Kamalasila: Madhyamakaloka
(source unknown)


Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project.
With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project
of Nagarjuna Institute, Nepal
and University of the West, Rosemead, California, USA
(www.uwest.edu/sanskritcanon)
Sastra section, text no. 85


The transliteration emulates the conventions of Nagari script.
Therefore, many word boundaries are not marked by blanks.



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




âcàryakamala÷ãlaviracito Madhyamakàlokaþ


aj¤ànino ye 'tra vipannadçùñyà bhàveùu càsaktimahàgrahàõàü
va÷ena grastà hi praõaùñapraj¤à nàgàrjunàdãü÷ca mahàmahimnaþ /
kùipanti tenàtmavinà÷a eva teùàü mahàbhåtagrahopa÷àntyai
pràrabhyate poùakaro 'bhyupàyaþ kàruõyamà÷ritya mayàdhånàtra //

bhàvàbhinive÷a eva tàvat samastasaïkle÷ajàlamålam, atastatparihçtya niþ÷reyasapadàbhilàùiõàü sarvadharmaniþsvabhàvatàvyutpàdanàrthamidamàrabhyate /

paramàrthagambhãrodadhinayamanavagàhya atra kecidàhuþ - yuktyàgamàbhyàü sarvadharmaniþsvabhàvatà sidhyatãti cet?

[1] nàgamastàvacchaktaþ, kenàpi tathàbhyupagamàbhàvàd, vivakùàdhãnatvàd vacanànàü tadvastusambandhàbhàvàcca na pràmàõyam / syàdapi sambandhastathàpyarvàgdar÷ibhiravadhàrayituü na ÷akyate

prekùakàstatpravacanamata - mabhyupagamyamànebhyo 'pi niþsaü÷ayaü sarvabhàvànàü niþsvabhàvatàpratipàdakaü kimapi vacanamupadar÷ayituü na ÷aknuvanti /

[2] såtreùu keùucit - 'niþsvabhàvàþ sarvadharmàþ, anutpannàþ, àdi÷àntàþ prakçtiparinirvçtà ityàdãni [vacanàni] àgacchanti, tànyapi neyàrthànyeva veditavyàni, nànàbhisandhidvàreõa bhagavato de÷anayà avatàraõàt / trayàõàü svabhàvànàü parikalpitaparatantrapariniùpannànàü krama÷aþ lakùaõata utpattitaþ paramàrthataþ niþsvabhàvatàü sandhàya sarvadharmà niþsvabhàvà uktàþ, tena niþsvabhàvatvàdanutpannà, tata àdi÷àntàþ, tena prakçtiparinirvçtàþ /
tathaiva bhagavatà àryasandhinirmocanasåtràdau såtràrthàbhipràyayogo de÷itaþ /

[3] dvaitàbhàsivij¤ànamàtreõa sarvadharmàõàmutpattyàdayo vibhajyante, na tu svasaüvedanamàtreõa / dvaitàbhàso 'pi mithyà, tena sarvabhàvà api mçùà eva vyavasthàpyante / parikalpitasya lakùaõaniþsvabhàvatvàt sarvadharmànutpàdàdayo de÷itàþ, na tu paramàrthataþ / ato nàgamadvàrà [sarvadharmaniþsvabhàvatà] sàdhayituü ÷akyate /

[4] nàpi yuktidvàrà / na khalu sarve bhàvàþ pratyakùata evaü viviktàþ [÷ånyàþ] anubhåyante / vastutvàttasya viùayàõàm / abhàvàya tàvad nãråpatayà na kathamapi svaråpopadar÷anena vij¤ànajanakatvaü yujyate, janakatve sati vastutvaprasaïgaþ, arthakriyàsamarthyatvàd vastulakùaõasya / yat pratyakùaü tadapi yadi sasvabhàvam, tadà sarvadharmaniþsvabhàvatàpratij¤àyà hàniprasaïgaþ / yadi tanniþsvabhàvam, kathaü tena sarvadharmàõàü viviktatànubhåyate / atha kai÷cid arthàntarà viviktateti pakùo gçhyate, tadà itareõa tàvat pratyakùeõa ÷ånyatà gràhyà syàt /

sarvadharmaþsvabhàvavàdiùu ye kecana [dharmàþ] pratyakùeõa upalabhyante [te] sarve dharmà viviktàþ pratãyeran / sarvadharmàõàü svabhàvaviviktatà tàvannàsti kimapi vastu, tasyà api sarvadharmàntargatatvàt / na cedantarbhàvaþ, svapratij¤àhàniþ /

[5] ayaü tàvad [viùayaþ] sarvaj¤àdãnàü yoginàü pratyakùeõa sugamya ityucyamàne 'pi na khalu vidvadbhyastçptimàsàdayati, yuktyabhàvàttatra / yadi tad yogij¤ànamapyasaditi ced? tadà kathaü tasya pràmàõyam / yadi tat sat, tadà pratij¤àhàniþ /

[6] nàpyanumànenàpi 'sarve bhàvàþ ÷ånyàþ' iti sàdhayituü ÷akyate, kasyàpyàdhàrasya dharmiõa evàbhàvàt, hetudçùñàntàdãnàmapyanupapannatvàt / svabhàvà÷rayarahitaiþ sarvahetubhiþ kathaü sarvadharmaniþsvabhàvatà sàdhayituü ÷akyate /

[7] paraiþ siddhatvàt paràbhyupagatahetvàdibhiþ svapakùaþ prasidhyediti cet tadàpi na yujyate,sàdhanadåùaõayorubhayaprasiddhatvenàbhimatatvàt / ithaü yadà paràbhyupagatahetvàdayo yadi na vàstavikàþ, mohena kalpitamàtrasattàkàþ, tadà kathaü taiþ svapakùaþ prasidhyet / yadi te bhàvarupeõa sanmàtràþ, tadà na kevalaü te paraprasiddhamàtràþ, tavàpi tatprasiddhatvàt / bhàvànàü siddhayasiddhayo na puruùavivakùàdhãnàþ / paràbhyupagatasàdhanàdayo yadi sanmàtrà evàbhyupeyante tadà bhàvà api sasvabhàvàþ kathaü nàbhyupeyante?

[8] sarvadharma÷ånyatà kutràpi kenàpi hetunà na sambaddhà, atyantaparokùatvàt / yadi [sambandhaþ] siddhaþ syàt tadà sarve tattvadar÷inaþ syuriti prasaïgaþ / pårvata eva siddhatvàd yuktyanusaraõamapi nirarthakaü syàt /

[9] api ca, na tàvat kàryasvabhàvaliïgàbhyàü ÷akyate sàdhayituü sarvadharmaniþsvabhàvatà / teùàü khalu bhàvasàdhanatvàt / tvanmate tu etau [kàryasvabhàvau] na sambhavataþ tathà hi - sarveùàü dharmàõàmanutpannatvena kasyàpi kenàpi saha kàryakàraõabhàvasyànabhyupetatvàt kàryahetustàvanna sambhavati /

sarvadharmàõàü niþsvabhàvatvena kasyàpi àtmanaþ svabhàvasyàsattvàt kutastàvat svabhàvahetuþ /

[10] anupalabdhirapi tàü sàdhayituü na ÷aktà / svabhàvànupalabdhiryà khalu asadvyavahàraü sàdhayati, sà taditaraviviktasya vastunaþ pratyakùataþ pratãtau satyàmapi asacchàstra÷ravaõavimåóhamanasà kenacit taditaravivekavyavahàre 'pravçttànàü tadvyavahàraprasàdhanàya prayujyata iti / tava tu sàdhyamànasarvadharmàbhàvavyavahàrasya pratyakùataþ j¤ànàrthaü ki¤cidapi nàstyeva, svapakùahàniprasaïgàdityuktapårvam /

[11]viruddhopalabdhyàdayo 'pi [tava mate abhàvasàdhanàrthaü] na sambhavantyeva / atyantaparokùàt sarvadharmavivekàt sahànavasthànavirodhenàpi na ki¤cidapi sidhyati / yadi sidhyet tadà tadviruddhàdayo bhàvatvenaiva sidhyeyurityanabhyupetà na syuþ / bhàvànàü virodho dvidhà vyavasthàpyate, tadyathà - sahànavasthànalakùaõaþ parasparaparihàralakùaõa÷ca / ye tatràvikalakàraõàni tebhyo niyataü yasminna bhavati, tayoþ prathamo virodho vyavasthàpyate, ÷ãtoùõaspar÷avat / yad yasmin parihriyate yanna vicchidyate tayorubhayorabhàvayordvitãyo virodho vyavasthàpyate, ekasmin dharmiõi yugapat sadasattvavat / tathàvidhau dvàvapi virodhau sarvadharmàniþsvabhàvavàdiùu naiva sambhavataþ / gaganàravindàdiùu na santi avikalakàraõànyapi tathà nàsti atadvyàvçttyà paricchedo 'pi bhàvaparyantavàt / sattàvyavacchena yadyapi paricchedo vyavasthàpyate tathàpi kutracit kàcit, sattà vyavacchinnà sidhyet, kintu bhavantastàvat kutràpi kasyàpi vyavacchedaü kathamapi naivàbhyupagacchanti /

yadi sarve dharmà niþsvabhàvatàpratyàsannàstadà yuùmàsu kimapyavikalakàraõasattvaü na sidhyet / yadi sidhyettadà tànyavikalakàraõànyeva bhàvàþ sidhyeyuþ / yadi sarvadharmaniþsvabhàvatàvyavacchedana kecana bhàvàþ paricchidyante, tadà ta evàsmàsu vastusantaþ sidhyeyuþ tadviruddhopalabdhyasambhavàt /

[12] yadyasambhavastadà vyàpakaviruddhopalabdhyàdayo 'pi na sambhaveyuþ / viruddhopalabdhyasiddhestà api na sambhavanti, viruddhopalabdhiprabhàvitatvàttàsàm /

[13] vyàpakànupalabdhirapi vyàpyavyàpakabhàvasiddhau vyàpyaniùedhàya yadi prayujyate tadà sarvadharmasvabhàva÷ånyatvaü tu tàvanna kasyàpi vyàpyaü sidhyatãti / yadi sidhyatãti cet tad vyàpyameva hi vastutayà siddhaü syàt /

[14] kàraõànupalabdhirapi kàryakàraõabhàvasiddhau kàryatvaniùedhàya yadi prayujyate tadà sarvadharmaniþsvabhàvatàyàü tu kàryakàraõabhàva eva siddho na bhavati / yadi siddhastadà yat kàraõaü yaccàpi và kàryaü tadeva vastu syàt /

[15] sarvadharmeùu kasyàpyekasya niùedhàd eteùàü niþsvabhàvatàsiddhayarthaü nàsti kimapyekaü kàraõam /

[16] kenàpi ã÷caràdyekanimittàbhyupagamaniùedhe 'pi neme niþsvabhàvatve sidhyanti, sarveùàü svanimittotpannatvàt / eteùàü pratisvaü nimittànyapi niùeddhuü na ÷akyante, teùàü prasiddhatvàt /

[17] api ca, nairàtmyaü yadi sarvadharmagocaratàyàü sàdhyate, tadà na dçùñàntaþ prasiddhayati / pratibimbàdayo ye 'pi dçùñàntàsteùvapi kecit bàhyavastusvabhàvàþ, anye tàvajj¤ànasvabhàvà abhyupagamyante, ataste vastusvabhàvà eva svãkçtàþ /

[18] yadi pràde÷ikaü nairàtmyaü sàdhayitumiùyeta, tatra yadi tairthikaparikalpitàþ pradhànàdayaþ niùidhyante, tadà siddhasàdhanamàtrameva /

[19] yadi lokaprasiddhà rupàdayastadà dçùñànta eva tàvannopalabhyate, pratij¤àyà÷càpi pratyakùavirodhaþ /

[20] yadyanumànasya pratibandhasàdhanàrthaü pratyakùapramàõamabhayupagamyate, tadà siddha eva tàvad bhàvaþ / tadyathà - kalpanàpoóhamabhràntamiti pratyakùalakùaõam / abhràntaj¤ànena niråpito 'pi bhàvasvabhàvaþ kathamanumànenàpahnotuü ÷akyate / yadi sa niràkriyate tadà pratyakùasyaiva bàdhaprasaïgaþ / yadi sa badhyate tadà nànumànasyàpi sausthityam / pratyakùasambandhàdanupràptànumànenàpi sa eva kathaü bàdhayituü ÷akyate / yadi pratyakùasiddho 'rtho na bàdhyate tadà vastuvàdinàmeva sausthityam, pràpyasya pràptatvàt /

[21] api ca, sarvadharmaniþsvabhàvatvaü sàdhayitu yadi ka÷cid bhàvasvabhàvo hetuþ pradar÷yate, tadà viparãtasàdhyasàdhako heturviroddho bhavati /

[22] yadi abhàvasvabhàvastadà asadabhavayoþ parasparasambandhàabhàvàt kathaü sàdhayiùyati?

[23] yadyubhayasvabhàvaþ, so 'pyaniyata eva, vipakùe 'pi sattvàt / yato hi tat sàdhayituü nànyat kimapi pramàõamiti /

[24] ÷abdamàtrato 'pi na tat sidhyati, sarvataþ sarvasiddhiprasaïgàt / ÷abdo 'pi viruddhaþ, yato hi yadi niþsvabhàvastadà kathaü sa siddhaþ /

[25] prasaïgatvena siddhe 'pi neùñàrthasiddhiþ,tathàvidhaprasaïgasyaivàsiddhatvàt / prasaïgena tàvat parapakùo bàdhayituü ÷akyate, tathàpi svapakùastu na sidhyati, ubhayasiddhahetvantaràpekùatvàttasya /

[26] svato notpadyate bhàvaþ, ya÷cànutpannastasyàsattvena kutràpi hetutvenànupapatteþ / utpannànàü punarutpàde nairarthakyam, vidyamànatvàt / yadyavi÷iùñastadà kàryakàraõabhàvo 'pi na yujyate, vi÷iùñasyaiva hetutvàt /

parato 'pi notpadyate bhàvaþ, parasyaivàsiddhatvàt / api ca nityabhåtàdapi tàvat parànnotpadyate, nityasya kramayaugapadyàbhyàmarthakriyàvirodhàt / anityàdapi tàvad vinaùñànna, tasyàvidyamàanatvàt / avinaùñàdapi na, kàryakàraõayostutvaprasaïgàt / samakàlikayostàvat kàryakàraõabhàvo na yujyate, niùpannavasthàyàü dvayorvidyamànasvabhàvatvena parasparopakàrakatvàbhàvàt / aniùpannavasthàyàü tu dvayorasattvàd upakàrakatvàtyantàbhàvaþ /

ubhayato 'pi notpadyate,yathoktobhayadoùaprasaïgàt, ekasmin dvitvavirodhàcca /

ahetuto 'pi notpadyate bhàvaþ kàdàcitkatvàt, naivaü kathanaü yujyate / yanna svato nobhayato nàpi vinaùñàddhetornàpyahetuto nàbhãùñànnityàddhetoþ kàryotpattirbhavatãti tathàvàdinastat [sarvaü] yujyate, kintvanityatvenàbhãùñàttaditaràdavinaùñàddhetoþ kàryotpattau kastàvad virodhaþ, kena hetunà tataþ kàryotpattirniùidhyate, nàsti tadbàdhakaü kimapi pramàõam /

parabhåtasya bhàvamàtrasyàpyasiddhiriti na, yato hi yadanantaraü kàryamutpadyate tadeva 'para'þ ityabhidhãyate / kàryotpàdàt pràk pareti nàmro 'siddhatve 'pi bhàvasya tu naiva hàniþ /

[27]kecit paratvàditi bàdhakaü pramàõaü vadanti, tadapyanaikàntikameva, paràtvajanakatvayoravirodhàt / sa tàvavirodhanayo 'pi niùeddhuü na ÷akyate, atiprasaïgàt /

yadyevamasti tadà kasmiü÷cidaparasmin dràridrayamåóhatvàdidharmàõàü dç÷yatvena paratvahetoþ sarvajagaddàridrayàdidharmopàdànaü syàt /

[28] avyavahitàdavinaùñàt paràt kàryotpattau kàryakàraõasamakàlikatvaprasaïgo bàdhakapraõamiti yadi ka÷cidevaü manyate, tadapyayuktameva / avyavahikàryotpàdenàpi kàryakàraõasamakàlikatvaü na prasajyate, kùaõikatvena kàryasattve kàraõasyàsattvàt /

yadà kàryamutpadyate tadaiva kàraõaü nirudhyate, tulàdaõóonnàmàvanàmavaditi kutaþ samakàlikatvaprasaïgaþ / kàraõàvasthàyàmapi kàryasya vidyamànatvàd nairarthakyameva / yathà avyavahitavinaùño bhàva uttarakùaõabhàvinà bhàvena saha yugapad vyavasthàpyo na bhavati, evameva kàryasyàpi tatsadç÷atvàdaviruddhataiva, chàyàtapavat / yathà ca pårvàparàvyavadhànena pravahamànajaladhàràyàü viùayaikatvaü na bhavati, tathaiva asyàpi tatsadç÷atvàt samakàlikatvaü na bhaviùyati /

[29] vidyamànasyàpi kàryasya naivotpàdaþ, utpàdavaiyarthàt, nàpyavidyamànasya, ÷a÷a÷çïgadãnàmapyutpattiprasaïgàd ityapi kathanaü naiva yujyate / yadi vidyamànakàryasyotpattinirùidhyate tadà tava [pakùe] ubhayasiddho heturdçùñànta÷ca na syàtàm / yadyasti tadà niþsvabhàvatvapratij¤àyà hàniþ /

[30] sàükhyàdiparikalpitasatkàryavàdo yadyapyayuktastathàpyasatkàryotpàde kiü nàma viruddhatvam, kimarthaü ca tanniùidhyate / naiva ca syàt ÷a÷a÷çïgàdyutpattiprasaïgaþ tattathàvidhahetånàmabhàvàdanutpatteþ na tvabhàvàddhetoþ /

sarvataþ sarvotpattiprasaïgo 'pi naiva; kàraõapratiniyatasàmarthasya vyavasthitatvàt / pratiniyatakàraõasàmarthyamapya÷yamabhyupeyam, anyathà sàüvçtike 'pi kàryakàraõabhàve kathaü na sarvataþ sarvotpattirbhavatãti /

[31] api ca, yadi vinaùñàvinaùñàdayo vikalpàþ pàramàrthikãmutpattiü bàdhante, tadà kathaü na sàüvçtikãmapi bàdhante? vastubalapravçttasya hetorviùasya puruùecchàva÷ena vibhàgo na yuktaråpaþ / yadi patyakùabàdhitatvà÷aïkayà tasmin hetutvaü na pravartata ityucyeta tarhi sa hetureva nàsti, bàdhayogyatvàt /

[32] na hyekena hetunà anekakàryotpattiryujyate, na cànekenàpyekotpattiryujyate, anyathà hetubhedena bhedo na syàt / ata eva nànekebhyo 'pyanekakàryotpattirbhavatãti / yadyekaü kàryaü sarve hetovo 'bhinirvartayanti, tadà bhinnànàü hetånàmabhedaþ syàt, anekebhya ekaikasyotpatteþ / yadhekaikaü nàbhinirvartayanti tadà kathaü nàmànekebhyo 'nekotpattirapi /

na hyekenàpi ekasyotpattiþ, cakùuràdãndriyebhyastadvij¤ànasyotpatteþ / tadanantaraü yadi sajàtãyakùaõotpattirna bhavettadà sarveùàmandhabadhiratvàdiprasaïga ityapi kathanaü tàvannaiva yujyate / evaü yastàvadandhabadhiratvàdiprasaïgo 'bhihita sa naiva sambhavati, anabhyupagatatvàt, sàmagryà utpatteþ, na hi kàcidekena ekasyotpattiriti /

yenaikasmàdanekotpattiþ, anekasmàd và ekasyotpattiþ [tataþ sa] viruddho hetusvabhàvàtikrànto janakatvenànabhyupagato bhavati, tathàpi vidyamànamàtràdanekasvabhàvàt pradãpàdeþ anekasvabhàvaü kàryamutpadyamànaü dç÷yate /

hetubhedo bhedako na bhaviùyatãti na syàt, hetuvi÷eùeõa kàryavi÷eùasyotpatteþ / hetuvi÷eùeõa kàryavi÷eùotpàda iti yadeva kathanaü tadeva hetubhedasya bhedakatvapratipàdakamiti /

[33] yaþ pratãtyasamutpannaþ sa prakçtyà ÷ànta ityetadanaikàntikatvam, pratãtyasamutpannasya sasvabhàvatvena virodhàbhàvàt, pratãtyasamupàdasya sasvabhàvatve prasiddhatvàd / hetorviruddhatvamapi, ajàtànàü khapuùpàdãnàü sasvabhàvatvenànanubhåyamànatvàt /

[34] yo hi paramàrthato 'san sa saüvçtàvapi svabhàvato 'nutpanno dç÷yate, yathà - vandhyàputraþ / tulye 'pi niþsvabhàvatve yathà rupàdayo 'vabhàsante, tathà ÷a÷a÷çïgàdayaþ kathaü nàvabhàsante? avabhàsavi÷eùasyàsya nàsti kimapi kàraõam /

[35] 'sarve dharmà niþsvabhàvàþ, ekànekasvabhàvarahitatvàt' ityevamabhidadhànà ye prasaïgaü sàdhayanti teùàmapi tathà parairanaïgãkàràd heturasiddha eva, ekànekasvabhàvarahitatvasya na kenàpyabhyupagatatvàt / ataþ svataþ siddhàvapi heturayaü parato 'siddhaþ /

[36] anyacca, sàdhyasàdhane paryudàsàtmake prasajyàtmake và? yadi paryudàsàtmake tadà ekànekasvabhàvarahitàtvasya bhàvasvabhàvatvenàbhyupetatvàttadapyanabhyupagataü na bhavet / yadi prasajyàtmake tadà nàsti gamyagamakabhàvaþ, tayorniþsvabhàvatvàd anyo 'nyàsambaddhatvàd abhinnatvàcca /

[37] yacca sarvàbhilàpavirahalakùaõaü tanna ki¤cid gamyaü gamakaü và, yathà - a÷va÷çïgam / yathoktasàdhyasàdhane api sarvàbhilàpavirahalakùaõe /

[38] yau hyanyo 'nyàsambaddhau tayornàsti gamyagamakabhàvaþ, yathà vindhyahimàlayau / sàdhyasàdhane càpyanyo 'nyàsambaddhe /

[39] yadyubhe abhàvasvabhàvatvena tàdàtmyalakùaõàpanne eveti manyase cet, tadapyuktam, tadàtmano bhàve vyavasthitatvàt /

[40] yo yasmànna bhinnasvabhàvastayornàsti gamyagamakabhàvaþ, vçkùadrumavat / yathoktasàdhyasàdhane api na bhinnasvabhàve / nàyaü kçtakatvànityatvàbhyàmanaikàntiko 'pi, vyàvçttyà bhinnatvàttayoþ /

[41] atràpi vyàvçttyà bheda iti manyate cet? tadapyayuktam / yadyevaü svàd bhàva eva te syàtàm, nãlapãtavat /

[42] api ca yathà kenàpi ekànekasvabhàvaviyuktatvahetunà bhàvànàü niþsvabhàvatà sàdhyate, tathà dharmiõo 'pyabhàvaþ sàdhyate tadà dharmivyàvçttatvasiddheþ / heturviruddhaþ syàt, tathà niþsvabhàvatvasiddhau nàsti kimapi pramàõam /

[43] api ca, yadi vij¤ànamapyanyadharmavat paramàrthato niþsvabhàvaü syàttadà tadanupàdeyaü syàd vitathatvàdanyadharmavat / yadyevaü syàttadà na syuryogino 'pi, naiva yogij¤ànamapi syànna ca taistattvapratibodhaþ syàt / naiva teùàü bhagavatàü buddhànàmapratiùñhitanirvàõaü syànna ca sarvàkàraü j¤ànaü syàt / phalataþ sarvavyavasthàvilopaþ syàditi /

[44] saüvçtau yogij¤ànàdãnàmabhyupagamàd buddhà api viparyastà bhaveyuriti prasaïgaþ /

[45] api càsti bhavatàü sarvadharmaniþsvabhàvatvapratij¤àyàü yuktyàgamàbhyàü virodho 'pi / yathà rupàdayastàvat sasvabhàvatve eva niyatà, de÷akàlàvasthàbhedena sphuñamavabhàsamànatvàt / ata àdau tàvat pratyakùavirodhaþ suspaùñaþ /

[46] agnyàdayo ye bhàvàþ parokùarvenàbhyupagatàste 'pi abhràntena niyatadhåmàdihetunà anumànapramàõena satsvabhàvàtmakà eva / bhàvànàmutpàdo 'pi khalu hetupratyayasàpekùa eva siddhaþ, kàdàcitkatvàt / ahetukasya tu kàdàcitkatvamapi na yujyate, nirapekùatvàt / ataþ pratij¤àyàmanumànabàdhàpi /

[47] yàni tràyastriü÷ànàü nagaràdãnyatyantaparokùàõi, tànyapi samastalokaikacakùurbhåtena tàyinà svakãyenànàvçtena j¤ànacakùuùà pratyakùãkçtya anyebhyo 'pi samprakà÷itàni, ato vi÷castàgamena sattàyàþ siddheràgamavirodho 'pi, asatàmàkà÷apuùpàdãnàü tathà dar÷anasamprakà÷anayorayuktvàt /

[48] bhagavatà khalu ye àntarabahyavastånàmanekavidhàþ pratãtyasamutpàdàþ samupadiùñàste 'pi svabhàvavirahitàþ kathaü yujyante, atyantàbhàvànàmàkà÷apuùpàdãnàü naivàtyantikã utpattiriti /

[49] ku÷alàku÷alamarmaõàü phalabhåtà devanarakàdigatayo bhavantãti svayambhuva upade÷àt kathaü na virodhaþ, naiva yujyate atyantàsadbhåtakårmaromàdibhirvastranirmàõopade÷aþ /

[50] ataþ karmaõàmiùñàniùñaphalàpavàdàt saükle÷apakùàpavàdaþ /

[51] såtràdiùu àryàõàü màrgàbhyàsabalena yà uttarottaralokottaraj¤ànaphalavyavasthà sàpi na syàt, gatigamyagamakàdyabhàvàt / ÷a÷a÷çïgakçtasopànamàrge pàdau nidhàya

vandhyàputrasya a÷caïgasamucchritottuïgavi÷àlapràsàdàrohaõaü na sambhavatãtyato vyavadànapakùàpavàdo 'pi syàt /

[52] ityevamubhayapakùàpavàdamanutiùñhanta÷catvàryàryasatyànyapi niùedhanti bhavantaþ /

[53] bãjàdiùu janyajanakabhàvastàvad àgopàïganàprasiddhaþ, ataþ pratij¤àyàþ prasiddhiviràdho 'pi /

[54] hetuprayogeõa pareùu ni÷cayotpàdàbhyupagamàt svavacanavirodho 'pi /

[55] ya÷ca bhagavatà pratyakùàdipramàõairbhàvànàü sattànirde÷aþ kçtaþ, tasyàpi bàdhà syàt / yato hiþ

"cakùurvij¤ànasamaïgã nãlaü vijànàti, no tu nãlam" ityàdinà tàvannãlàdayo bhàvàþ kalpànàpoóhalakùaõena pratyakùapramàõena j¤àyanta iti pratipàditam, naiva hi gaganotpalavartãni nãlàdãni cakùurvij¤ànenànubhåyanta iti /

[56] "yatki¤cit samudayadharmakam, tat sarvatra nirodhadharmakam" anena sàdhyavyàptahetunànumànapramàõenopadar÷itàþ kùaõasthitadharmiõo bhàvàþ prasiddhà iti spaùñamupadar÷itam / anena tàvadupadar÷anena te [bhàvà] sasvabhàvatàyàü nirucyante, atyantàsadbhåtàkà÷apuùpàdãnàmutpàdàvyayadharmàyogàt /

[57] "dhåmena j¤àyate vahniþ salilaü ca balàkayà" iti / agnyàdayo bhàvàþ kàryaliïgena niyataü j¤àyamànatvànniyataü svabhàvamavadhàrayantãti suspaùñaü nirdi÷yate / balàkàdihetånàü dar÷anànmarãcikàdyabhàvànumànasyotpatterabhàvàt /

[58] abhidharmàdau ye ùaó hetava÷catvàra÷ca pratyayà abhihitàste 'pi sarvadharmànutpàdavàde tàvatkathaü yujyante, utpàdyasya kasyacidabhàvena hetvàdãnàmayuktatvàt /

[59] såtreùu sarve dharmàþ skandhadhàtvàyataneùu saïgçhãtàþ samupadiùñàþ / skandhàdãnàü bhagavatà kàryakàraõasvabhàvatvasamprakà÷anàt kathaü te sarvedharmànutpàdatàyàü saïgçhãtàþ syuþ /

[60] yadi skandhadivyatiriktasya kasyacid dharmasya anutpàdaþ sàdhyate tadà nàsti [ka÷cit] vivàdaþ, vayamapi tadvyatiriktaü dharmaü nàïgãkurmahe /

[61] yadyevaü manyate yatsaüvçtau pramàõàdãnàmabhyupagamànnaiva eùàü sarveùàü dåùaõànàmavakà÷o yujyata iti cet? tadà [saüvçtau] bhàvàbhyugama evàïgãkçtaþ syàt, yato hi yàni pramàõàdãni saüvçtàvabhyupetàni tàni ni÷cayena sarvàbhilàpavidhuralakùaõa÷a÷a÷çïgàdibhyo vyàvçttasvabhàvànyeva vyàhatàni syuþ / yadyevaü na syàttatadà lokavirodha àgamavirodha÷ca kathaü parihataþ syàt / vayaü tu yat sarvasàmarthyavirahalakùaõa÷a÷a÷çïgàdiviparãtaü tadeva 'vastu' ityabhidadhmahe / yadi bhavantastànapi saüvçtisaditi nàmamàtramupacàramàtraü vyavahàramàtramiti pravyàharanti, tadà kàmaü tathàbhilapantviti / na hi nàmamàtreõa bhàvastathàvidhaü svabhàvamanusaratãtyatiprasaïgàt /

[62] api ca, kà nàma saüvçtirityapi vaktavyam / yadi sarvamasaditi kathyate, tadapi na yuktam, parasparavirodhàt / tathàvidhà saüvçtistàvadasamarthaivocyeta / yadi utpàdayatãti tadà sàmarthyamevaitat / tadà kathamekasmin parasparaviruddhayoþ sàmarthyàsàmathyayoryoga iti / kathamasatà sanniùpàdayituü ÷akyate /

[63] na hi sarvamasaditi / tatkathamiti cet? bhàvasvabhàvaiva saüvçtiriti / tadà nàsti vivàdaþ, bhavataþ pratij¤àyà eva hàniþ bhavo 'pyutpadyata eva, ataþ saüvçtyà tadutpadyata iti kathamevamucyeta? tadà tvanutpanna utpadyata ityuktaü syàt / saüvçtiviparãtasyànutpàdasya paramàrthatvàt tadà paramàrthato 'nutpàda eva syàdityasambaddhabhidhànaü syàt / upayato 'nubhayata ityeùàpi kalpanà naiva sambhavati, parasparaviruddhatvàt /

[64] yadyanityàrthaþ saüvçtyartha ityevaü cet? tadà kiü tàvadanityam? yadi nityàbhàvamàtram? tadà kathaü talloke pratãtaü syàt / yadi nityaditaraü kimapyanityamiti nigadyeta? tadà nityasya vikalpàtmakatvàttat [itaraü] tàvat sàmarthyànnirvikalpaü j¤ànamityatasyadavasthàyàü 'saüvçtisat' - iti kathanaü tu nirvikalpakaj¤ànena tatpratãyata ityabhihitaü syàt /

yadyevaü syàttadà kimiva bhàvasvabhàvo nàbhyupeyate / [tathàtve ca] anumànakalpanàyà api tàvat parihàraþ syàt savikalpakatvàttasyàþ /

[65] atha lokapratãtyarthaþ saüvçtyartha ityevaü cet? kastàvalloka iti? ÷àstrakàrà và pràkçtà và janàþ prathame vikalpe bhàvo hyanekaparasparaviruddhasvabhàvaþ syàt, ÷àstrakàraikasyàpi bhàvasya nànàkàreõàdhyàropaõàt / dvitãye vikalpe nairàtmyakarmaphalàdãni nàbhyupetàni syuþ, pràkçtakairapratãtatvàt /

[66] atha màyàrthaþ saüvçtyartha iti cet tadà ko hi nàma màyàrtha iti vaktavyam / yadi sarvamasaditi, tadà pårvadoùa eva samàpadyeta, saükle÷avyavadànàni ca kathaü syuriti ca / atha bhràntij¤ànena màyeti cet tadà àbhyantarikaj¤eyanayena ko hi vi÷eùaþ syàt /

[67] atha saüvçtirnàmamàtramiti tadà subhàùitadurbhàùitayorbhedo '÷akyaþ syàt, asatyabhidheye ÷abdamàtre bhedàbhàvàt /

[68] atha ÷abdàrtha iti cettadà kathabhedaþ syàt, pratyàtmàdhigamyà ye sukhàdayaste kutra saügçhãtàþ syuþ? na hi tàvat saüvçtau, teùàmanirvacanãyatvàt, saüvçtisatàü vyavahàrapraj¤apyamànatvàcca / såtre 'pyevamuktamþ "kiü nàma saüvçtisatyam? yàvanto lokavyavahàràþ ye 'kùarapadaniruktibhirnidi÷yanta iti" / anena hi saükùepataþ saüvçti÷abdàrtho 'bhihitaþ /

athaivaü manyate yadàbhàsaparikalpyau vyàmi÷rya sàmànyàkàrena gçhyanta iti? tadà paramàrthe 'pyeùa prasaïgaþ syàt, tasyàpi vacanãyasvàbhàvye vyavasthitatvena abhidheyatvàt / na ca paramàrthasatye 'pi saïgçhyante, tadvastusattayàþ sattvàt / satyàntaravi÷eùapårakàkàrà api te na bhavanti / yadi pratãtyotpannà rupàdayaþ, pratyàmàdhigamyàþ sukhàdaya÷càpi 'saüvçtisatyam' it nàmrà praj¤apyante, tadà mudà tathà kuryuriti, kulmàùamapi dàtavyamiti, katipayenàvirpayayeõàvivàda÷ceti /

[69] atha kùaõamàtrànantarànavasthànena asthiràrthaþ saüvçtyarthastadviparãta÷ca nityàrthaþ paramàrtha iti siddhasàdhanamevaitat, bhavadbhirevaü vastunaþ kùaõikatvasvãkaràt, vayamapyevamabhyupagacchamaþ / ato nàsti vivàdaþ tathà sàüvçtikànàü vastusàmànyalakùaõàmàü yà nairàtmyarupà dharmatà sàsti paramàrthataþ / sàpi utpàdàd và tathàganàmanutpadàd và sarvakàlamavikàratayà nityàbhyupeyate /

[70] atha asatyàrthaþ saüvçtyartha iti tadà kathaü sà satyamiti parasparaviruddhayoþ satyàsatyayoraikàtmyànupapatteþ bhàvasvabhàvaiva kàcana saüvçtirabhyupagantavyà, anyathà kathaü jagat tathà satyaü sidhyet, yadi tadabhyupagamyate, tadà [bhavataþ] pratij¤àtàrthahàniþ syàt /

[71] anyacca saüvçtiþ pramàõamapramàõaü và? yadi pramàõaü kathaü sà saüvçtiþ? athàpramàõaü tadà kathaü nairàtmyaü sàdhayituü ÷akyeta?

[72] ava÷yamataþ saüvçtibãjàni vij¤ànàdãni paramàrthataþ santãtyaïgãkartavyàni, çte bãjaü saüvçtyanutpatteþ, yad bijaü tadeva vastutaþ saditi /

[73] api ca, yadi bhàvasvabhàvà abbhyupagamyante tadà teùvàropito mithyàsvabhàvaþ saüvçtisatyam, anàropitastu bhàvasvabhàvaþ paramàrthasatyam / paramàrthasatyam / tata÷ca satyadvayavibhàjanaü tàvad yujyate / yadi nàbhyupagamyante, tadà saüvçtirapi vitathà syàt paramàrtho 'pya÷akyavyavasthànaþ syàt, vyavasthàkàràõànàmasattvàt /

[74] yadi yathàkatha¤cana ka¤cidekaþ paramàrthaþ syàttadà kimarthaü sa sàdhayate? sa naiva paramàrthaþ kathaü sa j¤ànenàvadhàrayituü ÷akyate, na ca paramàrtha÷abdenàpyabhidhàtumarhaþ evaü tàvannàyaü paramàrthaþ, na càrtho 'pi paramaþ, nàpi paramasya j¤ànasyàyamarthaþ, sàdhàraõatvàt / yadi yathàkatha¤cana ki÷cidekaþ paramàrthaþ syàt tadà paramàrthato 'sadbhàvasyaikasya yathàkatha¤cana niràkaraõàd bhàvasattàyà evàbhyupagamaþ syàt /

[75] api ca, yadi saüvçtiparamàrthàvabhinnàviti manyate, tadà satyadvayavyavasthànàü kathaü syàt, dvayorekatarasya parityàgàt / atha bhinnau tadobhayoþ pçthaksiddhatvàd bhàvaprasaïgaþ / atha bhinnabhinnau, tadà kathamekasmin parasparaviruddhatvam / ataþ pakùo 'yam 'na bhinno nàpyabhinnaþ' iti na yujyate, viruddhatvàt / evaü bhinnàbhinnatvasya anyo 'nyaparihàrasthitalakùaõatvena ekasya pratiùedhe 'parasya vidhànaü na bhavettadà asattvameva / sa tadà pratiùeddhumapi kathaü ÷aktaþ ekasmin yugapatparyudàsaprasajyayorvirodhàt /

[76] anyacca, bhavatàmanusàreõa tu puõyaj¤ànasambhàrau duùparipåraõau syàtàm, tadabhàve ca buddhatvamapi duùpràpaü syàt / påjànugrahakàmyayà yad dãyate tad dànaü tvatyantaü prasàdamabhinirvartayati, tacca nàsti deyadàyakapratigràhakànupalambhà÷ritatvàt / sa cànupalambhaþ kiü deyàbhàvàd và viùayàbhàvàd và bhavati? prathame tàvat pakùe na ko 'pi kimapi dadàtãti puõyasyaivàbhàvaþ prasajyate, sattvàbhàvàcca yo hi bodhisattvànàü sattvàrthapari÷ramaþ sa nirarthaka eva syàt, ato 'sattvaü tu nàstyeva / viùayàbhavo 'pi tàvannàsti, bhagavatà deyàdivastånàü paridçñatvàt / yadyevaü na syàuttadà bhagavatà bodhisattvàvasthàyàü kathamarthibhyaþ putràdidànaü kçtam? bhavantastvàlambanà÷ritaü dànàdikaü 'vi÷uddham' iti nàbhyupagacchanti, ataþ sambhàrapàripåristàvadasambhavaiva / tadabhàve hetvabhàvàd buddhàtvamapi dåre 'pàstaü syàt /

[77] api ca, 'sarve dharmà niþsvabhàvàþ' ityettasya tàvat ko hyarthaþ? yadi svayambhàvasya abhàvànniþsvabhàvà ityabhidhãyante tadà siddhasàdhanameva, hetupratyayàdhãnavçttitvàt sarvavastånàm, na tànyahetukànãti vayamapyabhyupagacchàmaþ / yadyevaü na syàttadà nirapekùatvànnityaü sattvamasattvaü và syàt / yadyucyeta - vinaùñà bhàvàþ svasvabhàvenànutpannatvàt svasvabhàvena na santãti niþsvabhàvàþ? ityetadapi siddhasàdhanameva, asmàkamapi vinaùñotpatteranabhyupetatvàt / yadi càbhidhãyeta - tatsvabhàvenaiva sarvakàlànavasthànànniþsvabhàvà manyante, tadapi siddhasàdhanameva, yasmàdutpattisamanantaravinà÷asadbhàvàt kùaõikà eva / kùaõikasya khalu vastuno dvitãye kùaõe 'vasthànaü nàbhyupeyate /

yadyucyeta yathà bàlapçthagjanaiþ parikalpitasya gràhyagràhakabhàvasya paramàrthena svabhavato 'sattvàd sasattvaü tathà niþsvabhàvatvamiti tadapi siddhasàdhanam, asmàbhirapi parikalpitàtmano niþsvabhàvatvasyàbhyupagamàt / yadyevaü na syàttadà sarve 'pi tattvadar÷inaþ syuþ /

paramàrthataþ sarve bhàvà bàlapçthagjanaiþ parikalpitena gràhyagrahakàreõa viràhità api àryaj¤ànasya advaitàtmanà gocaratvena sthità eva / yadyevaü na sthitàþ, tathàpyasattvena niþsvabhàvàstadà saïkle÷avyavadànau na syàtàm /

[78] tathaiva sarvadharmànutpàdo 'pyabhihitaþ / kiü tadanutpadatàyàstàvadarthaü manyase? yadyucyeta àdito 'nutpannatvàt sarve bhàvà anutpannà iti tadapi siddhasàdhanameva, vayamapi saüsàramanàdiü manyàmahe / atha pårvamutpannasya vastunaþ punaranupattyà sarve dharmà anutpannà iti tadapi siddhasàdhanameva, vayamapi pårvamatpannasya punarutpattiü nàbhyupagacchàmaþ, tasya vinaùñatvàt / atha apårvotpàdàbhàvàdanutpàdo 'bhidhãyate, tasya vinaùñatvàt / atha apårvotpàdàbhàvàdanutpàdo 'bhidhãyate, tadapi nàniùñasàdhakam, saüsàre 'pårvasattvànabhyupagamàt, sarvadà ca pårvavinaùñànàü sajàtãyotpatteþ atha bàlapçthagjanaparikalpitasya svalakùaõato 'nutpàdàdanutpàda ucyate, tadàpi nàsti virodhaþ, kalpitasya svabhàvata utpettaranabhyupagamàt /

atha svato 'nutpàdàd anutpàda ityucyeta tadàpi nàsti virodhaþ, hetupratyayàdhãnatvàt sarvavastånàm, yathà pårvamuktam / yadi sarva÷aþ sarvànutpàdàd anutpàda ucyate tadà dar÷anàdivirodho durnivàraþ syàt / yadi parasparavi÷eùànutpàdàd anutpàdo 'bhidhãyate tadà [yadi] tathatàsvabhavatàmupàdàyocyate tadà nàsti doùaþ,[kintu] yadi lokaprasiddhasvabhàvatàmupàdàyocyate tadà kena dar÷anàdivirodho nivàrayituü ÷akyate / yadi svabhàvetarakriyàlakùaõaviyogàd anupàda iti? tadàpi nàsti doùaþ, sarvabhàveùu kriyàyà abhàvàt / athe÷caràdibhiritarairanutpàdàd [anutpàda] ucyate, tadàpi nàniùñam, [asmàbhirapi] ã÷varàderanabhyupagamàt / evamàdibhiràkàraiþ 'àdi÷àntàþ, prakçtiparinirvçttàþ' ityàdi÷abdànàmapyarthà vicàraõãyàþ / api ca, anyairanekasåtrai÷càpi virodhaþ saüllakùyate, tathà hi àryasandhinirmocanasåtre hyuktaü

"ato lakùaõaniþsvabhàvatàmabhisandhàya mayà sarvadharmaõàmanutpàdþparikãrtitaþ /"

parikalpitasvabhàve hi lakùaõaniþsvabhàvatà vyavasthàpyate /

mahàyànaprasàdaprabhàvane [nàma mahàyànasåtre] coktamþ

"kulaputra, bodhisattvaþ dharmamayoni÷aþ ÷abda÷aþ pravicayya mahàyànaprasadàyatano na bhavati / ÷abda÷o 'nabhipretya yoni÷o manasi kçtvà mahàyànaprasàdàyatano bhavati / evaü kulaputra, bodhisattvo 'yoni÷aþ ÷abda÷o dharmàn pravicayya aùñàviü÷atimasaddçùñãrutpàdayati, tadayathà - nimittadçùñiþ, adçùñidar÷anadçùñiþ, vyavahàràpavàdadçñiþ, saükle÷àpavàdadçùñiþ, tattvàpavàdadçùñi÷ceti" ityevamàdikaü vistareõàbhidhàya þ

"kulaputraü, kà hi tàvannimittadçñiþ? sàüyogikasya svabhàvamabhisandhàya mayà sarvadharmàõàü yadasattvaü samprakà÷itaü tacchabda÷o 'bhinivi÷ya [ye] sàükle÷ikadharmàõàü vaiyavadànãkadharmàõàü càpyasattve 'bhinivi÷ante, asannimittopàdànena [teùu] asaddçùñirupajàyate, ataþ [saiva] nimittadçùñiruktà / [ataþ] bodhisattvasya ÷abda÷o 'bhiniviùñàyàmasaddçùñi saiva tasya mahatã dçùñiriti, ata eva sà adçùñidar÷anadçùñirityucyate / tato vyavahàràpavàdadçùñisaükle÷àpavàdadçñitattvàpavàdadçùña yastàvajjàyante / tato vyavahàràpavàdadçùñisaükle÷àpavàdadçùñitattvàpavàdadçùtayastàvajjàyante yadà nimittadçùñyà sarvàpavàdaþ [yadà] kriyate tadà vyavahàràpavàdadçùñerapyabhinive÷o jàyate, saükle÷àpavàdadçùñerapyabhinive÷o jàyate tattvàpavàdadçùñerapyabhinive÷o jàyate" ityevamuktam /

laïkàvatàrasåtre 'upuktamþ

nàsti vaikalpito bhàvaþ paratantra÷ca vidyate /
samàropàpavàdaü hi vikalpanto vina÷yati //
parikalpitaü svabhàvena sarvadharmà ajànakàþ /
paratantraü samà÷ritya vikalpo bhramate nçõàm //

ataþ pratãtyasamutpannaþ paratantrasvabhàvaþ paramàrthataþ san, tatra parikalpitasvabhàvo 'nutpàdinàbhihitaü ityeva tàvannirdekùyate / punastatroktamþ

na hyàtmà vidyate skandhe skandhà÷caiva hi nàtmani /
na te yathà vikalpyante na ca vai na santi ca //

àbhyàü dvàbhyàü pratiùedhàbhyàü skandhànàü sattaiva tàvannirdiùñà / mahà÷ånyatàsåtre 'pi yaduktamþ

"asti karma asti vipàkaþ kàrakastu nopalabhyate" anena tàvad vacanena virodho 'pi samupajàyate / evaü yadi paramàrthataþ karmàpyasti vipàko 'pyasti tadà sarve dharmà niþsvabhàvà bhavituü nàrhanti / yadi saüvçtau santãti cet tadà karturapi saüvçtau sadbhàvàt "kàrakastu nopalabhyate" ityevaü na vaktavyam / àryalaïkàvatàrasåtre coktamþ

astitvaü sarvabhàvànàü yathà bàlaivirkalpyate /
yadi te bhaved yathà dçùñàþ sarve syustattvadar÷inaþ //
abhàvàtsarvadharmàõàü saü÷leùo nàsti buddhitaþ /
na te tathà yathà dçùñà na ca te vai na santi ca //

anena yadi sarvadharmàõàmasattvaü tadà saükle÷avyadànayorapavàdadoùaþ prasajyata iti nirdiùñam / punastatraivoktamþ

bàhyarthadar÷anaü mithyà nàstyarthaü cittameva tu /
yuktà vipa÷yamànànàü gràhagràhyaü nirudhyate //

bàhyo na vidyate hyartho yathà bàlairvikalpyate /
vàsanairlulitaü cittamarthàbhàsaü pravavarte //

àryada÷abhåmakasåtre 'pyuktam "cittamàtraü yaduta traidhàtukam" iti / tathaiva àryasandhinirmocanalaïkàvatàraghanavyåhàdiùvapi sarvadharmàõàü cittamàtra÷arãratvaü nirdeùñuü 'cittamàtrameva paramàrthasat, netarathà' iti sampradar÷itam / ataþ sarve dharmà niþsvabhàvatvena na sidhyanti / àryàtakåñe 'pyullikhitamþ

"astãti kà÷yapa, ayameko 'nta, nàstãti kà÷yapa, ayameko 'ntaþ, yadenayorantayormadhyam, tadarupyanidar÷anamapraùñhimanàbhàsamaniketamavij¤aptikam, iyamucyate kà÷yapa, madhyatà pratipad bhåtapratyavekùà" iti /

anena tàvad vij¤ànameva paramàrthasattvànidar÷anatvàdiguõopetaü ÷à÷catocchedàntadvayavinirmuktamiti nirdiùñam / etadadhikçtyaivàryaratnamedhe 'pyuktamþ

"kulaputra, yadi [vij¤ànaü] paramàrthato nàsti, tadà brahmacaryàdãni nirarthakàni syuþ" iti / àryaratnakåñe hyuktamþ

"ye paramàrthasato 'pi vij¤ànasyàpavàdaü kçtvà sarvadharma÷ånyatàyàmabhinivi÷ya ÷ånyatàdçùñikàste 'cikitsyàþ" iti /

tathà coktamþ

"varaü khalu kà÷yapa, sumerumàtrà pudgaladçùñirna tvevàbhimànikasya ÷ånyatàdçùñiriti" /

àryasandhinirmocane càpi ÷ånyatàlakùaõamudbhàvitamþ

"paratantralakùaõaü maitreya, pariniùpannalakùaõaü ca saükle÷o vyavadànaü ca / sarvathàtyantaviyuktaü parikalpitalakùaõaü yattanna tenopalabhyata idaü ÷ånyatàlakùanamuktaü bhavati" /

àryàõàü pratyàtmavedyamava÷yameva paramàrthato vastusat, anyathà àryasandhinirmocanoktàni vacanàni tàvàdasadarthakànãtã naiva / yadyucyeta kiü khalu vastu? yadàryaj¤ànena àryadar÷anena vànirvacanãyatvena parij¤àtam / anirvacanãyadharmatàvabodhena saüskàràsaüskàràbhyàü praj¤aptamiti yaduktaü tena virodhaþ syàditi /

ekameva yànaü paramàrthato mahàyànalakùaõaü, nàva÷iùñamiti yad bhavatàbhihitaü tadapi yuktyàgamàbhyàü viruddham, vipratipattinàü sandar÷anàt / sattveùu tàvad vividhàdhimuktikà upalabhyante / tathà hi kecana parahità÷ayà eva pravartante / athàpare niùkàraõaü paraduþkheùu spçhante / kecittvalpamàtra evàtmano hitasukhe àsajyàyeùu drahyanti / tathaivànye svasukhasampattisàdhanatatparà anyavyàghàtaü kçtvà tadduþkhavinivçttito virajyate / kecana saüsàrasukhamàtrasyaivàbhilàùeõa puõyàdãni sampàdayanti / tathaivetare tàvad bhavàntarakhecchato viramya svamuktyarthaü prayatante / aye tu kevalaü paravimuktimevànucintayanti saübodhinidànàü ca dànàdipàramitàpravçttimàlambante / ityevamaprameyapratipattyàlambanàt sattvànàü chandalakùaõo hetuvi÷eùo 'numãyate, phalavi÷eùo 'pihetuvi÷eùàkùiptavàttasya / svàbhilàùadvàreõaiva pravçttidar÷anàd ÷raddhaiva hi pravçttiheturiti ni÷citam / sattvànàmayaü ÷raddhàvi÷eùo 'pi gotravi÷eùeõàvinàbhåtaþ, ato nànàgotratvàt sattvànàü tulyajàtãyagotrakairvidhãyamànapratipattivi÷eùànuråpaü phalalakùaõayànamapi nànà bhavatãti yuktibhirnànàyànataiva ni÷cãyate /

bahudhàtukasåtre 'pi bahudhàtukàþ sattvà vinirdiùñàþ / bhagavàtà yatkhalu dhàtuj¤ànabalànàü nànàtvamabhihitam, tadapi nànàdhàtutvaü kimiva asat syàt / àryakaïkavatàrasåtre 'pi pa¤ca abhisamayotràõyabhihitàni / àryàkùayamatinirde÷asåtre 'pyuktam - trãõi tàvatrairyàõikayànàni, yaduta - ÷ràvakayànaü pratyekabuddhayànaü mahàyànaü ceti / evamevànekeùu såtreùvapi ÷ràvakàdiyànatrayanirde÷àd àgamato 'pi tàvannànà yànàni sidhyantãti /

àryasaddharmapuõóarãkàdiùu yaddhi ekaü hi yànamiti vyapadiùñam, tadàbhipràyikamiti draùñavyam samatàbhipràyàdipradar÷anàt / dharmadhàtulakùaõatayà yànànàü bhedàbhàvàd ekameva yànamiti tadabhipràyaþ / athavà yànãkçtaü yànamiti yànikurvatàü ÷ràvakàdipudgalànàü nairàtmye 'tulyatvàbhàvàd ekameva yànam / athavà ye vimuktàsteùàmabhinnatvàd ekameva yànam / athavà aniyatagotrakàõàü ÷ràvakàõàü mahàyànenaiva niryàõàd ekameva yànaü de÷itam / athavà sarvasattveùvàtmàdhyà÷ayena mahàkaraõàmayà bhagavantaþ, pårvaü samudànãtabodhisambhàràþ ÷ràvakagotrãyà÷càpi buddhatvapràptyadhyà÷ayàþ, ato 'bhinnàdhyà÷ayàd ekameva yànam / athavà bhagavatà svayamanekadhà ÷ràvakayànàdibhirniryàõadvàraiþ parinirvàõasandar÷anàd ekameva yànam / athavà nàsti mahàyànàd vi÷iùñataraü yànàntaramiti tadadhikàràd ekameva yànamiti, tadevaüvidhàbhipràyeõa ekameva yànamiti de÷itam / athavà aniyatànàü ÷ràvakagotrãyàõàmàkarùaõàrthaü bodhisattvagotrãyàõàü ca

sandhàraõàrthamityabhipràyo bhagavataiva àryada÷adharmakasandhinirmocanalaïkàvatàràdiùu såtreùu spaùñãkçtaþ /

anyacca, naikabhavaparamparàyàü sambhàràn paripårya bodhisattvà buddhatvapadamadhigamiùyanti / ÷ràvakà a÷eùabhavasaüyojanaü prajahantãti teùàü naikajanmasàdhyaü buddhàtvadhigantuü ko 'pi bhavapratãsandhirnaiva sambhavati, tathà hi - målaü bhavasyànu÷ayàþ yaduktaü so 'pyàtmagrahaprabhava eveti niyatam abhãùñaü ca / àryairàtmadçùñiviparãtayà nairàtmyamàrgabhàvanayà sarvànu÷ayàþ samålamucchinàþ, tatsamucchedena teùàü janmano 'pyàdhàrarasyàbhàvàt tad [janma] api samucchidyate / phalataþ kutasteùàmanekabhavaparamparàsàdhyo buddhàtvalàbho bhaviùyatãti / àryàsaddharmapuõóarãke bhagavatà yacchràvakebhyo buddhàtvàdhigatervyàkaraõaü kçtaü tattu nirmita÷ràvakàõàü nirmàõasya, yairbodhau pariõàmanà kçtà, teùàü vàbhipràyeõa kçtamiti draùñavyam / idaü tàvad bhagavatà àryalaïkavatàrasåtràdiùu nirdiùñameva / àryasamàdhiràjasåtre yattàvaduktamþ

atra nàsti ko 'pi sattvo 'bhavyaþ /

sampårõo 'yaü sattvaloko buddho bhaviùyati //

tadapyucyamànamupagatànabhipretyàbhihitamiti j¤àtavyam / katipayeùu [såtreùu] - "tathàgatagarbhàþ sarve sattvàþ" iti yaduktaü tadapi tathatàlakùaõàyàstathatàyà abhipràyeõa vyapadiùñam / ataþ paramàrthatastrãõyeva yànàni, sarve dharmà÷ca sasvabhàvà ityabhidhãyate / ityayaü pårvapakùaþ /

