Ratnakirti: Ksanabhangasiddhir Vyatirekatmika based on A. Charlene Senape McDermott: An eleventh-century Buddhist logic of `exists'. Dordrecht : Reidel 1969 (Foundations of language ; Supplementary series, 11) Input by Somadeva Vasudeva, 2000 ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ namas tÃrÃyai (77.4) vyatirekÃtmikà vyÃptir Ãk«iptÃnvayarÆpiïÅ / vaidharmyavati d­«ÂÃnte sattvahetor ihocyate / (77.6) yat sat tat k«aïikam / yathà ghaÂa÷ / santaÓ cÃmÅ vivÃdÃspadÅbhÆtÃ÷ padÃrthà iti svabhÃvahetu÷ / (77.8) na tÃvad asyÃsiddhi÷ sambhavati / yathÃyogaæ pratyak«ÃnumÃnapramÃïapratÅte dharmiïi sattvaÓabdenÃbhipretasyÃrthakriyÃkÃritvalak«aïasya sÃdhanasya pramÃïasamadhigatatvÃt / (77.10) na ca viruddhÃnaikÃntikate / vyÃpakÃnupalambhÃtmanà viparyaye bÃdhakapramÃïena vyÃpte÷ prasÃdhanÃt / (77.11) yasya kramÃkramau na vidyete na tasyÃrthakriyÃsÃmarthyam / yathà ÓaÓavi«Ãïasya / na vidyete cÃk«aïikasya kramÃkramÃv iti vyÃpakÃnupalambha÷ / (77.12) na tÃvad ayam asiddho hetu÷ / ak«aïike dharmiïi kramÃkramasadbhÃvÃyogÃt / tathà hi prÃptÃparakÃlayor ekatve nityatvam / tasya kramÃkramayoge k«aïadvaye 'py avaÓyaæ bheda÷ / bhedÃbhedayoÓ ca parasparavirodhÃt kuto 'k«aïike kramÃkramasambhava÷ / k«aïadvaye 'pi bhede kramÃkramayoga÷ / abhede hi prathama eva k«aïe ÓaktatvÃd / bhÃvino 'pi kÃryasya karaïaprasaÇge kathaæ kÃryÃntarakaraïe kramÃntarÃvakÃÓa÷ / na cÃk«aïikasyÃkrameïaiva sakalasvakÃryaæ k­tvà svÃsthyam / k«aïÃntare 'pi ÓaktatvÃt punas tatkÃryakaraïaprasaÇgÃt / (77.18) tasmÃd ak«aïikam iti pÆrvÃparakÃlayor abheda÷ / kramÃkramayoga iti pÆrvÃparakÃlayor bheda÷ / anayoÓ ca parasparaparihÃrasthitilak«aïo virodha÷ / (77.20) tad ayam ak«aïike dharmiïi kramÃkramÃbhÃvalak«aïo hetur nÃsiddho vaktavya÷ / kramÃkramayogitvÃk«aïikatvayor virodhÃd eva / (78.1) nÃpi viruddha÷ / sapak«e bhÃvÃt / (78.2) na cÃnaikÃntika÷ / kramÃkramÃbhÃvasyÃrthakriyÃsÃmarthyÃbhÃvena vyÃptatvÃt / (78.3) yenaiva hi pratyak«Ãtmanà pramÃïenÃparaprakÃrÃbhÃvÃd vidhibhÆtÃbhyÃæ kramÃkramÃbhyÃæ vidhibhÆtasyÃrthakriyÃsÃmarthyasya vyÃpti÷ prasÃdhitÃ, tenaivÃrthakriyÃsÃmarthyÃbhÃvena kramÃkramÃbhÃvasya vyÃpti÷ prasÃdhiteti svÅkartavyam / na hi dahanÃdinà dhÆmÃder vyÃptisÃdhakapramÃïÃd aparaæ dhÆmÃdyabhÃvena dahanÃdyabhÃvasya vyÃptisÃdhakaæ ki¤cit pramÃïaæ ÓaraïabhÆtam asti / tasmÃd vidhyor eva vyÃptisÃdhakaæ pramÃïam abhÃvayor api vyÃptisÃdhakam iti nyÃyasya duratikramatvÃt sattvÃbhÃvena kramÃkramÃbhÃvo vyÃpta eveti nÃnaikÃntika ity anavadyo vyÃpakÃnupalambha÷ / tad ayam ak«aïikÃd vinivartamÃïa÷ svavyÃpyaæ sattvaæ nivartya k«aïike viÓrÃmayatÅti sattvaheto÷ k«aïabhaÇgasiddhir apy anavadyÃ. / (78.10) nanu vyÃpakÃnupalambhata÷ sattvasya kathaæ svasÃdhyapratibandhasiddhi÷, asyÃpy anekado«adu«ÂatvÃt / tathà hi na tÃvad ayaæ prasaÇga hetu÷ / sÃdhyadharmiïi pramÃïasiddhatvÃt, parÃbhyupagamasiddhatvÃbhÃvÃt, viparyayaparyavasÃnÃbhÃvÃc ca / atha svatantra÷, tadÃÓrayÃsiddha÷ / ak«aïikasyÃÓrayasyÃsambhavÃt / apratÅtatvÃd và / pratÅtir hi pratyak«eïÃnumÃnena vikalpamÃtreïa và syÃt / (79.1) prathamapak«advaye sÃk«ÃtpÃramparyeïa và svapratÅtilak«aïÃrthakÃritve maula÷ sÃdhÃraïo hetu÷ vyÃpakÃnupalambhaÓ ca svarÆpÃsiddha÷ syÃt / arthakriyÃkÃritve kramÃkramayor anyatarasyÃvaÓyambhÃvÃt / (79.4) antimapak«e tu na kaÓcid