmÃc ca na kramaniyamenotpadyate. aniyamenÃpi hy utpadyate gobuddher anantaraæ strÅbhuddhi÷. strÅbuddher mahi«abhuddhi÷. kasmÃd gobuddhir evÃnantaraæ notpadyate. aækurakÃï¬apattrÃdivad iti. aækurÃt kÃï¬a evotpadyate [Tib. 378b] na pattrÃdi. kÃï¬Ãt pattram evotpadyate na pu«pÃdy aækurÃdi vÃ. tadvat.

nikÃmadhyÃnasamÃhitÃnÃm iti. nikÃmena paryÃptena samÃptena dhyÃnena samÃhitÃnÃm. sad­ÓakÃyacittotpattau sad­Óasya kÃyasya cittasya cotpattau. svayaævyutthÃnam iti. na paropakrameïety abhiprÃya÷. evam anena kasmÃn na nityaæ sad­Óam evotpadyata ity yat p­«Âaæ. tad visarjanaæ. yat tu p­«Âaæ na ca kramaniyameneti. tad darÓayann Ãha. kramo 'pi hi cittÃnÃm niyatam eveti. abhÅ«Âam evaitat. gotraviÓe«Ãd iti bhÃvanÃviÓe«Ãt. strÅcittÃd iti vistara÷. strÅcittÃt stryÃlambanÃc cittÃd anantaraæ tasyÃ÷ striyÃ÷ kÃyas tatkÃya÷. tatkÃyasya vidÆsÃïÃyai yadi parivrÃjakasyÃnyasya và sÃdhoÓ cittam utpannaæ bhavati. tatpatiputrÃdicittaæ vÃ. tasyÃ÷ patiputrÃdaya÷. ÃdiÓabdena duhitrÃdayo g­hyante. tadÃlambanaæ cittaæ tatpatiputrÃdicittaæ. tad vÃnyatarad yad idaæ tasmÃt strÅcittÃd anantam utpannaæ bhavati. punaÓ ca kÃlÃntareïa saætatipariïÃmena strÅcittam utpadyate. tat paÓcÃd utpannaæ strÅcittaæ (#<Abhidh-k-vy 714>#) samarthaæ bhavati tatkÃyavidÆ«aïÃcittotpÃdane tatstrÅkÃyavidÆ«aïÃcittotpÃdane tatpatiputrÃdicittotpÃdane và samarthaæ. kasmÃd ity [Tib. 379a] Ãha. tadgotratvÃd iti. tadkÃyavidÆsaïÃcittaæ tatpatiputrÃdicittaæ và gotraæ bÅjam asyeti tadgotraæ. cittaæ tasya bhÃva÷. tasmÃt. tajjÃtÅyatvÃd ity abhiprÃya÷. anyathety atadgotraæ. atha puna÷ paryÃyeïeti vistara÷. paryÃyeïÃyugapat. strÅcittÃt tatkÃyavidÆ«aïÃcittaæ tatas tatpaticittaæ tatas tatputracittaæ tata eva ca tadduhit­cittaæ tata eva ca tadupakaraïÃdicittaæ utpannaæ bhavati. tata÷ strÅcittÃd anaætarotpannebhyaÓ cittebhyo yad bahutaraæ pravÃhata÷ paÂutaraæ Óaktita÷ Ãsannataraæ vÃsyotpÃdyasya cittasya. tad eva cittam utpadyate. tadbhÃvanÃyà balÅyastvÃt tasya bahutarasya paÂutarasyÃsannatarasya và bhÃvanÃyà balavattaratvÃt. anyatreti vistara÷. tatkÃlapratyupasthitas tatkÃlika÷ kÃyapratyayaviÓe«o bÃhyapratyayaviÓe«aÓ ca. tasmÃd anyatra tasmÃd ­ta ity artha÷. tad eva hy upapadyate yasya kÃyo bÃhyo và pratyayavi«aya upti«Âhate.

saiva balÅyasÅti. yà bahutarasya paÂutarasya Ãsannatarasya vÃbhihità saiva balÅyasi bhÃvanÃ. kasmÃn nityaæ na phalati na hi tac cittaæ nivartate.

vartata itÅtareïa codita Ãha. sthityanyathÃtvalak«aïatvÃt. [Tib. 379b] sthiter anyathÃtvaæ lak«aïam asyeti sthityanyathÃtvalak«aïaæ. tadbhÃvÃt. tasya cÃnyathÃtvasya saæsk­talak«aïasya. anyabhÃvanÃphalotpattau anyabhÃvanÃphalasya cittÃntarasyotpattÃv ÃnuguïyÃn nityaæ na phalati tad evety arthasaæbandha÷.

evaæ hy Ãhur iti sthavirarÃhula÷.

