Pratyak«alak«aïa text of Tarkarahasya Based on the edition by YAITA, Hideomi: Tarkarahasya kenyÆ (I). Journal of Naritasan Institute for Buddhist Studies No. 12 (1988), 82-98. Provided by Helmut Krasser, Wien #<...># = BOLD %<...>% = ITALIC Y I = Yaita ed. M = manuscript Sh = P. Shastri (ed.), Tarkarahasya, Tibetan Sanskrit Works Series, No. 20, Patna, 1979. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ #<[M16a, Sh33] >#[1] tatra pratyak«aæ kalpanÃpo¬ham abhrÃntam, abhilÃpasaæsargayogyapratibhÃsatvÃrthakriyÃsamarthaviparÅtÃkÃratvarahitam.[2] __________NOTES__________ [1] ##: 82. [2] Cf. NB I s. 4-6; PVin I 40, 1-9; PVinT 44b1-5; NBT 41, 5-42,2. ___________________________ ÃlocanÃj¤Ãnaæ nirvikalpakam, tata÷ paraæ jÃtyÃdiyojanÃtmakaæ savikalpakam.[3] __________NOTES__________ [3] Cf. ÁV IV 112ab, 120; TS 1285, 1287; TBh 12, 6-7; VR 44, 10-12. ___________________________ avyapadeÓyam avikalpakaæ vyavasÃyÃtmakam.[4]aparam, __________NOTES__________ [4] Cf. NS 1, 1, 4; TR 43, 20-21; VR 44, 10. ___________________________ "na so'sti pratyayo loke ya÷ ÓabdÃnugamÃd ­te/ anuviddham[5]iva j¤Ãnaæ sarvaæ Óabdena bhÃsate[6]//"[7] __________NOTES__________ [5] %% anubiddham. [6] %%bhëate. [7] = VP I 131. Cf. PVinT 50a8-b4, 53b4-6. ___________________________ iti[8]nyÃyÃt sarvam eva ÓabdÃnuviddham, iti bhÃÂÂa[9]ÓaivavaiyÃkaraïÃ÷[10]. __________NOTES__________ [8] %%ito. [9] %% bhaÂÂa-. [10] Cf. TRD 76, 4: "naiyÃyikamatasya ÓaivaÓÃsanasya..." ___________________________ puru«aprav­ttyaÇgaæ hi pramÃïam[11], tadaÇgatà ca saægatà tasya[12]vikalpakatvenaiva. na, arthasÃmarthyena samudbhavÃt.[13]tatrÃrtha÷[14]p­thivyÃdibhÆtacatu«Âayam. tatra p­thvÅ[15] __________NOTES__________ [11] Cf. PV II 3: dhÅpramÃïatà prav­ttes tatpradhÃnatvÃd; PVinT97a4f. [12] %% saÇgatà tvasya. [13] Cf. PVin I 40, 10-11 (v. 4cd). [14] %% na cÃrtha÷. [15] %%p­vivÅ. ___________________________ mahÃsanniveÓavatÅ m­d[16]rÆparasagandhakaÂhinasparÓÃdisvabhÃvÃ, tatpradeÓavi«ayasamudbhÆtÃÓ ca pëÃïaÓoïamaïiveïuvÅraïaprabh­taya÷. evam Ãpa÷[17] __________NOTES__________ [16] %% & %% m­t/. [17] %%Ãpa. ___________________________ ÓuklamadhuraÓÅtadravasvabhÃvÃ÷ sarasvatsaritsara÷prabh­tibhi÷ svabhÃvair vivartante, kÃrakÃdikaæ[18]ca tatkÃryam. evam u«ïeraïasparÓarÆpaÓabdasvabhÃvo vahnyÃdiko[19][20]'pi. __________NOTES__________ [18] %%karakÃ-. [19] %% bahny-. [20] ##: 83. ___________________________ tasyÃlambanapratyayatvena[21]janyaæ pëÃïÃdyÃkÃraj¤Ãnaæ[22]niyamitapratibhÃsatayà ÓabdasaæsargÃyogyam. __________NOTES__________ [21] %%-pratyak«ayatvena; %%-pratyak«ayatnena. [22] %% -rakaj¤Ã-. ___________________________ kathan#< [Sh34] >#dharmidharmÃbhidhÃnÃrthakriyÃyojanÃ#<[M16b]>#yÃæ[23]yogyaæ[24]pravartakam iti cet, __________NOTES__________ [23] %% kiæ khalu --- sÃdharmyÃbhidhÃnÃ-. [24] %% & %% -yÃm ayogyaæ. ___________________________ tadd­«ÂÃv eva d­«Âe«u saævitsÃmarthyabhÃvina÷[25]/ smaraïÃd abhilëeïa vyavahÃra÷ pravartate//[26] __________NOTES__________ [25] %%-rthyaæbhÃvi-. [26] = PVin I v. 18.Cf. TR 12,3-23. ___________________________ na vikalpakam[27]apy adhyak«am[28]. svalpakÃlÃvasthitatvena nirodhanÃd[29] ÆrdhvasvabalotpannavyavahÃro smÃrtavikalpam[30]apek«ate. tad evam tadutpannam. __________NOTES__________ [27] %% savikalpa-. [28] %%apyak«adhyak«aæ. [29] %%nirodhÃd ?. %%nirodhÃnÃd ; %%nidhÃnÃd. [30] %%-hÃrakasmÃrtta- ; %%-hÃrakarmÃt tu vika-. ___________________________ nirvikalpake'py astu vyavahÃrakam. tataÓ ca j¤Ãnair eva parasparam Ãlocy eva vyavahÃryavyahÃrakair upadarÓakopadarÓyamÃnavyavasthà yÃd­ÓÅ sthÃpitÃ, kevalam anuvadÃmas tÃd­ÓÅm aparavyutpattaye. tasmiæÓ ca vikalpe'vidyÃnubhavavÃsanopanÅte[31][32]dravyam, tadÃÓritÃÓ ca jÃtyÃdayo 'vidyÃbalena kalpitÃ÷. kutaÓ cid anubhavasambandhÃÓ ca saæsthÃnopÃdhipëÃïarÆparasÃdisvabhÃvÃ[33]vibhÃvyante. dravyÃdÃv upalabdhilak«aïaprÃptÃnupalabdhatvena bÃdhanÃd avidyÃtvam. upalambhasambhÃvitatvÃc[34] ca rÆpÃder arthakatvam[35][36], tato dravyÃder apÆrvÃrthatve'py anarthatvÃd aprÃmÃïyam. rÆpÃdau g­hÅtagrahaïÃt smÃrtatvam.[37] na cÃprasiddhaviÓe«yÃdikaæ[38]durmativispanditam. __________NOTES__________ [31] %% & %% -nubhavavyasano-. (%%. TR 39,1-2; 43,4: avidyÃnubhavavÃsanÃ-) [32] Cf. PV I 68-91, 205; PVSV 42, 13-18; 50, 17-20. [33] Cf. NBT 41, 5-42,2. Cf. TBh 66, 11f. [34] %% & %% -bhavita-. [35] %%arthakaætvaæ. [36] Cf. PVSV ad PV I 215; PV III 6. [37] Cf. HB* 2, 20-3,16. [38] %%-siddharaviÓe- ; %% -siddhe viÓe. ___________________________ sÃdharmyÃdid­gapek«ÃyÃæ hi tathÃlak«itaæ rajataÓuktivat.[39] __________NOTES__________ [39] Cf. PV III 360, 362. ___________________________ [40]astÅyam api yà tv antarupaplavasamudbhavÃ[41]// do«odbhavÃ[42]prak­tyà sà vitathapratibhÃsinÅ/ ana#<[M17a]>#pek«itasÃdharmyad­gÃdi taimirÃdivat[43]//[44] __________NOTES__________ [40] ##: 84. [41] %%antarÆpa-. [42] %% & %% -bhavÃt. [43] %%-distaimi- ; %% -di sau«irÃ-. [44] = PV III 361cd-362 = PVin I 53cd-54.Cf. PVSV 50, 17f. ___________________________ ekaæ dharmiïam uddiÓya nÃnÃdharmasamÃÓrayam/ vidhÃv ekasya tadbhÃjam ivÃnye«Ãm[45]upek«akam// __________NOTES__________ [45] %%-nyai«Ãm. ___________________________ ni«edhe tadvivikta¤ ca tadanye«Ãm apek«akam/ #<[Sh35]># vyavahÃram asatyÃrthaæ prakalpayati dhÅr yathÃ// taæ tathaivÃvikalpyÃrthabhedÃÓrayam[46]upÃgatÃ÷/ anÃdivÃsanodbhÆtaæ bÃdhante'rthaæ na laukikam//[47] __________NOTES__________ [46] %% -vikalpÃrtha" bhe-. [47] = PV IV 232-4 = PVin II v.23-25 (= 24-26. Cf. Ch. Lindtner, Marginalia to DharmakÅrti's PramÃïaviniÓcaya I-II, WZKS 28, 1984). Cf. PVin II-2 p. 43. ___________________________ yady ayam avidyÃvirbhÆtadravyÃdivivarto vikalpa÷, katham akhilajantusantÃnasambhavÅ, katha¤ ca mahadbhir api ÓÃstrak­dbhir anuvartita÷, katha¤ ca bhavatÃm api pratipadyÃpy avidyÃtvaæ tathaiva dravyÃdivyavahÃrÃbhiniveÓa÷. niyatasvalak«aïapratibhÃsajanitatvÃt sarvasantÃnasambhavÅ, svalak«aïasyaiva dravyÃditvena pratyÃkalanÃt. tatprÃptau tadarthakriyÃpratilambhe samÃptatvÃd abhilëasya[48]bÃdhakÃnavadhÃnam. __________NOTES__________ [48] %%abhilÃsasya; %%abhilÃpasya. ___________________________ ÓÃstrakÃrair api vikalpapratyayasyaiva sukhakÃÇk«adbhis[49]tathaiva vyavasthÃpitam- __________NOTES__________ [49] %%svargaækÃÇ-. ___________________________ vikalpavyavahÃre«u samÃnau bÃlapaï¬itau/[50] __________NOTES__________ [50] Cf. Tattvopaplavasiæha (E. Franco, "Perception, Knowledge and Disbelief", Stuttgart, 1987), p. 68, 7: "lokavyavahÃraæ prati sÃd­Óau bÃlapaï¬itau"; TraikÃlyaparÅk«Ã (DignÃga), v. 4 (= VP III-3-55) cd: j¤Ãnaæ praty abhilÃsaæ ca sÃd­Óaæ bÃlapaï¬itau". ___________________________ kevalaæ bÃdhitatvavyavasÃyÃt paï¬itas taditaro bÃla÷. mok«ÃkÃÇk«ayà pratik«aïak«ÅïatÃm abhilak«ya "pratyak«asya parÅk«itaæ sÃk«Ãtkaraïaæ[51]dravyÃdikaæ prati nÃstÅ"ty ÃkhyÃtam. __________NOTES__________ [51] %% -karaÓaæ. ___________________________ ÓÃstrakÃrÃïÃm apy arthe«v atrÃ#<[M17b]>#nyÃviparÅtasvabhÃvopasaæhÃrasambhavÃt. ÓÃstraæ [52] hi mohanivartanam[53]Ãrabdham. sthÆlaparÃmarÓÃd[54]vyÃmoha÷, sa ca sÆk«mÃvÃntaraparÃmarÓÃd[55] apasarati. __________NOTES__________ [52] %%÷. [53] Cf. TR 11, 2: "ÓÃstraæ mohanivartanam"; 11, 13-14: "vyÃmohÃpohayarabdham eva Óastram". [54] ##: 85. [55] %% -marÓad. ___________________________ yathà rÆpam iti cak«urvij¤Ãnajanakatvena saÇketa÷ k­ta÷ evaæ svagrÃhÅndriyaj¤ÃnÃpek«ayà rasÃdike'pi vÃkyam[56]. tato ghaÂapaÂapaÇkapallavÃdi«u tadanyavyÃv­ttena rÆpeïa rÆpÃdayo 'bhinnÃ÷[57]vyavahriyante. vyavahÃrahetur ekapratyavamarÓapratyaya÷, ekasya pratyava#<[Sh36]>#marÓa[58]ekatvÃropÅ[59]pratyavamarÓa ity artha÷. sa cÃpy avidyÃvaÓÃd[60] ekatvÃropÅ. tadbalÃt sÃmÃnyaæ kalpayanti, arÆpÃdirÆpasÃmÃnyÃnupalambhÃntaraparÃmarÓÃt[61][62] tanni«edha÷. __________NOTES__________ [56] %%vÃcyam. [57] %%÷. [58] %% -marÓa÷. [59] %%-ÃroropÅ. [60] %% & %%cÃpi vidyÃ-. [61] %< Sh>% svarÆpÃ-. [62] Cf. TR 38, 11: "dravyam arÆpÃdirÆpam"; NC 780, 2: "na sÃmÃnyÃkhya÷, arÆpÃditvÃt, khapu«pavat". ___________________________ ekapratyavamarÓÃrthaj¤ÃnÃdyekÃrthasÃdhane/ bhede'pi niyatÃ÷ kecit svabhÃvenendriyÃdivat//[63] __________NOTES__________ [63] = PV I 73. ___________________________ tadatadvibhÃgo'pi tadekaparÃmarÓabahulena sak­d upapadyate. ataÓ[64]ca vÃnyonyÃÓrayaïam api nÃÓrayaïÅyam. __________NOTES__________ [64] %%ata evÃnyo-. ___________________________ d­ÓyavikalpyÃv[65]arthÃv ekÅk­tya vyavahÃraprav­tter[66]visaævÃdaÓ[67] ca. d­Óya÷ sphuÂatvena g­hyamÃïa÷, pÆrvatayà pratÅyamÃno vikalpya÷[68]. ka÷ punar asau, ubhayathÃpi nÅla evaikÅbhÆto'rtha÷. sa cÃsphuÂo nÅlo'rthakriyÃvirahalak«aïabÃdhakapramÃïena. __________NOTES__________ [65] %% & %%-vikalpÃv. [66] VR 55, 16-17; 73, 25. Cf. PVSV 39, 7-8: "te tu..... d­ÓyavikalpyÃv arthÃv ekÅk­tya pravartante". TUS p. 92; 93: "d­ÓyavikalypÃv arthÃv ekik­tya tadadhyavasÃyena pravartante". Cf. J 226, 24-25; R 137, 3f. [67] %% & %%-v­tteravisaæ-. [68] %%vikalpa÷. ___________________________ "paramÃrthÃnyavyÃ#<[M18a]>#v­ttisvabhÃvo'poha[69]" ity ucyate. etena svavÃgvirodho'pi pratyÃkhyÃta÷. __________NOTES__________ [69] Cf. TR 37, 7: "ÃdyÃpoho'nyavyÃv­ttir". ___________________________ "naimittikyÃ÷ Óruter artham arthaæ và pÃramÃrthikam[70]/ ÓabdÃnÃæ pratirundhÃno na bÃdhyas[71]tena varïita÷//"[72] __________NOTES__________ [70] %%pÃrapÃramÃrthi-. [71] %%bÃdhyante (na varïïita÷). %%(%%!) %%. [72] = PV IV 128 = PVin III v.28. Cf. T. Tani, "The Problem of Interpretation on PramÃïaviniÓcaya III ad vv. 28-29" (The Bulletin of the Kochi National College of Technology, No. 29, 1988). ___________________________ iti nyÃyÃt. tathaikapratyavamarÓaniyame[73] __________NOTES__________ [73] %% & %%tathà eka-. ___________________________ vÃcakaliÇgasambandhasÃmÃnyasÃmÃnÃdhikaraïyÃdivyavahÃrÃ[74][75]j¤ÃtavyÃ÷. __________NOTES__________ [74] %%-vahÃrÃj. [75] Cf. PV I 