dhetur anÃÓraya÷ syÃt / vikalpamÃtrasiddhasya dharmiïa÷ sarvatra sulabhatvÃt / (79.6) api ca, tat kalpanÃj¤Ãnaæ pratyak«ap­«ÂhabhÃvi và syÃt, liÇgajanma vÃ, saæskÃrajaæ vÃ, sandigdhavastukaæ vÃ, avastukaæ và / (79.8) tatrÃdyapak«advaye 'k«aïikasya sattaivÃvyÃhatà / kathaæ bÃdhakÃvatÃra÷ / (79.9) t­Åtye tu na sarvadà 'k«aïikasattÃni«edha÷ / tadarpitasaæskÃrÃbhÃve tat smaraïÃyogÃt / (79.10) caturthe tu sandigdhÃÓrayatvaæ hetudo«a÷ / (79.11) pa¤came ca tadvi«ayasyÃbhÃvo na tÃvad pratyak«ata÷ sidhyati / ak«aïikÃtmana÷ sarvadaiva tvanmate 'pratyak«atvÃt na cÃnumÃnatas tadabhÃvas tatpratibaddhaliÇgÃn upalam bhÃdityÃÓrayÃsiddhis tÃvad uddhatà / evaæ d­«ÂÃnto 'pi pratihantavya÷ / (79.14) svarÆpÃsiddho 'py ayaæ hetÆ÷ / sthirasyÃpi kramÃkramisahakÃryapek«ayà kramÃkramÃbhyÃm arthakriyopapatte÷ / nÃpi kramayaugapadyapak«oktado«aprasaÇga÷ / tathà hi kramisahakÃryapek«ayà kramikÃryakÃritvan tÃvad aviruddham / (79.17) tathà ca Óaækarasya saæk«ipto 'yam abhiprÃya÷ / sahakÃrisÃkalyaæ hi sÃmarthyam / tadvaikalyaæ cÃsÃmarthyam / na ca tayor ÃvirbhÃvatirobhÃvÃbhyÃn tadvata÷ kà cit k«ati÷ / tasya tÃbhyÃm anyatvÃt / tat kathaæ sahakÃriïo 'napek«a kÃryakaraïaprasaÇga iti / (79.20) trilocanasyÃpy ayaæ saæk«iptÃrtha÷ / kÃryam eva hi sahakÃriïam apek«ate / na ca kÃryotpattihetu÷ / yasmÃd dvividhaæ sÃmarthyaæ nijam Ãgantukaæ ca sahakÃryantaram, tato 'k«aïikasyÃpi kramavat sahakÃrinÃnÃtvÃd api kramavat kÃryanÃnÃtvopapatter aÓakyaæ bhÃvÃnÃm pratik«aïam anyonyatvam upapÃdayitum iti / (79.24) nyÃyabhÆ«aïo 'pi lapati / prathamakÃryotpÃdanakÃle hi uttarakÃryotpÃdanasvabhÃva÷ / ata÷ prathamakÃla evÃÓe«Ãïi kÃryÃïi kuryÃd iti cet / (79.26) tad idaæ mÃtà me vandhyety Ãdivat svavacanavirodhÃd ayuktam / yo hi uttarakÃryajananasvabhÃva÷ sa katham Ãdau tat kÃryaæ kuryÃt / na tarhi tatkÃryakaraïasvabhÃva÷ / na hi nÅlotpÃdanasvabhÃva÷ pÅtÃdikam api karotÅti / (80.1) vÃcaspatir api paÂhati / nanv ayam ak«aïika÷ svarÆpeïa kÃryaæ janayati / tac cÃsya svarÆpaæ t­tÅyÃdi«iva k«aïe«u dvitÅye 'pi k«aïe sad iti tadÃpi janayet / akurvan và t­tÅyÃdi«v api na kurvÅta / tasya tÃdÃvasthyÃt / atÃdavasthye và tad evÃsya k«aïikatvam / (80.4) atrocyate / satyaæ svarÆpeïa kÃryaæ janayati na tu tenaiva / sahakÃrisahitÃd eva tata÷ kÃryotpattidarÓanÃt / tasmÃd vyÃptivatkÃryakÃraïabhÃvo 'py ekatrÃnyayogavyavacchedena / anyatrÃyogavyavacchedenanÃvaboddhavya÷ / tathaiva laukikaparÅk«akÃïÃæ sampratipatter iti na kramikÃryakÃritvapak«oktado«Ãvasara÷ / (80.8) nÃpy ak«aïike yaugapadyapak«oktado«ÃvakÃÓa÷ / ye hi kÃryam utpÃditavanto dravyaviÓe«Ãs te«Ãæ vyÃpÃrasya niyatakÃryotpÃdanasamarthasya ni«pÃdite kÃrye 'nuvartamÃne«v api te«u dravye«u niv­ttÃrthÃd Ænà sÃmagrÅ jÃyate / tat kathaæ ni«pÃditaæ ni«pÃdayi«yati / na hi daï¬Ãdaya÷ svabhÃvenaiva kartÃro yenÃmi ni«patter Ãrabhya kÃryaæ vidadhyu÷ / kiæ tarhi vyÃpÃrÃveÓina÷ / na ceyatà svarÆpeïa na kartÃra÷ / svarÆpakÃrakatvanirvÃhaparatayà vyÃpÃrasamÃveÓÃd iti / (80.13) kiæ ca kramÃkramÃbhÃvaÓ ca bhavi«yati / na ca sattvÃbhÃva iti sandigdhavyatireko 'py ayaæ vyÃpakÃnupalambha÷ / na hi kramÃkramÃbhyÃm anyasya prakÃrasyÃbhÃva÷ siddha÷ / viÓe«ani«edhasya Óe«Ãbhyanuj¤Ãvi«ayatvÃt / (80.16) kiæ ca prakÃrÃntarasya d­Óyatve nÃtyantani«edha÷ / ad­Óyatve tu nÃsattÃniÓcayo