Vasubandhu: Trimsikavijnaptikarika, with Sthiramati's Trimsikavijnaptibhasya = Tvbh Based on the edition by Hartmut Buescher: Sthiramati's Triü÷ikàvij¤aptibhàùya, Critical Editions of the Sanskrit Text and its Tibetan Translation, Wien 2007 (™sterreichische Akademie der Wissenschaften, Phil.-hist. Kl., Sitzungsberichte, 786; Beitr„ge zur Kultur- und Geistesgeschichte Asiens, 57). Input by Takamichi Fukita and Klaus Wille [GRETIL-Version: 2018-08-02] Revision: 2018-08-02: ka÷alaü corrected to ku÷alaü by Mario D'Amato MARKUP ## @@ ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ Vasubandhu: Triü÷ikàvij¤aptikàrikà [@@] namo buddhàya || pudgaladharmanairàtmyayor apratipannavipratipannànàm aviparãtapudgaladharmanairàtmyapratipàdanàrthaü triü÷ikàvij¤aptiprakaraõàrambhaþ | pudgaladharmanairàtmyapratipàdanaü punaþ kle÷aj¤eyàvaraõaprahàõàrtham | tathà hy àtmadçùñiprabhavà ràgàdayaþ kle÷àþ pudgalanairàtmyàvabodha÷ ca satkàyadçùñeþ pratipakùatvàt tatprahàõàya pravartamànaþ sarvakle÷àn prajahàti | dharmanairàtmyaj¤ànàd api j¤eyàvaraõapratipakùatvàt j¤eyàvaraõaü prahãyate | kle÷aj¤eyàvaraõaprahàõam api mokùasarvaj¤atvàdhigamàrtham | kle÷à hi mokùapràpter àvaraõam iti atas teùu prahãõeùu mokùo 'dhigamyate | j¤eyàvaraõam api sarvasmin j¤eye j¤ànapravçttipratibandhabhåtam akliùñam aj¤ànam | tasmin prahãõe sarvàkàre j¤eye 'saktam apratihata¤ ca j¤ànaü pravartata ity ataþ sarvaj¤atvam adhigamyate | atha và dharmapudgalàbhiniviùñà÷ cittamàtraü yathàbhåtaü na jànantãty ato dharmapudgalanairàtmyapradar÷anena saphale vij¤aptimàtre 'nupårveõa prave÷àrthaü prakaraõàrambhaþ | atha và vij¤ànavad vij¤eyam api dravyata eveti kecin manyante | vij¤eyavad vij¤ànam api saüvçtita eva na paramàrthata ity asya dviprakàrasyàpy ekàntavàdasya pratiùedhàrthaþ prakaraõàrambhaþ || [@@] #<àtmadharmopacàro hi vividho yaþ pravartate | 1ab># loka÷àstrayor iti vàkya÷eùaþ | ## àtmadharmopacàra iti saübadhyate | àtmà dharmà÷ copacaryanta ity àtmadharmopacàraþ | sa punar àtmapraj¤aptir dharmapraj¤apti÷ ca | vividha ity anekaprakàraþ | àtmà jãvo jantur manujo màõava ity evamàdika àtmopacàraþ skandhà dhàtava àyatanàni råpaü vedanà saüj¤à saüskàrà vij¤ànam ity evamàdiko dharmopacàraþ | ayaü dviprakàro 'py upacàro vij¤ànapariõàma eva na mukhye àtmani dharmeùu ceti | kuta etat | dharmàõàm àtmana÷ ca vij¤ànapariõàmàd bahir abhàvàt | ko 'yaü pariõàmo nàma | anyathàtvam | kàraõakùaõanirodhasamakàlaþ kàraõakùaõavilakùaõaþ kàryasyàtmalàbhaþ pariõàmaþ | tatràtmàdivikalpavàsanàparipoùàd råpàdivikalpavàsanàparipoùàc càlayavij¤ànàd àtmàdinirbhàso vikalpo råpàdinirbhàsa÷ cotpadyate | [@@] tam àtmàdinirbhàsaü råpàdinirbhàsa¤ ca tasmàd vikalpàd bahirbhåtam ivopàdàyàtmàdyupacàro råpàdidharmopacàra÷ cànàdikàlikaþ pravartate vinàpi bàhyenàtmanà dharmai÷ ca | tad yathà taimirikasya ke÷oõóukàdyupacàra iti | yac ca yatra nàsti tat tatropacaryate | tad yathà bàhãke gauþ | evaü vij¤ànasvaråpe bahi÷ càtmadharmàbhàvàt parikalpita evàtmà dharmà÷ ca na tu paramàrthataþ santãti vij¤ànavad vij¤eyam api dravyata evety ayam ekàntavàdo nàbhyupeyaþ | upacàrasya ca niràdhàrasyàsaübhavàd ava÷yaü vij¤ànapariõàmo vastuto 'stãty upagantavyo yatràtmadharmopacàraþ pravartate | ata÷ càyam abhyupagamo na yuktikùamo vij¤ànam api vij¤eyavat saüvçtita eva na paramàrthata iti | saüvçtito 'py abhàvaprasaïgàn na hi saüvçtir nirupàdànà yujyate | tasmàd ayam ekàntavàdo dviprakàro 'pi niryuktikatvàt tyàjya ity àcàryavacanam | eva¤ ca sarvaü vij¤eyaü parikalpitasvabhàvatvàd vastuto na vidyate vij¤ànaü punaþ pratãtyasamutpannatvàd dravyato 'stãty abhyupeyam | pratãtyasamutpannatvaü punar vij¤ànasya pariõàma÷abdena j¤àpitam | katham etad gamyate vinà bàhyenàrthena vij¤ànam evàrthàkàram utpadyata iti | bàhyo hy arthaþ svàbhàsavij¤ànajanakatvena vij¤ànasyàlambanapratyaya iùyate na kàraõatvamàtreõa samanantaràdipratyayàd vi÷eùàprasaïgàt | [@@] sa¤citàlambanà÷ ca pa¤cavij¤ànakàyàs tadàkàratvàt | na ca sa¤citam avayavasaühatimàtràd anyad vidyate | tadavayavàn apohya sa¤citàkàravij¤ànàbhàvàt | tasmàd vinaiva bàhyenàrthena vij¤ànaü sa¤citàkàram utpadyate | na ca paramàõava eva saücitàs tasyàlambanaü paramàõånàm atadàkàratvàt | na hy asa¤citàvasthàtaþ sa¤citàvasthàyàü paramàõånàü ka÷cid àtmàti÷ayaþ | tasmàd asa¤citavat sa¤cità api paramàõavo naivàlambanam | anyas tu manyate | ekaika paramàõur anyanirapekùyo 'tãndriyo bahavas tu parasparàpekùà indriyagràhyàþ | teùàm api sàpekùanirapekùàvasthayor àtmàti÷ayàbhàvàd ekàntenendriyagràhyatvam atãndriyatvaü và | yadi ca paramàõava eva parasparàpekùà vij¤ànasya viùayãbhavanti | evaü sati yo 'yaü ghañakuóyàdyàkàrabhedo vij¤àne sa na syàt praramàõånàm atadàkàratvàt | na cànyanirbhàsasya vij¤ànasyànyàkàro viùayo yujyate 'tiprasaïgàt | na ca paramàõavaþ stambhàdivat paramàrthataþ santy| arvàïmadhyaparabhàgasadbhàvàt | tadanabhyupagame và pårvadakùiõàparottaràdidigbhedo yaþ sa paramàõor na syàt | tata÷ ca vij¤ànavat paramàõor apy amårtatvam ade÷asthatva¤ ca prasajyate | evaü bàhyàrthàbhàvàd vij¤ànam evàrthàkàram utpadyate svapnavij¤ànavad ity abhyupeyam | vedanàdayo 'pi nàtãtànàgatàs tadàkàravij¤ànajanakà niruddhàjàtatvàt | na ca vartamànà vartamànajanakà utpadyamànàvasthàyàm asattvàt | [@@] utpannàvasthàyàü vij¤ànasyàpi tadàkàreõotpannatvàn na ki¤cit kartavyam astãti manovij¤ànam apy anàlambanam evotpadyate | anyas tv àha | asaty àtmani mukhye dharmeùu copacàro na yujyate | upacàro hi triùu satsu bhavati nànyatamàbhàve mukhyapadàrthe tatsadç÷e 'nyasmin viùaye tayo÷ ca sàdç÷ye | tad yathà mukhye 'gnau tatsadç÷e ca màõavake tayo÷ ca sàdhàraõe dharme kapilatve tãkùõatve và saty agnir màõavaka ity upacàraþ kriyate | atra hy agnir màõavaka iti jàtir dravyaü vopacaryate | ubhayathàpy upacàràbhàvaþ | tatra tàvan na jàteþ sàdhàraõaü kapilatvaü tãkùõatvaü và | na ca sàdhàraõadharmàbhàve màõavake jàter upacàro yujyate 'tiprasaïgàt | ataddharmatve 'pi jàtes tãkùõatvakapilatvayor jàtyavinàbhàvitvàn màõavake jàtyupacàro bhaviùyati | jàtyabhàve 'pi tãkùõatvakapilatvayor màõavake dar÷anàd avinàbhàvitvam ayuktam | avinàbhàvitve copacàràbhàvo 'gnàv iva màõavake 'pi jàtisadbhàvàt | tasmàn na màõavake jàtyupacàraþ saübhavati | nàpi dravyopacàraþ sàmànyadharmàbhàvàt | na hi yo 'gnes tãkùõo guõaþ kapilo và sa eva màõavake | kiü tarhi tato 'nyaþ | vi÷eùasya svà÷rayapratibaddhatvàn na vinàgniguõenàgner màõavake upacàro yuktaþ | agniguõasàdç÷yàd yukta iti cet | evam apy agniguõasyaiva tãkùõasya kapilasya và màõavakaguõe tãkùõe kapile và sàdç÷yàd upacàro yukto na tu màõavake 'gner guõasàdç÷yenàsaübandhàt | tasmàd dravyopacàro 'pi naiva yujyate | [@@] mukhyo 'pi padàrtho naivàsti tatsvaråpasya sarvaj¤ànàbhidhànaviùayàtikràntatvàt | pradhàne hi guõaråpeõaiva j¤ànàbhidhàne pravartete tatsvaråpàsaüspar÷àt | anyathà ca guõavaiyarthyaprasaïgaþ | na hi j¤ànàbhidhànavyatirikto 'nyaþ padàrthasvaråpaparicchittyupàyo 'stãty ataþ pradhànasvaråpaviùayaj¤ànàbhidhànàbhàvàn naiva mukhyaþ padàrtho 'stãty avagantavyam | evaü yàvac chabde saübandhàbhàvàj j¤ànàbhidhànàbhàva eva¤ càbhidhànàbhidheyàbhàvàn naiva mukhyaþ padàrtho 'sti | api ca sarva evàyaü gauõa eva na mukhyo 'sti | gauõo hi nàma yo yatràvidyamànena råpeõa pravartate | sarva÷ ca ÷abdaþ pradhàne 'vidyamànenaiva guõaråpeõa pravartate ato mukhyo nàsty eva | tatra yad uktaü asaty àtmani mukhye dharmeùu copacàro na yukta iti tad ayuktam | vij¤ànapariõàmaþ kati prabheda iti na j¤àyate | atas tatprabhedopadar÷anàrtham àha | ## yatràtmàdyupacàro dharmopacàra÷ ca sa punar hetubhàvena phalabhàvena ca bhidyate | tatra hetupariõàmo yàlayavij¤àne vipàkaniùyandavàsanàparipuùñiþ | phalapariõàmaþ punar vipàkavàsanàvçttilàbhàd àlayavij¤ànasya