Sakyabuddhi: Pramanavarttikatika Based on the edition by M. Inami, K. Matsuda und T. Tani: A study of the PramÃïavÃrttikaÂÅkà by ÁÃkyabuddhi from the National Archives collection, Kathmandu, Tokyo 1992 (Studia Tibetica, 23) Input by Klaus Wille (G”ttingen, Germany) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ MINOR CHANGES in this GRETIL version: ttr has been replaced by tr, ttv by tv, mv by æv, rmm by rm, Çj by æj, ÇÓ by æÓ, rtt by rt, rvv by rv, and samb by saæb A PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. da÷ ayaæ ca vikalpabuddhyÃropitatvÃd asamÅk«itatatvÃrth÷ / anapek«itas tatvÃrtho vastvartho yeneti vigraha÷ / yathà loke buddhyÃrƬho 'py adhyavasitatadbhÃvatayà pratÅyate / taæ dharmÃdivibhÃgaæ tatheti lokapratÅtivat* / sÃdhyasÃdhanasaæsthitir vidvadbhir avakalpyata iti saæbandha÷ / kim arthaæ para /// 2 /// .. ya / kiæ puna÷ kÃraïam ekatvÃdivyavahÃrasya vastuny asaæbhava ity ata Ãha / saæs­jyanta ityÃdi pÃramÃrthikÃ÷ arthÃ÷ svato na saæs­yante tato na sÃmÃnyavyavahÃro vastuni / na bhidyante k­takatvÃdibhir dharmai÷ pratyekaæ tasya vastuno 'nekatvÃyogÃt* ataÓ ca te«v arthe«u bahu«u rÆpam ekaæ / ekasmin vÃrthe 'nekaæ rÆpaæ yad adhyavasÅyate tad buddher vika /// 3 /// .. nte / na bhidyante pÃramÃrthikà arthÃs tata÷ kÃraïÃt* / sÃmÃnyam idaæ bahÆnÃæ / tathà dharmÃïÃæ dharmiïÃæ ca bheda ity api yo 'yaæ bhedo nÃnÃtvavyavahÃra÷ / sa bauddhe 'rthe na bÃhye svalak«aïe buddhipratibhÃsasyÃlÅkatvÃt kathaæ tatra k­takatvÃdidharmabheda iti ced Ãha / tasyaiva cetyÃdi / buddhipratibhÃsasyaiva etad uktaæ bhavati bÃhyenaikatvÃdhyavasÃyà /// 4 /// thà taddarÓanÃyÃto 'pi vikalpapratibhÃso 'dhyavasÅyata iti / ata evÃha prakalpyata iti / yathà pratyak«eïa vastusvalak«aïam eva g­hyate tathà sÃdhanÃnumitenÃnityatvÃdinà sÃdhyadharmeïa viÓi«Âaæ svalak«aïam eva kasmÃn na g­hyata ity Ãha sÃdhyetyÃdi / idaæ sÃdhyam idaæ sÃdhanam ity asmin saækalpe vastudarÓanahÃnita÷ kuta÷ sva /// 5 /// .. nyÃpohaviÓi«Âo bhedo g­hyata ity abhidhÃnÃd ÃcÃryadiÇnÃgaprabh­ti÷ svalak«aïasya sÃmÃnyasaæs­«Âasya grahaïaæ / pratij¤Ãtam ity ÃÓaÇkÃm apanayann Ãha bheda ityÃdi / bheda÷ sÃmÃnyasaæs­«Âa÷ pratÅyata ity atrÃpi vacane grÃhyaæ na svalak«aïaæ svalak«aïam eva nirdi«Âam iti naivaæ boddhavyam ity artha÷ / .. .. .. ddhisanniceÓina eva bhe /// v1 /// «Âà g­hyanta iti tatrÃpi boddhavyaæ / anye tu bheda÷ sÃmÃnyaæ saæs­«Âo grÃhya iti pulliÇgena paÂhanti / tatrÃyam artho bheda÷ / sÃmÃnyasaæs­«Âo grÃhya ity atrÃpi vacane na svalak«aïaæ boddhavyaæ iti / kiæ puna÷ kÃraïaæ tatraivaæ boddhavyam iti ced Ãha samÃnetyÃdi / anekasminn ekatvà /// 2 /// .. sminn upÃdhibahutvaæ bhinnÃkÃra÷ ÃdiÓabdÃd dharmadharmyÃkÃraparigraha÷ / na tat svalak«aïagrÃhyaæ kathaæcana kiæ kÃraïaæ tatraikasmiæ svalak«aïe k­takatvÃnityatvÃdirÆpeïa bahubhedÃnÃn dharmÃïÃæ kiæ viÓi«ÂÃnÃæ bhedÃnÃæ vasturÆpÃïÃæ tatraikasmin svalak«aïe 'yogÃt* / na hy ekasmin vastuni vasturÆpÃïi bahÆni yujyante niraæÓatvÃt* svalak«aïa /// 3 /// .. .. .. .. tatprÃtipÃdikà Órutir iti asÃdhÃraïena rÆpeïa tasya svalak«aïasya pratipÃdaka÷ Óabdo nÃsti kalpanà vÃsti nety prak­taæ / asÃdhÃraïena rÆpeïa svalak«aïasya grÃhako vikalpÃpi nÃstÅty artha÷ / kiæ kÃraïaæ sÃmÃnyenaiva Óabdasya kalpanÃyÃÓ ca v­ttita÷ tatpratipÃdikà na Órutir astÅti bruvatà svalak«aïe /// 4 /// punar ityÃdi / na tu sÃmÃnyenaiva v­ttita ity anantaram uktatvÃd ayuktaæ codyaæ / satyam etad adhikaæ tu parihÃram abhidhÃtum upanyÃsa÷ saæketenaa vi«ayÅk­ta÷ saæketitas tam Ãhu÷ ÓabdÃ÷ vyavahÃrÃya sa sm­ta iti saæketa÷ / yasmin svalak«aïe saæketa÷ kriyata itÅ«yate / tata svalak«aïaæ tadà vyavahÃrakÃle nÃsti na hi saæketa /// 5 /// .. .. / .. .. .. pasya vyaktyantare saæbhavÃbhÃvÃt* yÃpy ekà vyakti÷ saæketavi«ayatvenÃbhimatà tasyà api k«aïikatvÃt* / kÃlÃntare tenaiva rÆpeïÃnugamo nÃsti kim uta deÓakÃlabhinne vyaktyantare / tena kÃraïena tatra svalak«aïe saæketo na kriyata ity adhyÃhÃra÷ na hÅtyÃdinà vyÃca«Âe / prÃg iti saæketakÃle k­ /// B PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .. ki¤cid vastu .. .. .. .. .. anyatreti yatra vyaktibhede tayà Ãskantavyaæ / etac cÃnyatra sata iti vastubhÆtasya sÃmÃnyasya na saæbhavatÅti saæbandha÷ / kiæ kÃraïam ÃÓrayÃd ananyatrve 'bhyupagamyamÃne 'nvayÃbhÃvÃn na hy ekasmÃd avyatiriktas tadÃtmabhÆto .. .. .. .. /// 2 /// .ÃÓrayabhÃvasya ni«iddhatvÃt* / yadi vyatiriktasya sÃmÃnyasyÃsaæbandhÃn na vyaktyantare svÃkÃraj¤Ãnajananam evaæ tarhy ÃdyÃyÃm api vyaktau tattulyam iti kim ucyate vyakti«v apÆrvÃsv iti / vyakti«v ity eva vaktavyaæ / tathà ekatra d­«ÂasyÃnyatra darÓanÃsaæbhavÃd ity api na vaktavyam ekatrÃpi vyaktibhede .. /// 3 /// .. .. sÃmÃnyasyÃnyatra darÓanaæ na saæbhav. .. .. va tatvÃnyatvÃbhyÃm anya÷ prakÃra÷ saæbhavatÅty Ãha svabhÃvo hÅtyÃdi svabhÃvÃt tatvam anyatvaæ và na laæghayatÅti saæbandha÷ / kasmÃd rÆpasya svabhÃvasyÃtadbhÆtasyÃtadrÆpasyÃnyatvÃvyatikramÃt* / tato 'nyatvÃd ity artha÷ / astv atadrÆpatvam anyatvaæ tu kasmÃd i .. .. .. /// 4 /// d. vÃnyatvalak«aïam ity artha÷ / ÃkÃrÃntaravat* / «a«Âhyarthe vati÷ / tathà hi sukhÃd du÷khasyÃpi anyatvam asukharÆpam* du÷kham ity eva k­tvà iyatà tadrÆpasyÃnyatvalak«aïena vyÃptir uktà / asya cÃnyatvalak«aïasyÃviÓe«Ãd abhimate 'pi sÃmÃnye etena dharma ukta÷ / prayogas tu yad vastutve saty atadrÆpaæ tasya tato 'nyatvaæ yathà sukhÃd. /// 5 /// .. .. tvenÃnyatvavyavahÃrasya sÃdhyatvÃt svahÃvahetu÷ evaæ tÃvad atadrÆpatve sÃmÃnyasyÃnyatvam Ãpatitaæ / athÃnyatvaæ ne«yate tadà tatvaæ prÃpnotÅty Ãha tac cetyÃdi / vyakter ananyat tadà tad eva vyaktirÆpam eva tat sÃmÃnyaæ bhavati / atatva ity avyaktirÆpatve vastvantaravad anyatvaprasaægÃd etac cÃnantaraæ evoktaæ astv ananyatvaæ sÃmÃnya .. .. .. .i .. .. /// 6 /// di / ekavyaktisvabhÃvasya vyaktyantarÃnvÃveÓo 'nugamo vyaktyantarasvabhÃvatvam iti yÃvat* kasmÃt tasmÃd ananugamyamÃnasyÃvyaktyantaratvaprasaægÃt* / yadi ÓÃbaleyÃtmakaæ sÃmÃnyaæ bÃhuleyasyÃtmabhÆtaæ bhavet* / tadà bÃhuleya÷ ÓÃbaleya eva jÃta÷ / ÓÃbaleyÃtmakÃt sÃmÃnyÃd avyatirekÃc chÃbaleyavad iti kuto 'sya vyaktyantaratvaæ tata iti .. .. .. .. /// 7 /// mÃnyÃt sakÃÓÃd anvayinÅty anugÃminÅ nÃpi vyatirekiïa÷ / sÃmÃnyÃd anvayinÅ buddhir iti prak­taæ kasmÃt tasya vyatiriktasya sÃmÃnyasya kvacid vyaktibhede anÃÓrayÃd av­tte÷ saæbandham antareïa v­ttyayogÃt* / v­ttir Ãdheyatà vyaktir iti tasminn na yujyata ityÃdinà ca vyaægyavyaæjakasyÃdhÃrÃdheyabhÃvasaæbandhasya ca .i /// 8 /// rhi sÃmÃnyatadvato÷ saæbandho bhavi«yatÅti ced ÃhÃnyasyÃpÅtyÃdi / vyaægyavyaæjakabhÃvÃder iti pa¤camÅ ÃdiÓabdÃd ÃdhÃrÃdheyabhÃvaparigraha÷ / etasmÃt pÆrvani«iddhÃt saæbandhadvayÃd anyasyÃpi yasya /// v1 /// yasya kasyacit saæbandhasya vyaktiæ prati sÃmÃnyasyÃbhÃvÃt kiæ kÃraïaæ nityatvÃt kenacid vyaktibhedanÃnupakÃryasya sÃmÃnyasyÃpratibandhena na hy apratibandhasya kaÓcit saæbandho 'stÅty uktam* / etena cÃnyatve 'napÃÓrayÃd iti ÓlokabhÃgo vyÃkhyÃta÷ / asaæbandham apisÃmÃnyaæ vyakti«u sÃmÃnyÃnukÃriïÅ pratÅtiæ janayatÅti ced ÃhÃsaæbandhÃd ityÃdi /// 2 /// .. d ity artha÷ / tad iti tasmÃt* / ayam iti sÃmÃnyÃvÃdÅ / ekasya sÃmÃnyasya darÓanena hetunà ekasmin ÓÃbaleye vyaktibhede v­ttir yasya pratyayasya tasyÃnyatra vyaktyantare v­ttim avicchan* / vastutvene«Âasya sÃmÃnyasya vyakte÷ sakÃÓÃd ye tatvÃnyatve te nÃtikrÃmati vastuno gatyantarÃbhÃvÃt* tatra cokto do«a ity ayuktam etat* / vastubhÆtÃt sÃmÃnyÃd anuyà /// 3 /// .. .ÃkÃrà pratÅti÷ bhrÃntir eva bhinne«v abhedÃdhyÃropeïa v­tte÷ kutas tarhi sà utpannety Ãha vikalpetyÃdi / vijÃtÅyavyÃv­ttipadÃrthÃnubhavena yà tathÃbhÆtavikalpasya prak­tyà janikà vÃsanà Ãhità tata÷ samutthitÃ÷ etac ca prÃg evoktam ity Ãha bhÃvabheda ityÃdi bhÃvÃnÃæ tatkÃryÃïÃm atatkÃryebhyo bheda÷ tathÃbhÆtÃnÃæ cà /// 4 /// ti nirloÂhitam etat prÃk* tatra bhÃvabheda÷ pÃraæparyeïa kÃraïaæ vÃsanÃprak­ti÷ sÃk«Ãd iti dvayaæ upanyastaæ / yady anyÃpoha eva ÓabdavÃcya÷ / kathaæ tarhÅdÃnÅm ityÃdi / pradhÃneÓvarÃdikÃryaÓabdà iti pradhÃnakÃryam ÅÓvarakÃryaæ jagad iti ÃdiÓabdÃt* ÓabdabrahmapariïÃma ityÃdiÓabdÃnÃæ saægraha÷ / bhÃve«v ÃdhyÃtmÃbÃhye«u atadbhÆto 'pra /// 5 /// .Ãt tadà bhavet pradhÃnÃdikÃryÃtmako bheda÷ / sa eva sa sarve«Ãm abheda÷ / tenÃbhedena nimittena sarvatrà vartante / sa ca nÃsti bhÃvÃnÃm anyÃpohavÃdino matenÃpradhÃnÃdikÃryÃtmakatvÃt* / tataÓ ca katham evaæbhÆte«v abhedena vartante / naivety abhiprÃya÷ / tathà cÃvyÃpiny anyÃpohavyavastheti bhÃva÷ / te 'pÅtyÃdinà pariharati / te /// 6 /// tetyÃdi / vastuny atathà .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. pariïÃmenopask­tatvÃd vij¤Ãnasantate÷ sarve«Ãm bÃhyÃdhyÃtmikÃnÃm arthÃnÃæ darÓane«v anubhave«u / satsu apy anapek«ya tadbhedam apradhÃnakà .. /// 7 /// .. .. .. .. k«yety artha÷ / tathÃdhyavasÃy. + + saæketam apradhÃnakÃryÃn api bhÃvÃt pradhÃnakÃryatvenÃdhyavasÃyÃt* / atathÃbhÆtaæ kalpitapradhÃnakÃryatvena kalpitaæ caitanyaæ / tasya vyavacchedena pradhÃnakÃryÃbhÃvà iti / yadvikalpavij¤Ãnaæ tatpratibhÃsiny arthe sa eva / vijÃtÅyavikalpavyavacchedenÃnyÃpoha iti /// 8 /// mÃt* prabhava utpÃdo yasya vikalpasya tasmÃt samutthità etad uktaæ bhavati / yadi nÃma vastuni tathÃbhÆtabhedÃbhÃvas tathÃpi vikalpÃropita evÃnyÃpoha÷ ÓabdÃnÃæ prav­tter aÇgaæ tato nÃsty avyÃpitÃdo«a iti / pradhÃnÃdikÃrya .. .. /// C PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// bhÆte«v apradhÃnakÃrye«u ubhayathÃpi sÃmÃnyasya ni«edhÃd iti bhÃva÷ / anyÃpohavÃdinas tu na do«a ity Ãha / tathetyÃdi pradhÃnÃdhikÃryatvavikalpanayety artha÷ / tadanyebhyo 'pradhÃnÃdikÃryatvena kalpitebhya÷ / pradhÃnÃdikÃryatvenÃdhyÃropitÃnÃæ bheda÷ prati /// 2 /// nuv­tti÷ / pratyayanimittaæ sÃmÃnyaæ kiæ neti cet* naitad asti yasmÃt tena sÃmÃnyavÃdinà sÃmÃnyaæ kalpayatÃpi avaÓyaæ tatra pradhÃnakÃryÃbhimate vastuni / apradhÃnakÃryÃbhimatÃd bhedo nÃntarÅyakatvÃd e«Âavya÷ / yadi hy apradhÃnakÃryÃt puru«Ãt pradhÃnakÃryasya na .. /// 3 /// kÃrye ekaÓabdaprav­ttyÃdilak«aïe paryÃpta÷ Óakta÷ / atathÃbhÆtabhede«u yathà sÃmÃnyabuddhir bhrÃntà evaæ tathÃbhÆtabhede«v apÅty aviÓe«eïa darÓayann Ãha / yadÅtyÃdi / yadiÓabda÷ svabhÃvadyotanÃrtha÷ / yady asya sarvatra nirvi«ayatvaæ svabhÃvas tatra kiæbhÆmau vayam iti / s. /// 4 /// .. g­hÅtasyÃnityÃdirÆpasya nityÃdikasya ca bÃhye«v abhÃvÃt* / ataÓ cÃbhÆtagrahÃt* / viplava eva bhrÃntir eveti k­tvà nÃsyÃ÷ sÃmÃnyabuddher nirvi«ayÃyà vi«ayanirÆpaïaæ prati kaÓcid Ãdara÷ / yadi sarvaiva sÃmÃnyabuddhir bhrÃntà kathaæ tarhy anumÃnÃd vastusaævÃda ity Ãha / /// 5 /// ye paricchede nivedayi«yÃmo niveditaæ ca prÃk* / yatrÃsti vastusaæbandho yathoktÃnumitau yathetyÃdinà / na tathÃbhÆtasya vastvÃtmakasya grÃhyasya samÃveÓÃd grahaïÃd anumÃnavikapasya vastusaævÃda÷ / pratyak«avat iti vaidharmyad­«ÂÃnta÷ / kiækÃraïam atathà /// 6 /// dhÃnÃc ca sÃmarthyam ity atrÃnatre / yadi sÃmÃnyabuddhir nirvi«ayà katham asyà anyÃpohavi«ayatvam uktam ity ata Ãha netyÃdi / asyÃ÷ sÃmÃnyabuddher bhinnapadÃrthadarÓanabaleneti vijÃtÅyavyÃv­ttasvalak«aïÃnubhavasÃmarthyenotpatter ity adhyÃhÃra÷ / bahulagrahaïaæ /// 7 /// vasÃyÃt* / te«u bhinne«u vastu«u svapratibhÃsyasya bhÃvatvenÃdhyÃropÃt* / d­ÓyavikalpyÃv arthÃv ekÅk­tya prav­tter ity artha÷ / etad uktaæ bhavati yasmÃd bhinnavastudarÓanabalenotpadyate utpannÃt svapratibhÃsaæ bhinne«u vastu«v Ãropya vartate /// v1 /// tÃvad eko upapattidvayaæ k­tvà vyÃcak«ate / anye tv ekaiveyaæ dvayapratipattir iti pratipannà / bhinnapadÃrthadarÓanabalena te«u svapratibhÃse«u bhÃvÃdhyavasÃyÃt* svapratibhÃsa eva bhinno bhÃva ity evam adhyavasÃyÃd bhedavi«ayatvam ucyata it. /// 2 /// .. nÃsti ÓaÓavi«ÃïÃdikalpanÃsu tatra katham iti ced Ãha tathà bhÃvetyÃdi / yathaiva bhinnavastusvabhÃvagrÃhyÃnubhavabalenotpa + + + + tyÃdibuddhaya÷ svapratibhÃse bhinnabhÃvÃdhyÃropeïa pravartante pradhÃnakÃryatvanityÃdibuddhi«v api tathÃbhÃva .. /// 3 /// v­tter bhedavi«ayatvam ucyate ÓaÓavi«ÃïÃdivikalpe«v api vikalpÃntaravyavacchedena bhinnatvÃdhyÃropÃd bhedavi«ayatvam astÅti svÃÓrayamÃtragata vyaktideÓa eva sthitaæ na tu vyaktiÓÆnye deÓe sarvagataæ và vyaktiÓÆnye 'pi deÓe vidyamÃnatvÃt* apÆrvagha .. /// 4 /// bhavo naivety abhiprÃya÷ / bhavet saæbhavo yadi tasmÃt pÆrvadravyÃt tatsÃmÃnyaæ paÓcÃd utpadyamÃnaæ dravyaæ yÃti tac ca nÃstÅty Ãha na hÅtyÃdi / anyadravyav­tter ity utpitsudravyÃd bhinnadeÓadravyav­tter bhÃvasya sÃmÃnyÃkhyasya tata÷ pÆrvakÃd ÃÓrayÃd acalatas tadubhayà .. /// 5 /// .. tu bhinnadeÓenÃdarÓena yogo 'stÅti bruvÃna÷ / kathaæ nonmatta÷ syÃt* / sÃmagrÅbalÃd bhrÃntaæ j¤Ãnaæ / pratibimbÃnugatÃdarÓapratibhÃsi tatra jÃyate / yathoktaæ viruddhapariïÃme«u vajradarÓatalÃdi«u parvatÃdisvabhÃvÃnÃæ bhÃvÃnÃæ nÃsti saæbhava iti / ye 'pi .. /// 6 /// deÓe ÃsÅd vyaktiÓÆnye deÓe tasya sthÃnÃnabhyupagamÃd asti paÓcÃt tatsÃmÃnyaæ vyaktÃv utpannÃyÃæ sÃmÃnyaÓÆnyÃyà vyakter anabhyupagamÃt* / na ca tatra deÓo vyaktyà sahotpanna÷ / na ca kutaÓcit pÆrvakÃd vyaktiviÓe«Ãd Ãgata÷ / etac ca na yÃtÅ /// D PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// mÃnyam i«yata iti vyÃghÃta÷ / sa ca prÃj¤ÃnÃæ du÷sahatvÃd bhÃra÷ / ata evÃha / ka imam ityÃdi / praj¤o hi katham ayuktaæ saheta / ja¬as tv aj¤ÃnÃd yuktÃyuktavicÃraïe 'k«ama÷ sahetÃpi yad ÃhÃnyatra jìyÃd iti / bhavatu nÃma sakriyaæ sÃmÃnyaæ tathà /// 2 /// .. .. .. .. .. ÇÓÃnta + + + tsudravyaæ yÃyÃt* / anaæÓaæ và pÆrvam ÃdhÃraæ hitvà / dvayam apy etan nÃstÅty Ãha / na cetyÃdi / pÆrvam ÃdhÃram iti sÆtrabhÃgam utpitsu deÓÃd bhinnadeÓam iti miÓrakeïa spa«Âayati / tayoÓ ceti pÆrvapaÓcÃdutpannayor dravyayo÷ bhinnetyÃdi /// 3 /// .. .. .. .. deÓÃbhyÃæ dravyÃbhyÃæ sa + + t* / Ãloko hi sÃvayavatvÃt* anyenÃvayavena ghaÂena saæbadhyate 'nyena paÂÃdibhi÷ / evaæ rajjuvaæÓadaï¬Ãv api svasaæbandhibhi÷ / na hÅtyÃdi asyaiva samarthanaæ / kasmÃn na yukta ity Ãha / tasyetyÃdi / tasyÃnavayavasya vastuna ekena dravyeïa sa .. /// 4 /// .. tmanaÓ ca tasya sÃmÃnyasya tatpradeÓavarttisaæbandhirÆpatvÃd utpitsughaÂadeÓÃt pÆrvadeÓavartti yadghaÂÃdidravyaæ tatsaæbandhirÆpatvÃn nÃsti bhinnadeÓena yugapadyoga÷ / a{nyathe ya Ãtmà tadvyatirekeïa dvitÅyÃtmÃbhÃvÃd ekÃtmanaÓ ca tasya sÃmÃnyasya tatpradeÓavarttisaæbandhirÆpatvÃd utpitsu} anyatheti tatpradeÓavarttirÆpatvÃbhà /// 5 /// ïa saæbandhÃyogÃt* tasmÃd ekavyaktinityatÃtmana÷ sÃmÃnyasya nÃsti tasminn eva kÃle bhinnadeÓena dravyena saæbandha÷ / saæbandhe và pÆrvavyaktiniyataikÃtmakatvena sÃmÃnyasya pÆrvavyaktau sthitis tasminn eva kÃle bhinnadeÓavyaktigamanenÃsthitir etac ca viruddham ity Ãha ekasyÃdheyasyetyÃdi / tatra sthÃnam iti vyaktau / .. /// 6 /// bhyupagamÃt* tatra pÆrvavyaktÃv eva tenaiva pÆrvavyaktiniyatenaivÃtmanà tasya sÃmÃnyasyÃsthÃnam ity ayuktam etat kiækÃraïaæ tasthitetyÃdi / tasyÃm eva pÆrvavyaktau sthitÃsthitÃtmano÷ svabhÃvayor ekasya yugapat sÃmÃnyasya virodhÃt* / sarvatra pÆrvavyaktÃv utpisudravye ca sarvadety utpitsudravyÃt* prÃg api aya .. /// 7 /// .. deÓe prÃg evÃsti sÃmÃnyaæ / tataÓ ca yad uktaæ na ca tatrÃsÅd iti / tad asiddham iti / sarvÃkÃrasthitÃtmeti yenaivÃkÃreïa pÆrvavyaktau sthitaæ sÃmÃnyaæ tenaivotpitsudravye 'pi niraæÓatvÃt sarvatra tulyÃkÃrÃv­ttir ity artha÷ / tatsvabhÃvetyÃdinà prati«edhati / sÃmÃnyasvabhÃvasya darÓanam ÃÓrayo yasya sa sarvatra bhinnajÃtÅye 'pi /// 8 /// .