Jitari: Hetutattvopadesa
Based on the edition by Durgacharan Chattopadhyaya: Hetutattvopade÷a by Jitàri : reconstructed Sanskrit text with the Tibetan version.
Calcutta : University of Calcutta 1939 


Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project.
With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project
of Nagarjuna Institute, Nepal
and University of the West, Rosemead, California, USA
(www.uwest.edu/sanskritcanon)
Sastra section


The transliteration emulates the conventions of Nagari script.
Therefore, many word boundaries are not marked by blanks.


%<...>% = ITALICS for emendations


Hetutattvopade÷aþ

ma¤ju÷rãkumàrabhåtàya namaþ

1. sàdhanaü dåùaõaü caiva sàbhàsaü parasaüvide /
pratyakùamanumànaü ca sàbhàsaü tvàtmasaüvide //

ayaü ÷àstràrtharàügrahaþ //

2. vàdinà svayaü sàdhayitumiùño 'rthaþ sàdhyaþ / yena sàdhyate tatsàdhanam //

3. hetostrairåpyamucyate / kiü punastattrairåpyam / pakùe sattvameva prathamaü råpam / sapakùa eva sattvamiti dvitãyaü råpam / vipakùe %<ca>% asattvameva ni÷citamiti tçtãyaü råpam //

4. tatra pakùaþ prasiddho dharmã prasiddhavi÷eùaõena vi÷iùñaþ svayaü sàdhayitumiùñaþ pratyakùàdyaviruddhaþ / yathà dharmã ÷abdo 'nitya iti vi÷eùaõena vi÷iùñaþ sàdhyaþ / kçtakatvàditi heturbhavatãti //

5. kaþ punaþ sapakùaþ / sàdhyadharmasàmànyena samànaþ sapakùaþ / yathà ghañàdiriti //

6. ko hetorvipakùaþ / yatra sàdhyàbhàvàddhetvabhàvo ni÷cayena pradar÷yate / yathàkà÷àdiþ //

7. triråpahetupradar÷anena paràvagamanimittaü kçtaþ prayogaþ paràrthànumànabhityucyate / yathà ÷abdo 'nitya iti pakùavacanam / kçtakatvàditi hetuvacanam / ghañàdivaditi sapakùavacanam / àkà÷àdivaditi vipakùavacanam //

8. sa punardvividho dç÷yate / sàdharmyeõa vaidharmyeõa ca //

9. tatra sàdharmyeõa tàvat / yatkçtakaü tatsarvamanityaü dçùñam / yatha ghañàdiþ / ÷abdo 'pi kçtaka iti //

10. vaidharmyeõàpyanityatvàbhàve kçtakatvàbhàvaþ / yathàkà÷àdiþ / ÷abdastu kçtaka iti //

11. kaþ punaþ pakùàbhàsaþ / pakùàbhàso vastuto na pakùaþ / pratyakùàdivirodhàdayaü pakùàbhàsaþ //

12. yathà dhåmàdirdharmã buddhimaddhetåtpannaþ sàdhya iti pratyakùaviruddhaþ pakùàbhàsaþ / pratyakùato vahnerdhåmotpattidar÷anàt //

13. anumànaviruddho yathà / vedavacanaü dharmyapauruùeyamiti sàdhye ÷abdaþ prayatnànantarãyaka iti pauruùeyatvasya siddheþ //

14. svavacanaviruddho yathà / anumànaü na pramàõamiti / paràvagamàya vàkyaprayogaþ paràrthànumànamiti nirde÷àt //

15. lokaviruddho yathà / ÷uci nara÷iraþ kapàlaü pràõyaïgatvàc chaïkha÷uktivaditi //

16. pratãtiviruddho yathà / yad yàvatkàlasthàyi %<tat>% anityam / yadyàvatkàlasthàyi %<tat>% sarvaü nityamiti laukikapratãteþ //

17. aprasiddhavi÷eùaõo yathà / vai÷eùikasya sàükhyaü prati ÷abdo vinà÷ãti //

18. aprasiddhavi÷eùyo yathà / sàükhyasya bauddhaü pratyàtmà cetana iti sàdhyam //