pårvakarmàkùepaparisamàptau yà nikàyasabhàgàntareùv abhinirvçttiþ | niùyandavàsanàvçttilàbhàc ca yà pravçttivij¤ànànàü kliùñasya ca manasa àlayavij¤ànàd abhinirvçttiþ | tatra pravçttivij¤ànaü ku÷alàku÷alam àlayavij¤àne vipàkavàsanàü niùyandavàsanठcàdhatte | avyàkçtaü kliùña¤ ca mano niùyandavàsanàm eva | [@@] yo 'sau trividhaþ pariõàma ukto 'sàv api na j¤àyate | atas tadbhedapradar÷anàrtham àha | ## iti | sa eùa trividhaþ pariõàmo vipàkàkhyo mananàkhyo viùayavij¤aptyàkhya÷ ca | tatra ku÷alàku÷alakarmavàsanàparipàkava÷àd yathàkùepaü phalàbhinirvçttir vipàkaþ | kliùñaü mano nityaü mananàtmakatvàn mananàkhyam | råpàdiviùayapratyavabhàsatvàc cakùuràdivij¤ànaü ùañprakàram api viùayavij¤aptiþ | tatsvaråpanirde÷am antareõa na tat pratãyate ity ato yasya yat svaråpaü tad yathàkramaü pradar÷ayann àha | ## iti | tatreti yo 'yam anantaroktas trividhaþ pariõàmaþ | àlayàkhyam ity àlayavij¤ànasaüj¤akaü yad vij¤ànaü sa vipàkapariõàmaþ | tac ca sarvasàükle÷ikadharmabãjasthànatvàd àlayaþ | àlayaþ sthànam iti paryàyau | atha vàlãyante upanibadhyante 'smin sarvadharmàþ kàryabhàvena tad vàlãyate upanibadhyate kàraõabhàvena sarvadharmeùv ity àlayaþ | vijànàtãti vij¤ànam | sarvadhàtugatiyonijàtiùu ku÷alàku÷alakarmavipàkatvàd vipàkaþ | sarvadharmabãjà÷rayatvàt sarvabãjakam | yadi pravçttivij¤ànavyatiriktam àlayavij¤ànam asti tato 'syàlambanam àkàro và vaktavyaþ | na hi niràlambanaü niràkàraü và vij¤ànaü yujyate | naiva tan niràlambanaü niràkàraü veùyate | kiü tarhy [@@] aparicchinnàlambanàkàram | kiü kàraõam | yasmàd àlayavij¤ànaü dvidhà pravartate | adhyàtmam upàdànavij¤aptito bahirdhàparicchinnàkàrabhàjanavij¤aptita÷ ca | tatràdhyàtmam upàdànaü parikalpitasvabhàvàbhinive÷avàsanà sàdhiùñhànam indriyaråpaü nàma ca | asyàlambanasyàtisåkùmatvàd ## asaüviditaka upàdir yasmin asaüviditakà ca sthànavij¤aptir yasmin tad àlayavij¤ànam asaüviditakopàdisthànavij¤aptikam | upàdànam upàdiþ | sa punar àtmàdivikalpavàsanà råpàdidharmavikalpavàsanà ca | tatsadbhàvàd àlayavij¤ànenàtmàdivikalpo råpàdivikalpa÷ ca kàryatvenopàtta iti tad vàsanàtmàdivikalpànàü råpàdivikalpànठcopàdir ity ucyate | so 'sminn idaü tad iti pratisaüvedanàkàreõàsaüvidita ity atas tad asaüviditakopàdir ity ucyate | à÷rayopàdàna¤ copàdiþ | à÷raya àtmabhàvaþ sàdhiùñhànam indriyaråpaü nàma ca | tasya punar yad upàdànam upagamanam ekayogakùematvena tad upàdiþ | tatra kàmaråpadhàtvor dvayor nàmaråpayor upàdànam | àråpyadhàtau tu råpavãtaràgatvàd råpavipàkànabhinirvçtter nàmopàdànam eva | kin tu vàsanàvastham eva tatra råpaü na vipàkàvastham | tat punar upàdànam idantayà pratisaüvedayitum a÷akyam ity ato 'saüvidita ity ucyate | [@@] sthànavij¤aptir bhàjanalokasaünive÷avij¤aptiþ | sàpy aparicchinnàlambanàkàrapravçttatvàd asaüviditety ucyate | kathaü vij¤ànam aparicchinnàlambanàkàraü bhaviùyatãti | anyavij¤ànavàdinàm api nirodhasamàpattyàdyavasthàsu tulyam etat | na ca nirodhasamàpattyàdyavasthàsu vij¤ànaü naivàstãti ÷akyate pratipattum | yuktivirodhàt såtravirodhàc ceti | tatràlayàkhyaü vij¤ànam (2c) ity uktaü vij¤àna¤ càva÷yaü caittaiþ saüprayuktam ity ato vaktavyaü katamaiþ katibhi÷ ca tebhyaþ saüprayujyate | tathà kiü taiþ sarvadà saüprayujyate | uta nety ata àha | ## iti | sadeti yàvad àlayavij¤ànaü tàvad ebhiþ spar÷amanaskàravedanàsaüj¤àcetanàkhyaiþ pa¤cabhiþ sarvatragair dharmair anvitam | vedanà vit | tatra spar÷as trikasaünipàte indriyavikàraparicchedaþ | vedanàsaüni÷rayadànakarmakaþ | indriyaviùayavij¤ànàni trãõy eva trikam | tasya kàryakàraõabhàvena samavasthànaü trikasaünipàtaþ | tasmin sati tatsamakàlam evendriyasya sukhàdivedanànukålo yo vikàras tena [@@] sadç÷o viùayasya sukhàdivedanãyàkàraparicchedo yaþ sa spar÷aþ | indriyaü punar yena vi÷eùeõa sukhaduþkhàdihetutvaü pratipadyate sa tasya vikàraþ | spar÷aþ punar indriyavikàrasàdç÷yenendriyaü spç÷atãndriyeõa và spç÷yata iti spar÷a ucyate | ata eva viùayavikàraparicchedàtmako 'pãndriyavikàrapariccheda uktaþ | vedanàsaüni÷rayatvam asya karma | evaü hy uktaü såtre sukhavedanãyaü spar÷aü pratãtyotpadyate sukhaü veditam iti vistaraþ | manaskàra÷ cetasa àbhogaþ | àbhujanam àbhogaþ | àlambane yena cittam abhimukhãkriyate | sa punar àlambane cittadhàraõakarmakaþ | cittadhàraõaü punas tatraivàlambane punaþ puna÷ cittasyàvarjanam | etac ca karma cittasantater àlambananiyamena vi÷iùñaü manaskàram adhikçtyoktaü na tu yaþ praticittakùaõaü tasya hi pratikùaõam eva vyàpàro na kùaõàntare | vedanà anubhavasvabhàvà | sà punar viùayasyàhlàdakaparitàpakatadubhayàkàraviviktasvaråpasàkùàtkaraõabhedàt tridhà bhavati | sukhà | duþkhà | aduþkhàsukhà ca | evaü tv anye manyante | ÷ubhà÷ubhànàü karmaõàü phalavipàkaü pratyanubhavanty anenety anubhavaþ | tatra ÷ubhànàü karmaõàü sukho 'nubhavaþ phalavipàkaþ | a÷ubhànàü duþkhaþ | ubhayeùàm aduþkhàsukhaþ | atra càlayavij¤ànam eva ÷ubhà÷ubhakarmavipàkaþ | tatsaüprayuktaivopekùà paramàrthataþ ÷ubhà÷ubhànàü karmaõàü phalavipàkaþ | sukhaduþkhayos tu ku÷alàku÷alakarmavipàkajatvàd vipàkopacàraþ | tatra sukho 'nubhavo yasminn utpanne viyogecchà niruddhe ca punaþ saüyogecchà jàyate | duþkho 'nubhavo yasminn utpanne viyogecchà niruddhe ca punar asaüyogecchà | aduþkhàsukho yasminn utpanne niruddhe cobhyaü na jàyate | saüj¤à viùayanimittodgrahaõam | viùaya àlambanam | nimittaü tadvi÷eùo nãlapãtàdyàlambanavyavasthàkàraõam | tasyodgrahaõaü niråpaõaü nãlam etan na pãtam iti | [@@] cetanà cittàbhisaüskàro manasa÷ ceùñà yasyàü satyàm àlambanaü prati cetasaþ praspanda iva bhavaty ayaskàntava÷àd ayaþpraspandavat | vedanà trividhà sukhà duþkhà aduþkhàsukhà ca | dharmà÷ catuþ prakàràþ ku÷alà aku÷alà anivçtàvyàkçtà nivçtàvyàkçtà÷ ca | tatràlayavij¤àne vid iti sàmànyopade÷ena na vij¤àyate tiséõàü vedanànàü katamà vedanà | tathà tad api kiü ku÷alam aku÷alam anivçtàvyàkçtaü nivçtàvyàkçtam iti na vij¤àyata ity ata àha | ## tatrety àlayavij¤ànam eva prakçtatvàt saübadhyate | upekùaivàlayavij¤àne vedanà na sukhà na duþkhà tayoþ paricchinnàlambanàkàratvàd ràgadveùànu÷ayitatvàc ca | anivçtàvyàkçta¤ ca tat | (4b) àlayavij¤ànam iti prakçtam | tatrànivçtagrahaõaü nivçtavyavacchedàrtham | avyàkçtagrahaõaü ku÷alàku÷alavyavacchedàrtham | manobhåmikair àgantukair upakle÷air anàvçtatvàd anivçtam | vipàkatvàd vipàkaü prati ku÷alàku÷alatvenàvyàkaraõàd avyàkçtam | [@@] ## yathàlayavij¤ànam ekàntena vipàko 'paricchinnàlambanàkàraü sadà spar÷àdibhir anvitaü tatra copekùaiva vedanànivçtàvyàkçta¤ ca tathà spar÷àdayo 'py ekàntena vipàkà evàparicchinnàlambanàkàrà÷ ca | àtmànaü hitvetarai÷ caturbhir àlayavij¤ànena ca nityam anugatàs teùu copekùaiva vedanànivçtàvyàkçtà÷ càlayavij¤ànavat | na hi vipàkena saüprayuktànàm avipàkatvam aparicchinnàlambanàkàreõa ca paricchinnàlambanàkàratvaü saübhavati | evam anyatràpi vàcyam || kiü punas tad àlayavij¤ànam ekam abhinnam àsaüsàram anuvartate | uta saütànena | na hi tad ekam abhinnam anuvartate kùaõikatvàt | kiü tarhi | ## tac cety àlayavij¤ànam eva saübadhyate | tatra sroto hetuphalayor nairantaryaprabandhena pravçttiþ | udakasamåhasya pårvàparabhàgàvicchedena pravàha ogha ity ucyate | yathà hy oghas tçõakàùñhagomayàdãn àkarùayaï gacchaty evam àlayavij¤ànam api puõyàpuõyàne¤jyakarmavàsanànugataü spar÷amanaskàràdãn àkarùan srotasàsaüsàram avyuparataü pravartata iti | tasyaivaü ÷rotasà pravçttasya kasyàm avasthàyàü vyàvçttir ity àha | ## kiü punar arhattvam | yadyogàd arhann ity ucyate | kasya punar yogàd arhann ity ucyate | kùayaj¤ànànutpàdaj¤ànalàbhàt | tasyàü hy avasthàyàm àlayavij¤ànà÷ritadauùñhulyanirava÷eùaprahàõàd àlayavij¤ànaü vyàvçttaü bhavati | saiva càrhadavasthà | uktaþ savibhaïgo vipàkapariõàmaþ | [@@] idànãü mananàkhyàü dvitãyaü pariõàmam àha | tad à÷ritya pravartata iti vistaraþ | tatra yathà cakùuràdivij¤ànànàü cakùuràdaya à÷rayatvena råpàdaya÷ càlambanatvena prasiddhà naiva kliùñasya manasa à÷raya àlambanaü và prasiddham | na ca vij¤ànam à÷rayàlambananirapekùaü yujyata ity ataþ kliùñasya manasa à÷rayàlambanapratipàdanàrthaü niruktipratipàdanàrtha¤ càha | ## tad à÷ritya pravartata iti tacchabdenàlayavij¤ànam abhisaübadhyate | tadvàsanà÷rayo hy àlayavij¤ànam atas tad à÷ritya pravartate santànenotpadyata ity arthaþ | atha và yasmin dhàtau bhåmau vàlayavij¤ànaü vipàkas tad api kliùñaü manas taddhàtukaü tadbhåmikaü ceti tatpratibaddhavçttitvàt tad à÷ritya pravartate | tadàlambam ity àlayavij¤ànàlambanam eva satkàyadçùñyàdibhiþ saüprayogàd ahaü mamety àlayavij¤ànàlambanatvàt | kathaü punar yata eva cittàd utpadyate tad eva tadàlambanaü bhavati | yathà tad anicchatàü keùàücit kasyà¤cid avasthàyàü yata eva cittàn manovij¤ànam utpadyate tadàlambanam eva tad utpadyate | manonàma vij¤ànam iti mana iti nàma àkhyà yasya vij¤ànasya tad àlayavij¤ànam à÷ritya pravarte tadàlambanaü ca manonàmety anenàlayavij¤ànàt pravçttivij¤ànàc ca vyavacchinatti | tat punaþ kiü svabhàvam ity àha | mananàtmakam iti | evaü mananàtmakatvàn mana ity ucyate nairåktena vidhinà | [@@] vij¤ànasvaråpatvàd ava÷yaü tac caittaiþ saüprayujyate | idaü tu na j¤àyate katamais tac caittaiþ kiyadbhiþ kiyantaü kàlaü và saüprayujyata ity ata àha | ## caittà hi dviprakàràþ kle÷às tad anye ca | tadanyebhyo vyavacchedàrtham àha kle÷air iti | kle÷à api ùañ | na ca taiþ saüprayujyate 'ta÷ caturbhir ity àha | sahitam iti saüprayuktam | kle÷à api dvividhàþ | aku÷alà nivçtàvyàkçtà÷ ca | aku÷alebhyo vi÷eùàrtham àha nivçtàvyàkçtair iti | na hi nivçtena vij¤ànenàku÷alànàü saüprayogaþ saübhavati | nivçtàþ kliùñatvàt | avyàkçtàþ ku÷alàku÷alatvenàvyàkaraõàt | sadeti sarvakàlam | yàvat tad asti tàvat taiþ saüprayuktam | sàmànyanirde÷àd vi÷eùato na j¤àyanta iti vi÷eùato nirdi÷ati | #<àtmadçùñyàtmamohàtmamànàtmasnehasaüj¤itaiþ || 6cd># upàdànaskandheùv àtmeti dar÷anam àtmadçùñiþ satkàyadçùñir ity arthaþ | moho 'j¤ànam | àtmany aj¤ànam àtmamohaþ | àtmaviùaye màna àtmamàno 'smimàna ity arthaþ | àtmani sneha àtmasneha àtmapremety arthaþ | tatràlayavij¤ànasvaråpe saümåóhaþ sann àlayavij¤àne àtmadçùñim utpàdayati | àtmadar÷anàd yà cittasyonnatiþ so 'smimànaþ | etasmiüs traye saty àtmàbhimate vastuni yo 'bhiùvaïgaþ sa àtmasnehaþ | [@@] àha ca | avidyayà càtmadçùñyà càsmimànena tçùõayà | ebhi÷ caturbhiþ saükliùñaü mananàlakùaõaü manaþ || viparyàsanimittaü tu manaþ kliùñaü sadaiva tat | ku÷alàvyàkçte citte sadàhaïkàrakàraõam || ete hy àtmamohàdayaþ kle÷à manovan navabhåmikàþ | iha ca sàmànyenàbhidhànàn na j¤àyate kiü svabhåmikair eva saüprayujyate | utànyabhåmikair apãty ata àha | ## iti | yatra jàto yatrajaþ | tanmayair iti yatra dhàtau bhåmau và jàtas taddhàtukais tadbhåmikair eva ca saüprayujyate | nànyadhàtukair anyabhåmikair và | kiü puna÷ caturbhir eva kle÷aiþ saüprayujyate | nety àha | ## saüprayujyata iti saübadhyate | ca÷abdaþ samuccayàrthaþ | spar÷àdyair iti spar÷amanaskàravedanàsaüj¤àcetanàbhiþ | ete hi pa¤ca dharmàþ sarvatragatvàt sarvavij¤ànaiþ saüprayujyante | etair api yatra jàtas tanmayair eva saüprayujyate nànyadhàtubhåmikaiþ | [@@] atha vànyair iti målavij¤ànasaüprayuktebhyo vyavacchedàrtham | målavij¤àne hy anivçtàvyàkçtàþ spar÷àdayaþ | kliùñe tu manasi manovan nivçtàvyàkçtàþ | yadi tat kliùñaü manaþ ku÷alakliùñàvyàkçtàvasthàsv avi÷eùeõa pravartate na tasya tarhi nivçttir asti | anivçtte ca tasmin kuto mokùa iti kathaü na mokùàbhàvaþ prasajyate | na prasajyate yasmàd ## arhatas tàvad a÷eùakle÷aprahàõàt kliùñaü mano naivàsti | tad dhi bhàvàgrikabhàvanàprahàtavyakle÷avad arhattvapràptyànantaryamàrgeõaiva prahãyate | tad anyakle÷avad arhattvàvasthàyàn naiva vidyate | àki¤canyàyatanavãtaràgasyàpy anàgàmino nirodhasamàpattilàbhino màrgabalena nirodhasamàpatter labhyatvàü màrgavan nirodhasamàpattyavasthàyàm api nirudhyate | nirodhàc ca vyutthitasya punar àlayavij¤ànàd eva pravartate | màrge lokottare na ceti (7d) lokottaragrahaõaü laukikavyavacchedàrtham | laukike tu màrge kliùñaü manaþ pravartata eva | nairàtmyadar÷anasyàtmadar÷anapratipakùatvàn na lokottaramàrge pravartitum utsaheta | vipakùapratipakùayor ayaugapadyàl lokottaramàrge tan nirudhyate | tasmàd api vyutthitasya punar àlayavij¤ànàd evotpadyate | [@@] ## uddiùño nidiùña÷ ceti nigamayati | dvitãyapariõàmàntaraü tçtãyaþ pariõàmo vaktavya ity ata àha | ## tçtãyo vij¤ànapariõàma iti vàkya÷eùaþ | ùaóvidhasyeti ùañprakàrasya råpa÷abdagandharasaspraùñavya dharmàtmakasya viùayasya yà upalabdhir grahaõaü pratipattir ity arthaþ | sà punaþ kiü ku÷alàku÷alàvyàkçtety ata àha | ## ku÷alàku÷alàdvayety avyàkçtàpi | alobhàdveùàmohaiþ saüprayuktà ku÷alà | lobhadveùamohaiþ saüprayuktàku÷alà | ku÷alàku÷alair asaüprayuktàdvayà na ku÷alà nàku÷alety arthaþ | sà punaþ kãdç÷ai÷ caitasikaiþ saüprayujyate | kiyanto và tatsaüprayogiõa÷ caitasikà ity ata àha | ## [@@] ya ete sarvatragàdaya uddiùñàs te na vij¤àyanta ity atas tatpradar÷anàrtham àha | ## àdau nirdiùñatvàd àdyàþ sarvatragà ity arthaþ | tathà hi | sadàspar÷amanaskàravitsaüj¤àcetanànvitam (3cd) iti prathamato nirdiùñàþ | spar÷a eùàm àdir iti spar÷àdayaþ | te punaþ spar÷amanaskàràdayaþ pa¤ca dharmàþ sarvacittam anugacchantãti sarvatragàþ | tathà hy eta àlayavij¤àne kliùñe manasi pravçttivij¤àneùu càvi÷eùeõa pravartante | viniyatàn adhikçtyàha | ## vi÷eùe niyatatvàd viniyatàþ | eùàü hi vi÷eùa eva viùayo na sarvaþ | tatra chando 'bhiprete vastuny abhilàùaþ | abhiprete vastuny abhilàùa iti pratiniyataviùayatvaü j¤àpitaü bhavaty anabhiprete chandàbhàvàt | dar÷ana÷ravaõàdikriyàviùayatvena yad abhimataü vastu tad abhipretam | tatra dar÷ana÷ravaõàdipràrthanà chandaþ | sa ca vãryàrambhasaüni÷rayadànakarmakaþ | adhimokùo ni÷cite vastuni tathaivàvadhàraõam | ni÷citagrahaõam ani÷citapratiùedhàrtham | yuktita àptopade÷ato và yad vastu asaüdigdhaü tan ni÷citam | yenaivàkàreõa tan ni÷citam anityaduþkhàdyàkàreõa tenaivàkàreõa tasya vastuna÷ cetasy abhinive÷anam | evam etan nànyathety avadhàraõam adhimokùaþ | sa càsaühàryatàkarmakaþ | adhimuktipradhàno hi svasiddhàntàt parapravàdibhir apahartuü na ÷akyate | [@@] smçtiþ saüstute vastuny asaüpramoùa÷ cetaso 'bhilapanatà | saüstutaü vastu pårvànubhåtam | àlambanagrahaõàvipraõà÷akàraõatvàd asaüpramoùaþ | pårvagçhãtasya vastunaþ punaþ punar àlambanàkàrasmaraõam abhilapanatà | abhilapanam evàbhilapanatà | sà punar avikùepakarmikà | àlambanàbhilapane sati cittasyàlambanàntara àkàràntare và vikùepàbhàvàd avikùepakarmikà | samàdhir upaparãkùye vastuni cittasyaikàgratà | upaparãkùyaü vastu guõato doùato và | ekàgratà ekàlambanatà | j¤ànasaüni÷rayadànakarmakaþ | samàhite citte yathàbhåtaparij¤ànàt | dhãþ praj¤à | sàpy upaparãkùya eva vastuni pravicayo yogàyogavihito 'nyathà veti | pravicinotãti pravicayaþ | yaþ samyaï mithyà và saükãrõasvasàmànyalakùaõeùv iva dharmeùu vivekàvabodhaþ | yuktir yogaþ | sa punar àptopade÷o 'numànaü pratyakùa¤ ca | tena triprakàreõa yogena yo janitaþ sa yogavihitaþ | sa punaþ ÷rutamaya÷ cintàmayo bhàvanàmaya÷ ca | tatràptavacanapràmàõyàd yo 'vabodhaþ sa ÷rutamayaþ | yuktinidhyànaja÷ cintàmayaþ | samàdhijo bhàvanàmayaþ | ayogo 'nàptopade÷o 'numànàbhàso mithyà praõihita÷ ca samàdhiþ | tenàyogena janito 'yogavihitaþ | upapattipratilambhiko laukikavyavahàràvabodha÷ ca na yogavihito nàyogavihitaþ | eùà ca saü÷ayavyàvartanakarmikà | saü÷ayavyàvartanaü praj¤ayà dharmàn pravicinvato ni÷cayalàbhàd iti | ete hi pa¤ca dharmàþ parasparaü vyatiricyàpi pravartante | eva¤ ca yatràdhimokùas tatra nàva÷yam itarair api bhavitavyam | evaü sarvatra vàcyam | uktà viniyatàþ || [@@] tadanantaroddiùñàs tv