viprakar«iïÃm iti na kramÃkramÃbhyÃm arthakriyÃsÃmarthyasya vyÃptisiddhi÷ / ata÷ sandigdhavyatireko 'pi vyÃpakÃnupalambha÷ / (80.19) kiæ ca d­ÓyÃd­ÓyasahakÃripratyayasÃkalyavata÷ kramayaugapadyasyÃtyantaparok«atvÃt tena vyÃptaæ sattvam api parok«am eveti na tÃvat pratibandha÷ pratyak«ata÷ sidhyati / nÃpy anumÃnata÷ / tatpratibaddhaliÇgÃbhÃvÃd iti / (80.22) api ca kramÃkramÃbhyÃm arthakriyÃkÃritvaæ vyÃptam ity atisubhëitam / yadi krameïa vyÃptaæ katham akrameïa, athÃkrameïa na tarhi krameïa / kramÃkramÃbhyÃæ vyÃptim iti tu bruvatà vyÃpter evÃbhÃva÷ pradarÓito bhavati / na hi bhavaty agnir dhÆmabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ vyÃpta iti / ato vyÃpter anaikÃntikatvam / (80.26) api ca kim idaæ bÃdhakam ak«aïikÃnÃm asattÃæ sÃdhayati / utasvid ak«aïikÃt sattvasya vyatirekam / atha sattvak«aïikatvayo÷ pratibandham / (80.28) na pÆrvo vikalpa÷ / uktakrameïa hetor ÃÓrayÃsiddhatvÃt / (80.29) na ca dvitÅya÷ / yato vyÃpakaniv­ttisahità vyÃpyaniv­ttir vyatirekaÓabdasyÃrtha÷ / sà ca yadi pratyak«eïa pratÅyate tadà taddhetu÷ syÃd iti sattvam anaikÃntikam / vyÃpakÃnupalambha÷ svarÆpÃsiddhi÷ / atha sà vikalpyate tadà pÆrvoktakrameïa pa¤cadhà vikalpya vikalpo dÆ«aïÅya÷ / (81.1) ata eva na t­tÅyo 'pi vikalpa÷ / vyatirekÃsiddhau sambandhÃsiddhe÷ / (81.2) kiæ ca na bhÆtalavad atrÃk«aïiko dharmi d­Óyate / na ca svabhÃvÃnupalambhe vyÃpakÃnupalambha÷ kasya cit d­Óyasya pratipattim antareïÃntarbhÃvayituæ Óakyata iti / (81.4) kiæ cÃsyÃbhÃvadharmatve ÃÓrayÃsiddhatvam itaretarÃÓrayatvaæ ca / bhÃvadharmatve viruddhatvaæ ca / ubhayadharmatve cÃnaikÃntikatvam iti na trayÅæ do«ajÃtim atipatati / (81.6) yat punar uktam ak«aïikatve kramayaugapadyÃbhyÃm arthakriyÃvirodhÃd iti / tatra virodhasiddhim anusaratà virodhy api pratipattavya÷ / tatpratÅtinÃntarÅyakatvÃd virodhasiddhe÷ / yathà tuhinadahanayo÷ sÃpek«adhruvabhÃvayoÓ ca / (81.8) pratiyogÅ cÃk«aïika÷ pratÅyamÃna÷ pratÅtikÃritvÃt sann eva syÃt ajanakasyÃprameyatvÃt / (81.10) saæv­tisiddhenÃk«aïikatvena virodhasiddhir iti cet / saæv­tisiddham api vÃstavaæ kÃlpanikaæ và syÃt / (81.12) yadi vÃstavaæ kathaæ tasyÃsattvam / kathaæ cÃrthakriyÃkÃritvavirodha÷ / arthakriyÃæ kurvad dhi vÃstavam ucyate / (81.14) atha kÃlpanikam / tatra kiæ virodho vÃstava÷, kÃlpaniko và / na tÃvad vÃstava÷ / kalpitavirodhivirodhatvÃt, vandhyÃputravirodhavat / atha virodho 'pi kÃlpanika÷ / na tarhi sattvasya vyatireka÷ pÃramÃrthika iti k«aïabhaÇgo dattajaläjalir iti / (81.17) ayam eva codyaprabandho 'smad gurÆbhi÷ saæg­hÅta÷ / (81.18) nityaæ nÃsti na và pratÅtivi«ayas tenÃÓrayÃsiddhatà heto÷ svÃnubhavasya ca k«atir ata÷ k«ipta÷ sapak«o 'pi ca / ÓÆnyaæ ca dvitayena sidhyati na cÃsattÃpi sattà yathà no nityena virodhasiddhir asatà Óak«Ã kramÃder api / iti (k«aïabhaÇgÃdhyÃye) / (81.23) atrocyate / iha vastuny api dharmidharmavyavahÃro d­«Âo yathà gavi gotvam, paÂe Óuklatvam turage gamanam ityÃdi / avastuny api dharmidharmavyavahÃro d­«Âo yathà ÓaÓavi«Ãïe tÅk«ïatvÃbhÃvo vandhyÃputre vakt­tvÃbhÃvo gaganÃravinde gandhÃbhÃva ityÃdi / tatrÃvastuni dharmitvaæ nÃstÅti kiæ vastudharmeïa dharmitvaæ nÃsti / Ãhosvid avastudharmeïÃpi / (81.27) prathamapak«e siddhasÃdhanam / dvitÅyapak«e tu svavacanavirodha÷ / yad Ãhur gurava÷ // (81.28) dharmasya kasya