[1] tata÷càyaü pratyavasthãyate / tatra tàvad 'nàgamataþ sarve dharmà niþsvabhàvatvena sàdhayituü ÷akyàþ, kenàpi tathàbhyupagamàbhàvàd' ityàdyuktaü tannirucyate / kiü kenàpyanabhyupetatvàdàgama ekàntenànupàdeya eva bhavatyuta utadeyo 'pãti? prathamastàvat pakùo na yuktaþ / tathà sati na ko 'pi kamapyàgamamà÷rayiùyati, kenacidapi tadanabhtupetatvàt / tatra ka÷cid abhimànitayà và, anarthitayà và, pàpamitrasaüsargeõa và, vimåóhacittatayà và, sukalyàmitrànupalambhena và, parapratyaneyatayà và, ÷raddhendriyàdivaikalyena và? tadvidàü sudhiyàü viraheõa bhagavata àdimadhyaparyavasànakalyàõaü pravacanaratnamanà÷rità api kiü tàvadadhigatasvaparahitasampàdanonopàyaü tarkanipuõaü vidvàüsamapi nà÷rayiùyante?

athavà, aj¤à vaõijo yathà vimugdhatayànarghaü ratnamapi parityajanti tathà suvij¤àstarkanipuõà api vaõijastanna parigçhõantãti na / tàpàccedàcca nikaùàt suvarõamiva pratyakùànumànapårvaparàviruddhàgamairaviruddhàtvàt pareùà¤càgamànàü tadviparãtatvàd àbhyudayikanaiþ÷reyasikanaiþ÷reyasikaphalamàptukàmà a÷eùasampadamadhigantukàmà vipa÷citastaü [viparãtàgamaü] parityajya yadekàntaku÷alaü tatpravacanaratnamevà÷rayantãti yaþ pakùaþ, sa cet samyagiti tadà bhavanto 'pi yadi bhagavatpravacanaü suparãkùyaivàbhyupayantãtyato bhagavatà praj¤àpàràmitàdiùu yo hi madhyamo màrgaþ suspaùñamàdiùñastaü kinnà÷rayiùyantãti?

yadi svayaü tamà÷rayituü na ÷aktàstathàpyàryanàgàtjunapàdairyo hyanekayuktipradãpaprakàraiþ suspaùñaü nirdiùñastadbalenàpi kimiva nàbhyupagacchanti? yato hi sa àcàryastàvad bhagadvacananirdiùñatvena prathamàü bhåmimàsàditatvena càryalaïkàvatàràdau vyàkçtaþ / tasyàpi yadi nirde÷o viparyastaþ syàttadà naiva tàvad bhagavatà tathà vyàkçtaþ syàt / ato yadayàcàryavacànaü tyajyate bhagavadvacanamapi nånaü parityaktaü bhavet / phalata àryanàgàrjunapàdapratipadãtaü màrgaü parityajya anàryapudgalapradar÷itapathà÷rayaõaü tàvànnaiva yujyate /

na vayaü ÷abdànàü bhàvikaþ ka÷cana sambandha iti manyàmahe / atastanniùedhato na [te] anabhyupagatà bhaviùyantãti / te tàvat [÷abdàþ] saïketàbhij¤ànena vyavahàre vakturicchàü dyotayante arthàvasthàdibhirabhràntapuruùairabhihitàþ ÷abdàþ vivakùitàrthàsambaddhà iti na sarvathà ni÷cetuü ÷akyate, anyathà sarvavyavahàroccheda eva syàditi /

kùãõaràgadveùamohànàü ÷abdà aviparãtàrthà iti pratipàdanena sarveùàü ÷abdà viparãtàrthà evati na, svasantatau viniyatatvàtteùàm / atastrirupapaliïgàni parikùaõapari÷uddhàni àdimadhyàntakalyàõaniyatàni tàvad vacanàni avisaüvàdakatvàd vidvadbhiþ samà÷rayaõãyànyeva /

[2] na vayaü tathàgatavacanapratihatebhyastãrthikebhyastàtsiddhaye bhagavadvacanapràmàõyaü pratipàdayàmàstathàpi yadà àgamàrthaü vinintayàmastadà vyàkaraõapramàõatvena sampradar÷ayàmaþ / tatpratipàdakaü bhagavadvacanaü nàstãtyetadapi kathanaü nocitam / bhagavatàpyevameva nãtàrthasåtrasamà÷rayaõamevàbhihitam, na neyàrthasåtrasamà÷rayaõamiti /

yadyucyeta ko 'yaü paramàrtho nàmeti cet? pramàõopapatraþ paramàrthàdhikçta÷ceti / athavà yadartho nànyatra netuü ÷akyata iti / sarvadharmànutpàdàstàvat pramàõopannàrthaþ,ato yuktyanvitatvàt sa paramàrtha ityucyate / àryadharmasaügãtàvuktam - anutpàdaþ satyam, utpàdàdayo 'nye dharmà asatyàþ, mçùà moùadharmakatvàt / àryasatyadvayanirde÷e 'pyuktam "devaputra, artho hi paramàrthato 'nutpàdaþ, ayaü tàvat sarvasaükle÷avyavadànadharmeùu vyavasthàpyate, na katipayeùu" avameva punastatraivoktam - "tadyathàpi nàma devaputra, yacca mçdbhàjanasyàbhyantaramàkà÷am, yacca ratnabhàjanasyàkà÷am àkà÷adhàtureva eùaþ / tatra paramàrthano na ki¤cinnànàkaraõam / evameva devaputra, yaþ saükle÷aþ, sa paramàrthato 'tyantànutpàdatà / yadapi vyavadànaü tadapi paramàrthato 'tyantànutpàdatà / saüsàro 'pi paramàrtha 'tyantànutpàdatà / yàvannirvàõamapi paramàrthato 'tyantànutpàdatà / nàtra ki¤cit paramàrthato nànàkaraõam / tat kasmàddhetoþ? paramàrthato 'tyantànutpàdatvàt sarvadharmàõàmiti" / evamayamanutpàdo 'pi paramàrthànukulatvàt paramàrtha ucyate, na vastutaþ, sarvaprapa¤citãtatvàddhi vastutaþ paramàrthasya / ato yàni ca yàvanti ca paramàrthamadhikçtya anutpàdãni lakùaõàni nirdiùñàni tàni sarvàõi nãtàrthatvena grahãtavyàni, ato viparãtàni neyàrthàniti / àryàkùayamatinirdi÷asåtre tàvanneyanãtàrthalakùaõaü nirdiùñam, tathàhi -

ke såtràntà neyàrthàþ?

yàvad ye såtràntà saüvçtipratipattaye nirdiùñàsta ucyante neyàrthàþ yàvad ye såtràntàþ paramàrthapratipattaye nirdiùñàsta ucyante nãtàrthàþ /

yàvad ye såtràntà nànàpadavya¤canàni nirdi÷anti, ta ucyante neyàrthàþ, yàvad ye sutràntà gambhãradurdar÷adurj¤eyàni nirdi÷anti, ta ucyante nãtàrthàþ /

yàvad ye såtràntà àtmasattvajãvapuruùapudgalamanujamànavakàravedakàn anekarutairasvàmikàn svàmina iva nirdi÷anti, ta ucyante neyàrthàþ / yàvad ye såtràntàþ ÷ånyatànimittàpraõihitànabhisaüskàràjànutpàdàbhàvaniràtmaniþsattvanirjãvaniþpudgalàsvàmikavimokùamukhà nirdiùñàsta ucyate nãtàrthàþ - iti vistaraþ /

sutràntareùu 'tàvadanutpàdàdinirde÷à abhipràyàntareõa nãtàrtha ityabhihitàþ' - iti yaduktam, tadapi na samyak / ekaü hi sthitau àtmàdinirde÷à api nãtàrthàþ syuþ / ataþ paramàrthàbhidhàyako nãtàrthastadviparãto neyàrtha ityavaboddhavyam / àryasarvabuddhaviùayàvatàraj¤ànàlokàlaïkàre 'pyuktam - 'yo hi nãtàrthàþ, sa paramàrtha iti" / àryàkùayamatinirde÷asåtre ca anutpàdàdayo nãtàrthà uktàþ / ata÷caivamanutpàdàdaya eva paramàrthà iti niyatam /

yadyevaü tadà kathaü bhagavatà àryasandhinirmocanasåtre trividhasya svabhàvasya trividhàü niþsvabhagavatàmabhipretya sarve dharmà niþsvabhàvàþ, proktà iti ced?

nàsti doùaþ / ye tàvat kecit saüvçtisvabhàvamapyapavadanti, atha càsacchastra÷ravaõàbhini÷ava÷àd viparyastamatayaþ saüvçtau asantamançtamapi nityàdivasturupatayà samàropya yathà råpapratibhàsaü tathaiva parigçhõanti, te àropàpavàdàntadvayapatitatamatitayà antadvayarahite paramagambhãre paramàrthanayasàgare nànupravi÷anti / ataeva tàvad bhagavàn 'anutpàdàdinirde÷aþ paramàrthàdhikçtaþ' iti nirucya trividhaniþsvabhàvatàbhipràyapratipàdakamantadvayarahitaü0 madhyamapathaü madhaymapathaü prakà÷ayituü nãtàrthameva mataü pratiùñhàpitavàn / na ca màdhyamikàstrividhaniþsvabhàvatàvyavasthànaü nàbhyugacchantãti, anyathà dar÷anàdiviparãtaü kathaü parihareyuriti /

tatravicàritaü tàvad vastu yathàpratibhàsaü màyàvat pratãtyasamutpannam, tacca paratantrasvabhàvam / tatràpi saüvçtau màyàvat parapratyayena tasyotpàdaþ, na tu svayaübhàvaþ / ata eva utpattiniþsvabhàvatàyàü tad vyavasthàpyate / 'yaþ prattyasamutpannaþ sa svabhàvataþ ÷ånya iti vidvàüso nirdhàrayanti / na hi svabhàvo nàma kçtrimaþ / abhåtvà bhàvaþ bhåtvà càbhàvo 'pi tàvannasti, krameõàpyekasya sadasattvàmyàü viruddhatvàt /

yaduta -

na sambhavaþ svabhàvasya yuktaþ pratyayahetubhiþ /
hetupratyayasambhåtaþ svabhàvaþ kçtako bhavet /
svabhàvaþ kçtako nàma bhaviùyati punaþ katham //
akçtrimaþ svabhàvo hi nirapekùaþ paratra ca /
kutaþ svabhàvasyàbhàve parabhàvo bhaviùyati /

bhagavatàpi àryànavataptanàgaràjaparipçcchàsåtre nirdiùñam -

yaþpratyayairjàyati sa hyajàto na tasya utpàdu svabhàvato 'sti /
yaþpratyayàdhãnu sa ÷ånya ukto yaþ÷ånyatàü jànati so 'pramattaþ //

àryasàgararàjaparipçcchasåtre 'pyuktam -

yat pratãtyasamutpannaü tacca ÷ånyaü svabhàvataþ /
yacca ÷ånyaü svabhàvena na hi taccasti kutracit //

etadarthameva àryapitàputrasamàgamasåtre 'pi pratãtyasamutpàdapravçttyà dharmadhàtupravçttirnidiùñà, yaduta - "tatra bhagavan, avidyà tu avidyàtvenaivàsatã / tatkathamityucyeta tarhyevamavidyà tu svabhàvena virahità / yasmin dharme nàsti svabhàvaþ sa na tàvad vastu / yacca nàsti vastu tadapariniùpannam, yadapariniùpannaü tadanutpannamaniruddhaü ca / yadanutpannamaniruddhaü tad 'atãtam' iti praj¤aptuü naiva ÷akyate, na ca tadanàgataü pratyatpannamityapi và praj¤aptuü ÷akyate / yacca kàlatraye 'pyanupapannaü tannàma lakùaõaü nimittaü praj¤aptamiti và na bhavati, yato hi tat sattvànàü grahaõàrthaü nàmamàtrasaüketamàtravyavahàramàtrasaüvçtimàtràbhidheyamàtrapraj¤aptimàtrebhyo 'tiriktaü nàsti / avidyà tàvat paramàrthato 'nupalabdhà / ya÷ca dharmaþ paramàrthato 'nupalabdhaþ, na tat praj¤aptaþ, na vyavahàryaþ, nàbhidheya÷ca / ato hi bhagavan yacca nàmamàtraü saüketamàtraü na tattathyamiti" vistareõàbhihitam / ata eva paratantrasvabhàvo na tathyatve yujyate, anyathà màyàdãnàmapi vastutvaprasaïgaþ, tànyapi pratyayasàpekùatàyàü na santi bhinnàni / ata eva màyàbhinnatvena paratantrasvabhàvastàvadutpattiniþsvabhàvatàyàü vyavasthàpyate /

àryasandhinirmocanasåtre càbhihitam - yathà màyàkçtaü tathaivotpattiniþsvabhàvatàyàmupalakùaõãyam / màyàdito 'bhinno yo hi paratantrasvabhàvaþ sa eva nityànityàdibhiþ paramàrthata upacaritaþ sa eva ca parikalpitasvabhàvaþ so 'pi yathà parikalpyate tathà lakùaõenàsiddhatvàllakùaõaniþsvabhàvatàyàü vyavasthàpyate / sàpi niþsvabhàvatà vastutaþ paratantrasvabhàve eva sthità / yato hi tasminneva [parikalpitaþ] sa lakùaõairupacaryate / ata eva yathà anityàdibhiþ parikalpitàþ sarve dharmàþ paramàrthato lakùaõa÷ånyatvena anutpannàþ, ata eva càniruddhàþ, ata eva àdi÷àntàþ, ata eva hi prakçtiparinirvçtàþ àryasandhinirmocane 'pi yathoktam -

ye tàvat svalakùaõenàsantaste 'nutpannàþ, ye hyanutpannàste 'niruddhàþ, ye càniruddhàsta àdi÷àntà, àdi÷àntà, ye hyàdi÷àntàste prakçtiparinirvçtà iti /

ata evàhaü lakùaõaniþsvabhavàtàbhisandhàya 'sarve dharmà anutpannàþ' iti yadupadi÷àmi, tadapi yathà÷abdamarthaparikalpanaü niràkaroti / paratantrasvabhàva÷ca yathà saüvçtau hyuktastathà parikalpitàtmanà virahitatvena prasidhya saüvçtisvabhàvasyànapavàdamapi nirdi÷ati, na tu paramàrthatvena / alakùaõasvabhàvastu na ka÷cana yujyate / yathoktamþ

alakùaõo na ka÷cicca bhàvaþ saüvidyate kvacit /

sarve dharmàþ paramàrthataþ sadà bhàvaniþsvabhàvatàyàmeva pratiùñhità bhavanti / ayameva tàvat pariniùpatraþ svabhàvaþ, nityaü tasyànàropitatvena sthitatvàt / sa hi pramàõaiþ samyugupapatrannasvabhàvatayà paramàrtha ityucyate, niþsvabhàvatàprabhàvitàtvàcca niþsvabhàvo 'pi / ato 'yaü [pariniùpannaþ] paramàrthaniþsvàbhàva iti /

àryasandhinirmocane 'pyuktam -

"sa ca paramàrtho 'pi dharmaniþsvabhàvatàprabhàvito 'pãtyataþ paramàrthaniþsvabhàvaþ" iti /

yannidànamanena niþsvabhàvena sarve niþsvabhàvàþ, tannidànamanutpàdàdide÷anà nãtarthà / paramàrthàbhipràyanirde÷àt sa na tàvad dar÷anàdiviruddhaþ, na ca yathà÷abdaü parikalpita÷ca / ata eva nàbhipràyanirde÷o 'pi nãtàrthaviruddhaþ, parigrahãtavyaþ /

ata÷ca abhipràyanirde÷o 'pi na nãtàrthaviruddho bhavatãti / phalataþ anutpàdide÷anàü nãtàrthàü sàdhayituü dar÷anàdivirodhaü parihartuü yathà÷abdaparikalpanaü ca niràkartum àryasandhinirmocane tàvadabhihitam -

api ca, paramàrthasamudgat, paramàrthaniþsvabhàvaü dharmanairàtmaprabhàvitamityabhipretya mayà sarve dharmà anutpannàþ sarve dharmà aniruddhàþ, àdi÷àntàþ, prakçtiparinivçttà÷va de÷itàþ /

yadyevaü mahà÷raddadhàsåtre "prayogajaü svabhàvamabhipretya yanmayà 'sarve dharmà asantaþ' iti yaduktaü tatra yathà÷abdamabhinivi÷ca saükle÷avyavadànadharmàõàmapyabhàvamàtramabhinivi÷ca asannimittagrahaõàd asaddar÷anaü tad bhavedityato nimittadar÷anaü taducyate / evaü vistareõa yadabhihitaü tatkathaü gràhyamiti?

ayamapi yathoktaþ paratantrasvabhàva eva, yo hi saüvçtau hetupratyayabalasambhåtatvena màyàvannisvabhàvatvena ca 'prayogajaþ' ityuktaþ /

praj¤àpàramitàyàmapyuktam -

"prayogajaþ svabhàvastàvadasat pratãtyasamunpannatvàd" iti /

etadar÷aü yo hi parikalpitasvabhàva uktaþ so 'pyàgantuka eva kalpanàbhinirhatatvàt / ata eva saþ [paratantraþ] prayogaja ityuktaþ / svabhàvo 'yaü dvidhàpi paramàrthato naiva yujyate / ataþ sarve dharmàþ svabhàvenànena paramàrthato niþ svabhàvàþ / na hyabhàvàt saüvçtisvabhavo bhavati / yadi sa tàvadasat svàttadà saükle÷avyadànadharmà naiva vyavasthàpayituü ÷akyeran, yato hi tatprabhàvità hi te, na tu paramàrthena [prabhàvitàþ] / evaü hi såtrànteùvapi pratipàditamiti / ato ye paramàrthàbhipràyaü naiva jànanti, te pårvasvabhàvamapi vasturupeõa parigçhya pa÷càttasyàpyabhàvaü matvà anutpannàdide÷anànàü ÷abda÷o 'rthàbhinive÷aü kurvanti / te càbhàvàdinimittagrahaõena nimittàdidçùñayo bhavanti / atastanniùedhàyaiva etaduktam, na tu màdhyamikebhya etaduktamiti / te tu tathatàü sarvanimittagràhapratipakùàü pracakùate / atasteùvabhàvàdinimittagràho naiva sambhavati / tathà hiþ

aparapratyayayaü ÷àntaü prapa¤cairaprapa¤citam /
nirvikalpamanànàrthametattattasya lakùaõam //
api ca, astãti ÷à÷vatagràho nàstãtyucchedadar÷anam /
tasmàdastitvanàstitve nà÷rãyeta vicakùaõaþ //

yeùu bhàvàbhàvàdayo nimittagràhà bhavanti, teùu naiva sambhavati tattvadar÷anàvakà÷o 'pi, tathà coktam -

svabhàvaü parabhàvaü ca bhàvaü càbhàvameva ca /
ye pa÷yanti na pa÷yanti te tattvaü buddha÷àsane //

yo 'yaü bhàvàbhàvàbhinive÷aþ, sa tàvad bhàvàbhinive÷apårvaka iti såtreùu pratipàditam / tathà hi laïkavatàrasåtre proktam -

astitatvapårvakaü nàsti asti nàstitvapårvakam /
ato nàsti na gantavyamastitvaü na ca kalpayet //

ato ye khalu bhàvàbhinive÷apara÷àste tàvat paratantraü sanimittaü pa÷yanti / ye tu vyapagatabhàvagràhàste tathà na kurvanti, kutràpyanavasthitatvàt / tathà hyuktam -

siddhimà÷ritabhàvànàmicchanti tattvatastu ye /
tatra nityàdayo doùàþ sambhavanti na và katham //
bhàvànàmà÷ritànàü tu hyasattvaü sattvameva và /
jalenduvanna cecchanti te dçùñvà nàpahàritàþ //
ràgadveùodbhavastãvraduùñadçùñaparigrahaþ
vivàdàstatsamutthà÷ca bhàvàbhyupagame sati //

ato ye 'nutpàdàdide÷anàsu ÷abda÷o 'bhinivi÷ante, tàn pratiùeddhuü nimittàdidçùñayo vigarhaõãyàþ / màdhyamikàbhidhàstu anutpàdàdide÷anàsu nàbhinivi÷ante,paramàrthato 'nutpàdàdãnàmabhyupagamàt saüvçtyotpàdàdãnàmapi vyàharaõàt / tathà hi -

tattvamanveùñumàrambhe sarvamastãti kathyatàm /
j¤àtvàrthàn khalu vairàgye pa÷cànånaü vivicyate //
anàj¤àya viviktàrthaü ÷rutimàtre pravi÷ya ca /
ye puõyàni na kurvanti naràste kutsità hatàþ //
phalayuktàni karmàõi gataya÷ca sude÷itàþ /
tatsvabhàvaparij¤ànamanutpàdo 'pi de÷itaþ //
mametyahamiti priktaü yathà kàryava÷àjjinaiþ /
tathà kàryava÷àt proktàþ svandhàyatanadhàtavaþ //

yadyevaü cet? àryalaïkàvatàrasåtre -

nàsti vaikalpito bhàvaþ paratantra÷ca vidyate /
samàropàpavàdaü hi vikalpanto vina÷yati //

yaddhi proktaü tatkathamiti cintàyàmatràpi yathà kathitasya parikalpitasvabhàvasya samàropo bhavati, tasya parihàràrthaü "nàsti vaikalpito bhàvaþ" ityuktam / yathoktaþ paratantrasvabhàvàstu saüvçtiniùedhakaraõàt paràyattavçtitayà 'san' ityevamuktaþ / ucyamànamidaü dvayaü ye antadvayarupeõa parikalpiyanti, te naiva madhyamamàrge pravçttà bhaviùyanti, prapàtasthànasthitaskandhasadç÷atvàt / ataþ - "samàropàpavàdaü hi vikalpanto vina÷yati" ityuktam / ata eva ca -

parikalpitaü svabhàvena sarvadharmà ajànakàþ /
paratantraü samà÷ritya vikalpo bhramate nçõàm //

yaduktaü tenàpi tanniràkaraõaü bhavati /

anenàpi coktayoþ samàropàpavàdàntayoþ niràkaraõaü kriyate / tathà hiyathà vikalpyate tathà paramàrthataþ paratantrasyànutpannatvàt parikalpitàtmanà anutpanna eva / tadanena samàropàntasvàvanniràkriyate / saüvçtyà paratantratayà samutpannatvàt tadà÷rità anye vikalpà nirmàõanirmitasadç÷à samutpadyante / ata eva -

paratantraü samà÷ritya vikalpo bhramate nçõàm / ityevamuktaü / anena tàvadapavàdànto niràkriyate, saüvçtyotpàdasyànapavàdàt / atastatra tatra yà paratantrasvabhàvàstitatvade÷anà yà÷ca bhàvotpatyàdide÷anàstàþ sarvàþ de÷anàþ bàlapçthagjanànàü bhayahetuparivarjanàrthaü saüvçtyotpàdà÷ayena abhipràyataþ pravçttà ityavagamàya, na tu paramàrthataþ / tanniùedhastu såtre kçtaþ / yathoktaü laïkàvatàrasåtre -

buddhayà vivecyamànaü hi na tantraü nàpi kalpitam /
niùpanno nàsti vai bhàvaþ kathaü buddhayà prakalpyate //
na svabhàvo na vij¤aptirna vastu na ca àlayaþ /
bàlairvikalpità hyete va÷abhåtaiþ kutàrkikaiþ //

àryadharmasaïgãtau càpyuktam -

kulaputra, loko 'yaü jàtiniràdhayoradhyavasàyena tiùñhati, ato mahàkaruõàmayena tathàgatena lokabhayaviùayaparivarjanàrthaü vyavahàrava÷ena tasya utpattinirodhau bhavata ityupadiùñam / kulaputra, nàtra ka÷cid dharma utpadyata iti /

àryapraj¤àpàramitàsåtre 'pi -

"àyuùman ÷àradvatãputra, evaü råpaü svabhàvena ÷ånyam, yacca svabhàvena ÷ånyaü tannotpadyate, na ca niradhyate / yasya natpattiniràdhau tannànyathà bhavatãti / evaü yàvad vedanàto vij¤ànaparyantam" - iti vistaraþ /

nàtra parikalpitasya svabhàvo yuktataraþ, àgantukatvàd bhàvabahirbhåtatvàcca tasya, evaü ÷abdàrtho 'pi nopapadyate / yadyapi rupàdayaþ paramàrthato 'nutpannastathàpi bàlapçthagjanaiste utpàdàdisvabhàve parikalpyante / ityevaü tairyadi tatsvabhàve parikalpitatvàt svabhàva÷abdenocyante, tadà na doùaþ, iùñàrthàviruddhatvàt / såtràntare 'pi -

"kulaputra , yo bodhisattvaþ dharmàn ayoni÷o manasikçtya ÷abda÷aþ pravicinoti, sa mahàyàna÷raddhàyatano na bhavati / ya÷ca a÷abda÷o 'bhisandhyarthaü yoni÷o manasikaroti, sa mahàyàna÷raddhàyatano bhavati" / yaduktaü tattu ye paramàrthàbhipràyànabhij¤àþ saüvçtisvabhàvamapyapavadante te 'yoni÷o dharmàn pravicinvantãtihetormahàyàna÷raddhàyatanà na bhavantãtyatastanniùedhàrthamidamityuktam /

nikhileùvapi såtreùu ÷abda÷o 'rthàbhinive÷apariharàya abhipretàrthàvabodhàya ca samyag yatnotpàdàrthaü sarveùu càdhimaktyupàdàrthamevàbhihitam, na tu màdhyamikamataniùedhàrtham, na hi màdhyamikàþ ÷abda÷o 'rthaü parikalpayantãti pårvamevoktatvàt / àryaratnameghasåtre 'pyuktam, yathà -

"kathamiva bodhisattvaþ paramàrthanipuõo na bhavati? kulaputra, bodhisattvaþ samyak praj¤ayà råpapratyavekùaõaü yàvd vij¤ànapratyavekùaõaü pratyavekùate / yadà sa råpaü pratyavekùate, tadà na rupotpàdamupalabhate, na samudayamupalabhate, na ca nirodhamupalabhate yàvad vij¤ànaparyantaü yathàvadutpàdaü nopalabhate, yato hi so 'pi tàvad [anupalambhaþ] paramàrthato 'nutpàdapravçttayà prajayà bhavati, na tu sàüvyàvahàrikasvabhàvena" ityevaü nirdiùñam /

àryalaïkàvatàre 'pi -

sarvaü vidyati saüvçtyàü paramàrthe na vidyate / dharmàõàü niþsvabhàvatvaü paramàrthe 'pi dç÷yate // ityuktam / ye tàvadanutpàdàdinirde÷àn 'sarve dharmàþ paramàrthata utpadyante saüvçtisvabhàbhàvata÷ca notpadyante' ityetasmin mate sthàpayanti, te sarve àryaratnameghàdinirdiùñaiþ samastavacanairvirudhyante, vipratipannatvàt teùàm / teùu [såtreùu] tu rupàdayaþ sarve [dharmàþ] paramàrthato 'nutpannàþ, saüvçtita÷cotpannà iti nirdiùñàþ satyadvayanirde÷àdiùu tàvad - devaputra, sarve dharmàþ ÷àntàþ, paramàrthato 'nutpannatvàd

ityevamàdikaü yaduktaü tenàpi [saha] virudhyante / puna÷ca àryalaïkàvatare 'bhihitam -

bhàvà vidyanti saüvçtyà paramàrthe na bhàvakàþ /
niþsvabhàveùu yà bhràntistatsatyaü saüvçtirbhavet //

àryapraj¤àpàramitàyàmapi -

"subhåte, viparyayamatiricya bàlapçthagjanàþ kutràvatiùñhante? karmàrbhisaüskàravastu tàvat ke÷àgratulyamapi na vidyate"

ityàdikà yà de÷ànà, tayàpi virudhyante, vastutaþ àtmano 'tisåkùmasvabhàvasyàpi niùiddhatvàt / yadi viparyayasyàpratiùedhàd asti viparyayaü vastu, tatraiva tathà proktatvàditi cet? tathà hiþ

niþsvabhàveùu yà bhrantistatsatyaü saüvçtirbhavet / iti / tadapi naivopapadyate / viparyastaü vastu yadi vidyeta, tadà atisåkùmabhàvasvabhàvaniùedhavacanaü kathaü nàmopapadyeta /

asatãùvapi samastabhàvavàsanàsu bàlapçthagjanàþ asadviparyayopakalpitànàü bhàvasvabhàvànàmabhinive÷ena kamàõyabhisaüskurvantãti yadaivaü såtràrtho vivecyeta tadà evaüvidhena tàvad vivecanena [bhavadabhyupagataü] abhyupagantuü ÷akyeta /

àryasamàdhiràjasåtre -

svabhàva÷ånyàþ sada sarvadharmàþ vastuü vibhàventi jinànaputràþ /
sarveõa sarvaü bhavasarva÷ånyaü pràde÷ikã ÷ånyatà tãrthikànàm //

iti yaduktam tadapi abhyuddhartuü ÷akyate / anyatràpi såtreùu tàvad -

praj¤aptimàtraü tribhavaü nàsti vastu svabhàvataþ /
praj¤aptivastubhàvena kalpayiùyanti tàrkikàþ //

iti yaducyate tadapyuddhariùyate / viparyayàdayo hi vastutvena tàvannaiva yaujyante /

ityevaü bhavadbhi÷cittacaittàtmakasya traidhàtukasya yadasamyaktvaü parikalpyate tadapi asamyagàkàropagrahaõàvabhàsatvena viparyayàditayà procyate / mithyàsvabhàvenopagrahaõàd yastasyàtmatvenàvabhàsaþ sa kathaü samyag bhàva iti bhavet, tattvànyatvayoþ parasparahàrasthitalakùaõatvàt / tattvasya tàvadanyàtmakatvaü hi viruddham /

yadyevaü nàsti tadà sàükhyàdiparikalpiteùu pradhànàdivikàreùu bhavatàü ko dveùaþ svàd, bhavadbhisteùàmanabhyupagamàt / ata evaþ kasya syàdanyathàbhàvaþ svabhàvo yadi vidyate /

ityevamuktam / àryasatyadvayanirde÷e 'piþ

"devaputra, yathà àtmà, nànti paramàrthata àtmà, tathaiva devaputra, kle÷à api,paramàrthato na santi kle÷àþ / devaputra, yadyàtmà paramàrthatastattvaü svàttadà devaputra, anenaiva hetunà kle÷à api paramàrthatastattvàni syuþ /"

ityevaü kathitam / anena tàvad àtmàdãnàü mithyàkàropagrahaõena pravçttatvàd àtmàdivat kle÷à api sarve mithyàkàropagrahaõena pravçttatvàd àtmàdivat kle÷à api sarve mithyàsvabhàvà evetyevaü tàvannirdi÷yate /

ityevaü traidhàtukàþ khalu cittacaitasikà mithyàkàragraharaõapravçttatvàt svàkàra iva tadabhinnatvàcca mithyàsvabhàvà eveti nirdiùñàþ /

bodhisattvebhyustu vi÷eùataþ kliùñatvàt sarvaparikalpànàü te mithyà evàtaþ "mithyà sarvavikalpàþ" ityevaü tàvat pratipàditam /

yadi nàsti paramàrthato vastunàü svakãyaþ ka÷cana svabhàvastadà -

na hyàtmà vidyate skandhe skandhà÷caiva hi nàtmani /
na te yathà vikalpyante na ca te vai na santi ca //

yadi yaduktaü tad yadyevamuddhriyate yadanena nioùedhamukhena svandhàdãnàü tàvat sattaiva nirdi÷yata iti cet? tanna pramàõayogyamiti / yato hyatra "na te yathà vikalpyante" iti yaduktaü tena sattayà niùedho vidhãyate / "na ca vai na santi ca" ityamunà ca ye yathà saüvçtavavabhàsante, te tathaiva saditi nirdi÷yante / phalata÷ca tairthikaparikalpitasyàtmanaþ saüvçttavapyasattvam / skandhàdãnàü tàvad vyavahàre sattvam, na tu tathatàyàmiti vispaùñamàdiùñam / yadyevaü na bhavettadaikasminnasattvabhidhàya punaþ sattvena nirde÷aþ kathaü sambadhyeta / àryabrahnaparivartasåtre coktaü yaduta -

yena skandhasya notpattiranupatti÷ca j¤àyate /
samudàcarati talloke na ca loke sthita÷ca saþ //
iti //

àryaratnameghe 'pi na skandhàþ paramàrthataþ santi, saüvçtyaiva te santãti apaùñatayà nirdiùñamþ

"kulaputra, da÷adharmasamanvàgato bodhisattvaþ saüvçtisatye ku÷alo bhavati, ke ca da÷eti? tadyathà - råpapraj¤aptiü karoti, na ca paramàrthato råpamupalabhate, nàbhinive÷aü karoti / vedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànanyapi tadvaditi vistaraþ /"

àryaratnàkare 'piþ

"såryadatta, evamasti, yathà vyomni citràïkanaü na bhavati, na bhaviùyati, yato hi tadabhåtamaniruddhamanàgamamanirgamamanutpannamacyumanabhiniùpannam anirvacanãyatvàd vyavahàramàtraü saüvçtimàtraü bhavati / såryadatta, tathaiva rupàdivij¤ànaparyantaü na bhåtaü na bhaviùyati, ita àrabhya...... saüvçtimàtraü bhavati" ityetatparyantaü yad vistareõàbhihitaü tadarthasambaddhaü karaõãyamiti /

nanu mahàparamàrtha÷ånyatàyàü 'asti karma, asti vipàkaþ kartà tu nopalabhyate' yadevamuktaü tattàvad etadviruddhaü syàt, yato hi yadà karmàdayaþ paramàrthataþ santi, tadà na bhavanti sarve dharmà niþsvabhàvàþ, yadi saüvçtitaste santi tadà karturapi saüvçtitaþ satvàt 'kartà tu nopalabhyate' ityetatkathanaü na yuktisaïgataü syàditi cet?

yadyevamucyeta tadàtràpi nàsti virodhaþ pårvavadeva, karmaphalayoþ saüvçtàveva sattvàt, tairthikaparikalpitasya ca kartuþ saüvçtàvapyasattvàt / ityevaüvidhanirde÷ataþ kutastàvad virodhàvasaraþ /

yadyevaü ced anyeùu såtreùuþ

astitvaü sarvabhàvànàü yathà bàlairvikalpyate /
yadi te bhaved yathàdçùñàþ sarve syustattvadar÷inaþ //
abhàvàt sarvadharmàõàü saükle÷o nàsti ÷uddhitaþ /
na te tathà yathà dçùñà na ca te vai na santi ca //

yaduktaü tatkathamiti cet?

idamapi purvamaktameva / atràpi 'yadi sarvàõi vaståni yathàvabhàsante tathaiva paramàrthato vidyante' iti tadà 'sarve 'pi tattvadar÷inaþ syuþ' iti syàt / ato 'nenàpi tàvat paramàrthataþ sarvadharmànutpàdamatameva saüsthàpyate / yaddhi 'abhàvàt sarvadharmàõàm' ityuktaü tena vastånàü saüvçtisattvaü pratipàditam 'na te tathà yathà dçùñàþ' iti vacanàt / praj¤àpàramitàyàmapi saükle÷avyavadànavyavasthà khalu vyavahàrasatyamà÷rityaiva kçteti, tadyathàþ "subhåte, pràptirabhisamayo jàtirnirodhaþ saükle÷o vyavadànamiti vyavahàrata eva saüvidyante, na tu paramàrthataþ iti /"

yadyevaü tarhi tatraivaþ

"bàhyàrthadar÷anaü mithyà nàstyarthaü cittameva tu /
'yuktyà vipa÷yamànànàü gràhagràhyaü virudhyate /
'bàhyo na vidyate hyartho yathà bàlairvikalpyate /"
"vàsanairlulitaü cittamarthàbhàsaü pravartate /"

"cittamàtraü bho jinaputra, yaduta traidhàtukam" iti yaduktaü tatkathaü nãyate?

evameva àryàndhimirmocane àryaghanavyåhàdiùvàpi sarvadharmàõàü cittamàtra kàyatvena nirdiùñatvàccittameva hi tàvat paramàrthataþ sat, nànyaditi sàdhyate / ata÷ca sarve dharmàþ niþsvabhàvatvena na sàdhyituü ÷akyante / yadyevamucyeta, tadapi na samucitaü kàraõam, yato hi yathà cittasattà nirdiùñà tathaiva råpasyàpi sattàyà nirde÷astattatsåtreùvanekadhà kçto vidyate /

atha pramànabàdhitatvàt suttràntareùu ca niùiddhatvàta paramàrthataþ sattvena vyavasthàpayituü na ÷akyate, tadà pudgalanairàtmyamàtraprave÷àbhisandhinà tathàvidhavineyajanà÷ayàpekùayà kathanamàtramevaitaditi?

yadyevamucyeta tadà cittamapi vakùyamàõapramàõairbàdhitaü bhavati / såtràntareùvapi niþsvabhàvatvena nirdiùñatvàt paramàrthato 'gçhãtàpi sà cittamàtratà krama÷aþ paramàrthanayasamudràvagàhanahetumàtratayà nirdiùñetyevaü grahaõanãyamiti /

ityevaü ye tàvat sarvadharmàn niþsvabhàvatayà yugapajj¤àtumakùamàste kadàcana cittamàtratàmà÷ritya krama÷o bàhyàrthaniþsvabhàvatàyàü pravi÷anti / ata eva

yuktyà nirãkùamàõànàü grahyagràho nirudhyate /

ityuktam /

tadanantaraü yadi krameõa cittasvabhàvaþ pratyavekùyate, tadà tamapi niþsvabhàvatvenàvabudhya nitaràü gambhãranaye pravi÷anti / yathoktaü bhagavatà -

cittamàtraü samàruhya bàhyamarthaü na kalpayet /
tathàtàlambane sthitvà cittamàtramatikramet //
cittamàtramatikramya niràbhàsamatikramet /
niràbhàsasthioto yogi mahàyànaü sa pa÷yati //
anàbhogagatiþ ÷àntà praõidhànairvi÷odhità /
j¤ànamanàtmakaü ÷reùñhaü niràbhàse na pa÷yate //

anye tu bruvate - cittamàtratà hi tavat svaprasiddhasvabhàvà, ataþ saüvçtyaiva sthità / bàhyàrthàstu na khalu saüvçtyàpi, cittakàramatiricya na sidhyanti / ata eva bhagavatà tatpradar÷anàrthaü vaståni cittamàtratàyàü nirdiùñàni, sàpi na paramàrthataþ sidhyati, såtràntareùvapi niþsvabhàvatàyàmeva nirdiùñatvàd, yathoktam àryasarvabuddhaviùayàvatàraj¤ànalokàkaïkàre -

sarve buddhàþ sadà sarvàn dharmàn jànanti sarvathà /
nopalabhya kvaciccittaü nopalambhakaraü numaþ //

àryaratnakuñasåtre 'pi -

cittaü hi kà÷yapa, parigaveùyamàõaü na labhyate / yanna labhyate tannopalabhyate / yannopalabhyate tannaiva atãtaü na anàgataü na pratyutpannam / yannaivàtãtaü nànàgataü na pratyutpannaü tat trikàlàtãtam / yat trikàlàtãtaü tasya sadasattvamapi nàsti / yasya nàsti sadasattvaü tasya nàstyutpàdaþ / yasya nàstyutpàdastasya nàsti svabhàvaþ yasya nàsti svabhàvastasya nàstyutpàdaþ, yasya nàstyutpàdastasya nàsti nirodhaþ / yasya nàsti nirodhastasya nàsti viyogaþ / yasya nàsti viyogastasya nàstyàgamaþ, nirgamaþ, cyutiþ, jàtiþ / yasya nàstyàgamo nirgama÷cyutirjàtistasya na santi saüskàràþ / yasya na santi saüskàràþ tadasaüskçtàþ / yadasaüskçtaü tadàryairviditamiti vistaraþ /

puna÷ca tatraiva -

"nitya iti kà÷yapa, ayameko 'ntaþ, anitya iti kà÷yapa, ayameko 'ntaþ / tathà astãti kà÷yapa, ayameko 'ntaþ, nàstãti kà÷yapa, ayameko 'ntaþ / yadanayorantayormadhyam, tadarupyamanidar÷anamapratiùñhamanàbhàsamaniketamavij¤aptikam / iyamucyate kà÷yapa, madhyamà pratipad bhåtapratyavekùà" - iti /

yadevamuktaü tanmadhyabhåtam, na tasya vastusatà vij¤ànasvabhàvena sattvasiddhiþ / dharmadhàturhi dvàbhyàmantàbhyàü vinirmuktaþ sarvadharmanisvabhàvalakùaõaþ niùprapa¤ca iti vacanãyaþ / sa càpi dharmadhàtuþ 'ayaü saþ - ityàkàreõa nirupayituma÷akyatvàd arupyaþ, parebhyo nidar÷ayitusamarthatvàd anidar÷anaþ, àdhyàtmike dhàtau àyatane vànavasthitatvàd apratiùñhaþ, bàhyànàü dhàtånàmàyatanànàmiva anavabhàsitatvàd anàbhàsaþ, cakùurvij¤ànàdidhatusvabhàvàtikràntatvàd avij¤aptikaþ, ràgàdisamastakle÷ànàmà÷rayàbhàvàd aniketaþ - ityevamuktam /

yadi madhye cittasvabhàvatàyàþ ko 'pyaü÷aþ paramàrthasan syàttadà tatsattayà nityànityàbhinive÷aþ khalu kathaïkàrameko 'ntaþ syàd, yato hi yathà vastutattvaü tathà yathàvadanugamya manaskaraõaü patanasthànamiti naiva yujyate /

nityàdisvaruopamatirijya vastubhåtaþ ka÷cidanyo vastvàkàro 'sambhavã madhye hi vastu khalu svasvabhàvasyàsattvàd abhåtamiti grahaõaü nàsti tàvad anta ityevaü yadi cintyeta, tadapi na yuktam / asaditi graþaõaü sattagrahaõàbhàve 'bhàva eva / viùayàbhàvaniùedhastu na tàvat san bhavati, ataþ yasyàbhàvagrahaõaü st, niyataü tasya sattàgrahaõamapi sadeva / tato dvàvapyantau bhavataþ /

yadi madhye vastunaþ sattvaü tadà tatsattvagrahaõaü kena tatsattvagrahaõaü kena niùiddhaü syàt? àryasamàdhiràjasåtre madhye sataþ paramàrthasthitasya vastuno niùedhàya yaduktam, tenàpi saha virodhaþ syàt -

astãti nàstãti ubhe 'pi antà /
÷uddhã a÷uddhãti ime 'pi antà //

tasmàdubhe anta vivarjayitvà /
madhye 'pi sthànaü na karoti paõditaþ //

ityevamuktam /

ayaü tàvat såtràrthaþ - à÷rayaõãye madhye yadi vastusatàü nàsti kimapi svaråpaü tadaiva 'madhye 'pi sthànaü na karoti panóitaþ' iti yaduktaü tad yuktaü syàdityucyate yadyasti kimapi vastu tadà kathaü na paõóitastasmin sthànaü na grahãùyatãti / àryalokottaraparavarte tàvaduktam -

api ca, he jinaputràþ, trayaþ khalu dhàvato vij¤aptimàtratàyàü pracaranti, yato hi adhvatrayaü cittavat pratibudhyate, tadapi tàvaccittaü madhyàntarahitameva pravartate / idaü tàvat såtrasya tàtparyam - utpàdabhaïgayoþ sthitilakùaõe ca madhye paramàrthato 'sattvàccittaü tàvanmadhyàrahitaü sat pravartate pratibudhyate cetyucyate /

apere khalvabhidadhate - saüvçtau hi vij¤ànavad bàhyàrthà api saüvidyanta iti / anyathà da÷abhåmakasåtre - aùñabhyàü hi bhåmau saüsthità bodhisattvà lokadhàtvantargatànàü paramàõvàdãnàü saükhyàü parijànanti - iti yaduktam, tena saha virodhaþsyàditi / tathà hi -

"sa paramàõurajaþsåkùmatàü ca prajànàti, mahadgatatàü ca apramàõatàü ca vibhaktiü ca prajànàti / apramàõaparamàõurajovibhaktikau÷alyaü ca prajànàti / asyàü ca lokadhàtau yàvanti pçthvãdhàtoþ paramàõurajàüsi tàni prajànàti / yàvanti abdhàtoþ, tejodhàtoþ, vàyudhàtoþ prajànàti" / iti vastaraþ / vij¤ànavad bàhyàrthànàmapi prasiddhatvàt pratãtivirodhaþ, yato hi yuktibhirvicàraõàyàü satyàmubhàvapi naiva parãkùàü sahete, atastau avtusthitimapi na kùamete / vyavahàrasatye [saüvçtau] tvàgopàlàïganàü yàvat prasiddhau / vij¤aptimàtratàkathanasya tàvat phalaü tu paraparikalpitànàü kartubhoktràdãnàü niùedha eva, vyavahàre 'pi cittatiriktànàü teùàü kartràdãnàü saüsiddherabhàvàt /

athavà - sarvadharmeùu pårvaïgamatvàccittaü sarvadharmàpekùayà pradhànaü sidhyate / yàvad yathà "nàstyarthaü cittameva tu" iti yaduktam, yathà và "vàsanairlulitaü cittamàrthàbhàsaü pravartate" ityàdi yaduktam, yathà và "vàsanairlulitaü cittamàrthàbhàsaü pravatate" ityàdi yaduktam, tadapi niràkàreõa cittena viùayagrahaõaü kathamapi na yujyata ityava÷yaü tat sàkàrameva mantavyam / ata÷cittàkàraü vyatiricya arthàkàràvabhàsàbhàvàt tanniùedhena sàkàracittameva tàvannirdi÷yate, na tu tena bahyàrthà bhàvo 'vabodhyate /

athavà àtmadisattànirde÷a iva tadvineyajanàpekùayà yathà sadvaidya àturàn puùõàti tathà bhagavanto nànavidyà de÷ànàþ pravartayanti / yathoktaü laïkàvatàrasåtre -

àture àture yadvad bhiùag dravyaü prayacchati /
buddhà hi tadvat sattvànàü cittamàtraü vadanti vai //

nànyàn visaüvàdayatãti vineyajanànàü hitasukhakaratvàt sàrthakaü vacanam / parahitaü tàvadekàntatayà satyamiti heturbhagavatsu tàvannàsti mçùàvàdo 'pi / ata uktam -

asatyaü yad visaüvàdi nàsaccàpyarthasaühitam /
dhruvaü parahitaü yuktaü hitàbhàvànna càparam //

ityevaü kiü süvçtàvasti bàhyàrthasattvan / varaü tàvaccittamatratà, kintu niþsandigdhaü såkùmavastusvabhàvaü samyak sàdhayituü nàsti sarvathà ko 'pi àptàgamaþ / àryaratnameghasåtre tàvat -

"kulaputra, yadi bhavet paramàrthato 'sattvam, tadà nirarthakaü brahmacaryam" iti yaduktaü tatkiü nàsti sat?

yadyevamucyeta tannaiva yujyate, yato hi tatpramàõabhåtaü paramàrthaü ko hi nàma tyajet / ayaü tàvat såtràrthaþ - iyaü hi pudgaladharmanairàtmyalakùaõà tathataiva paramàrtha÷abdavàcyà paramasya j¤ànasya gocaratvàt,yuktimattvàcca saiva svayaü parameti / yadi tadapyasat syàttadà yathà pudgalo dharmà÷ca bàlapçthagjaneùu prasiddhàstathaiva syuþ, tathà sati sarve janà anàyàsena àdita eva tattvadar÷inaþ syuþ, tattvadar÷anàrthaü ca prayatno 'pi nirarthakaþ syàditi suspaùñameva / ato nàstãdaü pramàõopapannamiti /

àryaratnakåñasåtre tàvataþ "kà÷yapa, varaü khalu sumerumàtrà pudgaladçùñiþ, nàbhimànikasya ÷ånyatàdçùñiþ"

iti uaduktaü tena kathaü na virodhaþ syàditi cet? tarhi nàsti virodhaþ / ye khalu paramàrthasat vastvabhyupagamya punastasyàsattvaü parikalpayanti, eva¤ca yeùàü vinà÷àrthaü ÷ånyatàde÷ànà, teùàü ràgàdãnàü samyak sattvameveti parikalpayanti, te pårvaü sattvaü parikalpya pa÷càt tadasattvaü parigçhõanti / ataþ sadasadantayoþ patitatvàt te antadvayarahitaü sarvaprapa¤capa÷amaü ÷ånyatàrthaü naivàdhigacchantãti "abhimàninaþ' ata eva bhagavantastathàvidhàyà dçùñerniùedhena paramàrthataþ sadasatsarvaprapa¤cajàlavirahitasya j¤ànàrthaü niyojayantãti / anyairapi såtreþ svayaü bhagavatà etannirdhàryate / laïkàvatàrasåtre 'piþ

"dvayani÷rito 'yaü mahàmate, loko yaduta astitvani÷rita÷ca nàstitvani÷rita÷ca / bhàvàbhàvacchandadçùñipatita÷ca aniþ÷araõe niþ÷araõabuddhiþ / tatra mahàmate, kathamastitvani÷rito lokaþ? yaduta vidyamànairhetupratyayairloka utpadyate nàvidyamanaiþ, vidyamànaü cotpadyamànamutpadyate nàvidyamànam / sa caivaü bruvan mahàmate, bhàvànàmastitvahetupratyànàü lokasya ca hetvastivàdã bhavati / tatra mahàmate, kathaü nàstitvani÷rito bhavati? yaduta ràgadveùamohàbhyupagamaü kçtvà punarapi ràgadveùamohabhàvàbhàvaü vikalpayati / ya÷ca mahàmate, bhàvàbnàmastitvaü nàbhyupaiti bhàvalakùaõaviviktatvàd, ya÷ca buddha÷ràvakapratyekabuddhànàü ràgadveùamohànnàbhyupaiti bhàvalakùaõavinirmuktatvàd vidyante neti / katamo 'tra mahàmate, vainà÷iko bhavati? mahàmatiràha - ya eùa bhagavan abhyupagamya ràgadveùamohàn na punarabhyupaiti / bhagavànàha - sàdhu, sàdhu mahàmate, sàdhu sàdhu punastvaü mahàmate, yastvamevaü prabhàùitaþ / kevalaü mahàmate, na ràgadveùamohabhàvàbhàvàd vainà÷iko bhavati, buddha÷ràvakapratyekabuddhavainà÷iko 'pi bhavati / idaü ca mahàmate, sandhàyoktaü mayàvaraü khalu sumerumàtrà pudgaladçùñirna tveva nàstyastitvàbhimànikasya ÷ånyatàdùçùñiþ iti /

ata eva bhagavatà 'vastuvàdina evàbhimàninaþ' ityuktàþ / atastatraivoktam -

abhutvà yasya utpàdo bhåtva vàpi vina÷yati /
pratyayaiþ sadasaccàpi na te ÷àsane sthitàþ //
yasya notpadyate ki¤cinna ca ki¤cinnirudhyate /
tasyàsti nàsti nopaiti viviktaü pa÷yato jagat //

dvitãyapadyàrthadvàreõa svamataü saüsthàpya 'parikalpitasvabhàvaviviktatvàd viviktaü jagadityeva tàvat såtràrthaþ, ata÷ca nàsti virodhaþ' ityabhidadhadbhiþ kaþ parikalpitaþ svabhàvaþ ityabhidhàtavyam / atha pramàõaviruddhamapi yad bàlaiþ satyamiti gçhyate taditi cet? tadà÷eùaü jagat paramàrthato 'nutpannamapi bàlairyadutpattyàdikaü paramàrthataþ sadityàropyate tad vakùyamàõapramàõairniùiddhatvàt saüvçtisvabhàvamiti kasmànna gçhyate / yadyevaü nàsti? tadà yaddhi bhagavatàbàhyàrthàþ parikalpitasvabhàvatvàchånyàþ' iti yaduktaü tasya paramàrthato na santãti vyàkhyànaü kasmànna kriyate? pramàõaviruddhatvàttathà vyakhyànaü na karttavyamiti cet? tadà vij¤ànasyàpi tathà vyàkhyànaü na kartuvyam, bàhàrthavat tasyàpi pramàõaviruddhatvàt /

pramàõai katipayairyadi vij¤ànaü vastusat sidhyati tadà dvividhameva parikalpitam, nànyaditi samyag vyàkhyàtaü bhavet, kintu tadapi naiva sidhyatãti nirdeùñavyam / ata÷ca jagadidaü yathoktaparikalpitasvabhàvaviviktamityasmàbhirapyabhyupeyata iti nàsti sarvathà duråham / ata eva àryasandhinirmocanasåtre -

"maitreya, paratantrapariniùpannalakùaõayoþ parikalpitasaükle÷avyavadànalakùaõaü yaccàtyantaviviktaü tannàlambanãkriyate, sarva÷ånyatàlakùaõatvàttasya' iti yaduktaü tadapyanena niràkçtaü bhavati" ityuktam /

tatràpi ràgàdayo ye saükle÷àtmakasaüvçtisvabhàvànàü paratantralakùaõànàü samyaktayà saükliùñakaraõena saüsàre niyojanena pratipakùe ca yathàkramaü vidhyanabhåtàbhåtatvàdinà càropyante, te teùàü kçte parikalpitalakùaõànyeva / yogisaüvçtau aviparyastapariniùpattyà tàvat pariniùpannalakùaõam / ataþ pariniùpannalakùaõayuktàni bodhipakùànukålavyavadànànyapi vipakùàtyantapratighàtarupeõa parinirvàõe ca niyojanàdinà samyaktayà vastudharmatàyàmàropitàni, tànyapi teùàü parikalpitalakùaõameva / ya÷ca dharmadhàtuþ prakçtiprabhàsvarastasminnasambhavaþ paramàrthataþ saükle÷àdãnàm / ataþ parikalpitadharmatvàt tayoþ svabhàvayoþ saükle÷avyavadàdharmatvamasambhavameva / saükle÷avyavadànapakùasarvadharmàõàü paramàrthato 'nutpàde hi ekarasãbhåtatvena nànàkaraõamayuktam / ato dvàvapi samyagrupeõa ÷ånyàveva / tathyasaüvçtau tu dvayorapi bhàvàt saükle÷abyadànapakùayorabhàvàdoùo 'pi na khalu prasajyate /

àryasàrdhadvisàhasrikàsåtre -

"na hi suvikràntavikràmin råpaü ràgadharmi và viràgadharmi và, evaü vedanà saüj¤à saüskàràþ / na vij¤ànaü ràgadharmi và viràgadharmi và / yà ca råpavedanàsaüj¤àsaükàravij¤ànànàü na ràgadharmatà nàpi viràgadharmatà iyaü praj¤àpàramità / na hi suvikràntavikràmin evaü dveùadharma và adveùadharmi và, evaü vedanà saüj¤à saüskàràþ / na vij¤ànaü dveùadharmi và adveùadharmi và / yà ca råpavedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànànàü na dveùadharmatà nàpi vigatadveùadharmatà iyaü praj¤àpàramità / na hi suvikràntavikràmin råpaü mohadharmi và vigatamohadharmi và, evaü vedanà saüj¤à saüskàràþ / na vij¤ànaü mohadharmi và vigatamohadharmi và / yà ca råpavedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànànàü na mohadharmatà nàpi vigatamohadharmatà iyaü praj¤àpàramità / na hi suvikràntavikràmin råpaü saükli÷yate và vyavadàyate và, evaü vedanà saüj¤à saüskàràþ / na vij¤ànaü saükli÷yate và vyavadàyate và / yà ca råpavedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànànàm asaükle÷atà avyavadànatà iyamucyate praj¤àpàramità" / ityuktam /

àryasatyadvayanirde÷asåtre 'pi -

"katamayà punarma¤ju÷rãþ samatayà yàvat paramàrthato yatsamaü vyavadànaü tatsamàþ sarvadharmàþ paramàrthata iti?