#<sarvÃkÃram>#

iti sarvaprakÃraæ. yÃvanto

#<mayÆracandrakasya>#

varïasaæniveÓÃdiprakÃrÃ÷. te«Ãæ

#<kÃraïam>#

idam asya kÃraïaæ yenaivaæ varïa÷ evaæ saæniveÓa÷ evaæ snigdhateti. evamÃdibhir ÃkÃrair

#<na j¤eyaæ>#

na j¤Ãtuæ Óakyaæ. kai÷.

#<asarvaj¤ai÷>#

ÓrÃvakapratyekabuddhÃdibhi÷.

#<sarvaj¤abalaæ hi tat j¤Ãnaæ>#

sarvavidbalaæ hi taj j¤Ãnaæ. yena tat kÃraïaæ j¤Ãyata ity abhiprÃya÷. prÃg (#<Abhidh-k-vy 715>#) evarÆpiïÃæ cittabhedÃnÃm iti. rÆpakÃraïam api sarvathà j¤Ãtum aÓakyaæ kim arÆpiïÃm ity artha÷.

ekÅyas tÅrthika iti vaiÓe«ika÷. mana÷saæyogaviÓe«Ãpek«atvÃd iti cet. syÃn mataæ tulye 'py Ãtmaprabhavatve cittotpatter Ãtmà kadÃcit karhicin mana÷saæyogaviÓe«am apek«ate. ity ato na nityaæ tÃd­Óam eva cittam utpadyate na ca kramaniyamenÃækurakÃï¬apattrÃdivad iti. na. anyasaæyogÃsiddhe÷. [Tib. 380a] naitad evaæ. kasmÃt. tÃbhyÃm ÃtmamanobhyÃm anyasya saæyogasyÃsiddhe÷. na hi saæyogo nÃma bhÃva÷ kaÓcid asmÃkaæ siddho 'sti. saæyoginoÓ ceti vistara÷. abhyupagate 'pi saæyoge saæyoginoÓ ceti vistara÷. lokaprasiddhayo÷ këÂhayor anyayor và kayoÓcit. paricchinnatvÃt paricchinnadeÓad­«ÂatvÃd ity artha÷. lak«aïavyÃkhyÃnde ceti. vaiÓe«ikataætre saæyogalak«aïanirdeÓÃt. tata÷ kim Ãtmana÷ paricchedaprasaæga÷. paricchinnadeÓatvaprasaæga÷. yatrÃtmÃ. na tatra mana÷. yatra mana÷. na tatrÃtmeti. anenÃnumÃnÃgamÃpattito dharmiviÓe«aviparyayo 'sya pak«asya saædarÓito bhavati. manasà saæyoga Ãtmana iti. Ãtmà dharmÅ. tasya viÓe«a÷ sarvagatvaæ. tadviparyayo 'sarvagatatvam iti. tato mana÷saæcÃrÃd Ãtmana÷ saæcÃraprasaægÃd iti. tato lak«aïÃd aprÃptipÆrvikà prÃpti÷ saæyoga iti mana÷saæcÃrÃd yaæyaæ ÓarÅrapradeÓaæ mana÷ saæcarati. tatastata Ãtmà saæcaraty apaitÅti prasajyate. tadyathà yaæyaæ p­thivÅpradeÓaæ puru«a÷ saæcarati. tatastata Ãtapo 'pasarpati. tathà ca sati ni÷kriyatvam asya bÃdhitaæ bhavatÅti. sa eva pratij¤Ãdo«a÷. vinÃÓasya vÃ. prasaæga iti vartate. Ãtmana iti ca. yatrayatra mana÷ saæcarati. tatratatrÃtmà vinaÓyatÅti. sa eva cÃtra pratij¤Ãdo«a÷. Ãtmano nityatvaniv­tte÷. pradeÓasaæyoga [Tib. 380b] iti cet. syÃn matam Ãtmanà pradeÓena saæyogo manasa÷. Ãtmano và pradeÓena manasà saha saæyoga÷. yasmiæ charÅrapradeÓe mano 'vasthitaæ bhavati. tadgatenÃtmapradeÓena mano na saæyujyate. pradeÓÃntareïÃnyapÃrÓvata÷ saæyujyate. tasæÃd aprÃptipÆrvakatve 'pi saæyogasyÃprÃptenaivÃtmapradeÓena mana÷ saæyujyata iti. tan na. tasyaiva tatpradeÓatvÃyogÃt. na hy Ãtmano 'nyapradeÓa vidyaæte. na caivÃtmaivÃtmana÷ pradeÓo yujyate. astu và saæyoga iti vistara÷. abhyupetyÃpi saæyogaæ tathÃpi