Ãdi / kiæ kÃraïam ity Ãha / aÓvetyÃdi / aÓve sthita Ãtmà yasya dravyatvasyeti vigraha÷ / gamakatvÃd vyadhikaraïasyÃpi bahubrÅhi÷ / aÓve sthita iti và sÃdhanaæ k­teti samÃsa÷ / paÓcÃd ÃtmaÓabdena dvipado bahuvrÅhi÷ / /// v1 /// ttyà ca / yathoktalak«aïasya dravyatvasya pratÅtyà tathety aÓva iti / na tu dravyatvena saæbandhÃt* gaur dravyam ity evaæpratyaya÷ syÃt* / sa ca pareïe«Âa eva na tv aÓva iti / na hi dravyatvanimitto 'Óvapratyaya÷ / kiæ tv aÓvatvanimitta÷ / tac cÃÓvatvaæ gavi nÃsti / sajÃtÅyÃsv eva vyakti«u sarvadà sarvÃkÃrasthitÃtmatÃbhyupagamanÃt* / ayam . .. .. /// 2 /// vi«aye dravyatvaæ vartata itÅ«yate / tataÓ cÃÓvabuddhivi«ayadravyav­ttidharmakena tena bhÃvyaæ tac cÃÓvabuddhivi«ayadravyav­ttisvabhÃvaæ dravyatvaæ yena svabhÃvenÃÓve vartate tenaiva gavÃdÃv api / tathà ca gor apy aÓvabuddhivi«ayatà prÃptÃnyathà dravyatvasyÃÓvabuddhivi«ayadravyav­ttitvaæ svabhÃvo na syÃt* / na caikasya dvau svabhÃvau yenÃÓve 'nya .. /// 3 /// .. .. .. .. vyatvamÃtraæ d­Óyam aÓvabuddhivi«ayadravyav­ttisvabhÃvaæ sad api na d­Óyate tato nÃsti gor aÓva iti pratÅtir ity ata Ãha / tasya ceti sÃmÃnyasya ekasyety anaæÓasya g­hÅtasyÃpi bhrÃntyÃnavadhÃraïam ity api mithyà niÓcayÃtmake parapratyak«e v­tter ayogÃd yathoktaæ prÃk* / tasmÃd ityÃdinopasaæhÃra÷ / anavayavaæ sÃmÃnyaæ a .. /// 4 /// .. tÃæ na pratipadyate iyatà ca na cÃæÓavad ity etad vyÃkhyÃtaæ / jahÃti pÆrvaæ nÃdhÃram ity etat pÆrvam ityÃdinà vyÃca«Âe / sa ceti pÆrvÃdhÃratyÃga÷ / sÃmÃnyasya nÃbimata÷ / anyatreti pÆrvavyaktau vartamÃnasya sÃmÃnyasya svasmÃt pÆrvÃdhÃradeÓÃd acalatas tata÷ pÆrvÃdhÃradeÓÃd anyatra sthÃne janma yasya dravyasya tasmin v­ .. /// 5 /// .. pi sÃmÃnyaæ tato 'nyadeÓaæ dravyaæ prÃpnoti ced Ãha / yatretyÃdi / yatra deÓe asau paÓcÃtkÃlabhÃvÅ vartate tena deÓena sÃmÃnyaæ na saæbadhyate / pÆrvasthÃnaparityÃgÃnabhyupagamÃt* / yatra deÓe sÃmÃnyaæ na vartate taddeÓinaæ ca paÓcÃtkÃlabhÃvinaæ bhÃvaæ prÃpnoti nyÃyÃtikrÃntatvÃt kim apy etan mahÃdbhÆtam iti prak. /// 6 /// .. .. .. .. .. m adhyavasÃtum* / sarvagatatva .. panÃm api nirÃcikÅr«ur Ãha / yasyetyÃdi / tasyÃpi sarvagatasÃmÃnyavÃdina÷ sarvatragà yadi jÃtis tadà ekatra ÓÃbaleyÃdau yà tasya vyakti÷ prakÃÓanà tayà vyaktà karaïabhÆtayà / sà jÃti÷ sarvatra vyaktiÓÆnye deÓe vijÃtÅye ca vyaktibhede vyaktaiva prakà .i /// 7 /// .. kÃcid vyaktir iti ni«iddh. .. .. v­ttir Ãdheyatà / vyaktir iti / tasmin na yujyata ity itrÃnatare / yata evaæ tasmÃt sà jÃtir nityam anapek«itaparopakÃrÃnÃdheyÃtiÓayatvÃd evaæbhÆtà yadi svabhÃvena svavij¤Ãnajananayogyà / tadà nityaæ d­Óyeta vyakte÷ prÃk* paÓcÃc ca / atha na yogyà tadà na và .. /// 8 /// .. .. .. + + + vyaktyasannidhÃne tatsannidhÃne tu samarthà bhavati / tato na nityaæ darÓanam adarÓanaæ và jÃter ity ata Ãha / svabhÃvetyÃdi / nityatvenÃnÃdheyÃtiÓayatvÃd iti bhÃva÷ / yadi jÃter nasti vyaktis tat kiæ vyaktyaivaikatra sà vyakte E PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. bhÃvÃd ekatvÃj jÃter vyaktaiva prakÃÓitaiva sarvatra vyaktiÓÆnye deÓe vijÃtÅye ca vyaktibhede vyaktiÓÆnye«v apÅti apiÓabdÃd vijÃtiye 'pi vyaktibhede sÃmÃnyasya vyaæjikayà vyaktis tayà sÃmÃnyagrÃhiïa÷ / indriyasya ya÷ saæbandhas tadapaek«ayà /// 2 /// .. .. vyakt. .. .. .. te na vyaæjakas tato vyÃpini na sarvatra darÓanam ity ata Ãha / na cetyÃdi / caÓÃbdenaitad Ãha / apek«itÃæ nÃma vyaktiæ jÃtis tathÃpi tasyÃ÷ sarvatra darÓanaæ syÃd eva tathà hi yatra tÃvad vyaæjikà vyaktisaænihità tatra sà jÃtir d­Óyà saæpannà tad eva ca rÆpaæ tasyÃ÷ sarvatreti / api ca / na ca sà jÃtir vyaktyapek«iïÅ /// 3 /// .. .. vakroktyà darÓayati / yadi vyaktapek«iïÅ syÃt* / yadi vyaæjikà vyaktir jÃter bhavatÅti yÃvat* / evaæ ca jÃtivyaktyor yathÃkramaæ vyaÇgyavyaæjakabhÃve 'bhyupagamyamÃne yo nyÃyo 'tra d­«Âa÷ so 'ÇgÅkartavya÷ / kaÓ cÃtra nyÃya ity Ãha / vyaæjakÃpratipattÃv ityÃdi sÃmÃnyatadvatos tu vyaÇgyavyaæjakayo÷ punar viparyaya÷ / kasmÃd i«Âa÷ / tathà /// 4 /// .. .. .. prÃg eva sÃmÃnyagrahaïam i«Âaæ taddvÃreïa tu vyaktes tato vyaæjikÃyà vyakter grahaïam antareïÃpi vyaÇgyÃbhimatasya sÃmÃnyasya pratipattir i«Âeti viparyaya÷ yo 'pi hÅtyÃdinà vyÃca«Âe / svÃÓrayo yatra samavetaæ sÃmÃnyaæ tasya jÃter grÃhakam indriyaæ tayo÷ saæyogas tadapek«Ã pratÅtir yasya sÃmÃnyasya tattathoktaæ / ÓabdaÓrotrendriya .. /// 5 .. saæyogagrahaïaæ saæbandhopalak«aïÃrthaæ dra«Âavyaæ / ÃÓrayaÓÆnyÃ÷ pradeÓà vijÃtÅyavyaktyadhyÃsità vyaktiÓÆnyÃÓ ca tatra na d­Óyate / yathoktasaæyogÃbhÃvÃt* / tasyÃpy evaævÃdina÷ kvacid vyaktidarÓane saty asty evÃÓrayeïendriyasaæyogo jÃte÷ sarvatra sthitÃyà upakÃraka iti / tat ÃÓrayendriyasaæyogÃd dhetos taddarÓÅ kvacid vyaktibheda jÃtidarÓÅ yathà .. /// v1 /// .ikà vyaktis tatraiva jÃte÷ svarÆpaæ d­Óyaæ nÃnyatreti ced Ãha / na hÅtyÃdi tasyà iti / jÃte÷ kvacid vyaktau d­ÓyamÃnÃyÃæ tadÅyam iti sÃmÃnyasaæbandhi ekasya d­«ÂÃd­«ÂatvanirodhÃt* / evaæ tÃvad vyakter vyaæjikÃtvam abhyupagamya caÓabdopÃtto 'rtho vyÃkhyÃta÷ / adhunà na ca sà vyaktyapek«iïÅtyÃdi vyÃkhyÃtum Ãha / vyaktivyaægyatvÃd ityÃdi /// 2 /// .. .. .. .. .. «ÂÃd­«Âaæ rÆpam astÅty ato 'pÆrvapak«a evÃyaæ kevalaæ do«ÃntarÃbhidhÃnÃrthaæ / gajanimÅlanaæ k­tvopanyasta÷ / tathÃbhÆtasyeti nyÃyyasya tatreti jÃtitadvator nyÃyyam* vyaÇgyavyaæjikabhÃvasyetyÃdinà prÃha / svarÆpaÓÆnye deÓe pradÅpÃdirahite deÓe / svavyaÇgyaæ ghaÂÃdikaæ / naivaæ yathoktena nyÃyena vyaktir vyaæjikà /// 3 /// sÃmÃnyam evÃdau g­hyata itÅ«yate pareïa sÃmÃnyagrahaïadvÃreïaiva vyakter grahaïÃbhyupagamÃt* / ataÓ ca vyaæjakÃpratipattyÃpi vyaægyasyas grahaïÃd vyaæjakadharmÃtikramo vyakte÷ / etad evÃha / kathaæ hÅtyadi / seti vyakti÷ sÃmÃnyasya vyaæjikà ca syÃd iti saæbandha÷ / tatpratipattidvÃreïeti sÃmÃnyapratipattidvÃre /// 4 mÃnyadarÓanabalena vyakter darÓane 'bhyupagamyamÃne vyaÇgyà sà vyakti÷ prasajyate sÃmÃnyasyety adhyÃhÃra÷ / padÅpena / ghaÂavad iti t­tÅyeti yogavibhÃgÃt samÃsa÷ / supsupeti và / yathà pradÅpena ghaÂo vyaÇgyas tadvat* sÃmÃnyena vyaktir vyaÇgyà prÃptety artha÷ / tatpratipattim antareïa sÃmÃnyapratipattiæ vinà vyakter ad­ÓyarÆpa /// 5 .. vyaæjakam ity etad upÃttaæ / tata÷ pradÅpaghaÂÃbhyÃæ tulyam iti dvandvÃd eva vatir dra«Âavya÷ / pÆrvanipÃtalak«aïasya vyabhicÃritvÃd ghaÂaÓabdasyÃpÆrvanipÃta÷ / pradÅpavat sÃmÃnyaæ vyaæjakaæ ghaÂavac ca vyaktir vyaÇgyà / prasajyata iti vÃkyÃrtha÷ / aneneti sÃmÃnyavÃdinà / sÃmÃnyam vinà kim asaæbhavat kÃryam a /// 6 ktÃv iti vahvÃyÃsa÷ / aÓakyasÃdhanatayà bahudu÷khahetu÷ / parasparetyÃdi para÷ / bhedÃd vilak«aïatvÃd dhetor vyatirekiïÅ«v ananvayinÅsu anvayina ekÃkÃrasya pratya /// F PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .. .. ÃcÃrya÷ / ye pÃcakÃdiÓabdÃ÷ kriyÃnimittÃn icchanti tÃn praty etad ucyate / abhinnena sÃmÃnyÃkhyenÃrthena vinà pÃcakÃdi«u katham eka÷ Óabdo vÃcaka÷ / vÃcakagrahaïena pratyayo 'py anvayÅ g­hÅta eva tena vinà ÓabdasyÃprav­tte÷ / ata eva v­ttau ÓabdapratyayÃnuv­ttir a /// 2 /// te pÃcakÃdayo 'bhinnÃs santo 'pi tathety abhedena pratÅyeran* j¤Ãnena upalak«aïam etat tathÃbhidhÅyeran* pÃcake«v adhiÓrayaïÃdilak«aïaæ pÃcake«v adhyayanÃtmakam evam anye«v api yathÃyogaæ karmaikapratyayÃdinimittam astÅti cet* / sa ity anvayÅ pratyayagrahaïam upalak«aïam eva Óa .. /// 3 /// .ÃkyopanyÃse / tat karmeti và saæbandhanÅyaæ / pratipÃcakaæ karmaïo bhedÃt* / yenÃparÃdhena tà vyaktaya÷ tathety abhinnapratyayahetutvena satyaæ na ki¤cid aparÃdha÷ / kiætu tÃsÃæ vyaktÅnÃm ekarÆpatvÃt* / tathà hi dravyam ekarÆpam anaæÓatvÃt* / tad eva ced abhinapratyayanibandhanaæ na tu tato vyatiriktaæ dharma /// 4 /// kter ÃkÃras tadÃkÃras tasmÃd anyo 'bhedÃkÃra÷ / sa eva viÓe«a÷ so 'sti yasyÃæ sà atadÃkÃraviÓe«avatÅ dravyÃkÃrÃd anyÃkÃrety artha÷ / etad uktaæ bhavati / dravyebhyo eva pratyayo dravyam ity evamÃkÃra÷ / tato 'nyenaivÃkÃreïa pÃcakapratyaya÷ / sa yadi dravyanimittam eva syÃt tadà dravya /// 5 /// dravyasyÃbhÃva iti prati«edhapratyayo 'py atadÃkÃra iti Óakyeta vyapade«Âuæ / na cÃsau vastvantaranibandhana÷ pareïe«Âo viÓe«apratyayÃnÃm eva dharmÃntaranibandhanatvÃt* / viÓe«agrahaïe ca kevalakriyamÃne caitrapratyayo maitrÃpek«ayà bhavati viÓe«avÃn* / na tv atadÃkÃra÷ caitrÃdyabhidhà /// 6 /// sparÓÃd viÓe«avÃæs .. tasmÃt tatra dravyavyatiriktena nimittÃntareïa bhÃvyam iti / uktam ity ÃcÃrya÷ / yathà vyatireko gor gotvaæ pÃcakasya pÃkatvam ityÃdiko yathà ca viÓe«apratyayà anantaroktÃs tathoktam iti saæbandha÷ / katham uktam ity Ãha / yathÃsvam ityÃdi arthÃntaraviveko 'rthÃntaravyavaccheda÷ /// 7 /// vacchedamÃtram apratik«iptabhedÃntaraæ pratipÃdaæ dharmivacana÷ / pÃcakatvaÓabdas tu tam eva vyavacchedaæ v1 /// pratik«ipta bhedÃntaram Ãheti / dharmavacana÷ tato dharmidharmabhedakalpanayà pÃcakasya pÃcakatvam iti / vyatirekavibhakti÷ / prayujyate evaæ dravyaÓabdasyÃpy adravyavyavacchedamà /// 2 /// nukÃriïy eva buddhir ato yathÃvyavacchedaæ saæketÃnusÃreïa viÓe«avatÅ buddhir ekatrÃpy aviruddhà etac ca bhedÃntarapratik«epÃpratik«epau tayor dvayor ityÃdi«u pradeÓe«u pratipÃditaæ / tasmÃd ityÃdinopasaæhÃra÷ yathà vyaktÅnÃæ bhedas tadvat karmm. + ÝInsertion of line 7 /// yÃni karmÃïi pÃkÃkhyÃni te«u karmasu yà karmajÃti÷ samavetà saivÃbhedÃd dhetu÷ pÃcakÃbhedapratyayasya netyÃdinà prati«edhati na jÃtir hetur iti prak­taæ / kiæ kÃraïaæ karmasaæÓrayÃt* / karmaïi samavatatvÃd arthÃntarasaæbandhinÅti / dravyÃd arthÃntaraæ karmasaæbandhinÅ arthÃntara iti dravye / na hi .. /// 3 /// ti÷ samavetà na ca tÃni karmÃïÅti pÃcakÃkhyÃni Óabdagrahaïam upalak«aïaæ tathà pÃcakapratyayena paricchidyante tasya pÃkÃkhyasya karmaïa ÃÓrayo dravyaæ pÃcakaÓabdenocyate / na ca tatra dravye karmajÃti÷ / samavatà evaæ tÃvad arthÃntarasaæbandhitvaæ karmajÃter ÃÓritya dravyavi«ayaæ pÃcakà /// 4 /// ÷ Órutyantaraæ Órutigrahaïam upalak«aïam evaæ j¤ÃnÃntaranimittatvÃt* / Órutyantaram evÃha pÃka ityÃdi / tata iti karmajÃte÷ karmavi«ayÃbhidhÃnasya pratyayasya ca hetutvÃt karmajÃter ity abhiprÃya÷ / syÃn mataæ na karmajÃti÷ / pÃcakapratyayaæ janayati kiætu karmajÃtisamÃÓrayÃt karmai /// 5 /// ktivad bhedÃn na hetu÷ karmÃsyetyÃdi / nanÆktaæ jÃtisamÃÓrayÃd bhinnam api karmÃbhinnapratyayahetur ity uktam idam ayuktaæ tu jÃtisaæbandhe 'pi karmaïa÷ tathaiva bhinnatvÃt* / kiæcetyÃdinopacayahetum Ãha / ÝInsertion of line 6: k«aïikasya karmaïa÷ sthityabhÃvÃc ca kÃraïÃn na karmanimitta÷ pÃcakÃdyabhedapratyaya÷ / na hÅtyÃdinà vyà /// tasya ca pÃcakÃdyabhedapratyayasya karmanimittatve 'bhyupagamyamÃne niruddhe karmaïi puru /// 6 /// .. .. .. .. .. .. ïo 'stitvÃd ado«a iti ced aha / pacata evetyadi / yadi atÅtasya satvaæ syÃt* / vartamÃnavad upalabhyetopalabdhilak«aïaprÃptaæ ca kaeme«yate syÃn mataæ karma G PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// dravyasaæbandho 'syÃsaæbandhÃt kÃraïÃn na sÃmÃnyaæ pÃcakÃdyabhidhÃnapratyayasya hetu÷ / asaæbaddham api hetur iti ced Ãha / netyÃdi / ayuktam ity asaæbaddha÷ / Óabdagrahaïam upalak«aïaæ / asaæbaddhaæ sÃmÃnyaæ na j¤ÃnaÓabdakÃraïam ity artha÷ / atiprasaægÃt gotvaæ apy aÓvaj¤Ã /// 2 /// .. .. ..t* / karmÃbhÃvÃd eva na kartari / pÃcake pÃraæparyeïÃpi na samavetam ata÷ / saæbaddhasaæbandho 'py asya sÃmÃnyasya dravyeïa saha nÃsti / anyatheti asaæbaddhasyÃpi j¤ÃnÃdihetutve sthityabhÃvÃc ca karmaïa ityÃdi yad uktaæ tatrÃtÅtetyÃdino 'ntaram ÃÓaækate / atÅtaæ vina /// 3 /// tÃnÃgatam asat* j¤ÃnÃbhidhÃnayor na nimittam iti saæbandha÷ / kiæ kÃraïaæ tayor ityÃdi / tayo÷ j¤ÃnÃbhidhÃnayo÷ asad dhÅtyÃdinà vyÃca«Âe / upÃkhyÃyate / prakÃÓyate vastv anayety upÃkhyà 'rthakriyÃÓakti÷ / sà nirgatà yasmÃd asatas tat tathoktaæ / asad yasmÃd arthakriyÃÓaktivikalaæ tad evaæbhÆtaæ kathaæ Óabda .. /// 4 /// «yate tadà tasya vastutvam eva syÃn na .. + kiæ kÃraïam ity Ãha / kÃryetyÃdi lak«aïaÓabda÷ svabhÃvavacana÷ / tad iti tasmÃt* atÅtaæ pracyutarÆpaæ / anÃgatam asaæprÃptarÆpaæ / karmaïa÷ sakÃÓÃd anyac ca vyaktyÃdikaæ j¤ÃnÃbhidhÃnayo÷ nimittatvena ne«Âaæ sÃmÃnyavÃdinà / vyakti÷ karmÃÓrayo dravyaæ ÃdiÓabdÃt saæketavà .. /// 5 /// thà ceti anvayino÷ pÃcakÃdiÓabdaj¤Ã .. + + nimittatve sati na jÃtisiddhi÷ caÓabdÃn nityaæ satvam asatvaæ và Óabdaj¤Ãnayo÷ syÃt* / kasmÃn na jÃtisiddhir iti ced Ãha / tasyà ityÃdi / tasyà jÃte÷ abhinnasya j¤ÃnasyÃbhidhÃnasya ca nimittatve ne«ÂatvÃt* yathà ca pÃcakÃdivi«aye te animitte pravartate tathÃnyatrÃpÅti kena ni /// 6 /// .. ækate / karmÃÓrayasya dravyasya Óakti÷ / Óabdagrahaïam upalak«aïaæ pÃcakÃdij¤ÃnasyÃpi Óaktinimittaæ / netyÃdinà prati«edhati na pÃcakÃdiÓakti÷ pÃcakÃdiÓabdanimittaæ / kiæ kÃraïaæ Óakter dravyÃd avyatirekeïa dravyavad evÃnanvayÃt* / ananvayinaÓ cÃrthasyÃnvayij¤ÃnÃbhidhÃnaæ prati nimittatvÃnabhyupagamÃd abhyupagame /// 7 /// saægÃt* bhinnaiva Óaktir iti ced Ãha na hÅtyÃdi / yadi dravyÃd anyaiva Óakti÷ syÃt tadà tasyà eva Óakte÷ pÃkÃdyarthakriyÃsÆpayogena kÃraneïa dravyasya ÓaktyÃdhÃrasyÃnupayogitvaprasaægÃt* / tasyÃæ pÃkÃdinivarttikÃyÃæ Óaktau tasya dravyasyopayoga÷ evam api pÃraæparyeïa pÃkÃdau dravyam upayuktaæ syÃd iti bhÃva÷ / kim