85-86; PVSV 42, 5-43, 11. ___________________________ [76]vicchedaæ sÆcayann[77]ekam apratik«ipya vartate/ yadÃnyaæ tena sa vyÃpta ekatvena ca bhÃsate// __________NOTES__________ [76] ##: 86. [77] %%sÆtrayann. ___________________________ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ[78]syÃt tadà buddhyanurodhata÷/[79] __________NOTES__________ [78] %%sÃmÃnyanÃdhika-. [79] = PV I 131-132ab. ___________________________ [Sh37]anyathà nÅlotpalÃdiÓabdÃnÃæ guïajÃtyÃdibhedÃd anekÃrthatvenaikatropasaæhÃrÃbhÃvÃn[80]na sÃmÃnÃdhikaraïyam, nÃpi vi«ayatve[81]'py ekatropasaæhÃras[82]tannimittÃnÃm ekatra samavÃyÃd iti cet, ÃyÃsevat[83]vivartate svapak«anirvÃhanirbandhenÃndham-bhavi«ïu÷ para÷. param ayam anupalambho bhÆyi«Âhadau«Âaryani«ÂhyÆtaparÃnurodha÷[84]paripanthÅ. tataÓ cÃdyÃpoho[85] 'nyavyÃv­ttir[86][87]ekapratyavamarÓavi«ayo[88]d­ÓyavikalpyÃrthaikÅk­ta÷[89]svabhÃva ity anarthÃntaram. gatam Ãnu«aÇgikam. __________NOTES__________ [80] %% & %%-tvena eka. [81] %%-pve. [82] %%ekaka.. posaæ- (%%) ; %%ekatopasaæ-. [83] %%ÃyÃtmavat. [84] %%-dau- (%%). [85] %%-dyÃppoho. [86] %%-poho'nanya-. [87] Cf. TR 36, 12. [88] %%pratyeva-. [89] %% & %%vikalpÃ-. ___________________________ sÃmÃnyavyavahÃravad[90]ghaÂÃdidravyavyavahÃro'pi j¤eya÷. __________NOTES__________ [90] %%-vadyadghaÂÃ-. ___________________________ te«Ãm eva ghaÂÃdÅnÃæ[91]sÃdhÃraïaæ yat phalam udakÃharaïam, tatra #<[M18b]># ye hetavo na bhavanti ghaÂasanniveÓenÃvasthità rÆpÃdaya÷, tebhyo vyavacchede ghaÂaÓruti÷. evaæ ghaÂÃdiÓrutir api viv­tÃ. ukta¤ ca __________NOTES__________ [91] %% & %%rÆpÃdÅnÃæ. ___________________________ "rÆpÃdiÓaktibhedÃnÃm anÃk«epeïa vartate/ tatsamÃnaphalÃhetuvyavacchede[92]ghaÂaÓruti÷// __________NOTES__________ [92] %% & %%-cchedagha-. ___________________________ tato[93]na rÆpaæ ghaÂa ity ekÃdhikaraïà Óruti÷/ bhedaÓ[94]cÃyam ato jÃtisamudÃyÃbhidhÃyino÷[95]//"[96]iti. __________NOTES__________ [93] ato %%. [94] bhedo'yam Åd­Óo %%(Acta Indologica, II, p. 16). [95] %%-yi(?)nor. [96] = PV II 100-1. ___________________________ saæsthÃnavarïÃvayavair viÓi«Âe ya÷ pravartate/ Óabdo na tasyÃvayave prav­ttir upalabhyate//[97] __________NOTES__________ [97] = VP II-155 (b-pÃda wa "...'rthe prayujyate". mata "...ya÷..." no variant mo aru.). ___________________________ [98]yathà cakracitrìhakÃdaya÷[99]. __________NOTES__________ [98] ##: 87. [99] %%cakra / citra-ìhakÃ-. ___________________________ #<[Sh38]># nanu tantu«u prÃvaraïÃdikÃryaæ sambhavi, ghaÂe[100]'sambhavi[101], tatas tat tebhyo'rthÃntaraæ ghaÂa÷[102]. yathà -- udakadhÃraïam asambhavi paÂe ghaÂe sambhavat, paÂÃd ghaÂaæ bhedena vyavasthÃpayati. satyam. sidhyaty evam arthÃntaram. na puna÷ kriyÃvad guïavat samavÃyikÃraïaæ[103]dravyaæ parÃbhipretaæ sidhyati. raï¬Ãkaraï¬aparipiï¬itebhyo hi tantubhyas[104]tÃnapratitÃnÅbhÆtà anye[105]tantava÷ Óaktibhede'pi bhinnÃ÷ sidhyanti. __________NOTES__________ [100] %% & %%paÂe. [101] %%-Âe sambhavi. [102] %% & %%paÂa÷. [103] Cf. VS 1, 1.4: "kriyÃvad guïavat samavÃyikÃraïam iti dravyalak«aïam". [104] Cf. VR 37, 1f.: "raï¬Ãkaraï¬apiï¬itatantubhya÷.....sitÃtÃnavitÃnavasthÃ... ". [105] %%-bhÆtÃstvanye. ___________________________ na vayaæ dravyasyopari baddhakruddha÷[106], kin tarhi pratyak«am evan nak«ate[107] 