Harivarman: Satyasiddhisastra Based on the ed. N. Aiyaswami Sastri: Harivarman: Satyasiddhisastra, Vol. I, Baroda : Oriental Institute, 1975. (Gaekwad's Oriental Series, 159) Input by Udip Shakya, 2008 Proof-read by Udip Shakya With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) STRUCTURE OF REFERENCES (added) (SSS_n) = (Satyasiddhisastra_pagination of Aiyaswami Sastri's ed.) #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ÓrÅrastu satyasiddhiÓÃstram ÓrÅmadÃcÃryaharivarmaïa÷ k­ti÷ 1 prasthÃnaskandhe buddharatnÃdhikÃre Ãdyasampadvarga 1. abhivandyÃbhivandyaæ prÃk samyak sambuddhamÃtmanà | sarvaj¤amarhacchÃstÃraæ mahÃntaæ lokasaæhitam || 2. suviÓuddha¤ca saddharmaæ ÃryaÓrÃvakamaï¬alam | vyÃcikÅr«Ãmi lokÃnÃæ hitÃya jinabhëaïam || 3. ÓÃstraæ sÆtrÃnvitaæ samyak dharmatÃpravilomakam | ÓamopagÃmi vai samyak j¤ÃnaÓÃstramitÅryate || 4. na d­«Âau candrasÆryau ca prak­tyÃtiprabhÃsvarau | dhÆmÃbhradhÆlÅmihikÃmukhai÷ vyomni yathÃv­ttau || (##) 5. mithyÃÓÃstraparÅta÷ satsÆtrÃrtho na prakÃÓate | sadarthasyÃsphuÂÅbhÃvÃt kuj¤ÃnasyoddhÃÂitaæ mukham || 6. ÃpattiduryaÓaÓcittakauk­tyakkamathÃdaya÷ | cittaævik«epakÃyÃsÃ÷ kuj¤ÃnoddhÃÂità ime || 7. ÃpattimukhyÃnÃyÃsÃn yo 'pohitumicchati | samyak ÓÃstrecchayà gacchet gabhÅraj¤Ãninaæ sa ca || 8. ni«evaïa¤ca tasyaiva samyak chÃstrasya mÆlakam | sacchÃstrahetorutk­«ÂapuïyÃdyÃ÷ prabhavanti hi || 9. ÓatasÃhasradu÷ÓÃstre«vadhÅtÅ tÅk«ïadhÅrapi | pratibhÃna¤ca kÅrti¤ca lÃbhÃnnÃpnoti saæsadi || 10. buddhadharmavaraæ j¤Ãtvà bhëaïaæ sukhavÃhi ca | cirakÃla¤ca dharmasya sthitaye na tu kÅrtaye || 11. ni«evya bhinnavÃdÃæÓca praj¤ayà vibudhÃÓayÃn | tattvaÓÃstraæ cikÅr«Ãmi sarvaj¤aj¤ÃnamÃtrakam || 12. aÓrau«ÅtsarvaÓo buddho bhinnavÃdÃæÓca bhik«ukÃn | atastripiÂakasyÃrthaæ samÅkartuæ samÃrabhe || atra vicÃryate | (p­) nanu bhavatà satyasiddhiÓÃstraæ vak«yata iti j¤ÃtmasmÃbhi÷ | Ãdau bhavatoktaæ abhivadyÃbhivandyaæ prÃgiti | sa ca budo [bhagavÃn] | kasmÃt tasya buddha ityÃkhyà | kena guïenÃbhivandya÷ | (u) bhagavÃn prak­tyà manu«yabhÆta÷ sarvÃkÃraj¤Ãnena sarvadharmÃïÃæ svalak«aïavibhÃgÃn prajÃnÃti | sarvÃkuÓalavinirmukta÷ sa¤citasarvakuÓala÷ sarvasattvÃnÃæ (##) hitai«Å cetyato buddha ityucyate | [sattvÃn] Óik«ayitumupadi«Âaæ dharma ityucyate | taæ dharmaæ ye pratipadyante te saÇgha ityucyante | ityete«Ãæ triratnÃnÃmabhivandananidÃnaæ vak«ye | bhagavÃn pa¤ca[dharma]skandhasaæpanna÷ ityato devamanu«yÃïÃæ pÆjya÷ | (p­) anye 'pi ÃryapugdalÃ÷ pa¤cadharmaskandhasamanvitÃ÷ | tathÃgatasya ko viÓe«a÷ | (u) tathÃgatasya pa¤caguïaskandhasaæpada÷ pariÓuddhÃ÷ | tatkasya heto÷ | kÃyikÃdi«u karmasu apramattatvÃt ÓÅlaskandhasaæpat [pariÓuddhÃ] | bhagavÃn ÓÅlasaævara evÃvipanna÷ | kimuta vaktavyaæ mÆlÃpattau | ki¤ca cirasa¤citamaitrÅkasya nÃkuÓalacittamudeti | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃnavocadÃnandam | Ãjanma yo maitrÅmabhyasyati tasyÃkuÓalacittamudeti na và | no bhagavan iti | tathÃgataÓcirasa¤citakuÓalasvabhÃva÷, nÃtmatrÃïÃrthaæ kintu apakÅrtibhÅrutayà saævaraÓÅlaæ dhatte | apramÃïabuddhe«u dÅrghÃbhyastaÓÅlacarya÷ unmÆlitatrivi«amÆlÃtyantaniÓÓe«avÃsana÷ | ityÃdibhi÷ pratyayai÷ ÓÅlaskandhasampanna÷ | samÃdhiskandhasampanna÷ | tathÃgata imaæ samÃdhiæ niÓritya sarvaj¤aj¤Ãnaæ labdhavÃn | ata÷ samÃdhiskandhasampanna iti j¤Ãyate | yathà gh­tatailabahula÷ pradÅpa÷ vartikÃmahimnà mahÃn prakÃÓate | tathÃgata÷ sunirƬhastambhavat d­¬hasamÃdhika÷ | anye tu jalarƬhastambhavat apratilabdhacirasamÃdhikÃ÷ | tathÃgatasya dhyÃnasamÃdhirapramÃïakalpe«u kramaÓa÷ saæsiddha÷ | ata staæ paripÆrayati | tathÃgatasya samÃdhi÷ puru«aæ sthÃnaæ dharmopadeÓaæ và ityÃdipratyayagaïÃn nopak«ate | na tathÃnye«Ãm | tathÃgata÷ sadà gabhÅrabhÃvitasamÃdhirbhavati | yathà kaÓcit ÃtmÃnaæ saærak«an sadà smarati na vismarati | tathÃgata÷ dhyÃnasamÃdhimupasampadya na cittabalamadhiti«Âhati | tadyathà kaÓcit svÃvasaæthaæ prÃpya vadati k«emaprÃpta÷ akhinna iti | na samÃdhisthastathÃgata÷ punarevam | ata ucyate tathÃgata÷ nityasamÃdhisthita iti | dhyÃnasamÃdhiprakampino (##) mahÃprÃmodyÃdayo dharmÃ÷ tathÃgatasya sarve prahÅïÃ÷ | cirasamÃdhivipÃkapratilabdhaiÓvaryadivyÃbhij¤ÃnÃæ paramo 'graïÅ÷ | ­ddhividhinà ekasminneva k«aïe daÓadik«u apramÃïadhÃtu«u parikrÃmati | sarvÃïi k­tyÃni yathe«Âaæ karoti | sarvanirmite«u apratihataæ prabhavati | anye sattvà mÃgacchantviti sarvadharmÃnugacitto bhavati | tathÃgatasya ÃryavaÓitÃsamanvitasya sukhe asukhasaæj¤otpadyate | asukhe ca sukhasaæj¤otpadyate sukhÃsukhe ca upek«Ãsaæj¤otpadyate | (p­)asukhe upek«Ã jÃyeta | kathaæ sukhasaæj¤Ã jÃyeta | (u) subhÃvitacittatvÃt vÃkpÃru«yÃdyasukhadharme«u na pratibandhaæ manyate | anyÃsu divyÃbhij¤Ãsu divyacak«urdivyaÓrotraparacittaj¤ÃnapÆrvanivÃsÃnusm­ti«u apratihato bhavati | samÃdhibalena apratihatadivyÃbhij¤o bhavati | dhyÃnasamÃdhi«u suvyaktÃbhisamaya÷ | tÃnanye sattvà na Ó­ïvanti | tathÃgata evÃpratihataæ praviÓati vyutti«Âhate ca | tathÃgatasya dhyÃnasamÃdhi rbalamityÃkhyÃyate | yathà daÓabalavarge vak«yate | anye«Ãæ pugdalÃnÃæ nÃsti [tÃd­Óaæ] ki¤cit | ata÷ tathÃgata samÃdhiskandhasampanna÷ | praj¤Ãskandhasampanna iti | dhyÃnÃvaraïaæ kleÓotpÃda iti dvividhÃvidyà tathÃgatasya sarvathà prahÅïà | viruddhasya prahÃïÃt praj¤Ãskandhasampanna÷ | svato dharmalÃbhÅ [tathÃgata÷] na parata÷ Órutvà | niruktikuÓala÷ arthagatij¤Ãnasuj¤ÃnakuÓala÷ anavasannapratibhÃna÷ ak«Åïapraj¤aÓca | anye sattvà ste«u kauÓalaæ na saæpÃdayÃæbabhÆvu÷ | bhagavÃnena anapak­«Âak«ayaj¤Ãna÷ | atastathÃgata÷ praj¤Ãskandhasampanna÷ | bhagavadbhëito dharma÷ arthagatau kuÓala÷ | nÃnyairalpaj¤ai rbhëita÷ samartha÷ niravadya÷ | tathÃgata bhëita evÃnavadya÷ | atastathÃgata praj¤Ãskandhasampanna÷ | apramÃïaguïasÃdhanÅyà praj¤eti [tÃæ] sampÃdayati | dharmaæ praïÅtamaviparÅta¤ca bhëitavÃn | yathà aÓubhabhÃvanà (##) kÃmarÃgabhedinÅtyÃdaya÷ | praj¤Ãprakar«Ãt prak­«ÂeryÃpathaÓca bhavati ityÃdibhi÷ pratyayai÷ praj¤Ãskandhasampanna÷ | vimuktiskandhasampanna iti | avidyÃdvayÃccittaæ vimuktam | nÃnyÃsti vÃsanÃ, sarvathÃniv­tà ityÃdinà vimuktisampanna÷ | vimuktij¤ÃnadarÓanasampanna iti | sarvasmin saæyojanaprahÃïamÃrge pratik«aïaæ sm­tij¤ÃnakuÓala÷ | yathà kaÓcit v­k«aæ chettuæ haste dh­takuÂhÃra÷ pÃryantikaæ jÃnÃna÷ prajÃnÃti ÓÃkhÃ÷ praÓÃkhÃ÷ | tathà bhagavÃnapi saæyojanaprahÃïaj¤Ãnasya pratik«aïaæ k«ÅyamÃïaæ sarvamavayavaÓa÷ prajÃnÃti | sattvÃnÃmÃÓayaæ j¤Ãtvà yathÃyogaæ dharmamupadiÓati | yena [te] vimucyante | ata÷ sattvÃnÃæ sarvavimuktimÃrge j¤ÃnadarÓanasampanna÷ | ki¤ca bhagavÃn kÃlaæ j¤Ãtvà dharmamupadiÓati yathà timburukabrÃhmaïÃdinÃm | tathÃgata÷ dharmÃïÃæ vibhÃgaj¤ÃnakuÓala÷ | ayaæ pudgala÷ asya dharmasyÃrha iti | yathà bhagavÃnÃnandamÃmantrya chandakasya yogyaæ bhÃvÃbhÃvavyÃvartakaæ sÆtramupadiÓati | atastathÃgato vimuktij¤ÃnakuÓala÷ | ki¤copÃyakuÓala÷ sattvamalaæ hÃpayati yathà nandasya kÃmaprajihÅr«Ãyai [dharma]mupadiÓati | sattvÃnäca ÓraddhendriyÃdiparipÃkaæ j¤Ãtvà paÓcÃt dharmamupadiÓati yathà rÃhulasya | kecit sattvÃ÷ karmavipÃkÃv­tÃ÷ na vimuktiæ labhante | bhagavÃn [taæ]nÃÓayitvà dharmamupadiÓati | kecit sattvÃ÷ kÃlapak«ye k«ÅïÃsravà bhavanti yathà jÃyÃpatisÆtra upadi«Âam | kecit sattvÃ÷ puru«aviÓe«amapek«ya k«ÅïÃsravÃ÷ bhavanti yathà ÓÃriputra aÓvajitamapek«ya | kecit sattvà deÓamapek«ya k«ÅïÃsravÃ÷ yathà rÃjà pukkasÃti÷ | kecit sattvà satÅrthyamapek«ya (##) k«ÅïÃsravÃ÷ yathà gopÃla nanda÷ ajitagrÃmÅïÃdÅnapek«ya | kecit sattvà bhagavata÷ tÃttvikakÃyamapek«ya nirmitakÃya ¤cÃpek«ya k«ÅïÃsravà bhavanti | bhagavÃn pratipatiæ j¤Ãtvà dharmamupadiÓati [atha]vimocayati | ki¤ca bhagavÃn vividhÃn saddharmÃnupadiya sarvÃn vimuktyÃvaraïadharmÃn paribhedayati ato vimuktij¤ÃnadarÓanasampanna ityucyate | bhagavÃn dharmÃrthagatikuÓalo dharmamupadiÓati nÃnarthamavipÃkam | bhagavÃn saækhyÃgaïanavat kramaÓo vimuktimÃrgamupadiÓati | ata÷ suvimoko bhavati | bhagavÃn satvÃnÃæ pÆrvanivÃsaæ kuÓalamÆla ¤ca j¤Ãtvà kramaÓo dharmamupadiÓati | bhagavÃn vimuktiæ pratyak«Åk­tya parasyopaÓati na parata÷Óratvà | jinaÓÃsanaæ vahvÅbhi÷ kalÃbhi÷ sampannam | yathà bhai«ajyakalÃsampanno vyÃdhÅn Óamayati | tathà jinaÓÃsanamapi pratipak«akalÃpamukhena sarvÃn kleÓÃn vyÃvartayati | yathà navasaæj¤ÃdÅn mahatyo 'lpà và saæyojanà na puna÷ k«apayanti | ata÷ kauÓalasampanna eva kleÓÃn paribhedayati | anuttamopÃyai÷ sattvÃn santÃrayati, kadÃcit sukumÃravacanai÷ kadÃcit kaÂuvacanai÷ kadÃcit puna÷ sukumÃrakaÂuvacanaiÓca | tadarthameva tathÃgato vimuktij¤ÃnadarÓanasampanna÷ iti | prasthÃnaskandhe buddharatnÃdhikÃre Ãdyasampadvarga÷ prathama÷ | (##) 2 daÓabalavarga÷ atha bhagavÃn daÓa balasamanvÃgamÃt praj¤Ãsampanna÷ | hetupratyayapratilomakatayoktÃni daÓabalÃni | talÃdyaæ sthÃnÃsthÃnaj¤Ãnabalam | idaæ kÃryakÃraïanaiyatyaj¤Ãnam | asmÃt Åd­Óaæ phalaæ bhavati na tÃd­Óam | ayamÃcÃra÷ akuÓalo 'vayaæ du÷khavipÃka÷ na sukhavipÃka iti j¤Ãnam | sthÃnaæ nÃma bhÃvavastu | asthÃnamabhÃvavastu | Ãdyaæ balamidaæ sarvabalÃnÃæ mÆlam | (p­) [nanu]laukikà api jÃnanti hetuphalayo÷ sthÃnÃsthÃnam | yathà yavÃdyava eva jÃyate na brÅhyÃdaya iti | (u) sthÃnÃsthÃnabalena karmÃdÅnÃæ j¤ÃnÃt idaæ balamatigahanaæ paramaæ devamanu«yÃïÃæ na prÃptuæ Óakyam | jÃtadharmasya hetusamanantarÃdhipatipratyayÃn pratyÃyayatÅtyata idaæ balaæ praïÅtam | (2) yat atitÃnÃgatapratyutpannÃni karmÃïi sarvadharmasamÃdÃnÃni ca prajÃnÃti | te«Ãæ sthÃnaæ prajÃnÃti vastu prajÃnÃti hetuæ prajÃnÃti vipÃka¤ca prajÃnÃti | ata idaæ j¤Ãnaæ balamÃkhyÃyate | tri«u adhvasu sthÃnavastuhetuvipÃkapraj¤ÃpakatvÃt gahanam | kasmÃt | kecidvadanti atÅtÃnÃgatà abhÃvadharmà iti | ato bhagavata÷ te«Ãæ kathanaæ balaæ bhavati | atÅtÃnÃgatÃdhvagatÃn dharmÃn ad­«ÂÃkÃrÃnapi bhagavÃn sÃk«ÃtprajÃnÃti | atha karma dvividhaæ kuÓalamakuÓalamiti | kecit kuÓalakarmavanto d­«Âe du÷khavedanÃ÷ yathà ÓÅlaæ dh­tvà kleÓÃnanubhavanti | kecitpÃpakarmÃïa÷ d­«Âe sukhavedanÃ÷ yathà ÓÅlaæ bhitvà svairaæ caranti | ata÷ kecit saæÓerate anÃgatÃdhvÃpi pratyutpannasama iti | atastathÃgata÷ karmakrameïa vedanÃmupadiÓati | (##) catvÃri dharmasamÃdÃnÃni pratyutpannaæ du÷khaæ ÃyatyÃæ sukhavipÃkam, pratyutpannaæ sukhamÃyatyÃæ du÷khavipÃkam, pratyutpannaæ sukham ÃyatyÃæ sukhavipÃkam, pratyutpannaæ du÷khamÃyatyÃæ du÷khavipÃkam iti | bhagavÃn saæprati Ãyatyäca [te«Ãæ] sthÃnaæ, vastu, hetuæ vipÃka¤ca prajÃnÃti | sthÃnaæ nÃma vedaka÷ | vastu deyapadÃrtha÷ | heturdÃnacittam | yathoktaæ sÆtre pÆrva¤ca pramuditacitta÷ dÃnakÃle ca viÓuddhacitto dattvà ca yanna vipratisarati | tat phalaprÃpakaæ karma vipÃka mÃkhyÃyate | bhagavÃneva prajÃnÃti taratamaæ karma yadi niyatamaniyataæ và d­«ÂavipÃkam upapadyavipÃkaæ tadÆrdhvavipÃkaæ và ityÃdi | nÃnya÷ | ato balamityucyate | (3) bhagavÃn sarvadhyÃnavimok«asamÃdhisamÃpattÅnÃæ saækleÓaæ prajÃnÃti sthitiæ prajÃnÃti upacayaæ prajÃnÃti vyavadÃna¤ca prajÃnÃti | tatra dhyÃnaæ nÃma catvÃri dhyÃnÃni catvÃra ÃrÆpyasamÃdhayaÓca | tadeva rÆpÃrÆpyadhÃtukaæ karma | vimok«o nÃma yadutëÂau vimok«Ã÷ taktarmak«epakÃ÷ | dhyÃnÃni ÃrÆpyasamÃdhayo '«Âavimok«ÃÓca samÃdhayo bhavanti | e«Ãæ samÃdhÅnÃæ v­tterÃbhimukhyalÃbha÷ samÃpatti÷ | samÃpattayaÓcaturdhà vibhaktÃ÷ saækleÓata÷ sthitita upacayato vyavadÃnataÓceti | saækleÓaj¤Ãnina÷ saækleÓata÷ samÃdhi÷ | sthitij¤Ãnina÷ sthityà samÃdhi÷ | upacayaj¤Ãnina upacayata÷ samÃdhi÷ | vyavadÃnaj¤Ãnina÷ prativedhata÷ samÃdhi÷ | prativedhata÷ samÃdhikasya Æ«mamÆrdhak«ÃntyÃdayaÓcaturdharmà bhavanti | tathÃgatasyaiva te«u sarve«u j¤Ãnaæ bhavati | nÃnye«Ãm iti balaæ bhavati | (4) tathÃgata÷ sattvÃnÃmindriyÃïi tÅk«ïÃni mandÃni [yathÃbhÆtaæ] prajÃnÃni | ÓreddhendriyÃdÅnÃæ prÃdhÃnyÃt tÅk«ïatà yathà tathÃgatÃdÅnÃm | mandatà tadaprÃpti÷ yathà nÃgadÃsakÃdÅnÃm | madhyendriyasya tu nÃsti aniyatatvÃt | tÅk«ïendriyasyÃsti këÂhà (##) yathà tathÃgatÃ÷ | m­dvindriyasyÃsti këÂha yathà nÃgadÃsaka÷ | madhyamasya nÃsti këÂheti madhyendriyasya nocyate | atha ÓraddhÃpratipat dharmapratipat iti dvividho mÃrga÷ | punarapi dvividha÷ durmÃrga÷ sumÃrga iti | asmÃt mÃrgadvayÃdanyo madhyama÷ | tÅk«ïamandapudgalau pratÅk«ya madhyamo bhavati | adhimuktitaÓcendriyÃïi bhidyante | ÓraddhendriyÃdhimuktikÃ÷ ÓraddhÃbahulÃ÷ | prÃj¤ajanà viÓi«Âendriyà adhimuktita upak­tà ÓreddhendriyapradhÃnÃÓca bhavanti | imÃnÅndriyÃïi sarvÃïi [tathÃgata÷] prajÃnÃti | nÃnye | ityatastadvalam | (5) tathÃgato nÃnÃdhimuktikaæ lokaæ [yathÃbhÆtaæ] prajÃnÃti | adhimuktirnÃma icchà | tadyathà surÃyÃmadhimukta÷ surÃmicchati | tathÃgato yathÃdhimukti pratipattiæ prajÃnÃti yadutÃyaæ sattva÷ pa¤cakÃmanÃsvadhimukta÷ bhÃvanÃmÃrge bÃdhimukta ityevaæ viditvà yathÃrhaæ dharmamupadiÓati | ata÷ sarvasattvÃÓca santÃrayati | (6) tathÃgato nÃnÃdhÃtukÃnapramÃïalokÃæÓca [yathÃbhÆtaæ] prajÃnÃti | sattvÃnÃæ yat dÅrghakÃlamabhyasya abhirocate sa dhÃtu÷ sidhyati | yathà devadattÃdayastathÃgatamadhvanyadhvani du«ayanto 'kuÓalacittaprav­ttagahanÃnuÓayadhÃtukà bhavanti | tathà kuÓalasvabhÃvà api | kecit sattvÃ÷ svabhÃvata÷ prav­ttarÃgÃ÷ kecit d­«Âaæ pratÅtya prav­ttarÃgÃ÷ | tathÃgato 'dhimuktiæ dhÃtu¤ca sarvaæ [te«Ãæ] prajÃnÃtÅtyata[stat]balamucyate | (7) tathÃgata÷ sarvatragÃminÅæ pratipadaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti | imÃæ pratipadaæ pratipanno naraka utpadyate yÃvatsvarge iti ca prajÃnÃti | imÃæ pratipadaæ pratipanno yÃvannirvÃïamanuprÃpnoti | idaæ karma indriyarÃgasvabhÃvaprav­ttam, sÃsravakarmaka÷ pa¤cagati«Ætpadyate | anÃsravakarmako nirvÃïamanuprÃpnoti iti prajÃnÃti | (##) pÆrvamuktaæ mÃrga÷ | idÃnÅmuktantu mÃrgaphalam | pÆrvaæ sÃmÃnyata uktam | idÃnÅæ vivicyocyate Åd­Óakarmaïà narakaæ yÃti, Åd­Óakarmaïà nirvÃïaæ prÃpnoti iti | narakapratitasyÃpi pravibhÃgo 'sti anena karmaïà sa¤jÅvanarake pati«yati, anena karmaïà kÃlasÆtranarake pati«yati iti | atastathÃgata÷ saptamabale sthita÷ suk«maæ karma prajÃnÃti | anye sattvà jÃnanto 'pi na vivecayanti | atastat balamucyate | (8) evaæ tathÃgatasya atÅtakarmaïÃæ phalaj¤Ãnaæ pÆrvanivÃsÃnusm­tij¤Ãnabalamityucyate | tathÃgata÷ sattvÃnÃæ pÆrvamÃcaritÃæ pratipadaæ j¤Ãtvà dharmamupadiÓati | ata÷ pÆrvanivÃsavyÃkaraïe 'sti j¤Ãnabalama | tathÃgato 'tÅtaæ sarvamupapattisthÃnaæ rÆpadhÃtau và ÃrupyadhÃtau và ityanusmarati | Ãtmano 'pi prajÃnÃti | anye«Ãmapi satvÃnÃæ prajÃnÃti | ata[stat] balamucyate | (9) tathÃgato divyena cak«u«Ã paÓyati anÃgatÃdhvani tribhavasantÃnÃn trividhÃni karmÃïi caturdharmasamÃdÃnÃni ca j¤Ãtvà vyÃkaroti | tatrÃpratighapratyÃyanaæ balamucyate | (10) Ãsravak«aya[j¤Ãna]balena santÃnaniv­ttiæ prajÃnÃti | sattvà Ãyu«onte kecit sasantÃnà bhavanti, kecit niv­ttasantÃnà bhavanti | idaæ balaæ sarvasattvagÃmisthÃnamÃrgabalaæ bhavati | sÃmÃnyato nirvÃïamÃrga ityucyate | asya balasya savistaravibhÃgo vak«yate | tathÃgata÷ saækleÓavyavadÃnahetordaÓabalasamanvÃgata÷ | navabalalÃbhitvÃt j¤Ãnasamanvita÷ | daÓamabalalÃbhitvÃt prahÃïasamanvita÷ | j¤ÃnaprahÃïasampannatvÃt bhagavÃn devamanu«yairabhivandya÷ | daÓabalavargo dvitÅya÷ | (##) 3 caturvaiÓÃradyavarga÷ tathÃgataÓcaturvaiÓÃradyasamanvitatvÃccÃbhivandya÷ | tathÃgatapratilabdhÃni catvÃri vaiÓÃradyÃni- sarva[dharmÃ]bhisambodhi[vaiÓÃradyam], sarvÃsravak«aya [j¤ÃnavaiÓÃradyaæ], mÃrgÃntarÃyikavyÃkaraïa [vaiÓÃradyaæ], du÷khanairyÃïikapratipa[dvaiÓÃradyam] | e«u catur«u yadi kaÓcidÃgatya yathà dharmaæ codayet | tatrÃhaæ vaiÓÃdya[prÃpta] iti | Ãdyaæ vaiÓÃradyaæ sarva[dharmÃ]bhisambodhi÷ navabalÃtmakam | dvitÅyamÃsravak«ayo daÓamabalameva | k«ayaj¤ÃnasampannatvÃt tathÃgata Ãtmaguïasampanna÷ | antye dve vaiÓÃradye parasampadaæ kuruta÷ | tathÃgato vyÃkaroti ÃntarÃyikamÃntarÃyikamÃrgadharmÃn yadutÃkuÓalaæ sÃsravaæ kuÓala¤ca | vimuktyantarÃyatvÃt ÃntarÃyikadharma ityucyate | antarÃyavisaæyogitayà nairyÃïikapratipadityucyate | (p­) nanu bhavaduktarÅtyà balÃnyeva vaiÓÃdyÃni | ata÷ ko bhedo balavaiÓÃradyayo÷ | (u) abhisambodhirbalaæ bhavati | tena balenopÃdeyaæ vaiÓÃradyamityÃkhyÃyate | kecinmƬhà nirapatrapà bahÆpÃdadate | tathÃgatasyopÃdÃnantu praj¤ÃsambhÆtam | abhisambudhya parebhyo 'bhayaprÃpta iti vaiÓÃradyam | kasmÃt | satyapyabhisambodhe [parebhya÷] paritrÃsasambhavÃt | abhisambodho balÃtmaka÷ | tadabhisambodhavyÃkaraïaæ vaiÓÃradyamityÃkhyÃyate | kasmÃt | ke«Ã¤citpuru«ÃïÃæ j¤Ãne satyapi vyÃkaraïakauÓalÃbhÃvÃt parapuru«ÃïÃæ vijayo vaiÓÃradyam | kasmÃt | satyapi j¤Ãne ke«Ã¤cit paravijayÃsambhavÃt | ak«Åïo 'bhisambodho balam | ak«Åïaæ pratibhÃnaæ vaiÓÃradyam | atha punarbhavagativyÃkaraïaæ balam | vyÃkaraïe vaÓità vaiÓÃradyam | heturbalam | phalaæ vaiÓÃradyam | abhisambodhÃdvaiÓÃradyasambhavÃt | ya Ãjanma paritrasta÷ sa paÓcÃt ki¤cit j¤Ãnaæ labdhvà viÓÃrado bhavati | kiæ punarbhagavÃn sudÆrakÃlÃt mahodÃracitta÷ sarvÃkÃrÃbhisambodhi¤ca labdhvà bibhe«yati | kaÓcit paravijayÃÓaktatvÃt sabhÅtiko bhavati | tatra na kaÓcidasti yaæ tathÃgato na vijitavÃn | ato viÓÃrada÷ | (##) yo vÃdÅ vacanakuÓala÷ arthakuÓalaÓca sa viÓÃrada÷ | tathÃgata evÃyam | sarvaj¤atÃlÃbhÃt arthakuÓala÷ | apratighapratibhÃnalÃbhÃt vacanakuÓala÷ | kecitpunarvastu«u [j¤Ãna]balavihÅnÃ÷ santa÷ sa¤jÃtabhÅtikà bhavanti | tathÃgatastu sarvaj¤ÃnalÃbhitvÃt sarvavastu«u na balavihÅna÷, sarvasÆtrÃïi sarvaÓÃstrÃïi ca pratividhya praÓnavisarjanaæ paridÅpayatÅti viÓÃrada÷ | kecitpuna÷ kule gotre rÆpe ÓÅlabÃhuÓrutyaj¤ÃnÃdi«u và vikalà ityata÷ sÃvadyaæ ÓÃstramadhigacchanti | tathÃgatastu tatra sarvatrÃvikala÷ | ato viÓÃrada÷ | yo yathÃbhÆtadharmavÃdÅ sa na kampya÷ | sa ca tathÃgata eva | yathÃvocat asurabrÃhmaïo bhagavantam- yathÃbhÆtadharmavÃdÅ durjayo du«prakampa÷ | tathaivÃnulomamÃrgavÃdÅ tarkavÃdÅ sahetuvÃdÅ ca | iti | ya÷ punaÓcaturbhirvÃda dharmai÷ samanvita÷ so 'pi durjaya÷ du«prakampa÷ | [catvÃro vÃdadharmà yaduta] samyak pratij¤Ãprati«ÂhÃpanam, hetvahetÆpÃdÃnam, d­«ÂÃntopÃdÃnam vÃdadharmaprati«ÂhÃpanamiti | tathÃgata ebhiÓcaturbhi÷ sampanna÷ | devamanu«yà api taæ na jetuæ Óaknuvanti ityato viÓÃrada÷ | yaÓca kalyÃïamitramanupasevya vÃdaæ karoti sa sukampa÷ | tathÃgatastu dÅpaÇkarÃdi«u apramÃïabuddhe«u pÆrvamevÃbhyastavÃdadharmà ityato na prakampya÷ | bhagavÃnupadiÓati satyadvayaæ yaduta lokasatyaæ paramÃrthasatyamiti | ata÷ prÃj¤o na kampayituæ Óakya÷ | prÃk­tairaj¤aiÓca saha na vivadate | tathÃgataÓca lokena saha na vivadate | loke 'sti tathÃgata÷ [paraæ maraïÃt] iti vadati | bhagavÃnapi vadati astÅti | nÃstÅti vadati loke nÃstÅti vadati | ato nÃsti vivÃda÷ | tena saha vivÃdÃbhÃvÃt aprakampya÷ | ÓÃstraæ puna dvividhaæ tattvaÓÃstraæ ÓaÂhaÓÃstram iti | tÅrthikÃnÃæ bhÆyasà ÓaÂhaÓÃstram | tathÃgatasya tu tattvaÓÃstram | ato 'pi na prakampya÷ | jinaÓÃsane sucaritapariÓuddhatvÃt upadeÓo 'pi pariÓuddha÷ | sucaritapariÓuddhirnÃma du÷khahetuk«aya÷ | tÅrthikÃnÃæ ÓÃstrÃïi sahetvÃbhÃsÃni na sahetukÃni iti na vijayasamarthÃni bhavanti | bhagavata÷ sÆtrÃïi pariÓuddhapravacanÃrthagatikÃni tattvalak«aïÃvilomakÃni na tÅrthikÅyasamÃnÃni | bhagavadupadi«Âo (##) mÃrgo na yathÃrutagrahaïartha÷ | api tu ÃdhyÃtmikaj¤Ãnacittaka÷ | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃn bhik«ÆnÃmantyÃha mà bhik«avo mama vacanÃdhimuktikà bhavata | kintu bhavadbhirÃdhyÃtmikaj¤Ãnasya kÃyena sÃk«ÃtkÃribhirbhavitavyam | iti | ki¤cÃha- aÓaÂhà yÆyamÃgacchata | prÃtarvo dharmaæ bhëamÃïe mayi sÃyaæ mÃrga labhedhvam | sÃyaæ dharmaæ bhëamÃïe prÃtarmÃrgaæ labhedhvam | iti | ya÷ kaÓmiæÓciddharme 'prabuddha÷ sa [tÆ«ïÅ]ti«Âhet | na pravacanaæ kuryÃt | yatki¤citpravadannapi avaÓyaæ prakampya÷ | tathÃgatastu nÃprabuddha iti vaiÓÃradyasamartha÷ | ki¤ca tathÃgata÷ pratilabdhÃpratighÃbhisambodha÷ | na sarvadharme«vapratibuddha iti viÓÃrada÷ | alpaj¤Ã na jÃnanti mahÃpuru«ÃïÃæ yadadhigatam | mahÃpuru«Ãstu jÃnanti alpaj¤ÃnÃmadhigatam | bhagavÃn sattvÃnÃmuttamo mahÃn iti alpaj¤ÃnÃæ ÓÃstraæ jÃnÃti | ato viÓÃrada÷ | tÅrthikÃnÃæ ÓÃstraæ yÃæ käcit d­«ÂimupÃdÃya prav­ttam | bhagavÃæstu prajÃnÃti d­«Âiriyaæ pratÅtya samutpanneti | tatsamudayaæ prajÃnÃti, nirodhaæ prajÃnÃti, ÃsvÃdaæ prajÃnÃti, ÃdÅnavaæ prajÃnÃti, nairyÃïika¤ca prajÃnÃti | tÅrthikÃdayo na k«ayaj¤Ãnasamarthà iti [mitho] vivadante | tathÃgatastu sarvÃkÃraj¤a÷ sarvadharmaj¤a÷ sarvaparaÓÃstrÃïÃæ dÃrako na paraÓÃstrairdÃryo bhavati | ato viÓÃrada÷ | ityÃdaya÷ pratyayà balavaiÓÃradyapravibhÃgÃrthà bhavanti | (p­) tathÃgata÷ sarvadharme«u viÓÃrada÷ | kasmÃducyante | catvÃryeva vaiÓÃradyÃni | (u)yÃnyuktÃni tÃni sarvavaiÓÃradyÃnÃæ sÃmÃnyavacanÃni | kasmÃt | Ãdyaæ vaiÓÃradyadvayamÃtmana÷ k«ayaj¤ÃnÃbhidhÃyakam | antimadvayaæ parasya mÃrgÃntarÃyikadharmÃbhidhÃyakam | du÷khak«ayamÃrgÃbhidhÃyakaæ [sat]k«ayaj¤Ãnamityucyate | sa ÓrÃvaka÷ ÓÃstà k«ayaj¤Ãnasampanna ityata÷ sarvÃïi vaiÓÃradyÃni sÃmÃnyata uktÃni | (p­) sattvÃ÷ kasmÃt saæÓerate tathÃgato 'sarvaj¤a÷ puru«a iti | (u) bhagavatoktaæ vacanaæ kadÃcidasarvaj¤a[vacana]kalpamasti | tadyathà bhagavÃn pratyÃha- kuto yÆyamÃgacchatha ityÃdi | yathoktaæ sÆtre- ya÷ kaÓcit nagaraæ praviÓya tannÃma nÃgarikÃn p­cchati | nÃhaæ vadÃmi taæ sarvaj¤am iti | ÓrotÃsya sÆtrasya saæÓete tathÃgato 'sarvaj¤a÷ puru«a iti | bhagavadvacanaæ sarÃgavacanakalpamasti | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃnÃha svÃgataæ vo bhik«ava÷ anena (##) kÃyena mahÃrthalÃbhÃya mama ÓÃsanamanuvartadhvam | tadà pramudita÷ syÃm iti | dve«ikalpamapyasti vacanam | yathoktam- tvaæ khalu devadatta ÓavabhÆta÷ kheÂÃÓano 'si | iti | ÃbhimÃnikakalpo 'pyasti vyavahÃra÷ | yathÃtmÃnamadhik­tyÃha ahaæ pari«adi siæhakalpo daÓabalaiÓcaturbhirvaiÓÃradyaiÓca samanvita÷ mahÃpari«adi siæhanÃdaæ nadÃmi iti | mithyÃd­«Âikakalpo 'pyasti vyavahÃra÷ | sandhÃrayÃmyÃtmadharma yathà tailapÃtnam | Ãha ca devadattam- nÃhaæ dadÃmi saÇghaæ ÓÃriputramaugdalyÃyanÃdibhyo 'pi kiæ punardÃsyÃmi tubhyam | iti | alpaj¤Ã imÃni vacanÃni Órutvà vadanti tathÃgatasyasravà ak«Åïà iti | ki¤cÃha bhagavÃn- kÃmà mÃrgÃntarÃyikà dharma÷ | kecittu [kÃmÃn] vedayanto 'pi mÃrgaæ labhante | iti | vinaye 'pyuktam- viramaïadharmÃbhdra«Âo 'pi mÃrgaæ sp­Óati | iti | ato 'lpaj¤Ã÷ saæÓerate tathÃgata ÃvaraïadharmÃnabhij¤a iti | kecinmÃrgaæ bhÃvayanto 'pi saæyojanairanuÓayavanta÷ | ato 'lpaj¤Ã÷ saæÓerate ÃryamÃrga÷ saæyojanÃnÃæ na k«ayak­ta iti | saæyojanÃni aprahÃya ko du÷khaæ viyojayet | atastathÃgataste«u catur«u dharme«u viÓÃrada÷ | (p­) kathaæ yathoddi«ÂÃ÷ saæÓayà parihÅ«yante | (u) bhagavÃn saæv­timanuvartate | yathà laukikà jÃnanto 'pi pra«ÂÃro na du«yanti | tathà bhagavÃnapi lokavartitvÃt saæv­timanuvartya p­cchati | laukikà anÃsaÇgacittà api ÃsaÇgikalpaæ vadanti Åd­Óamiti | tathà bhagavÃnapi sattvÃnÃæ hitÃyad­«Âe vyavaharati | kÃmà nÃntarÃyikadharmà iti sati vacane tatra tathÃgata upadiÓati kÃmà vastuta ÃntarÃyikadharmà iti | yasya kÃmÃÓcittagatÃ÷ sa na mÃrgaæ bhÃvayati | ato 'vaÓyaæ kÃmÃn pÆrvaæ parityajya paÓcÃnmÃrgaæ sp­Óati | Ãpattidharme satyapi (##) mÃrga÷prÃpyata iti brÆvato 'vaÓyaæ paribhinne 'pyÃpattidharme mÃrgo na prÃpyate | yasya vastuto nÃstyÃpatti÷ | tasya gurupratyayatvÃt bhagavÃn puna÷khayamÃÓrÃvayet nÃstyÃpattidharmo vinÃÓayitum iti | yanmÃrgaæ bhÃvayatÃmapi saæyojanamastÅti | ayaæ mÃrga÷ sarvasaæyojanÃnuÓayÃnÃæ vinÃÓaka÷, asampannatvÃttu na vinÃÓayituæ prabhavati | tadyathà prak­tito dadhi tÃpaÓamanam | kintu [puru«asya] alpavasanatve na tatparipÃcanaæ bhavati | tathà mÃrgabhÃvanÃpÅti anavadyam | tathÃgata ÓcaturvaiÓÃradyasamanvita ityato 'bhivandya÷ | caturvaiÓÃradyavargast­tÅya÷ 4 daÓanÃvarga÷ atha sÆtra uktaæ- tathÃgatÃdÅnÃæ daÓa guïÃ÷ yaduta tathÃgata÷ arhan samyak sambuddho vidyÃcaraïasampanna÷ sugato lokavit anuttarapuru«adaumyasÃrathi÷ ÓÃstà devamanu«yÃïÃæ buddho bhagavÃn iti | tathÃgata iti yathÃbhÆtamÃrgayÃnena saæsÃdhitasamyaksambodhitvÃt tathÃgata ityucyate | yadyadupadiÓati sarvaæ tattvameva bhavati na m­«Ã | yathà bhagavÃnÃnandamÃmantryÃha- tathÃgataproktamubhayakoÂikaæ na và | no bhagavana iti | atastathÃvÃdÅtyucyate | atha punastathÃgato yÃæ rÃtrimabhisambuddha÷ | yäca rÃtriæ parinirv­ta÷ | atrÃntarÃle yat bhëate tat satyameva bhavati nÃnyathà | tasmÃdyathÃrthavÃdÅtyucyate | sarvÃkÃrasarvaj¤aj¤Ãnena pÆrvÃparaæ parÅk«ya paÓcÃdupadiÓatÅtyata upadi«Âaæ satyameva bhavati | ki¤ca buddhÃnÃæ bhagavatÃæ sm­tird­¬hà bhavati na mu«ità | kecidanumÃya yadupadiÓaæti tat kadÃcit sÆtrÃnuyÃyi bhavati | kecittu pratyak«ato d­«ÂvaivopadiÓanti | tairupadi«Âhaæ lÃbhÃya và bhavati hÃnÃya và | yathoktaæ sÆtre- anumÃturvacanaæ lÃbhÃya kadÃcit bhavati hÃnÃya và kadÃcit | tathÃgatastu (##) dharmÃnabhisambudhyopadiÓati | iti | tasmÃdakampyavacanastattvopade«Âetyucyate | bhagavatopadi«Âaæ tattvavacanaæ bhavati nÃnye«Ãmiva satattvamatattva¤cetyato 'kampyam | kÃlÃnurÆpa¤copadi«Âam | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃn sattvÃnÃæ cittaprÃmodyamadhimukti ¤ca praj¤Ãya mÃrgamupadiÓati iti | yathÃrthavaktà bhavati | yadupadeÓÃrhaæ tadevopadiÓyate | yathoktaæ kiæÓukaÓir«aka sÆtre yo dharma upadeÓÃrha÷ tamupadiÓati saæk«epato vistarato và skandhÃyatanÃdimukhena iti | ata upadi«Âaæ naiva m­«Ã bhavati | atha punardharmÃvavÃdo dvividha÷ saæv­tita÷ paramÃrthata iti | tathÃgata idaæ satyadvayaæ niÓrityopadiÓatÅtyata upadi«Âaæ sarvaæ tattvaæ bhavati | bhagavÃn nopadiÓati yat saæv­tisatyaæ tat paramÃrthasatyamiti | na ca yat paramÃrthasatyaæ tat saæv­tisatyamiti | ato vacanadvayaæ na virudhyate | atha tathÃgatena yadi và saævriyate yadi và vivriyate tadubhayamapyaviruddham | yat saævaraïÃya bhavati na tat vibriyate | yat vivaraïÃya bhavati na tat saævriyate | ato yatkimapi vacanamaviruddham | ki¤ca trividhà avavÃdadharmà d­«Âijo 'bhimÃnaja÷ praj¤aptijaÓceti | bhagavato nÃsti ÃdyÃvavÃdadvayam | t­tÅyo 'vavÃdastu pariÓuddho 'mala÷ | santi ca caturvidhà avavÃdÃ÷ darÓanaÓravaïamananidhyaptidharmà iti | bhagavÃne«u catur«u dharme«u yadyadupadiÓati tat sarvaæ cittavyavadÃnÃya bhavati nÃsaÇgÃya | pa¤cavidhà api avavÃdadharmÃ÷ atÅtÃnÃgatapratyutpannÃsaæsk­tÃvaktavyà iti | e«u pa¤casu bhagavÃn sambuddha÷ san vyaktaramabhij¤ÃyopadiÓati | ato yathÃrthavÃdÅtyucyate | yathÃbhÆtavacane naipuïyÃt tathÃgata ityucyate | k«ÅïakleÓatvÃt imaæ dharma labdhavÃn | rÃgadve«amohÃdayo m­«ÃvÃdasya mÆlam | tÃni saæyojanÃni niruddhavÃn iti arhan | atha tathÃgatasyopadeÓo 'rhan | saæyojananirodha÷ samyaksambodhÃt bhavati | anityatÃdinà dharmÃn samyak bhÃvayata÷ kleÓÃ÷ k«Åyante | ata÷ samyaksambodhimupÃdÃya arhaddharma÷ pravartate | samyaksambodhiriyaæ vidyÃcaraïajanità | pÆrvÃntÃparÃntayoÓca nÃsti santatiriti samyak pratisambudhyata iti samyak sambuddha iti nÃma | (##) dÃnÃdipÃramitÃ÷ samÃcaratÅti vidyÃcaraïasampanna÷ | anye 'pi puru«Ã anÃdisaæsÃre dÃnÃdÅn dharmÃnÃcaranti na samyagÃcarantÅti na sugata ityucyante | bhagavÃn punardÃnÃdicaryÃ÷ samyaÇmÃrgeïa caritavÃniti sugata ityucyate | dÃnÃdipa¤cadharmÃïÃæ lÃbhÅ tathÃgata÷ svÃrthaguïasampanna÷ | samyaksambodhimanuprÃpya lokÃnÃæ manasi cintitaæ prajÃnÃti | [ato lokavit] | cintita¤ca praj¤Ãya dharmamupadiÓatÅti anuttara÷ puru«adaumyasÃrathi÷ | vinetavyà nÃvinÅtà bhavanti | vinÅtÃÓca na bhraÓyanti | vinetavyÃÓca devamanu«yÃ÷ | ato devamanu«yÃïÃæ ÓÃstà | kecit vicikitsante kathaæ manu«yeïa devà avavadituæ Óakyanta iti | ata Ãha- ahaæ devamanu«yÃïÃæ ÓÃstà iti | buddha iti atÅtÃnÃgatapratyutpannÃnÃæ saæsk­tÃsaæsk­tasak«ayÃk«ayÃïÃæ sthÆlasÆk«mÃdÅnÃæ và sarve«Ãæ dharmÃïÃm | bodhimÆle ni«adya avidyÃmiddhamavidhya sarvaj¤ÃnojvalitÃæ mahÃbodhiæ labdhavÃniti buddha÷ | evaæ navabhirguïai÷ sampanna tri«u adhvasu daÓasu dik«u sarvalokadhÃtu«u ca pÆjya iti bhagavÃn | bhagavÃn daÓanÃmasampanna÷ svÃtmasampadà parasampadà ca ÃtmÃnamupakaroti parÃæÓcopakarotÅtyato 'bhivandya÷ || daÓanÃmavargaÓcaturtha÷ | 5 trividhÃrak«Ãvarga÷ tathÃgatasya kÃyikavÃcikamÃnasikakarmÃïi arak«yÃïi | kuta÷ | na hi santi tathÃgatasya kÃyikavÃcikamÃnasikaduÓcaritÃni yÃni[tathÃgato rak«itu]micchet mà paro drak«yÃt mà ca j¤ÃsÅt iti | anye«Ãæ puru«ÃïÃæ santi kadÃcidavyÃk­tÃbhÃsÃni kÃyikavÃcikamÃnasikaduÓcaritÃni vidvadgarhaïÅyÃni | tathÃgatasya tu na santi | kasmÃt | tathÃgatasya sarvÃïi karmÃïi praj¤Ãsamyaksm­tibhyÃmutpadyante | ye mu«itasm­tikà du«praj¤Ã÷ | na ta Åd­ÓakarmÃïo bhavanti | laukikÃ÷ kadÃcit vyativ­ttabhrÃntavÃdino bhavanti | (##) tathÃgatastu na tatsama÷ | tathÃgata÷ kÃyena subhÃvitavÃn ÓÅlasamÃdhipraj¤Ã stattulyÃn dharmÃÓca | ata÷ sarvÃïyakuÓalÃni akuÓalÃbhÃsÃni ca karmÃïi sarvathà parik«ÅïÃni | bhagavÃn dirghakÃlÃdÃrabhya saddharmacaryÃæ bhÃvitavÃn nedÃnÅmeva | atastatkarmÃïi viÓuddhasvabhÃvÃni nÃrak«yÃïi | tathÃgata÷ sadà ÓÅlamÃcarati adhimuktito na durgatipatanabhayÃdinà | tathÃgatasya ca sarvÃïi kÃyikavÃcikamÃnasikakarmÃïi paropakÃrÃya bhavanti iti nÃkuÓalÃni | akuÓalÃbhÃvÃnnÃrak«yÃïi | viÓuddhatvÃdarak«yaæ karma ityato 'bhivandya÷ | tathÃgatastrividhasm­tyupasthÃnasamanvita÷ yenÃbhivandanÅye bhavati | dharma upadiÓyamÃne yadi Órotà ekÃgracitto bhavati | nÃnena [tathÃgatasya] saumanasyaæ bhavati | yadi naikÃgracitto bhavati | nÃnena daurmanasyaæ bhavati | sarvadà tu upek«ÃcittamÃcarati | kasmÃt | tathÃgate rÃgadve«avÃsanÃyà avaÓe«itatvÃt | sarvadharmÃïÃmatyantaÓÆnyatÃæ j¤ÃtavÃniti na daurmanasyaæ na và saumanasyam | susa¤citamahÃkaruïÃcittatvÃt tathÃgata÷ kuÓale akuÓale ca vinà saumanasyadaurmanasyÃdi mahÃkaruïÃmevotpÃdayati | tathÃgata÷ sattvÃnÃæ p­thak p­thak svabhÃvamatigahanaæ parij¤ÃtavÃnityato yadi kaÓcit kuÓalacitta÷ Ó­ïoti nÃnena sumanasko bhavati | yadi akuÓacitta÷ Ó­ïoti nÃnena durmanasko bhavati | prak­tita÷ sarvadà upek«ÃcittamÃcarati | ki¤ca tathÃgato mahÃp­thivÅvat dhruvacitto bhavati | guruvastunyapagate nonnato bhavati | tasmin prak«ipte 'pi na punaravanato bhavati | anye prÃk­tà janÃstu yathoditacittà bhavanti | ki¤cidÃrope 'vanatà bhavanti | ki¤cidavarope unnatà bhavanti | buddho bhagavÃn mahÃkÃruïika ityato devamanu«yÃïÃmabhivandanÅya÷ | paramaæ dhyÃnasamÃdhisukhamupek«ya janÃnÃæ dharmamupadiÓati | anye«Ãæ karuïÃcittaæ na k­tyak­t | bhagavatastu mahÃkaruïà sattvÃnÃmupakÃriïÅti phalavatÅ bhavati | mahÃkaruïayà saæsÃdhito 'nuttaro mÃrgo na punaranyai÷ kÃraïai÷ | atha punastathÃgatasya nÃsti kÃpÅcchÃ- mama paramà santu«Âiriti | mahÃkÃruïikatvÃt svÃtmÃnaæ kleÓayati | tathÃgata÷ prak­tyà sÆrata÷ | mahÃkÃruïikatvÃt bhavadu÷khah­dvacanena mahopÃye na sattvÃnÃmuddharaïÃya vyavasÃyadu÷khÃnyupÃdatte | tathÃgato mahÃkaruïayà sattvÃnÃmuddharaïÃya loke 'smin taptÃya÷piï¬avat k«aïamapyasahyaæ pa¤caskandhÃtmakaæ kÃyamupÃdÃya viharati | bhagavÃn buddha÷ subhÃvitopÃk«Ãcitta÷ tadupek«Ãcittamupek«ya sadà mahÃkaruïÃcittamÃcarati | ata÷ pÆjanÅya÷ | (##) tathÃgata÷ sujanÃnÃæ sujanatama÷ | kasmÃt | Ãtmano mahÃhitaæ prÃpayati parÃæÓca mahÃhitaæ prÃpayati | svaparahitak­ddhi sujana÷ | tathÃgata÷ sattvÃnÃæ cittaparij¤Ãne paramakuÓala÷ yathoktaæ sÆtre- ahaæ sattvaparamÃrthasya suvij¤a÷ k­pÃvÃn hitakÃrÅ ityÃdi | ki¤ca buddhasya bhagavato vÅryÃdiguïaskandhÃ÷ santi | yathà upÃli÷ ÓatagÃthÃbhistathÃgataæ stutavÃn | tÃd­ÓaguïasamanvitatvÃt abhivandya÷ | tathÃgatasya guïÃ÷ svayamuktÃ÷ | yathoktamekottarÃgame tathÃgatavarge- svayamÃha- ahaæ puru«asÃrathi÷ puru«Ãvataæsa÷ puru«ahastÅ ÓramaïÃnÃæ paramo brÃhmaïÃnÃmapyuttama÷ ÃryÃïÃmadhipo 'pramattacÃrÅ, na sukhadu÷khanuyÃyÅ mama kÃya iti | (p­) tathÃgata÷ kasmÃt ÃtmÃnaæ ÃtmabhÃva¤ca praÓaæsati | ÃtmapraÓaæsanaæ hi sammƬhalak«aïam | (u) bhagavÃn na khyÃtilÃbhamÃkÃæk«ate | parÃrthamevÃtmabhÃvaæ stauti | tathÃgatasya nÃstyÃtmamati÷ | parahitÃrthamevÃtmÃnaæ stautÅtyanavadyam | bahubhiralpairvà pratyayairÃtmana÷ praÓaæsà bhavati | tathÃgatasya guïÃnÃmanto na vaktuæ Óakyate | ato na sammƬhalak«aïe patati | Ãtmana auddhalyÃbhÃvÃt | yathà vyavadÃna sÆtre ÓÃriputrastathÃgatasyÃbhimukhaæ tathÃgataguïÃn stauti | ato 'bhivandya÷ | alpecchatÃtu«ÂyÃdayo 'pramÃïaguïà stathÃgatakÃye vartante | kasmÃt | tathÃgatena sarvaguïÃnÃæ sa¤citatvÃt | ityÃdibhi÷ pratyayairabhivandyastathÃgata÷ | trividhÃrak«Ãvarga÷ pa¤cama÷ (##) 6 dharmaratnÃdhikÃre tridhÃkalyÃïavarga÷ (p­) bhavatà pÆrvamuktaæ- dharmo 'bhivandya÷ iti | kena guïenÃbhivandya÷ | (u) tathÃgata÷ svayaæ pravacanaæ praÓaæsati- mayà bhëito dharma Ãdau madhye 'vasÃne ca kalyÃïaæ svarthaæ suvya¤janaæ kevalaæ paripÆrïaæ pariÓuddhaæ paryavadÃtamanulomakaæ brahmacaryamiti | Ãdau madhye 'vasÃne ca kalyÃïamiti | jinaÓÃsanamakÃlikaæ kalyÃïa¤ca bÃlye yauvane vÃrdhakye ca kalyÃïam | praveÓe prayoge niryÃïe ca kalyÃïam | ÃdÃvakuÓalaæ Óamayati | madhye puïyavipÃkaæ hÃpayati | avasÃne sarvaæ hÃpayati | idaæ tridhà kalyÃïamityucyate | tathÃgato nityaæ kÃlatraye saddharmamupadiÓati | na tÅrthikà ivÃsaddharmaæ vyÃmiÓrayati | Ãdau madhye 'vasÃne ca sarvadà vidu«Ãæ kamanÅyam, kÃlatraye sarvadà gabhÅram | nÃnyasÆtravat rÃdau mahat madhye sÆk«mamavasÃne sÆk«mataram | ityÃdipratyayai÷ tridhà kalyÃïam | svarthamiti | jinaÓÃsanasyÃrtha÷ paramahitakara÷ | aihikalÃbhasya Ãmu«mikalÃbhasya lokottaramÃrgalÃbhasya ca prÃpakam | nÃdhidevatÃprÃrthanÃrÆpabÃhyagranthasamÃnam | suvya¤janamiti | prÃdeÓikaprÃk­tabhëayà samyagarthaæ prakÃÓayatÅti suvya¤janam | kasmÃt | bhëaïaphalaæ hyarthaprakÃÓanam | ato bhëitÃni arthanayaæ vivecayantÅti suvya¤janam | jinaÓÃsanaæ yathÃvadÃcaraïayopadi«Âam | na tu paÂhanÃya | ata÷ prÃdeÓikabhëayà mÃrgaæ prÃpayatÅti suvya¤janam | na bÃhyatÅrthakagranthavat kevalaæ japÃrhaæ bhavati | [tadyathÃ] yo du«Âa÷ Óabda÷ yo và du«Âasvara÷ Óabda÷ sa yajamÃnaæ hinasti iti | paramÃrthavacanakuÓalatvÃdvà svartham | lokasatyavacanakuÓalatvÃt suvya¤janam | kevalamiti | tathÃgata÷ saddharmaæ kevalamupadiÓati | na tu prÃgv­ttavastuprapa¤caæ karoti | nÃpi dharmamadharma¤ca saækÅryopadiÓati | nirupadhiÓe«anirvÃïÃrthatvÃt kevalam | kevalaæ tathÃgata upadiÓatÅti và kevalam | (p­) ÓrÃvakanikÃyasÆtraæ ÓrÃvakabhëitam | santi kÃnicana anyÃni sÆtrÃïi ca deva[putra]bhëitÃni | kasmÃducyate kevalaæ tathÃgata upadiÓatÅti | (u) dharmasyÃsya mÆlaæ tathÃgatasambhÆtam | ÓrÃvakadevaputrÃdibhi÷ sarvaistathÃgatÃdavavÃda÷ (##) prÃpta÷ | yathoktaæ vinaye- dharmo nÃma yat buddhabhëitaæ, ÓrÃvakabhëitaæ nirmitabhëitaæ devabhëitaæ và saæk«ipya yÃni loke subhëitÃni tÃni sarvÃïi buddhabhëitÃni | tasmÃtkevaladharma ityÃkhyÃyate | paripÆrïamiti | tathÃgatabhëito dharmo na ki¤cidvÅyate | yathà rÆdrakasÆtra uktaæ paripÆrïalak«aïam | jinaÓÃsane nÃnyasÆtrÃïyapek«ya siddhirbhavati | yathà vyÃkaraïasÆtre pa¤casÆtrÃïyapek«yaiva siddhirbhavati | na tathà jinaÓÃsane | ekasyÃmeva gÃthÃyÃmartha÷ paripÆrïa÷ | yathÃbhëata- sarvapÃpasyÃkaraïaæ kaÓalasyopasampadà | svacittaparyavadapanametabduddhÃnuÓÃsanam || iti | tasmÃtparipÆrïam | pariÓuddhaæ paryavadÃtamiti | dvidhà pariÓuddhatvÃt pariÓuddhaæ paryavadÃtam | vacanapariÓuddhatvÃt pariÓuddham | arthapariÓuddhatvÃt paryavadÃtam | tathÃgatÃt Órutastu samyagarthe nik«iptaæ yathÃrthaæ vacanaæ bhavati | samyagvacane ca nik«ipto yathÃvacanamartho bhavati | na tÅrthikÃnÃmiva yathÃsÆtraæ g­hyate | jinaÓÃsane dharma ÃÓrÅyate na puru«a÷ | dharmo 'pi nÅtÃrthasÆtraæ niÓritya nirdiÓyate | na neyÃrthasÆtraæ niÓritya | ayaæ paryavadÃtadharma ucyate [yo] na sÆtramÃtrÃnuyÃyÅ bhavati | santi ca jinaÓÃsanasya tisro dharmamudrÃ÷- sarvamanÃtmÃ, sarve saæsk­tadharmÃ÷ k«aïikà anityÃ÷- ÓÃntaæ nirodho nirvÃïam iti | imà stisro dharmamudrÃ÷ sarvairapi vÃdibhirna ÓakyÃ÷ khaï¬ayitum | paramÃrthikatvÃcca pariÓuddhaæ paryavadÃtam | (##) brahmacaryamiti | ÃryëÂÃÇgikamÃrgo brahmacaryam | nirvÃïÃkhyamidamayaæ mÃrga÷ prÃpayatÅti brahmacaryam | Åd­ÓaguïasampannatvÃddharmaratnamabhibandyam || dharmaratnÃdhikÃre tridhÃkalyÃïavarga÷ «a«Âha÷ | 7 dharmaguïaskandhavarga÷ atha tathÃgata÷ svayaæ svadharmaæ stauti- mama dharmo nirodho nirvÃïagÃmÅ samyak sambodhijanaka aupanÃyika iti | rÃgadve«ÃdÅn kleÓÃgnÅna nirodhayatÅti nirodha÷ | yathà aÓubhabhÃvanà kÃmÃgniæ nirodhayati | yathà và maitrÅbhÃvanà vyÃpÃdaæ nirodhayati | na tÅrthikÃnÃmiva ÃhÃrÃdiprahÃïÃnnirodha÷ | nirvÃïa[gÃmÅ]ti | tathÃgatadharmo 'tyantanirvÃïagÃmÅ | na tÅrthikÃnÃmiva bhavÃÇge sthitvà dhyÃnasamÃdhi«vÃsa¤jayati | buddhÃgama ucyate sarve saæsk­tÃ÷ sÃdÅnavà nÃniÓaæsÃsthÃnam iti | na tu yathà brÃhmaïÃ÷ brahmalokÃdÅn praÓaæsanti | atastathÃgatadharmo nirvÃïagÃmÅ | samyaksambodhijanaka iti | tathÃgatasya san dharmo nirvÃïÃya bhavati ityata÷ samyaksambodhijanaka÷ | tathÃgatadharme 'sti tattvaj¤Ãnaæ phalam | yathà Órutamayapraj¤ÃtaÓcintÃmayÅ praj¤Ã bhavati | tato bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã bhavati | ato buddhadharma÷ samyaksambodhijanaka ityucyate | aupanÃyika iti | buddhadharma÷ pÆrvamÃtmana÷ kalyÃïaæ sÃdhayati | paÓcÃt parÃn saddharme sthÃpayatÅti aupanÃyika÷ | buddha dharma÷ «a¬vidha÷- svÃkhyÃto [bhagavatÃ] sÃnd­«Âika÷ akÃlika÷ aupanÃyika ehipaÓyaka÷ pratyÃtmaæ vedayitavyo vij¤ai÷ | svÃkhyÃta iti | tathÃgato dharmÃn yathÃdharmalak«aïamupadiÓati | akuÓaladharmÃn akuÓalalak«aïÃniti upadiÓati | kuÓalÃn kuÓalalak«aïÃniti | ata÷ svÃkhyÃta÷ | (##) sÃnd­«Âika iti | buddhadharmo d­«Âa eva loke vipÃkaæ prÃpayati | yathoktaæ sÆtre- prÃtarvinÅta÷ sÃyaæ mÃrgamanuprÃpnoti | sÃyamupadi«Âa÷ prÃtarmÃrgamanuprÃpnoti iti | sÃnd­«Âikaæ yathà sÃnd­«ÂikaÓrÃmaïyaphalasÆtra uktam | sÃnd­«ÂikÃ÷ khalu khyÃtipÆjÃsatkÃradhyÃnasamÃdhyabhij¤ÃdÅnÃæ lÃbhÃ÷ iti | buddhadharmo 'rthanayayukta÷ | ata÷ sÃnd­«Âikaæ pÆjÃsatkÃraæ prÃpayan aurdhvavipÃkaæ nirvÃïaÓca prÃpayati | tÅrthikadharmÃïÃmarthanayÃbhÃvÃt sÃnd­«ÂikavipÃkaeva nÃsti | kiæpunaraurdhvalaukikaæ nirvÃïamiti sÃnd­«Âika ityucyate | akÃlika iti | buddhadharmo na ka¤cana divasaæ mÃsaæ vatsaraæ nak«atraæ vÃpek«ya mÃrgo bhÃvyate | asmin divase mÃse vatsare va mÃrgo na bhÃvyata iti | na brÃhmaïadharmavat vasante brÃhmaïo 'gnÅnÃdadhÅta grÅ«me rÃjanya ityÃdi | punarudite juhoti anudite juhoti | yathà paÓyÃma÷ pa¤ca dhÃnyÃni kÃlamapek«yopyante | tathà buddhadharmo 'pi bhavi«yatÅti kaÓcit vadet | ata Ãha akÃlika iti | yathoktaæ sÆtre buddhadharma÷ svÃcÃraÓcaryÃsthitini«ÃdanaÓayane«vakÃlika iti | aupanÃuyika iti | samyak caryayà sattvÃn vimuktimupanayatÅti aupanÃyika÷ | ehipaÓyaka iti | baddhadharma÷ svakÃyena sÃk«Ãtkartavyo bhavi«yati na parÃnuvartanena | yathÃvocadbhagavÃn- mà bhik«ava÷ kevalaæ mama pravacanÃdhimuktikà bhavata | svayameva parÅk«adhvam ayaæ dharma ÃcÃritavya÷ ayamanÃcaritavya iti | na yathà tÅrthikà vadanti svaÓi«yÃn- praÓnaprativacanaæ mà kurudhvam | yathÃvat ÓucisnÃtà bhavata, mà malinÃbhirucikÃ÷ | badhiramÆkavat mama vacanamÃtramanusarata iti | ata Ãha ehipaÓyaka iti | pratyÃtmaæ vedayitavyo vij¤airiti | buddhadharmo vij¤ÃnÃmadhimuktikÃnäca hitakara÷ | upavÃsÃdau paramamugdhÃ÷ Óraddadhante vij¤ai÷ sukhaæ na vedyata iti | kleÓasamÆhananasamyak j¤ÃnÃdibhirdharmai rvij¤o mucyate | ÃhÃrabharite 'pi svadehe cittaikÃgratÃvÅryarÃgadve«asapŬanÃdÅni (##) vij¤o d­«Âa eva vedayate | yathà kaÓcit rogÃnmukta÷ adhyÃtmaæ pravivekaæ vedayate | yathà và ÓÅtalak«aïaæ vedayate jalapÃyÅ | kecit sado«aæ dharmaæ vadanti yathà khakkaÂalak«aïà p­thivÅ iti | kiæ khakkaÂalak«aïam ityasya sp­«Âvà vedayitavyam iti prativacanaæ na vindate | yathà jÃtyandho nÅlapÅtalohitÃvadÃtÃn na vyavahartuæ Óaknoti | [tathÃ] yo buddhadharmarasasyÃpratilÃbhÅ, na sa buddhadharmasya paramÃrthaæ vyavahartuæ Óankoti | upaÓamÃtmakatvÃt | atha buddhadharma adhyÃtmamadhigantavya÷ na dhanÃdivat svayamadhigamya parasmai pradÃtavya÷ | yathà pÃrÃyaïa sÆtre bhagavÃnÃha- nÃhaæ [bhik«ava] ucchetsyÃmi va÷ kÃæk«Ãm | mama dharmamadhigacchanta÷ svayamucchetsyatha kÃæk«Ãm | iti | nÃyaæ dharma÷ paragÃmÅ san upalabhyate, teja÷ saækramÃdivat | p­thagjanà avidyÃparvatapraticchannà na Óraddhadhanta imaæ dharmam | yathà aciravata ÓrÃmaïeramupÃdÃya mahÃparvatad­«ÂÃntamavocat | ata Ãha pratyÃtmaæ vedayitavyo vij¤airiti | buddhadharmo gahana÷ | vivriyamÃïa÷ san sulabho bhavati | santrasyatÃæ devamanu«yÃïÃæ mÃyÃmapanayati | gahana iti buddhadharmasya gahanatvam | kÃraïaj¤ÃnÃt | laukikà hi bahavo d­«Âaphalaæ paÓryanto na jÃnanti tatkÃraïam | ato vadanti ÅÓvarÃdÅni mithyÃkÃraïÃni | dvÃdaÓÃÇga÷ pratÅtyasamutpÃdo durbodha÷, gabhÅratvÃt | uttÃnacetanà laukikà buddhadharme na gabhÅrasaæj¤Ãæ kurvanti | na pratibudhyante pratÅtyasamutpÃdadharmam | t­ïamapi hetupratyayai÷ sa¤citaæ parÅk«ayitu÷ tallak«aïaæ gabhÅraæ vivartate | yathà bhagavatà bhëita÷ pratÅtyasamutpÃdadharmo gahanaæ vastu | [tathÃ] t­«ïÃyÃ÷ k«ayo viyogo nirodho nirvÃïam, idaæ padaæ durdarÓam | (p­) yadi pratÅtyasamutpÃdo gabhÅra÷ | kuta Ãnanda uttÃnaka saæj¤ÃmutpÃditavÃn | (u) kecidvà dino vadanti- nedaæ vacanaæ yuktam | Ãnando mahÃn ÓrÃvako dharmalak«aïapratisaævedÅ kathaæ vadi«yati pratÅtyasamutpÃdadharma uttÃnaka iti | sÃmÃnyalak«aïena pratÅtyasamutpÃdaæ paÓyata uttÃnakasaæj¤otpadyate | kasmÃt | na hi sa karmakleÓÃn suvivicya paÓyati | Ãdita÷ Óik«itasya vastuna÷ paryantaæ labdhavato [vÃ] uttÃnakasaæj¤otpadyate | yathà pratilabdhÃbhisambodha÷ (##) puna÷ prÃthamikavÃkyamÅk«ate | kecit puna÷ gabhÅradharme 'ni«pannacetanÃ÷ santa uttÃnakasaæj¤ÃmutpÃdayanti | kecittu sattvà uttÃnakasaæj¤ÃmutpÃdayanti | tathÃgatena dharmasya svÃkhyÃtatvÃt | atha buddhadharma÷ ÓÆnyatà [deÓana÷] | ÓÆnyateyaæ gabhÅrà | tathÃgate nÃnÃhetupratyayad­«ÂÃntairarthaæ prakÃÓayati sati subodhà bhavati | bÃlà api jÃnanti yathà sudà ya ÓrÃmaïerÃdaya÷ | buddhadharma÷ sÃravÃn sarvapravacane«u tattvÃrtha÷ pradhÃno bhavati | na yathà bhÃratarÃmÃyaïÃdÅni tattvÃrthaæ vinà kevalÃkhyÃnarÆpÃïi | yathà và rÃghabrÃhmaïa Ãha- bhagavÃn bhik«Æn arthadharme paramÃrthadharme yogaæ Óik«Ãpayati yadutÃsravak«aye | iti | buddhadharma÷ sarvalokÃnÃmarthÃyopadi«Âa÷, na brÃhmaïà iva brÃhmaïadharmaæ vadanta Ãtmana eva bodhimanuprÃpnuvanti; nÃnye«Ãm buddhadharma÷ satkÃrya÷ | pa¤cakÃme«u ÃtmÃrÃmà devamanu«yà api Óraddhadhante; ityÃdibhi÷ pratyayairdharmo 'bhivandya÷ | dharmaguïaskandhavarga÷ saptama÷ | 8 dvÃdaÓÃÇgapravacanavarga÷ atha tathÃgataÓÃsanaæ dvÃdaÓadhà vibhaktam- sÆtraæ, geyaæ, vyÃkaraïaæ, gÃthÃ, udÃnaæ, nidÃnaæ, apadÃnaæ, itiv­ttakaæ, jÃtakaæ, vaipulyaæ, adbhutadharma upadeÓaÓceti | sÆtraæ svakaïÂhoktaæ pravacanam | geyaæ gÃthayoddi«Âaæ sÆtraæ gÃthÃbhëitaæ [tathÃgata]ÓrÃvakabhëitaæ và | (p­) kasya hetorgÃthayà sÆtroddeÓa÷ | (u) arthasya dÃr¬hyacikÅr«ayà | yathà rajjunibaddhÃni kusumÃni d­¬hÃni bhavanti | puru«ÃïÃæ saæprahar«aïÃya ÓabdÃlaÇkÃrecchayà ca | yathà alaÇkaraïÃya pu«pÃïi vikÅryante mÃlà và dhriyate | gÃthÃnibaddho 'rtha÷ saæk«ipta÷ sugamo bhavati | kecit sattvà gadyavacanÃdhimuktikÃ÷ | kecittu gÃthÃdhimuktikÃ÷ | pÆrvaæ kaïÂhoktasya dharmasya paÓcÃdgÃthayopadi«ÂasyÃrtha÷ spa«ÂapratÅta÷ ÓraddhÃdÃr¬hyak­dbhavati | gÃthÃnibaddho 'rtha÷ sÃsakti kramaÓa÷ supÃÂhyo bhavati | ato gÃthÃmÃha | (##) kecidÃhu- ÓÃstu÷ ÓÃsanaæ na kÃvyapratirÆpayà gÃthayà racayitavyamiti | tadayuktam | gÃthayà racayitavyameva | kasmÃt | bhagavatà arthÃnÃæ gÃthayà bhëitatvÃt | yathÃha sÆtram- sarve lokÃ÷ supraïÅtavacananirÆktikà mama pravrajitÃ÷ | iti | tasmÃdgÃthà supraïÅtavacanà bhavati | vyÃkaraïam | arthavibhaÇgasÆtrÃïi vyÃkaraïamityucyante | yat sÆtramaprativacanamavibhaÇgaæ yathà catu÷pratisaæ vidÃdisÆtram tat sÆtramityucyate sapraÓnaprativacanaæ sÆtrantuyathocyate- catvÃra÷ pudgalÃ÷ | [katame catvÃra÷] | tamastama÷parÃyaïa÷, tamojyoti÷parÃyaïa÷, jyotirjyoti÷parÃyaïa÷, jyotistama÷parÃyaïa÷ | tamastama÷parÃyaïa÷ katama÷ | yathà kaÓcit daridro vividhÃnyakuÓalakarmÃïi k­tvà durgatau patati | ityÃdi sÆtraæ vyÃkaraïam | (p­) kasya hetorbhagavÃnupadiÓati apraÓnaprativacanamavibhaÇga¤ca sÆtram | (u) kÃnicana sÆtrÃïi gabhÅragurvarthanayÃni | te«Ãæ sÆtrÃïÃmartho 'bhidharme vivicya vaktavya ityato 'vibhaÇgamupadiÓati | kecidÃhu÷- tathÃgatabhëitÃni sarvÃïi sÆtrÃïi sÃrthavibhaÇgÃni | kintu saÇgÅti kÃrà gabhÅrasÆtrÃrthÃn saÇg­hyÃbhidharme prÃk«ipan | yathà bÃhyÃbhyantarasaæyojanika÷ puru«a÷ sadà rÃtrÃvarthaæ vibhajate | ityanena hetunà ayamartha÷ saæyojanaskandhe niveÓitavya iti | gÃthÃ- dvitÅyamaÇgaæ geyamityucyate | geyameva gÃthà | dvividhà gÃthà | gÃthà ca Óloka÷ | ÓlokaÓca dvividha÷ kleÓabhÃgÅyo 'kleÓabhÃgÅya iti | akleÓabhÃgÅya geya ucyamÃno gÃthetyucyate | dvividhÃæ gÃthÃæ vihÃyÃnyat gÃthÃrahitaæ sÆtram udÃnamityucyate | nidÃnaæ sÆtranidÃnam | kasmÃt | tathÃgatairÃryaiÓcopadiÓyamÃnÃni sÆtrÃïi avaÓyaæ sanidÃnÃni bhavanti | tÃni sÆtranidÃnÃni kadÃcit sÆtra eva vartante anyatra và vartante | tasmÃnnidÃnamityÃkhyà | (##) apadÃnam- paurvÃparyakramakathanamidam | yathoktaæ sÆtre- vidu«Ãæ bhëaïaæ sakramaæ sÃrthaæ savibhaÇgamavik«epakam | iti | idamapadÃnam | itiv­ttakam- idaæ sÆtrasya nidÃnaæ bhavati, sÆtrasyÃnantara¤ca bhavati | yadi dvitayamidaæ sÆtrasyÃtÅtÃdhvav­ttikaæ bhavati | tat itiv­ttakamityucyate | jÃtakam- pratyutpannaæ vastÆïadÃya tadatÅtavastuvarïanam | tathÃgato 'nÃgataæ vastu kathayannapi atÅtaæ pratyutpannamupÃdÃyaiva kathayatÅtyata÷ p­thaÇ nocyate | vaipulyam- bhagavato vipula upadeÓo vaipulyam | kecinna Óraddadhante yanmahÃmunaya upaÓamÃbhiratà na vik«epavighÃte suprÅtikà laukikasaæbhinnapralÃpÃnnirviïïÃ÷ samullu¤chitendriyagrÃmÃrÃmÃÓca santo na vipulopadeÓÃyÃbhirocanta iti | yathoktaæ sÆtre- mÃrgasya pratilÃbhÅ puru«o dvau mÃsÃvatÅtya ekamak«aramuccÃrayati | iti | tadvyÃvartÃnayocyate asti vaipulyasÆtraæ parÃrthÃya | yathoktaæ- tathÃgato vaipulyata÷ saæk«epataÓca dvidhà dharmamupadiÓati | tatra vaipulyaæ saæk«epÃt prak­«Âam iti | adbhutadharma÷- adbhutasÆtram | yathÃha kalpÃnte bhÆtÃni vik­tav­ttÃni, devakÃyà mahÃpramÃïÃ÷ p­thivÅ ca samprakampante | iti | kecinna Óraddadhanta Åd­ÓÃni vastÆni | ata ucyata idamadbhutasÆtram | karmavipÃkadharmÃïÃmacintyaÓakterdarÓanÃt | upadeÓa÷- mahÃkÃtyÃyanÃdayo mahÃj¤Ãnino bhagavadbhëitaæ suvist­taæ vyabhajanta | kecinna Óraddadhante nedaæ buddhabhëitamiti | tadarthaæ bhagavÃnÃha- asti ÓÃstrÃtmakasÆtram iti | sÆtrasya ÓÃstrapratirÆpatvÃdartha÷ sugamo bhavati | imÃni dvÃdaÓÃÇgÃni sÆtrÃïi ÓÃstu÷pravacanam | dharmaratnamÅd­Óaguïasampannamityato 'bhivandyam || dvÃdaÓÃÇgapravacanavargo '«Âama÷ | 9 saÇgharatnÃdhikÃre ÃdyaviÓuddhivarga÷ (p­) bhavatà pÆrvamuktam- saÇgho 'bhivandya iti | kasmÃdabhivandya÷ | (u) tathÃgata÷ sarvatna saÇghaæ praÓaæsati- saÇgharatnamidaæ ÓÅlasamÃdhipraj¤Ãvimuktivimuktij¤ÃnadarÓanaskandhaviÓuddham, (##) ÃhvanÅyaæ, prahvanÅyaæ dak«iïeyama¤jalikaraïÅyamanuttaraæ puïyak«etraæ dÃyakÃnÃæ hitakaram iti | ÓÅlaskandhaviÓuddhamiti | tathÃgata ÓrÃvakasaÇgha÷ ane¬akaæ ÓÅlaæ dhÃrayan yÃvadalpÃparÃdhe 'pi paramatrÃsaÓaÇkÅ bhavati | jinaurasÃ÷ puïyavipÃkÃya na devamanu«yÃdi«Ætpadyante | narakÃdibhyo 'pyabhÅtÃ÷ ÓÅlaæ saprayatnaæ dhÃrayanta÷ kevalaæ saddharmÃbhiratà bhavanti | kasmÃdviÓuddhaæ ÓÅlam | viÓuddhaÓÅladhÃraïa¤ca na kÃlaparicchinnam | na brÃhmaïÃnÃmiva «ÃïmÃsikaæ ÓÅladhÃraïam | [apitu] dÅrgharÃtraæ yÃvadantamupÃdÅyate | ato viÓuddham | viÓuddhaæ ÓÅlamantadvayavimuktaæ pa¤cakÃmaguïavimuktaæ du÷khakÃyavisukta¤ca dadhate | ata ÃryÃïÃæ kÃntaÓÅlà bhavanti | tacchÅlaæ vij¤Ãnäca priyaæ bhavati | cittaæ viÓuddhamityata÷ ÓÅlamapi viÓuddham | praÓamitÃdhyÃÓayado«Ã na kevalaæ ÓÅlaæ rak«anti | paralokÃdapi bibhyanti | ata÷ saÇgharatnaæ ÓÅlaskandhaviÓuddham | samÃdhiskandhaviÓuddhamiti | ya÷ samÃdhistattvaj¤ÃnamutpÃdayati sa viÓuddha ityucyate | praj¤ÃskandhaviÓuddhamiti | praj¤Ã kleÓÃn k«apayatÅtyato viÓuddhà | vimuktiviÓuddhamiti | yà sarvakleÓÃnÃæ k«ayaæ prÃpayati na kevalaæ vighnayati | ato vimuktirviÓuddhà | vimuktij¤ÃnadarÓanaviÓuddhamiti | k«ÅïakleÓÃnÃæ j¤Ãnaæ bhavati yaduta k«Åïà me jÃtiriti | nÃk«ÅïakleÓÃnÃm | idaæ vimuktij¤ÃnadarÓanaæ viÓuddham | ÃhvanÅyaæ prahvanÅyaæ dak«iïeyama¤jalikaraïÅyamiti | Åd­ÓaguïasampannatvÃt ÃhvanÅyaæ prahvanÅyaæ dak«iïeyama¤jalikaraïÅyam | [anuttaraæ] puïyak«etramiti | tatra ropitena puïyena apramÃïavipÃkaæ pratilabhate | tat yÃvannirvÃïa¤ca na k«Åyate | dÃyakÃnÃæ hitakaramiti | dÃyakÃnÃæ guïÃn vardhayati | yathà a«ÂÃÇgasamanvitaæ (##) k«etraæ pa¤cavidhadhÃnyÃnyatiÓayena saævardhayati na vinÃÓaæ gamayati | tathà saÇghak«etramapi a«ÂÃÇgasamanvitamityato dÃyakÃnÃæ guïÃn vardhayati | ato 'bhivandyam || saÇgharatnÃdhikÃre ÃdyaviÓuddhivargo navama÷ | 10 ÃryavibhÃgavarga÷ [p­] kena dharmeïa saÇgha ityÃkhyÃyate | (u) caturvidhÃ÷ pratipattaya¤caturvidhÃ÷ pratipannakÃ÷ ÓÅlasamÃdhipraj¤ÃdiguïÃÓca pariÓuddhà ityata÷ saÇgha ityÃkhyÃyate | caturvidhÃ÷ pratipattaya÷srotaÃpatti sak­dÃgipratipattianÃgÃmipratipatti arhatpratipattaya÷ | caturvidhÃ÷ phalasthitÃ÷ srotaÃpannasak­dÃgÃmyanÃgÃmyarhanta÷ | srotaÃpattipratipattau traya÷ pudgalÃ÷ ÓraddhÃnusÃripratipannako dharmÃnusÃripratipannako 'nimittÃnusÃripratipannaka iti | ÓraddhÃnusÃripratipannaka iti | yo 'labdhÃnÃtmaÓÆnyatÃj¤Ãno bhagavacchÃsane ÓraddadhÃno bhagavadvacanamanus­tya pratipanno bhavati | sa ÓraddÃnusÃripratipannaka ityucyate | yathoktaæ sÆtre ahamasmin vastuni Óraddhayà pratipanna÷ | iti | labdhe tu tattvaj¤Ãne na ÓraddhÃmÃtramanus­tya pratipadyate | yathoktaæ sÆtre- nÃsti kÃrako nÃsti ÓraddhÃlurityÃdi prajÃnan uttamapudgalo bhavati | iti | ato j¤Ãyate alabdhatattvaj¤Ãna÷ ÓraddhÃnusÃripratipannaka iti | yathoktaæ sÆtre- yo dharme k«Ãntisukhaæ praj¤ayà bhÃvayati sa ÓraddhÃpratipannaka÷ [ya÷] p­thagjanabhÆmimatikrÃnta÷ srotaÃpattiphala¤ca nÃlabhata | atrÃntare jÅvitÃntaæ nÃlabhata | sa ÓraddhÃpratipannaka÷ | iti | ayaæ ÓrutacintÃmayapraj¤ÃyÃæ sthito dharmaïÃæ k«ÃntikÃmasukhacittaæ samyak bhÃvayan anÃtmaÓÆnyatÃj¤ÃnamalabhamÃno 'pi laukikaæ dharmak«ÃntyÃbhÃsacittamutpÃdayati | ayaæ svayamÃgata iti atikrÃntap­thagjanabhÆmiritityucyate | kasmÃditi paÓcÃdvak«yate | ya÷ ÓraddhÃdi pa¤cendriyavirahita÷ sa (##) bÃhyap­thagjane«uvartate | sa krameïa u«mÃdidharme«u sthitau bhÃvanÃmayÅæ praj¤Ãæ labhamÃno 'pi maulanÃmnaiva ÓraddhÃnusÃrÅtyucyate | dharmapratipannakabhÃvÃnugÃmitvÃt | asmÃt sÆtrÃt vaktavyamavaÓyaæ srotaÃpattiphalaæ lapsyata iti | na vaktavyaæ jÅvitÃnte na lapsyata iti | kasmÃt | ÓraddhÃpratipannakasyÃsya viprak­«ÂatvÃt | yathogreïa saÇghe nimantrite devatà upasaægamyÃrocayanti- amuko 'rhan amuko 'rhatpratipannako yÃvadamuka÷ ÓrotaÃpanna÷ amuka÷ srotaÃpattipratipannaka iti | yadyayaæ pa¤cadaÓacittak«aïavartÅ nÃrocanaæ labdhuæ Óakyate | iti j¤Ãtavyaæ srotaÃpattipratipannaka÷ sannik­«Âo viprak­«ÂaÓca | ayaæ ÓraddhÃpratipannaka ityucyate | dharmÃnusÃripratipannaka iti | ayaæ labdhÃnÃtmaj¤Ãna Æ«mamÆrdhak«Ãntyagradharme«usthito dharmamanus­tya pratipadyate yadanÃtmaÓÆnyÃdi | ayaæ dharmapratipannaka ityucyate | imau dvau pratipannakau satyadarÓanamÃrgamavatÃrya nirodhasatyaæ paÓyata ityato 'nimittapratipannaka ityucyate | ime traya÷ pudgalÃ÷ srotaÃpattipratipannakà bhavanti | laukikamÃrge saæyojanaprahÃïÃt phalatrayapratipanna iti na prathÃæ labhante | idaæ paÓcÃdvak«yate | srotaÃpanna iti | yathoktaæ bhagavatà sÆtram- satkÃyad­«Âid­«ÂivicikitsÃÓÅlavrataparÃmarÓÃnÃæ trayÃïÃæ sayojÃnanÃæ parik«ayÃt srotaÃpanno bhavati avinipÃtadharmà niyata÷ sambodhiparÃyaïa÷ saptak­tbhavaparama iti | (p­) ya÷ srotaÃpanna÷ sa satyadarÓanaprahÅïakleÓo 'tyantaparik«ÅïÃpramÃïadu÷kha÷ p­thivÅsama iti aupamyasÆtramÃha | kasmÃducyate kevalaæ trayÃïÃæ saæyojanÃnÃæ parik«ayÃditi | (u) idamuttaratra vak«yate yaduta satyad­«Âik«ayÃdanye k«Åïà iti | avinipÃtadharmeti | idamapi paÓcÃdvak«yate karmaskandhe | niyata÷ sambodhiparÃyaïa iti | dharmasrotasyavataran niyataæ nirvÃïamanuprÃpnoti | yathà gaÇghaughavartÅ dÃruskandho vinëÂapratyayÃn (##) niyataæ mahÃsamudramanuprÃpnoti | saptak­dbhavaparama iti | sa saptasu adhvasvanÃsravaj¤Ãnaæ paripÃcayati | yathà [garbha÷] kalalÃdinà saptasu dine«u pariïamati | yathà ca navanÅtÃdi saptadinaparamaæ sevamÃnasya dhruvà glÃnirapi jarjarità bhavati | yathà ca j¤Ãtisambandha÷ saptasantÃnÃn yÃti | yathà ca saptaphaïasarpada«Âa÷ pudgalakÃyaÓcaturbhÆtabalÃt saptapadÃni gacchati nëÂamaæ vi«abalÃdgacchati | yathà ca ÓÃÂhyadharma÷ saptÃdhvaparamo yÃti | yathà và saptadinepvatÅte«u kalpÃgni÷ ÓÃmyati | evaæ saptajanmasu sa¤citÃnÃsravapraj¤Ãgninà kleÓÃ÷ k«Åyante | dharmasya saptabhavÃ÷ syu÷ | srotaÃpanno 'sminnadhvani nirvÃïe 'vatarati | dvitÅyaæ t­tÅyaæ saptaparamaæ và yÃti | ayaæ srotaÃpanna ityucyate | sak­dÃgÃmipratipannaka iti | bhÃvanÃheyasaæyojanasya navaskandhà bhavanti | ya ekaæ dvau và prahÃya trÅn catura÷ pa¤ca và yÃti | sa sak­dÃgà mipratipannaka÷ | kecidÃhu÷- ekenÃnÃvaraïamÃrgeïa prajahÃti iti | tadayuktam | bhagavatoktam apramÃïacittai÷ prajahÃti | yathà vÃÓÅjaÂà iti aupamyasÆtra uktam | sak­dÃgÃmipratipannaka÷ kulaækula ityapi ÃkhyÃyate | sa dve và trÅïi và kulÃni sandhÃvati saæsarati | d­«Âa eva và kÃye nirvÃïe 'vatarati | ayaæ sak­dÃgÃmipratipannaka÷ | sak­dÃgÃmÅ imaæ lokaæ sak­dÃgatya du÷khasyÃntaæ karoti | sa bhÃvanÃparik«Åïatanusaæyojana÷ | (##) saæyojanÃnÃæ tanutve sthita÷ sak­dÃgÃmÅtyucyate | ayaæ sak­dÃgÃmÅ ihaiva và janmani du÷khasyÃntaæ karoti | anÃgÃmipratipannaka iti | ya÷ parik«ÅïasaptamëÂamasaæyojanaskandha÷ so 'nÃgÃmipratipannaka÷ | parik«ÅïëÂamasaæyojano 'yamekabÅjÅ anÃgÃmipratipannaka÷ | sa ihaiva và janmani du÷khasyÃntaæ karoti | atyantaparik«ÅïakÃmÃvacaranava saæyojanaskandho 'nÃgÃmÅ | anÃgÃmino '«ÂaprabhedÃ÷- yaduta antarà parinirvÃyÅ, upapadyaparinirvÃyÅ, anabhisaæskÃraparinirvÃyÅ, sÃbhÅsaæskÃraparinirvÃyÅ, Ærdhvasrota÷ akani«ÂhagÃmÅ, ÃrÆpyÃyatanagÃmÅ, parÃv­ttajanmÃ, d­«ÂadharmanirvÃyÅ iti | uttamamadhyÃdhamendriyatvÃt prabhedÃ÷ | antarÃparinirvÃyyapi uttamamadhyÃdhamendriyatvena tridhÃbhidyate | kaÓcidanÃgÃmÅ bhavÃnnirvidyate, alpanÅvaraïo na d­«Âe nirvÃïamanuprÃpnoti | so 'ntarÃparinirvÃti | upapadyaparinirvÃyÅ tridhà bhidyate upapadyanirvÃyÅ, sÃbhisaæskÃraparinirvÃyÅ, anabhisaæskaraparinirvÃyÅti | upapadyaparinirvÃyÅti | ya utpadyamÃna eva bhavÃnnirvidya parinirvÃti | sa upapadyaparinirvÃyÅ | indriyataik«ïyÃt | kaÓcidutpanna÷ san anÃsravamÃrge«u prak­tyà sthito 'bhisaæskÃramaprayujya parinirvÃti | so 'nabhisaæskÃraparinirvÃyÅ | madhyamendriyatvÃt | kaÓcidutpanna÷ san kÃyopÃdÃne 'tibhÅrurabhisaæskÃramÃrgaæ prayujya parinirvÃti | sa sÃbhisaæskÃra parinirvÃyÅ | indriyamÃndyÃt | (##) Ærdhvastrotà [akani«ÂhagÃ]myapi trividha÷ | ya ekasmÃdÃyatanÃt cyuto 'parasminnÃyatana utpadya parinirvÃti | sa tÅk«ïendriya÷ | yo dvayostri«u vÃyatane«u utpadya [parinirvÃti] sa madhyamendriya÷ | ya÷ sarvasmÃdÃyatanÃccyuta÷ sarvÃyatane«Ætpadya parinirvÃti | sa m­dvindriya÷ | prathamadhyÃnÃt [yo] b­hatphaladevagÃmÅ sa nistÅrïo nÃma | prÃptab­hatphalo yadi ÓuddhÃvÃsa utpadyate | sa na punarÃrÆpyÃyatanaæ gacchati | praj¤ÃdhimuktatvÃt [ÃrÆpyago] ya ÃrÆpyÃyatanaæ gacchati | sa naiva ÓuddhÃvÃsa utpadyate | samÃdhyadhimuktatvÃt | parÃv­ttajanmeti | ya÷ pÆrvabhave srotaÃpattiphalasak­dÃgÃmiphalaprÃpta÷ paÓcÃtprav­ttakÃyena anÃgÃmiphalaæ prÃpnoti | sa na rÆpÃrÆpyadhÃtÃvavatarati | d­«ÂadharmaparinirvÃyÅ ti paramatÅk«ïendriyo d­«Âa eva kÃye nirvÃïaæ prÃpnoti | atha pudgalo dvividha÷ ÓraddhÃvimukto d­«ÂiprÃpta iti | indriyabhedÃt pudgaladvaividhyam | m­dvindriya÷ Óaik«o bhÃvanÃmÃrge sthita÷ ÓraddhÃvimukta÷ | tÅk«ïastu d­«ÂiprÃpta÷ | yo 'nÃgÃmi avikalëÂavimok«a÷ sa kÃyasÃk«Å | ime sarve arhatphalapratipannakÃ÷ saæyojanaprahÃïasÃmyÃt | ya÷ parik«ÅïasarvakleÓa÷ so 'rhana | navavidho 'rhana- parihÃïalak«aïa÷, anurak«aïalak«aïa÷ m­talak«aïa÷, sthitalak«aïa÷, prativedhanalak«aïa÷, akopyalak«aïa÷, praj¤Ãvimuktalak«aïa÷, ubhayatobhÃgavimuktalak«aïa÷, aparihÃïalak«aïa iti | ÓraddhendriyÃdiprÃptyà arhanta÷ prabhinnÃ÷ | (##) paramam­dvindriya÷ parihÃïalak«aïa÷, samÃdhe÷ parihÃïadu«Âa÷ | samÃdhiparihÃïyà anÃsravaæ j¤Ãnaæ nÃbhimukhÅbhavati | anurak«aïalak«aïa iti ki¤cidviÓi«ÂendriyatvÃt ya÷ samÃdhimanurak«ati sa na parihÅyate | arak«aæstu parihÅyate | pÆrvaparihÃïalak«aïastu [samÃdhiæ] rak«annapi tata÷ parihÅyate || m­talak«aïa÷ tato 'pi ki¤cidviÓi«Âendriyo bhave«u paramaæ nirviïïa÷ | sa na samÃdhiæ labdhavÃnityato 'nÃsravaj¤ÃnasyÃbhimukhÅbhÃvo durlabha÷ | labdhvÃpi prÅtirvinaÓyati | ato maraïÃrthÅ bhavati || sthitalak«aïa iti ya÷ samÃdhiæ labdhvà na parÃkramate na ca parihÅyate sa sthitalak«aïa÷ | purve traya÷ samÃdhiparihÃïabhÃge vartante | sthitalak«aïastu samÃdhisthitibhÃge vartate || prativedhalak«aïa iti | ya÷ samÃdhiæ labdhvà bhÆyo 'dhikamabhivardhayati | sa samÃdhyabhivardhanabhÃge vartate || akopyalak«aïa iti | ya÷ samÃdhiæ labdhvà nÃnÃpratyayairna vik«epayati | sa samÃdhiprativedhabhÃge vartate | paramatÅk«ïapraj¤atvÃt | samÃdhisamÃpattisthitivyutthÃnalak«aïÃnÃæ sug­hÅtatvÃdakopyo bhavati | nirodhasamÃpattimupÃdÃya dvividha÷ pudgala÷- tatsamÃdhyalÃbhÅ praj¤Ãvimukta÷, tatsamÃdhilÃbhÅ tu ubhayatobhÃgavimukta iti || aparihÃïalak«aïa iti | ya÷ k­tÃt k«ayaguïÃdaparihÅïa÷ | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃnÃha- yo bhik«avo macchrÃvaka÷ Óayane paryaÇke và ahamahamikayà pratilabdhÃt [Ãsrava]k«ayÃnna parihÅyate | iti | evaæ navavidhà aÓaik«Ã÷ | pÆrvoktà a«ÂÃdaÓa Óaik«Ã navÃÓaik«ÃÓca [militvÃ] saptaviæÓati [pudgalÃ÷] laukikaæ sarvapuïyak«etram | te saÇghe samanvitÃ÷ | ato 'bhivandyaæ [saÇgharatnam] || ÃryavibhÃgavargo nÃma daÓama÷ | (##) 11 puïyak«etravarga÷ (p­) kasmÃdÃryÃste puïyak«etramityucyante | (u) lobhakrodhÃdÅnÃæ kleÓÃnÃæ parik«ÅïatvÃt puïyak«etramityucyate | yathà t­ïÃnÃhata÷ subijÃÇkura ityucyate | ato vÅtarÃgÃïÃæ dÃnaæ mahÃhitavipÃkaprÃpakam | ÓÆnyatÃcittà ityataÓca puïyak«etramityucyante | kasmÃt | ÓÆnyalak«aïatvÃt sarve rÃgadve«Ãdaya÷ kleÓà anutpannà nÃkuÓalaæ karmotpÃdayanti | Ãryà ak­takadharmalÃbhina iti puïyak«etraæ bhavanti | tairlabdhvà dhyÃnasamÃdhaya÷ sarve pariÓuddhÃ÷ mahÃlpai÷ kleÓairviÓaæyuktatvÃt | saumanasyadaurmanasyayornirÃk­tattvÃcca puïyak«etram | pa¤ca (##) cetokhilÃni prahÃya pratilabdhaviÓuddhacittatvÃcca puïyak«etram | a«Âak«etraguïasamanvitvÃt saptavidha samÃdhipari«kÃrai÷ surak«itatvÃt saptÃsrava sannirodhitvÃt Ãsravairadu«Âam | ÓÅlÃdisaptapariÓuddhadharmasampannatvÃt alpecchÃsantu«ÂyÃdya«ÂaguïasamanvitatvÃt | tat pÃraæ santÅrya ÃkÃæk«ÃvitaraïavyavasÃyitvÃcca puïyak«etram | uktaæ ca sÆtre prasthÃnacitamÃtra eva kuÓaladharmamÃcaritumabhila«ati | kiæ punarbahvarthaæ prayogam | iti | te ÃryÃ÷ sadà kuÓaladharmÃnÃcarantÅtyata÷ puïyak«etram | ki¤coktaæ sÆtre yasmÃddÃyakÃd g­hapate÷ ÓÅlavato bhik«u÷ satkÃramÃdÃya apramÃïasamÃdhimupasampadya viharati | sa dÃyakto g­hapatirapramÃïaæ puïyaæ labhata iti | saÇghe santi kecidapramÃïasamÃdhisamÃpannÃ÷, kecidanimittasamÃdhisamÃpannÃ÷, kecidacalasamÃdhisamÃpannÃ÷ | tena dÃnapatirapramÃïavipÃkaæ labhate ato 'pi puïyak«etram | ki¤coktaæ sÆtre- trayÃïÃæ sannipÃtÃnmahata÷ puïyasya pratilÃbha÷ | Óraddhà deyaæ puïyak«etramiti | santi ca saÇghe bahavo bhadantÃ÷ | bhadante«u ÓraddhÃcittaæ bìhamutpadyate | saÇghasya dÃnaæ navapratyayasaæyuktamityato mahÃphalaprÃpakam | saÇghadÃnasya pratigrahÅtà pariÓuddha ityatastaddÃnamapi avaÓyaæ pariÓuddham | dÃna¤cëÂavidham | (1) pariÓuddhacitto 'lpaæ deyavastu bhinnaÓÅlasyÃlpaÓo dadÃti | (2) pariÓuddhacitto 'lpaæ deyaæ bhinnaÓÅlasya bahuÓo dadÃti | (3) pariÓuddhacitto deyamalpaæ dh­taÓÅlasyÃlpaÓo dadÃti | (4) pariÓuddhacitto 'lpaæ deyaæ dh­taÓÅlasya bahuÓo dadÃti | (5) pariÓuddhacitto bahuÓo ['lpaÓo vÃ] dadÃti tathà deyaæ caturvidham | saÇghasya dÃnamavaÓyaæ dve trÅïi và prasÃdhayet | sarve sujanÃ÷ saÇghamupÃdÃya (##) guïÃn vardhante | yathe«Âaæ bodhaye pariïamanti | saÇghasya dÅyamÃnaæ sarvaæ vimuktiæ prÃpayi«yati | naiva ca saæsÃre pÃtayati | saÇghasya dÅyamÃnaæ sarvaæ cittaprasÃdhanÃya bhavati | yadyekasmin puru«e utpannà Óraddhà cittaæ kadÃcit pariÓodhayet kadÃcidvà prakampeta | saÇghe tu [samutpannÃ] Óraddhà cittaæ pariÓodhayedeva | na puna÷ prakampeta | kasmiæÓcidutpanna÷ sneha÷ cittaæ na gurukuryÃt na pracÅyeta | saÇghe tÆtpannà bhakti÷ cittaæ gurukuryÃt apramÃïÃlambanatvÃt cittaæ pracÅyeta | saÇghagaïitÃnÃæ sarve«Ãæ pudgalÃnÃæ dadyÃt | cittamahimnà vipÃko 'pi mahÃn bhavati | ityÃdibhi÷ pratyayai÷ ÃryapudgalÃ÷ puïyak«etramityÃkhyÃyante | ato 'bhivandyam || puïyak«etravarga÷ ekÃdaÓa÷ | 12 maÇgalavarga÷ ratnatrayamidaæ guïasampannamityata÷ sÆtrasyÃdÃvuktam, idaæ ratnatrayaæ sarvasya lokasya prathamaæ maÇgalam | yathoktaæ maÇgalagÃthÃyÃm- buddho dharmaÓca saÇgaÓca etanmaÇgalamuttamam iti | atha kÃnicitsÆtrÃïi maÇgalÃdÅni Óaik«ÃïÃmÃyuryaÓa÷prasaravardhanÃni iti sÆtrakartÃro 'bhiprayanti | yathà athetyÃdipadaæ sÆtrÃrambhagatamiti | na tanmaÇgalalak«aïamiti paÓcÃdvak«yate | uttamamaÇgalaprÃrthinà idaæ ratnatrayameva ÓaraïÅkartavyam | yathoktaæ maÇgalagÃthÃyÃm- deve«u ca manu«ye«u ÓÃstÃnuttamanÃyaka÷ | mahÃmatiÓca sambuddha etanmaÇgalamuttamam || yaÓca buddhe suvihitaÓraddhÃcitto na kampate | viÓuddhaÓÅlasampanna etanmaÇgalamuttamam || asevanà ca bÃlÃnÃæ paï¬itÃnäca sevanà | pÆjà ca pÆjanÅyÃnÃmetanmaÇgalamuttamam ||iti | ato 'bhivandyaæ ratnatrayam | uttamamaÇgalatvÃnmayà sÆtrÃdÃvuktam || maÇgalavargo dvÃdaÓa÷ | (##) 13 ÓÃstrasthÃpanavarga÷ adhunà lokÃnÃæ hitakaro jinadharmo jij¤Ãsyate | bhagavato mahÃkaruïÃcittena sarvalokÃnÃæ hitakaratvÃt taddharmo 'pÃryantikabÃdha ityucyate | tadyathà kecit brÃhmaïÃnÃmeva mok«aÓÃstramupadiÓanti | bhagavadupadi«Âaæ ÓÃstrantu cÃturvargÅyÃïÃæ sattvÃnÃmÃtiryagjantÆnäca santÃrakaæ bhavati iti nÃsti pÃryantikabÃdhà | (p­) na kartavyo buddhapravacanavicÃra÷ | kasmÃt | yadi bhagavatà svayameva vicÃritam | kimasti vicÃrÃya | yadi bhagavatà na vicÃritam | anye 'pi na vicÃrayituæ Óaknuyu÷ | kasmÃt | sarvaj¤ÃbhiprÃyo hi duravagÃha÷ | kimarthamidamuktamiti na j¤Ãyate | bhagavadabhisandhimajÃnatÃmupadi«Âaæ v­theti tat Ãtmana÷ kleÓÃyaiva bhavati | yathoktaæ sÆtre- dvau puru«au bhagavantaæ nindata÷ eko 'ÓraddhÃdve«ÃbhyÃæ nindati, aparastadupadi«Âe saÓraddho 'pi satyasamÃdÃnÃsamartha÷ | saiva buddhanindà | vidvÃnapi buddhÃbhisandhimanavabudhya buddhabhëitaæ na vicÃrayituæ Óaknoti | kiæ punastadalÃbhÅ buddhÃbhisandhe÷ kathÃsamprayogaæ cikÅr«ati | kasmÃt | yathà parapravÃdasÆtre bhagavatà pratipattyarthamidamuktam | sarve bhik«avo nÃnÃvidhÃ÷ parapravÃdino nÃlabhanta tathÃgatÃÓayam | yathà ca sthaviramahÃkÃtyÃyano bhik«Ænavocat | yathà ca kaÓcit mahÃntaæ v­k«aæ chitvà atikramyaiva mÆlamatikramyaiva skandhaæ ÓÃkhÃpalÃÓÃni parye«ayanti | tathà yÆyamapi tathÃgatamatikramyasmÃnartha p­cchatha, iti | yadi mahÃkÃtyÃyana evÃrthavivecane ÓÃkhÃpalÃÓÃnyudÃharati | kiæ punaranye buddhapravacanaæ pratipadyeran | ki¤ca bhagavÃn Óariputramap­cchat ke Óaik«Ã÷ ke ca sÃÇkhyà iti | evaæ tri÷ p­«Âo nottaramavÃdÅt | tathÃgatamÆlÃ÷ sarvadharmÃ÷ | tathÃgata eva pratipadyate nÃnye | iti Ãnanda stathÃgatamÃmantyÃha- abhisambodhisamadhigamÃt pratilabdhe mÃrge hitaæ bhavatÅtyatadapi yujyate | kasmÃt | dvÃbhyÃæ pratyayÃbhyÃæ samyak d­«Âirbhavati parato gho«Ãt yoniÓaÓca (##) manaskÃrÃt | bhagavÃnÃnandamavocat- abhisambodhimÃtrÃnmÃrgalÃbhahitaæ sampannaæ bhavati | iti | yathà cÃha bhagavÃn- yadi mayà kasyacit dharma upadi«Âa÷ so 'pratilabdhamadabhisandhitvÃt kalahÃyate | iti | adhunà vÃdina÷ p­thak p­thagabhinivi«ÂÃ÷ | kecidvadanti santi atÅtÃnÃgatadharmà iti | kecidvadanti na santi iti | ato j¤Ãtavyameva vÃdina÷ tathÃgatamapratipadyamÃnà yathÃrutamanuvartamÃnÃ÷ kalahÃyanta iti | yathà Ãnanda÷ samÃdhyarthaæ sarvÃïyupÃdÃnÃni du÷khamityavocat | tadà bhagavÃn bhik«ÆnabravÅt- bhÃvayathemamartha nÃnandopamitÃkÃram iti | sarve vÃdina Ãhu÷- arhan agradak«iïÅya iti | bhik«avo 'j¤Ãtvà tathÃgatamupetyÃprÃk«u÷ | bhagavÃnavocat- mama ÓÃsane agrapravrajito 'gradak«iïÅya iti | [evam] annapÃne sthÆlavastunyeva na jÃnanti [yathÃvat] ka÷ punarvÃdastathÃgatenabhisandhÃya bhëite sÆk«madharme | ityÃdinà hetunà na kartavyo vicÃra÷ | atrocyate | na yuktamidam | kasmÃt | kÃraïasattvÃt parÃmisandhirj¤Ãtuæ Óakyate | yathoktaæ gÃthÃyÃm- jÃnanti vaktu÷ sandhÃnaæ [paramaæ] yatparÃyaïam | jÃnantyapi ca vaktuÓca vivak«Ã yasya vastuna÷ || iti | tatrÃsti dvidhà mÃrga ÃryamÃrgo laukikamÃrga iti | idaæ paÓcÃdvak«yate | anena mÃrgeïa vakturÃÓayo j¤Ãyate | atha parapravÃda sÆtre 'pi bhagavÃn saæÓrÃvayati sma | [Ãrya]kÃtyÃyanÃdibhirmahÃvÃdibhirbhagavadÃÓaya÷ pratilabdha ityato bhagavÃn sÃdhupraÓaÓaæsa | (##) udÃyibhik«udharmadinnÃdibhibhik«uïÅbhi÷ k­taæ bhagavacchÃsanaæ bhagavÃn Órutvà [tadeva puna÷] ÓrÃvayati sma | gabhÅraæ tathÃgataÓÃsanaæ viv­ïvatà ÓÃstraæ viracyate | avivaraïe santi«Âhet | evamanya÷ "tathÃgatamÆlÃ÷ sarvadharmÃ" ityÃdi praÓna÷ sarva÷ pratyukta÷ | ki¤ca ÓÃstraæ viracayitavyam | kasmÃt | ÓÃstre viracitte hi artha÷ sugama÷ syÃt | dharmaÓca cirasthitika÷ syÃt | bhagavÃæÓca ÓÃstrapraïayanaæ saæÓrÃvayati sma | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃnavocadbhik«Æn- yathÃpraïÅtaæ ÓÃstraæ samyagdhÃrayata | iti | ata÷ sÆtrÃdarthamÃdÃya ÓÃstraæ nikÃyÃnta rÃtmanà p­thak sthÃpyate | ata÷ ÓÃstraæ racayitavyam | ki¤ca bhagavÃn nÃnÃsattvÃnÃæ santaraïÅyÃnÃæ k­te lokÃdÅni ÓÃstramukhÃnyuktavÃn | yathà svÃtyÃdayo 'pratipadyamÃnà bhrÃntamatayo 'bhÆvan | svÃtyÃdayo bhik«ava Ãhu÷- tadevedaæ vij¤Ãnaæ sandhÃvati saæsarati | ananyaditi | bhagavÃnevamÃdinà nÃnÃdharmamupadi«ÂavÃn | vinà ÓÃstraæ kathamartha÷ pratipadyeta | ityÃdibhi÷ kÃraïai÷ ÓÃstraæ viracayitavyam || ÓÃstrasthÃpanavargastrayodaÓa÷ | 14 ÓÃstramukhavarga÷ lokamukhaæ paramÃrthamukhamiti dvimukhaæ | lokamukhata÷ astyÃtmà ityucyate | yathoktaæ sÆtre- Ãtmà hi Ãtmano nÃtha÷ ko nu nÃtha÷ paro bhavet | Ãtmanaiva k­taæ puïyaæ Ãtmanaiva viÓudhyate | Ãtmanaiva k­taæ pÃpamÃtmanà saækliÓyate || iti | (##) ki¤coktaæ sÆtre- ÓÃÓvataæ manovij¤Ãnam | iti | Ãha ca- dÅrgharÃtraæ bhÃvitacitto m­ta ÆrdhvajanmabhÃk bhavati | iti | ki¤cÃha kÃraka÷ karma karoti, kÃraka÷ svayamanubhavati | iti | amuka÷ sattvo 'trotpadyate ityÃdi sarvaæ lokamukhenoktam, paramÃrthamukhatastÆcyate sarvaæ ÓÆnyamasat iti | yathoktaæ sÆtre e«u pa¤casu skandhe«u nÃstyÃtmà và ÃtmÅyaæ và | citta¤ca samÅraïajvalanavat pratik«aïavinÃÓi | asti karma asti karmaphalam, kÃrakastu nopalabhyate | iti | yathà bhagavÃn Ãha- skandhÃnÃæ santatyÃsti saæsÃra iti | (2) anyadasti dvividhaæ ÓÃstramukham vyavahÃramukhamÃryamukham iti | vyavahÃramukhamiti | vyavahÃrata ucyamÃnam, [yathÃ] candra÷ k«Åyata iti | vastutastu candro na k«Åyate | [yathà vÃ] m­gà ramÃteti snu«Ãæ mÃteti vadanti | na vastuta÷ sà mÃtà | yathoktaæ sÆtre- jihvà rasaæ vijÃnÃti iti | jihvÃvij¤Ãnaæ rasaæ vijÃnÃti na tu jihvà | yathà Óaktipratihataæ puru«aæ prati vadanti puru«o 'yaæ du÷khaæ vijÃnÃtÅti | vij¤Ãnantu du÷khaæ vijÃnÃti, na tu puru«a÷ | yathà và daridra÷ puru«a÷ prabhuriti vyapadiÓyate | buddho 'pi puru«avaÓÃt prabhuriti khyÃpayati | ki¤ca bhagavÃn tÅrthikÃnÃkÃrayati brÃhmaïÃniti ÓramaïÃniti ca | k«atriyabrÃhmaïÃdaya iva buddho 'pi vyavahÃrata÷ pÆjyo bhavati | ekameva yathà bhÃjanaæ deÓavaÓÃt vibhinnanÃmakam, buddho 'pi nÃmÃnuyÃti | yathà bhagavÃnÃha- ahaæ vaiÓÃlÅæ paÓcimà [valoka]mavalokayÃmÅti | evamÃdivacanaæ vyavahÃramanuvartata iti vyavahÃramukhamityucyate | (##) Ãryamukhamiti | yathoktaæ sÆtre- pratÅtyasamutpannaæ vij¤Ãnaæ cak«urÃdÅnÃmindriyÃïÃæ mÆlaæ mahÃsamudravat | yathÃha sÆtram- skandhÃyatanadhÃtÆnÃæ pratyayÃ÷ sÃmagrÅmÃtram na kÃraka÷ nÃpi vedaka÷ iti | sarvaæ du÷khamiti cÃha | yathoktaæ sÆtre- yat laukikà vadanti sukhamiti [tat] Ãryà du÷khaæ vadanti | yat Ãryà du÷khaæ vadanti [tat]laukikÃ÷ sukhaæ vadanti | iti | abhidheyÃ÷ ÓÆnyà animittà ityÃdi ca | tat Ãryamukhamityucyate | (3) traikÃlika ÓÃstramukham | yatra rÆpamityÃkhyÃyate tatra yadatÅtaæ yadanÃgataæ vartamÃnam sarvaæ tat rÆpamityucyate | idaæ laukikaæ ÓÃstramukham | (4) asti cediti ÓÃstramukham | [yathÃ] sparÓo 'sti cet, so 'vaÓyaæ «a¬ÃyatanamupÃdÃya bhavati | na tu sarvaæ «a¬Ãyatanaæ sparÓasya hetÆkriyate | t­«ïasti cet avaÓyaæ sà vedanÃmupÃdÃyaæ bhavati | na tu sarvà vedanà t­«ïÃyà hetÆkriyate | kadÃcit samagraheturucyate yathà sparÓapratyayà vedanà iti | kadÃcidasamagra heturucyate yathà vedanÃpratyayà t­«ïà iti | na tÆcyate avidyeti | kadÃcidanyathocyate | yathoktaæ sÆtre- prÅtamanasa÷ kÃya÷ praÓrabhyate | aprÅtasyÃpi tribhirdhyÃnai÷kÃya÷ praÓrabhyate | praÓrabdha[kÃya÷] sukhaæ vedayate | iti ca caturbhirdhyÃnai÷ prasrabdhimÃnapi na sukhaæ vedayate | itÅdamanyathà vacanam | (5) utsargo 'pavÃda iti dvividhaæ ÓÃstramukham | yathoktaæ sÆtre- yaÓcai- tyavandanÃya pÃdÃvutk«ipati sa Ãyu«o 'nte deve«Ætpadyate iti | ayamutsarga÷ | sÆtrÃntaramÃha- anantaryasya kartà na deve«Ætpadyata iti | ayamapavÃda÷ | ukta¤ca sÆtre- kÃmÃnÃmanubhavità nÃpÃpakaæ karoti iti | ayamutsarga÷ | srotaÃpanna÷ puru«a÷ kÃmÃnupabhu¤jÃno 'pi na durgatipatanÅyaæ karma karoti iti | ayamapavÃda÷ | api coktaæ sÆtre- cak«u÷ pratÅtya rÆpa¤ca cak«urvij¤Ãnamutpadyate iti | ayamutsarga÷ | yadi tadaiva sarvÃïi rÆpÃïi pratÅtya cak«urvij¤Ãnamutpadyata (##) iti vadet | tadayuktam | atha coktaæ sÆtre- Órotraæ pratÅtya Óabda¤ca Órotravij¤Ãnamutpadyate na cak«urvij¤Ãnam | iti | ayamapavÃda÷ | utsargo 'pavÃdaÓca sarva÷ sayuktiko na dharmalak«aïavilomaka÷ | (6) aparamasti dvividhaæ ÓÃstramukham- viniÓcitamaviniÓcitamiti | viniÓcitam- yathocyate- buddha÷ sarvaj¤a÷ puru«a iti | bhagavato bhëita÷ paramÃrtho dharma÷ | bhagavata÷ ÓrÃvakÃ÷ samyagÃcÃraÓÅlà iti | ki¤cÃha- sarve saæsk­tadharmà anityà du÷khÃ÷ ÓÆnyà anÃtmÃna÷ [te«Ãæ]nirodho nirvÃïam ityÃdi mukhaæ viniÓcitam | aviniÓcitam- yadyucyate mriyamÃïo jÃyata iti | tadaviniÓcitam | satyÃæ t­«ïÃyÃæ jÃyate | t­«ïÃk«aye nirudhyate | ki¤coktaæ sÆtre- samÃhitasya tattvaj¤Ãnamutpadyata iti | idamapi aviniÓcitam | ÃryÃïÃæ samÃdhilÃbhinÃæ tattvaj¤Ãnamutpadyate | na tu tÅrthikÃnÃæ labdhasamÃdhikÃnÃmapi | yathÃha sÆtram- yadabhila«itaæ tallabhyate iti | idamapi aviniÓcitam | kadÃcittu na labhyate | yadÃha- «a¬Ãyatanaæ sparÓajanakam iti | idamapi aviniÓcitam | ki¤cijjanakaæ ki¤cinna janakam | evamÃdyaviniÓcitamukham | (7) atha k­takÃk­takaÓÃstramukham | yathocyate- adbhuta mÆlikà surabhipu«pa¤ca na vÃtarogapratikÆlam iti | Ãha- kovidÃrapu«paæ vÃtarogapratikÆlam iti | Ãdyasya manu«yapu«patvÃt na vÃtarogapratikÆlamityucyate | dvitÅyasya divyapu«patvÃt vÃtarogapratikÆlamityucyate | ki¤ca vadanti tisro vedanÃ- du÷khà vedanà sukhà vedanà adu÷khÃsukhà vedanà iti | sÆtrÃntaramÃha- vidyamÃnÃ÷ sarvà vedanà du÷khamiti | trividhaæ du÷khaæ- du÷kha- du÷khaæ, vipariïÃmadu÷khaæ saæskÃra du÷khamiti | tadarthamÃha- vidyamÃnÃ÷ sarvà vedanà du÷khamiti | Ãha ca- du÷khamidaæ trividhaæ navaæ purÃïaæ madhyamiti | aciravedanÃyÃæ sukham | ciranirvede du÷kham | madhyame upek«Ã | ki¤cÃha- abhisambuddhatvÃt parivràiti | anabhisambuddho '«i parivràbhavati | evamÃdilak«aïÃnÃæ hetuta Ãkhyà bhavati | (##) (8) pratyÃsatti÷ ÓÃstramukham | yathà bhagavÃnavocabhdik«Æn- prajahata prapa¤cam, tadà nirvÃïaæ labhadhve iti | alabdhe 'pi pratyÃsattyà labhadhve ityucyate | (9) lak«aïasÃmyaæ ÓÃstramukham | yathà ekavastukathane anyadapi vastu samalak«aïamuktaæ bhavati | yathà cÃha bhagavÃn- laghupariv­ttaæ cittam | tadà anye 'pi caittadharmà uktà bhavanti | (10) bhÆyo 'nuvartanaæ ÓÃstramukham | yathà bhagavÃnà ha- ya udayavyayalak«aïad­«Âidvayaæ na prajÃnÃti sa sarva÷ sarÃgÅ bhavati | yastu prajÃnÃti sa vÅtarÃgo bhavati | iti | srotaÃpanna udayavyayalak«aïadvitayad­«Âiæ jÃnannapi sarÃgo bhavati | tatprajÃnÃnÃæ bhÆyastvena paraæ vÅtarÃgà bhavanti | (11) kÃraïe kÃryopacÃra÷ ÓÃstramukham | yathocyate- annadÃnaæ prayacchati pa¤ca guïÃn- Ãyu÷ varïaæ balaæ sukhaæ pratibhÃnam iti | vastutastu nÃyurÃdÅn pa¤ca guïÃn prayacchati | api tu taddhetÆn prayacchati | ki¤cÃhu÷ kÃr«Ãpaïamadyata iti | kÃr«Ãpaïaæ nÃdanÅyam | api tu kÃr«ÃpaïamupÃdÃya labdhamadyate ityata÷ kÃr«Ãpaïamadyata ityucyate | yathÃha sÆtram- strÅpuru«au malam iti | na vastuto malam | ÃsaÇgÃdikleÓamalahetutvÃt | malamityucyate | ki¤cÃha- pa¤ca vi«ayÃ÷ kÃmà iti | na vastuta÷ kÃmÃ÷ | kÃmajanakatvÃt | kÃmà ityucyante | sukhakÃraïaæ sukhamityucyate | yathà vadanti- upacitadharmÃïaæ puru«aæ ayaæ puru«a÷ sukha iti | du÷khakÃraïaæ du÷khamityucyate | yathà vadanti- mƬhai÷ saha saævÃso du÷khamiti | yathà vadanti sukho 'gni÷ du÷kho 'gniriti | ÃhuÓca- ÃyurheturÃyuriti | yathoktaæ gÃthÃyÃm- janmopakaraïasampacca bÃhyaæ jÅvitamasti hi | dhanahÃrÅ yathà nÌïÃæ jÅvitÃpah­ducyate || iti | ÃhuÓcÃsravaheturÃsrava iti | yathÃha saptÃsravasÆtram- tatra dvau vastuta Ãsravau, amyÃni pacca vastÆni ÃsravakÃraïÃni | (##) kÃrye kÃraïopacÃraÓcÃsti | yathà bhagavÃnÃha- mayà pÆrvakarmÃnubhavitavyamiti | karmaphalamanubhavitavyamityartha÷ | evamÃdÅni bahÆni ÓÃstramukhÃni parij¤ÃtavyÃni || ÓÃstramukhavargaÓcaturdaÓa÷ | 15 ÓÃstrapraÓaæsÃvarga÷ ÓÃstramidamabhyasitavyam kasmÃt | ÓÃstramabhyasan puru«adharmaj¤Ãnaæ labhate | yathoktaæ sÆsre- dvau puru«au sta÷ j¤o 'j¤aÓca | ya÷ skandhadhÃtvÃyatanadvÃdaÓanidÃnakÃraïakÃryÃdidharmavivekÃkuÓala÷ so 'j¤a÷ | yastu kuÓala÷, sa j¤a iti | ÓÃstre cÃsmin skandhadhÃtvÃyatanÃdÅni samyagvivicyante | ata idaæ ÓÃstramupÃdÃya puru«adharmaj¤Ãnaæ labhyate | itÅdamabhyasitavyam | etacchÃstrÃbhyÃsÃdaprÃk­to bhavati | prÃk­to 'prÃk­ta iti dvau puru«au sta÷ | yathà vadanti- kaÓcinmuï¬itakeÓaÓmaÓruko dharmapaÂaæ paridadhÃna÷ parig­hÅtabuddheryÃpatho 'pi bhagavacchÃsanÃd dÆrÅbhÆta÷ | ÓraddhendriyÃdyasamanvÃgamÃt | yastu ÓraddhendriyÃdisamanvÃgata÷ sa g­hastho 'pi aprÃk­ta ityucyate | yathoktaæ sÆtre- caturvidhÃ÷ puru«Ã÷ kaÓcit saÇghasyeryÃpathe 'vatÅrïa÷ na saÇghagaïita÷ | kaÓcit saÇghagaïito na saÇghasyeryÃpathe 'vatÅrïa÷ | kaÓcit saÇgheryÃpathe saÇghagaïanÃyäcÃvatÅrïa÷ | kaÓcinna saÇgheryÃpathe 'vatÅrïo nÃpi saÇghagaïanÃyÃm | Ãdya÷ pravrajita÷ prÃk­ta÷ | anantaro g­hastha Ãrya÷ | t­tÅya÷ pravrajita÷ Ãrya÷ | caturtho g­hastha prÃk­ta÷ | iti | anena hetunà ÓraddhendriyÃdivirahito na saÇghagaïÃnÃyÃmavatarati | ata÷ ÓradvendriyÃdÅnÃæ k­ta udyoga÷ kÃrya÷ | Óraddhendriyalipsunà bhagavacchÃsanaæ Órutvà uddi«Âaæ prÃtimok«amÃdÃya yathÃvaccaritavyam | ato 'bhyasitavyamidaæ buddhadharmaÓÃstram | ki¤cÃnena ÓÃstreïa dvividhaæ hitaæ bhavati Ãtmahitaæ parahitamiti | yathoktaæ sÆtre- caturvidhÃ÷ puru«Ã÷ | kaÓcidÃtmahitÃya pratipanno na parahitÃya | kaÓcit parahitÃya pratipanno nÃtmahitÃya | kaÓcidÃtmahitÃya ca pratipanna÷ parahitÃya ca | kaÓcinnaivÃtmahitÃya (##) pratipanno na parahitÃya iti | ya Ãtmanà ÓÅlÃdÅn sampÃdayati na parÃn ÓÅlÃdi«u sthÃpayati | sa ÃtmahitÃya pratipanna÷ | evaæ caturdhà | yat kaÓcidÃtmahitÃya pratipanno 'pi pare«Ã¤ca dÃnÃdimahÃphalaæ sampÃdayati | tadapi parahitam | tatra buddhÃnusm­te rnedaæ hitamucyate | yadi kaÓcit parasya dharmopadeÓÃya pratipanna÷ | tat parahitam | sa Ãtmanà dharmacaryÃmanuvartamÃno 'pi parÃrthamupadeÓÃt Ãtmano 'pi hitamanuprÃpnoti | yathoktaæ sÆtre- parasyadharmamupadiÓan pa¤cavidhaæ hitaæ labhate iti | tatra buddhÃnusm­terapi nedamucyate | tatra pravacanamÃtrasyottamaæ hitaæ bhavati yadyathoktamÃcarata ÃsravÃ÷ k«Åyante iti | ato dharmasya prakktà parahitÃya pratipanna÷ | sa sahitatvÃcca puru«e«Ættama÷ | tadyathà rase«u maï¬am | atha sa puru«a idÃnÅæ jyoti«i sthita÷ paÓcÃdapi jyoti÷ parÃyaïo bhavati | laukikÃ÷ sarve bhÆyasà tamastama÷ parÃyaïÃ÷ jyoti«o jyoti÷ parÃyaïà và | ya÷ kaÓcid buddhaÓÃsanamÃcarati sa tamaso jyoti÷ parÃyaïa÷ jyoti«o jyoti÷ parÃyaïo và bhavati | kasmÃt | dÃnÃdÅnÃcaran na [tÃd­Óaæ] hitaæ vindate yÃd­Óaæ buddhadharmaæ Ó­ïvan [vindate] | yaÓcÃlpa[mapi] buddhapravacanaæ Ó­ïoti sa prativedhaj¤ÃnalÃbhÅ san sarvakleÓÃn bhaÇktvà apramÃïahitaæ prasavati | yaktoktaæ sÆtre- catvÃra÷ pudgalÃ÷- tamastama÷parÃyaïa÷ tamojyoti÷parÃyaïa÷ jyotirjyoti÷ parÃyaïa÷ jyotistama÷parÃyaïa÷ iti | ki¤ca caturvidhÃ÷ parÃyaïÃ÷ anussrotogÃmÅ pratisrotogÃmÅ sthitÃtmÃ, tÅrïa÷ pÃraÇgata iti | yaÓcittaikÃgryeïa bhagavaddharmaæ Ó­ïoti sa eva pa¤ca nÅvaraïÃni prahÃya saptabodhyaÇgÃni bhÃvayati | ata÷ sa pratiruddhasaæsÃrasrotÃ÷ pratÅkÆla ityucyate | sa ca sthitÃtmà pÃraÇgataÓca bhavati | punaÓcaturvidhÃ÷ puru«Ã÷- sadÃbhavanimagna÷ ka¤cit kÃlaæ bhavÃnnirgatya punarnimagna÷, bhavanirgamaparÅk«aka÷ bhavapÃraÇgata iti | yo nirvÃïagÃmiÓraddhÃdiguïÃnnotpÃdayati | sa sadà bhavanimagna÷ | kaÓcit laukikaÓraddhÃdÅnutpÃdya na d­¬hayati pana÷ parihÅyate | sa ka¤cit kÃlaæ nirgatya punarnimagna÷ | ya÷ ÓraddhÃdÅnutpÃdya ÓubhÃÓubhaæ vivecayati sa nirgamaparÅk«aka÷ | ya÷ nirvÃïagÃmiÓraddhÃdÅnupasampÃdya bhÃvayati sa pÃraÇgata÷ | yo bhagavaddharmasya samyagarthaæ vetti sa naiva sadà nimagno bhavati | sa muhÆrtaæ parihÅno 'pi nÃtyantaæ parihÅyate | (##) sa