ityÃdi siddhÃnta .. /// 8 /// tathà hi pÃkÃdinirvarttikÃyÃæ prathamÃyÃæ Óaktau dravyaæ yayà ÓÃktyopayujyeta / sÃpi Óaktir yadi vyatiriktÃbhyupagamyeta tadà pÃkÃdinirvarttikÃyÃæ Óaktau dravyasyopayogÃya Óaktyantarasya dravyÃd vyatirekiïo 'bhyupagame 'tiprasaægÃt* / tasyÃm api ÓaktÃv upayogÃyÃparà vyatiriktà Óakti÷ / kalpanÅ .. .. /// v1 /// vyatiriktÃæ Óaktir dravyam eva prathamÃyÃæ pÃkÃdinirvarttikÃyÃæ ÓaktÃv upayujyata iti vÃcyaæ / evaæ ca dravyasyopayoge ÓaktÃviÓe«yamÃïe taddravyam arthakriyÃyÃæ pÃkÃdilak«aïÃyÃm evopayujyata iti kiæ ne«yate / dravyasyÃrthakriyÃyÃÓ cÃntarakÃle kim anarthikayà ÓÃktyà kalpitayà / yata evaæ tasmÃt pÃkÃdyarthakriyÃÓaktir ity anena dravyam evocyate / k. .. /// 2 /// ntaraæ nÃnvetÅti k­tvà tato dravyÃt pÃcaka÷ pÃcaka ity anvayÅ Óabdo na syÃj j¤Ãnaæ ca Óabdagrahaïaæ tÆpalak«aïaæ / pÃcakÃdi«u dravye«u pÃcakatvÃdi sÃmÃnyam asti / tannibandhanam anvayiÓabdaj¤Ãnam iti ced Ãha / sÃmÃnyam ityÃdi / sÃmÃnyaæ pÃcakatvÃdi yadÅ«yate / tadà pÃkÃdikriyÃnirvarttanaÓaktyavasthÃyÃ÷ prÃg eva dravyasyotpattisamakÃla + + dravyasamave /// 3 /// cakÃdij¤ÃnÃbhidhÃnavi«aya÷ syÃd iti bh. .. .. .. .. .. .. vet tadà paÓcÃd api na bhavet* tasya dravyasyÃviÓe«Ãt* / asty eva sarvakÃlaæ dravye pÃcakatvÃdi kiætu prÃg anabhivyaktam ato na Óabdaj¤Ãnayor nimittam ity ata Ãha / vyaktam iti prÃg eva cÃhivyaktaæ bhaved ity artha÷ / sattÃdivat* / yathà sattÃdravyatvÃdi yÃvaddravyabhÃvi / arthakriyÃyà .. .. /// 4 /// .. rthe jÃtyÃÓraye tatsamavÃyasya sÃmÃnya .. .. + + sya akÃdÃcitkatvÃt sarvakÃlabhÃvitvÃt / etad eva dra¬hayann Ãha / yÃvanti hÅtyÃdi / arthe jÃtyÃÓraye samavÃyadharmaïi saæbandhayogyÃni / tÃni sÃmÃnyÃni / asyÃrthasya ya utpÃdas tena saha samavayanti asmin sÃmÃnyÃÓraya iti vibhaktivipariïÃmena saæbandha÷ / utpà .. .. kÃlam eva dravyeï. /// 5 /// .. / atha siddhÃntam atikramya paÓcÃdbhÃvitvaæ sÃmÃnyasya kalpyate / tadà tadvyatikrame siddhÃntÃtikrame tasya sÃmÃnyÃÓrayasya paÓcÃd apy aviÓe«Ãt+ / na tatsamavÃya÷ syÃt* / tena sÃmÃnyena samavÃyo na syÃt* / yathà phalasya ekasvabhÃvasyÃpi raktatà prÃg na bhavati / paÓcÃc ca bhavati / tadvat puru«asya pÃcakatvasÃmÃnyam ity ata / tatsaæbandhÅtyÃdi / ta .. /// 6 /// .. .. .. .ai .. .. .. .. .. ti sÃmÃnyasamavÃya÷ + syeti punsa÷ / na hy aviguïe svabhÃve sthitasya tatsaæbandho na bhavet* / tatraiva ca sÃmÃnyasamavÃyaviguïe svabhÃve sthitasyÃsya dravyasya paÓcÃt sÃmÃnyasamavÃyo bhavatÅti / duranvayaæ durbodham etat* / phalasyÃpy ÃmrÃde÷ pÆrvaæ paÓcÃc ca yady ekasvabhÃvatà tatrÃpi tulyaæ codyaæ / sÃmÃnyasaæbandham eva tadà dra /// 7 /// .. kÃretyÃdi / pÃkÃdilak«aïà kriyà tatk­to ya upakÃras tadapek«asya dravyasya sÃmÃnyaæ prati vyaæjakatve 'bhyupagamyamÃne tasya dravyasyÃk«aïikatvÃd avikÃriïo nÃpek«Ã sahakÃriïaæ prati / atha .. kriyeta tadÃpy atiÓÃye 'sya dravyasya k«aïikatvam Ãpadyate / k«aïikatvÃc cotpÃdÃnantaraæ dhvaæsi /// 8 /// vyÃpÃra÷ karma tatk­ta upakÃro 'tiÓayas tam apek«ya sthirasvabhÃvasya pÆrvasvabhÃvÃd acalata÷ anatiÓÃyÃt svabhÃvÃntarÃnupÃdÃnÃt* / aviÓe«ÃdhÃyini karmaïi / kÃpek«Ã / naiva / atiÓaye và dravyasya kriyÃk­te 'bhyupagamyamÃne 'tiÓayÃdhÃyakasya karmaïa÷ /// H PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. / yadi kriyÃk­to 'tiÓayo na svabhÃvabhÆto dravyasya tadarthÃntarasya kÃraïÃd dravyaæ naivopak­taæ syÃt* / tasmÃt partik«aïaæ svabhÃvabhÆtasyÃnyÃnyasyÃtiÓayasyotpattes tad api dravyaæ devadattÃdi k«aïikaæ syÃt* / tata iti k«aïikatvÃt* svotpattisthÃnavinà .. .. .. /// 2 /// nyasya vyaæjakaæ syÃt* / tasmÃt sthitam etad yathà vastubhÆtà jÃtir nÃstÅti // atra paro brÆte / kathaæ tarhÅtyÃdi / yathetyÃdi siddhÃntavÃdÅ / yathà pÃcakÃdi«u / pÃcakatvÃdi / sÃmÃnyaæ nÃsti / tathà prasÃdhitaæ / atha ca tatra pravartete 'nvayinau j¤ÃnaÓabdau / tathÃnyatrÃpy antareï. /// 3 /// v­ttir iti / tato 'nvayij¤ÃnaÓabdav­tte÷ pÃcakÃdi«v api / pÃcakatvÃdisÃmÃnyam astÅti / cintitam etad anantaraæ yathà te«u pÃcakatvÃdisÃmÃnyaæ na saæbhavatÅti / yady anvayirÆpaæ nÃsti / tat kim idÃnÅm animitte te Óabdaj¤Ãne syÃtÃæ / netyÃdi / siddhÃntavÃdÅ / asty eva tayor nimittaæ yat tu pareï. /// 4 /// .. .. .. .. .. .. na bhavatu / kiæ tarhi + + r nimittam ity Ãha / yathÃsvam ityÃdi / yo ya ÃtmÅyo vÃsanÃprabodha÷ tasmÃd anvayino vikalpasyotpatti÷ / tato vikalpotpatte÷ sakÃÓÃd yathà vikalpaæ Óabdà bhavanti / na tu punar vikalpÃbhidhÃnayor vastusattà anvayipadÃrthasattà samÃÓraya ity uktaprÃyam etat* / avaÓya¤ cai .. /// 5 /// .. j¤ÃnavÃsa .. .. .. dhÃt* / virodhirÆpasamà .. .. na paraspararÆpaviruddharÆpÃdhyÃropeïa yathà pradhÃnakÃryam ÅÓvarakÃryam ahetukaæ saæv­timÃtraæ jagad ity evaæ sarvabhede 'nvayinos tayor iti / j¤ÃnÃbhidhÃnayo÷ aparÃparadarÓane 'pÅti / parasparabhinnÃnÃm arthÃnÃn darÓane 'pi / na ca tatreti / pradhÃnÃdi .. + + + + .. ra .. .. /// 6 /// . j¤ÃnaÓabdayor nibandhanaæ / kasmÃn nÃstÅty Ãha / .. + + + .i .. dhinor ityÃdi / aniyamenetyÃdi para÷ sarvaæ sarvatrÃnvayij¤Ãnam abhidhÃnaæ ca syÃt* / etad eva sÃdhayann Ãha / na hy animittam ityÃdi / nanu yathÃsvaæ vÃsanÃprabodhÃt* / vikalpotpatter ityÃdi / tayor animittatvaæ prati«iddham ity anavakÃÓa /// 7 /// cid Ãsattiviprakar«ÃbhÃvÃt* / sarvatra sarvavikalpahetutvaæ syÃd iti / na hy animittaæ bhavad ity atra bÃhyanimittÃbhÃvÃd animittam iti dra«Âavyaæ / nÃnimitta iti sÃddhÃntavÃdÅ / aviÓi«Âanimitte na bhavata ity artha÷ / ata evÃha / vÃsanÃviÓe«animittatvÃd iti / yathÃbhÆtadarÓanadvÃrÃyÃtà vÃsanà / 8 /// ..æ / vikalpaæ janayati na sarvatreti / samudÃyÃrtha÷ tathÃbhÆtam iti / anvayirÆpaæ na cÃsati / tasminn anvayini bÃhye nimitte iti siddhÃntavÃdÅ v1 /// ata evÃha / vÃsanÃviÓe«animittatvÃd iti / yathÃbhÆtadarÓanadvÃrÃyÃtà / vÃsanà / sà tatraivÃdhyavasitatadbhÃvaæ / vikalpaæ janayati na sarvatreti / samudÃyÃrtha÷ tathÃbhÆtam iti / anvayirÆpaæ na cÃsati / tasminn anvayini bÃhye nimitte vikalpena na bhavitavyaæ / bhavitavyam eva etad eva /// 2 /// gavÃdi«u / keÓamak«ikÃdi«u ca yathÃkramaæ / abhÃve«u ÓaÓavi«ÃïÃdi«u samayavÃsanà yathÃsvaæ siddhÃntaæ saæketavÃsanà / tadbalenÃropitarÆpaviÓe«e«u pradhÃnakÃryatvÃdi«u tathà vikalpotpatte÷ anvayino vikalpasyotpatte÷ na hy ete«u yathokte«u bÃhyam anvayirÆpam asti / svapnati /// 3 /// .i .. te / siddhÃntasamÃropitasya tu pa + spa .. + + + r yugapad ekatretyÃdinà pratipÃditam evÃsatvaæ / na ca te vikalpÃ÷ svapnÃdyupalabdhe«v asatsu vastubhÆtÃnvayirÆpam antareïÃpy utpadyanta iti / sarvatrÃrth. sarvÃkÃrà bhavanty api tu pratiniyatà eva / niyamahetuæ cÃha / vibhÃgenaivetyÃdi / tathopalabdhÃnÃm /// 4 /// .. .. .. .. .. .. + + m arthÃnÃæ vibhÃgenopalaæbha÷ siddhÃntÃropitÃnÃm api / yathÃsvaæ siddhÃntaÓravaïakÃle ÓaÓavi«Ãïam ityÃdi«v api / ÓaÓavi«Ãïaæ bandhyÃsuta iti / vyavahÃravyutpattikÃle anÃditvÃc ca vyavahÃravÃsanÃyÃ÷ / uktaæ cÃtretyÃdi / ekapratyavamar«Ãkhyaj¤ÃnÃdyekÃrthas. /// 5 /// tvaæ / dhavÃdi«v eva vartate / na gavÃdi«v iti / p­«Âena pareïaitad eva vÃcyam* / bhÃvaÓaktir eva sà / dhavÃdÅnÃæ yena ta eva v­k«atvaæ prati pratyÃsannà na gavÃdaya iti / tadà tulye bhede yayà pratyÃsatyà / bhÃvaÓaktilak«aïayà jÃti÷ / kvacit svÃÓrayÃbhimate 'rtharÃÓau / prasarpati /// 6 /// dhyavasÃyavaÓÃt* bhÃvÃnÃæ / an. yo na tu vastubhÆta iti atra sÃækhya Ãha / na niv­ttim ityÃdi / bhÃvÃnvayo bhÃvÃnÃm ekarÆpatvaæ / apara iti vastubhÆtas tadà ekasya bÅjasya yat kÃryaæ / tadanyasya p­thivyÃder na syÃt* / kasmÃt* / tayor bÅjap­thivyor atyantabhedata÷ / yady e /// 7 /// .Ãdhayati / yo hi tasya bÅjasyÃækurajananasvabhÃvo na hi so 'nyasya p­thivyÃder asti yo 'sti buddhyÃropito vyÃv­ttilak«aïo na sa janaka÷ / kasmÃd vyatirekasyÃnyavyÃv­ttilak«aïasya ni÷svabhÃvatvÃt* / tasmÃd bÅjasvalak«aïam eva janakaæ rÆpaæ t. .. .. .. /// I PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// t. rekasyÃnyavyÃv­ttilak«aïasya ni÷svabhÃvatvÃt* / tasmÃd bÅjasvalak«aïam eva janakaæ rÆpaæ / tad eva vastu / tajjanakaæ cety aækurajanakaæ svalak«aïaæ / anyatreti p­thivyÃdau / aparaæ p­thivyÃdikaæ / 2 /// + + + + + + + + + + + + + + + + + ÷ .. p­thivyÃdis tenÃækurajananena bÅjasvabhÃvena / tato bÅjÃd abhinna÷ syÃt* yadÅtyÃdi siddhÃntavÃdÅ / ÃtmaikatrÃpÅti / kÃraïakalÃpasya yenÃbhinnenÃtmanà janakatvam i«yate / sa Ãtmà te«Ãæ kÃraïÃnÃæ madhya ekatrÃpi kÃraïe 'stÅti / tenaikena kÃryaæ k­tam iti .. /// 3 /// .. .. .. .. .. .. kÃraïÃntaravaiyarthyam* / naitad asti samuditÃnÃæ antyÃvasthÃyÃm eva / te«Ãæ tÃd­Óaæ sÃmarthyam* / k«aïikÃnÃæ hetupratyayÃyattasannidhitvÃt* / parasya tu nityavÃdina÷ sadà tadrÆpam astÅti bhavet kÃraïÃntarÃïÃm Ãnarthakyaæ / ata evoktam ekatrÃpi so 'sti kÃraïÃnantaravika .. .. /// 4 /// kasvabhÃvatvÃd ekasya kÃryasya kÃrako .. + + + sa te«Ãæ kÃraïÃbhimatÃnÃm arthÃnÃm abhinno janaka÷ svabhÃva ekakÃraïasannidhÃne 'py asti / tataÓ ca sarvasyÃm avasthÃyÃæ avaikalyÃt kÃraïasya yatra tatrÃvasthita÷ eko 'pi janaka÷ syÃt* / etad eva dra¬hayann Ãha / yasmÃd ityÃdi / ekasminn api bÅjÃdau sannihite nÃpaity a .i /// 5 /// .. .. nnasya kÃryajananasvabhÃvasya bÅjÃd arthà + + p­thivyÃdau / viÓe«o 'stÅti / kiæ kÃraïaæ / viÓe«e saty abhedahÃne÷ / sa hy abhinno janakÃbhimata÷ / svabhÃva÷ tatrÃpi bÅje 'pi kevale 'stÅti / naikasya bÅjasya sthitÃv api / tasyety abhinnasya rÆpasya janakÃbhimatasy. /// 6 /// .. .. vasthÃbheda÷ / .. .. æ sahasthitiniyamÃbhÃvÃt .. + + .. .. etac cÃbhyupagamyoktam anyathà nityÃd avasthÃntaravyatiriktÃnÃæ viÓe«ÃïÃm api katham apÃya÷ / na ca te janakà iti viÓe«a÷ / kasmÃn ne«Âà ity Ãha / sahakÃriïÃm ityÃdi / tasmÃd ekasminn api bÅjÃdau sthite / janakasyÃtmana÷ sthÃnÃt* / asthÃyina iti / viÓe«asya ekasthi /// 7 /// ÷ syÃn na ca bhavati kÃryotpattis tata÷ sÃmÃnye sthite 'pi saha .. .i .. .. .y. .. kasya viÓe«asyÃpÃye / phalÃbhÃvÃd viÓe«ebhyas tadudbhavas tasya kÃryasyodbhava÷ na sÃmÃnyÃt* / tatkÃryam aækurÃdikaæ / kiæ bhÆtam aneketyÃdi / anekasya sahakÃriïa÷ sÃdhÃraïaæ / anekasahakÃrijanyam ity artha÷ / ekaviÓe«ÃpÃye 'pÅti / sahakÃriïÃm anyatamabhedÃpà .. /// 8 /// Óe«e«v evÃnvayavyatirekau kÃryasya na tu sÃmÃnye / tad Ãha / na tv avikala iti / ekaviÓe«asthitÃv avikale 'pi abhinne rÆpe tatkÃryaæ na bhavati / kÃryaæ hÅtyÃdinaitad eva vibhajate / kutaÓcid bhÃva utpÃda÷ / sa eva dharma÷ sa yasyÃsti / tat tadbhÃvadharmi / kadÃcid yan na bhavati / tat tasya janakasya vaikalyÃt* / na cÃbhinnasya rÆpasya janakÃbhi .. .. .ya /// 9 /// m asti / avikale tasmin sÃmÃnyarÆpe kÃryam abhavat* / tasya sÃmÃnyasyÃjananÃtmatÃæ sÆcayati tasmÃt* / viÓe«ÃïÃm eva bhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ kÃryasya bhÃvÃbhÃvau / ye«Ãæ ca viÓe«ÃïÃæ sÃkalyavaikalyÃbhyÃæ kÃryaæ bhÃvÃbhÃvavat* / v1 /// ÷ kÃryasyotpatti÷ / tasmin sati bhavatÅti / hetubhÃvayogye viÓe«e sati bhavata÷ kÃryasya tadanyasmÃd iti / viÓe«Ãd anyasmÃt sÃmÃnyÃt* / atiprasaægÃt* / sarva÷ sarvasya kÃraïaæ syÃt* / yata evaæ tasmÃd viÓe«Ã eva janakÃ÷ / na sÃmÃnyaæ janaka÷ / tato 'janakatvÃt ta eva viÓe«Ã vastu paramÃrthasanta ity artha÷ / kiæ kÃraïaæ yasmÃt* / sa pÃramÃrthik. .. /// 2 /// .ÅtyÃdinà vyÃca«Âe ÝvyÃcak«ate?ÝÝ / arthakriyÃyogyatà vastuno lak«aïaæ ayogyatà tv avastuno lak«aïam iti saæbandha÷ / vak«yÃma÷ arthakriyÃsamarthaæ yat tatra paramÃrthasad ityÃdinà / sarvÃrthakriyÃyogyo 'rtho viÓe«Ãtmako / nÃnveti / viÓe«asya vyaktyantÃnanuyÃyitvÃt* / yo 'nveti / sÃmÃnyÃtmà / tasmÃt sÃmÃnyÃtmano na kÃryasaæbhava÷ / tasmÃd i /// 3 /// d ity artha÷ / tata÷ eveti / viÓe«Ãd eva / .. .. + + .. .i .. ni«patte÷ tad evaæ parai÷ kalpitasyÃnvayirÆpasyÃjanakatvaæ pratipÃditam adhunà yat pareïoktam ekasya kÃryam anyasya na syÃd atyantabhedata iti / tat parihartuæ tad eva codyam Ãvartayati / svabhÃvÃnanvayÃt tarhÅtyÃdinà / jvarÃdiÓamane kaÓcit saha .. tyekam e /// 4 /// sa÷ / ekasya bÅjÃder yajjanakaæ rÆpaæ tadany + p­thivyÃder nÃstÅti k­tvÃnya÷ sahakÃrÅ ajanaka÷ syÃt* / janakasvabhÃvÃd bhinnasvabhÃvasya janakatve vÃbhyupagamyamÃne bhedÃviÓe«Ãt sarvo yavabÅjÃdir api / ÓÃlyaækurasya janaka÷ syÃt* / naitad ityÃdinà pariharati / ÓÃlibÅjasyaikasya / janakasya /// 5 /// .i÷ / ÓÃlyaækurasya nÃparo .. .. .Å .. ..÷ / caÓabda ÓlokapÆraïÃrtha÷ / evakÃrÃrtho và / kiæ kÃraïaæ / svabhÃvo 'yaæ bhÃvÃnÃæ ekasya yo janaka Ãtmà tasmÃd Ãtmana÷ svabhÃvÃd bhidyamÃnÃ÷ sarve samaæ tulyaæ janakÃ÷ prÃpnuvanti / bhedÃviÓe«Ãt* / na và kaÓcij janaka iti / syÃd etac codyaæ / yady e«Ãm ekasmà .. .. .. d Ãtmano /// 6 /// .. .. ..æ .. .. d eva / tata iti / viÓe«asaæ .. + + bhedÃviÓe«e 'pi / kutaÓcid ÃtmÃtiÓayÃd viÓi«ÂakÃryapratiniyatalak«aïÃt* / kaÓcij janaka÷ p­thivyÃdi / ÓÃlyaækurasya nÃparo yavabÅjÃdi / kasmÃt* / ÓÃlyaækurajananÃviÓe«as tasya p­thivyÃde÷ / sahakÃriïa÷ svabhÃvo nÃparasya yavabÅjÃde÷ / ayam eva vibhÃga÷ / kiæ k­ .. /// 7 /// .. .. .. yuktaæ syÃt* / kuto hetor ayaæ yathokta÷ svabhÃva iti / avaÓyaæ hi svabhÃvabhedasya hetunà bhÃvyaæ / yato nirhetukatve hetv anapek«iïo deÓÃdiniyamÃbhÃvenÃtiprasaægÃt* / sarvatra sarvadà sarvÃtmanà bhÃvaprasaægÃt* / tasmÃt svabhÃvo 'sya kÃraïÃbhimatasya svaheto÷ sakÃÓÃd bhavatÅty ucyate / tasya /// 8 /// .. .. .. .. .. nÃdir hetuparaæparà na bhinnÃnÃæ bhÃvÃnÃæ hetupravibhÃge bÃdhakaæ pramÃïam asti / tad evÃha bhinnetyÃdi / svabhÃvÃd iti vastusthite÷ ekatve tu bÃdhakam astÅty Ãha / abhede tv ityÃdi / parasparam abhedÃd ekasya nÃÓe sarvasya yugapannÃÓa J PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .. .. Óe÷ / svabhÃvenÃbhedÃt* / vibhÃgotpattÅtyÃdi / ekasyotpattir anyasyÃnutpattir ekasya sthitir anyasya nirodha ity evaæ vibhÃgenotpatyÃdayo na syu÷ / kiætu sak­d eva syu÷ / svÃtmavad iti / yathaikasyÃvasthÃviÓe«asya na vibhÃgenotpatyÃdayas tadvad i {.. nvayavyatirekas tadabhedasya lak«aïaæ saty api bhÃ} /// 2 /// .. .y. .r. h. .. m ityÃdi / sÆtre tu n. + .. dbhavagrahaïam upalak«aïaæ / tathà tenaivÃvibhÃgotpatyÃdinà upalak«aïÃn niÓcayÃd abhedasya anyathà bhedÃbhedau kena lak«yete / ekÃkÃrasyÃpÅti tulyÃkÃrasyÃpi vyatireka÷ p­thagutpatyÃdimatvaæ tad bhedasya lak«aïaæ / avibhÃgotpatyÃdimatvam avyatirekas tad abhedasya lak«aïaæ .. /// 3 /// r utpÃdÃnutpÃdaprabh­tikayor yuga .. + tm. + virodhÃt* / nÃbheda evÃrthÃnÃæ kiætu bhedo 'py asti / tena kÃraïena / naivaæ / na sak­dutpatyÃdiprasaæga iti ced Ãha / netyÃdy asyaiva vyÃkhyÃnaæ / na vai sarveïÃkÃreïÃvyatirekam abhedaæ brÆmo yenaivaæ syÃt* / sak­nnÃÓotpÃdÃdi .y. t* / .. /// 4 /// .. .. .. lak«aïo bhinno n. .y. traiguïyÃtmaka÷ sukhadu÷khamohÃtmatÃyÃ÷ sarvatrÃviÓe«Ãt / iti yathoktÃd avasthÃlak«aïÃd bhÃdÃt* / evaæ tarhi sÃmÃnyasya nityatvÃt* sarvatra sthÃnaæ / viÓe«ÃïÃn tu vinÃÓa ity etad aÇgÅk­taæ tataÓ ca ekasmin viÓe«e vinaÓyati sati / yas ti«Âhati sÃmÃnyÃtmà / na sa tasya viÓe«asya .. .. ..