'nupalabhamÃnaæ dravyam arÆpÃdirÆpam[108]. tasmÃn naikarÆpà rÆpÃdayas tantvÃdayo vÃ, te«Ãm evÃntaraÓaktibhedÃd rÆpatantughaÂapaÂarajjuprabh­tayo vyapadeÓÃ÷[109], na tu vyapa#<[M19a]>#deÓebhyo[110]'rthÃntaraparikalpanam[111]ucitam. tad uktam "aparÃparapratyayayogena[112]pratik«aïaæ santavanta÷[113]saæskÃrà yady api kutaÓcit sÃmyÃt[114] sarÆpÃ÷ pratÅyante, tathÃpi bhinna evai«Ãæ svabhÃva÷[115], tena ki¤cid eva kasya cit kÃraïam"[116] iti. __________NOTES__________ [106] %% & %%-krudha÷. [107] %%-k«am evannak«amevannak«ate. [108] Cf. TR 36, 2-3: "arÆpÃdirÆpasÃmÃnya- (%% wa svarÆpÃdirÆpasÃmÃnya-)". [109] Cf. PV I 82. [110] %%vyapa. [111] %%pari. [112] %%-pranyaya-. [113] %%santantanta (santanvÃnÃ÷?). [114] %%sÃmyat sarÆ-; %%sÃmÃnyarÆpÃ÷. [115] %% & %%-vas tena. [116] = HB 12*, 4-7 = VR 9, 17-19. ___________________________ dravyÃdiparaparikalpitaæ d­Óyam ad­Óyaæ[117]vÃstu[118]. __________NOTES__________ [117] %%d­Óyad­Óyaæ. [118] %% & %%vÃ'stu. ___________________________ "aprav­tti÷[119]pramÃïÃnÃm aprav­ttiphalÃsati/"[120] __________NOTES__________ [119] %% & %%÷. [120] = PV I 3ab. ___________________________ iti nyÃyÃt[121]sad iti na vyavahartavyam. ekapratyavamarÓam apek«yÃpunarupalabhyamÃnena[122] vyavahÃra÷. __________NOTES__________ [121] %%'satÅti nyÃ-; %%'satÅ" iti nyÃ-. [122] %%-rÓamanape-. ___________________________ tad evam [Sh39] indriyÃrthÃd utpadyamÃnaæ niyatapratibhÃsam[123][124]api yatpratibhÃsÃc[125] cÃvidyÃnubhavavÃsanÃvaÓÃd[126][127]udÅyamÃnaæ j¤Ãnam. __________NOTES__________ [123] Cf. NBT 49, 1-51, 3. [124] Y I: 88. [125] %% yat pra-. [126] %%-sä cÃvi- ; %%-sÃ'rthyÃ'vi-. [127] Cf. TR 34, 9; 43, 4. ___________________________ atra prayoga÷ ----- yat pÆrvÃparakÃlasvabhÃvÃnanusandhÃyi[128] __________NOTES__________ [128] Cf. TBh 11, 15f: "pÆrvÃparam anusandhÃya ÓabdasaÇkÅrïÃkÃrà pratÅtir.....; PV III 174=PVin I v.8. ___________________________ rÆpÃdyekÃkÃraniyatapratibhÃsaæ j¤Ãnaæ na tat[129] __________NOTES__________ [129] %% tu; %%tat tat? ___________________________ saÇketavyavahÃrakÃlopayogiÓabdasaæsargayogyapratibhÃsam, yathà rÆpÃdivikalpavij¤ÃnasvarÆpavi«ayo'nubhava÷[130][131], yathoktasÃdhanopeta¤ ca cak«ÆrÆpajanitaæ[132] vij¤Ãnam. __________NOTES__________ [130] %%hy ; %%-«ayo anu-. [131] Cf. NB I s. 5: "abhilÃpasaæsargayogyapratibhÃsà pratÅti÷ kalpanÃ". [132] %%vij¤Ãtanaæ. ___________________________ ayaæ kÃraïaviruddhopalambha÷[133][134]sambhÃvanÅya÷[135]. nÃsiddhi÷[136]. __________NOTES__________ [133] M %%(daï¬a). [134] Cf. PV III 287. [135] %% & %%-nÅyo. [136] %% & %%-ddhisin-. ___________________________ sindhuravadhÆvidhÆtatvena "pratibhÃso'sya nÃsyeti nopapattes tu gocara÷/" iti, "saævedanasya tÃdÃtmye na vivÃdo'sti kasya cit/"[137] __________NOTES__________ [137] = PV III 422ab. ___________________________ iti nyÃyÃt. svarÆpasaævedanÃd eva yathoktaniyatasvabhÃvasiddhe÷. aniyatapratibhÃse ÓabdasaÇketasya susaÇkalitatvÃt[138]kÃryakÃraïabhÃvasiddhau satyÃæ na ÓaæsanÅyam[139] aæÓenÃpi[140] saæÓayÃvahatvam asya. nÃpi virodho'pi nÃmÃsya sannidhÃnam anubadhnÃti. __________NOTES__________ [138] %%sasaÇka-. [139] %%saæÓa-. [140] M -nÅyaæ maæÓe-. ___________________________ sapak«atÃm Ãvahati, vikalpavij¤ÃnasvabhÃvÃnu[M19b]bhave sambhavÃt.