ca guïÃbhÃvayitetyucyate ya÷ kÃyena ÓÅlaæ manasà praj¤Ãæ ca bhÃvayati sa ki¤cid du«karma kurvannapi durgatau patati | yastu bhÃvayati kÃyena ÓÅlaæ manasà praj¤Ãæ sa bahu du«karma kurvannapi na durgatau patati | kÃyasya bhÃvayità Órutapraj¤ÃbhyÃæ kÃyavedanÃcaittÃn bhÃvayati | kÃyaæ bhÃvayan krameïa ÓÅlasamÃdhipraj¤ÃskandhÃnutpÃdya karmÃïi prajahÃti | karmaïÃæ prahÃïÃt saæsÃro 'pi nirudhyate | - ukta¤ca sÆtre caturvidhÃ÷ puru«Ã÷- kecit agambhÅratÅk«ïÃnuyÃ÷, kecit atÅk«ïagambhÅrÃnuÓayÃ÷, kecidgambhÅratÅk«ïÃnuÓayÃ, kecidagambhÅrÃtÅk«ïÃnuÓayÃ÷ | Ãdya÷ adhimÃtrÃnuÓaya÷ kÃle kÃla Ãgacchati | samanantaro yo m­dumadhyÃnuÓaya÷ sa sadÃgatya cittanivi«Âo bhavati | t­tÅyo yo 'dhimÃtrÃnuÓaya÷ so 'pi Ãgatya cittanivi«Âa÷ | caturtho yo m­dumadhyÃnuÓaya÷ sa kaÓmiæ¤citkÃla Ãgacchati | sa yadi bhagavata÷ ÓÃsane samyacchÃsraæ Ó­ïoti | sa tÅk«ïagabhÅrÃkhyadvividhÃnanuÓayÃn prajahÃti | bhagavaddharmasya samyagarthaæ yo vetti | tasya nÃtmavyÃbÃdhà na paravyÃbÃdhà bhavati | tÅrthikÃ÷ÓÅlamÃtradhÃriïa÷ svakÃyameva vyÃbÃdhante | nÃsti puïyapÃpaæ [nÃsti] karmaphalamiti mithyÃd­«Âau ya÷ patati saparÃneva vyÃbÃdhate | yaddÃnamÃcarati sa ÃtmÃnamapi vyÃbÃdhate parÃnapi vyÃbÃdhate | yathÃdhvare bahava÷ paÓavo hanyante | yastu bhagavaddharmasyÃrthaæ vetti | sa hitameva kurvan nÃtmÃnaæ byÃbÃdhate | nÃpi parÃn | yathà dhyÃnasamÃdhimaitrÅkaruïÃnÃæ lÃbhÅ | ato 'bhyasitavyamidaæ bhagavacchÃsanaÓÃstram | etacchÃsrÃbhyÃsÅ samyagarthaveditvÃt kathyo bhavati | yathoktaæ sÆtre kathÃsamprayogeïa [pudgalo] veditavyo yadi và kathyo yadi vÃkathya iti | yo vidu«Ãæ dharmaæ p­«Âha÷ sthÃnÃsthÃne na santi«Âhati | parikalpe na santi«Âhati | pratipadÃyÃæ na santi«Âhati | ayamakathyo bhavati | tadviparÅta÷ kathya iti | vidu«Ãæ dharme na ti«ÂhatÅti | vÃdÅ samyak praj¤ÃnenÃrthagatiæ j¤Ãtvà paÓcÃtprayogamÃdatte | so 'syÃj¤atvÃt na grÃhya÷ | yathà nÃthaputrÃdaya÷ svayaæ vadanti asmÃkaæ ÓÃstà Ãpta÷ tadvacanamevÃnuvartÃmaha iti | sthÃnÃsthÃne na santi«ÂhatÅti | hetuprayoge na ti«Âhati | tÅrthikÃdÅnÃæ dvidhà hetu÷ sÃdhÃraïahetu÷ viÓe«aheturiti | pareïa sÃdhÃraïahetÃvukte asÃdhÃraïahetunà prativadanti | asÃdhÃraïahetÃvukte sÃdhÃraïahetunà prativadanti | evaæ dvividhahetÃvapi na ti«Âhanti | parikalpe na santi«Âhati iti | d­«ÂÃnte na (##) ti«Âhati | pratipadÃyÃæ na santi«ÂhatÅti | vÃdapaddhatau na ti«Âhati | yathà ha- mà paru«avacanamuccÃraya | mà tyaja pratij¤Ãrtham | yatnenopÃyaæ Óik«aya saævillÃbhÃya | Ãtmano và mÃnasikÅ tu«Âhi÷ Ãryapravacanadharma÷ iti | tatra yo bhagavaddharma samyak j¤Ãtvà pravakti sa kathyo bhavati | nÃnye | akathya iti | ya [ekÃæÓa]vyÃkaraïÅyaæ praÓnaæ nai[kÃæÓena] vyÃkaroti | vibhajya vyÃkaraïÅyaæ praÓnaæ na vibhajya vyÃkaroti | pratip­cchÃvyÃkaraïÅyaæ praÓnaæ na patip­cchya vyÃkaroti sthapanÅyaæ praÓnaæ na sthapayitvà vyÃkaroti | tadviparÅta÷ kathya÷ | ekÃæÓa vyÃkaraïÅya÷ praÓna iti | [tatra] eka eva heturasti | [tena] yathà buddho bhagavÃn [tathÃ] loke nÃsti tatsama itÅd­ÓamanumÃnaæ bhavati | vibhajyavyÃkaraïÅya÷ praÓna iti | punarasti kÃraïaæ [vibhajya vyÃkaraïasya] | yathà m­tasantÃnÃdaya÷ [punarutpatsyant] iti | parip­cchÃvyÃkaraïÅya÷ praÓna iti | yathà kaÓcitp­cchati | anya÷ puna÷ parip­cchaya vyÃkaroti | sthapanÅya÷ praÓna iti yo dharmo 'bhÆtarÆpa÷ kintu praj¤aptisan | sa dharma÷ kimeka÷ uta nÃnÃ, kiæ ÓÃÓvata÷ utÃÓÃÓvata ityÃdi yadi kaÓcit p­cchati | nÃyamartho vyÃkaraïÅya÷ | bhagavacchÃsanasya vettà kevalaæ tat vetti | tasmÃdabhyasitavyamidaæ bhagavacchÃsanaÓÃsram | ki¤ca santi caturvidhÃ÷ puru«Ã÷- sÃvadya÷ badyabahula÷ alpÃvadya÷ anavadya iti | sÃvadya iti yasya kevalamakuÓalaæ naiko 'pi kuÓaladharmo 'sti | vadyabahula iti | yasyÃkuÓalaæ bahu kuÓalamalpam | alpavadya iti | yasya kuÓalaæ bahu akuÓalamalpam | (##) anavadya iti | yasya kuÓaladharmamÃtraæ nÃkuÓalam | bhagavacchÃsanasya samyagarthavedÅ dvaividhyaæ bhajate alpavadyo 'navadya iti | atha yo bhagavacchÃsanasyÃrthaæ vetti | tasya du÷khavedanà parimità | sa hi nirvÃïamavaÓyaæ prÃpsyati || ÓÃstrapraÓaæsÃvarga÷ pa¤cadaÓa÷ | 16 caturdharmavarga÷ athaitacchÃsrÃbhyÃsÅ uttamaæ saÇgrahadharmaæ vindate | yathoktaæ sÆtre- catvÃri saÇgrahavastÆni- dÃnaæ priyavacanamarthacaryà samÃnÃrthatà iti | dÃnam annavastrÃdÅnÃm | dhanadÃnena saæg­hÅtÃ÷ sattvÃ÷ punarvikampyà bhavanti | priyavacanam yathÃpriprÃyaæ bhëaïam | idamapi du«Âameva | tasyÃbhiprÃyasya [svÅyatayÃ] grahaïÃt | arthacarcà parÃrthaæ hitÃkÃæk«aïam | yat sahetupratyayamanyasya kÃryasiddhiæ karoti | idamapi prakampyaæ bhavati | samÃnÃrthatà | yathà Óoke mode ca [pareïa] sahaikÅbhavanam | iyaæ samÃnÃrthatà | idaæ kadÃcitprakampyam | yadi kaÓcit dharmadÃnapriyavacanÃrthacaryÃsamÃnÃrthatÃbhi÷ sattvÃn saÇg­hïÃti | tadà te sattvà na prakampyà bhavanti | dharmeïa saÇgraho yadutaitacchÃstrÃbhyÃsa÷ | ato yatnena Óik«itavyam | etacchÃstramabhyasan uttamaæ Óaraïaæ labhate | yathoktaæ sÆtre- dharmapratiÓaraïena bhavitavyam na pudgalapratiÓaraïeneti | yadyapi kaÓcidevaæ vadet mayà bhagavata÷ sammukhÃt Órutaæ bhadantaÓca sammukhÃdvà pÆrvÃnte Órutamiti | tasyÃÓraddheyatvÃt na tadvavacanamÃdeyam | yadvacanantu sÆtre 'vatÅrïaæ dharmalak«aïÃviruddhaæ vinayÃnuloimita¤ca tatpunarÃdeyaæ syÃt iti | sÆtre 'vatÅrïamiti yat nÅtÃrthasÆtre 'vatÅrïam | nÅtÃrthasÆtra¤ca yasyÃrthagatirdharmalak«aïÃviruddhà | dharmalak«aïa¤ca yadvinayÃnulomakam | vinayaÓca saævara÷ | tadyathà kaÓcit saæsk­tadharmÃ÷ ÓÃÓvatÃ÷ (##) sukhÃ÷ sÃtmÃna iti bhÃvayati | sa na kÃmÃdÅn prajahÃti | anityà du÷khà anÃtmÃna iti yo bhÃvayati | sa kÃmÃdÅn prajahÃti | anityatÃdij¤Ãnameva dharmalak«aïam dharmo 'yaæ ÓaraïÅkartavyo na pudgalÃ÷ | dharmapratiÓaraïaæ vadatà sarve dharmÃ÷ saÇg­hÅtà bhavanti | ata÷ punarucyate nitÃrthasÆtrapratiÓaraïena bhavitavyaæ na neyÃrthasÆtrapratiÓaraïeneti | nÅtÃrthasÆtrameva t­tÅyaæ pratiÓaraïam | yaducyate arthapratiÓaraïena bhavitavyaæ na vya¤janapratiÓareïa iti | yo 'yaæ vya¤janÃrtha÷ sÆtre 'vatÅrïo dharmalak«aïÃvirodhÅ vinayÃnulomakaÓca tatpratiÓaraïena bhavitavyam | j¤ÃnapratiÓaraïena bhavitavyaæ na vij¤ÃnapratiÓaraïena iti | [vij¤Ãnaæ] yat rÆpÃdivij¤Ãnam | yathoktaæ sÆtre vijÃnÃtÅti vij¤Ãnam | iti | j¤Ãnaæ nÃma yathÃbhÆtadharmÃbhisamaya÷ | yathoktaæ- rÆpavedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnÃni yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti j¤Ãnam | ÓÆnyataiva yathÃbhÆtam | ato yadvij¤Ãnapratilabdham, na tatpratiÓaraïena bhavitavyam | yà j¤ÃnapratiÓaraïatà saiva ÓÆnyatÃpratiÓaraïatà | tÃmuttamapratiÓaraïatÃæ prativedhitukÃmena idaæ ÓÃstramabhyasitavyam | ukta¤ca sÆtre- catvÃri devamanu«yÃïÃæ cakrÃïi ÓubhavardhakÃni | pratirÆpadeÓavÃsa÷ satparu«opÃÓraya÷ Ãtmana÷ samyakpraïidhÃnaæ pÆrve ca k­tapuïyatà | iti | pratirÆpadeÓavÃso nÃma yat pa¤cadÆ«aïavivikto madhyadeÓa÷ | satpuru«opÃÓrayo yat buddhÃdhvani janmanà saÇgama÷ | pÆrve ca k­tapuïyatà nÃma yat bÃdhiryamÆkatÃdyabhÃva÷ | Ãtmana÷ samyak praïidhÃnaæ nÃma samyak darÓanamidam | samyak darÓana¤cÃvaÓryaæbhagavacchÃsanaÓravaïÃdutpadyate ityata idaæ samyacchÃsanaÓÃstramabhyasitavyam | asya ÓÃstrasyÃdhyetà cÃsminnevÃyu«i satyaprativedhÃkhyaæ mahÃsÃrÃrthaæ labhate | yathoktaæ sÆtre- catvÃra÷ sÃradharmÃ÷ vacanasÃra÷ samÃdhisÃro darÓanasÃro vimuktisÃra iti | (##) vacanasÃra iti | sarve saæsk­tà anityà du÷khÃ÷, sarve anÃtmÃna÷ ÓÃntaæ nirodho nirvÃïamiti yadvacanam | ayaæ vacanasÃra÷ Órutamayapraj¤ÃparipÆraïamityÃkhyÃyate | imamupÃdÃya pratilabdha÷ samÃdhiÓcintÃmayapraj¤ÃparipÆraïamityucyate | imaæ samÃdhimupÃdÃya saæsk­tadharmà anityà du÷khÃ÷ ityÃdi bhÃvanà samyagdarÓanaprÃpiïÅ bhÃvanÃmayapraj¤ÃparipÆraïamityucyate | praj¤Ãtrittayapratilabdhaæ phalaæ vimuktisÃra ityÃkhyÃyate | atha ya÷ Ó­ïoti bhagavacchÃsanasya samyacchÃsram, sa mahÃntamarthaæ labhate | yathoktaæ sÆtre- catvÃro mahÃrthadharmÃ÷ satpuru«asaæsevÃ, saddharmaÓravaïaæ, yoniÓo manaskÃra÷ dharmÃnudharmapratipattiriti | ya÷ satpuru«amupÃste sa saddharmaæ Ó­ïoti | asya saddharmasya satpuru«avartitvÃt | Órutasaddharmà san yoniÓo manaskÃramutpÃdya anityÃdinà dharmÃn samyagbhÃvayati | anayà bhÃvanayà dharmÃnudharmaæ pratipadyate yadutÃnÃsravaæ darÓanam | etacchÃstraæ Ó­ïvataÓcatvÃri guïÃdhi«ÂhÃnÃni bhavanti- praj¤Ãdhi«ÂhÃnaæ, satyÃdhi«ÂhÃnaæ, tyÃgÃdhi«ÂhÃnaæ, upaÓamÃdhi«ÂhÃnamiti | dharmaÓravaïÃtpraj¤Ã bhavatÅti praj¤Ãdhi«ÂhÃnam | anayà praj¤ayà paramÃrthaÓÆnyatÃæ paÓyatÅti satyÃdhi«ÂhÃnam | ÓÆnyatÃdarÓanena kleÓÃnÃæ viyogaæ labhata iti tyÃgÃdhi«ÂhÃnam | kleÓÃnÃæ k«ayÃcittamupaÓÃmyatÅdamupaÓamÃdhi«ÂhÃnam | ki¤ca bhagavacchÃsanasya samyacchÃstraæ ÓrutavataÓcatvÃri nirvÃïagÃmini kuÓalamÆlÃni aÇkurÅbhavanti yaduta Æ«madharmo mÆrdhadharma÷ k«Ãntidharmo laukikÃgradharma iti | anityÃdyÃkÃreïa pa¤caskandhÃn bhÃvayato 'varaæ m­du nirvÃïagÃmi kuÓalamÆlaæ cittasyo«makaramutpadyate | ayamÆ«madharma ityucyate | u«madharmasaævardhitaæ madhyaæ kuÓalamÆlaæ mÆrdhadharma ityÃkhyÃyate | mÆrdhadharmasaævardhitamuttamaæ kuÓalamÆlaæ k«Ãntidharma ityucyate | k«Ãntisaævardhitamuttamottamaæ kuÓalamÆlaæ laukikÃgradharma ityabhidhÅyate | santi ca catvÃri kuÓalamÆlÃni- hÃnabhÃgÅyaæ, sthitibhÃgÅyaæ, viÓe«abhÃgÅyaæ nirvedhabhÃgÅyamiti | dhyÃnasamÃdhipÆjanavandanastotrÃdikuÓalamÆlÃnÃæ hÃnaæ hÃnabhÃgÅyam | dhyÃnasamÃdhyÃdikuÓalamÆlÃnÃæ pratilÃbha÷ sthitibhÃgÅyam | ÓravaïacintanÃdibhya utpannÃni (##) kuÓalamÆlÃni viÓe«abhÃgÅyam | anÃsravaæ kuÓalamÆlaæ nirvedhabhÃgÅyam | yastathÃgatasya dharmaæ Ó­ïoti sa hÃnabhÃgÅyaæ visaæyujya trÅïi kuÓalamÆlÃni pratilabhate || caturdharmavarga÷ «o¬aÓa÷ | 17 catussatyavarga÷ atha yastÃthÃgatadharmaæ Ó­ïoti sa catussatyÃni savibhaÇgÃni samprajÃnÃti du÷khasatyaæ, samudayasatyaæ, nirodhasatyaæ mÃrgasatyamiti | du÷khasatyamiti yat traidhÃtukam, kÃmadhÃtu÷ avÅcinarakÃt yÃvatparanirmitavaÓavartino devÃn | rÆpadhÃtu÷ ÃbrahmalokÃt ÃcÃkani«ÂhÃt devalokÃt | ÃrÆpyadhÃtuÓcatvÃri arÆpadhyÃnÃni | santi ca catasro vij¤Ãnasthitayo rÆpavedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrà iti | tÅrthikÃ÷ kecidvadanti vij¤Ãnam Ãtmopagà sthitiriti | ato bhagavÃnÃha catu [skandho]pagà vij¤Ãnasthitaya÷ iti | santi ca catasro jÃtaya÷- aï¬ajo jarÃyuja÷ saæsvedeja aupapÃduka iti | devà nÃrakÃ÷ sarva aupapÃdukÃ÷ | pretà ubhayathà jarÃyujà aupapÃdukÃÓca | anye catas­«u jÃti«u [antarbhÆtÃ÷] | catvÃra ÃhÃrÃ÷- kava¬ÅkÃra ÃhÃra÷ audÃrika÷ sÆk«mo và | odanÃdiraudÃrika ityucyate | gh­tatailagandhabëpapÃnÃdaya÷ sÆk«mÃ÷ | sparÓÃhÃra÷ ÓÅto«ïavÃtÃdi÷ | mana÷sa¤cetanÃhÃro yat kadÃcit puru«Ã÷ sa¤cetanÃpraïidhÃnena jÅvati | vij¤ÃnÃhÃra÷ antarÃbhavikanÃrakÃrÆpyà nirodhasamÃpattipravi«ÂhÃ÷ satvà ad­«Âavij¤Ãnà api vij¤Ãnapratilambhe vartanta ityato vij¤ÃnÃhÃrà ityucyante | «aÇgataya÷- uttamapÃpaæ narakam | madhyamapÃpÃstirya¤ca÷ | adhamapÃpÃ÷ pretÃ÷ | uttamapuïyà devagati÷ | madhyamapuïyà manu«yagati÷ | adhamapuïyà asuragati÷ | ki¤ca «a [bhÆta]prakÃrÃ÷- p­thivyaptejovÃvyÃkÃÓavij¤ÃnÃnÅti | caturbhirmahÃbhÆtai÷ pariv­taæ vij¤ÃnamadhyakamÃkÃÓaæ (##) puru«a iti saækhyÃæ gacchati | «a sparÓÃyatanÃni cak«urÃdÅni «a¬indriyÃïi vij¤ÃnasaÇgatÃni sparÓÃyatanamityÃkhyÃyante | saptavij¤Ãnasthitaya÷ | Ãsu sthiti«u viparyayabalÃt vij¤Ãnaæ sÃbhirÃmaæ ti«Âhati | a«Âau lokadharmÃ÷- lÃbho 'lÃbho yaÓo 'yaÓo nindà praÓaæsà sukhaæ du÷khamiti | puru«Ã loke sthità avaÓyabhimÃnupÃdadate | ityato lokadharmà ityucyante | nava sattvÃvÃsÃ÷ | sattvÃ÷ sarve vi«ayabalÃde«u vasanti | sarve ca dharmÃ÷ pa¤cadhà vikalpyante- pa¤ca skandhÃ÷ dvÃdaÓÃyatanÃni a«ÂÃdaÓa dhÃtavo dvÃdaÓa nidÃnÃni dvÃviæÓatirindriyÃïi iti | cak«urvij¤aptirÆpaæ rÆpaskandha÷ | tatpratÅtyoptannaæ vij¤Ãnaæ yatpurovartirÆpagrÃhakaæ sa vij¤Ãnaskandha÷ | yat cittaæ strÅ puru«a÷ ÓatrubandhurityÃdisaæj¤Ãæ janayati | sa saæj¤Ãskandha÷ | Óatrurbandhurmadhyastha iti yat puru«aæ vikalpayati tat tisro vedanà janayati | ayaæ vedanÃskandha÷ | Ãsu tis­«u vedanÃsu yat trividhÃ÷ kleÓà utpadyante | sa saæskÃraskandha÷ | e«Ãæ prav­ttyà kÃyopÃdÃnÃnyupÃdatta iti pa¤copÃdÃnaskandhà ityucyante | caturbhi÷ pratyayai vij¤Ãnamutpadyate yaduta hetupratyaya÷ samanantarapratyaya Ãlambanapratyayo (##) 'dhipatipratyayaÓceti | karma hetupratyaya÷ | vij¤Ãnaæ samanantarapratyaya÷ | vij¤Ãnasamanantaraæ vij¤Ãnasya jÃyamÃnatvÃt | rÆpamÃlambanapratyaya÷ | cak«u[rÃdi]radhipatipratyaya÷ | tatra vij¤Ãnaæ dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃmutpadyate yat cak«u÷rÆpaæ yÃvanmano dharmÃn | imÃni dvÃdaÓÃyatanÃni bhavanti | tatra vij¤Ãnayojanayà a«ÂÃdaÓa dhÃtavo bhavanti | cak«urdhÃtu÷ rÆpadhÃtuÓcak«uvij¤ÃnadhÃtu÷ ityÃdi | skandhÃdayo dharmÃ÷ kathamutpadyeran | dvÃdaÓasu parvasu vartitvÃt dvÃdaÓa nidÃnÃni bhavanti | tatrÃvidyà kleÓÃ÷ | saæskÃra÷ karma | imau dvÃvupÃdÃya kramaÓa utpadyante- vij¤Ãnaæ nÃmarÆpaæ «a¬Ãyatanaæ sparÓo vedanà ca | t­«ïopÃdÃnÃkhyau dvau dharmau kleÓau | bhava÷ karma | anÃgate 'dhvani kÃyopÃdÃnasyÃdyaæ vij¤Ãnaæ jÃtirityucyate | anyat jarÃmaraïam | imÃni dvÃdaÓa nidÃnÃni atÅtÃnÃgatavartamÃnasandarÓanÃni kevalamupÃdanapratyayarÆpÃïi anÃtmakÃni | upapattimaraïapuna÷ sandhiniv­tyarthakÃni dvÃviæÓatirindriyÃïyucyante | sarvasattvÃnÃmÃdyaÓarÅrÃnubhavo vij¤ÃnamÆlaka÷ | tadvij¤Ãnaæ cak«urÃdibhya÷ «o¬hà samutpadyate iti «a¬indriyÃïyucyante yat cak«urindriyaæ yÃvanmanaindriyamiti | «a¬vivaj¤ÃnajanakatvÃdindriyÃïi «a¬eva | yena strÅpuru«alak«aïaæ vikalpyate tat strÅpuru«endriyam | kecidvadanti- ayaæ kÃyendriyaikadeÓa iti | tÃni «a¬indriyÃïi kadÃcit «a¬ÃyatanÃnÅtyucyante | ebhya÷ «a¬bhya utpadyamÃnaæ «o¬hà vij¤Ãnaæ jÅvitamityucyate | kasmÃt | imÃni «a¬ÃyatanÃnÅti «a¬vij¤ÃnÃnÅti santÃnaprav­ttiæ labhanto ityato jÅvitamityucyate | ata e«Ãæ jÅvitamityÃkhyà | tatra kimindrim | yaducyate karma | karmahetutayà «a¬Ãyatana«a¬vij¤ÃnÃni santÃnena pravartante | jÅvite cÃsmin karma jÅvitendriyÃmityÃkhyÃyate | karmedaæ vedanÃbhya utpadyate | vedanà eva sukhÃdÅni pa¤cendriyÃïi | tebhya÷ pa¤cendriyebhya÷ kÃmat­«ïÃdaya÷ sarve kleÓÃ÷ kÃyikavÃcikakarmÃïi ca prÃdurbhavanti | tatkarmapratyayaæ punarjÃtimaraïamupÃdÅyate | ayaæ saækleÓadharmo jÃtimaraïapratyayaæ santÃnaæ karoti | (##) kiæpratyayaæ vyavadÃnaæ bhavati | niyamena ÓraddhÃdÅnupÃdÃya | ÓraddhÃdicaturdharmapratyayà praj¤Ã bhavati | praj¤Ã ca traikÃlikÅ yat anÃj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmi, Ãj¤Ã, Ãj¤ÃtÃvÅ ti | bhÃvanÃyÃæ kriyamÃïÃyÃæ tÃnÅndriyÃïi j¤Ãna[rÆpa]praj¤ÃviÓe«abhÆtÃni | tathÃgata÷ saæsÃrasthitiprav­ttiniv­ttitryavadÃnÃrthakatvena dvÃviæÓatÅndriyÃïyavocat | evamÃdayo dharmà du÷khasatyasaÇg­hÅtÃ÷ | tatparij¤Ãtà du÷khasatyaj¤ÃnakuÓala ityucyate | samudayasatyamiti | karma kleÓÃ÷ | karma karmaskandhe vak«yate | kleÓÃ÷ kleÓaskandhe | karmakleÓÃ÷ pÆnarbhavanidÃnatvÃtsamudayasatyamityÃkhyÃyate | nirodhasatyamiti | paÓcÃdvistareïa nirodhaskandhe vak«yate | yat praj¤apticittaæ dharmacittaæ ÓÆnyatÃcittamitye«Ãæ trayÃïÃæ cittÃnÃæ nirodho nirodhasatyamityucyate | mÃrgasatyamiti | yatsaptatriæÓadvodhipak«ikà dharmÃ÷ catvÃri sm­tyupasthÃnÃni catvÃri pradhÃnÃni catvÃra ­ddhipÃdÃ÷ pa¤cendriyÃïi pa¤ca balÃni saptabodhyaÇgÃni a«ÂÃvÃryamÃrgÃÇgÃni iti | catvÃri samyak sm­tyupasthÃnÃni iti | kÃyavedanÃcittadharme«u samyak sm­tisthÃpanam | sm­tiÓca praj¤Ã bhavati | kÃyo 'nitya ityÃdi bhÃvanayà tadÃlambane viharaïaæ kÃyasm­tyupasthÃnam | iyaæ sm­ti÷ praj¤ayà saha kramaÓo bhÆyo viv­ddhà vedanÃæ vikalpayatÅti vedanÃsm­tyupasthÃnam | bhÆyaÓca pariÓuddhà cittaæ vikalpayatÅti cittasm­tyupasthÃnam | samyak caryayà dharmÃn vikalpayatÅti dharmasm­tyupasthÃnam | catvÃri samyak pradhÃnÃnÅti | utpannÃnÃæ pÃpakÃnÃmakuÓalÃnÃæ dharmÃïÃmÃdÅnavaæ paÓyan tatprahÃïÃya chandaæ janayati vÅryamÃrabhate | tatprahÃïopÃyo yat tatpratyayaj¤ÃnadarÓanapratyaya÷ | anutpannÃnÃæ pÃpakÃnÃmakuÓalÃnÃæ dharmÃïÃmanutpÃdÃya chandaæ janayati vÅryamÃrabhate | anutpÃdopÃyo yat j¤ÃnadarÓanapratyaya÷ | anutpannÃnÃæ kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃmutpÃdÃya chandaæ janayati (##) vÅryamÃrabhate | utpÃdopÃyo yat j¤ÃnadarÓanapratyaya÷ | utpannÃnÃæ kuÓalÃnÃæ dharmaïÃæ vaipulyÃya chandaæ janayati vÅryamÃrabhate | uttamamadhyamÃdhamakrameïopÃya÷ | avinivartanÅyatvÃt [tasya] | catvÃra ­ddhipÃdà iti | chandasamÃdhi saæskÃrasamanvÃgatarddhipÃdabhÃvanà | chandamupÃdÃyotpanna÷ samÃdhiÓcandasamÃdhi÷ | chandavÅryaÓraddhÃpraÓrabdhism­tisamprajanyacetanopek«Ãdidharmasahagata÷ saæskÃrasamanvÃgato nÃma | guïÃnÃæ viv­ddhayarthatvena ­ddhipÃda÷ | chandraviv­ddhaye vÅryakaraïam | ayaæ dvitÅya [­ddhipÃda÷] | yogÅ sacchanda÷ savÅryaÓca cittasamÃdhiæ praj¤Ã¤ca bhÃvayati | cittasamÃdhipratilambha eva samÃdhirityucyate | mÅmÃæsÃsamÃdhireva praj¤Ã | pa¤cendriyÃïÅti | dharmaÓravaïajà Óraddhà Óradvendriyam | saÓraddha÷ san saækleÓadharmÃïÃæ prahÃïÃya vyavadÃnadharmÃïÃmadhigamÃya ca vÅryamÃrabhate | idaæ vÅryendriyam | caturïÃæ sm­tyupasthÃnÃnÃmabhyÃsa÷ sm­tÅndriyam | sm­timupÃdÃya samÃdhinirvartanaæ samÃdhÅndriyam | samÃdhimupÃdÃya samutpannà praj¤Ã praj¤endriyam | imÃni pa¤cendriyÃïi viv­ddhÃni balavantÅti pa¤cabalÃnÅtyucyante | a«ÂÃvÃryamÃrgÃÇgÃnÅti | Órutamayapraj¤a÷ Óraddadhate pa¤caskandhà anityà du÷khà ityÃdi | iyaæ samyak d­«Âi÷ | praj¤eyaæ yadi cintÃmayÅ bhavati | tadà samyak saÇkalpa÷ | samyak saÇkalpenÃkuÓalÃnÃæ prahÃïÃya kuÓalÃnÃæ karmaïà bhÃvanÃyai ca yat vÅryamÃcarati sa samyak vyÃyÃma÷ | tata÷ krameïa pravrajita÷ ÓÅlamupÃdÃya samyagvÃcaæ samyak karmÃntaæ samyagÃjÅva¤ca trÅïi mÃrgÃÇgÃnyanuprÃpnoti | asmÃt samyak saævarÃtkramaÓa÷ sm­tyupasthÃnÃni dhyÃnasamÃdhayaÓca saæsidhyanti | tÃæÓca sm­tisamÃdhÅnupÃdÃya yathÃbhÆtaj¤ÃnamanuprÃpnoti | ityevamÃryëÂamÃrgÃÇgÃnÃæ (##) krama÷ | atha mÃrgÃÇge«u ÓÅlaæ prÃthamikaæ syÃt | kasmÃt | ÓÅlasamÃdhipraj¤ÃskandhÃnÃmÃrthikakramatvÃt | samyaksm­ti÷ samyaksamÃdhiÓca samÃdhiskandha÷ | vyÃyÃma÷ sarvatra samudÃcarati | praj¤Ãskandho mÃrgapratyÃsanna ityata ÃdÃvukta÷ | sà ca praj¤Ã dvividhà audÃrikÅ sÆk«mà ceti | audÃrikÅti yà ÓrutamayÅ cintÃmayÅ ca praj¤Ã | ayaæ samyak saÇkalpa ityucyate | sÆk«meti bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã yà ƫmÃdidharmagatà praj¤aptisatpa¤caskandhÃn vidÃrayati | iyaæ samyak d­«Âi÷ | anayà samyagd­«Âayà ya÷ pa¤caskandhÃnÃæ nirodhaæ paÓyati | ayaæ prathamÃbhisambuddha ityucyate | tadupÃdÃya saptabodhyaÇgÃnyanuprÃpnoti | sm­tisambodhyaÇgam- Óaik«a÷ puru«a÷ sm­tipramo«e kleÓà utti«ÂhantÅtyata÷ samyak sm­tyupasthÃnaæ badhnÃti | baddhasm­ti÷ san pÆrvÃgamalabdhÃæ samyak d­«Âiæ labhate | ayaæ dharmapravicaya÷ | dharmapravicayÃparityÃgo vÅryam | vÅryamÃcarata÷ kleÓÃnÃæ tanutve citte prÅtirjÃyate | iayaæ prÅti÷ | prÅtyà kÃya÷ praÓramyate | iyaæ praÓrabdhi÷ | praÓrabdhyà sukhÅ bhavati | sukhitve cittaæ samÃdhÅyate | ayaæ samÃdhi÷ durlabho vajropama ityÃkhyÃyate | phale 'nÃsajya prÅtidaurmanasyÃdÅnÃæ prahÃïamupek«Ã | iyamuttamà caryà | upek«Ã ca nonmajjanaæ nanimajjanaæ, kintu tayoÓcittasamatà | sambodhirnÃmÃÓaik«aj¤Ãnam | imÃni sapta bhÃvayan sambodhiæ labhata iti sambodhyaÇgamityucyate | ebhi÷ saptatriæÓabdodhipak«ikaiÓcatvÃri ÓrÃmaïyaphalÃni labhate | srotaÃpattiphalamiti ya÷ ÓÆnyatÃbhi samaya÷ | anena ÓÆnyatÃj¤Ãnena trÅïi saæyojanÃni prajahÃti | sak­dÃgÃmiphalamiti yat imameva mÃrgaæ bhÃvayan kleÓÃn tanÆk­tya kÃmadhÃtau sak­dutpadyate | anÃgÃmiphalamiti kÃmadhÃtukasarvakleÓÃnÃæ prahÃïam | arhatphalamiti sarvakleÓÃnÃæ prahÃïam | ya idaæ tathÃgatadharmaÓÃstramadhyeti sa catvÃri satyÃni abhisametya catvÃri ÓrÃmaïyaphalÃni pratilabhate | ata idaæ tathÃgataÓÃsanaÓÃstramabhyasitavyam || catussatyavarga÷ saptadaÓa÷ | (##) 18 dharmaskandhavarga÷ athaitacchÃsrÃbhyÃsÅ j¤eyÃdidharmaskandhÃnabhisameti | abhisamayÃt tÅrthikamithyÃÓÃstrÃnabhibhÆta÷ k«ipraæ kleÓÃnupaÓamayati | Ãtmano du÷khaparihÃrakuÓala÷ parÃnapi trÃyati | j¤eyÃdidharmaskandha iti yaduta j¤eyadharmà vij¤eyadharmà rÆpadharmà ÃrÆpyadharmÃ÷ sanidarÓanadharmà anidarÓanadharmÃ÷ sapratighadharmà apratighadharmÃ÷ sÃsravadharmà anÃsravadharmÃ÷ saæsk­ta dharmà asaæsk­tadharmÃÓcittadharmà acittadharmÃÓcaitasikadharmà acaitasikadharmÃÓcittasaæprayukta dharmÃÓcittaviprayuktadharmÃÓcittasahabhÆdharmÃÓcittÃsahabhÆdharmÃÓcittÃnucaradharmÃÓcittÃnanucaradharmà ÃdhyÃtmikadharmà bÃhyadharmà audÃrikadharmÃ÷ sÆk«madharmà uttamadharmà avaradharmÃ÷ sannik­«Âadharmà viprak­«Âadharmà upÃdÃnadharmà anupÃdÃnadharmà nairyÃïikadharmà anairyÃïikadharmÃ÷ prÃk­tadharmà aprÃk­tadharmÃ÷ samanantaradharmà asamanantaradharmÃ÷ kramikadharmà akramikadharmà ityevamÃdayo dvidhà dharmÃ÷ | tridhà ca santi dharmÃ÷- rÆpadharmÃÓcittadharmÃÓcittaviprayuktadharmà iti | atÅtadharmà anÃgatadharmÃ÷ pratyutpannadharmÃ÷ | kuÓaladharmà akuÓaladharmà avyÃk­tadharmÃ÷ | Óaik«adharmà aÓaik«adharmà naivaÓaik«anÃÓaik«adharmÃ÷ | satyadarÓanaheyadharmà bhÃvanÃheyadharmà aheyadharmà ityevamÃdayastridhà dharmÃ÷ | catuvirdhÃÓca santi dharmÃ÷ kÃmadhÃtupratisaæyuktadharmà rÆpadhÃtupratisaæyuktadharmà ÃrÆpyadhÃtupratisaæyuktadharmà apratisaæyuktadharmà iti | catasra÷ pratipada÷ duÓcarà du÷khapratipat sucarà du÷khapratipat duÓcarà sukhapratipat sucarà sukhapratipat iti | catvÃra ÃsvÃdÃ÷- pravrajyÃsvÃdo visaæyogÃsvÃda upaÓamÃsvÃda÷ samyaksambodhÃsvÃd iti | catvÃra÷ sÃk«Ãtk­tadharmÃ÷- kÃyasÃk«Ãtk­tadharmÃ÷ sm­tisÃk«Ãtk­tadharmà indriyasÃk«Ãtk­tadharmÃ÷ praj¤ÃsÃk«Ãtk­tadharmà iti | catvÃra upÃdÃnakÃyÃ÷ catasro garbhÃvakrÃntaya÷, catvÃra÷ pratyayÃ÷, catasra÷ ÓraddhÃ÷, catvÃri ÃryagotrÃïi, catvÃri duÓcaritÃni ityevamÃdayaÓcatvÃro dharmÃ÷ | pa¤ca skandhÃ÷ | «a¬ dhÃtava÷ «a¬ÃdhyÃtmikÃyatanÃni, «a¬ bÃhyÃyatanÃni, «a¬ jÃtisvabhÃvÃ÷, «a¬ saumanasyopavicÃrà «a¬ daurmanasyopavicÃrà «a¬upek«opavicÃrÃ÷ «a¬ sucaritÃni | sapta viÓuddhaya÷ | a«Âa puïyajanmÃni | navÃnupÆrvasamÃpattaya÷ | daÓÃryÃvÃsÃ÷ | dvÃdaÓa nidÃnÃni | ityevamÃdayo dharmaskandhà apramÃïà anantà iti nÃvasÃnaæ vaktuæ Óakyate | (##) te«u prÃdhÃnyata÷ saæk«ipÃmi | j¤eyadharma iti pÃramÃrthikaæ satyam | vij¤eyadharma iti yat laukikaæ satyam | rÆpadharmà iti rÆparasagandhasparÓÃ÷ | arÆpadharmà iti cittÃsaæsk­tadharmÃ÷ | sanidarÓanadharmà iti yÃni rÆpÃyatanÃni sapratidhadharmà iti rÆpadharmÃ÷ | sÃsravadharmà iti ya ÃsravÃïÃmutpÃdakà yathà anarhatÃæ praj¤aptidharme«u cittam | tadviparÅtà anÃsravadharmÃ÷ | saæsk­tadharmà iti pratÅtyasamutpannÃ÷ pa¤ca skandhÃ÷ | asaæsk­tadharmà iti pa¤caskandhÃnÃæ nirodho 'yam | cittadharmà iti Ãlambakaæ cittam | caitasikadharmà iti yadvij¤ÃnamÃlambate tatsamanantarajÃtÃ÷ saæj¤Ãdaya÷ | cittasaæprayuktadharmà iti yadvij¤ÃnamÃlambate tatsamanantarajÃtam | yathà saæj¤Ãdaya÷ | cittasahabhÆdharmà iti ye dharmÃÓcittena sahabhuva÷ | yathà rÆpaæ cittaviprayuktaæ gocarÅbhavati | cittÃnucaradharmà iti ye dharmÃÓcitte sati utpadyante nÃsati yathà kÃyavÃgbhyÃmak­taæ karma | ÃdhyÃtmikadharmà iti svakÃyasyÃnta÷sthitÃni «a¬ÃyatanÃni | audÃrikasÆk«madharmà iti parasparamapek«yabhÃvina÷ | yathà pa¤ca kÃmÃnapek«ya rÆpadhyÃnaæ sÆk«mam | ÃrÆpyadhyÃnamapek«ya rÆpadhyÃnamaudÃrikam | uttamÃvaradharmà apyevam | sannik­«Âaviprak­«Âadharmà iti keciddeÓabhedÃdviprak­«ÂÃ÷ | kecidasÃrÆpyÃdviprak­«ÂÃ÷ | upÃdÃnadharmà iti kÃyikÃdharmÃ÷ | nairyÃïikadharmà iti ye kuÓaladharmà | prÃk­tadharmà iti sÃsravadharmÃ÷ | samanantara dharmà iti anyasmÃt samanantarajÃtÃ÷ | kramikadharmà iti [ye] kramajanakÃ÷ | rÆpadharmà iti rÆpÃdaya÷ pa¤cadharmÃ÷ | cittadharmà iti yathopari«ÂÃduktÃ÷ | cittaviprayuktadharmà iti avij¤aptikarma | atÅtadharmà iti niruddhà dharmÃ÷ | anÃgatadharmà iti utpatsyamÃnà dharmÃ÷ | pratyutpannadharmà iti uptadyamÃnà aniruddhÃÓca dharmÃ÷ | kuÓaladharmà iti parasattvÃnÃæ hitak­ddharmÃ÷ padÃrthÃbhisambodhaÓca | tadvaparÅtà akuÓaladharmÃ÷ | ubhÃbhyÃæ viruddhà avyÃk­tadharmÃ÷ | Óaik«adharmà iti Óaik«ÃïÃmanÃsravacittadharmÃ÷ | aÓaik«adharmà iti aÓaik«ÃïÃæ paramÃrthagataæ cittam | anye naivaÓaik«ÃnÃÓaik«Ã dharmÃ÷ | satyadarÓanaheyadharmà iti yat (##) srotaÃpannÃnÃæ heyà nimittasandarÓanÃsmimÃnatajjà dharmÃ÷ | bhÃvanÃheyadharmà iti yat srotaÃpannasak­dÃgÃmyanÃgÃminÃæ heyà animittasandarÓanÃsmimÃnatajjà dharmÃ÷ | aheyadharmà iti ye 'nÃsravÃ÷ | kÃmadhÃtupratisaæyuktadharmà iti ye dharmà vipÃkalabdhà avÅcinarakÃt yÃvatparanirmitavaÓavartino devÃn | rÆpadhÃtupratisaæyuktadharmà iti ÃbrahmalokÃt ÃcÃkani«Âhadevebhya÷ | ÃrÆpyadhÃtupratisaæyuktadharmà iti catvÃryÃrÆpyÃïi | apratisaæyuktadharmà iti anÃsravadharmÃ÷ | duÓcarà du÷khapratipat iti m­dvindriyasya samÃdhiæ labdhvà mÃrgacÃriïa÷ | sucarà du÷khapratipat iti tÅk«ïendriyasya samÃdhiæ labdhvà mÃrgacÃriïa÷ | duÓcarà sukhapratipat iti m­dvindriyasya praj¤Ãæ labdhvà mÃrgacÃriïa÷ | sucarà sukhapratipat iti tÅk«ïendriyasya praj¤Ãæ labdhvà mÃrgacÃriïa÷ || pravrajyÃsvÃda iti g­hÃtpravrajya mÃrgaparye«aïam | visaæyogÃsvÃda iti kÃyacittapraviveka÷ | upaÓamÃsvÃda iti dhyÃnasamÃdhipratilambha÷ | samyaksambodhÃsvÃda iti catussatyÃbhisamaya÷ || sm­tisÃk«Ãtk­tadharmà iti catvÃri sm­tyupasthÃnÃni | tÃnyupÃdÃya catvÃri dhyÃnÃnyutpadyante | caturïÃæ satyÃnÃmabhisamaya÷ praj¤ÃsÃk«Ãtk­ta ityucyate | catvÃra upÃdÃnakÃyà iti kaÓcidÃtmÃnaæ hinasti na parÃn || kaÓcitparÃn hinasti nÃtmÃnam | kaÓcidÃtmanaæ hinasti parÃæÓca hinasti | kaÓcinnÃtmÃnaæ hinasti na parÃn | catasro garbhÃvakrÃntaya iti kaÓcidasamprajÃnanneva mÃtu÷ kuk«Ãvavatarati | asamprajÃnaæÓca [mÃtu÷kuk«au]ti«Âhati | asamprajÃnaæÓca mÃtu÷kuk«erni«kramati | kaÓcitsamprajÃnan mÃtu÷ kuk«Ãvavatarati | asaæprajÃnan mÃtu÷ kuk«au ti«Âhati | asamprajÃnan mÃtu÷ kuk«erni«kramati | kaÓcitsamprajÃnan mÃtu÷ kuk«Ãvavatarati | samprajÃnÃn mÃtu÷ kuk«au ti«Âhati | samprajÃnan mÃtu÷ kuk«erni«kramati viparyastamativik«epÃnnÃtmÃnaæ samprajÃnÃti | cittÃrjavenÃvik«epÃdÃtmÃnaæ samprajÃnÃti || catvÃra÷ pratyayà iti hetupratyayo yo janakahetu÷ vÃsanÃheturÃÓrayahetu÷ | janakahetu yo dharmo jÃyamÃnasya hetuk­tyaæ karoti | yathà vipÃkÃtmakaæ karma | vÃsanÃhetu÷ kÃmarÃgavÃsanÃyÃæ kÃmarÃgo 'bhivardhate | ÃÓrayahetu÷ yathà cittacaittÃnÃæ rÆpagandhÃdaya ÃÓrayÃ÷ | ime hetupratyayà ityucyante | samanantarapratyaya iti yathà pÆrvacittanirodhÃtsamanantaracittamutpadyate | Ãlambanapratyaya iti yadÃlambya dharma utpadyate | yathà (##) cak«urvij¤Ãnasya janakaæ rÆpam | adhipatipratyaya iti yajjÃyamÃnasya dharmasyÃnye pratyayÃ÷ || catasra÷ Óraddhà iti | (1) tathÃgataÓraddhà yat tattvaj¤Ãnaæ labdhà tathÃgate prasannacitto niÓcinoti tathÃgata÷ sattve«u Óre«Âha iti | (2) asmin tattvaj¤Ãne Óraddhaiva dharmaÓraddhà | (3) etattattvaj¤ÃnalÃbhÅ sarvasaÇghe«u paramottama itÅyaæ saÇghaÓraddhà | (4) ÃryÃïÃæ priyaæ saævaraæ labdhvà adhyÃÓayenÃpi nÃhamakuÓalÃni karomi ahamimaæ saævaramupÃdÃya tri«u ratne«u ca ÓraddhÃvÃniti ca prajÃnÃti iti yadiyaæ Óraddhà saævarabalÃditi saævaraÓraddhetyucyate || caturÃryagotratvÃt na cÅvarÃrthat­«ïayà kliÓyate | nÃnnapÃnaÓayanÃsanÃrthaæ kÃyikat­«ïayà kliÓyate | iti catvÃryÃryagotrÃïi || catvÃri duÓcaritÃnÅti | rÃgadve«amohasantrÃsairdurgatau patati | rÆpaskandha iti rÆpÃdaya÷ pa¤ca | vedanÃskandha iti ÃlambakadharmÃ÷ | saæj¤Ãskandha iti praj¤aptivikalpà dharmÃ÷ | saæskÃraskandha iti punarbhavajanakà dharmÃ÷ | vij¤Ãnaskandha iti vi«ayamÃtravij¤ÃnadharmÃ÷ || p­thivÅdhÃturiti rÆpasagandhasparÓasamavÃya÷ khaÂkalak«aïabahula÷ p­thivÅdhÃturiti vyapadiÓyate | snehabahulo 'bdhÃtu÷ | u«ïalak«aïabahulastejodhÃtu÷ | laghimalak«aïabahulo vÃyudhÃtu÷ | rÆpalak«aïavirahita ÃkÃÓadhÃtu÷ | ÃlambamÃno dharmo vij¤ÃnadhÃtu÷ | cak«urÃyatanamiti cÃturmautikaæ cak«urvij¤ÃnÃÓrayaÓcak«urdhÃturityucyate | ÓrotraghrÃïajihvÃkÃyÃyatanÃnyapyevam | mana Ãyatanamiti yaduta cittam || rÆpÃyatanamiti cak«urvij¤ÃnasyÃlambyadharma÷ | tathà Óabdagandharasasp­«Âavyà api || «a¬ jÃtisvabhÃvà iti yat k­«ïasvabhÃva÷ puru«a÷ k­«ïaæ dharmaæ ni«evate | Óuklaæ dharmaæ k­«ïaÓuklaæ dharma¤ca ni«evate | tathà ÓuklasvabhÃva÷ puru«o 'pi || «a saumanasyopavicÃrà iti rÃgacittÃÓritÃ÷ || «a¬ daurmanasyopavicÃrà iti dve«acittÃÓritÃ÷ | «a¬upek«opavicÃrà iti mohacittÃÓritÃ÷ | «a sucaritÃnÅti tattvaj¤ÃnÃÓritÃni | sapta viÓuddha ya÷ | ÓÅlaviÓuddhiriti ÓÅlasaævaraïam | cittaviÓuddhiriti dhyÃnasamÃdhÅnÃmupasampat | d­«ÂiviÓuddhiriti satkÃyad­«Âisamuccheda÷ | kÃÇk«ÃvitaraïaviÓuddhiriti | (##) kÃÇk«Ãsaæyojanasamuccheda÷ | mÃrgÃmÃrgaj¤ÃnadarÓanaviÓuddhiriti | ÓÅlavrataparÃmarÓasamuccheda÷ | pratipadÃj¤ÃnadarÓanaviÓuddhiriti bhÃvanÃmÃrga÷ | j¤ÃnadarÓanaviÓuddhiriti aÓaik«amÃrga÷ | a«Âau puïya sargà iti manu«ye«vìhya ÃbrahmalokÃt | puïyavipÃkasukhanÃme«u atibahulatvÃt ime '«ÂÃvucyante || navÃnupÆrvasamÃpattaya iti prathamadhyÃnamupasampadyamÃno vÃcaæ niyacchati | dvitÅyadhyÃnamupasampadyamÃno vitarkavicÃrÃn | t­tÅyadhyÃnamupasaæpadyamÃna÷ prÅtim | caturthadhyÃne ÃnÃpÃnam | ÃkÃÓÃnantyÃyatane rÆpalak«aïam | vij¤ÃnÃnantyÃyatana ÃkÃÓalak«aïam | Ãki¤canyÃyatane vij¤Ãnalak«aïam | naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatana Ãki¤canyÃyatanalak«aïam | nirodhasamÃpattimupasampadyamÃna÷ saæj¤Ãveditaæ niyacchati÷ || daÓÃryÃvÃsà iti | Ãrya÷ pudgala÷ (1) pa¤cÃÇgaviprahÅno bhavati | (2) «a¬aÇgasamanvÃgata÷ | (3) ekÃrak«a÷ | (4) caturapÃÓraya÷ | (5) praïunnapratyekasatya÷ | (6) samavas­«Âe«aïa÷ | (7) anÃvilasaÇkalpa÷ | (8) praÓrabdhakÃyasaæskÃra÷ | (9) suviviktacitta÷ | (10) suvimuktapraj¤a÷ k­tak­tya÷ san kevalo 'sahÃyÅ bhavati | (1) pa¤cÃÇgaviprahÅno bhavatÅti | ÆrdhvabhÃgÅyÃni pa¤casaæyojanÃni prahÃya sarvasaæyojanak«ayarÆpÃrhatvalÃbhÅ bhavati | (2) «a¬aÇgasamanvÃgata iti | yataÓcak«urÃdibhi÷ rÆpÃdi d­«Âvà naivà sumanà bhavati na durmanà upek«ako viharati sm­ta÷ saæprajÃnan | (3) ekÃrak«a iti | sm­tyÃrak«eïa cetasà samanvÃgato bhavati | (4) caturapÃÓraya iti | bhik«ÃdÅæÓcaturo dharmÃnÃÓrayate | kecitpunarÃhu÷- caturapÃÓraya iti Ãrya [ekaæ] dharmaæ parivarjayati | [ekaæ] (##) dharma pratisevate | ekaæ dharmaæ vinodayati | ekaæ dharmamadhivÃsayati || (5) viÓuddhaÓÅladhÃraïÃt tattvalak«aïaæ pratibudhyan praïunnapratyekasatya ityucyate | samucchinnasarvad­«Âika Ãdyaphalasya lÃbhÅ bhavati | (6) samavas­«Âe«aïa iti kÃme«aïà [prahÅïÃ] bhavati | bhave«aïà prahÅïà bhavati | brahmacarye«aïà pratipraÓrabdhà | ÃdyaphalalÃbhitvÃt prajÃnÃti saæsk­tadharmà m­«eti | Å«aïÃtrayaprahÃïaæ vajropamasamÃdhiæ lapsya itÅcchayà Óaik«amÃrgaæ prajahÃti | tadà k«ayakuÓala÷ samas­«Âe«aïà ityucyate | (7) anÃvilasaÇkalpa iti | prahÅïa«a¬vitarka÷ viÓuddhacittastrÅïi vi«Ãïi tanÆk­tya dvitÅyaphalaæ labhate | praÓamitakÃmaÓoka÷ san t­tÅyaphalamanuprÃpnuvan anÃvilasaÇkalpa ityucyate | (8) praÓrabdhakÃyasaæskÃra iti | kÃmadhÃtukasaæyojanÃni vihÃya catvÃri dhyÃnÃnyupasampadya viharatÅtyata÷ praÓrabdhakÃyasaæskÃro bhavati | k«ayaj¤ÃnalÃbhà (9) tsuviviktacitto bhavati ityucyate | anutpÃdaj¤ÃnalÃbhÃt (10) suvimuktapraj¤obhavati | ÃryÃïÃæ cittame«u daÓasu sthÃne«u ÃvasatÅti ÃryÃvÃsa÷ | k­tatathÃgatadharmo 'vaÓyaæ du÷khasyÃntaæ kuryÃdityata÷ k­tak­tya iti kathyate | p­thagjanai÷ Óaik«ajanaiÓca vivikta ityato 'sahÃyÅti | taccitaæ sarvadharmÃn vidhÆya atyantaÓÆnyatÃprati«Âhitamityata÷ kevala ityÃkhyÃyate || (##) dvÃdaÓanidÃnÃni | tatrÃvidyeti yat praj¤aptyanuyÃyicittam | tadviparyayacittamupÃdÃya karmÃïi sa¤cinotÅti avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà ityucyante | vij¤Ãnaæ karmÃnuyÃyi iti satkÃyamupÃdatte | ata÷ saæskÃrapratyayaæ vij¤Ãnam iti | satkÃyamupÃdÃya nÃmarÆpa«a¬ÃyatanasparÓavedanà bhavanti | imÃni aÇgÃni kÃlakrameïa vardhante | sarvà api vedanà anubhavan praj¤aptimÃÓrayate ityatastatra t­«ïÃæ janayati | t­«ïÃmupÃdÃyÃnye kleÓà bhavantÅti ta upÃdÃnamityucyante | t­«ïopÃdÃnapratyayo bhava÷ | sa ca trikÃï¬a÷ | ebhya÷ karmakleÓapratyayebhya aurdhvakÃlikÅ jÃti÷ | jÃtipratyayÃjjarÃmaraïÃdayo bhavanti | tatra yaducyate avidyà pratyayÃ÷ saæskÃrà iti tadatÅtÃdhvaprakÃÓanaæ ÓÃÓvatad­«Âisamucchedakam | j¤Ãyate hi anÃdisaæsÃre Ãjava¤javibhÃve karmakleÓapratyayebhya÷ kÃyo vedyata iti | yaducyate jÃtimaraïamiti | tadanÃgatÃdhvaprakÃÓanamucchedad­«Âi samucchekadam | yasya tattvaj¤Ãnaæ na bhavati | tasya jÃtimaraïayornÃstyanto du÷khaphalamÃtramasti | yaducyante madhye '«ÂÃvaÇgÃni | tatpratyutpannadharmaprakÃÓanam, pratyayakalÃpamÃtrÃt santatyà pravartate, nÃsti tattvaj¤Ãnamiti | tatrÃvidyà saæskÃrÃÓca pÆrvÃdhvapratyayÃ÷ | tatpratyayaæ phalaæ yaduta vij¤Ãnaæ nÃmarÆpaæ «a¬Ãyatanaæ sparÓo vedanà ca | ebhya÷ pa¤cabhya utpadyate t­«ïopÃdÃnaæ bhavaÓca | ime 'nÃgatÃdhvahetava÷ | tatpratyayaæ phalaæ yat jÃtijarÃmaraïam | vedanà vedayata÷ punast­«ïopÃdÃna¤ca bhavati | ata idaæ dvÃdaÓÃÇgaæ[bhava]cakramanavasthaæ pravartate | tattvaj¤Ãnaæ labhamÃna÷ karmÃïi na sa¤cinoti | karmaïÃmasa¤caye na bhavati jÃti÷ | jÃtirhi prav­ttisÃdhanÅ || ya idaæ samyacchÃstraæ ni«evate sa dharmÃ÷ svalak«aïaÓÆnyà iti praj¤Ãya na karmÃïi sa¤cinoti | karmaïÃmasa¤caye na bhavati jÃti÷ | jÃtyabhÃvÃjjarÃmaraïaÓokaparidevadu÷khopÃyÃsÃ÷ sarve nirudhyante | ata Ãtmahitaæ satvahita¤ca kÃmayamÃna÷ kramaÓastathÃgatamÃrgaæ prasÃdhya svadharmamÃdÅpayan paradharmaæ yo nirÃkaroti tenedaæ ÓÃstraæ ni«evitavyam || dharmaskandhavargo '«ÂÃdaÓa÷ | (##) 19 daÓasu vÃde«u Ãdyaæ sattÃlak«aïam (p­) ÓÃstrÃrambha uktaæ bhavatÃ- ni«evya bhinnavÃdÃæÓceti tathÃgatadharmavicÃrayi«ayà | ke te vibhinnà vÃdÃ÷ | (u) tripiÂake santi bahavo vibhinnà vÃdÃ÷ | puru«ÃïÃæ bhÆyasà pramodÃya paraæ vivÃdaÓÃstrapravartakairabhihitam- yaduta (1) astyadhvadvayaæ nÃstyadhvadvayam, (2) sarvamasti sarvaæ nÃsti, (3) astyantarà bhavo nÃstyantarà bhava÷, (4) catussatyÃnÃmÃnupÆrveïa lÃbha÷ ekak«aïena lÃbha÷ (5) asti parihÃïi÷ nÃsti parihÃïi÷ (6) anuÓayÃÓcittasamprayuktÃ÷ cittaviprayuktÃ÷, (7) cittaæ prak­tipariÓuddham, na prak­tipariÓuddham, (8) upÃttavipÃkaæ karma ki¤cidasti ki¤cinnÃsti, (9) tathÃgata÷ saÇghagaïita÷, na saÇghagaïita÷, (10) asti pudgalo nÃsti pudgala iti | kecidÃhu÷- asti adhvayadharma iti | kecidÃhu÷ nÃstÅti | kena pratyayena astÅti vadanti kena pratyayena nÃstÅti | (u) astÅti ya÷ san dharma÷ tatra cittamutpadyate | tryadhvadharme cittamutpadyata ityato j¤Ãtavyaæ tadastÅti || (p­) prathamamucyatÃæ sattÃlak«aïam | (u) j¤Ãnaæ yatra pracarati[tat]sattÃlak«aïam | dÆ«aïam- j¤ÃnamavidyamÃne 'pi pracarati | kasmÃt | yathÃdhimukti avinÅlakaæ d­«Âvà vinÅlakaæ paÓyati | k­takaæ mÃyÃvastu asadapi sat paÓyati | aki¤canasya j¤ÃnÃdÃki¤canyÃyatanasamÃdhimupasampanno bhavati | aÇgulyà ca nirdiÓya [vadati] candradvayamahaæ paÓyÃmÅti | sÆtre coktam- ahaæ prajÃnÃmi nÃdhyÃtmamasti chandarÃga iti | ukta¤ca sÆtre- yathà yo rÆpe chandarÃga÷ taæ prajahÅt | evaævastadrÆpaæ prahÅïaæ bhavati iti | yathà ca svapne asadapi mithyà [sat] paÓyati | ityÃdibhi÷ kÃraïairj¤ÃnamavidyamÃne 'pi pracarati | j¤ÃnapracarÃspadatvÃdastÅti na sambhavati | (##) ucyate | avidyamÃne 'pi j¤Ãnaæ pracaratÅti na bhavati | kasmÃt | ÃÓrayÃlambanÃtmaka dharmadvayaæ pratÅtya hi vij¤Ãnamutpadyate | yadyanÃlambanaæ vij¤ÃnamudeÓyati | anÃÓrayamapi vij¤Ãnamutpannaæ syÃt | tathà ca dharmadvayaæ ni«prayojanaæ syÃt | evaæ vinÃpi vimuktiæ tadvij¤Ãnaæ sadotpadyate | ato j¤Ãyate vij¤Ãnaæ nÃvidyamÃne pracaratÅti | atha yat ki¤cana vijÃnÃtÅti vij¤Ãnam | yat na ki¤cana vijÃnÃti na tat vij¤Ãnam | vij¤Ãnaæ vi«ayaæ vijÃnÃti vacanaæ cak«urvij¤Ãnaæ rÆpaæ vijÃnÃti yÃvanmanovij¤Ãnaæ dharmÃn vijÃnÃti ityetasyÃbhidhÃnam | yadi matam anÃlambanaæ vij¤ÃnamastÅti | tadvij¤Ãnaæ kasya vij¤Ãnaæ bhavet | ki¤ca anÃlambanaæ vij¤ÃnamastÅti vÃdinastat bhrÃntaæ syÃt | yathà kecidvadanti bhrÃntavik«iptacitto 'haæ loke 'vidyamÃnamapyÃtmÃnaæ paÓyÃmÅti | yadi ki¤cidavidyamÃnaæ jÃnÅyÃt | saæÓayo na syÃt | ki¤cittu j¤Ãtu÷ saæÓaya utpadyate | ukta¤ca sÆtre- yo 'yaæ lokato 'vidyamÃna ÃtmÃ, tasya j¤Ãnaæ darÓanaæ veti nedaæ sthÃnaæ vidyate iti | bhavadvavacanaæ svato virÆddham | yadyasat, kasya j¤Ãnaæ syÃt | ukta¤ca sÆtre- cittacaittà ÃlambamÃnadharmÃ÷ iti | ki¤cÃha- sarve dharmà Ãlambyà iti | natu tatroktam avidyamÃno dharma Ãlambvyaæ bhavatÅti | atha sarve vi«ayadharmà vij¤ÃnotpÃdahetava÷ | yadyavidyamÃna÷ ko heturbhavati | ukta¤ca sÆtre- trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | avidyamÃnÃnÃæ dharmÃïÃæ ka÷ sannipÃta÷ | athÃsadÃlambanaæ j¤Ãnaæ kathamupalabhyeta | yasya j¤Ãnaæ na tadasat | yannÃsti na tasya j¤Ãnam | ato nÃstyasadÃlambanaæ j¤Ãnam | yaduktaæ bhavatà j¤ÃnamavidyamÃne 'pi pracarati | yathÃdhimukti avinÅlakaæ d­«Âvà vinÅlakamiti paÓyatÅti nedaæ sthÃnaæ vidyate | kasmÃt | avinÅlake 'pi tattvato 'sti vinÅlakasvabhÃva÷ | yathoktaæ sÆtre- astyasmin v­k«e viÓuddhatà iti | nÅlalak«aïagrÃhÅcittabalÃt sarvaæ nÅlaæ pariïamate natvanÅlalak«aïamiti | mÃyÃjÃlasÆtra¤cÃha- asti mÃyà mÃyÃvastu | asati sattve sattvÃbhÃsaæ paÓyantÅti mÃyà iti | bhavatoktam aki¤canasya j¤ÃnÃdÃki¤canyÃyatanamupasampanna iti | samÃdhibalÃt tadasallak«aïaæ (##) bhavati na tu asattadbhavati | yathà vastuta÷ sadapirÆpamapohyate ÓÆnyarÆpamiti | samÃdhimupasampannenÃlpaæ d­Óyata ityato 'sadicyate | yathÃlpalavaïamalavaïamityucyate | alpaj¤o 'j¤a iti | yathà ca naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanamucyate | tatra vastuta÷ saæj¤ÃyÃæ satyÃmapi naivÃsti na nÃstÅti vyapadiÓyate | ukta¤ca bhavatÃ- aÇgulyà nidiÓyÃtmÃnaæ candradvayaæ paÓyÃmÅti | anibh­tatvÃt ekaæ dvidhà paÓyati | ya ekÃgracak«u«ka÷ sa na paÓyati | ahaæ prajÃnÃmi nÃdhyÃtmamasti chandarÃga iti yadbhavatoktam | sa pa¤canÅvaraïaviruddhÃni saptabodhyaÇgÃni d­«Âvà manaskÃraæ janayati- ahaæ prajÃnÃmi antaÓchandÃbhÃvamiti | na tu [ekÃntato] nÃstÅti prajÃnÃti | ki¤coktaæ bhavatÃ- yat rÆpe chandarÃgaæ prahÅïaæ prajÃnÃti | tadrÆpaprahÃïamiti | paramÃrthapraj¤ÃdarÓanasya mithyÃdhimuktiæ prati virodhitvÃt chandarÃgaprahÃïamityucyate | svapne 'sadapi paÓyatÅti yat bhavÃnÃha | tatra pÆrvaæ d­«ÂaÓrutasm­tavikalpita bhÃvitÃnyupÃdÃya hi svapnadarÓanam | vÃtapittaÓle«maïÃæ vaÓÃcca svapnadarÓanamanuyÃti | kadÃcit karmapratyayÃcca svapno bhavati | yathà purà bodhisattvasya mahÃsvapnà abhÆvan | kadÃcit devà Ãgamya svapnamupadarÓayanti | ata÷ svapnadarÓane nÃsato j¤Ãnaæ bhavati | dÆ«aïam- yat bhavÃnavocat- dvÃbhyÃæ pratyayÃbhyÃæ vij¤Ãnamutpadyata iti | idamayuktam | tathÃgata÷ pudgaladÆ«aïayÃha- dvÃbhyÃæ pratyayÃbhyÃæ vij¤Ãnamutpadyata iti | na tu tanni«Âhayà | bhavatoktam- vij¤eyasattvÃdvij¤ÃnamastÅti | vij¤eyadharme sati astÅti j¤Ãnam | asati nÃstÅti j¤Ãnam | yadÅdaæ vastu nÃsti | tadvastu nÃstÅti ÓÆnyaæ paÓyati | ki¤ca trividhanirodho nirodhasatyamityucyate | yadi nÃsti ÓÆnyacittam kiæ nirÆdhyate | [yat]bhavÃnavocat cak«urvij¤Ãnaæ rÆpaæ vijÃnÃti yÃvanmanovij¤Ãnaæ dharmÃn vijÃnÃti iti | tat vij¤Ãnaæ vi«ayamÃtraæ vijÃnÃti na vicinoti san và asan và iti | yadapi bhavÃnÃha- yadyanÃlambanaæ vij¤Ãnamasti | tadbhrÃntamiti | tadà asti asajj¤Ãnasya (##) j¤Ãnam | yathà madamatta÷ puru«a÷ paÓyati avidyamÃnamapi | bhavÃnavocat- yadi asajjÃnÅyÃt, saæÓayo na bhavediti | kimasti kiæ và nÃstÅti yadi saæÓaya÷, tadà anÃlambanaæ j¤Ãnamasti | Ãha ca bhavÃn- yathoktaæ sÆtre yallokato 'vidyamÃna Ãtmà tasya j¤Ãnaæ darÓanaæ veti nedaæ sthÃnaæ vidyata iti | idaæ sÆtraæ na dharmalak«aïÃnugatam abuddhavacanaæ tadÃbhÃsaæ và | samÃdhirvà evam | tatsamÃdhimupasampannena yatki¤cit d­Óyate sarvaæ sadeva | tatsamÃdhitvÃdevamucyate | [mama vacanaæ prati]svato viruddhamiti bhavÃnavocat | asti asadÃlambanaæ j¤Ãnamiti mama vacanaæ na svato viruddham | avocacca bhavÃn- cittacaittà ÃlambamÃnÃ÷ | sarve dharmà Ãlambyà iti | santi ca cittacaittà anÃlambamÃnÃ÷ | cittacaittà na paramÃyÃrthÃlambanÃ÷ | ato 'nÃlambamÃnà bhavanti | dharmÃïÃæ yatparamÃrthalak«aïaæ tallak«aïairviyuktatvÃt cittacaittà nÃlambamÃnà bhavanti | yat bhavÃn bravÅti vi«ayà vij¤Ãnajanakahetava÷ | te«Ãmasattve ko hetu÷ syÃditi | tadvij¤Ãnaæ saddhetukameva | trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | yatra trÅïyupalabhyante tatra te«Ãæ sannipÃta÷ | na tu sarvatra trÅïi santi | abravÅcca bhavÃn- yasya j¤Ãnaæ, na tadasadbhavati | yannÃsti, na tasya j¤Ãnamiti | yadi sadÃlambanaæ j¤Ãnamiti | tatrÃpi samo do«a÷ | yat bhavÃnÃha- yathà v­k«e 'sti viÓuddhateti | nedaæ yujyate | satkÃryado«Ãt | yadbhavatoktaæ [nÅla]lak«aïagrÃhicittaæ vipulaæ pariïamata iti | tadapi na yuktam | nÅlalak«aïÃlpamÆlaæ sarvÃæ mahÃp­thivÅæ yat nÅlaæ paÓyati | tadabhÆtadarÓanam | tathà alpanÅlabhÃvanayà tu sarvaæ jambÆdvÅpaæ yat nÅlaæ paÓyati na tadabhÆtadarÓanam | bhavÃn bravÅti- mÃyÃjÃlasÆtramÃha- asti mÃyà mÃyÃvastu iti | asati sattve sattvÃbhÃsaæ sattva iti paÓyati | tadvastu paramÃrthato 'satpaÓyati | tadà anÃlambanaæ j¤Ãnaæ bhavati | Ãha ca bhavÃn- samÃdhibalÃttallak«aïaæ bhavati yathà vastuta÷ sadapi rÆpaæ ÓÆnyatayÃpohyata iti | yadi rÆpaæ vastusadapohyate ÓÆnyarÆpamiti | tadà viparyaya÷ | alpasya sato 'sattÃvacanamapi viparyaya eva | anibh­tatvÃdekaæ dvidhà paÓyatÅti yadvacanam | tadapi na yujyate | yathà timiropahatacak«u«ka ÃkÃÓe keÓÃn paÓyati | te 'vastusanta÷ | Ãha ca bhavÃn pa¤canÅvaraïaviruddhÃni saptabodhyaÇgÃni d­«Âvà manaskÃraæ janayati ahamasat prajÃnÃmÅti | saptabodhyÃÇgÃni bhinnÃni | (##) chandarÃgÃbhÃvaÓca bhinna÷ | kathameka÷ syÃt | bhavÃn bravÅti- paramÃrthapraj¤ÃdarÓanasya mithyÃdhimuktiæ prati virodhitaiva chandarÃgaprahÃïamiti | mithyÃdhimuktirhi abhÆtabhÃvanà | ata ucyate chandarÃgaprahÃïaæ praj¤Ãya rÆpaprahÃïaæ bhavatÅti | paramÃrthapraj¤Ã tu anityabhÃvanà | yat bhavÃn kathayati- svapne vastusan d­Óyata iti | tadayuktam | yathà svapne [paÓyati] kuÂyÃæ patatÅva | na vastuta÷ patati | ato 'sti asajj¤Ãnasya j¤Ãnam | na tu yatna j¤Ãnaæ pracaratÅti sattÃlak«aïam || daÓasu vÃde«u ÃdyasattÃlak«aïavarga ekonaviæÓa÷ 20 asattÃlak«aïam (p­) yadi nÃstÅdaæ sallak«aïam | skandhadhÃtvÃyatanasaÇg­hÅtairdharmai÷ bhavitavyamastÅti | (u) tadapi na yuktam | kasmÃt | ayaæ vÃdÅ vadati- skandhadhÃtvÃyatanasaÇg­hÅtaæ vastu p­thagjanadharmo na dharmalak«aïÃnugatam | tathà cet tathatÃdayo 'saæsk­tadharmà api santa÷ syu÷ | iti kecidvadeyu÷ | vastutastu asantaste | ato j¤Ãyate skandhadhÃtvÃyatanasaÇg­hÅtà dharmà na sallak«aïà iti | (p­) yat puru«asya pratyak«aj¤ÃnÃdinà astyupalabhyamiti Óraddhà bhavati tatsallak«aïam | (u) tadapi na sallak«aïam | ayaæ Óraddheyadharmo niyatavikalparÆpo noalapabhyavacana÷ | Ãha ca sÆtram- j¤ÃnapratiÓaraïena bhavitavyaæ na vij¤ÃnapratiÓaraïena iti | svabhÃvalabdhatvÃt rÆpÃdayo vi«ayà nopalambhanÅyà iti paÓcÃdvak«yate | ime 'sallak«aïÃ÷ santo [vastuto] nÃpohyante | astitayopalambhalak«aïaæ kathaæ sthÃpyeta | (p­) bhÃvadharmayogÃdastÅtyucyate | (u) bhÃvaÓca paÓcÃddÆ«ayi«yate | nahyasti bhÃve bhÃva÷ | kathaæ bhÃvadharmayogÃdastÅti | (##) pratÅtyasamutpannatvÃddhÃvalak«aïaæ niyatavikalparÆpaæ nopalabhyavacanam | lokasatyamÃtrato 'sti na paramÃrthata÷ | (p­) yadi lokasatyato 'sti | tadà punarvaktavyaæ lokasatyato 'tÅto 'nÃgataÓca kimasti uta nÃsti iti | (u) nÃsti | kasmÃt | ye rÆpÃdaya÷ skandhà vartamÃnÃdhvagatÃ÷, te sakÃritrà upalabhyaj¤ÃnadarÓanÃ÷ | yathoktaæ sÆtre- rÆpyata iti rÆpalak«aïam iti | yadvartamÃnÃdhvagataæ tat rÆpyate nÃtÅtamanÃgataæ và | tathà vedanÃdayo 'pi | ato j¤Ãyate vartamÃnamÃtre santi pa¤ca skandhÃ÷ | nÃdhvadvaye santi | atha yo dharma÷ kÃritravihÅna÷ sa svalak«aïavihÅna÷ | yadyatÅto vahnirna dahati | na sa vahnirityÃkhyÃyate | tathà vij¤Ãnamapi, yadyatÅtaæ na vijÃnÃti na tadvij¤Ãnamityucyate | yannirhetukaæ tadastÅti na yujyate | atÅto dharmo nirhetuka÷, so 'stÅti na yujyate | atha prÃk­tÃ÷ santo dharmÃ÷ pratÅtyasamutpannÃ÷ | yathà asti p­thivÅ, santi bÅjasalilÃdaya÷ pratyayÃ÷, tadà aÇkurÃdikamutpadyate | patralekhinÅpuru«akÃre«u satsu sidhyatyak«aram | dvayordharmayo÷ samavÃye vij¤Ãnamutpadyate | anÃgate 'dhvani aÇkurÃk«aravij¤ÃnÃdÅnÃæ kÃraïÃni asamavetÃni | kathaæ santÅti labhyante | ato 'dhvadvayamasatsyÃt | atha yadyanÃgatadharmo 'sti | tadà nitya÷ syÃt | anÃgatÃdvartamÃnaæ pratyanuprÃpte÷ | yathà kuÂÅta÷ kuÂÅmanuprÃpnoti | tadà nÃnitya÷ syÃt | na caitatsambhavati | yathoktaæ sÆtre- cak«urvij¤ÃnamutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati | nirudhyamÃnaæ na kvacidgacchati | iti | ato 'tÅtÃnÃgatadharmau na kalpayitavyau | atha yadyanÃgataæ sat cak«Æ rÆpaæ paÓyati tadà sakÃritraæ syÃt | tathÃtÅtamapi | na tu vastuto yujyate | ato j¤Ãyate atÅtÃnÃgatadharmo 'sanniti | [yadi]atÅtÃnÃgatarÆpamasti, tadà sapratighaæ sÃvaraïa¤ca syÃt | na vastuto yujyate | ato nÃsti | atha yadi ghaÂÃdaya÷ padÃrthÃ÷ anÃgatÃ÷ santi | tadà kulÃlÃdaya÷ savyÃpÃrà na bhaveyu÷ | d­Óyante tu savyÃpÃrÃ÷ | ato nÃstyanÃgata÷ | ki¤ca bhagavÃnÃhasaæsk­tadharmà utpÃdavyayasthityanyathÃtvai strilak«aïà upalabhyante iti | utpÃda iti yo dharma÷ (##) pÆrvamabhÆtvà idÃnÅæ savyÃpÃro d­Óyate | vyaya iti k­ta÷ punarasan bhavati | sthityanyathÃtvam iti santatyà sthite vikaro 'nyathÃtvam | imÃni trÅïi saæsk­talak«aïÃni vartamÃnagatÃni nÃtÅtÃnÃgatÃni || asattÃlak«aïavargo viæÓa÷ | 21 adhva dvayasattÃvarga÷ (p­) vastusadatÅmanÃgatam | kasmÃt | yo dharmo 'sti tatra cittaæ bhavati | yathà vartamÃnadharmo 'saæsk­tadharmÃÓca | bhagavÃn rÆpalak«aïamuktvà punarÃha- atÅtamanÃgata¤ca rÆpamiti | apicÃha- yatki¤cana rÆpamÃdhyÃtmikaæ bÃhyaæ và audÃrikaæ sÆk«maæ và atÅtamanÃgataæ pratyutpannaæ và [sarva]mabhisaæk«ipya rÆpaskandha iti | ki¤cÃha- [rÆpa]manityamatÅtamanÃgatam, ka÷ punarvÃda÷ pratyutpannaæ iti | anityaæ hi saæsk­talak«aïam | ato 'stÅti vaktavyam | d­«Âe j¤ÃnÃt j¤Ãnamutpadyate iti paribhÃvitatvÃt | yathà ÓÃle÷ ÓÃlirbhavati | ato 'tÅtamastÅti syÃt | yadi nÃstyatÅtaæ, phalaæ nirhetukaæ syÃt | ukta¤ca sÆtre- yadatÅtaæ vastusat hitakaraæ tadbhagavÃnupadiÓati | iti | ki¤cÃha- atÅtamanÃgataæ sarvamanÃtmÃnaæ bhÃvayet | iti | anÃgatÃlambanaæ manovij¤Ãnaæ atÅtaæ mana ÃÓrayate | yadÃtÅtaæ vij¤Ãnamasat, kimÃÓrayet | atÅtakarmata anÃgataæ phalamiti j¤Ãnaæ samyagd­«Âi÷ | tathÃgatasya daÓabalÃnyatÅtÃnÃgatakarmÃïi janayanti | tathÃgata÷ svayameva vadati- yasya nÃstyatÅtaæ k­taæ pÃpakarma sa puru«o naiva durgatau pati«yati iti | sÃsravacittavartinÃæ Óaik«ÃïÃæ ÓraddhÃdinyanÃsravendriyÃïi na syu÷ | ÃryÃÓcÃnÃgataæ vastu na vyavasthayà (##) vyÃkurya÷ | sm­tiryadi nÃsti atÅtÃnÃgatayo÷ tadà puru«o nÃnusmaretpa¤cavi«ayÃn | kasmÃt | nahi manovij¤Ãnaæ d­«Âe pa¤ca vi«ayÃn prajÃnÃti | ki¤cëÂÃdaÓa manaupavicÃrà atÅtÃlambanà ityucyante | yadyatÅtamanÃgataæ nÃsti, tadà arhan na kÅrtayet- ahaæ dhyÃnasamÃdhimupasampanna iti | nahi samÃdhisthito vacanaæ vakti | catur«u sm­tyupasthÃne«u adhicittamadhivedana¤ca bhÃvanà na bhavet | kuta÷ | nahi pratyutpanne 'tÅtaæ bhÃvayatÅti labhyate | catvÃri samyak pradhÃnÃni ca nÃbhyasyet | kuta÷ | nahyanÃgatÃdhvagatà akuÓalà dharmÃ÷ santi | tathÃnyÃni trÅïyapi | yadyatÅtamanÃgataæ nÃsti, tadà tathÃgato 'san syÃt | dÅrghamalpakÃlaæ và ÓÅlÃbhyÃsaÓca na syÃdityato na yujyate || adhvadvayasattÃvarga ekaviæÓa÷ | 22 adhvadvayanÃstitÃvarga÷ atrocyate | atÅtamanÃgata¤ca nÃsti | bhavatà yadyapyuktaæ sati dharme cittamutpadyata iti | tatpÆrvameva pratyuktam | asan dharmo 'pi cittamutpÃdayatÅti | yaducyate bhavatÃ- rÆpalak«aïena rÆpasaæj¤ayà [atÅtaæ] rÆpaæ lak«yata iti | tadapi na yuktam | yadatÅtamanÃgatam, tadrÆpaæ na syÃt | rÆpaïÃbhÃvÃt | anityalak«aïamityapi na vaktavyam | bhagavÃn sattvÃnÃæ kevalamithyÃsaæj¤ÃvikalpÃnuvartanÃttannÃma vyavaharati | bhavÃnÃha- j¤ÃnÃt j¤Ãnaæ bhavatÅti | hetu÷ phalasya hetukriyÃæ k­tvà nirudhyate |yathà bÅjamaÇkurasya hetuæ k­tvà nirudhyate | bhagavÃnapyÃha- asyotpÃdÃdidamutpadyata iti | bhavatoktaæ- yat vastu sat hitakaraæ tadbhagavÃnupadiÓatÅti | bhagavaduktaæ vastvidaæ prak­tita÷ pratyutpannakÃle 'nuktamapyasti | yadi matam- atÅtaæ niruddhamiti | tadà nÃstÅti j¤Ãyate | bhavÃnÃha- sarvamanÃtma (##) bhÃvayet iti | yasmÃtsattvà atÅtÃnanÃgatÃn dharmÃn sÃtmano manyante tasmÃt bhagavÃnevamavocat | bhavatoktam [iti j¤Ãnaæ] samyak d­«Âiriti | yasmÃt kÃyo 'yaæ karmasamutpÃdaka÷ | tacca karma phalasya hetuæ k­tvà niruddham | paÓcÃcca tatphalaæ punarÃtmanÃnubhÆyate | tasmÃduktam- asti phalamiti | tathÃgataÓÃsane asti và nÃsti và iti sarvamupÃya ityucyate | puïyapÃpakarmapratyayatvapradarÓanÃrtham, natu paramÃrthata÷ | yathà pratÅtyÃsti sattva ityucyate | tathÃtÅtamanÃgatamapi | atÅtaæ mana ÃÓrayata itÅdamapi upÃyÃÓrayaïam | na tu yathà puru«eïa bhittyÃdyÃÓrÅyate | cittasyotpÃdo nÃtmani niÓrayata iti ca viÓadam | pÆrvacittamupÃdÃyÃnantaracittamutpadyate | tathà karmabalamapi | tathÃgata÷ prajÃnÃti- karmaniruddhamapi phalasya hetuæ karotÅti | na vadati ekÃntata÷ prajÃnÃmÅti | yatharïapatnasthamak«aram | tathà pÃpakarmÃpi | anena kÃyena karma kriyate | tasya ca karmaïo nirodhe 'pi vipÃko na praïaÓyati | bhavÃnÃha- ÓraddhÃdÅnyanÃsravendriyÃïi na syuriti | yadi Óaik«o 'nÃsravendriyaæ labdhavÃn | pratyutpannasthameva labdhavÃn | atÅtaæ niruddhamanÃgata¤cÃprÃptam | [pratyutpannantu] samanvÃgatamityato nÃstÅti na vaktuæ Óakyate | bhavÃnÃha- Ãryà anÃgataæ na vyÃkuryuriti | Ãryaj¤Ãnabalena hi tathà | asantaæ dharmamapi vyÃkurvanti | yathà atÅtaæ dharmaæ niruddhamapi sm­tibalÃtprajÃnÃti | bhavÃnÃha- nÃnusmaretpa¤ca vi«ayÃniti | prÃk­to jano mohÃdabhÆtasm­tyà pÆrvag­hÅtaæ niyatalak«aïaæ paÓcÃnniruddhamapi utpadyamÃna[mivÃ]nusmarati | sm­tidharmaÓca tathaiva syÃt | na tu ÓaÓaÓ­ÇgÃdisamÃnà syÃt | a«ÂÃdaÓamaupavicÃrÃ÷ punarevam | pratyutpannag­hÅtaæ rÆpaæ niruddhÃtÅtamapi tatsm­tiranuvartate | bhavÃnÃha- na kÅrtayet- ahaæ dhyÃnasamÃdhiæ labdhavÃniti | taæ samÃdhiæ [pÆrvaæ] pratyutpanne 'labhata | anusmaraïabalÃdvadati- ahaæ labdhavÃniti | bhavÃn bravÅti- adhicittamadhivedana¤ca bhÃvanà na bhavet iti | cittaæ dvidhÃk«aïikamÃnubandhikamiti | pratyutpannaæ cittaæ prayujyÃnubandhikaæ cittaæ bhÃvayati | na tvanusm­to vartate | bhavÃnavocat- catvÃri samyakpradhÃnÃni nÃbhyasyediti | anÃgatÃkuÓaladharmÃïÃæ nidÃnamapasÃrayati | anÃgatakuÓaladharmÃïÃæ nidÃnamutpÃdayati | bhavÃnÃha- tadà tathÃgato 'san syÃditi | tathÃgata÷ parinirv­talak«aïa÷ | [atÅte] 'dhvani d­«Âo 'pi [pratyutpanne] (##) asti nÃstÅti na parig­hyate | sa parinirvÃya pÃragata÷ khalu | sattvÃÓca ÓaraïÅkurvanti yathà laukikÃ÷ pitarÃvÃrÃdhayanti | ukta¤ca bhavatÃ- sÆdÅrghamalpakÃlaæ và ÓÅlÃbhyÃsaÓca na syÃditi | na hi kÃlata÷ ÓÅlaæ viÓi«yate | kasmÃt | na hi kÃlo dravyam | dharmÃïÃmutpattivyayasamavÃyamÃtraæ kÃlo 'stÅtyucyate | tasmÃdbhavatoktà hetava÷ sarve 'yuktÃ÷ || adhvadvayanÃstitÃvargo dvÃviæÓa÷ | 23 sarvadharmasadasattÃvarga÷ ÓÃstramÃha- kecidvadanti sarve dharmÃ÷ santÅti | kecidvadanti- sarve dharmà na santÅti | (p­) kena kÃraïena astÅti vadanti | kena kÃraïena nÃstÅti | (u) astÅti | bhagavÃnÃha- sarvaæ sarvamiti brÃhmaïa yÃvadeva dvÃdaÓÃyatanÃni | sarvamasti [brÃhmaïa] iti | p­thivyÃdÅni dravyÃïi saækhyÃdayo guïÃ÷ utk«epaïÃvak«epaïÃdikaæ karma | sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃdayo dharmÃ÷ | mÆlaprak­tyÃdaya÷ | loke ca ÓaÓavi«ÃïakÆrmaromÃhipÃdalavaïagandhavÃyurÆpÃdayo na santi | uktaæ hi bhagavatà sÆtre- ÃkÃÓe [ca] padaæ nÃsti Óramaïo nÃsti bÃhyata÷ | prapa¤cÃbhiratà lokà ni«prapa¤cÃstathÃgatÃ÷ || iti anubhavavaÓÃddharmÃ÷ santÅtyucyante | yathà dravyÃdaya÷ «aÂpadÃrthÃssanti aulÆkyÃnÃm | pa¤caviæÓatitattvÃni santi sÃækhyÃnÃm | «o¬aÓa padÃrthÃ÷ santi nayasomÃnÃm | (##) yadi vastusÃdhanÅ yuktirasti | tadà astÅtyucyate | yathà dvÃdaÓÃyatanÃni | bhagavata÷ ÓÃsana upÃyatayà sarvamastÅti và sarvaæ nÃstÅti vocyate | na tu paramÃrthata÷ | kasmÃt | astÅti vyavasthÃyÃæ ÓÃÓvatÃntapÃta÷ | nÃstÅti vyavasthÃyÃmucchedÃntapÃta÷ | anayorantayorvarjanamevÃryà madhyamà patipat || sarvadharmasadasattÃvargastrayoviæÓa÷ | 24 antarÃbhavÃstitÃvarga÷ ÓÃstramÃha- kecidvadanti- astyantarÃbhava iti | kecidvadanti nÃstÅti | (p­) kena kÃraïenÃstÅti vadanti | kena kÃraïena nÃstÅti | (u) astyantarÃbhava÷ | ÃÓvalÃyanasÆtre hi bhagavÃnÃha- yadà pitarau sannipatitau bhavata÷ | gandharvaÓca pratyupasthito bhavati iti | ato j¤Ãyate astyantarÃbhava iti | vatsasÆtra¤cÃha- yasmin samaye sattva imaæ kÃyaæ nik«ipati punaÓcittotpÃdanakÃyamanupÃdÃno bhavati | asminnantarÃle [bhavaæ] upÃdÃnapratyayaæ vadÃmi | ayamantarà bhava iti | saptasatpuru«e«u astyantarÃparinirvÃyÅ | ukta¤casÆtre- vyavakÅrïaæ karmÃbhisaæsk­tya vyavakÅrïaæ kÃyamupÃdÃya vyavakÅrïe loka utpadyate | j¤ÃtavyamastyantarÃbhava iti | ki¤coktaæ sÆtre- catvÃro bhavÃ÷ pÆrvakÃlabhavo maraïabhavo 'ntarÃbhava upapattibhava iti | Ãha ca- saptabhavÃ÷- pa¤cagataya÷ (##) karmabhavo 'ntarÃbhava iti | Ãha ca- yamarÃjo 'ntarÃbhave pÃpina÷ santarjya vyatyastaæ pÃtayanti | iti | tathÃgato 'ntarÃbhavamupÃdÃya sattvÃnÃæ pÆrvanivÃsaæ prajÃnÃti ayaæ sattvo 'smin upapattisthÃna utpadyate sa sattvastasminnupapattisthÃna iti | ukta¤ca sÆtre- divyena cak«u«Ã paÓyati sattvÃn cyavamÃnÃnupapadyamÃnÃæÓceti | ki¤cÃha- sattvo [antarÃ]bhavasantatyà asmÃllokÃtparalokaæ saÇkrÃmati | iti | laukikà api astyantarÃbhava iti ÓraddhadhÃnà vadantimriyamÃïasya sÆk«mÃïi catvÃri mahÃbhÆtÃni asmÃdbhavÃt [bhavÃntaraæ] krÃmanti iti | satyantarÃbhave paraloka÷ | asatyantarÃbhave nÃsti paraloka÷ | yadi nÃstyantarÃbhava÷, imaæ kÃyaæ vis­jya parakÃyamanupÃdÃnasyÃntarà vyuccheda÷ syÃt | ato j¤Ãyate 'styantarÃbhava iti || antarÃbhavÃstitÃvargaÓcaturviæÓa÷ | 25 antarÃbhavanÃstitÃvarga kecidvadanti- nÃstyantarÃbhava iti | yadyapyuktaæ bhavatÃ- ÃÓvalÃyanasÆtra uktam astyantarÃbhava iti | tanna yuktam | kasmÃt | yadyÃryà na jÃnanti- ayaæ ka÷ kuta Ãgata iti | tadà nÃstyantarÃbhava÷ | yadyasti kasmÃnna jÃnanti | bhavÃnÃha- vatsasÆtra uktamiti | idamayuktam | kuta÷ | sÆtre 'smin praÓno 'nya÷ prativacana¤cÃnyat | anena brÃhmaïena kalpitam- anya÷ kÃyo 'nyo jÅva iti | ata evaæ prativakti- santyantarÃbhave pa¤caskandhà iti | bhavÃnÃha- astyantarÃparinirvÃyÅti | sa kÃmarÆpadhÃtvorantarà kÃyamupÃdÃya tatra parinirv­ta iti antarÃparinirvÃyÅ | kasmÃt | yathoktaæ sÆtre- kaÓcinmriyamÃïa÷ kutra gacchati kutrotpadyate kutra ti«Âhati itÅdamekÃrthakam | bhavÃnÃha- vyavakÅrïaæ kÃyamupÃdÃya vyavakÅrïe loka utpadyata iti | kÃyamupÃdÃyeti vacanaæ loka utpadyata iti cedamekÃrthakam | catvÃro bhavÃ÷ sapta bhavà iti ca bhavaduktaæ sÆtramayuktam | dharmalak«aïÃnanugamÃt | bhavaduktaæ yamarÃjasantarjanamupapattibhave bhavati nÃntarÃbhave | bhavÃnÃha- tathÃgato 'ntarÃbhavamupÃdÃya (##) pÆrvanivÃsaæ prajÃnÃtÅti | tadayuktam | Ãryaj¤Ãnabalaæ hi tat | asantamanÃgatamapi sm­tyà prajÃnÃti | bhavÃnÃha- divyena cak«u«Ã paÓyati mriyamÃïÃnupapadyamÃnÃniti | utpitsu÷ sa upapadyamÃna ityucyate | maraïonmukhaÓca cyavamÃna÷ | natvantarÃbhavagata÷ | bhavÃnÃha- sattvo bhavasantatyà asmÃllokÃtparalokaæ saÇkrÃmatÅti | paralokÃstitvapradarÓanÃya tÃd­Óaæ vacanaæ na tvantarÃbhavÃstitvaprakÃÓanÃya | bhavÃnÃha- mriyamÃïasya sÆk«mÃïi catvÃri mahÃbhÆtÃni bhavÃntaraæ krÃmantÅti | kaukikÃnÃmupalabhyamaÓraddheyam | na taddheturupayujyate | bhavÃnÃha- yadi nÃstyantarÃbhava÷ antarÃvyuccheda÷ syÃditi | karmabalÃdayamatrotpadyate yathà atÅtamanÃgatamananuv­ttamapi saæsmarati | ato nÃstyantarÃbhava÷ | pÆrvanivÃsaj¤Ãna uktaæ jÃnÃti ayaæ puru«o 'smiælloke m­tastasmiælloka utpadyata iti na tÆktam antarÃbhave ti«ÂhatÅti | tathÃgata Ãha- trividhaæ karma d­«ÂavipÃkamupapattivipÃkamÆrdhvavipÃkamiti | na tvÃha- antarÃbhavavipÃkaæ karmeti | yadyantarÃbhave sparÓo 'sti | sa evopapattibhava ityucyate | yadi na sp­Óati, sparÓavihÅna÷ | sparÓavihÅnatvÃdvedanÃdayo 'pi na santi | tÃd­Óaæ puna÷ kutrÃsti | ya÷ sattvo 'ntarÃbhavarÆpamupÃdatte sa evopapattiæ vedayate | yathoktaæ sÆtre- yadimaæ kÃyaæ nik«ipan kÃyÃntaramupÃdatte tadahaæ vadÃmi upapattiriti | yadi na kÃyamupÃdatte | tadà nÃstyantarÃbhava÷ | yadyantarÃbhave cyuti÷ | upapattireva sà | kuta÷ | pÆrvamutpadyannasya paÓcÃdavaÓyaæ cyute÷ | yadi nÃsti cyuti÷ | nityo bhavet | karmabalÃccopapattiriti kimantarÃbhavena | yadyantarÃbhava karmata÷ siddha÷ | sa evopapattibhava÷ | yathocyate- karmapratyayà jÃtiriti | yanna karmata÷ siddham | kena bhavo 'sti | tatprativaktavyam | ucyate | upapattiviÓe«amevÃntarÃbhavaæ vadÃma÷ | ato nÃsti yathoktado«a÷ | antarÃbhava utpannasyÃpyasya upapattibhavÃntarayogo bhavati | yata÷ kalale vij¤ÃnamupasaÇkrÃmati | ayamantarÃbhava ityucyate | atra dÆ«aïamÃha | karmabalÃdupasaÇkrÃmati | kimantarÃbhavavikalpena | cittaæ na kutracidupasaÇkrÃmati | karmapratyayÃttu asmiælloke niruddhaæ tatrotpadyate | nahi pratyak«aæ d­Óyate cittaæ santatyotpadyata iti | yathà pÃde viddhasya Óirasi vedanÃnubhÆyate | na tatra pÃde sthitaæ (##) vij¤Ãnaæ bhavapratyayaæ Óirasi saÇkrÃmati | ato sannik­«Âaviprak­«ÂapratyayagaïasÃmagrya tu citatutpadyate | ato 'styantarÃbhava iti na kalpanà kÃryà || antarÃbhavanÃstitvavarga÷ pa¤caviæÓa÷ | 26 anupÆrvavarga÷ ÓÃstramÃha | kecidvadanti caturïÃæ satyÃnÃmanupÆrveïÃbhisamaya iti | kecidvadanti ekak«aïeneti | (p­) kena kÃraïenocyate anupÆrveïÃbhisamaya÷, kena kÃraïena ekak«aïenÃbhisamaya iti | (u) anupÆrveïÃbhisamaya÷ | yathoktaæ sÆtre lokasya samudayaæ paÓyato nÃstitÃd­«Âirna bhavati | lokasya nirodhaæ paÓyato 'stitÃd­«Âirna bhavati iti | ato j¤Ãtavyaæ nirodhasamudayayorlak«aïaæ pratyekaæ p­thagiti | ya÷ prajÃnÃti- yatsamudayalak«aïaæ tatsarvaæ nirodhalak«aïamiti | tasya virajaæ vÅtamalaæ dharmacak«urbhavati | Ãha ca- anupÆrveïa medhÃvÅ stokaæ stokaæ k«aïe k«aïe | karmÃro rejatasyeva nirdhamenmalamÃtmana÷ || iti || Ãsravak«ayasÆtramÃha jÃnata÷ paÓyata÷ ÃsravÃïÃæ k«ayo bhavati iti | pratipattupratidinaæ k«ÅyamÃïaæ svayamajÃnato 'pi sadà bhÃvitatvÃt ÃsravÃïÃæ k«ayo bhavati | (##) bhagavÃnÃha satye«u udapadyata cak«u÷ j¤Ãnaæ vidyà praj¤Ã iti | kÃmadhÃtukadu÷khe dvau [k«aïau] rÆpÃrÆpyadhÃtaka [du÷khe] ca dvau | tathà samudÃyadÃvapi | sÆtre ca bhagavÃn kaïÂhata Ãha anupÆrveïa satyÃbhisamaya iti | yathà puru«a÷ ÓreïimÃruhya uparyÃrohati | ityÃdisÆtrÃt j¤Ãyate catussatyÃni naikakÃlikÃni iti | kleÓÃnäca catussatye«u caturdhà mithyÃcÃrà bhavanti yaduta nÃsti dukhaæ, nÃsti samudaya÷, nÃsti nirodha÷, nÃsti mÃrga÷ iti | anÃsravaj¤ÃnasyÃpi anupÆrveïa caturdhà samyagÃcÃrÃ÷ syu÷ | yogÅ ca cittaæ samÃdhÃya idaæ du÷khaæ ayaæ du÷khanirodha iyaæ du÷khanigÃminÅ patipat iti vikalpayet | yadyekasmin citte syÃt kathamevamanupÆrveïa samÃdhivikalpo bhavet | ato j¤Ãyate anupÆrveïÃbhisamayo naikak«aïeneti | anupÆrvavarga÷ «a¬viæÓa÷ | 27 ekak«aïavarga÷ kecidÃhu÷ caturïÃæ satyÃnÃmabhisamayo nÃnupÆrveïeti | bhavÃnÃha lokasya samudayaæ paÓyato nastitÃd­«Âirna bhavati | lokasya nirodhaæ paÓyato astitÃd­«Âirna bhavatÅti | tadà svamataæ vinaÓyet | tathà cet «o¬aÓabhi÷ cittak«aïai÷ dvÃdaÓabhirÃkÃraiÓca mÃrgo labhyata iti na syÃt | bhavatoktaæ yatsamudayalak«aïaæ sarvaæ tannirodhalak«aïamiti prajÃnato dharmacak«urbhavatÅti | tathà cet cittadvayena mÃrgalÃbha÷ syÃt- adyaæ samudayacittaæ dvitÅyaæ nirodhacittaæ iti | na tvaitadyuktam | bhavÃnÃha anupÆrveïa medhÃvÅ stokaæ stokaæ k«aïe k«aïe | ....nirdhamenmalamÃtmana iti [anenÃpi] na syÃt «o¬aÓamÃtraiÓcittak«aïairiti | bhavatoktaæ Ãsravak«ayasÆtramÃha rÆpÃdÅn jÃnata÷ paÓyata÷ ÃsravÃnÃæ k«ayo bhavatÅti | eva¤cÃpramÃïacittÃni syu÷ na tu «o¬aÓacittamÃtrÃïi | bhavatoktaæ- cak«urj¤Ãnaæ vidyà praj¤eti | bhagavÃn svayaæ bravÅti catur«u satye«u j¤Ãnaæ cak«urvidyà praj¤odapadyateti na bravÅti anupÆrveïa «o¬aÓacittak«aïÃni bhavantÅti | (##) bhavatoktaæ bhagavÃn kaïÂhenÃha- anupÆrveïa satyabhisamaya÷ ÓreïyÃrohaïavat iti | nÃdhÅtamidaæ sÆtramasmÃbhi÷ | sattve 'pi nirÃkartavyameva | dharmalak«aïÃnanugamÃt | bhavatoktaæ caturdhà mithyÃcÃrà bhavantÅti | pa¤caskandhÃdÃvapi mithyÃcÃrÃ÷ syu÷ | yÃn mithyÃcÃrÃnanus­tya sarvaæ j¤Ãnamutpadyeta | evaæ ca «o¬aÓabhireva cittak«aïairmÃrgalÃbha iti na syÃt | bhavÃnÃha samÃdhyà vikalpayediti | rÆpÃdÃvapi tathà vikalpayet | ato na «o¬aÓaiva cittak«aïÃ÷ syu÷ | [yogino] na [nÃnÃ]satyÃni bhavanti kintu ekameva satyaæ bhavati yaduta du÷khanirodhadarÓanamÃdyÃbhisambodhi nÃmakam | d­ÓyadharmÃdÅnÃæ pratÅtyasamutpannatvÃt yogÅ Æ«magatÃdidharmÃnupÆrveïa caramanirodhasatyarÆpaæ satyaæ paÓyati | nirodhasatyadarÓanÃnmÃrgalÃbhaityÃkhyÃyate | ekak«aïa saptaviæÓa÷ | 28 parihÃïavarga÷ ÓÃstramÃha- kecidvadanti arhan parihÅyate | kecidvadanti na parihÅyata iti | (p­) kena kÃraïena parihÅyate kena kÃraïena na parihÅyate | (u) parihÅyata iti | yathoktaæ sÆtre- pa¤ca hetava÷ pa¤ca pratyayÃ÷ samayavimuktasyÃrhata÷ parihÃïÃya saævartante | katame pa¤ca | karmapras­to bhavati | bhëyapras­to bhavati | adhikaraïapras­to bhavati | dÅrghacÃrikÃyogamanuyukto bhavati | dÅrgheïa rogajÃtena sp­«Âo bhavati | iti | Ãha ca sÆtram dvividho 'rhan parihÃïalak«aïo 'parihÃïalak«aïa iti | api coktaæ sÆtre yadyamuko bhik«u÷ vimuktimukhÃt parihÅyate tadidaæ sthÃnaæ vidyate iti | api coktaæ sÆtre- kumbhopamaæ kÃyamidaæ viditvà nagaropamaæ cittamidaæ sthÃpayet | yudhyeta mÃraæ praj¤Ãyudhena jita¤ca rak«edaniveÓana÷ syÃt || iti | (##) aparihÅnasya jitarak«aïaæ na syÃt | j¤Ãna¤ca dvividhaæ- k«ayaj¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãnamiti | k«ayaj¤ÃnavÃn na punarutpadyate | kimanutpÃdaj¤Ãnena | udÃyino yà nirodhasamÃpatti durlabhà | sa eva parihÃïahetu÷ | sa parihÅno 'pi rÆpadhÃtÃva(vu)dapadyata ityÃdibhi÷ kÃraïai÷ j¤Ãtavyaæ parihÅyata iti | parihÃïavarga a«ÂÃviæÓa÷ | 29 aparihÃïavarga÷ kecidvadanti ÃryamÃrgÃnna parihÅyate dhyÃnasamÃdhe÷ paraæ parihÅyata iti | (p­) tathà cet arhan dvividho na syÃt | asti khalu parihÃïalak«aïa÷ | sarve«ÃmarhatÃæ dhyÃnasamÃdhibhya÷ parihÃïamastyeva | (u) dhyÃnasamÃdhiparihÅïasya vaÓitÃbalamasti na tu sarve«ÃmarhatÃm | (p­) na yujyate | yathà gaudhiko bhik«u÷ «a¬vÃraæ [cetovimukte÷] parihÅïa÷ asinà ÃtmÃnaæ jaghÃna | yadi dhyÃnasamÃdhe÷ prahÅïa÷, nÃtmÃnaæ hanyÃt | tathÃgatÃÓÃsane hi vimukti÷ pradhÃnà na samÃdhi÷ | (u) sa imaæ dhyÃnasamÃdhimavalambyÃrhanmÃrgaæ sp­Óet | tasmÃt samÃdhe÷ cyutasyÃnÃsravaæ cyavate na tu anÃsravÃtparihÅyate | kasmÃt | yathÃha gÃthÃ- k«Åïaæ purÃïaæ na navo 'sti sambhavo viraktacittà Ãyatike bhave ca | te k«ÅïabÅjà aviru¬hacchandà nirvÃnti dhÅrà yathÃyaæ pradÅpa÷ || iti | ki¤cÃha- Óailo yathà caikaghano vÃtena na samÅryate | evaæ nindÃpraÓaæsÃsu na sami¤janti paï¬itÃ÷ | iti | api coktaæ sÆtre- t­«ïà t­«ïÃjananÅtyÃdi | t­«ïÃmÆlamarhato 'tyantamunmÆlitam | kuta÷ pravarteta saæyojanam | Ãha ca- Ãryo 'tyantaparik«ÅïÃnta÷ k­takaraïÅya iti | ki¤cÃha- Ãryasya k«ÅyamÃïa÷ samudayo na punarbhavati | pradalitaæ vij¤Ãnaæ na [puna÷] bhavati (##) ityÃdi | ukta¤ca sÆtre- avidyÃpratyayÃ÷ kÃmadve«amohÃ÷ pravartante | arhato 'tyantaparik«ÅïÃvidyà | [tasya] kathaæ saæyojanÃni pravartante | iti | ki¤coktaæ sÆtre- ye Óaik«Ã nirvÃïamÃrgaæ parye«ante | ahaæ vadÃmi tairapramattairbhavitavyamiti | ye«ÃmÃsravÃ÷ k«ÅïÃ÷ na te«Ãæ punarÃsravà bhavanti | ato nÃsti parihÃïi÷ | ki¤cÃha- vidvÃna kuÓalabhÃvana÷ kuÓalavÃk kuÓalakÃyakarmÃnta÷ karaïÅyÃnna cyavata iti | api cÃha- apramÃdarato bhik«u÷ pramÃde bhayakovida÷ | abhavya÷ parihÃïÃya nirvÃïasyaiva santike || iti | ukta¤ca sÆtre- m­gà vanÃÓrayà eva vihagà gaganÃÓrayÃ÷ | pravivekaparo dharma÷ sajjanÃ÷ ÓamaniÓritÃ÷ || iti trÅïi nidÃnÃni saæyojanÃnÃæ samutpÃdÃya aprahÅïacchandarÃga÷, chandarÃgasthÃnÅyasyopasthÃnaæ, tatra mithyÃmanaskÃrasamutpÃda÷ | arhata÷ chandarÃga÷ prahÅïa÷ | chandarÃgasthÃnÅyasyo [pasthitÃ]vapi na mithyÃmanaskÃra÷ samudyate | ata÷ saæyojanÃni notpÃdayati | Ãha ca- dharmÃn mithyÃbhÃvayato bhik«ostraya ÃsravÃ÷ prÃdurbhavanti iti | arhan punarna mithyÃbhÃvayatÅti na ta ÃsravÃ÷ prÃdurbhavanti iti | ki¤coktaæ sÆtre- ya Ãryapraj¤ayà prajÃnÃti na sa parihÅyate | yathà srotaÃpattiphalamaparihÅïam iti | kŤcÃrhan tisro vedanÃ÷ samyak prajÃnÃti [tÃsÃ]mutpÃdalak«aïaæ nirodhalak«aïamÃsvÃdalak«aïaæ mÃrgalak«aïaæ nissaraïalak«aïa¤cetyato notpÃdayati saæyojanam | ki¤cÃha- yo bhik«u÷ ÓÅlasamÃdhipraj¤Ãkhyai stribhirdharmai÷ samanvÃgata÷ sa na parihÅyate | iti | arhata utpannaæ saæyojanaæ prahÅïam | anÃgata¤ca notpÃdayati | yathoktaæ sÆtre- satyavihÃrÅ Ãryo naiva parihÅyata iti | arhan (##) sÃk«Ãtk­tacatussatya÷ k«ÅïÃsrava ityata÷ satyavihÃrÅtyucyate | ki¤cÃha- saptabodhyaÇgÃni aparihÃïÅyà dharmà iti | arhata÷ saptabodhyaÇgasampannatvÃt na parihÃïirbhavati | ki¤cÃrhan akopyÃæ [ceto]vimuktiæ sÃk«Ãtk­tatvÃn ityato na parihÅyate | arhan tathÃgataÓÃsane sÃramarthaæ pratilabdhavÃn yadutÃkopyà cetovimukti÷ | kasyacit karacchedavat tatsmaraïe 'smaraïe ca sadà karacchedo 'styeva | tathà arhata÷ prahÅïaæ saæyojanam | tatsamaraïe 'smaraïe ca sadà prahÃïamastyeva | ki¤coktaæ sÆtre- ÓraddhÃdinÃmindriyÃïÃæ tÅk«ïatvÃt arhan bhavati iti | tÅk«ïendriya÷ kadÃpi na parihÅyate | anuttamat­«ïÃprahÃïadharmakuÓalasyÃrhataÓcittaæ samyagvimucyate 'tyantaæ k«Åyate | tadyathà dahano 'dagdhaæ dahati dagdhvà ca napunastatra pratyÃvartate | evaæ bhik«u÷ ekà daÓabhirdharmai÷ samanvÃgata ityato na kadÃpi parihÅyate | (p­) dvividho 'rhan iti bhavatodÃh­tasÆtramÃha- asti aparihÃïa[lak«aïa] iti | (u) idaæ sÃmÃnyata uktam | Óaik«erapramattairbhavitavyamiti arhantamanapek«ya, na tu viÓe«ata uktam aparihÃïalak«aïo 'stÅti | bhagavanÃha gÃthÃm- jinaÓcet punarutpanna÷ syÃt ucyate na tu so jina÷ jino bhÆtvà na jÃyet tÃtvika÷ sa jino mata÷ || iti | yo 'rhan puna÷ kleÓÃnutpÃdayati na sa jino bhavet | arhata÷ k«ÅïajÃtitvÃt na puna÷ kÃyo vedyate | bhavata÷ sÆtraæ yadyapyÃha- arhan parihÃïadharmà puna÷ parihÅyeta iti | tathà cet aparihÃïadharmÃpi syÃt | yo bhik«ustathendriyÃïi karoti yathà notpadyate, so 'rhan bhavati | ato na parihÅyate | aparihÃïavarga ekonatriæÓa÷ | (##) 30 cittasvabhÃvavarga÷ ÓÃstramÃha- kecidvadanti cittaæ prak­tipariÓuddhamÃgantukamalairapariÓuddhamiti | kecidvadanti na tatheti | (p­) kena kÃraïena vadanti prak­tipariÓuddhamiti | kena kÃraïena vadanti na tatheti | (u) na tatheti | na cittaæ prak­tipariÓuddhamÃgantukamalaipariÓuddham | kuta÷ | kleÓà hi sadà cittena saha saæprayogajÃ÷ | nÃgantukalak«aïÃ÷ | citta¤ca trividham- kuÓalamakuÓalamavyÃk­tamiti | kuÓalamavyÃk­ta¤ca cittamamalam | akuÓalacittaæ prak­tito 'pariÓuddham | nÃgantukatayà | ida¤ca cittaæ pratik«aïamutpannavinÃÓi kleÓÃnapek«am | ya÷ kleÓa÷ sahajo bhavati na sa Ãgantuka ityucyate | (p­) cittaæ rÆpÃdimÃtramanubhÆya tato nimittaæ g­hïÃti | nimittajÃ÷ kleÓÃ÷ cittasya malaæ kurvanti | ata÷ prak­tipariÓuddhamityucyate | (u) na yuktamidam | cittamidaæ tatkÃla eva niruddhaæ na malanimittavat bhavati | cittaæ tatkÃla eva vina«Âaæ kena malena lipyate | (p­) na pratik«aïavinÃÓi cittamityata evaæ vadÃmi | [kintu] santanyamÃnaæ cittamityato malinamiti vadÃmi | (u) cittasantÃno 'yaæ lokasatyato 'sti na paramÃrthata÷ | [paramÃrthatastu] ayamanirvÃcya÷ | lokasatyato 'pi santi bahavo do«Ã÷ | cittamutpannavinÃÓi | anutpannasyÃnabhinirv­ttasya kathaæ santati÷ | ato na cittaæ prak­tita÷ pariÓuddhamÃgantukamalaipariÓuddhakam | kintu tathÃgata÷ cittaæ nityaæ sthÃyÅti vadatÃæ sattvÃnÃæ k­ta Ãha Ãgantukamalakli«Âaæ sat cittamapariÓuddhamiti | ki¤ca kusÅdasattvà ye Ó­ïvanti cittaæ prak­tito 'pariÓuddhamiti | te vadeyu÷ prak­ti÷ na pratikÃryeti | na te cittavyavadÃnamÃrabheran ityata÷ tathÃgata Ãha prak­tipariÓuddhamiti || cittasvabhÃvavargastriæÓa÷ | (##) 31 samprayogÃsamprayogavarga÷ ÓÃstramÃha- kecidvadanti anuÓayÃÓcittasamprayuktà iti | kecidvadanti cittaviprayuktà iti | (p­) kena kÃraïena vadanti cittasaæprayuktà iti | kena kÃraïena vadanti cittaviprayuktà iti | (u) cittasamprayuktà iti | [idaæ] paÓcÃdanuÓayavarge vak«yate | chandarÃgÃdi÷ kleÓÃnÃæ karma | tacca karma anuÓayai÷ samprayuktam | bhavatÃæ ÓÃsane yadyapyucyate cittaviprayukto 'nuÓaya÷ cittasamprayuktasaæyojanaparyavasthÃnasya hetuæ karotÅti | na yuktamidam | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- avidyÃyoniÓomanaskÃramithyÃsaÇkalpÃdibhyo rÃgÃdÅni saæyojanani prÃdurbhavanti iti | na tu sÆtramÃha- anuyÃdutpadyata iti | yadyapi bhavatÃæ ÓÃsana uktaæ- cirÃbhyastasaæyojanaparyavasthÃpako 'nuÓayo nÃma iti | na yuktamidam | kasmÃt | kÃyikavacikÃdi karmÃpi cirÃbhyastalak«aïam | tadapi anuÓayÃbhÃsa÷ cittaviprayuktasaæskÃra÷ syÃt | na vastuto yujyate | yujyata iti cet sarve 'pi dharmÃ÷ pratyutpanna hetorupadyeran nÃtÅtaheto÷ | tathà ca na karmajo vipÃka÷ syÃt | manovij¤Ãna¤ca manaso jÃtaæ na syÃt | anuÓayÃnÃme«Ãæ k«aïikatvÃt kathaæ punaste janakahetava÷ syu÷ | (p­) sahalak«aïo janakahetu÷ | (u) tadapi na yuktam | hetuphalayorayaugapadyÃt | tacca paÓcÃt pradÅpad­«ÂÃnte vak«yate | ato na vaktavyamanuÓayÃÓcittaviprayuktà iti || samprayogasamprayogavarga ekatriæÓa÷ | (##) 32 atÅtakarmavarga÷ ÓÃstramÃha- kÃÓyapÅyà vadanti ananubhÆtavipÃkaæ karma atÅte 'dhvani asti | anyadatÅte nÃsti iti | ucyate | tatkarma yadi vina«Âaæ tadà [tat] atÅtamatÅtameva | yadi avina«Âam | tadà nityaæ bhavet | vina«Âamiti atÅtasya nÃmÃntaram | tadà vina«Âaæ sat punarvinaÓyet | tatkarma vipÃkasya hetuk­tyaæ k­tvà niruddham | vipÃka÷ punarÆrdhvajanmavartÅ | yathoktaæ sÆtre- asmin satÅdamutpadyata iti | yathà payo nirodhe daghno hetuk­tyaæ karoti | kimatÅtakarmavikalpena | yuktamiti yadi matam | anyo hetÃvasti do«a÷ | kathaæ vinà kÃraïaæ vij¤Ãnamutpadyate | yathà payaso 'bhÃve kiæ dadhi bhavati | cÃturbhautikakÃyavà gÃdÅnÃmabhÃve karma kimÃÓritya bhavet | ityevamÃdaya÷ | yanmayà pÆrvamukto 'tÅtasya do«a÷ | sa idaæ pratibrÆyÃt || atÅtakarmavargo dvÃviæÓa÷ | 33 ratnadvayavivÃdavarga÷ ÓÃstramÃha- mahÅÓÃsakà vadanti tathÃgata saÇghavartÅ iti | ucyate | yadi mataæ tathÃgata÷ catas­«u pari«atsu antargata÷ yaduta sattvapari«at prÃïipari«at manu«yapari«at Ãryapari«at iti | tadà na do«a÷ | yadi mataæ tathÃgata÷ ÓrÃvakapari«adi antargata iti | tadÃsti do«a÷ | dharmaæ Órutvà saævillÃbhina÷ ÓrÃvakà ityucyante | tathÃgatastu vibhinnalak«aïa ityatastatra nÃntargata÷ | (p­) saÇghÃrÃmÃgragasya tathÃgatasya dÃyaka÷ puru«a÷ saÇghadÃyaka ityucyate | (u) dÃnamidaæ ke«Ãæ saÇghasambandhi | sÆtramidaæ ki¤cidbhra«Âam | idaæ vaktavyaæ syÃt buddhasaÇghasambandhÅti | (##) (p­) bhagavÃn gautamÅmavocat- imaæ cÅvaraæ saÇghe dehi | tadà ahamapi pÆjito bhavi«yÃmi saÇgho 'pi ca | iti | (u) ahaæ pÆjito bhavi«yÃmÅti saÇghapÆjÃbhiprÃyeïa bhagavÃnavocat | yathoktaæ sÆtre yo rogaprek«Å sa mÃæ paÓyati | iti | (p­) kecidÃryaguïasamanvitÃ÷ ÓÃriputrÃdaya÷ saÇghÃntargatÃ÷, lak«aïasÃmyÃt bhagavÃnapyevam | (u) yadi lak«aïasÃmyÃditi | sarve p­thagjanÃ÷ asatvÃkhyÃÓca saÇghapravi«ÂÃ÷ syu÷ | na yujyato vastuta÷ | ato j¤Ãyate na bhagavÃn saÇgÃntargata iti | ki¤ca bhagavÃn na saÇghakarmapravi«Âa÷ nÃpi anyasaÇghavastusama÷ | ratnatrayaviÓe«Ãt na bhagavÃn saÇghÃntargata÷ || ratnadvayavivÃdavargastrayastriæÓa÷ | 34 nÃstipudgalavarga÷ ÓÃstramÃha- vÃtsÅputrÅyà vadanti asti pudgala iti | anye vadanti nÃstÅti | (p­) kiæ tattvam | (u) nÃsti pudgaladharma iti tattvam | kasmÃt | yathà bahu«u sÆtre«u tathÃgato bhik«ÆnÃha- nÃmamÃtrata÷ praj¤aptimÃtrata upayogamÃtrata÷ pudgala ityucyate | iti | nÃmamÃtrata ityÃdinà j¤Ãyate na paramÃrtha iti | ki¤coktaæ sÆtre- yo na paÓyati du÷kha¤ca sa ÃtmÃnantu paÓyati | du÷khadarÓÅ yathÃbhÆtaæ sa ÃtmÃnaæ na paÓyati || iti | yadi vastu san ÃtmÃ, du÷khadarÓyapi ÃtmÃnaæ paÓyet | ÃryÃ÷ puna÷ saæv­timÃtrato vadanti astyÃtmeti | api ca sÆtre bhagavÃnavocat- yatrÃsmÅti tatre¤jitam iti | yadvastu sat na tatre¤jitaæ bhavati yathà cak«u÷, tasya vastusattvÃt na [tatra] i¤jitamasti | tatra tatra sÆtre ca ÃtmavÃda÷ prati«iddha÷ | yathà Ãryà bhik«uïÅ mÃramavocat- (##) kiæ nu satveti pratye«i mÃrad­«Âigataæ nu te | ÓuddhasaæskÃrapu¤jo 'yaæ neha sattva upalabhyate || iti | ki¤cÃha- saæskÃrÃïÃæ kalÃpo hi santÃnena pravartate | mÃyÃnirmitamevedaæ prak­tÃnäca va¤canam | h­dgatena sad­Óaæ Óalyenedaæ sapatnakam | naivÃsti sÃravadvastu................ | iti ki¤cÃha- nÃstyÃtmà na cÃtmÅyaæ na sattvo nÃpi mÃnava÷ | pa¤caskandhÃ÷ ÓÆnyamÃtrà utpÃdavyayalak«aïÃ÷ | asti karma vipÃkaÓca kÃrako nopalabhyate || ityevamÃdinà bhagavÃn nÃnÃsÆtre«u ÃtmavÃdaæ prati«iddhavÃn | ato nÃstyÃtmà | sÆtre ca vij¤ÃnÃrthà vibhaktÃ÷ | kasmÃt vij¤Ãnamiti | yaduta rÆpaæ vijÃnÃti yÃvaddharmÃn vijÃnÃtÅti | na coktaæ ÃtmÃnaæ vijÃnÃtÅti | ato nÃstyÃtmà | cundabhik«urbhagavantamap­cchat- ko nu khalu vij¤ÃnÃhÃramÃhÃrayati | bhagavÃn pratyavadat | na kalya÷ praÓna÷ | vij¤ÃnÃhÃramÃhÃrayatÅti nÃhaæ vadÃmi | iti | yadyasti Ãtmà | Ãtmà vij¤ÃnÃhÃramÃhÃrayatÅti vadet | ato j¤Ãtavyaæ nÃstyÃtmeti | bimbisÃrapratyudgamanasÆtre bhagavÃn bhik«ÆnÃmantryÃha- vibhÃvayata yÆyaæ bhik«ava÷ prÃk­tÃnÃæ praj¤aptimanurudhya vadÃmi astyÃtmeti | paramÃrthastu nÃsti pa¤caskandhe«u ÃtmÃtmÅyaæ và | iti | ki¤cÃha- pa¤caskandhÃnupÃdÃyÃsti nÃnÃvidhaæ nÃma yaduta Ãtmà sattvo mÃnavo deva iti | evaæpramÃïÃni nÃmÃni pa¤caskandhÃnupÃdÃya santi | yadyÃtmÃsti | ÃtmÃnamupÃdÃyeti vadet | sthavirapÆrïaka÷ kaÓcit tÅrthika÷ Ãha- yadi puru«o mithyÃd­«Âayà asantamastÅti vadati | bhagavÃn prahÅïaitanmithyÃbhimÃna÷ aprahÅïasattva (##) ityato nÃstyÃtmà | yamakasÆtre ÓÃriputro yamakamavocat- kiæ yamaka samanupaÓyasi rÆpaskandho 'rhan iti | uttaramÃha- no hÅdamÃyu«man iti | kiæ samanupaÓyasi vedanà saæj¤Ã saæskÃrà vij¤Ãnamarhan iti | nohÅda[mÃyu«man] | kiæ samanupaÓyasi pa¤caskandhakalÃpo 'rhan iti | nohÅdamÃyu«man | kiæ samanupaÓyasi pa¤caskandhÃdanyatra arhan iti | nohÅdamÃyu«man ÓÃriputro 'vocat | yadevaæ parim­gya [d­«Âa eva dharme satyata÷ sthirata÷] nopalabhyate | tatkalyaæ nu te vyÃkaraïaæ arhan [kÃyasya bhedÃducchidyate vinaÓyati] na bhavati paraæ maraïÃditi | abhÆtkhalu me [Ãyu«man] ÓÃriputra pÆrvaæ pÃpakaæ d­«Âigatam, idaæ punarÃyu«mata÷ ÓÃriputrasya dharmadeÓanÃæ Órutvà tacca pÃpakaæ d­«Âigataæ prahÅïam | iti | yadyasti ÃtmÃ, pÃpakaæ d­«Âigataæ iti na vadet | catur«ÆpÃdÃne«u uktamÃtmavÃdopÃdÃnamiti | yadyastyÃtmà ÃtmopÃdÃnamiti brÆyÃt yathà kÃmopÃdÃnamityÃdi | na brÆyÃdÃtmavÃdopÃdÃnamiti | ukta¤caÓreïikasÆtre- trayÃïÃæ ÓÃstÌïÃæ yo nopalabhate pratyutpannamÃtmÃnamÆrdhvabhÃvinaæ vÃtmÃnaæ tamahaæ ÓÃstÃraæ buddhaæ vadÃmi iti | bhagavatÃnupalabdhatvÃt nÃstyÃtmeti j¤Ãyate | anÃtmani Ãtmeti saæj¤Ã viparyaya÷ | yadi mataæ satyÃtmani Ãtmeti saæj¤Ã na viparyÃsa iti | na yuktamidam | kasmÃt | bhagavÃnÃha- yatsattvà Ãtmeti samanupaÓyanta÷ samanupaÓyanti | imÃneva pa¤caskandhÃn [Ãtmata ÃtmÅtayataÓca] samanupaÓyanti | iti | ato nÃstyÃtmà | ki¤cÃha- sattvÃ÷ vividhÃn pÆrvanivÃsÃnanusmaranta÷ pa¤caskandhÃnanusmaranti | iti | yadyastyÃtmÃ, tamapyanusmareyu÷ | ananusmaraïÃnnÃstÅti j¤Ãtavyam | yadi manyase- ki¤citsÆtramÃha sattvÃnusmaraïamapi | yathà amuka÷ sattva÷ tatrÃhamamukanÃmaka iti | (##) tadayuktam | taddhi lokasatyavikalpÃduktam | paramÃrthatastu pa¤caskandhÃnevÃnusmarati na sattvam | kuta÷ | manovij¤Ãnena hi smarati | manovij¤Ãna¤ca dharmamÃtrÃlambanam | tasmÃnnÃsti ki¤citsmaraïaæ sattvÃnusmaraïaæ nÃma | astyekÃntata Ãtmeti yo vadati sa «aïïÃæ mithyÃd­«ÂÅnÅmanyatamasyÃmanupatati | yadi manyase nÃstyÃtmeti vacanamapi mithyÃd­«Âiriti | tadayuktam | kasmÃt | satyadvayasya sattvÃt | lokasatyato nÃstyÃtmà | paramÃrthatastu astyÃtmeti brÆvato hi do«o bhavati | ahantu vadÃmi paramÃrthato nÃstyÃtmà | lokasatyatastu astÅti | ato 'navadyam | api cÃtmad­«ÂimÆloddharaïÃyÃha bhagavÃn yathà mogharÃja [mÃïava]p­cchÃyÃæ bhagavÃn mogharÃjaæ pratyÃha- ÓÆnyato lokamavek«asva mogharÃja sadà sm­ta÷ | ÃtmÃnud­«Âimuddhatya [evaæ m­tyutara÷ syÃ÷ | evaæ lokamavek«antaæ] m­tyurÃjo na paÓyati || iti ÃtmÃstivÃdÃnÃæ kÃraïÃni prÅtidaurmanasyÃdÅni sarvÃïi pa¤caskandhavartÅni | tÅrthikÃnÃmÃtmad­«ÂikÃraïakhaï¬anÃnnÃstyÃtmà || nÃsti pudgalavargaÓcatustriæÓa÷ | 35 pudgalÃstinÃstitÃvarga÷ (p­) nÃstyÃtmeti bhavato vacanamayuktam | kasmÃt catur«u vyÃkaraïe«u caturtha sthapanÅyaæ vyÃkaraïaæ yaduta bhavati puru«a÷ paraæ maraïÃt na bhavati [puru«a÷ paraæ maraïÃt] bhavati ca na bhavati ca [puru«a÷ paraæ maraïÃt], naiva bhavati na na bhavati [puru«a÷ paraæ maraïÃt] | yadi paramÃrthato nÃstyÃtmÃ, na syÃdidaæ sthapanÅyaæ vyÃkaraïam | ÆrdhvakÃyavedaka÷ (##) sattvo nÃstÅti yat ke«Ã¤cit vacanam | mithyÃd­«Âiriyam | dvÃdaÓÃÇgapravacane cÃsti jÃtakam | tatra bhagavÃnevamÃha- tasmin samaye ahameva mahÃsudarÓano rÃjà evaækÃya ityÃdi | pÆrvakebhya utpannà idÃnÅntanÃ÷ pa¤caskandhÃ÷ na tu purÃïà eva | tasmÃdastyÃtmà [ya÷] pÆrvakebhyo 'dya yÃvat bhavati | ki¤cÃha bhagavÃn- iha nandati pretya nandati k­tapuïyo ubhayanna nandati | iti | yadi pa¤caskandhamÃtramasti, ubhayatra nandirna syÃt | ukta¤casÆtre- cittasaækleÓÃt sattvÃ÷ saækliÓyante | cittavyavadÃnÃt sattvà viÓudhyanti | iti | ekatya÷ pudgala utpadyate loke bahÆnÃæ vipattyanutÃpÃya | ekatya÷ pudgala utpadyate loke bahÆnÃæ lÃbhÃya | yat kuÓalÃkuÓalakarmaïÃæ samudÃcaraïaæ sarvaæ tat sattvopagam | tatra tatra ca sÆtre bhagavÃn svayamÃha- ahaæ vadÃmi sattvà ÆrdhvakÃyaæ vedayante iti | Ãtmahite kuÓala÷ na parahita ityÃdi | evamÃdikÃraïairj¤Ãyate astyÃtmeti | bhavatà yadyapi pÆrvamuktaæ nÃmamÃtrata ityÃdi | na yuktamidam | kasmÃt | pa¤caskandhavyatirikto nityo 'vinÃÓilak«aïo 'styÃtmeti tÅrthikÃ÷ parikalpayanti | te«Ãæ mithyÃd­«ÂivyavacchedÃya bhagavÃnÃha nÃstyÃtmeti | vayantu vadÃma÷ pa¤caskandhasamavÃya Ãtmeti | ato 'navadyam | yadyapyÃha Ãtmà nÃmamÃtramiti | tadvacanaæ pragìhaæ cintanÅyam | yadi sattvo nÃmamÃtramiti | yathà m­ïmayagohanane nÃsti pÃpam | tathà vÃstavikagohanane 'pi pÃpaæ na bhavet | yathà bÃlakÃnÃæ nÃmamÃtreïa vastudÃnaæ savipÃkaæ syÃt | tathà mahatÃæ dÃnavratamapi vipÃkaæ prÃpnuyÃt | vastutastu na yujyate | nÃmamÃtrato 'sadapi astÅti vÃdina Ãryà m­«ÃvÃdina÷ syu÷ | satyavÃdina÷ khalvÃryÃ÷ | ato j¤Ãyate astyÃtmeti | (##) yadyÃryÃ÷ paramÃrthato nairÃtmyadarÓina÷ vyavahÃrato 'styatmeti vadanti | tadà viparyayadarÓina÷ syu÷ | [anyathà d­«Âasya] anyathà vacanÃt | yadi vyavahÃrato 'sadapi astÅti vadatÃæ puna÷ sÆtragatÃni pÃramÃrthikÃni dvÃdaÓanidÃnÃni trÅïi vimok«amukhÃni anÃtmÃna÷ sarvadharmà ityÃdi vacanaæ na syÃt | asti paraloka iti vÃdinamanus­tya vadanti astÅti | nÃstÅti vÃdinamanus­tya vadanti nÃstÅti | vadanti ca loke ayutÃni vastÆni ÅÓvarÃdutpannani | iti | tatÃd­Óà vividhamithyÃd­«ÂisÆtramanyÃstadvavatÃnusÃriïa÷ syu÷ | tatu na sambhavati | ato bhavatodÃh­taæ sÆtraæ sarvaæ sÃmÃnyato dÆ«itameva | ato nÃsti nairÃtmyam | atrocyate | yadbhavatà pÆrvamuktaæ sthapanÅyavyÃkaraïÃt astyÃtmeti j¤Ãyata iti | tadayuktam | kasmÃt | so 'vaktavyadharma iti paÓcÃt nirodhasatyaskandhe vivek«yate | ato nÃsti paramÃrthata Ãtmà avaktavya iti | praj¤aptimÃtramityucyate na paramÃrthasan iti | bhavatÃæ ÓÃsane Ãtmà «adbhirvij¤Ãnairvij¤Ãyate | yathÃha bhavatÃmÃgama÷ cak«u«Ã d­ÓyamÃnaæ rÆpamupÃdÃyetyato vinÃÓyÃtmà | tadà tvayaæ cak«urvij¤Ãnavij¤eya÷ | tadà na vaktavyaæ na rÆpaæ nÃrÆpamiti | evaæ ÓabdÃdayo 'pÅti | atha yadyÃtmà «a¬vij¤Ãnavij¤eya÷ | tadà sÆtrairvirucyate | sÆtre hyuktam- pa¤cendriyÃïi nÃnyopyasya vi«ayÃn pratyanubhavanti | iti | pratyadhvavasÃyasya vai«amyÃt | yadyÃtmà «a¬vij¤Ãnavij¤eya÷ syÃt | tadà «a¬indriyÃïi anyonyav­ttÅnÅ syu÷ | ki¤ca bhavaduktaæ pÆrvÃparaviruddham | yat cak«urvij¤Ãnavij¤eyaæ na tat rÆpamiti bravÅ«i | bhavÃnÃha- nÃstyÃtmà itÅyaæ mithyÃd­«Âiriti | sÆtre bhagavÃn svayaæ bhik«ÆnÃmantryÃha- asatyapyÃtmani saæskÃrÃïÃæ (##) santÃnamupÃdÃya jananamaraïamastÅti vadÃmi | paÓyÃmi ca divyena cak«u«Ã sattvÃnutpadyamÃnÃn mriyamÃïÃæÓca | athÃpi na vadÃmi astyÃtmeti | ki¤ca bhavatÃæ ÓÃsane 'sti do«a÷ | bhavatÃæ ÓÃsane hyucyate Ãtmà na jÃyata iti | yo 'jÃta÷ sa mÃtÃpit­bhyÃæ vihÅna÷ | mÃtÃpit­bhyÃæ vihÅnasya nÃstyÃnantaryam | anyÃnyapi pÃpakarmÃïi na santi ityato bhavatÃæ ÓÃsanameva mithyÃdarÓanam | bhavÃnÃha bhavasya pÆrvasmÃdutpÃda iti | pa¤caskandhÃnupÃdÃya sudarÓano nÃma rÃjà | ta eva pa¤caskandhÃ÷ santatyà buddho bhavati | tasmÃdÃha- ahameva sa rÃjà iti | bhavatÃæ ÓÃsane Ãtmana ekatvÃt viÓe«o na syÃt | bhavÃnÃha- k­tapuïya ubhayatra nandatÅti | sÆtre bhagavÃn idaæ vastu prati«idhyÃha- nÃhaæ vadÃmi kaÓcidimÃn pa¤caskandhÃn parityajya tÃn skandhÃnupÃdatta iti | kintu tatpa¤caskandhÃnÃæ santatyà bhedÃbhÃvÃdÃha- ubhayatna nandatÅti | yadbhavÃnÃha- cittasaækleÓÃt sattvÃ÷ saækliÓyanta iti | tato nÃstyÃtmà paramÃrthata iti | yadyastyÃtmÃ, cittÃbhinna÷ syÃt | nocyate sattvasaækleÓÃt sattvÃ÷ saækliÓyanta iti | kasmÃt | na hi sambhavati tasya saækleÓasamayaæ [sattva] upÃdatta iti | kintu praj¤aptyà hetupratyayÃnÃæ saækli«ÂatvÃt Ãha- sattvÃ÷ saækliÓyanta iti | ata÷ praj¤aptyÃstyÃtmà | na paramÃrthata÷ | bhavatÃæ ÓÃsane cocyate na pa¤caskandhà evÃtmeti | tadà so 'jÃto 'niruddho 'puïyapÃpa ityevamÃdayo do«Ã bhavanti | vayantu vadÃma÷ pa¤caskandhÃnÃæ kalÃpa÷ praj¤aptyà Ãtmeti | imamÃtmÃnamupÃdÃya asti janma asti nirodha÷ puïyapÃpamityÃdi | na ca praj¤aptisannÃstÅti | vastumÃtraæ na bhavati | bhavatà pÆrvamuktaæ- tÅrthikÃnÃmÃÓayakhaï¬anÃya bhagavÃnÃha- nÃstyÃtmeti | abhÆtasaæj¤ayà bhavÃnevaæ kalpayati na tathà bhagavadÃÓaya÷ | vividhà ÃtmavÃdÃ÷ sarve du«ÂÃ÷ yathà bhavÃn bravÅti- pa¤caskandhÃn vihÃya anyo 'styÃtmeti tÅrthikà manyanta iti | tathà bhavÃnapi [manyate] | (##) kasmÃt | anityà hi pa¤caskandhÃ÷ | ÃtmÃtvavaktavyo yadi nityo 'nityo veti | [so] 'yaæ skandhavinirmukta eva | atha skandhasya santi trayo bhedÃ÷- ÓÅlasamÃdhipraj¤Ã÷, kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tÃ÷, kÃmadhÃtupratisaæyuktarÆpadhÃtupratisaæyuktÃrÆpyadhÃtupratisaæyuktÃ÷ ityevaæ vibhÃgÃ÷ | ÃtmÃnastu tathà vibhaktà na bhavanti | ata÷ pa¤caskandhebhyo 'nya÷ | Ãtmà ca pudgala÷ | pa¤caskandhà na pudgala÷ | tadà tvayamanyo bhavati | skandhÃ÷ pa¤ca | ÃtmÃtveka÷ | ityato nÃtmà skandhÃ÷ | asti cedÃtmà | sa ebhi÷ kÃraïai÷ pa¤caskandhebhyo 'nya÷ syÃt | loke ca nÃsti ko 'pi dharma eka ityavaktavya÷ | ato nÃsti kaÓcidavaktavyo dharma÷ | (p­) yathà agnirindhana¤ca na vaktuæ Óakyata evaæ và nÃnà veti | tathÃtmÃpi syÃt | (u) idaæ sandigdhasamam | kimagni÷ kimindhanamiti | yadi tejodhÃturagni÷ anye dhÃtava indhanam | tadà agnirindhanÃtp­thak syÃt | yadi tejodhÃturevendhanam | kathamucyate naikamiti | yadindhanaæ sa eva tejodhÃtu÷ | tejodhÃtuæ vinÃpi [dahet] ityubhayamayuktam | ata÷ sandigdhasamam | yasyÃgnirindhanavÃn yathà Ãtmà rÆpavÃn iti | tasya satkÃyad­«ÂipÃta÷ | Ãtmabahutva¤ca syÃt | yathà këÂhÃgniranya÷ gomayÃgniÓcÃnya÷ | evÃtmÃpi | manu«yaskandhe«vanya Ãtmà | devaskandhe«vanya Ãtmà itÅdamÃtmabahutvam | yathÃgnirindhana¤ca tri«u adhvasu vartate | evamÃtmÃpi pa¤caskandhai÷ saha tri«u adhvasu vartamÃnaæ syÃt | yathà cÃgnirindhanaæ¤ca saæsk­tam, ÃtmÃpi pa¤caskandhai÷ saha saæsk­taæ syÃt | yadyapi bhavÃnÃha- agnirindhanena naiko na nÃnà iti | tathÃpi cak«u«Ã paÓyÃma÷ khalu nÃnÃlak«aïe | ÃtmÃpi pa¤caskandhÃÓcÃnye syu÷ | ki¤ca pa¤caskandhà naÓyanti | Ãtmà tu na naÓyati | asmÃt lokÃt cyuta÷ paraloka utpadyate | ubhayatra nandiyuktatvÃt | ya÷ pa¤caskandhÃnanus­tya savinÃÓa÷ sotpÃdaÓca | sa pa¤caskandhasamo nobhayatra nandiko bhavati | bhavÃæstu abhÆtasaæj¤ayà imamÃtmÃnaæ vikalpya ke«Ãæ hitaæ prÃpayati | vi«aye«u na ko 'pyasti «a¬vij¤Ãnavij¤eya÷ | «a¬vij¤Ãnavij¤eya iti bhavatokta Ãtmà na «a¬vi«ayarÆpo bhavati | yo dvÃdaÓÃyatane«vasaÇg­hÅta÷ | na sa Ãyatane«u bhavati | catur«u satye«u asaÇgraprahÅtaÓca na satye«u bhavati | tasmÃdastyÃtmeti yadvacanaæ sa m­«ÃvÃda÷ | (##) bhavatÃæ ÓÃsana ucyate j¤eyadharmà yaduta pa¤cadharmakoÓÃ÷- atÅtà anÃgatÃ÷ pratyutpannà asaæsk­tà avaktavyà iti | Ãtmà pa¤camadharmÃntargata÷ | tadà caturbhyo dharmebhyo 'nya÷ | sa caturbhyo dharmebhyo 'nya itÅcchanti khalu bhavanta÷ | ayaæ pa¤camastu na sambhavati | ÃtmÃstitvavÃdasyed­Óà do«Ã bhavanti | kimÃtmeti mithyÃsaæj¤Ãvikalpena | ato bhavatà pÆrvamuktam- tÅrthikÃ÷ pa¤caskandhÃn vihÃya p­thagÃtmÃstÅti manyante | vayantu na tathà iti | tadayuktam | yadbhavÃnÃha- Ãtmà praj¤aptimÃtramitÅdaæ gìhataraæ cintanÅyam iti | tadapyayuktam | kasmÃt | jinaÓÃsane hyucyate lokasatyavastu na pragìhaæ cintanÅyam iti | yat bhavatoktaæ m­«ÃvÃdino viparyayadarÓina÷ syuriti | idamapi tathaiva | yadavÃdÅ÷ "sÆtragatÃni pÃramÃrthikÃni" [ityÃdi] vacanaæ na syÃditi | tattathà prativaktavyaæ yathà paramÃrtho j¤Ãyeta | yadavocadbhavÃn lokoktÃni sarvÃïi anusartavyÃni yadvadanti ÅÓvarÃdutpannÃni na yutÃni vastÆni ityÃdi | na tadupÃdeyam | yaddhitakaraæ paramÃrthÃvilomakaæ tadupÃdeyamityato 'navadyam | yallokasatyato guïotpÃdakaæ hitakara¤ca | Åd­Óaæ sarvamupÃdeyam iti paÓcÃdvak«yate | yadavÃdÅ÷- m­ïmayagavÃdihanane nÃsti pÃpamiti | tadidÃnÅæ prativaktavyam | savij¤ÃnÃnÃæ skandhÃnÃæ santatyà samudÃcÃre sati asti karma asti vipÃka÷ | m­ïmayagavÃdi«u tu nedamasti | tasmÃt pa¤caskandhÃnÃæ kalÃpa÷ praj¤aptyà Ãtmà ityÃkhyÃyate | na vastusattayà iti j¤Ãtavyam || ÃtmÃstitvanÃstitvavarga÷ pa¤catriæÓa÷ | satyasiddhiÓÃstre prathama÷ prasthÃnaskandha÷ samÃpta÷ | (##) atha du÷khasatyaskandha÷ | 36 du÷khasatyaskandhe rÆpÃdhikÃre rÆpalak«aïavarga÷ (p­) pÆrvamavÃdÅ÷ satyasiddhiÓÃstraæ pravak«yÃmÅti | idÃnÅæ vaktavyaæ kiæ tat satyamiti | (u) satyaæ nÃma catvÃri [Ãrya]satyÃni yaduta du÷khaæ du÷khasamudayo du÷khanirodho du÷khanirodhagÃminÅ patipat | pa¤copÃdÃnaskandhà du÷kham | karmakleÓÃÓca du÷khasamudaya÷ | du÷khak«ayo du÷khanirodha÷ | a«ÂÃÇgikamÃrgo du÷khanirodhagÃminÅ pratipat | itÅmaæ dharmaæ sÃdhayitumidaæ ÓÃstraæ nibadhyate | tathÃgata÷ svayamimaæ dharmaæ sÃdhayannapi sattvÃnÃæ tÃraïÃya tatra tatra viprakÅrïaæ deÓitavÃn | caturaÓÅtisahasrÃtmakaæ dharmapiÂakaæ sa saæk«ipyovÃca | tatra catvÃri pratiÓaraïÃni a«Âau hetava [ityÃdi] | te«Ãmarthaæ kecidupek«ya nÃvocan | kecit saæk«ipyÃvocan | athedÃnÅæ te«ÃmarthaviniÓcayÃya anusaækalayya vivak«Ãmi | (p­) yadbhavÃnÃha- pa¤copÃdÃnaskandhà du÷khasatyamiti | ke te pa¤ca | (u) rÆpaskandha÷, vij¤Ãnaskandha÷, saæj¤ÃvedanÃsaæskÃraskandhÃ÷ | rÆpaskandho yaduta catvÃri mahÃbhÆtÃni catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya dharmÃÓca | catvÃri mahÃbhÆtÃni tÃnyupÃdÃya dharmÃÓcÃbhisaæk«ipya rÆpamityucyate | catvÃri mahÃbhÆtÃni p­thivyaptejovÃyava÷ | rÆparasagandhasparÓÃnupÃdÃya sidhyanti catvÃri mahÃbhÆtÃni | tÃnyupÃdÃya sidhyanti cak«urÃdÅni pa¤cendriyÃïi | te«Ãæ mitha÷ saæsparÓÃcchabda÷ | (##) p­thivÅti | rÆpÃdisamavÃya÷ kÃÂhinyabahula÷ p­thivÅtyucyate | tathà snehabahula÷ abdhÃtu÷ | Æ«mabahulastejodhÃtu÷ | ladhvÅraïabahulo vÃyudhÃtu÷ | cak«urindriyamiti rÆpÃïi pratÅtya [utpannasya] cak«urvij¤ÃnasyÃÓraya eva | [yastu] tatsabhÃga÷ anÃÓraya÷ [tadapi] cak«urindriyaæ [tatsÃjÃtyÃt] | tathÃnyÃnÅndriyÃïyapi | rÆpamiti | cak«urvij¤ÃnasyÃlambanameva | tatsabhÃgo 'nÃlambanaæ tu [tatsÃjÃtyÃt] rÆpam | rasagandhasparÓà apyevam | e«Ãæ mitha÷ saæsparÓÃcchabdo bhavati || rÆpalak«aïavarga÷ «aÂtriæÓa÷ | (##) 37 rÆpanÃmavarga÷ (p­) uktaæ khalu sÆtre- yatki¤cana rÆpaæ sarvaæ tat catvÃri mahÃbhÆtÃni catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya [rÆpam] iti | kasmÃduktaæ yatki¤cana rÆpaæ tatsarvamiti | (u) yatki¤cit tatsarvamiti vadan rÆpalak«aïaæ nirdhÃrayati nÃnyadastÅti | tÅrthikà hi vadanti pa¤ca mahÃbhÆtÃnÅti | tatpratyÃkhyÃnÃyÃha catvÃri [eva] mahÃbhÆtÃni catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya [rÆpam] iti | catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptita÷ santi | vyÃpitvÃt mahadityucyate | arÆpadharmo 'mÆrta÷ | amÆrtatvÃt apradeÓa÷ | apradeÓatvÃt na mahÃn | audÃrikatvÃcca mahadityucyate | cittacaittÃnäcÃd­«ÂatvÃt na mahattvam | (p­) kasmÃt p­thivyÃdaya eva rÆpaæ na Óabda÷ | (u) sapratighà dharmà rÆpamityucyante | ÓabdÃdayo 'pi sapratighatvÃt rÆpam | na cittadharmÃdivat sÃkÃratvÃt rÆpam | ÓabdÃdayo 'pi sÃkÃratvÃt rÆpamityucyeran | yatki¤can pradeÓÃvaraïaæ hi ÃkÃra÷ | (p­) rÆpÃdaya aparik«ÅyamÃïÃkÃrÃ÷ | ÓabdÃdinÃntu nÃsti [tÃd­Óa] ÃkÃra÷ | (u) ÓabdÃdaya÷ sarve sÃkÃrÃ÷ | sÃkÃratvena sapratighÃ÷ sÃvaraïÃ÷ | ato bhittyÃvaraïe na ÓrÆyate | (p­) ÓabdÃdayo yadi sapratighÃ÷ | tadà nÃnyavastÆnyÃdadyu÷ | yathà bhittyÃvaraïe na kasyacidavakÃÓo labhyate | (u) ÓabdasyÃtisÆk«matvÃt upÃdeyÃstità Óakyate | yathà gandharasÃdaya÷ sauk«myÃt ekamÃkÃraæ yugapadÃÓrayante na mitha÷ pratighnanti | ata÷ ÓabdÃdaya÷ sÃvaraïÃ÷ sapratighà ityato rÆpamityucyante | rÆpyata iti rÆpalak«aïam | yat chidyate bhidyate vihiæsyata ityÃdi tat sarvaæ rÆpÃÓritam | etadviparÅtamarÆpamiti nirdhÃritam | (##) pÆrvanivÃsasthakuÓalÃkuÓalakarmÃïi nirÆpayatÅti rÆpam | cittacaittÃn nirÆpayatÅti ca rÆpam | varïÃtmaka¤ca rÆpam | rÆpanÃmavarga÷ saptatriæÓa÷ | 38 caturmahÃbhÆtapraj¤aptivarga÷ (p­) catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptisantÅtyayamartho 'siddha÷ | keciddhi vadanti tÃni dravyasantÅti | (u) catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptita÷ santi | kasmÃt | bhagavÃn tÅrthikebhyo 'vocat- catvÃri mahÃbhÆtÃni iti | tÅrthikÃ÷ kecidvadanti rÆpÃdireva mahÃbhÆtaæ bhavatÅti yathà sÃækhyÃdÅnÃm | kecidvadanti rÆpÃdi vihÃyÃsti mahÃbhÆtam iti yathà vaiÓe«ikÃdÅnÃm | ata idaæ sÆtramavadhÃrayati rÆpÃdyupÃdÃya p­thivyÃdi mahÃbhÆtaæ sidhyatÅti | ato j¤Ãyate mahÃbhÆtÃni praj¤aptisantÅti | ki¤cÃha sÆtram- khakkhaÂa÷ kharagata÷ p­thivÅdhÃtu÷ iti | ato na kharamÃtraæ p­thivÅ | laukikÃÓca sarve Óraddadhante mahÃbhÆtÃni praj¤aptisantÅti | kasmÃt | te hi vadanti p­thivÅæ paÓyÃmi p­thivÅæ jighremi (dharmi) p­thivÅæ rasayÃmi p­thivÅæ sp­ÓÃmi iti | sÆtre coktaæ yathà sparÓavatÅ p­thivÅ dra«Âavyà | p­thivyÃdisarvÃyata nagato 'yaæ puru«a÷ paÓyati rÆpaæ na kaÂhinyÃdi | ki¤ca puru«o nirÆpayati [idaæ] p­thivÅrÆpam, p­thivÅgandha÷, p­thivÅrasa÷ p­thivÅsparÓa iti | na dravyasata÷ p­thaÇ nirÆpaïamupalabhyate | vyÃpitvÃt mahadityartha÷ | idaæ (##) lak«aïaæ praj¤aptisata ucyate | na kaÂhinyamÃtralak«aïasya | ki¤cÃha- p­thivÅ abmaï¬ale prati«Âhità iti | praj¤aptisatÅ p­thivÅ pratiti«Âhati | na kÃÂhinyamÃtrama | ki¤cÃha- ahamimÃæ mahÃp­thivÅæ dagdhvà vidhÆmaæ bhasmasÃtkari«yÃmÅti | atra praj¤aptisatÅæ p­thivÅæ dahati na kÃÂhinyamÃtraæ dahati | rÆpÃdibhya÷ Óraddadhante asti p­thivÅ ityÃdi | na kÃÂhinyamÃtrÃt | kÆpopame coktam- Ãpo d­Óyante ca sp­Óyante ceti | yadi sneha evÃpa÷ | tadà na dvidhà varteran | kasmÃt | bhagavÃnÃha- pa¤cemÃnÅndriyÃïi [nÃnÃvi«ayÃïi] nÃnyonyasya vi«ayaæ pratyanubhavanti | iti | ki¤cÃha bhagavÃn- a«Âaguïà Ãpa÷susaæsthitaæ ÓÅtalaæ m­du madhuraæ Óuci adurgandhaæ pÃtu÷ prahlÃdanaæ paridÃhanivÃraïamiti | tatra yat susaæsthitaæ ÓÅtalaæ sukumÃraæ tat sarvaæ sparÓÃntargatam | madhuraæ rasÃntargatam | Óuci rÆpÃntargatam | adurgandhaæ gandhÃntargatam | prahlÃdanaæ paridÃhanivÃraïa¤ca tatprabhÃva÷ | e«Ãma«ÂÃnÃæ kalÃpa÷ sÃmÃnyamÃpa ityucyate | ato j¤Ãyate mahÃbhÆtÃni praj¤aptisantÅti | upÃdÃya dharmÃ÷ sarve praj¤aptisanta÷ na dravyasanta÷ | yathoktaæ gÃthÃyÃm- yathà hyaÇgasambhÃrÃdbhavati Óabdo ratheti ca | evaæ skandhe«u satsveva bhavati sattveti saæv­ti÷ || iti | Ãha cÃnanda÷- pratyayamayà dharmÃ÷ | Ãtmà cÃviniÓcayasthÃnaæ bhavati iti | ye vadanti karkaÓÃdÅni mahÃbhÆtÃnÅti | te karkaÓÃdÅni rÆpÃdÅnÃmÃÓrayà iti manyante | (##) tattu sÃÓrayayaæ sÃdhi«ÂhÃnakamiti na tathÃgataÓÃsanaæ bhavet | ato j¤Ãyate catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptisantÅti | dharmÃïÃæ sauk«myasokumÃryaÓlak«ïatvÃdÅni sarvÃïi sparÓÃyatanasaæg­hÅtÃni | khakkhaÂÃdayaÓcatvÃro dharmÃ÷ kimarthà bhavantiiti kevalaæ mahÃbhÆtÃrthà bhavati iti prÃpyate | ekÃdicaturgrahÃ÷ sÃvadyÃ÷ | ato j¤Ãyate catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptimÃtrÃïi iti | vastudharma÷ salak«aïa÷ praj¤aptidharmaÓca salak«aïa÷ | praj¤apteÓca ko 'tiÓaya iti paÓcÃdvak«yate | ataÓcatvÃri mahÃbhÆtÃni na dravyasanti || caturmahÃbhÆtapraj¤aptivargo '«ÂatriæÓa÷ 39 caturmahÃbhÆtadravyasattÃvarga÷ (p­) catvÃri mahÃbhÆtÃni dravyasanti | kasmÃt | abhidharma uktam | khakkhaÂalak«aïa÷ p­thivÅdhÃtu÷ snehalak«aïo 'bdhÃtu÷ Æ«malak«aïastejodhÃtu÷ Åraïalak«aïo vÃyudhÃturiti | ataÓcatvÃri mahÃbhÆtÃni dravyasanti | rÆpÃdi bhautikaæ rÆpaæ caturbhyo mahÃbhÆtebhya÷ samutpadyate | na praj¤aptisan dharmaæ janayati | khakkhaÂÃdinà ca catvÃri mahÃbhÆtÃni nirucyante yat khakkhaÂaæ kharagataæ sà p­thivÅti | tasmÃt khakkhaÂÃdÅni dravyamahÃbhÆtÃni | ki¤ca sÆtre dvÃbhyÃmÃkÃrÃbhyÃmucyate khakkhaÂaæ kharagataæ, sneha÷ snehagatam ityÃdi | ato j¤Ãyate khakkhaÂaæ vastudharma÷ kharagataæ praj¤aptidharma iti | evamanyÃnyapi mahÃbhÆtÃni | tasmÃt khakkhaÂÃdÅni dravyamahÃbhÆtÃni | kharagatadharmastu vyavahÃrato mahÃbhÆtam | ato 'sti dvidhà (##) mahÃbhÆtaæ dravyarÆpaæ praj¤aptirÆpamiti | ki¤coktamabhidharme- saæsthÃnÃyatanaæ p­thivÅ, khakkhaÂalak«aïa÷ p­thivÅdhÃturiti | tathÃnyÃnyapi mahÃbhÆtÃni | sÆtre cÃha bhagavÃn- yaccak«u«i [mÃæsa]piï¬e khakkhaÂaæ kharagataæ iyaæ p­thivÅ | yat sneha÷ snehagataæ imà Ãpa÷ | yat Æ«ma Æ«magataæ idaæ teja÷ | mÃæsapiï¬aæ p­thivÅ iti | asmin mÃæsapiï¬e bhagavÃnÃha santi catvÃri mahÃbhÆtÃni iti | khakkhaÂÃdÅni dravyamahÃbhÆtÃni | tatsaæsthÃnÃni praj¤aptimahÃbhÆtÃnÅti j¤Ãtavyam | ki¤ca bhagavÃnnÃvocat vÃyorÃÓrayo 'stÅti | ato j¤Ãyate vÃyurdravyamahÃbhÆtamiti | yadi kaÓcit brÆyÃt catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptisantÅti | tadà mahÃbhÆtalak«aïÃni vinirbhaktÃni syu÷ | yadi kharagataæ p­thivÅti Ãpa÷ kharagatà iti tà api p­thivÅ syu÷ | m­tpiï¬a÷ snehagata iti so 'pi Ãpa÷ syÃt | yathà jvarapŬitasya kÃya utkampyate | tapta÷ kÃya eva teja÷ syÃt | tanna yujyate | ato na vaktuæ Óakyate kharagataæ p­thivÅ, khakkhaÂamÃtraæ p­thivÅdhÃturiti | tathÃnyÃni mahÃbhÆtÃnyapi | sahajÃtatvÃt catvÃri mahÃbhÆtÃni avinirbhaktÃni | yathoktaæ sÆtre yatki¤cidrÆpaæ sarvaæ tat caturmahÃbhÆtak­tamiti | catvÃri mahÃbhÆtÃni dravyasantÅti vaktustÃnyavinirbhaktÃni bhavanti | catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptisantÅti vaktustÃni vinirbhaktÃni syu÷ | kasmÃt | khararÆpÃdyÃÓrayÃ÷ snehÃdyÃÓrayebhyo vinirbhaktÃ÷ | tathà ca sati cak«urmÃsapiï¬e catvÃri mahÃbhÆtÃni na syu÷ | tathà ca sÆtravirodha÷ | sÆtrasyÃvirodhaæ kÃmayÃnasya bhavata÷ catvÃri mahÃbhÆtÃni dravyÃïi bhavanti | yadbhavatà pÆrvamuktam- tÅrthikebhyaÓcatvÃri mahÃbhÆtÃnyavocaditi | tadayuktam | kasmÃt | sarve hi tÅrthikà vadanti catvÃri mahÃbhÆtÃni rÆpÃdibhirekÃni yadi vÃnakÃnÅti | (##) vayantu vadÃma÷ spra«ÂavyÃyatanaikadeÓa ÓcatvÃri mahÃbhÆtÃnÅti | ato 'navadyam | ki¤ca vayaæ vadÃma÷ pratyak«ad­«ÂÃni khakkhaÂÃdÅni caturmahÃbhÆtÃni na tu vaiÓe«ikÃïÃmiva tÃnyapratyak«ad­«ÂÃnyapi | yaduktaæ bhavatà khakkhaÂaæ kharagatamiti | tatra asti dvidhÃÓrayÃrtha÷ | yathoktaæ sÆtre- rÆpaæ rÆpÃdhikaraïam iti | Ãha ca cittaæ mahatÃæ dharmÃïÃmÃÓraya iti | asminnartha uktam khakkhaÂameva svaragataæ na punardhamÃntaramiti | tathà ca ko do«a÷ | laukikÃ÷ sarve Óraddadhante yÃvada«Âaguïà Ãpa iti yadbhavato vacanaæ tat vyavahÃrÃnuvartanamÃtrato vadanti na dravyamahÃbhÆtà [nuvartana]ta÷ | ki¤coktaæ bhavatÃ- upÃdÃyadharmÃ÷ sarve praj¤aptyÃtmakà iti | nedaæ yujyate | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- yadi và «a sparÓÃyatanÃni yadi và «a sparÓÃyatanÃnyupÃdÃya dharmà iti | kaÓcidbhik«urbhagavantaæ p­cchati- ka tat cak«uriti | bhagavÃn pratyÃha- cak«u[rbhik«o] catvÃri mahÃmÆtÃnyupÃdÃya rÆpaprasÃda iti | evaæ daÓÃyatanÃnyapi | yattu sÃÓrayaæ sÃdhi«ÂhÃnakaæ iti | na tathà vadÃma÷ | dharme dharmo vartata iti mÃtraæ vadÃma÷ | yadbhavÃnÃha- khakkhaÂÃdaya÷ kimarthà bhavantÅti kevalaæ mahÃbhÆtÃrthà iti bhavanti iti prÃpyate iti | khakkhaÂÃdaya÷ sÃrthakà yaduta khakkhaÂa lak«aïaæ sandhatta iti | ablak«aïaæ snehayatÅti | tejolak«aïaæ paripÃcayatÅti | vÃyulak«aïam abhinirvartayatÅti | ataÓcatvÃri mahÃbhÆtÃni dravyÃïi santi || caturmahÃbhÆtadravyasattÃvarga ekonacatvÃriæÓa÷ 40 tadaprÃmÃïavarga÷ atra pratibrÆma÷ | tadayuktam | catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptimÃtrÃïi | yadyapyuktaæ bhavatà abhidharma uktaæ- khakkhaÂalak«aïa÷ p­thivÅdhÃtu÷ | ityÃdi | na tadyujyate | kasmÃt | (##) bhagavÃn hi svayamÃha- khakkhaÂa÷ kharagataÓca p­thivÅ iti | na khakkhaÂamÃtra[mÃha] | ato nÃyaæ samyag hetu÷ | rÆpÃdikaæ caturbhyo mahÃbhÆtebhya÷ samutpadyata iti bhavaduktaæ na yujyate | kasmÃt | rÆpÃdi÷ karmakleÓÃnnapÃnamaithunarÃgÃdibhya÷ samutpadyate | yathoktaæ sÆtre- cak«u÷ kimupÃdÃya bhavati | karmopÃdÃya bhavati | iti | ki¤cÃha- sukhÃsaÇgasamudayÃdrÆpasamudaya iti | yathà cÃnando bhik«uïÅÓik«aïÃya bhaginÅmÃha- ayaæ kÃya÷ ÃhÃrasambhÆta÷ t­«ïÃsambhÆto mÃnasambhÆto maithunasambhÆta iti | ato j¤Ãyate rÆpÃdi rna caturmahÃbhÆtasambhÆt iti | (p­) yadyapi rÆpÃdi karmasambhÆtam | tathÃpi catvÃri mahÃbhÆtÃni ca aæÓena hetava÷ syu÷ | yathà karmavaÓÃt vrÅhirbhavati | sa brÅhirbÅjÃdyapek«ya ca prÃdurbhavati | tathà cak«urÃdÅnÃæ karmasambhÆtatve 'pi catvÃri mahÃbhÆtÃni aæÓato hetavo bhavanti | (u) kadÃcit ki¤cidvastu vinÃpi hetupratyayÃn utpadyate | yathà kalpÃvasÃne kalpÃdau ca mahatÅ v­«Âi÷ | tà Ãpa÷ kasmÃtsambhavanti | devÃnÃmabhÅpsitamanusmaraïamÃtrÃllabhyeta | yathà dhyÃnani«aïïasya bhadantasya cÃbhÅpsitaæ chandamanuvartate | asya ke pratyayÃ÷ | na[nu] karmamÃtram | yathà ca rÆpasantÃna÷ vyucchidya puna÷ pratisandhÅyate | yo 'rÆpadhÃtÃvupapadya punà rÆpadhÃtÃvupapadyate | rÆpasyÃsya kiæ mÆlam | (p­) kasmÃt ki¤cit karmamÃtrÃdutpadyate ki¤cittu bÃhyapratyayamapek«yotpadyate | (u) ya÷ sattvo 'varakarmabalo bhavati | sa bÅjasÃmagrÅsÃhÃyyata÷ sÃdhayati | utkaÂakarmabalastu na bÃhyapratyayamapek«ate tathà dharmà api syu÷ | kecit sakarmakÃ÷ | kecit sadharmakÃ÷ | ke«Ã¤cidupapattyÃyatanaæ karmabalamÃtrÃllabhyate | na bÃhyapratyayamapek«ya | hetupratyayÃpek«Å vadet bÅjamaÇkurÃdÅnÃæ heturiti | kasmÃducyate khakkhaÂÃdimupÃdÃya [rÆpÃdi]rutpadyate | kenÃrthena khakkhaÂÃdito rÆpÃdirutpadyate na rÆpÃdita÷ khakkhaÂÃdi÷ | tayoÓca sahajÃtatvÃt kathamucyate khakkhaÂÃdimupÃdÃya (##) rÆpÃdirbhavati | na rÆpÃdimupÃdÃya khakkhaÂÃdiriti | nahyekakÃlÅnaryordharmayoranyonyahetutvaæ bhavati | yathà ӭÇgadvayaæ yugapajjÃyamÃnam | na vaktuæ Óakyaæ vÃmadak«iïe hetÆ iti | (p­) yathà pradÅpaprakÃÓayorekakÃlikayorapi pradÅpamupÃdÃya prakÃÓa ityucyate | na prakÃÓamupÃdÃya pradÅpa iti | tathedamapi | (u) pradÅpo na prakÃÓÃdanya÷ | pradÅpo hi rÆpaæ prakÃÓa iti dharmadvayasamavÃyÃtmaka÷ | rÆpameva prakÃÓa iti na pradÅpa÷ p­thagbhavati | evamasya d­«ÂÃntasya tathyaæ na cintitavÃnasi | (p­) prakÃÓa÷ pradipÃdanyatra gacchatÅti anya÷ syÃt | (u) nÃnyatra gacchati | idaæ prakÃÓarÆpaæ pradÅpa eva pratyak«amupalabhyate | yadyanyatra gacchati | pradÅpaæ vihÃyÃpyupalabhyeta | na tÆpalabhyate vastuta÷ | tadrÆpaæ na pradÅpÃdanyaditi j¤Ãtavyam | (p­) yugapajjÃyamÃnayorapi dharmayorhetuphalabhÃvo 'sti | yathà sapratidhe vij¤Ãnasya cak«ÆrÆpaæ hetupratyayo bhavati | na tu cak«ÆrÆpasya vij¤Ãnam | (u) na yujyate | cak«urvij¤Ãnasya pÆrvacittaæ hetu÷ cak«ÆrÆpaæ pratyaya÷ | pÆrvaniruddhaæ cittaæ hetu÷ iti kathaæ yugapajjÃyamÃnaæ bhavati | yo dharmo yaæ hetumanuvartyotpadyate sa tasya hetu÷ | yaccittaæ yadindriyÃïyupÃdÃya bhavati sa tadupÃdÃya dharma÷ | atha catvÃri mahÃbhÆtÃnyeva [na] rÆpakarÃïi | [sarÆpa]hetusambhÆtatvÃt | pratyak«amupalabhÃma÷ khalu loke vastÆni sarÆpahetorjÃyamÃnÃni | yathà sÃleÓÓÃlirbhavati, yavÃdyava÷ | evaæ p­thivÅta÷ p­thivÅ bhavati nÃbÃdaya÷ | evaæ rÆpÃdrÆpaæ bhavati ityevamÃdi | (p­) d­Óyate sa ki¤cidvastu asarÆpahetorjÃyata iti | yathà vyÃkÅrïagopurÅ«akÆÂe k­mirjÃyate | Ó­ÇgakÆÂe t­ïaæ prarohati | (u) na vayaæ vadÃma÷ asarÆpahetorna jÃyata iti | kintu sarÆpahetau ca sati jÃyata iti vadÃma÷ | tasmÃducyate rÆpÃdibhyo (##) rÆpÃdayo jÃyante na caturmahÃbhÆtebhya eva jÃyanta iti | ato nÃbadhÃraïaæ bhavati rÆpÃdayaÓcaturmahÃbhÆtebhya eva jÃyanta iti | khakkhaÂÃdinà catvÃri mahÃbhÆtÃni nirÆpyanta iti yadavocadbhavÃn | tadayuktam | kasmÃt | niyatai÷ khakkhÃÂÃdilak«aïai÷ catvÃra÷ saÇghÃtà vibhaktavyÃ÷ | saukumÃryÃdestu aniyata÷ kadÃcit khakkhaÂabahule saÇghÃte vartate | kadÃcitsnehabahule saÇghÃte vartate | ato nÃnena [saukumÃryÃdinÃ] saÇghÃtà vibhaktavyÃ÷ | tathÃnyairapi | khakkhaÂÃdÅnÃæ sparÓaviÓe«Ã÷ saukumÃryÃdaya ucyante | kimiti | yadi snehena utpattisvabhÃvenÃpi sukumÃrasÆk«maÓlak«ïÃni bhavanti | khakkhaÂalak«aïabahulatvÃt khakkhaÂaæ kharamaudÃrikaæ karkaÓamityevamÃdi bhavati | ata÷ khakkhaÂÃdimÃtreïa catvÃra÷ saÇghÃtà vibhajyante | yathoktaæ sÆtre- khakkhaÂÃ[di]gatÃnÅti caturïÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ vibhÃgà nirdiÓyanta iti | ato j¤Ãyate khakkhaÂagatadharma÷ p­thivÅdhÃtu÷ na tu khakkhaÂamÃtralak«aïa iti | tasmÃt khakkhaÂalak«aïaæ p­thivÅprasÃdhanaheturityucyate | p­thivÅprasÃdhane ca khakkhaÂatvaæ pradhÃnahetu÷ | ata÷ p­thakk­tyocyate | tathÃnyÃni lak«aïÃnyapi [vaktavyÃni] | saæj¤ÃkriyÃyai yat ki¤can khakkhaÂaæ kharagataæ sarvaæ tat p­thividhÃtu÷ | kecidvadanti kevalaæ khakkhaÂalak«aïaæ p­thivÅdhÃturiti | tatpratyÃkhyÃnÃya bhagavÃnÃha- khakkhaÂaæ kharagataæ p­thivÅdhÃturiti | anyadapyevam | khakkhaÂalak«aïasaÇghÃte khakkhaÂasya bÃhulyÃt dvidhÃsti vyavahÃra÷ | sarve«u saÇghÃte«u khakkhaÂÃdisparÓÃ÷ santi | yat khakkhaÂaæ kharagataæ sa p­thivÅdhÃtu÷ | yat snigdhaæ snigdhagataæ sa ÃpodhÃtu÷ | yat u«ïaæ u«ïagataæ sa tejodhÃtu÷ | (##) khakkhaÂaæ p­thivÅprasÃdhanasya pradhÃnaheturityatastatra p­thivÅti nÃma | praj¤aptita÷ prasiddhe hetau praj¤aptita÷ saæj¤Ã bhavati yathà vadanti- paÓyÃmyahaæ v­k«asya chettÃraæ puru«amiti | dvÃbhyÃmÃkÃrÃbhyÃmiti yadavoca÷ | tadayuktam | yadi vyavahÃrabhaÇgÅmanus­tya tattvaæ bhavati | tadà dvÃdaÓÃyatanÃdÅni tattvÃni na syu÷ | ataÓcak«u÷ pratÅtya rÆpa¤cotpadyate cak«urvij¤ÃnamitÅdamatattvaæ syÃt | vyavahÃrabhaÇgayà abhÃvÃt | ida¤ca mithyÃÓÃstraæ syÃt | ki¤ca tathÃgate tejovatÅ samÃdhimupasampanne tatkÃyà dvividhÃni jvÃlÃrÆpÃïi niÓcaranti | tatra kimitti tejo dhÃturna bhavati | rÆpÃdÅnà teja÷ sidhyati natÆ«mamÃtralak«aïata÷ | ki¤cÃha bhagavÃn- kÃyo 'yaæ karaï¬aka iti | tatra nakhalomakeÓÃdaya÷ sam­ddhÃ÷ santi | yathoktaæ sÆtre- santi kÃye 'smin nakhalomakeÓÃdaya iti | ato nakhalomakeÓÃdaya÷ p­thivÅdhÃtu÷ | na hi dhatuvÃdo 'stÅti dravyadharmo bhavati | ukta¤cabÅja sÆtre yata÷ p­thivÅdhÃtu÷ syÃt nÃbdhÃtu÷ na bÅjÃni v­ddhiæ [virƬhiæ vipulatÃ] mÃpadyanta iti | tatra kiæ p­thivÅdhÃtu÷ yaduta praj¤aptita÷ k«etram, na tu khakkhaÂamÃtralak«aïam | Ãpo 'pi praj¤aptita÷ na snehamÃtralak«aïam | ekasya dharmasya dravyatvaæ praj¤aptitvamiti dviprakÃro 'pi nopalabhyate | kasmÃt, rÆpÃdÅni dravyÃïi | cak«urÃdÅni praj¤aptita÷ santi | mahÃbhÆtÃni tu dravyataÓca praj¤aptitaÓca santÅdaæ mithyÃÓÃstram | «a¬dhÃtu sÆtre ca bhagavÃnÃha- keÓalomanakhÃdÅni p­thivÅdhÃturiti | hastipadopamasÆtre coktam- keÓà lomà nakhà ityÃdÅni ayamucyate p­thivÅdhÃturiti | kenÃrthena dhÃturdravyaæ na praj¤aptirityucyate | na ca so 'rtha÷ sÆtrÃrƬha÷ | (##) yadavÃdÅ÷ bhagavÃnÃha- yaccak«urmÃsapiï¬e khakkhaÂaæ kharagataæ iyaæ p­thivÅ ityÃdi | vacanenÃnena bhagavÃn pradarÓayati pa¤cendriyÃïi catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya bhavanti iti | kecidvadanti ahaÇkÃrasambhÆtamindriyamiti | kecidvadanti mahÃbhÆtavyatiriktamindriyamastÅti | kecidvadanti indriyÃïi nÃnÃsvabhÃvajÃni yaduta p­thivÅmahÃbhÆtÃt sambhÆtaæ ghrÃïamityÃdi | tatpratyÃkhyÃnÃya bhagavÃnÃha- cak«urÃdÅndriyÃïi caturmahÃbhÆtasamavÃyÃtmakÃni ÓÆnyÃnyavastÆni iti | vikalpa÷ praj¤apterhetuæ pratyayaæ sÃdhayati | [sÃ] praj¤aptirapi nÃsti | asmin mÃæsapiï¬e santi catvÃro bhÃgÃ÷ khakkhaÂaæ kharagatamityÃdi vacanena bhagavÃn pradarÓayati sarvapadÃrthÃ÷ caturmahÃbhÆtasambhÆtà iti | bhagavÃnnÃvocat- dvayorÃÓrayo 'stÅtyato dravyamahÃbhÆtaæ [vÃyu]riti yadavoca÷ | tadayuktam | kasmÃt | vÃyorlaghutvaæ viÓi«Âaæ lak«aïaæ na laghugatadharma÷ | p­thivyÃdÅnÃæ khakkhaÂagatadharmÃdayo viÓi«ÂÃ÷ vÃyostu na tathà | laghugatadharmaÓcÃlpa iti nÃvocat | yadavÃdÅ÷ catvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptisantÅti vaktu÷ tanmahÃbhÆtalak«aïÃni vinirbhaktÃni syuriti | tadayuktam | yat khakkhaÂaæ kharagataæ caturmahÃbhÆtasambhÆtaæ [sa]p­thivÅdhÃtu÷ | na tÆcyate 'nyadvastu lak«aïasyÃÓraya iti | yo dharmo lak«aïÃdanya na sa ÃÓraya÷ | ayameva lak«aïasya [a]vinirbhÃga÷ | (p­) yadutpadyamÃnaæ na sa ÃÓrayo bhavati | ÃÓrayo hi [yat]anyadvastu [tat] ÃÓrayatÃmupayÃti | (u) ÃÓraya iti saæj¤Ãyate nÃnyadvastu lak«aïasyÃÓraya iti | utpadyamÃnasya pravibhÃgÃt | yathà vadanti ÃkÃÓaæ sarvagÃmÅti | vastutastu nÃsti tat yadgacchati | yaduktaæ bhavatà catvÃri mahÃbhÆtÃni sahajÃtÃnÅti | tadayuktam | yathà Ãtape kevalaæ rÆpayukta÷ sparÓa upalabhyate nÃnye dharma÷ | candrikÃyÃæ kevalaæ rÆpayukta÷ ÓÅtasparÓa upalabhyate nÃnye dharmÃ÷ | tasmÃnna sarve«u padÃrthe«u caturmahÃbhÆtÃni santi | tadyathà ki¤cidvastu nÅrasaæ yathà suvarïavajrÃdi | ki¤cidvastu nirgandhaæ yathà suvarïarajatÃdi | ki¤cidvastu nÅrÆpaæ yathà g­ha[prÃsÃda]dharma | ki¤cidvastu (##) nirÆ«ma yathà candra[kÃnta]Ãdi | ki¤cidvastu niÓÓÅtam yathà teja Ãdi | ki¤cidvastu Åraïalak«aïaæ yathà vÃyvÃdi | ki¤cidvastu nirÅraïaæ yathà pëÃïaghaï¬a÷ | evaæ ki¤cidvastu ni«karkaÓam | ki¤cinnisneham | ki¤cinnirÆ«ma | ki¤cinnirÅraïam | ataÓcatvÃri mahÃbhÆtÃni nÃvinirbhÃgavartÅni | (p­) bÃhyai÷ kÃraïairmahÃbhÆtÃnÃæ svabhÃva Ãvirbhavati | yathà suvarïapëÃïÃdau dravalak«aïaæ teja apek«yÃvirbhavati | apsu kÃÂhinyalak«aïa atiÓaityamupÃdÃyodbhavati | vÃyau ÓÅto«malak«aïa aptejasÅ upÃdÃyodbhavati | t­ïav­k«e«u Åraïalak«aïaæ vÃyuæ prÃpyodbhavati | tasmÃt pÆrvavartina÷ svabhÃvÃ÷ pratyayamapek«odbhavanti | ataÓcatvÃri mahÃbhÆtÃni na vinirbhÃgalÃbhina iti j¤Ãyate | yadi purvamasan [sa]svabhÃva÷ | kathamudbhavet | (u) tathà cet vÃyau kadÃcidgandho 'stÅti gandho vÃyugata÷ syÃt | yathà vÃsitatailagandhastailagata÷ | natvidaæ yujyate | na hi mahÃbhÆtebhyo bhautikaæ rÆpamutpadyate | yathà snehÃt sneho bhavati | tathà rÆpÃdrÆpaæ bhavati | yadi [tÃni] avinirbhÃgavartÅni | tadà satkÃryaæ syÃt | yathà kanyÃyÃæ putra÷ anne 'medhyÃdi÷ | na vayaæ brÆma÷ satkÃryam | yadyapi nÃsti payasi dadhi | tathÃpi dadhi payasa utpadyate | evaæ kiæ saæj¤Ãnusmaraïavikalpena yaduta catvÃri mahÃbhÆtÃni sahajÃtÃni ap­thagbhÃgavartÅnÅti || tadapramÃïavargaÓcatvÃriæÓa÷ (##) 41 pÆrvatanasiddhÃntaprakÃÓanavarga÷ pÆrvaæ yadavÃdÅ÷- na vayaæ brÆma÷ catvÃri mahÃbhÆtÃni rÆpÃdibhirekÃni yadi vÃnekÃni ityato 'navadyam iti | tadayuktam | kasmÃt | tÅrthikÃ÷ sarve si«Ãdhayi«antÅtyata ÓcaturïÃæ mahÃbhÆtÃnÃmekatvanÃnÃtve udÃharanti | ato bhagavÃn praj¤aptau catarïÃæ mahÃbhÆtÃnÃmudÃh­tatvÃt te«ÃmarthamupadiÓati | tathà no cet na brÆyÃt | laukikÃ÷ svabhÃvata÷ p­thivyÃdimahÃbhÆtÃni jÃnanto 'pi na vidanti [te«Ãæ] vastubhÃvam | ata upadeÓaæ karoti | nopadiÓati hastÃdi | yadi khakkhaÂÃdibhiÓcatvÃri mahÃbhÆtÃni bhavanti iti | ka upakÃro bhavet | asti dvidhà ÃÓrayÃrtha ityuktvà mahÃbhÆtÃni dravyÃïÅti yadavoca÷ | tatra na pratÅmo- ayamÃÓrayÃrtha÷, [ta]danyo ya÷ sa praj¤aptisan iti | [a«Âaguïà Ãpa iti] vyavahÃrÃnuvartanato vadanti na tu dravyamahÃbhÆtÃ[nuvartana]ta iti yadvacanaæ tadayuktam | kasmÃt | yadi và pravacane yadi và loke na hetupratyayairvinà rÆpÃdi«u caturmahÃbhÆta saæj¤Ãæ kurvanti | yathà loke vadanti paÓyÃmyahaæ puru«amiti | rÆpÃdi«u hi puru«a iti saæj¤Ã na hetupratyayairvinà bhavati | yo vinÃpi sud­¬hahetupratyayai÷ saæj¤Ãæ karoti so 'Óvaæ d­«Âvà puru«a ityÃhvayet | vastutastu na tathà | kasmÃcchabde p­thivÅti na vadanti | laukikÃ÷ sadà [p­thag] vadanti p­thivÅti Óabda iti | na kadÃcidapi vadanti Óabda÷ p­thivÅti | yo vinà sud­¬hahetupratyayai÷ saæj¤Ãæ karoti | sa Óabdaæ p­thivÅti Ãhvayet | vastutastu na tathà | tasmÃdrÆpÃdayaÓcatvÃro dharmà [eva] p­thivÅ | p­thivÅbhÃge ['pi] p­thivÅti saæj¤Ã bhavati | yathÃrÆpamidaæ praj¤apterhetuæ sÃdhayati tatra puru«a iti saæj¤Ã | v­k«e«u vanamiti saæj¤Ã | bhik«u«u saÇgha iti saæj¤Ã | evaæ rÆpÃdi«u dharme«u catvÃri mahÃbhÆtÃnÅti saæj¤Ãæ vadanti | (##) yadavoca÷- yadi và «a sparÓÃyatanÃni yadi và «a sparÓÃyatanÃnyupÃdÃya siddhà [dharmÃ] iti | nedaæ sÆtraæ yuktam | yathà bhavatÃæ ÓÃsane bhautikaæ rÆpaæ na kasyacijjanakam | tathà mama ÓÃsane 'pi praj¤aptau na [tat]kasyacit janyam | ata idaæ sÆtraæ na bhavet | asti cettasyÃrtho 'nyathayitavya÷ | yadavÃdÅ÷- catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya bhautiko rÆpaprasÃda÷ cak«uriti | tadayuktam | caturïÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ samavÃya÷ praj¤aptau cak«urityucyate | praj¤aptisanti catvÃri mahÃbhÆtÃni rÆpam | tadrÆpaprasÃdaÓcak«u÷ | yadyupyuktaæ bhavatà dharme dharmo vartate nirÃÓrayo niradhi«ÂhÃtà ceti | [tatra yo dharma÷] sa evÃÓraya÷ adhi«ÂhÃtà ca | yena vartate sa ÃÓraya÷ | yasmin dharme ti«Âhati so 'dhi«ÂhÃtà | yadavoca÷- khakkhaÂalak«aïaæ "saæghatta" ityÃdi | nedaæ yujyate | na khakkhaÂalak«aïaæ kevalaæ dhatte | api tu hetupratyayasÃmagrŤcÃpek«ate | tathÃnyÃnyapi | tasmÃccatvÃri mahÃbhÆtÃni praj¤aptisanti || pÆrvatanasiddhÃntaprakÃÓanavargaæ ekacatvÃriæÓa÷ | 42 khakkhaÂalak«aïÃsattÃvarga÷ (p­) yadÃha bhavÃn- khakkhaÂabahulo rÆpÃdi [samavÃya÷] p­thivÅmahÃbhÆtamityata÷ p­thivyÃdaya÷ praj¤aptisanta iti | nedaæ yujyate | kasmÃt | khakkhaÂadharma eva nÃsti | kiæ puna÷ praj¤aptisatÅ p­thivÅ | (1) yo m­tpiï¬a÷ khakkhaÂa÷ sa eva [kadÃcit] m­du÷ | ato j¤Ãyate khakkhaÂalak«aïamaniyatamiti | (2) alpatarakÃraïena ca khakkhaÂabuddhirbhavati | aïÆnÃæ viÓli«ÂasamavÃye m­duriti buddhirbhavati | saæÓli«ÂasamavÃye khakkhaÂamiti | ato 'niyatam | (3) nahyekasmin dharme sparÓadvayaæ bhavati | yena khakkhaÂa÷ kÃya÷ m­du÷ kÃya iti buddhirbhavet | ato 'niyataæ khakkhaÂalak«aïam | (4) aniyatà khakkhaÂatà m­dutà cÃnyonyamapek«yÃsti | yathà kambalamapek«ya paÂaæ m­du bhavati | paÂamapek«ya kambalaæ karkaÓaæ bhavati | na hi [tÃttvika÷] sparÓadharma÷ anyonyamapek«yÃsti | (5) suvarïapëÃïe cak«u«Ã dra«Âurj¤Ãyate (##) idaæ khakkhaÂamiti | na hi sparÓaÓcak«u«opalabhyate | ato nÃsti khakkhaÂatà | anenaiva kÃraïena m­dvÃdaya÷ sparÓà api na santi || khakkhaÂalak«aïÃsattÃvargo dvipaæ¤cÃÓa÷ | 43 khakkhaÂalak«aïasattÃvarga÷ atrocyate | dravyasat khakkhaÂalak«aïam | yadyapyÃha bhavÃn- yo m­tpiï¬a÷ khakkhaÂa÷ sa eva [kadÃcit] m­duriti (1) | tadayuktam | kasmÃt | nahyastyasmÃkaæ dravyato m­tpiï¬a÷ | bahÆnÃæ dharmÃïÃæ kalÃpa÷ praj¤aptyà m­tpiï¬a ityucyate | alpatarakÃraïena ca khakkhaÂabuddhirbhavatÅti yadavoca÷ (2) | na tadyujyate | mama saæÓli«ÂasaæÇghÃtÃïu«u idaæ khakkhaÂalak«aïaæ labhyata iti asti khakkhaÂatà | asaæÓli«Âe«u tanm­dulak«aïaæ labhyate, ityato nÃsti do«a÷ | yo dharma upalabhyate | sa evÃstÅtyucyate | yadapyuktaæ- nahyekasmin dharme sparÓadvayamastÅti (3) | tadayuktam | upalabhyante kilÃsmÃbhi÷ ekasminneva dharme bahava÷ sparÓÃ÷ khakkhaÂo 'pi m­durapÅti | yadapyuktam- khakkhaÂatà m­dutà cÃnyonyamapek«ata iti nÃsti niyateti (4) tannayujyate | yathà hrasvadÅrghatvÃdi anyonyamapek«yÃpyasti | yathà sitopalÃrasamÃsvÃdayiturasitopalÃrasa÷ kaÂurbhavati | harÅtakÅrasamÃsvÃdayiturasitopalÃraso madhuro bhavati | yadyanyonyÃpek«aïÃnnÃsti | tadà rasa eva na syÃt | (p­) asitopalÃyÃæ dvividho 'sti rasa÷ madhura÷ kaÂuriti | (u) [tarhi]paÂe 'pi dvau sparÓau sta÷ khakkhaÂo m­duÓceti | pëÃïadarÓane khakkhaÂatà j¤Ãyata iti yaduktam | tadayuktam | na hi cak«u«Ã j¤eyà khakkhaÂatà | sparÓapÆrvakamanumÅyate | yathÃgniæ d­«Âvà ƫma j¤Ãyate iti no«ma d­Óyaæ bhavati | yathà puru«a÷ kambalaæ d­«Âvà saæÓete kimidaæ kaÂhinaæ kiæ và m­du iti | ata÷ sparÓo na cak«u«Ã d­Óya÷ | ata÷ santi khakkhaÂÃdaya÷ sparÓÃ÷ | (##) atha khakkhaÂÃdayo dravyasanta÷ | kasmÃt | vikalpacittasyotpÃdakatvÃt | yadi nÃsti khakkhaÂatà | tadà kiæ vikalpyeta | khakkhaÂa÷ [sva]cittasya pratyayaæ karoti | yatra tak«ïÃdi karmÃntaraæ kriyate | m­dusnidghalak«aïaviruddhaæ yat tat khakkhaÂamityucyate | sandhÃraïasya pratyayatvÃt khakkhaÂam | karÃdÅn pratihantÅti khakkhaÂam | pratyak«ata÷ khalu jÃnÅma idaæ khakkhaÂamiti | pratyak«aparij¤Ãte ca vastuni na hetupratyayÃpek«Ãsti | loke tadvastu khakkhaÂamityÃkhyÃyate | tathÃnyÃnyapi | ato j¤Ãyate 'sti khakkhaÂamiti || khakkhaÂalak«aïasattÃvargastricatvÃriæÓa÷ | 44 caturmahÃbhÆtalak«aïavarga÷ (p­) asti khakkhaÂadharma iti j¤ÃtamevÃsmÃbhi÷ | parantu paÓyÃmastapte suvarïe dravatvam | Ãpo ghanÅbhÆtÃ÷ karakÃ÷ | kimidaæ suvarïaæ khakkhaÂatvÃt pÃrthivam | kiæ và dravatvÃdÃpyam | (u) asti pratyekaæ svalak«aïam | yo dharma÷ khakkhaÂa÷ kharagata÷ sa p­thivÅdhÃtu÷ | ya÷ snigdha÷ snigdhagata÷ so 'bdhÃtu÷ | (p­) suvarïaæ khakkhaÂaæ sat [tejaso yogÃt] dravÅbhavati | Ãpa÷ snigdhà atiÓaityÃt karakà bhÃvanti iti kathaæ mahÃbhÆtÃni na svalak«aïaæ jahati | yathÃha sÆtram- caturïÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ lak«aïaæ kadÃcit vikÃryaæ catvÃra÷ ÓrÃddhà nÃnyathopalabhyante | iti | (u) nÃsmÃkaæ khakkhaÂato dravo bhavati | snigdhaæ và khakkhaÂaæ bhavati | kintu khakkhaÂo dravasya hetuæ karoti | snigdha¤ca khakkhaÂasya hetuæ karoti | ato na jahÃti svalak«aïam | (p­) abhidharma uktam- apÃæ lak«aïaæ sneha iti | kecidvadanti drava apÃæ lak«aïamiti | uktaæ sÆtre- syandanamapÃæ lak«aïamiti | kiæ pÃramÃrthikaæ tattvam | (u) dravasnehasyandanÃni (##) apÃæ nÃmÃntarÃïi | (p­) apÃæ karma dravaÓcak«u«Ã d­ÓyamÃno dharma÷ | ato drava eva [lak«aïam] na tu sneha÷ syandanaæ và | (u) snehasyandanÃbhyÃæ dravo bhavati | snigdhaæ hi adhomukhaæ yÃti | ato drava÷ syanda÷ | snehasyandau cÃpÃæ lak«aïam | dravastu apÃæ karma | (p­) laghusamudÅraïatvaæ vÃyorlak«aïamuktam | [tatra] laghutvamanyat samudÅraïatvamanyat | laghutvaæ sparÓÃyatanasaÇg­hÅtam | samudÅraïatvaæ rÆpÃyatanasaÇg­hÅtam | kimidÃnÅæ vÃyurdharmadvayÃtmaka÷ sambhavati | (u) laghutvaæ vÃyorlak«aïam | samudÅraïatvaæ vÃyo÷ karma | karmaïà saæyujya [lak«aïa]muktam | (p­) nÃsti samudÅraïalak«aïam | sarvadharmÃïÃæ k«aïikatvÃt | nÃnyatra prÃptirasti | anyatra prÃptirhi samudÅraïamucyate | prÃptigamanasamudÅraïÃnÃmekÃrthatvÃt | (u) karmeti kevalaæ lokasatyato vadÃma÷ na tu paramÃrthata÷ laghudharmamupÃdÃya deÓÃntare jananadharma÷ karmeti saæj¤Ãæ labhate | tasminneva samaye gacchatÅtyucyate | (p­) laghutvamaniyatalak«aïam | kasmÃt | anyonyamapek«ya satvÃt | yathà daÓapalaæ vastu viæÓatipalavastvapek«ya laghu pa¤capalavastvapek«a tu guru | (u) gurutvaparimÃïadharmaÓcittÃdi dharmamupÃdÃya anyonyamapek«ya cÃsti | yathà kaÓciddharma÷ anyamapek«ya dÅrgha÷ | kaÓcittu dharmo 'nyamapek«ya hrasva÷ | sÃmÃnyalak«aïantu [yat] cittamupÃdÃyÃsti tadeva lak«aïam | yadi laghutvadharmo 'nyonyÃpek«itatvÃnnÃsti | etadÃdyapi na syÃt | na tu tadyujyate | ato 'nyonyÃpek«ikatvaæ na samyagdhetu÷ | ki¤ca laghutvaæ nÃnyonyÃpek«aïÃdasti | kintu atulyamasti | atulyaæ vastu yathà d­timadhyagato vÃyu÷ | ato nÃpek«yÃsti | kevalaæ gurutvadharma Ãpek«ika÷ | vigatagurukaæ vastu atulyam | (p­) yadyatulyaæ vastu laghu ityucyate | gurutvavarjità anye rÆpÃdayo dharmà atulyatvÃt laghava÷ syu÷ | tattu na yujyate | ato bhavaduktaæ na laghulak«aïama | (u) na vayamaÇgÅkurmo rÆpÃdÅn vihÃya dharmÃntaraæ guru bhavatÅti | rÆpÃdaya eva dharmÃ÷ (##) kecit tulyasvabhÃvà utpadyante | yathà khakkhaÂamakhakkhaÂaæ balamabalaæ navaæ purÃïamupacitamanucitaæ k«Åïamak«Åïaæ sthÆlaæ sÆk«mam ityÃdaya÷ | te 'pi na rÆpÃdÅn vihÃya santi | evaæ gurulak«aïamapi | ayaæ rÆpÃdisaÇghÃto yadi pÃrthiva Ãpyo và | tadà tulyo bhavet | yadi vÃyavÅyastaijaso và | tadà na tulya÷ syÃt | (p­) yadi gurutvadharmo na rÆpÃdÅn vihÃyÃsti | laghatvamapi rÆpÃdÅn vihÃyana syÃt | (u) satyamevam | rÆpÃdÅn vihÃya nÃsti p­thag laghutvam | kintu rÆpÃdigaïakalÃpo laghurbhavati | (p­) maivam | gurulaghutvavikalpo 'vaÓyaæ kÃyendriyeïe«yata ityato na gururlaghu÷ rÆpÃdisaÇghÃta÷ | (u) te ca khakkhaÂÃdaya÷ kadÃcit cak«u«Ã kadÃcit ÓrotrÃdÅnà vikalpyante | te ca khakkhaÂÃdaya÷ padÃrthà na rÆpÃdÅn vihÃya santi | tathà gururlaghurapi | [tatra] yadyapi kÃyendriyaæ vyÃpriyate | na [tÃvatÃ] punastat lak«aïÃntaraæ bhavati | na ca kÃyendriyamasp­Óya kÃyavij¤aptimutpÃdayati | idaæ gurutvalak«aïaæ kÃyenÃsp­«Âamapi [tasya] vij¤aptimutpÃdayati | yathà gurudravye dravyÃntargatÃpek«ayÃpi tadgurutvaæ j¤Ãyate | (p­) na tasmin samaye j¤Ãyata idaæ gurulak«aïamiti | (u) yathà parihitavastra÷ puru«o 'sp­«Âo 'pi j¤Ãyate [ayaæ] balavÃn abalavÃn iti | tathà gururlaghurapi | kasmÃt | vividhebhya÷ sparÓebhyo vividhÃ÷ kÃyavij¤aptayo bhavanti | yathà kadÃcidÃvedhapŬanÃbhyÃæ kaÂhinasukumÃra [sparÓa]vij¤aptirjÃyate | kadÃcidutk«epaïakampanÃbhyÃæ gurulaghuvij¤aptirjÃyate | kadÃcidÃdÃnasaæsparÓÃbhyÃæ d­¬habalbajavij¤aptirbhavati | kadÃcit saæsparÓapratighÃtÃbhyÃæ ÓÅto«ïavij¤aptirbhavati | kadÃcinmÃrjanaparÃmarÓÃbhyÃæ karkaÓaÓlak«ïavij¤aptirbhavati | kadÃcidabhi«avasaæmardÃbhyÃæ balÅyastundilavij¤aptirbhavati | chedanavedhanÃbhyÃæ daï¬ÃghÃtena và dhÃtvantaravij¤aptirbhavati | kecitsparÓÃ÷ sadÃkÃyagatÃ÷ na ÓÅto«ïÃdivat bÃhyamapek«yÃgÃmina÷ yaduta praÓrabdhisukhaæ styÃnaprakar«a÷ astyÃnaprakar«a÷ rogo viÓe«ovà kÃyataik«ïyaæ kÃyamÃndyam Ãlasyagurutà mÆrchà unmÃda÷ pak«avÃyuj­mbhaïabubhuk«Ãparitar«aïaparitarpaïasukhÃsukhalolupatÃja¬atÃdaya÷ sparÓÃ÷ | [te] pratyekaæ p­thak p­thagvij¤aptijanakÃ÷ | (p­) yat gurulaghulak«aïaæ sa rÆpÃdisaÇghÃta eva | kathaæ tadrÆpÃdÅnÃæ kÃyavij¤aptiæ prati pratyayatvam | (u) na rÆpÃdisaÇghÃtasya kÃyavij¤aptiæ prati pratyayanavyÃpÃra÷ | kevalaæ tadavayavasparÓa÷ kÃyavij¤aptiæ prati pratyaya÷ | yathà khakkhaÂÃkhakkhaÂatvÃdayo rÆpÃdisaÇghÃtavartino 'pi (##) cak«u«Ã d­«Âvà j¤Ãtuæ Óakyante | yathà ca praÓrabdhisukhÃdayo rÆpÃdisaÇghÃtÃtmakakÃyenÃpi vij¤Ãya vikalpyante | tathedamapi | yadi gururlaghu÷ sparÓamÃtram [ityabhyupagamyate] ko do«a÷ kimanayà rÆpÃdisaÇghÃtavikalpakriyayà | (u) yathà laukikà vadanti pratnadhÃnyaæ pÆtidhÃnyamiti | idaæ pratnapÆtila k«aïaæ rÆpÃdibhyo 'nyat syÃt | vastutastu na tathà | rÆpÃdÅnÃæ prÃthamika utpÃda÷ pratnamityucyate | yadÅdaæ pratnalak«aïaæ rÆpÃdisaÇghÃta eva | kathaæ gurulak«aïaæ na tathà | (p­) yadi laghugurvÃdayo rÆpÃdisaÇghÃtà eva | laghulak«aïa¤ca vÃyau tejasi ca vartate | tadà laghutvabahulo rÆpÃdisaÇghÃto vÃyu÷ syÃt | tathà cetteja eva vÃyu÷ syÃt | (u) yatna [ya]llak«aïabÃhulyaæ [tasya] tanmahÃbhÆtamiti nÃma | tejasi laghÆ«malak«aïa¤cÃsti | Æ«mabahulamityatasteja ityucyate | na tu laghutvabÃhulyÃdvÃyurbhavati | vÃyau laghutvamÃtramasti | na tÆ«ma | ato laghumÃtreïÃkhyà bhavati | nÃsmÃkaæ laghumÃtreïa vÃyurbhavati | kiæntu yo laghu÷ san samudÅraïasya hetuæ karoti | sa vÃyurityucyate | yathoktaæ sÆtre- laghusamudÅraïalak«aïo vÃyuriti | tatra laghutvaæ vÃyorlak«aïaæ samudÅraïatvaæ vÃyo÷ karma | (p­) vÃyu÷ parvatamapi avamÆrdhayati | yadi | laghudravyam | kathaæ tathà kuryÃt | (u) vÃyu÷ sthÆla÷ san bali«Âho bhavati | tathà prabhÃvak«amo bhavati | yathà kadÃcidvÃyuralpakaæ t­ïaæ kampayati | kadÃcitparvatamunmÆlayati | Åd­Óaæ vÃyo÷ karmeti j¤Ãtavyam | (p­) p­thivyÃdimahÃbhÆtÃni kimaviÓe«eïa rÆparasagandhasparÓasaÇghÃtÃ÷ | (u) nÃsti niyama÷ | yathà p­thivyÃæ santi rÆparasagandhasparÓÃ÷ | kadÃcit kevalaæ rÆpasparÓau sta÷ yathà suvarïajatÃdi«u | apsu kadÃcit rÆparasagandhasparÓÃ÷ santi | kadÃcit trayo rÆparasasparÓÃ÷ santi tejasi kadÃcit rÆparasagandhasparÓÃ÷ santi | kadÃcit trayo rÆpagandhasparÓÃ÷ santi | kadÃcitkevalaæ rÆpasparÓau sta÷ | ato nÃsti niyama÷ | (p­) vÃyo÷ sparÓa÷ kÅd­Óa÷ | (u) ÓÅto«ïakaÂhinasukumÃrÃdaya÷ sparÓÃ÷ yanmahÃbhÆtasantatÃvavinirbhÃgavartina÷ tasya mahÃbhÆtasya sparÓà iti j¤Ãtavyam | (p­) bhi«ajo vadanti vÃyurÆpaæ k­«ïamiti | kiæ pÃramÃrthikam | (u) vÃyu÷ k­«ïarÆpasya hetu÷ | yathà vÃtarogiïo mukhe tiktaraso 'stÅti na sa bhi«agvavati vÃyau raso 'stÅti | tadà vÃyÆ rasasya heturiti bhavati | (p­) kecidvadanti vÃyu÷ ÓÅto na tu laghuriti | kiæ paramÃrthikam | (##) (u) nÃsti ya÷ ÓÅta÷ sa vÃyuriti | yathà himaæ ÓÅtaæ sat na vÃyurbhavati | vÃyuÓaitya¤cÃnyat | kasmÃt | yatho«ïavÃyuranu«ïÃÓÅtavÃyuÓca vÃyurityÃkhyÃyate | ato laghutvÃÓraya÷ saÇghÃto vÃyurbhavati | ki¤ca rÆparahitasparÓÃdidharmajanano vÃyu÷ | na tu [yat] ÓÅtaæ [sa] vÃyu÷ | (p­) vÃyu rÆparasavattve ko do«a÷ | (u) vÃyau rÆparasau nopalabhyete | sattve 'pi sauk«myÃnnopalabhyata iti vaktuÓcitta eva saæj¤Ãnusmaraïavikalpa÷ syÃt yaduta vÃyau rÆparasau sta iti | natvidaæ yujyate | na hi vayaæ vadÃma÷ satkÃryam | tasmÃt yatphala upalabhyate nÃvaÓyaæ taddhetau pÆrvamasti | ayaæ caturïÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ paramÃrtha÷ siddha÷ || caturmahÃbhÆtalak«aïavargaÓcatuÓcatvÃriæÓa÷ | 45 indriyapraj¤aptivarga÷ (p­) cak«urÃdÅnÅndriyÃïi kiæ caturmahÃbhÆtai÷ sahaikÃni utÃnyÃni | (u) karmataÓcatvÃri mahÃbhÆtÃni pratÅtya cak«urÃdÅnÅndriyÃïi bhavanti | ataÓcaturmahÃbhÆtebhyo nÃnyÃni | cak«urvikalpayan bhagavÃnevaæ vacanamÃha yaccak«u«i mÃæsapiï¬e khakkhaÂaæ kharagataæ sa p­thivÅdhÃturiti | kasmÃt | khakkhaÂÃdivikalpamÃtraæ, na punaranyadasti cak«u÷ | bhagavÃn cak«u÷ ÓÆnyamiti janÃnÃæ jij¤Ãpayi«ayaived­Óaæ vacanamÃha | tathà no cet cak«u«i khakkhaÂÃdikamanyadasti khakkhaÂÃdau và anyadÃsti cak«u÷ [iti]khakkhaÂÃdÅnÃæ vikalpe 'pi nÃsti kaÓcanopakÃra÷ | ata÷ sarvÃïÅndriyÃïi na caturmahÃbhÆtebhyo 'nyÃni | «a¬dhÃtusÆtre coktaæ- «a¬dhÃturayaæ puru«a iti | yadÅndriyÃïi [na] caturmahÃbhÆtebhyo 'nyÃni | tadà cak«urÃdÅni na puru«apratyayà iti sidhyati | rÆpÃdÅnupÃdÃya catvÃri mahÃbhÆtÃni bhavanti | (##) tathà Óabdo 'pi puru«apratyaya iti sidhyet | «a¬dhÃtumÃtre puru«a iti praj¤apyate | ato j¤Ãyata indriyÃïi na caturmahÃbhÆtebhyo 'nyÃnÅti | kaÓcidbhik«urbhagavantaæ p­cchati katamaccak«uriti | bhagavÃn pratyÃha- catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya rÆpi anidarÓanaæ sapratighaæ cak«u÷ iti | ato na caturmahÃbhÆtebhyo 'nyaditi j¤Ãyate | ayaæ bhik«ustÅk«ïendriya÷ prÃj¤a÷ | tasya cak«urÃdi«u kÃæk«Ã samapadyata | laukikÃ÷ sarve prajÃnanti rÆpadarÓanaæ cak«uryÃvat sparÓanaæ kÃya iti | tasya bhik«oÓcak«urÃdÅndriye«u nÃstÅti ÓaÇkodapÃdi | kasmÃt kecidÃcÃryà vadanti pa¤casvabhÃvÃ÷ pa¤cendriyÃïÅti | anye kecidvadanti ekasvabhÃvà iti | [ato] 'yaæ bhik«urbhagavata÷ ÓÃsanamimÃæsayà bhagavantaæ papraccha | pa¤cendriyÃïi caturmahÃbhÆtamayÃnÅti paridid­k«ayà bhagavÃn pratyÃha- cak«urbhik«o [ÃdhyÃtmikamÃyatana] catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya rÆpamanidarÓanaæ sapratighamiti | yo dharmo dravyasan na sa upÃdÃyÃsti | praj¤aptimupÃdÃya dharma÷ praj¤aptireva | yathà v­k«ÃnupÃdÃya vanam | (p­) kecidvadanti rÆpaprasÃdhanaæ cak«uriti | katamatpÃramÃrthikam | (u) yatprasÃdhanaæ tadaprasÃdhameva | karmahetujÃni catvÃri mahÃbhÆtÃni cak«urÃdÅndriyÃïÅtyÃkhyÃyante | tathà nocet asya bhik«oÓcak«urÃdi«u indriye«u ÓaÇkà naivocchidyeta | kasmÃt | bhagavÃn prÃha- cak«urÃdÅnindriyÃïi catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya bhavantÅtyato 'yaæ bhik«urjÃnÃti adravyasan cak«urdharma iti | ato j¤Ãyate cak«urÃdÅni na caturmahÃbhÆtebhyo 'nyÃnÅti | bhagavÃn cak«u«a÷ ÓÆnyatvapradarÓanÃya tatra catvÃri mahÃbhÆtÃni vikalpayati | yathà praj¤ayà aprapa¤cayità vadati- ayaæ kÃya÷ «aÂsu dhÃtu«u vibhakta÷ yat khakkhaÂaæ kharagataæ sa p­thivÅdhÃturityÃdi pratyavek«eteti | evaæ pa¤cadhÃtubhyo viraktasya ekaæ vij¤ÃnamÃtramasti | tadyathÃpi (##) godhÃtakasya | hastipadopamasÆtre catvÃri mahÃbhÆtÃni vikalpitÃni na punaÓcak«u÷ | yadyasti p­thak cak«u÷, vikalpyeta | vÃtsaputrÅyÃdaya abhidharmikà api Åd­Óaæ vacanaæ kurvanti | adu«ÂatvÃt ÓraddhÃtavyaæ syÃt | (p­) pa¤cendriyÃïi caturmahÃbhÆtebhyo 'nyÃni | kasmÃt | cak«urÃdÅni cak«urÃdyÃyatanasaæg­hÅtÃni | catvÃri mahÃbhÆtÃni spra«ÂavyÃyatanasaæg­hÅtÃni | cak«urÃdÅnyÃdhyÃtmikÃyatanÃni | catvÃri mahÃbhÆtÃni bÃhyÃyatanÃni | cak«urÃdÅnÅndriyÃïi, catvÃri mahÃbhÆtÃni anindriyÃïi | cak«urÃdÅni bhautikarÆpaprasÃdhanÃni | na tathà catvÃri mahÃbhÆtÃni | ato j¤Ãyata indriyÃïi na caturmahÃbhÆtÃni | (u) ekameva vastu pratyayavaÓÃnnÃnocyate | yathà ÓraddhÃdÅni pa¤cendriyÃïyapi saæskÃraskandha ityÃkhyÃyante | yÃni catvÃri mahÃbhÆtÃni karmajÃni cak«urÃdisaÇg­hÅtÃni [tÃni] ÃdhyÃtmikamÃyÃtanam indriyam iti ca kathyante | tÃnyeva [indriya]prasÃdhanÃni | yathà cakrÃdayaÓÓakaÂasÃdhanÃni | cakrameva hi ÓakaÂam | tathedamapi | (p­) maivam | yathà Óraddhà nÃma cittaprasÃda÷ | anyà ca Óraddhà anyat cittam | tathedamapi | (u) na yujyata [idam] yathà prasÃdamupÃdÃya Ãpa÷ sphaÂikam | Ãpa eva prasannà Ãpa iti prasÃda Ãpa eva | evaæ pratilabdhaÓraddhÃsphaÂikaæ cittasrota÷ prasÃda÷ | ayaæ cittaprasÃdaÓca cittameva | na vayamasmin ÓÃstre vadÃmaÓcittÃdanyadasti Óraddheti | ato nÃyaæ d­«ÂÃnta÷ sambhavati | indriyÃïi ca praj¤aptaya÷ | na ca praj¤apti÷ tatsÃdhanahetoranyeti vaktuæ Óakyate | (p­) ekamityapi na vaktuæ Óakyate | (u) caturmahÃbhÆtaprasÃdhita indriyamiti (##) praj¤apyate | na caturmahÃbhÆtamÃtramidriyam | ato j¤Ãyate indriyÃïi na caturmahÃbhÆtebhyo 'nyÃnÅti || indriyapraj¤aptivarga÷ pa¤cacatvÃriæÓa÷ | 46 indriyavikalpavarga÷ (p­) indriye«u kiæ mahÃbhÆtaæ nyÆnaæ kimadhikam | (u) na ki¤cit nyÆnamadhikaæ và | (p­) yadi sarvÃïi bhÆta[mayÃ]ni | kasmÃtki¤cidrÆpaæ paÓyati | ki¤cinna paÓyati | (u) sarvaæ karmajam | karmajacÃk«u«acaturmahÃbhÆtabalaæ rÆpaæ paÓyati tathÃnyÃnyapÅndriyÃïi | (p­) yadi karmajam | kasmÃnnaikendriyeïa sarvÃn vi«ayÃn jÃnÃti | (u) idaæ karma pa¤cadhà vibhaktam | ki¤citkarma darÓanasya hetuæ karoti | yathà pradÅpadÃnaæ cak«urindriyavipÃkam | tathà ÓabdÃdÅnÃmapi | karmaviÓe«Ãt indriyabalaæ bhidyate | (p­) yadÅdaæ karmabalam | indriyÃïÃæ kÃpek«Ã | karmajaæ vij¤ÃnamÃtraæ sarvavi«ayÃn g­hïÅyÃt | (u) maivam | pratyak«aæ paÓyÃma÷ khalu anindriyÃïÃæ vij¤Ãnaæ notpadyata iti | tathà hi yathÃndho na paÓyati | na badhira÷ Ó­ïoti | pratyak«ad­«Âe vastuni nirarthikà pratyayatà syÃt | naitaddÆ«aïaæ bhavati | dharmatà ca tathÃ- ya indriyavirahitÃ÷ te«Ãæ vij¤Ãnaæ notpadyata iti | na bÃhyÃni catvÃri mahÃbhÆtÃni anindriyÃïi janayanti iti dharmatà tadapek«eta | indriyÃlaÇk­tÃ÷ sattvÃnÃæ kÃyà ityata÷ karmajam | yathà dhÃnyakÃraïakarmapratilambhÃt dhÃnyaæ bÅjÃÇkurakÃï¬anÃlapatrÃïyapek«yÃpi kramaÓo jÃyate | evamidamapi | (p­) kasmÃnna tathà cittam | yathà cak«urvij¤Ãnaæ cak«urindriyakaæ samanantaraniruddhacittamupÃdÃya ca bhavati | cittantu samanantaraniruddhacittamÃtrendriyakam | na punarasti cak«urÃdÅnÃmiva indriyÃyatanam | vaktavyaÓca pratyaya÷ | (u) niyatÃnÃæ pa¤cavi«ayÃïÃæ niyatÃni pa¤cavij¤ÃnÃni santi | naivaæ cittasya | cittadharmaÓca tathà syÃt- yat samanantaraniruddhacittendriyakaæ bhavati nÃnyatki¤cidapek«ata iti | yathÃtÅtÃnÃgatadharmà asanto 'pi manasa ÃlambanÃni bhavanti | cittacaittà apyevamitÅdamapi yujyate | ida¤ca bhavatÃæ (##) siddhÃntena samam | bhavatÃæ siddhÃntaÓca- rÆpÃdivi«aye«u vij¤Ãnamindriyamapek«yotpadyate | samanantaraniruddhacittamapek«ya manovij¤Ãnamutpadyata iti | (p­) yadi manovij¤Ãnasya na punarindriyamasti | kutrÃÓritya bhavati | (u) caturmahÃbhÆtakÃyamÃÓritya bhavati | (p­) ÃrÆpyadhÃtau ka ÃÓraya÷ | (u) ÃrÆpyadhÃtuvij¤Ãnasya na kaÓcanÃÓrayo 'sti | dharmateyaæ yannirÃÓrayaæ ti«ÂhatÅti | kasmÃt | lak«aïaviÓe«Ãt | manovij¤Ãnameva jÃnÃti asti nÃstÅti | rÆpiïa ÃÓrayo bhavati | arÆpamapi ti«ÂhatÅti ÃrÆpyadhÃtÃvapi nirÃÓrayaæ ti«Âhati | pratyayasÃmagryà vij¤Ãnamutpadyate | yathoktaæ sÆtre- mana÷ pratÅtya dharmÃæÓca manovij¤Ãnamutpadyata iti | asya ka ÃÓraya÷ | nÃsti tu puru«ÃïÃmiva bhittyÃdi÷ | sarve dharmÃ÷ prak­tiprati«ÂhÃ÷ || indriyavikalpavarga÷ «aÂcatvÃriæÓa÷ | 47 indriyÃïÃæ samabhÆtatÃvarga÷ (p­) tÅrthikà vadanti- pa¤cendriyÃïi pa¤cabhÆtebhyo jÃtÃnÅti | kiæ paramÃrthikam | (u) na [tebhyo jÃtÃni] | kasmÃt | ÃkÃÓasyÃbhÃvÃt | ida¤ca dÅpitameva | tasmÃnna pa¤cabhÆtebhyo jÃtÃni | (p­) tÅrthikà vadanti- cak«u«i tejomahÃbhÆtaæ bahulam | kasmÃt | karmasÃrÆpyaheto÷ | pradÅpadÃnamupÃdÃya cak«urlabhate | yathokta sÆtre- paÂaæ datvà rÆpaæ labhate | annaæ datvà rÆpaæ labhate | annaæ datvà balaæ labhate | yÃnaæ datvà sukhaæ labhate | pradÅpaæ datvà cak«urlabhate | iti | ataÓcak«u«i tejomahÃbhÆtaæ bahulam | cak«uÓcÃlokamapek«ya paÓyati | (##) Ãlokavigataæ na paÓyati | ato j¤Ãyate tejomahÃbhÆtaæ bahulamiti | tejaÓca sudÆraæ prakÃÓayati | saprabhatvÃt cak«u÷ sudÆraæ rÆpaæ pratihanti | vadanti ca mriyamÃïasya cak«u÷ sÆryaæ pratigacchatÅti | ato j¤Ãyate sÆryo mÆlaprak­tiriti | cak«urniyamena rÆpameva paÓyati | rÆpa¤ca taijasamityata÷ punarÃtmabhÃvameva paÓyati | evamÃkÃÓap­thivyabvÃyava indriyato nyÆnÃdhikÃ÷ | mriyamÃïasya ÓrotramÃkÃÓaæ pratigacchati | Órotraæ niyamena Óabdaæ Ó­ïoti | ÓabdaÓcÃkÃÓa[gata÷] | evanyÃnyÃnyapi | ata indriye«u mahÃbhÆtÃni nyÆnÃdhikÃni bhavanti | [na samÃni] | iti | atrocyate | yadbhavÃnavocat- karmasÃrÆpyahetoriti | tadayuktam | kasmÃt | ki¤ciddarÓanaæ saphalaæ vinà karmasÃrÆpyaheto÷ | yathà vadanti- annaæ datvà pa¤cavastu- vipÃkÃn labhata iti | yadi cak«u«i tejo bahulam | pradÅpÃdibÃhyÃlokamanapek«ya [paÓyet] | yadi bÃhyÃlokÃpek«iïo 'pi cak«u«astejo bahulam | tadà ÓrotrÃdÅndriye«vapi ÃkÃÓÃdayo bahulÃ÷ syu÷ | na bÃhyÃkÃÓÃdÅnapek«eran | vastutastu bÃhyÃnapek«ante | ato 'hetu÷ | ÃpaÓcak«u«a upakurvanti | yathà k«Ãlitacak«u«kasya puru«asya cak«u÷ sphuÂameva pratyeti | tadà abbahulaæ syÃt | tejaÓca cak«urvinÃÓayati yathà sÆryaprabhÃdaya÷ | yadÅme svaprak­taya÷, nÃtmÃnaæ vighaÂayeyu÷ | ato j¤Ãyate na tejo[bahulam] iti | divyaæ cak«urÃlokamantarÃpi rÆpaæ paÓyati | ato na taijasaæ cak«u÷ | candrikÃyäca rÆpaæ dra«Âuæ Óaknoti | candraÓca na teja÷prak­tika÷ | tathà cak«u«o dharmaÓaktirapi | ki¤ciccak«urÃlokamapek«ya paÓyati | ki¤cidanapek«yÃpi paÓyati | yathà cak«urÃkÃÓÃdipratyayaæ labdhvà rÆpamaprÃpyÃpi sudÆraæ paÓyati | Åd­ÓÅ cak«u«o dharmatà | ato na kÃrya÷ saæj¤Ãnusmaraïavikalpoi yaduta tejobahulaæ [cak«u]riti | yadbhavÃnavocat- Ãlokamantarà na paÓyatÅti | yadyÃkÃÓaæ manaskÃraæ rÆpa¤cÃntarà na paÓyati | tadà ÃkÃÓÃdayo 'pi bahulÃ÷ syu÷ | na hi sarvaæ cak«urbÃhyÃlokamapek«ate | yathà ulÆkÃdaya÷ pak«iïo vi¬Ãlas­gÃlÃdayastÅrya¤ca bÃhyÃmÃlokamanapek«yÃpi dra«Âuæ Óaknuvanti | ato na tejobahulam | teja÷ prajvalat sado«malak«aïam | cak«ustu na tathà | yadbhavÃnavÃdÅ÷- cak«u÷ saprabhatvÃt sudÆraæ rÆpaæ patihantÅti | tad dÆ«itameva | ni«prabhatvÃccak«u«a÷ | yaduktaæ sÆryaæ pratigacchatÅti | cak«ustadà nityaæ syÃt | sÆryÃdayaÓca (##) nendriyÃïi | cak«u÷ kasmÃt pratigacchati | yadi sÆryo mriyate | sÆryendriyaæ sÆryaÓca kutra puna÷ pratigacchati | ato 'yuktam | upari devÃnÃæ mriyamÃïÃnÃæ cak«u÷ kutra pratigacchati | tata upari sÆryÃbhÃvÃt | ÃkÃÓamakriyaæ sat apratiÓaraïaæ bhavati | indriyÃïi na pratigacchanti | saæsk­tadharmÃïÃæ k«aïikatvÃt | yadbhavatoktaæ- cak«urniyamena rÆpameva paÓyati | rÆpa¤ca taijasamityata÷ punarÃtmabhÃvameva paÓyatÅti | nedaæ yuktam | nirupayogahetutvÃt | Óabda ÃkÃÓagata ityÃdirapi evaæ [vÃcya÷] | tasmÃdindriye«u mahÃbhÆtÃni nyÆnÃdhikÃni bhavantÅti bhavadvacanaæ dÆ«itameva | (p­) kecidÃcÃryà Ãhu÷- ekamindriyamekasvabhÃvam | iti | p­thivyÃæ [kevalaæ] guïabahutvÃt gandho 'sti gandhaj¤ÃnotpÃdaka÷ | abtejovÃyu«u rÆparasasparÓÃ÷ santi iti rÆparasasparÓaj¤ÃnotpÃdakà bhavanti | kiæ pÃramÃrthikam | (u) uktapÆrvaæ mayà nÃsti niyama iti | p­thivyÃæ gandho 'nye 'pi santi | ato 'hetu÷ | mahÃbhÆtÃni ca sambhÆya sambhavanti | na hi d­Óyate kÃcitp­thivÅ abÃdiviyuktà | yadi gandhavattvÃt p­thivÅ gandhaj¤ÃnotpÃdinÅ | rÆpÃdij¤ÃnopÃdinyapi syÃt | guïacatu«ÂayopetatvÃtp­thivyÃ÷ | (p­) gandhamÃtraæ p­thivyÃmasti | ghrÃïaæ pÃrthivamityato gandhamÃtraæ j¤Ãpayati | (u) p­thivÅguïa÷ p­thivÅmÃtre 'sti | ghrÃïaæ k«Åïa[gandha]j¤Ãnaæ syÃt | apÃæ ÓÅtasparÓamÃtraæ tejasa u«ïasparÓamÃtraæ jivhÃcak«urbhyÃæ j¤Ãtuæ ÓaknuyÃt | na tu yujyate vastuta÷ | dravyaæ nÃstÅti indriyaæ nÃsti | indriyÃïÃæ balav­ttirvi«ayasaæyogÃt j¤Ãnaæ janayatÅti | saæyoge ca bhagne nendriyav­tti÷ | tasmÃnaikasvabhÃvamindriyam || indriyÃïÃæ samabhÆtatÃvarga÷ saptacatvÃriæÓa÷ | (##) 48 na vijÃnÃtÅndriyavarga÷ (p­) indriyÃïi vi«ayÃn kiæ prÃpya vijÃnanti utÃprÃpya vijÃnanti | (u) nendriyaæ vijÃnÃti | kasmÃt | yadÅndriyaæ vi«ayaæ vijÃnÃti | tadà sarvÃn vi«ayÃnekakÃlaæ vijÃnÅyÃt | vastutastu na vijÃnÃti | ato vij¤Ãnaæ vijÃnÃti | bhavato h­dayam- yatkecidvadanti indriyaæ vij¤Ãnamapek«ya saha vijÃnÃti na tu vij¤Ãnaviyuktaæ vijÃnÃtÅti | tadayuktam | na kaÓciddharmo 'nyaæ dharmamapek«ya ki¤citkartuæ samartha÷ | yadÅndriyaæ vijÃnÃti | kà vij¤ÃnasyÃpek«Ã | yadÅndriyaæ vijÃnÃti idamindriyakarma idaæ vij¤Ãnakarma iti vivektavyam | (p­) prakÃÓanamindriyakarma | vij¤Ãpanaæ vij¤aptikarma | (u) nÃyaæ viveko [yukta÷] | katamat prakÃÓanam | bhavatÃæ ÓÃsane ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïi na teja÷prak­tikÃni iti na prakÃÓayeyu÷ | yadÅndriyÃïi vij¤Ãnasya pradÅpakalpÃni | tadendriyÃïi puna÷ prakÃÓakÃni syu÷ | yathà pradÅpa÷ | tadà prakÃÓakasya puna÷ prakÃÓaka ityevamanavasthà syÃt | yadi puna÷ prakÃÓakaæ vinÃpi indriyamÃtraæ prakÃÓayati | [tadÃ] vinendriyÃmapi vij¤ÃnamÃtraæ vijÃnÅyÃt | ata÷ prakÃÓanaæ nendriyakarma | ki¤cendriyaæ na vijÃnÃti | yathà pradÅpa÷ prakÃÓayannapi na vijÃnÃti | ato 'vaÓyaæ vij¤ÃnasyÃÓrayak­tyaæ karotÅdamindriyakarma | ato vij¤ÃnamÃtraæ vijÃnÃti | nendriyÃïi | sati vij¤Ãne j¤Ãnaæ nÃsati | yathà sati tejasi Æ«ma nÃsati iti | (p­) sÆtra uktaæ- cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà na nimittagrÃhÅ syÃditi | tathà ÓrotrÃdÅnyapi | ato j¤Ãyate cak«ÆrÆpaæ g­hïÃtÅti | cak«urÃdÅnÅndriyÃïi yadi na vijÃnanti | kenendriyatvam | ukta¤ca sÆtre- vayaæ mÃïavakÃ÷ susÆk«mama«i vastu jÃnÅma÷ | tadyathà cak«urbhyÃæ d­Óyata iti | yadi cak«urna paÓyati | tadà jinaurasà na ki¤cana paÓyeyu÷ | (##) nedaæ saæbhavati | ata indriyÃïi niyamena vi«ayÃn g­hïanti | indriyeïa vi«ayo g­hyate vij¤Ãnena vikalpyate ityayamevendriyavij¤Ãnayorbheda÷ | (u) sÆtre bhagavÃn svayamÃha- cak«u[brÃhmaïa]dvÃraæ[yÃvadeva] rÆpÃïÃæ darÓanÃya iti | ataÓcak«urna paÓyati | cak«u«Ã dvÃrÅbhÆtena tatrasthaæ vij¤Ãnaæ paÓyati | ata ucyate cak«u÷ paÓyatÅti | (p­) Ãha ca- mano dvÃraæ [yÃvadeva] dharmÃïÃæ vij¤ÃnÃye ti | kiæ sambhavati manasà dvÃrÅbhÆtena vijÃnÃtÅti | (u) mano [vij¤ÃnasyÃ]pi samanantaraniruddhaæ cittaæ dvÃram | ato na mano vijÃnÃti | manovij¤Ãnantu vijÃnÃti | sÆtre bhagavÃnÃha- cak«u÷ priyarÆpÃïi kÃmyati | iti | cak«urhi rÆpaprak­tikamaviveki | ato na vastuta÷ kÃmyati | tadvij¤Ãnameva kÃmyati | ki¤cÃha bhagavÃn- cak«urvij¤eyÃni rupÃïi iti | vij¤Ãnaæ rÆpaæ vijÃnÃti | na cak«u÷ | ki¤ca laukikà vyavaharanti- cak«u÷ paÓyati Órotraæ Ó­ïoti iti | tadbhagavÃnapyanuvadati | kimiti rÆpamÃtraæ dra«Âavyaæ nÃnyat | Ãha ca bhagavÃn- paÓyÃmi rÃgÃdÅn do«Ãn iti | candra÷ k«Åïa iti laukikÃnÃæ vacanaæ bhagavÃnapyanuvadati | yathà daridra÷ puru«a÷ prabhuriti nigadyate | tathà bhagavÃnapyanuvadati | nahi tathÃgato lokai÷ saha vivaditumabhila«ati | yathà m­gÃramÃtà ityÃdi | ato j¤Ãtavyaæ vyavahÃrÃnuvartanÃdbhagavÃnÃha cak«u÷ paÓyatÅti | (p­) loke kasmÃdevaæ vyavaharati | (u) cak«u«o vij¤ÃnÃÓrayahetutÃmanus­tya tasmin hetau paÓyatÅti vadanti | yathà vadanti sa puru«a÷ paÓyati ayaæ puru«a÷ paÓyatÅti | yathà ca vadanti janÃ÷ puïyapÃpÃdÅni kurvanti | tathÃgatà devà ­«ayaÓca paÓyantÅti | yathà ca vadanti vÃmacak«u«Ã paÓyati dak«iïacak«u«Ã paÓyatÅti | vadanti ca sÆryÃcandramasÃbhyÃæ paÓyati sÆryÃcandramasau paÓyata÷ | kadÃcidakÃÓaæ paÓyati | kadÃcinmadhyaæ paÓyati (##) yat dvÃramadhyaæ [tat] paÓyati iti | dagdhe padÃrthe vadanti ayaæ dahati | sa dahati iti | kadÃcidvadanti t­ïendhanaæ dahati | gopurÅ«aæ dahati | tailaæ dahati | dh­taæ dahati | tejo dahati | sÆryo dahati iti | vastutastu agnireva hahati | anyÃni dahatÅti praj¤aptyà vyavahriyante | sa vyavahÃro na pÃryantika÷ | vaktavya¤ca cak«u«Ã dvÃreïa rÆpaæ paÓyatÅti | cak«u÷ puru«ÃïÃmupabhogopakaraïam | puru«Ã÷ praj¤aptikÃriïa iti upabhogopakaraïena bhavitavyam | cak«urupÃdÃya vij¤Ãne paÓyati cak«u÷ paÓyatÅti vyavahÃra÷ | yathà ma¤casthe«u puru«e«u kroÓatsu ma¤cÃ÷ kroÓantÅti vyavahÃra÷ | cak«u÷pratisaæyuktaæ vij¤Ãnakarma ityatastatra cak«u«i vij¤Ãnakarma vyavaharanti | yathà hastapÃdapratisaæyukte puru«e vartamÃnaæ puru«akarma hastakarmeti vyavaharanti | cak«urvij¤Ãnasya hetuÓcak«u÷ | kÃraïe kÃryopacÃra÷ | yathà vadanti amuka÷ puru«o 'mukaæ grÃmaæ dahatÅti | yathà ca vadanti suvarïa mattÅti | suvarïa mÃyu÷ | t­ïÃni gopaÓava iti | idaæ sarvaæ kÃraïe kÃryopacÃra÷ | evaæ cak«urbhyomutpannaæ vij¤Ãnaæ rÆpaæ paÓyatÅtyataÓcak«u÷ paÓyatÅti vyavaharanti | cak«u÷sannik­«Âe vij¤Ãne rÆpaæ paÓyati cak«u÷ paÓyatÅti vyavahÃra÷ | yathà gaÇgÃsannik­«Âe gho«e gaÇgÃyÃæ [gho«a] iti [vadanti] | cak«u«Ã cÃk«u«aæ vij¤Ãnaæ vivicyata ityataÓcak«u«i cÃk«u«avij¤ÃnakarmÃropyate | yathà daï¬Å brÃhmaïa iti | cak«uÓcÃk«u«avij¤Ãnaæ sÃdhayatÅtyatastatra cak«urvij¤Ãnakarmocyate | yathà dhane prahÅïe puru«a÷ prahÅïa iti vadanti | praviv­ddhe ca dhane praviv­ddha÷ puru«a iti | cak«urvij¤Ãne cak«u«Ã saæyujya paÓyati sati cak«u÷ paÓyatÅti vadanti | yathà v­k«e puru«eïa saæyujya chidyamÃne sati puru«o v­k«aæ chinnattÅti vyavahÃra÷ | yathà và k­«ïavarïasaæyukte paÂe k­«ïa÷ paÂa iti vyavahÃra÷ | sarve ca dharmà mitha÷ saækÅrya vyavahriyante | yathà praj¤Ãkarma vedanÃdi«Æcyate | cak«Æ«Ã rÆpaæ paÓyatÅti vaktavye saæk«ipya vyavaharanta÷ kevalamÃhu÷ cak«u÷ paÓyatÅti | yathà ca pëÃïamau«adhamiti ekavedanÃvaÓà vyavahÃra÷ | (##) yadbhavanÃha apaÓyata÷ kathamindriyatvamiti | bhavÃnidaæ prativaktavya÷ cak«urÃdaya÷ pa¤cadharmà stadanyarÆpÃdÅnatiÓerata ityata indriyamiti vyavahriyante | (p­) cak«urÃdaya÷ pa¤cadharmÃstadanyarÆpÃdibhirmilitÃ÷ | daÓeme dharmà na yugapadvi«ayÃn vijÃnanti | yathà cak«urÃdÅnÃæ viyoge vij¤Ãnaæ notpadyate, tathà yadi rÆpÃdÅnÃæ viyoge 'pi vij¤Ãnaæ notpadyate | tadà kena [te«Ã]matiÓaya÷ | (u) indriyairvij¤Ãnaæ viÓe«yate cak«urvij¤Ãnaæ Órotravij¤Ãnamiti | yathà bheridaï¬asaæyoge Óabdo bhavati | [tatra] bheryÃ÷ prÃdhÃnyÃt bherÅÓabda iti vadanti | p­thivÅyavÃdisaæyoge aÇkuro jÃyate | [tatra] yavasya prÃdhÃnyÃt yavÃÇkura iti vadanti | tathà vij¤ÃnÃnyapi | ÃÓrayato vyavahÃro viÓe«yate na pratyayata÷ | rÆpavij¤Ãnamityukte saæÓaya÷ prasajyate kimidaæ cak«urvij¤Ãnaæ kiæ và rÆpaæ pratÅtya manovij¤Ãnamiti | indriye 'sti vij¤Ãnaæ na vi«aye | cak«urÃdi«u Ãtmasaæmohanaæ cittaæ bhavati | vij¤ÃnasyÃÓraya Ãyatanamindriyaæ na vi«aya÷ | svakÃyasaækhyÃte sthitamindriyaæ na vi«aye | puru«asyopabhogopakaraïamindriyaæ na vi«aya÷ | indriyaæ sattvasaækhyÃtaæ na vi«aya÷ | indriye 'pratÅk«ïe vij¤Ãnaæ na sphuÂaæ bhavati | prasanne tu indriye vij¤Ãnaæ viÓadaæ bhavati | indriyÃïÃmuttamamadhyamÃdhamatvÃt vij¤Ãnamanuvibhajyate | ebhi÷ kÃraïai÷ prÃdhÃnyaæ kathyate | indriyamasÃdhÃraïam | eko vi«ayo bahÆnÃæ puru«ÃïÃæ sÃdhÃraïa upalabhyate | indriyaæ vij¤Ãnena sahaikakarmavipÃka÷ | vi«ayastu naivam | indriyaæ hetu÷ vi«aya÷ pratyaya÷ | kasmÃt | indriyabhedÃt vij¤Ãnaæ viÓe«yate na vi«aya÷ | yathà bÅjaæ hetu÷ p­thivyÃdaya÷ pratyayÃ÷ | bÅjabhedÃtparasparaæ bheda÷ | pratyayÃtiÓayihetutvÃdindriyamityÃkhyÃyate | yadbhavÃnavÃdÅ÷- vayaæ mÃïavakÃ÷ susÆk«mamapi vastu jÃnÅma÷ tadyathà cak«urmyÃæ d­Óyate iti | idaæ saæv­tita÷ | laukikÃÓcak«u÷ paÓyatÅti vadantÅtyata Ãhu÷ tadyathà cak«urbhyÃæ d­Óyata iti | yathà ha bhagavÃn- muhÆrtamapi cedvij¤a÷ paï¬itaæ paryupÃsate | [k«ipraæ dharmaæ vijÃnÃti] jihvà [sÆpa]rasaæ yathà | acetanÃpi jihvà tu na darvÅbhÃjanopamà || iti | (##) jihvÃÓritaæ mano jihvÃvij¤Ãnaæ janayatÅtyata Ãha jihvà [sÆpa]rasaæ vettÅti | tathà cak«urÃÓritya samutpanne vij¤Ãne cak«u÷ paÓyatÅti vadanti | ata Ãha- jinaurasÃ÷ paÓyanti tadyathà cak«urbhyÃæ d­Óyata iti | yadbhavÃnavÃdÅ÷- indriyeïa vi«ayo g­hyate vij¤Ãnena vikalpyate iti | idaæ pratyuktam | indriyasyÃvij¤Ãt­tvÃt | na ca yÆyaæ bravÅtha indriyasyaivaæ bhavati ahaæ viÓi«Âalak«aïa iti | ata indriyÃïi na vi«ayÃn g­hïanti | bhavatÃæ j¤ÃnÃni nendriyamapek«ya jÃyante | kasmÃt | mahadahaÇkÃrÃdÅni hi indriyebhya÷ pÆrvamutpadyante | bhavatÃæ mahadÃdÅni tattvÃni na santi | mÆlaprak­tyabhÃvÃt | bhavatÃæ ÓÃsanaæ- mÆlaprak­tivikÃrà mahadÃdÅnÅti | mÆlaprak­tiÓca nÃstÅtyuktameva | na tu nendriyamiti || na vijÃnÃtÅndriyavargo '«ÂacatvÃriæÓa÷ | 49 vi«ayendriyasaæyogaviyogavarga÷ (p­) yadbhavÃnavocat- vij¤Ãnaæ vijÃnÃti nendriyamiti | tatprasÃdhitam | idÃnÅæ kiæ vi«ayendriyasaæyogÃdvij¤Ãnamutpadyate kiæ và tadviyogÃt | (u) cak«urvij¤Ãnaæ na prÃptimapek«ya vi«ayÃn vijÃnÃti | kasmÃt | candrÃdayo viprak­«ÂapadÃrthà api d­Óyante | candrarÆpaæ na gandhavinirmuktamÃgacchet | ÃkÃÓÃlokÃvapek«ya rÆpaæ paÓyati | yadi cak«ÆrÆpaæ prÃpnoti | tadà nÃntarÃkÃÓÃlokau syÃtÃm | yathà cak«u«i pracchÃdite cak«urna paÓyati | ato j¤Ãtavyaæ cak«urvij¤Ãnaæ na prÃpya vijÃnÃti | iti | ÓrotrÃdivij¤Ãnaæ dvividham- ki¤citprÃpya vijÃnÃti ki¤cidaprÃpya vijÃnÃti | Órotraæ ruditaæ prÃpya vijÃnÃti | ghanagarjitamaprÃpya vijÃnÃti | anyÃni trÅïi vij¤ÃnÃni indriyaprÃptaæ vijÃnanti | kasmÃt | d­«Âaæ khalu trayÃïÃme«ÃmindriyÃïÃæ vi«ayai÷ saæyogÃt vij¤Ãnaæ labhyata iti | manaindriyamarÆpi | ato 'prÃptavi«ayam | [vi«ayaæ] na prÃpnoti | (##) (p­) cak«ÆrÆpamaprÃpya vijÃnÃti iti bhavadvacanamayuktam | kasmÃt | asti cak«u«i raÓmi÷ | ayaæ raÓmÅ rÆpadarÓanÃya gacchati | raÓmiÓcÃyaæ taijasaæ dravyam | cak«uÓca teja÷samutpannam | tejasa÷ saraÓmitvÃt yadyaprÃpya paÓyati | kasmÃtsarvÃïi rÆpÃïi na paÓyati | cak«ÆraÓmirhi sapratighe 'pi gacchati | avibhutvÃt na sarvÃïi paÓyati | yathoktaæ sÆtre- trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | yadyaprÃpnoti | kathaæ sannipÃta÷ | pa¤cendriyÃïi sapratighÃni | vi«aye«u pratihanyanta iti sapratighÃni | ghrÃïaæ gandhe jihvà rase kÃya÷ spra«Âavye cak«ÆrÆpe Órotraæ Óabde yadyaprÃptam | tadà apratigham | pratyutpanne«u pa¤cavi«aye«u j¤Ãnamutpadyate | ata÷ pa¤ca vij¤ÃnÃni prÃpya vijÃnanti | yadyaprÃpya vijÃnanti atÅtamanÃgataæ rÆpamapi vijÃnÅyu÷ | na vijÃnanti vastuta÷ | bahupratyayasÃmagryà ca j¤Ãnamutpadyate iti cak«ÆraÓmirvi«ayasaæyogÃya gacchati | rÆpe raÓmiprÃptirhi sannipÃta÷ | Óabdo 'pi Órotraæ prÃpya ÓrÆyate | kasmÃt | viprak­«ÂadeÓavartini puru«e mandaæ bhëamÃïe na ÓrÆyate | yadi Óabdaæ rÆpavadaprÃpyÃpi vijÃnÃti | mandamapi Óabdaæ Ó­ïuyÃt | na tu Ó­ïoti | ato j¤Ãyate prÃpya Ó­ïotÅti | Óabdo dÆrato 'pi ÓrÆyate | yadyaprÃpya ÓrÆyate | Ãvaraïe satyapi ÓrÆyeta | dÆrata÷ ÓrÆyamÃïa÷ Óabdo na pratyÃyayati | sannik­«Âaæ ÓrÆyamÃïassu pratyÃyayati | aprÃpya Óravaïe tu sa vibhÃgo na syÃt | ato j¤Ãyate Óabda÷ prÃpya ÓrÆyata iti | ki¤cÃnukÆlavÃyau Óabda÷ pratyÃyayati | na pratikÆlavÃyau | ato 'pi prÃpya ÓrÆyate | Óabda÷ sÃkalyena ÓrÆyate | aprÃpya Óravaïe tu na sÃkalyena ÓrÆyeta | yathà rÆpasyÃprÃptyà darÓÃnÃt na sÃkalyena darÓanam | ato j¤Ãyate na rÆpasama÷ Óabda iti | aprÃpya Óravaïe tu rÆpasama÷ syÃt | yathà rÆpasyekadeÓaæ d­«Âvà avaÓi«Âamapi Ãlokamapek«ya paÓyati | tathà Óabdo 'pi syÃt | na vastutastathà bhavati | ato 'prÃpya na ÓrÆyate | (##) yadbhavÃnÃha- ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïi vi«ayamaprÃpya vijÃnantÅti | tadayuktam | ÓabdagandharÆparasasparÓà indriyamÃgaccheyu÷ | yadidÃnÅmindriyaæ gacchatÅti | tadyuktam | ÓrotrÃdÅnÃmindriyÃïÃæ nÅraÓmikatvÃt | tejo mahÃbhÆtamekameva saraÓmikam | ato na gacchati | Óabdaæ yadi ghananibi¬aæ jalÃdyÃv­tamapi Órotraæ Órotuæ Óaknoti | yadi saraÓmi, tadindriyam | naivaæ ÓaknuyÃt | ato j¤Ãyate Órotrendriyaæ nÅraÓmikamiti | ÓrotramandhakÃre 'pi vi«ayaæ vijÃnÃti | yadi saraÓmikam, nÃndhakÃre vijÃnÅyÃt | saraÓmikamindriya¤ca diÓamapek«ya vijÃnÃti | ekÃæ diÓaæ dra«Âuæ Óaknoti naikasmin samaye sarvà diÓo dra«Âuæ Óaknoti | yathà pÆrvÃbhimukha÷ puru«a÷ pÆrvÃæ diÓaæ rÆpa¤ca paÓyati nÃnyà diÓa÷ | vadanti ca mano gacchatÅti | ata÷ prÃpya vi«ayaæ vijÃnÃti | yathoktaæ sÆtre- dÆraÇgamamekacaramaÓarÅraæ guhÃÓayam sÆryasya raÓmiriva cittaæ carati viprakÅrïata÷ | matsyo yathà sthale k«ipta [okamokata uddh­ta÷ |] parispandatÅdaæ cittaæ svÃbhÅ«Âa¤ca yathà caratyada÷ || iti | ata÷ «a¬vi«ayÃn prÃpya vijÃnanti | atrocyate | raÓmirgacchatÅti bhavadvacanamayuktam | kasmÃt | yathà puru«o dÆrata÷ sthÃïuæ d­«Âvà saæÓete kimayaæ puru«a iti | yadi raÓmirgarcchati | kasmÃt saæÓayo bhavet | atisannik­«Âa¤ca cak«urna paÓyati | yathà cak«ussaæsaktaæ t­ïaroma na paÓyati | ato raÓmirgacchannapi atisannikar«Ãnna paÓyati | yadi raÓmistatra gacchati | kasmÃt sthÆlaæ paÓyati na sÆk«maæ (##) vivecayati | rÆpadarÓane 'sti dvibhÃga÷ yaduta pÆrvasyÃæ paÓcimÃyÃæ và diÓi rÆpamiti | sannik­«Âaviprak­«ÂavibhÃgo 'pyasti | yadi cak«u÷ prÃpya vijÃnÃti | tÃd­ÓavibhÃgo na syÃt | kasmÃt | gandharasasparÓe«u nÃyaæ vibhÃgo 'sti | ato nayanaraÓmiraprÃpya vijÃnÃti | nayanaraÓmiryadi pÆrvameva d­«ÂavÃn | kimarthaæ punargacchati | yadi pÆrvamad­«Âvà gacchati | kutra gacchati | yadi sannik­«ÂarÆpaæ viprak­«ÂarÆpa¤ca ekadà yugapatpaÓyati | na tathà gamanadharma÷ | ato nayanaraÓmirna gacchati | yadi sa gacchati | madhye mÃrgaæ rÆpÃïi paÓyet | vastutastu na paÓyati | ato j¤Ãyate na gacchatÅti | raÓmirgacchatÅti raÓmi÷ kÃyabdahirgato nendriyaæ bhavet | yathÃÇgulau kÃyÃtsamucchidya viyujyamÃnÃyÃæ nÃsti kÃyabuddhi÷ | na cak«u÷ svÃÓrayaæ tyajat paÓyÃma÷ | sapak«ÃbhÃve nÃsti hetu÷ | tasya nayanaraÓme rasati dra«Âari sa na syÃt | (p­) astÅyaæ nÃyanaraÓmi÷ sÆryaraÓmitirask­tà na d­Óyate | yathà sÆryaraÓmau nak«atrÃïi na pratyak«Ãïi | (u) tathà cedrÃtnau d­Óyeta | (p­) rÆpa dharmà avaÓyaæ bÃhyaæ prakÃÓamapek«ya d­Óyante | rÃtrau ca bÃhyaprakÃÓo nÃsti | yena na d­Óyante | (u) yadÅyaæ raÓmirdivÃniÓamubhayatna nopalabhyate | tadÃsyà atyantÃnupalabdhi÷ | (p­) bi¬Ãlas­gÃlamÆ«ikÃdÅnÃæ sarve«Ãæ rÃtri¤carÃïÃæ nÃyano raÓmirupalabhyate | (u) idaæ d­ÓyarÆpaæ vi¬ÃlÃdÅnÃæ cak«u«i vartate | yathà khadyotasya prakÃÓÃtmakaæ rÆpaæ tatkÃyavarti | nÃyaæ raÓmi÷ | yathà ca rÃtri¤carà jantavo 'ndhakÃre paÓyanti | manu«yÃÓca na paÓyanti | tathà ca te«Ãmeva raÓmi÷ syÃt | nÃnye«Ãm | tathaiva dharmatà syÃt | yadavÃdÅ÷- yadyaprÃpya paÓyati | sarvÃïi rÆpÃïi paÓyediti | yat rÆpaæ j¤Ãnasya (##) gocaraæ tat d­Óyam | yathoktaæ sÆtre- cak«uranupahataæ bhavati | vi«aya ÃbhÃsagato bhavati | tadà sa d­Óyo bhavati | iti | (p­) ko nÃmÃbhÃsagata÷ | (u) yadà rÆpacak«u«o÷ sannipÃta÷ | sa ÃbhÃsagata÷ | (p­) yadi cak«urna prÃpnoti ka÷ sannipÃta÷ | (u) samÃnamidam, yathà bhavataÓcak«Æ rÆpaæ prÃpyÃpi kadÃcitpaÓyati kadÃcinna paÓyati | tadyathà cak«u÷ sÆryaæ prÃpya sÆryamaï¬alaæ paÓyati na tu sÆryakarma | evaæ mamÃpi cak«uragatvÃpi yadrÆpamÃbhÃsagataæ bhavati | tat paÓyati | yadÃbhÃsagataæ na bhavati na tatpaÓyati | (p­) nayanaraÓmi÷ sudÆraæ gacchati | vegaprakar«Ãttu sÆryakarma na paÓyati | (u) yadi vegaprakar«ÃtsÆk«maæ karma na paÓyati, sthÆlaæ sÆryamaï¬alaparimÃïaæ kasmÃnna paÓyati | na hÅdaæ yujyate | yadi raÓmimastatra gatvà paÓyatÅti | kasmÃd dÆrasthaæ sÆryamaï¬alaæ d­«ÂvÃpi karma na paÓyati tat pÃÂaliputrÃdi Ãsannaæ janapadanagaram | yadi bhavÃn manyate pÃÂaliputrÃdi na ÃbhÃsagatamityato na paÓyatÅti | mama cak«uraprÃpyÃpi rÆpaæ nÃbhÃsÃgatamityato na paÓyati | (p­) sarvÃïi rÆpÃïi ÃbhÃsagatÃni d­ÓyÃnÅti j¤Ãtameva | idÃnÅæ kiæ d­Óyaæ kimad­Óyam | (u) adhvÃvaraïÃnna d­Óyate yathÃtÅtamanÃgatam | rÆpasyÃbhibhÃvakaviÓe«Ãnna d­Óyate yathà rÃtrau tejo d­Óyamanyadad­Óyam | bhÆmiviÓe«Ãnna d­Óyate yathà prathamadhyÃnagatacak«u«Ã dvitÅyadhyÃnagataæ rÆpaæ na d­Óyate | tama ÃvÃvaraïÃnna d­Óyate yathà tamasi ghaÂa÷ | ­ddhibalÃnna d­Óyate yathà bhÆtÃdÅnÃæ deha÷ | atighanamÃlÃv­tatvÃnna d­Óyate | yathà parvatasya bÃhyaæ rÆpam | atidÆrÃnna d­Óyate yathÃnye lokadhÃtava÷ | atisÃmÅpyÃnna d­Óyate yathà cak«upya¤janam | aprÃptyà na d­Óyate yathà prabhÃgatà aïavo÷ d­ÓyÃ÷ prabhÃbÃhyÃstu ad­ÓyÃ÷ | sauk«myÃnna d­Óyate yathà puru«ÃkÃra÷ sthÃïurna vivektuæ Óakya÷ | samÃnÃbhihÃrÃnna d­Óyate yathà mahÃrÃÓigatamekaæ ÓÃlidhÃnyam | yathà ca kÃkav­ndagata eka÷ kÃka÷ | pÆvoktaviparÅtamÃbhÃsagatamityucyate | (p­) kaÓcak«u«a upaghÃta÷ | (u) vÃto«maÓÅtÃdibhirvyÃdhibhi÷ pratighÃta÷ | yat vÃtopahataæ cak«u÷ tat viparyastaæ nÅlak­«ïÃdirÆpaæ paÓyet | yadÆ«mopahataæ tat pÅtaraktÃgnijvÃlÃdi paÓyati | yacchÅtopahataæ tat bhÆyasÃvadÃtahradajalÃdirÆpaæ paÓyati | yat jÃgaraïopahataæ (##) cak«u÷ tat kampitav­k«ÃdirÆpaæ prÃya÷ paÓyati | yat parikhedopahataæ cak«u÷ tat rÆpaæ d­«Âvà na budhyate | bhÃgaÓa÷ praïuditamekaæ cak«uÓcandradvayaæ paÓyati | bhÆtÃdyÃvi«Âaæ vik­taæ paÓyati | pÃpakarmavaÓÃtkurÆpaæ paÓyati | puïyakarmavaÓÃtsurÆpaæ paÓyati | pittopahataæ cak«urjvÃlÃdirÆpaæ paÓyati | sattvà aparini«pannacak«ustvÃdvikalaæ paÓyanti | ghanatimirÃv­tacak«u«kà na paÓyanti | yadupahataæ cak«urindriyaæ na paÓyati | sa cak«u«a upaghÃta÷ | tallak«aïaviparito 'nupÃghÃta÷ | ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïyapi [tathÃ]rthavaÓÃdvivektavyÃni | (p­) pa¤ca vi«ayÃ÷ j¤ÃnÃbhÃsagatatvÃt j¤eyà bhavantÅti j¤Ãtameva | katame dharmà j¤ÃnasyÃbhÃsagatà na bhavanti | (u) ÆrdhvabhÆmikatvÃnna j¤Ãyate yathà prathamadhyÃnacittaæ dvitÅyadhyÃnatadÆrdhvadharmÃn na vijÃnÃti | indriyaviÓe«Ãnna j¤Ãyate yathà mandendriyasya cittaæ tÅk«ïendriyasya cittagatadharmÃn na vijÃnÃti | puru«aviÓe«Ãnna j¤Ãyate yathà ÓrotraÃpanna÷ sak­dÃgÃminaÓcittagatadharmÃn na vijÃnÃti | balaprabhedÃnna j¤Ãyate yathà yanmanovij¤Ãnaæ yasmin dharme balavihÅnaæ na tena manovij¤Ãnena sa dharmo j¤Ãyate | tadyathà samÃhitacitta(sya) manovij¤Ãnavij¤eyadharmo na vik«iptacittakamanovij¤Ãnena vij¤Ãtuæ Óakyo bhavati | yathà pratyekabuddhamanovij¤Ãnabalavij¤eyadharmo na ÓrÃvakamano[vij¤Ãna]balena vij¤Ãtuæ Óakyo bhavati | yathordhvapak«ikadharmo nÃvarapak«ikamanovij¤Ãnena vij¤Ãtuæ Óakya÷ | atisÆk«mà dharmà na j¤Ãtuæ ÓakyÃ÷ | yathoktamabhidharme kena cittena smaryate | yaduta pratÅtipratyÃyakaæ pÆrvÃnubhavit­, tena smaryate nÃnanubhavitrà | yathà janÃ÷ saæsÃre pÆrvÃnubhÆtaæ dharmaæ smaranti | ananubhÆtaæ na smaranti | ÃryÃstu yadi vÃnubhÆtaæ yadivÃnanubhÆtaæ sarvaæ tadÃryaj¤ÃnabalÃdvijÃnanti | viÓi«Âavi«ayatvÃt j¤Ãyate yathà rÆpadhÃtukacittamanubhÆya kÃmadhÃtukadharmÃn vijÃnÃnti | viparyayÃv­tatvÃnna j¤Ãyate yathà satkÃyad­«Âikacittaæ pa¤caskandhÃlambanaæ nairÃtmyaæ paÓyati | tathà anityaæ du÷khamapi | balÃv­tatvÃnna j¤Ãyate yathà m­dvindriya÷ puru«astÅk«ïendriyasya cittamÃv­tatayà na vijÃnÃti | [yat] pÆrvoktalak«aïaviparÅtaæ tadÃbhÃsagatamityucyate | (p­) ko nÃma manasa upaghÃta÷ | (u) vik«epaviparyayabhÆtÃveÓà mÃnamadacittapramo«Ã madyena và au«adhavyÃmohena và cittavibhrama÷, kadÃcit rÃgrikruddhatÃdikleÓaparipu«Âa (##) pramÃdaprana«Âacittatà yathà ÓvapÃkakaivartÃdÅnÃm | sannipÃtena và cittaptyopaghÃto bhavati | jarÃvyÃdhimaraïÃnyapi cittasyopaghÃtÃ÷ | yaccittaæ kuÓaladharmagataæ yadavyÃk­tadharmanimagnam | tadanupahataæ nÃma | evamÃdibhi÷ kÃraïai÷ sattvo vi«ayÃn vijÃnÃti | tasmÃdyadyaprÃpya paÓyati kasmÃnna sarvÃïi rÆpÃïi paÓyatÅti bhavadvacanamayuktam | yadavoca÷- trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | indriyavi«ayavij¤ÃnÃnugamanakÃla÷ sparÓa÷ nÃvaÓyaæ prÃptilak«aïa÷ | kasmÃt | manaindriyasyÃpyuktaæ trayÃïÃæ sannipÃta iti | na tatra prÃptilak«aïo 'sti sparÓa÷ | [sparÓasya] prÃptilak«aïatvÃt [indriyÃïi] sapratighÃnÅti bhavadvacanamayuktam | na hyasti pratihantilak«aïam ityuktatvÃt | pratyutpanne«u j¤Ãnamutpadyata iti yadavÃdÅ÷ tatra «a«Âhaæ vij¤Ãnamapi pratyutpannamÃtraæ j¤Ãpayet paracittaj¤Ãnavat | bahupratyayasÃmagryà j¤Ãnamutpadyata iti yadavÃdÅ÷ | tat «a«Âhamanaindriyeïa pratyuktameva yaduta indriyavi«ayavij¤ÃnÃnugamakÃla÷ sannipÃta iti | pratÅtya mano dharmÃæÓca manovij¤Ãnamutpadyata itÅdaæ vacana¤ca tadà vyarthaæ syÃt prÃptyabhÃvÃt | pratiniyataniyamo hi sannipÃto nÃma | cak«urvij¤Ãnaæ cak«urmÃtraæ nÃnyadÃÓritya nÃnÃÓritya bhavati | [tathÃ] rÆpamÃtraæ pratÅtya nÃnyatpratÅtya nÃpratÅtya bhavati | evaæ yÃvanmanovij¤Ãnamapi | vi«ayendriyasaæyogaviyogavarga ekonapa¤cÃÓa÷ | 50 ÓabdaÓravaïavarga÷ yadavÃdÅ÷ viprak­«ÂadeÓavartini puru«e mandaæ bhëamÃïe na Óabda÷ ÓrÆyate | ato j¤Ãyate Óabda÷ Órotraæ prÃpnotÅti | tadayuktam | kasmÃt | yathà bhavÃnÃha viprak­«ÂadeÓavartini puru«e bhëamÃïe ÓabdÃt Óabdasantatyà tanurbhÆtvà na punarudbhavatÅtyato na ÓrÆyata iti | evaæ mamÃpi syÃt | Óabdo 'prÃpyÃpi so 'lpÅyÃniti na ÓrÆyate | yathà bhavato nayanaraÓmirgatvÃpi sÆryamaï¬alamÃtraæ paÓyati na sÆryasya karma | evaæ mamÃpi | ÓrotramaprÃpyÃpi (##) Óabda audÃrika÷ san ÓrÆyate sÆk«mastu na ÓrÆyate | yathà bhavato nayanaraÓmi÷ sudÆraæ gacchannapi na ÓatasahasrÃyutayojanÃni prÃpnoti | prasannasalilÃdyÃv­taæ su«Âhu paÓyannapi bhittyÃdyÃv­taæ tu na paÓyati | sÆryamaï¬alaæ d­«ÂvÃpi na paÓyati sÆryakarma | tathà mamÃpi ÓrotramaprÃpyÃpi ÓabdamaudÃrikaæ Ó­ïoti | na tu Óaknoti sÆk«maæ vivecayitum | yadavÃdÅ÷- anukÆlavÃyau pratyÃyayati iti | tadayuktam | kasmÃt | tadà tu na kaÓcitpratikÆle vÃyau Ó­ïotÅti syÃt | yathà gandha÷ pratikÆlavÃyau na jighrayate | tadà Óabdo 'pi pratikÆlavÃyau na ki¤cidapi na Órotavya÷ syÃt | vastutastu ÓrÆyate | ato j¤Ãyate Óabdo 'prÃpya ÓrÆyata iti | yadalpaæ Óabda÷ ÓrÆyate tat vÃyvÃvaraïÃt | ki¤ca Óabdo gandhavat pravÃhya÷ | kimanukÆlapratikÆla vÃyuvikalpanayà | yadavoca÷ Óabda÷ sÃkalyena ÓrÆyata ityata÷ prÃptipak«e na rÆpasama iti | na yuktamidam | Óabdadharmo yat sÃkalyena ÓrÆyata iti | na tathà rÆpadharma÷ | padÃrthÃ÷ salak«aïavilak«aïà bhavanti | j¤eyavi«ayatvena samÃ÷ | sÃkalyÃsÃkalyaj¤Ãnatvena vi«amÃ÷ | ghaïÂÃÓabdo