ma¤ju÷rãràha - devaputra, paramàrthataþ sarvadharmànutpàdasamatayà paramàrthataþ sarvadharmàtyantàjàtisamatayà paramàrthataþ sarvadharmàbhàvasamatayà paramàrthataþ samàþ sarvadharmàþ" ityuktam /

àryasarvabuddhaviùayàvatàraj¤ànàlokàlaïkàrasåtre ca -

"saükùepato hi sarve 'ku÷alamanaskàràstàvat saükle÷ahetavo bhavanti, sarve ca ku÷alamanaskàrà vyavadànahetava iti / tatra ye càpi saükle÷ahetavo và vyavadànahetavo và dharmàste sarve svabhàvataþ ÷ånyàþ, niþsattvanirjãvaniþpudgalaniràtmakamàyàvanniþsvalakùaõatvebhyaþ / ataste antaþ÷àantàþ, ye antaþ÷àntàste pra÷àntàþ, ye pra÷àntàste tàvattatprakçtikàþ, ye khalu tatprakçkàste nopalabhyante, ye nopalabhyante te naivopatiùñhante, ye nopatiùñhante ta eva tàvadàkà÷am, àkà÷aü càbhyavakà÷aþ / sarvadharmàn àkà÷asamàn vij¤àyàpi saükle÷aþ vyavadànaü ceti vyavahiyete àkà÷adharmatà càpi nàpanãyate / kathamidamiti cet? ma¤ju÷rãþ, jàtinirodhadharmavàn na ko 'pi dharmo bhavati" ityuktam /

yadi punaþ parikalpitalakùaõa÷ånyaþ ko 'pi dharmaþ syàt tadàsminneva såtre -

"ma¤ju÷rãþ, advayà, sarve dharmàþ, arthànniþsvalakùaõà advaidhãkàrà anàmikà animittà amana÷cittavij¤àptikà anutpannà aniruddhà ahetukà asa¤càrà asanudàcàrà anakùarà anirghoùasvaràþ santi" /

iti yaduktam, api ca -

"ma¤ju÷rãþ, yacchånyaü tadabhinive÷agrahaõàbhàvasyaivaitadadhivacanam, ma¤ju÷rãþ, nopalabhyate paramàrthataþ ka÷cana ÷ånyatàkhyo dharmaþ" /

iti ca yaduktam,tad virudhyate /

yadyevaü tadà àryasandhinirmocanasåtre -

"abhilàpastàvannàsti asadbhåto bhàvaþ / tatra ko hi nàma bhàva iti cet? yaþ khalyavàryaj¤ànena àryadar÷anena cànirvacanãyatàyàmavabudhyate, sa eva tadanirvacanãyatàyàmavabuddhatvad asaüskçtanàmnà kevalaü vyavahiyate" / ityàdikaü yaduktam, tathà bhagavatpravacaneùu ca yadàryaj¤ànagocaraü pratyàtmavedanãyaü tad bhàvasvabhàvena saditi nirdiùñam, tatkathaü sambhavediti cet? na virodhaþ / atràryaj¤ànagocaràõàü sarvadharmàõàü yo hi nairàtmyalakùaõo dharmadhatuþ sa eva bhàva÷abdena vivakùayà vastvabhinive÷a÷àlinàü bhayasthànaü parihartukàmena tathà de÷itam / athavà àryaj¤ànàni sarve ca dharmàþ tathatàpannàþ, ato vastu÷abdà÷rayapratipipàdayiùayà dharmadhàtuvàbhihitaþ syàditi / bhagavadbhitrapi vineyajanà÷ayànurodhena tàvat sà dharmataiva vividhairupàyairupadiùñà /

àryalaïkàvatàrasåtre - "mahàmate, padàrthànàü tathàgatagarbhopade÷aü kçtvà tathàgatà arhantaþ samyaksambuddhà bàlànàü nairàtmyasantràsapadavivarjanàrthaü nirvikalpaniràbhàsagocaraü tathàgatarbhakhopade÷ena de÷ayanti / tadyathà mahàmate, kumbhakàra ekasmànmçtparamàõurà÷ervivadhàni bhàõóàni karoti hasta÷ilpadaõóodakasåtraprayatnaprayogàd, evameva mahàmate, tathàgatàstadeva dharmanairàtyaü sarvavikalpalakùaõavinivçttaü vividhaiþ praj¤opàyakau÷alyayogairrgarbhopade÷ena và nairàmyopade÷ena và kumbhakàravaccitraiþ padavya¤canaparyàyairde÷ayante" /

tathàtàpiyaü sarvathà vàcyàpi vyavahàrava÷ena a÷eùasaüskçtadharmatà, ataþ saükçteti nàmnà vyavahiyate / utpàdàd và tathàgatànàmanutpàdàd và tathàgatanàü sarvakàleùu sthitatvàd asaüskçteti nàmnàpi vyapadiùñà / tathatà tàvat sarvasvabhàvàtãtalakùaõà, ato nàntyubhayasvabhàvàpãtthamevàvabudhyate / anyathà bhavatsammatam asaüskçtastvapi tat kathaü bhavet / yato hi [bhavatà] tadasaüskçtaü vastvityapyabhidhãyate, saüskçtameva vastvityapi càbhidhãyate /

àryaratnakarasåtre 'pyuktam -

vadanti ye vai tathatàmasaükçtàü tathaiva cànye kçtakàü yatastàm /
notsàhavanto hyubhaye bhavanti dharmasya j¤àne sugatopadiùñe //

atastaditthaü saüskçtàsaüskçtayorvastutvagràhastàvad antagràha iti athavà ÷ràvakapratyekabuddhanàü yad gocaraü tatsvalakùaõaü vastitvatyabhyupagacchàtàü bàlànàü kevalaü santràsapadavivarjanàrthameva àryaj¤ànagocaraü vastusadityabhihitam / buddhabodhiattvànàm atyantalokottaraj¤ànasya viùayastu pàramàrthikaü vastusvalakùaõaü sarvathàsat, sarvadharmànutpàdànirodhaviùayakatvàt sadasatpakùavirahitameva taditi / såtre 'upuktam - "kiü lokottaraj¤ànam? ÷ràvakapratyekabuddhànàü svasàmànyalakùaõapatità÷ayànàü yo hyabhinive÷aþ / kimatyantalokottaraj¤ànam? buddhabodhisattvànàü niràbhàsadharpravicayena anutpàdànirodhadar÷anàt sadasatyakùavivarjitaü taditi /"

÷ràvakàdayastàvat tathyasaüvçtisaügçhãtaü skandhamàtraü svasàmànyalakùaõàkareõa bhàvayanti, ataþ pudgalanairàtmyamàtragçhãtatvàtteùàü tajj¤ànaü vastuviùayakamiti vyavahriyate, na tu paramàrthatayà /

yadi buddhabodhisattvànàü j¤ànasya viùayaþ paramàrthalakùaõena sahaikãbhåtaü tadà kathaü tajj¤ànaü satpakùavivarjitaü syàt? ata eva hi bàlànàü santràsapadavivarjanàrtham àryaj¤ànagocaraü vastusadityupadiùñam, na tu paramàrthato vastu svalakùaõasaditi kathanàrtham / yadyevaü nàsti, tadà buddhàü bodhisattvà÷ca sadvikalpasambaddhà na bhavantãti? yathà bàlànàü santràapadavivarjanàrthamityuktam, na tu paramàrthato vastusaditi pratipàdanàrtham, tathà bhagavatàpi såtràntareùu de÷itam, tathà hi àryakaïkàvatàrasåtre - "kimidaü bhagavan sattvànàü tvayà nàstyasidçùñiü vinivàrya vastusvabhàvàbhinive÷ena àryaj¤ànagocaraviùàabhinive÷ànnàstitvadçùñiþ punarnàstitvadçùñiþ punarnipàtyate, viviktadharmopade÷àbhàva÷ca kriyate àryaj¤ànasvabhàvavastude÷anayà? bhagavànàha - na mayà mahamate, viviktadharmopade÷àbhàvaþ kriyate, na ca na càstãtvadçùñirnipàtyate àryavastusvabhàvanirde÷enaþ kintu uttràsapadavivàrjanàrthaü sattvànàü mahàmate, mayà anàdikàlabhàvasvabhàvalakùaõàbhiniviùñànàmàryaj¤ànavastusvabhàvàbhinive÷àlakùaõadçùñyà viviktadharmopade÷aþ kriyate, na mayà màhamate, bhàvasvabhàvopade÷aþ kriyate / kiü tu mahàmate svayamevàdhigatayàthàtathyaviviktadharmavihàriõo bhaviùyanti" - iti vistaraþ / ato yadàryaj¤ànagocaraviùayo vastusvalakùaõatvena nirdiùña nirdiùñaþ sa tàvad bhagavata upàyenaiva de÷anàmàtram / ato bhagavato 'sandigdhaü pravacananayamanupàdàya te mithyà [moùadharmakaü] vastusvabhàvatvena vikalpayanti / te tàvàbhimànino bhagavantamapi apavàdya svayaü vina÷yanti paràü÷càpi nà÷ayanti / evamitthamasninneva såtre vastusabhàvàbhinive÷inaþ àtmagràhagçhãtatvànna muktà bhaviùyantãtyevaü samupadiùñam
- "punaraparaü mahàmate, pramàõatrayàvayavapratyavasthànaü kçtyà àryaj¤ànapratyàtmàdhigamyaü svabhàvadvayavinirmuktaü vastu svabhàvato vidyata iti vikalpayiùyanti / na ca mahàmate, cittamano manovij¤ànacittaparàvçttyà÷rayàõàü svacittadç÷yagràhyagràhakavikalpaprahãõànàü tathàgatabhåmipratyàtmàryaj¤ànagatànaü yoginàü bhàvàbhàvasaüj¤à pravartate, sa evaiùàmàtmagràhaþ poùagràhaþ puruùagràhaþ pudgalagràhaþ syàt" / api ca, yadi paramàrthataþ syàt kimapi vastusat tadà tadava÷yaü nityaü và anityaü và syàd, aparàyàþ koñerabhàvàt / tasmin vaståni nityànityatvacintayà pravçttà yà praj¤à, sà vastuno yathàsvabhàvaj¤ànànukålatayà samyak praj¤aiva, na tu praj¤àpàramiteva prativarõikà / ata eva tathàgatena praj¤àpàramitàyàü yaduktaü tenàpi virodhaþ syàt / tathà hi - "kau÷ika, ye kulaputràþ kuladuhitàro và yadà praj¤àpàramitàmupadi÷anti tadà praj¤àpàramitàvadevopadi÷anti / tatra te praj¤àpàramiteva kurvanti / yato hi råpamanityamityupadi÷anti, tathaiva duþkhatàü niràtmatàma÷ucitàü copadi÷anti / evameva vedanà saüj¤à saüskàrà vij¤ànaü skandhà dhàtava àyatanàni dhyànàpramàõàrupànusmçtisatmyakprahàõàrddhipàdendriyabalabodhyaïgàni tathàgatasya da÷abalavai÷àradyapratisaüvidàveõãkà buddhadharmàþ sarvàkàraj¤atà ceti sarvaü duþkhamanàtmaka÷ucãtyupadi÷anti / evameva yadàcaranti tadapi praj¤àpàramitàyàmevàcaranti / kau÷ika, tat praj¤àpàramitàvadeva kurvanti / tatra ye praj¤àpàramitàvanna kaurvanti tatkathamiti cet? te itthumupadi÷antikulaputràþ, atràgacchatha, praj¤àpàramitàbhàvanàyaü råpamanityamiti mànupa÷yatha, sarvàkàraj¤atàparyantaü duþkhatàü niràtmakatàma÷ucitàü ca mànupapa÷yatha / yatho hi råpamitisvabhàvataþ ÷ånyam, råpasya yo 'pi svabhàvaþ, sa [sarvathà] asan / yaccàsat saiva praj¤àpàramità / tasyàü nityamanityamiti nopalabhyate / yata÷ca
yatraråpameva nàsti tatra kuto nityamanityaü vààa? sarvàkàraj¤atàparyatantamitthameva / evaü ye hyupadi÷anti te praj¤àpàramitàvannopadi÷anti /

apitvevamupadeùñavyam - kulaputràþ, atràgacchatha, praj¤àpàramitàü bhàvayatha mà ca kamapi dharmaü samatikramatha, mà ca kasmitrapi dharme tiùñhatha / tat kimarthamiti cet? praj¤àpàramitàyàü nàsti ko 'ma dharmaþ, yaþ samatikramitavyaþ, yatra và sthàtavyamiti / yato hi sarve dharmà svabhàvataþ ÷ånyàþ / ye svabhàvataþ ÷ånyatà te 'santaþ, saiva praj¤àpàramità / yà ca praj¤àpàramità, tasyàü na ko 'pi gràhyo heya utyàdyo nirodhya÷ceti / yadyevamupadi÷anti tadà praġyàpàramitàvadevopadi÷anti / ataþ sarve vastuvàdinastàvad dharmatathatàü viparãtatayà nirdi÷antyataþ [tannirde÷aþ] praj¤àpàramitopade÷a iva prativarõika eva / sarvadharmaniþsvabhàvatàvàdinastvaviparãtatayà nirdi÷antyataþ sopattikà eva ta iti bhagavatà suspaùñaü nirdiùñam / ityevaü bhagavàn tattatsåtre 'neka÷o '÷eùadharman niþsvabhàvatvenaivopadiùñavàn / vistarabhiyà [asmàbhiþ] na bahunyapitu katapayànyevàtroddhçtàni / ata eva bhagavatà tàvadasandigdhaü samyakpravacananayamavadhàayituma÷aknuvatàü 'naiva tàvadàgamadvara sarve dharmà niþsvabhàvatvena sàdhayituü ÷akyàþ' ityabhidadhatàü pratividhànamanuùñhitam / tatra yadyalpamatitayà evaüvidhaü gambhãradharmatàü nàdhimoktuü pàrayanti tathàpi savikalpamàtmano mandapraj¤atvadosamavalokayadbhistatparityàgo naiva yujyate / àtmànaü vinà÷ya pareùàmapi mahàrthavirahaü kçtvà praõà÷o naiva samãcãnaþ / evaü hi sati svaparadroha eva sa syàt / ataþ praj¤àvantaþ ÷raddhàvanta÷ca gambhiradharmaparityàdagçùñiü parivarjya bhagavantaü pramàõãkçtya àtmano 'j¤ànadoùakàraõàt tadaparij¤ànaü sambhàvyata iti vicàrya gambhãrasåtreùu ÷raddhàmutpàdya ÷ravaõacintàbhàvanàdiùu yogaü kuryuþ, paràü÷càpi
samyak tadadhigantumavatàrayeyuþ, svayaü ca tadadhimoktuü praõidadhyuriti / ata eva àryaratnakåñasåtre proktam - "ye 'sya gambhãradharmasya gàmbhãrya praj¤ayà avaboddhuma÷aknuvànàste tathàgatameva pramàõaü kurvanti, anantà buddhobodhiriti kçtvà / yata÷ca vividhàdhimokùànusàraü tathàgatà eva dharmopade÷e pravartante, atastathàgatà eva jànanti / nàsmàdç÷airj¤àtuü ÷akyata iti vicàrya tatparityàgo naiva yuktaråpaþ" /

ityuvamàgamamukhena sarve dharmà niþsvabhàvà eveti siddhà bhavanti /

48
[3] ye 'pi tàvadutpattyàdivibhàgaü dvayàbhàsinà j¤ànenaiva kurvanti, na tu svasaüvittimàtreõa, te dvayàbhàsasya mithyàtvena tadvyavasthàpitaþ svabhàvo 'pi mithaivetyabhidadhate / tànadhikçtyedànãmucyate -

yadi sarvadharmàõàmutpàdàdidharmatà mithyàj¤ànàvabhàsitatvena vyavasthàpyate, tadà kathaü sà paramàrthasatã bhavet? dvayàbhàso 'pi yadi mithyaiva tadà katajj¤ànaråpamava÷iùyate yat khalu paramàrthasad bhavet? anyattad vij¤ànaü gràhakàkàrarahitaü tadarvàgdar÷ibhiþ nànubhavituü yujyate, sarveùàü sarvadar÷itvaprasaïgàt / nànumànenàpi ni÷cetuü ÷akyam, tathàvidhahetorevabhàvàt / tatra na tàvat svabhàvahetukamanumànaü sambhàvyate, tatsvabhàvasyaiva sàdhyatvàt / na ca kàryaheturapi, yato hi kàmaü syàttadadvayaviruddhaü tathàpi tena kàryakàraõabhàva eva na siddhaþ, indriyànubhavàtãtatatvàt / na caitadvayatiriktamanyat kàryaü vidyate, tathà sati bhavanmatenàdvayameva kàryaü syàt, kintu sàdhyàvasthàpannatvànnaiva tat pramàõaiþ prasidhyati / yo hi dvayàbhàsaþ, sa tàvad ÷a÷a÷çïgavannaiva kàryam / ata÷ca pratyakùànupalambhàbhyàü sàdhyabhåtasya kàryakàraõabhàvasya siddhaye paramàrthe 'dvayaj¤ànena gçhyamàõaü kimapi nàsti / anupalabdherapi pratiùedhasàdhanatvànna bhavati sà sattvasiddhisàdhikà / yathocyate kai÷cit - yo hi yatsvabhàvaviruddhaþ sa tatsvabhàvaviviktaþ, yathà ÷ãtasvabhàvaviruddhamuùõatvaü ÷ãtasvabhàvaviviktam, tathà ca pratãtiùvabhàvo dharmã, dvayasvabhàvaviruddhatvàt, vyàpakaviruddhopalabdheþ / na càpi hetorà÷rayàsiddhiþ sàamànyasukhaduþkhàkàravedakasya dharmiõo j¤ànàkhyapratãtisvabhàvena siddhatvàt / na ca svabhàvo 'pyasiddhaþ, gràhyàkàrasya ekànekasvabhàvaviyogena asattve tadà÷ritaþ parikalpito gràhakàkàro 'pi niþsvabhàva eva / na càpi sarvàbhàvaprasaïgaþ, kevalena kartukarmasvabhàvena kalpitatvànmithyaiva / naivàtmanà àtmatvamityapi yujyate / yadi sàmànyena paramàrthato dvayaviviktastvaü sàdhayitumiùyate tadà siddhasàdhanameva, yato hi vayamapi paramàrthato dvayasya mithyàtvàd viviktatvamevàbhyupagacchàmaþ / yadi hyabhàvasvabhàvaþ khalu paramàrthata àkàravirahitavij¤ànatvena sàdhayitumiùyate, tadàpi siddhasàdhanameva,
yato hi vayamapi paramàrthataþ sarvadharmàõàmanutpannatvàt sarvavij¤ànàni tàvat paramàrthato 'siddhàni dvayàkàrasuviyuktànãtyabhyupagacchàmaþ /

yadi vij¤ànàkhyaü dharmiõaü dvayaviyuktatvena vastusattvena ca sàdhayitumiùyate tadà dçùñàntavayàsiddhatvàdanaikàntikattvaü hetoþ, bàhyàrthasvabhàvànàü ÷ãtoùõãdãnàü samyagasiddhatvàt / ekasminneva j¤àne j¤ànatadavabhàsayoravabhàsitatvena avirodho 'pi syàdataþ sàdhyavikalaü dçùñàntamapi syàditi / yadi vij¤ànaü dvayaviyuktaü sidhyati tadà tadbalena svabhàvasattvamapi sidhyatãti cet? durmatireùà, sambandhàbhàvàt / yaddhi dvayaviyuktaü tadava÷yaü samyag vastusaditi ko hyatra sambandhaþ? yato hi yadi tannivartate tadànarthopasaühitaü pramàõamapi nivartate / api ca, tathàvidhadçùñànto 'pyasiddhaþ / vandhyàputràdibhistena dvayena càpyanaikàntikaþ / tasmin dvaye nànyad dvayamapi sambhàvyate, anavasthàprasaïgàt / ÷ãtàdispar÷aviyuktànàmåùmàdãnàü svabhàvavat dvayasvabhàvàtiriktaþ tadviyuktasvabhàvatvena siddhaþ pratãtisvabhàvabhinnastatsamànasvabhàvaþ ka÷cidapi dharmã nàstyeva, dvayàtmakasyaiva pratãtisvabhàvatvàt / evaü hi anyavyaktinirapekùaþ san ya÷ca svayamevàtmanàbhivyajyate, sa pratãtilakùaõaþ / kàyabhåmiparvatanadã sàgaràdayo vividhàkàrà ye pugato 'vabhàsamànà bàhyàrthàste svayamevàtmanà abhivyajyamànatvàt pratãtisvabhàvàtikràntà eva pravartante /

evamapi ye mithyatmanà kuleùu gçheùu ca pravçttimàcaranti, teùàü svakàyopagåóhadayitayà pratãtisvabhàvàliïganamiva àcaraõàd asaddvayasamàyogo 'yaü dåùitatvànna vi÷vàsayogyaþ / tathà ca dvayasvabhàvàtmakàt priyatamàd viyoge sati kimiva nànyena saha samàyogaþ syàdataþ kevalamasyaiva dharmitvàvasthà naivopapadyate / phalata÷ca à÷rayàsiddha evàyaü hetuþ /

sautràntikàdayo 'pi j¤ànaü paramàrthato dvayasvabhàvaü nàïgikurvanti, aü÷àbhàvena virodhàt / atastasyàdvayasvabhàvasiddhyà kasya siddhiþ, bàhyàrthànàmapi tadaviruddhatvàt /

ye 'nyaiþ pramàõairbàhyàrthà niràkriyanta iti bruvate, teùàü j¤ànamapi kinna tathà / ye tàvat kartçkarmabhàvàpekùayà praj¤aptatvànmithyaiveti kathayanti, tadapyanubhàvaviparãtamiti /

bhavanto 'pi vij¤ànaü paramàrthato 'dvayàkàramevàbhyupagacchanti / tathà sati ye nãlàdivividhacittàkàrà bàhyàrthatvena vij¤àne 'vabhàsante te karmakartçvyavahàrànabhij¤aiþ kalpanàdoùavinirmukte citte spaùñato 'nubhåtà bhaviùyantãti / vividhavastuvi÷eùàpekùayà ta upalakùyanta iti cet? tasya tàvad vi÷eùasya bàlaparyantaü nàsti suspaùñàvabodhaþ / yadi niyatade÷akàlàvasthitasya tasyàkàrarà÷eþ tathàvidhaspaùñàvabhàsato bhinnànubhavo mithyaiveti bhavantaþ svãrkunti tadà vimiktikàükùiõo bhavantaþ tirobhåtadvayasvabhàvarahitàtmakaü pratãtisvabhàvaü viviktasvabhàvatvenàbhinivi÷ya àsaktà eveti kimanyat / tadetadalpãyasa÷chidrànnirgate 'pi vipulakàye hastini tatpucchàvarodhavaccirakàlaü viduùàmà÷caryàdbhutameveti / ata÷ca svatãkùõapraj¤àkhaógena tàmàsaktiü chittvà ka÷cana tàdàtmyalakùaõo và tadutpattikùaõo và sammbandhaþ satyàsatyayoranyoparihàrasthitalakùaõatvàt tàdàrmyavirodhaþ asato 'pi na kuta÷cidapyutpattibhyupeyate / utpattau satyàmapi na yugapattàdàtmyenàvabhàso yujyate, kàryakàraõayoþ kàlasvabhàvàbhyàü bhinnatvàt / asambaddho niyatàvabhàso 'pi na yujyate, atiprasaïgàt / ityevamava÷yaü kalpanàbhinnasya asatsvabhàvàkàràvabhàsasya svãkàraõàt tallakùaõànvita evàbhyupagantavyaþ / ata ubhàvapi mithyaiva bhavataþ / yadyevaü na syàt kathaü nàma mithyàkàrakalpanàsvabhàvoyostàdàtmyenànubhavo jàyeta / ata÷ca satyàbhive÷apà÷amutkhàtamulaü kuruta / bhagavatàpi tàvaduktam - "yo hi dharmastathàgatenàbhisambuddhaþ, sa na satyaü nàpi mçùà" iti /

[4] tadapi yuktibhirapi [sàdhayitu] naiva ÷akyate / evaü katipayaiþ pratyakùaiþ 'sarve dharmà viviktà' iti j¤àtuma÷akyatvat / vastveva teùàü viùaya ityabhidadhànàstàvat praùñavyà kiü sarvesàü puruùàõàü yàni pratyakùàõi tàni sarvadharmanairàtmyaü nàvaboddhauü samarthàni utàho ghanàj¤anatimiropahatamatiyanànàü bhavadç÷ànàü pratyakùàõi nàvaboddhumiti / tatra prathamastàvat pakùo naiva yujyate, pramàõàbhàvàt / sarveùàü puruùàõàü pratyakùàõi na pravartanta iti ni÷càyakasya pramàõasyàbhàvàt /

svàlambananivçttimàtraü tàvad bhràntameva / yadi tadupalabdhilakùaõapràptasyànupalabdhirevàsattvena sàdhyate / tadà yato hi kàraõàt svenànupalambhaþ, tasmin apravçttij¤ànàü sarveùàü strãpurusàõàü cittasantatau pravartamànà yà cittapravçtiþ sà tàvànnaiva arvàgdar÷inàmupalabdhilakùaõapràptàþ, apareùàü hi nivçttyupalabdhirapyaniyatà / ataþ prekùàvatàü pratyakùeõa tajj¤ànaü naiva bhavatãti yaduktaü tanna yuktamiti /

atha dvitãyaþ pakùastadà siddhasàdhanameva / vayamapi hi arvàgdar÷ibhistathàvidhasya tàvad gambhãradharmatattvasya pratyakùato dar÷anaü naiva manyàmahe / yadyapi bhavàdç÷àþ khalu tathàvidhatatvàvabodhe 'samarthàstathàpi paramayoginaþ, ye kalpairanekairaprameyapuõyagj¤ànasambhàràrjanaü kçtvà anuråpakçtsnopàyasamanvitàþ bhåtàrthabhàvanàprakarùaparyantajamyaj¤ànaprabhàbhirnirastasamastàvaraõàndhakàràsteùaü pratyakùeõa tàvat sarvadharmanairàtmyabodho bhavatyeveti kasmàtra sambhavati / [viùayam] amumadhikçtya pa÷càd yuktirapi pradar÷ayiùyate /

vastuviùayakàõi pratyakùàõãti yaducyate naiva sidhyati / evamarvàgdar÷inàü yàni pratyakùàõi tàni timiropahatapratyakùavad rupàdimithyàviùayakatvàd vastusvabhàvaviùayatvena samyagviùayatvena và tàvannaiva yujyante, anyathà sarveùàü khalu tattvadar÷itvaprasaïgaþ / buddhànàü bodhisattvànàü mahàyoginàü càpi j¤ànàni naiva tàvad vastuviùayakatvena prasidhyanti, yasmànna taiþ ka÷canàpi aviparãto vastusvabhàvaþ paridçùñaþ / àryabodhisattvasåtrapiñake 'uyuktam -

yaduta sarve tairdharmà nisvabhàvàþ aniruddhàþ prakçtyopa÷àntàþ atyantamajàtàþ atyantamabhåtàþ atyantaparinirvçtà eva dçùñàþ / taistàvad yena dçùñaü tadapyanidar÷anamavidar÷anaü ca, yato hi tat samyagdar÷anaü yathàvad yena dçùñaü tadapyanirdar÷anamavidar÷anaü ca, yato hi tat samyagdar÷anaü yathàvad dar÷anaü ceti / kiü punaþ sarvadharmàõàü yathàvad dar÷anamiti cet? tadeva yadanidar÷anamiti /

àryadharmasaïgãtau nàma såtre 'pyuktam -

"sarvadharmàõàdar÷anameva paramam dar÷anam" /
iti / ataþ pratyakùaviùayàõàü samyagvastutvaü na sidhyati /

yaddhi asad bhavati vastu, tanna kathamapi vij¤ànamutpàdayituü kùamamiti yaducyate, tadapi naiva yujyate / asmàbhirapi tàvad ÷a÷a÷çïgasamebhyo 'vastubhyaþ pratyakùaj¤ànotpàdo naivàbhyupagabhyate / tathàpi mahàyoginaþ, ye marãciprati÷abdanibhàn sarvadharmàn yathàvad bhàvayanti, teùu samyagarthabhàvanàbalena pràntakoñikadhyànàvàptito 'nuttaràcintyaprabhàvasampannatayà tatpratyakùeùu sarvadharmanairàtmyaj¤ànaü bhavatyeva, a÷eùadharmanairàtmsàkùàtkàri suspaùñaü tàvajj¤ànamudetyeva / ata eva tat tattvàdar÷anamityabhidhãyate, na tu niùedhyasvabhàvasyàsattvamiti /

atha yattàvat pratyakùaü tat sasvabhàvamiti yaduktaü tat sarveùàü dharmàõàmanutpàdaikarasatvat pratyakùamapi paramàrthato niþsvabhàvameva, tathàpi yà saüvçtisatyà÷rità pratyakùavyavasthà sà sarvà tàvadavyàhayaiva / sarveùàü dharmàõàü paramàrthato niþsvabhàvatve 'pi màdhyakàþ sarvavyavahàràõàü vyàvahàrikàõàü yogij¤ànànàmapareùàü pçthagjanaj¤ànànàm àryapudgalàdãnàü ye hetavastàtànnaiva nàbhyupagacchanti, kintuü ye tàvat saüvçtito 'pyahetukàste khalu vyavahàrato 'pyanutpannà eva, ÷a÷a÷çïgavat / yat sat tat paramàrthato niþsvabhàvamapi tàvadutpadyate, màyàpratibinbàdivat / màyàdãnàü sarveùàü pratãtyasamutpannatve 'pi nàsti vastutàprasaïgaþ, sàdhakabàdhakapramàõabàdhitatvàt /

tathaiva pratãtyasamutpannatve 'pi sarvadharmàõàü nàsti vastutàprasaïgaþ pramàõabàdhitatvàta / yathaiva hi mantroùadhàdiprabhàveõa gajàdivividhamàyàpràdurbhàvastathaiva karmakle÷àdiprabhàveõ sattvànàmutpàdàdayaþ pràdurbhavanti / yaginàü tàvat svakãyapuõyaj¤ànasambhàrasa¤cayava÷ena yogij¤ànàdimàyàpràdurbhàvaþ, yato hi vividhairhi pratyayaiþ sà màyàpi vividhaivàvabhàsate /

àryapraj¤àpàramitàsåtre 'uyuktamþ "ka÷cichràvakanirmitaþ [ka÷cit pratyekabuddhanirmitaþ] ka÷cid bodhisattvanirmitaþ ka÷cit tathàganitmitaþ ka÷cit karmanirmitaþ / anena subhåte, paryàyeõa sarvadharmà nirmitotpannà iti" /

bàlapçthagjanebhyastàvad yoginàmetadeva vai÷iùñayaü yatte màyàkàra iva yathàvanmàyàü parijànanti, na ca tathaiva tasyàmabhinivi÷ante /

àryadharmasaïgãtàvapyuktamþ

màyàkàro yathà ka÷cinirmito mokùamudyataþ /
na càsya nirmite saïgo j¤àtapårvo yato 'sya saþ //
tribhavaü nimitaprakhyaü j¤àtvà sambodhipàragaþ /
saünahyate jagaddhetorj¤àtapurvaü jagat tathà //

yathà bàlapçthagjanajàtãyadar÷akeùu utpattyàdimàyabhàso bhavati, tathaiva ye tasmin satyato 'bhinivi÷ante, te viparãtàbhinive÷ava÷àd "bàlàþ" ityabhidhãyante / ataþ saüvçtiyogahini yogipratyakùe tathà sthitatvàtteùàü ÷a÷a÷çïga ivàtyantàbhàvo naiva bhavati / ata eva pratyakùato '÷eùadharmanairàtmaj¤ànaü tàvat sadeva / avirodho 'pi tata eveti / paramàrthato niþsvabhàvatve 'pi yoginaþ pçthagjana iva vyavahàratayà vyavasthàpayanti /

àryaparamàrthasaüvçtisatyanirde÷asåtre tàvaduktamþ

"paramàrthato 'tyantàbhàva÷ca saüvçtyà ca màrgaü bhàvayatãti kathanavat" 'yadarthàntaraviviktapàkùikena pratyakùeõa parigçhya taditara÷ånyapratyakùeõa tàvadavabudhyate' - ityàdikaü yaduktaü tadapi naiva yujyate, itaretara÷ånyatvàdasya nayasya, na tu lakùaõa÷ånyatvàditi / lakùana÷ånyatve u sarve dharmàstàvat paramàrthato niþsvabhàvatvenaivàbhyupagamyante, yatasteùàü svasàmànyalakùaõàni paramàrthato yathà vyavasthitàni, tebhyastacchånyatvàt /

yà hi vastånàmitaretara÷ånyatà sà naiva paramàrthaþ, vyavahàrasatyamà÷rità khalu sà / ityevamanutpàdarasaikatve 'pi sarvadharmàõàü naiva bhedàbhàvaþ, tathàpi svapnàdyavasthàdivad bàleùu parasparabhinnànyavabhàsante / ata evàtra yathàprasiddhimarthàntaraviviktagrahaõamukhena tàvaditaretara÷ånyatà vyavasthàpyate, na tu paramàrthatayà / yato hi svapnamàyàdisadç÷avastånàü svabhàvaþ paramàrthataþ parasparamabhinnaþ / ata eva bhagavatàbhihitam -

paramàrthamanà÷ritatveneyaü sarvataþ pratikruùñeti parivarjanãyaiva / àryalaïkàvatàrasåtre tàvaduktam þ

"evaü mahàmate, itaretara÷ånyatà sarvajaghanyà, sà ca tvayà parivarjayitavyà" /

yà khalu sarvadharmalakùaõa÷ånyatà, yà ca tasyàþ svasàmànyakakùaõavyavasthà, sà upalabdhilakùaõapràptàpi satã yogibhiþ paramàrthatayà anupalabdhàkàraiva / ataþ sarve dharmà niràbhàsaj¤ànotpattyà j¤àtà bhavantãti vyavasthàpyate / ata eva ca itaretara÷ånyatà bàlapçthagjanànàü parikalpanàma÷rityaivàbhihità, asambadhaiva caiùà /

[5] sà ca 'yogipratyakùeõa samyagavagamye' ti kathanaü naiva viduùàü rucikaram / yuktyabhàvastatreti yat kathanaü tadapi nàsti yuktisaïgatam, yuktãnàü tàvad saüvidyamànatvàt /

vidvàüsaþ kalpanàpoóhamabhràntamiti pratyakùalakùaõaü samudãrayanti / arthàbhàve 'pi bhàvanàbalena arthavabhàsi suspaùñaü j¤ànamutpadyàte / tathàhi - yathà kàma÷okabhayonmàdàdyupahateùu asakçdabhàsabalena pramadàdyavabhàsi spaùñaü j¤ànamupajàyate yena te tàn puraþsthitaniva dçùñvà sahasà vividha÷arãrakampàdibhi÷ceùñamànà dç÷yante /

ata÷ca yathoktatatvaü bhàvayatsu tajj¤anamutpatsyata eveti sambhàvyate / yacca spaùñàvabhàsi j¤ànaü tannunaü nirvikalpakameva, kalpanàvàyuprakampitakàyàkàrasya suapaùñamanupapannatvàt, pradãpavat /

prayogaþ - ye tàvat kecinnirantaraü sàdaraü bhàvanàmanutiùñhanti, te bhàvanàphalaü prakarùaparyantajaü sfuñàvabodhamanubhavantyeva, ràgàdyupahataiþ pramadàdibhàvanàvat / yatra cirakàlaü nirantaraü sàdaraü sarvadharmanairàtmyabhàvanaü svabhàvahetuþ, tatra pramàõopapannàrthavisayakamavisaüvàdakaü [j¤ànaü] bhavatyeva, vyavahàreõa dhåmàdiliïgajanitani÷cayenotpannàgnyàdij¤ànavat / yoginàü khalu tannairàtmaj¤ànamapi pramàõopapannàrthaviùayakamiti svabhàvahetuþ /

asya pramàõopapannatvaü pa÷càt prakà÷ayiùyate / spaùñàvabhàsamànaü sad yajj¤ànamavisaüvàdaõaü janayati tat pratyakùaü pramàõam, rupàdivyavahàràrthamanupahatacakùuùàü cakùuvirjànàdivat, sarvadharmanairàtmyaviùayakaü yoginàü j¤ànamapi spaùñàvabhàsamànaü sad avisaüvàdakamiti svabhàvahetuþ / yadyevaü sarvadharmanairàtmyaj¤ànaü yuktibhiþ susàdhyaü tadà kathamiva vidvàüsastatra na pritàþ? yadapi yogij¤ànaü tadasaditi yaducyate, tatpårvamasmàbhiþ samyaguttaritam, sarvadharmàõàü ÷a÷a÷çïgavadatyantàbhàvasyàbhàvàt / tathàpi paramàrthatasteùàmabhàva eva màyàvat / ato naivàsmàbhiþ sarve vyavahàràstàvanniùidhyante, na ca te 'smàbhirnàbhyupeyanta iti yaduktaü tattathà /

[6] yaistàvat "anumànenàpi sarvavastuni niþsvabhàvatvena sàdhayituma÷akyàni, kasyàpi dharmino viùayasyàsiddhatvàt, dçùñàntàdãnàü cànutpannatàvat, sarvasàü yuktãnàü viùayasya svabhàvasya càsiddhatvàt" ietyavamuktam, tadapyasambaddhameva /

itthamasmàbhirniþsvabhàvatvenàbhyupete sati yadà bhavantaþ prasaïgamàpàdayanti tadà sa prasaïga eva nàsti /

yaiþ khalu hetubhirasmàbhirvastånàü niþsvabhàvatàbhyupeyate, tatra paramàrthato hetudçùñàntadharmiõàmasattvàd yadyanumànànumeyàdisarvavyavahàràbhàvaprasaïgo 'smàsvàpàdyate, tadà sa prasaïga eva na bhavati, iùñàpatteþ / yato vayamapi anumànànumeyàdisarvavyavahàràdãnàü paramàrthato 'pravçtibhyupagacchàmaþ / phalataþ kathamiva tàvattadabhàvaprasaïga àpatediti / asvãkaraõaü hi nàma pràïgalakùaõam /

vayaü tàvad bhavadbhiþ prayuktaü dåùõamapi paramàrthato 'nutpannamevàbhyupagacchàmaþ / ato nàsti ko 'pi doùàvasarale÷aþ / ata evàcàryapàdaiþ -

yadi kiücidupalabheyaü pravartayeyaü nirvartayeyaü và /
pratyakùàdibhirarthaistadabhàvànme 'nupàlambhaþ //

ityaktam / yat paramàrthato 'sat tad vyavahàre 'pi pravartituü na ÷akyata ityevaü yo hi prasaïgaþ, sa prasaïga eva na bhavati, vyàptyasiddheþ / yato hi yena kàraõena yasyàtmanivartanaü tena tasya vyavahàranivartanaü tu nàsti paramàrthasvabhàvavyàptam, api tu tadviparyayavyàptamiti / vyavahàrastu paramàrthato 'bhàvasvabhàva eva / paramàrthasvabhàvaviràhità api svapnàdayo vividhavyavahàreùu pravartamànà dç÷yante / ataþ sarve 'pi tàvad vyavahàrà nirmàõasvapnàdivadaviruddhà eva /

nirmitako nirmitakaü màyàpuruùa svamàyayà sçùñam /
pratiùedhayase yadvat pratiùedho 'yaü tathaiva syàt //

sarvatra sàdhyadharmyàdãnàü paramàrthabhåtatvàdeva anumànàdivyavahàràþ pravartanta iti hetoþ paramàrthato niþsvabhàvatve sati nànumànàdivyavahàràþ pravartsyanta iti yo hi doùa àropyate, so 'pi tàvad doùàbhàva eva / nirvivàdaråpatayà saprasaïgatvàt paramàrtadharmyàdibhiþ anumànàdivyavahàràþ kutràpi naiva siddhàþ, tathàpi loke yathàprasiddha eva dharmiõi vyavahàrà bhavanti / yato hi pravàdino hi tattvànirõayàrthameva anumànàdivyavahàràn prayu¤janti / yathoktam -

dharmadharmivyavasthànaü bhedo 'bhedo÷ca yàdç÷aþ /
asamãkùitatattvàrtho yathà loke pratãyate //
taü tathaiva samà÷ritya sàdhyasàdhanasaüsthitiþ /
paramàrthàvatàràya vidvadbhiravakalpyate //
puna÷ca, yathànudar÷anaü ceyaü meyamànaphalasthitiþ /
kriyate vidyamànàpi gràhyagràhakasaüvidàm //
anyathaikasya bhàvasya nànàrupàvabhàsinaþ /
satyaü kathaü syuràkàràstadekatvasya hànitaþ //

idaü tàvad vyavahàrikapramàõalakùaõamityapi kathyate / pramàõasya tàvat sarvàõi lakùaõàni tattvapravçtyarthameva bhavanti, anyathà vyarthànyeva tàni syuriti / pramàõalakùaõa÷àstràõyanadhãyànàsu gopàlakàïganàsu evamupade÷àbhàve 'pi dhåmàdiliïgadar÷anato 'gnyàdãnàü j¤ànamutpadyata eva / ata eva vayamapi tattvaprave÷àya tathatàvyavahàràbhyàmanumànàdipravartanàd doùarahità eva /

api ca, ye vyavahàreõànumànàdipravçttau yatrànityàdi vastudharmaü satsvabhàvaü sàdhayanti, teùàü niþsaü÷ayaü tatra vyavahàreõa vastubhåtadharmàdayaþ syureva, yato hi tatra tathàvidhà à÷rayahãnà sàdhyadisthitirnaiva siddhà /

yadi tatra tathàvidha à÷rayo nàsti tadà sàdhyaniùedhanàd à÷rayà siddhyàkhyo doùo dãyate / so 'pi yadi yathàbhåtadharmiõo nivçtti÷cettadà niþsaü÷ayaü sàdhyàdidharmiõo 'vinàbhàvasya niùedhaü karoti, yato hi asiddhe sati hetvasiddhayàdidoùà dãyante / svayamupakalpitànàü katipayadharmiõàü nivçttàvapi sàdhayàdeþ kasyàpi niùedhasyàbhàvàd asiddhayàdidoùà naiva yujyante, tadabhilaùitàrthasiddhau bàdhàbhàvàt / ye vastudharmaü sattsvabhàvaü sàdhayituü nàbhilaùante, api tu tadàropitadharmàõàü vyavacchesiddhimàtraü vivakùante, tebhyo 'siddhayàdidoùànàpàdayituü vyavahàre 'pi vastubhåtadharmã naivàva÷yakaþ, tasya taddharmàbhàvàt /

tadapekùayàpi taddharmità nopapadyate / tadasiddhàvapi sàdhyàvinàbhàvã heturabhiùñàrthasàdhakaþ, bàdhakàbhàvàt / vàdino 'bhãùñàrthasiddhau prativàdina upaghàtakàmanayà dharmiõaþ sadasattvamanveùayanti, na tu kàmacàrataþ / dharmiõo 'sattvàdicarcayàpi kim? yadi vàdino 'bhiùñàrthahànirna syàt / 'codako doùahãnaþ' ityapi kathanaü viparyayadoùàõuparipårite paridhàvanamàtrameva, anyatràbhàvàt / ata eva sàdhyadharmaü tadanukåladharmiõaü càvagantuü pakùalakùaõavelàyàmeva yuktividbhirvi÷eùeõa 'svadharma' ityabhidhãyate /

evaü yastàvat svakàryàõi yugapanna sàdhayati, sa na bhavatyapratihatanityaikasvabhàvaþ, vandhyàputravat / parairiùñamàkà÷àdikamapi ÷abdàdikàryaü na sàdhyatãti vyàpakànupalabdhi, ityabhihite 'yaü tàvanna viruddhaheturapãtã kecit / sàdhyasàdhanayoriva àkà÷àdirnaiva vastubhåtaþ svabhàvadharmãti sàdhanabhåto 'yaü heturà÷rayàsiddha ityapare / tatràpi àkà÷adidharmiõàü vastutàyàþ kçte 'pyatra niràkaraõe sàdhyàbhàvamàtramabhyupagacchatàü nàsti ko 'pi doùaþ, hetvabhàvamàtreõa ca nasti svabhàvo 'pyasiddhaþ, vastutàyà abhàve 'pi dharmiõàü siddheþ / ato vipratipattiniràkaraõàya svàbhimatadharmyeva yadi bàdhyate cettadà sàdhya eva tàvanniùedhyo bhavati, na tu dharmàntarayukto dharmãtyevaü nirde÷akàle sveùñapratyakùànumànàptaprasiddhidvàrà niùedhamavidhàya svabhàvasyaiva tàvanniùedhaþ svadharmã bhavatãtyatra pakùadharmatàvasthàyàmàcàryeõa svadharmã kathita iti vàrtikakàraþ / tathàhiþ

sarvatra vàdino dharmo yaþ svasàdhyatayepsitaþ /
taddharmavati bàdhà syannànyadharmeõa dharmiõi //
anyathàsyoparodhaþ ko bàdhite 'nyatra dharmiõi /

iti vastaraþ / vipratipattiniràkaraõàrthaü coktamþ

yathà parairanutpàdyàpårvaråpaü na khàdikam /
sakçcchabdàdyahetutvàdityukte, pràha dåùakaþ //
tadvad vastusvabhàvo 'san dharmã vyomàdirityapi /
naivamiùñasya sàdhayasya bàdhà kàcana vidyate //
dvayasyàpi hi sàdhyatve sàdhyadharmoparodhi yat /
bàdhanaü dharmiõastatra bàdhetyetena varõitam //

ava÷yaü caitadavagantavyam / anyathà kramayaugapadyàbhyàmabhivyaktena arthakriyàsàmarthyaviyogena paraparikalpitaþ padàrthàþ kathamiva niùeddhuü ÷akùyante / sadvastunastànnaiva kathamapi niùedhaþ kartuü pàryate / à÷rayàsiddhadoùeõa yadi asato 'pi naiva kartuü pàryate tadà niùedha eva kasyàpi kathamapi kartuü naiva ÷akyate / ata eva yogàcàraistàvaduktam -

viùayatvaü na caikasminnanekamapi nàstyaõau /
nàsti tat kùaõikaü vàpi saccàpi na hi vidyate /
krameõa yugapaccàpi sa viruddho bhavediti //

ityàdibhirbàhyàdiniùedhaþ kathamiva karttuü ÷akyaþ syàt /

tairthikaiþparikalpiteùu dravyaguõakarmasàmànyàdiùu niùeddhumiùyamàõeùvapi kathaü tatra à÷rayàsiddhàdayo doùà naiva pravartsyante? yadi prasaïgasàdhanamàtreõaiva niùedhanàtra pravartsyanta ityevaü bråyàttadà apramàõaü hi tatra prasaïgasàdhanam / phalata ekàntenaiùàmabhàvo vyavahàre kathaü siddhaþ syàt, pramàõàpekùitàtvàttasya /

atha pramàõameva prasaïgasàdhanamiti cettadà kimiva tatra à÷rayàsiddhàdayo doùà na pravartante? yukttibalena àgantu÷ãleùu doùeùu prekùàvadbhiþ svataþ [svapakùataþ] siddhirnaiva yuktimatã atha bàhyàrthàdãn niùeddhukàmànàü vidyata eva vastubhåto buddhilakùaõo dharmã, yatastenaiva bàhyàrtheùu pradhànàdiùu cotpattiniùedhaþ sàdhayate, ataþ à÷rayàsiddhàdayo doùàstatra na pravartanta iti cettadà ekànekasvabhàvaviyuktatvakramayaupadyavyàptàrthakriyàsàmarthyavirahitatvàdo hetavastadà aprasiddhataddharmatvadharmiõi abhãùñasàdhyadharmaü sàdhayiùyantyeva /

apakùadharmatve 'pi sàdhyàvinàbhàvamàtrahetuþ sàdhyasàdhane 'samarthaþ / yadyevaü syàttadà càkùuùatvamapi ÷abdadharmaõi kathamanityatvasàdhane '÷aktam? yadi te tatprasiddhatvamabhyupagacchanti tadà bàhyapradhànàdivat buddhireva ÷aktatvaikànekatvavyàptadharmaviyuktatvanniþsvabhàvaiva tàvat setsyati, teùàü taddharmatvàt / anye 'pi dharmà nànyasiddhàü bhavanti / sàmarthyàdiviràhitaü vastu tàvadasiddhameva /

anyathà [yadyevaü na syàttadà] tato bahyapradhànàdayo na niþsvabhàvàþ setyanti / niþsvabhàvatve khalu siddhe à÷rayàsiddhadidoùàõàü tàdavasthye 'pi nàsti svapakùahàniprasaïgaþ / buddhau tàvat siddhe 'pi bàhyapradhànàdibhirutpattiniùedhe pradhànàdãnàü parikalpitasvabhàvaniùedhastu asiddha eva, àkàràntaratvàttasya / yadyasiddha eva saþ, tadà parakalpitàþ pradhànàdayo 'santa eva / evaüvidhe tàvad dharmiõi kathamasadvyavahàro 'pi pravarteta / na khalvanyeùu anyavyavahàrapravçttiryajyate /

kecana tàvadaj¤àninastriùu pratisaükhyànirodhàsaüskçteùu kasyàpyutpattimattvàbhàvaü paramàrthavasturupeõa parikalpayanti / tanniùeghasàdhane ca buddhestàvat kathaü nàma viùayibhàvo bhaviùyati, yato hyanye [vàdinaþ] teùu tayà utpattimattvàbhàvadharmaü nàbhyupayanti / ato tanniùeghastàvanna kathamapi sàdhayituü ÷akyaþ /

atha anàdikàlinasvabãjaparipàkapariniùpannabàlànàü buddhau vidyamàno bàhyavastuvikalpa eva dharmã, tadàdhàreõa pradhànàdãnàü niùedhyamànatvàt / sa paramàrthataþ svabhàvavirahito 'pi bhràntyà bàhyamiva pradhànàdyabhinnamiva sarvasàmarthya÷ånyaü ca sarvadharmasamavetamiva kalpayati / tatra pradhànàdisvaråpaniùedhe pradhànàdisvaråpaniùedhastàvat sàdhyasàdhanaviùayakaþ sidhyati, yato hi sa bàlairbàhyapadhànàdyupagçhãtavàdiprativàdibhirapi taimirikairdvicandradar÷anamiva tadabhinnatayaiva vyavahriyate /

sa hi yadyapi [sarvathà] buddhayà parikalpitamàtra eva, tathàpi tadàkàratayà buddhirityevamupacaryate vastuto 'yaü nàsti [kathamapi] buddhisvabhàvaþ, tadvilakùaõasvabhàvenàvavabhàsamànatvàttasya / ataþ siddhe 'pi tasya niþsvabhàvatve buddhiniþ svabhàvatàyà nàsti prasaïgaþ, yato hi bàhyapradhànàdãnàü tàvanniùedhastu pramàõaiþ sàdhyate, na tu [kadàcit] tattvaniùedhàya hetavaþ prayujyante /

vastusatàü ÷abdàdibàhyadharmiõàm anityàdidharmasiddhaye [te] bàhya÷abdàdayastabhinnà÷ca buddhistha upacàradharmiõyevà÷rayante, yato hi te de÷akàlàdibhãnnàvasthàniyatà bàhya÷abdàdayo vàdiprativàdinàü buddhau svasvabhàvena naiva pratyakùãbhavanti / sàdhyasàdhanàdivi÷eùàõàmapyasambhavaþ, niraü÷atvàt / ato 'numànàmeyàdayaþ sarve vyavahàrà buddhistha eva dharmiõyà÷ritàþ pravartante, prakàràntaràsambhavat / yadyevaü tadà paramàrthato niþsvabhàvatve parikalpitadharmiõaü niþ÷ritya niùedhàdisiddhayartham à÷rayàsiddhàdidoùàõàmapravçttavapi kàmaü balenàsmàsu apàlambhàþ kriyante /

yathà hi paramàrthapravçttyarthaü bhavantaþ pradhànàdiniùedhye parikalpitadharmiõyeva sàdhyasàdhanàdãn manasikurvanti, tathaiva vayamapi prasiddheùu råpa÷abdàdiùu ye tàvat sadasadàdisvabhàvà àropyante, tanniùedhàya bàlebhyastàn màyàmarãcisvapnapratãbimbàdisamàn nirdi÷àmaþ /

tatra yathà àropite dharmiõi vastutvàropaõaniùedhae 'pi vàdiprativàdiùu pratãbhàsamànatvàd asadàdidoùà na pravartante, tathaiva rupàdayo 'pi tàvadàgoàlaïganànàmavabhàsante, tatkathaü nàma te 'siddhà bhaviùyantãti / avabhàso hi tatkàraõanivçttyà jàyamànena satyasvabhàvena tàvannasti vyàptaþ, alãkasyàpyavabhàsamànatvàt / yadyevaü no cettadà sarve puruùàstadar÷inaþ syuþ, kevalasya tattvasyaivàvabhàsamànatvàt /

yathaiva hi tasmin parikalpitadharmiõi sàmarthya÷ånyatvavyàptyupanyàsena niþsvabhàvatvaü prasàdhya pradhànàdayaþ sàdhyante, tathaivàsmàbhirapi parikalpitavastuni tat [niþsvabhàvatvaü] samyaktàa sàdhayituü yathoktaþ sàmarthyàbhàvàdiþ kathaü na siddhaþ syàt / prekùàvadbhistu svãkaraõaü vicàràrham, bhàvàtmakatàyà nirõayasyàyuktatvàt, vicaràvasthàyàü tu nàstyeva / atatstannirõayo na kçtaþ vicàro 'pi nirõayàrthaka eva / yataþ pramàõàdvàrà siddhàntanirõayakàle ko 'pi siddhànto nàbhyupagato bhavatãtyatastasmin kàle kasmin à÷rayàsiddhimukhena dharmyasiddhayàdidoùaþ pradàtuü ÷akyate / atha vàdã pramàõaistattvanirõayaü kçtvà parebhyastatpratipàdayituü pravçtaþ, ataþ sa siddhàntàbhyupagamàt pårvavartãti manyate, tadàpi tàvanna ujyate / svapratãtikàle siddhànto nàbhyupagamyata iti /

pårvata eva siddhàntamanabhyupagacchanto vàdinaþ svayaü pramàõatastattvaj¤ànaü kurvanti, taireva càparànapi bodhayantãti kathaü siddhanto 'bhyupagataþ syàt / pårvaü svayaü pramàõaistattva÷ciyaü kçvà siddhàntena aparebhyo 'vabodhanamapi nàsti siddham / apare 'pi prekùàvantastàvat tacchabdamàtreõaiva pramàõairanupapanne 'rthe naiva vi÷vasanti / ataþ svamirõayavad aparebhyo 'pi nirde÷asamaye tàdavasthyàt sarvatra pramàõaireva tattvanirõayaþ kriyate / ataþ siddhànto nàbhyupagato bhavatãti / ata eva kathaü tena dharmiõastàvadasiddhàdayaþ pratãpàdyante / samyakpramàõabalena vàdinàmabhãùñasàdhyasiddhàvapi 'siddhàntàbhyupagamàt tebhyo doùà jàyante' iti ye vadanti kiü teùàü yuktyantaramiti / vastutastattvavimar÷àvasare siddhàntaprasiddhe dharmiõi na ke 'pyà÷rayante / tathàvidhasya dharmiõiþ kutràpi vàdiprativàdiùvasiddhatvàdeva / yathà bauddheùu ÷abdàdayo bhautikà ityabhyupagamyante, na tathà vai÷eùikàdiùu, àkà÷aguõatvena tasyàbhyupagamàt / yadi tathàvidho dharmi siddho na syàttadà na ko 'pi kutràpi tatsàdhanàrthaü pratvarteta / yadi tathàvidho siddhastadà taddharmoü 'pi ubhayasammataþ siddha eva / ato nàsti vivàdàvasaraþ / ata eva sarve tattvajij¤àsavaþ siddhàntavi÷eùasiddhaü dharmiõamapahàya àgopàlaprasiddhameva tamà÷ritya sàdhyasàdhanaviùayakaü cintanaü parivardhayanti / ataþ siddhàntà÷rayaõaü kçtyà à÷rayàsiddhàdivacanamasambaddhameva /

vyavahàre ye 'prasiddhà dharmiõasteùu codanamidaü samucitameva / asmàsu rupàdayastàvad vyavahàre 'pi nàprasiddhàþ /

