Nagarjuna: Vigrahavyavartani
Based on the edition by Yoshiyasu Yonezawa:
"VigrahavyÃvartanÅ, Sanskrit Transliteration and Tibetan Translation",
Journal of Naritasan Institute for Buddhist Studies 31 (2008), pp. 209-333. = Vv



Input by K. Wille (G”ttingen, Germany)


#<...># = BOLD for verses and pagination of Yonezawa's ed. (uneven pages with Tibetan text are left out)
%<...>% = ITALICS for restored passages



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________






(#<Vv 216>#)
|| namo buddhaya |

#<sarve«Ãæ bhÃvÃnÃæ sarvatra na vidyate svabhÃvaÓ cet  /
tvadvacanam asvabhÃvaæ na nivartayitum svabhÃvam alaæ  // NagVv_1 //>#

yadi sarve«Ãæ bhÃvÃnÃæ hetau pratyaye«u ca hetupratyayasÃmagrä ca p­thak ca yatra sarvatra svabhÃvo na vidyata iti k­tvà ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti | na hi bije hetubhÆte 'Çkuro sti | na p­thivyaptejovÃyvÃdinÃm ekekasmin pratyayasaæj¤ite | na pratyaye«u samagre«u na hetupratyaye«u samagre«u na hetupratyayasÃmagrÃæ na hetupratyayavinirmukta÷ p­thag eva và | yasmÃd atra svabhÃvo nÃsti tasmÃn ni÷svabhÃvo 'Çkura÷ | yasmÃn ni÷svabhÃva÷ tasmÃt ÓÆnya÷ | yathà cÃyam aÇkuro ni÷svabhÃvo ni÷svabhÃvÃc ca ÓÆnya÷ tathà sarvabhÃvà ni÷svabhÃvatvÃc chÆnya iti |

(#<Vv 218>#)
atra vayaæ brÆma÷ | yady evaæ tavÃpi vacanaæ yady etac chÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti tad api ÓÆnyaæ | kiæ kÃraïaæ tad api hetau nÃsti | mahÃbhÆte«u saæprayukte«u viprayukte«u và pratyaye«u nÃsti | ura÷kaïtho«ÂhajihvÃdantamÆlatÃlunÃsikÃmÆrdhaprabh­ti«u yan naivobhayasÃmagryÃm asti | hetupratyayasamagrÅvinirmuktaæ p­thag eva và nÃsti | yasmÃd atra sarvatra nÃsti | tasmÃn ni÷svabhÃvaæ | yasmÃn ni÷svabhÃvaæ | tasmÃc chÆnyaæ | tasmÃd anena sarvabhÃvasvabhÃvavyavartanam aÓakyaæ kartuæ | kiæ kÃraïaæn | na hy asadagninà dagdhaæ | nÃpy asatà ÓÃstreïa Óakyaæ chettuæ | nÃsatÅbhir atbhi÷ Óakyaæ kledayitum evam asattà vacanena Óakya÷ sarvabhÃvasvabhÃvaprati«edha÷ kartuæ na Óakya÷ sarvabhÃvasvabhÃvo nivartayituæ | tatra yad uktaæ sarvabhÃvasvabhÃva÷ prati«idha÷ sarvatra bhÃvasvabhÃvo vinivartata iti | tan na ||

(#<Vv 220>#)

#<atha sasvabhÃvam etad vÃkyaæ pÆrvà hata pratij¤Ã te  /
vai«amikatvaæ tasmin viÓe«ahetuÓ ca vaktavya÷  // NagVv_2 //>#

athÃpi manyase mà bhÆd e«a do«a iti sasvabhÃvam etad vÃkyaæ | sasvabhÃvatvÃc cÃÓÆnyaæ | tasmÃd anena sarvabhÃvasvabhÃva÷ prati«iddha÷ sarvabhÃvasvabhÃvo vinivarta iti ||

atra brÆma÷ | yà hi te pratij¤Ã ÓÆnyÃ÷ svabhÃvà iti | hatà Óà || ki¤cÃnyat sarvabhÃvÃntargata¤ ca tadvacanam | kasmÃt sarvabhÃve«u tvadvacanam aÓÆnyaæ yenÃÓÆnyatvÃt sarvabhÃvasvabhÃva÷ prati«iddha÷ || evaæ «aÂkoÂiko vÃda÷ prasakta÷ | sa puna÷ katham iti |

hanta cet puna÷ ÓÆnyÃ÷ sarvahhÃvÃs tena tvadvacanaæ ÓÆnyam sarvabhÃvÃntargatatvÃt tvadvacanasya | tena ÓÆnyena prati«edhÃnupapatti÷ | tatra ya÷ prati«edha÷ ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃva iti anupapanna÷ | 1 | upapannaÓ cet puna÷ ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti prati«edhas tena tvadvacanaÓÆnyatvÃd anena prati«edho anupapanna÷ | 2 | atha ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvÃs tvadvacana¤ cÃÓÆnya÷ yena prati«edhas tena tvadvacanaæ sarvatrÃsaæg­hÅtaæ | (#<Vv 222>#) tatra d­«ÂÃntavirodha÷ | 3 | sarvatra cet puna÷ g­hÅtaæ tvadvacanaæ sarvabhÃvÃÓ ca ÓÆnyÃ÷ | tena tad api ÓÆnyaæ ÓÆnyatvÃd anena nÃsti prati«edha÷ | 4 | atha ÓÆnyam asti vÃnena prati«edha÷ ÓÆnya÷ sarvabhÃvà iti tena ÓÆnyÃpi sarvabhÃvÃ÷ kÃryakriyÃsamarthà samarthabhaveyu÷ | na caitad i«Âaæ | 5 | atha ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvÃ÷ na ca kÃryaæ kriyÃsamarthaæ bhavaæti mà bhÆt d­«ÂÃntavirodha iti k­tvà ÓÆnyena tvadvacanena sarvabhÃvÃsvabhÃvo prati«edho nopapanna iti | 6 |

ki¤cÃnyat | evaæ tadastitvÃt vai«amikatvaprasaÇga÷ | ki¤cit ÓÆnyaæ ki¤cid aÓÆnyam iti | tasmiæÓ ca vaisamikatve viÓe«ahetur vaktavya÷ | yena hi viÓe«ahetunà ki¤cit ÓÆnyaæ ki¤cid aÓÆnyaæ syÃt | sa ca nopadi«Âo hetu÷ | tatra yad uktaæ ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti tan na ||

(#<Vv 224>#)
ki¤cÃnyat

#<mà Óabdavad ity etat syÃt te buddhir na caitad upapannam  /
ÓabdenÃtra satà bhavi«yato vÃraïaæ tasya  // NagVv_3 //>#

syÃt te buddhi÷ yathà nÃma kaÓcit brÆyÃt mà Óabdaæ kÃr«År mà Óabdaæ kÃr«År iti | tena ca Óabdena vyÃvartanaæ kriyate | evam eva ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti | ÓÆnyena vacanena sarvatà sarvabhÃvasvabhÃvavyÃvartanaæ kriyata iti |

atra vayaæ brÆma÷ | etad apy anupapannaæ kiæ kÃraïaæ | satà hy atra Óabdena hy atra bhavi«yata÷ Óabdasya prati«edha÷ kriyate | na punar iha bhavata÷ satà vacanena sarvabhÃvasvabhÃvaprati«edha÷ kriyate | tava hi matena vacanam apy asat | sarvabhÃvasvabhÃvo 'py asat | tasmÃd ayaæ mà Óabdavad iti vi«ayopanyÃso 'sann iti ||

(#<Vv 226>#)
ki¤ca

#<pratiprati«edhyo 'py evam iti mataæ bhavet tad asad eva  /
evaæ tava pratij¤a lak«aïato dÆ«yate na mama  // NagVv_4 //>#

syÃt te buddhi÷ prati«edha÷ prati«edhyo 'py anenaiva kalpenÃnupapanna÷ | tatra yad bhavÃn sarvabhÃvasvabhÃvaprati«edhaÓÆcanaæ prati«edhayati | tad anupapannam iti |

atra vayaæ brÆma÷ | etad aÓabdena sad eva | kasmÃt tava ca hi pratij¤Ãlak«aïaprÃptam etan na mama bhavÃn iha bravÅti | ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti nÃhaæ | tasmÃt tvatpratij¤Ãn na(?)payÃmi | pÆrvaka÷ pak«o na mama | tatra yad uktaæ prati«edha÷ prati«edhyo 'py evaæ matam iti | upapannaæm iti || tan na |

(#<Vv 228>#)
ki¤cÃnyat |

#<pratyak«eïa hi tÃvad yady upalabhya vinivartayasi bhÃvÃn  /
tan nÃsti pratyak«aæ bhÃvà yenopalabhyante  // NagVv_5 //>#

yadi pratyak«ata÷ sarvabhÃvÃn upalabhya bhavÃn nivartayati ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti | tad anupapannaæ | kasmÃt pratyak«am api hi pramÃïaæ svabhÃvÃntargatatvÃt ÓÆnyaæ | yo 'pi sarvabhÃvÃn upalabhate so 'pi ÓÆnyas tasmÃt pratyak«eïa pramÃïena nopalambhabhÃvo anupalabdhasya ca prati«edhÃnupapatti÷ ÓÆnya÷ sarvabhÃvà iti | tad anupapannaæ