ghaïÂÃyÃæ ÓrÆyate | kenedaæ j¤Ãyate | tadyathà puru«a÷ ghaïÂÃnÃdaÓuÓrÆ«ayà karïena ghaïÂÃmupeti | ÓabdaÓca guïatvÃnna gacchati | guïÃnÃmakarmakÃritvÃt | (p­) ÓabdaparamparayotpadyamÃne Óabdaguïe vÅcÅtaraÇgavacchabdo gacchatÅtyucyate | (u) ÓabdataraÇgasya kena saha d­«ÂÃnta÷ | ablak«aïe bherÅcarmaïi sati taraÇga utpadyeta | idÃnÅæ Óabde ka÷ puna÷ Óabda÷ ya÷ ÓabdÃntaraæ janayati | yadi manyase Óabda÷ ÓabdÃntaraæ janayatÅti | kasmÃnna mÆlapradeÓe janayati nÃnyatra | apÃmablak«aïaviruddhatvÃt taraÇgo jÃyate | yo vadati- puru«a÷ Óabdaæ karotÅti | [tasya] karïameva vakt­ syÃt | vastutastu na sambhavati | ato j¤Ãyate Óabdo noccarito gacchatÅti | yadi ghaïÂÃta÷ Óabdasantatirutpadyate, tarhi ghaïÂà ÓabdavihÅnà na syÃt | yadi ÓabdastaraÇgavatsantatyà pravartate iti | niyatamÃpo nistaraÇgÃ÷ syu÷ | evaæ ghaïÂÃta÷ Óabda [udgate] sati ghaïÂà niÓÓabdà syÃt | na vastuta idaæ yujyate | ato j¤Ãyate Óabdo ghaïÂÃyÃæ vartata iti | ghaïÂÃyÃæ g­hÅtÃyÃæ Óabda uparamati | ato j¤Ãyate Óabda÷sadà ghaïÂÃmÃÓrayata iti | yadi Óabdo ghaïÂÃmÃÓrito ghaïÂÃtaÓcÃpi viyujyata iti | ghaïÂÃyÃæ g­hÅtÃyÃæ ghaïÂÃmÃÓrita÷ (##) Óabdo 'niruddha÷ syÃt | ghaïÂÃviyukta÷ Óabdo 'nuvarteta | d­«Âe vyavahÃre ca nÃsti ki¤cit yathà ghaïÂÃsantatirutpadyata iti | Óabdasya cÃsti digbhÃgabhedo yaduta prÃcÅÓabda÷ karïadeÓaæ prÃpnoti tadà na syÃt ayaæ vibhÃga÷ | yadi Óabda Ãgacchati | tadà divyaÓrotraæ ni«prayojanaæ syÃt | kasmÃt | ÓatasahasralokadhÃtÆn Óabda÷ kathamÃgacchati | yathà viddhaÓabda÷ ÓabdadeÓaæ lak«ayati | tathà yadi Óabda÷ ÓrotramÃgacchati | svayameva Órotraæ vidhyÃt | tathà no cet viddhaÓabda iti nocyeta | ya÷ Óabdo viprak­«Âa÷ sannik­«ÂaÓca tau yugapat ÓrÆyetÃm | ÓabdaÓca k«aïikatvÃnna ÓabdÃntaramutpÃdayati | na hi paÓyÃma÷ k«aïikadharma÷ kasyacijjanaka iti | ato na Óabda÷ ÓabdÃntaraæ janayati | yathà k«aïikaæ karma na karmÃntaramutpÃdayati | yadi Óabda÷ ÓabdÃntaramutpÃdayati | karmÃpi karmÃntaramutpÃdayet | eka¤ca na karma karmotpÃdakamiti vacanaæ praïa«Âaæ syÃt | bhavatÃæ ÓÃsane Óabda÷ ÓabdÃntareïa viruddha÷ p­thak, naikasthÃnika÷ | yadi Óabda÷ ÓabdantareïaikasthÃnika÷, na sa viruddho nÃma | yadi naikasthÃnika÷ | tadà pÆrvaÓabde niruddhe 'nantaraÓabda÷ svayamutpadyate | ato na Óabda÷ ÓabdÃntaramutpÃdayati | ÓabdaÓcaiko dharma÷, kathaæ ÓabdÃntaramutpÃdayati | nahyekaæ vastÆtpÃdakaæ paÓyÃma÷ | (p­) yathà saæyoga eka÷ san vastunÃmutpÃdaka÷ | evaæ Óabdo 'pi ekadharma÷ sannapi ÓabdÃntarasyotpÃdaka÷ | (u) paÓyasi khalu saæyoga eka÷ san yaæ ÓabdamutpÃdayati [so] 'pi tathà syÃt | rÆpamapi ekaæ sat rÆpÃntaramutpÃdayet | tathà gandharasasparÓà api | eva¤ca dravyaæ pa¤casvabhÃvaæ trisvabhÃvaæ dvisvabhÃvaæ na syÃt | karmasÃmyÃcca | Óabda÷ karmaïà tulyalak«aïa÷ | yathà vadanti Óabdo guïo 'pi (##) karmaïà tulyo nirudhyate | yathÃÇgulisphoÂasvaÇgaspandakarmÃïi Óabdavanti | na hi spanda÷ kha¬gagÃdviyujyate | evaæ Óabdo 'pi karag­hÅte kha¬ge Óabda÷ spandena sahoparamati | ato j¤Ãyate karma na karmÃntarasyotpÃdakam | Óabdo 'pi na puna÷ ÓabdÃnantarasyotpÃdaka iti | yathà kalpayasi Ãdyakarmaïa÷ saæskÃra uttarottarakarmotpÃdaka iti | tathà ÃdyaÓabdÃtsaæskÃra utpadyate | saæskÃrÃduttarottarakarmÃïi samutpadyanta iti | tatra nÃsti saæskÃrÃdutpadyamÃnaæ saæskÃrÃntaram | kÃraïakarma saæskÃramutpÃdayati | na Óabda÷ | karmanirodhÃcca na kÃraïadravyaæ bhavati | kasmÃt | pÆrvaæ karmaïi niruddhe hi tadanantaraæ dravyamutpadyate | evaæ Óabdo 'pi | pÆrvaÓabde niruddhe 'nantaraæ Óabda÷ svayamutpadyate | ityanantaraÓabdo na kÃraïavÃn syÃt | athÃpi yadi vadasi pÆrvaÓabda÷ ÓabdÃnantaramutpÃdayatÅti | tadà Óabdo 'k«aïika÷ syÃt | kasmÃt | ÓabdotpattikÃla prathama÷ k«aïa÷ | ÓabdÃntarotpattikÃlo dvitÅya÷ k«aïa÷ | utpannaÓabdÃntara [kÃla÷] t­tÅya÷ k«aïa÷ | pÆrvaÓabdanirodhakÃlaÓcaturtha ityak«aïika÷ syÃt | Óabda÷ kathaæ ÓabdÃntareïa viruddha÷ | kiæ yathà khalu vi«aæ vi«au«adhena viruddham | au«adhaæ và vyÃdhyà viruddham | tathà no cet ghaïÂà na ÓabdadvayavatÅti [na] syÃt | yadyekasmin k«aïe ghaïÂà ÓabdadvayavatÅ, tadà k«aïasahasre 'pi ÓabdadvayavatÅ syÃt | yathà guïe 'sati drvyasyÃgnisaæyogÃd guïa utpadyate | pÆrvak­«ïarÆpe niruddhe raktarÆpamutpadyate | evaæ Óabdo 'pi- pÆrvaÓabde niruddhe ÓabdÃntaramutpadyate | tathà no cet ekasminneva k«aïe ghaïÂà ÓabdadvayavatÅ syÃt | vastutastu na dvayavatÅ | ato 'yuktam | yadi ÓabdÃt ÓabdÃntaramutpadyate tadà na hetumanuvarteta | vastutastu ghaïÂÃta÷ Óabda utpadyate | sa tu hetumanuvartate | ida¤ca ÓabdÃntaramakhaïÂÃÓabda÷ syÃt | tacca ÓabdÃntaraæ naivaæ samucchidyeta | hetusamucchedÃbhÃvÃt | (p­) ÃdyaÓabdÃt sÆk«maÓabda÷ pariïamata ityato 'sti samuccheda÷ | (u) kasmÃtsÆk«maÓabda÷ pariïamate | yathÃbhighÃtaæ saæskÃrÃbhivyakti÷ | yathÃbhivyakti ÃdyaÓabda÷ | dvitÅyaÓabdatadavayavÃdayo 'pi yathÃbhivyaktiviÓe«aæ bhavanti | tìanahetvabhÃvÃt saæskÃrÃbhivyaktistu (##) bhajyate | saæskÃrÃbhivyaktibhaÇgÃttu Óabda÷ sÆk«ma÷ pariïamate | yasya Óabdahetukaæ ÓabdÃntaramutpadyata iti | tasya rÆpamupÃdÃya jala ÃdarÓe rÆpamutpannaæ syÃt | evaæ jale candra ÃdarÓe pratibimbameva rÆpaæ bhavet | tathà ca vaiÓe«ikasÆtraæ sarvaæ na«Âaæ syÃt | yadvadasi vibhÃgÃcchabdo ni«padyata iti | tadapi na yuktam | kasmÃt | na hi hastavibhÃgÃcchabda utpadyate | saæyogÃttu Óabdo bhavati | kha¬gavaæÓÃdÅnÃmavayave«u mitha÷ saæÓli«Âe«u vibhajyamÃne«u ca mitho nodanÃcchabdo bhavati | na ca vayaæ vadÃma÷ saæyogÃcchabdo bhavatÅti | kasmÃt | nahyaÇgulyÃkÃÓasaæyoge Óabda utpadyate | aÇgulÅ«u mitho 'nunnÃsu na Óabda utpadyate | ata÷ saæyogÃnnotpadyate | kevalaæ catur«u mahÃbhÆte«u saæyukte«u viyukte«u và Óabda utpadyate | yathà mahÃbhÆtÃnÃæ karma nityasthÃyi, na tÃni vihÃya gacchati | ÓabdaÓravaïavarga÷ pa¤cÃÓa÷ | 51 gandhÃghrÃïavarga÷ (p­) yadyÃha bhavÃn- gandho nÃsikÃæ prÃpto jighryata iti | tadapyayuktam | kasmÃt | yathà Óabdo dÆrÃcchrÆyate | tathà gandho viprak­«ÂadeÓastho 'pi ghrÃtuæ Óakyate | yadi manyase yat asmÃdgandhÃt santatyà gandhakÃraïamutpadyata iti | tat ÓabdasantÃna ukta eva taddo«a÷ | (u) gandha÷ kathaæ [tarhi] ghrÃtavya÷ | (p­) kusumÃvayavÃn sÆk«mÃn gacchato gandho 'pyÃÓritya gacchati | (u) maivam | yadi kusumÃvayavà gacchanti kusumÃvayavasya rÆpamapi dra«Âavyaæ syÃt | na tu d­Óyate | ato j¤Ãyate na gacchantÅti | (p­) kusumÃvayavarÆpamatisÆk«matvÃt na d­Óyate | (u) gandho 'pyatisÆk«mo na jighrayet | (p­) prabhÃvamahatvÃdgandho jighnyate | yathà co«yasya hiÇgÃvad­«ÂarÆpe 'pi tadgandhamÃtraæ jighrÃma÷ | (u) yatra sÆk«mÃvayavarÆpaæ [tatra] tadgandho jighrayata iti pratyak«ad­«Âam | sÆk«mÃvayavasya rÆpaæ kasmÃnna d­Óyate | yadi kusumaæ dahyate | tadgandho vardhate | rÆpaæ paraæ nirudhyate | ato na kusumÃvayavo gandha÷ | yadi gandha kusumÃvayava÷, alpaæ ghrÃtavya÷ syÃt | na tathà vastuta÷ | yadi kusumÃvayavà gacchanti, kusumamapacÅyamÃnaæ syÃt | natvapacÅyate vastuta÷ | kenedaæ j¤Ãyate | yathà ekapalaæ kuÇkuma[kusumaæ] sadà sagandhaæ gatvÃpi sadaikapalam | (##) (p­) apacÅyamÃnamatisÆk«matvÃnna j¤Ãtuæ Óakyate | yathà jalaghaÂa ekabindvapagame tatk«ayo na budhyate | (u) yadi sadÃpacÅyate | kusumavevÃsatsyÃt | kiæ punarapacÅyamÃnaæ na budhyata iti | yadi kusumaæ sadÃpacÅyate | tadà [tadgandhasya] ÃghrÃïaæ nopalabhyeta | sadÃpacÅyamÃnatvÃtpratik«aïamutpannavinÃÓi syÃt | pratik«aïavinÃÓitvÃd dravyÃntaramutpannaæ syÃt | kiæ punarna guïÃntaramutpannamiti | vastutastu kusumasyÃghrÃïamupalabhyate | ato j¤Ãyate kusumÃvayavà na gacchantÅti | (p­) yadi gandhamÃtraæ gacchati gandho 'pi [tarhi] k«Åyeta | sadÃpacÅramÃnatvÃt | gandhasya niravayatvÃccaikÃntikaparik«aya eva syÃt | (u) na vayaæ [svÅ]kurma÷ kusumÃvayavà vÃyumanuvartanta iti | nÃpi vÃyu÷ kusumasya gandhaæ bo¬hvà gamayatÅti | kusumagandhamÃtramupÃdÃya gandhÃntaramugpadyate | tadupÃdÃya gandhavÃyu÷ tata÷ samutpanno gandhavÃyurnÃsikÃæ prÃpya jighryate | ato nÃsti taddo«a÷ | kenedaæ j¤Ãyate | yathà jighranti tile gandhaæ, na tu kusumÃvayavagandham | kusumena vÃsitatvÃt | yadyayaæ kusumÃvayavÅya÷ | kiæ vÃsayati | tilam | ato j¤Ãyate 'yaæ gandho na kusumÃvayavartÅti | sa kusumagandha÷ kusume ni«pŬite và ni«pi«Âe và saæparitÃpite và k«Åyate | ya÷ tilavartÅ, na sa k«Åyate | sa kusumagandhaÓca tailamÃtre vartate | na tu kalke | ato na kusumÃvayavÅya÷ | sa ca gandho dÅrghakÃlaæ tile vartate | na tu kusume | ato na kusumÃvayavÅya÷ | (p­) yadi na kusumÃvayavÅya÷ | ayaæ kasya gandha÷ | (u) ayaæ tilagandha÷ kusumamupÃdÃya samutpanno na tilÃdviyujyate | evaæ kusumagandhamupÃdÃya vÃyurgandhÃntaramutpÃdayati | ida¤ca pradarÓitameva | atha kadÃcidu«ïavÃyuÓÓÅtavÃyuÓcÃnubhÆyate | na tatrÃpÃmagnervà rÆpamupalabhyate | ato j¤Ãtavyaæ vÃyau puna÷ sparÓÃntaramutpadyate | na tvÃh­tasya jalasyÃgnervÃyavà gacchantÅti | yadi vÃyÃvu«ïasparÓastaijasa÷, ÓÅtasparÓaÓca jalÅya÷ tadÃnu«ïÃÓÅtasparÓena pÃrthivena bhavitavyam | yathà jalasya tejasaÓca rÆpaæ nopalabhyate, pÃrthivarÆpamapi sauk«mÃnnopalabhyeta | tathà cet vÃyurasparÓa÷ syÃt | idaæ do«Ãyaiva bhavet | (##) anyasyÃpi kasyacidvacanamupalabhyate- yathà vÃyorudakateja÷saæyogÃcchÅto«ïasparÓa÷, tathà vayo÷ p­thivÅsaæyogÃdanu«ïÃÓÅtasparÓo 'sti iti | tatra nÃsti vinigamakaæ yadudakÃvayavà stejovayavà eva và vÃyumanugacchanti, na tu p­thivyavayavà iti | yathà bhavatÃæ sÆtram- traya÷ sparÓà sparÓakÃyà và na p­thivyudakatejasÃmityad­«ÂaliÇgo vÃyuriti j¤Ãyate | anena vacanena trividhÃ÷ sparÓà vÃyau kadÃcidÃgantukà vÃnÃgantukà và syu÷ | kasmÃt | trividhÃ÷ sparÓà yadyad­«ÂaliÇgÃ÷, tadà vÃyavÅyÃ÷ | bhavato mataæ yat d­«Âa udake tejasi ÓÅto«ïaspaÓau sta÷ | na tau vÃyavÅyau | iti | evaæ d­«Âap­thivyÃmanu«ïÃÓÅtasparÓo 'stÅti so 'pi vÃyvayavÅyo na syÃt | yadi pÆrvamevÃsti p­thagvÃyusparÓo na p­thivÅsaæyogÃt | tarhi vaktavyamayaæ sparÓo vÃyavÅya÷ | Ãdau tu na d­Óyata iti | kathaæ j¤Ãtavyaæ vÃyusparÓamÃtra manu«ïÃÓÅtaæ na tu p­thivyavayava iti | vayamapi vadÃmo rÆparasagandhasparÓÃ÷ p­thivyÃmeva santi nÃbÃdi«u iti | yat bhavatÃæ matam- yat d­«Âe«u abÃdi«u rÆpÃdikamastÅti | tat p­thivÅyogÃd d­Óyate na tu tat tatrÃsti | apsu u«ïaliÇgavat | tatra nÃsti vinigamakaæ yadapÃmu«ïalak«aïaæ tattejoyogÃdevÃsti | na tu rÆpÃdilak«aïaæ p­thivÅyogÃditi | Ãdau [yat] p­thagastitvenÃd­«ÂamabÃdÅnÃæ na tat p­thiviyogÃdbhavati | yadyÃdau d­«Âam | tadà sambhavati vaktum idaæ rÆpamabÅyaæ na pÃrthivamiti | evamabÃdÅnÃæ vivecanaæ syÃt | (p­) vÃyau gandhÃntaramutpadyata iti yadvacanam | tadayuktam, kasmÃt | nirvÃte ke«Âhe durÃdgandho jighryate | gandhastu vÃtaæ prati ghrÃtavya÷ | yathà pÃrijÃtataro÷ | ato j¤Ãyate na vÃyau gandhÃntaramutpadyate | api tu gandhamupÃdÃya gandhÃntaramutpadyate | iti | (u) dvividha÷ pratyayo gandhasya | yatra vÃyurasti | tatra gandhavÃyurutpadyate | yatra nÃsti tatra gandhamupÃdÃya gandha utpadyate ityasya ko do«a÷ | yadavÃdÅ÷ pÆrvaæ gandho dÆrÃt jighryata ityaprÃptyà syÃditi | tadayuktam | kasmÃt | rÆpasÃmyÃbhÃvÃt | yadyaprÃpya jighryate | tadà rÆpeïa samaæ sadaprÃpya jighryeta | (##) dÆrÃdd­«ÂadhÆmagandho na jighryate | prÃptau tu jighryate | ato j¤Ãyate aprÃpya na jighryata iti | divyanÃsikÃbhÃvÃcca prÃpya jighryate | yadyaprÃpya jighryate | divyanÃsikà syÃt | divyacak«u÷Órotavat || gandhÃghrÃïavarga ekapa¤cÃÓa÷ | 52 sparÓabuddhivarga÷ (p­) sparÓo 'pi aprÃpya j¤eya÷ | kasmÃt | sÆryasparÓasya dÆre vartamÃnatvÃt | (u) sÆryasparÓa÷ kathaæ j¤eya÷ | (p­) tejobhÃga÷ sÆryasakÃÓÃdÃgatya kÃyaæ prÃpto j¤Ãyate | (u) yadi sÆryÃttejobhÃgà Ãgacchanti | sÆrye 'stamite tejobhÃgo varteta | na tu vartate vastuta÷ | ato j¤Ãyate nÃgacchatÅti | (p­) sÆryo yadyapi astamita÷ | tathÃpi tattejo vartate iti sparÓÃtt j¤Ãyate | (u) tathà cettejo 'rÆpaæ syÃt | bhavatÃæ sÆtre nÃstyarÆpaæ teja ityayameva do«a÷ | (p­) tatrÃsti sÆk«maæ rÆpam | (u) tejo rÆpabahulamalpasparÓakam | yathà pradÅrÆpam tatsparÓamapratibudhyÃpi paÓyÃma÷ | (p­) sparÓa÷ kiæ niyamena prÃpya j¤Ãyate | (u) niyamena prÃpya j¤Ãyate | kasmÃt | yathà gandhamupÃdÃya vÃyau gandhÃntaramutpadyate | tathà sÆryamupÃdÃya teja utpadyate | (p­) sÆrye 'stamite tejorÆpaæ kasmÃnna d­Óyate | (u) kasyacit tejasa÷ sparÓamÃtramasti na rÆpam | yathà sÆrye 'stamite dharma | yathà và jvarÃrtasya puru«asya teja÷ kÃyaniÓritamasti | dharmag­he 'gnyapagame 'pi dharmÃvaÓi«yate | yathà và yavà gvÃmau«ïyÃdi | tat sarvaæ sparÓavadarÆpam | tasmÃtteja÷ ki¤citsarÆpaæ ki¤cidarÆpamiti ÓraddhÃtavyaæ bhavati || sparÓabuddhivargo dvipa¤cÃÓa÷ | (##) 53 manovarga÷ yadavÃdÅ÷- mana÷sa¤caratÅti | «adayuktam | kasmÃt | mana÷pratik«aïamutpannavinÃÓi vÃyuvat karmavadvà | pratik«aïotpannavinÃÓidharmasya nÃsti gatilak«aïam | ki¤ca mano gacchatÅti kiæ j¤Ãtvà gacchet | utÃj¤Ãtvà gacchet | tadubhayamayuktan | yadi pÆrvameva j¤Ãtavat kiæ gamanena | yadyaj¤Ãtavat, kimarthaæ gamanam | yadi cittaæ cak«u«i vartate | kathaæ karïaæ prÃpnoti | yat cittaæ manyate Órotraæ gami«yÃmÅti tacchrotasmaraïam | yà ÓabdaÓuÓrÆ«Ã saiva Óabdasm­ti÷ | yadi cak«u«i vartamÃnaæ cittam, na tadà [Órotra]smaraïaæ bhavati | evamindriyÃntare 'pi | ato na mano gacchati | ya÷ pumÃn pÆrvaæ nagarÃdÅn d­«ÂavÃn sa idÃnÅæ pÆrvamanurudhya smarati na jÃnÃti pratyutpannÃn | ato na mano gacchati | yadi [mano]dharmo gacchati, pÆrvasaænnik­«Âaæ paÓcÃdviprak­«Âaæ [gacchet] | idÃnÅntu sannik­«Âaæ viprak­«Âa ¤ca yugapatsmarati | ato j¤Ãyate na gacchatÅti | yo dharmo gacchati sontarÃle sarvÃn vi«ayÃn jÃnÅyÃt | yathà kaÓcitsa¤caran madhyemÃrgaæ rÆpÃdÅn padÃrthÃn jÃnÃti | na tathà mana÷ | yathà cittamasadapi jÃnÃti yadutÃtÅtamanÃgataæ ÓagaÓ­Çgaæ kÆrmaromÃhipÃdaæ vÃyurÆpaæ lohitalavaïagandhamityÃdÅni [sarvÃïya]pijÃnÃti | sarve«ÃmaprÃptatvÃt | ato j¤Ãyate na [mano] gacchatÅti | yadi cittamÃlambanaæ prÃpnoti | tadà aj¤ÃnasaæÓayaj¤ÃnamithyÃj¤ÃnÃni na syu÷ | vastatastu santi tÃni | ato j¤Ãyate na gacchatÅti | cittasyÃlambanaæ nirvÃïaæ cittaæ yadi prÃpnoti | saæsk­tenÃsaæsk­taæ prÃpyate | tattu na yuktam | punarÃv­ttinissaraïa[lak«aïa]masask­taæ saæsk­te praviÓatÅdamapyayuktam | yadi paraloko 'stÅti smarati | tadà cittaæ paralokaæ prÃpnoti | tatkÃyo m­to bhavet | na punarujjÅvet | ato na gacchati | cittamanÃgataæ smaradanÃgataæ prÃpnoti | na hi pratyutpanno dharmo 'nÃgato bhavet | atÅtaæ smaraccita matÅte vartate | nahyatÅtagato dharma÷ pratyutpanna÷ syÃt | ato j¤Ãyate na gacchatÅti, rÃgacittÃnmukhe rÆpÃntaramutpadyate | tathà dve«Ãdibhyo 'pi | yadi cittaæ deÓÃntaraæ prÃpnoti | tadà rÆpabhedo na syÃt | ato j¤Ãyate na gacchatÅti | (##) ki¤cÃlambanasthaæ cittaæ vedanetyucyate | tà vedanà stistra÷- du÷khÃ÷ và sukhà và adu÷khÃsukhà veti | yadi cittaæ pradeÓÃntaraæ prÃpnoti | tadà tà vedanà na syu÷ | ato na gacchati | citta¤ca kÃyaniÓritam | yathoktaæ sÆtre- nÃmarÆpÃÓritaæ vij¤Ãnamiti | ata÷ kÃyaæ vihÃya nÃnyatra gacchati | kÃyaÓca vij¤Ãnasaæyukta÷ san kÃya ityucyate | yadi cittaæ deÓÃntare vartate | kÃyo nirvij¤Ãna÷ syÃt | Ãlambanaæ vij¤Ãnasaæyuktaæ puna÷ sa vij¤Ãnamityucyate ato na gacchati | (p­) svapne cittamanyà diÓo gacchati | (u) maivam | svapne ÓukraskhalanÃdi ce«ÂitÃni sarvÃïi kÃyagatÃni | cittaviparyayÃdanyatra diÓi vartate iti vadanti | na tu vastuto gacchati | svapne ca kriyÃ÷ sarvÃstà mithyà | yathà kaÓcitsvapne pibati naiba tat t­«ïÃmapanayati | svapne ca [pÃpa]karmacaryÃdi na pÃtakaæ bhavati | ata÷ mano 'pi na gacchati | cittaæ d­«Âe Órute mate j¤Ãte dharmamÃtre vartate | na dharmÃntaraæ carati | yadi gamanena prÃpnoti tadà dharmÃntaramapi jÃnÅyÃt | (p­) ­ddhiprabhÃvitaæ mano gacchati | anyà diÓaÓca prÃpnoti | ida¤ca paÓcÃd­ddhikhaï¬anavarge vak«yate | ato na mano gacchati || manovargastripa¤cÃÓa÷ | 54 indriyÃniyamavarga÷ (p­) indriyÃïi kiæ pratiniyatÃni utÃpratiniyatÃni | (u) kiæ nÃma pratiniyataæ kiæ nÃmÃpratiniyatam | (p­) [ya÷] cak«urÃdÅnÃmindriyÃïÃæ j¤eyo hetuÓca | idaæ pratiniyataæ nÃma | (u) tathà cedindriyamaniyatam | kasmÃt | nendriyÃïi cak«urÃdÅnÃæ j¤eyÃni hetavaÓca | (p­) ak«itÃrakÃjihvÃkÃya ¤ca jak«u«Ã d­Óyam | ÓrotranÃsika ¤cÃntarvartata ityato nopalabhyate | (u) m­tapuru«asyÃpi tÃni santi | natvindriyÃïi tÃni | (p­) ak«itÃrakà dvividhà sendriyà nirindriyeti | m­tapuru«asyendriyatÃrakà k«Åïà | anindriyatÃrakà tu vartate | (u) nendriyatÃrakà dra«ÂrÅ | ato na cak«urÃdibhirupalabhyate | (##) ukta¤ca sÆtre- pa¤cendriyÃïi rÆpÅïyanidarÓanÃni sapratighÃnÅti | yadi tat sanidarÓanam | tadà vibhajyeta iyamak«itÃrakà sendriyà iyamanindriyeti | (p­) yadyuktaæ sÆtre- catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya rÆpaprasÃdÃ÷ pa¤cendriyÃïÅti | kasmÃtpunarucyate- pa¤cendriyÃïi rÆpÅïyanidarÓanÃni | sapratighÃnÅti | (u) ata eva ÓaÇkyate tadacintyakarmavalamiti | karmabalÃddhi catvÃri mahÃbhÆtÃnÅndriyÃïi pariïamanti | bhagavÃn kÃæk«Ãvata÷ svaÓi«yÃn pratyÃha- karmajÃni pa¤cendriyÃïÅti | ata ucyate rÆpÅti | tÅrthikà vadanti- pa¤cendriyÃïi ahaÇkÃrajÃtÃni ahaÇkÃraÓcÃrÆpÅti | ki¤cÃhu÷- pa¤cendriyÃïi b­hadvijÃnanti alpa¤ca vijÃnanti | ato 'pratiniyatÃnÅti | te 'pi manyante indriyamarÆpÅti | ato bhagavÃnÃha- indriyÃïi rÆpÅïi rÆpÃdÅnupÃdÃya siddhÃnÅti | kadÃcidyÃni rÆpÃdÅnupÃdÃya bhavanti tÃni sanidarÓanÃnÅti brÆyÃt | ata Ãha- anidarÓanÃnÅti | nÃpi ÓrotrÃdÅnÃæ tadupalabhyate | tathà cedapratighÃnÅti kaÓcidbÆyÃt | ata Ãha- sapratighÃnÅti | vi«ayÃn pratihantÅti (##) k­tvà | yadrÆpaæ sÃkÃraæ sapratigham, tadaudÃrikaæ cak«urmÃtreïa d­Óyaæ bhavati | tÅrthikà vadanti- saækhyÃ÷ parimÃïÃni p­thaktvaæ saæyogavibhÃgau paratvÃparatve karma sÃmÃnyaæ viÓe«ÃÓca [rÆpi]dravyasamavÃyÃdarÆpiïo 'pi cÃk«u«ÃïÅti | ato bhagavÃnÃha- e«Ãæ rÆpamÃtraæ sanidarÓanam nÃnye dharmà iti | hastÃdau pratihanyata iti sapratigham | (p­) tathà cet [ta]tsparÓamanubhavet | (u) yadyapi sarvaæ pratihanti | tathÃpi na sarvatrotpadyate [tatsparÓa÷] | kÃyavij¤Ãnaæ [ta]dvij¤ÃnamanujÃyata iti indriyÃïi vibhaktÃni | athendriyÃïi vastuto 'pratiniyatÃni | kasmÃt | dharmo yadi pratiniyata÷ | hastena vastugrahaïavadekameva vastu g­hïÅyÃt | cak«ustu mahadalpa¤ca paÓyatÅtyato 'niyatam | yasya pratiniyato vastusparÓa÷ tasya kÃritramasti | yathà teja÷sparÓe dÃha÷ kha¬gasparÓe cheda÷ | cak«ustu sudÆramapi paÓyatÅtyato 'pratiniyatam | yo dharma÷ pratiniyata÷ sa pratiniyataæ dharmaæ pratihanti | yathà hasto hastaæ pratihanti | cak«ustu udakakÃcÃbhrapaÂalÃdibhirna pratihanyate | ato 'pratiniyatam | ki¤cendriyaæ yadi pratiniyatam | kÃyasyÃntareva varteta | kÃyasyÃntarvartitvÃnmanoyuktamapi na bÃhyavi«ayÃn paÓyet | vastutastu paÓyati | ato 'pratiniyatam | dharmo yadi pratiniyata÷ tadà [na] saækhyeyÃni pa¤cendriyÃïi | kintu cak«urÃdÅni dvaikÃyajihvÃbhya÷ sahëÂau syu÷ | ato 'pratiniyatam | adhi«ÂhÃnamÃtraæ pratiniyatam | nendriyam | vÃmacak«u÷ paÓyati dak«iïacak«urapi vijÃnÃti | nahyanyatpaÓyati anyadvijÃnÃtÅti syÃt | indriyÃïÃæ vÃmadak«iïalak«aïÃbhÃvÃnna pratiniyatÃnÅmÃni | (##) (p­) cak«u«o raÓmirmahadalpaæ paÓyati sudÆraæ gatvÃpi rÆpamapratihataæ paÓyati | yathà sÆryaraÓmi÷ kÃyavinirmukta÷ paÓyati | raÓmirayaæ dve cak«u«yupÃdÃyaikatra militvà ekÅbhÆto rÆpaæ paÓyati | cak«urekaæ Órotraæ nÃsikà ca kÃyasyÃntarvartamÃnà na vibhaktuæ Óakyate | ato bhavadvacanam anyatpaÓyati anyadvijÃnÃti idaæ nirastam | Ãtmano j¤Ãnaæ nendriyasya indriyantu prayojyan | dharmasannikar«o nopalabhyata iti yadbhavadvacanam tatprayuktam | yadÃdityaprakaÓenÃbhibhÆta ityÃdi | ÓrotrÃdÅnÃmindriyÃïÃæ sannikar«o gƬha ityato 'pi nopalabhyate | yathà v­k«asaæyogasya nigƬhà koÂirna j¤Ãyate | ÃtmÃnamupÃdÃya caitanyam | nendriyÃïyupÃdÃya | indriyaæ mautikam | mahÃbhÆtamacetanamityata indriyamapyacetanam | ghaÂa÷ paramÃïuhetuka÷ | yathà paramÃïuracetana÷ | ghaÂo 'pyacetana÷ | sa vi«ayÃntaraæ na jÃnÃtÅtyato 'cetanamiti j¤Ãyate | atrocyate | bhavÃnÃha- raÓmirgacchati indriyamekatra sthitamiti | bhavato raÓmirindriyaæ bhavati | raÓmeravyavasthitatvÃdindriyamapyavyavasthitam | sa ca raÓmirnÃstÅti pÆrvameva nirastam | yadavÃdÅrekamindriyamiti | nedaæ yujyate | ekaæ cak«u÷ ki¤citpaÓyati dvitÅyaæ cak«uranyatpaÓyati | yadyekaæ cak«urvinaÓyati tadà nÃsti raÓmi÷ | indriyÃïÃæ savyadak«iïatva¤ca pÆrvameva pratyuktam | (p­) yadyekaæ cak«urvij¤Ãnajanakam | tadà dve cak«u«Å ekamindriyaæ syÃt | kiæ dvitÅyaæ cak«u÷ karoti | (u) nÃsikà [vivarasya] bhedÃnnaikaæ bhavati | asaæv­tÃpi p­thagbhavatÅti naikaæ bhavati | karÃÇgulyÃdivat | yadavocadbhavÃn- Ãtmaprayogya[mindriya]miti | tannirastapÆrvam | Ãtmà na prayojayati | (##) ÃdityaprakÃÓenÃbhibhÆta ityapi dÆ«itapÆrvam | yadavÃdÅ÷ sannikar«o nigƬha ityato na d­Óyata iti | idamayuktam | kasmÃt | [indriya]dharmo yadi vyavasthita÷ | tadà sannikar«o na bhavet | svarÆpato bailak«aïyÃt | yathà v­k«asaæyogo nigƬho 'pi tadavasÃne d­Óyate | naivaæ vi«ayendriyasannikar«o d­Óyate | yaduktam- ÃtmavaÓÃccaitanyamiti | atrÃtmà nÃstÅti vak«yate | yabdravÅ«i- bhautikÃnÅndriyÃïÅti | tadayuktam | karmabalena pariïamitÃni mahÃbhÆtÃnÅndriyÃïi bhÆtvà vibhaktÃni santi | (p­) indriyÃïi niyatÃni | kasmÃt | tÃni ca bhautikÃni | catvÃri mahÃbhÆtÃni niyatÃnÅti indriyamapi niyatam | yasmÃccak«urÃdÅnÅndriyÃïi niyatÃni tasmÃnmahÃbhÆtÃdÅnyupakurvanti | mahÃbhÆta¤cendriyaæ pariïamyate | mahÃbhÆtasya niyatatvÃt tadvik­tadharmo 'pi niyata÷ syÃt | indriyeïa svavi«ayavatà bhÃvyam | vi«ayeïa ca svendriyavatà bhÃvyam | yadyaniyatam | mitho bhÃvyatà na syÃt | manovat syÃt | ato j¤Ãyate niyatamiti | lauki kÃstÃrakÃdi«u niyatÃn dharmÃn vijÃnanti | na mana Ãdivat [aniyatÃn] | ato niyatÃni | indriya¤ca purovartinaæ vi«ayaæ vijÃnÃti | anyatrÃnumÃnena | ato niyatam | vidyamÃnamÃlambanaæ vijanÃtÅndriyam | manastvavidyamÃnamÃlambanam | tadyathÃtÅtÃdi | indriyÃrthasannikar«Ãdindriyaj¤Ãnamutpadyate | yasmÃnniyatenendriyeïa niyato vi«aya÷ pratihanyate | tasmÃt j¤Ãyate niyatamiti | (##) atrocyate | yaduktaæ bhavatÃ- indriyÃïi bhautikÃni niyatÃnÅti | sarvaæ bhautikamapi ki¤cidindriyaæ bhavati ki¤cinnendriyam | evaæ ki¤cinniyataæ ki¤cidaniyatam | yadavoca÷- upakurvantÅti | j¤Ãnasyopakurvanti na indriyasya | mahÃbhÆtavik­tamindriyamiti coktam | vikÃro 'pi j¤ÃnÃrtho nendriyopakÃraka÷ | caturïÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ prasÃda ityato 'niyatam | yabdravÅ«i- indriyÃrthayormitho bhÃvyateti | ayamapi manasa eva niyama÷ | indriyasyÃj¤atvÃt | tadanye sarve manobalaviÓe«Ã÷ | «a¬ vij¤ÃnÃni ityuktirapi manovij¤Ãnamapek«yeti niÓcÅyate | yathà catussatyÃbhisamaye dharmÃn sÃk«Ãtk­tya [ta]ddharmatÃæ samyak bhÃvayatÅti sarvamidaæ manovij¤Ãnenaiva | yathà cÃlÃtacakramÃyamarÅcinirmitagandharvanagarÃïi sarvÃïyasatyabhÆtÃni paÓyati | tathà rÆpÃïyapi paÓyati | ataÓcak«urÃdÅni sarvÃïi mithyÃlambanÃni bhavanti | yadavÃdÅ÷- indriyÃrthasannikar«Ãt j¤Ãnamutpadyata iti | kiæ prÃpya vijÃnÃti kimaprÃpyeti sarvaæ pratyuktam | indriyÃniyamavargaÓcatu÷pa¤cÃÓa÷ | 55 rÆpÃyatanalak«aïavarga÷ nÅlapÅtÃdirÆpaæ rÆpÃyatanamityucyate | yathoktaæ sÆtre- [yat] cak«urÃyatanamatÅtarÆpaviprayuktam | idamÃyatanaæ j¤Ãtavyamiti | (p­) kecidÃhu÷ karma parimÃïa¤ca (##) rÆpÃyatanamiti | kasmÃt | yathoktaæ sÆtre- k­«ïÃvadÃtahrasvadÅrghaudÃrikasÆk«mÃïi rÆpÃïÅti | (u) saæsthÃnÃdayo rÆpasya prabhedà eva | kenedaæ j¤Ãyate | rÆpaviyuktaæ parimÃïÃdicittaæ nopalabhyate | yadi saæsthÃnÃdi rÆpÃdanyat | rÆpaviyukta [saæsthÃna]cittamapyutpadyeta na vastuta utpadyate | ato j¤Ãyate nÃnyaditi | (p­) pÆrvaæ rÆpabuddhirbhavati paÓcÃtsaæsthÃnabuddhi÷ | kasmÃt | k­«ïÃvadÃtavartulaparimaï¬alabuddhayo na yugapadbhavanti (u) hrasvadÅrghÃdilak«aïaæ sarvaæ rÆpaæ pratÅtya manovij¤Ãne samutpadyate | yathà rÆpadarÓanapÆrvakaæ manovij¤Ãnamutpadyate | saæsk­tadharmÃïÃæ k«aïikatvÃt strÅpuænimittakarmÃpi nÃsti, vij¤Ãnadharmo na gati÷ | atÅtaæ hi karmetyucyate | (p­) atÅtaæ kÃyikaæ karma | yadi nÃstyatÅtaæ | na tadÃsti kÃyikaæ karma | (u) saæv­tisaæj¤ÃyÃsti kÃyikaæ karma | na paramÃrthata÷ | (p­) yadi paramÃrthato nÃsti kÃyikaæ karma | na syÃtpuïyapÃpamapi paramÃrthata÷ | puïyapÃpÃbhÃvÃdvipÃko 'pi nÃsti | (u) [kasmiæÓcit] dharme sthÃnÃntara uddhite yadi parasyopakÃro hiæsà và bhavati | tadà sidhyati puïyapÃpam || rÆpÃyatanalak«aïavarga÷ pa¤capa¤cÃÓa÷ | 56 Óabdalak«aïavarga÷ (p­) kasmÃnnocyate ÓabdamupÃdÃya mahÃbhÆtÃni bhavantÅti | (u) Óabdo rÆpÃdivinirmukta÷ | rÆpÃdayaÓca [ÓabdÃ] saæprayuktÃ÷ | ato nocyate | ÓabdaÓca na rÆpÃdivannityasantÃna÷ | (##) nÃpi ca rÆpÃdibhi sahajÃta÷ | rÆpÃdibhyaÓcÃnyathà jÃta÷ | kasmÃt | rÆpÃdÅni sahajÃtÃni kramaÓo mÆlÃÇkurakrameïa bhavanti | Óabdastu na tathà bhavati | ÓabdaÓca padÃrthÃllabdhanÃmaka÷ | yathà vadanti ghaÂaÓabda iti | na tu vadanti ghaÂe Óabda iti | kadÃcidvadanti ghaÂaæ paÓyÃmÅti | kadÃcidvadanti ghaÂarÆpaæ paÓyÃmÅti | na tu vadanti ghaÂaæ Ó­ïomÅti | kevalaæ vadanti ghaÂaÓabdaæ Ó­ïomÅti | sattvÃnÃæ pÆrvÃk«iptakarmavÃsanatvÃdyadi padÃrthà nityaæ saÓabdÃ÷ syu÷ tadà na tÃtkÃlika÷ [Óabda÷] | tasmÃcchabdo na mahÃbhÆtÃnÃæ sÃdhanahetu÷ | (p­) padÃrthÃ÷ saÓabdà iti kenedaæ j¤Ãyate | sammarde Óabda udeti | mahÃbhÆtÃnÃæ sadà mitha÷ sammardÃt sarvaæ saÓabdaæ syÃt | (u) na padÃrthÃnÃæ mitha÷ sammarda÷ sarva÷ Óabdahetu÷ | kasmÃt | cak«u«Ã paÓyÃma÷ khalu nÃÇgulidvayasammardaÓÓabdajanaka iti | (p­) tatra Óabda utpadyate | sauk«myÃnna j¤Ãyate | (u) notpadyate [tatra Óabda÷] yÃvatsÆk«maÓabdasyÃpyaÓravaïÃt | yo vadati asti Óabda iti | tasya pratyak«e Óraddhà na syÃt | paro 'pi vadet- astyudake gandha÷ | sauk«myÃnna jighryate | asti tejasi rasa÷ | santi vÃyÃvÃkÃÓe ca rÆpÃdaya iti | na santi vastuta÷ | ato na sarva÷ sammarda÷ Óabdajanaka÷ | (p­) saæv­tita÷ sadà vadanti Óabda ÃkÃÓaguïa iti | kenedÃnÅæ j¤Ãyate caturmahÃbhÆtaja iti | (u) pratyak«aæ paÓyÃma÷ khalu Óabdaæ caturmahÃbhÆtajam | asmaddarÓanasya pratyak«apÆrvakatvÃt | vadanti ca ghaïÂÃÓabdo bherÅÓabda iti | ato j¤Ãyate ghaïÂÃbheryorayaæ Óabda iti | caturmahÃbhÆtebhyo 'nyatvÃt Óabdo viÓi«yate yathà ghaïÂÃbherÅÓabdÃvanyau | tÃmrabhÃjanavedhe kampitaÓabda÷ saha bhavati | g­hÅte ca saha ÓÃmyati | kampitabhÃjanaÓabdo 'pyevamiti j¤eyam | Óabdaæ kari«yan avaÓyaæ cÃturbhautikaæ bimbamÃkÃæk«ate | ato j¤Ãyate caturmahÃbhÆtaja÷ Óabda iti | karmakÃraïaÓca Óabdo viÓi«yate | yathà sattvÃnÃæ dhvani÷ kadÃcitkarkaÓa÷ kadÃcinmadhura÷ | na karmakÃraïenÃkÃÓe guïa utpadyeta | ato na [sa ÃkÃÓaguïa÷] | hetulak«aïatvÃcca | hetulak«aïa¤ca- yo dharmo yasmÃdbhavati | sa [tabhya] hetu÷ | evaæ kÃraïamahÃbhÆte«u satsu Óabdo bhavati | asatsu na Óabda÷ | yathà tejasi satyau«ïyaæ nÃsati | iti j¤Ãtavyaæ tejasa au«ïyaæ bhavatÅti | mahÃbhÆtaja÷ Óabdo 'pyevam | yathÃkÃÓau«ïyayo÷ sattà | (##) ÃkÃÓe vartamÃne 'pi au«ïyamasti kadÃcit kadÃcinnetyÃkÃÓo nau«ïyakÃraïamiti j¤eyam | tadà Óabdo 'pi | yathÃkÃÓabhÃve ÓabdabhÃva÷ | ÃkÃÓe vartamÃne 'pi Óabda÷ kadÃcidasti kadÃcinnÃsti | ato j¤Ãyate 'kÃraïamiti | Óabda ÃkÃÓaguïa itÅdaæ na Óraddheyam | d­«Âe tÃvanna paÓyÃma÷ Óabda÷ ÃkÃÓamupÃdatta iti | nÃpyanumÃnam | tatra kenÃnumÃnaæ bhavet | sÆtragranthe ca bahÆni viruddhÃni | evaæ nÃstyekamapi Óreaddheyam | ato 'yuktamiti j¤Ãyate | Óabdalak«aïavarga÷ «aÂpa¤cÃÓa÷ | 57 gandhalak«aïavarga÷ (p­) tamÃlapatrÃdinÃnÃgandhasamavÃyÃt tadgandho maula- [gandhÃ]danya÷ | kiæ te«Ãmeva gandho gandhÃntaramutpÃdayati ? | (u) gandhakalÃpahetukaæ gandhÃntaramutpadyate | yathà nÅlapÅtarÆpasaÇkare haritarÆpamutpadyate | vibhinnakarmapratyayÃcca vibhinnagandha utpadyate | aulÆkyà vadanti p­thivÅmÃtraguïo gandha iti | kathamidam | (u) nÃsti dravyamitÅdaæ pradarÓitameva | ato 'yuktamiti j¤Ãyate | vaiÓe«ikÃ÷ punarÃhu÷- kÃæsyatrapusÅsa[loha]suvarïarajatatÃmrÃdayastaijasà iti | tatrÃpi gandho 'stÅtyato j¤Ãyate na p­thivÅmÃtre 'stÅti | (p­)kÃæsyÃdau p­thivÅyogÃdgandha÷ | (u) nÃyamÃgantuko gandha÷ | kasmÃt | pÆrvamanyasmin dravye 'nÃghrÃto 'yaæ gandha÷ | yo ghrÃtapÆrva÷ sa Ãgantuko vaktavya÷ | yathà pÆrvaæ kusume gandhamÃghrÃya paÓcÃdvastre jighrata÷ ayamÃgantuka÷ saæbhavati | naivaæ bhavati kÃæsyÃdÅnÃæ gandha÷ | ato 'hetu÷ | kÃæsyÃdÅnÃmasati nirgandhasamaye na vaktavyamÃgantuka iti | mamÃpi sambhavati nodakÃdÃdau rÆpÃdÅni santi | p­thivÅyogÃttu kevalamupalabhyanta iti | yadi bravÅ«i jalÃdÃvasti rÆpaæ svata iti | (##) vayamapi vadema kÃæsyÃdau svata eva gandho 'stÅti | yo dharmo yasya vastuno 'vinirbhÃgavartÅ sa tasyÃsti | ato yo gandho yatrÃvinirbhÃgavartÅ sa tasyaiva dravyasya gandha÷ | jalÃdau ca yadyasti gandha÷ sauk«myÃnnopalabhyate | tadà ko do«a÷ | yathà vadanti- asti candramasi teja÷ tejasa÷ pratiniyato«ïatà iti | vadanti ca gharmag­he 'gnyapagame 'pi Ói«yamÃïasya dharmaïo 'sti sÆk«maæ rÆpamiti | yavÃgÃvasti sÆk«maæ ÓÅtalak«aïamiti ca | tathà jale 'pi gandho 'sti | na tatrÃsti niyamaheturyajjalegandho nÃstÅti vaktam | ki¤ca bhavato dravyÃïyaniyatalak«aïÃni bhavatni | kasmÃt | bhavatà pratij¤Ãtam "vyavasthita÷ p­thivyÃæ gandha" iti | vajrasphaÂikÃdÅnÃntÆjvalavik­tatvÃt pÃrthivatve 'pi nÃsti gandha÷ | bravÅ«i ca "apsu ÓÅtatÃ" iti | k«ÅrÃdÅnÃæ niyataÓÅtatve 'pi gh­tÃdÅnÃæ gandhavattvÃt pÃrthivatvamucyate | Ãha ca "tejasa u«ïatÃ" iti | kÃæsyÃdÅnÃæ taijasatve 'pi no«ïatà | candrÃdaya÷ ÓÅtà api taijasà iti bravÅ«i | ityevamÃdibhirdravyÃïi na niyatalak«aïÃni bhavanti || tasmÃdgandha÷ p­thivÅmÃtre vidyata itÅdamayuktam | kÃæsyÃdayastaijasà iti yadbhavato matam | tadapyayuktam | kasmÃt | u«ïatÃniyamÃbhÃvÃt | aulukyà vadanti- tejasa u«ïatà vyavasthiteti | kÃæsyÃdayastvanu«ïÃ÷ | (p­) kÃæsyÃdÅnÃmu«ïatà kÃrye vartate | na tu sparÓe | (u) gh­taæ kÃryata÷ ÓÅtamiti Ãpyaæ syÃt | bhavatastu matam gandhavattvÃtpÃrthivamiti | ata÷ kÃryata iti vacanaæ na hetu÷ kalpate | harÅtakÅphalamÃtre u«ïatà niyateti taijasadravyaæ syÃt | vastutastu gandhavatÅ pa¤carasavatÅti na taijasadravyamityucyate | kÃryata iti vacanasyÃhetutvÃt | kÃæsyÃdÅni na taijasadravyÃïi | tejaso lak«aïaæ laghutvaæ kÃæsyÃdÅnÃæ gurutvaæ, tejaso rÆpaæ bhÃskaraæ Óuklam kÃæsyÃdÅnÃntu abhÃsvaram | kÃæsyÃædÅnÃæ tejasà vailak«aïye 'pi tÃni taijasadravyÃïÅti j¤Ãpyante | tÃni ca tejaso viruddhÃni | kasmÃt | (##) agnisaæyoge 'pacayÃt | yadi taijasÃni, agnisaæyoge vivardheta | na tu vivardhate | ato na taijasadravyÃïi | asamyakcintanÃt bravÅtha yÆyaæ- gandha÷ p­thivÅmÃtre vidyata iti | parantu sa gandhaÓcatur«u saÇghÃte«u vartate | gandhalak«aïavarga÷ saptapa¤cÃÓa÷ | 58 rasalak«aïavarga÷ raso nÃma mathurÃmlalavaïakaÂutiktaka«ÃyÃdayÃ÷ | ime «a¬rasÃ÷ padÃrthavaÓÃdviÓi«Âà bhavanti | na tu catur«u mahÃbhÆte«u tÃratamyena bhavanti | yathà vadanti p­thivyà apÃæ bÃhulyena madhura iti | tadayuktam | madhurasyÃpramÃïà viÓe«Ã bhavanti | ato j¤Ãtavyam - padÃrthÃt p­thak [p­thak] svabhÃvo raso jÃyata iti | cikitsakÃvadanti- «a¬eva rasà iti | kathamidam | «a¬iti nÃtisÅmà | kasmÃt | kadÃcidvayo rasayo÷ samavÃya÷, kadÃcit trayÃïÃm, kadÃciccaturïÃmityevamapramÃïÃ÷ | na tu madhurÃmlasamavÃyÃnmadhurÃmlau bhavata÷ | madhurÃmlasamavÃye punÃrasÃntaramutpadyata ityevamapramÃïÃ÷ | saæv­tyà rasà vibhaktÃ÷ yathà janà manyante madhuraæ madhurameva bhavatÅti | rasÃnÃæ pÃkakÃla÷ p­thak p­thaglak«aïasya hetu÷ | madhurarasa÷ pÃkakÃle 'm­tameva bhavati vikriyate và | tathÃnye 'pi rasÃ÷ | ato dharmÃïÃmastÅd­Óa÷ prabhÃva÷ | na tu «aïmÃtrà [rasÃ] iti || rasalak«aïavargo '«Âapa¤cÃÓa÷ | 59 sparÓalak«aïavarga÷ sparÓo nÃma kaÂhinaæ m­du guru laghu prabalaæ durbalaæ ÓÅtamu«ïaæ karkaÓaæ Ólak«ïaæ k­Óaæ ÓthÆlaæ praÓrabdhi÷ klamathamaklamathaæ rogo viÓe«o và kÃyataik«ïyaæ kÃyamÃndyamÃlasyaæ gauravaæ sammÆrchanaæ (##) sammoha÷ stambharna vyathà ÓÆlaæ vij­mbhikà jighatsà pipÃsà sant­pti÷ sÃtaæ visÃtaæ maurarvyam ityÃdaya÷ | (p­) kecidÃhu÷- traya÷ sparÓÃ÷ ÓÅta u«ïo 'nu«ïÃÓÅta iti | kathamidam | (u) kÃÂhanyÃdi«u j¤Ãnamutpadyate | kÃÂhinyÃdÅn vihÃya nÃsti ÓÅto«ïaj¤Ãnam | (p­) aulÆkyà vadanti- p­thivyà anu«ïÃÓÅtasparÓastathà vÃyorapi sparÓa÷ | apÃæ ÓÅtasparÓa÷ tejasa u«ïasparÓa iti | kathamidam | [tÃd­Óa]niyamo nÃstÅti pÆrvamevoktam- yaduta sarpirÃdÅnÃæ niyatà ÓÅtatà kÃæsyÃdÅnÃmanu«ïateti | ki¤coktaæ pÆrvaæ tri«u sparÓe«u yadi vÃyavÅya Ãgantuka÷ tadà sparÓÃntarÃbhÃvÃdvÃyuraniyatalak«aïa÷ syÃt | iti | yavÃgau ÓÅlak«aïÃnupalambhÃdapÃmaniyataæ ÓÅtalak«aïaæ syÃtt | (p­) yavÃgÃvasti sÆk«maæ ÓÅtalak«aïam | tejasÃbhibhÆtatvÃnna j¤Ãyate | kenedaæ j¤Ãyate | teja÷Óaktau k«ÅïÃyÃæ puna÷ÓÅtasyodayÃt | (u) kÃæsyÃdÅni sarpirÃdÅni ca kaÂhinadravyÃïi agnisaæyogÃdravÅ bhavanti | yadi kÃÂhinye 'vina«Âa eva dravatvamasti | tadà kÃÂhinyameva dravatvaæ syÃt | yadi kÃÂhinye vina«Âe dravatvaæ bhavati | tadà ÓÅtasparÓe niruddhe punaÓÓÅtasparÓa utpadyeta | yathÃnu«ïÃÓÅta÷ p­thivÅsparÓa÷ | agnisaæyoge sa sparÓo yadi na vina«Âa÷ | tadà na pÃko bhavet | yadi vina«Âa÷ | tadà sa eva sparÓa÷ sparÓÃntaramutpÃdayet | (##) eva¤ca ÓÅtasparÓe vina«Âe punaÓÓÅtasparÓa utpadyeta | tathà cedapÃæ guïà api pacyeran | bhavÃæstu viparyayaæ du«Âaæ bravÅti | virodhidharmasannipÃte sarvÃïyanityÃni | yathÃgnisaæyogÃtt­ïÃdÅni naÓyanti | yadyÃha- u«ïasparÓa÷ ÓÅtasparÓa [tayÃ] parÃvartata iti | [tadÃ] paro 'pi brÆyÃt payolak«aïamanirudhya kevalaæ dadhilak«aïaæ parÃvartata iti | tattu nopalabhyate | yadi bravÅ«i na paÓyÃma÷ paya÷ puna÷ payorÆpeïeti | eva¤ca na pÃkavat syÃt | kasmÃt | anÃdau saæsÃre kiæ dravyaæ nÃgninà dagdhaæ bhavati | d­«Âà ca bhÆmau sadhrÆmam­t upalabhyamÃnà | j¤Ãtavyäca pÃkÃt vyÃv­tteti | ato j¤Ãyate pÃko na nityo 'parÃv­tta iti | eva¤ca ÓÅtasparÓe vina«Âe puna÷ ÓÅtasparÓa utpadyate | kadÃcidagnisaæyogÃtk­«ïarÆpe vina«Âe puna÷ k­«ïarÆpamutpadyate | raktarÆpe vina«Âe punÃraktarÆpamutpadyate | evaæ ÓÅtasparÓo vina«Âa÷ sannagniviyoge punarutpadyate | tatra ko do«a÷ | vaiÓe«ikà vadanti- p­thivÅmÃtre pÃko bhavati nÃpsu iti | bhi«ajastu vadanti- yastaptÃæ yavÃgÆæ pÃti sa vijÃtÅyaæ phalaæ labhata iti | yadi yavÃgau rÆpÃdÅnÃæ nÃsti [pÃka÷] | vijÃtÅyaphalavattÃni«ÂhÃbhaÇga÷ | ato j¤Ãyate 'bÃdayo 'pi pÃkavanta iti | yathÃgnipakvadravyasya pÆrvaguïavinÃÓÃtpurnarguïÃntaravattvÃt j¤Ãyate dravyaæ vijÃtÅyaguïavaditi | evamÃpo 'pi | lak«aïÃnÃæ virodhÃccÃnityatà | yathÃpogniæ nirvÃpayanti | agnirÃpa÷ paripÃcayati | nÃdravyaæ paripÃcayati tejobalam | api cÃgnisaæyogena ÓÅtasparÓo 'pagacchati | tasmÃdvaiÓe«ikasÆtram- ÓÅtasparÓavatya Ãpa itidamayuktam || sparÓalak«aïavarga ekona«a«Âitama÷ | (##) 60 atha du÷khasatyaskandhe vij¤ÃnÃdhikÃre acaitasikasthÃpanam cittaæ manovij¤Ãnamityekasyaiva vibhinnÃni nÃmÃni | yat dharmÃlambanaæ taccittamityucyate | (p­) tathà cedvedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrÃdayaÓcaitasikà api cittÃni syu÷ | sarve«ÃmÃlambakatvÃt | (u) vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrÃdayaÓcittaviÓe«asyÃkhyà bhavanti | yathà mÃrgavarge sm­terekasyà eva pa¤ca nÃmÃnyu[cyante] sm­tyupasthÃnaæ sm­tÅndriyaæ sm­tibalaæ sm­tisambodhyaÇgaæ samyaksm­tiriti | tathà vÅryÃdayo 'pi | yathà caikasyà anÃsravapraj¤Ãyà du÷khabhÃvanÃ, sambodhirityÃdÅni nÃnà p­thak p­thaÇ nÃmÃni bhavanti | eka eva samÃdhi÷ dhyÃnaæ vimukti÷ niss­ti÷ samÃpattirityucyate | evamekameva cittaæ yathÃkÃlaæ viÓe«ÃkhyÃæ labhate | ato j¤Ãyata ekameva cittamiti | kasmÃt | yathoktaæ sÆtre- tasya kÃmÃsravÃccittaæ vimucyate avidyÃsravaccittaæ vimucyata iti | yadyasti p­thak caitasikam | caitasikÃccittaæ vimucyata iti brÆyÃt | api coktaæ sÆtre- yadà bhagavÃn sattvÃnÃæ kallacittaæ m­ducittaæ dÃntacittaæ vimuktilÃbhapravaïatäca prajÃnÃti | tataÓcatussatyÃnyupadiÓati iti | tatra na caitasikamuktamasti | api coktaæ sÆtre- cittasaækleÓÃtsattvÃ÷ saækliÓyanti cittavyavadÃnÃtsattvà viÓudhyanti | iti | ki¤cÃha- yo bhik«uÓcatvÃri dhyÃnÃnyupasampadya viÓuddhÃkopyacitto (##) bhavati | sa du÷khaæ samudayaæ nirodhaæ mÃrgamÃryasatya¤ca yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti iti | dvÃdaÓanidÃne«u ca saæskÃrapratyayaæ vij¤Ãnamityucyate | Ãha ca «a¬dhÃturayaæ puru«a iti | ki¤cÃha- capalatà na cittÃdatyeti | iti | api coktaæ sÆtre rëÂrapÃlamÃhÆyÃvadat idaæ vastu puna÷ punarÃjavajjavaæ mahÃrÃja cittaæ vadÃmi iti | Ãha ca ÃdhyÃtmiko vij¤ÃnakÃyo bÃhyaæ nÃparÆpamiti dvidhà bhavati | iti | vij¤ÃnakÃyo 'stÅti mÃtramÃha na caitasikamastÅti | ki¤cÃha- trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | yadi caitasikamasti na brÆyÃt "trayÃïÃm" iti | ucyate tu vastuta strayÃïÃmiti | ato j¤Ãyate cittamÃtramasti na caitasikamasti p­thagiti || du÷khasatyaskandhe vij¤ÃnÃdhikÃre 'caitasikasthÃpanavarga÷ «a«Âitama÷ | 61 caitasikasthÃpanavarga÷ (p­) cittamanyat caitasikadharmà anye | kasmÃt | cittacaitasikÃnÃæ samprayogÃt | yadi na santi caitasikadharmÃ÷ | tadà samprayogo na syÃt | asti tu samprayoga÷ | ato j¤Ãyate santi caitasikadharmà iti | yadbhavatÃæ mataæ- cittamanyena cittena samprayujyata iti | tadayuktam | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- dÆraÇgamamekacaramaÓarÅraæ guhÃÓayam iti | tatra sadharmatÃmÃtraæ prati«idhyate | caitasikasahacaratve 'pi ekacaramityucyate | yathà bhik«urekÃkÅ san satsvapi maÓakÃ[di]prÃïi«u sajÃtÅyo nÃstÅti ekÃkÅtyucyate | ato (##) j¤Ãyate nÃnyacittena cittaæ samprayujyata iti | asti tu samprayoga ityato 'sti caitasika [dharma÷] | citta¤ca saptadhÃtubhirekÃyatanena ekaskandhena ca saÇg­hÅtam | caitasikÃstu ekena dhÃtunà ekenÃyatanena tribhi÷ skandhaiÓca saÇg­hÅtÃ÷ | cittamÃÓraya÷ caitasikà ÃÓritÃ÷ | yathoktaæ sÆtre- caitasikÃÓcittaæ niÓritya samudarÃcaranti | iti | yadi na santi caitasikÃ÷ | tadà na syu÷ pa¤caskandhÃ÷ | na tu tatsambhavati | tayoÓca dvayorutpattirbhidyate | dvÃbhyÃæ cittamutpadyate | tribhiÓcaitasikÃ÷ | yathoktaæ sÆtre- cak«u÷ pratÅtya rÆpa¤ca cak«urvij¤Ãnamutpadyate | trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa÷ | sparÓapratyayà vedanà iti | Ãha ca- nÃmarÆpasamudayÃdvij¤Ãnasamudaya÷ | sparÓapratyayÃdvedanÃsamudaya iti | caitasikà ÃÓrayasaæprayuktÃ÷ | samamekÃlambanà ekÃdhvavartinaÓca | naivaæ cittaæ bhavati | tÃd­ÓavibhÃgÃt j¤Ãyate cittamanyat caitasikà anya iti | catur«u pratiÓaraïe«u j¤ÃnapratiÓaraïaæ [viÓi«Âa]mucyate | na vij¤ÃnapratiÓaraïam | yadi j¤Ãnameva vij¤Ãnam | kathamidaæ pratiÓaraïavacanaæ syÃt | ato j¤Ãyate j¤Ãnaæ na vij¤Ãnamiti | bhagavÃn svayamÃha- ye cittajÃÓcittaniÓritÃste caitasikà iti | na cÃha bhagavÃn cittamÃtramasti | na caitasikà itÅmamartham | paro 'pi vadet- caitasikÃ÷ santi na cittamiti | saæj¤ÃmÃtramiti caitÃsikÃn dÆ«ayasi | cittamapi saæj¤ÃmÃtramiti dÆ«ayi«yÃmi | kÃritrabhedÃddharmÃïÃæ lak«aïaæ bhidyate | yathÃpa÷ snehayanti | teja÷ paridahati | evaæ vedanÃdÅnÃæ kÃritrabhedÃt j¤Ãyate vibhinnalak«aïamiti | ukta¤ca sÆtre«u- citte vitarka udabhÆditi | ataÓcittÃdanye caitasikà iti j¤Ãyate | na hi citte svacittamutpadyeta | yathoktaæ- cittasaækleÓÃt sattvÃ÷ kliÓyanti | cittavyavadÃnÃtsattvà viÓudhyanti | iti | yadi cittamÃtramasti | tadà saækleÓo vyavadÃna¤ca nirhetukaæ syÃt | puru«asyÃvidyayà (##) saækleÓa÷ praj¤ayà vyavadÃnamiti na bhavet | Ãtmaiva saækleÓa Ãtmaiva vyavadÃnamiti syÃt | tattu na sambhavati | ata÷ santi caitasikÃ÷ || caitÃsikasthÃpanavarga eka«a«Âitama÷ | 62 nÃcaitasikavarga÷ bhavatà yadyapyuktaæ dharmÃlambanaæ cittaæ cittaviÓe«ÃÓcaitasikà mÃrgavargoktavat iti | tadayuktam | kasmÃt | sÆtre cittalak«aïaæ p­thak caitasikalak«aïa¤ca p­thagucyate | vijÃnÃtÅti vij¤Ãnak«aïam | sukhadu÷khÃnubhavo vedanÃlak«aïama | [nÅlapÅtÃdi]saæj¤Ãnaæ saæj¤Ãlak«aïam | abhisaæskaraïaæ saæskÃralak«aïama | ataÓcittamanyat caitasikà anya iti | yaduktaæ- cittaæ vimucyata iti | tadayuktam | uktamanyasmin sÆtre- avidyÃvisaæyogÃtpraj¤Ã vimucyata iti | na cittamÃtraæ vimucyata iti | cittasya prÃdhÃnyÃccittamÃtramuktam | laukikÃ÷ sarve bhÆyasà cittameva vijÃnanti | na caitasikÃn | ato bhagavÃnekadeÓamÃha | sÆtre bhagavÃn na parini«Âhitaæ vakti idamasyÃdhivacanamiti | yathÃha sÆtram- ekaæ dharmaæ prajahÅtha ahamÃjÃnÃmi anÃgÃmimÃrgaæ pratilabhadhve yadidaæ kÃmacchandam | iti | vastutastu naikadeÓaprahÃïena tadbhavati | tathedamapi | anena kallacittÃdyapi pratyuktam | yaduktaæ bÃhyamÃdhyÃtmikamiti dharmo dvidhà bhavatÅti | tadapyayuktam | yaduktaæ bÃhyaæ nÃmarÆpamiti sa eva caitasika[dharma] ityucyate | bÃhyÃyatanasaÇg­hÅtatvÃdvÃhyamityÃkhyà | tatra bhagavÃn trÅïÅ vastÆnyÃha | ya ÃdhyÃtmiko 'sti vij¤ÃnakÃya÷ | tadevendriyeïa saha vij¤Ãnamityucyate | yat bÃhyaæ sa eva vi«aya ityucyate | yaduktaæ vij¤ÃnakÃyamÃtramastÅti | tadapyayuktam | tasmin sÆtra uktaæ bÃhyalak«aïaæ caitasikameva | yaduktaæ trayÃïÃæ (##) sannipÃta÷ sparÓa iti | ayuktamidamapi | sparÓo hi vedanÃdÅnÃæ caitasikÃnÃæ hetÆkriyate | ata÷ sparÓa ucyate || na caitasikanÃstitÃvargo dvi«a«Âitama÷ | 63 na caitasikasattÃvarga÷ atra brÆma÷ | yadavÃdÅ÷ samprayogÃtsanti caitasikà iti | tadayuktam | kasmÃt | sarve«Ãæ dharmÃïÃmekacaratvaæ paÓcÃtsavistaraæ vak«yate | ata÷ samprayogo nÃsti | anena cittamidamekacaramityÃdyapi pratyuktam | na tatra sadharmatà prati«idhyate | caitasikà eva prati«idhyante | yadavoca÷ saÇg­hÅtabhedÃtsanti caitasikà iti | tat sÆtrakartà svÅyÃæ saæj¤Ã vyavasthÃpayÃmÃsa | na bhagavata÷ sÆtre lak«aïasaÇgraha ucyate | ato na santi | yadabravÅ÷ ÃÓrayÃÓrÃyibhÃva iti | yathà bhavato manovij¤Ãnaæ cittamÃÓrayate | ÃÓrayatvÃnna caitasikamityucyate | evaæ cittaæ cittamÃÓrayata iti na nÃmÃntaraæ labhate | yaduktam- pa¤caskandhà na syuriti | tadayuktam | mama [mate] cittaviÓe«Ã eva vedanÃsaæj¤Ãdaya ityucyante | [yathÃ] bhavataÓcaitasikÃ÷ p­thak traya÷ skandhà bhavanti | yadavÃdÅ÷ utpattirbhidyata iti | tadayuktam | yadi cittaæ caitasikÃÓca sahotpadyante | kasmÃducyate dvÃbhyÃæ cittamutpadyate tribhiÓcaittà iti | yaÓcittamÃtraæ bravÅti | tasyÃyameva nyÃya÷ | kasmÃt | sa hi bravÅti- pÆrvaæ vij¤Ãnasya kÃla÷ paÓcÃtsaæj¤ÃdÅnÃm iti | yaduktaæ samprayogÃlambanÃdhvabhij¤Ãnaæ bhidyata iti | tat pÆrvameva dÆ«itam | samprayogasyÃbhÃvÃt | yadabravÅ÷- j¤ÃnapratiÓaraïaæ na (##) vij¤ÃnapratiÓaraïamiti | cittameva dvidhà vadÃmi ekaæ j¤Ãnamaparaæ vij¤Ãnamiti | ato j¤ÃnapratiÓaraïaæ citta[mÃÓrayaïÅyaæ] na vij¤ÃnapratiÓaraïam | yadÃha bhavÃn- bhagavÃn svayamÃha ye cittaniÓritÃste caitasikà iti | cittotpanno dharmaÓcaitasika ityucyate | cittaæ cittÃdutpannamiti caitasikamityÃkhyÃyate | bhavÃnÃha- bhagavÃnnÃvocanna santi caitasikà iti | kintu vadÃmi cittaviÓe«Ã eva caitasikà iti | yasya yuktirasti [tasya] anuktÃpyuktà bhavati | evaæ [yasya] yuktirnÃsti | [tasya] uktÃpi anukteva | na tena heturvaktavya÷ | vak«yÃmaÓca cittacaitÃsikÃ÷ saæj¤Ãrthà iti | sa¤cinotÅti cittam | vedanÃdayo 'pi sa¤cayanasabhÃgatvÃt cittameva | citta¤ca caitasikai÷ saha cittÃdutpadyata iti caitasikamityucyate | caitasikamÃtramastÅti yo vadati sa vadet caitasikadharmà arthÃkhyà iti | na vaktavyamidaæ vastuta÷ | ato 'hetu÷ | yaduktaæ bhavatà kÃritrabhedÃditi | citte vitarka udabhÆditi ca | tadanena pratyuktam | kasmÃt | mama cittaviÓe«atvÃdeva kÃritraæ bhidyate | citta utpannaæ cittameva citte vitarka udabhÆdityucyate | yadavÃdÅ÷ saækleÓo vyavadÃna¤ca nirhetukaæ syÃditi | tadapyayuktam | asatyapi caitasike 'sti saækleÓavyavadÃnam | ananyalak«aïatvÃcca na santi caitasikÃ÷ | kasmÃt | bhavataÓcittasamprayuktatvÃt caitasikà bhavanti | samprayogaÓca nÃstÅti paÓcÃdvak«yate | ato na santi cittÃdanye caitasikÃ÷ | na caitasikasattÃvargastri«a«Âhitama÷ | 64 caitasikanÃstitÃpradarÓanavarga÷ yadavoca÷- lak«aïabhedÃt santi caitasikà iti | tadayuktam | kasmÃt | vij¤Ãnasya buddhervà [anye«Ãæ] sarve«Ãæ lak«aïÃdi«u nÃsti viÓe«a÷ | yaccittaæ rÆpaæ vijÃnÃti saiva buddhirityucyate, saæj¤Ã ityÃdyapi | yathà laukikà vadanti yadbhavÃn vijÃnÃtÅmaæ puru«amiti tat j¤Ãnameva vedanà saæj¤Ã iti j¤eyam | yadye«Ãæ dharmÃïÃæ pratiniyataæ vailak«aïyamasti | (##) [tad] abhidhÃtavyaæ syÃt | vastutastu nabhihitamityato nÃsti vailak«aïyam | yaduktaæ praj¤Ã vimucyata iti | tadapyayuktam | hetvabhÃvÃt | cittavaÓÃt saækleÓo 'vidyà cÃsti | asmin cittaskandhe saækleÓo 'vidyà ca sarvathà saæprayuktà | yaduta avidyÃmalinà praj¤Ã saækleÓamalinaæ cittamiti | tannirhetukam | evamavidyÃvisaæyogÃtpraj¤Ã vimucyate | saækleÓavisaæyogÃccittaæ vimucyate ityapi nirhetukam | api cedaæ sÆtraæ neyÃrthakam | yathoktaæ sÆtre- trividhÃstravebhyaÓcittaæ vimucyata iti | ato j¤Ãyate avidyÃto 'pi cittameva vimucyata iti | yaducyate saækleÓebhyaÓcittavimuktirvihÃnam | avidyÃta÷ praj¤Ãvimukti÷ prahÃïamiti | yadi ca saækleÓebhyaÓcittaæ vimucyate avidyÃta÷ praj¤Ã vimucyata iti | vyÃpÃdibhya÷ kiæ vimucyata iti prativaktavyam | ataÓcittaæ vinà na ki¤cidvimucyata iti j¤Ãtavyam | ataÓcittamÃtramasti | yadÃha bhavÃn cittasya prÃdhÃnyÃccittamÃtramuktamiti | cittasya ka÷ pradhÃnabhÃvo yannÃsti praj¤ÃdÅnÃm | yaduktaæ laukikà bhÆyasà cittameva vijÃnanti | ataÓcittamÃtramuktamiti | laukikà bhÆyasà sukhaæ du÷khamapi vijÃnantÅti vedanÃdayo '[pi] vaktavyÃ÷ | yadavÃdÅ÷- anyÃrthavacanaæ sÆtramiti | kasmÃccaitasikÃnanuktvà cittamÃtraæ vakti | yadavÃdÅ÷- ekadharmaæ prajahÅtha [ityÃdi] | vacanasyÃsya kÃraïamasti | bhagavÃn sattvÃnÃæ kleÓatÃratamyavaÓÃtsadà vi«ÃdÃkrÃntacitta÷ san vadati ayameko dharma iti | asya prahÃïÃdanye 'pi svayaæ prahÅyante | iti | ato 'hetu÷ | yadavoca÷- yaduktaæ nÃmalak«aïaæ tadeva caitasikamiti | tat bhavata÷ svasaæj¤Ãnusmaraïavikalpa[mÃtram] | nemamarthaæ sÆtraæ pratipÃdayati | yadi svasaæj¤Ãnusmaraïavikalpaæ karo«i | kiæ nÃttha nÃmalak«aïena cittasyÃlambanamuktamiti | [yasya tu] nyÃya÷ sambhavati | yaduktaæ sparÓo vedanÃdicaitasikÃnÃæ hetÆkriyata iti | vacanamidaæ bahudhà du«Âam | dharmÃïÃæ sasamprayogatve 'pi sparÓa eva vedanÃdÅnÃæ hetu÷ na vedanÃdaya÷ sparÓasya | itÅd­Óà do«Ã÷ santi | ato j¤Ãyate cittamÃtramasti | na p­thak caitasikà iti || caitasikanÃstitÃvargaÓcatu««a«Âitama÷ | (##) 65 samprayoganÃstitÃvarga÷ nÃsti samprayoga÷ | kasmÃt | caitasikadharmÃïÃmabhÃvÃt kena cittaæ samprayujyate | vedanÃdilak«aïÃnÃæ naikakÃlyaæ Óakyate | na ca kÃryakÃraïayoryaugapadyamasti | vij¤Ãnaæ saæj¤ÃdÅnÃæ hetu÷ | nai«Ãæ dharmÃïÃmaikakÃlyaæ yaugapadyaæ vÃsti | ato nÃsti samprayoga÷ gambhÅre pratÅtyasamutpÃda[sÆtre]bhagavÃnÃha- asyotpÃdÃdidamutpadyata iti | yathà ca bÅjÃÇkurakÃï¬anÃlapatrapu«pÃdÅni hetuphalÃbhyÃæ kramikÃni d­«ÂÃni | ato bhavavij¤ÃdÅnyapi kramikÃïyutpadyeran | yadbhavÃn manyate kÃmÃdaya÷ kleÓà rÆpasya saha[bhÆ]hetava÷ sahajÃ÷ syuriti | tadayuktam | na hi rÆpaæ pratyeti | anÃlambanatvÃt | cittacaitasikÃnÃmÃlambanamasti pratÅtiÓcÃsti | ataste naikasmin kÃle syu÷ sahabhuva÷ | bahupratÅtyabhÃvÃt | ekakÃyaÓcaikasattva ityÃkhyÃyate | ekapratÅte÷ | yadyekasmin k«aïe bahavaÓcaitasikÃ÷ syu÷ | tadà bahvya÷ pratÅtaya÷ syu÷ | bahupratÅtisattvÃt bahupuru«Ãtmaka÷ syÃt | sa tu na sambhavati | ato naikasmin k«aïe vedanÃdayo bhavanti | kasmÃtpuna÷ «a¬vij¤ÃnÃni naikakÃlamutpadyante | (p­) vij¤ÃnÃni kramikamÃlambanamapek«ya bhavanti | ato naikakÃlikÃni | (u) kasya pratibandhÃdekaæ kramikamÃlambanaæ na kramaÓa÷ «a¬vij¤ÃnÃnyutpÃdayati | j¤Ãtavyaæ pÆrvaæ hetu÷ paÓcÃtkÃryamiti kramaÓa utpÃdaheturiti | sÆtre coktam- cak«u«Ã rÆpaæ d­«Âvà na nimittagrÃhÅ bhavatÅti | yannimittodgrahaïaæ tadeva saæj¤Ãkarma | ato bhagavÃn vij¤ÃnakarmÃnÆdya saæj¤Ãkarma prati«edhati | ato j¤Ãtavyaæ kasyacidvij¤Ãnamasti na saæj¤eti | yo nimittaæ g­hïÃti sa d­«Âvà g­hïÃti na darÓanakÃle | ato j¤Ãyate vij¤ÃnÃdÅni kramikÃnÅti | ki¤coktaæ sÆtre- cak«u«Ã rÆpaæ d­«ÂvÃnuprah­«Âacetano bhavati iti | atrÃpi pÆrvaæ vij¤Ãnakarmoktaæ paÓcÃdvedanÃdÅni | ki¤coktaæ sÆtre- d­«ÂirdarÓanamiti | ato j¤Ãyate na sarvaæ cittaæ vedanÃdisamanvitamiti | pa¤cavij¤ÃnÃnÃæ lak«aïena cedaæ spa«Âaæ bhavati | kasmÃt | yaÓcak«urvij¤eye priyÃpriyanimittaæ sÃmyanimitta¤ca na g­hïÃti | tasya (##) nÃsti saæj¤Ã nÃpi daurmanasyaæ và | vikalpÃbhÃvÃt | kecidÃhu÷ tasyÃpi kÃmÃdaya÷ kleÓà na santÅti | ato j¤Ãyate nÃsti vitarka iti | parye«akÃnantarabhÃvÅ vitarka ityucyate | tacca paÓcÃdvak«yate | ato j¤Ãyate pa¤cavij¤ÃnÃmapi vitarko nÃstÅti | ki¤ca bhavata÷ pa¤ca vij¤ÃnÃni na vikalpakÃni | tatra kathaæ vitarkavicÃrÃbhyÃæ bhÃvyam | cetanÃvikalpa÷ pÆrvarbhaudÃrika÷ san pa¤cÃtsÆk«mo bhavatÅtyato vitarkavicÃrausta÷ | yadi pa¤cavij¤Ãne«u vitarkavicÃrau sta÷ | tadyathà vadasi mayi tava j¤ÃpanÃya prathamata evÃbhyÆhÃdhÅno vitarka utpadyata iti | tadà vitarkakÃla÷ | asatyÃæ vij¤ÃpanecchÃyÃæ kathamasti vitarka÷ | kecidÃhu÷- pa¤cavij¤Ãne«u saæj¤Ãsti vitarka iti | sa ca vitarka÷ saæj¤ÃmupÃdÃyotpadyate | katha¤ca saæj¤ÃkÃle vitarko bhavati | ato 'bhyupeyaæ pa¤ca vij¤ÃnÃni asaæj¤Ãni avitarkÃni avicÃrÃïÅti | kasmÃt | na hi pa¤cavij¤Ãne«u strÅ puru«a iti vikalpo 'sti | nÃpi vedanÃdivikalpa÷ | kena tatra vikalpyate | pa¤cavij¤ÃnÃnÃæ nirvikalpakatvÃt tadanantaraæ manovij¤Ãnamutpadyata iti yu«mÃbhiruktam | yadi pa¤cavij¤Ãne«u (##) vikalpo 'sti | kimanantarotpadyamÃnena manovij¤Ãnena | vitarkavicÃrau ca naikasmin k«aïe syÃtÃm | audÃrakasÆk«mayorvirodhÃt | ghaïÂÃbhighÃtavat | ÃdyaÓabdo vitarka [kalpa÷] | antyaÓabdo vicÃra [kalpa÷] | sa dÃr«ÂÃntiko 'pyevam | yadi pa¤cavij¤Ãne«u vitarkavicÃrau sta÷ | tayo÷ karma vaktavyam | na vaktuæ vastuta÷ sambhavati | [ato] j¤Ãtavyaæ cittacaitasikÃ÷ kramikà iti | avidyà praj¤Ã ca viruddhe na yugapatsyÃtÃm | kathamekasmin k«aïe j¤Ãnamaj¤Ãna¤ca bhavet | nahyekasmin citte saæÓayasya prasaÇgo 'sti | kasmÃt | sthÃïurvà puru«o veti naikasmin citte samudÃcarati | cittavyÃpÃrasyed­ÓasÃmarthyÃbhÃvÃt | kaÓcidÃha- caitasike smaraïamatÅtÃdhvasa¤caraïam iti | pratyutpannÃlambanaæ cittaæ kathaæ [tathÃ] bhavi«yati | ayaæ puru«o mama j¤Ãto mÃmupak­tavÃniti yat smaraïam, sm­tvà ca prÅtijananam tata kathamekasmin citte syÃt | icchÃnicchà ca kathamekasmin citte bhavet | yathoktaæ sÆtre- yo bhik«ava ÃtmadharmÃbhirata÷, tasya dharmo vardhate | yo 'nabhirata÷ tasya dharmo hÅyata iti | tat kathamekasmin citte bhavi«yati | yadyekasmin citte caitasiko 'sti | tadà dharmo vyÃmoha÷ syÃt | kasmÃt | ekasminneva hi citte 'sti j¤Ãnamaj¤Ãnaæ saæÓayo niÓcaya÷ ÓraddhÃÓraddhà vÅryaæ kausÅdyamityevamÃdyà do«Ã÷ | sarve ca caitasikà ekasmina citte parini«ÂhitÃ÷ syu÷ | kasya pratibandhÃt sukhaæ dukhaæ rÃgo dve«a ityÃdayo na bhavantyekasmin citte | yadyÃha bhavÃn sukhadu÷khÃdayo virodhÃnnaikasmin citte vartanta iti | j¤ÃnÃj¤ÃnÃdayo 'pi mitho virodhÃnnaikasmin citte varteran | ato nÃsti samprayoga÷ | saptasambodhyaÇgasÆtre ca bhagavatà caitasikadharmÃïÃæ kramikatvamuktam | "yo bhik«uÓcatur«u sm­tyupasthÃne«u carati ca sm­tisambodhyaÇgaæ bhÃvayati | sm­tau cittaæ dharmÃn pravicinoti | dharmÃïÃæ pravicayÃdviryamÃrabhate | vÅryabalÃtkuÓaladharmÃn sa¤cinoti | cittasya vimalà prÅtirbhavati | prÅtyà cittaæ praÓrabhyati | praÓrabdhyà cittaæ parig­hïÃti | cittaparigrahÃtsamÃdadhÃti | samÃhitatvÃt rÃgadaurmanasyÃbhyÃmupek«ate | upek«ÃyÃæ prajÃnÃti" iti caitasikÃ÷ kramikà bhavanti | a«ÂÃÇgikamÃrgasÆtre 'pi krama ukta÷ | ya÷ samyak d­«Âiæ (##) labhate | sa samyak d­«Âyà samyak saÇkalpamutpÃdayati | yÃvatsamyak samÃdhim | anukramasÆtre ca bhagavÃnÃhÃnandam | ÓÅladhara÷ puru«o na kauk­tyabhÃvÃya cittaæ praïidadhÃti | ÓÅladharasya puru«asya cittadharma÷ kauk­tyavirati÷ | kauk­tyavihÅno na tu«ÂilÃbhÃya cittaæ praïidadhÅta | kauk­tyavihÅnasya cittasya dharmastu«Âi÷ syÃt | tu«Âasya cittaæ prÅïÃti | prÅtamanasa÷ kÃya÷ praÓrabhyati | kÃyapraÓrabdhau sukhaæ vedayate | sukhavedanÃyÃæ cittaæ samÃdadhÃti | cittasamÃdhÃne tattvaæ prajÃnÃti | tattvavinnirvidyate | nirviïïo vimucyate | iti | ato j¤Ãyate caitasikÃ÷ kramikà iti | a«ÂamahÃpuru«avitarke 'pi krama ukta÷ | yo bhik«uralpeccho viharati sa santu«Âo bhavati | santu«Âa÷ pravivikto bhavati | pravivikto vÅryamÃrabhate | vÅryamÃrabhamÃïa÷ samyaksm­to bhavati | samyaksm­ta÷ samÃhito bhavati | samÃhita÷ praj¤ÃvÃn ni«prapa¤co bhavati | iti | saptaviÓuddhÃvapi krama ukta÷ | ÓÅlaviÓuddhiryÃvadeva cittaviÓuddhyarthà | cittaviÓuddhiryÃvadeva d­«ÂiviÓuddhyarthà | d­«ÂiviÓuddhiryÃvadeva kÃæk«ÃvitaraïaviÓuddhyarthà | kÃæk«ÃvitaraïaviÓuddhiryÃvadeva mÃrgÃmÃrgaj¤ÃnadarÓanaviÓuddhyarthà | mÃrgÃmÃrgaj¤ÃnadarÓanaviÓuddhiryÃvadeva pratipadÃj¤ÃnadarÓanaviÓuddhayarthà | pratipadÃj¤ÃnadarÓanaviÓuddhiryÃvadeva pratipadÃprahÃïaj¤ÃnadarÓanaviÓuddhayarthà iti | nidÃnasÆtre 'pi krama ukta÷ | cak«u÷ pratÅtya rÆpa¤ca mohabhÃgÅyÃvilà sm­tirbhavati | tatra moho 'vidyaiva | mƬhasya yà prÃrthanà sà t­«ïà | t­«ïÃrtasya yadabhisaæskaraïaæ tatkarma | ityevamÃdi | mahÃnidÃnasÆtre 'pi krama ucyate | t­«ïÃÓiraskà nava dharmà [uktÃ÷] | t­«ïÃæ pratÅtya parye«aïà | parye«aïÃæ pratÅtya lÃbha÷ | lÃbhaæ pratÅtya viniÓcaya÷ | viniÓcayaæ pratÅtya chandarÃga÷ | chandarÃgaæ pratÅtya adhyavasÃnam | adhyavasÃnaæ pratÅtya parigraha÷ | parigrahaæ pratÅtya mÃtsaryam | mÃtsaryaæ pratÅtya Ãrak«Ã | Ãrak«Ãæ pratÅtya daï¬ÃdÃnaÓasrÃdÃnakalahavigrahavivÃdÃ÷ sarve du÷khopÃyÃsÃdaya÷ sambhavanti | iti | srota Ãpannadharme 'pi krama ukta÷ | satpuru«aæ (##) sevamÃna÷ saddharmaæ Ó­ïoti | saddharmaæ Ó­ïvan samyaksm­timutpÃdayati | samyaksm­tipratyayÃæ mÃrgapratipattimabhyasyati | iti | ukta¤ca sÆtre- cak«u÷ pratÅtya rÆpa¤ca cak«urvij¤Ãnamutpadyate | trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | cittacaittà ekakÃlikà iti vadatastrayÃïÃæ sannipÃto nÃsti | ekaikaÓa utpadyanta iti vadatastu asti trayÃïÃæ sannipÃta÷ | ityÃdikÃraïai rnÃsti samprayoga÷ | samprayoganÃstitÃvarga÷ pa¤ca«a«Âitama÷ | 66 samprayogÃstitÃvarga÷ (p­) asti samprayoga÷ | kasmÃt ya÷ paÓyati sa vedayata ayamÃtmeti | vij¤Ãnacittaæ tamÃÓrayate | tena samprayuktatvÃt | tathà saæj¤ÃskandhÃdayo 'pi | yadi nÃsti samprayoga÷ kimadhÅno 'yaæ syÃt | puru«asÆtra uktam- cak«u÷ pratÅtya rÆpa¤ca cak«urvij¤Ãnamutpadyate | trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa÷ | tatsahajà vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrÃdaya iti | asmin mate vividhaæ nÃmÃsti yaduta sattvo devo manu«ya÷ strÅ puru«o mahÃnalpa iti | evamÃdÅni nÃmÃni sarvÃïi skandhÃn pratÅtya bhavanti | yadi cittacaitasikÃ÷ kramikÃ÷ tadà skandhadvayaæ pratÅtya puru«o bhavet na skandhapa¤cakam | kasmÃt | nÃtÅtÃnÃgataskandhÃn prati puru«a÷ sambhavati | bhavÃnÃha- pratyutpanne na santi pa¤caskandhÃ÷ iti | kathamucyeta pa¤caskandhÃn pratÅtya devamanu«yÃdayo bhavantÅti | ucyate tu sarvaskandhÃn pratÅtya na skandhadvayamÃtram | ata÷ pa¤caskandhÃn pratÅtya sattva ityÃkhyà | asti ca sÆtre samprayogo yadutendriyaj¤Ãnasamprayuktà Óraddhà iti | api coktaæ sÆtre- sparÓo vedanÃsaæj¤Ãvitarkai÷ sahaja iti | api coktaæ- pa¤cÃÇgikaæ prathamadhyÃnamiti | Ãha ca- vedanÃdayo vij¤Ãnasthitaya iti | yadi vij¤Ãnasamprayuktam | (##) kathaæ vij¤Ãnasthiti«u vedanÃdi«u sthitamidaæ niÓrayate ti«ÂhatÅti | kasmÃt | nahyucyate vij¤Ãnameva vij¤Ãnasthitiriti | ki¤coktaæ sÆtre- caitasikadharmÃÓcittajÃÓcittaniÓrità iti | Ãha ca- sattvÃnÃæ cittaæ dÅrgharÃtraæ rÃgadve«Ãdisaækli«Âamiti | yadi samprayogo nÃsti | kiæ saækleÓayati cittam | caitasikÃÓca prak­tito dandhà anyonyÃÓrayamavalambante na¬akalÃpavat | api coktaæ sÆtre- yasmin samaye cittamuddhataæ bhavati | akÃlastrayÃïÃæ bodhyaÇgÃnÃm yaduta dharmapravicayabodhyaÇgasya vÅryabodhyaÇgasya prÅtibodhyaÇgasya | [tatkasya heto÷ |] uddhataæ cittaæ durupaÓamaæ bhavati | [yasmin samaye cittamuddhataæ bhavati] kÃlastrayÃïÃæ bodhyaÇgÃnÃæ bhÃvanÃyai yaduta praÓrabdhisambodhyaÇgasya samÃdhisambodhyaÇgasya upek«ÃsambodhyaÇgasya | [tatkasya heto÷ uddhataæ cittamebhirdharmai÷] sÆpaÓamaæ bhavati | yasmin samaye cittaæ lÅnaæ bhavati | akÃla[stasmin samaye] trayÃïÃæ sambodhyaÇgÃnÃæ yaduta praÓrabdhisambodhyaÇgasya samÃdhisambodhyaÇgasya upek«ÃsambodhyaÇgasya | [tatkasya heto÷ | lÅnaæ cittaæ tadebhirdharmai]rdussamutthÃpyaæ bhavati | [yasmin samaye cittaæ lÅnaæ bhavati |] kÃla[stasmin samaye] trayÃïÃæ sambodhyaÇgÃnÃæ yaduta dharmapravicayasambodhyaÇgasya vÅryasaæmbodhyaÇgasya prÅtisambodhyaÇgasya | [tatkasya heto÷ | lÅnaæ cittaæ tadebhirdharmai÷] susamuddhÃpyaæ bhavati | iti | Ãbhidharmikà Ãhu÷- ekakÃlaæ bhÃvanÃnuyogamanuyuktasya bodhi[pak«ikÃ] dharmà na viyujyanta iti | ato j¤Ãyate 'sti samprayoga iti || samprayogÃstitÃvarga÷ «a«a«Âhitama÷ | 67 nÃstisamprayogavarga÷ yaduktaæ bhavatÃ- ya÷ paÓyati sa vedayate sa Ãtmeti | tadayuktam | p­thagjanà mƬhà m­«Ãd­«ÂimimÃmutpÃdayanti | na vibhajanti vedaneyamidaæ vij¤Ãnaæ niÓrayata iti | yadi te vibhajanti praveÓayeyurapi ÓÆnyatÃm | te cittasantatiæ d­«Âvà avibhajanto vyavahÃramÃtrÃsaÇgÃttathà (##) vadanti | mƬhÃnÃæ vyavahÃro na Óraddheya÷ | yadavoca÷- sarvÃn skandhÃn pratÅtya puru«o bhavatÅti | tatra pa¤caskandhÃnÃæ santatiæ pratÅtya puru«a ityata÷ sarve«Ãæ skandhÃnÃæ vacanam | yathà loke vadanti- sukhÅ du÷khÅ adu÷khÃsukhÅti | naikasmin kÃle sambhavanti tisro vedanÃ÷ | tathà skandhà api | yabdravÅ«i- indriyaj¤Ãnasamprayuktà Óraddhà iti | sÆtre coktam- anyai÷ samprayuktamiti | yathocyate- dvau bhik«Ãvekatra samprayuktau | iti | ÃhuÓca dve«asamprayuktaæ du÷kham | snehaviyuktaæ du÷khamiti | bhavatÃæ [mate] rÆpaæ viprayuktamapi saæv­ttyà samprayuktamityucyate | j¤ÃnaÓraddhe apyevam | Óraddhà yà anityatÃdi Óraddadhate | j¤Ãna¤ca yathÃpratÅti j¤Ãnam | ubhayamekaæ sÃdhayatÅti samprayuktamityucyate | yadbhavÃnÃha- sparÓÃdvedanÃdaya÷ sahajà iti | tadayuktam | loke hi ki¤cidvastu alpaviruddhamapi sahacaramityucyate | yathà vadanti Ói«yeïa saha caratÅti | yathà ca vadanti rÃjà mÃnthÃtà sm­timÃtreïa svargamÃruroheti | tannaiva yujyate | p­thagjanÃnÃæ vij¤ÃnasyÃlambanakriyÃyÃæ catvÃro dharmÃ÷ kramikà bhavanti- vij¤ÃnÃnantarajà saæj¤Ã, saæj¤Ãnantarajà vedanÃ, vedanÃnantarajà cetanÃ, cetanÃ[nantarajÃ÷] saumanasyadaurmanasyÃdaya÷ | tata utpadyante rÃgadve«amohÃ÷ | ata ucyate sahaivotpadyanta iti | yaduktaæ bhavatÃ- pa¤cÃÇgikaæ prathamaæ dhyÃnamiti | asyÃæ dhyÃnabhÆmau santi tÃni pa¤cÃÇgÃni | natvaikakÃlikÃni | yathà kÃmadhÃtau tisro vedanÃ÷ | kasmÃt | pÆrvokta dharmÃïÃmeva paÓcÃdbhÆmi÷ kathyate | vitarkavicÃrau ca na saæprayuktÃviti pÆrvameva pratyuktam | yadavoca÷- vij¤Ãnasthitaya iti | tatsÆtra uktà vij¤Ãnasya pratyaya[rÆpÃ] sthiti÷ na niÓrayarÆpà | kenedaæ j¤Ãyate | tasminneva hi sÆtra uktam- vij¤Ãnaæ rÆpaæ pratÅtya snehapramodÃbhyÃæ ti«Âhati | iti | yadyupyuktaæ bhavatÃ- yadi vij¤Ãnaæ vij¤Ãnaæ pratÅtya ti«Âhati | tadà pa¤ca vij¤ÃnÃni sthitaya÷ syuriti | tadayuktam | kasmÃt | vij¤aptikÃle ki¤cidvijÃnÃti | vij¤Ãtasya citte vedanÃdaya utpadyante | tatra t­«ïodbhavati udbhÆtat­«ïÃpratyayaæ vij¤Ãnaæ vij¤Ãnasthiti rityucyate | ato nocyate vij¤Ãnameva vij¤Ãnasthitiriti | saptavij¤ÃnasthitisÆtramidaæ (##) cintyam | mÃstu yathÃrutagrahaïamiti | Óraddhayoghaæ tarati iti yathà vadanti | tadapariniva«Âhitaæ canam | vastutastu praj¤ayoghaæ tarati | idamapi tathà syÃt | yaduktaæ bhavatÃ- caittÃÓcittÃniÓrità iti | tadayuktma | pÆrvaæ hi cittaæ vijÃnÃti | atha saæj¤Ãdayo bhavanti | uktaæ hi sÆtre- vedanÃdayaÓcittaniÓrità iti | na ku¬yà Óritacitravadime caitasikÃÓcittaniÓrità ityucyante | yadavoca÷- caitasikà anyonyaniÓrità na¬akalÃpavaditi | tadanyasÆtraviruddham || yadi samaæ prayoga÷, kasmÃt caitasikÃÓcittaniÓritÃ÷ | na tu cittaæ caitasikaniÓritam | yadi bravÅ«i cittaæ pÆrvamutpadyate tanmahimnà caitasikÃnÃmÃÓraya iti | tadà sidhyedasmadartha÷ | nahi citta utpadyamÃne caitasikadharmÃ÷ santi | yadbravÅ«i cittaæ kleÓasaækli«Âamityato j¤Ãyate 'smi samprayoga iti | neyaæ mÃrganÅti÷ | yadi cittaæ prÃk pariÓuddhaæ rÃgÃdibhirÃgantukairdÆ«itam | tadà sa eva pariÓuddhadharmà dÆ«yo bhavatÅti dharmalak«aïaæ bÃdhyeta | yathà ca pÆrvamuktam- cittaæ prak­tipariÓuddhamÃgantukamalairapakli«Âamiti | tadidaæ prativaktavyam | yadi cittaæ prak­tipariÓuddham | rÃgÃdibhi÷ kiæ kriyate | yathoktam- citta- saækleÓÃt sattvÃ÷ sakliÓyanti | cittavyavadÃnÃtsattvà viÓudhyanti iti | tathà ca sattvà api samprayuktÃ÷ syu÷ | yadi sattvà api samprayuktÃ÷ syu÷ | yadi sattvà asamprayojyÃ÷ | rÃgÃdayo 'pi asamprayojyÃ÷ syu÷ | santatyà dhÃvati citte saækli«ÂÃdicittamutpadyate | santÃnÃnÃæ dÆ«aïameva saækli«Âacittamityucyate | yaducyate saækleÓÃccittaæ vimucyata iti | tat cittasantatau yadviÓuddhacittamutpadyate | tadvimuktamityucyate | idameva yuktam | yathÃbhratu«ÃrÃdayaÓcandrasÆryÃbhyÃmasamprayuktà api pidhÃnaæ kurvantÅti [pravÃda÷] | tathà rÃgÃdayo 'pi cittenÃsamprayuktà api saækleÓayantÅti [vadanti] | dhÆmÃbhramihikÃdayaÓcandrasÆryau pidadhatÅti pidhÃnaæ kathyate | tathà rÃgÃdayo 'pi viÓuddhacittamÃv­ïvantÅti Ãvaraïaæ bhavati | (p­) abhratu«Ãrau candrasÆryau caikakÃlikau | saækleÓacitte tu naivam | ato nÃyaæ d­«ÂÃnta÷ | (u) ÃvaraïasÃmyÃdayaæ siddha ityato 'navadyam | saækleÓo 'yaæ cittasantÃnaæ saækleÓayatÅti saækleÓa ityucyate | caitasikÃÓcittajÃÓcittaniÓrità iti yat bhavato vacanaæ tatpÆrvameva pratyuktam | yadavoca÷- cittacaitasikÃ÷ prak­tidandhà iti | tatpratik«aïavinÃÓitvÃt (##) dandha ityucyate | na tu sÃhÃyyÃya mitha Ãlambane samudÃcarantÅti | ye parasparasahakÃriïa÷ te ka¤citkÃlaæ ti«Âheyu÷ | na tu vastuto d­Óyate parasparasahakÃritÃbalam | [ata÷]kiæ samprayogeïa | bhavato yabdodhyaÇgakÃlavacanam | tat trÅïi bodhyaÇgÃni yathÃkÃlaæ bhÃvayedityuktam | natvekasminneva k«aïe | yathÃha ÓÃriputra÷ saptasambodhyaÇge«u ahaæ svatantravihÃrÅ | yasmin cittamuddhataæ bhavati | tasmin samaye praÓrabdhyÃdÅni trÅïi bodhyaÇgÃni bhÃvayÃmÅti | bhagavÃnapi sambodhyaÇgÃnÃmanukramamabocat | yadÃha bhavÃn- aikakÃlikÅ sambodhyaÇgÃnÃæ bhÃvaneti | tadayuktam | yadyaikakÃlikÅ, saptatriæÓabdodhipak«ikÃïÃæ bhÃvanà | tadekakÃlaæ bhÃvayet dve Óraddhe pa¤casm­tyÃdÅn | yanmanyase yathÃprÃptisthÃnaæ [ki¤cit] bhÃvayatÅti | sa evÃ[nyasya] bhÃvanÃviyoga÷ | dvayo dhyÃnÃdivadanyalabdhavaÓÃttu aviyoga ucyate | yat saptatriæÓabdodhipak«ikÃïÃmekakÃlaæ bhÃvaneti | na sa mÃrganaya÷ | kasmÃt | nahyekadà bahavo dharmà bhÃvayituæ Óakyante | nÃsti samprayogavarga÷ sapta«a«Âitama÷ | 68 cittabahutvavarga÷ (p­) Ãj¤Ãtaæ na santi p­thak caitasikÃ÷ nÃsti ca samprayoga iti | taccittamidÃnÅæ kimekam uta bahu | kecidvadanti- ekameva cittamutpattivaÓÃdbahu iti | (u) cittaæ bahu | kasmÃt | vij¤Ãnameva cittamityucyate | rÆpavij¤Ãnamanyat gandhÃdivij¤Ãna¤cÃnyat | ato bahÆni cittÃni | cak«urvij¤ÃnamÃlokÃkÃÓÃdipratyayÃnapek«ya anyadevotpadyate | na tathà Órotravij¤Ãnam | trayÃïÃæ vij¤Ãnaæ vij¤Ãnavi«ayÃïÃæ prÃptyotpadyate | manovij¤Ãnantu bahupratyayebhya utpadyate | ato j¤Ãyate naikamiti | yadvij¤Ãnaæ nityamityevaæ lak«aïaæ vi«ayaæ vijÃnÃti | tat kathaæ vi«ayÃntaraæ vijÃnÅyÃt | yadi bahÆni cittÃnyutpadyante | (##) tadà j¤Ãtuæ Óaknuvanti | yathà j¤Ãnaæ samyak mithyà cÃnyat | j¤Ãna¤ca niÓcitaæ sandigdhaæ, kuÓalamakuÓalamavyÃk­taæ và sarvamanyadeva | kuÓale ca dhyÃnasamÃdhivimuktaya÷ catvÃryapramÃïÃni ­ddhayabhij¤Ãdayo 'nye [dharmÃ÷] | akuÓale ca rÃgadve«amohÃdayo 'nye | avyÃk­te cÃtÅtÃnÃgatÃdayo 'nye | ki¤cidvij¤Ãnaæ kÃyikavÃcikakarmasamutthÃpakam | ki¤cicceryÃpathasamutthÃpakam | saæyogato viyogato và hetusamanantarÃlambanÃdhipatÅnÃæ pratyekaæ viÓe«ÃccittÃni bhidyante | viÓuddhÃviÓuddhÃdivedanÃnÃæ viÓe«Ãcca cittaæ bhidyate | kÃritraviÓe«Ãcca cittaæ bhidyate | viÓuddhamaviÓuddha¤ca cittaæ prak­tita÷ pratyekaæ bhidyate | yaccittaæ prak­tita÷ pariÓuddhaæ na tatsaækli«Âam | yathà sÆryaraÓmi÷ prak­tito viÓuddhà na kadÃciddÆ«yà bhavati | yat prak­tito 'viÓuddhaæ na tat viÓodhayituæ Óakyate | yathà roma prak­tita÷ k­«ïaæ nÃvadÃtaæ kartumarhati | dÃnÃdau vastuto viÓuddhaæ cittamasti | hiæsÃdau cÃviÓuddhaæ cittam | ato naikaæ bhavet | sukhadu÷khÃdivedanÃnÃæ vibhÃgavaÓÃcca cittamapi naikam | yathocyate bhik«urvij¤ÃnamupabhuÇkte ke«Ãæ vij¤Ãnaæ yaduta sukhadu÷khÃdu÷khÃsukhÃnÃæ vij¤Ãnam | yadi cittamekam, ekameva vij¤Ãnaæ sarvavi«ayÃn g­hïÅyÃt | bahucittavÃdinastu yathendriyaæ vij¤Ãnamutpadyate | ato na sarvavi«ayÃn g­hïÅyÃt | yadi cittamekam | kasya pratibandhÃnna sarvavi«ayÃn g­hïÃti | ato j¤Ãyate cittaæ bahu iti | grÃhyabhedÃdgrÃhakamapi bhidyate | yathà kaÓcitkadÃcitsvacittaæ vedayate | kathaæ svaæ rÆpamÃtmÃnaæ vedayate | yathà cak«urnÃtmÃnaæ paÓyati | asirnÃtmÃnaæ chinatti | aÇgulirnÃtmÃnaæ sp­Óati | ataÓcittaæ naikam | yathà markaÂopasÆtra uktam- yathà markaÂa÷ [araïya upavane caramÃïa÷] ÓÃkhÃæ g­hïÃti | tà muktvÃnyÃæ g­hïÃti | evameva cittaæ [rÃtryà divasasya ca] atyayena anyadevotpadyata anyannirudhyate | iti | yadi cittamekam | «a¬vij¤ÃnakÃyà iti vacanaæ praïa«Âaæ syÃt | sÆtre 'pyuktam- kÃya÷ kadÃciddaÓavar«Ãïyapi ti«Âhate | yat citta- [mityucyate tat rÃtryÃÓca divasasya] atyayena anyadevotpadyate 'nyannirudhyata iti | Ãha ca- cittamanityasthÃyÅti bhavitavyam | taccittaæ santatyà vartate | na pratik«aïaæ chidyate | yathà caikaæ karma [k­taæ] na punarÃdeyaæ bhavati | evaæ vij¤Ãnamapi nÃlambane (##) sÃdaraæ vartate | t­ïÃgnirnendhane saÇkrÃmati | tathà cak«urvij¤Ãnaæ na Órotraæ prÃpnoti | ato cittaæ bahu iti || cittabahutvavarga÷ a«Âa«a«Âitama÷ | 69 cittaikatvavarga÷ kaÓciccodayati- cittamekam | kasmÃt | yathoktaæ sÆtre- cittamidaæ dÅrgharÃtraæ kÃmÃdibhirupakli«Âamiti | yadi cittaæ nÃnÃ, na sadopakli«Âaæ syÃt | ratnahÃrasÆtra uktam- yaÓcittaæ sadà Óraddhayà ÓÅlena tyÃgena Órutena praj¤ayà ca bhÃvayati sa m­to deve«Ætpadyate iti | dhyÃnasÆtre coktam- prathamadhyÃnalÃbhÅ cittasya paridamanÃya prathamadhyÃnÃdvitÅyadhyÃnamupasampadya viharati | iti | cittavarge coktam- matsyo yathà sthale k«ipta [okamokata uddh­ta÷] | parispandatÅdaæ cittaæ mÃradheyaæ prahÃpayet || iti | ato j¤Ãyate cittamekaæ ca¤calamitastato dhÃvatÅti | saæyuktapiÂake ca bhik«urÃha- markaÂa÷ pa¤cadvÃrÃyÃæ kuÂikÃyÃæ pasakkiya | dvÃreïÃnuparÅyÃti ghaÂayaæÓca muhurmuhu÷ | (##) ti«Âha markaÂa mà [dhÃvÅ]rna hi te tat yathà purà | nig­hÅto 'si praj¤ayà neto dÆraæ [gami«yasÅ]ti || ato j¤Ãyate- cittamekaæ pa¤cendriyadvÃre«u kÃyakuÂikÃyÃæ paribhramati | saiva tatprak­ti÷ | ata Ãha "mà [dhÃvÅ]rna hi te tat yathÃpurÃ" | iti | Ãha ca- cittametatsarvakÃlaæ yathà dinakaraprabhà | praj¤ÃvÃn damayatyeva yathà hastinamaÇkuÓam || iti | ato j¤Ãyate cittamekamevÃlambane«vaÂatÅti | ki¤cÃtmÃbhÃvÃccittameva karmak­tsyÃt | ekameva hi cittaæ karmÃïyabhinirv­ttya punarvipÃkaæ vedayate | cittaæ mriyate cittamutpadyate cittaæ badhyate cittaæ mucyate | pÆrvÃnubhÆtaæ cittaæ smarati | ato j¤Ãyate cittamekamiti | cittamekaæ sat sa¤cinoti [vÃsanÃm] | k«aïikasya cittasya nÃsti sa¤cayabalam | bhagavata÷ ÓÃsane nÃstyÃtmà | cittamekaæ sat sattvalak«aïaæ bhavati | yasya cittaæ bahu | na tasya sattbalak«aïaæ bhavati | dak«iïena cak«u«Ã d­«Âvà vÃmena vijÃnÃti | nahyanyat paÓyati anyadvijÃnÃti | ato j¤Ãyate | cittamekamÃtmanà paÓyati Ãtmanà vijÃnÃti iti | cittaikatvavarga ekonasaptatitama÷ | 70 na cittabahutvavarga÷ yadyapyuktaæ bhavatÃ- rÆpÃdÅnÃæ vij¤Ãnamanyaditi | na yuktamidam | kasmÃt | yadekaæ cittaæ tadeva rÆpaÓabdÃdigrahaïarÆpÃïi nÃnÃkarmÃïi karoti | yathaika÷ puru«a÷ pa¤cachidrake g­he sthita÷ tatra tatra gatÃn vi«ayÃn g­hïÃti | tadeva cittaæ cak«u«i lagnamÃlokadipratyayamapek«ya rÆpaæ paÓyati | yathà sa eva puru«a anyatra sahÃyamapek«ya [aparaæ] kÃryaæ karoti | tasyaiva cittasya vij¤eyaæ vibhaktaæ bhavati | yathà sa eva pÆrvaæ j¤ÃnÅ san paÓcÃdaj¤ÃnÅ bhavati | evaæ mithyÃj¤Ãnaæ puna÷ samyak j¤Ãnaæ bhavati | yathà sa eva puru«a÷ pÆrvaæ viÓuddha÷ paÓcÃdaviÓuddho bhavati | evaæ yat sandigdhaæ j¤Ãnaæ tadeva niÓcitaæ j¤Ãnaæ bhavati | yathà sa eva puru«a÷ pÆrvaæ saæÓayita÷ punarniÓcito bhavati | yadakuÓalaæ cittaæ tadeva puna÷ kuÓalamavyÃk­ta¤ca bhavati | yathà sa eva puru«a÷ kadÃcitkuÓalaæ smarati | kadÃcidakuÓalaæ kadÃcidavyÃk­ta¤ca smarati | (##) tadeva cittamatÅtÃnÃgÃmÅryÃpathaprabheda¤ca karoti | yathà sa eva puru«o 'tÅtÃnÃgatÃdau nÃneryÃpathÃn karoti | evaæ viÓuddhaæ cittamevÃviÓuddhaæ bhavati | aviÓuddhameva viÓuddhaæ bhavati | yathà sa eva puru«a÷ pÆrvaæ prasanna÷ paÓcÃdaprasanno bhavati | tadeva cittaæ sukhasamprayuktaæ paÓcÃddu÷khasamprayuktaæ bhavati | yathà sa eva puru«a÷ pÆrvamanyaæ sukhayati paÓcÃtpunardu÷khayati | ata ucyate cittamekaæ bahukarmaïe prabhavatÅti | yadavÃdÅ÷- ekameva vij¤Ãnaæ na «a¬viva«ayÃn g­hïÃtÅti | naikaæ cittamiti | tadayuktam | mama tu indriyapravibhÃgÃdvij¤Ãnaæ pravibhajyate | yat vij¤Ãnaæ cak«u«i lagnaæ tat rÆpamÃtraæ g­hïÃti | nÃnyavi«ayÃn | anyadapyevam | yadavoca÷- grÃhyabhedÃdgrÃhakabheda iti | tadayuktam | cittadharmatà yadÃtmÃnaæ vijÃnÃtÅti | yathà pradÅpa ÃtmÃnaæ prakÃÓayati anyÃnapi prakÃÓayati | yathà gaïaka ÃtmÃnaæ gaïayati anyÃnapi gaïayati | evamekameva cittamÃtmÃnaæ vijÃnÃti anyÃnapi vijÃnÃti | bhavatokto markaÂad­«ÂÃnto 'yukta÷ | yathà markaÂa÷ ÓÃkhÃæ g­hïÃti tÃæ muttkÃparÃæ g­hïÃti | tathà cittamapi ekamÃlambanaæ g­hïÃti | taduts­jyÃparaæ g­hïÃti | ato 'nyaduktameva [yat] svayameva karmÃbhinirvartayati, svayameva punarvipÃkaæ vedayate iti saæk«ipya pratyavocam | kasmÃt | yadi cittamanyat, tadà anyatkaroti, anyadvedayate anyanm­nmriyate anyajjÃyata ityÃdayo do«Ã÷ syu÷ | ato j¤Ãyate cittamekamiti || na cittabahutvavarga÷ saptatitama÷ | 71 na cittaikatvavarga÷ atrocyate | yadabravÅ÷- cittamekaæ kÃmÃdinà ciramupakli«Âam iti | tadayuktam | santanyamÃnacittasyaikaæ lak«aïaæ d­Óyate | yathà vadanti sandhyÃvÃt eva prabhÃtavÃta÷ | adyatananadyeva pÆrvanadÅ | [adya] rÃjasabhÃpradÅpa eva hyastanapradÅpa iti | yathà danta÷ punarjÃta ityucyate | vastutastu pÆrvadanto na purnajÃta÷ | lak«aïasÃmyena jÃta÷ punarjÃta (##) ityucyate | evaæ cittamanyadapi santatyà cittamekamityucyate | yadavoca÷- [pÆrvÃnubhÆtaæ cittaæ] smaratÅti | puru«a÷ kadÃcidÃtmanaiva pÆrvacittaæ smarati | yat pÆrvacittaæ tadidÃnÅmÃgatamiti kiæ sm­tena | tenaiva cittena tadeva smaryata iti kathaæ bhavi«yati | nahyasti svÃtmavedakaæ j¤Ãnamekam | ato naikaæ cittam | yabdravÅ«i- [cittaæ] sa¤cinotÅti | yadi cittaæ nityamekam | ka÷ sa¤cayenopakÃra÷ | yadi cittaæ bahu | tadà adharamadhyottamakramasantatyotpadyamÃnatvÃdasti sa¤caya÷ | bhavatoktaæ cittaæ sattvalak«aïamiti | yadi cittamekam | tadeva nityaæ bhavet | yannityam | sa evÃtmà syÃt | kasmÃt | idÃnÅæ kurvan paÓcÃtkari«yan nitya eko 'vikÃrÅtyata Ãtmà bhavati | cittaviÓe«alak«aïÃnabhij¤asya cittamekaæ bhavati | pravÃhavaccittaæ santanyamÃnamekamiti vadanti | yathà taimirika÷ keÓakalÃpamekaæ paÓyati | tadvivecakastu tadbhedaæ vijÃnÃti | yastu praj¤ÃvÃn sa cittabhedaæ vijÃnÃti | kasmÃt | brahmÃdayo vyÃmohagatà evaæ manyante kÃyo 'yamanitya÷ cittaæ vij¤Ãnantu nityam iti | yadi brahmÃdÅnÃmeva vyÃmoha÷ | ka÷ punarvÃdo 'nye«Ãæ nitye«vÃsaktÃnÃm | ata÷ kuÓalacetanÃpratyayasÃmagrÅsamutpanno dharmo nitya÷ syÃt | tadviparÅtastu k«ayÅ | yaduktaæ bhavatÃ- dak«iïena d­«Âvà vÃmena vijÃnÅyÃditi | tat j¤ÃnabalÃdanyatpaÓyati anyadvijÃnÃti | yathÃyaæ puru«o granthaæ racayati | anya÷ puru«o vijÃnÃti | anÃgatamajÃtamasadbhÆta¤cÃryaj¤Ãnabalena vijÃnÃti | atÅtaæ vastu asadapi sm­tvà vijÃnanti anÃgatamasadapi [Ãrya]j¤ÃnabalÃdvijÃnanti | idaæ paÓcÃt savistaraæ vak«yate || na cittaikatvavarga ekasaptatitama÷ | 72 cittabahutvapradarÓanavarga÷ yadavoca÷- cittamekaæ bahukarmaïe prabhavatÅti | tadayuktama | kasmÃt | samyak pratyÃyakÃtmakaæ hi cittam, rÆpapratyÃyanaæ ÓabdapratyÃyanÃdanyat | kathaæ cittamekaæ bhavati | yathà ghaÂaæ dhatte hastakarma | na tadeva karmÃnyadvastu dhatte | tathà yena cittena rÆpaæ g­hyate | (##) na tenaiva Óabda÷ ÓrÆyate | cak«urvij¤Ãnamida¤ca cak«urÃÓrayÅk­tya rÆpamÃlambanÅk­tya bhavati | tadubhayamanityaæ k«aïikam | cak«urvij¤Ãnaæ kathamak«aïikam | yathà vinà v­k«aæ na cchÃyÃnvÃste | evaæ cak«ÆrÆpayo÷ k«aïikatvÃt tadÃÓrityotpannaæ vij¤Ãnamapi k«aïikam | k«aïikadharmasya nÃsti gamanaÓakti÷ | manovarge ca pÆrvaæ bahudhà pratyuktameva | ato na mano gacchatÅti | yadavÃdi÷- vij¤Ãnaæ cak«u«i lagnaæ sat Ãlokamapek«ya paÓyati | yathà sa eva puru«a÷ paÓyati Ó­ïoti ityÃdi | tadayuktam | kasmÃt | ÓÃstre 'smin dharmaïÃæ vastutattvamanvi«yate | puru«a÷ praj¤aptisan na d­«ÂÃnto bhavitumarhati | puru«alak«aïa¤cÃnve«Âavyam | pa¤caskandhÃ÷ puru«Ãtmakà iti vadÃma÷ | saæÓayaj¤ÃnÃdÅni niÓcayaj¤ÃnÃdibhyo 'nyÃni na saæÓayaj¤ÃnÃdÅnyeva niÓcayaj¤ÃnÃdÅni ityapi vadÃma÷ | tathà sarvaæ [vaktavyam] | yadavoca÷- indriyapravibhÃgÃdvij¤Ãnaæ pravibhajyata iti | tadayuktam | indriyaæ vij¤Ãnajananasya hetupratyaya÷ | yadi vij¤Ãnamekam | indriyaæ kiæ karoti | [yat] pradÅpaæ d­«ÂÃntatvena kalpayasi | nÃyaæ d­«ÂÃnto yukta÷ | yathà aprakÃÓitasya prakÃÓanaæ karoti pradÅpa÷ | na pradÅpasvarÆpaæ prakÃÓayati | ato nÃtmÃnaæ prakÃÓayati | pradÅpenÃndhakÃre vina«Âe [vi«aye«u] cak«urvij¤Ãnamutpadyate | tadutpannaæ sat pradÅpamapi paÓyati | ghaÂÃdi dravyamapi [paÓyati] gaïakastu ÃtmarÆpamapi jÃnÃti pararÆpamapi jÃnÃti | taducyate lak«aïaj¤Ãnam | yadavoca÷ karmÃdi | tat karmÃdidÆ«aïe pratyuktam | ato nÃsti sa do«a÷ | yadi cittamekaæ nityam | tadÃsti karma nÃsti vipÃka÷ | kasmÃt | sÃk«Ãccittaæ tadÃÓrita ¤ca karma bhavati | yadi cittamekam | ka÷ karmavipÃka÷ | tathà bandhamok«Ãdirapi yadavÃdÅ÷- anyat karoti anyadvedayata iti | tadapyayuktam | skandhÃnÃæ santÃno naiko nÃnya÷ | antadvayapÃtÃpatte÷ | saæv­tisaæj¤ayà karmÃdÅnÃæ vacanaæ na tu paramÃrthata÷ | ata÷ skandhasantÃne so 'yam ityÃdisaæj¤ÃvyavahÃra ityanavadyam | ato j¤Ãyate cittaæ bahviti || cittabahutvapradarÓanavargo dvisaptatitama÷ | (##) 73 ki¤citkÃlasthÃyivij¤Ãnavarga÷ (p­) cittaæ bahviti nirÆpitam | idÃnÅæ tÃni cittÃni kiæ k«aïikÃni | uta ki¤citkÃlasthÃyÅni | kecidÃhu÷- ki¤citkÃlasthÃyÅnÅti | kasmÃt | rÆpÃdÅnÃæ pratyÃyanÃt | yat k«aïikaæ na tat pratyÃyayet | ato nÃsthÃyi bhavati | yadi k«aïikaæ [cittaæ] tadà rÆpÃdÅni na kadÃpi pratÅyeran | kasmÃt | yathà vidyutprabhà ki¤citsthÃyinyapi na puna÷ suj¤eyà bhavati | ka÷ punarvÃda÷ | k«aïikaæ pratyÃyayatÅti | vastutastu pratyÃyayati | ato j¤Ãyate vij¤ÃnÃni na k«aïikÃnÅti | cak«u÷ pratÅtya rÆpa¤ca cak«urvij¤Ãna[mutpadyate] ityanayorabhede vij¤Ãnamapyabhinnam | citta¤ca yugapadeva nÅlÃdÅni rÆpÃïi g­hïÃti | ato j¤Ãyate 'k«aïikamiti | yanmanyase- santÃnato 'dhyavasyatÅti | tadapi na yuktam | yadyaikaikaæ cittaæ nÃdhyavasyati | santÃno 'pi nÃdhyavasyet | yathaikasminnandhe rÆpamapaÓyati bahavo 'pi na paÓyeyu÷ | yadi bravÅ«i- yathaikastanturna hastinaæ pratirundhe | bahavastu sa¤citÃ÷ prabhavanti | tathaikaæ cittaæ nÃdhyavasyati | tatsantÃnastu adhyavasyati | iti | idamapyayuktam | ekaikasmin tantau pratyekamasti ki¤cidvalam iti tatsamavÃya÷ prabhavati | cittasyaikasmin k«aïe nÃsti ki¤citpratyÃyakabalam | tasmÃtsantÃno 'pi na pratyÃyayet | vastutastu pratyÃyayati | ato j¤Ãyate 'k«aïikamiti | yadi cittaæ k«aïikamiti | atÅtÃnÃgatÃdikarmÃïi ni«prayojanÃni syu÷ | ki¤citkÃlasthÃyi tu saprayojanÃni karoti | ato j¤Ãyate 'k«aïikamiti | anityamapi ki¤citkÃlamavaÓyaæ ti«Âhati || ki¤citkÃlasthÃyivij¤Ãnavargastrisaptatitama÷ | (##) 74 asthÃyivij¤Ãnavarga÷ atra pratibrÆma÷ | yaduktaæ bhavatÃ- cittaæ pratyÃyakamityato 'k«aïikamiti | tadayuktam | cittagatanimittÃnÃæ balÃt [cittaæ] pratyÃyayati | na sthÃyibalÃt | tathà no cet Óabdakarmaïo na syÃtpratyÃyanam | kasmÃt | pratyak«aæ paÓyÃma÷ khalvidaæ k«aïikamatha ca pratyÃyakamiti | ato j¤Ãyate na sthÃyitvÃtpratyÃyatÅti | samyak pratyayÃtmakaæ hi cittam | yannÅlaæ pratyÃyayati | na tadeva pÅtaæ pratyÃyayati | tasmÃnnÅlapratyÃyakaæ ki¤citkÃlasthÃyyapi na pÅtaæ pratyÃyayati | nÅlapratyÃyanakÃlo 'nya÷ | anÅlapratyÃyanakÃlaÓcÃnya÷ | naiko dharmo dvayo÷ kÃlayo÷ syÃt | dharma÷ kÃlasamanvita÷ | kÃlaÓca dharmasamanvita÷ | graho dvividha÷ adhyavasÃyÃtmaka÷ anadhyavasÃyatmaka iti | yadi vij¤Ãnamak«aïikam | sarvaæ grÃhyaæ sÃkalyenÃdhyavasyet | mama tu bahuvij¤ÃnasantÃnavaÓÃdutpanno graho 'dhyavasyati | alpasantÃne tu nÃdhyavasyati | vij¤Ãna¤ca vi«ayaæ g­hïÃti mandaæ và k«ipraæ và iti cittasya nÃsti niyama÷ | yaduktaæ bhavatÃ- ÃÓrayÃlambanayornÃsti bheda iti | k«aïikatvÃt rÆpamÃÓrayÃlambanamapi bhinnamevetyartha÷ sÃdhita÷ | yadavÃdÅ÷- yugapad g­hïÃtÅti | vij¤Ãnaæ sarvakÃyÃvayavagrÃhakamityato yugapagdraha ityucyate | ato nÃstyekaæ vij¤Ãnaæ sarvagrÃhakam | kasmÃt | aparini«pannagrahameva cittamanunirudhyate | [ata÷] kena labhyate sarvagrÃhakaæ cittamastÅti | yadbravÅ«i- karmakriyà ni«prayojaneti | tadayuktam | yathà pradÅpa÷ k«aïiko 'pi prakÃÓanopayogÅ | vÃyugatakarmÃïi k«aïavinÃÓÅnyapi padÃrthÃn kampayanti | tathà (##) vij¤Ãnamapi | yathà pradÅpÃdaya÷ k«aïikà api [padÃrtha]grahaïasamarthà bhavanti | tathà vij¤Ãnaæ k«aïikamapi [vi«aya]grahaïasamarthaæ bhavati | atha cittamanovij¤ÃnÃni k«aïikÃni | kasmÃt | nÅlÃdÅrÆpasaÇghÃta÷ purovartÅ san vij¤ÃnamÃÓÆtpÃdayati | ato 'sthÃyÅti j¤Ãyate | puru«asya kadÃciccittaæ bhavati yadahamekakÃlaæ sarvÃnalambanÃn g­hïÃmÅti | ato vij¤ÃnamasthÃyi | yadi vij¤Ãnaæ ki¤citkÃlaæ ti«Âhati | tadà puru«asya na tadbhÃnticittamutpadyeta | kasmÃt | bÅjasantÃnavat ki¤citkÃlÃvasthÃyitvÃt | na tatra puru«asya bhrÃnticittamutpadyate | yadaÇkurakÃï¬ÃdÅnyaikÃlikÃnÅti | ato vij¤Ãnaæ k«aïikamiti j¤Ãyate | yo ghaÂaæ paÓyati tasyaiva ghaÂasm­tirbhavati | darÓanÃnantaraæ sm­tirbhavatÅtyata÷ k«aïikam | yo vadati vij¤Ãnamak«aïikamiti | tasyaikameva j¤Ãnaæ samyaÇ mithyà ca sambhavet | ayaæ puru«a iti graha eva ayaæ na puru«a iti graha iti yathà darÓanaæ bhavati | evaæ saæÓayagraha eva niÓcayagraha÷ syÃt | tattu na sambhavati | ato j¤Ãyate k«aïikamiti | vikalpÃdyanekapratyayagrahaïÃt k«aïikamiti j¤Ãyate | ÓabdakarmasantÃnaÓca k«aïika÷ san tatra j¤ÃnamutpÃdayati | ato j¤Ãyate cittaæ k«aïikamiti || asthÃyivij¤ÃnavargaÓcatu÷saptatitama÷ | 75 vij¤Ãnayaugapadyavarga÷ kaÓciccodayati | cittaæ k«aïikamiti pratipÃditam | idÃnÅæ vij¤ÃnÃni kimaikakÃlikÃni | uta kramikÃïi | kecidÃbhidharmikà vadanti- vij¤ÃnÃnyaikakÃlikÃnÅti | kasmÃt | kaÓcit sarvÃn vi«ayÃnekakÃlaæ g­hïÃti | yathaiko ghaÂaæ paÓyan saÇgÅtadhvanimapi Ó­ïoti | ghrÃïena kusumagandhaæ jighrati | mukhena sagandharasaæ kavalayati | vyajanavÃyu÷ kÃyaæ sp­Óati | cetanà ca samÅkarotyapaÓabdam | ato j¤Ãyate sarvÃn vi«ayÃnekakÃlaæ g­hïÃtÅti | yadyekameva vij¤Ãnaæ kÃye sarvasukhadu÷khe vijÃnÃti | tadà cÃk«u«avij¤Ãnenaikena sarvÃn v­k«Ãn g­hïÅyÃt | tattu na sambhavati | katha[mekena] vij¤Ãnena mÆlaÓÃkhÃpatrapu«pÃïi (##) sarvÃïi j¤Ãyante | ato j¤Ãyate bahÆni vij¤ÃnÃni yugapadekakÃlamutpannÃni sarvÃn spra«ÂavyÃn g­hïanti iti | nÃnÃrÆpÃïÃæ j¤ÃnamekakÃlamutpadyate | na tu [yat] nÅlaj¤Ãnam | tadeva pÅtaj¤Ãnam | ato j¤Ãyate ekakÃlaæ yugapadutpadyante | vahÆni vij¤ÃnÃnÅti kÃyÃvayave«u ca ÓÅghrataraæ j¤Ãnamutpadyate | ekÃvayavagrahaïakÃla eva sarvÃn g­hïÃti | bhagavata÷ ÓÃsane ca nÃstyavayavÅ | na hi sambhavatyekameva vij¤Ãnaæ sarvÃnavayavÃn g­hïÃtÅti | ato ekakÃlamutpannÃni bahÆni vij¤ÃnÃni sarvÃnavayavÃn g­hïantÅti || vij¤Ãnayaugapadyavarga÷ pa¤casaptatitama÷ | 76 vij¤ÃnÃyaugapadyavarga÷ atrocyate | yaducyate bhavatÃ- bahÆni vij¤ÃnÃni yugapadekakÃlamutpadyanta iti | tadayuktam | kasmÃt | vij¤Ãnaæ manaskÃramapek«yotpadyate | yathoktaæ sÆtre- cak«uranupahataæ bhavati | rÆpamÃbhÃsagataæ bhavati | vij¤ÃnotpÃdako manaskÃraÓca yadi na bhavati | tadà na cak«urvij¤Ãnamutpadyata iti | ato j¤Ãyate vij¤ÃnÃni manaskÃramapek«ya bhavanti naikakÃlikÃnÅti | sarve cotpattidharmÃïa÷ karmakÃraïÃdhÅnÃ÷ | cittasyaikaikaÓa utpatte÷ | na hi p­thivÅnarakÃdivipÃka ekakÃlaæ vedyate | yadi bahÆni cittÃni yugadutpadyante | tadà yugapadvedanà syÃt | na vastuta÷ sambhavati | ato j¤Ãyate vij¤ÃnÃni naikakÃlikÃnÅti | vij¤Ãna¤ca ÓÅghrataramÃlambanaæ g­hïÃti | yathÃlÃtacakrasya prav­ttiÓaighryÃnnad­Óyate tadviccheda÷ | tathà vij¤ÃnÃnyapi kÃlalavasthÃyitvÃnna vibhajyante | yadyaikakÃlikÃni vij¤ÃnÃni | sarve«ÃmutpattidharmÃïÃmekakÃlamekalak«aïaæ yugapadutpatti÷ sambhavet | ka÷ pratibandho 'sti | tathà ca sarvadharmÃïÃmutpattaye nÃvaÓyaæ yatnaæ kuryÃt | karmÃkurvannapi (##) mucyeta | na tu tatsambhavati | ato j¤Ãyate vij¤ÃnÃni naikakÃlikÃnÅti | kÃyaÓcittÃnucara÷ | yadi sarvÃïi cittÃni yugapadbhavanti | tadà kÃyo vik«ipyeta | atÅtÃnÃgatÃdicittÃnÃmekakÃlamutpatte÷ | vastutastu kÃyo na vik«ipyate | ato j¤Ãyate na yugapadbhavanti sarvacittÃnÅti | cak«u«Ã paÓyÃma÷ khalu bÃhyÃn bÅjÃÇkurÃdÅn kalamÃæsapeÓyÃdirÆpÃïi kaumÃrayauvanajarÃkÃrÃn kramikÃn | tathà cittamapi syÃt | ukta¤ca sÆtre- yadà sukhà vedanà bhavati | tadà [anye] dve vedane niruddhe yaduta du÷khà vedanà adu÷khÃsukhà vedanà ityÃdi | yadi vij¤ÃnÃnÃæ yugapadutpÃda÷ tadà tisro vedanà ekakÃlaæ vedyeran | na tu tadyujyante vastuta÷ | ato j¤Ãyate vij¤ÃnÃni naikakÃla mutpadyanta iti | ekasmin kÃya ekacittotpattyà eka÷ puru«a ityucyate | vij¤ÃnÃnÃæ yaugapadya ekasmin kÃye bahava÷ puru«Ã÷ syu÷ | natvidaæ yujyate | ata ekasmin kÃye vij¤ÃnÃnÃæ yaugapadyaæ na sambhavati | yaugapadye hi ekakÃlaæ sarvÃn dharmÃn jÃnÅyu÷ | kasmÃt | cak«u«i tÃvadapramÃïaÓatasahasrÃïi vij¤ÃnÃni bhavanti | evaæ yÃvanmanasyapi | tathà ca [tÃni] sarvÃn dharmÃn vijÃnÅyu÷ | na tu tadyujyate | ato vij¤ÃnÃni naikakÃlikÃnÅti j¤Ãyate | (p­) kasmÃdvij¤ÃnÃnyavaÓyaæ kramikÃïi bhavanti | (u) eka÷ samanantarapratyaya ityato vij¤Ãnamekaikamutpadyate | (p­) eka÷ samanantarapratyaya iti kasmÃt samyak | Åd­ÓÅ dharmatà syÃt | tathà bhavatÃme kasyÃtmana ekaæ mana÷ | tathà mamÃpi ekasya manasa eka÷ samanantarapratyaya÷ | yathà bÅjasambandhÅ aÇkurastatsamanantaramutpadyeta | na kÃï¬ÃdyutpÃdya aÇkura÷ | evaæ cittasambandhÅ dharmaÓcittakrameïotpadyeta | nÃnyadharmotpatti [kramata÷] | vij¤Ãnalak«aïaæ tathà niyataæ [yat] ekaikodayavyayakramalak«aïÃdhÅnam agnilak«aïadÃhavat | tasmÃdvij¤ÃnÃnyavaÓyaæ krameïa bhavanti || vij¤ÃnÃyaugapadyavarga÷ «aÂsaptatitama÷ | (##) 77 du÷khasatyaskandhe saæj¤Ãskandhavarga÷ (p­) ko dharma÷ saæj¤Ã | (u) praj¤aptisaddharmanimittagrahaïÃtmikà saæj¤Ã | kasmÃt | yathoktaæ sÆtre- kecitparÅttasaæj¤Ã÷ kecidbahusaæj¤Ã÷ kecidapramÃïasaæj¤Ã÷ kecidaki¤canasaæj¤Ã iti | vastutastu te bahu ki¤cidÃdidharmà na santi | ato j¤Ãyate saæj¤Ã praj¤aptisaddharmanimittagrahaïarÆpeti | tÃ÷ saæj¤Ã÷ bhÆyasà viparyÃsagatà i«yante | yathoktam- anitye nityamiti saæj¤ÃviparyÃsa÷ | du÷khe sukhamiti saæj¤ÃviparyÃsa÷ | anÃtmani Ãtmeti saæj¤ÃviparyÃsa÷ | aÓubhe Óubhamiti saæj¤ÃviparyÃsa÷ | iti | evaæ ÓraddhÃdhimuktivipaÓyanà k­tsnÃyatane«vapi ucyante | saæj¤Ã tridhà vibhaktà grahÃlambanà yaduta priyadvepyodÃsÅnÃ÷ | tatra tisro vedanÃ÷ kramaÓa÷ samudbhavanti | tà vedanÃÓca trivi«ajananya÷ | ata÷ saæj¤Ã du«Âà | du«ÂatvÃt bhagavÃnÃha- saæj¤Ã prahÃtavyeti | yathoktam- cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà mà nimittaæ g­hvÅta iti | ato j¤Ãyate praj¤aptisaddharmanimittagrahaïarÆpà saæj¤eti | (p­) praj¤aptisaddharmagrahaïarÆpà saæj¤eti nÃyamartho yujyate | kasmÃt | tathà saæj¤ayà hi sarvÃn kleÓÃn prajahÃti | yathoktaæ sÆtre- anityasaæj¤Ã sÃdhu bhÃvità sarvaæ kÃmarÃgaæ paryÃdÃpayati | sarvaæ rÆparÃgaæ paryÃdÃpayati | sarvaæ bhavarÃgaæ paryÃdÃpayati | sarvamauddhatyaæ paryÃdÃpayati | sarvÃmavidyÃæ paryÃdÃpayati | samamasmimÃnaæ paryÃdÃpayati | iti | ato j¤Ãyate na praj¤aptisaddharmagrahaïamÃtrà saæj¤eti | praj¤aptidharmagrahaïarÆpà [cet] saæj¤Ã | tadà na syÃtkleÓÃnÃæ prahÃïam | ucyate | vastuta÷ praj¤eyaæ saæj¤eti nÃmnocyate | yathà vadanti vedaka÷ sarvasmÃdvimucyate | manasà sarve kleÓÃ÷ prahÅyanta iti | yathà ca vadanti ak­«ïÃÓuklakarmaïà sarvÃïi karmÃïi k«apayatÅti | vadanti ca- (##) Óraddhayà vitaratyoghamapramÃdena cÃrïavam | vÅryeïa du÷khamatyeti praj¤ayà pariÓudhyati | iti | vastutastu praj¤ayà tarati na tu ÓraddhÃdinà | evaæ praj¤aiva saæj¤Ãkhyayocyate | ukta¤ca sÆtre- praj¤ayà balaæ bhavatÅti | yathoktam- ÃryÃstadantevÃsino và praj¤Ãbalena sarvÃn kleÓÃn prajahatÅti | ata÷ praj¤aiva sarvasaæyojanasamucchedinÅ | na tu saæj¤Ã | saptatriæÓadÃryamÃrgÃÇge«u noktà saæj¤Ã | ato na [sÃ] saæyojanasamucchedinÅ | ukta¤ca sÆtre- jÃnan paÓyan Ãsravak«ayaæ pratilabhate nÃjÃnan nÃpaÓyan iti | tri«vanÃsravendriye«Æktaæ anÃj¤ÃtamÃsyÃmindriyamÃj¤endriyamÃj¤ÃtÃvÅndriyamiti sarvaæ j¤ÃnÃkhyaæ bhavati | Ãha ca bhagavÃn- praj¤Ãskandho vimuktij¤ÃnadarÓanaskandho bhavati iti | ki¤cÃha- dhyÃnavyatiriktà nÃsti sambodhi÷ | sÃmyavyatiriktaæ nÃsti dhyÃnamiti | anukramasÆtre coktam- viÓuddhaÓÅladhÃriïo na cittaæ paritapati yÃvadyathÃbhÆtaj¤ÃnÃya cittaæ samÃdadhÃti iti | dharmaj¤ÃnÃdaya÷ sarve praj¤ÃkhyÃ÷ | tis­«u ca Óik«Ãsu adhipraj¤ÃÓik«ottamà | Ãha ca- praj¤Ãsampat vimuktij¤ÃnadarÓanasampat iti | saptaviÓuddhi«u coktam- pratipadÃj¤Ãna- darÓanavimuktirit | Ãha ca bhagavÃn- sarvadharmÃïÃæ yathÃbhÆtaj¤Ãnamanuttarà praj¤Ã ityucyate | saæj¤Ã tu naivaævidhocyate | praj¤aiva sarvakleÓÃnÃæ samucchedini na tu saæj¤eti yogo nyÃnyÃ÷ | kasmÃt | yathÃha mahÃnidÃnasÆtram- yacca sÆtre 'vatarati vinaye ca sand­Óyate dharmatäca na vilomayati tat grÃhyam iti | api cÃha- samyagarthe sthÃpanà yathÃrtha [grahaïam] samyak rute sthÃpanà yathÃrÆta [grahaïam] iti | ata÷ sÆtre yadyapyuktam anityasaæj¤Ãdaya÷ kleÓÃnÃæ samucchedakà (##) iti | tathÃpi sà praj¤aivepi | nyÃyato bhavati | Ãha ca- avidyà sarvakleÓÃnÃæ mÆlam | visaæyogÃtmaj¤Ã vimucyata iti | ato j¤Ãyate praj¤ayà sarve kleÓÃ÷ prahÅyanta iti | (p­) bhavatoktaæ praj¤aptisaddharmanimittagrahaïÃtmikà saæj¤Ã iti | kiæ tannimittam | (u) kecinmanyante- praj¤aptidharmo nimittam | praj¤aptidharmÃ÷ pa¤ca atÅta÷ anÃgata÷ saÇketa÷ saæyoga÷ pudgala iti | tadayuktam | kasmÃt | pudgala÷ pa¤caskandhÃnupÃdÃya siddha÷ | nimittasyÃsiddhyà nÃsti praj¤apti÷ | (p­) nimittasyÃrtha÷ ka÷ | (u) yadÃlambanaæ tannimittam | kenedaæ j¤Ãyate | yathoktam- siæho m­garÃja iha nadÅtÅre sthitastratra tÅre nimittaæ g­hÅtvà oghaæ tÅrtvà ni«krÃmati | tatra yadi nimittaæ nÃsti tadà idaæ tÅraæ pratiniv­tya [tannimitta]mÃmaraïaæ na mu¤cati iti | sÆtre 'smin vak«a[m­gÃ]dinimittaæ bhavati | Ãha ca- bhik«urnimittaæ pradarÓayatÅti | atra cÅvarÃdirnimittam | ki¤cÃha- bhagavÃn- Åd­Óaæ nimittaæ khyÃpayatÅti | api cÃha- [paÓu]vadhako rÃjabhojanÃyÃbhila«itaæ nimittamupÃdatta iti | ÃhuÓca- prabhÃtaæ sÆryodayasya nimittamiti | ki¤cÃha- trÅïi nimittÃni yaduta samÃdhinimittaæ pragrahanimittamupek«Ãnimittamiti | tatra samÃdhyÃdaya eva nimittÃni bhavanti | yaæ dharmaæ manasik­tya cittamÃlambane badhyate | tat samÃdhinimittam | cyavanadharmiïo devaputrasya pa¤ca pÆrvanimittÃni prÃdurbhavanti | tatra pa¤ca dharmà eva nimittÃni bhavanti | ato j¤Ãyate na praj¤aptidharmo nimittamiti | nÃpi saæskÃraskandhasaÇg­hÅtam | ÓÃriputra÷ pÆrïamaitrÃyaïÅputrÃnmukhanimittaæ g­hïÃti | ukta¤ca sÆtre- cak«u«Ã rÆpÃïi (##) d­«Âvà mà nimittaæ g­hïÅteti | dharmamudrÃyäcoktam- yo bhik«u÷ rÆpaÓabdÃdinimittaæ prahÅïaæ paÓyati | nÃhaæ vadÃmi sa viÓuddhaj¤ÃnadarÓanasya lÃbhÅti | anena j¤Ãyate Ãlambanameva nimittam | na praj¤aptidharma iti | (p­) nÃlambanaæ timittam | kasmÃt | animittasamÃdherapi sÃlambanatvÃt | Ãha ca rÆpÃïi d­«Âvà mà nimittaæ g­hïÅteti | yadyÃlambanaæ nimittam | kathaæ rÆpaæ d­«Âvà na nimittaæ g­hïÃti | (u) nimittaæ dvividhaæ du«Âamadu«Âamiti | du«Âanimittani«edhÃrthamÃha- rÆpaæ d­«Âvà na nimittaæ g­hïÃtÅti | animitta[samÃdhe]rÃlambanamapi du«Âamiti paÓcÃnnirodhasatya [varge]vak«yate yat trividha cittanirodhÅ animittamÃdÃvupasampadya viharatÅti | na tu sarvanimittagraho du«Âa÷ | ya÷ samÃdhipragrahopek«ÃnimittÃdi g­hïÃti | na tasya do«o 'sti | nirvÃïa¤cÃsaddharma÷ | ato na du«aïak­t syÃt | yathoktaæ- dharmanimittasya grÃhÅ na du«yati iti | praj¤aptinimittagrÃhiïastu kleÓÃ÷ samudbhavanti | kasmÃt | priyÃpriyÃdivibhaktanimittagrahÃt saumanasyadaurmanasyÃdaya÷ samudbhavanti | tato rÃgadve«Ãdayo do«Ã bhavanti | ato j¤Ãyate praj¤aptidharmanimittagrahaïarÆpà saæj¤etyucyata iti || du÷khasatyaskandhe saæj¤Ãskandhavarga÷ saptasaptatitama÷ | 78 du÷khasatyaskandhe vedanÃdhikÃre vedanÃlak«aïavarga÷ (p­) vedanà katamà | (u) sukhà du÷khà adu÷khÃsukhà ca | (p­) sukhà katamà | du÷khà katamà | adu÷khÃsukhà ca katamà | (u) kÃyacittayorvikÃso sukhetyucyate | tayoreva hrÃse du÷khà | ubhayalak«aïayo viruddhà adu÷khÃsukhà | (p­) imÃstisro vedanà aniyatalak«aïÃ÷ | kasmÃt | yathà vastvekameva kadÃcitkÃyacitte vikÃsayati | kadÃcit hrÃsayati | kadÃcidubhayavilak«aïaæ bhavati | (u) tadÃlambanamaniyatam | na tu vedanà | kasmÃt | yathaika evÃgni÷ kasyäcid­tau sukhamutpÃdayati | kasyäcid­tau (##) du÷kham | kasyäciccÃdu÷khÃsukham | Ãlambanajà vedanà tu niyataiva | tadeva vastvekam­tuvaÓÃt sukhasya và heturbhavati | adu÷khÃsukhasya và heturbhavati | tadÃlambanaæ kena kÃlena sukhadu÷khÃdÅnÃæ heturbhavati | (u) yatna du÷khavighÃtakamasti | tasmin samaye sukhalak«aïamutpadyate | yathà kaÓcit yadà ÓÅtÃrta÷ tado«ïasparÓa÷ sukhamutpÃdayati | (p­) nanu sa evo«ïasparÓa÷ utkaÂa÷ san du÷khakaro bhavati | na tu sukhakara÷ | ato j¤Ãyate sukhavedanÃpi nÃstÅti | (u) saæv­tinÃmato 'sti sukhavedanà | na tu paramÃrthata÷ | u«ïasparÓapriyasya kasyacit hitakaro 'pi bhavati | [yasya yadÃ] pÆrvadu÷khasya pratibandha÷ | tasmin samaye tasya sukhamutpadyate | yadi pÆrvameva du÷khaviyoga÷ tado«ïasparÓo na sukhakara÷ | ato nÃsti paramÃrthata÷ | (p­) yaduktaæ bhavatÃ- [saæv­ti]nÃmata÷ sukhamasti iti | tanna yuktam | kasmÃt | sÆtre bhagavÃnÃha- tisro vedanà iti | yadi nÃsti sukhaæ paramÃrthata÷ | kathaæ brÆyÃt tisro vedanà iti | Ãha ca- rÆpaæ yadi du÷khaniyatam | sattvà na tatrÃsaÇgamutpÃdayeyuriti | ki¤cÃha- rÆpasya ka ÃsvÃdÃ÷ ye rÆpamupÃdÃya prÅtisukhajananà iti | ki¤cÃha- sukhavedanÃyà utpadyamÃnÃyÃ÷ sukhe sthite sukham | niruddhe du÷kham | du÷khavedanÃyà utpadyamÃnÃyà na du÷khe sthite du÷kham | niruddhe sukham | adu÷khÃsukhavedanÃyà na du÷khaæ j¤Ãyate na sukhaæ j¤Ãyate iti | sukhà vedanà puïyavipÃka÷ | du÷khà vedanà ca pÃpavipÃka÷ | yadi nÃsti paramÃrthata÷ sukhà vedanà | puïyapÃpayordu÷khaphalamÃtraæ syÃt | na tadyuktaæ vastuta÷ | kÃmadhÃtÃvapi sukhà vedanÃsti | yadi nÃsti paramÃrthata÷ sÃ, rÆpÃrÆpyadhÃtÆ na [sukha]vedanÃvantau syÃtÃm | na tu yujyate vastuta÷ | ki¤cÃha- sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓeta iti | yadi nÃsti sukhà vedanÃ, kutra rÃgo 'nuÓayÅta | na vaktavyaæ du÷khÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓeta iti | ato j¤Ãyate 'sti paramÃrthata÷ sukhà vedaneti | (##) atrocyate | yadyasti paramÃrthata÷ sukhà vedanà | kiæ sukhamiti tasya lak«aïaæ vaktavyam | na tÆcyate vastuta | j¤Ãtavyaæ du÷khaviÓe«asyaiva sukhanimittavyavahÃra iti | sarvo lokadhÃtu à mahÃnarakamà ca bhavÃgraæ sarvaæ du÷khalak«aïam | bahudu÷khasampŬitasya m­duni du÷khe sukhanimittamutpadyate | yathà kaÓcit dharmatapta÷ ÓÅtasparÓaæ sukhaæ manyate | tasmÃt sÆtrÃïi tathÃvacanÃnyaviruddhÃni | (p­) loke sarvaæ sukhamiti vaktuæ sambhavati | m­duni sukhe du÷khasaæj¤otpadyate | tathà no cet du÷khÃlpatve sukhasaæj¤otpadyata ityapi na vaktuæ Óakyate | (u) du÷khavedanÃlak«aïasyaudÃrikatvÃt sÆk«masukhaæ du÷khamiti na sambhavati | sukhaæ sÆk«mamapi nopaghÃtalak«aïaæ bhavati | kasmÃt | na hi paÓyÃma÷ kathamapi sÆk«maæ sukhamanubhavantaæ puru«aæ bÃhumudyamya sudÅrghamucchvasantam | sukhà ca vedanà sÆk«mà prav­ttà upaÓamalak«aïamityucyate | tadyathordhvabhÆmau prav­tta upaÓama÷ | ato yaduktaæ sÆk«me sukhe du÷khasaæj¤otpadyata iti tat vacanamÃtram | bÃlap­thagjanÃnÃmalpadu÷khe sukhasaæj¤Ã mithyà prÃdurbhavati iti tu nyÃyyam || du÷khasatyaskandhe vedanÃdhikÃre vedanÃlak«aïavargo '«Âasaptatitama÷ | 79 saæskÃradu÷khatÃvarga÷ sarvà vedanà du÷kham | kasmÃt | cÅvarabhojanÃdayo hi sarve dÆ÷khahetava÷ na sukhahetava÷ | kenedaæ j¤Ãyate | annavastrÃdi«ÆtkaÂe«u du÷khamapi vardhata iti pratyak«aæ khalu | ato du÷khahetava÷ | hastavyathÃdidu÷khaæ lak«aïato nidarÓayituæ Óakyate | na tathà sukham | annavastrÃdi vyÃdhipraÓamanam | yathà tar«itasya pÃnaæ na sukhajanakam | kaÓciddu÷khapŬita÷ du÷khabhede sukhasaæj¤Ãæ janayati | yathà janà maraïabhÅtÃ÷ [anyaæ] daï¬aæ sukhaæ manyante | daï¬ÃdÃnaÓastrÃdÃnak«uraÓaktayo du÷khahetutayà niyatÃ÷ na tathà sukhahetutayà | sarve«ÃmavaÓyamÃtyantikadu÷khatvÃt j¤Ãtavyaæ pÆrvaæ [du÷khaæ] sadevordhvakÃlaæ budhyate pÃdukÃk«ayavat | strÅrÆpÃdau ca pÆrvamutpadyate sukhasaæj¤Ã | paÓcÃdbhavati vidve«a÷ | ato j¤Ãyate mithyÃsaæj¤Ãnusmaraïena sukhasaæj¤otpadyata iti | mithyasaæj¤ÃnusmaraïavyÃv­ttau tasya do«aæ paÓyati | strÅrÆpÃdÅni uccho«aïaÓirovyÃdhyÃdihetava÷ | na sukhaæ bhavati | vairÃgye sati tadÃlambanaæ tyajyate | (##) yadyasti vastuta÷ sukham | kasmÃt tyajyate | yasya yatra sukhamabhÆt tasya tadeva paÓcÃddu÷khacittajanakamityato j¤Ãyate nÃsti sukhamiti | ki¤ca kÃyo du÷khahetu÷ na sukhahetu÷ | yathÃraïyabhÆmau susasye«u du«prarohe«vapi t­ïavÅraïÃni sÆdbhavanti | evaæ kÃyabhÆmau du÷khaskandhÃ÷ susamudyanti | m­«Ãsukhantu durudbhavaæ bhavati | ki¤ca janà du÷khe sukhaviparyÃsamutpÃdya paÓcÃttatrÃbhi«vajante sukhaæ yadi ki¤cidasti | nocyeta viparyÃsa iti | yathà nitya Ãtmà viÓuddha÷ kimapi vastu nÃsti | evaæ sukhamapi | ubhayorviparyastatvÃt | janÃnÃæ kaÂuke du÷khe sukhacittamutpadyate | yathà bhÃravÃhÅ skandhaæ sukhayati | ato j¤Ãyate nÃsti sukhamiti | sÆtre ca bhagavatoktam- sukhà bhik«avo vedanà du÷khato dra«Âavyà | du÷khà vedanà Óalyato dra«Âavyà | adu÷khÃsukhà vedanà anityato dra«Âavyà | iti | yadyasti niyataæ sukham | sukhaæ du÷khato na dra«Âavyaæ syÃt | j¤Ãtavyaæ p­thagjanà du÷khaæ sukhato g­hïantÅti | ato bhagavÃnÃha- yatra p­thagjanÃnÃæ sukhasaæj¤otpadyate tat du÷khato dra«Âavyamiti | imÃstisro vedanÃÓca du÷khasatyasaÇg­hÅtÃ÷ | yadi vastuto 'sti sukham | kathaæ du÷khasatyasaÇg­hÅtaæ syÃt | du÷khameva vastuto 'sti | sukhalak«aïantu m­«Ã | kenedaæ j¤Ãyate | du÷khacittabhÃvanayà hi sarvasaæyojanÃni prajahajÃti | natu sukhacittabhÃvanayà | ato j¤Ãyate sarvaæ du÷khamiti | sarve padÃrthà du÷khahetava÷ | dve«yavat | dve«yo dvividha÷- eka÷ du÷khameva karoti | apara Ãdau m­durapi ante puru«aæ hinasti | tadvatpadÃrthà api kecidÃdau subhakarà ante tu hiæsrÃ÷ | ato j¤Ãyate sarvaæ du÷khamiti | sattvÃnÃæ labdhakÃmÃnÃmapi nÃsti t­pti÷ | lavaïÃmbha÷ pÃnenÃt­ptivat ityato du÷kham | kÃmaprÃrthanÃviraha÷ sukhamityucyate | prÃrthanà tu du÷kham | na paÓyÃma÷ kamapi lokamaprÃrthayamÃnam | ata÷ sukhavihÅnaæ jÃnÅma÷ | sarve sattvÃ÷ kÃyikadu÷khena và caitasikadu÷khena và sadÃnugamyanta ityata÷ kÃyo du÷khamiti j¤Ãyate | kÃya÷ kÃrÃg­havatsadà bandhana÷ | kenedaæ j¤Ãyate | etatkÃyanirodhÃdvimuktaityucyate | [ato] bandhanaæ du÷kham | sarve 'pi padÃrthÃ÷ kramaÓa÷ kutsanÅyÃ÷ | yathà nÃrakÃdikÃyÃ÷ grÅ«mahemantÃdy­tava÷ bÃlÃdÅnÃmindriyÃïi | ÓÅtadharmÃdi parasparasÃpek«amavasÃne (##) vidvepyaæ j¤Ãyate | [ata÷] sarvaæ du÷khamiti j¤eyam | kÃyasya ca bahava÷ Óatravo yadutÃÓÅvi«akÃraï¬a÷ pa¤cotk«iptÃsikà vadhakÃ÷ kalyÃïamitrava¤canÃÓcorÃ÷ ÓÆnyagrÃme grÃmaghÃtakÃÓcorà mahÃnadyà avaratÅram iti | [imÃni]nÃnÃdu÷khÃni sadÃnucaranti [kÃyam] | ato j¤Ãyate sarvaæ du÷khamiti | ki¤ca jÃnÅma÷ sattvÃnÃæ kÃya÷ sarvadu÷khairanugamyate yaduta jÃtidu÷khaæ, jarÃdu÷khaæ vyÃdhidu÷khaæ maraïadu÷khaæ vipriyasamÃgamadu÷khaæ priyaviyogadu÷khaæ prÃrthitÃdivighÃtadu÷kham ityÃdibhi÷ | ato j¤Ãyate kÃyo du÷khakalÃpa iti | Ãtmani sati ÃtmÅyÃbhi«vaÇgÃdyupadravÃïÃæ samudayo 'sti | ato j¤Ãyate kÃyo du÷khanidÃnamiti | pa¤ca sattvagatayaÓcatvÃra iryÃpathÃÓca sukhavirahitÃ÷ | kasmÃt | yathoktaæ sÆtre- rÆpaæ du÷khaæ vedanà saæj¤Ã saæskÃrÃæ vij¤Ãna¤ca du÷khaæ iti | rÆpa utpadyamÃne jarÃvyÃdhimaraïÃdaya÷ sarva upadravà utpadyeran | evaæ vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤Ãne«vapi | kÃya÷ sadà vyÃpriyate kÃyavaÇmanobhi÷ k­tyÃnyabhisaæskriyante | k­tyÃnÃmabhisaæskaraïaæ du÷khamityucyate | ÃryÃ÷ kÃyak«ayeïa h­«Âà bhavanti | yadyasti vastuta÷ sukham | kathaæ sukhÃdbhra«ÂÃ÷ pramodyeran | ato j¤Ãyate sarvaæ du÷khamiti || saæskÃradu÷khatÃvarga ekonÃÓÅtitama÷ | 80 du÷khaprahÃïavarga÷ (p­) bahubhi÷ kÃraïairbhavatà du÷khaæ pratipÃditam | athÃpi janÃ÷ sukhaæ kÃmayante | yatra kÃmanà tat sukhamiti manyÃmahe | (u) pÆrvameva pratyuktamidam | p­thagjanà viparyayÃt du÷khameva sukhato g­hïanti | mugdhairuktaæ kathaæ Óraddheyam | prÃrthitaæ labdhvÃpi du÷khato bhÃvayet | kasmÃt | sarvamanityaæ vipariïÃme du÷khajanakam | yathoktaæ bhagavatà sÆtre- rÆpÃrÃmÃ[bhik«avo] devamanu«yà rÆparatà rÆpamudità rÆpavipariïÃmavirÃganirodhÃt (##) du÷khaæ [bhik«avo] devamanu«yà viharanti | iti | evaæ vedanÃsaæskÃravij¤Ãne«vapi | vipariïÃmitvÃt j¤Ãtavyaæ du÷khamiti | janà abhÆtasukhamanubhÆya tatrÃsaÇgamutpÃdayanti | ÃsaÇgapratyayà rak«aïapÃlanÃdayo do«Ã÷ samudbhavanti | ata÷ sukhaæ du÷khato bhÃvayet | sukha¤ca du÷khasya dvÃram | sukharÃgÃt tribhyo vi«ebhya÷ sambhavantyakuÓalakarmÃïi | [tato]narakÃdau patito du÷khopadravÃnanubhavati | ato j¤Ãtavyaæ sarvaæ sukhamÆlakamiti | sarva÷ saæyogo viprayogÃnta÷ | viprayoge gìhaæ du÷khamanubhavati | naitÃvatà priya÷ punarbhavati | ata÷ sukhaæ du÷khÃntaæ bhavatÅti j¤eyam | sukhopakaraïÃmutpÃda÷ sattvÃnÃæ pramo«aïÃya bhavati | du÷khe«u ca pÃtayati | yathà vanyapak«iïÃmÃhÃra÷ matsyÃnÃæ bhak«aïapraskandana¤ca sarvaæ grahaïÃya bhavati | tathà sukhamapi du÷khato dra«Âavyam | sukhavedanÃyà alpÃsvÃdalabhÃyaparimitÃn do«Ãn prÃpnoti | yathà paÓumatsyÃnÃmÃsvÃditamatyalpam | tadÃpadasvatibahulÃ÷ | ato du÷khato dra«Âavyam | sukhavedanà ca kleÓÃnÃmutpattisthÃnam | kasmÃt | kÃyarÃgÃddhi kÃmà apek«yante | kÃmapratyayà vyÃpÃdÃdaya÷ kleÓÃ÷ krameïa sambhavanti | sukhavedanà saæsÃrasya mÆlam | kasmÃt | sukhamupÃdÃya hi t­«ïà jÃyate | yathoktaæ sÆtre- t­«ïà du÷khasya mÆlam iti | sarve«Ãæ sattvÃnÃmabhisaæsk­tÃni na sukhÃya bhavanti | ato du÷khamÆlamityucyate | sukhavedanà ӭÇkhalÃto dustyajatarà | saæsÃre ca sukhakÃmanayà badhyate | kasmÃt | sukharÃgÃddhi saæsÃraæ na mu¤cati | sukhà vedanà ceyaæ sadà du÷khajananÅ | anve«aïakÃle kÃmanà du÷kham | vighÃtakÃle 'nusmaraïaæ du÷kham | lÃbhakÃle na t­pyati srota÷ kabalayan sÃgara iva | idamapi du÷kham | sukha vedanà atandrÅhetu÷ | kasmÃt | sattvÃ÷ sukhasÃdhanÃnve«aïakÃle prapÃtacaÇkramaïÃ[di]do«amapi sukhato matvà na citte parikhidyante | tasmÃtpraj¤Ãvatà du÷khamiti bhÃvayet | sukhà vedanà karmaïÃæ prav­ttiheturityucyate | kasmÃt | sukharÃgÃddhi kuÓalakarmasu pravartate | sarvamapÅdaæ kÃyÃnubhavasya hetu÷ | kasmÃt | sukhamupÃdÃya (##) hi t­«ïotpadyate | t­«ïÃhetunà kÃyo 'nubhÆyate | sukhavedanà ca nirvÃïasya virodhinÅ bhavati | kasmÃt | sattvÃ÷ saæsÃre sukhÃdhyavasÃnena nirvÃïaæ nÃbhila«anti | avirakta÷ sukhavedanÃmimÃæ t­«yati | t­«ïà ca du÷khasya janakahetu÷ | ata÷ sukhavedanà du÷khaskandhasya mÆlamiti j¤Ãyate | ukta¤ca sÆtre- dve ime bhik«ava ÃÓe du«prajahe | [katame dve] lÃbhasya jÅvitasya ca iti | kÃmÃnÃmanucintanÅ ÃÓà lÃbhasyÃÓetyucyate | e«Ãæ kÃmÃnÃmupabhogÃya yà jÅvita pratilÃbhÃyÃÓà sà jÅvitasyÃÓà | ime dve ÃÓe sukhavedanÃmÆlike | ata÷ praj¤Ãvatà yathÃbhÆtaæ sukhavedanÃlak«aïaæ bhÃvayatà du«prahajÃ[pi] praheyà | sukhavedanÃsvÃdo 'pratilabdhavairÃgyasya mahÃprÃj¤asyÃpi cittaæ kalu«ayati | du«prajahatvÃt sukhavedanÃta÷ pragìhà bhavati | sukhavedanÃsvÃda÷ rÃgÃdÅnÃæ hetu÷ | sukhavedanÃyÃmasatyÃæ na ki¤cidrajyate | sukhavedanÃsvÃdena tattvaj¤Ãnaæ prajahÃti | kasmÃt | loke hi prÃj¤Ã avaÓyamuttamabhÆmyÃsvÃdamupÃdÃyÃdharÃæ bhÆmiæ tyajanti | ato j¤Ãyate sukhà vedanà du÷khavedanÃmatikrÃnteti | sattvÃnÃæ cittamupapattyÃyatane 'nubadhyate | yÃvadg­hya janturapi kÃye sÃbhilëo bhavati | iti j¤Ãtavyaæ sarvaæ sukhavedanÃsvÃdÃditi | ata÷ sukhÃæ vedanÃæ du÷khato bhÃvayet || du÷khaprahÃïavargo 'Óititama÷ | 81 trivedanÃvicÃravarga÷ (p­) sarvaæ du÷khamiti parij¤Ãtam | idÃnÅæ kena vibhaÇgena santi tisro vedanà iti | (u) ekasyà eva du÷khavedanÃyà kÃlabhedena traya÷ prakÃrà bhavanti yat viheÂhakaæ tat du÷khamityucyate | viheÂhita÷ pÆrvadÆ÷khadhÃraïÃya punadu÷khÃntaraæ parye«ate | parye«itapraïidhÃnena mahÃdu÷khasya muhÆrtamupaÓame tasmin (samaye) susukhamityucyate | prÅtidaurmanasyayoravedane na [ki¤cit] praïidadhÃti, na parye«ate | tasmin samaye adu÷khÃsukhà vedanà ityucyate | (##) (p­) adu÷khÃsukhà vedanà nÃsti | kasmÃt sukhadu÷kha eva hyanubhÃvye sta÷ | adu÷khÃsukhà tu nÃnubhÆyate | (u) puru«o 'yaæ tribhi÷ sparÓai÷ sp­«Âa÷ yaduta du÷khasparÓa÷ sukhasparÓa adu÷khÃsukhasparÓa iti | hetau sati phalamastÅti j¤Ãtavyam | yathà kaÓcit utkaÂatÃpalabdha÷ ÓÅtasparÓaæ sukhato 'nubhavati | Ær«ïasparÓaæ du÷khata÷ | aÓitÃnu«ïasparÓa¤ca adu÷khÃsukhato 'nubhavati | ato j¤Ãyate astÅyamadu÷khÃsukhà vedaneti | yadbhavato matam- adu÷khÃsukhasparÓe na vedanotpadyata iti | tadayuktam | kasmÃt | puru«a imamaÓÅtÃnu«ïasparÓanamanubhavati | anubhavaj¤ÃnÃlambanaiva vedanà bhavati | kathamÃha nÃstÅti | puru«aæ prati Ãlambanaæ tridhà vibhaktaæ priyaæ dve«yamudÃsÅnamiti | priyÃtsaumanasyaæ bhavati | dvepyÃddaurmanasyam | udÃsÅnÃdupek«Ã | ato j¤Ãyate saæj¤ÃbhedÃdimÃstisro vedanà bhavanti | ÃlambanÃsvÃdÃdimÃstisra÷ saæj¤Ã udyantÅti | Ãlambanaæ trividham | ki¤cidupakÃrakaæ ki¤cidapakÃrakam | taccobhayaæ mitho viruddham | sasukhamasukhaæ yugapadviruddham | rÃgadve«amohasthÃnÃni [viruddhÃni] saprÅtika maprÅtika¤ca viruddham | puïyÃpuïyÃne¤jyaphalarÆpe«vÃlambane«u tisro vedanà anupravartante | ato j¤Ãyate astÅyamadu÷khÃsukhà vedaneti | yatra cittamanukÆlaæ tatra sukhà vedanà | pratikÆlaæ yatra cittaæ tatra du÷khà vedanà | yatra na pratikÆlaæ nÃnukÆlaæ tatrÃdu÷khÃsukhà vedanà | lokadharmÃÓcëÂau lÃbho 'lÃbho nindà praÓaæsà yaÓo 'yaÓa÷ sukhaæ du÷khamiti | p­thagjanà alÃbhÃdi«u caturdharme«u pratikÆlacittà bhavanti | lÃbhÃdi«u caturdharme«u tu anukÆlacittÃ÷ | vÅtarÃgà ÃryÃstÆÅbhayatrÃvaÓyamupek«akà bhaveyu÷ | upek«aivÃsukhÃdu÷khà vedanà | ato na sà nÃstÅti | (p­) yadi sparÓÃdipratyayatvÃt tisro vedanÃ÷ santÅti | tadà sarve 'pi cittopavicÃrà vedanÃ÷ syu÷ | kasmÃt | ye cittopavicÃrÃ÷ kÃyavartina÷ te sarve 'pi sukhà du÷khà adu÷khÃsukhà và bhavanti | (u) [satyaæ] sarve 'pi cittopavicÃrà vedanà bhavanti | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- a«ÂÃdaÓa manaupavicÃrÃ÷ iti tatra kevalamekaæ mana÷ a«ÂÃdaÓadhÃvibhaktaæ yaduta «a saumanasyopavicÃrÃ÷ «a daurmanasyopavicÃrÃ÷ «a¬upek«opavicÃrà iti | saæj¤ÃvikalpÃtki¤ciddu÷khÃÇgaæ ki¤citsukhÃÇgaæ ki¤cidupek«ÃÇgam | ato j¤Ãyate sarve 'pi cittopavicÃrà (##) nÃvedanà bhavantÅti | ki¤coktaæ sÆtre- sarvà vedanà du÷kham iti | ato j¤Ãyate cittopavicÃre«u dehagate«u sarvaæ du÷khamityucyate | Ãha ca yo rÆpasyotpÃda÷ sa du÷khasyotpÃda iti | kathaæ rÆpaæ du÷khamityucyate | du÷khahetutvÃt | ato j¤Ãyate ÃlambanamindriyÃïi ca du÷khajanakÃnÅti | ata÷ sarve 'pi cittopavicÃrà vedanà ityucyanta iti | saæskÃrÃïÃæ du÷khatvÃt saæskÃrÃn du÷khato bhÃvayet | vipariïÃme du÷khatvÃt sukhÃæ vedanÃæ du÷khato bhÃvayet | du÷khadu÷khantu du÷khameva | itÅmÃstisro vedanà du÷khÃ÷ pratyayasÃmagryÃæ samutpannÃ÷ k«aïikÃ÷ | ata Ãryà du÷khata÷ paÓyanti | ata÷ sarve 'pi cittasyopavicÃrà vedanà ityucyante | (p­) kimanÃsravà vedanà api du÷kham | (u) du÷khameva | kasmÃt | anÃsravà vedanà api Ãryà anantaraæ tyajanti | prathamadhyÃnÃdÃrabhya yÃvatsarvanirodhasamÃpattim | ato du÷khameva | sÃsravadhyÃnasukhasyÃnÃsravadhyÃnasukhasya ca ko bheda÷ | sÃsravadhyÃnÃnuyÃyina Ãtmahetunà du÷kham | anÃsravadhyÃnÃni ca tenaiva du÷kham | ya Ãryà anÃsravacittavihÃriïa÷ te sarvatra paraæ nirvidyante | ato 'nÃsravacitta utpanne paramo nirveda utpadyate | ak«igatarajovat | prÃk­tà aj¤Ã du÷khaæ sukhato manyante | ÃryÃstu gabhÅraj¤Ã bhavÃgrÃnnirviïïÃ÷ kÃmadhÃtunirviïïebhyo 'nyebhyo 'pyatimÃtrÃ÷ | ato 'nÃsravadukhaæ sÃsrava [du÷khÃ]datikrÃntam | Ãryà anÃsravacittaæ labdhvà nirvÃïamÃtronmukhà bhavanti | kasmÃt | te tasmin samaye sarve saæsk­tà du÷khamiti vyaktaæ paÓyanti | yadyanÃsravà vedanà sukhà tadà sukhe prÃmodyeran na nirvÃïonmukhacittà bhaveyu÷ | (p­) yadi cittasyopavicÃrà vedaneti | kathaæ cittÃdidharma÷ p­thak [na]santi | (u) ekaiva vedanà Ãlambane nÃnopavicaratÅti vibhaktà bhavati | cittÃdidharmà api nÃnÃlambana upavicaranti | kintu vij¤ÃnÃlambane sati ayaæ samudÃcÃraÓcittamityucyate | Åd­Óaæ pÆrvavat vaktavyam | ime«u sarvadharme«u kÃyagate«u santi (##) hitÃdayo viÓe«Ã ityato vedanetyÃkhyÃyante | bahubhiÓcittai÷ kleÓà abhinirvartyante | tasmin samaye ca vedanetyucyate | yathoktaæ sÆtre- sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓete | du÷khÃyÃæ vedanÃyÃæ dve«o 'nuÓete | adu÷khÃsukhÃyÃæ vedanÃyÃæ moho 'nuÓete iti tasmÃtsaæj¤Ãvikalpità Ãlambane saumanasyÃdayo dharmà vedanà ityucyante | kasmÃt | tasmin samaye hi kleÓÃ÷ samudbhavanti | (p­) ekaikasyÃæ vedanÃyÃæ traya÷ kleÓÃnuÓayà bhavanti | kasmÃnniyamyante sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓeta iti | (u) na du÷khÃyÃæ vedanÃæ rÃgo 'nuÓaya÷ syÃt | mohassarvatrÃnuÓaya÷ | mohabalÃddhi du÷khe sukhasaæj¤otpadyate | vastuno j¤ÃnadarÓanÃbhÃvÃt du÷khalÃbhe dve«a utpadyate | adu÷khÃsukhà vedanÃyÃssÆk«matvÃt rÃgasya dve«asya vÃnubhava÷ | kasmÃt | puru«asya tatra sukhadu÷khasaæj¤ÃnutpÃdÃdvastuno j¤ÃnadarÓanÃbhÃvÃcca kevalaæ mohÃnuÓaya÷ sambhavati | upek«Ãlambane yadi rÃgadve«au na samudÃcarata÷ p­thagjanÃstadutk­«ÂÃlambanamiti vadanti | ato bhagavÃnÃha- na bhavatÃmidamÃlambanamutk­«Âam | ananubhavÃnna rÃgadve«au samudÃcÃrata÷ | yathoktaæ sÆtre- prÃk­tÃnÃæ yadrupe bhavatyupek«Ã sa sarvà rÆpaniÓcità | yasyedamÃlambanamutk­«Âaæ tasyÃhaÇkÃro 'dhiko bhavati | yo nik­«Âaæ karoti tasya punà rÃgadve«au samudbhavata iti | ato j¤Ãyate 'nutk­«Âamiti | adu÷khÃsukhà vedanà copaÓamalak«aïa, ÃrÆpyasamÃdhivat | upaÓÃntatvÃtkleÓÃ÷ sÆk«maæ samudÃcaranti | prÃk­tÃstatra vimuktisaæj¤ÃmutpÃdayanti | ato bhagavÃnÃha- tatrÃstyavidyÃnuÓaya iti | ÃlambanÃnanubhavÃtsukhadu÷khayorapratÅti÷ | yo jÃnÃti tadÃlambanaæ tasya sukhadu÷khe spa«Âaæ pratÅyete | tasmin samaye rÃgadve«au sambhavata÷ | (p­) yastatrÃlambanaæ vedayate tasya sukhadu÷khasaæj¤otpadyeta | ata÷ sukhadu÷khavedanÃmÃtramasti | (u) puru«asyÃsya tadà tadÃlambane na sukhacittamutpadyate na ca du÷khacittam | ato na sukhadu÷khamÃtramasti | pÆrvoktavat sarvamapi du÷khaæ tridhà vibhaktamasti | (p­) yadbhavatoktaæ- tadÃlambanasyÃnubhavaj¤Ãne puna÷ sukhasaæj¤otpadyata iti | kathaæ tadanubhavaj¤Ãnaæ (##) na sambhavati | avidyayà anubhavaj¤Ãnam | (u) puru«asyÃsya tasmin Ãlambane pÆrvaæ nimittagrahÃt tatrÃlambane yadyavidyÃnuÓayo yadi và rÃgadve«ÃnuÓayo 'sti | (p­) sukhadu÷kha eva moha utpadyate | yathoktaæ sÆtre- sa tÃsÃæ vedanÃnÃæ samudaya¤cÃstagama¤cÃsvÃda¤cÃdÅnava¤ca nissaraïa¤ca yathÃbhÆtaæ na prajÃnÃti | tasya tÃsÃæ vedanÃnÃæ samudaya¤cÃstagama¤cÃsvÃda¤cÃdÅnava¤ca nissaraïa¤ca yathÃbhÆtamaprajÃnato yo 'du÷khÃsukhasyÃvedanÃyà avidyÃnuÓaya÷ so 'nuÓeta iti | ata÷ sukhadu÷kha evÃvidyÃnuÓaya udeti | nÃdu÷khÃsukhÃyÃæ [vedanÃyÃm] | (u) sÆtramidaæ svayamÃha- vedanÃnÃæ samudayÃstagamÃdÅnavÃdÅn yathÃbhÆtamaprajÃnato 'du÷khÃsukhÃyÃmavidyÃnuÓayo 'nuÓeta iti | (p­) vacanasya sattve 'pi nÃyamartho yujyate | kathaæ sukhadu÷khayo÷ samudayÃstagamÃdÅnavÃnaprajÃnato 'du÷khÃsukhÃyÃæ vedanÃyÃmavidyÃnuÓayo 'nuÓeta iti | kasmÃt anyavastuno 'j¤ÃnamanyavastunyanuÓaya÷ | ata idaæ sÆtramevaæ vaktavyam- adu÷khÃsukhÃyÃ÷ samudayÃdyaprajÃnato 'du÷khÃsukhÃyÃæ vedanÃyÃmavidyÃnuÓayo 'nuÓeta iti | yadi và tatrÃvidyÃnuÓayo nÃnuÓeta iti | (u) tasyÃdu÷khÃsukhÃyÃæ vedanÃyÃæ tridhà cittaæ bhavati | ÓÃntasaæj¤Ã adu÷khÃsukhasaæj¤Ã tajjÃdu÷khÃsukhabuddhi÷ | mithyÃj¤Ãnena nimittagrÃhiïa÷ sukhabuddhirutpadyate | uttamabhÆmisukhÃsvÃdagrÃhiïo du÷khabuddhirutpadyate | ata÷ sÆtre vedanÃnÃmiti bahuvacanamuktam | kasmÃt | sarvà vedanà avidyÃnuÓayitÃ÷ | adu÷khÃsukhà vedanà yathÃkÃlaæ tridhà vibhaktà bhavati | yadà du÷khÃyÃ÷ samudayÃdyapraj¤Ãnam, tasmin samaye du÷khÃyÃæ vedanÃyÃæ sukhasaæj¤otpadyate adu÷khÃsukhasaæj¤Ã cotpadyate | ata ucyate vedanÃnÃæ samudayÃdyaprajÃnato 'vidyÃnuÓayo 'nuÓete | adu÷khÃsukhÃyÃæ vedanÃyÃæ tu bhÆyasÃvidyÃnuÓayo 'nuÓeta iti || trividhavedanÃvicÃravarga ekaÓÅtitama÷ | 82 vedanÃpraÓnavarga÷ (p­) uktaæ hi sÆtre- tasya cet sukhà vedanotpadyate | sa evaæ prajÃnÃti- utpannà khalu ma iyaæ sukhà vedanà iti | ko vedanÃæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti | atÅtÃnÃgatà ca vedanà nopalabhyate | pratyutpannà vedanà tu nÃtmÃnaæ prajÃnÃti | (u) sÆtrasyÃsya puru«o (##) vedayata ityÃbhiprÃyikaæ vacanaæ ityado«a÷ | sukhÃdivedanà kÃya Ãgamya mana Ãlambate ityato 'pyanavadyam | sukhopakaraïe sukhamiti vadanti | loke 'pi kÃraïe kÃryopacÃrÃt | sa sukhÃæ vedanÃmanubhÆya nimittaæ g­hïÃti | ata ucyate sukhà vedanotpadyate cet sa yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti iti | (p­) yadvedayati sà vedanà | vedyata iti và vedanà | yadà vedayatÅti tadà vedanà sukhÃdibhinnà | sÆtre tÆktam- sukhà vedanà du÷khà vedanà adu÷khÃsukhà vedanà iti | yadi vedyata iti vedanà | kena tadvedyata iti vedayatÅti vedanà bhavati | (u) [sukha]kÃraïe sukhamityucyate | yathà tejo du÷khaæ teja÷ sukhamiti | ata÷ kÃraïÃnubhavaj¤Ãnaæ sukhà vedanetyucyate | sattvà imÃæ vedanÃæ vedayanti | ato vedayatÅti vedanà bhavati (p­) na sattvÃnÃæ vedanà | ukta¤ca sÆtre- vedayatÅti vedanà iti | (u) ayaæ padasyÃrtha÷ yat sanimittaæ tat sakÃritram | praj¤aptau sanimittÃmimÃæ sukhÃæ du÷khÃmadu÷khÃsukhÃæ [vedanÃæ] kÃyagatÃæ cittamanubhavati | ata ucyate vedayatÅti | (p­) sÆtre vedanÃnÃmanubhavadarÓanamuktam | yoginastasmin samaye kathamutpadyate sukhadu÷khÃdu÷khÃsukhÃnÃæ nimittam | kiæ tasya tasmin samaye du÷khasaæj¤Ã notpadyate | (u) sarvaæ du÷khamityalabdhvà sa tisro vedanà anusmarati | (p­) yadi manovij¤Ãnav­ttyà catvÃri sm­tyupasthÃnÃni bhavanti | kathamucyate kÃyikaæ sukhamiti | (u) sarvÃsu vedanÃsu evaæ sm­tyunubandhÃt syÃt idaæ kÃyikaæ sukham idaæ caitasikaæ sukhamiti | sm­tyupasthÃnabhÃvanÃkÃle kÃye sukhasaæj¤otpadyate | tatra sm­tyunubandhÃt kÃyikaæ sukhamityucyate | (p­) yadi sarvà vedanÃÓcaitasikÃ÷ | kasmÃt kÃyikÅ vedanetyucyate | (u) tÅrthikÃnÃæ k­ta ucyate | tÅrthikà hi vadanti vedanà ÃtmaniÓrità iti | ato bhagavÃnÃha- vedanÃ÷ kÃyaæ citta¤ca niÓrità iti | (p­) katamà kÃyikÅ vedanà | (u) pa¤cendriyÃïyupÃdÃyotpadyamÃnà vedanà kÃyikÅ vedanà | «a«ÂhamindriyamupÃdÃyotpadyamÃnà vedanà caitasikÅ (p­) ÃsÃæ katamà sÃmi«Ã katamà nirÃmi«Ã | (u) kleÓà Ãmi«Ã÷ | kleÓÃnuÓayità vedanà sÃmi«Ã | kleÓÃnanuÓayità vedanà nirÃmi«Ã | (##) (p­) katamà du÷khà vedanà nirÃmi«Ã | (u) prahÅïÃmi«asya yà du÷khà vedanà sà nirÃmi«Ã | Ãmi«ÃïÃæ viruddhà du÷khà vedanà itÅyaæ nirÃmi«etyucyate | (p­) sÃmi«Ãæ nirÃmi«Ãmuktvà kasmÃtpunarucyate kÃmaniÓrità nai«kramyaniÓriteti | kÃma eva Ãmi«a÷ | nai«kramyameva nirÃmi«atà | (u) pÆrvaæ sÃmÃnyata uktamÃmi«amiti | idÃnÅæ puna÷kÃma Ãmi«aheturiti pravibhajyocyate | yathocyate sÆtre- asti sÃmi«Ã prÅti÷ asti nirÃmi«Ã prÅti÷ | asti nirÃmi«ato nirÃmi«atarà prÅtiriti | sÃmi«Ã prÅtiriti pa¤cakÃma guïÃn pratÅtyotpadyate prÅti÷ | nirÃmi«Ã prÅtiriti yaduta prathamadhyÃna[jÃ]prÅti÷ | nirÃmi«ato nirÃmi«atarÃprÅtiriti yaduta dvitÅyadhyÃnajà prÅti÷ | yà vedanà nirvÃïamÃtrÃrthà sà nai«kramyaniÓcitetyucyate | ata÷ punarucyate | (p­) pa¤casvindriye«u kasmÃddu÷khà vedanà sukhà vedaneti pratyaÇgaæ dvidhà vibhaktà | kiæ nÃstyupek«Ã vedanà | (u) daurmanasyaæ saumanasya¤cÃvaÓyaæ saæj¤Ãvikalpenotpannam | sukhà du÷khà tu nÃvaÓyaæ saæj¤ÃvikalpÃdhÅnà | upek«ÃvedanÃyÃæ saæj¤ÃvikalpasyÃtisÆk«matvÃnnÃsti dvaidham | t­tÅyadhyÃne manovij¤Ãnaæ vedyate | kasmÃtsukhamasti na prÅti÷ | (u) susraæ sarvakÃyacittaæ gahanamÃpÆrayatÅti sukhamucyate | prÅtistu cittamÃtramÃpÆrayati na kÃyam | atast­tÅyadhyÃne prÅtiviÓe«aæ niÓrityocyate kÃyena sukhaæ pratisaævedayatÅti | (p­) tis­«u vedanÃsu kà ghani«ÂhakleÓajananÅ | (u) ÃbhidharmikÃ÷ kecidvadanti sukhà vedaneti | kasmÃt | pÆrvokta [vedanÃ]pratyayavedanÃyà du÷khataratvÃt | [anye] Ãbhidharmikà vadanti du÷khà vedaneti | kasmÃt | sattvÃ÷ du÷khÃbhihatÃ÷ sukhÃrthitvÃt ghani«Âhaæ kleÓamutpÃdayanti iti | vividhasukhebhyo 'tyalpaæ du÷khamatiricyate | yathà pa¤cakÃmaguïasampannasya puru«asya maÓakapataÇgadaæÓe yo du÷khÃnubhavo bhavati | na tÃd­Óaæ rÆ«Ãdipa¤cakÃmaguïÃnÃæ sukham | yÃd­Óa¤ca jÅvatÃæ putrÃïÃæ Óatena sukham, na tadekaputram­titulyam | saæsÃre ca du÷khà vedanà bahulà | na tathà sukhà vedanà | kasmÃt | bahava÷ sattvÃ÷ (##) tis­«u durgati«Æpapannà devamanu«yebhyo nik­«ÂÃ÷ | nÃvaÓyaæ svabhÃvamadhi«ÂhÃya du÷khasya lÃbha÷ | sukhÃrthitÃmadhi«ÂhÃya lÃbho bÃlÃbho vÃsti | yathà k«etre t­ïavÅraïÃni svayaæ prarohanti na sasyÃni | du÷khÃæ vedanÃæ pratÅtya guruke pÃpakarmaïi pravartate | kasmÃt | du÷khÃyÃæ vedanÃyÃæ pratighÃnuÓayo 'sti | yathoktam- pratigho gurataraæ pÃpam iti | ÃbhidharmikÃ÷ kecidÃhu÷- adu÷khÃsukhotpadyate | kasmÃt | atrÃsti mohÃnuÓaya÷ | sarvakleÓÃnÃæ mÆlaæ moha÷ | sà ca vedanà sÆk«mà | tatra kleÓÃnÃæ j¤Ãnasya duranubhÃvatvÃt | sà ca vedanà sattvÃnÃæ prak­ti÷ | sukhadu÷khe cÃgantuke | sà ca vedanà tri«u dhÃtu«u vyÃptà | na tathÃnye dve | vedaneyaæ cirajÅvinÅ | tadvedanÃrÃgaæ pratÅtya jÅvati aÓÅti mahÃkalpasahasrÃïi du÷khalak«aïÃn skandhÃnanubhavati | sà ca nirvÃïavirodhinÅ | kasmÃt | tatra hyutpadyate ÓÃntalak«aïaæ nirvÃïalak«aïam | na puna÷ pÃramÃrthikaæ nirvÃïaæ labhyate | ki¤ca sà ÃryamÃrgado«akaraïÅ | yathoktaæ- visaæyogasvabhÃvaæ pratÅtya vimuktirlabhyata iti | sukhà vedanà du÷khà vedanà tu laukikamÃrgasyÃpi do«aprÃpiïÅ | sà ca vedanà ÃsaæsÃraæ vyavati«Âhate | santÃnasamucchede samucchidyate | ato ghani«ÂhakleÓajananÅ || vedanÃpraÓnavargo dvayaÓÅtitama÷ | 83 pa¤cavedanendriyavarga÷ (p­) sukhendriyaæ yÃvadupek«endriyaæ kutra vartate | (u) sukhendriyaæ du÷khendriya¤ca kÃyagatam | yathÃkÃyalÃbhaæ yÃvaccatvÃri dhyÃnÃni bhavanti | anyÃni trÅïi cittagatÃni | yathÃcittalÃbhaæ yÃvadbhavÃgraæ bhavati | (p­) yathoktaæ sÆtre daurmanasyendriyaæ prathamadhyÃne nirudhyate | saumanasyendriyaæ t­tÅyadhyÃne nirudhyate | sukhendriyaæ caturthadhyÃne nirudhyate upek«endriyaæ nirodhasamÃpattau nirudhyate | iti | ato bhavaduktamayuktam | (u) (##) bhavaduktasÆtreïa du÷khendriyaæ prathamadhyÃne vartate | bhavatÃæ ÓÃsane tu prathamadhyÃnaæ vastuto 'du÷khendriyam | ato na Óraddheyaæ syÃdidaæ sÆtram | (p­) rÆpÃrÆpyadhÃtau kuÓaladharmÃn samyak bhÃvayato du÷khaæ daurmanasyaæ nasyÃt | (u) traidhÃtukaæ sarvaæ du÷kham | dvayorÆrdhvadhÃtvÃraudÃrike du÷khe 'satyapi sÆk«maæ du÷khamastyeva | kenedaæ j¤Ãyate | catur«u dhyÃne«Æcyante catvÃri iryÃpathÃni | yatrÃstÅryÃpatham | tatra sarvaæ du÷kha÷ syÃt | rÆpadhÃtau ca santi cak«u÷ ÓrotrakÃyavij¤ÃnÃni | e«Ãæ vij¤ÃnÃnÃæ yà kÃcidvedanà sà du÷khà và sukhà và bhavati | ekasmÃdiryÃpathÃdaparamiryÃpathamarthyata ityato j¤Ãyate du÷khamastÅti | sÆtre p­cchati- rÆpÃïÃæ ka ÃsvÃda÷ | yaduta rÆpaæ pratÅtyotpadyate sukhaæ saumanasyam | kaÓca rÆpÃïÃmÃdÅnava÷ | yatki¤canarÆpaæ [sarvaæ tat] anityaæ du÷khaæ vipariïÃmadharma iti rÆpadhÃto÷ sarÆpatvÃt astyÃsvÃdacittaæ, astyÃdÅnavacittam | ato 'sti sukhaæ du÷kham | yogÅ dhyÃnasamÃdhi«u rajyate copek«ate ca | sukhavedanÃpratyayatvÃdavaÓyaæ rajyate | du÷khavedanÃpratyayatvÃdupek«ate | ato j¤Ãyate 'sti sukhaæ du÷khamiti | bhagavÃnÃha- vÃgÃdaya÷ prathamadhyÃnasya Óalyam | vitarkacÃrau dvitÅyadhyÃnasya Óalyam | yÃvannaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanasya saæj¤Ã vedanà ca Óalyam iti | Óalyamiti du÷khamityartha÷ | ato j¤Ãyate du÷khamiti | sarve 'pi pa¤caskandhà du÷khaæ vihiæsanadu÷kham | yathà kÃmadhÃtukavedanà vihiæsakatvÃt du÷kham | ÆrdhvadhÃtukavedanÃyà api vihiæsanamastÅti kasmÃnna du÷kham | yathà kÃmadhÃtau vyÃdhyÃdayo '«Âa saæskÃrà ucyante | rÆpÃrÆpyadhÃtvorapi tathëÂasaæskÃrÃ÷ samÃnamuktà iti kasmÃnnÃsti du÷kham | rÆpadhÃtÃvÃbhÃyà nyÆnatà vÃtiÓayo vocyate | ato j¤Ãyate rÆpadhÃtukakarmÃpi vibhaktam iti | karmavibhÃgÃdavaÓyaæ du÷khavipÃkakarmalÃbhinà bhavitavyam | Ãha ca sÆtram- atra santÅr«yÃmÃtsaryÃdaya÷ kleÓà (##) iti | yathà brahmà brahmÃïamÃmantyÃha- dhrÆvamidaæ sthÃnam mà bhavanta÷ Óramaïaæ gautamamupasaÇkramata iti | ÃgatyÃpi mahÃbrahmà bhavantamanuyogamÃp­cchati | ukta¤ca sÆtre- caturthadhyÃnamupasampanno 'kuÓalÃn dharmÃn prajahÃtÅti | api coktaæ sÆtre- tatrÃsti mithyÃd­«Âi÷ kleÓa iti | Åd­ÓÃ÷ kleÓà evÃkuÓalà du÷khavipÃkaprÃpakÃ÷ syu÷ | kasmÃnnÃsti du÷kham | Ãbhidharmikà Ãhu÷- sarve kleÓà akuÓalà iti | tatra kathaæ nÃsti du÷khà vedanà | ukta¤ca sÆtre- rÆpÃrÃmà [bhik«avo] devamanu«yÃ÷ rÆparatà rÆpasamuditÃ÷ | rÆpavipariïÃmavirÃganirodhÃt du÷khà [bhik«avo] devamanu«yà viharanti | iti | evaæ yÃvadvij¤Ãne 'pi | ato j¤Ãyate sarve«ÃmavÅtarÃgÃïÃmasti daurmanasyaæ saumanasyamiti | priya[yoga]pratyayaæ saumanasyaæ bhavati | tatpriyaviyogapratyayaæ daurmanasyaæ bhavati | prÃk­tÃnÃmaj¤ÃnÃæ kasya Óaktibalena priyaprÃptipratyayaæ saumanasyaæ na bhavati | hÃnau ca na daurmanasyam | yathoktaæ sÆtre- mÃrgaæ pratipannasyaivÃyu«o 'nte rÆpe saumanasyaæ daurmanasya ¤ca nÃsti iti | ato j¤Ãyate sarve«Ãæ prÃk­tÃnÃæ saumanasyaæ daurmanasyaæ sadÃnuvartate iti | bhagavÃn svayamÃha- daurmanasyavigataæ saumanasyavigata¤caikaæ cittamupek«ÃyÃmupavicaratÅtyayamarhato guïa iti | «a¬upek«opavicÃrÃÓcÃryacaritÃnyeva na prÃk­tÃnÃm | prÃk­tÃ÷ kadÃcidupek«ÃyÃmupavicaranti | na tat j¤Ãnapratyayatathà | yathoktaæ sÆtre- prÃk­tÃnÃæ yadupek«Ãcittaæ sarvaæ tat rÆpaniÓritaæ na rÆparÃgavimuktam iti | ato j¤Ãyate prÃk­tÃnÃæ nÃstyupek«Ãcittamiti | yathoktaæ sÆtre- sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgÃnuÓaya÷ iti | yadi nÃsti tasya sukhà vedanà | kutra rÃgo 'nuÓayÅta | yadbhavato mataæ- kadÃcidadu÷khÃsukhÃyÃæ [vedanÃyÃæ] rÃgÃnuÓayo 'nuÓeta iti | tat sÆtre nÃsti vacanasthÃnam | uttamabhÆmau ca prav­tte kÃyacitte ÓÃntasukhe na mahadanug­hÅte sta÷ | yathoktam- devÃ÷ kalpasahasramekatra ni«Ådanti iti | yadi [te] du÷khopavicÃriïa÷ (##) na te tadiryÃpathe«u dÅrghakÃlaæ sthÃtuæ Óaknuvanti | yathoktaæ sÆtre- saptadinÃni samÃviÓya vimuktisukhaæ vedayata iti | tatra ca praÓrabdhisukhaæ paramam | yathoktaæ sÆtre praÓrabdhiriti sukhà vedanà iti | ato j¤Ãyate sarvÃsu bhÆmi«u asti sukhà vedaneti | yadbhavato matam- kadÃcitpraÓrabdhisukhaæ sukhavedanÃto bhinnamiti | tadayuktam | yatki¤cidanugrÃhakaæ kÃyagataæ tat sukhamityucyate | ata÷ praÓrabdhisukhaæ na sukhavedanÃto bhinnam | (p­) yadyÆrdhvadhÃtukasamÃdhi«u sukhadu÷khasaumanasyadaurmanasyÃni santi | kathaæ dhyÃnasÆtrÃnuguïyaæ bhavet | (u) sÆtramidaæ dharmatÃlak«aïavilomakam | yadyupek«yate ko do«a÷ | tatra ca sukhavihÃra÷ ÓÃnto 'nÃsaÇgarÆpa÷ | nodbhavati audÃriko rÃga÷ pratigho và | tasmÃt ucyate [tatra] nÃsti sukhaæ nÃsti du÷khamiti | tatra ca sukhadu÷khe sÆk«me na pratÅte sta÷ | asiÓastrÃdi du÷khaæ bandhamaraïÃdi daurmanasya¤ca nÃstÅtyato nÃsti du÷khamiti | yathocyate rÆpadhÃturanu«ïÃÓÅta iti | tatrÃpi santi catvÃri mahÃbhÆtÃni | kathaæ vaktavyam anu«ïÃÓÅta iti | yaducyate tri«u dhyÃne«u sattvà ekakÃyà ekanimittà iti | tatrÃpyasti ÃbhÃpravibhÃga÷ | yathà vadanti- yo dhyÃnavihÃrÅ na samyak styÃnamiddhauddhatyÃnyapanayati so 'viÓuddhÃbha iti | yathÃlpaj¤a÷ puru«o 'j¤a ityucyate | yathà ca laukikà vadanti alpalavaïe bhojane alavaïamiti | evaæ tatra saumanalyaæ daurmanasya ¤ca na pratÅtamito nÃstÅtyucyate | yadbhavadbhirÆktaæ nÃsti tatra vitarka iti | ukta¤ca sÆtre bhagavatà saæj¤Ãpratyayo vitarka iti | atra saæj¤ÃyÃæ satyÃæ kathaæ nÃsti vitarka÷ | ato j¤Ãyate yÃvadbhavÃgramasti vitarkadharma iti | [cittasya] audÃrikatà vitarka iti dhyÃnadvaye niruddha ityucyate | tasmÃdÆrdhvadhÃtudvaye 'pi santi sukhadu÷khÃdaya÷ || iti vedanÃskandha÷ samÃpta÷ | pa¤cavedanendriyavargastryaÓÅtitama÷ | (##) 84 du÷khasatyaskandhe saæskÃrÃdhikÃre cetanÃvarga÷ sÆtra uktam- «a cetanÃkÃyÃ÷ saæskÃraskandha iti | (p­) kà punaÓcetanà | prÃrthanà prÃïidhÃnaæ cetanà | yathoktaæ sÆtre- avaracetanà avaraprÃrthanà avarapraïidhÃnam | iti | (p­) kasmÃt j¤Ãyate prÃrthanà cetanà iti | (u) uktaæ sÆtre- abhisaæskurvantÅti saæskÃrÃ÷ iti | skandhÃbhisaæskÃrat­«ïà prÃrthanà | yathoktaæ sÆtre abhisaæskÃrÃ÷ t­«ïÃniÓrità iti | ki¤coktaæ sÆtre- yathÃpi [bhik«ava÷] yavakalÃpÅ caturmahÃpathe vik«iptà syÃt | [atha] «a puru«Ã Ãgaccheyu÷ | [vyÃbhaÇgihastÃste tÃæ yavakalapÅ «a¬ibharvyÃbhÃÇgabhi]rhanyu÷ | atha saptama÷ puru«a Ãgacchet | [vyÃbhaÇgihasta÷ sa yavakalÃpÅæ saptamyà vyabhaÇgayÃ] hanyÃt | kiæ punaridaæ bhik«avo bhavatÃæ manasi vipacyate na và | vipacyate bhagavÃn | bhagavÃnÃha- evamevÃÓrutavÃn p­thagjano nityaæ «aÂsparÓairÃhanyate | evaæ hanyamÃna÷ punarÃyatibhavÃya cetayate | evaæ hi sa moghapuru«a÷ suhatataro bhavati | iti | j¤Ãtavyaæ prÃrthanaiva cetanà iti | ki¤cÃha- mana÷sa¤cetanÃhÃra÷ aÇgÃrakar«avat dra«Âavya iti | aÇgÃra÷ kasya d­«ÂÃnta÷ | ÃyatibhavÃya cetayata ityasya | ÃyatibhavaÓcÃÇgÃrakalpa÷ | sadà du÷khÃnÃæ janakatvÃt | ki¤coktaæ sÆtre- asmÅti [bhik«ava] i¤jitam | asmÅti [bhik«ava÷] prapa¤citaæ spanditaæ (##) rÃgagata iti | yatrÃsmÅti tatre¤jitaæ manask­taæ prapa¤jitaæ spanditaæ rÃgagatam iti | yo 'bhisaæsk­to dharma÷ sa rÃgagata ityucyate | [ato] j¤Ãtavyaæ prÃrthanaiva cetanà iti | ki¤cÃha- yo bÃlo janmaprabh­ti maitrÅmabhyasyati so 'kuÓalaæ karma karoti cetayate na và | no bhagavan iti | kÃmaprÃrthanayÃkuÓalaæ karotÅti tadartha÷ | Ãha ca cetanà karma cetayitvà ceti | tatra cetanà mÃnasaæ karma | cetayitvà karma kÃyikaæ vÃcikam | cetayitveti prÃrthayitvà | upÃlisÆtre uktam- nighaïÂo nÃthaputra÷ ÓÅtodakapratik«ipta u«ïodakapratisevÅ | sa ÓÅtodakaæ prÃrthayamÃno 'labhamÃna÷ kÃlaæ kuryÃt | manassaktadeve«Æpapadyate | ayaæ ÓÅtacetanatvÃttatropapadyata iti | ato j¤Ãyate prÃrthanaiva cetanà iti | (p­) yadbhavanÃha- prÃrthanà cetaneti | sà [prÃrthanÃ] t­«ïÃlak«aïà na cetanà | kasmÃt | sahetusapratyayasÆtra uktam- aÓrutavata÷ p­thagjanasya yatprÃrthitaæ t­«ïaiva sà iti | mahÃnidÃnasÆtra uktam- t­«ïÃæ pratÅtya parye«aïà ityÃdi | ki¤coktaæ sÆtre- du÷khÅ bhÆyasà sukhÃrthÅ kiæ na prÃrthayate iti | Ãha ca- yadà puru«a÷ pa¤cakÃmaguïe«u rajyate sa rÃga eva prÃrthanà iti | api cÃha- t­«ïÃpratyayamupÃdÃnamiti parye«aïaæ pÆrvaæ bhavati paÓcÃdupÃdÃnam iti | parye«aïameva t­«ïà | tasmÃt prÃrthanà cetanÃtmiketi bhavatÃæ matamayuktam | yaduktaæ bhavatÃ- praïidhÃnaæ cetaneti | tadayuktam | kasmÃt upÃlisÆtra uktam- asa¤cetanikaæ karma na mahÃsÃvadyam | asa¤cetanikamaj¤Ãnapurassaram | loke 'pi (##) j¤Ãnaæ cetanaæ manyate | yathà vadanti ko j¤ÃnÅ idaæ kuryÃt | ka÷ sacetana idaæ kuryÃditi | buddhimÃnitÅmamarthaæ vyavaharanti | ato j¤Ãyate j¤Ãnameva cetaneti | atra brÆma÷ | praïidhÃnaæ samudaya ityucyate | karmÃÇgaæ praïidhÃnaæ cetanà | yathà ka¤citpraïidadhannÃha- ahamanÃgate 'dhvani Åd­Óaæ kÃyaæ pratilapsya iti | (p­) yadi karmÃÇgaæ praïidhÃnaæ cetaneti | tadà nÃnÃsravà cetanà syÃt | cetanà ca t­«ïÃhetu÷ | yathoktaæsÆtre- mana÷sa¤cetanÃyà [bhik«ava÷] ÃhÃre parij¤Ãte tisrast­«ïÃ÷ parij¤Ãtà bhavanti | iti | ato j¤Ãyate cetanà t­«ïÃheturiti | (u) yadbravÅ«i nÃnÃsravà cetaneti | tadahamapi na bravÅmi astyanÃsravà cetaneti | kasmÃt | abhisaæskarotÅti saæskÃra iti lak«aïÃt cetanetyucyate | anÃsravadharmasya anabhisaæskÃralak«aïatvÃt | cetanÃhyabhisaæskÃriïÅ na nirodhadharmiïÅ | yadavoca÷ cetanà t­«ïÃheturiti | tadayuktam | kasmÃt | sà hi t­«ïÃkÃryaæ t­«ïÃÇga¤ca | na t­«ïÃhetu÷ | kÃryaprahÃïÃddhetuprahÃïamuktaæ yaduta mana÷sa¤cetanÃhÃraprahÃïÃt tis­ïÃæ t­«ïÃnÃæ prahÃïamiti | saæskÃrÃdipratyayÃÓcÃnena pratyuktÃ÷ | ato j¤Ãyate t­«ïÃÇgaæ cetaneti | t­«ïà hi dvividhà hetubhÆtà phalabhÆtà ceti | hetu÷ t­«ïà bhavati phalaæ prÃrthanà | prÃrthanaiva ca cetanà | codayati | yadi hetvavasthÃyÃæ t­«ïà phalÃvasthÃyÃæ cetanà | tadà na cetanà t­«ïÃÇgaæ syÃt | kasmÃt | yo dharmo hetvavastha÷ so 'nya÷ phalÃvastha ÓcÃnya÷ ityato j¤Ãyate cetanà na t­«ïÃÇgamiti | yathoktaæ sahetusapratyaya sÆtre mƬhasya yatprÃrthitaæ t­«ïaiva sà | t­«ïÃvato yatki¤cicce«Âhitaæ tat karma iti | ataÓcetanà karmalak«aïÃnugateti t­«ïato 'nyà | yasya yasmin vastuni rÃga÷ tasya tasmin vastuni prÃrthanà | ato rÃgÃt jÃyate prÃrthanà | prÃrthanaiva cetanà ato rÃgaÓcetanÃhetu÷ | atrocyate | pÆrvamuktaæ mayà t­«ïÃÇgaæ cetaneti | t­«ïÃyÃ÷ kevalamÃdyÃrambho rÃga÷ | raktasyÃ[rambha÷] prÃrthanà | yadavoca÷ praïidhÃnaæ [na cetane]ti | na tadyuktam | kasmÃt | (##) praïidhÃnaæ cetanÃÇgam | pÆrva praïidhÃnÃkhyaæ karma | paÓcÃt karmaïi prav­tti÷ | (p­) cetanà manaso 'nyà utÃnanyà | (u) mana eva cetanà | yathoktaæ dharmapade- manasà cet pradu«Âhena bhëate và karoti và | tata enaæ du÷khamanveti | iti prasannamanasÃpyevam | ato j¤Ãyate mana eva cetaneti | yadi cetanà na mana÷ | kiæ mÃnasaæ karma bhavet | mÃnasaæ karma yanmana Ãlambana upavicarati | ataÓcetanà mana eva | sÃmÃnyalak«aïato manaupavicÃraÓcetanetyuktÃpi sà bÃhulyena kuÓalÃkaÓaladharmagatetyucyate | tasyÃÓcetanÃyà bahava÷ prakÃrà bhavanti | yadà puru«a÷ parasattvÃnÃæ kuÓalamakuÓalaæ và prÃrthayate | tadà cetanetyÃkhyÃyato | yadÃlabdhaæ vastu prÃrthayate | tadà prÃrthanà | yadÃyatibhavaæ prÃrthayate | tadà praïidhÃnam | ato j¤Ãyate ekaiva cetanà nÃnÃnÃmabhirucyata iti | du÷khasatye saæskÃrÃdhikÃre cetanÃvargaÓcaturaÓÅtitama÷ | 85 sparÓavarga÷ alambanagataæ vij¤Ãnaæ sparÓa ityucyate | trayÃïÃæ sannipÃta itÅdaæ na sparÓalak«aïam | kasmÃt | na hÅndriyamÃlambanaæ prÃpnoti | ata indriyÃlambanayorna syÃt sannipÃta÷ | taistribhirÃlambanaæ g­hïÃtÅti sannipÃta ityucyate | p­cchati | astyanyaÓcaitasikadharma÷ sparÓÃkhya÷ | kasmÃt | dvÃdaÓanidÃnasÆtre hyuktaæsparÓapratyayà vedaneti | Ãha ca- sparÓo vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrÃïÃæ heturiti | yadi nÃsti sa dharma÷ | ko hetu÷ syÃt | ato j¤Ãyate asti ca caitasika dharma÷ sparÓÃkhya iti | «a «aÂkasÆtra uktaæ- «aÂa sparÓakÃyà iti | ki¤coktaæ sÆtre avidyÃdÅnÃæ sparÓo [hetu]rdra«Âavya iti | yadyucyate hetava÷ praj¤aptidharmà iti | na puna÷ p­thak vaktavyaæ sa (##) praj¤aptidharma iti | sÆtre cÃsti dvividha÷ sparÓa÷ eka trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | apara÷ trayÃïÃæ sannipÃtÃt sparÓa iti | ato j¤Ãyate dvividhayo÷ sparÓayoreka÷ svarÆpasan apara÷ praj¤aptisanniti | yathà dinakaramaïigomedakÃnÃæ trayÃïÃæ vibhinnaæ teja÷ | candrakÃntayoÓcÃpo vibhinnÃ÷ | p­thivyÃdÅnÃmaÇkurà vibhinnÃ÷ | evaæ sparÓaÓcak«urÃdÅnÃæ vibhinna iti kimastyavadyam | yathà ca bhik«ÆïÃæ samavÃyo na bhik«ubhyo 'nya÷ | skandhÃnÃæ samavÃyo na skandhebhyo 'nya÷ | na v­k«advayasaæyogo v­k«advayÃdbhidyate | na hastadvayasaæyogo hastadvayÃdbhidyate | na bahuglÃnasamavÃyo bahuglÃnebhyo bhidyate | evaæ sparÓo 'pi na cak«urÃdibhyo bhidyata iti nÃstyavadyam | atra brÆma÷ | prÃguktaæ mayà [yadÃ] cittamÃlambanaæ g­hÃti tasmin samaye sparÓa iti | ataÓcittaæ [yasmin] kÃle vij¤Ãnotpattiheturbhavati | tadanantaraæ vedanÃdayo dharmà utpadyante | «aÂh«aÂkasÆtre 'pyuktaæ tasmin samaye sparÓaæ iti | idameva yuktam | na vayaæ svÅkurma÷ sparÓo 'yaæ dvividha iti | sarvatroktaæ trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | sparÓadvevidhyasÆtraæ sadapi dharmalak«aïavirodhÃdupek«yam | ata udÃh­tasÆtramahetu÷ | yadi sparÓo bhidyate jalatejovat | tadà kÃritramapi bhidyeta | na tu d­Óyate pratyekaæ kÃritrabheda÷ | ato j¤Ãyate sa sparÓo na tribhyo bhidyata iti | ki¤ca yadi sparÓaÓcaitasikadharma÷ tadà anyebhyaÓcaitasikebhyo bhidyeta | kasmÃt | sparÓaÓcaitasikÃnÃæ pratyaya÷ | nahi sparÓa÷ sparÓasya pratyayo bhavati | utpattibhedÃnna caitasika dharma÷ | (p­) sparÓaviÓe«Ãt sparÓapratyayà Ócaitasikà iti | na sparÓapratyaya÷ sparÓa÷ | yathà vedanÃpratyayà t­«ïà na t­«ïÃpratyayà vedanà | (u) sparÓasya kiæ viÓe«alak«aïaæ yadanyacaitasikÃnÃæ noktaæ syÃt | na vastuto 'bhidhÅyamÃnamasti | ato 'hetu÷ | vedanÃdyakÃlÅnà t­«ïÃnantarakÃlÅnà iti vedanÃpratyayà t­«ïà na tu t­«ïÃpratyayà vedanà | yadi sparÓo vyatiriktadharma÷ | tallak«aïaæ vaktavyam | na tÆcyata iti j¤Ãtavyaæ nÃsti vibhinna÷ [sparÓa] iti | bhagavÃn vaidharmye 'pi sparÓÃkhyÃmÃha | yathÃha yo du÷khopaghÃta÷ sa Ãgatya janakÃyaæ sp­ÓatÅti | Ãha ca sukhavedanÃsp­«Âena na pramattavyam | na du÷khavedanÃsp­«Âena vidve«Âavyam | asyÃæ vedanÃyÃæ sparÓa iti saæj¤ÃmÃha | bhagavÃn sÆcÅlomaæ yak«amÃha- tava (##) saæsparÓa÷ pÃpaka iti kÃyamapanayÃmi iti | yathà loke vadanti sukha u«ïasaæsparÓa iti | tathà sparÓÃhÃramapyÃhu÷ | pÃïisparÓa iti ca vadanti | ata÷ sarvatra kÃyavij¤Ãnavij¤eye vastuni sparÓasaæj¤ocyate | anyatracoktaæ- andho na rÆpaæ sp­Óati | rÆpÃdyÃlambane«u sparÓasaæj¤Ã¤ca vakti | iti | tatsparÓavyavahÃrasyÃniyatatvÃnnÃsti ca caitasikadharma÷ p­thak | yaducyate caitasikaæ, tatsparÓalak«aïaviruddham | kasmÃt | bhagavÃnÃha- trayÃïÃæ sannipÃta÷ sparÓa iti | ato j¤Ãyate nÃsti pÃramÃrthika÷ p­thak caitasikadharma iti | yo dharma÷ kÃyagata÷ sa sparÓa ityucyate | yat vedanÃdÅnÃæ caitasikÃnÃæ hetukriyÃæ prayacchati tasmin samaye sparÓa iti nÃma pradÅyate || sparÓavarga÷ pa¤cÃÓÅtitama÷ | 86 manaskÃravarga÷ cittasyÃbhogo manaskÃra÷ | sa manaskÃra Ãbhogalak«aïa÷ | ata÷ pratimanaskÃraæ vibhinnaæ cittamutpadyate | vadanti ca manaskÃralak«aïaæ vastavadhÃraïak­diti | yathoktaæ sÆtreyadi cak«urÃdhyÃtmikamÃyatanamanupahataæ bhavati | rÆpaæ nÃhyamÃyatanaæ purovarti bhavati | cittÃntarotpÃdakamanaskÃraÓca nÃsti | tadà na cak«urvij¤Ãnamutpadyata iti | (p­) kiæ vij¤ÃnÃnÃæ j¤Ãnaæ sarvaæ manaskÃrabalenotpadyate kiæ và na | (u) na | kasmÃt | vij¤ÃnÃnÃæ j¤ÃnotpÃdo naikÃntika÷ | kadÃcidÃbhogabalenotpadyate yathà prabalarÃgÃdivarjitÃnÃm | kadÃcidindriyabalÃdutpadyate yathÃlokacak«u«ka÷ kaïam­ju parÅk«ate | kadÃcidÃlambanabalÃdutpadyate yathà dÆrata÷ pradÅpaæ paÓyan tasya kampaæ paÓyati | kadÃcitkuÓalamabhyÃsÃdutpadyate yathà ÓilpakarmÃdi | kadÃcitsatyagrahalak«aïenotpadyate | yathà rÆpÃdhyavasÃya÷ | kadÃciddharmasvarÆpata utpadyate yathà kalpÃvasÃne dhyÃnam | yadÃcitkÃlenotpadyate (##) yathÃlpÃyu«kÃnÃæ satvÃnÃmakuÓalaæ cittam | kadÃcidupapattyÃyatanata utpadyate yathà gavÃjÃdÅnÃæ cittam | kadÃcitkÃyabalÃt utpadyate yathà strÅpuru«ÃdÅnÃæ cittam | kadÃcidvayoviÓe«Ãdutpadyate yathà bÃlÃdÅnÃæ cittam | kadÃcitklamathatandribhyÃmutpadyate | kadÃcitkarmabalÃdutpadyate yathà kÃmÃnÃæ vedanà | kadÃcitsamÃdhibalÃdutpadyate yathaikatra pratibaddhacitto vij¤Ãne prakar«aæ prajÃnÃti | kadÃcitsamÃdhiniyamÃdutpadyate yathÃnÃvaraïamÃrgÃnantaraæ vimucyate | kadÃcicciranirvedÃdutpadyate yathà kaÂurasanirviïïo madhurasamabhila«ati | kadÃcidabhirucivaÓÃdutpadyate yathà rÆpÃdÅn prati | kadÃcidrÆpadarÓanÃbhila«itasya na ÓabdaÓravaïe t­ptirbhavati | tathà nÅlÃdÃvapi | saukumÃryÃdutpadyate yathà lomÃk«igataæ sat cittasya du÷khajanakaæ nÃnyatra gatam | kadÃciddu÷khamanÃdutpadyate yathÃpagatÃk«irujÃnnamÃsvÃdyate | kadÃcidÃvaraïÃpagamÃdutpadyate yathà kÃmÃdyapagame taddo«Ãn prajÃnÃti | kadÃcitkramaÓa utpadyate | yathà avaraæ pratÅtya madhyamamutpadyate | madhyamaæ pratÅtyottamam | kadÃcitsarvata- utpadyate | (p­) yadi sarvavij¤ÃnÃnÃæ j¤Ãnaæ kramalak«aïam | kasmÃducyate cittÃntarajanakamanaskÃro nÃsti [p­thaka] iti | (u) tÅrthikÃnÃæ k­ta [ucyate] | tÅrthikà hi vadanti ÃtmamanoyogÃdvij¤Ãnaj¤Ãnamutpadyata iti | tadvyavahÃradÆ«aïÃya pradarÓayati vij¤Ãnaj¤ÃnÃni samanantarapratyayÃnubandhÅnÅti | ata evamÃha- kasyacit cittÃntarajanakamanaskÃre 'sati vij¤Ãnaæ notpadyata iti | kasmÃt | samanantarapratyayatvÃttu vij¤Ãnaj¤Ãnamekaikaæ pratÅtyotpadyate | tadyathà v­k«aæ chittvÃtha pÃtayati | pÆrvamuktaæ- vij¤ÃnÃni naikakÃlikÃnÅti | hetupratyayavaÓÃdvij¤ÃnÃnÃæ j¤Ãnamaikaikaæ krameïodyate | vij¤ÃnadharmÃ÷ kramikÃ÷ syu÷ | nÃtmamanoyogÃpek«iïa÷ | yathà bÃhyavastÆni aÇkurakÃï¬anÃlapatrapu«paphalÃni kramikÃni bhavanti | tathÃdhyÃtmikadharmà api | vij¤Ãnaj¤Ãnamaikaikaæ kramikaæ bhavati | samyak mithyeti manaskÃro dvividha÷ | samyagiti yat yoniÓo [manaskÃra÷] | yathà vadanti samyak praÓna÷ samyag dÆ«aïaæ, dÆ«aïapraÓnayoridaæ sayukti samÃdhÃnamiti | dharmÃïÃmanityatÃdi pÃramÃrthikapraÓna÷ samyagityucyate | sÃdhyasÃdhanÃnuvidhÃna¤ca samyagityucyate | (##) ato j¤Ãyate yuktayanuyÃyimanaskÃra÷ tattvamanaskÃra ityÃdaya÷ samyaÇ manaskÃrÃ÷ | yathÃpudgalaæ yathÃkÃlaæ manaskÃraÓca samyaÇ manaskÃra÷ | yathà kÃmabahulasyÃÓubhabhÃvanà samyaÇmanaskÃra÷ | citte 'balÅne vyutthÃnalak«aïaæ smayaÇmanaskÃra÷ | etadviparÅtaæ mithyÃmanaskÃra÷ | samyaÇmanaskÃra÷ sarvaguïÃn sampÃdayati | mithyÃmanaskÃra÷ sarvakleÓÃnutthÃpayati | manaskÃravarga÷ «a¬aÓÅtitama÷ | 87 chandavarga÷ sÃbhilëaæ cittaæ chandaityucyate | kasmÃt | sÆtramÃha kÃmacchanda iti | kÃmÃn chandayatÅti kÃmacchanda÷ | ukta¤ca sÆtre- chando dharmamÆlam iti | chanda- prÃrthanayà sarvadharmÃnÃpnotÅti dharmamÆlamityucyate | ki¤cÃha- yadi bhik«avo mama ÓÃsane tÅvracchandà [vartadhve] | tada mama ÓÃsanaæ suciraæ ti«Âhet iti | yaccittaikatÃnatvenÃbhila«yate | tattÅvracchanda ityucyate | ­ddhipÃde coktam- chandasamÃdhi÷ vÅryasamÃdhi÷ cittasamÃdhirmÅmÃæsÃsamÃdhiriti | yaccittenÃbhila«yate sa chanda÷ | ayaæ vÅryasahakÃriïà praj¤ÃsamÃdhiæ sa¤cinotÅtyebhyaÓcaturbhyo 'bhila«itam­ddhyaÇgamiti nÃmabhÃg bhavati | Ãha ca- tvaæ vihÃyasà gamanaæ chandayasi iti | tenakhalu samayena sa bhik«u÷ pÆrvaæ svÃdhyÃyabahulo viharati | so 'pareïa samayenÃlpotsukastÆ«ïÅæbhÆta÷ ka«Ãyayati | atha khalu tasminvana«aï¬e adhivasantÅ devatà tasya bhik«ordharmaÓ­ïvantÅ yena sa bhik«u÷ tenopasaÇkrÃnta÷ | upasaÇkramya taæ bhik«uæ gÃthayÃdhyabhëata | (##) kasmÃt dharmapadÃni tvaæ bhik«urnÃdhyepi bhik«ubhi÷ sukhaæ vasan | Órutvà ca dharmaæ labhate prasÃdaæ d­«Âe ca dharme labhate praÓaæsÃm || iti | abhÆt pÆrvaæ dharmapade«u chando yÃvadvirÃgeïa samÃgato 'smi | yato virÃgeïa samÃgato 'smi yatki¤cid­«Âaæ Órutaæ và mataæ và | Ãj¤Ãya nik«epaïamÃhu÷ santa iti | ato j¤Ãyate 'bhila«itaæ chanda iti | abhila«itaæ pratÅtya kÃme«uchanda iti kÃmacchanda÷ | chandavarga÷ saptÃÓÅtitama÷ | 88 prÅtivarga÷ abhÅpsite cittÃbhirati÷ prÅti÷ | yathoktaæ- sattvà dhÃtulak«aïenÃkuÓalaprÅtyà akuÓalÃnuyÃyina÷ | kuÓalena kuÓalapriyÃ÷ itÅyaæ prÅtirityucyate | (p­) na dhÃtu÷ prÅtirbhavati | kasmÃt | bhagavÃn yat sattvÃnÃæ nÃnÃdhÃtÆn prajÃnÃti tat dhÃtuj¤Ãnabalam | yat nÃnÃdhimuktÅ÷ prajÃnÃti tadadhimuktij¤Ãnabalam | ato dhÃtu÷ prÅtiÓca (adhimukti÷) vibhinneti÷ | (u) cirakÃlÃbhyÃsopacitaæ cittaæ dhÃturityucyate | yathÃdhÃtuca prÅtirutpadyate | ataÓcirakÃlamupacitaæ cittaj¤Ãnaæ dhÃtuj¤Ãnabalam | yathÃdhÃtusamutpannà prÅtiriti j¤Ãnam adhimuktij¤Ãnabalamiti | ata Ãha- sattvÃnÃæ yathÃdhÃtu santÃnamanuvartata iti | cirasa¤citÃkuÓalacittasyÃkuÓale parà prÅtirbhavati | cirasa¤citakuÓalacittasya (##) kuÓale prÅtisukham | ÓÅtÃrtasyo«ïe prÅtirbhavatÅdaæ d­«Âahetukaæ na dhÃtujam | ityayaæ dhÃto÷ prÅte÷ pravibhÃga÷ || pritivargo '«ÂÃÓÅtitama÷ | 89 ÓraddhÃvarga÷ [cittasya] vi«ayasamÃdhi÷ ÓraddhÃlak«aïam | (p­) nanu niyatasamÃdhirayaæ praj¤Ãlak«aïam | niyatasamÃdhi÷ prahÅïavicikitsasya bhavatÅti praj¤Ãlak«aïam | (u) dharmaæ svayamad­«Âvà ÃryopadeÓavaÓÃllabdhaÓcetasa÷ prasÃda÷ Óraddhetyucyate | (p­) tathà cet svayaæ dharmadarÓina÷ Óraddhà na syÃt | (u) satyamevam | arhannaÓraddhÃvÃn bhavati | yathoktaæ dharmapade- aÓraddhaÓcÃk­taj¤aÓca sandhicchedaÓca yo nara÷ | [hatÃvakÃÓo vÃntÃÓa÷] sa vai uttamapÆru«a÷ || iti | ki¤coktaæ sÆtre- ahaæ bhagavan asmin vastuni yathà bhagavadvacanaæ Óraddhadha iti | yat svayaæ dharadarÓinaÓcittaæ prasÅdati | sÃ[pi] Óraddhetyucyate | pÆrvaæ dharmaæ Órutvà paÓcÃtkÃyena sÃk«Ãtkaroti | tasyeyaæ cintà bhavati sa dharma÷ paramÃrthasatyo na m­«eti, citta¤ca prasÅdati | sà Óraddhà catur«u avetyaprasÃde«vantargatà | tadyathà rogÅ pÆrvaæ bhi«agvacane ÓraddadhÃna au«adhamupasevya rogÃnmukta÷ paÓcÃttasmin bhi«aji prasannacitto bhavati | sà Óraddhetyucyate | (##) Óraddheyaæ dvividhà mohajà j¤Ãnajeti | mohajà yat kuÓalÃkuÓalamacintayata÷ pÆraïÃdyasadÃcÃrye«ÆtpadyamÃnaÓcittaprasÃda÷ | j¤Ãnajà yathà catur«u [avetya] prasÃde«u buddhÃdi«u cittaprasÃda÷ | sà tridhà vibhaktà kuÓalà akuÓalà avyÃk­tà ceti | (p­) akuÓalà Óraddhà kleÓamahÃbhÆmigataiva ÃÓrÃddhya dharma÷ | neyaæ Óraddhà bhavati | (u) nÃyamÃÓrÃddhyadharma÷ | Óraddhà ca prasÃdalak«aïà | akuÓalà ÓraddhÃpi prasÃdalak«aïaiva | tathà no cet akuÓalà vedanà vedanà na syÃt | na ca tadyujyate vastuta÷ | tatastridhaiva vibhaktà | yà Óraddhà indriye«u gaïità vimuktyanugÃminÅ saptatriæÓabdodhipak«ike«u gatà sà niyamena kuÓalaiva | ÓraddhÃvarga ekonanavatitama÷ | 90 vyavasÃyavarga÷ cetaso 'bhyutsÃho vyavasÃya ityucyate | sadÃnyadharmÃnniÓrayate manaskÃraæ và samÃdhiæ và | tatrÃmyutsÃha÷ sadà cittaikÃgratÃsamudÃcÃra÷ sa vyavasÃya ityucyate | trividho vyavasÃya÷ kuÓalo 'kuÓalo 'vyÃk­ta iti | yat catur«u samyakpradhÃne«u antargata÷ sa kuÓala÷ | anyo 'kuÓala÷ | yogÅ yo 'kuÓalÃnÃmÃdÅnave kuÓalÃnÃmaniÓaæse ca Óraddhadhate | tasya paÓcÃdutpadyate vyavasÃyo 'kuÓalÃnÃæ prahÃïÃya kuÓalÃnÃæ samÃdÃnÃya | ata÷ Óraddhendriyasamanantaraæ vÅryendriyamucyate | kuÓadharmagato vyavasÃyo vÅryamityÃkhyÃyate | sarvahitÃnÃæ mÆlaæ karoti | tadvyavasÃyasahakÃratayà manaskÃrÃdayo dharmà mahÃphalaprÃpakà bhavanti | yathà dahana÷ samÅraïapratilabdha÷ sarvÃn dahati || vyavasÃyavargo navatitama÷ | 91 sm­tivarga÷ anubhÆtapÆrvasya j¤Ãnaæ sm­ti÷ | yathoktaæ sÆtre- yat ciraviprak­«ÂÃnubhÆtaæ smarati na pramu«ati sà sm­tirityucyate | (##) (p­) sà sm­tistrayadhvartinÅ | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre sm­tiæ sarvÃrthikÃæ [vadÃmÅ]ti | sà sm­ti÷ catu÷sm­tyupasthÃnagatà | catvÃri sm­tyupasthÃnÃni trayadhvÃlambanÃni ca | kasmÃtpunaratÅtamÃtrÃlambaneti | (u) tadvacanaæ sarvakÃlena bhavati | na tu tryadhvà bhavati | yasmin samaye cittamuddhataæ bhavati | tadà sm­tirubhayatrÃnugà | sà sarvatragetyucyate | yaduktaæ bhavatà catvÃri sm­tyupasthÃnÃni tryadhvÃlambanÃnÅti | tatra pratyutpannà praj¤aiva na tu sm­ti÷ | atastathÃgato [yadÃ] pÆrvaæ sm­tinÃmnà vimuktimuktavÃn tadà tÃmeva praj¤etyavocat | (pÆ) kathaæ vij¤ÃnÃntareïÃnubhÆtaæ vij¤ÃnÃntaraæ smarati | (u) sm­terdharmaæ evaæ yat svasantÃne yo dharma÷ [pÆrva]mutpannaniruddha÷ tameva [svasantÃnikaæ] viprak­«Âaæ vij¤ÃnÃntaramÃlambata iti | j¤ÃnÃnÃæ vij¤ÃnadharmaÓca tathà yat vij¤ÃnÃntarÃnumÆtaæ vij¤ÃnÃntaraæ vijÃnÃtÅti | yathà cak«urvij¤Ãnena vij¤Ãtaæ rÆpaæ manovij¤Ãnaæ vijÃnÃti | anyapudgalenÃnubhÆtamanya÷ pudgalo vijÃnÃti | yathÃryapudgalà yÃvatpÆrvanivÃse dehÃntarÃnubhÆtaæ sm­tibalÃdvijÃnÃnti | (pÆ) yadi pÆrvÃnubhÆtasya j¤Ãnaæ sm­tiriti | Ãdhunikavij¤aptyÃdidharmÃ÷ sm­taya÷ syu÷ | kasmÃt | taddharmÃïÃmapi pÆrvÃnubhÆtopavicÃrarÆpatvÃt | (u) vij¤aptyÃdidharmà api sm­taya ityucyante | yathà bhagavÃn salyakaæ nÃthaputramavocat pÆrvaæ manasi k­tvà vyÃkuru«va iti | Ãha ca pÆrvÃnubhuktasukhasmaraïe kleÓa ÃvirbhavatÅti | ato vij¤aptyÃdidharmà api pÆrvavastvanusmaraïarÆpà sm­taya ityucyante | sm­tiriyaæ g­hÅtalak«aïÃjjÃtà | yasmin dharme g­hÅtalak«aïamasti | tatra sm­tirbhavati nÃnyathà | samÃdhi÷ praj¤Ã ca samÃdhivarge praj¤Ãvarge ca vak«yate || sm­tivarga ekanavatitama÷ | (##) 92 vitarkavicÃravarga÷ yat cittaæ vyagraæ muharmuhurÃlambhakaæ sa vitarka÷ | samÃhitacittasyÃpyasti audÃrikatà sÆk«matà | [tatra yat] audÃrikaæ sa vitarka÷ | sÆk«masamÃdhÃnÃbhÃvÃdaudÃrikaæ cittamityucyate | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃnÃha- savitarkaæ savicÃraæ prathamadhyÃnamupasampadya viharÃmÅti | ata÷ prathamadhyÃnamasÆk«masamÃhitamiti savitarkaæ bhavati | yà cittasya vyagratà ki¤citsÆk«matà sa vicÃra÷ | imau dvau traidhÃtukau | cittasyaudÃrikasÆk«malak«aïatvÃt | vyagraæ vik«iptaæ cittaæ vitarkavicÃrau bhavata÷ | tallak«aïatvÃt sarvatra syÃtÃm | apratyak«aæ vastu anumityà j¤Ãyate | evaæ syÃnnaivaæ syÃdityabhyÆho vitarka÷ | ato 'pratyak«avastuno 'nuvitarka÷ samyagvitarko và mithyÃvitarko và iti taæ kathayÃma÷ | nirvikalpÃnuvitarka÷ samyak d­«ÂirityÃkhyÃyate | ayaæ tridhÃj¤Ãta÷ | mithyÃvitarko viparÅtamanaskÃra÷ yadanitye nityamityÃdi÷ | samyagvitarka÷ yadapratilabdhaæ tattvaj¤Ãnamanumitilak«aïena j¤Ãnena labdhvà yogÅ nirvedhabhÃgÅyakuÓalamÆle vartate | iyaæ k«Ãntirityucyate | evamanyamÃrgeïÃnuyÃyi anumitij¤Ãnaæ samyagvitarka÷ | tatra yat saæz¤ÃnusmaraïavikalpÃpo¬haæ tat pratyak«amityucyate | tasminneva vitarke anena hetunà evaæ bhavati anena hetunà naivaæ bhavati iti cintanà vicÃraïà và sa vicÃra÷ | (##) (p­) kecidÃhu÷- vitarkavicÃrÃvekÃgratÃntargatÃviti | kathamidam | (u) maivam | kasmÃt | uktaæ khalu bhavadbhirghaïÂÃtìanad­«ÂÃnta÷ | ÃdyaÓabda[samo] vitarka÷ | anyaÓabda[samo] vicÃra÷ | taraÇgad­«ÂÃntaÓca [ukta÷] | ya audÃrika÷ [tatsamo] vitarka÷ | ya÷ sÆk«ma÷ [tatsamo] vicÃra÷ | kÃladeÓabhedÃnna cittaikÃgratà syÃt | nirvikalpakatvÃtpa¤ca vij¤ÃnÃni na savitarkavicÃralak«aïÃni bhavanti || vitarkavicÃravargo dvinavatitama÷ | 93 anyacaitasikavarga÷ yat kuÓalasyÃnÃcaraïaæ mithyÃcaraïaæ và sa pramÃda÷ | na pramÃdÃkhyo 'nya ekadharmo 'sti | tasmin samaye cittasamudÃcÃra÷ pramÃda÷ ityucyate | tadviparÅto 'pramÃda÷ | ya÷ kuÓalaÓcittasamudÃcÃro 'pramÃdÃdanya÷ so 'pi dharmÃntaram | akuÓalÃnugataæ cittaæ pramÃda÷ | kuÓalÃnugatantu apramÃda÷ | kuÓalamÆlamiti alobho 'dve«o 'moha÷ | yoniÓomanaskÃrÃÓiraskÃnÃsaktiralobha÷ | maitrÅkaruïÃÓiraska÷ krodhÃnutpÃdo 'dve«a÷ | samyadgarÓanaÓirasko 'bhrÃnto 'viparyaya÷ amoha÷ | alobho nÃma nÃstyekaæ dharmÃntaram | kecidÃhu÷ lobhÃbhÃvo 'lobha iti | na yuktamidam | kasmÃt | lobhÃbhÃvo 'bhÃvadharma÷ | kathamabhÃvo dharmasya hetu÷ | adve«ÃmohÃvapyevam | tatrÃyÃïÃmakuÓalamÆlÃnÃæ viparÅtÃni trÅïi kuÓalamÆlÃnyucyante | madamÃnÃdayo 'pyakuÓalamÆlÃni syu÷ | saæk«epatastrÅïyevÃkuÓalamÆlÃnyuktÃni | vak«yante cÃkuÓalavarge | (##) avyÃk­tamÆlamiti | kecidvadanti- catvÃryavyÃk­tamÆlÃni- t­«ïà d­«Âi÷ mÃnamavidyeti | [anye] kecidÃhu÷ trÅïi t­«ïà avidyà praj¤Ã iti | naitadbhagavatoktam | avyÃk­tÃnugaæ cittaæ yaddhetujaæ sa heturavyÃk­tamÆlaæ bhavati | kÃyavÃkkarmaïÅ prÃyo 'vyÃk­tÃnuge iti cittamutpadyate | avyÃk­tacittamavyÃk­tamÆlamityucyate | cittasamÃcaraïakÃle yat kÃyaÓcittaæ dau«Âhalyavigataæ praÓÃntaæ bhavati | tasmin samaye praÓrabdhirityucyate | nÃnÃvastu«u citta [samÃcaraïa]kÃle upek«etyucyate | yat vedanÃsu anabhij¤Ã cittasamÃcaraïaæ sopek«Ã | dhyÃne«u yat sukhadu÷khaviviktaæ vimuktiparÃyaïaæ cittasamÃcaraïaæ sopek«Ã | saptabodhyaÇge«u alÅnamakampasamatÃdi yaccittasamÃcaraïaæ sopek«Ã | prÅtidaurmanasyavinirmuktaæ samatÃdipratilabdhaæ cittamupek«Ã | catur«u apramÃïe«u vairamaitravigataæ cittamupek«Ã | evaæ nÃnÃdharmÃïÃæ virodhÃccaitasikÃnÃæ viÓe«o 'pramÃïa÷ || anyacaitasikavargastrinavatitama÷ | (##) 94 viprayuktasaæskÃravarga÷ cittaviprayuktasaæskÃrÃ÷ yaduta prÃpti÷, aprÃpti÷ asaæj¤isamÃpatti÷ nirodhasamÃpatti÷ Ãsaæj¤ikaæ jÅvitendriyaæ jÃti÷ vyaya÷ sthiti÷ anyathÃtvaæ jarà maraïaæ nÃmakÃya÷ padakÃyo vya¤janakÃya÷ p­thagjanatvaæ ityÃdaya÷ | prÃptiriti | sattvÃnÃæ k­te dharmÃïÃæ samanvÃgama÷ prÃpti÷ | pratyutpannÃdhvani pa¤caskandhasamanvÃgata÷ sattva÷ prÃpta ityucyate | atÅtÃdhvani yÃni kuÓalÃkuÓalakarmÃïi ananubhÆtavipÃkÃni | taddharmasamanvÃgata÷ sattva÷ | yathoktaæ sÆtre- kuÓaladharmasamanvÃgato 'kuÓaladharmasamanvÃgataÓca pudgala iti | (p­) kecidÃhu÷- atÅtakuÓalÃkuÓalakÃyavÃkkarmasamanvÃgata÷ | yathà pravrajita÷ atÅtaÓÅlasaævarasamanvÃgata iti | kathamidam | (u) sarve«Ãæ samanvÃgama÷ | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre ya÷ puïyaæ pÃpa¤ca karoti | tasya tadvidyamÃnameva | tat dvayaæ tatkÃyamanupatati rÆpÃnupÃticchÃyÃvat iti | ki¤coktaæ sÆtre- m­tasya puïyaæ na praïaÓyati yaduta phalaprÃpakameva | yadasamanvÃgataæ puïyapÃpaæ karma na tatphalaprÃpakam | tÃni karmÃïi naÓyanti | iti | (p­) atÅtasaævarasya na samanvÃgama÷ syÃt | kasmÃt | bhavatoktam atÅtadharmo niruddha÷ | anÃgato 'vidyamÃna iti | pratyutpannaÓca na sadà kuÓalacittavattve (##) k«ama÷ | kathaæ ÓÅlasaævarasamanvÃgata÷ syÃt | (u) puru«a÷ pratyutpannena saævareïa samanvÃgato nÃtÅtena | yathà pratyutpannakli«ÂÃt kli«Âam, tathà pratyutpannaÓÅlÃt ÓÅlaæ bhavati | nÃtÅtÃt | [ya÷] pÆrvaæ svÅk­tyÃparityaktavÃn [sa÷] atÅtasamanvÃgata ityucyate | (p­) Ãbhidharmikà Ãhu÷ sattvà anÃgatÃdhvanÅnakuÓalÃkuÓalacittasamanvÃgatà iti | tatkathamidam | (u) na samanvÃgatÃ÷ | kasmÃt | ak­tÃbhyÃgamÃt | ato 'nÃgatÃsamanvÃgama÷ prÃptirityucyate | na cÃsti prÃptyÃkhya÷ p­thakcittaviprayuktadharma÷ | tadviparitÃprÃptirapi nÃsti p­thakcittaviprayuktadharma÷ | asaæj¤isamÃpattirityayaæ samÃpattidharmo nÃsti | kasmÃt | na hi nirudhyante p­thagjanÃnÃæ cittacaitasikadharmà iti paÓcÃdvak«yate | cittacaitasikÃnÃæ sÆk«matayà duravabodhÃt asaæj¤Åti nÃma | Ãsaæj¤ikamapyevam | nirodhasamÃpattiriti | cittanirodhe samudÃcÃrÃbhÃvÃnnirodhasamÃpattiriti nÃma | sa ca nÃsti dharmÃntaram | nirvÃïavat | jÅvitendriyamiti | karmapratyaya÷ pa¤caskandhasantÃno jÅvitamityucyate | jÅvita¤ca karmaïo mÆlamiti jÅvitendriyamityucyate | jÃtiriti | pa¤caskandhÃnÃæ pratyutpannÃdhvà jÃti÷ | pratyutpannÃdhvaparityÃgo vyaya÷ | santanyamÃnatvaæ sthiti÷ | sthitipariïÃmo 'nyathÃtvam | na santi p­thakjÃtivyayÃdayo dharmÃ÷ | bhagavata÷ ÓÃsanaæ gabhÅraæ yatpratyayÃnÃæ sÃmagryà dharmà (##) utpadyanta iti | ato nÃsti kaÓciddharmo dharmÃntarasyotpÃdaka÷ | uktaæ hi- cak«ÆrÆpÃdayaÓcak«urvij¤Ãnasya pratyayà iti | na tatroktaæ jÃtirastÅti | ato nÃsti jÃtirityanavadyam | ki¤ca vadanti jÃtyÃdayo dharmà ekakÃlÅnà iti | ya ekakÃlÅna÷ sa niruddha eva | tatra jÃtyÃdaya÷ kimarthà iti vicÃrayitavyam | dvÃdaÓanidÃne ca bhagavÃn svayamÃha jÃterartham | yà te«Ãæ te«Ãæ sattvÃnÃæ tasmin tasmin [sattvanikÃye] jÃti÷ skandhÃnÃæ pratilÃbha÷....... [sà jÃti÷] iti | ata÷ pratyutpannÃdhvani skandhÃnÃmÃdyalÃbho jÃti÷ | Ãha ca- skandhÃnÃæ cyutirantahÃïirmaraïamiti | Ãha ca- skandhÃnÃæ jÅrïatà bhugnatà jareti | [ato] na p­thak sto jarÃmaraïadharmau | nÃmakÃya iti | vya¤janebhya utpannaæ nÃma yathà vadanti devadatta iti | yathÃvya¤janamarthasÃdhanaæ padam | vya¤janÃni ak«arÃïi | kecidÃhu÷- nÃmapadavya¤janakÃyÃÓcitaviprayuktasaæskÃrà iti | tadayuktam | dharmà ime vÃksvabhÃvà dharmÃyatanasaæg­hÅtÃ÷ | (p­) asti p­thakagjanatvaæ nÃma cittaviprayuktasaæskÃra iti | [kecidvadanti] | kathamidam | (u) na p­thagjanatvaæ puthagjanÃdanyat | yadyasti tadanyat | anye ghaÂatvÃdayo (##) 'pyanubhÆyeran | saækhyÃpariïÃmaikatvap­thaktvasaæyogavibhÃgaparatvÃparatvÃdayo dharmÃ÷ p­thak syu÷ | tÅrthikÃnÃæ hi sÆtre«Æktaæ- anyo ghaÂo 'nyat ghaÂatvam | ghaÂatvaæ pratÅtya j¤Ãyate 'yaæ ghaÂa iti | rÆpamanyat rÆpatvamanyat iti | tadayuktam | kasmÃt | tattvaæ tatsvabhÃva÷ | yadi bravÅ«i p­thagjanatvamanyaditi | tadà rÆpaæ svabhÃvaæ vinà syÃt, rÆpatvÃpek«itvÃt | tattu na yujyate | ato gabhÅramananuvicintya vavÅ«i- asti p­thagjanatvaæ p­thagiti | ÃbhidharmikÃstÅrthikagranthÃnabhyasyÃbhidharmaÓÃstramÃracayanto vadanti santi p­thakagjanatvÃdayo dharmÃ÷ p­thagiti | anya Ãbhidharmikà api vadanti | santi p­thak tathatÃbhÆtakoÂipratÅtyasamutpÃdÃdayo 'saæsk­tadharmà iti | ato gabhÅramimaæ nayamanuvicintyamà rutamanuvartadhvam || viprayuktasaæskÃravargaÓcaturnavatitama÷ [iti] du÷khasatyaskandha÷ samÃpta÷ || (##) atha samudayasatyaskandha÷ 95 samudayasatyaskandhe karmÃdhikÃre karmalak«aïavarga÷ ÓÃstramÃha- du÷khasatyaæ parisamÃpya samudayasatyamidÃnÅæ vak«yata iti | tatra karma kleÓÃÓca samudayasatyam | trividhaæ karma kÃyikaæ vÃcikaæ mÃnasikamiti | kÃyena k­taæ karma kÃyikam | tat trividhaæ akuÓalaæ prÃïÃtipÃtÃdi | kuÓalaæ caityavandanÃdi | avyÃk­taæ t­ïacchedÃdi | (p­) yadi kÃyena k­taæ kÃyikam | tadà ghaÂÃdidravyamapi kÃyikaæ karma syÃt | kÃyena k­tatvÃt | (u) ghaÂÃdi kÃyikakarmaïa÷ phalam na kÃyikaæ karma | hetuphalayorbhedÃt | (p­) na syÃtkÃyikaæ karma | kasmÃt | kÃyaspandanak­taæ kÃyikaæ karma | saæsk­tadharmÃïÃæ k«aïikatvÃt na syÃtspandanam | (u) idaæ k«aïikavarge pratyuktaæ yadekasmin dharma utpadyamÃne 'nyasyÃpacaya upacayo và [tat] kÃyikaæ karmeti | (p­) tathà cet kÃya eva kÃyikaæ karma bhavet | anyatrotpadyamÃnatvÃt | na tu kÃyena k­taæ kÃyikaæ karma | (u) kÃya÷ karmakriyÃyÃ÷ sÃdhanam | kÃye 'nyatrotpadyamÃne puïyapÃpasamudaya÷ karma | ato na kÃya eva karma | (p­) puïyapÃpasamudayo 'vij¤apti÷ | kÃyavij¤apti÷ katham | (u) kÃye 'nyatrotpadyamÃne kriyamÃïà vij¤apti÷ kÃyavij¤aptirbhavati | (p­) kÃyavij¤apti÷ kuÓalà vÃkuÓalà và | kÃyastu na tathà | ato na kÃyavij¤apti÷ syÃt | (u) cittabalÃt kÃye 'nyatrotpadyamÃne karma samudeti | atastatsamudayo yadi và kuÓalo [yadi vÃ] akuÓala÷ na tu sÃk«ÃtkÃyika÷ | tathà vÃcikakarmÃpi | na tu tat sÃk«ÃcchabdavyavahÃra[rÆpam] | (##) cittabalÃt ÓabdavyavahÃrasamuditaæ karma kuÓalamakuÓalaæ vÃcikaæ karmetyucyate | evaæ mÃnasaæ karmÃpi | ya imaæ sattvaæ hanmÅti adhyavasitacitto bhavati | tasya tasmin samaye pÃpaæ samudeti | evaæ puïyamapi | (p­) yathà kÃyavÃgbhyÃæ p­thagasti karma | [tathÃ] mano 'pi mÃnasakarmaïo 'nyadeva | (u) tat dvidhà bhavati mana eva mÃnasaæ karma manasa utpannaæ và mÃnasaæ karma iti | sattvaæ hanmÅti yadadhyavasitaæ mana÷ tadakuÓalaæ mana eva manasaæ karma | tatkarma pÃpasa¤cayarÆpaæ kÃyikavÃcikakarmÃtiÓÃyakam | yadi cittamanadhyavasitam | tadà mana÷ karmaïo 'nyat | (p­) vij¤aptilak«aïaæ j¤Ãtam | vij¤aptita utpanno 'nya÷karmasamudaya÷ | kiæ [tasya] lak«aïam | (u) tadavij¤aptireva | (p­) kiæ kevalamasti kÃyikavÃcikÃvij¤aptireva na mÃnasikÃvij¤apti÷ | (u) maivam | kasmÃt | nahyasti tatra kÃraïaæ kevalaæ kÃyikavÃcikÃvij¤aptirevÃsti na mÃnasikÃvij¤aptiriti | sÆtre coktaæ dvidhà karma- cetanà và cetayitvà và [karme]ti | cetanà mÃnasaæ karma | cetayitvà [karma] trividham- cetanÃsa¤citaæ karma kÃyikaæ vÃcikaæ karmeti | tatra mÃnasaæ karma gurutaramiti paÓcÃdvak«yate | gurutarakarmasa¤citamavij¤aptyÃkhyaæ sadà santÃnena pravartate | ato j¤Ãyate mÃnasikakarmaïo 'pi avij¤aptirastÅti || samudayasatyaskandhe karmÃdhikÃre karmalak«aïavarga÷ pa¤canavatitama÷ | 96 avij¤aptivarga÷ (p­) ko 'vij¤aptidharma÷ | (u) cittaæ pratÅtyotpadyamÃnaæ puïyapÃpaæ middhamÆrchÃdikÃle 'pi yannityaæ pravartate | sÃvij¤apti÷ | yathoktaæ sÆtre- (##) ÃrÃmaropà vanaropà ye janÃ÷ setukÃrakÃ÷ | prapäcaivodapÃna¤ca ye dadanti upÃÓrayam | te«Ãæ divà ca rÃtri¤ca sadà puïyaæ pravartate || iti | (p­) kecidÃhu÷- vij¤aptikarma pratyak«amupalabhyate | yÃni cÅvaradÃnacaityavandanahananahiæsÃdÅni tÃni bhaveyu÷ | avij¤aptistu anupalabhyamÃnatvÃt nÃstÅtyayamartha÷ spa«Âaæ syÃditi | (u) yadi nÃstyavij¤apti÷ | tadà prÃïÃtipÃtaviratyÃdidharmo nÃsti | (p­) viratirnÃmÃkaraïam | akaraïamabhÃvadharma÷ | yathà puru«asyÃbhëaïakÃle nÃstibhëaïadharma÷ | rÆpasyÃdarÓanakÃle 'pi nÃstyadarÓanadharma÷ | (u) prÃïÃtipÃtaviratyÃdinà svarga utpadyate | yadi viratirabhÃvadharma÷ | kathaæ hetu÷ syÃt | (p­) na viratyà svarga utpadyate, kintu kuÓalacittena | (u) maivam | uktaæ hi sÆtre- vÅryavÃn puru«a ÃyurvaÓÃt bahupuïyaæ prasavati | puïyabahutvÃcciraæ svargasukhaæ vindata iti | yadi kuÓalacittamÃtreïa, kimarthaæ bahupuïyo bhavati | na hyayaæ kuÓalacitto bhavituæ k«amate | Ãha ca vanÃdiropasya divà rÃtri¤ca sadà puïyaæ pravardhata iti | ÓÅlaæ dhruvamiti coktam | yadi nÃstyavij¤apti÷ | kathaæ vaktavyaæ syÃt puïyaæ sadà pravardhate, ÓÅlaæ dhruvamiti ca | na ca vij¤apti÷ prÃïÃtipÃtakriyaiva | prÃïÃtipÃtÃnantaraæ dharmo bhavati | tadÆrdhvaæ prÃïÃtipÃtapÃpaæ labhate | yathà hantuæ ka¤cana prerayati | hananakÃlamanu prerako hananapÃpaæ labhate | ato j¤Ãyate 'styavij¤aptiriti | manaÓca na ÓÅlasaævara÷ | kasmÃt | yadi kaÓcidakuÓalÃvyÃk­tacittastha÷, yadi vÃcitta÷ | so 'pi ÓÅladhÃrÅtyucyate | ato j¤Ãyate tasmin samaye 'styavij¤aptiriti | evamakuÓala saævaro 'pi | (p­) j¤Ãtaæ vinÃpi cittamastyavij¤aptidharma iti | idÃnÅæ kimidaæ rÆpaæ kiæ và cittaviprayuktasaæskÃra÷ | (u) sa saæskÃraskandhasaÇg­hÅta÷ | kasmÃt | yasmÃdabhisaæskaraïalak«aïa÷ saæskÃra÷ | avij¤aptirapi abhisaæskaraïalak«aïà | rÆpa¤ca rÆpaïÃlak«aïam nÃbhisaæskÃralak«aïam | (##) (p­) sÆtra uktaæ «a cetanÃkÃyÃ÷ saæskÃraskandha iti | na cittaviprayuktasaæskÃrà iti | (u) pratipÃditamidaæ pÆrvaæ yadasti puïyaæ pÃpaæ cittaviprayuktamiti | (p­) avij¤aptiryadi rÆpalak«aïà | ko do«a÷ | (u) rÆpaÓabdagandharasaspra«ÂavyÃ÷ pa¤ca dharmà na puïyapÃpasvabhÃvÃ÷ | ato na rÆpasvabhÃvÃvij¤apti÷ | bhagavÃnÃha- rÆpaïÃlak«aïaæ rÆpamiti | avij¤aptau rÆpaïÃlak«aïÃnupalambhÃnna rÆpasvabhÃvatà | (p­) avij¤apti÷ kÃyikavÃcikakarmasvabhÃvà | kÃyikavÃcikakarma ca rÆpameva | (u) avij¤apti÷ kÃyikavÃcikakarmeti nÃmamÃtram | na vastuta÷ kÃyavÃgbhyÃæ kriyate | kÃya¤ca vÃca¤ca pratÅtya mÃnasikakarmaïotpannatvÃtkÃyikavÃcikamÃnasikakarmasvabhÃvetyucyate | athavà manasa utpannaivÃvij¤apti÷ | iyamavij¤apti÷ kathaæ rÆpasvabhÃvà | ÃrÆpye 'pyastyavij¤apti÷ | ÃrÆpye kathaæ rÆpaæ bhavi«yati | (p­) kÃ÷ kriyà avij¤aptimutpÃdayanti | (u) ÓubhÃÓubhakarmakriyÃbhya utpadyate 'vij¤apti÷ | nÃvyÃk­tÃbhya÷ | alpabalatvÃt | (p­) kadà kriyÃbhyo 'vij¤aptirutpadyate | (u) dvitÅyacittÃdutpadyate | yat kuÓalÃkuÓalÃnugÃmi cittaæ prabalaæ bhavati | tat ciraæ ti«Âhati | yaccittaæ durbalaæ na tacciraæ ti«Âhati | yathà ekadinasamÃttaæ ÓÅlamekadinaæ ti«Âhati | ÃdehapÃtasamÃttaæ ÓÅlantu ÃdehapÃtaæ ti«Âhati || avij¤aptivarga÷ «aïïavatitama÷ | (##) 97 hetvahetuvarga÷ (p­) sÆtra uktam- hetuk­taæ karma ahetuk­taæ karmeti | katamo hetu÷ ahetuÓca | (u) j¤ÃnapÆrvakaæ k­taæ [karma] hetuk­tam | tadviparÅtamahetuk­tam | (p­) [tarhi] yadahetuk­taæ na tat karma bhavati | (u) astÅdaæ karma | kintu yaccittahetuk­taæ karma tatsavipÃkam | citte 'dhyavasÅyak­taæ karma hetu [k­ta]m, anadhyavasÅyak­taæ karmÃhetu [k­tam] | yathà yodhÃjÅvavyavahÃro 'hetuka÷ | ayodhÃjÅvavyavahÃrastu hetu÷ | yathoktaæ sÆtre- tava do«Ãn gaïayi«yÃmi | yadi yodhÃjÅvo vyavaharasi