[7] "yatkhalu paraprasiddhapramàõaiþ svapakùaþ sàdhanãyaþ" iti yaducyate tad dåùaõameva tàvanna bhavati, anabhyupagamàt / ato vyavahàre vayam ubhayasiddhairhetvàdibhiþ sàdhyaü sàdhayàma ityevaü pa÷cànnirdekùyàmaþ /

[8] "sarve dharmà viviktàþ, na kenàpi samyagliïgenàliïgità atiparokùatvàd" iti yaduktaü tadapi tàvannaiva yujyate, siddhe 'pi sàdhyarmiõi sàdhyadharmasamyagliïgayoþ parasparàvinàbhåtasya sàdhyasàdhanabhàvasyàpravartanàt, vivàdàbhàvàcca tatra / tathàpi katipayeùu dharmisu sa siddhaþ, katipayeùu ca sandigdha iti / ataþ avinàbhàvaniyamanirde÷ena sàmànyadharmiõi sàdhyadharmaü sàdhayeyuriti kathanaü yujyata eva /

tadvadatràpi màyàmaricisvapnagandharvanagaràdisadç÷eùu katipayeùveva dharmiùu sa sidhyatãtyataþ paramàrthato niþsvabhàvatvàd ekànekasvabhàvàdidharmeùu vyàptiþ siddhaiva / api ca, asmàbhiranyatra savivàdeùu rupàdiùu vyàptidharmopadar÷anena sàdhitatvànnàsti doùa iti /

[9-10] ye kecana - "kàryasvabhàvàbhyàü hetubhyàü naiva sarve dharmà niþsvabhàvà iti sàdhayituü ÷akyante, vastusàdhanatvàttayoþ" iti yat kathayanti, tadapi naiva yujyate, paramàrthato bhàvasvabhàvasàdhanàvetàviti kutràpyanullikhitatvàt /

yadà sàdhanasvarupàntaþpraviùñatvàdimau vastusàdhanàvityucyete tadà niþsvabhàvatàyàmapi prayogavi÷eùava÷ena sàdhanasvabhàvàveva / atastatsàdhyàmànàyàü kathaü na tau [hetå] sambhavataþ? svabhàvahetureva kàryàdihetubhyaþ prayogabhedena vividhàkàreùu prapa¤citaþ / ata eva vidvadbhiþ "pakùadharmastadaü÷ena vyàpto hetuþ" iti sàmànyena hetulakùaõaü nirdiùñam / ato 'tràpi prayogabhedena svabhàvàdayaþ aucityava÷ànna virudhyante / pa÷càdapyevaü nirdekùyàmaþ /

tatra sarve dharmà paramàrthato 'nutpannà niþsvabhàvà÷ca, tathàpi imau dvàvapi teùu vyavahàrasatyatvena vidyete eva / ataþ kathaü tàvekasminna sambhavataþ / "kevalaü samyak kàryamàtreõa svabhàvamàtreõa và hetunà bhavitavyam" iti yaduktam, tasyàpi kimapi kàraõaü nàsti, yato hi pratibimbaphalamapyunumànameva svahetutayàlambanãkaroti / "àdar÷adigataþ pratibimbo hi tàvadanyadekaü råpam" iti yaduktam, tadapi na yucyate, sapratighatvasya ekasminneva viùaye 'nupapannatvàt / "tadeva råpaü tathaivàlambyate" idamapi kathanaü naiva samãcãnam, tathàvidhaviùayàkàrasambabaddhasvabhàvena virahitatvàt /

yadyapi pratibimbàdaya àdar÷adyà÷rayà÷rità bhavanti, tathàpi yadi viùayàkàràdibhedànuråpatayà àlambyeran, tadà tadråpaü tathàvidhaü sthirasvabhàvaü nàstyeva / anyàkàragrahanamapi tàvannaiva yujyate, atiprasaïgàt / 'vij¤ànasyaiva pratibimbàkàratayà pratibhàsanàdasti sa [àkàraþ] vij¤àsvabhàvena vastusan' idi yaduktaü tadapi na yuktiyuktam, yato hi amårtaü nãlàdivij¤ànaü niraü÷atayà sthitaü vividhàkàrarahitameva bhavatãtyucyate / pratibimbavastu tadvilakùaõatayà pratibhàsata ityataþ kathaü sa [àkàraþ] tatsvabhàvena san syàt / yathoktaü bhavatàpi triü÷ikàyàü pudgalaniþsvabhàvataü pratipàdayatà yad yo hi parikalpitaþ svabhàvaþ sa sarvathà nithyaiva, vandhyàputràdivat /

àtmàdayaþ parikalpitasvabhàvà evetyàdibhiþ prayogaiþ svabhàvaheturevocyate / tathaivànye 'pi paraparikalpitadharmà naivàlambità bhavantãti kathaü nocyate / yathàcàryairnirdiùñaü tathà sarvadharmaniþsvabhàvatàsàdhanàyàü vyàpyànupalabdhikùaõà dharmàþ kathaü noktàþ / tathà pa÷cànnirdekùyàmaþ / yatkhalu svabhàvànupalabdhirasambhavetyuktaü tattàvat pårvaü kçtottaramiti / nayo 'yamanyo 'nya÷ånyatàyà ityapya÷akyasàdhanaþ / tadà kimiti pra÷ne lakùaõa÷ånyateyamiti /

[11-12] viruddhopalabdhyàdayo 'sambhavà iti yaduktaü tà atyasambaddhà eveti / yato hi sarve dharmà viviktàþ katipaye ca sahaviruddhà iti na sidhyanti, tathàpi màyàkhapuùpàdaya÷ca sàmànyatayà niþsvabhàvàþ sahaviruddhà÷ceti sidhyantyeva /

yadyevaü nàsti tadà katham bhavadbhiþ paraparikalpità ã÷varàdayo niþsvabhàvatvena sàdhayituü ÷akyante / ataþ sàmànyena niþsvabhàvatàmàtreõa yadi vyavahàre viruddhàdayaþ sidhyanti, tataþ sarveùàü dharmàõàü paramàrthataþ sattvàbhyupagame virus÷àdharmàdãnupadar÷aya niþsvabhàvatvena teùàü samyak sàdhanàt kimatra tàvad virodha / tadviruddhàdãnàü vastutàyàü prasaïgo na yuktaråpaþ, yato hi paramàrthato niþsvabhàveùu dharmeùu bhåtarupàbhivyaktistu, kutràpi samyagbhàvasvabhàve notpatiùñhati / yadi tiùñhettadà viruddhàdayo na sidhyeyuþ /

ato yadi sarve dharmà niþsvabhàvàþsahànavasthànaviruddhà÷ca sidhyantyatastadviruddheùu vastutàprasaïga iti na vaktavyam, viruddhàdãnàü vyavahàrasiddhatvàt, na tu paramàrthataþ / evameva dãpakàdau adçóhalakùaõe vastuni paricchinne sati dçóhàkàraviviktataiva tàvat paricchidyate, yato na vyavahàre vyavacchedaþ, ataþparicchedànupapattireva tatra / yo yathà parichidyate, yatra ca tathà paricchedo nàsti, sa abhàva eva tàavat parasparaparihàrasthitalakùaõo viradho vyavasthàpyate / sadasatoþ kramàkramayo÷ca virodhayorapi tathaiva draùñavyam / nàstyàsanne de÷e 'gni, avikala÷ãlaspar÷adityàdisthaleùu sa virodhadhastàvat sahànavasthànalakùaõo vyavasthàpyate /

prasiddhe 'pi tasmin virodhe dãpakàdayo hi vasturupeõàtyantamanupapannàþ, màyàdimithyàvastuùvapi jàtivinà÷ayoravabhàsamànatvàt ata eva àcàryaiþ paramàrthapravçttyarthaü yathà dãpakàdiùu nityànityàdivirodho 'vabhàsate, tathaiva vyavasthà kçtà / dãpakàdayo bàhyàrthatvena vij¤ànaråpatvena và paramàrthato 'siddhàþ, ubhayoþ svabhàvayostaireva niràkçtatvàt / paramàrthavastusvabhàvena sahànavasthànalakùaõavirodhasya sàkùàtkàri j¤ànaü paramàrthavastusvabhàve na katha¤cit pravartate, arvàgdar÷inàü dar÷anamàrge 'pravçtatvàt / sahànavasthànalakùaõo

virodhastàvat sàüvçtika eva, vastånàü svayameva vina÷yamànatvànnànyakàraõaiþ / yadi pratyayàntarairvinà÷a iti tadà na vinà÷ahetubhistatra kimapyupakriyate / pratyayàntaraiþ kriyamàõe 'pi vinà÷e sa svahetubhireva kriyate, nànyakàraõairiti /

yadyavastutvàd vinà÷asya tattvena anyatvena và tasya vij¤aptirna yujyata iti cintyate tadà àtyantikatayà sa vinà÷akàraõairna kriyate, niþsvabhàvatvàt / ato 'ki¤citkarà agnyàdayo hi kathaü nàma paramàrthato viruddhàþ setsyanti / tathàpyagnyàdayaþ ÷ãtàdãn krama÷o niþsàmarthalakùaõàn anityàn prakarùatamàn utpàdayantyata eva te hyagnyàdayo viruddhà iti kevalaü vyavahriyanta eva / ata àcàryairvirodhanayo 'yamityukto na tu virodha evetyuktaþ / ata÷ca virodho 'yaü vyavahàramàtrà÷rita evokto na tu paramàrthà÷ritaþ agni÷ãtàdaya÷ca na paramàrthato bàhyàrthasvabhàvàþ sidhyanti, teùàü tàvajj¤ànàkàrasvabhàvo 'pi ca kalpita eva / ekasmin j¤àne ÷ãtoùõayoravabhàsaþ sambhavati / anekàni sajàtãyavij¤ànàni yugapannaiva sambhavanti, ataþ ÷ãtàdayaþ svapnàdinmithyàvabhàsa eva, ato nàsti teùu paramàrthato virodhaþ /

[13-19] vçkùa÷iü÷apàdãni vyàpyavyàpakavastånyapi vyavahàramà÷ritya parikalpitasàmàanyavi÷eùavyavasthayà vyavasthàpyante, yato hi vçkùàdayo vyàpakàþ vastutaþ sàmànyàtmakàþ / paramàrthatastvetat kimapi nàstyeva /

vi÷eùàdayastàvanna bàhyàrthasvabhàvàþ, j¤ànàkàrà api paramàrthatayàsiddhatvàt / tathàpyukùitatattvarthà vidvàüso gajàvalokanamiva svapnadçùñakhadiràdivividhamithyàviùayàõàmanubhåtivad vçkùàdivastånàü mçùàtvamevà÷ritya tathatàyàü pravçttyarthaü paramàrthànukålatayà vyàpyavyàpakàdivyavasthàü kurvate / tathaiva bãjàïkuràdãni kàraõakàryàdãnyapi saüvçtyà÷rayeõaiva vyavahriyante, na tu paramàrthasattayà, bãjàdãnàü paramàrthato 'siddhatvàd bitathànàmapi svapnàdãnàü tathaivàvabhàsamànatvàcca /

jàgradavasthàyàü màyàkàryakàraõàdãni vitathànyapyupalabhyanta eva / atastàni vyàvahàrikeõa kàryakàraõabhàvena vastusvabhàvatvena vyàptàni bhavanti / kintu tàvatà tàni paramàrthasvabhàvatayà na samavatiùñhante / yato hi vyàpake vidyamàne 'pi sati vyàpyasya siddhirna niyatà / tathàpi vastusvabhàvatvena suvyàptàni kàryakàranavaståni yadi nivatante, tadà màyàdivat paramàrthataþ parikalpito vastusvabhàva eva nivartate / ataþ virodhàdisarvà vyavasthàstattvapravçtau samarthà bhavanti / ataþ eva vidvadbhistathatàyà nirde÷aþ kçtaþ / tairthikaparikalpitatàni pramàõàdãnã tathàtàyà ananukålatvàt parãtyàjyànãtã sanyakpramàõalakùaõapratipàdakasya ÷àstrasya praõayanaü kçtamiti /

itthaü katipaye tairthikàþ piõóàtmàdikaü mithyàvastutattvaü sisàdhayiùayà sarvaj¤atàviràgitàkarmaphalasambandhàdãnàü sàüvçtikãü vyavasthàü niràkartuü pramàõànàü viparãtalakùaõàni kurvanti / ataþ sudhiyastàvattanniùidhya pudgaladharmanairàtmyatathatàyàü prave÷ànukålàü sàüvçtikãü karmaphalasambandhàdivyàvasthàü pratiùñhàpayituü pratyakùàdãnàü vi÷uddhàni pramàõalakùaõàni viracitavantaþ /

tànyapi bhagavatà [tathàgatena] anuj¤àtànyeva / ato vayaü paramàrthànukulàni vi÷uddhapramàõalakùaõànyeva tàvanmanyàmahe / ato virodhàdivyavahàràõàü svãkçtiàtreõa yo hi bhàvasvabhàvàbhyupagamaprasaïgaþ, sa tàvadanaikàntika eva, tadabhyupagame 'pi bhàasvabhàvasyàsiddheþ /

[20] nanvevamanumànena saha sambandhaprasidhyarthaü pratyakùapramàõaü yadyabhyupagamyate tadà vastunastàvat siddhireva, kalpanàpoóhatvàdabhràntatvàcca pratyakùapramàõasya / abhràntaj¤ànenàdhyavasitaþ khalu vastusvabhàvaþ kathaü nàmànumànena niràkartuü ÷akyate? yadi nirakriyate tadà pratyakùameva tàvad bàdhitaü syàt / yadi tad bàdhitaü syàttadànumànameva tàvanna syàt sisthitam / pratyakùasambaddhenàpyunumànena pratyakùaü bàdhyata iti kathanato naivàcitamanyat / yadi pratyakùasiddho 'rtho 'numànena naiva bàdhyate tadà pràpyasya pràptyà susthita eva tàvad vastuvàdãti kathanamapi samyaïniràkçtameveti /

ityamàcàryaistàvatpratyakùasya dvaividhyamabhihitam - yagipratyakùaü sàmànyapratyakùaü ca / tatra yaddhi sàdharaõaü pratyakùaü tat paramàrthamadhikçtya nàstyabhràntam / anyathà sarvaü yogipratyakùameva syànna ca syuþ kecanàpyarvàgdar÷inaþ / yogipratyakùàtiriktaü sàmànya pratyakùaü yadyapi [abhràntaü] nàsti tathàpi vyavahàre svapnàdivad yathàprasiddhenàrthena sahàvisaüvàdàttadabhràntamucyate / ÷ràvakãyàõi yogipratyakùàõi pudgalanairàtmyamàtrasàkùàtkàrãõãtyatastadavisaüvàdena pratyakùapramànàni, na tu sarvàkàragocaratveneti / kevalaü bhagavata eva pratyakùaü sarvàkàratattvagocaram, atastadeva tàvadaviparãtamavisaüvàdakam / phalato yadeva sarvàkàratattvamadhikçtyàbhràntaü tadeva sarvàkàratattvàvisaüvàdàd yathàrthamabhràntamiti / ata eva bhagavadbhireva tàvat sarvadharmalakùaõarahitatà parij¤àtà /

tasya sarvàkàraj¤ànasya nàsti vastutàprasaïgo 'pi, sarvadharmasaügçhãitatvàttasya / atastena lakùaõàbhàvatàyàmabhisaübudhyate / àryapraj¤àpàramitàyàmapi - "yaduta pratyakùalakùaõaü sarvàkàraj¤ànam, alakùaõe abhisambuddhatvàttathàgatànàm" - iti yaduktaü tattathaiva /

vyavahàràrthastàvat pratyakùagocaràrthaþ mithyàbhàsitasvapnàdivat / sa yadà bàlairvastutaþ paramàrthatveropyate, tadà sa anumànabàdhito bhavati, na tu dar÷anàdivyavahàràrthaþ [bàdhyate] / ato yadabhràntaü tat pratyakùam, na cànumànabàghitamiti / ya÷ca paramàrthatvenàropaþ sa eva bàdhyate, tadabhràntatvàbhàvàt / ato nàstyanena pratyakùàpavàdaprasaïgaþ /

arvàgdar÷inastàvadanumànena pratyakùasambaddhatve 'pi na paramàrthatvapràptà bhavanti, apitu kevalaü saüvçtàveva [tiùñhanti] / yato hi arvàgdar÷ibhirvàstavikaþ paramàr÷asvabhàvaþ pratyakùatayà pçthak pçthak nànubhåyate / ato naiva vastusvabhàvaþ saüvçtimapi bàdhate kintu yo hi tatra satyàkàratvàropastanniràkçtireva sàdhyate / phalano vastuvàdino arthàbhàve 'pi arthàbhinive÷inaste kathaü susthità iti /

ekato 'numànaü vyavahàreõa pratyakùasambaddhaü sat sthitiü pratnoti, aparata÷ca pratyakùaü kàùñhadvayagharùaõajatitàgniriva tadbàdhàü karotãti bàdhitameva taditi cennaitàvatàsmàsvaniùñàpattiriti / yathà sarve jàgatikadharmà yathàvatpravicayàgnerindhanàni bhavanti, sa ca mithyendhanàni bhasmãkçtya svayamapyupa÷àntaþ pra÷àntavikalpalakùaõamuttamaü nirvàõamavabodhayatãti / yaduta -

vij¤ànàgnerjaddharmàþ sarva evandhanaü matàþ / tàn yathàvatyravicayya jvàlairdagdhvopa÷àmyati // ato yadi tattvaj¤ànamutyadyate tadànumànalakùõà kalpanà nivçttà satã nirà÷rayàpi nànabhyupagatà [bhavatã] / ata eva bhagavatà ratnakåñe savikalpàpi sampratyavekùaõà nirvikalpaj¤ànaphalotpatteþ kàraõamiti [matvà] mahàphalàbhinirvçttaye kàùñhadvayagharùaõajanitàgnerdçùñàntena nirdiùñà /

[21] api ca, sarvadharmàõàü niþsvabhàvatvasàdhane yadyeko hetubhåto dharmo nãrdi÷yate tadà nivçtisàdhakaþ sa dharmo viruddho jàyate /

[22] yadyasan sa dharmastadà asato 'bhàvenàsambaddhatvàt kathaü hi sa [abhàvaü] sàdhayediti /

[23] yadyubhayàtmaka sa dharmastadàpyanaikàntika eva / ato 'hetukameva [niþsvabhàvatvamiti] ye pratividadhati tadapyasambaddhameva / yato hyanena tàvat sadasadubhayadharmàõàü paramàrthatvasàdhane hetorasambhavatvavocyate yuktij¤aiþ na tu niþsvabhàvatàdisàmànyadharmàõàü lakùaõasàdhane [sambhavatvamiti], yadi tathaiva syàttadà paraparikalpitànàmã÷varàdãnàmapi niþsvabhàvatvasàdhane kathaü nàma te sarve codyà nàbatariùyantãtã?

tad yathà ã÷varàdiùu sàmarthyavyàpyavastutvaniùedhàrthaü vastusvabhàve samàropaü ca nisedhàrthaü asaddharmà na bhavantyasambaddhàþ / evameva paramàrthataþ kàryakàràõàdivastudharmeùu vyàpakaniùedhena samàropaniùedhaü sàdhayituü kathaü nàsmàsu sàdhyasàdhanasambandhaþ / anyathà pra÷ànàdayo '÷akyaniùedhàbhaveyuþ, yato hi vastusati svabhàve na tathà kartuü ÷akyate / yadi asatà asambaddhatayà asàmarthaü tadà kutra sàmarthyaü syàt / paramarthato 'sadvastuni na bhavati ka÷cana sambandho nàma / yato hi vyàpakaniùedhena vyàpyanivçttistàvarnnirde÷amàtrameva / yathà sadvastuni dharmadharmibhàvàdisarvàõi vastujàtàni kalpitànãti vyavasthàpyante tathà asadvastunyapi kathaü tàni naiva vyavasthàpyante?

api ca, yadà ko 'pi kadàcidapi svalakùaõatayà bhàvatvena paramàrthato naiva sidhyati, tadà vastulakùaõasya tathàbhåtatvàt tadabhàvo 'pyasiddha eva, paramàrthatastatra sadasadubhayadharmatvena kasyàpi hetorasambhavàt / atasteùàü prativàdo và parãkùaõaü và kathaü yujyeta, sarveùàü vastånàü màyàdivat sadasadubhayadharmàtãtatvàt / sattvasya tadabhàvasya càpi hetorànukålyena vàdiprativàdinoryathàprasiddhatvena te prasiddhayavinàbhåtà evoktàþ / atasteùu dharmadharmitvaü viruddhatvaü vyàpyavyàpakatvaü svabhàvaþ kàryatvàdãni ca yathà àbhàsante tathaiva sarvà api vyavasthà aviruddhà eva / kai÷cid vidvadbhiryadi dar÷anasyàsya dharmadharmiviruddhàdyàdhàreõa prativàdaþ kriyate tadà tatra paramàrthavyavahàranayànavabodha eva kàranaü bhavatãti / ato 'navamardanãyametaditi gràhyam /

[24] tadapi na ÷abdamàtreõa sidhyatãti yaduktaü tanna duùanamanabhyupagamàt / na vayamapi ÷abdamàtreõa ÷ånyatàü sàdhayàmaþ /

68
[25] na ca prasaïgamàtreõa, api tu samyakpràmàõenaiveti / ityevaü yadi vastuùu paramàrthasvabhàva eko bhavati tadà prakàradvayameva tatra bhavet hetupratyayàpekùitatvàt sarveùàm, utpadyamànasvabhàvatayà anityatvàcca / yathàtra sautràntikayogàcàràõàmaikamatyam, svabhàvena siddhatvàdà÷ritantarbhåtaü và tairthikaparikalpàtmàdivat / na ca nityànityayoranyoparihàrasthitalakùaõatvàt tçtããnà kàcana gatiþ / svabhàve 'smin ubhayamapi prakàdvayaü paramàrthatayà na sambhavati, sàdhakapramàõàbhàvàd bàdhakasambhavàcca / yadi pratyakùamanumànaü và tatra sàdhakapramàõaü tadà vastusvabhàva eva pårvaü tàvadubhàbhyàü na siddhaþ, sa tu[vastusvabhàvaþ] tadaiva syàt, kintu kàryakàraõabhàva eva tàvat pratyakùeõa na paramàrthataþ siddhaþ / so 'pi tàvadindriyapratyakùeõa svasaüvedanapratyakùeõa và sidhyati, yato hi nàrvàgdar÷ino mànasapratyakùaü vyavaharanti, nàpi ca tanmànasapratyakùaü kutràpi sidhyatãti tatràmàõyamaïgãkriyate /

tatra kecidindriyapramàõena na sidhyatãti bruvate, pçthagarthaviùayitvena nirdiùñatvàttasya, kintu kàryakàranabhåtasya tasyànyàrthasya paramàrthato j¤ànagràhyatvaü naiva yujyate / vij¤àne svapratibhàsa iva yo hi j¤ànetarasvabhàvo 'nyàvabhàsaþ [pratãyate], sa naiva [j¤ànàd] anyaþ / anyànanyau hi parasparaviruddhau / atastadàkàreõa j¤ànenànyasya pratãtiriti yaducyate, tadapi nopapadyate, atiprasaïgàt /

yadyevaü tadà ghañàdayaþ, ye 'nyaprakàrànanuvidhàya pràdurbhavanti, te 'pi sarve parasparaü gçhãtasvabhàvà eva / yo 'pi tadàkàrastajj¤ànàkàrameveti vi÷eùàbhidhàne satyapi vij¤ànasadç÷yenaivànyàvabodhaþ saüjàyate, na ghañamàtràdinetyevaü vi÷eùo nàsti / vij¤ànasvabhàvatve 'pi teùàü svasvabhàvasthitatvàdanyeùvaki¤citkaratvameva / yadi nàsti vi÷eùastadàrthakriyàrthinaþ svato vastvanudhànena samprayujyate, tathàpi pratiniyatàrthakriyàsvabhàvaþ kutràpi na sidhyati, atiprasaïgàt /

nàñayacandramalladar÷anavad yugapadanekadar÷anena tadvij¤àneùvapi parasparasàmyaü syàt, j¤ànasvabhàvasàmyena ca teùàmapi parasparaü pratyakùatvaü prasajyeta / tadudbhåtatve satãti vi÷eùàntaropàdàne 'pi anyàrthasya pratyakùatvena pratyatirasambhavaiva, yato hi abhyupagamamàtreõopacaritatvàd vi÷eùo na prasidhyatãti /

anayacca, anyàrtho yadi pratyakùatvena prasidhyati tadà j¤ànavi÷eùastàvattatsadç÷astadudbhåto và sàdhanãyaþ / kathaü j¤ànenànyàrtho gçhyata ityevaü vicàryamàõe 'nyàrtho yadi pratyakùato 'siddhastadà kathaü tàvadasiddhena svabhàvabi÷eùeõa siddhà màrgavi÷eùàþ setsyanta iti yàvat /

tadvij¤ànakùaõikatvasyàpi samanantarapratyayàrthànubalenopapannatvàd yathà j¤ànàni pårvakùaõasàpekùatayà samudbhavanti tathà janmàntaràõyapi sambhavanti / ataþ pårvavartinàü paravartij¤ànagràhyatvaprasaïgasya nivçtirduùkaraiva /

api ca, ye tàvadavayavyàdibàhyavastånàü pratyakùatvamàmananti, svasiddhàntànusàraü ca yathà taddar÷anopacàraü kurvanti tathà pratyakùatayàvabhàso nàstyeva / kadàcidapyavayavinastadàkàragràhij¤àne pratyakùànubhavo na bhavatã / sarvadaiva pàõyàdyanekàvayavasamåhàkàraj¤ànameva pratyakùatayànubhåyate /

nãlàdyavayavino guõeùu sadityàkàrakaü j¤ànaü naivànubhåyate, àdhàrasyàpratyakùatve tadguõàdimàtràõàü grahaõàsambhavàt / ariùñanãlàkùapãtàkùatimiràdyapahatanetreùu dårasamãpasthita ekasminnapi vastuni vibhinnàni viùamàkàràõi j¤ànànyutpadyante, ato bàhyàvayaviviùayakaü kalpanàjàlaü citte nàstyeva vidyamànam, tathàtve tasya pçthaggrahaõaprasaïgàt / atastadàtve tatsvabhàvaguõàdyutpattiþ sarvathàsatã eva / viruddhadharmàõàmapi guõànàü yadyekatvaü tadà bhinnasattàkànàmapyekatvaprasaïgaþ /

bàdhakàbhàvàd guõàdãnàü sarveùàü dharmàõàü pratyakùatvaprasaïgaþ / svapnàdiùu tathànãlàdiguvatàmarthàntaràõàü vidyamànatve 'pi nãlàdyàbhàsij¤ànànàü pçthaganubhavo bhrànta evaü, na càkàrava÷ena arthàntaragrahaõavyavasthà yuktimatã / ye khalu paramàõvàtmakalãàdyarthànàü pratyakùatvamàmanvate teùvapi tàvat samànadoùatàprasaïgaþ, niravayavànàü såkùmapadàrthanàü bhinnàkàreùu j¤àneùu pçthaganubhavàbhàvàt / samåhaviùayàõi tàni j¤ànànyabhyupeatàni, svapnàdivacca tàni sthålàvabhàsãnyanubhåtàni / na samavàyibhinnaþ samavàyaþ samasti, nàpi samavàyakalpanayà tadupacàraþ sambhavati /

yadi sa¤citànekavastugrahaõàt sthåleùu bhràntirupajàyate, tadà tadànãntanaj¤ànasya apràmàõyaprasaïgaþ, bhràntatvàditi / yadi sà sthålabhrànti÷cittenopakalpità, tadàbhivyaktau anàbhàsatàprasaïgaþ, kalpanàviùayàõàü sarvadà aspaùñàvabhàsanàt / yadi tànãndrayaj¤ànàntargatàni tadà paramàõunàü sarvadàgrahaõaprasaïgaþ, sarvadà tadàkàraj¤ànànutpatteþ /

yasthåle bhràntaü tattathàgrahaõataþ pårvamapi na [abhràntaü] sidhyati, àrambhe utpattàveva sthåle bhràntatvàbhyupagamàt / purataþ pramàõairyadi pramàõyaü sidhyati tadà yà sthule bhràntiþ sà grahaõapårvikaivaikà sidhyati, yadi na tathà sidhyati tadà sà bhràntirgçhãtetyeva na sambhavati / svapnàdiùvanyapramàõàni na gçhyante, tathàpi sthåle bhràntistu [tatra] dçùñaiva, atastasyàstatpårvakatvaü na yujyate / marubhåmau laghvapi vastujàtaü mahadityavalokyate / tatra dåràdårabhedena spaùñàùpaùñàvabhàsabhedo 'pi naiva bhavati, tasyaikavastutvena tatra tàdç÷àkàrà naiva sambhavantãti /

api ca, yàdyàkàrà yàthàtathyenàbhyupagamyante tadà yathà vividhànàü rekhàdãnàü vistàrastathà j¤ànàkàràõàmapi àkàravat pçthaktvam prasajyeta / siddhàntavaividhyasthàpanàrtham anekaj¤ànànàmutpàdamavagacchato vij¤ànasya viùayeùu yathà prasàrastathàbhàso 'sambhàva eva / ekaj¤ànenàbhinnasvabhàvatvàd àkàràõàmapyekasvabhàvatàprasaïgaþ / yadi [àkàràþ] bhinnàstadà arthasadç÷j¤ànena teùàü grahaõaü nopapadyate, bhinnàrthatvàt / tadgrahaõàrthaü satyàmapyanyànyàkàrakalpanàyàmàkàràõàmanavasthàprasaïgaþ, anyànyàkàraõàü kadàcidapyunubhavàbhàvàt / yadi te 'lãkàstadà tattvànyatvavicàro 'upyasambhavã / tadànayà dçùñayà tadva÷enànyàrthavyavasthànaü sarvathàyuktam, asamyaktvàt / gràhyàkàro 'pi hi praj¤àptireva syàt /

api ca, yadi j¤ànasàdç÷ayaü sarvàtmanà bhavati, tadà arthànusàriõo 'pi j¤ànasya aj¤ànasvabhàvatvaü syàt, paracittàbhij¤asya yogino 'pi saràgattvàdiprasaïgaþ, saràgàdãnàü paracittàdãnàü parigrahaõàt / ekade÷enàpi na sàdç÷yaü [yujyate], ekasmin sàvayavatvaprasaïgàt / yadi viparyaye hyupacàrat karturekade÷a eva tadà sarvatra vastusàdç÷yasambhàvanayà sarvaj¤àtçtvaü syàt / sàdç÷yamapi praj¤aptireva strànna tu paramàrtham / ataþ sàdç÷yena j¤ànetarasvabhàvagrahaõaü na [sarvathà] yujyate 'sambhavàt /

tatsàdç÷yate 'pi na tatpratyakùatvena grahaõaü yujyate, viùayasya hetutve tadanubhavakàle sàmãpyàbhàvàt / sàmipye 'pi naiva tadgrahaõam, àtmasthasàdç÷yagrahaõapravaõatvàjj¤ànasya, aparasya arthasthàkàrasya tadànãmanavabhàsàt / avabhàse 'pi tadviruddhatvaü tulyaparãkùaõãyam / yadi sa eva [anubhavaþ] tadarthàkàrànubhavatvena gçhyata iti cet? kalpanàmàtramevaitat / naiva tàvanmàtreõa vastunastàdç÷aþ svabhàv san, atiprasaïgàt / 'agnirmàõavakaþ [bàhmaõavañuþ]' iti kçte 'pyupacàre naiva [tamin] dàhapàkàdiþ prayujyate / àkàreõànyàrthavyavasthàne 'pyanumànamevaitannaiva hi tatpratyakùam /

pratyetavyà arthàntaràþ sàmãpye 'pi na [j¤àna]àkàravyàptà bhavanti, arthàntaràbhàve 'pi svapnàdiùu tathàkàrasambhavàt / atyantaparokùatvàdarthàntaràõàü te [arthàntaràþ] tadãyaj¤ànàkàravantaþ santãti naiva sidhyati / hetutvaü tàvanna kevalam sàkàrakàryasyotpàdanaü nàma, svakãyavij¤ànànàü cakùuràdidvàrà bhràntatvàt, ÷abdàdij¤ànàntaraü cakùurvij¤ànotpàdena ÷abdàdyàbhàsicakùurvij¤ànotpàdasambhavàcca / atastàvatkàlikàvabhàsij¤àanenàrthàntaragrahaõaü naiva yujyate / nàpyanàbhàsibhiþ. teùu bhedàbhàvàt / tadà yadi sàmãpyàd vij¤ànenàrthàntaragrahaõaü bhavatãti kalpyate tadà sarvàõyapi vij¤ànàni sarvasamãpaviùayakàõi syuþ sarveùu tatsattàyà bhedàbhàvàt / phalataþ sarvaiþ sarvadar÷anaü syàt / ÷rotràdij¤ànànyapi rupàdiviùayakàõi syuþ sàmãpye bhedàbhàvàttadànãm / tata÷ca 'idaü nãlaü pãtamidam' iti vibhàgo naiva syàt, kasyacanàpi vibhàgavi÷esyànabhyupagamàt / yadyabhyupagamyata iti tadà tatsàdç÷yamabhyupagataü syàt /

kalpanàsvaråpamàtre j¤ànàbhinnàtmake sàdç÷yàtiriktatayà na ka÷canàpi bhedo bhaviturmahati, taddoùàõàmabhihitatvàt / sàmãpyava÷àjj¤ànasya yadi nàrthàntaràdanubhavastadà kathamiti pra÷ne tadutpattyaiveti vaktavyaü syàt / tathàvidhamabhidhànaü naiva yuktam, j¤ànakàle viùayasyàbhàvàt, abhàvagrahaõàyogàt samakàlikakàryaõabhàvàsyàyujyamànatvàcca / kasyàpyevaüvidhàbhyupagamàbhàvàditi /

cakùurindriyàdãnàmapi taddhetutvàd gràhyatvaprasaïgaþ / tulyaikasàmagrãpratibaddhau de÷akàlàveva vij¤ànena gçhyete nànyad, yadyevaü parikalpyeta tadàpi cakùuràdigràhyatvaprasaïgaþ duùparihàraþ / viùayatvàbhàvàdevendriyaü na gçhyata iti cennaitàvatà tadaviùàyatvam , viùayalakùaõasya satvàt / gràhyatvamapi na viùayasvabhàvetarat / ataþ aviùayatvànnàsti tadviùaya iti kathamiva vaktuü ÷akyate / tadevaü niràkàreõa tàvajj¤ànena nàrthàntaragrahaõaü yujyate, nàpi tadanyena sàkàreõa [j¤ànena], vyavasthàyà evàbhàvàt /

yadyevaü tarhi ÷rotravij¤ànenàpi rupàdigrahaõaü syàt / arthàntaràõàü parokùatve naivànyàkàro 'pi sidhyati / yasmàdarthàntaragràhaka àkàràntaro 'pi nàsti, tasmàt kàryakàraõàtmako 'pi nàkàràntaraþ sidhyati / ataþ paramàrthato na pratyakùataþ kàryakàraõabhàvasiddhiþ / ata eva paramàrthataþ -

tadviviktatadàkàrapratyakùeõa dveyena ca /
kàryakàraõabhàvasya vyavasàyo vidhãyate //

iti yaduktaü tadapyasiddham sàkàrabuddhayà arthàntaraparicchedàbhàvàt kàryakàraõabhàvani÷rcàyakapramàõàbhàve, sati j¤ànadvayàbhàvakathane nàsti kimapi bàdhakam, anayà tàvad yuktyà sarveùàü dharmàõàü cittamàtratàkàyapramukhatvàt /

tatpratyakùe 'rthàntaràyoge 'pi tajj¤ànaü svasaüvedanapratyakùagamyameva, tadapi ca kàryakàraõabhåtamevetiþ, kàryakàranabhàvastu pratyakùasiddha iti cennaiva tad yuktimat, yathà tathatà tathànubhavàbhàvàd, yathà cànubhavastathà tathàtàyà abhàvàt / evaü yadi vij¤ànasya gràhyagràhakàkàrarahitatve 'pi tasya vastusattvamabhyupagamyate tadà tatra tathànubhåterabhàvaþ, sarvasya gràhyagràhakàkàraj¤ànasyaiva sarvadànubhåteþ / yadyevaü na syàttadà sarvasyaiva tathatàdar÷anaü syàditi / tajj¤ànamapi yathànubhåyate na tathà sthitaü bhavati, ekasmin svaråpadvayavirodhàt / yadi bhràntatvàt tattathà j¤ànamiti cet? kà nàma bhràntiþ? yadi j¤ànaü tadà naiva sà pratyakùam, abhràntalakùaõatvàt pratyakùasya, tattu svayaü svato bhràntamiti /

dvayàtmake ca tatsvabhàvàvabhàsàdadvayasvabhàvahàniprasaïgaþ, dvayàdvayayoþ parasparavirodhàt / arthàntarasya bhràntatve 'pi paryantasvasaüvedyatvànna tenàdvayaj¤ànam / yadi pratyakùaü kalpanàsvabhàvaü tadà na tat svalakùaõaviùayakam, kalpanàyàþ samànyalakùaõaviùayatvàt /

api ca, yaþ kalpanàsvabhàva ucyate, tena svatastadàtmano 'bhivyaktirucyate, gràhyagràhakàkàro 'pi svata evàbhivyajyate, ataþ kalpanàsvabhàva evaiùaþ / yadi sa [gràhyagràhakàkàraþ] mithyà tadà tadabhinnaþ kalpanàsvabhàvo 'pi tathaiva mithyà, tathàtve kathaü sa pratyakùapramàõena bhàvasvabhàvaþ prasidhyet /

yadi vi÷eùo [vi÷eùyaþ] mithyà tadà kalpanàsvabhàvasya sàmànyasya vastutà asambhavinã, anyavyavacchedena sàmànyaü vi÷eùeùu vyavahriyate / tadevaü tattvaj¤ànasya yathàvadanubhavàbhàvànnaiva tasya svasaüvedanapratyakùatvaü yuktam / svasaüvedanapratyakùatve 'pi na hi tena j¤ànena kàryakàraõabhàvasiddhiþ, ekàtmyena kàryakàraõàtmakasya dvayasvabhàvasya virodhàt / apekùàvi÷eùeõa tayoþ svabhàvaþ parikalpyeta tathàpyarthàntaratvàdapekùàyàþ svasaüvedanapratyakùàbhàve sà naiva sidhyati / phalatastadapekùayà vyavasthitasya tatsvabhàvasyàpi pratyakùatvaü na yuktiyuktam / kàryàtmakasya kàraõàtmakasya ca svabhàvasya arthàntarabhåtaü j¤ànamapi bhinnaü bhinnam, ato hyekasmin j¤àne nobhayoranubhavaþ bhinnakàlatvàt /

yadyekasmin j¤àne nànubhavastadà na kenàpi sambandhagrahaõam / ekaj¤ànàvabhàse 'pi 'idaü kàraõaü kàryaü cedam' iti pratyakùe na ÷akyamubhayoþ sattàsambandhagrahaõam, nirvikalpakatvàttasya / sambandhagrahaõàbhàve naiva tàvat kàryakàraõabhàvagrahaõ, anyathà hyatiprasaïgaþ syàt / tatpçùñhabhàvinà ni÷cayàkarùiõà j¤ànenàpi paramàrthatastad dvayaü naiva yujyate, tena tadanubhavasyàbhàvàt / anyànubhavasyànyena ni÷cayo 'pi naiva ÷akyate kartum, atiprasaïgàdeva / ekasantàne ekànubhavasya praj¤aptirapi naiva yuktimatã, ekasantàne praj¤aptasya vaståno hyasattvàt / bhinnasantàne 'pi parasparànubhavasya tàvadasattvam / ni÷càyakaj¤ànakàle tàvat kàryaü kàraõaü càpyatãtam, ataþ svasaüvedanapratyakùeõàpi na kàryakàraõàbhàvaþ prasidhyatãti /

yadi pratyakùeõa kàryakàraõabhàvo nànubhåyate kathaü tadà smçtisvabhàvo 'pyutpadyeteti cenna, svapnàdiùvarthànubhavàbhàve 'pi smçtisambhavàt / na ca paramàrthatastatsvabhàve 'rthàntarànubhavaþ sidhyati, yathoktaü pràk / itthaü pratyakùeõa tàvanna tasya [kàryakàranabhàvasya] siddhiþ /

nànumànenàpi, yathoktanayena pratyakùeõànubhåyamànasya kasyacid dharmasyàbhàvàt / ataþ kastàvat tatsavabhàvatvenaü sàdhyeta / hetavo 'pi sarve svabhàvàsiddhà à÷rayàsiddhà÷ca / dçùñàntadharmyapyasiddhaþ, sarvaviruddhatvàt tulyaparãkùaõãyatvàcca /

api ca, kàryahetunàpi sa vastutvena sàdhayituü na ÷akyate, anyo 'nyà÷rayadoùaprasakteþ / [tathàhi -] kàryakàraõabhàvasiddhau kàryahetoþsiddhiþ, kàryaheto÷ca siddhauþ karyakàraõabhàvasiddhiriti suspaùñamanyo 'nyà÷rayadoùaþ / dharmiõo 'siddhau ca kutaþ svabhàvahetorapi pravçttiþ / dharmiõaþ siddhàvapi paramàrthataþ kàryakàraõabhàvasiddhaye nàstyeva kutràpi hetovyàrptiþ, sarvatra viruddhatvàt tulyaparãkùaõãyatvàcca /

yadi kàryakàraõabhàvasiddhaye 'asmin satãdaü bhavatã'tyucyate, tadàpyetad bhràntameva / taddhetukàle cà÷eùajagato vidyamànatvàd 'asmin satã'ti tasya kàraõatà naiva sarvathà sambhàvyate / santatàvevànyavyatirekasambhavàttasyàmeva kàryasattvasya hetutvam, na kùaõikatve, yadyevamucyate tathàpi paramàrthakàryakàraõabhàvasàdhanasyaivàtràvasthitatvànnaiva tad yujyate / kùaõikatvavyatirekeõa paramàrthataþ santaterasiddhatvàt /

kasyàpi kàryakùaõasya sattvaü kasyàpi karaõakùaõasattvàd yadi kalpyate tadà tatsamakàlaü sarvasattvàntarga÷eùavidyamànakùaõànàmapi sattvaü syàt / yathà tatsvahetukùaõà vidyamànàþ, yadi dç÷yante, na vidyamànà yadi na dç÷yante, tathaiva taddhetukùàsamàkàlaü sarvasattvàntargatà÷eùakùaõà vidyamànà yadi dç÷yante, na vidyamànà yadi na dç÷yante / evaü sati teùàü kathaü na hetutvam /

api ca, 'yadasti tat sat' ityuktau tacchabdena yadyanyo hetubhåto dharmãtyevaü gçhyate tadà so 'pi paramàrthataþ pratyakùe naiva sidhyati,yathoktaü pràk /

nànumànenàpi dharminaþ sattvasiddhiþ sambhàvyate, sarveùàmapi sattvasàdhakànàü hetånàü doùatrayànatikràntatvàt / yadi dharmã tàvadasiddhastadà sato dharmasya hetutvaü naiva sambhavi nàpi càsato dharmasya yaktam, viruddhatvàt / ubhayadharmastu tàvad bhrànta eva, asapakùe 'pi sattvàt / naitebhyo bhinnàþ sàdhanàkàràþ / yadi dharmã tàvadasiddhastadàparasyàpi sattvaü naiva sidhyati, tadapekùitatvàt / kàryasiddhirapi tathaivasambhavinã / nàtra svabhàvahetunà kàryakàranabhàvasiddhiþ / nàpyanupalabdheþ, pratiùedhasàdhakatvàttàsàü sarvàsàm /

kàryakàraõabhàvasiddhistàvat pratyakùato 'nupalabdheti yaduktaü, tatràpyunupalabdhi÷abdastàvat taditarasya upalabdhàtmakapratyakùasyàbhipràyeõa prajujyate, nànumànamabhipretya yathà tadapramàõaü tathoktatvàt /

api ca, yà khalu upalabdhilakùaõapràptasyànupalabdhiþ sà samupalabdhiphalà, ãdç÷onànvayena yà karyakàraõabhàvasiddhiþ tatràpi paramàrthataþ sandehaþ / kiü tattvataþ sadityataþ sat atavà adç÷yànàü pi÷àcàdãnàü samãpavartitvàt athavà dårede÷asthitasya vastvantarasya samãpavartino balàdevaüvidhaþ samdehaþ / upalabdhilakùaõapràptasyànupalabdhyà de÷àntaràt tadàgamanasya pårvato và tatsattvasya niùedhaþ kriyate, nànyaphalasyeti /

yadi tat sattadà tatsattvaü yàdçcchikaü syàt / dårade÷asthacandradãnàmapi cakùurvij¤ànahetutvàbhyupagamàt / ye cànye tatsamarthahetavaþ teùàü nivçttau tatphalasyàpi nivçttau vyatirekena yà tatsiddhiruktà, sàpi paramàrthato naiva sandehavigatà, pi÷àcàdãnàü dårade÷asthitànàmapyanyeùàü sattve 'pi tadasattvasandehàt / yadi tadasattvaü tatràpi yàdçcchikatvaü sambhavati, yathà màtçvivàhasaüskàravati de÷e janmàdànam yatra ca nàsti màtçvivàhastatràsat / tatsamarthakàraõàntaràõi santãtyevaü vi÷eùàbhàvànna syàt sandeha iti cet? na, teùàü sàmàrthyavi÷esyàsiddhatvàt, avasarapràptatvàcca tattvasiddheriti /

kàryakàraõayoþ sandehe sati tannaiyatyàrthaü yadyapi tatkàraõaü samarthaü tathàpi praj¤àkùetre vi÷eùatastadasiddhivacanàni kathaü vidvadbhirniràkriyantàm / anvayavyatirekau vyatãricya vastuni tatsiddhini÷càyakahetånàmabhàvàt tatrànavasthàdoùaþ syàt / yadi tat sattadà tatsattvaü sàdhayituü ÷akyate, kintu sahakàrivastånàü pçthaksvabhàva iva anyebhyastadutpattyà÷aïkà kathaü nivarteta / nàpyadar÷anamàtreõa tadabhàvani÷cayo yujyate, atiprasaïgàt /

nàrvagdar÷inàü parebhya utpattini÷cayasya spaùñaü dar÷anaü bhavatãti / yadi parebhyo 'pi tadutpattistadà na bhaved hetubhedàd bheda iti cet? na, tathà sati svabhàvavailakùaõyàdisahakàripratyayebhyo 'pyanutpattiprasaïgaþ / yadi pçthak tadvi÷eùeùveva te sahakàripratyayà upayujyante, na tu kàryamàtre iti cet? na, paramàrthato vi÷eùàõàmapçthaktvàt / yadi tadaü÷enàpi [kàryàõi] utpàdyànãti cet? na, naikasmin aü÷abhedaþ sambhavatãti /

yadi vi÷eùasya pçthagvi÷eùe upacaryamàõatvàt sa tattvànyatvàbhyàü cintayituü na yujyata iti vyàharanto naiva vi÷eùàn vyàharanti, pràj¤aptikasya kadàcidapi hetàvayujyamànatvàt samåhamàtreõaiva tàvadutpattirvibhakti÷càpi vidhãyate, na tvekaikeneti cet, tadapi naiva yujyate, na ca kàyaü vyatiricya samåho bhavati / ataþ ekaikaþ samåha eva hetutvenàbhyupagamyate / phalataþ paramàrthataþ kàryakàraõabhàvasiddhau nàsti kimapi pramàõam, kàryakàraõabhàvasya sàüvçtikatvàt / ata àcàryaiþ kàryakàraõabhàvo yathàprasiddhi siddha ityuktaþ / ataþ sa naivàsti paramàrthenetyabhyupeyam / ityevaü paramàrthato 'nityasvabhàvam sàdhayituü nàsti kimapi pramàõam, paraparikalpita÷abdànàmapramàõatvàt, pramàõasya caitatpramàõadvayasaügçhitatvàt / nityasvabhàvamapi tàvat paramàrthataþ sàdhayituü nàsti pramàõam, pratyakùeõaivaü tàvattadasiddhatvàt, pårvavatteùàü sàkàraniràkàraj¤ànabhyàmapi grahaõasyànupapannatvat /

àtmàdinityavastånyapi yathà svasiddhanteùu vij¤apyante tathà pratyakùaj¤àne naivàvabhàsante / pratyakùaj¤ànaviùayatve sanmàtratvena teùàü sattvam / tathà sati sarvadà sattvaprasaïgaþ / na càtra paràpekùà yujyate, anàdheyàti÷ayatvàd apekùàyà ayogàt, ahetukànàü ca viùayatvànupapannatvat /

tadvij¤ànane vij¤eyasvabhàvatvàd viùayatvopacàre 'pi tadvij¤ànasya tadvnnityatvaprasaïgaþ / tasya [vij¤ànasya] vij¤eyasvabhàvànusaraõàt saþ [vij¤eyaþ] api tad [vij¤ànaü] anusarati, anyathà tena j¤eyasvabhàvànusaraõamapi na kçtaü syàt, tadvij¤eyasya tadapekùitatvàt /

nànumànenàpi tat sidhyati, kenàpi hetunà saha tasyàsambaddhatvàt / ataþ kàryahetustàvadasambhavã / tataþ kramayaupadyàbhyàü kasyàpi phalasyànutpàdàt / apratyakùàrthasya kimapi sahakàrikàõatvena na parigçhyate / kàryakàraõabhàvastàvadanvayavyatirekàbhyàü spaùñamavagamyate / ata àtmàdãnàü sukhàdiphalena saha kutràpyanvayo na sidhyati avikalakàraõatvena na tataþ kàdàcitkasukhotpatiriti / vyatireko 'pi tàvànnàstyeva, nityatvàdavyatireka eva / nàpi svabhàvahetostatsattvasiddhiþ sambhavati, àdhàradharmiõo 'siddhatvàt tatsattàsàdhakahetoþ pårvavaddoùatrayànatikràntatvàcca / ye tàvad rupàdayaþ prasiddhadharmiõaste 'pi paramàrthato 'siddhà eva / kàdàcitkatvàtteùàü vyavahàreõàpi nityasyàpekùà durupapàdaiva / anupalabdhyàpi tàvannaiva tatsattvasiddhiþ pratiùedhasiddhau samarthatvàt pratiùedhamàtraü sà sàdhayatãti /

api ca, svabhàvànupalabdhirapi tàvannaiva sambhavinã, abhàvavyavahàrasàdhanaparatvàttasyàþ / indriyairagràhyàrthena sahaviruddhayorvyàpyavyàpakayoþkàryakàraõayo÷càsiddhatvàd viruddhopalabdhirapi tàvannaiva sambhavinã / pramàõadvayamatiricya nàsti pramàõàntaramityanyatra prasàdhitatvàt / phalataþ vastusvabhàvaparãkùaõàrthaü nàsti kimapi sàdhakaü pramàõamiti / ataþ prekùàvadbhiþ paramàrthataþ sattvena sa naiva vyavaharttavyaþ / tatra tàvadayaü payogaþ - yasya paramàrthaþ sàdhane nasti kimapi pramàõam, kalpanànirmitatvàttasya tathaiva samyaktàyà grahaõaü naiva karttavyam, yathà÷yàmatvàdiguõavi÷iùñasya vandhyàputrasyeti /

uparyuktayorubhayoþ samyaksvabhàvayoþ prasiddhayarthaü nàsti kimapi pramàõam / vyàpakànupalabdhestàvat pratiùedhamàtraphalatvàt, prekùàvatàü sadvyavahàrasya ca pramàõavyàptatvàt / nàsti hetorasiddhatvamiti yaduktaü tat pårvaü vistareõa vicàritam /

vyàpyavyàpakabhàvànupapatteþ kalpanàyogaprasaïganivçttestu bàdhakapramàõàbhàvànnàstyanaikàntikatvamapi / sapakùe sattvànnàsti hetorviruddhatvamapi / sadasadvyavahàrayoþ pramàõavyàptatvàbhyupagatatve bhàvasiddhireva [nånaü] syàt, tàdç÷asya khalu vyàpyavyàpakabhàvasya kutràpyanvayaü vihàya vyatirekamàtrena siddherasambhavàt /

vyatirekani÷cayo 'pi naivànvaya÷cayaü vinà sambhavati / yat sat tat kathamasaditi tannivçttyà vyatirekã bhavituü ÷aknoti, sambandhàbhàvàt / ato niyatameva pramàõàbhivyaktànvayaþ sadbhàvavyavahàra÷ca svãkarttavyaþ /

yadi sa svãkriyate tadà kvacittadeva saditi sadavyavahàrapramàõaü yat yat sattànuvidhàne prasiddhaü tadevàsmàkaü vastuni prasiddhamiti cet? tannaiva yujyate / evaü sadvyavahàrapramàõavyàptamapi pramàõamàtreõa paramàrthatayà naiyatyena sadviùayitvena naiva setsyati, vyàpakasaünidhànena vyàpyavi÷eùani÷cayasya karttuma÷akyatvàd anyatràpi sambhavàcca / anyathà vçkùeõàpi ÷iü÷apàdivi÷eùà ni÷cayeõa j¤àsyanta iti, kimatenàsti pratikålam? evaü tàvad vçkùastva÷eùavi÷eùasàdhàraõatvànna tena devalàdivi÷eùà nirõetuü ÷akyàþ / pramàõaü hi naiva tàvad bhàvàtikrànte 'parasminnapi sambhavati /

itthamabhàvapravçttatvàt pramàõahànireva syàt / sarvapramàõàni bhàvàbhivya¤jakàni tadvyàptapramàõabalabhàvivyavahàrapravartakànyapi pramàõàvaj¤àtavastumàtre pravçttatvàd vçkùàdivat kutaþ sàdhàraõànãti cet? naitad yujyate, saüvçtikajagadarthaviùayãõyapi pramàõani bhavantãtyetad bahudhà pårvaü carcitam / anyathà sarvapramàõàni paramàrthaikaviùayãõi bhaveyuþ, tata÷ca sarve tattvadar÷inaþ syuþ, tattvadar÷inàü kçte àryamàrgabhàvanàyà÷càpi nairarthakyam, vaktçõàmapi tattvaviùeye ka÷cana vivàdo na syàt, sarveùàü tattvadar÷itvàt teùu saü÷ayàbhàvàt / pramàõalakùaõa÷àstràõàü praõayanamapi nirarthakaü syàt, mohanivartanaphalatvàteùàm, tattvaj¤ànàrthameva taiþ sarveùàü mohàvakà÷o dårãkriyata iti /

lakùaõakàrairlakùaõeùu parasparavirodho bhinnasiddhàntaprave÷o và na kariùyate, tattvasyaikasvabhàvatvàt / ato vyavahàrapramàõaü yannaiva paramàrthaviùayi tadapi vyavahàrapramàõaü sambhavatyeva / naiva hi sarvapramàõàni paramàrthatvena vyàptàni / aparamàrthaviùayitve 'pi iùñàrthapràpakatvena svapnàdivad vyavahàrapramàõaü vyavasthàpyate / tadviùayeùu 'paramàrthà' iti saüj¤àpradàne 'pi nàsti vivàdaþ / dehadhàriõo ye vastusvabhàvasya yathàvat parij¤ànena saüsàrakàràto mumukùavasteùàmavidyà viùayebhyo vinivçttavabhàvà, te ca [viùayàþ] samyagj¤ànagocarà jàyante / abhãùñàrthakriyàsàdhakarthapràptimàtreõa puruùà naiva muktàþ syuþ sarvasya muktiprasaïgàt / ataþ avisaüvàdi j¤ànaü pramàõamiti yaduktaü tat pramàõasàdhàraõalakùaõam / sadvyavahàravyàptamapi tanna samyagarthaviùayitvena sidhyati / ataþ kathaü tasmin samyag vastu aviparãtatayà setsyati / asmin bàdhakapramàõàbhàvarupo vyavahàro 'pi sidhyati /

