Sakyabuddhi: Pramanavarttikatika
Based on the edition by M. Inami, K. Matsuda und T. Tani: A study of the Pramàõavàrttikañãkà by øàkyabuddhi from the National Archives collection, Kathmandu, Tokyo 1992
(Studia Tibetica, 23)


Input by Klaus Wille (G”ttingen, Germany)


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





MINOR CHANGES in this GRETIL version:
ttr has been replaced by tr, ttv by tv, mv by üv, rmm by rm, ïj by üj, ï÷ by ü÷, rtt by rt, rvv by rv, and samb by saüb

A Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. daþ ayaü ca vikalpabuddhyàropitatvàd asamãkùitatatvàrthþ / anapekùitas tatvàrtho vastvartho yeneti vigrahaþ / yathà loke buddhyàråóho 'py adhyavasitatadbhàvatayà pratãyate / taü dharmàdivibhàgaü tatheti lokapratãtivat* / sàdhyasàdhanasaüsthitir vidvadbhir avakalpyata iti saübandhaþ / kim arthaü para ///
2 /// .. ya / kiü punaþ kàraõam ekatvàdivyavahàrasya vastuny asaübhava ity ata àha / saüsçjyanta ityàdi pàramàrthikàþ arthàþ svato na saüsçyante tato na sàmànyavyavahàro vastuni / na bhidyante kçtakatvàdibhir dharmaiþ pratyekaü tasya vastuno 'nekatvàyogàt* ata÷ ca teùv artheùu bahuùu råpam ekaü / ekasmin vàrthe 'nekaü råpaü yad adhyavasãyate tad buddher vika ///
3 /// .. nte / na bhidyante pàramàrthikà arthàs tataþ kàraõàt* / sàmànyam idaü bahånàü / tathà dharmàõàü dharmiõàü ca bheda ity api yo 'yaü bhedo nànàtvavyavahàraþ / sa bauddhe 'rthe na bàhye svalakùaõe buddhipratibhàsasyàlãkatvàt kathaü tatra kçtakatvàdidharmabheda iti ced àha / tasyaiva cetyàdi / buddhipratibhàsasyaiva etad uktaü bhavati bàhyenaikatvàdhyavasàyà ///
4 /// thà taddar÷anàyàto 'pi vikalpapratibhàso 'dhyavasãyata iti / ata evàha prakalpyata iti / yathà pratyakùeõa vastusvalakùaõam eva gçhyate tathà sàdhanànumitenànityatvàdinà sàdhyadharmeõa vi÷iùñaü svalakùaõam eva kasmàn na gçhyata ity àha sàdhyetyàdi / idaü sàdhyam idaü sàdhanam ity asmin saükalpe vastudar÷anahànitaþ kutaþ sva ///
5 /// .. nyàpohavi÷iùño bhedo gçhyata ity abhidhànàd àcàryadiïnàgaprabhçtiþ svalakùaõasya sàmànyasaüsçùñasya grahaõaü / pratij¤àtam ity à÷aïkàm apanayann àha bheda ityàdi / bhedaþ sàmànyasaüsçùñaþ pratãyata ity atràpi vacane gràhyaü na svalakùaõaü svalakùaõam eva nirdiùñam iti naivaü boddhavyam ity arthaþ / .. .. .. ddhisannice÷ina eva bhe ///
v1 /// ùñà gçhyanta iti tatràpi boddhavyaü / anye tu bhedaþ sàmànyaü saüsçùño gràhya iti pulliïgena pañhanti / tatràyam artho bhedaþ / sàmànyasaüsçùño gràhya ity atràpi vacane na svalakùaõaü boddhavyaü iti / kiü punaþ kàraõaü tatraivaü boddhavyam iti ced àha samànetyàdi / anekasminn ekatvà ///
2 /// .. sminn upàdhibahutvaü bhinnàkàraþ àdi÷abdàd dharmadharmyàkàraparigrahaþ / na tat svalakùaõagràhyaü kathaücana kiü kàraõaü tatraikasmiü svalakùaõe kçtakatvànityatvàdiråpeõa bahubhedànàn dharmàõàü kiü vi÷iùñànàü bhedànàü vasturåpàõàü tatraikasmin svalakùaõe 'yogàt* / na hy ekasmin vastuni vasturåpàõi bahåni yujyante niraü÷atvàt* svalakùaõa ///
3 /// .. .. .. .. tatpràtipàdikà ÷rutir iti asàdhàraõena råpeõa tasya svalakùaõasya pratipàdakaþ ÷abdo nàsti kalpanà vàsti nety prakçtaü / asàdhàraõena råpeõa svalakùaõasya gràhako vikalpàpi nàstãty arthaþ / kiü kàraõaü sàmànyenaiva ÷abdasya kalpanàyà÷ ca vçttitaþ tatpratipàdikà na ÷rutir astãti bruvatà svalakùaõe ///
4 /// punar ityàdi / na tu sàmànyenaiva vçttita ity anantaram uktatvàd ayuktaü codyaü / satyam etad adhikaü tu parihàram abhidhàtum upanyàsaþ saüketenaa viùayãkçtaþ saüketitas tam àhuþ ÷abdàþ vyavahàràya sa smçta iti saüketaþ / yasmin svalakùaõe saüketaþ kriyata itãùyate / tata svalakùaõaü tadà vyavahàrakàle nàsti na hi saüketa ///
5 /// .. .. / .. .. .. pasya vyaktyantare saübhavàbhàvàt* yàpy ekà vyaktiþ saüketaviùayatvenàbhimatà tasyà api kùaõikatvàt* / kàlàntare tenaiva råpeõànugamo nàsti kim uta de÷akàlabhinne vyaktyantare / tena kàraõena tatra svalakùaõe saüketo na kriyata ity adhyàhàraþ na hãtyàdinà vyàcaùñe / pràg iti saüketakàle kç ///

B Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .. ki¤cid vastu .. .. .. .. .. anyatreti yatra vyaktibhede tayà àskantavyaü / etac cànyatra sata iti vastubhåtasya sàmànyasya na saübhavatãti saübandhaþ / kiü kàraõam à÷rayàd ananyatrve 'bhyupagamyamàne 'nvayàbhàvàn na hy ekasmàd avyatiriktas tadàtmabhåto .. .. .. .. ///
2 /// .à÷rayabhàvasya niùiddhatvàt* / yadi vyatiriktasya sàmànyasyàsaübandhàn na vyaktyantare svàkàraj¤ànajananam evaü tarhy àdyàyàm api vyaktau tattulyam iti kim ucyate vyaktiùv apårvàsv iti / vyaktiùv ity eva vaktavyaü / tathà ekatra dçùñasyànyatra dar÷anàsaübhavàd ity api na vaktavyam ekatràpi vyaktibhede .. ///
3 /// .. .. sàmànyasyànyatra dar÷anaü na saübhav. .. .. va tatvànyatvàbhyàm anyaþ prakàraþ saübhavatãty àha svabhàvo hãtyàdi svabhàvàt tatvam anyatvaü và na laüghayatãti saübandhaþ / kasmàd råpasya svabhàvasyàtadbhåtasyàtadråpasyànyatvàvyatikramàt* / tato 'nyatvàd ity arthaþ / astv atadråpatvam anyatvaü tu kasmàd i .. .. .. ///
4 /// d. vànyatvalakùaõam ity arthaþ / àkàràntaravat* / ùaùñhyarthe vatiþ / tathà hi sukhàd duþkhasyàpi anyatvam asukharåpam* duþkham ity eva kçtvà iyatà tadråpasyànyatvalakùaõena vyàptir uktà / asya cànyatvalakùaõasyàvi÷eùàd abhimate 'pi sàmànye etena dharma uktaþ / prayogas tu yad vastutve saty atadråpaü tasya tato 'nyatvaü yathà sukhàd. ///
5 /// .. .. tvenànyatvavyavahàrasya sàdhyatvàt svahàvahetuþ evaü tàvad atadråpatve sàmànyasyànyatvam àpatitaü / athànyatvaü neùyate tadà tatvaü pràpnotãty àha tac cetyàdi / vyakter ananyat tadà tad eva vyaktiråpam eva tat sàmànyaü bhavati / atatva ity avyaktiråpatve vastvantaravad anyatvaprasaügàd etac cànantaraü evoktaü astv ananyatvaü sàmànya .. .. .. .i .. .. ///
6 /// di / ekavyaktisvabhàvasya vyaktyantarànvàve÷o 'nugamo vyaktyantarasvabhàvatvam iti yàvat* kasmàt tasmàd ananugamyamànasyàvyaktyantaratvaprasaügàt* / yadi ÷àbaleyàtmakaü sàmànyaü bàhuleyasyàtmabhåtaü bhavet* / tadà bàhuleyaþ ÷àbaleya eva jàtaþ / ÷àbaleyàtmakàt sàmànyàd avyatirekàc chàbaleyavad iti kuto 'sya vyaktyantaratvaü tata iti .. .. .. .. ///
7 /// mànyàt sakà÷àd anvayinãty anugàminã nàpi vyatirekiõaþ / sàmànyàd anvayinã buddhir iti prakçtaü kasmàt tasya vyatiriktasya sàmànyasya kvacid vyaktibhede anà÷rayàd avçtteþ saübandham antareõa vçttyayogàt* / vçttir àdheyatà vyaktir iti tasminn na yujyata ityàdinà ca vyaügyavyaüjakasyàdhàràdheyabhàvasaübandhasya ca .i ///
8 /// rhi sàmànyatadvatoþ saübandho bhaviùyatãti ced àhànyasyàpãtyàdi / vyaügyavyaüjakabhàvàder iti pa¤camã àdi÷abdàd àdhàràdheyabhàvaparigrahaþ / etasmàt pårvaniùiddhàt saübandhadvayàd anyasyàpi yasya ///
v1 /// yasya kasyacit saübandhasya vyaktiü prati sàmànyasyàbhàvàt kiü kàraõaü nityatvàt kenacid vyaktibhedanànupakàryasya sàmànyasyàpratibandhena na hy apratibandhasya ka÷cit saübandho 'stãty uktam* / etena cànyatve 'napà÷rayàd iti ÷lokabhàgo vyàkhyàtaþ / asaübandham apisàmànyaü vyaktiùu sàmànyànukàriõã pratãtiü janayatãti ced àhàsaübandhàd ityàdi ///
2 /// .. d ity arthaþ / tad iti tasmàt* / ayam iti sàmànyàvàdã / ekasya sàmànyasya dar÷anena hetunà ekasmin ÷àbaleye vyaktibhede vçttir yasya pratyayasya tasyànyatra vyaktyantare vçttim avicchan* / vastutveneùñasya sàmànyasya vyakteþ sakà÷àd ye tatvànyatve te nàtikràmati vastuno gatyantaràbhàvàt* tatra cokto doùa ity ayuktam etat* / vastubhåtàt sàmànyàd anuyà ///
3 /// .. .àkàrà pratãtiþ bhràntir eva bhinneùv abhedàdhyàropeõa vçtteþ kutas tarhi sà utpannety àha vikalpetyàdi / vijàtãyavyàvçttipadàrthànubhavena yà tathàbhåtavikalpasya prakçtyà janikà vàsanà àhità tataþ samutthitàþ etac ca pràg evoktam ity àha bhàvabheda ityàdi bhàvànàü tatkàryàõàm atatkàryebhyo bhedaþ tathàbhåtànàü cà ///
4 /// ti nirloñhitam etat pràk* tatra bhàvabhedaþ pàraüparyeõa kàraõaü vàsanàprakçtiþ sàkùàd iti dvayaü upanyastaü / yady anyàpoha eva ÷abdavàcyaþ / kathaü tarhãdànãm ityàdi / pradhàne÷varàdikàrya÷abdà iti pradhànakàryam ã÷varakàryaü jagad iti àdi÷abdàt* ÷abdabrahmapariõàma ityàdi÷abdànàü saügrahaþ / bhàveùv àdhyàtmàbàhyeùu atadbhåto 'pra ///
5 /// .àt tadà bhavet pradhànàdikàryàtmako bhedaþ / sa eva sa sarveùàm abhedaþ / tenàbhedena nimittena sarvatrà vartante / sa ca nàsti bhàvànàm anyàpohavàdino matenàpradhànàdikàryàtmakatvàt* / tata÷ ca katham evaübhåteùv abhedena vartante / naivety abhipràyaþ / tathà càvyàpiny anyàpohavyavastheti bhàvaþ / te 'pãtyàdinà pariharati / te ///
6 /// tetyàdi / vastuny atathà .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. pariõàmenopaskçtatvàd vij¤ànasantateþ sarveùàm bàhyàdhyàtmikànàm arthànàü dar÷aneùv anubhaveùu / satsu apy anapekùya tadbhedam apradhànakà .. ///
7 /// .. .. .. .. kùyety arthaþ / tathàdhyavasày. + + saüketam apradhànakàryàn api bhàvàt pradhànakàryatvenàdhyavasàyàt* / atathàbhåtaü kalpitapradhànakàryatvena kalpitaü caitanyaü / tasya vyavacchedena pradhànakàryàbhàvà iti / yadvikalpavij¤ànaü tatpratibhàsiny arthe sa eva / vijàtãyavikalpavyavacchedenànyàpoha iti ///
8 /// màt* prabhava utpàdo yasya vikalpasya tasmàt samutthità etad uktaü bhavati / yadi nàma vastuni tathàbhåtabhedàbhàvas tathàpi vikalpàropita evànyàpohaþ ÷abdànàü pravçtter aïgaü tato nàsty avyàpitàdoùa iti / pradhànàdikàrya .. .. ///

C Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// bhåteùv apradhànakàryeùu ubhayathàpi sàmànyasya niùedhàd iti bhàvaþ / anyàpohavàdinas tu na doùa ity àha / tathetyàdi pradhànàdhikàryatvavikalpanayety arthaþ / tadanyebhyo 'pradhànàdikàryatvena kalpitebhyaþ / pradhànàdikàryatvenàdhyàropitànàü bhedaþ prati ///
2 /// nuvçttiþ / pratyayanimittaü sàmànyaü kiü neti cet* naitad asti yasmàt tena sàmànyavàdinà sàmànyaü kalpayatàpi ava÷yaü tatra pradhànakàryàbhimate vastuni / apradhànakàryàbhimatàd bhedo nàntarãyakatvàd eùñavyaþ / yadi hy apradhànakàryàt puruùàt pradhànakàryasya na .. ///
3 /// kàrye eka÷abdapravçttyàdilakùaõe paryàptaþ ÷aktaþ / atathàbhåtabhedeùu yathà sàmànyabuddhir bhràntà evaü tathàbhåtabhedeùv apãty avi÷eùeõa dar÷ayann àha / yadãtyàdi / yadi÷abdaþ svabhàvadyotanàrthaþ / yady asya sarvatra nirviùayatvaü svabhàvas tatra kiübhåmau vayam iti / s. ///
4 /// .. gçhãtasyànityàdiråpasya nityàdikasya ca bàhyeùv abhàvàt* / ata÷ càbhåtagrahàt* / viplava eva bhràntir eveti kçtvà nàsyàþ sàmànyabuddher nirviùayàyà viùayaniråpaõaü prati ka÷cid àdaraþ / yadi sarvaiva sàmànyabuddhir bhràntà kathaü tarhy anumànàd vastusaüvàda ity àha / ///
5 /// ye paricchede nivedayiùyàmo niveditaü ca pràk* / yatràsti vastusaübandho yathoktànumitau yathetyàdinà / na tathàbhåtasya vastvàtmakasya gràhyasya samàve÷àd grahaõàd anumànavikapasya vastusaüvàdaþ / pratyakùavat iti vaidharmyadçùñàntaþ / kiükàraõam atathà ///
6 /// dhànàc ca sàmarthyam ity atrànatre / yadi sàmànyabuddhir nirviùayà katham asyà anyàpohaviùayatvam uktam ity ata àha netyàdi / asyàþ sàmànyabuddher bhinnapadàrthadar÷anabaleneti vijàtãyavyàvçttasvalakùaõànubhavasàmarthyenotpatter ity adhyàhàraþ / bahulagrahaõaü ///
7 /// vasàyàt* / teùu bhinneùu vastuùu svapratibhàsyasya bhàvatvenàdhyàropàt* / dç÷yavikalpyàv arthàv ekãkçtya pravçtter ity arthaþ / etad uktaü bhavati yasmàd bhinnavastudar÷anabalenotpadyate utpannàt svapratibhàsaü bhinneùu vastuùv àropya vartate ///
v1 /// tàvad eko upapattidvayaü kçtvà vyàcakùate / anye tv ekaiveyaü dvayapratipattir iti pratipannà / bhinnapadàrthadar÷anabalena teùu svapratibhàseùu bhàvàdhyavasàyàt* svapratibhàsa eva bhinno bhàva ity evam adhyavasàyàd bhedaviùayatvam ucyata it. ///
2 /// .. nàsti ÷a÷aviùàõàdikalpanàsu tatra katham iti ced àha tathà bhàvetyàdi / yathaiva bhinnavastusvabhàvagràhyànubhavabalenotpa + + + + tyàdibuddhayaþ svapratibhàse bhinnabhàvàdhyàropeõa pravartante pradhànakàryatvanityàdibuddhiùv api tathàbhàva .. ///
3 /// vçtter bhedaviùayatvam ucyate ÷a÷aviùàõàdivikalpeùv api vikalpàntaravyavacchedena bhinnatvàdhyàropàd bhedaviùayatvam astãti svà÷rayamàtragata vyaktide÷a eva sthitaü na tu vyakti÷ånye de÷e sarvagataü và vyakti÷ånye 'pi de÷e vidyamànatvàt* apårvagha .. ///
4 /// bhavo naivety abhipràyaþ / bhavet saübhavo yadi tasmàt pårvadravyàt tatsàmànyaü pa÷càd utpadyamànaü dravyaü yàti tac ca nàstãty àha na hãtyàdi / anyadravyavçtter ity utpitsudravyàd bhinnade÷adravyavçtter bhàvasya sàmànyàkhyasya tataþ pårvakàd à÷rayàd acalatas tadubhayà .. ///
5 /// .. tu bhinnade÷enàdar÷ena yogo 'stãti bruvànaþ / kathaü nonmattaþ syàt* / sàmagrãbalàd bhràntaü j¤ànaü / pratibimbànugatàdar÷apratibhàsi tatra jàyate / yathoktaü viruddhapariõàmeùu vajradar÷atalàdiùu parvatàdisvabhàvànàü bhàvànàü nàsti saübhava iti / ye 'pi .. ///
6 /// de÷e àsãd vyakti÷ånye de÷e tasya sthànànabhyupagamàd asti pa÷càt tatsàmànyaü vyaktàv utpannàyàü sàmànya÷ånyàyà vyakter anabhyupagamàt* / na ca tatra de÷o vyaktyà sahotpannaþ / na ca kuta÷cit pårvakàd vyaktivi÷eùàd àgataþ / etac ca na yàtã ///

D Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// mànyam iùyata iti vyàghàtaþ / sa ca pràj¤ànàü duþsahatvàd bhàraþ / ata evàha / ka imam ityàdi / praj¤o hi katham ayuktaü saheta / jaóas tv aj¤ànàd yuktàyuktavicàraõe 'kùamaþ sahetàpi yad àhànyatra jàóyàd iti / bhavatu nàma sakriyaü sàmànyaü tathà ///
2 /// .. .. .. .. .. ï÷ànta + + + tsudravyaü yàyàt* / anaü÷aü và pårvam àdhàraü hitvà / dvayam apy etan nàstãty àha / na cetyàdi / pårvam àdhàram iti såtrabhàgam utpitsu de÷àd bhinnade÷am iti mi÷rakeõa spaùñayati / tayo÷ ceti pårvapa÷càdutpannayor dravyayoþ bhinnetyàdi ///
3 /// .. .. .. .. de÷àbhyàü dravyàbhyàü sa + + t* / àloko hi sàvayavatvàt* anyenàvayavena ghañena saübadhyate 'nyena pañàdibhiþ / evaü rajjuvaü÷adaõóàv api svasaübandhibhiþ / na hãtyàdi asyaiva samarthanaü / kasmàn na yukta ity àha / tasyetyàdi / tasyànavayavasya vastuna ekena dravyeõa sa .. ///
4 /// .. tmana÷ ca tasya sàmànyasya tatprade÷avarttisaübandhiråpatvàd utpitsughañade÷àt pårvade÷avartti yadghañàdidravyaü tatsaübandhiråpatvàn nàsti bhinnade÷ena yugapadyogaþ / a{nyathe ya àtmà tadvyatirekeõa dvitãyàtmàbhàvàd ekàtmana÷ ca tasya sàmànyasya tatprade÷avarttisaübandhiråpatvàd utpitsu} anyatheti tatprade÷avarttiråpatvàbhà ///
5 /// õa saübandhàyogàt* tasmàd ekavyaktinityatàtmanaþ sàmànyasya nàsti tasminn eva kàle bhinnade÷ena dravyena saübandhaþ / saübandhe và pårvavyaktiniyataikàtmakatvena sàmànyasya pårvavyaktau sthitis tasminn eva kàle bhinnade÷avyaktigamanenàsthitir etac ca viruddham ity àha ekasyàdheyasyetyàdi / tatra sthànam iti vyaktau / .. ///
6 /// bhyupagamàt* tatra pårvavyaktàv eva tenaiva pårvavyaktiniyatenaivàtmanà tasya sàmànyasyàsthànam ity ayuktam etat kiükàraõaü tasthitetyàdi / tasyàm eva pårvavyaktau sthitàsthitàtmanoþ svabhàvayor ekasya yugapat sàmànyasya virodhàt* / sarvatra pårvavyaktàv utpisudravye ca sarvadety utpitsudravyàt* pràg api aya .. ///
7 /// .. de÷e pràg evàsti sàmànyaü / tata÷ ca yad uktaü na ca tatràsãd iti / tad asiddham iti / sarvàkàrasthitàtmeti yenaivàkàreõa pårvavyaktau sthitaü sàmànyaü tenaivotpitsudravye 'pi niraü÷atvàt sarvatra tulyàkàràvçttir ity arthaþ / tatsvabhàvetyàdinà pratiùedhati / sàmànyasvabhàvasya dar÷anam à÷rayo yasya sa sarvatra bhinnajàtãye 'pi ///
8 /// .àdi / kiü kàraõam ity àha / a÷vetyàdi / a÷ve sthita àtmà yasya dravyatvasyeti vigrahaþ / gamakatvàd vyadhikaraõasyàpi bahubrãhiþ / a÷ve sthita iti và sàdhanaü kçteti samàsaþ / pa÷càd àtma÷abdena dvipado bahuvrãhiþ / ///
v1 /// ttyà ca / yathoktalakùaõasya dravyatvasya pratãtyà tathety a÷va iti / na tu dravyatvena saübandhàt* gaur dravyam ity evaüpratyayaþ syàt* / sa ca pareõeùña eva na tv a÷va iti / na hi dravyatvanimitto '÷vapratyayaþ / kiü tv a÷vatvanimittaþ / tac cà÷vatvaü gavi nàsti / sajàtãyàsv eva vyaktiùu sarvadà sarvàkàrasthitàtmatàbhyupagamanàt* / ayam . .. .. ///
2 /// viùaye dravyatvaü vartata itãùyate / tata÷ cà÷vabuddhiviùayadravyavçttidharmakena tena bhàvyaü tac cà÷vabuddhiviùayadravyavçttisvabhàvaü dravyatvaü yena svabhàvenà÷ve vartate tenaiva gavàdàv api / tathà ca gor apy a÷vabuddhiviùayatà pràptànyathà dravyatvasyà÷vabuddhiviùayadravyavçttitvaü svabhàvo na syàt* / na caikasya dvau svabhàvau yenà÷ve 'nya .. ///
3 /// .. .. .. .. vyatvamàtraü dç÷yam a÷vabuddhiviùayadravyavçttisvabhàvaü sad api na dç÷yate tato nàsti gor a÷va iti pratãtir ity ata àha / tasya ceti sàmànyasya ekasyety anaü÷asya gçhãtasyàpi bhràntyànavadhàraõam ity api mithyà ni÷cayàtmake parapratyakùe vçtter ayogàd yathoktaü pràk* / tasmàd ityàdinopasaühàraþ / anavayavaü sàmànyaü a .. ///
4 /// .. tàü na pratipadyate iyatà ca na càü÷avad ity etad vyàkhyàtaü / jahàti pårvaü nàdhàram ity etat pårvam ityàdinà vyàcaùñe / sa ceti pårvàdhàratyàgaþ / sàmànyasya nàbimataþ / anyatreti pårvavyaktau vartamànasya sàmànyasya svasmàt pårvàdhàrade÷àd acalatas tataþ pårvàdhàrade÷àd anyatra sthàne janma yasya dravyasya tasmin vç .. ///
5 /// .. pi sàmànyaü tato 'nyade÷aü dravyaü pràpnoti ced àha / yatretyàdi / yatra de÷e asau pa÷càtkàlabhàvã vartate tena de÷ena sàmànyaü na saübadhyate / pårvasthànaparityàgànabhyupagamàt* / yatra de÷e sàmànyaü na vartate tadde÷inaü ca pa÷càtkàlabhàvinaü bhàvaü pràpnoti nyàyàtikràntatvàt kim apy etan mahàdbhåtam iti prak. ///
6 /// .. .. .. .. .. m adhyavasàtum* / sarvagatatva .. panàm api niràcikãrùur àha / yasyetyàdi / tasyàpi sarvagatasàmànyavàdinaþ sarvatragà yadi jàtis tadà ekatra ÷àbaleyàdau yà tasya vyaktiþ prakà÷anà tayà vyaktà karaõabhåtayà / sà jàtiþ sarvatra vyakti÷ånye de÷e vijàtãye ca vyaktibhede vyaktaiva prakà .i ///
7 /// .. kàcid vyaktir iti niùiddh. .. .. vçttir àdheyatà / vyaktir iti / tasmin na yujyata ity itrànatare / yata evaü tasmàt sà jàtir nityam anapekùitaparopakàrànàdheyàti÷ayatvàd evaübhåtà yadi svabhàvena svavij¤ànajananayogyà / tadà nityaü dç÷yeta vyakteþ pràk* pa÷càc ca / atha na yogyà tadà na và .. ///
8 /// .. .. .. + + + vyaktyasannidhàne tatsannidhàne tu samarthà bhavati / tato na nityaü dar÷anam adar÷anaü và jàter ity ata àha / svabhàvetyàdi / nityatvenànàdheyàti÷ayatvàd iti bhàvaþ / yadi jàter nasti vyaktis tat kiü vyaktyaivaikatra sà vyakte

E Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. bhàvàd ekatvàj jàter vyaktaiva prakà÷itaiva sarvatra vyakti÷ånye de÷e vijàtãye ca vyaktibhede vyakti÷ånyeùv apãti api÷abdàd vijàtiye 'pi vyaktibhede sàmànyasya vyaüjikayà vyaktis tayà sàmànyagràhiõaþ / indriyasya yaþ saübandhas tadapaekùayà ///
2 /// .. .. vyakt. .. .. .. te na vyaüjakas tato vyàpini na sarvatra dar÷anam ity ata àha / na cetyàdi / ca÷àbdenaitad àha / apekùitàü nàma vyaktiü jàtis tathàpi tasyàþ sarvatra dar÷anaü syàd eva tathà hi yatra tàvad vyaüjikà vyaktisaünihità tatra sà jàtir dç÷yà saüpannà tad eva ca råpaü tasyàþ sarvatreti / api ca / na ca sà jàtir vyaktyapekùiõã ///
3 /// .. .. vakroktyà dar÷ayati / yadi vyaktapekùiõã syàt* / yadi vyaüjikà vyaktir jàter bhavatãti yàvat* / evaü ca jàtivyaktyor yathàkramaü vyaïgyavyaüjakabhàve 'bhyupagamyamàne yo nyàyo 'tra dçùñaþ so 'ïgãkartavyaþ / ka÷ càtra nyàya ity àha / vyaüjakàpratipattàv ityàdi sàmànyatadvatos tu vyaïgyavyaüjakayoþ punar viparyayaþ / kasmàd iùñaþ / tathà ///
4 /// .. .. .. pràg eva sàmànyagrahaõam iùñaü taddvàreõa tu vyaktes tato vyaüjikàyà vyakter grahaõam antareõàpi vyaïgyàbhimatasya sàmànyasya pratipattir iùñeti viparyayaþ yo 'pi hãtyàdinà vyàcaùñe / svà÷rayo yatra samavetaü sàmànyaü tasya jàter gràhakam indriyaü tayoþ saüyogas tadapekùà pratãtir yasya sàmànyasya tattathoktaü / ÷abda÷rotrendriya .. ///
5 .. saüyogagrahaõaü saübandhopalakùaõàrthaü draùñavyaü / à÷raya÷ånyàþ prade÷à vijàtãyavyaktyadhyàsità vyakti÷ånyà÷ ca tatra na dç÷yate / yathoktasaüyogàbhàvàt* / tasyàpy evaüvàdinaþ kvacid vyaktidar÷ane saty asty evà÷rayeõendriyasaüyogo jàteþ sarvatra sthitàyà upakàraka iti / tat à÷rayendriyasaüyogàd dhetos taddar÷ã kvacid vyaktibheda jàtidar÷ã yathà .. ///
v1 /// .ikà vyaktis tatraiva jàteþ svaråpaü dç÷yaü nànyatreti ced àha / na hãtyàdi tasyà iti / jàteþ kvacid vyaktau dç÷yamànàyàü tadãyam iti sàmànyasaübandhi ekasya dçùñàdçùñatvanirodhàt* / evaü tàvad vyakter vyaüjikàtvam abhyupagamya ca÷abdopàtto 'rtho vyàkhyàtaþ / adhunà na ca sà vyaktyapekùiõãtyàdi vyàkhyàtum àha / vyaktivyaügyatvàd ityàdi ///
2 /// .. .. .. .. .. ùñàdçùñaü råpam astãty ato 'pårvapakùa evàyaü kevalaü doùàntaràbhidhànàrthaü / gajanimãlanaü kçtvopanyastaþ / tathàbhåtasyeti nyàyyasya tatreti jàtitadvator nyàyyam* vyaïgyavyaüjikabhàvasyetyàdinà pràha / svaråpa÷ånye de÷e pradãpàdirahite de÷e / svavyaïgyaü ghañàdikaü / naivaü yathoktena nyàyena vyaktir vyaüjikà ///
3 /// sàmànyam evàdau gçhyata itãùyate pareõa sàmànyagrahaõadvàreõaiva vyakter grahaõàbhyupagamàt* / ata÷ ca vyaüjakàpratipattyàpi vyaügyasyas grahaõàd vyaüjakadharmàtikramo vyakteþ / etad evàha / kathaü hãtyadi / seti vyaktiþ sàmànyasya vyaüjikà ca syàd iti saübandhaþ / tatpratipattidvàreõeti sàmànyapratipattidvàre ///
4 mànyadar÷anabalena vyakter dar÷ane 'bhyupagamyamàne vyaïgyà sà vyaktiþ prasajyate sàmànyasyety adhyàhàraþ / padãpena / ghañavad iti tçtãyeti yogavibhàgàt samàsaþ / supsupeti và / yathà pradãpena ghaño vyaïgyas tadvat* sàmànyena vyaktir vyaïgyà pràptety arthaþ / tatpratipattim antareõa sàmànyapratipattiü vinà vyakter adç÷yaråpa ///
5 .. vyaüjakam ity etad upàttaü / tataþ pradãpaghañàbhyàü tulyam iti dvandvàd eva vatir draùñavyaþ / pårvanipàtalakùaõasya vyabhicàritvàd ghaña÷abdasyàpårvanipàtaþ / pradãpavat sàmànyaü vyaüjakaü ghañavac ca vyaktir vyaïgyà / prasajyata iti vàkyàrthaþ / aneneti sàmànyavàdinà / sàmànyam vinà kim asaübhavat kàryam a ///
6 ktàv iti vahvàyàsaþ / a÷akyasàdhanatayà bahuduþkhahetuþ / parasparetyàdi paraþ / bhedàd vilakùaõatvàd dhetor vyatirekiõãùv ananvayinãsu anvayina ekàkàrasya pratya ///

F Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .. .. àcàryaþ / ye pàcakàdi÷abdàþ kriyànimittàn icchanti tàn praty etad ucyate / abhinnena sàmànyàkhyenàrthena vinà pàcakàdiùu katham ekaþ ÷abdo vàcakaþ / vàcakagrahaõena pratyayo 'py anvayã gçhãta eva tena vinà ÷abdasyàpravçtteþ / ata eva vçttau ÷abdapratyayànuvçttir a ///
2 /// te pàcakàdayo 'bhinnàs santo 'pi tathety abhedena pratãyeran* j¤ànena upalakùaõam etat tathàbhidhãyeran* pàcakeùv adhi÷rayaõàdilakùaõaü pàcakeùv adhyayanàtmakam evam anyeùv api yathàyogaü karmaikapratyayàdinimittam astãti cet* / sa ity anvayã pratyayagrahaõam upalakùaõam eva ÷a .. ///
3 /// .àkyopanyàse / tat karmeti và saübandhanãyaü / pratipàcakaü karmaõo bhedàt* / yenàparàdhena tà vyaktayaþ tathety abhinnapratyayahetutvena satyaü na ki¤cid aparàdhaþ / kiütu tàsàü vyaktãnàm ekaråpatvàt* / tathà hi dravyam ekaråpam anaü÷atvàt* / tad eva ced abhinapratyayanibandhanaü na tu tato vyatiriktaü dharma ///
4 /// kter àkàras tadàkàras tasmàd anyo 'bhedàkàraþ / sa eva vi÷eùaþ so 'sti yasyàü sà atadàkàravi÷eùavatã dravyàkàràd anyàkàrety arthaþ / etad uktaü bhavati / dravyebhyo eva pratyayo dravyam ity evamàkàraþ / tato 'nyenaivàkàreõa pàcakapratyayaþ / sa yadi dravyanimittam eva syàt tadà dravya ///
5 /// dravyasyàbhàva iti pratiùedhapratyayo 'py atadàkàra iti ÷akyeta vyapadeùñuü / na càsau vastvantaranibandhanaþ pareõeùño vi÷eùapratyayànàm eva dharmàntaranibandhanatvàt* / vi÷eùagrahaõe ca kevalakriyamàne caitrapratyayo maitràpekùayà bhavati vi÷eùavàn* / na tv atadàkàraþ caitràdyabhidhà ///
6 /// spar÷àd vi÷eùavàüs .. tasmàt tatra dravyavyatiriktena nimittàntareõa bhàvyam iti / uktam ity àcàryaþ / yathà vyatireko gor gotvaü pàcakasya pàkatvam ityàdiko yathà ca vi÷eùapratyayà anantaroktàs tathoktam iti saübandhaþ / katham uktam ity àha / yathàsvam ityàdi arthàntaraviveko 'rthàntaravyavacchedaþ ///
7 /// vacchedamàtram apratikùiptabhedàntaraü pratipàdaü dharmivacanaþ / pàcakatva÷abdas tu tam eva vyavacchedaü
v1 /// pratikùipta bhedàntaram àheti / dharmavacanaþ tato dharmidharmabhedakalpanayà pàcakasya pàcakatvam iti / vyatirekavibhaktiþ / prayujyate evaü dravya÷abdasyàpy adravyavyavacchedamà ///
2 /// nukàriõy eva buddhir ato yathàvyavacchedaü saüketànusàreõa vi÷eùavatã buddhir ekatràpy aviruddhà etac ca bhedàntarapratikùepàpratikùepau tayor dvayor ityàdiùu prade÷eùu pratipàditaü / tasmàd ityàdinopasaühàraþ yathà vyaktãnàü bhedas tadvat karmm. + ÝInsertion of line 7 /// yàni karmàõi pàkàkhyàni teùu karmasu yà karmajàtiþ samavetà saivàbhedàd dhetuþ pàcakàbhedapratyayasya netyàdinà pratiùedhati na jàtir hetur iti prakçtaü / kiü kàraõaü karmasaü÷rayàt* / karmaõi samavatatvàd arthàntarasaübandhinãti / dravyàd arthàntaraü karmasaübandhinã arthàntara iti dravye / na hi .. ///
3 /// tiþ samavetà na ca tàni karmàõãti pàcakàkhyàni ÷abdagrahaõam upalakùaõaü tathà pàcakapratyayena paricchidyante tasya pàkàkhyasya karmaõa à÷rayo dravyaü pàcaka÷abdenocyate / na ca tatra dravye karmajàtiþ / samavatà evaü tàvad arthàntarasaübandhitvaü karmajàter à÷ritya dravyaviùayaü pàcakà ///
4 /// þ ÷rutyantaraü ÷rutigrahaõam upalakùaõam evaü j¤ànàntaranimittatvàt* / ÷rutyantaram evàha pàka ityàdi / tata iti karmajàteþ karmaviùayàbhidhànasya pratyayasya ca hetutvàt karmajàter ity abhipràyaþ / syàn mataü na karmajàtiþ / pàcakapratyayaü janayati kiütu karmajàtisamà÷rayàt karmai ///
5 /// ktivad bhedàn na hetuþ karmàsyetyàdi / nanåktaü jàtisamà÷rayàd bhinnam api karmàbhinnapratyayahetur ity uktam idam ayuktaü tu jàtisaübandhe 'pi karmaõaþ tathaiva bhinnatvàt* / kiücetyàdinopacayahetum àha / ÝInsertion of line 6: kùaõikasya karmaõaþ sthityabhàvàc ca kàraõàn na karmanimittaþ pàcakàdyabhedapratyayaþ / na hãtyàdinà vyà /// tasya ca pàcakàdyabhedapratyayasya karmanimittatve 'bhyupagamyamàne niruddhe karmaõi puru ///
6 /// .. .. .. .. .. .. õo 'stitvàd adoùa iti ced aha / pacata evetyadi / yadi atãtasya satvaü syàt* / vartamànavad upalabhyetopalabdhilakùaõapràptaü ca kaemeùyate syàn mataü karma


G Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// dravyasaübandho 'syàsaübandhàt kàraõàn na sàmànyaü pàcakàdyabhidhànapratyayasya hetuþ / asaübaddham api hetur iti ced àha / netyàdi / ayuktam ity asaübaddhaþ / ÷abdagrahaõam upalakùaõaü / asaübaddhaü sàmànyaü na j¤àna÷abdakàraõam ity arthaþ / atiprasaügàt gotvaü apy a÷vaj¤à ///
2 /// .. .. ..t* / karmàbhàvàd eva na kartari / pàcake pàraüparyeõàpi na samavetam ataþ / saübaddhasaübandho 'py asya sàmànyasya dravyeõa saha nàsti / anyatheti asaübaddhasyàpi j¤ànàdihetutve sthityabhàvàc ca karmaõa ityàdi yad uktaü tatràtãtetyàdino 'ntaram à÷aükate / atãtaü vina ///
3 /// tànàgatam asat* j¤ànàbhidhànayor na nimittam iti saübandhaþ / kiü kàraõaü tayor ityàdi / tayoþ j¤ànàbhidhànayoþ asad dhãtyàdinà vyàcaùñe / upàkhyàyate / prakà÷yate vastv anayety upàkhyà 'rthakriyà÷aktiþ / sà nirgatà yasmàd asatas tat tathoktaü / asad yasmàd arthakriyà÷aktivikalaü tad evaübhåtaü kathaü ÷abda .. ///
4 /// ùyate tadà tasya vastutvam eva syàn na .. + kiü kàraõam ity àha / kàryetyàdi lakùaõa÷abdaþ svabhàvavacanaþ / tad iti tasmàt* atãtaü pracyutaråpaü / anàgatam asaüpràptaråpaü / karmaõaþ sakà÷àd anyac ca vyaktyàdikaü j¤ànàbhidhànayoþ nimittatvena neùñaü sàmànyavàdinà / vyaktiþ karmà÷rayo dravyaü àdi÷abdàt saüketavà .. ///
5 /// thà ceti anvayinoþ pàcakàdi÷abdaj¤à .. + + nimittatve sati na jàtisiddhiþ ca÷abdàn nityaü satvam asatvaü và ÷abdaj¤ànayoþ syàt* / kasmàn na jàtisiddhir iti ced àha / tasyà ityàdi / tasyà jàteþ abhinnasya j¤ànasyàbhidhànasya ca nimittatve neùñatvàt* yathà ca pàcakàdiviùaye te animitte pravartate tathànyatràpãti kena ni ///
6 /// .. ükate / karmà÷rayasya dravyasya ÷aktiþ / ÷abdagrahaõam upalakùaõaü pàcakàdij¤ànasyàpi ÷aktinimittaü / netyàdinà pratiùedhati na pàcakàdi÷aktiþ pàcakàdi÷abdanimittaü / kiü kàraõaü ÷akter dravyàd avyatirekeõa dravyavad evànanvayàt* / ananvayina÷ càrthasyànvayij¤ànàbhidhànaü prati nimittatvànabhyupagamàd abhyupagame ///
7 /// saügàt* bhinnaiva ÷aktir iti ced àha na hãtyàdi / yadi dravyàd anyaiva ÷aktiþ syàt tadà tasyà eva ÷akteþ pàkàdyarthakriyàsåpayogena kàraneõa dravyasya ÷aktyàdhàrasyànupayogitvaprasaügàt* / tasyàü pàkàdinivarttikàyàü ÷aktau tasya dravyasyopayogaþ evam api pàraüparyeõa pàkàdau dravyam upayuktaü syàd iti bhàvaþ / kim ityàdi siddhànta .. ///
8 /// tathà hi pàkàdinirvarttikàyàü prathamàyàü ÷aktau dravyaü yayà ÷àktyopayujyeta / sàpi ÷aktir yadi vyatiriktàbhyupagamyeta tadà pàkàdinirvarttikàyàü ÷aktau dravyasyopayogàya ÷aktyantarasya dravyàd vyatirekiõo 'bhyupagame 'tiprasaügàt* / tasyàm api ÷aktàv upayogàyàparà vyatiriktà ÷aktiþ / kalpanã .. .. ///
v1 /// vyatiriktàü ÷aktir dravyam eva prathamàyàü pàkàdinirvarttikàyàü ÷aktàv upayujyata iti vàcyaü / evaü ca dravyasyopayoge ÷aktàvi÷eùyamàõe taddravyam arthakriyàyàü pàkàdilakùaõàyàm evopayujyata iti kiü neùyate / dravyasyàrthakriyàyà÷ càntarakàle kim anarthikayà ÷àktyà kalpitayà / yata evaü tasmàt pàkàdyarthakriyà÷aktir ity anena dravyam evocyate / k. .. ///
2 /// ntaraü nànvetãti kçtvà tato dravyàt pàcakaþ pàcaka ity anvayã ÷abdo na syàj j¤ànaü ca ÷abdagrahaõaü tåpalakùaõaü / pàcakàdiùu dravyeùu pàcakatvàdi sàmànyam asti / tannibandhanam anvayi÷abdaj¤ànam iti ced àha / sàmànyam ityàdi / sàmànyaü pàcakatvàdi yadãùyate / tadà pàkàdikriyànirvarttana÷aktyavasthàyàþ pràg eva dravyasyotpattisamakàla + + dravyasamave ///
3 /// cakàdij¤ànàbhidhànaviùayaþ syàd iti bh. .. .. .. .. .. .. vet tadà pa÷càd api na bhavet* tasya dravyasyàvi÷eùàt* / asty eva sarvakàlaü dravye pàcakatvàdi kiütu pràg anabhivyaktam ato na ÷abdaj¤ànayor nimittam ity ata àha / vyaktam iti pràg eva càhivyaktaü bhaved ity arthaþ / sattàdivat* / yathà sattàdravyatvàdi yàvaddravyabhàvi / arthakriyàyà .. .. ///
4 /// .. rthe jàtyà÷raye tatsamavàyasya sàmànya .. .. + + sya akàdàcitkatvàt sarvakàlabhàvitvàt / etad eva draóhayann àha / yàvanti hãtyàdi / arthe jàtyà÷raye samavàyadharmaõi saübandhayogyàni / tàni sàmànyàni / asyàrthasya ya utpàdas tena saha samavayanti asmin sàmànyà÷raya iti vibhaktivipariõàmena saübandhaþ / utpà .. .. kàlam eva dravyeõ. ///
5 /// .. / atha siddhàntam atikramya pa÷càdbhàvitvaü sàmànyasya kalpyate / tadà tadvyatikrame siddhàntàtikrame tasya sàmànyà÷rayasya pa÷càd apy avi÷eùàt+ / na tatsamavàyaþ syàt* / tena sàmànyena samavàyo na syàt* / yathà phalasya ekasvabhàvasyàpi raktatà pràg na bhavati / pa÷càc ca bhavati / tadvat puruùasya pàcakatvasàmànyam ity ata / tatsaübandhãtyàdi / ta .. ///
6 /// .. .. .. .ai .. .. .. .. .. ti sàmànyasamavàyaþ + syeti punsaþ / na hy aviguõe svabhàve sthitasya tatsaübandho na bhavet* / tatraiva ca sàmànyasamavàyaviguõe svabhàve sthitasyàsya dravyasya pa÷càt sàmànyasamavàyo bhavatãti / duranvayaü durbodham etat* / phalasyàpy àmràdeþ pårvaü pa÷càc ca yady ekasvabhàvatà tatràpi tulyaü codyaü / sàmànyasaübandham eva tadà dra ///
7 /// .. kàretyàdi / pàkàdilakùaõà kriyà tatkçto ya upakàras tadapekùasya dravyasya sàmànyaü prati vyaüjakatve 'bhyupagamyamàne tasya dravyasyàkùaõikatvàd avikàriõo nàpekùà sahakàriõaü prati / atha .. kriyeta tadàpy ati÷àye 'sya dravyasya kùaõikatvam àpadyate / kùaõikatvàc cotpàdànantaraü dhvaüsi ///
8 /// vyàpàraþ karma tatkçta upakàro 'ti÷ayas tam apekùya sthirasvabhàvasya pårvasvabhàvàd acalataþ anati÷àyàt svabhàvàntarànupàdànàt* / avi÷eùàdhàyini karmaõi / kàpekùà / naiva / ati÷aye và dravyasya kriyàkçte 'bhyupagamyamàne 'ti÷ayàdhàyakasya karmaõaþ ///

H Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. / yadi kriyàkçto 'ti÷ayo na svabhàvabhåto dravyasya tadarthàntarasya kàraõàd dravyaü naivopakçtaü syàt* / tasmàt partikùaõaü svabhàvabhåtasyànyànyasyàti÷ayasyotpattes tad api dravyaü devadattàdi kùaõikaü syàt* / tata iti kùaõikatvàt* svotpattisthànavinà .. .. .. ///
2 /// nyasya vyaüjakaü syàt* / tasmàt sthitam etad yathà vastubhåtà jàtir nàstãti // atra paro bråte / kathaü tarhãtyàdi / yathetyàdi siddhàntavàdã / yathà pàcakàdiùu / pàcakatvàdi / sàmànyaü nàsti / tathà prasàdhitaü / atha ca tatra pravartete 'nvayinau j¤àna÷abdau / tathànyatràpy antareõ. ///
3 /// vçttir iti / tato 'nvayij¤àna÷abdavçtteþ pàcakàdiùv api / pàcakatvàdisàmànyam astãti / cintitam etad anantaraü yathà teùu pàcakatvàdisàmànyaü na saübhavatãti / yady anvayiråpaü nàsti / tat kim idànãm animitte te ÷abdaj¤àne syàtàü / netyàdi / siddhàntavàdã / asty eva tayor nimittaü yat tu pareõ. ///
4 /// .. .. .. .. .. .. na bhavatu / kiü tarhi + + r nimittam ity àha / yathàsvam ityàdi / yo ya àtmãyo vàsanàprabodhaþ tasmàd anvayino vikalpasyotpattiþ / tato vikalpotpatteþ sakà÷àd yathà vikalpaü ÷abdà bhavanti / na tu punar vikalpàbhidhànayor vastusattà anvayipadàrthasattà samà÷raya ity uktapràyam etat* / ava÷ya¤ cai .. ///
5 /// .. j¤ànavàsa .. .. .. dhàt* / virodhiråpasamà .. .. na paraspararåpaviruddharåpàdhyàropeõa yathà pradhànakàryam ã÷varakàryam ahetukaü saüvçtimàtraü jagad ity evaü sarvabhede 'nvayinos tayor iti / j¤ànàbhidhànayoþ aparàparadar÷ane 'pãti / parasparabhinnànàm arthànàn dar÷ane 'pi / na ca tatreti / pradhànàdi .. + + + + .. ra .. .. ///
6 /// . j¤àna÷abdayor nibandhanaü / kasmàn nàstãty àha / .. + + + .i .. dhinor ityàdi / aniyamenetyàdi paraþ sarvaü sarvatrànvayij¤ànam abhidhànaü ca syàt* / etad eva sàdhayann àha / na hy animittam ityàdi / nanu yathàsvaü vàsanàprabodhàt* / vikalpotpatter ityàdi / tayor animittatvaü pratiùiddham ity anavakà÷a ///
7 /// cid àsattiviprakarùàbhàvàt* / sarvatra sarvavikalpahetutvaü syàd iti / na hy animittaü bhavad ity atra bàhyanimittàbhàvàd animittam iti draùñavyaü / nànimitta iti sàddhàntavàdã / avi÷iùñanimitte na bhavata ity arthaþ / ata evàha / vàsanàvi÷eùanimittatvàd iti / yathàbhåtadar÷anadvàràyàtà vàsanà /
8 /// ..ü / vikalpaü janayati na sarvatreti / samudàyàrthaþ tathàbhåtam iti / anvayiråpaü na càsati / tasminn anvayini bàhye nimitte iti siddhàntavàdã
v1 /// ata evàha / vàsanàvi÷eùanimittatvàd iti / yathàbhåtadar÷anadvàràyàtà / vàsanà / sà tatraivàdhyavasitatadbhàvaü / vikalpaü janayati na sarvatreti / samudàyàrthaþ tathàbhåtam iti / anvayiråpaü na càsati / tasminn anvayini bàhye nimitte vikalpena na bhavitavyaü / bhavitavyam eva etad eva ///
2 /// gavàdiùu / ke÷amakùikàdiùu ca yathàkramaü / abhàveùu ÷a÷aviùàõàdiùu samayavàsanà yathàsvaü siddhàntaü saüketavàsanà / tadbalenàropitaråpavi÷eùeùu pradhànakàryatvàdiùu tathà vikalpotpatteþ anvayino vikalpasyotpatteþ na hy eteùu yathokteùu bàhyam anvayiråpam asti / svapnati ///
3 /// .i .. te / siddhàntasamàropitasya tu pa + spa .. + + + r yugapad ekatretyàdinà pratipàditam evàsatvaü / na ca te vikalpàþ svapnàdyupalabdheùv asatsu vastubhåtànvayiråpam antareõàpy utpadyanta iti / sarvatràrth. sarvàkàrà bhavanty api tu pratiniyatà eva / niyamahetuü càha / vibhàgenaivetyàdi / tathopalabdhànàm ///
4 /// .. .. .. .. .. .. + + m arthànàü vibhàgenopalaübhaþ siddhàntàropitànàm api / yathàsvaü siddhànta÷ravaõakàle ÷a÷aviùàõam ityàdiùv api / ÷a÷aviùàõaü bandhyàsuta iti / vyavahàravyutpattikàle anàditvàc ca vyavahàravàsanàyàþ / uktaü càtretyàdi / ekapratyavamarùàkhyaj¤ànàdyekàrthas. ///
5 /// tvaü / dhavàdiùv eva  vartate / na gavàdiùv iti / pçùñena pareõaitad eva vàcyam* / bhàva÷aktir eva sà / dhavàdãnàü yena ta eva vçkùatvaü prati pratyàsannà na gavàdaya iti / tadà tulye bhede yayà pratyàsatyà / bhàva÷aktilakùaõayà jàtiþ / kvacit svà÷rayàbhimate 'rtharà÷au / prasarpati ///
6 /// dhyavasàyava÷àt* bhàvànàü / an. yo na tu vastubhåta iti atra sàükhya àha / na nivçttim ityàdi / bhàvànvayo bhàvànàm ekaråpatvaü / apara iti vastubhåtas tadà ekasya bãjasya yat kàryaü / tadanyasya pçthivyàder na syàt* / kasmàt* / tayor bãjapçthivyor atyantabhedataþ / yady e ///
7 /// .àdhayati / yo hi tasya bãjasyàükurajananasvabhàvo na hi so 'nyasya pçthivyàder asti yo 'sti buddhyàropito vyàvçttilakùaõo na sa janakaþ / kasmàd vyatirekasyànyavyàvçttilakùaõasya niþsvabhàvatvàt* / tasmàd bãjasvalakùaõam eva janakaü råpaü t. .. .. .. ///

I Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// t. rekasyànyavyàvçttilakùaõasya niþsvabhàvatvàt* / tasmàd bãjasvalakùaõam eva janakaü råpaü / tad eva  vastu / tajjanakaü cety aükurajanakaü svalakùaõaü / anyatreti pçthivyàdau / aparaü pçthivyàdikaü /
2 /// + + + + + + + + + + + + + + + + + þ .. pçthivyàdis tenàükurajananena bãjasvabhàvena / tato bãjàd abhinnaþ syàt* yadãtyàdi siddhàntavàdã / àtmaikatràpãti / kàraõakalàpasya yenàbhinnenàtmanà janakatvam iùyate / sa àtmà teùàü kàraõànàü madhya ekatràpi kàraõe 'stãti / tenaikena kàryaü kçtam iti .. ///
3 /// .. .. .. .. .. .. kàraõàntaravaiyarthyam* / naitad asti samuditànàü antyàvasthàyàm eva / teùàü tàdç÷aü sàmarthyam* / kùaõikànàü hetupratyayàyattasannidhitvàt* / parasya tu nityavàdinaþ sadà tadråpam astãti bhavet kàraõàntaràõàm ànarthakyaü / ata evoktam ekatràpi so 'sti kàraõànantaravika .. .. ///
4 /// kasvabhàvatvàd ekasya kàryasya kàrako .. + + + sa teùàü kàraõàbhimatànàm arthànàm abhinno janakaþ svabhàva ekakàraõasannidhàne 'py asti / tata÷ ca sarvasyàm avasthàyàü avaikalyàt kàraõasya yatra tatràvasthitaþ eko 'pi janakaþ syàt* / etad eva draóhayann àha / yasmàd ityàdi / ekasminn api bãjàdau sannihite nàpaity a .i ///
5 /// .. .. nnasya kàryajananasvabhàvasya bãjàd arthà + + pçthivyàdau / vi÷eùo 'stãti / kiü kàraõaü / vi÷eùe saty abhedahàneþ / sa hy abhinno janakàbhimataþ / svabhàvaþ tatràpi bãje 'pi kevale 'stãti / naikasya bãjasya sthitàv api / tasyety abhinnasya råpasya janakàbhimatasy. ///
6 /// .. .. vasthàbhedaþ / .. .. ü sahasthitiniyamàbhàvàt .. + + .. .. etac càbhyupagamyoktam anyathà nityàd avasthàntaravyatiriktànàü vi÷eùàõàm api katham apàyaþ / na ca te janakà iti vi÷eùaþ / kasmàn neùñà ity àha / sahakàriõàm ityàdi / tasmàd ekasminn api bãjàdau sthite / janakasyàtmanaþ sthànàt* / asthàyina iti / vi÷eùasya ekasthi ///
7 /// þ syàn na ca bhavati kàryotpattis tataþ sàmànye sthite 'pi saha .. .i .. .. .y. .. kasya vi÷eùasyàpàye / phalàbhàvàd vi÷eùebhyas tadudbhavas tasya kàryasyodbhavaþ na sàmànyàt* / tatkàryam aükuràdikaü / kiü bhåtam aneketyàdi / anekasya sahakàriõaþ sàdhàraõaü / anekasahakàrijanyam ity arthaþ / ekavi÷eùàpàye 'pãti / sahakàriõàm anyatamabhedàpà .. ///
8 /// ÷eùeùv evànvayavyatirekau kàryasya na tu sàmànye / tad àha / na tv avikala iti / ekavi÷eùasthitàv avikale 'pi abhinne råpe tatkàryaü na bhavati / kàryaü hãtyàdinaitad eva vibhajate / kuta÷cid bhàva utpàdaþ / sa eva dharmaþ sa yasyàsti / tat tadbhàvadharmi / kadàcid yan na bhavati / tat tasya janakasya vaikalyàt* / na càbhinnasya råpasya janakàbhi .. .. .ya ///
9 /// m asti / avikale tasmin sàmànyaråpe kàryam abhavat* / tasya sàmànyasyàjananàtmatàü såcayati tasmàt* / vi÷eùàõàm eva bhàvàbhàvàbhyàü kàryasya bhàvàbhàvau / yeùàü ca vi÷eùàõàü sàkalyavaikalyàbhyàü kàryaü bhàvàbhàvavat* /
v1 /// þ kàryasyotpattiþ / tasmin sati bhavatãti / hetubhàvayogye vi÷eùe sati bhavataþ kàryasya tadanyasmàd iti / vi÷eùàd anyasmàt sàmànyàt* / atiprasaügàt* / sarvaþ sarvasya kàraõaü syàt* / yata evaü tasmàd vi÷eùà eva janakàþ / na sàmànyaü janakaþ / tato 'janakatvàt ta eva vi÷eùà vastu paramàrthasanta ity arthaþ / kiü kàraõaü yasmàt* / sa pàramàrthik. .. ///
2 /// .ãtyàdinà vyàcaùñe Ývyàcakùate?ÝÝ / arthakriyàyogyatà vastuno lakùaõaü ayogyatà tv avastuno lakùaõam iti saübandhaþ / vakùyàmaþ arthakriyàsamarthaü yat tatra paramàrthasad ityàdinà / sarvàrthakriyàyogyo 'rtho vi÷eùàtmako / nànveti / vi÷eùasya vyaktyantànanuyàyitvàt* / yo 'nveti / sàmànyàtmà / tasmàt sàmànyàtmano na kàryasaübhavaþ / tasmàd i ///
3 /// d ity arthaþ / tataþ eveti / vi÷eùàd eva / .. .. + + .. .i .. niùpatteþ tad evaü paraiþ kalpitasyànvayiråpasyàjanakatvaü pratipàditam adhunà yat pareõoktam ekasya kàryam anyasya na syàd atyantabhedata iti / tat parihartuü tad eva codyam àvartayati / svabhàvànanvayàt tarhãtyàdinà / jvaràdi÷amane ka÷cit saha .. tyekam e ///
4 /// saþ / ekasya bãjàder yajjanakaü råpaü tadany + pçthivyàder nàstãti kçtvànyaþ sahakàrã ajanakaþ syàt* / janakasvabhàvàd bhinnasvabhàvasya janakatve vàbhyupagamyamàne bhedàvi÷eùàt sarvo yavabãjàdir api / ÷àlyaükurasya janakaþ syàt* / naitad ityàdinà pariharati / ÷àlibãjasyaikasya / janakasya ///
5 /// .iþ / ÷àlyaükurasya nàparo .. .. .ã .. ..þ / ca÷abda ÷lokapåraõàrthaþ / evakàràrtho và / kiü kàraõaü / svabhàvo 'yaü bhàvànàü ekasya yo janaka àtmà tasmàd àtmanaþ svabhàvàd bhidyamànàþ sarve samaü tulyaü janakàþ pràpnuvanti / bhedàvi÷eùàt* / na và ka÷cij janaka iti / syàd etac codyaü / yady eùàm ekasmà .. .. .. d àtmano ///
6 /// .. .. ..ü .. .. d eva / tata iti / vi÷eùasaü .. + + bhedàvi÷eùe 'pi / kuta÷cid àtmàti÷ayàd vi÷iùñakàryapratiniyatalakùaõàt* / ka÷cij janakaþ pçthivyàdi / ÷àlyaükurasya nàparo yavabãjàdi / kasmàt* / ÷àlyaükurajananàvi÷eùas tasya pçthivyàdeþ / sahakàriõaþ svabhàvo nàparasya yavabãjàdeþ / ayam eva vibhàgaþ / kiü kç .. ///
7 /// .. .. .. yuktaü syàt* / kuto hetor ayaü yathoktaþ svabhàva iti / ava÷yaü hi svabhàvabhedasya hetunà bhàvyaü / yato nirhetukatve hetv anapekùiõo de÷àdiniyamàbhàvenàtiprasaügàt* / sarvatra sarvadà sarvàtmanà bhàvaprasaügàt* / tasmàt svabhàvo 'sya kàraõàbhimatasya svahetoþ sakà÷àd bhavatãty ucyate / tasya ///
8 /// .. .. .. .. .. nàdir hetuparaüparà na bhinnànàü bhàvànàü hetupravibhàge bàdhakaü pramàõam asti / tad evàha bhinnetyàdi / svabhàvàd iti vastusthiteþ ekatve tu bàdhakam astãty àha / abhede tv ityàdi / parasparam abhedàd ekasya nà÷e sarvasya yugapannà÷a

J Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .. .. ÷eþ / svabhàvenàbhedàt* / vibhàgotpattãtyàdi / ekasyotpattir anyasyànutpattir ekasya sthitir anyasya nirodha ity evaü vibhàgenotpatyàdayo na syuþ / kiütu sakçd eva syuþ / svàtmavad iti / yathaikasyàvasthàvi÷eùasya na vibhàgenotpatyàdayas tadvad i {.. nvayavyatirekas tadabhedasya lakùaõaü saty api bhà} ///
2 /// .. .y. .r. h. .. m ityàdi / såtre tu n. + .. dbhavagrahaõam upalakùaõaü / tathà tenaivàvibhàgotpatyàdinà upalakùaõàn ni÷cayàd abhedasya anyathà bhedàbhedau kena lakùyete / ekàkàrasyàpãti tulyàkàrasyàpi vyatirekaþ pçthagutpatyàdimatvaü tad bhedasya lakùaõaü / avibhàgotpatyàdimatvam avyatirekas tad abhedasya lakùaõaü .. ///
3 /// r utpàdànutpàdaprabhçtikayor yuga .. + tm. + virodhàt* / nàbheda evàrthànàü kiütu bhedo 'py asti / tena kàraõena / naivaü / na sakçdutpatyàdiprasaüga iti ced àha / netyàdy asyaiva vyàkhyànaü / na vai sarveõàkàreõàvyatirekam abhedaü bråmo yenaivaü syàt* / sakçnnà÷otpàdàdi .y. t* / .. ///
4 /// .. .. .. lakùaõo bhinno n. .y. traiguõyàtmakaþ sukhaduþkhamohàtmatàyàþ sarvatràvi÷eùàt / iti yathoktàd avasthàlakùaõàd bhàdàt* / evaü tarhi sàmànyasya nityatvàt* sarvatra sthànaü / vi÷eùàõàn tu vinà÷a ity etad aïgãkçtaü tata÷ ca ekasmin vi÷eùe vina÷yati sati / yas tiùñhati sàmànyàtmà / na sa tasya vi÷eùasya .. .. ..þ / vi .. .. .. ///
5 /// .. nyathà sthànàsthànayor ekà÷rayatve 'bhyupagamya .. + + .. + .. .. mmàv ekàtmany aïgãkçtau / tata÷ ca ko 'nyo dharmo bhedako naiva ka÷cit* naiva viruddhau dharmàv ekatràïgikriyete / yasmàd vi÷eùàþ pçthagutpàtyàdinà sarvàkàravivekinaþ / sàmànyaü tu pçthagutpatyàdyabhàvàt sarvatràvivekãty ata àha / sarvàkàretyàdi sarvàkàravivekàviveki ///
6 /// .. .i .i / bhedasàmànye bhinne ity etadabhidhànamàtraü neùñaü syàt* / na tu vastu neùñaü / vastu tu bhedasàmànyàtmakaü parasparaü bhinnam iùñam eva / etac coktaü pràk* / nàmàntaraü vàrtham abhyupagamya tathàbhidhànàd ityàdinà / tad iti tasmàt* / ime bhàvà iti / vi÷eùàþ sàmànyaü và / parasparaü bhinnà eva / kiübhå .à naikayogakùem. ///
7 taþ kàraõàt* / na syàt sàmànyabhedadhãþ / sàmànyavi÷eùayoþ parasparasaübandhavatã buddhir na syàd ity arthaþ / buddhyabhàvàc ca vyapade÷o 'pi pratikùipta eva /
v1 /// .. .. .. .. .y. .. .. .. .. .. .. .. .. pade÷àbhàvokto buddhyabhàvanàntarãyakatvàt* / tadabhàvasya buddhyabhàvo 'py arthàt kathita eveti / tad iti tasmàd idaü sàmànyaü bhedebhyo 'rthàntaraü / bhedeùv anàyattaü / kasmàt tair bhedais tasya sàmànyasyàjanyatvàt* / dvitãyo 'rthas tad idaü bhedàtmakaü vastu / sàmanyàd arthàntaraü tasmin sàmànyo ///
2 /// .. .. bhedasyedaü sàmànyam iti vyapade÷aü .àr.. .i / bhedo và asya sàmànyasyeti / anyàpohe 'pi sàmànye eùa prasaüga iti / sa ekasmin vina÷yati / tiùñhaty àtmetyàdikaþ / tathà hi dhave khadire và vina÷yati / avçkùavyàvçttis tiùñhaty eva vçkùàntare / netyàdinà pariharati / ayam atràrthas trividho hy anyàpohaþ / ekas tàva .y. ///
3 /// .. ha / svabhàvaparabhàvàbhyàü yasmàd vyàvçtt. + + + + + .. yaü ca ÷abdaliïgà÷rayasya vyavahàrasyà÷rayatvena vyavasthàpyate / na tu ÷abdavàcyatayà / anyavyavacchedamàtraü dvitãyaþ / anyàpohanam anyàpoha iti kçtvà / yaþ sarvatràbhedena pårvàcàryaiþ vyavsthàpyate / pratiùedhamàtrasya sarva .. .i .. .. ùàt* / vikalpa ///
4 ///.. .. kàrasya ÷àbdavàcyatayàbhimataþ / ta .. ya .. + .àvçttaü / svalakùaõam adhikçtyocyate / tad ayuktaü / tadviùayasyàtmabhåtaü tasmin vina÷yati vina÷yaty evàbhedàt* / yac ca tiùñhati svalakùaõàntaraü tat tasmàd anyad iùyata eva / yac ca pratiùedhamàtraü tasya niþsvabhàvatvàn naitac codyaü / tad àha / vyàvçtter niþsvabhàvatvàd iti / na sthànàsth. .. ka .. ///
5 ///.. iti / iyaü sthànàsthànaka + + + + .. tasyety anyàpohasya svabhàvànuùaügiõyo vastvanupàtinyaþ yàpi vikalpabuddhyàkàralakùaõànyavyàvçttiþ / sa upaplava÷ ca vibhrama÷ ca / sàmànyadhiyo vikalpikàyà buddher ataþ sàpi bahir nàsty eva yata evaü tenàpi viplavatvena kàraõena sà .. vçttir adåùàõà / .. ///
6 /// .. ..ü / .. .. .i .. .. .. mithyàj¤ànam eva katham iti ced àha / yad ityàdi yasmàd ekatra ekàkàraü tadviùayasya vikalpavij¤ànaviùayasya sàmànyasya na sthitir asthitir và / kasmàt tasya mithyàj¤ànaviùayasyàbhàvàt* / samànadoùatàm apanãya punaþ prakàràntareõa prakràntaü codyaü / .. ///

K Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .ya .v. bhàvaþ yac ca tasya ÷àlibãjasya ÷àlyaükurajanakaü råpaü tato janakàd råpàd anyaþ pçthivyàdir janakaþ katham iti / tatrety upanyàse tatra và codye pratividhãyate / ÷àlibãjàd anyasya pçthivyàdes tajjanakam aükurajanakaü råpaü nàstãti na bråmaþ / kiü tarhi yad ekasya ÷. ///
2 /// .. råpeõeti na ÷àlibãjaråpeõa kiü kàraõam atatvàd atatsvabhàvatvàt* / na càtra bàdhakaü pramàõam astãty àha / te yathàsvam ityàdi te pçthivyàdayaþ / yathàsvam iti yasya yatsvalakùaõaü tena bhinnà÷ ca parasparam ekasya kàryasya janakà÷ ca svabhàvena prakçteti ko 'tra virodho / na ka÷cid bàdhakapramàõàbhàvàt* / {svabhàvena vastusthitya} na tu ÷àlyaükurajanakàbhimatena ÷àlibãjaråpeõa vikalasya pçthivyàdeþ ÷àlyàmkurakàryatvaviruddham ity atha àha / eka .. ///
3 /// + + + + + .ibãjasvabhàvo na syàt* + .. tkàryaþ / kiütu tatkàrya eva / sa ÷àlyaükuraþ kàryam asyeti vigrahaþ / yadi tu bãjasyaivàükurajanakatvaü syàt* syàd virodhas tac ca nàsti / tad àha tenaivetyàdi / tenaiveti ÷àlibãjenaiva / tatkàryam aükuràkhyaü api cetyàdinà pårvoktaü smarayati / ekàpàye phalàbhàvàd vi÷eùebhyas tadudbhava iti ///
4 /// .. .. nakaråpeõa / yad ekasya bãjasya janakaü + + + nyasya pçthivyàdes tan nàsti na tàvateti / bãjaråpavaikalyamàtreõàjanakàþ pçthivyàdayaþ apy abheda ityàdi / teùu bhedeùv abhedho 'py astãty arthaþ / syàd etad ityàdinà vyàcaùñe na punas teùàm iti vi÷eùàõàü tad evàbhinnaü råpam eka÷aktitayà yogàt* / tenety àcàryaþ / tenàbhinnena råpeõa te vi÷eùà a ///
5 /// .. .. vi÷eùàþ / tasya sàmànyaråpasya nitya + nànapàyàt* / (in the margin:) /// yaråpena tena sàmànyaråpeõa te vi÷eùà janakàþ / kiü kàraõaü tasya sàmànyaråpasya nityasyànapàyàt* / ekakàraõasthitàv api kàryotpàdaprasaügàt* etac ca nàpaity abhinnaü tadråpaü vi÷eùàþ khalv apàyinaþ / ityàdinà pràg uktaü syàtàü / nà÷otpàdau sakçd ityàdinà viruddhadharmàdhyàsàd bhedaü prasàdhya pratibhàsabhedenàpi sàdhayitum àha / ki¤cetyàdi / kiü vi÷iùñaþ pratibhàsa ananyabhàk* prati .. ktibhinnaþ ///
6 /// .. .. muccãyate / tasyety abhedavàdinaþ buddhipratibhàsabhedaþ / buddher àkàrabhedaþ vi .. .. + + + .. ÷ ceti / pçthagutpattivinà÷àdikaþ / sati và tasmiü pratibhàsàdibhede bhàvànàü abhede 'bhyupagamymàne na kvacid bhedakaþ syàt* / sukhaduþkhamohacaitanyeùv api / tathà cety abhede sati ayaü pravibhàga iti pratibhàsàdipravibhàgaþ ekàtmavat* yathaikasmin sukh. ni na pra .. ///
7 /// .àdhyàtmiko bhedo vi÷eùa eva parasparavilakùaõa eva / kiübhåto bhinnapratibhàsàdiþ / bhinnaþ / pratibhàsàdir yasyeti vigrahaþ / abhinno 'py atra pratibhàso 'sti / tenàbhedo 'pãti ced àha / na càtretyàdi / atreti bhedeùu
v1 /// .. tãyaü yadbalenàbhinnapratibhàsabalena / ato vi÷eùa eva bheda eva / na tv abhedo 'pi / sa eva vi÷eùo 'rtho vastu / ye tv apare sàmànyadharmà vçkùatvàdayas tasyaiva vyàvçttayaþ kalpitàþ / tatkàryam ityàdi / kàryàdi yad asamànàdhikaraõyàn napunsakaü / anyathà vi÷eùasya prakràntatvàt* sa iti syàt* / tad eva vi÷eùaråpaü kàryaü kàraõaü coktaü tad eva svalakùaõam ucyate tattyàgàptiphalà iti tasyaiva vi÷eùasya / heyasyopà ///
2 /// .. phalaü yàsàü pravçttãnàü tàs tathoktàþ sa càrthakriyàkàrã vi÷eùa .. .. .. syaiveti vi÷eùasyàparasmàd vijàtãyàd bhedo vyàvçttimàtraü na tu vastubhåtaü ki¤cit sàmànyaü nàma yadi syàt tadupalabdhilakùaõapràptam* / bhedavyatirekeõopalabhyeta / yasmàn na hi tasya sàmànyasyàrthatve vastutve sati dç÷yasya sataþ råpànupalakùaõaü svaråpàgra .. ..ü .. .. ///
3 /// .. .. deùv abhedapratyayasya na hi svayam agçhãtapara + nahetuþ yathà sàükhyasyàbhedàvi÷eùe 'pi na sarvaü sarvasàdhanaü tathà bauddhasya bhedàvi÷eùe 'pi kasya puna÷ codyasyàyaü samàdhir ity àha / yad uktam ityàdi / tajjananasvabhàvàd iti / ÷àlyaükurajananasvabhàvàt* / bhinnaþ pçthivyàdi / asyety aükurasya kathaü janakaþ syàt* janakatve và .. .. .. .yamàne bheda .. ///
4 /// .. .. m idaü tu dvitãyam ucyate kiü puna .. .. m i .. ha / yadãtyàdi / tulye 'pi bhede yadi .. .. sya bheda pratiniyatakàryajanakàjanakatvalakùaõo vi÷eùo na syàt* / syàd etac codyam iti / yathetyàdinà ÷lokàrtham àha / tathà vi÷eùe 'pi bhaviùyati na sarvaþ sarvasya janaka iti saübandhaþ / vastudharmatayeti vastu÷aktyà bhàvànàü abhede tv abhyupagamyamàne tasya .. r.. .. ///
5 /// .. tretyàdinà vyàcaùñe / hetur upàdànakà + + / pratyayàþ sahakàriõaþ sve hetupratyayàþ svahetupratyayàs tair niyamito vi÷iùñakàryanirvartanasamarthaþ kçtaþ svabhàvo yeùàü te tathoktàs tadbhàvas tasmàt* nànya ity akàrakàbhimatàd anye na kàrakàs syuþ kiü kàraõaü atatsvabhàvatvàt* / atatkàryajananasvabhàvatvàt* / tasyety ekasya traiguõyasya tatraivety ekasminn eva kàrye tatheti .. naivàbhinnena .. ///
6 /// .. .. b. j. ya÷ ca ÷àlibãjasyà .. .. eva + .. bãjasyety ekatraikasya kriyàkriye prasajyete / tariguõyasya tena tena sannive÷e .. bhedo 'py asti / ato bhedàt kasyacid akriyà cet* netyàdi prativa .. .. .. / bheda÷ ced akriyàhetur na kuryaþ sahakàriõaþ teùàm api parasparaü bhedàt* / netyàdinà vyàcaùñe sarvàkàràvivekaü sarvathaikyaü kasmàd bhedasyàpi ///
7 /// .itàd avasthàbhedàt* / anyathà tatvavàdinaþ sàükhyasyàbhedo 'pi durlabhaþ /

L Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .. .. .. .. .. .. .. sarvasyopayogàd akàrakatvam eva nàstãty ata àha / paryàyeõeti / sa paryàyaþ kiü tasyaivaikasya vastuno naivety arthaþ / bhedàdhiùñhànatvàt paryàyasyeti bhàvaþ / athetyàdinà vyàcaùñe / sarveùàü bhedànàü sarvatra kàrye paryàyeõa krameõa upayogàt* / etac ca yadà pradhàna÷akt. .. ///
2 /// .. .. .. .. .. .. .. + + .. pradhàna÷aktir eva vastu satã saivàrthakriyàyàm upayujyate / bhedàþ kevalaü vyavasthàmàtrahetuvaþ paramàrthatas tv asanta eva / tadedam ucyate / ÷akter vetyàdi / traiguõyalakùaõàyàþ tannive÷inyàþ pårvam akàrakàbhimatapadàrthanive÷inyàþ pa÷càd råpàntareõa kàrakàbhimataråpeõa vipariõatayà ///
3 /// .. .. .. yasya sat tathoktaþ ekasya .. .. sya kathaü naiva / etena sa kiü tasyaiva vastuna ity etad vivçtaü / ÷akter veti yaduktaü / tatràha vipariõàmo veti / pårvasmàd avasthàbhedàd avyatirekiõyàþ ÷àkteþ parimàõo 'vasthàntarapràptir và kathaü // atheùyate pårvàvasthàyàþ pa÷càd vi÷eùaþ traiguõyasya tato vi÷eùe và .. .. ci .. .. .u .. ///
4 /// .. .eùyate / bhedasàmànyayo÷ ca paraspar. + + da evaü ca sati tadvati sàmànyavi÷eùavati vastuni atyantaü bhedàbhedau syàtàü / vi÷eùebhyaþ sàmànyasyàvyatirekàt* bhinnaü råpam ity antabhedaþ sàmànyasyàbhàvàt* / sàmànyàd vi÷eùàõàm avyatirekàd aikyam ity antàbhedaþ / sarvathà vi÷eùàõàm abhàvàt / ekaü bhedasàmà ///
5 /// / sadç÷àsadç÷àtmanoþ sàmànyavi÷eùayo .. .. và÷ ced bhedina iti saübandhaþ / abhinnenàtmanà pradhànàkhyena teùàm eva bhedànàü sàtmabhåtena tadvantaþ / syur abhinnasvabhàvavantaþ syuþ // abhinnaþ svabhàvaþ pradhànàkhya àtmà råpaü yasya bhedasya sa tadabhinnasvabhàvàtmà tadbhàvas tasmàd bhedasyàpi kutaþ / parasparaü bhedo naiva anenà ///
6 /// ..þ àtmà na bhavati .. dasyànekàtmakatvàt* / .. .. s. .. .. dàtmanà bhedàtmanà tenàpi sàmànyapadàrthena / tatheti sàmànyàtmanà bhavituü na yuktaü bhedàd avyatiriktatvàt sàmànyasya samànatà nàstãty arthaþ / etenàtyantabhedo vyàkhyàtaþ tathàbhàve hãti / sàmànyàtmakatve pradhànasyeùyamàõe pradhànàtmàtaddharmà bhedadharmà na syàt* / avya ///
7 /// .àn na syàd ity arthaþ / avasthàtadvatoþ parasparaü bhedaþ syàd iti yàvat* / tam eva sàdhayann àha / na hy ayam ityàdi / ayam ekasvabhàvaþ / pravçttinivçttimàn na yukta iti saübandhaþ / sthànaü pravçttiþ / vigamo nivçttiþ / tathà hi sthitàyàü ÷aktau avasthànàü nivçttir iùyate / etenànyonyaü và tayor bheda ityàdi vyàkhyàtam* / netyàdinà paràbhipràyam à÷aükate sàmà ///
8 /// .. .. kiütu tayor api bhedasàmànyayor bhedo bhaved yadi / kvacid bhede sàmànye và asya sàükhyasya bhedo 'bhedo và aikàntiko na hãti saübandhaþ / ekatvavàditvàt parasya bheda aikàntiko nàstãti gamyata evàbhedas tu katham aikàntiko nety atra kàraõam àha / vivekenetyàdi / sàmànyaü ÷aktiþ vyaktayo vi÷eùà ity evaü bhedena vyavasthànàt* / yenetyàdy à .. .. ///
v1 1 /// .. .. .. sàmànyam ity etad yenàtmanà vyavasthàpyate yadi .. .. tmanà sàmànyavi÷eùayor bhedàs tadà bheda evàtyantaü yadãtyàdinà vyàcaùñe / yam àtmànam iti ÷aktivyaktyàtmakaü / tenàtmanà sàmànyavi÷eùayor yadi bheda iti saübandhaþ / etad eva sphuñayann àha yasmàd ityàdi / tau hi bhedavyasthàpakàv àtmànau tayor iti sàmàny. ///
2 /// bhåtau tau ced vyatirekiõau parasparabhinnau tadà vyatireka e + + bheda eva / kiü kàraõaü svabhàvabhedàt* / syàt matam avasthàvasthàtror bhedavyavasthàpako bhàva eva bhidyate na svabhàva ity àha / svabhàvo hãtyàdi / svabhàva eva bhàva ity arthaþ / tathà ceti bhedasàmànyayo{r iti sàmànyavi÷eùayoþ svàtmanau svabhàvabhåtau tau ced vyatirekiõau paraspa ///
3 /// bheda eva kiü kàraõaü svabhàvabhedàt* / syàt matam avasthàtror bhedavyavasthàpako bhàva eva bhidyate na svabhàva ity àha} r atyantabhede sati bhedasya niþsàmànyatà sàmànyasya nirvi÷eùatà syàd iti saübandhaþ / sàmànyasya bhedavatvaü bhedànàü ca sàmànyavatvaü na syàd asaübhavàd iti yàvat* / yadvadghañàdãnàü bhedànàü saübandhàbhàvàt parasparaü tadvattà nàsti .. ///
4 /// .. nakatvena saübandhàbhàvàt* uktam iti na syàt sàmànyabhedadhãr ity atràntare / atha và asthàne 'yaü yatnaþ kriyate paraiþ / kalpitaü sàmànyaü svalakùaõàd bhinnaü / kiü và neti tad dhi nityam iùyate / parais tata÷ cànarthakriyàkàritvàc cha÷aviùàõaprakhyaü / tatràrthakriyàrthinaþ .. .. bhedàbhedacinta ///
5 /// .. .. m anyatra yathà parikalpitàyà vyàvç .. ty etad dar÷ayitum àhàpi cetyàdi / yam àtmànam arthakriyàyogyaü puraskçtyàlaübanãkçtya tatsàdhyaphalavà¤chàvàn* tenàtmanà yatsàdhyaü phalaü tadabhilàùavàn* / ayaü puruùaþ pravartate / tadà÷rayau tadadhiùñhànau bhedàbhedau cintyete / tasya càrthakriyàyogyasya svà .. ///
6 /// .. lpabuddhipratibhàsànurodhinyà kçtavya .. .. .. samànatà asty evàdhyavasitatadbhàvà iyataivàrthakriyàrthino bhedàbhedacintà / samàptà tato 'narthakriyàkàriõaþ sàmànyasya kiü svalakùaõena / bhedàbhedacintayeti / vastv eva sàmànyam astu kiü parikalpitayà vyàvçtyety àha / vastu nànvetãti svalakùaõànàü parasparaü .. ///
7 /// .. .. r.. ta / tad àha pravçtyàdãtyàdi / àdi÷abdàt tulyotpattinirodhàdiprasaügataþ / sarva evetyàdinà vyàcaùñe / vi÷eùam evàrthakriyàyogyaü / svabhàvàkhyam àtmabhåtam ity arthaþ / kasya bhàvasya vastuno 'dhikçtya pravartate / sa eva hãty arthakriyàkàrã vi÷eùaþ / tatheti gaur ityàdi÷abdaiþ arthakriyàrthã hi svalakùa ///
8 /// .. .. .i .. .aiva prati + + + tato vyavahartçõàm adhyavasàyava÷àt* / ÷abdavyàpàràpekùayà etad uktaü / ÷àbde tu j¤àne svalakùaõapratibhàso nàstãti svalakùaõam avàcyam uktam ity avirodhaþ / dravyatvàdayas tu tatreti gaur ityàdi÷abdair gavàdicodanàyàü / kasmàd yathàsvaü dravyatvàdi÷abdais teùàü dravyàt pçthagabhidhàn. ///

M Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. tyàdi / arthasya gavàdes tena gotvàdinà sàmànyenàvyabhicàràt* / tato 'rthàd gatiþ sàmànyànàü syàn na tu vi÷eùa÷abdaþ sàmànye vyàpriyate nirloñhitaü caitad àcàryadiïnàgena sàmànyaparãkùàdau yathà vi÷eùa÷abdànàü na sàmànye vçttir iti / atra codyate .. .. .u ..þ sàmànya .. ///
2 /// tad api .. d eva / tathà vikalpabuddhipratibhàsasya na bàhyena dravyeõàvyabhicàrà sti tasya svatantratvàt* / ucyate svalakùaõam eva sajàtãyavyàvçttaü vi÷eùas tad eva vijàtãyavyàvçttim apekùyàbhedenopàttaü sàmànyam ity ucyate / tataþ sàmànyavi÷eùayor vastuta ekatvàt kç ///
3 /// .. bhedàt tu kevalaü kvacic chàbdã pratipatti / kvacid àrthãty ucyate / tad iti tasmàd ayaü puruùaþ / gavàdipratyupasthàpitaü gavàdi÷abdasaünipàtitam arthakriyà÷rayaü / arthàntarasya sàmànyasyopanyàsena / bhedasàmànyàkàratayà dvimukhà buddhir yasya sa tathoktaþ / yo 'sya gavàder àtmà svabhàvaþ ananyabhàgasàdhàraõaþ ///
4 /// yam arthaü .. .. .. mantaü puraskçtyety àlaüba + /  kçtya vi÷iùñàrthakriyàrthã tàm evàha yathetyàdi / yathà gor vàhadohàdàv arthã gàm eva puraskçtya pravartate / anyasaübhavina iti gor anyasminn a÷ve saübhavino 'rthasyàrthã gàü puraskçtya na pravartata iti vàkyàrthaþ / samarthanãyaþ ko 'rtho 'nyasaübhavãty àha / yathà yuddha .. vesa iti .. ///
5 /// ..ü .. ditam iti .. .. pariõàmena sa .. .. + .. .c. danayà gavàdãnàü bhedà .. gavàdi÷abdai÷ codanayà tadety arthaþ / kriyàrthinaþ pravçttikàle pràptum anabhipretatvàt* dravyàdisàmànyasyeti vibhaktivipariõàmena saübandhaþ / satyaü gavàdayo vi÷eùà÷ codyante 'rthakriyàrthibhis te tu bhedà dravya
v1 /// .. .. .. ity ata àha / gavàdisamàve÷àd iti / avyatirekavàdinaþ sàükhyasya gavàdiùu bhedeùu sàmànyatàü samàve÷àt tàdàtmyenànuprave÷àd gavàdisvabhàvatvàd iti yàvat* / bhedasvabhàvatvaü sàmànyànàm iùñam eveti ced ity àha tadàtmabhåtànàü ceti / gavàdisvabhàvànàü sàmànyànàü / gavàdiva .. .. ///
2 /// .. .. mànya .. ÷eùa råpatvàd eveti + vat* / tata÷ ca vi÷eùa eva codyate tad evàha tam evetyàdi / tam eva cànanyasàdhàraõaü bhàvam ayam arthakriyàrthã puruùo bhedàbhedaprakàraiþ paryanuyuükute / anyàpohavàdinà 'pi vyàvçttilakùaõo  dravyatvàdyabhedaþ svalakùaõàd iùñas tato 'tyantabhedo vi÷eùàõàü viruddha ///
3 /// .. .. vyatvàdyabhedo 'sya .. syàbàdhaka eva tasya kalpitatvàt* tasmàt pàramàrthiko bhedaþ svalakùaõànàm upakalpitam ekatvam anena ca prakàreõa bhedàbhedàv iùñàv asmàbhis tad eva dar÷ayann àha / sarvatretyàdi / sàmànyasya ca vyàvçttilakùaõasyàbhyupagamàd iti saübandhaþ / na vyàvçttiråpeõa sàmànye ///
4 /// uktam iti sàmànyàd avyatirekàd bhedànàm aikyaü bhedavad eva và / sàmànyasyàpy anekatvam ity uktaü pràï na sàmànyam aïgãkçtya bhedànàm aikyam ucyate / kiütu yo 'sau vi÷eùas tenaivàbheda ity àha / svàtmanaivetyàdi / svenaiva vi÷eùaråpeõa gavà÷vàdãnàm abhede tad. .. dravyaü ni ///
5 /// vaþ / dvayor iti gavi cà÷ve ca / yasmàd eko 'pi hi kàraõatvenàbhimato gopadàrthaþ tatàü arthakriyàü vàhaodhasvabhàvàü tatsvabhàvatvàt* / tadarthakriyàkaraõasvabhàvatvàd eva karoti / tadanyasyàpi tasmàd godravyàd anyasyàpi a÷vasya tad vàhadoha .. .. ra .. .. ///

N Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .. .. v. t. s. v. + .. sya bheda .. .. .. na ahrãkà nagnatayà / nirlajjaþ kùapalakàþ ayuktàbhidhànasya kusmitatvàt kim apãty àha / a÷lãlaü gràmyaü / sarvaþ sarvasvabhàvo na ca sarvasvabhàva iti yat pralapanti pratikùiptaü tad api / kasmàd ekàntasaübhàvàd ekasyaivàntasyàtyantabhedaprakàrasya saübhavàt syàd uùñro dadhisvalakùaõasyaikyàt syàn na dadhi avasthàbhedàd a÷lãlam ity asya vyàkhyànam ayuktam i /// a÷lãlam ity asya gràmyaparyàyatvàt / aheyopàdeyam iti / atyàjyàm agràhyaü ca / kasmàd apariniùñhànàt* / yadi hi kiücit sukhasàdhana .. .. .i÷citam anyac ca duþ .. ///
2 /// .. svabhàvatvàn na ca sarvasvabhàvatvàt* / ata÷ càkulam ekasyàntasya grahãtum a÷akyatvàt* / tadanvaye và tasya svabhàvabhedasya paraparam anvaye và sarvasyobhayaråpatvaü ubhayagrahaõam anekatvopalakùaõaü tasmin sati / tadvi÷eùasya uùñra uùñra eva na dadhi / dadhi dadhy eva noùñra ity evaülakùaõasya niràkçteþ dadhi khàdety e .. ///
3 /// .. kàreõa syàd dadhi / nàpi sa evoùñra evoùñra ity ekàntavàdaþ / yenànyo 'pi dadhyàdikaþ syàd uùñraþ tathà dadhy api syàd uùñraþ nàpi tad eva dadhy eva yenànyad apy uùñràdikaü syàd dadhi etena sarvasyobhayaråpatvaü vyàkhyàtaü / tadvi÷eùaniràkçter ity etat tad anayor ityàdinà vyàcaùñe / ubhayathà hi da .u .. .. .. vi÷eùaþ syà ///
4 /// .. dy uùñrasvaråpa eva niyataü syàt* / evaü dadhno 'pi vàcyaü / àdyasya tàvad asaübhavas tad ityàdinà kathyate tad evam anayor dadhyuùñrayor na ka÷cid vi÷eùa iti saübandhaþ / ekasyàpãty dadhna uùñrasya và kasyacit tadråpàbhàvasya uùñraråpàbhàvasya dadhiråpabhàvasya càbhàvàt* / dvitãyasyàpi prakàrasyàbhàvam àha svaråpasyetyàdi / a .. .. .. ///
5 /// yatasya uùñrasvabhàvaniyatasya dadhisvabhàvaniyatasya càbhàvàt* / athàsti dadhyuùñrayor ati÷ayaþ ka÷cid yenàti÷ayena dadhi khàdeti coditaþ puruùo bhedena vartate / uùñraparihàreõa dadhy eva pravartate / sa evàti÷àyo dadhi sa cànyatroùñro nàsti anubhayaü vibhaktasvaråpaü sarvaü vastu .. .. .. paramàrthaþ ekatvaü tu ///
6 /// .. .. .. .. .. .. .. vyàkhye .. + + + + + . iti dadhikùãrayoþ tathà codita iti dadhi khàdeti coditaþ puruùo bhedena vartate / uùñraparihàreõa dadhy eva pravartate / sa evàti÷ayo dadhi sa sànyatroùñre nàstãti anubhayaü vibhaktasvaråpaü sarvaü vastu tad eva paramàrthaþ ekatvaü tu kalpitaü / dadhnaivàparam uùñràdikam anubhavaråpam itiy vyàkhyeyam* / .. .. ///
7 /// codita iti dadhi khàdeti coditaþ / kùãravikàro dadhi nànyatrety uùñre / sa evàti÷ayo dadhi kiübhåta arthakriyàrthipravçttiviùayaþ dadhisàdhyàrthakriyà .. tayà yo 'rthã puruùas tasya pravçttiviùayaþ kiü kàraõaü tatphaletyàdi / dadhnaiva sàdhyatvàt phalavi÷eùaþ saivàsau vi÷eùa÷ ceti vigrahaþ / tasyopàdànabhàvo hetubhàvas tena lakùitaþ svabhàvo yasya vastunas tad e .. .. .i .i ///
8 /// dadhisvabhàvaþ / anyatrety uùñre / kasmàt* / dadhyarthinas tatroùñre pravçtyabhàvàt* / bhinnau niyatàrthau / dhãdhvanã j¤ànaü ÷abda÷ ca / tadabhàvàt* bhinnabuddhi÷abdabhàvàt* / bhedànàü saühàravàdasya / ekãkaraõavàdasyàsaübhavaþ / bhedena gçhãtayoþ ÷rutayor và ekatvenopasaüharo nirde÷aþ syàd uùñro dadhãtyàdi / so 'yam ityàdinà vyàcaùñe / kva ///
9 /// .. m àkàram apa÷yan* kathaü buddhyàdhimucyetàrthàn iti saübandhaþ / kiü vi÷iùñayà buddhyety àhàsaüsçùñetyàdi /
v1 /// ro yasminn arthe sa tathoktaþ / sa yasyà buddher asti sà asaüsçùñànyàkàravatã vibhaktàrthagràhiõyeti yàvat* / abhilaped và kathaü pratiniyatasaüketena dhvaninety àkåtaü / kasmàn nàdhimucyetety àha / vibhàgàbhàvàd bhàvànàm iti tatsaühàravàda iti / bhedasaühàravàdo na syàt syàd uùñra ityàdikaþ / atha punar asaüsçùñau dadhyuùñrau pratipadya saüh. ///
2 /// .. sarginyà uùñraråpeõaiva dadhiråpeõaiva và saüsargiõyà buddher asaüsçùñàkàragràhiõyà kvacid uùñre dadhini ca yat pratiniyamàt* / tatpratibhàsabhedakçta eva buddhipratibhàsabhedakçta eva eva tayor dadhyuùñraråpayoþ svabhàvabhedo 'pi / kasmàt* / ekàneketyàdi pratibhàsabhedasyànekavyavasthitir viùaya ekavyavasthitiþ pratibhàsàbhedasyeti yojyaü / bhinnapratibhàsa .i ///
3 /// .. ti naika uùñro dadhi và tadubhayaråpaþ dadhyuùñràtmakaråpaü yasyeti vigrahaþ / mithyàvàda eva syàdvàdaþ / bhedalakùaõam iti vyàvçttilakùaõaü prakçtyà sva .. .. .. / à .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. vànàü vastånàü svabhàvabhedaþ / svabhàvenaivànyasmàd vyàvçttiþ / tatreti niråpàkhyeùu ///
4 /// .. .. cànyàpohavàdinà ÷akyaü vaktum* / naiva nirupàkhyeùu ÷abdànàü pravçttir iti yatas teùv apy ava÷yaü ÷abdapravçttyà bhàvyaü kasmàt* kathaücit* / j¤àna÷abdaviùayatvenàvyavasthàpiteùu niråpàkhyeùu sarvatràrthe vidhipratiùedhàyogàt* / yadi kvacid asata àkàrasya niùedhena j¤ànàbhidhàne syàtàü tadà niùiddhàkàraparihçte 'rthe .. ///
5 /// .i ..  kau vidhipratiùedhau / à÷rayo yasya vyavahàrasya sa tathoktaþ / tam eva vyavahàràbhàvam uùñretyàdinàha / uùõasvabhàvo 'gnir ity anvayà÷rayo vyavahàraþ / nànuùõa iti vyatirekà÷rayaþ ayam apy atiprasiddho lokavyavahàro na syàd ity api÷abdenàha / uùõavyavasthà hy anuùõavyavacchedena / tasya cànuùõasyoùõàbhà ///
6 /// .. .. .. pyeta tad àha svabhàvàntaretyàdi / uùõàbhàva evoùõasvabhàvàd antaraü vilakùaõaü tadviraharåpeõeti svabhàvàntaram uktaü / ata evàsata ity etad ghañate / na tu svabhàvavi÷eùas svabhàvàntaraü / kathaücid api vikalpabuddheþ ÷abdasya ca viùayatvenà .. vasthàpanàt* ///
7 /// .. pratipattir yathàgnisvabhàvasyaivaü sarvasya padàrthasya tato vyàmåóham ani÷citaråpaü jagat syàt* / syàd etan na tatra vahnyàdau kasyacid asato niùedho yenàbhàve 'py ava÷yaü ÷abdapravçtyà bhàvyam iti / codyate kiütv anuùõaü spar÷àkhyaü sad eva vastv eva agne÷ càrthàntaraü niùidhyata iti / uùõo 'gni nànuùõaþ / agnàv anuùõaspar÷o nàstãty evaü niùedhàt katham ityàdi co .. /// sad eveti vacanàt satva .i ///
8 /// .iharati / agnàv anuùõaü nàstãty anena sarvatroùõam asad iti na bråmaþ / evaü hy ucyamàne satvaü pratij¤àya punaþ sarvatra satvaniùedhe sadasatvam ekatra pratij¤àtaü bhavet* / kevalaü tatra tv agnaur anuùõaü nàstãti bråmaþ / tata÷ cànyatra sato 'nyatràsatvam aviruddhaü / ayam eva ca nyàya ity àha / de÷etyàdiþ iha nà .. ///

O Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. sya nadharmiõo niùedhaþ kasmàt tanniùedhe dharmiõoniùedhe tadviùayasya ÷abdasya nirviùayatayà pravçtyabhàvàt* tata÷ ca dharmi÷abdàpravçtter anirdiùño viùayo yasya na¤as! tasyàprayogàt* / idam iha nàstãty ava÷yam idam àdipadair viùayaþ pratiùedhasyopasthàpyo 'nyathà kiüviùayo 'yaü pratiùedha ity evaü na j¤àyeta ///
2 /// tràpãti de÷akàladharmaniùedhena de÷àdãnàm àdi÷abdàt kàlasya parigrahaþ / vyaktibhedàt tu bahuvacanaü nàrthasyeti dharmasya na tv artha÷abdena dharmiõo nirde÷aþ / pareõàpi dharminiùedhasyoniùñatvàt* / na dharmi ÷a÷aviùàõàdiþ / pratiùidhyate nàpi de÷àdiþ / kiütu ÷a÷aviùàõaü nàstãti ÷a÷asya viùàõena saha .. + + +þ sa .. ///
3 /// .. py aniùedhàt* / tad evàsatãtyàdinà sàdhayati / asati saübandhe ÷abdàpravçtti àdi÷àbdàd anirdiùñavi÷ayasya na¤o! 'prayogàt* / athavà tulyo doùaþ kathaü niùedhàt* / asati yo niùedhas tasya tvayaiva niùedhàd iti vyàkhyeyam* / kathaü niùedha ity àhàsatãtyàdi / asato vàsya saübandhasya niùedhe tadvat saübandhavat* dharmiõo .. ///
4 /// rhi neha prade÷e ghaño nedànãü kàla ity evaü pratiùedhoktau satyàü nànena de÷ena kàlena và ghañasya saübandhàstãti pratãtiþ / tathà naivaü nànena prakàreõa ghaño 'stãty uktau naitaddharmà ghaña iti pratãtiþ / tathety evaü pratãtau satyàü / tathàpãtyàdi codakaþ nedànãm ityàdinàpi kathaü saübandho niùiddho yàvad asya punsaþ saübandho dharmo và nàst. ///
5 /// .. rmo nàstãti matiþ / dharmaniùedho 'pi saübandhaniùedha eva dharmadharmiõoþ saübandhaniùedhàt* / saüyogasamavàyalakùaõabhedàt tu saübandho dharmo veti bhedenoktam* na càsyàþ saübandho nàstãti mateþ kathaücid bhàve sattàyàü saübhavaþ / kasmàt* / abhàveùv ityàdi / tathà÷abdo yathàrtham àkùipati yattador nityàbhisaübandhàt* satsu de÷àdiùu yathà nàstãti buddher abhàvaþ / satsvabhàvabuddher virodhàt* / ta .. ///
6 /// .. ÷àn nedam ihety àdyà pratãtiþ / sà tadabhàve saübandhapratãtyabhàve na syàt* pratãtau và tadabhàvasya saübandhàbhàvasya yàdç÷ã saübandhàbhàvapratãtiþ yathà pratãti sà vidyate yasya punsas tasya yathàpratãtimataþ / tatprabhàvàþ saübandhàbhàvapratibandhàþ saübandhàbhàvaviùayà / kena vàryante / vikalpaviùaya eva / saübandhàbhàvo na ÷abdà .. ///
7 /// na ÷abdànàü viùayaþ vikalaviùayas tv ava÷yam* ÷abdaviùaya ity arthaþ / te cet pravçttà iti vitarkàþ / nanu purato 'vasthite nãlàdau nãlam ityàdi vikalpaþ / svalakùaõaviùayo na ca svalakùaõam* / ÷àbdavàcyam ity ata àha / na hãtyàdi / avàcyam artham iti svalakùaõaü vitarkàdhikàràd vikalpabuddhayo gçhyante / samãhanta ity àlambante / sàmànyàkàrava ///
8 /// . tu yaugapadyàd abhimàna eùa mandamatãnàü vikalpaþ / svalakùaõàkàra iti / vicàrita÷ caitat pramàõavini÷caye ÷àstrakàreõeti neha pratanyate /
v1 /// ndho vàcyaþ kathaü tarhy àcàryadignàgena tasyàvàcyatvam uktam ity ata àha / saübandhasyetyàdi / svena råpeõeti saübandharåpeõeti saübandhanaü saübandha iti / parasparàpekùàlakùaõam* / bhàvamàtram asatvabhåtaü tasya dharmaþ / tena ca råpeõa tasyàbhidhàykaþ ÷abdo nàsti / saübandha÷abdo 'bhidhàyaka eùñavyaþ / sa ca prayuktaþ / kayor ity àkù ///
2 /// .. vyatirekasya hetuþ saübandhas tadà saübandhiråpeõa pratãyate / tad àhàbhidhàne saübandhitvenetyàdi / ràjapuruùayoþ saübandha ity abhidhàne ràjapuruùàbhyàü parasparànapekùàbhyàü niùkçùñaråpasyeva saübandhasya saübandhitvena buddhàv upasthànàt* / yathàbhipràyam apratãtiþ ràj¤aþ puruùa iti parasparàpekùàlakùaõaþ saübandho yathà j¤àtum i .. ///
3 /// t* / yathoktavidhinà saübandhiråpa eveti / na svaråpeõàbhidhãyate / tasmàn nàbhàvat saübandhe 'pi prasaüga iti / abhàvo yathà buddhyà viùayãkriyata iti / vàcyaþ prasakto naivaü saübandhe 'pi vàcyatvam ity arthaþ / abhàvo hi svena råpeõa buddhyà viùayãkriyate ÷abdenàpi tathaivàbhidhãyate / saübandha ///
4 /// py abhidhãyate / saübandhiråpàpannasyaiva viùayãkaraõàhàbhinnàca / tathà càha asatvabhåtaþ saübandho råpaü tasya na gçhyate nàbhidhànaü svaråpeõa saübandhasyàsti ki¤cinneti / tasmàt sthitam etad vikalpaviùayo 'va÷yaü vàcya iti / tata÷ ca yadi nàsti saübandha iti matis tadà tatprabhavo 'pi ÷abdaþ pravartata eva tathà càbhàvaviùayaþ .. ///
5 /// .ãkaraõaü neùyate / tadà neha ghaña ity atra kasya niùedho na tàvad de÷àdes tasya satvàt* / na saübandhasya tadabhàvasyàgrahaõàd iti yatki¤cid etat* / api càbhàvam abhidheyaü yo bråte taü bruvàõaü praty ayam abhàvanabhidhànavàdã abhàvo na vàcya iti / pratividadhat* / abruvàõaþ kathaü pratividadhyàt* / na hy abhàva÷abdam anuccàrayatà tasyàvàcya .. ///
6 /// .. .. /// .. .. .. .. .. .. .. + + + .. .. + + .. nenaivàbhàva÷abdena tasyoktaþ .. .. .. .. syàt* / kathaücana syàd abhàvasyaivànabhyupagamàt* / abhàvo naivàsti tenàsatvàd avacanam abhàvasyeti ced àha / athàbhàvam evetyàdi / tenety abhàvasyàsaübandhena / idànãm iti abhàvasyàsatve / tad evàbhàvo nàstãti vacanaü kathaü abhàvo nàstãty asyaivàbhàva÷abdasya prayogo na syàt* / kathaücana syàt / ka .. ///
7 /// .. .. .. raparikalpitasyàbhàvasya pratiùedha iti ced iùñas tàvad abhàvaviùayaþ / ÷abdaþ tasmàt kathaücid abhàvavyavahàraü pravartayatà ava÷yam abhàvaviùayà j¤àna÷abdà eùñavyà / yat punar etad uktaü arthaniùedhe sati / anarthaka÷abdàprayogàt kàraõàn nirviùayasya na¤o 'prayoga ity atrottaraü vakùyate / anàdivàsanodbhåtavika ///

P Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// t* / svabhàvàbhàvàd abhàvasya råpàbhidhàyinaþ / svabhàvàbbhidhàyinaþ ÷abdà nà÷aïkyà eva yatas te ÷abdà abhàvaviùayàþ vyavacchedasyànyàpohasya vàcakàþ siddhà eva / vastuni vçttir vyàpàro yeùàü ÷abdànàü teùàü kiü råpam abhidheyaü vidhiråpeõa vastv abhidheyam àhosvid bh. ///
2 /// .. .. .. ttavyasya viùayãkartavyasya råpasya vastusvabhàvasya tadbhàve tasya råpasya sattàyamm abhàvàyogàt* / tasya råpasya bhàvas tadbhàvaþ / sa eva lakùaõaü yasya bhàvasya sa tathoktaþ ayam eva sa mukhyo viveko 'nyàpoho yaþ sarvabhàvavirahaþ / tasya vivekasya tathàbhàvakhyàpina iti vivekaråpàbhi .. ///
3 /// ..übandhaþ / te ÷abdà vikalpà÷ ca ekaü vyàvçttisamà÷rayabhåtaü vastupratisaraõam adhiùñhànaü yeùàü ÷abdànàü vikalpànठca te tathoktàþ / tathà hy akçtakavyavacchedena yad eva vastu kçtaka÷abdasya vikalpasya vàdhiùñhànaü / tad evànityànàtmàdi÷àbdànàü vikalpànठca / te tathàbhåtà api bhinnaviùayà eveti saübandhaþ / kasmàd yathàsvam ityàdi / yà vyàvçttir yato .. .. ///
4 /// tyatvalakùaõasya vyavacchedasya nitya ityàdi / teùàü yathàsvaü avadhãnàü bhedàs tair bhedair upakalpità nacità anityatvàdãnàü vivekànàü bhedàþ parasparaü vi÷eùàs tair bhedaiþ bhinneùv iva vivekeùu vikalpabuddhau pratibhàtsu / pratibhàsamàneùu teùàü ÷abdànàü vikalpànàü copalayanàt* / yathàkramaü vàcakatvena gràhakatvena copa÷leùàt* / .. ///
5 /// syaiva sàdhyasàdhanabhàve 'pi na sàdhyasàdhanayoþ saüsarga ekatvaü tata÷ ca yad uktaü svabhàve sàdhye pratij¤àrthaikade÷o hetuþ syàd iti sa doùo nàstãty àha / taü netyàdi / tad iti tasmàt* / sa càyaü svabhàva iti saübandhaþ / hetutvenàpadi÷yamàna ucyamàna upàdhibhedàpekùo vi÷eùaõabhedàpekùa ucyate / kevalo vety upàdhyana .. ///
6 /// anityatve sàdhye kçtakatvam upàdhibhedàpekùam* tadanapekùaü tu satvaü / apekùitetyàdinopàdhibhedàpekùitvaü kçtakatvasyàha / vastubhåtàyàþ asiddheþ parasya hetvabhimatasya janana÷aktir eva paravyàpàraþ / anvayavyatirekànuvidhànam eva càpekùà / svabhàvaniùpattau svabhàvaniùpattinimittam apekùitaþ / paravyàpàro yena bhàve .. .. ///
7 /// þ / svabhàvàbhidhàyiny api satã paropàdhir ity anyavi÷eùaõam enaü svabhàvam àksipati / eteneti kçtakatvasyopàdhibhedàpekùapratipàdanena / pratyayànàü kàràõàü bhedaþ pratyayabhedas tena bhettuü ÷ãlaü yasya sa tathà / tadbhàvaþ pratyayabhedabheditvaü / sthànaprayatnàdikàraõabhedena hi bhidyate ÷abdaþ / àdi÷abdàt prayatnànantarãyakatvàdayo vyàkhyàtàþ / ete 'pi hetu .. ///
8 /// iti / evam ityàdinopasaühàraþ / kvacid iti prayoge / upàdhibheda .. .. .. pekùaü / ata eva sàmànyena hetuphalabhàvena padadvayaü anitya eva sàdhye yathà satvaü / svabhàvabhåta÷ càsau dharmavi÷eùa÷ ceti vigrahaþ / tasya parigraheõa kvacit svabhàvo hetur ucyate iti prakçtaü / yathà tatraiveti anityatve sàdhye
9 /// þ / svabhàvabhåto 'pi dharmavi÷eùatvena pratãyate / pràdurbhàvasya dharmavi÷eùatvena pratãteþ / na tu sattàvac chuddhasya svabhàvamàtrasya pratãtiþ /
v1 /// .. bhàvabhåto 'pi dharmavi÷eùatvena pratãyate / pràdurbhàvasya dharmaviseùatvena pratãteþ / na tu sattàvac chuddasya svabhàvamàtrasya pratãtiþ / ayam apy upàdhyapekùa eva svabhàvo draùñavyaþ / kçtakatvàdau parabhåta upàdhir iha tv àtmabhå eva dharmavi÷eùa ity etàvàn bhedaþ / anayà di÷eti / upàdhyapekùahetupravibhàgadisà / dharmã sàmànyena siddho vi÷eùeõa /
2 /// sàdhyeti nyàyaþ tatra yadi sattàkhyaþ svabhàvaþ sattàsvabhàvaþ / satvam i .i + .. .. kçtakatvàdiko 'pi svabhàvas tannivçtyarthaü / sattàgrahaõaü vyatiriktàpi sattà kai÷cid iùñeti svabhàvagrahaõaü / àtmabhåtà sattety arthaþ / sattàsvabhàva÷ cet* hetuþ na sattà sàdhyate / kathaü sàdhyàpi syàt* / atha mataü sattàsàmànye sàdhye siddhasàdhyatà syàd ataþ sattàvi÷eùaþ sàdhyas tasmiü÷ ca sàdhye ///
3 /// .. .. dçùñàntaþ / syàd ato na sattà sàdhyate / tadà hetàv api satve vi÷eùasyànanvayàt sàdhana÷ånyo dçùñàntaþ syàt* tad àhànanvayo hãtyàdi / bhedànàü vi÷eùàõàü vyàhato duùñaþ / hetusàdhayor iti saptamãdvivacanaü / hetau sàdhye cety arthaþ / anyatra cànàtmàdau / tad iti satvaü / kila÷abdo 'nabhimatadyotakaþ evaü prasàdhyamànam iti asti pradhànam ityàdinà pradhànàdi ///
4 /// sàdhayituü ÷akyate / kasmàt tasya vi÷eùasyànanvayàt* / yathàhety àcàryadiïnàgaþ / asti pradhànaü ity annena pradhàna{m ity anena pradhà} svalakùaõam eva sàdhyata iti yat sàükhyenoktaü tat pramàõasyànumànasya viùayàj¤ànàt* / sàmànyaviùayaü hy anumànaü na svalakùaõa[yogena} viùayaü / vyàhanyate duùyati kiü tarhi hetàv api / tulyadoùatvàt* / tad evàha na hetur ityàdi / .. .. ///
5 /// .. .ity àha tata ityàdi / tato 'sàdhàraõàd dhetoþ / bhàvaþ sattà sà upàdànaü vi÷eùaõaü yasya dharmiõaþ sa tathà / màtra÷abdo 'vadhàraõe / sattàvi÷eùaõamàtra ityaþ / evaübhåte sàdhye sàmànyadharmiõi sàükhyasya na ka÷cid arthaþ siddhaþ syàt* / traiguõyàdilakùaõasyàsiddheþ tad evaü sva .. kùyàsiddhyà sàdhanaü vaiphalyam uktaü / parasyàpã .. ///
6 /// .. m iti sàmànyamàtraü / anena siddhasàdhyatoktà / atha và na ka÷cid arthaþ siddhaþ syàt* / aniùiddhaü ca tàdç÷aü hyarthe ca÷abdaþ yasmàt tàdç÷am aniùiddham ataþ siddhasàdhyatàdoùàn na ka÷cid arthaþ siddhaþ / syàd iti / na sarvathetyàdinà vyàcaùñe / sattàsàdhana iti sàttàsiddhau / bhàvamàtravi÷eùaõa iti sattàmàtravi÷eùaõaþ / anirdiùñaþ vi÷eùo yasy. ///
7 /// .. / kiü tu sa vàdã tathà sàmànyena nàsti ka÷cid iti / ka¤canàsya dharmiõo bhedaü vi÷eùam aparàmçùyànupàdàya aneneti vàdinà upàttabheda ity apàttavi÷eùaþ triguõàtmako nitya ityàdinà upàttabhede sàdhye 'smin pradhànàdike dharmiõi / bhaved dhetur ananvayaþ / nàsya sàdhyavi÷eùeõa dùçñànte 'nvayo 'stãty ananvayaþ / sàdhya÷ånyo dçùñànta iti ///
8 /// .. .. .. ka iti sukhaduþkhamohàtmakaþ / tathàbhåto 'py eko 'navayavaþ / pareõeùyate anyo veti kartçtvàdiyuktaþ yathàkathaücid apãti yathoktair dharmaiþ samastair vyastair và vi÷eùitaþ tatsvabhàva iti yathoktavi÷eùaõavi÷iùñasvabhàvaþ / sa ca dharmã tathe
9 /// .. .. ti sattàmàtre vivàdàbhàvàt* /

Q Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// vikalpena sattàyàm uktaþ / tathà hi àdhàraviseùeõa kenacid avi÷eùitam agnyàdisattàmàtram* sàdhyam àdhàravi÷iùñaü và / àdye pakùe siddhasàdhyatà / yad àha tatràpãtyàdi / yatràpãty agnyàdike sàdhye / dvitãye pakùe sàdhya÷ånyo dçùñàntaþ syàd àha vi÷iùñetyàdi / vi÷iùña àdhàro yatràgnyàdikaü sà .. ///
2 /// .. bhimatasya sapakùe 'nanvayàd asiddhiþ na hy àdhàràntarasaübandho 'gnir àdhàràntare vartate / netyàdy àcàryaþ na vai sa àdhàraþ sàdhyadharmitvenàbhimatas tam agnyàdikaü vi÷eùãkaroti yatra dhåmas tatràgnisàmànyam asti càtra dhåmas tasmàyatràpy agnysàmànyam ity evaü sàmànyasyaiva pratãteþ yady àdhàreõa na vi÷eùãkriyate / kathaü tarhi pakùasya dharma ity evaü vi÷e .. ///
3 /// .. .. .. stasya vyavacchedena vi÷eùaõàt* pakùasya dharma eveti na tu pakùasyaiva dharmety uktaü pràk* pakùadharmas tadaï÷ena vyàpta ity asya ÷lokasya vivaraõe vakùyate ca caturthe paricchede / tasmàd ity upasaühàraþ / tatreti prade÷àdau / tadayogavyavaccheneti tasmin prade÷àdau dharmiõi sàdhyadharmasyàyogavyavacchedena / tata÷ ca sàmànyasya sàdhanàn nà ///
4 /// .. vaþ / pradhànàdike 'pi dharmiõi ayogavyavacchedena sattàmàtraü sàdhyam iti ced àha na tathehàpãti / kvacid iti pradhànàdike dharmiõi kasmàt pradhànàdi÷abdavàcyasyaivàrthasya traiguõyàdilakùaõasyàbhàvàt* / nirvi÷eùaõaiva sà sattà / vi÷eùaõabhåtasyàdhàrasyàbhàvàt* / katham ityàdi paraþ / satvaj¤eyatvàdayo bahavo dha .. ///
5 /// dharmatveneùñaiþ so 'pi pradhànàdiþ siddha eva tasmin sattàsàmànyaü sàdhyate / atràpi j¤eyàdiråpeõa dharmã kalpyamàno na tàvat sukhàdyàtmakaþ eko nityatvàdibhir vi÷eùaiþ siddhaþ ÷akyate kalpayitum* / tasyaivaü vi÷eùasya sàdhyatvàt* / tasmàd anena ki¤cij j¤eyam astãti sàdhyaü ta .. ///
6 /// nirvi÷eùaõam astãty asminn arthe siddhe 'pi sati pradhànàdeþ siddhir astu naiveti yàvat* / na hi j¤eyasattàmàtre vivàdas tad evàha tathàpãti naivàbhimataü / ki¤cit siddhaü syàd ity arthaþ / anyatreti agnir atra dhåmàd ityàdike prayoge ta ///
v1 /// .. virahiõeti tena prade÷enàyogas tena virahaþ prade÷enàyoga ity arthaþ / so 'sti yasya sàmànyasya tat tathoktaü vi÷iùñaprade÷asaübandhineti yàvat* / anvayo na siddha eva vi÷iùñaprade÷asaübandhinaþ / sàmànyasyànyatràvçtteþ netyàdinà pariharati / na vai ka÷ci ///
2 /// .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. + + .. nàntarãyakàgnyavinàbhàvã dar÷anãyaþ kãdç÷ena vàkyenety àha yatretyàdi / yatra kvacid dhåmas tatràgnir iti / sa dhåmas tatheti sarvopasaühàravyàptidar÷anena / agnimàtreõa vyàptaþ siddho yatraiva prade÷e dharmiõi svayaü svena dhåmaråpeõa niràkçtabhràntikàraõena dç÷yate tatraiva pra ///
3 /// .. numeyapratãtau sàdhyanirde÷ena na ki¤cit prayojanaü / tena vinàpi sàdhyasiddheþ tad evàha tatretyàdi / tatra sàmànyadharmiõi liïgasya dar÷anaü tasyàkhyànamàtràt sàdhyadharmiõaü liïgasya yaþ saübandho 'nvayavyatirekalakùaõas tasya càkhyànamàtràt* / iùñasya sàdhyasya siddheþ yata÷ ca sàdhyadharmiõo na nirde÷as tadà tadanirde÷e ca kathaü tadvi÷iùñena dharmavi .. ///
4 /// .àd ayaü dhåmo 'gninà sàdhyadharmeõàvinàbhàvã siddho yatra prade÷e dç÷yate tatràrthàd evàgnis tena prade÷enàyogaü vyavacchinatti / agnimantaü prade÷aü sàdhayatãti yàvat* / iti hetoþ sa prade÷as tathety agnimatvena sàdhya ucyate / pramàõavyàpàrapçùñabhàvitayà / na punas tathopanyàsapårvakaþ vi÷iùñaprade÷asaübandhyagni .. .. .. ///
5 /// .. .. .. .. .. .. t* / atha punaþ pakùopanyàsapårvaka evànvayas tatpårvakatve và pàkùopanyàsapårvakatve vànvayasya nyàyapràpte kaþ pratij¤àü sàdhanàd apàkaroti / pakùanirde÷asyàpi tadànãü sàdhanatvàt* / na caivaü tasmàt sthitam etat* / pakùam anupadar÷ayaiva sàdhayadharmasàmànyena liïgasya vyàptiþ / kathanã .. .. .. .. càryadiïnàgasy. ///
6 /// ty àha / tathà cetyàdi / liïgasya dhåmàder avyabhicàras tu sàdhyadharmeõa / anyatreti vi÷iùñadharmisaübandhatyàgenànyasminn aparàmçùñàdhàravi÷eùe dharmimàtre / anye tu sàdhyadharmiõo 'nyatra dçùñàntadharmiõãti vyàcakùate / ta ///

R Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. na dar÷itaü liïgaü tatra vivàdà÷raye dharmiõi / prasiddhaü ni÷citaü tadyuktaü tena vyàpakena dharmeõa yuktaü sàdhyadharmiõaü gamayiùyatãti / tasmàd ityàdinopasaühàraþ / yat tåktaü yathà sattàyàü sàdhyàyàü ananvayo doùaþ / tathà hetàv apãti tatrottaraü aparàmçùñetyàdi / aparàmç .. ///
2 /// sattàmàtrasya hetor anvayo dçùñyàntadharmiõi vçttir na vihanyate / kiübhåtasya sàdhyasya vastumàtre sàdhane kriyamàõe ity àha tanmàtravyàpinaþ sattàmàtravyàpinaþ sàdhanetyàdinà vyàcaùñe / vastumàtravyàpini sàdhyadharme svabhàvavi÷eùàparigraheõa sàdhane punaþ satve kriyamàõe nànvayavyàghàtaþ na sàdhana÷ånyo dçùñà ///
3 /// .. tvamàtrasya hetutvenà÷rayaõe 'pãty arthaþ / na punaþ sàdhyatve sattàyà vi÷eùànà÷rayaþ kasmàt sattàmàtre sàdhye sàdhanavaiphalyàt* / sattàyàü sàdhyamukhena doùam uktvà sàdhanamukhenàha / api cetyàdi / sattàyàü sàdhyàyàü hetur bhàvadharmo và upàdãyeta / bhàvàbhàvadharmo và ekàntenaiva dhar. .. .. tatràsiddhe pradhànà .. ///
4 /// .. sya sa satve sàdhye vyabhicàrã anaikàntikaþ / yo 'py abhàvasya dharmaþ sa satve sàdhye viruddho satvasyaiva sàdhanàt* / yasyà÷ ca sattàyàü sàdhyàyàm asiddhàdidoùàd dhetur eva nàsti sà sattà sàdhyate kathaü taddhetur iti sattàsàdhanahetuþ traya avayavà yasyà doùajàter doùaprakçteþ sà trayi tàü yathàsaübhavaü nàti ///
5 /// .. dinaitad eva vibhajate / bhàvadharmo hi hetur upàdãyamànas tatkàryàtmako và syàt tatsvabhàvabhåto và na tàvad àdyaþ pakùaþ kàryakàraõabhàvasyaivàsiddheþ / kàraõavi÷eùeõa hi kàryakàraõabhàvaþ pratyakùànupalaübhasàdhanaþ sa ca pradhàne nàsti kàryavyatirekalakùaõo 'pi kàryakàraõabhàvaþ kàraõam. ///
6 /// .. svabhàvatayà bhàvadharmo hetur ucyate / sa katham asidhasattàke pradhànàdau syàt* / yasmàd yo hi vàdã bhàvadharmaü hetuü tatra pradhànàdàv icchati sa kathaü pradhànàdikaü bhàvaü necchet* / bhàvasvabhàvasyaiva taddharmatvàt* / kathaü tarhi svabhàvasyàyaü dharma iti vyatirekeõa kathyata iti ced àha / svabhàva eva hãtyàdi / kayà ///
7 /// .. kùiptabhedàntaratvena dharmiõaü vyavasthàpya punas tam eva pratikùiptabhedàntaratayà dharmatvena vyvasthàpya tathàkçtasaüketena ÷abdena vyatirekãva bhinnaråpa iva dharmiõaþ / sakà÷àt* j¤àtçvà¤cheturodhena nirdi÷yate / etac ca pràg eva ni¤¤ãtam ity àha / na hãtyàdi / uktam etad bhedàntarapratikùepàpratikùepau tayor dvayor ityàdinà ///
8 /// 'py abhàvadharmaþ sy. + + .. .. bhayadharmo hetuþ syàd ity àha / anà÷ritetyàdi / etad àha / yadi vidhinà bhàvàtmakaü dharmam aïgãkçtyàbhàvasyocyeta / ekapratiùedhena và tadviparãtavastubhàgàtmakaü
v1 /// d virodhas tac ca nàsti yato vyati + + + .. .yàrthapratiùedhamàtrasya dharmatvena kalpitasyàbhàve 'py avirodhàt* / tatra vyatirekagrahaõena vidhimukhopàttaü dharmam apanayati màtragrahaõena pratiùedhopàyalabhyaü vastubhàgàtmakaü / vyatirekamàtram eva kasmàd bhavatãty àha / aparyudàseneti pratiùedhopasarjano hi vidhiþ paryudà ///
2 /// nà÷ritavastuna iti yatrànyàvyavacchedena + stv à÷rãyate sa paryudàsasya viùayo na ceha vastu ki¤cid à÷ritaü tad eva vyavacchedamàtram àha netyàdi / na bhavati mårta ity amårtatvaü mårtapratiùedhalakùaõam abhàve 'pi syàn nirupàkhyasyetyàdi / ayaü bhàvaþ pratiùedho hi nivçttiþ / sà ca kriyà na ca kriyà÷rayam antareõa kriyà yujyate / tasmàd abhàvo na prati ///
3 /// .. ty abhipràyaþ / nanu santy abhàve 'pi ÷abdà ity atràntare nirupàkhyasyàpi pratiùedhaviùayatvaü pratipàditam eva satyaü kiütu nirviùayasya na¤o 'prayogàd ity anena pårvapakùeõoktam idaü tu kriyàkàrakasaübandhadvàreõeti vi÷eùaþ / yadi na pratiùedhaviùayatà nirupàkhyasya tat kim idànãü nirupàkhyaü vidhiviùayo 'stu ta .. ///
4 /// ùayaþ pratiùedhaviùaya eva / kasmàd vidhãtyàdi / vidher yà nivçttiþ sa eva pratiùedho vidhipratiùedhàbhyàm aparasyàbhàvàt* na ca nivçttir nàma kàcid vastubhåtà kriyàsti yenàbhàveùu na syàt* / tad etad anantaroktaü vyavacchedamàtraü dvayor api bhàvàbhàvayoþ saübhavat satve sàdhye gamakatvaü katham àtmasàt kuryàt* yasmàd vi .. ///
5 /// tra ÷aükà tasyà vyavacchedena satve ca sàdhye vipakùo 'satvaü na cobhayadharmasya hetor vipakùàd asato vyàvçttir asti sa ca vàdã svavàcà svavacanena sattàsàdhanasya hetor ubhayadharmatàü bruvàõaþ / sato 'nyatràpi asaty apy ubhayadharmasya hetor vçttiü bhàùate / evaü hy asyobhayadharmatvaü syàd yadi sati càsati + varteta / sattàyà .. ///
6 /// .. .. .. ..ü .. .. tuü sattàyàü vadato 'sya vàdino viruddho hetuþ syàt* / satvaviparãtasyàsatvasya sàdhanàt* kaþ punar abhàvasyaiva dharmo bhavatãty àha / bhàvamàtretyàdi / yo hi vastumàtravyàpã arthakriyàkàritvakçtakatvàdilakùaõo 'rthaþ / tasya vyavacchedo niyamenàbhàvasyaiva dharmaþ / sarvabhàvaniùedhasyàbhàva eva bhà .. ///
7 /// .. .. .. / abhàva evetyàdinà vipakùa eva satvam+ / tad iti tasmàt* ayaü yathàvibhaktas triprakàro 'pi hetuþ sattàsàdhane sattàsiddhau yathàvibhaktàd dhetutrayàn na dànyà gatir asti / sàdhanatve liïgatve / asyàþ sattàyàþ sàmànyenànupàttavi÷eùatvena siddhasattàke pakùe dharmiõi .. ///

S Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .. .. ..  tenàsiddhatàdoùaþ parihçtaþ / viruddhatvaü anikàntikatvaü ca pariharan àha / tena cetyàdi / tena sàdhyàdharmeõa liïgasya vyàptiþ / katha¤cid ity anvayamukhena vyatirekamukhena và yadi ni÷cãyate na virodhavyabhicàrau / na viruddham anaikàntikatvaü và / nàyaü prasaügaþ sattà ///
2 /// .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. samà÷raye và pakùadharmatve và ani÷cite sati / tatsvabhàvatayà ni÷citavyàptidharmisamà÷rayasvabhàvatayà yo gamako 'bhimato na sa ka÷cid gamakaþ / ata eva hetoþ / svadharmeõa svena sàdhyadharmeõa vyàpto hetuþ / pakùadharmiõi siddhasvabhàvo vàcyaþ / ni÷citatrairåpy. vàcya ity arthaþ ///
3 /// .. .. .. .. .. .. .. .. ..* upalaübhayan* pradãpaþ sa evaübhåtaþ kadàcid ghañàdyudaràntarvartã tadråpàpratipattau / satyàü svàm arthakriyàü stambhàdiprakà÷analakùaõaü na hi karoti yàdç÷o gamakaþ svabhàvas tathoktaü gamyas tarhi kãdç÷a ity àha / vyàpakas tasyetyàdi / yo 'sau gamako vyàpyaþ svabhàvas tasya vyàpako ni÷cito vy. ///
4 /// dharmo gamyaþ / kãdç÷as tasya gamakatvenàbhimatasya vyàpakatvena ni÷citaþ kathaü punar vyàpakatvena ni÷cito bhavatãty àha / taddharmani÷cayàd eveti / tasya dharmasya gamakadharmatayà svabhàvatayà ni÷cayaþ / taddharmani÷cayaþ sàdhyasya sàdhanasvabhàvatayà ni÷cayàd evety arthaþ / iyatànuvartyànuvarttakabhàva uktaþ / nirvar.. ///
5 /// þ svayannivçttau satyàü tasya vyàpyasya nivarttakaþ tasyetyàdinà vyàcaùñe / ayaü vyàpako dharmaþ svayaü nivarttamànaþ tasya vyàpyasya nivarttaka iti saübandhaþ / kiü kàraõaü yasmàd evaü hy asyàyaü sàdhyo dharmo vyàpakaþ siddho bhavati / yady asya vyàpakasyàbhàve tyàpyo na bhavet* / tad iti vàkyopanyàse / anenety anantaroktenànuvartyànuva .. ///
6 /// pãti sàdharmyavato vaidharmyavata÷ ca sàdhanaprayogasya yathàkramaü gamakalakùaõaü sàdhyasàdhakatvalakùaõam uktaü veditavyam* / tad eva prayogadvaividhyam àha / dvividho hãtyàdi / yathàhur eka iti naiyàyikàþ sàdharmyavàn eva hi prayogo 'nvayã vaidharmyavàü÷ ca vyatirekã / nanu cànyathànvayavyatirekiõo vyavasthàpito yasya vipakùàbhàvàü nàsti vyatirekaþ kevalaü sapakùa eva satvaü so 'nyayã yasya tu vipakùàd ekàntena vyav. ..þ sapakùàbhàvà .. .. .. .. /// .. nvayasyàyogàt* anvayam antareõa vyatire ///
7 /// .. gabhedàd anvayã vyatirekã ceti kathyate / iti / vastubalàt tair apy aïgãkartavyaü / etad eva sàdhayann àha nànayor ityàdi / anayor ity anvayavyatirekiõor hetvo vastutaþ svaråpato na ka÷cid bhedo dvayor apy anvayavyatirekavatvàt* anyatra prayogabhedàd iti / tàv evànvayavyatirekau kadàcid anvayavatà prayogena pratipà ///
8 /// vati prayoge sàdharmyam eva pratãyate vaidharmyavati ca vaidharmyam eva tato .. .. .. .. .. dàpy astãti cet tan na yasmàt sàdharmyeõàpi hi prayoge 'rthàt sàmarthyàt sàdhyavipakùàd dhetor vyàvçttir vaidharmyaü tasya gatis tad eva sàmarthyam àhàsatãtyàdi / tasminn iti vaidharmye evaü hi sàdhyena hetur vyàptaþ syàd yadi sàdhyavipakùà
9 /// .. .. yogo vaidharmya÷abdenoktas tasminn anvayagatiþ katham ity àhàsatãtyàdi /
v1 /// .y. .. .. tur vyàptaþ syàd evaü tannivçtyà nivarteta / etac ca vyatirekihetucintàyàü vistareõa vakùyàmaþ / anityatve yathà kàryam iti anitya eva kçtakatvam ity arthaþ / etac cànvayina udàharaõaü / akàryaü vinà÷inãti / kçtakatvàbhàvo kàryaü vinà÷yabhàva÷ càvinà÷ã tenàyam artho bhavati avinà÷i vinà÷àbhàve sati akàryaü kçta .. ///
2 /// tyàdi / anayor ity anvayivyatirekiõoþ / yatkiücid iti sarvopa + + + + vyàptikathanaü tata÷ càrthàn nityàd vyàvçtiþ kçtakatvasyeti vyatirekagatiþ / evaü hi sarvaü kçtakam anityaü syàd yadi na kiücin nityaü bhavet* yasya nityam eva nàsti tasya kathaü tato vyatireka iti cet* tadà saüdeha eva nàsti tadabhàvàt tatràvçtteþ .. .. ///
3 /// .. .. ÷aükyàha kçtakatvasyetyàdi ÷abdasya ca / kçtakatve kathita iti anityatvena vyàptaü kçtakatvaü yadà ÷abde kathitaü tatra niyamena svaü vyàpakaü sannidhàpayatãti sàmarthyàd evànityaþ ÷abda iti bhavati / tasmàn nàva÷yam ityàdi / ava÷yaü na nirde÷a iti saübandhaþ / iheti sàdharmyaprayoge / avidharmyavantaü prayogam àha / vyatireky apã ///
4 /// .. ..ü .. .i .. .inãty asya vivaraõaü / kçtaka÷ ca ÷abda iti pakùadharmakathanaü / ihàpi na pratij¤àvacanaü / yasmàt siddhatatsvabhàvatayà siddhànityasvabhàvatayà karaõabhåtayà tadabhàva iti anityatvàbhàve sati na bhavataþ kçtakatvasya ÷abde ca bhàvakhyàtau satvaprakà÷ane kçtaka÷ ca ÷abda ity evaü kçte tadàtmanaþ sata ///
5 /// .. .. .. .. tyaþ ÷abda iti siddheþ pårvavad iti sàdharmyaprayogàt* / nanv anityatvàbhàve kçtakatvaü na bhavatãti prayoge vaidharmyamàtram uktam anvayo nokta ity àhànvayas tv ityàdi / anvayam antareõa vaidharmyasyànupapattir arthàpattiþ tàm eva na hãtyàdinàha / atadàtmaniyatasyeti anityasvabhà ///
6 /// .. .. .. .. niyatasyaiva tannivçttau nivçttir iti yàvat* / yata evaü tasmàn niyamaü tàdàtmyalakùaõaü pratibandhaü / pramàõena prasàdhya sàdhyanivçttyà hetor nivçttir vaktavyà / nanu sàdhyanivçttyà nivçttiþ kathyate niyamasyaiva prasàdhanàya pramàõàntareõa cen niyamaþ prasàdhitaþ kiü niùphalena nivçttivaca .. ///
7 /// .. prasàdhya pa÷càn nivçttir abhidhãyeta / atraiko bruvato yat tàvad ucyate niyamapradar÷anàya nivçttivacanam iti tan na yato nivçttivacanaü vipakùapracàrà÷aükànivçttyarthaü na tu tena saübandhaþ kathyate / sàdhyàbhàve hetvabhàvasya ÷abdàt pratãteþ / anyad eva tàdàtmyam anyad vipakùàsatvaü asti ka÷cid avidva ///
8 /// .. .. .i .. .. .. .. .. ..þ pramàõena siddhaþ tasmàt tannivçttyà nivartata iti sà cet sidhyatãti niyamam ity uttarakàlabhàvinãti vçttiþ tadàtmaniyamaü .. .. .. .. .. .. tvam ity arthaþ /

T Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// nye .. nyathà vyàcakùate sàdhya eva sàdhanasya bhàve niyamaþ / prasàdhya ÷abda÷ càrthàd àkùepavacanas tenàyam arthas tasmàn niyamaü prasàdhya / niyamam arthàd àkùipya nivçttir vaktavyeti tathàbhåtena vacanena nivçttir vaktavyà yà sàmarthyàn niyamam àkùipatãti atat evàha sà ce .. ///
2 /// .. tena vacanena prakà÷yate / tadàtmaniyamaü sàdhyàtmaniyamam arthàd uktisàmarthyàd àkùipati iti hetoþ siddho 'nvayaþ / katham ityàdi / paro hi kçtakaü vinà÷aniyatam icchaty eva kàlàntarasthàpinaü tu tenàyaü pra÷nàrthaþ / kçtaka utpàdànantaravinà÷itvenàva÷yam anitya iti / katham avagantavyaü kàlàntaraü ///
3 /// ..þ kçtaka utpàdànantaravinà÷ãty ucyate ca sidhyatu nàma kçtakatvàd anityatvaü kùaõikatvaü na sidhyatãti uttaram àha yasmàd ityàdi / svabhàvàd iti svasya kçtakaråpasya bhàvàd utpàdàd evànubandhità kçtakasvabhàvaniùpattàv evànityatàsvabhàvaniùpatter ity arthaþ / tadbhàva ity anityatvabhà .. ///
4 /// .. .. tor vina÷varàõàm anityasvabhàvànàü bhàvàd utpàdàt* etac ca svabhàvàd anubandhitety asya vivaraõaü yata evaü tasmàd ityàdi / prakçtyaivety svabhàvenaiva yadi tu sahetuko vinà÷aþ tato 'va÷yaü bhàvã na syàt* tad eva dar÷ayann àha sàpekùàõàm ityàdi / tasmàn nirapekùo bhàvo vinà÷e ca÷abdo 'vadhàraõ. ///
5 /// .. tyatà syà .. ùàü vinà÷akàraõam asannihitam* bàhulyàd vinà÷akàraõànàü na kvacid asannidhànam iti ced àha yenetyàdi / yeneti yasmàt* / taddhetor iti vinà÷ahetoþ / teùàm api vinà÷akàraõànàü nàva÷yaü sannidhànam iti saübandhaþ / kasmàt svapratyayàdhãnasannidhitvàt* svakàraõàya tu sannidhànatvàt* na ca vinà .. ///
6 /// .. vinà÷ahetor asannidhànàt ka÷cin na vina÷yed api / sa .. .. hetusannidhànena niyato vinà÷o yato na hy ava÷yaü hetavaþ phalavantaþ vinà÷àkhyakàryavantaþ / kasmàd vaikalyetyàdi sahakàrisannidhànavaikalyaü / viruddhopanipàtaþ pratibandhaþ / eteneti sàpekùasya nàva÷yaübhàvitve
In margin (line 8) /// nà÷ahetånàü nà÷asya liïgatvena ye he .. .. + + + + + + nte teùàü / kasmàt kàryàvyavasthiteþ nà÷ahetor nà÷asvabhàvakàryotpattiniyamàbhàvàt* / keùàü punar vàdinàm ayaü prasaüga ity àha heyuma .. tyàdi / hetumantaü
7 /// .. / tad ityàdinopasaühàraþ / tad iti tasmàt* / + + + + + .i .. ÷asyàyaü bhàvaþ / kçtako 'napekùas tadbhàvaü prati / vinà÷abhàvaü prati /
v1 /// .inà÷abhàvaniyataþ / anena sàdhanaphalaü / asaübhava + + + + + .. .. antyàyàþ sàmagryàþ sà tathoktà / kà punar saübhavatpratibandhety àha sakaleti / sahakàripratyayena santànapariõàmena ca paripåraõety arthaþ / anena dçùñànta uktaþ / prayogas tu / ye yadbhàvaü praty anapekùàs te tadbhàvaniyatàs tadyathàsaübhavatpratibandhàkàraõa .. ///
2 /// vo vinà÷a iti svabhàvahetuþ / nanv ityàdinànekàntam à÷aükate / kvacit kàrye 'napekùàõàm api keùàücit kàraõànàü nàva÷yaü tadbhàva iti yatrànapekùàs tadbhàvaniyamo nàstãty arthaþ / kva punar etad ity àha bhåmãtyàdi / sà hi kàryajanane 'napekùà tathàbhåtàyàü satyàm api kadàcit pratibandhakàle 'ïkurànutpatteþ / etac ca santàna ///
3 /// .. nekàntas ta .. yathoktàyàü sàmagryà santànapariõàmo 'pekùatvàt kàryotpàdanasya tato 'napekùatvàd ity asya hetos tatràvçttiþ kçtakasyàpy asti vinà÷aü prati kàlàntarapratãkùà tato hetur asiddha ity àha naivam ityàdi kçtakasya bhàvasya nà÷e kàcit kàlàntaràpekùà / yadi hi syàt svabhàvasyàvi÷eùàt pràgvat pa÷càd pi na .i ///
4 /// õàmàpekùatvam ato vyabhicàra eva hetor ity àha tatràpãtyàdi / na bhåmibãjàdaya ekasvabhàvàþ pa÷càd iva pràg api kàryotpàdaprasaügàt* kiütåttarottarapariõàmena bhinnàþ / tatreti tasyàü santànapariõàmena bhinnàyàü sàmagryàm* / ante bhàvà antyà pa÷càd utpannà sàmagrã yà kàryotpàdane kùa ///
5 /// .. anantaroktà sàmagrã pariõàmeùu madhye / pårvas tarhi pariõàmaþ kimarthaþ kathaü và kàraõam ity ucyata ity àha anyas tv ityàdi / tasmàj janakàbhimatàd antyàt pariõàmàd anyaþ tato 'nyaþ paro 'py astãty àha / pårva iti tadartha iti samarthakùaõàrthaþ / ata÷ ca kàraõakàraõatvàd upacàreõa kàraõavyapade÷a i .. ///
6 /// dçùñànta ity àha na cetyàdi / tàm ity antyàü sàmagrãm* / tatreti kàrye janye ekatra bhàva iti kàraõabhåte 'ntye kùaõe vikàrasyotpattau và tasyàntyasya kùaõasya ekatvahàneþ pårvasya pracyuter vikàràkhyasya ca dvitãyasyotpatteþ / tata÷ ca nàsàv antyaþ syàt* atha mà bhåd eùa doùa iti ta .. ///
7 /// .. .. .. .. .àraõ. .. .. kùaõasaügçhãtasya tadutpàdanaü kàryotpàdanaü prati vaiguõyam akurvàõasya

U Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .kàrye ÷àlyaïkure janye / kasmàt tadutpattipratyayànàü bhåmyudakàdãnàü kadàcit tatràpi yavabãjàdau sannidhànàt* / te nirapekùà api na ÷àlyaïkuraü janayanti / tatas tadavastho 'nekànta iti / katham iti siddhàntavàdã / sàpekùà evety arthaþ eùàm iti ///
2 /// .. t. saübandhaþ / tatsvabhàvàpekùà iti ÷àlyaïkurotpàdanasvabhàvàpekùàþ / tathà ca na hetos tatra vçttir iti nànekàntaþ / evaü tarhãti paraþ / upàdhyapekùaü ÷uddhaü ca hetudvayam apy adhikçtyàha kçtakànàü keùàücit satàü veti tatràpi keùàücid iti saübandhaþ / sa eva svabhàvo nàsti yo na÷varaþ / pratikùa ///
3 /// .. ÷varasvabhàvàpekùatvàt* na vina÷varàþ / anenànapekùatvàd ity etasya hetor asiddhatàm àha / ÷àlibãjetyàdinà pariharati àdi÷abdàd yavabãjàdãnàü sa svabhàva iti abhimatetarakàryajananàjananasvabhàvaþ / svahetor iti kçtvà yo yavabãjàdir na taddhetuþ sa ÷àlibãjahetur yasya hetur na bhavatãty . ///
4 /// katven. v. .. vàd dhetupravibhàga eva nàstãti yo manyate taü praty àha niyata÷akti÷ cetyàdi / niyatà pravibhaktà ÷aktir àtmàti÷ayalakùaõà yasya sa niyata÷aktiþ / sa hetur iti ÷àliyavabãjajananaþ / na hi bhåtabhautikatvaü nàma kiücid ekaü råpam iùyate pratyakùapratãta÷ ca hetupravibhàga ity àha .. .. ///
5 /// nenà .i .i .. ta ity àha na cetyàdi arthànàü padàrthànàü svabhàvaniyama iti pravibhaktasvabhàvatvam* / àkasmika ity ahetukaþ kasmàn na yukta ity àha / anapekùasyetyàdi / hetunirapekùasya kvacid eva de÷e na sarvatra kvacit kàle na sarvadà kvacid dravye yavabhãjàdau na sarvatreti / yo 'yaü .. ///
6 /// .àd de÷à .. ..m apekùya bhavan* hetumàn iti gamyate / etàvanmàtranibandhanatvàd dhetumatvavyavahàrasyeti svabhàvahetuþ / yathà ÷alibãjàdãnàü hetubhedàt svabhàvaniyamaþ tathàtràtràpi kçtakeùu satsu và niyamahetur vaktavyo yato niyàmakàd dhetor ime kçtakàþ santo và kecin na÷varàtmano jàtà nànye ///
7 /// .. yeùàü te sarvajanmànaþ / kàraõamàtràd utpanna .. .. vi÷eùeõa nà÷asiddher ity arthaþ / etac ca parapratãtam eva kàlàntaravinà÷aü gçhãtvoktam iti pratyetavyam* / na tu pratikùaõavinà÷aü tasyaiva sàdhayituü prastutatvàt* kàlàntareõàpi tu vinà÷e siddhe / tasya na÷varàtmà sidhyati anyathà pràgvat pa÷càd api ///
8 /// bhàvàt* tasmàd ana÷varàtmànaü hetuü janayatãtãcchatà sarvakàlasthàpinaü janayatãty aïgãkartavyam* / tathàbhåtaü ca kçtakaü vastu nàsti sarvasya kàlàntareõa
v1 /// vad buddhãndriyadehàþ pravàhacchedi .. upalabhyante .. .. ÷. .. vçkùàdayaþ parvatàdayo 'pi tadà÷ritavçkùàdivinà÷àd vina÷yanty evànyathà÷ritavinà÷àbhàvàt* / tajjàtãyatayànye 'pi anta÷o vij¤ànakàryasyàpi kadàcid anutpàdàd vajràder api vinà÷aþ siddhaþ / na hetukçto na÷varàna÷varvibhàgaþ .. .. .. .. ///
2 /// .. janmisvabhàvaþ sa eva nàstãti na÷varaþ / etad uktaü bhavati ja .. eva kasyacit tàdç÷aü yena ka÷cin na÷varo bhavati aparo neti na vai janma nà÷isvabhàvasya hetuþ / na hi janma nàma kiücid vyatiriktam asti yena nà÷isvabhàvaü kaücit kuryàt* svabhàva eva hi padàrthànàü janma tasyaiva hetupravibhàgo niråpyate .. .. ///
3 /// .. .. .. + .à÷asiddhiþ nàpi janma nà÷isvabhàvasya hetus tasmàn nàtra kçtakeùu satsu và hetor vina÷varàvina÷varajanakatvena svabhàvavibhàgaþ tadabhàvàd dhetupravibhàgàbhàvàt phalasya kçtakasya sato và na÷varàna÷varatvena vibhàgo nàstãti asamànaü yavabãjàdinà / kçtakatvàpekùa .. .. ///
4 /// .. .. .. .. .. .. .. .. tasyàbhyupagatatvàt* naitad asty akçtakasya satvàyogàt* sarvaü hi satvaü de÷akàlavastupratiniyataü ahetutve tanniyamàyogàt* paramàõånàm aõumanasa÷ ca mårtimatvàd de÷aniyamaþ pareõàïgãkçtaþ tatkçtopakàràbhàve 'smin de÷e paramàõur nànyasmin* tathà .. ///
5 /// .. .. .. .. .. .. tasmàd ityàdinà ye yadbhàvaü praty anapekùà ityàdeþ prayogasyàrtham upasaüharati seyaü vinà÷asya nirapekùatà kvacid vastuni kadàcit kàle vinà÷asya yo bhàvas tena virodhinã kiü karoti / tadabhàvaü tasya kecit kadàcic ca vinà÷abhàvasyàbhàvaü svabhàvena sattayà sàdhayati ///
6 /// .. õa .. .. .. + + + + + + + t. yasmin kàle bhavati yatra và dravye taü kàlaü dravyaü càpekùata iti nirapekùa eva na syàd ity uktaü pràk* / sa tarhãti paraþ / nety acàryaþ / sattàyà yo hetubhàvas tasmàd eva tathotpatteþ na÷varasvabhàvotpatteþ / etad eva spaùñayann àha sato hãtyàdi / .. ///
7 /// ÷cit kàraõàd bhàva utpàda iti cet* ayam abhipràyo na sarvasya sataþ kàraõàyattatà / kecid dhi santaþ kåñasthanityà eva dikkàlaparamàõvàdayaþ tata÷ ca satvàd ity asya hetos tair evànekànta iti / àkasmikãty ahetukà .. ///

V Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. .. .. .. .. .. kasmàd vyavasàyaphalatvàn ni÷cayaphalatvàt praüàõànàü pratyakùam api hi pramàõaü sarvàkàragrahaõe 'pi yeùv evàkàreùu ni÷cayam à .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. + + + n. cey. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ///
2 /// paricchedo yasya cetasa iti vigrahaþ / saü÷aye saty ava÷yaü na pravartitavyam ity evaü ni÷citaü ceto na karotãty arthaþ / saü÷ayàd api kvacil lokasya kçùãvalàdeþ pravçtteþ kathaü tarhy apravçttiphalatvenàsyàþ pràmàõyam uktam ity ata àha / tathàtve tad i + + + .. .. .. ///
3 /// .. .y. .. .. .r. .. seyam adç÷yaviùayànupalabdhir apravçttiphalàproktà / liïgàti÷ayabhàvinãti liïgam anupalabdhis tasyàti÷ayo vi÷eùa upalabdhilakùaõapràptasyeti / tasya bhàvaþ satvam* / tad yasyàm asti sà tathoktà / liïgavi÷eùaõavatãty arthaþ / upalabdhilakùaõa + + + + + + + yàvat* / ///
4 /// pràptasyety asmàd vi÷eùaõàd utpadyate / atretyàdinà vyàcaùñe / atety asadvyavahàre / yathodàhçtà pràg iti / asajj¤ànaphalà kàcid dhetubhedavyapekùayetyàdinà / yat punar uktam apramàõam anupalabdhir iti / nàvi÷eùeõa boddhavyaü kiütu svabhàvetyàdi / de÷àdiviprakarùa .. bhàvaþ j¤àpakaü liïgaü tayo ///
5 /// sàdhye nasti pràmàõyam iti svabhàvàj¤ànaü pratyakùanivçttiþ / j¤àpakàj¤ànam anumànanivçttiþ / adç÷yaviùayàyàþ pratyakùànumànanivçtter ayaü nyàya udàhçta iti samudàyàrthaþ / yasyetyàdinà vyàcaùñe / yasya kasyacid arthasya viprakçùñasya svabhàvaþ pratyakùeõa nopalabhyate de÷àdiviprakarùàt* kàraõàt* sa svabhàvaþ / tad anu ///
6 /// .. tyakùanivçttimàtreõàsan nàma yathoktaü pràg iti na ca tathà viprakùçñeùu svasàmarthyopàdànàj j¤ànotpàdana÷aktir astãtyàdinà svabhàvàj¤ànasyety etad vyàkhyàya / j¤àpakàj¤ànasyety etad vyàkhyàtukàma àha yo 'pãtyàdi / j¤àpakasyety asya vivaraõaü liïgasyeti / atãndriyaþ pratikùipyate 'rthaþ / sarvathaiva yathà nàsti viraktaü ///
7 /// .. và pratikùipyate / atra vi÷eùaþ pratikùipyate na dharmisattàmàtraü yathà nàsti dànetyàdi / dànaü ca hiüsàvirati÷ ceti dvandvaþ / tadviùayà÷ cetanàs tathoktà dànacetanànàü hiüsàviraticetanàü cety arthaþ / abhyudayahetutà vi÷iùñànàgataphalahetutà / atra cetanànàü na svaråpaü pratikùipyate tà .. .. .. ///
8 /// .. cetanànàü pratyakùatvàd abhyudayahetutà / tadàtmabhåtà pratyakùaiva tat kuta iyaü bhràntir ity àha / pratyakùe 'py artha ityàdi / pratyakùe 'py arthe viparyasta ity anena saübandhaþ / apavadetàpi pratikùiped api /
v1 /// .t. ity àhàtatphaletyàdi / atatphalà anabhyudayaphalà ye dçùñàs cetanàvi÷eùàþ / avyàkçtàþ / taiþ sàdharmyàt* sàdharmyam eva katham iti ced àha / phalasyànantaryàbhàvàd iti yà anyà atatphalà÷ cetanàþ yà÷ ca tatphalàþ / ubhayatra tatphalasyànantaryaü na dç÷yate / na tàvateti phalasyànantaryada ///
2 /// .. t kàlàntareõottarottaràvasthàpariõàmalakùaõena vyavahitànàü phalànàü dar÷anàt* måùikà càlarka÷ ceti dvandvaþ / alarka unmattaþ ÷và / måùikàlarkayor daü÷akçtaü yadviùaü tasmàt pårvam adçùñvà vikàràt kàlàntareõa mårcchàdilakùaõasya vikàrasya dar÷anàt* måùikàviùàdau pa÷càd vikàradar÷anàd yuktaü tatphalasàmarthyànumàn. ///
3 /// satvam eva nyàyyam ity àha / tad ityàdi / tatra danàdicetanàbhya àyatyàü phalabhàve virodhàbhàvàd bàdhakapramàõàbhàvàt* atra phaladànasàmarthyàbhàve sàdhye 'nupalabdhimàtram apramàõaü yadi bàdhakaü pramàõaü nàstãty apratikùepo bhàve 'stitve kiü pramàõaü naivàsti pramàõaü ataþ sattàni÷cayo 'pi na yukta iti satyam ata eva bàdhakasà ///
4 /// .. .. .. iti viraktacittasarvaj¤atve bhaved và pramàõam ity apratikùepaþ / tac ca saübhavat pramàõaü dvitãye paricchede 'bhidhàyiùyate / syàd etad yadi hiüsàviraticetanànàm abhyudayahetutàlakùaõaþ svabhàvo 'sti tadà tàsu gçhyamàõàsu so 'pi gçhyeta na ca gçhyate / na ca yasmin gçhyamàõe ya .. gçhyate / sa tasya svabhàv. ///
5 /// dç÷yate tato 'rthakriyàyà akaraõàd asatvam ity etad bàdhakaü bhaviùyatãty àha tad atretyàdi / tad iti vàkyopanyàse / atreti nirdhàraõe eùu prakrànteùu viprakçùñeùu artheùu madhye keùàücid arthànàü svabhàvànàü veti .. .. .i .. .. .. ..þ / tathàpi .. ///
6 /// .. tavàbhàvàt tadviùayasyànubhavasya yathàgçhãtasvaråpani÷cayotpàdanasàmarthyàbhàvàt* keùàücid arthànàü svabhàvàdiviprakçùñànàü kàryaü j¤àpakaü tasyàbhàvàd bhavej j¤àpakàsiddhiþ / kàryasyaiva kasmàd abhàva ity àha / kàraõànàm ityàdi / na hi kàra .. + + + + màtma .. ///
7 /// arvàgdar÷anàviùayabhåtàyàþ kàraõàt* / neyateti yathoktaj¤àpakàbhàvamàtreõa / tadabhàva ity atãndriyànàü devatàvi÷eùàdãnàü svabhàvavi÷eùàõàü .. .. .. .. .. .. .. .. .. bhàvaþ / pratyakùànumànani .. .i .. .. .. ///
8 /// .. .. .. .i kvacid dar÷anamàndyà dçùñaþ svabhàvo na ni÷cãyate ///

W Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. yathà viùàdidravyaü abhyàsàd evaü dànàdicetanàsv api àvirbhåtaprakà÷ànàü yoginàü yoginàm abhivvyaktiþ saübhàvyatàü yogisiddhau ca saübhavat pramàõaü vakùyàmaþ / tathà keùàücid anàrabdhakàryàõàü bãjàdãnàü kàlàntareõa kàryàbhinirvçttir dç÷yate / evaü atãndriyeùv api saübhàvyatàü / tathà hi pi÷àcàdayaþ keùu .. ///
2 /// .. nàsattàsàdhanaü nàpi kàryànupalaübhaþ / kàraõànupalambhas tu tatràpy abhàvasàdhanam ity àha / kàrye tv ityàdi / kàrye tu svabhàvàdiviprakarùiõy api kàrakàj¤ànaü kàraõànupalabdhir abhàvasya sàdhanam eva svabhàvetyàdinà vyàcaùñe / viprakçùñaviùayasya svabhàvasyàbhàve sàdhye svabhàvànupalambha evàpramàõ. ///
3 /// .. palambha eva ni÷cetum a÷akyaþ / svabhàvàdivirakarùiõàü kenacit saha kàryakàraõabhàvasyaivàni÷cayàt* satyam etat kiütu sanuddiùñaviùayasyàbhàvamàtrasya praptipattau ÷akyate / etàvad vaktuü kàraõam antareõa kàryaü svabhàvàdiviprakùçñam apy ava÷yaü na bhavatãti / iyatà le÷enàsyopanyàsaþ / ata eva sà ///
4 /// .. nuddiùñaviùayo 'pi ÷akyate vyavasthàpayituü / nanv ityàdi paraþ / agner vinà÷e 'pi vàsagçhàdau dhåmasya dar÷anàt* tathà càsaty api kàraõe kàryaü dçùñam iti vyabhicàraþ / asati kàraõe kàryaü na syàd ity anena vàkyena kàraõasthitikàlabhàvikàryaü / yàvat kàraõasattà tàvat kàryasattety arthaþ / evaü na bråmo yena kà ///
5 /// saügaþ syàt* / kàraõàt sakçdutpannasya kàryasya kàraõanà÷e 'pi kàlàntaram avsthànàt* / kiü tarhy anena vàkyenocyata ity àha heturahitetyàdi / yady apy ayaü granthena ca tathetyàdi granthena vyavahitaþ tathàpy artha .. ///
v1 /// þ kàraõe naùñe kàryasya sthànam eva nàstãti kuto vyabhicàrà÷aükà / tathà hi yo 'gnijanyo dhåmakùaõas tasyàgnau vinaùñe nàstyavasthànaü / yato yasmin kùaõe dvitãye agnijanyasya dhåmakùaõasya sattà tasminn eva kàraõabhåto 'gnikùaõo vinaùñas tadanantaraü ca tçtãye kùaõe dhåmakùaõo 'pi vinaùña iti ku ///
2 /// gnihetukas tad eva dar÷ayann àha na ca tathetyàdi / tathà sthàyãti naùñe 'py àdye kàraõe kàlàntarasthàyã tadupàdànaþ pårvaniruddhahetåpàdànaþ kathaü tarhi pascàt yo 'pi dhåmo 'gnihetuka ity ucyata ity àha / pàraüparyetyàdi / àdyaü tàvad dhåmakùaõaü vahnir eva janayati sa dhåmakùaõo 'paraü so 'py apara .. ///
3 /// .. .. .. .. mato jananàt* / tatkàryavyapade÷aþ / tasyàdyasya kàraõasya pa÷càtyam api kàryam ity evaü vyapade÷aþ / yady asya hetoþ kathaücit pramàõenàbhàvaþ sidhyet* tadà tatphalaü tasya pratiùedhyamànasya hetoþ phalaü nàstãti ni÷ciyate  / tadabhàvaþ pratãyeta hetunà yadi kenacid ity asyaiva vakùyamànasya .. ///
4 /// .y. .. anuddiùñaviùaye tu naivam apekùyate / yadi kàraõaü na bhavet kàryam apy ava÷yaü na bhaved dheturahitàyà bhàvotpatter asaübhàvàd ity etàvanmàtrasya pratipàdanàt tac cànantaraü evoktam iti svabhàvetyàdi / arthasyeti vyàpakasya svabhàve liïginy asatvena sàdhye svabhàvànupalambha÷ ca vyàpakànupalambha ///
5 /// svabhàva evetyàdinà vyàcaùñe / kiücid iti vyàpakànupalambhaþ / yadi anupalabhyamàno vyàpakaþ svabhàvo 'sya niùedhyàbhimatasya vyàpyasya siddhaþ syàt* tadà bhavet pramàõaü yathà vçkùatvaü vyàpakaü si .. ///

X Pramàõavàrttikañãkà
r1 /// .. vaþ pratãyeta hetunà kenacit svabhàvànupalaübhàkhyena yadãtyàdinàrtham àha yady asya kàrakasyàbhàvaþ sidhyed iti saübandhaþ / vyàpakasya ca svabhàvasyàbhàvaþ kuta÷cid gamakàd dhetor iti upalabdhilakùaõapràptànupalambhàt* sa eva hi pratiùedhe ga .. .. .. .. .. .. .. .. .. ///
2 /// .. .. .. .. .. .. .. ddh. kàrakavyàpakayor abhàvàsiddhau nivartye 'pi kàrye vyàpye ca saü÷ayàt* / etac coddiùñaviùayasyàbhàvasya sàdhane draùñavyaü yathoktaü pràk* / yadi svabhàvàbhàve sàdhye tadanupalambha evàpramàõàm ucyate katham idànãü bhàvasya ghañàdeþ svayam anupalabdher abhàvasiddhiþ / uttaram àha dç÷yasye .. ///
In margin (line 7) /// na svabhàvàviprakarùam àha / tasyaivaüvidhasya bhàvasyànupalabdhasya sataþ bhàvàbhàvaþ sattàyà abhàvaþ pratãtyate / kadà dar÷anàbhàvakàraõàsaübhave sati dar÷anàbhàvasya kàranaü kàraõàntaràõàü
3 /// tasyàsaübhave sati upalambhapratyayàntarasàkalye satãty arthaþ / bhàvo hãtyàdinà vyàcaùñe / àtmànaü bhàvayati bodhayatãti bhàvaþ / svabhàvàdyaviprakçùñaþ svabhàvavi÷eùaþ / sa yadi bhaved yathàsvaü gràhakeõa kàraõena yasya yad gràhakam indriyaü tenopalabhya eva bhavet* etena dç÷yasyety etad vyàkhyàtaü sa yathokto ///
4 /// ùu vyavadhànàdiùv àdi÷abdàd vaikalyapratibandhàdiùu asatsåpalambhapratyayeùu satsv iti yàvat* / upalabhyata eva nànyathà / tathàbhåto 'nupalabdhas tv asann iti ni÷cãyate kiü kàraõaü tàdç÷aþ sataþ upalabdhilakùaõapràptasya sataþ / upalambhàvyabhicàràt* ya evàyaü svabhàvasyàbhàvaü ni÷caye dç÷yasya dar÷anetyàdinokto 'yam eva hetur ve ///
5 /// .. dhye viruddhasya cetyàdi ca÷abdo bhinnakramaþ tadviruddhopalabdhau ceti draùñavyaþ yasyàbhàvaþ sàdhyas tena yo viruddhas tena yo viruddhas tasyopalabdhau ca syàd asattàyàþ pratiùedhyàbhàvasya ni÷cayaþ kiü kàranaü viruddhasya bhàvasya bhàve sattàyàü tadbhàvabàdhanàt* / tasya niùedhyàbhimatasya sattàbàdhanàt* dravyoþ sahànavasthànàd iti yàvat* / yo hãtyàdinà / vyàcaùñe / yo hi bhàvo yena .. .. ///
6 /// .. .. .. .. .. .. .. .. .i .. .. ity àha tadupàdànayor ityàdi tayor viruddhayor ya upàdàne tayor anyonyaü parasparaü / dvaiguõyaü tasyà÷rayatvena ÷ãtopàdànam uùõopàdànavaiguõyasyà÷raya itarac cetarasyety arthaþ / tena kàraõena viruddhayoþ ÷ãtoùõakàryayor ekatra yugapadàrambhavirodhàt* / tayor anantaroktena prakàre ///
v1 /// bdhiprabhede / na ÷ãtaþ spar÷o 'tràgner ityàdi / yady apy atrànupalabdhir iti na ÷rutis tathàpãdaü svabhàvaviruddhàkhyaü liïgam anupalabdheþ sakà÷àn na pçthag ucyate / kiü kàraõaü tata evànupalambhàd virodhagateþ virodhàc càbhàvasàdhanàt* viruddho hi kathaü ni÷cãyeta / yadi tadupalaübhe pratiyogino 'nupala ///
2 /// palabdher abhàvàsiddher ity arthàd viruddhavi .. ne 'nupalabdhir eva prayu .. .. .. .iti / bhavatu nàmaivaüvidhàyàyà dç÷yaviùayà anupalabdheþ sakà÷àd abhàvagatir ata÷ ceyaü pramàõaü sà punaþ katham anumànaü kiütu pramàõàntaram eveti bhàvaþ / kathaü và na syàd ity àcàryaþ / dçùñàntànapekùaõàd iti paraþ / dçùñàntàpekùaü hy anumànam anvayavyatirekava .. ///
3 /// .. .. .. .. mànaü dçùñàntànapekùatàm edva na hãtyàdinà pràha / asyàm ity anupalabdhau kiü na nirupàkhyam ityàdi àcàryaþ dçùñànta evety arthaþ / tad asad ityàdi paraþ / tad vyomakusumàdi asad iti kathaü kena pramàõenàvagantavyaü yenaivaü syàt* / anupalaabdher liïgàd abhàve sàdhye dçùñàntaþ syàd ity arthaþ / anupalabdher eva liïgàd vyomakusumà ///
4 /// .idyate dçùñànto yasyà asattàsiddher iti vigrahaþ / athàtràpy aparo dçùñàntas tasyà vyomakusumàdyasattàsiddheþ sadçùñàntatve vànavasthàprasaügaþ / tatràpy aparo dçùñàntas tatràpy aparo 'pãti kçtvà / tathà cànavasthàyàü satyàü ekasyàpi siddhàv apratipattiþ / sarvatra tasmàd anavasthàdoùaparihàràrthaü nirupàkhya ///
5 /// .. labdhilakùaõapràptasya anupalabdher ityàdàv api prayoge dçùñàntànapekùaõàd ananumànam anupalabdhiþ / ÷çõvann apãty àcàryaþ / sakçd uktaü yathà svabhàvànupalabdhau nàbhàvaþ sàdhyate kiütu abhàvavyavahàra iti tacchçõvann api / mårkhasya trãõi nàmàni devo divyaþ prajayatir ity ato devànàü mårkhàõàü pri .. ///
6 /// ..m evàsadvyavahàraü sàdhyaü dar÷ayann àha / nimittaü hãtyàdi / dç÷yasyànupalabdhir upalabhyànupalabdhiþ / sà nimittaü kàraõaü sadvyavahàràõàü sànupalabdhiþ svasannidhànàd àtmanà sannidhànàt* / svanimittàn* svam anupalabdhiråpa .. ///