cid avastuni mÃnasiddhà bÃdhÃvidhivyavah­ti÷ kim ihÃsti no và kvÃpy asti cet katham iyanti na dÆ«aïÃni nÃsty eva cet svavacanapratirodhasiddhi÷ / (82.1) avastuno dharmitvasvÅkÃrapÆrvakatvasya vyÃpakasyÃbhÃvÃd ÃÓrayÃsiddhidÆ«aïasyÃnupanyÃsaprasaÇga ity artha÷ / yenaiva hi vacanenÃvastuno dharmitvaæ prati«idhyate / tenaivÃvastuno dharmitvÃbhÃvena dharmeïa dharmitvam abhyupagatam / paraæ tu prati«idhyata iti vyaktam idam ÅÓvarace«Âitam / tathà hy avastuno dharmitvaæ nÃstÅti vacanena dharmitvÃbhÃva÷ kim avastuni vidhÅyata, anyatra vÃ, na và kva cid apÅti traya÷ pak«Ã÷ / (82.6) prathamapak«e 'vastuno na dharmitvani«edha÷ / dharmitvÃbhÃvasya dharmasya tatraiva vidhÃnÃt / (82.7) dvitÅye 'vastuni kimÃyÃtam / anyatra dharmitvÃbhÃvavidhÃnÃt / (82.8) t­tÅyas tu pak«o vyartha eva nirÃÓrayatvÃd iti katham avastuno dharmitvani«edha÷ / tasmÃd yathà pramÃïopanyÃsa÷ prameyatvasvÅkÃra pÆrvakatvena vyÃpta÷, vÃcakaÓabdopanyÃso và vÃcyasvÅkÃrapÆrvakatvena vyÃptas tathà 'vastuno dharmitvaæ nÃstÅti vacanopanyÃso 'vastuno dharmitvasvÅkÃrapÆrvakatvena vyÃpta÷ / anyathà tadvacanopanyÃsasya vyarthatvÃt / (82.11) tad yadi vacanopanyÃso vyÃpyadharmas tadà 'vastuno dharmitvasvÅkÃro 'pi vyÃpakadharmo durvÃra÷ / atha na vyÃpakadharma÷, tadà vyÃpyasyÃpi vacanopanyÃsasyÃsambhava iti mÆkataivÃtra balÃd ÃyÃteti kathaæ na svavacanapratirodhasiddhi÷ / (82.15) yad ÃhÃcÃrya÷ / na hy abruvan paraæ bodhayitum ÅÓa÷ / [a]bruvan và do«am imaæ parihartum iti mahati saækaÂe praveÓa÷ / (82.17) avastuprastÃve sah­dayÃnÃæ mÆkataiva yujyate iti cet / aho mahad vaidagdhyam / avastuprastÃve svayam eva yathÃÓakti valgitvà bhagno mÆkataiva nyÃyaprÃpteti paribhÃyayà ni÷sartum icchati / na cÃvastuprastÃvo rÃjadaï¬ena vinà caraïamardanÃdinÃni«ÂimÃtreïa và prati«edhuæ Óak«ate / tataÓ cÃtrÃpi kramÃkramabhÃvasya sÃdhanatve sattvÃbhÃvasya ca sÃdhyatve sandigdhavastubhÃvasyÃvastvÃtmano và k«aïikasya dharmitvaæ kena prati«idhyate / (82.22) trividho hi dharmo d­«Âa÷ / kaÓ cit vastuniyato nÅlÃdi÷ / kaÓ cid avastuniyato yathà sarvopÃkhyÃviraha÷ / kaÓ cid ubhayasÃdhÃraïo yathà 'nupalabdhimÃtram / tatra vastudharmeïÃvastuno dharmitvani«edha iti yuktam / na tv avastudharmeïa / vastvavastudharmeïa và / svavacanasyÃnupanyÃsaprasaÇgÃd ity ak«aïikasyÃbhÃve sandehe 'pi và 'vastudharmeïa dharmitvam avyÃhatam iti nÃyam ÃÓrayÃsiddho vyÃpakÃnupalambha÷ / (82.27) ak«aïikÃpratÅtÃvÃÓrayasiddho hetur iti yuktam uktÃm / tadapratÅtau tadvyavahÃrÃyogÃt / kevalam asau vyavahÃrÃÇgabhÆtà pratÅtir vastvavastunor ekarÆpà na bhavati / sÃk«Ãt pÃramparyeïa vastusÃmarthyabhÃvinÅ hi vastupratÅti÷ / yathà pratyak«am anumÃnaæ pratyak«ap­«ÂhabhÃvi ca vikalpa÷ / avastunas tu sÃmarthyÃbhÃvÃd vikalpamÃtram eva pratÅti÷ / vastuno hi vastubalabhÃvinÅ pratÅtir yathà sÃk«Ãt pratyak«am, paramparayà tatp­«ÂhabhÃvÅ vikalpo 'numÃnaæ ca / avastuno na vastubalabhÃvinÅ pratÅtis tatkÃrakatvenÃvastutvahÃniprasaÇgÃt / tasmÃd vikalpamÃtram evÃvastuna÷ pratÅti÷ / (83.4) na hy abhÃvah kaÓ cid vigrahavÃn ya÷ sÃk«Ãtkartavyo 'pi tu vyavahartavya÷ / sa ca vyavahÃro vikalpÃd api sidhyaty eva / anyathà sarvajanaprasiddho 'vastuvyavahÃro na syÃt / i«yate ca / (83.6) taddharmitvaprati«edhÃnubandhÃd ity akÃmenÃpi vikalpamÃtrasiddho 'k«aïika÷ svÅkartavya iti nÃyam