(#<Vv 230>#)
syÃt te buddhi÷ | anumÃnenÃgamenopÃnena và sarvabhÃvÃn upalabhya sarvabhÃvavyÃvartanaæ kriyata iti ||

atra brÆma÷ |

#<anumÃnaæ pratyuktaæ pratyak«eïÃgamopamÃne ca  /
anumÃnÃgamasÃdhyà ye 'rthà d­«ÂÃntasÃdhyÃÓ ca  // NagVv_6 //>#

anumÃnam apy upamÃnÃgamÃÓ ca pratyak«eïa pramÃïena pratyuktÃ÷ | yathà hi pratyak«aæ pramÃïaæ ÓÆnyaæ sarvabhÃvÃnÃæ ÓÆnyatvÃt | evam anumÃnamopamÃgamÃpi ÓÆnyÃ÷ | sarvabhÃvÃnÃæ ÓÆnyatvÃt | ye 'py anumÃnasÃdhyÃrthà ÃgamasÃdhyà upamÃnasÃdhyÃÓ ca | te 'pi ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvÃnÃæ ÓÆnyatvÃt* anumÃnopamÃnÃgamaiÓ ca yo 'pi bhÃvÃn upalabhate so 'pi ÓÆnya÷ tasmÃt bbÃvÃnÃm upalambhÃbhÃvo 'nupalabdhÃnä ca svabhÃvaprati«edhÃnupapatti÷ | tatra yad uktaæ ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti | tan na ||

(#<Vv 232>#)
ki¤cÃnyat |

#<kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ dharmÃvasthavidaÓ ca manyante  /
kuÓalaæ janasvabhÃvaæ Óe«e«v apy e«a viniyoga÷  // NagVv_7 //>#

iha dharmÃvasthÃvido manyante kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃm ekonaviæÓaæ Óataæ | tadyathà ekadeÓo vij¤Ãnasya vedanÃyÃ÷ | saæj¤ÃyÃÓ cetanÃyÃ÷ | sparÓasya manasikÃrasya chandasyÃdhimok«asya vÅryasya sm­te÷ samÃdhe÷ praj¤Ãyà upek«ÃyÃ÷ prayogasya saæprayogasya prÃpto 'dhyÃÓayasya prativirate÷ vyavasÃyà autsukyasya | unmÆrdhe utsÃhasya avyÃrtyasya vasitÃyÃ÷ pratipatter avipratÅsÃrasya dh­ter adhyavasÃyasya | anauk«ekasya ananumƬhyanutsÃrasya | prÃpaïÃyÃ÷ praïidhe÷ madasya vi«ayÃnÃæ viprayogasya | aniryÃïikatÃyà utsÃdasya | sthiter anityatÃyÃ÷ samarthÃgatasya jarÃyÃ÷ paridrÃsyatÃrate÷ | vitarkÃnÃæ prÅte÷ pramÃdasya aprasrabdhe÷ | vyavahÃratÃyÃ÷ | prek«upratikÆlasya pradak«iïagrÃhasya vaiÓÃradyagauravasya citrÅkÃrasya (#<Vv 234>#) bhakter abhakte÷ suÓrÆ«ÃyÃ÷ sÃdarasyÃnÃdarasya prasrabdhe÷ | hÃsasya vÃca÷ vi«pandanÃyÃ÷ siddhasyÃprasÃdasya aprasrabdhe÷ vyavahÃratÃya÷ | dÃk«yasya sauratyasya vipratisÃrasya Óokasya | upÃyÃsÃyas vÅtasya | apradak«iïagrÃhasya saæepasya saævarÃïÃæ pariÓuddher adhyÃÓayasya rÆpasyeti | Óraddhà hrÅr Ãrjavam ava¤canaæ | upasama acÃmala saprasÃdamÃrdavaæ pratisaækhyÃnaæ nirveda 'paridÃha÷ | amada alobha ado«a amoha asarvat* apratini÷sarga÷ vibhava apatrayà apariÓucchadanaæ mÃnanaæ kÃruïyaæ maitrÅ adÅnatÃdaritamari.(d)ha + + nupanÃha÷ alÅ cetaso paryÃdÃnaæ k«Ãnti÷ | vyavasadu Ãsaurakyam iti bhÃgÃnvayaæ | puïyaæ | asaæj¤isamÃpatti÷ | nairyÃïikatÃsarvaj¤atÃsaæsk­tà dharmÃ÷ ity ekonaviæÓaæ Óataæ kuÓalÃnÃæ kuÓala÷ svabhÃva÷ ||

(#<Vv 236>#)
tathÃkuÓalÃnÃm akuÓala÷ svabhÃva÷ | niv­ttÃvyÃk­ta÷ | prak­tÃvyÃk­tÃnÃæ prak­tÃvyÃk­ta÷ | kÃmoktÃnÃæ kÃmokta÷ | rÆpoktÃnÃæ rÆpokta÷ | ÃrÆpyoktÃnÃm ÃrÆpyokta÷ | anÃÓravÃïÃm anÃÓrava÷ | du÷khoktÃnÃæ du÷khokta÷ | samudayoktÃnÃæ samudayokta÷ | nirodhoktÃnÃæ nirodhokta÷ | mÃrgoktÃnÃæ mÃrgokta÷ | bhÃvanÃprahÃtavyÃnÃæ bhÃvanÃprahÃtavya÷ | aprahÃtavyÃnÃm aprahÃtavya÷ | prahÃtavyÃnÃæ prahÃtavya÷ | yasmÃd evam anekaprakÃro dharmasvabhÃvo d­«Âa÷ | tasmÃd iha yad uktaæ | ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvÃ÷ ni÷svabhÃvatvÃt ÓÆnya iti tan na |

(#<Vv 238>#)
ki¤cÃnyat |

#<nairyÃïikasvabhÃvo dharmo nairyÃïikÃÓ ca ye te«Ãæ  /
dharmÃvasthoktÃnÃm eva ca nairyÃïikÃdÅnÃæ  // NagVv_8 //>#

iha ca dharmo 'vasthoktÃnÃæ nairyÃïikÃnÃæ dharmÃïÃæ niryÃïika÷ svabhÃva÷ | anairyÃïikÃnÃm anairyÃïika÷ | bodhyaÇgikÃnÃæ bodhyaÇgika÷ | abodhyaÇgikÃnÃm abodhyaÇgika÷ | bodhipÃk«ikÃïÃæ bodhipÃk«ika÷ | abodhipÃk«ikÃïÃm abodhipÃk«ika÷ | evaæ Óe«ÃïÃæ tad yasmÃd evam anekaprakÃro dharmÃïÃæ svabhÃvo d­«Âa÷ | yasmÃd yad uktaæ ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvÃ÷ | ni÷svabhÃvatvÃt ÓÆnyà iti na ||

ki¤cÃnyat |

#<yadi ca na bhavet svabhÃvo dharmÃïÃæ ni÷svabhÃva ity evaæ  /
nÃmÃpi bhavet naivaæ nÃmÃpi nirvastukan nÃsti  // NagVv_9 //>#

yadi ca dharmÃïÃæ svabhÃvo bhÃvÃnÃæ svabhÃvÃnÃæ sadbhÃvÃc cÃÓÆnya÷ sarvabhÃvÃ÷ | tatra yad uktaæ ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvà ni÷svabhÃvatvÃt ÓÆnyà iti tan na ||

(#<Vv 240>#)
ki¤cÃnyat |

#<atha vidyate svabhÃva÷ sa ca dharmÃïÃæ na vidyate tasmÃt  /
dharmair vinà svabhÃva÷ sa yasyÃsti tad yuktam upade«Âum  // NagVv_10 //>#

atha manyase mà bhÆd avastukaæ nÃmeti k­tvÃsti svabhÃva÷ | sa punar dharmÃïÃæ na saæbhavati | evaæ dharmaÓÆnyatà ca ni÷svabhÃvatvÃd dharmÃïÃæ siddhà bhavi«yati | na ca nirvastukan nÃmeti |

atra vayaæ brÆma÷ | evaæ kasyedÃnÅæ sa svabhÃvo dharmavinirmuktasyÃrthasya tad yuktam upade«Âum artha÷ | sa ca nopadi«Âas tasmÃd yà kalpanÃsti svabhÃvo na punar dharmÃïÃm iti sà hÅnà ||

ki¤cÃnyat |

#<sata eva prati«edho nÃsti ghaÂo geha ity ayaæ yasmÃt  /
d­«Âa÷ prati«edho yaæ sata÷ svabhÃvasya te tasmÃt  // NagVv_11 //>#

iha ca sato 'rthasya prati«edha÷ kriyate nÃmata÷ | tadyathà nÃsti ghaÂo geha iti | sato ghaÂasya prati«edha÷ kriyate | nÃsata÷ | evam eva nasti svabhÃvo dharmÃïÃm iti | sata÷ svabhÃvasya prati«edha÷ prÃpnoti nÃmata÷ | tatra yad uktaæ | ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvÃ÷ ni÷svabhÃvatvÃt ÓÆnyà iti tan na || prati«edhasaæbhavÃd eva hi sarvabhÃvasvabhÃvasvabhÃvo 'prati«iddha÷ ||

(#<Vv 242>#)

#<atha nÃsti sa svabhÃva÷ kin na prati«idhyate tvayÃnena  /
vacanena rte vacanÃt prati«edha÷ sidhyate hy asata÷  // NagVv_12 //>#

nÃsty eva svabhÃvà ity anena vacanena ni÷svabhÃvà bhÃvà iti kiæ bhavatà prati«idhyate | asato hi vacÃd vinà siddha÷ prati«edha÷ | tadyathÃgne÷ Óaityasya | ayaæ sthairyasya |

ki¤cÃnyat |

#<bÃlÃnÃm iva mithyà m­gat­«ïÃyÃæ yathÃjalagrÃha÷  /
evaæ mithyÃ÷ grÃha÷ syÃt te prati«idhyate hy asata÷  // NagVv_13 //>#

syÃt te buddhi÷ yathà bÃlÃnÃæ m­gat­«ïÃyÃæ mithyÃjalam iti grÃho bhavati | nanu nirjalà sà m­gat­«ïeti tatra paï¬itajÃtÅyena puru«eïocyate | tasya mithyÃgrÃhasya vinivartanÃrtham evan ni÷svabhÃve«u ya÷ svabhÃvo grÃha÷ satvÃnÃæ tasya vyÃvartanÃrthan ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvà ity ucyata iti ||

atra brÆma÷ |

(#<Vv 244>#)