[26-29] ye tàvat paramàrthataþ svaparobhayàhetukato 'nutpannàsteùàü samyaktayà niþsvabhàvatvàt, khapuùpavat / yàni tàvat svato và parato và aviparãtayà sadvaståni, tàni sarvàõyapi tathaiva / atra nàsti pramàõàsiddhatvamapi, yato ye tàvat sàükhyàdayaste hetuü satkàryaü vyavasthàpayanti / svata eva vaståni jàyanta iti bruvàõà naiva yuktisaïgatàþ / na hi sad và asad và vastu svataþ svahetau niùpadyate / ityevaü vastuþ yadyàtmànamutpàdayatãti niyatameva tatraikatarasyàsiddhatvam / na hyatra asiddhastàvadutpadyate, tadànãü tasyàsiddhatvàdeva / phalataþ ko hi nàma kasyotpàdakaþ syàt / vandhyàputràdayaþ khalvasiddhasvabhàvà nàtmasvabhàvamutpàdayituü kùamàþ /

[svabhàvata] siddho 'pi naivotpàdakaþ / tadàtmanà siddho 'pi vi÷eùàbhàvàt kastàvat kasyotpàdakaþ syàt / yastàvat siddhaþ, sa naivàsiddhasvabhàvayuktaþ, atiprasaïgàt / upakàryopakàrakatvaü tàvadutpàdyotpàdakasvabhàva eva vastuni yujyate / yadi sa svabhàvena siddhastadà tasmin aõumàtramapi upakàryasvabhàvasyàbhàvàt kathaü sa utpàdyaþ syàt / avi÷eùaõãyatve 'pi yadyutpàdyatvamahetukatàyàmupakalpyate tadà sajj¤ànamapi tathaiva kiü na parikalpyate / abhinnatvàdàdhyàtmikàyatanàdãni tathaiva na parikalpayitavyàni / ata eva vidvadbhiþ "àbhyàtmikàyatanàni na svata utpannàni, sattvàt, sajj¤ànavat" ityasmin prasaïge pràïgàrthamaviditvà kecana [prayoge] asmin dçùñàntàsiddhiü, kecicca viruddhahetutvaü nirupayanti, tatra teùàmaj¤ànasyaiva doùaþ / ityaü pareùu parasparavirodhaü pratipàdayiùayà pareùu siddhàni sajj¤ànàdãni tàvadudàhriyante / svatastàvat saüsiddhavastuni ko 'pi asvãkçtiprasaïgo naivàpàditaþ /

sajj¤ànamapi pareùu nàsiddham, ato dçùñàntàsiddhiþ hetorviruddhatvamapi na staþ / nityaikaparyàyasvabhàvàyàþ svasantateþ siddhayarthaü tathàvidhahetudçùñàntàsiddheþ / aparata÷ca parasparàpratibaddhàbhidhànaü tàvadabhidhànàbhilàùamàtrameva, na tu svasantatervastudharmatàyàþ prasàdhanam / yadi sa siddhaþ syàttadà tadvirodhàbhidhànamucitam, tatra hetudçùñàntayoraprasiddhatvàt tadabhidhànaü tàvadapratibaddhameva / pariniùpannabhàvàtmakatve 'pi yadi tadupakàraþ svãkriyate tadà tadbhinnaþ sa upakàro na svata utpadyate, arthàntarabhåtasyopakàrasya utpannatvàt / yadyabhinnastadopakàrasyàpi tathaiva siddhatvàt sa kathamiva setsyati / ato 'sminnapi hetvabhidhànamàva÷yakam /

api ca, yadi kàryakàraõabhàvo 'yaü vçkùadrumavat paryàyatayocyate tadà na tathà lokaprasiddhiriti / ato 'va÷yamevàsya pravçtterbhinnaü kàraõamiti svalpamapi hetåpar÷anamàva÷yakam / yadi kàryakàraõaikatvamabhyupagamyate tadà tadupadar÷anamasambhavam / yadi hetvabhivyaktau vipariõàme và sati phalaü bhavatãti nirdi÷yate tadà evamayaü pçthagvyasthitaþ saddhetureva / naivaü cintanaü yujyate, yato hi sa yadi abhivyaktervipariõàmasya vàvabhàso ni÷cayena tadbhinnastadà kevalàdanyasmàdutpattirevàbhyupagatà syàt / yadi nàsti bhinnastadà kàryakàraõaviplavadoùaþ prasaktaþ syàt /

ekasmin yugapad vyaktàvyaktàdiviruddhadharmayogaþ kathamiva yujyeta / ataþ parasparaviruddhatvàd bhedàbhedapakùo 'pi naiva samãcãnaþ / parasparaparihàrasthitalakùaõadharmasya itarapratiùedhakatvàd anyatràsiddhatvàcca anubhayapakùakalpanamapi naiva yuktãmat /

api ca, yadyabhãùñe taddhetau abhãùñaü vastu àtmanaþ purvasvabhàvamaparityajya abhivyaktàdyavasthàü pràpnoti tadà avasthàvikçtiprasaïgaþ / phalataþ ekapratãtyapekùaghañàdãnàmavabhàso 'navabhàsa÷ca syàtàm / vàrdhakye 'pi balyàvasthàdayaþ spaùñaü pratibhàseran / yadi parityajyeti pakùastadà niraü÷asvabhàvatvàt ka÷cidapyanvayasvabhàvo na syàt / pa÷càd vyaktàvasthàyàmapi dravyàntarasyotpàdànnaiva svata utpàdaþ, nàpi kàcidabhivyaktiþ pariõàmo và syàditi /

api ca, vyaktamapyanàbhàsitaü saditaralakùaõatvàd itaràbhyàmabhivyaktipariõàmàbhyàü prabhàvitatvàt parikalpitameva / na ca tadanyarupeõa viparivartanãyam, viruddhatvàt / ekameva vastu tattvaparicchedakàle taditaravyàvçttyà paricchidyate / anyadapi itaravyàvçttyà paricchidyate / etadaviparãtatvena paricchede sati na tat paricchedayogyaü syàt / yasya paricchedakàle yo vicchedyo na bhavati, tadabhàvastena saha parasparaparihàrasthitalakùaõo bhavati / ye parasparaparihàrasthitalakùaõàste ekasmin dharmiõi naiva yuktarupàþ, yathà - ekasmi÷citte mårttamårttatvavi÷eùaõàni / tattvànyatvayoþ tatsadç÷ayorvà kathamekasmin yogaþ sambhavet / yadi viruddhadharmàõàmapyekatvaü tadà sarveùàmekadravyatvaü prasajyeta / ata÷ca bandhanamuktyorjàtimaraõayo÷ca yaugapadyaü syàt / yadyevaü nàsti tadà nàmamàtraü khalvekatvam / nàstyatra ka÷cana vivàdaþ / ataþ yo hi vastubhedaþ pràgavasthàvilakùaõaþ parikalpyate, sa eva anyastattvavilakùaõa iti / ya÷cànyaþ sa kathaü tasyeti?

atha ya÷càsya svabhàvaþ pa÷càdupalabhyate, sa pårvamapi paramàrthato vidyata iti? tadà sa tadànãü kathaü nopalabhyate / athànàbhàsasvabhàvatvàt pårvaü nopalabhyata iti cet? tadà haitàvapi tasya tathaivànupalabdhiprasaïgaþ / iùyamàõe 'pi copalabdhisvabhàve pràgvat pa÷càdapi anupalabdhaþ syàt / yadi tadanãümàvçtatvàdanupalabdha iti cet? tadà pa÷càdapi àvaraõa÷aïkàsadbhàvàt tathaivànupalabdhiprasaïgaþ / dugdhàdãnàü ÷atadhà vinà÷e 'pi yà hi dadhyàdirupeõa upalabdhilakùaõapràptiþ, sà nàstyupalabdhibàdhikà / api ca, yaþ ka÷cid dçóharupeõa bhàvasvabhàvastatsya kathamanyathà vikàrànubhavaþ syàt / yadi sa tàavadadçóhasvabhàvastadàpi bhaïguratvànniranvayaü vinaùñaü syàditi tasyàpyanyathà vikàrànubhavo naiva syàt /

ato 'bhivyakteþ pariõàmasya càyujyamànatvàd yà hi tàbhyàü svata utpattiparikalpanà, sàpi tàvannaiva yujyate / yadi àkasmikã tavat svata utpattistathàpi yaddhi vastånàü de÷akàlasvabhàvaniyatattvam, tasya kiü kàraõaü syàt / nirapekùeùu tàvad vastuùu tathàvidhà naiyatyàmbhàvanà naiva yuktimatã / yadi hi parasàpekùatvaü tadà parata utpattiþ syàt, na hi upakàràbhàve apekùà nomopapadyate sàpi pa÷cànniùetsyata iti / apekùàyà api tàvat sadà saünihitasvabhàvatvàt sarvadaivotpattiprasaïgaþ / ityevaü vyavahàre 'pi tàvat svata utpàdo 'sambhava eva /

parato 'pi naiva [utpàdaþ] / yadi tataþ [parata÷cet] utpàdaþ, tadà sa [paràkhyaþ pratyayaþ] nityo và bhaved, anityo va / nityàttàvad vyavahàre 'pi notpàdo yuktiyuktaþ, kramàkramàbhyàm arthakriyàyàstatrànu papannatvàt / apratãhatasàmarthyahetuto 'pi na bhavati kadàcitkakàryotpattiþ, nàpi càvikalahetuto 'pi kàdàcitkakàryotpattiþ [sambhavati] / phalataþ kathaü nàma tasmàt krama÷o 'rthakriyà sampasyate? parairanàdheyavi÷eùasya [kvacidapi] apekùàyà anupapannatvàt / sahakàrisambaddhasvabhàvamanusaratãti cet? sahakàriõàmapi sarvadà tathaivànusaraõaprasaïgaþ / nànusaratãti cet? nityatàyàstasya bhaïga àpadyate / ato nàsti tasya sahakàrikàraõàpekùà / nityahetusamà÷ritasya phalasyàpi nànyapratyayàpekùà, asattvàt / asattve 'pi tatpratibaddhàtmabhàvasya pràpyamàõatvàd buddhiparikalpità apekùà tàvad vyavasthàpyate, kintu tadabhinirhàràya yo hi apratisàmarthyavàn hetuþ, sa eva tasyànupakàrakatvàt [sà] tadapekùità bhavati, na tvanyàn [apekùate] /

ato nityatvena yadabhãùñaü vastu sadaivopakaroti tadapratihatasamarthyaü hetuü parityajya kathamanyàn apekùiùyate? kàryàõi hi sahakàrikàraõànyapekùante, tathàpi ye tàvadã÷caradayo hetavaþ, yadi te 'pratihatasàmarthyavantastadà kathamapekùàmarhanti, yena tebhya utpattimasvãkurvadbhirbalena "naivotpàdyante" ityevam àtmabalopadar÷anaü kariùyate, nànyatra / ato naiva tàvad akrameõa kramotpattiriti / evameva kàryàõi yadi hetudharmàn nànusaranti tadà tadabhinnatvaprasaïgaþ syàdeveti / ato 'va÷yamubhayorbhedo 'bhyupeyaþ /

akramàdapi hetoþ kramiõaþ kàryasyotpàdo na virudhyatãti cet? naitad yujyate, yataþ 'kàryàõi sarvàn hetudharmàn nànuvidadhate' ityevaü tatkathanaü syàt / kinyu kàryàõi tàvat kàraõànvayavyatirekànuvidhàyãni bhavantyeva / etàvanmàtrameva ca kàryakàraõabhàve hetutvaü nàma / kimapi kàryaü nityasya vastano vyatirekaü naivànuvidhatte, nityasya tàvad vyatirekàbhàvàdeva / anyathà tadanityameva syànna nityamiti /

nàpi anvayànuvidhànamapi / avikale 'pi kadàcit kàryotpàdàbhàvàt yad yatra anvayavyatirekau nànuvidhatte, na tat tatkàryaü yujyate, atiprasaïgàt /

sataþ kàryasya tàvat [kvacidapi] apekùà naiva yujyate, sarvàtmanà siddhatvàttasya / ato nàkàïkùata eva sarvànapi / itthaü nitye tàvat krama÷o 'rthakriyà na yujyate, nàpi ca yugapadapi, yato hi tasya tathàvidhàrthakriyàyà vinaùñasvabhàvamanusçtya kàryotpattirvà tadviyogo và na yujyate / yadi tatsàmarthyasvabhàvaü pa÷catkàle 'pi anusarati tadàpi tena sarvàõi kàryàõi yàni pårvotpannani tàni naiva punarutpàdayituü ÷akyante, pårvotpannatvàdeva /

yadanyat tatsadç÷aü tatkathaü notpadyata iti virodhaparãkùàpi tàvannaiva yujyate,tena tadutpàdayituma÷akyatvàt / sàmarthye sati pårvotpannameva syàditi cet? naiva tàvattad yujyate / tata utpàdyasya kàryasya anutpattàvapi tadutpattisàmarthyasvabhàvànusaraõaü pratihataü syàt / yo yadà yadutpàdayati tadà tasmin apratihatasàmarthyaü bhavatãti kathanaü naiva yuktimattaram / tasmàdayaü pårvamapi pa÷càtkàla iva anutpàdaka eva syàt, anutpàdakàvasthàto 'bhinnatvàt / tata÷ca pa÷càtkàle 'pi pårvavad utpàdaka eva syàt / yadyevaü nàsti tadà viruddhadharmayogàd asmaikatvahàniþ syàt / ataþ sa yugapadar÷akriyàmapi tàvannaiva karoti /

kramayaugapadyàbhyàü vyatiricya anyastàvat prakàro 'rthakriyàkàrã nàstyeva / parasparaparicchittyà vyavacchedàbhàvàt, [ataþ] asanneva saþ / ato parasparaparihàrasthitalakùaõo virodhàntaro na sidhyatãti cet? asanneva tadà sa iti / ataþ parato nityàdutpattistàvannaiva yujyate /

nàpyanityàt, kùaõasthitidharmitvàttasyànityasya / ataþ kalpakalpàntareùu avi÷eùatayà sthitatvàt pårvavat pa÷càdapi tasya vinà÷o naiva yujyate / kàryotpattistàvadatãtàd [hetoþ] bhavatãti vaibhàùikàþ, yathà te atãtàdapi vipàkahetoþ kàryotpattiü varõayanti, anàgatàü và, yathà tata eva anàgatajàterutpàdaþ / evaüvidha upacàro và vartamànakriyàkramo và atãtàddhetorbhavatãti vàdo naiva sarvathà yuktaþ, atãtasyàsattvàt / yadi tata utpattiraïgãkriyate tadà ahetuta eva syàt /

ko hi nàmàtãtaþ? kimupahatasvabhàvo 'tãta iti / yadyevaü nàsti tadà vartamàna iva anupahatasvabhàvàtmakatvàt kathaü hi sa atãta iti / ya÷copahatasvabhàvaþ sa tàvadasatsvabhàvatvàt kathaü kàryamutpàdayiùyati / arthakriyà hi svasvabhàvamevàpekùate / yadi kriyàvinà÷ena atãta ityucyate, na tu svabhàvaparihàõyetyucyate, evaü sati vinaùñàyàþ kriyàtaþ kàryotpattirnaiva yujyate / evaü na bhavati / kathaü hi kàryotpattau kriyamàõàyàü kriyàvinà÷a iti / ekasvabhàvàtmake vastuni kriyàvanti akriyàvanti ca kàryàõi na yujyate, bhinnatàyàþ prasaïgàt, niraü÷atvàddhi tasya /

àkùepamàtrà hi kriyà, na cànàdhàyikà, abhinnatvàt sa àkùepakàla evàdhànaü kariùyati / anyathà pårvavat pa÷càdapi sà tathà bhavituü na ÷aktà syàt /

api ca, kriyà nàma sà kiü samarthasvabhàvà yaduta karmasvabhàvà? yadi tat svabhàvadvayaü vastunaþ sakà÷àd bhinnaü tadà kathaü nàma tad [vastu] vinaùñamityabhidhàtuü ÷akyate / yadi tadupahatasvabhàvaü tadà samastavastuno nityasattàvàdasya hàniþ prasajyate / arthàntaravinà÷e satyapi vastuno hyacalasvabhàvasya vinà÷o naiva sidhyati / yathà mçte 'pi devadatte yaj¤adattasya anupahatasvabhàvàtmakatvànmçta sa iti vaktuü na ÷akyate /

yadi kriyàntaravinà÷àttasya vinà÷aþsvãkriyate, tadaitannaiva yujyate, anavasthànàt, yato hi kriyàyàü kriyàntarasadbhàvo nàstyet / tasyàmapi tulya eva virodhaþ parãkùà ca / phalataþ kasyàpi vinà÷o naiva sidhyet / anyàrthatve sati kriyàyàþ vastu tàvad ahetukameva syàt, kevalaü kriyàta eva kàryasyotpàdàt / ato vastunastàvadasattvaprasaïgaþ / arthakriyàsàmarthyalakùaõatvàd vastunaþ / anyàrthakriyàntarobhayasvabhàvàtmakatvàd yadi vastuna utpattirabhyupagamyate tadà kriyà yadà vastuna utpattirabhyupagamyate tadà kriyà yadà svabhàvata evotpàdayati tadà vastvapi tathaivotpàdakaü syàt / phalato 'nyàrthapratãtyà kim? arthàntarasya pakùatve anyàrthakalpanàyàm anavasthàdoùànnaiva [kadàpi] hetutvaü sidhyet / vaståpakàràbhàvàd 'asyeyaü kriyà' - iti sambandha eva na siddhaþ syàd, upakàrasàpekùatvàt sambandhasyeti /

upakàrakatvameva yadi vastutvenàïgãkriyate tadà kriyàtmakatvàd vastunaþ, kriyàmupakarotãti cettadà kàryamapi kathaü na tathaivopakaroti? kena tàvat kàraõena kriyàntaratvenopakalpyate? yadi kriyà hi sanmàtravastusàpekùaiva tadà avikalahetutvàt sadà talsamãpavartinã eva, ato vinà÷o 'pi tàvannaiva sidhyati / yadi sà arthantarabhåtà tadà sambandhastàvadasiddha eva / kriyàõàmeva parasparayogàd vastu tàavad gauõameva sthàsyapi / kùaõikasya [vastunaþ] utpàdasamanantarameva asthàyitvàt [tasya kasyàmapi] kriyàyàü karmasvabhàvatvaü naiva yujyate ye tàvadakùaõikàste sadà ekasvabhàvatvenàvasthitvànnaiva kriyàvanta àkà÷avat / ataþ keùvapi 'karma kriyate' iti na sidhyati / ata eva sàmarthyakriyàdi÷abdena vastusvabhàvo 'bhidhãyate, nànyasminnarthe /

kriyà, yà vastvabhinnatvenobhayasvabhàvà, sà vina÷ya yadi svasvabhàvopahatalakùaõà [bhavati], tadà vastvapi tadabhinnatayà svasvabhàvohatameva bhavati / ataþ kathamatãtasya sattvaü setsyatãtã? vastunaþ svasvabhàva iva kriyàyà api avinà÷aprasaïge sati kriyàyà naiva [kadàpi] vinà÷aþ sidhyati / saiva kriyà punaryadi anyatve 'nabhidheyeti sati kriyàyà naiva [kadàpi] vinà÷aþ sidhyati / saiva kriyà punaryadi anyatve 'nabhidheyeti kalpyate tadà praj¤aptisattvàt sà avastveva / phalatastadbalena trikàlavyavasthàpi naiva samãcãnà syàt / vastusataþ kenàpa prakàreõa anabhidheyatvaü nopapadyate / tathà sati sarvasyàpyanàbhidheyatvaprasaïgaþ / ato 'tãtasya avastutvànnaiva tena kàryasyotpattiriti /

nàpyanàgatàt / atãta iva tasyàpyasattvàt / evamasattvàd àkà÷akamalasadç÷àd anàgatàdapi kàryotpattirnaiva yujyate / yadi apràptakriyastàvadanàgata ityucyate tadà tadànãü tasmàdapi kàryotpattiþ àtyantikatayà naiva yuktimatã, apràptakriyatvàdeva / yadi vastu sarvadà vidyamànaü tadà tasyàþ pràpteravikalakàraõànàü sadbhàve 'pi kimiva kriyà naiva pràpyate / nàpi kriyà vastunaþ sakà÷àdarthàntarabhåteti pårvameva nirdiùñatvàt / yadi nàsti arthàntarabhåtà tadà kriyàvat svabhàvo 'pi naiva apràptaþ syàdabhinnatvàt / ataþ anàgatàstitvaü naiva sidhyati / vastunaþ svabhàva iva tadabhinnà kriyàpi sarvadà sadeva, ataþ sà apràptetyapi naiva sidhyati / ataþ anàgatànnàsti kàryotpattiþ tasyàsattvàdeva /

vartamàna ityapi pakùo na sambhavati / yadi tataþ [vartamanàt] kàryaü samutpadyate tadà samakàlaü và samutpadyatàm,. viùamakàlaü [bhinnakàlaü] và samutpadyatàm / na tàvat kadàcit samakàlam / kàryotpattitaþ pårvaü ÷a÷a÷çïganibhàd asatkàraõàd utpàdo naiva yuktaþ / yasmin kàle ca hetoràtmabhàvaþ [kàryotpadane] samarthastasmin kàle kàryasyàpi samakàlaü sattvàt siddhameva tat [kàryam] iti / atastasmin [karye] sa hetuþ kamapi vyàpàraü naiva karoti / hetuvyavahàro 'pi tàvat [tasmin] naiva yuktaråpaþ, yathà phalàbhimato naiva heturiti / yadyevaü na syàttadà kàryakàraõabhàvasyaiva bhaïgaþ syàditi / viùama [bhinna] kàlamiti pakùo 'pi naiva sambhavati evameva yadi kàryaü [utpàdàt] pårvameva sat syàt tadànàgatotpàdaþ syàt / ayamapi tàvat [pakùaþ] naiva yujyata ityuktapårvamasmàbhiþ /

yadi [kàryaü] kùaõàntaravyavadhànenotpadyate tadà tadatãtàdevotpadyata iti naiva yuktamityuktapårvam / yadyavyavahitatayà [utpàdaþ], tadà sarvàtmanàvyàvahitatvàt samakàlikatàprasaïgaþ / athàpi syàt, yadyapi avyavahitatvena kàryasyotpàdastathàpi nàsti samakàlikatàprasaïgaþ, dvitãye kùaõe kàryasattàyà abhyupagamàditi / tadàpi kùaõikatvànnasti hetoþ sthitiþ / atra bhagavatàpi - "asmin satãdaü bhavati" iti kàryakaraõabhàvasya nirde÷àt kalpanàtrayaü vivarjya caturthã svãkriyate / tàþ kalpanàþ punaþ - kàraõat pårvaü kàryaü và, samakàlike kàryakàraõe và, kùaõàntaravyavahitatvaü và, avyavahitatve sati dvitãyakùaõe 'vasthànaü và - ityevaüvidhàþ syuþ /

tatra yattavat pårvameva sthitaü bhavati na tad hetau sati jàyate, pårvameva niùpannatvàttasya / samakàle 'pi hetuto naivotpatsyate [kàryam], tasmin kàle tasya [kàryasya] api satvàt / ityevaü samakàlikakàryàbhàvàt kàraõasyàpyasattvam / kàraõasattve kàryesyàpi sattvam / tçtãyakùaõabhàvi kàryamapio hetuto notpadyate, dvitãyasattve kàryasyàpi sattvam / tçtãyakùaõabhàvi kàryamapi hetuto notpadyate, dvitãyakùaõa eva vinà÷àt kàraõaü tàvadasadeva / ityaü dvitãyakùaõe vidyamànaü kàryameva hetoþ samutpadyate, pràthamakùaõikasya hetoþ svakàle sattvàdeva / tato 'vyavahite dvitãye kùaõe kàryasattàyà anubhavàrtham - "asmin satãdaü bhavatã" tyuktam / na ca kàryakàle kàeanasattàyàþ prasaïgaþ, kùaõikatvàttadà tasyàsattvàt / nàpi vinaùñàt kàraõàt kàryotpattiprasaïgaþ, prathame kùaõe kàraõasya avinaùñàtvàt tadavyavadhànenaiva ca kàryasyotpàdàt / tçtãye kùaõe tàvat kàryotpàdo 'sviti cet? naitadapi yujyate, [kàryakàraõayo] madhye nàstyevaüvidham aõumàtramapi kàlàntaràstitvam / vidyamànaü kàraõaü kàlàntaràvyavahitaü ca kàryaü yadyabhyupagamyate, naiva tatkàryaü tadà svanirbharam / [evaü ca sati] samakàlikatvaprasaïgaþ syànnaveti vicàraõãyatàmarhati / niraü÷e tàvad vastuni kàlàntareõàvyavahite ca sati samakàlikatvaü muktvà nànyà gatiþ sambhavati, tayoþsarvàtmanà avyavahitatvàt / yadi nàsti madhye kàlàntaràstitvaü tadà ava÷yaü pårvàparatoþ kùaõayoþ saüspar÷aþ syàt / tathà ca sati sarveùàü [kùaõànàü] ekasminneva kùaõe samanuprave÷aþ syàt / [phalataþ] yathà paramàõoþ sarvàtmanà saüyoge piõóasya aõumàtratàprasaïgaþ, tathaiva kalpasyàpi kùaõamàtratàprasaïga iti /

yathà khalu de÷akramaþ pramàõairavabhàsamànatvàt saüvçtau svãkriyata tathà kàlakramo 'pio tatsadç÷a eva, svapnàdau kalpàdãnàmapyavabhàsamànatvàt / tatra prayogaþ - ye sarvàtmanà kàlàntareõàvyavahitàsteùu pårvàparakàlabhedo na sambhavati, dakùiõavàma÷çïgavat kàryakàraõayorapi sarvàtmanà kàlàntareõàvyavadhànamiti, svabhàvahetuþ /

athaikade÷enàvyavahitatvam, naiva sarvàtmaneti cet? tadà kùaõasyàpi sàvayavatvaprasaïgaþ / phalataþ antimakàlalakùaõasya kùaõasyàpi [svaråpatà]hàniþ syàt /
athàpi kàryotpattikàle hetorabhàvàd, abhàvena ca saha sarvàtmanà và ekade÷ena và avyavahitatvamiti cintà na pravartata iti cet? tadapi naiva yujyate, tayormadhye kasyà api kàlàntarasadbhàvasambhàvanàyà abhàvànnaiva tadà hetvabhàvayogaþ sambhavati /

puna÷ca, kàryotpattikàle yadi kàraõaü nàsti, tadà kàryamahetukameva syàt / vinaùñàt kàraõàt yadi kàryamabhyupagamyate, na tu vartamànàt [vartamànasya tadànãm] asattvàt, tadà tasya vartamànamayuktam, yadi tad vartamànaü tadà [tasya] asattven saha virodha àpadyate / yadi tat sadityabhyupeyate tadà avyavahitatvadicintà kathaü na pravçtà syàt / yadi punaþ kàryotpattikàle kàraõaü vidyamànameva, kintu kàryasattàkàle tadasaditi hetoþ avyavahitatvàdicintà naiva kàryeti cet? naitadapi yujyate, sattàto 'nanyàrthakatvàdutpatteþ / itthaü tu bhavantaþ kàraõasya nirantaratve satkàryasyotpattiü varõayanti / ye tàvannirantaratvena sattvàdityabhidadhànàste 'pi katha¤cidapyavahitatvamabhyupagacchantyeva / anthayà nirantara÷abdasya ko 'rthaþ syàt / nirantaratvam avyavahitvaü saüspçùñatvamityàdãnàmabhinnàrthakatvàt tadabhyupagamasàmarthyena kàryakàraõaikatvamapyabhyupagataü syàt / kàlàntareõàvyavahitasya sato nànyàvasthà sambhavinã /

api ca, vinaùñahetoþ kàryotpattiprasaïgasya ayujyamànatvàd bhavantastaü [pakùaü] parityajya vartamànahetoravyavadhànena kàryotpattimabhyupagacchanti / tatra tàvat kiü sarvàtmanà kàryotpattiü svãkurvanti yaduta ekade÷eneti cintà pravçttaiva syàt, prakàràntarasyàsambhavàt / ataþ kàraõaü tàvat kàryakùaõàvyavahitameva / tatra ca ye nàpyekade÷ena na ca sarvàtmaneti bruvanti, tena taiþ kimucyata iti vicàryamàõe avyavahitamapi nàpyavyavahitamiti kathanaü paryavasyet / evaüvidhaü subhàùitaü ko 'nyaþ kathayituü pàrayati /

api ca, yadi vidyamànakàryakàle kàraõaü nàstyeva, tadà 'avinaùñàt kàraõàt kàryamutpadyata' iti naiva kathanãyam, tasmin kàle kasyàpyavinaùñakàraõasyàsadbhàvàt / yasmin kàle kàraõam avinaùñaü tasmin kàle kàryamapi nàsti, atastat [kàryaü] avinaùñàt kathamutpadyate /

evaü cintyate - svayaü vinà÷avyavahite 'pi vastuni nàsti samakàlikatvam, yathàcchàyàtayoþ pårvàparatvàbhàve 'pi udakadhàràyàü caikade÷atvaü nàsti, tathaivàtràpi kàryakàranayorasamãcãnaråpatve 'pi samakàlikatvaü nàstãtyayaü vicàraprakàro na yujyate, virodhàt tulyaparãkùaõãyatvàcca /

evaü tatra sadasadbhàve yadyekade÷enàvyavahitatvaü tadà avayavisadbhàvaprasaïgaþ / yadi sarvàtmanà tadà samakàlikatvameva / tathaiva chàyàtapayorudakadharàyàü càpi yadi sarvàtmanàvyavahitatvaü tadaikade÷atvameva syàt / yadyekade÷enàvyavahitatvaü tadàvayavisàdbhàvaprasaïgaþ / asmàkaü tu [mate] sarva evàyaü sadasadbhàvaþ paramàrthato 'siddhaþ, tasya sadasadbhàvàdisarvaprapa¤cajàlavirahitatvàt / avyavahitatvàdisamudbhåto 'sadbhàva iti nàsti ka÷cana vyavahàrastathàpi dvipãye kùaõe vaståni svasvabhàvanirodhamàtraü praj¤apayanti / nàsti ki¤cinnirantaratvamiti, asanmàtratvàt /

nirodhamàtraü tàvanna ki¤cit, atastena saha paramàrthato 'vyavahitatvàdicintanaü naiva pravartate / kàryakàraõayostu paramàrthataþ sattvabhyupagamàd ekade÷enàvyavahitatvàdicintà tàvat pravartata eva / àrya÷àlistambasåtre yo hi bhagavatà tulàdaõóopamayà avyavahitatvena kàryakàraõabhàvo 'bhihitaþ, sa tàvaducchedadçùñiparhàràrthaü sàüvçtikakàryakàraõabhàvatvena draùñavyaþ, na tu paramàrthataþ, tulàdaõóasya paramàrthatvenàsiddhatvàt / yadi tulàdaõóasvabhàva eko 'vayavã dçùñàntatvena prada÷ryate, tadà sa khallavasiddha eva / parasparaviruddhayorunnàmàvanàmàdikçtyayorekasmin yugapadbhàvo naiva samãcãnaþ / paramàõusa¤cayàtmako 'pi sa [tulàdaõdaþ] arthato 'siddha eva, niravayavatvena sa¤cayasyàyujyamànatvàdeva / yadi sa avayavãti tadà tasyàbhàvaprasaïgaþ / yadi vij¤ànàvabhàsisvabhàvatvena tulàdaõóastàvannirdi÷ayate, tadà parikalpitasvabhàvatvena mithyaiva saþ / kathamiva tasya vastusattvaü syàt / amårttatvàd vij¤ànasya nordhvàdhogamanam / ata eva chàyàtapodakadhàràdinottaritam /

laïkàvatàràdisåtreùu bhagavatà kàryakàraõabhàvaniùedhastàvat sàüvçtakàryakàraõeùvevàvagantavyaþ yadapi bhagavatà 'asmin satãdaü bhavati' ityuktaü tena vikalpatrayaü parihatya caturthaü eva vikalpo 'bhyupagamyata iti yaduktaü tad vakùyate kiü 'asmin satãdaü bhavati' iti vacanena vikalpatrayaü niùidhya caturthavikalpàbhyupagam àgamena nirdiùño yaduta yuktyà? àgameneti cet, tannaiva yujyate / yato hi yau chàyàïkurau dãpaprakà÷au và samakàlavidyamànau tàvapi dãpe sati prakà÷o bhavatãti na vyavahàraviruddhau / evameva vidyamànakàryaü vidyamànakàraõasàpekùamiti ÷abdamàtreõa nirdi÷yate, na tu vidyamànakàryakàle kàraõaü nàsaditi / yadi hi vastutvaü pramàõàntaraiþ paramàrthataþ kùaõikatvena sàdhyate tadà tadapi parikalpitamàtrameva, na tvàgamena [siddhaþ] / itthaü tu loke 'pi samakàlikaü chàyàïkuràdikamapi kàryakàraõabhàvena j¤àyata eva /

atha yuktyeti pakùaþ, tadà bhagavato vacanàni [pramàõatvena] naivoddhartavyàni, tàni etadarthaü naiva pramàõam / atha kevalayà yuktyaivaikayà kathanãyamiti cet? etadapi naiva vaktuü ÷akyate, yato hi yathà yuktyà vikalpatrayaü na sambhavati tathà caturtho 'pi vikalpaþ paramàrthato naiva sambhavatãti [pårvaü] vistarena nirdiùñam /

lokaprasiddhimatikramya nityatvadravyatva svàtantryàdiguõopetamàtmànamabhyupetamàtmànamabhyupetya karmafàsambandhàdisaüvçtiü niràkurvatàü dçùñiparihàràrthaü bhagavaduktena idampratyayatàmàtreõevàvasthiteùu saüvçtimà÷ritya asmin satãdaü bhavatãtyuktam, na tvàgamena vikalpatrayaü parihatya caturthavikalpà÷rayaõaü kalpanãyam / ataþ parata utpattirnaiva yuktimatã / phalata÷ca sarveùàü vastånàü màyeva praj¤àptyà utpàdàdibhya eva santuùyatàm , mithyàtvàt /

vinaùñàta kàraõàttàvatkàryotpattirna yujyate /
na vàvinaùñàsvapnena tulyotpattirmatà tava //
niruddhàdvàniruddhàdvà bãjàdaïkura saübhavaþ /
màyotàdavadutpàdaþ sarva eva tvayocyate // 17-18 //

ato ye àcàryàþ "na paramàrthata adhyàtmikànyàyatanàni praratyayataþ samutpadyante, paratvàt" ityàdyabhidadhate, [teùàmapi] te hetavo naiva sandigdhavipakùavyàvçttikàþ, vipakùe bàdhakapramàõasambhavàt / ato 'nityatàsiddhivattàvat sattvasiddhiþ / jaóatàdisiddhau parato vipakùe bàdhakapramàõàbhàvàt teùvanaikàntikatà / utpàdanirodha eva tàvat sàdhanãyaþ, na tu vipakùe badhakapramàõasadbhàvaþ / vyavahàre parataþ siddhatvànnastyasiddhatvaü pramàõasyàpi [bhavanmate paramàrthataþ] samyagvastutvàddhetvàdãnàü na vyavahàraþ kutràpi sidhyatãti nirdiùñaü pårvam / ata eteùàmanaikàntikatvàsiddhatvapratipàdanaü nàma asambaddhamettaitat /

tairthikàþ ye hi paràdivyavahàrava÷àt paràdãni santãti kathayanti tàn àcàrya àha -

"na hi svabhàvo bhàvànàü pratyayàdiùu vidyate"

ityàdinà dåùayatãtyucyate / ataþ ÷àstraistàvadasiddhatvàt parata utpattirnàstãti nirdiùñam / paràdayaþ ÷abdà ye tàvatpraj¤àptigocaràstànapi paramparayà vastusaüsargiõa ityabhidadhatàü teùàü 'vastusabhàvaþ pratyayeùvastãtyutpadyate' ityumamabhipràyamàdàya dåùaõaü pradattam, pratyayàdiùu sattve paramàrthato vastusvabhàvasyànutpàdàditi vistareõa khalvabhihitam /

ato yadà sarveùàü vastånàü paramàrthataþ parata utpàdo naivopapadyate tadà pratyayàdibhyo 'pi anutpàdàdasiddha eva / ato nàstyeva paramàrthataþ ÷abdasaüsargi kimapi vastu / phalato 'siddhe 'pyevaüvidhe vyavahàre vastu tàvadabàdhitameveti yaduktaü tanna yujyate /

[30] ye sàükhyàdayaþ pradhàne÷varàdikaü manvànàþ pradhàne÷varàdibhyo vastånàmutpàdamabhyupagacchanti, teùàmapi mataü svato và parato và utpàdapakùe pçthakpçtham doùàbhidhànànnaiva yuktaråpamiti /

anye ye kadàcit svàtantryena ubhayata utpattiü varõayanti , te 'pyubhayapakùãya [svaparapakùãya] doùairdåùitatvànniràkçtà eva / apare ca ye tàvat - 'ubhayàtmakasya vastunaþ pramàõaviruddhatvànna ko 'pi tadabhyupagacchatãti hetoþ ubhayata utpattiü dåùayitvà bhavantaþ kevalamàtmànameva mohayanti, tattu [bhavatàü] ÷abdamàtrameva" iti kathayanti / te tàvad vidvàüsaþ svayaü ÷àstràõàmaparij¤ànàt ÷abdàrthayo÷ca samyaganavagamàt [kevalaü] ÷abda÷a upahasanti / kecana tàvat kaõñakàditãkùõatàdçùñàntena sarvàõi vaståni paramàrthato 'hetuta utpadyanta iti kathayanti, tatra vastånàü paramàrthato 'hetuta utpattiü sàdhayatàü teùàü dçùñàntastàvannaiva siddhaþ, paramàrthato 'nutpannatvàt sarvadharmàõàm / saüvçtau suddha iti cenna, tatràpyasiddha eva, kaõñàdãnàü svabãjata utpàdaþ pratyakùato ni÷citatvàt / anenaiva teùàü taikùõyàdãnàmapi ni÷citatvànna ko 'pi [dharmaþ] ahetuta utpadyate / evaü kàdàcitkatvàt sarveùàmeteùàü vastånàü sàpekùatvaü ni÷citameva anapekùitasya tu sadà avi÷eùàttasya kàdàcitkatvaü nopapadyata eveti /

yatteùàü sàpekùatvaü tadeva hetuþ, anupakàriõi apekùàyà anupapannatvàt / tatra yadupakàrakatvena prasiddhaþ, sa eva tasya heturiti sidhyati / ahetukatve sati sarvatra abhinnatvàt kaõkàdiùvapi tãkùõatàyà nirdhàraõaü na syàt / phalataþ sarve sarvàtmakàþ syuþ / ye bãjàdayaste loke kàryakàraõàtmakatvena pratyakùataþ siddhàþ / ataþ pratij¤à tàvat pratyakùabàdhitaiva / api ca, hetutaþ sàdyasya sàdhanàvasare anyataþ [hetataþ] utpatteþ [siddheþ, bhavadbhiþ] ava÷yaü svãkàràt svavacanavirodho 'pi / anyathà hetuprayoga eva tàvannirarthakaþ syàt / naiva pratij¤àmàtreõa tàvadiùñàrthasiddhiþ, tathà sati sarvataþ sarvasiddhiprasaïgaþ / ato 'hetuvàdã khalu vyavahàre pratyakùàdibhirbàdhitatvàd vidvadbhiþ sàvadhànatayà pariharttavya eva /

hetvàdayastàvanmàyàdivat siddhàþ, te yathà avicàraramaõãyatvena prasiddhàstathà teùàmaniùedhàd anutpattirityucyate, pratyakùàdita÷càpi sàü naiva bàdhità / dharmyasiddhatvàdayastàvad doùàþ pårvameva niràkçtàþ / sapakùe sattvànnàsti heturapyasiddho viruddha÷càpi / àkà÷apuùpàdayastvanutpanna eva, na te sasvabhàvatvenànubhåyante / atasteùu vyàpterutpatteþ samyaï nivçttyà tasyàpi [sasvabhàvatvasya] nivçttiþ / ato nàstyanaikàntikatvamapi / teùåtpatteþ pravçttirni÷cayena sàdhayituü naiva ÷akyate, svapnàdiùvasatputràdãnàmapyutpattidar÷anàt / sà khalu [utpattiþ] tadvij¤àne tathaivàvabhàsata ityapi kathanamyuktam, kathanamayuktam, tatràpi paramàrthatastathàkàro naiva sambhavãti pårvaü nirdiùñam / anyasya anyàkàreõàvabhàsanamapyayuktameva tattvànyatvayoþ parasparaviruddhatvàt?

tadutpattyà sasvabhàvatvàdãnàü vyaptatve 'pi utpattau satyàü samyaksvabhàvo naiva niyataråpeõa sidhyati, vyàpakasàmãpye sarvavyàpyàõàü sàmãpyaü nava÷yaübhàvãti ni÷citamityuktameva pårvam / ataþ sàdhàraõamevaitad / paramarthato na kasminnapyutpattiþ pravartata iti sàdhitameva /

yanna kai÷cidapi pratyayaiþ samutpadyate tad vastu kutaþ pràdurbhavatãti kathayadbhirabhivyaktimàtrameva ato 'naikàntika eva heturiti cet tatasyàpi pårvaü niràkçtatvàt tyàjyamevaitaditi / atha pratyayairvastu abhivyajyata eveti cettadà ki sà abhivyaktiþ svalakùaõopacayasvabhàvà và tadàvaraõasaükùayàtmiokà và indriyaiþ sukçtà và tadviùayakavij¤ànotpattilakùaõà veti vicàraþ samupajàyante /

tatra naiva tàvat prathamaþ pakùaþ kathamapi yujyate, nityatàyà hàniprasaïgat /

yadà anupacayasvabhàvaþ svato vina÷ya abhivya¤cakapratyayairutpadyate tadà ekasyàparasyànupacayasvabhàvasyotpàdava÷àt svalakùaõopacayo bhavatãti cet? na, tatpårvasvabhàvo yadi na nirudhyeta tadà dvau parasparàvirudhau upacayàpacayasvabhàvau niryuktitayà ekasminneva svãkàryau syàtàm / yadyapårvaþ ka÷cana svabhàvo notpadyate tadà abhivya¤cakàþ pratyayàstàvannirarthakaþ syuþ / upacayamaniràkçtya vastånàmutpattirapi na yujyate / tacca naiva tàvadàvaraõasaükùayàtmakam, asatsvabhàvatvena parairakàryatvàt /

vatusvabhàve kriyàniràkaraõaü tàvat pårvameva kçtam / yadyasti ekà kriyà, tadà sarve te pratyayà ye yadà arthamabhivya¤cinti tadà ananyàrthabhåtà kriyà tatra naiva sambhavati, pårvata eva tasyàvidyamànatvàt / nityasya bhàvasya tvàvaraõaü tadvi÷eùàõàmavinà÷àd anutpàdàcca kadàpi na yujyate, atiprasa¤gàt / tadviùayakavij¤ànaotpattau vighnakaraõàdapyàvaranaü niva yujyate, svaviùayakaj¤ànotpattau samarthatvàt, vidyamàne svavij¤àmavij¤eyasvabhàve 'vikalavij¤ànaü tàvat kenàpi vighnayituma÷aktvàcca / yadi nàsti sa samartho và svavij¤ànavij¤eyo và tadà svahetuvikalatayà tadvij¤ànotpattireva na syàt / atastadviùakavij¤ànotpattau vighnakàrakatvàd àvaraõaü tàvannaiva yujyate /

yathà àvaraõasaükùaye tathà vij¤ànotpattàvapi avighnàpàdanasvabhàvo 'pi kriyàyàü naiva yujyate / asàmarthyàt tadvij¤ànavij¤eyasvabhàvàbhàvàcca abhivya¤jakaiþ pratyayairàvaraõaü kriyata ityasyàpi niràkaraõaü kçtameva [pårvam] / tathàtve 'pi tadviùayakavij¤ànotpattirayuktaiva / yadi sàmarthayamabhyupagamyate tadà àvaraõakàrake satyapi avikalahetoþ sadbhàvàt sadaiva vij¤ànotpattisambhavàd vya¤jakànàü bhàvànàü kriyà nirarthikaiva syàt / ato nityasya tàvadaki¤cikaratvàt kathamapyàvaraõaü na yujyate / anityatà tu kadàpi kenàpi hetuvi÷eùeõa vij¤ànànutpàdakasyànyasya kùaõasyotpàdàd àvriyata eva /

indriyaiþ sukçtatvapakùo 'pi tàvannaiva [yujyate] / yadi tatsukçtvaü [vastu]svabhàvabhåtaü tadà anityàtàyàþ prasaïgaþ, pårvasadç÷atvàttasya / yadi tadanyàrthabhåtaü tadà sukçtatvaü naiva yuktiyuktam, aki¤cikaratvàttasya / yadyevaü nàsti tadàtiprasaïgaþ / kasminnapi vastuni kenàpi kimapi karaõaü tàvannaiva sambhavamiti [pårvaü] nirdiùñam / indriyaiþ sukçtatve 'pi yadi abhivya¤cakairbhàvaiþ tadindriyavij¤ànotpàdàsàmarthyam athavà tadvij¤ànavij¤eyasvabhàvàsattvaü tadà tadvij¤ànotpattirasambhavinã, ato nirarthakameva tàvat sukçtatvamiti prasaïgaþ /

yadi vidyata eva sàmarthyaü tadvij¤eyasvabhàvo và tadà indriyaiþ sukçtakatvataþ pårvameva tasmin [viùaye] vij¤ànotpàdasya prasa¤gaþ syàt, tadà sukçtakatvamapi nirarthakameva syat / atastamin viùaye vij¤ànotpàdalakùaõamapi na saïgataü syàt / yato hyevaü tad vyaïgyaü vastvapi yadi asamarthaü và tadvij¤ànavij¤eyavabhàvaü vàpi nàsti tadà vij¤ànotpàde 'pi na pad [vastu] tasya [vij¤ànasya] viùayaþ syàt / yadi [tad vastu] samarthaü và tadvij¤ànavij¤eyasvabhàvaü và syàt tadà svasvabhàvavat sàmãpyàt tatsattàmatreõaiva vij¤ànasya samutpàdo bhaviùyatãtyato na tena vya¤jakavij¤ànotpàdaþ kriyata iti [sidhyati] /

api ca, bhavatàü tàvanmate sarvesàü vastånàü jàyataþ sadaivàvatiùñhanta iti hetostatra [vastuùu] vyaïgyavya¤jakàdãnàmapi sadà avasthitatvàt / [nityatvàt] vyaïgyavya¤jakàdivyavasthà naiva [samãcãnatayà sarvathà] yujyate, [teùàü] vyaïgyavya¤jakàdãnàmaki¤citkaratvàt / sadaivàbhãvyaktiprasaïgo 'pi sarvavastånàü dårnivàra eva, sarvadà avikalasamagrãkatvàt / api ca, vyaktasya tàvannityatvena parikalpitatvàt, nityasya ca sarvasàmarthyavirahiotatvànnaiva hi vastutvaü kathamapyupapadyate / ataþ kathaü tenànaikàntikahetutvamapi / ityevaü yadi sarvasàmarthya÷ånyaü tasya abhàvaråpatvameva, yathà - vandhyàputra iti / ye tàvadã÷varàdayaþ [paraiþ] abhyupagamyante, te 'pi tathaiva / te 'pi kramayogapadyàbhyàmarthakriyàvirodhàt sarvasàmarthya÷ånyà eveti pårvamapi [bahudhà] nirdiùñam / samakùe siddhatvànnàyaü heturasiddhaþ, nàpi viruddhaþ, vandhyàputràdiùu vastutvaprasaïgànnàpyanaikàntiko 'pi / itthaü tàvada÷eùasàmarthya÷ånyatvameva abhàvalakùaõam /

asaüskçteùvapi tathàtvàt kathaü tàni vastånãti? ityevaü pratisaükhyànirodhàdayo ye sarvasàmarthya÷ånyàsteùàü vandhyàputràdyabhinnatve 'pi ye khalu tàn vastutvena parikalpayanti , teùàm kalpaneyaü naiva yuktimatã, hetorevàbhàvàt /

pratisaükhyànirodhàdayo yadi kasyàpi j¤ànasya viùayàstadà ava÷yaü te hetutvenaïgãkaraõãyàþ, ahetorviùayatvànabhyupagamàt / hetuvi÷eùasya svàkàrarpaõamàtreõa vij¤ànopakàràd viùayatvamityaïgãkriyate / yadyevaü tarhi tasya nityatàyà hàniprasaïgaþ, vyavahàre 'pi tasya kramayaugapadyàbhyàm arthakriyàkàritvànupapannatvàt / anupakàritve 'pi yadi vij¤ànena vij¤eyasvabhàvasya abhàvàd viùayatvaü kalpyate, tathà sati yadi vij¤ànaü vij¤eyasvabhàvamanusaratãti tadà tadvij¤ànasyàpi tadanusaraõena nityatàyàþ prasaïgaþ / yadi nànusarati tadà tannityatàyà hàniprasaïgaþ / yadi sarvaj¤aj¤ànaü taditi na kasyàpi vastunaþ sàmãpyamiti kalpyate, tadàpi prekùàvadbhistasmin vastusattàyà vyavahàro nopapadyate, vij¤aptyarthaü taddhetuj¤ànasyàbhàvàt /

yena kàraõena tato vibhaktaü ÷a÷a÷çïgàdiü ye j¤eyatvenopacaranti, teùàü sameùàü svabhàvaràhityàda vi÷eùo 'bhidhàtavyaþ, abhàvàd

vibhaktasya ràhityasvabhàvasya vaståtvena j¤ànàsambhavàt / tatra svabhàvatvena gçhãtalakùaõavi÷eùasyàtmanaþ sattvàbhidhànamayuktam, asadvastunyapi sarvasàmarthyaviyogasvabhàvasya grahaõàt / vandhyàputràdisadç÷e tadabhitnne 'pi yadi vastviti nàma praj¤apyate, tadà nàsti vivàdaþ, kintuü kathaü vandhyàputràdayo 'hetukà iti nocyata ityucyate / ityevam asaüskçtànàü sattvàbhidhànaü naiva samãcãnam /

ata evoktaü laïkàvatàrasåtreþ

asadbhàvasamàropaþ punarmahàmate, yaduta àkà÷anirodhanirvàõàkçtakàbhinive÷asamàropaþ /

ye tàvannityànityàbhyàmanabhidheyatvena pudgalàdinàmubhayathàpi siddhiranaikàntikãti pratipàdayanti, tanna yujyate, sadvastuni kathamapi anabhidheyatvàsambhavàt / evameva nityànityàni tàvat parasparaparihàrasthitalakùaõàni / yadi tàni krama÷a ekasiddhinisedhàmyàm aparaniùedhasiddhibhà¤ji na syustadà asadeva syuþ / phalata ekasya niùedha evàparasya siddhiriti hetoþ kathaü tàvadanabhidheyaü vastvityabhidhãyate /

anyathà [yadyevaü nàsti tadà] anabhidheyatvàt sarvàõyeva vastunyanabhidheyàni syuþ / phalataþ svaparoditànàm a÷eùavastuvi÷eùàõàü vilopasambhavàd mahàtmabhirvajrakaõàdiyukticatuùñayasyàbhidhàd ebhyo màrgebhyo

naiva viruddham / yathoktam -

na svato nàpi parato na dvàbhyàü nàpyahetutaþ /
utpannà jàtu vidyante bhàvàþ kvacana kecana //
iti //

ityevaü sarve dharmà niràtmàna iti sàdhyante / ata eva bhagavatà praj¤àpàramitàsåtre vastuùu nityànityagràhasya tàvanniùedhaþ kçtaþ / anyasåtràõàü strotàüsi pårvameva nirdiùñàni / ato ye råpaü nityamityudãrayanti, te tàvannaiva praj¤àpàramitàmàcaranti / kathamiti cet? yadà tad råpaü sadeva nàsti tadà tannityàbhidhànasya tu kathaiva kà? ityuktam / sarvàkàraj¤atàparyantaü [sarvadharmeùu] evameva prayoktavyamiti /

ata evàtràpi parataþ kàryotpàde tàvat ko virodhaþ, kathaü hi tato 'pi [parato 'pi] kàryotpàdaniùedhaþ kriyate? nàtra [kànicit] bàdhakapramàõànyapãtyàdi yaduktam, etat sarvaü pårvaü kçtottarameva /

satkàryotpàdaniùedhàryamapi bhavatàü savidhe nàsti ubhayasiddho heturdçùñànta÷cetyàdi yaduktam, tàpi naiva yujyate / tathà hi - kiü tat yat sadityucyate? aü÷aistàvanniraü÷asya siddhirasambhavinãti yasya svabhàvaþ sarvàtmanà niùpannaþ, ya÷ca niùpannasvabhàva iti tasya paraiþ[hetupratyayaiþ] apårva ityàkhyaü bhedaü kartuü naiva ÷akyate / yasyàpårvamiti bhedaü naiva ÷akyate kartum, sa kadàpi kenàpyutpàdayituü naiva ÷akyate, yathà - àkà÷akusumàdãni / yastàvattasya sattàbhinive÷aþ, so 'pi tadvadeveti tasyàpi hetvàdayo 'sambhavina eveti /

vicchinnamàtre sàdhye tathaiva ca hetornide÷e na te abhåtadharmito viruddhàþ / yathà sati naiva à÷rasiddhàdidoùàþ, pårvameva tannirdiùñatvàt / sàdhyasàdhanayoþ sapakùe 'nugamànnaiva viruddhakhyo 'pi hetudoùaþ / vyavahàrena bhinnatvàd utpattau vyàpakaþ / phalato vyàpakanivçttyà nàsti vyàpyo 'pi sambhavã / ato nàstyanaikàntiko 'pi hetuþ / yasya kenàpi bhavati bhedaþ, sa tasya prakçtiþ / ato yastàvadanyaþ, sa kathaü tasyeti? ya÷ca svabhàvataþ pårvameva sthitaþ, sa hetusannidhànàt pårvamapi tathaiva bhàvàt kathaü 'hetubhirutpannaþ' iti kathayituü ÷akyate? ato nàstyanaikàntikatvamiti /

bhedayogyatvàdutpattau vyàpakatvamityato 'sadutpadyata iti ced? vyavahàramàtreõaivaitat syàt, paramàrthato 'sattvàt / evameva yadi savabhàvato 'bhàva ekaprakçtika eva, tadà pa÷càdapi kathaü sa satsvabhàvaþ syàt, sadasatoþ parasparaviruddhàtvàt / ya÷ca parasparaparihàrasthitalakùaõo dharmaþ sa tadviruddhadharmiõi kathaü nàma yuktaþ syàt, yathà amårtadhàrmàntarbhåtaü tàvadàkà÷aü kathaü nàma mårtaü syàditi / utpattyàkhyo hi prasiddhaþ satsvabhàvastàvad asatsvabhàvaparihàrasthitalakùaõatvàt kathaü hi nàma paramàrthato 'bhàvena samprayuktaþ syàt /

evaü vicàryamàõe yadsat, tasya utpattikriyàvatyàmutpatau kimapyupade÷anaü nàma nàsti / pçthaksàmarthyavataþ kasyàpi bhàvàtmakasya hetoranantaraü pràdurbhàvasya sampratibhàsàbhàvàt taddhetorasadutpadyata iti loke utpattivi÷eùaviùayikàyàþ kalpanàyàþ abhidhànasya ca vyavahàraþ pravartate / vyavahàramàtreõa tu vastusattve bàdhàle÷o 'pi naiva sambhavati / asadvastuni sadàkhyadharmasya tàvat sattàle÷o 'pyasmàbhirnàbhyupeyate / yadi tat sat, tadà naiva tadasat / yo hi pa÷càdapi utpattisvabhàvaþ, sa tàvadanya eva / ya÷cànyaþ, sa na tasyetyabhidhàtuü ÷akyate / ataþ 'asadutpadyate' iti yadktaü tadabhàvato bhàvasiddhiriti naiva yujyate / yato hyatra bhàvasvabhàvaparãkùàyà evàvasaraþ / ataþ kriyànirodhamàtraü vaktuü neùñamiti /

yadyetad vastu hetoþ sàmãpyàt pårvamudbhåtaü nàsti, tadà tasya kaþ svabhàva ityabhidheyam / yadi tadà ki¤cidapi nàsti tadà tat kadàcid vastutvenàbhidhàsyata iticintà naiva yujyate / yadi nàsti vastunaþ kimapi bhàvàtmakamastitvaü tadà tasya svabhàvo 'sadeveti suspaùtamabhidhàsyate / anyathà kimiti tasyàsattvamityucyate / evaü yo hi pårvamasan, sa pa÷càdbhàvã ka÷cana bhàvasvabhàva eva /

so 'pi kathaü nàmàpårvasvabhàvàtiriktaþ praj¤aptuü ÷akyate / pårvaü nàsãdityasadutpattervyavahàrasyàpi hetupratyayàbhàsàþ kathaü samyagityabhidhàtuü ÷akyàþ? evamabhåtasya bhåtasiddhistàvadasataþ satsiddhireva syàt / yato hi yadi nàstyanyastadà abhåtàdanyo bhåto nàsti satsamãpavarttyapi / asatyapyanye abhåtàdanyasyotpàdàbhidhànasambaddhameva / phalato 'pårvavastånàü papa÷càt sattvàbhidhanaü tàvat tadviruddhadharmànvitasyaivàbhyupagamaþ /

viruddhadharmànvitaþ svabhàvo 'pi tàvadanupapanna eva / tathà sati sarvasya sarvasvabhàvatàprasaïgaþ / ekasmin krameõa sattvàsattve aviruddheityabhidhànamapi naiva yujyate / tathà sati samakàle 'pyaviruddhatvaprasaïgaþ / yadi samakàle te aviruddhe tadà krameõàpi kathaü te na tathà, abhinnatvàditi /

bhinnadharmiõi viruddhalakùaõasyàviruddhatve 'pi ekasmin dharmiõi naiva krameõàpi tad bhavituü ÷akroti / yathà yugapadanekaviruddhadharmànvitatvàd ekatvahàniprasaïgaþ, tathaiva krameõàpi tadanvitatvàt tatpravçttiriti / anyathà parairapi pradhànàdãnàü krama÷o mahadàdigaõe parivartanam abhivyaktim và upakalpayatàü vyaktàvyaktàdidharmavirodhaþ kathamabhidhãyate / krameõa vastånàmutpàdakeùu ã÷varàdiùu kathaü nàma samarthàsamarthàdivirodhodbhàvanaü yujyate / ye kecana parvatakàyavajràdãn dçóhasvabhàvàn teùàü ÷ãtoùmàdyavasthàbhedena krama÷o bhedaü vyavasthàpayanti, te 'pi teùàü kùaõikatvaü sisàdhayiùavaþ kathaü krameõa pràdurbhavatsu teùu ÷ãtoùmàdiviruddhatvamabhidhàtuü ÷aknuvanti / yadi vaståni tàvad abhåtvà utpadyante, bhåtvà càbhàvatvenàvabhàsanta iti vicàraõàd ekasmin krama÷aþ sadasattvaviruddhatvena vyavasthàpayituü ÷akyata iti kathayantãti cennedaü yujyate / yato hi tàmràdiùvevaü dàóharyamàrdava÷aityauùõyàdãni krameõa dç÷yanta eva / atastatràpi aviruddhatvaprasaïgaþ syàt / atastena adçóhatayà ye svabhàvatvena sàdhayanti, tannaivopapadyate /

api ca, asmàbhirapyetàdç÷ã dçùñirnaiva parityajyate / yato hi màyàsvapnàdisamà alãkà api [padàrthàþ] abhåtvà bhavanti, bhåtvà ca vina÷yamànàþ pratibhàsante / kintu svabhàvataþ sadasatostu krameõàpi tayoþ sadasatorvirodha eva / tadyathà -

yadyastitvaü prakçtyà syànna bhavedasya nàstità /
prakçteranyathàbhàvo na hi jàtåpapadyate //

yathoktaü kàrikàyàmþ -

so 'san svabhàvato 'bhàva sa kathaü pratyayàntaraiþ /
niþsvabhàvo bhavet ko 'nyo heturuktastathàgataiþ //