apratÅtatvÃd apy ÃÓrayÃsiddho hetur vaktavya÷ / tataÓ cÃk«aïikasya vikalpamÃtrasiddhatve yad uktam / (83.9) na kaÓ cid dhetur anÃÓraya÷ vikalpamÃtrasiddhasya dharmiïa÷ sarvatra sulabhatvÃd iti / (83.10) tad asaÇgatam / vikalpamÃtrasiddhasya dharmiïa÷ sarvatra sambhave 'pi vastudharmeïa dharmitvÃyogÃt / vastudharmahetutvÃpek«aya ÃÓrayÃsiddhasyÃpi heto÷ sambhavÃt / (83.11) yathà Ãtmano vibhutvasÃdhanÃrtham upanyastaæ sarvatropalabhyamÃnaguïatvÃd iti sÃdhanam / vikalpaÓ cÃyaæ hetÆpanyÃsÃt / pÆrvaæ sandigdhavastuka÷ / samarthite tu hetÃv avastuka iti brÆma÷ / (83.14) na cÃtra sandigdhÃÓrayatvaæ nÃma hetudo«a÷ / ÃstÃæ tÃvat / sandigdhasyÃvastuno 'pi vikalpamÃtrasiddhasyÃvastudharmÃpek«ayà dharmitvaprasÃdhanÃt / vastudharmahetvapek«ayaiva sandigdhÃÓrayasya hetvÃbhÃsasya vyavasthÃpanÃt / yatheha niku¤je mayÆra÷ kekÃyitÃd iti / avastukavikalpavi«ayasyÃsattvaæ tu vyÃpakÃnupalambhÃd eva prasÃdhitam / evaæ d­«ÂÃntasyÃpi vyomotpalÃder dharmitvaæ vikalpamÃtreïa pratÅtiÓ cÃvagantavyà / tad evam avastudharmÃpek«ayà 'vastunodharmitvasya vikalpamÃtreïa pratÅteÓ cÃpahnotum aÓakyatvÃn nÃyam ÃÓrayÃsiddho hetu÷ / na ca d­«ÂÃntak«ati÷ / (83.20) na cai«a svarÆpÃsiddha÷ / ak«aïike dharmiïi kramÃkramayor vyÃpakayor ayogÃt / tathà hi yadi tasya prathame k«aïe dvitÅyÃdik«aïabhÃvikÃryakaraïasÃmarthyam asti tadà prathamak«aïabhÃvikÃryavat dvitÅyÃdik«aïabhÃvyam api (?) kÃryaæ kuryÃt / samarthasya k«epÃyogÃt / (83.22) atha tadà sahakÃrisÃkalyalak«aïasÃmarthyaæ nÃsti / tadvaikalyalak«aïasyÃsÃmarthyasya sambhavÃt / na hi bhÃva÷ svarÆpeïa karotÅti svarÆpeïaiva karoti / sahakÃrisahitÃd eva tata÷ kÃryotpattidarsanÃt iti cet / (83.24) yadà tÃvad amÅ militÃ÷ santa÷ kÃryaæ kurvate tadaikÃrthakaraïalak«aïaæ sahakÃritvam e«Ãm astu ko ni«eddhà / militair eva tu tatkÃryaæ karttavyam iti kuto labhyate / pÆrvÃparakÃlayor ekasvabhÃvatvÃd bhÃvasya / sarvadà jananÃjananayor anyataraniyamaprasaÇgasya durvÃratvÃt / tasmÃt sÃmagrÅ janikà naikaæ janakam iti sthiravÃdinÃæ manorÃjyasyÃpy avi«aya÷ / (83.29) kiæ kurmo d­Óyate tÃvad evam iti cet / d­ÓyatÃæ kiæ tu pÆrvasthitÃd eva paÓcÃt sÃmagrÅmadhyapravi«ÂÃd bhÃvÃt kÃryotpattir anyasmÃd eva viÓi«ÂasÃmagrÅsamutpannÃt k«aïÃd iti vivÃdapadam etat / tatra prÃg api sambhave sarvadaiva kÃryotpattir na và kadà cid apÅti virodham asamÃdhÃya tad eva kÃryotpattir iti sÃdhyÃnuvÃdamÃtraprav­tta÷ k­pÃm arhati / (84.3) na ca pratyabhij¤ÃnÃd evaikatvasiddhi÷ / tat pauru«asya lÆnapunarjÃtakeÓakuÓakadalÅstambÃdau nirdalanÃt / vistareïa ca pratyabhij¤ÃdÆ«aïam asmÃbhi÷ sthirasiddhidÆ«aïe pratipÃditam iti tad evÃvadhÃryam / (84.6) nanu kÃryam eva sahakÃriïam apek«ate / na tu kÃryotpattihetu÷ / yasmÃd dvividhaæ sÃmarthyaæ nijam Ãgantukaæ ca sahakÃryantaraæ, tato 'k«aïikasyÃpi kramavat sahakÃrinÃnÃtvÃd api kramavat kÃryanÃnÃtvam iti cet / (84.8) bhavatu tÃvat nijÃgantukabhedena dvividhaæ sÃmarthyam / tathÃpi tat prÃtisvikaæ vastusvalak«aïaæ sadya÷ kriyÃdharmakamavaÓyÃbhyupagantavyam / tad yadi prÃg api, prÃg api kÃryaprasaÇga÷ / atha paÓcÃd eva, na tadà sthiro bhÃva÷ / (84.11) na ca kÃryaæ sahakÃriïo 'pek«ata iti yuktam, tasyÃsattvÃt / hetuÓ ca sann api yadi svakÃryaæ na karoti, tadà tatkÃryam eva tan na syÃt / svÃtantryÃt / (84.13) yaccoktam / yo hi uttarakÃryajananasvabhÃvah / sa katham Ãdau kÃryaæ kuryÃt / na tarhi tatkÃryakaraïasvabhÃva÷ / na hi nÅlotpÃdanasvabhÃva÷ pÅtÃdikam api karotÅti / (84.15) tad asaÇgatam / sthirasvabhÃvatve bhÃvasyottarakÃlam evedaæ na pÆrvakÃlam iti kuta etat / tadabhÃvÃc ca kÃraïam apy uttarakÃryasvabhÃvam ity api kuta÷ / (84.17) kiæ kurma÷ / uttarakÃlam eva tasya janmeti cet / sthiratve tadanupapadyamÃnam asthiratÃm ÃdiÓatu / sthiratve 'py e«a eva svabhÃvas tasya yad uttarak«aïa eva kÃryaæ karotÅti cet / na, pramÃïabÃdhite svabhÃvÃbhyupagamÃyogÃd iti na tÃvad ak«aïikasya kramikÃryakÃritvam asti / nÃpyakramikÃryakÃritvasambhava÷ / dvitÅye 'pi k«aïe kÃrakasvarÆpasadbhÃve punar api kÃryakaraïaprasaÇgÃt / (84.21) kÃrye ni«panne tadvi«ayavyÃpÃrÃbhÃvÃd Ænà sÃmagrÅ na ni«pÃditaæ ni«pÃdayed iti cet / na, sÃmagrÅsambhavÃsambhavayor api sadya÷ kriyÃkÃrakasvarÆpasambhave janakatvam avadhÃryam iti prÃg eva pratipÃdanÃt / kÃryasya hi ni«pÃditatvÃt puna÷ kartum aÓakyatvam eva kÃraïam asamartham Ãvedayati / (84.23) tad ayam ak«aïike kramÃkramikÃryakÃritvÃbhÃvo na siddha÷ / na ca kramÃkramÃbhyÃm aparaprakÃrasambhavo yena tÃbhyÃm avyÃptau sandigdhavyatireko hetu÷ syÃt / prakÃrÃntaraÓaÇkÃyÃæ tasyÃpi d­ÓyatvÃd­ÓyatvaprakÃradvayadÆ«aïe 'pi svapak«e 'py anÃÓvÃsaprasaÇgÃt / tasmÃd anyo 'nyavyavacchedasthitir nÃpara÷ prakÃra÷ sambhavati / svarÆpÃpravi«Âasya vastuno 'vastuno và 'tatsvabhÃvatvÃt / prakÃrÃntarasyÃpi kramasvarÆpÃpravi«ÂatvÃt / tathÃtÅndriyasya sahakÃriïo 'd­Óyatve 'pyayogavyavacchedena d­ÓyasahakÃrisahitasya sattvasya d­ÓyakramÃkramÃbhyÃæ vyÃpti÷ pratyak«Ãd eva sidhyati / evaæ kramÃkramÃbhyÃm arthakriyÃkÃritvaæ vyÃptam iti kramÃkramayor anyo 'nyavyavacchedena sthitatvÃd etat prakÃradvayaparihÃreïÃrthÃkriyakÃritvam anyatra na gatam ity artha÷ / ata evaitayor viniv­ttau nivartate / (85.4) trilocanasyÃpi vikalpatraye prathamadÆ«aïam ÃÓrayÃsiddhido«aparihÃrato nirastam / (85.5) dvitÅyaæ cÃsaÇgatam / vikalpaj¤Ãnena vyatirekasya pratÅtatvÃt / na hy abhÃva÷ kaÓ cid vigrahavÃn ya÷ sÃk«atkartavya÷, api tu vikalpÃd eva vyavahartavya÷ / na hy abhÃvasya vikalpÃd anyÃpratipattir apratipattir và sarvathà / ubhayathÃpi tadvyavahÃrahÃniprasaÇgÃt / evaæ vaidharmyad­«ÂÃntasya hetuvyatirekasya ca vikalpÃd eva pratipatti÷.4 / (85.9) t­tÅyam api dÆ«aïam asaÇgatam / vyÃpakÃnupalambhena nirdo«eïa sattvasya k«aïikatvena vyÃpter avyÃhatatvÃt / (85.11) tad ayaæ vyÃpakÃnupalambho 'k«aïikasyÃsattvam / sattvasya tato vyatirekaæ k«aïikatvena vyÃptiæ ca sÃdhayatyekavyÃpÃrÃtmakatvÃd iti sthitam / (85.13) nanu vyÃpakÃnupalabdhir iti yady anupalabdhimÃtraæ tadà na tasya sÃdhyabuddhijanakatvam avastutvÃt / na cÃnyopalabdhir vyÃpakÃnupalabdhir abhidhÃtuæ Óakyà bhÆtalÃdivad anyasya kasya cid anupalabdher iti cet / (85.15) tad asaÇgatam / dharmyupalabdher evÃnyatrÃnupalabdhitayà vyavasthÃpanÃt / yathà hi neha ÓiæÓapà v­k«ÃbhÃvÃd ity atra v­k«Ãpek«ayà kevalapradeÓasya dharmiïa upalabdhir v­k«Ãnupalabdhi÷ / ÓiæÓapÃpeksayà ca kevalapradeÓasya dharmiïa upalabdhir eva ÓiæÓapÃyà abhÃvopalabdhir iti svabhÃvahetuparyavasÃyivyÃpÃro vyÃpakÃnupalambha÷ / tathà nityasya dharmiïo vikalpabuddhyavasitasya kramikÃritvÃkramikÃritvÃpek«ayà kevalagrahaïÃd eva kramikÃritvÃkramikÃritvÃnupalambha÷ / arthakriyÃpek«ayà ca kevalapratÅtir evÃrthakriyÃyoga