#<nanv evaæ saty asti grÃho grÃhya¤ ca tadgrahÅtà ca  /
prati«edha÷ prati«edhyaæ prati«edhà ceti «aÂkaæ tat  // NagVv_14 //>#

yady evaæ nanv evaæ saty asti tÃvat satvÃnÃæ mithyÃgrÃha÷ | asti grÃhyaæ santi satvà grahÅtÃra÷ | asti prati«edha÷ tasyÃpi mithyÃgrÃhasyÃsti prati«edhyaæ yad idaæ mithyÃgrÃhyaæ nÃma | santi prati«edhÃro yu«madÃdayo 'sya mithyÃgrÃhasyeti siddhaæ «aÂkam | «aÂkasyÃsya prasiddhatvÃt | yad uktaæ ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti tan na ||

#<atha naivÃsti grÃho na ca grÃhyaæ na ca grahÅtÃra÷  /
prati«edha÷ prati«edhyaæ prati«edhÃro 'py ata na santi  // NagVv_15 //>#

atha mà bhÆd e«a do«a iti k­tvà naiva grÃho 'sti naiva grÃhyaæ na ca grahÅtÃra iti | evaæ sati yo 'sau grÃhasya prati«edha÷ ni÷svahhÃvÃ÷ sarvabhÃvà iti | so 'pi nÃsti prati«edhyam api nÃsti prati«edhÃro 'pi na santi |

(#<Vv 246>#)

#<prati«edha÷ prati«edhyaæ prati«edhÃrÃaÓ ca yady uta na santi  /
siddhà hi sarvabhÃvà ye«Ãm evaæ svabhÃvaÓ ca  // NagVv_16 //>#

yadi ca na prati«edho na prati«edhyaæ na prati«eddhÃra÷ santy apratisiddhÃ÷ sarvabhÃvà asti ca sarvabhÃvÃnÃæ svabhÃva÷ ||

ki¤cÃnyat |

#<heto÷ svato na siddhi÷ nai÷svÃbhÃvyÃt kuto hi te hetu÷  /
nirhetukasya siddhir na copapannÃsya te 'rthasya  // NagVv_17 //>#

ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvà ity etasmin arthe te hetor asiddhi÷ | kiæ kÃraïaæ ni÷svabhÃvatvÃd dhi sarvabhÃvÃnÃæ ÓÆnyatvÃn na tato hetu÷ | asati hetau nirhetukasyÃrthasya ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti kuta eva prasiddhi÷ || tatra yad uktaæ ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti tan na ||

ki¤cÃnyat |

#<yadi cÃheto÷ siddhi÷ svabhÃvavinivartanasya te bhavati  /
svÃbhÃvyasyÃstitvaæ mamÃpi nirhetukaæ siddhaæ  // NagVv_18 //>#

atha manyase nairhetukÅ siddhi÷ ni÷svabhÃvatvasya bhÃvÃnÃm iti | yathà tava svabhÃvanirvartanaæ nirhetukaæ siddhaæ | tathà mamÃpi svabhÃvasatbhÃvo 'pi nirhetuka÷ siddha÷ ||

(#<Vv 248>#)

#<atha hetor astitvaæ bhÃvÃnai÷svÃbhÃvyam ity anupapannam  /
loko nai÷svabhÃvyÃn na hi kaÓcana vidyate bhÃva÷  // NagVv_19 //>#

iha yadi hetor astitvaæ manyase | ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvà iti tad anupapannaæ || kiæ karaïaæ | na hi loke ni÷svabhÃva÷ kaÓcid bhÃvo 'sti ||

ki¤cÃnyat |

#<pÆrvaæ cet prati«edha÷ paÓcÃt prati«edhyam iti na copapannam  /
yaÓ cÃnupapanno yugapac ca yata÷ svabhÃvo 'san  // NagVv_20 //>#

iha pÆrvaæ cet prati«edha÷ paÓcÃc ca prati«edhyaæ | ni÷svabhÃvyaæ nopapannaæ | asati hi prati«edhye kasya prati«edha÷ || atha paÓcÃt prati«edha÷ pÆrvaæ prati«edhyam iti ca nopapannaæ | siddhe hi prati«edhye kiæ prati«edha÷ karoti | atha yugapatprati«edha÷ prati«edhye tathÃpi na prati«edhya÷ prati«edhyasyÃrthasya kÃraïaæ prati na prati«edhya÷ | na prati«edhasya ca | yathà yugapadutpannayor govi«Ãïayo÷ naiva dak«iïaæ savyasya kÃraïaæ savyaæ và dak«iïasya gÃraïaæ bhavatÅti | tatra yad uktaæ ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvà iti tan na |

(#<Vv 250>#)
atrocyate | yat tÃvad bhavatoktaæ

sarve«Ãæ bhÃvÃnÃæ sarvatra na vidyate svabhÃvaÓ cet |
tvadvacanam asvabhÃvaæ na nivartayituæ svabhÃvam alam iti | [1]

atra brÆma÷ |

#<hetupratyayasÃmagrÃæ p­thagbhÃve 'pi madvaco na yadi  /
nanu ÓÆnyatvaæ siddhaæ bhÃvÃnÃm asvabhÃvatvÃt  // NagVv_21 //>#

yadi madvaco hetau nÃsti mahÃbhÆte«u saæprayukte«u viprayukte«u và pratyaye«u nÃsti | ura÷kaïthojihvÃdantatÃlunÃsikamÆrdhaprabh­ti«u ya + + sÃmagryÃm asti heæpratyayasÃmagrÅæ vinirmuktaæ p­thag vÃsti | tasmÃn ni÷svabhÃvà ni÷svabhÃvatvÃc chÆnyaæ | evaæ | nanu ÓÆnyatvaæ siddhaæ ni÷svabhÃvatvÃd asya madÅyavacasa÷ | yathà caitan madvacaæ ni÷svabhÃvatvÃc chÆnyaæ | tathà sarvabhÃvà ni÷svabhÃvatvÃc chÆnyà iti | yad bhavatoktaæ tvadÅyavacasa÷ ÓÆnyatvÃt ÓÆnyatà sarvabhÃvÃnÃæ nopapadyata iti tan na ||

(#<Vv 252>#)
ki¤cÃnyat |

#<yaÓ ca pratÅtya bhÃvÃnÃæ ÓÆnyateti taæ brÆ + +  /
yas tu pratÅtyabhÃvo bhavati hi tasyÃsvabhÃvatvaæ  // NagVv_22 //>#

ÓÆnyatÃrtha¤ ca bhavÃn bhÃvÃnÃm anavasamya ÓÆnyatÃrtham aj¤Ãtvà prav­tti upÃlambhaæ vaktuæ tvadvacanasya ÓÆnyatvÃt tvadvacanasya ni÷svabhÃvatvÃd evaæ tvadvacanena ni÷svabhÃvena bhÃvÃnÃæ svabhÃvaprati«edho nopapadyata iti | iha hi ya÷ pratÅtya bhavÃnÃæ bhÃva÷ sà ÓÆnyatà | kasmÃn ni÷svabhÃvatvÃt | ye hi pratÅtyasamutpÃnnà bhÃvÃs te sa sasvabhÃvà bhavanti | svabhÃvÃbhÃvÃt | tasmÃd dhetupratyayÃpek«atvÃt | yadi hi svabhÃvato bhÃvà bhaveyu÷ | pratyÃkhyÃyÃpi hetupratyayÃæÓ ca bhaveyu÷ | na cevaæ bhavanti | tasmÃn ni÷svabhÃvÃ÷ ni÷svabhÃvatvÃc chÆnyà ity abhidhÅyante | evaæ madÅyam api vacanaæ | pratÅtyasamutpannatvÃn ni÷svabhÃvaæ ni÷svabhÃvatvÃt ÓÆnyam ity upapannaæ |

(#<Vv 254>#)
yathà ca pratÅtyasamutpannatvÃt svabhÃvaÓÆnyÃ÷ | rathapaÂaghaÂÃdaya÷ sve«u sve«u kÃrye«u këÂhÃhaïam­ttikaharaïamadhÆdakapayasÃæ dhÃraïà ÓÅtavÃtÃtapaparitrÃïaprabh­ti«u vartante | evam idaæ madÅyavacanaæ pratyayasamutpannatvÃn ni÷svabhÃvaæ ni÷svabhÃvatvaprasÃdhanaæ pratyayabhÃvÃnÃæ vartate | tra yad uktaæ | ni÷svabhavatvÃt tvadÅyavacanasya ÓÆnyatvaæ ÓÆnyatvÃt tasya ca tena sarvabhÃvasvabhÃvaprati«edha upapannam iti tan na ||

(#<Vv 256>#)
ki¤cÃnyat |

#<nirmitako nirmitakaæ mÃyÃpuru«a svamÃyayà s­«Âam  /
prati«edhayati yadvat prati«edho yaæ tathaiva syÃt  // NagVv_23 //>#

yathà nirmitaka÷ puru«am abhyÃpataæ tu kaÓcid arthena vartamÃnaæ prati«edhayet | mÃyÃkÃreïa và s­«Âo mÃyÃpurn«o 'nyaæ mÃyÃpuru«a samabhyava tan na kasminÓcid arthe vartamÃnaæ prati«edhayet | tatra yo nirmitaka÷ puru«a÷ prati«edhyate sa ÓÆnya÷ ya÷ prati«edhayati so 'pi mÃyÃpuru«a÷ ÓÆnya evam eva madvacanena ÓÆnyena sarvabhÃvÃnÃæ svabhÃvaprati«edha upapanna÷ || tatra yad bhavatoktaæ | ÓÆnyatvÃt tvadvacanasya sarvabhÃvasvabhÃvaprati«edho nopapannam iti na tan na | «aÂkoÂiko vÃda ukta÷ sa evaæ pratisiddha÷ naiva hy evaæ sati na sarvabhÃvÃntargataæ madvacanaæ nÃpy aÓÆnyaæ nÃpi sarvabhÃvÃÓÆnyÃ÷ |