idànãü ku÷alà vaktavyà ity ata àha | #<÷raddhàtha hrãr apatrapà || 10d alobhàditrayaü vãryaü pra÷rabdhiþ sàpramàdikà | àhiüsà ku÷alàþ | 11abc># eta ekàda÷a dharmà iti vàkya÷eùaþ | tatra ÷raddhà astitvaguõavattva÷akyatveùu karmaphalasatyaratneùv abhisaüpratyayaþ prasàda÷ cetaso 'bhilàùaþ | ÷raddhà hi tridhà pravartate | sati vastuni guõavaty aguõavati và saüpratyayàkàrà | sati guõavati ca prasàdàkàrà | sati guõavati ca pràptum utpàdayituü và ÷akye 'bhilàùàkàrà | cetasaþ prasàda iti | ÷raddhà hi cittakàluùyavairodhikãty atas tatsaüprayoge kle÷opakle÷amalakàluùyavigamàc cittaü ÷raddhàm àgamya prasãdatãti cetasaþ prasàda ucyate | sà puna÷ chandasaüni÷rayadànakarmikà | hrãr àtmànaü dharmaü vàdhipatiü kçtvàvadyena lajjà | sadbhir garhitatvàd aniùñavipàkatvàc ca pàpam evàvadyam | tenàvadyena kçtenàkçtena và yà cittasyàvalãnatà lajjà sà hrãþ | iyaü ca du÷caritasaüyamasaüni÷rayadànakarmikà | apatràpyaü lokam adhipatiü kçtvàvadyena lajjà | loke hy etad garhitaü màü caivaü karmàõaü viditvà garhiùyatãty a÷lokàdibhayàd avadyena lajjate | idam api du÷caritasaüyamasaüni÷riyadànakarmakam | [@@] alobho lobhapratipakùaþ | lobho nàma bhave bhavopakaraõeùu ca yàsaktiþ pràrthanà ca | tatpratipakùo 'lobho bhave bhavopakaraõeùu vànàsaktiþ vaimukhya¤ ca | aya¤ ca du÷caritàpravçttisaüni÷rayadànakarmakaþ | adveùo dveùapratipakùo maitrã | dveùo hi sattveùu duþkhe duþkhasthànãyeùu ca dharmeùv àghàtaþ | adveùo dveùapratipakùatvàt sattveùu duþkhe duþkhasthànãyeùu ca dharmeùv anàghàtaþ | ayam api du÷caritàpravçttisaüni÷rayadànakarmakaþ | amoho mohapratipakùo yathàbhåtasaüpratipattiþ | mohaþ karmaphalasatyaratneùv aj¤ànam | mohapratipakùatvàd amohas teùv eva karmaphalasatyaratneùu saüpratipattiþ | ayam api du÷caritàpravçttisaüni÷rayadànakarmakaþ | vãryaü kausãdyapratipakùaþ ku÷ale cetaso 'bhyutsàhaþ | na tu kliùñe | kliùñe tåtsàhaþ kutsitatvàt kausãdyam eva | etac ca ku÷alapakùaparipåraõapariniùpàdanakarmakam | pra÷rabdhir dauùñhulyapratipakùaþ kàyacittakarmaõyatà | dauùñhulyaü kàyacittayor akarmaõyatà sàükle÷ikadharmabãjàni ca | tadapagame pra÷rabdhisadbhàvàt | tatra kàyakarmaõyatà kàyasya svakàryeùu [@@] laghusamutthànatà yato bhavati | cittakarmaõyatà samyaïmanasikàrasaüprayuktasya cittasyàhlàdalàghavanimittaü yac caitasikaü dharmàntaraü yadyogàc cittam avyàhatam àlambane pravartate 'tas tac cittakarmaõyatety ucyate | kàyasya punaþ spraùñavyavi÷eùa eva prãtyàhçtaþ kàyapra÷rabdhir veditavyà | prãtamanasaþ kàyaþ pra÷rabhyata iti såtre vacanàt | iyaü tadva÷enà÷rayaparàvçttito '÷eùakle÷àvaraõaniùkarùaõakarmikà | sàpramàdikà | sahàpramàdena pravartata iti sàpramàdikà | kà punar asau | upekùà | kuta etat | ekàntaku÷alatvàt sarvaku÷alànàü ceha nirde÷àdhikàràc chraddhàdivat sàkùàd anirde÷àt tadvyatiriktànyaku÷alàbhàvàc copekùaiva vij¤àyate | tatràpramàdaþ pramàdapratipakùaþ | alobhàd yàvad vãryam apramàdaþ | yàn alobhàdãn ni÷rityàku÷alàn dharmàn prajahàti tatpratipakùàü÷ ca ku÷alàn dharmàn bhàvayati te 'lobhàdayo 'pramàdaþ | ata eva pramàdapratipakùaþ pramàdasyàto viparãtatvàt | sa punar laukikalokottarasaüpattiparipåraõakarmakaþ | upekùà cittasamatà cittapra÷añhatà cittànàbhogatà | ebhis tribhiþ [@@] padair upekùàyà àdimadhyàvasànàvasthà dyotità | tatra layauddhatyaü và cetaso vaiùamyam | tasyàbhàvàd àdau cittasamatà | tato 'nabhisaüskàreõàprayatvena samàhitasya cetaso yathàyogaü samasyaiva yà pravçttiþ sà cittapra÷añhatà | sà punar avasthà layauddhatya÷aïkànugatàcirabhàvitatvàt | tato bhàvanàprakarùagamanàt tadvipakùadårãbhàvàt tacchaïkàbhàve layauddhatyapratipakùanimitteùv àbhogam akurvato 'nàbhogàvasthà cittasyànàbhogatà | iya¤ ca sarvakle÷opakle÷ànavakà÷asaüni÷rayadànakarmikà | avihiüsà vihiüsàpratipakùaþ | vadhabandhanàdibhiþ sattvànàm aviheñhanam avihiüsà sattveùu karuõà | kaü ruõaddhãti karuõà | kam iti sukhasyàkhyà sukhaü ruõaddhãty arthaþ | kàruõiko hi paraduþkhaduþkhã bhavatãti | iyaü càviheñhanakarmikà | uktà ekàda÷a ku÷alàþ | tadanantaroddiùñàs tu kle÷à ity atas tàn adhikçtyàha | ## iti | ràga÷ ca pratigha÷ ca måóhi÷ ca ràgapratighamåóhayaþ | [@@] tatra ràgo bhavabhogayor adhyavasànaü pràrthanà ca | sa punar duþkhasaüjananakarmakaþ | duþkham atropàdànaskandhàs teùàü kàmaråpàråpyatçùõàva÷àd abhinirvçtteþ | ato ràgasya duþkhasaüjananaü karma nirdi÷yate | pratighaþ sattveùv àghàtaþ sattveùu råkùacittatà yenàviùñaþ sattvànàü vadhabandhanàdikam anartha¤ cintayati | sa punar aspar÷avihàradu÷caritasaüni÷riyadànakarmakaþ | spar÷aþ sukham | tena sahito vihàraþ spar÷avihàraþ | na spar÷avihàro 'spar÷avihàraþ | duþkhasahita ity arthaþ | àghàtacittasyàva÷yaü daurmanasyasamudàcàràc cittaü tapyate | cittànuvidhànàc ca kàyo 'pi tapyata eveti sarveryàpatheùu saduþkhasavighàto 'spar÷avihàro bhavati | pratihatacittasya ca na ki¤cid du÷caritaü vidåra iti pratigho 'spar÷avihàradu÷caritasaüni÷rayadànakarmaka uktaþ | moho 'pàyeùu sugatau nirvàõe tatpratiùñhàpàkeùu hetuùu teùàü càviparãte hetuphalasaübandhe yad aj¤ànam | aya¤ ca saükle÷otpattisaüni÷riyadànakarmakaþ | tatra kle÷akarmajanmàtmakas trividhaþ saükle÷aþ | tasyotpattiþ pårvapårvasaükle÷animittàd uttarottarasya saükle÷asyàtmalàbhaþ | tasyotpatteþ saüni÷rayadànakarma | [@@] måóhasyaiva hi mithyàj¤ànasaü÷ayaràgàdikle÷apaunarbhavikakarmajanmanàü pravçtter nàmåóhasyeti | mànaþ | màno hi nàma sarva eva satkàyadçùñisamà÷rayeõa pravartate | sa puna÷ cittasyonnatilakùaõaþ | tathà hy àtmàtmãyabhàvaü skandheùv adhyàropyàyam aham idaü mamety àtmànaü tena tena vi÷eùeõonnamayati | anyebhyo 'dhikaü manyate | sa càgauravaduþkhotpattisaüni÷rayadànakarmakaþ | agauravaü guruùu guõavatsu ca pudgaleùu stabdhatà kàyavàcor apra÷ritità duþkhotpattiþ punar atra punarbhavotpattiþ | sa ca puna÷ cittonnatisvaråpàbhede 'pi cittonnatinimittabhedàt saptadhà bhidyate | màno 'timàna ity evamàdi | hãnàt kulavij¤ànavittàdibhiþ ÷reyàn asmi kulavij¤ànavittàdibhir iti yà cittasyonnatiþ sadç÷ena và kulàdibhir eva sadç÷o 'smãti yà cittasyonnatiþ sa mànaþ | atimànaþ | kulavij¤ànavittàdibhiþ sadç÷àt tyàga÷ãlapauruùàdibhiþ ÷reyàn asmi ÷reyasà và kulavidyàdibhiþ sadç÷o 'smi vij¤ànavittàdibhir ity ayam atimànaþ | ÷reyasaþ kulavij¤ànavittair aham eva ÷reyàn asmi kulavij¤ànavittair iti yà cittasyonnatir ayaü mànàtimànaþ | [@@] asmimànaþ | pa¤casåpàdànaskandheùv àtmàtmãyarahiteùv àtmàtmãyàbhinive÷àd yà cittasyonnatiþ so 'smimànaþ | abhimànaþ | apràpta uttare vi÷eùàdhigame pràpto mayeti yà cittasyonnatiþ so 'bhimànaþ | ånamànaþ | bahvantaravi÷iùñàt kulavidyàdibhir alpàntarahãno 'smi kulavidyàdibhir iti yà cittasyonnatir ayam ånamànaþ | mithyàmànaþ | aguõavato guõavàn asmãti yà cittasyonnatiþ sa mithyàmànaþ | aguõà hi dauþ÷ãlyàdayas te yasya vidyante so 'guõavàn | tasmàd guõavàn asmãty anena hi dàna÷ãlàdyabhàve 'pi guõavattvam abhyupagataü bhavatãty ato nirvastukatvàn mithyàmàna ity ucyate | dçg iti sàmànyanirde÷e 'pi kle÷àdhikàràt pa¤caiva kle÷àtmikàþ satkàyadçùñyàdikà dçùñayaþ saübadhyante | na laukikã samyagdçùñir anàsravà và | àsàü tu kliùñanitãraõàkàratvàd avi÷eùe 'py àlambanàkàrabhedàt parasparato bhedaþ | tatra satkàyadçùñir yat pa¤casåpàdànaskandheùv àtmàtmãyadar÷anam | antagràhadçùñis teùv eva pa¤casåpàdànaskandheùv àtmàtmãyatvena gçhãteùu yad ucchedataþ ÷à÷vatato và dar÷anam | mithyàdçùñiþ | yayà mithyàdçùñyà hetuü vàpavadati phalaü kriyàü và sad và vastu nà÷ayati sà sarvadar÷anapàpatvàn mithyàdçùñir ity ucyate | dçùñaparàmar÷aþ pa¤casåpàdànaskandheùv agrato vi÷iùñataþ ÷reùñhataþ paramata÷ ca yad dar÷anam | [@@] ÷ilavrataparàmar÷aþ pa¤casåpàdànaskandheùu ÷uddhito muktito nairyàõikata÷ ca yad dar÷anam | vicikitsà | karmaphalasatyaratneùu vimatiþ | vividhà matir vimatiþ syàn na syàd iti | praj¤àta÷ ceyaü jàtyantaram