Ratnakirti (?): Vadarahasya, also known as Udayananirakarana Based on the ed. by R.N.Pandey: UdayananirÃkaraïam of Rantnakirti, Delhi 1984. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Version: 2009-03-31 13:18:16 Proof Reader: Milan Shakya The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. NOTE: The title has been adopted from the colophon below: "udayananirÃkaraïe vÃdarahasye ...", and seems more likely than Pandey's title "UdayananirÃkaraïa". The authorship of the text is uncertain. (For references see F. Bandurski's šbersicht, p. 73, no. 34.) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ udayananirÃkaraïam prathamo 'dhyÃya÷ om namastÃrÃyai | vij¤Ãyante svavacanasaraïiæ ramaïÅyatamÃæ guïigaïÃvaÓi«ÂÃm udayanavacanÃt svavacana-[caraïa]hatisaraïiæ bhaïi«yÃmi | iha khalu viÓÃlaÓailamekhalÃsthÆlasthÃïusthÃnÅye (2) parasya (j¤Ãna prasÆtap­«Âha) ÓrÅmat j¤ÃnaÓrÅmitrapÃdÅyamuktasÃmarthyÃsÃmarthyÃtprasphuÂita upaÓaÇkÃta÷ sÃmarthyÃsÃmarthyaviruddhadharmasaæsargeïa bhedasiddhau tatsiddhiriti sattvÃdi«upareïaÓle«itaæ kliÓyate | avikalena hi sakaladÆ«yakeïa (3) hi pÃlanà pratyak«ata÷ p­thvÅpavanapÃÓra÷ pratyarthivÅjÃni parasparopasarpaïasampÆrïapratyayapratyarjitasannidhÃnÃni tadudbhÆtasvÃdhÅnavarddhi«ïutÃdiguïaramaïÅyapariïatyà pravardhante (4) prarohaæ pratipratyayabhÃvajÃnya [bhÃvajÃni]prabhÃvyante | yathoktaviÓe«aïapratyayatvame«Ãæ pratyÃtmaprati«ÂhÃdhi«Âhitasau«Âhavap­«Âapratyak«ÃnupalambhasambhavÃnvayavyatirekapa (5) rikalpanà tasyà upalÃlitasakalitasahakÃrisÃkalyaviÓe«aïasÃrupyamavasthÃpanÅyamaparathà pratyayÃntarapratyÃsattisÃpek«atve bÅjasyeva kramayau (6) gapadyaviÓe«asau«ÂhavasphuÂitamupÃdhÃvagrimak«aïasyÃpi sahakÃrisÃkalyÃsÃkalyÃvasthayo÷ sthitÃsthitatayà prarohaæ prati pratyetuæ pÃryeta | tathà ca kuÓÆlakuk«ikuï¬alitak«aïà (7) dhikatcÃt sahakÃrik«aïakrameïa kedÃrÃkrÃntakalevaraæ kadambakamekamanekambeti vistarata vicÃracakramapakramante | kiæ cet na tayo ka (8) thitamidamuttÃnÅkrameïa sahakÃrisahacaritapratyayapratyÃsattibhrÃntasvabhÃvÃntaramintyupak«ipya pak«apratipak«apa- rijigh­k«Ãk«Ãntah­dayà sÃdhakamidamiti j¤Ãpakavirodhe vyÃharanti | jigh­k«ÃsÃmarthyasamarthanÃdau sÃk«Ãdvayavahatuæ tattadà tatkarotyÃdi tatkarotyeva và yathà (2) ca yasya neha÷ sandohani÷ sandehapariïatau praïatidehotk­«Âa÷ yathÃprakÃÓitasÃdhanÃtattvaprasÃdhanaÓca kevalopi k«aïatvapadÃrtha÷ na ca kevalastathÃbhÆ (3) to 'pi karotyapÅti karotyeveti và pratyÃkalita÷ sa e«a prasaÇgaprasaÇgato viparyaya÷ pÆrvÃparakÃlamilitakaraïÃkaraïayorÃdhÃrabheda¤ca saædÅpayati | tathÃhi (4) paryavasÃne janakatvamabhimatakÃrye paryÃlocitaæ pramÃïena pratyekamavasthitam | anvayavyatirekÃbhyÃæ dharÃdhÃmÃdisÃkalyaæ Ólathayitvà viÓe«aïaæ parÃparabhÃvabhaÇgayà svaviÓe«avyÃptamÃlocyanimatyantÃyogavyavacchedÃyogavyavacchedacchadicchannamunnÅyate - nirviÓe«aæ hi sÃmÃnyaæ bhave (6) cchaÓavi«Ãïavat | nirviÓe«aïaæ kart­tvaæ bhavedvandhyÃsutÃsamam || tasmÃdasmatpratibhÃvarïabhÃvasthÃpratibhÃsaprabhÃvÃt bhÃvÃnÃæ kintatraiva tathà (7) bhadantai÷ paramaparÃparasad­Óatà ca svabhÃvÃntarÃnubhavitaikapratisantÃnaæ bandhyatvamakart­tvaæ keÓakuntalakamalakÃï¬Ãt svaravatsaævedanÅyam | tat(8) tapanÃdisahacarabhedasampÃditatattadÃdibhedo darÓyatÃæ pÆrvÃparÃvasthà pÃramÃrthikà bhedaj¤Ã pratyabhij¤Ã paramaviÓvÃsasarvasvaæ bibhrati bhramimÆr«aïÅyeti | pak«a dva-(9) yÃnugrahanigrahe hetu÷ hetubhÃva eva bhÃvanÃæ saædÆ«yate bhavyena | tathÃhi, tatkart­tvaæ pare«u madhyasthamiva vÃdiprativÃdisammatabilambakÃritvÃt sapak«ÃditvaviÓe«asiddhiviÓle«e 'pi suÓle«akauÓalabalÃbalambÅvÃnumatamubhayabhÆmibhÃginorapi bhÃvato bhÆtoktiprav­ttayostathÃbhÆta¤ca bhÃvyamÃnaæ kart­tvarÆpaæ kiæ tattvato 'tyantÃyogavyavacchinnanirvartmathÃbhÆta¤ca bhÃvyamÃnaæ kart­tvarÆpaæ kiæ tattvato 'tyantÃyogavyavacchinnanirvartmakart­tvarÆpamucchavibhramabhÆmi - bhÆtÃnubhavavyavasthÃnamanavasthitamapi anumanyate mÃnyena anyena và prakÃreïa yadutÃyogavyavacchinnakart­ -(3) -tvarÆpamutkÅrtayitavyam, vyapetÃnubhavÃdivyavasthamapi svasthaya÷ sthaviravÃdiv­ndav­ndÃrakÃnantarakathitapak«ayoranyatarÃÇgokÃrakÃrÃgÃragraheïa | arthag­(4)hÅtau-paryÃyato dvÃvapi dvÃparadvÃrÃlaÇk­tau kathaya ko 'tra nistrÃïamÃpadyate avadyaprabheda iti ceducyate | ayameva prasaÇga÷ yaduta yadyadà (5) yatsamarthavyavasthÃnasthÃnaæ tattadà tatkarotyapi yathà sÃmagryavasthÃyÃæ vikalakÃlakalÃyÃmapi pÆrvÃdikÃyÃmakathitasÃmarthyavyavasthÃnaæ sthÃna¤ca (6) käcanakÃryamaryÃdÃmÃdÃya darÓito bhÃvabheda÷ ityantÃyogavyavacchedakart­tvapak«e lak«ayitavya÷ prasaÇga÷ | na ca kadÃcidapi vedyate ni÷sahacarasa (7) hakÃricakra÷ prakramamÃïa÷ kartu matyantÃyogavyavacchedena abhimato bhÃva÷ svakÃryamityÃvarjanÅyo viparyayaÓcÃtra | tathÃpi syÃt anekÃntaÓÃntÃvanamutthitÃyÃmabhitticitrakarmmapratimamidamÃbhÃti | tathÃhi sÃmarthyavyavahÃrayogyatvepi prasaÇgasÃdhane kÅddaÓarkt­tvapravartitaÓaktavyavasthÃnamÃk«epamak«e-(p. 5)-pakÃritvavasya prasÃdhakapramÃïaprasthÃpanÃrthatvÃt | sahakÃrisÃkalye satyeva karotÅti vilambakÃritvalak«aïaÓca kevalÃvasthÃyÃæ prasajjayitumaÓakyatvÃt | sahakÃ-(2) risÃkalye sati karotyevetyevaæ svabhÃvakartutvakÅrtane 'kÅrti÷ karitalabilambitaiva sthiviravÃdÃnukulatvÃtkuk«itvÃdasya pak«asya hantanitÃntanirmalai÷ subhëitabhÃnubhiranunnameva pare«Ãæ mohatama÷ | yadevaæ sÃkalyaæ sahakÃrikalpaæ bÅjakart­tvaviÓe«aïaæ prak«ipya parapak«a÷ k«ubhyate 'k«epakÃritvamapi tadviÓe(4) «arÆpaæ pramÃïaprasiddhaæ anurudhya bÃdhyate sÃdhu÷ yasmÃdak«epakÃritvÃnapek«akÃritvaæ kart­tvasÃmÃnyasyÃntyÃvasthÃyÃæ pratyak«ÃnupalambhasambhÃvita (5) sya vyaktiprabhedatayà vyÃpakaæ sambhÃvya prakÃrÃntarÃpratÅteranak«epakart­tvarÆpaæ kart­tvasÃmÃnyasya pariïÃmamanumanyase prasaÇgasaÇgatau (6) nÃÇgatà saÇgacchate do«asya | tathÃhi hetusÃhitye 'pi bÅjasya kart­tvaæ d­ÓyamÃnaæ na sÃhityena viÓe«aïÅyaæ ÓilÃÓakalÃderapi tathÃtvaprÃpte÷ apitu kevalyai (7) va bÅjasya pratyekamavasthitaæ anvayavyatirekayoravagamena pëÃïakulasya sÃhityabahirbhÃvabhajanÃt | pratyekatva¤ca na ca viÓi«yamÃïaæ kart­tvaæ bÅja-(8)-sya pratyekatvÃbhÃvasvabhÃvo 'pratyekarÆpa÷ sahakÃricakrasaæparka÷ kathaæ viÓe«aæ ÓaknuyÃt nahi cak«urnÃsti tena ca viÓi«Âamiti Ói«Âe«Âa÷ pak«a÷ | athÃpi pra (9) tyekatvasya sÃhitye pratyekamanvayÃderg­hÅtau nÃpratyekatvena viÓi«yata taduttarakÃlaæ punarviÓe«aïÅyaæ etÃvanti sahakÃrÅïi sahitÃni hi tà ni kÃryÃyeti pÃÂhÃntara aparahastena sÃmagrÅmÅhamÃno mÃnocitastÃmevÃdatte sÃmagrÅpëÃïatalÃkÅrïÃmapÅti cet n akÃraïavikalpakatvÃdeva nopÃdÅyate (2) kÃryÃrthinà ÓilÃÓakalÃdiko bhÃva÷ | kintayà viÓi«ya karaïÅyaæ yadà tu viÓe«aïametÃd­Óaæ apasÃritam | atha tadÃnÅæ avaÓi«yamÃïaæ brÅhikalevaraæ kÃraïatvena ni«ÂaÇkitena (3) atyantÃyogavyacchedÃnumitau kevalamapi kadÃcitkarotu sÃmagrÅsamavagraha kÃla iti prasaÇgasaÇkÅrïavata÷ prathano manorathonmatho 'yaæ prÃrthitodo«a÷ prÃrthita÷ (4) tadayuktam - sÃmarthya hi k­ti÷ yogyatà vÃ? nÃdya÷ sÃdhyÃviÓi«ÂatvaprasaÇgÃt | nÃpi dvitÅya÷ sà hi sahakÃrisÃkalyaæ yà | pratisvikÅ vÃ, nÃdya÷ siddhasÃdhanatvÃt, parÃnabhyupagamena (5) hetvasiddhiÓca yatsahakÃrisamavadhÃnavattaddhi karotyeveti ko nÃma nÃbhyupaiti yamuddaÓya | sÃdhyate, na cÃkaraïakÃle sahakÃrisamavadhÃnavanto 'smÃnabhyupeyate (6) yata÷ prasaÇga pravarteta | prÃtisvikÅ tu yogyatà anvayavyatirekavi«ayÅbhÆtaæ bÅjatvaæ và syÃt tadavÃntarajÃtibhedo và | sahakÃrivaikalyaprayuktakÃryÃbhÃvavatvaæ và | nÃdya÷ (7) akurvvatopi bÅjajÃtÅyasya pratyak«asiddhatvÃt | tavÃpi tatrÃvipratipatte÷ | netara÷ tasya kurvatyapi mayÃnabhyupagamena d­«ÂÃntasya sÃdhanavikalatvÃt | ko hi nÃma susthÃtmà (8) pramÃïaÓÆnyamabhyupagacchet | sa hi na pratyak«eïa anubhÆyate tathÃnavasÃyÃt | nÃpyanumÃnena liÇgÃbhÃvÃt | yadi na kaÓcidviÓe«a, kathaæ tarhi karaïÃkaraïe cet (9) ka evamÃha neti | kiæ jÃti bhedarÆpa÷ sahakÃrilÃbhÃlÃbharÆpo veti niyÃmakaæ pramÃïamanusaranto na paÓyÃma÷ tathÃpi yo 'yaæ sahakÃrimadhyamadhyÃsÅ no þk«epakaraïasvabhÃvo bhÃva÷ sa yadi prÃgapyÃsÅt tadà prasahya kÃrya kurvÃïo gÅrvÃïaÓÃpaÓatenÃpyapahastayituæ na Óakyate, iti cetþ | yuktametat yadyak«epakaraïasvabhÃvatvaæ bhÃvasya pramÃïagocara÷ syÃt kuta÷ tatsiddhamiti cet na vidbha÷ | prasaæga tadviparyayÃmyÃæ tatsiddhiriti ce na, parasparÃÓrayaprasaÇgÃt | evaæ svabhÃvatvasiddhau hi tayo prav­ttistat prav­ttau ca caivaæ svabhÃvatvasiddhiriti | þsyÃdetata kÃryajanmaivÃsminnarthai pramÃïaæ vilambakÃrisvabhÃvÃnuv­ttau kÃryÃnutpatti sarvadeti cet |þ na, bilambakÃrisvabhÃvasya sarvadaivÃkaraïe (4) tattvavyÃghÃtÃt | tataÓca bilambakÃrÅtyasya yÃvatsahakÃryasannidhÃnaæ tÃvanna karotÅtyartha÷ | evaæ ca kÃryajanmasÃmagryÃæ pramÃïayituæ na Óakyate na tu jÃtibhede | te tu kiæ (5) yathÃnubhavaæ parasparasÃpek«Ã vilambakÃritvabhÃvÃ÷ parasparaæ pratyÃsannÃ÷ kÃrya k­tavanta÷ kiæ và yathÃtvaparikalpane k«iprakÃrisvabhÃvà inyatra (6)kÃryopajananamajÃgarÆkameveti | nÃpi t­tÅya÷, virodhÃt sahakÃryabhÃvaprayuktakÃryÃbhÃvavÃæÓca sahakÃrivirahe kÃryÃvÃæÓceti vyÃhatam | (7) tasmÃd yadyadabhÃva eva yanna karoti tattadabhÃva tatkarotyeti syÃt | etacca sthairyasiddhereva paraæ bÅjasarvasvamiti etena samarthavyavahÃraocarattvaæ heturiti nirastam | tÃd­gvyavahÃra(8) gocarasyÃpi bÅjasyÃækurÃkaraïadarÓanÃt | nÃsau mukhyastatravyavahÃra÷ | tasya janananimittatvÃt | þanyathÃtvaniyamaprasaÇgÃditi ceti, na, kÅd­Óaæ punarjana (9) naæ mukhyasamarthavyavahÃranimittam | na tÃvadÃk«epakaraïaæ nimittaæ tasyÃsiddhe÷ | niyamasya ca sahakÃrÃdisÃkalye satyeva karaïaæ karaïameveti ye evaæ svabhÃvatvenÃpyu-patte÷ | tataÓca janananimitta evÃyaæ vyavahÃro na ca vyÃptisiddhiriti |þ jaraÂhakamaÂhap­«ÂhakarparakaïeramatikaÂukÆÂaprakaÂanapaÂalamativikaÂamatipÃÂavìhyo yena (2) vipÃÂitamasyeti narÅn­tyatÃæ tribhuvananagaranartanaÂÅvÃdakÅrtanakÅrti÷ k­tikadambakasyeti kimadhikamatra sambadanÅyam | etenÃyogavyava, cchedena kart­ttvaæ (3) kart­tvasÃmÃnyapariïÃmamapi purodhÃya dhÆrtabrÆvasvasvÅkaraïamaÓaraïamÃrabdhamevaæ yadyadà yatkaraïasamarthavyavahÃrÃbhyaÇgastaæ tattadà tatkarotyeva yathÃntyÃva (4) sthÃyÃæ prÃk p­thagavasthÃyÃmapi bÅjamabÅjaparÃjitvarasatvaramevaævidhamavadhÃritam | na ca karotyeveti tadviparyayaparyÃælocanà rpyastanitÃntÃnta÷ (5) karaïena k­tinà sampattavyam | tadevamabÅjaparÃv­ttaæbÅjaæ dharmapratyak«ÃnupalambhÃrambhasambhÃvitÃnvayavyatirekikÃryatayà nirïÅtakart­tvasÃmÃnyajamÃk«iptÃk«epa (6) kÃritvÃnak«epakÃritvalak«aïajananajanitaæ tatsamarthavyavahÃrayogyatvaæ sÃdhanaæ sÃdhya¤cÃtra karotyapi karotyeveti và kart­tvadvayaæ paryÃyato yathà parÃbhyupagamaæ svayamapi (7) sambhavati pak«advayasya pratik«epÃlak«aïÃtsÃmÃnyasya viÓe«ÃvyÃpte÷ sambhavÃt | pak«advayasyÃpek«yÃpi lak«ayitavyamevaæ prasaÇgatadviparyayamaparyÃsitaæ k«aïenÃpi dÆ«a (1) ïagaïasya yadyatkaraïasamarthavyavaharaïakÃraïatvÃbharaïasya tamupalabdhaæ tattadÃkaraïavat yathÃntyÃyÃæ daÓÃyÃæ prÃkp­thagavasthÃyÃmapi bÅjamajÃtajaratvamanu(2) matam | evamekapratyavamarÓamas­ïamanÅ«ayà manÅ«ijanena | na ca nicÅyamÃnamÃmnÃtamapi kadÃcanÃpi kevalaæ karaïena duÓcalakuk«inik«epÃdidaÓÃyÃæ (3) diÓopi daÓÃÓe«Ã paryaÂatà prÃïivÃdena pratyekasyÃsya janakatvamavadhÃritam | ato na parito«a÷ sÃkalyasya svasvabodhena samÃdhÃnena ca budhaparÃrthyasya pratyekami(4) tyaÇgÅkaraïe svÃbhÃvasvÃbhÃvyamabhÃvapratiyogitvaæ tadaiveti sahitaæ tatraiveti sahitaæ ubhayasahitaæ tathaiveti sahitamÃsaktamiti svakÃï¬a (5) daï¬akhaï¬itìambaraæ svavacanasamvaraïamapi palÃyanaparÃgaïamÃpÃtitamiti vipade«Ã samÆladhÃtacyuti kathaæ pratikartavyeti | dÆrataralalocanapracala(6) jaladasrÃsrudhÃrÃsahasreïà pi na trÃïamÃmaraïÃntamÃrtakÃtaratvaravÃdino varÃkasyeti sÃnukroÓamapi svÃntasantarayati na vÃdavidhau vÃcÃ(7) lagalitÃmityalamalÅkakÃvyakalpanÃjalpairanalpairnyÃyÃbhiniveÓÅ bhava bhavyopi nyÃyanÅtau | þ(1) tathÃhi kastavÃyaæ nyÃya÷ atha etÃvatÃpi bhÃvasya ka÷ svabhÃva÷ samarthito bhavati | nahi pak«avipak«ÃbhyÃmanya÷ prakÃro 'stÅti cet na dÆ«aïÃbhidhÃnasamaye niÓcayÃbhÃvenaiva sandigdhÃsiddhinirvÃhe kathÃpÆrvarÆpaparya (8) vasÃnÃdityanena | þ prasaÇgasÃdhanaæ parÃmyupagamena và saæbhÃvyamÃnatayà và prakÃrÃntarÃbhÃvÃt prastÆyate | tatra sandigdhÃsiddhatvamuktvà dÆ«aïameva mayaiva nÃbhyupagatamiti cet taccintyatÃæ kart­tvamanumanyase tÃvad tacca yÃvat pÆrvasthitameva pratyabhij¤ÃÓritya ityÃÓrayobÅjÃtmakaæ yatkÃryamavyapek«akamanvayavyatirekÃsÃmarthyÃvasthita(2) tathÃbhÃvaæ tÃvadatyantÃyogavyavacchedanakart­tvarupaæ paryavasitamabhaÇgameva prasaÇgasya kathaæ saædigdhÃsiddhado«eïa Óo«ayituæ Óakyam | Ãk«epakÃritvamapi tatrÃdhi«Âhità (3) ta bhÃgÃdidantayÃdhi«Âhitaæ bhÃgaæ sÃkalyagarbbhÃvirbhÆtaæ bhÃvayitvà sambhÃvitaæ tato 'dhi«Âhitaæ bhÃge 'vinirbhÃgabhÃvinaæ bhÃvato bhëyate tadeva bÅjaæ pÆrvamapyÃsÅditi (4) tadÃk«epakÃritvak«aïajananajanitasamarthavyavahÃrayogyatvaæ prasaÇgasÃdhanaæ kathaæ saædigdhÃsiddhyà vidhÆnanÅyaæ iti na prativÃdisamÃÓritottarapak«apratÃnakathÃpÆ (5) rvvabhÃga÷ svarÆpabhaÇgamanaÇgÅk­tyÃstÅti vyastamakhilado«odbhÃvananigrahÃdhikaraïaprasaÇgavat | ubhayamapi ak«epakÃritvÃnapek«akÃritvamanullikhyai (6) va bÅjaæ kevalaæ sahakÃrimadhye 'pyavasitakart­bhÃvaæ prÃgapi kurvan tathÃbhÆtamiti bhÃvato bhëasva susadhisÃdhibÃdhanam | [samÃdhimÃdhibÃdhanam ] nanu bhëita eva samÃdhi÷ | tathÃhi -k­(7) tiæ prati-avilamba iti bhÃva÷ | kimutpatteranantarameva k­ti÷ sahakÃrisamavadhÃnÃntaraæ vÃvilamba iti ko 'rtha÷? kiæ yÃvanna sahakÃrisamarthÃnÃæ samavadhÃnaæ tÃvadakaraïaæ sarva(8) thaivÃkaraïamiti và | tatra prathamacaturthayo÷ pramÃïÃbhÃvÃt, aniÓcaye dvitÅyat­tÅyato÷ pratyak«ameva pramÃïaæ bÅjajÃtÅyasya hi sahakÃrisamavadhÃnÃntarakara (9) karaïa-karaïameveti pratyak«asiddhameva | tathà sahakÃri samavadhÃnarahitasyÃkaraïamityapi | atra ca tavÃpi na vigati÷ e«a pramÃïasiddhatvÃt viparyaye và dhakÃcca | tathÃhi yadi sahakÃrivirahe 'kurvvÃïastatsamavadhÃne 'pi na kuryÃt tajjÃtÅyamakÃraïameva syÃt | samavadhÃnÃsamavadhÃnayorubhayorapyakaraïÃt | evaæ yadi tatsamavadhÃna (2) virahe 'pi kuryÃt sahakÃriïo na kÃraïaæ syu÷ tÃnantareïÃpi karaïÃt | tathà cÃnanyathÃsiddhÃnvayavyatirekavatÃmapyakÃraïatve kÃryasyÃkasmikatvaprasaÇga÷ (3) tathà kÃdÃcitkatvavihatiriti | eva¤ca dvitÅyapak«a vivak«ÃyÃmak«epakÃritvameva bhÃvasya svabhÃva÷ | t­tÅyapak«avivak«ÃgÃntu k«epakÃritvameva bhÃvasya svarÆpamiti nobhayaprakÃraniv­ttiriti | ta eva (etat) aho apÆrvo 'yamasya dambhÃrambha÷ sa bhramabhÆmibhÆyi«Âhabhautabalabhojaphalambhoja sthita÷ ka«Âayati bhÆtabhëaïabhÆ«aïamapibhrÃt­vyasa (5) mupetaæ tathà he he bhai«Å ca praïayaramaïÅyabhëaïabhÆmnà svasamÃnmÃyanÃmÃnaæ arthasÃrtha sahakÃrisÃhityamaparityajya samarthanaæ te tatvata÷ sÃhityamudÃh­tya tacca tat(6) k­tamiti vikrÅtagavÅrak«aïav­ttÃntamupaharati | tathaukteranantaraæ vyÃk­tiniÓcale kÅrtimata saækÅrtyate 'sÃdhanatvena pramÃïaphalaæ hitat | sati hi (7) k«aïak«Åïatopalak«aïena prek«ÃvÃæÓca k«aïiko 'k«epapak«apramukhÃnÃæ yathÃsukhasukhaæ lekhayÃpi khaï¬ayituæ du÷Óaktam | id­ÓasaÓaktisamarthanam | tasmÃdÃcà (8) ryavacanÃt tameva Óruti-ÓrutipuÂakena kaïeh­tya prÅyatÃæ prÅtyà na sa sÃhityepi pararupeïa karttà svarÆpa¤catasya prÃgapÅti prÃgapi kuryÃditi | yadapyamunà (9) nayena vivadatà vÃdini susthitam | tathÃpi kiæ asamarthasyaiva sahakÃriviraha÷ svarÆpalÃbhÃnantaraæ kartureva và sahakÃrisamavadhÃnamanyathà neti ki niyÃmaka (10) miti cet 'idamucyate kuÓÆlasthabÅjasyÃækurÃnukÆla÷ ÓilÃÓakalÃdviÓe«a÷ kaÓcidasti na vÃ, na cenniyamena ekatra prav­ttireva na syÃnniv­ttiÓca tadarthino na syÃt paramparayÃÇkuraprasavasamarthabÅjak«aïajananÃdastyeveti cet - kadà puna÷ paramparayÃpi tathÃbhÆtaæ kari«yatÅti | tatra sandeha iti cet | sa puna÷ kimÃkÃra÷ kiæ sahakÃri«u (2) samavahite«vapi te«u kari«yati na veti | uta asamavahite«vapi kari«yati na veti | atha yadà sahakÃrisamavadhÃnaæ tadaiva kari«yatyeveti | kadà te«Ãæ samavadhÃnamiti (3)sandeha÷ | nÃdya÷ samÃnyata÷ kÃraïatvÃnavadhÃraïaitasyÃnavakÃÓÃt | avakÃÓe và kÃraïatvÃvadhÃraïÃt | netara÷ sahakÃriïÃæ tattvÃvadhÃraïe tasyÃna (4) vakÃÓÃt, avakÃÓe và te«Ãæ tattvÃnavadhÃraïÃt | t­tÅye tu sarva eva tatsantÃnÃnta÷pÃtino bÅjak«aïÃ÷ samÃnaÓÅlà prapnuvanti yatra tatra sahakÃri (5) samavadhÃne sati k­ti niyamÃt sarvatra ca sahakÃrisamavadhÃnasambhavÃt | 'samartha eva k«aïe k«ityÃdisamavadhÃnamiti cet- tatkimasama(6)rthe sahakÃrisamavadhÃnameva na | samavadhÃne satyapi và na tasmÃtkÃryajanma | nÃdya÷ ÓilÃÓakalÃdÃvapi k«itisalilateja÷ pavana yoga (7) darÓanÃt | netara÷ ÓilÃÓakalÃdiva kadÃcitsahakÃrisÃkalyavatopi vÅjÃdaÇkurÃnutpattiprasaÇgÃt | þ evamapisyÃt | ko do«a iti cet (8) na tÃvadidamupalabdham | ÃÓaÇkayata iti cenna tatsannidhÃne satyapi akaraïavat tadvirahepi karaïayogamapyÃÓaÇkyeta ÃÓaÇkyatÃmiti cet-tarhi bÅjavirahe 'pi ÃÓaÇkyeta | tathà ca sÃdhvÅ (9) pratyak«ÃnupalambhapariÓuddhi÷ | syÃdetat na bÅjÃdÅnÃæ parasparasamavadhÃnavatÃmeva kÃryakaraïamaÇgÅk­tyÃÓaÇkyate yena samavadhÃnÃniyamà sarve«Ãmbà tajjÃtÅ yÃnÃmekarasatà niÓcaya÷ syÃt | nÃpi yatra tatra samarthopapattimaÇgÅk­tya yena vikalaibhyo 'pi kÃryajanmasambhÃvanÃyÃæ pratyak«Ãnupalambhavirodha÷syÃt | kinnÃma bÅjÃdi«u sa (2) mavahite«vavÃntarajÃtiviÓe«amÃÓrityÃpi kÃryajanmasambhÃvyata iti | þna d­«ÂasamavadhÃnamÃtreïaiva upapattau tatkalpanÃyÃæ pramÃïÃbhÃvÃt kalpanÃgauravaprasaÇga÷ (3) pratihatatvÃt atÅndriyendriyÃdivilopaprasaÇgÃt kalpanÃnupapatterviÓe«asya viÓe«aæprati prayojakatvÃccetiþ - tadapyasÃraæ - bÅjasyajanmani jananaæ yena niru(4)pitameva nidÃnamaÇkurakÃï¬akaliÓaprabh­ti -urïavanayavanavanakusÆlatalanimÅlayadapi dÃtrasÆrya (ÓÆrpa) m­timukkuraprakramÃditadanantaramupanayogyabelÃvilokanekusÆ (6) lakak«itadÃka«aprakar«ak«etredharÃdhÃmÃdisamavadhÃnamupasarppaïapratyayapratibaddhamabhyavasitamakhilena pariïatiparamparayà ca kiyatyà pÆjyate saÇgatima(6)¤jasà aÇkurÃkhyaæ k«ityÃdÅnÃæ kÃryaæ nyak«eïÃlak«ita tadetasya pariïatakÃraïaparamparÃyÃæ bhindati sa svabhÃvo và bÅjasvabhÃvo 'cyutaprÃcyarÆpo và va (7) stuto 'stviti vimarÓapÆrvakaæ kharvvagarvabh­ta÷ prastubate tatrÃnarthÃntarajÃtibhedÃnumatirmate÷ puro nÃpi prak­taprabandhÃnubandho bauddhÃnÃæ prasiddha÷ siddhÃnta÷ (8) punarÅd­Óa÷ - nikhilÃstrikarïasukhaækurvÃïa÷ tadyathà samartha÷ kuta÷ utpanna iti cet svakÃraïebhya÷ | tÃnyenamaparapratyayasannidhÃna eva kiæ janayanti? kadÃcidanyathà syÃt tataÓcaikopi kvacijjanayediti cet "aparÃparapratyayayogena pratyabhik«aïaæ bhinnaÓaktaya÷ santanvanta÷ saæskÃrÃ÷ yadyapi kutaÓcetsÃmyÃtsarupÃ÷ pratiyante tathÃpi bhinnaevai «Ãæ svabhÃvastena kiÓ¤cideva kasyacitkÃraïamiti "kasmÃdþ d­ÓyÃvÃntarajÃtibhedopÃlambha÷ s­gallapallavita÷ prabalajanavaduttÃnenÃnta÷karaïaæ prÅïÃti prà (2) mÃïikasya sthÆlaparÃmarÓena hi vijÃtÅyavyÃv­ttavÅjÃvarjitaæ svakÃryakÃritvamavasthÃpitamapi sÆk«mÃvÃntaraprasaÇgatadviparyayaparyÃlocanÃkhya vimarÓÃntarav­tyà (3) bÅjatvÃdhi«ÂhitasvabhÃvaviÓe«aprati«Âhitaæ prasÃdhyate kiæ tatrÃnupapannaæ nÃma yathà davÅyasi deÓe viniveÓitÃtmabhÃvaæ bhÃvaæ vibhÃvya v­k«a ityav­k«avyÃv­ttamavadhÃrayatyavadhà (4) raïÃdhvarÅïodbhava jana÷ putra÷ sannidhÃnÃdhÅnadhÅviÓe«eïa ÓiæÓapeti tatrÃpyete nirÆpaïÃt vakrakoÂarapaÂalaghaÂitasskandhasandhiriti svabhÃvÃntaramavagamya (5) mÃnamapi na v­k«atvaÓiÓapÃtva ÓÆnyamavasÅyate | na và sarvov­k«a÷ ÓiæÓapà na và sarve ca ÓiæÓapà vakrakoÂarapaÂalaghaÂitaskandhasandhiriti tathÃbhÆtaæ prastutama (7) pyastu vastuvyathÃvyÆhasyÃpahate÷ anupahasita eva sÃdhyÃsÃdhanabhÃva÷ bÅjatvameva hi sÃmÃnyambidhirÆpe 'vasthitaæ akhilÃsu vyakti«u nÃsmÃkamaÇgÅkÃrago (7) cara÷ punaÓca tatrÃvÃntarÃd­ÓyajÃtibhedÃbhyupagamavÃdo vÃvadÆkakalpita evamucyate [muhyate] na pu¤japu¤jena pratyarthita÷, etaccÃmbaravartmavartikamalaparimalÃlolarolambamÃnà (8) virÃvakulÃvagÃhi, yaduta- sa khalu jÃtiviÓe«a÷ saægrÃhako và syÃt pratik«epako và syÃt - evaæ ÓÃlitvamapi saægrÃhakaæ carapratik«epakaæ và | þ na ca nobhayamapÅtyÃdi (9) yathà vikalpakalpitapratidÆ«aïaprasara÷ yasmÃtsmerÃsyasarasÅruhahÃrihasitenÃpi nÃrpitasatyaÇkÃra÷ kaÓcidapi vipaÓcidevaæ vidhÃvÃntarajÃtibhede yÃd­Óastupa rÃparapratyayaprabandhÃnubandhabodhita÷ sÃmÃnyasambhave 'pi svabhÃvabhedastathà prakhyÃpitamanantaraæ sahetu hetuvittasaæspandanena yatpunaruktirucyate viÓe«asya viÓe«aæ prati prayo (2) jakavirodhÃcce ' ti tatsiddhameva sÃdhayitumÃrabdham | tathÃpi yadyapi kutaÓcit sà syÃt sarÆpÃ÷ pratÅyante tathÃpi bhinna evai«Ãæ svabhÃva iti bhëayà ÓÃlibÅjatvÃdhi«ÂhitÃntyavyaktilak«aïa¤ca (3) vilak«aïasvabhÃvaviÓe«avibhrÃnta eva kart­vÃdo 'Çkuraæ pratisthÆlaparÃmarÓavyavasthÃpi tatkart­bhÃvabhÃjaæ bÅjadharmmiïaæ adhyavasÃyasÃhityetarayoravasthayo÷ adhikaraïakara (4) ïe kalayà kalayitumaÓakye virodhÃkar«iprasaÇgaæ tadviparyayapramÃïamaikyaparipanthipaÓyatà d­Óyate hi prÃmÃïikacakramaulilÃlitacaraïayugalÃnà (5) mapyevaævidho k«aïavyÃhÃra÷ yathà pramÃïetataratÃsÃdhÃraïavedavÃkyamÃkalayyÃdhikaraïapramÃïÃntareïa prÃmÃïyalak«aïasvabhÃvÃntarasÃdhanam | yathà và (6) mahÅmahÅdharÃdiÓaÓadharak­tetarÃdinà rÆpeïa saædigdhamapi dharmapurodhÃya sÃdhanÃntareïa tanute jano jÃnÃti cÃcaraïÅyacakrabahuviratitattvaæ yaÓcÃyamu(7) -pasaæhÃra÷ saæddabdha÷ | tasmÃdyo yathÃbhÆto yathÃbhÆtamÃtmano 'nvayavyatirekÃvanukÃrayati tasya tathÃbhÆtasyaiva tathÃbhÆte sÃmarthyam, tadviÓe«Ãstu kÃryaviÓe«aæ prayojayanti ÓÃlyÃdivaditi yuktamutpaÓyÃma iti mayokto yasmÃtsthÆlÃskhalitapratyÃkalanena aÇkenÃdÃya tasminnaæÓe ni÷ÓaÇka÷ÓaÇkaÓukopiloka÷ | kathaækathi(9) -kastu tadavÃntaravicÃracakracaurapravyÃvitasthÆlad­«Âinivi«Âabuddhi÷ prameya÷ pradÃpyate | nÃmunà nyÃyeneti punarbhaïÃma÷ | anyabÅjajÃtÅyamapi ca kusÆlamÅ lanÃnuktabÅjaæ bÅjatvena nirÆpaïÃt | anayoravasthayo÷ sthitaikasvabhÃvatvaæ viruddhatà prasaÇgÃdinÃpramÃïenÃha prayojakamÃtreïÃbÅjatvamÃyÃtÅti kena bhÃvena bhëya-(1)-te | kintayoravasthayo sthitasya sthairya pratyak«eïa siddhamasti | atha tadvà syÃttÃddak cÃsyÃnukaÓcidviÓe«amityabhisandhinà | atha prasaÇgatadviparyayameva na ki¤ciditi k­tvà | kiævà bÅjatvameva (3) sÃmÃnyamÃtmasakalavyaktipratyekaparisamÃptamÆrtisahajaÓaktisaÓabditamÃgantu Óakti vyapadeÓyaæ sahakÃrisÃhityasametamupalabdhamaÇkurajananayojyamanyathÃtve (4) bÅjatve iti manasi niveÓya sthairyasya pratyak«asiddhiparyÃlocanÃtÓÆnyatvÃnnÃdya÷ | tÃd­k tvamapi paryantavatinÃmeva bÅjÃnÃmiti dvitÅyopi na | prasaÇgatadvi (5) paryayapramÃïaæ punarnirastasamastadÆ«aïam | abÅjaparÃv­tyà bÅjatvaæ bahutamavyaktisammate 'pi pÆrvÃparakÃlayorbÅje niÓcÃyayi«yate tena nijÃgantukaÓaktipak«o (6) pak«eïa vailak«aïyÃvi«karaïamÃtramatrÃïaæ aækurasya jÃtiniyamÃkarmmakatvaprasaÇgastuviparyayavÃdhakamabÃdhakameva yatÅ'bÅjaparÃv­ttiviÓe«eïa bÅjatva (7) vÃÇkuratvaniyamasyopapatte÷ | etena viparyayopyanaikÃntika÷ kathita÷ | bÅjaviÓe«a eva hi prayojako na tanmÃtraæ bÅjasya pramÃïav­tterbalavatvÃt | sthÆlad­«Âyà tvevamavasthÃpya tÃæ na vyavahÃrahÃni÷ pratibandhasÃdhanopÃya÷ puna÷ sÃpÃya÷ aÇkurasya hi jÃtiniyamo na tÃvannirmitta÷, sÃrvatrikaprasaÇgÃt | nÃpyanyanimitta÷ tathÃbhÆtasyÃbhÃvÃt seyaæ (2) nimittavatà vipak«ÃnnivartamÃnà svavyÃpyamÃdÃya bÅjaprayojakatÃmeva viÓrÃmyatÅti pratibandhasiddhirityevaæ varïità bÅjatvÃdhi«ÂhitasvabhÃvabhedasyÃnyÃvasthÃrÆpatayà tÆpalak«aïa (3) stha aÇkuratvaniyamaæ pratiprayojakatvÃt | vyabhicÃryeva bÅjatvamÃtramaÇkurasyaprayojakatÃyÃæ bÅjasvabhÃvatvamÃtraæ nÃÇkure prayojakam, prayojakaæ puna÷ tatsvabhÃvÃdhi«Âhita-(4) Óe«Ãdhi«Âhitaæ prayatamÃne bÅjatvamupalabdhamiti sthÆlakalanam, na rƬhakaphalaæ tat anÃlokitastattvasthaloti etadeva tvamiti nÃsau vyavahÃra÷ pÃramÃrthika(5) ityetattadà evamavatÃrito vicÃra÷ kathaæ prastÃvamavavisphÆryate tena bÅjasvabhÃvatvaæ kvacitkÃrye prayojakatvaæ na vÃ? na cettatsvabhÃvaæ bÅjam, tena rÆpeïa (6) kaÓcidapyanupayogÃt | evaæ ca pratyak«asiddhaæ bÅæjasvabhÃvatvannÃsti sarvapramÃïÃgocarastu viÓe«o 'stÅti viÓuddhà buddhirityupahÃsabhÃvÃpyupahasitabhÃva(7) meva tiraskaroti | kvacidapyupayoge tvekasya tena rÆpeïa sarve«ÃmaviÓe«a tÃdrÆpyÃditi | yadyapi kutaÓcitsÃmyÃtsarÆpà pratÅyante tathÃpi bhinna eva e«Ãæ (8) svabhÃvastena ki¤cideva kasyacitkÃraïamityanena tathÃtvaæ yacca bhÃva syÃditi kathitaæ tadapi aprÃptasahakÃrisÃhityÃbhyÃæ viÓe«ÃdipariïÃmalak«aïasÃmarthyakÃraïa-(9)tvÃt | antyabÅjarÆpatvÃbhÃvÃt prasiddharo«asti«Âhati | tadeva hi tanna pÆrva na paratvÃditi kiæ mukhasyete tasmÃætpratik«aïamaparÃparayat kÃryÃnukÆlapratyaya sÃkalyamadhi Óayya bÅjatvamavÃntaraæ svabhÃvÃlambanaæ samvedyate tadeka kÃryaprati tathÃbhÆtaæ samvedyate tadekakÃryaæ prati tathÃbhÆtaæ tadeva prayojakamasadvÃdagraha÷ yaduktamanena tathà ca (2) bÅjaæ kiæcideva svakÃrya kuryÃnnÃparÃïi | na ca vastumÃtraæ tatkÃryaæ abÅjÃdanutpattiprasaÇgÃt | nÃpi bÅjamÃtraæ aækurakÃriïo 'pi tadutpattiprasaÇgÃt | nÃpyaÇkurÃnyatamamÃtraæ prÃgapi tadutpattiprasaÇgÃt | yadÃyadutpannaæ (3) sat yatkÃryÃnukÆlasahakÃrimadhyamadhiÓete tadà tadeva kÃyaæ prati tasya prayojakamiti cet tatkimavÃntarajÃtibhedamupÃdÃya bÅjasvabhÃvenaiveti và Ãdye (4) sa eva jÃtibheda÷ tatra prayojaka÷ kimÃyÃtaæ bÅjatvasya dvitÅye tu samÃnaÓÅlÃnÃmapi sahakÃrivikalpÃdakaraïamityÃyÃtaæ tattatsahakÃri sà (5)- hitye tattat kÃryaæ prati prayojakasya bÅjasvabhÃvasya sarvasÃdhÃraïatvÃditi | atrÃpi prayoga÷ yat yena rÆpeïa arthakriyÃsu nopamucyate na tattadrÆ paæ yathà bÅ (6) jaæ aÇkuratvena na kiæcidpyakurvan na aÇkurasvarÆpaæ tathà ca ÓÃlyÃdaya÷ sÃmagrÅæ pravi«ÂÃdhibÅjatvenÃrthakriyÃsu upayujyanta iti vyÃpakÃnupalabdhi÷ (7) prasaÇgahetu÷ tadrÆpatÃyÃæ arthakriyÃæ pratiyogyatayà vyÃptatvÃt, anyathÃtiprasaÇgÃt | tadrÆpatvameva tasya pratyak«asiddhatvÃdaÓakyÃpahravamiti cet - astu tarhi vi-(8)-paryaya÷ | yat yadrÆpaæ tattenÃrthakriyÃsÆpayujyate | yathà svabhÃvena sÃmagrÅ niveÓino bhÃvà bÅjajÃtÅyÃrÓcaite kuÓÆlasthÃsÃdaya÷ iti svabhÃvahetu÷ tadrÆpamÃtrà (9) nubandhitvÃt yogyatÃyÃ÷ tataÓcÃsti ki¤citkÃryaæ yatra bÅjamupajyate | ityÃdirÃrambhe gambhÅra÷ kaïeravat tatsÆramargala÷ prasphuÂitaÓaækha-(Ó­æga)-vat prabandho baddho và bÃla kathaya kuta÷ kutarke tvayà kalita÷ | yata÷ pradarÓÃdyÃnavadyavidyÃcÃryaprakÃï¬aparipiï¬invÅk«ikÅkÅrtitadharmakÅrtikamatamaparÃparapratyayogenetyÃdikaæ prasaÇgo nÃÇgasaægata÷ | (2) tadrÆpatÃmÃtrasya vastuvat prasÆtaprarohÃdikÃryÃrjanayogyatayà vyÃptyayogÃt | kÃraïÃbhÃvÃt samarthasvabhÃvÃnupapatte÷ | tathÃhi tatra yo 'vyavadhÃnÃdi deÓabÅja-(3)- viÓvambharÃdikalÃpa÷ sa sabhÃgÃÇkurakaraïe samartho hetu÷ yaste«Ãæ parasparopasarpaïÃÓraya pratyayaviÓe«a÷ (4) sa taddhetujanane samartha÷ te«Ã¤ca na pÆrvaæ na paÓcÃt na p­thak bhÃva iti samarthÃnÃmapi pÆrvÃparap­thagbhÃvabhÃvino do«Ã nopalÅyante | tenai«Ãæ parasparopasarpaïÃdiheturya÷ samarthaheturiti tasya na kadÃcidanyathÃbhÃva÷ | anena (5) nyÃyena sarvatra hetuphalabhÃvapratiniyama÷ dra«Âavya÷ pratik«aïaæ anyÃnyasvabhÃvabhedÃnvayinÅ«u bhÃvaÓakti«u na tu sthiraikabhÃve«u bhÃve«u svabhÃvasyÃnyathÃtvÃsaæbhavÃt (6) samarthÃsamarthasvabhÃvayo÷ kriyÃkriyÃyogÃt | anyasahita÷ karoti cet kiæ na kevala iti cet kiæ kevalasya kÃryakaraïe 'samartha÷ svabhÃva÷ | samartha÷ kiæ na karoti? (7) akurvan kathaæ samartha iti? hetuvindÃvÃcÃryavacanamakalaÇkahariïÃÇkanirmalamapi svapak«anirvÃhavÃhÃdhirohÃdiva pratyÆhavyÆhavyastamupanyastavÃn abhyasitamanÅ«a÷ pÃ-(8) rÓvakarÃni utprek«yate sÃhityamupÃdhimadhiropya sÃmarthyÃsÃmarthyÃpek«ayà prasaÇgatadviparya yapratyÃÓÃæ ÓÃti bhavÃn tatrÃpyÃcÃryavacanaæ na sÃhityepi para-(9) rÆpeïa kartà svarÆpa¤cÃsya prÃgapÅti prÃgapi kuryÃt | iti sÃhityepi na sÃhityaviÓe«aïaæ karaïasÃmarthya miti prasaÇgÃt | proktaæ vÃkyantu tata÷ svabhÃvani«Âha-(10) maprati«ÂhÃpya prasaÇgo nÃÇgasaÇgatimaÇgÅkarotyuktameva | nanu sati k«aïabhaæga bhaægire«Ãgurugari«Âhopi ÓÃstrak­ta÷ tatprasÃdhakapramÃïaprasaÇgasaÇgatau durgatÃÇganÃdohadalÅlÃæ samudvahati picchilatattvatucchÃnacchÃrthà sa ya samÆrcchalità pak«ÃlakalaÇgaïabharÇgina÷ sÃdhÅyebhyo 'pi samyebhyo bÅbhatsanta iti (2) naitadÃÓcaryaæ sahasreïÃpi hi ni«pŬÃmavadhÃnata÷ surapatirak«Ãæ vÅk«yamÃïo na prek«ate 'sau sthitasthitasthityÃdisaævidhÃnÃdaparadaÓÃyÃæ bÅjasya janakatvamiti (3) sthirapak«e kathamayaæ niyamo mahanÅyatÃæ nÅyatÃæ kiæ svahetudattamaryÃdatayà sÃmagrayepi và pratyekasÃmarthyÃsamarthamasahatayà và paryantapratipannaparyantapratipannasaæmÆrcchanatÃdi sva-(4)-bhÃvahÅnatayà và paripak«Ãd­«ÂasadasatkarmanirmÃïanirmÆlatayà và d­Óyate tÃvadevamevaæ te kathamityanarthakaprathamakathà prathanÃdvà kaÓcarat purato gacchet svabhraæ (5) và svargameveti pak«Ã÷ pa¤cendriyakalpanÃt pa¤ca và upask­tasa¤citÃnyavi«ayaniÓcayanÃnnÃdyà manasi vipaÓcita÷ praviÓati Óakyamevamatathyamapi (6) sthÃpayituæ svakÃraïakalÃpaparikalpitaæ cak«u«o rÆpaæ yadidaæ madÅyo rÆpaæ ca samavaiti | Óabdamatha pratyÃsÅdantaæ tadÃtmanà tulayati aparatrÃnyevaæ vi«aye-(7)-'nuÓÃsanÅyamiti t­pa¤catayÅ kalpanà pÃramÃrthikÅ syÃt grÃhyÃrthavi«ayà upadravyaæ bhÃvayituæ pÃryante | svahetudattamaryÃdatayà yadekameva hi svahetuvihitaviÓe«a (8) pa¤ca và dhiyaæ dhatte pa¤caprapa¤cacak«urÃdÅndriyaprasÃdÃditi tadanantaramaghÃtapariÓÅlinamapi (ÓÅlanÅyaæ) ekaikaÓa÷ kalitÃnvayavyatirekatvÃt anyapariïÃmapraïÃÓamÃ-(9)-ÓaæsatÃæ pÆrvÃÓivatÃti÷ prativÃdasya prÃrabdhÃpriyeïa priyamanu«Âhitam | karmmanirmÃïanaipuïyaæ na pramÃïayatà praïetavyo vyomÃntarjÃtoyo vÅjÃdi bhÃva (grÃma÷) tasya d­«ÂÃbhinivi«Âatve và kÃmaæ anya pratÅk«o 'stu, niyamastu virudhyata iti guruprabÃdhakapramÃïaprahÃra÷ prak­«Âa Ãste | vÃdÃdikathà navyasya kathane ca vik«epanigrahaprasaÇga÷ (2) syÃt pak«apÆjÃvi«karaïamÃtramantimasapak«e lak«yate na punaradhikaæ ki¤cit | tasmÃt tathà tatkÃraïaæ vastu tathaiva tadakÃraïam yathà tatkÃraïaæ kena mataæ ne«ÂamakÃraïam | (3) svabhÃvabhedena binà vyÃpÃro 'pi na yujyate | nityasyÃdhyatirekitvÃt sÃmarthya¤ca duranvanyam || iti prasaÇgatadviparyaya preriïÃprasara÷ sthiratve sati janakatvena nirïÅtasyÃnti-(4)-ma pariïÃme brÅhiviÓe«asyÃvicala iti sthitamÃcÃryavacanaæ tasmÃttatsvabhÃvasya anyathÃtvÃsambhavÃt | taddharmaïastu tathÃbhÃvo 'ntyÃvasthÃvadanivÃrya÷ | antyÃvasthÃyÃæ-(5)-prÃga samarthasya sÃmarthyotpattau sÃmarthyasya tatsvabhÃvatve 'pÆrvotpattireva sà | atatsvabhÃvatve sa prÃgiva paÓcÃdapi akÃraka eva | sÃmarthyÃkhyÃtapadÃrthÃnta (6) rÃtkÃryonpatteriti tasmÃtprati«ÂhitasvabhÃvabhÃgÅ bhÃva÷ | ahetubhirjanyate na punaryayathÃnuprati«Âha÷ bÅjantu sati sahakÃrisÃkalye saædigdhe ni-(7)-ghananibandhanÃdhÅnatvaæ saÓaæsitasaæbhÃvanaæ svahetunà janyata iti janyametat samastanyÃyanÅte | pÃratantryaæ hi sambandha÷ siddhe kà paratantratà | tasmÃtsarvasya bhÃvasya sambandho nÃsti tattvata÷ | rÆpe Óle«o hi sambandho dvitve sati kathaæ bhavet | tasmÃtprak­tibhi÷nnÃnÃæ sambandho nÃsti tattvata÷ || parÃpek«Ãpi sambandha÷ so 'san (9) kathamapek«ate | saæÓca saævanirÃÓaæso bhÃva÷ kathamapek«ate || siddhÃsiddhayorapek«ÃbhÃbÃdatyantasambhavÅ sambandha÷ na siddhasyÃsiddhaæ ki¤cidasti yadarthamapek«yate yathà sÃmÃnyÃtmanÃsiddhaæ viÓe«ÃtmanÃrthamapek«ate aÇkurÃdiko bhÃva÷ ni«pattyani«pattivirudddharyÃdhyÃsena bhinnatvÃt siddhÃsiddhavikalpÃnatikramÃt tato na sahakÃrisÃpek«a-(2) balak«apak«ÃdipadÃrthasÃrthasya sambhava÷ svaheto÷ sambhÃvanÃspada nahi bhavati nijajanananiga¬aniyamita evÃyaæ naropasannamaunaniyama eva vÃcà vÃcaspati-(3) mapi picchayati | tasmÃtpramÃïaviruddha evÃrtho j¤Ãpakena j¤Ãpyate kÃraka hetunà ca karaïÅya iti e«a eva paramapramÃïika÷ pracÃra÷ | yaccoktam þathavà vyatirekeïa prayoga÷ (4) vivÃdÃdhyÃsitaæ bÅjaæ sahakÃrivikalpaprayuktÃÇkurÃdikÃryavaikalyaæ tadutpattiniÓcayavi«ayÅbhÆtabÅjajÃtÅyatvÃt, tatpuna÷ sahakÃrivikalpaprayuktÃÇkurÃdikÃrya (5) na bhavati tadevaæbhÆtajÃtÅyam, yathà ÓilÃÓakalamiti etadapi na sasÃhityepi pararÆpeïa kartà ityetena gatÃrtha÷ | aækurajanasvabhÃvabhra«ÂabhÃvÃdeva anÃ-(6)-virbhÆtÃbhinavodbhidvÅjaæ prÃgavasthÃyÃmiti sthÃpitameva | sthÆlaparÃmarÓÃÓraye samÃveÓyÃbÅjavyÃv­ttavÅjavi«ayamanvayavyatirekakalpanaæ sÆk«mÃvÃ-(7)-ntaranirÆpaïaparÃhanyamÃnamÃnasenÃpi mantavyaæ ko 'tra mantrayate | tasmÃtsthÆlaparÃmarÓÃpek«ayà yadi svabhÃvaviÓe«abhraæÓena nÃsyÃÇkurakÃryavika(8) latvaæ sÃdhyamevamanokÃnta÷ | sÆk«maprek«Ãpak«Ãpek«atà yajjÃtÅyatvamasiddham | sa eva hi tasya nÃsti yastajjanaka÷ | ni÷svabhÃva iti bhÃva÷ | tadatra paramÃrtha÷ satvaæ (9) tu hetu÷ k«aïikatve kuta÷ sapak«o jaladhara÷ sa ca sÃÓvadharmÃdhyÃsito bodhanÅya÷ pramÃïena pramÃïa¤ca prasaÇgaviparyaya tacca kiæ vyÃpÃraæ upapÃdyate | pÆrvÃparÃvasthayo÷ karaïÃkaraïamadhyak«aprek«itaæ lak«yÅk­tya pramÃïÃntarabÃdhÃdvà kÃdÃcitkÃnapek«avat iti tarkopani«adÃcÃryavacanÃdviruddhamekatve pÆrvÃparÃvasthayorbÅjasya prÃnte prek«itapratyekakart­tvasya sÃdhayati karaïÃkaraïam | yasmÃdvirodhasya sÃmÃnyalak«aïaæ ca vicak«aïa÷ samÃcak«Ãïa÷ parabhÃga-(3)-bhÃgÅ tatra sÃmÃnlayak«aïamekadharmaïyanavasthitiniyatatvaæ tacca sÃmÃnyaæ vyaktidvayÃtmanà viÓe«Å syÃt | sahÃnavasthÃnalak«aïaæ parasparaparihÃrasthitalak«aïa-(4)-tÃkhyaæ ca | tatra prÃcyasya (Ãdyasya) pratyak«Ãnupalambhapratyak«Ãïi sattà sÃdhyasiddhÃni dvitÅyasya punaranyonyabhedasiddhervà dhruvabhÃvavinÃÓavat pramÃïÃntarabÃdhÃdvà | kÃdÃcit(5) kÃnapek«avaditi vacanÃdupÃyadvayamupanyastamÃste | tatra tatkÃlaæ kÃritvamatatkÃlakÃritvabhedena sidhyati viruddhaæ na kÃlÃntarÃkÃritvena tadavacchede-(6)-nÃsya vidhervidhuratvÃt | yathà kÃdÃcitkamakÃdÃcitkatvena viruddhaæ anapek«atvamapi sÃpek«atvena | atha cayenaiva pramÃïena kÃdÃcitkÃnapek«a-(7)-yo÷ eka dharmiïyanavasthitiniyatatvaæ nirÆpyate, tenaivÃnayorvirodho bodhasaudhÃdhirohÅ tadvatkÃlabhedena anÃÓritÃdimavirodhabodhopÃyayora-(8)-pi karaïÃkaraïayo÷ prasaÇgaviparyayÃkhya mak«atapramÃïalak«aïamÃkhyÃti, parasparapratyanÅkatvamekadharmaïyanavasthitiniyamaæ nirÆpayaditi palÃyitaæ pra(9) tyÃÓayà parasya ato yadaparamevamavÃdÅt vÃdÅ tadapi dalitadardhamapasarpati sacivÃn | astu bÅjatvameva prayojakam, bhavatu sahakÃrisannidhÃne sati kart­svabhÃvatvaæ bhÃvasya, tathà ca tadasannidhÃne 'karaïamapyupapadyatÃm, tathÃpi tajjÃtÅyamÃtra eveyaæ vyavasthà na tvekasyÃæ vyaktau karaïÃkaraïalak«aïaviruddha dharmÃdhyÃsasya (2) tathà ca tadasaænidhÃne pratyak«asiddhatayà tatra durvÃratvÃditi cet-na virodhasvarÆpÃnavavodhÃt | sa khalu dharmayo÷ parasparÃbhÃvarÆpatvaæ và syÃt nityÃnityavat(3) dharmiïi