(#<Vv 258>#)
yat punar bhavatoktam

atha sasvabhÃvam etad vÃkyaæ pÆrvà hatà pratij¤Ã te
vai«amikatvaæ tasmin viÓe«ahetuÓ ca vaktavya ity [2]

atrÃpi brÆma÷ |

#<na svÃbhÃvikam etad vÃkyaæ tasmÃn na vÃdahÃnir me  /
nÃsti ca vai«amikatvaæ viÓesahetuÓ ca na nigadya÷  // NagVv_24 //>#

na tÃvad etan mama vacanaæ pratÅtyasamutpannatvÃt svabhÃvopapannaæ yathà pÆrvam uktaæ | svabhÃvÃnupapannatvÃt ÓÆnyaæ | yasmÃc ca idam api madvacanaæ ÓÆnyaæ Óe«Ãpi sarvabhÃvÃ÷ ÓÆnyÃs tasmÃn nÃsti vai«amikatvaæ | yadi hi vayaæ brÆma÷ | idaæ vacanam aÓÆnyaæ Óe«Ã÷ sarvabhÃvÃ÷ ÓÆnyà iti tato vai«amikatvaæ | syÃn na caitad evaæ tasmÃn na vai«amikatvaæ | yasmÃc ca vai«amikatvaæ na saæbhavati idaæ vacanam aÓÆnyaæ Óe«Ã÷ puna÷ sarvabhÃvÃ÷ ÓÆnyà iti | tasmÃd asmÃbhir viÓe«ahetur api na vaktavya÷ anena idaæ vacanaæ aÓÆnyaæ sarvabhÃvÃ÷ puna÷ ÓÆnyà iti | tatra yad bhavatoktaæ vÃdahÃnis te vai«amikatvaæ ca viÓe«ahetuÓ ca tvayà vaktavya iti tan na |

(#<Vv 260>#)
yat punar bhavatoktaæ |

mà Óabdavad ity etad asmÃt te buddhir na caitad upapannaæ |
Óabdena hy atra satà bhavi«yato vÃraïaæ tasyeti | [3]

atra brÆma÷ |

#<mà Óabdavad iti nÃyaæ d­«ÂÃnto yas tvayà mamÃrahdha÷  /
Óabdena hi tac ca Óabdasya vÃraïaæ naidam eva ca÷  // NagVv_25 //>#

nÃpy ayam asmÃkaæ d­«ÂÃnta÷ | yathà kaÓcin mà Óabdaæ kar«År iti bruvaæ Óabdam eva karoti Óabda¤ ca prati«edhayati | yadvat ÓÆnyena vacanena ÓÆnyatÃæ prati«edhayati | kiæ kÃraïaæ | atra hi d­«ÂÃnte Óabdena Óabdasya vyÃvartanaæ kriyate | na caitad evaæ vayaæ brÆma÷ | ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvÃ÷ ni÷svabhÃvatvÃt tad aÓÆnyÃm iti |

(#<Vv 262>#)
kiæ karaïaæ

#<nai÷svabhÃvyÃnÃæ cen nai÷svÃbhÃvyena vÃraïaæ yadi hi  /
nai÷svabhÃvyanirv­ttau svabhÃvyaæ hi prasiddhaæ syÃt  // NagVv_26 //>#

yathà mà Óabdam iti Óabdena Óabdasya vyÃvartanaæ kriyate | evaæ yadi nai÷svabhÃvyena vacanena nai÷svabhÃvyÃnÃæ vyÃvartanaæ kriyate tato 'yaæ d­«ÂÃntopapanna÷ syÃt | iha tu nai÷svabhÃvyena vacanena bhÃvÃnÃæ svabhÃvaprati«edha÷ kriyate | evaæ yadi nai÷svabhÃvyena vacanena ni÷svabhÃvÃnÃæ nai÷svabhÃvyaprati«edha÷ kriyate | nai÷svabhavyaprati«edhÃd eva sasvabhÃvà bhaveyu÷ | sasvabhÃvatvÃd aÓÆnyÃ÷ syu÷ | ÓÆnyatä ca vayaæ bhÃvÃnÃm Ãcak«mahe nÃÓÆnyatÃm ity ad­«ÂÃnta evÃyam iti |

(#<Vv 264>#)

#<atha và nirmitakÃyÃæ yathà striyÃæ striyam ity asatgrÃham  /
nirmitaka÷ pratihanyÃt kasyacid evaæ bhaved ettata  // NagVv_27 //>#

atha và kasyacit puru«asya nirmitakÃyÃæ striyÃæ svabhÃvaÓÆnyÃyÃæ paramÃrthata÷ striyam ity asadgrÃha÷ | syÃd eva tasyÃæ tenÃsadgrÃheïa rÃgam utpÃdayet | tad yathà tathÃgatena và tacchrÃvakeïa và nirmitako nirmita÷ syÃt | tathÃgatÃdhi«ÂhÃnena và tathÃgatasrÃvakÃdhi«ÂhÃnena và tasya tam asadgrÃhaæ vinivartayet | evam eva nirmitakopamena ÓÆnyena vacanena nirmitakastrÅsad­Óye«u ni÷svabhÃve«u yo 'yaæ svabbÃvagrÃha÷ sa nivartyate sa prati«idhyate | tasmÃd ayam atra d­«ÂÃnta÷ ÓÆnyatÃprasÃdhanaæ pratyupapadyamÃno netara÷ |

(#<Vv 266>#)

#<atha và sÃdhyasamo yaæ hetur na hi vidyate dhvane÷ sattà  /
saævyavahÃra¤ ca vayaæ nÃnabhyupagamya kathayÃma÷  // NagVv_28 //>#

mà Óabdavad iti sÃdhyasama evÃyaæ hetu÷ | kasmÃt sarvabhÃvÃnÃæ nai÷svabhÃvyenÃviÓi«ÂatvÃt | na hi tasya dhvane÷ pratÅtyasamutpannatvÃt | svabhavaæ sattÃ÷ vidyate | tasyÃ÷ svabhÃvasattÃyÃ÷ avidyamÃnatvÃt |

yad uktaæ

Óabdena hy atra sattà bhavi«yato vÃraïaæ tasyeti |

tat vyÃhanyate |

api ca na vayaæ vyavahÃrasatyaæ pratyÃkhyÃya vyavahÃrasatyam anabhyupagamya kathayÃma÷ | ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti | na hi vyavahÃrasatyam anÃgamya Óakyà dharmadeÓanà kartuæ |

yathoktaæ

vyavahÃram anÃÓritya paramÃrtho na deÓyate |
paramÃrtham anÃgamya nirvÃïaæ nÃdhigamyata iti | [= MMK 24.18]

tasmÃn madvacanavat ÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvÃ÷ sarvabhÃvÃnä ca ni÷svabhÃvatvam ubhayathopapadyamÃnam iti ||

(#<Vv 268>#)
yat punar bhavatoktaæ |

prati«edha÷ prati«edhyo 'py evam iti mataæ bhavet tad asad eva |
evaæ tava pratij¤Ã lak«aïato dÆ«yeta na mameti | [4]

atra brÆma÷ |

#<yadi kÃcana pratij¤Ã tatra syÃn na me tat* e«a me bhaved do«a÷  /
nÃsti ca mama pratij¤Ã tasmÃn naivÃsti me do«a÷  // NagVv_29 //>#

yadi ca kÃcin mama pratij¤Ã syÃt tato mama pratij¤Ãlak«aïaprÃptatvÃt sa pÆrvako do«a÷ | yathà tvayoktaæ bhÃvÃ÷ tathà mama syÃn na ca mama kÃcid asti pratij¤Ã | tasmÃt sarvahhÃve«u ÓÆnye«v atyantopaÓÃnte«u prak­tivivikte«u kuta÷ pratij¤Ãlak«aïaprÃpti÷ kuta÷ pratij¤Ãlak«aïatÃprÃptik­to do«a÷ | tatra yat bhavatoktaæ pratij¤Ãlak«aïaprÃptatvÃt tavaiva do«a iti tan nÃsti |

(#<Vv 270>#)
yat punar bhavatoktaæ

pratyak«eïa hi tÃvad yady upalabhya nivartayasi bhÃvÃn
tan nÃsti pratyak«aæ bhÃvà yenopalabhyaæta | [5]

anumÃnaæ pratyuktaæ pratyak«eïÃgamopamÃne
cÃnumÃnÃgamasÃdhyà ye 'rthà d­«ÂÃntasÃdhyÃÓ ceti | [6]

atra vayaæ brÆma÷ |

#<yadi ki¤cid upalabheyaæ pravarteyaæ nivartayeyaæ và  /
pratyak«Ãdibhir arthais tadabhÃvÃn me 'nupÃlambha÷  // NagVv_30 //>#

yady ahaæ ki¤cid artham upalabheyaæ pratyak«ÃnumÃnopa + + + + hetubhi÷ pramÃïai÷ | caturïÃæ và pramÃïÃnÃæ | anyatamÃnyatamena | ata evaæ pravartayeyaæ vÃrtham evÃhaæ ki¤cin nopalabhate tasmÃn na pravartayÃmi na nivartayÃmi | tatraivaæ sati yau bhavatopÃlambhokta÷ | yadi pratyak«ÃdÅnÃæ pramÃïÃnÃm anyatamena upalabhya bhÃvÃn vinivartayasÅti | nanu bhavatoktÃni pramÃïÃni na santi taiÓ ca pramÃïair api gamyÃrthà iti sa me bhavaty evÃnupÃlambha iti |

