Vimalamitra(?): Abhidharmadipa (= Abhidh-d), with auto(?)-commentary Vibhasaprabhavrtti Based on the edition by P.S. Jaini. AbhidharmadÅpa with VibhëÃprabhÃv­tti, Patna 1959 (Tibetan Sanskrit Works Series, 4). Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Version: 2009-03-30 16:47:17 Proof Reader: Milan Shakya The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. To facilitate word search, this GRETIL version of the DSBC text has been modified by Klaus Wille (03.01.2010): 1. hyphens have been deleted 2. () = emendations have been incorporated in the text without brackets 3. [] = restorations have been incorporated in the text without brackets 4. irregular "gh" has been replaced with "dh", e.g. in: ghyÃna, skangha, gharma etc. STRUCTURE OF REFERENCES (added): Abhidh-d_nn = AbhidhÃnadÅpa_kÃrikà Jaini_nnn = pagination of P.S. Jaini's edition #<...># = BOLD for kÃrikÃs %<...>% = ITALICS for references to Jaini's edition ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ abhidharmadÅpa÷ vibhëÃprabhÃv­ttisahita÷ | prathamo 'dhyÃya÷ | prathama÷ pÃda÷ | om svasti | nama÷ sarvaj¤Ãya | ## atra «a«ÂhÅsamÃsaparigrahe sati mÃrgasatyaæ pradhÃnam | tathà coktam- "mÃrgavidahaæ mÃrgasya ..........." iti vistara÷ | taduktaæ bhavati- yo devamanu«yebhyo mÃrgaæ pradarÓitavÃniti | samÃhÃralak«aïadvandvaparikalpe tu caturïÃmapyÃryasatyÃnÃæ prÃdhÃnyam | tathà coktam- "idaæ du÷khasatyamiti bhik«ava÷ pÆrvamananuÓrute«u dharme«u dharmacak«urudapÃdi" iti vistara÷ | taduktaæ bhavati- yo devamanu«yebhyaÓcatvÃryÃryasatyÃni pradarÓitavÃniti | tatra du÷khasatyamekavidhamabhinirv­ttisvÃbhÃvyÃt | tathà coktam- "du÷khà hi bhik«avo bhavÃbhinirv­tti÷" iti | jÃtyÃdya«ÂaprakÃraæ và phalabhÆtà (%%) và pa¤copÃdÃnaskandhÃ÷ | athavà paurvÃntikaæ pa¤cÃÇgamaparÃntikaæ dvyaÇgaæ tadubhayamabhisamasya saptÃÇgam | samudayasatyamekavidhaæ t­«ïÃnirdeÓÃt | dvividhaæ karmakleÓÃtmakatvÃt | pa¤cÃÇgÃni và paurvÃntikÃparÃntikÃÇgasaægrahÃt, hetubhÆtà và pa¤copÃdÃnaskandhÃ÷ | nirodhasatyamekaprakÃramapratisandhijanmanirodhÃt | satyadvayaprahÃnïabhedÃd dvividham, sopadhinirupadhiÓe«adhÃtubhedÃdvà | triprakÃraæ và prahÃïavirÃganirodhadhÃtubhedÃt | catu«prakÃraæ và catu«phalabhedÃt | mÃrgasatyamekaprakÃraæ samyagd­«ÂinirdeÓÃt | dviprakÃraæ và sÃsravÃnÃsrabhedÃt, darÓanabhÃvanÃbhedÃdvà | triprakÃraæ ÓÅlasamÃdhipraj¤ÃskandhabhedÃt catu«prakÃraæ và prayogÃmÃrgÃdibhedÃt | pratipadbhedÃdvà | a«ÂaprakÃraæ samyagd­«ÂyÃdyaÇgabhÃvÃt | ityetÃni catvÃryÃryasatyÃni parij¤eyaprahÃtavyasÃk«ÃtkartavyabhÃvayitavyÃnÅti bhagavÃn pradarÓayÃmÃsa narÃmarebhyaste«Ãæ satyadarÓanabhavyatvÃttadarthamudbhÆtatvÃt | atastÃneva mÃrgapradarÓanakarmaïÃbhipretÃn | ataste«u saæpradÃnÃbhidhÃyinÅ caturthÅ | (%%) ## 'tam' iti ya÷ prativiÓi«ÂaviÓe«aïaparichinnayacchabdacodanayà parig­hÅta÷ sa tacchabdena pÆrvaprak­tÃpek«opajanitayacchabdasaæbandhena saæsp­Óyate | saæÓcÃsau panthÃÓca satpatha÷ | athavà satÃæ panthÃ÷ satpatha÷ | taæ satpathaæ jÃnÅta iti satpathaj¤a÷ | 'taæ satpathaj¤aæ praïipatya' iti kÃyavÃÇmanaskarmabhirabhyarthyetyartha÷ | 'buddham' iti viÓi«ÂaviÓe«aïaparicchinno 'pi buddhÃnusÃripudgalapratipattyarthaæ sÃk«ÃtpratÅtapadÃrthakena nÃmnÃpadiÓyate buddha iti | atra buddhaÓabdasya prasiddhi÷ budherakarmakatvavivak«ÃyÃæ kartari kto bhavati | sarve và j¤ÃnÃrthà gatyarthà iti karmakartari ktavidhÃnam | abhidhÃnalak«aïatvÃcca k­ttaddhitasamÃsÃnÃmacodyam | d­«Âaæ cedaæ buddha ityabhidhÃnaæ kartari loke prayujyamÃnam | tadyathà nidrÃvigame padÃrthÃnubodhe 'vidyÃnirÃse ca vibuddha÷ prabuddho devadatta iti | evaæ bhagavÃnapyavidyÃnidrÃvigamÃt, sarvÃrthÃvabodhÃcca buddho vibuddha÷ prabuddha ityucyate | yathà và paripÃkaviÓe«Ãt svayameva buddhaæ padmamevaæ bhagavÃnapi praj¤Ãdiguïaprakar«aparipÃkÃd buddho vibuddha÷ prabuddha iti | sarvaÓi«ÂaprayogÃcca | d­«Âo hyatra Ói«Âaprayoga÷ | yathoktaæ vyÃsena | "etadbuddhvà bhaved buddha÷ kimanyad buddhalak«aïam" iti | tasmÃdaÓi«Âacodye«vanÃdara÷ | atra puna÷ Ólokasya pÆrvÃrdhe parÃrthasaæpÃdakaæ vaiÓÃradyadvayaæ pradarÓitam | t­tÅye pÃde svÃrthasampaddyotakaæ vaiÓÃradyadvayamÃvi«k­tam | na hyak«ÅïÃsrava÷ (%%) Óakto mÃrgamÃkhyÃtumiti | na cÃsamyaksaæbuddha÷ sarvadharmÃnabhisaæboddhumalamiti | kathaæ punareta digÃtmÃno vaiÓe«ikaparikalpità asattvÃdeva naiva nityÃ÷ nÃnityÃ÷ | asattvaæ pÆrvamÃvi«k­tam | sÃækhyÅyamapi pradhÃnaæ na nityam | kuta÷ ? traiguïyasya ## yadi sattvÃdayo guïÃ÷ nÃnyathà bhavanti hrÃsav­ddhibhÃvena, na tarhi ki¤cittebhyo vyaktamutpadyate | athÃnyathà bhavanti, anityÃstarhi prÃpnuvanti | karmavaÓÃdado«a iti cet, atra brÆma÷ | ## yadi pratipuru«aæ karmÃïi buddhipÆrvÃïyabuddhik­tÃni và pradhÃne vidyante sÃdhÃraïapradhÃnakalpanÃvaiyarthyaæ tarhi prÃptamiti | ki¤ca, ## yadi tÃni karmÃïi puru«ÃtmakÃni nanvevaæ sati mok«ÃbhÃva÷ prÃpnoti | puru«anityatve karmanityatvaprasaÇgÃt | caÓabdÃt puru«akart­tvÃdido«ÃÓca | 'dvitÅye 'nye 'pyupaplavÃ÷ |' prÃdhÃnÃtmakapak«a ete ca do«Ã÷ prasajantyanye 'pi copaplavÃ÷ sÃdhÃraïatvÃdak­tÃbhyÃgamÃnirmok«aprasaÇgÃt | tasmÃt trÅïyeva ca sarvaj¤ÃbhihitÃnyasaæsk­tÃni nityÃnÅti siddham | vyÃkhyÃtÃ÷ a«Âau padÃrthÃ÷- saæsk­tÃ÷ pa¤ca, trayaÓcÃsaæsk­tÃ÷ | etÃvaccaitatsarvaæ yaduta saæsk­taæ cÃsaæsk­taæ ceti | taccaitadÃyatanadhÃtuvyavasthÃnena vyavasthÃpyate | (%%) dvÃdaÓa khalvÃyatanÃni | cak«urÃdÅni dharmÃyatanÃntÃni | a«ÂÃdaÓa dhÃtava÷ | cak«urdhÃtÆ rÆpadhÃtuÓcak«urvij¤ÃnadhÃturyÃvanmanodhÃturdharmadhÃturmanovij¤ÃnadhÃturiti | tatra tÃvat ## ## iti | ka÷ punarÃyatanadhÃtvartha÷ ? taducyate | #<ÃyadvÃraæ hyÃyatanaæ dhÃturgotraæ nirucyate // Abhidh-d_5 //># taduktaæ bhavati- cittacaitasikÃkhyamÃyametÃni tanvantÅtyÃyatanÃni | yasmÃtsapta cittadhÃtavaÓcatvÃraÓcÃrÆpiïa÷ skandhà ebhyaÓcatu«pratyayÃtmakebhya÷ pratÃyante tadutpattiæ và pratyÃyante tasmÃdÃyatanÃni | dhÃtvarthastu gotrÃrtha÷ | taduktaæ bhavati- ekasmiæ¤ccharÅraparvate '«ÂÃdaÓa (%%) dharmagotrÃïi- iti | dhruvadvayasyÃpyatra pratinidhisthÃnÅyÃ÷ prÃptayo gotrabhÆtà vidyante | ÃkÃÓaæ ca sarvabhÆtabhaumikarÆpÃdhÃramiti tadapyatrÃstÅti | svalak«aïadhÃraïÃdvà taddhÃtutvam | atha kasmÃddvÃdaÓÃyatanÃnya«ÂÃdaÓa ca dhÃtava÷ p­thaÇnirucyante ? nanvanyataranirdeÓÃdgatÃrthametaditi | atrocyate | ## skandhe«u hi d­ÓyamÃne«u yoginorasarvaj¤eyapratibimbakÃnyupati«Âhanti | dhÃtu«vapi saptacittadhÃtupratibimbakÃni sÃd­ÓyÃd duravadhÃrÃïi bhavanti | dhÃtuskandhavyavasthà cÃyatane«Ækte«vabhihitakÃraïà bhavanti sulak«Ã ceti dhÃtudeÓanà | tadÆrdhvaæ skandhapraj¤apti÷ | yathoktam- "cak«u÷ pratÅtya rÆpaæ cotpadyate cak«urvij¤Ãnam | trayÃïÃæ sannipÃtÃt sparÓa÷ | sahajà vedanà cetanÃ" iti | tasmÃdÃyatanÃni dhÃtÆnÃæ yoni÷, dhÃtava÷ skandhÃnÃmiti | 'buddhyÃdyekatvadhÅhÃnyai dhÃtÆæÓcëÂÃdaÓoktavÃn |' sapta vij¤ÃnadhÃtavo hi deÓyamÃnà buddhyaikatvagrÃhaæ nivartayanti | piï¬aikÃtmagrÃhaæ ca nivartayanti | vaibhëÃ÷ punarÃhu÷- "rÆpasaæmƬhÃnÃmÃyatanadeÓanà | cittacaittasaæmƬhÃnÃæ skandhadeÓanà | rÆpacittasaæmƬhÃnÃæ dhÃtudeÓanà | tÅk«ïendriyÃïÃæ và skandhadeÓanà | madhyendriyÃïÃmÃyatanadeÓanà | m­dvindriyÃïÃæ dhÃtudeÓanà | evaæ saæk«iæptamapyavistararucÅnÃm |" athavà 'buddhyaikatvÃdidhÅhÃnyai dhÃtÆæÓcëÂÃdaÓoktavÃn |' ye khalu buddhyaikatvamadhyavasità (%%) manasaÓcetanÃyÃæ và rÆpacittaikatvaæ và te«Ãæ mamatva buddhinirÃsÃrthama«ÂÃdaÓadhÃtÆnuktavÃniti | ka÷ punarayaæ «a¬bhyo vij¤ÃnakÃyebhyo 'nyo manodhÃtu÷ ? na khalu kaÓcidanya÷ | kiæ tarhi ? #<«aïïÃmanyo nyatantratvÃtkÃraïaæ yaddhi tanmana÷ /># (%%) svavi«ayÃlambanakriyÃpek«ayà vij¤ÃnÃntarotpÃdanÃdiÓaktyapek«ayà caikasya vij¤Ãnasya tridhà nirdeÓa÷ kriyate- 'manaÓcittaæ vij¤Ãnaæ ca' ityanÃgatasyÃtÅtasyÃpi bhÆtabhÃvinyà saæj¤ayà vyapadeÓa÷ | evaæ sati "a«ÂÃdaÓadhÃtavastraiyadhvikÃ÷" ityabhidharmagrantho 'pyanulomito bhavati | sÆtre 'pi coktam- "yatpunastadbhavati cittamiti và mana iti vÃ" iti vistara÷ | tadevaæ vyÃcak«Ãïena bhavatà nityaæ karaïaæ mano 'nityaÓcÃtmà kartÃ' iti prati«iddhaæ bhavati | atha kasmÃttadeva cak«urvij¤ÃnÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmapyÃÓrayatvena noktamiti ? atra brÆma÷- ## cak«urÃdÅnÃmasÃdhÃraïatvÃditi | atha yaduktam- 'sasaæprayogà sahasaægraheïa iti | kau punarimau saægrahasaæprayogÃvityetadapadiÓyate | ## (%%) k«aïaparamÃïujÃtisaækhyÃnÃæ pratyekaæ yathÃyogaæ saægraho veditavya÷ | kasmÃt ? ## tasmÃd dravyÃtmasaægraha÷ | sacchabdanimittaæ hi sato bhÃva÷ sattà dravyaæ prak­tyartha÷ | dravyÃtmasaægraha÷ pratyayÃrtha÷, satkriyà vopacÃrasattÃrÆpà | vaiÓe«ikasattà tu nobhayamarthÃntaratvÃt | na hyarthÃntaraæ svÃtmopapadyate | ki¤ca, svÃtantryÃt | niruktyapabhraæÓÃcca | nahi ghaÂena sattotpÃdyate | ÃvaraïÃbhÃvÃttannityatvÃbhyu pagamÃcca | niruktyapi bhraÓyate- sattÃyogÃtsantÅ ti | syÃnmÃlyÃdivatsattÃvÃnvà kriyÃvaditi | yastvayaæ saægravastvÃdi«u saægraha÷ prokta÷ sa kÃdÃcitkatvÃd gauïo mantavyo na mukhya÷ | saæprayogastu ## pa¤cabhi÷ samÃlambane prayujyanta iti | samprayuktÃÓcittacaitasà eva dharmà nÃnya iti || atha ya ete sÆtrÃntare«u skandhÃyatanadhÃtusaæÓabdità dharmÃ÷ ÓrÆyante te kime«veva saægrahaæ gacchanti, Ãhosvinneti ? atrocyate | ## tatra tÃvacchÅlaskandhÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃæ skandhÃnÃæ ÓÅlaskandho rÆpaskandhena saæg­hÅta÷ | Óe«Ã÷ saæskÃraskandhena | daÓa k­tsnÃyatanÃnyapyalobhasvÃbhÃvyÃda«ÂÃnÃæ dharmÃyatanena | saparivÃïÃïi tu manodharmÃyatanÃbhyÃæ pa¤caskandhasvabhÃvatvÃt | (%%) antye dve k­tsnÃyatane catu÷skandhasvabhÃvatvÃt, manodharmÃyatanÃbhyÃm | dhÃtÆnÃmapi «a¬ dhÃtava÷ | tebhyaÓcatvÃra÷ spra«ÂavyadhÃtÆnÃm, pa¤camo rÆpadhÃtÆnÃæ, «a«Âha÷ saptabhiÓcittadhÃtubhi÷ || ## rÆpaskandhasya daÓasvÃyatanadhÃtu«u rÆpi«u saægraho veditavya÷ | dharmÃyatanadhÃtupradeÓena trayÃïÃmapi skandhÃnÃæ yathÃyogadharmÃyatanadhÃtubhyÃm | antyasya tu manaÃyatanasya saptabhiÓcittadhÃtubhiriti || atha kasmÃdasaæsk­taæ skandhairasaæg­hÅtam ? brÆma÷ | ## ÃdiÓabdÃnni«kriyatvaskandhalak«aïaviyuktatvÃcceti || ## aÓÅti÷ khalvavataraïasahasrÃïi yairvineyÃ÷ sanmÃrgamavatÃryante || (%%) kiæ punaste«Ãmekaikasya pramÃïam ? brÆma÷ | atrÃcÃryÃïÃæ bhedaægatà buddhaya÷ | kecidÃhu÷ ## satyadhyÃnasamÃdhisamÃpattivimok«apratÅtyasamutpÃdaskandhÃdÅnÃmekaÓa÷ kathà dharmaskandha÷ | rÃgÃdicaritapratipak«o dharmaskandha ityÃcÃryakam | ## ye«Ãæ tÃvadvÃksvabhÃvaæ buddhavacanaæ te«ÃmaÓÅtidharmaskandhasahastrÃïi rÆpaskandhaikadeÓena saæg­hÅtÃni | ye«Ãæ punarnÃmasvabhÃvaæ te«Ãæ saæskÃraskandhasaæg­hÅtÃni | ayaæ tvÃgama÷- "jÅvato bhagavato vÃÇnÃma svabhÃvaæ buddhavacanaæ gauïamukhyanyÃyena | parinirv­tasya tu nÃmasvabhÃvameva, na vÃksvabhÃvam, brahmasvaratvÃnmunÅndrasya, lokavÃcÃæ tatsÃd­ÓyÃnupapatte÷ ||" kasmÃtpunarete «a¬ dhÃtava÷ p­thagucyante ? yasmÃdete (%%) ## ete hi «a¬dhÃtavo garbhÃvakrÃntikÃle maulaæ sattvadravyapraj¤aptyupÃdÃnam | katham ? yasmÃdayaæ kÃyÃkhya÷ samucchrÃya÷ p­thivÅdhÃtunà khakkhaÂalak«aïena sandhÃrito bhÆtÃntarav­ttyudreko 'sthisnÃyunakhadantaromÃdisaæcaya÷ | abdhÃtunà dravasnehalak«aïena Óle«marudhirÃdimayenÃbhi«yanditasaæÓle«itabhÆtÃntara÷ | tejodhÃtuno«ïasvabhÃvena paripÃcitakledadaurgandha÷ | vÃyunà ca preraïÃtmakena saæcÃritabhojanarasadhÃtuviïmÆtraÓle«mapittasaæcaya÷ | nabhodhÃtunà ca mukhanÃsikÃkarïÃdicchidrajanitabhojanapÃnÃdipraveÓani«kramaïakriya÷ | vij¤ÃnadhÃtunà vastÆpalabdhilak«aïena vÃyudhÃtukriyÃdhyÃsinotpÃditasaæjanitÃÇgapratyaÇgace«Âo maulaæ sattvadravyamityupacaryate | indriyÃïi cak«urÃdÅni khalvatra bhÆtagrahaïena g­hyante, caitasikà vij¤Ãnagrahaïeneti prÃdhÃnyÃd bhÆtacittagrahaïam | kimarthaæ punareta eva dhÃtu«aÂkamupadi«Âam ? yasmÃdasya bhedÃt 'asmimÃno nivartate' | katham ? «a¬dhÃtuprabhedÃdÃtmad­«ÂinirÃsa÷ | tannirÃsÃdasmimÃnasamuddhÃta÷ || 'satkÃyad­«Âipu«ÂatvÃt' ityatra puna÷ ## vij¤ÃnadhÃturabhipretam | kasmÃt ? ## yasmÃdete «a¬dhÃtavo janmano niÓrayabhÆtÃstasmÃt | 'kli«Âameva vij¤Ãnaæ' atra dra«Âavyam | (%%) ka÷ punarayamÃkÃÓadhÃturanya÷ puna÷ p­thagÃkÃÓÃt ? taducyate | ## ÃkÃÓaæ hi dharmÃyatanasaæg­hÅtaæ nityaæ ca | ÃkÃÓadhÃtustu cÃk«u«o rÆpÃyatanasaæg­hÅta÷, Ãlokatama÷svabhÃvo varïaviÓe«o vÃtÃyanacchidrÃdyabhivyaktarÆpa÷ | tatpuna÷ ## uktaæ hi bhagavatÃ- "p­thivyapsu niÓrità | Ãpo vÃyau | vÃyurÃkÃÓe | ÃkÃÓaæ tu nityatvÃtsvaprati«Âhitam" iti | yadi khalu svaprati«ÂhamÃkÃÓaæ kasmÃttarhyuæktam- ÃkÃÓamÃloke sati praj¤Ãyate |" brÆma÷ | nai«a do«a÷ | ÃdheyenÃdhÃrapraj¤ÃpanÃt | sarvasya khalu saæsk­tasya mÆrtikriyÃpratilambhe gaganamÃdhÃra÷ | athavÃkÃÓadhÃturatrÃkÃÓaÓabdenokta÷ | sa hi brÃhmaïa÷ pra«Âà tasminnÃkÃÓadhÃtÃvÃkÃÓasaæj¤Åtyata evoktamÃloke sati praj¤Ãyate | na cÃkÃÓamÃloke sati praj¤Ãyate, (%%) anidarÓanatvÃt | e«a akÃÓadhÃturbhÆtÃnÃmÃsanno niÓraya÷ | tÃni tu tajjasyopÃdÃyarÆpasya | tadapi vij¤Ãnasya | vij¤ÃnamadhicaitasikÃnÃæ viprayuktÃnÃæ ca dharmÃïÃm | ata ÃkÃÓaæ trailokyaprati«Âhà | tadabhÃve trailokyamaprati«ÂhitamanÃdhÃraæ, na praj¤Ãyeta | tasmÃdÃkÃÓaæ jagadutpattipralayanimittaæ na nÃrÃyaïa iti siddham | gatametat || idÃnÅæ vaktavyam | «aïïÃmadhyÃtmikÃnÃæ dhÃtÆnÃæ ko 'nukrama÷ ? brÆma÷ | ## pratyak«av­ttÅni khalu cak«urÃdÅni pa¤ca prÃguktÃni | tebhyo 'pyaprÃptagrÃhiïÅ dve prÃgukte | tayorapi yadya(dda)vÅyo 'rthaæ tatprÃguktam | prÃptagrÃhiïÃæ tu 'paÂi«ÂhamitarÃdapi' yatpaÂutaraæ tatprÃguktamiti || abhidharmadÅpe vimëÃprabhÃyÃæ v­ttau prathamÃdhyÃsya dvitÅya÷ pÃda÷ || (%%) prathamÃdhyÃye t­tÅyapÃda÷ | idamidÃnÅæ vaktavyam | ya ete '«ÂÃdaÓadhÃtava÷, e«Ãæ kati sanidarÓanÃ÷ katyanidarÓanÃ÷ ? kati sapratighÃ÷ katya pratidhÃ÷ ? kati vyÃk­tÃ÷ katyavyÃk­tà iti ? ata idaæ pratÃyate || ## Ãdyasya cak«urdhÃtoryortho rÆpadhÃtvÃkhya÷ sa sanidarÓana÷ | saha nidarÓanena nirdi«Âa iti k­tvà | nidarÓanaæ vÃsya saæbandhi vidyata iti sanidarÓana÷ || ## saptacittadhÃtÆndharmadhÃtuæ ca hitvà daÓÃnye mÆrtà dhÃtava÷ 'sapratighà daÓa' | pratigho nÃma pratighÃta÷ | sa ca trividha÷ | Ãvaraïavi«ayÃlambanapratighÃta÷ | tatrÃvaraïapratighÃta÷ svedeÓe parasyotpattipratibandha÷ | sa tu mÆrtÃnÃmeva saæsthÃnavatÃæ paramÃïÆnÃæ digdeÓanirdeÓyÃnÃæ dharmÃïÃm | yathà hastohastena pratihanyate upalo vopalena | vi«ayapratighÃtaÓcak«urÃdÅnÃæ vi«ayiïÃæ rÆpÃdi«u sve«u vi«aye«u pratighÃta÷ | yasya yasmin v­tti÷ sannipÃtalak«aïà kÃritrÃkhyà ca sa tasmin pratihanyate tato 'nyatrÃv­tte÷ | ÃlambanapratighÃtaÓcittacaittÃnÃæ sve«vÃlambane«u pratighÃta÷ || ka÷ punarvi«ayÃlambanayorviÓe«a÷ ? yasminyasya kÃritraæ sa tasya vi«aya÷ | yaccittacaittairg­hyate tadÃlambanam | tadihÃvaraïapratighÃtena daÓÃnÃæ sapratighatvamanyonyÃvaraïÃt | (%%) 'ye dharmà vi«ayapratighÃtena sapratighà ÃvaraïapratighÃtenÃpi te' iti ? catu«koÂika÷ | prathamà koÂi÷- saptacittadhÃtavodharmadhÃtupradeÓaÓca ya÷ saæprayukta÷ | dvitÅyÃ- pa¤ca vi«ayÃ÷ | t­tÅyÃ- pa¤cendriyÃïi | caturthÅ- dharmadhÃtupradeÓa÷ saæprayuktakavarja÷ | 'ye vi«ayapratighÃtena sapratighà ÃlambanapratighÃtenÃpi te' iti paÓcÃtpÃdaka÷- ye tÃvadÃlambanapratighÃtena vi«ayapratighÃtenÃpi te syu÷ | vi«ayapratighÃtena, nÃlambanapratighÃtena pa¤cendriyÃïi | "yatrotpitsormanasa÷ pratighÃta÷ Óakyate parai÷ kartum | tatsapratighaæ j¤eyaæ viparyayÃdapratighami«Âam ||" iti bhadantakumÃralÃta÷ | uktÃ÷ sapratighÃ÷ || kuÓalÃdayo 'bhidhÅyante | ## ta eva daÓÃvyÃk­tà rÆpaÓabdadhÃtuvarjÃ÷ | tau hi triprakÃrau kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tau || #<Óe«ÃstridhÃ># (%%) saptacittadhÃtavo hi triprakÃrÃ÷ | dharmadhÃtuÓca | saæprayuktastriprakÃra÷, viprayukto 'saæsk­taÓca | yathÃÓÃstraæ kaÓcit triprakÃra÷ kaÓcidekaprakÃra÷ saæbhavato dra«Âavya÷ | ka÷ puna÷ kuÓalÃrtha÷ ? Óik«itÃrtha÷ kuÓalÃrtha÷ pravÅïavat | vipÃkahetÃvaupamiko dra«Âavya÷ | evamakuÓalo 'pi avyÃk­tastÆbhayapak«ÃvyÃkaraïÃdavyÃk­ta ityabhiprÃya÷ || kati kÃmadhÃtupratisaæyuktÃ÷ kati yÃvadapratisaæyuktà iti | tadidamÃrabhyate | ## kÃmadhÃtau sarve 'pya«ÂÃdaÓa vidyante | ## gandharasadhÃtÆ tadvij¤ÃnadhÃtÆ ca hitvà | ÃrÆpye ## (%%) agrapaÓcÃntima÷ sm­ta÷ | antÃÓcetyupasaækhyÃnam | paÓcimà manodhÃtumanovij¤ÃnadhÃtudharmadhÃtava evamÃrÆpyadhÃtau santi || kati sÃsravÃ÷ katyanÃsravÃ÷ ## anantaroktÃstatra sÃsravÃ÷ du÷khasamudayasatyasaæg­hÅtÃ÷ | anÃsravÃstu mÃrgasatyÃsaæsk­tasaæg­hÅtÃ÷ || #<Óe«Ãstu sÃsravÃ÷ /># pa¤cadaÓadhÃtava÷ sÃsravÃ÷, ÃsravasaæyogitvavyavakÅrïatvÃÇgabhÃvebhya÷ | koÓakÃrastvÃha- "anuÓayÃnuÓayanÃtsÃsravÃ÷ |" tadetadabrahma | na | niruktÃnuÓayÃrthÃparij¤ÃnÃt | niruktÃparij¤Ãnaæ tÃvat | anuÓayÃnuÓayanÃt sÃnuÓayÃ÷ | na sÃsravà na yÃvadoghÃ÷ | Ãsravà hi ÃbhavÃgrÃdyÃvadavÅcimupÃdÃya cittasantatiæ strÃvayanti svayaæ ca sravantÅtyÃsravÃ÷ | anuÓayÃstvanuÓerate | kleÓÃ÷ kliÓnanti | granthà grathnanti | saæyojanÃni saæyojayanti | oghÃ÷ apaharanti | iti svakriyÃdvÃreïaite«u varge«vetà nairuktyasaæj¤Ã niviÓanta itye«Ã vyÃkhyÃnÅtirjyÃyasÅ | (%%) anuÓayÃrtho 'pi yadi pu«Âyarthastena mÃrganirvÃïÃlambane«u mithyÃd­«ÂyÃdi«u po«otkar«adarÓanÃt, nirvÃïamÃrgayorapi rÆpÃdivat sÃsravatvaprasaÇga iti | gatametat || kati savitarkÃ÷ kati savicÃrà iti vistara÷ | ## sÃlambanÃnÃæ dhÃtÆnÃæ ye prathamÃ÷ pa¤ca te savitarkÃ÷ savicÃrÃ÷ | 'trayastridhÃ' | ye tvantyÃstrayaste tredhà | savitarkÃ÷ savicÃrÃ÷ | vicÃramÃtrÃÓcÃvitarkÃ÷ | avicÃrÃÓca | kÃmadhÃtau prathame ca dhyÃne vitarko nai«u tri«u prakÃre«u praviÓati | sa khalvavitarko vicÃramÃtraÓca || atrÃha- yadi pa¤cavij¤ÃnakÃyÃ÷ savitarkÃ÷ savicÃrÃ÷ kathaæ tarhi avikalpà ityucyante ? brÆma÷ ## guïa÷ svÃrtho ye«Ãæ te bhavanti 'guïasvÃrthÃ÷' | ete hi ## avikalpà ityucyante | etau hi pradhÃnau vikalpau traiyadhvikadharmavi«ayau | (%%) yoginÃæ k­tÃk­takarmÃntapratyavek«aïà cittarak«aïe sm­ti÷ pradhÃnÅ bhavati | dharmasvasÃmÃnyalak«aïahetuphalasaæbandhÃdi«u pravicayÃkhya÷ praj¤ÃsvabhÃva÷ prÃdhÃnyamanubhavati | atra tu ## 'manobhaumÅ'ti vartate | pa¤cÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ jÃtibadhirapuru«arÆpadarÓanavadv­tti÷ | tatrÃpi ca sm­ti÷ samÃhità cÃsamÃhità ca anusm­tivikalpa÷, ÃlambanÃbhilapanatulyatvÃt | praj¤Ã tvasamÃhitaivÃbhinirÆpaïà vikalpa÷, samÃhitÃyÃ÷ prakÃraviÓe«anirÆpaïÃbhÃvÃt, pÆrvanirÆpitopalak«aïamÃtrav­ttitvÃcca || athai«Ãæ «aïïÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ kataradvij¤Ãnaæ kiyadbhi÷ savikalpakam ? tadidamÃvi«kriyate | ## svabhÃvavikalpena | ## manovij¤Ãnaæ kÃme«u tribhi÷ savikalpakam | ## prathame hi dhyÃne yadasamÃhitaæ manovij¤Ãnaæ tat tribhireva | ## yatpuna÷ samÃhitaætaddvÃbhyÃmevÃbhinirÆpaïavikalpamapÃsya | ## yatpunaÓcak«u÷ÓrotratvagÃÓrayaæ vij¤Ãnaæ prathame dhyÃne tadekenaiva | ## dvitÅyÃdi«u dhyÃne«u dvÃbhyÃæ vyagramiti vartate | (%%) ## anusm­tivikalpenaiva | evaæ yÃvadbhavÃgram || idamidÃnÅæ vaktavyam | kutra kasya «aÂprakÃraæ vij¤Ãnaæ kuÓalÃdivikalpakaæ bhavati ? tadidamabhidharmagahvaraæ prastÆyate | ## iha tÃvaducchinnakuÓalamÆlasya pa¤ca rÆpondriyÃÓrayabalotpannaæ darÓakaæ vij¤Ãnaæ kuÓalaæ na vidyate, anyatra kuÓalamÆlapratisandhÃnÃt | ## darÓakaæ ca manovij¤Ãnaæ ca yadyaparihÃïadharmà bhavati | ## na cÃryasyordhvabhÆmyÃlambanaæ kli«Âaæ vij¤Ãnaæ vikalpakamasti || ki¤ca, ## na cÃniv­tÃvyÃk­taæ ki¤cidÆrdhvabhÆmivikalpakamasti | ## na ca kli«Âaæ vij¤ÃnamadharabhÆmyÃlambanaæ vikalpakamasti | ## iha kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­taæ darÓakaæ ca manovij¤Ãnaæ ca vikalpakamasti | ## avÅtarÃgasyÃpyanucchinnakuÓalamÆlasya p­thagjanasya trividhaæ dvayamasti | ## (%%) vij¤ÃnamastÅti || idamidÃnÅæ vaktavyam | kathamasatyÃtmani ÓÃÓvate tadguïe ca saæskÃre sm­tihetÃvasati pratik«aïavinaÓvare«u ca vij¤Ãne«u ca parasparÃk­tasaækete«u pÆrvÃnubhÆto 'rtha÷ smaryate ? tadapadiÓyate | yadyapi dattottara e«a vÃda÷, tathÃpÅdaæ ÓÃstrÃnugatamÃrabhyate | ## praïidhÃnÃnubhavaj¤ÃnapÃÂavasÃtatyakÃritvÃbhyÃmasahakÃritvÃbhyÃmasahakÃrikÃraïasÃnnidhye santatyÃnukÆlebhya÷ pÆrvavij¤ÃnÃnubhÆte rÆpÃdau vastuni sm­tirutpadyate | Ãtmamana÷saæyogÃtsaæskÃrÃpek«Ã tadutpattiriti cet | na | Ãtmamana÷- saæyoga÷ saæskÃrÃïÃæ ÓaÓavi«ÃïavadasiddhatvÃnnityasyÃsyÃtmana÷ saæskÃrÃïÃmanupapatte÷ | saæskÃrasaæyogaÓca sakalÃtmavyÃpitve pradeÓav­ttyabhyupagamado«Ãcca | tasmÃt su«ÂhÆktaæ prayogÃdaÇgasÃnnidhyÃdibhya÷ sm­tirutpadyate paramÃrthasaæv­ttivi«ayà || ## idamidÃnÅæ vicÃryate | du÷khadarÓanaheyÃdinà pa¤ca prakÃreïa vij¤Ãnena yadanubhÆtaæ tatkatamena smaryate ? tadidaæ prastÆyate | ## sarvÃïi khalu du÷khadarÓanÃdiheyÃni pa¤caprakÃrÃïi paramparÃnubhÆtaæ smaranti | ayaæ tvatra niyama÷- 'nÃnyo 'nyaæ vyoghad­kk«aye |' nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyÃnubhÆtaæ tu nÃnyo 'nyaæ sm­tipratiniyatÃlambanatvÃt | Óe«Ãstu traya÷ prakÃrÃ÷ sambhinnÃlambanatvÃnna prati«idhyante || ## (%%) manovij¤Ãnenetyartha÷ | ## manovij¤ÃnenÃpi yadanubhÆtaæ tat «a¬bhirapi smaryate || atha dvÃdaÓÃnÃæ cittÃnÃæ ko 'rtha÷ kenÃnubhÆta÷ katibhi÷ smaryate ? dvÃdaÓacittÃni | kÃmÃvacarÃïi kuÓalÃdÅni catvÃri | rÆpÃvacarÃïi trÅïyanyatrÃkuÓalÃt | evamÃrÆpyÃvacarÃïyetÃnyeva trÅïi | Óaik«amaÓaik«aæ ca | sm­tirapi tatsaæprayuktà dvÃdaÓavidhaiva | tatra kiæ kenÃnubhÆtaæ tad dvÃdaÓabhirapi smaryate ? kÃmÃvacarakuÓalÃnubhÆtaæ tad dvÃdaÓavidhayà smarati | evamakuÓalena | tanniv­tÃvyÃk­tÃnubhÆtama«Âavidhayà smarati | kÃmÃvacaryà sarvayà | rÆpÃrÆpyÃvacaryayÃnyatra niv­tÃvyÃk­tÃniv­tÃvyÃk­tÃyÃ÷ Óaik«ÃÓaik«ÃbhyÃæ ca | evamaniv­tÃvyÃk­tena | rÆpÃvacarakuÓalÃnubhÆtaæ sarvÃbhi÷ smarati | tanniv­tÃvyÃk­tÃnubhÆtaæ daÓabhiranyatra kÃmÃvacaraniv­tÃvyÃk­tÃniv­tÃvyÃk­tÃbhyÃm | tadaniv­tÃvyÃk­tÃnubhÆtaæ daÓabhiranyatrÃrÆpyÃvacaraniv­tÃvyÃk­tÃniv­tÃvyÃk­tÃbhyÃm | ÃrÆpyÃvacara÷ kuÓalÃnubhÆtaæ daÓabhiranyatra kÃmÃvacaraniv­tÃvyÃk­tÃniv­tÃvyÃk­tÃbhyÃm | tanniv­tÃvyÃk­tÃnubhÆtaæ navabhiranyatra kÃmÃvacaraæ niv­tÃvyÃk­tÃniv­tÃvyÃk­tÃbhyÃm | rÆpÃvacarÃccÃniv­tÃvyÃk­tÃt | evamaniv­tÃvyÃk­tena | Óaik«ÃnubhÆtamekÃdaÓabhiranyatrakÃmÃvacaraniv­tÃvyÃk­tÃdevamaÓaik«eïeti | saæk«epÃrthastvayaæ Ólokai÷ pradarÓyate | ## kÃmadhÃtau niv­tÃvyÃk­tÃniv­tÃvyÃk­tÃbhyÃæ yadanubhÆtaæ tada«ÂÃbhi÷ smaryate | rÆpÃrÆpyÃvacare dve nivate hitvà | Óek«amaÓaik«aæ caivamaniv­tÃvyÃk­tena | ## kÃmÃvacaraniv­tÃvyÃk­te hitvà | (%%) ## yatkhalu rÆpadhÃtau aniv­tÃvyÃk­tenÃnubhÆtaæ tadÃrÆpyÃvyÃk­te hitvà tadanyairdaÓabhi÷ smaryate || #<ÃrÆpyÃvyÃk­taj¤Ãtaæ yaÓceto navakena tat / kÃmÃptÃvyÃk­te hitvà rÆpÃptÃniv­taæ tathà // Abhidh-d_34 //># gatametadaupodghÃtikaæ prakaraïam | prak­tamevÃbhidhÅyatÃm || ya ete '«ÂÃdaÓadhÃtava e«Ãæ kati sÃlambanÃ÷ katyanÃlambanÃ÷ katyupÃttÃ÷ katyanupÃttÃ÷ kati saæcitÃ÷ katyasaæcitÃ÷ ? tadidamÃrabhyate | ## sÃlambanà iti vartate | Óe«ÃstvanÃlambanà vi«ayÃgrahaïÃt || ## ya ete saptacittadhÃtavo dharmadhÃtvardhena sahoktÃste Óabdena sahÃnupÃttÃ÷ | ato 'nye ## ye santÃnÃdhirohiïa÷ pratyutpannÃÓcak«urÃdayastadavinirbhÃgiïaÓca rÆpÃdaya÷ | Óe«ÃstvanupÃttÃ÷ | niÓcetanatvÃdanÃtmabhÃvaparyÃpannatvÃcca | Óe«Ã ye bÃhyÃ÷ kÃyendriyasaætÃnavyatirekavartinaste 'nupÃttà iti siddham || kati bhÆtÃni kati bhautikÃ÷ ? tatrÃpyucyate | ## atra bhÆtÃni catvÃri bhautikaæ ca gurutvÃdisaptaprakÃram | (%%) ## saha dharmadhÃtvaæÓenÃvij¤aptyÃkhyena 'saha tà nava bhautikÃ÷' || evaæ kati mÆrtÃ÷ ? ## Óe«ÃstvamÆrtÃÓcak«urvij¤ÃnadhÃtvÃdaya÷ | ## paramÃïusaæghÃtà ityartha÷ | ta evëÂau cak«urvij¤ÃnadhÃtvÃdayo hitvà Óe«Ã daÓa saæcitÃ÷ || kati cchettÃra÷ kati cchedyÃ÷, kati dagdhÃra÷ kati dÃhyÃ÷, kati tolayitÃra÷ kati tolyÃ÷ ? tadidamatrocyate | ## 'vÃ' Óabdo matavikalpÃrtha÷ | ke«Ã¤cittejodhÃtureva dagdhà gurutvameva tolyam || kati vipÃkajÃ÷ katyaupacayikÃ÷ ? ## (%%) vipÃkakÃraïahetvadhÅnajanmatvÃt nai«yandikÃni cak«urÃdÅni pa¤ca na vidyante | m­tasya vipÃkajavyatiriktatanni«yandÃbhÃvÃt | tatra vipÃkahetorjÃtà vipÃkajÃ÷, madhyapadalopaæ k­tvà gorathavat | ## saptacittadhÃtavo dharmadhÃtuÓcÃmÆrtà nai«yandikavipÃkajÃstu vidyante sabhÃgavipÃkahetubalotpatte÷ | ## rÆpadhÃtvÃdyÃÓcatvÃrastriprakÃrà ye kÃyendriyasahavartinaste tridhà | bÃhyÃ÷ te dvidhà | ## Óabdastu vipÃkajo nÃstÅtyÃgama÷ | yuktirapÅcchÃtastatprav­tte÷ || idÃnÅmidamucyate | yaÓcak«urdhÃtunà samanvÃgata÷ samanvÃgamaæ pratilabhate cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃpi sa÷ ? yo và cak«urvij¤ÃnardhÃtunà cak«udhÃtunÃpi sa÷ ? Ãha | nÃtraikÃæÓa÷ | yasmÃt ## (%%) cak«urdhÃtuæ tÃvallabhate na cak«urvij¤ÃnadhÃtum | kÃmadhÃtau krameïa cak«urindriyaæ pratilabhamÃna÷, ÃrÆpyadhÃtucyutaÓca dvitÅyÃdi«u dhyÃne«ÆpapadyamÃna÷ | syÃccak«urvij¤ÃnadhÃtunà na cak«urdhÃtunà | dvitÅyÃdi«u dhyÃne«ÆpapannaÓcak«urvij¤ÃnamasaæmukhÅkurvÃïa÷ | tataÓcyutaÓcÃdhastÃdupapadyamÃna÷ | ubhÃbhyÃmapi- ÃrÆpyadhÃtucyuta÷ kÃmadhÃtau brahmaloke copapadyamÃna÷ | nobhÃbhyÃm- etÃnÃkÃrÃn sthÃpayitvà | yaÓcak«urdhÃtunà samanvÃgata÷ cak«urvij¤ÃnadhÃtunÃpi sa÷ ? catu«koÂikÃ÷ | prathamÃ- dvitÅyÃdi«u dhyÃne«ÆpapannaÓcak«urvij¤ÃnamasaæmukhÅkurvÃïa÷ | dvitÅyÃ- kÃmadhÃtÃvalabdhavihÅnacak«u÷ | t­tÅyÃ- kÃmadhÃtau labdhÃvihÅnacak«u÷ prathamadhyÃnopapanno dvitÅyÃdidhyÃnopapannaÓca paÓyan | caturthÅ- etÃnÃkÃrÃn sthÃpayitvà || gatametat | prak­tamidÃnÅmanuvartyatÃm | katyÃdhyÃtmikÃ÷ kati bÃhyÃ÷ ? ## pa¤cendriyÃtmika÷ saptacittadhÃtavaÓca, ahaækÃrasanniÓrayatvÃt | "Ãtmanà hi sudÃntena svargaæ prÃpnoti paï¬ita÷ |" iti | ## kati darÓanaheyÃ÷ kati bhÃvanÃheyÃ÷ katyaheyÃ÷ ? tadÃrabhyate | ## manodhÃturmanovij¤ÃnadhÃturdharmadhÃtavastriprakÃrÃ÷ | a«ÂÃÓÅtyanuÓayasahacari«ïavastatprÃptayaÓca darÓanaheyÃ÷ | (%%) #<Óe«Ã bhÃvanÃpathasaæk«ayÃ÷ /># ye sÃsravÃ÷ | ye tvanÃsravÃste 'praheyà nirdo«atvÃt || ## p­thagjanatvamiti cet | na | tasyÃniv­tÃvyÃk­tatvÃta, samucchinnakuÓalamÆlavÅtarÃgÃïÃmapi tatsamanvÃgamÃt | ÃpÃyikaæ ca kÃyavÃkkarmarÆpasvabhÃvaæ tadapyÃryamÃrgavirodhitvÃdvihÅnaæ na tu prahÅïaæ tasmÃdubhayaæ na darÓanaheyaæ satye«vavipratipatte÷ | du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãntau p­thagjanatvaprasaægÃcca | pa¤cavij¤ÃnakÃyà avikalpakÃste 'pi na darÓanaheyÃ÷ || kati sabhÃgÃ÷ kati tatsabhÃgÃ÷ ? ## dharmadhÃtuvarjyà anye dhÃtavo dvidhà | sabhÃgÃstatsabhÃgÃÓca || ka÷ puna÷ sabhÃgÃrtha÷ ko và tatsabhÃgÃrtha÷ ? ## (%%) ya÷ svakriyÃæ bhajate sa sabhÃga ityucyate | ya÷ svakriyÃvirahita÷ sa tatsÃd­ÓyamÃtrabhajamÃnatvÃt tatsabhÃga ityÃkhyÃyate | atra sabhÃgastrividha÷ | adhvasu svakriyÃbhedena vÃcya÷ | evaæ tatsabhÃga÷ kriyÃvirahito vÃcya÷ | anutpattidharmakaæ caturthamiti kÃÓmÅrÃ÷ || kati d­«Âi÷ kati na d­«Âi÷ ? ## cak«ustÃvalloke 'pi d­«Âiriti pratÅtam | dharmadhÃtorapi pradeÓo d­«ÂisvabhÃvo '«Âavidha÷ kli«ÂÃkliÂapraj¤Ãtmaka÷ | Óe«astu na d­«Âi÷ | ## nitÅrikà hi d­«Âayo vicÃraïÃÓrayÃt | sà tvavikalpikà ja¬asvabhÃvà | atyalpamidamucyate | manovij¤ÃnabhaumyanirÃsÃdisaæprayuktà na d­«ÂirityupasaækhyÃtavyam || kathaæ punaretÃ÷ praj¤Ã÷ paÓyanti ? tadidamÃvi«kriyate | ## (%%) yathà sameghÃyÃæ timirapaÂalÃvaguïÂhitacandranak«atracakraprÃyÃæ rajanyÃæ rÆpÃïi d­Óyante tathà kli«ÂÃ÷ pa¤cad­«Âayo j¤eyaæ paÓyanti | yathà tu vigatarajÃæsi niÓÃkarakiraïÃæÓukÃvaguïÂhitÃyÃæ triyÃmÃyÃæ rÆpÃïi d­Óyante, tathà laukikÅ samyagd­«Âi÷ paÓyati | yathà tu meghapaÂalÃvaguïÂhite divÃkarakiraïÃnudbhÃsite divase rÆpÃïi d­Óyante tadvacchaik«Å d­«Âi÷ paÓyati | yathà tu dravyakanakarasÃvasekapi¤jaradinakarakiraïaprotsÃritatimirasaæcaye divase cak«u«mato devadattasya rÆpaæ cak«urÅk«ate, tathà buddhÃnÃmarhatÃæ praj¤Ãcak«uravidyÃkleÓopakleÓamaladÆ«ikÃtimirapaÂalavarjitaæ j¤eyaæ paÓyatÅti | abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau prathamasyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ || (%%) prathamÃdhyÃye caturthapÃda÷ | Ãha | yaduktam- cak«urdarÓanama«ÂaprakÃrà ca praj¤Ã d­«Âiriti | atha vij¤Ãnaæ paÓyatyatha na paÓyati ? yadi paÓyati daÓadharmà d­«ÂisvabhÃvà bhavanti | atha na paÓyati dÃr«ÂÃntikapak«astarhyujjhito bhavati | devà enaæ grahÅ«yanti grahÅtavyaæ cenmaæsyante | yattÆktaæ daÓadharmà d­«ÂisvabhÃvÃ÷ prÃpnuvantÅtyatra vij¤Ãnasya mukhyadarÓanakalpanÃprati«edhamupari«ÂÃt kari«yÃma÷ | idaæ tu vaktavyam | cak«uÓcak«urvij¤Ãnapraj¤ÃsÃmagrÅïÃæ ka÷ paÓyati ? kuta÷ saæÓaya iti cet | sarvatra do«adarÓanÃt | yadi tÃvaccak«u÷ paÓyati yÃvatkÃya÷ sp­Óati tato yugapat sarvavi«ayopabhogaprasaæga÷ | atha cak«urvij¤Ãnaæ paÓyati kastarhi vijÃnÃti ? vyavahitamapi kiæ na paÓyati, apratighatvÃt ? atha praj¤Ã paÓyati Órotravij¤ÃnÃdi«vapi praj¤Ã vidyata iti tatrÃpi darÓanaprasaæga÷ | atha cak«urÃdisÃmagrÅ paÓyati sÃpi khalu cak«urÃdisÃmagryaÇgavyatiriktà svabhÃvakriyÃbhÃvÃnna vidyate | cak«urÃdisÃmagryaÇgÃnÃmapi pratyekaæ darÓanaÓaktikriyÃbhÃvo 'ndhaÓatavadityasattvam | sarvasÃmagrÅïÃæ sarvakÃryakaraïÃpattitvÃt, viÓe«ÃbhÃvÃt | hetupratyayasÃmagrÅæ pratÅtya kriyÃmÃtraæ vij¤Ãnamutpadyata iti cet | na | janikart­bhÃve janmakriyÃsvÃtantryÃnupapatte÷, naÓyÃdivat | hetupratyayÃnÃæ paratantrÃïÃæ svÃtmanyavasthitÃnÃæ nirÃtmakÃnÃæ nirÃtmakakaraïaÓaktyayogÃt | ki¤ca, vij¤eyÃbhÃve vij¤ÃnÃnupapatte÷, dÃhyadahanavat | ki¤ca, vij¤ÃnakriyÃÓritÃbhÃve tadabhÃvÃccitraku¬yavat | janmanÃÓayorddharmidharmatve viruddhÃnÃmanyataropapattirvinÃÓasya và sajÃtihetutvaprasaæga÷ | yajjÃtyanuv­ttistadbÅjamiti cet | na | kuÓalÃkuÓalÃdicittanirodhe bÅjatvÃnupapatte÷, sÃmagrÅpak«otsargÃtsÃækhyamatÃbhyupagamado«Ãcca | te«Ãmapi pradhÃnÃkhyÃdbÅjÃdekasmÃnnirapek«Ãtsarvaæ saæbhavati | nimittÃntarÃpek«Ã ÓaktaÓakteriti cet | na | ak«aïikatvado«Ãt | sarvasÃmagryaÇgabÅjÃbhyupagame kÃryasvabhÃvÃdivaicitryaprasaæga÷ | tasmÃnnirdo«a÷ pak«o vaktavya÷ | so 'yaæ prakramyate | (%%) ## cak«urdravyaæ hi dra«Â­svabhÃvam | tasya hetupratyayasÃmagrÅparigrahaprabodhitaÓakte÷ rÆpadarÓanakriyÃmÃtramutpadyate | dravyakriyayoÓcÃnyatvaæ siddhasÃdhyamÃnarÆpatvÃnnirapek«asÃpek«avyapadeÓitvÃcca dra«Âavyam | tatra cak«urmÆrtikriyÃvadvij¤ÃnÃdhi«Âhitaæ darÓanakriyÃmÃrabhate | na vij¤ÃnaÓÆnyam | yathaiva cak«urvij¤ÃnamÃlocanÃdhi«Âhitakriyaæ vijÃnÃti, na kevalam, paramparÃnugrahabalÃddhyanayo÷ pradÅpÃdipratyayÃntaraparig­hÅtayoryugapadekasmin vi«aye v­ttilÃbho bhavati | yastvetadatipatyaivaæ kalpayati- 'kÃraïabhÆtÃbhyÃæ prÃgutpannÃbhyÃæ cak«ÆrÆpÃbhyÃæ kÃryabhÆtaæ vij¤Ãnaæ sahaikasmin kÃle nÃvati«Âhate' iti tasya sak«Ãdvi«ayÃnubhavanÃbhÃvÃdanumÃnÃgamÃbhÃvaprasaæga÷ | anubhavaj¤Ãne cÃsati manovij¤Ãnasm­tigocarÃbhÃvÃdanutpattiprasaæga÷ | niyatavi«ayasmaraïÃbhÃvÃcca | tasmÃdvij¤Ãnaæ niyatÃÓrayÃlambanalabdhaprati«Âhaæ sahakÃrikÃraïasÃmagrÅsannipÃtopajanitakriyaæ sÃk«Ãdvi«ayamupalabhate | cak«urapyÃlocayati pradÅpastatkÃlamevÃvabhÃsayati | ya ete vij¤Ãnacak«ÆrÆpÃdaya÷ svahetusÃmagrÅprabodhitaÓaktaya÷ te vi«ayaprativij¤aptyÃlocanÃvabhÃsanÃkhyÃæ yugapat saudhÅæ saudhÅæ v­ttiæ pratipadyanta iti yuktimatÅ nÅti÷ | tasmÃtsatsvapyanye«u pratyaye«u darÓanakriyÃyÃÓcak«u«a÷ prÃdhÃnyÃt, tadeväjasà paÓyatÅtyucyate | yathà và devadatta÷ sthÃlÅjalajvalanataï¬ulÃdi«u satsvapi pÃke pravartamÃne svasyÃmadhiÓrayaïodakÃsecanataï¬alÃvapanadarvÅparighaÂÂanÃcÃmanisrÃvaïakriyÃyÃæ labdhasÃmarthya÷ sÃdhanasanniyoge ca paraprÃptaiÓvaryo devadatta÷ prÃdhÃnyÃtpacatÃtyucyate | yadà punastaï¬ulÃnÃæ (%%) vikledo vivak«ita÷ pÃko và tadà jalÃnalayo÷ prÃdhÃnyÃdvyapadeÓo bhavatyambu kledayatyagni÷ pacatÅti | tasmÃtsÃmagryÃæ satyÃæ darÓane pravartamÃne prÃdhÃnyÃccak«u÷ paÓyatÅtyucyate | kathaæ prÃdhÃnyamiti cet ? tatprakar«e darÓanaprakar«Ãt | tulye hi prathamadhyÃnacak«urvij¤Ãne dvitÅyÃdi«u cak«u«prakar«ÃddarÓanaprakar«o d­Óyata iti | tasmÃdyuktam- "cak«u÷ paÓyati nayanaæ paÓyati manasi tu bhaktyà praj¤Ãv­ttirupacaryate manasà paÓyati" iti | tatrayaduktaæ koÓakÃreïa- "kimidamÃkÃÓaæ khÃdyate | sÃmagrayÃæ hi satyÃæ d­«ÂamityupacÃra÷ pravartate | tatra ka÷ paÓyati ?" iti | tadatra teta bhadantena sÃmagryaÇgakriyÃpaharaïaæ ? kriyate | abhidharmasaæmohÃÇkasthÃnenÃtmÃpyaÇkito bhavatyayogaÓÆnyatÃprapÃtÃbhimukhyatvaæ pradarÓitamiti || kiæ punarekenÃpi cak«a«Ã paÓyati, Ãhosvid dvÃbhyÃmeveti ? nÃtra niyama÷ | yasmÃt (%%) ## iti dvicandradarÓanÃdervij¤Ãnasya .......... || prÃptagrÃhÅïi ÃhosvidaprÃptagrÃhÅïÅti ? taducyate | ## ghrÃïarasanakÃyendriyÃïi prÃptagrÃhÅïÅtyartha÷ || atra kÃïÃda÷ paÓyati | nÃprÃptagrÃhÅïÅndriyÃïi | cak«u«o hi raÓmirgatvà paÓyati | Órotraæ tra sarvagataæ prÃpyaiva sarvaæ Ór­ïoti | taæ pratÅdamucyate | ## yÃvatà hi kÃlena devadatta÷ svapÃïitalalekhÃæ paÓyati tÃvataiva candralekhÃm | na cÃyaæ gatimatÃæ dharma÷ | gatimanto hi devadattÃdayo dÆraæ cirÃdgacchantyÃsannaæ k«ipramiti | na | pradÅpavat tatsiddhe÷ | ## yathà khalu yÃvatà kÃlena pradÅpo nedi«Âhaæ rÆpamabhivyanakti tÃvatà davi«Âhaæ tadvaditi | tatra pratyavasthÃnam- ## (%%) yadi pradÅpo gacchet, tatrÃpye«a do«a÷ prasajyeta | prabhÃdimadhyÃnte«u ca tÃpaviÓe«adarÓanÃt tadekatvÃsiddhi÷ | tasya puna÷ pratÅtya yugapat sarvapradÅpaprabhÃmupÃdÃya rÆpaparamÃïÆnÃmutpattistasyai«a do«o nÃsti || ## yadyaprÃptagrÃhi cak«u÷ brahmaloke brahmÃïaæ kasmÃnna paÓyati ? tatredamucyate | nÃyaskÃntavattatsiddhe÷ | yathà tulye 'pyaprÃptÃkar«aïe na prÃcÅno 'yaskÃnto maïirudÅcÅnamaya÷ samÃkar«ati tadvaditi || atra punarvindhyavÃsÅ paÓyati sarvagatatvamindriyÃïÃm | taæ pratÅdamucyate | ## ko hyanunmatto brÆyÃttile«u tailaæ sarvagatamastÅti ? tadvakcak«u÷ÓrotrÃdyadhi«ÂhÃnebhyo bahirindriyÃïi ka÷ kalpayedamƬhacetÃ÷ ? idaæ vaktavyam | yatra kÃye sthitaÓcak«u«Ã rÆpÃïi paÓyati kiæ tÃni kÃyacak«ÆrÆpavij¤ÃnÃni ekabhaumÃni, ÃhostidanyabhaumikÃnyapi ? sarve«Ãmaniyama÷ | tatra kÃmadhÃtÆpapannasya tÃvat svena cak«u«Ã svÃni rÆpÃïi paÓyata÷ sarvaæ svabhaumam | tasyaivÃsya dhyÃnacak«u«Ã svarÆpÃïi paÓyata÷ kÃyarÆpe svabhÆmike dvayaæ prathamÃddhyÃnÃt | prathamadhyÃnabhÆmÅni paÓyato rÆpÃïyapi tatratyÃni | dvitÅyadhyÃnacak«u«Ã samÅk«amÃïasya kÃyarÆpe svabhÆmike, cak«urdvitÅyÃd dhyÃnÃt, vij¤Ãnaæ prathamÃt | prathamadhyÃnabhÆmÅni paÓyato vij¤ÃnarÆpe prathamÃddhyÃnÃt, kÃya÷ kÃmÃvacara÷, cak«urdvitÅyÃddhyÃnÃt | dvitÅyadhyÃnabhÆmÅni paÓyataÓcak«ÆrÆpe dvitÅyadhyÃnabhÆmike kÃya÷ kÃmÃvacÃro vij¤Ãnaæ prathamadhyÃnÃt | evaæ t­tÅyacaturthadhyÃnabhÆmikena cak«u«Ã tadbhÆmikÃdharabhÆmikÃni rÆpÃïi paÓyato vij¤Ãtavyam | prathamadhyÃnopapannasya svena cak«u«Ã svÃnarÆpÃïi paÓyata÷ sarvaæ svabhÆmikam | adharÃïi rÆpÃïi paÓyatastrayaæ svabhÆmikaæ rÆpÃïi kÃmÃvacarÃïi | dvitÅyadhyÃnacak«u«Ã svÃni rÆpÃïi paÓyatastrayaæ svabhÆmikaæ cak«urdvitÅyÃt | kÃmÃvacarÃïi paÓyata÷ kÃyavij¤Ãne svabhÆmike, kÃmÃvacarÃïi rÆpÃïi, cak«urdvitÅyÃt | dvitÅyadhyÃnabhÆmÅni paÓyataÓcak«ÆrÆpe tadbhÆmike Óe«aæ svabhÆmikam evaæ t­tÅyÃdidhyÃnacak«u«Ã yojyam | dvitÅyÃdidhyÃnopapannasya svaparacak«urbhyÃæ svaparabhÆmikÃni rÆpÃïi paÓyato yathÃsaæbhavaæ dra«Âavyam || (%%) niyatastvayam- ## pa¤cabhaumÃni kÃyacak«ÆrÆpÃïi dvayo÷ savitarkasavicÃrayorbhÆmyoÓcak«urvij¤Ãnam | tatra yadmÆmika÷ kÃyastadbhÆmikamÆrdhvabhÆmikaæ và cak«urbhavati na tvadhobhaumikam | yadbhÆmikaæ cak«ustadbhÆmikamadharabhÆmikaæ vÃsya rÆpaæ gocarÅ bhavati nordhvabhÆmikam | evaæ cak«urvij¤Ãnaæ nÃdharime cak«u«i saæmukhÅbhavati | asya tu cak«urvij¤Ãnasya rÆpaæ sarvato vi«ayÅbhavati | kÃyasyÃpyubhe rÆpavij¤Ãne sarvato bhavata iti || evaæ ## ghrÃïÃdÅnÃæ puna÷ ## kÃyagandhÃdivi«ayavij¤ÃnÃni svabhÆmikÃnyeva | utsargasyÃyamapavÃda÷ kriyate | ## kÃyasp­«Âavye svabhÆmike eva | kÃyavij¤Ãnaæ tu ke«Ã¤cidadharabhÆmikam | yathà dvitÅyÃdidhyÃnopapannÃnÃmiti | ## samÃpattyupapattikÃle«u kÃyasya sarvato bhÃvÃt | traikÃlikÃdhvanirmuktasarvadharmavi«ayitvÃt || kimarthaæ punarayamalpÃrtha÷ sumahÃgranthasandarbhavidhirÃrabhyata iti ? (%%) koÓak­dÃca«Âe- nahyatra ki¤citphalamutprek«yata iti | taæ pratÅdaæ phalamÃdarÓyate | tatra khalu ## etadvaiÓvarÆpyaæ yoginÃæ yadanyata÷ kÃyo 'nyataÓcak«uranyata÷ rÆpamanyato vij¤Ãnaæ g­hÅtvà paÓyanti | vibhÆni ca ÓarÅrÃïi nirmÃya manojavayà ­ddhyà gatvà buddhà bhagavanto yathecchaæ lokadhÃtvantare«u vineyÃnÃæ buddhakÃryaæ kurvaæti | divyÃbhyÃæ cak«u÷ÓrotrÃbhyÃæ rÆpÃïi d­«Âvà ÓabdÃæÓca Órutvà yathecchaæ yugapadanekÃni päcagatikÃni ÓarÅrÃïi nirmÃyÃnekagatidhÃtvantare«u vineyakÃryaæ kurvantÅti | gatametat prÃsaÇgikaæ prakaraïam || idamadhunà vÃcyam | skandhopÃdÃnaskandhayo÷ ka÷ prativiÓe«a÷ ? taducyate | skandhÃstribhi÷ satyai÷ saæg­hÅtÃ÷ | yasmÃt ## kÃraïairiti vÃkyÃdhyÃhÃra÷ | tasmÃdupÃdÃnaskandhÃ÷ satyadvayasaæg­hÅtÃ÷ | nirodhasatyaæ tu skandhalak«aïÃnupapatte÷ skandhalak«aïavyatiriktamiti dra«Âavyam || ## adhvÃnaskandhÃ÷ saæsk­tÃ÷ kathÃvastvityevamÃdaya÷ | ## (%%) sat vastu dharmo dravyamÃyatanaæ dhÃturityevamÃdaya÷ | ## du÷khaæ loko bhava÷ samudaya ityevamÃdibhirnÃmabhi÷ Óabdayante || atha kasmÃccak«u÷ÓrotraghrÃïÃnÃæ dvitve satyekadhÃtutà ? tadÃrabhyate- ## trayÃïÃmapi khalvete«ÃmekasvabhÃvatvÃdekagocaratvÃdekakÃryatvÃcca dvitve 'pi satyekÃdhipatyaæ caikadhÃtutà ca nirvartete | ## ye tu kathayanti "ÓobhÃrthaæ tu dvayodbhava÷" iti te«Ãæ ÓlÅpadagaï¬aprabh­tÅnÃm atiÓobhÃrthamutpattirityÃpannam || (%%) idamidÃnÅæ vÃcyam | cak«urÃdikÃraïasÃmagrÅsannidhÃne sati cak«urvij¤Ãnotpattau kasmÃccak«u÷ÓrotrÃdivij¤Ãnamityucyate ? tatra visarjanaæ kriyate- ## cak«urÃdÅndriyaviÓe«Ãdvij¤ÃnaviÓe«o d­«Âa÷ | cak«urÃdÅnÃæ ca caturbhi÷ kÃraïairÅÓitvaæ d­«Âam | asÃdhÃraïakÃraïatvena cÃntaraÇgya iti || atrÃha | atha kasmÃt sarvapadÃrthÃnÃæ dravyasvabhÃvatve nirvÃïameva paramÃrthato dravyamityucyate yato dharmadhÃtureva tadyogÃddravyavÃnityÃkhyÃyate | kasmÃcca sarvasaæsk­tÃnÃæ k«aïikatve sati traya evÃntyà dhÃtava÷ k«aïikà ityucyante ? tadubhayaæ pradarÓyate | ## (%%) ## kiæ punarete cak«urÃdayastulyaæ vi«ayaæ g­hïanti, ÃhosvinnyÆnamavikaæ và ? tadÃvi«kriyate- ## dvayoÓcak«u÷Órotrayoraniyama ityÃkhyÃtaæ bhavati || kiæpunare«Ãæ cak«urvij¤ÃnÃdÅnÃæ sahaja evÃÓraya÷, ÃhosvidatÅto 'pi ? taducyate | ## manovij¤Ãnasya kriyÃvato nityamÃÓrayo 'tÅta÷ | ## pa¤cÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃæ tai÷ sahÃpi cÃtÅtaÓceti 'ca'ÓabdÃt | evaæ catu«koÂika Ãrabhyate | ye dharmà vij¤ÃnaniÓrayÃ÷ samanantarà api te ? praÓnaÓcatu«koÂika÷ | niÓraya eva cak«urÃdaya÷ | samanantarà eva vedanÃdaya÷ | ubhayaæ samanantaraniruddhaæ vij¤Ãnam | nobhayametÃnÃkÃrÃn sthÃpayitvà || idamidÃnÅmabhidharmasarvasvaæ koÓakÃrakasm­tigocarÃtÅtaæ vaktavyam | athai«Ãma«ÂÃdaÓÃnÃæ dhÃtÆnÃæ katamaæ niÓrayaæ niÓrityÃnÃsraveïa mÃrgeïa katamo dhÃturnirudhyate ! (%%) ## navasu bhÆmi«u khalvanÃsravo mÃrga÷ | cak«urdhÃtustu pa¤cabhÆmika÷ | tatra praj¤ÃvimuktasyÃlabdhadhyÃnasyÃryasyÃnÃgamyaæ niÓritya cak«urdhÃturnirudhyate | nirodhamÃrgaj¤ÃnÃtmakasya tridhÃtupratipak«atvÃddhyÃnalÃbhina÷ punaÓcaturo niÓrayÃnniÓritya dhyÃnÃntarikÃyÃ÷ prathamena grahaïÃt || ## dhyÃnÃlÃbhinastannirodhÃt | ## catvÃri dhyÃnÃni trÅæÓcÃrÆpyÃn, tasya traidhÃtukatvÃt || ## nirudhyata iti vartate | tasya kÃmaprathamadhyÃnasamÃpannatvÃt | ## dharmadhÃtu÷ khalu kaÓcitkÃmÃvacara eva yathà pratighÃdaya÷ | kaÓcitkÃme prathamadhyÃnayoryathà vitarkavicÃrÃdaya÷ | kaÓcitkÃme prathamadvitÅyadhyÃnayoryathà prÅti÷ | kaÓcitkÃme t­tÅyadhyÃnayoryathà sukhendriyam | kaÓcittraidhÃtuko yathà jÅvitendriyÃdaya÷ | ata ucyate 'yathÃyogaæ vinirdi Óet | evamanyÃnapi dhÃtÆnanenaiva yathoktena nyÃyena 'yathÃyogaæ vinirdiÓet' iti || idamidÃnÅmanyadvaktavyam | yadà p­thagjanaÓcak«urdhÃtuæ rÆpÃptaæ parijÃnÃti tadà katamÃddhÃtorvairÃgyamÃpnoti ? kati ca kutratyÃnanuÓayÃn jahÃti ? kÃni ca saæyojanÃni paryÃdÃya jahÃti ? tadÃvi«kriyate- ## ## anuÓayÃnÃæ hi dhÃtuparicchedo na saæyojanÃnÃm | (%%) ## satkÃyad­«ÂiÓÅlavrataparÃmarÓavicikitsÃkhyaæ rÆpadhÃtuparyÃpannam | ## anuÓayatrayaæ kataradÃryo jahÃti bhavarÃgamÃnÃvidyÃkhyam ? bhÃvanÃprahÃtavyaæ saæyojanaæ tu na dhÃtuparicchinnamiti na ki¤cittadà jahÃti || ## ## ## kÃmÃvacarÃcchaÂtriæÓadanuÓayäjahÃti | trÅïi ca saæyojanÃni pratighasaæyojanamÅr«yÃmÃtsaryasaæyojane ca | gandharasadhÃtÆparijÃnan p­thagjana÷ || #<Ãryastu kÃmavairÃgyaæ karotyanuÓayÃnapi / catura÷ parijÃnÃti># pratighakÃmarÃgamÃnÃvidyÃkhyÃn bhÃvanÃheyÃn || ## pratigher«yÃmÃtsaryasaæyojanÃkhyam || ## Ãrya iti vartate | ## rÃgamÃnÃvidyÃkhyÃn | ## etadeva || (%%) ## tasyÃstaduparyabhÃvÃt | ## sukhendriyasya tatÅyÃdhyÃnÃduparyabhÃvÃdak­tsnadhÃtÆnna kleÓäjahÃti || gamatetatprayojanÃgataæ prakaraïam | prak­tamevocyatÃm | athai«Ãæ dhÃtÆnÃæ ke kati vij¤Ãnavij¤eyÃ÷ ? tadÃrabhyate- ## pa¤carÆpÃdiguïÃkhyà dhÃtavaÓcak«urÃdivij¤Ãnamanovij¤Ãnavij¤eyÃ÷ | Óe«Ã manovij¤Ãnavij¤eyÃ÷ || kati hetu÷ kati na hetu÷ ? tadÃkhyÃyate- ## sarvadharmà hi kÃraïahetusvabhÃvÃ÷ | k«arÃstu yathÃyogaæ cintyÃ÷ || katÅndriyÃtmakÃ÷ ? kati nendriyasvabhÃvÃ÷ ? tadÃvi«kriyate- ## arthÃdÃyÃtamÃdhyÃtmikÃ÷ sarve dhÃtava÷ | bÃhyÃ÷ pa¤carÆpaÓabdagandharasasparÓadharmadhÃtoÓcÃrdhaæ nendriyasvabhÃvaæ jÅvitendriyaÓraddhÃdisukhÃdipa¤cakavarjamiti | abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau prathamo 'dhyÃya÷ | dvitÅyo 'dhyÃya÷ prathama÷ pÃda÷ | ## cak«urÃdÅnyÃj¤ÃtÃvÅndriyaparyantÃni khalvindriyÃïi etÃvÃnindriyagrÃmo na bhÆyÃnnÃlpÅyÃn | uktaæ hi bhagavatÃ- "dvÃviæÓatirindriyÃïi katamÃni dvÃviæÓati÷ ? cak«urindriyaæ Órotrendriyaæ yÃvadÃj¤ÃtÃvÅndriyam" iti | tasyendriyarÃÓernirvacanÃnukramadhÃtubhÆmyÃdiprakÃrabhedÃ÷ saæk«epeïÃbhidhÃyi«yanta iti || kiæ punardravyato dvÃviæÓatirindriyÃïyatha nÃmata÷ ? tadidamÃkhyÃyate- ## kÃyendriyapradeÓa eva hi kaÓcitstrÅpuru«endriyÃkhyaæ labhate, viÓi«Âakli«Âavij¤ÃnasaænniÓrayabhÆtatvÃt | ÓraddhÃdÅnÃæ ca navÃnÃæ samudÃye«u tri«vanÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃditrayÃkhyÃ÷ || anye puna÷ paÓyanti- (%%) ## yatkhalu saæv­tisatyasya lak«aïaæ tatte«Ãæ nÃsti kriyÃpauru«yadvÃreïa tacchabdaprav­tte÷, laukikÃgradharmavat | sÃrthakatvÃttannÃmno 'rthavattatkhalvetannÃmneti || strÅpuru«endriyasyÃpi- ## yathaiva hi cak«urÃdÅni kÃyendriyaviÓi«ÂÃni viÓi«ÂabuddhijanakatvÃdÃdhipatyaviÓe«Ãcca, tadvadanayorapÅti || ka÷ punarindriyÃrthastadÃrabhyate- ## ke«u punararthe«u ke«ÃmÅÓitvam ? vayaæ tÃvatpaÓyÃma÷- ## cak«urÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃæ svÃrthaprakÃÓanakriyÃyÃmÃdhipatyaæ samavi«amamÃrgÃlocanÃdityartha÷ | ## jÅvitamanastrÅpuru«endriyÃïÃæ pratyekamarthadvaye | tatra tÃvajjÅvitendriyasya nikÃyasabhÃgasaæbandhasandhÃraïayo÷ | manaindriyasyÃpi saækleÓavyavadÃnayo÷ | yathoktam- "cittasaækleÓÃt sattvÃ÷ saækliÓyante cittavyavadÃnahetorviÓuddhyante" (%%) iti | punarbhavasaæbandhavaÓibhÃvÃnuvartanayorvà | punarbhavasaæbandhe tÃvadyathoktam- "gandharvasya tasmin samaye dvayoÓcittayoranyataratsaæmukhÅbhÆtaæ bhavatyanunayasahagataæ và pratighasahagataæ và |" tathà "vij¤Ãnaæ cedÃnanda mÃtu÷ kuk«iæ nÃvakrÃmet" iti | vaÓibhÃvÃnuvartane yathoktam- "cittenÃyaæ loko nÅyate" iti vistara÷ | strÅpurÆ«endriyayorapi sattvotpattivikalpanayorÃdhipatyam | sattvotpattau tÃvat, prÃyastadadhÅnatvÃttadutpatte÷ | sattvavikalpe 'pi tadvaÓÃt | prÃthamakalpikÃnÃæ ca sattvÃnÃæ ce«Âà strÅpuru«asvarÃcÃrÃdivikalpabhedÃt | ## paurÃïÃ÷ punarÃcÃryÃ÷ kathayanti- "cak«urÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃæ pratyekaæ catur«varthe«vÃdhipatyam | cak«u÷ÓrotrayostÃvadÃtmabhÃvaÓobhÃyÃmandhabadhirayorakÃntarÆpatvÃt | ÃtmabhÃvaparikar«aïe, d­«Âvà Órutvà ca vi«ayavivarjanÃt | cak«u÷Órotravij¤Ãnayo÷ sasaæprayogayorÆtpattau | rÆpadarÓanaÓabdaÓravaïayoÓcÃsÃdhÃraïakÃraïatve | ghrÃïajihvÃkÃyÃnÃæ tvÃtmabhÃvaÓobhÃyÃæ (%%) pÆrvavat | ÃtmabhÃvaparikar«aïe, tai÷ kaba¬ÅkÃrÃhÃraparibhogÃt | anyat prÃgvat | caturïÃæ puna÷ strÅpuru«ajÅvitamanaindriyÃïÃæ dvayorarthayo÷ | strÅpuru«endriyayostÃvat- sattvabhedasattvavikalpayo÷ | sattvabheda÷ strÅpuru«a iti | vikalpabhedo 'pi saæsthÃnavacanagamanÃdi prÃgvat | saækleÓavyavadÃnayorvà | tadviyutavikalpÃnÃæ saævarÃsaævarÃdÅni na bhavanti | tadvatÃæ tu saævaraphalaprÃpti÷ | jÅvitendriyamanaindriyayorapyarthadvaye pÆrvavat || ## koÓakÃrÃdaya÷ punarÃhu÷- "svÃrthopalabdhÃveva cak«urÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmÃdhipatyam |" tadetadvaibhëikÅyameva ki¤cidg­hÅtam | nÃtra ki¤cit koÓakÃrakasya svakar«asvakaæ darÓanam | vaibhëaireva svÃrthopalabdhirukteti || dÃr«ÂÃntikasya hi sarvamapratyak«am | pa¤cÃnÃæ vij¤ÃnakÃyÃnÃmatÅtavi«ayatvÃdyadà (%%) khalu cak«ÆrÆpe vidyete tadà vij¤Ãnamasat | yadà vij¤Ãnaæ sat, cak«ÆrÆpe tadÃsatÅ, vij¤Ãnak«aïasthityabhÃve svÃrthopalabdhyanupapatteÓca || ## sukhÃdÅnÃmapi pa¤cÃnÃmindriyÃïÃæ rÃgÃdikleÓotpattÃvÃdhipatyam | yathoktam- "vedanÃpratyayà t­«ïÃ" iti | "sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓete" iti vistara÷ | ÓraddhÃdÅnÃæ punara«ÂÃnÃæ sarvaguïotpattau prabhutvamiti | vaibhëÃ÷ punarÃhu÷ "saækleÓavedanÃbhi÷" | tathà hyuktam- "sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓete" iti vistara÷ | vyavadÃne ÓraddhÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃæ tai÷ kleÓÃn vi«kambhya mÃrgotpÃdanÃt | yathoktam- "Óraddhe«ÅkÃsaæpanno baladhairyasm­tidauvÃrikasaæpanna÷ samÃhitacitto vimucyate praj¤ÃÓastreïÃryaÓrÃvaka÷ sarvÃïi saæyojanÃni saæchinatti" ityÃdi | (%%) anÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅnÃæ tu trayÃïÃmuttarottarÃÇgabhÃve nirvÃïe cÃdhipatyamiti || ka÷ punare«ÃmindriyÃïÃmanukrama÷ ? brÆma÷- ## prÃkkarma phalaæ tÃvada«Âau vipÃkajatvÃttasmÃttÃni pÆrvamuktÃni | tasmin vipÃke sati saækleÓasukhÃdibhi÷ | pa¤cabhirmÃrgasaæbhÃraÓraddhÃdibhi÷ | viÓuddhiranÃsravaistribhi÷ || kasmÃt punardvÃviæÓatireva yathà parikÅrtitÃnyuktÃni na bhÆyÃæsi nÃlpÅyÃæsÅti ? tadapadiÓyate- ## sattvÃkhyà khalu pravartate cak«urÃdi«u mana÷paryante«u «aÂsu | etaddhi maulasattvadravyam | sattvavaicitryaæ dvÃbhyÃæ strÅpuru«endriyÃbhyÃm | dh­tirjÅvitendriyeïa | kleÓodbhava÷ pa¤cabhirvedanÃbhi÷ | mÃrgopÃya÷ ÓraddhÃdibhi÷ | phalaprÃptistribhirantyai÷ | ityetasmÃde«Ãmindriyatà matà || (%%) ## tatra sparÓÃÓrayaÓcak«urÃdÅni «a¬indriyÃïi | prÃdurbhÃva÷ strÅpuru«endriyÃmyÃm | ÃdhÃro jÅvitendriyeïa | saæbhogo vedanÃbhi÷ pa¤cabhi÷ | atastÃvaccaturdaÓoktÃni | svargopapattinimittÃni ÓraddhÃdÅni pa¤ca | apavargakÃraïÃni trÅïyanÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃdÅni ata etÃvantyeva || yadyÃdhipatyÃrtha indriyÃrtha÷ kasmÃcchandasparÓamanaskÃrasaæj¤ÃcetanÃmahÃbhaumÃnÃæ satyÃdhipatye nendriyatvam ? uktaæ hi bhagavatÃ- "chandamÆlakÃ÷ sarvadharmÃ÷ sparÓajÃtÅyÃ÷ manaskÃraprabhÃvÃ÷ |" saæj¤ÃcetanayoÓca saækleÓavyavadÃnayorÃdhipatyamuktameva kuÓalacetanÃyÃÓca | evaæ kleÓÃnÃmapi saæsÃrahetupravartane Ãdhipatyam | nirvÃïasya ca dharmÃgryatve kasmÃnnendriyatvam ? tadidamucyate- ## chando hi kartukÃmatà sà ca vÅryÃÇgabhÆtà | vÅryaæ tu sÃk«Ãt kriyayÃbhisaæbadhyate | tadevendriyamuktam | sparÓo 'pi "sparÓapratyayà vedanÃ" iti tadutpattau parik«ÅïaÓakti÷ | saæj¤Ãpi prÃyo 'pi (prÃyo) lokavyavahÃrapatità | sà praj¤ayà paramÃrthaikarasayÃbhibhÆteti nendriyamuktà || #<ÓraddhÃdÅnÃæ vidÃæ caiva do«a÷ Óuddhau malodaye / pradhÃnatvÃnmanaskÃro nendriyaæ samudÃh­tam // Abhidh-d_82 //># (%%) yoniÓo manasikÃra÷ khalu ÓraddhÃdÅnÃæ saÇgÅbhavati | ayoniÓo manasikÃro 'pi vedanÃdÅnÃæ rÃgÃdisaæprayuktÃnÃmiti so 'pi nendriyam || ## adhimok«o 'pi ÓraddhopakÃrÅti nendriyam || ## cetanÃyÃ÷ khalvapi kÃlÃntareïa phalamiti tasya nÃsati phale ÓaktirÃvirbhavati | lokopi tasyÃ÷ phalasattvÃvinÃÓaæ d­«Âvà vipratipanna÷ | kaÓcid brÆte nirhetukaæ phalamiti kaÓcidÅÓvarak­taæ kaÓcidad­«ÂÃdihetukamiti | cetanÃyÃ÷ phalamanabhivyaktamiti | ÅÓitvaæ bhagavatà jÃnÃnenÃpyatastasyÃstrailokyakÃraïatve 'pi sati cetanà nendriye«u vyavasthÃpità || kuÓalamahÃbhaumebhyo 'pi ## apramÃdastÃvadvÅryasya bhÃï¬ÃgÃrikasthÃnÅya÷ | vÅryaæ kuÓalÃn dharmÃnupÃjeyati satÃn rak«ati | hrÅrapi vaiÓÃradyasapatnabhÆtà navavadhÆrivÃpragalbhà | tasyÃ÷ kuta Ãdhipatyam ? upek«Ãpi ÓraddhÃbhibhÆtà | alobhaÓva vÅryavirodhÅti nendriyam || ## prasrabdhi÷ khalu vedanÃyÃ÷ v­ttiprÃdhÃnyenÃbhibhÆtà | sÃpi nendriyam | akuÓalÃnÃmapi dharmÃïÃæ vinindyatvÃttu nÃsravÃÓcaï¬ÃlarÃjavat || viprayuktÃnÃmapi ## paratantrà hi jÃtyÃdayo dharmÃ÷ paricÃrakavat te«Ãæ kuta÷ prabhutvam ? (%%) ## nirvÃïamapi ni«kriyamasatphalaæ satkriyÃÓca dharmÃ÷ phalavanta Ãdhipatyayuktà iti bhagavatà nirvÃïaæ nendriyaæ vyavasthÃpitamiti | nÃtra ki¤cidupasaækhyeyaæ nÃpyapaneyamiti || lak«aïamidÃnÅmindriyÃïÃæ vaktavyam | tatra cak«urÃdÅnÃmuktam | jÅvitaÓraddhÃdÅnÃæ saæprayuktaviprayukte«ÆcyamÃne«u vak«yate | du÷khÃdÅnÃæ tvadhunocyate | ## bÃdhanamiti vartate || ## sÃtamiti prahlÃdanÃparyÃya÷ | ## t­tÅye dhyÃne mÃnasaæ sÃtaæ sukhamityudÃh­taæ bhagavatà pa¤cendriyasukhÃtiÓayatvÃt | saumanasyaæ tu prÅtisvabhÃvaæ sà ca t­tÅyadhyÃne nÃstÅti sukhaæ ca tatroktamiti |.......... ......... bhaumam tadapadiÓyate- #<«aÂsu bhÆmi«u vij¤eyaæ nÅrajaskÃdyamindriyam /># (%%) anÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅndriyaæ «a«u bhÆmi«u, catur«u dhyÃne«vanÃgamye dhyÃnÃntarikÃyÃæ ca | ## Ãj¤endriyamÃj¤ÃtÃvÅndriyaæ ca navasu bhami«u- Ãsveva «a«u tri«u cÃdyÃsvÃrÆpyabhÆmi«u || atha kÃni dvÃviæÓatirindriyÃïi kÃni rki prahÃtavyÃni ? dudÃhriyate- ## darÓanabhÃvanÃprahÃtavyam | ## manaindriyaæ sukhasaumanasyopek«ÃÓca darÓanabhÃvanÃheyÃÓcÃheyÃÓca | ## cak«urÃdÅni jÅvitÃvasÃnÃnya«Âau du÷khendriyaæ ca | ## ÓraddhÃdÅni bhÃvanÃheyÃnyaheyÃni ca | sÃsravÃnÃsravÃt | ## trÅïyanÃsravÃïyapraheyÃnyeva nirdoæ«atvÃt || yadi tarhi ÓraddhÃdÅni sÃsravÃnÃsravatvÃtpraheyÃni cÃpraheyÃni ca dvidhà bhavanti, trayamevÃnÃsravam | idaæ tarhi sÆtraæ kathaæ nÅyate ? yaduktaæ bhagavatÃ- (%%) "yasyemÃni pa¤cendriyÃïi sarveïa sarvaæ na santi tamahaæ bÃhyaæ p­thagjanapak«Ãvasthitaæ vadÃmi" iti ? anÃsravÃdhikÃrÃdaj¤Ãpakametat | anÃsravÃïi khalvadhik­tyaitaduktam | yasmÃdÃryapudgalavyavasthÃnaæ k­tvà "yasyemÃni" iti bhagavÃnavocat | p­thagjano và dvividha÷ | ÃbhyantaraÓcÃsamucchinnakuÓalamÆla÷, bÃhyaÓca samucchinnakuÓalamÆla÷ | tamadhik­tyoktam- "bÃhyaæ p­thagjanapak«Ãvasthitaæ vadÃmi" iti | "sarveïa sarvÃïi" iti vacanÃdvà 'yasya laukikÃnyapi na santi' ityÃkÆtam | bÃhyamityaÓÃkyaputrÅyaæ p­thagjanapak«ÃvasthitamityÃryadharmavipak«Ãvasthitam | anyathà hyevamavak«yat- 'yasyemÃni pa¤cendriyÃïi na santi tamahaæ p­thagjanapak«Ãvasthitaæ vadÃmi' iti | uktaæ hi- "santrasanti sattvà loke jÃtà loke v­ddhÃstÅk«ïendriyà api madhyendriyà api m­dvindriyà api" ityapravartita eva dharmacakre | punaÓcoktam- "yÃvaccÃhame«Ãæ pa¤cÃnÃmindriyÃïÃæ samudayaæ cÃstaÇgamaæ cÃsvÃdaæ cÃdÅnavaæ ca ni÷saraïaæ ca yathÃbhÆtaæ (%%) nÃpyaj¤Ãsi«aæ na tÃvadahamasmÃtsadevakÃllokÃt" iti vistara÷ | na cÃyamanÃsravÃïÃæ dharmÃïÃæ parÅk«ÃprakÃra÷ | vayaæ tvatremamÃgamaæ brÆma÷- "trÅïÅmÃni ÓrÃddhasya ÓraddhÃliÇgÃni" iti vistara÷ | kathaæ k­tvà j¤Ãpakam ? ÓraddhÃyÃæ hyasatyÃmÃryÃïÃæ darÓanakÃmatà na bhavet | saddharmaÓrotukÃmatà ca, vigatamÃtsaryeïa cetasà agÃramadhyavastukÃmatà ca | yasya ca p­thagjanasyaitÃnÅndriyÃïi na santi sa sarvathà bÃhyap­thagjano bhavati kuÓaladharmopani«addhetuvaikalyÃt | tasmÃtsÃstravÃïÅti siddham || ukta÷ prakÃrabheda÷ | lÃbha idÃnÅæ vaktavya÷ | katÅndriyÃïi kasmin dhÃtau vipÃka÷ prathamato labhyate ? tadidamÃrabhyate | ## kÃmadhÃtau kramodbhavai÷ - aï¬ajajarÃyujasaæsvedajai÷ pÆrvaæ indriyadvayaæ labhyate | kÃyendriyaæ jÅvitendriyaæ ca | etaddhi dvayaæ tasmin ÓukraÓoïitabindau prathamaæ vipÃkajaæ bhavati | kli«ÂatvÃttu na manaupek«endriye vipÃka÷ | ## (%%) aupapÃdukai÷ puna÷ «a | cak«urÃdÅni pa¤ca jÅvitendriyaæ ca | yadyavya¤janà bhavanti yathà prÃthamakalpika÷ | sapta punaryadyekavya¤janà yathà devÃdi«u | a«Âau và yadyubhayavya¤janà bhavanti yathÃpÃye«u | evaæ tÃvat kÃmadhÃtau | #<«a¬ rÆpe># rÆpadhÃtau puna÷ «a¬indriyÃïi vipÃka÷ prathamato labhyante | cak«urÃdÅni pa¤ca jÅvitendriyaæ ca | ## ÃrÆpye jÅvitendriyaæ vipÃko labhyate | ukto lÃbha÷ || tyÃgo vaktavya÷ | so 'yamÃvi«kriyate- ## jÅvitam, mana÷, upek«Ã ceti | ## rÆpadhÃtau mriyamÃïaira«Âau nirudhyante | tÃni ca trÅïi, cak«urÃdÅni ca pa¤ca | ## ubhayavya¤janairdaÓa nirodhyante | tÃni cëÂau strÅpuru«endriye ca | ekavya¤janairnava | avya¤janaira«Âau | sak­nmaraïe khalve«a nyÃya÷ | krameïa tu mriyamÃïaiÓcatvÃri nirodhyante kÃyajÅvitamanaupek«endriyÃïi | na hye«Ãæ p­thaÇnirodha÷ | epa ca vidhi÷ kli«ÂÃvyÃk­tacittasya maraïe dra«Âavya÷ | kuÓale tu citte sarvatra ÓraddhÃdÅni pa¤cÃdhikÃni | evamÃrÆpye«va«Âau, rÆpe«u trayodaÓa | ityevaæ vistareïa gaïayitavyÃni || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau dvitÅyasyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ || (%%) dvitÅyÃdhyÃye dvitÅyapÃda÷ | indriyaprastÃve sarva indriyadharmà vicÃryanta ityata÷ p­cchati | athai«Ãæ kuÓalÃnÃmindriyÃïÃæ katareïendriyeïa kataracchrÃmaïyaphalaæ prÃpyata iti ? tadidaæ prastÆyate- #<ÃdyantalÃbho navabhi÷ saptëÂÃbhiÓca madhyayo÷ /># yà khalve«Ã catu«phalamayÅ mÃlà tasyÃ÷ prathamaæ strotaÃpattiphalamantyamarhattvaæ madhye sak­dÃgÃmyanÃgÃmiphale | tatrÃdyÃntayo÷ phalayornavabhirindriyairlÃbha÷ | strotaÃpattiphalasya tÃvat- ÓraddhÃdibhi÷ pa¤cabhirÃj¤ÃsyÃmÅndriyÃj¤endriyÃbhyÃmekamanayorÃnantaryamÃrgÃd, dvitÅyaæ vimuktimÃrgÃdveditavyam | prathamena kleÓaprÃpticchedo dvitÅyena visaæyogaprÃptyÃkar«aïam | manaupek«endriyÃbhyÃæ ceti | arhattvasya puna÷ ÓraddhÃdibhirÃj¤ÃsyÃmÅndriyavarjjai÷, manaindriyeïa sukhasaumanasyopek«endriyÃïÃæ cÃnyatamena | 'saptëÂÃbhiÓca madhyayo÷ |' sak­dÃgÃmyanÃgÃmiphalayo÷ puna÷ saptabhira«ÂÃbhirnavabhiÓceti 'ca'ÓabdÃt | tatra sak­dÃgÃmiphalaæ tÃvadyadyÃnupÆrviko labhate, sa ca laukikena mÃrgeïa tasya saptabhirlÃbha÷ | pa¤cabhi÷ (%%) ÓraddhÃdibhi÷, manaupek«endribhyÃæ ca | atha lokottareïa mÃrgeïa tasyëÂÃbhi÷, Ãj¤endriyama«Âamaæ bhavati | atha bhÆyovÅtarÃga÷ prÃpnoti, tasya navabhiryaireva strotaÃpattiphalasya | anÃgÃmiphalaæ yadyÃnupÆrvÅka÷ prÃpnoti, sa ca laukikena mÃrgeïa, tasya saptabhiryathà sak­dÃgÃmiphalasya | atha lokottareïa, tasyëÂÃbhistathaiva | atha vÅtarÃga÷ prÃpnoti, tasya navabhiryathà strotaÃpattiphalasya | tasya tu niÓrayaviÓe«Ãt sukhasaumanasyopek«endriyÃïÃmanyatamadbhavati | yadÃpyayamÃnupÆrviko navame vimuktimÃrge dhyÃnaæ praviÓati laukikena mÃrgeïa, tadÃpya«ÂÃbhirindriyairanÃgÃmiphalaæ labhate | tasya navame vimuktimÃrge saumanasyama«Âamaæ bhavati, ÃnantaryamÃrge tÆpek«endriyameva | nityamubhÃbhyÃæ hi tasya prÃpti÷ | atha lokottareïa praviÓati, tasya navabhirÃj¤endriyaæ navamaæ bhavati || yattarhyabhidharme paÂhyate- "arhatphalasyaikÃdaÓabhi÷" iti | tatkathamucyate 'navabhistasya prÃpti÷' iti ? naiva do«a÷ | yasmÃt- (%%) ## parihÃya parihÃyÃyaæ samayavimukto 'rhanniÓrayaviÓe«Ãtpunarlabhate | kadÃcit t­tÅyaæ dhyÃnaæ niÓritya | kadÃcid dvitÅyaæ prathamaæ và | kadÃciccaturthamanÃgamyaæ và | ityatastis­ïÃæ vedanÃnÃæ saæbhavÃdekÃdaÓabhiruktam || athai«Ãæ trayÃïÃæ kÃmarÆpÃrÆpyadhÃtÆnÃæ kataradhÃtubhÆmyÃlambanena mÃrgeïa katarasya dhÃto÷ parij¤Ãnaæ bhavatÅti ? tadÃvirbhÃvyate | ## svavipak«ad­Óà ca mÃrgeïÃnÃsraveïa parij¤Ãnaæ bhavati | tatra svadhÃtud­Óà tÃvad du÷khasamudayÃlambanena, svavipak«ad­Óà nirodhamÃrgÃlambanena traidhÃtukaparij¤Ãnaæ bhavati | sÃsraveïa tvÃnantaryamÃrgeïa saæg­hÅtena sannik­«ÂÃdhobhÆmivi«ayeïordhvasannik­«ÂabhÆmyÃlambanena ca vimuktimÃrgasaæg­hÅtenÃdhobhÆmiparij¤Ãnaæ bhavati | ÃnantaryamÃrgÃïÃmadhobhÆmivi«ayatvÃdvimuktyÃkhyÃnÃmÆrdhvabhÆmyÃlambanatvÃcca | anÃsravÃïÃæ tÆbhaye«ÃmekabhÆmigocaratvÃditi | atha katibhÅrindriyai÷ kÃmadhÃtuparij¤Ãnaæ katibhÅ rÆpÃrÆpyadhÃtuparij¤Ãnamiti ? tadidaæ pratÃyate- ## kÃmadhÃtostÃvat- sÃsravai÷ saptabhi÷ parij¤Ãnaæ bhavati prahÃïamityartha÷ | pa¤cabhi÷ ÓraddhÃdibhi÷ manaupek«endriyÃbhyÃæ ca | prÃyo grahaïÃtsaumanasyendriyeïÃpi kasyacitsamÃpattyabhiprÃyasya yogino maulabhÆmipraveÓÃt | anÃsravaistvindriyaira«ÂÃbhi÷ | ebhireva saptabhirÃj¤edriyeïa ca | prÃyo vacanÃtsaumanasyendriyeïa ca navamena || ## (%%) pa¤cabhi÷ ÓraddhÃdibhi÷, mana indriyeïa, tis­bhirvedanÃbhi÷, niÓrayaviÓe«ÃdÃj¤endriyeïa ca || ## yathoktairdaÓabhirÃj¤Ãtavadindriyeïa ca | ubhÃbhyÃæ tasya parij¤Ãnamekaæ vajropamasamÃdhisahacaram, dvitÅyaæ k«ayaj¤Ãnasahagatamiti || idamidÃnÅæ vaktavyam- ka÷ katibhirindriyai÷ samanvÃgata iti ? tatra tÃvadayaæ niyama÷- ## ebhistribhi÷ sarvasattvÃ÷ samanvÃgatÃ÷ | ## kÃmÃvacarÃ÷ sattvÃ÷ kÃyapuru«astrÅndriyairebhi÷ pÆrvÃktaÓca | ## rÆpiïa÷ khalu sattvÃÓcak«urÃdibhistribhiÓcopek«Ãyurmanobhi÷ || ## avÅtarÃga÷ kÃmadhÃtau du÷khadaurmanasyÃbhyÃæ samanvÃgata÷ | #<Ærdhvajastu sukhenÃrya÷ ÓubhÃhvÃdharajau tathà // Abhidh-d_97 //># Ærdhvajo rÆpÃrÆpyadhÃtuja Ãrya÷ sukhena samanvÃgata÷ | anÃsraveïa Óubhak­tsnaparÅttaÓubhÃpramÃïaÓubhÃ÷ kli«ÂÃkli«Âena || ## ÃbhÃsvare«ÆpapannastadadharajaÓca prÅtyà samanvÃgata÷ | #<Óubhai÷ sa ÓubhamÆlaka÷ /># ÓraddhÃdibhi÷ pa¤cabhi÷ kuÓalairanucchinnakuÓalamÆla÷ sarvatra samanvÃgata÷ | #<Óaik«ÃbhyÃæ mok«amÃrgasthau># (%%) dvÃbhyÃæ Óaik«ÃbhyÃæ indriyÃbhyÃæ darÓanabhÃvanÃmÃrgasthau || ## atha niyamena ka÷ katibhirindriyai÷ samanvÃgata iti ? tadidamupadarÓyate- ## ebhireva tribhi÷ | na hye«Ãmanyonyena vinà samanvÃgata÷ | Óe«airaniyama÷ | tatra tÃvaccak«urÃdibhi÷ saptabhirÃrÆpyopapanno na samanvÃgata÷ | kÃmadhÃtau ca yenÃpratilabdhavihÅnÃni | sukhendriyeïa caturthadhyÃnÃdyupapannÃ÷ p­thagjanÃ÷, saumanasyena t­tÅyÃdyupapannÃ÷ p­thagjanÃ÷, sukhendriyeïa rÆpÃrÆpyopapannÃ÷, daurmanasyena kÃmavÅtarÃga÷, ÓraddhÃdibhirni÷Óubha÷, anÃsravaestribhi÷ p­thagjanà na samanvÃgatÃ÷ | ## ya÷ kÃyendriyeïa so 'vaÓyaæ caturbhistaiÓca tribhi÷ kÃyendriyeïa ca | yo 'pi sukhandriyeïa sa caturbhi÷- taiÓca tribhirupek«Ãdibhi÷ sukhendriyeïa ca | ## (%%) 'api'ÓabdÃcchotraghrÃïajihvendriyairveditavyam | yaÓcak«urindriyeïa so 'vaÓyaæ pa¤cabhi÷- upek«ÃjÅvitamanorÆpendriyaiÓcak«u«Ã ca || ## taiÓca saptabhi÷ strÅændriyeïa ca | ÃdigrahaïÃt puru«endriyadaurmanasyaÓraddhÃdÅnÃæ grahaïaæ veditavyam | tadvÃnapi pratyekama«ÂÃbhi÷- taiÓca saptabhi÷ puru«endriyeïa cëÂamena | ebhiÓca kÃyajÅvitamanobhiÓcatas­bhirvedanÃbhi÷, daurmanasyendriyeïa ca | Óraddhà dibhistaiÓca pa¤cabhirupek«ÃjÅvitamanobhiÓca | ## yo du÷khena sa saptabhi÷- kÃyajÅtimanobhiÓcatas­bhirvedanendriyairdaurmanasyaæ hitvÃ, tadvÅtarÃgasya nÃstÅti | ## dvÃbhyÃmantyÃbhyÃæ yukto 'vaÓyamekÃdaÓabhi÷, pratyekaæ sukhasaumanasyopek«ÃjÅvitamana÷ÓraddhÃdibhirÃj¤endriyeïa ca | evamÃj¤Ãtavadindriyeïa tena taiÓceti | ## prathamena tvanÃsraveïa ya÷ samanvÃgata÷ so 'vaÓyaæ trayodaÓabhirmanojÅvitakÃyendriyaiÓcatas­bhirvedanÃbhi÷ ÓraddhÃdibhistena ceti || atha sarvabahubhi÷ kiyadbhi÷ samanvÃgatÃ÷ ? taducyate- ## ## (%%) svalpaistrayodaÓabhÅ rÆpabhi÷ pa¤cabhi÷ ÓraddhÃdibhiÓca jÅvitamanaupek«ÃbhiÓca | nÃrakasya tÆcchinnaÓubhabÅjasya cak«urÃdÅni pa¤caikaæ vya¤janaæ vedanÃÓca pa¤ca jÅvitaæ manaÓca | tiraÓcÃæ nÃstyuccheda÷ | ya ihocchinatti so 'vaÓyamavÅciæ gacchati | tena natra narake ÓraddhÃdyà na santi | pa¤ca cak«urÃdÅni pa¤ca ca vedÃ, ekaæ vya¤janaæ jÅvitaæ manaÓceti trayodaÓa bhavanti | syurbahubhiÓcÃntarÃbhavikÃdyÃ÷ p­thagjanÃstrÅïyamalÃni hitvaikÃnnaviæÓatibhi÷, ÃryÃstu ÓraddhÃnusÃriïo dve amale hitvaikaæ ca vya¤janamityekÃnnaviæÓatibhireva samanvÃgatÃ÷ || ## tatra samyaktvaniyatà Ãryà ityartha÷ | te pa¤cabhi÷ ÓraddhÃdibhirmanojÅvitÃbhyÃæ ca tis­bhirvedanÃbhirekena cÃnÃsraveïa | sarvaprabhÆtai÷ punarekÃnnaviæÓatibhirekaliÇgadvyamalavarjitai÷ || ## sarvÃlpairekÃdaÓabhi÷ ÓraddhÃdibhi÷ sukhasaumanasyopek«ÃjÅvitamanobhirekena cÃnÃsraveïa | bahubhistva«ÂÃdaÓabhi÷, dve anÃsrave daurmanasyamekaæ ca vya¤janaæ hitvà || ## anÃsravatrayaæ hitvà daurmanasyaæ ca | tatratya÷ p­thagjano yadi vairÃgyaæ gacchati sa devar«irbhavati | ekaæ ca vya¤janaæ hitvà pariÓi«Âai÷ saptadaÓabhi÷ samanvÃgata÷ | ## dve anÃsrave hitvaikaæ ca vya¤janam | atrÃpi hi satyÃni d­Óyante || ## prathamadvitÅyadhyÃnopapannÃnÃæ p­thagjanÃnÃæ du÷khadaurmanasye hitvà dve ca vya¤jane trÅïi cÃmalÃni, pa¤cadaÓabhi÷ samanvÃgama÷ | ## Óubhak­tsne«u p­thagjanasya saumanasyaæ ca hitvà caturdaÓabhi÷ samanvÃgama÷ | (%%) ## b­hatphale«u p­thagjanasya sukhaæ ca hitvà du÷khÃdÅni pÆrvoktÃni trayodaÓa bhavanti | ## yadyÃryà bhavanti te«Ãæ sukhasaumanasyÃbhyÃmanÃsravÃbhyÃæ samanvÃgama iti «o¬aÓa bhavanti || ## svalpaira«ÂÃbhi÷ | p­thagjanasyëÂÃ÷ svalpÃni bhavanti | pa¤ca ÓraddhÃdÅni, jÅvitaæ manaupek«Ã ca | bahubhirekÃdaÓabhirÃryasya samanvÃgama÷ | pa¤cabhi÷ ÓraddhÃdibhi÷, dvÃbhyÃæ sukhasaumanasyÃbhyÃmanÃsravÃbhyÃm, jÅvitamanaupek«endriyaiÓcaturbhiranÃsraveïa caikena | ## pa¤cabhi÷ ÓraddhÃdibhi÷ pa¤cabhi÷ sukhÃdibhi÷, kÃyamanojÅvitaiÓca tribhi÷ || ## ucchinnaÓubhamÆlo ni÷Óubha÷ sarvÃlpaira«ÂÃbhi÷ samanvÃgata÷ | sukhÃdibhi÷ pa¤cabhi÷ kÃyajÅvitamanobhiÓca | sarvaprabhÆtaistu trayodaÓabhiryathoktaira«ÂÃbhiÓcak«urÃdibhiÓcaturbhirekena ca vya¤janena | ## ubhayavya¤janastrayodaÓabhi÷ svalpai÷ sukhÃdibhi÷ kÃyajÅvitamanobhi÷ ÓraddhÃdibhiÓca pa¤cabhi÷ | cak«urÃdÅnÃmalabdhavihÅnatvÃdaniyama÷ | sarvabahubhistvekonaviæÓatibhistrÅïyamalÃnyapÃsya | samÃpto 'yaæ matsyakagranthasamudra÷ | (%%) vyÃkhyÃta indriyÃïÃæ dhÃtugatiprabhedapradarÓanÃgatÃnÃæ vistareïa prabheda÷ | adhunà tu momÃæsyate | kimete saæsk­tà dharmà yathà bhinnasvabhÃvÃ÷, evaæ bhinnotpÃdà atha niyatasahotpÃdà api kecidvidyanta iti ? vidyanta ityÃha | tatra saæk«epeïa pa¤cemà dharmajÃtaya÷- rÆpaæ cittaæ caitasikÃÓcittaviprayuktà asaæsk­taæ ca | tatrÃsaæsk­taæ nodeti na ca vyeti | rÆpiïÃæ tu dharmÃïÃmayaæ niyama÷- ## sarvasÆk«ma÷ khalu rÆpasaæskÃropÃdÃnasaæcayabhedaparyanta÷ paramÃïuriti praj¤Ãpyate | sa tu saptadravyÃvinirbhÃgÅ caturbhirbhÆtaistribhiÓcopÃdÃyarÆpaistribhistribhirvà bhÆtaiÓcaturbhiÓcopÃdÃyarÆpairavinirbhÃgavartyasÃva«Âama iti | koÓakÃrastvÃha- "sarvasÆk«mo rÆpasaæghÃta÷ paramÃïu÷" iti | tena saæghÃtavyatiriktaæ rÆpamanyadvaktavyam | yadi nÃsti saæghÃto 'pi nÃsti | ata÷ siddhaæ 'sarvasÆk«maæ rÆpaparamÃïu÷' iti || (%%) kÃyedriyasahagastva«ÂÃbhiÓcak«urÃdisahito navabhi÷ || ## rÆpadhÃtau bahirgata÷ pa¤cadravyÃvinirbhÃgÅ gandharasau hitvà | kÃyasahagatastu «a¬bhiÓcak«urÃdi«u saptabhiravinirbhÃgibhi÷ | yadà punassaÓabdaka÷ sa saædhÃto jÃyate, tadà sarvatra yathokte«u Óabdo 'dhiko gaïayitavya÷ | atra punarmahÃbhÆtÃni sarvopÃdÃyarÆpÃÓrayabhÃvaprÃdhÃnyÃccatasro dravyajÃtayo vivak«yante | upÃdÃyarÆpadhÃtucatu«Âayaæ tu ghaÂÃdidravyapraj¤aptinimittatvÃdÃyatanagaïanayà gaïyata iti vivak«itÃparij¤ÃnÃnnÃsti codyÃvakÃÓa÷ || (%%) arÆpiïÃæ puna÷ ## avinirbhÃgeïa jÃyata iti vartate | ## sarva hi saæsk­taæ svalak«aïai÷ saha jÃtyÃdibhirutpadyata iti veditavyam || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau dvitÅyasyaadhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ || (%%) dvitÅyÃdhyÃye t­tÅyapÃda÷ | yaduktaæ caitasikÃstu sahotpadyanta iti tadabhidhÅyatÃm | ke punaste caitasikà dharmÃ÷ ? te pa¤caprabhedÃ÷- mahÃbhaumÃ÷, kuÓalamahÃbhaumÃ÷, kleÓamahÃbhaumÃ÷, akuÓalamahÃbhaumÃ÷, parÅttakleÓamahÃbhaumikÃÓca | mahatÅ cittabhÆmire«Ãmiti ta ime mahÃbhaumÃ÷ | bhÆmirgatirityartha÷ | eva sarvatra vigraha÷ kÃrya÷ | tatra tÃvanmahÃbhaumà nirdiÓyante | ## ete daÓadharmÃ÷ sarvasyÃæ cittabhÆmau traidhÃtukyÃmanÃsravÃyÃæ ca samagrà bhavanti | (%%) tatra vedanà sukhÃdistrividho 'nubhava÷ | trividhaæ saæveditamiti paryÃya÷ | i«ÂÃni«ÂobhayaviparÅtavi«ayendriyavij¤ÃnasannipÃtajà dharmayoni÷ kÃyacittÃvasthà viÓe«a÷ prahlÃdyupatÃpÅ tadubhayaviparÅtaÓca t­«ïÃheturvedanetyucyate | nimittanÃmÃrthaikyaj¤Ã saæj¤Ã vitarkayoni÷ | cittÃbhisaæskÃraÓcetanà | cittavyÃpÃrarÆpà sm­ti÷ | cittasyÃrthÃbhilapanà k­takartavyakriyamÃïakarmÃntÃvipramo«alak«aïà | chanda÷ kartukÃmatà vÅryÃÇgabhÆta÷ | vi«ayendriyavij¤ÃnasannipÃtajà cittasya vi«ayasp­«Âi÷, caitasikadharmo jÅvanalak«aïa÷ sparÓa÷ | (%%) cittasya vi«aye 'dhimuktiradhimok«o rucidvitÅyanÃmà cittasya vi«ayÃpratisaækocalak«aïa÷ | dhÅ÷ praj¤Ã dharmasaægrahÃdyupalak«aïasvabhÃvà | cittasyaikÃgratà samÃdhiÓcittasthitilak«aïa÷ | cittasyÃbhogo manaskÃra÷ pÆrvÃnubhÆtÃdisamanvÃhÃrasvarÆpa÷ | sÆk«ma÷ khalu cittacaittÃnÃæ viÓe«o duravadhÃro rÆpiïÅnÃmeva tÃvado«adhÅnÃæ bahurasÃnÃmindriyagrÃhyo 'pi rasaviÓe«o duravadhÃra÷, kimaÇga punaramÆrtÃnÃæ (%%) cittacaitasikÃnÃæ dharmÃïÃmekakalÃpavartinÃæ buddhigamya÷ ? sa tu hetuphalasvabhÃvairmatimadbhirabhyÆhya iti || kuÓalamahÃbhaume bhavÃ÷ kuÓalamahÃbhaumÃ÷ | te puna÷ #<ÓraddhÃpek«ÃpramÃdaÓca prasrabdhirhrÅrapatrapà / mÆlavÅryamahiæsà ca ÓubhabhÆkà daÓasm­tÃ÷ // Abhidh-d_113 //># tatra Óraddhà cetasa÷ prasÃdo guïiguïÃrthitvÃbhisaæpratyayÃkÃra÷, cittakÃlu«yÃpanÃyÅ | tadyathodakaprasÃdako maïi÷ sarasi prak«ipta÷ sarvaæ kÃlu«yamapanÅyÃcchatÃmutpÃdayati tadvaccittasarasi jÃta÷ ÓraddhÃmaïiriti | apramÃda÷ kuÓaladharmabhÃvanà tadavahitatetyartha÷ | (%%) prasrabdhiÓcittakarmaïyatà | kÃyaprasrabdhirapyasti | sà tu tadÃnukÆlyÃdbodhyaÇgaÓabdaæ labhate | tadyathà prÅti÷ | prÅtisthÃnÅyÃÓca dharmÃ÷ prÅtibodhyaÇgamuktaæ bhagavatà | samyagd­«ÂisaækalpavyÃyÃmÃÓca praj¤ÃnukÆlyÃt praj¤Ãskandha ityuktÃ÷ | tadvatkÃyakarmaïyatà cittakarmaïyatà bodhyaÇgÃvÃhakatvÃttacchabdenoktà | upek«Ã cittasamatà cittÃnÃbhoga÷ saæskÃrÃnimittÃbhogamadhyupek«Ãnimittapravaïatà | (%%) hrÅ÷ svÃtmÃpek«Ã | akÃryakaraïe lajjà | apatrÃpyantu parÃpek«Ã | dve tu kuÓalamÆle alobhÃdve«au | amohastu praj¤ÃsvabhÃvatvÃnmahÃbhaume«Ækta iti na gaïyate | vÅrvaæ kuÓalÃkuÓaladharmotpÃdanirodhÃbhyutsÃha÷, saæsÃranimagnasya cetaso 'bhyunnatirityartha÷ | avihiæsà sattvÃviheÂhanà | uktÃ÷ kuÓalamahÃbhaumÃ÷ || ## tatra (%%) styÃnaæ kÃyacittÃkarmaïyatà | pramÃda÷ kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃmabhÃvanà | bhÃvanÃvipak«abhÆto dharma÷ | ÃÓraddhyaæ cittÃprasÃda÷, cittakÃlu«yamityartha÷ | guïe«u guïavatsu cÃsaæpratyayo 'narthitvaæ ca | kausÅdyaæ cittasyÃnabhyutsÃha÷ | mƬhiravidyÃnukÃrÃsaæprakhyÃnarÆpà | auddhatyaæ cittasyÃvyupaÓama÷ | uktÃ÷ «a kleÓamahÃbhaumÃ÷ | (%%) abhidharme tu daÓa paÂhyante- "ÃÓraddhaym, kausÅdyam, mu«itasm­titÃ, cetaso vik«epa÷, avidyÃ, asaæprajanyam, ayoniÓo manasikÃra÷, mithyÃdhimok«a÷, auddhatyam, pramÃdaÓca" iti | tatra mu«itasm­tivik«epÃsaæprajanyÃyoniÓomanasikÃramithyÃdhimok«Ã÷ pa¤camahÃbhaume«u paÂhitÃ÷ | kli«ÂÃkli«ÂÃnÃmubhaye«Ãæ sm­tyÃdisvÃbhÃvyÃditÅha na p­thaggaïyante | tasmÃt «a¬eva kleÓamahÃbhaumÃ÷ | ## akuÓale tu cetasi ÃhrÅkyamanapatrÃpyaæ ca dvau dharmÃvakuÓalamahÃbhaumikau bhavata÷ | tatrÃhrÅkyaæ hrÅvipak«abhÆto dharma÷ | anapatrÃpyamapatrÃpyasyeti | akÃryaæ kurvÃïasyÃlajjà svÃtmano 'hrÅ÷ | parebhyo 'lajjà anapatrÃpyamityapare | parÅttakleÓamahÃbhaumà nirdiÓyante | ## (%%) ## ete hi kleÓà bhÃvanÃheyenÃvidyÃmÃtreïa manobhÆmikenaiva saæprayujyante | e«Ãæ tu lak«aïamupakleÓacintÃyÃæ pa¤came 'dhyÃye 'bhidhÃyi«yate || kathaæ punaridaæ vij¤Ãyate cittÃdarthÃntarabhÆtÃÓcaitasikÃ÷ ? cittameva hi tadvedanÃdinÃmabhirvyapadiÓyata ityevaæ ce«yamÃne buddhasÆtramanulomitaæ bhavati | yaduktaæ bhagavatÃ- "«a¬dhÃturayaæ bhik«ava÷ puru«apudgala÷" ityatra vij¤ÃnadhÃturevokta÷ | tasmÃnnÃrthÃntarabhÆtÃÓcaitasikà iti bhadantabuddhadeva÷ | taæ pratÅdamabhidhÅyate- (%%) ## yathà hi p­thivÅdhÃturabdhÃturvà rÆparasagandhÃdyupÃdÃyarÆpairviÓe«yate | nÅlà grÃvÃïa÷, nÅlamudakaæ madhurà drÃk«Ã madhurÃ÷ kharjÆrà madhurataro gu¬a ityevaæ sukhitaæ cittaæ du÷khitaæ cittaæ samÃhitaæ cittaæ sotsÃhaæ kusÅdaæ mƬhaæ raktaæ dvi«ÂamityevamÃdibhi÷ ÓabdaiÓcaitasikairdharmairyogÃdviÓe«yate | sÃdhyasamatvÃdayuktamiti cet | na | uktottaratvÃt | vihitamatra- bhÆtabhautikÃnyatvacintÃyÃmuttaramiti | tasmÃdviÓe«apratyayÃnÃmanÃkasmikatvÃtsiddhamanyatvaæ caitÃsikÃnÃmiti | itaÓca cittacaitasikÃnyatvam- ## yathà khalu bhÆtÃnÃæ bhautikasya ca rÆpasya svabhÃvabhedÃt, kriyÃbhedÃccÃnyatvam; tathà cittasya caittÃnÃæ ca svabhÃvakriyÃbhedÃdanyatvaæ dra«Âavyam || ## yathà khalu vahniharÅtakÅgu¬alavaïÃdidravyasaæbandhÃdvikÃro 'mbuni d­Óyate, u«ïamamblaæ ka«Ãyaæ madhuraæ lavaïamiti | tadvaccaitasikasaæbandhÃccittamapi sukhitaæ du÷khitaæ prasannamabhyunnataæ sÃlokaæ sÃndhakÃramiti | (%%) sÆtre 'pi cÃnyatvamuktam- "saæj¤Ã ca vedanà ca caitasika e«a dharma÷" iti || idamidÃnÅæ vaktavyam | yugapadutpannÃnÃæ cittacaitasikÃnÃæ dharmÃïÃæ kathaæ caitasikà dharmà ityucyante ? ko và dharmÃrtha÷? tadapadiÓyate- ## pradhÃnaæ hi dravyaæ viÓe«yabhÆtamapek«ya guïadharmaviÓe«eïa mÃtrÃv­ttaya÷ ÓabdÃ÷ pravartante | ki punaratra pradhÃnam ? ## kuta iti cet | ## vastÆpalabdhimÃtraæ hi cittaæ tenopalabdhe vastuni saæj¤Ãsmaraïe lak«aïÃnusmaraïÃbhinirÆpaïÃdayo viÓe«Ã÷ saæj¤Ãpraj¤Ãsm­tyÃdibhirg­hyante | 'Ãdi'grahaïÃdatrÃtmÃbhiniveÓÃdrÃjasthÃnÅyatvÃcca | ki¤ca, ## uktaæ hi bhagavatÃ- "cittasaækleÓÃtsattvÃ÷ saækliÓyante | cittavyavadÃnahetorviÓudhyante" iti | tasmÃtpradhÃnaæ cittam | yathoktam- "dÆraÇgamamekacaramaÓarÅraæ guhÃÓayam | ye cittaæ damayi«yanti te mok«yante mÃrabandhanÃt ||" (%%) tatra dÆraÇgamaæ ÓÃstu÷ sarvalokadhÃtusthavineyakÃryakaraïÃt | ekacaraæ yugapad dvitÅyacittÃbhÃvÃt | aÓarÅraæ mÆrtyabhÃvÃt, kriyÃmÃtrÃnumeyasvabhÃvatvÃcca | guhÃÓayaæ ÓarÅrabalena | tadv­ttivyakteriti | tasya dharmÃ÷ saæprayogiïaÓcaitasikà iti | vyÃkhyÃtÃ÷ pa¤caprakÃrÃÓcaittÃ÷ | anye 'pi cÃniyatÃ÷ paÂhyante- vitarkavicÃrakauk­tyamiddhÃdaya÷ | tatredaæ vaktavyam | kasmiæÓcitte kati caittà bhavanti ? kÃmÃvacaraæ tÃvat pa¤caprakÃraæ cittam | kuÓalam, akuÓalaæ dvividhamÃveïikamanyatkleÓasaæprayuktaæ ca | avyÃk­taæ dvividhaæ niv­tÃniv­tÃvyÃk­tÃkhyam || (%%) tatra tÃvatkÃmÃvacaraæ cittamavaÓyaæ savitarkasavicÃram | atastat ## kÃmÃvacaramaniv­tÃvyÃk­taæ cittaæ daÓabhirmahÃmaumairvitarkavicÃrÃbhyÃæ ca sahÃvaÓyamudeti || ## satkÃyÃntagrÃhad­«Âisamprayuktaæ cittaæ kÃmadhÃtau niv­tÃvyÃk­tam | tatrëÂÃdaÓa caitasikà bhavanti | daÓamahÃbhaumÃ÷«a kleÓamahÃbhaumÃ÷ vitarkavicÃrau ca | d­«ÂirnÃdhikà pÆrvavat | ## daÓamahÃbhaumÃ÷ daÓakuÓalamahÃbhaumÃ÷ vitarkavicÃrau ca || ## yadakuÓalaæ cittamÃveïikaæ tatra viæÓatiÓcaittÃ÷- daÓamahÃbhaumÃ÷ «akleÓamahÃbhaumà dvÃvakuÓalamahÃbhaumau vitarko vicÃraÓca | Ãveïikaæ nÃma cittaæ yatrÃvidyaiva kevalà nÃnya÷ kleÓo 'sti rÃgÃdi÷ | ## (%%) d­«Âiyukte 'pyakuÓale viæÓatirya evÃveïake | nanu ca d­«Âiradhikà ? nÃdhikÃ, praj¤ÃviÓe«a eva hi kaÓcid d­«Âirityucyate | sa ca mahÃbhaume«u paÂhita÷ | ka÷ punarayaæ vitarka÷ ko và vicÃra÷ ? vitarko nÃma cittaudÃryalak«aïa÷ saækalpadvitÅyanÃmà vi«ayanimittaprakÃravikalpÅ saæj¤Ãpavanoddhatav­tti÷, audÃrikapa¤cavij¤ÃnakÃyaprav­ttihetu÷ | vicÃrastu cittasauk«myalak«aïo manovij¤Ãnaprav­ttyanukÆla÷ | ityetau dvau dharmau kÃmÃvacare cetasi sarvasminniyamenotpadyete | tadidamatisÃhasaæ vartate yadviruddhayorapi dvayordharmayorekatra citte samavadhÃnaæ pratij¤Ãyate | na hyetalloke d­«Âaæ yadviruddhayorekatra sahÃvasthÃnamiti koÓakÃra÷ | (%%) tatra kecidÃhu÷- sarpiryathÃpsu ni«ÂhyÆtaæ nÃtiÓyÃyate nÃtivilÅyate, evaæ vitarkavicÃrayogÃccittaæ nÃtisÆk«maæ bhavati nÃtyudÃramityubhayorapi tatra vyÃpÃra÷ | evaæ tarhi nimittabhÆtau vitarkavicÃrÃvaudÃryasÆk«matayo÷ prÃpnuto yathÃpaÓcÃtaÓca sarpi«a÷ÓyÃnatvavilÅnatvayorna punastatsvabhÃvau | anye punarÃhu÷- vÃksaæskÃrà vitarkavicÃrÃ÷ sÆtre 'bhihitÃ÷ | (%%) "vitarkya vicÃrya vÃcaæ bhëate nÃvitarkyÃvicÃrya" iti | tatra ya audÃryÃste vitarkÃ÷ | ye sÆk«mÃste vicÃrÃ÷ | yadi caikatra citte 'nyo dharma audÃriko 'nya÷ sÆk«ma÷ ko 'tra virodha iti ? na virodho yadi jÃtibheda÷ syÃt | ekasyÃntu jÃtau m­dvadhimÃtratà yugapanna saæbhavati | jÃtibhedo 'pyasti sa tarhi vaktavya÷ | durvaco hyasau | ato m­dvadhimÃtratayà vyajyate | naivaæ vyakto bhavati | pratyekaæ jÃtÅnÃæ m­dvadhimÃtratvÃt | tadidamandhavilÃsinÅkaÂÃk«aguïotkÅrtanakalpaæ codyamÃrabhyate | yadanavabudhya tallak«aïaæ codyavidhi÷ mithyà pratÃyate | tayorhi yathoktalak«aïayorekasmiæÓcetasi sadbhÃvamÃtraæ pratij¤Ãyate na yugapad v­ttyudrekatÃlÃbha÷ | yathà vidyavidyayo÷ saæÓayanirïayayoÓceti tÆ«ïÅmÃsva | mà vidvadbhiravajÅhasa÷ svamÃtmÃnam | sà punard­«ÂistriprakÃrà mithyÃd­«ÂyÃdyà veditavyÃ÷ | ## (%%) krodhÃdyaistÆpakleÓairadhikaæ bhavati | sa ca krodhÃdirupakleÓo 'dhika÷ | kleÓaiÓca saæprayuktaæ rÃgapratighamÃnavicikitsÃbhiÓca yuktaæ cittaæ tena ca kleÓÃdhikaæ bhavatÅtyekaviæÓatirbhavanti || ## yatra middhaæ tatra tadevÃdhikaæ gaïayet | yatrÃpi tadevÃdhikamiti ya e«a kÃmadhÃtau caittÃnÃæ niyama uktastata÷ || ## na ki¤cidakuÓalaæ middhaæ kauk­tyaæ ca prathamadhyÃnÃdau vidyate | tena tatra pratighaÓÃÂhyamadamÃyÃvarjyÃÓca krodhÃdaya÷, ÃhrÅkyÃnapatrÃpye ca na santi | ya eva prathame dhyÃne santi ta eva 'dhyÃnÃntare', 'vitarkaÓca na vidyate | pÆrvoktÃÓca na santÅti 'ca'ÓabdÃt | vicÃraÓcÃpi nopari |' dhyÃnÃntarÃttÆparivicÃraÓcÃpi nÃsti pÆrvoktÃÓca | 'ca'ÓabdÃt mÃyà ÓÃÂhyaæ ca nÃstÅti gamyate | brahmaïo hi yÃvacchÃÂhyaæ paÂhyate, par«atsaæbandhÃt | sa hi svasyÃæ par«adi aÓvajità bhik«uïà praÓnaæ p­«Âa÷ "kutra tÃni catvÃri mahÃbhÆtÃnyapariÓe«aæ nirudhyante" ityaprajÃnan k«epamakÃr«Åt- "ahamasmi brahmà mahÃbrahmà ÅÓvara÷ kartà nirmÃtà sra«Âà s­ja÷ pit­bhÆto bhÃvÃnÃm" iti | gatamidam || (%%) idaæ vaktavyam | saæprayuktÃ÷ saæskÃrÃ÷ kasmÃducyante ? tadÃrabhyate | ## pa¤cabhi÷ samatÃbhi÷ saæprayuktÃ÷ saæprayuktÃ÷ | tÃ÷ punarÃÓrayÃlambanÃkÃrakÃladravyasamatÃkhyÃ÷ | "yathaiva hyekaæ cittamevaæ caittà apyekaikÃ÷" iti vistara÷ | yasya punaretÃ÷ samatà na vidyante sa viprayukta iti || codaka÷- kaÓcidrÆpaæ tarhi viprayuktaæ prÃpnoti, asaæsk­taæ ceti ? saæpratyucyate | ## viÓi«Âena khalu niyogena rÆpi«u saæj¤Ã sanniviÓanta iti te«vaprasaæga÷ | saæskÃragrahaïÃcca khÃdi«u viprayuktasaæj¤Ã na pravartata iti siddham || ke punaste viprayuktÃ÷ saæskÃrÃ÷ ? kiyanto veti ? nahi vayamete«Ãæ svabhÃvamupalabhÃmahe | nÃpi k­tyam | nacaite dharmà loke prasiddhà nÃpi buddhavacane | na vedÃdi«u ÓÃstre«viti | tadatropavyÃhrÅyate- ## (%%) yattÃvat svabhÃvakriyÃbhÃvÃditi | tadatrobhayamabhidhÃyi«yate | yadapi buddhavacane na paÂhyanta iti | tatrÃpyÃptavacanaæ sÃrvaj¤aæ vyÃhari«yate | yatta loke na vedÃdi«u paÂhyanta iti taccodyam | ye khalu sarvaj¤avi«ayà dharmÃ÷ pratisaævillÃbhinÃæ buddhiv­ttivi«ayamÃyÃntyÃryamaitreyasthaviravasumitrÃcÃryÃÓvagho«apramukhÃnÃæ ca bodhisattvÃnÃæ buddhiprasÃdavidhÃyinastejolpÃnÃæ stanandhayabudvÅnÃmabhidharmaparÅk«amativ­ttÅnÃæ ca kathaæ sÃndhakÃre«u manassu gocaratÃmÃyÃntÅti || tatra tÃvat ## (%%) prÃptarnÃma samanvÃgamo lÃbha iti paryÃya÷ | sarvathà bhÃvächabdaireva ÓabdÃnÃca«Âe | yathaiæva khalu prÃptirityetacchabdaga¬umÃtraæ ÓrÆyate tathaiva samanvÃgamo lÃbha ityetadapi padadvayaæ vÃgvastumÃtramiti na paryÃyanÃmnà lak«aïamudyotitaæ bhavati | tasmÃdavyabhicÃri tatprasÃdhakaæ liÇgamucyatÃm | ime brÆ ma÷ | Órotramavadhatsva manaÓcaikÃgratÃyÃæ sanniyuktvà | 'dharmavattà vyavasthiti÷ |' dharmÃ÷ khalu tridhà kuÓalÃ÷......... ............rÆpe 'pi kuÓalayà vij¤aptyà vartamÃnayà yÃvadvij¤Ãpayati, atÅtayà ca samanvÃgata÷ | #<ÓrutacintÃmayÃnÃæ ca samÃpattidvayasya ca // Abhidh-d_130 //># ÓrutacintÃmayÃnÃmapi | sahajà paÓcÃd bhavati dvayoÓcÃcitta samÃpattyossaha paÓcÃd bhavatÅti | ## anÃsravÃïÃæ ca skandhÃnÃæ, anucitÃnÃæ ca kuÓalasÃsravÃïÃæ na pÆrvajà | e«Ãmeva yattoktÃnÃæ 'tadÆrdhvaæ tu tridhe«yate |' yadà tena saæmukhÅbhÆtà tadà dvidhaiveti vartate || (%%) ## kli«ÂÃïÃæ ca skandhÃnÃæ traiyadhvikÅ prÃpti÷ | 'kuÓalÃnÃæ ca tadanye«Ãæ' tebhyo 'nÃsravebhyastebhyaÓcÃnucittebhya÷ kuÓalasÃsravebhyo 'nye«Ãæ kuÓalasÃsravÃïÃæ traiyadhvikyeva | ## traiyadhvikÅti vartate || ## nirvÃïasya tatprathamato lÃbhe dvaiyadhvikyeva | anÃgatavartamÃnÃlabdhasyÃtÅtÃpi | 'nityasyÃnyasya sarvadà |' ## apratisaækhyÃnirodhasyÃnÃgatavartamÃnaiva nityam | ## yena labdhastasya traiyadhvikÅtyuktametat | vyÃkhyÃte prÃptyaprÃptÅ || (%%) sabhÃgatà vaktavyà | keyaæ sabhÃgatà nÃma ? nahÅha pravacane tÅrthyaparikalpitasÃmÃnyaviÓe«apadÃrthagandho 'pyasti | tatkeyaæ tadabhyÃsagateti ? tadidaæ pratÃyate | ## sabhÃgatà nÃma dravyam | sattvÃnÃmekÃrtharuci÷ sÃd­ÓyahetubhÆtam | nikÃyasabhÃga ityasya ÓÃstrasaæj¤Ã | sà punarabhinnà bhinnà ca | abhinnà sarvasatvÃnÃæ sattvasabhÃgatà | sà pratisattvaæ sarve«vÃtmasnehÃhÃraratisÃmyÃt | bhinnà punaste«Ãmeva sattvÃnÃæ dhÃtubhÆmigatiyonijÃtistrÅpuru«opÃsakabhik«uÓaik«ÃÓaik«ÃdÅnÃmekÃrtharucitvabhedapratiniyamahetu÷ | tasyÃæ khalvasatyÃæ sarvÃryÃnÃryalokavyavahÃrasaækarado«a÷ prasajyeta | tasyÃæ tu satyÃme«a do«o na bhavatÅtyasti sabhÃgatà nÃma dharma÷, 'ekÃrtharucihetu÷' iti | (%%) syÃccyavetopapadyeta na ca svasabhÃgatÃæ vijahyÃt, na ca pratilabheteti ? catu«koÂika÷ | prathamà kauÂi÷- yataÓcyavate tatravopapadyamÃna÷ | dvitÅyÃ- niyÃmamavakrÃman, sa hi p­thagjanasabhÃgatÃæ vijahÃtyÃryasabhÃgatÃæ pratilabhate | t­tÅyÃ- gatisaæcÃrÃt | caturthÅ- etÃnÃkÃrÃn sthÃpayitvà | atha p­thagjanatvasyÃsyÃÓca ka÷ prativiÓe«a÷ ? p­thagjanasabhÃgatà khalÆktarÆpà | p­thagjanatvaæ tu sarvÃnarthakarabhÆtamiti sumahÃæstadviÓe«a÷ | ÃptavacanenÃpi tadanyatvasiddhi÷ | uktaæ hi bhagavatÃ- "sa ceditthatvamÃgacchati manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃæ pratilabhate" iti | na caivaæ p­thagjanatvaæ pratilabhyate và tyajyate và | siddhà sabhÃgatà | koÓakÃra÷ punastÃæ vaiÓe«ikaparikalpitajÃtipadÃrthena samÅkurvan vyaktaæ pÃyasavÃyasayorvarïasÃdharmyaæ paÓyatÅti || (%%) atha kimidamÃsaæj¤ikaæ nÃma ? tadapadiÓyate | #<Ãsaæj¤ikaæ vipÃko yaccittopacchedyasaæj¤i«u // Abhidh-d_134 //># asaæj¤isattve«u deve«ÆpapannÃnÃæ yaccittopacche didharmÃntaraæ viprayuktaæ vipÃkajamutpadyate tadÃsaæj¤ikaæ nÃma | yena tatropapannÃnÃæ cittamanÃgate 'dhvani kÃlÃntaraæ sannirudhyate, notpattuæ labhate | tatpunarekÃntena vipÃkajasvabhÃvam | kasya vipÃka÷ ? asaæj¤isamÃpatte÷ pÆrakasya karmaïa÷ | ke«u punastat ? devanikÃye«u bhavati | tadÃha- "asaæj¤i«u | asaæj¤isattvà nÃma devà b­hatphaladevanikÃyasaæg­hÅtà dhyÃnÃntarikÃvat |" kiæ punaste naiva kadÃcit saæj¤ino bhavanti ? bhavantyutpattikÃle cyutikÃle ca | "prak­«Âamapi kÃlaæ sthitvà sahasaæj¤otpÃdÃtte«Ãæ sattvÃnÃæ tasmÃt sthÃnÃccyutirbhavati" iti sÆtrapÃÂha÷ | te ca tato dÅrghasvapnavyutthità iva cyutvà kÃmadhÃtÃvupapadyante, nÃnyatra | tadupapannÃnÃmavaÓyaæ kÃmÃvacarÃparaparyÃyavedanÅyakarmasadbhÃvÃt | yathottarakauravÃïÃæ devopapattivedanÅyaæ karmeti || (%%) kà punarasÃvasaæj¤isamÃpattiriti ? tadapadiÓyate- #<ÓubhÃsaæj¤isamÃpattirdhyÃne 'ntye cittarodhinÅ /># Ãsaæj¤ikamavyÃk­tam | vipÃkaphalatvÃt | iyaæ tu Óubhà | sà punariyaæ 'dhyÃne 'ntye' caturthadhyÃnasaæg­hÅtetyartha÷ | 'cittarodhinÅ', yathaiva tatphalaæ cittasannirodhi tathaiveyamapi cittasaærodhinÅ | cittagrahaïÃcca caittÃnÃmanuktasiddhirÃdityÃstagamane kiraïÃstagamanavat | kimarthaæ punaretÃæ yogina÷ samÃpadyante ? ## te hi nissaraïasaæj¤ÃpÆrvakeïa manaskÃreïa tÃæ samÃpadyante mok«akÃÇk«ayà | sà punariyam- ## Ãryà hi tÃmapÃyasthÃnamiva manyante | p­thagjanÃstu kecinmok«asthÃnamiti | kiæ punariyamupapattyà và vairÃgyeïa và labhyate ? netyÃha | kiæ tarhi ? (%%) #<Ãpyà prayogata÷ // Abhidh-d_135 //># yatnena tÃmutpÃdayatÅti || ## nirodhasamÃpattirapi cittacaittÃnÃæ dharmÃïÃæ ka¤citkÃlamutpattisannirodhinÅ | sà punariyaæ vihÃrasaæj¤ÃpÆvakeïa manasikÃreïa nirvÃïasad­Óaæ sukhamanubhavitukÃmairyogibhi÷ saæmukhÅkriyate | 'bhavÃgrajÃ' ceyaæ samÃpatti÷ | #<ÓubhÃryasya prayogÃpyà dvivedyÃniyatà matà // Abhidh-d_136 //># dvayo÷ kÃlayorvedyà 'dvivedyÃ' | upapadyavedanÅyà cÃparaparyÃyavedanÅyà ca | aniyatavedanÅyà ceyam | yo hyetÃmutpÃdya parinirvÃti sa nÃsyà vipÃkaæ pratisaævedayate | tasyà hi bhavÃgre catuskandhako vipÃko vipacyate | ÃryaÓcaitÃmutpÃdayituæ Óaknoti nÃnÃrya÷ | ucchedabhÅrutvÃcchÃÓvatad­«ÂiprahÃïÃdÃryamÃrgavalotpÃdanÃcca | ÃryasyÃpi ceyaæ prayogalabhyà na vairÃgyalabhyeti | atra puna÷ koÓakÃra÷ pratijÃnÅte- "sacittikeyaæ samÃpatti÷" iti | (%%) "samÃpatticittameva hi taccittÃntaraviruddhamutpadyate | yena kÃlÃntaramanyasya cittasyÃprav­ttimÃtraæ bhavati | tadviruddhÃÓrayÃpÃdanÃt sÃsau samÃpattiriti praj¤Ãpyate |" (%%) tadetadabauddhÅyam | kuta÷ ? ## bhavÃgre khalu catvÃri cittÃni vidyante | vipÃkajaæ niv­tÃvyÃk­taæ kuÓalamupapattilÃbhikaæ prÃyogikaæ ca | tebhyaÓcaturbhya÷ kataraccittaæ yannirodhasamÃpannasyÃnyacittanirodhÅtyucyate ? tatra tÃvadvipÃkajaæ tatratyÃæ ............................. ".............dharme pratipattyevÃj¤ÃmÃrÃdhayati | nÃpi maraïakÃlasamaye | bhedÃcca kÃyasyÃtikramya devÃn kaba¬ÅkÃrabhak«Ãnanyatamasmin divye manomaye kÃya upapadyate | sa tatropapanna÷ abhok«ïaæ saæj¤Ãveditanirodhaæ samÃpadyate ca vyutti«Âhate ca | asti caitatsthÃnamiti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti" iti | (%%) atra sthavira udÃyÅ sthaviraÓÃriputramidamavocat- "mà tvamÃyu«mannevaæ voca÷ |" sa hi manyate sma bhÃvÃgrÅkÅyaæ samÃpattirdivyaÓca manomaya÷ kÃyaÓcaturthadhyÃnabhÆmika ukto bhagavatà tatkathametadupapatsyate | tadetad bhadantodÃyinà parihÃïimajÃnÃnenÃbhidharmasaæmƬhena pratyukta÷ sa bhagavatà paramÃbhidhà makeïÃvasÃdanÃrthamabhihita÷- "tvamapi mohapuru«a ÓÃriputreïa bhik«uïà sÃrdhaæ gabhbhÅre 'bhidharme saælapituæ manyase ?" iti nikÃyÃntarÅyÃÓcaturthadhyÃnabhÆmikÃmapi nirodhasamÃpattimicchanti | te«Ãæ vinà parihÃïyà siddhatyetatsÆtram | etadeva tu na siddhyati- caturthadhyÃnabhÆmikÃpyasÃvastÅti | katham ? "navÃnupÆrvasamÃpattaya÷" (%%) iti sÆtre vacanÃt | prÃptakÃmavaÓitvÃttu santa÷ paÓcÃdvilaædhyÃpi vyutkrÃntasamÃpattiæ samÃpadyanta iti || vyÃkhyÃte samÃpattÅ | ## ÃyurjÅvitamityanarthÃntaram | uktaæ hyabhidharme- "jÅvitendriyaæ katarat ? traidhÃtukamÃyu÷" iti | tatpuna÷ 'gatipraj¤aptyupÃdÃnaæ' vipÃkajasvabhÃvatvÃt | uktaæ hi sÆtre- "nirv­tte vipÃke nÃraka iti saækhyÃæ gacchati | evaæ yÃvannavasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanopagasaækhyÃæ gacchati" iti | na cÃnyadindriyaæ vipÃkajaæ traidhÃtuka vyÃpyasti yajjanmaprabandhÃvicchedena vartamÃnaæ gatipraj¤aptyupÃdÃnaæ syÃt, anyatra jÅvitendriyÃt | tatpunarastÅti kathaæ gamyate ? ÃgamÃdyuktitaÓca | ÃgamastÃvadayam- (%%) "Ãyuru«mÃtha vij¤Ãnaæ yadà kÃyaæ jahatyamÅ | apaviddhastadà Óete yathà këÂhamacetanam ||" sarvaæ hi jÅvitendriyaæ kÃmadhÃtÃvavaÓyaæ kÃyendriyo«masahacari«ïu | tattvavaÓyaæ vij¤Ãnasahavarti nÃpi cak«urÃdÅndriyasahavarti | rÆpadhÃtau tu sarvaæ kÃyÃdipa¤cendriyasahavarti | na tvavaÓyaæ cittasahacari«ïa | ÃrÆpyadhÃtau tu sarvaæ vij¤Ãnasahavarti, anyatra nirodhasamÃpatte÷ | jÅvitendriyaæ gatipraj¤aptyupÃdÃnamastÅti dravyam | anyathà hi kuÓalaniv­tte cetasi nirmale vÃdhobhaume tadgatipraj¤aptyupÃdÃnavipÃkajaæ kiæ kalpyeta yatsadbhÃvÃdasau tato na pracyuta÷ syÃt ? na ca Óakyaæ pratij¤ÃtumanÃsravÃïÃmadhobhÆmivij¤ÃnabÅjaæ tadgatisaæj¤aptyupÃdÃnaæ kalpayitum, anÃsravasya cittasya samucchedÃya prav­ttatvÃt | na cÃnyadvij¤Ãnaæ tadbhaumaæ Óakyaæ kalpayituæ manovij¤ÃnadhÃtuvyatiriktasyÃnÃkÃramÃlambanasya vij¤ÃnasyÃprasiddhatvÃt | manodhÃturiti cet | na | manovij¤ÃnadhÃtorevÃvasthÃntare tannÃmapraj¤apte÷ | yuktirapi- cak«urÃdivattadÃdhipatyaviÓe«Ãt | "samÃdhibalena karmajaæ jÅvitÃvedhaæ nirvartyÃyu÷ saæskÃrÃdhi«ÂhÃnajam, Ãyurna vipÃka÷" iti koÓakÃra÷ | tatra kimuttaramiti ? na tatrÃvaÓyamuttaraæ (%%) vaktavyaæ yasmÃnnaitatsÆtre 'varati, vinaye na saæd­Óyate, dharmatÃæ ca vilomayati | (%%) tasmÃd bÃlavacanavadadhyupek«yametat | kathaæ tÃvatsÆtre nÃvatarati, vinaye na saæd­Óyate ? sÆtre hyaktam- "asthÃnamanavaka Óo yatprahÃïahetorvà upakramahetorvà apakvaæ paripÃcayet, paripakvaæ và anyena nayena nayet" iti vistara÷ | vinaye 'pi "niyatavedanÅyaæ triprakÃraæ karma sadevakenÃpi lokena na Óakyaæ vyÃvartayitum" iti parigraha÷ | (%%) abhidharme 'pi sarvÃparimitamÃyurÃk«ipyate | tasyÃpak«ÃlÃ÷ kÃlasthÃnÃntarÃvasthÃnÃdi«u niyamyante | ityevaæ tÃvadÃgamÃdapetaæ nottarÃrham | tathÃpi tu yuktimaduttaramucyate | yadi bhagavÃn samÃdhibalena svecchayÃpÆrvaæ sattvaæ savij¤Ãnakaæ sendriyamutpÃdayet, svÃtmano và jÅvitamanÃk«iptaæ prÃkkarmabhiryogabalenÃk«ipet, tato buddho bhagavÃnnÃrÃyaïÅk­ta÷ syÃt apÆrvasattvanirmÃïÃt | sa ca kÃruïikatvÃnneva parinirvÃyÃt, ÓÃsanasambhedasaædehÃæÓca cchindyÃt | tasmÃdvaitulikaÓÃstrapraveÓadvÃramÃrabdhaæ tena bhadantenetyadhyupek«ametat | (%%) atha kimÃyu÷k«ayÃdeva maraïaæ bhavatyÃhosvidanyathÃpi ? praj¤aptyÃmuktam- "astyÃyu÷k«ayÃnmaraïaæ na puïyak«ayÃdibhi÷? catu«koÂika÷ | prathamà koÂi÷- ÃyuviæpÃkasya karmaïa÷ paryÃdÃnÃt | dvitÅyÃ- bhogavipÃkasya | t­tÅyÃ- ubhayo÷ | turthÅ- vi«amÃparihÃreïa | j¤ÃnaprasthÃna uktam- "Ãyu÷ santatyupanibaddhaæ vartata iti vaktavyam ? sak­dutpannaæ ti«ÂhatÅti vaktavyam ? Ãha- kÃmÃvacarÃïÃæ sattvÃnÃmasaæj¤isamÃpattiæ nirodhasamÃpattiæ và samÃpannÃnÃæ santatyupanibaddhaæ vartata iti vaktavyam | samÃpannÃnÃæ santatyupanibaddhaæ vartata iti vaktavyam | samÃpannÃnÃæ rÆpÃrupyÃvacarÃïÃæ ca sattvÃnÃæ sak­dutpannaæ ti«ÂhatÅti vaktavyam ||" ka÷ punarasya bhëitasyÃrtha÷ ? yasyÃÓrayopaghÃtÃdupadhÃtastatsantatyadhÅnatvÃt prathamam | yasyÃÓrayopaghÃta eva nÃsti tadyathotpannÃvasthÃnÃd dvitÅyam | sÃntarÃyaæ prathamaæ nirantarÃyaæ dvitÅyamiti kÃÓmÅrÃ÷ | tasmÃdastyakÃlam­tyu÷ | (%%) sÆtra uktam- "catvÃra ÃtmabhÃvapratilambhÃ÷ | astyÃtmabhÃvapratilambho yatrÃtmasaæcetanà krÃmati na parasaæcetanÃ" iti catu«koÂika÷ | ÃtmasaæcetanÃvakrÃmati kÃmadhÃtau krŬÃpramo«akÃïÃæ devÃnÃæ mana÷prado«akÃïÃæ ca devÃnÃm | te«Ãæ hi prahar«amana÷prado«ÃbhyÃæ tasmÃtsthÃnÃccyutibhaævati, nÃnyathà | buddhÃnÃæ ceti vaktavyam, svayaæm­tyutvÃt | parasaæcetanaiva krÃmati garbhÃï¬ÃgatÃnÃm | ubhayam- anye«Ãæ kÃmÃvacarÃïÃæ prÃyeïa | nobhayam- sarve«ÃmantarÃbhavikÃnÃæ rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃmekatÅyÃnÃæ ca kÃmÃvacarÃïÃm | tadyathà nÃrakÃïÃæ ca darÓanamÃrgamaitrÅnirodhasamÃpattisamÃpannÃnÃæ rÃjar«ijinadÆtajinÃdi«Âaprabh­tÅnÃæ sarve«Ãæ ca caramabhavikÃnÃæ bodhisattvÃnÃæ mÃtustadgarbhÃyÃÓcakravartinaÓca tadgarbhÃyÃ÷ |" vyÃkhyÃtaæ jÅvitendrim || saæsk­talak«aïÃnÅdÃnÅæ vyÃkhyÃyi«yante | tÃni puna÷ kÃni kiyanti veti ? tadupavyÃkhyÃyate- (%%) ## etÃni khalu catvÃri saæsk­talak«aïÃni bhagavatÃbhidharme 'bhihitÃni | etÃnyeva vineyaprayojanavaÓÃt sÆtre sthityanyathÃtvamekÅk­tya trÅïyuktÃni | gÃthÃyÃæ tvebhyo 'Çgadvayaæ sÃmarthyÃdgamyamÃnamantarïÅya pradarÓyate | sthitirhi dharmÃyogamicchantÅ taddharmamupaguhyÃvati«Âhate | sà ca tathà pravartamÃnà lokasya cittonnativiÓe«aæ janayati | tato bhagavatÃnyathÃtvÃkhyayà (%%) jarayà sahoktà ÓrÅriva kÃlakarïyÃnubaddhà saævegÃnukÆlà bhavi«yatÅtye«o 'rthavi«ayo d­Óyate | tasmÃccatvÃri | itaÓca- ## yadi hi dharmasya sthitirna syÃt, tasyÃtmanyavasthitasya hetvÃkhya÷ ÓaktiprabhÃvaviÓe«o na syÃt | anityatÃgrastasya ca notpaktiÓaktirityataÓca kriyÃæ na kuryÃt | kriyÃbhÃvÃtphalÃbhÃva÷ syÃt | phalÃrthaÓcÃyamÃrambha÷ | tasmÃdÃstikairnÃstikapak«aæ vik«ipya sthiti÷ pratig­hyata iti siddham || catvÃrÅti na siddhyanti jarÃbhÃvÃt | bhavatu sthiti÷, jarà tu sarvathà na yujyate | katham ? uktaæ hi- "tathÃtvena jarÃsiddhiranyathÃtve 'nya eva sa÷ | tasmÃnnaikasya bhÃvasya jarà nÃmopapadyate ||" (%%) taæ pratÅdamucyate- #<ÓaktihÃnerjarÃsiddhi÷># unmi«ito hi dharmo jÃyate h­«ita÷ phalamÃk«ipatÅti | tasya yadi jarasà Óaktirna vihanyeta sa dvitÅyamapi phalamÃk«ipeta | na ca ÓaknotyÃk«eptum | tasmÃdgamyate kaÓcijjarÃkhya÷ Óatruastaæ jarjarÅk­tyopah­tasÃmarthyamanityatÃpiÓÃcyÃ÷ samarpayatÅti yuktamuktam 'ÓaktihÃnerjarÃsiddhi÷' iti | naitadyuktamuktaæ pariïÃmado«aprasaÇgÃt | evaæ laghvÃcak«Ãïena bhavatà sÃækhyÅya÷ pariïÃmo 'bhyupagato bhavati | nÃbhyupagata÷, yasmÃt- ## anya eva hi no jarÃkhyo dharmo, anyaÓca dharmÅ | sÃækhyasya tvavasthitasya dharmiïa÷ svÃtmabhÆtasya dharmÃntarasyotsarga÷ svÃtmabhÆtasya cotpÃda÷ pariïÃma iti | kathaæ puna÷ k«aïikasya dharmasya ÓaktihÃnirbhavati ? evam- yasmÃdasyÃjahadÃtmakasya- ## yena khalu dÃr¬hyenopeto yamekaæ phalamÃk«ipate, yadi tenaiva yukta÷ syÃd dvitÅyamapyÃk«ipet | na cainaæ Óaktimantamanityatà hiæsyÃt | tasmÃd gamyate 'nyathÅbhÆto 'yamanityatÃvyÃghrÅmukhaæ praviÓati | ityekaæ phalamÃk«ipya naÓyatÅtyuktametat- 'ekakÃritranÃÓÃbhyÃæ ÓaktihÃni÷ prasiddhyati |' na prasiddhyati, nirhetukatvÃdvinÃÓasya | ye hyarthatmÃno hetumantaste khalvanityà d­«ÂÃ÷ | katham ? aækuravat | na vinÃÓasya vinÃÓo 'sti, tasmÃdahetuka÷ | ki¤ca, ye cÃrthÃtmÃna÷ paÓcÃdbhavanti te«Ãæ pÆrvaheturasti tadyathà bhasmano bÅjÃdisaæyoga÷ | na ca vinÃÓasya heturasti | tasmÃdasau na paÓcÃdbhavatÅti | tatra yaduktaæ jÃtasya sthityanyathÃtvamapek«ya vinÃÓo bhavatÅti tadayuktam | atra pratyavasthÃnam- ## (%%) saheturvinÃÓa iti sthÃpanà | kuta÷ ? 