evoktà | uktàþ ùañkle÷às tadanantaroddiùñàs tv idànãm upakle÷à vaktavyà ity ata àha | ## tatra krodho vartamànam apakàram àgamya ya÷ cetasa àghàtaþ | ayaü càghàtasvaråpatvàt pratighàn na bhidyate | kiü tv asya pratighasyàvasthàvi÷eùe praj¤aptatvàt pratighàü÷ikaþ | vartamànam apakàram àgamya ya÷ cetasa àghàtaþ sattvàsattvaviùayo daõóadànàdisaüni÷rayadànakarmaka÷ ca sa krodha iti praj¤apyate | upanàho vairànubandhaþ | krodhàd årdhvaü mamànenedam apakçtam ity asya vairàtmakasyànu÷ayasyànutsargaþ prabandhena pravartanam upanàhaþ | aya¤ càkùàntisaüni÷rayadànakarmakaþ | akùàntir apakàràmarùaõaü pratyapakàracikãrùà ca | ayam api krodhavat pradveùàvasthàvi÷eùe praj¤apyate | ataþ praj¤aptisann eva veditavyaþ | mrakùa àtmano 'vadyapracchàdanà | chandadveùabhayàdãn niràkçtya kàle taddhitaiùiõà codakena tat tvam evaükàrãty anuyuktasya mohàü÷iky avadyapracchàdanà mrakùaþ | mohàü÷ikatvaü tu mrakùasya pracchàdanàkàratvàt | aya¤ ca kaukçtyàspar÷asaüni÷rayadànakarmakaþ | [@@] dharmataiùà yad avadyaü pracchàdayataþ kaukçtyam utpadyate kaukçtyàc càva÷yaü daurmanasyena saüprayogàd aspar÷avihàra iti | pradà÷a÷ caõóavacodà÷ità | caõóaü vacaþ pragàóhaü pàruùyaü marmaghaññanayogena | da÷ana÷ãlo dà÷ã | tadbhàvo dà÷ità | aya¤ ca bhàvapratyayaþ svàrthikaþ | caõóena vacasà prada÷atãti caõóavacodà÷ità | aya¤ ca krodhopanàhapårvaka÷ cetasa àghàtasvabhàva iti pratighàü÷ika eva na dravyato vidyate | aya¤ ca vàgdu÷caritaprasavakarmakaþ | aspar÷avihàrakarmaka÷ ca tadvataþ pudgalasya duþkhasaüvàsatvàt | ãrùyà parasaüpattau cetaso vyàroùaþ | làbhasatkàràdhyavasitasya làbhasatkàrakula÷ãla÷rutàdãn guõavi÷eùàn parasyopalabhya dveùàü÷iko 'marùakçta÷ cetaso vyàroùa ãrùyà | svam à÷rayaü vyàpya roùo vyàroùaþ | daurmanasyasaüprayogàt tatpårvaka÷ càspar÷avihàra iti daurmanasyàspar÷avihàrakarmikocyate | màtsaryaü dànavirodhã cetasa àgrahaþ | upàttaü vastu dharmàmiùakau÷alàtmakaü yena påjànugrahakàmyayàrthine 'narthine và dãyate tad dànam | tasmin sati dànàbhàvàt tadvirodhãty ucyate | làbhasatkàràdhyavasitasya jãvitopakaraõeùu ràgàü÷ika÷ cetasa àgraho 'parityàgecchà màtsaryam | idaü càsaülekhasaüni÷rayadànakarmakam | asaülekhaþ punar màtsaryeõànupayujyamànànàm apy upakaraõànàü saünicayàd veditavyaþ | màyà parava¤canàyàbhåtàrthasaüdar÷anatà | làbhasatkàradhyavasitasya parava¤canàbhipràyeõànyathàvasthitasya ÷ãlàder arthasyànyathà prakà÷anà | iya¤ ca sahitàbhyàü ràgamohàbhyàm abhåtàn guõàn prakà÷ayatas tayoþ samuditayoþ praj¤apyata iti krodhàdivat praj¤aptita eva na dravyata iti mithyàjãvasaüni÷rayadànakarmikà | [@@] ÷àñhyaü svadoùapracchàdanopàyasaügçhãta¤ cetasaþ kauñilyam | svadoùapracchàdanopàyaþ paravyàmohanam | tat punar anyenànyat pratisaran vikùipaty aparisphuñaü và pratipadyate | ata eva ÷àñhyaü mrakùàd bhidyate | sa hi sphuñam eva pracchàdayati na kàkvà | idam api làbhasatkàràdhyavasitopàyàbhyàü ràgamohàbhyàü svadoùapracchàdanàrthaü paravyàmohanàya pravartate | tayor eva sahitayoþ praj¤apyate | ida¤ ca samyagavavàdalàbhaparipanthakarmakam | samyagavavàdasya yo làbho yoni÷o manasikàras tasyàntaràyaü karoti | madaþ svasaüpattau raktasyoddharùa÷ cetasaþ paryàdànam | kulàrogyayauvanabalaråpai÷varyabuddhimedhàprakarùaþ svasaüpattiþ | uddharùo harùavi÷eùaþ | yena harùavi÷eùeõa cittam asvatantrãkriyate tena tadàtmatantrãkaraõàt paryàttaü bhavatãty etad ukta¤ cetasaþ paryàdànam iti | aya¤ ca sarvakle÷opakle÷asaüni÷rayadànakarmakaþ | vihiüsà sattvaviheñhanà | vividhair vadhabandhanatàóanatarjanàdibhiþ sattvànàü hiüsà vihiüsà | viheñhyante 'nayà sattvà vadhabandhanàdibhir duþkhadaurmanasyotpàdanàd iti sattvaviheñhanà | sà punaþ pratighàü÷ikã nirghçõatà sattveùu cittaråkùatà sattvaviheñhanakarmikà vihiüsety ucyate | àhrãkyaü svayam avadyenàlajjà | tasmin karmaõyàtmànam ayogyaü manyamànasyàpi yàvadyenàlajjà sàhrãkyaü hrãvipakùabhåtam | anapatràpyaü parato 'vadyenàlajjà | loka÷àstraviruddham etan mayà kriyata ity evam avagacchato 'pi yà tayà pàpakriyayàlajjà sàpatràpyavipakùabhåtam anapatràpyam | etac ca dvayam api sarvakle÷opakle÷asàhàyyakarmakam | ràgadveùamohaprakàreùu sarvàsatkàryaprabhavahetuùu ràgadveùayor ayaugapadyàd yathàsaübhavaü praj¤apyate na tu svatantram asti | [@@] styàna¤ cittasyàkarmaõyatà staimityam | stimitasya bhàvaþ staimityaü yadyogàc cittaü jaóãbhavati stimitaü bhavati nàlambanaü pratipattuü samutsahate | etac ca sarvakle÷opakle÷asahàyyadànakarmakam | mohàü÷e praj¤aptatvàc ca mohàü÷ikam eva na pçthag vidyate | auddhatyaü cittasyàvyupa÷amaþ | vyupa÷amo hi ÷amathas tadviruddho 'vyupa÷amaþ | sa punar eùa ràgànukålaü pårvahasitarasitakrãóitàdyanusmarata÷ cetaso 'vyupa÷amahetuþ ÷amathaparipanthakarmakaþ | à÷raddhyàü karmaphalasatyaratneùv anabhisaüpratyayaþ ÷raddhàvipakùaþ | ÷raddhà hy astitvaguõavattva÷akyatveùv abhisaüpratyayaþ prasàdo 'bhilàùa÷ ca yathàkramam | a÷raddhà tadviparyeõàstitvaguõavattva÷akyatveùv anabhisaüpratyayo 'prasàdo 'nabhilàùa÷ ca | kausãdyasaüni÷rayadànakarmakam | a÷raddadhànasya prayogacchandàbhàvàt kausãdyasaüni÷rayadànakarmakatvam | kausãdyaü ku÷ale cetaso 'nabhyutsàho vãryavipakùaþ | ku÷ale kàyavàïmanaþkarmaõi nidràpàr÷va÷ayanasukham àgamya yo mohàü÷ika÷ cetaso 'nabhyutsàhaþ | etac ca ku÷alapakùaprayogaparipanthakarmakam | pramàdo yair lobhadveùamohakausãdyaiþ kle÷àd ràgadveùamohàdikàc cittaü na rakùati ku÷alaü ca tatpratipakùabhåtaü na bhàvayati | teùu lobhadveùamohakausãdyeùu pramàdaþ praj¤apyate | aya¤ càku÷alavçddhiku÷alaparihàõisaüni÷rayadànakarmakaþ | muùità smçtiþ kliùñà smçtiþ | kliùñeti kle÷asaüprayuktà | iya¤ ca vikùepasaüni÷rayadànakarmikà | [@@] vikùepo ràgadveùamohàü÷ika÷ cetaso visàraþ | vividhaü kùipyate 'nena cittam iti vikùepaþ | yai ràgadveùamohai÷ cittaü samàdhyàlambanàd bahiþ kùipyate teùu yathàsaübhavaü vikùepaþ praj¤apyate | eùa ca vairàgyaparipanthakarmaþ | asaüprajanyaü kle÷asaüprayuktà praj¤à yayàsaüvidità kàyavàkcittacaryà abhikramapratikramàdiùu vartate karaõãyàkaraõãyàj¤ànàt | etac càpattisaüni÷rayadànakarmakam | kaukçtyaü cetaso vipratisàraþ | kutsitaü kçtam iti kukçtam | tadbhàvaþ kaukçtyam | iha tu kukçtaviùaya÷ cetaso vilekhaþ kaukçtyaü caitasikàdhikàràt | etac ca cittasthitiparipanthakarmakam | middham asvatantravçtticetaso 'bhisaükùepaþ | vçttir àlambane pravçttiþ | sàsvatantrà cetaso yato bhavati tan middham | kàyasandhàraõàsamarthà và vçtti÷ cetaso 'svatantrà sà yato bhavati tan middham | abhisaükùepa÷ cetasa÷ cakùuràdãndriyadvàreõàpravçttiþ | etac ca mohàü÷e praj¤apanàn mohàü÷ikaü kçtyàtipattisaüni÷rayadànakarmaka¤ ca | vitarkaþ paryeùako manojalpaþ praj¤àcetanàvi÷eùaþ | paryeùakaþ kim etad iti niråpaõàkàrapravçttaþ | manaso jalpo manojalpaþ | jalpa iva jalpaþ | jalpo 'rthakathanam | cetanàpraj¤àvi÷eùa iti cetanàyà÷ cittaparispandàtmakatvàt praj¤àyà÷ ca guõadoùavivekàkàratvàt | tadva÷ena cittapravçtteþ kadàcic cittacetanayor vitarkaþ praj¤aptiþ kadàcit praj¤àcetasor yathàkramam anabhyåhàbhyuhàvasthayoþ | atha và cetanàpraj¤ayor eva vitarkaþ praj¤aptis tadva÷ena cittasya tathàpravçttatvàt | sa eva cittasyaudàrikatà | audàrikateti sthålatà vastumàtraparyeùaõàkàratvàt | [@@] eùa ca nayo vicàre 'pi draùñavyaþ | vicàro 'pi hi cetanàpraj¤àvi÷eùàtmakaþ | pratyavekùako manojalpa eva | idaü tad iti pårvàdhigataniråpaõàt | ata eva ca cittasåkùmatety ucyate | etau ca spar÷àspar÷avihàrasaüni÷rayadànakarmakau | anayo÷ caudàrikasåkùmatayà vyavasthàpanàt pçthakkaraõam | dvaye dvidheti | (14d) dvaya¤ ca dvaya¤ ca dvaye | te punaþ kaukçtyamiddhe vitarkavicàrau ca | ete ca catvàro dharmà dvidhà kliùñà akliùñà÷ ca | tatràku÷alam akçtvà ku÷ala¤ ca kçtvà ya÷ cetaso vilekhas tat saükliùñaü kaukçtyam | yat ku÷alam akçtvàku÷ala¤ ca kçtvà tat kaukçtyam akliùñam | middham api kliùñacittàviddhaü