(#<Vv 272>#)
+ + + + |

#<yadi ca pramÃïatas te«Ãæ te«Ãæ prasiddhir arthÃnÃm  /
te«Ãæ puna÷ prasiddhiæ brÆhi kathaæ te«Ãæ pramÃïÃnÃæ  // NagVv_31 //>#

prasiddhir iti

yadi ca pramÃïatas te«Ãæ te«Ãm arthÃnÃæ prameyÃnÃæ siddhiæ manyase yathà mÃnair meyÃnÃæ | tathà te«Ãm idÃnÅæ pratyak«ÃnumÃnopamÃnÃgamÃnÃæ caturïÃæ pramÃïÃnÃæ kuta÷ prasiddhi÷ | yadi tÃvan ni÷pramÃïÃnÃæ pramÃïaæ syÃn nÃde÷ siddhis tatrÃsti naiva madhyasya nÃntasya | yadi puna÷ manyase pramÃïai÷ prasiddhi÷ pramÃïato 'rthÃnÃæ prasiddhir iti | hÅyate pratij¤Ã |

(#<Vv 274>#)
tathÃpi

#<anyai÷ yadi pramÃïai÷ pramÃïasidhir bhavaty anavasthà syÃn  /
nÃde÷ siddhis tatrÃsti naiva madhyasya nÃntasya  // NagVv_32 //>#

yadi punar manyase | pramÃïai÷ prameyÃïÃæ prasiddhis te«Ãæ pramÃïÃnÃm anyai÷ pramÃïai÷ prasiddhir anavasthÃprasaÇga÷ | anavasthÃprasaÇge ko do«a÷ |

nÃde÷ siddhis tatrÃsti naiva madhyasya nÃntasya |

asyÃnavasthÃprasaÇge Ãde÷ siddhir nÃsti | kiæ kÃraïaæ te«am api hi pramÃïÃnÃm anyai÷ pramÃïai÷ siddhis te«Ãm anyair iti nÃsty Ãdi÷ | Ãder asadbhÃvÃt kuto madhyaæ kuto anta÷ | tasmÃt te«Ãæ pramÃïÃnÃm anyai÷ pramÃïai÷ prasiddhi÷ nopapadyateti |

(#<Vv 276>#)

#<te«Ãm atha pramÃïair vinà prasiddhi÷ vihÅyate vÃda÷  /
vai«amikatvaæ tasmin viÓe«ahetuÓ ca vaktavya÷  // NagVv_33 //>#

atha manyase te«Ãæ pramÃïÃnÃæ vinà pramÃïai÷ prasiddhi÷ prameyÃnÃæ punar arthÃnÃæ pramÃïai÷ prasiddhir iti | evaæ sati yas te vÃda÷ pramÃïai÷ prasiddhir arthÃnÃm iti hÅyate vai«amikatva¤ ca bhavati | ke«Ã¤cit | arthÃnÃæ pramÃïai÷ prasiddhi÷ ke«Ã¤cin neti viÓe«ahetuÓ ca vaktavya÷ | yena hetunà ke«Ãæcid arthÃnÃæ pramÃïai÷ prasiddhi÷ ke«Ã¤cin neti | sà ca nopadi«Âa÷ tasmÃd iyam api kalpanà nopapanneti |

atrÃha | pramÃïÃny eva mama svÃtmÃnaæ parÃtmÃna¤ ca prasÃdhayanti | yathoktaæ |


dyotayati svÃtmÃnaæ yathà hutÃsa÷ tathà parÃtmÃnaæ |
svaparÃtmÃnÃv e«Ãæ prasÃdhayanti pramÃïÃni |

param iva svÃtmÃnaæ parÃtmÃna¤ ceti ||

(#<Vv 278>#)
atrocyate |

#<vi«amopanyÃso 'yaæ na hy ÃtmÃnaæ prakÃÓayaty agni÷  /
na hi tasyÃnupalabdhi÷ d­«ÂÃ tamasÅva kumbhasya  // NagVv_34 //>#

vi«ama evÃyam upanyÃsa÷ | agnivat pramÃïÃni svÃtmÃna¤ ca prasÃdhayanti parÃtmÃna¤ ca prasÃdhayantÅti | na hy agnir ÃtmÃnaæ prakÃÓayati | yadi hi yathà prÃg evÃgninà aprakÃÓitas tamasi kumbho nopalabhyate | athottarakÃlam upalabhyate 'gninà prakÃÓita÷ san evam eva yady agninà na prakÃÓita÷ prÃg agni÷ syÃd uttarakÃlam agne÷ prakÃÓanaæ syÃt | ata÷ svÃtmÃnaæ prakÃÓayen naitad evaæ | tasmÃd iyam api kalpanà nopapadyanteti |

(#<Vv 280>#)

ki¤cÃnyat |

#<yadi ca svÃtmÃnam ayaæ tvadvacanena prakÃÓayaty agni÷  /
param iva na tv ÃtmÃnaæ paridhak«yaty api hutÃÓa÷  // NagVv_35 //>#

yadi ca tvadvacanena yathà parÃtmÃnaæ prakÃÓayaty agni÷ evam eva svÃtmÃnam api prakÃÓayaty agnir iti | nanu yathà parÃtmÃnaæ dahati | evam eva svÃtmÃnam api dhak«yatÅti | na caitad evaæ | tatra yad uktaæ parÃtmÃnam iva svÃtmÃnaæ prakÃÓayaty agnir iti tan na ||

ki¤cÃnyat |

#<yadi ca svaparÃtmÃnau tvadvacanena prakÃÓayaty agni÷  /
prachÃdayi«yati tama÷ svaparÃtmÃnau hutÃÓa iva  // NagVv_36 //>#

yadi ca bhavato bhavato matena svÃtmÃparÃtmÃnau prakÃÓayaty agni÷ | nanv idÃnÅæ pratipak«abhÆtatamo 'pi svaparÃtmÃnau chÃdayet | naitad i«Âaæ | tatra yad uktaæ svaparÃtmÃnau prakÃÓayaty agnir iti tan na ||

(#<Vv 282>#)
ki¤cÃnyat |

#<nÃsti tamaÓ ca jvalane yatra ca ti«Âhate parÃtmani jvalana÷  /
kurute kathaæ prakÃÓaæ sa hi prakÃÓo andhakÃravadha÷  // NagVv_37 //>#

iha cÃgnau nÃsti tama÷ | nÃpi ca yatrÃgnis tatrÃsti tama÷ | prakÃÓaÓ ca nÃma tamasa÷ pratighÃtas tatra katham asya tamasa÷ | pratighÃtam agni÷ karoti | yasya pratighÃtat svaparÃtmÃnau prakÃÓayatÅti ||

Ãha | yad yasmÃd evaæ nÃgnau tamo 'sti | nÃpi yatrÃgnis tatra tamo 'sti | yasmÃd evaæ svaparÃtmÃnau na prakÃÓayaty agni÷ | tena hy utpadyamÃnenaivÃgninà tamasa÷ pratighata÷ kuta÷ tasmÃn nÃgnau tamo 'sti | nÃpi yatrÃgni÷ tatra tamo 'sti | yasmÃd utpadyamÃna evobhayaæ prakÃÓayaty agni÷ svÃtmÃnaæ parÃtmÃna¤ ceti |

(#<Vv 284>#)
atrocyate

#<utpadyamÃna eva prakÃÓayaty agnir ity asadvÃda÷  /
utpadyamÃna eva prÃpnoti tamo na hi hutÃÓa÷  // NagVv_38 //>#

ayam agnir utpadyamÃna eva prakÃÓayati svÃtmÃnaæ parÃtmÃna¤ ceti | nÃyam upapadyate vÃda÷ | kasmÃn na hy utpadyamÃna evÃgni÷ tama÷ prÃpnoti | aprÃptatvÃn naivopahanti | tamasaÓ cÃnupaghÃtÃn nÃsti prakÃÓa÷ |

#<aprÃpto 'pi jvalano yadi và punar andhakÃram upahanyÃt  /
sarve«u lokadhÃtu«u tamo 'yam iha saæsthita upahanyÃt  // NagVv_39 //>#

athÃpi manyase aprÃpto 'py agnir andhakÃram upahantÅti | nanv idÃnÅm iha saæsthito agni÷ sarvalokadhÃtustham upahani«yati tama÷ tulyÃyÃm aprÃpto na caitad evaæ d­«Âaæ | tasmÃd aprÃpyaivÃgnir andhakÃram upahantÅti yad i«Âaæ | tan na |

(#<Vv 286>#)
#<
yadi ca svata÷ pramÃïasiddhir anapek«ya te prameyÃïi  /
bhavati pramÃïasiddhi÷ nÃparÃpek«Ã hi siddhir iti  // NagVv_40 //>#

yadi cÃgnivat svata÷ pramÃïasiddhir iti manyase | anapek«Ãpi prameyÃïi pramÃïÃnÃæ siddhi÷ bhavi«yatÅti kiæ kÃraïaæ | na hi svata÷ param apek«ate | athÃpek«yate na svata÷ prasiddhi÷ |

atrÃha | yadi nÃpek«yante prameyÃn arthÃn apramÃïÃni ko do«o bhavi«yatÅti | atrocyate |

#<anÃpeksà hi prameyÃn arthÃn yadi te pramÃïasaæsiddhi÷  /
bhavati na bhavanti kasyacid evam imÃni pramÃïÃni  // NagVv_41 //>#

yadi prameyÃn arthÃn anapek«ya siddhir bhavati pramÃïÃnÃm iti | tÃnÅmÃni pramÃïÃni na kasyacit pramÃïÃni bhavanti | evaæ do«a÷ || atha kasyacit bhavanti prÃmÃïÃni | naivedÃnÅm anapek«ya prameyÃn arthÃn pramÃïÃni bhavanti ||

(#<Vv 288>#)