tadÃpÃdakatvaæ và ÓÅto«ïatvavat tadvatà và daï¬itva kuï¬alitvavat | nÃdya÷ nirviÓe«aïasyÃsiddhe÷ yÃvatsatvaæ ki¤cittkaraïÃt | saviÓe«aïasya tu virodhasiddhÃva-(4)-pyadhyÃsÃnupapatte÷ | yadÃyadakaraïaæ hi tatkaraïasyÃbhÃvo na tvanyadà tatkaraïasya na caitayorekadharmisamÃveÓamÃti«ÂhÃmahe | netara÷ bhÃvÃbhÃ(5) vavyatiriktayo÷ karaïÃkaraïÃsiddhe÷ vyÃpÃrÃparavyapadeÓasahakÃribhÃvÃbhÃvau hi karaïÃkaraïe kÃryabhÃvÃbhÃvau và | ati-(6)-rekasiddhÃvapi svakÃla evaæ svÃbhÃvapratik«epavadakaraïÃbhÃvamÃk«ipet karaïaæ na tvanyadà | nahi yo yadà nÃsti sa tadà svabhÃvaæ pratik«eptumarha-(7)-ti, virodhyabhÃvaæ vÃk«eptuæ tathà sati na kadÃcidapi tatra syÃnna kadÃpi tadvirodhÅ bhavediti | 'nÃsato vidyate bhÃvo nÃbhÃvo vidyate sata' iti ÃyÃtaæ na và viro -(8)-dha ityÃdikamatarkya tÃrkikatvaæ arkakarasaæparkakarkaÓagÃminopo mano na sÃntvayati asarpÃyopetatvÃdamÅ«ÃmasadvikalpÃnÃm | yat puna÷ prasaÇgavipa-(9)-rya yamadhik­tyai và (e) kÃbhidhÃnam þstÃæ và tathÃpi na tÃbhyÃæ ÓakyÃÓakyayoravivak«ita kÃla bheda eva virodha÷, sÃdhyate tathopasaæhartuæ aÓakyatvÃt | þ yadà tadetyupek«ya(10) yatsamartha tat karotyevetyupasaæhartuæ Óakyamiti cet na kÃla niyamÃvivak«ÃyÃæ yat samartha tat karotyeva kadÃcidit syÃt | tathà ca sambhava vidheratyantà yogo viruddha÷, na tvayoga÷ nÅlaæ sarojaæ bhavatyeveti vat iti | tadapi ayogo 'tyantÃyÅgavyavacchedenÃpi sarvadà bÅjasya satve sambhavantu kat­tvamityabhimatatvÃt malinanalina-(2)- nibhaæ nibhÃlanÅya÷ | yaccoktam - "nanu yadasamatha (tvaæ) prathamamÃsÅt, tasya paÓcÃdapi sÃmarthya kuta Ãgatam | prathamaæ samarthasya nà paÓcÃt tatra gataæ naitadevaæ tattatsahakÃrimata÷ (3) tatkÃrakatvaæ hi sÃmarthya, atadvatastadanyavato và tadakart­ tvamasÃmarthyamida¤cautpattikamasya rÆpamiti | þ tadapi sahakÃrisÃpek«ajananabÅjavimarÓena gatam te ca (4) sahakÃriïa÷ svopasarppaïa pratyayavaÓÃdbhinnakÃlà ityarthÃt kÃryÃïÃmapi bhinnakÃlateti tathÃpyekakÃlastha eva bhÃvo jÃto na«Âastadà kÃryaæ karotu utpannamà (5) trasya tatsvabhÃvatvÃt | ekadeÓasthavaditi cet -seyamekakÃlatà svarÆpakÃlÃpek«ayà sahakÃrisÃænidhyÃpek«ayà và Ãdye na ki¤cidanupapannaæ (6) nityÃnÃmapi evaæ rÆpatvÃt, vartamÃnaikarÆpatvÃdbhavÃnÃæ tadeva tu kvacitsÃvadhi kvacinniravadhÅti viÓe«a÷ | sÃvadhitvepi vyÃpÃraphalapravÃhaprakar«Ãpraka-(7)-r«ÃbhyÃæ viÓe«a÷ | dvitÅyastu syÃdapi yadi te«Ãæ yaugapadyaæ bhavet | kramiïastu sahakÃriïa ityuktam | sahakÃrisahita÷ svabhÃvena karotÅti vaktari jÃ-(8)-ta na«Âa eva karotu ityuttaraprasaÇgo nirargalaÓaiÓavasyetyalamanena | tasmÃtkÃryasya sa eva kÃla÷ kÃraïasya sacÃnyaÓceti sambandhikÃlÃpek«ayà pÆrvakÃlatà vyavahÃ-(9)-ra÷ | etadapi sahakÃrisÃkalyaviÓe«aïakaraïanirÃkaraïÃdalÅkaæ parikalpanamanalpaæ ÓalyacakrasÃtabhÃjanam deÓabhedena tu kart­tvÃkart­tvamupalabdhaæ ÃnyÃk«epaæ upayanÃtmahasitasahacara¤ca na virodhatvÃdi (2) sanamÃpanna÷ | tenaiva sahakÃreïa tasyaiva tadaiva tathaiva sambaddhatvamasambaddhatvaæ ca pÆrvÃparavelÃyÃmaniÓcita þastu tarhi tasyaiva tenaiva sahakÃriïa sahasambandho 'sambandhaÓceti (3) virodha÷ na vikalpÃnupapatte÷ | tathÃhi sambandhina÷ sambandhyantare svÃbhÃvasvÃbhÃvyaæ và virudhyeta, abhÃva pratiyogitvaæ vÃ, tadaiveti sahitaæ vÃ, tatrai vati (4) sahitaæ vÃ, ubhayasahitaæ vÃ, tathaiveti sahitaæ vÃ? vikalpakrameïa (1) taduddharaïavaktavya¤cÃcak«itamÃlocanÅyam | (5) tathÃhiÓaÓaÓ­ægasya | ¤ca ye yogyamayogyaÓcÃpi jÃyate || nityaæ yogyasvabhÃvasya tadvikalpavirodhata÷ | iti tyogyatÃvÃcya÷ svabhÃvo 'sya nirupcyatÃm | vibhÃgayogajÃti-(6)-bhi÷ kimanyairgamanÃdibhi÷ | te«u satyepi tasyeti, sambandhasyÃprasiddhita÷ || yukta÷ svabhÃvabhedo 'yaæ tatpratik«aïajanminÃm | iti nyÃyÃt yadi saæsargayo-(7)-gya÷ svabhÃvo bÅjasya nijo nÃpaiti kadÃcana tadà svÃbhÃvasvabhÃvavatvamat­ïahetuæ kathamuktaæ nÃnyat karmma iti | Óe«aæ tu phalguvarjitaæ anargalabÃlatvasyetyÃdi (1) tamÃlokasya | atha kÃdÃcitkaæ tadrÆpaæ tadeva nirÆpyatÃæ nibandhanaæ ............... dipi ya÷ kimadhikeneti dhÆrtatvena | 'iti anvayamukhena k«aïikatvÃnumÃnanirÃk­tasya nirÃkaraïam |' vyatirekabhÃvÃdinirïaya÷ dvitÅyo 'dhyÃya÷ prasaægaviparyayarahasyaæ.....pÆrvaparyavasthi (ta).....vipak«Ãdak«aïikà vyÃyÃv­ttaæ prÃptaæ varïanam | adhikaÓca tatrÃÓrayahetud­«ÂÃntasi (1) ddhau-pramÃïÃbhÃva÷, avastuni pramÃïÃbhÃvav­tte÷, pramÃïa prav­ttÃvalÅkatvÃnupapatte÷ | evaæ tarhi avyavahÃre svavacanavirodha iti cet-tat kiæ svavacanavirodhenate«upramÃïamupadarÓi-(2)-taæ bhavet vyavahÃrani«edhavyavahÃropi khaï¬ita÷ syÃt | aprÃmÃïiko vyavahÃro 'vaÓyaæ svÅkarttavya iti và bhavet | nÃdya÷-nahi virodhasahasreïÃpi sthire tasyakramÃdivira-(3)-he và ÓaÓaÓ­Çge và pratyak«aæ anumÃnaæ và upadarÓayituæ Óakyaæ tathÃtve và k­taæ bhautakalahena | dvitÅyastu i«yata eva pramÃïikai÷ | avacanameva tarhi prÃptaæ kiæ kurmo yatra vaca-(4)-naæ sarvathaivÃnupannaæ tatrÃvacanameva Óreya÷, tvamapi paribhÃvaya tÃvat | ni«prÃmÃïike 'rthe mÆkavÃvadÆkayo÷ katara÷ ÓreyÃn pramÃïika iti | evaæ vidu«Ãpi bhavatà na mÆkÅbhÆya (5) sthitaæ apitu vyavahÃra÷ prati«iddha evÃsatÅti cet satyaæ-yathà aprÃmÃïika÷ svavacanaviruddho 'rtho mà prasÃÇk«Åditi manyamÃnena tvayi yo 'prÃmÃïika-(6)-evÃsati vyavahÃra÷ svÅk­tastathÃsmÃbhirapi pramÃïacintÃyÃæ aprÃmÃïiko vyavahÃro mà prasÃÇk«Åditi manyamÃnairaprÃmÃïika eva svavacanavi-(7)-rodha÷ svÅkriyate | yadi tÆbhayatrÃpi bhavÃnsamÃnad­«Âi÷ syÃdasmÃbhirapi tadà na ki¤ciducyata iti | þ t­tÅye tvapramÃïikaÓcÃpyavaÓyasvÅkartavyaÓceti kasyeyamÃj¤Ã iti bhavÃneva (8) pra«Âavya÷ | vyavahÃrasya sud­¬hanirƬhatvÃditi cet-aprÃmÃïikaÓca d­¬hanirƬhaÓceti vyÃghÃta÷ | katha¤cidapi vyavasthitatvÃditi cet-aprÃmÃïika(9) Ócennakatha¤cidapi vyavati«Âhate-prÃmÃïikÃdivattadevocyatÃmitivÃde vyavasthà | ekameva jalpavitaï¬ayostu pramÃïapraÓnamÃtravyavasyate svavacanavyÃghÃta÷ | tatra (10) pramÃïenottaramaÓakyam ca, apramÃïena tÆttare svavacanenaiva bhaÇga÷, madukte«u praÓnÃdi«u pramÃïaæ nÃstÅti svayameva svÅkÃrÃt anuttare tu aprati bhaiveti | yadi ca vyavahÃrasvÅkÃre virodhaparihÃra÷ syÃt asau svÅkriyetÃpi na tvevaæ-na khalu sakalavyavahÃrÃbhÃjana¤ca tanni«edhabhÃjanaæ veti parasparamavirodhi(tam(2)cet) iti pareïoktaæ tadetatsakalamasaÇgatam-svavÃgvÃdhÃbodhanayà hi vyÃpakÃnupalambhÃÓrayÃdyasiddhimudbhÃvayato 'do«odbhÃvanaæ nÃma nigrahasthÃnaæ utthÃpyate | (3) kathamiti cet-ucyate | ÃÓrayad­«ÂÃntÃdau pramÃïÃbhÃva iti sÃdhyamadhyavasitam | avastuni pramÃïÃprav­tteriti heturÃvedita÷ | pramÃïaprav­ttÃvalÅkatvÃnupa(4)patteriti svÃbhiprÃyeïa upapatti÷ pratipÃdità tathà cÃÓraye 'va«Âambhakapratipanne pramÃïena pramÃïÃprav­ttilak«aïadharmasya dharmidharmmatvÃvarodhe ca ni«pa-(5)-nne kathaæ nÃÓrayÃdyasiddhibodha÷ | atha nÃstyeva asiddhyÃdido«a parapramÃïasyÃpyasiddhayà sÃdhanÃdau na sannidhÃnaæ labdhavyamityÃpÃtam | tathà ca tatpramÃ(6) ïamevÃpavÃdadaridratvÃt | tataÓca yattvayÃdÆ«aïamuktaæ tatra dÆ«aïamiti ado«odbhÃvanaæ nÃma nigrahasthÃnamatastayorekataravÃdinirÃkaraïÃntà paryavasÃna (7) mÃnÅtaivakatheti kiæ paraæ nirarthakavikalpatrayeïa bhavitavyam | tathà hi kiæ pramÃïamupadarÓitaæ bhavediti pramÃïamevÃpadarÓitaæ nirdo«atà visphuraïÃt svasÃdhanasya paroktÃva-(8)-dyasya svavacanavicalanà bhrÃntatvÃt | avyavahÃraprati«edhavyavahÃrakhaï¬anÃpi svavÃgbÃdhitavyavahÃraprati«edhasannidhÃnÃyakà vastudharmmidharmasya ca pramÃïatvÃt prativÃdina÷ na (9) ca vyavahÃrani«edhavyavahÃraheturapahastito haste 'nyastaÓca vyavahÃraprati«edhavyavahÃra iti h­dayaÇgamaæ janaÇgamasyÃpi vyÃpakÃnupalambhena vyÃpyÃbhÃvavyavahÃraæ vyavahÃrata÷ sudÆramapak­«ÂaprÃmÃïikavyavahÃrÃvaÓyamaÇgÅkaraïam | yatpunaruktaæ nahi virodhasahastreïÃpÅtyÃdi tadapi svavacanavirodhÃnuruddhamavadhÃryam | nitye 'vastuni pramÃïamupadarÓayitu-(2) maÓakyaæ pratyak«amanumÃnamiti kiæ tvayà pratipannaæ apratipannaæ và | pratipattirapi kiæ pramÃïena apramÃïena và | pramÃïena pratipatrau svavacanavyÃghÃta÷ | apramÃïena tu pratipattiraprÃmÃ(3)ïikasyaiveti mahatÅ vik­ti÷ | na cÃyaæ bhautakalaha pramÃïasyavyÃpakÃnupalambhasyaæ darÓitatvÃt | dvitÅyastvi«yata iti cÃntarbhÆtvà bhÃsate jana÷ prÃmÃïikaÓceti avastuni vyavahÃra-(4)-prati«edhavyavahÃrakhaï¬anà kutaÓcetibruvanta÷ eva viÓi«Âa vi«ayavyavahÃraprati«edhavyavahÃrakhaï¬enÃÓabdenaiva tadvi«ayapramÃïÃprav­tyà tadvi«ayatvamuktasÃdhyasya du÷samÃdhÃnam | avastuni (5) vyavahÃraprati«edhavyavahÃrakhaï¬anÃÓabdavÃcyavyavahÃraprati«edhavyavahÃraprati«edhasamÃdhÃne và svavÃgbÃdhà sannidhÃnaæ Ãpadyante | prak­tavÃdanidhanÃvadyakaramiti k­tÃrtho 'nu-(6)-palambhavÃdÅ niyatavyastatvÃt prativÃdina÷ | 'kiæ kumo yatra vacanaæ sarvathaivetyÃdi' yaduktaæ tadapi svavacanaviruddhamanuruddhamanubaddhaæ anupravartate | etadbhayÃdabhagatau và ki¤cidapratibhÃ-(7)-vÃnubhÃskaraprabhÃvÃnÃbhibhavabhÆmirmavyasthÃpÅti nitarÃæ nistÅrïavyasanÃntarovÃdÅ | tathÃhi vyÃpakÃnupalambhe puna÷ samutthÃpyante prativÃdinÅ dÆ«aïà du«kare 'bhëaïabhÃvabhÃjibhÆte parÃja-(8)-yabhÆmirapratibhÃbhÃvata÷ prabhevabhÃsvata÷sÃdhujananiveÓitaæ sÃdhanaæ prasÃdhanamevodyotayatÅti labdha eva kathÃvadhi÷ | svavÃgÃbÃdhato vimyat vibhyacca pratibhÃk«ayÃt | abruvan avibruvan (9) vÃpi vÃdÅ bhavati bhartsita÷ || yatpuna÷ svabhëÃbhaÇgibhirasaÇgatÃbhiraÇgÅkaroti vyavahÃraæ na coktÃvadyaæ Órutisabhya÷ praspandaæ girÃmityudbhaïati | satyaæ yathÃprÃmÃïika÷ svavacanavi(10)ruddho 'rtha' ityÃdi tadapi ÓÆnyasaæÓanaæ praæsanÃpÃtram | svavacanaviraudhaviruddhatayaiva nÃtiprasakto vyavahÃraprati«edhavyavahÃra÷ na puna÷ sa tathÃbhÆto mà bhÆdityayaæ vyavahÃro 'smÃkamanumata÷ kintarhi tadvyÃpakavirahÃt vyÃpyaviraho vibhÃgata÷ pramÃïÃnugataÓca vyÃpyavyÃpakabhÃvasvapramÃïasiddhatvÃt tadvirahitasya cÃvastusato dharmmiïa÷ pratipannatvÃt(2) asato 'tyadhikaraïÃdivivak«ÃrƬhakÃrakakalÃsaækrÃntakalevaratvÃtkathamaparathà sthÆlaskhalitasvavacanabÃdhÃvÃruddhà v­thÃnyÃyavinmÃnino naiyÃyikÃ÷ svavacanabÃdhehi svavacanaæpramÃïaæ bÃdhakaæ ¬haukitam | ata÷ kathamayamaprÃmÃïika÷ kathita iti Ólathaya ÓÆnyagranthigranthanÃrthitvam | tathà ca aprÃmÃïika÷ svavacanabÃdho 'bhyupagamyayamÃnopi tvayà svavÃgbÃdhatvaæ na jahÃti nÃnumÃnaæ pramÃïamiti-(4)-vit yadi tvabhyupagamÃdevÃdo«atvamevamanyatrÃpi astu avastuvi«aye 'siddhatvamabhyu pagacchÃma iti vayamapi vadi«yÃma÷ utpattyÃpi jalpavitaï¬e 'pi kathyata iti tatpak«Ãpek«ayà (5) vivak«itodo«a÷ k«ipyate | pak«Ãdi«upramÃïapraÓnamÃtraprav­ttasyetyÃdi, pramÃïaæ p­cchatà tena jalpakena jayÃtmanà | avastvÃcÃrasamÃrabdhaæ p­«Âaæ tacca na siddhyati || vikalpena tu tatsiddhau (6) praÓnapraïayaïe k­te | k­tÃvakÃÓo hetu÷syÃt maula÷ sÃdhu÷ vij­mbhita÷ || avastudharmÅ kuta÷ pramÃïÃt prasiddhamiti bruvanneva avastudharmini«ÂhapramÃïapraÓna÷ tadasiddhau pramÃïata÷ (7) prÃptÃnavakÃÓa÷ kÃÓatalalavaladhÅyÃniti kathaæ na svavacanapratihata÷ | tathÃhi viÓe«avi«ayapramÃïapraÓnÃt viÓe«a÷ siddha÷ tadasiddhau tadvi«ayavimarÓÃyogÃt | siddhyabhyupagamevà ye-(8)-naiva vacasà paramacarodhvamadhurastenaiva svapak«aæ k«iïotÅti k«Åïa÷ kathaæjalpavitaï¬ayorapi svavacanavyÃdhÃta÷ | tadevaæ bauddhena vyÃpakÃnupalamme vyÃpyÃbhÃvÃrthamupanyaste kasyÃ-(9)mapi svavÃgjarjarit jayo jÃyate | na bhëate cet apratibhÃæ bhÆribhÆmimÃbhajatÅti k­taæ kÃyavratena sabinaiva nyÃyena avastvapi dharmisvÃnurÆpadha-(10)-rmÃpek«ayà svÃnurÆpanirÆpaïani«Âhitani÷ Óe«anijadharmavi«aya iti abhyupagamyatÃm | ayaæ sabhyÃ÷ tathÃhi jÅvati ÓarÅre k«etraj¤a saæj¤Ã upameyameyaj¤ÃpanÃÇga prÃmÃïadimatvaæ nyastam | kevalavyatirekakÅrtitavikrama÷ ÓrÃvaïatvasamaæ mÃbhÆditi sapak«e tara syÃdeva vyÃv­ttamiti varïanÅyatÃsapak«e(2)-satvamasyÃpadyateti m­«odyaæ vidyoteta | kevalavyatirekatvamasyeti pramu«itaman÷parito«atayà sapak«asyÃvidyamÃnatvÃt | tasminnasya sattvamaÓastamupanyastamapahastanÅyamitice-(3)-tayamÃna÷ | kiæ sadbhÃva bhaægenÃsadbhÆte prÃïÃdimattvasya sapak«e sadbhÃvavipak«aæ lak«ayati na cettarhi sadbhÃvÃsadbhÃvani«edhavyavahÃropi ni«edhavyavahÃra eveti niv­tti÷ kiæ ni«idhyate | prÃ-(4)-ïÃdimattvaæ sapak«asya vidyamÃnattvÃt | na niv­ttamapÃdÃnatvasyÃbhÃvÃditi | sa e«a vyavahÃro naiyÃyikasya vyatirekihetupratihatipratyÆhananidÃno dÅpyate | na bauddhaprÃrabdhavirodhÃnurodhÃ-(5)-danubaddha iti bhaïa guïamayamanoharanÅtiæ pramÃïapraharaïasya käcit | yayà sapak«o vik«obhitavipak«aprasara÷ prek«yairÆpalak«yate siddhadharmitayà tadÃÓritaÓcÃyamavidyamÃ-(6) nattvaæ nÃma pak«adharmatÃdhyastaæ syÃt | syÃccÃsyÃpyanvayÃdyanuÓaraïamaïÅyasÃpyaæÓitvaramaïÅyaæ yadavidyamÃnaæ na tacchaktisamÃkhyÃtakÃranibandhanasuvarïÃdipadaprÃsÃda-(7) dhavaladak«am, tadyathÃntarik«abalak«ajalajajÃlam | akÃlajaladharadhÅradhvÃnaæ nedÃnÅæ vyÃyanÅtinipuïaprasÃdhyamÃrabdhaprameyabodhopÃyamanapÃyamÃpade«ÃbhÃvaprameyadarÓamu-(8)-tkar«itaro«Ã parÃpatati | asmÃdavismayaveÓmÃpraviÓya praguïopÃyaæ mÃnapratipÅpada÷ prasÃdhakaæ pramÃïamabhÃvaprameyasya vikalpamanalpÃbhÃvavyavahÃraparibhÃvitasÃma-(9) rthyamanarthakakadarthanaæ kathÃkathÃcchÃdanena kiæ tarayati prastutavyatirekakramam | yÃtÃnayÃto mÃrgo 'yaæ hetukÃnÃmanekadhà | sudhÃmohavyapohena dehÃsyeha samÅk«atà | År«yÃro-(10) «akathÃpak«e prek«aprÃk«Ãlanak«ama÷ | k«aïak«apyatvasatpak«e vipak«astve«a lak«yatÃm || evaæ prameyatvamapi sakalakÃlakalÃpavyÃpisvabhÃvaæ ÓÃÓvatatvamanusaædhÃya (sÃdhya sÃ) dhanau dharmiïi kevalÃnvayamanumanyamÃnaæ amunà (nyÃyena) nà (na) yena nirvvahati | nanu cÃdhunà pi na dhunÃti vÃkyaæ svaparaparÃmarÓasÃmyamasapak«anyÃyasya nyÃse viÓe«aïaæ manasi ha prÃptakÃlamavÃ(2)lasya pramÃïavyÃpÃrasparÓanena tatra kama bhÃïÅt guïÅguïa÷ bahubÃdhÃvidhopi tarkopani«adanavadyavidyÃcÃryakÅrti(dharmakÅrti) kÅrtipramÃïavyÃpÃraparipÃlanamiha nidÃnaæ muda÷ prÃmÃïikam (3) asti ca abhÃvavibhÃvanÃvibhu÷ prabhutapramÃïavyÃpÃra÷ pÅrasphuÂà pi paÂubhirapi nÃraÂita÷ pratyarthijanÃbhyarthanayà ni÷pramathanaæ kathyate | rÆpÃbhÃvÃdabhÃvasya ÓabdorÆpÃbhidhÃyina÷ | (4) na Óakyà eva siddhÃste vyavacchedasya vÃcakÃ÷ || abhÃvapramÃïavedyo 'bhÃva iti bhaÂÂabhÃvamabhibhÆya viÓe«aïaviÓe«yabhÃvabhÃvasannik­«ÂÃbhÃvamak«ajapratyaya-(5)-pratyÃjyaæ taccÃsyÃk«apà damatam | tatparicchinatti tato 'nyadvyavacchinatti t­tÅyaprakÃrÃbhÃva¤ca sÆcayatÅtyekapramÃïavyÃpÃra e«a iti narasiæha siæhÃsanÃrƬha prau-(6)-¬haprÃmÃïikacakracƬÃmaïivacanaratnaæ yatsata÷ ÓrÆyatÃm | atra hi prasaÇgaviparyayanirvÃheïa pÆrvÃparÃvasthayorvyavasthÃpito vastubheda÷ sa evÃnityatà ÓabdavÃcyatà (7) tathà ca svabhÃvÃdavasthyamanityatÃæ vrÆma iti vacanam | sa cÃntaraæ prÃgabhÃvaæ pradhvaæsaæ ca sÃmÃkhyÃto vastubheda÷ prasiddhyati yena pramÃïena k«aïaparyavasÃnabhajanabhÃvena k«aïa-(8)-bhaÇgabhëayà bhaïita÷ tenaiva tadviparÅtamapi nityatvamak«aïikatvaæ ca siddhipaddhatimadhyÃrƬhaæ jÃyate | tasya paricchidyamÃnÃdanarthÃntaratve tattvena vilokane syÃdata-(9)-tve tata÷ p­thagavasthÃnavyavasthÃnamamunaiva pramÃïena paricchindatà t­tÅyaprakÃrÃpakÃraÓca kalita÷ | tatpuna÷ pramÃïamÃcÃryapÃdairdarÓitam | antyak«aïadarÓinÃæ niÓcayÃditi pratyak«am | tathÃ- kvacittadaparij¤Ãnaæ sad­ÓÃparasaæbhavÃt | bhrÃnterapaÓyato bhedaæ mÃyÃgolakabhedavat || tathà hyaliÇgamÃbÃlamasaæÓli«Âottarodayam | paÓyan paricchinattyeva dÅpÃdinÃÓinaæ jana÷ || tathà sarva hi pradeÓamarthÃntaraæ adhvÃnaviviktamupalabdhavata÷ sa yena yena asÃreïa tadasÃraïatÃæ tato bhedamabhilapantÅ sm­tirÆtpannà pratyak«abalenetyÃ-(3)-dinà tatra tatra saÓÆnyaæ vaca÷ tadihÃpi nityatvamanityatÃgrÃhipramÃïena svapremayÃdvahirbhÃvabhÃgismaraïajanadvÃreïa ÃtmavyÃpÃraæ vyavahÃratathatÃvatÃritaniÓcayaæ vipaÓcita÷ pa-(4)rita÷ parito«ayato yathà salilaæ salilajasya nidÃnamadÅnamÃnasena pramÃïasanÃthena sthÃpayitvà salilasarojabÅjasvabhÃvamabibhrato 'bhÆto na bhrÃjate bhÃvato bhÃvo bÃrijanye (5)-ti kÃraïÃbhÃvena kÃryamasaditi pratipipÃdayi«Ã paravaÓasyÃkÃÓadeÓe pi ya Óabdaprayogo rogamiva bhÃvamasp­Óan abhÃvÃbhidhÃyÅ nÃÓaÇakya eva sadbhÃvavibhÃvak­t-(6)-na cÃpramÃïapÆrvaka÷ svayamapramÃïamapi smaraïasamarthitapadÃrthasÃrthavadayamapipramÃïapraïÅta evÃÇgÅkaraïÅya÷ | tathà suprasÆta÷ svannarÆnna-(7)-tanÅtinimnenÃmnoto yenaiva mÃnena manasvinà satà tenaiva bandhyÃsÆnuÓabdo viniveÓita÷ nÃÓaækà taÇkena tarkate bhÃvacanopamiti balÃbalambÅvyavahÃ-(8)-ro 'mbudasaæv­tadigantare và pi pramÃïayitavyo nÃmÃnyathà prasthÃnaæ paripanthividhirÆpeïa tu pramÃïapraïayÃnusaraïakÃraïako 'yamakÃï¬acaï¬a÷ kolÃhalo (9) lokÃlokamÃkramatÅti kimatra kurma÷ | tadeva, nityaæ nÃsti na và pratÅtivi«ayaæ tenÃÓrayÃsiddhatÃ, heto÷ svÃnubhavasya cÃk«atirata÷ k«ipta÷ svapak«o 'pi ca | ÓÆnyaæ ca dvitayena sidhyati na và (10) sattÃpi sattà yathÃ, no nityena virodhasiddhirasatà Óakyà kramÃderapi || iti do«a saægraha÷ | atrÃmÅ evaæ paryananujyante, dharmasya kasyacidavastuni mÃnasiddhÃ, bÃdhà vidhivyavah­ti÷ kimihÃsti no và | kvÃpyasti cetkathamiyanti na dÆ«aïÃni, nÃstyeva cet svavacanapratirodhasiddhi÷ || tasmÃdvaidharmyad­«ÂÃnte ne«Âo-(2) 'vaÓyamihÃÓraya÷ | tadabhÃve ca tanneti vacanÃdapi tadgati÷ || tattu anÃdi vÃsanodbhutavikalpaparini«Âhata÷ | ÓabdÃrthastrividho dharmÅ bhÃvÃbhÃvobhayÃÓraya÷ tasminbhÃvÃ(4)nupÃdÃne sÃdhye 'syÃnupalambhanam || tathà heturna tasyaivÃbhÃva÷ Óabdaprayogata÷ asaækhyÃto hi vi«aya÷ sarvabhÃvadharmmaniv­ttÅnÃæ vyavahÃrÃyÃbhÃvÃnurÆpadharmavi-(4)-dhÅnÃæ sarvopÃravyÃvirahalak«aïÃbhÃvo bhÃvayitavyo yathoktaprakramaprasÃdhitasamastapramÃïavyÃpÃratayà pramÃïikajanasamÃÓvÃsaviÓvambharÃbhÆta÷ tathà (5) na sapak«o 'sapak«a÷ tato 'nyastadviruddhastadabhÃvaÓcetyapi paramasutarÃmanayà rÅtyÃgatamÃnu«aÇgikam | prastute punarupadiÓÃma÷ | yadi ca vyÃvahÃrasvÅkÃre virodho parihÃra÷ syÃt (asau svÅkriyetÃpi, na tvevam), na khalu sakalavyavahÃrÃbhÃjana¤ca tanni«edhavyavahÃrabhÃjana¤ceti vacanaæ parasparamavirodhÅti,-yaduktaæ tadvÃlenÃpi durabhila(7)pam | abhÃvo hi dharmÅ svÃnurÆpapramÃïavyÃpÃrÃnusÃrÅ syÃtte pratyayaprati«ÂhÃpita÷ svasminnasaæbhÃvinà ca bhÃvadharmeïa vimuhyamÃno vyÃpakÃnupalambhena sambhÃ-(8) vita÷ | tatkimucyate na khalu sakalavyavahÃrÃbhÃjana¤cetyÃdi avastuno 'vastusamucitadharmavidhivyavahÃragocaratayÃpÅ«yata eveti nÃbhyupagaïa eva do-(9)-«Ãyeti Óe«a prabandho 'pi ni÷sÃratayÃdambhÃrambhÃstambhasambhÃvanÃæ bibharti | bandhyÃsutaÓabdena ca svabhÃva evocyate ityuktam | tatastadanubandhane prabandho bandhya(10)tvaæ pratisaævidhÃtavyam | yatpunaruktam kiæ vakt­ttvavivaktasyÃvastuno niyameno pÃlambhÃt | Ãhosvidvastu tadviviktasyÃ-(vakt­tvasya)-nupalambhÃditi tadapi pÃtayitvà vasuætata vadanÃtÅtamitivat bhautavacanasvarucigocara÷ | carÃcaravipaÓcitÃmiti ciraæ cintanÅyaæ cetanena | tathÃhi niyatarÆpÃt bhavabhÃvitabhÃvÃbhÃvavidhiprati«edhavikalpapramÃïavyà (2)pÃraparicayÃdyathà paryanvasitaæ tathà sthÃpitameva prÃgiti susthatà bhÃvataiva stheyà | tasmÃt pramÃïameva sÅmà viædhiprati«edhÃvyavasÃyaniyamasyetyupasaæhÃro bhÃva-(3)-tka÷ sarvasmai svadate nirvyƬhaÓca ya÷ punarvikalpamÃtramÃdÃya asatkhyÃtiranyathÃkhyÃti ritivà vicÃraprakrama vaso 'pi na prak­tÃnurÆpa÷ niyatÃnubhavo hi vika-(4)lpÃnÃæ pravartayità | sukhadu÷khÃdibhedaÓca te«Ãmeva viÓe«ata÷ | tasyà eva yathÃbuddhermÃndyapÃÂavasaæÓrayÃ÷ || iti nyayÃdavidyÃnubhavavÃsanÃsanÃthavikalpajÃlama (5) nÃhatamÆlamiti | na ca tÃvataiva vÃsanÃta eva nikhilalÅlÃdijananamastviti svasthaæ manaso vacanamucitam, j¤Ãnajo j¤ÃnahetuÓca vÃsaneti, arthajo (6)'rthahetuÓcetyupalak«aïÃt kinnÃkhyÃyate | atha prasÃdhakapramÃïasambhavÃdityuttaramatrÃpi samÃnam | pramÃïastu na pa¤jaritabhÃvÃvikalpajÃla-(7)-manalasÃ÷ paÓyanta÷ Óabdayoni÷ vikalpo vikalpayoniÓca Óabda iti saæketavyavahÃrakÃlamilitÃnÃvilavikalpajÃladurjaÂitavidhiprati«edhavaddhacak«ubandhutvÃ(8)sta (tta) tvÃnusÃriïa÷ sarve parinirv­tÃ÷ kimaparaæ parÃmarÓaprasaraste tani«yati | eka pratyavamarÓÃkhye j¤Ãne ekatra hi sthita÷ || prapattà tadataddhetÆrthÃn vibhajate svayam(9) tadbuddhivartino bhÃvÃn bhÃto hetutayà dhiya÷ || aheturÆpavikalÃnekarÆpÃniva svayam | bhedena prati pyetetyuktirbhede niyujyate || iti sakala puroktÃvadya pra-(10)-cchÃdanapÆrvaikasaÇketakaraïanyÃya÷ | ekapratyavamÆlajanananidÃnamapi darÓita÷ | eka pratyavamarÓÃrthaj¤ÃnÃdyekÃrthasÃdhane | bhede 'pi niyatÃ÷ kecit svabhÃvenendriyÃdivat || ityetena pratisandhÃnamapi sabÃhyÃbhyantarabhÃvayoratadvyÃv­ttaikÃrthakriyÃkÃritvalak«aïaikatvavi«ayaæ tadevaæ bandhyÃsutaÓabdenÃtyantÃbhÃva ucyate | (2) tatproktanyÃyasamÃnatvÃt | Óiraso 'vayavà nimnà v­ddhikÃÂhinyavarjitÃ÷ | ÓaÓaÓ­ægÃdirÆpeïa so 'tyantÃbhÃva i«yate || tadvadidamapi vaditavyam- vandhyÃyà udaraæ nimnaæ v­ddhi-(3)-kÃÂhinyavarjitam | vandhyÃsutÃdirÆpeïa so 'tyantÃbhÃva ucyate || yÃd­ÓyabhÃvavÃdena tÃd­ÓÅvÃsanÃvaÓÃt | buddhirutpadyate tatra nÃnyo 'syÃpratÅtatà || yÃd­ÓÅ Óemu«Å paramà (4)rthastadabhÃvavÃde tÃd­ÓÅ cedÃkÃraviÓe«aÓÃlinÅ, avidyÃnubhavavÃsanÃvÃde tadà svasvabhÃvamadhyamagnatayà parasparaparicayacyuticarcÃæ cÃrÆccÃryate | pratiniyatatvÃrÆ-(5)-patvÃdeva cÃbhÃvÃkÃra niÓcayasya vyavahÃrÃÇgatà | yathà saæsÃra÷ tathà na tadabhÃvalak«aïo mok«a÷ praïidhÃtà sÃtÃnubhavanabhavanamiti bhavyavyavahÃriïÃæ pa-(6)-ddhatiranurudhyatÃm | yaccoktam-ghaÂastÃvatsvÃbhÃvavirahasvabhÃva÷ pramÃïasiddhatÃdrÆpyeïa kadÃcidapyanupalambhÃt | etÃvataiva tadabhÃvo 'pi ghÃtaviraharÆpa÷ siddha iti (7) ceta na ghaÂÃbhÃvasya tadabhÃvavirahasvabhÃvatvÃnabhyupagamÃt | na cÃnyasvabhÃvepramÃïagocare tadanyopi siddha÷ syÃdatiprasaÇgÃt | evaæ bhÆtÃveva ghaÂatadabhÃvau (8) yadekasya paricchittirevÃparasya vyavacchittiriticeta | na cÃnyasya svabhÃve ghaÂavat ghaÂÃbhÃvasyÃpi prÃmÃïikatvÃnabhyupagame svabhÃvÃdanavakÃÓÃt pramÃïasiddhevahi (9) svÃbhÃvÃvalambanaæ na tu svabhÃvavÃdÃvalambane naiva vastusthitiriti bhavatÃmevÃyaæ tatra tatra jayadundubhiriti tadapi bhagnagrahavÃdimukhasukhavÃdanaæ bhavato na te svabhÃvÃlambanamavalambanavÃsinÃpyetatk­tam ghaÂa÷ paricchetavyo na và Ãdye sÃvadharaïo 'nyathà vÃ, ghaÂa evÃyaæ nÃnyathà sthÃpanÅya iti cetpariccheda÷ tarhi kar«ita eva pramÃïadvayÃvega÷ (2) atha na tathà tathÃpi ghaÂa÷ paricchinno paÂa iti tadarthÅ nopasarpyedantikamasya na kim | taduktaæ na hyayamanalaæ paÓyan analameva paÓyati | iti kathaæ yena salilÃrthÅ tatra na pravartete tyÃdi | tasmÃtprati-(3)-niyatapadÃrthÃnubhava evÃnvayavyatirekakalpanasya bÅjamityucyate | na tu svabhÃvÃlambanavyavadhibodhÃnurodha÷ | ekopalambhÃnubhavÃdidaæ nopalabhe iti | buddherupalabhe veti (4) kalpikÃyÃ÷ samudbhava÷ || e«aiva tatra sÃmagrÅ yadutaikopalambhanÃt | anyayavyatirekÃbhyÃæ vikalpayugalaæ bhavet || d­«ÂatvÃdevameveti ni÷Óaækita samÃdhaya÷ | paroktivitathÃlÃpairna (5) Óakyante 'pabÃdhitum || ghaÂavadabhÃve 'pi svena rÆpeïa vidhirnÃstÅti bhaïito nÃbhÃva÷ syÃdapi tu parasparÃbhÃvavÃn | bhÃva eveti | bhÃva parasparÃbhÃvabhaÇgaæ và bhavati vi-(6)ÓvambharÃsambhÃvye veti | bhavata eva d­«Âyà ni«ÂaÇikatamidamanumatamasmÃkam | yÃd­Óastu parasparaprati«edhasvabhÃvastÃd­Óo bhÃvagrÃhiïai«a bhÃvaæ niyamavantaæ bhÃvayatà (7) pratÅta eveti kimatra chadmaneti bhaïÃma÷ kalpanÃnirïÅtameva trairÆpyamityapi pÃpÅya÷ vyÃptyÃdau t­tÅyaprakÃrÃbhÃvavirodhasÃdhakaprasaÇgÃde÷ pramÃïasya praïÅtatvÃt | (8) na kevalakalpanopÃlambhatrayamabhyastasabhyanÅterjanasya tasmÃtpramÃïamÆlÃkalpanÃpi smaraïavatsamyagliÇgarÆpÃïÃæ paryÃptà | alamaphalamÆlÃkalpanÃbhistasmÃtpra-(8)-mÃïopapannarÆpacayatvÃt sthitametat | 'asanto 'k«aïikÃ÷ sarvekramÃkramavirodhata÷' | arthakriyÃsamarthantu yat tadeva paramÃrtha sat | 'artha kriyÃsamarthaæ yat tadatra paramà (10) rthasat |' yataÓcÃrthakriyÃsamarthaæ yat tasmÃdak«aïiko amanta÷ (asammata÷) | arthakriyÃyÃæ kramayaugapadyavirodhÃt | tadevaæ kramayaugapadyÃbhÃva eva bÃdhakaæ pramÃïamupadarÓitam vinÃÓasya svaparahetutvaæ parikarabandha eva aitenaitadapinirÃk­tam | yaduktamanena astu, tarhi dhruvabhÃgitvena vinÃÓasyÃhetu katvasiddhek«aïabhaÇga÷ na vikalpÃnupapatre÷ | taddhi tÃdÃtmyaæ và (2) nirupÃkhyatvaæ và tatkÃryatvaæ và abhÃvatvameveti và sthità vikalpà ni«edhyani«edhakayorekatvÃnupapatte÷ | nÃdya÷-upapattau và viÓvasya vaiÓvarÆpyÃnupapatte÷ | nanu kÃlÃntare (3)'rthakriyÃæ pratyaÓaktirevÃsya, nÃstità sà ca kÃlÃntare samarthetaratvabhÃvatvameveti cet-nanvayameva k«aïabhaÇga÷ tathà cÃsiddhamevÃsiddhena sÃdhayata÷ kaste pratimalla÷ | api ca deÓÃ-(4)-ntarakÃlÃntarÃnu«aÇgiïyasya nÃstità yadyayameva nÆnamanak«aramidamuktam, 'yadayameva deÓÃntarakÃlantarÃnu«aÇgÅti | yadi và svadeÓakÃlavat kÃlÃntaradeÓÃntarayorapi nÃstitÃna-(5) nu«aæge 'stitvaprasaæga÷ | aÓakte÷ kathamastu Óakte÷ sattÃlak«aïatvÃditi cet-atha ki kÃlÃntarakÃryaæ prati svakÃle 'Óaktirasattvam | kiævà svakÃryamapi pratikÃlÃntare 'Óaktirasatva-(6)-mÃdye svakÃle 'pyasatvaprasaæga÷ tadÃnÅmapi tasya tÃdrÆpyÃt | kÃlÃntarakÃryapratyevametaditi cet kimayaæ mantrapÃÂha÷, nahi yo yatrÃÓakta sa tadape (7) k«ayà nÃstÅti vyavahriyate | na hi rÃsabhÃpek«ayà dhÆmo jagati nÃstÅti tatkasya heto÷ | nahyaÓaktasya svarÆpaæ nivartate iti | dvitÅye tu kÃlÃntarÃdhÃrà Óakti÷ và nÃÓakti÷ (8) kathaæ tadÃtmikà | tadÃdhÃrà cet tadaivÃsatvaprasaæga÷ ityÃdi phalavikalakalahalakalÃkaÂhorakolÃhalavilasitam, hÃlikasyÃpi hÃsyaheturÆpahÃsitaæ svamahimamaha(9)-nÅyanÅtinikhilani«Âheva ak«ik«aïakaïakulinamamandaravispandasundaragirÃæ gÅrvÃïagurugarimnÃmÃrcÃryÃïÃmÃkarïya vartanam | vinÃÓakÃraïavicÃraïÃyÃæ tathÃ(10) hi- sadasatpak«abhedena ÓabdÃrthÃnapavÃdibhi÷ || vastveva cintyate hyatra pratibaddha÷ phalodaya÷ arthakriyÃsamarthasya vicÃrai÷, kiæ tadarthinÃm || «aï¬hasya rÆpavairÆpye kÃminyà kiæ parÅk«ayà || sa hi bhÃvo 'bhÃvovà ÓabdÃrtha÷ puru«Ãrthaæ yadi ki¤ciduparuïaddhi samÃdadhÃti và yathÃbhini-(2)-veÓaæ tattvÃt | tadà tadÃtvasamÅhitasampÃdanÃhetutÃsabhyÆhe samÅhamÃna÷ samÃna÷ tadvastvadhi«ÂhÃnÅkaroti vitÃnacakracalanapariÓramasya | atrÃyaæ na÷ padÃrtha÷ (3) pratibaddha iti tata÷ prastute 'pi vastunisvahastasthÃpitaæ nyÃyÅ vihasto vahistokagopÃlÃdita÷ | ko nÃma nyÃyanyÃsamÅd­Óamanalasa÷ samÃÓrayate | svahetuta eva te nimÅlitavinaÓvarasvabhÃvo bhÃva÷ pratiniyatakÃlÃyogaphalita÷ prathamavaæÓaprabhavaprabhÃvavanmudgaraguruprahÃrÃnehasi ghaÂakoÂiÓakapÃlapatalamapahÃya vilocanavicayenÃpi (5) nirÆpayatà vinÃÓanÃmno 'rthasyÃvalokanÃt tathà ca | d­«ÂastÃvadayaæ ghaÂa÷ paripatan d­«Âastathà mudgaro, d­«ÂÃkarpaÂasaæhati÷ paramato 'bhÃvo (6) na d­«Âo 'para÷ | tenÃbhÃva iti Óruti÷ kva nihità kiæ vÃtra tatkÃraïam, svÃdhÅnà parighasya kevalamiyaæ d­«Âà kapÃlÃvali÷ || ad­«Âameva ca ni«eghakaæ manamaÓanasvabhÃvama-(7)-paraæ parÃm­Óya ni«edhyamapi avyavasÃya ghaÂapaÂaparïavÃkhyamaparatvena vyavati«ÂhamÃnamÃha ni«edhyani«edhakayorekatvÃnupapatteriti | nahi vinÃÓe koÂiÓakalaÓaka-(8)pÃlavalayavyatirekiïi vinÃÓakahetuprahatajanmani ni«edhakatvasupathaæ tena và vighaÂanaæ ghaÂa-paÂa parïavÃde.........pratyak«ÅkÃritaæ yena tanni«edhyaæ tataÓca bhedopa-(9)-labdherlabdhavyo na cÃnayoraikyaæ vicÃrakrurakrakacakartittaæ yattarhi yuktitulÃbhalatÃdikaæ sakalalokalocanÃlocitasvasvabhÃvavyavasthitayÃtiparasparasminnÃnupra-(10)-vi«Âamiti bheda upapattau viÓvasya vaiÓvarÆpyÃpalÃpaprasavaprasaÇga÷, pramÃïasaæsargamaÇgÅk­tavata÷÷ tadviparyaye kathaæ bÃdhaka÷ sarve bhÃvÃ÷ svabhÃvena svasvabhÃvavyavasthite÷ | svabhÃvaparabhÃvÃbhyÃæ yasmÃdvyÃv­ttibhÃgina÷ | tasmÃdyato yatorthÃnÃæ vyÃv­ttistannibandhanÃ÷ jÃtibhedà prakalpyante tadviÓe«ÃvagÃhinà || (2) iti nyÃyena svaheto÷ svarÆpameva hi parasmÃ÷ danyarÆpamutpattimÃsannaæ ÃtmÃnurÆpapratibhÃsamutpÃditasvaparavi«ayavi«ayavidhiprati«edhasmÃrtavikalpadvayadarÓitavaÓaæ dala-(3)-pati d­¬hadarppamapi samapyaita prasaÇgam | ....yathà ÓarkarÃnayÃgnivalayarmmanarmmadÃdikaæ hi nihitajanananibaædhanÃdhÅnaniveÓaveÓamaÓe«asya Óle«ayati h­daye parasparÃ-(4)-saækÅrïamarïavÃntamÃtmÃnamabhÃvanÃmÃnamapahastyÃpi svarÆpapratibhÃsaprabhÃvÃt tadvadidamapi yadi pratipÃdayati | pratikÃlakalama vÃptà ni÷saæ(5)-saæsargasaæsarga÷ svargÃrgalagovargÃdikavastusvanidÃnadattadaÓÃvadhivibhratÃvadhibhÃvasvabhÃvasambandhaæ viparÅtÃsamvandhabhÃrabhuvaæbhavantaæ hanta tadà kà te hÃni÷ (6) ÓubhaÓriya÷ tadidamÃyÃtam÷- bhÃvai÷ svabhÃvasaæsiddhà p­thagÃtmavthavasthiti÷ | svÅk­tairaparaæ pŬà vÃdinÃæ mahatÅ h­di | vinaÓyatÅti vinÃÓa÷ kartari bahulaæ (7) vacanÃt gha¤ k­tvÃha tat hetvantarau jananahetusamutpattita÷ vinaÓvaratva÷ padÃrtha÷ praj¤apyate | vinaÓanaæ vinÃÓa ityabhisandhÃya punarasamarthasamÃsaæ samÃveÓaya-(8)-ti | na bhÃvo bhavatÅtyuktamabhÃvo bhavatÅtyapÅtyÃdinà kriyÃprati«edhamÃtraæ kriyà iti tathaiva pramÃïa prav­tte÷ | astvayaæ Ãyu«mÃn | bhÃva÷ | dhvaæsena vidhvastasamastÃrtha-(9)-kriyà ityavocadvÃcaspati sa evÃnarthanyÃyasya nyÃyasya vyÃkhyÃtà ÃkhyÃtavya÷ kimÅd­ÓamÃkhyà tava ÃsÅt | dhvaæso vastuvidherbalÃt parighavat yadvà yathà ÓarkarÃ, bhÃvo 'sau tadavastha eva tu na yatki¤citkarÃstasya te || vyÃpÃrÃviratistata÷ k«aïinaye tattvÃdavarndhya katham, deÓÃkÃravadasya hetuniyata÷ (2) kÃlo 'pi yatmÃnmata÷ || 'pradhvaæsena vinÃÓajanmanimate tenÃpi nÃÓÃntaro- tpÃde nÃÓa parampareti vibhavedbhÃva÷ kadÃcinna sa÷ | na dhvaæsÃdaparà niv­ttiriti (3) cedanyo 'nyanÃÓa÷ katham, tasmin vastuvilokanÃditi na sannÃÓÃd­Óa÷ khyÃpanÃt || 'yadi ca tasminsamati vastvadarÓanÃt dhvaæsÃkhya vastunib­ttirucyate, tadÃ- nÃÓo mudgara (4) eva vastu ÓakalÃnyevÃthaveti mitrapÃdairuktaæ prasaÇgata÷ vyavahartavyarupÃyÃstu niv­tterdeÓakÃlÃkÃrÃdhÃrà ca vÃriïÃnurodho vyavahÃraka pratiniya-(5) tapratibhÃsatadviviktÃrthÃntaradarÓanÃkhyÃnupalambhanaprabhava vikalpÃtalpaÓÃyitayà tena tucchasya kÅd­Óaæ janmetyÃdi galapallavaprayÃsa÷ phale phala (6) ruheta÷ | tasmÃtpracyutimÃtrakaæ vyavah­te÷ pÃtraæ prasajyÃhvaya bhÆyo 'rthasya virudhyate na tu janistasyeti ki hetunà | rodhÃdeva sak­nna tadvyavah­tirhetu k«ayÃnnodayo | rodhastÃtvika eva tÃttvikamitha÷ svÃbhÃvyabhaÇgasthite÷ tasmÃdyo ho samagrÃtmà hetu÷ sa svakÃryamupÃrjayan naÓvarabhÃvÃlaÇk­tamupÃrjayati niyatÃnehaskamasya punarapara(4) smÃnniv­ttidharmà svabhÃvo na janmahetoriti | nÃÓanaæ janayitvÃnyaæ sa hetustasya nÃÓaka÷ | tameva naÓvaraæ bhÃvaæ janayedyadi kiæ bhavet || k«aïamapyanapek«atve bhÃvo bhÃvasya neti cet bhÃvo hi sa tathÃbhÆto 'bhÃve bhÃvastathà katham || tena 'yasyà sÃmagrayà yatkÃryaæ tattadariktÃnapek«amiti sÃdhanÃrtha÷ tadirma ko nÃma nÃnumanuta kÃrya mevatu vinÃÓa iti | kenÃnurodhena vyavahartavyaæ kiæ tadvirahavatvÃt kÃryasya | nÃdya÷, sahakÃri«vapi tathà vyavahÃraprasakte÷ | virahasvarÆpÃnirukteÓcetyà (2) di | yathà mukhasukhamanabhimatÃrthamÃdÃya dÃridrayÃdyupetà d­«Âabalamiti durmanasthÃya tandrÃmandirasaæmadaparispandakandalitamanohara÷ manorÃjya÷ niyatakÃlÃtmanà janma (3) janmavatpareïa niveÓito bisaprasÆnÃdivaditi darÓitaiva nirukti tÃæ punarapya k«aïasthitidharmatÃæ svabhÃva÷ | svahetoreva tathotpatte÷ paÓyannapimandabuddhi÷ | saho-(4)-palambhena sarvadà tadbhÃvasaÇgavipralabdho na vyavasyati sad­ÓÃparÃparotpatti÷ | vipralabdho và antyak«aïadarÓanÃ÷ niÓcayÃn | paÓcÃdasyÃnupalabdhyà vÃsthiti (5) (ra) (pratipatte÷) | niÓcayakÃla iti | tadà anityatà vyavasthÃpyate | kÃryotpÃdanaÓakte÷ kÃraïasvabhÃvatve 'pyad­«ÂatatkÃryakaraïadarÓane yadi-(6)....prasiddhatadbhÃvasya kÃryadarÓanÃt tatpratipattivat | ityevamativiÓadavibhramabhrÃjisvÃbhiprÃye 'pi yaÓcaratà pratisapramÃïakaæ prakaÂite kledamatidÅnamudritaæ (7) udayanasya pratyÃspadaæ udÅk«ate- nahi paÂo jÃta ityukte tantavo na«Âà iti kaÓcidvyavaharati paÂasyÃnatirekÃttant­mÃtrajanmani ca bhedÃgrahÃdavyavahÃra iti cet na tarhi vyava-(4)-hÃrÃbalambanamapi visabhÃgasantatau tÃvadvyavahÃrÃvalambanamastÅti cet naitadevaæ yadi tantumÃleva paÂaniv­tti÷ | tarhi kathaæ tathÃÓrayastadÃtmako và paÂa÷ prÃk anyaivÃsÃviti cetanatÃvajjà (7) tik­tmanyatvamupalabhyate vyaktik­taæ tu nÃdyÃpi siddhayatÅtyÃdi yat sphaÂikÃk­tasya maÂhasya hastavitastiparimitabhÃgabhÃvanÃta÷ svaghaÂitasandhi-bandhanaghaÂavighaÂanaprakaÂanapaÂuranyatkaÂakapÃÂavopi sphuÂaæ sphurati | kvacittadaparij¤Ãnaæ sad­ÓÃparasambhavÃt | bhrÃnterapaÓyato bhedaæ mÃyÃgolakabhedavat || tathÃhyaliÇgamÃvÃlamasaæÓli«Âottarodayam | paÓyan paricchinattyeva dÅpÃdinÃÓinaæ jana÷ || iti niyatabhÃvÃbhÃvavyavahÃranibandhanapratyak«ÃdyanulambhasambhavÃdapi pragalbhagarvva÷ pragalbhate, garbhÃærbha-(3)-kopi kiæ punaranyo dhÅradhÅko 'ntyakovida÷ vyaktik­taæ ca sphaÂikapaÂapaÂalavilokane pratyak«ata÷ prek«ate prek«a÷ na khalu sphuÂita eva sphuÂita÷ eva và sphuÂito na bha-(4)-vati iti vyavaharaïajanyatvavyavaharaïaæ tattvavyÃv­ttameva hi na tvaæ etamarthamÃdÃya darÓità vyÃptiranityatayà k­takatvasya | sattÃmÃtrÃnubandhitvÃnnÃÓasyÃnityatà dhvane÷ || agne na cÃntarotpattau bhavetkëÂhasya darÓanam | avinÃÓÃtsa evÃsya vinÃÓa iti cetkatham || anyo 'nyasya vinÃÓo 'stu këÂhaæ kasmÃnna d­Óyate | tatparigrahataÓcenna tenÃnÃvaraïaæ yata÷ || vinÃÓasya vinÃÓirtva syÃdutpattestata÷ puna÷ këÂhasya darÓanaæ hant­dhÃte caitrÃpunarbhava÷ || yathÃcÃpyevamiti cet (7) hanturnÃmaraïatvajata÷ ananyatve vinÃÓasya syÃnnÃÓa÷ këÂhameva tu || tasya sattvÃdahetutvaæ nÃtÅ'nyo vidyate gati÷ aheætutvepi nÃÓasya nityatvÃdbhÃvanÃÓayo÷ || (8) sahabhÃvaprasaÇgaÓceda sato nityatà kuta÷ | asatve 'bhÃvanÃÓitva prasaÇgopi na saÇgata÷ || yasmÃdbhÃvasya nÃÓena na vinÃÓanami«yate | naÓyan bhÃvo 'parÃpek«a (9) iti tajj¤ÃpanÃya sà || avasthÃheturuktÃsyà bhedamÃropya cetasà || na bhÃvo bhÆto bhÆtrÃntarÃtbhartsanabhÃgÅ bhÃvyate | tathÃbhÆtasyaiva svayaæbhÆterityaparÃpek«adharmaprati«edhÃrthaæ tattsvabhÃvaj¤ÃpanenÃrthÃntarameva dharmiïaæ cetasà vibhajya tanmÃtrajij¤ÃsÃyÃæ svabhÃva eva tathocyate | (2) tadetanmandabuddhaya÷ kvacittathà darÓanÃyopamÃtravipralabdhanÃÓaæ guïaæ tasya bhÃvamÃropya sahetukamahetukaæ vÃprati«Âhitaæ taddvayÃbhÃvacintayÃtmÃnamÃkalayanti | svato-(3)-pi bhÃve 'bhÃvasya vikalpaÓcedayaæ sama÷ | na tasya ki¤cadbhavati na bhavatyeva kevalami || tyÃdi na bhÃvo bhavatÅ tyÃdi nyÃyanÃthasya subhëitamukhopyapÃpÅyasà prabandhenÃkÃla-(4) ku=ÂipaÂalenebÃndhakÃraprakhyaæ dhÃnyaæ dhÅ (vanepi vÅ) vivarddhayatyayamityanamanalamanalasavicÃre vacanacarcayà | na ca pramÃïÃbhÃbo 'ntyak«aïadarÓinÃæ niÓcayÃ(5)t sÃvadhitve notpattereva Óakalavalayavilokane vilokro na ghaÂamÃlokayati | na hi yo yatra kÃle nÃsti sa tatra d­Óyate | deÓÃntara ivÃnyadeÓani-(6)-veÓitadravyam | vyavahÃrarÅtiramaïÅyaÓaraïiranupalabdhirÆpavisad­ÓadaÓÃsya svabhÃvabhÃbanÃbhaïitaiva bhÆriÓa÷ | kÃrakahetuvyÆhavyastyà vikhyÃpitamanapek«atvaæ j¤Ãpa-(7)-kÃpek«ayà sÃpek«amevedaæ | tatkiæ bravÅti vicÃrakav­ddha÷ | raï¬Ãkaraï¬apiï¬itatantubhya÷ kuvindanandakarapaÂÂha- sitÃtÃnavitÃnÃvasthà sthavÅyÃæsaæ bhedamÃ-vibhrato 'nubhÆyagte paÂÃdivyapadeÓavi«ayÃ÷ prÃva (ra) ïÃdikriyÃviÓe«aÓÃlino yadavasthÃæ dravyav­ddhiprÃgalbhyagarvvaguravo gaïyante pareïa | rÆpÃdiÓaktibhedÃnÃmanÃk«epeïa vartate | (2) tatsamÃnaphalÃhetu vyavacchede ghaÂaÓruti÷ || bandhanÃdikriyÃnibanthano hi dhvanistanturiti tatsamudÃyaviÓe«aæ sampÃdya prÃvarÃdyarthaæ sÃmarthyamatathÃvidhasamudÃyÃntaravyavacchedena sa-(3)-marthanÅyamarthanavai÷ paÂa iti prakaÂita÷ Óabda÷ | taistantubhiriyaæ ÓÃÂÅnyuttaraæ kÃryamucyate tantusaæskÃrasaæbhÆtaæ naikakÃlaæ kathaæcana | kÃraïÃropata÷ kaÓcit, ekÃpoddhÃrato 'pivà tantvÃkhyÃæ vartayetkÃrye darÓayan nÃÓrayaæ Ór­te÷ | tantukÃryo hi paÂa eva, tadÃnÅæ na tantava÷ tantupratyayastu kÃraïasvarÆpÃropata÷ pÆrvasmaraïa-(5)-sÃpek«atvÃt | ekaikÃpohane và lak«yaikaikÃpohe paÂÅ nÃmÃparo 'sti tadevaæ kÃliko viÓe«a÷ samastavastustomavi«ayo viÓe«ato 'nyatve kathanÅya÷ | (6) kathamanyathà pratyabhij¤Ãpadaikatvasiddhau tena tÆ«ïÅk­tametat, api ca tantuvinÃÓa sÃmÃnyatastantuvirahasvabhÃvo và syÃdityÃdivicÃravaÓena ca kalita÷ (7) vinÃÓyasvarÆpÃsvarÆpa kÃraïÃkÃraïatvameva bÃdhakaæ sakalakalÃkalÃpaprÃptapradÃrthasÃrthasya sarvadà vinÃÓanÃmapadÃrthÃntaraprÃdurbhÃvabhëaïe-(8)-bibhyata iva vinÃÓapÆrvakÃlapratij¤ÃsamaparaparyÃlocanayÃ'pratiniv­ttaæ manyamÃnena uktameva këÂhaæ kÃsmÃnnad­Óyata ityÃdi padÃrthÃntarasyÃbhÃvasaæj¤Ãkaraïaæ vÃ, (9) lokavyavahÃrasammatyà vÃ, pramÃïaprav­tyà vÃ, maheÓvarasamÅhÃhetuprahitaprabhÃvÃdvÃ, ÃtmecchÃnucaratvÃdvà bhÃvÃnÃæ bhÃvÃnÃæ bhartsitaæ sarvatra ca sudarÓana÷ samÃdhiriti kimayaæ caurÃrcanamiva pracapalapadaspandasamandarpyamapasarpya | 'tatkÃlasatvaæ cettarhi tadabhÃvo jÃta ityÃdi bhëayÃ, tasmÃt | ahetutvÃdvinÃÓasya svabhÃvÃdanubandhità | sÃpek«ÃïÃæ hi bhÃvÃnÃæ nÃvaÓyambhÃvinek«yate || bÃhulyepihi taddhetorbhavetkvacidasambhava÷ | yadyapi ca k«aïÃni vinÃÓakÃraïakÃraïÃni santi, te«Ãmapi svapratyayÃdhÅnasannidhitvÃnnÃvaÓyaæ sannidhÃnamiti mahÅ-(3)-madhÅdhÃrÃdi«u kaÓcinna vinaÓyedapi niyamÃnavadhÃraïameva hi vyabhicÃracamatkÃraÓcetasi vicÃracakrasya | ata evÃha- etena vyabhicÃritvamuktaæ kÃryÃvyavasthite÷ || sarve«Ãæ nÃÓahetÆnÃæ (4)hetusannÃÓavÃdinÃm || tasmÃnnidhanavivandhanacaï¬adaï¬ÃbhighÃtÃgnisaæyogÃdita÷ samanantarabhagavatakapÃlÃÇgÃrÃdivisad­ÓavikÃravÅk«aïavelÃyÃmapi ghaÂakëÂhÃdi-(5) kaæ vastu svabhÃvata eva vinaÓvaramutpannamiti na d­Óyate tadvastu aæta eva vinaÓvaratvarÆpasya binÃÓasya vyÃpakatvaæ k­takatvaæ pratyanapek«atvÃdhruvabhÃvitvena pratipÃdi (6)-tam | tasmÃt | bhavatyeva svabhÃvata÷ | yatra nÃma bhavatyasmÃt anyatrÃpi svabhÃvata÷ | soyaæ bhavan kvaciddra«Âo 'napek«atvÃt svabhÃvata eva bhavati tathÃnyatrÃpi svabhÃva-(7)-viÓe«ÃbhÃvÃt | iti vyÃpakatvamuktamasyÃnyathÃkÃramutthÃpya dÆ«ayato na svah­dayasyÃpi parito«a÷ | astu tarhi dhruvabhÃvitvaæ vyÃpakatvamiti cet na atÃdÃtmyÃdatatkÃra-(8)ïatvÃccetyÃdi, tÃdÃtmyaæ tadekakÃraïasambhavaÓca pratipÃdyate sma samanantarameva, na và bhÃvatvÃdabhÃvo na kriyata iti kaÓcidÃha | kiæ tarhi prasajyaparyudÃsovÃbhÃva i-(9)-tyÃbÃlamÃlÃpa÷ kartavyaÓcÃbhÃva÷ kataro 'stu na tÃvatprasajya÷ kriyÃpadena tatra na¤a÷ sambandhÃt kriyÃprati«edhamÃtratvamekapramÃïavyÃpÃrapratyayaj¤ÃtatvÃdavidyÃvaÓena parÃpek«apratyanÅkÃkÃratvaæ bhÃvaparihÃrasvabhÃvatva¤ca(j¤ÃnamiÓrayati) j¤ÃnaÓrÅmiÓratrÃti kalpanà | siddhasyÃsiddhaæ và pÃratantryaæ sambaædho rÆpÃÓle«a÷ tathÃparopi na pÃramÃrthika÷ (2) iti sambaædhaparÅk«ÃyÃæ khyÃpitam | tena Óe«aprabandho vidhi eva dhÅvidhÆta iti tadaparaprabandhavidhÆtaye yatÃmahe | pratyabhij¤ÃkeÓakuÓakardalakÃï¬aprabh­tau padÃrthe pradÅpavadvi (3)cchinnapuna÷ prarƬhe samapau¬hakatve 'pi ghaÂasphaÂikapratyabhij¤ayà na bhidyate sambandhabhÃvatvÃt | samasvabhÃvatvamasiddhamavabuddhaæ viruddhadharmÃsaæs­«Âavi«ayatvena ghaÂasphaÂikaku-(4)-ï¬akuï¬alamaï¬alamaï¬anÃnusandhitvÃndhÃnapi yo 'dhikatvÃt baddhvà pracyuta viracÃyÅrti cet, na-pratyabhij¤Ã sÃmathyametat | siddhà vÃÓrayato 'nyo 'nyasaæÓrayado«o (5)na do«asahasreïÃpi saÓakya÷ saækocayituæ pramÃïÃntara¤ca ÓatamÃsitvÃpi samÃ÷ samÃrthona kaÓcana prapa¤cayituæ k«aïabharÇgaæ saÇgatamÃnanà nivedi-(6)-taiva | na ca pramÃïaniv­ttÃvapi viprak­«Âavi«aye tadbhÃvavibhÃvanà prabhu÷ prek«a÷ | abhinnavedanasyaikyaæ yannaivaæ tadvibhedavat | siddhayedasÃdhanatve 'sya na si-(7)-ddhaæ bhedasÃdhanam | bhinnÃbha÷ sitadu÷khÃdirabhinno buddhivedane | abhinnÃbhe vibhinne cedbhedÃbhedau kimÃÓrayau | tirask­tÃnÃæ paÂunÃpyekadÃbhedadarÓanÃt | pravÃhe cittacaittÃnÃæ siddhà bhedavyavasthiti÷ || iti ÃcÃryavacanamavahartuæ prabandhÃntareïa na Óakyam, svaragÅtaphalocchvÃsamaprÃpta prÃpyate sÃdhugÅtaæ su«ÂugÅtaæ labdhaæ (9) gÅtasya te phalam | goputrà iva gÃyanti sÃmo dÃtumayai÷ svarai÷ || etenaitadapi pi«Âamani«Âam vivÃdÃdhyÃsito bhÃva÷ kÃlabhedepi na bhidyate | viruddhadharmÃsaæs­«ÂatvÃt yo yadbhedepi viruddhadharmÃsaæs­«Âo nÃsau tadbhedepi bhidyate | yathà pratisandhiparamÃïubhedepyeka÷ paramÃïustathà cÃyaæ vivÃdÃdhyÃsito bhÃvastamÃtkÃlabhede 'pi na bhidyate iti | atra vyÃptau na kaÓcidapi vipratipadyeta | pak«adharmatà te prasÃdhitaiveti sthiratÃsthiratà bhÃvÃrnÃm | tadanantaraprakaraïanihatapak«adha(3)rmatà siddhitvÃdasÃdhanamasÃdhanÅyam | tadevaæ sattvaæ prÃgabhÃvapradhvaæsÃbhÃvamadhyamadhyÃsÅnasya bhÃvasyÃntarÃlabhede nisatvamavagamayitumalamutkalitÃnukÆlaprasaÇga-(4)-tadviparyaparyavasitasapak«atve kvacidbÅjÃdau darÓitasvasÃdhyapratibandhamiti prabandhena prasÃdhitaæ sÃdhÅya÷ sudhÅbhiravadhÃryamiti sthitam | pÆrvasarvanyÃyasanyÃsamÃÓri-(5)-tya laghuparalaÇghana jaæghÃlahetuhatiæ prahiïuma÷ | yadyasya yatravyavaharaïakÃraïamapasaraïaparÃcÅnatayà cintitaæ tatra tasya vyavaharaïakÃraïajananÅyaæ nÅ-(6)-latà vyavaharaïakÃraïanÅli | bhavati tadvayavaharaïavat | nÅraje pÆrvÃparakÃlayaurapikaraïÃkaraïaviruddhadharmÃkhyÃnau bÅjabhede vyavaharaïakÃraïa (7) mapasaraïaramaïatvena mata÷, tadatra karaïÃkaraïaæ nÃsiddhayà grastamadhyak«aprek«itatvÃt, viruddhatà viÓe«agaïapi pramathitapradÆ«aïagaïaæ prÃcÅnapragalbhapraba-(8)-ndhatvena nÃpyanaikÃntikatvaæ antikamasya gantuæ santanoti sÃmarthyam | anyavyatirekapratyÃkalanayà hi kÃraïatvaæ ki¤cidapi pratiparyÃlocanÅyamu(1) pÃyÃntarÃtarkaïÃt | ayameva bhedo bheda heturvvà yaduta viruddhadharmÃdhyÃsastasya janananibandhana¤ca sÃmagrÅlak«aïakÃraïasÃjÃtyavijÃtyaparyava sitau bheda iti abhidadhÃnena cÃcÃryacaraïena pratidarÓanaæ darÓitadikkÃlÃdiguïadravyavyÃyÃvyayÃdibhedavyavahÃrahetuhastakatvÃt nyastau viruddhadharmÃdhyÃso vastusvabhÃvanÃnÃtve nibandhanasamastavÃdivyÃptyavyÃptiprasarÃnÃkrÃntapauru«asato 'yamevabheda i-(2)-ti vyavasthÃne sthirastadvyavaharaïeæ kÃraïaækalpanÃropitadharmÃïÃmapi bhedo viruddhadharmÃdhyÃsalak«aïa evetyavyÃptirasambhÃvinÅ, nacobhedepi vim­Óyate kvÃ-(3)-pi viruddhadharmÃdhyÃsa ityativyÃptivyastirasti virodhabodho bahudhà bahu«viti na sambhavaviparyayo h­di dheya÷ | na ca viruddhadharmadvayabhedÃnupapattistatrÃpi nityasa-(4)-mÃæ jÃtirÅtyà viruddhau padÃrtho vyudasya nÃnyo dharmonÃma kintarhi dharmÃntarapratik«epÃk«epÃbhyÃæ dharmmadharmmivyapadeÓepi na vastubhedastenÃnavasthà (15) na manasi niveÓyà yathÃkalpanamasya sambhavÃt | yatpunaruktam-bhedo hi virodhaæ vyabhicarati, na virodhau bhedamiti tatpÃramÃrthikÃpÃramÃrthikabhedabha-(6) ïyÃbhëitaæ viruddhatÃheto÷ savidhasambandhanibandhasambandhÃvyÃptisiddhau hi sapak«e pak«apÃtÅ viruddho nopalabdha÷ bhedavyavahÃraj¤ÃpakahetuÓca prati (7) bhÃsa bheda÷ | dvitoyopi prayoga÷-sa evÃyamiti parÃmarÓa÷ so 'sad­ÓaparÃv­ttapadÃrthadhyavasÃnavyÃpÃra÷, yathà keÓapÃÓe cchinnodbhinne sa evÃyamiti parÃmarÓasya vivÃdapade ghaÂÃdau atyantasad­Óe sa evÃyamiti mandasÃd­Óye sa iveti prakaraïavaÓÃt atyantasÃd­Óya-(9)-mihopÃttaæ jÃtyekatve dÅpÃdau pratyabhij¤eti vadatÃtadvyÃv­ttivi«ayà syÃtprakÃÓitÃ, yadyatÅtena saha vartamÃnasya ekatvaæ nÃsti kartha citpÆrva paÓcÃdd­«ÂÃrtha kriyà bhavati | na | yathà ghaÂamekaæ vighaÂaghaÂÃÇkurÃropaïe prek«ate yathà puradhÃraïaæ tatheva pÆrvÃnurodhe 'asambhave yata÷ bhavi«yati tÃd­ÓÃrthakriyà taccekÃrthakriyÃkaraïÃdekatvantu tadakÃrivyavacchedalak«aïaæ sÃmv­tami«yata eva tena k«aïabhaÇgo ghaÂÃdÅnÃæ dharmastenaiva sÃdhanahetubhirityapak­tam | ekamiti hi vyapadeÓavikalpÃstadarthasÃmarthyamÃ-(3)-treïa samaÇgÅsajÃtayo na punarartharadritasÃmÃnyadyarthasÃmÃnyadyarthavi«ayà vyapadeÓavikalpÃ÷ prek«ÃvadbhirÃdriyante tatastÃd­garthakriyÃkÃritayaikatvaæ pratyabhij¤Ãnavi«aya÷ tasmÃdyà (4) pratyabhij¤Ã sà tadarthakriyÃkÃrivyÃv­tta sad­ÓÃrthakriyÃsamarthavi«ayÃ÷ yathà ghaÂÃnayane 'pi itarÃbhiprÃyeïa anyamÃnayeti niyoge ghaÂÃntarÃnayane puna÷-(5)-sa evÃnÅta iti pratyabhij¤Ã | pratyabhij¤Ã ceyaæ sa evÃyaæ ghaÂa iti Ãjanmana÷ praïÃÓÃvadhipratibhÃsaprasavaprasaÇga÷, pratik«aïaæ k«aïabhaÇge sati bhÃvasya bhavedata-(6)-viparyaye bÃdhakaæ asti ca pratibhÃsa÷ prÃgabhÃvapradhvaæsÃbhÃvayormadhyÃrƬhasya vastuta÷ pÆrvÃparakÃlakalatÃtikrÃnta÷ | sa÷ krÃntaniÓcayo nikhilavastu (7) sujanÃnubhavabhÆmi÷ | ataeva sthavÅyasi svabhÃve bhÃvÃnÃæ kÃlaniyamau'pi siddha÷ | atadrÆparÃv­ttivi«ayastvekatvÃdhyavasÃyonÃvasthÃbhÃvamÃkar«ati pratyayabhij¤Ã (8) tantu sÃæv­taikatvaæ vyavahÃrayati | paravyÃmohÃpanayanena yathÃd­ÓyÃnupalabdhibalimahilÃgopÃlÃdigamye 'pi prati«edhe ÓaÇkayaæ lak«yÅk­tya vyÃmohaÓuddhatantraæ (9) prak«ipyate | þtadatyantavimƬhÃrthaæ ÃgovÃlÃdimasaæv­te÷þ iti vacanÃt | jhÃnaæ tvarthÃvabhÃsata÷ | taæ vyanaktÅti kathyeta tadabhÃve 'pi tatk­tam || tathà dukÆlanÅlanalina-(10)-dalÃvalivalimadhyapramadÃnandimandirakundasindÆrÃrtha valabhÅprabh­tÅnÃæ madhyÃvasthÃkhya grÃhyÃkÃravedanÃv­tyaikaæ pratisaædhÃtÃrameva bhëitaæ sak­datra pratibhÃtÅti pÃÓcÃtyÃnuvyavaÓÃyavaÓena sphuraïa¤ca pÆrvÃnubhÆtasya grÃhakÃkÃrasya atadrÆpaparÃv­ttavi«ayaikavimarÓavaÓena vyÃptyÃdika¤ca parikalpitÃdrÆpa (2) parÃvttavastustomÃkÃreïa k«aïak«ÅïatÃnukÆlamilitavinyÃseneti na kvÃpyaæÓe ÓaæÓanÅyado«amanityatÃsÃdhanamava dhÃtavyaæ bhavyabhÃvena tathÃ- vajropalÃdirapyathaæ÷ (3) sthira÷ so 'nyÃnapek«aïÃt | sak­tsarvasya janayejj¤ÃnÃni jagata÷ samam || kramÃdbhavanti tÃnyasya sahakÃryupakÃrata÷ | Ãhu÷ pratik«aïaæ bhedaæ sado«o 'trÃpi pÆrvavat || (4) ityÃdyapi yathà prastÃvamapahastitrÃsamupanyasanÅyam | yatpunarucyate kÃladidravyaguïakarmÃdikamantareïa na kaÓcit vyapadeÓastaæ cÃntareïa na vacanaæ tasmÃdvacanÃdeva kÃladikamastÅti k«aïikatÃsiddhiriti, tadapi nirasyate, kÃla÷ parÃparavyatikarayaugapadyÃyaugapadyacirak«iprapatyayaliÇga÷ te«Ãæ vi«aye«u (9) pÆrvapratyayavilak«aïÃnÃmut«attÃvanyanimittÃsaæbhavÃt | yadatra nimittaæ sa kÃla÷ yatraivÃparapratyayodigapek«ayà tatraivaparapratyaya÷ kÃlak­ta÷ ya-(7)-trai va ca parapratyayo digapek«ayà tatraivÃparapratyaya kÃla k­ta iti vyatikara÷ Óle«a÷ | yugapadetÃni k­tÃni krameïa ca etÃni k­tÃni | ciraæ k­taæ k«ipraæ k­tamiti na rÆpÃdyatireke kÃle pratyak«Ãprav­tta÷ mandatà hi ni«patte÷ kÃraïakrameïa virodha÷, kramopi bhÃvÃbhÃvÃdeva bhÃvasya na kÃla÷ rÃæho÷ Óira itivat, punara-(9)-bhÃvasyÃyaæ kÃla iti vyapadeÓa÷- 'd­«ÂatÃtÅtakÃlatvaæ d­Óyatà vartamÃnatà bhÃvità d­ÓyamÃïÃrcÃmiti vyavasthiti÷' | rÆpamapi cak«urvij¤Ãnajanakatvena evaæ Óa-(10)-bdÃdikamapi sve svendriyanidÃnadarÓananibandhanatvena vedyam | dravyavyavasthÃpi tatsamudÃyasÃdhyaphalÃhetuvyavacchedena darÓitaiveti na tadÃsti vyavaharaïaæ na yat pak«e tad anityÃnubandhÅti | udayananirÃkaraïe vÃdarahasye vyatirekÃrthabhÃvÃrdinyÃyanirïayo dvitÅya÷ | apohapratyÆhavyÆhanirÃsa÷ t­tÅyo 'dhyÃya÷ ihÃpohe pratyÆhavyÆho vyudasyate | iha jagati jÃgrato jÅvalokasya nÅlavipulacalacetanÅyanicÆlanicayÃdau cak«u«o vik«epÃdanantaraæ nÅlÃdisvalak«aïani«Âho (2) nirbhÃsastadanusandhÃnadhÅrasÃdhÃraïabodhapratibaddhanÅlÃdÅnirbhÃsaÓca niÓcÅyate etacca dvayamapi nÅlÃdiparicchedadak«amak«atamabhÅk«ïamabhilak«yate | sÃrÆpyavaÓa-(3)-gà hi paricchedaÓakti÷ samvedanÃnÃmasti cÃnayornÅlabhirbhÃsatà nÅlanirïayanibandhanaæ tenobhayamapi bhayabhra«Âaæ nÅlameva paricchinattÅti sampratyaya÷ sÃævya-(4)-vahÃrikalokasya | tattvatarkavitarkaviÓr­ÇkhalÃÓrayastu vyÃkhyÃtà sama÷khyÃtiprathamamavyapadeÓyaæ vyavasÃyÃtmakamiti | prathamamÃlo-(5)canÃj¤Ãnaæ nirvikalpakaæ bÃlamÆkÃdij¤Ãnaprakhyam, tata÷ paraæ punarvastu dharmerjÃtyÃdibhiryayà buddhayÃvasÅyate sÃpi pratyak«atvena sammateti vikalpakamadhya(6)k«aæ jÃtyÃdiyojitajalajÃdivastuparicchede dÅpyate | bauddhastvavadhayvasitavÃn, prathamameva pramÃïaæ dvitÅyantu smaraïÃbhogÃdisÃmagrÅjalpanÃrthÃt (7) utpadyate netrÃdisamagrÃt | kintarhi madhyÃvasthÃlak«aïaj¤ÃnagrÃhyÃkÃrÃtsmaraïÃbhogÃdisahitÃdani«ÂhitamitÅ«Âaæ nirïayanibandhanaæ punaratranetranÅlÃdyarthÃpÃye 'pi nÅlÃk«ismaraïasaækÃntanÅlÃdinirbhÃsa÷ kuta÷ saæbobhavÅæta | nÃrthÃttasya niruddhatvÃt | na jalÃde vyÃpyarÆpÃdisvabhÃvatvÃt | idaæ hyuktam- tacca sÃmÃ- (2)-nyavij¤ÃnamanurundhanavibhÃvyate | nÅlÃdyÃkÃraleÓo ya÷ sa tasmin kena nirmita÷ || Óabdebhyo yÃd­ÓÅ buddhirna«Âe 'na«Âepi d­Óyate, tÃd­Óyeva sadarthÃnÃæ naitacchotrà (3) dicetasÃm || iti tathà yadapyanvayivij¤Ãnaæ ÓabdavyaktyavabhÃsiyat | varïÃk­tyak«arÃkÃraÓÆnyaæ gotvaæ hi varïyate | dravyÃdyarÆpÃdirÆpam | idaæ tu vikalpakaæ nÅlÃdyÃk­tisÃk«arÃkÃraæ ca suj¤ÃtamantarmÃtrÃdipari (4) vittirvirbhÃvyate | tena na jÃtyÃdiparicchedadarpo dvitÅyapratyayasya tatpratyanÅkarÆpÃdi÷ rÆpatvÃt | na hi yatra yasya pratibhÃso 'saæbhÃvÅ sa tasya grÃhaka÷ pratya-(5)-yasparÓÃkÃraÓÆnya iva rÆpa samvedÅ na sparÓasya | tathe damapi nÅlÃdinirbhÃsi na tatsvabhÃvaÓÆnyajÃtyÃdisaævedi vyavasthÃpyamÃpadyate | tadetarayÃæ ve-(6)-danavivartamÃtrÃyÃm | 'apoha÷ ÓabdaliÇgÃbhyÃæ prakÃÓyata iti lthiti÷ sÃdhyate sarvadharmÃïÃmavÃcyatvaprasiddhaye, | iti sÃdhyatvamanÆdyate | rahasyaæ punaratra, yena nÅ-(7)-laæ anÅlÃpohamparicchidyate pratyayena na tenaivÃpohavi«ayatvamÃtmano vyavasthÃpyate, kintarhi, pratyayÃntareïa bÃdhamÃtanvatà nÅlasvak«aïavilak«aïatvÃdetannirbhÃsasya | tenedaæ paraprau¬haÓÃstrak­dbhirapitatpratyayamadhik­tyocyamÃnaæ na mÃnasasparÓiprek«asya k«aïikatvÃnupapattiÓcÃnugata vyavavahÃrÃnanyathà siddhe÷ ÓabdaliÇgavikalpÃhi sÃdhÃraïaæ rÆpamanupasthÃpayanto na t­ïakubjÅkaraïe 'pi samarthà ityavivÃdaæ, bÃhyÃrthasthitau sthirÃsthiravicÃrÃt | taccÃlÅkaæ vÃ, ÃkÃro vÃ, bÃhyaæ vastu veti traya÷ (2) pak«Ã÷ | tatra na prathama pak«a÷ taddhi tÃvadanubhabÃdeva tathà vyavasthÃpyaætasyÃlÅkatvenÃnullekhÃt | tathÃtve và prav­ttivirodhÃt | na hyalÅkametadityanubhÆyÃpyarthakriyÃrthÅ pravartate (3) anyaniv­ttisphuraïïÃnnai«a do«a iti cet, etadevÃsat vidhirÆpasyaiva sphuraïÃt | nahi ÓabdaliÇgÃbhyÃmiha mahÅdharoddeÓe 'nagni rna bhavatÅti skuraïamapi tvagnirastÅ-(4) ti | yadyapi niv­ttimahaæ pratyaimÅtyÃdi | yasmÃdiha dharÃdharaviÓmbharÃyÃæ vibhÃvasurastÅti dhana¤jayÃkÃradhÃritvÃdvodhasya tena bodhena dhana¤jaya evÃvabuddha÷ | (5) tena vidhereva smaraïÃditi sammatamevÃsmÃkam | alÅkamiti tu loke 'prakÃÓabh­dbÃdhyamalÅkamÃhuriti vacanÃt | prakÃÓyamÃnaæ bÃdhitamucyate | tatkimucyate na (6) tÃvattenaivÃnubhave netyÃdi bhëÃmapi tÃvadabhyasya nirÃkÃravÃdinà hi dravyavadekÃnekavicÃracakranik­ttatayà nÅlÃdyÃkÃrameva cetaÓcakramalÅkamabhilapyate tadapi na svÃnubhavaprabhÃvÃdapi tu bÃdhakabodhÃdhÅnaætat | tathà nÅla jalajÃkÃrÃkrÃntameva svÃntamanÅlavyÃv­ttirityucyate | vyatiriktÃyÃæ nÅlavyÃk­ttau tato vyÃ-(8) vartamÃnaæ nÅlamanÅlameva miledanÅlavatà apitu tasmÃt- tatrÃpi cÃnyavyÃv­ttiranyavyÃv­tta ityapi | ÓabdÃÓca niÓcalÃÓcaiva nimittamanurundhate || bhedÃntarapratik«epà prartik«epau tayordvayo÷ | padaæ saæketabhedasya j¤Ãt­vÃæcchÃnurodhata÷ || tatrÃpyanyÃpohe ÓabdÃrthena vyÃv­ttiranyÃnya eva vyÃv­ttestu vyÃv­ttairnivartamÃnasya tadabhÃvaprasaÇgÃt | tathà ca (2) prav­ttera pyabhÃva÷ tasmÃdya eva vyÃv­tta sa eva vyÃv­ttaÓabdaprav­ttibhedaÓca rsaketabhedÃnuvÃcyabhedo 'sti | nanu ca vÃcyaviÓe«ÃbhÃvÃt saæketabhedo 'pyayukta÷ dvayorekà (3) calanÃt, tathà ca vyatirekiïyà vibhakteraprayoga÷ tasyÃbhedÃÓrayatvÃt | dvayorekÃbhidhÃne 'pi vibhaktirvyatirekiïÅ | bhinnamarthamivÃnveti vÃcyaleÓaviÓe«ata÷ || na vai ÓabdÃrtha kÃcidvi«ayasvabhÃvÃyattà vuttirityato v­ttyabhÃvaprasaægÃt yathà vyatirikte 'vyatirikte và prayoktumi«yante tathà nirmuktÃstamarthamapratibandhena prakÃÓayanti | tena gau rgau (5)tvamityekÃrthÃbhidhÃne 'pi kasyacidviÓe«asya pratyayena virudhyate saæketabhede vyatiriktÃrthà vibhaktirarthÃntaramivÃdarÓayantÅ pratibhÃtyanarthÃntare 'pi tathà prayoga (6) darÓanÃbhyÃsÃt | na tÃvat sarvatra bheda÷ anyatrÃpi puru«a iva tasya pratibandhÃbhÃvÃt | yathaikaæ kvacidekatra cÃnena khyÃpyate tadaviÓe«e 'pi gauravÃdi khyÃ- (7)-panÃrthaæ bahuvacanena prayogÃbhÃvÃttu saæketabhedo na syÃt anyasyaiva, tathÃhi bhedÃntareïa yadi bhaïitasyÃrtha÷ yadÃyaæ pratipattà tadanyavyavacchedabhÃvÃnapek«a÷ (8) piï¬aviÓe«e 'ÓvavyavacchedamÃtraæ jij¤Ãsate tathÃbhÆtaj¤ÃpanÃt tathà ca bhedasaÇketena Óabdena bodhyate 'naÓvatvamasyÃstÅti yadà punarvyavacchedÃntaranirÃÇk«yastaæj¤Ã-(9)-tumicchati tadÃparityakta vyavacchedÃntaraæ tamevÃÓvaparicchedÃntaraæ tamevÃÓvaparicchedaæ tathà prakÃÓanÃya pramucyate anaÓvÃyamiti | ata eva pÆrvatra prati«ÂhitapadÃntaratvÃcchabdaprav­tterna samÃnÃdhikaraïyaæ viÓe«yabhÃvo và gotvamasya Óuklamiti tanmÃtraviÓe«eïa vuddhe stadÃÓrayabhÆtÃyà ekatvenÃpratibhÃsanÃt | nirÃkÃæk«atvÃcca dvitÅye tu na bhavati | tathà saæketavyavahÃreïa saæketasakalavyacchedadharme vibhÃgavat ekasya bahujanena pratibhÃsanÃt vyavacchedÃntarasÃkÃæk«atvÃcca | bhedo 'yameva sarvatra dravyabhÃvÃbhidhÃyino÷ | Óabdayo rna tayo rvvÃcyeviÓe«astena kaÓcana || tasmÃnna sarvatra dharmadharmivÃcino÷ ÓabdayorvÃcye 'rthe niÓcayapratyayavirodhatvena kaÓcidviÓe«a÷ ekastameva pratyÃyanapratik«iptabhedÃntara÷ pratyÃyati (3) anyau'pratik«epeïaityayaæ viÓe«a÷ | jij¤Ãpayi«urartha taæ taddhitena k­tÃpi và | anyena và yadi brÆyÃt bhedo nÃsti tato 'para÷ || etÃvantameva ca bhedaæ darÓanaæ Óuddhistena....vÃde jÃ-(4)-yeta pÃcakatvamiti kadà và pÃa iti anyena và tathÃbhÆtaj¤ÃpanÃya svayaæk­tena samayena na punastathà mÆtÃbhidhÃnamÃtreïÃrthÃntaramevaitadbhavati tathÃbhÆtasyaiva j¤Ã-(5)-panÃya Óabdasya k­tasaæketatvÃt | na ca pÃcakatvamiti tathà ucyate, na pÃcaka eva atra pÃkena anya eva kaÓcitpÃcako nÃmÃbhidhÅyate pÃka vicintyate | yat pu-(6)-narasyÃmidheyaæ tat kaÓcittaæ taveva pÃcakatvenÃpÅtyayam | nÃstyekasamudÃyo 'smÃdanekatve 'pi pÆrvavat | aviÓe«ÃdaïuttbÃcca na gati (7) Ócenna siddhayati | aviÓe«a÷ viÓi«ÂÃnÃmaindriyatvamato 'naïu÷ | etenÃvaraïÃdÅnÃmabhÃvaÓca nirÃk­ta÷ || saækhyÃsaæyogakarmÃderapi tadvat svarÆpata÷ | abhilÃpÃcca (8) bhedena rÆpaæ vuddhau na bhÃsate | Ãvaraïaæ hi paramÃïÆnÃæ upalabdhaæ, asaæsargÃtkathamiti na yuktam | na hi avayavÅ prati«edhasÃdhÃraïaæ kvÃpi upalabdhaæ yena tattvÃbhÃve paramÃïu«u na syÃttathà pratighÃtÃdaya÷ | atha citratvÃtparamÃïÆnÃæ saæhate÷ syÃtpaÂÃdikam | kathamÃvaraïaæ và tasyÃtapasya jalasya và || avayavai÷ santyÃgamantareïa parimÃïu«u ca (10) kevalà avyÃhataparasparÃntarÃnupradeÓÃ÷ kathamÃvaraïatvÃt jÃtasya vÃtra ucyate | asaæs­«ÂÃ÷ kathamavayavinaæ jÃyante saæsargaÓca naikadà tadabhÃvÃt na sarvÃtmanÃïumÃtrapiï¬aprasaÇgÃt saæyogasya padÃrthÃntarasya jananena cet tameva saæyogaæ sÃntarÃ÷ kathaæjayantÅti samÃna÷ prasaÇga÷ | saæsargaÓcet kiæ saæyogenÃpare-(2)-ïa tathà vÃpi nà | atha sÃntarà eva saæyogamavayavina¤ca janayanti tathà satyavaraïÃdikÃryamapi kiæna janayanti | vinÃpi paramÃïÆnÃæ saæsargÃt saæhati÷ parà | ÃghÃte 'pi p­thagbhÃvau (3)yasyÃæ naiva samasti sa÷ || na khalu saæyoga÷ pratibhÃsate saæyoge vyatirikta÷, kevalamasaæyuktayo÷ sÃvasthÃnopalabhyate tau punarupalabhyete tato 'nvayavyatirekÃbhyÃæ kalpa-(4)-nÃmÃtrametaditi nirïaya÷ | apratyak«eïa te tathÃbhÆtaæ sacaivaæbhÆtaæ jÃtamiti pratÅti÷ | tata÷ saivÃvasthà p­thagbhÃvena j¤Ãpyate saæyoga iti | ataeva | Óabdaj¤Ãne vikalpena vastubhedÃnusÃriïà | guïÃdi«viva kalpyÃrthe na«ÂÃjÃte«u và tathà || na Óabdaj¤Ãnena vailak«yamÃtrÃdeva padÃrthabhedo 'pitu pratyak«alak«aïaj¤ÃnabhedÃt vikalpi-(6)-kÃhi buddhiranÃdivÃsanÃsÃmarthyÃdupajÃyamÃnà tathà tathà plavate tato nÃrthatattvaæ prati«ÂhÃæ labhate | tathÃnvayavyatirekeïa parikalpitaæ bhedamÃÓritya saæyogÃdibÆddhaya÷ tata÷ parikalpitasyaiva cotpÃdanÃrthatatvasya kalpitÃrthabhedastu tÅrthyÃntaradarÓanÃdapyupajÃyate | tato 'pyarthatattvavyaksthÃyÃmanavasthà (8) tathà (8) tathÃbhyupagamanena parasparÃpavÃda÷ syÃt | tato bhinnaÓabda÷ j¤Ãna¤ca vikalpite vastuni vÃsanÃyà anvayavyatirekÃbhyÃæ pravartate kiæ bhÆto 'sau vikalpo vastu-(9)-bhedÃnusÃrÅ vastÆnÃæ bhedo vyÃv­ttiratathÃbhÆtÃt | na vyÃv­ttÃdanyà vyÃv­tti÷ tata÷ sa eva santÃnÃpek«ayÃrthÃntarabhedo bhedena pratibhÃti vastubhedama-(10)-ntareïa ca kalpanà bhedÃnugà gamyante, yathà eko guïa÷ eka÷ samavÃyaÓcaturviÓati÷ guïÃ÷ | mato yadyupacÃro 'tra sa i«Âo yannibaædhana÷ | sa eva sarvabhÃve«u hetu÷ kinne«yate tayo÷ || ÃjÃtÃ÷ putrà sthaviraæ tÃpayantÅtivat, atÅtÃjÃtayoryannibandhanamupacÃrasya niru-(2)-païÃnusmaraïag­hÅtatvena k«aïaæ tadeva nimittamastu vartamÃnepi saæyukto ghaÂa ityÃdÃvapi || upacÃro na sarvatra yadi bhinnaviÓe«aïam | mukhyamityeva ca kuto 'bhinne bhinnÃrtha (3)teti cet || anarthÃntarahetutve 'pyaparyÃya÷ sitÃdi«u | saækhyÃdiyogina÷ ÓabdÃstatrÃpyarthÃntaraæ yadi || guïadravyÃviÓe«a÷ syÃt bhinno vyÃv­ttibhedata÷ | syÃdanarthÃnta(4) ratve 'pyakarmÃdravyaÓabdavat || nanÆpacÃro hi nÃma mukhyanibandhana÷ sa kathamasati mukhye bhavet | mukhya¤ca bhinnaviÓe«aïaæ daï¬yÃdivat | abhinnaviÓe«a-(5)ïatve maulÅ vyavasthiti÷ bhavatastu pÆrvapÆrvakalpanÃk­taviÓe«aïayogÃdabhinnaviÓe«aïatvenamukhyatvaæ kvaciditi nopacÃrasaæbhava÷ | bhinnaviÓe (5) «aïaæ mukhyamityeva k­ta÷ | abhinnaviÓe«aïamapi kalpanÃk­tabhinnaviÓe«aïamatyantÃbhyÃsÃt rƬhimupagataæ mukhyameva | buddhehaskhalità vtti rmukhyÃropita (7) yo÷ sadà siæhe mÃïavake tadvadgho«aïÃpyasti laukikÅæ || iti vacanÃt | askhalan gatipratyayavi«ayo hi mukhya÷ tadaparastu gauïa iti kinna paryÃpyam | yadi viÓe«a-(8)-ïamaparaæ nÃsti viÓe«yameva tarhi sarvatra vÃcyam | ityabhinnÃrthatà paryÃyatà rÆpÃbhedena sÃmÃnÃdhikaraïyaæ bhinnavi«ayatve hi tadbhavati na buddhaya evahi sva vÃsa-(9)-nÃnurodhÃdupajÃyamÃnà bhedÃbhedasÃmÃnÃdhikaraïyÃdivyavahÃramuparacayanti na paryÃyatÃdiprasaÇga÷ anarthÃntaratve 'pi d­Óyante aparyÃyà akarmmadravyam, adravyaæ karmmeti prabh­tayo vyapadeÓÃ÷ | tatra kiæ vyÃv­ttibheda eva nibandhanaæ nÃpara÷ prav­ttinimittabheda÷ gau÷ Óuklo gau÷ Óabdatvamiti | puna÷ vyatirekÅva yaccÃpi sÆcyate bhÃvavÃcibhi÷ | saækhyÃditadvata÷ ÓabdaistaddharmÃntarabhedakam || ÓrutistanmÃtrajij¤ÃsoranÃk«iptÃkhilÃparà | bhinnadharmamivÃca«Âe vogo 'Çgulyà iva kvacit || yuktÃÇguloti sarve«Ãmak«ipÃt dharmivÃcinÅ | khyÃtaikÃrthÃbhidhÃne 'pi tathÃvihitasaæsthiti÷ || gauriti tadekÃkÃraparÃmarÓayogÅ sakala eva padÃrtha ucyate | Óukla iti tadekadeÓa÷ parÃmarÓÃntarayoginÅ ca vartamÃnà vyatirekaÓca anvayavyatire-(4)kÃbhyÃæ apov­ta÷ | tatastasya gau÷ Óuklo guïa iti vyatirekavibhaktistadyathà þÓilÃputrakasya ÓarÅraæ rÃho÷ Óira÷þ | yadà ca gavÃkÃrÃvagrahau nÃsti Óuklatvameva kevalamupalabhya-(5)-te sambandhiviÓe«arahitam | tadà praÓnayati kasyedaæ Óuklatvamiti tadÃpÆrvadarÓanÃt avadh­tagosvabhÃvo nirdiÓati gauriti tÃdÃtmyasambandha evÃsya vivak«ito-(6)-vyatirekastu kalpakapravalasya prathamaæ niÓcayÃt | yadà tu kevalenÃnena bhavitavyaæ yadi nÃma viÓe«opalak«aïamandatà mandalocanÃnÃæ tathÃpi ÓuklenÃnena gavÃnyena bha-(7) vitavyamiti praÓnayati | kÅ'yaæ Óuklo gauranyo veti tadà prativacanaæ gauriti | samÃnÃdhikaraïatayà tadantarbhÃvenaiva praÓnabhÃvÃt | tadanurÆpameva prativacanaæ mÆkaæ aya¤ca tattvÃrtha÷ | anvayavyatirekÃbhyÃæ vyatirekaviniÓcaye | viÓe«alak«aïÃbhÃve kutaÓcit kÃraïÃdapi || ayaæ Óaklo ïuïo 'Óvasya prativÃkyaæ vipaÓcitÃt | praÓnasya vyatirekitvÃt [9] tathaivetyatra niÓcaya÷ (nirïaya÷) yadà tvavyatirekeïa viÓe«Ãntargame sati | pramÃïav­ttamÃlocya praÓna÷ praÓnayiturbhavet || tadÃviditatadbhÃva uttaraæ tÃd­Óeva sa÷ | dÃtÃnyaprakra-[10]-masyÃtra naivÃvasarasambhava÷ | pratyak«abhedamÃlocya na bhedasya viniÓcaya÷ || na mÆlamanumÃnasyÃbhedasyÃsambhavo mata÷ | anvayavyatirekau tu yadÃnÃdÅ vyavasthitau | tadà bhedasya sadbhÃvÃt vyavahÃrastathaiva sa÷ | anÃdivyavahÃro 'yaæ evameva jarÃÇgata÷ | vastucintà tu lokasya neti bhedo na bÃdhyate | evamapi dravyÃbhÃve ghaÂasya (2) rÆpaæ rÆpasya rÆpamiti vat syÃt tadvyatiriktasyÃbhÃvÃt na | rÆpÃdi ÓaktibhedÃnÃæ anÃk«epeïa vataite | tatsamÃnaphalÃhetuvyavacchedaghaÂaÓruti÷ || ato na rÆpaæ ghaÂa ityekÃdhikaraïà Óruti÷ | bhedo 'yamÅd­Óo jÃti samudÃyÃbhidhÃyino÷ || rÆpÃdayo ghaÂasyeti tatsÃmÃnyopasarjanÃt | tacchakti bhedÃ÷ khyÃpyante vÃcyo 'pyanyo diÓÃnayà || nanu samÃsak­ttaddhite«u samvandhÃ-(4)-bhidhÃnamanyatra rƬhi abhinnarÆpà 'vyabhicarita sambandhebhya÷ | yathà rÃjapuru«atvaæ kÃrakatvamaupagavatvamiti svasvÃmisvakriyÃkÃrakÃpatyÃpatyavatsambandhÃ÷ | asyÃpavÃda÷ | (5) samÃsÃdrƬhÃtk­«ïasarpatvam, k­tasamaratvaæ taddhitÃt hastitvam atra jÃtimÃtramucyate na sambandha÷ taddhitÃdabhinnarÆpÃcchuklatvaæ matvarthÅyÃntopi prak­tyà tulyarÆpatvÃt | a (6) trÃpi guïa evÃbhidhÅyate | k­danto 'vyabhicaritasambandha÷ saditi na sattÃæ padÃrtho vyabhicarati tena sa eva sambandho vÃcya iti ÓÃbdanyÃyÃt | kathaæ pÃcakapÃcakatvayoreka evÃrtha iti cet na kriyÃsamavÃyayornirÃk­tatvÃt, kalpanÃk­tabhede 'pi tÃdÃtmyÃk«ate÷, kimanupapannaæ nÃma vyÃv­ttivyÃv­ttaÓabdayorekÃrthatvena tenÃnyÃpoha vi (8) «aye tadvatpak«opavartalÆnam | 'pratyÃkhyÃtaæ p­thaktvehi syÃddo«o jÃtiætaddhato÷' | taddhato na svatantratvÃt asyÃyamartha÷ | evamiti sacchabdo jÃtisvarÆ«amÃtropasarjanaæ dravyamà (9) ha | na sÃk«Ãditi tadbhÆtadhaÂÃdibhedÃnÃk«epÃt | sa evÃtadbhedatve samÃnÃdhikaraïyÃbhÃva na hyasatyÃæ vyÃptau sÃmÃnÃdhikaraïyamasti | tadyathà ÓuklaÓabdena svÃbhidheyaguïa (10) mÃtraviÓi«ÂadravyÃbhidhÃnÃt | satÃmapi dravyamadhurÃdÅnÃmanÃk«epastataÓcÃtadbhedatvamevamanyatrÃpi prasaÇga÷ | jÃtiÓca svarÆpa¤ca Óabdasya ca upasarjanaæ dravyamuktaæ na tadvat ghaÂÃdibhedastadubhayavyavadhinà «Ãratantryaæ tataÓcana ghaÂatvÃÅnÃk«ipati | ghaÂatvayogÃcca, sattÃÓrayo ghaÂo bhavati | svata÷ yathà rÆpaÓabdenÃnÃk«iptairmmadhurÃdibhinnasÃmÃnÃdhikaraïyaæ Óuklamambumiti tadvat pak«opavandanaæ tatpratyÃkhyÃtamityÃcÃryavacanai bhëyakÃra vyÃkhyÃne ca pracarati | kathamayamanucitacintÃcamatkÃritvÃt samucitacetà ïitavÃn | þna ca niv­ttimÃtrapratibhÃse 'pi prav­ttisambhava÷, na hyaghaÂo nÃstÅtyeva ghaÂÃrthÅ pravartate api ghaÂo 'stÅtyÃdiþ yato 'ghaÂo nÃstÅtyanyaniv­ttirghaÂo vÃstÅti aghaÂÃdanyà ihÃstÅti aghaÂalak«aïÃ-(4)-nyavyÃv­tta ityeka evÃrtha÷ | ghaÂÃkÃraghaÂitagho«onmÅ«itamanÅ«Ãyà eva ghaÂaviÓe«e aprati«ÂhitÃyÃ÷ aghaÂavyÃv­ttaghaÂe prav­ttinimittatvena nirÆpaïÃt | tatpa-(5)-ricchinattitato 'nyavyavacchinatti t­tÅyaprakÃrÃbhÃva¤ca sÆcayati ityekapramÃïavyÃpÃra e«a÷ | tena aghaÂasyaiva niv­ttiriti pratÅtau nÃyaæ do«a iti cet, ghaÂaniv­ttyapratik«epe niyamasyaivÃsiddhe÷ | tatprak«epe tu kastato 'nyo vidhi÷, ni«edhapratik«epasyaiva vidhitvÃt iti vivak«itamevodyotitam | yato ghaÂa sÃrÆpyasphuraïÃdevaæ taditaranirÃkaraïaæ, tadanupalambharÆpatvà diti kathitamevaæ prathamaæ bÃdhakapratyayÃduttarasamayasambhavina÷ punastadalÅkatvakalpanameke«Ãm | yatpunarucyate-svarÆpabheda e (8) vÃnyÃpoho 'nyÃpo¬harÆpatvÃdvidhiriti cet na alauækapak«e tadabhÃvÃt tasya svarÆpavidhÃnavalÅkatvaprasaÇgÃt | svalak«aïasya vikalpÃnarohÃditi-tadapyetena dÆ«itam-(9) ghaÂasÃrÆpyasphuraïenÃghaÂaniv­ttasthÆlamÆlavastuvidhiravibhÆta eva buddhayÃpyavasÅyate tadÆrdhvaæ dhvaæsate bÃdhakÃditi ko 'parÃdha÷ prathamabodhasya prathamabodhÃpek«ayÃ(10) ca idamudÅryate tvayà vikalpe svalak«aïÃnÃrohÃditi na saÇgataæ sajÃtÅyavijÃtÅæyavyÃv­ttaprati«ÂhitaghaÂÃkÃrapaÂu pratyak«Ãpek«ayà vastu svalak«aïamucyate | tadeva vastuvijÃtÅyatvÃv­ttamullikhatà vikalpena samÃrÆpyavaÓÃt sÃmÃnyalak«aïamadhyavasÃyaæ vikalpamityucyate-tadapi sthÆlamÆlasvarÆpa [2] sparÓÃdyatiriktajÃtyÃdipadÃrthÃnupalambhÃt, bhede ca ghaÂÃdikamidÃnÅmevaævidhamadhyavasÅyate, ityarthamabhisaædhÃya vikalpe svalak«aïametat vyÃv­ttamÃbhÃtÅætyucyate | ubhayato vyÃv­ttasya hitadekasmÃdapi tasya vyavacchedo 'stÅti na hyanÅlamutpalaæ na bhavatÅti bhaïyate | tathà coktam÷- yathoktaviparÅtaæ yat tatsvalak«aïamucyate | sÃmÃnyaæ trividhaæ tacca bhÃvÃbhavobhayÃÓrayam || yadi bhÃvÃÓrayaæ j¤Ãnaæ bhÃvo bhÃvÃnurodhata÷ | noktottaratvÃtd­«ÂavÃt, atÅtÃdi«u cÃnyathà | bhÃvadharmatvahÃniÓcedbhÃvagrahaïapÆrvakam | tajj¤Ãnamityado«o 'yaæ meyaæ tvekaæ svalalaïam || tasya svapara rÆ«ÃbhyÃæ gatermeyadvayaæ matam | vidhirapi vidhirÆpatÃyÃmavidhi dharmatvaæ vyavacchinnasvabhÃvamapek«amÃïa÷ kathaæ [6] na sÃpek«a÷ | þtata÷ pratÅtÃvitaretarÃÓrayatvamuktaæ saÇketesa¤cÃrya yatparih­taæ j¤ÃnaÓriyà tadetat grÃmyajanadhandhÅkaraïaæ golakÃdiævat, sthÃnÃntarasa¤cÃrÃnþ iti mitrapÃdÃn prati upÃlambho na Óakya÷ vidhisphuraïasyaiva svÅkÃrÃt sa ca vidhi÷ ÓabdÃt pratÅyamÃna÷ saæketÃnusÃreïa pratyetavya÷, saæketaÓca nÃpratÅte 'rthe tasmÃt [8] saÇkete kathaæ sa¤cÃrya parih­ta÷ parasparÃÓrayado«a÷ tathà coktam av­k«avyatirekeïa v­k«Ãrthagrahaïe dvayam | anyo 'nyÃÓramityekagrahÃbhÃve dvayÃgraha÷ || saæketÃsaæbhavastasmÃditi kecitpracak«ate | te«Ãmav­k«Ãssaækete vyavacchinnà na và yadi || vyavacchinnÃ÷ kathaæ j¤ÃtÃ÷ prÃgv­k«agrahaïÃd­te | anirÃkaraïe te«Ãæ saækete vyavahÃriïÃm || na syÃttatparihÃreïa prav­ttiv­k«adeÓavat | avidhÃya ni«idhyÃnyat pradarÓyaikaæ pura÷ sthitam || v­k«o 'yamiti saæketa, kriyate tat pratipadyate | vyavahÃre 'pi tenÃyamado«a÷ iti cet taru÷ || ayamapyameveti prasaÇgo na nivartate | eka pratyavamarÓÃkhye j¤Ãne ekatra hi sthita÷ || prapattà tadataddhetÆnarthÃn vibhajatesvayam | tadbuddhivartino bhÃvÃn bhÃto hetutayà dhiya÷ || aheturÆpa vikalÃnekarÆpÃniva svayam | bhedena pratipadyetetyuktirbhede niyujyate || idameva paramasubhëitÃm­tamapi ca te sÃdhÆriti pi«Âaæ pi«yate [3] yatpunaratÅ(ti)viÓaÇkarakaleva mÅlanÃdidhana pratyayÃdudbhëitam | vidhyalÅkamiti cet | þ þna vyÃghÃtÃt | ki¤ciditi hi vidhyarthÅ na ki¤ciditi cÃlÅkÃrtha÷ | atadrÆpaparÃv­ttimÃtreïÃlÅkatve svala[4]k«aïasyÃpyalÅkatvÃditi (prasaægÃt) | þ tadapi ka÷ sp­Óantu | yathÃtatvamanavasÃyo yathÃvasÃyamatattvÃt | sÃmv­to vidhipratyak«apratibhÃsavidheranya evÃyam | tataÓca dvividho vidhi÷ pÃramà [5] rthi ko yasyÃrthasya sannidhÃnà sannidhÃnÃbhyÃæ j¤ÃnapratibhÃsabhedastatsvalak«aïaæ asÃdhÃraïaæ tattvaæ vastuta÷ tadeva paramÃrthasat arthakriyÃsÃmarthyalak«aïatvà [6] dvastuna÷ | anyatsÃmÃnyalak«aïaæ so 'numÃnasya vi«aya÷ grÃhyavi«ayabhedaÓcÃyam | adhyavaseyavi«ayabhedastu tiryagÆrdhvatÃtmakÃni yatropayogà tadrÆpaparÃv­[7] ttaghaÂÃdisvabhÃva÷ svalak«aïamevaikato vyÃv­ttamucyate utpalavat | nÃvasturÆpaæ tasyaiva tathÃsiddheprasÃdhanÃt | anyatra nÃnyasiddhiÓcet na tasyaiva prasiddhita÷ || ayathÃbhi[8] niveÓena dvitÅyà bhrÃntiri«yate | gatiÓcetpararÆpeïa na ca bhrÃnte÷ pramÃïatà || abhiprÃyÃvisaævÃdÃdapi bhrÃnte÷ pramÃïatà | gatirapyanya thà d­«Âà pak«aÓÓcÃyaæ [9] k­tontara÷ || pratyak«avikalpe ca ghaÂa eva sphurati kevalaæ ekatra sphuÂatayà anyatrÃsphuÂatayà na ca viÓe«aïabhedena viÓe«yamapi bhidyate | tenobhayathÃpi ghaÂa evÃyamudayanÃcÃrya÷ d­ÓyavikalpyÃvarthau ekÅk­tya vyavahÃraprav­ttiriti vyÃkhyÃtarambha alÅkÃnalÅkatvÃdiyathÃruci racayanti na vyavahartÃra÷ iti puru«advayÃpek«ayà pi tu j¤Ãnasya svÃkÃravaÓÃdgrahaïaæ [2] sÃdhÃraïameva | anyathà hi bÃdhakapratyayabalÃt alÅkÃkÃravikalpacalanÃdeva tathÃtva kathaæ sthÃpyaæ tadarthÃkÃratva¤ca | atha grahaïanibandhanaæ pratyak«etarayo÷ samÃnam | parastu pÃramÃrthi [3] ka÷ Óabdaj¤Ãnag­hÅto ca iti manyate tena tadabhimÃnasthalo 'yaæ bÃdhakÃvatÃra÷ tadevamubhayato vyÃv­ttaghaÂÃkÃraæ j¤ÃnagrÃhyaæ grahaïamekato vyÃv­ttÃkÃraæ j¤Ãnaæ grahaïam [4]vyavasÃya iti pratÅtidvayavyavasthà | avidyamÃne 'tyarthe 'nubhavÃvidmÃvÃsanÃvaÓagavikalpÃkÃravaÓÃt grahaïamatrÃropaïaæ tadvi«ayaÓcÃropita ucyate | sa ca vidhirapi pratÅtyartho [5] pi na sambhavati, vikalpe svalak«aïasyÃnyavyÃv­ttatayà saæsparÓÃt virodhÃt ubhayato vyÃv­ttasyÃpi ghaÂasya vijÃtÅyavyÃv­ttaghaÂamÃtragrahaïÃt sajÃtÅyabhe-[5]-dagrahaïa sÃmarthyÃt | na ca svalak«aïasya bhÃvanÃvidhitvaparihÃreïa sphuraïam | na cÃlÅkamapyalÅkatvena tenaiva j¤Ãnena g­hyate, 'apramÃïÃïÃmapi svÃrthe pramÃïamiva lak«yate' iti nyÃyÃt | ubhayorÃpi grÃhakavikalpaÃsthÃkÃravilÃsÃt prakÃrÃntatveïÃprathanÃm prathamà na rÆpasambhavavÃcyakÃlpanikasyÃpyaæÓa(8) bhÃvasyÃta eva na mÆlo ni«ÂhuranyÃyak«aïaraprahÃra pratyÃÓÃparasya | anyopohalak«aïaÓabdÃrthe jÃtidharmmÃpi kalpyamÃnà ekatvanityatva nityatvapratyekaparisamÃptatvalak«aïà vya-[9]-vati«Âhante | abhedÃÓrayà vicchedÃt kaÓcÃrtha (tenÃrtha) pratÅteÓca | tathÃhi | yÃpyebhedÃnugà buddhi÷ kÃcidvastudvayek«aïe | saæketena vinÃsÃrtha pratyÃsattinibandhanà || pratyÃsattirvinà jÃtyà yathe«Âà cak«urÃdi«u | j¤ÃnakÃrye«u jÃtirvà yathÃnveti vibhÃgat÷ | yathà tÃvadabhedapratyayajananasÃmagrÅ yadutÃrthamekaæ ÓrÃvaïeyaæ avalokya dvitÅyaæ cÃkaleyaæ anyaæ và govyaktibhedamavadhÃrayanna bhinnapratyayavÃn bhavati ayamapi gaurayamapi gauriti aparÃparÃlokane ca vardhamÃnà bhinnabuddhitvÃdvardhamà (2) naæ sÃmÃnyamÃmnÃyate abhedaÓca gopiï¬amaï¬alÃnÃæ khaï¬amuï¬Ãdibhede 'pi vijÃtÅyamÃtrÃbhinnÃrthapratÅte÷ | padÃrthÃnÃmeva dharmma÷ sajÃtÅyÃdapi viÓe«apratÅtau bheda pratÅtiriti vyavahÃra÷ samastagopiï¬amaï¬alapradhvaæsÃbhÃvÃn, kÃlÃkalÃkalÃpakalamÃnnityatvamapi vijÃtÅyÃpohapadÃrthasya sarvÃtmanà ca pratyekamanyÃpo¬ha (4) pratyaya ¬haukanÃt | pratyekaparisamÃpti÷ sud­¬hà alÅkatva¤ca asya bÃdhakÃdhÅnamiti, tadapek«ayÃmi yadamunà pratÅtaæ tadÃtadanyathÃkartumaÓakyaæ alÅkakalpanayà vastupratibaddha(5) metat nabhavati pratyak«apratibhÃsavat, tadabhÃve 'pi smaraïavadasyotpatirityeva syÃt, yatratu pratibaddhà vyavasÃyaprasavastatra bhÃvikatvamevÃlÅkatve 'pyÃkÃrasyÃpo¬hatva-(6)-sya bhÃvepi bÃhye bhÃvÃt anyopo¬hatvamevÃnugama÷, sa ca vÃstavo 'pi samvÃdÃt kÃlpaniko pi kalpanà buddhau vivartanÃt | nahi k«aïikÃbuddhirananugamÃvà bÃhyapadÃrthà (7) gamamak«ikatcaæ và pratyetuæ ak«amÃsmaraïavat, yathà hi