[141] __________NOTES__________ [141] Cf. TR 39, 6: "yathà rÆpÃdivikalpaj¤ÃnasvarÆpavi«ayo'nubhava÷". ___________________________ j¤Ãnaparok«atÃpak«as tu k«apayi«yate. aniyatapratibhÃsaæ kathaæ kÃraïaæ[142]ÓabdayojanÃyÃ÷. ucyate--- __________NOTES__________ [142] %%karaïaæ. ___________________________ "viÓe«aïaæ[143]viÓe«ya¤ ca sambandhaæ laukikÅæ sthitim/ g­hÅtvà saÇkalayyaitat tathà pratyeti nÃnyathÃ// __________NOTES__________ [143] %% & %%æ. ___________________________ yathà daï¬ini"[144] __________NOTES__________ [144] = PV III 145-146a. Cf. PVin I v. 7. ___________________________ yad vij¤Ãnaæ viÓe«aïarÆpatayà vÃcakaæ paricchinatti, rÆpatayà ca nÅlÃdikam. sambandhavyavahÃrakÃlavyÃpinÃpi[145]svabhÃvena viÓe«aïaæ viÓe«ya¤ ca bhavad bhavet. __________NOTES__________ [145] Y I: 89. ___________________________ tÃd­Óa¤ ca rÆpaæ g­hïad viÓe«aïaæ viÓe«yaæ [Sh40] và g­hïÅyÃt. viÓe«aïaviÓe«yayoÓ[146]ca sambandham. laukikÅæ sthitiæ puru«o daï¬Å na puru«Å daï¬a iti. __________NOTES__________ [146] %% & %%-ïaviÓe«ayoÓ. ___________________________ ÓiromÃn[147]samagreïa[148]Ó­Çgeïa Ó­ÇgÅ, na galake lambamÃnena. tathà samastaæ sm­tvà viÓe«aïayuktaviÓe«yaæ sak­d g­hïÃti, nÃnevaærÆpatve. __________NOTES__________ [147] %%-mÃd? [148] %%-grena. ___________________________ tathà hi puru«aÓ cÃsti daï¬aÓ ca, kiæ na sarve daï¬ina÷ saæyogÃc cet, saæyogo'py asti. kiæ na sarve daï¬ina÷, saæyogasya guïatvena yatrÃsau samaveta÷ sa eva daï¬Åti cet, samavÃyo'py asti. kiæ na sarve daï¬ina÷, yadaÇgatayà g­hyate sa eva daï¬Åti cet, evaæ tarhi daï¬Ãder api[149]sÃæv­tatÃm abhikhyÃyÃta[150]. __________NOTES__________ [149] %% -devapi %% -decapi. [150] %%-v­tÃti?ÃyÃtaæ; %%-v­tÃ'bhivyÃpÃtam(?). ___________________________ yat pÆrvÃparakÃlÃnanusandhÃyi viÓe«aïena saha viÓe«yasyÃgrÃhaka¤[151]ca[152]tan niyatapratibhÃsam ucyate, tat kathaæ na kÃraïaæ viruddham. __________NOTES__________ [151] %% & %%-syagrÃha-. [152] %%. ca. ___________________________ prabalavikalpavÃsanÃpavanarayapreryamÃïÃtmano j¤ÃnapÃdapasyÃnyatra pratipacchÃyÃnyatrÃdhyavasÃyapÃï¬upatraprayÃta÷[153][154]. __________NOTES__________ [153] %%'nyatrÃvadhya-. [154] %%-trapÃta÷! ___________________________ atha ko[155]'dhyavasÃyo nÃma. yadi grahaïaæ grahaïam iti vaktavyam, athÃpi [M20a] tadabhÃvas tathÃpy agrahaïam evÃstu. satyam. asannihitatayÃnusandhÃnam adhyavasÃyo grahaïaviÓe«a÷. __________NOTES__________ [155] %%kathaæ ko?%% & %%kathako. ___________________________ yat smaraïÃdisÃmagrÅrahitendriyajanitaæ[156]tan nirvikalpam[157]astu, yat smaraïÃdisÃmagrÅsavyapekÓendriyajaæ tad vikalpakam[158]astu. na, #<[Sh41]># avi«aye'v­tte÷. __________NOTES__________ [156] %%grÅsavyapek«endri-. [157] %%-lpakam. [158] %%tat savikal-. ___________________________ pratyak«asyÃsannihitaæ[159]viÓe«aïatvÃdi na vi«aya÷. viÓe«aïatvaæ hi na vastuna÷[160]sampraty asti. __________NOTES__________ [159] Y I: 90. [160] %%vastutah. ___________________________ astitve[161]kiæ[162]smaraïena, tataÓ ca smaraïenopanÅtam api viÓe«aïatvÃdi nÃsannihitatvaæ[163] jahÃti. __________NOTES__________ [161] %%astiketve. [162] %%ki. [163] %%tvÃdinà sanni-. ___________________________ tasmÃd asannihitatvÃt pratyak«Ãvi«aya÷. na ca jÃtyÃdiviÓi«ÂÃrthavikalpaÓ cak«urarthasannidhÃv eva bhavati, atÅtÃdi«v api sambhavÃt, vinà cÃrthai÷ nimÅlitavilocanasyÃpi[164]gaur iti vikalpanÃt.