'sati janmani tadbhÃvÃt |' uktaæ hi bhagavatÃ- "asmin satÅdaæ bhavati | yÃvadavidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrÃ÷ |" sati cotpattimati vinÃÓo bhavati | tasmÃtsahetuka÷ | yasya punarahetukastasya prÃgapi janmana÷ so 'stÅti janmaiva na syÃt, viruddhÃnÃmanyataropapatte÷ | tayoravirodhÃdvà tadvyapadeÓÃnupapattiratÃddharmyaæ ca saæskÃrÃïÃmiti | dharmanÃstitvamÃtraæ vinÃÓa iti cet | na | tadastitvapÆrvakatvÃt | astitvapÆrvakaæ hi tannÃstitvamiti tadapi sahetukam | nÃsti ki¤cittaditi cet | na | astitvavirodhÃnupapatte÷ | ki¤ca, bhÃvavirodhitve satyabhÃvasya bhavatÃpatte÷ | avirodhitve bhÃvanityatvaprasaægÃdubhayÃbhÃve vÃÇmÃtratvÃt | kà cai«Ã vÃco yukti÷ sati ca bhavati tadviÓe«yaÓcÃtadvirodhÅ (%%) ca | na ca ki¤cidityevai«Ã vÃcoyuktirasaæbaddhà | nirarthikà cai«Ã vÃcoyukti÷ | ataste bhÃvÃbhÃvo vÃgvastumÃtram | prati«edhasÃmarthÃtprati«edhyo bhÃvo 'stÅti cet | nÃsti | ÓaÓavi«Ãïavacchabdo ga¬umÃtratvÃtprati«edhadvayÃrthÃnupapatteÓca | ki¤ca, kÃritramÃtranÃÓÃcca | viruddhapratyayasÃnnidhye kriyÃmÃtraæ hi nodeti, naÓyati | tasmÃnnÃnarthavÃn vinÃÓaÓabda÷ | kutaÓca ? ÃgamÃdupapatteÓca | uktaæ hi bhagavatÃ- "utpannÃnÃmakuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ nirodhÃya" iti | tathoktam- "ihaikatÅya÷ prÃïÃtipÃtiko bhavati" iti vistara÷ | tathÃ- "tisra÷ saævartanyo 'nalajalÃnilÃkhyà yÃbhi÷ krameïa yÃvacchubhak­tsnà vinaÓyante" iti | tathÃ- "jÃtipratyayaæ jarÃmaraïam" iti | upapattirapi | janmano 'pyahetukatvaprasaægÃt | yadi khalvasati sadbhÃve 'pyahetuko vinÃÓa÷, janmÃpyahetukaæ bhavatviti | tatsamarthahetusÃmagrÅsannidhÃne janmadarÓanÃt, tatsahetukatvamiti cet | na | tadvinÃÓe tulyatvÃttasyÃpi samarthahetusÃmagryantarasannidhÃnÃbhyupagamÃt | vyÃkhyÃtÃni lak«aïÃni || nÃmakÃyÃdayo vaktavyÃ÷ | na khalu vaktavyÃ÷ | na hi te ÓabdÃdanye vidyante, svabhÃvakriyÃbhÃvÃditi | tadupadarÓanÃrthamidamÃrabhyate | ## viprayuktÃ÷ khalu nÃmÃdaya÷ saæskÃraskandhasaæg­hÅtÃ÷ | vÃk tu rÆpaskandhasaæg­hÅtà vÃggÅrniruktirityartha÷ | te ca tadadhÅnotpattayo niruktyadhÅnÃrthaprav­ttayaÓca (%%) j¤Ãnavadarthasya pratinidhisthÃnÅyÃ÷ | nirukti÷ nÃma saæj¤Ã | nÃrthÃnÃmekasaæj¤atvÃt | yathà tu cak«urvij¤ÃnakÃyÃdaya÷ pa¤carÆpÃdyÃyattav­ttaya÷, tadvatte 'pi 'vÃkchabdÃdhÅnajanmÃna÷' | ataÓcoktam- "vÃÇ nÃmni pravartate, nÃmÃrthaæ dyotayati |" iti | vÃcà saha kacaÂatapÃdayo jÃyante tayà nidhÅyanta iti | prativarïÃnuvartinÅnÃæ vÃcÃæ sÃvayavatve 'pi sati tadabhidhÃnÃnupapattiriti cet | na | Óabdabhedasaæcayasya pratyayatve tadabhidhÃnasÃmarthyopapatte÷ | ki¤ca, kriyayà ca tadastitvaæ nirdhÃryate | kà ca setyucyate | svÃrthapratyÃyanaæ kriyà | svaæ svamarthaæ pratyÃyayatyapauru«eyatvÃnnÃmÃrthasaæbandhasyai«a te«Ãæ k­tÃnta÷ | te punarnÃmasaæj¤ÃdyaparanÃmÃna÷ | tatra nÃmaparyÃya÷ saæj¤Ãkaraïaæ yathà ghaÂa iti | padaparyÃyo vÃkyam | yathà ghaÂo d­Óyata iti | yena kriyÃguïakÃlaviÓe«Ã gamyanta iti kvacit | "yÃvadbhirarthavadbhi÷ padairvivak«itÃrthaparipÆrirbhavati tÃvatÃæ samÆha÷ padam" ityÃbhidharmikÃ÷ | vya¤janaparyÃyo 'k«araæ yathà ka ityetadak«araæ niravayavamamÆrtamapratighaæ rÆpalak«aïavimuktaæ traikÃlikÃrthapratyÃyanasamarthaæ manovada pratihatagamanamiti | (%%) na, asiddhatvÃt | na khalu vÃkchabdÃdanye nÃmÃdaya÷ siddhyanti | vÃkchabda evÃrthe«u saæj¤Ãkart­k­tÃvadhi÷ sm­tyà g­hÅtÃvayavasamudÃya÷ Óroturarthaæ pratyÃyayatÅti kimanyairnÃmÃdibhi÷ parikalpitai÷ ? tatredaæ pratyavasthÅyate- ## Óabdo hiparamÃïusaæcaya÷ | sa prÃpyÃrthaæ prakÃÓayet, pradÅpavat | nÃjÃtadhvastasvargÃdideÓasthÃnarthÃn prÃptuæ Óaknoti | tasmÃtpratipadyasva na Óabdo 'rthaæ pratyÃyatÅti | itaÓca kramayaugapadyapratyÃyanÃsaæbhavÃt | katham ? balvajavat | iha hi bahÆni balvajadravyÃïi pratyekamasamarthÃni saæbhÆya rajjvÃtmanÃvasthitÃni dÃrvÃdyÃkar«aïakriyÃsÃmarthyopetÃni bhavanti | na caivaæ vÃkyÃtmÃna÷ ÓabdÃ÷ buddhyupag­hotÃvayavasamudÃyasaæk«epÃ÷ kramalabdhajanmÃna÷ pratyekamarthapratyÃyanasamarthÃ÷, nÃpi saæbhÆya pratyÃyayanti, saæbhÆyÃnavasthÃnÃd balvajavat | tasmÃtkramayaugapadyÃtpratyÃyanÃsaæbhavÃnna ÓabdÃ÷ ka¤cidarthaæ pratyÃyayantÅti siddham | itaÓca, pratyÃyyapratyÃyakÃdisaæbandhÃnupapatte÷ | katham ? pradÅpavat | tadyathà pradÅpastamasi ghaÂÃdipratyÃyyapratyÃyakaÓaktiyukto ghaÂadarÓanÃrthibhirupÃdÅyate na ca kaÓcicchabda÷ kasmiæÓcidarthe kenacitsaæbandhiviÓe«eïa niyatav­tti÷, yastaæ g­hÅtvà pratyÃyayemeti | tatra tÃvat | na pradÅpasyeva pratyÃyyapratyÃyakasaæbandho 'sti | ak­tasaæketasyÃpratyÃyanÃt | nÃpi saæyogÃkhya÷ saæbandho 'sti sadasatostadanupapatte÷ | guïatvÃcceti kasmiÓcinna samavÃyÃkhya÷ | ata evÃkÃÓaguïatvÃcceti kaÓcit | tasmÃtpratyÃyyapratyÃyanÃdisaæbandhÃnupapatte÷ yadagadi«ma na Óabdo 'rthaæ pratyÃyayatÅti tatsamyagabhyadhÃmeti | (%%) sÃmayika÷ Óabdo 'rthapratyÃyanaliÇgamiti cet | na | sÃdhyatvÃdvitarkavicÃrÃdhÅnajanmana÷ Óabdasya kramayaugapadyapratyÃyanÃnupapatteÓca | prativarïavi«ayà sm­ti÷ pratyÃyayatÅti cet | na | tatsamÃnado«atvÃtpÆrvapak«otsargatvÃcca | saæskÃra iti cet | na | asiddhatvÃduktottaratvÃcca | yÃd­cchikasaæv­ttiÓabdamÃtrÃbhyupagame vak«yamÃïado«aprasaægÃcceti | kiæ punarete nÃmakÃyÃdayo nityà Ãhosvidanityà iti ? ## tu Óabdo 'nityatvavÃdaviÓe«a | rtho hetu÷ | ka iti cet | so 'yamucyate- ## katham ? j¤Ãnavat | tadyathà j¤Ãnaæ cak«urÃdÅn hetÆnapek«yÃrthaæ vibhÃvayati tadvannÃmÃdayo 'pi gho«ÃdÅn hetÆnapek«yÃrthaæ pratyÃyayanti | tasmÃtsÃpek«apratyÃyanÃdanityà iti || yadi tarhi nÃmÃdayo 'rthaæ pratyÃyayanti, tatkathamidaæ sadbhirapyucyate- 'Óabdo 'rthaæ pratyÃyayati' iti ? tadatrÃbhidhÅyate- ## äjasà hi vÃÇ nÃmni pravartate nÃmÃbhilapatotyartha÷ | nÃma tvarthaæ dyotayatÅti prativarïÃnuvartino vÃk khalu nÃmÃbhilapanto sva¤ca rÆpamudbhÃvayantÅ santÃnena pravartamÃnà guïakalpanayÃrthaæ pratyÃyayatÅtyapadiÓyate | na tvartha÷ ÓabdavÃcyo dyotyo và | itaÓca na Óabdo 'rthaæ pratyÃyayati | yasmÃt- ## "edaitau kaïÂhatÃlavyau" iti pratij¤Ãyate | na caikasyÃïuvacanasya viÓli«ÂasthÃnadvaye v­ttirupapadyate | paramÃïusaæghÃtasya tÆpapadyate | paramÃïavo 'pi pratyekaæ na pratyÃyayanti, digbhÃgÃstitvanÃstitve tadabhÃvÃcceti | samudÃyo 'pi madhyasthairapratyÃyanÃnumÃnÃdantadvayenÃpi na pratyÃyayatÅtyadhyavasÅyate | (%%) na cÃrthÃntaraæ samudÃyibhya÷ samudÃyo 'sti | sa kathamarthaæ pratyÃyayi«yatÅti | atÅtavarïasamudÃyastvantyavarïÃpek«o manobuddhyopag­hÅtasvarÆpa÷ saæbandhinyarthe buddhimutpÃdayan pratyÃyayatÅti yuktarÆpo vyapadeÓa÷ | atra mÅmÃæsakavaiyyÃkaraïau pratyÃcak«Ãte | nÃsiddhatvÃt | na khalu Óabdasya paramÃïumayatvaæ siddham | tasmÃdanuttarametat | tau pratyabhidhÅyate | ## pratihanyate khalu Óabda÷ prÃkÃrabhittyÃdi«u tasmÃtpratighÃtÅ Óabda iti | na | asiddham | siddhasÃdhanÃdasiddhe÷ | yatkhalu bhavatà pratighÃtitvenÃprasiddhaæ paramÃïumayatvaæ sÃdhyata ityasadetat | tatredaæ pratyavasthÅyate | ## ÃlÃÇgalagrÃhebhya÷ siddhametadgarbhag­hÃntargatena pihite kavÃÂe 'bhihanyamÃnÃ÷ paÂahÃ÷ dhmÃpyamÃnÃÓca Óaækhà na ÓrÆyante | hÆïanìonirgho«eïa ca nagaraprÃkÃrÃïi pÃtyante | tasmÃtsiddhena jÃlmajenÃsiddhasya sÃdhanamidamÃvi«kriyate nÃsiddheneti | yadapyucyate sphoÂa÷ Óabdo dhvani÷ Óabdaguïa iti tatrÃpadiÓyate- ## tasmÃddhdhani÷ Óabda÷ sphoÂa ityanarthÃntaram | yathà hasta÷ kara÷ pÃïiriti lokaprasiddhametat | tasmÃt- ## (%%) iti prÃgÃvi«k­tametat | tanmà pramo«Å÷ || yadapyucyate vaiyÃkaraïai÷ Óabdo buddhinirgrÃhya e«a vaiÓe«ikairapi ÓrotragrÃhya÷, ÓabdasyÃnyatve 'pi ca ÓabdatvÃdaya÷ Órotreïa g­hyanta iti | tayoridamucyate- ## iti | tasmÃtpratÅtapadÃrthako loke dhvani÷ Óabda÷ | tataÓcÃnye nÃmÃdaya÷ sarvÃrthavi«ayà iti sthÃpanà | ## tatra ya Ãryayà niruktyà nirucyante dvÃdaÓÃyatanavi«ayÃste niyatÃbhidheyasaæbandhÃ÷, laukikyÃÓca kecinniyatÃbhidheyà nirucyante | ubhaye 'pyete k­tasaæketasyÃrthaæ pratyÃyayanti | ye tu yathecchaæ pitrÃdibhi÷ kriyante nÃmakÃyÃdibhiste hyaniyatà yad­cchikà ityucyante | tadyathà ¬ittha¬avitthÃdaya÷ | prathamÃstu buddhotpÃda eva pravartante nÃnyadeti | uktaæ hi bhagavatÃ- "tathÃgatÃnÃmutpÃdÃnnÃmapadavya¤janakÃyÃnÃmutpÃdo bhavati" ityetasmÃt- ## ye hyapaurÆ«eyà dhÃtvÃyatanaskandhÃdyavadyotakÃste prathamaæ buddhavi«ayà eva | tadavabodhÃcca bhagavÃnsarvaj¤a ityabhidhÅyate | te punarete- ## sattvÃkhyà hyete | yaÓca dyotayati sa tai÷ samanvÃgata÷ | na yo dyotyate | (%%) kÃmÃptÃ÷ rÆpÃptÃÓcaite vÃkchabdÃdhÅnajanmatvÃt | nai«yandikà aniv­tÃvyÃk­tÃÓcaiva | yathà caite nÃmÃdaya÷ ## abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau dvitÅyasyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ || dvitÅyo 'dhyÃya÷ samÃpta÷ || (%%) t­tÅyo 'dhyÃya÷ | caturthapÃda÷ | ................ | dvitÅyaæ dvitÅyasyÃ÷ | t­tÅyaæ t­tÅyasyÃ÷ | vÃyusaævartanyÃÓcaturthadhyÃnaæ ÓÅr«amiti | atrÃha- caturthadhyÃne saævartanÅ kasmÃnna bhavati ? taducyate- ## caturthe khalu dhyÃne bÃhyÃdhyÃtmikà apak«Ãlà na vidyante tasmÃnna saævartano utpÃdyate | prathame hi dhyÃne vitarkavicÃra vagnikalpÃvapak«ÃlabhÆtau vidyete | dvitÅye prÅtirapkalpà cetopahÃriïÅ | t­tÅye dhyÃne ÃÓvÃsapraÓvÃsà (%%) vÃyvÃtmakÃ÷ | ityato yasyÃæ dhyÃnasamÃpattau yathÃbhÆto 'pak«ÃlastathÃbhÆtena bÃhyena vinÃÓa÷ | caturthe tu bÃhyo 'pak«Ãlo na pravartata iti nÃsti saævartanÅ | nityaæ tarhi caturthadhyÃnaæ prÃpyam | kasmÃt ? 'vimÃnasya samatvasya' karmak«ayena'pradhvaæsÃt' iti || kathaæ punaretÃ÷ saævartanya÷ kayà vÃnupÆrvyà bhavanti ? taducyate | nirantaraæ tÃvat- ## sapta saævartanyastejobhi÷ bhavanti | a«Âhamo 'pÃm | evaæ saptako bhavati | tasmin saptake 'tikrÃnte punastejasà saptaka÷ | tasminnapyatikrÃnte vÃyusaævartanyaikayà nÃÓo bhavati | sà tu nityaæ tejasa÷ saptakap­«Âhe vÃyusaævartanÅ bhavati | ta ete piï¬ena bhavanti «aÂpa¤cÃÓat teja÷saævartanya÷, saptÃpsaævartanya÷, ekà vÃyusaævartanÅ || kiæ punastatra kÃraïaæ yatpaÓcÃdvÃyursavartanyekaiva bhavati ? taducyate- (%%) #<ÃgneyÃtsaptakÃdeka÷ pÃvanÅkimanantaram / Ãyu«parigrahÃdevaæ Óubhak­tsnÃyuredhanam // Abhidh-d_152 //># evaæ ca k­tvà praj¤aptibhëyamanulomitaæ bhavati- "catu÷«a«Âhi÷kalpÃ÷ Óubhak­tsnÃnÃæ devanÃmÃyu«pramÃïam" iti || atha kasmÃt p­thivÅsaævartanÅ na bhavati ? tadatra kÃraïamucyate- ## yathà khalu vÃtapittaÓle«mabhistribhi÷ sattvÃnÃæ marmaccheda÷ p­thivÅdhÃtutvalak«aïo bhavati tadvadagnijalavÃyubhirbhÆrÆtsÃdyate | ki¤ca, ete tadvinÃÓakÃ÷ .............tannÃÓÃya prav­ttatvÃt | ki¤ca, 'ÃdhyÃtmiketi sÃrÆpyÃcca' | yathà cÃdhyÃtmikyastrisraÓcittasya tayorbhavanti vitarkavicÃraprÅtyucchvÃsapraÓvÃsalak«aïaistathà bÃhyà apyupadravà vahnyambhovÃyuprakopalak«aïà bhavantÅti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau t­tÅyasyÃdhyÃyasyacaturtha÷ pÃda÷ samÃpta÷ || t­tÅyo 'dhyÃya÷ samÃpta÷ || (%%) caturtho 'dhyÃya÷ | prathama÷ pÃda÷ | atha yaduktaæ "sattvakarmadvidhÃkhyena pÆritaæ vÃyumaï¬alam" ityetaducyatÃm | kÃni tÃni kiyanti và karmÃïÅtyata÷ karmÃïi prastÆyante | ## d­Óyate khalu sattvÃnÃæ hÅnamadhyopk­«ÂajÃtiparigrahÃyÃmÃÓrayabhogÃdisampadvipattiÓca | yacca dvividhasya lokasya vicitratà tatra karmÃïi hetu÷ | ataste«Ãæ tattvÃni vak«yÃmi | yadapyuktaæ kÃni kiyanti veti tadupavyÃkhyÃyate || sÆtre dve karmaïÅ nidiÓyoktam- "dve karmaïÅ cetanà karma cetayitvà ca" iti | tÃni punastrÅïyuktÃni | katham ? ## etÃni khalu trÅïi karmÃïi ÓubhÃÓubhÃni dvividhasyÃpi sattvabhÃjanalokasya hitÃhitanimittÃnyutpattau ca sampattau ca vaicitryasya ca kÃraïam | neÓvarakÃlapuru«apradhÃnÃdaya÷ || (%%) tatra tÃvadyathà neÓvara÷ kÃraïaæ tathà pÆrvamullikhitam, idÃnÅæ tu vispa«ÂataramÃvi«kriyate- ## yadi khalveko nityaÓceÓvaro lokasyotpattisthitipralayakÃraïaæ syÃt, tena khalu kÃraïÃnuvidhÃyitvÃtkÃryasyaitat trayaæ viruddhaæ yugapat syÃt | na caitad d­«Âami«Âaæ vetyasadetat | ki¤ca lokaÓcÃpyavicitra÷ syÃt | yugapaccotpadyeta nagna÷ kapÃlapÃïiÓca paryaÂettadicchÃnuvidhÃyÅ ca syÃt | na caitadevam | tasmÃnneÓvara÷ kÃraïam | grÃmÃdyadhipativiÓe«otkar«ÃvasthÃnÃdÅÓvaraprasiddhiriti cet | na | grÃmÃdhik­tÃdiha paratantratvÃnityatvakÃryÃntaraÓaktivighÃtÃdidarÓanÃt, gomayapiï¬opamasÆtrokteÓca | (%%) bhÃgavatÃditannindÃdarÓanÃcca | bhÃgavatÃdyà hi maheÓvaraæ nindyanto d­Óyante | mÃheÓvarÃÓca vi«ïumiti | kÃraïasÃpek«aæ tapa÷sÃmarthyÃdutpÃdayatÅti cet | tatrÃpadiÓyate | ## yadi khalu sahakÃrikÃraïÃpek«a÷ tapobalalabdhyaiÓvaryaÓca lokaæ s­jati kumbhakÃrabaddhaÂÃdÅn | na | cevaæ sati pÆrvapak«otsarga÷ k­to bhavati | yaduktaæ nityaÓcaikaÓca svatantra÷ kÃraïamiti taddhÅnam | tapobalasÃmarthyÃbhyupagame cÃnityatvaæ pÃratantryaæ cÃbhyupagataæ bhavati | tadabhyupagamÃccÃnaiÓvaryamiti | etena kÃlapuru«apradhÃnÃdikÃraïaparigrahÃ÷ pratyƬhà veditavyÃ÷ | yadi khalu karma kÃraïaæ neÓvarÃdaya÷ kathaæ tarhi lokastatkÃraïaparigrahaæ karotÅti ? atra brÆma÷- ## yathoktam- "vidhirvidhÃnaæ niyati÷ svabhÃva÷ kÃlo grahà ÅÓvarakarmadaivam | puïyÃni bhÃgyÃni k­tÃntayoga÷ paryÃyanÃmÃni purÃk­tasya ||" (%%) ki¤ca, yataÓca "grahayogo bhujÃspanda÷ svapna÷ pÆrïaghaÂÃdaya÷ | sÆcayanti n­ïÃmete v­ttilÃbhaæ svakarmaïa÷ ||" ityato 'pi te«u tÃcchabdyaæ prayujyata iti || kathaæ punare«Ãæ trayÃïÃæ karmaïÃæ vyavasthÃnam ? yadyÃÓrayata÷, sarve«Ãæ kÃyÃÓritatvÃdekatvam | svabhÃvataÓcet, vÃkkarmaivaikaæ prÃptam | samutthÃnataÓcet, mana÷karmaikaæ prÃptam | sarve«Ãæ manasotthÃpitatvÃt | tribhirapÅti vaibhëikÃ÷ || te punarete prathame dve karmaïÅ pratyekaæ dviprabhede | katham ? tadapadiÓyate- ## kÃyakarma khalu kÃyavij¤apti÷ kÃyÃvij¤aptiÓca | vÃkkarmÃpi vÃgvij¤aptirvÃgavij¤aptiÓca | t­tÅyaæ tu karma- ## uktaæ hi bhagavatÃ- "cetanà karma cetayitvà |" tatpunastridhoktam- "kÃyakarma vÃkkarma manaskarma ca" iti | kiæ svabhÃvaæ punaridaæ kÃyakarma kiæ tÃvatkÃyasvabhÃvam ? yathà vÃkkarma (%%) vÃksvabhÃvam, ÃhosvitkÃyÃdanyadyathà manaskarma manasonyadityetadÃha | .............. abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau caturthÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ (%%) caturthÃdhyÃye dvitÅyapÃda÷ | ..................parÃbhavantÅtyapadiÓyate | ## ## d­«ÂisampadviÓuddhà khalu ÓaÅlasampat 'bhik«utvaæ paramÃrthata÷ | anyataravikalastu saæv­tyà bhik«urbhavati | dvyaÇgavikalastu nÃpi saæv­tyà nÃni paramÃrthata iti | yadi khalu vinà saævareïëÂau nikÃyà na vyavasthÃpyante kathaæ tarhi (%%) bhagavatoktai÷- "ekadeÓakÃrÅ, pradeÓakÃrÅ, yadbhÆyaskÃrÅ, paripÆrïakÃrÅ" ityatrÃpyayamartho d­Óyate ? kaÓcitkhalvakÃryaikadeÓaviratik«amo bhavati | kaÓcidyÃvatsamagradau÷ÓÅlyaviratik«ama÷ | ityato bhagavÃnakÃryaikadeÓaviratyÃpyupÃsakatvaæ (%%) ÓÃsti | na hi sarvaÓÅlavikala÷ kaÓciccharaïagamanecchÃmÃtrakeïopÃsako bhavati «a¬aÇgo«adhaikadvyaÇgavaikalyopayogavaditi | atha yaduktam- "buddhaæ dharmaæ saæghaæ Óaraïaæ gacchati" iti tatka ete buddhÃdaya÷ ? tadidamabhidhÅyate- ## dvividha÷ khalu buddha÷ saæv­tyà paramÃrthataÓca | tatra paramÃrthato yathoktaæ ÓÃstre- "yo buddhaæ Óaraïaæ gacchati kimasau Óaraïaæ gacchati ? tÃnevÃsau buddhakÃrakÃnaÓaik«Ãndharmächaraïaæ gacchati | te hi buddhaÓabdaprav­ttinimittacihnam |" iti | tebhyo 'pi nirÃvaraïaæ j¤Ãnaæ pradhÃnaæ sarvaj¤a iti lokaprasiddha e«a tÃvat pÃramÃrthiko buddha÷ | saæv­tyÃpi 'tadÃÓraye' dvÃtriÓatà lak«aïairaÓÅtyà cÃnuvya¤janairvirÃjite rÆpakÃye 'pi buddhÃkhyeti | tatphale ca balavaiÓÃradyamahÃkaruïÃdi«u buddhoktiriti | (%%) #<ÓÃÓvatatvaÓubhatvÃbhyÃæ sarvÃnarthaniv­ttita÷ / mukhyakalpanayà tadvaddharmo nirvÃïamucyate // Abhidh-d_162 //># nityÃvik­tasvalak«aïadhÃraïÃttatprÃptÃnÃæ cÃtyantadhÃraïe nirvÃïaæ pÃramÃrthiko dharma÷ | guïakalpanathà tu pratyekabuddhabodhisattvasantÃniko mÃrga÷ | trÅïi ca piÂakÃni dharmo nirvÃïaprÃpakatvÃt || #<ÃryÃ÷ Ói«yaguïÃ÷ saæghastathaiva paramÃrthata÷ /># navÃnÃmaÓaik«ÃïÃma«ÂÃdaÓÃnÃæ ca Óaik«ÃïÃæ Ói«yÃïÃæ santÃne yo mÃrga÷ sa pÃramÃrthika÷ saægha ityucyate | saæv­tyà tu p­thagjanakalyÃïakabhik«usaægha ityapadiÓyate | ## etÃnyathoktalak«aïÃn buddhadharmasaædhÃn Óaraïaæ gacchati 'yo yÃti Óaraïatrayam' iti || (%%) kiæ svabhÃvÃni puna÷ ÓaraïagamanÃni ? vÃgvij¤aptitatsamutthadharmasvabhÃvÃni || ka÷ puna÷ ÓaraïÃrtha÷ ? trÃïÃrtha÷ ÓaraïÃrtha÷ | tadÃÓrayeïa sarvadu÷khÃtyantavimok«Ãt | uktaæ hi bhagavatÃ- "bahava÷ Óaraïaæ yÃnti parvatÃæÓca vanÃni ca | ÃrÃmÃæÓcaityav­k«ÃæÓca manu«yà bhayatarjitÃ÷ || na caitaccharaïaæ Óre«Âhaæ naitaccharaïamuttamam | naitaccharaïamÃgamya sarvadu÷khÃtpramucyate || yastu buddhaæ ca dharmaæ ca saæghaæ ca Óaraïaæ gata÷ | catvÃri cÃryasatyÃni paÓyati praj¤ayà yadà || du÷khaæ du÷khasamutpÃdaæ du÷khasya samatikramam | Ãryaæ cëÂÃægikaæ mÃrgaæ k«emaæ nirvÃïagÃminam || etaddhi Óaraïaæ Óre«Âhametaccharaïamuttamam | etaccharaïamÃgamya sarvadu÷khÃtpramucyate ||" iti | ata eva ÓaraïagamanÃni sarvasaævarasamÃdÃne«u dvÃrabhÆtÃni, d­«Âisaæpannasya te«Ãæ prarohÃt | kiæ puna÷ kÃraïaæ kÃmamithyÃcÃrÃdevopÃsakasya virati÷ Óik«Ãpade«u vyavasthÃpità na sarvasmÃdabrahmacaryÃt ? anyebhyaÓca prak­tisÃvadyebhyo m­«ÃvÃda eva Óik«Ãpade«u vyavasthÃpyate, na pÃru«yÃdi ? sarvebhyaÓca pratipak«apaïasÃvadyebhya÷ madyapÃnÃdeva virati÷ Óik«Ãpadaæ vyavasthÃpitam ? taducyate- ## (%%) ## kÃmamithyÃcÃro hi loke 'tyarthaæ garhita÷ | pare«Ãæ dÃropaghÃtÃdÃpÃyikatvÃcca | na tathÃbrahmacaryam | sukarà ca g­hasthasya kÃmamithyÃcÃravi rati÷, du«karà tvabrahmacaryÃt | ÃryaÓcÃkaraïasaævaraæ kÃmamithyÃcÃrÃdeva janmÃntarito 'pi labhate na tvabrahmacaryÃt | m­«ÃvÃdo 'pi bhagavatà pÃpi«ÂhatvÃdrÃhulamuddi«ya paramenÃdareïokta÷- "yasya rÃhula m­«ÃvÃde nÃsti lajjà nÃsti kauk­tyaæ nÃhaæ tasya ki¤cidakaraïÅyaæ vadÃmi" iti | madyapÃne 'pi sm­tilopo bhavati, sarvaÓik«Ãpadak«obho bhavatÅtyata÷ pratik«epaïasÃvadyamapi sanmadyapÃnaæ kuÓÃgreïÃpi bhagavatà nÃbhyanuj¤Ãtam || idamidÃnÅmucyatÃm | ya ete traya÷ prÃtimok«adhyÃnÃnÃsravasaævarÃ÷ kime«Ãæ yata eko labhyate tata÷ Óe«Ã apÅti ? brÆma÷- ## (%%) prÃtimok«asaævara÷ khalu sarvebhyo maulaprayogap­«Âhebhyo vartamÃnebhya÷ skandhÃyatanadhÃtubhya÷ sattvÃdhi«ÂhÃnapravattatvÃt, nÃtÅtÃnÃgatebhyaste«ÃmasattvasaækhyÃtatvÃllabhyate | 'dvividhebhyo 'pi' sattvÃsattvÃkhyebhya÷, prak­tipratik«epaïasÃvadyebhyaÓca | ## etau hi maulebhya eva karmapathebhyo labhyete na prayogap­«Âhebhyo nÃpi praj¤aptisÃvadyebhya÷, sarvakÃlebhyaÓca skandhÃyatanadhÃtubhyo labhyete 'tÅtÃnÃgatebhyo 'pi | catu«koÂikà cÃtra bhavati | "santi te skandhÃyatanadhÃtavo yebhya÷ prÃtimok«asaævaro labhyate na dhyÃnÃnÃsravasaævarau" iti vistara÷ | prathamà koÂi÷- pratyutpannebhya÷ sÃmantakap­«Âhebhya÷ pratik«epaïasÃvadyÃcca | dvitÅyÃatÅtÃnÃgatebhyo maulebhya÷ karmapathebhya÷ | t­tÅyÃ- pratyutpannebhya÷ maulebhya÷ karmapathebhya÷ | caturthÅ- atÅtÃnÃgatebhya÷ sÃmantakap­«Âhebhya iti || kiæ punarimau saævarÃsaævarau sarvasattvebhya eva labhyete ? sarvÃÇgebhya÷ sarvakÃraïaiÓca ? athÃsti kaÓcidbheda÷ ? tatra tÃvadavaÓyaæ labhyate- ## sarvasattvebhya÷ khalu saævaro labhyate na kebhyaÓcit | aÇgebhyastu vibhëà kaÓcitsarvebhyo labhyate bhik«usaævara÷ | kaÓciccaturbhya÷ | tato 'nya÷ | karmapathà hi saævarÃbhyÃÇgÃni | kÃraïairapi kenacitparyÃyeïa sarvai÷, kenacidekena | (%%) kathaæ tÃvatsarvairyadyalobhÃdve«ÃmohÃ÷ kÃraïÃnÅ«yante ? kathamekena yadi m­dumadhyÃdhimÃtrÃïi cittÃni kÃraïÃnÅ«yante ? paÓcimena paryÃyeïa niyamocyate | asti saævarasthÃyo sarvasattve«u saæv­to na sarvÃÇgairna sarvakÃraïairyo m­dunà cittena madhyenÃdhimÃtreïa và upÃsakopavÃsaÓrÃmaïerasaævaraæ samÃdatte | asti sarvasattve«u saæv­ta÷ sarvÃÇgaiÓca, na tu sarvakÃraïairyo m­dunà cittena madhyenÃdhimÃtreïa và bhik«usaævaraæ samÃdatte | asti sarvasattve«u sarvÃÇgai÷ sarvakÃraïaiÓca yastrividhena cittena trÅnsaævarÃn samÃdatte | asti sarvasattve«u sarvakÃraïaiÓca na tu sarvÃÇgairya upÃsakopavÃsaÓrÃmaïerasavarÃnm­dumadhyÃdhimÃtraiÓcittai÷ samÃdatte | yastu na sarvasattve«u syÃdÅd­Óo nÃsti yasmÃtsarvasattvÃnugatakalyÃïÃÓaye sthita÷ saævaraæ pratilabhate nÃnyathÃ, pÃpÃÓayasyÃnuparatatvÃt | pa¤caniyamÃn kurvan prÃtimok«asaævaraæ labhate | sattvÃÇgadeÓakÃlasamayamiyamÃ÷- amu«mÃtsattvÃdviramÃmÅti sattvaniyama÷ | amu«mÃdaÇgÃdityaÇganiyama÷ | amu«mindeÓa iti deÓaniyama÷ | mÃsÃdyÃvaditi kÃlaniyama÷ | anyatra yuddhÃditi samayaniyama÷ | sucaritamÃtraæ tu tatsyÃdevaæ g­hïato na saævara÷ | kathamaÓakyebhya÷ saævaralÃbha÷ ? sarvasattvajÅvitÃnupaghÃtÃdhyÃÓayenÃbhyupagamÃt | uktaæ yathà saævaro labhyate || asaævaro 'pi sarvasattvebhya÷ sarvakarmapathebhyaÓca na tu sarvakÃraïai÷, yugapanm­dvÃdicittÃbhÃvÃt | ke punarasÃævarikÃ÷ ? aurabhrikÃ÷ kaukkuÂikÃ÷ saukarikÃ÷ ÓÃkuntikà (%%) mÃtsikà m­galubdhakÃÓcaurÃ÷ vadhyaghÃtakà bandhanapÃlakà nÃgabandhÃÓvapÃkà vÃgurikÃÓca | rÃjÃno daï¬anetÃro vyÃvahÃrikÃÓca nÅticalità asÃvarikÃ÷ | asaævare bhavÃ÷, asaævaro và e«Ãæ vidyata ityasÃævarikÃ÷ || uktamidaæ yebhya÷ asaævaro labhyate | kathaæ tu tallÃbha iti noktaæ tadà rabhyate- ## dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃmasaævaro labhyate | kriyayÃbhyupagamena và | kriyayà tatkulÅnatatkarmÃbhyupagamÃt | atatkulÅnairvayamapyanayà jÅvikayà jÅvi«yÃma iti | Óe«Ãvij¤aptilÃbhastu k«etrÃÇgaviÓe«Ãditi | k«etraæ và tadrÆpaæ bhavati yathÃrÃmÃdipranÃnamÃtreïÃvij¤aptirutpadyate | yathaupadhike«u puïyakriyÃvastu«u | Ãdareïa và samÃdatte | buddhamavanditvà na bhok«ya iti | mÃsÃrdhamÃsabhaktÃni và nityaæ kari«yÃmÅtyevamÃdi | Ãdareïa và tadrÆpeïa kriyÃmÅhate kuÓalÃmakuÓalÃæ và yato 'syà vij¤aptirutpadyate | uktametadyathà saævarÃsaævarÃïÃæ pratilambha÷ || tyÃga idÃnÅæ vaktavya÷ | tatra tÃvat- ## (%%) kÃmÃptasyëÂaprakÃrasaævarasya pa¤cabhi÷ kÃraïaistyÃga÷ | Óik«Ãnik«epaïanikÃyasabhÃgatyÃgobhayavya¤janotpÃdakuÓalasamucchedebhyo niÓÃtyayenëÂamasya | tÃnyetÃnyabhisamasya pa¤ca bhavanti | kiæ puna÷ kÃraïamebhistyÃgo bhavati ? samÃdÃnaviruddhavij¤aptyutpÃdÃdÃÓrayatyÃgÃdÃÓrayakopanÃnnidÃnacchedÃttÃvadevÃk«epÃcca | anye punarÃhu÷- caturïÃæ patanÅyÃnÃmanyatamena bhik«uÓrÃmaïerasaævaratyÃga÷ |" 'tanna' iti, 'ayogata÷' | ka÷ punarayoga÷ ? ## na hyavayavanÃÓÃdavayavivinÃÓo bhavati | avayavirÆpaÓca prÃtimok«asaævara÷ | tasyÃvayavak«obhÃcchidratvaæ bhavati mÃlinyaæ ca | yathoktaæ bhagavatÃ- "du÷ÓÅlo bhavati pÃpadharmà |" (%%) sÆtravirodhÃdayuktamiti cedatropadiÓanti- ## bhagavatÃtra "abhik«urbhavati" iti ÓÃsanasthityarthaæ durv­ttavineyÃvasÃdanÃrthaæ coktam | yathÃ- "År«yiko bhavati matsarÅ ÓaÂho mÃyÃvÅ mithyÃd­«ÂirityevamÃdido«ayukta÷ kaÓambakajÃtÅya÷ pÃpabhik«urnirvÃsayitavya÷ |" na ca cittÃvidÆ«aïÃdabhik«utvaæ bhavati vineyaÓÃsanÃrthatattvavidbhirityuktam | tadvadatrÃpi dra«Âavyamiti | tasmÃtpÆrvoktalak«aïa eva bhik«urna yathÃha koÓakÃra÷ | (%%) ## anye punarbrÆvate- saddharmÃntardhÃne 'pi saævaratyÃgo bhavati | tattu naivam | yasmÃdapÆrvastadà notpadyate | utpannastu yathoktai reva kÃraïairvinaÓyati || atha dhyÃnÃnÃsravasaævarayostyÃga÷ katham ? tadidamapadiÓyate- ## sarvameva khalu dhyÃnÃptaæ kuÓalaæ dvyÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ tyajyate | upapattitto và bhÆmisaæcÃrÃdardhvaæ vÃdho và | parihÃïito và | samÃpatternikÃyasabhÃgatyÃgÃcceti || ## yathaiva rÆpÃptaæ kuÓalaæ bhÆmisaæcÃrahÃnibhyÃæ tyajyate tathaivÃrÆpyÃptam | Ãryaæ tu kuÓalaæ tribhi÷ kÃraïastyajyate | phalaprÃptita÷ pÆrvako mÃrgastyajyate | (%%) ak«ottÃpanena m­dvindriyamÃrga÷ | parihÃïita uttaro mÃrga÷ | phalaæ phalaviÓi«Âo và | evaæ tÃvatsaævarastyajyate | ## tribhi÷ kÃraïairasaævaraccheda÷ | saævaraprÃptita÷ | yadi saævaraæ samÃpadyate dhyÃnasaævaraæ và pratilabhate hetupratyayabalenasamÃdhilÃbhÃttenÃsaævarastyÃjyate | pratidvandvabalÅyastvÃt | maraïena cÃÓrayatyÃgÃt | dvivya¤janotpÃdena cÃÓrayavikopanÃt | ÓastrajalatyÃge 'pyakaraïÃÓayata÷ saævaramantareïÃsaævaracchedo nÃsti | nidÃnaparivarjanena prav­ddharogÃniv­ttivat || atha saævarÃsaævaravinirmuktà kathamavij¤aptistyajyate ? taducyate- ## yena khalvasau prasÃdakleÓavegenÃvij¤aptirÃk«iptà tasya vicchedÃtsÃpi vicchidyate, kumbhakÃracakragativat | samÃdÃnatyÃgÃdapi vicchidyate | kriyÃvicchedÃdapi vicchidyate | caityavihÃrak«etrÃderapyarthasya vicchedÃdvicchidyate | Ãyu«o 'pi kuÓalamÆlÃnÃmapi vicchedÃdvicchidyate | ## kÃmÃvacaraæ puna÷ kuÓalamarÆpasvabhÃvaæ dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ tyajyate | kuÓalamÆlasamucchedÃt, rÆpÃrÆpyadhÃtÆpapattitaÓca | ## (%%) kli«Âaæ tvarÆpasvabhÃvaæ sarvameva pratipak«odayÃdvihÅyate | yasyopakleÓaprakÃrasya ya÷ prahÃïamÃrga÷, tenÃsau saparivÃra÷ parityajyate | nÃnyathà || atha ke«Ãæ sattvÃnÃmasaævaro bhavati ke«Ãæ saævara÷ ? tadapadiÓyate- ## kÃme«u khalu sarvaÓaï¬hapaï¬akÃdÅni hitvà kurÆæÓca hitvà | devÃnÃmapi saævara÷ | ityato gatidvaye saævarÃsaævarau vidyete | nÃnyatreti || karmÃdhikÃrÃdidÃnÅæ sÆ troktoddi«ÂÃnÃæ karmaïÃæ nirdeÓaæ kari«yÃma÷ | uktaæ hi sÆtre- "trÅïi karmÃïi kuÓalamakuÓalamavyÃk­taæ ca |" te«Ãæ lak«aïamidamucyate- ## yatkhalvi«ÂavipÃkaæ nirvÃïaprÃpakaæ ca du÷khaparitrÃïÃt, tatkÃlamatyantaæ vÃ, tatkuÓalam | niruktirapÅyam | niravadyadevamanu«yastrÅrÆpanirvartanÃcchik«itacitrakararÆpanirvartanavat | kuÓalamiva kuÓalamaupamiko 'yaæ ÓabdaniveÓa÷ | tadyathà Óik«ita÷ puru«a÷ kuÓÃnak«atahasto lunÃti sa kuÓala iti nirucyate, tadvadanyÃmapi kriyÃmavik­tÃæ saæpÃdayan kuÓala (%%) ityucyate | 'viparyayeïÃkuÓalam' u«ÂrolÆkÃdivat | 'avyÃk­tamato 'nyathÃ' ubhayavipÃkÃnirvartanÃt || anyÃnyapi trÅïi karmÃïyuktÃni | puïyamapuïyamÃnejyaæ ca | tatra tÃvat ## kÃmÃvacaraæ hi kuÓalaæ karma puïyamakuÓalamapuïyamityucyate | ÆrdhvabhÆmikamÃnejyam |' tadÆrdhvaæ dhÃtudvaye Óubhaæ karmÃnejyamityucyate | kasmÃtpunaretadÃnejyamityuktam ? 'vipÃkaæ pratyanejanÃt |' kÃmÃvacaraæ hi karma vipÃkaæ (%%) prati kampate lavaïopamasÆtraïyÃyena | katham ? avyavasthÃnÃt | anyagatikamapi hyanyasyÃæ gatau vipacyate | tadanyadevanaikÃyikaæ cÃnyatra devanikÃye | yadeva hi pramÃïabalavarïasukhabhogÃdisaævartanÅyaæ karma deve«u vipacyeta tadeva kadÃcidanyapratyayavaÓÃnmanu«yatiryakprete«u vipacyate | karmajÃticodaneyaæ bhagavato vivak«ità na dravyacodaneti | atrÃha | nanu ca trÅïi dhyÃnÃni se¤jitÃnyuktÃni bhagavatÃ- "yadatra vitarkitaæ vicÃritamidamatrÃryà i¤jitamityÃhu÷" ityevamÃdi ? samÃdhyapak«ÃlÃæste«Ãæ sandhÃyaivamuktam | ÃnejyÃnyapi tu tÃnyuktÃnyÃnejyasÆtre, ÃnejyasaæpreyagÃminÅæ pratipadamÃrabhya || (%%) punaranyÃni trÅïi karmÃïyuktÃni- "sukhavedanÅyaæ du÷khavedanÅyaæ, adu÷khÃsukhavedanÅyaæ ca |" tatra ## tatra Óubhaæ karma yÃvatt­tÅye dhyÃne sukhavedyamityucyate | etÃvatÅ khalu bhÆmi÷ sukhÃyà vedanÃyÃ÷ | tadeva caturthadhyÃnÃtprabh­tyupek«ÃvedanÅyamityucyate | akuÓalaæ tu karma du÷khavedanÅyamityucyate | kiæ punarvedanaiva vipÃka÷ ? netyÃha | prÃdhÃniko 'yaæ rnirdeÓa÷ | sacatuskandhasambhÃraæ hi sukhamabhipretam | dÃr«ÂÃntikÃnÃæ tu sukhaiva vedanà vipÃka÷ cetanaiva ca karma | ÃbhidhÃrmikÃnÃæ tu pa¤caskandho vipÃkahetu÷ pa¤caskandhÃÓca vipÃka iti | kathaæ punaravedanÃsvabhÃvaæ karma sukhavedanÅyamityucyate ? sukhÃyà vedanÃyà hitaæ sukhavedanÅyam | sukhÃsyà vedanÅyo vipÃka iti và | kiæ punaradu÷khÃsukhà vedanà caturthadhyÃnÃdadho na vidyate ? na khalu na vidyate | kiæ tarhi? ## (%%) adu÷khÃsukhavedanÅyaæ khalu karma caturthadhyÃnÃdadho 'pyasti t­tÅye dvitÅye prathame ca dhyÃne | parinirv­te upek«ÃyÃæ ca sthita÷ parinirvÃti | ki¤ca, 'yugapat trivipÃke«Âe÷ |' uktaæ hi- "syÃt trayÃïÃæ karmaïÃmapÆrvÃcaramo vipÃko vipacyeta | syÃtsukhavedanÅyasya rÆpaæ, du÷khavedanÅyasya cittacaitasikà dharmÃ÷, adu÷khÃsukhavedanÅyasya cittaviprayuktÃ÷" iti | ato 'pyastyadhastÃdadu÷khÃsukhavedanÅyaæ karma | ki¤ca, 'dhyÃnÃntaravipÃkata÷ |' nahi dhyÃnÃntare upek«Ãmantareïa vipÃko 'nyà vedanà vipacyate | tatra sukhadu÷khayorabhÃvÃt || ## (%%) tadetatkarma samÃsato dvividhaæ, niyatavedanÅyamaniyatavedanÅyaæ ca | tatra niyatavedanÅyaæ trividham | d­«ÂadharmavedanÅyamupapadyavedanÅyamaparaparyÃyavedanÅyaæ ca- ityetat trividhaæ karma niyatavedanÅyam | caturthamaniyatavedanÅyam | tatra d­«ÂadharmavedanÅyaæ yatraiva janmani k­taæ tatraiva vipacyate | upapadyavedanÅyaæ yad dvitÅye janmani | aparaparyÃyavedanÅyaæ tasmÃtpareïa | ata÷ punaÓcaturvidhÃtkarmaïa÷ katamena janmÃk«ipyate? ## na khalu d­«ÂadharmavedanÅyena karmaïà nikÃyasabhÃga Ãk«ipyate || atha kasmindhÃtau kasyÃæ vÃæ gatau katividhaæ karmÃk«ipyate ? ## sarve«u khalu tri«u dhÃtu«u sarvÃsu ca pa¤casu gati«u caturïÃmapi karmaïÃmÃk«epa÷ kuÓalÃnÃmakuÓalÃnÃæ ca | narakÃnvarjayitvà | narake«u hi d­«ÂadharmavedanÅyaæ kuÓalaæ nÃk«ipyate | tatre«ÂavipÃkÃbhÃvÃdanyat trividhamÃk«ipyate | ki¤ca, (%%) ## yata÷ khalu bhÆmervirakta÷ p­thagjana÷ sa ca sthiro bhavatyaparihÃïadharmà sa tatropapadyavedyaæ karma nÃk«ipati | trividhamanyatkaroti | Ãryapudgalastu vÅtarÃgo na ca parihÃïadharmà tatropapadyavedyamaparaparyÃyavedanÅyaæ ca karma na karoti | na hyasau bhavya÷ punaradharimaæ bhÆmimÃyÃtum | aniyataæ tu kuryÃd d­«ÂadharmavedanÅyaæ yatropapanna÷ kÃmadhÃtau bhavÃgre ca | parihÃïadharmÃpi tvÃrya÷ kÃmadhÃtau vÅtarÃga÷, bhavÃgrÃdvÃ, tayorupapadyÃparaparyÃyavedanÅyaæ karmÃbhavya÷ kartum | kiæ kÃraïam ? phalÃddhyasau parihÅïo bhavati | na cÃsti phalaparihÅïasya kÃlakriyeti | atha kimantarÃbhavika÷ karmÃk«ipati nÃk«ipati ? Ãk«ipatÅtyÃha | (%%) tatra kÃmÃvacaro 'ntarÃbhava÷ dvÃviæÓatividhaæ karmÃk«ipati | pa¤ca garbhÃvasthÃ÷ kalalÃrbudaghanapeÓÅpraÓÃkhÃvasthÃ÷ | pa¤ca jÃtÃvasthÃ÷ | bÃlyakaumÃrayuvamadhyamasthavirÃvasthÃ÷ | tà età niyatÃniyatabhedena viæÓatirÃk«ipyante, ekanikÃyatvÃt | ata evÃntarÃbhavavedanÅyaæ karma noktam | upapadyavedanÅyenaiva tasyÃk«epÃt || kÅd­Óaæ puna÷ karma niyataæ bhavatyaniyataæ và ? ## yadi karma raudreïa tÅvrakleÓÃnugatena cittena k­taæ bhavati, yacca ghanaÓraddhÃsalilÃbhyuk«itena kriyate, yacca m­dvapyabhÅk«ïaæ ni«evyate, yacca ki¤cidguïavati k«etre kriyate ÓubhamaÓubhaæ và phalaæ tasya karmaïo niyamyate || atha d­«ÂadharmavedanÅyaæ karma kÅd­Óamityucyate- ## tatra k«etraviÓe«Ãdyathà da(?) k«ajÃtakÃdi«u | ÃÓayaviÓe«Ãdyathà bakalÃta(?) syok«anirmocanÃdi«u | (%%) kÅd­Óe punastat k«etre viÓi«Âaæ bhavati yatra d­«Âe dharme vipÃko vipacyate ? buddhapramukhastÃvadbhik«usaægho | 'nirodhavyutthitÃdau ca sadya÷ kÃlaphalakriyà |' pa¤casu ca pudgale«u k­taæ nirodhasamÃpattya raïÃmaitrÅdarÓanamÃrgÃdarhatphalÃdvyutthite«u kÃrÃpakÃrà d­«ÂadharmavedanÅyaphalà bhavanti | nirodhasamÃpatte÷ khalu vyutthita÷ parÃæ ÓÃntiæ labhate | nirvÃïasad­ÓadharmÃnubhavanÃt | araïÃvyutthitasyÃpyapramÃïasattvahitÃdhyÃÓayaprav­ttà santatirvartate | evaæ maitrÅvyutthitasya | strautaÃpannasyÃpi nirmalaj¤ÃnalÃbhÃt | arhato 'pi sarvakleÓaprahÃïÃnnirmalà vartante || niyatavipÃkasya ca karmaïa÷ ÓubhÃÓubhasya yà bhÆmistadatyantavairÃgyÃttatkarma d­«Âe dharme vipacyata ityata÷ ## d­«ÂadharmavedanÅyaæ saæg­hÅtaæ bhavati | kÅd­Óaæ punaretatkarma ? ## taccaitatkarma vipÃkaniyataæ dra«Âavyam | ## d­«Âe dharme khalu tasya vipÃko vipacyate | kataratpunaretat ? ## nÃk«epakamiti || vipÃka÷ khalu vedanÃpradhÃna ityata idaæ vicÃryate | syÃtkarmaïaÓcaitasikyeva vedanà vipÃko na kÃyikÅ ? syÃtkÃyikyeva na caitasikÅ syÃdityÃha- (%%) ## kuÓalaæ khalvavicÃraæ karma dhyÃnÃntarÃtprabh­ti yÃvadbhavÃgram | tasyÃvicÃrasya kuÓalasya karmaïaÓcaitasikyeva vedanà vipÃka÷ | kasmÃnna kÃyikÅ ? tasyÃ÷ avaÓyaæ savitarkavicÃratvÃt | kÃyikyeva tvaÓubhasya du÷khavedanÃyasya kÃyikyeva vedanà vipÃka÷ | kasmÃnna caitasikÅ ? caitasikaæ hi daurmanasyaæ na vipÃka÷ | yattarhi karmavaÓÃtsattvÃnÃæ cittak«epa÷ tatsaæprayuktà vedanà kathaæ na vipÃka÷ ? na hi tatra cittaæ karmaïo vipÃka÷ | kiæ tarhi ? yo mahÃbhÆtÃtÃæ prakopa÷ sa vipÃka÷ | tatastajjÃtaæ cittaæ vipÃkaÓabdenopacaryate || punaÓcaturvidhaæ karmoktam- "asti karma k­«ïaæ k­«ïavipÃkam | asti Óuklaæ ÓuklavipÃkam | asti karma k­«ïaÓuklaæ k­«ïaÓuklavipÃkam | astyak­«ïamaÓuklamavipÃkaæ karma karmak«ayÃya saævartate' iti | tatra (%%) ## aÓubhaæ khalu karma ekÃntena k­«ïaæ kli«ÂatvÃt | k­«ïavipÃkaæ cÃmanoj¤avipÃkatvÃt | rÆpÃptantu ÓubhamekÃntena Óuklam, akuÓalenÃvyavakÅrïatvÃt | ÓuklavipÃkaæ ca manoj¤avipÃkatvÃt | ÃrÆpyÃptaæ kasmÃnnocyate ? yatra hi dvividho 'sti vipÃka÷- antarÃbhavikaÓcopapattibhavikaÓca; trividhasya ca kÃyavÃÇmanaskarmaïastatraivoktamiti | "kÃmÃptaæ Óuklaæ ku«ïaÓuklamakuÓalavyavakÅrïatvÃt, k­«ïaÓuklavipÃkaæ vyavakÅrïavipÃkatvÃt |" santÃnata etadvyavasthÃpitaæ na svabhÃvato na hyevaæjÃtÅyakamevaæ karmÃsti vipÃko và yatk­«ïaæ ca syÃcchuklaæ ca, anyonyavirodhÃt | nanu caivamakuÓalasyÃpi karmaïa÷ kuÓalavyavakÅrïatvÃtk­«ïaÓuklatvaæ prÃpnoti ? nÃvaÓyamakuÓalaæ kuÓalena vyavakÅryate | kÃmadhÃtau tvasya balavatvÃtkuÓalantu vyavakÅryate durbalatvÃditi | anÃsravaæ karmai«Ãæ trayÃïÃæ karmaïÃæ k«ayÃya prahÃïÃya saævartate | taddhyak­«ïamakli«ÂatvÃdaÓuklaæ vipÃkaÓuklatÃbhÃvÃt | ÃbhiprÃyiko 'pye«a ÓuklaÓabda÷ | uktaæ tu bhagavatà mahatyÃæ ÓÆnyatÃyÃmaÓaik«adharmÃnÃrabhya- (%%) "ime te Ãnanda, dharmà ekÃntaÓuklà ekÃntÃnavadyÃ÷" iti | ÓÃstre ca- "ÓukladharmÃ÷ katame ? kuÓalà dharmà aniv­tÃvyÃk­tÃÓca |" iti | avipÃkaæ dhÃtvapatitatvÃt prav­ttivirodhÃcca | kiæ puna÷ sarvamanÃsravaæ karma sarvasyÃsya trividhasya karmaïa÷ k«ayÃya saævartate ? netyucyate | kiæ tarhi ? ## ## tatra darÓanamÃrge tÃvaccatas­«u dharmaj¤Ãnak«Ãnti«u kÃmavairÃgye cëÂÃsvÃnantaryamÃrge«u yà cetanà dvÃdaÓaprakÃrà sà k­«ïasya karmaïa÷ prahÃïakÃrÅ | kÃmavairÃgyÃnantaryamÃrgeïÃvaseyà cetanà sà k­«ïaÓuklakarmak«ayakÃrÅ | dhyÃne dhyÃne tvÃnantaryamÃrge paÓcime yà cetanà caturvidhà sà ÓuklakarmÃpahantrÅ | kiæ puna÷ kÃraïamantyenaivÃnantaryamÃrgeïa kuÓalasya karmaïa÷ prahÃïaæ nÃnyena ? na hi tasya svabhÃvaprahÃïaæ prahÅïasyÃpi saæmukhÅbhÃvÃt | kiæ tarhi ? tadÃlambanakleÓaprahÃïÃt | ato yÃvadeko 'pi tadÃlambana÷ kleÓaprakÃro (%%) 'sti tÃvadasya prahÃïaæ nopalabhyate | taccaitadasat | prahÅïaæ hi tat, na tu vihÅnam | ata÷ samudÃcaratÅti | gatametat || sÆtra uktam- "trÅïi duÓcaritÃni | kÃyaduÓcaritaæ vÃÇmanoduÓcaritam | evaæ sucaritÃni" iti | te«Ãæ ka÷ svabhÃva÷ ? tatra tÃvat- ## sarvamiti sasÃmantakamaulap­«Âhamityartha÷ | ## sarvamevÃkuÓalaæ kÃyakarma kÃyaduÓcaritam | evaæ vÃÇmanoduÓcaritam | akarmasvabhÃvÃnyapi tvabhidhyÃdÅni manoduÓcaritasvabhÃvÃni | "abhidhyÃdaya eva karmasvabhÃvÃni" iti sthitibhÃgÅyÃ÷ | tacca na, karmakleÓaikatvado«Ãt | sthitibhÃgÅyà nÃma ÓÃkyÃ÷ sva(Óva?) lÃægÆlikadvitÅyanÃmÃna÷ | te khalvabhidhyÃdÅni manaskarmasvabhÃvÃnÅcchanti | te«Ãæ (%%) karmakleÓaikatvasaÇkara÷ prÃpnoti | koÓakÃra÷- "ko 'tra do«a÷" ? yadi kaÓcitkleÓa÷ karmÃpi syÃdvÃyasa÷ sÃrasa÷ syÃt | karmakleÓÃnÃæ cÃtyantasvabhÃvaprabhÃvakriyÃphalabhedabhinnÃnÃmekatvaparikalpai÷ sÃækhyÅyÃdidarÓanamabhyupagataæ syÃt | 'api' ÓabdÃtpunaratra sÆtroktÃstrayo vaÇkÃstrayo do«Ãstraya÷ ka«Ãyà Ãk­«yante | te«Ãæ punaridaæ lak«aïaæ yathÃkrameïa | ÓÃÂhyajaæ kÃyakarma kÃyavaÇka (%%) ityucyate | kuÂilÃnvayatvÃt | evaæ ÓÃÂhyajaæ vÃÇmanaskarma vÃÇmanovaÇka ityucyate | dve«ajÃ÷ punasta eva trayo do«Ã ityÃkhyÃyante, cittaprado«ÃnvayatvÃt | rÃgajaæ puna÷ kÃyakarma kÃyaka«Ãya ityuktaæ ra¤janÃtmakatvÃt | evaæ vÃÇmana÷ka«Ãyau dra«Âavyau | tÃni puna÷ kuÓalÃni kÃyavÃÇmanaskarmÃïi trÅïi sucaritÃni boddhavyÃni | etÃnyeva trÅïi ÓauceyÃnyuktÃni | aÓaik«asantÃne trÅïi mauneyÃnyucyante | tatra kÃyasucaritaæ kÃyamauneyaæ vÃksucaritaæ vÃÇmauneyaæ mana eva tu mithyÃsaækalpoparamÃnmunirityÃkhyÃyate | taduparamÃddhi kÃyavÃgjalpoparamo bhavati | muneridaæ mauneyamiti nirukti÷ | (%%) kasmÃtpunararhata eva mauneyÃni ? tasya paramÃrthamunitvÃt | sa khalu sarvakleÓajalpoparamÃnmunirityucyate | e«Ã punarmauneyaÓauceyadeÓanà mithyÃmaunaÓaucÃbhiyuktÃnadhik­tyadeÓiteti tadetatsaha mauneyaÓauceyarnirdi«yate || #<Óubhaæ tatsÃnabhidhyÃdi proktaæ sucaritatrayam / dvayaæmaulamada÷ karma mÃrgà daÓa ÓubhÃÓubhÃ÷ // Abhidh-d_189 //># dvayaæ punaretatsucaritaduÓcaritÃkhyaæ yanmaulaæ te daÓa ÓubhÃÓcÃÓubhÃÓca karmapathà bhavanti prayogap­«ÂhavarjyÃ÷ | tatra kÃyasucaritasya pradeÓa÷ p­yogap­«ÂhÃkhyo madyÃdiviratidÃnejyÃdika÷ | vÃksucaritasya priyavacanÃdika÷ | mana÷sucaritasya Óubhà cetanà | kÃyaduÓcaritasyÃpi pare«Ãæ jÅvitabhogadÃrÃpahÃraprayogap­«ÂhÃkhya÷ | vÃgduÓcaritasyÃpyapriyavacanÃdyÃkhya÷ | manoduÓcaritasyÃpyakuÓalaæ manaskarmai..................ste«Ãæ nÃtyaudÃrikatvÃt | yastu prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃraviratyÃkhyo maula÷ sa kuÓala÷ karmapatha÷, tasyaudÃrikatvena mahÃnuÓaæsatamaphalatvÃt | yastu pare«Ãæ jÅvitabhogaparadÃrÃpahÃrakÃyaparispanda÷ sa maula÷ sa cÃkuÓala÷ karmapatha÷ | evaæ yathÃsaæbhavamanye«Ãæ dra«Âavyamiti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau caturthÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ | (%%) caturthÃdhyÃye t­tÅyapÃda÷ | idamidÃnÅæ vaktavyam | ye ete daÓakarmapathà e«Ãæ kati vij¤aptisvabhÃvÃ÷ katyavij¤aptisvabhÃvÃ÷ katyubhayasvabhÃvÃ÷ ? tatrÃkuÓalÃnÃæ tÃvat- ## tatra prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnam­«ÃvÃdapaiÓÆnyapÃru«yasaæbhinnapralÃpÃ÷ | ete nÃvaÓyaæ vij¤aptisvabhÃvÃ÷ | pareïa kÃrayato maulÅvij¤aptyabhÃvÃt | kÃmamithyÃcÃrastu nityaæ dvyÃtmaka÷, tasya pareïÃÓakyatvÃt | te 'pi '«a k­tÃ÷' yadà svayameva prÃïÃtipÃtÃdÅn «a karmapathÃn karoti tadà dvyÃtmÃno bhavanti | vij¤aptyavij¤aptisvabhÃvatvÃt | kuÓalÃnÃæ puna÷ #<ÓubhÃ÷ sapta dvidhà j¤eyà ekadhaite samÃhitÃ÷ // Abhidh-d_190 //># sapta khalu rÆpiïa÷ kuÓalÃ÷ karmapathÃ÷ dvidhà bhavanti | vij¤aptyadhÅnatvÃt samÃhitaÓÅlasya | dhyÃnÃnÃsravasaævarasaæg­hÅtÃstvavij¤aptisvabhÃvà eva | samÃhitasya vij¤aptyabhÃvÃt | ## (%%) sÃmantaka÷ khalu yadà tÅvreïa paryavasthÃnena prayogamÃrabhate, prasÃdena và ghanarasena tadà dvisvabhÃvà | yadà m­dunà tadà vij¤aptireva | viparyayeïa tu p­«Âhe«vavaÓyamavij¤apti÷ | yadi puna÷ karmapathaæ k­tvà punastatravÃnuce«Âate syÃdvij¤aptirapÅti | tÅvreïa tu prahÃreïa jÅvitÃdvyaparopayati | tatra yà vij¤aptistatk«aïikà cÃvij¤apti÷ sa maula÷ karmapatha÷ | dvÃbhyÃæ hi kÃraïÃbhyÃæ prÃïÃtipÃtÃvadyena sp­Óyate | prayogata÷ phalaparipÆritaÓca | tata Ærdhvamavij¤aptik«aïÃ÷ p­«ÂhÅbhavanti | yÃvaddhataæ paÓuæ k­«ïÃti Óodhayati vikrÅïÃti pacati khÃdati kÅrtayati | yadi tÃvadasya vij¤aptik«aïà api p­«Âhaæ bhavanti | evamanye«vapi yathÃsaæbhavaæ yojyam | abhidhyÃdÅnÃæ nÃsti prayogo na p­«Âhaæ saæmukhÅbhÃvamÃtrÃdeva karmapathÃ÷ | sÆtre bhagavatoktam- "prÃïÃtipÃto bhik«avastrividha÷ | lobhajo dve«aja mohaja÷, yÃvanmithyÃd­«Âi÷" iti | tatrai«Ãæ karmapathÃnÃæ ke«Ã¤cillobhena ni«ÂhÃ, ke«Ã¤cid dve«eïa, ke«Ã¤cinmohena | sarve«Ãmapi ## (%%) prayogaste«ÃmakuÓalamÆlatrayÃjjÃta÷ | tatra lobhaja÷ prÃïÃtipÃtastaccharÅrÃvayavÃrthaæ m­galubdhÃnÃmaurabhrikamÃtsikaÓÃkuntakÃdÅnÃæ ca | dve«ajo yathà vairaniryÃtanÃrtham | mohajo yÃj¤ikÃnÃæ dharmabuddhyà rÃj¤Ãæ ca dharmapÃÂhakaprÃmÃïyÃddhiæsatÃm | pÃrasÅkÃdÅnÃæ ca dharmabuddhyà mÃtaraæ pitaramabhighnatÃm | lobhajamadattÃdÃnaæ yastenÃrthÅ taddharati | dve«ajaæ vairaniryÃtanÃrtham | mohajaæ yathà rÃj¤Ãæ dharmapÃÂhakaprÃmÃïyÃd d­«ÂanigrahÃrtham | yathà ca du«ÂabrÃhmaïà Ãhu÷- "sarvamidaæ prajÃpatinà brÃhmaïebhyo dattaæ brÃhmaïÃnÃæ daurbalyÃdv­«alÃ÷ paribhu¤jante | tasmÃdapaharan brÃhmaïa÷ svamÃdatte svameva tu ko«Âhaæ vaste svaæ dadÃti" iti | lobhaja÷ kÃmamithyÃcÃra÷ paradÃrÃdi«u tatsaærÃgÃdabrahmacaryam | dve«ajo vairaniryÃtanÃrtham | mohajo yathà pÃrasÅkÃnÃæ mÃtrÃdigamanam | gosave ca yaj¤e "upahà uadakaæ cÆ«ayati, t­ïÃni cchinatti, upaiti mÃtaramupasvasÃramupasagotrÃmiti |" m­«ÃvÃdÃdayo lobhajà dve«ajÃÓca yathà pÆrvamuktam | mohajo m­«ÃvÃdo yathÃha- "na narmayuktaman­taæ hinasti na strÅ«u rÃjanna vivÃhakÃle | (%%) prÃïÃtyaye sarvadhanÃpahÃre pa¤cÃn­tÃnyÃhurapÃtakÃni ||" iti | paiÓÆnyÃdayastu mithyÃd­«Âipravartità mohajà yaÓca vedÃdyasacchÃstrapralÃpa÷ | ## abhidhyÃdayastu lobhÃdanantarasaæbhÆtatvÃt trimÆlajÃ÷ | uktÃ÷ akuÓalÃ÷ karmapathÃ÷ | ## kuÓalÃnÃæ tu prayoga÷ p­«Âhaæ ca trimÆlottham | te«Ãæ kuÓalacittasamutthitatvÃt, tatra ca tadbhÃvÃt | kena punare«Ãæ karmapathÃnÃæ samÃptirbhavati ? tadidamapadiÓyate- ## prÃïÃtipÃtapÃru«yavyÃpÃdÃnÃæ khalu dve«eïa ni«Âhà bhavati | parityÃgaparu«acittasaæmukhÅbhÃvÃt || ## (%%) adattÃdÃnaparastrÅgamanÃbhidhyÃnÃæ lobhena ni«Âhà | ## mithyÃd­«Âe÷ khalu mohena samÃptirbhavati | adhimÃtramƬhÃbhihitÃæ ni«ÂhÃpayati | ## ke punaranye ? m­«ÃvÃdapaiÓunyasaæbhinnapralÃpÃ÷ | te«Ãæ tribhirapi ni«Âhà lobhena dve«eïa mohena và || athai«Ãæ caturïÃæ kÃï¬ÃnÃæ kimadhi«ÂhÃnam ? taducyate- ## tatra sattvÃdhi«ÂhÃnà vadhÃdaya÷ | bhogÃdhi«ÂhÃnÃ÷ parastrÅgamanÃdaya÷ | nÃmarÆpÃdhi«ÂhÃnà mithyÃd­«Âi÷ | nÃmakÃyÃdhi«ÂhÃnà m­«ÃvÃdÃdaya÷ || kathaæ puna÷ prÃïÃtipÃtaæ svayaæ kurvata÷ karmapatho bhavati kathaæ yÃvanmithyÃd­«Âiriti ? lak«aïaæ karmapathÃnÃæ vaktavyam | tadÃrabhyate- ## yadi khalu hani«yÃmi hanmyenamiti saæcintyÃbhrÃntacitta÷ paraæ jÅvitÃdvyaparopayati, (%%) evaæ prÃïÃtipÃto bhavati | prÃïo và vÃyu÷ kÃyacittÃÓrito vartate | tamatipÃtayatÅti prÃïÃtipÃta÷ | na, anupapatte÷ | vinÃÓÃnu«aktà khalu saæskÃrÃ÷ pratik«aïavinaÓvarÃÓcÃbhyupagamyante | te«ÃmitthaæbhÆtÃnÃæ sthitiÓaktikriyÃbhÃve satyanÃgatÃnÃæ ca tulyÃtulyajÃtÅyÃnÃæ nirÃtmakatvÃviÓe«e kena hantrà kimÃpadyate ? atra sautrÃntikÃ÷ parihÃramÃhu÷- "na | pradÅpanirvÃpanaghaïÂaÓabdanirodhavattatsiddhe÷ |" na, samÃnatvÃt | ayaæ tvatra parihÃra÷- hanturhetusÃmarthyopaghÃtakaraïe satyanÃgatasaæskÃraÓaktikriyÃdhÃnavidhÃnavighnakaraïÃt prÃïÃtipÃtopapatti÷ | kasya punastajjÅvitaæ yastena viyojyate, te và prÃïà iti ? prasiddhasya (%%) pudgalasya yo 'sÃvevaæ nÃmaivaæ gotra iti vistara÷ | abuddhipÆrvÃdapi prÃïivadhÃtkarturadharmo bhavati yathÃgnisparÓÃddÃha iti nagnÃÂÃ÷ | te«Ãæ paradÃradarÓanasparÓane 'pye«a prasaæga÷ | tu«Âaru«ÂanagnÃÂavÃhlÅkanirgranthaÓirolu¤cane ca | (%%) buddhipÆrvÃtprÃïivadhÃddharmo 'pi bhavatÅti yÃj¤ikÃ÷ | katham vi«abhak«aïavat | tadyathà ki¤cidvi«abhak«aïaæ mantrapÆrvaæ hitÃya bhavati | ki¤cidahitÃya yadamantrapÆrvaæ tadvaditi | na | galÃmre¬anaÓastranipÃtamantareïa mantramÃtrakena paÓuvadhasÃmarthyÃdarÓanÃt | pi«ÂamayacchÃgà hutimÃtreïa paÓuvadhÃdiyaj¤adharmotpattyasÃmarthyÃcca | ki¤ca, vi«asya mÃraïajÅvitaÓaktidvayasÃmarthyadarÓanÃt | tatra mantrapÆrvakaæ ki¤cijjÅvayati ki¤ciddurgatÃri«Âe«u na jÅvayati | amantrapÆrvakamapi ki¤cÅjjÅvayati ki¤cinna jÅvayati | bhuktavi«asyÃpek«ikatvÃt | ki¤ca, ÓabarÃdimantrÃïÃæ vi«amÃraïÃÓaktyupaghÃte 'pi pÃpapraïÃÓanaÓaktyadarÓanÃt | ki¤ca, hiæsÃhiæsayordharmÃdharmasvÃlak«aïyÃparityÃgabhÆtatvÃt | juhotyÃdikriyÃvyaÇgyo (%%) dharma÷ iti cet | na | tadrÆpÃsiddhatvÃt, abhivyaktyanupapatteÓca | kriyÃmÃtramapÆrvamiti cet | na | kriyÃyà nityatvÃnupapatterniruktyanupapatteÓca || ## abhrÃntyeti vartate | yadi balacauryabuddhyà paradravyaæ svÅkaroti || ## agamyagamanaæ khalvapi kÃmamithyÃcÃra÷ | sa ca bahuprakÃravikalpo bhavati | agamyÃæ gacchati mÃtaraæ và duhitaraæ và paraparig­hÅtÃæ và svÃmapyanaÇge gacchatyadeÓe ca | niyamasthÃæ và | abhrÃntyetyuktam | ## vakt­Órot­buddhyapek«ayà khalu m­«ÃvÃdo bhavati | yadi vaktÃrthÃnÃmabhij¤o bhavati sa taæ vigopya drohabuddhyÃnyathà brÆte | Órotà ca tathaivÃvagacchati | tadÃsya m­«ÃvÃda÷ kamapatho bhavati || (%%) ye khalvime mÃhakÅmÃt­sÆtrà di«va«ÂÃvanÃryà vyavahÃrÃ÷ proktÃ÷, a«Âau cÃryÃ÷- "ad­«Âe d­«ÂavÃditÃnÃryo vyavahÃra÷ | aÓrute, amate, avij¤Ãte, Órutamatavij¤ÃtavÃditÃnÃryo vyavahÃra÷ | d­«ÂaÓrutamatavij¤Ãte cÃd­«ÂÃdivÃditÃnÃryo vyavahÃra÷ | viparyayeïa tva«ÂÃvevÃryà vyavahÃrÃ÷ |" te«Ãæ punaridaæ lak«aïaæ vyÃkhyÃyate- ## (%%) yatkhalu cak«u«Ãlocitaæ cak«urvij¤Ãnamanovij¤ÃnÃbhyÃæ cÃnubhÆtaæ tadd­«Âamityucyate | yacchrotreïa Órotramanovij¤ÃnÃbhyÃæ cÃnubhÆtaæ tacchrutam | yat tribhirghrÃïajihvÃkÃyaistadvij¤Ãnamanovij¤ÃnaiÓcÃnubhÆtaæ tanmatamityucyate | te«Ãæ prÃpyavi«ayagrÃhitvÃt, kaba¬iækÃrÃhÃravi«ayatvÃcca | tatre«ÂaparyÃyavÃcÅ mataÓabda÷ | yatpunarmanovij¤ÃnenÃnubhÆtaæ tadvij¤Ãtaæ tadadhyavasÃye niÓcayaparisamÃpte÷ | gatametat | prak­tamevÃnuvartatÃm || ya÷ kÃyenÃnyathÃtvaæ prÃpayet, syÃnm­«ÃvÃda÷ ? syÃt | tadapadiÓyate- syÃnna kÃyena parÃkrameta prÃïÃtipÃtÃvadyena ca sp­Óyeta | syÃdvÃcà parÃkrameta syÃnna vÃcà parÃkrameta m­«ÃvÃdÃvadyena ca sp­Óyeta | syÃtkÃyena parÃkrameta, syÃnna kÃyena vÃcà parÃkrameta, ubhayÃvadyena ca sp­Óyeta | syÃd­«ÅïÃæ mana÷prado«eïa pro«adhanidarÓanaæ cÃtra iti | (%%) kathaæ punarvij¤aptyà vinà tatrÃvij¤apti÷ kÃmÃvacarÅ karmapatho yok«yate | sati hi cittaparispande mahÃbhÆtatajjakÃyaparispando 'vaÓyaæ bhÃvÅti kartavyo 'tra yatna÷ | ukto m­«ÃvÃda÷ || ## yatkhalu kli«Âacittasya parabhedÃya vacanamabhrÃntyà tatpaiÓunyamityucyate | ## abhrÃntyà kli«Âacittasya yadvacanaæ tatpÃrÆ«yamiti | (%%) ## kli«Âaæ khalu sarvaæ vacanaæ saæbhinnapralÃpitvam | yasya guïasya bhÃvÃd dravye ÓabdaniveÓastabhidhÃne tvatalau | kaÓcÃsau guïa÷ ? saæbhinnapralÃpa eva | sa yasyÃsti sa saæbhinnapralÃpÅ | tadbhÃva÷ saæbhinnapralÃpitvam | anye punarbruvate | yadetanm­«ÃvÃdÃditribidhaæ vacanaæ tato yadanyatkli«Âaæ lapanagÅtanÃÂyatÅrthaÓÃstrÃdi tatsarvaæ sabhinnapralÃpa÷ || ## abhidhyà tÃvad dvi«ata÷ sp­hà | aho bata yatpare«Ãæ tanmama syÃditye«Ã vi«ayaprÃrthanà vi«amalobhÃkhyà abhidhyetyucyate | vyÃpÃda÷ khalvapi sattvaparityÃgabudhyà pratigha÷ | mithyÃd­«Âirapi hetuæ và phalaæ và kriyÃæ và sadvà vastu nÃÓayata÷ yà d­«ÂirmatirityevamÃdi sà mithyÃd­«Âirityucyate | (%%) tayà punarmithyÃd­«Âyà prakar«aprÃptayà navaprakÃrayà navaprakÃrÃïi kuÓalamÆlÃni samucchidyante | bhÃvanÃheyakleÓaprahÃïavat | yattarhi ÓÃstra uktam- "katamÃnyadhimÃtrÃïyakuÓalamÆlÃni yairakuÓalamÆlai÷ kuÓalamÆlÃni samucchinatti ? kÃmavairÃgyaæ cÃnuprÃpnuvan yÃni tatprathamata upalikhati ?" nai«a do«a÷ | akuÓalamÆlÃdhyÃh­tatvÃt | mithyÃd­«Âeste«veva tatkarmopacaryate | tadyathÃgnireva grÃmasya dagdhà caurÃstu tasyÃdhyÃhÃrakÃstadvaditi | (%%) kÃmÃvacarÃïyupapattilambhikÃnyeva ca samucchidyante, prÃyogikebhya÷ pÆrvaæ parihÅïatvÃt | evaæ hyÆktaæ bhagavatÃ- "samanvÃgato 'yaæ puru«a÷ kuÓalairapi dharmairakuÓalairapi dharmai÷" iti vistara÷ | tatra samanvÃgato 'yaæ pudgala÷ kuÓalairapi dharmairaviÓe«eïa dvividhai÷- prÃyogikairupapattilÃbhikaiÓca | te 'sya pudgalasya kuÓalà dharmà antardhÃsyanti, prÃyogikÃ÷ anupÆrvasamucchede, pÆrvaæ tadvihÃne÷ | asti cÃsya kuÓalamÆlamanusahagatamanupacchinnamupapattilÃbhikam | tadapyapareïa samayena (%%) sarveïa sarvaæ samucchetsyate | yasya samucchedÃtsamucchinnakuÓalamÆla iti saækhyÃæ gami«yatÅti | ata÷ sarvÃkuÓalamÆlabhÆtà mithyÃd­«Âiriti saugatÃ÷ | (%%) "sÆk«maæ kuÓaladharmabÅjaæ tasminnakuÓale cetasyavasthitaæ yata÷ puna÷ pratyayasÃmagrÅsannidhÃne sati kuÓalaæ cittamutpadyate" iti koÓakÃra÷ | (%%) yuktyÃgamavirodhÃttanneti dÅpakÃra÷ | tatra yuktivirodhastÃvadvijÃtÅyÃddhetorvijÃtÅya phalÃnutpattidarÓanÃdyavabÅjÃcchÃliphalavadyoniÓo manasikÃraparata÷ sadgho«ÃbhyÃæ mithyÃd­«Âivacca | (%%) cak«ÆrÆpÃbhyÃæ vij¤Ãnavaditi cet | na | sabhÃgahetau sati cak«ÆrÆpayornimittakÃraïamÃtratvÃt, dadhyutpattÃvÃta¤canavat | ki¤ca, viruddhÃnÃmanyataropapatteÓca | na hi viruddhÃnÃæ sukhadu÷khÃlokatama÷prabh­tÅnÃæ caikatra saæbhavadavasthÃnaæ d­«Âam | nÃpi parasparaæ bÅjaphalÃbhisaæbandha÷ | ki¤ca, cittabÅjaikatvÃbhyupagamÃcca | akuÓalameva hi cittaæ bhavatÃæ bÅjami«Âam | tasya kuÓale cittak«aïe viruddhakriye ca cittÃntare bÅjaleÓÃnupapatti÷ | (%%) uktottaratvÃcca | vistareïa hyatrottaramuktam | tatsmaryatÃmiti | Ãgamavirodho 'pi, "sarvaæ sarveïa cchetsya te" iti ...........cyamÃnaæ bÅjamavasthitaæ gaæsyate | iti | vyÃkhyÃtÃ÷ salak«aïÃ÷ karmapathÃ÷ || ka÷ puna÷ salak«aïa÷ karmapathÃrtha÷ ? karma ca karmaïaÓca cetanÃkhyasya panthÃna iti karmapathÃ÷ | tatra sapta karma ca karmaïaÓca panthà iti karmapathÃ÷, trayastvabhidhyÃdaya÷ karmaïa÷ panthÃno na karma | cetanà hi tat saæprayogiïÅ bhavati | (%%) saæprayuktÃtadvaÓenagacchatyabhisaæskarotÅtyartha÷ | sà tu karmaiva na karmapatha÷ | na hyasau trayÃïÃæ vaÓena vartate | idamucyate- ## katibhi÷ puna÷ karmapathai÷ sÃrdhaæ cetanà yugapadutpannà vartate ? tadÃrabhyate- ## ekena tÃvatsaha vartate | vinÃnyenÃbhidhyÃdisaæmukhÅbhÃve akli«Âacetaso và tatprayogeïa rÆpiïÃmanyatamani«ÂhÃgamane | (%%) dvÃbhyÃæ saha vartate | vyÃpannacittasya prÃïivadye | abhidhyÃvi«Âasya cÃdattÃdÃne kÃmamithyÃcÃre saæbhinnapralÃpe và | tribhi÷ saha | vyÃpannacittasya parakÅyaprÃïimÃraïÃpaharaïe yugapat | abhidhyÃvi«Âasya tatprayogeïa rÆpidvayani«ÂhÃgamane tribhireva | caturbhi÷ saha vartate | bhedÃbhiprÃyasya nandanavacane paru«avacane và | tatra hi mÃnasa eko bhavati vÃcikÃstraya÷ | abhidhyÃdigatasya và tatprayoge 'nyatrayani«ÂhÃgamane | evaæ pa¤ca«aÂsaptabhiryojyam | a«ÂÃbhi÷ saha vartate | «aÂsu prayogaæ k­tvà pare saæpre«aïena svayaæ kÃmamithyÃcÃraæ kurvata÷ samani«ÂhÃgamane | evaæ tÃvadakuÓala÷ || #<Óubhaistu daÓabhiryÃvatsÃrdhaæ naikëÂapa¤cabhi÷ /># Óubhai÷ khalu karmapathairyÃvaddaÓabhi÷ saha vartata ityuts­«Âi÷ | tadapavÃdoyam- 'naikëÂapa¤cabhi÷' | na khalvekena pa¤cabhira«ÂÃbhirvà saha vartate | (%%) tatra dvÃbhyÃæ saha vartate | kuÓale«u pa¤casu vij¤Ãne«u sthitasyÃrÆpyasamÃpattisaæg­hÅte ca k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnasaæprayuktÃvij¤Ãnaæ tatsaæprayuktà ca praj¤Ãnad­«Âiriti | tribhi÷ saha vartate | samyagd­«Âisaæprayukte manovij¤Ãne | yatra saævaro nÃsti | caturbhirakuÓalÃvyÃk­tacittasyopÃsakasya ÓrÃmaïerasaævarasamÃdÃne | «a¬bhi÷ kuÓale«u pa¤casu vij¤Ãne«u tatsamÃdÃne | saptabhi÷ kuÓale manovij¤Ãne tatsamÃdÃna eva | akuÓalÃvyÃk­tacittasya ca bhik«usaævarasamÃdÃne | (%%) navabhi÷ kuÓale«u pa¤casu vij¤Ãne«u tatsamÃdÃne, k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnasaæprayukte ca manovij¤Ãne tasminneva ca dhyÃnasaæg­hÅte | daÓabhistato 'nyatra kuÓale manovij¤Ãne bhik«usaævarasamÃdÃna eva | sarvà ca dhyÃnÃnÃsravasaævarasamÃvartinÅ cetanÃnyatra k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃbhyÃm | saævaranirmuktena tvekenÃpi saha syÃdanyacittasyaikÃÇgaviratisamÃdÃne | pa¤cëÂÃbhirapi syÃt | kuÓalamanovij¤Ãnasya dvipa¤cÃÇgasamÃdÃne yugapat | kasyÃæ punargatau kati kuÓalÃÓcÃkuÓalÃÓca karmapathÃ÷ saæmukhÅbhÃvata÷ samanvÃgato và santÅti ? ## ete traya÷ saæbhinnapralÃpapÃrÆ«yavyÃpÃdà nÃrake saæmukhÅbhÃva ta÷ samanvÃgamataÓca vidyante | ## kecitkhalu bruvate- abhidhyà mithyÃd­«ÂiÓcÃpi dvÃbhyÃæ prakÃrÃbhyÃæ vidyete | anye punarÃhu÷- samanvÃgamata evÃbhidhyÃmithyÃd­«ÂÅ vidyete | ra¤janÅyavastvabhÃvÃt, karmaphalapratyak«atvÃcca | taccaitadakÃraïam | tatra tÃvatt­«ïÃvidyÃdhimÃtratamatvÃditi pÆrvamapÃk«ika÷ | (%%) ## kurau khalvevameva trayo 'bhidhyÃvyÃpÃdamithyÃd­«Âaya÷ | anye punarÃhu÷- samÃnvÃgamata eva na saæmukhÅbhÃvata÷ amamÃparigrahatvÃt, snigdhasantÃnatvÃdÃghÃtavastvabhÃvÃdapÃpÃÓayatvÃcca || ## narakottarakurubhyÃæ kÃmadhÃtau dvÃbhyÃæ prakÃrÃbhyÃæ daÓÃÓubhà vidyante | ## ÓubhÃstu 'traya÷' | trayo 'nabhidhyÃvyÃpÃdasamyagd­«Âaya÷ sarvatra traidhÃtuke pa¤casvapi gati«u dvÃbhyÃæ prakÃrÃbhyÃæ santÅti | #<ÃrÆpyÃryÃsaæj¤inÃæ ca rÆpiïa÷ sapta lÃbhata÷ // Abhidh-d_203 //># ÃrÆpye«u khalvÃryÃïÃmevÃtÅtÃnÃgatenÃnÃsravasaævareïa samanvÃgamo 'styasaæj¤inÃæ ca | dhyÃnasaævareïa yÃvadbhÆbhyÃÓrayaæ hyanÃsravaÓÅlamÃrya utpÃditanirodhitaæ k­tvà ÃrÆpye«Æpapanno bhavati tenÃtÅtena samanvÃgato bhavati | «a¬bhÆbhyÃÓrayeïÃnÃgatenÃpi, na tu saæmukhÅbhÃvata÷, ÃrÆpyÃïÃæ catuskandhÃtmakatvÃdasaæj¤isattvÃnÃæ cÃcittakatvÃt | bhÆtacittapratibaddho hi tatsaævarasaæmukhÅbhÃva÷ || (%%) ## kurÆn hitvà narakÃæÓca | anyatra gatau saæmukhÅbhÃvato hyete sapta kuÓalÃ÷ karmapathà vidyante | saævaranirmuktà eva tu tiryakprete«u | saævarasaæg­hÅtà eva rÆpadhÃtÃvanyatrobhayathà | te khalvete dvividhà karmapathÃ÷ ## tatrÃkuÓalai÷ sarvairÃsevitairbhÃvitairbahulÅk­tairnarake«Æpapadyate tade«Ãæ vipÃkaphalam | saceditthatvamÃgacchati sa manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃm, prÃïÃtipÃtenÃlpÃyu«ko bhavati | adattÃdÃnena bhogavyasanÅ | kÃmamithyÃcÃreïa sapatnadÃra÷ | m­«ÃvÃdenÃbhyÃkhyÃnabahula÷ | paiÓÆnyenÃd­¬hamitra÷ | pÃru«yeïÃmanoj¤aÓabdaÓrÃvÅ | saæbhinnapralÃpenÃnÃdeyavÃkya÷ | abhidhyayà tÅvrarÃga÷ | vyÃpÃdena tÅvradve«a÷ | mithyÃd­«Âyà tÅvramoha÷ | itÅdame«Ãæ ni«yandaphalam | prÃïÃtipÃtenÃtyÃsevitena bÃhyà bhÃvà alpaujaskà bhavanti | adattÃdÃnena parÅttaphalà alpasasyà aÓanibahulÃ÷ | kÃmamithyÃcÃreïa rajo 'vakÅrïÃ÷ | m­«ÃvÃdena durgandhÃ÷ | paiÓÆnyenotkÆlanikÆlÃ÷ | pÃru«yeïa du÷sparÓÃ÷ kaï¬ukaprÃyÃÓca | saæbhinnapralÃpena vi«amapariïÃmÃ÷ | abhidhyayà pacitaphalÃ÷ | vyÃpÃdena kaÂukarmaphalÃ÷ | mithyÃd­«Âyà bÅjÃdapak­«Âaphalà aphalà và | idame«ÃmÃdhipatyaphalam | (%%) tatpunaretat ## yattena parasya du÷khà vedanà janità tatonarake«Æpapadyate | yadi«Âaæ jÅvitamupacchinnaæ tato 'lpÃyu÷ | yattejo nÃÓitaæ tena bÃhyà bhÃvÃ÷ k­Óaujasa÷ | evamanye«Ãmapi yojyam | kuÓalÃnÃmapi karmapathÃnÃmevameva tatphalatrayaæ viparyayeïa lak«ayitavyam | prÃïivadhaviratyà sevitayà deve«Æpapadyate | saceditthatvamÃgacchati manu«yÃïÃæ sabhÃgatÃæ dÅrghÃyurbhavati | tadÃdhipatyenaiva bÃhyà bhÃvà mahojaso bhavantÅti | sarvaæ viparyayeïa dra«Âavyam || atra pÆrvaæ yÃni pa¤ca phalÃnyuktÃni te«Ãæ kataratkarma katibhi÷ phalai÷ saphalam ? #<Ãnantaryapathe karma phalavatpa¤cabhi÷ phalai÷ / caturbhistvamalenÃryaæ tadvadanyacchabhÃÓubham // Abhidh-d_206 //># (%%) prahÃïamÃrge samale pa¤cabhi÷ phalai÷ karma saphalaæ bhavati | tulyà adhikà api tasya paÓcÃdutpannÃ÷ sadaÓà dharmà ni«yandaphalam | vipÃkaphalaæ svabhÆminiyato vipÃka÷ | visaæyogaphalaæ yatkleÓaprahÃïam | puru«akÃraphalaæ ye tadbalasamutpannà dharmÃ÷ | na tathà sahabhuva÷ | yaccÃnantarotpanno vimuktimÃrga÷, yaccÃnÃgataæ bhÃvyate, yacca tatprahÃïaæ tadbalena hi tatprÃptyupatti÷ | adhipatiphalaæ svabhÃvÃdanye sarvasaæskÃrÃ÷ pÆrvotpanna varjjà iti dra«Âavyam | prahÃïamapi tanmÃrgasyÃdhipatiphalaæ yujyate | tadÃdhipatyena tatsÃk«ÃtkaraïÃdityanye | yattu nirmalaprahÃïamÃrge karma taccaturbhi÷ phalai÷ saphalaæ vipÃkaphalaæ muktvà | 'tadvadanyacchubhÃÓubham |' anyadapi sÃsravaæ yacchubhÃÓubham, yacca prahÃïamÃrgÃdanyatkuÓalasÃsravaæ karmaæ yaccÃkuÓalaæ tadapi caturbhireva phalai÷ saphalaæ visaæyogaphalaæ tyaktvà || ## Óe«aæ punaranÃsravaæ yatprahÃïamÃrgÃdanyat, yaccÃvyÃk­taæ tattribhirvipÃkavisaæyogaphalaæ muktvà | ## kuÓalasya karmaïa÷ kuÓalà dharmÃÓcatvÃri phalÃni vipÃkaphalaæ hitvà | akuÓalà dve puru«akÃrÃdhipatiphale | avyÃk­tÃstrÅïi ni«yandavisaæyogaphale hitvà || #<ÓubhÃdyÃstvaÓubhasya dve trÅïi catvÃri ca kramÃt /># (%%) akuÓalasya karmaïa÷ kuÓalà dharmà dve puru«akÃrÃdhipatiphale | akuÓalÃstrÅïi vipÃkavisaæyogaphale hitvà | avyÃk­tÃÓcatvÃri visaæyogaphalaæ hitvà | avyÃk­tamapi hyakuÓalÃnÃæ ni«yandaphalamasti | yathà kÃmÃvacare satkÃyÃntargrÃhad­«ÂÅ | sarve«Ãæ du÷khadarÓanaprahÃtavyÃnÃæ samudayadarÓanaprahÃtavyÃnÃæ ca sarvatragÃnÃm | ## avyÃk­tasya karmaïa÷ kuÓalà dharmÃ÷ dve puru«akÃrÃdhipatiphale | akuÓalÃstrÅïi visaæyogaphale hitvà | avyÃk­tasya tÃnyeva trÅïi || ## tatra 'sarve' iti traikÃlikÃ÷ | atÅtasya karmaïo 'tÅtÃnÃgatapratyutpannà dharmÃÓcatvÃri phalÃni visaæyogamapÃsya | pratyutpannasyÃpi karmaïo 'nÃgatà dharmÃÓcatvÃri phalÃnyetÃnyeva | vartamÃnÃstu dharmà vartamÃnasya karmaïa÷ dve puru«akÃrÃdhipatiphale | ajÃtasya tvajÃtà dharmÃstrÅïi phalÃni ni«yandavisaæyogaphale hitvà || ## svabhÆmikà dharmÃ÷ karmaïo yathÃsaæbhavaæ catvÃri phalÃni visaæyogaphalaæ hitvà | anyabhÆmikà dharmÃ÷ te cedanÃsravÃstrÅïi, vipÃkavisaæyogaphale hitvà | ni«yandaphalaæ hyadhÃtupatitÃnÃmanyabhÆmikaæ na vÃryate | sÃsravÃÓced dve, puru«akÃrÃdhipatiphale | #<Óaik«ÃdyÃstrÅïi Óaik«asya ta evÃÓaik«akarmaïa÷ // Abhidh-d_210 //># Óaik«asya karmaïa÷ Óaik«Ã dharmÃstrÅïi phalÃni, vipÃkavisaæyogaphale (%%) hitvà | aÓaik«Ã apyevam | naivaÓaik«ÃnÃÓaik«ÃstrÅïyeva ni«yandavipÃkaphale hitvà || aÓaik«asya tu karmaïa÷ ## aÓaik«asya khalu karmaïa÷ Óaik«Ã dharmà ekamadhipatiphalam, aÓaik«ÃstrÅïi vipÃkÃvisaæyogaphale hitvà | naivaÓaik«ÃnÃÓaæk«Ã dve puru«akÃrÃdhipatiphale | naivaÓaik«ÃnÃÓaik«ÃïÃæ puna÷ Óaik«Ã dharmà dve puru«ÃkÃrÃdhipatiphale | evamaÓaik«Ã÷ | naivaÓaik«ÃnÃÓaik«Ã÷ pa¤caphalÃni | ## ## darÓanaheyasya khalu karmaïa÷ darÓanaheyà dharmÃstrÅïi phalÃni, vipÃkavisaæyogaphale hitvà | bhÃvanÃheyÃÓcatvÃri, visaæyogaphalaæ hitvà | apraheyà ekamadhipatiphalam | ## ## bhÃvanÃheyasya khalu karmaïo darÓanaheyà dharmÃ÷ dve, puru«akÃrÃdhipatiphale | bhÃvanÃheyÃÓcatvÃri visaæyogaphalaæ hitvà | apraheyÃstrÅïi, vipÃkani«yandaphale hitvà | apraheyasya tu karmaïo darÓanaprahÃtavyà dharmà ekamadhipatiphalam | bhÃvanÃheyà dve, puru«akÃrÃdhipatiphale | apraheyÃÓcatvÃri vipÃkaphalaæ hitvà || atha kimekaæ karmaikaæ janmÃk«ipati, athÃnekam ? tadÃdarÓyate- (%%) ## ekena khalu karmaïà sakalamekaæ janmÃk«ipyate | bahubhistu paripÆryate | tadyathà citrakara ekayà vartyà katsnaæ rÆpamÃk«ipati, bahvÅbhi÷ paripÆrayati tadvaditi | (%%) atha yaduktaæ bhagavatÃ- "karmasvako 'yaæ bhik«avo loka÷" iti | tatkeyaæ karmasvakatà nÃma ? tadÃrabhyate- ## yatkhalu kÃyavÃÇmanaskarma svayaæ k­taæ kuÓalÃkuÓalamabhyatÅtaæ dadatphalaæ sà karmasvakatà dra«Âavyà || kathaæ puna÷ pratik«aïabhidure«u saæskÃre«u parasparÃk­tasaÇkete«u satsu, asati ca nitye kartari bhoktari ca karmasvakatÃbhidhÅyate ? tadatra pratisamÃdhÅyate- ## svÃtmÃbhyudayaviÓe«Ãrtha÷ khalu karmÃrabhyate | kaÓcidahaæ viÓi«Âaj¤Ãnavij¤ÃnasaukhyarÆpakÃntilÃvaïyasau«Âhavayuktaæ janma pratilabheyeti | ÓÃÓvate tvÃtmani ni«kriye pÆrvapaÓcÃdviÓe«ÃbhÃvÃt kart­tvaæ cÃtyantÃpadhvastayuktividhÃnam | skandhasantÃne tu viÓi«ÂaskandhÃntarotpattau satyÃæ bÅjajalÃbhi«ekÃdyanugrahÃd viÓi«Âaphalotpattivaditi | pÆrvamevÃvi«k­tametaditi || idamidÃnÅæ vaktavyam | ## syÃtkhalu karmasvakatà nÃpi ca tasya karmaïo vipÃke 'vasthita iti catu«koÂikà | ## yadi tasya karmaïa÷ phale 'vasthitastacca karma vihÅnaæ bhavati || (%%) ## ## dvitÅyà catu«koÂikà | tatra prathamà koÂi÷- ## ## t­tÅyà catu«koÂikÃ- ## syÃtkhalu karmaïà samanvÃgato na ca tasya karmaïa÷ phalaæ vedayate | catu«koÂikà | #<Ãdyà dattavipÃkena niruddhÃnÃgatÃdinà // Abhidh-d_220 //># ## atha yadidaæ ÓÃstre yogavihitamayogavihitaæ ca karmoktaæ tasya kiæ lak«aïam ? tadabhidhÅyate- ## yatki¤citkhalu kli«Âaæ kÃyavÃÇmanaskarma kleÓopakleÓadÆ«itaæ sarvaæ tadayogavihitama, ayoniÓomanaskÃrasamutthÃpitatvÃt | anye punarbruvate- yatkhalu Óik«Ãvyapetaæ yathà gantavyaæ sthÃtavyamityevamÃdi, yattu liÇgavacanahÅnamasaæbaddhaæ nirarthakaæ ca vÃkkarma tadayogavihitam | vidhibhra«ÂatvÃditi | viparyayÃdyogavihitaæ dra«Âavyamiti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau caturthasyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ || (%%) caturthÃdhyÃye caturthapÃda÷ | athaitÃæ paramagambhÅrÃæ duravabodhÃæ prak­tipuru«eÓvarÃdikudarÓanatimirotsÃdanakarÅæ karmasvakatÃæ ka÷ svayamabhisaæbuddhya lokÃnugrahÃya pradarÓayatÅti ? brÆma÷ | puru«a÷ tu so bodhisattva÷ | sa puna÷ kiæ cittotpÃdÃtprabh­ti bodhisattvo bhavati ? atha lÃk«aïikakarmÃk«epeïa, Ãhosviccaramabhavika iti ? ata idaæ prastÆyate- ## yata÷ prabh­ti kalyÃïamitraæ bhagavantaæ samyaksaæbuddhamÃpadya tadupadarÓitadak«iïamÃrga÷ yoniÓo manasikÃrÃdhi«Âhitabuddhi÷ k­tsnaæ lokamatrÃïamaÓaraïamaparÃyaïaæ pa¤cagatimahÃvarte jÃtijarÃvyÃdhimaraïÃdidu÷khak«ÃrÃmbhasi, karmarÃk«asÃdhi«ÂhitatÅre, pÃpamitrakumbhÅrÃnubaddhabele, rÆpÃdivi«ayavikalpapavanoddhatat­«ïÃtaraÇge, mohakarïadhÃraparibhrÃmitabuddhinauke saæsÃramahÃsamudre nimagnamavalokya k­pÃvi«ÂacetÃstadabhyuddharaïÃya vÅryabÃhumabhiprasÃrya, avivartyaæ cittamevamutpÃdayati- (%%) avidyÃndha÷kÃropahatabuddhinayano 'yaæ loka÷ sa mayà samyagd­«ÂiprabhÃvabhÃsitena ÓÅlasaækrameïottÃrayitavya÷ | pratighabhujaÇgadaæ«Ârà vi«adÆ«ito 'yaæ loka÷ sa mayà maitryÃgadena praÓamitavya÷ | t­«ïÃpiÓÃcÅlalitÃbhibhÆtamatirayaæ loka÷ sa mayà Óamathabalena t­«ïÃnirodhasukhaæ lambhayitavya÷ | parÃmarÓabhÆtagrahÃvi«Âo 'yaæ loka÷ sa mayà vimok«asukhasvastyayanena nirbhayamam­tapadaæ praveÓayitavya÷ | mÃnagiriÓikharÃdhirƬhabuddhirayaæ loka÷ sa mayà karmasvakatÃj¤Ãnavajreïa mÃnagirÅnvicÆrïya praÓÃntamÃnamadÃmarÓaÓÃntipade sthÃpayitavya÷ | vicikitsÃkathaækathÅbhÃvaÓalyaviddhah­dayo 'yaæ loka÷ sa mayà pratÅtyasamutpÃdapravicayaÓalÃkayà kÃÇk«ÃÓalyamutpÃÂyÃm­tarasaæ pÃyayitavya÷ | jarÃvyÃdhimaraïamakaradaæ«ÂrÃntargato 'yaæ loka÷ sa mayà sarvÃnarthaviyuktaæ nirv­tisukhaæ prÃpayitavya÷ | ÓraddhÃdiguïadhanadaridro 'yaæ loka÷ sa mayà bodhyaÇgaratnakhacite mahati guïaiÓvaryapade sanniveÓayitavya÷ | ityetasmÃdavivartyÃd bodhicittotpÃdÃtprabh­ti baudhisattvo vaktavya ityÃcÃryakam || yattarhi ÓÃstra uktam- "bodhisattva÷ kuta÷ prabh­ti ? yato lak«aïavaipÃkyaæ karma karoti" iti | nai«a do«a÷ | yasmÃdasau- ## ## yadà khalvayaæ puru«atvajÃtismaratvÃdi«u padasthÃne«u niyatÅbhato bhavati- ## ato j¤ÃnaprasthÃne 'smÃdavadhe÷ prabh­ti bodhisattva÷ anenÃbhiprÃyeïa paÂhita÷ | (%%) ## ## e«Ã khalu dharmatà yattribhi÷ kalpÃsaækhyeyairanirastaÓraddhÃÓÅlaÓrutatyÃgapraj¤ÃdiguïadhanaiÓvaryaprayogÃnÃæ bhagavatÃæ samyaksaæbuddhÃnÃæ puru«ottamÃnÃæ dharmakÃyacaraïaparisamÃptirbhavati | kalpaÓatena kha¬gavi«ÃïakalpÃnÃæ pratyekabuddhÃnÃm | «a«Âhyà kalpai÷ praj¤ÃvatÃmagryÃïÃm | catvÃriæÓadbhi÷ ­ddhimacchre«ÂhÃnÃm | viæÓatibhi÷ kalpai÷ ÓrutadharapravarÃïÃæ dharmakÃyacaraïaparipÆrirbhavati | yatpunarjanmaÓarÅraæ bhagavatÃæ samyaksaæbuddhÃnÃæ bodherÃÓrayabhÆtaæ dvÃtriæÓatà mahÃpuru«alak«aïai÷ khacitamaÓÅtyÃnuvya¤janairvirÃjitam, yatkhalu d­«Âvà svavikalpasamutthitapratighadÆ«itabuddhÅnÃmapi (%%) mÃrapak«yÃïÃæ tÅrthyÃïÃæ ca mana÷ prasÅdati | kÃni punastÃni dvÃtriæÓanmahÃpuru«alak«aïÃni ? kÃni vÃÓÅtyanuvya¤janÃni ? tadidaæ pradarÓyate- tatra tÃvadamÆni dvÃtriæÓanmahÃpuru«alak«aïÃni- buddhà hi bhagavanta÷ samamahÅtalÃkramaïÃt suprati«ÂhitapÃdÃ÷ || 1 || sahasrÃrasanÃbhikasanemikasarvÃkÃraparipÆrïacakrÃÇkitapÃïipÃdatvÃccakrÃÇkahastapÃdÃ÷ || 2 || ÃyatahastapÃdÃÇgulitvÃddÅrghÃÇgulaya÷ || 3 || dÅrghÃyatatvÃdÃyatapÃr«ïipÃdÃ÷ || 4 || tÆlapicutaruïasukumÃropamakomalakaracaraïatvÃnm­dutaruïapÃïipÃdÃ÷ || 5 || abhitÃmrëÂÃpadavicitratanujÃlÃvanaddhatvÃdabhijÃtahaæsarÃjavajjÃlÃvanaddhapÃdÃ÷ || 6 || uccai÷ sujÃtagulphatvÃducchaÇkucaraïÃ÷ || 7 || anupÆrvopacitav­ttataragarbhaiïeyam­gajaÇghatvÃdaiïeyajaÇghÃ÷ || 8 || prÃæÓubÃhutvÃdanavanatakÃyajÃnumaï¬alasparÓina÷ || 9 || paramÃbhirÆpanirgƬhapuru«animittatvÃdabhijÃtahastyaÓvÃjÃneyavatkoÓagatavastiguhyÃ÷ || 10 || kÃyavyÃmasamÃyÃmatvÃnnyagrodhaparimaï¬alÃ÷ || 11 || anupÆrvordhvamukhajÃtatvÃdÆrdhvÃÇgaromÃïa÷ || 12 || suvibhaktÃdvitÅyanÅlajÃtaromatvÃdekaikÃbhinÅlapradak«iïÃvartaromÃïa÷ || 13 || (%%) uttaptahÃÂakasannibhad­gvyÃmamÃtraprabhÃvabhÃsanÃt suvarïavarïÃ÷ || 14 || suparikarmÅk­tarajatajÃtarÆpaÓlak«ïacchavitvÃdrajomalÃnupakleÓanÃcca sÆk«macchavaya÷ || 15 || samupacitahastapÃdÃæsagrÅvatvÃtsaptotsadakÃyÃ÷ || 16 || käcanaÓilÃtalaÓlak«ïopacitoraskandhÃccitÃntarÃæsÃ÷ || 17 || siæhavadvistÅrïasaæhatordhvÃÇgatvÃtsiæhapÆrvÃrdhakÃyÃ÷ || 18 || avakropacitadaÓatÃlasamucchritatvÃd b­had­jugÃtrÃ÷ || 19 || samantopacitamÃæsanirgƬhajatrudeÓatvÃtsusaæv­ttaskandhÃ÷ || 20 || adhastÃdupari«ÂÃcca samadantaviæÓatitvÃccatvÃriæÓaddantÃ÷ || 21 || anunnatÃvanatasamapramÃïatvÃtsamadantÃ÷ || 22 || nirantarÃvasthitatvÃdaviraladantÃ÷ || 23 || kundenduÓaÇkhÃvabhedasitatvÃcchakladantÃ÷ || 24 || Ólak«ïav­ttopacitadarÓanÅyamahÃhanutvÃtsiæhahanava÷ || 25 || vÃtapittaÓle«mÃnabhibhÆtarasaharaïirasÃrasapravibhÃvanÃsad­Óavij¤ÃnatvÃdrasanarasÃgraprÃptÃ÷ || 26 || vistÅrïapeÓalatvÃjjihvÃyÃ÷ sarvamukhamaï¬alapraticchÃdanÃtprabhÆtatanujihvÃ÷ || 27 || gambhÅravalguh­dayaÇgamavispa«ÂaÓravaïÅyapa¤cÃÇgopetasvaratvÃdbrahmasvarÃ÷ || 28 || kalaviÇkamanoj¤abhëiïo dundubhisvaranirgho«Ã÷ || 29 || Óuklak­«ïapradeÓÃnupakli«ÂalohitarÃjyavinaddhanÅlotpalasamÃnavarïatvÃdabhinÅlanetrÃ÷ || 30 || adharordhvÃvasthitÃnÃæ samyagavanatÃsaælu¬itadÅrghatvÃdak«ipak«mÃïÃæ gopak«mÃïa÷ || 31 || v­ttaparimaï¬alasamÃnupÆrvopacitadarÓanÅyÃsthivajrajÃtamÆrdhatvÃdu«ïÅ«ÃlaÇk­taÓirasa÷ ÓaÇkhÃvadÃtapradak«iïÃvartorïÃvidyotitabhrÆvinatatvÃdÆrïÃÇkitamukhÃ÷ || 32 || etÃni dvÃtriæÓanmahÃpuru«alak«aïÃni buddhÃnÃæ bhagavatÃmiti || (%%) aÓÅtyanuvya¤janÃnyapyucyante | buddhà hi bhagavanta÷ ap­thupramÃïam­dutÃmratuÇgasnigdhanakhÃ÷ || 1 || v­ttanirantarÃnupÆrvopacitÃÇgulaya÷ || 2 || nirgranthinirgƬhÃlpatanuÓirÃpratÃnÃ÷ || 3 || nirgƬhasamÃtÅk«ïagulphÃ÷ || 4 || avi«amÃvakraraktasnigdhapÃdÃ÷ || 5 || m­gapatidviradav­«abhahaæsarÃjapradak«iïÃvartacÃrugataya÷ || 6 || alomasÃÓle«asamapramÃïobhayajaÇghÃ÷ || 7 || suv­tasamasaæhatanirgƬhajÃnava÷ || 8 || kadalÅskandhopamapÅnanibi¬Ãvi«amÃnupÆrvopacitacÃrÆrava÷ || 9 || ardhacandrÃk­tivistÅrïasamunnatÃpagataromavak«Ãïa÷ || 10 || Ólak«ïasusaæhatacaturastranÃbhyÃyatakukundarasundarakaÂÅdeÓÃ÷ || 11 || gambhÅrÃcchidraraktapradak«iïÃvartanÃbhaya÷ || 12 || Ólak«ïÃlomaÓÃÓlathÃnukramak«ÃmodarÃ÷ || 13 || anÃbhugnÃnibhugnasuvattapa«Âhakuk«aya÷ || 14 || samavatÅrïopacitanÃtidÅrghaÓlak«ïapÃrÓvÃ÷ || 15 || animnopacitahrasvavajrasaæsthÃnopapannasÆk«madÅrghalekhÃÇkitÃd­ÓyÃrithasandhicÃrup­«ÂhÃ÷ || 16 || vistÅrïopacitad­¬hasandhih­dayÃ÷ || 17 || avi«amonnatavistÅrïorasa÷ || 18 || anatisthÆlonnataÓaÇkhÃvartanibhasÆk«malekhÃparik«iptasamaraktastanÃ÷ || 19 || h­dayaviprak­«ÂadeÓajÃtatvÃdvistÅrïastanÃntarÃ÷ || 20 || mÃæsopacitÃnativistÅrïatvÃdunnatakak«Ã÷ || 21 || sthÆlad­¬hasubaddhanimagnasamÃk«akÃ÷ || 22 || aÓlak«ïap­thumÃæsanimagnÃvi«amapramÃïasphija÷ || 23 || karikaranibhanirgƬhasandhipÅnakaÂhinaÓlak«ïasamabÃhava÷ || 24 || vartitaÓlak«ïaromaÓasiæhopamad­¬haprako«ÂhÃ÷ || 25 || samatÃmradÅrghapÃïaya÷ || 26 || (%%) gambhÅrÃcchidrÃsaækÅrïavakrÃyatasnigdhatanutÃmrapÃïilekhÃ÷ || 27 || sÆk«mayamalÅk­tÃdhyÃkulÃraktÃÇguliparvÃïa÷ || 28 || anÃmikÃparvÃdhikapramÃïakanÅnikÃÇgulaya÷ || 29 || anatibahutanum­dusnigdhasubaddhamÆlasamaromÃïa÷ || 30 || snigdhÃsaækucitÃnupahatasÃracchavaya÷ || 31 || Óoto«ïasparÓÃvyakacchavÅva varïÃ÷ || 32 || sthiranibi¬ÃnatisthÆlÃnatik­ÓamÃæsÃ÷ || 33 || javÃpu«pÃbhitÃmrasvacchasnigdhamadhuracandanagandhirudhirÃ÷ || 34 || mÃæsopagƬhasthÆlad­¬hasuÓirÃsthikÃ÷ || 35 || nÃgagranthyavasthitanirgƬhÃsthisandhaya÷ || 36 || vajravadabhedyaÓarÅratvÃtsusaæhananÃ÷ |37 || cÃrusuvibhaktÃÇgapratyaÇgÃ÷ || 38 || anupÆrvopacitasuparim­«ÂasukumÃrÃdÅptasvacchaÓarÅrÃ÷ || 39 || nirmaÓakatilakÃlapilyÃ÷ || 40 || jarÃdaurbalyak­tÃpagatavalaya÷ || 41 || siæhaÓayyÃnu«ÂhÃnavyapagatakÃyavik«epÃ÷ || 42 || svedamalÃnupakli«ÂaÓucisaumyacchÃyÃ÷ || 43 || jvalanamaïimahau«adhiÓaÓÃÇkasavit­samatejasa÷ || 44 || mahÅdharavaragurutvopetÃ÷ || 45 || ­tusukhakÃlindikasukhasaæspar«Ã÷ || 46 || madhuram­dusurabhikusumacandanasamÃnaromakÆpagandhÃ÷ || 47 || abhinavanÅlotpalatulyasÃrvakÃlikamukhagandhÃ÷ || 48 || adbhutam­dudÅrghasnigdhapiï¬itavyapagataÓabdaniÓvÃsÃ÷ || 49 || anaÓanakadannÃÓanÃtaÇkÃttu vipariïÃmÃnuparatadharmadeÓanÃbhirapyasa¤jitasvarabhedÃ÷ || 50 || nÃtisaækucitavidÃritaraktÃsyÃ÷ || 51 || ÓucisamÃcÃrÃ÷ || 52 || deÓastha ttaptavispa«ÂaparipÆrïavya¤janÃ÷ || 53 || samantaprÃsÃdikatvÃdasecanakadarÓanÃ÷ || 54 || anatihrasvÃnatidÅrghav­ttopacitatrivalivibhÆ«itakambugrÅvÃ÷ || 55 || samapramÃïad­¬hÃvakrahrasvavipulacibukÃ÷ || 56 || (%%) bimbaphalÃtÃmranÃtyÃyatasamasnigdharucirau«ÂhÃ÷ || 57 || bandhÆkapu«popamaÓlak«ïadaÓanamÃæsÃ÷ || 58 || Óucisnigdhaspa«ÂaracanÃk«ÅïadantÃ÷ || 59 || anupÆrvav­ttasnigdhatÅk«ïasamasitadaæ«ÂrÃ÷ || 60 || saprayojanadak«iïadantaraÓmipradarÓitamuhÆrtasmitÃ÷ || 61 || apamalam­dutÃmrasnigdhajihvÃ÷ || 62 || nityo«ïaÓlak«ïamÃæsajÃlagajatÃlusamavarïatÃlava÷ || 63 || dhuroccÃyatasaægatatuÇganÃsÃ÷ || 64 || aghanam­dud­¬hamÆlasnigdhatanunÅlakuï¬alitasmaÓruva÷ || 65 || anunnatÃtÅk«ïamÃæsalamÃr«Âipiï¬itagaï¬Ã÷ || 66 || ÃdarÓasamopacitÃÓlatharucirakapolÃ÷ || 67 || pÅnÃyatasamÃnopahatacÃrukarïÃ÷ || 68 || lalÃÂakarïagaï¬asandhiÓle«ÃnimnapÆrïacandrÃk­tiÓaÇkhÃ÷ || 69 || viÓÃlÃyatasnigdhamadhuraprasannasamanetrÃ÷ || 70 || prahasitäcitÃgrapak«mÃïa÷ || 71 || somyabhrÃji«ïusthiravisandhid­«Âaya÷ || 72 || aparimitabalatvÃdapagatonme«anime«Ã÷ || 73 || dÅrghÃsitaÓlak«ïÃnupÆrvavartitasnigdhatanubhruva÷ || 74 || käcanapaÂÂaÓlak«ïÃrdhacandrÃk­tivipulalalÃÂÃ÷ || 75 || paripÆrïacandramaï¬alasamavadanÃ÷ || 76 || ekaghanavajrasaæhataÓiraskapÃlÃ÷ || 77 || suparipÆrïacchatrÃk­tiÓirasa÷ || 78 || Ólak«ïacitÃsaælu¬itapalitado«ÃpanatabhramarÃbhasnigdham­dusubaddhamÆlasurabhisvastikanandyÃvartÃk­tikeÓaracanÃ÷ || 79 || sasurÃsuramanujÃdilokÃnavalokitamÆrdhÃna÷ || 80 || atha tadÃdyaæ bodhicittaæ bodhisattvÃnÃæ dìharyeïa kathamiva dra«Âavyam ? naitallaukikena vastunopapÃdayituæ Óakyam | kasmÃt ? yata÷ (%%) ## kiæ paryÃpannam, katarat, kati prakÃram, kiæ purassaram, kasminvà kÃle ko và tadutpÃdayati ? ityetadapadiÓyate - ## tatkhalu bodhicittamÃdyaæ kÃmadhÃtuparyÃpannameva | «a«Âhajaæ manodhÃtujamityartha÷ | triprakÃramupapattilÃbhikaæ Órutamayaæ cintÃmayaæ ceti | k­pÃpurassareïa ÓraddhÃbahulena ca manaskÃreïa saæprayuktam | buddhotpÃda eva nÃsati buddhaÓÃsane | manu«yo và strÅ votpÃdayati nÃnya iti | tasyÃsya bodhibÅjasthÃnÅyasya cittaratnasya sarvadhÃtugativyÃpibuddhatvamahÃv­k«ÃÇkurÃbhiv­ddhaye bhÆmijalasekÃdihetupratyayasthÃnÅyÃn praj¤Ãdicaturadhi«ÂhÃnaparivÃrÃnpÃramitÃdyÃnguïÃnvak«yamÃïasvarÆpÃnbodhisattva÷ krameïÃbhyasyati | kathaæ puna÷ krameïa dÃnÃdipÃramitÃnÃæ paripÆrirbhavati ? tatra tÃvat- ## prathame khalvasaækhyeye vartamÃno bodhisattva÷ na sarvasmai nÃpi sarvaæ na sarvadà dadÃti | dvitÅye sarvasmai sarvadà natu sarvam | t­tÅye sarvai sarvasmai sarvadà ca prayacchati | iyatà dÃnapÃramità paripÆrïà bhavati | (%%) ## yadà puna÷ prÃïaparityÃgenÃpi prÃïÃtipÃtÃdiÓik«Ãpadaæ na k«obhayati, iyatà ÓÅlapÃramità paripÆrïà veditavyà | krau¤cÃdirÃjaduhitÃbhik«ud­«ÂÃntÃÓcÃtrodÃhÃryÃ÷ | ## bhagavantaæ khalu ti«yaæ samyaksaæbuddhaæ ekayà gÃthayà ekapÃdena sthitvà saptÃhamabhi«Âhuvata÷ ÓÃkyamunervÅyapÃramità paripÆrïà nava ca kalpÃ÷ pratyudÃvartitÃ÷ | praj¤ÃpÃramitÃyÃstu vajropamÃtsamÃdherurdhvaæ k«ayaj¤Ãne paripÆrirbhavati | #<'sarvÃsÃæ tu k«ayaj¤Ãne paripÆrirvidhÅyate' // Abhidh-d_231 //># (%%) ityÃgama÷ | atra puna÷ "k«ÃntidhyÃnapÃramite ÓÅlapraj¤ÃparivÃratvÃnnÃrthÃntaram" iti vaibhëikÃ÷ | vinayadharavaibhëikÃstu vinaye catasra÷ pÃramitÃ÷ paÂhanti | atra puna÷ kecid buddhavacane bahi«k­tabuddhaya÷ prÃhu÷- "na hi piÂakatraye bhagavatà bodhisattvamÃrga upadi«Âa÷ |" ta evaæ vyÃhartavyÃ÷ | bhrÃntà hyatra bhavanta÷ | yasmÃt (%%) ## ## ## (%%) ## ## uktaæ hi bhagavatÃ- "yadbhik«ava÷ sÆtrenÃvatarati, vinayena d­Óyate, dharmatÃæ ca vilomayati nedaæ ÓÃstu÷ ÓÃsanam" iti k­«ïÃpadeÓa÷ | ÓuklÃpadeÓoviparyayeïa | yatkhalu sÆtraæ bhagavatà buddhena bhëitaæ taccatur«vÃgame«u sthaviramahÃkÃÓyapasthavirÃnandÃdibhi÷ saægÅtikart­bhirÆddÃnagÃthÃbhirnibaddhaæ tadeva grÃhyam | gatametat | (%%) idamidÃnÅæ vaktavyam | katame«Ãæ kalpÃnÃmasaækhyeyatrayeïa buddhatvaæ prÃpyate ? (%%) ## kalpÃnÃæ yadi saækhyà na vidyate kathaæ tarhi trayamiti nirdhÃryate ? na khalu saækhyà na vidyate | kiæ tarhi ? ## sthÃnÃntaraviÓe«asya khalvetannÃmÃsaækhyeyamiti | na tu na saækhyà vidyata ityetadvivak«itam | atha yaæ ÓÃkyamunirbhagavÃnsamyaksaæbuddho bodhisattvacaryÃyÃme«u tri«vasaækhyeye«u kiyatÃæ buddhÃnÃæ paryupÃsÃæ cakre ? tadatra varïayanti | prathame 'saækhyeye pa¤casaptatisahasrÃïi | dvitÅye «aÂsaptatim | t­tÅye saptasaptatim | (%%) kasya puna÷ kalpÃsaækhyeyasyÃvasÃne katamo buddho babhÆva ? atrÃpi varïayanti | ratnaÓikhini samyaksaæbuddhe prathamo 'saækhyeya÷ samÃpta÷ | bhagavati dÅpaÇkare dvitÅya÷ | bhagavati vipaÓyini t­tÅya÷ samÃpta÷ | kasminpuna÷ samyaksaæbuddhe buddhatve prathamaæ cittamutpÃditam ? ÓÃkyamunÅ | ÓÃkyamunirnÃma prathamasyÃsaækhyeyasyÃdau babhÆva yatra bhagavatà bhÃrgavabhÆtena sukhodakenÃÇgaparicaryÃbhirupasthÃnaæ k­tvà prathamaæ bodhicittamutpÃditamahamapyevaæ prakÃro bhÆyÃsamiti | (%%) prabhÃseturÃjani tadeva punardra¬himÃnamÃpÃditamiti || kasminpuna÷ kÃle buddhà bhagavanto buddhÃdityÃ÷ prÃdurbhavanti ? tadÃrabhyate- ## kalpÃpakar«e khalu buddhÃnÃmutpattirbhavati | utkar«e cÃpakar«e ca pratyekajinÃnÃm | utkar«a eva cakravartinÃm || cakravartinÃæ punarayaæ niyama÷- ## aÓÅtibar«asahasrÃyurbhyaÓcakravartinÃmÆrdhvamutpattirbhavati nÃdha iti | ## (%%) caturvidhÃ÷ khalu cakravartina÷- sauvarïacakrÃ÷, rÆpyacakrÃ÷, tÃmracakrÃ÷, lohitacakrÃÓca svapuïyaprakar«Ãditi | yathÃkramaæ caite catustridvyekadvÅpeÓvarÃ÷ || atha yaduktam- 'tasmÃnna bodhimÃrgo 'nya÷ sÆtrÃdipiÂakatrayÃt |' iti | yadi tarhi mÃrgabhedo nÃsti buddhapratyekabuddhaÓrÃvakÃnÃæ phalabhedenÃpi tarhi na bhavitavyam | nai«a do«a÷ | yasmÃt- (%%) ## yÃvatkhalu kaÓcidguïa÷ samyaksaæbodhimabhisaæbudhya bhagavatà deÓito vinirmuktidvayaprÃptihetubhÆta÷ sarvo 'sau piÂakatrayÃnuvartÅ | tatpunarvimuktidvayaæ (%%) tribhi÷ pudgalai÷ prÃpyate | bhagavatà samyaksaæbuddhena pratyekajinenÃryaÓrÃvakeïa ca | te«Ãæ punastulye bodhivartmani patitÃnÃmindriyapraïidhÃnÃvaraïabhedÃdbheda÷ | tadyathà dvayormÃtrostulyaæ vastu tulye k«etre pratipÃdayatoÓcetanÃviÓe«Ãdatulyaæ (%%) phalaæ bhavati, tadvaduttamÃrthaæ prÃrthayamÃnÃnÃæ trayÃïÃmapi pudgalÃnÃæ praïidhÃnendriyasatataghananirantarabhÃvanÃprayogapaÂutvÃbhyÃsÃdiviÓe«Ãttulye 'pi mÃrge patitÃnÃæ kaÓcitphalaviÓe«o bhavati | itaÓca ## tatra bhagavato buddhasya karuïÃbhÃvanà codrekena vartate bhagavÃnbuddha÷ | svasaæviccintà ca pratyekabuddhasyÃdhikyena vartate | parasaævitparato gho«aÓca ÓrÃvakasya | ki¤ca, parato gho«amantareïÃpi carame janmani suyoniÓomanaskÃrabalena hetupratyayaphalÃvabodhopalambhÃt, hetupratyayabalairaÓe«aprana«Âaæ niÓreyasaæ mÃrgaæ prathamamadhigamya paratropadeÓÃdityevamÃdi || (%%) atha tulyÃyÃæ vimuktau sthitÃnÃæ trayÃïÃmabhisamet­ïÃæ ko viÓe«a÷ ? taducyate- (%%) ## tatra hetuk­taæ tÃvadbhagavato buddhasya mahattvaæ tri«u kalpÃsaækhyeye«u sÆtravinayÃbhidharmÃlokena vineyajanamanograhe«vaj¤ÃnatimirotsÃdanÃt | svabhÃvak­tamapi balavaiÓÃradyasm­tyupasthÃnamahÃkaruïÃdisvarÆpatvÃt | phalak­tamapi (%%) sadevake«u loke«vapratihataÓÃsanaprati«ÂhÃnÃnmÃracatu«ÂayanirjayanÃcceti || atha yadetatsarvasattvaprativiÓi«Âaæ puru«ottamasya janmaÓarÅraæ tatkimaniyatakÃlÃk«epam, ÃhosvinniyatakÃlÃk«epamiti ? tadabhidhÅyate- ## nÃnyasminkÃle | cintÃmayena j¤Ãnena viÓi«ÂatamatvÃt | tatra puna÷- ## tatra pa¤cÃÓaccetanÃ÷ prayogabhÆtÃ÷ pa¤cÃÓatp­«ÂhabhÆtÃ÷, ekayà tallak«aïamÃk«ipati || tà puna÷ pa¤cÃÓaccetanÃ÷ katamÃ÷ ? taducyate- ## pratikarmapathaæ pa¤ca, maulakarmapathapariÓuddhi÷ sÃmantakasyavitarkÃnupaghÃta÷ sm­tyanuparigraha÷, nirvÃïapariïÃmanaæ ca | tÃ÷ sarvÃstadÃlamvanÃ÷ pa¤cÃÓatprayogabhÆtÃ÷ | p­«Âhe 'pyetÃvatya eva | (%%) anye tu bruvate- buddhà dviÓarÅrÃdhi«ÂhÃnÃ÷ | janmaÓarÅrÃdhi«ÂhÃnÃ÷, dvÃtriæÓanmahÃpuru«alak«aïÃlambanÃ÷ | dharmaÓarÅrÃdhi«ÂhÃnÃÓcëÂÃdaÓÃveïikabuddhaguïÃlambanÃ÷ sÃmantakap­«Âhasaæg­hÅtÃ÷ | anye punarÃhu÷- prÃïivadhaviraticetanà m­dumadhyÃdhimÃtrÃdhimÃtrataratamabhedÃddevamanu«ye«u yojyà | kecinmantrayante- dvidhà samudrÃÓcatvÃro dvÅpÃ÷ «o¬aÓanarakÃ÷, tiryakpretau «aÂkÃmÃvacarÃviæÓatÅrÆpÃrÆpyÃ÷ devÃ÷ | etÃnsarvÃn bhagavÃn karuïÃyate | evantu varïayanti- sannik­«Âaæ bodhisattvaæ sthÃpayitvà yatsarvasattvÃnÃæ bhogaiÓvaryÃdhipatyaphalamiyadekasya puïyasya pramÃïam || (%%) atha yaduktam- 'dÃnapÃramitÃ' iti | tatra ka÷ samÃsa÷ kiæ sÃdhano và dÃnaÓabda÷, ko và svabhÃvo dÃnasya iti ? tadapadiÓyate | dÃnasya pÃramitÃyà niÓcayabuddhi÷ sà dÃnapÃramità | evaæ Óe«Ãsvapi vÃcyam | yatpunarucyate- 'kiæ sÃdhano vÃyaæ dÃnaÓabda÷, ko và dÃnasya svabhÃva÷' iti tatrÃpadiÓyate- ## ## karaïasÃdhano 'yaæ dÃnaÓabda | dÅyate teneti dÃnaæ mÃnavat | hastÃdi«u tarhi dÃnaprasaæga÷ | astu tarhi karmasÃdhano dÅyate taditi dÃnam | suvarïÃdi«u dÃnaprasaæga÷ | bhavatu ko do«a÷ | vipÃkaphalÃbhÃva÷, suvarïÃdÅnÃmavyÃk­tatvÃt | bhavatu tarhi karaïasÃdhana eva | nanÆktaæ hastÃdi«u prasaæga÷ ? nai«a do«a÷ | kuÓalakarmatrayaparigrahÃt | spardhÃyaÓoguptisevÃdivyudÃsÃrthamidamÃrabhyate | (%%) 'svaparÃrthÃdyapek«ayÃ'- svÃtmaparÃrthÃnugrahÃdyapek«ayà | svÃtmÃnugrahÃya parÃnugrahÃya ubhayÃnugrahÃya |ÃdiÓabdÃt pÆjÃkÃmyayà ceti | svabhÃvo 'pi 'kÃyÃdikarmÃvij¤apti÷' | kvacitpuna÷ kÃyavÃÇmana÷ karma | sasaæprayogaæ saparivÃraæ cÃtra manaskarma d­«Âavyam | tatpunaretaddÃnam- ## svargÃvapargahetutve 'pi prÃdhÃnyÃnmahÃbhogatÃyÃæ tadviniyoga÷ | tatpunaretaddÃnam- ## dvÃbhyÃæ khalu kÃraïÃbhyÃæ svÃnyÃtmahitacikÅr«uÓca, ubhayahitapratipannaÓca sa evaæguïayuktaæ dÃnaæ dadÃti | ÃtmanaÓca kuÓalamÆlopacayÃrthaæ parasya cendriyamahÃbhÆtopacayÃrtham | tatra svahitÃyaiva yathà p­thagjana÷ parinirvate bhagavati caityÃya dadÃti parÃrthameva yathà arhan saæghÃya dadÃti, na ce«ÂadharmavedanÅyaæ bhavati | ubhayÃrthaæ yadavÅtarÃga÷ saæghÃya dadÃti | nobhayÃrthaæ yadarhaæÓcaityÃya dadÃti tacca na d­«ÂadharmavedanÅyaæ bhavati kevalaæ tu satpuru«apraÓastamÃrgÃvasthÃnapradarÓanÃrtham || tatpunaretaddÃnaæ kathaæ phalato viÓi«yate ? taducyate- ## tatra kathaæ dÃt­viÓe«a÷ kathaæ vastuviÓe«a÷ kathaæ k«etraviÓe«a÷ ? #<ÓraddhÃdibhirguïairdÃtà datte 'ta÷ satkriyÃdibhi÷ // Abhidh-d_246 //># (%%) yadà dÃtà hetuphalasaæbandhaniÓcaye ÓraddadhÃno dadÃti ÓÅlavÃn kalyÃïadharmà buddhavacanabahuÓrutaÓca bhavati nirmatsarÅ muktahastaÓca bhavati nirvÃïÃnuÓaæsa÷ satk­tya svahastaæ kÃlena parÃnanupahatya dadÃti, sa khalu ## ata÷ satk­tya dÃnÃtsatkÃralÃbhÅ bhavati | svahastadÃnÃdudÃre«u bhogaparibhoge«u ruciæ labhate | kÃladÃnÃtkÃlabhogÃna labhate | parÃnupaghÃtÃdanÃcchedyÃællabhate nirapak«ÃlamanyÃdibhirasÃdhÃraïÃn | etÃvaddÃtà viÓi«yate | kathaæ vastu ? ## yadi vastu varïagandharasasparÓasampannaæ bhavati tadà viÓi«yate | tata÷ surupitvaæ yaÓasvità priyatà sukumÃratvaæ sukhasparÓÃÇgatà bhavati yathÃkramam | evaæ vastu viÓi«Âa bhavati || ## guïÃdhikaæ k«etraæ bhavati | tirya¤camupÃdÃya yÃvanmanu«yÃïÃæ guïÃstaratamakrameïa yÃvadbuddhasya | yathoktam- "tiryagyonigatÃya dÃnaæ datvà Óataguïo vipÃka÷ pratikÃÇk«itavya÷ syÃt | du÷ÓÅlÃya manu«yabhÆtÃya