19. aprasiddhobhayo yathà / vai÷eùikasya bauddhaü prati samavàyikàraõamàtmeti kàyaþ sthirasvabhàva iti và //

20. pakùàbhàsà uktàþ //

21. kãdç÷o hetvàbhàsaþ / yo heturivàbhàsate na tu hetutvena sidhyati //

22. hetvàbhàsastrividhaþ / asiddho viruddho 'naikàntika÷ca //

23. tatra pakùàsiddherasiddha iti hetvàbhàsaþ //

24. pakùe sapakùe càsan vipakùe ca san %<yaþ>% sa viruddha iti hetvàbhàsaþ sàdhyaviparãtasiddheþ //

25. sapakùavipakùayorubhayorbhàve 'bhàve và saü÷aye vàsiddhapratibandho yo hetuþ so 'naikàntiko hetvàbhàsaþ / vàdiprativàdibhyàü sàdhayitumiùñasyaikàntenàsiddheþ //

26. ubhayàsiddho yathà / ÷abdasyànityatve sàdhye hetu÷càkùuùatvaü vàdiprativàdinorasiddha iti //

27. cetanastaruriti sàdhye sarvatvagapaharaõe maraõàditi hetuþ prativàdinaü bauddhaü pratyasiddha iti prativàdyasiddha÷cittàdinirodhasya bauddhasyeùñatvàt //

28. acetanàþ sukhàdaya iti sàdhye utpattimattvàditi hetuþ sàükhyasya svayaü vàdino 'siddha iti vàdyasiddhaþ //

29. vai÷eùikeõa prativàdinaü bauddhaü prati pçthivyàdirdharmã kàrya iti sàdhya ekaikakùaõavadanyànyotpàdàditi vàdinaþ svayamasiddhaþ / siddhe 'pyutpàda ekaikakùaõavadanyànyotpàdàsiddheþ //

30. pakùaikade÷àsiddho yathà / cetanàstaravaþ svàpàditi hetu÷candane vàdinaþ svayaü pakùaikade÷e 'siddhaþ / na hi sarve vçkùà ràtrau patrasaükocabhàjaþ //

31. evameva kùityàdirgharmã buddhimajjàta iti sàdhye kàryamiti heturbauddhaü pratyasiddhaþ pratyakùànupalambhàbhyàü kàryakàraõasambandhasiddhasvaråpeõa kùityàdãnàü siddheþ / vàsabhojanàdisiddhiriti cettadà pakùaikade÷àsiddhiþ //

32. saüdigdhàsiddho yathà / yadãha dhåmaþ syàdatra vahniþ syàditi sàdhye hetvani÷cayàt //

33. saüdigdhadharmyasiddho yathà / eùvanekeùu niku¤jeùu kasmiü÷cin niku¤je mayåra iti sàdhye kekàyitàditi heturiti //

34. dharmyasiddhàvapyasiddho yathà / dharmyàtmà sarvavyàpãti sàdhye sarvatropalabhyamànaguõatvàditi heturiti //

35. navaite 'siddhà hetvàbhàsàþ //

36. kãdç÷aþ punaranaikàntiko hetvàbhàsaþ / ucyate /

37. yathà ÷abdasya nityatvàdike dharme sàdhye prameyatvàditi hetuþ sapakùavipakùayoþ sarvatra varttamànaþ sàdhàraõo 'naikàntika iti //

38. evaü ÷abdo nitya iti sàdhye ÷ràvaõatvàditi hetuþ sapakùe vipakùe càvçtterasàdhàraõo 'naikàntikaþ //

39. evaü ÷abdasyàprayatnànantarãyakatve sàdhye 'nityatvàditi hetuþ sapakùaikade÷avçtti rvipakùavyàpyanaikàntikaþ / aprayatnànantarãyakasya ÷abdasya sapakùaþ vidyudàkà÷àdiþ / tatra sapakùaikade÷e vidyudàdàvanityatvaü varttate / nàkà÷àdau / vipakùàþ prayatnànantarãyakàdayaþ sarve / teùu sarveùvasti //