÷ / vi .. .. .. /// 5 /// .. nyathà sthÃnÃsthÃnayor ekÃÓrayatve 'bhyupagamya .. + + .. + .. .. mmÃv ekÃtmany aÇgÅk­tau / tataÓ ca ko 'nyo dharmo bhedako naiva kaÓcit* naiva viruddhau dharmÃv ekatrÃÇgikriyete / yasmÃd viÓe«Ã÷ p­thagutpÃtyÃdinà sarvÃkÃravivekina÷ / sÃmÃnyaæ tu p­thagutpatyÃdyabhÃvÃt sarvatrÃvivekÅty ata Ãha / sarvÃkÃretyÃdi sarvÃkÃravivekÃviveki /// 6 /// .. .i .i / bhedasÃmÃnye bhinne ity etadabhidhÃnamÃtraæ ne«Âaæ syÃt* / na tu vastu ne«Âaæ / vastu tu bhedasÃmÃnyÃtmakaæ parasparaæ bhinnam i«Âam eva / etac coktaæ prÃk* / nÃmÃntaraæ vÃrtham abhyupagamya tathÃbhidhÃnÃd ityÃdinà / tad iti tasmÃt* / ime bhÃvà iti / viÓe«Ã÷ sÃmÃnyaæ và / parasparaæ bhinnà eva / kiæbhÆ .à naikayogak«em. /// 7 ta÷ kÃraïÃt* / na syÃt sÃmÃnyabhedadhÅ÷ / sÃmÃnyaviÓe«ayo÷ parasparasaæbandhavatÅ buddhir na syÃd ity artha÷ / buddhyabhÃvÃc ca vyapadeÓo 'pi pratik«ipta eva / v1 /// .. .. .. .. .y. .. .. .. .. .. .. .. .. padeÓÃbhÃvokto buddhyabhÃvanÃntarÅyakatvÃt* / tadabhÃvasya buddhyabhÃvo 'py arthÃt kathita eveti / tad iti tasmÃd idaæ sÃmÃnyaæ bhedebhyo 'rthÃntaraæ / bhede«v anÃyattaæ / kasmÃt tair bhedais tasya sÃmÃnyasyÃjanyatvÃt* / dvitÅyo 'rthas tad idaæ bhedÃtmakaæ vastu / sÃmanyÃd arthÃntaraæ tasmin sÃmÃnyo /// 2 /// .. .. bhedasyedaæ sÃmÃnyam iti vyapadeÓaæ .Ãr.. .i / bhedo và asya sÃmÃnyasyeti / anyÃpohe 'pi sÃmÃnye e«a prasaæga iti / sa ekasmin vinaÓyati / ti«Âhaty ÃtmetyÃdika÷ / tathà hi dhave khadire và vinaÓyati / av­k«avyÃv­ttis ti«Âhaty eva v­k«Ãntare / netyÃdinà pariharati / ayam atrÃrthas trividho hy anyÃpoha÷ / ekas tÃva .y. /// 3 /// .. ha / svabhÃvaparabhÃvÃbhyÃæ yasmÃd vyÃv­tt. + + + + + .. yaæ ca ÓabdaliÇgÃÓrayasya vyavahÃrasyÃÓrayatvena vyavasthÃpyate / na tu ÓabdavÃcyatayà / anyavyavacchedamÃtraæ dvitÅya÷ / anyÃpohanam anyÃpoha iti k­tvà / ya÷ sarvatrÃbhedena pÆrvÃcÃryai÷ vyavsthÃpyate / prati«edhamÃtrasya sarva .. .i .. .. «Ãt* / vikalpa /// 4 ///.. .. kÃrasya ÓÃbdavÃcyatayÃbhimata÷ / ta .. ya .. + .Ãv­ttaæ / svalak«aïam adhik­tyocyate / tad ayuktaæ / tadvi«ayasyÃtmabhÆtaæ tasmin vinaÓyati vinaÓyaty evÃbhedÃt* / yac ca ti«Âhati svalak«aïÃntaraæ tat tasmÃd anyad i«yata eva / yac ca prati«edhamÃtraæ tasya ni÷svabhÃvatvÃn naitac codyaæ / tad Ãha / vyÃv­tter ni÷svabhÃvatvÃd iti / na sthÃnÃsth. .. ka .. /// 5 ///.. iti / iyaæ sthÃnÃsthÃnaka + + + + .. tasyety anyÃpohasya svabhÃvÃnu«aægiïyo vastvanupÃtinya÷ yÃpi vikalpabuddhyÃkÃralak«aïÃnyavyÃv­tti÷ / sa upaplavaÓ ca vibhramaÓ ca / sÃmÃnyadhiyo vikalpikÃyà buddher ata÷ sÃpi bahir nÃsty eva yata evaæ tenÃpi viplavatvena kÃraïena sà .. v­ttir adÆ«Ãïà / .. /// 6 /// .. ..æ / .. .. .i .. .. .. mithyÃj¤Ãnam eva katham iti ced Ãha / yad ityÃdi yasmÃd ekatra ekÃkÃraæ tadvi«ayasya vikalpavij¤Ãnavi«ayasya sÃmÃnyasya na sthitir asthitir và / kasmÃt tasya mithyÃj¤Ãnavi«ayasyÃbhÃvÃt* / samÃnado«atÃm apanÅya puna÷ prakÃrÃntareïa prakrÃntaæ codyaæ / .. /// K PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .ya .v. bhÃva÷ yac ca tasya ÓÃlibÅjasya ÓÃlyaækurajanakaæ rÆpaæ tato janakÃd rÆpÃd anya÷ p­thivyÃdir janaka÷ katham iti / tatrety upanyÃse tatra và codye pratividhÅyate / ÓÃlibÅjÃd anyasya p­thivyÃdes tajjanakam aækurajanakaæ rÆpaæ nÃstÅti na brÆma÷ / kiæ tarhi yad ekasya Ó. /// 2 /// .. rÆpeïeti na ÓÃlibÅjarÆpeïa kiæ kÃraïam atatvÃd atatsvabhÃvatvÃt* / na cÃtra bÃdhakaæ pramÃïam astÅty Ãha / te yathÃsvam ityÃdi te p­thivyÃdaya÷ / yathÃsvam iti yasya yatsvalak«aïaæ tena bhinnÃÓ ca parasparam ekasya kÃryasya janakÃÓ ca svabhÃvena prak­teti ko 'tra virodho / na kaÓcid bÃdhakapramÃïÃbhÃvÃt* / {svabhÃvena vastusthitya} na tu ÓÃlyaækurajanakÃbhimatena ÓÃlibÅjarÆpeïa vikalasya p­thivyÃde÷ ÓÃlyÃmkurakÃryatvaviruddham ity atha Ãha / eka .. /// 3 /// + + + + + .ibÅjasvabhÃvo na syÃt* + .. tkÃrya÷ / kiætu tatkÃrya eva / sa ÓÃlyaækura÷ kÃryam asyeti vigraha÷ / yadi tu bÅjasyaivÃækurajanakatvaæ syÃt* syÃd virodhas tac ca nÃsti / tad Ãha tenaivetyÃdi / tenaiveti ÓÃlibÅjenaiva / tatkÃryam aækurÃkhyaæ api cetyÃdinà pÆrvoktaæ smarayati / ekÃpÃye phalÃbhÃvÃd viÓe«ebhyas tadudbhava iti /// 4 /// .. .. nakarÆpeïa / yad ekasya bÅjasya janakaæ + + + nyasya p­thivyÃdes tan nÃsti na tÃvateti / bÅjarÆpavaikalyamÃtreïÃjanakÃ÷ p­thivyÃdaya÷ apy abheda ityÃdi / te«u bhede«v abhedho 'py astÅty artha÷ / syÃd etad ityÃdinà vyÃca«Âe na punas te«Ãm iti viÓe«ÃïÃæ tad evÃbhinnaæ rÆpam ekaÓaktitayà yogÃt* / tenety ÃcÃrya÷ / tenÃbhinnena rÆpeïa te viÓe«Ã a /// 5 /// .. .. viÓe«Ã÷ / tasya sÃmÃnyarÆpasya nitya + nÃnapÃyÃt* / (in the margin:) /// yarÆpena tena sÃmÃnyarÆpeïa te viÓe«Ã janakÃ÷ / kiæ kÃraïaæ tasya sÃmÃnyarÆpasya nityasyÃnapÃyÃt* / ekakÃraïasthitÃv api kÃryotpÃdaprasaægÃt* etac ca nÃpaity abhinnaæ tadrÆpaæ viÓe«Ã÷ khalv apÃyina÷ / ityÃdinà prÃg uktaæ syÃtÃæ / nÃÓotpÃdau sak­d ityÃdinà viruddhadharmÃdhyÃsÃd bhedaæ prasÃdhya pratibhÃsabhedenÃpi sÃdhayitum Ãha / ki¤cetyÃdi / kiæ viÓi«Âa÷ pratibhÃsa ananyabhÃk* prati .. ktibhinna÷ /// 6 /// .. .. muccÅyate / tasyety abhedavÃdina÷ buddhipratibhÃsabheda÷ / buddher ÃkÃrabheda÷ vi .. .. + + + .. Ó ceti / p­thagutpattivinÃÓÃdika÷ / sati và tasmiæ pratibhÃsÃdibhede bhÃvÃnÃæ abhede 'bhyupagamymÃne na kvacid bhedaka÷ syÃt* / sukhadu÷khamohacaitanye«v api / tathà cety abhede sati ayaæ pravibhÃga iti pratibhÃsÃdipravibhÃga÷ ekÃtmavat* yathaikasmin sukh. ni na pra .. /// 7 /// .ÃdhyÃtmiko bhedo viÓe«a eva parasparavilak«aïa eva / kiæbhÆto bhinnapratibhÃsÃdi÷ / bhinna÷ / pratibhÃsÃdir yasyeti vigraha÷ / abhinno 'py atra pratibhÃso 'sti / tenÃbhedo 'pÅti ced Ãha / na cÃtretyÃdi / atreti bhede«u v1 /// .. tÅyaæ yadbalenÃbhinnapratibhÃsabalena / ato viÓe«a eva bheda eva / na tv abhedo 'pi / sa eva viÓe«o 'rtho vastu / ye tv apare sÃmÃnyadharmà v­k«atvÃdayas tasyaiva vyÃv­ttaya÷ kalpitÃ÷ / tatkÃryam ityÃdi / kÃryÃdi yad asamÃnÃdhikaraïyÃn napunsakaæ / anyathà viÓe«asya prakrÃntatvÃt* sa iti syÃt* / tad eva viÓe«arÆpaæ kÃryaæ kÃraïaæ coktaæ tad eva svalak«aïam ucyate tattyÃgÃptiphalà iti tasyaiva viÓe«asya / heyasyopà /// 2 /// .. phalaæ yÃsÃæ prav­ttÅnÃæ tÃs tathoktÃ÷ sa cÃrthakriyÃkÃrÅ viÓe«a .. .. .. syaiveti viÓe«asyÃparasmÃd vijÃtÅyÃd bhedo vyÃv­ttimÃtraæ na tu vastubhÆtaæ ki¤cit sÃmÃnyaæ nÃma yadi syÃt tadupalabdhilak«aïaprÃptam* / bhedavyatirekeïopalabhyeta / yasmÃn na hi tasya sÃmÃnyasyÃrthatve vastutve sati d­Óyasya sata÷ rÆpÃnupalak«aïaæ svarÆpÃgra .. ..æ .. .. /// 3 /// .. .. de«v abhedapratyayasya na hi svayam ag­hÅtapara + nahetu÷ yathà sÃækhyasyÃbhedÃviÓe«e 'pi na sarvaæ sarvasÃdhanaæ tathà bauddhasya bhedÃviÓe«e 'pi kasya punaÓ codyasyÃyaæ samÃdhir ity Ãha / yad uktam ityÃdi / tajjananasvabhÃvÃd iti / ÓÃlyaækurajananasvabhÃvÃt* / bhinna÷ p­thivyÃdi / asyety aækurasya kathaæ janaka÷ syÃt* janakatve và .. .. .. .yamÃne bheda .. /// 4 /// .. .. m idaæ tu dvitÅyam ucyate kiæ puna .. .. m i .. ha / yadÅtyÃdi / tulye 'pi bhede yadi .. .. sya bheda pratiniyatakÃryajanakÃjanakatvalak«aïo viÓe«o na syÃt* / syÃd etac codyam iti / yathetyÃdinà ÓlokÃrtham Ãha / tathà viÓe«e 'pi bhavi«yati na sarva÷ sarvasya janaka iti saæbandha÷ / vastudharmatayeti vastuÓaktyà bhÃvÃnÃæ abhede tv abhyupagamyamÃne tasya .. r.. .. /// 5 /// .. tretyÃdinà vyÃca«Âe / hetur upÃdÃnakà + + / pratyayÃ÷ sahakÃriïa÷ sve hetupratyayÃ÷ svahetupratyayÃs tair niyamito viÓi«ÂakÃryanirvartanasamartha÷ k­ta÷ svabhÃvo ye«Ãæ te tathoktÃs tadbhÃvas tasmÃt* nÃnya ity akÃrakÃbhimatÃd anye na kÃrakÃs syu÷ kiæ kÃraïaæ atatsvabhÃvatvÃt* / atatkÃryajananasvabhÃvatvÃt* / tasyety ekasya traiguïyasya tatraivety ekasminn eva kÃrye tatheti .. naivÃbhinnena .. /// 6 /// .. .. b. j. yaÓ ca ÓÃlibÅjasyà .. .. eva + .. bÅjasyety ekatraikasya kriyÃkriye prasajyete / tariguïyasya tena tena sanniveÓe .. bhedo 'py asti / ato bhedÃt kasyacid akriyà cet* netyÃdi prativa .. .. .. / bhedaÓ ced akriyÃhetur na kurya÷ sahakÃriïa÷ te«Ãm api parasparaæ bhedÃt* / netyÃdinà vyÃca«Âe sarvÃkÃrÃvivekaæ sarvathaikyaæ kasmÃd bhedasyÃpi /// 7 /// .itÃd avasthÃbhedÃt* / anyathà tatvavÃdina÷ sÃækhyasyÃbhedo 'pi durlabha÷ / L PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .. .. .. .. .. .. .. sarvasyopayogÃd akÃrakatvam eva nÃstÅty ata Ãha / paryÃyeïeti / sa paryÃya÷ kiæ tasyaivaikasya vastuno naivety artha÷ / bhedÃdhi«ÂhÃnatvÃt paryÃyasyeti bhÃva÷ / athetyÃdinà vyÃca«Âe / sarve«Ãæ bhedÃnÃæ sarvatra kÃrye paryÃyeïa krameïa upayogÃt* / etac ca yadà pradhÃnaÓakt. .. /// 2 /// .. .. .. .. .. .. .. + + .. pradhÃnaÓaktir eva vastu satÅ saivÃrthakriyÃyÃm upayujyate / bhedÃ÷ kevalaæ vyavasthÃmÃtrahetuva÷ paramÃrthatas tv asanta eva / tadedam ucyate / Óakter vetyÃdi / traiguïyalak«aïÃyÃ÷ tanniveÓinyÃ÷ pÆrvam akÃrakÃbhimatapadÃrthaniveÓinyÃ÷ paÓcÃd rÆpÃntareïa kÃrakÃbhimatarÆpeïa vipariïatayà /// 3 /// .. .. .. yasya sat tathokta÷ ekasya .. .. sya kathaæ naiva / etena sa kiæ tasyaiva vastuna ity etad viv­taæ / Óakter veti yaduktaæ / tatrÃha vipariïÃmo veti / pÆrvasmÃd avasthÃbhedÃd avyatirekiïyÃ÷ ÓÃkte÷ parimÃïo 'vasthÃntaraprÃptir và kathaæ // athe«yate pÆrvÃvasthÃyÃ÷ paÓcÃd viÓe«a÷ traiguïyasya tato viÓe«e và .. .. ci .. .. .u .. /// 4 /// .. .e«yate / bhedasÃmÃnyayoÓ ca paraspar. + + da evaæ ca sati tadvati sÃmÃnyaviÓe«avati vastuni atyantaæ bhedÃbhedau syÃtÃæ / viÓe«ebhya÷ sÃmÃnyasyÃvyatirekÃt* bhinnaæ rÆpam ity antabheda÷ sÃmÃnyasyÃbhÃvÃt* / sÃmÃnyÃd viÓe«ÃïÃm avyatirekÃd aikyam ity antÃbheda÷ / sarvathà viÓe«ÃïÃm abhÃvÃt / ekaæ bhedasÃmà /// 5 /// / sad­ÓÃsad­ÓÃtmano÷ sÃmÃnyaviÓe«ayo .. .. vÃÓ ced bhedina iti saæbandha÷ / abhinnenÃtmanà pradhÃnÃkhyena te«Ãm eva bhedÃnÃæ sÃtmabhÆtena tadvanta÷ / syur abhinnasvabhÃvavanta÷ syu÷ // abhinna÷ svabhÃva÷ pradhÃnÃkhya Ãtmà rÆpaæ yasya bhedasya sa tadabhinnasvabhÃvÃtmà tadbhÃvas tasmÃd bhedasyÃpi kuta÷ / parasparaæ bhedo naiva anenà /// 6 /// ..÷ Ãtmà na bhavati .. dasyÃnekÃtmakatvÃt* / .. .. s. .. .. dÃtmanà bhedÃtmanà tenÃpi sÃmÃnyapadÃrthena / tatheti sÃmÃnyÃtmanà bhavituæ na yuktaæ bhedÃd avyatiriktatvÃt sÃmÃnyasya samÃnatà nÃstÅty artha÷ / etenÃtyantabhedo vyÃkhyÃta÷ tathÃbhÃve hÅti / sÃmÃnyÃtmakatve pradhÃnasye«yamÃïe pradhÃnÃtmÃtaddharmà bhedadharmà na syÃt* / avya /// 7 /// .Ãn na syÃd ity artha÷ / avasthÃtadvato÷ parasparaæ bheda÷ syÃd iti yÃvat* / tam eva sÃdhayann Ãha / na hy ayam ityÃdi / ayam ekasvabhÃva÷ / prav­ttiniv­ttimÃn na yukta iti saæbandha÷ / sthÃnaæ prav­tti÷ / vigamo niv­tti÷ / tathà hi sthitÃyÃæ Óaktau avasthÃnÃæ niv­ttir i«yate / etenÃnyonyaæ và tayor bheda ityÃdi vyÃkhyÃtam* / netyÃdinà parÃbhiprÃyam ÃÓaækate sÃmà /// 8 /// .. .. kiætu tayor api bhedasÃmÃnyayor bhedo bhaved yadi / kvacid bhede sÃmÃnye và asya sÃækhyasya bhedo 'bhedo và aikÃntiko na hÅti saæbandha÷ / ekatvavÃditvÃt parasya bheda aikÃntiko nÃstÅti gamyata evÃbhedas tu katham aikÃntiko nety atra kÃraïam Ãha / vivekenetyÃdi / sÃmÃnyaæ Óakti÷ vyaktayo viÓe«Ã ity evaæ bhedena vyavasthÃnÃt* / yenetyÃdy à .. .. /// v1 1 /// .. .. .. sÃmÃnyam ity etad yenÃtmanà vyavasthÃpyate yadi .. .. tmanà sÃmÃnyaviÓe«ayor bhedÃs tadà bheda evÃtyantaæ yadÅtyÃdinà vyÃca«Âe / yam ÃtmÃnam iti ÓaktivyaktyÃtmakaæ / tenÃtmanà sÃmÃnyaviÓe«ayor yadi bheda iti saæbandha÷ / etad eva sphuÂayann Ãha yasmÃd ityÃdi / tau hi bhedavyasthÃpakÃv ÃtmÃnau tayor iti sÃmÃny. /// 2 /// bhÆtau tau ced vyatirekiïau parasparabhinnau tadà vyatireka e + + bheda eva / kiæ kÃraïaæ svabhÃvabhedÃt* / syÃt matam avasthÃvasthÃtror bhedavyavasthÃpako bhÃva eva bhidyate na svabhÃva ity Ãha / svabhÃvo hÅtyÃdi / svabhÃva eva bhÃva ity artha÷ / tathà ceti bhedasÃmÃnyayo{r iti sÃmÃnyaviÓe«ayo÷ svÃtmanau svabhÃvabhÆtau tau ced vyatirekiïau paraspa /// 3 /// bheda eva kiæ kÃraïaæ svabhÃvabhedÃt* / syÃt matam avasthÃtror bhedavyavasthÃpako bhÃva eva bhidyate na svabhÃva ity Ãha} r atyantabhede sati bhedasya ni÷sÃmÃnyatà sÃmÃnyasya nirviÓe«atà syÃd iti saæbandha÷ / sÃmÃnyasya bhedavatvaæ bhedÃnÃæ ca sÃmÃnyavatvaæ na syÃd asaæbhavÃd iti yÃvat* / yadvadghaÂÃdÅnÃæ bhedÃnÃæ saæbandhÃbhÃvÃt parasparaæ tadvattà nÃsti .. /// 4 /// .. nakatvena saæbandhÃbhÃvÃt* uktam iti na syÃt sÃmÃnyabhedadhÅr ity atrÃntare / atha và asthÃne 'yaæ yatna÷ kriyate parai÷ / kalpitaæ sÃmÃnyaæ svalak«aïÃd bhinnaæ / kiæ và neti tad dhi nityam i«yate / parais tataÓ cÃnarthakriyÃkÃritvÃc chaÓavi«Ãïaprakhyaæ / tatrÃrthakriyÃrthina÷ .. .. bhedÃbhedacinta /// 5 /// .. .. m anyatra yathà parikalpitÃyà vyÃv­ .. ty etad darÓayitum ÃhÃpi cetyÃdi / yam ÃtmÃnam arthakriyÃyogyaæ purask­tyÃlaæbanÅk­tya tatsÃdhyaphalavächÃvÃn* tenÃtmanà yatsÃdhyaæ phalaæ tadabhilëavÃn* / ayaæ puru«a÷ pravartate / tadÃÓrayau tadadhi«ÂhÃnau bhedÃbhedau cintyete / tasya cÃrthakriyÃyogyasya svà .. /// 6 /// .. lpabuddhipratibhÃsÃnurodhinyà k­tavya .. .. .. samÃnatà asty evÃdhyavasitatadbhÃvà iyataivÃrthakriyÃrthino bhedÃbhedacintà / samÃptà tato 'narthakriyÃkÃriïa÷ sÃmÃnyasya kiæ svalak«aïena / bhedÃbhedacintayeti / vastv eva sÃmÃnyam astu kiæ parikalpitayà vyÃv­tyety Ãha / vastu nÃnvetÅti svalak«aïÃnÃæ parasparaæ .. /// 7 /// .. .. r.. ta / tad Ãha prav­tyÃdÅtyÃdi / ÃdiÓabdÃt tulyotpattinirodhÃdiprasaægata÷ / sarva evetyÃdinà vyÃca«Âe / viÓe«am evÃrthakriyÃyogyaæ / svabhÃvÃkhyam ÃtmabhÆtam ity artha÷ / kasya bhÃvasya vastuno 'dhik­tya pravartate / sa eva hÅty arthakriyÃkÃrÅ viÓe«a÷ / tatheti gaur ityÃdiÓabdai÷ arthakriyÃrthÅ hi svalak«a /// 8 /// .. .. .i .. .aiva prati + + + tato vyavahart­ïÃm adhyavasÃyavaÓÃt* / ÓabdavyÃpÃrÃpek«ayà etad uktaæ / ÓÃbde tu j¤Ãne svalak«aïapratibhÃso nÃstÅti svalak«aïam avÃcyam uktam ity avirodha÷ / dravyatvÃdayas tu tatreti gaur ityÃdiÓabdair gavÃdicodanÃyÃæ / kasmÃd yathÃsvaæ dravyatvÃdiÓabdais te«Ãæ dravyÃt p­thagabhidhÃn. /// M PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. tyÃdi / arthasya gavÃdes tena gotvÃdinà sÃmÃnyenÃvyabhicÃrÃt* / tato 'rthÃd gati÷ sÃmÃnyÃnÃæ syÃn na tu viÓe«aÓabda÷ sÃmÃnye vyÃpriyate nirloÂhitaæ caitad ÃcÃryadiÇnÃgena sÃmÃnyaparÅk«Ãdau yathà viÓe«aÓabdÃnÃæ na sÃmÃnye v­ttir iti / atra codyate .. .. .u ..÷ sÃmÃnya .. /// 2 /// tad api .. d eva / tathà vikalpabuddhipratibhÃsasya na bÃhyena dravyeïÃvyabhicÃrà sti tasya svatantratvÃt* / ucyate svalak«aïam eva sajÃtÅyavyÃv­ttaæ viÓe«as tad eva vijÃtÅyavyÃv­ttim apek«yÃbhedenopÃttaæ sÃmÃnyam ity ucyate / tata÷ sÃmÃnyaviÓe«ayor vastuta ekatvÃt k­ /// 3 /// .. bhedÃt tu kevalaæ kvacic chÃbdÅ pratipatti / kvacid ÃrthÅty ucyate / tad iti tasmÃd ayaæ puru«a÷ / gavÃdipratyupasthÃpitaæ gavÃdiÓabdasaænipÃtitam arthakriyÃÓrayaæ / arthÃntarasya sÃmÃnyasyopanyÃsena / bhedasÃmÃnyÃkÃratayà dvimukhà buddhir yasya sa tathokta÷ / yo 'sya gavÃder Ãtmà svabhÃva÷ ananyabhÃgasÃdhÃraïa÷ /// 4 /// yam arthaæ .. .. .. mantaæ purask­tyety Ãlaæba + / k­tya viÓi«ÂÃrthakriyÃrthÅ tÃm evÃha yathetyÃdi / yathà gor vÃhadohÃdÃv arthÅ gÃm eva purask­tya pravartate / anyasaæbhavina iti gor anyasminn aÓve saæbhavino 'rthasyÃrthÅ gÃæ purask­tya na pravartata iti vÃkyÃrtha÷ / samarthanÅya÷ ko 'rtho 'nyasaæbhavÅty Ãha / yathà yuddha .. vesa iti .. /// 5 /// ..æ .. ditam iti .. .. pariïÃmena sa .. .. + .. .c. danayà gavÃdÅnÃæ bhedà .. gavÃdiÓabdaiÓ codanayà tadety artha÷ / kriyÃrthina÷ prav­ttikÃle prÃptum anabhipretatvÃt* dravyÃdisÃmÃnyasyeti vibhaktivipariïÃmena saæbandha÷ / satyaæ gavÃdayo viÓe«ÃÓ codyante 'rthakriyÃrthibhis te tu bhedà dravya v1 /// .. .. .. ity ata Ãha / gavÃdisamÃveÓÃd iti / avyatirekavÃdina÷ sÃækhyasya gavÃdi«u bhede«u sÃmÃnyatÃæ samÃveÓÃt tÃdÃtmyenÃnupraveÓÃd gavÃdisvabhÃvatvÃd iti yÃvat* / bhedasvabhÃvatvaæ sÃmÃnyÃnÃm i«Âam eveti ced ity Ãha tadÃtmabhÆtÃnÃæ ceti / gavÃdisvabhÃvÃnÃæ sÃmÃnyÃnÃæ / gavÃdiva .. .. /// 2 /// .. .. mÃnya .. Óe«a rÆpatvÃd eveti + vat* / tataÓ ca viÓe«a eva codyate tad evÃha tam evetyÃdi / tam eva cÃnanyasÃdhÃraïaæ bhÃvam ayam arthakriyÃrthÅ puru«o bhedÃbhedaprakÃrai÷ paryanuyuækute / anyÃpohavÃdinà 'pi vyÃv­ttilak«aïo dravyatvÃdyabheda÷ svalak«aïÃd i«Âas tato 'tyantabhedo viÓe«ÃïÃæ viruddha /// 3 /// .. .. vyatvÃdyabhedo 'sya .. syÃbÃdhaka eva tasya kalpitatvÃt* tasmÃt pÃramÃrthiko bheda÷ svalak«aïÃnÃm upakalpitam ekatvam anena ca prakÃreïa bhedÃbhedÃv i«ÂÃv asmÃbhis tad eva darÓayann Ãha / sarvatretyÃdi / sÃmÃnyasya ca vyÃv­ttilak«aïasyÃbhyupagamÃd iti saæbandha÷ / na vyÃv­ttirÆpeïa sÃmÃnye /// 4 /// uktam iti sÃmÃnyÃd avyatirekÃd bhedÃnÃm aikyaæ bhedavad eva và / sÃmÃnyasyÃpy anekatvam ity uktaæ prÃÇ na sÃmÃnyam aÇgÅk­tya bhedÃnÃm aikyam ucyate / kiætu yo 'sau viÓe«as tenaivÃbheda ity Ãha / svÃtmanaivetyÃdi / svenaiva viÓe«arÆpeïa gavÃÓvÃdÅnÃm abhede tad. .. dravyaæ ni /// 5 /// va÷ / dvayor iti gavi cÃÓve ca / yasmÃd eko 'pi hi kÃraïatvenÃbhimato gopadÃrtha÷ tatÃæ arthakriyÃæ vÃhaodhasvabhÃvÃæ tatsvabhÃvatvÃt* / tadarthakriyÃkaraïasvabhÃvatvÃd eva karoti / tadanyasyÃpi tasmÃd godravyÃd anyasyÃpi aÓvasya tad vÃhadoha .. .. ra .. .. /// N PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .. .. v. t. s. v. + .. sya bheda .. .. .. na ahrÅkà nagnatayà / nirlajja÷ k«apalakÃ÷ ayuktÃbhidhÃnasya kusmitatvÃt kim apÅty Ãha / aÓlÅlaæ grÃmyaæ / sarva÷ sarvasvabhÃvo na ca sarvasvabhÃva iti yat pralapanti pratik«iptaæ tad api / kasmÃd ekÃntasaæbhÃvÃd ekasyaivÃntasyÃtyantabhedaprakÃrasya saæbhavÃt syÃd u«Âro dadhisvalak«aïasyaikyÃt syÃn na dadhi avasthÃbhedÃd aÓlÅlam ity asya vyÃkhyÃnam ayuktam i /// aÓlÅlam ity asya grÃmyaparyÃyatvÃt / aheyopÃdeyam iti / atyÃjyÃm agrÃhyaæ ca / kasmÃd aparini«ÂhÃnÃt* / yadi hi kiæcit sukhasÃdhana .. .. .iÓcitam anyac ca du÷ .. /// 2 /// .. svabhÃvatvÃn na ca sarvasvabhÃvatvÃt* / ataÓ cÃkulam ekasyÃntasya grahÅtum aÓakyatvÃt* / tadanvaye và tasya svabhÃvabhedasya paraparam anvaye và sarvasyobhayarÆpatvaæ ubhayagrahaïam anekatvopalak«aïaæ tasmin sati / tadviÓe«asya u«Âra u«Âra eva na dadhi / dadhi dadhy eva no«Âra ity evaælak«aïasya nirÃk­te÷ dadhi khÃdety e .. /// 3 /// .. kÃreïa syÃd dadhi / nÃpi sa evo«Âra evo«Âra ity ekÃntavÃda÷ / yenÃnyo 'pi dadhyÃdika÷ syÃd u«Âra÷ tathà dadhy api syÃd u«Âra÷ nÃpi tad eva dadhy eva yenÃnyad apy u«ÂrÃdikaæ syÃd dadhi etena sarvasyobhayarÆpatvaæ vyÃkhyÃtaæ / tadviÓe«anirÃk­ter ity etat tad anayor ityÃdinà vyÃca«Âe / ubhayathà hi da .u .. .. .. viÓe«a÷ syà /// 4 /// .. dy u«ÂrasvarÆpa eva niyataæ syÃt* / evaæ dadhno 'pi vÃcyaæ / Ãdyasya tÃvad asaæbhavas tad ityÃdinà kathyate tad evam anayor dadhyu«Ârayor na kaÓcid viÓe«a iti saæbandha÷ / ekasyÃpÅty dadhna u«Ârasya và kasyacit tadrÆpÃbhÃvasya u«ÂrarÆpÃbhÃvasya dadhirÆpabhÃvasya cÃbhÃvÃt* / dvitÅyasyÃpi prakÃrasyÃbhÃvam Ãha svarÆpasyetyÃdi / a .. .. .. /// 5 /// yatasya u«ÂrasvabhÃvaniyatasya dadhisvabhÃvaniyatasya cÃbhÃvÃt* / athÃsti dadhyu«Ârayor atiÓaya÷ kaÓcid yenÃtiÓayena dadhi khÃdeti codita÷ puru«o bhedena vartate / u«ÂraparihÃreïa dadhy eva pravartate / sa evÃtiÓÃyo dadhi sa cÃnyatro«Âro nÃsti anubhayaæ vibhaktasvarÆpaæ sarvaæ vastu .. .. .. paramÃrtha÷ ekatvaæ tu /// 6 /// .. .. .. .. .. .. .. vyÃkhye .. + + + + + . iti dadhik«Årayo÷ tathà codita iti dadhi khÃdeti codita÷ puru«o bhedena vartate / u«ÂraparihÃreïa dadhy eva pravartate / sa evÃtiÓayo dadhi sa sÃnyatro«Âre nÃstÅti anubhayaæ vibhaktasvarÆpaæ sarvaæ vastu tad eva paramÃrtha÷ ekatvaæ tu kalpitaæ / dadhnaivÃparam u«ÂrÃdikam anubhavarÆpam itiy vyÃkhyeyam* / .. .. /// 7 /// codita iti dadhi khÃdeti codita÷ / k«ÅravikÃro dadhi nÃnyatrety u«Âre / sa evÃtiÓayo dadhi kiæbhÆta arthakriyÃrthiprav­ttivi«aya÷ dadhisÃdhyÃrthakriyà .. tayà yo 'rthÅ puru«as tasya prav­ttivi«aya÷ kiæ kÃraïaæ tatphaletyÃdi / dadhnaiva sÃdhyatvÃt phalaviÓe«a÷ saivÃsau viÓe«aÓ ceti vigraha÷ / tasyopÃdÃnabhÃvo hetubhÃvas tena lak«ita÷ svabhÃvo yasya vastunas tad e .. .. .i .i /// 8 /// dadhisvabhÃva÷ / anyatrety u«Âre / kasmÃt* / dadhyarthinas tatro«Âre prav­tyabhÃvÃt* / bhinnau niyatÃrthau / dhÅdhvanÅ j¤Ãnaæ ÓabdaÓ ca / tadabhÃvÃt* bhinnabuddhiÓabdabhÃvÃt* / bhedÃnÃæ saæhÃravÃdasya / ekÅkaraïavÃdasyÃsaæbhava÷ / bhedena g­hÅtayo÷ Órutayor và ekatvenopasaæharo nirdeÓa÷ syÃd u«Âro dadhÅtyÃdi / so 'yam ityÃdinà vyÃca«Âe / kva /// 9 /// .. m ÃkÃram apaÓyan* kathaæ buddhyÃdhimucyetÃrthÃn iti saæbandha÷ / kiæ viÓi«Âayà buddhyety ÃhÃsaæs­«ÂetyÃdi / v1 /// ro yasminn arthe sa tathokta÷ / sa yasyà buddher asti sà asaæs­«ÂÃnyÃkÃravatÅ vibhaktÃrthagrÃhiïyeti yÃvat* / abhilaped và kathaæ pratiniyatasaæketena dhvaninety ÃkÆtaæ / kasmÃn nÃdhimucyetety Ãha / vibhÃgÃbhÃvÃd bhÃvÃnÃm iti tatsaæhÃravÃda iti / bhedasaæhÃravÃdo na syÃt syÃd u«Âra ityÃdika÷ / atha punar asaæs­«Âau dadhyu«Ârau pratipadya saæh. /// 2 /// .. sarginyà u«ÂrarÆpeïaiva dadhirÆpeïaiva và saæsargiïyà buddher asaæs­«ÂÃkÃragrÃhiïyà kvacid u«Âre dadhini ca yat pratiniyamÃt* / tatpratibhÃsabhedak­ta eva buddhipratibhÃsabhedak­ta eva eva tayor dadhyu«ÂrarÆpayo÷ svabhÃvabhedo 'pi / kasmÃt* / ekÃneketyÃdi pratibhÃsabhedasyÃnekavyavasthitir vi«aya ekavyavasthiti÷ pratibhÃsÃbhedasyeti yojyaæ / bhinnapratibhÃsa .i /// 3 /// .. ti naika u«Âro dadhi và tadubhayarÆpa÷ dadhyu«ÂrÃtmakarÆpaæ yasyeti vigraha÷ / mithyÃvÃda eva syÃdvÃda÷ / bhedalak«aïam iti vyÃv­ttilak«aïaæ prak­tyà sva .. .. .. / à .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. vÃnÃæ vastÆnÃæ svabhÃvabheda÷ / svabhÃvenaivÃnyasmÃd vyÃv­tti÷ / tatreti nirÆpÃkhye«u /// 4 /// .. .. cÃnyÃpohavÃdinà Óakyaæ vaktum* / naiva nirupÃkhye«u ÓabdÃnÃæ prav­ttir iti yatas te«v apy avaÓyaæ Óabdaprav­ttyà bhÃvyaæ kasmÃt* kathaæcit* / j¤ÃnaÓabdavi«ayatvenÃvyavasthÃpite«u nirÆpÃkhye«u sarvatrÃrthe vidhiprati«edhÃyogÃt* / yadi kvacid asata ÃkÃrasya ni«edhena j¤ÃnÃbhidhÃne syÃtÃæ tadà ni«iddhÃkÃraparih­te 'rthe .. /// 5 /// .i .. kau vidhiprati«edhau / ÃÓrayo yasya vyavahÃrasya sa tathokta÷ / tam eva vyavahÃrÃbhÃvam u«ÂretyÃdinÃha / u«ïasvabhÃvo 'gnir ity anvayÃÓrayo vyavahÃra÷ / nÃnu«ïa iti vyatirekÃÓraya÷ ayam apy atiprasiddho lokavyavahÃro na syÃd ity apiÓabdenÃha / u«ïavyavasthà hy anu«ïavyavacchedena / tasya cÃnu«ïasyo«ïÃbhà /// 6 /// .. .. .. pyeta tad Ãha svabhÃvÃntaretyÃdi / u«ïÃbhÃva evo«ïasvabhÃvÃd antaraæ vilak«aïaæ tadviraharÆpeïeti svabhÃvÃntaram uktaæ / ata evÃsata ity etad ghaÂate / na tu svabhÃvaviÓe«as svabhÃvÃntaraæ / kathaæcid api vikalpabuddhe÷ Óabdasya ca vi«ayatvenà .. vasthÃpanÃt* /// 7 /// .. pratipattir yathÃgnisvabhÃvasyaivaæ sarvasya padÃrthasya tato vyÃmƬham aniÓcitarÆpaæ jagat syÃt* / syÃd etan na tatra vahnyÃdau kasyacid asato ni«edho yenÃbhÃve 'py avaÓyaæ Óabdaprav­tyà bhÃvyam iti / codyate kiætv anu«ïaæ sparÓÃkhyaæ sad eva vastv eva agneÓ cÃrthÃntaraæ ni«idhyata iti / u«ïo 'gni nÃnu«ïa÷ / agnÃv anu«ïasparÓo nÃstÅty evaæ ni«edhÃt katham ityÃdi co .. /// sad eveti vacanÃt satva .i /// 8 /// .iharati / agnÃv anu«ïaæ nÃstÅty anena sarvatro«ïam asad iti na brÆma÷ / evaæ hy ucyamÃne satvaæ pratij¤Ãya puna÷ sarvatra satvani«edhe sadasatvam ekatra pratij¤Ãtaæ bhavet* / kevalaæ tatra tv agnaur anu«ïaæ nÃstÅti brÆma÷ / tataÓ cÃnyatra sato 'nyatrÃsatvam aviruddhaæ / ayam eva ca nyÃya ity Ãha / deÓetyÃdi÷ iha nà .. /// O PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. sya nadharmiïo ni«edha÷ kasmÃt tanni«edhe dharmiïoni«edhe tadvi«ayasya Óabdasya nirvi«ayatayà prav­tyabhÃvÃt* tataÓ ca dharmiÓabdÃprav­tter anirdi«Âo vi«ayo yasya na¤as! tasyÃprayogÃt* / idam iha nÃstÅty avaÓyam idam Ãdipadair vi«aya÷ prati«edhasyopasthÃpyo 'nyathà kiævi«ayo 'yaæ prati«edha ity evaæ na j¤Ãyeta /// 2 /// trÃpÅti deÓakÃladharmani«edhena deÓÃdÅnÃm ÃdiÓabdÃt kÃlasya parigraha÷ / vyaktibhedÃt tu bahuvacanaæ nÃrthasyeti dharmasya na tv arthaÓabdena dharmiïo nirdeÓa÷ / pareïÃpi dharmini«edhasyoni«ÂatvÃt* / na dharmi ÓaÓavi«ÃïÃdi÷ / prati«idhyate nÃpi deÓÃdi÷ / kiætu ÓaÓavi«Ãïaæ nÃstÅti ÓaÓasya vi«Ãïena saha .. + + +÷ sa .. /// 3 /// .. py ani«edhÃt* / tad evÃsatÅtyÃdinà sÃdhayati / asati saæbandhe ÓabdÃprav­tti ÃdiÓÃbdÃd anirdi«ÂaviÓayasya na¤o! 'prayogÃt* / athavà tulyo do«a÷ kathaæ ni«edhÃt* / asati yo ni«edhas tasya tvayaiva ni«edhÃd iti vyÃkhyeyam* / kathaæ ni«edha ity ÃhÃsatÅtyÃdi / asato vÃsya saæbandhasya ni«edhe tadvat saæbandhavat* dharmiïo .. /// 4 /// rhi neha pradeÓe ghaÂo nedÃnÅæ kÃla ity evaæ prati«edhoktau satyÃæ nÃnena deÓena kÃlena và ghaÂasya saæbandhÃstÅti pratÅti÷ / tathà naivaæ nÃnena prakÃreïa ghaÂo 'stÅty uktau naitaddharmà ghaÂa iti pratÅti÷ / tathety evaæ pratÅtau satyÃæ / tathÃpÅtyÃdi codaka÷ nedÃnÅm ityÃdinÃpi kathaæ saæbandho ni«iddho yÃvad asya punsa÷ saæbandho dharmo và nÃst. /// 5 /// .. rmo nÃstÅti mati÷ / dharmani«edho 'pi saæbandhani«edha eva dharmadharmiïo÷ saæbandhani«edhÃt* / saæyogasamavÃyalak«aïabhedÃt tu saæbandho dharmo veti bhedenoktam* na cÃsyÃ÷ saæbandho nÃstÅti mate÷ kathaæcid bhÃve sattÃyÃæ saæbhava÷ / kasmÃt* / abhÃve«v ityÃdi / tathÃÓabdo yathÃrtham Ãk«ipati yattador nityÃbhisaæbandhÃt* satsu deÓÃdi«u yathà nÃstÅti buddher abhÃva÷ / satsvabhÃvabuddher virodhÃt* / ta .. /// 6 /// .. ÓÃn nedam ihety Ãdyà pratÅti÷ / sà tadabhÃve saæbandhapratÅtyabhÃve na syÃt* pratÅtau và tadabhÃvasya saæbandhÃbhÃvasya yÃd­ÓÅ saæbandhÃbhÃvapratÅti÷ yathà pratÅti sà vidyate yasya punsas tasya yathÃpratÅtimata÷ / tatprabhÃvÃ÷ saæbandhÃbhÃvapratibandhÃ÷ saæbandhÃbhÃvavi«ayà / kena vÃryante / vikalpavi«aya eva / saæbandhÃbhÃvo na Óabdà .. /// 7 /// na ÓabdÃnÃæ vi«aya÷ vikalavi«ayas tv avaÓyam* Óabdavi«aya ity artha÷ / te cet prav­ttà iti vitarkÃ÷ / nanu purato 'vasthite nÅlÃdau nÅlam ityÃdi vikalpa÷ / svalak«aïavi«ayo na ca svalak«aïam* / ÓÃbdavÃcyam ity ata Ãha / na hÅtyÃdi / avÃcyam artham iti svalak«aïaæ vitarkÃdhikÃrÃd vikalpabuddhayo g­hyante / samÅhanta ity Ãlambante / sÃmÃnyÃkÃrava /// 8 /// . tu yaugapadyÃd abhimÃna e«a mandamatÅnÃæ vikalpa÷ / svalak«aïÃkÃra iti / vicÃritaÓ caitat pramÃïaviniÓcaye ÓÃstrakÃreïeti neha pratanyate / v1 /// ndho vÃcya÷ kathaæ tarhy ÃcÃryadignÃgena tasyÃvÃcyatvam uktam ity ata Ãha / saæbandhasyetyÃdi / svena rÆpeïeti saæbandharÆpeïeti saæbandhanaæ saæbandha iti / parasparÃpek«Ãlak«aïam* / bhÃvamÃtram asatvabhÆtaæ tasya dharma÷ / tena ca rÆpeïa tasyÃbhidhÃyka÷ Óabdo nÃsti / saæbandhaÓabdo 'bhidhÃyaka e«Âavya÷ / sa ca prayukta÷ / kayor ity Ãk« /// 2 /// .. vyatirekasya hetu÷ saæbandhas tadà saæbandhirÆpeïa pratÅyate / tad ÃhÃbhidhÃne saæbandhitvenetyÃdi / rÃjapuru«ayo÷ saæbandha ity abhidhÃne rÃjapuru«ÃbhyÃæ parasparÃnapek«ÃbhyÃæ ni«k­«ÂarÆpasyeva saæbandhasya saæbandhitvena buddhÃv upasthÃnÃt* / yathÃbhiprÃyam apratÅti÷ rÃj¤a÷ puru«a iti parasparÃpek«Ãlak«aïa÷ saæbandho yathà j¤Ãtum i .. /// 3 /// t* / yathoktavidhinà saæbandhirÆpa eveti / na svarÆpeïÃbhidhÅyate / tasmÃn nÃbhÃvat saæbandhe 'pi prasaæga iti / abhÃvo yathà buddhyà vi«ayÅkriyata iti / vÃcya÷ prasakto naivaæ saæbandhe 'pi vÃcyatvam ity artha÷ / abhÃvo hi svena rÆpeïa buddhyà vi«ayÅkriyate ÓabdenÃpi tathaivÃbhidhÅyate / saæbandha /// 4 /// py abhidhÅyate / saæbandhirÆpÃpannasyaiva vi«ayÅkaraïÃhÃbhinnÃca / tathà cÃha asatvabhÆta÷ saæbandho rÆpaæ tasya na g­hyate nÃbhidhÃnaæ svarÆpeïa saæbandhasyÃsti ki¤cinneti / tasmÃt sthitam etad vikalpavi«ayo 'vaÓyaæ vÃcya iti / tataÓ ca yadi nÃsti saæbandha iti matis tadà tatprabhavo 'pi Óabda÷ pravartata eva tathà cÃbhÃvavi«aya÷ .. /// 5 /// .