datvà sahasraguïa÷ |" du÷khaviÓe«Ãtk«etraæ viÓi«yate | yathaupadhike«u puïyakriyÃvastu«u | "glÃnÃya dÃnaæ glÃnopasthÃya kÃyadÃnaæ ÓÅtalikÃvardalikÃdi«u (%%) ca dÃnam" iti vistara÷ | upakÃritvaviÓe«Ãt | yathà mÃtÃpitroranye«Ãæ copakÃriïÃæ ye aÂavÅdurgakÃntÃre bhÆtavyasanebhyo nistÃrayanti | yaduktam- 'cetanÃviÓe«ÃtphalaviÓe«a÷' iti | atha kathaæ cetanÃyÃ÷ viÓe«o bhavati ? brÆma÷- #<ÃÓayÃdi m­dutvÃderm­dutvÃdÅni karmaïa÷ // Abhidh-d_248 //># païyÃæ khalu kÃraïÃnÃæ m­dutvÃdiviÓe«Ãtkarma viÓi«yate | ÃÓayacetanÃprayogÃdhi«ÂhÃnak«etrap­«ÂhÃnÃæ m­dutvÃde÷ karmaviÓe«a÷ | tatrÃÓayÃbhiprÃya÷ yathÃ- evaæ caivaæ ca kuryÃæ kari«yÃmÅti và cetanÃyà karmapathaæ samÃk«ipati | prayogastadadhi«ÂhÃnaæ kÃyavÃkkarma | adhi«ÂhÃnaæ karmapatha÷ | k«etraæ yasmai vastu pratipÃdyate | p­«Âhaæ nÃma yatk­tvà puna÷ sak­dasak­dvÃnukaroti || yaduktam- 'Ãryebhyo dÃnamaprameyaphalam' iti | atha kimanÃryebhya÷ sarvebhya÷ prameyam ? netyÃha- ## ebhya÷ pa¤cabhya÷ p­thagjanebhyo 'pi dÃnamaprameyaæ bhavati || atha kasya kasmai datvà dÃnamagryaphalaæ bhavati ? tadabhidhÅyate- ## (%%) yatkhalu bodhisattva÷ sarvasattvahitÃdhyÃÓayeïa dÃnaæ dadÃti tadagryamuttamÃrthaphalatvÃt bhagavatëÂau khalu dÃnÃnyuktÃni sÆtre "ÃsÃdya dÃnam | bhayadÃnam | adÃt me dÃnam | dÃsyati me dÃnam | dattapÆrvaæ me pit­bhirdÃnam | dadÃti svargÃrtham | kÅtyartham | yÃvaduttÃmÃrthasya prÃptaye dadÃtyetadagryam | yacca traidhÃtukavÅtarÃgo 'rhannarhate dadÃti dÃnamidamagryam" iti | sÆtra uktam- "sÃæcetanikasyÃhaæ karmaïa÷ k­topacitasya nÃpratisaævedyaphala vadÃmi" iti | atha kimidaæ k­tamupacitaæ và ? taducyate- ## tatra saæpradhÃryÃk«iptaæ nÃbuddhipÆrvaæ yad­cchayà yacca k­tvà paripÆrikÃbhiÓcetanÃbhi÷ paripÆritaæ bhavati | p­«ÂhataÓca d­¬hÅk­taæ bhavayi | ni«kauk­tyÃdipratipak«aæ ca bhavati | tatkarmopacitamucyate || kathaæ caittÃdi«vasati pratig­hÅtari puïyopajÃtirbhavati ? brÆma÷ | (%%) ## tadyathà maitrÅvihÃriïo mahar«ayo na ca lokaæ sukhena yojayantyatha cÃparimitaæ puïyaæ pratig­hïantyevaæ caityÃdi«u tadguïÃdhimuktivaÓena svacittaprasÃdÃdeva puïyaprasÆtimicchanti || sÆtra uktam- "dve dÃne | dharmadÃnamÃmi«adÃnaæ ca |" tatrÃmi«adÃnamuktam | dharmadÃnamucyate- ## yathaiva kuÓalatvÃt trikarmasvabhÃvamÃmi«adÃnaæ nÃnnapÃnam | suvarïÃdisvabhÃvaæ tat, avyÃk­tatvÃt | tadvadvÃca÷ kuÓalatvÃddharmadÃnaæ vÃksvabhÃvam | na nÃmakÃyÃdisvabhÃvam || uktaæ dÃnamayaæ puïyakriyÃdivastu | ÓÅlamayamÃrabhyate | #<ÓÅlaæ Óubhamayaæ rÆpaæ vyÃkhyÃtaæ tatprabhedata÷ /># kuÓalameva rÆpaæ ÓÅlamayaæ puïyakriyÃvastu | tatpunarvij¤aptyavij¤aptirÆpam | avij¤aptirÆpamapi triprabhedaæ prÃtimok«adhyÃnÃnÃsravasaæg­hÅtam | tadapivyÃkhyÃtaæ (%%) vistaraÓa÷ | etadapi ÓÅlamayaæ puïyakriyÃvastu mahÃbhogatÃphalaæ mok«aphalaæ ca, praïidhipariïÃmanaviÓe«Ãt | #<ÓÃstre tu tappradhÃnatvÃtproktaæ svargopapattaye // Abhidh-d_254 //># tatpunaretacchÅlaæ viÓuddhaæ cÃviÓuddhaæ ca bhavati | tatra viÓuddham ## yatkhalu ÓÅlaæ dau÷ÓÅlyena na vidÆ«itaæ prÃïÃtipÃtÃdinëÂaprakÃreïa, tatsamutthÃpakaiÓca kleÓopakleÓairmithyÃd­«ÂyÃdibhiranupahatam, kleÓopakleÓavipak«aiÓca sm­tyupasthÃnÃdibhi÷ parig­hetam, nirvÃïapariïÃmitaæ ca na saæsÃrabÅjabhÆtaæ bhavati | pa¤cabhi÷ kÃraïairityanye | maulai÷ karmapathairviÓuddham, sÃmantakairviÓuddham, vitarkairanupahatam, sm­tyÃnuparig­hÅtam, nirvÃïÃbhimukha ceti tadviÓuddhaÓÅlami«yate | tadviparyayÃdaviÓuddhaæ veditavyam | vyÃkhyÃtaæ ÓÅlamayaæ puïyakriyÃvastu || bhÃvanÃmayamucyate- ## yatsamÃdhisvabhÃvaæ samÃhitaæ puïyaæ tadbhÃvanetyucyate | kasmÃt ? (%%) cittabhÃvanÃt | yathà tailaæ pu«paiÓcampakÃdibhirvÃsitaæ tanmayi bhavati tatsamÃdhisaæprayuktaistatsahabhÆkaiÓca dharmaiÓcittaæ bhÃvitaæ vÃsitamityucyate, tanmayÅkaraïÃt | na caivamasamÃhitamiti | samÃhitameva cittaæ bhÃvanÃmayaæ puïyakriyÃvastu maitryÃdiguïasaæprayuktaæ dra«Âavyam | kathaæ punaretatpuïyakriyÃvastu mantavyam ? kiæ puïyaæ kriyà ca vastu ca puïyakriyÃvastu, samÃhÃralak«aïo 'yaæ dvandva÷ samÃso 'tha puïyakriyayorvastu puïyakriyÃvastu ? atha puïyakriyÃyà vastu puïyakriyÃvastviti ? yathà na do«astathÃstu | kathaæ ca na do«a÷ ? tatra tÃvat | kÃyavÃkkarmasvabhÃvatvÃt tridhà kuÓalatvÃtpuïyam | karmÃtmakatvÃtkriyà | tatsamutthÃpikÃyÃÓcetanÃyà adhi«ÂhÃnÃtvÃdvastu | yà tatsamutthÃpikà cetanà sà puïyaæ ca kriyà ca, tatsahabhuvo dharmÃ÷ puïyameva | ÓÅlamayaæ tu kÃyavÃkkarmaiveti tridhà bhavati | bhÃvanÃmayaæ maitro puïyaæ ca puïyakriyÃÓca vastu | tatsaæprayuktÃyÃÓcetanÃyà maitryadhi«ÂhÃnenÃbhisaæskÃrÃïÃæ maitrÅsahabhÆcetanà ÓÅlaæ ca puïyakriyà ca | anye tatsahabhuva÷ puïyameveti | tatpunaretadbhÃvanÃmayaæ puïyakriyÃvastu sarvaæ tatsarvahetutve 'pi sati ## uttamÃrthaprÃptaye khalvÃsannatamo heturbhÃvaneti k­tvà bhagavatà bhÃvanÃmayameva kuÓalamÆlaæ visaæyogÃya vidhiyuktamuktam | puïyakriyÃvastubhedena triprakÃraæ Óubham | punaranyena prakÃratrayeïa Óubhabhedo vyÃkhyÃyate- (%%) ## puïyabhÃgÅyaæ yena devamanu«yopapattibÅjaæ pratig­hïÃti maheÓÃkhyaiÓca kulamahÃbhogarÆpyacakravartiÓakrapu«paketubrahmatvÃdÅnÃæ prÃptaye phalamÃk«ipati | mok«abhÃgÅyaæ yenÃvikampya mok«ÃÓayÃvasthÃnÃdavaÓyaæ parinirvÃïadharmà bhavati | nirvedhabhÃgÅyamÆ«magatamÆ«maæ caturvidham || atha yadidaæ loka ucyate lipimudrÃgaïanÃsaækhyeti e«Ãæ ka÷ svabhÃva÷ ? ucyate- ## tatra tÃvallipimudre yogapravartitaæ kÃyakarmasamutthÃnamiti pa¤caskandhÃtmikà lipi÷ | yena tu karmaïÃk«arÃïi nirvartyante tatkarma lipirityucyate | nÃma yatkhanyate dantavi«ÃïasuvarïÃdi«u sà mudrà | natu yena karmaïà khanyate tatkarmocyate | kÃvyamapi yogapravartitaæ vÃkkarmasamutthÃnaæ pa¤caskandhÃ÷ | saækhyÃpi yogapravartitaæ manaskarma | yanmanasà saækalitaæ dharmÃïÃæ sà tu saparivÃrà catuskandhasvabhÃveti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau caturthÃdhyÃya÷ samÃpta÷ || (%%) pa¤camo 'dhyÃya÷ | prathama÷ pÃda÷ uktÃni karmÃïa | atha yadayaæ loka÷ pa¤cagati cakrÃvartaparivartanimittÃni karmÃïyÃcinoti, kÃryÃïi cots­jyÃkÃryakarmakÃrÅ bhavati, dak«iïaæ ca mÃrgaæ hitvà vÃmaæ vartmÃÓrayati, paramapraÓÃntaæ ca paraæ brahmÃpÃsyÃnekadu÷khopadravanŬabhÆte saæsÃre janma pratipadyate tatra ko heturityabhidhÅyate- ## te puna÷ kleÓÃ÷ ## tatra tÃvatsÃmÃnyasaæj¤Ã svakriyÃnirjÃtÃ÷ kliÓnantÅti kleÓÃ÷ anuÓerata (%%) ityanuÓayÃ÷ | ÃbhavÃgramupÃdÃya yÃvadavÅciæ stravanti srÃvayanti ca cittasantatimityÃsravÃ÷ | ÃsravÃniti pa¤calak«aïÃnatra saæyojantÅti saæyojanÃni | granthayantÅti granthÃ÷ | yojayantÅti yogÃ÷ | apaharantÅtyoghÃ÷ | upÃdadata ityupÃdÃnÃnye«Ãæ sÃmÃnyanÃma kleÓa iti || tatra ke kiyanto vÃnuÓayÃ÷ ? tadavadyotyate- ## ete khalu «a¬anuÓayÃ÷ saæsÃraprav­ttihetava÷ ÓreyomÃrgavivandhinaÓca ÓÃstra uktÃ÷ | te«Ãæ nirukti÷ santÃnÃnugatà ityanuÓayÃ÷ dhÃtrocailamalavat | anubadhnantÅti vÃnuÓayÃ÷, khavarajalacaravat | ta ete v­ttitaÓca dra«ÂavyÃ÷, hiÇgvÃdibhak«aïavat | phalataÓca pÃrÃvatabhujaÇgasÆkarajanmÃpÃtanavat | pudgalataÓca nandÃÇgulimÃlasunak«atrÃdivat || atha rÃgÃdayo 'nuÓayÃ÷ kathaæ dra«ÂavyÃ÷ ? kiæ rÃgÃdaya evÃnuÓayÃ÷, ÃhosvidrÃgÃdÅnÃmanuÓayÃ÷ ? ki¤cÃta÷ | rÃgÃdaya evÃnuÓayÃÓcetsÆtravirodha÷- (%%) "ihaikatyo na kÃmarÃgaparyavasthitena cetasà bahulaæ viharatyutpannasya kÃmarÃgaparyavasthÃnasyottaranissaraïaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti | tasya tatkÃmarÃgaparyavasthÃnaæ sthÃmaÓa÷ samyaksusaævahataæ sÃnuÓayaæ prahÅyate" iti | rÃgÃdÅnÃmanuÓayà iti cedviprayuktÃnuÓayaprasaÇgÃdabhidharmavirodha÷- "kÃmarÃgÃnuÓayastribhirindriyaissaprayukta÷" iti | karmadhÃraya eva parig­hyate na «a«ÂhÅsamÃsa iti vaibhëikÃ÷ | nanu coktaæ sÆtravirodha iti | sÃnuÓayaæ sÃnubandhamityartha÷ | aupacÃriko và sÆtre 'nuÓayaÓabda÷ (%%) prÃptau yathà du÷kho 'gniriti | lÃk«aïikastvabhidharme kleÓa evÃnuÓaya÷ | tasmÃsaæprayuktà evÃnuÓayÃ÷ | "evaæ tu sÃdhu yathà dÃr«ÂÃntikÃnÃm" iti koÓakÃra÷ | kathaæ ca dÃr«ÂÃntikÃnÃm ? "kÃmarÃgasyÃnuÓaya÷ kÃmarÃgÃnuÓaya÷ | na cÃnuÓaya÷ saæprayukto na viprayukta÷; tasyÃdravyÃntaratvÃt | supto hi kleÓo 'nuÓayaityucyate | prabuddha÷ paryavasthÃnam | kà ca tasya prasupti÷ ? asaæmukhÅbhÆtasya bÅjabhÃvÃnubandha÷ | ka÷ praboadha÷ ? saæmukhÅbhÃva÷ | ko 'yaæ vÅjabhÃvo nÃma ? ÃtmabhÃvasya kleÓajà kleÓotpÃdakaÓakti÷, yathà cÃÇkurÃdÅnÃæ ÓÃliphalajà (%%) ÓÃliphalotpÃdanaÓakti÷" iti | yattarhi sÆtra eva kleÓo 'nuÓaya ukta÷ «a«aÂke- "so 'sya bhavati sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgÃnuÓaya÷" iti ? bhavatÅti vacanÃdado«a÷ | nÃso tadaivÃnuÓaya÷ | kadà tarhi ? yadà prasupto bhavati | | hetau và phalopacÃra e«a÷" iti | (%%) tadetatsautrÃntikairantargataæ buddhavacananÅtiÓravaïakausÅdyamÃvirbhÃvyate | (%%) katham ? uktottaratvÃt | uktamatra karmacintÃyÃmuttaraæ tattvasaptatau ca | tatsmaryatÃm | mà pramo«Å÷ | punaÓcÃpadiÓyate | sautrÃntikaparikalpite pratibÅjakalpe cittaÓaktibÅjabhÃvanÃpak«e niv­ttyuttaramanyÃnanyatvÃdido«Ãt | nÃnyÃnanya iti bÅjavÃsanÃvasthÃne cittavinÃÓÃbhyupagame ca madhyamÃpratipatsiddhiriti cet | na | cittasvabhÃvaÓaktikriyÃbhÃve tadantadvayÃsiddhau madhyamÃpratidanupapatte÷ khapu«pamayadaï¬avat | te puna÷ ## tatra kÃyarÃgabhavarÃgabhedaæ purastÃdvak«yate | d­«Âibhedo 'pi satkÃyad­«ÂyÃdibhedena pa¤cadhà | rÃgabhedaæ ca dvidhà vak«yÃma÷ | te punarete sarva evÃnuÓayà yathÃsaæbhavaæ dhÃtvÃkÃraprakÃrabhedenëÂÃnavatirbhavanti | tatra kecitpaï¬ità darÓayanti | dhÃtubhedena kÃmÃvacarÃ÷ «a¬triæÓaddarÓanabhÃvanÃheyÃ÷ | dvÃtriæÓaddarÓanaheyÃ÷ | rÆpÃvacarà ekatriæÓadubhayaheyÃ÷, a«ÂÃviæÓatirdarÓanaheyÃ÷ pa¤ca pratighavarjyÃ÷ | evamÃrÆpyÃvacarÃ÷ | tatra kathaæ kÃmÃvacarÃ÷ «a¬triæÓadbhavanti ? darÓanabhÃvanÃheyaprakÃranaiyamyabhedÃt | d­«ÂÅnÃmapidhÃtvÃkÃraprakÃrabhedÃt «a¬triæÓatvam | pratighasya dhÃtunaiyamyÃt pa¤catvam | vayaæ punare«Ãæ bhedaæ ÓlokÃnugatameva darÓayi«yÃma÷ | tatra katye«Ãma«ÂÃnavateranuÓayÃïÃæ du÷khadarÓanaheyÃ÷ kati yÃvadbhÃvanÃheyÃ÷ ? tatra kÃmadhÃtau tÃvat | pratidu÷khÃdisatyaæ yathÃkramaæ daÓa sapta saptëÂau du÷khÃdidarÓanaheyà dvÃtriæÓatkÃmadhÃtau bhavanti | te«u te«Ãæ vipratipatte÷ | evaæ rÆpÃrÆpyadhÃtvorabhyuhya vaktavyam || (%%) ## yathÃkramam | ukto rÃgabheda÷ | d­«Âibhedo nirdiÓyate- ## te punarete prabhidyamÃnà dhÃtuprakÃrÃkÃrabhedenëÂÃnavatirbhavanti | «aÂtriæÓatkÃmÃvacarÃ÷ | ekatriæÓadrÆpÃvacarÃ÷ | ekatriæÓadÃrÆpyÃvacarÃ÷ | darÓanabhÃvanÃheyaprakÃranaiyamyÃt || (%%) kati punarebhya÷ kÃmadhÃtau darÓanaheyÃ÷ kati yÃvadbhÃvanÃheyÃ÷ ? tadavadyotyate- ## sarve 'pi daÓeha kÃmadhÃtau du÷khe vipratipannatvÃddu÷khadarÓanaheyÃ÷ | ## ebhyo daÓabhya÷ satkÃyÃntargrÃhad­«ÂiÓÅlavrataparÃmarÓatrayaæ hitvà | ## eta eva ## satkÃyÃntargrÃhad­«ÂÅ hitvà | te 'pi phalabhÆte«u skandhe«u vipratipannatvÃddu÷khadarÓanaheyaiva | ## te darÓanaprahÃtavyÃste«Ãæ caturïÃæ rÃgÃdÅnÃæ yasmÃdÃlambanamatastatprahÃïÃtte«Ãmapi (%%) prahÃïaæ stambhanipÃtÃdupastambhanipÃtanavat | ye tu rÃgÃdayaÓcatvÃra÷ svalak«aïakleÓÃste bhÃvanÃprahÃtavyà dra«Âavyà rÃgapratighamÃnÃvidyÃ÷ || atra puna÷ ## avidyamÃne khalu vastunyete skandhe«u viparÅtasaædehÃkÃragrahaïaæ k­tvà pravartete | tasmÃdete darÓanaheye cetoddhÃÂanamÃtreïa sÃradravyÃstitvasaædehÃpagamavat | ## yathà kÃmadhÃtau proktÃ÷, rÆpÃrÆpyadhÃtvorapyevaæ dra«ÂavyÃ÷ | pratighÃnuÓayaæ varjayitvà | tatra hi ÓamathasnigdhasantÃnatvÃtpratighanimittÃbhÃvÃcca pratighÃnuÓayo nÃsti | tatra satkÃyÃntargrÃhad­«ÂÅ ekaprakÃre du÷khadarÓanamÃtraheyatvÃt | mithyÃd­«Âid­«ÂiparÃmarÓavicikitsÃ÷ pratyekaæ catu«prakÃrÃ÷, catussatyadarÓanaheyatvÃt | ÓÅlavrataparÃmarÓo dviprakÃro du÷khamÃrgadarÓanaheyatvÃt | rÃgÃdaya÷ pa¤caprakÃrÃ÷, catussatyadarÓanabhÃvanÃheyatvÃt | ta ete kÃmadhÃtau «aÂtriæÓadbhavanti | rÆpadhÃtÃvekatriæÓadÃrÆpyadhÃtÃvekatriæÓaditi samastà daÓanabhÃvanÃheyà a«ÂÃnavatirbhavanti | tebhya÷ punara«ÂÃÓÅti darÓanaprahÃtavyÃ÷ | daÓa bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷ || atha ya ete '«ÂÃÓÅtiranuÓayà darÓanaprahÃtavyÃ÷ kimete darÓanamÃrgeïaiva prahÅyante ? netyÃha | kiæ tarhi ? ## (%%) te hyekÃntenÃnvayak«ÃntivadhyÃ÷ | ## evamanyÃsvapi bhÆmi«u ye 'nuÓayà j¤ÃnavadhyÃsta ÃryÃïÃæ p­thagjanÃnÃæ ca bhÃvanÃmÃrgeïaiva prahÅyante | Óe«ÃstÆbhayathà | yathÃyogaæ Óe«Ãsu khalu bhÆmi«u yathÃsaæbhavaæ dharmÃnvayak«Ãntibadhyà anuÓayà ÃryÃïÃæ darÓanaheyÃ÷, p­thagjanÃnÃæ ca bhÃvanÃheyà iti boddhavyam || atha yà imÃ÷ pa¤ca d­«Âayo dhÃtvÃkÃraprakÃrabhedena «aÂtriæÓaddhà bhinnÃstÃsÃæ pratyekaæ ka÷ svabhÃva÷ ? tadÃrabhyate - ## hetubalasÃmarthyÃdasacchÃstraÓravaïÃcca p­thagjanasyÃhaæ mamemi pa¤casÆpÃdÃnaskandhe«u ya ÃtmagrÃha÷ sà satkÃyad­«Âirityucyate | sati sÅdati và kÃye d­«ÂirviparÅtÃkÃrà satkÃyad­«Âiriti nirvacanam | sai«ÃtmÃtmÅyÃkÃrabhedÃddviprakÃrà | puna÷ pa¤caskandhÃlambanÃ÷ pa¤cÃtmad­«Âayo bhavanti | (%%) pa¤cadaÓÃtmÅyad­«Âaya÷ | tÃ÷ samastà viæÓatikoÂikà satkÃyad­«Âiriti vyÃkhyÃyate | tayorg­hÅtasya viparyÃsenÃtmÃkhyasyÃsadvastuno 'satpuru«asaæsargÃnnityatvagrÃho và nityatvagrÃheïa và sÃntargrÃhad­«Âiriti || ## phalahetugrahaïe vastukriyÃgrahaïaæ pratyetavyam | anena ÓÃstraproktayà mithyÃd­«Âe÷ sÃkalyena grahaïaæ pratyetavyam | ## (%%) ## sarvaæ khalu sÃsravaæ vastu hÅnÃrhatvÃddhÅnam | ÃdigrahaïaÓabdasya cÃtra lopo dra«Âavya÷ | d­«ÂyÃdiparÃmarÓo d­«ÂiparÃmarÓa÷ | catasro d­«ÂÅ÷ pratyavaraæ ca vastvagrato g­hïÃti kathamagryeyaæ d­«Âi÷ ? yeyamÃtmad­«Âi÷- ÃtmÃnamahaæ pÆjayi«yÃmi vÃsudevo 'tra pÆjito bhavi«yatÅti hÅnapuru«aæpa¤copÃdÃnaskandhÃtmakamagrata÷ pratipadyate | nÃsti dattaæ yathÃsukhaæ pravarti«yata ityevamÃdi÷ | akÃraïe kumÃrge ca kÃraïamÃrgagrahaïaæ ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ | tadyathà prak­tÅÓvarapuru«Ãdihetukaæ pa¤copÃdÃnaskandhÃtmakaæ na t­«ïÃhetukamityakÃraïe kÃraïadarÓanam | kumÃrgaæ cÃgnijalapraveÓÃdau prak­tipuru«Ãntaraj¤ÃnÃdau ca svargÃpavargahetutvam | ÓÅlaæ tvatrÃgnihotrÃnu«ÂhÃnaæ pratijuhotyÃdyÃstistro 'ntaraÇgakriyÃ÷, paÓvÃlambhanÃdyÃ÷ bahiraÇgÃ÷, tadubhayasya yÃvajjÅvamanu«ÂhÃnaæ ÓÅlam | yathoktam- "jarÃmaryaæ vaitatsatraæ yadagnihotraæ juhoti" iti | vratam- Ãgneyamagniparicaraïaæ ÓaukramÃpo hi «ÂhÃdyanu«ÂhÃnam apÃæ ÓukradaivatyatvÃt | vÃrhaspatyaupani«adagodÃnÅyaæ jaÂÃvatÃraïam | athavà govratÃdÅni vratÃnyebhi÷ Óudhyate mucyata ityÃhu÷ | (%%) trayÅdharmÃïasta eva te hariharahiraïyagarbhÃdayo na kÃraïamupÃdÃnaskandhÃtmakatvÃt | na ca nityÃ÷, na cÃgryà ityetadvistareïÃvi«k­tam | paÓvÃlambhanÃgnijalapraveÓÃdayaÓca na svargÃpavargaheturdÃnaÓÅlabhÃvanÃnÃæ taddhetutvÃt | ityato viparÅtadarÓanametacchÅlavrataparÃmarÓÃkhyamiti || yadi tarhi puru«eÓvarÃdikÃraïadvÃreïa ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ pravartate, prÃptastarhi samudayadarÓanaprahÃtavya÷ ? naitadasti | yasmÃdasau ## (%%) du÷khabhÆte«ÆpÃdÃnaskandhe«u hariharahiraïyagarbhÃdi«vakÃraïe«u buddhyà bhrÃnta÷ | tasmÃdyatraiva bhrÃntastatraivÃviparÅtadarÓanatprahÅyate | kÃpathe ca (%%) satpathabuddhyà bhrÃnta iti samyaksvamÃrgadarÓanÃtprahÅyate | iti siddhaæ dvidarÓanaheya÷ ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ | ## yadà khalvasya dharme«u dharmamÃtrabuddhirutpannà bhavatyanityÃ÷, du÷khÃ÷, ÓÆnyÃ÷, anÃtmÃnaÓca dharmà iti tadaiva satkÃyad­«Âyavacchedo bhavati, tatpravartità cÃntargrÃhad­«Âi÷, tatropÃttasyà api samudghÃta iti | tatra dharmadarÓanamanityÃdyanyatamÃkÃraæ yasmÃddu÷khÃbhisamayamÃtrÃdbhavatyata etad d­«Âidvayaæ dukhadarÓanaheyameveti siddham || atha ya ete catvÃro viparyÃsÃ÷- "anitye nityam" evamÃdayaste kiæ svabhÃvÃ÷ ? tadÃrabhyate- ## tatra tavat | d­«ÂiparÃmarÓÃtsukhaÓuciviparyÃsau prakalpyete | satkÃyad­«ÂerÃtmad­«ÂiviparyÃsa÷, antargrÃhad­«ÂyardhÃtnityaviparyÃsa÷ prakalpyata (%%) iti | nanu satkÃyad­«ÂerardhÃtprÃpnoti ? na | d­«ÂyantaratvÃt | ÓÃÓvatad­«Âerucchedad­«Âird­«Âyantaram | puru«ameva tu svatantraæ kartÃraæ vaÓinamÃtmavÃdÅ manyamÃno mamedamityabhyupagacchati tasmÃdÃtmad­«ÂirevÃsau | yadi ca mametyetad d­«Âyantaraæ syÃnmayà mahyamityevamÃdyapi d­«Âyantaraæ syÃt | tasmÃdahaækÃraparyÃyà evaite dra«ÂavyÃ÷ | nanu ca sarve kleÓà viparyÃsÃ÷ viparÅtaprav­tatvÃt ? tatkimucyate catvÃra iti ? nai«a do«a÷ | yasmÃt ## viparÅtato nitÅraïÃtsamÃropÃdekÃntaviparyÃsÃcca | na hyetadanye«Ãæ kleÓÃnÃæ samastamasti | mithyÃd­«Âyucchedad­«ÂÅ yadyapi nitÅrayata÷, ekÃntaviparyaste ca, na tu samÃropike dravyanÃÓaprav­ttatvÃt | ÓÅlavrataparÃmarÓo naikÃntaviparÅta÷ kÃmavairÃgyÃdisaæbhavÃt | anye kleÓà na santÅrakÃ÷ | iti catvÃra eva | (%%) nanu ca sÆtra uktam- "Ãnitye nityamiti saæj¤ÃviparyÃsa÷, cittaviparyÃso d­«ÂiviparyÃsa evaæ yÃvadÃtmani" iti dvÃdaÓa bhavanti | nai«a do«a÷ | nahi saæj¤Ãcitte nitÅrake | tasmÃccatur«veva d­«ÂisvabhÃve«u viparyÃsokti÷ | 'd­gvaÓÃt cittasaæj¤ayo÷' taduktiriti | saæj¤Ã hi lokakÃryavyavahÃrapatità darÓanavaÓÃdviparyastamÃlambananimittamudg­hïÃti | cittaæ ca tadvaÓÃnuvartÅti tayoreva grahaïam | loke 'pi viparyastasaæj¤o viparyastacittaÓcocyate na viparyastavedano viparyastacetana iti || atha kiæ d­«ÂyanuÓayavat mÃnÃnuÓayasyÃpi kaÓcidbhedo 'sti ? vidyata ityÃha | kathamityÃdarÓyate- ## tadasya Ólokasya saæk«epavistÃravyÃkhyÃprabhedo 'yamÃdaryate | tatra tÃvatkarmasvakatÃsÃmarthyasaæmugdhasya yena kenacidvastunà cittasyonnatirmÃna÷ | pratidyamÃna÷ saptadhà bhavati mÃna÷, atimÃna÷, mÃnÃtimÃna÷, asmimÃna÷, abhimÃna÷, ÆnamÃna÷, mithyÃmÃnaÓca | ete«Ãæ prapa¤co yathà prakaraïe«u | (%%) nanu punarj¤ÃnaprasthÃne navamÃnavidhà uktÃstadyathÃ- "ÓreyÃnahamasmÅti mÃnavidhà | sad­Óo 'hamasmÅti tadd­«ÂisaæniÓritaiva mÃnavidhà | sad­ÓÃddhÅno 'hamasmÅti mÃnavidhà | asti me ÓreyÃnasti me sad­Óo 'sti me hÅna÷, nÃsti me Óreyo nÃsti me sad­Óo nÃsti me hÅna÷" iti | tatra ÓreyÃnahamasmÅti satkÃyad­«ÂisanniÓrità atimÃnavidhà | sad­Óo 'hamasmÅti tadd­«ÂisanniÓritaiva mÃnavidhà | hÅno 'hamasmÅti tadd­«ÂisanniÓritaivonamÃnavidhà | asti me ÓreyÃnityÆnamÃnavidhà | asti me sad­Óa iti mÃnavidhà | asti me mÃna iti mÃnÃtimÃnavidhà | nÃsti me ÓreyÃniti mÃnavidhà | nÃsti me sad­Óa ityatimÃnavidhà | nÃsti me hÅna ityÆnamÃnavidhà | iti evametà navamÃnavidhÃstribhyo mÃnebhyo vyavasthÃpyante mÃnÃmimÃnonamÃnebhya÷ | ta ete saptamÃnÃ÷ sarve 'pi darÓanabhÃvanÃheyÃ÷ sthavirak«emakasÆtrokte÷- "asti me e«u pa¤casÆpÃdÃnaskandhe«vasmÅti mÃno 'prahÅïa÷" iti || (%%) kiæ punaryadbhÃvanÃheyamaprahÅïaæ sarvaæ tadÃryasya samudÃcarati ? netyÃha | prahÅïamapi hi ki¤citsamudÃcarati | tadyathà ÓraddhÃdÅni pa¤cendriyÃïi middhaæ du÷khendriyaæ cak«urÃdya«Âakaæ ceti | aprahÅïamapi khalu ki¤cinna samudÃcarati | tadyathà ## yena khalu kleÓaparyavasthÃnena saæcitya prÃïivadhÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃram­«ÃvÃdÃnadhyÃpadyetaitadvadhÃdyaprahÅïamapi na samudÃcarati bhÃvanÃheyatvÃt | kauk­tyaæ cÃkuÓalaæ na samudÃcarati | mÃnavidhÃÓca nava na samudÃcaranti | vibhavat­«ïÃpi bhÃvanÃprahÃtavyÃpi satÅ na samudÃcarati | 'ca'ÓabdÃdbhavat­«ïÃyÃÓca kaÓcitpradeÓa÷ | aho vatÃhamairÃvaïa÷ syÃæ nÃgarÃjà aho vatÃhamasurendra÷ syÃæ vaimacitrÃdi÷ | aho vatÃhamuttare«u kuru«u janma labheyetyevamÃdi | (%%) kiæ punaratra kÃraïaæ yadete 'prahÅïÃ÷ khalvapi santo nÃryasya samudÃcaranti ? ÓÆnyatÃyÃ÷ subhÃvitatvÃtkarmaphalasaæbandhayukteÓca viditatvÃt, d­«Âipu«ÂatvÃcca || tatra mÃnavidhà asmimÃnaÓca satkÃyad­«Âipu«ÂÃ÷ | vadhÃdiparyavasthÃnaæ mithyÃd­«Âipu«Âam | vibhavat­«ïocchedad­«Âipu«Âà | bhavat­«ïÃpradeÓa÷ ÓÃÓvatad­«Âipu«Âa÷ | iti vidhÃdayastatpo«akakleÓÃbhÃvÃdÃryasya notsahante santÃnamadhyÃro¬hum | kauk­tyamapi cÃkuÓalamavÅtarÃgasyÃryasyÃprahÅïaæ na cÃsya tatsaæbhavati cikitsÃsamutthitatvÃditi || athÃnuÓayÃ÷ sarvatragÃ÷ kasmÃtkleÓanikÃyà vyavasthÃpyante ? tadÃrabhyate- ## du÷khasamudayadarÓanaprahÃtavyÃ÷ khalvanuÓayÃ÷ sarvagÃ÷ | yasmÃt ## dvayo÷ khalu nikÃyayo÷ du÷khasamudayÃkhyayostaddarÓanaheyÃïÃæ vak«yamÃïÃnÃæ kleÓÃnÃmubhayatra labdhaprati«ÂhatvÃt || kiæ puna÷ sarve du÷khasamudayaheyÃ÷ na heyÃ÷ sarvatragÃ÷ ? netyÃha | kiæ tarhi ? ## saptad­«Âayo dve vicikitse tÃbhiÓca saæyuktÃvidyà ÃveïikÅ ca (%%) dviprakÃrà ityekÃdaÓÃnuÓayà dhÃtau dhÃtau svadhÃtubhÆmisarvatragà j¤eyÃ÷ | sakalasvadhÃtubhÆmyÃlambanatvÃt | ete ca paripiï¬ya trayastriæÓatsarvatragà bhavanti || ete puna÷ sarvatragÃ÷ ## tis­ïÃmapyavidyÃnÃæ dvayoÓca vicikitsayorekanÃmatvÃt | atha kasmÃdrÃgapratighamÃnà na sarvatragÃ÷ ? taducyate- ## ete khalu svalak«aïakleÓÃ÷ pratikleÓamanavayavaæ cÃlambyotpadyate | tasmÃnna sarvagÃ÷ || vicikitsÃdyÃstu ## (%%) atra puna÷ ## satkÃyÃntargrÃhad­«ÂÅ hitvÃnye nava visabhÃgadhÃtusarvatragÃ÷ | kiæ punaranuÓayà eva sarvatragÃ÷ ? netyÃha | kiæ tarhi ? ## ye sarvatragÃnuÓayasahabhuvo vedanÃdayo dharmÃ÷, jÃtyÃdayaÓca te 'pi sarvatragÃstadekaphalatvÃt || te«Ãæ punara«ÂÃnavatÅnÃmanuÓayÃnÃæ kati sÃsravÃlambanÃ÷ katyanÃsravÃlambanÃ÷ ? tadÃrabhyate- ## nirodhamÃrgadarÓanaheyà mithyÃd­«Âivicikitsà tatsaæprayuktà cÃvidyà sahÃveïikyÃvidyayà | ityete dhÃtau dhÃtau «a¬anuÓayà anÃsravÃlambanÃ÷ | Óe«Ã÷ sÃsravÃlambanÃ÷ || athaite nirmalÃlambanÃ÷ kati katyuparamamÃlambyante, kati bhÆmipratipak«aæ ca ? taducyate- ## (%%) svabhÆminirodha eva nirodhÃlambanÃnÃæ mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃmÃlambanam | kÃmÃvacarÃïÃæ kÃmÃvacaranirodha÷ | evaæ yÃvadbhavÃgrabhÆmikÃnÃæ bhavÃgrasyaiva | mÃrgÃlambanÃnÃæ tu kÃmÃvacarÃïÃæ sarva eva svabhÆmikÃ÷ kleÓÃ÷ mÃrga Ãlambanam | yo 'pyasau rÆpÃrÆpyapratipak«a÷, rÆpÃrÆpyÃvacarÃïÃmapya«ÂamÆmikÃnÃæ mithyÃd­«ÂyÃdÅnÃæ navabhÆmi- ko 'nvayaj¤Ãnapak«yo mÃrga Ãlambana÷ | kiæ puna÷ kÃraïaæ mithyÃd­«Âyà nirodha÷ paricchinna Ãlambyate, na mÃrgeïa ? taducyate | 'hetutvÃddhetubhÃvataÓca |' mÃrgo hi parasparahetuka÷, na tu nirodha ityasti viÓe«a÷ || atha kasmÃdrÃgapratighamÃnà d­«ÂiÓÅlavrataparÃmarÓo ca nÃnÃsravÃlambanà i«yante ? tatrÃpadi«yate- ## tatra rÃgastÃvadyadyanÃsravÃlambana÷ syÃnnirvÃïÃbhilëaprav­ttatvÃtkuÓaladharmacchandavat, na yoginÃæ varjanÅya÷ syÃt | dve«o 'pyapakÃravastunyutpadyate, mok«astu sarvadu÷khoparamÃdupakÃrÅ | mÃno 'pyapraÓÃntatvÃdunnatilak«aïa÷, nirmalÃstu dharmÃstadapaghÃtina÷ | parÃmarÓÅ ca yadyanÃsravÃlambanau syÃtÃæ samyagd­«Âitvaæ pratipadyeyÃtÃm | tasmÃtpÆrvoktà evÃnuÓayà nirmalagocarÃ÷ || athaite«Ãma«ÂÃnavateranuÓayÃnÃæ katyÃlambanato 'nuÓerate kati saæprayogata÷ ? (%%) ## dvividhÃ÷ khalu sarvagÃ÷ | svadhÃtubhÆmisarvagÃ÷, visabhÃgadhÃtubhÆmisarvagÃÓca | asarvagà api dvividhÃ÷ | sÃsravÃlambanÃ÷, anÃsravÃlambanÃÓca | tatra te ye 'nuÓayÃ÷ svadhÃtubhÆmisarvatragÃste sakalÃmeva pa¤caprakÃrÃæ svadhÃtubhÆmimÃlambanato 'nuÓerate | ye tvasarvatragÃ÷ sÃsravÃlambanÃste svabhÆmau svanikÃyamÃlambanato 'nuÓerate | du÷khadarÓanaprahÃtavyÃ÷ du÷khadarÓana prahÃtavyameva nikÃyaæ yÃvadbhÃvanÃprahÃtavyà bhÃvanÃprahÃtavyameveti || ÃlambanataÓca ## Ãlambanato 'nuÓerata iti vartate | kiæ kÃraïam ? anyabhÆmikasyÃnÃsravasya ca vastuna÷ 'asvÅkÃrÃdvipak«atvÃ'cca | Ãtmad­«Âit­«ïÃbhyÃæ hi svÅk­te vastunyanuÓayo 'nuÓayitumutsahate | anÃsrave tu vastunyÆrdhvabhÆmike ca prav­ttireva satkÃyad­«Âit­«ïayornÃstÅti na tatrÃnuÓerate | ## anuÓerata ityadhik­tam | yo yena dharmeïÃnuÓaya÷ saæprayukta÷ sa tasminsaæprayogiïi saæprayogato 'nuÓerate yÃvadaprahÅïo bhavatÅti 'tu' Óabdo viÓina«Âi | tataÓcedamapi siddhaæ bhavati- anÃsravÃlambanà visabhÃgadhÃtubhÆmyÃlambanÃÓca saæprayogata evÃnuÓerate | sÃsravÃlambanÃ÷ svabhÆmÃvÃlambanata÷ saæprayogataÓceti || kuta÷ punarete 'nuÓayà ucyante ? taducyate | prÃgÃvi«k­tametatprasaÇgÃgataæ na tu sÆtritamiti | tadidÃnÅæ sÆtragataæ pradarÓyate | ## (%%) itaÓca, ## tatra rÃgastÃvadi«ÂÃkÃreïa khaï¬ak«Årabhak«aïavat | dve«astvani«ÂÃkÃreïa käjikakodravaudanabhak«aïavadityevamÃdi | paramÃïu«u k«aïe«u ca sÆk«me«veke«vapyanuÓerata ityanuÓayÃ÷ | niruktanyÃyena pÆrvaæ và prÃptimuts­jya paÓcÃtsamudÃcÃrato 'nuÓerata ityanuÓayÃ÷ | anyat pÆrvameva vyÃkhyÃtamiti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau pa¤camasyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ || (%%) pa¤camÃdhyÃye dvitÅyapÃda÷ | athai«Ãma«ÂÃnavateranuÓayÃnÃæ katyakuÓalÃ÷ katyavyÃk­tÃ÷ ? tadÃrabhyate- #<Ãdyaæ d­«Âidvayaæ kÃme niv­tÃvyÃk­taæ matam / dhÃtudvaye tu sarve 'pi niv­tÃvyÃk­tà malÃ÷ // Abhidh-d_289 //># kÃmadhÃtau tÃvat | satkÃyÃntargrÃhad­«ÂÅ tatsaæprayuktÃvidye niv­tÃvyÃk­te | satkÃyad­«ÂistÃvaddÃnaÓÅlabhÃvanÃbhiraviruddhatvÃtkuÓalamÆlasamucchedavairodhikatvÃcca nÃkuÓalà | viparÅtÃkÃratvÃnna kuÓalà | t­«ïÃvadakuÓaleti cet | na | t­«ïÃprakar«e sarvÃkÃryaprav­ttidarÓanà t | antargrÃhad­«Âirapi janmocchedaprav­ttatvÃnnirvÃïavirodhinÅ saævegÃnukÆlà ceti nÃkuÓalà | yathoktaæ bhagavatÃ- "yeyaæ d­«Âi÷ sarvaæ me na k«amata itÅyaæ d­«ÂirasaærÃgÃya na saærÃgÃya" iti | tathoktam- idamagryaæ bÃhyakÃnÃæ d­«Âik­tÃnÃæ yaduta no ca syÃnna ca me syÃnna bhavi«yÃmi na me bhavi«yati" iti | rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷ (%%) 'sarve 'pi niv­tÃvyÃk­tà malÃ÷ |' samÃdhisamÃpattyupahatatvÃt na Óaknuvanti nivartayitum | kuÓalÃstu dharmà avyÃbÃdhaphalatvÃdvipÃkaæ janayitumutsahante || ## satkÃyÃntargrÃhad­«ÂitatsaæprayuktÃvidyÃvarjitÃ÷ kleÓÃ÷ kÃmadhÃtÃvakuÓalÃ÷, savyÃbÃdhaphalanirvartakatvÃt | ebhya÷ puna÷ katyakuÓalamÆlÃni kati neti ? taducyate- ## ye dharmà akuÓalÃÓcÃkuÓalamÆlaæ ca darÓanabhÃvanÃheyÃÓca pa¤caprakÃrÃÓca «a¬vij¤ÃnakÃyikÃÓca ta evÃkuÓalamÆlÃnÅ«yante || kiæ punaryathÃkuÓalÃni anuÓayÃnÃæ mÆlÃni santyevamavyÃk­tÃnÃmapi santÅti ? ## "trÅïi khalvavyÃk­tamÆlÃni, avyÃk­tÃvidyà t­«ïà praj¤Ã" iti kÃÓmÅrÃ÷ | hetvartho hi mÆlÃrtha÷ | aniv­tÃvyÃk­tà ca praj¤Ã hetutvena vartata ityasÃvapyavyÃk­tamÆlam | vicikitsà nÃvyÃk­tamalam | na ca mÃna÷ || (%%) ## calà hi vicikitsà prati«ÂhÃrthaÓcamÆlÃrtha÷ | Ærdhvav­ttirunnatalak«aïo mÃna÷, adhogamanav­ttÅni ca mÆlÃni | na caitau kleÓau «a¬vij¤ÃnakÃyikau | tasmÃdavyÃpitvÃnna mÆle«u vyavasthÃpyete | avyÃk­tÃ÷ t­«ïÃd­«ÂimÃnÃvidyà iti bahirdeÓÅyakÃ÷, dhyÃyisÆtrokte÷ | trayo hi dhyÃyina÷- t­«ïÃd­«ÂimÃnottaradhyÃyibhedÃt | sarve ca te 'vidyÃvaÓÃdbhavantÅti catvÃryeva iti | etacca na te | kasmÃt ? ## (%%) na khalve«Ã dhyÃyitritvacodanÃvyÃk­tamÆlanirdeÓaparà | kiæ parà tarhye«Ã ? yoginÃæ vipattidhyÃnÃdhimok«avyÃv­ttipareti pÆrvoktameva sÃdhu÷ || atha yÃni sÆtre caturdaÓÃvyÃk­tavastÆnyuktÃni, kiæ tÃni kuÓalÃkuÓalapak«ÃvyÃkaraïÃdavyÃk­tavastÆni ? netyÃha | kiæ tarhi ? sthÃpanÅyatvÃt | ## trÅïi khalu kathÃvastÆnyÃrabhya catvÃri vyÃkaraïÃnyÃvabudhya catasraÓca sthitÅravagamya vig­hya sabhÃyÃæ pa¤cabhiravayavai÷ svapak«aæ prati«ÂhÃpya vÃda÷ karaïÅyo nÃto 'nyathà ityatra viniÓcayÃt || (%%) kÃni punastÃni catvÃri vyÃkaraïÃni ? kÃÓca tÃÓcatasra÷ sthitaya÷ ? tadavadyotyate- ## tatraikÃæÓavyÃkaraïam- kiæ ya÷ kaÓcijjÃyate sarvosau mriyate? omiti vÃcyam | atha ya÷ kaÓcinmriyate sarvosau jÃyata iti ? vibhajya vyÃkartavyam- k«ÅïÃsravo na jÃyate 'nya÷ sarvoæ jÃyate | kiæ manu«yo viÓi«Âo 'tha hÅna iti ? parip­cchya vyÃkartavyam- kÃnadhik­tya p­cchasi ? devÃæstiryagÃdÅnvà ? yadi devÃnÃrabhya hÅna iti vÃcyam | atha tiraÓca÷ Óre«Âha iti vyÃkartavyam | kimanya÷ skandhebhya÷ puru«o vÃnanya iti ? e«a praÓna÷ sthÃpanÅya÷, sadasatoranyÃnanyatvavyÃkaraïÃyogÃt, khapu«pasaugandhyadaurgandhyavyÃkaraïavat || (%%) sthitayaÓcatasro nirdiÓyante | ## (%%) kaÓciddhi vÃdÅ sthÃnÃsthÃne saæbhavÃsaæbhavÃkhye saæti«Âhate kaÓcinna saæti«Âhate | prathama÷ kathya÷, dvitÅyastvakathya÷ | parikalpe saæti«Âhate, ya÷ parikalpite d­«ÂÃnte dÃr«ÂÃntikÃrthe prasÃdhake saæti«Âhate, sa ca kathyo yo na santi«Âhate so 'kathya÷ | evaæ pratipadi j¤ÃnavÃditÃyÃæ ya÷ santi«Âhate sa kathyate | yastu na saæti«Âhate sa durmatirakathyate | idamidÃnÅæ vaktavyam | atha kenÃnuÓayena kasminvastuni saæyukta÷ ? tatra tÃvadvastu k«etravastvÃdipa¤caprakÃram | tadiha saæyogavastvadhik­taæ veditavyam | tad dvividhamÃÓrayÃlambananaiyamyena prakÃranaiyamyena ca | tatrÃÓrayÃlambananaiyamyena tÃvaccak«urvij¤ÃnakÃyikairanuÓayai÷, rÆpe«vÃlambanata÷ saæyukta÷ | tatsaæprayukte«u saæprayogata÷ | te ca manodharmÃyatane | evaæ yÃvatkÃyavij¤ÃnikairyathÃvi«ayamÃlambanata÷, tatsaæprayukte«u saæprayogata÷ | manovij¤ÃnakÃyikairdvÃdaÓasvÃyatane«vÃlambanata÷ | saæprayukte«u saæprayogata÷ | ityÃÓrayÃlambananiyama÷ | prakÃranaiyamyena tu du÷khadarÓanaprahÃtavyai÷ sarvatragai÷ pa¤casu nikÃye«vÃlambanata÷ saæyukta÷ | tatsaæprayukte«u saæprayogata÷ | asarvatragaistu svanaikÃyike«vÃlambanata÷ | saæprayukte«u saæprayogata÷ | ityevaæ sarvatra yathÃsaæbhavaæ vaktavyam || athedÃnÅmatÅtÃnÃgatapratyutpannanaiyamyena ka÷ pudgala÷ kasminvastuni katamenÃnuÓayena saæyukta÷ ? tadidamudbhÃvyate- (%%) ## ete hi mÃnapratigharÃgÃ÷ svalak«aïakleÓÃ÷ sadvastuvi«ayatvÃt | sÃmÃnyalak«aïakleÓÃstu d­«ÂivicikitsÃdyÃ÷ | ata ete mÃnÃdayo 'tÅtÃ÷ pratyutpannÃÓca yasminvastunyutpannà na ca prahÅïÃstasminvastuni tai÷ saæprayukto veditavya÷ | nahyete sarvasya sarvatrotpadyante svalak«aïakleÓatvÃt || (%%) ## yathà prahÅïà iti vartate | yasya khalu yo 'tÅta÷ kleÓaprakÃra÷ prahÅïo 'nÃgato 'pi | ato ye mÃnarÃgadayo nÃgatà na prahÅïÃstai÷ sarvasmiæstraiyadhvike vastuni saæyukta÷ | tadÃlambanÃnÃmutpattisaæbhavÃnmÃnasÃnÃæ ca traiyadhvavi«ayatvÃt | ato 'nyai rÃgÃdibhiranÃgatairanÃgata eva vastuni saæyukto 'tÅtairatÅta eva pratyutpannai÷ pratyutpanna eva | mÃnasebhyo hyanye pa¤cavij¤ÃnakÃyikÃ÷ | tata÷ siddhaæ bhavatyatÅtapratyutpannairapi mÃnasairasvÃdhvike 'pi vastunyaprahÅïai÷ saæyukta÷ syÃnna ca kevalaæ mÃnasairevÃnÃgatairebhi÷ sarvatra | kiæ tarhi ? pa¤cavij¤ÃnakÃyikairapi | anutpattidharmikaistu pa¤cavij¤ÃnakÃyikai÷ sarvatra traiyadhvikairvastuni saæyukta÷, tadvi«ayasyÃtÅtÃnÃgatapratyutpannatvÃt | sÃmÃnyakleÓaistu d­«ÂivicikitsÃvidyÃkhyaistraiyadhvikairapi sarvasmiæstraiyadhvike vastuni saæyukta÷, te«Ãæ sÃmÃnyakleÓatvÃdyÃvadaprahÅïà ityanuvartate | kathaæ punargamyate 'tÅtÃdi«u vastu«u rÃgÃdaya utpadyante taiÓca tatra saæyukto bhavatÅti ? sÆtrÃdeva hi | bhagavatoktam- "trayaÓchandarÃgasthÃnÅyà dharmÃ÷ | atÅtÃÓchandarÃgasthÃnÅyà dharmÃ÷, anÃgatapratyutpannÃ÷ | atÅtÃæÓchandarÃgasthÃnÅyÃndharmÃnpratÅtyotpadyate cchanda÷ | utpanne cchande saæprayuktastairdharmairvaktavyo (%%) na visaæyukta÷ |" tathÃ- "yasmin rÆpe 'tÅtÃnÃgatapratyutpanne utpadyate 'nunayo và pratigho và |" ityevamÃdi | ka÷ punaratra saæyujyate ? yadà ÓÆnyÃ÷ sarvasaæskÃrÃ÷, nityena dhruveïa ÓÃÓvatenÃvipariïÃmadharmeïÃtmanÃtmÅyena và ? yathoktam- "asti karmÃsti vipÃka÷ kÃrakastu nopalabhyate ya imÃæÓca skandhÃn pratinik«ipyÃnyÃn skandhÃn pratisaædadhÃtÅtyanyatra dharmasaæketÃt" iti vistara÷ | (%%) tatra pratisamÃdhÃnam- 'saæyuktà skandhasantati÷ |' skandhasantatau hi skandhalak«aïasantÃnaikatvÃbhimÃnÃt, saæ«­tyà sattvasaæj¤aptirityado«a÷ || trayÃtpunaretasmÃt- ## vastusaæyo nÃkhyaæ dvayaæ paramÃrthato vidyate sattvÃkhyastu t­tÅyo 'rtha÷ saæv­tyà vidyata iti | (%%) kuta÷ punaretad dvayaæ paramÃrthato vidyate ? taducyate- ## ÓubhÃÓubhaphalaæ karmanaiyamyÃd guïado«aphalaniyamyatà | ki¤ca, 'madhyasthaiÓca parigrahÃt |' madhyasthà ucyante vÅtakleÓÃ÷ | tai÷ Óubhaæ ca Óubhato 'Óubhaæ cÃÓubhata÷, guïÃÓca guïata÷ do«ÃÓca do«ata÷ parig­hÅta÷ | tatphalaæ ce«Âami«Âata÷ parig­hÅtamani«Âaæ cÃni«Âata÷ | iti siddhaæ dvayaæ parini«pannaæ t­tÅyaæ tÆpacÃrata iti | yuktaæ tÃvadidam | yadidaæ pratyuktaæ vastuhetupratyayÃtpratÅtyotpannaæ paramÃrthato vidyate pratyÃtmavedanÅyatvÃt, tadÃlambanÃÓca rÃgÃdaya÷ dravyata÷ santÅti | yatpunaridamuktamatÅtÃnÃgate vastuni traiyadhvikairanuÓayai÷ saæyukta iti tadetatsÃhasamÃhopuru«ikamÃtram | ka÷ punaretadatÅtÃnÃgatÃdi dravyato 'bhiväcchatÅtyÃhÃbhidhÃrmikÃ÷ || (%%) catvÃra÷ khalviha pravacane vÃdina÷ | katame catvÃra÷ ? tadapadiÓyate- ## tatra sarvÃstivÃdasyÃdhvatrayamasti sa dhruvatrayamiti | vibhajyavÃdinastu dÃr«ÂÃntikasya ca pradeÓo vartamÃnÃdhvasaæj¤aka÷ | vaitulikasya ayogaÓÆnyatÃvÃdina÷ (%%) sarvaæ nÃstÅti | paudgalikasyÃpi avyÃk­tavastuvÃdina÷ pudgalo 'pi dravyato 'stÅti | atra puna÷ ## ya÷ khalve«a prathamo vÃdÅ sarvÃstivÃdÃkhya÷, e«a khalu yuktyÃgamopapannÃbhidhÃyitvÃtsadvÃdÅ | tadanye bÃdino dÃr«ÂÃntikavaitulikapaudgalikÃ÷ na yuktyÃgamÃbhidhÃyina÷, tarkÃbhimÃninaste | mithyÃvÃditvÃdete lokÃyatikavainÃÓikanagnÃÂapak«e (%%) prak«eptavyÃ÷ | ityataÓca sarvaæ sarvagatamupadarÓayi«yÃmÅti || ka÷ punarayaæ sarvÃstivÃdÅ sÃdhutÃæ bhajate ? tadidamavadyotyate | e«a khalu vÃdÅ ## khalve«a sarvÃstivÃdaÓcaturdhà bhedaæ pratipanna÷ | katham ? tadÃrabhyate- ## tatra bhÃvÃnyathiko bhadantadharmatrÃta÷ | sa hyevamÃha- dharmasyÃdhvasu pravartamÃnasyÃnÃgatÃdibhÃvamÃtramanyathà bhavati | na dravyÃnyathÃtvam | yathà suvarïasya kaÂakÃdisaæsthÃnÃntareïa kriyamÃïasya pÆrvasaæsthÃnanÃÓe suvarïanÃÓa÷ | k«Årasya và dadhitvena pariïamato yathà rasavÅryavipÃkaparityÃgo na varïasyeti | tade«a vÃr«agaïyapak«abhajamÃnatvÃttadvargya eva dra«Âavya÷ | yasmÃt e«o 'vasthitasya dravyasya jÃtilak«aïasya samudÃyarÆpasya vÃnyathÃnyathÃvasthÃnalak«aïaæ pariïÃmamicchati | lak«aïÃnyathiko bhadantagho«aka iha paÓyatyatÅto dharmo 'tÅtalak«aïena yukto 'nÃgatapratyutpannalak«aïÃbhyÃmaviyukta÷, evamanÃgatapratyutpannÃvapi | yathà puru«a÷ (%%) ekasyÃæ striyÃæ rakto 'nyÃsvavirakta÷ | tadasyÃpyadhvasaækaro bhavatyekasya dharmasya trilak«aïayogÃbhyupagamÃt | e«o 'pi puru«akÃraïi(?)vÃgurÃyÃæ praveÓayitavya÷ | avasthÃnyathiko bhadantavasumitra÷ | sa khalvÃha- dharmo 'dhvasu pravartamÃno 'vasthÃmavasthÃæ prÃpyÃnyathÃnyathÃstÅti nirdiÓyate | avasthÃntaraviÓe«avikÃrÃtsvabhÃvÃparityÃgÃcca | yathà nik«epavartikaikÃÇkavinyastaiketyucyate, saiva ÓatÃÇke Óataæ sahasrÃÇke sahasramiti | anyathÃnyathiko bhadantabuddhadeva÷ | sa brÆte | dharmo 'dhvasu pravartamÃna÷ pÆrvÃparamavek«yÃnyathà cÃnyathà cocyate | naivÃsya bhÃvÃnyathÃtvaæ bhavati dravyÃnyathÃtvaæ và | athaikà strÅ pÆrvÃparamapek«ya mÃtà cocyate duhità ca | tadvaddharmo 'nÃgatapratyutpannamapek«yÃtÅta ityucyate | tathetaro 'pÅtaradvayamapek«yeti | asyÃpyekasyÃtÅtasyÃdhvana÷ pÆrvottarak«aïadvayamapek«yÃdhvatritvÃpattido«aprasaÇga÷ | tadebhyaÓcaturbhya÷ sarvÃstivÃdebhyast­tÅya÷ sthaviravasumitra÷ pa¤caviæÓatitattvanirÃsÅ paramÃïusaæcayavÃdonmÃthÅca | ityato 'sÃveva yuktyÃgamÃnusÃritvÃdÃpta÷ prÃmÃïika ityadhyavaseyam | bhadantabuddhadevo 'pi tÅrthyapak«yabhajamÃnatvÃnna parig­hyate | bhadantagho«ako 'pyadhvasaækaravÃditvÃdekaikasyÃdhvano 'dhvatrayalak«aïabhÃgbhavati | (%%) ityatast­tÅya evÃpado«a÷ | yasmÃt- ## ye khalu bhagavatoktÃ÷ svabhÃvasiddhÃstraiyÃdhvikà dharmà atÅtÃnÃgatapratyutpannÃste«ÃmayamÃcÃrya÷ kriyÃdvÃreïÃvasthÃbhedamicchatyajahatsvarÆpo hetusÃmagrÅsannidhÃnaprabodhitaÓakti÷ | kriyÃvÃn hi saæskÃro vartamÃna ityucyate | sa eva tyaktakriyo 'tÅto 'nupÃttakriyo 'nÃgata÷ | ityevaæ ca sati kÃlatrayasyaikÃdhikaraïyamekÃdhi«ÂhÃnavyÃpÃraparicchedyatvaæ copapannam | anyathaikadravyajÃtinimittÃbhÃve vaiyadhikaraïye sati kÃlatrayasaæbandhÃbhÃva÷ prÃpnuyÃditi | atrÃha codaka÷- na, atÅtÃnÃgatasyÃrthasya praj¤aptyà vyapadeÓasiddhe÷ | na, paramÃrthadravyÃbhÃve niradhi«ÂhÃnapraj¤aptivyapadeÓÃnupapatte÷ | vartamÃnÃpek«yastadvyapadeÓa iti cet | na | vartamÃnasvarÆpasthitiÓaktikriyÃbhÃve sattvÃnupapatte÷, sadasatorapek«ÃsaæbandhÃbhÃvÃcca | sattvalak«aïamidÃnÅmeva dyotyate atÅtÃdÅnÃæ padÃrthÃnÃm- (%%) ## yasya khalvarthavastuna÷ svabhÃvasiddhasvarÆpasyÃviparÅtÃkÃrayà dharmopalak«aïayà paricchinnaæ lak«aïamupalak«yate tatsaddravyamityucyate | tatpuna÷ sat pratibhidyamÃnaæ caturvidhaæ bhavati | (%%) paramÃrthena yannityaæ svabhÃvena saæg­hÅtaæ na kadÃcitsvamÃtmÃnaæ jahÃti, viÓi«Âaj¤ÃnÃbhidhÃnÃpauru«eyavi«ayisaæbandhaæ tatparamÃrthasadityucyate | yatpunaranekaparamÃrthasatyap­«Âhena byavahÃrÃrthaæ praj¤aptirÆpatayà nirdiÓyate tatsaæv­tisat | tadyathà dhaÂapaÂavanapugdalÃdikam | ki¤cidubhayathà | tadyathà p­thivyÃdi | ki¤citsattvà pek«ayà pit­putraguruÓi«yakart­kriyÃdi || atha yadidamuktaæ dravyasanto 'tÅtÃnÃgatÃdhvasthà dharmà iti tadÃgamayuktyanabhidhÃnÃdabhidhÃnamÃtram | tasmÃdÃgamayuktibhyÃmupapÃdyo 'yamartha ityata idaæ pratij¤Ãyate- (%%) ## uktaæ hi bhagavatÃ- "asti bhik«avo 'tÅtaæ rÆpaæ nocedatÅtaæ rÆpaæ abhavi«yanneme sattvà atÅte rÆpe samara¤jyanta÷ | yasmÃttarhyastyatÅtaæ rÆpaæ tasmÃdime sattvà atÅte rÆpe saæra¤jyante |" evamanÃgatapratyutpannaæ ceti vÃcyam | vibhaktipratirÆpako 'yaæ nipÃta iti cet | na | vartamÃne 'pi tatprasaÇgÃt | kriyÃvacanena cottarapadena pÆrvasya kriyÃvacanasyaiva padasya sÃmÃnÃdhikaraïyÃt | (%%) punaÓcoktaæ bhagavatÃ- "rÆpamanityamatÅtÃnÃgatam, ka÷ punarvÃda÷ pratyutpannasya ? evaædarÓÅ ÓrutavÃnÃryaÓrÃvako 'tÅte rÆpe 'napek«o bhavatyanÃgataæ rÆpaæ nÃbhinandati | pratyutpannasya rÆpasya nirvide virÃgÃya nirodhÃya pratipanno bhavati | atÅtaæ cedrÆpaæ nÃbhavi«yanna ÓrutavÃnÃryaÓrÃvako 'tÅte rÆpe 'napek«o 'bhavi«yat; yasmÃttarhyastyatÅtaæ rÆpaæ tasmÃcchrutavÃnÃryaÓrÃvaka÷ atÅte rÆpe 'napek«o bhavati" iti vistara÷ | tathoktam- yacchÃriputra karmÃbhyatÅtaæ k«Åïaæniruddhaæ vigataæ vipariïataæ tadastÅti | taccet karma ÓÃriputra nÃbhavi«yannehaikatÅyastaddheto÷ tatpratyayÃdapÃya durgativinipÃtaæ kÃyasya bhedÃnnarake«Æpapatsyate" iti vistara÷ | (%%) tadÃhitacittabhÃvanÃæ sandhÃya vacanÃdado«a iti cet | na | uktottaratvÃt | uktottaro hye«a vÃda÷ | kiæ tilapŬakavatpunarÃvartase ? ki¤ca, bhÃvanÃbhÃvyamÃnacittayo÷ svarÆpaÓaktikriyÃnupapatte÷ pu«ÂavÃsitatailavat, anyÃnanyatvÃdivak«yamÃïado«Ãcca | paramÃrthaÓÆnyatÃsÆtrÃdasaditi cet | na | tadarthÃparij¤ÃnÃt | tata evÃnÃgatÃdyastitvasiddheÓca | tatraitat syÃt- paramÃrthaÓÆnyatà sÆtre bhagavatà (%%) vispa«ÂamanÃgatÃdinÃstitvaæ pradarÓitam | tatra hyaktam- "cak«urÆtpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati, nirudhyamÃnaæ na kvacitsaænicayaæ gacchati" iti vistara÷ | atÅtÃnÃgatasadbhÃve cÃgatigatido«Ãbhyupagama÷ prÃpnotÅti | etacca na | kuta÷ ? sÆtrÃrthÃparij¤ÃnÃt | ata evÃnÃgatÃdyastitvasiddheÓca | sÆtrasya tÃvadayamartha÷ | yaduktam- "cak«urutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati, nirudhyamÃnaæ na kvacitsaænicayaæ gacchati" iti tadvedoktavÃdavidhiprati«edhÃrthaæ sÃækhyamatavyudÃsÃrthaæ ca | vede hyaktam- "pa¤catvamÃpadyamÃnasya cak«urÃdityÃdÃgataæ punastatraiva prativigacchati | ÓrotramÃkÃÓam | ghrÃïaæ p­thivÅm | jihvà Ãpa÷ | kÃyo vÃyum | mana÷ salilaæ somamityartha÷ |" tatprati«edhÃrthaæ bhagavÃnavocat- "cak«urutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati" iti vistara÷ | (%%) sÃækhyÃ÷ khalvapyÃcak«ate- "cak«u«pradhÃnÃdÃgacchati tatraiva ca punarvigacchati" iti | tannirÃsÃrtha ca bhagavÃnavocat- "cak«arutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati |" adeÓapradeÓasthÃ÷ khalvanÃgatÃtÅtaparamÃïvavij¤aptisaæj¤ità dharmÃ÷ iti tadÃgamanagamanÃnupapatti÷ | kastarhi vÃkyÃrtha |- "abhÆtvà bhavati | bhÆtvà ca prativigacchati" iti ? dvividhaæ hi cak«urdravyasadeva paramÃrthasato yadaprabuddhamubhayam(?) | anyatprabuddhamanu(- ddhamu ?)pÃttakriyam | pÆrvaæ taddhetÆnpratÅtya kriyÃmupÃdatte prabudhyata ityartha÷ | upÃttakriyaæ ca dvitÅyam | taddhi kriyÃmujjhatprativigacchatÅtyuktaæ bhavati | sÃækhyamatani«edhÃrthaæ và | sÃækhyÃnÃæ khalvekaæ kÃraïaæ nityaæ svÃæ jÃtimajahattena tena vikÃraviÓe«Ãtmanà bhÆtvà bhÆtvÃnyenÃnyena kÃryaviÓe«Ãtmanà pariïamatÅti | tatprati«edhÃrthaæ bhagavÃnavocat- "cak«urutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati nirudhyamÃnaæ na kvacitsaænicayaæ gacchati" iti | cak«urabhÆtvà vartamÃne 'dhvani k«aïamÃtraæ kriyÃrÆpamÃdaya tyaktvà punaradarÓanaæ gacchati | ki¤cÃnyat, ata evÃnÃgatÃstitvasiddhe÷ | yaduktamasminneva sÆtre cak«urutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati" ityatraitadÃdarÓitam | sadidaæ cak«urantaraÇgabahiraÇgakÃraïasÃmagrÅsannidhÃnopÃdhivaÓena kriyÃmupÃdadÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati | kuta÷ punastatsattvamiti cet | mukhyasattÃvi«Âe kartari ÓÃnacovidhÃnÃnnirudhyamÃnavaditi | tasmÃd durvihitavetìotthÃnavat sautrÃntikai÷ svapak«opaghÃtÃya sÆtrametadÃÓrÅyate | evaæ tÃvadÃgamÃtsiddhamadhvatrayÃstitvam | yuktito 'pi- 'dhÅnÃmagocaratvÃcca tatsattvaæ vartamÃnavat |' tadÃkÃrayà khalu buddhyà yasyÃrthasya svasÃmÃnyalak«aïaæ paricchidyate, yaÓca buddhoktanÃmakÃyadharmakÃyÃbhyÃmabhidyotyate sa paramÃrthato vidyate | katham ? vartamÃnacak«ÆrÆpÃdivat | j¤Ãnaj¤eyÃbhidhÃnÃbhidheyasaæbandha÷ khalvak­takaiti Ói«ÂÃ÷ pratipadyante || asadÃlambanÃpi buddhirastÅti cet | atrÃpadiÓyate- (%%) ## ÃgamastÃvat- "cak«u÷ pratÅtya rÆpaæ cotpadyate cak«urvij¤Ãnaæ yÃvanmana÷ pratÅtya dharmÃæÓcotpadyate manovij¤Ãnam | etÃvaccaitatsarvamasti" ityuktaæ bhagavatà | tatra manovij¤Ãnaæ traiyadhvikÃsaæsk­tadharmavi«ayÃyama, pa¤cavij¤ÃnakÃyÃ÷ pratyutpannapa¤cavi«ayÃlambanÃ÷ | na tu kvacidasadÃlambanamuktaæ nÃpi tadastÅti tadvi«ayabuddhyabhÃva÷ | tathoktam- "yaduta loke nÃsti tadahaæ drak«yÃmi" iti vistara÷ | (%%) tathÃ- "trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa÷ | sahajÃtà vedanÃ" iti vistara÷ | etenÃbhidhÃnÃbhidheyasaæbandha÷ pratyukta÷ | tadevaæ sati sÆtre 'sminmadhyamÃpratipatpradarÓità | yaduta- kenacitprakÃreïa ÓÆnyÃ÷ saæskÃrÃ÷ mithyÃparikalpitena puru«Ãlayavij¤ÃnÃbhÆtaparikalpÃdinà | kenacidaÓÆnyÃ÷, yaduta- svalak«aïasÃmÃnyalak«aïÃbhyÃmiti | yathà kÃtyÃyana sÆtre- "lokasamudayaæ j¤Ãtvà yà loke nÃsti tà sà na bhavati | lokanirodhaæ j¤Ãtvà yà loke 'sti tà sà na bhavati itÅmau dvÃvantau parityajya madhyamayà pratipadà tathÃgato dharmaæ deÓayati |" na caitad dva yamastinÃstitvÃkhyamekÃdhikaraïaæ virodhÃdupapadyate na ca niradhi«ÂhÃnam | nÃpi khapu«paÓÆnyÃdhi«Âhitam | (%%) yuktirapi | j¤Ãnaj¤eyÃbhidhÃnÃbhidheyasaæbandhasyÃk­takatvÃt | nÃstiÓaÓavi«Ãïamityasya j¤ÃnasyÃbhidhÃnasya cÃsadvi«ayatvamiti cet | tatra brÆma÷- ## yo 'yaæ nÃsti ÓaÓavi«ÃïÃdiprati«edho 'sya tarhi kiæ prati«edhyam ? yadyasadÃlambanà buddhirnÃstyabhidhÃnaæ và nirabhedheyamiti ? atrÃpadiÓyate | 'anyÃpek«ye 'tha saæbandhaprati«edha÷ |' kÃryakÃraïÃdistrividha÷ saæbandho 'tra govi«ÃïÃdi«u pÆrvad­«Âa÷ ÓaÓavi«ÃïÃdi«u prati«iddhyate | ÓaÓaÓiromÃtrakÃkÃÓadhÃtusaæbandhadarÓanÃdyadi ÓaÓaÓirasyapi vi«Ãïama vi«yattadvadevopalapsyata | na copalabhyate | tasmÃtsaæbandhÃntarÃpek«aæ ÓaÓavi«ÃïaÓabdaga¬umÃtraæ na¤Ã saæbandhyantarasaæbandhabuddhyapek«eïÃvadyotyate, na tu ki¤cidabhidhÃnamabhidheyaæ và prati«edhyÃtmanà ÓrÅyata iti siddhaæ sarvà buddhi÷ sadvi«ayeti | etenÃjÃtaæ dhvastaæ ca govi«Ãïaæ pratyuktam | goÓiromÃtramÃkÃÓadhÃtuve«Âitaæ d­«Âvà jani«yate dhvastaæ và govi«Ãïamiti dra«Âavyam | trayodaÓÃyatanaprati«edhabuddhivi«ayÃd astitvÃdasadÃlambanà buddhirastÅti cet | na | bhagavataiva vÃgvastumÃtrametaditi nirïÅtatvÃt | uktaæ hi bhagavatà hastatÃlopame sÆtre- "etÃvatsarvaæ yaduta cak«Æ rÆpaæ ca yÃvanmano dharmÃæÓca | ya÷ kaÓcidetad dvaya pratyÃkhyÃyÃnyad dvayaæ j¤eyamabhidheyaæ và (%%) kalpayet vÃgvastumÃtramevÃsya syÃt | p­«Âo và na saæprajÃnÅyÃduttare và saæmohamÃpadyeta | yathÃpi tadavi«ayatvÃt |" iti | ki¤ca, astiÓaÓavi«ÃïÃbhidhÃnÃbhidheyavannÃstyuktirapi vÃgvastumÃtraæ vi«ÃïÃkhyÃbhidheyÃrthasaæbandhavihÅnam | etena «a«Âha÷ skandha÷ pratyukta÷ | ki¤ca, pa¤caskandhavi«ayaviparÅtaj¤Ãnaprati«edhÃt | alÃtacakrabuddhiprati«edhavat, dvicandrabuddhiprati«edhavacca | uktaæ hi bhagavatÃ- "ye kecidÃtmeti samanupaÓyanta÷ samanupaÓyanti sarve ta imÃneva pa¤copÃdÃnaskandhÃnsamanupaÓyanta÷ samanupaÓyanti" iti skandhavi«aye cai«Ã nityÃtmadravyabhrÃntirityavadyotyate | ki¤ca, na¤a÷ sadasatprati«edhyavi«ayatvÃnupapatteÓca | santaæ tÃvadarthaæ na prati«eddhum samartha÷ | yadi hi santamarthaæ ÓaknuyÃtprati«eddhuæ na rÃjÃno hastyaÓvaæ bibh­yurna santi dasyava ityevaæ brÆyu÷ | ityukte dasyÆnÃmabhÃva÷ syÃt | na caitadasti | athÃsantaæ prati«edhayati, tenÃbhÃvaprati«edhÃdbhÃva eva syÃditi | tasmÃnna¤o na govi«ÃïÃdi÷ nÃpi ÓaÓavi«ÃïÃdi÷ prati«idhyate | kiæ tarhi | ÓaÓÃkÃÓadhÃtusaæbandhabuddhyapek«eïa govi«ÃïÃdidravyÃsaæbandhabuddhayo 'vadyotyante | siddhà sadÃlambanaiva buddhi÷ | evamanyatrÃpi | ## rÆpÃdau khalvapivastunyabhyatÅte satyeva buddhirutpadyate | na hyasadÃlambanà buddhirutpadyate | sadÃlambanà buddhirastÅtyupapÃditam | na ca no dravyaæ vinaÓyatÅtyuktam | yadetada rÆpÃdidravyaæ pÆrvÃnubhÆtaæ tadeva tatsm­tyà g­hyata ityupari«ÂÃdapi sÃdhayi«yÃma÷ | yà tarhi niruddhadevadattÃnusm­tirdhaÂÃnusm­tirvà sà kathaæ jÃyate ? atÅtÃnÃga tayordevadattaghaÂapraj¤aptyupÃdÃnayoriti | atra brÆma÷ | sÃpi khalu sÃvidyÃsyÃsadÃkÃrotpadyate sthÃïvÃdau puru«Ãdibuddhivat | niravidyasya tu ÓÃstustattvÃkÃrà bhavati rÆpÃdidharmamÃtrabuddhireva | (%%) tadyathà paracittavida÷ svalak«aïÃkÃrà buddhirutpadyate | tatsÃmarthyopÃdhivaÓenÃnyathÃpi jÃnÅte | tadvattatsÃmarthyeïa bhÃvinÅæ bhÆtÃæ ca saæj¤Ãæ rÆpÃdi«u devadattaghaÂalak«aïÃæ pratipadyata iti || itaÓca sadatÅtÃnÃgatam- ## atÅtÃnÃgataæ hi mitramamitraæ và manasi k­tvà har«otpÃdabhayÃdayo 'bhyupajÃyante | te cÃnimittà na bhavitumarhanti | katham ? vartamÃnavat | | tadyathà sati vartamÃne mitre 'mitre và har«abhayÃdayo bhavanti nÃsatÅti tadvat | ki¤ca, ## vidyamÃnasya khalvanÃgatasya vastuno 'tÅtapratyutpannasahakÃrikÃraïasÃmagrÅg­hÅtasya ÓaktimÃtramÃvirbhavati | katham ? 