#<atha matam apek«a siddhis te«Ãm iti atra bhavati ko do«a÷  /
siddhasya na sÃdhanaæ syÃn nÃsiddho pek«ate hy anyat  // NagVv_42 //>#

athÃpi matam apek«ya prameyÃn arthÃn pramÃïÃnÃæ siddhir bhavatÅti | evaæ te sati siddhasya pramÃïacatu«Âayasya sÃdhanaæ bhavatÅti | kiæ kÃraïaæ | na hy asiddhasyÃrthasyÃpek«aïaæ bhavati | na hy asiddho devadatta÷ ka¤cid artham apek«ate na ca siddhasya sÃdhanam i«Âaæ k­tasya kÃraïam anupapatter iti ||

ki¤cÃnyat |

#<sidhyanti hi prameyÃïy apek«ya yadi sarvathà pramÃïÃni  /
bhavanti prameyasiddhir anapek«yaiva pramÃïÃni  // NagVv_43 //>#

yadi prameyÃïy apek«ya pramÃïÃni sidhyanti | nedÃnÅæ pramÃïÃny apek«ya prameyÃïi sidhyanti | kiæ kÃraïaæ na hi sÃdhyaæ sÃdhanaæ sÃdhanaæ sÃdhayati | sÃdhanÃni ca | kila prameyÃïÃæ pramÃïÃni ||

(#<Vv 290>#)
ki¤cÃnyat |

#<yadi ca prameyasiddhir anapek«aiva bhavati pramÃïÃni  /
kin te pramÃïasiddhyà tÃni yad arthaæ prasiddhaæ tata  // NagVv_44 //>#

yadi ca manyase 'napek«yaiva pramÃïÃni prameyÃnÃæ prasiddhir bhavati | kim idÃnÅæ te pramÃïasiddhyà paryanvi«Âayà kiæ kÃraïaæ | yad arthaæ hi tÃni pramÃïÃni paryanvi«yeran | te prameyÃrthà vinà pramÃïai÷ siddhÃ÷ tatra kiæ pramÃïai÷ k­tyaæ |

#<atha tu pramÃïasiddhir bhavaty apek«yaiva te prameyÃïi  /
vyatyaya evaæ sati te dhruvaæ pramÃïaprameyÃïÃæ  // NagVv_45 //>#

athÃpi manyase 'pek«yaiva prameyÃn arthÃna pramÃïani bhavanti | evaæ te sati mà bhÆt pÆrvoktado«a iti k­tvà | evaæ te sati vyatyaya÷ + + + + + yÃïÃæ bhavati | pramÃïÃni te prameyÃïi bhavanti | prameyai÷ sÃdhitatvat | pramÃïÃni ca prameyÃïi bhavanti | pramÃïÃnÃæ sÃdhakatvÃt |

(#<Vv 292>#)

#<atha te pramÃïasiddhyà prameyasiddhi÷ prameyasiddhyà ca  /
bhavati pramÃïasiddhi÷ nÃsty ubhayasyÃpi te siddhi÷  // NagVv_46 //>#

atha manyase pramÃïasiddhyà prameyasiddhir bhavati pramÃïÃpek«atvÃt | prameyasiddhyà ca pramÃïasiddhir bhavati prameyÃpek«atvÃd iti || evaæ saty ubhayasyÃpi siddhir na .y. + + + + ïaæ

#<sidhyanti hi pramÃïair yadi prameyÃïi tÃni tair evà  /
sÃdhyÃni ca prameyais tÃni kathaæ sÃdhayi«yanti  // NagVv_47 //>#

yadi hi pramÃïai÷ pramayÃïi sidhyanti tÃni pramÃïÃni tair eva prameyai÷ sÃdhayitavyÃni | nanv asiddhe«u prameye«u kÃraïasyÃsiddhatvÃd asiddhÃni kathaæ sÃdhayisyanti prameyÃïÅti |

(#<Vv 294>#)

#<sidhyanti ca prameyai÷ yadi pramÃïÃni tÃni tair eva  /
sÃdhyÃni ca prameyais tÃni kathaæ sÃdhayi«yanti  // NagVv_48 //>#

yadi prameyai÷ pramÃïÃni sidhyanti tÃni ca prameyÃïi tair eva pramÃïai÷ sÃdhayitavyÃnÅti | nanv asiddhe«u pramÃïe«u kÃraïasyÃsiddhatvÃd asiddhÃni kathaæ sÃdhayi«yanti pramÃïÃni |

#<pitra yady utpÃdya÷ putro yadi tena caiva putreïa  /
utpÃdya÷ sa yadi pità vada tatrotpÃdayati ka÷ kaæ  // NagVv_49 //>#

tadyathÃpi nÃma kaÓcit brÆyÃt | pitrà putra utpÃdanÅya÷ sa ca pità putreïotpÃdanÅya iti | tatredÃnÅæ brÆhi kena ka utpÃdayitavya÷ | tathaiva khalu bhavÃn bravÅti | pramÃïai÷ prameyÃni sÃdhayitavyÃni tÃny eva ca puna÷ pramÃïÃni tai÷ prameyai÷ tatredÃnÅæ tu katamai÷ katamÃni sÃdhayitavyÃni |

(#<Vv 296>#)

#<kaÓ ca pità ka÷ putra÷ tatra tvaæ brÆhi kathaæ tÃv ubhÃv api ca  /
pitreputralak«aïadharau yato nas tatra saædeha÷  // NagVv_50 //>#

tayoÓ ca pÆrvopadi«Âayo÷ pitÃputrayo÷ vada katara÷ putra÷ katara÷ pità ubhÃv api tÃv utpÃdakatvÃt pit­lak«aïadharau | utpÃdyatvÃc ca putralak«aïadharÃv atra na÷ sandeho bhavati | kataras tatra pità kataras tatra putra iti | evam eva yÃny etÃni bhavati | pramÃïaprameyaïi | tatra katarÃïi pramÃïÃni katarÃïi prameyÃïi | ubhayÃny api hy etÃni pramÃïÃni tÃni prameyÃïi sÃdhyatvÃt prameyÃïÅti | atra na÷ sandeho bhavati | katarÃïy atra pramÃïÃni katarÃïi prameyÃïÅti |

(#<Vv 298>#)

#<naiva svata÷ prasiddhir na parasparata÷ pramÃïair và  /
bhavati na ca prameyai÷ na cÃpy akasmÃt pramÃïÃnÃæ  // NagVv_51 //>#

na svata÷ prasiddhi÷ pratyak«asya tenaiva pratyak«eïÃnumÃnasya tenaivÃnumÃne | upamÃnasya tenaivopamÃnena | Ãgamasya tenaivÃgamena || nÃpi parasyÃt pratyak«asyÃnumÃnopamÃnÃgamair anumÃnasya pratyak«opamÃnÃgamair upamÃnasya pratyak«ÃnumÃnÃgamai÷ | Ãgamasya pratyak«ÃnumÃnopamÃnai÷ | nÃpi pratyak«ÃnumÃnopamÃnÃgamÃd anyai÷ pratyak«ÃnumÃnopamÃnÃgamair yathÃsvaæ nÃpi prameyai÷ samastavyastai÷ svavi«ayaparavi«atÃg­hÅtai÷ nÃpy akasmÃn nÃsti samuccayena | ete«Ãæ kÃraïÃnÃæ pÆrvoddi«ÂÃnÃæ viæÓas triæÓac catvÃriÓat «aÂviæÓatir và tatra yad uktaæ | pramÃïÃdhigamyatvÃt prameyÃïÃæ bhÃvÃnÃæ santi tu prameyà bhÃvÃs tÃni ca pramÃïÃni yais tu pramÃïai÷ prameyà bhÃvÃ÷ santaÓ ca bhÃvÃ÷ samÃdhigatà iti tan na ||

(#<Vv 300>#)
yat punar bhavatoktam |

kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ dharmÃvasthÃvidaÓ ca manyante |
kuÓalaæ janasvabhÃvaæ manyante Óe«e«v apy e«a viniyoga÷ | [7]

atra brÆma÷ |

#<kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ dharmÃvasthavido brÆvate yat  /
kuÓalasvabhÃvam evaæ pravibhÃgenÃbhidheya÷ syÃt  // NagVv_52 //>#

kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ dharmÃvasthavida÷ kuÓalaæ janasvabhÃvaæ manyante | sa ca bhavatà pravibhÃgenopade«Âavya÷ | syÃd ayaæ sa kuÓala÷ svabhÃva÷ ime te kuÓalà dharmà iti | idaæ tatkuÓalavij¤Ãnam ayaæ kuÓalavij¤ÃnasvabhÃva evaæ sarve«Ãæ na caitad evaæ d­«Âaæ | tasmÃd yad uktam upadi«Âa÷ svabhÃvo dharmÃïÃm iti tan na ||

(#<Vv 302>#)
ki¤cÃnyat |

#<yadi ca pratÅtya kuÓala÷ svabhÃva utpadyate sa kuÓalÃnÃm  /
dharmÃïÃæ parabhÃva÷ svabhÃva eva kathaæ bhavati  // NagVv_53 //>#

yadi ca kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ svabhÃvo hetupratyayasÃmagrÅæ pratÅtyotpadyate | parabhÃvÃd utpanna÷ kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ kathaæ svabhÃvo bhavati | evam evÃkuÓalaprabh­tÅnÃæ | tatra yad uktaæ | kuÓalÃvyÃk­tÃnÃæ nà .y. + + + dharmÃïÃæ kuÓala÷ svabhÃvopadi«Âa÷ | evam akuÓalÃnÃm akuÓalÃdir iti | tan na ||

ki¤cÃnyat |

#<atha na pratÅtya ki¤cit svabhÃva utpadyate sa kuÓalÃnÃm  /
dharmÃïÃm evaæ syÃd vÃso na brahmacaryasya  // NagVv_54 //>#

atha manyase | na ki¤cit pratÅtya kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ kuÓalasvabhÃva utpadyate | evam akuÓalÃnÃæ dharmÃïÃm akuÓala÷ avyÃk­tÃnÃm avyÃk­ta iti | evaæ saty abrahmacaryavÃso bhavati kiæ kÃraïaæ | pratÅtyasamutpÃdasya hi evaæ sati pratyÃkhyÃnaæ bhavati | pratÅtyasamutpÃdasya pratyÃkhyÃnÃt pratÅtyasamutpÃdadarÓaïaæ pratyÃkhyÃnaæ bhavati | na hy avidyamÃnasya pratÅtyasamutpÃdasya darÓanam utpadyamÃnaæ bhavati | asati pratÅtyasamutpÃdadarÓane dharmadarÓanaæ na bhavati | uktaæ hi | bhagavatà yo hi bhik«ava÷ pratÅtyasamutpÃdaæ paÓyati sa dharmaæ paÓyati | dharmadarÓanÃbhÃvÃd brahmacaryavÃsÃbhÃva÷ ||

