Jitari: Hetutattvopadesa Based on the edition by Durgacharan Chattopadhyaya: HetutattvopadeÓa by JitÃri : reconstructed Sanskrit text with the Tibetan version. Calcutta : University of Calcutta 1939 Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. %<...>% = ITALICS for emendations ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ HetutattvopadeÓa÷ ma¤juÓrÅkumÃrabhÆtÃya nama÷ 1. sÃdhanaæ dÆ«aïaæ caiva sÃbhÃsaæ parasaævide / pratyak«amanumÃnaæ ca sÃbhÃsaæ tvÃtmasaævide // ayaæ ÓÃstrÃrtharÃægraha÷ // 2. vÃdinà svayaæ sÃdhayitumi«Âo 'rtha÷ sÃdhya÷ / yena sÃdhyate tatsÃdhanam // 3. hetostrairÆpyamucyate / kiæ punastattrairÆpyam / pak«e sattvameva prathamaæ rÆpam / sapak«a eva sattvamiti dvitÅyaæ rÆpam / vipak«e %% asattvameva niÓcitamiti t­tÅyaæ rÆpam // 4. tatra pak«a÷ prasiddho dharmÅ prasiddhaviÓe«aïena viÓi«Âa÷ svayaæ sÃdhayitumi«Âa÷ pratyak«Ãdyaviruddha÷ / yathà dharmÅ Óabdo 'nitya iti viÓe«aïena viÓi«Âa÷ sÃdhya÷ / k­takatvÃditi heturbhavatÅti // 5. ka÷ puna÷ sapak«a÷ / sÃdhyadharmasÃmÃnyena samÃna÷ sapak«a÷ / yathà ghaÂÃdiriti // 6. ko hetorvipak«a÷ / yatra sÃdhyÃbhÃvÃddhetvabhÃvo niÓcayena pradarÓyate / yathÃkÃÓÃdi÷ // 7. trirÆpahetupradarÓanena parÃvagamanimittaæ k­ta÷ prayoga÷ parÃrthÃnumÃnabhityucyate / yathà Óabdo 'nitya iti pak«avacanam / k­takatvÃditi hetuvacanam / ghaÂÃdivaditi sapak«avacanam / ÃkÃÓÃdivaditi vipak«avacanam // 8. sa punardvividho d­Óyate / sÃdharmyeïa vaidharmyeïa ca // 9. tatra sÃdharmyeïa tÃvat / yatk­takaæ tatsarvamanityaæ d­«Âam / yatha ghaÂÃdi÷ / Óabdo 'pi k­taka iti // 10. vaidharmyeïÃpyanityatvÃbhÃve k­takatvÃbhÃva÷ / yathÃkÃÓÃdi÷ / Óabdastu k­taka iti // 11. ka÷ puna÷ pak«ÃbhÃsa÷ / pak«ÃbhÃso vastuto na pak«a÷ / pratyak«ÃdivirodhÃdayaæ pak«ÃbhÃsa÷ // 12. yathà dhÆmÃdirdharmÅ buddhimaddhetÆtpanna÷ sÃdhya iti pratyak«aviruddha÷ pak«ÃbhÃsa÷ / pratyak«ato vahnerdhÆmotpattidarÓanÃt // 13. anumÃnaviruddho yathà / vedavacanaæ dharmyapauru«eyamiti sÃdhye Óabda÷ prayatnÃnantarÅyaka iti pauru«eyatvasya siddhe÷ // 14. svavacanaviruddho yathà / anumÃnaæ na pramÃïamiti / parÃvagamÃya vÃkyaprayoga÷ parÃrthÃnumÃnamiti nirdeÓÃt // 15. lokaviruddho yathà / Óuci naraÓira÷ kapÃlaæ prÃïyaÇgatvÃc chaÇkhaÓuktivaditi // 