'sadÅpaghaÂarÆpavat |' tadyathà tamasi vidyamÃnasya ghaÂarÆpasya svÃtmodbhÃvanaÓakti÷ pradÅpÃdikÃraïasÃmagrÅsannidhÃne sati bhavati tadvaditi | itaÓcÃstyanÃgatam || ## tadyathà asti vipariïamate vardhate k«Åyate vinaÓyatÅti sati mukhyasattÃvi«Âe kartari ete pa¤ca bhÃvavikÃrà bhavanti | tadvajjÃyata ityayamapi «a«Âha÷ bhÃvavikÃra÷ sati mukhyÃvi«Âe kartari bhavitumarhatÅti | ki¤ca jÃyamÃnatà sattà naÓyatà nÃsÃmÃnÃdhikaraïye satyananyatÃpattisaÇkarado«aprasaÇgÃt | vaiyadhikaraïyÃbhyupagame saæbandhÃbhÃvÃdekatra tadvyapadeÓÃnupapatti÷ | ki¤ca, jÃyamÃnatÃdikriyÃbhÃve 'stitvÃyogÃt | katham ? ÓaÓavi«Ãïavaditi | upacÃrasatteti cet | na | mukhyasattÃyÃæ satyÃmupacÃrasadbhÃvÃt, vak«yamÃïado«Ãcca | itaÓcÃsti- ## tadyathà vikÃrye karmaïi sati karaïaæ d­«Âaæ kÃÓÃtkaÂÅ karoti | prÃpye ca karmaïi sati grÃmaæ gacchati devadatta÷ sÆryaæ ca paÓyatÅti gamanad­Óikriye sati karmaïi bhavata÷ | tadvannirvartye 'pi karmaïi mukhyadravyÃstitve sati devadattakart­kà ghaÂakriyopapadyata iti || sÃækhya÷ paÓyati- vidyamÃnameva jÃyate | tadyathà k«Åre vidyamÃnaæ dadhi, kÃryakÃraïayorekatvÃt | taæ pratyapadiÓyate- (%%) ## yadi khalu k«Åre dadhyÃdayo vikÃrÃ÷ santi bÅje cÃÇkurÃdaya÷ ÓukraÓoïite ca kalalÃdaya÷, te«Ãæ jÃtÃnÃæ k«ÅrÃdivajjanma punarna yujyate | yathà ca na yujyate tathà pÆrvamevÃvi«k­tam | vaiÓe«iko manyate- kapÃle«vavidyamÃnaæ ghaÂadravyaæ tantu«u cÃvidyamÃnaæ paÂadravyaæ kapÃlatantusaæyogÃdutpadyate | gauïyà ca kalpanayà viprak­tÃ(«Âà ?)vasthÃvi«ayà janikart­ sattà vyapadiÓyata iti | asyÃpyavayavidravyaæ sahÃvayavai÷ pÆrvameva vihitottaram | yatpunaruktamupacÃrasattayà janikartopadiÓyata ityatra brÆma÷- ## na hi mukhyasattÃyÃæ guïÃbhÃve 'vayavÃbhÃve và kÃraïe«u prÃgutpattyabhÃve và kÃryasattopacÃro yujyate || kasmÃt ? ## tadyathà madhuravÃgdevadatta iti vÃci mÃdhuryaguïayuktasya gu¬adravyasya madhuno và sÃdharmyamabhila«aïÅyatà vidyate ityato vÃci mÃdhuryaÓabda÷ prayujyate | kanyÃmukhe ca candrakÃntisÃd­Óyaæ d­«Âvà candraÓabda÷ prayujyate | vÃhÅke ca jìyasÃdharmyÃdgoÓabda÷ prayujyate- gaurayaæ vÃhÅka ityevamÃdi | na ca tathà kaÓcidaguïÃvayavagandho 'pi tantu«u tatsaæyoge và prÃgutpattyabhÃve nirÃtmana÷ kÃryasyÃstÅti | na ca kÃryaæ ki¤cidÅ«atk­tamupapadyate | ni«ÂhÃsattaikakÃlÃbhyupagamÃt | prÃgavyapadeÓyaæ vastumÃtraæ viprak­taæ jÃyata iti cet | na | uktottaratvÃt | mama tu candrakoÂÅprakÃÓalak«aïo d­«ÂÃnto vidyate | #<Ãvi«ÂaliÇgamukhyasya janme«Âaæ dÃrakÃdivat // Abhidh-d_311 //># ayaæ hi janirabhini«kramaïÃdivacano nÃsatprÃdurbhÃvavacana÷ | katham ? 'dÃrakÃdivat' | tadyathà dÃrako mukhyasattÃvi«Âo mÃt­kuk«erni«kramaïe jÃyata ityucyate | tadvadatrÃpÅti | dÃr«ÂÃntika÷ khalu brÆte- kÃraïaÓakti«u nirÃtmakajanikartrupacÃra÷ pravartate | taæ prati brÆma÷- ## na hyasata÷ kasyacicchaÓavi«ÃïÃderutpÃdo bhavati nairÃtmyÃviÓe«asarvÃsadutpattiprasaÇgÃt | (%%) taddhetukÃnÃæ ca jÃyamÃnajÃtanaÓyatkÃle«vÃtmÃstitvasthitaÓaktÅnÃmanupapatte÷ | kÃraïÃnÃæ ca kÃryÃtmakatvÃt prÃgutpatterasattvam, asattvÃdanupapattido«Ãpatti÷ | kutaÓca nÃbhÃvo bhÃvÅbhavati ? sthitiÓaktikriyÃyogÃt || kathamayoga iti cet | tadÃvi«kriyate- ## iha khalu bhavatÃmahetuko vinÃÓa÷ sarvotpattimatÃæ nityasaænihita÷ | tasmiæÓca sati janmasthitiÓaktikriyà na vidyante, virodhÃt | tÃsvasatÅ«u kÃraïamapi caiva vina«Âam | tadasminnasati kiæ pratÅtya asannirÃtmakaæ vastu vastutÃæ yÃtÅtyÃcak«va | kathaæ te kÃryaæ kÃraïaæ vopapadyate ? satÃæ hi saæj¤Ãsaæj¤ij¤Ãnaj¤eyakriyÃkÃraïahetuphalÃdÅnÃmanyonyÃpek«apraj¤apte÷ | atha tavÃbhÃvo na kaÓcidasti bhÃvavirodhÅ, kathaæ tarhi sa bhÃvo na«Âa ityucyate ? tasmÃdbhavato vÃÇmÃtrametat, mama tu vidyamÃnayorevopakÃryupakÃrakabhÃvo yukta÷ | yasmÃt- (%%) ## anugrahopaghÃtayoÓca kÃryakÃraïasaæbandhopacÃraÓca satoreva bhavatÅtyÃstanandhayebhya÷ prasiddhametat, nÃsato÷ na ca sadasatoriti || vaitulika÷ kalpayati- ## yatkhalu nisvabhÃvaæ nirÃtmakaæ hetÆnpratÅtya jÃyate tasya khalu svabhÃvo nÃsti | na hi tatkÃraïe«u pratyekamavasthitaæ nÃpi bhÃgaÓo nÃpyanyatra kvacit | nÃpi hetusamudÃye tadrÆpÃbhÃvÃt | yacca na kvacidasti tatkatamena svabhÃvenotpatsyata iti nÃsti svabhÃva÷ | yasya ca nÃsti svabhÃva÷ tatkathamastÅtyucyate ? tasmÃdalÃtacakravannisvabhÃvatvÃt sarvadharmà nirÃtmÃna iti | taæ pratyapadiÓyate- (%%) ## brahmodyametat- yatpratÅtyasamutpannaæ tatsaæv­tyÃtmanà vidyate vanasaæghÃdivat | yatparamÃrthato vidyate taraya pratÅtyÃvasthÃÓaktimÆrtikriyÃdimÃtramutpadyata iti || tasya tarhi hetavo vidyamÃnasya kamupakÃraæ kurvantÅti ? atrÃbhidhÅyate | na khalu dravyasvabhÃvÃstitvaæ prati ka¤cidupakÃraæ kurvanti | na ca svabhÃvasyÃpek«ya praj¤apti÷ | kiæ tarhi ? ## tadyathÃbhijÃtasya rÃjaputrasya vidyamÃnasya mantriïa÷ sabalasamudayÃ÷ parigrahÃnugrahamÃtreïopakurvanto rÃjatvaæ kurvantyevamanÃgatasya vastuna÷ sato hetupratyayÃ÷ sametya lak«aïamÃtraæ vartamÃnÃkhyamaiÓvaryÃdhipatyaæ kurvantÅtyavaboddhavyam || anye punarvarïayanti- ## yathà khalu paramÃïusaæcayaÓcak«u«Ã g­hyate, pratyekaæ paramÃïavo na g­hyante, tathà kÃraïasÃmagrye sati dharmÃïÃæ kriyÃsÃmarthyamupajÃyata iti dra«Âavyam | bhadantakumÃralÃta÷ paÓyati- vÃtÃyanapravi«ÂasyÃnta÷pÃrÓvadvaye 'pi truÂaya÷ santi | raÓmigatasya tu darÓanamasya truÂe raÓmipÃrÓvagÃstvanumeyÃ÷ | etena vyÃkhyÃtaæ dharmÃïÃmadhvayordvayorastitvam | prÃpya j¤ÃnÃtiÓayaæ munaya÷ paÓyanti, tÃstu dhÅrhi trikajà || (%%) yastu manyate 'tÅtaæ karmÃbhÃvÅbhavatyanÃgataæ ca na vidyate taæ pratyapadiÓyate- ## na hi bhavato vartamÃnakÃlÃstitvamupapadyate, atÅtÃnÃgatahetuphalÃbhÃvÃt, vandhyÃvyantaraputrajanmavat || atra pratyavati«Âhante dÃr«ÂÃntikÃ÷- na brÆma÷ sarvathÃtÅtaæ na vidyate | kiæ tarhi ? dravyÃtmanà na vidyate praj¤aptyÃtmanà tu saditi | tatra pratisamÃdhÅyate- (%%) ## sopÃdÃnaæ hi sarvaæ praj¤aptisat | na ca vartamÃnamupÃdÃnamupapadyate | anÃgatÃbhyatÅtasya tasmÃnnirupÃdÃnasya praj¤aptyabhÃvÃdasadetat | yadi tarhyanÃgataæ cak«urÃdidravyaæ vidyate kasmÃnna paÓyati na d­Óyate na vijÃnÃti ? na vyaktaæ kÃritrÃbhÃvÃditi || tadatra koÓakÃra÷ praÓnayati- ## yadi cak«urvidyate kiæ na paÓyati ? vayaæ brÆma÷- ## d­«Âaæ hi pradÅpÃdyaÇgavaikalye vartamÃnasyÃpi cak«u«o rÆpÃdarÓanam | sa pratyÃca«Âe- sarvasya sadÃstitve kuto 'Çgavaikalyam ? vayamÃcak«mahe- ## traiyadhvikÃni khalvatrÃÇgÃni vivak«itÃni | tatra ke«Ã¤cidasÃænidhyaæ bhavati tadvaikalyÃtkÃritraæ na karotÅti | sa pratyÃca«Âe- ## (%%) kiæ lak«aïÃtkÃritraæ tato và dravyÃt, kimanyadÃhosvidananyaditi ? tatra vayaæ prativadma÷- #<ÓrÆyatÃæ sadbhya÷># chÃtrÃsanamadhyÃsya na hi sarvaj¤apravacanagÃmbhÅryaæ sadevakenÃpi lokena Óakyaæ tarkamÃtreïÃvaboddhum | yasmÃtsomya- ## tathÃpi tu ÓrÆyatÃm || (%%) ## anÃgatasya khalu dharmasya vartamÃnÃdhvasaæpÃtÃdantaraÇgavahiraÇgasÃmagryÃÇgaparigrahÃt labdhasÃmarthyasya dharmasya ya÷ phalÃk«epastatkÃritramityucyate | sà ca vartamÃnakÃlà v­tti÷ kÃritramityÃkhyÃyate | tatra yo brÆte 'nanyatkÃritramiti tasya dravyasvabhÃvaparityÃga÷ prasajyate || ÓÃstre tu khalu- ## yadi dravyÃtmano nÃnyathÃtvaæ kiæ tarhi hetÆn pratÅtya jÃyate ? brÆma÷- ## tatrÃvasthÃÓaktipracayakriyÃpek«Ã dravyavaÓà Óakti÷ kriyÃpek«Ãk­taæ sÃmarthyam | kriyÃnÃgataphalà | dravyav­ttirvelà kÃlo vartamÃnÃkhya÷ | mÆrti÷ paramÃïupracayaviÓe«a÷ | sattà prabodhÃkhyaæ praj¤aptisatyam | iti sarvametadantaraÇgabahiraÇgakÃraïasÃmagrÅsannidhÃnÃpek«ÃsaktasvarÆpam || (%%) atra sarvÃstivÃdavibhra«Âirvaituliko nirÃha- vayamapi trÅn svabhÃvÃn kalpayi«yÃma÷ | tasmai prativaktavyam- ## te khalvete bhavatkalpitÃstraya÷ svabhÃvÃ÷ pÆrvameva pratyƬhÃ÷ | evamanye 'pyasatparikalpÃ÷ protsÃrayitavyÃ÷ | ityetadaparamadhvasaæmohÃÇkanÃsthÃnaæ koÓakÃrakasyeti | gatametatprÃsaÇgikaæ prakaraïam | ÓÃstramevÃnuvartatÃm || vyÃkhyÃtamidaæ yasminvastuni yai÷ kleÓairyadavasthairya÷ saæyukta÷ | idamidÃnÅæ vaktavyam | yadvastvaprahÅïaæ saæyukta÷ sa tasminvastuni ? yasmi và vastuni saæyukto 'prahÅïaæ tasya tadvastu ? yattÃvadvastvaprahÅïaæ saæyukta÷ sa tasminvastuni | syÃdvastuni saæyukto na ca tadvastvaprahÅïaæ yathà tÃvaddarÓanamÃrge | (%%) ## du÷khaj¤Ãne utpanne samudayaj¤Ãne cÃnutpanne du÷khadarÓanaprahÃtavyaæ vastu prahÅïaæ bhavati | tasminprahÅïe 'pi samudayadarÓanaprahÃtavyo 'prahÅïa÷, tadÃlambanai÷ sarvatragai÷ saæyukta÷ | bhÃvanÃmÃrge 'pi- ## navÃnÃæ prakÃrÃïÃæ yo ya÷ prakÃra÷ pÆrva prahÅïastasminprahÅïe 'pi Óe«aistadavalambibhi÷ kleÓai÷ saæyukto vij¤Ãtavya÷ || atha kasminvastuni katyanuÓayà anuÓerate ? atra cÃlambananiyama eva tÃvaddarÓayitavya÷ | katamo dharma÷ katamasya vij¤ÃnasyÃlambanam ? tata eva tadvispa«Âaæ gamyate- amu«minvastuni iyanto 'nuÓayà anuÓerata iti | tadidamabhidharmagahvaraæ pratÃyate- ## dharmÃstÃvat kÃmarÆpÃrÆpyadhÃtu«u pratyekaæ pa¤caprakÃrà du÷khÃdidarÓanaheyà apraheyÃÓca nirmalà iti «o¬aÓa bhavanti | evaæ vij¤ÃnÃni dra«ÂavyÃni || tatra tÃvadÃbhidhÃrmiko 'nyai÷ p­«Âa÷- ## dharmasaægrahavij¤Ãne và p­«Âo dhÃtvÃyatanaskandhe«u pÃtayitvà lak«ayet | (%%) j¤Ãne«u p­«Âa÷ satye«u pÃtayitvà lak«ayet | anuÓaye«u p­«Âa÷ prakÃre«u pÃtayitvà nirdiÓet | evamasaæmƬho vyÃkarotÅti || tatra tÃvat | vij¤Ãne«u «o¬aÓadharmÃÓcodyante | kasya vij¤Ãnasya katame dharmà gocarà iti ? tadÃvi«kriyate- ## kÃmÃvacarÃ÷ khalu du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyà dharmÃ÷ pratyekaæ pa¤cÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃæ gocarÅbhavanti | katame«Ãæ pa¤cÃnÃm ? sve«Ãæ trayÃïÃæ kÃmÃvacarasya du÷khadarÓanaprahÃtavyasya vij¤ÃnasyÃlambanam | samudayadarÓanaprahÃtavyasya sarvatragasaæprayuktasya | bhÃvanÃprahÃtavyasya kuÓalasya | ekasya ca rÆpÃptasya bhÃvanÃprahÃtavyasya kuÓalasyÃnÃsravasya ceti | evaæ samudayadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyÃvapi vaktavyau || eta eva trayo dharmÃ÷ #<ÃtmÅyÃdhastrayaikordhvanirmalÃnÃæ tu rÆpajÃ÷ /># rupÃvacaro hi du÷khadarÓanaprahÃtavyo dharma÷ a«ÂÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃmÃlambanam | svakatrayasyÃdharatrayasyordhvaikasyÃmalasya ca | svadhÃtukasya trayasya pÆrvavat | adharadhÃtukasya tu kÃmÃvacarayordu÷khasamudayadarÓanaprahÃtavyavisabhÃgadhÃtvÃlambanayo÷ | bhÃvanÃprahÃtavyasya ca kuÓalasya ÆrdhvaikasyÃrÆpyÃvacarasya bhÃvanÃprahÃtavyasya kuÓalasyÃnÃsravasya ca | evaæ samudayadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyau vÃcyau | #<ÃrÆpyÃptÃstridhÃtvÃptatrikanirmalagocarÃ÷ // Abhidh-d_329 //># (%%) ÃrÆpyÃvacarÃsta eva trayo dharmÃ÷, daÓÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃmÃlambanam | traidhÃtukÃnÃæ pratyekaæ trayÃïÃm, e«ÃmevÃnÃsravasya ca | ityevaæ tÃvat traidhÃtukÃ÷ du÷khasamudayadarÓanaheyÃbhÃvanÃheyÃÓca dharmà uktÃ÷ || ## sarva eva traidhÃtukÃ÷ nirodhamÃrgadarÓanaheyÃ÷ svanaikÃyikÃdhikacittagocarà vij¤ÃtavyÃ÷ | kÃmÃvacaro hi nirodhadarÓanaprahÃtavyo dharmo du÷khadarÓanaprahÃtavyÃdivat pa¤cÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃmÃlambanam | svanaikÃyikasya cÃnirodhadarÓanaprahÃtavyasyeti «aïïÃm | evaæ mÃrgadarÓanaprahÃtavyo 'pi veditavya÷ | rÆpÃvacarau nirodhamÃrgadarÓanaprahÃtavyau pÆrvavada«ÂÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃæ pratyekamÃlambanaæ svanaikÃyikasya cÃdhikasyeti navÃnÃm | evamÃrÆpyÃvacarau pÆrvavaddaÓÃnÃæ svanaikÃyikasya cÃdhikasyetyekÃdaÓÃnÃmÃlambanaæ bhavata÷ | uktÃ÷ pa¤cadaÓadharmÃ÷ | ## traidhÃtukÃnÃæ pa¤cÃnÃæ prakÃrÃïÃæ pratyekaæ ye 'ntyÃstraya÷ prakÃrà nirodhamÃrgadarÓanabhÃvanÃheyÃkhyÃ÷, te«Ãæ navÃnÃmanÃsravasya ceti | evamanÃsravà dharmà daÓÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃmÃlambanaæ bhavanti || punara«ye«a evÃrthapiï¬a÷ ÓlokenÃvadyotyate- ## (%%) du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃnuÓayasaæprayuktaæ vij¤Ãnaæ traidhÃtukamanÃsravaæ ca pa¤cëÂadaÓadaÓavij¤Ãnagocaram | evame«Ãæ «o¬aÓÃnÃæ dharmÃïÃmetÃni «o¬aÓacittÃni traidhÃtukÃni pa¤caprakÃrÃïyanÃsravaæ ca vyavasthÃpyÃnuÓayakÃryaæ yojayitavyam | tatra tÃvatkÃmÃvacaradu÷khadarÓanaprahÃtavyà dharmà daÓÃnuÓayÃ÷, tatsaæprayuktÃÓca cittacaitasikà dharmÃ÷ salak«aïÃnulak«aïÃ÷ aprÃptiprÃptiprÃptaya÷ | ete dharmà vi«aya÷ pa¤cÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃm, du÷khadarÓanaprahÃtavyasya sarvasya vij¤Ãnasya, samudayadarÓanaheyasya sarvatragasaæprayuktasya, bhÃvanÃheyasya kuÓalasyÃkli«Âasya, dvividhasya kuÓalasÃsravasyÃvyÃk­tasya ca, rÆpÃvacarasyÃkli«Âasya kuÓalasÃsravasya, akli«ÂasyÃvyÃk­tasya ca kuÓalasyo«magatÃdivimok«ÃpramÃïÃdisaæprayuktasya | avyÃk­tasya tu vipÃkajasya manobhaumasya sukhasaumanasyopek«ÃsaæprayuktasyÃnÃsravasya ca du÷khadharmaj¤Ãnasamudayadharmaj¤Ãnatatk«Ãntisaæprayuktasya vij¤Ãnasya | tatrÃnÃsrave vij¤Ãne na kecidanuÓayà anuÓerate | sÃsrave tu tatra tÃvat- ## kÃmÃptadu÷khadarÓanaprahÃtavye vij¤Ãne kÃmÃvacarà du÷khasamudayabhÃvanÃheyÃ÷ sarve 'nuÓerate | rÆpÃvacare tvakli«Âe kÃmÃvacaradharma gocarà eva rÆpÃvacarÃ÷ sarvatragÃ÷, bhÃvanÃheyÃÓcÃnuÓerate || ## pariv­tte tu khalvÃlambanÃlambane vij¤Ãna ityartha÷ | pÆrvakÃ÷ kÃmÃvacararÆpÃvacarà yathoktÃ÷ | kenÃdhikÅbhavanti ? kÃmÃvacarastÃvaccaturtho nikÃyo mÃrgadarÓanaprahÃtavya÷ | kathaæ k­tvà ? yattaddu÷khasamudayaj¤Ãnaæ tatk«Ãntisaæprayuktaæ vij¤Ãnaæ kÃmÃvacaradu÷khadarÓanaheyadharmÃlambanam | tatkhalvÃlambanaæ mÃrgadarÓanaheyamithyÃd­«ÂivicikitsÃvidyÃsaæprayuktasya vij¤Ãnasya | (%%) tasminvij¤Ãne te 'nÃsravÃlambanÃ÷ saæprayogato 'nuÓerate | sÃsravÃlambanÃ÷ Ãlambanata÷ | evaæ kÃmÃvacarÃÓcatvÃro nikÃyà bhavanti | rÆpÃvacare vij¤Ãne sarvatragasaæprayukte tvasarvatragÃlambate(?) | evaæ rÆpÃvacarÃstrayo nikÃyà bhavanti | tasya tu caturthadhyÃnabhaumasyÃkli«Âasya vij¤Ãnasya kÃmadhÃtvÃlambanasyo«magatavimok«ÃpramÃïà ÓubhÃdisaæprayuktasyopek«opavicÃrasaæyuktasya vij¤ÃnasyÃlambanam | tatpunarÃkÃÓÃnantyÃyatanasÃmantakena kuÓalenÃlambyate | atastatrÃrÆpyÃ÷ sarvatragà bhÃvanÃheyÃÓcÃnuÓerate | uktaæ du÷khadarÓanaprahÃtavyam | ## evaæ samudayadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyayorapi vij¤Ãnayorthathoktayordra«Âavyam | ayaæ tu viÓe«a÷ | du÷khe du÷khadarÓanaheyÃ÷ sarve, samudayasarvatragÃÓca | samudaye tu samudayadarÓanaheyÃ÷ sarve, du÷khadarÓanaheyÃÓca sarvatragÃ÷ | anyatsarvaæ samÃnam | ## nirodhadarÓanaprahÃtavyaæ t­tÅyaæ vij¤Ãnam | tatrÃpyete ca trayo nirodhadarÓanaheyÃÓca sÃsravÃlambanÃ÷ || ## pariv­tte tu vij¤Ãne kÃmÃvacarÃÓcatvÃro nikÃyÃ÷, nirodhadarÓanaheyÃlambanÃÓca sÃsravÃlambanÃ÷ | ye hyanÃsravÃlambanÃste nirvÃïÃlambane vij¤Ãne 'nuÓerate, na vij¤ÃnÃlambane | #<Óe«aæ pÆrvavadÃkhyeyam># pÆrve catvÃro nikÃyÃ÷, du÷khasamudayamÃrgabhÃvanÃheyÃÓcÃnuÓerata ityartha÷ | ## caturthe 'pi khalu mÃrgadarÓanaheye vij¤Ãne kÃmÃvacarÃstrayo mÃrgadarÓanaheyÃÓca sÃsravÃlambanà rÆpÃvacarÃ÷ savatragà bhÃvanÃheyÃÓca || ## pariv­tte tu khalu vij¤Ãne kÃmÃvacarÃÓcatvÃro nirodhadarÓanaheyaæ (%%) muktvà | rÆpÃvacarÃstrayo du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃ÷ | ÃrÆpyÃ÷ sarvatragÃ÷ bhÃvanÃheyÃÓca | samÃptaæ kÃmÃvacaraæ vij¤Ãnam || ## #<ÃrÆpyÃ÷ sarvagÃ÷ sÃrdhaæ bhÃvanÃpathasaæk«ayai÷ /># rÆpÃvacare prathame khalu vij¤Ãne kÃmÃvacarÃstrayo du÷khasamudayavisabhÃgadhÃtvÃlambanÃ÷ saæprayogata÷ | asarvatragÃstvÃlambanato bhÃvanÃheyÃÓca sve ca traya÷ | eta evÃrÆpyÃ÷ sarvatragà bhÃvanÃheyÃÓca | ## du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃ÷ | ## mÃrgadarÓanaheyÃÓca du÷khasamudayÃnvayaj¤Ãnak«Ãntisaæprayukte vij¤Ãne || #<ÃrÆpyÃptÃÓca catvÃro nikÃyà anuÓerate /># du÷khasamudayayo÷ mÃrgadarÓanamithyÃd­«ÂyÃdisaæprayuktacittÃlambanatvÃt | ## dvitÅye 'pi khalu kÃmÃvacararÆpÃvacarÃstrayo du÷khasamudayabhÃvanÃheyÃ÷ | ÃrÆpyÃ÷ sarvagà bhÃvanÃheyÃÓca || ## yathà nirdi«Âa iti | ## nirodhadarÓanaheyà asaæsk­tÃlambanÃn muktvà || ## kÃmÃvacarÃ÷ trayo du÷khasamudayabhÃvanÃheyÃkhyÃ÷, ÃrÆpyÃvacarÃÓcatvÃra÷, nirodhÃkhyaæ muktvà | 'caturthe 'pi' mÃrgadarÓanaheye 't­tÅyavat' dra«Âavyam | yathà t­tÅye sÃsravÃlambanÃ÷ svanaikÃyikà adhikÅbhavanti, tathà caturthe 'pi sve sÃsravÃlambanà adhikÅbhavanti | (%%) ## catvÃro du÷khasamudayamÃrgadarÓanabhÃvanÃheyÃkhyÃ÷ rÆpÃvacarÃ÷, kÃmÃvacarÃsraya÷, ÃrÆpyÃvacarÃÓcatvÃro nirodhadarÓanaheyaæ muktvà | mÃrgÃcca traya÷ | samÃptaæ rÆpÃvacaram | #<ÃrÆpyÃdye nibodhayet // Abhidh-d_340 //># ## sve trayo du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃheyÃ÷ kÃmÃptÃ÷ eta eva | rÆpÃptÃÓca eta eva traya÷ | ## parÃv­tte 'pi trayo nirodhamÃrgadarÓanaheyau hitvà | rÆpyÃrÆpyÃÓcatvÃro nirodhadarÓanaheyaæ muktvà || yathà prathame dvitÅye pa¤came ca, ## t­tÅye 'pi khalveta eva 'sve ca sÃsravÃrthÃvalambina÷' | ## parÃv­tte khalu sarve ' 'rÆpyÃvacarà asaæsk­tÃlambanÃnmuktvà || ## kÃmÃvacararÆpÃvacarÃ÷ pÆrvavadÃkhyÃtavyÃ÷ | 'caturthe 'pi t­tÅyavat |' sve sÃsravÃlambanÃstvatrÃdhikÅ bhavanti | #<Ãdyavattu parÃv­tte vij¤Ãne nirdiÓed budha÷ // Abhidh-d_343 //># parÃv­tte khalu vij¤Ãne ÃdyavatkÃmÃvacarÃstraya÷, nirodhamÃrgad­ggheyau hitvà | rÆpÃvacarÃÓcatvÃra÷, nirodhadarÓanaheyaæ muktvà | aprahÃtavyadharmÃlambane vij¤Ãne nirodhamÃrgadarÓanaheyÃnÃsravÃlambanasaæprayukte | tatra traidhÃtukÃstrayo 'nuÓerate | ÃlambanÃlambanaæ tu du÷khasamudayamÃrgadarÓanabhÃvanÃheyeta nikÃyenÃlambate | nirodhadarÓanaheyena ca sÃsravÃlambanenÃlambyate | tatra saæsk­tÃlambanÃÓcatvÃro nikÃyÃ÷, nirodhÃlambanaæ muktvà | te hi nirvÃïÃlambane vij¤Ãne nÃnuÓerate, vij¤ÃnÃlambane tu || (%%) samÃptÃni «o¬aÓacittÃni | te«u cÃnuÓayanidaÓa÷ k­ta÷ | adhunà cak«urindriyÃdÅnÃæ vaktavya÷ | so 'yamupadiÓyate- ## cak«urindriye khalu bhÃvanÃheyÃ÷ sarvatragÃÓcÃnuÓayÃ÷ kÃmÃvacararÆpÃvacarà anuÓerate | evaæ yÃvatkÃyendriye cak«urdhÃtau rÆpadhÃtau cak«urvij¤ÃnadhÃtau yÃvadvistareïa kÃyavij¤ÃnadhÃtau yÃvadrÆpaskandhe vÃcyam || adhunà cak«urindriyÃlambane vij¤Ãne vaktavyÃ÷- ## #<ÃrÆpyà bhÃvanÃheyÃ÷ sarvagÃÓcÃnuÓerate /># cak«urindriyÃlambane khalu vij¤Ãne kÃmÃvacararÆpÃvacarÃ÷ du÷khasamudayadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyÃ÷, ÃrÆpyÃvacarÃÓca bhÃvanÃprahÃtavyÃ÷, sarvatragÃÓcÃnuÓerate | ## cak«urindriyÃlambanÃlambane tu vij¤Ãne catvÃro nikÃyà anuÓerate | nirodhadarÓanaheyaæ hitvà | taddhi cak«urindriyÃlambanaæ vij¤Ãnaæ sarvatra saæprayuktam | tadapyÃlambanaæ sarvatragÃïÃm | evaæ traya÷ parÃv­tte | dvi«parÃv­tte tu cak«urindriyaæ khalvÃlambanaæ du÷khasamudayadharmaj¤Ãnak«Ãntisaæprayuktasya cittasya | tatpunarÃlambanaæ kÃmÃvacaramÃrgadarÓanaprahÃtavyam | mithyÃd­«ÂivicikitsÃvidyÃtatsaæprayuktÃnÃæ vij¤ÃnÃnÃm | te«u vij¤Ãne«vanÃsravÃlambanÃ÷ saæprayogata÷, sÃsravÃlambanÃstvÃlambanato 'nuÓerate | evaæ caturtho nikÃyo vardhate mÃrgadarÓanaheya÷ | tadevaæ sati kÃmÃvacarÃÓcatvÃra÷, ÃrÆpyÃvacarÃÓcatvÃra÷, sarve 'bhisamasya traidhÃtukÃÓcatvÃro bhavanti | ÃkÃÓÃnantyÃyatanasya khalu kuÓalasya cak«urindriyamÃlambanam | tatrÃrÆpyÃ÷ sarvatragà bhÃvanÃheyÃÓcÃnuÓerate | tatrÃpi sarvatragasaæprayukte cetasi asarvatragà vardhanta iti trayo bhavanti | du÷khasamudayÃlambanaj¤Ãnak«Ãntisaæprayuktasya ca vij¤Ãnasya cak«urindriyamÃlambanam | tadÃrupyamÃrgadarÓanaprahÃtavyasya mithyÃda«ÂyÃdisaæprayukttasya vij¤ÃnasyÃlambanam | tatra te 'nÃsravÃlambanÃ÷ saæprayogata÷, sÃsravÃlambanÃ÷ Ãlambanata÷ | evamÃrÆpyÃvacarà api catvÃro nikÃyà bhavantÅti || (%%) ## ## ## ## tatra tÃvat | sukhendriyaæ saptavidham | kÃmÃvacaraæ bhÃvanÃprahÃtavyam, rÆpÃvacaraæ pa¤caprakÃram, anÃsravaæ ceti | tadetatsamÃsato dvÃdaÓavidhasya vij¤ÃnasyÃlambanaæ bhavati | kÃmÃvacarasya catu«prakÃrasya anyatra nirodhadarÓanaheyÃt, rÆpÃvacarasya pa¤caprakÃrasya, ÃrÆpyÃvacarasya dviprakÃrasya mÃrgadarÓanabhÃvanÃheyasya anÃsravasya ca | idaæ dvÃdaÓavidhaæ sukhendriyÃlambanaæ vij¤Ãnam | tatra yathÃyogaæ kÃmÃvacarÃÓcatvÃro nikÃyÃ÷ rÆpÃvacarÃ÷ saæsk­tÃvalambanÃ÷, ÃrÆpyÃvacarau dvau nikÃyau, sarvatragÃÓcÃnuÓayà anuÓerata iti | tatpuna÷ sukhendriyÃlambanaæ vij¤Ãnaæ yasya cittasyÃlambanaæ taccittaæ sukhendriyà lambanÃlambanam | tasmin katyanuÓayÃnuÓerate ? tatkhalu sukhendriyÃlambanaæ (%%) dvÃdaÓavidhaæ cittaæ katamasya vij¤ÃnasyÃlambanam ? tasyaiva ca dvÃdaÓavidhasyÃrÆpyÃvacarasya ca bhÆyo dviprakÃrasya du÷khasamudayadarÓana prahÃtavyasya | idaæ caturdaÓavidhaæ sukhendriyÃlambanaæ vij¤Ãnam | tatrÃrÆpyÃvacarau du÷khasamudayadarÓanaheyau vardhayitvà kÃmÃvacarà ÃrÆpyÃvacarÃÓca catvÃro nikÃyÃ÷, rÆpÃvacarÃÓca saæsk­tÃlambanà anuÓayÃnuÓerata iti 'yathÃyoga'- vacanÃt, 'api'ÓabdÃcca dra«Âavyam || ## manaindriye khalu sarvatraidhÃtukÃ÷ ye 'pi te nirvÃïÃlambanÃste 'pi saæprayogata÷ | manaindriyÃlambanaæ khalu vij¤Ãnaæ saæsk­tÃlambanam | atastatra saæsk­tÃlambanÃste 'nuÓayà anuÓerate | ## pÆrvanÅtyà vÃtra pariv­tte 'nuÓayakÃryaæ boddhavyam | dvi«parÃv­tte 'pyatra na kaÓcidviÓe«a iti dra«Âavyam || adhunà «o¬aÓÃnÃæ cittÃnÃæ kasya cittasya samanantaraæ kati cittÃnyutpadyanta ityupadiÓyate | ## kÃmadhÃtÆpapannasya du÷khadarÓanaheyÃdeÓcittÃdanantaraæ svabhÆmikÃni pa¤ca, «a«Âhaæ ca bhÃvanÃprahÃtavyaæ prathamadhyÃnasÃmantakÃt | sa yadà kÃmadhÃtoÓcyutvà rÆpadhÃtÃvupapadyate tasya tatratyÃni pa¤ca bhavanti | evamÃrÆpye«ÆpapadyamÃnasyÃrÆpyÃïi pa¤ca bhavantÅti || ## (%%) tatra 'ekam' vÅtarÃgasyoparisÃmantakÃdbhÃvanÃmayam | '«a¬' vÅtarÃgasya kÃmÃvacaraæ bhÃvanÃprahÃtavyaæ nirmÃïacittaæ prathamadhyÃnaphalam | 'pa¤ca' svabhaumÃni | 'sapta vÃ' uparisÃmantakÃdbhÃvanÃprahÃtavyaæ kuÓalaæ sÃsravam | 'daÓa vÃ' rÆpebhya÷ pracyutasya kÃmarÆpe«ÆpapadyamÃnasyeti || #<ÃrÆpyadhÃtujÃtasya cittÃnÅmÃni lak«ayet / svadhÃtukÃni pa¤caiva cyutikÃle daÓÃnyata÷ // Abhidh-d_355 //># rÆpakÃme«ÆpapadyamÃnasya tatratyÃni daÓa bhavanti | svÃni pa¤ca pa¤cÃnyata÷ | gatametat || idÃnÅæ vaktavyam | atha yadidaæ sÃnuÓayaæ cittamuktaæ tatkatham ? ityatrÃbhidhÅyate- ## dvÃbhyÃæ khalu prakÃrÃbhyÃæ cittaæ sÃnuÓayamucyate | sÃcivyabhÃvenÃnuÓÃyitvena ca | tatra kli«Âaæ dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃæ sÃnuÓayaæ yadaprahÅïakleÓam | akli«Âaæ punarekadhà sÃcivyabhÃvanaiveti | tatra kli«Âaæ cittamanuÓayai÷ saæprayuktairaprahÅïai÷ sÃnuÓayaæ tadÃlambanaiÓcÃprahÅïai÷ | kathamiha yo 'nuÓayo yena cittena saæprayukta÷ sa khalvaprahÅïastasmiæÓcitte 'nuÓete ? yÃvaddhi tadanuÓayÃnuprÃptiviÓe«eïa sà cittasantatirava«Âabdhà cÃdhi«Âhità ca bhavati, ni«yandaphalasya cÃnÃgatasya tasyÃæ cittasantatau sabhÃgaheturutpattaye k­tÃspado bhavati, tÃvadasÃvanuÓayastaÓmiæÓcetasyanuÓeta ityucyate | tasya puna÷ kleÓÃÓÅvi«asya prÃptidraæ«ÂrÃvabhaÇge k­te vidyamÃno 'pi san kleÓastasmiæÓcetasyanarthÃnutpÃdanÃt sannapi saæprayogata÷ nÃnuÓeta ityucyate | (%%) nityaæ ca tadÃlambanato kÃritrÃkaraïÃt, tasminnÃlambane mÃrgavidÆ«aïÃkÃradÆ«ite Ãlambanato 'pi nÃnuÓeta ityucyate | na tu kadÃcinmu¤jeÓÅkÃvaduddh­tya Óakyate tasmÃt kleÓa÷ cittÃtp­thakkartuæ nirnÃÓayituæ và svÃlambanÃdvà vimukhÅkartum | uktaæ hi- "yo dharmo yasya dharmasyÃlambanaæ kadÃcitsa dharmastasya dharmasya nÃlambanam ? Ãha- na kadÃcit" iti | atastaccittaæ sahÃyabhÃvena sÃnuÓayaæ sahÃyabhÃvasyÃparityÃgÃt | na tvanuÓayabhÃvena sÃnuÓayaæ tatrÃnarthÃnutpÃdanÃt | kataratpunaÓcittaæ sÃnuÓayam ? traidhÃtukaæ pratyekaæ pa¤caprakÃram | puna÷ pratyekaæ dvidhà bhidyate | sarvatragÃsarvatragasÃsravà nÃsravÃlambanakli«ÂÃkli«Âabhedai÷ | tatra du÷khadarÓanaprahÃtavyaæ satkÃyad­«Âisaæprayuktam | tayà ca satkÃyad­«Âyà tatsaæprayuktayà cÃvidyayà sahÃyabhÃvena cÃnuÓayÃne ca sÃnuÓayam | Óe«ai÷ svanikÃyikai÷ samudayadarÓanaprahÃtavyaiÓca sarvatragairanuÓayabhÃvenaiva | Óe«arnobhayathà | evaæ sarvai÷ du÷khadarÓanaprahÃtavyaæ÷ samudayadarÓanaprahÃtavyaiÓca saæprayuktaæ cittaæ yathÃyogamabhyÆhitavyam | nirodhadarÓanaprahÃtavyaæ mithyÃd­«Âisaæprayuktam | tathaiva tatsaæprayuktayà cÃvidyayobhayathà | Óe«ai÷ svÃnikÃyikasÃsravÃlambanai÷ sarvatragaiÓcÃnuÓayabhÃvenaiva | svÃnikÃyikÃnÃsravÃlambanaistadanyaiÓca nobhayathà | evamanyairnirodhadarÓanaprahÃtavyai÷ mÃrgadarÓanaprahÃtavyaiÓca yathÃsaæbhavaæ vaktavyam | bhÃvanÃprahÃtavyaæ rÃgasaæprayuktam | tenaiva tatsaæprayuktayà cÃvidyayobhayathà | Óe«airbhÃvanÃprahÃtavyai÷ sarvatragaiÓcÃnuÓayairbhÃvanairvà | anyairnobhayathà | evamanyadbhÃvanÃheyasaæprayuktamapi yathÃyogaæ vÃcyam | akli«Âantu svÃnikÃyikai÷ sarvatragaiÓcÃnuÓayabhÃvenaiva sÃnuÓayamiti || ka÷ punare«ÃmanuÓayÃnÃæ prav­ttyanukrama÷ ? taducyate | mohastÃvat sarvakleÓÃgraïÅ, tasmÃtkleÓapuroyÃyina÷ | ## (%%) ## iha tÃvad bÃlasya pa¤copÃdÃnaskandhÃtmake du÷khe saæmugdhasya phalabhÆtÃn pa¤copÃdÃnaskandhÃnajÃnata÷ satkÃyad­«ÂirÆpajÃyate | sattvajÅvapudgalÃtmagrÃhayogena | tato 'sya tacchÃÓvatocchedÃntagrÃhalak«aïÃntagrÃhad­«Âi÷ | tasyaivaæ bhavati- yadi tÃvadayaæ nityo 'vikÃrÅ puru«a÷ kiæ dharmeïa ya÷ sukhena nÃnug­hyate, du÷khena và notpŬyate | athÃyamucchedadharmÃnityastathÃpi kiæ dharmeïeti vicÃrayata÷ kÃÇk«otpadyate | kÃÇk«Ãprav­ddhyà mithyÃdarÓanamÃvahati | tadakÃraïe kÃraïÃbhiniveÓÃnnihÅnaæ cÃgrato grahaïÃt ÓÅlavratad­«ÂiparÃmarÓÃvÃkar«ati | tato 'sya 'rÃga÷ svad­Ói mÃnaÓca dve«o 'nyatra pratÃyate |' tasya khalu mithyÃdarÓanabhÆtagrahÃvedha ÓÃdaÓreyasi Óreyobuddhyà prav­ttasyÃnagre cÃgryabuddhyabhinivi«Âasya svapak«e rÃgo bhavati parapak«e ca dve«a÷ pravartate | ityata÷ tat 'j¤eya÷ prav­ttibÃhulyÃdevame«Ãmanukrama÷' || vayaæ tu paÓyÃma÷ ## kalyÃïamitrapÃpamitrasaæsargÃddhi prÃyeïa ÓraddhÃdÅnÃæ guïÃnÃme«Ãæ ca kleÓÃnÃæ samudÃcÃraprav­tti÷ ÃcÃryÃïÃmabhimateti | sa punare«a÷- ## hetuprayogavi«ayabalai÷ kaÓcit tribhirutpadyate | kaÓcid dvÃbhyÃmiti | (%%) tatra hetubalaæ sabhÃgasarvatragÃdihetubhÃvanÃgatotpattaye vartamÃnaprÃptyutsarge meghikÃdinidarÓanÃt | prayogabalamapyayoniÓo manaskÃrÃdisaænidhÃnam | pratyayabalamaparij¤Ãtavi«ayÃbhÃsagamanaæ nidarÓanamarhatparihÃïisÆtramiti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau pa¤camasyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ || (%%) pa¤camÃdhyÃye t­tÅyapÃda÷ | atha ya ime bhagavatà traya Ãsravà ÃkhyÃtÃ÷- "kÃmÃsravo bhavÃsravo 'vidyÃsravaÓca |" e«Ãæ ka÷ svabhÃva÷ ? tadidamÃrabhyate- ## sarve hyete samÃnà niv­tÃvyÃk­tatvÃdantarmukhaprav­ttatvÃcca | ## avidyà khalu saæsÃramÆlam | uktaæ hi bhagavatÃ- "avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrÃ÷ |" tathÃ- "yÃ÷ kÃÓcana durgatayo 'smilloke paratra ca | sarvÃstà avidyÃmÆlikÃ÷ " iti | tatra tÃvatkÃmÃsrava÷ ekacatvÃriæÓad dravyÃïi | rÃgapratighamÃnÃ÷ pratyekaæ pa¤caprakÃratvÃt pa¤cadaÓa bhavanti | vicikitsÃ÷ catasra÷ | d­«Âayo dvÃdaÓa | daÓa paryavasthÃnÃni | ityetÃnyekacatvÃriæÓad dravyÃïa kÃmÃsrava ityÃkhyÃyate | (%%) bhavÃsrava÷ catu«pa¤cÃÓad dravyÃïi | rÃgamÃnau viæÓati÷ | a«Âau vicikitsÃ÷ | caturviæÓati d­«Âayo 'vidyÃæ hitvà | dve ca paryavasthÃne styÃnauddhatyÃkhye, paratantratvÃt | avidyÃsrava÷ pa¤cadaÓadravyÃni | tÃni piï¬enëÂottaraæ dravyaÓatamÃsravÃïÃæ svabhÃva÷ | ## kÃmÃsrava eva khalu kÃmaugha÷ kÃmayogaÓca | d­«ÂÅ varjayitvà | d­«Âayastu paÂutvÃtp­thagoghe«u yoge«u ca vyavasthÃpyante | haraïaÓle«aïakÃryapradhÃnabhÆtà hi d­«Âaya÷ | yathà hi sarve kleÓÃ÷ d­«ÂivarjyÃ÷, apaharanti Óle«ayanti ca (%%) tathaivaikÃkinyo 'pi d­«Âaya iti | tadevaæ sati kÃmaugha ekÃnnatriæÓat dravyÃïi | rÃgapratighamÃnÃ÷ pa¤cadaÓa | vicikitsÃÓcatasra÷ | daÓa paryavasthÃnÃnÅti | bhavaugho '«ÂÃviæÓatirdravyÃïi | rÃgamÃnà viæÓati÷ | vicikitsà a«Âau | d­«Âyogha÷ «aÂtriæÓad dravyÃïi | avidyaugha÷ pa¤cadaÓadravyÃïi | evameva yogà dra«ÂavyÃ÷ || ## #<Óe«ÃstraidhÃtukÃstvantye sÃtmabhÃvaprav­ttita÷ /># tatra kÃmayoga eva sahÃvidyayà kÃmopÃdÃnaæ catustriæÓad dravyÃïi | rÃgapratighamÃnÃvidyà viæÓati÷ | vicikitsÃÓcatasra÷ | daÓaparyavasthÃnÃni | bhavayoga eva sahÃvidyayà ÃtmavÃdopÃdÃnam, a«ÂÃtriæÓad dravyÃïi | rÃgamÃnÃvidyÃstriæÓat | vicikitsà a«Âau | (%%) d­«ÂiyogÃcchÅlavrataæ ni«k­«ya d­«ÂyupÃdÃnaæ triÓad dravyÃïi | ÓÅlavratopÃdÃnaæ «a¬dravyÃïi | kasmÃtpunaretad d­«Âibhyo ni«k­«Âam ? 'kumÃrgÃdisamÃÓrayÃt |' mÃrgapratidvandvabhÆtaæ hyetadubhayapak«avipralabhbhakaæ ca | g­hiïo 'pi hyanena vipralabdhÃ÷ anaÓanÃdibhi÷ svargamÃrgasaæj¤ayà | pravrajità apÅ«Âavi«ayavivarjane ÓuddhipratyÃgamanÃditi | 'Óe«ÃstraidhÃtukÃ÷ |' d­«Âayo d­«ÂyupÃdÃnam | traidhÃtukÃÓca ÓÅlavrataparÃmarÓÃ÷ parÃmarÓopÃdÃnam | kÃmÃsravastu ekadhÃtuka÷ | bhavÃsravastu dvidhÃtuka÷ | tasmÃdeva tat 'antyam' dvayaæ sÃrvadhÃtukameva | 'ÃtmabhÃvaprav­ttita÷ |' ÃtmabhÃvÃlambanaprav­ttaæ khalvetaditi | te khalvete anuÓayÃ÷ ## saæyojanabandhanÃnuÓayopakleÓaparyavasthÃnabhedena pa¤cadhà bhittvoktÃ÷ | ## #<Óe«ÃïyanuÓayÃ÷ pa¤ca># nava khalu sayojanÃni sÆtra uktÃni- anunayapratighamÃnÃvidyÃd­«ÂiparÃmarÓavicikitser«yÃmÃtsaryasaæyojanÃni | (%%) tatrÃnunayasaæyojanaæ traidhÃtuko rÃga÷ | evamanyÃni yathÃyogaæ vaktavyÃni | d­«Âisaæyojanaæ tisro d­«Âaya÷ parÃmarÓasaæyojanaæ dve d­«ÂÅ | kiæ puna÷ kÃraïaæ saæyojane«u tisro d­«Âayo d­«Âisaæyojanaæ p­thaguktam ? dve punard­«ÂÅ parÃmarÓasaæyojanaæ p­thagiti ? taducyate- 'dravyÃmar«aïasÃmÃnyÃd d­Óa÷ saæyojanadvayam |' a«ÂÃdaÓadravyÃïi khalu tisro d­«Âaya÷ | a«ÂÃdaÓaiva dve parÃmarÓad­«ÂÅ | dvayoÓca nÃmasÃmÃnyam | tasmÃdetad dvayamekaæ saæyojanamuktamiti | punarapyanyatra bhagavÃnsaæyojanam ## (%%) #<Ãdyantye dve d­Óau kÃÇk«ÃkÃmacchando dvireva ya÷ /># tatra pa¤ca saæyojanÃnyavarabhÃgÅyÃni | tadyathÃ- satkÃyad­«Âi÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo vicikitsà kÃmacchando vyÃpÃda iti | ete hi kÃmadhÃtuhitatvÃdavarabhÃgÅyà ityucyante | avarà hi kÃmadhÃtÆretÃni ca tadanuguïÃni | yasmÃt ## kÃmacchandavyÃpÃdÃbhyÃæ kÃmadhÃtuæ nÃtikrÃmati | satkÃyad­«ÂyÃdibhistribhiratikrÃnto 'pi punarÃvartate dauvÃrikÃnucarasÃdharmyÃt | anye punarÃhu÷- tribhi÷ sattvÃvaratÃæ nÃtikrÃmati p­thagjanatvam, dvÃbhyÃæ dhÃtvavaratÃæ kÃmadhÃtumiti | yadà khalu strotaÃpannasya paryÃdÃya trisaæyojanaprahÃïe «a kleÓÃ÷ prahÅïÃ÷ kimarthaæ tisro d­«ÂÅrapahÃya trayamevÃha satkÃyad­«Âiæ ÓÅlavrataparÃmarÓaæ vicikitsÃæ ca ? taducyate- (%%) ## pravartakagrahaïe khalu pravartyamapi gahÅtaæ bhavati pradÅpÃlokavat | tatra satkÃyad­«Âyà tatpravartitÃntagrÃhad­«Âirg­hÅtà | ÓÅlavrataparÃmarÓeïa d­«ÂiparÃmarÓa÷ pravartita÷ | vicikitsayà mithyÃd­«Âi÷ pravartità | ato hetugrahaïÃtkÃryagrahaïaæ veditavyam | athavà trividhà kleÓÃ÷- ekaprakÃrÃ÷, dviprakÃrÃ÷, catu«prakÃrÃÓca | tatra satkÃyad­«Âyà ekaprakÃrà g­hÅtÃ÷ | ÓÅlavrataparÃmarÓena dviprakÃrÃ÷ | vicikitsayà catu«prakÃrÃ÷ g­hÅtà bhavantÅti || vayaæ brÆma÷- ## satkÃyad­«Âi÷ khalu sarvÃnarthamalÃnÃæ kleÓasya ca bhavatrayasya ca mÆlam | atastayotkhÃtayà sarvÃnarthav­k«asyotsÃdanaæ bhavati | mÃrgasya ca sadbhÆtasya pratyarthibhÆta÷ kumÃrgÃvalambÅ ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ | tena prahÅïena sanmÃrgeïa mok«apurapraveÓo bhavati | samyagd­«ÂyÃdimÃrgapratipattipratibandhabhÆtà ca vicikitsà | (%%) tayà prahÅïayà samyagd­«Âisaækalpapura÷saro mÃrgo nirvibandha÷ pravartate | itya«ÂÃÓÅtyanuÓayaprahÃïe 'pi sati trayÃïÃmeva grahaïam | vaibhëÃ÷ puna÷ paÓyanti- mok«ÃntarÃyÃ÷ trayodbhÃvanÃ÷ | yathà khalu trayo 'ntarÃyà mÃrgagamane bhavantyagantukÃmatÃnyamÃrgagrahaïaæ mÃrgabahutvasaædehÃcca mÃrgagamanÃpratipatti÷ | evaæ mok«agamane trayo 'ntarÃyà bhavanti | satkÃyad­«Âyà mok«ÃduttrÃsaæ gatasyÃgantukÃmatà bhavati | ÓÅlavrataparÃmarÓenÃnyamÃrgagrahaïÃt mÃrgavibhrÃnti÷ | vicikitsà mÃrgasaæÓaye sati mÃrgÃpratipattiritye«Ãæ mok«agamanÃntarÃyÃïÃæ prahÃïaæ strotaÃpannasya dyotayadbhagavÃnkleÓatrayasyaiva grahaïamakÃr«Åditi || yathà ca pa¤cavidhamavarabhÃgÅyaæ saæyojanamuktavÃæstathà pa¤cordhvabhÃgÅyÃnisaæyojanÃnyÃkhyÃtavÃn sÆtre | ## pa¤ca khalurdhvabhÃgÅyÃni saæyojanÃni | tadyathÃ- rÆparÃga÷, ÃrÆpyarÃga÷, auddhatyam, mÃno 'vidyà ca | e«ÃmaprahÅïÃnÃæ ÆrdhvadhÃtudvayaæ nÃtikrÃmanti sattvÃ÷ | samÃpta÷ saæyojanÃdhikÃra÷ | bandhanÃnÅdÃnÅmucyante | trÅïi bandhanÃni | rÃgo bandhanaæ dve«o moho (%%) bandhanam | ebhistraidhÃtukÃ÷ sattvÃ÷ saæsÃracÃrake baddhÃ÷ yathÃyogam | kasmÃtpunaretÃni bandhanÃnÅtyuktÃni ? taducyate- ## trivedanÃvaÓÃtkhalu bandhanatrayamuktam | tatra sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓerate | du÷khÃyÃæ dve«a÷ | adu÷khÃsukhÃyÃæ moha÷ | ete ca trayo mÆlakleÓÃ÷ «a¬vij¤ÃnabhaumÃ÷ pa¤caprakÃrÃ÷ | tasmÃdete d­¬hatvÃd bandhanaÓabdenoktÃ÷ || punaranye bhagavatà sÆtre- ## tatra g­hÅ abhidhyayà vi«aye«u grathitastadvyÃghÃtakart­«u vivÃdamÃrabhamÃno dve«eïÃnubadhyate | pravrajita÷ ÓÅlavrataparÃmarÓagrathitastadapavÃdaÓravaïÃdidameva satyamiti satyÃbhiniveÓaparÃmarÓena d­«ÂiparÃmarÓÃkhyena badhyate | iti catvÃro bhavanti || uktÃ÷ kleÓÃ÷ | (%%) ## ye tÃvatkhalu kleÓà upakleÓà api te cittopakleÓanÃt | iha tu paryavasthÃnakleÓamalasaæg­hÅtÃ÷ k«udrakavastukoddi«Âà veditavyÃ÷ | ye 'pi cÃnye caitasikÃ÷ saæskÃraskandhasaæg­hÅtÃ÷ te 'pyupakleÓà ityÃkhyÃyante || ke punaste kleÓamalÃ÷ kÃni và paryavasthÃnÃni ? tatra tÃvat- ## ta ime ucyante- #<ÓÃÂhyopanÃhapradÃÓamÃyÃmadaviheÂhanÃ÷ // Abhidh-d_372 //># (%%) tatra cittakauÂilyaæ ÓÃÂhyaæ cittasyÃn­jutà vakrÅbhÃva÷ | upanÃha÷ pratighani«yando vairÃnubandhak­drandhrÃvadhÃnatà | santo«yamÃnasyÃpyadharmad­¬hagrÃhità pradÃÓa÷ | parÃbhisandhÃnÃya mithyopadarÓanakÃrÅ parava¤canÃmÃyà | cittasmayo mada÷ | saturÆpakulabalabhogayauvanÃrogyaparijanasaæpattisaærÃgaja÷ pramÃdÃspadaæ vividhendriyavibhramotpÃdajanaka÷ | sattvavyÃpÃdo vihiæsà viheÂhanetyarthÃntaram | uktÃ÷ «a kleÓamalÃ÷ || (%%) daÓa paryavasthÃnÃnyucyante | ## ete hyanubandhÃdÃr¬hyÃnnÃnuÓayÃ÷ | na hye«ÃmanubandhadÃr¬hyamastyanuÓayÃstu d­¬hÃnubandhÃ÷ | tasmÃdetÃni kÃlÃntaramÃtraæ cittaparyavasthÃpanÃt paryavasthÃnÃnÅtyucyante | avadyaæ chÃdayata÷ cittÃpalepo mrak«a÷, cittaæ mrak«ayatÅti mrak«a÷ | parasampattyamar«aïamÅr«yà | akÃryaæ kurvata÷ svÃtmÃnamavek«yÃlajjanÃhrÅ÷ | (%%) paramapek«yÃlajjanÃnapatrÃpyam | kÃyÃkarmaïyatà styÃnaæ tandrÅparyÃyavacanam | kÃyacittÃkarmaïyatà middhaæ cittÃbhisaæk«epa÷ svapnÃkhya÷, sa tu kli«Âa eva paryavasthÃnam | cittÃvyupaÓÃntirauddhatyam | parÃpakÃranimittodbhavo 'parityÃgayogena caï¬ÅbhÃva÷ krodha÷ | svavastunyÃgraho mÃtsaryam, matto mà saredetaditi nirukti÷ | kuk­tabhÃva÷ kauk­tyam | ityenÃni daÓa paryavasthÃnÃni || athai«ÃmupakleÓamalaparyavasthÃnÃnÃæ ka÷ kasya rÃgÃdermÆlakleÓasya ni«yanda÷ ? tadidamÃrabhyate || ## ime khalÆpakleÓÃ÷ rÃgani«yandÃ÷ | yaduta- ahrÅkyauddhatyamadamÃtsaryakuhanÃlapanÃnaimittikatÃnai«peÓikatà lÃbhena lÃbhasya niÓcikÅr«atà pÃpecchatà mahecchatecchasvità kÃmaj¤ÃtijanapadavitarkapÃpamitratÃdaya÷ | (%%) tatrÃhrÅkyÃnapatrÃpyamadà vyÃkhyÃtalak«aïÃ÷ | lÃbhasatkÃrayaÓolobhÃdabhÆtaguïadarÓanÃrthamÅryÃpathavikalpak­ccaittaviÓe«a÷ kuhanà | lÃbhÃdyarthameva guïapriyÃlapanak­llapanà | upakaraïÃrthitvanimittadarÓanak­ccaittaviÓe«o naimittakatà | paraguïavaddo«avacanani«pe«aïak­deva caitasiko nai«pe«ikatà | labdhalÃbhakhyÃpanenÃnyalÃbhaniÓcakÅr«aïatà lÃbhena lÃbhasya niÓcikÅr«atà | parairabhÆtaguïasambhÃvanecchà pÃpecchatà | lÃbhasatkÃraparivÃraprÃrthanà mahecchatà | lobhÃtparairbhÆtaguïasambhÃvanecchà icchasvità | kÃmarÃgapratisaæyukto vitarka÷ kÃmavitarka÷ | j¤ÃtisnehaparÅtasya tadÃvÃhavivÃhak­«ivaïigrÃjasevÃdÅnÃæ g­hasandhÃraïamupajÅvanopÃyÃnÃæ rÃjataskarÃdibhayapraÓamanopÃyÃnÃæ ca vitarkÃïÃæ vitarka÷ j¤Ãtivitarka÷ | paryÃptajÅvitopakaraïÃparitu«Âasya lokamitratÃ, chandarÃgÃpah­tacetasaste«Ãæ janapadÃnÃæ bhÆmiramaïÅyatÃsubhik«ak«ematÃpracuragorasek«uvikÃragodhÆmaÓÃlyÃdÅnÃæ vitarkaïÃjjanapadavitarka÷ ÓÅlad­«ÂyÃcÃravipannÃnÃæ ratik­tà saæsevà pÃpamitratà | ## tatra 'mrak«ÃnapatrapÃstyÃnamiddhÃ÷' | 'Ãdi'grahaïÃllaya÷, amanasikÃrodanÃdaratÃ, daurvacasyaæ tandrÅ bhaktÃsamatetyevamÃdaya÷ | tatra layonÃma do«aguïatyÃgÃrjanaæ prati ÃtmaparibhavajaÓcittasaækoca÷ | kuÓalÃsamanvÃhÃra audÃsÅnyayogeïÃmanasikÃra÷ | guïe«u guïavatsu cÃbahumÃnav­ttiranÃdaratà | (%%) dharmÃnuÓÃst­«u sÃsÆyitapratimantrak­ddaurvacasyam | j­mbhikodgamÃdak«ivartmastambhanidrÃspada÷ caittaviÓe«a÷ styÃnÃkhyà tandrÅ | kuÓalapak«ÃnukÆlabhojanasamatÃprativedhaÓcetaso bhaktÃsamatà || ## kauk­tyaæ khalu yathoktalak«aïaæ vicikitsÃsamutthitam | krodhÃdyà dve«ani«yandÃ÷ | 'Ãdi'ÓabdÃdÅr«yÃk«ÃntyupanÃhapradÃÓasaærambhÃdaya÷ | tatrer«yà pÆrvoktalak«aïà | sahyÃsahi«ïutÃk«Ãnti÷ | randhrÃvadhÃnÃniv­ttirupanÃha÷ | saæto«amÃnasyÃpyad­¬hagrÃhità pradÃÓa÷ | parÃnvimardi«ata÷ pÃïipÃdau«ÂhakapolaÓarÅrakampayonirbhrÃntamanasa÷ k«obha÷ saærambha÷ | nimittamÃtreïa sÃtatyaviheÂhanak­cch­ÇgÅ | nistanato 'bhÅk«ïavivÃdak­tyaæ stambhanatà | kÃmyÃnvi«ayÃnanusmarato rativiparÅtamanasa÷ prav­ttirarati÷ | cittÃpaiÓalyamanÃrjavatà | vyÃpÃdÃrtha prayukto vitarko vyÃpÃdavitarka÷ | vihiæsÃsaæprayukto vitarka÷ vihiæsÃvitarka÷ | ## ## tatra do«apravaïasya guïÃnabhisaæmukhyaæ pramÃda÷ | pÆjÃrhe«vasaænati÷ stambha÷ | parÃnurodhÃtpÃpÃnuv­ttik­ccaitto mÃrdvak«yam(?) | parÃbhisandhÃnÃya mithyopadarÓanak­ccaitto mÃyà | cittakauÂilyaæ ÓÃÂhyam | kleÓasamutthita÷ kÃyasyÃnamanavinamanak­ccaitto vijambhikà | kleÓak­tà vividhÃlambanasaæj¤Ã nÃnÃtvasaæj¤Ã÷ | ativÅryabhaktÃsamatÃnirjÃtakÃyavai«amyÃbÃdha÷ kÃyadau«Âhulyam | kalyÃïamitrÃïÃæ guïe«vananuÓik«Ã asabhÃgÃnuvartanatà | kleÓasamutthà parasampadvitarkaïÃ, parodayapratisaæyukto vitarka÷ | ityevamÃdayo vyÃmiÓrasamutthità dra«ÂavyÃ÷ | ## pÆrvoktalak«aïa÷ pradÃÓa÷ parÃmarÓani«yanda÷ | ÓÃÂhyaæ d­«Âisamutthitamiti || atha ka÷ kleÓa÷ kayà vedanayà saæprayujyate ? tadidamÃrabhyate- (%%) ## rÃga÷ khalu sukhasaumanasyÃbhyÃæ saæprayukta÷ | ## saæyoga iti vartate | pratigha÷ khalu du÷khadaurmanasyÃbhyÃæ saæprayukta÷ || ## mohasya tu pa¤cabhirapÅndriyai÷ saæprayoga÷ | ## mithyÃd­«Âirhi daurmanasyasaumanasyÃbhyÃæ saæprayujyate, pÃpakarmaïÃæ puïyakarmaïÃæ ca yathÃkramam | ## sÃæÓayito hi niÓcayÃkÃÇk«Å daurmanasyena saæbadhyate | #<Óe«ÃïÃæ sumanastayà // Abhidh-d_378 //># Óe«ÃstvanuÓayÃ÷- catasro d­«Âaya÷, mÃnaÓca | har«ÃkÃrav­ttitvÃtsaumanasyena saæprayuktÃ÷ || ## sarve 'pyaviÓe«eïÃnuÓayà upek«ayà saæprayujyante | pravÃhacchedakÃle khalu kleÓÃnÃmavaÓyamupek«Ã saæmukhÅbhavati | ## (%%) kÃmÃvacarÃïÃæ khalvanuÓayÃnÃme«a vidhi÷ dra«Âavya÷ | ## yasyÃæ yasyÃæ bhÆmau yÃvantÅndriyÃïi santi tatrÃpi