[165] __________NOTES__________ [164] %%-cananyÃyi-. [165] Cf. TBh 12, 15f. TBh 13,2-4: yadi puna÷ kalpanÃj¤Ãnam arthÃd upajÃyate, tenÃpi tadà ghaÂÃdir artho d­Óyeta. tataÓ cÃndhasyÃpi rÆpadarÓanaprasaÇga÷, na cÃsti. ___________________________ nÃnyathedantayeti[166]cet. idantayà viÓi«Âaæ j¤Ãnaæ na[167]sannihitÃrthaniÓcayarÆpam adhyak«am ak«asÃpek«a¤ ca, ubhayanirapek«atvÃt[168]. tathà hi "Óuklo gaur ayam" iti cÃk«u«o[169] 'nantaraæ tathà sp­Óato 'pi "sukumÃra÷ Óuklo 'yaæ gaur" iti. ubhayavi«ayam api niÓcayanam idantayà viÓi«Âam. __________NOTES__________ [166] %%-dantatprayeti. [167] %% & %%. na. [168] %%ubhaya / nira-. [169] %%cak«u-. ___________________________ na cÃndhatamase rÆpasya Óaktir asti, na và cak«u«a÷. na ca sparÓenendriyeïa[170]rÆpagrahaïam evaæ sparÓasya cak«u«i vyabhicÃro vÃcya÷. tasmÃc cak«u÷sparÓanÃbhyÃæ[171]bhinnaæ vi«ayam upalabhyÃnyad eva tatsahacarasamudÃyavi«ayaæ smÃrtam[172]abhedaj¤Ãnam utpadyate.[173][174] tathà viÓe«yÃn svair indriyair bhinnÃn upalabhyÃrthÃntaravya[M20b]vacchedavi«ayam[175]abhedena[176] sarvatra mÃnasaæ j¤Ãnam utpadyate. na bhÃvaguïatvayo÷ pratyak«am, tasyÃnupalak«aïÃt[177]. __________NOTES__________ [170] %%spÃrÓe-. [171] %%. ÷. [172] %%sparÓam. [173] = PSV (M. Hattori, "DignÃga, on Perception" Harvard Oriental Series, No. 47, Cambridge, 1968) p. 48, 6-10 (translation); p. 204, 35-37; p. 205, 34-36. [174] = PSV (M. Hattori, op. cit.) p. 48, 15-28 (translation); p. 206, 1-7; 205, 37-207,5. [175] artha(%% don) %%. [176] %%-«ayabhede. [177] %%-palambhÃt. ___________________________ pratyak«ÃbhimÃna e«a[178]kutÃrkikÃïÃm, pratyak«Ãsanniv­ttitvÃt. __________NOTES__________ [178] %%-mÃnaæ e«a; %%mÃnam e«u. ___________________________ ukta¤ ca [Sh42] "darÓanasparÓanÃnvayo[179]mÃnasa eva smÃrto[180]vibhrama" iti. "yam aham adrak«aæ tam eva[181]hi sp­ÓÃmÅ"ti[182]vikalpÃd[183]dravyaparikalpa÷ kalpÃvadhivyasanam, bhrÃntyaiva samarthitatvÃt. tasmÃn mano 'bhisaæsk­tam arthaviÓe«aïam arthaæ nendriyaæ pratyeti. __________NOTES__________ [179] %%-rÓanÃ'nanvayo. [180] Y I: 91. [181] %%yamahÃmudrÃk«akaæ tam eva; %%yamahÃmudrÃk«ita[?]meva. [182] NBh ad NS 3, 1, 1: "...yam aham adrÃk«aæ cak«u«Ã taæ sparÓanenÃpi sp­ÓÃmÅti... "; NV ad NS 1, 1, 14: "...yam aham adrÃk«aæ taæ sp­ÓÃmÅti... ". [183] %%-lpÃt. ___________________________ yat pratyekaæ samudÃye ca tad vastuno rÆpam[184], tad yathà nÅlatvam. yat pratyekam asat samudÃye cÃsti sa samudÃyadharma÷, yathà caturasratvÃdi.[185]sthaulyaæ tu samudÃyapratibhÃsadharma÷[186].[187]bahu«u pratibhÃsamÃne«u nirantare«u sthÆlam iti pratyaya÷. tena rÆpaæ sparÓo và sthÆla÷, na tu tadatiriktaæ dravyaæ sthÆlam apatibhÃsanÃt. __________NOTES__________ [184] Cf. TR 43,7-8: "Óuklaæ hi rÆpaæ pratyekaæ samudÃye cÃsti vastuno rÆpam". [185] Cf. NBT 41,5-42,2; DhPr 42,23-24 ("sanniveÓaÓ catursratvÃdi÷ pratibhÃsadharma÷"); 43, 9-10 ("eko'yaæ sthÆla iti tu tathÃbhÆtapratibhÃsÃÓrayeïa vyavasthÃpyamÃnatvÃt pratibhÃsadharma ity ucyate. na vastudharma÷ pratyekam aparisamÃpter"; PVinT 10b2-3 "maÇ po rnams Óes pa gcig la snaÇ ba na riÇ po la sogs pa'i dbyibs tshogs pa'i yul la rnam par gnas pa ni so sor snaÇ pa'i chos yin gyi dÇos po'i chos ma yin pa'i phyir