40. evaü ÷abdasya prayatnànantãyakatve sàdhye 'nityatvàditi hetu rghañàdau sarvatra %<vidyate>% / aprayatnànantarãyako vipakùaþ puna rvidyudàkà÷àdiþ / tatraikade÷e vidyudàdau varttate nàkà÷àdau / tasmàdayaü vipakùaikade÷avçttiþ sapakùavyàpyanaikàntiko hetuþ //

41. ubhayapakùaikade÷avçttiranaikàntiko yathà / dharmã ÷abdo nitya iti sàdhye 'mårttatvàditi hetuþ / paramàõvàkà÷àdiþ sapakùaþ / tatra sapakùaikade÷a àkà÷e 'mårttatvaü vidyate na paramàõau paramàõånàü mårttatvàt / ghañasukhàdiranityo vipakùaþ / tadekade÷e sukhàdau vidyate na ghañàdàviti //

42. evaü saüdigdhavipakùavyàvçttiþ sapakùavyàpyanaikàntiko heturyathà / kapilàdi rdharmyasarvaj¤a iti sàdhye vaktçtvàditi hetå rathyàpuruùàdau sapakùe vidyate vipakùe sarvaj¤e saüdigdhaþ / sarvaj¤asyàtãndriyatvàdvaktçtvamasti na veti saüdehaþ //

43. evaü saüdigdhasapakùavçttirvipakùavyàpyanaikàntiko heturyathà / çùabhavardhamànàdi rdharmã sarvaj¤a iti sàdhye kevala÷àstrakarttçtvàditi hetuþ sapakùe sarvaj¤e saüdigdhaþ / sarvaj¤asyàtãndriyatvàt kevala÷àstrakarttari saüdehaþ / vipakùe...........àdàvasarvaj¤e 'stãti //

44. anvayavyatirekayoþ saüdehe 'naikàntiko heturyathà / jãvaccharãraü sàtmakaü pràõàdimatvàditi hetuþ / jãvaccharãrasambandhã pràõàdiþ sàtmake niràtmake và varttamàno vyàvçtto vetyani÷cayaþ //

45. tataþ kevalànvayã heturdçùñàntàbhàvàt //

46. evaü dvitãyo 'pi kevalavyatirekã / jãvaccharãramidaü na niràtmakaü pràõàdyabhàvaprasaïgàditi / dçùñàntàbhàvàdanvayasyàni÷cayo vyatirekasya ca ni÷caya ityayaü saüdigdho hetuþ //

47. ete da÷ànaikàntikahetvàbhàsà udàhçtàþ //

48. viruddhà hetvàbhàsàþ kãdç÷àþ //

49. yathà dharmã ÷abdo nitya iti sàdhyadharmaþ / kçtakatvàdàkà÷àdivadityayaü heturghañàdau vipakùa eva vidyate na sapakùe //

50. evaü dharmã ÷abdo nitya iti sàdhye prayatnànantarãyakatvàditi hetuþ sapakùa àkà÷àdau nàsti ghañàdàvekade÷e 'sti vidyudàdau nàstãti / imau dvau hetå dharmasvaråpaviparãtasàdhanau //

51. dharmisvaråpaviparãtasàdhano dvividho yathà / ete cakùuràdayaþ paràrthà iti sàdhyadharmaþ saüghàtatvàditi hetuþ ÷ayanàsanàdivaditi sapakùanirde÷aþ / ayaü heturyathà cakùuràdeþ pàràrthyaü sàdhayati tathà saühatatvamapi parasya sàdhayati / ÷ayanàsanàdeþ saühatadevadattàdiparàrthatvadar÷anàt //

52. dharmisvaråpaviparãtasàdhano yathà / dharmyàdirbuddhimataþ kàraõàdutpadyata iti sàdhye sà÷ratvàditi hetuþ / ghañàdivaditi sapakùanirde÷aþ / yathànena hetunà buddhimaddhetuto jàtatvaü sàdhyate tathà buddhimatkarttuþ sà÷rayatvamapi sàdhyate //

53. dharmivi÷eùaviparãtasàdhano yathà / vai÷eùikeõa yogàcàraü prati dharmyàtmà cetanà iti sàdhye vij¤ànàdhiùñhànàditi hetu ryathàcetanamàtmànaü cetanaü sàdhayati tathàyaü heturanityamapi sàdhayati vij¤ànasyànityatvàt //

54. pa¤cabhiretairviruddhà hetvàbhàsàþ pradar÷itàþ //

55. viruddhàvyabhicàrã kutràpi hetudoùo na bhavatãti tasyodàharaõopanyàso na yuktaþ / udàharaõamucyate cet / yatsarvade÷àvasthitaiþ svasambandhibhiryugapadabhisambadhyate tatsarvagatam / yathàkà÷am / sarvade÷àvasthitaiþ svasambandhibhiryugapat sàmànyamabhisambaddhamiti pailukasya svabhàvahetuprayogaþ / dvitãyo 'pi prayogaþ paiñharasya / yadupalabdhilakùaõapràptaü sadyatra nopalabhyate na tat %<tatra>% asti / tadyathà kasmiü÷cidde÷e 'vidyamàno ghañaþ / nopalabhyate %<ca>% upalabdhilakùaõapràptaü sàmànyaü vyaktyantaràleùviti / ayamanupalambhahetuþ pårvokta÷ca svabhàvahetuþ / anayoþ parasparavirodhena saü÷ayajanakatvàt / sapakùàdanyo dçùñànto na ka÷cidastãti sapakùa evàyaü sàdharmyeõa dçùñànto bhavati /

56. tatra kãdç÷à dçùñàntàbhàsàþ //

57. sàdharmyeõa tàvat //

58. nityaþ ÷abdo 'mårttatvàtkarmavaditi sàdhyavikalaþ karmaõo 'nityatvàt //

59. nityaþ ÷abdo 'mårttatvàtparamàõuvaditi sàdhanavikalaþ paramàõormårttatvàt //

60. nityaþ ÷abdo 'mårttatvàddhañavaditi sàdhya%<sàdhana>%vikalaþ //

61. evaü saüdigdhasàdhyadharmo dçùñàntàbhàso yathà / dharmã puruùaþ ka÷cidràgàdimàn vacanàdrathyàpuruùavaditi / rathyàpuruùadçùñànte ràgàdimattvaü saüdigdham / paracittànumànasya duùkaratvàt //

62. saüdigdhasàdhanadharmo yathà / maraõadharmà puruùa iti sàdhye ràgàdimattvàditi hetå rathyàpuruùadçùñànte saüdigdhaþ / vãtaràgasyàpi saràgavaccalatvàt //

63. saüdigdhobhayadharmo dçùñàntàbhàso yathà / dharmã ka÷cit puruùaþ %<a>%sarvaj¤a iti sàdhye ràgàdimattvàditi hetuþ / rathyàpuruùadçùñànte sàdhyaü sàdhanaü ca saüdigdham //

64. ananvayo 'pradar÷itànvayo viparãtànvaya÷ca dçùñàntàbhàsàþ //

65. tatrànanvayo yathà / yo vaktà sa ràgàdimàn rathyàpuruùavat / vaktçtvaràgàdimattvayoþ kàryakàraõabhàvapratiùedhàt //

66. apradar÷itànvayo yathà / anityaþ ÷abdaþ kçtakatvàditi / atrànvayavyàptirapradar÷ità / vaktçdoùàdayaü dçùñàntàbhàsaþ //

67. viparãtànvayo yathà / yadanityaü tatkçtakamiti / ghañàdivaditi / atrànityatvaü sàdhyam / sàdhyena sàdhanasya vyàptirdar÷anãyà sàdhanena tu sàdhyasya vyàptirdar÷ità / tato viparãtànvayo dçùñàntàbhàsaþ //

68. sàdharmyeõaite nava dçùñàntàbhàsà uktàþ //

69. vaidharmyeõa dçùñàntàbhàsà ucyante //

70. sàdhyàvyàvçtto dçùñàntàbhàso yathà / nityaþ ÷abdo 'mårttatvàtparamàõuvaditi / iha paramàõurvaidharmyadçùñànta iti sàdhanadharmo 'mårttatvaü vyàvçttaü mårttatvàtparamàõunàm / sàdhyadharmo nityatvaü na vyàvçttaü nityatvàtparamàõunàmiti //