kliùñacittasaüprayuktaü ca kliùñam | akliùñacittàviddham akliùñacittasaüprayukta¤ càkliùñam | kàmavyàpàdavihiüsàdivitarkàþ kliùñàþ | nai÷kramyàdivitarkà akliùñàþ | evaü paropaghàtopàyavicàraþ kliùñaþ | parànugrahopàyavicàro 'kliùñaþ | tatra ye kaukçtyamiddhavitarkavicàràþ kliùñàs ta evopakle÷à netare | tatra yathà råpa÷abdàdyupalabdhiþ ùañprakàrà yathàsaübhavaü sarvai÷ caitasikaiþ saüprayujyate sarvatragair viniyataiþ ku÷alaiþ kle÷air upakle÷ai÷ ca evaü trivedanà tisçbhi÷ ca vedanàbhiþ saüprayujyate sukhayà duþkhayà aduþkhàsukhayà ca | saumanasyadaurmanasyopekùàsthànãyeùu råpàdiùu tadutpatteþ ku÷alà aku÷alà avyàkçtà ca | àlayavij¤ànan tu sarvatragaiþ pa¤cabhir eva saüprayujyate nànyaiþ | tatra copekùaiva vedanà anivçtàvyakçta¤ ca | kliùñaü manaþ sarvatragaiþ pa¤cabhi÷ caturbhi÷ ca kle÷air àtmamohàdibhiþ sadà saüprayujyate | tatropekùaiva vedanà nivçtàvyàkçta¤ ceti | [@@] idam idàn㤠cintyate | kiü pa¤cànठcakùurvij¤ànàdãnàü yugapad àlambanapratyayasànnidhye 'py àlayavij¤ànàd ekasyaivotpattir bhavati na dvayor na bahånàü và | yathaike manyante | na dvayor na bahånàü và yugapat samanantarapratyayàbhàvàd ekasyaiva vij¤ànasyotpattir bhavati | na caikaü vij¤ànaü bahånàü samantarapratyayatvaü pratipattum utsahate | utàniyamena | yady ekasyaiva pratyayasàünidhyam ekam evotpadyate | evaü dvayor bahånठca pratyayasàünidhye utpattir bhavatãty ata àha | ## pa¤cànàm iti cakùuràdivij¤ànànàü tadanucaramanovij¤ànasahitþnþm | pa¤cànàü cakùuràdivij¤ànànàü bãjà÷rayatvàt tadutpatter gatiùu janmopàdànàc càlayavij¤ànaü målavij¤ànam ity ucyate | yathàpratyayam udbhava iti yasya yasya yaþ pratyayaþ saünihitas tasya tasya niyamenodbhava àtmalàbhaþ | saha na veti yugapat krameõa và | taraïgàõàü yathà jala ity àlayavij¤ànàt pravçttivij¤ànànàü yugapad ayugapac cotpattau dçùñàntaþ | yathoktam | tadyathà vi÷àlamate mahata udakaughasya vahataþ saced ekasya taraïgasyotpattipratyayaþ pratyupasthito bhavaty ekam eva taraïgaü pravartate | saced dvayos trayàõàü saübahulànàü taraïgàõàm utpattipratyayaþ pratyupasthito bhavati yàvat saübahulàni taraïgàõi pravartante | na ca tasyodakaughasya srotasà vahataþ samucchittir bhavati | na paryupayogaþ praj¤àyate | evam eva vi÷àlamate tadoghasthànãyam àlayavij¤ànaü saüni÷ritya pratiùñhàya saced ekasya cakùurvij¤ànasyotpattipratyayaþ pratyupasthito bhavaty ekam eva cakùurvij¤ànaü pravartate | saced dvayos trayàõàü sacet pa¤cànàü vij¤ànànàm utpattipratyayaþ pratyupasthito bhavati sakçd yàvat pa¤cànàü pravçttir bhavati | [@@] atra gàthà | àdànavij¤àna gabhãrasåkùmo ogho yathà vartati sarvabãjo | bàlàna eùo mayi na prakà÷i mà haiva àtmà parikalpayeyur iti | na hi vij¤ànapratiniyamenàlambanapratyayavat samanantarapratyaya iùyate | sarvavij¤ànotpattau sarvasya vij¤ànasya tatsamanantarapratyayatvàbhyupagamàt | ata ekasmàd api samanantarapratyayàd àlambanapratyayasànnidhye dvayor bahånàü và vij¤ànànàm utpattir na virådhyate | ki¤ càtra kàraõaü yat samanantarapratyayapratiniyamàbhàve pa¤cànठca yugapad àlambanapratyayasànnidhya ekenaivotpattavyaü na pa¤cabhir apãti | tasmàd alambanasadbhàve pa¤cànàm api cotpattir ity abhyupeyam | idam ãdànãü vaktavyam | kiü manovij¤ànaü cakùuràdivij¤ànaiþ saha pravartate vinà ca | uta naivety ata àha | ## iti | sarvadeti sarvakàlaü cakùuràdivij¤ànaiþ saha vinà cety arthaþ | asyotsargasyemam apavàdam àrabhate | àsaüj¤ikàd çte samàpattidvayàn middhàn mårcchanàd apy acittakàd iti | (16bd) tatràsaüj¤ikam asaüj¤isattveùu deveùåpapannasya ya÷ cittacaitasikànàü dharmàõàü nirodhaþ | samàpattidvayam asaüj¤isamàpattir nirodhasamàpatti÷ ca | [@@] tatràsaüj¤isamàpattiþ | tçtãyàd dhyànàd vãtaràgasyordhvam avãtaràgasya niþsaraõasaüj¤àpårvakeõa manasikàreõa manovij¤ànasya tatsaüprayuktànठca caittànàü yo nirodhaþ so 'tràsaüj¤isamàpattir ity ucyate | nirudhyate 'neneti nirodhaþ | sa punaþ sasaüprayogasya manovij¤ànasya samudàcàranirodhaþ | à÷rayasyàvasthàvi÷eùaþ | sa ca samàpatticittàd anantara¤ cittàntarotpattiviruddha à÷rayaþ pràpyata iti samàpattir ity ucyate | nirodhasamàpattir àki¤canyàyatanavãtaràgasya ÷àntavihàrasaüj¤àpårvakeõa manasikàreõa sasaüprayogasya manovij¤ànasya kliùñasya ca manaso yo nirodhaþ | iyam apy asaüj¤isamàpattivad à÷rayasyàvasthàvi÷eùe praj¤apyate | acittakaü middhaü gàóhamiddhopahatatvàd à÷rayasya tàvatkàlaü manovij¤ànàpravçtter acittakam ity ucyate | acittikà mårcchà | àgantukenàbhighàtena vàtapitta÷leùmavaiùamyeõa và yad à÷rayavaiùamyaü manovij¤ànapravçttiviruddhaü tatràcittikà mårcchopacaryate | etàþ pa¤càvasthà varjayitvà tadanyàsu sarvàsv avasthàsu manovij¤ànapravçttir veditavyà | evam àsaüj¤ikàdiùu manovij¤àne niruddhe tadapagame punaþ kuta utpadyate yatas tasya kàlakriyà na bhavati | tat punar àlayavij¤ànàd evotpadyate | tad dhi sarvavij¤ànabãjakam iti | yatra vij¤ànapariõàme àtmadharmopacàraþ sa punas tridhety uddi÷ya vistareõa trividho 'pi nirdiùñaþ | [@@] idànãm àtmadharmopacàro yaþ pravartate sa vij¤ànapariõàma eva na vij¤ànapariõàmàc ca pçthag asty àtmà dharmà ceti yat pratij¤àtaü tatprasàdhanàrtham àha | ## iti | yo 'yaü vij¤ànapariõàmas trividho 'nantaram abhihitaþ so 'yaü vikalpaþ | adhyàropitàrthàkàràs traidhàtukà÷ cittacaittà vikalpa ucyate | yathoktam | abhåtaparikalpas tu cittacaittàs tridhàtukà iti | tena trividhena vikalpenàlayavij¤ànakliùñamanaþpravçttivij¤ànasvabhàvena sasaüprayogeõa yad vikalpyate bhàjanam àtmàskandhadhàtvàyatanaråpa÷abdàdikaü vastu tan nàstãty ataþ sa vij¤ànapariõàmo vikalpa ucyate | asadàlambanatvàt | kathaü punar etad vij¤àyate tadàlambanam asad iti | yad dhi yasya kàraõaü tasmin samagre càviruddhe ca tad utpadyate nànyathà | vij¤àna¤ ca màyàgandharvanagarasvapnatimiràdàv asaty apyàlambane jàyate | yadi ca vij¤ànasyàlambanapratibaddha utpàdaþ syàd evaü sati màyàdiùv arthàbhàvàn na vij¤ànam utpadyate | [@@] tasmàt pårvakàn niruddhàt tajjàtãyavij¤ànàd vij¤ànam utpadyate | na bàhyàd arthàt tasminn asaty api bhàvàt | dçùñà càbhinne 'py arthe pratipattéõàü parasparaviruddhà pratipattiþ | na caikasya parasparaviruddhànekàtmakatvaü yujyate | tasmàd adhyàropitaråpatvàd vikalpasyàlambanam asad iti pratipattavyam | anena tàvat samàropàntaü parihçtyàpavàdàntaparijihãrùayà àha | tenedaü sarvaü vij¤àptimàtrakam (17cd) iti | teneti tasmàt | yasmàt pariõàmàtmakena vikalpena yad vikalpyate tena tan nàsti tasmàd viùayàbhàvàt sarvaü vij¤aptimàtrakam | sarvam iti traidhàtukam asaüskçta¤ ca | màtra÷abdas tadadhikaviùayavyavacchedàrthaþ | kakàraþ pàdapåraõàrthaþ | yadi sarvaü vij¤aptimàtrakam eva na tato 'nyaþ kartà karaõaü vàsti kathaü målavij¤ànàd anadhiùñhitàd asati karaõe vikalpàþ pravartanta ity àha | ## tatra sarvadharmotpàdana÷aktyanugamàt sarvabãjaü vij¤ànam ity àlayavij¤ànam | vij¤ànaü hy asarvabãjam apy astãty ataþ sarvabãjam ity àha | vij¤ànàd anyad api kai÷cit pradhànàdi sarvabãjaü kalpyata iti vij¤ànam ity àha | atha và | ekapadavyabhicàre 'pi vi÷eùaõavi÷eùyatvadar÷anàn nàyaü doùaþ | pariõàmas tathà tathà yàty anyonyava÷àd iti | (18bc) pårvàvasthàto 'nyathàbhàvaþ pariõàmaþ | tathà tatheti tasya tasya vikalpasyànantarotpàdanasamarthàvasthàü pràpnotãty arthaþ | [@@] anyonyava÷àd iti | tathà hi cakùuràdivij¤ànaü sva÷aktiparipoùe vartamàne ÷aktivi÷iùñasyàlayavij¤ànapariõàmasya nimittaü so 'pi àlayavij¤ànapariõàma÷ cakùuràdivij¤ànasya nimittaü bhavati | evam anyonyava÷àd yasmàd ubhayaü pravartate tasmàd àlayavij¤ànàd anyenànadhiùñhitàd anekaprakàro vikalpaþ sa sa jàyate | tatra ca vartamàne janmani yathàlayavij¤ànàt pravçttivij¤ànasyotpattir bhavati tathàkhyàtam | idànãü vij¤aptimàtre anàgataü janma vartamànajanmanirodhe sati yathà pratisaüdhãyate tat pradar÷ayann àha | ## iti | puõyàpuõyàne¤jyacetanà karma | tena