dkar po ma bzuÇ na de'i chos sam g'zan gyi chos kyi dbyibs ma bzuÇ bas na slu ba yin pa'i phyir ser por Óes pa ni tshad ma ma yin no. " [186] %%-prati..bhÃsa-. [187] Cf. TBh 66, 18-19: "yady evaæ kathaæ pratibhÃsadharma÷ sthaulyam ity uktaæ dharmottareïa". ___________________________ atha yadi pratibhÃsadharma÷ sthaulyaæ tadà tat kim Ãntaram Ãhosvid bahi÷, atha tad antar na[188]na bahir yad eva ca punar nistattvam[189]Ãropitam iti cet. tadÃpi nÃsty eveti vaktavyam. kim ucyate, "pratibhÃsadharma÷ sthaulyam" iti. satyam, sthaulyaæ nÃmÃsthÆlaparÃv­ttaæ rÆpam, na vidhirÆpaæ ki¤ cit. tato nistattvam[190]api sthÆlaparÃmarÓena[191]vyavahriyamÃïatvÃt saæv­tisad etan, na tu nÃsty eva sarvathÃ. sÃmÃnyam evaikapratyavamarÓavi«ayatvena yathÃsti. Ãha ca -- __________NOTES__________ [188] %%no; %%yo. [189] %% & %%nistatvam. [190] %% & %%nistatvam. [191] %%-lamaparÃ-. ___________________________ "sthÆlapratyavamarÓasya hetutvÃt sthÆlatà dhiya÷/ sthÆladhÅhetubhÃvena bhÃ#<[M21a]>#vÃnÃæ[192]sthÆlatà matÃ//"[193] __________NOTES__________ [192] %% venabhÃ. [193] Cf. PV I 109: "ekapratyavamarÓasya hetutvÃd dhir abhedinÅ/ ekadhÅhetubhÃvena vyaktÅnÃm apy abhinnatÃ//" ___________________________ [Sh43] pratyavamarÓa eva kiæ sthÆlam ÃropayatÅti cet. "astÅyam api yà tv antarupaplavasamudbhavÃ/ do«odbhavà prak­tyà sà vitathapratibhÃsinÅ//"[194] __________NOTES__________ [194] = PV III 361cd-362ab. ___________________________ iti nyÃyÃd avidyÃnubhavavÃsanÃbhÃvitvÃd ity asak­d uktam.[195][196]tena sthÆlaæ nÅlam iti pratibhÃse 'pi na[197]nÅle vasturÆpe vibhrama÷. vibhramas tu ÓaÇkhe pÅtapratibhÃsa÷. Óuklaæ[198]hi rÆpaæ pratyekaæ samudÃye[199]cÃsti vastuno rÆpam.[200]tatsamudÃyadharmaÓ ca saæsthÃnam. __________NOTES__________ [195] Cf. TR 34, 9f; 39, 1f. [196] Y I: 92. [197] %% ta. [198] %%Óuklahi. [199] %% samudaye. [200] Cf. TR 42, 5: "yat pratyekaæ samudÃye ca tad vastuno rÆpam". ___________________________ ÓuklÃpratibhÃse tadÃtmakasaæstÃnasyÃpratibhÃsa÷. tata÷ pÅtaÓaÇkhaj¤Ãnaæ nÃÇgenÃpi saævÃdakam, nÃpi ca vastuna÷ sÃk«ÃtkÃrakam. ato viÓe«aïadvayaæ vipratipattinirÃkaraïÃrtham. yat punar bhrÃntij¤Ãne[201], "alaukikatvÃd ubhayÃtmayogÃt sm­tipramo«Ãd viparÅtacittair[202]" ityÃdinÃnÃvyavah­ti÷. tatra na nÃmni vivadÃmahe. vivak«itavasturÆpaæ na sÃk«Ãtk­tam iti tu paramÃrtha÷. __________NOTES__________ [201] %%punabhrÃ-. [202] %%-citter. ___________________________ "tato 'rthÃd vij¤Ãnaæ pratyak«am"ity ÃcÃryavasubandhupÃdÃnÃæ lak«aïaæ nyÆnam. naiyÃyikÅyam "indriyÃrthasannikar«otpannaæ j¤Ãnam avyapadeÓyam avyabhicÃri vyavasÃyÃtmakaæ pratyak«am". vaiÓe«ikÅyam "dravye«u pratyak«am Ãtmendriyamano 'rthasannikar«Ãd yan ni«padyate tad anyad" iti. #<[Sh44]># kÃpilÃnÃm api "ÓrotrÃdiv­tti÷ pratyak«am. Órotratvakcak«urjihvÃghrÃïÃnÃæ[203]manasÃdhi«ÂhitÃ[204]v­tti÷ [M21b] ÓabdasparÓarÆparasagandhe«u yathÃkramaæ grahaïe vartamÃnà pratyak«aæ pramÃïam". __________NOTES__________ [203] %%-traætvak-. [204] %%manusÃ-; %%-ïÃnÃmarthasÃdhi-. ___________________________ mÅmÃmsÃyÃm "satsaæprayoge puru«asyendriyÃïÃæ buddhijanma tat pratyak«am". sarvam etad dravyaguïÃtmÃdinirÃkaraïÃd[205]ayathÃrtham. __________NOTES__________ [205] %% tmÃ. ___________________________ iti tarkarahasye svaparapratyak«alak«aïanyÃyanirïayo dvitÅya÷.