nirvikÃratvÃd aviÓi«Âe manasi kathaæ saæyogaviÓe«a÷. kathaæ viÓi«Âa÷ saæyogo bhavati. yate evam uktaæ mana÷saæyogaviÓe«Ãpek«atvÃd iti. buddhiviÓe«Ãpek«atvÃd iti cet. sa evopari codyate kathaæ buddhiviÓe«a iti. kasmÃn na nityam Åd­Óam evotpadyate cittam aviÓi«Âe ÃtmanÅti. kÃraïaviÓe«Ãd dhi kÃryaviÓe«a (#<Abhidh-k-vy 716>#) i«yate ÓaækhapaÂahÃdiÓabdavat. saæskÃraviÓe«Ãpek«Ãd Ãtmamana÷saæyogÃd iti cet. syÃn mataæ nityam aviÓi«Âe 'py Ãtmani manasi ca
saæskÃraviÓe«Ãpek«Ãd Ãtmamanaso÷ saæyogÃd buddhiviÓe«a iti. tad uktaæ bhavati. saæskÃraviÓe«Ãd bhÃvanÃviÓe«alak«aïÃd Ãtmamana÷saæyogaviÓe«a÷. tadviÓe«Ãd buddhiviÓe«a iti. atra brÆma÷. cittÃd evÃstv iti vistara÷. ayam ihÃcÃryasyÃbhiprÃya÷. [sÃntarbhavaÓ cittam astÅty avivÃda÷] mama tava ca cittam astÅty avivÃda÷. [Tib. 381a] saæskÃraviÓe«o 'py asti bhÃvanÃviÓe«alak«aïo yo 'sau vÃsanà bÅjam iti vÃsmÃbhir vyavasthÃpyate. bhÃvÃntaraæ na veti tuviÓe«a÷. tasmÃc cittÃd eva saæskÃraviÓe«Ãpek«Ãd buddhiviÓe«o 'stu. kim Ãtmanà tatsaæyogena và kalpiteneti. na hi kiæcid iti vistara÷. kuhakenaikatareïa vaidyena kasmaicit glÃnÃyau«adhaæ dadÃnena cintitaæ. idam au«adhaæ sulabhaæ. viditaæ cÃsya saparijanasya glÃnasya. etena cau«adhenÃsya glÃnasya glÃnopaÓamo bhavet. tad evaæ mÃm avadhÆyÃnye 'pi kari«yanti. tataÓ ca mamÃrthalÃbho na bhavi«yati. iti cintayitvà tad abhimaætrya phÆ÷ svÃhà phÆ÷ svÃheti janasya darÓitam. anena mantreïedam au«adhaæ sidhyatÅti. tatra yathà kuhakavaidyaphÆ÷svÃhÃnÃm au«adhakÃryasiddhau sÃmarthyaæ nÃsti. au«adhasyaiva tu sÃmarthyam. evam Ãtmano buddhiviÓe«opattau nÃsti sÃmarthyaæ. cittasyaiva sÃmarthyam iti. saty Ãtmani tayo÷ saæbhava iti cet. syÃn mataæ. saty Ãtmani
tayo÷ saæskÃracittayo÷ saæbhava÷. ity ato 'sty Ãtmeti. atra brÆmo vÃÇmÃtraæ. nÃtra kÃcid yuktir astÅti. ÃÓraya÷ sa iti cet. syÃn matam. ÃtmÃÓrayas tayor iti. yathà ka÷ kasyÃÓraya iti. ÃÓrayarÆpeïodÃharaïaæ m­gyate. tam asyÃÓrayÃrtham ayuktaæ darÓayann Ãha. na hi te [Tib. 381b] iti vistara÷. te saæskÃracitte. citrabadarÃdivat. yathà ku¬ye citram ÃdhÃryaæ badaraæ ca kuï¬e. ÃdiÓabdena bhÃjane bhojanam ityÃdi. naiva te saæskÃracitte tatrÃtmany Ãdheye. dhÃrye. nÃpi sa ku¬yakuï¬Ãdivad ÃdhÃro yukta÷. nÃpi sa Ãtmà ku¬yavat kuï¬avac cÃdhÃro yukta÷. ÃdiÓabdena bhÃjanÃdigrahaïaæ. kiæ karaïam ity Ãha. pratighÃtiyutatvado«Ãd iti pratighÃtitvado«Ãd yutatvado«Ãc ca. sapratighatvaprasaægÃt p­thagdaÓatvaprasaægÃc cety artha÷. yathà citrabadarayo÷ ku¬yakuï¬ayoÓ cÃdhÃryÃdhÃrabhÃve pratighÃtitvam yutatvaæ ca d­«Âe. evam ete«Ãm api syÃt. ani«Âaæ caitat. ato 'nÃtmÃÓraya÷.

yathà na gandhÃdhibhyo 'nyà p­thivÅ. tathà buddhyÃdibhyo 'nya Ãtmeti. (#<Abhidh-k-vy 717>#) ko hi satpuru«o gaædhÃdibhyo 'nyÃæ p­thivÅæ nidhÃrayati. na hi p­thivÅ katamety ukte rÆpagandharasasparÓebhyo 'nyà darÓayituæ Óakyate yathà rÆpaæ gandhÃdibhyo 'nyad iti.

yadi na gaædhÃdibhyo 'nyà p­thivÅ. katham ayaæ vyapadeÓa÷ p­thivyÃæ gandhÃdaya iti. anyena hy anyasya vyapadeÓo d­«Âa÷. caitrasya kambala iti. ata ucyate. vyapadeÓas tu iti vistara÷.

[Tib. 382a] viÓe«aïÃrthaæ ity abÃdibhyo viÓe«aïÃrtham ity artha÷. katham iti pratipÃdyati. te hy eveti vistara÷. te hy evety evakÃras tadvytiriktap­thivÅdravyaniv­ttyartha÷. te eva gandhÃdaya÷. tadÃkhyÃ÷ p­thivyÃkhyÃ÷. yathà vij¤Ãyeran. tathà viÓe«aïÃrthaæ vyapadeÓa ity abhisaæbandha÷. nÃnya iti. nÃbÃdyÃkhyÃ÷. p­thivyÃkhyebhyo 'nye vij¤Ãyerann ity artha÷. këÂhapratimÃyÃ÷ ÓarÅravyapadeÓavad iti. yathà këÂhapratimÃyÃ÷ ÓarÅram iti vyapadiÓyate. anyÃbhyo m­nmayÃdiviÓe«aïÃrthaæ. na ca këÂhapratimÃyÃ÷ ÓarÅram anyat. evam ihÃpi vyapadeÓa÷ syÃt. na ca gandhÃdibhyo 'nyà p­thivÅti.

saæskÃraviÓe«Ãpek«atva ity Ãtmamana÷saæyogasya.

yo hi bali«Âha iti. saæskÃraviÓe«a÷. tenÃnye«Ãæ saæskÃraviÓe«ÃïÃæ pratibandha÷.

sa eva bali«Âha÷ kasmÃn nityaæ na phalatÅty ÃcÃryavacanaæ.

sa eva punar Ãha. yo 'sya nyÃyo ya÷ saæskÃrasya nyÃyo vinÃÓa÷ pratibandho vÃ.

so 'stu bhÃvanÃyà bÅjÃtmikÃyÃ÷. Ãtmà tu nirarthako ni÷prayojana÷ kalpyate. saæskÃrÃrthà hi tatkalpanà syÃt. tasya ca saæskÃrasya yat kÃryaæ. tad bhÃvanayaiva kriyata iti.

sm­tyÃdÅnÃm iti vistara÷. syÃn mataæ. sm­tisaæskÃrecchÃdve«ÃdÅnÃæ [Tib. 382b] guïapadÃrthatvÃt tasya ca guïapadÃrthasyÃvaÓyadravyÃÓritatvÃd dravyÃÓrayaÓ ca guïavÃn ity evaæ lak«aïopadeÓÃt. na cai«Ãm anya ÃÓraya÷ p­thvyÃdiko yujyate 'parapratyak«atvÃdhibhi÷. kÃraïai÷. ato ya e«Ãm ÃÓraya÷. sa ÃtmÃ. tasmÃd asty Ãtmeti.

na. asiddhe÷. naitad evaæ. kasmÃt. sm­tyÃdÅnÃæ guïapadÃrthatvÃsiddhe÷. vidyamÃnaæ dravyam iti. yat svalak«aïato vidyamÃnaæ. tad dravyaæ. «a dravyÃïi ÓrÃmaïyaphalÃnÅti. rÆpaskandhÃdÅni paæca skandhÃni ÓrÃmaïyaphalÃny asaæsk­taæ ca «a«Âham iti «a dravyÃïi bhavanti. nÃpy e«Ãm iti. sm­tyÃdinaæ. parÅk«ito hy ÃÓrayÃrtha iti. yathà ka÷ kasyÃÓraya÷. na hi te citrabadarÃdivad ÃdhÃrya iti vistareïa.