71. sàdhanàvyàvçtto yathà / nityaþ ÷abdo 'mårttatvàt karmavaditi / iha sàdhyadharmo nityatvaü vyàvçttaü karmaõo 'nityatvàt sàdhanadharmo na vyàvçtto 'mårttatvàtkarmaõaþ //

72. ubhayàvyàvçtto yathà / nityaþ ÷abdo 'mårttatvàdàkà÷àdivaditi / atràkà÷àdervaidharmyadçùñàntàt sàdhyaü sàdhanaü ca na vyàvçttam //

73. tathà saüdigdhasàdhyavyatirekaþ saüdigdhasàdhanavyatirekaþ saüdigdhobhayavyatireka÷ca //

74. saüdigdhasàdhyavyatireko dçùñàntàbhàso yathà / asarvaj¤àþ kapilàdayo 'vidyamànasarvaj¤atàliïgabhåtakevala÷àstrakarttçtvàditi / atra vaidharmyeõodàharaõamucyate / yaþ sarvaj¤aþ sa jyotirj¤ànàdikamupadiùñavàn / tadyathà çùabhavarddhamànàdiriti / iha vaidharmyodàharaõa ukta çùabhavardhamànàderasarvaj¤atvaü vyàvçttamavyàvçttaü veti saüdehaþ //

75. saüdigdhasàdhanavyatireko yathà / iha trayãvidà bràhmaõena kapilakaõàdàdiþ puruùo na gràhyavacano ràgàdimattvàditi / atra vaidharmyodàharaõamucyate yo gràhyavacano na sa ràgàdimàn yathà gotamàdayaþ dharma÷àstràõàü praõetàra iti / gotamàdibhyo ràgàdimatvasya %<sàdhana>%dharmasya vyàvçttiþ saüdigdhà //

76. saüdigdhobhayavyatireko yathà / avãtaràgàþ kapilàdayaþ parigrahàgrahayogàditi / atra vaidharmyeõodàharaõamucyate / yo vãtaràgaþ sa na parigrahàgrahavàn yathà çùabhavarddhemànàdiriti / çùabhàdeþ %<vai>%dharmyadçùñàntàd vãtaràgatvaparigrahàgrahayoþ sàdhyasàdhanadharmayorvyatireko 'vyatireko veti saüdehaþ / pràgalabdhasya vastuno làbhaþ parigrahaþ labdhasyàparivarjanamàgrahaþ / ubhayorapi tayo rçùabhe sambhavaþ / chatracàmaramahàdundubhãnàü parigrahàgraha÷ravaõàt /

77. avyatireko vaidharmyadçùñàntàbhàso 'pradar÷itavyatireko viparãtavyatireka÷ceti //

78. avyatireko yathà / kapilàdiravãtaràgo vaktçtvàt / yatràvãtaràgatvaü nàsti na sa vaktà yathopalakhaõóa iti / yadyapãdamupalakhaõóàdvyàvçttaü tathàpi sarvasmàdvãtaràgàdvaktçtvaü na vyàvçttaü sandehàt //

79. apradar÷itavyatireko yathà / anityaþ ÷abdaþ kçtakatvàdàkà÷àdivaditi / paramàrthataþ samyagudàhçto 'pi vakturaparàdhàddçùñàntàbhàsaþ / paràrthànumàne vakturguõadoùayordvayo rvicàraõãyatvàt / evaü yannityaü tatsarvaü niyatamakçtakaü dç÷yate yathàkà÷àdiriti vàgvibhàgo vaktrà karttavyaþ / pårvavarttino vyatirekasyàpradar÷anàdapradar÷itavyatirekaþ //

80. viparãtavyatireko yathà / yadakçtakaü tannityaü dçùñamiti / iha tu sàdhyaviparãte vyàptirdar÷anãyà / tena yadyatsàdhyaviparãtaü tattanniyataü sàdhanaviparãtaü bhavet //

81. aùñàda÷a dçùñàntàbhàsà uktàþ //

82. ebhireva pakùahetudçùñàntàbhàsairvàdinà sàdhanasyàvyutpatteþ %<prati>%vàdã dåùaõamupanyasyati / tasya dåùaõasya pårvapakùavàdino 'bhãùñàrthasiddhau pratibandhakatvàtsàdhananyånatodbhàvanameva dåùaõamucyate / tasmàtsàdhanavaddåùaõalakùaõavibhagàþ pçthag noktaþ //