Åkaraïaæ ne«yate / tadà neha ghaÂa ity atra kasya ni«edho na tÃvad deÓÃdes tasya satvÃt* / na saæbandhasya tadabhÃvasyÃgrahaïÃd iti yatki¤cid etat* / api cÃbhÃvam abhidheyaæ yo brÆte taæ bruvÃïaæ praty ayam abhÃvanabhidhÃnavÃdÅ abhÃvo na vÃcya iti / pratividadhat* / abruvÃïa÷ kathaæ pratividadhyÃt* / na hy abhÃvaÓabdam anuccÃrayatà tasyÃvÃcya .. /// 6 /// .. .. /// .. .. .. .. .. .. .. + + + .. .. + + .. nenaivÃbhÃvaÓabdena tasyokta÷ .. .. .. .. syÃt* / kathaæcana syÃd abhÃvasyaivÃnabhyupagamÃt* / abhÃvo naivÃsti tenÃsatvÃd avacanam abhÃvasyeti ced Ãha / athÃbhÃvam evetyÃdi / tenety abhÃvasyÃsaæbandhena / idÃnÅm iti abhÃvasyÃsatve / tad evÃbhÃvo nÃstÅti vacanaæ kathaæ abhÃvo nÃstÅty asyaivÃbhÃvaÓabdasya prayogo na syÃt* / kathaæcana syÃt / ka .. /// 7 /// .. .. .. raparikalpitasyÃbhÃvasya prati«edha iti ced i«Âas tÃvad abhÃvavi«aya÷ / Óabda÷ tasmÃt kathaæcid abhÃvavyavahÃraæ pravartayatà avaÓyam abhÃvavi«ayà j¤ÃnaÓabdà e«Âavyà / yat punar etad uktaæ arthani«edhe sati / anarthakaÓabdÃprayogÃt kÃraïÃn nirvi«ayasya na¤o 'prayoga ity atrottaraæ vak«yate / anÃdivÃsanodbhÆtavika /// P PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// t* / svabhÃvÃbhÃvÃd abhÃvasya rÆpÃbhidhÃyina÷ / svabhÃvÃbbhidhÃyina÷ Óabdà nÃÓaÇkyà eva yatas te Óabdà abhÃvavi«ayÃ÷ vyavacchedasyÃnyÃpohasya vÃcakÃ÷ siddhà eva / vastuni v­ttir vyÃpÃro ye«Ãæ ÓabdÃnÃæ te«Ãæ kiæ rÆpam abhidheyaæ vidhirÆpeïa vastv abhidheyam Ãhosvid bh. /// 2 /// .. .. .. ttavyasya vi«ayÅkartavyasya rÆpasya vastusvabhÃvasya tadbhÃve tasya rÆpasya sattÃyamm abhÃvÃyogÃt* / tasya rÆpasya bhÃvas tadbhÃva÷ / sa eva lak«aïaæ yasya bhÃvasya sa tathokta÷ ayam eva sa mukhyo viveko 'nyÃpoho ya÷ sarvabhÃvaviraha÷ / tasya vivekasya tathÃbhÃvakhyÃpina iti vivekarÆpÃbhi .. /// 3 /// ..æbandha÷ / te Óabdà vikalpÃÓ ca ekaæ vyÃv­ttisamÃÓrayabhÆtaæ vastupratisaraïam adhi«ÂhÃnaæ ye«Ãæ ÓabdÃnÃæ vikalpÃnä ca te tathoktÃ÷ / tathà hy ak­takavyavacchedena yad eva vastu k­takaÓabdasya vikalpasya vÃdhi«ÂhÃnaæ / tad evÃnityÃnÃtmÃdiÓÃbdÃnÃæ vikalpÃnä ca / te tathÃbhÆtà api bhinnavi«ayà eveti saæbandha÷ / kasmÃd yathÃsvam ityÃdi / yà vyÃv­ttir yato .. .. /// 4 /// tyatvalak«aïasya vyavacchedasya nitya ityÃdi / te«Ãæ yathÃsvaæ avadhÅnÃæ bhedÃs tair bhedair upakalpità nacità anityatvÃdÅnÃæ vivekÃnÃæ bhedÃ÷ parasparaæ viÓe«Ãs tair bhedai÷ bhinne«v iva viveke«u vikalpabuddhau pratibhÃtsu / pratibhÃsamÃne«u te«Ãæ ÓabdÃnÃæ vikalpÃnÃæ copalayanÃt* / yathÃkramaæ vÃcakatvena grÃhakatvena copaÓle«Ãt* / .. /// 5 /// syaiva sÃdhyasÃdhanabhÃve 'pi na sÃdhyasÃdhanayo÷ saæsarga ekatvaæ tataÓ ca yad uktaæ svabhÃve sÃdhye pratij¤ÃrthaikadeÓo hetu÷ syÃd iti sa do«o nÃstÅty Ãha / taæ netyÃdi / tad iti tasmÃt* / sa cÃyaæ svabhÃva iti saæbandha÷ / hetutvenÃpadiÓyamÃna ucyamÃna upÃdhibhedÃpek«o viÓe«aïabhedÃpek«a ucyate / kevalo vety upÃdhyana .. /// 6 /// anityatve sÃdhye k­takatvam upÃdhibhedÃpek«am* tadanapek«aæ tu satvaæ / apek«itetyÃdinopÃdhibhedÃpek«itvaæ k­takatvasyÃha / vastubhÆtÃyÃ÷ asiddhe÷ parasya hetvabhimatasya jananaÓaktir eva paravyÃpÃra÷ / anvayavyatirekÃnuvidhÃnam eva cÃpek«Ã / svabhÃvani«pattau svabhÃvani«pattinimittam apek«ita÷ / paravyÃpÃro yena bhÃve .. .. /// 7 /// ÷ / svabhÃvÃbhidhÃyiny api satÅ paropÃdhir ity anyaviÓe«aïam enaæ svabhÃvam Ãksipati / eteneti k­takatvasyopÃdhibhedÃpek«apratipÃdanena / pratyayÃnÃæ kÃrÃïÃæ bheda÷ pratyayabhedas tena bhettuæ ÓÅlaæ yasya sa tathà / tadbhÃva÷ pratyayabhedabheditvaæ / sthÃnaprayatnÃdikÃraïabhedena hi bhidyate Óabda÷ / ÃdiÓabdÃt prayatnÃnantarÅyakatvÃdayo vyÃkhyÃtÃ÷ / ete 'pi hetu .. /// 8 /// iti / evam ityÃdinopasaæhÃra÷ / kvacid iti prayoge / upÃdhibheda .. .. .. pek«aæ / ata eva sÃmÃnyena hetuphalabhÃvena padadvayaæ anitya eva sÃdhye yathà satvaæ / svabhÃvabhÆtaÓ cÃsau dharmaviÓe«aÓ ceti vigraha÷ / tasya parigraheïa kvacit svabhÃvo hetur ucyate iti prak­taæ / yathà tatraiveti anityatve sÃdhye 9 /// ÷ / svabhÃvabhÆto 'pi dharmaviÓe«atvena pratÅyate / prÃdurbhÃvasya dharmaviÓe«atvena pratÅte÷ / na tu sattÃvac chuddhasya svabhÃvamÃtrasya pratÅti÷ / v1 /// .. bhÃvabhÆto 'pi dharmaviÓe«atvena pratÅyate / prÃdurbhÃvasya dharmavise«atvena pratÅte÷ / na tu sattÃvac chuddasya svabhÃvamÃtrasya pratÅti÷ / ayam apy upÃdhyapek«a eva svabhÃvo dra«Âavya÷ / k­takatvÃdau parabhÆta upÃdhir iha tv ÃtmabhÆ eva dharmaviÓe«a ity etÃvÃn bheda÷ / anayà diÓeti / upÃdhyapek«ahetupravibhÃgadisà / dharmÅ sÃmÃnyena siddho viÓe«eïa / 2 /// sÃdhyeti nyÃya÷ tatra yadi sattÃkhya÷ svabhÃva÷ sattÃsvabhÃva÷ / satvam i .i + .. .. k­takatvÃdiko 'pi svabhÃvas tanniv­tyarthaæ / sattÃgrahaïaæ vyatiriktÃpi sattà kaiÓcid i«Âeti svabhÃvagrahaïaæ / ÃtmabhÆtà sattety artha÷ / sattÃsvabhÃvaÓ cet* hetu÷ na sattà sÃdhyate / kathaæ sÃdhyÃpi syÃt* / atha mataæ sattÃsÃmÃnye sÃdhye siddhasÃdhyatà syÃd ata÷ sattÃviÓe«a÷ sÃdhyas tasmiæÓ ca sÃdhye /// 3 /// .. .. d­«ÂÃnta÷ / syÃd ato na sattà sÃdhyate / tadà hetÃv api satve viÓe«asyÃnanvayÃt sÃdhanaÓÆnyo d­«ÂÃnta÷ syÃt* tad ÃhÃnanvayo hÅtyÃdi / bhedÃnÃæ viÓe«ÃïÃæ vyÃhato du«Âa÷ / hetusÃdhayor iti saptamÅdvivacanaæ / hetau sÃdhye cety artha÷ / anyatra cÃnÃtmÃdau / tad iti satvaæ / kilaÓabdo 'nabhimatadyotaka÷ evaæ prasÃdhyamÃnam iti asti pradhÃnam ityÃdinà pradhÃnÃdi /// 4 /// sÃdhayituæ Óakyate / kasmÃt tasya viÓe«asyÃnanvayÃt* / yathÃhety ÃcÃryadiÇnÃga÷ / asti pradhÃnaæ ity annena pradhÃna{m ity anena pradhÃ} svalak«aïam eva sÃdhyata iti yat sÃækhyenoktaæ tat pramÃïasyÃnumÃnasya vi«ayÃj¤ÃnÃt* / sÃmÃnyavi«ayaæ hy anumÃnaæ na svalak«aïa[yogena} vi«ayaæ / vyÃhanyate du«yati kiæ tarhi hetÃv api / tulyado«atvÃt* / tad evÃha na hetur ityÃdi / .. .. /// 5 /// .. .ity Ãha tata ityÃdi / tato 'sÃdhÃraïÃd dheto÷ / bhÃva÷ sattà sà upÃdÃnaæ viÓe«aïaæ yasya dharmiïa÷ sa tathà / mÃtraÓabdo 'vadhÃraïe / sattÃviÓe«aïamÃtra itya÷ / evaæbhÆte sÃdhye sÃmÃnyadharmiïi sÃækhyasya na kaÓcid artha÷ siddha÷ syÃt* / traiguïyÃdilak«aïasyÃsiddhe÷ tad evaæ sva .. k«yÃsiddhyà sÃdhanaæ vaiphalyam uktaæ / parasyÃpÅ .. /// 6 /// .. m iti sÃmÃnyamÃtraæ / anena siddhasÃdhyatoktà / atha và na kaÓcid artha÷ siddha÷ syÃt* / ani«iddhaæ ca tÃd­Óaæ hyarthe caÓabda÷ yasmÃt tÃd­Óam ani«iddham ata÷ siddhasÃdhyatÃdo«Ãn na kaÓcid artha÷ siddha÷ / syÃd iti / na sarvathetyÃdinà vyÃca«Âe / sattÃsÃdhana iti sÃttÃsiddhau / bhÃvamÃtraviÓe«aïa iti sattÃmÃtraviÓe«aïa÷ / anirdi«Âa÷ viÓe«o yasy. /// 7 /// .. / kiæ tu sa vÃdÅ tathà sÃmÃnyena nÃsti kaÓcid iti / ka¤canÃsya dharmiïo bhedaæ viÓe«am aparÃm­«yÃnupÃdÃya aneneti vÃdinà upÃttabheda ity apÃttaviÓe«a÷ triguïÃtmako nitya ityÃdinà upÃttabhede sÃdhye 'smin pradhÃnÃdike dharmiïi / bhaved dhetur ananvaya÷ / nÃsya sÃdhyaviÓe«eïa d«­ÂÃnte 'nvayo 'stÅty ananvaya÷ / sÃdhyaÓÆnyo d­«ÂÃnta iti /// 8 /// .. .. .. ka iti sukhadu÷khamohÃtmaka÷ / tathÃbhÆto 'py eko 'navayava÷ / pareïe«yate anyo veti kart­tvÃdiyukta÷ yathÃkathaæcid apÅti yathoktair dharmai÷ samastair vyastair và viÓe«ita÷ tatsvabhÃva iti yathoktaviÓe«aïaviÓi«ÂasvabhÃva÷ / sa ca dharmÅ tathe 9 /// .. .. ti sattÃmÃtre vivÃdÃbhÃvÃt* / Q PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// vikalpena sattÃyÃm ukta÷ / tathà hi ÃdhÃravise«eïa kenacid aviÓe«itam agnyÃdisattÃmÃtram* sÃdhyam ÃdhÃraviÓi«Âaæ và / Ãdye pak«e siddhasÃdhyatà / yad Ãha tatrÃpÅtyÃdi / yatrÃpÅty agnyÃdike sÃdhye / dvitÅye pak«e sÃdhyaÓÆnyo d­«ÂÃnta÷ syÃd Ãha viÓi«ÂetyÃdi / viÓi«Âa ÃdhÃro yatrÃgnyÃdikaæ sà .. /// 2 /// .. bhimatasya sapak«e 'nanvayÃd asiddhi÷ na hy ÃdhÃrÃntarasaæbandho 'gnir ÃdhÃrÃntare vartate / netyÃdy ÃcÃrya÷ na vai sa ÃdhÃra÷ sÃdhyadharmitvenÃbhimatas tam agnyÃdikaæ viÓe«Åkaroti yatra dhÆmas tatrÃgnisÃmÃnyam asti cÃtra dhÆmas tasmÃyatrÃpy agnysÃmÃnyam ity evaæ sÃmÃnyasyaiva pratÅte÷ yady ÃdhÃreïa na viÓe«Åkriyate / kathaæ tarhi pak«asya dharma ity evaæ viÓe .. /// 3 /// .. .. .. stasya vyavacchedena viÓe«aïÃt* pak«asya dharma eveti na tu pak«asyaiva dharmety uktaæ prÃk* pak«adharmas tadaÇÓena vyÃpta ity asya Ólokasya vivaraïe vak«yate ca caturthe paricchede / tasmÃd ity upasaæhÃra÷ / tatreti pradeÓÃdau / tadayogavyavaccheneti tasmin pradeÓÃdau dharmiïi sÃdhyadharmasyÃyogavyavacchedena / tataÓ ca sÃmÃnyasya sÃdhanÃn nà /// 4 /// .. va÷ / pradhÃnÃdike 'pi dharmiïi ayogavyavacchedena sattÃmÃtraæ sÃdhyam iti ced Ãha na tathehÃpÅti / kvacid iti pradhÃnÃdike dharmiïi kasmÃt pradhÃnÃdiÓabdavÃcyasyaivÃrthasya traiguïyÃdilak«aïasyÃbhÃvÃt* / nirviÓe«aïaiva sà sattà / viÓe«aïabhÆtasyÃdhÃrasyÃbhÃvÃt* / katham ityÃdi para÷ / satvaj¤eyatvÃdayo bahavo dha .. /// 5 /// dharmatvene«Âai÷ so 'pi pradhÃnÃdi÷ siddha eva tasmin sattÃsÃmÃnyaæ sÃdhyate / atrÃpi j¤eyÃdirÆpeïa dharmÅ kalpyamÃno na tÃvat sukhÃdyÃtmaka÷ eko nityatvÃdibhir viÓe«ai÷ siddha÷ Óakyate kalpayitum* / tasyaivaæ viÓe«asya sÃdhyatvÃt* / tasmÃd anena ki¤cij j¤eyam astÅti sÃdhyaæ ta .. /// 6 /// nirviÓe«aïam astÅty asminn arthe siddhe 'pi sati pradhÃnÃde÷ siddhir astu naiveti yÃvat* / na hi j¤eyasattÃmÃtre vivÃdas tad evÃha tathÃpÅti naivÃbhimataæ / ki¤cit siddhaæ syÃd ity artha÷ / anyatreti agnir atra dhÆmÃd ityÃdike prayoge ta /// v1 /// .. virahiïeti tena pradeÓenÃyogas tena viraha÷ pradeÓenÃyoga ity artha÷ / so 'sti yasya sÃmÃnyasya tat tathoktaæ viÓi«ÂapradeÓasaæbandhineti yÃvat* / anvayo na siddha eva viÓi«ÂapradeÓasaæbandhina÷ / sÃmÃnyasyÃnyatrÃv­tte÷ netyÃdinà pariharati / na vai kaÓci /// 2 /// .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. + + .. nÃntarÅyakÃgnyavinÃbhÃvÅ darÓanÅya÷ kÅd­Óena vÃkyenety Ãha yatretyÃdi / yatra kvacid dhÆmas tatrÃgnir iti / sa dhÆmas tatheti sarvopasaæhÃravyÃptidarÓanena / agnimÃtreïa vyÃpta÷ siddho yatraiva pradeÓe dharmiïi svayaæ svena dhÆmarÆpeïa nirÃk­tabhrÃntikÃraïena d­Óyate tatraiva pra /// 3 /// .. numeyapratÅtau sÃdhyanirdeÓena na ki¤cit prayojanaæ / tena vinÃpi sÃdhyasiddhe÷ tad evÃha tatretyÃdi / tatra sÃmÃnyadharmiïi liÇgasya darÓanaæ tasyÃkhyÃnamÃtrÃt sÃdhyadharmiïaæ liÇgasya ya÷ saæbandho 'nvayavyatirekalak«aïas tasya cÃkhyÃnamÃtrÃt* / i«Âasya sÃdhyasya siddhe÷ yataÓ ca sÃdhyadharmiïo na nirdeÓas tadà tadanirdeÓe ca kathaæ tadviÓi«Âena dharmavi .. /// 4 /// .Ãd ayaæ dhÆmo 'gninà sÃdhyadharmeïÃvinÃbhÃvÅ siddho yatra pradeÓe d­Óyate tatrÃrthÃd evÃgnis tena pradeÓenÃyogaæ vyavacchinatti / agnimantaæ pradeÓaæ sÃdhayatÅti yÃvat* / iti heto÷ sa pradeÓas tathety agnimatvena sÃdhya ucyate / pramÃïavyÃpÃrap­«ÂabhÃvitayà / na punas tathopanyÃsapÆrvaka÷ viÓi«ÂapradeÓasaæbandhyagni .. .. .. /// 5 /// .. .. .. .. .. .. t* / atha puna÷ pak«opanyÃsapÆrvaka evÃnvayas tatpÆrvakatve và pÃk«opanyÃsapÆrvakatve vÃnvayasya nyÃyaprÃpte ka÷ pratij¤Ãæ sÃdhanÃd apÃkaroti / pak«anirdeÓasyÃpi tadÃnÅæ sÃdhanatvÃt* / na caivaæ tasmÃt sthitam etat* / pak«am anupadarÓayaiva sÃdhayadharmasÃmÃnyena liÇgasya vyÃpti÷ / kathanÅ .. .. .. .. cÃryadiÇnÃgasy. /// 6 /// ty Ãha / tathà cetyÃdi / liÇgasya dhÆmÃder avyabhicÃras tu sÃdhyadharmeïa / anyatreti viÓi«ÂadharmisaæbandhatyÃgenÃnyasminn aparÃm­«ÂÃdhÃraviÓe«e dharmimÃtre / anye tu sÃdhyadharmiïo 'nyatra d­«ÂÃntadharmiïÅti vyÃcak«ate / ta /// R PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. na darÓitaæ liÇgaæ tatra vivÃdÃÓraye dharmiïi / prasiddhaæ niÓcitaæ tadyuktaæ tena vyÃpakena dharmeïa yuktaæ sÃdhyadharmiïaæ gamayi«yatÅti / tasmÃd ityÃdinopasaæhÃra÷ / yat tÆktaæ yathà sattÃyÃæ sÃdhyÃyÃæ ananvayo do«a÷ / tathà hetÃv apÅti tatrottaraæ aparÃm­«ÂetyÃdi / aparÃm­ .. /// 2 /// sattÃmÃtrasya hetor anvayo d­«ÂyÃntadharmiïi v­ttir na vihanyate / kiæbhÆtasya sÃdhyasya vastumÃtre sÃdhane kriyamÃïe ity Ãha tanmÃtravyÃpina÷ sattÃmÃtravyÃpina÷ sÃdhanetyÃdinà vyÃca«Âe / vastumÃtravyÃpini sÃdhyadharme svabhÃvaviÓe«Ãparigraheïa sÃdhane puna÷ satve kriyamÃïe nÃnvayavyÃghÃta÷ na sÃdhanaÓÆnyo d­«Âà /// 3 /// .. tvamÃtrasya hetutvenÃÓrayaïe 'pÅty artha÷ / na puna÷ sÃdhyatve sattÃyà viÓe«ÃnÃÓraya÷ kasmÃt sattÃmÃtre sÃdhye sÃdhanavaiphalyÃt* / sattÃyÃæ sÃdhyamukhena do«am uktvà sÃdhanamukhenÃha / api cetyÃdi / sattÃyÃæ sÃdhyÃyÃæ hetur bhÃvadharmo và upÃdÅyeta / bhÃvÃbhÃvadharmo và ekÃntenaiva dhar. .. .. tatrÃsiddhe pradhÃnà .. /// 4 /// .. sya sa satve sÃdhye vyabhicÃrÅ anaikÃntika÷ / yo 'py abhÃvasya dharma÷ sa satve sÃdhye viruddho satvasyaiva sÃdhanÃt* / yasyÃÓ ca sattÃyÃæ sÃdhyÃyÃm asiddhÃdido«Ãd dhetur eva nÃsti sà sattà sÃdhyate kathaæ taddhetur iti sattÃsÃdhanahetu÷ traya avayavà yasyà do«ajÃter do«aprak­te÷ sà trayi tÃæ yathÃsaæbhavaæ nÃti /// 5 /// .. dinaitad eva vibhajate / bhÃvadharmo hi hetur upÃdÅyamÃnas tatkÃryÃtmako và syÃt tatsvabhÃvabhÆto và na tÃvad Ãdya÷ pak«a÷ kÃryakÃraïabhÃvasyaivÃsiddhe÷ / kÃraïaviÓe«eïa hi kÃryakÃraïabhÃva÷ pratyak«ÃnupalaæbhasÃdhana÷ sa ca pradhÃne nÃsti kÃryavyatirekalak«aïo 'pi kÃryakÃraïabhÃva÷ kÃraïam. /// 6 /// .. svabhÃvatayà bhÃvadharmo hetur ucyate / sa katham asidhasattÃke pradhÃnÃdau syÃt* / yasmÃd yo hi vÃdÅ bhÃvadharmaæ hetuæ tatra pradhÃnÃdÃv icchati sa kathaæ pradhÃnÃdikaæ bhÃvaæ necchet* / bhÃvasvabhÃvasyaiva taddharmatvÃt* / kathaæ tarhi svabhÃvasyÃyaæ dharma iti vyatirekeïa kathyata iti ced Ãha / svabhÃva eva hÅtyÃdi / kayà /// 7 /// .. k«iptabhedÃntaratvena dharmiïaæ vyavasthÃpya punas tam eva pratik«iptabhedÃntaratayà dharmatvena vyvasthÃpya tathÃk­tasaæketena Óabdena vyatirekÅva bhinnarÆpa iva dharmiïa÷ / sakÃÓÃt* j¤Ãt­vächeturodhena nirdiÓyate / etac ca prÃg eva ni¤¤Åtam ity Ãha / na hÅtyÃdi / uktam etad bhedÃntarapratik«epÃpratik«epau tayor dvayor ityÃdinà /// 8 /// 'py abhÃvadharma÷ sy. + + .. .. bhayadharmo hetu÷ syÃd ity Ãha / anÃÓritetyÃdi / etad Ãha / yadi vidhinà bhÃvÃtmakaæ dharmam aÇgÅk­tyÃbhÃvasyocyeta / ekaprati«edhena và tadviparÅtavastubhÃgÃtmakaæ v1 /// d virodhas tac ca nÃsti yato vyati + + + .. .yÃrthaprati«edhamÃtrasya dharmatvena kalpitasyÃbhÃve 'py avirodhÃt* / tatra vyatirekagrahaïena vidhimukhopÃttaæ dharmam apanayati mÃtragrahaïena prati«edhopÃyalabhyaæ vastubhÃgÃtmakaæ / vyatirekamÃtram eva kasmÃd bhavatÅty Ãha / aparyudÃseneti prati«edhopasarjano hi vidhi÷ paryudà /// 2 /// nÃÓritavastuna iti yatrÃnyÃvyavacchedena + stv ÃÓrÅyate sa paryudÃsasya vi«ayo na ceha vastu ki¤cid ÃÓritaæ tad eva vyavacchedamÃtram Ãha netyÃdi / na bhavati mÆrta ity amÆrtatvaæ mÆrtaprati«edhalak«aïam abhÃve 'pi syÃn nirupÃkhyasyetyÃdi / ayaæ bhÃva÷ prati«edho hi niv­tti÷ / sà ca kriyà na ca kriyÃÓrayam antareïa kriyà yujyate / tasmÃd abhÃvo na prati /// 3 /// .. ty abhiprÃya÷ / nanu santy abhÃve 'pi Óabdà ity atrÃntare nirupÃkhyasyÃpi prati«edhavi«ayatvaæ pratipÃditam eva satyaæ kiætu nirvi«ayasya na¤o 'prayogÃd ity anena pÆrvapak«eïoktam idaæ tu kriyÃkÃrakasaæbandhadvÃreïeti viÓe«a÷ / yadi na prati«edhavi«ayatà nirupÃkhyasya tat kim idÃnÅæ nirupÃkhyaæ vidhivi«ayo 'stu ta .. /// 4 /// «aya÷ prati«edhavi«aya eva / kasmÃd vidhÅtyÃdi / vidher yà niv­tti÷ sa eva prati«edho vidhiprati«edhÃbhyÃm aparasyÃbhÃvÃt* na ca niv­ttir nÃma kÃcid vastubhÆtà kriyÃsti yenÃbhÃve«u na syÃt* / tad etad anantaroktaæ vyavacchedamÃtraæ dvayor api bhÃvÃbhÃvayo÷ saæbhavat satve sÃdhye gamakatvaæ katham ÃtmasÃt kuryÃt* yasmÃd vi .. /// 5 /// tra Óaækà tasyà vyavacchedena satve ca sÃdhye vipak«o 'satvaæ na cobhayadharmasya hetor vipak«Ãd asato vyÃv­ttir asti sa ca vÃdÅ svavÃcà svavacanena sattÃsÃdhanasya hetor ubhayadharmatÃæ bruvÃïa÷ / sato 'nyatrÃpi asaty apy ubhayadharmasya hetor v­ttiæ bhëate / evaæ hy asyobhayadharmatvaæ syÃd yadi sati cÃsati + varteta / sattÃyà .. /// 6 /// .. .. .. ..