(#<Abhidh-k-vy 718>#)
ete prakÃrà iti. gaurÃdiprakÃrÃ÷. skaædhe«v ayam ity ahaækarÃ÷. na tv ahaækÃra iti. na tv aham ity evam Ãkara÷ pratyaya ity artha÷.

idaæ punas tad evÃyÃtam iti. kimarthai«Ã «a«ÂhÅ. svÃmyarthÃ. yathà ka÷ kasyo svÃmÅ. yathà goÓ caitra÷ katham asau tasyÃ÷ svÃmÅ. tadadhÅno hi tasyÃvÃhadhohÃdi«u [Tib. 383a] viniyoga÷. kva ca punar ahaækÃro viniyoktavyo yata etasya svÃmi m­gyate. ahaækartavye 'rthe. kimarthaæ viniyoktaya÷. ahaækÃrÃrtham. aho sÆktÃni sukhaidhitÃnÃæ. sa eva hi nÃma tadarthaæ viniyoktavya iti. kathaæ ca viniyoktvya÷. utpÃdanata÷ Ãhosvit saæpre«aïata÷. ahaækÃragatyayogÃd utpÃdanata÷. hetur eva tarhi svÃmi prÃpnoti. phalam eva ca svaæ. yasmÃd dhetor Ãdhipatyaæ phale. phalena ca tadvÃn hetur iti.

ya evÃsya hetur ahaækÃrasya. tasyaivayam iti. pu«pito v­k«a iti d­«ÂÃnto yatra siddhÃnte v­k«ÃvayavÅ ne«yate. vijÃtÅyacaturmahÃbhÆtakÃyÃrambhÃnabhÅ«Âe. yatra tu v­k«Ãvayavy asti. tatra dvitÅyo d­«ÂÃnta÷. phalitaæ vanam iti. na hi vanaæ nÃma kiæcid asti. yathà yasmin vane phalam utpannaæ tat phalitam iti ucyate. yathà yasminn ÃÓraye «a¬Ãyatanalak«aïe sukham utpannaæ du÷khaæ vÃ. sa sukhito du÷khito vÃ. tathoktam iti. yathà ÃÓraya÷ «a¬Ãyatanaæ tathoktaæ.

#<tadvikÃravikÃritvÃd ÃÓrayÃÓ cak«urÃdaya>#

iti. atha paæcaskandhakaæ bhavÃn udÃharatÅty adhik­taæ. sa eva karteti. sa eva paæcaskandhalak«aïa÷ kartÃ. [Tib. 383b] nÃtmÃ. iti siddho na÷ pak«a÷. tatrÃpi svÃtaætryaæ nÃstÅti darÓayann Ãha. trividhaæ cedaæ karmeti vistara÷. kÃyasya cittaparataætrà v­tti÷ cittapravartitvÃt kÃyakarmaïa÷. cittasyÃpi kÃye v­tti÷ svakÃraïaprartaætrÃ. [manodharma]manaskÃrÃdiparataætratvÃt. tasyÃpy evaæ tasya cittakÃraïasya svakÃraïaparataætrà v­ttir iti. nÃsti kasyacid api svÃtaætryaæ kÃyasya cittasya cittakÃraïasyÃnyasya vÃ. pratyayaparataætrà hi sarve bhÃvÃ÷.

#<caturbhiÓ cittacaittà hi samÃpattidvayaæ tribhi÷.
dvÃbhyÃm anye tu jÃyanta>#

iti vacanÃt. Ãtmano 'pi ca nirapek«asya buddhiviÓe«ÃdyutpattÃv akÃraïatvÃbhyupagamÃn na svÃtaætryaæ sidhyati. tasmÃn naivaæ lak«aïa iti. svataætra÷ karteti. evaæ tarhi kartety Ãha. yat tu yasya pradhÃnakÃraïaæ. tat (#<Abhidh-k-vy 719>#) tasya kartety ucyate. prÃdhÃnye tatpratÅtyotpatte÷. sa evam api kartà na yujyate. pradhÃnakÃraïabhÃvenÃpi na yujyata ity artha÷.

tasyÃkÃraïatvam upadarÓayann Ãha. sm­tito hi chanda iti vistara÷. pÆrvasmartavye '­the sm­tir utpadyate. sm­teÓ chanda÷ kartukÃmatÃ. chandÃd vitarkaÓ cetanÃviÓe«o 'bhisaæskÃralak«aïa÷. praj¤ÃviÓe«o và yogÃcÃranayena. vaibhëikanayena tv abhirÆpaïavikalpalak«aïa÷. [Tib. 384a] vitarkÃt pratyatno vÅryaæ. prayatnÃd vÃyu÷. tato vÃyo÷ karma deÓÃntarotpattilak«aïam iti. kim atrÃtmà kurute.