karmaõà yad anàgatàtmabhàvàbhinirvçttaye àlayavij¤àne sàmarthyam àhitaü sà karmavàsanà | gràhadvayaü gràhyagraho gràhakagràha÷ ca | tatra vij¤ànàt pçthag eva svasantànàdhyàsitaü gràhyam astãty adhyavasàyo gràhyagràhaþ | tac ca vij¤ànena pratãyate vij¤àyate gçhyata iti yo 'yaü ni÷cayaþ sa grahakagràhaþ | pårvotpannagràhyagràhakagràhàkùiptam anàgatatajjàtãyagràhyagràhakagràhotpattibãjaü gràhadvayavàsanà | tatra karmavàsanàbhedàd gatibhedenàtmabhàvabhedo bãjabhedàd aïkurabhedavat | [@@ gràhadvayavàsanà tu sarvakarmavàsanànàü yathàsvam àkùiptàtmabhàvotpàdane pravçttànàü sahakàritvaü pratipadyate | tadyathà abàdayo bãjasyàïkurotpattàv iti | eva¤ ca na kevalàþ karmavàsanà gràhadvayavàsanànanugçhãtà vipàka¤ janayantãty uktaü bhavati | ata evàha | grahàdvayavàsanayà saheti | kùãõe pårvavipàke 'nyaü vipàkaü janayanti tad iti | (19cd) pårvajanmopacitena karmaõà ya iti vipàko 'bhinirvçttas tasmin kùãõa ity àkùepakàle paryantàvasthite yathàbalaü karmavàsanà gràhadvayavàsanàsahità upabhåktàd vipàkàd anyaü vipàkaü tad evàlayavij¤ànaü janayanti | àlayavij¤ànavyatirekeõànyasya vipàkasyàbhàvàt | kùãõe pårvavipàka ity anena ÷à÷vatàntaü pariharati | anyaü vipàkaü janayantãty ucchedàntam | cakùuràdivij¤ànavyatiriktam àlayavij¤ànam asti | tad eva ca sarvabãjakaü na cakùuràdivij¤ànam iti kuta etat | àgamàd yuktita÷ ca | uktaü hi bhagavatàbhidharmasåtre | [@@ anàdikàliko dhàtuþ sarvadharmasamà÷rayaþ | tasmin sati gatiþ sarvà nirvàõàdhigamo 'pi ca || na càlayavij¤ànam antareõa saüsàrapravçttir nivçttir và yujyate | tatra saüsàrapravçttir nikàyasabhàgàntareùu pratisandhibandhaþ | nivçttiþ sopadhi÷eùo nirupadhi÷eùa÷ ca nirvàõadhàtuþ | tatràlayavij¤ànàd anyat saüskàrapratyayaü vij¤ànaü na yujyate | saüskàrapratyayavij¤ànàbhàve pravçtter apy abhàvaþ | saüsàrasyàlayavij¤ànànabhyupagame pratisandhivij¤ànaü và saüskàrapratyayaü parikalpyeta saüskàraparibhàvità và ùaó vij¤ànakàyàþ | tatra ye saüskàràþ pràtisaüdhikavij¤ànapratyayatveneùyante teùठciraniruddhatvàn niruddhasya càsatvàd asata÷ ca pratyayatvàbhàvàn na saüskàrapratyayaü pratisandhivij¤ànaü yujyate | pratisandhau ca nàmaråpam apy asti na kevalaü vij¤ànam | tatra vij¤ànam eva saüskàrapratyayaü na nàmaråpam iti kà tatra yuktiþ | tasmàt saüskàrapratyayaü nàmaråpam iti vàktavyam | na tu vij¤ànam iti | [@@ katamad anyad vij¤ànapratyayaü nàmaråpam | yad uttarakàlam iti cet tasya pràtisandhikanàmaråpàt ka àtmàti÷ayo yatas tad eva vij¤ànapratyayaü na pårvam | pårva¤ ca saüskàrapratyayaü nottaram iti | ata÷ ca saüskàrapratyayaü nàmaråpam evàstu kiü pratisandhivij¤ànenàïgàntareõa parikalpitena | tasmàn na pratisandhivij¤ànaü saüskàrapratyatyayaü yujyate | saüskàraparibhàvità và ùaóvij¤ànakàyà api na saüskàrapratyayaü vij¤ànaü yujyate | kiü kàraõam | na hi vij¤ànaü vipàkavàsanàü niùyandavàsanàü và svàtmany àdhàtuü samarthaü svàtmani kàritravirodhàt | nàpy anàgate tasya tadànutpannatvàt | anutpannasya càsattvàt | nàpy utpanne pårvasya tadà niruddhatvàt | acittikàsu ca nirodhasamàpattyàdyavasthàsu punaþ saüskàraparibhàvitacittotpattyasaübhavàd vij¤ànapratyayaü nàmaråpaü na syàt | tadabhàvàñ ùaóàyatanaü na syàt | evaü yàvaj jàtipratyayaü jaràmaraõaü na syàt | tata÷ ca saüsàrapravçttir eva na syàt | tasmàd avidyàpratyayàþ saüskàràs tadadhivàsita¤ càlayavij¤ànaü saüskàrapratyayaü vij¤ànam | tatpratyayaü pratisandhau nàmaråpam ity eùaiva nãtir anavadyà | saüsàranivçttir api àlayavij¤àne asati na yujyate | saüsàrasya hi karmakle÷à÷ ca kàraõaü tayo÷ ca kle÷àþ pradhànam | tathà hi kle÷àdhipatyàt karma punarbhavàkùepasamarthaü bhavati nànyathà | tathàkùiptapunarbhavo 'pi karma kle÷àdhipatyàd eva punarbhavo bhavati nànyathà | eva¤ ca kle÷à eva saüsàrapravçtteþ pradhànatvàn målam | atas teùu prahãõeùu saüsàro vinivartate nànyathà | na càlayavij¤ànam antareõa tatprahàõaü yujyate | [@@] kathaü punar na yujyate | saümukhãbhåto và kle÷aþ prahãyate bãjàvastho và | tatra saümukhãbhåtaþ prahãyata ity aniùñir eveyam | tatprahàõamàrgasthànàd bãjàvastho 'pi naiva prahãyate | na hi pratipakùàt tadànãü ki¤cid anyad abhyupagamyate yatra kle÷abãjaü vyavasthitaü tatpratipakùeõa prahãyeta | atha pratipakùacittam eva kle÷abãjànuùaktam iùyate | na hi tat kle÷abãjànuùaktam eva tatpratipakùo bhavitum arhati | na càprahãõakle÷abãjànàü saüsàranivçttiþ saübhavati | tasmàd ava÷yam àlayavij¤ànaü tadanyavij¤ànasahabhåbhiþ kle÷opakle÷air bhàvyate svabãjapuùñyàdhànata ity abhyupeyam | ye puna÷ cittata eva saütatipariõàmavi÷eùàd yathàbalaü vàsanàvçttilàbhe sati kle÷opakle÷àþ pravartante teùठcàlayavij¤ànavyavasthitaü bãjaü tatsahabhuvà kle÷apratipakùamàrgeõàpanãyate | tasmiü÷ càpanãte na punas tenà÷rayeõa kle÷ànàm utpattir iti sopadhi÷eùo nirvàõadhàtuþ pràpyate | pårvakarmàkùiptajanmanirodhe ca tato 'nyajanmàpratisaüdhànàn nirupadhi÷eùo nirvàõadhàtuþ | na hi karma vidyamànam api kle÷eùu prahãõeùu sahakàrikàraõabhàvàt punarbhavam abhinirvartayituü samartham | evam àlayavij¤àne sati saüsàrapravçttir nivçtti÷ ca nànyathety ava÷yaü cakùuràdivij¤ànavyatiriktam àlayavij¤ànaü tad eva ca sarvadharmabãjànugataü na cakùuràdivij¤ànam ity abhyupagantavyam | vistaravicàras tu pa¤caskandhakopanibandhàd veditavyaþ || [@@] yadi vij¤aptimàtram evedaü kathaü na såtravirodhaþ | såtreùu hi trayaþ svabhàvà uktàþ parikalpitaþ paratantraþ pariniùpanna÷ ca | nàsti virodhaþ | vij¤aptimàtra eva sati svabhàvatrayavyavasthànàt | katham ity ata àha | ## àdhyàtmikabàhyavikalpyavastubhedena vikalpànàm ànantyaü pradar÷ayann àha | yena yena vikalpeneti | yad yad vastu prakalpyate | àdhyàtmikaü bàhyaü vànta÷o yàvad buddhadharmà api | parikalpita evàsau svabhàva iti | atra kàraõam àha | na sa vidyata iti | yad vastu vikalpyaviùayas tad yasmàt sattàbhàvàn na vidyate | tasmàt tad vastu parikalpitasvabhàvam eva | na hetupratyayapratibaddhasvabhàvam | tathà hy ekasmin vastuni tadabhàve ca parasparaviruddhànekavikalpapravçttir dçùñà | na ca tad ekaü vastu tadabhàvo và parasparaviruddhànekasvabhàvo yujyate | tasmàt sarvam idaü vikalpamàtram eva tadarthasya parikalpitaråpatvàt | uktaü ca såtre | na khalu punaþ subhåte dharmàs tathà vidyante yathà bàlapçthagjanà abhiniviùñà iti | parikalpitànantaraü paratantrasvabhàvo vaktavya iti | ata àha | ## atra ca vikalpa iti paratantrasvaråpam àha | pratyayodbhava ity anenàpi paratantràbhidhànapravçttinimittam àha | tatra parikalpaþ ku÷alàku÷alàvyàkçtabhedabhinnàs traidhàtukà÷ cittacaittàþ | [@@] yathoktam | abhåtaparikalpas tu cittacaittàs tridhàtukà iti | parair hetupratyayais tantryata iti paratantra utpàdyata ity arthaþ | svato 'nyahetupratyayapratibaddhàtmalàbha iti yàvaduktaü bhavati | uktaþ paratantraþ | pariniùpannaþ katham ity ata àha | ## avikàrapariniùpattyà sa pariniùpannaþ | tasyeti paratantrasya pårveõeti parikalpitena tasmin vikalpe gràhyagràhakabhàvaþ parikalpitaþ | tathà hi tasmin vikalpe gràhyagràhakatvam avidyamànam eva parikalpyata iti parikalpitam ucyate | tena gràhyagràhakeõa paratantrasya sadà sarvakàlam atyantarahitatà yà sa pariniùpannasvabhàvaþ || ## ata eva sa naiveti parikalpitena svabhàvena paratantrasya sadà rahitatà pariniùpannaþ | rahitatà ca dharmatà | sà ca dharmatà dharmàn nànyà nànanyà yujyate | pariniùpanna÷ ca paratantradharmatety ataþ paratantràt pariniùpanno nànyo nànanya iti boddhavyaþ | yadi hi pariniùpannaþ paratantràd anyaþ syàd evaü na parikalpitena paratantraþ ÷ånyaþ syàt | athànanya evam api pariniùpanno na vi÷uddhàlambanaþ syàt paratantravat saükle÷àtmakatvàt | evaü paratantra÷ ca na kle÷àtmakaþ syàt | pariniùpannàd ananyatvàt pariniùpannavat | [@@] ## nànyo nànanya iti vàkya÷eùaþ | yathà hy anityatà duþkhatànàtmatà ca | saüskàràdibhyo nànyà nànanyà | yadi saüskàrebhyo 