smaraïamanatÅtamapi svayamatÅtatvaæ smarati tathedamapi ÃropitastÆcyate, yacca padÃrtho vikalpÃrƬhagrÃhyÃkÃrapratibhÃsÃdgahÅta÷ sa Ãropita ucyate, yathà bÃhyÃrthÃbhÃve 'piæ saænidhÃne 'saænidhÃne và ÓÅtÃrthena vahni¤cintitastatra vahnirubhayavyÃv­tto nÃsti vijÃtÅyavyÃv­ttastvÃsti cintà sÃ-(9)-rÆpyavaÓÃt pratÅta÷ sa Ãropita ucyate asatvyÃpÅtyapi bÃdhakapratyayavaÓena tathÃtvÃvasthÃbhedÃgraho 'pi vijÃtÅyabhedapratÅte sajÃtÅyÃdbhedagrahaïasÃmarthyam | tenevaæ nirastaæ þsÃdhÃraïaæ ca rupaæ vikalpagocara÷, na cÃlÅkaæ tathà bhavitumarhati | tasya hi deÓakÃlÃnugamo na svÃbhÃvika÷, tuccharÆpatvÃt | na kÃlpanika÷ tasyÃk«aïikatvÃt | nÃropita÷ anyatrÃ(2)pyaprasiddhe÷ | bhedÃgrahÃdekatvamÃtramanusandhÅyate iti cet na bhÃvikasyabhedasyÃbhÃvÃt, bhÃve và kÃlpanikatvasya vyÃghÃtÃt | paramÃrthÃsata÷ paramÃrthÃbhedaparyavasÃyitvÃt | ÃropitasyÃgrahÃnupapatte÷ abhedÃropÃnavakÃÓÃcca | Ãro pitÃsattvasya paramÃrthasatveprasaÇgam catu÷koÂivinirmuktasyÃpratisa¤jakatvÃt | tadagrahasya trailokye 'pi sulabhatvÃt | anyatrÃpi pÃramÃrthikabhedapratÅto kathamabheda ÃropyatÃmiti cet evaæ tarhi yasya pratibhÃse yannÃropyate niyamena tasyaivÃprakÃÓe tadÃropyaæ na tvevannÃmamÃtrakasyÃtiprasa¤jakatvÃt | ata eva na vyadhikaraïasyÃpi sato 'sato và bhedasyÃgrahÅ'bhedÃropopayogÅti | ÂÅkÃkÃramatamavagamya kiæmava valayitabhava anena tanmate (6) kilÃropo nÃma sÃdharmyad­gapek«a÷ kvaci t kasyacidupacÃro rajatasyaiva Óuktau vivÃk«ita÷ | tato 'yaæ kugrÃmavÃstavya baÂujavyapetavya÷ | jalpanÅyamanalpaæ pa (7) ryante kimapi bhavi«yati labdhaæ tÃvat granthakÃrayaÓa÷ ityÃÓayenÃbhihitavÃn | 'nÃpinyÃyÃdapohasiddhitadabhÃvÃdityÃdyapi prativihitam | yatpunarbhÃvÃbhÃva-(8)-sÃdhÃraïyaæ vikalpitaæ na tÃvat ubhayarÆpatvaæ virodhÃt | na taddharmatvam anamyupagamÃt | nahi gotvamabhÃvasyÃpi dharma ityamyupagamyate | na taddharmitvam, anekÃntÃt | vyakti(9)rapi hi bhÃbÃbhÃvaÓÃlinÅ na ni«edhaikarÆpeti | na tadubhayÃsÃd­ÓyamasambhavÃt | atanniv­ttyaiva tathÃtve sÃdhyÃviÓe«Ãt | nÃpyasti nÃsti sÃmÃnÃdhikaraïyaæ vi (10) rodhÃdanyathà siddheÓca | nahi yadasti tannÃstÅti pratyayagocara÷ syÃt | prakÃrÃntaramÃÓritya syÃdeveti cet evaæ tarhi tameva prakÃrabhedamupÃdÃya vidhivyavasthà yÃæ ko virodha÷ yena pratibandha siddhayet | þtasya vidhirÆpatÃyÃmastinà kimadhikamupaneyamiti cet ni«edharÆpatve 'pi kimadhikamapaneyamiti samÃnam | ata eva sÃdhÃraïyamiti cet tathÃpi kimetadubhayÃtmakamubhayaparihÃro veti aÓakyametat | tasmÃdastinÃstibhyÃmupÃdhyantaropasaæprÃpti÷ prÃptopÃdhi niyamo beti sÃrthakatvaæ tayo÷ | tadetadvidhÃvapi tulyam | ÓÃntà (3) Óe«aviÓe«atvÃdalÅkapak«e kvopÃdhyantaravidhistanniyamoveti viÓe«ado«a÷ | tato goÓabdo gotvaviÓi«ÂavyaktimÃyÃbhidhÃyÅ paryavasita÷ | tÃstu viprakÅrïadeÓakÃlatayÃrthakriyà (4) rthiprÃrthanÃmanubhavitumÅÓata iti pratipattà viÓe«ÃkÃæk«a÷ | sà ca tasyÃkÃæk«Ãsti go«Âhe kÃlÃk«Å dhanurghaÂoghnÅmahÃghaïÂÃnandinÅnyÃdibhirniyÃmakai rvidhÃyakairvà nivÃryata iti (5) vidhau na kaÓciddo«a÷ | iti | tadapi nirlak«aïaÓaramok«aprakhyÃmÅk«yate | tathÃhi v­k«a, Óabdena v­k«avidhireva k­ta÷, satuvidhiryathà pratyak«eïa anupÃlambhÃtmanà và tena (6) prati«edha÷ kriyamÃïa÷ Óakyate naivÃsti nÃstiÓabdÃbhyÃæ sambaddhamasti niyatatvÃt nÃsti niyatatvÃdeva và tathà kimayaæ Óabdo vidhi÷ 'ÃbhyÃæ padÃbhyÃæ sambaddhaæ yogyaæ (7) upadarÓyate' | tathà cedasti nÃsti padasambandhasÃdhÃraïa upadarÓita÷ | tat sÃdhÃraïa¤cÃv­k«avyÃv­ttaæ và v­k«ÃrthavidhÃyitayà tathÃbhÆtaÓcÃrtha÷ bÃhyapadÃrthasya (8) abhÃvaniyatasya bhÃvaniyatasya và sajÃtÅyavyÃv­ttayà tathÃkhyÃtasyÃnena tathÃkhyÃnÃbhÃvÃtaæ | sa ca ÓabdÃrtha÷ sÃdhÃraïo và bhÃvÃbhÃvayord­«ÂatvÃt sÃdhÃraïaæ tu (1)ko yathà nityÃninyayord­«ÂatvÃt, prameyatvaæ vastutvaæ và sÃdhÃraïamuktaæ tadvat | na tu bhÃvÃbhÃvÃtmakatvÃdubhayasÃdhÃraïa÷ Óe«amapi kalpanaæ aphalamanyathaiva vivak«itatvÃt | sarvasyaiva hi dharmarÆpasya ÓÃbdasya tÃd­Óadharmmadvaye d­«ÂatvÃt | sÃdhÃraïyamÃbÃlamavagatam | tathÃhi | ÃvirbhÃvatirobhÃva dharmmake«vanuyÃyivat | taddharmmi yatrÃvÃbuddhi÷, j¤Ãnaæ prÃgdharmagrahaïÃdbhavet || iti bhaÂÂamatam | ekaæ dharmiïamud­Óya nÃnÃdharmasamÃÓrayam | vidhÃvekasya tadbhÃjamivÃnye«Ãmupek«akam || ni«edhe tadvivikta¤ca tadanye«Ãmapek«akam | trayavahÃramasatyÃrtha prakalpayati dhÅryathà | taæ tathevÃvikalpÃrtha bhedÃÓrayamupÃgatÃ÷ | anÃdivÃsanodbhÆtaæ dhÃvante 'rtha na laukikam || tatphalo 'tatphalaÓcÃryo bhinna ekastatastata÷ | taistairupaplavairnÅtasa¤cayÃpayairiva || d­«Âiæ bhedÃÓrayaiste 'pi tasmÃdaj¤ÃtaviphlavÃ÷ || iti siddhÃntatatvamÃcÃryÅyamÃdÃveva likhitam | Óabdebhyo yÃd­ÓÅbuddhirna«Âe 'na«Âepi d­Óyate | tÃd­Óyeva sadarthÃnÃæ naitacchobhÃdicetasÃm || bhÃvÃbhÃvayordarÓanÃdvikalpa prati (5) bhÃsasya sÃdhÃraïyamuktaæ pÆrvÃrddhena | dvitÅyÃrdhena aparamÃrthavi«ayatvasÃdhyadharmÃbhÃvena sÃdhanadharmasya bhÃvÃbhÃvasÃdhÃraïyasyÃbhÃvo darÓita÷ | ÓrotrÃdi (6)cetasi vipak«adharmiïi tataÓcÃyaæ prayoga÷ prajÃyate | ya÷ pratyayo yasyÃrthasya bhÃvÃbhÃvasÃdhÃraïapratibhÃsa÷ sa paramÃrthatastadvi«ayo na bhavati | yathà (7) saæÓayapratyayapratibhÃsa÷ svÃrthasammata÷ ÓarkarÃdyarthabhÃvÃbhÃvasÃdhÃraïapratibhÃsaÓca ÓarkarÃdivikalpapratibhÃsa÷ vyatirekeïa ya÷ paramÃrthata÷ (8) pratyayo yadvi«aya÷ sa tasyÃrthasyÃnvayavyatirekÃvanuvidhatte | yathà madhuragÃndhÃradhvanibhÃvÃbhÃvÃnu vidhÃyÅÓrotrabodha÷ | ÓarkarÃlak«aïasvÃrthabhÃvÃbhÃvà (9) nuvidhÃyÅ ca na bhavati ÓarkarÃvikalasya pratibhÃsa÷ paramÃrthatastadvi«ayatvaæ tadutpattisambadhanibaædhanaæ d­«Âaæ ÓrotraprarÆpa pratyayapratibhÃso yadi tadabhÃveti (10) paramÃrthatastadvi«ayatvaæ syÃt | tadà saæÓayaviparyÃsapratyayapratibhÃsasyÃpi syÃt na ca tayostathÃtvamanumanyate prÃmÃïikena nÃvÃlambanapratyayatvà bhÃvÃdaparamatau kÃraïaæ Óakyaæ kalpayitum | yathà go j¤Ãnaæ tÃvat vi«ayaæ aparamapi ca na yuktam | tacca sÃmÃnyavij¤Ãnamanurundhan vibhÃvyate | nÅlÃdyÃkÃralek«o ya÷ sa tasminkena nirmita÷ || iti yat yat pratibhÃsaæ vij¤Ãnaæ na bhavati na tattadvi«ayaæ vyavahartavyam | yathà go j¤Ãnaæ aÓvavi«ayaæ na vyavah­yate varïak­tyak«arÃkÃrÃbhÃsaæ kalpavij¤Ãnaæ, na varïak­tyak«arÃkÃraÓÆnyaparasammatasÃmÃnyapratibhÃsaæ tadvi«ayatvaæ hi pratibhÃsatvena vyÃptarÆpÃbhÃsasya rÆpavi«aye d­«Âaæ rase (4)canopanaddhaæ paramÃrthata iti viÓe«aïÃt sÃæv­taæ na pÃryate | paramÃrthaÓca prati«Âhito bhÃvasvabhÃvo 'rthakriyÃsamartha÷ | pratyak«apratibhÃsita÷ sarvavyavahart­ïÃæ hÃnopÃdÃnasamÅ (5) hÃvi«aya÷ prakÃÓyate- arthakriyÃsamartha yattadeva paramÃrthasat | anyat saæv­tisat proktaæ te svasÃmÃnyalak«aïe | ityartha÷ | tenedamasaælagnam 'tadyadigovikalpasyÃÓvavi«ayatvameva tadbhÃvÃsÃdhÃraïyaæ gavyapi bÃhye tathÃ, tata÷ sÃdhyaviÓi«Âatvam' | arÆpÃdiviÓe«ÃkÃÇk«Ã tadÃsÃdhÃraïyam, nahyudÃh­to govikalpo 'ÓvÃityÃdiviÓe«amÃkÃÇk«ati | niyamavidhau tu virodha eva | na hyatadvi«ayasya tadviÓe«aniyamÃkÃÇk«Ã nÃma, goj¤ÃnasyÃÓvaviÓe«a niyama' kÃæk«ÃprasaÇgÃt | tadÅyasadasatvÃnupadarÓanaæ cet tato 'siddhirdo«a÷ | nahi govikalpo goÓvarÆpaæ nopadarÓayatÅti mama kadÃpi siddham, tava cÃdyÃpi | upÃdhya (9)ntaraæcedanekÃnta÷ | na hi yo yasya upÃdhyantaraæ nopadarÓayet nÃsau tadapÅtiniyama÷' iti | punaÓcoktaæ kathaæ pÆreta asya agotvavyavaccheda÷, ÓabdaliÇgÃbhyÃæ (10) pratipÃdyate na viÓe«a÷ vastusvarÆpayeveti pramÃïantarasya ÓabdÃntarasya ca v­tte÷ | tathÃhi- ekasyÃrthasvabhÃvasya pratyak«asya ca sata÷ svayam | ko 'nyo bhÃvo na d­«Âa÷ syÃt ya÷ pramÃïai÷ parÅk«yate || sahi-pratyak«a÷ prasiddho dharmiïi sÃdhanÃsambhavÃt | yathà pratyayatvasÃdhye Óabdastathà pratyak«eïaiva siddhe÷ sarvÃkÃrasiddhe tadanyasya'(2) siddhasyÃbhÃvÃt, bhÃve và na tatsvabhÃvatvaæ nahi yat..........na bhavanti sa tatsvabhÃvoyukta÷ tanmÃtranibandhanatvÃt bhedavyavahÃrasya | anyathà abhÃvaprasaægÃdi (3) ityuktam, tasmÃtpratyak«eïa dharmiïi tatsvabhÃvÃsÃkalyaparicchedÃt atrÃnavakÃÓa÷ pramÃïantarabuddhi÷ syÃt | þno cedbhrÃntinimittena saæyojyeta÷ guïÃntaram÷ 'Óuktau và rajatÃkÃro rÆpasÃdharmyadarÓanÃt || yadi d­«ÂasarvatatvasyÃpi bhrÃmyaddheto÷ niÓcayapratirodhinà bhrÃntinimittena guïÃntarà na saæyojyeta, yathà Óuktau rajatÃkÃrau, na hi Óuktau te rÆpe samÃnaæ viÓi«Âa¤ca tathÃpratipattiprasaÇgÃt | apratipattau và vivekena tvavikalpÃyogÃn atiprasaÇgÃcca | tasmÃt paÓyan ÓuktirÆpaæ ca (6) viÓi«Âameva paÓyati niÓcayapratyayavaikalyÃt | aniÓcitaæ tava sÃmÃnyaæ paÓyÃmÅti manyate ' tato 'sya rajatasamÃropa÷ tathà sad­ÓÃrtharopi notpatte(7)ralak«itanÃnÃtvasya bhrÃntisamÃropÃt sthitibhrÃnti yÃvanto 'sya parabhÃvà tÃvanta eva yathÃsvaæ nimittabhÃvina÷ samÃropÃiti tadvayavacchedakÃni (8) bhavanti pramÃïÃni saphalÃni, te«Ãntu vyavacchedaphalÃnÃæ tu nà pratÅtavastvaæÓapratyÃyane prav­ttistasya d­«ÂatvÃt | phalÃæ Óasya caikadeÓena darÓanÃyogÃt | tasmÃt [1]d­«Âasya bhÃvasya d­«Âa evÃkhilo guïa÷ | bhrÃnternaniÓcala iti sÃdhanaæ saæ pravartate || vastu grahe 'numÃnÃcca dharmasyaikasya niÓcaye | sarvadharmagraho 'pohe nÃyaæ do«a÷ pra [10] vartate | tasmÃdapohavi«ayaæ iti liÇgaæ prakÅrtitam | anyathà dharmiïa÷ siddhau kimata÷ sÃdhakaæ param || kvacidd­«Âepiyajj¤Ãnaæ sÃmÃnyÃrthavikalpakam | asamÃropitÃnyaæÓe tanmÃtrÃpohagocaram || niÓcitÃropamanaso 'rtho bÃdhyabÃdhakabhÃvata÷ | samÃropaviveke 'sya prav­ttiriti gamyate || yÃvantoæÓa samÃropastannirÃse viniÓcayÃ÷ | tÃvanta eva ÓabdÃÓca tena te bhinnagocarÃ÷ || anyathaikena Óabdena vyÃpta ekatra vastuni | buddhayà nÃnyavi«aya iti paryÃyatà bhavet || iti svamatamupadarÓya vi«ayama [3] paramohahataye proktam | yasyÃpi nÃnopÃdherdhÅ grÃhikÃryasya bhedina- | nÃnopÃdhyÆpakÃrÃÇgaæ ÓaktyabhinnÃtmano grahe || sarvÃtmanohakÃryasya ko bheda÷ syÃdaniÓcitam | tayorÃtmani sambandhÃdeka j¤Ãpe dvayagraha÷ || atmabhÆtasyopÃdhestadvatorÆpakÃryopakÃrakabhÃvasya grahaïÃt | ekaj¤Ãne dvayorapi grahaïamiti ekopÃdhiviÓi«Âepi [4] tasmin g­hyamÃïe sarvopÃdhÅnÃæ grahaïaæ tadgrahaïanÃntarÅyakatvÃdupÃdhik­dgrahaïasya | anyathà tathà na g­hyeta | na hyanyaevÃnyopakÃrako yo na g­hÅ [6] ta÷ syÃt | na cÃpyapakÃrake tathÃg­hÅte tadupakÃryÃgrahaïaæ tasyÃpyagrahaïaprasaÇgÃt | tasmÃdarthÃntaropÃdhivÃde 'pi samÃna÷ prasaÇga÷ | dharmopakÃraÓaktÅnÃæ bhede tÃstasya kiæ yadi | nopakÃrastata÷ tÃsÃæ tathà syÃdanavasthati÷ || ekopakÃrake grÃhye nopakÃrÃstato 'pare | d­«Âe tasminnad­«Âà ye tadgrahe sakalagraha÷ || ityanena pÃramÃrthikapÃratantrya lak«aïopÃdhisambandhayonyasvabhÃvÃÇgÅkÃre sakalagaha÷ ekenÃpi pramÃïena Óabdena và prav­ttena syÃt | yadà tu bhÃve bhÃvini tadbhÃvo bhÃva eva ca bhÃvità | prasiddhe hetuphalate pratyak«Ãnupalambhata÷ || etÃvanmÃtratatvÃrthÃ÷ kÃryakÃraïagocarÃ÷ | vikalpà darÓayantyarthÃn mithyÃrthà ghaÂitÃniva || bhinne kà ghaÂanÃbhinne kÃryakÃraïatÃpi và | bhÃve hyayanyasya viÓli«Âau Óli«Âau syÃtÃæ kathaæ na tau || saæyogi samavÃdyÃdi sarvametena cintitam | anyo 'nyÃnupakÃrÃcva na sambandhÅ ca tÃd­Óa÷ || iti kalpitopakÃryÃpakÃrakabhà [2]ve sambandhenÃyaæ prasaÇga÷, kena hi kÃryÃæpek«ya paÓcÃt kÃryakÃraïabhÃvabhÃjaæ bhÃvamakalpamapi pratyak«amÅk«ate yenÃyaæ prasaÇga÷ syÃt | ata evoktam apohenÃyaæ do«a÷ prasaÇgataiti | sÆryavadevà (sÆryÃdervÃ) viÓvopakÃrisvabhÃve grahe viÓvagraha÷ [3] syÃt | ata evÃha- 'yadi bhrÃntiniv­nttyarthaæ g­hÅte 'nyadi«yate' syÃdetannirbhÃgasya vastuno brahe ko 'nyastadà na g­hÅto nÃma sa tu bhrÃntyà nÃvadhÃryate iti pramÃïÃntaraæ yadyevaæ-tadvyavacchedavi«ayaæ siddhaæ tadvattato 'param | tadvayaccheda vi«ayaæ siddhaæ tadvattato 'panparam | asamÃropavi«aye v­tterapi ca niÓcayai÷ | yanna niÓcÅyate rÆpaæ tatte«Ãæ vi«aya÷ katham || yattarhi bhrÃntiniv­ttyarthaæ prav­ttaæ pramÃïÃæanyasya samÃropavyavacchedaphalamiti siddhamanyÃpohavi«ayaæ tadvadanyadapi asa [5] mÃroparvi«aye v­tte÷ yatrÃsya samÃropo na tatra niÓcaya iti samÃropÃbhÃve rktamÃno 'nyÃpohavi«aya÷ siddha÷, pratyak«antu prati«ÂhitapratibhÃsavaÓÃt g­hïÅta pÃratantryÃdi svabhÃvabhra«Âha÷ [6] aka«Âena apakar«itaprak­tÃvadyasaædohamadehamevaæ samarthayate | pratyak«aïa g­hÅte 'pi viÓe«eæÓavarjite | yadviÓe«ÃvasÃye 'sti pratyaya÷ sa pratÅyate || iti vikalpapratyayahetuÓcÃyaæ abhyÃsa pÃ[7]Âavà santi tÃratamyÃdi÷ | yathà parivrÃÂkÃmukaÓunÃmekasyÃæ pramadà tanau | kuïapa÷ kÃminÅ bha¤jamiti tisro vikalpanà || ityÃdi vartikakÃradarÓite prasaÇge yannipuïamas­ïamanÅ«ayà dharmmà [8] na na sarpavadapavi«avisarpaæ sphÃraphÆtkÃraprÃyaæ pralapitamamunà lekhitumapi (likhitumapi) urjjÃmahe | maheÓvarapraïatalabthavarïavarïitatvena na prahasanÃya prastÆyate | upÃdhyantaraæ cedanekÃnta÷ | na hi yo yasya [9] upÃdhyantaraæ nopadarÓayet nÃsau tadapÅti niyama÷ | nanu niyama eva, tathÃhi yanna yatsamevatadharmabodhanaæ na tat tatsvarÆpabodhanaæ yathà govikalpaÓabdauturage | tathà ca tau gavyapi nÅlatvÃ[10]pek«ayeti vyÃpakÃnupalabdhi dharmibodhe 'pi ki dharmÃïÃæ kasyacidbodha÷ kasyacidabodhaÓcetyupakÃrabhedÃnniyama÷ syÃt | upakÃrabhedaÓca ÓaktibhedÃt bhavet | na caiva prak­te anavasthÃprasaÇgÃt | tata÷ ÓakternabhedÃt | upakÃrÃbhede sarvopÃdhisahitabodhi'bodhoveti dvayÅ gatiriti pratibandhasi ddhi÷ | du«prayuktametat, upÃdhiæ prakalpya mede pratiniyatasÃmagrÅvodhyatvasyÃpi svabhÃvavaicitryanibandhanatvÃt, tasyÃpi svakÃraïÃdhÅnatvÃt, tasyÃpyanvayavyatirekasiddhatvÃt tasyÃpi kÃryonneyatvÃt iti | yattu ÓakterabhedÃdityÃdi, tattadà Óobheta yadi dharmimÃtrÃdhÅnastadbodhamÃtrÃdhÅno vÃ, tÃvanmÃtrabodhasÃmagrayadhÅno và yÃvadupÃdhibhedabodha÷ syÃt, na caivam | yayà [4] kayÃpi sÃmagryà j¤ÃnamutpadyatÃæ tat kiæ pÃramÃrthikasvarÆpadvayani«ÂhopakÃryopakÃrakabhÃvabhÃgidravyaæ d­«Âami«Âaæ na vÃ, tena j¤Ãnenayadi d­«Âaæ, sarvÃtmanà upÃdhibhi÷ sÃrdham | yadyaæÓenÃpoha vi [5] «ayatvasya svÅk­tamapÃramÃrthikopÃdhyapakÃrayogyasvabhÃvatvasya bhÃvasyÃtadvyÃv­ttini«Âhasya tena nirÆpaïÃt nipuïaæ nirÆpaya tÃvat | grÃhakaj¤ÃnÃpek«ayà prasaÇge datte ke [6] Óe sp­«Âa ÓiraÓca nayasi sÃmagryà vaicitryÃditi tata÷ ki j¤Ãnameva sakalopÃdhi upakÃrayogyavastusvarÆpamanyonyÃpek«aæ na lak«ayasi | vastusvarÆpameva cÃnyathÃk­ta (7) svabhÃva e«a j¤Ãnasya k­tastena tatpadÃrthamekopÃdhiviÓi«Âaæ ni«Âaækayati | paryantavikalpaviÓvÃse dantani«Âho«ikÃyÃ÷ kimetadanyat | anyavikalpÃlambane tu vyaktameva prak­tadoi«Ãnatikra-(8)-ma÷ kÃrakahetuprasaktiÓceti yatpunarÆpahÃsya evaæ upahasati | etena bhedÃddharmiïa÷ pratÅtÃvapi ÓabdaliÇgadvÃrà dharmÃïÃæ bhedapratÅtirindriya dvÃrÃpi mà bhÆta ityÃdikaæ tu karïasparÓeæ kaÂicÃlanamapÃstam | tattadupÃdhyupalambhasÃmagrÅvirahakÃle prasa¤jitasye«ÂatvÃt | vicitraÓaktitvÃcca pramÃïÃnÃæ, liÇgasya prasiddhapratibandhapratisandhÃnaÓaktikatvÃt, Óabdasya samayasÅmavikramatvÃt, indriyasya tu arthaÓaktera pek«aïÃt na tu sambaddho 'rtha ityevaæ pramÃïai÷ pramÃpyate, atiprasaÇgÃditi-tadapi samyak pÆrvavicÃrÃnatikramÃt, api ca tadasyaparihÃreïa pravartateti ca dhvane÷ ucyate | tena te syÃt vyavacchede kathaæ ca sat ÓabdastathÃyuktaæ anyacca ni«parihÃreïa pravartate 'tiprasaÇge, tatrÃnyatra ca prav­ttyanuj¤ÃyÃæ tannÃmagrahaïavaiyarthyaæ sat prav­ttiniv­tyanuj¤Ãyäca ekacodanÃ, nà (2) nÃtva etadvacanameva syÃt vyÃv­tyÃkhyÃne tasmÃdavaÓyaæ Óabdena vyavacchedaÓcodanÅya÷ | sa cÃbhinnastadanye vyaktijÃtidharmÃpyasti tanniyatÃsÆpagamaæ, niyatacodanaæ jÃtyarthaprasÃdhana¤ca, paritya (3) jya avÃntaraparikalpanaæ anarthanirbandha eva yathÃkalpanamasyÃyogÃt | na vai vyavacchedo na kriyate, prav­ttivi«ayantu kathayanti jÃtirÆpÃ, vyavacchedo 'sti bhedasya nanvetÃvatprayojanaæ ÓabdÃnÃmiti | (4) kiæ tadasÃmÃnyo nÃpareïa va÷ | na jÃtirarthakriyÃyogyeti prav­ttivi«aya÷ | taddvÃreïa codite na prav­ttirapi pratyuktÃ, tadvat codane ca vyavadhÃnaæ jÃtivato÷ prav­ttivi«ayatve vyÃv­tti taccÃnto (5) kinne«yate vyÃv­tteravastutvenÃsÃdhanatvÃccet tattulyaæ jÃte÷ tadvatsÃdhanÃdado«a iti cet tulyaæ tadvyÃv­ttimata÷ avastugrÃhÅ ca vyÃv­ttivÃdinÃæ ÓÃbda÷ pratyaya÷ sacitramavajÃtajanma kÃrake 'pi kÃrakÃvyavasÃyÅ pravartayati, vastusaævÃdastu vastÆtpattyà tatpratibandhesati bhavati, anyathà naivÃsti vastutpatte rna bhrÃnteriti cet nÃtat pratisiddhastatastadavyavasÃyÃt | maïipra [7] bhÃyÃæ maïiprabhÃyÃæ maïibhrÃntidarÓanena vyabhicÃrÃcca bhrÃnteravastusaævÃda iti cet na yathoktenaiva vyabhicÃrÃt | vitathapratibhÃso hi bhrÃntilak«aïaæ tannÃntarÅkatayà saævÃdo na pratibhÃsÃ-(8) pek«Å jÃtergrahaïamevaæ bhrÃntigrahaïe và na tatra prav­ttiriti kiæ tenÃnyavyÃv­tà ca kriyÃyogyanÅlÃdyarthÃkÃrapratyayaprÃdurbhÃvÃt, tadupanÅte 'nyaprav­tti niv­ttÅ sama¤jasa janmÃno vinÃpi ca sà (8) mÃnyena prak­tibhinne«varthe«u bhede cedamiti pratyabhij¤Ãnaæ yasmÃt- j¤ÃnÃdyarthakriyÃæ tÃæ tÃæ d­«Âvà bhede 'pi kurvata÷ | arthÃstadanyaviÓle«avi«ayairdhvanibhi÷ saha || saæyojyapratyabhij¤Ãnaæ kuryÃdapya[10]sya darÓane || bhede 'pi prak­tyaiva cak«urÃdivat j¤ÃnÃdikà arthakriyà tathÃnye«u padÃrthe«u tÃmeva arthakriyÃmatadrÆpaparÃv­tte«u paÓyato 'nyÃv­ttavi«ayatvavisaæs­«Âaæ tadevedamiti svÃnubhavavÃsanÃprabodhane saæs­«Âabhedaæ mithyÃj¤ÃnamÃ(ma) jÃyate, anyathà bhedasaæsargavatÅ buddhi÷ syÃt daï¬ivat | na hyekadaï¬adarÓanenÃnyatra sa evÃyami (2) ti bhavati, kiæ tarhi, tadiheti | na caivaæ pratyabhij¤Ãnaæ kiæ tadevedamiti, tanna tadekamanekatra paÓyatopi