vij¤Ãne prati«edhÃd iti. yaivopalabdhi÷. tad eva vij¤Ãnaæ. vij¤Ãne cÃtmana÷ sÃmarthyaæ prati«iddhaæ. cittÃd evÃstu saæskÃraviÓe«Ãpek«Ãt. na hi kiæcid Ãtmana upalabhyate samarthyam. au«adhakÃryasiddhÃv iva kuhakavaidyaphÆ÷svÃhÃnÃm iti.

yathà tathoktam iti

#<tadvikÃravikÃritvÃd ÃÓrayÃÓ cak«urÃdaya>#

iti.

tadÃÓritÃd ity ÃtmÃÓritÃt. uktottarai«Ã vÃcoyuktir iti. yathà ka÷ kasyÃÓraya÷. na hi te citrabadarÃdivad ÃdhÃrye. nÃpi sa ku¬yakuï¬Ãdivad ÃdhÃro yukta÷. pratighÃtitvayuktatvÃdido«Ãn na vai sa evam ÃÓraya÷. kathaæ tarhÅti vistara÷. tadÃhitaæ hi tad iti. tena bÅjenÃhitaæ tat sÃmarthyam ity artha÷.

yathoktam iti sthavirarÃhulena.

#<yad guru yac cÃsannam>#

iti vistara÷. ekasmin saætÃne catvÃri karmÃïi. guru Ãsannam abhyastaæ pÆrvak­taæ ca. e«Ãæ caturïÃæ gurukarma pÆrvakam iti tribhyas tat pÆrvaæ vipacyate. ÃsannÃbhyastapÆrvak­tÃnÃm [Tib. 384b] apy Ãsannaæ pÆrvam iti tat pÆrvaæ dvÃbhyÃæ vipacyate. abhyastapÆrvak­tayoÓ cÃbhyastaæ pÆrvam iti ekasmÃt pÆrvaæ vipacyate. asatsv ete«u pÆrvajanmak­taæ vipacyate aparaparyÃyavedanÅyaæ. akli«ÂÃnÃm iti. kuÓalÃnÃm aniv­tÃvyÃk­tanÃæ ca. viklittiviÓe«ajÃd iti. bhÆmyudakasambandhÃt phalasya sÆk«mo vikÃro viklitti÷. tasyà viÓe«a÷. sa evÃtiprak­«Âa÷. tasmÃj jÃto vikÃraviÓe«a÷. tasmÃt. phalÃntaram utpadyate. kÅd­ÓÃd vikÃraviÓe«Ãd iti darÓayann Ãha. yo hi tatra bhÆtaprakÃraÇkuraæ nivartayati. sa tasya bÅjam iti. tasyÃækurasya bÅjaæ. nÃnyo bhÆtaprakÃra÷. na pÆrvabÅjÃvastho bhÆtaprakÃra ity artha÷. bhavinyà tu saæj¤ayeti. odanaæ pacati saktuæ pina«ÂÅti yathà bhÃvinyà saæj¤ayà vyapadeÓa÷. evaæ pÆrvako 'pi (#<Abhidh-k-vy 720>#) saætÃna÷ aviklinnabÅjÃvastha÷ bÅjam ity ÃkhyÃyate bhÃvinyÃnayà saæj¤ayeti. sÃd­ÓyÃd veti. viklinnaviÓe«ajena bhÆtavikÃraviÓe«eïa sad­Óa÷. sa pÆrvaka÷ saætÃna iti k­tvà bÅjam ity ÃkhyÃyate. evam ihÃpÅti vistara÷. yadi saddharmaÓravaïayoniÓomanaskÃrapratyayaviÓe«Ãj jÃta÷ kuÓalasÃsravaÓ cittavikÃra utpadyate. asaddharmaÓravaïayoniÓomanaskÃrapratyayaviÓe«Ãj jÃta÷ akuÓalo và cittavikÃra [Tib. 385a] utpadyate. tasmÃd tadvipÃkÃntaram utpadyate. nÃnyatheti samÃnam etat. yathà na phalÃd eva phalÃntaram utpadyate. kiæ tarhi. vikÃraviÓe«Ãt. evaæ na vipÃkÃd eva vipÃkÃntaram utpadyate. kiæ tarhi. cittavikÃraviÓe«Ãd utpadyate iti. tulyam etat.

phale rakta÷ kesara iti. phalÃbhyantare kesara÷. yatra bÅjapÆrakarasa Ãmlo 'vati«Âhate. na ca sa tasmÃt punar anya iti. na rasarakta÷ kesaras tasmÃd uktÃt kesarÃt punar upajÃyate. kiæ tarhi. prÃk­ta evÃrakta÷ kesaras upajÃyata ity artha÷. idam atrodÃharaïaæ. yathà lÃk«ÃrasaraktamÃtuluægapu«paphalÃd raktakesarÃn na raktaæ kesarÃntaraæ punar bhavati. evaæ karmajÃd vipakÃn na punar vipÃkÃntaram iti. Ãha cÃtra.

#<cittaæ hy etad anantabÅjasahitaæ saætÃnato vartate.
tattad bÅjam upaiti pu«Âim udite sve pratyaye cetasi. |
tat pu«Âaæ drumalabdhav­tti phaladaæ kÃlena saæpadyate.
raægasyeva hi mÃtuluægakusume 'nyas tasya tatkesare. ||>#

punar Ãha.

#<karpÃsabÅje pu«pe ca mÃtuluægasya raæjite. |
lÃk«ayà jÃyate raktaæ yathà karpÃsakesaraæ. ||
tasminn astamite raæge saætÃnÃd bhÃvitakramÃt. |
karmaïy astamite caiva bhÃvanÃta÷ phalodaya. ||>#

iti.

#<karmeti sarvaæ.

tadbhÃvanÃæ>#

karmabhÃvanÃæ.

#<tasyÃ>#

bhÃvanÃyÃ

#<v­ttilÃbhaæ>#

tvadv­ttaæ lÃbhaæ.

#<tatas>#

tadv­ttilÃbhÃt.

(#<Abhidh-k-vy 721>#)
#<phalam>#

ity etac catu«Âayaæ

#<niyamena [Tib. 385b] yad­cchayÃ.

buddhÃd anya÷>#

ÓrÃvakÃdi÷

#<sarvathà sarvÃkÃraæ

na prajÃnÃti.>#

arthÃd uktaæ bhavati. buddha eva tat sarvaæ sarvathà prajÃnÃtÅti.

ity etÃm iti vistara÷. itikaraïa÷ samÃptyartha÷. pradarÓanÃrtho vÃ. etÃæ buddhÃnÃæ pravacanadharmatÃæ suvihitena hetor mÃrgeïa hetumÃrgeïa ÓuddhÃæ niravadyÃæ niÓÃmya d­«ÂvÃ. aædhÃs tÅrthyÃ÷. yathÃbhÆtadarÓanavaikalyÃt. kutsità d­«Âi÷ kud­«Âi÷. tasyÃÓ ce«ÂitÃni kud­«Âice«ÂitÃni. vividhÃni kud­«Âice«ÂitÃn e«Ãm iti vividhakud­«Âice«ÂitÃ÷ svargÃpavargahetÃv apratipanna mithyÃpratipannÃÓ cety artha÷. te«Ãm evaævidhÃnÃæ tÅrthyÃnÃæ kapilolÆkÃdÅnÃæ mataæ darÓanam apavidhya tyaktvà yÃæti saæsÃrÃn nirvÃïam iti vÃkyÃdhyÃhÃra÷. ke te sattvÃ÷ praj¤Ãcak«u«manta ÃryaÓrÃvakÃ÷. atha và tÃm eva pravacanadharmatÃæ yÃnti pratipadyanta ity artha÷. pravacanadharmatà punar atra nairÃtmyaæ buddhÃnuÓÃsani vÃ. anya Ãhu÷. pravacanaæ sÆtrÃdidvÃdaÓÃægavacogatam. tasya dharmatà svÃkhyÃtatà yuktyupetatvÃt. nirvÃïapravaïatà ca nirvÃïadyotanÃt. yathoktaæ sarva ime dharmà nirvÃïapravaïÃ÷ nirvÃïaprÃgbhÃrÃ÷ nirvÃïam evÃbhivadanto [Tib. 386a] 'bhivadantÅti. anÃtmasaæj¤inaÓ ca nirvÃïe ÓÃntasaæj¤Ã÷ saæti«Âhante. ÃtmocchedÃÓaækÃpagamÃd iti. tad evam anandhà eva yÃnti. nÃndhÃ÷. andhÃs tu bhramanty eva saæsÃrÃrïave nairÃtmyam apaÓyanta÷. tad darÓayann Ãha imÃæ hÅti vistara÷. iyaæ nirÃtmatÃ. nirvÃïam eva puraæ nirvÃïapuraæ. tasyaikà vartinÅti nirvÃïapuraikamÃrgo nÃnyo mÃrga ity artha÷. tathÃgata evÃdityo gaæbhÅradharmÃbhiprakÃÓakatvÃd ÃdityabhÆtas tathÃgata÷. tasya vacÃæsi tÃny evÃæÓava÷. tair bhÃsvatÅ ÃlokavatÅ tathÃgatÃdityavaco'æÓubhÃsvati. ÃryÃïÃæ sahasrair vÃhitety ÃryasahasravÃhitÃ. viv­tÃm apÅti. tÃm imÃæ nirvÃïapuraikavartinÅæ tathÃgatÃdityavaco'æÓubhÃsvatÅæ viv­tÃm api nirÃtmatÃæ. praj¤Ãcak«u«o viÓadasyÃbhÃvÃd avidyÃkoÓapaÂalaparyavanaddhanetratvÃd và mandacak«u÷ tÅrthiko vÃtsÅputrÅyo 'pi và nek«ate. trayaÓ ceha mÃrgaguïa varïyante. (#<Abhidh-k-vy 722>#) tadyathaikÃyanatÃbhipretadeÓaprÃyaïÃt. sÃlokatà yato ni÷Óaæko gacchati. yÃtÃnuyÃtatà ca parimarditasthÃïukaïÂakÃditvÃt. [Tib. 386b] yena sukhaæ gacchati. tatsÃdharmyeïeyaæ nirÃtmatÃvartinÅ dra«ÂavyÃ. caturbhiÓ ca kÃraïair mÃrgo na vidyate. satvÃnutamaskatayÃ. prakÃÓito 'py Ãdityena avÃhitatayÃ. bahupuru«avÃhito 'py Ãv­tatayÃ. viv­to 'pi dra«Âur mandacak«u«katayeti. te«Ãm ihaikam eva kÃraïam asya mÃrgasyÃdarÓana uktaæ. yato dra«Âur do«eïaivÃyaæ mÃrgo na d­Óyate. na mÃrgado«eïeti. yata e«a mandacak«ur etaæ na paÓyatÅty avagantavyam.