'nityatà anyà | evaü tarhi saüskàrà nityàþ syuþ | athànanyà evam api saüskàràþ pradhvaüsàbhàvaråpàþ syur anityatàvat | evaü duþkhatàdiùv api vàcyam | yadi gràhyagràhakabhàvarahitaþ paratantraþ katham asau gçhyate agçhyamàõo và katham astãti vij¤àyate | ata àha | ## nàdçùñe 'sminn iti pariniùpannasvabhàve sa dç÷yata iti paratantraþ svabhàvaþ | nirvikalpalokottaraj¤ànadç÷ye pariniùpanne svabhàve adçùñe apratividdhe asàkùàtkçte tatpçùñhalabdha÷uddhalaukikaj¤ànagamyatvàt paratantro 'nyena j¤ànena na gçhyate | ataþ pariniùpanne 'dçùñe paratantro na dç÷yate | na punar lokottaraj¤ànapçùñhalabdhenàpi j¤ànena na dç÷yate | tathà nirvikalpaprave÷àyàü dhàraõyàm uktam | tat pçùñhalabdhena j¤ànena màyàmarãcisvapnaprati÷rutkodakacandranirmitasamàn sarvadharmàn pratyetãti | atra ca dharmàþ paratantrasaügçhãtà abhipretàþ | pariniùpanna÷ càkà÷avad ekarasaþ | j¤àna¤ ca yathoktaü nirvikalpena j¤ànenàkà÷asamatayà tàn sarvadharmàn pa÷yatãti paratantradharmàõàü tathatàmàtradar÷anàt || [@@] yadi dravyam eva paratantraþ kathaü såtre sarvadharmà niþsvabhàvà anutpannà aniruddhà iti nirdi÷yante | nàsti virodhaþ yasmàt | ## traya eva svabhàvà na caturtho 'stãti j¤àpanàrthaü saükhyànirde÷aþ | svena svena lakùaõena vidyamànavad bhavatãti svbhàvaþ | trividhà niþsvabhàvatà lakùaõaniþsvabhàvatà utpattiniþsvabhàvatà paramàrthaniþsvabhàvatà ca | sarvadharmàþ parikalpitaparatantrapariniùpannàtmakàþ | idànãü trividhasya svabhàvasya yà yasya niþsvabhàvatà tàü tasya pradar÷ayann àha | ## prathamaþ parikalpitaþ svabhàvo 'yaü ca lakùaõenaiva niþsvabhàvas tallakùaõasyotprekùitatvàt | råpalakùaõaü råpam | anubhavalakùaõà vedanetyàdi | ata÷ ca svaråpàbhàvàt khapuùpavat svaråpeõaiva niþsvabhàvaþ | [@@] aparaþ punar iti paratantrasvabhàvaþ | na svayaübhàva etasya màyàvat parapratyayenotpatteþ | ata÷ ca yathà prakhyàti tathàsyotpattir nàstãty ato 'syotpattiniþsvabhàvatety ucyate | dharmàõàü paramàrtha÷ ca sa yatas tathàpi sa iti | (25ab) paramaü hi lokottaraj¤ànaü niruttaratvàt tasyàrthaþ paramàrthaþ | atha vàkà÷avat sarvatraikarasàrthena vaimalyàvikàràrthena ca pariniùpannaþ svabhàvaþ paramàrtha ucyate | sa yasmàt pariniùpannaþ svabhàvaþ sarvadharmàõàü paratantràtmakànàü paramàrthaþ | taddharmateti kçtvà tasmàt pariniùpanna eva svabhàvaþ paramàrthaniþsvabhàvàtà pariniùpannasyàbhàvasvabhàvatvàt | kiü punaþ paramàrthàbhidhànenaiva pariniùpanno 'bhidhàtavyaþ | nety àha | kiü tarhi tathatàpi saþ | (25b) api÷abdàn na kevalaü tathatà÷abdenaivàbhidhàtavyaþ | kiü tarhi yàvanto dharmadhàtuparyàyàþ sarvais tair apy abhidhàtavya iti || ## tathatà | tathà hi pçthagjana÷aikùà÷aikùàvasthàsu sarvakàlaü tathaiva bhavati | nànyatheti tathatety ucyate | kiü punas tathatàvat pariniùpanna eva vij¤aptimàtratà | utànyà vij¤aptimàtratà | ata àha | ## [@@] suvi÷uddhalakùaõàvabodhàd yathoktam | nàmni tiùñhati tac cittaü tadà tanmàtradar÷anàt | nàmni sthànàc ca vij¤aptàv upalambhaþ prahãyate || nopalambhaü tadà dhàtuü spç÷ate bhàvanànvayàt | sarvàvaraõavimokùaü vibhutvaü labhate tadà || iti | saiva vij¤aptimàtratety anena vacanenàbhisamaya uktaþ | yadi vij¤aptimàtram evedaü kasmàc cakùuþ÷rotraghràõarasanaspar÷anaiþ råpa÷abdagandharasaspar÷àn gçhõàtãty asya bhavatãty ata àha | ## atha và yàs tàþ karmavàsanà gràhadvayavàsanàsahitàþ kùãõe pårvavipàke 'nyaü vipàkaü janayantãty (19cd) uktaü tasmàt kathaü prahàõam aprahàõaü cety ata àha | [@@] yàvad vij¤aptimàtratve vij¤ànaü nàvatiùñþata (26ab) iti vistaraþ | yàvac cittadharmatàyàü vij¤aptimàtrasaü÷abditàyàü vij¤ànaü nàvatiùñhate kiü tarhi gràhyagràhakopalambhe carati | gràhadvayaü gràhyagràho gràhakagràha÷ ca | tasyànu÷ayas tadàhitam anàgatagràhadvayotpattaye bãjam àlayavij¤àne | yàvad advayalakùaõe vij¤aptimàtratve yogina÷ cittaü na pratiùñhitaü bhavati tàvad gràhyagràhakànu÷ayo na vinivartate na prahãyata ity arthaþ | atra ca bahir upalambhàprahàõenàdhyàtmikopalambhàprahàõaü dar÷itam iti | ato 'syaivam bhavaty ahaü cakùuràdibhiþ råpàdãn gçhõàmãti | idam idànãü vaktavyaü kim artharahitacittamàtropalambhàc cittadharmatàvasthànam | nety àha | kiü tarhi | ## iti atha và yaþ punar àbhimànikaþ ÷rutamàtrakeõa jànãyad ahaü vij¤aptimàtratàyàü ÷uddhàyàü sthita iti tadgrahavyudàsàrtham àha | vij¤aptimàtram evedam ity api hy upalambhata ity (27ab) àdi | vij¤aptimàtram evedaü artharahitaü na bàhyo 'rtho 'stãty evam upalambhato grahaõataþ citrãkaraõata ity artho 'grata ity abhimukhaü [@@] sthàpayann iti yathà÷rutaü manasà bahuprakàratvàd yogàcàràlambanànàü kiücid ity àhàsthisaükalikaü và vinãlakaü và vipåyakaü và vipaóumakaü và vyàdhmàtakàdikaü và tanmàtre nàvatiùñhate vij¤ànopalambhàprahàõàt | kadà punar vij¤ànagràhasya prahàõaü cittadharmàtàyठca pratiùñhito bhavatãty ata àha | ## yasmin kàle de÷anàlambanaü avavàdàlambanaü pràkçtaü và råpa÷abdàdyàlambanaü j¤ànaü bahi÷ cittàn nopalabhate na pa÷yati na gçhõàti nàbhinivi÷ate yathàbhåtàrthadar÷anàn na tu jàtyandhavat tasmin kàle vij¤ànagràhasya prahàõaü svacittadharmatàyàü ca pratiùñhito bhavati | atraiva kàraõam àha | gràhyàbhàve tadagrahàd iti | (28d) gràhye sati gràhako bhavati na tu gràhyàbhàva iti | gràhyàbhàve gràhakàbhàvam api pratipadyate | na kevalaü gràhyàbhàvam | evaü hi [@@] samasamàlambyàlambakaü nirvikalpaü lokottaraü j¤ànam utpadyate | gràhyagràhakàbhinive÷ànu÷ayàþ prahãyante svacittadharmatàyàü ca cittam avasthitaü bhavati | yadaivaü vij¤aptimàtratàyàü cittam avasthitaü bhavati tadà kathaü vyapadi÷yata ity àha | ## iti | tad anena ÷lokadvayena dar÷anamàrgam àrabhyottaravi÷eùagatyà phalasaüpattir udbhàvità vij¤aptimàtratàpraviùñayoginaþ | tatra gràhakacittàbhàvàd gràhyàrthànupalambhàc càcitto 'nupalambho 'sau | (29a) [@@] anucitatvàl loke samudàcàràbhàvàn nirvikalpatvàc ca lokàd uttãrõam iti j¤ànaü lokottara¤ ca tad iti | (29b) tasya j¤ànasyànantaraü à÷rayasya paràvçttir bhavatãti j¤àpanàrtham àha | à÷rayasya paràvçttir iti | (29c) à÷rayo 'tra sarvabãjakam àlayavij¤ànam | tasya paràvçttir yà dauùñhulyavipàkadvayavàsanàbhàvena nivçttau satyàü karmaõyatàdharmakàyàdvayaj¤ànabhàvena paràvçttiþ | sà punar à÷rayaparàvçttiþ kasya prahàõàt pràpyate | ata àha | dvidhàdauùñhulyahànitaþ | (29d) dvidheti kle÷àvaraõadauùñhulyaü j¤eyàvaraõadauùñhulya¤ ca | dauùñhulyam à÷rayasyàkarmaõyatà | tat punaþ kle÷aj¤eyàvaraõayor bãjam | sà punar à÷rayaparàvçttiþ ÷ràvakàdigatadauùñhulyahànita÷ ca pràpyate yad àha vimuktikàya iti | bodhisattvagatadauùñhulyahànita÷ ca pràpyate yad àha dharmàkhyo 'yaü mahàmuner iti | (30d) dvidhà àvaraõabhedena sottarà niruttarà cà÷rayaparàvçttir uktà | atra gàthà | j¤eyam àdànavij¤ànaü dvayàvaraõalakùaõam | sarvabãjaü kle÷abãjaü bandhas tatra dvayor dvayoþ || iti | dvayor iti ÷ràvakabodhisattvayoþ | àdyasya kle÷abãjaü itarasya dvayàvaraõabãjaü tadudghàtàt sarvaj¤atàvàptir bhavatãti | [@@] sa evànàsravo dhàtur iti (30a) sa evà÷rayaparàvçttiråpaþ | anàsravo dhàtur ity ucyate nirdauùñhulyatvàt | sarvàsravavigata ity anàsravaþ | àryadharmahetutvàd dhàtuþ | hetvartho hy atra dhàtu÷abdaþ | acintyas tarkàgocaratvàt pratyàtmavedyatvàd dçùñàntàbhàvàc ca | ku÷alo vi÷uddhàlambanatvàt kùematvàd anàsravadharmamayatvàc ca | dhruvo nityatvàd akùayatayà | sukho nityatvàd eva yad anityaü tad duþkhaü ayaü ca nitya iti tasmàt sukhaþ | kle÷àvaraõaprahàõàc chràvakàõàü vimuktikàyaþ | sa evà÷rayaparàvçttilakùaõo dharmàkhyo 'py ucyate mahàmuner bhåmipàramitàbhàvanayà kle÷aj¤eyàvaraõaprahàõàt | à÷rayaparàvçttisamudàgamàn mahàmuner dharmakàya ity ucyate | saüsàràparityàgàt tadanupasaükle÷atvàd bodhisattvànàü sarvadharmavibhutvalàbhata÷ ca dharmakàya ity ucyate | mahàmuner iti paramauneyayogàd buddho bhagavàn mahàmunir iti || triü÷ikàvij¤aptibhàùyaü samàptam || kçtir àcàryastiramateþ ||