(#<Vv 304>#)
athavà pratÅtyasamutpÃdapratyÃkhyÃnÃt | du÷khasamudÃyapratyÃkhyÃnaæ bhavati | pratÅtyasamutpÃdo hi du÷khasya samudaya÷ | du÷khasamudayasya pratyÃkhyÃnÃd du÷khapratyÃkhyÃnaæ bhavati | asati hi samudaye tat kuto du÷khaæ samude«yati | du÷khasamudayapratyÃkhyÃnÃc ca du÷khanirodhasya pratyÃkhyÃnaæ | asati hi du÷khasamudaye kasya prahÃïÃn nirodho bhavi«yati | asati hi du÷khanirodhe kasya prÃptaye mÃrgo bhavi«yati | du÷khanirodhagÃmÅ | evaæ caturïÃm ÃryasatyÃnÃm abhÃvÃc chrÃmaïyaphalÃbhÃva÷ | satyadarÓanÃdiÓramaïyaphalÃni samÃdhigamyante | ÓrÃmaïyaphalÃnÃm abhÃvÃd abrahmacaryavÃsa iti ||

ki¤cÃnyat |

#<nÃdharmo dharmo và satyavyavahÃrÃÓ ca lokikà ni syu÷  /
nityÃÓ ca sarvabhÃvÃ÷ syu÷ nityatvÃd ahetumata÷  // NagVv_55 //>#

(#<Vv 306>#)
evaæ sati pratÅtyasamutpÃdaæ pratyÃcak«aïasya bhavata÷ ko do«a prasajyate | dharmo na bhavati adharmo na bhavati | saævyavahÃrÃÓ ca laukikà na sambhavanti | kiæ kÃraïaæ pratÅtyasamutpannaæ hy etat sarvam asati pratÅtyasamutpÃde kuto bhavi«yati | api ca sasvabhÃvo 'pratÅtyasamutpanno nirhetuko nitya÷ syÃt | kiæ kÃraïaæ nirhetukà hi bhÃvà nityÃs tatra sa eva cÃbrahmacaryavÃsa÷ prasajyet svasiddhÃntavirodhaÓ ca | kiæ kÃraïam anityà hi bhagavatà sarve saæskÃrà nirde«ÂÃs te svabhÃvanityatvÃn nityà hi bhavanti |

#<e«a cÃkuÓale«v avyÃk­te«u nairyÃïÃdi«u ca do«as  /
tasmÃt sarvaæ saæsk­tam asaæsk­taæ te bhavaty evaæ  // NagVv_56 //>#

yaÓ cai«a kuÓale«u nirde«Âa÷ kalpa÷ sa evÃkuÓale«u sa evÃvyÃk­te«u sa evÃnairyÃïikaprabh­ti«u do«as tasmÃt sarvam idaæ saæsk­tam asaæsk­taæ saæpadyate || kiækÃraïaæ heto hy asaty utpÃdasthitibhaÇgà na bhavanti | utpÃdasthitibhaÇge«v asatsu saæsk­talak«aïÃbhÃvÃt | sarvaæ saæsk­tam asaæsk­taæ saæpadyate | tatra yad uktaæ kuÓalÃdÅnÃæ bhÃvÃnÃæ svabhÃvasadbhÃvÃd aÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti tan na ||

(#<Vv 308>#)
yat punar bhavatoktaæ |

yadi ca na bhavet svabhÃvo bhÃvÃnÃæ na svabhÃva ity evaæ
nÃmÃpi bhaved evaæ nÃma hi nirvastukaæ nÃsti | [9]

#<ya÷ sadbhÆtaæ nÃma brÆyÃt sasvabhÃva ity evam  /
bhavatà prativaktavyo nÃma brÆmaÓ ca na vayaæ sata  // NagVv_57 //>#

yo nÃma sadbhÆtaæ brÆyÃt sasvabhÃva iti sa bhavatà prativaktavya÷ syÃt | yasya sadbhÆtaæ nÃma svabhÃvasya | tasmÃt tenÃpi svabhÃvena sadbhÆtena bhavitavyaæ | na hy asadbhÆtasya svabhÃvasya sadbhÆtaæ nÃma bhavatÅti | na punar vayaæ nÃma sadbhÆtaæ brÆmas tad api hi svabhÃvasyÃbhÃvÃn nÃma ni÷svabhÃvatvÃt ÓÆnyaæ ÓÆnyatvÃd asadbhÆtam | tatra yad bhavatoktaæ nÃmasadbhÃvÃt sadbhÆta÷ svahhÃvà iti | tan na ||

ki¤cÃnyat |

(#<Vv 310>#)

#<nÃmÃsad iti ca yad idaæ tat kiæ nu sato bhavaty utÃsata÷  /
yadi hi sato yady asato dvidhÃpi te hÅyate vÃda÷  // NagVv_58 //>#

yac caitan nÃmÃsad iti tat kiæ sata÷ asata÷ | yadi hi satas tan nÃma yady asata ubhayathÃpi pratij¤Ã hÅyate | tatra yadi tÃvat sata | asad iti pratij¤Ã hÅyate | na hÅdanÅæ tad asad idÃnÅæ sat* athÃsata | asad iti nÃma yà pratij¤Ã asadbhÆtasya nÃma na bhavati astitvasvabhÃva iti nÃma tasmÃt sadbhÆta÷ svabhÃva iti | sà hÅnà ||

ki¤cÃnyat |

#<sarve«Ãæ bhÃvÃnÃæ ÓÆnyatva¤ copapÃditaæ pÆrvam  /
sa upÃlambha÷ tasmÃd bhavaty aya¤ cÃpratij¤ÃyÃ÷  // NagVv_59 //>#

iha cÃsmÃbhi÷ pÆrvam eva sarve«Ãæ bhÃvÃnaæ vistarata÷ ÓÆnyatvam upapÃditam | tatra prÃg nÃmano 'pi ÓÆnyatvam uktaæ saæbhavà aÓÆnyatvaæ parig­hya prav­tto vaktuæ | yadi bhÃvÃnÃæ svÃbhÃvo na syÃd asvabhÃva iti nÃmÃpÅdan na syÃd iti | tasmÃd apratij¤opÃlambho yaæ bhavata÷ saæpadyate | na hi vayaæ nÃma sadbhÆtam iti brÆma÷ ||

(#<Vv 312>#)
yat punar bhavatoktaæ |

atha vidyate svabhÃvas sa ca dharmÃïÃæ na vidyate sa tasmÃt
dharmair vinà svabhÃva÷ sa yasya tad yuktam upade«Âuæ | [10]

#<atha vidyate svabhÃva÷ sa ca dharmÃïÃæ na vidyatat iti idam  /
ÃÓaÇkitaæ yad uktaæ bhavaty anÃÓaÇkitaæ tac ca  // NagVv_60 //>#

na hi vayaæ dharmÃïÃæ svabhÃvaæ prati«edhayÃma÷ | dharmavinirmuktasya và kasyacid arthasya svabhÃvam abhyupagacchÃma÷ | nanv evaæ sati ya upÃlambho bhavati | yadi dharmà ni÷svabhÃvÃ÷ kasya khalv idÃnÅm anyasyÃrthasya dharmavinirmuktasya svabhÃvo bhavati | sa yuktam evopade«Âam iti | dÆrÃpak­«Âam evaitat bhavati |

(#<Vv 314>#)
yat punar bhavatoktaæ |

sata eva prati«edho nÃsti ghaÂo geha ity ayaæ yasmÃt |
d­«Âa÷ prati«edho 'yaæ mata÷ svabhÃvasya te tasmÃt | [11] ity

atra brÆma÷ |

#<sata eva prati«edho yadi ÓÆnyatvaæ nanv apratisiddham idam  /
prati«edhayate hi hhavÃn bhÃvÃnÃæ ni÷svabhÃvatvaæ  // NagVv_61 //>#

yadi svata eva prati«edho bhavati | nÃmato bhÃvÃnÃæ ni÷svabhÃvatvaæ prati«edhayati | nanu pratisidhaæ sarvabhÃvÃnÃæ ni÷svabhÃvatvaæ tvadvacanena | prati«edhayasi tvaæ sadbhÃvÃt | ni÷svabhÃvatvasya ca sarvabhÃvÃnÃæ pratisidhatvÃt | pratisiddhà ÓÆnyateti

#<prati«edhayase atha tvaæ ÓÆnyatvaæ tac ca nÃsti ÓÆnyatvam  /
prati«edha÷ sata iti te nanv e«a vihÅyate vÃda÷  // NagVv_62 //>#

atha ÓÆnyatvaæ prati«edhayasi tvaæ | sarvabhÃvÃnÃæ ni÷svabhÃvatvaæ ÓÆnyatvaæ nÃsti tac ca ÓÆnyatvam | yà tarhi te pratij¤Ã sata÷ prati«edho bhavati nÃsata iti sà hÅnà ||

(#<Vv 316>#)
ki¤cÃnyat |

#<prati«edhayÃmi nÃhaæ ki¤cit prati«edhyam asti na ca ki¤cit  /
tasmÃt prati«edhayasÅty adhilaya eva tvayà kriyate  // NagVv_63 //>#

evam api tu k­tvà yady ahaæ ki¤cit prati«edhayÃmi tato yuktam eva vaktuæ syÃt | na caivahaæ ki¤cit prati«edhayÃmi tasmÃn na ki¤cit %<prati>%«edhavyam asti | tasmÃt ÓÆnye«u sarvabhÃve«v avidyamÃne prati«edhye prati«edhayasÅty e«a tvayÃtra sadbhÆto 'dhilaya÷ kriyata iti ||

yat punar bhavatoktaæ |

atha nÃsti sa svabhÃva÷ kin nu prati«idhyate tvayÃnena
vacanena rte vacanÃt prati«edha÷ sidhyate hy asata÷ || [12]

atra brÆma÷ |

#<yac cÃhaæ te vacanÃd asata÷ prati«edhavacanasiddhir iti  /
atra j¤Ãpayate vÃg asad iti tan na pratinihanti  // NagVv_64 //>#