16. pratÅtiviruddho yathà / yad yÃvatkÃlasthÃyi %% anityam / yadyÃvatkÃlasthÃyi %% sarvaæ nityamiti laukikapratÅte÷ // 17. aprasiddhaviÓe«aïo yathà / vaiÓe«ikasya sÃækhyaæ prati Óabdo vinÃÓÅti // 18. aprasiddhaviÓe«yo yathà / sÃækhyasya bauddhaæ pratyÃtmà cetana iti sÃdhyam // 19. aprasiddhobhayo yathà / vaiÓe«ikasya bauddhaæ prati samavÃyikÃraïamÃtmeti kÃya÷ sthirasvabhÃva iti và // 20. pak«ÃbhÃsà uktÃ÷ // 21. kÅd­Óo hetvÃbhÃsa÷ / yo heturivÃbhÃsate na tu hetutvena sidhyati // 22. hetvÃbhÃsastrividha÷ / asiddho viruddho 'naikÃntikaÓca // 23. tatra pak«Ãsiddherasiddha iti hetvÃbhÃsa÷ // 24. pak«e sapak«e cÃsan vipak«e ca san %% sa viruddha iti hetvÃbhÃsa÷ sÃdhyaviparÅtasiddhe÷ // 25. sapak«avipak«ayorubhayorbhÃve 'bhÃve và saæÓaye vÃsiddhapratibandho yo hetu÷ so 'naikÃntiko hetvÃbhÃsa÷ / vÃdiprativÃdibhyÃæ sÃdhayitumi«ÂasyaikÃntenÃsiddhe÷ // 26. ubhayÃsiddho yathà / ÓabdasyÃnityatve sÃdhye hetuÓcÃk«u«atvaæ vÃdiprativÃdinorasiddha iti // 27. cetanastaruriti sÃdhye sarvatvagapaharaïe maraïÃditi hetu÷ prativÃdinaæ bauddhaæ pratyasiddha iti prativÃdyasiddhaÓcittÃdinirodhasya bauddhasye«ÂatvÃt // 28. acetanÃ÷ sukhÃdaya iti sÃdhye utpattimattvÃditi hetu÷ sÃækhyasya svayaæ vÃdino 'siddha iti vÃdyasiddha÷ // 29. vaiÓe«ikeïa prativÃdinaæ bauddhaæ prati p­thivyÃdirdharmÅ kÃrya iti sÃdhya ekaikak«aïavadanyÃnyotpÃdÃditi vÃdina÷ svayamasiddha÷ / siddhe 'pyutpÃda ekaikak«aïavadanyÃnyotpÃdÃsiddhe÷ // 30. pak«aikadeÓÃsiddho yathà / cetanÃstarava÷ svÃpÃditi hetuÓcandane vÃdina÷ svayaæ pak«aikadeÓe 'siddha÷ / na hi sarve v­k«Ã rÃtrau patrasaækocabhÃja÷ // 31. evameva k«ityÃdirgharmÅ buddhimajjÃta iti sÃdhye kÃryamiti heturbauddhaæ pratyasiddha÷ pratyak«ÃnupalambhÃbhyÃæ kÃryakÃraïasambandhasiddhasvarÆpeïa k«ityÃdÅnÃæ siddhe÷ / vÃsabhojanÃdisiddhiriti cettadà pak«aikadeÓÃsiddhi÷ // 32. saædigdhÃsiddho yathà / yadÅha dhÆma÷ syÃdatra vahni÷ syÃditi sÃdhye hetvaniÓcayÃt // 33. saædigdhadharmyasiddho yathà / e«vaneke«u niku¤je«u kasmiæÓcin niku¤je mayÆra iti sÃdhye kekÃyitÃditi heturiti // 34. dharmyasiddhÃvapyasiddho yathà / dharmyÃtmà sarvavyÃpÅti sÃdhye sarvatropalabhyamÃnaguïatvÃditi heturiti // 35. navaite 'siddhà hetvÃbhÃsÃ÷ // 36. kÅd­Óa÷ punaranaikÃntiko hetvÃbhÃsa÷ / ucyate / 37. yathà Óabdasya nityatvÃdike dharme sÃdhye prameyatvÃditi hetu÷ sapak«avipak«ayo÷ sarvatra varttamÃna÷ sÃdhÃraïo 'naikÃntika iti // 38. evaæ Óabdo nitya iti sÃdhye ÓrÃvaïatvÃditi hetu÷ sapak«e vipak«e cÃv­tterasÃdhÃraïo 'naikÃntika÷ // 39. evaæ ÓabdasyÃprayatnÃnantarÅyakatve sÃdhye 'nityatvÃditi hetu÷ sapak«aikadeÓav­tti rvipak«avyÃpyanaikÃntika÷ / aprayatnÃnantarÅyakasya Óabdasya sapak«a÷ vidyudÃkÃÓÃdi÷ / tatra sapak«aikadeÓe vidyudÃdÃvanityatvaæ varttate / nÃkÃÓÃdau / vipak«Ã÷ prayatnÃnantarÅyakÃdaya÷ sarve / te«u sarve«vasti // 40. evaæ Óabdasya prayatnÃnantÅyakatve sÃdhye 'nityatvÃditi hetu rghaÂÃdau sarvatra %% / aprayatnÃnantarÅyako vipak«a÷ puna rvidyudÃkÃÓÃdi÷ / tatraikadeÓe vidyudÃdau varttate nÃkÃÓÃdau / tasmÃdayaæ vipak«aikadeÓav­tti÷ sapak«avyÃpyanaikÃntiko hetu÷ // 41. ubhayapak«aikadeÓav­ttiranaikÃntiko yathà / dharmÅ Óabdo nitya iti sÃdhye 'mÆrttatvÃditi hetu÷ / paramÃïvÃkÃÓÃdi÷ sapak«a÷ / tatra sapak«aikadeÓa ÃkÃÓe 'mÆrttatvaæ vidyate na paramÃïau paramÃïÆnÃæ mÆrttatvÃt / ghaÂasukhÃdiranityo vipak«a÷ / tadekadeÓe sukhÃdau vidyate na ghaÂÃdÃviti // 42. evaæ saædigdhavipak«avyÃv­tti÷ sapak«avyÃpyanaikÃntiko heturyathà / kapilÃdi rdharmyasarvaj¤a iti sÃdhye vakt­tvÃditi hetÆ rathyÃpuru«Ãdau sapak«e vidyate vipak«e sarvaj¤e saædigdha÷ / sarvaj¤asyÃtÅndriyatvÃdvakt­tvamasti na veti saædeha÷ // 43. evaæ saædigdhasapak«av­ttirvipak«avyÃpyanaikÃntiko heturyathà / ­«abhavardhamÃnÃdi rdharmÅ sarvaj¤a iti sÃdhye kevalaÓÃstrakartt­tvÃditi hetu÷ sapak«e sarvaj¤e saædigdha÷ / sarvaj¤asyÃtÅndriyatvÃt kevalaÓÃstrakarttari saædeha÷ / vipak«e...........ÃdÃvasarvaj¤e 'stÅti // 44. anvayavyatirekayo÷ saædehe 'naikÃntiko heturyathà / jÅvaccharÅraæ sÃtmakaæ prÃïÃdimatvÃditi hetu÷ / jÅvaccharÅrasambandhÅ prÃïÃdi÷ sÃtmake nirÃtmake và varttamÃno vyÃv­tto vetyaniÓcaya÷ // 45. tata÷ kevalÃnvayÅ heturd­«ÂÃntÃbhÃvÃt // 46. evaæ dvitÅyo 'pi kevalavyatirekÅ / jÅvaccharÅramidaæ na nirÃtmakaæ prÃïÃdyabhÃvaprasaÇgÃditi / d­«ÂÃntÃbhÃvÃdanvayasyÃniÓcayo vyatirekasya ca niÓcaya ityayaæ saædigdho hetu÷ // 47. ete daÓÃnaikÃntikahetvÃbhÃsà udÃh­tÃ÷ // 48. viruddhà hetvÃbhÃsÃ÷ kÅd­ÓÃ÷ // 49. yathà dharmÅ Óabdo nitya iti sÃdhyadharma÷ / k­takatvÃdÃkÃÓÃdivadityayaæ heturghaÂÃdau vipak«a eva vidyate na sapak«e // 50. evaæ dharmÅ Óabdo nitya iti sÃdhye prayatnÃnantarÅyakatvÃditi hetu÷ sapak«a ÃkÃÓÃdau nÃsti ghaÂÃdÃvekadeÓe 'sti vidyudÃdau nÃstÅti / imau dvau hetÆ dharmasvarÆpaviparÅtasÃdhanau // 51. dharmisvarÆpaviparÅtasÃdhano dvividho yathà / ete cak«urÃdaya÷ parÃrthà iti sÃdhyadharma÷ saæghÃtatvÃditi hetu÷ ÓayanÃsanÃdivaditi sapak«anirdeÓa÷ / ayaæ heturyathà cak«urÃde÷ pÃrÃrthyaæ sÃdhayati tathà saæhatatvamapi parasya sÃdhayati / ÓayanÃsanÃde÷ saæhatadevadattÃdiparÃrthatvadarÓanÃt // 52. dharmisvarÆpaviparÅtasÃdhano yathà / dharmyÃdirbuddhimata÷ kÃraïÃdutpadyata iti sÃdhye sÃÓratvÃditi hetu÷ / ghaÂÃdivaditi sapak«anirdeÓa÷ / yathÃnena hetunà buddhimaddhetuto jÃtatvaæ sÃdhyate tathà buddhimatkarttu÷ sÃÓrayatvamapi sÃdhyate // 53. dharmiviÓe«aviparÅtasÃdhano yathà / vaiÓe«ikeïa yogÃcÃraæ prati dharmyÃtmà cetanà iti sÃdhye vij¤ÃnÃdhi«ÂhÃnÃditi hetu ryathÃcetanamÃtmÃnaæ cetanaæ sÃdhayati tathÃyaæ heturanityamapi sÃdhayati vij¤ÃnasyÃnityatvÃt // 54. pa¤cabhiretairviruddhà hetvÃbhÃsÃ÷ pradarÓitÃ÷ // 55. viruddhÃvyabhicÃrÅ kutrÃpi hetudo«o na bhavatÅti tasyodÃharaïopanyÃso na yukta÷ / udÃharaïamucyate cet / yatsarvadeÓÃvasthitai÷ svasambandhibhiryugapadabhisambadhyate tatsarvagatam / yathÃkÃÓam / sarvadeÓÃvasthitai÷ svasambandhibhiryugapat sÃmÃnyamabhisambaddhamiti pailukasya svabhÃvahetuprayoga÷ / dvitÅyo 'pi prayoga÷ paiÂharasya / yadupalabdhilak«aïaprÃptaæ sadyatra nopalabhyate na tat %% asti / tadyathà kasmiæÓciddeÓe 'vidyamÃno ghaÂa÷ / nopalabhyate %% upalabdhilak«aïaprÃptaæ sÃmÃnyaæ vyaktyantarÃle«viti / ayamanupalambhahetu÷ pÆrvoktaÓca svabhÃvahetu÷ / anayo÷ parasparavirodhena saæÓayajanakatvÃt / sapak«Ãdanyo d­«ÂÃnto na kaÓcidastÅti sapak«a evÃyaæ sÃdharmyeïa d­«ÂÃnto bhavati / 56. tatra kÅd­Óà d­«ÂÃntÃbhÃsÃ÷ // 57. sÃdharmyeïa tÃvat // 58. nitya÷ Óabdo 'mÆrttatvÃtkarmavaditi sÃdhyavikala÷ karmaïo 'nityatvÃt // 59. nitya÷ Óabdo 'mÆrttatvÃtparamÃïuvaditi sÃdhanavikala÷ paramÃïormÆrttatvÃt // 60. nitya÷ Óabdo 'mÆrttatvÃddhaÂavaditi sÃdhya%%vikala÷ // 61. evaæ saædigdhasÃdhyadharmo d­«ÂÃntÃbhÃso yathà / dharmÅ puru«a÷ kaÓcidrÃgÃdimÃn vacanÃdrathyÃpuru«avaditi / rathyÃpuru«ad­«ÂÃnte rÃgÃdimattvaæ saædigdham / paracittÃnumÃnasya du«karatvÃt // 62. saædigdhasÃdhanadharmo yathà / maraïadharmà puru«a iti sÃdhye rÃgÃdimattvÃditi hetÆ rathyÃpuru«ad­«ÂÃnte saædigdha÷ / vÅtarÃgasyÃpi sarÃgavaccalatvÃt // 63. saædigdhobhayadharmo d­«ÂÃntÃbhÃso yathà / dharmÅ kaÓcit puru«a÷ %%sarvaj¤a iti sÃdhye rÃgÃdimattvÃditi hetu÷ / rathyÃpuru«ad­«ÂÃnte sÃdhyaæ sÃdhanaæ ca saædigdham // 64. ananvayo 'pradarÓitÃnvayo viparÅtÃnvayaÓca d­«ÂÃntÃbhÃsÃ÷ // 65. tatrÃnanvayo yathà / yo vaktà sa rÃgÃdimÃn rathyÃpuru«avat / vakt­tvarÃgÃdimattvayo÷ kÃryakÃraïabhÃvaprati«edhÃt // 66. apradarÓitÃnvayo yathà / anitya÷ Óabda÷ k­takatvÃditi / atrÃnvayavyÃptirapradarÓità / vakt­do«Ãdayaæ d­«ÂÃntÃbhÃsa÷ // 67. viparÅtÃnvayo yathà / yadanityaæ tatk­takamiti / ghaÂÃdivaditi / atrÃnityatvaæ sÃdhyam / sÃdhyena sÃdhanasya vyÃptirdarÓanÅyà sÃdhanena tu sÃdhyasya vyÃptirdarÓità / tato viparÅtÃnvayo d­«ÂÃntÃbhÃsa÷ // 68. sÃdharmyeïaite nava d­«ÂÃntÃbhÃsà uktÃ÷ // 69. vaidharmyeïa d­«ÂÃntÃbhÃsà ucyante // 70. sÃdhyÃvyÃv­tto d­«ÂÃntÃbhÃso yathà / nitya÷ Óabdo 'mÆrttatvÃtparamÃïuvaditi / iha paramÃïurvaidharmyad­«ÂÃnta iti sÃdhanadharmo 'mÆrttatvaæ vyÃv­ttaæ mÆrttatvÃtparamÃïunÃm / sÃdhyadharmo nityatvaæ na vyÃv­ttaæ nityatvÃtparamÃïunÃmiti // 71. sÃdhanÃvyÃv­tto yathà / nitya÷ Óabdo 'mÆrttatvÃt karmavaditi / iha sÃdhyadharmo nityatvaæ vyÃv­ttaæ karmaïo 'nityatvÃt sÃdhanadharmo na vyÃv­tto 'mÆrttatvÃtkarmaïa÷ // 72. ubhayÃvyÃv­tto yathà / nitya÷ Óabdo 'mÆrttatvÃdÃkÃÓÃdivaditi / atrÃkÃÓÃdervaidharmyad­«ÂÃntÃt sÃdhyaæ sÃdhanaæ ca na vyÃv­ttam // 73. tathà saædigdhasÃdhyavyatireka÷ saædigdhasÃdhanavyatireka÷ saædigdhobhayavyatirekaÓca // 74. saædigdhasÃdhyavyatireko d­«ÂÃntÃbhÃso yathà / asarvaj¤Ã÷ kapilÃdayo 'vidyamÃnasarvaj¤atÃliÇgabhÆtakevalaÓÃstrakartt­tvÃditi / atra vaidharmyeïodÃharaïamucyate / ya÷ sarvaj¤a÷ sa jyotirj¤ÃnÃdikamupadi«ÂavÃn / tadyathà ­«abhavarddhamÃnÃdiriti / iha vaidharmyodÃharaïa ukta ­«abhavardhamÃnÃderasarvaj¤atvaæ vyÃv­ttamavyÃv­ttaæ veti saædeha÷ // 75. saædigdhasÃdhanavyatireko yathà / iha trayÅvidà brÃhmaïena kapilakaïÃdÃdi÷ puru«o na grÃhyavacano rÃgÃdimattvÃditi / atra vaidharmyodÃharaïamucyate yo grÃhyavacano na sa rÃgÃdimÃn yathà gotamÃdaya÷ dharmaÓÃstrÃïÃæ praïetÃra iti / gotamÃdibhyo rÃgÃdimatvasya %%dharmasya vyÃv­tti÷ saædigdhà // 76. saædigdhobhayavyatireko yathà / avÅtarÃgÃ÷ kapilÃdaya÷ parigrahÃgrahayogÃditi / atra vaidharmyeïodÃharaïamucyate / yo vÅtarÃga÷ sa na parigrahÃgrahavÃn yathà ­«abhavarddhemÃnÃdiriti / ­«abhÃde÷ %%dharmyad­«ÂÃntÃd vÅtarÃgatvaparigrahÃgrahayo÷ sÃdhyasÃdhanadharmayorvyatireko 'vyatireko veti saædeha÷ / prÃgalabdhasya vastuno lÃbha÷ parigraha÷ labdhasyÃparivarjanamÃgraha÷ / ubhayorapi tayo r­«abhe sambhava÷ / chatracÃmaramahÃdundubhÅnÃæ parigrahÃgrahaÓravaïÃt / 77. avyatireko vaidharmyad­«ÂÃntÃbhÃso 'pradarÓitavyatireko viparÅtavyatirekaÓceti // 78. avyatireko yathà / kapilÃdiravÅtarÃgo vakt­tvÃt / yatrÃvÅtarÃgatvaæ nÃsti na sa vaktà yathopalakhaï¬a iti / yadyapÅdamupalakhaï¬ÃdvyÃv­ttaæ tathÃpi sarvasmÃdvÅtarÃgÃdvakt­tvaæ na vyÃv­ttaæ sandehÃt // 79. apradarÓitavyatireko yathà / anitya÷ Óabda÷ k­takatvÃdÃkÃÓÃdivaditi / paramÃrthata÷ samyagudÃh­to 'pi vakturaparÃdhÃdd­«ÂÃntÃbhÃsa÷ / parÃrthÃnumÃne vakturguïado«ayordvayo rvicÃraïÅyatvÃt / evaæ yannityaæ tatsarvaæ niyatamak­takaæ d­Óyate yathÃkÃÓÃdiriti vÃgvibhÃgo vaktrà karttavya÷ / pÆrvavarttino vyatirekasyÃpradarÓanÃdapradarÓitavyatireka÷ // 80. viparÅtavyatireko yathà / yadak­takaæ tannityaæ d­«Âamiti / iha tu sÃdhyaviparÅte vyÃptirdarÓanÅyà / tena yadyatsÃdhyaviparÅtaæ tattanniyataæ sÃdhanaviparÅtaæ bhavet // 81. a«ÂÃdaÓa d­«ÂÃntÃbhÃsà uktÃ÷ // 82. ebhireva pak«ahetud­«ÂÃntÃbhÃsairvÃdinà sÃdhanasyÃvyutpatte÷ %%vÃdÅ dÆ«aïamupanyasyati / tasya dÆ«aïasya pÆrvapak«avÃdino 'bhÅ«ÂÃrthasiddhau pratibandhakatvÃtsÃdhananyÆnatodbhÃvanameva dÆ«aïamucyate / tasmÃtsÃdhanavaddÆ«aïalak«aïavibhagÃ÷ p­thag nokta÷ // 83. dÆ«aïÃbhÃso dÆ«aïameveti sa prativÃdinocyate / yadà pÆrvapak«avÃdino 'bhÆtaæ do«amudbhÃvayati %% sa dÆ«aïÃbhÃso jÃtiriti / abhÆtado«odbhÃvanaæ viparÅtottaraæ jÃtirityucyate / yathà pak«ado«ÃbhÃve pak«ado«odbhÃvanaæ hetudo«ÃbhÃve hetudo«odbhÃvanaæ d­«ÂÃntado«ÃbhÃve ca d­«ÂÃntado«odbhÃvanaæ dÆ«aïÃbhÃsa iti // 84. tatrÃhuranye / pratij¤Ã hetu÷ %% upanaya÷ nigamanaæ ceti pa¤cÃvayavaæ sÃdhanamiti / yathÃnitya÷ Óabda÷ iti pratij¤Ã / k­takatvÃditi hetu÷ / yatk­takaæ sarvaæ tadanityaæ d­«Âaæ yathà ghaÂÃdirityudÃharaïam / tathà Óabdo 'pi k­taka iti upanaya÷ / tasmÃdanitya iti nigamanam / d­«ÂÃntapratÅtasÃmarthyasya hetordharmiïyupasaæhÃra upanaya iti / pratij¤Ãyà puna÷ Óravaïaæ nigamanamityucyate / maivamanvayo vyatireka÷ pak«adharmaÓceti trayeïaiva sÃdhyÃrthasiddhe÷ // 85. evaæ vÃdakÃle vyÃptipÆrvaka eva prayoga÷ / yatk­takaæ sarvaæ tadanityaæ d­«Âaæ yathà ghaÂÃdiriti d­«ÂÃnte sÃdhyasÃdhanayorvyÃptipratipÃdanamanvaya ityucyate // 86. vipak«e puna÷ sÃdhyavyÃv­ttyà sÃdhanavyÃv­ttirvyatireka ityucyate / yathÃnityatvÃbhÃve k­takatvÃbhÃva÷ syÃdyathÃkÃÓÃdi÷ // 87. Óabdo 'pi k­taka iti pak«adharma ucyate / pratij¤Ã nigamanaæ ca sarvathà na vaktavye // 88. tathà sÃdharmyaprayoge 'nvayavacanasÃmarthyÃdvyatirekÃvagamÃdayaæ p­thag nocyate / yathà yatk­takaæ sarvaæ tadanityaæ d­«Âaæ yathà ghaÂÃdi÷ Óabdo 'pi k­taka iti sÃdharmyaprayoga÷ / vaidharmyaprayoge vyatirekavacanasÃmarthyÃdanvayapratÅti÷ / atra punaranvayo na vÃcya÷ / yannityaæ tadak­takaæ d­«Âaæ yathÃkÃÓÃdi÷ Óabdastu k­taka iti vaidharmyaprayoga÷ // 89. sÃdhanÃbhÃso dÆ«aïÃbhÃsaÓcokta÷ // 90. kiæ nÃma pratyak«amiti / pratyak«aæ kalpanÃpo¬hamabhrÃntam / ak«aæ pratigatamÃÓritaæ yadvij¤Ãnaæ tatpratyak«am / pa¤cendriyÃÓritaæ j¤Ãnamityartha÷ / atyÃdaya÷ krÃntÃdyarthe dvitÅyayeti samÃsenÃbhidheyaliÇga÷ pratyak«aÓabda÷ siddha÷ / pratyak«o 'vabodha÷ pratyak«Ã buddhi÷ pratyak«aæ j¤Ãnaæ ceti yuktaæ bhavati // 91. cak«u÷ Órotraæ nÃsikà jihvà kÃyaÓceti pa¤cendriyÃïi / tadÃÓritasya j¤Ãnasya pa¤ca grÃhyavi«ayà rÆpaæ Óabdo gandho rasa÷ spra«Âavya¤ceti pa¤caiva prameyÃïi // 92. tacca pratyak«aæ nÃmajÃtyÃdikalpanÃpo¬haæ nirvikalpaæ và yadi punarabhrÃntaæ pramÃïamucyate pradarÓitÃrthe 'visaævÃdÃt / 93. tatra nÃmavikalpa÷ devadatto 'yamiti j¤Ãnam / jÃtivikalpo 'yaæ gauriti j¤Ãnam / viÓe«yaviÓe«aïavikalpo nÅlamutpalamiti / anyo 'pi savikalpa÷ pratyak«ÃbhÃsa÷ / vidyamÃne 'rthe vibhramastaimirikasya dvicandraj¤Ãnam / Óuktau rajataj¤Ãnam / ayaæ sthÃïurvà puru«o veti j¤Ãnaæ ca / j¤ÃnÃntaramapi pratyak«ÃbhÃsa÷ pradarÓitÃrthÃprÃpakatvÃt // 94. tatra pratyak«aæ trividham / vyÃvahÃrikamindriyaj¤Ãnaæ sarvacittacaittÃnÃmÃtmasaævedanaæ svasaævedanaæ bhÆtÃrthabhÃvanÃsphuÂaprakar«aparyantajaæ yogij¤Ãnaæ ceti // 95. tasya vi«aya÷ svalak«aïam / arthakriyÃsamarthaæ svalak«aïam / na sÃmÃnyamarthakriyÃsamartham / 96. tadeva ca pratyak«aæ pramÃïamarthapratÅtirÆpatvÃt phalamapi / tathÃtvena ca pramÃïaphalayorna manÃgapi bheda÷ // 97. dvividhamanumÃnaæ svÃrthaæ parÃrthaæ ca // 98. tatra svÃrthaæ tÃvat pak«adharmagrahaïÃt sÃdhyasÃdhanasambandhasm­te÷ paÓcÃt pratipatturarthasya yathÃvadyà pratÅtistadeva svÃrthÃnumÃnam // 99. pak«adharmastriprakÃra eva kÃryaæ svabhÃvo 'nupalabdhiÓca // 100. kÃryakÃraïasiddhau kÃryaæ heturiti / yathà yatna dhÆma÷ %% agniryathà mahÃnasÃdau / atrapi dhÆmasadbhÃvÃditi / agnyabhÃve dhÆmÃbhÃvo yathà sajale deÓa iti atra tu dhÆmÃditi // 101. svabhÃvo hetu÷ / v­k«o 'yaæ ÓiæÓapÃtvÃt pÆrvavyavahÃrÃpannaÓiæÓapÃvat / v­k«ÃbhÃve ÓiæÓapÃbhÃvo yathà v­k«arahite pradeÓe / iha punastena vyÃpakena rÆpeïa vyÃpyo hetu÷ // 102. anupalabdhihetu÷ / atra ghaÂo nÃstupalabdhilak«aïaprÃptasyÃnupalabdhe÷ ÓaÓavi«ÃïÃdivat / atrÃpi yadopalabdhiyogyÃnupalabdhÃvupalabdhiyogyÃbhÃvavyÃptirniÓcÅyate tadÃyaæ hetustatpratipÃdako bhavati // 103. kÅd­Óà anumÃnÃbhÃsÃ÷ / pÆrvavacche«avatsÃmÃnyatod­«Âa¤ca parakalpitÃni sarvÃïi anumÃnÃnyanumÃnÃbhÃsÃ÷ / te«Ãæ tÃdÃtmyadutpattilak«aïena pratibandhÃbhÃvÃt / hetuphalasambandhe vyÃpyavyÃpakasambandhe ca siddhe sÃdhyasÃdhanasambandho bhavati nÃnyathà visaævÃdakatvÃt // 104. yathà megho 'yaæ v­«ÂimÃn d­Óyate / gambhÅranirgho«avattvÃdityatra gambhÅragho«avato meghÃdv­«ÂyanudbhavasambhavÃt / 105. yathopari«ÂÃdv­«Âaæ nadÅv­ddhidarÓanÃditi / nadÅnirodhÃdapi nadÅv­ddhidarÓanÃt // 106. evamime taï¬ulÃ÷ siddhà ekapÃtramadhyavartitvÃd d­«Âataï¬ulavat // 107. imÃni phalÃni pakvÃnyekaÓÃkhÃto jÃtatvÃdbhuktaphalavadityatra prÃyeïaivaæ d­«Âe 'pi sÃdhyasÃdhanayorvisaævÃda eva // 108. yatpÃrthivaæ tatsarvaæ lohalekhyaæ d­Óyate yathà v­k«Ãdaya iti / atra vajro 'pi pÃrthiva÷ // 109. ye prÃïinaste sarve sakandharà yatho«ÂrÃdaya iti / atra kulÅro 'pi prÃïÅ // 110. yaddravadravyaæ tadÃrdraæ d­Óyate yathà jalamiti / atra raso 'pi dravadravyam // 111. evamanye 'pyanumÃnÃbhÃsà d­Óyante // %% paï¬itapravarajitÃripÃdak­to hetutattvopadeÓa÷ sampÆrïa÷ / bhÃratÅyopÃdhyÃyena paï¬itena kumÃrakalasena bhëÃntarakÃrakeïa bhik«uïà ÓÃkyaprabheïa ca bhoÂabhëÃyÃæ vipariïamayya saæÓodhya ca vinyasta÷ //