æ .. .. tuæ sattÃyÃæ vadato 'sya vÃdino viruddho hetu÷ syÃt* / satvaviparÅtasyÃsatvasya sÃdhanÃt* ka÷ punar abhÃvasyaiva dharmo bhavatÅty Ãha / bhÃvamÃtretyÃdi / yo hi vastumÃtravyÃpÅ arthakriyÃkÃritvak­takatvÃdilak«aïo 'rtha÷ / tasya vyavacchedo niyamenÃbhÃvasyaiva dharma÷ / sarvabhÃvani«edhasyÃbhÃva eva bhà .. /// 7 /// .. .. .. / abhÃva evetyÃdinà vipak«a eva satvam+ / tad iti tasmÃt* ayaæ yathÃvibhaktas triprakÃro 'pi hetu÷ sattÃsÃdhane sattÃsiddhau yathÃvibhaktÃd dhetutrayÃn na dÃnyà gatir asti / sÃdhanatve liÇgatve / asyÃ÷ sattÃyÃ÷ sÃmÃnyenÃnupÃttaviÓe«atvena siddhasattÃke pak«e dharmiïi .. /// S PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .. .. .. tenÃsiddhatÃdo«a÷ parih­ta÷ / viruddhatvaæ anikÃntikatvaæ ca pariharan Ãha / tena cetyÃdi / tena sÃdhyÃdharmeïa liÇgasya vyÃpti÷ / katha¤cid ity anvayamukhena vyatirekamukhena và yadi niÓcÅyate na virodhavyabhicÃrau / na viruddham anaikÃntikatvaæ và / nÃyaæ prasaæga÷ sattà /// 2 /// .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. samÃÓraye và pak«adharmatve và aniÓcite sati / tatsvabhÃvatayà niÓcitavyÃptidharmisamÃÓrayasvabhÃvatayà yo gamako 'bhimato na sa kaÓcid gamaka÷ / ata eva heto÷ / svadharmeïa svena sÃdhyadharmeïa vyÃpto hetu÷ / pak«adharmiïi siddhasvabhÃvo vÃcya÷ / niÓcitatrairÆpy. vÃcya ity artha÷ /// 3 /// .. .. .. .. .. .. .. .. ..* upalaæbhayan* pradÅpa÷ sa evaæbhÆta÷ kadÃcid ghaÂÃdyudarÃntarvartÅ tadrÆpÃpratipattau / satyÃæ svÃm arthakriyÃæ stambhÃdiprakÃÓanalak«aïaæ na hi karoti yÃd­Óo gamaka÷ svabhÃvas tathoktaæ gamyas tarhi kÅd­Óa ity Ãha / vyÃpakas tasyetyÃdi / yo 'sau gamako vyÃpya÷ svabhÃvas tasya vyÃpako niÓcito vy. /// 4 /// dharmo gamya÷ / kÅd­Óas tasya gamakatvenÃbhimatasya vyÃpakatvena niÓcita÷ kathaæ punar vyÃpakatvena niÓcito bhavatÅty Ãha / taddharmaniÓcayÃd eveti / tasya dharmasya gamakadharmatayà svabhÃvatayà niÓcaya÷ / taddharmaniÓcaya÷ sÃdhyasya sÃdhanasvabhÃvatayà niÓcayÃd evety artha÷ / iyatÃnuvartyÃnuvarttakabhÃva ukta÷ / nirvar.. /// 5 /// ÷ svayanniv­ttau satyÃæ tasya vyÃpyasya nivarttaka÷ tasyetyÃdinà vyÃca«Âe / ayaæ vyÃpako dharma÷ svayaæ nivarttamÃna÷ tasya vyÃpyasya nivarttaka iti saæbandha÷ / kiæ kÃraïaæ yasmÃd evaæ hy asyÃyaæ sÃdhyo dharmo vyÃpaka÷ siddho bhavati / yady asya vyÃpakasyÃbhÃve tyÃpyo na bhavet* / tad iti vÃkyopanyÃse / anenety anantaroktenÃnuvartyÃnuva .. /// 6 /// pÅti sÃdharmyavato vaidharmyavataÓ ca sÃdhanaprayogasya yathÃkramaæ gamakalak«aïaæ sÃdhyasÃdhakatvalak«aïam uktaæ veditavyam* / tad eva prayogadvaividhyam Ãha / dvividho hÅtyÃdi / yathÃhur eka iti naiyÃyikÃ÷ sÃdharmyavÃn eva hi prayogo 'nvayÅ vaidharmyavÃæÓ ca vyatirekÅ / nanu cÃnyathÃnvayavyatirekiïo vyavasthÃpito yasya vipak«ÃbhÃvÃæ nÃsti vyatireka÷ kevalaæ sapak«a eva satvaæ so 'nyayÅ yasya tu vipak«Ãd ekÃntena vyav. ..÷ sapak«ÃbhÃvà .. .. .. .. /// .. nvayasyÃyogÃt* anvayam antareïa vyatire /// 7 /// .. gabhedÃd anvayÅ vyatirekÅ ceti kathyate / iti / vastubalÃt tair apy aÇgÅkartavyaæ / etad eva sÃdhayann Ãha nÃnayor ityÃdi / anayor ity anvayavyatirekiïor hetvo vastuta÷ svarÆpato na kaÓcid bhedo dvayor apy anvayavyatirekavatvÃt* anyatra prayogabhedÃd iti / tÃv evÃnvayavyatirekau kadÃcid anvayavatà prayogena pratipà /// 8 /// vati prayoge sÃdharmyam eva pratÅyate vaidharmyavati ca vaidharmyam eva tato .. .. .. .. .. dÃpy astÅti cet tan na yasmÃt sÃdharmyeïÃpi hi prayoge 'rthÃt sÃmarthyÃt sÃdhyavipak«Ãd dhetor vyÃv­ttir vaidharmyaæ tasya gatis tad eva sÃmarthyam ÃhÃsatÅtyÃdi / tasminn iti vaidharmye evaæ hi sÃdhyena hetur vyÃpta÷ syÃd yadi sÃdhyavipak«Ã 9 /// .. .. yogo vaidharmyaÓabdenoktas tasminn anvayagati÷ katham ity ÃhÃsatÅtyÃdi / v1 /// .y. .. .. tur vyÃpta÷ syÃd evaæ tanniv­tyà nivarteta / etac ca vyatirekihetucintÃyÃæ vistareïa vak«yÃma÷ / anityatve yathà kÃryam iti anitya eva k­takatvam ity artha÷ / etac cÃnvayina udÃharaïaæ / akÃryaæ vinÃÓinÅti / k­takatvÃbhÃvo kÃryaæ vinÃÓyabhÃvaÓ cÃvinÃÓÅ tenÃyam artho bhavati avinÃÓi vinÃÓÃbhÃve sati akÃryaæ k­ta .. /// 2 /// tyÃdi / anayor ity anvayivyatirekiïo÷ / yatkiæcid iti sarvopa + + + + vyÃptikathanaæ tataÓ cÃrthÃn nityÃd vyÃv­ti÷ k­takatvasyeti vyatirekagati÷ / evaæ hi sarvaæ k­takam anityaæ syÃd yadi na kiæcin nityaæ bhavet* yasya nityam eva nÃsti tasya kathaæ tato vyatireka iti cet* tadà saædeha eva nÃsti tadabhÃvÃt tatrÃv­tte÷ .. .. /// 3 /// .. .. ÓaækyÃha k­takatvasyetyÃdi Óabdasya ca / k­takatve kathita iti anityatvena vyÃptaæ k­takatvaæ yadà Óabde kathitaæ tatra niyamena svaæ vyÃpakaæ sannidhÃpayatÅti sÃmarthyÃd evÃnitya÷ Óabda iti bhavati / tasmÃn nÃvaÓyam ityÃdi / avaÓyaæ na nirdeÓa iti saæbandha÷ / iheti sÃdharmyaprayoge / avidharmyavantaæ prayogam Ãha / vyatireky apÅ /// 4 /// .. ..æ .. .i .. .inÅty asya vivaraïaæ / k­takaÓ ca Óabda iti pak«adharmakathanaæ / ihÃpi na pratij¤Ãvacanaæ / yasmÃt siddhatatsvabhÃvatayà siddhÃnityasvabhÃvatayà karaïabhÆtayà tadabhÃva iti anityatvÃbhÃve sati na bhavata÷ k­takatvasya Óabde ca bhÃvakhyÃtau satvaprakÃÓane k­takaÓ ca Óabda ity evaæ k­te tadÃtmana÷ sata /// 5 /// .. .. .. .. tya÷ Óabda iti siddhe÷ pÆrvavad iti sÃdharmyaprayogÃt* / nanv anityatvÃbhÃve k­takatvaæ na bhavatÅti prayoge vaidharmyamÃtram uktam anvayo nokta ity ÃhÃnvayas tv ityÃdi / anvayam antareïa vaidharmyasyÃnupapattir arthÃpatti÷ tÃm eva na hÅtyÃdinÃha / atadÃtmaniyatasyeti anityasvabhà /// 6 /// .. .. .. .. niyatasyaiva tanniv­ttau niv­ttir iti yÃvat* / yata evaæ tasmÃn niyamaæ tÃdÃtmyalak«aïaæ pratibandhaæ / pramÃïena prasÃdhya sÃdhyaniv­ttyà hetor niv­ttir vaktavyà / nanu sÃdhyaniv­ttyà niv­tti÷ kathyate niyamasyaiva prasÃdhanÃya pramÃïÃntareïa cen niyama÷ prasÃdhita÷ kiæ ni«phalena niv­ttivaca .. /// 7 /// .. prasÃdhya paÓcÃn niv­ttir abhidhÅyeta / atraiko bruvato yat tÃvad ucyate niyamapradarÓanÃya niv­ttivacanam iti tan na yato niv­ttivacanaæ vipak«apracÃrÃÓaækÃniv­ttyarthaæ na tu tena saæbandha÷ kathyate / sÃdhyÃbhÃve hetvabhÃvasya ÓabdÃt pratÅte÷ / anyad eva tÃdÃtmyam anyad vipak«Ãsatvaæ asti kaÓcid avidva /// 8 /// .. .. .i .. .. .. .. .. ..÷ pramÃïena siddha÷ tasmÃt tanniv­ttyà nivartata iti sà cet sidhyatÅti niyamam ity uttarakÃlabhÃvinÅti v­tti÷ tadÃtmaniyamaæ .. .. .. .. .. .. tvam ity artha÷ / T PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// nye .. nyathà vyÃcak«ate sÃdhya eva sÃdhanasya bhÃve niyama÷ / prasÃdhya ÓabdaÓ cÃrthÃd Ãk«epavacanas tenÃyam arthas tasmÃn niyamaæ prasÃdhya / niyamam arthÃd Ãk«ipya niv­ttir vaktavyeti tathÃbhÆtena vacanena niv­ttir vaktavyà yà sÃmarthyÃn niyamam Ãk«ipatÅti atat evÃha sà ce .. /// 2 /// .. tena vacanena prakÃÓyate / tadÃtmaniyamaæ sÃdhyÃtmaniyamam arthÃd uktisÃmarthyÃd Ãk«ipati iti heto÷ siddho 'nvaya÷ / katham ityÃdi / paro hi k­takaæ vinÃÓaniyatam icchaty eva kÃlÃntarasthÃpinaæ tu tenÃyaæ praÓnÃrtha÷ / k­taka utpÃdÃnantaravinÃÓitvenÃvaÓyam anitya iti / katham avagantavyaæ kÃlÃntaraæ /// 3 /// ..÷ k­taka utpÃdÃnantaravinÃÓÅty ucyate ca sidhyatu nÃma k­takatvÃd anityatvaæ k«aïikatvaæ na sidhyatÅti uttaram Ãha yasmÃd ityÃdi / svabhÃvÃd iti svasya k­takarÆpasya bhÃvÃd utpÃdÃd evÃnubandhità k­takasvabhÃvani«pattÃv evÃnityatÃsvabhÃvani«patter ity artha÷ / tadbhÃva ity anityatvabhà .. /// 4 /// .. .. tor vinaÓvarÃïÃm anityasvabhÃvÃnÃæ bhÃvÃd utpÃdÃt* etac ca svabhÃvÃd anubandhitety asya vivaraïaæ yata evaæ tasmÃd ityÃdi / prak­tyaivety svabhÃvenaiva yadi tu sahetuko vinÃÓa÷ tato 'vaÓyaæ bhÃvÅ na syÃt* tad eva darÓayann Ãha sÃpek«ÃïÃm ityÃdi / tasmÃn nirapek«o bhÃvo vinÃÓe caÓabdo 'vadhÃraï. /// 5 /// .. tyatà syà .. «Ãæ vinÃÓakÃraïam asannihitam* bÃhulyÃd vinÃÓakÃraïÃnÃæ na kvacid asannidhÃnam iti ced Ãha yenetyÃdi / yeneti yasmÃt* / taddhetor iti vinÃÓaheto÷ / te«Ãm api vinÃÓakÃraïÃnÃæ nÃvaÓyaæ sannidhÃnam iti saæbandha÷ / kasmÃt svapratyayÃdhÅnasannidhitvÃt* svakÃraïÃya tu sannidhÃnatvÃt* na ca vinà .. /// 6 /// .. vinÃÓahetor asannidhÃnÃt kaÓcin na vinaÓyed api / sa .. .. hetusannidhÃnena niyato vinÃÓo yato na hy avaÓyaæ hetava÷ phalavanta÷ vinÃÓÃkhyakÃryavanta÷ / kasmÃd vaikalyetyÃdi sahakÃrisannidhÃnavaikalyaæ / viruddhopanipÃta÷ pratibandha÷ / eteneti sÃpek«asya nÃvaÓyaæbhÃvitve In margin (line 8) /// nÃÓahetÆnÃæ nÃÓasya liÇgatvena ye he .. .. + + + + + + nte te«Ãæ / kasmÃt kÃryÃvyavasthite÷ nÃÓahetor nÃÓasvabhÃvakÃryotpattiniyamÃbhÃvÃt* / ke«Ãæ punar vÃdinÃm ayaæ prasaæga ity Ãha heyuma .. tyÃdi / hetumantaæ 7 /// .. / tad ityÃdinopasaæhÃra÷ / tad iti tasmÃt* / + + + + + .i .. ÓasyÃyaæ bhÃva÷ / k­tako 'napek«as tadbhÃvaæ prati / vinÃÓabhÃvaæ prati / v1 /// .inÃÓabhÃvaniyata÷ / anena sÃdhanaphalaæ / asaæbhava + + + + + .. .. antyÃyÃ÷ sÃmagryÃ÷ sà tathoktà / kà punar saæbhavatpratibandhety Ãha sakaleti / sahakÃripratyayena santÃnapariïÃmena ca paripÆraïety artha÷ / anena d­«ÂÃnta ukta÷ / prayogas tu / ye yadbhÃvaæ praty anapek«Ãs te tadbhÃvaniyatÃs tadyathÃsaæbhavatpratibandhÃkÃraïa .. /// 2 /// vo vinÃÓa iti svabhÃvahetu÷ / nanv ityÃdinÃnekÃntam ÃÓaækate / kvacit kÃrye 'napek«ÃïÃm api ke«Ãæcit kÃraïÃnÃæ nÃvaÓyaæ tadbhÃva iti yatrÃnapek«Ãs tadbhÃvaniyamo nÃstÅty artha÷ / kva punar etad ity Ãha bhÆmÅtyÃdi / sà hi kÃryajanane 'napek«Ã tathÃbhÆtÃyÃæ satyÃm api kadÃcit pratibandhakÃle 'ÇkurÃnutpatte÷ / etac ca santÃna /// 3 /// .. nekÃntas ta .. yathoktÃyÃæ sÃmagryà santÃnapariïÃmo 'pek«atvÃt kÃryotpÃdanasya tato 'napek«atvÃd ity asya hetos tatrÃv­tti÷ k­takasyÃpy asti vinÃÓaæ prati kÃlÃntarapratÅk«Ã tato hetur asiddha ity Ãha naivam ityÃdi k­takasya bhÃvasya nÃÓe kÃcit kÃlÃntarÃpek«Ã / yadi hi syÃt svabhÃvasyÃviÓe«Ãt prÃgvat paÓcÃd pi na .i /// 4 /// ïÃmÃpek«atvam ato vyabhicÃra eva hetor ity Ãha tatrÃpÅtyÃdi / na bhÆmibÅjÃdaya ekasvabhÃvÃ÷ paÓcÃd iva prÃg api kÃryotpÃdaprasaægÃt* kiætÆttarottarapariïÃmena bhinnÃ÷ / tatreti tasyÃæ santÃnapariïÃmena bhinnÃyÃæ sÃmagryÃm* / ante bhÃvà antyà paÓcÃd utpannà sÃmagrÅ yà kÃryotpÃdane k«a /// 5 /// .. anantaroktà sÃmagrÅ pariïÃme«u madhye / pÆrvas tarhi pariïÃma÷ kimartha÷ kathaæ và kÃraïam ity ucyata ity Ãha anyas tv ityÃdi / tasmÃj janakÃbhimatÃd antyÃt pariïÃmÃd anya÷ tato 'nya÷ paro 'py astÅty Ãha / pÆrva iti tadartha iti samarthak«aïÃrtha÷ / ataÓ ca kÃraïakÃraïatvÃd upacÃreïa kÃraïavyapadeÓa i .. /// 6 /// d­«ÂÃnta ity Ãha na cetyÃdi / tÃm ity antyÃæ sÃmagrÅm* / tatreti kÃrye janye ekatra bhÃva iti kÃraïabhÆte 'ntye k«aïe vikÃrasyotpattau và tasyÃntyasya k«aïasya ekatvahÃne÷ pÆrvasya pracyuter vikÃrÃkhyasya ca dvitÅyasyotpatte÷ / tataÓ ca nÃsÃv antya÷ syÃt* atha mà bhÆd e«a do«a iti ta .. /// 7 /// .. .. .. .. .Ãraï. .. .. k«aïasaæg­hÅtasya tadutpÃdanaæ kÃryotpÃdanaæ prati vaiguïyam akurvÃïasya U PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .kÃrye ÓÃlyaÇkure janye / kasmÃt tadutpattipratyayÃnÃæ bhÆmyudakÃdÅnÃæ kadÃcit tatrÃpi yavabÅjÃdau sannidhÃnÃt* / te nirapek«Ã api na ÓÃlyaÇkuraæ janayanti / tatas tadavastho 'nekÃnta iti / katham iti siddhÃntavÃdÅ / sÃpek«Ã evety artha÷ e«Ãm iti /// 2 /// .. t. saæbandha÷ / tatsvabhÃvÃpek«Ã iti ÓÃlyaÇkurotpÃdanasvabhÃvÃpek«Ã÷ / tathà ca na hetos tatra v­ttir iti nÃnekÃnta÷ / evaæ tarhÅti para÷ / upÃdhyapek«aæ Óuddhaæ ca hetudvayam apy adhik­tyÃha k­takÃnÃæ ke«Ãæcit satÃæ veti tatrÃpi ke«Ãæcid iti saæbandha÷ / sa eva svabhÃvo nÃsti yo naÓvara÷ / pratik«a /// 3 /// .. ÓvarasvabhÃvÃpek«atvÃt* na vinaÓvarÃ÷ / anenÃnapek«atvÃd ity etasya hetor asiddhatÃm Ãha / ÓÃlibÅjetyÃdinà pariharati ÃdiÓabdÃd yavabÅjÃdÅnÃæ sa svabhÃva iti abhimatetarakÃryajananÃjananasvabhÃva÷ / svahetor iti k­tvà yo yavabÅjÃdir na taddhetu÷ sa ÓÃlibÅjahetur yasya hetur na bhavatÅty . /// 4 /// katven. v. .. vÃd dhetupravibhÃga eva nÃstÅti yo manyate taæ praty Ãha niyataÓaktiÓ cetyÃdi / niyatà pravibhaktà Óaktir ÃtmÃtiÓayalak«aïà yasya sa niyataÓakti÷ / sa hetur iti ÓÃliyavabÅjajanana÷ / na hi bhÆtabhautikatvaæ nÃma kiæcid ekaæ rÆpam i«yate pratyak«apratÅtaÓ ca hetupravibhÃga ity Ãha .. .. /// 5 /// nenà .i .i .. ta ity Ãha na cetyÃdi arthÃnÃæ padÃrthÃnÃæ svabhÃvaniyama iti pravibhaktasvabhÃvatvam* / Ãkasmika ity ahetuka÷ kasmÃn na yukta ity Ãha / anapek«asyetyÃdi / hetunirapek«asya kvacid eva deÓe na sarvatra kvacit kÃle na sarvadà kvacid dravye yavabhÅjÃdau na sarvatreti / yo 'yaæ .. /// 6 /// .Ãd deÓà .. ..m apek«ya bhavan* hetumÃn iti gamyate / etÃvanmÃtranibandhanatvÃd dhetumatvavyavahÃrasyeti svabhÃvahetu÷ / yathà ÓalibÅjÃdÅnÃæ hetubhedÃt svabhÃvaniyama÷ tathÃtrÃtrÃpi k­take«u satsu và niyamahetur vaktavyo yato niyÃmakÃd dhetor ime k­takÃ÷ santo và kecin naÓvarÃtmano jÃtà nÃnye /// 7 /// .. ye«Ãæ te sarvajanmÃna÷ / kÃraïamÃtrÃd utpanna .. .. viÓe«eïa nÃÓasiddher ity artha÷ / etac ca parapratÅtam eva kÃlÃntaravinÃÓaæ g­hÅtvoktam iti pratyetavyam* / na tu pratik«aïavinÃÓaæ tasyaiva sÃdhayituæ prastutatvÃt* kÃlÃntareïÃpi tu vinÃÓe siddhe / tasya naÓvarÃtmà sidhyati anyathà prÃgvat paÓcÃd api /// 8 /// bhÃvÃt* tasmÃd anaÓvarÃtmÃnaæ hetuæ janayatÅtÅcchatà sarvakÃlasthÃpinaæ janayatÅty aÇgÅkartavyam* / tathÃbhÆtaæ ca k­takaæ vastu nÃsti sarvasya kÃlÃntareïa v1 /// vad buddhÅndriyadehÃ÷ pravÃhacchedi .. upalabhyante .. .. Ó. .. v­k«Ãdaya÷ parvatÃdayo 'pi tadÃÓritav­k«ÃdivinÃÓÃd vinaÓyanty evÃnyathÃÓritavinÃÓÃbhÃvÃt* / tajjÃtÅyatayÃnye 'pi antaÓo vij¤ÃnakÃryasyÃpi kadÃcid anutpÃdÃd vajrÃder api vinÃÓa÷ siddha÷ / na hetuk­to naÓvarÃnaÓvarvibhÃga÷ .. .. .. .. /// 2 /// .. janmisvabhÃva÷ sa eva nÃstÅti naÓvara÷ / etad uktaæ bhavati ja .. eva kasyacit tÃd­Óaæ yena kaÓcin naÓvaro bhavati aparo neti na vai janma nÃÓisvabhÃvasya hetu÷ / na hi janma nÃma kiæcid vyatiriktam asti yena nÃÓisvabhÃvaæ kaæcit kuryÃt* svabhÃva eva hi padÃrthÃnÃæ janma tasyaiva hetupravibhÃgo nirÆpyate .. .. /// 3 /// .. .. .. + .