(#<Vv 318>#)
ya ca bhavÃn bravÅti | sate 'pi vacanÃd asata÷ prati«edha÷ pratisiddha÷ tatra kin ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvÃ÷ iti | etad vacanaæ karotÅti || atra brÆma÷ ni÷svabhÃvà iti etat khalu vacanaæ na ni÷svabhÃvÃn sarvabhÃvÃn karoti | kintv asata svabhÃva bhÃvÃnÃm asata svabhÃvÃnÃm iti j¤Ãpayati | tatra kaÓcit brÆyÃd avidyamÃhag­he devadattas tam asti g­he devadatta iti | tatrainaæ kaÓcit pratibrÆyÃn nÃstÅti | na tad. + + + + + devadattasyÃsaæbhavÃæ karoti | kintu j¤Ãpayati kevalam asadbhÃvaæ g­he devadattasyeti || tadvà nÃsti svabhÃvo bhÃvÃnÃm ity etadvacanaæ na svabhÃvÃnÃæ ni÷svabhÃvatvaæ karoti | bhÃve«u svabhÃvasyÃbhÃvaæ j¤Ãpayati || tatra yad bhavatoktaæ kim asati svabhÃve nÃsti svabhÃva ity etadvacanaæ karoti | ­te 'pi vacanÃt prasiddhi÷ svabhÃvasyÃbhÃva iti | tat te na yuktaæ

(#<Vv 320>#)
yad uktaæ

bÃlÃnÃm iva m­gat­«ïÃyÃæ sa yathÃjalagrÃha÷ |
evaæ mithyÃgrÃha÷ syÃt te prasidhyate hy asata÷ | [13]

yat punar bhavato m­gÃt­«ïÃyÃm ity atra brÆma÷ |

#<m­gat­«ïÃd­«ÂÃnte ya÷ punar uktaæ tvayà mahÃæÓ carca÷  /
tatrÃpi nirïayaæ Ó­ïu yathà sa d­«ÂÃnta upapanna÷  // NagVv_65 //>#

ya eva tvayà m­gat­«ïÃd­«ÂÃnte mahÃæÓ carca ukta÷ | tatrÃpi tayà nirïaya÷ sa ÓrÆyatÃæ upapanna eva d­«ÂÃnto bhavati |

#<sa yadi svabhÃvata÷ syÃd bhÃvo na syÃt pratÅtya samudbhÆta÷  /
yaÓ ca pratÅtya hhavati grÃho nanu ÓÆnyatà saiva  // NagVv_66 //>#

yadi ca m­gat­«ïÃyÃæ sa yathÃjalagrÃha÷ svabhÃvata÷ syÃt | na syÃt pratÅtyasamutpanno | yato m­gat­«ïä ca pratÅtya viparÅta¤ ca darÓanaæ pratÅtya yoniÓomanaskÃra¤ ca pratÅtya prÃdurbhÆto ata÷ pratÅtyasamutpanna÷ yataÓ ca pratÅtyasamutpanno 'ta÷ svabhÃvata÷ ÓÆnya eva | yathà pÆrvam uktaæ tathÃ

(#<Vv 322>#)
ki¤cÃnyat |

#<yadi ca svabhÃvata÷ syÃd grÃha÷ kas taæ vinivartayed grÃham  /
Óe«e«v apy e«a vidhi÷ tasmÃd e«o 'nupÃlambha÷  // NagVv_67 //>#

yadi ca m­gat­«ïÃyÃæ jalagrÃha÷ svabhÃvata÷ syÃt | ka eva taæ vinivartayetà | na hi svabhÃva÷ Óakyo nivartayituæ | tathÃgner u«ïatvam apÃæ dravatvam ÃkÃÓasya niravavaraïatvaæ | d­«Âaæ cÃsya vinivartanaæ | tasmÃc chÆnyasvabhÃva÷ grÃha÷ | yadà caitad evaæ Óe«e«v api dharme«v e«a krama÷ pratyavagantavya÷ grÃhyaprav­tti«u pa¤casu | tatra yad bhavato + + + + pÃd aÓÆnyÃ÷ sarvabhÃvà iti tan na ||

(#<Vv 324>#)
yat punar bhavatoktaæ |

hetoÓ ca te na siddhir nai÷svabbÃvyÃt kuto hi te hetu÷
nirhetukasya siddhir na copapannÃsya te 'rthasya [l7] iti ||

atra brÆma÷ |

#<etena hetvabhÃva÷ pratyukta÷ pÆrvam eva sa samatvÃt  /
m­gat­«ïÃd­«ÂÃntavyÃv­ttividhau ya ukta÷ prÃg  // NagVv_68 //>#

etenaiva cedÃnÅæ carcena pÆrvoktena hetvabhÃvo 'pi pratyavagantavya÷ | ya eva hi carca÷ pÆrvasmin hetÃv ukta÷ «aÂkaprati«e + + + + + + hÃpi carcayitavya÷ |

(#<Vv 326>#)
yat punar bhavatoktaæ |

pÆrvaæ cet prati«edha÷ paÓcÃt prati«edhyam ily anupapannaæ |
paÓcÃc cÃnupapanno yugapac ca yata÷ svabhÃvo 'sana || [20]

atra brÆma÷ |

#<yat traikÃlye hetu÷ pratyuktaæ pÆrvam eva sa samatvÃt  /
traikÃlyapratihetuÓ ca ÓÆnyabhÃvÃdinà prÃpta÷  // NagVv_69 //>#

sa e«a hetu÷ traikÃlye prati«edhavÃcÅ sa tÆktottara÷ pratyavamanta÷ | kasmÃt sÃdhyasamatvÃt | yathà hi prati«edhas traikÃlye nopapady.e + + + + + + prati«edhaprati«edhe 'pi | tasmÃt prati«edhaprati«edhye 'sati bhavÃn manyate prati«edha÷ pratisiddha iti tan na | yataÓ cai«a trikÃlaprati«edhavÃcÅ hetur e«a eva ÓÆnyatÃvÃdinÃæ prÃpta÷ sarvabhÃvasvabhÃvaprati«edhakatvÃn na bhavata÷ |

atha và katham etad uktottaraæ |

prati«edhayÃmi nÃhaæ ki¤cit prati«edhyam asti na ca ki¤cit
tasmÃt prati«edhayasÅty adhilaya e«a tvayà kriyata [63] iti ||

(#<Vv 328>#)
atha manyase tri«v api kÃle«u + + + + + + + d­«Âa÷ pÆrvakÃlÅno 'pi hetu÷ uttarakÃlÅno 'pi | yugapatkÃlÅno 'pi hetu÷ | kathaæ pÆrvakalÅna÷ | yathà pità putrasya tvadvacanena paÓcÃtkÃlÅna÷ | yathà Ói«yÃcÃryasya yugapatkÃlÅna÷ yathà pradÅpa÷ prakÃÓasyeti || atra brÆma÷ | na caitad eva yuktà hy etasmiæ traye pÆrvado«a÷ || api ca puna÷ yady evaæ kama÷ | prati«edhasadbhÃvas tvayÃbhyupagamyate | pratij¤ÃhÃniÓ ca te bhavati | e + + + + + + + svabhà + + + .edho 'pi si + + bhavatÅti |

(#<Vv 330>#)

#<prabhavati ca ÓÆnyateyaæ yasya prabhavanti tasya sarvÃrthÃ÷  /
prabhavati na tasya kinna prabhavati ÓÆnyatà yasyeti  // NagVv_70 //>#

yasya ÓÆnyateyaæ prabhavati tasya sarvÃrthà laukikalokottarÃ÷ prabhavanti | kiæ kÃraïaæ | yasya hi ÓÆnyatà prabhavati tasya pratÅtyasamutpÃda÷ prabhavati | yasya pratÅtyasamutpÃda÷ prabhavati tasya catvÃry ÃryasatyÃni prabhavanti | yasya catvÃry ÃryasatyÃni + + + + + + + maïyaphalÃni bhavanti | sarvaviÓe«Ãdhigama÷ bhavanti | yasya sarvaviÓe«ÃdhigamÃ÷ prabhavanti | tasya trÅïi raæÃïi buddhadharmasaæghÃ÷ prabhavanti | yasya pratÅtyasamutpÃda÷ prabhavanti tasya dharmo dharmahetur dharmaphala¤ ca prabhavanti | tasyÃdharmo 'dharmahetuÓ cÃdharmaphala¤ ca prabhavati | tasya kleÓa÷ kleÓasamudaya÷ kleÓavastÆni ca prabhavanti | yasyaitat sarvaæ bhavati pÆrvoktaæ tasya sugatiæ durgatiæ vyavasthà + + + + + + + gatidurgatigamanaæ | sugatidurgatigÃmÅ mÃrga÷ | sugatidurgatigamanavyatikramaïaæ sugatidurgativyatikramopÃya÷ sarvasaævyavahÃrÃÓ ca lokikÃ÷ svayam adhigantavyÃ÷ | anayà diÓà ki¤cit Óakyaæ vacanopade«Âam iti |

(#<Vv 332>#)
bhavati cÃtra

ya÷ ÓÆnyatÃæ pratÅtyasamutpÃdaæ madhyamÃæ pratipadam
anekÃrthÃæ nijagÃda praïamÃmi tam apratimaæ tu buddhim iti ||

k­tir iyam ÃcÃryanÃgÃrjunapÃdÃnà + + + + + ekatra ÓlokaÓata 450 ||

|| likhitam idaæ ÓrÅdhramakirtinà sarvasatvaheto÷ yathÃlabdham iti ||

|| vigrahavyÃvartiïÅ ||