àryakaïkàvatàrasåtre 'pi pårvaü ràgàdãn sattvenàbhyupagamya punarasattvenàïgãkaraõaü vainà÷ikataiva / kàryakàraõabhàvo yadi paramàrthata syàttadà evamabhidadhànànàü [sà] dçùñistàvat samyag màrgànusaraõàd muktimàrgànukålaiva strànnatvananukålà / ato laïkàvatàrasåtre yaduktaü tadapyaviruddhamevaü, tathà hi -

kàryakàraõadurdçùñayà tãrthyàþ sarve vimohitàþ /
atasteùàü na mokùo 'sti sadasatpakùavàdinàm //

puna÷ca,

abhåtvà yasya cotpàdo bhåtvà càpi vina÷yati /
pratyayaiþ sadasaccàpi na te me ÷àsane sthitàþ //

hetupratyayasàmarthyani÷caye 'pi paramàrthato 'sata utpattirnaiva yujyate, svabhàvàntaraü kartuma÷akyatvat / pratiniyatasàmarthyato viruddhamapi svabhàvaü kartuü naiva pàryate, tathà sati ÷a÷a÷çüïgàdãnàmapyutpàdaprasaïgaþ syàditi vidvàüso bruvanti / ato hetånàü niyatasàmarthyena vyavasthàpi niyatà bhavedityabhidhànamapi tàvadasambaddhameva / saüvçtàvapi khalvasata utpattiþ kathaü na vitudhyata iti vicàraõàpi tàvannaiva yujyate, vastunyeva virodhasya vyavasthàpannànmithyàvastuni [avastuni] tadvyavasthànamasambaddhameva / anyathà paramàrthaivaiùà utpattiþ syànnatu saüvçtau /

api ca, yà khalu vastånàmutpattiþ saüvçtimàyàvadavasthità, saivaropyàsmàbhirvirodhivacanairmithyàtvena sàdhyate, nànyatveneti pa÷càd vistareõa nirdekùyate / evaü vastånàü paramàrthasadutpattirnopapadyate, na santi ca tàni [vaståni] asadbhåtànyapi / eteùàmutpattirmàyàvanmithyaiva pradar÷yate / ata eva sarvàõi khalu vaståni màyàvadeva vyavasthitàni / ata÷ca bhagavatà - mahàmate, sato 'sata÷cànutpannatvàt sarve dharmà anutpannà evetyanekadhà sadasatorniùedhaü kçtvà anutpàda eva nirdiùñaþ /

bhagavata 'pi parikalpisvabhàvamabhipretya sadasatorutpattivirodho vyavasthàpitaþ na tu tattvata ityevaü yeùàü kathanaü tadapyagre 'bhidhàsyate / yo hi vastvàtmà paramàrthato 'nupanna so 'pi tattvata utpanna ityevaübhåto yo parikalpitaþ svabhàvastamapi ye parikalpitasvabhàvatvenàbhyupagacchanti, tadà tannaiva yuktaråpam / vastånàmasya svabhàvasya paramàrthato 'nutpannatve 'pi gràhyagràhakàrasvabhàvenànuppannatvàt sa parikalpitasvabhàva iti cintyate tadà parikalpitàtmakayoþ sadastoryathà utpattivirodhastathaiva paramàrthàtmakasyàpi kathaü notpattivirodhaþ / tattvatastu utpatteþ sadasadàkàràtirikttvena anyàkàratayànutpannatvàt sàdhàraõameva taditi /

ato yaþ pratãtyasamutpannaþ sa paramàrthataþ ÷ånyaþ, màyàdivaditi / nàstyayaü heturanaikàntiko 'pi yadi viparyayastadà yathoktadoùadåùitàni pramàõànyapi sambhaveyuþ / yo hi hetupratyayànapekùya samutpadyate tasya kçtaka eva svabhàvaþ, na tu pàramàrthikaþ / akçtakasya paràpekùà naivopapadyate / ya eva kçtakastasya naiva prakçtyà svabhàvo yujyate, prakçteravikàràt / ko 'pi tàü [prakçtiü] parivartayituü naiva kùamaþ / ato yo hi pàramàrthikaþ svabhàvaþ, ya÷càbhåtvà bhavati, bhåtvà ca vigaccati tau [svabhàvau] parasparaviruddhatvàdasambaddhàviti pårvaü nirdiùñameva / ato nàstyanaikàntikatvamiti / tathà hiþ

"na sambhavaþ svabhàvasya yuktaþ pratyayahetubhiþ /
hetupratyayasambhåtaþ svabhàvaþ kçtako bhavet //
svabhàvaþ kçtako nàma bhaviùyati punaþ katham /
akçtrimaþ svabhàvo hi nirapekùaþ paratra ca //"

nityànityasvabhàvayorupakalpitatvàd vastånàm antadvayadar÷ane prasaïgamàpàdayitum uttam àrya÷rãmàlàsåtre -

"bhagavan, dvayorantayo pa÷yatãtyucyate / yaduta uccheda÷à÷catadar÷anam /
'anityàþ saükàrà iti ced bhagavan pa÷yet sàsya syàducchedadçùñiþ sàsya syànna samyagdçùñiþ / nityaü nirvàõamiti ced bhagavan pa÷yet sàsya syàccha÷vatadçùñiþ, sàsya syànna samyagdçùñiþ /"

àcàryeõàpyuktam -

bhavamabhyupapannasya ÷à÷vatocchedadar÷anam /
prasajyate svabhàvo hi nityo 'nityo 'thavà bhavet //
ityàdi //

ata÷ca sapakùe sadbhàvànna viruddho 'pi hetuþ, yato hi vipakùe yasya sadbhàvaþ, sa eva viruddhaþ, na tu yasya sapakùe sadbhàvaþ, sa viruddha iti / màyàdayastàvat vastutvenànupapannàþ, j¤ànaj¤eyàbhyàü vilakùaõasvabhàvatvàtteùàm, iti pårvaü nirdiùñameva / na hi j¤ànaj¤eyàbhyàü bhinno vastunaþ svabhàvaþ / anutpannasvabhàveùvàkà÷apuùpàdiùvadar÷ane 'pi pratãtyasamutpàdasvabhàvastàvat samyaktayà yujyata eveti ye kathayantãtyanenàpi [kathanena] naiva [hetoþ] viruddhatvaü sàdhayituü ÷akyate 'sambaddhatvàt, vyàpakapravçteþ vyàpyasàdhane '÷akyatvàcca /

màyàdiùu hi mithyàtvena [tatra] naiva pratãtyasamutpàdaþ sidhyati, dçùñàntavikalatvàditi yatkathanaü tadapyasambaddhameva / yadi paramàrthasvabhàvamadhikçtya màyàdãnàmanutpannatvaü kevalamabhidhãyate, tattu, tadà svãkàryameva / yato 'smàbhirapi paramàrthata utpattimabhyupagamya naiva hetornide÷aþ kçtaþ, sa tu kevalamubhyasiddhapratibhàsamàdàyaiva / na hi siddhàntàpekùayà dharmihetvàdãnàü nirde÷aþ kriyata iti tu pårvaü nirdiùñameva / yadi màyàdayo vyavahàreõàpyanutpannà ityabhyupagamyate tadedaü lokasyàpi nirvartakatvàd asmàbhirasyàü nivçttau prayatno naivàstheyaþ / ko 'pi svasthamanàþ puruùo yadi 'yathà màyàdãnàü pratyayà mantrauùadhyàdaya÷ca dç÷yate, tathà teùàmutpattirnaiva dç÷yate' ityevaü kathayati, tattu teùàü [kathanaü] viduùàü kçte 'tyantaü hàsyàspadamapamànakaraü ceti / itthaü nàstyasiddhatvamapi hetoþ /

yathoktaü bhagavatà -

yaþ pratyayairjàyati sa hyajàto na tasya utpàdu svabhàvato 'sti /
yaþ pratyayàdhãnu sa ÷ånya ukto yaþ ÷ånyatàü jànati so 'pramattaþ //

sàgaramatinirde÷asåtre 'pyuktam -

pratãtya yad yad bhavati tattannasti svabhàvataþ /
niþsvabhàvà hi te bhàvàþ kadàcit sambhavanti na //

àcàryeõàpyuktam -

pratãtya yad yad bhavati tattacchàntaü svabhàvataþ /
tasmàdutpadyamànaü ca ÷àntamutpattireva ca //

puna÷ca

yaþ pratãtyasamutpàdaþ ÷ånyatàü tàü pracakùyahe /
sà praj¤aptirupàdàya pratãpat saiva madhyamà //

[31] yadi vinà÷àdayo hi vikalpàþ paramàrthata utpàttau bàdhità ityucyate, tadapi naiva yuktiyuktam / yà ca bàdhàbhidhãyate, kàsau? yadi mithyàtvena sidhyantãtyucyate, tadà vayamapyabhyupagacchàmaþ / ataþ saüvçtireva sà ityucyate / yadi yuktyà te prasidhyanti tadà paramàrthata eva bhaveyuþ, na tu saüvçtyà / yadi prasiddhà tàvad bàdhà niràkçtaivetyucyate, tadapi naiva yujyate, na hi pramàõabàdhità mithyàsvabhàvà api màyàdayo loke 'prasiddhàþ / ato vastusthitaü bhràntaü vij¤ànamapi màyàdivalloke prasiddhamityucyamànamapi na yujyate / na hyekasmin vividhaprakàrake viruddhaj¤àne tathaiva màyàdisvamiyucyamànamapi na yujyate / na hyekasmin vividhaprakàrake viruddhaj¤àne tathaiva bhàyàdisvabhàvaþ sambhavati, loke 'pi ca tannaiva j¤ànasvarupeõa prasidhyati / màyàdãnàü j¤ànasvabhàvatve 'pi j¤ànasya tadabhinnatayà gçhãtàmithyàkàratvenàvabhàsitatvàt tadapi tadvanmithyaiva / anyathà satyàsatyasvabhàvayostàvat ko hi sambandhaþ syàt / ato nàsti bhràntiþ / asti bàdhàvirodha ityucyate, tadapi na yujyate, yadi nàstyàtmanà virodhastadà kathaü sa pramàõena sàdhayituü ÷akyate /

yadyastyàmani virodhaþ, sa ca pramàõaiþ sidhyatyapãtyucyate tadà sàdhananirbharaþ saþ kathamasvãkàryaþ syàt / na sa virodho 'vabhàsata ityucyate cet, tadàsya visarjanaü pårvamevàsmàbhiþ kçtam /

api ca, antarj¤eyavàdinàü matànusàraü yadadvayaj¤àne àkàradvayaü sàgaraparvatabhåmijalàdikaü tadaü÷atayopacaryate, tadekasmin kathaü viruddhàvabhàso 'nuvidhãyate / ato 'ntarj¤eyavàdibhirapyava÷yaü katha¤cid bhràntaü j¤ànamabhyupeyameva / anyathà sarve 'pi tattvavedino jàyeran, na ca prativàdibhiþ saha vivàdà api jàyeran / kathaü càriùñanãlàkùatàkàmalàdibhirupahatanetràõàü dehàdayo viruddhasvabhàvadveye pratibhàseran / na ca satyàtmakasya j¤ànasya pratibhàsamàrnairmithyàkàraiþ saha ka÷canàpi sambandhaþ, satyàsatyoþ parasparaviruddhatvàt / na hi bhavatàü mate virodho dç÷yata ityataþ sarveùàü pratyakùatastattvadar÷itvasambhavàd muktyatthinàü kçte tattvabhàvànàyàþ pratyatno nirarthaka eva syàt /

yadyevaü cintyate yad 'bhrànte vij¤àne vividhàvabhàsànàü viruddhatve 'pi virodho naiva vyavasthàpyate, vastuvisayatvàtteùàmati / vastubalapravçttànumànadvàrà vastutvena svãkçtànàmeva virodho 'bhidhãyate, na tu mithyàtvena svãkçtànàm / yadyevaü na syàt tadà tadanumànaü vastubalapravçttameva na syàt / phalato vij¤àne bhràntànàü mithyàkàràõàmapyavabhàsaþ syàt / tatra tàvattattvànyatvàdivirodho 'pi nàbhidhãyate ' - yadyevaü vicàryate tadà sàüvçtakàryakàraõabhàvasya kathaü virodhaþ pratipàdyate, mithyàbhåte tasmin vastubalapravçttànumànaviùayatvàsambhavàt sa viruddha iti nàbhidheya eva /

yadi [virodhaþ] kriyate tadàva÷yamasmàkamevesñasiddhiþ, na tu yuùmàkam / yato hi bhavatàü tathàvidhena virodhena mithyàtvasiddhireva syànnatvavabhàsaniràkçtiþ, mithyàtvasyàpi prasiddhayavirodhàt / yadi sa mithyàtvena prasàdhyate tadàsmàkameva pakùaþ sthàpitaþ syàd, yato vayamapi kàryakàraõade÷akàlahetupratyayavi÷eùàõàü satyàmapyapekùàyàü [taü] pramàõabàdhitaü ca mithyà caiva manyàmahe, ata eva [saþ] saüvçtau vyavasthàpyate / tathàvidhavirodhakaraõena bhavadbhiranyeùàü vastugrahanivçttiþ kathaü nàma na svãkriyate, kintu nirdoùàbhidhànàttàvad bhavatàmeva bàdhà syàt asmàkaü tu pramàõànàmapravçttirapi nàsti, anyathà kathaü nàma saüvçtau sàdhayituü ÷akyaþ syàt /

yathaiva kàryakàraõabhàvaþ sidhyati tathaiva samyaktvena abhyupagatavatàü mithyàropanivçttaye kevalaü vayaü pramàõàni prayu¤jamahe, nànyatra / pramàõànàü prayoge satyapi naiva pratyakùabàdhà pravartate / pramàõaistàvat kevalaü vastutattvasya yathàsthitireva svãkriyate, na tu prasiddhivirodho 'pi / anyathà naiva tat pramàõaü syàt / yo hi vastånàü paramàrthataþ, praj¤aptasvabhàvaþ, sa eva pramànairbàdhyate / abhràntatvaü hi pratyakùalakùaõam / abhràntapramàõena yo hi bàdhyate, tasya naiva viùayatvaü yujyate, atiprasaïgàt / ato nàsyasyàü pratij¤àyàü pratyakùabàdhà / yadhevaü na syàttadà spaùñàvabhàsitayà bàhyàrthasya pratyakùasiddhe 'pi na sa pratyakùaviruddhaþ syàt / phalata ekànekasvabhàvavirahitatve 'pi na sa niþsvabhàvaþ sidhyatãtiþ sidhyatãti syàt /

taimirikàdiùu ke÷ama÷akàdãnàmavabhàse 'pi pratyakùato virodhànna kenàpi teùàü mithyàtvam asvãkriyate / ataþ svànuråpakàryakàranabhàvena anàdikàlikaparamparàagatànàü sarveùàü janmanàü de÷àkàlahetuvi÷eùàpekùitatve 'pi màyotpàdavat saüvçtàveva vyavasthà kriyate /

ye khalu yathàprasiddhaü vyavasthàpayanti, teùàü yadà samakàlikàsamakàlikavyavasthàyàü nàsti virodhastadà akùaõikatvàdidoùà api teùu naiva prarvatante, alãkeùu virodhasyàpravçtteþ / màyàsvapnàdisadç÷eùu dharmeùu paramàrthatastàvat kùaõikàkùaõikatvàdayo naiva hi yujyate, yathoktaü praj¤àpàramitàyàm -
ye råpasya nityatve 'nityatve và àcaranti te nàcaranti praj¤àpàramitàyàm tat kathamiti? tad råpaü yadà nàsti tathà sat tadà kathaü tannityamanityaü và syàt /"

evaü tàvat sarvaj¤atàparyantaü vistareõàbhidhàtavyam /

katipayeùvanyeùu [sutreùu] yà khalu saüskàràõàü kùaõikatà de÷ità, sà prasàdasaüskàrebhyo mànasamudvignaü kçtvà krama÷o nairàtmye prave÷àyaiva de÷ità /

naivamutpadyate ki¤cinnirodho 'pi na ki¤cana /
màrgaprayojanàrthàya nirodhotpàdade÷ànà //
utpattyà j¤àyate nà÷o vinà÷enàpyanityatà /
anityatàprave÷ena saddharmeùu pravartate //

yadi màyàdivadaïkurotpàdàdiùu bãjàdãnàü sàmarthyamabhyupagamyata iti cintyate tadà vastunaþ svãkçtireva syàt, yato hyevaü yàni sàüvçtikàni bãjàkhyàni tàni sarvàbhidhànasamatikrànta÷a÷a÷çïgàdibhyo vinivçttànyevàbhidheyàni / yadyevaü nàsti tadà kathaü bhavadbhirlokàgavirodhaparihàraþ kartuü ÷akyeta /

vayaü tu yattàvat sarvasàmarthyavirahalakùaõebhyaþ ÷a÷a÷çïgàdibhyo vinivçttaü tadeva vastviti kathayàmaþ / 'yadi bhavantastathàvidhamapi saüvçtisaditi nàmnàbhidhàtumabhilaùante tadà saharùaü bravantu, saüvçtiparamàrtha÷avdairabhidhãyamànànàü vastånàm arthakriyàkàritvàbhedàdi'tyevaü cintyate? tadapi naiva yaktum, yato hyevaü svapnàdau gajà÷vagnibhåmivçùabhàdayo mithyàbhàvà ye vividhàrthakriyàü kurvàõàþ parasparabhinna÷arãrànugatà dç÷yante te yathaiva bhinnade÷akàlavasthàsu dç÷yante tathaiva kiü sarvàbhidhànasamatikrànta÷a÷a÷çïgàdibhyo vinivçttakàyàþ santi? na và? te yadyekàntena vinivçttakàyàstadà tevàmapi vastutvaprasaïgaþ syàt /

yadi te vinivçttakàyà ityucyeta, tarhi kathaü bhavantaþ prasiddhivirodhasya parihàraü kariùyanti? yadyucyeta yathàvabhàsaü tatsvabhàvo nàvatiùñhatãtyataþ pratãtyasamutpannatvàjj¤ànasvabhàvatvena vastutaþ santãti? etadapi naiva yujyate, yato hi tadà j¤ànamàtrasvabhàvatvàtte kàyàdivi÷eùànanugatatvàdatyantaviruddhasvabhàvenàvabhàsiùyante / anyasyànyasvabhàvenàvabhàso naiva yuktaråpaþ, tattvànyatvayorviruddhatvàditi pårvamevàveditam / yadi j¤ànasvabhàvastàvad ÷uddhasphañika iva niraü÷aþ kkacanàpyanavasthito nãlàdivividhasvabhàveùvanavabhàsamàna ityabhyupagamyate, tadà svapnàdiùu gajà÷vàdãni vastuni tatsvabhàvatvena na samudbhaviùyanti, tadviruddhakàrayogàt / yadyevaü nàsti tadà tathàvabhàso naiva ÷akyaråpaþ /

ata eva vayaü j¤ànasvabhàvàtãtaü viparãtàkàreõàvabhàsitaü mithyàtvàllaukikamabhyupagacchàmastathà parikalpitasvabhàvenocyamànameva vastutvena bhrànto viùaya iti kathayàmaþ, na tu j¤ànasvabhàvatvena / so 'pi tadabhinnatmakatvenàvabhàsitatvànnasti satyasvabhàvena siddhaþ / evaü vastvàtmanà prasiddhamapi pramàõena yathàvat sfuñamavabhàsite 'pi paramàrthatayà vastusvabhàvatvena na vyavasthàpayàmaþ, yathà - tçõapuruùaü puruùatvena / ataþ paramàrthato vastuvapuùàbhåtaü yanmithyà tasmin pàramàrthikasarvadoùavirahita÷a÷a÷çïgadibhyo nivçttamanivçtaü và cittaü naiva pravi÷atãtyucyeta tadevaü yathoktaþ saüvçtisvabhàvaþ pramàõena mithyàsvabhàvatvanokto 'pi na tathaiva cintanãyaþ, yathà - màyàsvapnàdyabhinno vastusvabhàvaþ pramàõena suspaùñãkçtaþ ayamapi paramàrtha iti praj¤apyate tadà saharùaü praj¤apyatàmutsava÷cànubhåyatàm, parantu praj¤aptimàtrakathanena naiva vaståni bhinnasvabhàvatvenopàdãyante / ataþ pratãj¤à parityajyatàmiti kathanamivaitad /

àcàryaþ khalvatyantagambhãrasàgare paramàrthanaye praveùñumasamarthànàü ÷à÷vocchedàdyaparadar÷anànàü malavi÷uddhayarthaü bàlapçthagjanànàü ca pravçttyarthaü ye paramàrthanukålàü yathàprasiddhàü puõyaj¤ànasambhàràdyarthakçyàü kurvanti, tànevàtra paramàrthataþ saditi kathayàmàsuþ, na tvatyantaniyataparamàrthaj¤ànàrthamiti j¤àtavyam / [yato hi] te naiva santi paramàrthataþ saditi tu pårvamevàveditam

etadar÷amaktaü vàrtike - "yathàvaktu tathaiva" iti / àrya÷rãmàlàsiühanàdasåtre 'pi - "yadanityaü tanmithyà moùadharmakaü ca, yanmoùadharmakaü tadasatyam" ityuktam / àgame 'uyuktam - "etaddhi bhikùavaþ paramaü satyaü yaduta amoùadharmaü nirvàõam, sarvasaüskàrà÷ca mithyà moùadharmàõaþ' iti /

paramàrthato niþsvabhàvatve 'pi vastuno yadi niyatade÷akàlàdyavabhàso bhavatãti kathaü na ÷a÷a÷çïgàdayo 'pyavabhàsanta iti cet? bhavadbirapyasyottaraü dàtavyaü syàt, yato hi ke÷àdivanmithyàvabhàse 'pi kimiti ke÷àdãnàmeva mithyàvabhàsaþ, na ÷a÷a÷çïgàdãnàm / yadi timiràdihetupratyayàdãnàü pratãniyatasàmarthyena tathà pratiniyatatvamityucyeta tadà asadvastuni kathaü nàma hetupratyayàdãnàü pratiniyatasàmarthyamiti kathayituü ÷akyate / yadi taddar÷anena tathà bhavatãti cet? tadà tathaiva apareùvapi pratiniyatahetupratyayatvena pratiniyatasàmarthye 'pi kimiti naiva tathà vyavasthà svãkriyate / iyanmàtreõa vastutve 'pi naiva prasaïgaþ, tathà sati taimirikadçùñake÷àdãnàmapi vastutvaprasaïgaþ syàditi pårvamevàveditam /

yadyevaü na syàttadà taimirikairadhyàlambitànàü mithyàke÷àüdãnàü hetupratyayà api kathaü nàma niyatàþ syuþ / taimirikake÷àdãnàü j¤ànasvabhàvenàpi satyatvaü naiva yujyata iti pårvameva nirdiùñam /

api ca, yadi j¤ànasvabhàvaþ satyatvena siddhaü syàttadà ke÷àdayo na tato bhinnà iti teùàmapi satyatvenàvabodhaþ syàt, kintu tadasiddhamiti pårvamevàbhihitam / ke÷àdayastu mithyàtvena lokena pramàõena ca siddhà eva / ato j¤ànamapi ke÷àdimithyàsvabhàvenàbhinnatvàt tathaiva mithyàmàtramiti kathaü ke÷àdãnàü tatsvabhàvatvena satyatvaü syàditi /

yathà sarvaõi vaståni paramàrthato 'nutpannàni tathaiva saüvçtàvapyutpannàni bhavituü na ÷aknuvanti, tathà hi - ye tàvat paramàrthato 'nutpannàsteùàü saüvçtàvapi notpàdaþ, yathà - ÷a÷a÷çïgàdaya iti ye bruvanti teùàü màyàdibhiranaikàntikatvam, sàdhyavaiparãtye sati heturapi sandigdhavipakùavyàvçttikaþ / na hi dçùñamàtreõeùñasiddhiþ, prameyàdãnàmubhayapakùavyàptisambhavàt / ataþ paramàrthato 'sato yadi saüvçtàvapyasattvaü tadà saüvçtisatyasyaiva vinà÷aprasaïgaþ, phalataþ ko 'pi viparyayo na syàditi /

siddhe 'pi prasaïge vyàpterasiddhatvàd heturanaikàntikaþ / saüvçtàvapi adçùñotpadàþ ÷a÷a÷çïgàdayo na tathàvidhakarmaõàü sa¤cayàbhàvàna tu paramàrthasvabhàvarahitatvàd, aniyatavastånàü saüvçtisvabhàvo 'pi hetupratyayasamåhanirbhara iti svãkàràt / na hetupratyayanirbharatàmàtreõa vastutvaprasaïgaþ màyàdimithyàvastånàü hetupratyayasamåhabhàvàbhàvàbhyàü pravçttinivçttidar÷anàt / na hi dar÷anamàtreõa vastånàü tathàbhàvaþ sanniti nirdiùñam / catuùkoñirahitatvàd vidvadbhirvastånàü tattvato 'nupapannatvaü sàdhitam / ato niþsvabhàvatàyàü spaùñataþ siddhatve 'pi pramàõamàrgasya j¤ànàbhàvad ye 'nyato dåùitàn niràkartumabhilaùante, tebhyastàvat pramàõatattvaü dar÷ayiùyate / ye paramàrthata÷catuùkoñikotpàdarahitàste niþsvabhàvà e, yathà gagananalinam /

[32] vivàdàdhikaraõà÷ca sarve padàrthàstatsadç÷à eva, evaüvàdinaü ka÷cit 'kathaü nàma ekasmàdekasyànutpattibodhaþ' iti pçcchatãti cet? na hi pramàõanivçttyà vastusvabhàvanivçttiþ, tasya tadutpàdakatvatadàtmakatvàbhàvàt / yadi kecit 'tadanaïgãokàràt ka÷cit tatkhaõóayatãti 'kathayantãti cet? tadayuktam / yadi kecana' ã÷varàdinà ekena jagad utpadyata iti kathayantãti cet? etadapi na yuktam / yadyekamàdekasyotpattiriti tadà sà nityàd và anityàd và bhavet / na nityàt, tasya anutpannàvasthàto 'bhinnatvàt pårvàparakàlavad madhye 'pi utpàdakatvavirodhàt / yadi sa utpàdayatãti cet? pårvàparakàle 'pi tadvadutpattiprasaïga, utpattisvabhàvànusaraõàttasya / nànusaratãti ced? nityatàyà hànisadbhàvàt kramayaugapadyàbhyàü tasyotpàdakatvaü vistareõa niràkriyate / na hi kadàcinnityàdutpattiryuktimatã /

na cànityàdapi / pårvakàlasamakàlapa÷càtkàleùu ca sàmànyenotpatterniràkçtatvàt / na hi nityànityàbhyàü vyatiriktastasya ka÷canotpàdaka iti /

ye cànyaiþ [vàdibhiþ] ekasvabhàvà ã÷varàdayo jagato 'sya hetavo manyante, tebhya÷càpi [hetubhyaþ] ekasvabhàvàdekasya phalasyotpattistairnàïgãkriyate, vividhasvabhàvavato jagatastata utpattisvãkàràt / ata ekasmàdekasyotpattirna bhavatãti kathanakàle bhràntatayà ã÷varàdikaü yannirdi÷anti, tattu arthasthiteraj¤ànamevodghoùayanti / na hi ã÷÷varàdayo hetutvena astitvabhàjo bhavanti, paraistasya nityasvabhàvatvenopaj¤apitatvàt / nityastàvat sarvasàmarthya÷ånya iti ca pårvameva prasàdhitatatvàt /

yadi punaþ paraiste [ã÷varàdayaþ] kevalamanityatvenopakalpyante, tadàpi tasmàdekasyaiva phalasyotpattirnaiva yuktimatã, yato hi tato yadi bhinnasantànavartinàü phalànàmutpattirbhavati, tadà tasya anyasajàtãyakùaõasya pratisandhànàbhàvàd dvitãya eva kùaõe samucchedaþ syàt / yadyevaü tadà tataþ sadà vijàtãyaphalànàmutpattikàle sarveùàü pårvasajàtãyakùaõànàü pa÷càdvartini kùaõe pratisandhànàbhàvàd ye tàvadanityasvabhàvà ã÷varàdisaüj¤akà jagato hetutvenopaj¤àpyante, te ke?

yadi te pràthamakùaõikasvabhàvatvàdekasyaiva kùaõasya svabhàvenàbhidhãyante, tadapi naiva yuktam, hetorabhàvena tasyotpatterasambhavàt athavà sampårnameva jagat tadvadahetukameva syàt / yato hi pårvamapi pa÷càdapi taddhetutvena [sarvathà] kimapi nàstãti / yadyevaü tadà tasya kùaõamàtrasvabhàvahàniprasaïgaþ, tasyànàdikàlikatvamapyasmàbhiþ påvameva pratiùiddham /

yadi tasyàparo 'nyo hetuþ parikalpayate, tadà sa eva kathaü na tasya phalaü và tadutpanno veti kalpyate / kiü tadabhàve sa na sidhyatãti, kimarthaü sa kalpyata iti / abhinnasantàne vidyamàno sa heturanàdikàlàt tasyàmeva santatau pravçtta eveti, naivànyasantàne vidyamànaþ sannutpattikàraka iti kalpyate tadà tasmin paramàrthato 'samakàlatvam, anyatra ca sajàtãyakùaõotpattirapi naiva yujyata iti pårvaü bahu÷o nirdiùñam / ataccàpi hetubhedasya abhinnakàrake prasaïga÷ca pa÷càt pratipàdayiùyate / eta÷ca tato 'nekaphalotpattirapi j¤àtavyà /

yadyante cakùuràdayastàvat phalasyaikasya niyatotpàdakà iti manyante, tadà andhavadhiratvaprasaïgaþ durnivàra eva syàt, yato hi cakùuràdãnãndriyàõi yadà svavij¤ànamutpadayanti tadà sajàtãyànyakùaõàni notpàdayanti / phalato dvitãyasmin kùaõe sarveùàmandhabadhiràditvaprasaïgaþ syàt / samuha eva tàvad vij¤ànaphalamutpàdayati, ato naikasmàdekasya phalotpattiþ, cakùuþ÷rotramanaskàràdibhi÷cakùurvij¤ànàdãnànutpàdasya [bhåyasà] dç÷yamànatvàditi cettadapi naiva yuktam / yadyevaü tadà hetubhedo bhedaniyàmako naiva syàt / yo hi ghañàdãnàü pañàdibhyo bhinnaþ svabhàvaþ, sa khalu hetubhedenaiva kçtaþ, na tu prakçtyà janita iti / yadyevaü na syàttadà ahetukànyeva tàvad vaståni syuþ / tatra hetubhede 'pi yadi phalabhedo na syàttadà hetorbhedàbhedàbhyàü phalasya bhedàbhedau na kçtau syàtàm, vyabhiciritatvàt / bhinnàbhinnàbhyàü vastuno 'bhàvàt sarveùàmeva ahetukatvaprasaïgaþ / itthaü naiva te samåhàd vyatiriktàþ sidhyanti, naiva ca te samåhàt pçtham kartuü ÷akyante / parantu parasparabhinnasvabhàvàt pratyekasmàdutpattisàmarthayavato yadi phalamudbhuyate tadà abhinnameva kathaü nàmodbhåyate / yadi sarva evaikaphalotpàdane samarthàþ, na tvanekaphalotpàdana ityevaü cettadapi na yuktam / yadyevaü tadà sajàtãyaphalapratãsandhànàbhàvàd dvãtiye tàvat kùaõe cakùuràdisantànànoccheda eva syàt / yadi teùu sajàtãyakùaõotpàde sàmarthyamityucyate tadà tadanyadeva tàvad vastu syàttata÷ca sàmarthyameva hetuþ syànna na khalu vastu /

puna÷ca, sambandho 'pi naiva setsyati, samarthasyopakàràbhàvàt / upakurvantyeveti cet, samarthàntarasya tatràpekùitatvàdanavasthàkhyastàvad doùa eva syàt / yadi te svabhàvabhåtaü samarthamuparkurvantãti manyate tadà phalamapi tathaiva kiü na kurvantãti / ime samarthàstu vastusvabhàvenàbhinnà eva / ato ye yataþ sàmarthyàt sajàtãyaphalamutpàdayanti, tata eva ca carkùurvij¤ànàdisàmànyamapyutpàdayanti / ataþ kathaü nàma phalaü bhinnaü syàt /

yadi phalamekaü samåhanirbharam, anyacca [phalaü] ekaikahetunirbharamityataþ [phalaü] bhinnaü syàditi cintyate, tadapi naiva yuktam / samåho 'pi tàvadekaikahetusàpekùa iti samåhanirbhratvamapi [vastutaþ] ekaikanirbharatvameva / ataþ phalasya sajàtãya vijàtãyatayorbhedo naiva syàt /

hetubhedastràvat [phalasya] bhedako na bhaviùyatãtyevaüvidhasya prasaïgasya ko hyarthaþ? yadi khaõóa÷o notpàdayatãtyarthastadà vastusvabhàvasya niraü÷atvàd a÷aüta÷cotpàdasyàsvãkçtatvàt kathaü nàma prasaïgaþ syàt, tallakùaõasyànupapannàtvàditi /

yadi vi÷eùako [bhedako] na bhavatãtyevamartho gçhyate tadà asiddhamevaitat / hetubhistàvadanekebhyo vijàtãyaphalebhyo viparãtameva jantaya ityabhidhànamapi naiva yuktam, yato hyekasya aü÷ata utpatterasambhavàditi prasaïgo naivocyate, parantu bhavanto ye vastuùu parasparaü vyatirekaü vi÷eùaü và manvate, sa vividhairhetubhireva kriyate / yadi vividhahetånaïgãkçtyàpi phalamekavidhameva svãkçyate tadà bhràntisadbhàvàd vastånàü tàvad bhedo vividhahetubhirakçta eva syàdityevaü prasaïgo nånamabhidhànãyaþ syàt / ya÷cànekavijàtãyanivçttilakùaõasya phalavi÷eùasyàbhilàpaþ, so 'pyasambaddha eva, yato hi ye vi÷eùàtmakatvena vi÷eùaphalamutpàdayanti, te yadi vijàtãyanivçttyaiva sajàtãyalakùaõotpattito 'pi nivartante, tadà tebhya utpadyaü sajàtãyaü phalaü vijàtãyaü ca naiva parasparanivçttaü syàd, bhitranivçttihetorabhàvàt /

yadi hetavaste nivçttisvabhàvatvàt svayaü sajàtãyaphalanàü bhedakà api bhaviùyantãtyucyate, tadà tathaiva te sàmànyaphale 'pi kathaü na bhedakàþ? yato hi tatra sarve ekaikà hetavo bhavanti / ye tàvadekotpàdakasvabhàvà eva te tato viparãtaü kamapyanyaü notpàdayituü ÷aktàþ, yato hi te utpàdakasvabhàvanivçttyà anyàrtha iva bhavanti, nànye utpàdakasvabhàvà iti / punaste parasparanivçttasvabhàvàþ kintu naiva te utpàdakasvabhàvanivçttàþ / nànyasmin tadutpàdakasvabhàva iti naivaü kathyate, kintu ye ekenotpàdyasvabhàvàste nànyeneti kathyate /

api ca, te svasvabhàvanaivotpàdayanti, na tvanyasvabhàvena, atadàtmakatvàt, te ca yathàsvaü bhinnà api / svasvabhàvenotpàdayantãtyasmin kathane ko virodhaþ? ekasvabhàvasyàbhàvo naiva tasya svabhàvo bhavituü ÷aknoti, akàrakatvàttasya /

tenaiva tatphalaü niùpàdanãyamiti yaduktaü tatra kà yuktiriti cet sàükhyaireva tatsamàdhànaü vidheyamiti ÷obhanaü pratibhàti / yato hi te khalu bhinnabhinnasvabhàvaü jagaditi pratipàdayanti / atasteùàü yattatra grahaõaü tannivçtyarthameva àcàryeõa bhinnavastunirde÷akànàü kçte vyavahàrava÷àduktam tàni [vaståni] pratãtyasamutpannatayà naiva paramàrthata ekàrthàni nàpi ca bhinnarthànãti manvànàü kçte naiva kimapyuktamiti / teùàü tàvadanusàraü tu màyàsadç÷atvàt sarveùu teùu na kimapyekaü vastu bhinnamabhinnaü và sidhyati /

api ca, yadi vastuùu paramàrthataþ svabhavadvayam, eka÷cotpàdakalakùaõaþ, apara÷ca svabhàvalakùaõastadà nivçtte 'pyasmin svabhàvenaivotpàdakalakùaõastàvannivartata ityuttaraü khalu samãcãnaü syàditi /

yasmin samaye sarva evotpàdakasvabhàvastasmin samaye yadi te parasparanivçttasvabhàvà api tadà utpàdakasvabhàvato nivçttatvàt kathaü nàmotpàdakàþ syuþ / teùàmayameva svabhàvo yat svabhàvabhede 'pi ekamutpàdayanti viruddhasvabhàve 'pi ca sati naiva parãkùàyogyà iti yadi bhavadbhirucyate tadà pàdau prasàrya tathàtàparãkùàtaþ paràïmukhabuddhayo ye vyavahàramàtramanusaranti te sukhenàsituü ÷aknuvanti / ye tu tathàtàparãkùàyàü pravçtabuddhayasteùàü kçte tathaiva sukhàsanaü naiva yuktaråpam / yadyevaü na syàttadà ã÷varàdistàvadekaþ sannapi svabhàvabhede 'pi ca sati krameõa yugapad và vicitrasyàsya jagato heturupeõa naiva kathamapi viruddho bhaviùyati, tatsvabhàvasya tathaiva svabhàvasiddhatvàt / svabhàvabhede 'pi nàsti parãkùàyogya ityabhidadhatàü kçte kiü nàmottaraü dattaü syàt? tenaiva phalamutpàdanãyamiti pratipàdayatàü tatra kà yuktiriti ye kathayanti teùàü kçte agnyàdikamapekùyotpadyamàno dhåmastàvad ÷akramårdhato 'uputpadyata iti kathanaü yathà ahetukatve yuktyà prasaïgatayocyate, tathaivàtra kimiti nocyate? vyavahàre 'pi ekasamåhàntargato yadyekaphalasyotpàdako bhavettadà naiva viruddhaþ, kintu samåhàntargatastu viruddha evetyevaü kathayadbhiþ saha nàsti ka÷cana bhedaþ /

atràpi agnyàdibhireva phalamutpàdanãyam, na tu ÷akramårdhàdyanyairiti ye kathayanti, tatra kà yuktiþ / samuho 'pi bhinnaþ svabhàvata÷cotpanna ityevamabhidadhànaiþ saha ko virodha iti vaktavyaü syàt / tatra yathà ekasamåhamà÷rityotpadyamànaü phalaü samåhàntareõàpyutpadyate tadà tenotpàdyasya svabhàvasyàniyatatvàd ahetuka ityucyate, tathaiva ekasminneva samåhe vij¤ànàdayo yadà ekahetumapekùyàpi tadvilakùaõahetuta utpadyante tadà kimityahetukatàyàþ prasaïgo noktaþ syàt /

hetoryathàtmakena prayogeõa nirduùñàt svabhàvavi÷eùàd hetubhedo bhedaka÷ca viruddhàveva syàtàm / yato hi cakùuràdinà bhinnasvabhàvena cakùurvij¤ànàdãnàü phalànàmutpattikàle sàkùàd bhedàbhàve 'pi pratãtisvabhàvàd råpàdayaþ pçthagviùayatvena niyatà bhavanti, tadvikàreõa ca tathotpadyante / te cànvayavyatirekàbhyàü samantarapratyayena ca pratãtisvabhàvàþ syuþ, na tu cakùuràdayastathà niyatàþ santi / vi÷eùeturapi tatsadç÷a eva / indriyeõa ca viùayagrahaõaü pçthaktayà niyatam / ityevamandriyàõi viùayà÷ca na pratãtisvabhàvàþ / indriyeùu samanantarapratyaye càpi nàsti viùayagrahaõasvabhàvaþ, viùayeõa ca samantarapratyayena càpi pçthaktayà viùayagrahaõaü naiva niyatam / evaüvidhayà niyatavyavasthayà ni÷cayena hetubhedo bhedaka eva syàt / bheda eva bhinnavi÷eùa ityasau vicàro yadi vyavahàratayà bàlapçthagjanànàü pravçttyarthamevocyate tadà tu sutaràü yajyate, na tu paramàrthataþ /

atha ye tàvad bhedàstee apraj¤aptimàtràtmakà và nivçttivi÷eùeõa praj¤aptisvabhàvàtmakà và? yadi prathamaþ pakùastadà vij¤ànasya àlambanàdasvabhàvàdabhinnatvena tathaivànekatvaprasaïgaþ / àlamanàdisvabhàvo 'pi vij¤ànavannaiva tàvadekatvanivçttaþ syàt / vij¤ànamapi pratitisvabhàvato nàsti bhinno 'tastathaiva råpàdibhyastasyànutpattiprasaïgaþ /

tathaivàbhinne 'pi råpàdibhya utpadyata ityucyata iti cedekasmin ekadà parasparaviruddhàvutpàdànutpàdau kathaü nàma na viruddhau syàtàmityayaü doùo naiva yujyatàmiti vicàrya ye vi÷eùàn vij¤ànato bhinnàrthatvena kalpayanti teùàü tadà vij¤ànamahetukaü syàd anyasminneva tadà cakùuràdãnàü yogàt / phalataþ sadà sattvena prasaïga iti /

yadi praj¤aptisvabhàva iti dvitãyapakùaþ svãkriyate tadàpi vij¤ànasyàhetukatvaü prasajyata eva, praj¤atyàtmakatve cakùuràdãnàmupayogàbhàvàt / praj¤aptyàtmakatve kasyàpi yogo naiva bhavatãtyataþ sarveùàmahetukatvaprasaïgaþ / phalataþ paramàrthato 'nekebhya ekasya phalasyotpattirnaiva sarvathà yujayata iti /

naikasmàdanekasyàpi [utpàdaþ], pårvadatràpi hetubhedasyàbhedakatvaprasaïgàt / itthaü cakùuryadisvavi÷eùatayà tajjàtãyakùaõasyotpàdakatvàt svavij¤ànamutpàdayatiti, tadà hetubhedàbhàve 'pi phalasya bhinnatvàt phalasya tàvad bhedàbhedau kathaü nàhetukàviti / yena khalu kàraõena tatra phalàntarotpattimattve nàstyanyaþ [ka÷cana] vi÷eùaþ, niraü÷atvàt sarvavastånàm, ato hettuatàvat svabhàvapracyuto bhåtvà phalaü notpàdayatãti, tathàpi tasmin hetvàtmakatve bhedàbhàvàt tannirvçte phale 'pi tàvad bhedo na syàt /

ekasmàdanekasya anekasmàdekasyotpattiryà kathyate, kiü sà naiva dç÷yate? [arthàt dç÷yata eva], atastasyàþ parihàraü kartuü ÷akyata ityabhidhànaü tàvannaiva yujyate / vayamapi sà àdç÷yeti na sàdhayàmaþ / dar÷anamàtraü tu naiva tàvat pramàõamapi, svapnavanmithyàbhàsamànatvàat / yad yathà dç÷yate tattathaiva sadityabhinivi÷amànànàü kevalaü mithyàkalpanànàü niràkaraõàya svapna iva sàdhyamànatvànnàsti tàvad virodho 'pãti /

api ca, cakùurvij¤ànàdãnàü vastånàü yànyanekasmàdutyadyamànàni dç÷yante, teùàü pàramàrthikaþ svabhàvastàvadekatvena naiva kathamapi siddhaþ, sadà vibhinneùvàkoraùvavabhàsamànatvàt / vividho 'pi svabhàvo yadyekaþ syàttadà sarveùàmevaikadravyatàprasaïgaþ syàt / yaccaikasya tàvadasiddhiþ, sà saüghàtàtmakatvàdasiddhaiva / ekasya cànekaùàü ca vastånàü paramàrthata utpattistàvat kutra samavalokyate?
anerkasmàdanekasyotpatiriti dvitãyo 'pi pakùo naiva yuktaþ / ekaikasya phalasya stàvadanaikairhetubhiþ kriyamàõatvàdayamapi pakùastàvadanekasmàdekasyaivotpattipakùaþ syàt / asya [pakùasya] doùo 'pyasmàbhiþ pårvamevokta iti /

yadhekasmin phale ekaikasya hetoryogaþ kriyate, tadà pakùo 'yam 'ekasmàdekasyotpattipakùaþ' syàditi / asminnapi pakùe yaddåùaõaü tat pårvamevoktam / ato nàstyayamasiddho heturapi koñãnàü catuùkaü vihàya nàstyanyo 'pi ka÷canotpattipakùaþ / sarveùàü nityavastånàü niràkaraõamapi pårvameva kçtam / ato nàstyanaikàntikatvamapi hetoþ / sapakùe sattvàd viruddho 'pi heturnàsti / àcàryo 'pi saüvçtau kàryakàraõabhàvasthitiü svãkçtya yathà vyavahàre ekasmàdanekasya cànekasmàdekasya cotpattiþ prasidhyati tathà dç÷yata eveti kathayàgàsa / cakùuràdibhiranvayavyatirekàbhyàü cakùurvij¤ànàdãnàmutpattivi÷eùaü j¤àtvà bàlàpçthagjanànàü pravçttyarthaü kàryahetvorbhedakàle yadi heturbhinnastadà kàryabhedo 'pi sutaràü syàdityuktavàn, na tu paramàrthada÷àyàm, paramàrthato 'siddhatvàttasya, yathà vicàritaü pràgeva / ekasmàd hetoranekaphalànàmutpattirayuktetyàdikaü yaduktam, teùàü sameùàü samàdhànamapi pçthakpçthasmàmiþ pårvameva kçtam /

[33] 'pratãtyasamutpannàtvàd" ityayaü yo hetuþ, sa anaikàntika iti ye kathitavantasteùàmapyuttaraü dattapårvameva /

[34] yadi vaståni paramàrthato na sasvabhàvàni, tadà naiva tàni saüvçtàvapi bhavituü ÷akyànãti yaduktam, tasyàpyutaraü pårvaü pradattameva / ' ekànekasvabhàvarahitatvàt' iti hetoryadasiddhàtvàdikamuktam, teùàü sarveùàmapi samàdhànaü pårvàcàryaiþ pårvaü samyaktayà kçtameva / tathàpi ye tàvat kecana dveùava÷àd dåùaõàni prayu¤jate, sà teùàü vipratãtirevetyabhidhàtuü ÷akyate /