ÃÓasiddhi÷ nÃpi janma nÃÓisvabhÃvasya hetus tasmÃn nÃtra k­take«u satsu và hetor vinaÓvarÃvinaÓvarajanakatvena svabhÃvavibhÃga÷ tadabhÃvÃd dhetupravibhÃgÃbhÃvÃt phalasya k­takasya sato và naÓvarÃnaÓvaratvena vibhÃgo nÃstÅti asamÃnaæ yavabÅjÃdinà / k­takatvÃpek«a .. .. /// 4 /// .. .. .. .. .. .. .. .. tasyÃbhyupagatatvÃt* naitad asty ak­takasya satvÃyogÃt* sarvaæ hi satvaæ deÓakÃlavastupratiniyataæ ahetutve tanniyamÃyogÃt* paramÃïÆnÃm aïumanasaÓ ca mÆrtimatvÃd deÓaniyama÷ pareïÃÇgÅk­ta÷ tatk­topakÃrÃbhÃve 'smin deÓe paramÃïur nÃnyasmin* tathà .. /// 5 /// .. .. .. .. .. .. tasmÃd ityÃdinà ye yadbhÃvaæ praty anapek«Ã ityÃde÷ prayogasyÃrtham upasaæharati seyaæ vinÃÓasya nirapek«atà kvacid vastuni kadÃcit kÃle vinÃÓasya yo bhÃvas tena virodhinÅ kiæ karoti / tadabhÃvaæ tasya kecit kadÃcic ca vinÃÓabhÃvasyÃbhÃvaæ svabhÃvena sattayà sÃdhayati /// 6 /// .. ïa .. .. .. + + + + + + + t. yasmin kÃle bhavati yatra và dravye taæ kÃlaæ dravyaæ cÃpek«ata iti nirapek«a eva na syÃd ity uktaæ prÃk* / sa tarhÅti para÷ / nety acÃrya÷ / sattÃyà yo hetubhÃvas tasmÃd eva tathotpatte÷ naÓvarasvabhÃvotpatte÷ / etad eva spa«Âayann Ãha sato hÅtyÃdi / .. /// 7 /// Ócit kÃraïÃd bhÃva utpÃda iti cet* ayam abhiprÃyo na sarvasya sata÷ kÃraïÃyattatà / kecid dhi santa÷ kÆÂasthanityà eva dikkÃlaparamÃïvÃdaya÷ tataÓ ca satvÃd ity asya hetos tair evÃnekÃnta iti / ÃkasmikÅty ahetukà .. /// V PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. .. .. .. .. .. kasmÃd vyavasÃyaphalatvÃn niÓcayaphalatvÃt praæÃïÃnÃæ pratyak«am api hi pramÃïaæ sarvÃkÃragrahaïe 'pi ye«v evÃkÃre«u niÓcayam à .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. + + + n. cey. .. .. .. .. .. .. .. .. .. /// 2 /// paricchedo yasya cetasa iti vigraha÷ / saæÓaye saty avaÓyaæ na pravartitavyam ity evaæ niÓcitaæ ceto na karotÅty artha÷ / saæÓayÃd api kvacil lokasya k­«ÅvalÃde÷ prav­tte÷ kathaæ tarhy aprav­ttiphalatvenÃsyÃ÷ prÃmÃïyam uktam ity ata Ãha / tathÃtve tad i + + + .. .. .. /// 3 /// .. .y. .. .. .r. .. seyam ad­Óyavi«ayÃnupalabdhir aprav­ttiphalÃproktà / liÇgÃtiÓayabhÃvinÅti liÇgam anupalabdhis tasyÃtiÓayo viÓe«a upalabdhilak«aïaprÃptasyeti / tasya bhÃva÷ satvam* / tad yasyÃm asti sà tathoktà / liÇgaviÓe«aïavatÅty artha÷ / upalabdhilak«aïa + + + + + + + yÃvat* / /// 4 /// prÃptasyety asmÃd viÓe«aïÃd utpadyate / atretyÃdinà vyÃca«Âe / atety asadvyavahÃre / yathodÃh­tà prÃg iti / asajj¤Ãnaphalà kÃcid dhetubhedavyapek«ayetyÃdinà / yat punar uktam apramÃïam anupalabdhir iti / nÃviÓe«eïa boddhavyaæ kiætu svabhÃvetyÃdi / deÓÃdiviprakar«a .. bhÃva÷ j¤Ãpakaæ liÇgaæ tayo /// 5 /// sÃdhye nasti prÃmÃïyam iti svabhÃvÃj¤Ãnaæ pratyak«aniv­tti÷ / j¤ÃpakÃj¤Ãnam anumÃnaniv­tti÷ / ad­Óyavi«ayÃyÃ÷ pratyak«ÃnumÃnaniv­tter ayaæ nyÃya udÃh­ta iti samudÃyÃrtha÷ / yasyetyÃdinà vyÃca«Âe / yasya kasyacid arthasya viprak­«Âasya svabhÃva÷ pratyak«eïa nopalabhyate deÓÃdiviprakar«Ãt* kÃraïÃt* sa svabhÃva÷ / tad anu /// 6 /// .. tyak«aniv­ttimÃtreïÃsan nÃma yathoktaæ prÃg iti na ca tathà viprak«­Âe«u svasÃmarthyopÃdÃnÃj j¤ÃnotpÃdanaÓaktir astÅtyÃdinà svabhÃvÃj¤Ãnasyety etad vyÃkhyÃya / j¤ÃpakÃj¤Ãnasyety etad vyÃkhyÃtukÃma Ãha yo 'pÅtyÃdi / j¤Ãpakasyety asya vivaraïaæ liÇgasyeti / atÅndriya÷ pratik«ipyate 'rtha÷ / sarvathaiva yathà nÃsti viraktaæ /// 7 /// .. và pratik«ipyate / atra viÓe«a÷ pratik«ipyate na dharmisattÃmÃtraæ yathà nÃsti dÃnetyÃdi / dÃnaæ ca hiæsÃviratiÓ ceti dvandva÷ / tadvi«ayÃÓ cetanÃs tathoktà dÃnacetanÃnÃæ hiæsÃviraticetanÃæ cety artha÷ / abhyudayahetutà viÓi«ÂÃnÃgataphalahetutà / atra cetanÃnÃæ na svarÆpaæ pratik«ipyate tà .. .. .. /// 8 /// .. cetanÃnÃæ pratyak«atvÃd abhyudayahetutà / tadÃtmabhÆtà pratyak«aiva tat kuta iyaæ bhrÃntir ity Ãha / pratyak«e 'py artha ityÃdi / pratyak«e 'py arthe viparyasta ity anena saæbandha÷ / apavadetÃpi pratik«iped api / v1 /// .t. ity ÃhÃtatphaletyÃdi / atatphalà anabhyudayaphalà ye d­«ÂÃs cetanÃviÓe«Ã÷ / avyÃk­tÃ÷ / tai÷ sÃdharmyÃt* sÃdharmyam eva katham iti ced Ãha / phalasyÃnantaryÃbhÃvÃd iti yà anyà atatphalÃÓ cetanÃ÷ yÃÓ ca tatphalÃ÷ / ubhayatra tatphalasyÃnantaryaæ na d­Óyate / na tÃvateti phalasyÃnantaryada /// 2 /// .. t kÃlÃntareïottarottarÃvasthÃpariïÃmalak«aïena vyavahitÃnÃæ phalÃnÃæ darÓanÃt* mÆ«ikà cÃlarkaÓ ceti dvandva÷ / alarka unmatta÷ Óvà / mÆ«ikÃlarkayor daæÓak­taæ yadvi«aæ tasmÃt pÆrvam ad­«Âvà vikÃrÃt kÃlÃntareïa mÆrcchÃdilak«aïasya vikÃrasya darÓanÃt* mÆ«ikÃvi«Ãdau paÓcÃd vikÃradarÓanÃd yuktaæ tatphalasÃmarthyÃnumÃn. /// 3 /// satvam eva nyÃyyam ity Ãha / tad ityÃdi / tatra danÃdicetanÃbhya ÃyatyÃæ phalabhÃve virodhÃbhÃvÃd bÃdhakapramÃïÃbhÃvÃt* atra phaladÃnasÃmarthyÃbhÃve sÃdhye 'nupalabdhimÃtram apramÃïaæ yadi bÃdhakaæ pramÃïaæ nÃstÅty apratik«epo bhÃve 'stitve kiæ pramÃïaæ naivÃsti pramÃïaæ ata÷ sattÃniÓcayo 'pi na yukta iti satyam ata eva bÃdhakasà /// 4 /// .. .. .. iti viraktacittasarvaj¤atve bhaved và pramÃïam ity apratik«epa÷ / tac ca saæbhavat pramÃïaæ dvitÅye paricchede 'bhidhÃyi«yate / syÃd etad yadi hiæsÃviraticetanÃnÃm abhyudayahetutÃlak«aïa÷ svabhÃvo 'sti tadà tÃsu g­hyamÃïÃsu so 'pi g­hyeta na ca g­hyate / na ca yasmin g­hyamÃïe ya .. g­hyate / sa tasya svabhÃv. /// 5 /// d­Óyate tato 'rthakriyÃyà akaraïÃd asatvam ity etad bÃdhakaæ bhavi«yatÅty Ãha tad atretyÃdi / tad iti vÃkyopanyÃse / atreti nirdhÃraïe e«u prakrÃnte«u viprak­«Âe«u arthe«u madhye ke«Ãæcid arthÃnÃæ svabhÃvÃnÃæ veti .. .. .i .. .. .. ..÷ / tathÃpi .. /// 6 /// .. tavÃbhÃvÃt tadvi«ayasyÃnubhavasya yathÃg­hÅtasvarÆpaniÓcayotpÃdanasÃmarthyÃbhÃvÃt* ke«Ãæcid arthÃnÃæ svabhÃvÃdiviprak­«ÂÃnÃæ kÃryaæ j¤Ãpakaæ tasyÃbhÃvÃd bhavej j¤ÃpakÃsiddhi÷ / kÃryasyaiva kasmÃd abhÃva ity Ãha / kÃraïÃnÃm ityÃdi / na hi kÃra .. + + + + mÃtma .. /// 7 /// arvÃgdarÓanÃvi«ayabhÆtÃyÃ÷ kÃraïÃt* / neyateti yathoktaj¤ÃpakÃbhÃvamÃtreïa / tadabhÃva ity atÅndriyÃnÃæ devatÃviÓe«ÃdÅnÃæ svabhÃvaviÓe«ÃïÃæ .. .. .. .. .. .. .. .. .. bhÃva÷ / pratyak«ÃnumÃnani .. .i .. .. .. /// 8 /// .. .. .. .i kvacid darÓanamÃndyà d­«Âa÷ svabhÃvo na niÓcÅyate /// W PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. yathà vi«Ãdidravyaæ abhyÃsÃd evaæ dÃnÃdicetanÃsv api ÃvirbhÆtaprakÃÓÃnÃæ yoginÃæ yoginÃm abhivvyakti÷ saæbhÃvyatÃæ yogisiddhau ca saæbhavat pramÃïaæ vak«yÃma÷ / tathà ke«Ãæcid anÃrabdhakÃryÃïÃæ bÅjÃdÅnÃæ kÃlÃntareïa kÃryÃbhinirv­ttir d­Óyate / evaæ atÅndriye«v api saæbhÃvyatÃæ / tathà hi piÓÃcÃdaya÷ ke«u .. /// 2 /// .. nÃsattÃsÃdhanaæ nÃpi kÃryÃnupalaæbha÷ / kÃraïÃnupalambhas tu tatrÃpy abhÃvasÃdhanam ity Ãha / kÃrye tv ityÃdi / kÃrye tu svabhÃvÃdiviprakar«iïy api kÃrakÃj¤Ãnaæ kÃraïÃnupalabdhir abhÃvasya sÃdhanam eva svabhÃvetyÃdinà vyÃca«Âe / viprak­«Âavi«ayasya svabhÃvasyÃbhÃve sÃdhye svabhÃvÃnupalambha evÃpramÃï. /// 3 /// .. palambha eva niÓcetum aÓakya÷ / svabhÃvÃdivirakar«iïÃæ kenacit saha kÃryakÃraïabhÃvasyaivÃniÓcayÃt* satyam etat kiætu sanuddi«Âavi«ayasyÃbhÃvamÃtrasya praptipattau Óakyate / etÃvad vaktuæ kÃraïam antareïa kÃryaæ svabhÃvÃdiviprak«­Âam apy avaÓyaæ na bhavatÅti / iyatà leÓenÃsyopanyÃsa÷ / ata eva sà /// 4 /// .. nuddi«Âavi«ayo 'pi Óakyate vyavasthÃpayituæ / nanv ityÃdi para÷ / agner vinÃÓe 'pi vÃsag­hÃdau dhÆmasya darÓanÃt* tathà cÃsaty api kÃraïe kÃryaæ d­«Âam iti vyabhicÃra÷ / asati kÃraïe kÃryaæ na syÃd ity anena vÃkyena kÃraïasthitikÃlabhÃvikÃryaæ / yÃvat kÃraïasattà tÃvat kÃryasattety artha÷ / evaæ na brÆmo yena kà /// 5 /// saæga÷ syÃt* / kÃraïÃt sak­dutpannasya kÃryasya kÃraïanÃÓe 'pi kÃlÃntaram avsthÃnÃt* / kiæ tarhy anena vÃkyenocyata ity Ãha heturahitetyÃdi / yady apy ayaæ granthena ca tathetyÃdi granthena vyavahita÷ tathÃpy artha .. /// v1 /// ÷ kÃraïe na«Âe kÃryasya sthÃnam eva nÃstÅti kuto vyabhicÃrÃÓaækà / tathà hi yo 'gnijanyo dhÆmak«aïas tasyÃgnau vina«Âe nÃstyavasthÃnaæ / yato yasmin k«aïe dvitÅye agnijanyasya dhÆmak«aïasya sattà tasminn eva kÃraïabhÆto 'gnik«aïo vina«Âas tadanantaraæ ca t­tÅye k«aïe dhÆmak«aïo 'pi vina«Âa iti ku /// 2 /// gnihetukas tad eva darÓayann Ãha na ca tathetyÃdi / tathà sthÃyÅti na«Âe 'py Ãdye kÃraïe kÃlÃntarasthÃyÅ tadupÃdÃna÷ pÆrvaniruddhahetÆpÃdÃna÷ kathaæ tarhi pascÃt yo 'pi dhÆmo 'gnihetuka ity ucyata ity Ãha / pÃraæparyetyÃdi / Ãdyaæ tÃvad dhÆmak«aïaæ vahnir eva janayati sa dhÆmak«aïo 'paraæ so 'py apara .. /// 3 /// .. .. .. .. mato jananÃt* / tatkÃryavyapadeÓa÷ / tasyÃdyasya kÃraïasya paÓcÃtyam api kÃryam ity evaæ vyapadeÓa÷ / yady asya heto÷ kathaæcit pramÃïenÃbhÃva÷ sidhyet* tadà tatphalaæ tasya prati«edhyamÃnasya heto÷ phalaæ nÃstÅti niÓciyate / tadabhÃva÷ pratÅyeta hetunà yadi kenacid ity asyaiva vak«yamÃnasya .. /// 4 /// .y. .. anuddi«Âavi«aye tu naivam apek«yate / yadi kÃraïaæ na bhavet kÃryam apy avaÓyaæ na bhaved dheturahitÃyà bhÃvotpatter asaæbhÃvÃd ity etÃvanmÃtrasya pratipÃdanÃt tac cÃnantaraæ evoktam iti svabhÃvetyÃdi / arthasyeti vyÃpakasya svabhÃve liÇginy asatvena sÃdhye svabhÃvÃnupalambhaÓ ca vyÃpakÃnupalambha /// 5 /// svabhÃva evetyÃdinà vyÃca«Âe / kiæcid iti vyÃpakÃnupalambha÷ / yadi anupalabhyamÃno vyÃpaka÷ svabhÃvo 'sya ni«edhyÃbhimatasya vyÃpyasya siddha÷ syÃt* tadà bhavet pramÃïaæ yathà v­k«atvaæ vyÃpakaæ si .. /// X PramÃïavÃrttikaÂÅkà r1 /// .. va÷ pratÅyeta hetunà kenacit svabhÃvÃnupalaæbhÃkhyena yadÅtyÃdinÃrtham Ãha yady asya kÃrakasyÃbhÃva÷ sidhyed iti saæbandha÷ / vyÃpakasya ca svabhÃvasyÃbhÃva÷ kutaÓcid gamakÃd dhetor iti upalabdhilak«aïaprÃptÃnupalambhÃt* sa eva hi prati«edhe ga .. .. .. .. .. .. .. .. .. /// 2 /// .. .. .. .. .. .. .. ddh. kÃrakavyÃpakayor abhÃvÃsiddhau nivartye 'pi kÃrye vyÃpye ca saæÓayÃt* / etac coddi«Âavi«ayasyÃbhÃvasya sÃdhane dra«Âavyaæ yathoktaæ prÃk* / yadi svabhÃvÃbhÃve sÃdhye tadanupalambha evÃpramÃïÃm ucyate katham idÃnÅæ bhÃvasya ghaÂÃde÷ svayam anupalabdher abhÃvasiddhi÷ / uttaram Ãha d­Óyasye .. /// In margin (line 7) /// na svabhÃvÃviprakar«am Ãha / tasyaivaævidhasya bhÃvasyÃnupalabdhasya sata÷ bhÃvÃbhÃva÷ sattÃyà abhÃva÷ pratÅtyate / kadà darÓanÃbhÃvakÃraïÃsaæbhave sati darÓanÃbhÃvasya kÃranaæ kÃraïÃntarÃïÃæ 3 /// tasyÃsaæbhave sati upalambhapratyayÃntarasÃkalye satÅty artha÷ / bhÃvo hÅtyÃdinà vyÃca«Âe / ÃtmÃnaæ bhÃvayati bodhayatÅti bhÃva÷ / svabhÃvÃdyaviprak­«Âa÷ svabhÃvaviÓe«a÷ / sa yadi bhaved yathÃsvaæ grÃhakeïa kÃraïena yasya yad grÃhakam indriyaæ tenopalabhya eva bhavet* etena d­Óyasyety etad vyÃkhyÃtaæ sa yathokto /// 4 /// «u vyavadhÃnÃdi«v ÃdiÓabdÃd vaikalyapratibandhÃdi«u asatsÆpalambhapratyaye«u satsv iti yÃvat* / upalabhyata eva nÃnyathà / tathÃbhÆto 'nupalabdhas tv asann iti niÓcÅyate kiæ kÃraïaæ tÃd­Óa÷ sata÷ upalabdhilak«aïaprÃptasya sata÷ / upalambhÃvyabhicÃrÃt* ya evÃyaæ svabhÃvasyÃbhÃvaæ niÓcaye d­Óyasya darÓanetyÃdinokto 'yam eva hetur ve /// 5 /// .. dhye viruddhasya cetyÃdi caÓabdo bhinnakrama÷ tadviruddhopalabdhau ceti dra«Âavya÷ yasyÃbhÃva÷ sÃdhyas tena yo viruddhas tena yo viruddhas tasyopalabdhau ca syÃd asattÃyÃ÷ prati«edhyÃbhÃvasya niÓcaya÷ kiæ kÃranaæ viruddhasya bhÃvasya bhÃve sattÃyÃæ tadbhÃvabÃdhanÃt* / tasya ni«edhyÃbhimatasya sattÃbÃdhanÃt* dravyo÷ sahÃnavasthÃnÃd iti yÃvat* / yo hÅtyÃdinà / vyÃca«Âe / yo hi bhÃvo yena .. .. /// 6 /// .. .. .. .. .. .. .. .. .i .. .. ity Ãha tadupÃdÃnayor ityÃdi tayor viruddhayor ya upÃdÃne tayor anyonyaæ parasparaæ / dvaiguïyaæ tasyÃÓrayatvena ÓÅtopÃdÃnam u«ïopÃdÃnavaiguïyasyÃÓraya itarac cetarasyety artha÷ / tena kÃraïena viruddhayo÷ ÓÅto«ïakÃryayor ekatra yugapadÃrambhavirodhÃt* / tayor anantaroktena prakÃre /// v1 /// bdhiprabhede / na ÓÅta÷ sparÓo 'trÃgner ityÃdi / yady apy atrÃnupalabdhir iti na Órutis tathÃpÅdaæ svabhÃvaviruddhÃkhyaæ liÇgam anupalabdhe÷ sakÃÓÃn na p­thag ucyate / kiæ kÃraïaæ tata evÃnupalambhÃd virodhagate÷ virodhÃc cÃbhÃvasÃdhanÃt* viruddho hi kathaæ niÓcÅyeta / yadi tadupalaæbhe pratiyogino 'nupala /// 2 /// palabdher abhÃvÃsiddher ity arthÃd viruddhavi .. ne 'nupalabdhir eva prayu .. .. .. .iti / bhavatu nÃmaivaævidhÃyÃyà d­Óyavi«ayà anupalabdhe÷ sakÃÓÃd abhÃvagatir ataÓ ceyaæ pramÃïaæ sà puna÷ katham anumÃnaæ kiætu pramÃïÃntaram eveti bhÃva÷ / kathaæ và na syÃd ity ÃcÃrya÷ / d­«ÂÃntÃnapek«aïÃd iti para÷ / d­«ÂÃntÃpek«aæ hy anumÃnam anvayavyatirekava .. /// 3 /// .. .. .. .. mÃnaæ d­«ÂÃntÃnapek«atÃm edva na hÅtyÃdinà prÃha / asyÃm ity anupalabdhau kiæ na nirupÃkhyam ityÃdi ÃcÃrya÷ d­«ÂÃnta evety artha÷ / tad asad ityÃdi para÷ / tad vyomakusumÃdi asad iti kathaæ kena pramÃïenÃvagantavyaæ yenaivaæ syÃt* / anupalaabdher liÇgÃd abhÃve sÃdhye d­«ÂÃnta÷ syÃd ity artha÷ / anupalabdher eva liÇgÃd vyomakusumà /// 4 /// .idyate d­«ÂÃnto yasyà asattÃsiddher iti vigraha÷ / athÃtrÃpy aparo d­«ÂÃntas tasyà vyomakusumÃdyasattÃsiddhe÷ sad­«ÂÃntatve vÃnavasthÃprasaæga÷ / tatrÃpy aparo d­«ÂÃntas tatrÃpy aparo 'pÅti k­tvà / tathà cÃnavasthÃyÃæ satyÃæ ekasyÃpi siddhÃv apratipatti÷ / sarvatra tasmÃd anavasthÃdo«aparihÃrÃrthaæ nirupÃkhya /// 5 /// .. labdhilak«aïaprÃptasya anupalabdher ityÃdÃv api prayoge d­«ÂÃntÃnapek«aïÃd ananumÃnam anupalabdhi÷ / Ó­ïvann apÅty ÃcÃrya÷ / sak­d uktaæ yathà svabhÃvÃnupalabdhau nÃbhÃva÷ sÃdhyate kiætu abhÃvavyavahÃra iti tacch­ïvann api / mÆrkhasya trÅïi nÃmÃni devo divya÷ prajayatir ity ato devÃnÃæ mÆrkhÃïÃæ pri .. /// 6 /// ..m evÃsadvyavahÃraæ sÃdhyaæ darÓayann Ãha / nimittaæ hÅtyÃdi / d­ÓyasyÃnupalabdhir upalabhyÃnupalabdhi÷ / sà nimittaæ kÃraïaæ sadvyavahÃrÃïÃæ sÃnupalabdhi÷ svasannidhÃnÃd Ãtmanà sannidhÃnÃt* / svanimittÃn* svam anupalabdhirÆpa .. ///