pratÅtir iti vyÃpakÃnupalambhÃntarÃd asya na kaÓ cid viÓe«a÷ / (85.22) adhyavasÃyÃpek«ayà ca bÃhye 'k«aïike vastuni vyÃpakÃbhÃvÃd vyÃpyÃbhÃvasiddhivyavahÃra÷ / adhyavasÃyaÓ ca samanantarapratyayabalÃd ÃyÃtÃkÃraviÓe«ayogÃd ag­hÅte 'pi pravartanaÓaktir bodhavya÷ / Åd­ÓaÓ cÃdhyavasÃyo 'smaccitrÃdvaitasiddhau nirvÃhita÷ / sa cÃvisaævÃdÅ vyavahÃra÷ parihartum aÓakya÷ / yad vyÃpakaÓÆnyaæ tadvyÃpyaÓÆnyam iti / etasyaivÃrthasyÃnenÃpi krameïa pratipÃdanÃt / ayaæ ca nyÃyo yathà vastubhÆte dharmiïi tathà 'vastubhÆte 'pÅti ko viÓe«a÷ / (85.27) tathà hy ekaj¤Ãnasaæsargy atra vikalpya eva / yathà ca hariïaÓirasi tenaikaj¤ÃnasaæsargiÓ­Çgam upalabdhaæ / ÓaÓaÓirasy api tena sahaikaj¤ÃnasaæsargitvasambhÃvanayaiva Ó­Çgaæ ni«idhyate, tathà nÅlÃdÃv aparini«ÂhitanityÃnityabhÃve kramÃkramau svadharmiïà sÃrdham ekaj¤Ãnasaæsargiïau d­«Âau, yadi nitye bhavata÷ nityagrÃhij¤Ãne svadharmiïà nityena sahaiva g­hyeyÃtÃm iti sambhÃvanaya ekÃj¤ÃnasaæsargadvÃrakam eva prati«idhyate / kathaæ punar etasmin nityaj¤Ãne kramÃkramayor asphuraïam iti yÃvatà kramÃkramakro¬ik­tam eva nityaæ vikalpayÃm iti cet. ata eva bÃdhakÃvatÃro viparÅtÃropam antareïa tasya vaiyarthyÃt. (86.6) kÃlÃntare 'py ekarÆpatayà nityatvam. kramÃkramau ca k«aïadvaye bhinnarÆpatayÃ. tato nityatvasya kramÃkramikÃryaÓakteÓ ca parasparaparihÃrasthitilak«aïatayà durvÃro virodha iti kathaæ nitye kramÃkramayor antarbhÃva÷. anantarbhÃvÃc ca suddhanityavikalpena dÆrÅk­takramÃkramasamÃropeïa katham ullekha÷. tataÓ ca pratiyogini nitye 'pi vikalpyamÃne ekaj¤Ãnasaæsargilak«aïaprÃpte nityopalabdhir eva nityaviruddhasyÃnupalabhyamÃnasya kramÃkramasyÃnupalabdhi÷. tata eva cÃrthakriyÃÓakter anupalabdhi÷. tasmÃd vyÃpakavivekidharmyupalabdhitayà na vyÃpakÃnupalambhÃntarÃd asya viÓe«a÷. (86.13) nanv etad avastudharmikopayogi vastv adhi«ÂhÃnatvÃt pramÃïavyavasthÃyà iti cet. kim idaæ vastvadhi«ÂhÃnatvam nÃma. kiæ paramparayÃpi vastuna÷ sakÃÓÃd Ãgatatvam, atha vastuni kena cid ÃkÃreïa vyavahÃrakÃraïatvam, vastubhÆtadharmipratibaddhatvaæ vÃ. (86.16) yady Ãdya÷ pak«as tadà kramÃkramasyÃrthakriyÃyÃÓ ca vyÃptigrahaïagocaravastupratibaddhatvam asyÃpi. na k«Åïam. (86.18) na dvitÅye 'pi pak«e dosah sambhavati. k«aïabhaÇgivastu sÃdhanopÃyatvÃd asya. (86.19) na cÃntimo 'pi vikalpa÷ kalpyate. tasyaiva nityavikalpasya vastuno dharmibhÆtasya kramÃkramavad bÃhyanityopÃdÃnaÓÆnyatvenÃrthakriyÃvad bÃhyanityopÃdÃnaÓÆnyatve prasÃdhanÃt. paryudÃsav­ttyà buddhisvabhÃvabhÆtÃk«aïikÃkÃre vastubhÆte dharmiïi pratibaddhatvasambhavÃt. (86.23) ayam eva nyÃyo na vaktà vandhyÃsutaÓ caitanyÃbhÃvÃd ityÃdau yojya÷. etena yathà v­k«ÃbhÃvÃdir antarbhÃvayituæ Óakyate na tathÃyam iti trilocano 'pi nirasta÷. (86.25) na ca kramÃdyabhÃvas trayÅæ do«ajÃtiæ nÃtikrÃmati, abhÃvadharmatve 'pi ÃÓrayÃsiddhido«aparihÃrÃt. (86.26) yat tvanena pramÃïÃntarÃn nityÃnÃm asattvasiddhau kramÃdivirahasyÃbhÃvadharmatà sidhyatÅty uktam, tadvÃlasyÃpi durabhidhÃnam. nityo hi dharmi. asattvaæ sÃdhyam. kramikÃryakÃritvÃkramikÃryakÃritvaviraho hetu÷. asya cÃbhÃvadharmatvaæ nÃma asattvalak«aïasvasÃdhyÃvinÃbhÃvitvam ucyate. tac ca kramÃkrameïa sattvasya vyÃptisiddhau sattvasya vyÃpyasyÃbhÃvena kramÃkramasya vyÃpakasya viraho vyÃpta÷ sidhyatÅty abhÃvadharmatvaæ prÃg eva vidhyor vyÃptisÃdhanÃt