[35] yadi te prasaïgaü sàdhayanti, tadà naiva hetorasiddhiþ, vastånàmekànekasvabhàvarahitatvahetoþ paraiþ svãkçtatvàt / tadabhivyaktadharmasvãkàràttasyàpi [hetoþ] tàvat sàmarthyataþ svãkaraõameva syàditi /

tatra yaistàvat kadàcid ã÷varàdayo nityaikatvasvabhàvena parikalpitàstaisteùu kramotpàdadharmayogo 'pi yataþ svãkriyate, atastatsàmarthyata ekatvasvabhàvarahitatàpi tairava÷yaü svãkçtà syàt / yato hyekasvabhàvatàyàmanutpàdàsthàto 'bhinnatvàt pårvakàlavat pa÷càtkàle 'pyutpàdakasvabhàvatà naiva yujyate / yadyutpàdaka eva svabhàvaþ syàttadà pårvàvasthàtaþ svabhàvasya bhinnalakùaõatvàdekatvahànireva syàditi /

te [ã÷varàdayaþ] tàvadanekatve 'pi naiva yujyante, yato hi tattvatàyàü samakàlikatvamaparasmiü÷ca svaparapratisandhànaü tàvannaiva yujyata iti pårvaü prasàdhitameva / ye tàvadàkà÷àdãnàü trayàõàmasaükçtànàmekasvabhàvatvaü phalapratisandhànàbhàvaü ca teùàü svãkurvanti, tairapi j¤ànasvabhàvasya kramodbhåtatvaü tàvat svãkriyate, atastatsàmarthyastairapyekasvabhàvarahitataiva svãkçtà syàt, yato hi pratyekaj¤ànàttajj¤eyasvabhàvastàvad bhinna eva syàt / yadi na syàttadàbhinnatvàt pårvavat tajj¤àne j¤eyasvabhàvo naivopapannaþ syàdata ekasvabhàvastàvannaiva yujyata iti / naiva te 'nekasvabhàvà ityapi pårvamevàsmàbhiþ prasàdhitam /

ye tàvannityaikasvabhàvàþ kàlapuruùapradhànabrahmàdaya÷ca vicitràyà asyà jagadvyavasthàyà hetutvena parikalpyante, te yadi satyàsatyàdivividhasvabhàvàü vastusàmagrãü krameõa yugapad và gçhõantãti svãkriyate tadà tatsàmarthyata ekatvarahita eva svabhàve te niyamena te niyamena svãkçtàþ syuþ, yato hi vividhasvabhàvasya jagato grahaõe ekasvabhàvà naiva yujyante / yadi te naiva ekatvena sidhyanti, tadànekatvamapi teùàü sutaràü naiva yujyate, saüghàtasvabhàvatvàt /

ye tàvat pudgalàmidhaü padàrthaü nityànityatvenànirvacanãyamiti parikalpayanti te 'uyenam ekànekasvabhàvarahitatvena sàkùàt svãkurvantyeva, phalata ekasvabhàvasya tàvannityatve 'nirvacanãyatà naiva yuktimatã / api ca, bhinnabhinnasvabhàvenànubhåyamànasya tàvat kùaõikatve 'nirvacanãyatà naiva yujyate / kàyaþ bhåmiparvatàdayo ye 'nityàþ sàvayavàþ pçthaksvabhàvàstàn ekadravyatnena parikalpayanti, te 'pi tadavayavadravyaü bhinnànekaviùayavyàpakamiti svãkurvantyata ekatvarahitataiva teùàü svãkçtà syàt yato hi yadi tasya pratyekasminnavayave nàsti bhinnasvabhàvastadà naiva tasmin vyapakatàpyupapadyata iti /

niraü÷eùu tàvadàvçtanàvçtatvàdiviruddhadharmayogo 'pi naivopapadyate / ye tàvad dehàdãnàü paramàõusa¤cayàtmakatvàt tàn paramàõån pçthak÷aþ parikalpayanti, te 'pi teùu saüyogasaüghàtàdãn svãkurvantyevetyatastaistatsàmarthyàtteùàmekatvarahitatàpi

svãkçtaiva syàditi / yato hi niraü÷asvabhàve [vastuni] yatraiva hi saüyogàdayo 'nubhåyante, tatra tàdç÷o nàstyeva ka÷cana pakùaþ [bhàgaþ], yasmin pakùeõa kenacit saha saüyogaþ sa¤cayo và na bhavanti, tàdç÷eùu [niraü÷eùu] vistareõa viùayavyàptirapi naiva yujyate / na càvayavinnàmekasvabhàvatvamapi na yujyate, avayavasaüghàtàtmakatvàtteùàm /

paramàõuùu càvayavidravyeùu cobhayeùu tàvadanekasvabhàvatvamapi na yujyate, yato hi sa¤citasvabhàvàtmakatvàtte yadà naivaikasvabhàvatve yujyante tadà tatparatantratayà vyavasthitatvena teùàmanekasvabhàvatvamapi naiva sidhyati / itthaü yadà kàryaü ca kàraõaü càpi dravyamekànesvabhàvarahitaü siddham, tadà tadàdhàrena kalpitanàü guõakarmasàmànyavi÷eùàõàü saüghàtasya càpi siddhiþ sutaràü naiva syàt, tatparatantratvàtteùàm /

evaü kàdàcitkatvasàmarthataþ samastaj¤eyànàmekànekasvabhàva÷ånyatvameva svãkarttavyamityanekadhà niveditam / j¤ànamapi tàvat kàmamekasvabhàvamityupakalpyatàü kintu tatsvaråpaü vividhasyabhàvagràhakamiti svãkçtatvàt tatsàmarthyata ekasvabhàvarahitameva taditi svãkçtaü syàt / yato hi tajj¤ànaü tàvat sàkàramityava÷yaü svãkarttavyam, anyathà viùayàkàreõa yo nàkàritastasya j¤ànakàyasya viùayaġràhakaråpeõa vyavasthàpanaü nopapannaü syàt / yadi sàkàratvena svãkriyate tadà tasyaikasvabhàvarahitatvamapi spaùñatayà svãkçtameva syàt, vibhinnàtmakatvàjj¤ànakàyasya / vividhatàyà ekatàyà÷ca parasparaü sfuño virodhaþ / ataþ sarvàõyeva tàvajj¤ànàni vibhinnànàü vastånàü viùayitvena svãkriyante / ata eva svayåthyàþ 'sa¤citàlambanàþ pa÷cavij¤ànakàyàþ' iti svãkurvanti / ùaùñhaü tàvad vij¤ànaü cittacaitasikànapyàlambanãkarotãti /

citradar÷anakàle citràkàraü vij¤ànamupajàyamàanamanubhåyate, ataþ sarvaj¤ànàni citràkàratvena prasidhyanti / tatra vividhatàyàü [vicitratàyàü] svamatasthàpanàrtha tàvadanekaj¤ànotpattikalpanamapi nàsti samãcãnam, amårtatvàttàni tatra prakãrõaråpeõa naivopatiùñhanti, asthitatvàcca vicitratà naivopapadyate / guõakarmasamavetànàü dravyàdãnàü tàvajj¤ànena yugapadgrahaõasvãkàràd apare 'pi [siddhàntavàdinaþ] j¤ànaü citràkàratvenaiva svãkurvanti / ye hi dravyaparyàyàdivi÷eùaõaiþ sarvaü vastu tàvanmecakamaõivadityàmananti, teùvapi tadviùayimanaso viùayatve 'nekavastusvabhàvàþ svãkriyanta eva / ye tàvaccàturmahàbhautikàni vastånyupakalpayanti, te 'pi j¤ànamanelavastuviùayamevàbhyupagacchanti / ye ca viùayaü sattvarajastamoguõàtmakamabhyupayanti, te 'pi j¤ànaviùayamanekavastusvabhàvaü svãkurvanyeva, vastutrayàtmakatvasvãkàràd viùayàõàm /

ye 'pyatãtàdiviùayakaü manovij¤ànamàtramanàlambanamiti manvate, teùàmapi mate 'bhidhànàkàreõa yuktatvàttadekàkàramiti na yujyate, anekàkùarasvabhàvenàvabhàsitatvàt / svapnàdij¤ànànyapi nãlàdivibhinnàkàràn anubhavantãti tanyekasvabhàvànãti naiva yuktàni / ye khalu vij¤ànamàtrasvabhàvaü jagadityàmananti, te bàhyapadàrthànàmaviùayibhåtatvàttat svasaüvedanasvaråpaü paryantaü ca j¤ànamiti svãkurvanti, te 'pyanàdikàlãnabhràntavàsànàparipàkava÷àd råpàdivibhinnaviparãtàvabhàsànàü sarveùàü vij¤ànànàmutpattiü svãkurvantyato vij¤ànamekasvabhàvamiti naivàbhyupagacchanti / phalato dar÷aneùu kasminnapi vij¤ànaü naikasvabhàvamiti sidhyati / yadi tathà na sidhyati, tadà anekasvabhàvo 'pi na sidhyatãti bahu÷aþ pårvamàveditam /

ata eva svàtantryeõa sàdhako hetirapyayaü nàsiddha iti yathoktanayena vàdiprativàdyubhyeùu sarve dharma ekànekasvabhàvarahità eva siddhàþ / ye va vyavacchedamàtràtmakàsteùu sàdhyasàdhanànugato dharmeyeva avastubhåtaþ sidhyatãti pårvamanekadhà nirdiùñam / svaparobhayasiddhàntavàdibhirupakalpitadharmiõyapi sàdhyadharmasya yathoktà vyavacchedamàtratà dvayorapi siddhaiva /

puna÷ca, heturapyayaü kathaü sidhyati? yadyunupalabdhyeti cet? sàpyaparayànupalabdhyà sidhyatãtyanavasthàprasaïgaþ syàt / nàpi pratyakùeõànupalabdhisiddhirapi, pratyakùasyàviùayatvàdityapi kathanaü niràkçtameva, yato hi yathoktanayenaiva te hetuü sàdhayantãti /

ityevaü ye kecidindriyairagamyà àtmàdayaste tadvyàptakramikakàryayogàdidharmàõàü svãkçtyà ekànekasvabhàvarahitatvenaiva prasiddhàþ / yadi dharmyeva tàvadasiddhastadà tadràhityacintanamapyayuktam, tàdç÷ànàü vastånàü pratiùedhàya dharmiõaþ parãkùàyàþ sarvatrànivàryatvàt / atastaddharmà nopalabhyanta iti pårvameva nirdiùñam / anyathà [yadyevaü na syàt] tadà tanniùedhàya bhavatàmapi arthakriyàsàmarthyaviyogalakùaõo hetustàvat kathaü siddho bhaviùyatãti codanà kathaü na syàt / paraparikalpite dharmiõi tathàvidhakramikakàryàõàü svãkçtyaiva tadvyàptadharmàõàü niùpattestanmatamàtrà÷ritatvàd dharmiõastasya tàvat parikalpitatvameva / anumànena tathà j¤àne satyapi nàstyevànavasthàprasaïgaþ, svataþ pramàõatvàttasya / vyavahàreõàpi tàvat sàdhyavyàptasàdhanasya siddhatvàditi pårvameva samyaguktatvàt /

råpàdayastàvad dhàrmiõaþ, ye khalvaparokùàste 'pi pratyakùata ekasvabhàvarahità eva, vividheùvàkàreùu sarvadà pratibhàsanàdavi÷eùeõa pçthak÷a ekasvabhàvatvenànanubhåyamànatvàt / ekasvabhàvahitatvena siddhe satyanekasvabhàvaràhityamapi sutaràü pratyakùataþ siddhameva, ekaikasa¤citatvadanekasvabhàvasya / na khalu pratyakùàdipramàõàni vyavahàreõàsadbhåtànãti pårvamevoktam /

yatkhalu paramàrthato 'sat, tat saüvçtito 'pyasadeva, kriyatàpyaü÷enànanubhàvyatvàt, ÷a÷a÷çïgavat / yadi pratyakùamapi tathaivetyucyeta, evaü satyasambaddhatvàdanaikàntikatvamevàsya hetoriti pårvameva kçtottaram / àropitasyàtmano yaþ khalu svabhàvaþ, so 'pi tathaiva j¤eyaþ, kintu naiva sa paramàrthato 'san, marãcikàsu jalaj¤ànàdç÷atvàttasya /

àropasvabhàvàtmakatvàt sarvapratyakùàõàü kathaü hi tairekànekasvabhàvayuktatvaü j¤àtuü ÷akyata iti cintàyàü heturyamatra màyàkàràpratyakùànumànàbhyàmanaikàntika eva / yato hi màyàkàraj¤àne tàvad yo 'yaü gajàdyàkàràropastasmin svabhàve paramàrthato nabhinive÷o jàyate / tasmiüstathàbhinive÷àbhàvàt tat paramàrthatastadviviktaj¤ànotpattiheturbhavatãtyava÷yaü tadviùayitvena vyavasthàpyate / evaü prekùàvatàü pratyakùasya niràkçte 'pi bhàntikàraõe kadàcidanyàropàkàrasvabhàvavataþ [j¤ànasya] utpattirbhavatãti paramàrthatastatsvabhàve 'nabhinive÷ena hetunà niyatena tàvattadviviktaviùayitvena vyavasthàpyate / tathaivànumànaj¤ànamapi yaddhi sàmànye tàvad vastulakùaõe samàropàkàram, tadapi vastutathatàyà yathàvajj¤ànasvabhàvatvàt tadviùayakaü bhavatãti pramàõasadbhàvàdanaikàntika eva hetuþ / nàsti tadviùayãti kathanaü tàvannaiva yuktm, a÷ca÷çïgavad vastånàmabhyupagamàbhàvàt / tarhi kathamiti cet? màyàdisvabhàvavaditi, màyàdivat pratyakùatvàt / gçhãte 'pyekànekasvabhàvaràhitye 'nàptapuruùa÷àstra÷ravaõenotpannàropairanirdhàryàpareõa [prakàreõa] nirdhàrayatàmekànekasvabhàvaviyuktavamanupalabdhyà tàvat kathaü setsyati? vividhaprakàràdiliïgaiþ sarve yadyekasvabhàvarahitatvena sàdhyante tadà te 'nekatvasvabhàvarahità api sidhyanyeva, ekasa¤cayàtmakatvàdanekasya / ekastvaü vànekatvaü và sarveùvàkàreùu vyàptam, parasparaparihàrasthitalakùaõatvàttayoþ / vyavahàre ghañàdiviùayaparicchedena puruùà atulyasambaddhàn vyavahàrayogyànatyantaü paricchedayanti / tatastulyaviparyayàdisvabhàvavicchedena paricchedaþ / tathaiva / paricchinne 'pyanekavastuvyavahàrayogye 'nekadravyajàtisaüghàte tato 'tulyaviparyayaviccedenaiva paricchedaþ / paricchedo yadi naiva viccinnastadà sa nàstyeva, parasparaparihàrasthitalakùaõatvàttayoþ / ye tàvat parasparaparihàrasthitalakùaõàste sarvatra vyàpinaþ, ye hi
sarvatra vyàpinaste skandhàdyanyàpoóhàþ, mårtàmårtatvàdivi÷eùavaditi /

ekànekatve api tathaiva / vyàpakanivçttyà vyàpyanivçtterniyatatvànnàsti tàvad heturapi sadigdhavipakùavyàvçttikaþ, apareùàü skandhànàmabhàvàt / vyàpyasya vyàpakasya và vastunaþ svato 'siddhatvàdasiddha eva sa heturiti kecana / tathaiva dharmiõyeva kevale vyàpyasadbhàvasidhyarthaü vyàpakanivçtyà vyàpyanivçttirasiddhaivetyapare / eteùàü sarveùàü [àkùepàõàü] samàdhànaü tàvatpårvamevàsmàbhiþ kçtam /

evaü vyàpyavyàpakàdisarvavastånàü pårvaü saüvçttyà÷ritatvaü prasàdhya pa÷càd vyavasthà kçtetyapi pårvamàveditameva / atyantaü samãpavartini vyàpake niyataü vyàpyavi÷eùaj¤ànaü naiva bhavatãtyapi pårvameva nirdiùñam / ato vyavahàreõa ekànekasvabhàvamàtreõa sattvaü vyàptamiti / tathàpyanena pararmàrthasvabhàvo naiva ni÷ciyate / ekànekasvabhàvastàvad ghañàdayaþ saüvçtyàpyavabhàsanta eveti /

vyàpyavyàpakabhàvasiddhistu vi÷eùato vyavahàradharmiõamà÷rayate, vyàpakanivçttistu paramàrthamà÷rayate, ato vivàdàspadãbhåteùu sarvadharmiùu sàmànyena sàdhayitumiùyamàõatvàt kathamimau dvau [vyàpyavyàpakau] ekasmin dharmiõyà÷ritàviti cet? ekasmin dharmiõyà÷ritatve 'pi [mithaþ] sàpekùatvàd bhinnàveveti nàsti doùaþ / evameva vyàpyavyàpakabhàvasiddhistu vyàvahàrasatyamà÷rayate, vyàpakanivçttistàvat paramàrthasatyamevà÷rayate, ato viruddhaiva /

117
[36-37] yaþ khalu sàdhyaþ, sàdhako và tau prasajyapratiùedhasvabhàvau, na và tathàsvabhàvau? prathame tàvatpakùe tau naiva bodhyabodhakarupeõopapannau, niþsvabhàvatvàdasambaddhatvàdanupapannatvàcca / ye sarvàbhilàpavigatalakùaõàste na katha¤canàpi bodhyà bodhakà÷ca, a÷va÷çïgavat, yathoktàþ sarve sàdhyasàdhakàdayo 'bhilàparahitalakùaõàtmakàþ /

[38-39] ye parasparamasambaddhàste 'pi naiva bodhyabodhakasvabhàvàþ, himavadvindhyaparvatavat, sàdhyasàdhakà api parasparamasambaddhàþ /

[40] abhinnasvabhàvà api kecana na bodhyabodhakabhàvàpannàþ, vçkùa÷àkhàvat / sàdhyasàdhakà apyabhinnàþ / yadi prasajyapratiùedhasvabhàvapakùapàtinastadà ekànekasvabhàvarahitàstàvad vastusvabhàvabhåtàrthakriyàyogyatvasvãkàràdapi na svãkriyanta ityapyayuktãyuktam, vikalpasyàsya paraparikalpite÷varàdiniùedhe 'pi sarvatra samànatvàt / ato 'va÷yaü vyàpakadharmanivçttyaiva ã÷varàdãnàü niràkaraõaü karttavyam, atyantaparokùeùu pratyakùeõa niùeddhu÷akyatvàt / atastasmin kathaü na sarva vivàdà àpateyuriti /

na tadekaü na cànekaü viùayaþ paramàõu÷aþ /

tathà

bhàvà yatra vicàryante na te santi savabhàvataþ /
kathamiti na teùvekànekatvaü hi svabhàvataþ //

ityàdibhãrbàhyàrthaparikalpanà tàvanniùedhyate / tatràpi kathaü na vivàdàþ syuriti / yadi niþsvabhàvatà tatra naiva bodhyata iti cettadà a÷va÷çïgasyàpi bodhàbhàvaþ kathaü nollikhyate / bhavatàmabhilàpalakùaõarahitàþ sarva bhàvà na manàgapi bodhyanta ityàdiprayogeùu vidyata eva sàdhyasàdhakayorniùedhasvabhàvaþ, ataþ kãdç÷astàvadayaü bodhakabhàvaþ / ataþ prayogo 'yamàtmano hànikara evollikhitaþ ÷astra÷ikùaõadoùàbhyupagamavat / ato nàsti prayogakau÷alamapi sarvesàü vastunàü ni÷cetavyaprasaïgàlliïgasyaiva vastuno bodho na kenàpi svãkriyate, kasyàpi liïgabodhasya kuisminnapyava÷yameva sambhavàt / ato niyatameva liïgaü pratyakùeõa bodhyate, sàdhyàkàrasya niyamenotpàdakatvàt /

liïgaü tàvat kalpanayà bodhakatvena vyavasthitamiti yuktam / ato niþ svabhàvatve 'pi niayatatadàkàrasya sàdhyakàrani÷cayotpattau hetutvàd bodhakatvena kalpanàyàü nàsti ka÷cana doùaþ / kevalasya vastubhåtaliïgasyaiva sarvatra nollekho bhavati, àkà÷aniùedhakasya liïgasya nitaràü kalpitatvàdeveti pårvaü nirdiùñam / asambaddhatvàditi yadabhihitam, tatràpi yadi vastubhåtaþ sambandha evaiko hetutvena kathayitumiùyate, tadàpi sa heturnàstyanaikàntikaþ, vastubhåte 'pi [hetau] kutracittathàvidhasya sambandhasyàsiddhatavàt / sa [sambandhaþ] tàvad dvayà÷ritatvena paraspara÷liùñasvabhàvatvena copakalpyate / dvayorniùpannayoþ [vastunoþ] svabhàvaþ ÷liùña iti nopapadyate, svasvabhàve vyavasthitatvàttayoþ / ÷liùñatve satyekatvameva syàt / tacca viruddhameva / ekatve sati naiva dvayà÷ritvaü tàvad yuktam /

yadi sa sambandhibhyo 'rthàntara iti tadà svasvabhàvavyavasthitatvàt kathaü nàma sambaddhasvabhàvaþ syàt / yadi nàstyarthàntara iti tadà kevalaü sambandhinàveva syàtàm / ataþ sambandhastàvat kalpanàmàtràtmaka eva, na tu vastvàtmaka iti / yàni hi sambandhodbhåtàni lakùaõàni tànyapi kalpanàtmakànyeva, kàryakàraõeyoryugapatsambhavà bhàvàt / ye tàvadasannihitàsteùu na sambhavati sambandhaþ /

api ca, yadà kàryasvabhàvaþ pariniùpannaþ tadà apekùàvirahànnaiva tasya kåtracinnirbharatvam / ato nàsti tasya kenàpi saha sambandhaþ / apariniùpanne 'pi tasmin kàraõena saha sambandhakàle vidåre sthitatvàdasambaddhameva tat syàditi / ataþ kalpanayaiva bhavanto vastuprayogamanutiùñhantãti /

kàryànapekùitatve 'pi svahetorhi prasiddhitaþ /
tadanyàpekùayà siddherabhàvàt kalpanà punaþ /
hetuü badhnàti kàryeõa kàryaü na, tacca kãdç÷am //

tadàtmakalakùaõasambandho 'pi naiva samãcãnaþ, dvayà÷ritatvàttasya / tadàtmakatve dvaitaü naivopapadyate / dvayàbhàve kaþ kena sambadhyeta sambandhã / ataþ kalpanàracitamårtitvàt sarveùàü sambandhànàm, abhàve caivànupahatapravçtterhetorasiddhireva syàt / asambaddhatve sati abhedàbhàvàt kathaü tàdç÷ã yaktiþ, prayujyate / abhede sati tadàtmaka eva sambandha iti nirde÷aþ syàt /

vastumàtra eva tàdàtmyasambandhaþ, na tvanyatreti cet? ayuktametad, abhinnaparyàyatvàttàdàtmyasya / sa tu niþsvabhàvasyàpi nairàtmyasadç÷atvàdaviruddha eva / yadyevaü na syàttadà 'abhinnatvàd' ityapi vaktuü na paryeta / tatra 'abhinnatvad' ityayaü heturyadi paramàrthàdhikàreõocyeta tadà anekàntika eva, yato hi kçtakatvànityatve yadyapi paramàrthato naiva bhinne tathàpi bodhyabodhakavastuùu tàvat te dç÷yete /

yadi vyavahàre 'pi tayornàsti bhinnatvamityucyeta tadà asiddhameva, nivçttivi÷eùopakalpitàyà bhinnatàyàstatra sadbhàvàt / evameva ÷abdàdidharmiõi yadà akçtakatvàdito nivçttirni÷cãyate tadà nityàdito 'pi nirvçtterni÷cayanàt paramàrthato bhinnatàyà abhàve 'pi nivçttivi÷eùàpekùayà kçtakatvànityatvàdãnàü bhinnavyavasthàyà upakalpanàd bodhyabodhakavastuvyavasthà tàvat kriyata eva / itthaü yadà vaståni sàmarthyataþ pratimbivad ekànekasvabhàvavinivçttàni bhavanti tadà paramàrthasvabhàvato 'pi teùàü nivçttirniyataiva / ato nivçttivi÷esàpekùayà kçtakatvaü bhinnaü vyavasthàpyate, ata eva ca tatra bodhyabodhakabhàvo 'pi sambhavatyeva / puna÷ca, yathà nityaü tàvd vastu arthakriyàsàmarthyavirahàd vastusvabhàvena rahitaü sàdhyate, tathaiva anyatràpi tatsadç÷atvànna virudhyate /

[41] yadapi atadvyàvçttivi÷eùeõànayoþ kçtakatvaü tad vastu syàt nãlapãtàdivattasvabhàvatvàditi kathanaü tàvadasambaddhameva, kçtakatvànityatvàbhyàmaniyatatvàt / kçtakatvànityatvayorbhedo vyàvçttyocyate, kintvetàvatà na tad vastu / yathà nityavastuniùedhàya arthakriyàsàmàrthyarahitatvaü niþsvabhàvatvaü ca vyàvçttikçtavi÷eùe satyapi naiva vastu, tathaivànyadapi tatsadç÷amiti j¤eyam, ato gauõamevedam / yatkhalu nãlàtmakaü pãtàtmakamiti nidar÷anaü tadapi paramàrthe tàvad vastunyasiddhatvàdayuktam / ye 'smin asatpakùatvena doùamàropayanti, tadapi naiva yuktiyuktam / yato hi nayo 'yamasanniti kathanamàtreõa tàvat paramàrthe vastuni na kimapi siddhaü bhàvati, amårtàdi÷abdaprayoge 'pi kalpyamànamàkà÷aü tàvadasattvànnaiva yuktam /

tatra buddhau pratibhàsamàno yo hi pårvodito dharmã, so 'pi asatà tàvannayena [asatpakùeõa] tathoktaþ, kintu paramàrthe vastuni sa naiva yuktaråpaþ / vastusaditi vyavaharatàü kathanamidaü siddhasàdhanamiti syàt, ekànekasvabhàvarahitaü khalu paramàrthaü vastu naiva ki¤cit, tasya kalpanàviùayatvenàpi bahirbhåtvàditi / sarve khalu padàrthàþ ekànekasvabhàvàbhyàü vyàptà iti tu pårvameva prasàdhitam / màyàdibhiravyatiriktàþ paramàrthato niþsvabhàvà hi bhàvàste yadi 'vastu' nàmnà vyavahriyeran, tadà nàsti ka÷canàpi doùaþ, bhavatkalpitapakùahànyà tàvattasya dåùitatvàt / ato nàsti heturanaikàntikaþ / nàsti viruddhakhyo 'pi [doùaþ], pratibimbàdisapakùeùu sattvàt / ekànekasvabhàvàni pratibimbàdivaståni naiva paramàrthato yukàni, j¤ànaj¤eyàdisvabhàvena paramàrthato 'siddhatvàditi pårvamevoktam / [42] evaü yathà ekànekasvabhàvalakùaõo hetustàvannairàtmyaü sàdhayati tadvadabhàvadharmini dharmivyàvçttisàdhakatvàd viruddho 'yaü heturiti yaduktaü tattu atyantaü pramàõànabhij¤atàmàtrameva / yadà vastusvabhàvo dharmã sàdhayitumiùyate, tadà tadvyàvçttisàdhakatvena sa heturviruddha ityucyate, kintu yadà sa [dharmã] niþsvabhàvatvena sàdhyate tadà siddhe 'pi vàdino mate kathaü tàvad viruddho heturbhaviùyati / niþsvabhàvatàyàü hi sàdhayitumiùñàyàü vastusvabhàvo dharmã naiva sambhavati, ananuråpatvàditi pårvamevoditam / ataþ sàdhyasàdhanàbhyàü yathokto dharmã avastubhåta eva sammat ityasmàt kàraõàt tena hetunà tàvad vyàvçttireva sàdhayate / vastusvabhàvasiddhau tu tadviparãtasyaiva siddhiþ syàt /

yathàyaü heturnairàtmyaü sàdhayati tathaiva abhàvadharmyapãti keùà¤cit kathanamasambaddhameva / yato hi yena kàraõena tàvannairàtmyasya abhàvasya ca dvayordharmayorviruddhahetubhyàü siddhirucyate, tau vyàvçttyàpi naiva bhinnau, paryàyasvabhàvatvàttayoþ / phalato niràtmakamidaü nairàtmyàditi kathanamiva syàt / evaüvidhaü tavadabhidhànakau÷alaü kasya syàt?[na kasyàpãtyarthaþ] / ataþ sarve niþsvabhàvàþ sidhyanti / heturapi bhagavatauvoktaþ, tathà hi -

yathà hi darpaõe råpamekatvànyatvavarjitam /
dç÷ayate na ca tannàsti tathà cotpàdalakùaõam //

phalato niþsvabhàvatàsàdhanàrthaü na ko 'pi heturiti yatkathanam, tasyàpyuttaraü dattapårvameva /

[43-44] yadi vij¤ànamapi itaradharmàõàmiva niþsvabhàvameva syàttadà mithyàtvàd yogibhiranyadharmàõàmiva tasyàpi parityàgaþ kariùyata eva / yadyevaü kariùyate tadà na ko 'pi yogino bhaviùyanti, na ca teùàü tattvaj¤ànaü bhavaiùyati, nàpi bhagavatàü buddhànàmapratiùñhitanirvàõaü naiva ca teùàü tattvaj¤ànaü bhaviùyati / anena khalu hetunà sarvàsàü vyavasthànàü vilopa eva syàditi yatkathanaü tadapi naiva yuktam, yato hi prasaïgastàvadayaü yadi satyàbhinive÷aparityàgàrthamucyate tadà saharùamucyatàm, kintu tathàbhyupagamya naiva prasaïgaþ prayuktaþ, tallakùaõasyaivanabhyupagamàt / yadi sarvavidhaprasaïgaparityàgàrthaü tàvaducyate, tadà heturayamanaikàntikaþ sàdhyaviparãtabàdhakapramàõàbhàvàt / yanmithyà tat sarvathà parityàjyamityetasya naiva kimapi kàraõamupalabhàmahe, mithyàtve 'pi prayojanava÷ànyamàyàkàra iva màyàdar÷anavat / ye hi mithyà svaparàrthaü naivopayujyante, te yogibhiþ parityàjyà iti kathanaü tu yujyate, parantu ye tavat sàkùàt paramparayà và svaparaprayojanaprasàdhakàþ, kçpàlånàü parahitakaraõopàyabhåtàsteùàü kathaü sarvadà parityàgaþ kartum ÷akyate /

ato ye kùetrapari÷uddhinirmàõakàyàdayaste paràrthamatyantamàva÷yakàþ, te sarve viparãtaparihàradvàrà parityàjyà api yàvatsaüsàramaparityàjyà eva / te yadyapi màyàkàra iva sarvàn mithyàbhåtàn jànanti, tathàpi parahitopàyabhåtàn tàn na parityajanti / nàsti teùu viparyabhåtà àsaktirapi, samyagråpeõa teùàü yathàbhåtaparij¤ànàt / yathoktam àryadharmasaïgãtau þ

màyàkàro yathà ka÷cinnirmitaü mokùamudyataþ /
na càsya nirmite saïgo j¤àtapårvo yato 'sya saþ //
tribhavaü nirmitaprakhyaü j¤àtvà sambodhipàragaþ /
saünahyate jagaddhetorj¤àtapårvaü jagat tathà //

bhàvo 'pi tàvanna gràhyo na càbhàvo 'pi parityàjyaþ, yato hi ÷ràvakà api, ye vastusaüj¤inaste 'pio àdimaü satyadvayaü vivarjayanti, tçtãyaü càryasatyamabhàvabhåtamapi parigçhõanti / kçpàparàdhãnacetaso yogino 'pi parahitàrthaü vividharåpeõa gajàdimithyànirmàõàdikaü sàdhayanti /

tatra mahàkaruõàparàdhãnatayà ye pareùàm a÷eùahitasukhopàya÷àlinaþ praj¤àlokena vidhvastasakalakle÷àndhakàràþ parahitàbhilàùiõo matimantaste prahãõeùvapi sakalaviparyàseùu pårvapraõidhànava÷atayà yàvat sattvakarmakle÷àstàvadàkà÷aparyantaü sthàtumevàbhilaùante / itthaü sameùàü vastånàü paramàrthato niþsvabhàvatve 'pi hetupratyayasàmagrãpàratantryena màyàvat sambhavantyeva / hetumantaste na bhavanti vastusantaþ, anvayàsiddhatvànmàyàdinà bhrantatvàcca / mithyàbhåtà hi ye svànuråpahetumantastàvannaiva bhavanti, te vyavahàre 'pyasanta eveti pårvamevàveditam / ato yathà màyàdayaþ svahetusàkalyaparatantratayà pràdurbhavanti, tathaiva yaginàü j¤ànàdayo 'pyavicàraramaõãyà eva /

tatra yogij¤ànàdimàyàhetustàvad yathàvat puõyaj¤ànasambhàrànukåla eva / saükùepato bhagavatàm apratisñhitanirvàõahetustu karunà praj¤à ca / kçpayà hi tannirvàõàvabodhe 'pi te naiva tasya sàkùàtkàraü kurvanti / praj¤ayà tàvat sarvasaükle÷ahetoþ sammohasyànavakà÷àt saüsàradoùagandhenàpyaliptàþ santo naiva saüsàre patanti / ataste naivànayordvayoþ [saüsaranirvàõayoþ] tiùñhanti / ataþ praj¤opàyayugnaddhacaryà tàvadapratiùñhitanirvàõahetuþ / ata eva ca sà bodhasattvànàü màrga ucyate / tayà virahitàþ sattvàstu ÷ràvakàdibhåmisu patanti / yathoktam..........

"api ca, ÷àriputra, ÷ånyatànimittaü ca bodhisattvànàü màrgaþ / ye tàvat praj¤àpàramitayà virahitàþ, upàyakau÷alyena càparigçhãtàste yadi bhåtakoñiü sàkùàtkurvanti, tadà nånaü ÷ràvakàþ pratyekabuddhà eva bhavanti /"

prabhàsvaràdij¤ànena loko yathàvat samanupa÷yati / tadyathà - acintyasàmarthyavattvàd yogino yathà vastånyavabhàsante tathà karatalàmalakavat saüvçtiparamàrthàkàràbhyàü sarvàkàraü

pratyakùatayà avabudhyanti / ata eva bhagavàn sarvàkàraj¤ànatvena vyavasthàpayàmàsa / sarvaprapa¤carahitaü niruttaraü lokottarama÷esadharmaniràbhàsaü j¤ànaü bhåtàrthabhàvanàprakarùaparyantajaü tattvàvabodhakaü bhavati, [tathàpi] vyavahàre sarvaü nirmàõavat sadeva bhavati / ato yathà sarvàkàraj¤ànàdau vastuvyavasthà kçtà, sà na praõa÷yati, paramàrthe 'bhàvàt / ata eva bhagavatyàmuttam - 'yadi bhagavan, sarve dharmà nirmàõaniva bhavanti tadà bhagavati nirvàõe ca kimantaram? bhagavàn àha - na kimapãti / katham? bhagavataþ sarvàõi karmàõi nirmàõavad bhavanti / parinirvçte 'pi bhàvati tathàgato nirmaõaü karoti / nirmaõasya tàvannodbhavo nàpi parinirvàõaü kimapi bhavati / itthaü bodhisattvaiþ sarvadharmeùu nirmàõamivàdhimuktiü vidhàya praj¤àpàramitàyàmàcaritavyam / "ityetat pratipàditam /

[45] ye hi råpàdayo bhinnade÷akàlàvasthàsu spaùñaü pratyakùeõàvabhàsante te ni÷cayena svabhàvena yuktà ityataþ pratij¤à tàvat pratyakùeõa bàdhiteti yat pårvamuktam, tanna sarvathà samãcãnamiti cenna, yato hi bhinnade÷akàlàvasthàsvavabhàsitatvamàtreõa pratyakùàvabhàso naiva yuktaþ, svapnàdyavasthàsvapi tathàvabhàsitatvàt / vastånaü khalu paramàrthasvabhàvatayà sàdhayitumiùyante, kintu naiva svabhàvaþ paramàrthatayà siddha iti pårvamàveditam /

api ca, yadi bhràntapratyakùe 'vabhàsitatvat pratyakùe 'vabhàsitatvamabhyuopagamyate tadà naiva tena bàdhà yujyate, timiràdyupahatalocaneùu vidyamàne 'pi dvicandre na tena ekacandràdibàdhà yuktimatã / yadyabhràntapratyakùe 'vabhàsitatvena tthà [bàdhà] abhyupeyate tadà tannaiva sidhyati, arvàgdar÷inàü pratyakùasya tattvàrthe 'bhràntatvàbhàvàt /

na cakùuþ pramàõaü na ÷rotra ghràõaü na jihõa pramàõaü na kàyacittam /
pramàõa yadyeta bhaveyurindriyà kasyàryamàrgeõa bhaveta kàryam //
yasmàdime indriya apramàõà jaóàþ svabhàvena avyàkçtà÷ca /
tasmàd ya nirvàõapathaiva arthikaþ sa àryamàrgeõa karotu karyam //

atastathàgatasyaiva kavalaü pratyakùaü paramàrthe 'bhràntam / te naiva kimapi vastu sattvenàlambante / yathoktam -

"subhåte, mohapuruùàstàvannetrarahità andhà eva / te råpavedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànata àrabhya sarvàkàraj¤ànaparyantaü tathàgatacakùuùà anupalabdheùu sarvadharmeùu sattvenàbhinivi÷ante ".......iti vastaraþ /

pratij¤àyà anumànenàbhàsa iti yaduktaü tadapi naiva yujyate, yato hi nànumànena kimapi vastu svabhàvataþ sidhyati, pramàõabàdhitatvàttasyetyuktapårvam /

[46] dhåmàdihetubhiryo hi agnyàdãnàü loke ni÷cayaþ, so 'pi tàvadagnirnaiva sadviùayaþ, svapne 'pi tathàvidhasya ni÷cayasya sambhavàditi / dhåmàgnyoþ sattvaniùedhastàvat kçtapårva eva / ato nàsti kimapi / sàüvçtikaü hi vastu màyàvad hetupratyayasàpekùam / ato nàsti tena saha kàdàcitkatvavirodhaþ / ye tàvadahetukotpàdamabhyupagacchanti, teùàmeva kàdàcitkatvavirodhaþ, na tu sahetukotpàdamabhyupagacchatàm / kàdàcitkatvamapi tàvadasiddhameva, paramàrthato 'nutpàdàt /

[47-51] yacca tràyastriü÷anagaràdikamuktam, tadapyaviruddhameva, vyavahàre sattvàt / vastånàü kårmaromàdivadabhàvasvabhàvatvaü yadi naiva pratij¤àyate, tadà kathamiti cet? màyàsvapnàdivaditi bråmaþ / tathàgatenàpyuktam -

mahàmate, sarve dharmà niþsvabhàvà ityapi bodhisattvairnaiva pratij¤à kàryà / tadà kimiti cet? àbhàsaniràbhàsalakùanatvàd bodhisattvaiþ sarve dharmà màyàsvapnàdivannirdeùñavyàþ /

vyavahàre tàvad [vastånam] àbhàsalakùaõam, paramàrthe tu niràbhàsalakùaõamiti såtreàrtho 'bhivyajyate / tadapi -

sarvaü vidyati saüvçtyà paramàrthe na vidyate /
dharmàõàü niþsvabhàvatvaü paramàrthe 'pi dç÷yate //

ataþ 'sarve dharmà vyavaharamàtrà÷ritàþ', ityasmin bhagavannirde÷e nàsti ka÷cana virodhaþ / bhagavatyàmapyuktam -

'bodhisattvà mahàsatvàstàvallokkalpanayà anuttarasamyaksaübodhau abhisambhotsyante / paramàrthatastu bodhyarthamanuùñhãyamànàni råpaü vedanà saüj¤à, saüskàràþ vij¤ànàni kànyapi na santyeva / evameva aùñàda÷a dhàtavaþ, ùañ spar÷àþ, ùaó vedanàþ, ùaó dhàtavaþ dvàda÷a pratãtyasamutpàdàïgàni, pàramità, ÷ånyatà, smçtyupasthànàni, samyak prahàõàni çddhipàdàþ, indriyàõi, balàni, bodhyaïgàni, àryàùñàïgikamàrgàþ, satyàni, dhyànàni, aparimàõàni, aråpàõi, vimuktidvàràõi, anupårvasamàpattayaþ, abhij¤àþ, samàdhayaþ, dhàraõãdvàràõi, tathàgatabalàni, pratisaüvidaþ, mahàkçpà, àveõikabuddhadharmàþ, catvàpi phalàni, màrgaj¤ànàni, anuttarasamyaksaübodhirapi naiva svabhàvataþ sattvena sidhyanti / sarveùàmeteùàü dharmàõàü lokavyavahàrà÷rayena kalpitatvàt, na tveteùàü paramàrthataþ sattvam' - iti nirde÷aþ /

råpata àrabhya sarvàkàraj¤ànaparyantaü ye tàvad dharmàsteùàü na staþ saüyogaviyogàvapi / yato hi råpaü adar÷nam apratigham alakùaõameva asattvàt / sattvànàü grahaõàrthaü te kevalaü tathàgatena lokavyavahàràrthaü kathitàþ, na tu paramàrthataþ / lokasaüvçtau ye pinaþ pràptirabhisamayaþ pa¤cagatibhedàste 'pi pårvata eva paramàrthato na santi / paramàrthe tu karmàpi nàsti karmaphalamapi, saükle÷o nàsti, nàsti vyavadànamapi / na sta utpàdanirodhàvapãtyuktam / paramàrthatastàvad bhagavàn sarvatra saükle÷avyavadànayorniùedhaü kçtavàn, tathàpi vyavahàre tàn aïgãkçtavàn / teùàü tàvadaniùedhena svãkaraõe 'pi nàsti[ka÷cana] doùaþ / anyatra bhagavàn spapne sarpaü dçùñvà mårcchà tadabhàve saükle÷aü vyavadànaü ca mithyaiveti kathitavàn /

[52] nàsti caturyasatyàpavàdadoùo 'pi, yato hi mahàyànàndanyatra bhagavàn teùàü [àryasatyànàü] upade÷aü kçtavàn / brahmapripçcchàsåtre tàvaduktam -

"yaduta duþkhaü samudayo nirodho màrgadho màrga÷ceti naiva santyàryàõàü satyàni, kintu brahmàn, yadaniùpannaü duþkham, tadevàryàõàü satyam / yo dyanutpannaþ, sa evàryàõàü samudayaþ / ya÷cànirodho 'nutpanna÷ca sa evàryàõàü satyam / sarvadharmàõàmadvayasamatàyàü yà khalu màrgabhàvanà, saivàryàõàü satyamiti / ato nàsti paramàrthato duþkhasatyam / tattu ÷ràvakànadhikçtya saüsàrodvignamànasànàü kçte pudgalanairàtmyaprave÷àryaü tàvadanityàdisvabhàvatvena kevalaü nirdiùñam, na tu nairàtmyadvayanirde÷àdhikàreõeti j¤àtavyam" /

[53] ya÷ca tàvajjanyajanakasvabhàvo janeùvàgopàlaü prasiddhastena prasiddhivirodhadoùo 'pãti yaduktaü tadapyasambaddhameva, paramàrthasvabhàvàdãnàü sàmànyajaneùvaprasiddhatvàt / yadi prasiddhastadà te naiva santi sàdhàraõajanàþ / svapnàdivanmithyàsvabhàvasyàpi prasiddhirnaiva susambhavà / prasiddhistàvat pratyakùàõumànàbhyàtiriktatvena naiva pramàõamiti / sà pramàõàntargaveti cet? tadà tadvirodhaparihàreõa tadbàdhàyà api parihàraþ kçta eva /

[54] yaccàva÷yaü parotpattyarthaü hetuprayogàbhilàùeõa tato 'va÷yamutpattyabhyupagamàt svavacanavirodha ityuktam, tadapyaviruddhameva, niyatotpattyarthaü hetuprayogànnaiva tataþ paramàrthato niyatotpattirabhyupagatà bhavati / tatkimiti cet? utpattimàtram, notpattivi÷eùaþ / paramàrthata utpattiniùedhenàtra vastånàü niþsvabhàvataiva paramàrthataþ sàdhayitumiùyate, na tåtpattimàtraniùedhaþ / ato yadyapi hetubhyo niyatatayà pàramàrthikã utpattirnaiva bhavati, tathàpi bimbàt pratibimbavat sàüvçtikã utpattistàvadaviruddhaiva / ato nàsti pratij¤àyàþ svavacanavirodhaþ /

[55] yacca bhagavatà - "cakùurvij¤ànasamaïgã nãlaü vijànàti no tu nãlam" - ityuktam, tadapi indriyaviùayavyavahàramabhyupetyaivaktamiti / anyatra tu - "na cakùuþ pramàõaü na ÷rotra ghràõam" ityàdinà ùaóindriyàõàü pramàõatvaü pratiùiddhameveti pårvameva nirdiùñam /

àryapraj¤àpàramitàdiùvapi rupàdiviùayàõàü pratiùedho vihita eva / lokasaüvçtau tu sarva [dharmàþ] saüvidyanta evetyevaüvidhaü bhagavàn svàbhiprayaü suspaùñaü prakañitavàn / upalambhavatàü tàvannàsti suvidhuddhà praj¤àpàramitetyapyuktavàn / upalambhànupalambhayorbodhisattvebhyo heyopàdeyatvamapi [krama÷aþ] nirdi÷yata eva / bhagavatyàmapyuktam - kiyatà bhagavan, upalambhaþ, kiyatà ca tàvadanupalambho bhavatãti? bhagavàn àha - yàvad dvayatà tàvadupalambhaþ, yadadvayaü tadevànupalambhaþ / apçcchàt - kiyatà bhagavan dvayatà? bhagavàn àha - yàvat såbhåte, nàma råpaü ÷rotraü ghràõam ityat àrabhya yàvad buddhatvam anuttarasamyaksaübodhiþ buddha iti tàvad dvatetyupadide÷a / puna÷ca, yàvad dvayasaüj¤à, naiva tàvadànulomikã kùàntirityapyuktavàn / àryadharmasaügãtau 'pi - sarvadharmà naivopalabhyante, teùàmadar÷anàdityuktam / ato vyàvahàrikacakùuràdãnàbhisandhàya draùñçtvato j¤àtçtvaparyantamàtmaprasiddhestaddçùñiniùedhàryaü pudgalanairàtmyaprave÷àbhipràyeõa cakùuràdãnàü nirde÷aþ kçtaþ / ata eva cànàbhàsina àkà÷etpalasya nãlatvàdivadime nãlàdiråpàõàü ye sàüvçtikà àbhàsàste 'pi na santyatyantàbhàvaråpàþ /

[56] 'yat ki¤cit samudayadharmakaü tat sarvaü nirodhadharmakam' ityamunànumànena samyaktayà kùaõikatvena sthitasya vastudharmiõaþ siddhirninirdaùñeti yaduktaü tadapyutpàdavinà÷adharmiõo j¤ànena nairàtmyaprave÷àrthaü ÷ràvakànadhikçtya pudgalanairàtmyamabhipretya coktam, na tu bodhisattvànàmadhikàreõa gambhãratattvàlàpamapekùya proktamiti / yato hi bhagavatà saüskàràõàmutpàdavinà÷asvabhàvasya samyaganudar÷anaü tadudde÷aü ca praj¤àpàramitàyàmiva nirmitasadç÷amityuktam / saüskàràsaüskàrakoñidvayayogastàvadanuttarasamyaksaübodherupàya ityupadiùñaþ / àryadharmasaügãtau hi tathàgatena bhayasthànasya parihàràrthaü vyavahàre cotpàdanirodhau tàvaduktau /

àrcàryeõàpyuktam -

utpàdavyayakarmaõàbhipràyàrthaþ pradar÷itaþ /

puna÷ca,

yathà mayà yathà svapno gandharvanagaraü yathà /
tathotpàdastathà sthànaü tathà bhaïga udàhatam //

api ca, àryasàgaranàgaràjaparipçcchàsåtre 'pi -

àdàvante hi ÷ånyatvaü jàtirbhaïgastathà sthitiþ /
sarve dharmàþ svabhàvena ÷ånyà nàsanna sat punaþ //

ityàdikamudàhatam /

yacca tàvat saüskàràõàü kùaõikatvam, tadapi naivopapannamiti nirdiùñam / àryasubàhuparipçcchàsåtre coktam -

"yaduta trayàõàmatãtànàgatapratyutpannànàü kàlànàü parij¤ànaü jàyate / tatràtãtàþ saüskaràþ, ye tàvanniruddhàste bhåtakàla ityucyunte / ye hyanàgatà anutpanàste bhaviùyakàla iti / ye ca pratyutpanne pçthagutpannàste vartamànakàla ityubhidhãyante / vartamànakàlotpannàni skandhadhàtvàyatanàni na sthitàni nàpyasthitànãti parij¤àyante / kathamiti cet? loko 'yaü kùaõamàtramapi nàvatiùñhati / ye tàvat kùaõikàsteùàmutpado 'pyanyaþ, sthitirapyanyà, vyayo 'pyanyo bhavatã, teùàü kùaõikatvàt sthitàsthitatvàbhàvàcca /" ityàdikamabhihitam

ata÷ca kùaõikatà tàvat kalpanàsvabhàvàtmikaiva, tadàdimadhyàntànàü bhinnasvabhàatvàdityupadide÷a / tathaivàcàryeõàpyuktam -

yathànto 'sti kùaõasyaivamàdirmadhyaü ca kalpyatàm /
trayàtmakatvàt kùaõasyaivaü na lokasya kùaõaü sthitiþ //

[57] yacca bhagavatà "dhåmena j¤àyate vahniþ" ityadikamuktam, tadapi såtràntareùu sakalasàmagrãsamavadhànàt samutpadyamànànàmagnidhåmàdãnàü sàmànyena niùedhaparakameva / ato naiva tat paramàrthamadhikçtyoktamiti nirdiùñameva pårvam /

àryalaïkàvatàre 'pyuktam -

samavàyàd vinirmukto buddhayà bhàvo na gçhyate /
tasmàcchånyamanutpannaü niþsvabhàvaü vadàmyaham //

anyacca tatraiva -

ekatvaü và hyanekatvaü yathà bàrlairvikalpyate /
samavàyàt pçthaï nàsti na cànyasya pçthak sthitiþ //

àryaghanavyåhasåtre coktam -

na skandhà dhàtavo naiva sarve dharmà alakùaõàþ /
cintyamàno 'pi naivàsti paramàõustathà sthitaþ //

puna÷ca,

pçthivyabàdivaståni kalpitàni sukalpakaiþ /

api ca,

vicàre sati naivàsti paramàõo÷ca vastutà /

ityàdyaktam /

ataþ pçthivyàdãnàü kalpitasvabhàvatvàt tatsvabhàvasaügçhãtàstàvadagnidhåmàdayo 'pi kalpitasvabhàvà eva / ato 'gnidhåmàdãnàü kalpanàkalpitasvabhàvatvena nirde÷aþ saüvçtimatràtmaka eva, na tu paramàrthàtmakaþ /

[58] abhidharmàdau yaþ khalu hetupratyayàdãnàü nirde÷aþ, so 'pi saüvçtireva, na tu pàramàrthikaþ / paramàrthastu yadà na kasyacanotpàdastadàhetukatvaü tàvadanupapannameveti pårvameva nirdiùñam / yatàvat skandhàdãnàü nirde÷aþ, so 'pi vyavahàrasatyà÷rita evetyapi pårvameva nirdiùñam /

[59-60] àryadharmasaügãtau tavaduktam - bodhisattvena tathàgatàrhatsamyaksaübuddhànàü yo vyàvahàrikatvena nirde÷aþ kçtaþ, sa khalu da÷àdha boditavyaþ / kathaü da÷adhà? tadyathàskandhanirde÷aþ dhàtunirde÷aþ, àyatananirde÷aþ, sattvanirde÷aþ karmanirde÷aþ, jàtinirde÷aþ, jarànirde÷aþ, maraõanirde÷aþ pratisandhinirde÷astathaivaiteùàmupa÷amàrthaü nirvàõanirde÷a iti / sarva 'pãme vyavahàramàtratvena nirdiùñà iti tatroktam / svaparamatasthitaistattvàrthatvenopakalpitànàü skandhàdãnàü paramàrthato 'nutpannatvena sàdhanàt siddhasàdhanameva /

[61] yacca tadà vastveva svãkçtaü syàdityuktaü tatpårvaü kçtottarameva /

[62-64] kà nàma saüvçtiryadi sarvamevàsaditi yaduktaü tadapi naiva yuktisaüïgatam, parasparavirodhàt / saüvçtirhi nàsti ÷a÷a÷çïgavadabhàvasvabhàvà / tadà kathamiti cet? yacca samyaï niþsvabhàvaü vastu tasya tannivçttakàre yà samàropikà bhràntabuddhiþ, saiva saüvçtiriti / athavà yayà tattvamàvriyate [yayà và tattvabodhaþ] bàdhyate, sà saüvçtiriti / såtre 'pi tavadutam -

bhàvà vidyanti saüvçtyà paramàrthe na bhàvakàþ /
niþsvabhàveùu yà bhràntistatsatyaü saüvçtirbhavet //

tannirvçtatvàttadupadar÷itaü sarvaü khalu vastu saüvçtimàtramevetyuktam / sàpyanàdikalãnabhràntavàsanàparipàkajaråpaiva / tayà sarveùu sattveùu pàramarthikavastusvabhàva ivopadar÷yate, atastadbuddhayadhikàrena sarvaü hi mithyàvastu saüvçtisanmàtrameveti / tacca naiva paramàrthato vastusvabhàvam, yathàbhàsamanavasthitatvàt / naiva ca ÷a÷a÷çïgavat tadatyantàbhàvasvabhàvamapi, avicàrato ramaõãyatvenàvabhàsamànatvàt / yathoktà saüvçtistàvannaiva vastusvabhàvàpi, viparãtàkàropagràheõàbhàsitatvàt / tattvànyatvayostàvat parasparaparihàrasthitalakùaõatvàt tattvànyatvavirodha iti pårvameva nirdiùñam /

na ca te atyantamabhàvasvabhàve, avabhàsamànatvàt / ataþ sarvaü khalu vastu sadasatsvabhàvàtãtam / ato bhàvamabhàvaü và svabhàvamà÷rita yattàvaccodyaü tatsarvaü niràdhàrameva / vastunyeva tàvad vidhirvà pratiùedho và sambhavã / vidhipratiùedhàbhàve tvasadeva / ata ubhayaü khallasatsvabhàvaviruddham, naiva tadasadvastuni [sambhavati] /

kasyacidekasyàpi svabhàvasya tatràsiddheþ ubhayàsatsvabhàvatvena vyavasthàpyate / ato nàstyubhayàsatsvabhàve ka÷cana virodhaþ / apekùàvi÷eùeõa sàmarthyàsàmarthyadivirodho 'pi naiva sambhavã, asàmarthàdinàü paramàrthasatyà÷ritatvena sàmarthyàdãnàü ca saüvçtisatyà÷ritatvena vyavasthãyamànatvàt /

màyàpuruùàdivat sarvavastuùu bhràntàbhràntaj¤ànàbhyàü vyavasthàpanàt krma÷aþ satyadvayabhedo vyavasthàpyate / màyàpuruùàdau bhràntairyathà vyavasthãyate, tathà sarvavastuùu mithyàkàrena j¤ànena yadàropitaü tat saüvçtisatyamiti vyavahriyate / màyàpuruùàdau abhràntairyathà vyavasthãyate tathaiva sarvavastuùu yaþ svabhàvaþ samyakpramàõaiþ sampratipàdyate, sa paramàrthasatyam / ato màyàdivyavahàra ivàpekùàvi÷eùena satyadvaya÷rità ime sarvavyavahàrà aviruddhà evetyava÷yamabhyupetavyam /

yadyevaü nàsti tadà taimirikàdyàlambiteùu ke÷àdiùu vij¤ànavàdinàü ca dvayàbhàseùu kimivemàni codyàni na syuþ / itthaü yadãme ke÷àdayaþ paramàrthato 'santa eva tadà kathamiva te sadråpeõàvabhàsante, kathamiva ca de÷akàlàvasthànàü pçthaï ni÷cayaþ parigçhyate / utpàdànutpàdàdayaþ sadasatã ca parasparamekasmin naiva yujyate, yato hi tatra yathà ke÷àdiùu dvayàbhàseùu ca bhràntàbhràntaj¤ànàbhyàü vyavasthitasvabhàvasya saüvçtiparamàrthasatyamà÷ritya saüvçtau sattvaü paramàrthe càsattvaü vyavasthàpyate, yathà ca tatràpekùàvi÷eùastàvadaviruddha eva, tathaiva sarvavastånàü sàdç÷yena nedaü codyaü yujyata eva /

ye ca saüvçtàvutpàda ityabhidadhate, teùàmayamà÷ayaþ - yena hetunà yathoktabhràntanàü saüvçtasvabhàvànàü vastånàü naiva samyagutpàdo jàyate tathàpyutpattisàdç÷yamupadç÷yate, atasteùàü buddhimadhikçtya saüvçtàvutpàdo bhavatãtyabhidhãyate / ata eva bhagavatà càpyuktam - "bhàvà vidyanti saüvçtyà" iti /

paramàrthato 'nutpannatvàdikaü yaduktaü tasyàyamarthaþ samyak ÷ravaõacintanabhàvanotpannàni sarvaj¤ànànyaviparyastaviùayitvàtparamàni, teùàmarthaþ paramàrtha iti / pratyakùeõa va paramparayà và kçta bhedà api santi / tàbhyàü sarvàõi vaståni anutpannatvenaiva j¤àyante / itthaü paramàrthato 'nutpada iti samyagj¤ànena asiddhotpàda ityeva vakùyate / ata ubhe api na sto 'sambaddhàbhidhàne yadyevaü nàsti tadà bhavadbhirapi 'sarvàõi vaståni paramàrthato 'nutpannàni' ityàdãnàmarthaþ kathamupanãyate, kathaü và bhavatàü satyadvayà÷rito vyavahàraþ pravartate / yadi niyataü ÷abdàrthamatiricya mithyaiva pare dåùyante tadà spaùñamasambaddhàmevàbhidhànaü parilakùyate /

aparãkùyaiva avikalpamàtramityàdi yaduktaü tadapyasambaddameva, yato hi cintanotpannasya praj¤àtattvasyàviparãtatvena niyatacintanagatasamyakpramàõabalotpannaü tathaiva bhàvanàbalotpannamapi kalpitamevocyate, yato hi tattvàrthapratyakùastàvat samyagvicàrahetukastanniùyandabhåta÷ca bhavati /

yàni khalu tattvarthaparàïmukhani mithyàkàropagçhãtàni j¤ànàni, tàni sarvàõi tadviparãtatvàd akalpitànãtyucyante, tàni naiva nirvikalpàni, naiva va kalpanàmàtrarahitàni / atastatprasiddhasvabhàvatvàt sarvàõi mithyàkàrasvabhàvàni vaståni saüvçtirityabhidhãyante / phalato 'kalpitatve 'pi na tàvannirvikalpaj¤ànam, na cànumànaprasiddhàrthasya parihàraþ, naiva ca vastutattvasvãkàraþ / naivàtra tàvadasanniùedhàbhilàùo 'pi / itthaü dåùaõamidaü sarvabàlapçthagjanàn saükle÷ayituü ÷abdaprayogamàtrameva / ato naiva tad viduùàü santoùakaramiti /

[65] 'saüvçtirlokaprasiddhà' ityàdikaü yaduktaü tacca doùarahitameva, sarveùàü lokaprasidhàrthànàü saüvçtitvenàbhyupagamàt / nàpi sarve 'rthàþ sarvendriyagocaràþ, kenacit kasyacideva grahaõàt / ataþ karmaphalàdãnàü pçthak÷o niyatavyavasthà yà atyantaparokùà, sà sarvathà sarvaj¤aj¤ànasyaiva gocarà, na tu sàmànyaj¤ànaviùayà / kecana ÷àstraracayitàraþ prasiddhimatãtya kalpanàdisvabhàvatvenipakalpitaü vastu mithyàsaüvçtisaditi kathayanti, tattu prasiddhàvapyasaditi / yattu pratãtyasamutpadànukålatvena parikalpitaü tattu" nàstãha sattva àtmà và dharmàstvete sahetukàþ" ityataþ saüvçtisadevetyuktam / ato vastånamanekatve 'pi praõetçbhiryadyapyanekasvabhavatvena kalpitàni, tathàpi teùàü svabhàve naiva parasparavirodhaþ / [66] yacca 'màyàrthaþ saüvçtyarthaþ' ityuktaü tadapyasatyàrthe màyàrthasya svãkàràd doùahitameva, atyantàbhàvasvabhàvàbhàvàt / ato nàstyasmin pårvokto doùo 'pi / nàpi càtra saükle÷vyavadànàpavàdadoùo 'pi, tasya pårvaü niràkçtatvàt /

màyàrthasya mithyàj¤ànàrthasve j¤ànavastuni naiva prasaïgaþ, mithyàkàropagçhãtatvenàvabhàsanàt, satyàsatyayoþ parasparaviruddhatvàcca / mithyàsvaråpasyàpi satyatvenàvabhàse sati naiva j¤ànaü bhràntaü syàt, tasminnekasvabhàvo 'pi naiva yukturåpaþ, ekasminnekasvabhàvasya viruddhatvàt / asatyasvabhàvasya mithyàtvàd bhrànte sati naiva j¤ànaü syàt, tayoþ sarvàtmanà parasparaviruddhatvàt, ekasminnavayavàvayavibhàvasyàsambhavàcca / ato mithyàsvabhàvatvàjj¤ànasvaråpe 'ntarj¤eyavàdinàü mate mahàn vi÷eùo [bhedaþ] jàyate /