cÃturvij¤ÃnakÃyikÃÓcÃturvij¤ÃnakÃyikairmanobhÆmikà manobhÆmikaireva yathÃsaæbhavam || uktÃ÷ kleÓÃnÃmindriyasaæprayoga÷ | upakleÓÃnÃmucyate- #<År«yayà daurmanasyena kauk­tyasya tathà krudha÷ / prada«ÂeÓcopanaddheÓca vihiæsÃyÃstathaiva ca // Abhidh-d_380 //># daurmanasyena khalvÅr«yÃkauk­tyakrodhapradÃÓopanÃhavihiæsÃ÷ saæprayujyante || ## prÃrthyamÃno hyaprayacchan parasya jahrÅyamÃno durmanÃyate | kecitpuna÷ vyÃcak«ate- saumanasyena saæprayujyate lobhÃnvayatvena har«ÃkÃravartitvÃt | ## daurmanasyasaumanasyÃbhyÃæ mÃyÃÓÃÂhyamiddhÃni saæprayujyante | kadÃciddhi sumanÃ÷ paraæ va¤cayate | kadÃciddurmanÃ÷ | evaæ yÃvatsvapÅti || ## t­tÅye dhyÃne sukhenÃdhastÃtsaumanasyenordhvaæ copek«ayà | 'tu'Óabdasya viÓe«aïatvÃdayaæ viÓe«o labhyate | #<ÃhrÅkyamanapatrÃpyaæ styÃnauddhatye ca pa¤cabhi÷ // Abhidh-d_382 //># (%%) pa¤cabhirapÅndriyai÷ ÃhrÅkyÃnapatrÃpyastyÃnauddhatyÃni saæprayujyante | e«Ãæ caturïÃæ paryavasthÃnÃnÃmakuÓalamahÃbhÆmikatvÃt kleÓamahÃbhaumikatvÃcca || idamidÃnÅæ vaktavyam | ka e«Ãæ kiæ prahÃtavya÷ ? yÃni tÃvaddaÓa paryavasthÃnÃni tebhya÷- #<ÃhrÅkyamanapatrÃpyaæ styÃnamiddhaæ tathoddhava÷ // Abhidh-d_383 //># ..........abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau pa¤camÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ || ..........pa¤camodhyÃya÷ samÃpta÷ || (%%) «a«Âho 'dhyÃya÷ prathama÷ pÃda÷..... ..............rvaudÃrikam | atastutpÆrvam | tato vedanÃsm­tyupasthÃnaæ dvÃbhyÃæ sthÆlataraæ vedanÃskandhavat | tata÷ cittasm­tyupasthÃnaæ rÆpÃdiprativij¤aptisvÃbhÃvyÃtsulak«am | dharmÃstu saæj¤ÃcetanÃdyà saæprayuktÃ÷, prÃptyÃdaya÷ viprayuktÃ÷, saæsk­tÃÓca paramasÆk«mÃstasmÃdante dharmasm­tyupasthÃnam | ata evotpattikramopi tathaiva | (%%) prÃyeïa hi sattvÃ÷ rÆpÃdyupabhogaratatvÃt mok«avimukhà bhavanti vedanÃbhinanditvÃt, sà cÃbhinandanà cittasyÃdÃntatvÃt | taccÃdÃntatvaæ rÃgÃdibhi÷ | ÓraddhÃdibhiÓca dÃntatvaæ bhavati | catu«Âvamapi caturviparyÃsapratipak«atvÃt | aÓucau Óucisaæj¤ÃviparyÃsapratipak«o hi kÃyaparÅk«Ã | du÷khe sukhasaæj¤ÃviparyÃsapratipak«o vedanÃparÅk«Ã | anitye nityasaæj¤ÃviparyÃsapratipak«aÓcittaparÅk«Ã, cittasya laghuparivartitvÃt | anÃtmanyÃtmasaæj¤ÃviparyÃsapratipak«o dharmaparÅk«Ã | dharmasm­tyupasthÃnasya vaicitryÃdekÃtmasaæj¤ÃviparyÃso nivartate | 'Ãdi'ÓabdÃccaturÃhÃrapa¤caskandhapratipak«atvÃdyathÃyogam || sa tadÃnÅæ yogÃcÃra÷ ## sambhinnÃlambanaæ hi dharmasm­tyupasthÃnaæ tricatu«pa¤caskandhÃlambanatvÃt | (%%) pa¤caskandhÃlambanameva tu sÃmÃnyÃlambanamiti nirdiÓyate | tena tu catvÃryapi sm­tyupasthÃnÃnyabhisamasyÃnityato du÷khata÷ ÓÆnyato 'nÃtmataÓceti caturbhirÃkÃrai÷ pratyavek«ate | tata÷ punaryogÅ kÃyaæ paramÃïusaæghÃtak«aïasantÃnabhedena prabhidya paramÃïuÓa÷ k«aïaÓaÓca nirÅk«ate | kalalÃdÅnÃæ và bÅjÃdyaÓucyaÇgÃni p­thaÇmiÓrÅbhÆtÃni ca yogÅ rÆpÃïi nimitte«u paÓyati | tadÆrdhvaæ tasyÃnityatvÃdibhi÷ sÃmÃnyalak«aïena yathÃyogaæ sarvadharmakajÃtÅyatvÃdhimok«e satyahaækÃramamakÃravi«kambhanaprahÃïaæ bhavati | tanprahÃïÃdrÃgÃdayopi do«Ã÷ ÓrutacintÃmayÃbhyÃæ j¤ÃnÃbhyÃæ vi«kambhyante | katamena punaratra sm­tyupasthÃnena kleÓÃtyantak«ayo bhavati ? brÆma÷ | ## (%%) saæsargasm­tyupasthÃnena khalu 'saæbhinnÃlambanena atyantakleÓaprahÃïaæ kriyate | 'vÃ' Óabdo vikalpÃrtha÷ || yasmÃt- ## sÃsravÃnÃsravabhedÃt | tata÷ puna÷ skandhÃnanityÃdinà ## ## (%%) e«Ã ca sm­tyupasthÃnakuÓalamÆlani«Âhà | tasya khalvanityÃkÃramabhyasyata÷ sarvasaæskÃre«u pratik«aïamudayavyayadarÓanamutpadyate, 'cakrabhramarikÃdivadi'ti | ## tasya pratik«aïaæ utpÃdavyayaæ paÓyata÷ evaæ bhavati- kathaæ caite saæskÃrÃ÷ santÃnena pravartante nocchidyante | sa pratÅtyasamutpÃdaæ paÓyati traiyadhvikÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ hetuphalasambandhaniyamÃvasthitÃnÃm | tata÷ puna÷ pratÅtyasamutpÃdam || ## ekaikamaÇgaæ satye«u pÃtayitvÃnityato du÷khataÓca pratyavek«ya ## tatra svatantrakart­virahitvÃcchÆnyÃnpaÓyati svavaÓena vinà sahakÃribhi÷ pratyayai÷ kriyÃkaraïÃt, parÃdhÅnajanmatvÃccÃnÃtmÃnaæ paÓyati 'd­«Âvà sarve«vanÃtmeti tattvÃkÃraæ ni«evate' || tadabhyasyata÷ ## na hyatra kaÓcitpuru«o và parame«ÂhÅ veÓvara÷ svatantraÓcaikaÓca vidyate, paratantrajanmaprasarà eva sarvasaæskÃrÃ÷ svasÃmÃnyalak«aïÃdhi«ÂhitasvabhÃvÃ÷, iti parÅk«yamÃïasya ## yathoktam- "sarvadharmà anÃtmÃna÷ paÓyati praj¤ayà yadà | tadà nirvidyate du÷khÃde«a mÃrgo viÓuddhaye || " (%%) atha kasmÃdiha ÓÆnyÃkÃro na deÓita÷ ? taducyate- ## na khalu saæskÃrÃ÷ svabhÃvena ÓÆnyÃ÷ p­thivyaptejovÃyuprabh­tÅnÃæ kÃÂhinyÃdilak«aïasya dh­tyÃdikriyÃyÃÓca pratyak«atvÃt | rÃgÃdÅnÃæ do«ÃïÃæ ÓraddhÃdÅnÃæ ca guïÃnÃæ cittamÃlyaÓuddhikaraïasÃmarthyÃt | te«Ãæ ca sÃmarthyaæ yathà dravyÃïÃæ harÅtakÅcitrakadantÅprabh­tÅnÃæ rasavÅryavipÃkaprabhÃvÃdidarÓanÃta sasvabhÃvaprabhÃvÃ÷ sarvadharmÃ÷ dharmamudrÃyÃÓca 'ÓÆnyÃkÃro' nokta÷ | tasmÃdihÃpi nocyate | athavÃtaduktyà ca tadukte÷ |' anÃtmÃkÃroktyà ca ÓÆnyatÃpyuktà bhavati || tadevaæ nairÃtmye sthiramati÷ ## dhÃtvÃyatanaskandhe«u svasÃmÃnyalak«aïaparicchinne«u ## "rÆpaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti rÆpasamudayaæ rÆpanirodhaæ rÆpanirodhagÃminÅæ pratipadaæ rÆpasyÃsvÃdaæ rÆpasyÃdÅnavaæ rÆpasya ni÷saraïamevaæ yÃvadvij¤Ãnasya |" uktaæ hi bhagavatÃ- 'saptasthÃne kuÓalo bhik«u÷ trividhÃrthopaparÅk«Å k«ipramevÃsravak«ayaæ karoti" iti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau «a«ÂhasyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ || (%%) «a«ÂhÃdhyÃye dvitÅyapÃda÷ | tasyedÃnÅæ yogina÷ sm­tyupasthÃnÃdi«u kuÓalamÆle«u d­«ÂapÆrvaæ j¤eyaæ satyÃkÃravyavasthÃnenÃnucitaÓrutacintÃmayÃkÃrasamudÃcÃranyÃyena ## #<ÃkÃrapatitaæ j¤Ãnaæ tata÷ ÓamaniyÃmakam / bhÃvanÃmayamÆ«mÃkhyaæ jÃyate sÃnuvartakam // Abhidh-d_394 //># tatkhalÆ«magataæ prakar«itatvÃt «o¬aÓÃkÃram, pratisatyaæ caturÃkÃratvÃt, sÃmÃnyaæ dharmasm­tyupasthÃnaæ bhavi«yasyÃryamÃrgÃgnernimittabhÆtaæ dhÆmÃgnivat | tasmiæÓca labdhe Óama÷ pratyÃsannÅbhavati | atastat 'ÓamaniyÃmakaæ bhÃvanÃmayam' iti | dhyÃnasaævarÃÓritasamÃdhibalena d­¬hÅbhÃvÃccittaæ bhÃvayati campakapu«patilatailavaditi | 'sÃnuvartakaæ' ca pa¤caskandhasvabhÃvaæ nairÃtmyabuddhiparito«ÃccÃnuskandhaÓa÷ prasÃda utpadyate- skandhamÃtrakamevedaæ satkÃyad­«ÂervastubhÆtaæ nÃtrÃtmÃstyÃtmÅyaæ và || ## tadÆrdhvaæ tato mÆrdhÃnastathaiva «o¬aÓÃkÃrÃ÷ | te«Ãæ punarayaæ viÓe«a÷ | (%%) mithyÃd­«ÂiÓaktyupaghÃtitvam, tadupaghÃtÃt kuÓalamÆlÃni na samucchindanti | Æ«mabhyo 'dhiko viÓe«a÷ ratnatrayaÓraddhÃvivardhinaÓca | te«u khalvadhimÃtreïa buddhÃdi«u ratne«u tri«vÃkÃrata÷ prasÃdo 'bhivardhate, na skandhaÓa÷, prÃgevo«magate«u tadbuddhiparito«Ãt | mÆrdhasÆ.............. (%%) #<........netvasminnubhayatrÃpi paÓcimà // Abhidh-d_396 //># vinyÃse vivardhane caiva dharmasm­tyupasthÃnaæ pratyutpannaæ tadeva cÃnÃgataæ bhÃvyate || ## na khalu skandhoparamadarÓina÷ skandhamatirbhÃvyate | #<ÃkÃrÃæstulyajÃtÅyÃn sarvatrÃtra tu nirdiÓet // Abhidh-d_397 //># yÃd­ÓÃ÷ pratyutpannÃstÃd­Óà evÃnÃgatà bhÃvyante || ## (%%) ## nirodhe tu pratyutpannaæ dharmasm­tyupasthÃnaæ catvÃri tvanÃgatÃni bhÃvyante || #<ÃkÃrÃ÷ khalu sarvepi bhÃvyante gotralÃbhata÷ /># gotrÃïi khalu labdhÃni nirodhasatyato 'tra «o¬aÓÃpyÃkÃrà bhÃvyante | ## prathamayo÷ satyayo÷ gotrÃïi ÃlambanÃni | tenÃtra na visabhÃgÃkÃrabhÃvanà || ## mÆrdhÃkÃravinyÃse 'nirodhÃkiraïaidhane' ca dharmasm­tyupasthÃnaæ pratyutpannam, catvÃryanÃgatÃni bhÃvyante || #<ÃkÃrÃ÷ sakalÃstatra bhÃvyante gotralÃbhata÷ / sarvÃbhyo 'nyatarotpannÃ÷ satyatrayavivardhane // Abhidh-d_402 //># (%%) ## ## ## #<ÃkÃrÃ÷ khalu÷ catvÃro d­ÇmÃrgasad­Óatvata÷ / yatho«makiraïe tadvad dra«Âavyaæ d­«Âivartmani // Abhidh-d_406 //># ## ## evaæ tÃvadÃryasya sm­tyupasthÃnabhÃvanà dra«Âavyà || ## #<Ãnantaryapathe muktÃvantyÃæ sarvÃstvanÃgatÃ÷ / antye dhyÃne prayogÃdimÃrge«va«ÂÃsu pÆrvavat // Abhidh-d_410 //># (%%) ## ## ## #<ÃrÆpyÃïÃæ vimok«ÃïÃæ tis­bhyo 'nyatamÃæ vadet / saæmukhe nÃma jÃtÃstu tisra eva vinirdiÓet // Abhidh-d_414 //># #<ÃrÆpyak­tsnayostvantyÃæ pratyupannÃmudÃharet / tisra÷ khalvasamutpannÃ÷ kathayanniyamena tu // Abhidh-d_415 //># #<Ãryasya khalu vairÃgyaprayoge k«epaïe pi ca / sarvebhyo 'nyatarÃbhÆtÃÓcatasraÓcÃpyanÃgatÃ÷ // Abhidh-d_416 //># #<Ãnantaryapathe muktÃvantyÃ÷ sarvÃstvanÃgatÃ÷ / ­dhyÃdau tu guïÃ÷ sarvamanÃryasyaiva nirdiÓet // Abhidh-d_417 //># ## #<ÃrÆpyÃkhyavimok«Ãdau saæj¤ÃsÆk«modaye tathà / sarvÃbhyo 'nyatarÃbhÆtÃÓcatasra÷ khalvanÃgatÃ÷ // Abhidh-d_419 //># ## nirvedhabhÃgÅyÃnadhik­tya ## (%%) paramÃrthadak«iïÅyabhik«usaÇghapraveÓadvÃrabhÆtatvÃt bhÃvanÃmayaæ na Órutamayaæ cintÃmayam | kuta÷ punarupapattiprÃtilambhikaæ bhavi«yatÅtyetacca sandhÃya (%%) bhagavatoktam- "cyutau batemau mohapuru«ÃvasmÃddharmavinayÃdyatra nÃmÃnayo÷ mohapuru«ayorÆ«magatamapi nÃsti" iti | taccaitatsarvam #<«a¬bhaumaæ «o¬aÓÃkÃraæ pa¤caskandhà vinÃptibhi÷ // Abhidh-d_421 //># '«a¬bhaumaæ' darÓanamÃrgavato, '«o¬aÓÃkÃraæ' darÓanamÃrgavat sÃnuparivartakaæ | 'pa¤caskandhaæ vinÃptibhi÷ |' prÃptaya÷ khalu no«mÃgatÃdisvabhÃvÃ÷ | tatsvÃbhÃvye (%%) hi tÃsÃmÃryasyo«magatÃdisaæmukhÅbhÃva÷ syÃt | na ce«yate | satyadarÓanasamaÇgino d­«Âasatyasya và satyadarÓanaprayogasaæmukhÅbhÃve prayojanÃbhÃvÃditi | Ãha | ke punaste «o¬aÓÃkÃrÃ÷ ye«Ãæ bhÃvanayà strotaÃpanno bhavati ? taducyate | caturbhirÃkÃrairanityadu÷khaÓÆnyÃnÃtmÃkÃrai÷ du÷khaæ parÅk«ate | tatra bodhisattvÃd­te t­«ïÃcarita÷ prÃyo 'nityÃkÃreïa, kausÅdyÃdhiko du÷khÃkÃreïa, ÃtmÅyad­«Âicarita÷ ÓÆnyÃkÃreïa, Ãtmad­«Âicarito 'nÃtmÃkÃreïa | hetusamudayaprabhavapratyayata÷ samudayam | hetuta÷ ahetud­«Âicarita÷ | samudayata÷ ekakÃraïad­«Âicarita÷ prabhavato nityakÃraïad­«Âicarita÷ | pratyayato 'buddhipÆrvak­tad­«Âicarita÷ | nirodhaÓÃntapraïÅtani÷saraïato nirodham | ebhiÓcaturbhirnirodha÷ | nÃsti mok«a ityevaæ d­«Âicarito nirodhata÷ ÓarÅrÃdimata ityevaæ carita÷ ÓÃntata÷ | vi«ayasukhacarita÷ praïÅtata÷ | dhyÃnÃdisukhacarito ni÷saraïata÷ | mÃrganyÃyapratipannairyÃïikato mÃrgam | ebhiÓcaturbhirmÃrga÷ | nÃsti mok«amÃrga ityevaæ d­«Âicarito mÃrgata÷ | ka«Âatapobhirityevaæ d­«Âicarito nyÃyata÷ | laukikavairÃgyamÃrgacarita÷ pratipattita÷ | asak­llaukikamÃrgaparihÃïiko nairyÃïikata÷ | ityevamÃdite(ke?) samaye vyabhicaraïakÃle tvekopi sarvai÷ (%%) parÅk«ate | rogagaï¬aÓalyÃghÃtÃkÃrÃdibhirna tu tairatyantaprahÃïamityata÷ «o¬aÓaivÃryÃkÃrà ityucyante | purastÃccaitacchlokÃnugatamevopadarÓayi«yÃmi || nirvedhabhÃgÅyebhya÷ puna÷ ## (%%) iti prÃgÃvi«k­tametat || ## laukikebhya÷ khalvagradharmebhyo nirÃsravà lokottarà dharmamÃtrek«aïad­«Âirutpadyate | (%%) sÆtra uktam "laukikÃgradharmÃnantaraæ samaæ niyÃmamavakrÃmati (%%) yadavakrÃntau p­thagjanabhÆmiæ samatikrÃmati" iti | tadanantaraæ du÷khe dharmaj¤Ãnaæ (%%) niÓcayÃtmakam | k«Ãntyà và saæyogaprÃptiæ chinatti j¤Ãnena visaæyogaprÃptimÃvahatÅti (%%) viÓe«a÷ | ## dvÃbhyÃæ dharmaj¤Ãnak«Ãntidharmaj¤Ãnek«aïÃbhyÃæ samanantaraæ rÆpÃrÆpyÃvacare du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãntyanvayaj¤Ãnek«aïamutpadyate | evaæ tri«vapi satye«u dra«Âavyam | atra puna÷ (%%) ## antyak«aïaæ muktvà pa¤cadaÓasvabhÃvo darÓanamÃrga÷ yastvasau sthÃpita÷ sa khalu (%%) ## yogÃcÃryasya khalvabhi............... ................... strotÃÓceti pa¤cabhavanti || (%%) atra punarya e«a pa¤cama÷ sa khalu (%%) ## ÓuddhÃvÃsopapatti÷ khalu dhyÃnavyavakiraïaphalà | ## ÆrdhvagasyÃnÃgÃmina÷ pa¤cadhà bheda ukta÷ | ÃrÆpyagÃmÅ tu caturdhà nirdiÓyate pÆrvoktebhya÷ antarÃparinirvÃyiïamapÃsya | ityete «a¬ bhavanti | d­«ÂadharmanirvÃyaka÷ saptama ihaiva janmani ya÷ parinirvÃti || ## ete khalu rÆpopagÃ÷ pa¤cÃnÃgÃminastrayo bhavanti | antaropapadyaparinirvÃyiïamÆ(nnÆ ?)rdhvastrotÃÓca | (%%) dvitÅyÃdyà hi trayo 'nÃgÃmina÷ sarva evopapadya parinirvÃyiïo bhavanti | anupapannÃnÃæ parinirvÃïÃt | te«Ãæ pratyekaæ tridhà bhedÃnnavÃnÃgÃmino bhavanti | kathamiti ? antarÃparinirvÃyiïastÃvadutpatata evÃdÆraæ gatvopapattyÃsannÅbhÆtasya ca parinirvÃïabhedÃt | upapadyaparinirvÃyiïa÷ upapadya sÃbhisaæskÃrÃnabhisaæskÃrabhedÃdÆrdhvastrotasa÷ plutÃdibhedÃt | ## te«Ãæ punastrayÃïÃæ navÃnÃæ và anÃgÃminÃæ karmakleÓendriyabhedÃdyathÃyogaæ viÓe«o boddhavya÷ | trayÃïÃæ tÃvatkarmata÷, abhinirv­tyupapattyaparaparyÃyavedanÅyakarmopacitatvÃt | kleÓata÷ m­dumadhyÃdhimÃtrakleÓasamudÃcÃrÃt | indriyato 'dhimÃtramadhyam­dvindriyabhedÃt || yadi tarhi kleÓendriyabhedÃnnavÃnÃgÃmino bhavanti, kathaæ sÆtre sapta satpuru«agatayo deÓitÃ÷ ? tadapadiÓyate- (%%) #<«a¬dhordhvastrotasà sÃrdhaæ saptadhà sadgatirmatà /># dvau khalvatrÃnÃgÃminau tridhà tridhà bhittvà «a¬dhà vyavasthÃpitau | (%%) t­tÅyastÆrdhvastrotÃnÃkulÅkaraïÃrthamabhedenaivokta÷ | iti saptadhà deÓità satpuru«agati÷ | (%%) kasmÃt puna÷ strotaÃpannasak­dÃgÃmino÷ satpuru«agatirna deÓità satpuru«asÆtroddeÓe lak«aïepi sati taducyate- ## yasmÃdanÃgÃmina÷ satyeva v­ttirbhavati nÃsatÅ | itarayostu kuÓalÃkuÓale v­tti÷ | yasmÃccÃnÃgÃmÅ yato gatastatra na punarÃgacchati, tau tu gatÃgatÅ kurvÃte tasmÃttasyaiva sà gatirdeÓità netarayoriti || kiæ puna÷ parÃv­ttajanmÃpyanÃgÃmÅ satpuru«agatau vyavasthÃpita÷ ? netyÃha | yasmÃt- ## rÆpadhÃtau hi parÃv­ttajanmana÷ Ãryasya dhÃtvantaragamane 'sti saæbhava÷ | kÃmadhÃtau tu parÃv­ttajanmÃryo na dhÃtvantaraæ gacchati tatraiva janmani parinirvÃïÃt | (%%) yaÓcai«a kÃmadhÃtau pariv­ttajanmÃrya ukta÷ ## ÆrdhvadhÃtÆpapanna÷ ÆrdhvagatirÃrya ityapi k­taæ dvayorapyanayornÃstÅndriyasaæcÃro na parihÃïi÷ | janmÃntaraparivÃsenÃryamÃrgasya santatau d­¬hataraniveÓÃt, ÃÓrayaviÓe«alÃbhÃdÃryasya janmÃntare rÆpÃrÆpyapraveÓendriyasaæcÃraparihÃïayo na santi || atha yaduktaæ dhyÃnavyavakiraïÃditi tatra katamaddhyÃnamÃdau vyavakÅryate ? ## caturthe hi praÓrabdhisukhotkaÂa÷ samÃdhi÷ sarvakarmaïyo yatastatsaæmukhÅbhÃvÃt, ÃÓrayasyopacaye satyÃm­tÃbhiv­ddhi÷ yena Óaknoti dhyÃnÃni vyavakaritum | kathaæ punardhyÃnÃni vyakÅryante ? Ãdau tÃvadanÃsravaæ pravÃhayuktaæ caturthaæ dhyÃnaæ samÃpadyate | tasmÃdvyutthÃya tadeva sÃsravaæ pravÃhayuktaæ samÃpadyate | (%%) punaÓca tadutthita÷ anÃsravaæ tathaiva sa tÃn pravÃhÃnhrasitvà yÃvatk«aïa dvaye ti«ÂhatÅtye«a prayoga÷ | siddhistu k«aïadvayamisraïÃt | yadà tu ÓaknotyekenÃsravak«aïÃnantaramekaæ laukikaæ saæmukhÅkartum, ekalaukikak«aïÃntaraæ caikamanÃsravamayatnena, evamanÃsravÃbhyÃæ sÃsravasya miÓrÅkaraïÃnni«pannà bhavati dhyÃnavyavakiraïà | kimarthaæ punardhyÃnavyavakiraïam ? taducyate- ## tribhi÷ kÃraïairdhyÃnÃni vyavakÅryante | upapattyarthaæ sukhavihÃrÃrthaæ kleÓaparihÃïibhÅrutayà ca | tatra d­«ÂiprÃpta÷ upapattyabhilëasamÃpattipriyatÃbhyÃm | ÓraddhÃdhimuktastu pÆrvÃbhyÃæ ca kÃraïÃbhyÃæ kleÓabhÅrÆtayà ca | (%%) asamayavimukto 'pyarhan d­«ÂadharmasukhavihÃrÃrtham | samayavimuktaÓca kleÓabhÅrutayà ceti || yaccaitadvyavakiraïamuktam, ## taddhi caturthadhyÃnavyavakiraïaæ pa¤caprakÃraæ m­dumadhyÃdhimÃtratara madhimÃtratamabhedÃt | ato hetupäcavidhyÃt phalamapi pa¤cavidhaæ bhavati | etÃ÷ puna÷ ÓuddhÃvÃsabhÆmaya÷ ## (%%) bhavÃgramupÃdÃya brahmalokamindralokaæ yÃvadavÅcimupÃdÃya sarvabÃlap­thagjanairad­«ÂapÆrvamanyatra ÓuddhÃvÃsebhya iti | abhidharmapradÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau «a«ÂhasyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ || (%%) «a«ÂhÃdhyÃye t­tÅyapÃda÷ | ## ya÷ khalu nirodhasamÃpattilÃbhyanÃgÃmÅ sa kÃyasÃk«Åtyucyate | (%%) nirvÃïasad­Óasya dharmasya kÃyena sÃk«ÃtkaraïÃt | sa khalu dharma÷ kÃyÃÓrayeïopajÃyate | tatprÃptilÃbhÃdapi nirodhalÃbhÅtyucyate | ## prathamadhyÃnavairÃgyÃdekaprakÃramÃrabhya yÃvadbhavÃgrëÂaprakÃraprahÃïÃdarhattvapratipannakodra«Âavya÷ || ## (%%) navamasyÃpi bhÃvÃgrikasya prakÃrasya prahÃïÃyÃnantaryamÃrge 'ntye 'ntyaphalapratipannaka÷ evÃvagantavya÷ | ## tasya vajropamasya samÃdherbalÃdutthitaæ tadbalotthamantyavimuktimÃrgÃkhyaæ tena sahaikÃlambanaæ bhavati na và | k«ayaj¤Ãnasya catu÷satyÃlambanatvÃt || ## sa khalu trayÃïÃmÃsravÃïÃæ niravaÓe«aprahÃïÃttis­ïÃæ ca Óik«ÃïÃæ pÃragamanÃt sabrahmakasyÃpi lokasya pÆjÃmarhatÅtyarhannirucyate || (%%) e«Ãæ punastrayÃïÃæ mÃrgÃïÃæ katama÷ sÃsravo katamo nirÃsrava÷ ? taducyate- ## #<ÃnupÆrvikayadbhÆyovÅtarÃgÃvÅtÃvÅtarÃgiïÃm / aÓaik«Ãkhyopi boddhavyo nityamevÃmalÅmasa÷ // Abhidh-d_436 //># katamatpuna÷ katamÃæ bhÆmimatyeti ? tadapadiÓyate- ## (%%) ..........tatra tÃvadaÓaik«asya catvÃri dhyÃnÃni trÅïyÃrÆpyÃïyanÃgamyadhyÃnÃntaraæ ca | Óaik«asya tu «a¬ÃrÆpyatrayaæ hitvà | kiæ punaratra kÃraïam ? ## iha khalu ya÷ phalaviÓi«ÂamÃrgastha÷ indriyÃïi saæcarati saphalaæ phalaviÓi«Âaæ ca m­dvindriyamÃrgaæ tyaktvà tÅk«ïendriyamÃrgasaæg­hÅtaæ phalamÃtrameva pratilabhate | yaÓcÃÓaik«a÷ ÃrÆpyabhÆmiæ ni÷ÓrityendriyÃïi saæcarati niyatamanÃgÃmiphalaviÓe«amÃrgasthasya na cÃstyanÃgÃmiphalamÃrÆpyabhÆmisaæg­hÅtam | ityetat kÃraïam | yaduktaæ bhagavatÃ- "kleÓÃn prahÃyeha hi yastu pa¤cÃhÃryadharmà paripÆrïaÓaik«a÷" iti | kiyatà paripÆrïaÓaik«o bhavati ? (%%) #<Óaik«asya tribhirak«ÃdyairdvÃbhyÃæ saæpÆrïaætÃrhata÷ // Abhidh-d_438 //># Óaik«asya khalu tribhi÷ kÃraïai÷ paripÆrïatà bhavati | samÃpattÅndriyaphalai÷ | tadyathà d­«ÂiprÃptasya kÃmasÃk«iïa÷ anyataravaikalyÃttu na paripÆrïatà syÃtprÃgeva sarvavaikalyÃt | tadyathà kÃmÃvÅtarÃgasya ÓraddhÃdhimuktasyaivaæ tÃvacchaik«asya | aÓaik«asya dvÃbhyÃmindriyasamÃpattibhyÃm | tadyathobhayabhÃgavimuktasya asamayavimuktasyeti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau «a«ÂhasyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ || (%%) «a«ÂhÃdhyÃye caturthapÃda÷ | laukikalokottaradarÓanabhÃvanÃÓaik«ÃÓaik«amÃrgabhedenÃnekavidho mÃrga ukta÷ | sa tu ## tatra prayogamÃrga÷ kuÓalamÆlaphalasyÃrambha ityartha÷ | tasyÃnantaramÃnantaryamÃrga÷ yena kleÓäjahÃti | vimuktimÃrgo ya÷ tatpraheyÃvaraïavimukte (%%) santÃne visaæyogaprÃptisahÃyotpadyate | viÓe«amÃrgo yastadÆrdhvamanyakuÓalamÆlaprÃptyarthamutkar«agamanalak«aïa÷ || punarmÃrgo bhagavatà mok«apurapratipÃdanÃt pratipacchabdenokta÷ "catasra÷ pratipada÷ | asti pratipatsukhà dhandhÃbhij¤Ã | asti sukhà k«iprÃbhij¤Ã | asti du÷khà dhandhÃbhij¤Ã | asti du÷khà k«iprÃbhij¤Ã |" tÃsÃæ punarindriyato bhÆmitaÓca vyavasthÃnaæ tadidaæ pradarÓyate- ## maule«u khalu catur«u dhyÃne«u yo mÃrga÷ sà sukhÃpratipat | sà ca tÅk«ïendriyasya k«iprÃbhij¤Ã tatrÃyatnavÃhitvÃt | nairyÃïavatsukhà tatrÃyatnavÃhitvÃt ÓamathavidarÓanayo÷ sÃmyÃt | tatraiva sà m­dvindriyasya dhandhÃbhij¤Ã | anyÃsu tu pa¤casu bhÆmi«vanÃgamyadhyÃnÃntarikÃrÆpyatrayasaæg­hÅtÃsvanaÇgaparig­hÅtatvÃt | ÓamathavidarÓanÃnyÆnatvÃt anÃgamyadhyÃnÃntarikayorÃrÆpyatraye (%%) cÃnÃsravo mÃrga÷ tÅk«ïendriyasya pratipat, du÷khà k«iprÃbhij¤Ã | m­dvindriyasya du÷khà dhandhÃbhij¤Ã | kathaæ punarÃryamÃrgo du÷kho bhavati ? nÃsau du÷khÃtmaka÷ na du÷khasaæprayukta÷ ? nai«a do«a÷ | yatnavÃhitvÃbhisandhervivak«itatvÃt || punarapye«a mÃrgo bodhipak«yaÓabdenocyate "saptatriæÓadbodhipak«yà dharmÃ÷ | (%%) catvÃri sm­tyupasthÃnÃni catvÃri samyakprahÃïÃni catvÃro ­ddhipÃdÃ÷ pa¤cendriyÃïi pa¤ca balÃni saptabodhyaÇgÃnya«ÂÃÇgo mÃrga÷" iti | kà punariyaæ bodhi÷ ? ## sà punare«Ã bodhi÷ k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnarÆpÃsatÅ pudgalabhedena tridhà bhidyate | (%%) tisro bodhaya÷ | buddhapratyekabuddhaÓrÃvakabodhaya÷ | uttamanirvÃïÃÇgabhÆtà taddhi tis­ïÃmapi bodhÅnÃæ puru«akÃraphalaæ tatprÃdhÃnyatvÃt | m­dumadhyÃdhimÃtrÃ÷ saptatriæÓadbodhipak«yà dharmÃ÷ m­dumadhyÃdhimÃtrabhedabhinnà mahÃyÃnam | m­dumadhyÃdhimÃtrabhedabhinnaæ buddhapratyekabuddhaÓrÃvakayÃna mityucyate | tasyÃ÷ punastriprakÃrÃyà bodheranukÆladharmÃ÷ sm­tyupasthÃnÃdaya÷ 'saptatriæÓannÃmata÷' | dravyatastvekÃdaÓa | ÓraddhÃdÅni pa¤ca balÃni prÅtiprasrabdhyupek«ÃsamyaksaækalpavÃkkarmÃntÃÓca «a¬iti | ata idamucyate- ## ## kathaæ punarekaæ vÅryaæ caturdhà nirdiÓyate ? tadapadiÓte- ## utpannÃnÃæ rÃgÃdÅnÃæ khalu do«ÃïÃæ prahÃïÃyÃnutpannÃnÃæ cÃnutpÃdÃya yadvÅryam, guïÃnÃæ ca sm­tyupasthÃnardhipÃdÃdÅnÃmanutpannÃnÃmutpÃdÃya, utpannÃnÃæ ca sthitaye yadvÅryaæ, tatprayojanani«pattibhedÃccatvÃri samyakprahÃïÃni bhavanti || (%%) ## chandamadhipatiæ k­tvà yo ni«padyate samÃdhi÷ sa chandasamÃdhi÷ | kuÓalamÆlacchandamÆlakatvÃt samÃdhyÃdiguïani«patte÷, tasmÃdasau chandasamÃdhirityucyate | tatprabhavÃ÷ sarvà guïardhaya÷ | evaæ vÅryaæ cittaæ mÅmÃæsÃmadhipatiæ k­tvà ni«panna÷ samÃdhi÷ sa e«a cchandavÅryacittamÅmÃæsÃsamÃdhiÓcaturvidha÷ | prahÃïasaæskÃrai÷ cchandavÅryasm­tibuddhiÓraddhÃprasrabdhicetanopek«Ãbhi÷ pratyekaæ samanvÃgata÷ sarvaguïasam­ddhini«pÃdako bhavati chandavÅryacittamÅmÃæsÃparigraha÷ sÃmarthyÃt | kuÓaladharmacchande hyasati kutastat prÃptyÃrambha÷ ? Ãrabdhepi ca vÅrye yadi na tatpraguïameva cittaæ bhavati na kÃryÃbhini«pattirbhavati | yathÃraïÅmabhinirmathyÃpyantarÃyavyuparamo bhavati puna÷ ÓaityamÃpadyate tadvaditi | vÅryÃnuv­ttaye cittamadhipatimi«yate | tatpravaïepi citte yadi sÆk«mÃn samÃdhyupakleÓÃnnopalak«ya parivarjayati yadi samÃdhyanuguïÃn, guïÃæstu sÃmÃnyalak«aïaÓaktikriyÃnuttamÃrthÃÇgabhÆtÃnupalak«ya, praj¤ayà nopacinoti tasyÃnyÃyÃrabdhavÅrye trayamapyetanna prayojanani«pattaye bhavati | evaæ chandavÅryaÓraddhÃsm­tibuddhiprasrabdhicetanopek«ÃkhyÃnÃma«ÂÃïÃæ prahÃïasaæskÃrÃïÃæ samÃdhiparigrahasÃmarthyaæ yathÃyogamavagantavyam || ## ÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤ÃrÆpÃïi khalu pa¤cendriyÃïi bodhipak«ye«u vyavasthÃpyante | bodhitrayÃdhigame ÓraddhÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃmaiÓvaryÃdhikyÃt, sarvabhÆmÅ«ÆpalabdheÓca | ete«Ãæ cÃdhimÃtramadhyam­dutaratamaviÓe«Ãdarhatprabh­tÅnÃæ vyavasthÃnaæ bhavati | tÃnyeva bodhipak«ye«vindriyÃïyuktÃni, na cak«urÃdÅnyÃj¤ÃtavatendriyaparyavasÃnÃni | e«ÃmevaiÓvaryarddhiliÇgatvÃt | ihendrÃ÷ dvividhÃ÷ | citteÓvarÃÓca dhaneÓvarÃaÓcetyata÷ indraliÇgamindriyamitik­tvendriyÃïi | (%%) yathà p­thivÅÓvarÃïÃæ paÂÂÃdÅni liÇgÃni bhavanti yai÷ p­thivÅÓvaroyamiti praj¤Ãyate | yathà ca p­thivÅÓvarÃ÷ vibhÆ«aïopabhogai÷ parij¤Ãyante tathà citteÓvarÃïÃmÃryadhanasam­ddhÃnÃæ ca ÓraddhÃdÅni vi«kambhitaprahÅïavipak«Ãïi nirmalÃni liÇgÃni bhavanti | tatra tÃvacchraddhÃyÃ÷ svalak«aïaæ buddhadharmasaÇghÃn sambhÃvayataÓcittaæ prasÃdamupayÃti sadbhÆtaguïayogÃdapetado«atvÃcca, taddharme«u ca prasÃdÃtmakamevÃrthitvamutpadyate | pratÅtyasamutpÃdÃdÅnÃæ và yathÃbhÆtapratyavek«aïÃt karmaphalÃdi«u tatra saæbhÃvanà bhavati | tathà ca saæbhÃvayato yaÓcetasa÷ prasÃda÷ sà Óraddhà nÃma dharmaÓcittena saæprayukta÷ | yathÃdarÓÃdau dharmasamÆhe, dharmÃntaramÃdarÓaprasÃdÃdaya÷, evamarÆpiïi cittÃdidharmasamudayà dharmÃntaraæ ÓraddhÃdaya÷, cittasyÃÓrayabhÃvÃt prÃdhÃnyÃt santÃnÃnuv­tteÓca cittavyapadeÓa÷ | vÅryaæ nÃma cetasobhyutsÃhalak«aïaæ prayojane vÃrthiÓakyatÃæ saæbhÃvya vividhamÅryata iti vÅryam | sm­tÅndriyaæ nÃma kÃyÃdi«u praj¤ayopalak«ite«u yà khalvaviparÅtÃbhilapanà pratyabhij¤Ãnam, yenÃvadhÃrite vi«ayasaæmo«aÓcetasi na bhavati sa khalvasaæmo«a÷ sm­tÅndriyam | cetasa ekÃgralak«aïaæ samÃdhÅndriyam | vi«ayagrÃhivi«ayiïo dharmÃstadekÃlambanaæ cittamekÃgramityucyate | vicitravi«ayapradyute hyanavasthite cetasi tattvÃvadhÃraïaæ na bhavati | yathà khalu vidrutajavanÃÓvÃrƬha÷ puru«a÷ pratimukhamÃgacchatÃæ d­«ÂapÆrvÃïÃmapi manu«yÃdÅnÃæ na Óaknoti vyaktimupalak«ayitumevamanekavi«ayapradrute laghuparivartini citte na kÃyÃdivi«ayatattvopalak«aïà bhavati | yadà tu susÃrathineva samÃdhinaikasmin vi«aye ciraæ cittamÃdhÃryate tadà dharmatattvamupalak«ayati | tasmÃt ku¬ya iva raÇgasya Óle«a÷ samÃdhirÃlambane cittasyÃdhÃra÷ | praj¤endrisaæ yat svasÃmÃnyalak«aïamupalak«ayati | yacca kÃyadÅnÃæ tattvamabhimukhavadavasthitaæ prÃptamiva Óla«Âamiva p­«Âha iva ca lak«ayati sopalak«aïÃt (%%) praj¤endriyam | yadyapi sarvacitte«u yathÃvi«aye pratyupalak«aïà vidyate na tu sà yathÃrthaprav­tteti na sendriyam | etÃnyevendriyÃïi ÓraddhÃdÅni yasmÃdyogina÷ kleÓasaægrÃmÃvatÅrïasya kleÓÃnÅkavijaye pradhÃnÃÇgabhÆtÃni rÃj¤a iva hastyÃdayastasmÃdbalÃnÅtyucyante | ## samÃnepi bodhipÃk«ikatve viÓe«eïaite saptadharmà bodhyaÇgÃni bhavanti | bhÃvanÃmÃrge khalvete«Ãæ prÃdhÃnyaæ d­«ÂasatyasthÃnata eva | dharmopalak«aïopalak«itasvarÆpÃdi«u guïado«e«u sm­tipramo«ado«ÃpanayanÃrthamÃdau sm­tisaæbodhyaÇgamuktam | hlÃda÷ prasrabdhi÷ | rÃgajÃdiparidÃhaprataptacittaÓarÅrasya grÅ«mÃrkaprataptasyeva ÓÅtodakahradÃvagÃhanÃdanÃsravaj¤ÃnasaæmukhÅbhÃvà dyat kÃyacittaprahlÃda÷ sa dharma÷ prasrabdhi÷ | upek«Ã nÃma rÃgadve«apak«apÃtavipak«eïa yathÃbhÆtaj¤eyamavek«amÃnasya yaccittasamatÃnyatarapak«ÃbhisaæskÃravipak«o nirvÃïÃÓayà sopek«Ã bodhyaÇgamityucyate | atra puna÷ prÅtyÃdÅni trÅïyapi k­tÃvaÓe«Ãïi catvÃri pÆrvameva vyÃkhyÃtÃni | te«Ãæ puna÷ saptÃnÃæ buddhirdharmapravicayalak«aïà bodhiÓca bodhyaÇgaæ ca | j¤Ãnaæ hi bodhi÷ j¤Ãnaæ ca praj¤Ã Óe«ÃïyaÇgÃnyeva || te«Ãmapi ca ## nirÃmi«aprÅtiprasrabdhyupek«Ãbhi÷ prÅïitendriyagrÃma÷ sukhamanudvigno bodhimadhigacchati | (%%) yÃni cai«Ãæ lak«aïanirdeÓakÃraïÃnyuktÃni tataÓca bodhyaÇgatvamiti | ## aÇgateti vartate | samyaksaækalpasamyagvÃkkarmÃntÃjÅvÃnÃæ samyagd­«ÂisamyagvyÃyÃmasamyaksm­tisamyaksamÃdhÅnÃmiva mÃrgÃnukÆlyÃdaÇgatvam || ayaæ punarÃryamÃrgasatattvapiï¬Ãrtha÷- ## ## atra puna÷ ## tatra sm­tyupasthÃnÃnyÃdikarmikÃvasthÃprabhÃvitÃni kÃyÃdisvabhÃvopalak«aïÃt | samyakprahÃïÃnyÆ«magate«u | tatra saæsÃranirvÃïayorÃdÅnavÃnuÓaæsadarÓane balavadvÅryÃÓrayaïÃt saæsÃrapÃramuttarati | mÆrdhÃvasthÃyÃm­ddhipÃdÃ÷ prabhÃvyante te«u samÃdhibalalÃbhÃccittanigrahe sati parihÃïyabhÃvÃnna kadÃcid guïadhanadaridro bhavati | indriyÃïi k«Ãnti«vapÃyÃtyantaniv­ttau tadÃdhipatyÃt | balÃnyagradharme«u kleÓÃnavamardanÅyatvÃt | bodhyaÇgÃnÃæ bhÃvanÃmÃrge prÃdhÃnyaæ vÃsÅdaï¬opamayà mÃrgabhÃvanayà niravaÓe«akleÓaprahÃïÃt | navaprakÃratayà và malaprahÃïe sati bodherÃsannÅbhÃvÃt | darÓanamÃrge mÃrgÃÇgÃni darÓanaheyakleÓaprahÃïÃrthamÃÓu traidhÃtukÃtikramaïotpÃdÃt | ÃnupÆrvÅvyatikramastu deÓanÃnukÆlyÃt || atha kasmÃccaitasikadharmadharmibhÆtaæ cittaæ bodhipak«ye«u na vyavasthÃpitam ? (%%) saæj¤ÃcetanÃmanaskÃracchandÃdhimok«ÃdayaÓca dharmà bodhipak«ye«u na vyavasthÃpyante ? tadidamanuvarïyate- ## rÃjasthÃnÅyaæ khalu cittaæ tadbodhipak«yairdharmairviÓodhya mok«asukhamupalabhyate | yathaiva ca guïÃnuvarti cittaæ tathaiva do«Ãnuvarti | yathoktam- "cittasaækleÓÃtsattvà saækli«yante | cittavyavadÃnahetoÓca viÓuddhyante |" tasya rÃgÃdaya÷ saækleÓakarÃ÷, ÓraddhÃdayo vyavadÃnÃdhÃyinastasmÃccittaæ na vyavasthÃpitam | ## prÃyo hi vyavahÃrÃnupatità saæj¤Ã bodhipak«yÃstvekÃntena paramÃrthapak«abhajamÃnÃ÷ || ## cetanà khalvi«ÂÃni«ÂavipÃkanirvartanatvÃt mÃrgaÓabdenÃbhidhÃnÃcca nocyate | ## manaskÃropi samyagd­«ÂeraÇgabhÆtatvÃdapradhÃnaæ vidyÃvidyÃpravartanÃcca || ## chanda÷ khalu kartukÃmatÃrÆpa÷ kriyÃrambha÷ prabhÃvyate | vÅrya cÃnub­æhayati | tadvÅryaæ bodhipratilambhakartavyatÃparisamÃpterÆrdhvaæ yÃvadanuvartate | ## prÃyeïa khalvadhimok«o 'dhimuktamanaskÃre«u vartate | sparÓopi trisannipÃtamÃtravipratipatterduravadhÃrav­tti÷ | tasmÃnnokta÷ || ## (%%) catvÃra÷ khalvÃryavaæÓÃ÷ hryapatrÃpye ca | navapravrajitabhik«uvadaviÓÃradav­ttitvÃnna bodhipak«yÃ÷ | ## vÅryabhÃï¬ÃgÃrika÷ khalvapramÃda÷ | avihiæsà ca viheÂhanÃmÃtrapratipak«atvÃnnoktà || ## dharmÃdhi«ÂhÃnÃ÷ khalu bodhipak«yÃ÷ maitryÃdayastvekÃntena sattvÃdhi«ÂhÃnÃ÷ | ## avetyaprasÃdÃ÷ khalu mÃrgÃÇgaikadeÓasvabhÃvatvÃdak«aikadeÓarÆpatvÃcca na punarbodhipak«ye«ÆktÃ÷ | ## sattvÃdhi«ÂhÃnaprav­tto hi adve«a÷ | tasmÃnna bodhipak«ya÷ | ## ni«kriyaæ khalu nirvÃïaæ kriyÃvantastu bodhipak«yà dharmÃ÷ | parato gho«a÷ khalvapi bodhipak«yÃÇgabhÃvo bodherbahiraÇgabhÃvÃdviprak­«yate | tasmÃt saptatriæÓadeva dharmà bodhipak«yÃ÷ || kati punarbodhipak«yÃ÷ sÃsravÃ÷ katyanÃsravÃ÷ ? tadidaæ pradarÓyate- ## bodhyaÇgÃni khalu bodherÃsannatamatvÃdekÃntÃnÃsravÃïi | tadanye tu sÃsravÃnÃsravÃ÷ sarve hi kuÓalà dharmà ÃryamÃrgÃvÃhakà nirvÃïÃÓayÃÓca | bodhitrayasaænik­«Âaviprak­«ÂÃÇgabhÃvà bodhipak«yà ityucyante | uktaæ hi bhagavatÃ- (%%) "adhigato me paurÃïo mÃrga÷" iti vacanÃt | ÓÃstre tu bodhyaÇgopari ye paÂhyante samyagd­«ÂyÃdayo dharmÃste 'nÃsravà iti || kasyÃæ punarbhÆmau kiyanto bodhipak«yà vidyante ? #<Ãdye dhyÃne 'khilà maule 'nÃgamye prÅtyapÃk­tÃ÷ / dvitÅye 'pyapasaækalpà dvayoÓcÃsmÃt dvayÃd­te // Abhidh-d_458 //># #<ÓÅlÃÇgebhyaÓca tÃbhyÃæ ca dra«Âavyà tri«varÆpi«u / bodhyaÇgebhyaÓca sarvebhyo kÃme bodhyaÇgavarjitÃ÷ // Abhidh-d_459 //># tatra tÃvanmaule dhyÃne sarvepi saptatriæÓadbodhipak«yà vidyante | anÃgamye tu prÅtivarjitÃ÷ | tatra prÅterabhÃvÃt | vÅtarÃgÃvÅtarÃgasÃdhÃraïai«Ã bhÆmiriti nÃsti prÅti÷ | dvitÅye tu dhyÃne saækalpavarjitÃ÷ sarve vidyante | t­tÅyacaturthayostu dhyÃnayo÷ saækalpaprÅtivarjyÃ÷ pa¤catriæÓat | 'ca'ÓabdÃd dhyÃnÃntarepi pa¤catriæÓat saækalpaprÅtivarjitÃ÷ | tri«vÃrÆpye«u samyagvÃkkarmÃntÃjÅvaistribhi÷ prÅtisaækalpÃbhyÃæ ca | bhavÃgrepi ÓÅlÃÇgatrayaprÅtisaækalpabodhyaÇgavarjitÃ÷ pa¤caviæÓati÷ | kÃmadhÃtÃvapi bodhyaÇgavarjitÃstriæÓadvidyanta iti | ye punaranÃstravÃïyeva mÃrgÃÇgÃnÅcchanti te«Ãæ tairapi varjitÃ÷ Óe«Ã bodhipak«yà vidyanta iti | gatametat || idaæ tu vaktavyam | bodhipÃk«ikÃdhikÃre- ## (%%) nyÃmÃvakrÃntitatprathamatÃ, vairÃgyatatprathamatÃ, phalaprÃptitatprathamatÃ, irndriyÃntaraviv­ddhitatprathamatà tÃsu khalvetÃsu catas­«u tatprathamatÃsu- ## bodhipak«yabhÃvanÃprayuktasyÃvetyaprasÃdapratilambho 'vaÓyambhÃvÅtyato vaktavyaæ kasmin satye d­ÓyamÃne kasyÃvetyaprasÃdasya lÃbha÷ ? tadidaæ nirdiÓyate- ## du÷khasatyamabhisamÃgacchannÃryakÃntÃni ca ÓÅlÃni pratilabhate dharme cÃvetyaprasÃda÷ | katarasmin dharme ? tasminneva du÷khasatye | dharmamÃtramidaæ sarvaæ dvÃdaÓÃyatanamÃtramityartha÷ | nÃtra kaÓcideka÷ sarvabhedÃnvayÅ jÃtidravyÃkhyo dharmÅ vidyate | na cÃtra santi puru«ajÅvapugdalà bhÆtakoÂaya÷ ÓaÓavi«Ãïakalpà nirÃtmÃna iti | evaæ samudayamabhisamÃgacchato dvayoreva lÃbha÷ | tadvinnirodhaæ samÃgacchato dra«Âavyam | mÃrgasatyek«aïe tu buddhe bhagavati prasÃdo labhyate tatsaÇghe ca | sadbhÆtamÃrgÃkhyÃyÅ bhagavÃnmÃrgaj¤o mÃrgadeÓika÷ | yepi ca taæ mÃrgaæ pratipannÃ÷ ÓrÃvakÃ÷ Óaik«ÃÓaik«Ã÷ puru«av­«abhÃ÷ ye ca saptasaddharmÃdipradÅpaprakÃÓitabuddhyÃÓayasÃ(?)ca bodhisattvasiæhÃ÷ darÓanamÃrgaguhÃdhyÃsina÷ te«u ca prasÃdo bhavati dvyÃkÃraÓraddhÃsvarÆpa÷ | so 'yaæ vistareïocyate || ## sa punardharmo nirvÃïaæ bodhisattvasantÃnikaÓca mÃrga÷ || ka÷ punare«a buddha÷ ko và tatprasÃda ityapadiÓyate- (%%) ## dviprakÃro hi buddhaÓabdasyÃrtho mukhyo gauïaÓca | tatrÃdyo buddhakÃrakà buddhasyÃÓaik«Ã dharmÃ÷ | gauïastu tadÃdhÃrepi ÓarÅre tatphalabhÆte«u cëÂÃdaÓasvÃveïike«u buddhaguïe«u buddhaÓabdasÃdhutvaæ pÆrvameva pradarÓitam || #<Óaik«ÃÓaik«aguïìhyÃnÃæ pudgalÃnÃæ ya Ãkara÷ / tadguïÃlambanà Óraddhà prasÃda÷ saÇkhagocara÷ // Abhidh-d_465 //># uktaæ hi sÆtre- "kati bhadanta loke dak«iïÅyÃ÷ ? dvau g­hapate Óaik«Ã aÓaik«ÃÓca | tatrëÂÃdaÓa Óaik«Ã÷ nava Óaik«Ã÷ |" iti vistara÷ || #<ÓÅlÃnÃæ yattu vaimalyaæ tatprasÃdastathaiva tu /># kati punare«Ãæ dravyata÷ kati nÃmata÷ ? ## Óraddhà ratnatrayÃlambanabhedena tridhà bhitvÃryakÃntÃni ca ÓÅlÃnyekadhà k­tvà tatrÃpi vaimalyaprasÃdokti÷ | yaddhi nirmalaæ tat prasannamityucyate || idamidÃnÅæ vÃcyam | atha kasmÃtsamanvÃgatopi Óaik«a÷ samyagj¤Ãnena samyagvimuktyà cëÂÃbhiraÇgai÷ samanvÃgata÷ Óaik«a÷ prÃtipada ityuktaæ daÓabhirarhan k«ÅïÃsrava iti ? taducyate- #<Óaik«asya bandhaÓe«atvÃdvimuktirnÃÇgami«yate /># (%%) Óaik«asya vidyamÃnÃpi anÃkÃritvÃnnÃÇgamucyate | satyÃmapi hi tasyÃæ kleÓabandhanabaddha÷ Óaik«o na ca vimok«o yujyate | kà punariyaæ vimukti÷ katidhà ca ? tadapadiÓyate- ## svarÆpabhedÃdapi dvidhà prakÃrabhedÃdapÅti | svabhÃvabhedÃt mok«Ãdhimok«asvabhÃvà | prakÃrabhedopi k«arÃk«arabhedÃt, sÃmayikÅ kÃntÃkopyabhedÃdvà rÃgavirÃgÃvidyÃvirÃgabhedÃcca || (%%) atha samyagj¤Ãnaæ katamattaducyate- ## k«ayÃnutpÃdaj¤Ãne bodhirityuktam | te eva samyagj¤Ãnaæ veditavyam | katarat punaÓcittaæ vimucyate ? kiæ jÃtaniruddhamathÃjÃtaniruddhamatha jÃtameva ? ## kaÓcit khalvÃha- anÃgataæ khalu cittamutpÃdyamÃnaæ vimucyate 'dhvavimuktyà sarvameva tvanÃgataæ vimucyate | kleÓÃvaraïÃt santÃnavimuktyà | tatpunaraÓaik«ameva kleÓopakleÓaprÃptivibandhÃpagamÃt | yadapi tadrÆpÃrÆpyapratisaæyuktaæ karmopapattiphalaæ tadapyarhattvaprÃptivibandhakaraæ tacca sarvaæ vajropamena prahÅyata ityÃvaraïavigamÃt sarvamevÃnÃgatamaÓaik«aæ cittaæ vimucyate || dharmà eva tu paramÃrthata÷ Óik«ante | yasmÃt- (%%) ## au«ïyÃkhyasya dharmasyendhanÃdidahanavyÃpÃre satyagnerapi dharmiïo vyÃpÃra ucyate | agninà këÂhaæ dagdhamityagnidahanavyÃpÃre ca devadattena dagdhosmÅtyupacaryate | tathà dharmÃïÃæ kleÓaprahÃïaÓik«aïe sati tatsambandhÃpek«ayà bhik«uraÓaik«a ityucyate | ## 'tu'ÓabdÃnnirudhyamÃna evetyartha÷, vartamÃnasya hi kriyÃbandhÃt sÃmarthyopapatte÷ | atha yeyamasaæsk­tà vimukti÷ ye ca trayo dhÃtava÷ prahÃïadhÃtvÃdaya÷, te tata÷ kimanye 'thÃnanye ? brÆma÷- ## praj¤aptiviÓe«Ãpek«ayà khalve«Ãæ traividhyamuktam | katham ? ## rÃgaprahÃïaæ khalu virÃgadhÃturityucyate | tadanye«Ãæ kleÓopakleÓÃnÃæ prahÃïadhÃtu÷ | tadanyasya sopÃdÃnasya vastuna÷ nirodho nirodhadhÃturÃkhyÃyate || yena vastunà nirvidyate virajyate 'pi tena vastunà ? catu«koÂika÷ praÓna÷ | katham ? (%%) ## du÷khasamudayak«Ãntibhi÷ tajj¤ÃnaiÓca nirvidyate, nÃnyai÷ | virajyate tu ya÷ saærakta÷ sa ca sarvairapi du÷khasamudayanirodhamÃrgak«Ãntij¤Ãnairvirajyate yai÷ kleÓÃn prajahÃti | evaæ catu«koÂiko bhavati | tatra virvidyata evaæ kÃmavÅtarÃgo niyÃmamavakrÃman du÷khasamudayadharmak«ÃntibhyÃæ taddharmaj¤ÃnÃbhyÃæ ca pÆrvaprahÅïatvÃnna k«ÃntibhyÃæ jahÃtyapratipak«atvÃnna j¤ÃnÃbhyÃmato na virajyate | bhÃvanÃmÃrgepi prayogavimuktiviÓe«Ãt mÃrgasaæg­hÅtÃbhyÃæ du÷khasamudayaj¤ÃnÃbhyÃæ na virajyate vimuktatvÃnnirviddhavastvÃlambanatvÃttu nirvidyate | dvitÅyà koÂi÷- virajyate evÃvÅtarÃga÷ kÃmebhyo niyÃmamavakrÃmannirodhamÃrgadharmÃnvayak«Ãntibhi÷ bhÃvanÃmÃrge ca nirodhamÃrgaj¤ÃnaistraidhÃtukÃdvairÃgyaæ gacchanna nirvidyate | prÃmodyavastvÃlambanatvÃdubhayam | vÅtarÃga÷ kÃmebhyo niyÃmamavakrÃman du÷khasamudayadharmÃnvayak«ÃntibhirbhÃvanÃmÃrge ca du÷khasamudayaj¤ÃnaistraidhÃtukÃdvairÃgyaæ gacchan | nobhayam- kÃmavÅtarÃgo niyÃmamavakrÃmannirodhamÃrgadharmaj¤Ãnak«ÃntibhyÃæ taddharmaj¤ÃnÃbhyÃæ ca bhÃvanÃmÃrge cÃnantaryamÃrgetarÃbhyÃæ nirodhamÃrgadharmaj¤ÃnÃbhyÃm || ya ete trayo dhÃtavastà eva tisra÷ saæj¤Ã÷ prahÃïavirÃganirodhasaæj¤Ã÷ | vistareïa tu ## (%%) aÓubhasaæj¤Ã maraïasaæj¤Ã sarvaloke 'nabhiratisaæj¤Ã | mÃrgaprayogastis­bhirÃbhirukta÷ | catas­bhiÓca mÃrgo 'nityadu÷khaÓÆnyÃnÃtmasaæj¤Ãbhi÷ | prahÃïavirÃganirodhasaæj¤Ãbhi÷ phalamÃkhyÃtamiti || kati punarÃsÃæ sÃsravÃ÷ katyanÃsravÃ÷ ? ## aÓubhà maraïasarvalokÃnabhiratisaæj¤Ãstisra÷ samalÃ÷ | Óe«Ãstu sÃsravÃnÃsravÃ÷, navabhÆmikà anÃsravà avaboddhavyÃ÷ || ## abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃïaæ v­ttau «a«ÂhasyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ || samÃptaÓca «a«Âho 'dhyÃya÷ || (%%) saptamo 'dhyÃya÷ prathama÷ pÃda÷ | atrÃha | bhagavatoktastriskandho 'yaæ mÃrga÷ | tatra ÓÅlaskandha÷ karmÃdhyÃye vistareïa vyÃkhyÃta÷ | samÃdhiskandho '«Âame 'vyÃye vyÃkhyÃyi«yate | praj¤Ãskandha idÃnÅæ vyÃkhyÃtavya÷ | so 'yamÃrabhya- ## kÃni punastÃni kiyanti veti ? taducyate- ## jÃtyÃÓrayaïe khalvekatraprasaÇgo dravyÃÓrayaïe hyÃnantyaæ taccÃÓakyaæ vaktum | tasmÃdubhayametadupek«ya yayÃpek«yayà daÓa bhavanti yacca te«Ãæ svalak«aïaæ sÃmÃnyalak«aïaæ ca tatsarvaæ vistareïa vak«yÃma÷ || tatra tÃvat- ## (%%) dharmÃnvayaj¤Ãne khalu dharmÃnvayÃbhyÃmeva viÓe«yete | du÷khÃdÅni tu catvÃri svavi«ayaireva caturbhirÃryasatyai÷ viÓe«yante | saæv­tyà paracittena ca saæv­tiparacittaj¤Ãne viÓe«yete | k«ayeïÃpunarutpattyà ca k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnadvayaæ viÓi«yate | athavà ## tatra kÃmadhÃtuvipak«apratipak«o dharmaj¤Ãnam | rÆpÃrÆpyÃvacaravipak«apratipak«o 'nvayaj¤Ãnam | prayogata÷ paracittaj¤Ãnaæ cittaæ j¤ÃsyÃmÅti tatprayogÃt | svabhÃvata÷ saæv­tij¤Ãnaæ pipÅlikÃdi«vapi tadbhÃvÃt | satyÃkÃrairgocaraiÓcatvÃri (%%) j¤ÃnÃni | k­tyata÷ k«ayaj¤Ãnaæ k­tyaparisamÃpte÷ | hetÆpacayato 'nutpÃdaj¤Ãnaæ sarvairanÃsravairj¤ÃnaistatsabhÃgahetÆpacayÃt || ## tatra dhÃtusaæmoho dvÃbhyÃæ dharmÃnvayaj¤ÃnÃbhyÃæ nivartyate | satyasaæmohaÓcaturbhi÷ du÷khaj¤ÃnÃdibhi÷ | arthasaæmoha÷ saæv­tij¤Ãnena | cittasaæmoha÷ paracittaj¤Ãnena | jÃtisaæmoha÷ k«ayaj¤Ãnena | punarutpattisaæmoho 'nutpÃdaj¤Ãneneti daÓaiva j¤ÃnÃni bhagavÃnavocat | nÃtibhÆyÃæsi nÃlpÅyÃæsÅti || atra puna÷ ## "dukhaæ parij¤Ãtaæ samudayo me prahÅïa÷,................ ..............miti vÃdavipak«eïa và anÃrambhiïÃæ saæsÃreïaiva Óuddhiriti vÃdavipak«eïa pratipadÃkÃra÷ | laukikavairÃgyamÃrgamÃrasaæj¤Ãvipak«eïa và anÃtyantikavairÃgyagamanavipralambhÃt sarvatrÃbahumÃnavipak«eïa nairyÃïikÃkÃra÷ || athÃkÃro nÃma ka e«a dharma÷ | kiæ và tenÃkÃryata iti ? tadubhayaæ nirdiÓyate- ## (%%) praj¤Ã khalvÃkÃra ityucyate | na tarhi praj¤Ã sÃkÃrà bhavati dvayo÷ praj¤ayo÷ yaugapadyÃbhÃvÃt | tataÓca na sarve caitasikÃ÷ sÃkÃrÃ÷ prÃpnuvanti | na khalu brÆ ma÷ praj¤ÃsaæprayogÃtsÃkÃrà vaikÃkÃrà và | kiæ tarhi ? svav­ttibhirÃkaraïÃdÃlambanagrahaïÃdityartha÷ | kiæ punastadÃkÃryam ? sadÃkÃryam | yatki¤cid dravyata÷ praj¤aptito và vidyate tadÃkÃryate | cittacaittÃstu sÃkÃrÃ÷ vi«ayagrÃhiïa ityartha÷ || kiæ punarj¤Ãnaæ kati sm­tyupasthÃnÃni ? ## paracittaj¤Ãnaæ khalu trÅïi vedanÃcittadharmÃkhyÃni | nirodhaj¤Ãnaæ dharmasm­tyupasthÃnam | paracittanirodhaj¤ÃnÃbhyÃmanyÃni j¤ÃnÃni catvÃri sm­tyupasthÃnÃni || atha katamasya j¤Ãnasya kati j¤ÃnÃnyÃlambanam ? ## (%%) mÃrgadharmÃnvayaj¤ÃnÃnÃæ pratyekaæ navaj¤ÃnÃnyÃlambanam | mÃrgaj¤Ãnasya tÃvatsaæv­tij¤Ãnaæ hitvà | dharmaj¤ÃnasyÃnvayaj¤Ãnam | anvayaj¤Ãnasya dharmaj¤Ãnam | du÷khahetudhiyordve dve du÷khasamudayaj¤Ãnayo÷ saæv­tij¤Ãnaæ sÃsravaæ ca paracittaj¤ÃnamÃlambanam | caturïÃæ daÓa saæv­tiparacittak«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃnÃæ sarvÃïyeva daÓaj¤ÃnÃnyÃlambanam | nÃparam || nirodhaj¤Ãnaæ khalu naiva j¤ÃnÃlambanam || punarapi daÓadharmÃn sthÃpayitvà kasya j¤Ãnasya kati dharmà vi«aya iti vÃcyam | katham ? taducyate- ## traidhÃtukÃn dharmÃn pratyekaæ dvidhà k­tvà saæprayuktà viprayuktÃÓca, apratisaæyuktÃæÓca dvidhà k­tvà saæyuktaviprayuktabhedenaiva, asaæsk­tamapi dvidhÃk­tvà kuÓalÃvyÃk­tabhedenaivaæ k­tvà daÓa bhavanti | tatra tÃvatsaæv­tij¤Ãnasya sarva eva daÓadharmà vi«aya÷ | dharmaj¤Ãnasya pa¤ca (%%) kÃmapratisaæyuktÃnÃsravÃ÷ saæprayuktaviprayuktÃkuÓalaæ cÃsaæsk­tam | anvayaj¤Ãnasya sapta rÆpÃrÆpyapratisaæyuktÃnÃsravÃ÷ saæprayuktaviprayuktakuÓalaæ cÃsaæsk­tam | paracittaj¤Ãnasya traya÷ kÃmarÆpapratisaæyuktÃnÃsravÃsaæprayuktà eva | du÷khasamudayaj¤Ãnayo÷ «aÂkÃmarÆpÃrÆpyapratisaæyuktÃsaæprayuktaviprayuktÃ÷ | nirodhaj¤Ãnasyaiko 'saæsk­tameva kuÓalam | mÃrgaj¤Ãnasya dvÃvanÃsrava÷ saæprayukto viprayuktaÓca | k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnayornava dharmà vi«ayo 'saæsk­tamavyÃk­taæ muktvà || idamidÃnÅæ vaktavyam | ka÷ katibhirj¤Ãnai÷ samanvÃgata÷ ? sarvastÃvatp­thagjana÷ saæv­tij¤Ãnenaiva | ayaæ tu niyama÷- ## dvitÅyak«aïe tribhi÷ saæv­tij¤Ãnadu÷khaj¤Ãnadharmaj¤Ãnai÷ | ## ata÷ paraæ catur«u cittak«aïe«vekaikaæ j¤Ãnaæ vardhate | tadyathà du÷khe 'nvayaj¤Ãne 'nvayaj¤Ãnaæ vardhate | samudayadharmaj¤Ãne samudayaj¤Ãnam | nirodhadharmaj¤Ãne nirodhadharmaj¤Ãnam | mÃrgadharmaj¤Ãne mÃrgadharmaj¤Ãnaæ vardhate | samudayanirodhamÃrgÃnvayaj¤Ãne«u k«Ãnti«u ca nÃstyapÆrvaj¤Ãnav­ddhi÷ | sarvatra tu vÅtarÃgasya paracittaj¤Ãnaæ vardhata iti vÃcyam || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau saptamasyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ || (%%) saptamÃdhyÃye dvitÅyapÃda÷ | idamidÃnÅæ vaktavyam | kasyÃæ bhÆmau kasyÃæ vÃvasthÃyÃæ kasya và pudgalasya kati j¤ÃnÃni bhÃvyante ? tadÃrabhyate- ## ## bÃlasya khalvÃdyadhyÃnatrayavairÃgye paÓcime vimuktimÃrge mauladhyÃnaprayogamÃrge ca sm­tyupasthÃnÃdikuÓalamÆlotpÃdane ca prayogavimuktimÃrge ca saæv­tij¤Ãnasya paracittaj¤Ãnasya cÃnÃgatabhÃvanà veditavyà || Ãryasya tu ## darÓanamÃrge khalu yadyeva saæmukhÅbhÆtaæ bhavati k«Ãntirvà j¤Ãnaæ và tajjÃtÅyamevÃnÃgataæ bhÃvyate | nÃnyajÃtÅyamanyavi«ayaæ và p­thakkÃryatvÃt | ## saæv­tij¤Ãnaæ khalu darÓanamÃrge tri«u citte«u du÷khasamudayanirodhÃnvayaj¤ÃnÃkhye«u bhÃvyate | na dharmaj¤Ãne«u, ak­tÃrthatvÃdÃlambanÃkÃraparijayo hi nÃdyÃpi parisamÃpta÷ || kasmÃtpuna÷ saæv­tij¤Ãna tatra bhÃvanÃæ gacchati ? taducyate- ## (%%) yathaivÃnvayak«Ãntij¤ÃnÃni trÅïi tatprahÃtavyakleÓapratipak«a÷, tathà tÃnyapi saæv­tij¤ÃnÃni pratipak«a÷ | tairapi tatra mÃrgÃyitaæ nirvedhabhÃgÅyÃvasthÃyÃm | ## ata eva tadÃbhisamayÃntikaæ saæv­tij¤ÃnamityÃkhyÃyate | dharmaj¤Ãne«u khalu tadbhÃvanÃyÃmabhisamayamadhyÃni syuriti | taccaitadanutpattidharmakamapi saddharmatayà cintyate | kasmÃtpunastadanutpattidharmakameva ? ÓraddhÃdharmÃnusÃryÃÓrayeïa tadutpattipratibaddhatvÃt | darÓanamÃrge ca saæmukhÅbhÆte tannotpannam | tasmÃdanutpattikadharmameva bhÃvanÃæ gacchati | tatpunaretatsaptabhÆmikaæ kÃmÃvacaraæ darÓanamÃrgasamÃnabhÆmikaæ ca | uktà darÓanamÃrgabhÃvanà || (%%) bhÃvanÃmÃrge vaktavyà | ## «o¬aÓetu vartamÃnÃnvayaj¤Ãnacitte bhÃvanÃvartmanyavÅtarÃgasya «a¬ bhÃvyante | saæv­tiparacittak«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃni hitvà | vÅtarÃgasya tu saptÃnÃgatÃni bhÃvyante paracittaj¤Ãnaæ vardhayitvà | #<Ãnantaryapathe corddhvaæ bhÃvyate nÃnyacittadhÅ÷ // Abhidh-d_491 //># sarÃgasyÃpi bhÃvanÃmÃrge tasmÃt «o¬aÓÃtk«aïÃdÆrdhvaæ yÃvatkÃme vÅta rÃgo bhavati tÃvatsarve«u prayogÃnantaryavimuktiviÓe«amÃrge«u sapta j¤ÃnÃni bhÃvyante | anyatra paracitak«ayÃnutpÃdaj¤Ãnebhya÷ || ## dhyÃnacatu«ÂvÃrÆpyatrayavairÃgye pa¤casvabhij¤Ãsu, akopyÃprativedhe ca vyavakÅrïabhÃvite ca dhyÃne | Óaik«asya sarve«vÃnantaryavimuktimÃrge«u saptaiva j¤ÃnÃni ............. | ........abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau saptamasyÃdhyÃyasya dvitÅyapÃda÷ samÃpta÷ || (%%) saptamÃdhyÃye t­tÅyapÃda÷ |..... .........sthÃnavastuhetuvipÃkaprativistarairboddhavyam | tatrÃtÅtÃnÃgate pratyutpanne ca tadÃk«eptÃk«epavaicitryaæ pratikarmasamÃdÃnaæ (%%) bhavati | kiciddhi sahasà pratyayavaÓÃtkriyate | ki¤cid d­«Âacetasà | ki¤citpuna÷ samÃdÃya kriyate tena karmaïà mayà jÅvitavyamiti | tathà dharmo 'yamadharmo veti samÃdÃyÃsamÃdÃya karoti | sthÃnÃdipravibhÃgataÓca gÃmbhÅryaæ boddhavyam | tatra sthÃnamÃyatyutpattyÃyattÃnÃmavakÃÓakÃraïÃt | heturapi yena hetunà kriyate | yathoktam- "vastu sthÃnÃdhikaraïamucyate | sÃdhikaraïaæ vastu sthÃnam | tadyathà prÃïivadhakarmaïa÷ svabhÃva÷ | sa ca prÃïÅ yasya cÃrthe vadhyate yayà pratyayasÃmagryà sarvametadvastu sambhavati | kuta÷ ? sthÃnahetuvipÃkÃnÃæ p­thagukte÷ | yasya khalvetat sthÃnaæ yaccÃsya sthÃnaæ kriyate yasya tatkarma hetu÷, yaddhetukaæ ca tat, ayaæ cÃsya karmaïo vipÃko 'yamanyasya" iti | tadetada«Âaj¤ÃnasvabhÃvaæ nirodhamÃrgaj¤Ãne hitvà || ## (%%) dhyÃnavimok«asamÃdhisamÃpatti j¤Ãnabalaæ khalu yatsaækleÓavyavadÃnavyavasthÃnaviÓuddhi«u niv­ttipak«e dhyÃnÃnÃæ vimok«ÃïÃæ samÃdhÅnÃæ samÃpattÅnÃæ ca saækleÓavyavadÃnavyavasthÃnaviÓuddhi«u yadbalamavyÃhatam | tatra saækleÓÃdicatu«Âayaæ hÃnaviÓe«asthitinirvedhabhÃgÅyaæ sÃsvÃdaÓuddhakÃnÃsravÃdibhedÃt | tadetaddhyÃnavimok«asamÃdhisamÃpattij¤Ãnabalaæ navaj¤ÃnÃtmakaæ boddhavyam || ## indriyaparÃparaj¤Ãnabalam yatsarvasattvÃnÃæ Óreya÷prÃptiÓaktitraividhye j¤ÃnamavyÃhataæ tadindriyaparÃparaj¤Ãnabalaæ navaj¤ÃnÃtmakaæ nirodhaj¤Ãnaæ hitvà || ## yatkhalu sarvasattvÃnÃæ hÅnamadhyamottamÃdhimukti«vavyÃhataæ j¤Ãnaæ tacca nÃnÃdhimuktij¤Ãnabalaæ navaj¤ÃnÃtmakameva nirodhaj¤Ãnaæ hitvà || ## (%%) te puna÷ pÆrvÃbhyÃsavÃsanÃdhÃtava÷ pÆrvajanmasu guïado«avidyÃÓilpakarmÃbhyÃsebhyo yà vÃsanÃstÃ÷ khalviha dhÃtavo viÓe«eïa boddhavyÃ÷ | gotrÃrthenÃvasthÃnÃæ ta evÃÓayà ityavagantavyÃ÷, tadvaÓÃccaratÅtyucyate | uktaæ ca bhagavatÃ- "dhÃtuÓa÷ sattvÃ÷ saæsyandante" iti || ## yatkhalu sattvopapattinirvartake«u tatk«ayakare«u ca dharme«u j¤ÃnamavyÃhataæ tatsarvatragÃminÅpratipajj¤Ãnabalam | bhavyaviÓe«au«adhavad dra«Âavyam | mok«abhavyÃnÃæ nÃnÃdhÃtÆnÃæ sattvÃnÃmanekadhÃtÆnÃæ sarvakleÓaprahÃïÃyau«adhaviÓe«avatsÃmÃnyapratipak«aviÓe«apratipak«aæ ca sarvatra jÃnÅte gatihetuæ cÃnena dhÃturekasantÃne yo yadgatacittastadvaÓena tadavataraïabhavyo 'bhavyaÓca bhavati tatsarvaæ yathÃvatpratijÃnÃtÅti sarvÃkÃraj¤atÃpyuktà bhavati | tadetat saphalamÃrgaprahÃïÃddaÓaj¤ÃnÃtmakaæ bhavati | kecittu kevalamÃrgagrahaïÃnnavaj¤ÃnÃtmakam || (%%) ## svaparasantà nikÃnÃmatÅtajanmaparamparÃïÃæ vicitrasukhadu÷khe«u prÃïi«vayamamu«yakarmaïo vipÃko 'yamamu«yasvapnanimittadhyÃyimanasikÃracihnÃrthÃvadhÃraïavadanekavidhasambandhÃvabodhavaÓitvamasya sÆcitaæ bhavati | yathà khalu bhavyÃrthasÆcakÃn svapnÃnanekaÓo d­«Âvà tÃæÓcÃrthÃnabhini«pannÃn prÃyaÓa÷ sad­ÓÃnapek«ya niÓcayo bhavati tadvaditi | yathà ca dhyÃyinÃæ manasikÃre«u dharmacihnÃnyutpadyante taiÓca suvyakto dharmaparicchedo bhavati | tadvatsarvadharme«u mudrà bhagavato vidità | kiæ punastatkarma vipÃkasambandhamudrÃsviti ? tadetadbalaæ saæv­tij¤ÃnÃtmakameva || ## divyacak«urÃÓrayÃcca j¤ÃnÃtkarmaphalavaicitryacaritÃvataraïaj¤Ãnaparapratyayo bhavati | pratyutpannavi«ayamapyevam | taddivyacak«urÃÓrayaj¤Ãnaæ saha praïidhij¤ÃnenÃparÃnte prabhÃvyate | tadetatsaæv­tij¤ÃnÃtmakameva || #<Ãsravak«ayadhÅsaæj¤aæ «a¬j¤ÃnÃnyathavà daÓa /># ata idÃnÅæ bhagavato vineyakÃryaæ kimavaÓi«Âam ? Ãsravak«aya÷ | tasminyajj¤Ãnaæ yasya yadà yairavataraïadeÓanÃvidhibhirak­cchreïa saæpadyate tadbhagavÃn sarvÃkÃramanena j¤Ãnena vetti nÃnya÷ kaÓcit | ato 'syaiva tadbalaæ nÃnyasya | tatpunaretat «a¬j¤ÃnasvabhÃvaæ daÓÃtmakaæ và | yadyÃsravak«aye j¤Ãnam, «a¬bhavanti | (%%) paracittadu÷khasamudayamÃrgaj¤ÃnÃni hitvà | atha sopÃye k«aye j¤Ãnaæ darÓanaæ bhavati, daÓaj¤ÃnÃni bhavanti | ukto daÓabalasvabhÃva÷ | ÃkÃraniyamo vaktavya÷ | so 'yamucyate- #<«o¬aÓÃkÃramatrÃdyamanyaiÓcÃpyuttaraæ bhuvà // Abhidh-d_500 //># ## ## sthÃnÃsthÃnaj¤Ãnabalaæ «o¬aÓabhirÃkÃrai÷ pravartate | anyaiÓca tannirmuktairÃsravak«ayaj¤Ãnabalamapi yadi sopÃyaæ k«ayaæ vivak«ati tadapi «o¬aÓÃkÃram | atha k«ayamÃtraæ tat, «a¬j¤ÃnamayairÃkÃrai÷ sarvatragÃminÅæ pratipajj¤Ãnabalaæ saptamaæ tadapi tathaiva «o¬aÓÃkÃram | dvayaæ tu pÆrvenivÃsÃnusm­ticyutyupapattij¤ÃnabalamavibhaktÃkÃrabalam | dvitÅyaæ tu karmavipÃkaj¤Ãnabalama«ÂÃkÃram | yattu samÃdhisamÃpattij¤Ãnabalaæ tasya navaj¤ÃnasvabhÃvaæ taireva dvÃdaÓabhirÃkÃrai÷ pravartate | anyadyannoktaæ tadabhyÆhyam | kiæ puna÷ kiæ gocaram ? ## sarvavi«ayaæ sthÃnÃsthÃnabalam | Ãsravak«ayaj¤Ãnabalaæ nirvÃïavi«ayaæ và catu÷satyavi«ayaæ và || (%%) ## karmavipÃkaj¤Ãnabalaæ bhavavi«ayam | sarvatragÃminÅ pratipatj¤Ãnabalaæ catu÷satyÃlambanam | ## pÆrvenivÃsÃnusm­tij¤Ãnabalaæ 'atÅtÃdyaddhi' dhÃtugocaram || ## cyutyupapattij¤Ãnabalaæ rÆpÃyatanavi«ayam anyadyadavaÓi«Âaæ tatsaæsk­tadharmagocaraæ dra«Âavyam | atra puna÷ ## parÃbhibhavÃpek«aÓca sarvÃpratighÃtitvena ca | yatkhalu apratihatasÃmathya tadbalamityucyate | mÃnasaæ balaæ daÓavidhaæ bhagavato vyÃkhyÃtam || kÃyikamapyabhidhÅyate- ## (%%) ## nÃrÃyaïaæ nÃma balamucyate | tacca bhagavato marmaïi marmaïi vidyate | nÃgagranthiÓaÇkalÃÓaÇkusandhayaÓca yathÃkramaæ buddhapratyekabuddhacakravartina÷ | kiæ pramÃïaæ punastannÃrÃyaïaæ balam ? yatkhalu daÓÃnÃmitarahastÅnÃæ balaæ tadekasya gandhahastina÷ | evaæ daÓottarav­ttyà mahÃnagnapraskandivarÃÇgacÃnÆranÃrÃyaïÃnÃæ vÃcyam | airÃvaïasahasrasyetyanye | sa hi devodyÃnayÃtrÃsamaye trayastriæÓacchirasamÃtmÃnamabhinirmÃyÃtyadbhutavicitrodyÃnÃyÃyamÃnÃni tÃvantyeva devakulÃnyanekasahasraparivÃrÃïi bhÆrjapatravadÃdÃya gaccha÷ye«a balasamudayastasya | evaæ tu varïayanti mÃnasabalavadanantaæ kÃyikamapi balaæ buddhÃnÃæ bhagavatÃmiti | tatpuna÷ kÃyikaæ balaæ sp­«ÂavyÃyatanasaæg­hÅtam | gurutvena balasaægraho laghutvena daurbalyasyeti varïayanti | ## (%%) sÆtra uktam- "samyaksambuddhasya vata me sata ime dharmÃstvayÃnabhisambuddhÃ÷" iti vistara÷ | atra hi prathamadvitÅyÃbhyÃæ svÃrthasampadbhagavatodbhÃvità | pÆrveïa j¤Ãnasampat | dvitÅyena prahÃïasampat | dvÃbhyÃmanyÃbhyÃæ parÃrthasampadà darÓità vyavadÃnasaæklelodbhÃvanÃt | kataratpunarvaiÓÃradyaæ kati j¤ÃnÃtmakam ? taducyate | sthÃnÃsthÃnabalarÆpamÃdyam | Ãsravak«ayaj¤ÃnarÆpaæ dvitÅyam | karmasvakaj¤Ãnabalaæ t­tÅyam | sarvatragÃminÅpratipatj¤Ãnabalaæ caturthaæ vaiÓÃradyam | tadyÃvajj¤ÃnasvabhÃvÃnyetÃni valÃni tÃvatsvabhÃvÃni yathÃkramaæ catvÃri vaiÓÃradyÃni boddhavyÃni | sÆtra uktam- "trÅïÅmÃni sm­tyupasthÃnÃni yÃnyÃrya÷ sevate" iti vistara÷ | te«Ãæ punaridaæ lak«aïam- (%%) #<Órot­sampattrayÃpek«Ã trividhà sm­tyupasthiti÷ / saæsmÃrÃhitasÃmarthyasaæprajanyasvalak«aïà // Abhidh-d_507 //># ÓuÓrÆ«akÃÓuÓrÆ«akÃdibhedÃdvineyÃnÃæ traividhyena vyavasthÃnam | ÓuÓrÆ«akÃdivargatrayÃbhisandhe÷ | svabhÃva÷ puna÷ sm­tiviÓi«ÂasaæprajanyatrayasvabhÃvÃni trÅïi sm­tyupasthÃnÃni | sm­tiviÓi«Âasaæprajanyato hi bhagavata÷ ÓuÓrÆ«amÃïÃÓuÓra«amÃïatadubhayayukte«u vineyasamÆhe«u nÃnando bhavatyÃghÃto và || mahÃkaruïà puna÷ ## yadà ÓrÃvakasyÃpi karÆïà vidyate pratyekabuddhasyÃpi kasmÃd buddhasyaiva mahÃk­petyucyate ? yasmÃdiyaæ saæv­tij¤ÃnasvabhÃvà ÓrÃvakÃdÅnÃmadve«asvabhÃvà buddhasya ca dÅrghakÃlÃnugatà sÆk«mÃnugatà sarvasattvasamagrahaprav­ttà sarvatrÃnugatà ca dvÃtriæÓanmahÃpuru«alak«aïavidyotitaÓarÅrÃdhyÃsinÅ daÓabalaparig­hÅtà ca | tasmÃd buddhasyaiva bhagavato mahÃk­petyucyate | uktà asÃdhÃraïaguïÃ÷ || (%%) ÓrÃvakasÃdhÃraïà ucyante- ## ## tatra tÃvat | ## iha kaÓcidarhannakopyadharmà sarvakleÓaprahÃïÃtparamÃm­tasukhamanubhavatyevaæ cittamutpÃdayati- kathaæ nÃma pare 'pi ime santÃnÃlambanÃd kleÓÃn notpÃdayeyu÷ katha¤ca tamani«Âaphalaæ nÃnubhaveyu÷ | caturthaæ dhyÃnaæ viv­ddhikëÂhÃgataæ samÃpadya tathà karoti yathÃsya cÃravihÃragatasya santÃne na kaÓcitkleÓamutpÃdayati | ## praïidhij¤Ãnamapi saæv­tij¤ÃnasvabhÃvaæ prÃntakoÂika caturthadhyÃnalÃbhÃt, arhadyadyatpraïidhatte tattajjÃnÅte praïidhij¤Ãnasya sarvadharmÃlambanatvÃt || (%%) pratisaævida÷ khalvapi ## ## tatra dvÃdaÓÃÇgapravacanasaæg­hÅte«u vak«yamÃïÃrthasambandhi«u vivak«ite«u nÃmakÃyÃdi«u yadavivartyaæ j¤Ãnaæ sà dharmapratisaævit | tadavadyotye«u paurÆ«eyÃpauru«eyasambandhe«u parÃrthasaæv­tyartharÃÓi«u yadavivartyaæ j¤Ãnaæ sÃrthapratisaævit | nÃmakÃyÃdivÃcaka eva vÃkchabde«varÆpadravyaliÇgasaækhyÃsÃdhanakriyÃkÃlapuru«o pagrahasambandhini yadavivartyaæ j¤Ãnaæ sà niruktipratisaævit | dharmÃrthanirukti«u dhyÃnavimok«asamÃdhisamÃpattivaÓitvasaæprakhyÃne yadavivartyaæ j¤Ãnaæ sà pratibhÃnapratisaævit | (%%) ta ete «a¬guïÃ÷ prÃntakoÂikamityucyante || kà kati bhÆmikÃ÷ punarÃsÃæ pratisaævidÃæ kà và kati j¤ÃnamayÅ ? tadavadyotyate- ## arthapratisaævit sarvÃsu bhÆmi«u kÃmadhÃtau yÃvadbhavÃgre navaj¤ÃnasvabhÃvà nirodhaj¤Ãnaæ varjayitvà «a¬j¤ÃnÃni nirvÃïasyaiva paramÃrthatvÃt, paracittadu÷khasamudayamÃrgaj¤ÃnÃni varjayitvà | ## pratibhÃnapratisaævidapi sarvÃsu bhÆmi«u daÓaj¤ÃnamayÅ | tatra ## dharmapratisaævit kÃmadhÃtau catur«u dhyÃne«u niruktipratisaævit kÃmadhÃtau prathame ca dhyÃne | ## ubhe apyete saæv­tij¤ÃnasvabhÃve dharmaniruktipratisaævidÃviti || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau saptamasyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ samÃpta÷ || (%%) saptamÃdhyÃye caturthapÃda÷ | p­thagjanasÃdhÃraïÃ÷ idÃnÅmabhij¤Ãdayo guïà vaktavyÃ÷ | ta ima ucyante- #<­ddhau Órotre 'nyacitte prÃgbhÃve cyutyudaye k«aye / j¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã «a¬và dhÅ÷ muktivartmani // Abhidh-d_517 //># j¤ÃnasÃk«Ãtkriyà khalu vimuktimÃrgasaæg­hÅtÃbhij¤etyucyate | ke«Ãæ punarguïÃnÃæ j¤ÃnasÃk«Ãtkriyà ? tadapadiÓyate | ­ddhipÃdadivyaÓrotraceta÷- paryÃyapÆrvenivÃsÃnusm­ticyutyupapÃdÃsravak«ayaj¤ÃnÃnÃæ yà j¤ÃnasÃk«Ãtkriyà sÃbhij¤Ã | abhijÃnÃtÅtyabhij¤Ãyate và tayeti abhij¤Ã | kasmÃtpunarvimuktimÃrga evÃbhij¤Ã ÓrÃmaïyaphalavat na ÃnantaryamÃrgasvabhÃvÃ÷ ? paracittaj¤ÃnasyÃnantaryamÃrgaprati«edhÃdarhataÓcÃsravak«ayÃnantaryamÃrgatyÃge kasyacinnirabhij¤atvaprasaægÃt || ÃsÃæ puna÷ (%%) ## ceta÷paryÃyÃsravak«ayÃbhij¤e hitvà | ceta÷paryÃyÃbhij¤Ã pa¤caj¤ÃnÃni dharmÃnvayamÃrgasaæv­tiparacittaj¤ÃnÃni | Ãsravak«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤Ã «a¬j¤ÃnÃni daÓa và paracittadu÷khasamudayamÃrgaj¤ÃnÃni hitvÃathavà daÓe'ti || #<«a«ÂhÅ sarvatra pa¤cÃnyà maulÅ«u dhyÃnabhÆmi«u /># Ãsravak«ayaj¤ÃnasÃk«Ãtkriyà sarvÃsu bhÆmi«u | Óe«Ã maulÅ«u catas­«u dhyÃnabhÆ«viti | ## sarvÃ÷ abhij¤Ã÷ yatnato labhyante vairÃgyataÓca | tatrÃnucità yatnata÷ | ucità vairÃgyata÷ | janmÃntarÃbhyastÃ÷ khalvabhij¤Ã vairÃgyato labhyante | vaiÓe«ikyo yatnata÷ | 'svabhÆmyadharagocarÃ'ÓcaitÃ÷ | ­ddhyà svabhÆmiæ gacchatyadharÃæ ca bhÆmim | nirmitanirmÃïamapyevam | divyaÓrotrÃbhij¤ayÃpi svabhÆmikamadhobhÆmikaæ ca Óabdaæ Ó­ïoti | evaæ paracittaj¤Ãnaæ pÆrvenivÃsÃnusm­tij¤Ãnaæ ca | cyutyupapÃdÃbhij¤ayà ca svÃdhobhÆmivi«ayaæ rÆpaæ jÃnÃti || katamà punarÃsÃæ kati sm­tyupasthÃnÃni ? ## paracittÃbhij¤Ã trÅïi sm­tyupasthÃnÃni kÃyasm­tyupasthÃnaæ hitvà | cittacaittÃlambanà khalve«Ã | ­ddhiÓrotracak«urabhij¤Ã÷ kÃyasm­tyupasthÃnaæ rÆpÃlambanatvÃt | ­ddhi÷ khalu caturbÃhyÃyatanÃlambanà | divyaÓrotracak«u«Å yathÃkramaæ ÓabdarÆpÃyatanÃlambane | (%%) kuÓalÃdibhedena tu ## divyaÓrotracak«u«Å kilÃvyÃk­te | tacca na | abhij¤ÃnÃæ vimuktimÃrgasvabhÃvyÃccak«u÷Órotravij¤ÃnayoÓcÃvikalpatvÃdvimuktij¤ÃnÃnutpatti÷ | catur«u dhyÃne«u tu asti praj¤ÃviÓe«a÷ svabhÆmikabhÆtaphalo yatsaæmukhÅbhÃvÃtsvabhÆmikaphalameva cak«u÷Órotraæ saæmukhÅbhÃvaæ gacchati | yattaccak«u÷Órotravij¤ÃnayorÃÓrayÅ bhavati tasmÃnna tadvij¤Ãne saæprayuktà praj¤Ãbhij¤eti | kathaæ punaretayorabhij¤ÃÓabda÷ ? taducyate- ## abhij¤ÃphalamatrÃbhij¤ÃÓabdenoktam | manovij¤Ãnasaæprayuktayà tu praj¤ayÃbhijÃnÃtÅti | saivÃbhij¤Ã nirÆpakatvÃt | kati punarÃsÃæ vidyà ? ## pÆrvanivÃsacyutyupapÃdÃsravak«ayaj¤ÃnatatsÃk«ÃtkriyÃstisra÷ khalvaÓaik«yo vidyà ucyante | kasmÃdetà eva ? eta eva tisro vidyÃ÷ yasmÃdÃbhiravidyÃtrayaæ vinivartate | pÆrvenivÃsÃbhij¤Ãj¤ayÃpÆrvÃntasaæmoha÷ nivartate | cyutyupapÃdÃbhij¤ayà tvaparÃntasaæmoho nivartate | Ãsravak«ayÃbhij¤ayà madhyÃdhvasaæmoha÷ | (%%) yadyapi ca tisro 'pyaÓaik«ÃstathÃpi 'ekà svabhÃvato 'Óaik«Å dve tvaÓaik«ÃÓrayodayÃt' | antyà vÃÓaik«Å svabhÃvata÷ santÃnataÓca | Ãdye dve tvaÓaik«asantÃnÃdaÓaik«Ãvityucyante | kati punarÃsÃæ prÃtihÃryÃïi ? #<­ddhicittak«ayÃbhij¤Ã pratihÃryatrayaæ sm­tam / harato dve kuÓÃst­bhyo mÃrebhyo harate param // Abhidh-d_523 //># ­ddhyÃdeÓanÃprÃtihÃrye khalu kuÓÃst­bhya÷ kapilolÆkÃk«apÃdÃdibhyo vineyajanacittamapah­tya buddhe bhagavati paramÃrthaÓÃstari saæniyojayata÷ | anuÓÃsanÃpratihÃryaæ mÃrebhyo 'pah­tya sarvaj¤aæ mÃrgadeÓike pravare prati«ÂhÃpayati || kà punariyam­ddhi÷ ? ## (%%) ­ddhi÷ khalu samÃdhirÆpà tatphalatvÃttu prÃtihÃryam­ddhiratyuktaæ sÆtre | aÇgaparig­hÅte samÃdhau sati sarvametatprÃtihÃrya m­ddhyati | tasmÃtsamÃdhireva ­ddhi÷ | tasyÃ÷ phalama«ÂaguïamaiÓvaryamaïimÃdi | (%%) yacca sÆtre 'padi«ÂamekÃnekayathecchitarÆpÃvasthÃnÃdistatpunaretam­ddhiphalaæ dvividhaæ gatiÓca nirmÃïaæ ca | gatirapi trividhà | tatra ## manojavÃ÷khalu ­ddhirbuddhasyaiva | manasa iva javastasyÃ÷ | yÃvatà kÃlena cak«urvij¤Ãnaæ nÅlaæ pratipadyate yÃvatà kÃlena bhagaväccharÅreïa sarvalokÃntarÃïi vyÃpnotyanantarddhiÓarÅrà hi buddhà bhagabanto 'nÃbhogena yathecchitÃbhiprÃyasiddhe÷ bhagavato buddhasya | ÓrÃvakÃdÅnÃæ puna÷ ÓarÅravÃhinÅ gatirbhavati yathà devÃnÃæ pak«iïÃæ và | Ãdhimok«ikÅ ca dÆramapyÃsannamadhimucyÃstagamanaæ saæpadyate | bÃhuprasÃraïamÃtreïa sumerumÆrddhani prÃdurbhavati | vyÃkhyÃtaæ samÃdhiphalam || gamanaæ nirmÃïamidÃnÅæ vaktavm | taddvividhaæ kÃmÃvacaraæ rÆpÃvacaraæ ca | tatra tÃvat- ## kÃmÃvacaraæ khalu bÃhyamÃyatanacatu«Âayaæ nirmÅyate | nÃnyadÅÓvarakart­tvavÃdÃbhyupagamaprasaægÃt | rÆpÃvacaraæ tvÃyatanadvayaæ tatra gandharasÃbhÃvÃt | tatpunaretat svaÓarÅre paraÓarÅre ca dra«Âavyam | etaccaturvidhaæ nirmÃïaæ kÃmadhÃtÃvevaæ rÆpadhÃtau dra«Âavyam | itya«Âavidhaæ nirmÃïam | kiæ khalu nirmÃïamabhij¤ayà nirmÅyate ? kiæ tarhi ? (%%) ## prathamadhyÃnaphale khalu nirmÃïacitte kÃmÃvacaraæ prathamadhyÃnabhÆmikaæ ca, dvitÅyadhyÃnaphalÃni trÅïi, t­tÅyadhyÃnaphalÃni catvÃri, caturthadhyÃnaphalÃni pa¤ca || kathaæ punarnirmÃïacittÃni labhyante ? ## yathà khalu dhyÃnÃni vairÃgyata upapattita÷ prayogataÓca labhyante tathà nirmÃïacittÃni | kathaæ punastadutpadyate ? #<ÓuddhakÃcca svataÓca tat /># ÓuddhakÃd dhyÃnÃdanantaraæ nirmÃïacittamutpÃdyate nirmÃïacittÃdeva và nÃnyata÷ | tata÷ khalvapi nirmÃïacittÃdanantaraæ ÓuddhakadhyÃnaæ nirmÃïacittaæ cotpadyate nÃnyat | sarvasya ca nirmitasya ## na khalvanyabhÆmikaæ nirmÃïamanyabhÆmikena nirmÃïacittena nirmÅyate | bhëaïaæ tu svabhaumenÃdharabhaumena ca | kÃmadhÃtuprathamadhyÃnabhÆmiko hi nirmita÷ svabhÆmikenaiva cittena bhëate | ÆrdhvabhÆmikÃstu prathamadhyÃnabhÆmikena, tatraiva vij¤aptisamutthÃpakacittasadbhÃvÃt || kiæ punarnirmitanirmÃtro÷ krameïa vÃgbhëaïaæ bhavatyatha yugapat ? taducyate- ## (%%) uktaæ hi "ekasya bhëamÃïasya sarve bhëanti nirmitÃ÷ | ekasya tÆ«ïÅæ bhÆtasya sarve tÆ«ïÅæ bhavanti te || " bhagavatastu icchÃta÷ pÆrvaæ paÓcÃdyugapadvà nirmità bhëante | te«Ãæ puna÷ ## ## 'adhi«ÂhÃya tu nirmÃïaæ' saæsthÃpyetyartha÷ | anyena cetasà vij¤aptisamutpÃdakÃkhyena vÃcaæ pravartayatÅtyato 'pi nÃsti nirmÃïÃntardhÃno do«a÷ | tatpunaretadadhi«ÂhÃnaæ na kevalaæ jÅvata eva | kiæ tarhi ? ## ÃryamahÃkÃÓyapÃdhi«ÂhÃnena tadasthiÓaækalÃpasthÃnaÓravaïÃt sthirasyÃsthilak«aïasya na mÃæsarudhirÃdÅnÃmasti || kiæ punarekacittenaikaæ nirmitaæ nirmiïotyatha bahÆn ? ## ÃdyÃbhinirhÃrairbahubhirnirmÃïacittairekaæ sopÃdÃnaæ ca nirmitaæ nirmiïoti | (%%) rjitÃyÃæ tvabhij¤ÃyÃæ nirmÃturicchayà bahÆnapyekacittena nirÆpÃdÃnamapi ca nirmiïoti | tatputaretannirmÃïacittaæ dvividhaæ bhÃvanÃmayamupapattiprÃtilambhika¤ca | tatra ## yatkhalu bhÃvanÃphalaæ nirmÃïacittaæ tadavyÃk­taæ bhavati | upapattiprÃtilambhikaæ tu kuÓalÃdinà triprakÃram | tadupapattiphalaæ daÓÃtiÓayayuktam | ## yadetatadaïimÃdiÓaik«Ãntaæ daÓavidhamaiÓvaryasukhaæ tadatiÓayayuktamarhatÃmevopapadyate || yadi tarhi trayÃïÃmarhatÃmetadaiÓvaryaæ samÃnamasti kastarhi viÓe«a÷ ÓÃst­Ói«yayo÷ ? tatredamupadiÓyate- ## daÓabalÃdyÃveïikabuddhaguïacintÃyÃæ catu«pratyayatà nadyuttaraïe gandhahastya ÓvaÓaÓakad­«ÂÃntaiÓca viÓe«Ãntaraæ boddhavyamiti || abhidharmapradÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau saptamasyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ || samÃptaÓca j¤ÃnavibhÃgo nÃma saptamo 'dhyÃya÷ || (%%) a«Âamo 'dhyÃya÷ | prathama÷ pÃda÷ | vyÃkhyÃtà hi vistaraÓo vidarÓanà | Óamatha idÃnÅæ vaktavya÷ | sa khalve«a ÓamathaÓcaturthadhyÃnÃrÆpyasaæg­hÅta÷ | tatra tu ## Óamatha÷ khalu sÃÇgà kuÓalà cittaikÃgratà dhyÃnamityucyate | yasya khalu dharmasyÃÇgaparig­hÅtato(syo ?) drekÃt cittacaittÃnyÃlambanÃntaraæ na pratipadyante sa dharmaÓcaitasika÷ samÃdhirityÃkhyÃyate | tadaÇgabhedena caturvidhamiti vak«yÃma÷ | tasyÃæ punaÓcittasthitau ## (%%) samÃdhisvabhÃvaæ khalu paramÃrthena dhyÃnam | saparivÃraæ tu g­hyamÃïaæ pa¤caskandhasbabhÃvam | bhaktikalpanayà tatsahabhÆ«vapi dharme«u tÃcchabdyam || ## prathamaæ dhyÃnaæ dvitÅyaæ t­tÅyaæ caturthamiti | ## dravyabhedastu dhyÃnajÃteÓcaturvidhÃyÃ÷ samÃpattijÃteÓca tÃvatyà eva samÃsena vak«yÃmi || tatra tÃvat | ## pa¤caskandhe«u vargÅbhÆte«u dhyÃnasamÃpatti÷ praj¤Ãpyate | catu÷pa¤ce«vÃrÆpyasamÃpattiriti || ## a«ÂÃnÃæ khalu samÃpattibhÆmÅnÃma«ÂÃnÃmeva sÃmantakadravyÃïÃæ tatpraveÓopÃyabhÆtÃni dhyÃnÃntarikà ca prathamadhyÃnasaæg­hÅtà | etÃni khalu saptadaÓa yathÃsthaulyaæ bhidyamÃnÃni saptadaÓa bhavantÅtyata Ãha- ## (%%) anye 'pi khalu samÃpattibhedÃstadantargatà eva sÆtrÃbhidharmodità vak«yante | ## bhagavÃneba hi sarvaprathamadhyÃnasamÃpattyÃdibhede«u, anantasvabhÃvaprabhÃvakriyÃphale«vaparok«abuddhiv­ttiriti || ta ete dhyÃnÃrÆpyÃstriprakÃrÃ÷ katham ? tadÃrabhyate- ## tatra maulÃni tÃvad dhyÃnÃni traividhyÃnyÃsvÃdanÃsaæprayuktaÓuddhakÃnÃsravabhedÃt | evaæ trayo maulà ÃrÆpyÃ÷ | bhavÃgraæ tu nÃstyanÃsravam | kÃmadhÃtorbhavÃgrasya ca bhavamÆlatvÃt || ## prathamadhyÃnasÃmantaæ hitvÃnyÃni sapta sÃmantÃni dviprakÃrÃïyanyatrÃnÃsravÃt | prathamadhyÃnasÃmantakaæ tu triprakÃram | kecittu ÃsvÃdanÃsaæprayuktaæ necchanti | tadvad dhyÃnÃntarikà tridheti vartate | yattatrÃkli«Âaæ tadadharÃÓrayaæ dravyamiti || kiæ punare«ÃmÃsvÃdanÃdisaæprayuktÃnÃæ trayÃïÃæ lak«aïam ? ucyate- #<ÃsvÃdavatsat­«ïaæ yacchaddhakaæ laukikaæ matam / ado(dho?)dhvastaæ tadÃsvÃdyamatilokamanÃsravam // Abhidh-d_541 //># (%%) yatkhalu sat­«ïaæ tadÃsvÃdanÃsaæprayuktamityucyate | t­«ïÃyà ÃsvÃdaparyÃyatvÃt | yattu na saæprayuktaæ tadapi t­«ïÃsahagatatvÃdÃsvÃdavadityucyate t­«ïayaikaphalatvÃt | yattu sÃsravaæ kuÓalaæ samÃpattidravyaæ tacchuddhakamÃkhyÃyate | kleÓamalÃsaæparkÃdalobhÃdiÓukladharmayogÃcca | tadetacchuddhakaæ tasyÃsvÃdanÃsaæprayuktasyÃsvÃdyam | tena hi tatsamanantarÃtÅtamÃsvÃdyate | yenÃsvÃdayati tamÃpanno yadÃsvÃdayati tasmÃdvyutthita÷ | anyonyasaæsargÃddhi t­«ïÃsamÃdhyornnÃmanirv­ti÷ | t­«ïÃvaÓÃtsamÃdherÃsvÃda nÃma, samÃdhivaÓÃtt­«ïÃyÃ÷ dhyÃna nÃma, anyathà viprati«iddhaæ syÃt | na hi kaÓcitt­«ïÃæ samÃpadyate, na ca samÃdhinÃsvÃdayatoti | lokottaraæ tu samÃpattidravyamanÃsravamityucyate || ÃsÃæ puna÷ samÃpattÅnÃæ dhyÃnÃnyevÃÇgavarti nÃrÆpyÃ÷ | kati puna÷ kasya dhyÃnasyÃÇgÃni ? tadidaæ prastÆyate- ## prathame tÃvacchubhe dhyÃne pa¤cÃÇgÃni vitarkavicÃraprÅtisaukhyasamÃdhaya÷ | kli«Âe catvÃri sukhaæ hitvà || ## (%%) dvitÅye kuÓale dhyÃne catvÃryaÇgÃni | ÃdhyÃtmasaæprasÃda÷ prÅti÷ sukhaæ cittaikÃgratà ca kli«Âe dve Óraddhà sukhaæ hitvà || ## t­tÅye Óubhe dhyÃne upek«Ã sm­ti÷ saæpraj¤Ãnaæ sukhaæ samÃdhiÓca | kli«Âe tu dve 'samÃdhirvedanÃsukham' || ## caturthe khalu dhyÃne Óubhe catvÃryaÇgÃni | adu÷khÃsukhÃvedanà upek«Ã ca sm­tipariÓuddhi÷ samÃdhiÓca | kli«Âe tu dve vedanà sthitiÓca || kati punare«Ãæ dravyato bhavanti kati nÃmata÷ ? ## dravyata÷ khalvekÃdaÓa bhavanti | prathame dhyÃnÃÇgÃni pa¤ca | dvitÅye 'dhyÃtmasaæprasÃdo vardhate | t­tÅye samÃdhivarjyÃni vardhante | caturthe tvadu÷khÃsukhÃvedaneti | nanu ca yat t­tÅye dhyÃne sukhamuktaæ tathà prathamadvitÅyayo÷.......... (%%) abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau a«ÂamasyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ samÃpta÷ || (%%) a«ÂamÃdhyÃye dvitÅyapÃda÷ | #<Óamathasya ca / dhyÃnasÃmantakÃrÆpye«vaÇgÃnÃmavyavasthiti÷ // Abhidh-d_547 //># dhyÃnasÃmantake«u khalu vidarÓanod­ktà Óamatho nyÆna÷ | ÃrÆpye«u sarvatra Óamatho 'dhikav­ttirvipaÓyanà nyÆnatarà | vipaÓya paÓyato saæj¤ÃyÃmiti vacanÃdaÇginyapi paÓcÃduddeÓo bhavati | tata÷ siddhaæ vipaÓyanÃ÷ || yadà khalu catvÃryapi dhyÃnÃni vipÃkaæ prati ne¤jante kasmÃccaturthamevÃnejyamucyate ? tatrÃpadiÓyate- ## trÅïi khalvapi dhyÃnÃni se¤jitÃnyuktÃni bhagavatà vitarkÃdyapak«ÃlayogÃt | vitarkavicÃrÃÓvÃsapraÓvÃsau sukhadu÷khasaumanasyadaurmanasyÃnÅtya«ÂÃpak«ÃlÃ÷ | taiÓcaturthaæ dhyÃnamakampyamityuktamabhidharme | vitarkavicÃraprÅtisukhairakampanÅyatvÃdÃnejyaæ caturthamuktaæ sÆtre | ÃbhiprÃyika÷ sÆtranirdeÓo lÃk«aïikastvabhidharme | tathÃhi "sukhadu÷khayo÷ prahÃïÃtsaumanasyadaurmanasyayoÓcÃstaÇgamÃccaturthaæ dhyÃnamupasampadya viharati" ityuktam | abhidharme vitarkavicÃraprÅtisukhÃnyeve¤jitam || (%%) idamidÃnÅæ vaktavyam | iha dhyÃnasamÃpatti«u prathamadvitÅyayordhyÃnayo÷ saumanasyamuktaæ prÅtivacanÃt | prÅtirhi saumanasyam | t­tÅye sukhaæ caturthe upek«Ã | tatkiæmupapattidhyÃne«vapye«a eva vedanÃniyama÷ ? netyucyate | kiæ tarhi ? #<Ãdye prÅtisukhopek«Ã dvitÅye tu sukhÃd­te / sukhopek«e t­tÅye 'ntye upek«aiva vidi«yate // Abhidh-d_549 //># prathamadhyÃnopapattau khalu tisro vedanÃ÷ | sukhaæ trivij¤ÃnakÃyikaæ, saumanasyaæ manobhaumamupek«Ã caturvij¤ÃnakÃyikÅ | dviætÅyadhyÃnopapattau dve vedane saumanasyopek«e manobhÆmike | nÃtra sukhamasti pa¤cavij¤ÃnakÃyÃbhÃvÃt | t­tÅyadhyÃnopapattau dve vedane manobhÆmike | caturthadhyÃnopapattÃvupek«aiva vedanà vidyata iti || nanu ca dvitÅyÃdi«u dhyÃne«u rÆpaÓabdaspra«ÂavyÃnÃmupalabdhaya÷ santi vij¤aptisamutthÃpakaæ ca cittam | tatkathaæ tatra trivij¤ÃnakÃyikà vedanà nÃstÅtyucyate, vitarkavicÃrau ceti ? nai«a do«a÷ | svabhÆmikaprati«edhÃt | kutastena tarhi rÆpÃdayo vij¤Ãyante ka yavij¤aptiÓcotthÃpyate ? tadapadiÓyate- ## dvitÅyadhyÃnopapannÃ÷ khalu rÆpaÓabdaspra«ÂavyÃnyupalipsavo jigami«avo prathamadhyÃnabhÆmikÃni cak«uvij¤ÃnÃdÅni trÅïi vij¤ÃnÃni vij¤aptisamutthÃpakaæ ca saæmukhÅk­tya nirmÃïacittavadupalabhante spandante ceti | tatpuna÷ prathamadhyÃnabhÆmikaæ cittamavyÃk­tameva saæmukhÅkurvanti na kuÓalaæ nyÆnenÃbahumÃnatvÃnna kli«Âaæ vÅtarÃgatvÃt | tadyathà kaÓcidÅÓvaro daridramitrag­haæ gata÷ | tenÃsau suh­dà sarvasvapradÃnenopanimantrito mitracittÃnuvartanayà hÅnotk­«Âaæ vastu hitvà yatki¤cid g­hïÅte tadvaditi | vyÃkhyÃtasvarÆpÃïi dhyÃnÃni || (%%) ÃrÆpyÃ÷ vaktavyÃ÷ | tadÃrabhyate- ## anantÃkÃÓanimittodgraha÷ tatsaæj¤Ãprav­ttinimittaæ paÓcÃttu catu÷skandhÃlambanÃstadanyatamÃlambanà anyadharmÃlambanà và manaskÃrÃ÷ saæmukhÅbhÃvaæ gacchanti | uktaæ hi bhagavatÃ- "sarvvaÓo rupasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃtpratidhasaæj¤ÃnÃmastagamÃnnÃnÃtvasaæj¤ÃnÃmamanasikÃrÃdanantamÃkÃÓamÃnantyayÃyatanamupasampadya viharati" iti | ka÷ punarÃsÃæ tis­ïÃæ rÆpÃdisaæj¤ÃnÃæ viÓe«a÷ ? prapa¤carÆpasaæj¤Ãbhiratra viÓe«o boddhavya÷ | tadasmÃdÃgamÃdvividhÃdyà rÆpÃrÆpyaskandhÃ÷ saæg­hÅtÃ÷ | tatra samÃpattilak«aïà cittÃnuparivartinà ÓÅlena viyutà Óe«enopapatti lak«aïÃt | ta eta ÃrÆpyÃ÷ prathamÃrÆpyasÃmantakaæ hitvà vibhÆtarÆpasaæj¤Ã bhavanti | prathamasÃmantakaæ tu caturthadhyÃnÃvidÆ«itav­ttitvÃdgìhabandha miti | atastadekaæ na vibhÆtarÆpasaæj¤Ãkhyaæ labhate | kathaæ punarnirdhÃryate nÃrÆpye«u rÆpamastÅti ? ÃgamÃdyuktitaÓca | (%%) ÃgamastÃvat- "sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃt" ityÃvi«k­tamidam | anyadÃptavacanam- "arÆpiïa÷ santi sattvÃ÷" iti | Å«adrÆpatvÃdarÆpiïonudarà kanyÃvaditi cet | na | sarvaÓa ityapadeÓÃt, ni÷saraïokteÓca | uktaæ hi "rÆpÃïÃæ ni÷saraïamÃrÆpyÃ÷" iti | yathà hi "yat ki¤cidabhisaæsk­tamabhisaæviditaæ nirodhastasya ni÷saraïam |" nirodhe khalu sarvasaæsk­taviyogo 'myupagamyate | na hi mÆrtivigrahalak«aïo mok«a÷ tatprav­ttinirodhitvÃt | yuktirapi | rÆpÃÓrayÃdÅnyavadhÆya svodvegamukhena tadÃÓrayÃddasyÆpadrutatadviyuktadeÓÃÓrayavat | uktastarhyÃrÆpyebhyo rÆpi«ÆpapadyamÃnÃnÃæ rÆpamutpadyate hetupratyayÃdhipatipratyayabalÃt, nÃmarÆpasyÃnyonyahetutvÃcca | tatra sabhÃgavipÃkahetvoreva tayorapyastitvÃt kÃraïatvaæ rÆpapratyayena ca vij¤ÃnotpattidarÓanÃt, cittaviÓe«otpÃdÃt mahÃbhÆtendriyaprasÃdÃdirÆpotpattidarÓanÃccÃnyonyahetutvasiddhi÷ || (%%) ukta÷ prayogaprathamÃrupya÷ | dvitÅyo 'pyucyate- ## ÃkÃÓÃnantyasaæj¤Ãdve«Å tadÃlambanÃnantyavij¤ÃnÃdhimok«Ãbhimukhabuddhiranantaæ vij¤ÃnÃnantyÃyatanamupasampadya viharati | atrÃpi paÓcÃccatu÷skandhÃlambanÃstadanyataskandhÃlambanà ÓÃÓvatadharmÃlambanÃÓca manaskÃrÃ÷ saæmukhÅbhavanti | tadvik«iptasaæj¤aka÷ ## sa khalu yogÅ vij¤ÃnÃnantyasaæj¤Ãdve«Å tatrÃki¤canasaæj¤itvÃdÃki¤canyÃyatanamupasampadya viharati | athavà nÃsti ki¤ciædupek«Ãprayogani«pattirÃki¤canyÃyatanamityucyate | anantÃkÃraudÃrikadarÓano hi tadviveke saæj¤Ãvimok«a÷ pravartate | ata evÃki¤canyÃyatanaæ paramopek«etyucyate | yasmÃttatrÃnantÃkÃrÃnabhisaæcetanà cetaso 'nÃbhogatà saæti«Âhate || ## sa khalu saæk«iptÃmapi vibhutvasaæj¤Ãæ saæj¤ÃÓalya iti k­tvà tÃmalpÃmapi vispa«ÂaparicchinnarÆpÃæ saæj¤Ãmuts­jyocchedaÓaÇkÅ ca vispa«ÂarÆpÃæ satÅæ naivasaæj¤aæ nÃsaæj¤amupasampadyate | ato naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanaæ samÃpadyate | na saæj¤Ãveditanirodhaæ nÃpi vispa«ÂÃæ pÆrvasamÃpattisaæj¤Ãm | sarvai«u cÃrÆpye«u #<Ãdau tathà prayuktatvÃt tatsaæj¤Ã vyapadiÓyate // Abhidh-d_553 //># na tu tanmÃtrasaæj¤Ã evÃrÆpyà ityÃvi«k­tametatpÆrvameveti | vyÃkhyÃtÃni maulÃnya«Âau samÃpattidravyÃïi || (%%) sÃmantakÃnÃæ punarÃdidhyÃnasÃmantakasyÃnÃgamyÃkhyasya kiæ rÆpam ? tadapadiÓyate- ## yatkhalu prathamamauladhyÃnapraveÓopÃyacittaæ savitarkaæ savicÃramupek«ÃvedanÃsaæprayuktaæ sÃnuparivartakaæ............... ......abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau a«ÂamasyÃdhyÃyasya dvitÅyapÃda÷ || ....... (%%) a«ÂamÃdhyÃye t­tÅyapÃda÷ | ...... ..........vyutkrÃntakasamÃpattiæ, samÃpadyante tadapadiÓyate- ## catvÃro hi dhyÃyino bhagavatoktÃ÷ | "te«Ãmeka÷ samÃpattau vipattisaæj¤Å, dvitÅyo vipattau sampattisaæj¤Å, t­tÅya÷ sampattau sampattisaæj¤Å, caturtho vipattau vipattisaæj¤Å" iti | ete hÃnasthitiviÓe«otkar«adhyÃnabhedadarÓanayogÃt catvÃro bhavanti || ka÷ punarayaæ dhyÃtà kÃni và dhyÃnadhyeyadhyÃnaphalÃni ? tadÃvi«kriyate- ## sarvametaccatu«Âayaæ pÆrvameva vistareïÃbhihitam | bhavatastu ## na hi tavaitaccatu«Âayaæ siddham aupani«adasÃækhyavaiÓe«ikÃdiparikalpitapramÃt­pramÃïaprameyapramÃïaphalÃni pÆrvamevoktado«Ãïi || (%%) kiæ puna÷ karmÃnu«ÂhÃnÃnmok«o bhavati, Ãhosvijj¤ÃnÃnu«ÂhÃnÃditi ? tatra brÆma÷- ## trÅïi khalu karmÃïi | dÃnaÓÅlabhÃvanÃkhyÃnyanu«ÂhÃya daÓa ca j¤ÃnÃni dharmasvasÃmÃnyalak«aïasaæmohapratipak«abhÆtÃnyanu«ÂhÃya paraæ brahma prÃpnoti nÃnyatheti | tadetadÃvi«kriyate- ## tatra khalu ## karmÃdicintÃyÃm || ## yastu manyate paÓvÃdyÃlaæbhanÃdibhi÷ karmabhi÷ bhokt­bhogyÃntaraparij¤ÃnÃdibhiÓca mok«o bhavati sa vaktavya÷ 'khalÅnaæ carvayati |' yasmÃt ## hiæsÃn­talobhÃdayo hi do«Ã÷ kugatigamanahetavo na svargÃpavargagamanopÃyÃ÷ | ÓÃstracodità hiæsà nÃdharma iti cet | na | ÓÃstralak«aïÃparij¤ÃnÃt | katham ? yasmÃt ## yatkhalu pramÃïatrayaviruddhÃrthaæ vÃkyam, yacca pÃpakebhya÷ karmebhya÷ kugatigamanahetubhyo nivÃraïena trÃyate, yacca rÃgadve«amohÃnanuÓÃsti tadvÃkyaæ (%%) ÓÃstramityucyate | nÃnyaditi | tasmÃdanyadanÃptavacanam | na | vedamantrÃïÃæ vi«opaÓamanasÃmarthyadarÓanÃt | pratyak«aæ hi pramÃïaæ balÅyastatpÆrvake ca dve pramÃïe trayÅdharmÃbhihite pramÃïamiti | tatredaæ pratyucyate- ## d­«Âaæ hi sÃmarthyaæ pÃrasÅkaÓabarakÃpÃlikÃdimantrÃïÃmapi na tu tairmantrai÷ pÃpanÃÓo 'bhyupagabhyate bhavadbhi÷, na ca sarvasya vi«amaæ praÓamayanti; tadgatÃri«ÂÃdinà maraïadarÓanÃt | yadi ca ÓÃstracodità hiæsà mantrasÃmarthyÃddharmÃÇgaæ sampadyate kasmÃnna mantrasÃmarthyÃdeva paÓuæ ghÃtayati ? kiæ ÓastrapÃtanagalÃmre¬akÃdyupakramÃnu«ÂhÃnena ? mantrasÃmarthyÃdeva ca pi«Âak­tapuro¬ÃÓÃnÃæ svargagamanahetorapÆrvasyÃbhivyaktirbhavatvalaæ paÓvÃdivadheneti | d­«Âaæ ca mantrÃïÃæ vi«opaÓamane sÃmarthyaæ na tu vinÃhÃrapÃnÃdibhi÷ k«utt­«ïapraÓamanÃdi«u | evaæ mantrÃïÃæ vi«opaÓamane sÃmarthyaæ bhavatu | mà bhÆtpÃpavinÃÓana iti | yadapyucyate bhavadbhi÷ | vaitÃnakarmÃnu«ÂhÃtÃro brÃhmaïà eva mok«avartmanyadhikriyante netare varïà iti tadapi ¬imbhÃbhihitameva satÃæ pratibhÃti | yasmÃt | ## tadyathau«adhaæ viÓuddhako«ÂhasyaivÃrogyaæ janayati nolbanavÃtÃdido«asya | tasmÃdbhavyajÃtÅya÷ ÓraddhÃdiguïaparibhÃvitÃtmà kumbhakÃro 'pi mok«avartmanyadhikriyate | na caturvedo rÃgadve«amohÃdido«orarÅk­tacittabhÆmiriti | alamatiprasaÇgena prak­tameva prastÆyatÃm | tadidamÃrabhyate- #<Óuddhaæ caturvidhaæ hÃnabhÃgÅyÃdi yathÃkramam / nyÆnatulyabalotk­«ÂanirmalÃnuguïaæ hi tat // Abhidh-d_564 //># caturvidhaæ khalu Óuddhakaæ hÃnabhÃgÅyaæ sthitibhÃgÅyaæ viÓe«abhÃgÅyaæ nirvedhabhÃgÅyam evamÃrupyamanyatra bhavÃgrÃt | taddhi trividhaæ viÓe«abhÃgÅyaæ hitvà || kiæ punare«Ãæ lak«aïam ? (%%) ## yathÃkramaæ khalu kleÓotpattyanuguïaæ hÃnabhÃgÅyaæ, svabhÆmyanuguïaæ sthitibhÃgÅyamÆrdhvabhÆmyanuguïaæ viÓe«abhÃgÅyamanÃsravÃnuguïaæ nirvedhabhÃgÅyam | tasmÃdanÃsravamutpadyate | athai«Ãæ caturïÃæ kati kasmÃdanantaramutpadyante ? ## hÃnabhÃgÅyasya khalvanantaraæ dve utpadyete hÃnasthitibhÃgÅye | sthitibhÃgÅyasya trÅïyanyatra nirvedhabhÃgÅyÃt | viÓe«abhÃgÅyasyÃpi trÅïyanyatra hÃnabhÃgÅyÃt | nirvedhabhÃgÅyÃnantaraæ tadevaikamiti || ## sa khalve«Ãrhato 'kopyadharmaïa eva ni«kleÓatvÃtsamÃdhivaÓitvÃcca | d­«ÂiprÃptasya yadyapi tÅk«ïendriyatvÃtsamÃdhau vaÓitvaæ na tu ni«kleÓà santati÷ | samayavimukto yadyapi ni«kleÓo na tvasya samÃdhau vaÓitvamiti | kathaæ punariyamutpÃdyate ? ## ## 'gatve'tyanulomama«Âau bhÆmÅ÷ samÃpadya | 'Ãgamye'ti pratilome samÃpadya | 'dvidhe'ti sÃsravÃnÃsravà | 'jigÅ«aye'ti jayaæ cikÅr«andharmabhÆmyutkrameïa jetukÃma÷ | ÓuddhakÃdanÃsravaæ 'ÓuddhakÃcca t­tÅyaæ svaæ |' 'ni«ÂhÃ' tu ÓuddhÃdanÃsravam | sa khalvevaæ vijityÃnÃsravÃÓca sapta paÓcÃtsÃsravà prathamÃddhyÃnÃtsÃsravaæ t­tÅyaæ samÃpadyate | tasmÃdÃkÃÓÃnantyÃyatanaæ tasmÃdÃki¤canyÃyatanamevaæ puna÷ pratilomaæ nirjityÃnÃsravà apyekavilaÇghità anulomaæ pratilomaæ ca samÃpadyate | e«a prayogo vyutkrÃntasamÃpatte÷ | (%%) yadà tu prathamÃ÷ sÃsravÃ÷ t­tÅyamanÃsravaæ dhyÃnaæ samÃpadyate tasmÃtsÃsravamÃkÃÓÃnantyÃyatanaæ tasmÃdanÃsravÃki¤canyÃyatanamevaæ puna÷ pratilomam | tadà visabhÃgat­tÅyadravyagamanÃdabhini«pannà bhavati | ativiprak­«ÂatvÃnna caturthaæ samÃpadyate | tÃæ ca tri«u dvÅpe«u samÃpadyate || ## bhavÃgraæ bhavÃgre ca saæmukhÅkriyate | adhaÓca yÃvatkÃmadhÃtorevaæ Óe«Ãïi svasyÃæ ca bhÆmÃvadhaÓceti | Ærdhvo papanno nÃdharÃæ samÃpattiæ saæmukhÅkaroti vaiyarthyÃt | na hi tatrÃnÃsravo mÃrgo 'sti saæsÃramÆlatvÃt | na ca vinÃnÃsraveïa mÃrgeïa tatratyÃ÷ kleÓà hantuæ Óakyante | caitanyarÆpaæ puru«amÃlambya tadvairÃgyamiti cet | na | yu«matpuru«asya kriyÃvattve sattvÃnekatvaikatvopapatte÷ saæsargidharmitvopapatte÷ buddhivaditi vij¤Ãnaj¤Ãnopalabdhe ca..............................................ti || kasya punardhyÃnasya prÃptyà kataradbhÃvyate ? tadanukramyate- ## yadà khala p­thagjana÷ prathamaæ dhyÃnaæ labhate tadÃsyÃnÃgataæ laukikameva bhÃvyate | #<Æ«mÃdivarjye cÃlabdhe dhyÃnÃntarasamudbhave // Abhidh-d_569 //># (%%) caramabhavikasyo«mÃdivarjite '.....................gikasvÃ(?)nucitam | tatra dhyÃnÃntare prathamaæ sÃsravameva bhÃvyate | ucite tu vairÃgyalabdhatvÃnna bhÃvyate | Æ«magatÃdi«u tu na bhÃvyate | tÃnyeva dhyÃnÃntarasaæg­hÅtÃni bhÃvyante prathamaæ nÃnÃgamyam || ## vÅtarÃgasyÃnÃgamye 'pyalabdhe 'nucite prathamaæ bhÃvyate......................a nÃgamyasaæg­hÅtÃni bhÃvyante na prathamÃryamÃrgasÃd­ÓyÃt | ## vÅtarÃgasya tvÃryasya prathamasyÃnÃsravasyaiva bhÃvanÃnyÃme và 'bhisamayÃntikak«aïavarjye«u anÃsravameva bhÃvyate | Óaik«asya ca dvÃbhyÃæ k«aïÃbhyÃmak«avivardhane bhavÃgre ca saptadaÓasu .................. | evaæ navaprakÃratayÃkopyaprativedhe tatp­«Âhe ca yatki¤cidbhÃvanÃmayaæ saæmukhÅkarotyalabdhaæ tatrÃnÃsravameva prathamaæ bhÃvyate nobhayabhÃvanocyate || ## ## #<Ãryasya kÃmavairÃgye carame muktivartmani / j¤Ãnatraye trayÃkhye ca nyÃme 'nÃgamyavarjite // Abhidh-d_573 //># #<Óaik«asya rÃgiïa÷ pÆrvatribhÆmÅndriyavardhane / prayogamuktimÃrge«u kÃmÃdyadhyÃnajasya ca // Abhidh-d_574 //># ## ## ........................su sÃsravÃnÃsravasyÃpi prathamasya dhyÃnasya bhÃvanà bhavatÅti | ## (%%) ## yadyanÃgamyaæ ni÷Órito niyÃmamavakrÃmati, tasyÃnÃgamyameva bhÃvyate na tu prathamaæ dhyÃnaæ ki¤cidapi bhÃvyate | yadà khalvapyanÃgamyÃnirvedhabhÃgÅyÃnyutpÃdayati................bhÃvanayà bhÃvyate na tu prathamaæ dhyÃnaæ darÓanamÃrgasÃd­ÓyÃdityÃvi«k­tametaditi || ## dvitÅyÃdi«u khalvadhidhyÃne«vanayaiva prathamadhyÃnÃnÃgatÃbhÃvanÃnÅtyà tatra yuktimanusaratà yathÃtantrama............ | dhyÃnaæ kasya kimÃlambanamityata idamanukramyate | ## ÃsvÃdanÃsraæprayukta÷ svabhÆmikaæ bhavamÃlambate sÃsravaæ vastvityartha÷ | nÃdharÃæbhÆmimÃlambate vÅtarÃgatvÃnnottarÃæ t­«ïÃparicchinnatvÃt | nÃnÃsravaæ kuÓalatvaprasaÇgÃt | kuÓalaæ tu dhyÃnaæ ÓuddhakamanÃsravaæ và sarvÃlambanaæ yatki¤cidasti saæsk­tamasaæsk­taæ và | maulÃnÃæ tu kuÓalÃrÆpyÃïÃmadhobhÆmikaæ ca sÃsravaæ vastu nÃlambanam | svabhÆmyordhvabhÆmyÃlambanatvÃt | anÃsravaæ tvÃlambanam | sarvÃnvayaj¤Ãnapak«o na dharmaj¤Ãnapak«o nÃdhobhÆminirodha÷ | sÃmantakÃnantaryamÃrgÃïÃæ tvadharÃbhÆmirÃlambanam || e«Ã¤ca punastrividhÃnÃæ dhyÃnÃrÆpyÃïÃm ## anÃsraveïaiva dhyÃnÃrÆpyeïa kleÓÃ÷ prahÅyante na kuÓalena | kuta eva kli«Âena ? vÅtarÃgavannÃdha÷ prahÅyante tasyaiva tadapratipak«atvÃt, na svabhÆmau (%%) viÓi«ÂarataratvÃnnorddhvamiti | dhyÃnÃrÆpyasÃmantakena ÓuddhakenÃpi kleÓÃ÷ prahÅyante 'dhobhÆmipratipak«atvÃt || punaÓca | sarvaæ samÃdhiæ saækalayya traya÷ samÃdhaya uktÃ÷ sÆtre- ## "savitarka÷ savicÃra÷ samÃdhi÷ avitarko vicÃramÃtro 'vitarko 'vicÃra÷" iti | tatra dhyÃnÃntaraæ tÃvadavitarko vicÃramÃtra÷ | satatodha÷ savitarka÷ savicÃra÷ samÃvi÷ | paratastvavitarko 'vicÃraÓca || puna÷ ## ÓÆnyatÃbhidheya÷ samÃdhirapraïihita animittaÓca t­tÅya÷ || (%%) katamai÷ punareta ÃryÃkÃrÃ÷..........................vat «o¬aÓabhirÃkÃrairityatastrayo 'pyanityatÃdi«o¬aÓÃkÃramatidyotÃ÷(?) | pratyekaæ tu ## apraïihita÷ khalu samÃdhiranityadu÷khÃkÃrÃbhyÃæ saæprayuktaÓcaturbhi÷ samudayÃkÃraiÓcaturbhiÓca mÃrgÃkÃrai÷..............................tÃnÃtmÃkÃrÃbhyÃæ saæprayukta÷ | animitta÷ samÃdhirnirodhÃkÃraiÓcaturbhirnirodhÃkÃrÃdibhi÷ saæprayukta÷ || ## rÃgavirÃgÃccetovimuktiravidyÃvirÃgÃt praj¤Ãvimukti÷ | tasya vimuktidvayasya.................Ãvi«k­tÃni | tatra ÓÆnyatÃyÃ÷ saæprayukta÷ samÃdhi÷ ÓÆnyatÃsamÃdhi÷ | na praïidhatte bhavamityapraïihita÷ | daÓanimittÃpagamÃdanimittaæ tadÃlambanasamÃdhiranimitta÷ || puna÷ ## te«Ãæ trayÃïÃæ samÃdhÅnÃmutsargopÃyapradarÓanÃrthaæ ÓÆnyatÃÓÆnyatÃdaya÷ traya÷ samÃdhayo 'bhidharmebhihitÃ÷ | (%%) ## ## ÓÆnyatÃdyÃlambanatvÃttannÃma aÓaik«aæ samÃdhiæ dvÃvaparasamÃdhÅ Ãlambete | ÓÆnyatÃÓÆnyatà aÓaik«aæ ÓÆnyatÃsamÃdhimÃlambate ÓÆnyÃkÃreïa | apraïihitÃpraïihito 'pyaÓaik«amapraïihitam anityÃkÃreïa | na du÷khato na hetvÃdito 'nÃsravasya atallak«aïatvÃt | na mÃrgÃkÃrairdÆ«aïÅyatvÃt | animittÃnimittatvÃt samÃdhiraÓaik«asyÃnimittasyÃpratisaækhyÃnirodhamÃlambate | ÓÃntÃkÃreïÃnÃsravasya pratisaækhyÃnirodhÃbhÃvÃt | na nirodhapraïÅtani÷saraïÃkÃrairanityatÃnirodhasÃdhÃraïatvÃdavyÃk­tatvÃdavisaæyogÃcca | te punarete samÃdhaya÷ ## tatra sÃsravà ÃryamÃrgadve«itvÃnmanu«ye«ÆtpÃdyante | akopyasyÃrhata÷ ekÃdaÓabhuvaÓca saptasÃmantakÃni hitvÃnyÃsvekÃdaÓasu bhÆmi«u kÃmadhÃtvanÃgamyadhyÃnÃntaradhyÃnÃrÆpye«u | puna÷ ## "catasra÷ khalu samÃdhibhÃvanÃ÷ | asti samÃdhibhÃvanà Ãsevità bhÃvità bahulÅk­tà d­«ÂadharmavihÃrÃya saævartate" iti vistara÷ | kuÓalaæ khalu (%%) prathamaæ dhyÃnaæ ÓuddhakamanÃsravaæ và d­«ÂadharmasukhavihÃrÃya samÃdhibhÃvanà | tadadhikatvÃt anyÃnyapi j¤eyÃni | nÃvaÓyaæ samparÃyasukhavihÃrÃya, parihÅïordhvopapanna÷ parinirvitatadabhÃvÃt | divyacak«urabhij¤ÃdarÓanÃya samÃdhibhÃvanà | prayogajÃ÷ khalu sarve guïÃstraidhÃtukÃnÃsravÃ÷ praj¤ÃprabhedÃya samÃdhibhÃvanÃ÷ || ## yaÓcaturthe dhyÃne vajropama÷ samÃdhi÷ sa Ãsravak«ayÃya samÃdhibhÃvanà | ## ataÓcaturthameva dhyÃnamuktamiti || abhidharmapradÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau a«ÂamasyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ samÃpta÷ || (%%) a«ÂamÃdhyÃye caturthapÃda÷ | nirdi«ÂÃ÷ samÃdhaya÷ | ata÷ paraæ samÃdhisanniÓrità guïà nirdiÓyante | apramÃïÃki catvÃri maitrÅ karuïà muditopek«Ã ca | apramÃïÃ÷, sattvÃdhi«ÂhÃnaprav­tterapramÃïapuïyanirvartakatvÃdaprameye«u phalahetutvÃcca | athÃpramÃïÃnÃæ ka÷ svabhÃva÷ ? ## adve«asvabhÃvà maitrÅ | tathà karuïà adve«asvabhÃvà | kastarhyetayorapramÃïayorviÓe«a÷ ? ubhayoradve«Ãtmakatve 'pi maitrÅ sattvÃparityÃgavartino dve«asya pratipak«o har«ÃkÃraprav­ttà ca | karuïà tìanapŬanÃbhiprÃyavartino dve«asya pratipak«o dainyÃkÃraprav­ttà ca | ityasti viÓe«a÷ | "somanasyasvabhÃvÃmuditÃ" iti paurÃïÃ÷ | upek«ÃpyalobhÃtmakaiva | e«o 'pramÃïÃnÃæ svabhÃva÷ | kasmÃccatvÃryeva na nyÆnÃnyadhikÃni và ? (%%) ## sÆtra uktam- "maitrÅ Ãsevità bhÃvità bahulÅk­tà vyÃpÃdaprahÃïÃya saævartate | karuïà vihiæsÃprahÃïÃya | aratiprahÃïÃya mudità kÃmarÃgavyÃpÃdaprahÃïÃyopek«Ã || " v­tti÷ punardra«ÂavyÃ- ## ## ÃkÃrastu puna÷ kathaæ pratipattavya iti | tadapadiÓyate- #<ÃkÃrai÷ sukhitÃdi bhi÷ /># sukhità vata santu sattvà iti manasi kurvan maitrÅæ samÃpadyate | du÷khità vata sattvà iti karuïÃm | modantÃæ vata sattvà iti muditÃm | sattvà ityeva manasi kurvannupek«Ãæ samÃpadyate mÃdhyasthyÃt | ## (%%) ebhyo 'pramÃïebhya ekenÃpi bhÃvitena brahmatvaæ pratilabhyata iti || kimÃlambanà apramÃïÃ÷, kati bhÆmikà vetyapadiÓyate- ## maitrÅkaruïÃmuditÃstraya÷ kÃmÃvacarasattvÃlambanÃ÷ | upek«Ã aniyatà iti | ye«Ãæ tÃvadbhÃvanÃmayÃnyetÃni mudità ca saumanasyendriyaæ te«Ãæ prathamadvitÅyayordhyÃnayormudità | nordhvaæ saumanasyendriyÃbhÃvÃt | anyÃni trÅïyapramÃïÃni «aÂsu bhÆmi«vanÃgamye dhyÃnÃntare catur«u dhyÃne«u | kecit puna÷ cintÃmayÃnyapyetÃni pramodyaæ ca prÅterdharmÃntaraæ iti te«Ãæ saptabhÆmikà | prÃmodyasya vedanÃdvayasaæyogitvÃt | uktÃnyapramÃïÃni || atha kati vimok«Ã÷ | ## (%%) ## rÆpÅ rÆpÃïi paÓyatÅti prathamo vimok«a÷ | ÃdhyÃtmamarÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyatÅti dvitÅyo vimok«a÷ | Óubhaæ vimok«aæ kÃyeïa sÃk«Ãtk­tvopasampadya viharatÅti t­tÅya÷ | te«Ãæ dvÃvaÓubhasvabhÃvau prathamau tadÃkÃratvÃd bhÆmitaÓca tau sasÃmantakayo÷ prathamadvitÅyayordhyÃnayordhyÃnÃntare ca | sasÃmantake caturthe dhyÃne Óubho vimok«a÷ | ca cÃlobhasvabhÃva eva na tvaÓubhÃtmaka÷, tacchubhÃkÃraprav­ttatvÃt | saparivÃrÃstvete pa¤caskandhasvabhÃvÃ÷ || ## catvÃro 'nye vimok«Ã÷ samÃhitÃ÷ kuÓalà evÃrÆpyÃ÷ dra«ÂavyÃ÷ | saæj¤Ãveditanirodhastva«Âamo vimok«a÷ | vaimukhyÃrtho hi vimok«Ãrtha÷, nirodhasamÃpatti÷; sarvasÃlambanaprav­ttivaimukhyÃt || ## trividhaæ hi bhÃvÃgrikaæ cittaæ saæj¤ÃsÆk«masÆk«mÃkhyabhedÃt | etadyathÃkramamaudÃrikam | (%%) ata÷ sÆk«masÆk«mÃkhyaæ bhavÃgrÃnantaraæ tÃæ samÃpattiæ samÃpadyante | tathà samÃpannÃnÃæ tu ## sÃsravÃnÃsravatvÃt | tadvyutthÃnacittasya sÃsraveïa cedvyutti«Âhate bhÃvÃgrikeïa | anÃsraveïa cedÃki¤canyÃyatanabhÆmikena || athaiva vimok«Ã÷ kiæ vi«ayÃ÷ ? ## kÃmÃvacaraæ rÆpÃvacarame«ÃmÃlambanaæ yathÃyogamaÓubhata÷ ÓubhataÓca | ## ÃrÆpyavimok«ÃïÃæ svabhÆmyÆrdhvabhÆmikaæ du÷khamÃlambanaæ taddhetunirodhau ca | sarvacÃnvayaj¤Ãnapak«yo mÃrga ÆrdhvÃdharabhÆmisaæg­hÅta÷, apratisaækhyÃnirodhaÓca | uktà vimok«Ã÷ || ## sÆtre bhagavatà a«Âau abhibhavÃyatanÃnyÃkhyÃtÃni "adhyÃtmaæ rÆpasaæj¤Å (%%) bahirdhà rÆpÃïi paÓyati suvarïadurvarïÃni khalu rÆpÃïi abhibhÆya jÃnÃti, abhibhÆya paÓyati, evaæ saæj¤Å ca bhavatÅdaæ prathamamabhibhvÃyatanam | adhyÃtmaæ rÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyatyapramÃïÃni suvarïadurvarïÃnÅti vistaro yÃvadidaæ dvitÅyamabhibhvÃyatanam | evamadhyÃtmamarÆpasaæj¤Å bahÅ rÆpÃïi paÓyati parÅttÃnyapramÃïÃni ceti catvÃri | adhyÃtmamarÆpasaæj¤yeva ca bahirdhà rÆpÃïi paÓyati nÅlapÅtalauhitÃvadÃta......."............... ........... abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃyÃæ v­ttau a«ÂamasyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ samÃpta÷ || a«Âamo 'dhyÃya÷ samÃpta÷ || abhidharmadÅpe vibhëÃprabhÃv­tti÷ samÃptà ||