na tadà gaïayi«yÃmÅti yÃvat tridhà p­cchati | yadyakaraïacittapÆrvakaæ karoti- yathà kaÓcidviharan pÃdanik«epaïena kÅÂaæ hanti | so 'hetu÷ | ahetukakarmÃsa¤citamiti na vipÃkajanakam | karmÃïi caturvidhÃni- k­tÃnupacitaæ, upacittÃk­taæ, k­topacitaæ ak­tÃnupacitam iti | k­tÃnupacitamiti- yathà hananÃdikarma k­tvà paÓcÃccittaæ paritapati | dÃnÃdikarma k­tvà ca cittaæ paritapati | karmakriyÃcittamutpÃdya na puna÷ smarati | tat k­tÃnupacitam | upacitÃk­tamiti- yat anyaæ hananÃdi kÃrayitvà pramuditacitto bhavati | anyaæ dÃnÃdi kÃrayitvà ca pramuditacitto bhavati | k­topacitamiti- yat hananÃdi pÃpaæ k­tvà dÃnÃdipuïyaæ k­tvà ca pramuditacitto bhavati | ak­tÃnupacitamiti- na ca karoti nÃpi muditacitto bhavati | tatra k­topacitakarmaïo 'sti vipÃkavedanà | yathoktaæ sÆtre- yat karma k­tamupacitaæ tasya karmaïo 'vaÓyamasti vipÃkapratisaævedanà iti | ata÷ k­topacitakarmaïo d­«Âadharme và vipÃko vedyate | upapattau và vipÃko vedyate | ÃyatyÃæ và vipÃko vedyate | (p­) yadi hetuk­topacitakarmaïo 'vaÓyamasti vipÃkapratisaævedanà tadà nÃsti vimukti÷ | (u) karma hetuk­tamapi tattvaj¤ÃnalÃbhino na punarupacÅyate | yathà dagghabÅjaæ na puna÷ prarohati | lavaïapalavarge bhagavÃnÃha- ekatya÷(Óca) puru«o [bhÃvitakÃyo] (##) narakavedanÅyaæ karma karoti | tasya tÃd­ÓamevÃlpamÃtrakaæ d­«ÂadharmavedanÅyaæ bhavati | iti | (p­) yadi gurupÃpakaæ karma alpamÃtrakaæ [d­«Âadharma]vedanÅyaæ praj¤Ãyate | kasmÃnnÃtyantaæ k«ayameti | (u) yastattvaj¤Ãnaæ na bhÃvayati sa pÃpakarmaïo 'nuÓayaæ labhate | ato 'lpako d­«ÂadharmavedanÅyo vipÃko bhavati | (p­) [tarhi] bhÃvitatattvaj¤Ãno 'rhannapi akuÓalavipÃkaæ vedayate | (u) paramakuÓaladharmamabhyasannakuÓalaæ pratihanti | ato yo janmaÓatasahasre«u ÓÅlÃdi kuÓalamupacinoti | na tasyÃkuÓalaæ karmodeti | yathà buddhÃnÃæ sarvaj¤ÃnÃæ puru«ÃïÃm | nÃnye«Ãmevaæ sÃmarthyam | ato 'kuÓalakarma labhante | ato 'rhan bhÃvitatattvaj¤Ãno 'pi pÆrvakarmavaÓÃdakuÓalavipÃkaæ vedayate ca | (p­) uktaæ sÆtre 'pi- bhagavÃnapavÃdÃdyakuÓalakarmavipÃkaæ vedayata iti | (u) bhagavÃn sarvaj¤o nÃkuÓalakarmavipÃka÷ | samucchinna sarvÃkuÓalamÆ[la]tvÃt | kintvapramÃïarddhyupÃyenopadarÓayati acintyaæ buddhavastviti | yathoktamekottarÃgame acintyÃni pa¤cavastÆnÅti | karma dvividham- niyatavipÃkamaniyatavipÃkamiti | niyatavipÃkaæ karma bahu và alpaæ và avaÓyavedanÅyavipÃkam | aniyatavipÃkaæ karmeti atyantaparik«ÅyamÃïam | (p­) kiæ niyatavipÃkaæ karmaæ kimaniyatavipÃkam | (u) yÃni sÆtroktÃni tÃni niyatavipÃkakarmÃïi | (p­) kiæ pa¤cÃnantaryÃïyeva niyatavipÃkakarmÃïi | kimanyÃnyapi santi | (u) anye«Ãæ karmaïÃmasti niyatavipÃkatÃbhÃga÷ | kintu na pradarÓita÷ | vi«ayagauravÃdvà niyatavipÃkatà | yathà bhagavati tacchrÃvake và satkÃra÷ athavÃlpamÃtrÃnindà | cittagauravÃdvà niyatavipÃkatà | yathà gambhÅraghanaparyavasthÃnena krimikÅÂÃn hanti | idaæ puru«ahananÃdapi gurutaram | evamÃdi | anyÃni karmÃïyaniyatavipÃkÃni santi | (p­) yadi pa¤cÃnantaryapÃpakÃni tanÆbhavantÅti | kasmÃdatyantaæ na k«Åyante | (u) na te pÃpadharmÃstasmin samaye 'tyantaæ k«Åyante | yathà srotaÃpanna÷ kausÅdyaprÃpto 'pi nëÂayonÅ÷ prÃpnoti | (##) sÃragauravÃtpa¤cÃnantaryÃïi nÃtyantaæ k«Åyante | yathà rÃjadharme gurupÃtakÅ daï¬ya eva na k«antavya÷ || hetvahetuvarga÷ saptanavatitama÷ | 98 gurulaghupÃpavarga÷ sÆtra uktam- asti gurulaghupÃpaæ karmeti | katamadgurulaghu | (u) yatkarmÃvÅcinarakavedanÅyaprÃpakaæ tat karma gurupÃpakamityucyate | (p­) kÃni karmÃïi tadvipÃkaprÃpakÃni | (u) yatsaÇghabhedanakarma tenÃvaÓyaæ tadvipÃkaæ vedayate | kasmÃt | trÅïi ratnÃni prativibhinnÃni | saÇgharatnaæ buddharatnÃdvyatiriktam | dharmaratnabhedo 'pi [gurupÃpam] | adhimÃtra mithyÃd­«ÂijÃtastatkarmÃbhinirvartayati | buddhe paramÅr«yÃvyÃpÃdÃbhyÃæ tatkarma karoti | ciropacitÃkuÓalasvabhÃva÷ svalÃbhalobhÃttatkarma karoti | dharmo dharma iti [yat] tannÃstÅti tasmin vadati kuÓaladharmÃïÃmacaritÃro bahava÷ sattvÃ÷ pratihanyanta ityato bhavati gurutaraæ pÃpam | (p­) kiæ saÇghabhedamÃtramavÅcau vipÃkaprÃpakam | kimanyadapyasti | (u) anyadapyasti karma | nÃsti pÃpaæ nÃsti puïyaæ nÃsti mÃtÃpit­sajjÃnÃnÃæ satkÃravipÃka iti yadvacanaæ tadÃdimithyÃd­«Âirapi tadvipÃkaprÃpiïÅ | anyaæ mithyÃd­«Âau pÃtayan bahÆn sattvÃnakuÓalÃni kÃrayaæÓca tadvipÃkaæ vedayate | Åd­ÓamithyÃd­«ÂisÆtrÃïi racayanti yathà pÆraïÃdayo mithyÃd­«ÂinÃmÃcÃryÃ÷ samyagd­«Âivihiæsayà bahÆnÃæ sattvÃnÃmakuÓalÃya hetupratyayaæ prakÃÓayanti | ÃryÃïÃmapavÃdo 'pi tadvipÃkaprÃpaka÷ | yathà vadanti caturaÓÅtivar«asahastrÃïi ekanindako du÷khamanubhavati | yathà coktaæ dharmapade- dharmeïa jÅvannÃryo yastena dharmeïa Óik«ayet | m­dvindriya÷ pÃpasevÅ vilomayati tadvaca÷ || kaïÂakodvandhanaæ yadvadÃtmakÃyavighÃtakam | narake sa patatyeva hyÆrdhvapÃdamavÃcchira÷ || (##) Óataæ sahasrÃïÃæ nirarbudÃnÃæ «a triæÓacca pa¤ca ca arbudÃnÃm yadÃryagarhÅ nirayamupaiti vÃcaæ mana÷ praïidhÃya pÃpakam | iti | prÃïÃtipÃtÃdi yadvi«ayagurukaæ cittagurukaæ tatpÃpamapi avÅcinarakapÃtakam | guruviparÅtaæ laghu yaduta tapanapratapanÃdi«u hÅnanarake«u tÅryak«u prete«u devamanu«ye«u cÃkuÓalavipÃkaæ pratisaævedayate | tallaghupÃpakamityucyate | gurulaghupÃpavargo '«Âanavatitama÷ | 99 mahÃlpÃrthakakarmavarga÷ (p­) sÆtra uktaæ mahÃlpÃrthakaæ karmeti | kiæ tanmahÃrthakaæ karma | (u) yena karmaïà anuttarasamyaksambodhimadhigacchati | tanmahattamÃrthakaæ karma | tato 'varakarmaïà pratyekabuddhamÃrgaæ vindate | tato 'varakarmaïà ÓrÃvakamÃrgaæ labhate | tato 'varakarmaïà bhavÃgra 'ÓÅtimahÃkalpasÃhasrÃïyÃyurvipÃkaæ labhate | idaæ saæsÃre mahattamavipÃkaæ karma | tato 'varakarmaïà Ãki¤canyÃyatane «a«ÂikalpasahasrÃïyÃyurvindate | evaæ krameïa yÃvadbrahmalokaæ kalpÃrdhamÃyurvindate | tato 'varakÃmadhÃtau paranirmitadeve«u divyagaïanayà «a«Âivar«asahasrÃïyanubhavati | yÃvaccaturmahÃrÃjike«u divyagaïanayà pa¤cavar«aÓatÃni [vipÃkaæ] vedayate | evaæ manu«ye«u caturmahÃrÃjikÃnÃmadha÷ pratyekaæ karmavaÓÃdvipÃkaæ vedayate | evaæ tiryakpretanarake«vapyasti alpalÃbhaæ karma | kÅd­ÓÃni karmÃïi anuttarasamyaksambodhyÃdÅn prÃpayanti | (u) dÃnÃdi«aÂpÃramitÃsampadanuttarasamyaksambodhiæ prÃpayati | tata÷ kuÓalakarmakrameïa jaghanyaprav­ttaæ pratyekabuddhabodhiæ prÃpayati | [tato 'pi] jaghanyaprav­ttaæ ÓrÃvakabodhiæ prÃpayati | adhimÃtre«u caturapramÃïacitte«u viharan bhavagra utpadyate | tato jaghanyabhÆte«u caturapramÃïacitte«u viharannavarabhÆmÃvutpadyate | (##) tato jaghanyabhÆte«u caturapramÃïacitte«u viharan ÓÅlasamÃdhipratyayavaÓÃcca rÆpadhÃtÃvutpadyate | dÃnaÓÅlakuÓalÃbhyÃsapratyayena kÃmadhÃtÃvutpadyate | dÃnÃdikarmaïÃæ puïyak«etrotkar«anikar«amanus­tyÃsti viÓe«a÷ | yat buddhak«etra Ãcaraïaæ tadatyuttamam | yatpratyekabuddhak«etra Ãcaraïaæ tat tato nyÆnam | (p­) puïyak«etraæ kiæ bodhyotk­«Âaæ kiæ và prahÃïena | (u) atyantaÓÆnyatÃkhyaæ dharmalak«aïaæ yà bodhi÷ prÃpayati | sà prahÃïÃdutkar«ati | kasmÃt | yathà bhagavÃn bodhyà ÓrÃvakebhyo 'tiricyate na prahÃïena | yathoktaæ saæyuktapiÂake- jambÆdvÅpasamÃæ yacca saÇghabhÆmiæ viÓodhayet | pÃïikalpasya caityasya ÓÃstustacchodhanopamam || sarvaj¤aj¤Ãna¤ca prahÃïÃrtham | ato yadbodhisattvÃnÃæ saæsÃre dÅrghakÃlÃvÃsa÷ sa samyak prahÃïÃrtha÷ | samyak prahÃïamiti yat svasaæyojanaprahÃïaæ sattvaprahÃïa¤ca | tÃni saæyojanÃni ca kramaÓo bodhipraheyÃni | ato j¤Ãyate bodhyà puïyak«etraæ prahÃïÃdutk­«Âamiti | (p­) yastÅk«ïendriya÷ srotaÃpanna÷ yaÓca m­dvindriya÷ sak­dÃgÃmÅ | atayo puïyak«etrayo÷ ka utk­«Âa÷ | (u) tÅk«ïendriya utk­«Âo na m­dvindriya÷ | (p­) tadvacana mayuktam | yathoktaæ sÆtre srotaÃpannaÓatasatkÃro naikasak­dÃgÃmisatkÃrakalpa iti | Ãha ca- dandhÃnÃæ hiæsayà kÃmarÃgakalahacittaæ prarohati | iti | ato vÅtarÃgasya dÃnaæ bahupuïyÃni prÃpayet | sak­dÃgÃmÅ ca trÅïi vi«Ãïi tanÆkaroti | na srotaÃpanna÷ | kasmÃducyata utk­«Âa iti | (u) tatsÆtraæ neyÃrthakam | kenedaæ j¤Ãyate | tasminneva sÆtra uktaæ- tiraÓcÃæ dÃnaæ Óataguïaæ hitaæ prÃpayati iti | vastutastu pÃrÃvatapak«yÃdÅnÃæ dÃnena pratilabdho vipÃka÷ tÅrthikÃnÃæ pa¤cÃbhij¤ÃnÃæ dÃnamatiÓete | atastatsÆtraæ cintyÃrthakam | sÆtraæ tat bahunà hetunÃha- nissaraïÃrthà praj¤Ã iti | (##) srotaÃpannaÓca praj¤Ãbalena kÃmÃn vedayamÃno 'pi puïyak«etramityucyate | na tu prahÅïarÃga÷ prÃk­to yÃvadbhavÃgraniyamalÃbhÅ [puïyak«etram] | bahuÓrutaj¤Ãnaæ nirvedhabhÃgÅyagatameva prak­«Âaæ na bhavÃgraniyato 'nirvedhabhÃgÅyagata÷ | maitreyabodhisattvo 'pratilabdhabuddhatvo 'pi arhatÃæ satkÃrya÷ | ÓÆnyatÃkÃramÃtrabodhicittotpÃdako 'rhatÃæ satkÃrya÷ | tadyathà eka÷ ÓrÃmaïera÷ pÃtracÅvaramÃdÃya arhantamanucarati | asmin ÓrÃmaïere utpannÃnuttara [bodhi]citte tu arhanneva tatpÃtracÅvaramÃdÃya svayamuttarÃsaÇgaæ k­tvà tamanugacchati | tadyathà d­«ÂÃnte vistareïoktam | ato j¤Ãyate praj¤ayà puïyak«etramutk­«Âaæ bhavatÅti || mahÃlpÃrthakakarmavarga ekonaÓatatama÷ | 100 trividhakarmavarga÷ (p­) sÆtra uktam- trividhaæ karma kuÓalamakuÓalamavyÃk­tamiti | kiæ kuÓalaæ karma | (u) yat karma pare«Ãæ priyaæ prayacchati tat kuÓalam | (p­) kiæ priyam | (u) pare«Ãæ yat sukhaprÃpakaæ tat priyam | kuÓalamityapyucyate puïyamityapyucyate | (p­) yat pare«Ãæ sukhaprÃpakaæ tat puïyam | yat pare«Ãæ du÷khaprÃpakaæ tena pÃpena bhavitavyam | yathà äjanau«adhaÓalyavedhÃ÷ pare«Ãæ du÷khajanakÃ÷ pÃpÃ÷ syu÷ | (u) äjanau«adhaÓalyavedhÃ÷ sukhapradatvÃdapÃpÃ÷ | (p­) sukhapradaæ tat puïyamiti | yathà paradÃragamanaæ tat tasya sukhajanakaæ tat puïyakaramapi syÃt | (u) abrahmacaryaæ niyamenÃkuÓalam | yat parÃnukuÓaladharme pravartayati tat du÷khÃya bhavati na sukhÃya | sukhaæ nÃma yadihÃmutra ca sukham | na tvaihikamalpasukham | yat pretyÃmutra mahÃdu÷khaæ vindate | (p­) kecidannapÃnapratyayaæ pare«Ãæ sukhamutpÃdayanti | tadannapÃnaæ kadÃcidajÅryamÃïaæ sat puru«asya maraïaæ prÃpayati | tadannadÃyaka÷ kiæ pÃpaæ labheta kiæ và puïyam | (u) sa sÃdhucitto 'nnaæ prayacchati na du«Âacitta÷ | ata÷ puïyamÃtraæ labhate na pÃpam | (p­) paradÃragamanamapyevaæ syÃt | kevalaæ sukhÃrthatvÃtpuïyamapi labheta | (u) idaæ pÆrvameva pratyuktaæ yadabrahmacaryaæ niyamena akuÓalamiti | mahÃdu÷khajanakatvÃt | annapÃnadÃne tvasti (##) puïyaguïabhÃga÷ | kasmÃt | nahyavaÓyamannalÃbhÅ mriyate | sattvÃ÷ kÃmakli«ÂÃ÷ kÃmamaithunamanubhavanti | tat sarvathÃpuïyahetu÷ | kathaæ puïyaæ labheran | (p­) kecit prÃïihiæsayà bahÆ nÃmupakurvanti | yathà corÃïÃæ nigrahe rëÂraæ nirÅti bhavati | krÆrapaÓumÃraïe janÃnÃæ hitaæ bhavati | evamÃdiprÃïihiæsayà kiæ puïyaæ labhyeta | kecitsteyapratyayaæ pitarau po«ayanti | maithunapratyayaæ priyaputraæ janayanti | m­«ÃvÃdapratyaya¤ca kasyacijjÅvÅtaæ pradadanti | pÃru«yavacanapratyayaæ pare«Ãæ hitaæ bhavati | idaæ sarvaæ daÓÃkuÓalasaÇg­hÅtam | kathamanena puïyaæ labheran | (u) te puïyaæ pÃpa¤ca labhante | parÃnugrahÃtpuïyaæ labhante paropaghÃtÃtpÃpam | (p­) cikitsÃpi parasyÃdau du÷khapradà paÓcÃtsukhaæ prÃpayati | kasmÃtpÃpamalabdhvà puïyamÃtraæ labhate | (u) cikitsÃyÃæ kuÓalacittena k­tÃyÃæ nÃstyakuÓalÃÓaya÷ | yat karma kuÓalÃkuÓalahetusamuddhitaæ, tata÷ puïyaæ pÃpaæ vyÃmiÓraæ labhate | codayati | hiæsÃdaya÷ sarve puïyaprÃpakÃ÷ | kasmÃt | hiæsÃpratyayamabhÅ«Âaæ labhate | yathà rÃj¤ÃÓcoranigrahe puïyaæ labhyate | puïyapratyaya¤ca yadabhÅpsitaæ tallabhyate | iti prÃïÃtipÃtÃt kathaæ puïyaæ na bhavati | hiæsÃæ kurvan yaÓo labhate | yaÓa÷ puru«asya kÃmyaæ bhavati | puru«asya kÃmyaæ puïyaphalakam | hiæsayà ca prÅtisukhaæ labhate | prÅtisukhamapi puïyaphalavipÃkam | Ãha ca ca sÆtram- yo yuddhe hanyate sa svarga utpadyata iti | yathÃha gÃthÃ- mriyamÃïa¤ca saÇgrÃme patiæ barayatepsarÃ÷ iti | ki¤cÃha- sudhanatve 'pi puru«aÓcoraæ purata Ãgatam hanyÃdeva na vai pÃpaæ Ãhantà vindate tu tat || iti dharmasÆtramÃha- catvÃro varïÃ÷ brÃhmaïak«atriyavaiÓyaÓÆdrÃ÷ | e«Ãæ p­thak santi svadharmÃ÷ | brÃhmaïasya «a¬dharmÃ÷ k«atriyasya catvÃro vaiÓyasya traya÷ ÓÆdrasyaika÷ | «a¬ dharmà iti yajanamÃrvijya madhyayatamadhyÃpanaæ dÃnaæ pratigraha÷ | catvÃro dharmà iti yajanaæ nÃrtvijyaæ, parato vedÃdhyayanaæ nÃdhyÃpanaæ, dÃnaæ na pratigraha÷ prajÃpÃlanam | trayo dharmà iti yajanaæ nÃrtvijyaæ, adhyayanaæ nÃdhyÃpanaæ dÃnaæ na pratigraha÷ | eko dharma iti trayÃïÃmuttamavarïÃnÃæ (##) ÓÆÓrÆ«Ã | k«atriyasya prajÃpÃlanÃya prÃïivadhe puïyameva na pÃpam | veda uktam- prÃïivadha÷ puïyaprÃpaka÷ yaduta vaidikamantreïa hatÃ÷ paÓava÷ svarga utpadyanta iti | vedÃÓca loke Óraddheyà bhavanti | ki¤cÃha yadvastuto martavyaæ taddhanane nÃsti pÃpam- yathà pa¤cÃbhij¤a ­«irmantreïa puru«aæ hanti | na vaktavyam­«e÷ pÃpamastÅti | [an­«e]÷ pÃpi«Âhasya kathametatsidhyati | ato j¤Ãyate prÃïivadho na pÃpaprÃpaka iti | kaÓcitkadÃciccittabalena prÃïinaæ hatvà puïyaæ labhate | prÃïadÃnena tu pÃpaæ labhate | yadi kuÓalacittena sukhalipsayà prÃïinaæ hanti | kathaæ tasya pÃpaæ bhavati | yathà sÆnakÃdaya÷ | paÓupÃlÃnÃæ gavÃjadÃne 'pi pÃpam | evamadattÃdÃnÃdi«vapi puïyaguïo 'sti | atrocyate | yaduktaæ bhavatà prÃïivadhenÃbhÅpsitalÃbhÃdasti puïyaguïa iti | tadayuktam | kasmÃt | puïyaguïÃdhÅnatayà hi abhÅpsitalÃbha÷ | abhÅpsitapratyaya÷ prÃïivadhalÃbha iti kasmÃdyuktam | pÆrvÃdhvak­tÃviÓuddhapuïyatvÃt | yathoktaæ sÆtre- cauryaharaïavadhahiæsÃpratilabdhadhano 'nyasya dÃnaæ prayojayati | tat daurmanasyaparidevanenÃpariÓuddhaæ dÃnamiti | evamÃdidÃnamapariÓuddhamityucyate | avaÓyamaÓubhapratyayÃdhÅnÃæ vipÃkavedanÃæ prÃpayati | tasya puru«asya pÆrvÃdhvani puïyamasti prÃïÃtipÃtakarmapratyayo 'pyasti | tasmÃdidÃnÅæ kÃyo hananahetukaæ vipÃkaæ vedayate | kecitsattvà api pratyarpaïÅyajÅvitadhanà ityato vadhahiæsayà yadabhÅpsitaæ tallabhate | na ca tathà sarve sattvÃ÷ | [ata÷] prÃïivadhenopabhogyaæ labhate | yathà loka Ãhu÷- ayaæ puru«o 'lpapuïyo bahukurvannapi na vindata iti | yaÓa÷prÅtisukhe«vapyevaæ syÃt | puïyaguïapratyayena yaÓa÷kÃyabalasukhÃni labhate | puïyasya kevalamapariÓuddhatvÃt vadhena [upabhogyaæ] labhate | (p­) siæhavyÃghrÃdilabdhaæ kÃyabalaæ sarvaæ pÃpajam | yak«arÃk«asÃdilabdhaæ kÃyabalasukhamapi pÃpajam | (u) idaæ pÆrvameva pratyuktam | aviÓuddhapuïyatvÃtpÃpapratyayena labhate | yadbravÅ«i sÆtra uktaæ- yo yuddhe hanyate sa svarga utpadyata iti | tadayuktam | kasmÃt | sÆtramidamanena mithyÃpralÃpena mƬhÃn protsÃhayati sauryamutpÃdayitum | kenedaæ j¤Ãyate | avaÓyaæ puïyÃdhÅnaæ puïyamutpadyate pÃpÃdhÅnaæ pÃpam | tatrÃtyantamasati puïyahetau kena puïyaæ labheta | yadÃha bhavÃn- caturïÃæ varïÃnÃæ p­thak santi svadharmÃ÷ | k«atriyasya (##) prajÃpÃlanÃt vadho 'pÃpa iti | sa g­hyadharmasama÷ | yathà sÆnakÃdÅnÃæ lokÃnÃæ g­hyadharmÃ÷ prÃïivadhÃ÷ sadà kriyamÃïà na pÃpavimuktÃ÷ | tathà k«atriyasyÃpi | sa rÃjadharmo 'pi hetunà pÃpaprÃpaka÷ | yadi k«atriyo rÃjadharmatvena prÃïÃn vadhyan apÃpo bhavati | tadà sÆnakavyÃdhÃdayo 'pyapÃpÃ÷ syu÷ | k«atriya÷ paraæ prajÃsu karuïÃrdracittatayà vairamuts­jya tadadhÅnaæ puïyaæ labhate | ya÷ puru«ajÅvitamapaharati | tasya pÃpamasti | yathà kaÓcinmÃtÃpit­pÃlanÃya paradhanamapaharati | sa puïyaæ pÃpaæ vyÃmiÓraæ labhate | (p­) mÃtapit­pÃlanÃya corayan na pÃpaæ labheta | yathoktaæ dharmasÆtre- ya÷ saptadinÃnyupavasati | sa caï¬ÃlÃdapaharan na pÃpamupÃdatte | yo mumÆr«u÷ sa brÃhmaïÃdapyupÃdÃnaæ labhate iti | ime du«karmaïà jÅvanto 'pi nocyante ÓÅlavyasanina iti | ÃpannatvÃt | yathÃkÃÓo na rajasà dÆ«yate | tathà te 'pi na pÃpena dÆ«yante | (u) ukta brÃhmaïa dharma eva- cauryakÃle dhanasvÃmyÃgatya rak«ati | tasmin samaye brÃhmaïena vicÃrayitavyam | yadi sa dhanasvÃmiguïairasamÃno bhavati | tadà taæ hanyÃt | kasmÃt | ahamuttama÷, nÃnÃprÃyaÓcittaistatpÃpaæ nirharÃmi | yadi tena tulyaguïa÷ | tadà Ãtmahanane parahanane và tatpÃpamapi tulyam | tasya gurutarapÃpasya durharaïatvÃt | yadi dhanasvÃmÅ guïÃdhika÷ | tadà svakÃyaæ tyajet | tatra pÃpasyÃpanodyatvÃt | evaæ viveka÷ | corahanane 'pyevaæ syÃt du«karmaïà jÅvanta iti yaduktaæ tatra du«karmasattvÃtkathaæ puïyaæ bhavet | yadavoca÷ coraæ purata Ãgataæ hanyÃdeva na vai pÃpamahantà tu vindate tat iti | taddÆ«itacarameva | kasmÃt | yadi purata Ãgato guïÃdhika÷ | tadà svakÃyaæ tyajet | yadi nÃsti pÃpamiti | kasmÃttathà bhavet | yadabravÅ÷ veda uktaæ prÃïivadha÷ puïyaprÃpaka iti | tatpratyuktameva yaduta badhe nÃsti puïyamiti | yaduktaæ vastuto martavyasya kasyacidvadhe nÃsti pÃpamiti | tadà du«Âacoravadhe 'pi pÃpaæ na syÃt | sarve ca sattvÃ÷ pÃpi«ÂhÃ÷ | skandhakÃyÃnubhavakarmÃbhisaæskÃritvÃt | eva¤ca prÃïivadhena pÃpaæ labheta | tattu na sambhavati | (p­) ye sattvÃ÷ pÆrvÃdhvani svayaæk­tabadhapratyayÃ÷ | te«ÃmidÃnÅæ vadhe kasmÃtpÃpaæ labhyate | cauryÃdikarmasvapyevaæ syÃt | (u) tathà cet puïyapÃpe na syÃtÃm | kasmÃt | (##) ayaæ puru«a÷ pÆrvÃdhvak­tavadhapratyayatvÃttadvadho 'pÃpa÷ | tatprÃïÃtipÃtaviratirapyapuïyà syÃt | evaæ ya÷ parasmai dadÃti tasyÃpi na puïyaæ syÃt | pratigrahÅtà pÆrvÃdhvani svÃcaritadÃnakarmaka idÃnÅæ tadvipÃkaæ labhate | na hi sambhavati nÃsti puïyaæ pÃpamiti | ato j¤Ãtavyaæ sattvÃnÃæ pÆrvÃdhvak­tavadhakarmaïÃmapi vadhità pÃpaæ labhata iti | rÃgadve«amohebhya÷ samutpannatvÃt | ime kleÓà mithyÃviparyÃsÃ÷ | mithyÃviparyastacittotpÃda eva pÃpaæ labhate | ka÷ punarvÃdastaddhetÆtthite«u kÃyavÃkkarmasu | tena saæsÃro 'navastha÷ | tathà noced­«ayo rÃgadve«ÃdikleÓÃnÃmudaye ­ddhe na hÅyeran | yadÅdaæ na pÃpam | kasya dharmasya viparÅtaæ puïyamityucyeta | j¤Ãtavyaæ pÆrvÃdhvak­tapratyayÃnÃmapi sattvÃnÃæ vadhità pÃpavÃn syÃditi | yadyupyuktaæ tvayà pÃpiyÃn na ki¤citsÃdhayatÅti | tadayuktam | caï¬ÃlÃdayo 'pi mantravidhinà puru«aæ ghnanti | tathà mahar«ayo 'pi akuÓalacittena yathÃbhihitaæ sÃdhayanti | te puïyabalÃtsÃdhayanta÷ prÃïÃtipÃtÃtpÃpaæ labhante | yadabravÅ÷- kaÓciccittabalena prÃïÃtipÃtaæ kurvan puïyaæ prasÆte | prÃïadÃnena pÃpamiti | tadayuktam | kasmÃt | avaÓyaæ cittabalena puïyapratyayena puïyaæ labhate | na tu cittamÃtreïa | ya÷ kuÓalacittena gurutalpago brÃhmaïahantà và bhavati | tena kiæ puïyaæ labhyeta | pÃrasÅkÃdi paryantabhÆmigatÃnÃæ janÃnÃæ puïyabuddhayà mÃt­bhaginyÃdigÃminÃæ kiæ puïyaæ bhavet | ato j¤Ãyate puïyapratyayatvÃtpuïyamutpadyate | na tu cittamÃtreïa evaæ steyÃdÃvapi | ato j¤Ãyate vadhÃdayo 'kuÓalà iti | te vadhÃdaya÷ pare«ÃmapakÃrakatvÃdakuÓalà ityucyante | yadyapi d­«Âe ka¤citkÃlaæ sukhaæ labhate | paÓcÃttu mahaddu÷khamanubhavati | parÃpakÃro hyakuÓalalak«aïam | paÓyÃma÷ khalu pratyak«aæ bahava÷ sattvà vadhÃdÅnÃcaranto bhÆyasà tis­«u gati«u manu«yagatau ca du÷khapŬà anubhavantÅti | [ato] j¤Ãtavyaæ du÷khapŬà vadhÃdÅnÃæ phalamiti | hetusarÆpatvÃtphalasya | tis­«u durgati«u pÃpÃni tÅvradu÷khÃni | ato j¤Ãyate vadhÃdipratyayÃttatropapadyanta iti | (p­) deve«u mane«ye«u caivaæ syÃt | devà api sadà yuddhe 'surai÷ saha vadhyante | (##) manu«ye«u gartagrahaïayantrajÃlavi«ai÷ sattvÃn ghnanti | (u) devamanu«ye«u santi vadhaviratyÃdayo dharmÃ÷ | na tu tis­«u gati«u, iti j¤Ãtavyaæ tatra pÃpaæ tÅvradu÷khamiti | manu«yà vadhÃdipratyayena tu prak«ÅïÃyurÃdilÃbhasukhà bhavanti | [tathà hi] purà manu«yà apramÃïÃyu«kà abhÆvan | candrasÆryavatsvakÃyaniÓcaradraÓmaya÷ vihÃyasà svairacÃriïÃ÷ | p­thivÅ svÃbhÃvikayathe«ÂhadravyÃ÷ svÃbhÃvikataï¬ulÃ÷ | sarvamidaæ vadhÃdipÃpai÷ praïa«Âam | tata÷ puna÷ k«ayo 'bhÆt | yÃvaddaÓavar«e«u manu«ye«u dh­tatailasitopalÃÓÃlicolayavÃdaya÷ sarve 'pi tirohitÃ÷ | ato j¤Ãyate vadhÃdayo 'kuÓalakarmÃïÅti | yo vadhahiæsÃdibhyo viramati sa punarlÃbhasukhÃyu÷pau«kalyaæ labhate | yathÃÓÅtivar«asahasrÃyu«kasya yathe«Âaæ kÃmà bhavanti | ato j¤Ãyate vadho 'kuÓala iti | idÃnÅmauttarà vadanti taï¬ulaæ svÃbhÃvikaæ vasanaæ v­k«ajam | prÃïÃtipÃtaviratitvÃt | saæk«ipyedamucyate sattvÃnÃæ sarvÃïi sukhopakaraïÃni prÃïÃtipÃtaviratisamutpannÃnÅti | ato j¤Ãyate prÃïÃtipÃtÃdayo 'kuÓalakarmÃïÅti | prÃïÃtipÃtÃdidharmÃ÷ sajjanai÷ parityÃjyÃ÷ | ye buddhà bodhisattvÃ÷ pratyekabuddhÃ÷ ÓrÃvakà anye ca bhadantÃ÷ te sarve tÃn parityajya viramanti | ato j¤Ãyate 'kuÓalà iti | (p­) prÃïivadhÃdaya÷ sujanairapyanuÓrÆyante | yathoktaæ mede yaj¤Ãrthaæ paÓuvadho 'nuÓrÆyata iti | (u) te na sujanÃ÷ | sujana÷ sadà parasya hitÃrthÅ bhavati | karuïÃcittÃbhyÃsÅ mitrÃmitrayo÷ sama÷ | tÃd­Óa÷ puru«a÷ kathaæ prÃïivadhamanuÓrÃvayet | kÃmakrodhakalu«itacittÃ÷ santa imaæ granthaæ racayÃmÃsu÷ | [sattvÃnÃæ] svarge janmÃbhilëŠsattvÃnabhimantrayamÃna÷ svapuïyabalena tatsÃdhayati | vadhÃdibhyo vimuktilÃbhÅ na tatkaroti | ato j¤Ãyate 'kuÓalamiti | (p­) vimuktilÃbhÅ anyadapi vikÃlabhojanÃdi karoti | idamapyakuÓalaæ bhavet | (u) idaæ pÃpaheturiti sujanÃ÷ pariharantyapi | yo dharmo 'du«Âa÷ na sa dharma÷ pariharaïÅya÷ syÃt | vikÃlabhojanÃdayo brahmacaryaæ ghnantÅtyato 'pi pariharanti | keciddharmÃ÷ svarÆpato 'kuÓalà ityata÷ pariharanti yathà madyapÃnavikÃlabhojanÃdaya÷ | ato j¤Ãyate prÃïÃtipÃta÷ svarÆpato 'kuÓala iti | prÃïÃtipÃto bahujanavidvi«Âa÷ | yathà siæhavyÃghradasyucaï¬ÃlÃdaya÷ | yadanena hetunà janavidvi«Âaæ kathaæ tadakuÓalaæ na bhavet | ya÷ prÃïÃtipÃtavirata÷ sa bahÆnÃæ (##) janÃnÃæ priyo bhavati | yathà karuïÃvihÃrÅ ÃryÃïÃæ priya÷ | ato j¤Ãyate vadho 'kuÓala iti | (p­) kaÓcittu prÃïivadhak­t svavikramavaÓÃjjanÃnÃæ priyo bhavati | yathà kaÓcidrÃjÃrthaæ du«ÂacorÃïÃæ hantà rÃjapriyo bhavati | (u) [pÃpa]hetusattvÃnnÃtyadhikaæ priyo bhavati | yathà vadanti yo du«karmaïà rÃjacittaæ tarpayati | rÃjà ca yadi nirviïïacitto bhavati | tasya puna÷ sa vimato bhavati | yo durv­ttyà vimato bhavati | sa kathaæ priyo bhavet | akuÓalacÃrÅ Ãtmana evÃpriya÷ | ka÷ punarvÃdo 'nye«Ãm | ato j¤Ãyate prÃïihiæsÃkuÓaladharma iti | vadhÃdidharmÃ÷ tìanahiæsanavandhanÃdÅnÃæ du÷kho padravÃïÃæ hetava ityato j¤Ãyate 'kuÓalà iti | (p­) ahiæsÃdidharmà api du÷khahetava÷ | yathà rÃjà du«ÂacorÃn vadhitumÃj¤ÃpÃyati | yo na vadhyati taæ rÃjà hanti | (u) yo na hanti sa hanyata ityahantÃra÷ sarve mari«yamÃïà bhaveyu÷ | rÃjaÓÃsanaviruddhatvÃde«Ãm | yadi rÃjà jÃnÃti ayamavadhacitta iti tadà avadhità pratyuta satkriyate | ato j¤Ãyate vadhÃdayo du÷khahetavo na tvavadhÃdaya÷ | yo vadhÃnÃcarati | tasya maraïakÃle cittaæ paritapati | ato j¤Ãyate 'kuÓalamiti | vadhÃdyÃcaraïÃt na janÃnÃæ Óraddheya÷ | svayÆthye«veva na ÓraddhÅyate | ka÷ punarvÃda÷ sajjane«u | siæsÃdyÃcÃrÅ sajÃtÅyairevÃdhik«ipyate | ka÷ punarvÃdo 'nyajanai÷ | hiæsÃdyÃcÃrÅ caï¬ÃlasÆnakavyÃdhÃdivat sajjanai÷ dÆrata÷ parityajyate | hiæsÃdyÃcarità na sukhÅ jana ityucyate | yathà sÆnako na kadÃpÅd­Óakarmaïà satkÃraæ labhate | sujano guïÃya hiæsÃdibhyo viramati | yadi nÃkuÓalam | kasmÃt guïÃya viratiæ sampratye«ati | d­«Âe paÓyÃma÷ khalu hiæsÃdÅnÃæ vipriyaæ phalaæ bhavatÅti | j¤ÃtavyamÃgÃminyadhvanyapi du÷khavipÃkaæ prÃpayatÅti | yadi hiæsÃdayo nÃkuÓalÃ÷ | ko dharma÷ punarakuÓala÷ syÃt | (p­) yadi hiæsÃdidharmà akuÓalÃ÷ | tadà dehapo«aïaæ na syÃt | kasmÃt | na hyasti ahiæsÃsambhavakÃla÷ | gatÃgate pÃdotk«epaïe pÃdÃvak«epaïe và sadà sÆk«masattvÃn vihanti | ÃtmÅyasaæj¤ayà paravastÆni sadà g­hïÃti | yathÃsvasaæj¤a¤ca mithyà vyavaharati | ato naiva dehapo«aïaæ bhavet | (u) yat hetuk­taæ tat pÃpam | nÃhetuk­tam | yathoktaæ sÆtre- vastusanta÷ sattvÃ÷, te«u sattvasaæj¤ÃmutpÃdya jighatsÃbuddhyà tÃn hatvà hananapÃpaæ labhanta iti | evaæ steyÃdÃvapi | (p­) yathà vi«aæ pÅtavÃniti hetÃvahetÃvubhayathà puru«aæ hanti | yathà ca vahniprakramaïaæ j¤Ãne 'j¤Ãne ca puru«aæ dahati | tathà vedhanÃdirapi syÃt | j¤Ãtavyaæ prÃïihiæsà hetÃvahetau ca pÃpaæ prÃpayati | (u) nÃyaæ d­«ÂÃnto yukta÷ | vi«eïa kÃyahiæsanÃnmaraïam | (##) puïyantu cittagatam | kimatra d­«ÂÃnto bhavet | vahnivedhanÃdirapi prabodhe 'sati na du÷khajanaka÷ | ato na sa d­«ÂÃnto yujyate | asati vij¤Ãne na khedaæ budhyate | sati tu vij¤Ãne budhyate evamasati hetucitte na karma sidhyati | sati tu citte sidhyati | sa d­«ÂÃntastathà syÃt | hetau sati pÃpam | asati tu nÃsti | karmaïÃæ cittabalÃtpuïyapÃpavibhÃga÷ | asati hetucitte kathamuccanÅcabhÃvo bhavet | cikitsÃyÃmacikitsÃyäcobhayathà puru«asya du÷khaæ jÃyate | cittabalÃtpuïyapÃpavibhÃga÷ | yathà mÃtustanagrahaïe bÃlako na pÃpaæ labhate | anurÃgacittÃbhÃvÃt | anurÃgacittena grahaïe tu pÃpamasti | puïyaæ pÃpaæ sarvaæ cittÃdhÅnaæ jÃyata iti j¤Ãtavyam | yadi hetucitte 'satyapi pÃpamasti | tadà vimuktilabdho 'pi asati hetau sattvÃn pŬayan pÃpaæ labheta | tadà na vimucyeta | pÃpi«ÂhÃnÃæ mok«ÃbhÃvÃt | yadi hetovasatyapi puïyapÃpamasti | tadaikameva karma kuÓalamakuÓala¤ca syÃt | yathà kaÓcitpuïyaæ karma kurvan sattvaæ hatavÃnasmÅti bhrÃnto bhavati | tadà tatkarma pÃpaæ puïya¤ca syÃt | tattu na yujyate | hetÃvasati puïyaæ pÃpaæ và nÃstÅti j¤Ãtavyam | yadi vinà cittaæ karmÃsti | tadà kathamidaæ kuÓalaæ idamakuÓalaæ idamavyÃk­tamiti vibhÃga÷ syÃt | cittahetunà tvayaæ vibhÃga÷ | yathà traya÷ puru«Ã÷ sambhÆya stÆpapradak«iïaæ kurvanti | tatraiko buddhaguïÃnusmaraïÃya | dvitÅya÷ steyaharaïÃya | t­tÅyo bhÃvaÓamanÃya | [te«Ãæ] kÃyakarmaïi samÃne 'pi kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tavibhÃgaÓcittagata iti j¤eyam | ki¤citkarma niyatavipÃkaæ, ki¤cidaniyatavipÃkaæ, ki¤ciduttamaæ madhyamamadhamaæ, d­«ÂadharmavipÃkamupapadyavipÃkaæ, taduttaravipÃkamityÃdi | yadi cittena vinà puïyapÃpaæ labhyate | kathamayaæ vibhÃgo bhavet | yadi cittavyatiriktaæ karmÃsti asattvasaækhye«vapi puïyapÃpaæ syÃt | yathà sabhÅraïonmÆlitaparvatopadrute«u sattve«u samÅraïe pÃpaæ syÃt | sugandhikusumasya stÆpavihÃrapatane puïyaæ syÃt | tattu na sambhavati | ato j¤Ãyate na cittavyatiriktaæ puïyapÃpamastÅti | tÅrthikà vadanti- upavÃsasthaï¬ilaÓayanaÓalÃkÃvedhÃdibhirjalapatanadahanapraveÓa (##) bh­gupatanÃdibhiÓca du÷khapratyayai÷ puïyaæ bhavatÅti | tatra prÃj¤Ã dÆ«ayanti | tathà cennÃrakÃ÷ sattvÃ÷ sadà dahyante pacyante ca | pretà bubhuk«itÃ÷ pipÃsitÃ÷ | pataÇgà dahanapravi«ÂÃ÷ | mÅnanakrà jalÃvasathÃ÷ | ajavarÃhÃÓvÃdaya÷ sadà purÅ«ak«etraÓÃyina÷ | te 'pi puïyaæ labheran | te pratibrÆvanti | avaÓyaæ hetucittena taddu÷khamanubhavatÃæ puïyaæ bhavati natvahetucittena | nÃrakÃdayo na hetucittena dÃhÃdidu÷khamanubhavanti | yadi hetucittena vinà puïyaæ nÃsti | hetucittena vinà pÃpamapi nÃsti | yadi hetucittena vinà puïyamasti | nÃrakÃdÅnÃmapi puïyaæ syÃt | ityevaæ do«o 'sti | [iti] | yadi hetucittaæ vinà puïyaæ pÃpaæ vÃsti | tadà sujano na syÃt | kasmÃt | catur«u iryÃpathe«u sadà sattvÃn hanti | tattu na sambhavati | hetÃvasati nÃsti puïyaæ pÃpamiti j¤Ãtavyam | sujanmak«etra¤ca na labhet | sadà pÃpakattvÃt | vastutastu santi brahmakÃyikÃdÅnÃæ surucirÃ÷ kÃyà ato j¤Ãyate na hetuæ vinà puïyaæ pÃpaæ vÃstÅti | bhÃvatÃæ ÓÃsane apariÓuddhÃhÃre pÃpaæ bhavati | yo 'bhipraiti sarvÃïyannapÃnÃni apariÓuddhÃhÃrÃ÷ pÃpaprÃpakÃ÷ syuriti | evaæ surÃdisparÓe so 'brÃhmaïa÷ syÃt | pariÓuddhena cittena bhojane na punarasti pÃpamiti Órutaæ d­«ÂavÃnasi | tadà cittaæ vinà nÃsti puïyaæ pÃpaæ và iti j¤Ãtavyam | adhvare ca puïyacittena paÓavo hanyante | tena svarga utpadyeran iti | puïyacittena hananÃtpuïyamasti | tathà no cet sarve prÃïivadhÃ÷ puïyaprÃpakÃ÷ pÃpaprÃpakà và syu÷ | brÃhmaïamÃha- ki¤citsteyamapÃpam | yathà saptadinÃnyanaÓana÷ ÓÆdrÃdapi pratig­hïÅyÃt | yo mumÆr«u÷ sa brÃhmaïÃdapi g­hïÅyÃt | putrÃrthino 'brahmacaryamapÃpam iti | hetucitte 'sati na syÃdÅd­ÓavibhÃga÷ | ato j¤Ãyate yo hetuæ vinÃnyasya vi«aæ prayacchati | kena sa pÃpaæ labheta | ya÷ sahetu anyasya vi«aæ prayacchati | vi«aæ pratyuta vyÃdhiæ Óamayati | sa puïyaæ labheta | kasyacidannaæ prayacchati | anne cÃjÅrïe puru«o mriyate | tata pÃpaæ prÃpnuyÃt | yadi vinà hetuæ puïyapÃpe sta÷ | tadà dharmo 'yaæ vyÃkula÷ syÃt | laukikÃ÷ sarvavastu«u cittaæ Óraddadhante | yathà ekameva vacanaæ prÅtidve«ajananam | p­«ÂhatìanÃdirapyevam | ato j¤Ãyate karmÃïi cittÃdhÅnÃni iti | [tatra] mÃnasaæ karma gari«Âhamityuttaratna vak«yate | ato j¤Ãyate karmÃïi cittÃdhÅnÃnÅti | ya÷ (##) prÃj¤a÷ sa pa¤cakÃmaguïe«u vasannapi na pÃpamÃk bhavatÅti manaso balam | kasmÃt | na hi prÃj¤o rÆpÃïi d­«Âvà mithyÃsaæj¤ÃmutpÃdayati | ato nÃsti rÆpÃsaÇgado«a÷ | tathà ÓabdÃdÃvapi | yadyanutpannamithyÃsaæj¤o 'pi pÃpavÃn | tadà sarvÃïi darÓanaÓravaïÃni pÃpÃni syu÷ | tathà ca mÃnasaæ karma ni«prayojanaæ syÃt | j¤ÃnÅ praj¤ÃÓÅr«aka÷ pa¤cakÃmaguïÃnanubhavannapi nÃsaktimutpÃdayati | pa¤cakÃmaguïÃ÷ santo 'pi cittanirvedÃnna malinayanti | kimidaæ na mÃnasakarmaïo balam | ato nÃsti vinà hetuæ puïyapÃpapratilÃbha÷ | codayati | yadbravÅ«i parasyÃnugrahÃnanugrahau kuÓalÃkuÓalalak«aïamiti | tadayuktam | kasmÃt | ya÷ svakÃyaæ paripÃlayanpuïyaæ karmÃcarati | tasyÃtmÃnaæ bhojayato 'pi puïyamasti | caityavihÃrÃvasattvabhÆtau | tayo÷ secanaÓodhane api puïyaprÃpake | vandanÃdayastu na parÃnugrÃhakÃ÷ | kevalaæ paraguïavaikalyakarà iti na bhavetpuïyam | na ca cittamÃtreïa puïyaguïo bhavati | annavastrÃbhyÃæ paramupakurvatà tasmin samaye puïyaæ labhyate | tathà karuïÃ[mÃtra]cÃriïo na bhavetpuïyam | yadi caityavihÃrÃdayo 'sattvasaækhyÃtÃ÷ | te«Ãæ yo dhanamapaharati vinÃÓayati và | na tasya bhavetpÃpam | anabhimukhÅk­tya durvacasà paranindane na bhavetpÃpam | aÓrutatvÃtkasyÃpakar«a÷ syÃt | anyapuru«e ca du«ÂacittamÃtramutpÃdayati na kÃyavÃkkarma karoti | kiæ punarhÅyate | na sa pÃpabhÃk syÃt | kaÓcidÃtmÃnaæ nindati | kaÓcidÃtmÃnaæ hanti | kaÓcitsvayaæ mithyÃcarati | kaÓcicca pÃpaæ labhate | ata÷ kuÓalÃkuÓalalak«aïaæ na parÃnugrahÃnanugrahamÃtreïa bhavati | atrocyate | yadbravÅ«i svadehaæ pÃlayata÷ puïyaguïo 'stÅti | tadayuktam | yadyÃtmasatkÃre puïyaguïo 'sti | tadà na kaÓcitparaæ satkuryÃt | vastutastu puïyÃrthÅ paraæ satkaroti | yÃtmÃrthatà tata÷ puïyamalpaæ bhavati | ato j¤Ãyate ÃtmÃrthatà na puïyavatÅ syÃditi | yadÃha bhavÃn Ãtmapo«aïaæ puïyakarmÃcaraïÃrthamiti | tat svadeha÷ pare«ÃmupakÃrÃrtha iti pu«ïÃti | tasyÃsyÃÓcittabhÆme÷ puïyaguïa÷ prasÆte | nÃtmapo«aïamÃtreïa | yadbravÅ«i caityavihÃrà vasattvabhÆtau, tayo÷ secanaÓodhane api puïyaprÃpaka iti | tat bhagavadguïÃ÷ sattve«u pÆjyà iti sm­tvà janÃ÷ secante Óodhayanti ca | tasya sattvÃdhÅnatvÃcca puïyameva labhyate | (p­) nirv­to hi bhagavÃnasattvabhÆta÷ | ukta¤ca sÆtre- na tathÃgata÷ san nÃsan, nÃpi sadasat nÃpi ca na san nÃsan iti | kathaæ sattva ityucyeta | (##) (u) yadi nirv­to 'sattvabhÆta÷ | tadà anirv­takÃlÅnaæ bhagavantaæ sm­tvà pÆjayanta÷ puïyaæ labhante | yathà janÃ÷ pitarau jananapo«aïakÃlaæ sm­tvà yajanti | tathà no cet na pit­pÆjà bhavet | tathedamapi | yadbravÅ«i vandanÃdayo na parÃnugrÃhakà iti | tadayuktam | kasmÃt | vandanÃdibhi÷ parasya nÃnÃhitaæ bhavati | yena para÷ pÆjyÃnÃæ satkÃryo bhavati | ayameva [parÃ]nugraha÷ | tenÃnye 'pi janÃ÷ satkÃraÓik«Ãnanusaranta÷ puïyaguïaæ labhante | parasya vandane svÃbhimÃnaæ bhajyate | akuÓÃÇgabhaÇgÃdbahÆpak­taæ bhavati | paraguïÃæÓca khyÃpayatÅti vandanÃdÅnÃmÅd­Óaæ hitaæ bhavati | yadabravÅ÷ vandanÃdaya÷ paraguïavaikalyakarà iti | tadayuktam | vandanaæ bhakticittena [kriyate] | na tÅrthikÃnÃmiva parÃpakar«Ãrthatayà tadÃcaryate | yathà ca vastradÃnaæ yadyapi paraæ hÃpayati | tathÃpi paraguïÃpakar«akameva | tathà ca vastradÃnenÃpi na puïyaæ bhavet | ato vandanÃdÅnÃæ gabhÅracetanena sabhavyamÃcaraïaæ syÃt | yathoktaæ sÆtre- eko bhik«u÷ snÃnag­he anyasya dehaæ hastena mÃrjayati sma | [etacch­tvÃ] bhagavÃn bhik«ÆnÃmantryÃha- ayamupasevako bhik«urarhan | upasevyamÃnastu bhinnaÓÅla÷ | tathà Óik«ayatha yÆyam | na siæhena ÓvÃdaya upasevyanta iti | yadbhavÃnÃha- na ca cittamÃtreïa puïyaæ labhata iti | tatra cittaæ hi sarvaguïÃnÃæ mÆlam | yat kaÓcitparasyopakÃraæ cakÃra karoti kari«yati và sarvaæ tat kuÓalacittamÆlakam | yacca parasyÃpakÃraæ cakÃra karoti kari«yati và sarvaæ tadakuÓalacittamÆlakam | karuïÃcÃrÅ ca karuïÃcittavipÃkena sarve«Ãmupakaroti yaduta caï¬avÃtav­«Âyanupatane 'pi sÆryÃcandramasau nak«atrÃïi ca na bhraÓyanti sadà caranti ca | na mahÃsamudramudvelayati | na ca mahÃgnirdahati | nÃpi caï¬avÃta utplÃvayati | idaæ sarvaæ karuïÃvipÃkabalam | yathoktaæ sÆtre- yadi sarve lokÃ÷ karuïÃcittamÃcaranti | tadà kÃmÃ÷ svÃbhÃvikÃ÷ syu÷ iti | yadbravÅ«i caityavihÃradhanÃpahÃre na pÃpaæ syÃditi | tat sa puru«a÷ sattvacittena tadapaharati | yaccaityadhanamapaharati | tatpratyayena apakar«akaraïe 'karaïe và sarvathà tadÃdhipatyena pÃpaæ labhate | bhagavati pi¬ÃjananÃnna pÃpamastÅti bhavato yadi matam | tadà [kaÓcit] vÃkpÃru«yÃdibhirarhantaæ yojayati | na tadarhato du÷khaæ janayati | tasyÃpi na pÃpaæ bhavet | yabdravÅ«i- anabhimukhanindane na bhavetpÃpamiti | tadayuktam | akuÓalacittena tatra prayujyate | akuÓalacittavattvÃt tasmin Ó­ïvati aÓ­ïvati vÃvaÓyaæ du÷khaæ janayet | ata÷ pÃpaæ labhate | yaduktaæ du«Âacitta[mÃtra]mutpÃdya kÃyavÃkkarmÃkurvato na bhavetpÃpamiti | (##) tadapi na yuktam | parapŬanÃyÃviÓuddhÃkuÓalacittatvÃt [pÃpaæ] janayatyeva | yadi paraprabodhito jÃnÃti tadà tasyÃvaÓyaæ du÷khopÃyÃso jÃyeta eva | yathà cora Ãgatya paradhanamapaharati | tadà [svÃmÅ] prabudhya yadyapi na jÃnÃti tathÃpi tasya [paÓcÃt] pŬÃæ karotyeva | yadbravÅ«Å ÃtmahananamÃtmanindana¤ca pÃpakaramiti | tadayuktama | yadi svadehaæ du÷khayan pÃpabhÃk bhavati | tadà na ko 'pi sujanmasthÃnaæ prÃpnuyÃt | kasmÃt | janà hi catur«viryÃpathe«u svadehaæ du÷khayanti | tathà ca sarve sattvÃ÷ sadà pÃpaæ labheran yathà parapŬanà janÃ÷ | ato na kaÓcitsusthÃne jÃyeta | na hyetadyujyate | ato na svadehamÃtrÃtpuïyaæ pÃpaæ vÃstÅti j¤Ãtavyam | mÃrgahetutvÃdvinaye ÓÅlamidaæ paribaddhaæ ya÷ kli«ÂacittenÃtmÃnaæ hanti na saækleÓÃtpÃpaæ labhata iti | avyÃk­taæ karmeti | yatkarma na kuÓalamakuÓalaæ và na parasattvÃnÃmupakÃrakaæ nÃpakÃrakaæ tadavyÃk­tamityucyate | (p­) kasmÃdavyÃk­tamiti nÃma | (u) tatkarma nirucyate | yatkarma na kuÓalaæ nÃkuÓalaæ tadavyÃk­tamiti vadanti | kuÓalamakuÓala¤ca karma vipÃkaprÃpakam | naitatkarma vipÃkaprÃpakamityavyÃk­tam | kasmÃt | kuÓalamakuÓala¤ca karma prabalam | idantu durbalam | yathà pÆtibÅjaæ nÃÇkuraæ prarohayati | vipÃko dvividha÷ | kuÓalaæ priyavipÃkam akuÓalamapriyavipÃkam | avyÃk­tantvavipÃkam | (p­) tatra na priya nÃpriyopÃdÃnaæ tadavyÃk­tavipÃkamastu | ko do«a÷ | (u) bhagavÃnÃha- dvidhà vipÃka÷ mithyÃkÃyacaryà apriyavipÃkaprÃpiïÅ samyakkÃyacaryà priyavipÃkaprÃpiïÅti | na tvÃha anayorudÃsÅnamastÅti | puïyaæ priyalÃbhamanoj¤asm­tivipÃkam | pÃpaæ tadviparÅtam | sukhadu÷khe puïyapÃpayorvipÃkau | adu÷khÃsukha¤ca sucaritavipÃka÷ | ato j¤Ãyate nÃstyavyÃk­tavipÃka iti | trividhakarmavarga÷ Óatatama÷ | 101 duÓcaritavarga÷ bhagavÃnÃha- trÅïi duÓcaritÃni kÃyaduÓcaritaæ vÃgduÓcaritaæ manoduÓcaritaæ iti | kÃyÃbhisaæsk­tamakuÓalaæ kÃyaduÓcaritam | tat dvividham (1) ekaæ daÓÃkuÓalakarmapathasaÇg­hÅtam | (##) yathà prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃrÃ÷ | aparaæ tadasaÇg­hÅtam | yathà kaÓÃdaï¬ÃdhÃtabandhanasvadÃragamanÃdaya÷ akuÓalakarmapathapÆrvottaradu«karmÃïi ca | (p­) prÃïÃtipÃtÃdÅni trÅïyakuÓalakarmÃïi kiæ kevalakÃyikakarmasvabhÃvÃni | (u) hananapÃpaæ hananÃkuÓalakarmetyucyate | pÃpamidaæ svakÃyenÃpi kriyate yatra svakÃyena sattvÃn hanti | vÃcÃpi kriyate yatna sattvÃn hantuæ paramÃj¤Ãpayati | manasÃpi kriyate yat kaÓciccittamutpÃdayati yena paro mriyate | evamadattÃdÃnakÃmamithyÃcÃrapÃpe 'pi | svak­tantu pÆrïaæ pÃpaæ labhate | kÃyÃkuÓalaæ karma kÃyÃtmakaæ vÃgÃtmakaæ và | kadÃciccittotpÃde paro jÃnÃti anena pratyayenÃpi pÃpakaraæ prÃïÃtipÃtÃdi kuryÃditi | bhÆyasà kÃyak­tatvÃtkÃyikaæ karmetyÃkhyà | evaæ vÃÇmithyÃcaritamapi | vÃcÃbhisaæsk­tamakuÓalaæ karma vÃÇmithyÃcaritam | tasyÃpi dvaividhyam | yat kenacitpraÓne sthÃpite taæ purata eva va¤cayati | tadakuÓalakarmapathasaÇg­hÅtam | anyattadasaÇg­hÅtam | abhidhyÃvyÃpÃdamithyÃd­«ÂyÃdayo mÃnasamithyÃcaritam | (p­) daÓÃkuÓalakarmapathÃnÃæ kasmÃnmithyÃd­«ÂirityÃkhyà trayÃïÃmakuÓalamÆlÃnÃæ saæmoha iti | (u) mithyÃd­«Âiriti saæmohasya nÃmÃntaram | saæmohaviv­ddhi sÃrarÆpà mithyÃd­«Âi÷ | na puna÷ saæmohasya lak«aïÃntaramasti | abhi«vaÇgaviparyÃsamÃtraæ saæmoha÷ | (p­) sÆtra uktaæ- sarvÃïi duÓcaritÃni apriyavipÃkakarÃïi sucaritÃni priyavipÃkakarÃïÅti | priyÃpriyalak«aïa¤cÃniyatam | yathaikameva rÆpaæ [kasyacit] priyaæ bhavati [anyasyÃ] priyaæ bhavati | atastallak«aïaæ vivecanÅyaæ syÃt | (u) sukhameva priyalak«aïam | yathoktaæ sÆtre- puïyavipÃka÷ sukhamiti | du÷khamapriyalak«aïam | yathoktaæ sÆtre- pÃpÃtsa¤jÃtabhÅtikà bhavatha | du÷khahetutvÃt iti | (p­) sukhameva priyalak«aïam | ÓvavarÃhÃdayo 'nnapurÅ«eïa sukhÅbhavanti | kimidaæ puïyaphalam | (u) idamaviÓuddhapuïyaphalam | yathoktaæ karmasÆtre- yadakÃle dadÃti aÓucirdadÃti | laghucittena kalu«itacittena ak«etre ca dadÃti | evamÃdidÃnena tadvipÃkaæ labhata iti | (p­) samyak caritÃni priyavipÃkakarÃïÅti sÆtra uktvà kasmÃtpunarucyate sucaritapratyayaæ svarga utpadyata iti | (u) mithyÃcÃryapi svarga utpadyate | kecidvadanti svarga upapattirduÓcaritavipÃka iti | ata÷ sÆtre punarucyate sucaritapratyayaæ svarga upapadyata iti | duÓcaritasucarite kuÓalÃkuÓalagatikakÃyaæ prÃpayata÷ g­hÅtakÃyastatra sukhaæ du÷khaæ và (##) vedayate | yathà duÓcaritapratyayaæ durgatau du÷khaæ vedayate | sucaritapratyayaæ deve«u manu«ye«u và sukhaæ vedayate || duÓcaritavarga ekottaraÓatatama÷ | 102 sucaritavarga÷ kÃyak­taæ kuÓalaæ kÃyasucaritam | tathà vÃÇmanasorapi | prÃïÃtipÃtÃdyakuÓalakarmatrayavirati÷ kÃyasucaritam | vÃgdo«acatu«ÂayaviratirvÃksucaritam | mÃnasÃkuÓalatrayaviratirmanassucaritam | ivÃstisro virataya÷ saævarasaÇg­hÅtÃ÷ yaduta ÓÅladhyÃnÃnÃsravasaævarÃ÷ | yadvandanavastradÃnÃdi kuÓalaæ kÃyikaæ karma tat kÃyasucaritam | yat satyabhëaïam­dubhëaïÃdi tat vÃksucaritam | anabhidhyÃdi mÃnasaæ karma mana÷sucaritam | imÃni trÅïi su caritÃni | (p­) tÅrthikà j¤aptiæ vinà prÃtimok«aÓÅlabhÃjo bhavanti | te ÓÅlasaævaraæ labhante na và | (u) tÅrthikÃÓcittata÷ ÓÅlasaævaramutpÃdayanti | kecit vÃcÃpi g­hïanti | anye 'pi ÓÅlasaævarasaÇg­hÅtaæ sucaritaæ labhante yathà daÓavar«Ãyu«kasya puru«asya prÃïÃtipÃtaviratisamÃdÃnÃdviæÓativar«Ãyu«ka÷ putra utpadyate | (p­) sÆtra uktaæ- sucaritaæ viÓuddhacaritaæ vyupaÓamacaritamiti | te«Ãæ ko bheda÷ | (u) ÃbhidhÃrmikà Ãhu÷- p­thagjanÃnÃæ yat kÃyikaæ vÃcikaæ mÃnasaæ kuÓalaæ karma tat sucaritamityucyate | Óaik«ÃïÃæ saæyojanaprahÃïÃttadeva sucaritaæ viÓuddhacaritamityucyate | aÓaik«ÃïÃæ prahÅïasaæyojanÃnÃæ visaæyojanikavyavahÃratvÃt [tadeva]vyupaÓamacaritam | aÓaik«Ã atyantÃnutpannÃkuÓalakarmakà ityato vyupaÓamacarità ityucyante | yathoktaæ- kÃyavyupaÓamo vÃgvyupaÓamo manovyupaÓama iti | kecidÃhu÷- imÃni trÅïi caritÃni ekasyaivÃrthasyavibhinnÃni nÃmÃni | kintu tadbhavyatÃnurÆpatvÃt samyagiti Óaæsyate | kleÓairviviktatvÃdviÓuddhamiti vadanti | sarvÃkuÓalaviviktatvÃt vyupaÓama iti | tÃni trÅïyapi nÃrthato bhinnÃni | (##) (p­) Ãbhidharmikà Ãhu÷- cittameva vyupaÓamacaritaæ na cetaneti | kathamayamartha÷ | (u) trÅïi caritÃnyapi cittameva | kasmÃt | cittavyÃtiriktà nÃsti cetanà | nÃsti ca kÃyavÃkkarma | (p­) sÆtra uktaææ- sucaritad­«Âisampanno devad­Óo và bhavati devasaækhyÃtad­Óo và bhavati | na sarve sucarità deve«Æpapadyanta iti | kasmÃdevaæ viniÓcaya÷ | (u) devasaækhyÃteti vacanÃdidaæ j¤Ãpitam | sucarÅtaÓÃlÅ yadyapi nÃvaÓyaæ deve«Ætpadyate tathÃpi ya ÃryabahumatasthÃna utpadyate | sa devasarÆpa ityato devasaækhyÃtad­Óa ityucyate | sarve sucaritavanto deve«Ætpadyeran | kecidanyapratyayairvini«Âà notpadyeran | yat samyaÇmithyÃvyÃmiÓraæ sucaritaæ [tatra] mithyÃcaritasya prÃbalyÃnna deve«Ætpadyante | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃnÃnandamavocat- paÓyÃmyahaæ kecana trÅïi suritÃni caranto 'pi durgatÃvutpadyante | tat te«Ãæ pÆrvÃdhvagataduÓcaritasya phalavipÃka iti | idÃnÅæ sucaritasyÃpi aparipÆrïatvÃnmaraïa upasthite mithyÃd­«ÂeÓcittÃbhimukhyÃddargatau patanti | duÓcaritaÓÃlÅ susthÃna utpadyata itÅda mapyevam | ata÷ p­thagjanatvamaÓraddheyam | prabalakarmavaÓÃdupapattivibhedaæ vedayata iti j¤Ãtavyam || sucaritavargo dvayuttaraÓatatama÷ | 103 pratisaæyuktakarmavarga÷ (p­) sÆtra uktaæ- trividhaæ karma kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ karma rÆpadhÃtupratisaæyuktaæ karma arÆpyadhÃtupratisaæyuktaæ karmeti | kÃnÅmÃni | (u) yat karma ÃnarakÃdÃca paranirmitavaÓavartidevÃdantarÃle vipÃkavedakaæ tatkÃmadhÃtupratisaæyuktaæ karma | ÃbrahmalokÃdÃkani«ÂhÃccÃntarÃle vipÃkavedakaæ karma rÆpadhÃtupratisaæyuktaæ karma | ÃkÃÓÃnantyÃyatanÃdÃnaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanÃccÃntarÃle vipÃkavedakaæ ÃrÆpyadhÃtupratisaæyuktaæ karma | (p­) avyÃk­taæ karma aniyatavipÃka¤ca karma kimete«u nÃntargatam | (u) tatkarmavipÃkaÓca kÃmadhÃtupratisaæyukta÷ | kasmÃt | tasya dharmasya kÃmadhÃtukavipÃkatvÃt | (p­) nanu kÃmadhÃtukadharmÃ÷ sarve tatkarmavipÃkÃ÷ | ato na yujyate | (u) sarve ca kÃmadhÃtukadharmÃ÷ kÃmadhÃtukakarmavipÃkà eva | (p­) tathà cedidaæ tÅrthikaÓÃstraæ yaduta sarvapratisaævedyaæ sukhaæ du÷kha¤ca pÆrvakarmahetupratyayaæ bhavatÅti | pÆrvakarmavipÃko yaduta kuÓalamakuÓalaæ karma savipÃkamavipÃkamiti vyavasÃyaguïasya nÃsti yatki¤canaprayojanam | yadi sarvaæ karmavipÃka÷ | ka÷ puna÷ prayÃse guïa÷ | yasya (##) kleÓÃ÷ karmÃïi karmavipÃkÃÓca santi tasya vimuktirnÃsti | karmavipÃkasyÃk«ÅïatvÃt | ucyate | yaduktaæ idaæ tÅrthikaÓÃstramiti | tadayuktam | tÅrthikà hi vadanti sukhaæ du÷khaæ paratvamaparatvaæ pÆrvavipÃkamÃtramiti | tathà ca na syÃtpratyutpannapratyayÃpek«Ã | paÓyÃmastu vastuta÷ padÃrthÃ÷ pratyutpannebhya÷ pratyayebhya÷ samutpadyante yathà bÅjÃÇkurÃdaya iti | ato na vaktavyaæ sarvaæ pÆrvakarmapratyayÃdhÅnamiti | hetupratyayÃbhya¤ca vastÆnyutpadyante yathà bÅjahetukÃ÷ p­thivyabÃkÃÓakÃlÃdipratyayà [a¬kurÃdaya÷] | cak«urvij¤Ãna¤ca karmahetukaæ cak«ÆrÆpÃdipratyayam | ato na tÅrthikamithyÃÓÃstrasÃmyam | yadbravÅ«i pÆrvakarmavipÃka ityÃdi | tadayuktam | pratyak«aæ khalu phalÃtphalasantatirutpadyata iti | yathà brÅhibhyo brÅhaya÷ | evaæ vipÃkÃdvipÃkotpattau ko do«a÷ | yathà ajÃtaputrasya ca caÂakacakravÃkÃdÅnäca kÃma÷, sarpÃdinÃæ kopa÷, tatsarvaæ pÆrvakarmavipÃka iti j¤eyam | (p­) yadi vipÃkÃdvipÃka utpadyate | tadÃnavasthà syÃt | (u) karmavipÃkÃstrividhÃ÷ kuÓalo 'kuÓalo 'vyÃk­ta iti | kuÓalÃkuÓalÃbhyÃæ vipÃka utpadyate nÃvyÃk­tÃdityato nÃnavasthà | yathà brÅhibhyo vrÅhaya utpadyante | tatra bÅjÃdaÇkura utpadyate na tu tu«Ãdibhya÷ | evaæ kuÓalÃkuÓalavipÃkÃdvipÃka utpadyate nÃvyÃk­tavipÃkÃt | yaduktaæ bhavatà prayÃse na guïa iti | yadyapi karmaïo vipÃka utpadyate | tathÃpi avaÓyaæ yathÃÓakti paÓcÃtsaæsidhyati | yathà sasyakarmata÷ sasyamutpadyate | tathÃpi bÅjÃdyapek«ya tat sidhyati | yadÃha bhavÃn- na vimuktirbhavediti | tadapyayuktam | tattvaj¤ÃnalÃbhÃtkarmÃïi k«Åyante | tadyathà dagdhaæ bÅjaæ na puna÷ prarohati | ato nÃsti vimukterdo«a÷ | ki¤ca ya utpannà dharmÃ÷ sarve te karmamÆlakÃ÷ | yadi nÃsti karmamÆlaæ, kathamutpadyeta | dharmÃïÃmutpÃde 'sti pratiniyatamaÇgam | yathÃyaæ dharmo niyamena etatpuru«akÃyÃdutpadyate nÃnyakÃyÃt | yadi nÃsti karmamÆlaæ, kathamevaæ pratiniyatavibhÃga÷ syÃt | (p­) dharmà hetumÃtrajÃ÷ | yathà mëÃnmëa utpadyate | [evaæ sati] ko do«a÷ | (u) tadapi karmamÆlakam | mëakarmapratyayalÃbhÃnmëÃnmëa utpadyate | kenedaæ j¤Ãyate | purà kila janÃ÷ kuÓalamÃcaritavanta ityata÷ ÓÃlitaï¬ulÃ÷ svata ajÃyanta | ato j¤Ãyate karmabhÆlakatvÃt mëÃnmëo jÃyata iti | (p­) nanu sattvasaækhyÃtaæ vastu khalu pÆrvakarmajam | (u) maivam asattvasaækhyÃtaæ vastvapi karmamÆlakam | sarvasattvÃnÃæ sÃdhÃraïakarmavipÃko yaduta (##) caÇkramaïÃsthÃnakarmapratyayalÃbhÃt k«ityÃdayo bhavanti | prakÃÓakarmapratyayalÃbhÃccandrasÆryÃdayo bhavanti iti j¤Ãtavyaæ janyaæ vastu sarvaæ karmamÆlakamiti | (p­) yadi janyadharmÃ÷ karmamÆlakÃ÷ | saæsk­to 'nÃsrava÷ katham | (u) so 'pi karmamÆlaka÷ | kasmÃt | sarvaæ pÆrvÃdhvagatadÃnaÓÅlÃdivalÃdhÅnam | ato 'pi karmÃdisambhÆtam | (p­) yadyanÃsravadharmo 'pi karmasambhÆta÷ | so 'pi pratisaæyuktadharma ityÃkhyà syÃt | tattu na sambhavati | uktaæ hi sÆtre- asti aprasaæyuktà vedeneti | (u) anÃsravadharmastattvaj¤Ãnahetuka÷ karmapratyayaka÷ | hetubalamahimnà tu apratisaæyukta ityucyate | (p­) kiæ karma kÃmadhÃtuvipÃkavedakam | kiæ rÆpadhÃtuvipÃkavedakam | kimÃrÆpyadhÃtuvipÃkavedakam | (u) ya÷ kÃmarÆpÃrÆpyadhÃtu«u daÓÃkuÓalakarmÃïi samutpÃdayati sa kÃmadhÃtau vipÃkaæ vedayate | (p­) rÆpÃrÆpyadhÃtugato 'pi kimakuÓalaæ karma samutpÃdayati | (u) tatrÃpyakuÓalaæ karma samutpÃdayati | yathoktaæ sÆtre- tatrÃsti mithyÃd­«Âiriti | mithyÃd­«Âi÷ kiæ nÃkuÓalà | (p­) tatra mithyÃd­«ÂiravyÃk­tà natvakuÓalà | (u) nÃvyÃk­tà | kenaitat j¤Ãyate | uktaæ hi sÆtre bhagavatÃ- mithyÃd­«Âirdu÷khakleÓÃnÃæ heturiti | mithyÃdarÓinà samutpÃditÃni kÃyavÃÇmanaskarmÃïi du÷khavipÃkÃyabhisaæskriyante | yathà tiktakÃravelle vidyamÃnÃni catvÃri mahÃbhÆtÃni sarvÃïi tiktarasÃni bhavanti | yathà kÃmadhÃtau mithyÃd­«ÂirakuÓalà | rÆpÃrÆpyadhÃtvorapi tallak«aïà akuÓalà syÃt | lak«aïasÃmyÃt | yathà bako brahmà brahmÃïamÃmantrayÃha- mopagaccha Óramaïaæ gautamam | asmÃllokÃduttÃrayÃma iti | idaæ manovÃgakuÓalaæ rÆpadhÃtau samutpannam | anye 'pi brahma [kÃyikÃ] devÃ÷ tatra bhavantaæ tÃd­Óaæ puru«aæ dÆ«ayanti | rÆpÃrÆpyadhÃtugatÃ÷ puru«Ã vadanti- idameva nirvÃïamiti | Ãyu«o 'nte kÃmarÆpayorantarÃbhavameva paÓyanti | ito 'nyannirvÃïaæ nÃstÅti mithyÃd­«Âirutpanneti anuttamadharmÃpavÃdÃtkathaæ nÃkuÓalam | anena j¤Ãtavyaæ tatrÃstyakuÓalaæ karmeti | (p­) yadi tatrÃkuÓalaæ karmotpÃdayanti | tatkarma kiæsthÃnapratisaæyuktam | (u) yadÅdamakuÓalaæ karma tadà kÃmadhÃtau vipÃkaæ vedayata ityata÷ kÃmadhÃtupratisaæyuktam | kuÓalaæ karmÃsti uttamaæ madhyamamadhamamiti | adhamaæ kÃmadhÃtuvedanÅyavipÃkam | madhyamaæ rÆpadhÃtuvedanÅyavipÃkam | uttamamÃrÆpyadhÃtuvedanÅyavipÃkam | kecidÃhu÷- (##) caturthadhyÃnasaÇg­hÅtaæ kuÓalaæ karma rÆpadhÃtuvedanÅyavipÃkam | caturÃrÆpyasamÃdhisaÇg­hÅtamÃrÆpyavedanÅyavipÃkam | anyadvik«iptacittasamutpÃditaæ karma kÃmadhÃtuvedanÅyavipÃkam | iti | (p­) kathaæ tatra samutpÃditaæ kuÓalaæ karma kÃmadhÃtuvedanÅyavipÃkaæ bhavet | (u) yathÃsmin loke samÃhitacittasamutpÃditakuÓalakarmaïastatra vipÃkaæ vedayate | tathà tatra vik«iptacittasamutpÃditakuÓalakarmaïo 'smin loke vipÃkaæ vedayate | yathà ca rÆpÃrÆpyadhÃtusamutpÃditÃkuÓalakarmaïa÷ kÃmadhÃtau vipÃkaæ vedayate | tathà tatra samutpÃditakuÓalakarmaïo 'pi | (p­) yo rÆpÃrÆpyadhÃtugata÷ na sa utpÃdayati kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ kuÓalaæ karma | (u) tatra nÃstyayaæ hetu÷ yat kÃmadhÃtugato rÆpÃrÆpya[pratisaæyuktaæ] kuÓalaæ karmaiva samutpÃdayati na rÆpÃrÆpyadhÃtugata÷ kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ kuÓalaæ karma samutpÃdayati iti | ucyate ca yu«mÃbhi÷ kÃmadhÃtugata÷ kÃmadhÃtukamavyÃk­taæ cittaæ samutpÃdayatÅti | yadyavyÃk­taæ cittaæ samutpÃdayati | kasmÃnna kucalaæ cittam | sÆtre bhagavÃn hastakadevaputrametadavocat- cittaviharaïe audÃrikavedanÃsaæj¤Ãæ manasikuru iti | audÃrikasaæj¤Ã kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ cittameva | ayaæ kuÓalacittena yat dharmaæ Ó­ïoti buddhaæ pÆjayati tat sarvaæ kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ cittam | tathà no cet audÃrikasaæj¤eti nÃkhyà syÃt | tatrÃnusm­tiprÃrthanà puïyavastu | yathÃha bhagavÃn tri«u vastu«u at­pto 'smin loke Ãyu«o 'nte 'navataptadeve«Æpapatsye yaduta tathÃgataæ paÓyÃmi dharmaæ Ó­ïomi saÇghaæ satkaromÅti | [tatra] anusm­tiprÃrthanà puïyavastu kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ cittam | tatrÃsti buddhÃnusm­ti÷ na puïyavastu | ato j¤eyaæ kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ kuÓalamastÅti | pratisaæyuktamakarmavargastrayuttaraÓatatama÷ | 104 trividhakarmavipÃkavarga÷ (p­) sÆtre bhagavÃnÃha- trividhaæ karma d­«ÂadharmavedanÅyavipÃkaæ, upapadyavedanÅyavipÃkaæ ÆrdhvavedanÅyavipÃkamiti | kimidam | yadetatkÃyÃbhisaæsk­taæ karma etatkÃya eva (##) vedyate | tad d­«ÂadharmavedanÅyavipÃkam | yadetallokÃbhisaæsk­taæ karma samanantaralokamatÅtya vedyate tadÆrdhvavedanÅyavipÃkam | [yat] samanantaralokÃtÅtaæ tadÆrdhvamityucyate | (p­) antarÃbhavikakarmavipÃka÷ kasmin sthÃne vedyate | (u) sthÃnadvaye vedyate | samanantarÃntarÃbhavikaæ karma upapadyavipÃkasthÃne vedyate | upapattiviÓe«asyaivÃntarÃbhavatvÃt | anyÃntarÃbhavikaæ karma ÆrdhvavipÃkasthÃne vedyate | (p­) kimetÃni trÅïi karmÃïi niyatavipÃkÃni niyatakÃlÃni ca | (u) kecidÃhu÷- niyatavipÃkÃnÅti | d­«ÂavipÃkaæ karmÃvaÓyaæ d­«Âa eva vedanÅyavipÃkam | tathÃnyat dvayamapi | sato 'pÅd­ÓavacanasyÃrtho na yujyate | kasmÃt | tathà cet pa¤cÃnantaryÃïi niyatavipÃkÃnÅti na syÃt | «a pÃdÃbhidharme tÆktaæ pa¤cÃnantaryÃïi niyatavipÃkÃnÅti | lavaïapalopamasÆtre punaruktam- aniyatavipÃkÃnÅti yatki¤canÃsti narakavedanÅyavipÃkam | ihaikatya÷ pudgala÷ bhÃvitakÃyo bhavati | bhavitaÓÅlo bhÃvitacitto bhÃvitapraj¤o bhavati | tasya tatkarma d­«ÂadharmavedanÅyaæ bhavati | tasmÃttrividhakarmaïÃæ niyatakÃlatayà bhÃvyam | d­«ÂadharmavedanÅyavipÃkaæ karma nÃvaÓyaæ d­«Âadharma eva vedyate | vedyate cet d­«Âadharma eva vedanÅyaæ syÃt nÃnyatra | evamanyat dvayamapi | (p­) kena karmaïà d­«Âadharme vipÃkaæ vedayate | (u) kecidÃhu÷- vyÃdhyarthakarmaïo d­«Âadharma eva vipÃkaæ vedayate | yathà tathÃgata Ãrye«u mÃtÃpitrÃdi«u samutpÃditaæ yat kuÓalamakuÓalaæ karma tat d­«ÂadharmavedanÅyavipÃkam | yadanarthaguru tadupapadyavedanÅyavipÃkam | yathà pa¤cÃnantaryÃdÅni | yadartha guru ca tadÆrdhvavedanÅyavipÃkam | yathà cakravartina÷ karma bodhisattvasya và karma | kecidÃhu÷- trividhakarmaïÃme«Ãæ yathÃpraïidhÃnaæ vipÃkaæ vedayata iti | yat karma praïidadhÃti ihaivÃdhvani vedayeyamiti | tat d­«ÂadharmavedanÅyam | yathà mallikÃdevÅ svÃnnabhÃgadÃnena praïidadhÃti d­«Âa evÃdhvani rÃjamahi«Å bhaveyamiti | evamanyat karmadvayamapi | yathÃkarmaparipÃkaæ pÆrvaæ vedayate | (p­) atÅtaæ karma kathaæ paripacyate | (u) gurutvalak«aïasampadeva paripÃka ityucyate | (p­) yasmin k«aïe karmotpadyate tatsamanantarak«aïa eva kiæ vipÃko vedyate | (u) na | krameïaiva vedyate | yathà bÅjÃtkrameïÃÇkura÷ prarohati | karmÃpi tathà | (##) yo garbhamadhyastho ye ca middhonmattÃdaya÷ te karma sa¤cinvanti na và (u) te sacetanÃÓcet karmopacinvanti | kintu na [te cetanÃ] sampannÃ÷ | (p­) yo 'syÃæ bhÆmau vÅtarÃga÷ sa p­thivÅkarma karoti na và | (u) sÃtmacittÃ÷ sarve 'pi tat karmopacinvanti | ÃtmacittavigatÃstu nopacinvanti | (p­) arhannapi vandanakarmÃbhyasyati | tatkarma kasmÃnnopacinoti | (u) yasmÃt sattvacitta÷ tasmÃt karmÃïyupacinoti | arhannÃtmacittavihÅna ityata÷ karmÃïi nopacinoti | arhannanÃsravacitta÷ | yo 'nÃsravacitta÷ na sa karmÃïyupacinoti | ukta¤ca sÆtre- prahÅïapuïyapÃpakarmako 'rhanniti sa nopacinoti puïyakarmÃïi apuïyakarmÃïyÃne¤jyakarmÃïi ca | ato vedanÃparyavasannaæ karmeti na nÆtnaæ karmÃbhisaæskaroti | (p­) Óaik«Ã÷ karmÃïyupacinvanti na và | (u) nopacinvanti | kasmÃt | sÆtre hyuktaæ- sa karmÃïi vidhvasya na sa¤cinoti nopacinoti niruddhaæ na tathà bhavati ityÃdi | ÃbhidhÃrmikà vadanti- Óaik«Ã÷ sÃsmimÃnatvÃtkarmÃïyapyupacinvanti | nairÃtmyaj¤Ãnabalena paraæ nÃvaÓyaæ vedayante vipÃkamiti | (p­) imÃni karmÃïi kasmin dhÃtÃvabhisaæskriyante | (u) sarvatra tri«vapi dhÃtu«u (p­) aniyataæ karma kimasti kiæ và nÃsti | (u) asti | yat karma d­«ÂadharmavedanÅyavipÃkaæ và upapadyavedanÅyavipÃkaæ và tadÆrdhvavedanÅyavipÃkaæ và bhavati | tada niyatamityucyate | evaæ karmÃïi bahÆni | (p­) ya imÃni trÅïi karmÃïi prajÃnÃti | tasya ka upakÃro bhavati | (u) ya imÃni trividhakarmÃïi vivecayati sa samyagd­«ÂimutpÃdayati | kasmÃt | paÓyÃma÷ khalu kecidakuÓalacÃriïo 'pi prabhÆtaæ sukhamanubhavati | kuÓalacÃriïo du÷kham | udÃsÅnasya kadÃcinmithyÃd­«Âirbhavet yaduta kuÓalasyÃkuÓalasya và nÃsti vipÃka iti | yaste«Ãæ karmaïÃæ vibhÃgaæ prajÃnÃti | tasya samyagd­«Âirbhavati | yathoktaæ gÃthÃyÃm- pÃpo 'pi paÓyati bhadrÃïi yÃvatpÃpaæ na pacyate | yadà ca pacyate pÃpamatha pÃpo pÃpÃni paÓyati || bhadro 'pi paÓyati pÃpÃni yÃvadbhadraæ na pacyate | yadà ca pacyate bhadramatha bhadro bhadrÃïi paÓyati || (##) mahÃkarmavibhaÇgasÆtramÃha- avirataprÃïivadho 'pi svarga utpadyate | ya÷ pÆrvÃdhvani puïyavÃn san Ãyu«o 'nte prabalakuÓalacittamutpÃdayati iti | evaæ prajÃnan samyagd­«ÂimutpÃdayati | ata e«Ãæ trayÃïÃæ karmaïÃæ lak«aïaæ prajÃnÅyÃt || trividhakarmavipÃkavargaÓcaturuttaraÓatatama÷ | 105 trividhakarmavipÃkavedanÃvarga÷ (p­) sÆtre bhagavÃnÃha- trividhaæ karma sukhavipÃkaæ, du÷khavipÃkamadu÷khÃsukhavipÃkamiti | kimidam | (u) kuÓalaæ karma sukhavipÃkaprÃpakam | akuÓalaæ karma du÷khavipÃkaprÃpakam | ane¤jyaæ karma adu÷khÃsukhavipÃkam | tatkarma nÃvaÓyaæ niyatavedanam | yadi vedanà bhavati | tadà sukhavipÃkaæ vedayate | na du÷khavipÃkam ityÃdi | tathÃnyat dvayamapi | (p­) tÃni karmÃïi rÆpavipÃkaprÃpakÃnyapi bhavanti | kasmÃduktaæ [sukhÃdi]vedanÃmÃtram | (u) vipÃke«u vedanà pradhÃnà | vedanaiva vastuto vipÃka÷ | rÆpÃdi tu tatsÃdhanam | vedanÃpratyaye«u vedaneti vyavahÃra÷ | yathocyate agnirdu÷khamagni÷ sukhamiti | hetau phalopacÃra÷ yathÃnnasya dÃtà pa¤cÃrthÃnÃæ dÃteti | yathà cÃnnaæ dhanam ityÃdi | (p­) kÃmadhÃtumÃrabhya yÃvatt­tÅyadhyÃnaæ kimadu÷khÃsukhavedanÃvipÃko labhyate | (u) labhyetaiva vedanà | (p­) kasya karmaïo vipÃko 'yam | (u) avarakuÓalakarmaïo vipÃka÷ | uttamakuÓalakarmaïastu sukhavedanÃvipÃka÷ | (p­) tathà cetkasmÃccaturthadhyÃna ÃrÆpyasamÃpattau [adu÷khÃsukhavedanÃvipÃka] ucyate | (u) svabhÆmika÷ sa÷ | kasmÃt | tatrÃyameva vipÃko 'sti | na punarvipÃkÃntaram | sÆpaÓÃntatvÃt | (##) kecidÃhu÷- daurmanasyaæ na vipÃka iti | kathamidam | (u) kasmÃnna bhavati | (p­) daurmanasyaæ saæj¤ÃvikalpamÃtrÃdutpadyate | [karma] vipÃkasya saæj¤Ãvikalpatvà bhÃvÃt | yadi daurmanasyaæ vipÃka÷ | tadà laghu÷ syÃt vipÃka÷ | ato na vipÃka÷ | daurmanasyaæ vitarÃgÃïÃæ vyÃvartate | na vipÃko vÅtarÃgÃïÃæ vyÃvartate | ato daurmanasyaæ na vipÃka÷ syÃt | ucyate | daurmanasyaæ saæj¤ÃvikalpÃdutpadyata ityato na vipÃka÷ | sukhantu vipÃka iti bravÅ«i | dvividhaæ sukham- sukhaæ saumanasya¤ceti | tatra saumanasyamapi saæj¤ÃvikalpÃdutpadyata iti na vipÃka÷ syÃt | bhavÃnÃha vipÃkastarhi laghu÷ syÃditi | daurmanasyamidaæ du÷khÃt du÷khatarado«a÷ | kasmÃt | taddhi mƬhÃnÃæ vidyate | na tu j¤ÃninÃm | ato du÷ÓÓodhaæ paramasantÃpakara¤ca | ki¤ca catuÓÓatakaparÅk«ÃyÃmuktam- agryÃïÃæ mÃnasaæ du÷khamitare«Ãæ ÓarÅrajam iti | tacca daurmanasyaæ j¤Ãnapraheyaæ kÃyikaæ sukhaæ du÷khamapi pariharati | daurmanasya tri«vadhvasu kleÓaæ janayati yaduta pÆrvamahaæ du÷khÅ idÃnÅæ du÷khÅ Ãyatyäca du÷khÅti | daurmanasyaæ kleÓÃnÃæ prati«ÂhÃyatanam | yathà sÆtre kleÓÃyatanatvenëÂÃdaÓa manaupavicÃrà bhavanti | pa¤cavij¤ÃnÃnÃæ kleÓÃjanakatvÃt | ukta¤ca sÆtre- daurmanasyaæ dviÓalyarÆpamiti | gurutaradu÷khavedanÃbhÆtatvÃt | yathà kaÓcidekatra gurutaradviÓalyaviddho du÷khamadhikataraæ pratisaævedayate | yathà ca rogÅ kaÓcit [roga]du÷khÃbhihata÷ puna÷ kÃyacittapŬanayÃtyadhikadaurmanasyopÃyÃso bhavati | ato du÷khÃdadhikataraæ [daurmanasyam] | mƬhà nityadaurmanasyÃ÷ | kasmÃt | te hi priyavirahavipriyasamÃgamaprÃrthitÃlabhÃdimattvÃt nityadaurmanasyapŬitÃ÷ | taddaurmanasyaæ dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃmutpadyate ekaæ saumanasyÃdutpadyate | dvitÅyaæ daurmanasyÃt | tadà priyavastu praïaÓyati tadà saumanasyajaæ [daurmanasyam] | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃn (##) prasenajitaæ rÃjÃnamap­cchat- api tvaæ [mahÃrÃja] kÃÓÅkosale«u priyo 'si iti | ukta¤ca- devà rÆpÃsaktà rÆpakÃmÃ÷ rÆpe vina«Âe daurmanasyajÃtà bhavanti | iti | idaæ saumanasyÃdutpannam | daurmanasyÃdutpannamiti yat vipriyavastusamutpannam | År«yÃdibhyo 'pi samutpadyate | avÅtarÃgasya År«yÃdisaæyojanÃni sadà cittaæ pŬayanti | yathoktam- År«yÃmÃtsarya bahulà devà iti | bahavaÓca sattvà daurmanasyakaraæ parÃn sampŬayanta÷ sadaurmanasyasampŬanavipÃkaæ labhante | yathoktam- yathÃbÅjaæ phalaæ pravartata iti | ato j¤Ãyate daurmanasyaæ karmavipÃka iti | yaduktaæ bhavatÃ- vÅtarÃgÃïÃæ vyÃv­ttatvÃnna vipÃka iti | tadayuktam | srota Ãpanno 'vÅtarÃgo 'pi vyÃv­ttanarakÃdivipÃka÷ | narakÃdivipÃko na vipÃka iti kiæ sambhavet | ato na sambhavati vÅtarÃgÃïÃæ vyÃv­ttamavipÃka iti | (p­) adu÷khÃsukhaæ karma Ãne¤jyam | tat karma kuÓalaæ satsukhavedanÅyavipÃkaæ syÃt | kasmÃdadu÷khÃsukhavedanÅyavipÃkam | (u) vedaneyamÃne¤jyeti vastuta÷ sukham | upaÓamarÆpatvÃdadu÷khÃsukhetyucyate | ukta¤ca sÆtre- sukhavedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓaya iti | yatra rÃga÷ tadvedanÃyÃæ [so ']nuÓaya÷ | iti j¤Ãyata idaæ sukhamiti || trividhakarmavipÃkavedanÃvarga÷ pa¤cottaraÓatatama÷ | 106 trividhÃvaraïavarga÷ (p­) sÆtra uktaæ- trÅïyÃvaraïÃni karmÃvaraïaæ kleÓÃvaraïaæ vipÃkÃvaraïamiti | kÃnÅmÃni | (u) karmÃïi kleÓà vipÃkÃÓca vimuktimÃrgamÃv­ïvantÅti ÃvaraïÃni | (p­) kimityÃv­ïvanti | (u) dÃnaÓÅlakuÓalÃbhyÃsastri«u bhave«u parivartayatÅti sa mÃrgamÃv­ïoti | samÃpattivedanÅyaæ karmÃpyÃvaraïam | yathoktaæ sÆtre- yo 'yaæ puru«o nitayaæ samÃpattau vedanÅyavipÃkaæ karmopacinoti na sa supade 'vatarati iti | idaæ karmÃvaraïam | yat kasyacitkleÓà ghanÃstÅvrÃÓcittagatÃ÷ tat kleÓÃvaraïam | yat kasyacit kleÓà anivÃryÃ÷ tadyathà «aï¬ÃdÅnÃæ kÃma÷ | tadapi kleÓÃvaraïam | yannarakÃdau pÃpÃkuÓalopapattyÃyatane yathopapattyÃyana¤ca na mÃrgaæ bhÃvayati | tat vipÃkÃvaraïam | (##) (p­) kecit pÆrvaæ vidyÃvihÅnebhya÷ pÆrvapuru«ebhyo na prajÃnanti idaæ kuÓalamiti | tadà te na dadanti yat sa yadi matto dÃnaæ labdhvà akuÓalÃni karoti tadà ahaæ bhÃgÅ syÃmiti | yathà brÃhmaïÃdaya÷ parivrÃjakÃ÷ | ata÷ parivrÃjako na dadyÃt | nÆtnakarmaïà mÃrgapratibandhÃt | (u) na yuktamidam | nÃnyak­tasya puïyaæ pÃpamÃtmano bhÃgo bhavati | kasmÃt | pratyayÃnÃæ puïyapÃpavattve bahÆnyavadyÃni santi | kimiti | yathà sattvo vadhasya pratyaya÷ | yadi nÃsti sattva÷ | kasya vadha÷ syÃt | tathà ca m­tena pÃpinà bhÃvyam | yathà ca ghanikaÓcauryasya pratyaya÷ | sÆrÆpaæ kÃmamithyÃcÃrasya pratyaya÷ | parapuru«Ã m­«ÃvÃdÃdÅnÃæ pratyayÃ÷ | kÆÂamÃnÃdaya÷ kuhanÃyÃ÷ pratyayÃ÷ iti kretÃra÷ pÃpina÷ syu÷ | pratigrahÅtà dÃnasya pratyaya iti puïyabhÃk syÃt | ye kÆpataÂÃkÃdyupabhoktÃra÷ te sarve puïyabhÃja÷ syu÷ | tathà ca svasya puïyaæ na syÃt | na tat vastuto yujyate | ata÷ pratyayÃnÃæ na syÃtpuïyapÃpavattà | [atha yadi] pratigrahÅtu÷ svapuïyabhÃga÷ k«ÅyamÃïa÷ syÃt | tadà na kaÓcidanyasmÃt dÃnaæ pratig­hïÅyÃt | kasmÃt | svapuïyabhÃgenÃnnapÃnayo÷ krÅyamÃïatvÃt | dÃtà ca pÃpabahulo 'lpapuïya÷ syÃt | kasmÃt | kiyatkuÓalaæ brÃhmaïÃ÷ kuryuriti | bhÆyasà te trividhavi«akalu«itacittÃ÷ pa¤cakÃmaguïÃsaktà na vyavasyanti kuÓalabhÃvanÃm | ato dÃtà pÃpabahulo 'lpapuïya÷ syÃt | brÃhmaïÃdaya ÃtmÃnaæ sujanabhÃvitadharmacaya iti kÅrtayanto na samyak paÓyanti samÃpatticittasamÃdhÃnÃni dharmÃn | ye dhyÃnasamÃpattivinirmuktÃ÷ te cittadurvineyÃ÷ | ato dÃtà avÅtarÃgÃya dadan pÃpabÃhulyaæ labheta | janÃ÷ pitÌn pÆjayanta÷ putrabhÃryÃbandhÆn samÃrÃdhayanta÷ [yadi] j¤Ãtvà vijÃnanti sarve pÃpaæ prÃpayeyuriti | tadà na ko 'pi puïyabhÃk syÃt | na tu vastutastathà yujyate | ata÷ puïyaæ pÃpa¤ca na pratyayagatam | ÓÅlÃdidharmopi pare«Ãæ hitakara÷ | prÃïÃtipÃtavirata÷ sarve«Ãæ jÅvitaæ prayacchati | ÓÅladhÃrÅ tadà mahÃpÃpabhÃgaæ labheta | prÃïÃtipÃtaviratyà purovartijano jÅvitalabdho yadakuÓalaæ karoti | tat ÓÅlavato bhÃga÷ syÃt | ata÷ puïyÃrthÅ puna÷ prÃïinaæ hanyÃt, na ÓÅlaæ dhÃrayet | ki¤ca kaÓciddharmamupadiÓati | tena para÷ puïyamabhyasyati | puïyÃbhyÃsapratyayaæ paÓcÃtprabhÆtaghanaæ labhate | prabhÆtaghanena pramatto bhavati | pramatta÷ san pÃpÃni karoti | te«Ãæ pÃpÃnÃæ dharmabhÃïako bhÃgÅ syÃt | dÃnapratyayaæ paro ghaniko bhavati | ghanikatvaheto÷ k­tÃnÃæ pÃpÃnÃmapi dÃtà bhÃgÅ syÃt | tathà ca brÃhmaïà na dÃnaæ pratig­hïÅyu÷ | nÃpi prayaccheyu÷ | idÃnÅntu brÃhmaïÃ÷ kevalaæ pratig­hïanti na prayacchanti | ato j¤Ãyate sa du«Âa÷ panthà iti | (##) yathà ca rÃjÃno yathÃdharmaæ prajÃ÷ pÃlayanta÷ pÃpino 'pi syu÷ | yadi putra÷ pÃpaæ karoti | tadà pitarau bhÃginau syÃtÃm | tadà na putramutpÃdayetÃm | vaidyaÓcikitsamÃno 'pi pÃpabhÃk syÃt | taccikitsÃlabdhajÅvitena pÃpakaraïÃt | deve var«ati pa¤casasyÃnyÃyatÃni prarohanti | tadà deva÷ pÃpabhÃk syÃt | du«ÂasattvÃnÃæ po«aïaparitrÃïakaratvÃt | annadÃtÃpi pÃpabhÃg syÃt | bhokturannamajÅrïaæ kadÃcinmaraïÃya bhavet | avÅtarÃga ÃsvÃdÃbhinivi«Âa ityato dÃtà pÃpÅ syÃt | tathà ca dÃtÃ, tvadannaæ bhuktvà nÃkuÓalaæ kari«yÃmÅti bhoktÃraæ sadà pratij¤Ãpya paÓcÃddÃsyati | tathà no cet dÃturubhayaæ naÓyet | (p­) nanu sÆtre 'pyuktam- yadi bhik«urdÃnapaterannaæ bhuktvà cÅvara¤ca paridhÃyÃpramÃïasamÃdhimupasampadya viharati tatpratyayÃt sa dÃnapatirapramÃïapuïyaæ prasÆta iti | tatpratyayena puïyalÃbhÅ cet kathaæ na pÃpabhÃk bhavati | (u) yadi sa bhik«urdÃnapaterannaæ bhuktvà cÅvara¤ca paridhÃyÃpramÃïasamÃdhimupasampadya viharati | tadà dÃnapaterdÃnapuïyaæ svata evÃdhikaæ vardhate | na tu tatsamÃdhe÷ puïyabhÃk bhavati | yathà k«etrasya sÃravattvÃdÃyaphalaæ bahu bhavati | bandhye 'lpam | evaæ puïyak«etrasya sÃravattve dÃnavipÃko mahÃn | vandhye puïyamalpam | na tu pratigrahÅtu÷ puïye pÃpe và dÃtà bhÃgaæ labhate | ato na tatpuïyapÃpapratyayena dÃtà puïyapÃpabhÃk bhavati | sa yadyapi pratyayo bhavati | tathÃpi svaæ puïyaæ pÃpaæ và svak­tatrividhakarmÃpek«ya bhavati | (p­) avÅtarÃgasya cittaæ na svavaÓavarti, avaÓyaæ kÃmÃsaktam | ata÷ pravrajito na dÃnamÃcaret [tasya] | (u) tathà cet pravrajina÷ ÓÅlÃdin dh­tvà sapuïyo bhavatÅdamupek«itaæ syÃt | na vastutastatsambhavati | ato dÃnamapi nopek«yam | tribhavÃnÃæ k­te kebalaæ nÃcaret | nirvÃïÃya paramÃcaret | kintu kleÓÃnakuÓalakarmÃïi ca varjayet | kasmÃt | tÃni hi karmÃïi hetukÃla eva vÃryÃïi | phalakÃle na kathamapi Óakyate [vÃrayitum] | ato buddhà [bhagavanto] hetukÃla eva vinayÃya dharmamupadiÓanti | na tu yamarÃjavat phalakÃle 'parÃdhamanyathayeyu÷ | (p­) tri«vÃvaraïe«u kiæ gurutaram | (u) kecidÃhu÷- vipÃkÃvaraïaæ gurutaramiti | anyathayitumaÓakyatvÃt | [anye] kecidÃhu÷- pudgalÃnusaraïata÷ sarvaæ gurutaram | (p­) kiæ nivartyaæ bhavati | (u) sarvaæ hÃpayituæ Óakyam | yannivartyaæ na tadÃvaraïamityucyate || trividhÃvaraïavarga÷ «a¬uttaraÓatatama÷ | (##) 107 catu÷karmavarga÷ (p­) sÆtre bhagavatoktam- catvÃrÅmÃni karmÃïi | [katamÃni] | asti karma k­«ïaæ k­«ïavipÃkam | asti karma Óuklaæ ÓuklavipÃkam | asti karma k­«ïaÓuklaæ k­«ïaÓuklavipÃkam | asti karma ak­«ïamaÓuklamak­«ïÃÓuklavipÃkam | karma karmak«ayÃya saævartata iti | kÃni tÃni | (u) asti karma k­«ïaæ k­«ïavipÃkamiti | yena karmaïà savyÃbÃdhye loke yathÃvaivartinaraka upapadyate | anyatra ca savyÃbÃdhye 'kuÓala vipÃkÃyatane samupapadyate yadi và tirya¤ca ekatyÃ÷ pretà và | etadviparÅtaæ dvitÅyaæ karma | yena karmaïà avyÃbÃdhye loka upapadyate yathà rÆpÃrÆpyadhÃtvo÷ kÃmadhÃtau ca devà manu«yà ekatyÃ÷ | k­«ïaÓuklavyÃmiÓraæ karma t­tÅyam | yena karmaïà samutpadyate savyÃbÃdhye 'vyÃbÃdhye ca loke yadi và tirya¤ca÷ pretà devà manu«yà ekatyÃ÷ | caturthamanÃsravaæ karma trÅïi karmÃïi k«apayati | yat karmalokadvayavigarhitaæ iha vigarhitamamutra ca vigarhitam | tat pÃpaæ karma puru«a÷ k­tvà tamasi patita÷ san na yaÓa÷ ÓrutavÃn bhavatÅti k­«ïamityucyate | iha du÷khamamutra du÷khamityadhvadvaye 'pi du÷khavi«amiti k­«ïam | (p­) idaæ karma kimiti savyÃbÃdhyalokajanakam | (u) nimittakrameïÃkuÓalaæ k­tvà na cittaæ paritapati | antarÃle cÃkuÓalavyÃvartakaæ kuÓalaæ nÃsti | idaæ karma savyÃbÃdhyalokajanakam | mithyÃd­«Âicittena hi kriyante 'kuÓalÃni | akuÓalakriyà ca gurujane«u yanmÃtÃpit­«u anye«u sajjane«u ca | sattvÃnÃmahitaæ k­tvà na ki¤cidapi k­pÃæ karoti | yathà sattvÃn hanti samastaæ taddhanaæ vÃpaharati | kÃrÃgÃre và badhvà punarÃhÃramapi ni«edhayati | gurutaraæ và tìayati | tena na bhavati sukhÃntaramapi | evamÃdi karma ekÃntasavyÃbÃdhyalokajanakam | Óuklaæ ÓuklavipÃkaæ karmeti | ya÷ kaÓcidekÃntata÷ kuÓalÃnyupacinoti | akuÓalavÃæÓca na bhavati | tatkarmadvayÃtiÓayabalaæ mahattamam | nÃnyattadatiÓete | na k­«ïavipÃkaæ pratisaævedayata÷ ÓuklavipÃkasya prasaÇgo 'sti | nÃpi ÓuklavipÃkaæ pratisaævedayata÷ k­«ïavipÃkasya prasaÇga÷ | kasmÃt | sarve sattvÃ÷ kuÓalamakuÓala¤copacinvanti | karmabalasya parasparamÃvaraïatvÃnna yugapatpratisaævedayante | yathà dvayormallayo balÅyÃnagre vinipÃtayati [durbalam] | t­tÅyaæ karma durbalaæ kuÓalÃkuÓalavyÃmiÓratvÃt tadvipÃkaæ yugapatpratisaævedayate | anyonyaæ spardhitvÃt | (##) (p­) kecidÃhu÷- yadakuÓalaæ karma durgatau vipÃkapratisaævedakaæ tadÃdyaæ karma | yadrÆpadhÃtupratisaæyuktaæ kuÓalaæ tat dvitÅyaæ karma | yat kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ devamanu«ye«u vyÃmiÓravipÃkapratisaævedakaæ tat t­tÅyaæ karma | anÃvaraïamÃrge saptadaÓaÓaik«acetanà caturthaæ karma iti | kathamayamartha÷ syÃt | (u) bhagavÃn svayamavocade«Ãæ karmaïÃæ lak«aïam | yaduta ekatya÷ savyÃbÃdhyaæ kÃyasaæskÃramabhisaæskaroti, savyÃbÃdhyaæ vÃksaæskÃramabhisaæskaroti, savyÃbÃdhyaæ mana÷ saæskÃramabhisaæskaroti | sa savyÃbÃdhyaæ kÃyasaæskÃramabhisaæsk­tya savyÃbÃdhyaæ vÃksaæskÃramabhisaæsk­tya savyÃbÃdhyaæ mana÷saæskÃramabhisaæsk­tya savyÃbÃdhye loke utpadyate | tatra savyÃbÃdhye loka utpannaæ santaæ savyÃbÃdhyÃ÷ sparÓÃ÷ sp­Óanti iti | ato j¤Ãyate yat sattvÃnÃæ k­«ïadu÷khalokotpÃdakaæ tadÃdyaæ karmeti | rÆpÃrÆpyadhÃtvostu ekÃntasukhavedanaiva | kÃmadhÃtukadevamanu«yà apyekÃntasukhavedina÷ | yathoktaæ sÆtre- sukhinÃæ manu«yÃïÃmapi santi «a sparÓà iti | devamanu«yairanubhÆyamÃnà vi«ayà yena amanorÆpà na bhavanti tat dvitÅyaæ karma | k­«ïaÓuklavyÃmiÓrasamudÃcaraïaæ t­tÅyaæ karma | sarvÃïyanÃsravakarmÃïi karmÃïÃæ k«ayÃya saævartante | mitho virodhÃt | na saptadaÓaÓaik«acetanÃmÃtraæ caturthaæ karma | (p­) anÃsravaæ vastuta÷ Óuklam | kasmÃdaÓuklamityucyate | (u) tat Óuklalak«aïÃdbhinnam | na dvitÅyaÓuklakarmasamÃnam | asmÃdatiÓayitamaÓuklasya, tadanapek«atvÃt | yathà rÃj¤aÓcakravartina÷ suviÓuddhÃtikrÃntadevamÃnu«acak«u÷ sampat | vastutastu tanmÃnu«ameva cak«u÷ | anyapuru«ÃtiÓÃyitvÃdatimÃnu«amityucyate | tathà tatkarmÃpi anyaÓuklakarmÃtiÓÃyitvÃdaÓuklamityucyate | kecidÃhu÷- ak­«ïaæ ÓuklavipÃkaæ karmeti vaktavyamiti | tattvadu«Âam | nirvÃïa¤ca na Óuklam | atastatkarmÃÓuklamiti vÃcyam | vaktavya¤cÃk­«ïamaÓuklamiti | kasmÃt | nirvÃïaæ hyadharma÷ | nirvÃïÃrthatvÃttatkarmÃk­«ïamaÓuklam | loke ÓlÃdhyataraæ sÃsravaæ kuÓalaæ karma Óuklamityucyate | caturthaæ karma tatkarma vyÃvartayatÅti aÓuklam | tasya karmaïo 'k­«ïalak«aïatvÃdaÓuklalak«aïatÃpi prÃpyate | vipÃkasya ÓuklatvÃtkarma ÓuklamityÃkhyÃyate | idaæ karma tvavipÃkamityato na ÓuklamityÃkhyÃyate || catu÷karmavarga÷ saptotaraÓatatama÷ | (##) 108 pa¤cÃnantaryavarga÷ [eta]tkÃyasamanantaraæ vipÃko vedyata ityÃnantaryamityucyate | yadi d­«Âa eva dharme vedyate tadà savyÃbÃdhavipÃko laghurbhavati | tasya gurutvÃtkrameïa k«ipraæ và avaivartike narake patati | trÅïyÃnantaryÃïi puïyak«etraguïagauravÃdÃnantaryÃïÅtyucyante yaduta saÇghabheda÷ tathÃgataÓarÅre du«Âacittena lohitotpÃdanamarhadvadha÷ | mÃt­pit­vadha Ãnantaryamak­taj¤atvÃt | tadÃnantaryaæ manu«yagatÃveva sambhavati | nÃnyagati«u | manu«yÃïÃmeva vivekaj¤ÃnavattvÃt | (p­) anye«ÃmÃryajanÃnÃæ vadha Ãnantaryaæ labhate na và | (u) ÃryajanÃnÃæ vadhità prÃyo narake patati | yastvarhantaæ hanti so 'vaÓyaæ narake patet | yastathÃgataæ tìayati na tu lohitamutpÃdayati sa gurutaraæ pÃpaæ labhate | icchayà bhagavatyÃghÃtÃt | (p­) yadyekamÃnantaryaæ karoti | tadà narake patati | yadi dve trÅïi và karoti | tadà ekasminneva kÃye vipÃkavedanà k«Åyate na và | (u) pÃpÃnÃæ prÃcuryÃt sa ciraæ gurutaradu÷khÃnyanubhavati | tataÓcyuta÷ punastatraiva jÃyate | (p­) saÇghabhede kathaæ gurutaraæ bhavati [pÃpam] | (u) yadyadharmamadharmato j¤Ãtvà imaæ dharmaæ dharmato jÃnÃti | evaæmanaskÃro gurutaro bhavati | yadyadharmaæ dharmamiti vadati dharma¤cÃdharmamiti | nedaæ pÆrvavat | yat kaÓcit buddhÃtsaÇghaæ prabhidya ÃtmÃnaæ praÓaæsati mahÃn ÓÃstà devamanu«yÃïÃæ pÆjya iti | idamapi gurutaram | (p­) ya÷ prÃk­tajanabhedya÷, nÃyamÃrya÷ | [tadbheda÷] kimiti gurutaraæ pÃpam | (u) saddharmasya vighnitatvÃdguru gurutaraæ pÃpam | (p­) saÇghadharmabheda÷ kadà bhavati | (u) dharme 'ciraprati«Âhite naikÃmapi rÃtrimativÃhayati sma | brahmÃdayo devÃ÷ ÓÃliputrÃdimahÃÓrÃvakÃ÷ puna÷ [saÇghaæ] samÅcakru÷ | kecidÃhu÷ imÃni pa¤ca bhik«uÓatÃni pÆrvÃdhvani parÃn vighnayanta÷ kuÓalamÆlamÃrgalabdhÃstatpratyayamidÃnÅæ tadvipÃkaæ vindanta iti | prÃk­tà laghucalacittatvÃtsubhedyÃ÷ | yo laukikÃnÃtmaÓÆnyatÃmÃtraæ labdhavÃn tasya cittamevÃbhedyam | ka÷ punarvÃdo 'nÃsravaæ [cittam] | cittagatÃmidhyÃtvÃt saÇghabhedapratyayaæ karoti | ata÷ puïyÃrthÅ san tyajedabhidhyÃm || pa¤cÃnantaryavargo '«ÂottaraÓatatama÷ | (##) 109 pa¤caÓÅlavarga÷ bhagavÃnÃha- upÃsakasya pa¤caÓÅlÃnÅti | (p­) kecidvadanti- samÃdÃnasamanvitastu ÓÅlasaævaraæ labhate iti | kathamidam | (u) samÃttabahvalpatvavaÓÃtsaævaraæ labhate nÃvaÓyaæ pa¤camÃtrÃïi g­hïÃti | (p­) ÃptiviratyÃdaya÷ kasmÃnna ÓÅlam | kevalaæ prÃïÃtipÃtaviratyÃdaya ucyante | (u) saparibÃratvÃt | (p­) kasmÃnnocyate kÃmacÃravarjanam | kÃmamithyÃcÃravirati÷ kevalamucyate | (u) avadÃtavasanÃnÃmÃvasathe lokavyavahÃrasya sadà du«parihÃratvÃt | svabhÃryÃgamana¤ca nÃvaÓyaæ durgati«u pÃtayati | yathà srotaÃpannÃdayo 'pÅmaæ dharmamÃcaranti | ato noktaæ kÃmacÃravarjanam | (p­) paiÓunyÃdivirati÷ kasmÃnna ÓÅlam | (u) vastvidamatisÆk«maæ du«paripÃlam | paiÓunyÃdirm­«ÃvÃdasyÃÇgam | yadi m­«ocyate tadà sÃmÃnyata÷ [paiÓunya]muktameva | (p­) kiæ madyapÃnaæ prak­tisÃvadyam | (u) na | kasmÃt | madyapÃnasya sattvÃvyÃbÃdhÃtkevalaæ pÃpahetu÷ | yo madyaæ pibati so 'kuÓaladvÃramapÃv­ïoti | ato madyapÃnaæ ya÷ ÓÃsti sa pÃpÃÇgaæ labhate | samÃdhyÃdikuÓaladharmÃïÃæ vighnak­ttvÃt | yathà taru«aï¬o 'vaÓyaæ bhittyÃvaraïÃrtha÷ | evamime catvÃro dharmÃ÷ prak­tisÃvadyÃ÷ | tadvirataya÷ prak­tipuïyÃni | tatpÃlanÃyaitanmadya [saævara]ÓÅlaæ yojyate || pa¤caÓÅlavargo navottaraÓatatama÷ || 110 «aÂkarmavarga÷ «a¬vidhaæ karma- naraka[vedanÅya]vipÃkaæ karma, tiryagyoni[vedanÅya]vipÃkaæ karma, preta[vedanÅya]vipÃkaæ karma, manu«ya[vedanÅya]vipÃkaæ karma, deva[vedanÅya]vipÃkaæ karma, asamÃdhivedanÅyavipÃkaæ karma iti | (p­) kÃnÅmÃni | (u) narakavedanÅyavipÃkaæ karmeti (##) yathà «aÂpÃdÃbhidharme lokapraj¤aptau vist­tam | prÃïÃtipÃtapÃpena narakaæ bhavati | yathoktaæ sÆtre- ya÷ prÃïÃtipÃtanirata÷ sa naraka utpadyate | yo manu«ye«u bhavati so 'lpÃyurvindate | iti | evaæ yÃvanmithyÃd­«Âi [vaktavyam] | (p­) jÃnÅma eva daÓÃkuÓalakarmapathairnarakavipÃkaæ vindate | tiryakpretamanu«yagatirvotpadyata iti | bhavÃæstu kevalamÃha narake«u manu«ye«u votpadyata iti | idÃnÅæ viÓi«ya vaktavyaæ kiæ karma narakavipÃkamÃtravedakamiti | (u) tadeva pÃpakarma gurutaraæ sat narakavipÃkavedakam | yadyalpaæ laghu tadà tiryagÃdivipÃkavedakam | ya÷ sampannatrividhamithyÃcÃra÷ tasya narakaæ bhavati | asampannÃnyakarmaïa÷ tiryagÃdayo bhavanti | ataÓca gurutarapÃpakriyÃyÃæ narakaæ bhavati | ÓÅlabhedinà d­«Âibhedinà ca k­tamakuÓalaæ karma narakÃya bhavati | cittabhedacaryÃbhedÃkuÓale 'dhicitto yastatk­tamakuÓalaæ karma narakÃya bhavati | yo 'kuÓalaæ karma k­tvà akuÓalasyÃnucaro bhavati | tasya narakaæ bhavati | Ãrye«u yo 'kuÓalaæ karma karoti | tasya narakaæ bhavati | akuÓalaæ karma kurvato 'kuÓalaæ karmopacÅyate | yathà kaÓcidakuÓalaæ karma k­tvà paÓcÃtprÅyà praÓaæsan na parityaktumicchati | tasya narakaæ bhavati | yo vidve«avyÃpÃdacittena pÃpakaæ karoti | tasya narakaæ bhavati | yo ghanÃrthaæ [pÃpaæ] karoti | sa vipÃkÃntaraæ vedayate | mithyÃd­«ÂicittenÃkuÓalaæ karma kurvato narakaæ bhavati | ÓÅladÆ«iïà k­taæ pÃpakarma narakÃya bhavati | ahrÅkeïÃpatrapeïa k­taæ pÃpakarma narakÃya bhavatti | akuÓalasvabhÃvena janena k­taæ pÃpakarma narakÃya bhavati | tadyathà klinnà bhÆmiralpav­«ÂÃpi kardamaæ sÃdhayati | sadÃkuÓala karmacÃriïà k­tamakuÓalaæ karma narakÃya bhavati | ya÷ sambhramakÃraïaæ vinà [sasaæbhrama]makuÓalaæ karma karoti | tasya narakaæ bhavati | yo 'nÃtmaÓÆnyatÃÇgamanyatrÃbhiniveÓÃnna labhate | tena k­ta pÃpakarma narakÃya bhavati | ya÷ kÃyena ÓÅlaæ manasà ca praj¤Ãæ nÃbhyasyati | tena k­tamakuÓalaæ karma narakÃya bhavati | prÃk­tena k­tamakuÓalaæ karma narakÃya bhavati | kasmÃt | na hyayaæ prajÃnÃti skandhadhÃtvÃyatanadvÃdaÓanidÃnÃdÅni | aj¤ÃnÃdakÃryaæ kuryÃt | kÃrya¤ca na kuryÃt | avÃcyaæ vadet | vÃcya¤ca na vadet | ananusmaraïÅyamanusmaret | anusmaraïÅya¤ca (##) nÃnusmaret | tena k­taæ pÃpamalpamapi narakÃya bhavati | yo na paÓyatyakuÓalasyÃdÅnavam | sa gurukaæ pÃpakarma k­tvà narakavipÃkaæ vedayate | ya÷ pÃpaæ k­tvà na kuÓalaæ pratiÓrayate | tasya narakaæ bhavati | yathÃdhamarïo na rÃjÃnaæ ÓaraïÅkaroti | tadottamarïo 'vakÃÓabhÃgbhavati | yasya kuÓalaæ karma durbalam | tena k­tamalpamapi pÃpaæ narakÃya bhavati | yathà kasyacitkÃye pÃcanaÓaktiralpà | sa du«paripÃcanamÃhÃraæ bhuÇktvà na paripaktuæ Óaknoti | akuÓalakarmavyÃmiÓramakuÓalamÃtramÃcarato narakaæ bhavati | yathà kaÓciccauryaæ k­tvà laghutaraæ gurutaraæ và badhyate | ya÷ sarvakuÓalamÆlavivikta÷ yathà hastinà yudhyamÃna÷ [tasya] hastaæ na parirak«ati | tatpuru«ak­taæ pÃpaæ narakÃya bhavati | yo hÅnadharmamÃcaran hÅnÃcÃryÃcchik«Ãæ samÃdatte | tena k­taæ pÃpaæ narakÃya bhavati | yathà daridro 'dharmaïa Ãhriyate | yo 'kuÓalaæ sadà vardhayati adhamarïasyeva v­ddhim | tadyathà saunakaputravyÃdhÃdaya÷ | te«Ãæ karma narakÃya bhavati | gaï¬asyÃnta÷ srÃvavat pÃpasya mrak«aïe narakaæ bhavati | yo dÅrghakÃlaæ cittagatamakuÓalaæ na sahasà niyacchati | tasya narakaæ bhavati | yathà cikitsÃyai dattaæ vi«ameva puru«aæ hanti | ya÷ svayamakuÓalaæ k­tvà parÃnapi ÓÃsti | tena bahÆnÃæ sattvÃnÃæ du÷khopÃyÃsadvÃrasyoddhÃÂanÃnnarakaæ bhavati | yathà rëÂrapÃlà bahavo vij¤Ã÷ pÆrïÃdivadakuÓalamithyÃcÃramÃcarantonyÃnyapi bahÆn Óik«ayanti | yacca k­taæ karma bhÆyasà sattvÃnÃæ byÃbÃdhÃya bhavati yathà vanadÃhÃdi | bahÆnÃæ ÓÃsanaæ yena adharme te patanti | yathà kedÃravyÃdhÃdaya÷ | yo 'kuÓalakarmaïà jÅvati yathà corÃmÃtyasÆnikavyÃdhÃdaya÷ | atyantaÓÅladÆ«iïà k­taæ pÃpakarma narakÃya bhavati | yadÃmaraïaæ na tyajanti tadatyantamityucyate | yathÃha gÃthÃ- yasyÃtyantadau÷ÓÅlyaæ mÃlu÷sÃlamivÃtatà | karoti sa tathÃtmÃnaæ yathainaæ icchanti dvi«a÷ || iti | avastu kupyati | anena kopena yatpÃpaæ karoti | tannarakÃya bhavati | yastu savastu kupyasti | tatk­taæ pÃpaæ na tÃd­Óaæ bhavati | yo dve«eïa karma karoti | asya gurusaæyojanatvÃnnarakaæ bhavati | yathoktaæ sÆtre- dve«a÷ pÃpÅyÃnapi sunigraha iti | yo 'kuÓalacittasvabhÃva÷ tasya narakaæ bhavati | yat hetupratyayai÷ pÃpaæ karma karoti tadaïÅyo bhavati | ya÷ pramÃdÃya vyuts­«Âa÷ tena k­tamaÓubhaæ karma narakÃya bhavati | yo vij¤ai÷ paripÃlito bhavati sa deve«Ætpadyate | vÃsavayak«e Ãyu«o 'nte mriyamÃïe ÓÃriputra÷ tadantikamÃgata÷ | so 'kuÓalendriyeïa ÓÃliputramabhisabhÅk«ya nÃnyathÃbhÆt | purata Ãgataæ mandamÃhÆya punaraucchvasat | (##) ÓÃriputraprabhÃsvaramÃhÃtmyamavalokyÃcintayat ayaæ mahÃtmà na hantavya iti viÓuddhacittena saptak­tva÷ ÓÃriputramÆrdhvamadho vyavÃlokayat | anenaiva hetunà saptak­tvo deve«Ædapadyata | saptak­tvo manu«ye«u codapadyata | atha pratyekabuddhamÃrgamalabhata | yathà cÃÇgulimÃla÷ pÃpakaæ karma bahuk­tvà mÃtara[mapi]hantumaicchat | bhagavÃn tatkuÓalÃbhij¤atvÃt tasya vimuktiæ prÃpayati sma | yathà ca kaÓciddÃnapati ragnighÃdavi«Ãnnabhojanairmadhye [g­haæ] hantumaicchat | bhagavÃn tatkuÓalÃbhij¤atvÃt tasya vimuktiæ prÃpayat | evamÃdaya÷ puru«Ã÷ akuÓalakarmakà api na narake patanti | ata uktaæ ya÷ pramÃdÃya vyus­«Âa÷ tena k­taæ pÃpaæ karma narakÃya bhavatÅti | ya÷ samucchinnakuÓalamÆlo devadattÃdivatpunaracikitsyo bhavati | tadyathà kaÓcidrogÅ d­«Âamaraïanimitta÷ | tena k­taæ pÃpaæ narakÃya bhavati | ya÷ kuÓalaæ kartumagaïayan mriyamÃïo durutpÃdakuÓalacitto bhavati | sa cittaparitÃpÃnnarake patati | yo mriyamÃïo mithyÃd­«Âi cittamutpÃdayati | sa pÆrvÃkuÓalahetukaæ mithyÃd­«Âi pratyaya¤ca narake patati | evaæ bahÆni karmÃïi narakavipÃkÃya bhavanti | Ãbhidharmikà vadanti- sarvÃïyakuÓalÃni narakanidÃnÃnÅti | ebhyo 'kuÓalebhyo 'nyaistiryagÃdi«Ætpadyante | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃn bhik«ÆnÃmantryÃvocat- yÃn sattvÃn paÓyatha kÃyikamithyÃcÃrÃn vÃcikamithyÃcÃrÃn mÃnasikamithyÃcÃrÃn tÃn jÃnÅta narakaprek«akÃniti | (p­) narakavipÃkaæ karmÃdhigatam | kiæ punastiryagvipÃkaæ karma | (u) ya÷ kuÓalavyÃmiÓramakuÓalaæ karma karoti | sa tata÷ tiryak«u patati | anuÓayasaæyojanautkaÂyÃcca tiryak«u patati | yathà kÃmarÃgautkaÂyÃccaÂakapÃrÃvatacakravÃkÃdi«Ætpadyate | dve«autkaÂayÃtsarpav­ÓcikÃdi«Ætpadyate | mohautkaÂyÃt varÃhÃdi«Ætpadyate | madautkaÂyÃt