#<iti diÇmÃtram evedam>#

iti. sarvam iti yathoktaæ. dig eva diÇmÃtram evakÃrÃrtho mÃtraÓabda÷. dik pramÃïam asyeti diÇmÃtram iti vÃ. mahato 'bhidharmaÓÃstrÃd alpam idam

#<upadi«Âaæ>#

mayeti vÃkyaÓe«a÷. ke«Ãm.

#<sumedhasÃæ.>#

matimatÃm ity artha÷. tÃdarthye «a«Âhi. kiævad ity Ãha.

#<vraïadeÓo vi«asyeva svasÃmarthyavisarpiïa>#

iti. yathà visaæ svasÃmarthyÃd vraïadeÓaæ prÃpya sarve«v aÇgapratyaÇge«v atyantaæ visarpatÅti matvà kenacit tasya vraïadeÓa÷ k­ta÷. kathaæ nÃmedaæ visarpatÅti. evaæ sumedhasa÷ svasÃmarthyavisarpitvÃd vi«asthÃniyÃ÷. ity atas te«Ãæ sumedhasÃm udghaÂitaj¤ÃnÃæ prÃj¤ÃnÃm idam upadi«Âaæ mayÃ. katham. alpena granthena mahad abhidharmaÓÃstraæ.

#<kÃÓmÅravaibhëikanÅtisiddham>#

arthata÷ pratipadyerann iti. apare punar vyÃcak«ate. iti diÇmÃtram evedam iti idam eva nairÃtmyaprativedham adhik­tyoktam iti.

#<kÃÓmÅravaibhëikanÅtisiddha÷>#

#<prÃyo mayÃyaæ [Tib. 387a] kathito 'bhidharma>#

ity anenaivÃrthasyÃbhihitatvÃd iti.

samÃptaÓ cëÂamakoÓasthÃnasaæbaddha eva pudgalaviniÓcaya÷.

(#<Abhidh-k-vy 723>#)
nÃnÃbhidharmÃrthakaraæ¬abhÆtam
etad viv­ .......
...... ra÷
prasÆtat­«nÃy am­tam adbh­tayonibhÆtaæ |
vyÃkhyÃpadÃrkakiraïai÷ sphuÂitaæ madÅyai÷
ÓÃstrÃmbujaæ budhajanabhramarà bhajantÃæ ||
yo 'dhitya sarvaÓÃstrÃïi vidvadyaÓÃ yaÓomitra÷. |
sa imÃæ k­tavÃn vyÃkhyÃæ vyÃkhyÃsv anyÃsv asaætu«Âa÷. ||
tena ÓrÅbhÃratÅbharta÷ paramÃrthÃgamà vyÃkhyà |
iyaæ devarÆpasya devakalpasya kalpità ||

ÃcÃryayaÓomitrak­tÃyÃæ sphuÂÃrthÃyÃm abhidharmakoÓavyÃkhyÃyÃm a«Âamaæ koÓasthÃnaæ samÃptam iti.

graæthakÃrasaækhyà 25000.

Óubhaæ