83. dåùaõàbhàso dåùaõameveti sa prativàdinocyate / yadà pårvapakùavàdino 'bhåtaü doùamudbhàvayati %<tadà>% sa dåùaõàbhàso jàtiriti / abhåtadoùodbhàvanaü viparãtottaraü jàtirityucyate / yathà pakùadoùàbhàve pakùadoùodbhàvanaü hetudoùàbhàve hetudoùodbhàvanaü dçùñàntadoùàbhàve ca dçùñàntadoùodbhàvanaü dåùaõàbhàsa iti //

84. tatràhuranye / pratij¤à hetuþ %<udàharaõam>% upanayaþ nigamanaü ceti pa¤càvayavaü sàdhanamiti / yathànityaþ ÷abdaþ iti pratij¤à / kçtakatvàditi hetuþ / yatkçtakaü sarvaü tadanityaü dçùñaü yathà ghañàdirityudàharaõam / tathà ÷abdo 'pi kçtaka iti upanayaþ / tasmàdanitya iti nigamanam / dçùñàntapratãtasàmarthyasya hetordharmiõyupasaühàra upanaya iti / pratij¤àyà punaþ ÷ravaõaü nigamanamityucyate / maivamanvayo vyatirekaþ pakùadharma÷ceti trayeõaiva sàdhyàrthasiddheþ //

85. evaü vàdakàle vyàptipårvaka eva prayogaþ / yatkçtakaü sarvaü tadanityaü dçùñaü yathà ghañàdiriti dçùñànte sàdhyasàdhanayorvyàptipratipàdanamanvaya ityucyate //

86. vipakùe punaþ sàdhyavyàvçttyà sàdhanavyàvçttirvyatireka ityucyate / yathànityatvàbhàve kçtakatvàbhàvaþ syàdyathàkà÷àdiþ //

87. ÷abdo 'pi kçtaka iti pakùadharma ucyate / pratij¤à nigamanaü ca sarvathà na vaktavye //

88. tathà sàdharmyaprayoge 'nvayavacanasàmarthyàdvyatirekàvagamàdayaü pçthag nocyate / yathà yatkçtakaü sarvaü tadanityaü dçùñaü yathà ghañàdiþ ÷abdo 'pi kçtaka iti sàdharmyaprayogaþ / vaidharmyaprayoge vyatirekavacanasàmarthyàdanvayapratãtiþ / atra punaranvayo na vàcyaþ / yannityaü tadakçtakaü dçùñaü yathàkà÷àdiþ ÷abdastu kçtaka iti vaidharmyaprayogaþ //

89. sàdhanàbhàso dåùaõàbhàsa÷coktaþ //

90. kiü nàma pratyakùamiti / pratyakùaü kalpanàpoóhamabhràntam / akùaü pratigatamà÷ritaü yadvij¤ànaü tatpratyakùam / pa¤cendriyà÷ritaü j¤ànamityarthaþ / atyàdayaþ kràntàdyarthe dvitãyayeti samàsenàbhidheyaliïgaþ pratyakùa÷abdaþ siddhaþ / pratyakùo 'vabodhaþ pratyakùà buddhiþ pratyakùaü j¤ànaü ceti yuktaü bhavati //

91. cakùuþ ÷rotraü nàsikà jihvà kàya÷ceti pa¤cendriyàõi / tadà÷ritasya j¤ànasya pa¤ca gràhyaviùayà råpaü ÷abdo gandho rasaþ spraùñavya¤ceti pa¤caiva prameyàõi //

92. tacca pratyakùaü nàmajàtyàdikalpanàpoóhaü nirvikalpaü và yadi punarabhràntaü pramàõamucyate pradar÷itàrthe 'visaüvàdàt /