siæhavyÃghraÓvÃpadÃdi«Ætpadyate | auddhatyacäcalyautkaÂyÃnmarkaÂÃdi«Ætpadyate | År«yÃmÃtsaryautkaÂyÃt ÓvÃdi«Ætpadyate | evamÃdÅnÃmanye«Ãmapi kleÓÃnÃmautkaÂyÃnnÃnÃtiryak«Ætpadyate | ya÷ kaÓciddÃnabhÃgÅ bhavati | sa tiryak«Ætpanno 'pi sukhamanubhavati | suvarïapak«agaru¬ahastyaÓvÃdaya÷ | vÃcikakarmaïo vipÃko bhÆyasà tiryak«u patanam | yathà kaÓcitkarmavipÃkamaj¤Ãtvà Óraddhayà ca nÃnÃvÃkkarma tathà karoti yathà vadanti ayaæ puru«o markaÂavadaticapala iti | sa markaÂe«Ætpadyate | (##) yadvadanti vÃyasavadÃhÃralolupa÷ | Óvabukkavadbhëate | ajavarÃhavaddhÃvati | gardabhavacchabdÃyate | u«Âravat yÃti | hastivadÃtmÃnamunnamayati | mattabalÅvardavadaÓubhayati | caÂakavadyabhati | vi¬ÃlavatsÃrajyati | Ó­gÃlavadva¤cayati | k­«ïorabhravajja¬o bhavati | govat droïabahulo bhavati | evamÃdyakuÓalaæ vÃcikaæ karma k­tvà yathÃkarma vipÃkaæ vedayate | sattvÃ÷ sukhalobhÃnnÃnÃpraïidhÃnyutpÃdayati | tadyathà kÃmasukharÃge sati pak«i«Ætpadyate | yo nÃgagaru¬ÃdÅnÃæ Óaktibalaæ Órutvà praïidadhÃti sa tatrotpadyate | ukta¤ca sÆtre- yo nibi¬asthÃne mriyamÃïa÷ praïidadhÃti vipulaæ sthÃnaæ labha iti | sa pak«i«Ætpadyate | ya÷ paritar«ito mriyate sa jalÃrthitayà jale«Ætpadyate | k«udhito mriyamÃïo 'nnarÃgÃrdvaca÷ kuÂyÃmutpadyate | vyomÃhÃt laghu karmÃïi kurvan vyÃmiÓrakuÓalatvÃt mak«ikÃlÅk«Ãk­mikÅÂÃdi«Ætpadyate | ya÷ parÃnupadiÓan asaddharme pÃtayati so 'vidvatpada utpadyate | andho jÃyate | m­tvà ca Óave k­mirbhavati | vyÃmiÓrakarmÃcaraïÃcca tiryak«Ætpadyate | yathoktaæ sÆtre- tirya¤co nÃnÃcittavaÓÃnnÃnÃkÃrÃnanuprÃpnuvanti iti | yast­ïamadyÃm iti karma karoti | yathà kaÓcinmithyà vadati ahaæ mantrÃnadhyemÅti | yo và idamannamattvà t­ïamadbhÅti prakaÂayati | atha và vadati m­daæ bhak«ayÃmÅtyeyamÃdi | yaÓca kaÓcidvÃkpÃrÆ«yeïÃdhik«ipati | kiæ t­ïamanattvà m­daæ bhak«ayasÅti | so 'bhilÃpavaÓÃtt­ïam­dÃdibhak«ake«Æpapattiæ vedayate | aviÓuddhadÃnÃmÃcÃran t­ïÃdibhak«ake«u vipÃkaæ vedayate | ya ­ïamÃdÃya na pratyarpayati | sa gavÃjak­«ïam­gÃÓvagardabhÃdi«u patitvà ­ïarÃtrÅryÃpayati | evamÃdikarmaïà tiryak«u patati | (p­) tiryadvipÃkaæ karma parij¤Ãtam | kena karmaïà prete«u patati | (u) annapÃnÃdi«u sa¤jÃtamatsaralobhacitta÷ san prete«u patati | (p­) yadi kaÓcitsvadravyaæ na dadÃti | kasmÃtsa pÃpabhÃgbhavati | (u) ayaæ kadaryo yadi kaÓcidyÃcanÃæ karoti | sÃpek«atvÃttasmai kupyati | anenÃvadyena prete«Ætpadyate | sa k­païa÷ yÃcanÃæ kurvati kasmiæÓcit nÃstÅti vadan an­tavÃditvÃtprete«u patati | sa cirÃtkadaryasaæyojanÃmabhyasyati | parasya hitalÃbhaæ d­«Âvà År«yÃsÆyÃcittamutpÃdayati | ata÷ prete«u patati | kadaryo 'yaæ dÃnacÃriïaæ paraæ d­«Âvà taæ dÃnapatiæ dvipyati | yÃcako 'yaæ lÃbhÃbhyÃsÃnmatto 'vaÓyaæ yÃceteti | cirÃdÃrabhya kadaryacittavÃsanayà na svayaæ dadÃti paramapi ni«edhati | yatki¤cidasti vihÃre saÇghadravyaæ yaj¤e ca brÃhmaïadravyam | (##) tat kaÓcit svayaæ kevalamabhila«ati na parasya dÃtumicchati | ata÷ prete«u patati | ya÷ parasyÃnnapÃnamapaharati nÃÓayati và | sa niraÓanasthÃna utpadyate | yo dÃnapuïyavigata÷ sa tadupapattyÃyatane vipÃkÃlÃbhÅ tato yÃcakÃdhik«epakarmaïo du÷khaæ tatraivÃnubhavati | ayaæ k­païa÷ k«utt­«ïÃrditaæ paraæ d­«Âvà nirdayacitto bhavati | ato yatrotpadyate tatra sadà k«utt­«ïÃmanubhavati | yathà dayayà deve«Ætpadyate | tathà dve«opanÃhÃbhyÃæ durgatÃvutpadyate | bandhuparivÃrapriyajane«u suprati«Âhite deÓe ca paramÃsaktatvÃtkaliÇgÃdiprete«Ætpadyate, rÃgat­«ïÃpratyayatvÃt | evamÃdi yathà vist­taæ karmavipÃkasÆtre | (p­) parij¤ÃtÃni trÅïi durgativipÃkÃni | kena karmaïà deve«Ætpadyate | (u) yo dÃnasaævarakuÓalÃdikarmÃbhyasyati | sa uttama÷ san deve«Ætpadyate | adhama÷ san manu«ye«Ætpadyate | yaÓca tÅk«ïendriya÷ sa manu«ye«Ætpadyate | manu«yadharmamÃcaratÅti manu«ya÷ | vyÃmiÓrakuÓalakarmaïà ca manu«ye«Ætpadyate | tatkarma [trividha]muttamaæ madhyamamadhamamiti | ekÃgratÃnaikÃgratà viÓuddhamaviÓuddhamityÃdi | kenedaæ j¤Ãyate | manu«yÃïÃæ nÃnÃvibhÃgaÓreïÅnÃæ vai«amyÃt | yathoktaæ sÆtre- prÃïÃtipÃtyalpÃyu«ko bhavati | caurye daridra÷ | kÃmamithyÃcÃre hÅnÃsatkula÷ | m­«ÃvÃde sadà paribhëyate | paiÓunye kulapÃæsula÷ | pÃru«ye sadà paru«aÓabdaæ Ó­ïoti | saæmbhinnapralÃpe janÃnÃmaÓraddheya÷ | rÃger«yÃyÃæ kÃmacÃrabahula÷ | krodhe du÷khabhÃvabhÆyi«Âha÷ | mithyÃd­«Âau mohabahula÷ | mÃne 'varajanmà | Ãtmana unmÃne kharva÷ | År«yÃyÃmate[ja]svÅ | mÃtsarye dÃridryapŬita÷ | dve«e virÆpÅ bhavati | parapŬÃyÃæ vyÃdhibahula÷ | vyÃmiÓracittena dÃne 'madhurarasÃbhilëŠ| akÃladÃne na yathe«ÂabhÃk | paÓcÃttÃpavimatau paryantabhÆmau jÃyate | aviÓuddhadÃnacaryÃyÃæ du÷khato vipÃkalÃbhÅ bhavati | amÃrgeïa kÃmacaryÃyÃmapuru«ÃkÃraæ labhate | manu«ye«u evamÃdÅni saÇkÅrïÃnyakuÓalakarmÃïi | tadviparÅtÃni tu kuÓalakarmÃïi | yathà prÃïÃtipÃtaviratirdÅrghÃyu«yaprÃpiïÅtyÃdi | manu«yagatÃvevamÃdi nÃnÃvai«amyamastÅtyato j¤Ãyate vyÃmiÓrakarmavipÃko 'yamiti | praïidhÃnena hi manu«ye«u jÃyate | kecidapramÃdaratà api na kÃmabahulà bhavanti | (##) ye praj¤Ãsvadhimuktikà manu«yadehapraïidhÃnaæ kurvanti | te manu«ye«Ætpadyante | ya÷ pitro÷ pÆjyÃnäca satkÃre svabhiruciko bhavati | brÃhmaïaÓramaïÃdÅnÃmapi satkÃravit tatkarmakriyÃtu«ÂaÓca puïyaæ samyagabhyasyati | so 'pi manu«ye«Ætpadyate | manu«ye«u ca yo viÓuddhakarmapratyaya÷ sa uttara[kuru«Æ]tpadyate | yaÓca k«etrag­hakuÂÅ«vÃtmÅyaviÓe«e«u dvi«yati | sa uttarÃsÆtpadyate | ya÷ Óuklakarma samyagÃcaran parÃnapŬayitvà dhanamÃdatte dÃnÃya nÃbhi«vaÇgÃya | svaya¤ca ÓÅlamÃcaran na pÆrvÃparaparivÃre«u ÓÅlaæ bhedayati | sa uttarakuru«Ætpadyate | tata÷ ki¤cidÆnakuÓalo godÃnÅya utpadyate | tato 'pi ki¤cidÆnaÓca ayathÃvat (?) pÆrvavideha utpadyate | devavipÃkaæ karmeti | atiÓuddhadÃnaÓÅlatvÃt deve«Ætpadyate | ya÷ praj¤ÃÇgaæ labdhvà saæyojanÃni samucchedayati | sa deve«Ætpadyate | vyÃmiÓrakarmavaÓÃcca viÓi«yate | manu«ye«Æktavat praïidhÃnahetunà ca viÓrutadeve«u sukhavedanÃpratyayaæ k­takuÓalakarmakÃ÷ sarve tatra janmagatiæ praïidadhati | yathoktaæ- a«ÂapuïyasargasthÃne ya÷ karuïÃmuditopek«Ãsu viharati sa utpadyate brahmaloke yÃvadbhavÃgram | atra dhyÃnasamÃpatterviÓi«ÂarÆpatvÃt vipÃko 'pi viÓi«yate | yasya styÃnamiddhauddhatyÃdÅni na samyak prahÅïÃni | so 'nÃbhÃsvaradehaprabho bhavati | yasya samyak prahÅïÃni sa viÓuddhataraprabho bhavati | atyuttamakuÓalakarmavipÃko deve«Ætpadyate | amÅpsitÃnÃæ yathÃmanaskÃrameva pratilÃbhÃt | yo viviktarÆpairarÆpyasamÃdhimupasampadya viharati | sa ÃrÆpyasthÃna utpadyate | evamÃdi devavipÃkaæ karmÃkhyÃyate | aniyatavipÃkaæ karmeti | yadavaraæ kuÓalamakuÓalaæ karma | idaæ karma narake«u prete«u tiryak«u deve«u manu«ye«u và vedyate | (p­) anyÃsu catas­«u gati«u kuÓalakarmavipÃko vedayituæ Óakyate | narake katham | (u) kaÓcinnarakÃnmuhÆrtaæ nivartate | yathà [kaÓci]darcirnarakÃdvimukto dÆrato vana«aï¬aæ d­«Âvà muditacitta ÃÓu tasmin vane praviÓati | ÓÅtavÃtakampite tasmin vane [yÃvat] asitomarÃïi na patanti | tasmin samaye muhÆrtaæ sukhÅ bhavati | athavà k«ÃranadÅæ d­«Âvà idaæ prasannasalilamiti drutagati pradhÃvya muhÆrtaæ sukhabhÃgbhavati | evaæ narake 'pi kuÓalakarmaïo vipÃkabhÃgo 'sti | idamaniyataæ karmetyucyate || «aÂkarmavargo daÓottaraÓatatama÷ | (##) 111 saptÃkuÓalasaævaravarga÷ saptÃkuÓalasaævarÃ÷ yaduta hiæsÃsteyakÃmamithyÃcÃrapaiÓunyapÃru«yam­«ÃvÃdasambhinnapralÃpÃ÷ | ya e«Ãæ saptÃnÃæ vastunÃæ samagro và asamagro bhavati | so 'kuÓalasaævara ityucyate | (p­) ko 'kuÓalasaævarasamanvÃgata÷ | (u) hiæsÃkuÓalasamanvÃgato yaduta saunikavyÃdhÃdaya÷ | steyasamanvÃgato yaduta corÃdaya÷ | kÃmamithyÃcÃrasamanvÃgato yadutÃmÃrgamaithunacÃriïo gaïikÃdaya÷ | m­«ÃvÃdÃmanvÃgatà gÃyakanaÂaputrÃdaya÷ | paiÓunyasamanvÃgato dÆ«aïaparivÃdÃnandÅ rëÂrav­ttyÃdisandhilipidÆ«aïÃdhyetà ca | pÃru«yasamanvità narakapÃlÃdaya÷ pÃru«yopajÅvyÃdayaÓca | sambhinnapralÃpasamanvitÃ÷ Óabdasandarbhayogena janahÃsyakarÃdaya÷ | kecidÃhu÷- rÃjÃna÷ pratipak«iïo rÃj¤a÷ ÓÃsanÃvasare etadakuÓalasaævarasamanvità iti | tadayuktam | ya÷ pÃpasantatiæ k­tvà na viramati | sa khalu etadakuÓalasaævarasamanvita ityucyate | na tathà rÃjÃdaya÷ | (p­) ayamakuÓalasaævara iti kathaæ labhyate | (u) yasmin kÃle pÃpakarmÃcarati | tadà labhyate | (p­) kiæ vadhitasattvÃt saævaramimaæ labhate kiæ và sarvasattvebhya÷ | (u) sarvasattvebhya÷ | yathà kaÓcit ÓÅladhÃrÅ sarvasattvebhya÷ ÓÅlasaævaraæ labhate | tathà akuÓalasaævaramapi | prÃïÃtipÃtÃnuvartina÷ vadhapÃpasaÇg­hÅtÃkuÓalasaævarasaÇg­hÅtarÆpadvividhÃvij¤aptilÃbhe anyasattvebhyo 'kuÓalasaævarasaÇg­hÅtÃpi labhyate | (p­) ayamakuÓalasaævara÷ kiyatkÃlaæ samanvito bhavati | (u) yÃvadupek«Ãcittaæ na pratilabhyate | tÃvatsadà samanvito bhavati | (p­) yo 'varam­ducittÃdakuÓalasaævaraæ pratilabhate | yo và lobhÃdicitÃt pratilabhate | sa sadà etatsamanvito bhavati | puna÷ kiæ pratilabhate | (u) yathÃcittaæ yathÃkleÓapratyaya¤ca punaretadakuÓalasaævaraæ pratilabhate | pratik«aïaæ sadà pratilabhate | sarvasattve«Ætpanna÷ saptavidho bhavati | saptavidho 'yamuttamamadhyÃdhama iti ekaviæÓatidhà bhavati | evaæ pratik«aïaæ sarvasattvabhÆmi«u pratilabhate | (##) (p­) akuÓalasaævaramimaæ kadà tyajati | (u) kuÓalasaævarasamÃdÃnakÃle tyajati | maraïakÃle 'pi tyajati | adyaprabh­ti na puna÷ karomÅti yadÃdhyÃÓayamutpÃdayati | tasmin kÃle 'pi tyajati | abhidharmikà Ãhu÷- indriyaparÃv­tto tyajatÅti | tadayuktam | kasmÃt | aÓaktà api samanvÃgamaæ labhante | vinaye 'pyuktam | yo bhik«u÷ parÃv­ttendriya÷ na sa vina«Âasaævaro bhavati iti | ato j¤Ãyate nendriyaparÃv­ttyà tyajatÅti | (p­) pa¤casu gati«u kasyÃæ gatau sattvà akuÓalasaævarasamanvità bhavanti | (u) manu«yà eva samanvità nÃnyagatisthÃ÷ | kecidÃhu÷- [tathà nocet] siæhavyÃghrÃdaya÷ sadà du«karmaïopajÅvino 'pi samanvitÃ÷ syuriti || saptÃkuÓalasaævaravarga ekÃdaÓottaraÓatatama÷ | 112 saptakuÓalasaævaravarga÷ sapta kuÓalasaævarÃ÷ prÃïÃtipÃtaviratiryÃvatsambhinnapralÃpavirati÷ | (p­) asattvÃkhyebhya imaæ kuÓalasaævaraæ labhate na và | (u) labhate | kevalaæ sattvamupÃdÃya bhavati | kuÓalasaævaro 'yaæ trividha÷- ÓÅlasaævaro dhyÃnasaævara÷ samÃdhisaævara iti | (p­) kasmÃnnocyate 'nÃsrasaævara÷ | (u) anÃsravasaævaro 'ntyadvaye saÇg­hÅta ityata÷ p­thaÇ nocyate | Ãbhidharmikà Ãhu÷- asti puna÷ prahÃïasaævaro yaduta kÃmadhÃtuvÅta[rÃga÷] tasmin kÃle kuÓalasaævaraæ labhate | ÓÅlabhedÃdyakuÓalaæ prajahÃtÅti prahÃïam iti | vastutastu sarve saævarÃsti«u saÇg­hÅtÃ÷ | (p­) tÅrthikà imaæ ÓÅlasaævaraæ labhante na và | (u) labhante | te«Ãmapi akuÓalacittebhyo viratÃvadhicittatvÃt | ÃcÃrya÷ ÓÅlamupadiÓati adyaprabh­ti prÃïÃtipÃtÃdipÃpaæ mà kuryà iti | (p­) anyÃsu gati«u imaæ ÓÅlasavaraæ labhante na và | (u) uktaæ hi sÆtre- nÃgÃdayo 'pi dinamekaæ ÓÅlamupÃdadate | iti | ato j¤Ãyate bhavediti | (p­) kecidÃhu÷- aÓaktÃdinÃæ na ÓÅlasaævaro 'stÅti | kathamidam | (u) ayaæ ÓÅlasaævaraÓcittabhÆmija÷ | (##) aÓaktÃdÅnÃmapi kuÓalacittamasti | kuto na labhante | kuto na Ó­ïvanti bhik«ukriyÃm | atigahanasaæyojanÃnuÓayÃnÃme«Ãæ durlabhamÃrgatvÃt | tÃd­ÓÃ÷ puru«Ã na bhik«umadhye vartate(nte) nÃpi bhik«uïÅmadhye | ato na Ó­ïvanti | te«u cÃnye prati«iddhÃ÷ yathà kÃïÃdaya÷ | te 'pi kuÓalasaævarasyÃsyÃrhÃ÷ | (p­) asti ca prati«edho vinaye pÃtakinÅcav­ttikabhik«uïÅdÆ«akÃdayo na bhik«ucaryÃæ Ó­ïvanti iti | te«Ãmapi kiæ kuÓalasaævaro 'sti | (u) sa yadyavadÃtavasano bhavati | kadÃcitkuÓalasaævaraæ labhate | yathà te dÃnadayÃdisaddharmacaryÃbhyÃse na prati«iddhÃ÷ | evaæ laukikaÓÅlasaævaravattve ko do«a÷ | kevalaæ du«karmadÆ«itatvÃt te pratihatÃryamÃrgÃÓca bhavanti | ato na pravrajyÃæ Ó­ïvanti | (p­) kiæ vadhyÃdisattvebhya÷ kiæ kuÓalasaævaraæ labhate kiæ và sarvasattvebhya÷ | (u) sarvasattvÃnÃæ sÃmantÃllabhate | tathà no cet saævara÷ prÃdeÓika÷ syÃt | prÃdeÓiko vikala÷ syÃt | ayaæ tu saævara upacÅyamÃno 'pacÅyamÃno nirgranthaputradharmasamaÓca yaduta Óatayojane«vanta÷ prÃïÃtipÃtÃdibhyo virati÷ iti | tÃd­Óado«avattvÃtsaævaro na prÃdeÓiko bhavati | ya Ãha asya puru«asya vadhÃdviramÃmi na tasya puru«asyeti | na sa imaæ ÓÅlasaævaraæ labhate | ÃbhidharmikÃ÷ Ãhu÷- prÃdeÓike 'pi dÃnacaryÃkaruïÃcittÃdau puïyaguïo 'sti | tathà ÓÅlamapi bhavet | yathaikamapi ÓÅladhÃraïaæ ÓÅlapuïyaæ prasÆte | tathaikasattve saævaraæ labheta iti | (p­) ÓÅlasaævaro 'yaæ dvividha÷ yÃvajjÅvaka ekadinÃhorÃtraka iti | yÃvajjÅvaka iti yat bhik«orÆpÃsakasya và | ekÃhorÃtraka iti yathà ekÃhorÃtrama«ÂaÓÅlÃnyupÃdatte | kathamidam | (u) aniyatamidam | ekÃhorÃtraæ và ekadinamÃtraæ và ekarÃtrimÃtraæ và ardhadinamÃtraæ và ardharÃtraæ và yathaÓakti kÃlaæ svÅkaroti | pravrajyÃlabdhasya tu yÃvajjÅvamÃtraæ bhavati | ya Ãha- ÃhamekamÃsamÃtraæ mÃsadvitayamÃtraæ và ekavatsaramÃtraæ và [ÓÅlaæ samÃdada iti] | na sa pravrajyÃlabdha ityucyate | tathà pa¤caÓÅlÃnyapi | (p­) ya÷ kuÓalasaævaraæ labhate sa puna÷ saævarÃdbhraÓyati na và | (u) na bhraÓyati | kevalamakuÓaladharmeïa saævaramimaæ dÆ«ayati | (p­) kiæ pratyutpannasattvebhya÷ ÓÅlasaævaraæ labhate kiæ và traikÃlikasattvebhya÷ | (u) traikÃlikasattvebhyo labdhasya÷ | yathà (##) kaÓcidatÅtÃn pÆjyÃn pÆjayitvÃpi puïyaguïo bhavati | tathà saævaro 'pi | ata÷ sarve buddhÃ÷ samÃnaikaÓÅlaskandhÃ÷ | apramÃïo 'yaæ saævara÷ | yathaikasya sattvasya saptavidha utpadyate | alobhÃdikuÓalamÆlebhya utpadyate | uttamamadhyÃdhamacittebhyaÓcotpadyata iti bahuvidho bhavati | yathaikasya puru«asya tathà sarvasattvÃnÃæ samantÃdapi pratik«aïaæ sadà pratilÃbhÃdapramÃïa÷ | (p­) ÓÅlasaævara÷ kadà labhya÷ | (u) kaÓciddinamekaæ ÓÅlamupÃdatte | ayamÃdyasaævara÷ | tasminneva dine upÃsakaÓÅlamupÃdatte | ayaæ dvitÅyasaævara÷ | tasminneva dine pravrajya ÓrÃmaïyaæ karoti | ayaæ t­tÅyasaævara÷ | tasminneva dine samagraÓÅlamupÃdatte | ayaæ caturtha÷ saævara÷ | tasminneva dine dhyÃnasamÃpattiæ labhate | ayaæ pa¤cama÷ saævara÷ | tasminneva dina ÃrÆpyasamÃdhiæ labhate | ayaæ «a«Âha÷ saævara÷ | tasminneva dine 'nÃsrava[saævaraæ] labhate | ayaæ saptama÷ saævara÷ | mÃrgaphalalÃbhamanusaran puna÷ saævaraæ labhate | labdhamÆlo na naÓyati | pratyuta viÓi«Âa ityÃkhyÃæ g­hïÃti | evaæ puïyaguïo 'bhivardhate | yasmÃdayaæ ÓÅlasaævara÷ sarvasattve«u sadà pratik«aïaæ labhyate | tasmÃducyate catvÃro ratnÃkarà nÃrhanti «o¬aÓÅæ kalÃæ dinamekaæ saævarasyeti | dhyÃnasaævaro 'nÃsravasaævaraÓca yathÃcittaæ samudÃcarati | ÓÅlasaævaro na yathÃcitta[mÃtraæ] samudÃcarati | (p­) kecidvadanti- samÃdhipravi«ÂasyÃsti dhyÃnasaævara÷ | na samÃdhivyutthitasyeti | kathamidam | (u) samÃdhivyutthitasya sadÃsti | labdhatattvo 'yaæ na karoti ÓÅlabhedanaviruddhamakuÓalam | akuÓalaæ kadÃpyakurvadbhi÷ kuÓalacittaprakar«aprav­ttai÷ sadà bhavitavyam | (p­) yadyÃrÆpye dhyÃnasya ÓÅlabhedakatà nÃsti | kasya virodhÃt kuÓalasaævara ityÃkhyà | (u) dharmatà Åd­ÓÅ syÃt | [yat] Ãryà mahar«aya÷ sarve kuÓalasaævaralÃbhina iti | yadi ÓÅlabhedanavirodhÃdeva te saævaravanta÷ | tadà sampŬanÅyasattvebhya eva kuÓalasaævaro labhyeta ityayamasti do«a÷ | ato na yujyate | saptakuÓalasaævaravargo dvÃdaÓottaraÓatatama÷ | (##) 113 a«ÂÃÇgopavÃsaÓÅla varga÷ a«ÂÃÇga upavÃsa upÃsakasyocyate | sa kuÓalacetasà ÓÅlabhedÃdvirata upavasatÅti upavasatha÷ | (p­) kasmÃt a«Âa viratayo mukhyata ucyante | (u) a«ÂÃvetà dvÃraæ bhavanti | ebhira«Âadharmai÷ sarvÃkuÓalebhyo viramati | tatra catvÃri dravyato 'kuÓalÃni | surÃpÃnaæ sarvÃkuÓalÃnÃæ mÆlam | anyÃni trÅïi pramÃdakÃraïÃni | pa¤cÃkuÓalebhyo virati÷ puru«asya puïyakÃraïam | tribhyo 'nyebhyo viratirmÃrgakÃraïam | avadÃtavasanÃnÃæ kuÓaladharmo bhÆyasà hÅna÷ mÃrgasya kÃraïatÃmÃtraæ karoti | ata ebhira«Âabhirdharmai÷ samanvÃgatÃni pa¤ca yÃnÃni | (p­) kimetÃnya«ÂopavÃsÃÇgÃni sahopÃdeyÃni kiæ và p­thak | (u) yathÃbalaæ dhartuæ Óakyate | kecidÃhu÷- eme dharmà ekamupavÃsadinaæ rÃtri¤ca bhavanti iti | tadayuktam | bahvalpaæ ÓÅlaæ yathà [balaæ] upÃdÃya ardhadinaæ và yÃvadekaæ mÃsaæ và sambhavatÅti ko do«o 'sti | kecidÃhu÷- avaÓyamanyasmÃdupÃdatta iti | ayamapyaniyama÷ | asatyanyasmin manasà smaran vÃcà vadati- ahama«ÂaÓÅlÃni dhÃrayÃmÅti | ÓÅlasya pa¤ca ÓaucÃni- (1) daÓakuÓala[karma]pathÃcÃraïam | (2) pÆrvÃntÃparÃntayo du÷kha[saæj¤Ã] | (3) akuÓalacittena na kasyacidupaghÃta÷ | (4) sm­tvà saævararak«aïam | (5) nirvÃïapravaïatà | ya id­ÓopavÃsasamartha÷ tasya catvÃro mahÃratnÃkarà naikÃmapi kalÃmarhanti | denÃvÃmindrasya puïyavipÃko 'pi nÃrhati | Óakro gÃthÃmavocat | bhagavÃn taæ vigarhya [avocat]- ya÷k«ÅïÃsrava÷ tena hÅyaæ gÃthà vaktavyà | yathoktam- mÃse «a¬upÃvÃsÃrddha a«ÂÃÇge«u prapannaka÷ | sa pumÃn puïyamÃpnoti mayà ca sad­Óo bhavet || iti | yo dinamupavasati sa upavÃsapuïyamupabhu¤jÃna÷ Óakratulyo bhavati | imamupavÃsadharmamupÃdÃturnirvÃïaphalaæ syÃt | ata÷ k«ÅïÃsraveïa sà gÃthà vaktavyeti | (##) upavÃsadharmasamÃdÃne sunibaddhÃ÷ Ó­ÇkhalÃ÷ sarvà mocayitavyÃ÷ | sarvÃkuÓalapratyayo 'pi prahÃtavya÷ | idaæ Óaucamityucyate | (p­) ÃryaÓcaka vartÅ rÃjà upavÃsadharmasamÃdÃnamabhila«ati [cet] kastaæ samÃdÃpayati | (u) bhadantà brahmà devà bhagaddra«ÂÃrastaæ ÓÃsayitvà grÃhayeyu÷ || a«ÂÃÇgopavÃsaÓÅlavargasrayodaÓottaraÓatatama÷ | 114 a«ÂavidhavÃdavarga÷ a«ÂavidhavÃde«u catvÃro 'ÓuddhÃ÷ catvÃra÷ ÓuddhÃ÷ | catvÃro 'Óuddhà iti | yo vadati d­«Âvà nÃdrÃk«amiti | ad­«Âvà vadati adrÃk«amiti | ad­«Âvà adrÃk«amiti van [vyavahÃre] p­«Âo vadati nÃdrÃk«amiti | d­«Âvà nÃdrÃk«amiti brÆvan p­«Âo vadati- adrÃk«amiti | evaæ vastuviparyÃsena cittaviparyÃsÃdaÓuddhÃ÷ | catvÃra÷ Óuddhà iti | d­«Âvà vadati adrÃk«amiti | ad­«Âvà vadati nÃdrÃk«amiti | d­«Âvà nÃdrÃk«amiti brÆvan p­«Âho vadati nÃdrÃk«amiti | ad­«Âvà adrÃk«amiti bruvan p­«Âho vadati adrÃk«amiti | evaæ vastutattvena cittatattvÃt ÓuddhÃ÷ | Órutibuddhij¤Ãne«vapi | (p­) d­«ÂiÓrutibuddhij¤ÃnÃnÃæ ko bheda÷ | (u) trividhÃ÷ ÓraddhÃ÷ | d­«Âi÷ pratyutpanne Óraddhà | ÓrutirÃptavacane Óraddhà | j¤Ãnamanumitij¤Ãnam | buddhistrividhaÓraddhÃvivecanÅ praj¤Ã | imÃstrividhÃ÷ praj¤Ã÷ kadÃcitsatyà bhavanti | kadÃcidviparÅttÃ÷ | uttamapuru«Ã aÓuddhavÃdamak­tvà ÓuddhavÃdamÃtraæ kurvanti | ato 'varajanai÷ prayujyamÃno 'Óuddha ityucyate | uttamajanai÷ prayujyamÃnastu Óuddha iti | kecidÃhu÷- arthasyÃsya samyagabhij¤ÃtÃra÷ uttamà bhavanti | na mÃrgamÃtralÃbhina [uttamÃ÷] | ata÷ prÃk­tà api ÓuddhavÃdina iti || a«ÂhavidhavÃdavargaÓcaturdaÓottaraÓatatama÷ | 115 navakarmavarga÷ navavidhaæ karma- kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ karma trividhaæ vij¤aptiravij¤aptirnavij¤apti nÃvij¤aptiriti | rÆpadhÃtupratisaæyuktaæ karmÃpyevam | ÃrÆpyadhÃtupratisaæyuktaæ dvividha¤cÃnÃsravaæ karma | (##) kÃyavÃgbhyÃæ k­taæ karma vij¤apti÷ | vij¤aptimupÃdÃya [ya÷] puïyapÃpasa¤caya÷ sadÃnuyÃyÅ | ayaæ cittaviprayuktadharmo 'vij¤aptirityucyate | cittamÃtrajÃvij¤aptirapyasti | navij¤apti nÃvij¤aptiriti mana eva | manaÓca cetanaiva | cetanà ca karmetyucyate | tasmÃdyanmanasà praïidhÃya paÓcÃtkÃya[k­taæ] tanmÃnasaæ karmÃpi cetanetyucyate | cetanayà cintayitvà kÃya[k­ta]mityata÷ karmetyucyate | (p­) tathà cedanÃsravacetanà na [syÃt] | (u) yadidaæ cetanÃtmakaæ saivÃnÃsravacetanà | (p­) avij¤apte÷ kÃyajÃtÃyà api kiæ tÃratamyavibhÃgo bhavi«yati na và | (u) yat sarve kÃyÃvayavÃ÷ vij¤aptikarma kurvanti | tadupÃdÃya sa¤citÃvij¤aptirmahatÅ mahÃvipÃkaprÃpiïÅ | (p­) avij¤aptiriyaæ kasmin sthÃne vidyate | (u) karmapathasvarÆpaæ niyatamavij¤aptisa¤cÃyakam | vij¤apti÷ satÅ asatÅ và bhavati | anyà tu cittÃpek«iïÅ | yadi cittaæ sud­¬haæ bhavati | tadà satÅ | yadi cittaæ m­du bhavati | tadà asatÅ | avij¤aptiriyaæ praïidhÃnÃdapi utpadyate | yadi kaÓcitpraïidadhÃti- avaÓyamahaæ dÃsyÃmÅti | yadi và caityaæ karomÅti | so 'vaÓyamavij¤aptiæ pratilabhate | (p­) kadà pratilabhyate 'vij¤aptiriyaæ | kadà praïaÓyati | (u) yathÃvij¤apti vastu vartate | yadi caityÃrÃmÃdidÃnaæ karoti | yÃvaddattaæ vastu na praïaÓyati | tÃvatkÃlaæ sadÃnuvartate | citta¤cÃnusarati | noparamati | yathà kaÓciccittamutpÃdayati- mayedaæ sadà kartavyam | yadi và samai÷ melayÃmi, yadi và cÅvaraæ dadÃmÅti | evamÃdi vastu cittagataæ noparamati | tasmin samaye sadà pratilabhyate | yÃvajÅvamanurati ca | yathà pravrajyÃÓÅlaæ samÃdadÃti | tasmÃtkÃlÃtsadà pratilabhyate | (p­) kecidÃhu÷- kÃmadhÃtÃveva vij¤apteravij¤aptirutpadyate | na rÆpadhÃtÃviti | kathamidam | (u) dhÃtudvaye 'pyutpadyate | kasmÃt | rÆpadhÃtukadevà api dharmaæ pravadanti | buddhaæ saÇgha¤ca vandante | yathà manu«yÃdaya iti kathaæ vij¤aptikarmato 'vij¤aptirnotpadyate | kecidÃhu÷- vilÅnÃvyÃk­tà nÃstyavij¤aptiriti | idamayuktam | vilÅnÃvyÃk­tà gurutarakleÓa÷ | kleÓopacayo 'yamanuÓaya ityucyate | avilÅnÃvyÃk­tà paraæ nÃstyavij¤apti÷ | kasmÃt | cittamidamavaraæ m­du sat nopacayamutpÃdayati | yathà pu«paæ tilaæ vÃsayati na t­ïav­k«Ãdi | kecidÃhu÷- brahmalokÃdÆrdhvaæ nÃsti vij¤aptikarmacittamutpÃdakaæ iti | kasmÃt | vitarkavicÃrau hi vÃkkarma samutpÃdayata÷ | na tatra sto vitarkavicÃrau÷ | brahmalokopabhogacittamÃtraæ (##) vÃkkarma samutpÃdayati | iti | tadayuktam | sattvÃ÷ karmÃnusÃreïa ÓarÅramupÃdadate | ya Ærdhvaloka utpadyate | na sa brahmaloke vipÃkamupabhu¤jyÃt | ato j¤Ãyate svabhÆmikacittena vÃkkarma karotÅti | yaduktaæ bhavatà na tatra vitarkavicÃrau sta iti | tatpaÓcÃdvak«yate sta iti | (p­) Ãryà aparyavasannasaæyojanaprahÃïà vij¤aptikarma kurvanti na và | (u) ÃryÃ÷ prak­tito nÃvadyaæ karma kurvanti | (p­) ÓvÃdÅnÃæ sattvÃnÃæ [vÃg]dhvani÷ vÃkkarma bhavati na và | (u) asatyapyÃlÃpaviÓe«e cittata÷ samutthÃnÃtkarmetyapyucyate | yadi và vyaktalak«aïaæ yadi vÃhvÃnaæ yadi và veïvÃdi sarvaæ [tat] vÃkkarmetyucyate | idaæ kÃyikaæ vÃcikaæ karmÃvaÓyaæ manovij¤ÃnÃdutpadyate | nÃnyavij¤ÃnÃt | ata÷ puru«Ã÷ svakÃyikaæ karma paÓyanti svavÃcikaæ karma Ó­ïvanti ca | manovij¤Ãnasamutpannaæ karma santatyÃvicchinnaæ sat svayaæ paÓyanti Ó­ïvanti ca || navakarmavarga÷ pa¤cadaÓottaraÓatatama÷ | 116 daÓÃkuÓalakarmapathavarga÷ sÆtre bhagavÃnÃha- daÓÃkuÓalakarmapathà yaduta prÃïÃtipÃtÃdi | pa¤caskandhakalÃpa÷ sattva ityucyate | tadÃyu«aÓcheda÷ prÃïÃtipÃto nÃma | (p­) yadÅme pa¤caskandhÃ÷ pratik«aïavinÃÓina÷ | kena vadho bhavati | (u) pa¤caskandhÃ÷ pratik«aïavinÃÓino 'pi puna÷ puna÷ santatyà samutpadyante | tatsantatisamuccheda eva prÃïÃtipÃto bhavati | prÃïÃtipÃtacittena ca prÃïÃtipÃtapÃpaæ labhate puru«a÷ | (p­) kiæ pratyutpannapa¤caskandhÃnÃæ samuccheda÷ prÃïÃtipÃto bhavati | (u) pa¤caskandhasantatÃvasti sattva ityÃkhyà | tatsantativinÃÓa÷ prÃïÃtipÃta÷ | na k«aïike«u sattva ityÃkhyÃsti | (p­) kecidÃhu÷ kaÓcidanucarÃnavalambya sattvÃn hanti | atha và d­¬hÃsinÃbhihatya sahasà sattvÃn hanti | tadà tasya pÃpaæ nÃstÅti | kathamidam | (u) te 'pi pÃpaæ labheran | kasmÃt | te vadhapÃpasamanvitÃ÷ | caturbhi÷ pratyayai÷ khalu prÃïÃtipÃtapÃpaæ labhante | (1) sattvasattÃ, (2) sattvasattÃj¤Ãnam, (3) jighatsÃcittam, (4) tajjÅvitoccheda iti | ebhiÓcaturbhirhetubhirmaï¬ita÷ pumÃn kathamapÃpÅ syÃt | adattÃdÃnamiti yadvastu yatpuru«asambandhÅ tat tasmÃtpuru«Ãccauryeïa g­hïÃti | tadadattÃdÃnamityucyate | atrÃpi santi catvÃra÷ pratyayÃ÷- (1) dravyasya parasambandhitÃ, (##) (2) parasambandhitÃj¤Ãnam | (3) cauryacittam, (4) cauryeïa grahaïam iti | (p­) kecidÃhu÷- nidhi÷ rÃjasambandhÅ | ya imaæ g­hïÃti | sa rÃj¤a÷ pÃpaæ labhata iti | kathamidam | (u) bhÆmadhyagatadravyasya na vicÃra÷ | bhÆmÃvupari gataæ dravyaæ paraæ rÃjasambandhi syÃt | kasmÃt | anÃthapiï¬adÃdaya Ãryà api hÅdaæ dravyaæ g­hïanti | ato j¤Ãyate nÃsti pÃpamiti | ya÷ svÃbhÃvikadravyasya lÃbha÷ na tat cauryam | (p­) yadi sarve padÃrthÃ÷ sÃdhÃraïakarmabhirutpadyante | kasmÃt cauryeïa pÃpaæ labhante | (u) sÃdhÃraïakarmaheto÷ samutpattÃvapi asti heto÷ prÃbalyadaurbalyam | yat [yasya] puru«asya karmahetubalatiÓayÃdhi«Âhitaæ tat dravyaæ tatsambandhi | (p­) yadi kaÓciccaityÃt saÇghÃdvà ki¤cit k«etrag­hÃdidravyamapaharati | katarasmÃt pÃpaæ labhate | (u) bhagavata÷ saÇghasya và dravye nÃsti mamatÃcittam | asatyapi tata÷ pÃpaæ labhate | dravyamidaæ niyamena bhagavata÷ saÇghasya và sambandhi | tasya caurye adattÃdÃne và akuÓalacittaæ samutpannamityata÷ pÃpaæ labhate | kÃmamithyÃcÃra iti | yà [yasya] sattvasya jÃyà na bhavati | tayà saha kÃmacÃra÷ | [tasya] kÃmamithyÃcÃra÷ | svajÃyÃyÃmapi amÃrgeïa kÃmacÃro 'pi kÃmamithyÃcÃra ityucyate | sarvÃsÃæ strÅïÃæ santi pÃlakÃ÷ yanmÃt­pit­bhrÃt­gaïasvÃmiputravadhvÃdaya÷ | pravrajitastrÅïÃæ rÃjÃdaya÷ pÃlakÃ÷ | (p­) gaïikà na [kasyacit] jÃyà bhavati | tayà saha kÃmacÃra÷ kathaæ na kÃmamithyÃcÃra÷ | (u) alpavayaskà hi jÃyà | yathoktaæ vinaye- alpavayaskà jÃyà yÃvadekena ÓmaÓr­ïÃntarità iti | (p­) yadi kÃcidasvÃminÅ strÅ svayamÃgatya prÃrthayate jÃyà bhavÃmÅti | kathamidam | (u) yà vastuto 'svÃminÅ kasyacitsattvasya purato yathÃdharmamÃgatÃ, [tayà saha gamanaæ] na kÃmamithyÃcÃra÷ | (p­) pravrajitasya jÃyÃparigraheïa kÃmamithyÃcÃrÃdunmoko 'sti na và | (u) nonmoko 'sti | kasmÃt | na hyasti sa dharma÷ | pravrajitasya dharma÷ sadà kÃmamithyÃcÃrÃdvirati÷ | parastrÅ- [gamana]Ãpattito 'tijaghanyaæ pÃpaæ bhavati | m­«ÃvÃda iti | yatkÃyabÃÇmanobhi÷ parasattvÃn va¤cayitvà m­«Ã pratipÃdayati | ayaæ m­«ÃvÃda÷ | pÃpasya gurutaratvÃdbhagavÃnÃha bahÆnÃæ paÓnasamÃdhi÷ m­«ÃvÃda÷ | yÃvadekasmin puru«e p­cchatyapi m­«ÃvÃda÷ | kimuta bahÆnÃm iti | yo va¤cayitumabhÅ«Âa÷, (##) tasmÃtpÃpaæ labhate | yadi kaÓcitparaæ vadati ahamamukamÅd­Óaæ vadÃmÅti | tadvastuno 'tattve 'pi na m­«ÃvÃda÷ | ki¤ca saæj¤Ãmanus­tya m­«ÃvÃda÷ | ya÷ paÓyan na paÓyati saæj¤Ãm | sa p­«Âo vadati nÃdrÃk«amiti | tasya nÃsti m­«ÃvÃdapÃpam | iti yathà varïitaæ vinaye | (p­) yadi kaÓcidvastuviparyayÃt ad­«Âvà vadati adrÃk«amiti tasya kathaæ na m­«ÃvÃda÷ | (u) sarvÃïi puïyapÃpÃni cittÃdhÅnÃni utpadyante | sa puru«o 'd­«Âavastuni d­«Âasaæj¤ÃmutpÃdayatÅtyato nÃsti pÃpam | yathà [yasya] tÃttvikasattve nÃsti sattvasaæj¤Ã | asattve ca sattvasaæj¤otpannà | sa na vadhapÃpaæ labhate | (p­) yathà vastusati sattva utpannasattvasaæj¤o vadhapÃpaæ labhate | tathà yadi d­«Âe d­«Âasaæj¤ÃmutpÃdayati | tadà na pÃpaæ syÃt | natvad­«Âe d­«Âasaæj¤ÃmutpÃdayan na pÃpaæ labhata iti | (u) pÃpamidaæ sattvopÃdÃnakacittamupÃdÃyotpadyate | ata÷ sattve satyapi sattvasaæj¤ÃvihÅno na labhate pÃpam | [tÃd­Óa]cittÃbhÃvÃt | asati sattve sattvasaæj¤ÃvÃn [vastuta÷] sattvasyÃbhÃvÃdapi na pÃpaæ labhate | sati sattve sattvasaæj¤ÃvÃn prÃïÃtipÃtapÃpaæ labhata eva | hetupratyayÃnÃæ samagratvÃt | yasya d­«Âe vastuni ad­«Âasaæj¤otpadyate | sa p­«Âo vadati nÃdrÃk«amiti | sa saæj¤ÃviparyayÃbhÃvÃt na sattvÃn va¤cayati | vastuviparyaye 'pi satyamityevocyate | yasyÃd­«Âe vastuni d­«Âasaæj¤otpadyate | sa p­«Âo vadati nÃdrÃk«amiti | sa saæj¤ÃviparyayÃt sattvÃn va¤cayati | vastvaviparyaye 'pi m­«ÃvÃda ityucyate | paiÓunyamiti | yat kaÓcitparavibhedayi«ayà vÃkkarma karoti | tatpaiÓunyamityucyate | yasya nÃsti sambhedabuddhi÷ | para÷ Órutvà svayaæ bhedayati | sa na pÃpabhÃgbhavati | yastu vinayakuÓalabuddhayà durjanÃn sambhedayati | sa sambhede k­te 'pi na pÃpabhÃgbhavati | ya÷ saæyojanÃnuÓayena kalu«itacitto na bhavati | sa vÃcaæ vadannapi na pÃpabhÃgbhavati | pÃru«yamiti | yat kaÓcitkaÂu vadati hitakara¤ca na bhavati parasyopÃyÃsamÃtramicchati | tatpÃru«yamityucyate | yastu karuïÃcittena hitaæ kurvan kaÂu vadati | na tasyÃsti pÃpam | yathà nirarthakaprayukta upÃyÃse pÃpamasti | [cikitsÃrthaæ] kasmiæÓcitkÃyadeÓe sÆcyà vedhanaæ kaÂvapi na pÃpaæ bhavati | tathà kaÂuvacanamapi | buddhà Ãryà api kurvantÅ dam | yathà rÆgïÃdÅnÃmupadeÓa÷ | ya÷ saæyojanÃnuÓayakalu«itacitto na bhavati | tena k­taæ kaÂuvacanaæ na pÃpamityucyate | yathà vÅtarÃgÃdaya÷ | ya÷ kalu«itacittena kaÂu vadati | sa kleÓotpattikÃla eva pÃpaæ labhate | sambhinnapralÃpa iti | yadan­ju asatyÃrthabhëaïaæ sa sambhinnapralÃpa÷ | akÃï¬e satyavacanamapi (##) sambhinnapralÃpa÷ | satyamapi kÃle vipattyÃnulomyenÃhitakaratvÃt sambhinnapralÃpa ityucyate | satyavacane 'pi kÃle cÃhite amÆlamanarthamakramaæ vacanaæ sambhinnapralÃpa÷ | mohÃdikleÓavik«iptacittatayà vacanaæ sambhinnapralÃpa÷ | kÃyamanasoranÃrjavamapi sambhinnaæ karma | kintu bhÆyasà vÃkk­tameva vyavahÃrata÷ sambhinnapralÃpa ityucyate | anyÃni trÅïi vÃkkarmÃïi sambhinnapralÃpasaæmiÓrÃïi bhavanti na vivekabhÃgÅni | yadi m­«ÃvÃda÷ kaÂuvacanäcÃviviktam | tadà dvidhà bhavati m­«ÃvÃda÷ sambhinnapralÃpa iti | yadi m­«ÃvÃdo 'pi saæbibhedayi«ayà akaÂuvacana÷ | tadà tridhà bhavati m­«ÃvÃda÷ paiÓunyaæ sambhinnapralÃpa iti | yadi m­«ÃvÃda÷ kaÂuvacana÷ sambibhitsà ca | tadà caturdhà bhavati | yadi nÃsti m­«ÃvÃda÷ | kaÂuvacanamapi aviviktaæ kevalamakÃï¬avacanamahitavacanamanarthavacanam | tadà sambhinnapralÃpamÃtram | ayaæ sambhinnapralÃpo 'pi sÆk«mo dustyaja÷ | kevalaæ buddhà eva tadindriyaæ samucchedayanti | ato buddhà eva bhagavadvÃdaprasÃdhane ÓraddheyÃ÷ nÃnye | (p­) uktÃ÷ saptavidhÃ÷ karmapathÃ÷ | ka upayoga÷ punastrividhamÃnasakarmakathanena | (u) kecidvadanti- puïyaæ pÃpamavaÓyaæ kÃyavÃgadhÅnaæ na cittamÃtrÃt iti | ato vadanti cittamapi karmapatha÷ | trividhasyÃsya mÃnasakarmaïo balÃdutpadyate kÃyikaæ vÃcikamakuÓalakarma iti | idaæ trividhaæ yadyapi gurutaram | mÃnasakarmaïa÷ sÆk«matvÃt iti paÓcÃdvak«yate | sarve«Ãæ leÓÃnÃmakuÓalakarmotpÃdakatve 'pi idaæ trividhaæ paraæ sattvÃnÃmupÃyÃsakaratvÃdakuÓalakarmapatha ityucyate | yadi rÃgo madhyamo 'varo và na sa karmapatho bhavati | rÃgo 'yamadhimÃtra÷ paramadhirajya saæpŬecchayà sopÃya÷ kÃyikavÃcikakarmotpÃdakatvÃt rÃger«yà karmapatho bhavati | pratighamohÃvapi tathà | yadi moha eva sarvakleÓÃtmaka ucyata iti matam | tasyaiva kÃyavÃgbhyÃæ sattvÃnÃmupadravotpÃdakatvÃt traividhyamucyate | (p­) kasmÃnmoho mithyÃd­«Âirbhavati | (u) asti [sa]mohaviÓe«a÷ | kasmÃt | na hi sarvo moho 'kuÓala÷ | yo moho mithyÃd­«Âiprav­ttÃvadhipati÷ so 'kuÓala÷ karmapatha÷ | sarvÃïyakuÓalÃni etattrimukhÃdhÅnÃni bhavanti | yadi [vÃ] kaÓciddhanalÃbhÃyÃkuÓalaæ karma karoti tadyathà suvarïakÃr«ÃpaïÃya prÃïinaæ hanti | dve«eïa và [akuÓalaæ karma karoti] tadyathà amitraæ coraæ và hanti | atha và na dhanalÃbhÃya na dve«eïa, api tu mohabalenaiva parÃparÃvij¤ÃnÃt prÃïinaæ hanti | (p­) catvÃro durgatipratyayÃ÷ sÆtra uktà (##) rÃgato dve«ato bhayato mohataÓca durgati«u patantÅti | idÃnÅmatra kasmÃnnoktaæ bhayato 'kuÓalaæ karmotpadyata iti | (u) bhayaæ mohasaÇg­hÅtam | yaducyate bhayata iti tanmohata eva bhavati | kasmÃt | na j¤ÃnÅ yÃvadÃyurvinÃÓapratyayamapi akuÓalaæ karma karoti | ida¤ca pÆrvaæ pratyuktameva | yat kleÓaviv­ddhi÷ kÃyikavÃcikarmotpÃdayati sa kÃlo 'kuÓalakarmapatha ityucyate | asya trividhasya bhÆyasà akuÓalotpÃdakatvÃt | (p­) kasmÃtkarmapatha ityucyate | (u) mana eva karma | tatra caratÅti karmapatha ityucyate | antimatritaye pÆrvaæ carati | Ãdyasaptake paÓcÃccarati | trÅïi karmapathÃ÷ na karma | sapta karmÃïi karma ca panthÃÓca | (p­) kaÓÃtìanasurÃpÃnÃdÅnyakuÓalakarmÃïyuktÃni | kasmÃddaÓaivoktÃni | (u) gurutarapÃpatvÃdimÃni daÓoktÃni | kaÓÃtìanÃdÅni sarvÃïi tatparivÃrÃ÷ paurvÃparikÃ÷ | na surÃpÃnaæ prak­tisÃvadyam | nÃpi paropadravak­ta | paropadravak­diti svÅkÃre 'pi na surÃpÃnaæ tadbhavati | (p­) akuÓalakarmapathà ime kutra vartante | (u) sarvatra pa¤cagati«u vartante | uttarakuru«u kevalaæ na santi | mithyÃkÃmacÃrastribhirvastubhirutthÃpita÷ kÃmarÃgeïa saæsiddha÷ | anye tribhirvastubhirutthÃpita÷ tribhirvastubhi÷ saæsiddha÷ | (p­) ÃryÃ÷ kimakuÓalaæ karma kuvanti na và | (u) mÃnasÃkuÓalakarmotpattÃvapi na kÃyikavÃcikakarmotpÃdayanti | mÃnasakarmaïyapi dve«acittamÃtramutpÃdayanti na vadhacittam | (p­) sÆtra uktam- Óaik«Ã anyÃn ÓapamÃnà Ãhu÷ samucchinnav­«aïo bhava iti | tatkatham | (u) [anyat] ki¤citsÆtramÃha- arhan Óapata iti | ayaæ k«ÅïÃsrava puru«a÷ prahÅïakleÓamÆla÷ cittameva notpÃdayati | kiæ puna Óapeta iti | Óaik«asya ÓÃpavacanamapi tathaiva syÃt | Ãryà akuÓalakarmasu avij¤aptisaævaraæ labhanta | kathaæ kuryurakuÓalam | na ca te durgatau patanti | yadyakuÓalamutpÃdayanti | pateyurapi | yadyÃryà ihÃdhvani akuÓalaæ karma k­tvà durgatau na patanti | atÅtÃdhvani akuÓalakarmavanta iti kasmÃnna patanti | (u) ÃryÃïÃæ manasi tattvaj¤Ãne samutpanne sarve 'kuÓalakarmapathà mandà bhavanti yathà dagdhaæ bÅjaæ na puna÷ prarohati | (##) trÅïi ca vi«Ãïi dvividhÃni- durgatiprÃpakÃïi tadaprÃpakÃïÅti | yÃni durgatiprÃpakÃïi tÃni ÃryÃïÃæ prak«ÅïÃni | karmakleÓÃbhyÃæ hi ÓarÅramupÃdÅyate | ÃryÃ÷ karmayuktà api kleÓavikalatvÃnna patanti | ki¤ca te ratnatrayÃkhyamahÃsthÃnabalamava«Âabhya mahadakuÓalaæ k«apayanti | yathà kaÓcidrÃjÃÓrita uttamarïena na pŬyate | te ca tÅk«ïapraj¤Ãvidyà akuÓalaæ karma k«apayanti | yathà kaÓcitkÃye 'gniÓaktiviv­ddhyà du«paripÃcaæ paripÃcayati | te«Ãæ santi bahava upÃyÃ÷ | kadÃcid buddhÃn sm­tvà kadÃcitkaruïÃæ sm­tvà kuÓalakarmahetubhi[rvÃ] akuÓalebhyo vimuktiæ labhante | yathà coro vahvalÅkairaraïyadurgamÃÓritya nopalabhyate | Ãryà ime j¤Ãnena vimuktimÃrgaæ labhante | yathà gau÷ svÃminaæ yÃti | vihaga ÃkÃÓaæ niÓrayate | dÅrgharÃtraæ kuÓaladharmÃïÃmabhyÃsÃnna durgatau patanti | yathoktaæ sÆtre- yo nityaæ kÃyena ÓÅlaæ cittena praj¤Ãmabhyasyati sa narakavedanÅyaæ karmÃbhimukhÅbhÆya laghu vedayate iti | yathà cÃha gÃthÃ- carantaæ karuïÃcitte 'pramÃïe 'nirÃv­te | gurukarmÃïi sarvÃïi na ki¤cidupayanti ca || iti | ÃryÃïÃme«Ã¤citte 'kuÓalaæ karma na sthirÅbhavati | santaptÃyasi patitaikajalabinduvat | ÃryÃïÃæ kuÓalaæ karma sudÆragÃmi khadira v­k«amÆlavat | ÃryÃÓceme bahukuÓalà alpÃkuÓalÃ÷ | alpamakuÓalaæ bahukuÓale«u vartamÃnaæ na balavat yathà gaÇgÃyÃæ k«iptamekapalalavaïaæ na vikÃrayati tadrasam | ÃryÃste puïyaÓraddhÃdinà dhanikÃ÷ | yathà daridra ekakar«ÃpaïÃya pÃpaæ svÅkaroti | na [tathÃ]dhanika÷ Óatasahasrebhyo 'pi pÃpaæ prÃpnoti | ÃryamÃrgapraveÓÃbdahumatà bhavanti | yathÃryÃ÷ satyapi pÃpe na narakaæ praviÓanti | yathà vyÃghraÓÃrdÆlajÃÓvavarÃhÃnÃæ(ïÃæ) saha vivadamÃnÃnÃæ bali«Âho jayaæ labhate | ÃryÃïÃme«Ãæ cittÃmÃryamÃrgo«itam | durgatikapÃpÃni na punarupÃyÃsayanti | yathà rÃjÃdhyu«ita ekÃntag­he nÃnye praviÓanti | ÃryÃ÷ svavih­tisthÃnavihÃriïa÷ | na [te«u] durgatikapÃpakarmÃïyavakÃÓaæ labhante | tadyathà g­dhro và kaÇka iti d­«ÂÃnta÷ | ki¤cÃryÃÓcatusm­tyupasthÃne«u cittaæ pratibadhnanti | ato durgatikakarmÃïi nÃvakÃÓaæ labhante | ÓÃkhÃniveÓitav­ttaghaÂavat | dvividhasaæyojanasamanvÃgamÃddhi durgatau patito yathÃkarma vipÃkaæ vedayate | ÃryÃstu eka [saæyojana]prahÃïÃnna durgatau patanti | te sadà kuÓalakarmavipÃkaæ samÃdadata ityato (##) durgatikakarmÃïi nÃvakÃÓaæ labhante | yathà pÆrvaæ «aÂkarmavarge pratipÃditaæ naraka[vedanÅyaæ] karmalak«aïam | [tÃd­Óa]kÃraïÃbhÃvÃdÃryà na durgatau patanti || daÓÃkuÓalakarmapathavarga÷ «o¬aÓottaraÓatatama÷ | 117 daÓakuÓalakarmapathavarga÷ daÓakuÓalakarmapathà yaduta prÃïÃtipÃtavirati÷ yÃvatsamyakd­«Âi÷ | ime daÓaÓÅlasaævarasaÇg­hÅtà aikakÃlikÃ÷ | dhyÃnamarÆpasaævarasaÇg­hÅtamapi aikakÃlikam | viratirnÃma karmapatha÷ | sÃvij¤aptireva | (p­) vandanÃdÅni puïyÃni anye karmapathÃ÷ santi | kasmÃdviratimÃtraæ karmapatha ityucyate | (u) viratiprÃdhÃnyÃt | imÃni daÓa karmÃïi dÃnÃdibhya utk­«ÂÃni | kasmÃt | dÃnÃdinà labdha÷ puïyavipÃko na ÓÅladhÃraïasya [tulÃ]marhati | yathà daÓavÃr«ika÷ pumÃn prÃïÃtipÃtaviratipratyayamÃyurvardhayati | daÓÃkuÓalakarmaïÃæ pÃpatvÃt tadvirati÷ prak­tita÷ puïyam | antimÃni trÅïi kuÓalakarmÃïi kuÓalakarmÃïÃæ mÆlam | tasmÃddÃnÃdÅni kuÓalÃni karmapathasaÇg­hÅtÃni | asmin karmapathe 'sti paurvÃparyeïopanidhyoktakaÓÃtìanÃdivirati÷ | ata÷ sarvÃïi kuÓalÃni atra saÇg­hÅtÃni || daÓakuÓalakarmapathavarga÷ saptadaÓottaraÓatatama÷ | 118 ÃdÅnavavarga÷ (p­) akuÓalakarmaïÃæ kimÃdÅnavam | (u) akuÓalakarmabhirnarakÃdidu÷khaæ vedayate | yathoktaæ sÆtre- prÃïÃtipÃtapratyayaæ narake patati | yadi manu«ye«Ætpadyate | alpÃyu rvindate | yÃvadevaæ mithyÃd­«Âi÷ | akuÓakarmapratyayaæ ciraæ du÷khamanubhavati | yathÃvÅcinarake 'pramÃïavar«ÃïyativÃhayan nÃyu÷ k«apayati iti | sattvÃnÃæ vidyamÃnÃ÷ sarvà akuÓalaparÃbhavahÃnipŬà akuÓalai÷ [karmabhi]reva bhavanti | ad­«ÂÃkuÓalakarmaïÃæ mahopakÃro 'sti | yathà sainikavyÃdhÃdayo nÃnena karmaïà bahumÃnaæ labhante | coravadhapratyayaæ dhanabhÃnaæ labhata iti yat bhavata ÃÓaya÷ | tadidaæ pÆrvameva trikarmavarge pratyuktam | akuÓalacÃrÅ garhÃnirbhatsanÃdÅni (##) du÷khopÃyÃsÃÇgÃni vindate | pare«Ãmani«ÂaprÃpakaæ krÆramityata ebhyo 'kuÓalakarmabhyo viramitavyam | ukta¤ca sÆtre- prÃïÃtipÃtasya pa¤cÃvadyÃni÷- (1) janÃnÃmaÓraddheyatÃ, (2) duryaÓa÷prÃpti÷, (3) kuÓalÃdviprak­«yÃkuÓalapratyÃsatti÷, (4) maraïakÃle cittavipratisÃra÷, (5) ante durgatipatanam iti | prÃïÃtipÃtapratyayamalpasukhaæ bahuddu÷khaæ bhavati | akuÓalakarmÃcaraïaæ puru«acittaæ saækleÓayati | adhvanyadhvani samupacitasamudayaÓciraæ duÓcikitso bhavati | akuÓalacÃrÅ tamasastama÷ pravi«Âa÷ prav­ttimÃrgatritayÃnna niryÃïaæ labhate | akuÓalacÃrÅ manu«yadehopÃdÃnaæ v­thÃkaroti | yatho«adhinicitÃt himagirervi«at­ïasya samÃhartÃtimƬho bhavati | evaæ daÓakuÓalakarmapathairmanu«yadehaæ labhate | kuÓalamanÃcaran kevalaæ mahatÅæ hÃnimeva karoti | kiæ punarakuÓalakarmasamÃdÃne | ki¤cÃkuÓalacÃrÅ svakÃyaæ kÃmayannapi na vastuta÷ svÃtmÃnaæ kÃmayate | svÃtmÃnaæ rak«annapi nÃtmÃnaæ rak«ati | ÃtmapŬÃkarakarmapratyayatvÃt | puru«o 'yaæ kÃyasaÇgata÷ tadyathÃmitracoreïa [saÇgata÷] svÃtmana eva du÷khakÃrakatvÃt | yo 'kuÓalamÃcarati | sa svayameva tatkÃyaæ corayati | kiæ puna÷ para÷ | akuÓalakarmacaryà yadyapÅdÃnÅæ nÃbhivyajyate vipÃke tu adhyavasÅyate | tasmÃdalpÅyasyapi aÓraddhà na kartavyà | yathÃlpÅyo 'pi vi«aæ puru«aæ hanti | yathà và ­ïamalpamapi krameïa v­ddhyà vardhate | parasya k­taæ pÃpaæ para÷ sadà na vismarati | ata÷ k­taæ ciraviprak­«Âamapi na ÓraddhÃtavyam | akuÓalacÃrÅ na sukhe ramate | akuÓalÃcaraïÃddevamanu«yasukhÃdbhraÓyati | asukharato mƬha÷ Óre«Âha÷ | akuÓalacÃriïo du÷khaæ gìhaÓocanÅyaæ bhavati | vipratisÃrÃdidu÷khaæ pratyak«aæ vedayate | ante tu durgatidu÷khaæ vedayate | akuÓalakarmaphalÃt vihÃyasà gatvà samudre nimajyÃpi na vimuktisthÃnaæ labhate | yathà suvarïatomaro buddhamanvadhÃvat | sarvamakuÓalaæ mohotthitam | ato vidvÃn nÃnusmaret | ukta¤ca sÆtre- pramÃda÷ ÓatruvatkuÓaladharmÃn hanti iti | ato nÃnusmaret | ki¤cÃkuÓalaæ karma buddhabodhisattvairarhadbhirÃryai÷ pa¤cabhij¤airmahar«ibhi÷ puïyapÃpavedibhiravigÅtaæ na bhavati | ato na kurvÅta | paÓyÃma÷ khalu pratyak«amakuÓalacittavaipulya eva bhÃvavyÃmohavik«epopÃyÃsÃdhidu÷khairvik­tamukhavarïa÷ pumÃnaprÅto d­Óyata iti | kiæ puna÷ kÃyikavÃcikakarmotpÃdane | ebhi÷ pratyayairj¤Ãyate akuÓalÃnÃmapramÃïÃnyavadyÃni santÅti || ÃdÅnavargo '«ÂÃdaÓottaraÓatatama÷ | (##) 119 trikarmagauravalÃghavavarga÷ tri«u karmasu kiæ gurutaraæ- kiæ kÃyikaæ karma, vÃcikaæ karma kiæ và mÃnasaæ karma | (p­) kecidÃhu÷- kÃyikaæ vÃcika¤ca karma gurutaram | na mÃnasaæ karmeti | kasmÃt | kÃyikavÃcikakarmaïorniyamena satyatvÃt | yathà pa¤cÃnantaryÃïi kÃyaæ vÃca¤copÃdÃya kriyante | kÃyo vÃk ca karma ni«pÃdayati | yathà kaÓcidimaæ sattvaæ hanmÅti cittamutpÃdya kÃyavÃgbhyÃæ tatkarma sÃdhayati | na mÃnasakarmamÃtreïa prÃïivadhapÃpaæ vindate | nÃpi cittotpÃdamÃtreïa caityanirmÃïabrÃhmapuïyaæ vindate | kÃyavacasyasati mÃnasikakarmamÃtrasya na vipÃko 'sti | yathà kaÓciccittamutpÃdayati dÃnaæ dÃsyÃmÅti | na tu prayacchati | na tasyÃsti dÃnapuïyam | nÃpi praïidhÃnamÃtreïa vastu parini«padyate | yathà kaÓcitsaÇghasya mahÃdÃnaæ karomÅti praïidadhÃti | na tu dadÃti | tasya nÃsti saÇghadÃnapuïyam | mÃnasaæ karma mahattaramiti cet [tadÃ] dÃnapuïyaæ labheta | tathà ca karmavipÃka÷ vyÃmoha÷ syÃt | vinaye ca nÃsti mÃnasyÃpatti÷ | yadi mÃnasaæ karma mahattaram | kasmÃnnÃstyÃpatti÷ | yadi cittamutpÃdayitu÷ puïyaæ labhyata iti | tadà puïyaæ sulabhaæ syÃt | Ãcarità kasmÃt sulabhamidaæ karma tyaktvà durÃcaraïaæ dÃnÃdikarma kuryÃt | tathà cedak«Åïapuïya÷ syÃt | yathà kaÓcid v­thà cittamÃtramutpÃdayati | nÃtyantaæ vyÃpriyate | [tadÃ] kasya k«aya÷ | dhanaæ parimitamityata÷ puïya[mapi] k«Åyate | na cittotpÃdamÃtraæ parasyopakaroti | apakaroti và | yathà tar«ito bubhuk«ita÷ sattva÷ pÃnamÃhÃramabhila«ati | na mÃnasakarmaïà vÃryate | laukikÃnÃæ hÃnilÃbhÃvatimÃtrau | cittaæ laghu calaæ durdamamityato 'kuÓalÃkaraïaæ na ki¤cit | tadà gurvÅ hÃniæ vinderan | ye puïyacikÅr«ayà kuÓalacittamutpÃdayanti | te mahÃlÃbhamevÃpnuyu÷ | idantu atyantaæ du«Âam | yadi mÃnasaæ karma mahattaram, prÃïÃtipÃtacikÅr«ÃcittamutpÃdayan narake patet | evaæ ciropacitenÃpi ÓÅlÃdinà kimupak­taæ syÃt | ÓÅlÃdikuÓalÃcÃrÃïÃæ guïà avyavasthità bhaveyu÷ | kasmÃt | ekacittotpÃdamÃtreïa pÃpalÃbhÃt | ukta¤ca sÆtre- kÃyikaæ vÃcikaæ karma audÃrikam | ata÷ pÆrvaæ prajahyÃt | audÃrikakleÓaprahÃïÃccittaæ samÃdhÅyata iti | yo 'brahmacaryacittamutpÃdayati | tasya maithunaæ k­tamiti ÓÅlaæ vipadyeta | yaÓcittotpÃda÷ na tanmaithunam | etanmaithunacittavyatirikta÷ ko dharmo maithunamityucyate | utpadyamÃnaæ vij¤aptikarma sarvaæ kÃyavacasà bhavati na mÃnasakarmaïà | yathà parapuru«anindà avaÓyaæ vÃkkarmÃdhÅnà m­«ÃvÃdapÃpaæ gamayati | yatpÆrvamuktaæ caturbhi÷ pratyayai÷ (##) prÃïÃtipÃtapÃpaæ labhate yaduta sattvasattÃ, sattvasattÃj¤Ãnaæ, jighatsÃcittaæ tajjÅvitoccheda iti caturbhirvastubhi÷ pÃpaæ sidhyati | [ato] j¤Ãtavyaæ na mÃnasaæ karma gurutaramiti | yathà cÃha bhagavÃn- yo bÃlaka Ãjanma karuïÃmabhyasyati | sa kimakuÓalaæ karmotpÃdayituæ Óankoti akuÓalaæ karma cetayate và iti | ato j¤Ãyate kÃyikaæ karmaivotpÃdayati na mÃnasaæ karma iti | atrocyate | yat bhavÃnÃha- kÃyikaæ vÃcikaæ karmaiva gurutaraæ na mÃnasam iti | tadayuktam | kasmÃt | sÆtre bhagavÃnÃha- cittaæ dharmasya vai mÆlaæ cittaæ prabhuÓca kiÇkara÷ | ÓubhÃÓubhaæ tatsmarati vacanaæ caraïa¤ca tat || iti | ato j¤Ãyate mÃnasaæ karmaiva gurutaramiti | manoviÓi«Âatvena kÃyikavÃcikakarmaïo rviÓe«o 'sti | yathà uttamaæ madhyamamadhamamityÃdi | vinà cittaæ nÃsti kÃyikaæ vÃcikaæ karma | sÆtre vacanÃcca vij¤aptikarma k­tvà niyamena vipÃkaæ vedayate | Ãha ca- saptaviÓuddhipuïyÃnÃæ trividhamÃnasakarmamÃtramupayojayati | imÃni saptaviÓuddhipuïyÃni puïyasampatsÆttamÃni bhavanti | karuïà ca mÃnasaæ karma | sÆtramÃha- karuïÃcittaæ vipÃkaprÃpakamiti | yathÃha sÆtram- purÃhaæ saptavar«Ãïi karuïÃsamudÃcaraïÃnneemaæ lokaæ saptamahÃkalpÃn pratinivartÃmÅti | ato j¤Ãyate mÃnasaæ karmeva gurutaramiti | tadeva sarvÃn lokÃn vyÃptuæ Óaknoti | mÃnasaæ karma gurutaram | yathà mÃnasakarmavipÃkÃdaÓÅtimahÃkalpahasrÃïyÃyurbhavati | mÃnasakarmaïa÷ Óakti kÃyikaæ vÃcikaæ karmÃtiÓete | yathà kuÓalacÃrÅ Ãyu«o 'nte mithyÃd­«ÂimutpÃdayan narake patati | akuÓalacÃrÅ maraïakÃle samyagd­«ÂimutpÃdayan deve«Ætpadyate | [tato] j¤Ãtavyaæ mÃnasaæ karma mahattaramiti | ukta¤ca sÆtre- pÃpe«u mithyÃd­«Âirgurutareti | Ãha- yo lokottarÃæ samyagd­«ÂimutpÃdayati sa var«aÓatasahasyÃïi saæsÃre saæsarannapi na durgatau patati iti | mÃnasakarmaïo balaæ kÃyikaæ vÃcikaæ karmÃtiÓete | yathoktamupÃlisÆtre- tÅrthiko mahar«i÷ [Ãgatya vadet] ekena manodaï¬ena nÃlandaæ bhasmÅkaromÅti iti | yathà daï¬akÃraïyÃni ­«iïÃæ manodaï¬ena [bhasmÅ]k­tÃni iti | mÃnasaæ karmaiva vipÃkaprÃpakam | yathoktaæ (##) sÆtre- yo 'yamatra m­ta÷ sa eva narakaæ praviÓati | sa eva deve«Ætpadyate hastamukte«uvat iti | yathà mÃnasakarmaïopacittairmaladharmairyÃvadavaivartikanarakaæ praviÓati | [tathÃ] upacitai÷ kuÓaladharmairyÃvannirvÃïam | caitasikasya savipÃkatvÃdeva kÃyikaæ vÃcikaæ vipacyate | abhÃve karmaïo vipÃkÃbhÃvÃt | na vinà mÃnasaæ karma kÃyavÃkkarmaïorvipÃko 'sti | yanmanasà kÃyaæ vÃca¤ca niÓritya kuÓalamakuÓalaæ và carati tatkÃyikaæ vÃcikaæ karmetyucyate | vinÃpi kÃyikavÃcikakarmaïanasakarmaïo vipÃko 'sti | na tu vinà mÃnasaæ karma kÃyikasya vÃcikasya và vipÃka÷ | ato j¤Ãyate mÃnasaæ karma gurutaraæ na kÃyikaæ vÃcikam | iti | yadbhavatoktaæ kÃyikavÃcikakarmaïorniyamena satyatvÃt yathà pa¤cÃnantaryÃïi kÃyaæ vÃca[¤copÃdÃya] kriyanta ityato gurutarÃïÅti | tanna yujyate | yasmÃt cetanà gurvÅ vastu ca guru tasmÃtkarma guru | na kÃyavacasÅ guruïÅ iti | cittanaiyatyÃtkarma niyamena satyam | yathà cittabalamÃtreïa saddharmapadaæ praviÓati tathà cittabalenaiva cÃnantaryapÃpaæ sampÃdayati | asati citte mÃtÃpit­vadho 'pi nÃnantaryam | ato j¤Ãyate kÃyavacasÅ na balavatÅti | uktaæ bhavatà kÃye vÃk ca karma vastu ni«pÃdayatÅti | tanna yuktam | karmasamÃpanaæ ni«patti÷ | parasyÃyurapaharan prÃïÃtipÃtapÃpaæ labhate | na kÃyikavÃcikakarmotpattikÃle | karmasamÃpane cittabalamavaÓyamapek«ate | na kÃyavacasÅ | yaduktaæ bhavatÃ- v­thÃcittotpÃdamÃtreïa nÃsti vipÃka iti | tadayuktam | yathoktaæ sÆtre- d­¬hacittamutpÃdya tadaiva deve«Ætpadyate narake vÃdha÷ patati iti | kathamÃha mÃnasakarmaïo na vipÃko 'stÅti | yaduktaæ bhavatÃ- nÃpi praïidhÃnamÃtreïa vastu sÃdhayatÅti | tadapyayuktam | kasyacidutpannaæ gabhÅraæ kuÓalacittaæ mahÃsaÇgha[dÃna]puïyamapyatiÓete | yadÃha bhavÃn- nÃsti mÃnasyÃpattiriti | tadayuktam | yadÃkuÓalacittamutpÃdayati tadaiva pÃpaæ labhate | yathÃha bhagavÃn- santi vividhÃni pÃpÃni kÃyikavÃcikamÃnasapÃpÃnÅti | ato j¤Ãyate 'kuÓalacittotpÃdamÃtrama pÃpamiti na labhyate | asaæyojanamÃtraæ ÓÅlam, durdharatvÃt | audÃrikaæ pÃpaæ ÓÅladhÃraïena vÃrayati | sÆk«maæ pÃpaæ samÃdhyÃdinà pariharati | yaduktaæ bhavatà puïyaæ pÃpa¤ca sulabhaæ syÃditi | tadayuktam | cittabalasya tanutvÃt janÃ÷ sulabhaæ tyaktvà durlabhaæ kurvanti | yathà karuïÃcittÃdi, tatpuïyamatimÃtrabahulam | na tu dÃnaæ [tathÃ] | sattvà avaraj¤ÃnabalÃ÷ karuïÃdi mÃnasaæ karma carituæ na samarthà ityato (##) dÃnÃdi kurvanti | prakÅrïakusamagandhÃdi«u pÆjopakaraïe«u viÓuddhacittasya durlabhatvÃt | yaduktamak«Åïapuïya÷ syÃditi | tatpratibrÆma÷ | sa yadi bodhibalayukta÷ tadà ak«Åïaæ kuÓaladharmaæ labhetaiva | yaduktaæ mÃnasaæ karma na kasyacidupakaroti apakaroti và iti | tanna yujyate | kÃyikavÃcikarmÃïi mÃnasakarmaïÃh­tÃnÅti na pradhÃnÃni bhavanti | yadbalÃdutpadyate tat [tata÷] pradhÃnam | sarva upakÃrÃ÷ karuïÃcittavihÃrÃdhÅnà bhavanti | kasmÃt | karuïÃvihÃrabalÃtsamÅraïav­«Âayo÷ ­tumanuvartamÃnayorapi bÅjaÓatÃni pacyante | yathà kalpÃdau taï¬ulÃni svayamutpadyante puru«ÃïÃæ daÓavar«Ãyu÷kÃle prÃpte tatsarvaæ nÃbhÆta | kathamÃha- karuïÃcittamanupakÃrakamiti | karuïÃvihÃrÅ sarvÃïyakuÓalamÆlÃni k«apayati | akuÓalakarmÃdhÅnà hi sarva upadravÃ÷ | kathamÃha- karuïÃvihÃro mahopakÃraka iti | yadi sarve sattvÃ÷ karuïÃcitte virahanti | tadà sarve susthÃna utpadyeran | na hi sarve prak­tita÷ puïyaprayogamabhila«anti | ato j¤Ãyate karuïÃpuïyaæ paramagabhÅragahanamiti | kadÃcitkaruïÃdÃnÃbhyÃæ sattvÃnupakurvanti | kadÃcitkaruïÃmÃtreïa | karuïÃvihÃriïa÷ sattvà yadi kÃyaæ sp­Óanti | yadi và tacchÃyÃyÃæ nipatanti | sarvathà niv­tiæ labhante | j¤Ãtavyaæ karuïÃpuïyaæ dÃnÃdibhya uttamamiti | yaduktaæ bhavatÃ- hÃnilÃbhÃvatimÃtrÃviti | tatpratyuktapÆrvaæ yanmanobalena sattvÃnupakaroti apakaroti ceti | ato j¤Ãyate mÃnasaæ karma gurutaramiti | yaduktaæ ciropacitenÃpi ÓÅlÃdÅnà na ki¤cidupak­tamiti | tadapyayuktam | kasmÃt | manoviÓuddhayà hi ÓÅlaviÓuddhi÷ | yadi mano na viÓuddham | ÓÅlamapi na viÓuddhyati | yathedaæ saptÃbrahmacaryasÆtra uktam | viÓuddhaÓÅlaÓca mahÃvipÃkaæ pratilabhate | yathÃha sÆtrama- ÓÅlavrata÷ prÃïihitaæ mano 'nuyÃyi bhavati | yaduta ÓÅlaviÓuddhyà iti | ÓÅlaviÓuddhau ca cittaæ praÓÃmyati | nÃnyadharme [sati] | yaduktaæ kÃyikaæ vÃcikaæ karmÃdaurikam | ata÷ pÆrvaæ prajahÃtÅti | tadayuktam | sÆk«makuÓalena mahÃvipÃkaæ labhate | yathà dhyÃnasamÃpattau cetanà | yaduktaæ yadyabrahmacaryacittamutpÃdayati tadà ÓÅlaæ vipadyeteti | tadayuktam | yasya mÃnasaæ karmÃviÓuddham, tasya ÓÅlamapi aviÓuddham | puïyapÃpayorbhede labdhe saæyojanaÓÅladharmayorbheda÷ | yaduktaæ tvayÃ- utpadyamÃnaæ vij¤aptikarma kÃyavÃgbhyÃæ bhavatÅti | tat sÃmÃnyata÷ pratyuktaæ yaduta kÃyikavÃcikakarmadharmabhede mÃnasakarmadharmabheda÷ | kÃyikaæ vÃcikaæ karma avaÓyaæ vij¤Ãpayitrà sidhyati | yathà caturbhi÷ pratyayai÷ siddhaæ prÃïÃtipÃtapÃpaæ na mÃnasakarma vinà bhavati | laukikÃ÷ satvà vadanti kÃyikaæ vÃcikaæ karmÃkuÓalaæ na tathà mÃnasamiti | (##) mÃnasaæ karma ca na jane«Æpaprayujyate nÃpyupalabhyate 'stÅti | pÆrva¤coktaæ puïyapÃpayorlak«aïam | tallak«aïatvÃnmÃnasaæ karmaiva gurutaraæ na kÃyikaæ vÃcikaæ và || trikarmagauravalÃghavavarga ekonaviæÓatyuttaraÓatatama÷ | 120 karmahetuprakÃÓanavarga÷ ÓÃstramÃha- saæk«ipyoktÃni karmÃïi | karmedaæ kÃyopÃdÃnasya kÃraïam | kÃyo du÷khasvabhÃva÷ | atastaæ nirodhayet | etatkÃyaniroddhukÃmena tatkarma prahÃtavyam | hetunirodhe phalasyÃpi nirodhÃt | yathà bimbamupÃdÃya pratibimbam | bimbanirodhe pratibimbaæ nirudhyate | ato du÷khanirodhakÃminà taddhetukarmaprahÃïÃya vÅryamÃrabdhavyam | (p­) karmata÷ kÃya utpadyata itÅdaæ pratipÃdayitavyam | kasmÃt | kecidÃhu÷- kÃya÷ prak­tita utpadyata iti | kecidÃhu÷- maheÓvarÃdutpadyata iti | kecidÃhu÷- mahÃpuru«ÃtsambhÆta iti | anye kecidÃhu÷- svabhÃvaja iti | ato vaktavyaæ kÃraïaæ kathaæ j¤Ãyate karmata utpadyata iti | (u) idaæ vividhai÷ kÃraïairdÆ«itam | j¤Ãtavyaæ karmata÷ kÃyamupÃdatta iti | padÃrthà nÃnÃviprakÅrïajÃtaya iti j¤Ãtavyaæ heturapi bhidyata iti | yathà paÓyÃma÷ alakasandukakodravÃdÅnÃæ bheda÷ tadbÅjamasamaæ j¤Ãpayati iti | maheÓvarÃdÅnÃæ bhedÃbhÃvÃt na heturiti j¤Ãtavyam | karmaïastu apramÃïavibhaktatvÃt nÃnÃkÃyà upÃdÅyante | ki¤ca sajjanÃ÷ Óraddhadhante yat karmopÃdÃya kÃya upÃdÅyata iti | kasmÃt | te hi sadÃcaranti dÃnaÓÅlak«ÃntyÃdikuÓaladharmÃn | viramyante ca prÃïÃtipÃtÃdyakuÓaladharmebhya÷ | ato j¤Ãyate karmata÷ ÓarÅramupÃdÅyata iti | yadi karmopÃdÃya ÓarÅramupÃdÅyate tadà tat nivartanÅyam | tattvaj¤ÃnalÃbhÃnmithyÃj¤Ãnaæ prahÅyate | mithyÃj¤ÃnaprahÃïÃtkÃmakrodhÃdaya÷ kleÓÃ÷ prahÅyante | kleÓÃnÃæ prahÃïÃdÆrdhvajanmotpÃdakaæ karmÃpi prahÅyate | tadà tvayaæ kÃyo nivartyate | ÅÓvarÃdÅnÃæ kÃraïatve tu na nivartayituæ Óakyate | ÅÓvarÃdÅnÃmaprahÃtavyatvÃt | ato j¤Ãyate karmata÷ ÓarÅramupÃdÅyata iti | pratyak«aæ praÓyÃma÷ khalu hetusad­Óaæ phalam | yathà krodravÃtkodrava utpadyate ÓÃleÓca ÓÃli÷ | evamakuÓalakarmato 'ni«ÂavipÃko labhyate | kuÓalakarmata i«ÂavipÃka÷ | ÅÓvarÃdÅ«u tu ned­Óamasti | ata÷ karma kÃyasya mÆlam | neÓvarÃdaya÷ | (##) paÓyÃma÷ khalu pratyak«aæ padÃrthÃ÷ karmasambhÆtà iti | akuÓalakarmaïà hi tìananigrahabandhanakaÓÃdhÃtÃdidu÷khÃnyanubhavanti | kuÓalakarmapratyaya¤ca yaÓolÃbhasatkÃrÃdisukhÃnyanubhavanti | manoj¤apriyavÃdÅ manoj¤apriyavipÃkaæ vindate | ato j¤Ãyate karmata÷ ÓarÅramupÃdÅyate na maheÓvarÃdibhya iti | laukikÃ÷ svayaæ jÃnanti padÃrthÃ÷ karmahetasambhÆtà iti | ata eva k­«yÃdikarma kurvanti | dÃnaÓÅlak«ÃntyÃdipuïyakarmÃïi ca kurvanti | nÃnta[rg­ha]mupaviÓanti ÅÓvarÃdibhya ÅpsitamÃkÃæk«amÃïÃ÷ | ato j¤Ãyate karmato vipÃko labhyata iti | janà ÅÓvarÃdÅn kÃraïaæ vadanto 'pi karmÃïi niÓrayante yaduta svadehaæ khedayanta upavÃsÃdÅn svÅkurvanti ca | ato j¤Ãyate karmahetukamiti | yadad­«Âaæ vastu tatra paraÓÃsanamanusaret yadÃryÃïÃmÃcaritam | sarve cÃryÃ÷ ÓÅlÃdikuÓaladharmÃn niÓrayante yato jÃnanti karmahetorloko 'stÅti | yadi ÓÅlÃdivirata÷ na [sa] Ãryo bhavati | na kaÓcidÃrya÷ ÓÃsanapratidvandvikarmako bhavati | ato j¤Ãyate karmaïa÷ ÓarÅramupÃdÅyata iti | ki¤ca ÓÅlÃdi karmaïÃmÃcaraïÃd­dhyabhij¤ÃnirmitÃdÅni sÃdhayanti | ato j¤Ãyate karmahetuka iti | narakÃdidurgati«u dve«apradÃÓÃdayo bahulÃ÷ | ato j¤Ãyate dve«apradÃÓÃdinà durgatayo bhavantÅti | yathà upari v­k«e phalaæ d­«Âvà jÃnanti v­k«astaddheturiti | ato j¤Ãyate karma dehasya mÆlamiti | durgatau mohÃdaya÷ prabalà iti j¤Ãtavyaæ kleÓÃ÷ durgatikÃraïam | sarve«ÃmakuÓalÃnÃæ mohÃdhÅnatvÃt iti | durgati«Ætpannà bahava÷, sugati«Ætpannà alpÃ÷ | cak«u«Ã paÓyÃma÷ khalu vadhÃdyakuÓalacÃriïo bahava÷ | kuÓalacÃriïo 'lpà iti | ato j¤Ãyate hiæsÃdiv­ttirdurgatikÃraïamiti | vadhÃdi sajjanà vigarhya na kurvanti | yadi jÃnanti nÃÓubhaphalÃnÅti kasmÃt nirÃkurvanti | sajjÃnÃnÃæ citte yadyakuÓalamutpadyate tadaiva prayatnena nig­hyate | akuÓalavipÃkabhÅrutvÃt | [ato] j¤Ãtavyaæ vadhÃdayo 'vaÓyamakuÓalavipÃkà iti | tathà nocet yathe«Âaæ kurya÷ idameva paramaæ sukhamiti | tadà hatvà sattvÃnÃæ bhojanaæ paradravyÃpahÃra÷ yadi và parastrÅgamanaæ imÃnyapi sukhÃni bhaveyu÷ | ÃgÃmidu÷khabhÅrutvÃt tÃni dÆrata÷ pariharanti | ato j¤Ãyate karmata÷ kÃyo bhavatÅti | samyak j¤ÃnabhÃvanayà sÃsravaæ karma k«Åyate | na tadà kÃya upÃdÅyate | ato j¤Ãyate karma tasya mÆlamiti | arhato yadyapi sÃsravakarmÃïi santi | samyak j¤ÃnabhÃvanayà tu [tÃni] nopacinoti | ato j¤Ãyate karma kÃyasya heturiti | kÃyahetunirodhÃtkÃyo 'pi nirudhyate | catussatyaj¤ÃnÃt satyÃÓrayÃ÷ kleÓà na kadÃpi punarudbhavanti | anudbhavÃnna bhavati kÃyavÃn | vidvÃnevaæ cintayan catussatyÃni jij¤Ãsati | ato j¤Ãyate karma kÃyasya heturiti | pratyaye vikale ca na (##) kÃyamupÃdatte | yathà Óu«kabhÆmau bÅje ca dagdhe na sarvo 'Çkura÷ prarohati | evaæ vij¤Ãnasthitik«etre t­«ïÃsnehÃnabhi«yandite karmabÅje ca tattvaj¤Ãnadagdhe nordhvadehÃÇkura÷ prarohati | vidvÃnetadvastu praj¤Ãya vij¤Ãnasthitik«etraæ Óo«ayituæ karma bÅjaæ dagdhu¤ca vÅryamadhi«ÂhÃya prayatate | ato j¤Ãyate karma kÃyopÃdÃnasya pratyaya iti || karmahetuprakÃÓanavargo viæÓatyuttaraÓatatama÷ | karmÃdhikÃra÷ samÃpta÷ || (##) 121 samudayasatyaskandhe kleÓÃdhikÃre ÃdyakleÓalak«aïavarga÷ ÓÃstramÃha- uktÃni karmÃïi | kleÓà idÃnÅæ vak«yante | malinacittasamudÃcÃra÷ kleÓa ityucyate | (p­) kiæ malamucyate | (u) yat saæsÃrasantÃnasya pravartakaæ tanmalinacittamityucyate | tanmalinacittaprabhedà eva rÃgadve«amohÃdaya÷ | idaæ malinacittaæ kleÓa ityucyate | pÃpadharma ityapi, parihÃïidharma÷ tirobhÃvadharma paritapanadharma anupatanadharma ityÃdinÃmnÃpyucyate | etanmalinacittÃbhyÃsopacayo 'nuÓaya ityucyate | na tu malinacitta utpannamÃtre 'nuÓaya÷ | kleÓà nÃma rÃgadve«amohavicikitsÃmÃnapa¤cad­«Âaya÷ | tatprabhedà a«ÂanavatiranuÓayÃ÷ | rÃga÷ prÅtisukhÃkhyastrividha÷ | vibhavaprÅtisukhamapi rÃga ityucyate | yathoktaæ sÆtre- kÃmat­«ïà bhavat­«ïà vibhavat­«ïà iti | vibhavo nÃma prahÃïaæ nirodha÷ | sattvà du÷khÃbhihatà skandhakÃyaæ parijihÅr«avo vibhavaæ sukhaæ manyante | (p­) prÅtisukhaæ vedanÃlak«aïaæ na nandirÃga÷ | yathoktaæ sÆtre- aihikaæ saumanasyamÃmu«mikaæ saumanasyaæ ihalaukikasukhavedanà Ãmu«mikasukhavedanà ityarthamabhidadhÃti iti | ki¤cÃha- aihikaæ daurmanasyamÃmu«mikaæ daurmanasyaæ ihalaukikadu÷khavedanà Ãmu«mikadu÷khavedanà ityarthamabhidadhÃti | yathoktaæ devatÃpraÓne- kiæ nandati putrai÷ putravÃn | bhagavÃnÃha- Óocati putrai÷ putravÃn ityÃdi | (##) atrocyate | rÃgo nandyaÇgam | yathoktaæ sÆtre- vedanÃpratyayà t­«ïà | sukhavedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓaya÷ | kabalÅkÃrÃhÃre 'sti nandirasti rÃga÷ | nandik«ayÃdrÃgak«aya iti | ato j¤Ãtavyaæ rÃga÷ prÅtyaÇgamiti | idaæ tvanavadyam | kena tat j¤Ãyate | yathoktaæ sÆtre- samudayasatyaæ yaduta tar«aïaæ iti | kasyÃbhidhÃnaæ tar«aïam | yat punarbhavalipsà | kiælak«aïamidaæ tar«aïam | yat rÃgaæ niÓritya vividhalipsà | (p­) yadyucyate punarbhavalipsà tar«aïalak«aïamiti | kasmÃtpunarucyate rÃgaæ niÓritya vividhalipseti | (u) asti punastar«aïalak«aïam | vividhalipseti viÓi«Âalak«aïavacanam | vÅtarÃgasyÃpyasti vividhalipsÃtar«aïaæ yaduta salilÃdilipsà | neyaæ samudayasatyasaÇg­hÅtam | yadrÃgamupadÃya punarbhavalipsÃ, tattar«aïaæ samudayasatyasaÇg­hÅtam | (p­) yadi tar«aïamapi nandi÷, rÃgo 'pi nandi÷ kasmÃducyate rÃgaæ niÓrityeti | (u) Ãdyotpannaæ tar«aïam | viv­ddho rÃga÷ | atastaæ niÓrityetyucyate | yathoktaæ sÆtre- nandisambandho loka iti | ato nandireva rÃga÷ | ukta¤ca sÆtre- nirodhaæ varjayitvà rÃgo daurmanasya¤ca sarve 'kuÓalà dharmà iti | tatra rÃga eva nandi÷ | daurmanasyaæ dve«a÷ | yathocyate dve«o daurmanasyamiti tadà j¤Ãyate nandi÷ rÃga ityupyucyata iti | ato '«ÂÃdaÓamanaupavicÃre«u na kleÓà ucyante kevalaæ vedanà ucyante | ato j¤Ãyate nandyaÇgaæ rÃga iti | p­thagjanà vÅtarÃgà na vedayante sukham | vÅtadve«ÃÓca na du÷khaæ vedayante | vÅtamohà nÃdu÷khamasukhaæ vedayante | kena tat j¤Ãyate | t­tÅyavedanÃyÃmucyate p­thagjanà asyà vedanÃyà na jÃnanti samudayaæ, na jÃnanti nirodhaæ, na jÃnanti ÃsvÃdaæ, na jÃnanti ÃdÅnavaæ na jÃnanti nissaraïam | ato 'du÷khÃsukhavedanÃyÃmavidyÃnuÓayo 'nuÓete | ime p­thagjanÃ÷ sadà pa¤cadharmÃn tÃn na jÃnantÅtyato 'du÷khÃsukhavedanÃyÃæ sadÃvidyÃnuÓayaæ rvanti | yo 'vidyÃnuÓaya÷ tadvedanopavicÃrasvabhÃvÃj¤Ãnam | evaæ p­thagjanÃnÃæ sukhadu÷khamanaupavicÃrÃveva (##) rÃgapratighau | yadÃdÃvÃgatya citte vartate [sÃ] vedanetyucyate | tadeva cittamadhimÃtraæ kleÓa ityucyate | samudayasatyaskandhe kleÓÃdhikÃre ÃdyakleÓalak«aïavargaæ ekaviæÓatyuttaraÓatatama÷ | 122 rÃgalak«aïavarga÷ ÓÃstramÃha- navasaæyojane«u rÃgo 'yamÃtridhÃtupratipratisaæyuktast­«ïetyucyate | saptÃnuÓayÃnÃmaÇgaæ dvidhà bhavati- kÃmarÃgo bhavarÃga iti | kasmÃt | kecidÆrdhvadhÃtudvaye vimuktisaæj¤ÃmutpÃdayanti | ato bhagavÃnÃha- sthÃnamidaæ bhava iti | bhavo nÃma janma | asati rÃge na janma bhavati ityata÷ p­thagucyate bhavarÃga iti | na tu kÃmarÃgamÃtram | kecidÃhu÷- kÃmarÃgamÃtraæ kleÓa÷ | k«ÅïakÃmarÃgo vimukto nÃma iti | ato bhagavÃnÃha- ÃrÆpyadhyÃne 'pyasti bhavarÃga iti | pradarÓayati ca bhagavÃn tatra[Ãpi] bhava÷ sÆk«ma÷ pravartata iti | ata÷ p­thagucyate 'yaæ rÃga÷ | daÓÃkuÓalakarmapathe«u catur«u bandhane«u ca kÃmarÃga ityÃkhyà bhavati | kÃmarÃgasya paradravyalipyetyÃkhyà | pa¤canÅvaraïÃnÃæ pa¤cÃvarabhÃgÅyasaæyojanÃnäca kÃmakÃmanetyÃkhyà bhavati | [tatra]kÃmakÃmanà nÃma pa¤cakÃma [guïÃ]nÃæ kÃmakÃmanà | trayÃïÃmakuÓalamÆlÃnÃmakuÓalamÆlarÃga ityÃkhyà | akuÓalamÆlarÃgo nÃma akuÓalamÆlÃnÃmupacayanam | ayaæ rÃgo yadyadhamÃcaraïa÷ tadà akuÓalarÃga ityÃkhyà | yathà paradravyÃpaharaïaæ, yÃvaccaityasaÇghadravyÃdÃnam | yadyam­tasattvasya mÃæsabubhuk«Ã, yadi và mÃt­bhaginÅsvasrÃcÃryapatnÅ÷ pravrajitapatnÅæ svapatnÅæ vÃmÃrgeïa jigami«ati | ayamakuÓalarÃga ityucyate | yat svadravyaæ na tyaktumicchati | tatkÃrpaïyam | kÃrpaïyaæ rÃga eva | vastuto 'sati guïe astÅti vaktumanyapreraïamakuÓalarÃga÷ | sati guïe anyasya tadvijij¤Ãpayi«Ã rÃgotpÃdanam | bahudÃnasya bahudravyasya và lipsÃ, sà bahurÃgatà | yadalpadravyasyÃlpadÃnaæ labdhvà priyataraæ kÃmayate na t­pyati | [iya]masantu«Âi÷ | gotrakulabandhuyaÓorÆpasampadyauvanajÅvitÃdi«u yadabhi«vaÇga÷ [sa] mada ityucyate | yaccatu÷satkÃrarÃga÷ [tat] t­«ïÃcatu«Âayamityucyate | aya¤ca rÃgo dvividha÷ kÃmarÃga÷ upakaraïarÃga iti | punardvividha÷ ÃtmarÃga ÃtmÅyarÃga iti | Ãdya ÃdyÃtmikapratyaya÷ | aparo bÃhyapratyaya÷ | ÆrdhvadhÃtudvaye rÃga ekÃntenÃdhyÃtmikapratyaya÷ | (##) puna÷ pa¤cavidha÷- rÆparÃga÷, saæsthÃnarÃga÷, sparÓarÃga÷, iryÃpathapralÃparÃga÷, sarvarÃga iti | rÆparasagandhaÓabdasparÓarÃga÷ pa¤cakÃmaguïarÃga÷ | «aÂsu sparÓe«Ætpannà t­«ïà «a¬vi«ayarÃga÷ | tis­«u vedanÃsu rÃgo 'sti sukhavedanÃyÃmasti lipsÃrÃga÷, tatparipÃlanarÃga÷ | du÷khavedanÃyÃmasti alipsÃrÃga÷ tatparijihÅr«ÃrÃga÷ | adu÷khÃsukhavedanÃyÃmasti moharÃga÷ | santi cÃsya rÃgasya navÃÇgÃni | yathoktaæ mahÃnidÃnasÆtre- t­«ïÃæ pratÅtya yathe«Âavastuparye«aïà | yathà kaÓcit anena vastunà du÷khito vastvantaraæ parye«ate | yathoktam- sukhÅ na parye«ate du÷khÅ tu bahu parye«ate | rÃgaviv­ddhi÷ parye«aïà | parye«aïÃkÃle yallabhyate [sa] t­«ïÃlÃbha÷ | lÃbhaæ pratÅtya viniÓcaya÷ | idaæ grÃhyamidamagrÃhyamiti yaccittanirdhÃraïaæ sa viniÓcaya÷ | viniÓcayaæ pratÅtya chandarÃga÷ | chandarÃgaæ pratÅtyÃdhyavasÃnam | adhyavasÃnaæ nÃma pragìhacchanda÷ | adhyavasÃnaæ pratÅtya parigraha÷ | parigraho nÃma upÃdÃnam | upÃdÃnaæ pratÅtya mÃtsaryam | mÃtsaryaæ pratÅtya Ãrak«Ã | Ãrak«Ãdhikaraïaæ daï¬ÃdÃnaÓastrÃdÃnÃdi | imÃni navÃÇgÃni punarapi navÃÇgagÃni | rÃgo 'yaæ kÃlamanus­tya adhama÷, madhyama÷, uttama÷, adhamÃdhama÷, adhamamadhyama÷, adhamottama÷, madhyamÃdhama÷, madhyamamadhyama÷, madhyamottama÷, uttamÃdhama÷, uttamamadhyama, uttamottama iti | rÃgasya cÃsya laukikÃÇgÃni daÓa bhavanti | tadyathà priyarÆpaæ d­«Âvà citte idaæ [priya]miti vacanaæ karoti | tato rÃgaæ janayati | praïidhÃnaæ karoti | anusmarati | yathÃÓik«itaæ prakaÂayati | hryapatrapÃæ vismarati | sadà svayaæ purovartate | pramatto bhavati | unmatto bhavati | murcchÃmaraïaæ [karoti] | idaæ rÃgalak«aïam || rÃgalak«aïavargo dvÃviæÓatyuttaraÓatatama÷ | 123 kÃmahetuvarga÷ (p­) kÃmo 'yaæ kathamutpadyate | (u) strÅrÆpÃdhyÃlambane yadi mithyÃmanaskÃramutpÃdayati | yadi và tadrÆpe yadi vÃkÃre yadi và sparÓe yadi và subhëite [mithyÃmanaskÃramutpÃdayati] | tadà kÃmarÃga utpadyate | cak«u÷ ÓrotrÃdidvÃrÃsaævaraïe kÃmarÃga (##) utpadyate | bhojane cÃmÃtratÃj¤Ãne kÃmarÃga utpadyate | strÅrÆpasaæstave kÃmarÃga utpadyate | sukhÃni vedayata÷ kÃmarÃga utpadyate | mohÃtkÃmarÃga utpadyate | aÓucisaæj¤ÃjananÃt, durvij¤ÃnÃtkÃmarÃga utpadyate | yathà Óuddhaæ vastra [mapagatakalaÇkaæ] samyaÇ malena dÆ«yate | rÃgabahulÃnÃæ puru«ÃïÃæ saævÃsena kÃmarÃga utpadyate | kÃyÃdi«u cÃturbhautike«u mithyÃmanaskÃramutpÃdayan kÃmÃh­to bhavati | aprag­hÅtav­ttaghaÂavadagrathitakusumavacca | yadi kausÅdyÃnna kuÓalaæ bhÃvayati | tadà kÃmarÃgo 'vakÃÓaæ labhate | agamyasthÃne gacchan rÃgeïà bhibhÆyate | yaduta veÓyÃÇganÃmadyavikrayavadhakakuÂyÃdaya÷ | tadyathà g­dhro và kaÇko và iti d­«ÂÃnta÷ | aÓucyÃdi vilokya apratihatÃlambanasya kÃmarÃgo vegaæ labhate | sucirÃdÃrabhya sadà kÃmarÃgÃbhyÃsÃt rÃgÃnuÓaya÷ sidhyati | tadà sÆtpÃdo 'yaæ bhavati | strÅrÆpÃdyalambane prÅto nimittaæ g­hïÃti pariccheda¤ca g­hïÃti | nimittagrahaïaæ nÃma pÃïipÃdamukhanayanÃlÃpamandahÃsakaÂÃk«arodananayanabëpÃdinimittÃnÃæ grahaïam | paricchedagrahaïaæ nÃma strÅ pumÃniti saæsthÃnaviÓe«avikalpa÷ | evaæ g­hÅtÃnusmaraïavikalpasya kÃmarÃga utpadyate | durbalavicÃraïÃcitta ÃlambanamanudhÃvati na nig­hïÃti | tadà kÃmarÃga utpadyate | ya÷ prav­ttakÃmarÃga÷ [tat]k«Ãntiæ vedayan na parityajati | sa kramaÓo vardhayati | adhamÃnmadhyamamutpÃdayati | madhyamÃdadhamamutpÃdayati | kÃmarÃgasya hitÃsvÃdamÃtraæ d­«Âvà tadÃnÅnavamajÃnata÷ kÃmarÃga utpadyate | ­tunà ca kÃmarÃga utpadyate yathà vasantÃdaya÷ | sthÃnavaÓena ca kÃmarÃga utpadyate yathà ki¤citsthÃnaæ yatra cirÃdÃrabhya kÃmacÃro bahuÓo 'bhyasta÷ | dehasyà [vasthÃ]vaÓÃcca kÃmarÃgo bhavati | yathà yÆno 'rogasya dhanasampannasya | balaÓaktyà ca kÃmarÃgo bhavati | yathà pÃnau«adhÃdi÷ | ÓubhÃn manohÃriïa÷ pa¤cakÃmaguïÃn yaduta supu«pitasarÃrÃmaprasannasnigdhavÃpÅkÆpanavameghataÂitsurabhivÃtavyajanÃni labdhavata÷, pak«iïÃæ kalaravaæ strÅïÃæ sukumÃrabhÆ«aïarutÃni subhëitÃni và ӭïvata÷ kÃmarÃga utpadyate | karmapratyayena ca kÃmarÃga utpadyate | yathà viÓuddhadÃtà viÓuddhapraïÅte«u pa¤cakÃmaguïe«u saæprahar«ati | pÃpÅ tu aviÓuddhe«u | jÃtitaÓca kÃmarÃgo (##) bhavati | yathà puru«a÷ puru«amicchati | praj¤aptÃvatyÃsaÇge ca kÃmarÃga utpadyate | [yathÃ] kaÓcidanta÷puælak«aïo bahistu strÅlak«aïo vastrave«avairamaitryÃdilak«aïaÓca | alabdhacittasamÃdhÃnasya anta÷ sattvaæ paÓyato bahi÷ rÆpÃdi paÓyataÓca kÃmarÃgo bhavati | yasya rÃgÃnuÓo 'k«Åïa÷ t­«ïÃpratyayaÓca sammukhÅ bhavati | tasya mithyÃmanaskÃra utpadyate | evamÃdipratyayai÷ kÃmarÃgautpadyate || kÃmahetuvargastrayoviæÓatyuttaraÓatatama÷ | 124 kÃmado«avarga÷ (p­) kÃmarÃgasya ke do«Ã÷ santÅti kÃma÷ prahÃtavya÷ | (u) kÃmarÃgo vastuto du÷kham | p­thagjanà viparyayeïa m­«Ã [tatra] sukhasaæj¤ÃmutpÃdayanti | j¤ÃnÅ tu du÷khaæ paÓyati | du÷khaæ paÓyan prajahÃti | kÃmopÃdÃne nÃsti t­pti÷ | yathà madyapÃnaæ tatparitar«aïamanuvardhayati | paritar«aïaviv­ddhyà ka÷ sukhÅ bhavati | kÃmopÃdÃnÃdakuÓalÃni sahopacÅyante | asiÓastrÃdÅnÃæ kÃmÃdhÅnatvÃt | ukta¤ca sÆtre- kÃma÷ pÃpo laghurdÆstyaja÷ | vyÃpÃda[gato] laghupÃpa÷, vastuta÷ sa [tato 'pi] laghuttara÷ iti | kÃma÷ punarbhavasya hetu÷ | yathoktaæ- t­«ïÃpratyayamupÃdÃnaæ yÃvanmahato du÷khaskandhasya samudaya iti | t­«ïÃæ pratÅtya kÃyo bhavati | Ãha ca du÷khahetust­«ïà bhavatÅti | ki¤cÃha- vidyamÃnÃni du÷khÃni bhik«ava÷ kasmÃdbhavantÅti manasik­tvà jÃnÅdhvaæ [tÃni] kÃmahetukÃni | t­«ïÃyÃÓca kÃyo heturiti | ki¤cÃha- kabalÅkÃre [bhik«ava] ÃhÃre 'sti nandi asti rÃga÷ | ato vij¤Ãnaæ tatra prati«Âhitam iti | j¤Ãtavyaæ t­«ïà kÃyavedanÃyÃ÷ pratyaya iti | aya¤ca rÃga÷ sadà aÓucau samudÃcarati | yathà stryÃdi«u | strÅïÃæ kÃyacittamaÓuci Óak­nm­tsu [vidyamÃna]v­Ócikavat da«Âvà dÆ«ayati | sa kÃmarÃga÷ sadà mohe samudÃcarati | yathoktaæ sÆtre- yathà Óvà raktaliptamasthikaÇkÃlaæ svÃdayitvà [sva]lÃlÃyogÃnmanyate yanmadhura[mida]miti | tathà rÃgyapi nÅrase kÃme mithyÃviparyÃsabalena manyate yadidaæ rasÃsvÃdamiti | (##) yathà mÃæsapeÓyÃdaya÷ sasopamà [uktÃ÷] | ke«Ã¤cidatÅte 'tÃgate và vastuni kÃmarÃga utpadyate | ato j¤Ãyate mohe sadà samudÃcaratÅti | sattvÃnÃæ kÃmarÃgapratyayaæ sukhamalpaæ du÷khaæ bahu kena kim [syÃt] | kÃmat­«ïÃvÃn sukhaheto÷ sarvadu÷khÃnyanubhavati yadutÃrjanakÃle du÷khaæ rak«aïakÃle du÷khamupabhogakÃle 'pi du÷kham | yathà k­«ivÃïijyasaægrÃmarÃjasevÃparicaryÃdÅni arjane du÷khaæ hÃnabhÅtyà rak«aïe du÷khaæ, pratyutpanne t­ptyabhÃvÃddu÷kham | i«ÂasaÇgame prÅtiralpà virahe ca du÷khaæ bahu | yatho j¤Ãyate kÃyo bahudo«a iti | yathÃha bhagavÃn- kÃmat­«ïÃyÃ÷ pa¤cÃdÅnavÃ÷- alpÃsvÃdo bahudu÷khaæ, saæyojanÃdÅpanamÃmaraïat­ptirÃryavigarhaïamakuÓalaæ vinà na karaïam iti | anena kÃmarÃgeïa sattvÃ÷ saæsÃrasrotÃnugÃmino nirvÃïÃddÆrÅbhavanti | evamÃdÅnyapramÃïÃnyavadyÃni santi | iti j¤Ãtavyaæ kÃyo bahudo«a÷ iti | kleÓà rÃgamupÃdÃya bhavanti yathà kÃmarÃgÃt kleÓÃ÷ sarve samudbhavanti | t­«ïÃnuÓaye 'nunmÆlite puna÷ punardu÷khamanubhavati | yathà vi«av­k«o 'nucchinna÷ sadà puru«aæ hanti | rÃgeïa sattvà gurvÅ dhuraæ vahanti | ukta¤ca sÆtre- kÃmat­«ïà bandhanamityucyate | yathà k­«ïaÓuklà gau÷ svayamabaddhà rajjunà paramabaddhà | evaæ cak«urna rÆpabaddhaæ, rÆpa¤ca na cak«urbaddham, kÃmarÃgastu tatra baddha÷ | imaæ bandhamavalambayato na vimuktirlabhyate | ki¤coktaæ sÆtre- pÆrvà koÂirna [praj¤Ãyate] avidyÃnÅvaraïÃnÃæ sattvÃnÃæ t­«ïÃsaæyojanÃnÃæ sandhÃvatÃæ saæsaratÃm iti | api coktaæ sÆtre- rÃgaprahÃïÃdrÆpaæ prahÅyate yÃvadvij¤Ãnaæ prahÅyata iti | rÃgo 'yamanityatÃdibhÃvanayà prahÅyate | prahÅïe 'smin kÃmarÃge cittaæ vimucyate | rÆparÃgaprahÃïe (##) nÃsti rÆpam | asati rÆpe du÷khaæ nirudhyate | yÃvadvij¤Ãne 'pyevam | j¤Ãyate kÃmarÃgÃ÷ sud­¬haæ bandhanamiti | kÃmarÃgaÓcoropama÷ | sattvÃstu tadakuÓalaæ na paÓyanti | kÃmarÃga÷ sadà kusumÃramukhata÷ samudÃcaratÅtyata÷ paramamakuÓalaæ nÃma | ki¤ca sattvÃÓcittapramodena kÃmarÃge pravartante yÃvanmaÓakapipÅlikÃ[daya]÷ sarve 'pi ÃhÃramaithunayo÷ pravartante | sa kÃmarÃgo nÃnÃkÃraïai÷ puru«ÃïÃæ cittaæ badhnÃti yaduta mÃt­pit­svas­bhaginÅpatnÅsaæj¤Ã dhanÃdaya÷ | satvà ÃhÃramaithunÃdikÃmarÃganÅv­tacittÃ÷ santo janmopÃdadate | dhyÃnasamÃpattirÃga ÆrdhvabhÆmÃvutpadyate | kÃmarÃgo 'yaæ saÇgamaæ karoti | sarve«Ãæ lokÃnÃæ rucaya÷ pratyekaæ vibhinnÃ÷ | rÃgÃtsaÇgacchante | yathà Óu«kÃ÷ sikatÃ÷ salilayoge saæyujyante | saæsÃre kÃmat­«ïÃæ rasaæ manyante | yathà rÆpÃïÃmÃsvÃdÃdhyavasÃnamityuktaæ yaduta rÆpaæ pratÅtyotpadyate sukhaæ saumanasyam | asati rÃge nÃsvÃda÷ | ÃsvÃde 'sati saæsÃramÃÓu prajahÃti | sa ca kÃmarÃgo vimuktiviruddha÷ | kasmÃt | yasmÃt sattvÃ÷ kÃma÷ sukhaæ dhyÃnaæ sukhaæ samÃpatti÷ sukhamiti saærajyante | tasmÃt vimuktirasukham | [yat] rÃgÃÇgaprahÃïaæ tadeva sukhaæ pariïamati | yathoktaæ- yasya vairÃgyaæ sa paramaæ sukhamanuprÃpnoti iti | ki¤cÃha- ya÷ sarvasukhalÃbhamicchati tena sarvÃïi kÃmasukhÃni tyaktavyÃni | sarvakÃmÃnÃæ tyÃgÃdÃtyantikanityasukhaæ labhata iti | yo mahÃsukhaæ lipsati tenÃlpasukhamupek«itavyam | alpasukhopek«ayà apramÃïasukhaæ pratilabhate | vidu«aÓca nÃsti pratyekalÃbha ityuktam | yathà vÅtarÃgat­«ïacittasya | yasya cittaæ rÃgat­«ïÃviviktaæ tasya sarve du÷khopÃyÃsà niruddhÃ÷ | kÃmarÃgo 'yaæ saddharmaæ vihanti | kasmÃt | na hi paramarÃgÅ ÓÅlajÃtidharmaÓÃsaneryÃpathaÓÃæsyapek«ate | nÃvavÃdamÃdatte | nÃdÅnavaæ paÓyati | nÃpi puïyapÃpamÃlocayati | unmattavat pramattavacca na jÃnÃti kurÆpaæ surÆpam | andhavacca na paÓyati dhanalÃbham | yathoktaæ- kÃmarÃgo na paÓyati hitam | kÃmarÃgo na vijÃnÃti dharmaæ andhatamasi aj¤Ãnavat | rÃgÃnapagamÃt | ki¤coktam- kÃmarÃga÷ samudro ['ya]maparyantaÓcÃpyagÃdhaka÷ | sormi÷ savÅci÷ sÃvarta÷ sagrahaÓca sarÃk«asa÷ || (##) evaæ durgà aÓe«ÃÓca manu«yÃïÃmatÃraïÃ÷ | viÓuddhaÓÅlanaukÃstha÷ sadd­«ÂivÃyuvegavÃn || nÃvikaÓca mahÃn buddha÷ sanmÃrgÃn sampradarÓayan | yathoktabhÃvanÃyogÅ so 'yaæ tarati vai tadà || iti | nÃsti kasyacitkleÓÃnÃæ saæj¤ÃvikalpÃsvÃdo yathà kÃmarÃgiïa÷ | sa ca kÃmarÃgo 'tyantaæ du«prajaha÷ | yathoktaæ- dve ime ÃÓe du«prajahe | katame dve | lÃbhÃÓà jÅvitÃÓà iti | kÃmarÃgasyed­Óà do«Ã÷ santi | kathaæ j¤Ãyate kÃmarÃgiïo lak«aïam | (u) kÃmarÃgabahula÷ strÅrÆpakusumagandhamÃlan­ttavÃdyagÅte«u pramudito veÓyÃg­hapÃnago«ÂhÅgÃmÅ mahÃsamÃjanÃÂakarasika÷ sÃnurÃgÃlÃpÃnandita÷ sadà parito«itacitta÷ prasannavadana÷ sÃkÆtasakÃkusasmitÃbhilëŠdurlabhakopa÷ sulabhapramodo bhÆyasà dayÃlucitta÷ puna÷ punarvyÃdhitacapalagÃtra÷ svadehÃdhyÃsakta ityevamÃdi rÃgabahulasya lak«aïam | lak«aïamidaæ svabhÃvabandhenÃnu gatamityato du«prajaham | sarve ca kÃmarÃgà Ãtyantikadu÷khÃ÷ | kasmÃt | rÃgÃbhila«itasya viprayogo 'vaÓyabhÃvÅ | viprayogapratyayaæ daurmanasyadu÷khamavaÓyabhÃvi | yathoktaæ- rÆpasukhino [bhik«avo] devamanu«yà rÆparÃgino rÆpamudità rÆpavipariïÃme du÷khacittà viharanti iti | evaæ vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤Ãne«vapi | bhagavÃn tatra tatra sÆtre nÃnÃd­«ÂÃntairimaæ kÃmarÃgaæ garhayati yaduta [ÃÓÅ] vi«opama÷, praj¤Ãyu÷k«ayakaratvÃt | Óalyopama÷ cittagatadu÷khatvÃt | asiÓÆlopama÷ kuÓalamÆlasamucchedakatvÃt | agniskandhopama÷ kÃyacittaparidÃhatvÃt | amitra [bhÆta÷] du÷khÃnÃmutpÃdakatvÃt | anta÷sapatnabhÆta÷ manasi (##) jÃtatvÃt | rƬhamÆlopama÷ durunmÆlanatvÃt | paÇkabhÆta÷ yaÓodÆ«akatvÃt | vighnabhÆta÷ kuÓalamÃrgÃïÃmÃvaraïatvÃt | h­dgataÓalyabhÆta÷ antarvyathanÃt | akuÓalamÆlabhÆta÷ sarvÃkuÓalÃnÃmutpÃdakatvÃt | oghabhÆta÷ saæsÃrÃrïave saæplÃbanÃt | corabhÆta÷ kuÓalasampadapahÃrÃt | evamÃdyaprahÃïÃnÃmÃdÅnavÃnÃæ sattvÃt kÃmarÃga÷ prahÃtavya÷ | kÃmÃnÃmÃdinavavargaÓcatuviæÓatyuttaraÓatatama÷ | 125 rÃgaprahÃïavarga÷ (p­) kÃmarÃgasyed­Óà do«Ã÷ santi | kathaæ prahÃtavya÷ | (u) aÓuci bhÃvanÃdibhi÷ prati«edhayati | anityatÃdibhÃvanÃdibhi÷ prajahÃti | (p­) ke«Ã¤cidanityatÃdibodhanÃtkÃmarÃgo vardhate | kathamidam | (u) ya÷ sarvamanityamiti prajÃnÃti na tasya kÃmarÃgo 'sti | yathoktaæ sÆtre- anityasaæj¤Ã [bhik«ava÷] bhÃvità bahulÅk­tà tadà sarva÷ kÃmarÃga÷ paryÃdÅryate sarva÷ rÆparÃga÷ paryÃdÅryate sarvo bhavarÃga÷ paryÃdÅryate sarvÃvidyà paryÃdÅryate sarvo 'smimÃna÷ paryÃdÅryate samuddhanyate iti | ya÷ paÓyati loko du÷khaæ du÷khahetu÷ rÃga iti | tasyÃyaæ rÃga÷ prahÅyate | yo nityaæ smarati mayà jÃtijarÃvyÃdhimaraïÃnyanubhavitavyÃnÅti sa imaæ rÃgaæ prajahÃti | viÓuddhasukhe labdhe aviÓuddhasukhaæ tyajati | yathà prathamadhyÃnalÃbhe kÃmat­«ïÃæ tyajati | kÃmÃnÃmÃdÅnavÃnudarÓÅ imÃæ tyajati | ÃdÅnavaÓca yathÃpÆrvamukta÷ | bahuÓrutÃdipraj¤Ãviv­dhyà ca kÃmarÃgaæ tyajati | j¤Ãnasya kleÓabhedanasvabhÃvatvÃt | kuÓalapratyayasampannasya kÃmarÃga÷ prahÅyate yaduta ÓÅlaviÓuddhyà dÅnyekÃdaÓasamÃdhyupakaraïÃnÅti paÓcÃnmÃrgasatye vak«yate | rÆpaj¤ÃnÃdÅni dharmaj¤ÃnÃdÅnyupÃyÃ÷ | bhagavÃn mahÃbhi«ak | sabrahmacÃriïo 'nucarÃ÷ | saddharma au«adham | Ãtmanà (##) yathoktavadÃcaraïaæ virecanam | tadà kÃmarÃgavyÃdhi÷ prahÅyate | yathà j¤Ãyate rÆgïasya trivastusampannasya tasminneva samaye vyÃdhi÷ ÓÃmyati iti | (p­) yathoktaæ sÆtre- aÓubha[bhÃvanayÃ] rÃgaæ nirvÃpaya iti | kasmÃt bhavÃn bravÅti aÓubhÃdi anityatÃdi ca | (u) sarvÃïi buddhaÓÃsanÃni kleÓÃnÃæ bhedakÃni | tathÃpi pratyekamasti balaviÓe«a÷ | Ãdau aÓubhayà rÃgo vÃryate paÓcÃdanityatÃj¤Ãnena prahÅyate | aÓubhayà audariko rÃgo 'panÅyata itÅdaæ bahÆnÃæ j¤Ãtameva | rÃgÃnuÓaya÷ sÆk«ma iti anityatayà prahÅyate | kevalamekasmin sÆtra Åd­Óaæ vacanamuktam | sarve«u sÆtre«vanye 'pi prahÃïadharmà uktÃ÷ | Åd­Óapratyaye sati kÃmarÃga÷ prahÅyate | rÃgaprahÃïavarga÷ pa¤caviæÓatyuttaraÓatatama÷ | 126 vyÃpÃdavarga÷ ÓÃstramÃha- vyÃpÃdo dve«alak«aïamiti | yo dvi«yati sa vinÃÓaæ kartumicchati | parasya tìanabandhanamÃraïavihiæsanÃni kartuæ praïidadhÃti | ekÃntato nirÃk­tya naiva dra«Âumicchati | ayaæ dve«a÷ pratidha ityÃkhyÃyate | gurutaro dve«a ityartha÷ | kaÓcit dve«Å parÃn nindituæ daï¬ena tìayitu¤cecchati | [ayaæ dve«o] vihiæsà ityabhidhÅyate | madhyamadve«a ityartha÷ | kaÓcit dve«Å [paraæ] parihartuæ necchati | kadÃcit tatputrabhÃryÃdÅn vidvi«ati | tatrotpadyamÃno [dve«a÷] krodha ityucyate | adhamadve«a ityartha÷ | kaÓcit dve«Å sadÃkli«Âacitta÷ [sa]mrak«a ityabhidhÅyate | avipakvendriya ityartha÷ | kaÓcit dve«Å cittagatamakuÓalamatyaktvà punarvipÃkÃyecchati | [sa] upanÃha ityucyate | vipakvendriya ityartha÷ | kaÓcit dve«Å sahasà ki¤cit g­hÅtvà nÃnÃkÃraïai[rna] tyaktumicchati | yathà siæho nadÅæ vigÃhya (##) tattÅranimittaæ g­hÅtvà Ãmaraïaæ na [tato] vinivartate | [sa] pradÃÓa ityucyate | Ãgraha ityartha÷ | kaÓcit dve«Å hitalÃbhinaæ paraæ d­«Âvà citte mÃtsaryamutpÃdayati | iyamÅr«yatyucyate | kaÓcit dve«Å sadà kalahapriyo dh­«ÂamanovÃg bhavati | [ayaæ] saærambha ityucyate | ro«akalaha ityartha÷ | kaÓcit dve«Å ciramÃtsaryeïa ÓÅlamupadi«Âo 'pi puna÷ pratilomayati | ayaæ dve«a ityÃkhyÃyate | krauryamityartha÷ | kaÓcit dve«Å ki¤cidabhÅ«Âasya amana÷prahlÃdanasya vastuno lÃbhe k«ubhitacitto bhavati | iyamak«Ãntirityucyate | ak«ametyartha÷ | kaÓcit dve«Å asukumÃravacana÷ sadà bhrukuÂilÃlaso na mana÷ pÆrvamÃlÃpaæ yojayati | iyamapakÅrtirityucyate | anÃttamanaskatetyartha÷ | kaÓcit dve«Å sahavÃsi«u sadÃdhik«epalolupo bhavati | idamasauratya mityabhidhÅyate | adÃnta ityartha÷ | kaÓcit dve«Å kÃyavÃÇmanobhi÷ satÅrthyaæ saæsp­«ÂopÃyÃsaæ karoti | iayaæ jigÅ«Ã ityabhidhÅyate | upÃyÃsasparÓa ityartha÷ | kaÓcit dve«Å sadà garhÃprakaÂanaprÅto vigÅtavastupriyaÓca bhavati | iyaæ todanatà ityucyate | upÃlambha ityartha÷ | dve«o 'yaæ dvividha÷- kadÃcitsattvamupÃdÃya bhavati kadÃcidasattvamupÃdÃya iti | sattvamupÃdayotpadyamÃno gurutara÷ pÃpa÷ | uttamamadhyamÃdhamavikalpena navarÃÓayo bhavanti | navakleÓÃnupÃdÃya navadhà vibhajyate | vinà vastu dve«apariïÃho daÓamo bhavati | idaæ dve«alak«aïam | (p­) kathaæ dve«a utpadyate | (u) amanoj¤Ãddu÷khopÃyÃsÃdutpadyate | du÷khavedanÃsvabhÃvasya asamyak parij¤ÃnÃdvyÃpÃda utpadyate | garhÃvadhata¬anÃdibhyo và samutpadyate | durjanasahav­ttyà và vyÃpÃda utpadyate yathà saunikavyÃdhÃdaya÷ | mandaj¤ÃnabalÃdvà dve«a utpadyate yathà v­k«ÃïÃæ ÓÃkhopaÓÃkhà vÃterità bhavanti | cirasamupacitadve«ÃnuÓayasya ÃniryÃtanabhÃvaæ dve«a utpadyate saunikavyÃdhasarpÃïÃmÃgamÃdvà dve«a utpadyate | parado«Ãnusm­tipremïà và dve«a utpadyata iti yathà navakleÓe«Æktam | kÃlavaÓÃdvà dve«a utpadyate yathà daÓavayaskÃdÅnÃm | jÃtyà và dve«a utpadyate yathà sarpÃdÅnÃm | deÓasthÃnÃdvà dve«a utpadyate yathà kÃnyakubjadeÓÃdau | pÆrvamukto rÃgajananapratyaya÷ | tadvirodhe dve«a utpadyate | Ãtmabuddhimadhyayasya [tatra] mÃnaparipo«aïaæ padÃrthÃdhyavasÃna¤cetyevamÃdipratyaye«u satsu dve«a utpadyate | (##) (p­) dve«asya ke do«Ã÷ | (u) uktaæ sÆtre- dve«a÷ kÃmarÃgÃd gurutaraæ pÃpam iti | ata÷ suvimoka÷ | vastutastu durvimoka÷ | kintu rÃgavanna ciraæ cittamanuvartate | dve«o dvidhà santÃpaka÷ | ÃdÃvÃtmÃnaæ santÃpayati ante paraæ santÃpayati | ki¤ca dve«o niyamena narakÃya bhavati | dve«otthakarmaïÃæ bhÆyasà narake pÃtanÃt | dve«a÷ kuÓalapuïyÃni vinÃÓayati yaduta dÃnaÓÅlak«Ãntaya÷ | imÃstrisra÷ karuïÃcittajÃ÷ | dve«asya karuïÃvirodhitvÃt [tÃ÷] vinÃÓayati | dve«aja¤ca karma sarvamante cittaæ paritÃpayati | dve«endriyavÃn nirdayatvÃt krÆracaï¬Ãla ityucyate | sattvÃ÷ sadà du÷khina÷ punardve«eïa pŬitÃ÷ vraïe prayuktak«Ãravat | ki¤ca sÆtre bhagavÃn svayaæ dve«ado«ÃnÃha- dve«abahula÷ kutsita÷ kharvÃkÃro 'praÓÃntabuddhiÓaya÷ sadà bhÅrucitto janÃnÃmaÓraddheya iti | (p­) vyÃpÃdabahulasya kÃni lak«aïÃni | (u) dh­«ÂavÃÇmanÃ÷ sadà anÃttamanà bhavati | bhrukuÂik«epeïa durabhigamo 'saæÓli«Âamukhavarïo durvimokasulabhakopa÷ sadà vyÃpÃdopanÃhamudito vigrahabhÆ«aïÃyudhe«u prÅto durmitrapak«apÃtÅ sajjanavidve«Å, janÃnÃæ bhÅ«aïÃyÃtathyadhyÃnacintano 'lpahrayapatrapa ityevamÃdÅni dve«alak«aïÃni | imÃnyanye«Ãæ vipriyakarÃïi | ata÷ prahÃtavyÃni | (p­) kathaæ sa prahÃtavyo bhavi«yati | (u) sadà karuïÃmuditÃpek«ÃbhÃvanÃyÃæ dve«a÷ prahÅyate | dve«asyÃdÅnavaæ paÓyan dve«aæ prajahÃti | tattvaj¤ÃnalÃbhino dve«a÷ prahÅyate | k«ÃntibalÃcca dve«a÷ prahÅyate | (p­) kiæ nÃma k«Ãntibalam | (u) ya÷ paragarhÃdidu÷khaæ k«amate sa kuÓaladharmapuïyaæ labhate | nÃk«ÃntijamakuÓalaæ labhate | idaæ k«Ãntibalam | k«ÃntivihÃrÅ Óramaïa