pratyak«Ãd anumÃnÃd ekasmÃd và pramÃïÃntarÃt siddham iti netaretarÃÓrayado«a÷. (87.7) na ca sattÃyÃm ivÃsattÃyÃm api tulya÷ prasaÇgo bhinnanyÃyatvÃt. vastubhÆtaæ hi tatra sÃdhyaæ sÃdhanaæ ca. tayor dharmy api vastv eva yujyate. (87.9) vastunas tu pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm eva siddhi÷. tayor abhÃve niyamenÃÓrayÃsiddhir iti yuktam. asattÃsÃdhane tv avastudharmo hetur avastu vikalpamÃtrasiddhe dharmiïi nÃÓrayÃsiddhido«eïa dÆ«ayituæ Óakya÷. tathà 'k«aïikasya kramayaugapadyÃbhyÃmarthakriyÃvirodha÷ sidhyaty eva. (87.13) tathà vikalpÃdevÃk«aïiko virodhÅ siddha÷. vikalpollikhitaÓ cÃsya svabhÃvo nÃpara ity api vyavahartavyam. anyathà tadanuvÃdena kramÃkramÃdirahitatvÃdini«edhÃdikam uktam. tatsvarÆpasyÃnullekhÃd anyasyollekhÃd ity ak«aïikaÓaÓavi«ÃïÃdiÓabdÃnuccÃraïaprasaÇga÷. asti ca. ato yathà pramÃïÃbhÃve 'pi vikalpasiddhasya vandhyÃsutÃde÷ saundaryÃdini«edho 'nurÆpas tathà vikalpopanÅtasyaivÃk«aïikarÆpasya tad eva pratyanÅkÃkÃreïa saha virodhavyavasthÃyÃæ kÅd­so do«a÷ syÃt. yadi cÃk«aïikÃnubhavÃbhÃvÃt virodhaprati«edhas tarhi vandhyÃputrÃdyanubhavÃd eva saundaryÃdini«edho 'pi mÃbhÆt. (87.20) nanv evaæ virodhasyÃpÃramÃrthikatvam. taddvÃreïa k«aïabhaÇgasiddhir apy apÃramÃrthikÅ syÃd iti cet. (87.21) na hi virodho nÃma vastvantaraæ ki¤cit ubhayakoÂidattapÃdasambandhÃbhidhÃnam i«yate, 'smÃbhir upapadyate vÃ. yenaikasambandhino vastutvÃbhÃve 'pÃramÃrthikaæ syÃt. yathà tv i«yate tathà pÃramÃrthika eva / viruddhÃbhimatayor anyo 'nyasvarÆpaparihÃramÃtraæ virodhÃrtha÷ / sa ca bhÃvÃbhÃvayo÷ pÃramÃrthika eva / na bhÃvo 'bhÃvarÆpam ÃviÓati / nÃpy abhÃvo bhÃvarÆpaæ praviÓatÅti yo 'yam anayor asaækaraniyama÷ sa eva pÃramÃrthiko virodha÷ / kÃlÃntaraikarÆpatayà hi nityatvam / kramÃkramau k«aïadvaye 'pi bhinnarÆpatayà / tato nityatvakramÃkramikÃryakÃritvayor bhÃvÃbhÃvavad virodho 'sty eva / (88.1) nanu nityatvaæ kramayaugapadyavattvaæ ca viruddhau dharmau vidhÆya nÃparo virodho nÃma, kasya vÃstavatvam iti cet / (88.2) na, na hi dharmÃntarasya sambhavena virodhasya pÃramÃrthikatvaæ brÆma÷ / kiæ tu viruddhayor dharmayo÷ sadbhÃve / anyathà virodhanÃmadharmÃntarasambhave 'pi yadi na viruddhau dharmau kva pÃramÃrthikavirodhasambhava÷ / viruddhau ced dharmau tÃvataiva tÃttviko virodhavyavahÃra÷ / kim apareïa pratij¤ÃmÃtrasiddhena virodhanÃmnà vastvantareïa / (88.7) tad ayaæ pÆrvapak«asaæk«epa÷ / nityaæ nÃsti na và pratÅtivi«ayas tenÃÓrayÃsiddhatà heto÷ svÃnubhavasya ca k«atir ata÷ k«ipta÷ sapak«o 'pi ca / ÓÆnyaÓ ca dvitayena sidhyati na và 'sattà 'pi sattà yathà no nityena virodhasiddhir asatà Óakyà kramÃder api / iti / (88.12) atra siddhÃntasaæk«epa÷ / dharmasya kasya cid avastuni mÃnasiddhà bÃdhÃvidhivyavah­ti÷ kim ihÃsti no và / kvÃpy asti cet katham iyanti na dÆ«aïÃni nÃsty eva cet svavacanapratirodhasiddhi÷ / (88.17) tad vam nityaæ na kramikÃryakÃritvÃkramikÃryakÃritvayogÅti paramÃrtha÷ / tataÓ ca sattÃyuktam api naiveti paramÃrtha÷ / tataÓ ca k«aïikÃk«aïikaparihÃreïa rÃÓyantarÃbhÃvÃd ak«aïikÃn nivartamÃnam idaæ sattvaæ k«aïika eva viÓrÃmyatvena vyÃptaæ sidhyatÅti sattvÃt k«aïikatvasiddhir avirodhini / (88.21) prak­ti÷ sarvadharmÃïaæ yad bodhÃn muktir i«yate / sa eva tÅrthyanirmÃthÅ k«aïabhaÇga÷ prasÃdita÷ / (88.23) iti k­tir iyaæ ratnakÅrte÷ /