[67] saüvçtiþ ÷abdamàtràtmiketyàdi yaduktaü tadapi pårvapakùaråpeõa svamatopakalpitmeva / atastannaiva yujyate / sugatamateùvapi jagadidaü ÷abdamàtramevetyuktam / yathoktam såtre -

såtre såtre vikalpoktaü saüj¤ànàmàntareõa ca /
abhidhanavirnimuktabhidheyaü na lakùyate //

ye tàvadabhidhànaü vastubhåtam, abhidheyaü ca tadatiriktamiti kalpayanti, teùàmevaü kalpayatàü mataniùedhàryamevàbhidheyaü kalpanàyàü pratiùñhitamityupadar÷itaü saüj¤àmàtre pratiùñhitamityàdinà / saüj¤à tàvadatra kalpanàmàtràtmikaiva, tasyàmavabhàsyamànaü nàmaivàbhidhànam, arthastvabhidheyaþ /

ato 'bhidhànàdatiriktabhidheyaü nàstãtyuktam /

kalpanàj¤àne 'vabhàsyamànamabhidhànamatra nàma÷abdenàbhipretaü, na tu ÷rotravij¤ànavij¤eyaþ ÷abdaþ tasyàbhidhànatvàbhàvàt / etàvanmàtratve sati råpadãnàü sarve vividhàbhàsà na setsyanti, na ca skandhàdãnàü vyavasthàpi setsyati / såtre 'pi paramàrthasatyanirde÷asàmarthyena sarveùàü j¤ànaj¤eyàbhidhànàdãnàü saüvçtisatyatvena nirdiùñatvànnaiva te ÷abdamàtratvena nirdiùñà iti / àryasatyadvayanirde÷asåtre 'pyuktam -

"yaduta devaputra, paramàrthastàvat sarvavyavahàràtãtaþ, yato hi nirvi÷eùaþ anutpannaþ aniruddhaþ abhidhànàbhidheyaj¤ànaj¤eyàdirahitaþ sa iti /"

etatsàmarthyena j¤ànaj¤eyàbhidhànadayaþ sarve saüvçtisatyatvenopadar÷itàþ 'saüvçtisatyasya paramàrthasvabhàvanivçttatvàt / ata evàryàkùayamatinirde÷asåtre 'pyuktam -

"etadànukålyena lokavyavahàrastàvajj¤ànaj¤eyàtmakaþ akùara÷abdairnirdiùño 'bhidhànàtmaka eva saüvçtisatyamiti veditavyam, na tu abhidhànàbidheyamàtràtmakamiti" / anyathà yatra cittasya pravçttirapi nàsti, evaüvidhaþ paramàrthaþ saüvçtisatyanivçttasvabhàva iti nirde÷o 'pi kathamupapannaþ syàt / tatra paramàrthatvena nirdiùñànàmàrthànamavastubhåtànàü subhàùitàdivibhàgo 'pi naiva su÷aka iti codyaü tàvat siddhasàdhanameva / sarve dharmàstathàtàtvenaikarasà eva / tathàtàyàü nàsti ka÷canapi vibhàgaþ / ataþ subhàùitadurbhàùitatvena yadi tathatàsvabhàvo naiva vibhàgàrhastadà naivàyaü ka÷canàpi doùa iti /

ityevaü ye tàthàgatàgamàþ pratyakùaparokùatayà paramàrtathàbhidhàyakà dehavatàü ca hitasukhajanakàste subhàùitànãtyucyante, tadviparãtàni na subhàùitànãti teùàü bhedaþ sidhyati / bhavanmatànusàraü tavannàmnaþ parikalpitasvabhàvatayopàdànàt subhàùitàsubhàùitarupeõa kathaü vyavasthà kriyate? asmin bhavatàü yaduttaram, asmàkamapi tathaiveti gauõamevaitat / yattàvacchabdàrthetyàdikamuktam, tadapi naiva yujyate, ÷abdàrthayoþ saüvçtimàtratvàbhàvàt /

[68] ÷abdàrtho 'pyastãti nirdi÷yate, yato hi abhidheyàdisamastavaståni paramàrthato niþsvabhàvatvena màyàdivat parikalpitasvabhàvàni / yathà aneke puruùàþ puruùeti÷abdàrthasàmànyàkàrasvabhàvena vyavasthàpyante, tathaiva paramàrthato niþsvabhàvàni vaståni kathaü na vyavasthàpayituü ÷akyante? vi÷eùataþ kevalaü vastusvabhàva eva ÷abdàrthasàmànyasvaråpo bhavatãti yaduktaü tatra kimapi kàraõaü naiva pa÷yàmaþ / anàdãti yad vi÷eùaõaü nàsti vastubhåtaü tasyàpyasaditi sàmànyavyavahàro dç÷yate / sukhàdãni svasaüvedyàü - nittyàdikaü yaduktaü tadapi naiva yujyate, teùàü sarveùàü sukhàdãnàü saüvçtyantargatatvàditi pårvaü kçta eva nirde÷aþ / vaståni kevalamanidar÷anasvabhàvàni eva bhaviùyantãti yaduktaü tatràpi nàsti kàcana yuktiþ, ke÷oõóukadvicandràdimithyàsvabhàvànàmapyanirvacanãyasvabhàvena dç÷yamànatvàt / såtre 'pyabhidhànàbhidheyàdayaþ saüvçtikàþ, na tu satsvabhàvà nirdiùñà iti pårvamuktameva /
asya strotobhåtaü såtraü pårvaü nirdiùñameva /
ye kecana paramàrthaü yadyapi prasajyamàtramityabhidadhate, [kintu] sa tathà prasajyamàtro na bhavati / ani÷citameva tasya lakùaõam / yatàvat paramàrthe hyàropitasvabhàvaþ sa saüvçtireva sa [paramàrthastu] sarvaprapa¤càtãtaþ / såtre 'pyuktam - "ma¤ju÷rãþ, kiü tàvat paramàrthasatyam? ma¤ju÷rã - ràhadevaputra, yadi paramàrthataþ paramàrthasatyaü kàyavàkcittaniùedhamàtrasvabhàvaþ syàttadà sa paramàrthasatyamiti saükhyàü na gacchet, tadà sa saüvçtireva syàt / api ca, devaputra, paramàrthataþ paramarthasatyaü sarvavyavahàràtãtamiti" /

teùu vastuvàsanàyà api pårvaü kçtaniùedhàt kevalaü saüvçtyantargatàbyeva tànyoto 'nyataþ pårtirnaivàva÷yakã / yadi pramàõairabhàvo naiva màyàdibhirbhinnastathàpi paramàrthataþ svataþ saditi nàma kriyate tadà saharùaü kriyatàü svairamutsavo 'pyanubhåyatàm, kintu svamatànakålyena kçtàü vyavasthàü vaståni naivànuvidadhate / pratãtyasamutpannatà svasaüvedyatà ca naiva vaståno heturbhavati, màyàke÷oõóukàdãnàü bhràntatvàt kutràpi sambandhasyàsiddhatvàcca / yadyapratãtyasamutpannatve vaståni naiva dç÷yate tadà tadadar÷anamanyatràpi tathaiva syàditi kathanasambaddhameva, satyapi vyàpake vçkùe ÷iü÷àpàsattvasyànanirvàryatvàt / ataþ sukhàdãni tàvadaviparãttatvenàsiddhatvànnaiva nirvivàdabhåtàni /

[69] kùaõamàtràtiriktatvenàsthitatvàdityàdikaü yaduktaü tadapi nàstyasvãkàryam, svabhàvato 'nityatvasyànupapannatvàt / vastånàü yadi samyaktvaü tadà sthitatvàsthitatvatoþ parasparavirodho 'pyanupapanna eveti pårvaü kçtanirde÷àditi / ata÷calasvabhàvatvàd vaståni tàvanniþsvabhàvatvena pradar÷yante, ata eva ca tàni saüvçtisvabhàvànyucyante /

yadi calasvabhàvàrthaþ saüvçtyarthastadà nàstyaniùñàpattiþ / tàni sarvàõi calasvabhàvàni vaståni màyàdivat prakçtyà niþsvabhàvalakùaõarahitàni, paramàrthasvabhàvàni ceti / so 'pi [svabhàva] tathàgataþ syànnavà syàt sarvadà sthitatvànnityaþ, ato nàsti siddhasàdhanam /

[70] yadapi asatyàrthetyàdikamuktaü tadapi satya÷abdasyàrthànabhij¤atayaivoktam, bhràntabuddhitvàt saüvçteriti pårvaü nirde÷àt / mithyàkàratayopagçhãtatvena sa asatya ityuktaþ / samyaktayà asatye 'pi tasmin,satya iva prasiddhatvàt taccintanàdhikareõa satyeti nàmnà vyavahriyate / yadà sarvàõi j¤ànaj¤eyàdãni saüvçtiricyucyante, tadàpi lokaprassiddhayaiva satyànãtyabhidhãyante, na tu samyagj¤ànàdhikàreõa, ÷abdamàtrasya apekùàvi÷eùava÷ena prayuktatvàt satyàsatyayoþ parasparavirodhàbhàvàt /

viparãtàkàreõàvabhàsitastvàt saüvçtistàvad vastutvena naivàbhyupeyate, anyatvàbhàvàditi pårvamevàveditam / tayà vyavasthitaü jagat tadadhikàreõa yataþ satyamityucyate, ataþ saüvçtirava÷yaü vastutayà svãkartavyeti yaduktaü tasyàpyayuktatvàt pratij¤à naiva hàpayituü ÷akyà /

[71] saüvçtiþ pramàõam apramàõaü và? yadi pramàõaü tadà kathaü sà saüvçtiþ? yadyapramàõaü tadà kathaü tayà nairàtmyaü sàdhayituü ÷akyam? - iti yaduktaü tadapi naiva yuktam / yato hi yathà anumànaj¤ànasya mithyàkàragrahaõapravçtatvàt saüvçtisvabhàvatve 'pi abhãùñarthakriyàpràpakatvàt pramàõatvamabhyupaganyate tathaiva saüvçtisvabhàvasya mithyàtve 'pi yathànuråpa÷ravaõamananàdihetuparamparàgatatvàllokikalokottaràthaiþ sahàvisaüvàdàt pramàõatvamabhãdhãyate, tadviparãtatve tvapramàõam / pramàõàdisarvavyàvasthàstavad vyavahàreõaiveti pårvaü prasàdhitameva, atastà gauõà eva /

[72] yàni vij¤ànàdãni saüvçtibãjàni tàni paramàrthato 'ïgãkarttavyànãti yaduktaü tanna yaktiyuktam / yadãmàni kàraõamàtràõãti sàdhyante tadà siddhasàdhanameva, yato hyeteùàü svànuråpahetavastàvadanàdisaüvçtiråpà iti svãkriyanta eva, nemànyahetukatvena pratij¤àyante /

yadi tad bãjaü paramàrthasiddhamekaü ceti tadà kutràpi tadanvayàbhàvàdanaikàntikameva / vçkùàdya÷eùasaüvçtioinàü yadyuttaropàdànahetvànukålyaü na parikùiùyante tadà ramaõãyatàmàtrameva dçùñaü dçùñaü syàt / nàpi viruddho hetuþ, yakùànuråpabaleþ sadbhàvàt sarvàstàþ saüvçtayo 'satsvabhàvàþ prasàdhità eva / anyathà [yadyevaü na syàt] katha tàþ saüvçtaya iti / yadyasatsvabhàvàstadà vãjànyapi tadanuråpàvastubhåtanyeva, na te vastubhåtàni, tadviruddhatvàd asiddhatvàt pramàõabàdhitatvàcceti tà gauõà eva /

[73] vastusvabhàvastàvat svãkriyata iti yaduktaü tattu yena kàraõena vastusvabhàvaþ svãkriyate tena satyadvayabhedànudhànaü kutràpi naiva sidhyati / asatyapi vastusvabhàve aparãkùyamàõàni råpadãni siddhànyeva / teùu ye utpàdàdayaþ samàropyante te saüvçtisatyatvena vyàvasthàpyante / pramàõaiþ samyaï nirupya anàropità ye tàvadanutpàdàdayaste paramàrthasatyatayà vyàhriyante / ataþ paramàrthato 'satyapi vastusvabhàve satyadvayaü vyàvasthàpyata eveti gauõà eva /

[74] yattàvadidaü gauõàü paramàrthamityuktaü tadapyasambaddhameva, dharmapudgalanairàtmyalakùaõàyàstathàtàyà yuktisaïgatatvàt / paramo 'pi sà, àvaraõaparihàràrthibhirarthyatvàdartho 'pi sà / aviparãtasya j¤ànasya artha iti viùaya iti kçtvà sà paramàrtha ityucyate / yatkhalu viùayi lokottaraü j¤ànaü tadanya÷bdàrthaprayogairapi vyavahriyate / ÷ravaõamananabhàvanopajàtàyàþ praj¤àyà anukålatvàd vyavahàreõaiva sà evamabhidhãyate /

tatra yena kàraõena paramàrthatattvalakùaõabhàvanayà yogibhira÷eùasaükle÷àn parihatya uttarottarapraj¤àdivi÷eguõàü÷cadhigamya mahàrthatvaü prasàdhyate, tena 'parama' ÷bdaprayogaþ sarvathà yujyata eva / tadapi lokottaraü paramaü j¤ànaü sarvakalpanàvigatatvàt sarvadharmaniràbhàsatvàcca svasaüvedyamanupalambhàtmakaü ca, na tåpalambhasvaråpam / yathoktam -

'devaputra, paramàrthasatyaü tàvat sarvàkàraparamagocarasarvaj¤astàpyatãtam /"

anena vastuviùayataþ samyagatãtatvena nirde÷àdàlambanadar÷anasya niùedha eva kçtaþ / paramàrthalakùaõe yajj¤ànàtmakamityuktaü tadapya÷eùasampadàdhàrabhåtameva / ato mahàrthasàdhakatvàt paramàrthastàvannàsti gauõaþ /

api ca, yadyasti tàvadekaþ tàvadekaþ ka÷cana gauõaþ paramàrthastadà nirvàõaü tàvat kãdç÷aþ paramàrthaþ? tatra kasyàpi vastunaþ samyaktayà arthasvabhàvasambhavàbhàvàt tadapi kathamebhi÷codyairanavamardanãyaü syàt / atastatra yad bhavatàmuttaraü tadasmàkamapi samànameva / paramàrthe vaståni tàvanna santãti yaduktaü tadapi paramàrthamadhikçtya j¤ànàtmakatvaü samyagaviparãtatvenàsadevetyuktam / ekena khalu prakàreõa paramàrthastàvadasanniti yaduktaü tattattvato vicàreõàsadevetyarthaþ /

[75] saüvçtiparamàrthayorekatvamiti yaduktaü tatra bhagavàn paramàrthalakùaõaü saüskàralakùaõena saha tattvato nànyaü nànanyamiti svayamevoktavàn / yathoktamàryasandhinirmocanasåtre -

"yaduta yadi paramàrthalakùaõam saüskàrebhyo nànyaü [abhinna] syàttadà sarve bàlapçthagjanàþ satyadar÷inaþ syuþ / tata÷ca sarve pràptanirvàõàþ sarvaj¤à÷ca bhaveyuþ / yathà ca saüskàràþ saükle÷alakùaõàstathaiva paramàrtho 'pi saükle÷alakùaõaþ syàt / tathà ca yathà paramàrthaþ sarvasaüskàreùvabhinnastathà saüskàralakùaõanyapi[abhinnàni] syuþ, kintu saüskàralakùaõàni bhinnàni, phalataþ paramàrtho naivànanyaþ / bhåtàrthapràpteranantaraü yogibhiþ paramàrthagaveùaõaü naiva yujyata iti paramàrthastàvat saüskàrebhyo nàstyanyo nànyo 'pãti / anyathà satyadar÷inàü saüskàranimittamanabhibhåtameva syàt / saüskàranimittasyànabhibhàvàd yoginastàvannaiva nimittabandhanànmuktàþ syuþ / nimittabandhanairamuktatvànna ca te doùñhulyabandhanàdapi muktàþ syuþ / tasmàdamuktatvànnaiva syàt nirvàõasaddhirna vànuttarasukhànubhåtirapi / api ca, paramàrthalakùaõaü yadi saüskàralakùaõebhyo bhinnaü syàttadà na syàt paramàrthaþ saüskàràõàü sàmànyalakùaõam na ca paramàrthalakùaõaü saüskàràõàü nairàtmyaü niþsvabhàvatà và syàt, nàpi saükle÷avyavadànayoþ pçthaglakùaõaü sidhyet / phalataþ ÷akhasyaü ÷uklatvamiva paramàrthalakùaõam saüskàrebhyastattvànyatvabhyàmanirvacanãyameveti" /

vastutàyàmeva tàvattattvànyatvakalpanaü sambhavati / paramàrthalakùaõe tu niþsvabhàvatvena tattvànyatvàbhyaü vastu nàbhidhàtuü ÷akyate / vastusattve hi tattvànyatvabodhasya sambhavànna tu niþsvabhàve vastuni tatsambhavaþ, ato nàsti virodhaþ / j¤ànàtmakaparamartho 'pi saüvçtyà saha tathatàlakùaõe paramàrthàkàre ekatvena svãkriyata eva / yathoktamàryapraj¤àpàramitàyàm -

'kiü bhagavan, asti lokasaüvçtiranyà, paramàrtho 'pyanyaþ? bhagavànàhasubhåte, naiva lokasaüvçtiranyà, paramàrtho 'pyanyaþ / yattàvallokasaüvçtestattvaü tadeva paramàrthasyàpi tattvamiti" / j¤ànàtmakastu paramàrtho màyàdibhirabhinnatvàt samyaksaüvçtisvabhàva÷ca tattvàvabodhànukålatvàt paramàrthasvabhàva÷ca / ato 'pekùàvi÷eùava÷ena ekasminnubhayasvabhàvo naiva viruddhaþ /

[76] yattavad bhavadbhiþ puõyaj¤ànasambhàrapàripårirduùkaretyàdikamuktaü tadapi naiva yujyate, anenaiva tàvad dar÷anena sambhàraparipårõatàyà yujyamànatvàt / itthaü samyagdçùñisamutthità eva dànàdayaþ parisuddahetusamutthitatvàdiùñaphalaü vi÷eùaphalaü càbhinirharanti, na tu viparãtasamutthitàþ, mithyàdçùñisamutthita÷ãlàïgàdivat /

paramàrthato dànàdivastånàmabhàvàt tadupalambho viparãta eva, marãcyàdiùu jalopalambhavat / atastatsamutthitapàramitànaü sarvo 'pi prayàso mithyàtmàtmãyasamutthitadànàdivad avi÷uddhahetusamutthitatvenàtyantaü nirbala eva / upalabdhilakùanapràptànàü dànàdãnàmanupalabdhistàvat samyagarthatvena marãcyàdiùu jalànupalambhaivàviparãtaiva / atastatsamutthitadànàdayo mahàphalàþ, såpacitahetusamutthitatvena svasthabãjàbhinirhatàïkura iva / ato 'nupalambhasamà÷ritesu dànàdiùu samyadçùñisamutthitatayà vidvajjaneùu ÷raddhaivotpadyate, na tvanyeùu / yena kàraõena dànàdiùvapravçteþ puõyàbhàvastàni dàtavyàdãni naivàtyantamasadbhåtàni, saüvçtau teùàü sadbhàvàt / naiva ca sarvadànupalambha eva, asamàhitàvasthàyàü màyàdivat teùàmupalambho 'pi / tadàdhimuktisamudbhåtànupalabdhu tàni vyavasthàpyanta eva / yathoktaü bhagavatà

kathaü bhagavan, upàku÷alà bodhisattvà mahàsattvà dànaü datvà praj¤àpàramitàü parisampadayanti? bhagavànàha - subhåte, bodhisattvà mahàsattvà dànaü datvà parityajanti tadà màyàbuddhireva ñeùàü dàne såpatiùñhatãti" vistaraþ /

ata eva bhagavan ye bodhisattvà bhavanti, màyàdivadadhimuktyà arthijanebhyaþ putràdãnàü parityàgo rocate / samàpattyavasthàyaü tu dànàdãnàmatyantamanupalambha eva / tadà te tatpravçttiü naivà÷rayante, samàhitàvasthàyàü dànàdãnàmupekùyamàõatvàt / kintu pçùñhalabdhàvasthàyàü tàvat te pravartanta eva / àryaratnakåñasåtre 'pyuktam -

"bhikùavaþ, bodhisattvairdànàdãnàü svabhàvopalambho naiva karttavyaþ, adànamapi naivàcaritavyam" iti vistaraþ /

ata eva praj¤àpàramitàdiùvapi ÷ånyatàdhimuktasya anupalambhà÷ritàni dànàdãni bçhatphalàni paripårõàni cetyuktàni / yathoktaü tatraiva -

"tatkiü manyate subhåte, sukaraü pårvasyàü di÷i àkà÷asya pramàõamudgçhãtum? subhåtiràha no hãdaü bhagavan / evameva subhåte, yo bodhisattvo 'pratiùñhito dànaü dadàti, tasya subhåte, puõyaskandhasya na sukaraü pramàõamudgçhãtum /"

dàna÷abdo 'tra ùañpàramitàvàcakaþ, ùañdànapàramità ityuktatvàt / àryaratnàkarasåtre 'pyuktam - "bodhyarthamanutiùñhadbhiþ sarve dharmà niþsvabhàvà j¤eyàþ / tatra dànamapi niþsvabhàvatvena j¤àyate / upàdàtà ca niþsvabhàvatvena j¤eya, deyamapi niþsvabhàvamiti j¤eyam, pariõàmanàpi niþsvabhàveti j¤eyà, yasya khalu pariõàmanà kriyate, tadapi niþsvabhàvatvena j¤eyam / yadarthaü hi pariõàmanà vidhãyate tadapi niþsvabhàvatvenaiva j¤eyam / tat kimartham? dànaü tàvad dànasvabhàvena ÷ånyam / tathaiva upàdàtà deyaü dànaphalaü pariõàmanà bodhi÷ceti tattasvabhàvena ÷ånyà iti yogaþ karaõãyaþ / evaü hi ÷ånyatàdhimuktasyàprameyai÷cintanairdànapàramità pari÷uddhà bhavati, tad dànaü ca dànapàramiteti saüj¤àü pratilabhate, na tu kadàpi malinà bhaviùyati" iti vistaraþ /

ityevamanupalambhasamà÷ritàni dànàdãni bçhatphalàni vi÷uddhàni ca bhànti / tata÷ca anuttarasamyaksaübodhistàvat karatalasthiteva bhavati, upalambhàvakà÷o 'pi dårata eva sthitaþ /

[77] sarve dharmà niþsvabhàvà iti yaducyate, tasya tàvatko 'rthaþ? yadyàtmanàsattvànniþsvabhàvàstadà siddhasàdhanameveti yaduktaü tadapi yadyàtmanà 'sattvànni' svabhàvatvena vyavastàpyate tadà na ca viruddhatvaü nàpi siddhasàdhanamiti / yato hi yadi vastunaþ svabhàvo 'vipoarãtatadà paràpekùayà tatsattvam tatsattvam àdita÷càsattvaü naivopapadyate, ekasmin sadasattvayoþ krameõàpi virodhàt / phalatastàvadimàni vaståni paramàrthataþ svabhàvena paràpekùitànãtyato niþsvabhàvanyeva / na hi svabhàvasya kçtakatvaü nàma yujyata iti pårvaü kçtanirde÷àt / na caisàü paramàrthataþ paràpekùayàpi sattvamiti pårvameva prasàdhitam / ataþ kathamiva siddhasàdhanam / vyavahàre tàvadimàni paramà÷ritya pravartante, ato nityasattvàdãnàmapi nasti prasaïgaþ / evameva yadi vastvàdãni prakçtitaþ sasvabhàvàni tadà svàtmanàsattvaü svabhàvena ca sattvaü naivopapadyate, viruddhatvàt / ekasmin vatåni sattvàsattvasthitàsthiotatvàdayaþ parasparaviruddhadharmà naiva yujyate / ataþ svàtmanàsattvàn svabhàvata÷càsthitatvàttàni [vaståni] niþsvabhàvatvenaiva suspaùñatayàbhivyajyante / phalataþ kathamiva siddhasàdhanaü syàt / parikalpitàtmanà svabhàvato 'sattvaü tadà naiva siddhasàdhanamiti pårvameva prasàdhitam, pramànabàdhitatvàt parikalpitasvabhàvasyeti /

vastånàmutpattirapi paramàrthataþ pramàõabàdhitaiva / sà ca saüvçtya yujyate, na tu grahyagràhakasvabhàvatayà / yaccàryàõàü paramaj¤ànagocaraü vastånàmaviparãtaü svalakùaõaü tadapi naiva saditi yuktyagamàbhyàü pårvaü pratipaditameva / yà ca saükle÷avyavadànavyavsthà, sàpi naivàviparãtasvalakùaõasamà÷rità / bhagavatàpi vyavahàrasatyà÷ritatvenaivàsyàþ vyavasthàyà nirdiùñatvàdityapi pårvamevàveditam /

[78] sarvàõi tàvad vastånyàdita ev notpannànityato 'nupannànãti yaduktaü tatra naiva siddhasàdhanàdayo doùàþ pravartante, yato hi sarve dharmàþ paramàrthato 'nàdikàladeva pra÷àntatvàdanutpannà ityabhyupagamyante, na tu saüsàrasyànàdimàtratayà, na càpi pårvaniruddhasya anutpattikatayà / api ca, bhagavatà bàlapçthagjanànàü santràsaparivarjanàrthamebhirapi prakàrairvastånàmanutpattiþ sandar÷ità, na tu iyanmàtreõaivetyavadhàryate, svaparàdibhiranutpàdasya pårvameva nirdiùñatvàditi /

parikalpitàtmanà svàtmanà vanutpàde 'pi naiva siddhasàdhanamiti nirdi÷yate / màyàdivad vyavahàratayotpatterabhyupagamo 'pi sarvathànutpannatvena, naivànutpatterabhyupagamo na và paramàrthato 'nutpaterabhyupagamaþ / ato nàsti dar÷anàdivirodho 'pi / sarve tàvad dharmà dharmadhàtulakùaõàyàü niþsvabhàvatàyàü samarasatvena tathàtàkàratayà naiva vi÷eùotpattirityato 'nutpattirabhyupagamyate, tathàpi naiva tatra siddhasàdhanamiti / lokaprasiddhamapi svabhàvamàlocya vi÷eùotpattirnàstityapi naivocyate, ato nàsti dar÷anàdivirodho 'pi / yadyapyutpattikriyàlakùaõarahitatvàd ã÷varàdito 'nutpannàtvàd vànutpattiþ svãkriyante, tathàpi naiva tanmàtratayaiveti, api tu yathà pårvamuktaü tathàtvenaivàsvãkriyante / ye tàvadanekasåtravirodha iti kathayanti, tebhyaþ pårvameva dattamutaram /

[triyànasàdhanam] yadapi sàdhanavi÷eõa yànatrayasiddhayanumànaü ÷raddhàvi÷eùeõa ca gotravi÷eùànumànaü nirdiùñaü tenàpi yanatrayaü sàdhayituü na ÷akyate / anena tàvadaparimità yànabhedàþ syuþ / puna÷canena yànatrayasàdhanànumitasya gotratrayasyàpi ni÷citàvabodho naiva kartuü ÷akyaþ, aparimitagotrabhedàvabodhàt / såtre 'pi - "evaü hi sati aparimitasya yànabhedasya yanabhedasyaprasaïgaþ syàt" - ityukyam /

yena khalu kàraõena sattveùu gotrabhedànumànasya niyatà siddhiþ niyata÷ca ÷raddhabhedàbodhaþ pratãyate, te 'pyakalyàõamitrasaüsargeõa akàraõameva paraduþkhamabhinandanto dç÷yante / evameva ye 'kàraõameva paraduþkhamabhinandanàrthàmàlambante, te 'pi kalyàõamitrasamparkàdinà kevalaü parahitacintane pravartamànà avalokyante / ye kalyàõamitrasamparkàdinà kevalaü parahitacintane pravartamànà avalokyante / ye khalvalpamàtrake svasukhe hite càsajyamànàþ pareùu daurmanasyaü dhàrayanti, te 'pi pareùu daurmanasyaviparãtatvenàpyavalokyante / ye tàvat bhavasukhabhilàùeõa puõyàni sampàdayanti, te 'pi bhavasukhecchaviparãttvena samyakkàryàõyanutiùñhamànà api dç÷yante / itthaü sàdhanànàmaniyatatvàvabodhàt ÷raddhàyà anaiyatyamanumãyate / phalatatastatrànumànena gotrabhedasyàpyaniyatasvabhàvo 'vabudhyate / ato gotrabhedasyàpyaniyatatayà kathaü tàvad yànatrayani÷cayaþ sàdhayituü ÷akyaþ /

sattvanàü vivuidhà÷ayava÷enàpi gotrabhedo ni÷cetuü na ÷akyate / yàni tàvat pa¤càbhisamayagotràõi tànyapi ekani÷cayàbhipràyeõaiva nirdiùñàni, na tvàtyantikatàyà / tasminneva hi såtre gotràõyanàtyantikatayaiva nirdiùñàni / tathà hi -

'sarvaku÷alamålotsargecchantiko hi mahàmate, punarapi tathàgatàdhiùñhànàt kadàcit karhicit ku÷alamålàn vyutthàpayati / tatkasya hetoþ? yaduta aparityaktà hi mahàmate, tathàgatànàü sarvasattvàþ" iti /

phalatastathàgatàdhùñhànena tàvadapare 'pyanuttarabodhau praõidadhata iti j¤àtavyam / yastàvad akùayamatinirde÷asåtre yàntrayanirde÷aþ, so 'pi naivàdhàrabhåtaþ, yato hi tathàgatà lokasya vividhà÷ayava÷ena vividhàni yànàni nirdi÷anto dharmopade÷e pravartante, na tu yanatrayamàtratayà / evameva àryagaõóavyåhesåtre 'pyuktam -

"÷rãvairocanakhye lokadhàtau tathàatasamantaj¤ànaratnàrci÷rãguõaketuràjena abhisambodhiradhigatà, tadanantadameva tena aprameyàþ sattvàþ ÷ràvakabhåmau pratiùñhàpitàþ / aprameyàþ sattvàþ niryàõàyàü bhåmau pratiùñhàpitàþ / aprameyàþ sattvàþ indriyapari÷uddhiprabhàvanàniryaõàyaü baudhau pratiùñhàpitàþ / aprameyàþ sattvàþ vimalaparàkramadhvajàyàü bodhau paripàcitàþ / aprameyàþ sattvàþ buddhabhåmau pratiùñhàpitàþ / aprameyàþ sattvàþ balasamatàsamudàcàrànugamaniryàõàyàü baudhau pratiùñhàpitàþ / aprameyàþ sattvàþ sarvatrànutaddharyabhisambhinnanayayànaniryàõàyàü baudhau pratiùñhàpitaþ / aprameyàþ sattvàþ caryàprayogasamavasaraõanayaniryàõàyàü baudhau pratiùñhàpitàþ / apremeyaþ sattvàþ samàdhiprasthànanayaniryànàyàü baudhau pratiùñhàpitàþ / aprameyàþ sattvàþ sarvàrambaõaviùayapari÷uddhimaõóalanayaniryàõàyàü baudhau pratiùñhàpitàþ / aprameyàþ sattvàþ bodhisattvabaudhau cittamutpàditàþ / aprameyàþ sattvàþ bodhisattvamàrge pratiùñhàpitàþ" iti vistaraþ /

bhagavatàpi bàlajanaprave÷àrthaü yànabhedo vyavasthàpitaþ, na tu nãtàrthatayà nidiùñaþ / ata eva aryalaïkàvatàre 'pyuktam -

"devayànaü brahmayànaü ÷ràvakãyaü tathaiva ca /
tathàgataü ca pratyekaü yanànetàn vadàmyaham //
yànànàü nàsti vai niùñhà yàvaccittaü pravartate /
citte tu vai paràvçtte na yànaü na ca yàninaþ /
yànavyavasthànaü naivàsti yànabhedaü vadàmyaham /
parikarùaõàrthaü bàlànà yànabhedaü vadàmyaham" //

ata eva àryasaddharmapuõóarãkasåtràdau ekayànanirde÷o naiva neyàrtha iti pratipàditam tathà hi -

"evaü råpeùu ÷àriputra, kalpasaükùobhakaùàyeùu bahusattveùu lubdheùvalpaku÷alamåleùu tadà ÷àriputar, tathàgatà arhantaþ samyaksaübuddhàü upàyajau÷alyena tadaivaikaü buddhayanaü triyànanirde÷ena nirdi÷anti" /

puna÷ca

"imeùu buddhadharmeùu ÷raddadhàdhvaü me ÷àriputra, pattãyatàvakalpayata / na hi ÷àriputra, tathàgatànàü mçùàvàdaþ saüvidyate / ekamevedaü ÷àriputra, yànaü yadidaü buddhàyànam" /

puna÷ca

ye bhunti hãnàbhiratà avidvaså acãrõacaryà bahubuddhakoñiùu /
saüsàralagna÷ca suduþkhità÷ca nirvàõa teùàmupardar÷ayàmi //
upàyametaü kurute svayambhå bauddhasya j¤ànasya prabodhanàrtham /
na càpi teùàü pravade kadàcid yuùme 'pi buddhà iha loki bheùyatha //
kiü kàraõaü kàlamavekùya tàyã kùaõaü ca dçùñvà tatu pa÷ca bhàùate /
so 'yaü kùaõo adya katha¤ci labdho vadàmi yeneha ca bhåta÷cayam //
bauddhasya j¤ànasya prakà÷anàrthaü loke samutpadyati lokanàthaþ /
ekaü hi yànaü dvitiyaü na vidyate na hãnayànena nayanti buddhàþ //
pratoùñhito yatra svayaü svayambhåryaccaiva buddhaü yatha yàdç÷aü ca /
balà÷ca ye dhyànavimokùa indriyàstatraiva sattvà pi pratiùñhàpeti //
màrtsaryadoùo hi bhaveta mahyaü spç÷itva bodhiü virajàü vi÷iùñàm /

yadi hãnayànasmi pratiùñhapeyamekaü pi sattva na mametu sàdhu //
ekaü hi yànaü dvitiyaü na vidyate tçtãyaü hi naivàsti kadàci loke /
anyatrupàyà puruùottamànàü yadyànanàtvupadar÷ayanti //

tatra prajvalitagçhàntaþsthitàn bàlajanàn bahirniùkàsayitumupàyabhåtasya vàhanavi÷eùasya dçùñàntadvàrà, tadvadeva ratnadvãpasthitaü nàyakapuruùaü nivartayitumupàyabhåtasya madhye 'raõyaü nagaranirmàõasya ca dçùñàntadvàrà bhagavàn upàyabhåtàni yàni trãõi yànànyupadiùñavàn, sa tàvanneyàrtha eva / àryabodhisattvagocaropàyaviùayavikurvaõanirde÷e nàma mahàyànasåtre 'pyuktam -

"ma¤ju÷rãþ, tasmin buddhakùetre yànenaikena niryàstãti tad yànaü tàvat sàravat syàditi / nàsmàsu ÷ràvakapratyekabuddhayànavyavasthà / kathamiti cet? tathàgatà hi nànàtvasaüj¤àviràhità iti hetoþ /

yadi ma¤ju÷rãþ, tathàgatàþ kasmaicinmayànaü nirdi÷eyuþ, kasmaicit pratyekabuddhayànam, kasmaicicca ÷ràvakayànaü nirdi÷eyustadà tathàgatasya tàvaccittam apari÷uddhamabhinive÷ajuùñaü ca syàt / pràde÷ikã ca tasya mahàkaruõà syànnànàtvasaüj¤à ca / dharmamuùñi÷càcàryasya syàt / api ca, ma¤ju÷ãþ, yebhya÷ca sattvebhyo 'haü dharmamupadi÷àmi te sarve bodhiniyatà mahàyànaparàyaõàþ sarvaj¤atàbhinirhatàþ pakùaikaniùñhà÷ca bhavanti / taditthaü sarvaj¤atamanupràpnuvantãti / ato nàsmàsu yànavyavastheti / ma¤ju÷rãþ, yà hi yànavyavasthàbhidhãyate, tayà sarvaj¤ena bhåmervyavasthà kçtà, pudgalànàü vyavasthà kçtà, alpasattvasamåhasya aprameyasattvasamåhasya ca vyavasthà kçtà / dharmadhàtorasambhedàd yànabhedo 'pi tàvannàsti / anena hi prasthànadvàraü pradar÷itam / prasthànanirde÷o 'pi tàvat saüvçtireva, na tu paramàrthaþ / ata ekameva yànam, na dvitãyamiti /"

àrya÷rãmàlàsåtre 'pyuktam -

"yacca parinirvàõaü yàni ca trãõi yànànyupadiùñàni tatsarvaü tathàgatànàmupàyamàtram, ekayànàvabodhena anuttarasamyaksaübodheradhigamàt /" ata eva ekayànanirde÷astàvadàbhipràyika iti vacanasya dharmadhàtulakùaõe sarvayànànàü samatvàdekayànamiti kathanaü tàvannàstyàryasaddharmapuõóarãkàdyanukålamiti niyataü vidvadbhiravadhàryam, naiva tadabhipràyava÷àduktamiti j¤eyam / àryada÷adharmàdau yànatrayanirde÷astu upàyasvaråpatvàd vineyajanebhyaþ sa ekayànanirde÷àbhipràyeõaiva vihita ityeva ni÷ceyam / ato yànatrayanirde÷astàvad buddhanàmupàyamàtram, na tu vàstavika ityato vineyajanà naiva teùu pravartante / mahàyànasåtràkaïkàre hi - ekasya yànasya ca yà hi de÷anà tadànukålyena prayojanena sà / iti yaduktaü tacchràvakàõàü yadyanu÷ayasamucchedo jàyeta tadà jàterapi sarvathopacchedàd anekajanmaparamparàsamudàgataü buddhàtvaü kathaü nàma sàdhyaü syàditi kathanaü tu teùàü jàteþ sarvathopacchedasyàsiddhatvànnaiva yuktam / àrya÷rãmàlàsiühanàdasåtre coktam -

"arhato 'pi vinà÷asadbhàvàttatsaütràsena tàvadarhantaþ pratyekabuddhà api bhagavataþ ÷araõaü pratipadyante, sopadhi÷eùadharmitvàd bhagavan ÷ràvakàrhatàü pratyekabuddhànàm, janmakùayàbhàvàcca bhagavan, teùàm / ato bhavatyeva teùàü janma / bhavantyeva te sopadhipeùàþ, naiva janmatà, apitu karmaõàü pàripårerabhàvàd bahukaraõãyàva÷eùàcca / yadi naiva te teùàü parihàraü kurvãran tadà santyaneke nirvàõadhàtorapasàrakàsteùu prahàtavyadharmà..." iti vistaraþ /

ya÷ca jàtikùaya ityàdinà kùayànutpàdaj¤ànayoþ samudbhavastasya neyàrthatvaü tu taminneva såtre nirdiùñam / tathà hi -

"bhagavan, arhantàü pratyekabuddhànàü vimuktiü yàvad yat pratyekùaõàj¤ànaü yà÷cà÷vàsàdhàyikà÷catastro 'nusmçtayastat sarvamàbhipràyikam, yànànàü neyàrthatvena vibhàgaü kçtvà vyàkaraõàt / bhagavat, tatkimarthamiti cet? dvidhà bhavati cyutiþsamucchedikà ca acityapariõàminã ceti / tatra samucchedikà ca acintyapariõàminã ceti / tatrasamucchedikà tàvaccyutiþ pratisandadhatàü sattvànàmeva / bhagavan, arhatàü pratyekabuddhànàü va÷itàpràptabodhisattvànàü ca manomayakàyasya cyutistu bodhimaõóaparyantam acintyapariõàminyeva bhavati / bhagavan, anayordayo÷cyutyoþ samucchedacyuteradhikàre tàvadarhatàü pratyekabuddhànàü jàtikùayo jàyata iti pratãyate........ iti' vistaraþ /

anayostàvaccyutyoravidyàvàsabhåmipratyayairanàstravakarmahetubhiþ samudbhåtà jàtistu bhavatyeveti nirdiùñam / tathà hi -

"bhagavan, yaduta upàdànapratyayàþ sàstravakarmahetukàstrayo bhavàþ sambhavanti / evameva bhagavan, avidyàvàsabhåmipratyayà anàstravakarmahetukà arhatàü pratyekabuddhànàü va÷itàpràptànàü bodhisattvànàü ca manomayàstrayaþ kàyàþ sambhavanti.....iti" vistaraþ /

àryalaïkàvatàrasåtre càpi nirdiùñaü yad dhàtutrayàtikrànta api te 'nàstravadhàtau avasthità bhavanti / atastathàgatàdhiùñhànena jàtiva÷itàü pràpya sambhàradvayaü ca paripårya te buddhatvamavàpnuvantãti / tathà hi -

"prahãõà bhavanti dharmanairàtmyàvabodhàt, tadà te vàsanàdoùasamàdhimadàbhàvàdanàstravadhàtau prativibudhyante / punarapi lokottarànàstravadhàtuparyàpannàn sambhàràn paripårya acintyadharmakàyava÷avartãtàü pratilapsyante /

yathà hi kàùñhamudadhestaraïgairvipravàhyate /
tathà hi ÷ravako måóho lakùaõena pravàhyate //
vàsanàkle÷asambaddhàþ paryutthànairvisaüyutàþ /
samàdhimadamattàste dhàtau tiùñhantyanàstrave //
niùñhàgatirna tasyàsti na ca bhåyo nirvartate /
samàdhikàyaü sampràpya àkalpànna prabudhyate //
yathà hi mattapuruùo madyàbhàvàd vibudhyate /
tathà te buddhadharmàkhyaü kàyaü pràpsyanti màmakam //

atra khalu kàùñhodadhyupamayà bhavasàgare pravahamànatvaü nirdiùñam / taraïgopamayà tàvad dharmalakùaõaü prati abhinive÷ava÷àt parinirvàõaü na pràpyata iti saïketitam / 'vàsanàkle÷asambaddhàþ' ityàdinà tu avidyàvàsanàbhåmibandhanenàvimuktàþ, kle÷aparyatthànai÷ca visaüyuktà iti / 'niùñhàgatirna tasyàsti' ityàdinà tàvannirvàõanagare 'praviùñàstathà bhavasàgare 'pi na bhramantãti / anàstravasamàdhisamprayuktatvàd anekakalpaparyantamanàstravadhàtau sthitiþ, tadantaraü tato vyatthàya sambhàràn paripårya buddhatvàvàptirityàdikaü spaùñatayà nirdiùñam /

yaccàpyàryalaïkàvatàràdisåtreùu nirmita÷ràvakànadhikçtya ÷ràvakavyàkaranaü kçtaü taddhãnàdhimuktasattvànàü bhayaparihàràrthaü yànatrayanirde÷opàyapradar÷anàrthaü ceti j¤àtavyam / avaivartacakrasåtre 'pyuktam -

"sarveùu lokadhàtuùu sarvabuddhànàü dharmopade÷astàvadavaivartacakrasamànatayà samàna iti / martyalokadhàtusattvàstu pa¤cakaùàyakàle samutpadyamànà hãnàdhimuktà eva / ataste ekayànodde÷yaü naiva paripàlayanti, na ca tasminnadhimucyante / ato 'nayà yuktyà te sattvà buddhatvaü pratyabhimukhãkriyanta iti /"

àstravàõàü kùayàdarhanto yadi na pratisandadhate, ato 'nekajanmaparamaparàsàdhyaü buddhatvaü na pratilabhanta iti tadà bodhipariõàmitànàmapyarhatàü na pratisandhirna ca teùu buddhàtvàdhigama iti / yadi praõidhànabalena tathàgatàdhiùñhànena ca teùàü pratisandhirabhyupagamyate, tadà kathaü nàpareùvapi tathà? yathoktamàryapraj¤àpàramitàyàm -

"api ca, yadi te 'nuttarasamyaksaübodhau cittamutpàdayanti, tadà anumodayiùyàmi, nàhaü teùàü ku÷alamålanàü vighnaü kariùyàmi / ÷uddhadharmavi÷eùaiþ ÷uddhadharmavi÷eùàdhyupàlambhaþ karaõãya iti /"

yadi te sarveõa sarvamanuttarasamyaksaübodheye abhavyà iti tadà kathaü nàhaü teùàü ku÷alamålànàü vighnaü na kariùyàmãtyuktam / atyantàbhàveùu naiva vidhnasambhavaþ / avasthàvi÷eùàbhipràyeõaiva ÷àntasyaikàyanasya kathanaü niyatam, na tu sarvadaiva niyatàbhipràyeõeti j¤eyam / àryasaddharmapuõóarãkasåtre 'yuktam -

"bhikùurvà bhikùuõã vàrhattvaü pratijànãyàdanuttaràyàü samyaksaübodhau praõidhànaü parigçhyocchinno 'smi buddhàyànàditi vadedetàvanme samucchrayasya pa÷cimakaü parinirvàõaü vadedàbhimànikaü taü ÷àriputra, pratijànãyàþ /"

arhantastàvat kle÷akùayahetoþ sarvathà naiva pratisandadhate, tathàtvàt / ye khalu satyadar÷inaþ ÷ràvakàþ, ye ca kàmadhàturàgarahità anàgàminaste buddhagotrakà iti / dvividhà api te 'nuttarasamyaksaübodhau vyàkçtàþ acintyapariõàminyà jàtyà yuktatvàtteùàmiti yat kathanaü tadapyàrya÷rãmàlàsiühanàdaàryapraj¤àpàrimitààryada÷adharmakasåtràdiviruddham / teùu kevalamarhata eva pratisamdhirupadiùñà, na tvanàgàminàmiti / tatràryamàlàsiühanàdasåtraü tu pårvamevoddhçtam / àryapraj¤àpàramità÷utre coktam -

"arhattvaü samadhigamya yadi sa samyaksaübodhimabhilaùate tadà kathaü nàma ajàtiü labdhuü ÷aknoti, parijanatà khalu bhagavatà tasya jàtervyàkçtatvàt / bhagavànàha - maitreya, nàhaü karmakle÷ava÷àjjàtiü praj¤apayàmi, apitu acityaparinirvàõe pariõàmanayà tasya jàtiü praj¤apayàmiti" /

àryada÷adharmakasåtre 'pyuktam -

"bhagavan, ÷ràvakàþ kùãõàstravàþ, parikùãõabhavasaüyojanagotrakàstathàpi kathaü te 'nuttarasamyaksambodhimabhisamboddhuü ÷akùyante? bhagavànaha - ÷çõu kulaputra, tasya dçùñàntam / tathaivàsti yathà kulapuitra, kùatriyakule 'bhiùikaþ ka÷cana ràjakumàro yadi sarvàsàü ÷ilpavidyànàmadhyayanaü karoti / sa nàsti tãkùõendriyo 'pi tu mandendriyaþ san pa÷càdadhyeyasya pàñhayasya prathamam, pårvamadhyeyasya pàñhayasya pa÷càdadhyayanaü karoti, tadà kiü vicàrayasi kulaputra, kimetàvatà sa nàsti ràjakumàra iti kathayiùyate? avocat - naiva bhagavan, naiva sugata, ràjakumàra eva sa kathayiùyate / bhagavànàhakulaputra, tathaiva bodhisattvagotrakà api ye mandendriyàste pårvaü bhàvanàmàrgeõa kle÷akùayaü kçtvà pa÷càdanuttarasamyaksaübodhau abhisambuddhà bhaviùyantãti /" vistaraþ /

yacca "sàrvagatikà buddhà bhaviùyanti" ityuktam, tadarthastàvat sarveùàü buddhatvasàmãpyàpekùàbhipràyeõeti - yaduktaü tadapi svecchàmàtropakalpitatvàdayuktameva / sàrvagatikànàü bhavyatàü dçùñvà tathoktamityatra ko virodhaþ / tathaiva càryaratnameghàdisåtreùvapi bhagavataþ ÷àkyamunernàma÷ravaõamàtreõa avaivartikabãjàropaõàd abhedena sarve sattvà avaivartikatve vyàkriyante, na tu sàmãpyàpekùayà / ato yena ÷ràvaõaü yena và ÷ravaõaü ya÷ca ÷rotà teùavapi avaivartikabãjàni vidyanta eva, yato hi bhavatàü mate 'pi malànàmàgantukatvàccittaü prakçtyà prabhàsvaramabhyupagamyate / ataþ sàrvagatikàstadar÷aü bhavyà eva / astadabhipràyeõa tathàbhidhànaü yujyata eva /

sarve sattvàstathàgatagarbhà iti yaduktaü tena sarve 'pyanuttarasamyaksaübodhipadapràptiyogyà evopadar÷itàþ, yato hi tathàgata÷bdo dharmadhàtuþ pudgaladharmanairàtmyalakùaõaþ prakçtyà prabhàsvara÷cetyeteùvartheùvabhyupagamyate / tathà ca nirde÷ena sarve 'nuttarasamyaksaübodhisvabhàvà eva nirdiùñàþ /

api ca, 'yànam' iti yaduktaü tadapi nirvàõagarapràpako j¤ànàtmako màrga evetyuktam, yàyate 'neneti kçtvà / tattvaj¤ànàdeva hi mokùamadhigantuü ÷akyate, nànyasmàt / tattvamapyekameva, anyathànavasthàprasaïgaþ / dçùñibhede 'pi vastutattvaü nànekaråpeùu vibhàjayituü ÷akyate / ekasvabhàvatvàttattvasya, tadviùayi j¤ànamapyekasvabhàvameva / adhigatatattvanàü buddhabodhisattvànàü yajj¤ànaü tadapi tattvaviùayakàbhij¤ànasvaråpameva, sarvasaükle÷apratipakùatvàttasya / na hi pràde÷ikairj¤ànaistattvabodho 'tiprasaïgàt / tathà sati sarve tattvadar÷inaþ syuþ / ato yattàvat pudgaladharmanairàtmyatattvasàkùàtkàri j¤ànaü tadeva nirvàõapràpakaþ samyaï màrgo nànyaþ / ata ekameva yànamiti /

eta eva bhagavatà nànyena tàvanmàrgeõa mokùa iti nirdiùñam / àryalaïkàvatàrasåtre coktam -

"yaduta anye punarmahàmate, kàraõàdhinàn sarvadharmàn dçùñvà nirvàõagatibuddhayo bhavanti, dharmanairàtmyadar÷nàbhàvànnàsti mokùo mahàmate / eùà mahàmate, ÷ràvakayànàbhisamayagotrakasyàniryaõaniryàõabuddhiþ / atra te mahàmate, kudçùñivyàvçttyarthaü yogaþ karaõãyaþ" iti /

àryapraj¤àpàramitàsåtre 'pi bhagavatà proktam -

"yad dvayaü tad vastu, advayaü tu avastu / avocat - bhagavan, kiü tàvad dvayam? bhagavànàha - såbhåte, råpasaüj¤aiva dvayam, tathaiva skandhadhàtuspar÷avedanàdhàtuùañkapratãtyasamutpàdadhyànàråpyaduþkhanairàtmyasukhasattvàdãnàü saüj¤à" iti / ityàdikaü vistareõa tàvannirdi÷ya -

"yàvaddhi saüj¤à tàvad dvayam / yàvad dvayaü tàvad vastu / yàvad vastu tàvat saüsàraþ / yavàcca saüsàrastàvannàsti sattvànàü mokùaþ" iti /

ityanena prakràreõa dvayasaüj¤ànukålà kùàntirapi tàvadasattvena j¤ànavyeti prakañitam / àryasatyadvayàvatàrasåtre 'pi praj¤aptaü yat sarvakle÷ànàü målaü bhàvàbhinive÷a eva / ata eva sarvadharmaniþsvabhàvabhàvanayaiva tàvat kle÷àþ parihartuü ÷akyante, nànyena kenacinmàrgeõeti kçto nirde÷aþ / tathà hi -

"kathaü ma¤ju÷rãþ, kle÷à vinayaü gacchanti, kathaü kle÷àþ parij¤àtà bhavanti? ma¤ju÷rãràhaparamàrthato 'tyàntàjàtànutpannàbhàveùu sarvadharmeùu saüvçtyàsadviparyàsaþ / tasmàd asadaviparyàsàt saükalpavikalpaþ / tasmàt saükalpavikalpàd ayoni÷omanasikàràad àtmasamàropaþ / tasmàd àtmasamàropàd dçùñipatyutthànam / tasmàd dçùñiparyutthànàt kle÷àþ pravartante / yaþ punardevaputra, paramàrthato 'tyantàjàtànutpannàbhàvàn sarvadharmàn prajànàti, sa paramàrthato 'viparyastaþ / ya÷ca paramàrthato 'viryastaþ so 'vikalpaþ / ya÷cavikalpaþ sa yoni÷aþ prayuktaþ / ya÷ca yoni÷aþ prayuktaþ, tasyàtmasamàropo na bhavati / yasyàtmasamàropo na bhavati tasya dçùñiparyutthànaü na bhavanti / yàvat paramàrthato nirvàõadçùñisarvadçùñiparyutthànamapi na bhavanti / tasyaivam anutpàdavihàriõaþ kle÷à atyantaüü vinãtà draùñavyà / ayamucyate kle÷avinayaþ / yadà devaputra, kle÷àn niràbhàsena j¤ànena paramàrthato 'tyanta÷ånyàn atyantàbhàvàn atyantanirnimittàn prajànàti, tadà devaputra, kle÷àþ parij¤àtà bhavanti / tatra yathàpi nàma devaputra, ya à÷ãviùasya gotraü prajànàti , sa tasyà÷ãviùayasya viùaü ÷amayati / evameva devaputra, yaþ kle÷ànàü gotraü prajànàti, tasya kle÷àþ pra÷àmyanti / devaputra àhakataman ma¤ju÷rãþ, kle÷ànàü gotram? àha - yàvadeùà paramàrthato 'tyantàjàtànutpannàbhàveùu sarvadharmeùu kalpanà, idaü kle÷ànàü gotram" iti vistaraþ /

phalataþ sarvadharma÷ånyatàbhàvanayaiva tàvanniþ÷reyasanagaraprave÷aþ / atastadarthino ye kalyàõamicchanti, taiþ kumàrgavicàràn dårata eva parityajya mahàtmabhiryo hi yuktyàgamapradãpaþ prakà÷ãkçtaþ sadbhi÷ca puruùaiþ [yaþ] muhurmuhuràveditaþ sa sàdaraü nirantaraü ca sadà sevanãyaþ / ata÷ca ekameva yànam, sarve ca dharmàþ paramàrthato niþ svàbhàvà iti sidhyati /

// àcàryakamala÷ãlapraõãtaü madhyamàlokàkhyaü ÷àstraü samàptam //

bhàratãyopàdhyà÷ãlendrabodhinà bhoñade÷ãyànuvàdakena dpala brcegas mahàbhàgena cànåditam /

÷ubhamastu