93. tatra nàmavikalpaþ devadatto 'yamiti j¤ànam / jàtivikalpo 'yaü gauriti j¤ànam / vi÷eùyavi÷eùaõavikalpo nãlamutpalamiti / anyo 'pi savikalpaþ pratyakùàbhàsaþ / vidyamàne 'rthe vibhramastaimirikasya dvicandraj¤ànam / ÷uktau rajataj¤ànam / ayaü sthàõurvà puruùo veti j¤ànaü ca / j¤ànàntaramapi pratyakùàbhàsaþ pradar÷itàrthàpràpakatvàt //

94. tatra pratyakùaü trividham / vyàvahàrikamindriyaj¤ànaü sarvacittacaittànàmàtmasaüvedanaü svasaüvedanaü bhåtàrthabhàvanàsphuñaprakarùaparyantajaü yogij¤ànaü ceti //

95. tasya viùayaþ svalakùaõam / arthakriyàsamarthaü svalakùaõam / na sàmànyamarthakriyàsamartham /

96. tadeva ca pratyakùaü pramàõamarthapratãtiråpatvàt phalamapi / tathàtvena ca pramàõaphalayorna manàgapi bhedaþ //

97. dvividhamanumànaü svàrthaü paràrthaü ca //

98. tatra svàrthaü tàvat pakùadharmagrahaõàt sàdhyasàdhanasambandhasmçteþ pa÷càt pratipatturarthasya yathàvadyà pratãtistadeva svàrthànumànam //

99. pakùadharmastriprakàra eva kàryaü svabhàvo 'nupalabdhi÷ca //

100. kàryakàraõasiddhau kàryaü heturiti / yathà yatna dhåmaþ %<tatra>% agniryathà mahànasàdau / atrapi dhåmasadbhàvàditi / agnyabhàve dhåmàbhàvo yathà sajale de÷a iti atra tu dhåmàditi //

101. svabhàvo hetuþ / vçkùo 'yaü ÷iü÷apàtvàt pårvavyavahàràpanna÷iü÷apàvat / vçkùàbhàve ÷iü÷apàbhàvo yathà vçkùarahite prade÷e / iha punastena vyàpakena råpeõa vyàpyo hetuþ //

102. anupalabdhihetuþ / atra ghaño nàstupalabdhilakùaõapràptasyànupalabdheþ ÷a÷aviùàõàdivat / atràpi yadopalabdhiyogyànupalabdhàvupalabdhiyogyàbhàvavyàptirni÷cãyate tadàyaü hetustatpratipàdako bhavati //

103. kãdç÷à anumànàbhàsàþ / pårvavaccheùavatsàmànyatodçùña¤ca parakalpitàni sarvàõi anumànànyanumànàbhàsàþ / teùàü tàdàtmyadutpattilakùaõena pratibandhàbhàvàt / hetuphalasambandhe vyàpyavyàpakasambandhe ca siddhe sàdhyasàdhanasambandho bhavati nànyathà visaüvàdakatvàt //

104. yathà megho 'yaü vçùñimàn dç÷yate / gambhãranirghoùavattvàdityatra gambhãraghoùavato meghàdvçùñyanudbhavasambhavàt /

105. yathopariùñàdvçùñaü nadãvçddhidar÷anàditi / nadãnirodhàdapi nadãvçddhidar÷anàt //

106. evamime taõóulàþ siddhà ekapàtramadhyavartitvàd dçùñataõóulavat //

107. imàni phalàni pakvànyeka÷àkhàto jàtatvàdbhuktaphalavadityatra pràyeõaivaü dçùñe 'pi sàdhyasàdhanayorvisaüvàda eva //

108. yatpàrthivaü tatsarvaü lohalekhyaü dç÷yate yathà vçkùàdaya iti / atra vajro 'pi pàrthivaþ //

109. ye pràõinaste sarve sakandharà yathoùñràdaya iti / atra kulãro 'pi pràõã //

110. yaddravadravyaü tadàrdraü dç÷yate yathà jalamiti / atra raso 'pi dravadravyam //

111. evamanye 'pyanumànàbhàsà dç÷yante //

%<iti>% paõóitapravarajitàripàdakçto hetutattvopade÷aþ sampårõaþ /

bhàratãyopàdhyàyena paõóitena kumàrakalasena bhàùàntarakàrakeõa bhikùuõà ÷àkyaprabheõa ca bhoñabhàùàyàü vipariõamayya saü÷odhya ca vinyastaþ //