bhedasaæsargavat muktam | vibhramavaÓÃttu tathà j¤Ãnena virodha÷ nimittÃbhÃvÃdvibhramo na mukta iti cet (3) ta eva bhÃvÃstadekÃrthakÃriïo 'nubhavadvÃreïa prak­tyà vibhramakalÃyà vikalpavÃsanÃyà hetutvÃnnimittaæ | marÅcikÃdi«vapi hi jalÃdibhrÃntestÃvevÃbhinnÃhÃraparÃmarÓapratyayanimittÃnubhava (4) jananau bhÃvau kÃraïaæ bhinnÃvapi na hi tatrÃnyadeva ki¤citsÃmÃnyamasti yattathà pratÅyate | sattve và sadarthagrÃhiïÅ buddhirbhrÃntirna syÃt, abhÆtÃkÃrasamÃropÃdbhrÃntitve sa evÃkÃro 'syà vi«aya÷, (5) avi«ayasyÃnÃropÃt | sa cÃroposÃmÃnyamekakÃryakÃrigrahaïa iti nirarthikotpatti÷ yathÃvasthitasvabhÃvagrahÃsÃmarthyaæ vikalpÃnÃæ svakÃraïaprav­tte÷ svakÃra (6)ïa¤ca avidyÃvÃsanÃpi keÓavibhramasyeva timiraæ tena | astÅyamapi yà tvantarupaplavasamudbhavà || do«odbhavà prak­tyà sa vinayapratibhÃsinÅ | anapek«itasÃdharmyad­gÃdistimirÃdivat || parasyÃpi na sà buddhi÷ sÃmÃnyÃdeva kevalÃt | nityaæ tanmÃtravij¤Ãte vyaktyaj¤ÃnaprasaÇgata÷ | ekavastusahÃyÃÓcedvayaktayo j¤ÃnakÃraïam | tadekaæ vastu kiæ tÃsÃæ nÃnÃtvaæ[4] samapohati | nÃnÃtvÃccaikavij¤Ãnahetutà tÃsunek«yate || atha vaikalyaæ jananavirodhitenatatsÃhitye jananaæ cet anekamapi yayekamapek«yÃbhinnabuddhik­t | tÃbhirvinÃpi pratyekaæ kriyamÃïÃæ dhiyaæ prati || tenaikenÃpi sÃmarthya tÃsÃæ netyagraho dhiyà | atha yathà nÅlÃdi«u ekÃpÃye 'pi cak«urvij¤Ãnaæ bhavatÅti na samÆhe 'pi te«ÃmasÃmarthyam | tathehÃpi pratye (10) këÃye bhavatÅti na sarvvadÃsÃmarthyam | na, nÅlÃdernetra-vij¤Ãne p­thaksÃmarthyadarÓanÃt | Óaktisiddhi÷ samÆhe 'pi naivaæ vyakte÷ katha¤cana || na hi vyaktaya÷ sÃmÃnyarahità anvayij¤Ãnajanane d­«ÂaÓaktaya÷ tato na tÃstatra samarthà iti na tena g­hyeran | tÃsÃmanyatamÃpaik«yaæ taccecchaktaæ na kevalam || tadekamukuryustÃ÷ kathamekÃæ dhiya¤ca na | pÆrvakasahakÃrivicÃrÃtsÃmÃnyamupakÃryamÃsÃæ prÃptaæ sÃmÃnyÃntaramivÃpek«iïÃæ ka ÃsÃæ pratibandhodhiyamÃdhÃtumekÃnto hi tena vinotpannà mithyà svavi«ayÃd­te | iti mithyà (2) tvamÃÓaÇkya mÃnasavivÃdà uktameva bauddhadhiyÃm | tathà dharmiïo naikarÆpasya nendriyÃtsarvathà gati÷ | svasaævedyamanirdeÓyaæ rÆpamindriyagocara÷ || sarvato viniv­ttasya viniv­ttiryato yata÷ | tadbhedonnÅtabhedà sà dharmiïo 'nekarÆpatà || te kalpità rÆpabhedà nirvikalpasya cetasa÷ | na vicitrasya citrÃbhÃ÷ kÃdÃcitkasya gocara÷ || yadyapyasti sitatvÃdi yÃd­gindrayagocara÷ | [5] na so 'bhidhÅyate Óabdairj¤ÃnayorÆpabhedata÷ | ekÃrthatve 'pi buddhÅnÃæ nÃnÃÓrayatayà sa cet | ÓrotrÃdi cintÃnÅdÃrnÅ bhinnÃrthÃnÅti tatkuta÷ || jÃto nÃmÃÓrayo 'nyonya÷ cetasÃæ tasya vastuna÷ | ekasyaiva kuto rÆpaæ bhinnÃkÃravabhÃsitat || cak«uliÇga¤ca Óabda¤cÃÓritya yadi citrÃcitrÃbhÃsatvaævikalpanirvikalpakacetasorbhavati | tarhi tayorekaviæ«ayatvaæ kathamastu paramÃrthata÷ athaikaæ paramÃrthavi«ayamaparaæ timirakÃmalÃbalÃdiva Óukle pÅtÃdyÃbhÃsadhÃyino 'vidyÃdyaparapratyayÃdita÷ sarvato viniv­tte 'kha'¬Ãtmani (8) vivak«itÃrthakriyÃhetopratiniyatÃnyavyÃv­ttadharmmadharmibhÃvalabdhakhaï¬atvÃnarthakriyÃsamarthapratibhÃsavikalpakÃriïa÷ samutpannamaparamÃrthavi«ayakÃraïaæ kÃraïabhedÃt prati (9) bhÃsabhedÃcca samarthyatÃmityuktau kledaæ sambadhyate | citrÃcitrapratibhÃsÃbhyÃæ mitho viruddhÃbhyÃmekanÅlavi«ayÃbhyÃmanaikÃntÃt | na rhi citrÃdhyak«e yannÅlaæ cakÃsti tadeva và puru«Ãntarasya yenÃkÃreïaikavi«ayatvaæ tayo rna tenaiva virodho, yena ca virodho na tenaikavi«ayatvam, dharmÃntarÃkÃreïa virodho nÅlamÃtrÃkÃreïa cai kavi«ayateti cet-nanvihÃpi dharmÃntarÃkÃreïa virodho gotvavatpiï¬amÃtrÃkÃreïa ekavi«ayateti tÃvanmÃtranirÃkaraïe 'siddho hetu÷ | pÆrvatra siddhasÃdhanam | na hi ÓÃbdalaiÇgikavikalpakÃle deÓa (2) kÃlaniyamÃdayo 'pi sarva eva dharmaviÓe«Ã vi«ayabhÃvamÃsÃdayantÅtyabhyupagacchÃma÷þ nirvÃhabhraæÓarÆpe na hyavyaktamuktavato pi prameyÃnusaraïenÃnistaraïameva bhavata÷ dharmmidharmatayà citrateha vivak«ità sà kathamanekÃntà | citrÃbhyÃæ nÅlÃbhyÃæ tayaurnirvikalpakaæ cet gaurarthakriyÃsamarthaprati«Âhitaæ nÅlapratibhÃsayo÷ vikalpakà niyatapratibhÃsavikalpena saha kathaæ savyetaranayanad­«Âavadekavi«ayatvaæ sphuÂÃsphuÂÃsphuÂamapi sannihitÃsannihitatayà nÅlasya grahaïaæ tatrÃsannihitatayà deÓakÃlÃbhyÃæ vikalpakamavaiti deÓÃdisannihitatayà nirvikalpakam | dÆrÃsannÃdi bhedena vyaktÃvyaktaæ na yujyate | tasyÃdÃlokabhedÃccet tatpidhÃnÃpidhÃnayo÷ || tulyà d­«Âiradu«Âirvà sÆk«mo 'Óastasya kaÓcana | Ãlokena ca mandena d­Óyate 'to bhidà yadiæ || ekatve 'rthasya vÃhyasya dÓyÃd­Óyabhidà kuta÷ | anekatve 'ïuÓobhinne d­ÓyÃd­Óyabhidà kuta÷ | mÃndyapÃÂavabhedena bhÃso buddhibhidà yadi | bhinne 'nyasminabhinnasya kuto bhedena bhÃsanam÷ | mandaæ tadapi teja÷ kimÃvuteriha sà na kim | tanutvaæ tejaso 'pyetadastyanyatrÃpyatÃnavam || atyÃsanne ca suvyaktaæ tejastat syÃdatisphuÂÃm | tatrÃpyad­«ÂamÃÓritya bhavedrÆpÃntaraæ yadi? || anyo 'nyÃvaraïÃtte«Ãæ syÃttejo vihatistata÷ tatrekameka d­Óyeta tasyÃnÃvaraïe sak­t || paÓyetsphuÂÃsphuÂaæ rÆpameko 'd­«Âena vÃraïe | arthÃnarthau na yena stastadd­«Âaæ karoti kim || ad­«Âaæ d­«Âaæ và kÃraïaæ kalpyatÃmekatve bÃhyasya sphuÂÃsphuÂaghaÂanÃpÃÂavÃpalÃpÃt | pratyayasya pratiniyatÃkÃritaiva prÃptakÃlà | anyathà jaya (10) parÃjayÃdivyavasthÃvÃdinÃæ viparyasyet | ad­«ÂavaÓÃjjaya÷ parÃjayatayà pariïata÷ parÃjayo pi jayatayeti ÓakyamabhidhÃtum | tasmÃtsaævit yathÃhetu jÃyamÃnÃrthasaæÓrayÃt | pratibhÃsabhidÃæ dhatte Óe«Ã÷ kumatidurnayÃ÷ || yathà 'nanu dharmiïyeva sphuÂÃsphuÂapratibhÃsabheda÷ na katha¤cit | yathà yathà hi dharmÃ÷ pratibhÃnti tathà tathà sphuÂÃrthapratibhÃna vyavahÃraþ ityÃdi, dharmmadharmmitayà hi pratibhÃsanaæ deÓakÃlÃbhyÃæ asaænihitatayà kalpanamasphuÂapratibhÃnamÃropitÃrthatvÃdityasak­duktaæ paramÃrthatastadvi«ayatà ne«yate | sÃmv­tÅ tu jaga (3)dgÅtÃstyevÃta÷ parÃmarÓÃvatÃra÷, tattvadarÓina÷ samvÃdopi sthÆlaparÃmarÓinà tadrÆpaparÃv­ttanÅlavi«aya÷, avÃntaraparÃmarÓena sajÃtÅyaparÃv­ttÃnekanÅlagocara÷ sadvastutvÃdayo (4) kriyÃmÃtranibandhanà vyapadeÓÃstasyaiva nÅlasya Óli«ÂÃ÷ svabhÃvantaratà sp­Óa÷ tadvÃreïÃpyabÃdhanaæ g­hÅtasambandhÃnusandhÃnadvÃreïa ÓabdaliÇgaæ lak«ità pratÅtirÆtprek«ÃkÃ-(5)-ratayà parok«avi«ayà antasambandhena và purovartiniv­ttervyaparok«avi«ayà na tayo rapi tatvata eka vi«ayatà sÃæv­tabodhasvÅkrÃre kva pratÅtirbÃdhÃnupalambhakuk«au (6) k«iptatvÃdupÃdhicakrasya na Óakyaæ ÓakrasyÃpi taddvÃreïa saædigdhÃnaikÃntikatvaæ kÅrtayitum | j¤Ãnamindriyabhedena paÂumandÃvilÃdikÃm | pratibhÃsabhidÃmarthe vibhradekatra d­Óyate || arthasyÃbhinnarÆpatvÃt ekarÆpaæ bhavenmana÷ | sarva tadarthamarthÃccet tasya nÃsti tadÃbhatà || arthÃÓrayeïodbhavatastadrÆpamanakurvata÷ | tasya kecidaæÓena parato 'pi bhidÃbhavet || tadà hyÃÓritya pitaraæ tadrÆpo 'pi suta÷ pitu÷ | bhedaækenacidaæÓena kutaÓcidavalambate || mayÆracandrakÃkÃraæ nÅlalohitabhÃsvaram | sampaÓyanti pradÅpÃdermaï¬alaæ mandacak«u«a÷ || tasya tadvÃhyarÆpatve kà prasannek«aïe 'k«amà | bhÆtaæ paÓyaæÓca taddarÓÅ kathaæ copahatendriya÷ || Óodhitaæ timireïÃsya vyakta¤cak«uratÅndriyam | paÓyato 'nyÃk«ad­Óye 'rthe tadavyaktaæ kathaæ puna÷ || ÃlokÃk«amanaskÃrÃdanyasyaikasya gamyate | Óaktirhetustato nÃnyo 'hetuÓca vi«aya÷ katham! || ityanyasyopÃdhigrahasya tadvato cÃnanvayavyatirekÃdhyÃsÃt, tatkathaæ taddvÃreïÃpi pratibhÃsabhedo bhÃvÅti dharmÃdupÃdhÅnÃmativi j¤ÃnasadbhÃvÃt | vastudharmatayaivÃrthÃstÃd­gvij¤ÃnakÃraïam | bhede 'pi yatra tajj¤Ãnaæ tÃæstathà pratipadyate || j¤ÃnÃnyapi tathà bhede 'bhedapratyavamarÓane | ityatatkrÃryaviÓle«asyÃnvayo naikavastuna÷ || vastÆnÃæ vidyate tasmÃt tanni«Âhà vastuni Óruti÷ | bÃhyaÓaktivyavacchedani«ÂhabhÃve 'pi tacchruti÷ || vikalpapratibimbe«u tanni«Âhe«u nibadhyate | tato 'nyÃpohani«ÂhatvÃduktÃnyÃpohak­tÓruti÷ || 'bÃhyaÓakti' ityÃdi ÓlokapÆrvvabhÃga÷ pramÃïasya bÃdhakasya sÆtra [3] ka÷, 'vikalpa pratibimbe«vityÃdi prakÃÓya d­ÓyavikalpÃvartho ekÅk­tya vyavahÃraprav­tterityevamartha÷ saæketÃdikÃraïasya | vyatirekÅva yajj¤Ãne bhÃtyarthaæ pratibimbakam | ÓabdÃttadapi nÃrthÃtmà bhrÃnti÷ sà vÃsanodbhavà || tasyÃbhi dhÃne Órutibhirartheko 'Óo 'vagamyate | tasyÃgatau ca saÇketakriyÃvyarthà tadarthikà || Óabdo 'rthÃÓa kamÃheti tatrÃnyÃpoha ucyÃta | ÃkÃra÷ sa ca nÃrthe 'sti taæ vadannarthabhÃka katham | ÓabdasyÃnvayina÷ kÃryamarthenÃnvayinà sa ca | ananvayÅ dhiyo 'bhedÃt darÓanÃbhyÃsanirmita÷ | tadrÆpÃropagatyÃnyathÃv­ttÃdhigate÷ puna÷ | ÓabdÃrtho 'rtha÷ sa eveti vacana na virudhyate || iti bÃdhakapratyayavaÓÃt atadrÆpavyÃv­ttavirodhe 'pi ÓabdasyÃrtho 'poha kathyate | sa ca vidhi pratÅtyanantaraæ vidhiguïatvena pratibhÃti | anbayavyatirekÃbhyÃæ lokavyavahÃra prav­tte÷ | yathà ca tatparicchinatti ityÃdi [2] kkacinniveÓanÃyÃrthe vinivartya kutaÓcana | buddhe÷ prayujyate ÓabdastadarthasyÃvadhÃraïÃt | vyartho 'nyathà prayoga÷ syÃt tajj¤eyÃdi pade«vapi || vyavahÃropanÅte«u vyavacchedo 'sti kaÓcana | nivaÓanaæ ca yo yasmÃt bhidyate vinivartyatam | tadbhede bhidyamÃnÃnÃæ samÃnÃkÃrabhÃsini | sa cÃyamanyavyÃv­tyà gamyate tasya vastuna÷ || kaÓcit bhÃga iti prokto rÆpaæ nÃsyÃpi ki¤cana | tadgatÃveva Óabdebhyo gamyate 'nyanivartanam || na tatra gamyate kaÓcidviÓi«Âa÷ kenacitpara÷ | na cÃpi Óabdo dvayak­danyo 'nyÃbhÃva ityasau || arÆporÆpavattvena darÓanaæ buddhiviplava÷ | iti vyaktamuktamapoho vyÃv­ttimÃtramuttarakÃlaæ ÓabdÃrtha÷ pratÅyate | pratÅyata itisÃdhvevoktaæ mitrapÃdai÷ ÓabdaistÃvanmukhyamÃkhyÃyÃte 'rtha, statrÃpohastadguïatvena gamya÷ | arthaÓcaiko 'dhyÃsato bhÃsato 'nya÷, sthÃpyo vÃcyastattvato naiva kaÓcit || etÃvatyarthe vivak«ite svavodhavaidhuryaæ bodhayannÃha- varïak­tyak«arÃkÃra ÓÆnyaægotvaæ hivarïyate || iti etÃvatyarthe vivak«ite svabodhavaidhuryaæ bodhayannÃha- 'yadapyatyantavilak«aïÃnÃmityÃdi, tadapi sandigdhÃnaikÃntikamm vidhinÃpi tathÃbhÆtena sÃlak«aïyavyavahÃrasya nirvÃhÃt tathÃhi ayaæ vyavahÃro na nirnimitta÷, nÃpyaneka nimitta÷ nÃpyanekÃsaæsargyekanimitta÷ atiprasaÇgÃt | tatau'neka saæsaryekanimitta÷ pariÓi«yate ityÃdi, tadapi varïÃk­tk«arÃkÃra ÓÆnyaæ gotvaæ hivarïyate | varïÃk­tyak«arÃkÃraÓÆnya (3) sÃmÃnyam, (2) bahulÃbhisandhau dhautÃdhautamÆlakasamÃnasatyatÃv­ttÃntapÃmarasyÃpi na lak«yate ko hi viÓe«o 'bhÃvo 'poha÷ samastavarïÃk­tyak«arÃkÃraÓÆnyaæ và sÃmÃnyaæ atadrÆpaparÃv­tta nÅ (4) lÃkÃravikalpena pratÅtiviÓe«o 'dhyavasÃyaÓabdÃrtha÷ vÃcya÷, prav­tteraÓe«Ãyà aÇgamityuktau, ko 'yamadhyavasÃya÷ kimalÅkasya vastutayÃvabhÃsa÷ kiæ cÃvasthÃtmakatayà tato bhe(5)dÃgraho và vastuvÃsanÃsamutthatvaæ vetyÃdyanabhimatamukhyo 'pya prastutabandhabandhutÃpratÃna÷, arthasÃrÆpyamasya pramÃïaæ tadvaÓÃdarthapratÅtasiddhe÷ d­ÓyavikalpyÃva-(6) rthÃvekÅk­tya vyavahÃraprav­tte÷ pramÃïaphalavyavasthÃtrÃpi pratyak«avadityÃdivacanÃt nÅlÃkÃrÃdviÓi«ÂatadviÓe«agraha÷ | atadrÆpaparÃv­ttanÅlÃkÃrà tanmÃtragrahaïamiti vyavasthà (7) yÃæ þnÃpivi«ayasÃrÆpyaæ, (tadabhÃvÃn) kà hi paramÃrthasadalÅkarÆpayo÷ samÃna rÆpatà nÃme tyÃdi gu¬agorasayorekatÃkaraïaæ kvopayuktam | bÃdhakapratyayÃddhi tadalÅkatvaæ kiæ prÃgà (8) ropya cintà kriyate Óe«aÓca do«o 'bhimÃnasyaiva cintyatvÃdityÃdirajatapratÅtiparÃmarÓÃdgata÷ | yadi rajataæ kiæ vÃcyam | tasmÃdbhÃvÃbhÃvasÃdhÃraïapratibhÃsa(9)..........sÃdhakena vidhe÷ pratyayÃntareïÃstÅti và sthÃpyo nÃstÅti bÃdhakena ÃÓaÇkitasyÃropitasya và pratibaædho deÓÃdiprati«edhe prÅtiprasiddhameva | deÓakÃlanisiddhaÓcet yathÃsti sa ni«idhyate | na tathà na yathà so 'sti tathÃpi na ni[10]«idhyate || yat tu j¤ÃnasÃrupyÃt ka.....prav­ttiriti prastutya sphurita eva pravartayanÅti tatsiddhameva sÃdhyate | yato j¤ÃnasÃrÆpyamanumÃnasiddhami«ya (1) te | sa cÃvasthÃtuæaparok«arÆpÃj¤ÃnÃntargatÃpyanumÃnena siddhà | ahaækÃrÃspadagrÃhakÃkÃraparÃmarÓÃntargatatvÃt bÃhyabhÆtà sphuritaÓabdavÃcyà | sÃrÆpyÃt bhrÃntito v­ttirarthe cetsyÃnna sarvadà | deÓabhrÃntiÓca na j¤Ãne tulyamutpattito dhiya÷ || tathà vidhÃyÃ÷, anyatra tatrÃnupagamÃd dhiya÷ | bÃhya'rthapratibhÃsÃyà upÃye vÃpramÃïatà || ....vasthà svabhÃvabÃhyamÃkÃrà paravyapadeÓatà parok«atÃrÆpa prakÃÓÃtmakÃnahaækÃrasya ca nÅlabhÃvÃdeva ca tathokta tadrÆparÃv­ttivi«ayÃbuddhi svahetorÃlocyate prava........................Óuktau rajataÓuktivad tenedamapi nirdalitam | Ã. ta. vi. 162-163- þtarhi sphurite svÃkÃra eva pravartayatu tatra prav­tta eva cÃrthÅ tatsad­ÓamarthamÃsÃdayati | (maïi)prabhÃyÃæ prav­tto maïibaditi cet 'na, abhibhatÃrthakriyÃsÃmarthyavirahiïyaprav­tte÷ | (4) na bÃhye vikalpÃkÃropasambhavastasya tenÃsaæsparÓÃt | cÃkÃre bÃhyatvÃropa÷ svarÆpe saæsphurati, asvarÆpÃropÃnavakÃÓÃt | prabhÃyÃæ tu maïi buddhayaivamaïyarthÅ pravartate na tu taddhuddhayeti d­«ÂÃnto 'pyÃbhÃsa÷þ ityÃditarkatattvamabedayamÃnena bhaïitam | maïipradÅpaprabhayo÷ maïibuddhayÃmidhÃvato÷ | mithyÃj¤ÃnÃviÓe«e 'pi viÓe«o 'rthakriyÃæ prati || yathà tathÃyathÃrthatve 'pyanumÃnatadÃbhayo÷ | arthakriyÃnurodhena pramÃïatvaæ suvyavasthitam || grÃhakÃkÃravik«iptà nÅlamevetaditi sphurat | vikalpabÃhyamevaitat.......................... nÅlÃnyanÅlanÅlagocara÷.......... j¤ÃnamÃbhÃti nÅlÃkÃra utyatteÓcet | anumÃnÃt tayo 'nye.....vikalpyÃrtho hi dharmiïi | þsamvedanaæ ca yat rÆpaæ nahi tat tasya vedanamþ vasthita na bhavatyetat | sthitamavayavina.........(8) anvayavyatirekÃbhyÃæ sarvabhedamidaæ gata÷ | tasmÃdvÃhyasiddhiÓca sÃkÃraæ ca j¤Ãnamiti bÃlaloluptva miti parihÃsa paritÃrpi paratÃpitah­dayavyaktÃvyaktÃdyutpattij¤Ãne nÅlamaj¤Ãnaæ na kriyopalak«itasvarÆpavyava-(9)-hÃratvamupÃyamiti tat upÃdhi nÅlamanahaækÃrakalitamÃbhÃsane meyabÃhyatà bhÃsate j¤ÃnarÆpÃkhyaæ anumÃne neti | prathamaprÃmÃïikavacanameveti lak«aïairÆpalak«yate...............«Âà sati (10)vi heturati dviyo- kokÃpadmavane prÅtà naitadaiÓvaryakÃraïam | adyÃpi bahirevÃyaæ tatkariïyà manodadhe÷ || bÃlapÃvakavat grÃhyà bÃladruma............. yatpunaruktam- þatha ko 'yamagaurnÃma | kimekasya gosvalak«aïa syÃnÃtmà ÃhosvittadgatadharmavirahÅ | Ãdye vÃhuleya eva maunaæ ÓÃvaleya syÃt | dvitÅye tu tadgata dharmavirahi vyÃv­ttastadvÃnena syÃt tatra ca no vivÃda÷ ityÃdi k­topi sarvadà tadapohena............darÓitaæ syÃt | eka pratyavamarÓasya hetutvÃddhÅrabhedinÅ | ekadhÅhetubhÃvena vyaktÅnÃmapyabhinnatà | ekapratyamaÓÃrthaæ j¤ÃnÃdyekÃrthasÃdhane, bhedepi niyatà kecitsvabhÃvenendriyÃdivat || tasmÃttvayi kurvatsarveïeha maï¬alamakhaï¬asaætata sadà yena paÓyati na bhÆmiæ asantaÓca.....parimÃïavarïÃk­tyak«arà (4) eva prav­tte..... maï¬alak­tamekaparÃmarÓamapyapaÓyan varïÃk­tyà ataddharmmavyatiriktamavabudhyata iti tathà syÃt viÓe«amapi na yat na hi rupyate ekenaiva vyavahÃro ityeva vyaktitve rÆpamiti yadi (5)tadà sÃmÃnyamapi nÅlÃdyÃkÃravÃcÅ syÃt | syÃdekavyavah­te÷ yato 'nyasmÃdekatvenÃnye yadyekatvena vyavahart­ syÃttarhi buddhivaikalyasajÃtÅyavyÃv­ttivirodha÷ | kiæ cÃtha vyaktivena kiæ bhëakatvena (16) vyavahÃrayati yat yat etat anayà pratÅtaæ tadeva tayaikatvenavyavahÃryamiti sabalà pravutti÷ | bahu«u sÃmÃnye«u vÃcitvamihÃ............miti satyaspa«Âa............anvayavyatirekÃbhyÃæ(7) pratyayavibhÃgam | buddheraskhalitÃv­ttirmukhyÃropitayo÷ sadà | siæhe mÃïavake tadvad gho«aïÃpyasti laukikÅ || yatra rƬhayÃsadartho 'pi janai÷ Óabdo niveÓita÷ | sa mukhyastatra tatsÃmyÃd gauïo 'nyatra skhaladgati || yathÃbhÃve 'pyabhÃvÃkhyÃæ yathÃkalpanameva và | kuryÃdaÓakte và pradhÃnÃdi Órurtiæ jana÷ || yadapyanvayi vij¤Ãnaæ ÓabdavyaktyavabhÃsitat | varïÃk­tyak«arÃkÃraÓÆnyaæ gotvaæ hi varïyate || jÃtiÓced geha eko 'pi mÃletyucyeta v­k«avat | mÃlÃvahutve tacchabda÷ kathaæ jÃterajÃtita÷ || mÃlÃdau ca mahattvÃdiri«Âo yaÓcaupacÃrika÷ mukhyÃviÓi«Âavij¤ÃnagrÃhyatvÃnnaupacÃrika÷ || ananyahetutà tulyà sà mukhyÃbhimate«vayi | padÃrthaÓabda÷kaæ hetumanyaæ «aÂkaæ samÅk«ate || yo yathà ru¬hita÷ siddhastatsÃmyÃt yastathocyate | mukhyo gauïaÓca bhÃve«vapyabhÃvasyopacÃrata÷ || saæketÃnvayinÅ rƬhirvakturicchanvayÅ ca sa÷ kriyate vyavahÃrÃrtha chanda÷ ÓabdÃæÓanÃmavat || vikalpasaæskÃra mÃtrÃÓrayasamudbhava÷ || bÃhya hetvÃÓrayÃt sÃk«ÃtsaæbhavÃddheturodhaka÷ | sambandha bodhiÓabdo và tadvodho vÃpi bodhayet | tadabhÃvai'pi tirohe saæj¤Ãvadanapek«ayeæt | tanmÃtraparatantra setyuccÃryatumÅhe bhayà | ya mÃtratà saævittatrÃvasthiti darÓanÃt | samayoyamanÃdyupaj¤abdaÓakti nirÃk­tam || avyava Óabda÷ prasthÃpakatve syÃnnÃrthasyÃpi tu saævida÷ || sà tu tasyetya sambandho pracyavedakatÃdhika÷ | nÃbhidhÃnaæ parodharma÷ pratÅtikaraïÃjjanai÷ || karaïatve 'pi kÃryÃlpà kriyà na dvaya ni«Âhatà | pratÅteranutadvitve taddhetustatprati«Âhita÷ || mà carannabhi kuto 'bhedà tadviparyasaævidà | sarvÃsÃmarthasaævitve saævidÃte viparyava÷ || sarvameva pramÃïaæ syÃtvarÆpÃdi«Âa saæÓrayÃt | parok«atà pramÃïaæ syÃddhetubhede viÓe«atat || uta÷ [4]pramÃïaæ tattvaistu svayamuccÃraïe tathà | garthapratÅti niv­tti svÃtaætryavati vÃcake || nÃkÃk«Ãdik­taikÃryavi«ayatve 'svatantratà | ekamevÃrthaæ vij¤Ãnaæ j¤Ãnaæ mindrivasaæÓrayam || nÃto[5]'nyamtannimittastadvastu pratvÃyakaæ k­ta÷ | vastusambandhasÃmÃrthyÃk«iptavastvÃÓrayÃgati÷ || tatra nÃnyatra taccaitatprÃpitaæ saækaraæ parai÷ | tadabhÃve pi yà jÃtà tadvÃkyapra«Âapek«ayà || [6]mà meti ÓÆnyakÃryeti kasya heto÷ prakalpayet | [bauddhanyÃyÃcÃryaÓrÅratnakÅrtipÃdaviracitam | udayanirakaraïam]