ityucyate | k«Ãntirhi mÃrgasyÃdyaæ dvÃraæ bhavati | ata÷ Óramaïadharmaïa÷ kope 'pi na kopavipÃka÷ | nindÃyäca na nindÃvipÃka÷ | tìane ca na tìanavipÃka÷ | yo bhik«u÷ k«amÃvÃn sa pravrajyÃdharmà syÃt | vyÃpÃdavato na pravrajitadhardho bhavati | k«Ãntiriyaæ pravrajitadharma÷ | ya ÃkÃrave«ÃbhyÃæ bhik«u÷ bhinnavyavahÃro dve«acittasahagataÓca na sa bhavyo bhavati | yastu k«amÃvihÃrÅ sa eva karuïÃguïasavanvita÷ | k«amÃvihÃrÅ svahitaæ sÃdhayati | kasmÃt | dve«akÃrÅ parÃn vyÃbÃdhituæ kÃmayÃna÷ svÃtmÃnameva vyÃbÃdhate | yÃni kÃyavÃgbhyÃæ paratra pratyuktÃnyakuÓalÃni | [te«Ã]makuÓalÃnÃæ do«Ã÷ ÓatasahasraguïamÃtmanaiva labhyante | ato j¤Ãyate dve«o mahÃntamÃtmÃpakar«aæ karoti iti | ata÷ prÃj¤enÃtmano hitaæ kartukÃmena mahaddu÷khaæ mahatpÃpa¤cÃpÃkurvatà k«ÃntirÃcaritavyÃ÷ | (##) (p­) ko nindÃdidu÷khaæ khamate | (u) yo 'nityatÃæ bhÃvayati bahulÅkaroti pratibudhyate sarvadharmà k«aïikÃ÷, nindako vedaka÷ sarvo 'pi k«aïika iti | tasya kutra dve«a utpadyeta | ÓÆnyatÃcittasya samyak bhÃvanayà k«amamÃïa evaæ cintayati dharme«u vatusta÷ ÓÆnye«u ko nindaka÷ ko và nindÃvedaka iti | yadi vastu satyaæ tadà [ta]dvedanà k«antavyà | ahaæ satyato do«avÃn iti pÆrvapuru«Ã÷ satyaæ vadanti, kasmÃt dvi«Ãmi | yadi vastu satyaæ | te puru«Ã÷ svayameva m­«ÃvÃdapÃpaæ labheran | kasmÃdahaæ dvi«ÃmÅti | aÓubhanindÃæ Ó­ïvan evaæ cintayet sarve lokà yathÃkarma vipÃkaæ vedayante | mayà purà idaæ nindÃkarma samupacitamÃsÅt | tadidÃnÅæ pratyanubhavitavyam | kasmÃd dvi«yÃmÅti | yadi cÃÓubhanindÃæ Ó­ïoti taddo«amÃtmani bhÃvayet | ÃtmavaÓenaiva kÃyamanubhavÃmi | kÃyaÓca du÷khabhÃjanam | ato nindÃnubhavitavyeti | k«ÃntivihÃrÅ evaæ cintayet padÃrthÃ÷ pratÅtyasamutpannÃ÷ | idamaÓubhaæ nindÃkarma Órotravij¤Ãnamanovij¤ÃnaÓabdÃdisamutpannam | e«u ahaæ dvyaÇgasamanvita÷ | parastu ÓabdamÃtrasamanvita÷ | eva¤ca mamaiva pÃpÃÇgaæ bahu | kasmÃt dvi«Ãmi | mayà ÓabdasyÃsya nimittagrahaïÃdeva daurmanasyopÃyÃsÃ÷ sambhavanti ityahameva du«Âa÷ | k«ÃntimÃn na parÃn do«ayati | kasmÃt dve«ÃdÅni pÃpÃni na sattvÃnÃæ do«Ã÷, sattvà vyÃdhisamutthÃpitacittatvÃdanÅÓvarÃ÷ | yathà bhÆtacikitsako bhÆtoccÃÂanÃdhyavasito bhÆtameva dvi«ati na tu rogiïam | ayaæ vÅryotsuka÷ kuÓaladharmÃïÃæ sa¤caya Ãrajyate | ata÷ parapravÃdÃn na gaïayati | buddhÃnÃryasaÇgha¤ca sm­tvà na nindÃ÷ pramocayati | yathà nindÃpaÂavo brÃhmaïÃdayo buddhaæ vividhaæ nindanti | yathà và ÓÃriputrÃdi«u brÃhmaïai÷ prayujyante 'pavÃdanindÃ÷ | ka÷ punarvÃdo 'smÃsu tanupuïye«u | ki¤cedaæ cintayet lokà akuÓabahulà ÃtmajÅvitamah­tvaiva kaÂukaæ kurvanti | kiæ punastìananindÃmiti | ki¤caivaæ cintayet- aÓubhanindÃdinà na mama du÷khamiti vedanà k«antavyà | yathà bhagavÃn bhik«Æn ÓÃsti- kÃye krakaceïa vidÅrïe 'pi vedanà k«antavyà | kà punarnindà iti | idamÃcaran sadà saæsÃrÃnnirvidyate | nindÃyÃæ labdhÃyÃæ nirvedaæ bhÆyasà mÃtrayà suniÓritamavagamyÃkuÓalamÃcarati | sa jÃnÃti ca nindÃyà ak«amà ante du÷khaævipÃkavedanà ityevaæ cintayan narake mà bhÆt pÃta iti gurvÅmapi nindÃæ vedayate | so 'tÅva hryapatrapÃsÃpek«a÷ cintayati ahaæ mahÃpuru«asya bhagavata÷ ÓrÃvako mÃrgabhÃvayità | [mama]kathamutpÃdayedakÃryaæ kÃyavÃkkarma iti | k«ÃnticÃribhirbodhisattvai÷ ÓakrÃdibhiÓca labhyaæ k«Ãntibalaæ ÓrÆyate ca | ata÷ k«Ãnti÷ kÃryà || vyÃpÃdavarga÷ «a¬viæÓatyuttaravaÓatatama÷ | (##) 127 avidyÃvarga÷ ÓÃstramÃha- praj¤aptyanuvartanamavidyà | iti | yathÃhu÷- p­thagjanà Ãtmarutamanuvartante | tatra nÃsti vastuta Ãtmà nÃtmÅyam | dharmÃïÃæ samavÃya÷ kevalaæ praj¤aptyà puru«a ityucyate | p­thagjanÃnÃmavivekÃdÃtmacittaæ pravartate | Ãtmacittaprav­ttiriyamavidyaiva | (p­) bhagavÃnÃha- pÆrvÃntÃj¤Ãnavidyà iti | kasmÃducyate | ÃtmacittamÃtramiyamavidyeti | (u) atÅtÃdau bahavo bhrÃntÃ÷ | ata Ãha- tatrÃj¤Ãnamavidyeti | ata Ãha tasyÃj¤Ãnamavidyeti | sÆtre ca vidyÃyà artho viv­ta÷- yasya kasyacit j¤Ãnaæ vidyeti | ke«Ãæ dharmÃïÃæ j¤Ãnam | rÆpamanityamiti yathÃbhÆtaj¤Ãnam | vedanà saæj¤Ã saæskÃrà vij¤Ãnamanityamiti yathÃbhÆtaj¤Ãnam | vidyÃyà viruddhà vidyÃvidyà | tathà ca yathÃbhÆtà vidyà avidyaiva | (p­) yathÃbhÆtÃvidyà yadyavidyà | tarupëÃïÃdidharmà api avidyà syÃt | yathÃbhÆtavidyÃyà abhÃvÃt | (u) maivam | tarupëÃïÃni cÃcittakÃni na pÆrvÃntÃdi vikalpayanti | avidyà tu vikalpinÅti na tarupëÃïayo÷ samÃnà | (p­) avidyà nÃma dharmÃbhÃva÷ | yathà puru«asya cak«u«Ã rÆpÃdarÓanaæ nÃdarÓanadharmo bhavati | ato vidyÃyà abhÃvamÃtramavidyà | na dharmÃntaram | (u) maivam | yadyabhÃvo 'vidyà | pa¤caskandhe«u asti pudgala iti mithyÃkalpanà ghaÂaÓakale ca suvarïasaæj¤otpadyata iti kasmÃdbhavati | ato j¤Ãyate mithyÃvikalpasvabhÃvÃvidyà | na tu vidyÃyà abhÃvo 'vidyeti | avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrÃdaya÷ santatyà pravartante | yadyabhÃva÷ kathamutpÃdayet | (p­) na vidyà avidyà iti cet idÃnÅæ vidyÃæ vihÃya sarve dharmà abhÃvÃ÷ syu÷ | ato naiko dharmo 'vidyà bhavati | (u) avidyeyaæ svalak«aïata ucyate nÃnyadharmata÷ | yathocyate akuÓalamevÃkuÓalasvarÆpaæ nÃvyÃk­tam | (##) tathÃvidyÃpi | kusÆlaæ puru«ÃkÃramapi puru«agatyabhÃvÃt apuru«a ityucyate | evamiyaæ vidyà savikalpÃpi yathÃbhÆtaæ na prajÃnÃtÅtyavidyetyucyate | na tarupëÃïayorapi tathà | (p­) yÃnyuktÃni arÆpamapratighamanÃsravamasaæsk­tamiti tÃni sarvÃïi tadanyÃbhidhÃyakÃni | kasmÃdavidyÃpi naivam | (u) asti kadÃcidayaæ nyÃya÷ | akuÓalÃdi«u tu naivaæ bhavati | (p­) kecidÃhu÷- vidyÃyà abhÃvamÃtramavidyeti | yathà prakÃÓÃbhÃve tama iti | (u) loke dvidhà vadanti- vidyÃyà abhÃvo 'vidyeti | kadÃcidviparÅtà vidyà avidyeti | vidyÃyà abhÃvo 'vidyeti yathà vadanti loke- adho 'rÆpadarÓÅ, badhiro 'ÓabdaÓroteti | viparÅtà vidyà avidyeti- yathà rÃtrau sthÃïuæ d­«Âvà puru«a iti buddhirbhavati | puru«aæ và d­«Âvà sthÃïubuddhi÷ | yadi kaÓcididamiti yathÃbhÆtaæ na prajÃnÃti | tadaj¤Ãnam | mithyÃcittaæ kleÓa÷ | ayaæ saæskÃrÃïÃæ pratyaya÷ | arhata÷ samucchedÃnna santi avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrÃ÷ | yadi na vidyà avidyeti | arhato buddhadharme«u vidyà nÃstÅti vidyÃvidyà syÃt | yo 'vidyÃvÃn na so 'rhan | [ato] j¤Ãtavyaæ p­thagasti avidyÃsvarÆpam | idaæ mithyÃcittamiti | sarve kleÓà asyà avidyÃyà aÇgÃni | kasmÃt | sarve«Ãæ kleÓÃnÃæ mithyÃcÃra [rÆpa]tvÃt | te puru«ÃïÃæ cittÃvaraïà andhatamorÆpÃ÷ | yathÃha- kÃmarÃgÅ na dharmaæ paÓyati, kÃmarÃgÅ na puïyaæ paÓyati iti | tatkÃmopÃdÃtà andhatamobhÆma÷ | evaæ krodhamohÃvapi | sarve kleÓÃ÷ saæskÃrÃïÃmutpÃdakÃ÷ | uktantu sÆtre- avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà iti | ato j¤Ãyate sarve kleÓà avidyà iti | aÓÆnyatÃdarÓino nityamastyavidyà | kli«ÂÃvidyÃmÃtraæ sarvasaæskÃrÃïÃæ pratyaya÷ | viparÅtà vidyà avidyetyucyate | ad­«ÂaÓÆnyabhÃvasya nityamastÅyamavidyà | ato j¤Ãyate avidyÃÇgÃni sarve kleÓà iti | (p­) avidyà kathamutpadyate | (u) asaddhetuæ Órutvà cintayato 'vidyotpadyate | yathà asti dravyamastyavayavÅ asti cit, sarve dharmà ak«aïikÃ÷, nÃsti punarbhava÷ | Óabda ÃtmÃ, sa ca nitya÷, t­ïav­k«Ãdaya÷ sacetanà ityevamÃdimithyÃgrahe sati avidyotpadyate | asatkÃraïairvÃvidyotpadyate | yaduta durmitrasaæstavo 'saddharmaÓravaïaæ mithyÃmanaskÃro mithyÃsamudÃcÃra (##) ityebhiÓcaturbhi÷ kÃraïairavidyotpadyate | anyakleÓajananapratyayÃ÷ sarve 'vidyÃjananahetava÷ | avidyÃhetubhyaÓcÃvidyotpadyate | yathà yavebhyo yavÃ÷ ÓÃlibhya÷ ÓÃlaya÷ | evaæ yatrÃsti sattvakalpanÃ, tatrÃvidyotpadyate | ki¤coktaæ sÆtre- mithyÃmanaskÃrapratyaye 'vidyotpadyata iti | mithyÃmanaskÃraÓcÃvidyÃyà nÃmÃntarameva | puru«aæ d­«Âvà astÅti buddhe÷ pÆrvameva puru«amanaskÃra utpadyate paÓcÃnniÓcaya ityato 'vidyetyucyate | idamubhayaæ pÆrvÃparalak«aïamanyonyasahÃyamutpadyate | yathà v­k«Ãtphalaæ bhavati phalÃdv­k«a÷ | avidyÃyÃ÷ ke do«Ã÷ | (u) sarve vipattyupÃyÃsà avidyÃdhÅnÃ÷ | kasmÃt | [yasmÃt] avidyÃta÷ samutpadyante rÃgÃdaya÷ kleÓÃ÷ | tebhyo 'kuÓalaæ karma | tata÷ kÃyÃnubhava÷ | tatpratyayo vividhavipatyupÃyÃsÃnÃæ pratilÃbha÷ | yathoktaæ sÆtre- avidyÃniv­tasya [bhik«avo vÃlasya] t­«ïÃsamprayuktasyaivamayaæ kÃya÷ samudÃgata iti | siæha nÃdasÆtre coktam- upÃdÃnÃni t­«ïÃnidÃnÃnÅti | gÃthà cÃha- yÃ÷ kÃÓcidimà durgatayo 'smiælloke paratra ca | avidyÃmÆlakÃ÷ sarvà icchÃlobhasamucchrayÃ÷ || iti | avidyÃsamutpannatvÃtsarvakleÓÃnÃm | p­thagjanà vedayante [sukhata] imÃn skandhÃn pa¤ca [ye] 'Óucayo 'nityà du÷khÃ÷ Óunyà anÃtmakÃ÷ | ya ÃryÃ÷ te tÃn du÷khÃn vedayante | samyaÇmanaskÃrÃtpa¤ca skandhÃn prajahÃti | yathoktaæ sÆtre- Ãtmasaæj¤Ã mithyÃviparyÃsa iti prajÃnato na punarutpadyata iti | ato 'vidyÃpratyayo bandho vidyÃpratyayo mok«a iti | loke sattvà avidyÃbalÃdalpÃdabhiniveÓÃdbahÆnÃdÅnavÃn na paÓyanti | yathà Óalabhà agnau patanti | yathà và matsyà aÇkuÓaæ gilanti | tathà sattvà api d­«Âe 'lpÃsvÃdag­ddhà bahÆnÃdÅnavÃn na pratÅk«ante | tÅrthikagranthairutpannamithyÃd­«Âikà vadanti na santi puïyÃdÅni iti | sarvamiyamavidyà | asatÃæ mÃrgo 'kuÓalahetu÷ | akuÓalahetu÷ sarvo 'vidyà | (##) mithyÃd­«Âyà k­takarmaïà bhÆyasà narake patanti | mithyÃd­«Âaya÷ sarvà avidyayotpadyante | buddho bhagavÃn sarvaj¤a÷ ÓÃstà trayÃïÃæ dhÃtÆnÃæ samyak caryÃviÓuddha ÃryavinÅta ityÃdi tÅrthikà na vivicya prajÃnanti | yathà sadratnamandhà nirÃkurvanti | ime 'vidyÃyà do«Ã÷ | ki¤ca sarvasattvÃnÃæ vipattyupÃyasavipralopÃdaya÷ sarve 'vidyÃdhÅnÃ÷ | sarve ca lÃbhasaæsiddhiprakar«Ã vidyÃdhÅnÃ÷ | yo vardhitÃvidya÷ sa ekÃntato 'vÅcinarake patati | yathà kalpÃdau janà ÃsvÃdastuccha ityanabhij¤Ãya [tatra] rÃgÃdhyavasÃyamutpÃdayÃmÃsu÷ | ato rÆpabalÃyurÃdayo vina«ÂÃ÷ | ato j¤Ãtavyamavidyayà sarve lÃbhÃ÷ pramu«ità iti | iyamavidyà ca tatpraj¤ÃnamÃtreïa prahÅyate | rÃgÃdibhistu na tathà | rÃgacitte nÃsti krodha÷ | krodhacitte nÃsti rÃga÷ | avidyà tu sarvacitte«u vartate | abhÃvitapraj¤asya cÃvidyà sadà citte vartate | sarvakleÓe«u avidyà prabalà | yathoktaæ sÆtre- avidyà pÃpÅyasÅ gurvÅ durvimokà ca iti | avidyà ca dvÃdaÓanidÃnÃnÃæ mÆlam | asatyÃmavidyÃyÃæ karmÃïi nopacÅyante na saæsidhyanti | kasmÃt | nahyasti arhatÃæ sattva[saæj¤Ã]lak«aïam | avidyÃvirahÃnna karmÃïyu pacÅyante | karmaïÃmanupacayÃdvij¤ÃnÃdÅnyaÇgÃni na puna÷ prÃdurbhavanti ato j¤Ãyate avidyà sarvadu÷khÃnÃæ mÆlamiti | pratyak«aæ d­Óyate khalu asminnaÓucikÃya ÃsaÇga÷, anitye nityasaæj¤Ã ca | yathà riktamu«ÂirbÃlÃnÃmullÃpanÃya | yathà ca mÃyà mƬhÃnÃæ pura÷ pradarÓayati m­daæ suvarïamiti | prÃk­tà mƬhà d­«Âe pÃpÃdhi«Âhità abhidhÃnenollapanÅyà bhavanti | tathà lokà api cak«u«Ã aÓuci d­«Âvà tadva¤cità bhavanti | caittà dharmà k«aïikÃ÷, nimittagrahaïÃdutpadyante | k«aïike rÆpe mohÃnnimittaæ g­hïanti | tathà ÓabdÃdÃvapi | tasmÃddurvimokà | ime 'vidyÃyà do«Ã÷ | (p­) avidyÃbahulasya puæsa÷ kÃni lak«aïÃni | (u) ayaæ bhayasthÃne nirbhayo bhavati | susthÃne prÅtivigata÷ sajjanadve«Å durjanasnidgho 'bhiprÃyasya viparyayagrÃhÅ priyamitre sadà pratikÆla÷ tucchavastu«u sÃragrÃhÅ alpahrayapatrapo na vicikitsÃpratÅk«Å, na pare«Ãæ tarpaïa ÃtmanÃpi durni«evaïo mƬho 'vij¤Ãtà sujÅrïamalinavastro bhramati | ramyapradeÓÃdaÓucipradeÓamandhakÃre prayÃti | ÃtmanaivÃtmÃnaæ mahÃniti ÓlÃghamÃna÷ parasya laghÆkaraïe t­pyati | apathenÃtmaguïÃn prakaÂayati | do«aæ do«a iti na vijÃnÃti | hitaæ hitamiti na vijÃnÃti | apariÓuddho 'nairyÃïiko bhëaïe 'paÂu÷ sadà krodhopanÃhamudita÷ paropadeÓaæ viparyayato g­hÅtvà [tatra] paramÃdhyÃvasito durlabhamabhyasya suvinaÓvaraæ labhate | labdhasyÃpi (##) nÃrtha vetti | viditamapi mithyà viparyayati | evamÃdilak«aïÃni sarvÃïyavidyÃdhÅnÃni | ato j¤Ãyate 'vidyÃpramÃïadu«Âà ata÷ prahÃtavyeti | (p­) kathaæ prahÃtavyà | (u) tattvaj¤Ãnaæ bhÃvayato 'vidyà prahÅyate | (p­) skandhadhÃtvÃyatanÃnÃæ j¤Ãnamapi tattvaj¤Ãnam | kasmÃtsÆtra uktam- avidyÃyà bhai«ajyaæ pratÅtyasamutpÃda÷ pratÅtyasamutpÃdabhÃvanà và iti | (u) tÅrthikà bahavo bhrÃntÃ÷ | hetau bhrÃntà vadanti- ÅÓvarà dayo lokakÃraïamiti | vastutastu bhrÃntà vadanti- asti dravyamastyavayavÅtyÃdi | pratÅtyasamutpÃdÃ[di]dvayaæ bhÃvayato ['vidyÃ] prahÅ yate | (p­) pratÅtyasamutpÃdo 'vidyÃyà bhai«ajyam | kasmÃducyate dvayamiti | (u) anyaj¤ÃnasaæjihÅr«ayà | skandhadhÃtvÃyatanÃdi bhÃvayannapi avidyÃæ bhinatti | mithyÃd­«ÂimÃtraæ gurutarÃvidyà | mithyÃd­«ÂiÓca pratÅtyasamutpÃdapraheyà | ato dvayamityucyate | evaæ rÃgadve«Ãvapi | laukikà bhÆyasà ghaÂÃdipade bhrÃntÃ÷ | yathà ghaÂapadaæ Ó­ïvato manasi saæÓaya udeti kiæ rÆpÃdi÷ ghaÂa÷ kiævà rÆpÃdivyatirikto 'nyo 'sti ghaÂa iti | evaæ pa¤caskandhÃtmaka÷ puru«a÷ kiæ và tadvyatirikto 'nyo 'sti puru«a iti | samÃhitacitta÷ kÃya evÃtmà kÃyÃdanya Ãtmà iti ÓÃÓvatocchadÃkhye 'ntadvaye na patati | ya÷ prajÃnÃti ghaÂa÷ pratÅtyasamutpanno rÆparasagandhasparÓamaya iti | evaæ rÆpÃdaya÷ skandha÷ puru«a iti | [sa] evaæ prajÃnan nÃmajaæ saæÓayaæ prajahÃti | idaæ nÃma dharmÃïÃæ paramÃrthaæ sa¤chÃdayati | yathÃha devatÃparip­cchÃsÆtram- nÃma sarvamadhvabhÃvi nÃma bhÆyo na vidyate | ekadharmasya nÃmno 'sya sarve dharmà vaÓÃnugÃ÷ || iti | ki¤cÃha- lokasya samudayaæ paÓyato 'bhÃvad­«Âirnirudhyate | lokasya nirodhaæ paÓyato bhÃvad­«Âirnirudhyate | iti | api coktam- saæskÃrÃïÃæ santatiæ pa¤caskandhÃnÃæ saæsaraïaæ vadanti | ime 'vidyÃdÅnavÃ÷ pratÅtyasamutpÃdaæ bhÃvayato nirudhyanta iti | ukta ¤ca sÆtre- ya÷ pratÅtyasabhutpÃdaæ paÓyati sa dharmaæ paÓyati | yo dharmaæ paÓyati sa buddhaæ (##) paÓyatÅti | evaæ yo nÃmajaæ saæÓayaæ prajahÃti so 'parapratyaya÷ paramÃrthato buddhaæ paÓyati | atastattvaj¤ÃnÃdavidyà k«Åyate | pratÅtyasamutpÃdaæ samyak prajÃnan tattvaj¤Ãnaæ pratilabhate | saæk«epata uktaæ caturaÓÅtidharmaskandhe- yà kÃcana praj¤Ã sarvà sÃvidyÃvyÃvartinÅti | avidyà ca sarvakleÓÃnÃæ mÆlaæ sarvakleÓÃnÃæ sahakÃriïÅ cetyevaæ pratÅtyasamutpÃda [j¤Ãne] avidyà prahÅyate || avidyÃvarga÷ saptaviæÓatyuttaraÓatatama÷ | 128 mÃnavarga÷ (p­) traya÷ kleÓÃ÷ saæsÃrasya mÆlamityuktam | ato 'nya÷ punarasti na và | (u) asti mÃnÃkhya÷ | (p­) katamo mÃna÷ | (u) mithyÃcittenÃtmana unnatirmÃna ityucyate | mÃno 'yaæbahuvidha÷ | avara Ãtmani unnatirmÃna÷ | same«u samatÃmanyatÃpi mÃna ityucyate | tatrÃtmabuddhinimittagrahado«asattvÃt | same«u Ãtmana unnatirmahÃmÃna÷ | viÓi«Âe«u Ãtmana unnatirabhimÃna÷ | pa¤casu skandhe«u Ãtmanimittagraho 'smimÃna÷ | asmimÃno dvividho nimittapradarÓano 'nimittapradarÓana iti | nimittapradarÓana÷ p­thagjanÃnÃmÃtmamÃno yaduta rÆpamÃtmÃ, rÆpavÃnÃtmÃ, Ãtmani rÆpaæ, rÆpa Ãtmà iti darÓanam, evaæ yÃvadvij¤Ãnamapi | iti viæÓatidhà pradarÓanÃt nimittapradarÓana÷ | animittapradarÓana÷ Óaik«ajanÃnÃmasmimÃna÷ | yathà sthavira÷ k«emaka Ãha- na khalvÃyu«man rÆpamasmÅti vadÃmi, na vedanÃ, na saæj¤Ã, na saæskÃrÃ, na vij¤Ãnam, [nÃpyanyatra vij¤ÃnÃdasmÅti vadÃmi] | api ca ma Ãyu«man pa¤casÆpÃdÃnaskandhe«u anusahagato 'smÅti mÃna÷ asmÅticchanda÷ asmÅtyanuÓayo 'samuddhata÷ | [ityÃdi] | ayamasmimÃna ityucyate | (##) ya÷ srotaÃpattyÃdiphalaviÓe«Ãnapratilabhya pratilabdhavÃniti vadati so 'dhimÃna÷ | (p­) alÃbhe kasmÃdbhavati lÃbhabuddhi÷ | (u) dhyÃnÃbhyÃse 'lpÃsvÃdalÃbhÃt saæyojanà nuÓayaæ vyÃvartayati na punaÓcitte samudÃcarati | ato 'yaæ mÃno bhavati | ÓrutacintÃmayapraj¤Ãbalena ca sadà kalyÃïamitramupasadya [ta]tsamudÃcÃravivekamabhirocayati | pa¤caskandhÃnÃæ lak«aïamalpaæ j¤Ãtvà srotaÃpattyÃdiphalasaæj¤ÃmutpÃdayati | [aya]madhimÃna÷ | (p­) adhimÃnasya ke do«Ã÷ | (u) ante daurmanasyopÃyÃsairbhavitavyam | yathoktaæ sÆtre- yo bhik«u÷ kathayati ahaæ samuddhatavicikitsa÷ pratilabdhamÃrga iti | [tasya] purata evaæ kathayet- atigabhÅra÷ pratÅtyasamutpÃdo lokottaradharma iti | yadyayaæ bhik«urvastuto 'pratilabdhamÃrga÷ | [tadÃsya] imaæ dharmaæ Ó­ïvata÷ kauk­tyopÃyÃso bhavati | ato yatnenÃdhimÃnamimaæ samucchindyÃt | adhimÃnini buddhà bhagavanto mahÃkÃruïikà api [taæ] dÆrÅk­tya na dharmÃvavÃdaæ kurvanti | ata÷ samucchindyÃt | ki¤cÃdhimÃnÅ dharmasya mithyÃdarÓane viharati | ato nÃsti tÃttviko guïa÷ | tadyathà vaïik gabhÅramahÃsamudragato ratnÃbhÃse«vÃsakto bhavati | tathÃyamapi buddhaÓÃsanÃrïavagata÷ alpaæ dhyÃnasukhaæ pratilabhya pÃramÃrthikamÃrga iti tatrÃsaÇgaæ janayati | adhimÃnÅ ante maraïakÃle na mÃrgaæ vedayate | ato yatnena pÃramÃrthikatattvaj¤Ãnamanvi«yÃt | adhimÃnÅ svÃrthaæ vinÃÓayati sammoha¤ca bardhayati | alabdhe labdhasaæj¤ÃvatvÃt | ato nÃtmÃnamÃtmanaiva va¤cayet | iti k«ipraæ vis­jet | yaduttamaæ puru«amavaraæ vadanti | tadayathà bhavatÅti ayathÃmÃna ityucyate | ayaæ svayamucco 'pi svÃtmabhÃvamavanamayati | yadaguïÃ÷ santa ÃtmÃnamunnamayanti | tanmithyÃmÃna ityucyate | akuÓaladharmairÃtmana uccakaraïamapi mithyÃmÃna÷ | yat sujane pÆjye p­«Âhato 'satkÃra uddhatamÃna÷ sa÷ | ityÃdi mÃnalak«aïam | (p­) kathaæ mÃna utpadyate | (u) skandhÃnÃæ paramÃrthalak«aïamajÃnÃnÃæ mÃna (##) utpadyate | yathoktaæsÆtre- ye kecit [Óramaïà brÃhmaïà vÃ] anityena rÆpeïa [du÷khena vipariïÃmadharmeïa] Óre«Âho 'hamasmÅti samanupaÓyanti | sad­Óo ['hamasmÃti samanupaÓyanti] hÅno ['hamasbhÅti samanupaÓyanti] kimanyatra yathÃbhÆtasyÃdarÓanÃt | evaæ yÃvadvij¤Ãnamiti | skandhÃnÃæ paramÃrthalak«aïaæ jÃnatÃæ nÃsti mÃna÷ | kÃyÃnusm­tiæ bhÃvayato nÃsti mÃna÷ | yathà gau÷ Ó­Çgamapek«ya tÅk«ïo bhavati | tacch­Çge gate na bhavati | kÃyo 'Óuci÷ navadvÃre«u malaprasrÃvÅ | ka÷ prÃj¤a imamapek«ya ucco 'smÅti [manyeta] evamÃdikÃyÃnusm­tipratyaye tu nÃsti mÃna÷ | prÃj¤o jÃnÃti sarve sattvà yadi và daridrÅ yadi và dhanÅ yadi và pÆjyo yadi và jadhanya÷ sarve 'pi asthimÃæsasnÃyusirÃpa¤casandhipeÓÅkalalasamavÃyamayakÃyÃ÷, jÃtijarÃvyÃdhimaraïadaurmanasyaparidevadu÷khopÃyÃsasamanvità rÃgakrodhÃdipuïyapÃpakarmayuktà narakÃdidurgatibhÃginaÓceti | kathamutpÃdayenmÃnam | Ãbhyantaraæ bÃhyaæ cittaæ pratÅtyasamutpannaæ sarvaæ k«aïikamiti paÓyato na bhavati mÃna÷ | cittasamÃdhi¤ca samyak bhÃvayato na bhavati mÃna÷ | kasmÃt | nimitte 'nugate hi mÃna utpadyate | asati nimitte kutra mÃnamutpÃdayet | ki¤ca prÃj¤asya ÓÅlÃdi«u satsu na bhavati mÃna÷ | kasmÃt | ÓÅlÃdayo hi sarve e«Ãæ kleÓÃnÃæ k«ayakarÃ÷ | asatsu guïe«u ka÷ prÃj¤o 'sadvastuni mÃnamutpÃdayet | anityatÃdilak«aïaæ bhÃvayato mÃno nirudhyate | ka÷ prÃj¤o 'nityena du÷khena aÓucinà padÃrthena mÃnaæ kuryÃt | (p­) mÃnasya ke do«Ã÷ | (u) mÃnÃtkÃyo bhavati | kÃyÃtsarvaæ du÷khaæ pravartate | yathÃha bhagavÃn sÆtre- yadÃhaæ mÃïavako 'bhÆvam, na tadà mÃnalak«aïamÃj¤Ãsi«am ahamiti vedanÃvyÃkaraïaæ kutracidutpatsyata iti | anyamÃnÃnÃmaprahÅïatvÃt | sarve kleÓà nimittagrahÃnuvartina÷ | ahamiti nimitte«u mahat | ato j¤Ãyate mÃnÃtkÃyo bhavatÅti | mÃno 'yaæ mohabhÃgÅya÷ | kasmÃt | cak«u«Ã rÆpaæ d­«Âvà ahaæ paÓyÃmÅtyÃha | mÃno 'yamanÅtyà ca pravartate | kasmÃt | sarve lokà anityà du÷khà anÃtmakÃ÷ | kathamanena mÃno bhavati | ato rÃgadve«amohÃ÷ paramÃnÅtaya÷ | manoddhitaæ karma tÅk«ïaæ guruka¤ca | (##) gabhÅrÃsaktatvÃt | rÃgoddhitantu ned­Óaæ bhavati | mÃnabalÃdrÃgÃdayo vardhante | anena rÃgeïa labdho gotrÃdimÃnastu vipulaæ vardhate | asmimÃnapratyayaæ pravartate nÅcakulam | siæhavyÃghra v­ke«vapi bhavati | asmÃtpratyayÃnnarake patati | mÃnasya santyevamÃdÅnyapramÃïÃnyavadyÃni | (p­) kiæ mÃnabahulasya lak«aïam | (u) ayaæ samupÃttadhÃr«Âyo du÷sahabhëaïo 'satkÃracitto 'lpabhaya÷ svairÃcÃramudita÷ svaya¤ca mahÃdu÷ÓÃsano yatki¤cijjadhanya[mapi]svayaæ bahumÃnÅ, parakutsanapriyÃluritÅme do«Ã durapaneyÃ÷ | ato j¤Ãninà nÃcaritavyÃ÷ | mÃno 'yaæ sarvaguïÃnÃæ vighaÂakatayà pravartate || mÃnavargo '«ÂhÃviæÓatyuttaraÓatattama÷ | 129 vicikitsÃvarga÷ ÓÃstramÃha- vicikitsà nÃma tattvÃrthe buddhyaviniÓca÷ kimasti vimukti÷ kiæ và nÃsti | kimasti kuÓalamakuÓalam | uta na | kimasti ratnatrayam | uta na iti | (p­) v­k«e saæÓayo bhavati kiæ sthÃïu÷ kiæ và puru«a iti | m­tpiï¬e saæÓayo bhavati kiæ m­tpiï¬a÷ uta kokila iti | madhukare saæÓayo bhavati kiæ madhukara÷ kiæ và jambÆphalamiti | sarpe saæÓayo bhavati kiæ sarpa÷ kiæ và rajjuriti | ghoÂakam­ge saæÓayo bhavati kiæ prabhà kiæ và salilaæ iti | evamÃdaya÷ saæÓayahetavaÓcÃk«u«avij¤ÃnajanakÃ÷ | dhvanau saæÓayo bhavati kiæ mayÆrak­ta uta manu«yak­ta iti | gandhe saæÓayo bhavati kimutpalagandha÷ uta saæparkagandha iti | rase saæÓayo bhavati kiæ mÃæsarasa uta mÃæsÃbhÃsarasa iti | sparÓe saæÓayo bhavati kimautpattikatantava uta paripakvatantava iti | mÃnasavij¤Ãnantu nÃnÃvidhasaæÓayajanakam | yathà kimayaæ dharmo dravyavÃn uta guïamÃtram | vimastyÃtmà uta na ityevamÃdaya÷ kiæ saæÓayà na santi | atra brÆma÷ | sthÃïurvà puru«o va ityevamÃdibhistu na kleÓà bhavanti | na ca te punarbhavasya pratyayà bhavanti | k«ÅïÃsravÃïÃmapyetatsambhavÃt | (p­) vicikitseyaæ kathamutpadyate | (u) dvividhadharmadarÓanaÓravaïaj¤Ãnairvicikitsà bhavati | kasmÃt | pÆrvaæ dvidhÃvasthitaæ padÃrthaæ sthÃïuæ puru«a¤ca d­«Âvà paÓcÃddÆrata÷ paÓyati (##) puru«Ãdi vastu tadà saæÓeta sthÃïurvà puru«o veti | tadà m­dÃdÃvapi | dvidhÃÓravaïam- yadi kaÓcicch­ïoti asti puïyaæ pÃpamiti | paÓcÃcch­ïoti loke nÃstÅti | ata÷ saæÓayo bhavati | dvidhÃj¤Ãnam- yadà deve var«ati nadÅ sam­ddhà bhavati | jalasetubhede 'pi nadÅ sam­ddhà | yathà deve viv­k«ati pipÅlikÃpotÃnyaï¬avÃhÅni | kasmiæÓcit [kutracit] khanatyapi aï¬asaækrÃnto gacchati | mayÆrakÆjanaæ puru«o 'pi kartuæ Óaknoti | ki¤cidvastu d­Óyaæ yathà ghaÂa÷ | ki¤cidad­Óyaæ yathÃlÃtacakram | ad­Óyaæ vastu yathà v­k«amÆlaæ p­thivyÃmadhastÃt jala[sthaæ]và | ki¤cidavastu ad­Óya¤ca yathà dvitÅyaæ Óira÷ t­tÅyo bÃhu÷ | evamÃdibhirdvidhÃdharmadarÓanaÓravaïaj¤Ãnai÷ saæÓayo bhavati | aparÅk«ya darÓanÃcca saæÓayo bhavati | yathÃtidÆrÃdibhira«Âapratyayai÷ | dvidhÃÓraddhÃvattvena ca saæÓayo bhavati | yathà kaÓcidvadati- asti paraloka iti | [anya÷] kaÓcidvadati nÃstÅti | ubhayorapi puru«ayo÷ ÓraddhÃvata÷ saæÓayo bhavati | vimate vastuni yÃvadviÓi«Âalak«aïaæ na paÓyati tÃvatsaæÓayo bhavati | viÓi«Âalak«aïaæ paÓyatastu saæÓayo na bhavati | (p­) kathaæ viÓi«Âhalak«aïaæ paÓyati | (u) darÓanaÓravaïaj¤ÃnÃnÃæ viniÓcayÃdvigatasaæÓayo bhavati | bhagavacchÃsane ya÷ kÃyena dharmatÃlak«aïaæ sÃk«Ãtkaroti | so 'tyantavigatasaæÓayo bhavati | yathà bodhisattvo bodhimaï¬e ni«aïïo 'vadat vyavasÃyena brÃhmaïalabdhaæ gamÅraæ dharmamabhisametya pratyayÃn jÃnan paÓyaæÓca prak«ÅïasaæÓayajÃlo bhaveyamiti | sadyuktipraj¤ÃlÃbhinaÓca saæÓaya÷ prahÅyate | yathà j¤ÃnÅ saæskÃrÃïÃæ pratÅtyasamutpÃdaæ Órutvà vij¤Ãya ca nirdhÃsyati saæsÃro 'nÃdirityevamÃdi | (p­) vicikitsÃyÃ÷ ke do«Ã÷ | (u) vicikitsÃbahulasya laukikaæ lokottaraæ sarvaæ na sidhyati | kasmÃt | sandidgha÷ pumÃn na kÃryaæ karma karoti | yat karoti tat jaghanyaæ bhavati | sÃdhayitumak«amatvÃt | ukta¤ca sÆtre- vicikitsà cittasyÃnupraroha÷ | tadyathà sat­ïak«etre 'nuprarohabahulatvÃdanyat­ïÃnyeva na prarohanti | ki÷ puna÷ ÓÃlisasyÃdÅni | (##) evaæ cittaæ vicikitsÃpras­«Âamasadvastunyeva samÃdadhÃti | kiæ puna÷ samyak samÃdhau iti | ki¤cÃha bhagavÃn- vicikitsà nÃma tamaso rÃÓiriti | sa tamaso rÃÓistrividha÷ atÅto 'nÃgata÷ pratyutpanna iti | sa tamaso rÃÓirÃtmad­«ÂÅnÃmuttisthÃnam | puru«o 'yaæ cittaæ samÃdadhÃno 'pi mithyà samÃdadhÃti | vinà bhagavacchÃsanaæ na samyaksamÃdhimÃn iti vaktuæ Óakyate | bahava÷ sattvà Ãmaraïaæ vicikitsÃvina«ÂÃ÷ | tadyathÃha- a«ÂakÃdaya÷ pa¤cÃbhij¤Ã mahar«aya÷ saæÓayÃlŬhà vipannà iti | saæÓayÃnasya dÃnÃdi kurvata÷ puïyamavipÃkaæ và syÃdalpavipÃkaæ và | kasmÃt | imÃni puïyakarmÃïi cittodgatÃni | tasya puru«asya cittaæ sadà vicikitsÃkalu«itamityato nÃsti kuÓalam | ukta¤ca sÆtre- vicikitsitacitto dÃnaæ datvà pratyantabhÆmau vipÃkaæ vedayata iti | kasmÃt | vicikitsÃbahulo naikÃgracitto yathÃkÃlaæ pÃïibhyÃæ prayacchati | nÃpi vividhaæ satkÃracittamutpÃdayati | ata÷ pratyantabhÆmau k«udraæ vipÃkaæ vedayate | tadyathà pÃyÃsyÃdaya÷ k«udrarÃjÃ÷ | (p­) nÃstÅyaæ vicikitsà | kasmÃt | vicikikitsà nÃma caitasikadharma÷ | caitasikÃÓca k«aïikÃ÷ | san na vicikitsà | asan api na vicikitsà | naikaæ cittaæ sat asaditi bhavati | ato nÃstÅti j¤Ãyate | (u) nÃhaæ vadÃmi k«aïike«vasti vicikitseti | anirdhÃritacittasantÃno vicikitsetyÃkhyÃyate | na tasmin samaye cittaæ nirdhÃrayati ayaæ sthÃïurayaæ puru«a iti | satanyamÃnamidaæ cittamaÓraddadhÃnatvÃdÃvilam | mithyÃdarÓanÃdasti và nÃsti veti vicikitsanna Óraddadhate | aÓraddheyaæ dvividhà vicikitsÃsambhavà mithyÃdarÓanasambhavà iti | vicikitsÃsambhavà laghutarà | mithyÃdarÓanasambhavà tu gurutarà | Óraddhà ca dvividhà samyadgarÓanasambhavà Óravaïasambhaveti | samyadgarÓanasambhavà Óraddhà d­¬hà bhavati Óravaïasambhavà tu naivaæ bhavati || vicikitsÃvarga ekonatriæÓaduttaraÓatatama÷ | (##) 130 satkÃyad­«Âivarga÷ pa¤casu skandhe«u Ãtmabuddhi÷ satkÃyad­«Âi÷ | vastuta Ãtmano 'bhÃvÃtpa¤caskandhÃlambinÅtyucyate | kÃya÷ pa¤caskandhÃtmaka÷ | tatrotpannà [Ãtma]d­«Âi÷ satkÃyad­«Âirityucyate | nirÃtmaka ÃtmanimittagrahaïÃt d­«ÂirityÃkhyÃyate | (p­) pa¤casu skandhe«u Ãtmeti nÃmakaraïe ko do«a÷ | yathà ghaÂÃdaya÷ padÃrthÃ÷ pratyekaæ svalak«aïÃ÷ | na tatrÃsti do«a÷ | tathÃtmÃpi | skandhavyatirikta ÃtmÃstÅti brÆvatastu do«a÷ syÃt | (u) yadyapi na skandhavyatirikta Ãtmetyucyate | tathÃpÅdaæ du«Âam | kasmÃt | tÅrthikà hi vadanti- Ãtmà nitya÷ | asminnadhvani k­takarmaïÃmante vipÃkavedanÃt iti | evaæ bruvata÷ pa¤caskandhà eva nityÃ÷ syu÷ | ÃtmavÃdÅ manyate Ãtmà eka iti | tathà sati pa¤caskandhà eka eva syu÷ | ityayaæ do«a÷ | ÃtmagrahaÓca du«Âa÷ | kasmÃt | Ãtmabuddhau hi ÃtmÅya [buddhi]rasti | ÃtmÅye sati rÃgadve«Ãdaya÷ sarve kleÓÃ÷ samudbhavanti | ato j¤Ãyata Ãtmabuddhi÷ kleÓÃnÃmutpattisthÃnamiti | yadyapÅme na vadanti skandhavyatirikta Ãtmeti | [tathÃpi] skandhe«u nimittagrahÃnna [te«Ãæ] ÓÆnyatÃyÃmavacaranti | ÓÆnya[tÃ]yÃmanavacaraïÃtkleÓÃ÷ sambhavanti | kleÓebhya÷ karma sambhavati | karmato du÷kham | evaæ jananamaraïasantÃno 'vicchinno bhavati | ima Ãtmakalpanayà kÃyaÓiraÓcak«urhastapÃdasyaudÃrikaæ vivekameva na labhante | kiæ puna÷ skandhÃnÃæ vivekam | eka Ãtmà nitya Ãtmeti samÃdÃnÃt | yo na vivecayati | ko 'vakrÃmati ÓÆnya[tÃyÃ]m | ÃtmadarÓÅnirvÃïabhÅta Ãtmà na bhavi«yatÅti | yathoktaæ sÆtre- p­thagjanÃ÷ ÓÆnyÃnÃtmatÃæ Órutvà mahÃbhÅtimutpÃdayanti Ãtmà na bhavi«yati | ato nÃsti ki¤cidupalabhyamiti | evaæ p­thagjanà yÃvatpÃmopahataæ kÃyaæ prÃrthayamÃnà na nirvÃïÃya prayante | ya÷ ÓÆnyatÃj¤ÃnapratilÃbhÅ sa punarnirbhÅto bhavati | yathohopasenasÆtram- brahmacaryaæ sucaritaæ mÃrgaÓcÃpi subhÃvita÷ | tu«Âa Ãyu÷k«aye bhoti rogasyÃpagame yathà || iti | (##) ÃtmÃstÅti yo vadati sa mithyÃd­«Âau patati | yadyÃtmà nitya÷ tadà sukhadu÷khayorvikÃro na syÃt | asati vikÃre nÃsti puïyaæ pÃpaæ và | yadyanitya Ãtmà | tadà nÃsti paraloka÷ | svabhÃvato vimuktasyÃpi nÃsti puïyaæ pÃpaæ và | ato j¤Ãyate satkÃyad­«Âirgurutaraæ pÃpamiti | ki¤ca satkÃyad­«Âiko 'tyantamƬha÷ | p­thagjanÃ÷ sarve satkÃyad­«Âyà vik«iptacittà bhavanti | atyÃsaÇgÃt saæsÃre yÃtÃyÃtà bhavanti | yo nairÃtmyaæ paÓyati tasya yÃtÃyÃtaæ samucchidyate | (p­) yadi pa¤caskandhà anÃtmakÃ÷ | kasmÃt satvÃnÃæ tatrÃtmabuddhirbhavati | (u) martyo deva÷ pumÃn strÅ iti nÃmanimittaæ Ó­ïvata÷ saæj¤ÃvikalpÃdÃtmabuddhirutpadyate | na tu hetunà | hetvabhÃvenÃtmabuddhirutpadyate yaduta yadyÃtmà nÃsti ka÷ sukhaæ sukhaæ vedayet, iryÃpathavyavahÃroddhitapuïyapÃpakarmaïà vipÃkaæ [ko] vedayeteti | anÃdau saæsÃre ca cirasa¤citamÃtmanimittantu tadanuÓayasÃdhanam | yathà ghaÂÃdinimittam | ata Ãtmabuddhirutpadyate | sarvavedanÃskandhe«u Ãtmabuddhirutpadyate na tu vedanÃyÃm | ata ucyata Ãtmamatiryatrotpadyate tatrÃtmÃstÅti | kasmÃt | na hi sarvatrÃtmamatirbhavati | vyÃmohÃdÃtmamatirutpadyate | tadyathà andha[kalpa]sya ÓakalÃdi labdhvà suvarïamaïisaæj¤Ã bhavati | ki¤cÃyaæ ÓÆnyatÃvivekaj¤ÃnÃlÃbhÅ mohÃtpaÓyatyÃtmÃnam | tadyathà mÃyÃ[marÅcÅ]gandharvanagarÃlÃtacakrÃdi«u astÅti matirbhavati | (p­) paÓyÃma÷ khalu pratyak«aæ rÆpakÃye keÓanakharomÃdyavayavÃn pratyekaæ vibhinnÃn | ka÷ sacetanastÃnÃtmÃnaæ manyeta | (u) kecitpaÓyanti ÃtmÃnaæ yavasad­Óaæ sar«apÃdisamÃnaæ h­dayÃntarvartina¤ca | brÃhmaïÃnÃmÃtmà Óukla÷ | k«atriyÃïÃmÃtmà pÅta÷ | vaiÓyÃnÃmÃtmà rakta÷ | ÓÆdrÃïÃmÃtmà k­«ïa iti | ukta¤ca vede- (##) purÃsÅnmahÃn puru«a Ãdityavarïa÷ tamasa÷ parastÃt | tamevaæ vidvÃnam­ta iha bhavati | nÃnya÷ panthà vidyate ['yanÃya] | aïoraïiyÃn mahato mahÅyÃn Ãtmà guhÃyÃæ nihito 'sya janto÷ | tamakratu÷ paÓyati [vÅtaÓoka÷] sÆtraæ maïigaïe«viva | evaæ kecinmanyante rÆpamÃtmeti | sthÆlacetanà Ãhu÷ vedanÃtmeti | v­k«aÓilÃdau vedanÃyà abhÃvÃt j¤eyaæ vedanaivÃtmeti | madhyamacetanà Ãhu÷ saæj¤Ã ÃtmÃ, sukhadu÷khayoratÅtayorapi [tat] saæj¤ÃvadÃtmeti buddhi[sattvÃ]t | sÆk«macetanà Ãhu÷ saæskÃra Ãtmeti | ghaÂÃdÃvatÅte 'pi [tat] cetanÃvÃnÃtmeti buddhe÷ | paramasÆk«macetanà Ãhu- vij¤ÃnamÃtmeti | cetanÃpi audÃrikÅ | cetanÃyÃmasyÃmatÅtÃyÃmapi [tat] vij¤ÃnavÃnÃtmeti buddheriti jÃnanti | [yasya] pa¤casu skandhe«u Ãtmabuddhirbhavati | na sa vivecayati vedanÃdÅn skandhÃn | rÆpaæ citta¤ca sammiÓrya Ãtmasaæj¤Ã samutpadyate | yathà rÆpÃdicaturdharmasÃmÃnye ghaÂasaæj¤otpadyate | rÆpÃdivibhÃgena viæÓatibhÃgai÷ paÓyati rÆpamÃtmeti | kasmÃt | rÆpavÃnayamÃtmeti pratÅto dharmo vedanÃdÅnÃmÃÓraya÷ | vedanÃdaya ime rÆpe pratibaddhà ityata ucyate rÆpa[vÃn] Ãtmeti | kecidvedanÃdigataæ rÆpaæ paÓyanti | vedanÃdaya ime 'nupalabhyamÃnadharmà ityato rÆpamÃÓrayante | yathà ÃkÃÓo 'nupalabhya ityata÷ p­thivyÃdaya ÃÓrÅyante | eva [mÃtmad­«Âe] viæÓatibhÃgà mohÃdbhavanti | (p­) cak«urÃdi«u kasmÃnnocyata Ãtmeti bhÃga÷ | (u) asti ca | yathoktaæ sÆtre- yadyÃha kaÓcit yaccak«urayamÃtmeti | tanna yujyate | kasmÃt | cak«urutpannavinÃÓi | yadi cak«urayamÃtmà | tadà Ãtmà utpannavinÃÓÅ syÃt | cak«urÃdÅni p­thak p­thagviÓi«Âalak«aïÃni | yadyucyate cak«urÃtmeti | ÓrotrÃdayo nÃtmà syu÷ | tattu na (##) yujyate | yadi ÓrotrÃdaya÷ punarÃ[tmÃ] | tadà eka eva pumÃn bahvÃtmà syÃt | rÆpÃdÅnÃæ saviÓe«atvÃt vaktuæ Óakyaæ rÆpamevà na vedanÃdaya iti | (p­) nÃstyÃtmeti yadvacanam | sÃpi mithyÃd­«Âi÷ | kathamidam | (u) asti satyadvayam | paramÃrthato 'styÃtmeti yadvacanaæ sà satkÃyad­«Âi÷ | saæv­tito nÃsti Ãtmeti vacanaæ mithyÃd­«Âi÷ | lokasatyato 'styÃtmà paramÃrthato nÃstyÃtmeti vacanaæ samyak d­«Âi÷ | paramÃrthato nÃsti saæv­tito 'stÅti vadan na d­«Âau patati | evamasti nÃstÅti vacanaæ j¤eyam | yathà vyÃghrÅ svapotaæ mukhenÃpaharati atini«Âhuragrahaïe k«ataæ [bhavediti] atiÓithilagrahaïe bhraæÓo [bhavediti] | evamÃstitvaæ pratipannaÓcetsatkÃyad­«Âau patati | ÃtmanÃstitvaæ pratipannaÓcenmithyÃd­«Âau patati | k­tahÃnamak­tÃbhyÃgama ubhayaæ du«Âam | nÃstÅti pratipannasya [k­ta]hÃnam | ÃtmÃstÅti pratipannasyà [k­tÃ]bhyÃgama÷ | ata÷ sÆtra uktaæ- dvÃvantau parihÃryÃviti | paramÃrthato nÃstÅti vadan saæv­tito 'stÅti ca vadan antadvayaæ parityajya madhyamÃyÃæ pratipadi caratÅtyÃkhyÃyate | buddhaÓÃsanamavivÃdamanutkar«aïam | paramÃrthato nÃstÅtyuktau paï¬ito notkar«ati | saæv­tito 'stÅtyuktau pÃmaro na vivadate | tathÃgataÓÃsane 'ÓÃÓvatÃnucchedà pariÓuddhà madhyamà pratipat | paramÃrthato nÃstitayà na ÓÃÓvata÷ | saæv­titostitayà noccheda÷ | (p­) yo dharma÷ paramÃrthato nÃsti sa sutarÃæ nÃstÅti syÃt | kena punarucyate saæv­tito 'stÅti | (u) sarvairlaukikairvyavahriyate astÅti yaduta karma karmavipÃko yadi và bandho yadi và mok«a iti | ime sarve mohajÃ÷ | kasmÃt | ime pa¤caskandhÃ÷ ÓÆnyà mÃyopamÃ÷ jvÃlÃvacca santÃnenotpannatvÃt | p­thagjanÃnÃæ titÅr«ayà astÅtivacanamanuvartate | yadi nÃstÅti vadet | tadà p­thagjanà vyÃmuhya yadi và ucchedavÃde pateyu÷ yadi và skandhÃnÃæ nÃstÅtÃkathane avineyÃ÷ syu÷ | puïyapÃpÃdikarmabhirbandho và mok«o và na sidhyet | yastaæ mohavÃdaæ vinÃÓayati | sa÷ svayameva ÓÆnyatÃyÃmavatarati | tadÃsya sarvà mithyÃd­«Âayo na bhavanti | ata÷ paramÃrthasatyaæ paÓcÃducyate | yathà strÅpuænimittavyÃv­ttaye kÃyapratyavek«aïamÃdÃvupadiÓyate | atha keÓaromanakhÃdibhi÷ kÃyavikalpalak«aïa[mupadiÓyate] pa¤caskandhamÃtramastÅti | atha ÓÆnyatÃlak«aïena pa¤caskandhanirodhalak«aïa[mupadiÓyate] | pa¤caskandhanirodhalak«aïaæ paramÃrthasatyamityucyate | saæv­tyÃstÅti kathane na tadà puna÷ paramÃrthato (##) nÃstÅti vacanamapek«yate | ukta¤ca sÆtre- ya÷ sarvadharmÃn ni÷svabhÃvÃn prajÃnÃti sa ÓÆnyatÃyÃmavatarati | iti | ato j¤Ãyate pa¤ca skandhà api na santÅti | ukta¤ca paramÃrthaÓÆnyatÃsÆtre- cak«urÃdi paramÃrthato nasti | asti tu saæv­tita iti | mahÃÓÆnyatÃsÆtra uktam- yadidaæ jarÃmaraïamiti vacanaæ yadi vÃyaæ puru«o jarÃmaraïa[-lak«aïa] iti vacanaæ | yadi và tÅrthikÃnÃæ vacanaæ kÃya eva jÅva÷, yadivÃnya÷ kÃyo 'nyo jÅva itÅdamekÃrthakaæ, vya¤janameva nÃnà | kÃya eva jÅva÷ anya÷ kÃyo 'nyo jÅva itÅdaæ vacane na brahmacaryaæ bhavati | ya÷ prati«edha÷ ayaæ puru«o jarÃmaraïa[lak«aïa] iti nairÃtmyasyÃbhidhÃnam | ya÷ prati«edha idaæ jarÃmaraïamiti tat jarÃmaraïasya vyÃvartanam | yÃvadavidyÃyÃ÷ iti | ato j¤Ãyate paramÃrthato na jarÃmaraïÃdi | saæv­tyà tÆcyate jÃtipratyayaæ jarÃmaraïam | iyamucyate madhyamà pratipat | ki¤coktaæ rÃdhasÆtre- rÆpaæ rÃdha yÆyaæ vikirata vidhamata vidhvaæsata vikrŬanakaæ kuruta [t­«ïÃ]k«ayÃya [pratipadyata] tadyathà pÃæsvÃgÃrikÃ÷ | avastutvÃt k«ayÃya bhÃvyà iti | skandhà api k«ayÃya [bhÃvyÃ÷] | paramÃrthato 'bhÃvÃt skandhav­ttilak«aïav­ttimanusarato nÃtmamatiratyantaæ prahÅyate | hetupratyayÃnÃmanirodhÃt | yathà v­k«a÷ paraÓunà chinno bhasmasÃtk­ta÷ | tathÃpi [tatra] v­k«asaæj¤Ãmanuvartate | yadà tu mahÃvÃte opÆyate jalena và pravÃhita÷ tadà v­k«asaæj¤Ã nirudhyate | evaæ yadà vidhvaæsitÃni vikrŬanakaæ k­tÃni vikÅrïÃni vidhmÃtÃni niruddhÃni pa¤caskandhalak«aïÃni, tasmin samaye ÓÆnyatÃlak«aïaæ sampannaæ bhavati | yathÃha sÆtram- rÃdha yÆyaæ [rÆpaæ] vidhvaæsata vikrŬanakaæ kuruta vikirata vidhamata bhÃgaÓo vidalayata sattvak«ayÃya iti | asmin sÆtra uktam- pa¤caskandhà anityÃ÷ sattvaÓÆnyÃ÷ na santÅti | pÆrvasmin sÆtra uktam- pa¤caskandhà vikÅrïà niruddhÃ÷ te dharmaÓÆnyà bhavanti iti || satkÃyad­«ÂivargastrÅæÓatyuttaraÓatatama÷ | (##) 131 anta[graha]d­«Âivarga÷ dharmÃ÷ samucchidyante và ÓÃÓvatà và iti yadidaæ vacanaæ tadanta[graha]d­«Âirityucyate | kecidÃbhidharmikà Ãhu÷- yadà kaÓcidÃha Ãtmà ÓÃÓvato và aÓÃÓvato veti iyamevÃntagrahad­«Âi÷ na sarve dharmÃ÷[ÓÃÓvatà và aÓÃÓvatà vÃ] iti | kasmÃt | d­«Âaæ khalu pratyak«aæ [yat] bÃhyaæ vastu samucchidyata iti | ukta¤ca sÆtre- astÅti darÓanaæ ÓÃÓvatagraha÷ | nÃstÅti darÓanamucchedagraha iti | kÃya eva jÅva ityucchedad­«Âi÷ | anya÷ kÃyo 'nyo jÅva iti ÓÃÓvatad­«Âi÷ | nÃsti karma paraæ maraïÃditi ucchedad­«Âi÷ | asti karma paraæ maraïÃditi ÓÃÓvatad­«Âi÷ | asti ca nÃsti ca karma paraæ maraïÃdityatra yadastÅti sa ÓÃÓvata[vÃda÷] yannÃstÅti sa ucchedavÃda÷ | naivÃsti na ca nÃstÅtyapyevam | (p­) ayaæ caturtho graho na d­«Âi÷ syÃt | (u) lokasatyato 'pi pudgalarahitatvÃddharmÃïÃæ d­«Âirityucyate | ÓÃÓvato 'ÓÃÓvata÷ antavÃnanantavÃnityÃdi catu«koÂikamapyevam | ukta¤ca sÆtre- «a sparÓÃyatanÃni nirudhyante santyanyÃnÅti ÓÃÓvatavÃda÷ | na santyanyÃnÅti uccheda[vÃda] iti | Ãtmà pÆrvamakarot paÓcÃtkari«yatÅti yaddarÓanaæ sà ÓÃÓvatad­«Âi÷ Ãtmà pÆrvaæ nÃkarot paÓcÃnna kari«yatÅtÅyamucchedad­«Âi÷ | api cÃha mithyÃd­«ÂisÆtram- puru«asya saptakÃyÃ÷ p­thivyaptejovÃyava÷ sukhaædu÷khaæ jÅvitamiti | mriyamÃïasya catvÃri mahÃbhÆtÃni tammÆlapratiÓaraïÃnÅndriyÃïyÃkÃÓapratiÓaraïÃni iti | ki¤cÃha- k«ureïa ca krakacena prÃïino hatvà [eka]mÃæsapuæ¤ca kuryÃt nÃsti [tato nidÃnaæ]pÃpaæ [nÃsti pÃpasyÃgama] iti | iyamucchedad­«Âi÷ | brahmajÃlasÆtra ucchedad­«Âilak«aïamuktam | asti paraloka÷ ya÷ kÃraka÷ sa eva vedaka iti yadvacanam | iyaæ ÓÃÓvatad­«Âirityucyate | (##) (p­) ÓÃÓvatocchedad­«Âi÷ kathamutpadyate | (u) yena hetunà bhavati tathÃgata÷ paraæ maraïÃditi vadanti tato nidÃnaæ ÓÃÓvatad­«Âirbhavati | yena hetunà na bhavati tathÃgata÷ paraæ maraïÃditi vadanti tato nidÃnamucchedad­«Âirbhavati | (p­) kathamiyaæ d­«Âi÷ prahÅyate | (u) ÓÆnyatÃæ samyagbhÃvayato nÃstyÃtmad­«Âi÷ | asatyÃmÃtmad­«Âau nÃstyantadvayam | yathoktaæ yamakasÆtre- nÃstyaikakasmin skandhe tathÃgata÷ | nÃsti samudite skandhe tathÃgata÷ | nÃsti cÃnyatra skandhÃttathÃgata÷ | evaæ d­«Âa eva dharme [tathÃgato] 'nupalabhyamÃna÷ | kathaæ vaktavyaæ [yathÃ] k«ÅïÃsravo 'rhan kÃyasya bhedà [ducchetsyati vinaæk«yati] na bhavati paraæ maraïÃditi | ato j¤Ãyate nopalabhyate pudgala iti | pudgalasyÃnupalambhÃdÃtmad­«Âi÷ ÓÃÓvatocchedad­«ÂiÓca nÃsti | dharmÃ÷ pratityasamutpannà iti paÓyato nÃstyantadvayam | yathà punaruktam- lokasamudayaæ paÓyato 'bhÃvad­«Âirnirudhyate | lokanirodhaæ paÓyato bhÃvad­«Âirnirudhyata iti | madhyamÃyÃæ pratipadi viharataÓcÃntadvayaæ nirudhyate | kasmÃt | dharmÃïÃæ santatyotpÃdaæ paÓyata ucchedad­«Âi rnirudhyate | [te«Ãæ] k«aïikatÃæ paÓyata÷ ÓÃÓvatad­«Âirnirudhyate | ki¤coktam- na pa¤caskandhÃstathÃgata÷ | na cÃsti anyatra skandhÃttathÃgata iti | ato j¤Ãyate nocchedo na ÓÃÓvata iti | kÃyÃdanya upalabhyata ityato naika÷ kÃyena bhavati | sahÃyaæ sattva ityato nÃnyo bhavati | pa¤caskandhÃ÷ puna÷ santanyanta ityata÷ sattvo jÃyate mriyata iti vaktameva na prabhavati | santÃnena prav­ttatvÃdanya iti na vaktuæ Óakyate | santÃnasyaikatvenÃbhidhÃnÃt | (##) ime skandhÃste skandhÃÓcÃnya ityabhidhÃnÃt ÓÃÓvatavÃdo na bhavati | svasantÃnapratyayabalena pravartata ityata ucchedavÃdo na bhavati | antagrahad­«Âivarga ekatriæÓaduttaraÓatatama÷ | 132 mithyÃd­«Âivarga÷ vastuta÷ satsu dharme«u nÃstÅti cittotpÃdanaæ mithyÃd­«Âi÷ | yathà vadanti na santi catussatyÃni trÅïi ratnÃnÅtyÃdi | Ækta¤casÆtre- katamà bhik«avo mithyÃd­«Âi÷, nÃsti dattaæ nÃstÅ«Âaæ, nÃsti hutaæ, nÃstisuk­tadu«k­tÃnÃæ phalaæ vipÃka÷ | nÃstyayaæ loka÷ nÃsti paro loka÷, nÃsti mÃtà nÃsti pitÃ, na santi sattvà aupapÃtikÃ÷, na santi ÓramaïabrÃhmaïÃ÷ samyaggatÃ÷ samyak pratipannà ya imaæ lokaæ para¤ca lokaæ svayamabhij¤Ãya sÃk«Ãtk­tya pravedayanti- k«Åïà me jÃtiru«itaæ brahmacaryaæ k­taæ karaïÅyaæ nÃparamitthatvÃya iti | dattaæ [yat] parahitÃya prayacchati | i«Âhaæ iti vedokto devÃnÃæ k­te yÃga÷ | hutamiti devebhyo gh­tÃdidravyahoma÷ | suk­tamiti trayÃïÃæ suk­takarmaïÃmi«ÂaphalapratilÃbha÷ | du«k­tamiti trayÃïÃæ du«k­takarmaïÃmani«ÂaphalapratilÃbha÷ | suk­tadu«k­takarmaïÃæ [phalaæ] vipÃka÷ ihalokaÓubhÃÓubhakÅrtyÃdi÷ devakÃyÃdaya÷ pÃralauke vipÃkaÓca | ayaæ loka iti vartamÃna÷ | paraloka iti anÃgata÷ | mÃtà pità janakau | sattva aupapÃtika iti asmÃllokÃtparalokagantà | arhanniti k«ÅïÃsrava÷ | yadidaæ sarvaæ nÃstÅti sà mithyÃd­«Âi÷ | sattvÃnÃæ saækleÓo vyavadÃnaæ j¤ÃnadarÓanamaj¤ÃnadarÓanam- idaæ sarvamahetukam | nÃsti balaæ nÃsti vÅryam | nÃsti ca te«Ãæ phalamityÃdi mithyÃd­«Âi÷ | saæk«ipyedaæ brÆma÷- yadviparyayacittaæ sarvaæ tanmithyÃd­«Âi÷ iti | tadyathà anitye nityasaæj¤Ã, du÷khe sukhasaæj¤Ã, aÓucau Óucisaæj¤Ã, anÃtmani (##) Ãtmasaæj¤Ã anutk­«Âa utk­«Âasaæj¤Ã, utk­«Âe cÃnutk­«Âasaæj¤Ã, vyavadÃnamÃrge avyavadÃnamÃrgasaæj¤Ã, avyavadÃnamÃrge ca vyavadÃnamÃrgasaæj¤Ã, abhÃve bhÃvasaæj¤Ã, bhÃve cÃbhÃvasaæj¤Ã ityevamÃdÅni viparyayacittÃni | abhidharme yÃ÷ pa¤cad­«Âaya÷ brahmajÃlasÆtre ca dvëa«Âid­«Âaya÷ sarvÃ[stÃ] mithyÃd­«Âayo bhavati | mithyÃd­«Âi÷ kathamamutpadyate | (u) mohÃdutpadyate | ahetau hetvÃbhÃse cÃsaækli«ÂÃsaktatvÃdbhavati | sukhahetÃvÃsaÇgÃdvadati nÃsti du÷khamiti | bhra«ÂaÓÆnyatÃmÃrgatvÃdvadanti nÃsti du÷khamiti | na hi du÷khavedako 'stÅti | laukikÃ÷ padÃrthà ahetukà apratyayà iti yadvadanti | yadi và vadanti ÅÓvarÃdihetukà na t­«ïÃhetukà iti | idaæ nÃsti samudaya iti | yena hetunà vadanti nÃsti nirvÃïamiti | anyathà và vadanti nirvÃïam | idaæ nÃsti nirvÃïamiti | asati nirvÃïamÃrge kena prÃpyeta | atha và vadanti asti vimuktermÃrgÃntaramupavÃsÃdiriti | idaæ nÃsti mÃrga iti | nÃsti buddha iti | te vadanti dharmà apramÃïÃ÷ | kathameka÷ puru«a÷ sarvÃn jÃnÅyÃt iti | atha và manyante buddha÷ puru«ÃïÃæ pÆjyo nÃsti puru«a ityato nÃsti [sa] buddha iti dra«Âavyam | kleÓÃnÃæ k«ayÃbhÃvÃnnÃsti dharma÷ | samyakcaryayà taddharmapratilÃbhino na santÅtyato nÃsti saÇgha÷ | dattasya d­«ÂaphalÃnupalambhÃdvadanti nÃsti dattamiti | ukta¤ca sÆtre- nÃsti dattam | tadanumÃnamapyanaikÃntikam | loke kaÓciddÃnÃbhirato daridro bhavati | k­païastu dhanika ityÃdibhi÷ nÃsti kÃraïairvadanti dattamiti | nÃstÅ«Âaæ nÃsti hutamityapyevam | yadyagnau prak«iptaæ dravyaæ bhasmasÃdbhavati | tasya kiæ phalamasti | nÃsti suk­taæ du«k­taæ, nÃsti ca suk­tadu«k­tÃnÃæ [phalaæ] vipÃka÷ | yadi jÅvo nitya÷ tadà nÃsti suk­taæ du«k­tam | yadi jÅvo 'nitya÷ tadà nÃsti paraloka÷ | nÃsti paro loka ityato nÃsti suk­taæ du«k­taæ, nÃsti suk­tadu«k­tÃnÃæ vipÃka÷, nÃstyayaæ loka iti | avayavaÓa÷ pravibhajyamÃnà dharmà atyantÃbhÃvatÃæ pratigacchanti | nÃsti paro loka iti | maraïÃtparaæ na bhavati pratÅtyasamutpÃda ityato vadanti nÃsti paro loka iti | nÃsti mÃtà pità | te 'pyavayavaÓa÷ pravibhajyamÃnÃ÷ prak«Åyante | vadanti ca gomayamupÃdÃya krimayo bhavanti | na hi gomayaæ krimÅïÃæ pitarau | ye mastakÃdaya÷ ÓarÅrÃvayavÃ÷, na ta eva matÃpitro÷ ÓarÅrÃvayavÃ÷ | dharmÃïÃæ k«aïikatvÃt mÃtà pità ca kiæ karoti | na sattvà aupapÃtikà iti | sattvadharmÃbhÃvÃdayaæ loka eva nÃsti | kiæ puna[stadÆrdhva]kÃyaæ vedayata iti | (##) cetanÃkhya÷ sattvo 'yaæ kiæ kÃyÃtmaka÷ kimakÃyÃtmaka÷ | yadi kÃyÃtmaka÷ | tadà cak«u«Ã parid­ÓyamÃno 'yaæ kÃya÷ khanyamÃno m­dbhavati | hÆyamÃno bhasma bhavati | krimibhukta÷ purÅ«aæ bhavati | ato nÃstyaupapÃtika÷ | akÃyÃtmaka ityayaæ dvividho yadi cittÃtmako yadi và cittavyatirikta iti | yadi cittÃtmaka÷, tadà caittadharma÷ | caittadharmaÓca pratik«aïamutpattivinÃÓÅ, na sthÃyÅ | kimuta paradehaæ prÃpnuyÃt | yadi cittavyatirikta÷ tadà nÃtmamati÷ | parasya citta eva nÃtmamati÷, kimutÃcittasthÃne | ato nÃstyaupapÃtika÷ | nÃstyarhanniti | sa k«udhita÷ sarvÃn d­«Âvà annaæ prÃrthayate | ÓÅte satyau«ïyaæ prÃrthayate | tÃpe ÓÅtaæ prÃrthayate | nindita÷ kupyati | satk­tast­pyati | ato nÃsti k«ÅïÃsrava÷ | sÆtre kecidvadanti- nÃstyarhanniti | idaæ sÆtramanus­tya sà mithyÃd­«Âirbhavati | saækleÓa iti | kÃya eva saækleÓa÷ | ato vadantyakÃraïamiti | j¤ÃnadarÓanamaj¤ÃnadarÓanamapyevam | nÃsti balaæ nÃsti vÅryamiti | paÓyÃma÷ khalu sarve sattvÃ÷ praj¤aptikÃraïakà iti | kecidvadanti ÅÓvara÷ [svÃtantryeïa] karaïÅyaæ karotÅti | paÓyÃmaÓca sarvÃn sattvÃn karmakÃraïatantrÃn na svatantrÃn | ato vadanti nÃsti balaæ nÃsti vÅryaæ [nÃsti] ca tatphalamiti | anitye nityasaæj¤eti | yena kÃraïena k«aïika[vÃda÷] khaï¬yate | tena kÃraïena ÓÃÓvatad­«Âirutpadyate | vadanti ca dharmà nirudhyamÃnÃ÷ puna÷ paramÃïavo bhavantÅti | [anye] kecidvadanti mÆlaprak­tau pratiyantÅti | dharmÃïÃæ vinÃÓe 'pi saæj¤ÃnusmaraïÃt sukhadu÷khe vedayate | tasya ÓÃÓvatad­«Âirutpadyate | ÃhuÓca jÅvo nitya÷ | Óabdo 'pi nitya iti | ebhi÷ kÃraïai÷ ÓÃÓvatad­«Âirbhavati | du÷khe sukha[saæj¤e]ti | yena kÃraïena vadanti asti sukhamiti | yathà pÆrvamuktaæ trivedanÃvarge | anena kÃraïenotpadyate sukhasaæj¤Ã | aÓucau Óucisaæj¤eti | kÃye 'bhyÃsaÇgÃt cak«u«Ã aÓuci d­«Âvà Óucisaæj¤ÃmutpÃdayanti | keciccintayanti- Ãtmà puru«alak«aïalabdha÷ | asya puru«asya kÃyamaÓuciæ paÓyÃma÷ | asti puna÷ sattvo yena ÓucÅkriyata iti | ebhi÷ kÃraïai÷ Óucisaæj¤otpadyate | anÃtmani Ãtmasaæj¤eti | skandhÃnÃæ santÃnena prav­ttiæ d­«Âvà ekalak«aïaæ g­hïÃti | (##) tadà Ãtmeti manyante | yathà ca pÆrvamutpannaæ satkÃyad­«Âe÷ kÃraïam | anenaiva kÃraïenÃtmasaæj¤Ã sambhavati | anutk­«Âa utk­«Âasaæj¤eti | pÆraïÃdi«u tÅrthikÃcÃrye«u utk­«Âasaæj¤ÃmutpÃdayanti | brahmà svayamÃha- ahamasmi mahÃbrahmà prabhurdevÃnÃæ kartà jagata ityevamÃdi | kecidÃhu÷- yadi kaÓcitpa¤cakÃmÃnÃæ sukhavedanÃsampanna÷ ayamutk­«Âa dharma iti | kecitpunarÃhu÷ - yadi kaÓcidvirakta÷ prathamadhyÃna[mÃrabhya]yÃvaccaturthadhyÃnamupasampadya viharati ayamutk­«Âa dharma iti | kecidÃhu÷- loke pratyak«ad­«Âe«u brÃhmaïÃ÷ pÆjyÃ÷ | parek«e«u sattve«u devÃ÷ pÆjyà iti | iyamanutk­«Âa utk­«Âasaæj¤eti | utk­«Âe cÃnutk­«Âasaæj¤eti | sarve«u sattve«u buddha÷ paramapÆjya÷ | kecittasmin anutk­«Âasaæj¤ÃmutpÃdya vadanti- ayaæ k«atriya÷ alpakÃlikaÓik«ÃmÃrga÷ | buddhavacana¤ca na cÃÂukÃvya[vat] kleÓagurukaæ na vedasad­Óam | tadutk­«Âamiti na vadanti | santi saÇghe catu«koÂikÃ÷ pudgalà ityato 'nutk­«Âa÷ | evamutk­«Âe 'nutk­«Âasaæj¤ÃmutpÃdayanti | avyadÃnamÃrge vyavadÃnamÃrgasaæj¤eti | yatkecidÃhu÷- bhasmatÅrthÃdisnÃnai÷ puru«a÷ ÓudhyatÅti | kecidÃhu÷- jananamaraïayo÷ k«ayo 'vasÃnaæ vyavadÃnamÃrga iti | ÓÅladhÃraïa brahmacaryamÃtra Ãsajya devapÆjÃdayaÓca [vyavadÃnamÃrga ÃkhyÃyeta] ÅÓvara [prasÃdena] ca viÓuddhiæ labhata iti ca vadanti | kecidÃhu÷- tapaÓcaryayà pÆrvatanÅnakarmak«ayo vyavadÃnamÃrga iti | [kecidÃhu÷]- laÓunaæ tyaktvà dadhinavanÅtÃdinà viÓuddhiæ labhate | puna÷ prayata÷ snÃtvà brahmayaj¤apaÂhanatadÆrdhvabhojanaæ viÓuddhimÃrga iti | ebhirnÃnÃvidhairasanmÃrgairvimukti rlabhyate natva«ÂhÃÇgikaviÓuddhimÃrgeïeti | bhÃve 'bhÃvasaæj¤eti | yat dharmà lokasatyata÷ santo 'pi abhÃva ityucyante | abhÃve bhÃvasaæj¤eti yaducyate santi dravyÃïi astyavayavÅti | santi saækhyÃparimÃïÃdayo guïà ityapi vadanti | sÃmÃnyalak«aïaæ p­thaktvalak«aïaæ samavÃya¤ca vadanti | prak­tikÃlÃdayo 'satpadÃrthÃ÷ santÅti ca vadanti | ebhi÷ kÃraïairutpannÃni viparyayacittÃni mithyÃd­«Âayo bhavanti | Ãsu mithyÃd­«Âi«u viÓi«ya catasro d­«Âaya÷ | anyà ya ugrakleÓà sà mithyÃd­«Âi÷ | (##) (p­) iyaæ mithyÃd­«Âi÷ kathaæ prahÅyate | (u) sÆtre bhagavatà proktasamyakd­«Âyà prajahÃti | (p­) samyagd­«Âi÷ kathamutpadyate | (u) yo darÓanaÓravaïÃnvayaj¤Ãnai÷ samyagviniÓcinoti | tasya samyagd­«Âirbhavati | samyaksamÃdhiæ bhÃvayata÷ samyagd­«Âirutpadyate | yathÃha sÆtram- samÃhito yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti | na vik«iptacitta [ityartha÷] | (p­) asyà mithyÃd­«Âe÷ ke do«Ã÷ | (u) sarve do«Ã vipattivyasanÃni ca mithyÃd­«Âyà bhavanti | sa Ãha- nÃsti pÃpaæ nÃsti puïyaæ suk­tadu«k­tÃnÃæ phalaæ vipÃka iti | ato d­«Âadharma eva na santi suv­ttÃni | kiæ punaranÃgatÃni | evaæ dÆ«itasuk­tadu«k­ta÷ pumÃn samucchinnakuÓalamÆla ityucyate | sa niyatamavÅcau pati«yati | yathoktaæ «aÂpÃdÃbhidharme- krimipipÅlikÃhananaæ puru«ahananÃd gurutaram iti | sa mithyÃd­«Âika÷ puru«a÷ lokadÆ«aka÷ satvÃnÃæ bhÆyasÃpakÃrÃya pravartate | yathà vi«av­k«o hiæsÃyai prarohati | tena k­taæ kÃyikaæ vÃcikaæ mÃnasaæ karma sarvamaÓubhavipÃkÃya bhavati | yathoktaæ sÆtre- mithyÃd­«Âikasya [bhik«ava÷] puru«apudgalasya yatkÃyakarma yathÃd­«ÂisamÃttaæ samÃdattaæ yacca vÃkkarma........yacca mana÷karma yà cetanà yà prÃrthanà ya÷ praïidhi÷ ye ca saæskÃrÃ÷ sarve te 'ni«ÂÃya akÃntÃya amanÃpÃya ahitÃya du÷khÃya saævartate | tadyathà tiktakÃlÃbubÅjaæ ko«ÃtakÅbÅjaæ picumandabÅjamÃdrÃyÃæ p­thivyÃæ nik«iptaæ yaccaiva p­thivÅrasamupÃdÅyate yaccÃporasaæ tejorasaæ vÃyurasamupÃdÅyate sarvaæ tat tiktakatvÃya kaÂukatvÃya asÃtatvÃya saævartate | [tatkasya heto÷] bÅjaæ hi bhik«ava÷ pÃpakam | evameva mithyÃd­«Âikasya puru«apudgalasya cittacaitasikà dharmà ani«ÂÃya [akÃntÃya (##) amanÃpÃya ahitÃya du÷khÃya] saævartate | [tatkasya heto÷] d­«Âirhi bhik«ava÷ pÃpikà iti | atastasya puru«apudgalasya k­tamapi dÃnÃdi ne«Âaphalaæ bhavati | pÆrvak­tamithyÃd­«Âicittena vina«ÂatvÃt | tatk­tasyÃÓubhamevÃdhimÃtraæ bhavati | pÃpakacittasya cirasa¤citatvÃt | saævareïa ca kaÓcidasaddharmaæ pratiroddhuæ Óaknoti | asya puru«apudgalasya nÃsti suk­taæ du«k­tamityato na yata÷ kutaÓcitprativirati÷ | atyantapramatto 'saddharma carati | hryapatrapÃkhyadvividhaÓukladharmasabhinna÷ paÓusamo bhavati | yaÓca vadati nÃsti suk­taæ du«k­taæ veti sa sadà citte 'kuÓalameva kÃÇk«ate | tasya saddharmasamÃdÃpanakÃraïameva nÃsti | kasmÃt na hi sa sajjanamupagacchati | nÃ[pi] saddharmaæ Ó­ïoti | tasya du«k­tacittaæ sÆtthÃnaæ bhavati | suk­tacittaæ durutpÃdam | du«k­tasya sÆtthÃnatvÃtsuk­tasya kÃraïameva nÃsti | evaæ krameïa du«k­topacaye samucchinnakuÓalamÆlo bhavati | mithyÃd­«Âikasya puru«apudgalasya dusthÃnagata ityÃkhyà | yathà nÃrakÃ÷ sattvà na mÃrgapratilÃbhapravaïÃ÷ | tathà ca pudgalo madhyamadeÓa utpanna i«ÂÃni«ÂavivekÃya «a¬indriyasampanno 'pi na mÃrgapratilÃbhapravaïo bhavati | mithyÃd­«Âikasya nÃsti [yatki¤cit] du«k­tamakuÂam | nÃsti viratirlaghoralpÃdvà [du«k­tÃt] | alpamapyakuÓalaæ kurvan narake patati | karmaïo 'sya gurupÃpakacittena samutpannatvÃt | yathà karmavarge narakavimocakaæ karma ityanena kÃraïena tatpuru«ak­taæ sarvaæ narakÃya saævartate | na ca sa pÃpakamakuÓalaæ karma k«apayati | akuÓaladharmasya sadà cittagatatvÃt | durlabhà ca tasyottarottarÃnnarakÃdvimukti÷ | kasmÃt | samucchinnakuÓalamÆlasya hi yadà kuÓalaæ na pravartate tadanantaraæ narakÃnnaiva vimukti÷ | citte mithyÃd­«ÂikatvÃt tasya kuÓalamÆlaæ kathaæ pravarteta | mithyÃd­«Âika÷ pudgalo 'cikitsya÷ tadyathà samupasthitamaraïanimitto rogÅ | cikitsaka÷ sannapi na cikitsituæ Óaknoti | evamayamapi | anyakuÓalarahitatvÃdyÃvad buddhà api na cikitsante | ato 'vaÓyamavÅcyÃæ patati || mithyÃd­«Âivargo dvÃtriæÓaduttaraÓatatama÷ | (##) 133 parÃmarÓadvayavarga÷ abhÆtavastuni idameva satyamanyanmithyeti vacanaæ d­«ÂiparÃmarÓa ityucyate | pÆrvokte 'nutk­«Âadharma utk­«Âasaæj¤ÃviniÓcayo 'pi d­«ÂiparÃmarÓa÷ | (p­) d­«ÂiparÃmarÓasya ke do«Ã÷ | (u) sa puru«o nyÆnaguïaæ labdhvà ÃtmÃnaæ pÆrïaæ manyate | tasya guïa¤cÃtivakti | kasmÃt | akuÓale vastuni atyantakuÓalasaæj¤ÃmutpÃdya vÅryamÃrabhate | tena hetunà ca paÓcÃtparitapati | vidu«Ãæ parihÃsyaÓca bhavati | anutk­«Âe utk­«Âasaæj¤ÃyÃ÷ k­tatvÃt | yo 'nutk­«Âamutk­«Âaæ vadati sa bÃlo mƬhasaæj¤a÷ | yathÃndho ghaÂaÓakale suvarïasaæj¤ÃmutpÃdya cak«u«matÃæ laghu hÃsyo bhavati | d­«ÂiparÃmarÓasyed­Óà do«Ã÷ | yat kaÓcit bodhimupek«amÃïa÷ snÃnÃdiÓÅlena viÓuddhiprÃptiæ kÃÇk«ate tat ÓÅlavrataparÃmarÓa ityucyate | (p­) nanu ÓÅlena na viÓuddhilÃbha÷ | (u) praj¤ayaiva viÓuddhilÃbha÷ | ÓÅlantu praj¤endriyasya mÆlam | (p­) ke do«Ã÷ ÓÅlavrataparÃmarÓasya | (u) ye do«Ã uktà d­«ÂiparÃmarÓasya "nyÆnaæ vastu [labdhvÃ] sampÆrïaæ manyate ityÃdinà ta eva do«Ã÷ | ÓÅlavrataparÃmarÓapratyayamatyadhikaæ du÷khÃnyanubhavati | yaduta ÓÅto«ïavedanÃ, bhasmabhÆmitarukaïÂakÃdi«u Óayanaæ jalahradÃgnipraveÓo bh­gupatanamityÃdi | paraloke 'pi atimÃtradu÷khavipÃka÷ | yathoktaæ sÆtre- govratika÷ saæsiddha[vrata]÷ [kÃyasya bhedÃtparaæ maraïÃt] gavÃæ sahavyatÃmupapadyate | asaæsiddho narake patati iti | sa tamasa÷ tama÷ praviÓati | yatastaæ dharmaæ samÃdadÃno d­«Âadharme du÷khamanubhavati | Ærdhvamapi du÷kham | sa gurutaraæ pÃpa¤ca vindate | kasmÃt | adharmaæ dharmaæ matvà saddharmaæ vinÃÓayati | saddharmacaryÃpabÃdakaÓca bahÆn sattvÃn narake pÃtayati | suviÓuddhadharmasya p­«ÂhÅk­tatvÃt | sa¤citamahÃpÃpo 'vaÓyamavÅcinarake vipÃkamanubhavati | [ato] anÃcÃrÃdvirama | mà cara mithyÃmÃrgam | kasmÃt ya Ãdito nÃcarati tasya mÃrgacaraïaæ sukaram | mithyÃcÃraparÃhatacittasya tu du«karo mÃrgapraveÓa÷ | Óatrurapi (##) na tathà pudgalaæ glapayati yathà mithyÃd­«Âi÷ | kasmÃt | na hi Óatrustathà pudgalaæ paribhÃvayati yathà mithyÃd­«ÂayanugÃminÃæ tÅrthikÃcaritÃnÃæ nÃnÃdu÷ÓÅlÃnÃæ nagnatÃnirlajjatÃbhasmaraja÷kÃyatÃkeÓollu¤cchanÃdÅnÃæ samÃdÃnam | mithyÃd­«Âika÷ sarvasmÃllaukikahitakÃmÃt bhraÓyati | d­«Âadharme pa¤cakÃmaguïebhyo bhraÓyati | tadÆrdhvaæ sugatisukhÃnnirvÃïÃcca bhraÓyati | sukhaæ prÃrthayitvà du÷khaæ labhamÃno vimuktiæ prÃrthayitvà bandhaæ labhamÃna÷ puru«a÷ kiæ na matta÷ | tat kasmÃt | [ya] ekenÃnnadÃnapratyayena svarge janmalÃbhÃrho bhavati | tasya puru«asya mithyÃcÃracÃritvÃt dÃnÃya kÃyajÅvite satyapi na ki¤cana hitaæ bhavati || parÃmarÓadvayavargastrayastiæÓaduttaraÓatatama÷ | 134 upakleÓavarga÷ gurucittasya svÃpakÃmatà middham | cittasamÃdhÃnÃya prabodhavirati÷ svÃpa÷ | vi«aye«u vik«iptacittatà auddhatyam | cittÃkÃæk«ite daurmanasyabandha÷ kauk­tyam | tadyathà k­tamakartavyamak­ta¤ca kartavyamiti | kuÓalakuhanakuÂilacittaæ mÃyà | mÃyÃcittav­ttinirvartanaæ ÓÃÂhyam | svak­tÃkuÓalasyÃhrepaïamÃhrÅkyam | saÇghe k­tÃkuÓalasyÃhrepaïamanapatrÃpyam | akuÓalÃnugaæ cittaæ pramÃda÷ | yadasantaæ guïaæ khyÃpayati tena janà vadanti astÅti | [sÃ] kuhanà | lÃbhasatkÃrÃyÃdbhutaæ prakhyÃpya pare«Ãæ mana÷prahlÃdinÅ vÃk lapanà | paradravyalipsayà tallipsÃmupagÆhya vadati idaæ vastu sundaramityÃdi | tannaimittikatà | yadetatpuru«anindÃyai anyaæ stauti- tava pità vyavasÃyÅ tvantu neti | [tat] ni«pe«ikatà | yat dÃnena dÃnaæ prÃrthayamÃno vadati- idaæ dÃnavastu amukÃtpatyantÃllabdhamityÃdi | (##) tat lÃbhena lÃbhajig­k«Ã | yat puru«asya nidrÃvyÃdhau nirati÷ sà tandrÅtyucyate | yà mÃrgacaryÃkÃraïasudeÓasaæpattÃvapi sadotkaïÂhitatà [sÃ] aratirityucyate | yat puru«asya kÃyasya j­mbhaïà adamanaæ styÃnamiddhasya pratyaya÷ sà vij­mbhikà | ya ÃhÃre bahvalpatÃdamanÃnabhij¤a÷ | [sa] Ãdito 'dama ityucyate | yo nÃtimÃtravyavasÃyÅ bhavati | [sa] vivartyacitta ityucyate | yo mahÃmÃtrÃïÃæ vacanaæ na satkaroti na bibheti | so 'bahumÃnÅtyucyate | akuÓalarucika÷ puru«a÷ pÃpamitra ityucyate | ityÃdaya upakleÓÃ÷ | kleÓebhya utpannatvÃt || upakleÓavargaÓcatustriæduttaraÓatatama÷ | 135 akuÓalamÆlavarga÷ trÅïyakuÓalamÆlÃni yaduta lobhadve«amohÃ÷ | (p­) madamÃnÃdyapi akuÓalamÆlaæ syÃt | kasmÃttÅïyevoktÃni | (u) sarve 'pi kleÓà strayÃïÃæ kleÓÃnÃmaÇgÃnyeva | mÃnÃdikaæ mohÃÇgam | ato na p­thagucyate | traya÷ kleÓà sÃvÃnÃæ cetasi bhÆyasà vartante | na mÃnÃdi | sarve«ÃmavÅtarÃgÃïÃæ maÓakapipÅlikÃparyantÃnÃmime traya÷ kleÓà eva cittavartina÷ | naivaæ madamÃnÃdi÷ | rÃge sati dve«o 'kuÓalamÆlaæ bhavati | anuraktasya virodhe dve«o 'nupravartate | mohastu dvayormÆlam | kasmÃt | yasya nÃsti moha÷ na tasya rÃgadve«au | yathoktaæ sÆtre- daÓÃkuÓalakarmÃïi trividhÃni lobhadve«amohajÃnÅti | na tÆktaæ mÃnÃdijÃnÅti | santi ca tisra eva vedanà na punarasti caturthÅ | Ãsu tis­«u vedanÃsu traya÷ kleÓà anuÓayà bhavanti | yadyasti p­thaÇ mÃnÃdi÷ | kasyÃæ vedanÃyÃmanuÓaya÷ syÃt | tadvastuto nÃbhidhÃtuæ Óakyate | [iti] j¤Ãtavyaæ tÃni trÅïyeva kleÓamÆlÃnÅti | (##) (p­) kasmÃtsukhavedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓaya÷ | (u) pratyak«aæ hi tatra tasyotpatti÷ | yathoktaæ sÆtre- sukhavedanÅyasparÓaæ labhamÃnasya bhavati prÅti÷ | du÷khavedanÅyasparÓaæ labhamÃnasya bhavati aprÅti÷ | tasya vedanÃnÃmudayavyayÃsvÃdÃdÅnavanissaraïÃnÃæ yathÃbhÆtÃpraj¤ÃnÃt | iti | adu÷khÃsukhavedanÃyÃmavidyÃnuÓaya÷ | kasmÃt | nahyayamÃrÆpyadhÃtvÃptÃnÃæ skandhÃnÃæ santÃnaæ yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti | tadà [khalvasya] tatra bhavati nirvÃïasaæj¤Ã và vimuktisaæj¤Ã và adu÷khÃsukhasaæj¤Ã và Ãtmasaæj¤Ã và | ata uktaæ- adu÷khÃsukhavedanÃyÃæ moho 'nuÓayo bhavatÅti | (p­) anuÓayÃ÷ kiæ dharme 'nuÓerate ki và sattve 'nuÓerate | (u) dharmÃnupÃdÃya sattvabuddhirbhavati | sattvabuddhimanus­tya vedanà vedyante | vedanà anus­tya lobhÃdaya÷ kleÓÃnuÓayÃ÷ | ato j¤Ãyate dharmÃnupÃdÃyotpanno 'nuÓaya÷ sattve 'nuÓeta iti | kasmÃt tat j¤Ãyate | yasya sattvasyÃprahÅïa÷ so 'nuÓaya÷ tasya so 'nuÓayo 'nuÓete | yasya tu prahÅïa÷ na tasyÃnuÓete 'nuÓaya÷ | yadi dharme 'nuÓayo 'sti | dharmÃïÃæ nityasattvÃdanuÓayà nityÃnuÓayÃ÷ syu÷ | nityasyÃprahÃtavyatvÃt | asattvasaækhyÃto 'pi sÃnuÓaya÷ syÃt | tathà cet puru«asyÃnuÓayo 'stÅti bhittyÃdiranuÓayavÃn syÃt | puru«asya vij¤ÃnamastÅti bhittyÃdirapi vij¤ÃnavÃn syÃt | nedaæ vastuto 'sti | tathÃrhanna syÃt | anye«Ãæ puru«apudgalÃnÃmanuÓayo 'stÅti [so] 'nuÓayavÃn[syÃt] | (p­) ayamanuÓaya÷ aprahÅïa÷ san anuÓete | prahÅïassannÃnuÓete | (u) dvidhÃnuÓayo 'nuÓete | (1) ÃlambanatonuÓayanam (2) samprayogato 'nuÓayanamiti | ayamanuÓayo yadi prahÅïo yadi vÃprahÅïa÷ sa Ãlambanata÷ saæprayogataÓca | kasmÃducyate prahÅïa÷ san nÃnuÓeta iti | tathà cet t­tÅyÃnuÓayanalak«aïaæ vaktavyam | anabhidhÃnÃt j¤Ãtavyaæ nÃstÅti | anuÓayo bhÆmyantarÃlambano nÃnuÓete | ato j¤Ãyate sattvamÃtre 'nuÓayo na dharma iti | (p­) dvidhÃnuÓayo 'nuÓeta (1) Ãlambanato 'nuÓaya÷ (2) samprayogato 'nuÓaya iti | e«Ãæ sattvÃnÃmanuÓayà nÃlambanato na samprayogata÷ | kathaæ bhavi«yatyanuÓaya÷ | (##) (u) pratyuktapÆrvamidam- anuÓayà dharmamupÃdÃyotpannÃ÷ sattve 'nuÓerata iti | yathoktamabhidharmakÃye- kÃmadhÃtukasattvÃnÃæ katyanuÓayà ityÃdi | yadi sattve«u nÃnuÓayÅran | kathametÃd­Óa÷ praÓna÷ syÃt | (p­) yadyanuÓaya÷ sattve 'nuÓete | sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgo 'nuÓaya iti sÆtroktaæ virudhyeta | (u) nedaæ pÃryantikaæ vacanam | vaktavyaæ khalu sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ samutpanno rÃga÷ sattve 'nuÓeta iti | (p­) sa rÃgo rÆpÃdÅnupÃdÃyÃpi bhavati | kuto 'trocyate kevalaæ sukhavedanÃmupÃdÃya bhavatÅti | (u) saæj¤ÃnusmaraïavikalpaprÅtyÃdinà rÃga utpadyate na tu rÆpÃdimÃtrÃt | (p­) du÷khavedanÃmupÃdÃyÃpi rÃgo bhavati | yathà vadanti- sukhÅ na prÃrthayate du÷khÅ tu bahu prÃrthayate | kasmÃtkevalamuktaæ sukhavedanÃto bhavatÅti | (u) na du÷khavedanayà rÃga utpadyate | du÷khasya pŬanÃtmakatvÃt puru«asya sukhÃyÃæ vedanÃyÃmeva rÃga utpadyate | (p­) adu÷khÃsukhÃyÃæ vedanÃyÃmapi rÃgÃnuÓayo 'nuÓete | kasmÃduktaæ kevalaæ sukhÃyÃæ vedanÃyÃmiti | (u) adu÷khÃsukhavedanÃ÷ sukha[rÆpa]tvÃt [tatra] puru«asya rÃga utpadyate | ata ucyate sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ rÃgÃnuÓaya iti | tÃsu tri«u vedanÃsu traya÷ kleÓà anuÓayà ityatastraya evocyante || akuÓalamÆlavarga÷ pa¤catriæÓaduttaraÓatatama÷ | 136 saÇkÅrïakleÓavarga÷ (p­) sÆtra uktam- traya ÃsravÃ÷- kÃmÃsravo bhavÃsravo 'vidyÃsrava iti | katame ime | (u) kÃmadhÃtÃvavidyÃæ varjayitvà anye sarve kleÓÃ÷ kÃmÃsravà ityucyante | evaæ rupÃrÆpyadhÃtvorbhavÃsrava÷ | traidhÃtukÅ cÃvidyà avidyÃsrava÷ | (p­) ÃsravÃ÷ kathaæ vardhante | (u) uttamÃdhamadhyamadharmai÷ kramaÓo vardhante | rÆpÃdiviÓi«ÂÃlambanalÃbhÃcca vardhante | (p­) ime traya ÃsravÃ÷; kathaæ vadanti saptÃsravà iti | (u) vastuta Ãsravà dvividhÃ÷ satyadarÓanaheyà [ye] ÃsravÃïÃæ mÆlabhÆtÃ÷ | bhÃvanÃheyà [ye] ÃsravÃïÃæ phalabhÆtÃ÷ | pa¤cabhirÃrÃsravasahakÃribhi÷ pratyayai militvà sapta bhavanti | te kleÓà eva | bhagavÃnarthata Ãha- traya ÃsravÃ÷, catvÃra oghÃ÷, catvÃro bandhÃ÷, catvÃryupÃdÃnÃni, catvÃro granthà ityÃdi | (##) (p­) catvÃra oghÃ÷ kÃmaugho bhavaugho d­«Âyodho 'vidyaugha iti | katama ime | (u) d­«Âimavidyäca varjayitvà tadanye kÃmadhÃtukakleÓÃ÷ sarve kÃmaugha ityucyate | rÆpÃrÆpyadhÃtukabhabaugho 'pyevam | sarvà d­«Âayo d­«Âayaugha÷ | avidyà avidyaugha÷ | (p­) oghe«u kasmÃt d­«Âyaugha÷ p­thagucyate | nÃsrave«u | (u) tÅrthikà bahavo d­«ÂivÃhitÃ÷ | ata oghe«u p­thagucyate | cyutiæ bahatÅti ogha÷ | trÅn bhavÃn badhnÃtÅti bandha÷ | (p­) catvÃryupÃdÃnÃni- kÃmopÃdÃnaæ d­«ÂyupÃdÃnaæ ÓÅlavratopÃdÃnamÃtmavÃdopÃdÃnamiti | katamÃnÅmÃni | (u) Ãtmano 'bhÃvÃt tadvÃdopÃdÃnamÃtmavÃdopÃdÃnam | astyÃtmeti paÓyato 'ntadvayaæ bhavati- ayamÃtmà nityo 'nityoveti | anitya ityavadhÃrayan pa¤cakÃmaguïÃnupÃdatte | nÃsti paraloka iti d­«Âasukha Ãsajyate | nitya ityavadhÃrayan mandendriya÷ pÃralaukikasukhamÃkÃæk«amÃïa÷ ÓÅlavratamupÃdatte | ki¤cittÅk«ïendriya evaæ cintayati- yadi jÅvo nitya÷ tadà adu÷khasukhavikÃra÷, tadà puïyapÃpÃbhÃvÃditi mithyÃd­«ÂimutpÃdayati | evamÃtmavÃdamupÃdÃyaiva catvÃryupÃdÃnÃni bhavanti | (p­) catvÃro granthÃ÷ abhidhyÃkÃyagrantho vyÃpÃda÷ kÃyagrantha÷ ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ kÃyagrantha÷ idaæ satyÃbhiniveÓa÷ kÃyagrantha iti | katama ime | (u) paradravyÃbhidhyayà anyasminnadadati dve«abuddhimutpÃdayati, kaÓÃÓastrÃdinà [g­hïÃti] | g­hasthÃnÃmidaæ vigrahamÆlam, sukhÃntanuvartanamityucyate | ya÷ ÓÅlavrataparÃmarÓaka÷ kÃmayate anena ÓÅlavratena viÓuddhiæ labheya iti | tasyedameva tathyamanyanmithyeti d­«Âirbhavati | idaæ pravrajitÃnÃæ vivÃdamÆlaæ, du÷khÃntÃnuvartanamityucyate | pa¤ca skandhÃ÷ kÃya ityucyante | catvÃra ime granthà avaÓyaæ kÃyavÃÇmayà iti kÃyagrantha ityucyante | kecidÃhu÷- catvÃra ime dharmà jananamaraïe saÇgra 'thnantÅti granthÃ÷ | (p­) pa¤ca nÅvaraïÃni- kÃmacchando vyÃpÃda÷ styÃnamiddhaæ auddhatyakuk­tyaæ vicikitsà ceti | katamÃnÅmÃni | (u) puru«asya kÃme«u abhiniveÓÃdvyÃpÃdo 'nuvartate | yathoktaæ sÆtre- t­«ïÃta utpadyate vyÃpÃda÷ | År«yÃdaya÷ kleÓÃ÷ kaÓÃÓastrÃdiduÓcaritÃni ca kÃmacchandÃdutpadyante iti | puru«o 'yaæ kÃyacittayo rÃgadve«aparik«ipyamÃïayorbahuvyÃpÃrai÷ (##) paricchinnayoÓca styÃnamiddhamicchati | styÃnamiddhena ki¤cidviÓramya punà rÃgadve«avik«iptacitto na dhyÃnasamÃdhiæ labhate | cittasya bÃhyÃlambanÃnuvartanÃdauddhatyaæ bhavati | aÓuddhakarmakasya puru«asya citte sadà daurmanasyakauk­tyaæ bhavati | vik«iptacittatvÃtkauk­tyacittatvÃcca sadà vicikitsate- vimuktirasti naveti | yathà rÃjakumÃro 'ciravataæ ÓramaïoddeÓamavocat | (p­) kasmÃnnÅvaraïamityÃkhyà | (u) kÃmacchando vyÃpÃdaÓca ÓÅlaskandhaæ niv­ïuta÷ | auddhatyakuk­tyaæ samÃdhiskandhaæ niv­ïoti | sthÃnamitthaæ praj¤Ãskandham | kecit te«Ãæ nÅvaraïÃnÃæ varjanÃya vadanti- idaæ kuÓalamidamakuÓalamiti | sa tatra vicikitsate kimasti kiæ và nÃstÅti | sà vicikitsà siddhà skandhatrayaæ niv­ïoti | e«u pa¤casu nÅvaraïe«u trÅïi d­¬habalÃnÅti kevalaæ nÅvaraïamityucyante | anye dve nÅvaraïe tanubale iti dvau dharmau sÃæsargikau | ime dve nÅvaraïe jananakÃraïasahite ityata÷ sÃæsargike ityucyeta | styÃnamiddhasya pa¤cadharmÃ÷ pratyayà yaduta cäcalyamaratirvij­mbhikÃ, ÃhÃre 'mÃtratà cetaso 'valÅnatà iti | auddhatyakauk­tyasya catvÃro dharmÃ÷ pratyayÃ÷- j¤Ãtivitarko janapada÷vitarko 'maraïavitarka÷, pÆrvatanÅnakrŬitasukhitÃlÃpitahasitÃnusmaraïamiti | imÃni jananakÃraïÃni | pratipak«o 'pi samÃna÷ | styÃnamiddhasya praj¤Ã pratipak«a÷ | auddhatyakuk­tyasya samÃdhi÷ pratipak«a÷ | nivÃraïamapi samÃnam | ime dve sÃæsargike nÅvaraïe | ime pa¤cadharmà nÅvaraïÃni và bhavanti | anÅvaraïÃni và bhavanti | kÃmadhÃtvÃptà akuÓalà nÅvaraïÃni | anyÃtrÃnÅvaraïÃni | pa¤cÃvarabhÃgÅye«u saæyojane«u kÃmacchando vyÃpÃda÷ ÓÅlabrataparÃmarÓa÷ avaragamanÃrthatvÃdavarabhÃgÅyÃni | tadyathà govratika÷ saæsiddha÷ kÃyasya bhedÃtparaæ maraïÃt (##) gavÃæ sahavyatÃmupapadyate | asaæsiddho narake patati | vicikitsà vairÃgyasya vighnabhÆtà | satkÃyad­«ÂiÓcaturïÃæ mÆlam | itÅmÃni pa¤ca | kÃmacchandavyÃpÃdau kÃmadhÃtornÃtivartete | satkÃyad­«ÂirÃtmabuddhernÃtivartate | ÓÅlavrataparÃmarÓo 'varadharmÃnnÃtivartate | vicikitsà p­thagjanatvÃnnÃtivartate | kÃmacchandavyÃpÃdau kÃmadhÃtuæ nÃtikrÃmata÷ | atikrame punarÃk«ipyate | anyÃni trÅïi p­thagjanatvaæ nÃtikrÃmanti | ata ucyante 'varabhÃgÅyÃnÅti | pa¤cordhvabhÃgÅyÃni [auddhatyaæ mÃno 'vidyà rÆparÃga÷ arÆparÃga÷ |] auddhatyasya dhyÃnasamÃdhividhÃtitvÃnna cittamupaÓÃmyati | idamauddhatyasya nimittagrahÃnuvartanÃnmÃna÷ pravartate | nimittagrÃhi cittamidamavidyÃsambhÆtamityato rÆparÃgo 'rÆparÃgaÓca sta÷ | tÃni pa¤ca saæyojanÃni Óaik«ajanÃnÃmÆrdhvasamudÃcaraïÃrthatvÃdÆrdhvabhÃgÅyÃnÅtyucyante | tÃni Óaik«ajanÃnÃæ citta ucyante na p­thagjanÃnÃm | (p­) auddhatyaæ kasmÃt rÆpÃrÆpyadhÃtukaæ saæyojanaæ na kÃmadhÃtukam | (u) tatra sthÆlakleÓÃbhÃvÃdauddhatyaæ vyaktaæ bhavati | tadauddhatyaæ samÃdhibhaÇge balavadityata÷ saæyojanamityucyate | tadÆrdhvabhÃgÅyaæ samucchedayato vimuktirlabhyate | ke«Ã¤cit rÆpe ÃrÆpye ca vimuktisaæj¤Ã bhavati | tatprati«edhÃyocyate santyÆrdhvabhÃgÅyÃni saæyojanÃnÅti | pa¤ca mÃtsaryÃïi- ÃvÃsamÃtsaryaæ, kulamÃtsaryaæ, lÃbhamÃtsaryaæ, varïamÃtsaryaæ dharmamÃtsaryamiti | [tatra] ÃvÃsamÃtsaryam- ahameva atra vasÃmÅti nÃnyÃn prayojayati | kulamÃtsaryam- kulamidamahameva praviÓÃmÅti nÃnyÃn prayojayati | satsvapyanye«u ahamevotk­«Âa iti | lÃbhamÃtsaryamiti- ahamevÃtra dÃnaæ lapsya mÃnyebhya÷ prayacchatu iti | anye santyo 'pi mà mÃmatikrÃmantu | varïamÃtsaryam- mÃmeva varïaya, mÃnyÃn | anyÃn varïayannapi mà mÃmatiricyatu iti | dharmamÃtsaryam- ahameva dvÃdaÓÃÇgapravacanÃrthaæ jÃnÃmi | gabhÅramartharahasyaæ jÃnannapi na pravadÃmÅti | (p­) pa¤ca mÃtsaryÃïÃæ ke do«Ã÷ | (u) ima ÃvÃsÃdayo bahÆnÃæ puru«ÃïÃæ sÃdhÃraïÃ÷ | ayantu svakulaæ tyaktvà sÃdhÃraïabhÆte«u mÃtsaryamutpÃdayati | ityayaæ do«akleÓa÷ | sa vimukternaiva bhÃgÅ bhavati | kasmÃt | sa sÃdhÃraïabhÆtÃn dharmÃneva na tyajati | ka÷ punarvÃda÷ (##) svÅyÃn pa¤ca skandhÃn tyajatÅti | sa ca pretÃdÅnÃæ durupapattyÃyatane«u patati | lÃbhaniv­ttacittasya mÃna utpadyate | sajjanÃnanyÃn laghÆk­tya narake patati | anyebhyo dÃnabhaÇgÃnmanu«yadehaæ lÃbhamÃno daridro bhavati | mÃtsaryacittena dÃtarguïaæ pratigrahÅturdeya¤ca samucchedayatÅtyato gurutaraæ pÃpaæ labhate | dharmamatsaro 'ndhÃdipÃpabhÃgbhavati | tadyathà jÃtyandhasya sapatnabahulÃnäca janma na svÃtantrayaprÃpakam | ÃryagarbhÃcca parihÅyate | tri«u adhvasu daÓasu dik«u [gatÃnÃæ] buddhÃnÃæ Óatru÷ san saæsÃre saæsaran sadà mƬho bhavati | sajjanÃn dÆrÅkaroti | sajjanadÆrÅkaraïÃdakuÓalaæ vinà na vartate | akuÓalaæ trividham- akuÓalÃkuÓalaæ mahÃkuÓalaæ akuÓalamadhyÃkuÓalamiti | akuÓalaæ prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnÃdi | mahÃkuÓalaæ yadÃtmahananaæ, parastyÃtmahananasamÃdÃpanaæ, svayaæ mÃtsarya[karaïaæ] parasya mÃtsaryasamÃdÃpanam | sa dharmamÃtsaryeïa bahÆn puru«ÃnukuÓale pÃtayati | buddhadharmamÃrga¤ca k«apayati | yathoktaæ sÆtre- santyÃvÃsamÃtsaryasya pa¤ca do«Ã÷- anÃgatasya subhik«orÃgamanÃya necchati | Ãgataæ punastarjayanna t­pyati | gamanÃyÃnucintayati | saÇghadeyaæ gopayati | saÇghadeye«u ÃtmÅyabuddhiæ karoti | kulamÃtsaryasya pa¤ca do«Ã÷- kulÃbhiniveÓÃdavadÃtavasanaistulyasukhadu÷kho bhavati | dhanÃyÃvadÃtavasanaæ prajahÃti | pratigrahÅturdÃnaæ labhate | tadubhayaprahÃïÃttasmin kule varca÷ kuÂyÃæ bhÆtatvÃyotpadyate | lÃbhamÃtsaryasya pa¤ca do«Ã÷- sadà sambhÃrasambhavÃya klamati | dvayorbhedena lÃbhÅ bhavati | sajjanÃn nindati sadà daurmanasyacitta÷ | varïamÃtsaryasya pa¤ca do«Ã÷- anye«Ãæ varïaæ Órutvà vyÃkulaka«Ãyacitto bhavati | Óatasahasre«u loke«u aÓuddhacitta÷ sajjanÃnadhik«ipati | Ãtmonnatyà parÃnavanamati | duryaÓo 'ntardhÃpayati iti | sarve«Ãæ mÃtsaryÃïÃæ sÃmÃnyata ime do«Ã÷ santi- prabhÆtadhanasa¤caya÷ | pari«adbhÅrutÃ, bahujanavidve«itÃ, sadà vyÃkulacittatÃ, Ãtmana÷ sadaikÃkitÃ, avarakule janma ityevamÃdayo 'pramÃïÃ÷ pa¤camÃtsaryÃïÃæ do«Ã÷ | pa¤ca ceta÷ khilÃ÷- [ihÃyu«manto bhik«u÷] ÓÃstari vicikitsate, dharme vicikitsate, ÓÅle vicikitsate, Óik«ÃyÃæ vicikitsate | yo bhik«u÷ ÓÃsturmahÃpuru«Ãïäca (##) varïavÃdÅ, tasmin jane anÃttamanà Ãhatacitto bhavati | ayaæ pa¤cama÷ | ÓÃstari vicikitsaka evaæ cintayati- kiæ ÓÃstà mahÃn, kiæ và pÆraïÃdaya÷ iti | dharme vicikitsaka [evaæ cintayati] kiæ ÓÃstu÷ pravacanamutk­«Âamuta vedasyeti | ÓÅle vicikitsate kiæ ÓÃst­proktaæ pravacanamutk­«Âaæ, kiæ và kukkaÂaÓvÃdivratamiti | Óik«ÃyÃæ vicikitsate kiæ mÃnapÃnÃdi dharmo nirvÃïaæ gamayati uta neti | anÃttamanà Ãhata [citto] vyÃpÃdabuddhyà bhayagauravacittaæ vinà sajjanÃn garhayati | ebhi÷ pa¤cabhi÷ dharmairvipraluptacitto, na nÃnÃkuÓalendriyÃïyava«Âambhayati | ataÓceta÷ khila ityucyate | (p­) kasmÃcchÃstrÃdau vicikitsate | (u) so 'bahuÓratatvÃdvicikitsate | bahuÓrutasya tu vicikitsà ÃlpÅyasÅ bhavati | sa ca bÃlo mƬho 'j¤o na tathÃgatadharmÃnyadharmayorvivekaæ prajÃnÃti | ato vicikitsate | dharme ca nÃsvÃdaæ labhate | ataÓca | vicikitsate | na ca vedadÅn granthÃn Ó­ïoti adhyeti và | janairvarïitaæ Órutvà utk­«ÂacittamutpÃdayati | adhvanyadhvani bahulamithyÃvicikitsa÷ sadà kalu«itacittatayà ÓÃstrÃdau vicikitsate | yathà ÓÃsturupasthÃyaka÷ sunak«atra÷ | sa ca mithyÃd­«Âibahulai÷ puru«ai÷ samÃnak­tyatayà vicikitsate | ki¤ca vedavyÃkaraïÃdÅni mithyÃd­«ÂisÆtrÃïyadhÅyÃna÷ paribhinnasamyakpraj¤o bhavati ityato vicikitsate | dharmÃïÃæ [yathÃÓrute] 'rthe prÅta÷ kusm­tiæ janayan na sÆtrak­dÃÓayaæ labdhuæ Óaknoti | ato vicikitsate sarvadà svahitÃlÃbhapratyayata÷ ÓÃstrÃdi«u vicikitsate | pa¤ca cetaso vinibandhÃ÷- ya÷ kÃyo 'vigatarÃgo sa kÃya Ãsajyate | kÃme«vavÅtarÃga÷ kÃme«vÃsajyate | g­hasthena prabrajitasya samÃgama÷ | Ãryavacane ceto na prah­«yati | alpahitavastunÃtmÃnaæ pÆrïaæ manyate | tatra catvÃro vinibandhÃ÷ kÃmarÃgamupÃdÃyodbhavanti | ya ÃdhyÃtmikÃtmabhÃve 'vigatarÃga÷ sa bÃhyarÆpÃdikÃme«vÃsajyate | ata ubhayo÷ samÃgamamabhila«ati | abhilëÃvyÃkulatayà Ãryavacane upaÓamapradarÓane dharme na prah­«yati | ata÷ ÓÅlabÃhuÓrutyadhyÃnasamÃdhyÃdi«valpaæ hitaæ vastu labdhvà tenÃtmÃnaæ pÆrïaæ manyate | tadalpahitavastvabhiniveÓÃnmahÃhitaæ vismarati | prÃj¤astu nÃlpahitÃbhinivi«Âo mahÃhitaæ vighnayet | (##) ayaæ yadya«ÂÃk«aïavihÅna÷ [sa÷] puru«akÃyaæ du«karaæ labdhvavÃnityataÓcittaikÃgryeïa vÅryamÃrabheta | p­thagjanatà cÃÓraddheyà | asya samagrasya pratyayasya vigame 'nye pratyayà bhavanti | [iti] naivÃryamÃrge 'vatarati [p­thagjana÷] | alpahitamakÃmayamÃna÷ pravrajyÃphalavipÃkaæ labhate | mriyamÃïaÓca na vipratisarati | svaparahita¤ca karoti | saguïe«veva nÃbhiniviÓate | ka÷ punarvÃdo 'kuÓale dharme | ata÷ [sa] samyagÃcÃra ityucyate | p­thagjanÃdÅnavà na kimapi saækleÓayanti | (p­) ke p­thagjanÃnÃmÃdÅnavÃ÷ | (u) sÆtra uktaæ- p­thagjano viæÓatidhà svacittaæ nig­hyaivaæ cintayet- mama vibhinnÃkÃrave«amÃtrasya v­thÃ, na ki¤cillabhyam, aÓubhena [pathÃ] mari«yÃmi, mahÃbhayÃrïave pati«yÃmi, tadbhayasthÃne na j¤ÃsyÃmyabhayasthÃnaæ, nÃpi j¤ÃsyÃmi mÃrgaæ, na dhyÃnasamÃdhÅn lapsye, asak­tkÃyadu÷khamanubhavi«yÃmi, du«parihÃrà bhavi«yantya«ÂÃvak«aïÃ÷, Óatru÷ sadÃnusari«yati, sarve mÃrgà viv­tÃ÷, durgateravimok«a÷, apramÃïad­«Âibhi÷ sadà vinibandha÷, pa¤casvÃnantarye«u apratibandha÷, anÃdi÷ saæsÃro nÃntavÃn, akurvato na puïyapÃpapratilÃbha÷ | kuÓalÃkuÓalayorna pratinidhilÃbha÷ | na saddharma karomi, naivÃsti sukhalaya÷ k­tayo÷ kuÓalÃkuÓalayornaiva vism­tirvinÃÓo và Ãmaraïaæ na dÃnto bhavi«yÃmi iti | ete viæÓatidharmÃ÷ kaæ na dÆ«ayanti | kartavyamayaæ k­tavÃnityataÓcittaæ na vipratisarati | [kÃmÃ]bhinivi«Âhasya gÃrhasthyadharma÷ pravrajyÃdharmaÓcana sidhyata÷ | ato nÃlpahite 'bhiniveÓet | saptÃnuÓayÃ÷ | (p­) kleÓÃ÷ kasmÃdanuÓaya ityucyante | (u) jananamaraïasantÃne sadà sattvamanurvartata ityanuÓaya÷ | tadyathà dhÃtrÅ sadà bÃlamanuvartate | yathà vÃvimukto vÃtajvara÷ | yathà và ­ïÅ anudinamucchavasati | yathà và anapagatamÃkhuvi«am | taptÃyasa÷ k­«ïalak«aïam | yathà và yavasyìkura÷ | svayaædattadÃsapatratvam | yathà và praïa«Âasya vastuna÷ sÃk«ijana÷ | yathà praj¤Ã kramaÓa÷ samupacÅyamÃnÃ[sti] | yathà karma sadopacÅyÃmÃnam | yathà jvÃlà santanyate | evaæ krameïa santatyà vardhata ityanuÓaya ityucyate | (##) (p­) ayamanuÓaya÷ kiæ cittasamprayukta÷ kiæ và cittaviprayukta÷ | (u) cittasamprayukta÷ | kasmÃt | rÃgÃdayo 'nuÓayalak«aïÃ÷ | ime 'nuÓayalak«aïÃ÷ saumanasyasamprayuktÃ÷ | yadidaæ saumanasyaæ cittaviprayuktamitÅdaæ na yujyate | saumanasyamidaæ yadi sukhÃyÃæ vedanÃyÃæ vartate [tadÃ] rÃgÃnuÓaya ityucyate | rÃgo nÃmÃsaÇga÷ | cittaviprayukte nÃsaÇgabhÃvo 'sti | ato j¤Ãyate 'nuÓayÃÓcittasamprayuktà iti | (p­) na yukta[mida]m | anuÓayà na cittasamprayuktÃ÷ | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- bÃlÃnÃæ maithunacittameva nÃsti | ka÷ punarvÃdo maithunarÃgasÃmarthyam | rÃgÃnuÓayÃnuÓayitÃÓca bhavanti iti | ki¤cÃha- nÃsti cetanà nÃsti vikalpa÷ | vij¤Ãprati«ÂhitamÃlambana¤cÃsti iti | ki¤coktaæ sÆtre- satkÃyad­«Âisamucchede 'nuÓayÃ÷ sahaiva samucchidyante iti | ÃryamÃrgaÓca na kleÓÃnÃæ yaugapadyaæ labhate | ata ÃryamÃrgasamutpÃdaÓcittaviprayuktÃnuÓayasamucchedaka÷ | tathà nocet ÃryamÃrgeïa kasya samuccheda÷ syÃt | yadi nÃsti cittaviprayukto 'nuÓaya÷ | p­thagjanÃ÷ Óaik«ajanÃÓca yadà kuÓalacitte 'vyÃk­tacitte ca vartante | tadà arhanta÷ syu÷ | anuÓayaÓca paryavasthÃnahetu÷ | anuÓayÃtparyavasthÃnamutpadyate | paryavasthÃnalabdho 'nuÓayo vardhate | ato j¤Ãyate 'nuÓayÃÓcittaviprayuktà iti | yadi kaÓcitkuÓalÃvyÃk­tacitto 'pi sÃnuÓaya ityucyate | yasya nÃsti cittaviprayukto 'nuÓaya÷ | kuto 'nuÓayavÃn bhavati | ato jÃyate 'nuÓayaÓcittaviprayukta iti | atrocyate | na yuktamidam | yaduktaæ bÃlÃnÃmasati rÃge rÃgÃnuÓayo 'stÅti | tadayuktam | bÃlÃnÃæ rÃgÃpanayanau«adhÃlÃbhÃdaprahÅïakÃmarÃgà ityato rÃgÃnuÓayo 'nuÓete | yathà bhÆtasamÃvi«Âo 'nudbhavakÃle 'pi bhÆtasamÃvi«Âa ityucyate | kasmÃt | tadvyÃdhipraÓamanamantro«adhÃnÃmalÃbhÃt | yathà ca caturdinajvarÃrto dinadvaye [jvarÃ]nudbhave 'pi jvarÃrta ityucyate | yathà và Ãkhuvi«amanapanÅtavyÃdhitvÃddhanagarjane prÃdurbhavati | evaæ yasmin citte 'nuÓayÃpanayanamo«adhamapratilabdham | [tat] aprahÅïÃ[nuÓaya]mityucyate | anye 'pi praÓnÃ÷ sÃmÃnyata÷ pratyuktà eva | yaducyate bhavatà nÃsti cetanà nÃsti vikalpa÷ vij¤ÃnasyamÃlambanamasti iti | tadapi aprahÅïÃnuÓayatvÃt | yadÃha bhavÃn- satkÃyad­«ÂiranuÓayena saha samucchidyata iti | bhavata÷ paryavasthÃnaæ cittasamprayuktam | anutpattikÃle | (##) prahÅïameva | evamanuÓayo 'pi | ÃryamÃrgakÃle 'vidyamÃnamapi prahÅïamityucyate | virodhidharmapratilambhÃt | yadbravÅ«i- mÃrga÷ kleÓai÷ saha naikakÃliko 'stÅti | [tat]aprahÅïatvÃdastÅtyucyate | yadavoca÷ p­thagjanÃ÷ Óaik«ajanÃÓca yadi kuÓalÃvyÃk­tacittagatÃ÷, tadà arhanta÷ syuriti | prahÅïa[kleÓo] 'rhan | te«ÃntvaprahÅïa[kleÓa]tvÃt | yathà kaÓcinmÃsavarjanadharmamasamÃdÃno mÃæsamabhu¤jannapi na varjitamÃæsa ityucyate | avidyÃmithyÃsm­timithyÃsaÇkalpÃdaya÷ santÅtyato 'prahÅïÃ÷ kleÓÃstadà samutpadyante | arhatastu nÃsti saheturiti nÃnyai÷ sÃmyam | yaduktaæ tvayà paryavasthÃnalabdho 'nuÓayastu vardhata iti | tadayuktam | sarve kleÓà uttamamadhyamÃvaradharmairvardhante, na paryavasthÃnalÃbhÃt | yadbra«Å«i kuÓalÃvyÃk­tacittagato 'nuÓayavÃn syÃditi | tadapi aprahÅïatvÃdanuÓayavÃnityucyate | ebhi÷ kÃraïairj¤Ãyate 'nuÓayà na [citta]viprayuktà iti | a«Âa mithyÃmÃrgÃ÷- mithyÃd­«ÂiryÃvanmithyÃsamÃdhiriti | ayathÃbhÆtaviparyaya j¤ÃnadarÓanÃnmithyÃd­«Âi÷ yÃvanmithyÃsamÃdhi÷ | (p­) samyagÃjÅvo mithyÃjÅvaÓca na kÃyavÃkkarmavyatiriktau | kasmÃtp­thagucyate | (u) mithyÃjÅva÷ pravrajitÃnÃæ dussamucchedatvÃt p­thagucyate | mithyÃjÅvo [yena] mÃyÃÓÃÂhyÃdaya÷ pa¤cadharmÃ÷ pu«Âiæ labhante sa mithyÃjÅva÷ | saæk«ipyedamucyate- pravrajitÃnÃmakÃryaæ dhanÃrjanakarma yaduta rÃjasevÃvÃïijyarogacikitsÃdikarma | anÃdeya¤ca prÃïidhadhanadhÃnyÃdi | ÃdÃne mithyÃjÅva÷ | vinaye yatprati«iddhaæ tena ca svÃtmajÅvanaæ mithyÃjÅva÷ | yathoktaæ sÆtre- pa¤ca vÃïijyÃnyupÃsakenÃkaraïÅyÃnÅti | (p­) kena kuryÃjjÅvitam | yathÃdharmabhik«ayà jÅvet | na mithyÃjÅvaæ jÅvet | kasmÃt | aviÓuddhacetasà saddharmaæ praïÃÓayati | mÃrgayogÃnava«ÂambhÃt | mÃrgÃvacara evaæ cintayet- bhagavata÷ ÓÃsane 'vatÃro mÃrgÃcaraïÃrtha÷ na (##) jÅvanÃrtha iti | ata÷ saddharmÃbhirata÷ pariÓuddhajÅvanamÃcaret | bhik«urbhik«adharme suni«ïÃta÷ syÃt | yo mithyÃjÅvanamÃcarati, na [sa] bhik«udharmà bhavati || saÇkÅrïakleÓavarga÷ «aÂtriæÓaduttaraÓatatama÷ | 137 navasaæyojanavarga÷ t­«ïÃdÅni navasaæyojanÃni | (p­) kasmÃd d­«Âi«u dvidhà parÃmarÓa ucyate | (u) ÓÅlavrataparÃmarÓasya durvimokatvÃt | yathà u¬upamoghapatitaæ dustaraæ bhavati | tathÃyamapi | evaæ cintayati- ahamanena ÓÅlena svarga utpatsya iti | tadartha¤ca jalamajjana dahanapraveÓabh­gupatanÃdÅni nÃnà du÷khÃnyanubhavÃmÅti | laukikà na ÓÅlavrataparÃmarÓasya do«aæ paÓyanti | ata uktaæ bhagavatà saæyojanamiti | taæ ÓÅlavrataparÃmarÓaæ niÓritya a«ÂÃÇgamÃrgamupek«ante | so 'samyaÇmÃrgo 'vyavadÃnamÃrgo du÷khÃntÃnuvartanamityucyate | ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ pravrajitÃnÃæ vinibandha÷ | kÃmà g­hasthÃnÃm | ÓÅlavrataparÃmarÓÅ yadyapi nÃnÃpravrajyÃdharmÃnÃcarati | tathÃpi v­thà na ki¤cidanena labhyate | sa naihikaæ sukhaæ vindate, paratra ca mahaddu÷khamanubhavati | yathÃgovratika÷ saæsiddhavratiko gaurbhavati | vik«iptavrato narake patati | tacchÅlavrataparÃmarÓamupÃdÃya samyaÇ mÃrgaæ samyaÇ mÃrgacÃriïa¤cÃpavadati | ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ tÅrthikÃnÃæ mÃnotpattisthÃnam | [ta] evaæ cintayanti- ahamanena dharmeïÃnyamatiÓeya iti | ÓÅlavrataparÃmarÓahetunà «aïïavatidhà vibhaktà dharmà santi | ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ sthÆladarÓana ityato bahÆnÃæ satvÃnÃæ gocara÷ | praj¤ÃmÃrgastvatisÆk«mo durdarÓana÷ | laukikà na prajÃnanti tadÃcaraïahitam | sà ca d­«ÂirjanÃnÃæ cittaæ harati | ato bÃlà bahavastaæ dharmamÃcaranti | sà gurvÅ pÃpikà d­«Âirityucyate | samyaÇmÃrgÃcÃrasya pratilomyenÃmÃrgatvÃt | (##) d­«ÂiparÃmarÓo yenÃsaddharmÃbhinivi«Âastatparihartumasamartho bhavati | tad­«ÂiparÃmarÓasya balam | tadvalena ca saæyojanÃni d­¬hÃni bhavanti | (p­) ÓaknapraÓne kasmÃtkevalamuktamÅr«yÃmÃtsaryasaæyojanà devÃmanu«yà iti | (u) idaæ kleÓadvayamatigrÃmyaæ javanyam | kasmÃt | paÓyÃma÷ khalu parasattvÃn k«utpipÃsÃpŬitÃn, mÃtsaryacittatvÃnnÃtikrÃntÃn | [te] parato labdhaæ d­«ÂvÃpi År«yÃsÆyÃcittamutpÃdayanti sotkaïÂhÃsantÃpam | anena kÃraïena ca daridrÃïÃæ nÅcÃnÃæ kutsitÃnÃmatejasvinäca sthÃne patanti | Óakrasya devÃnÃmindrisyaitatsaæyojanaæ bahutaramasak­dÃgatya cittaæ pŬayati | ato bhagavÃn vacanamÃha | tatsaæyojanadvayaæ gurupÃpakasya nidÃnam | kasmÃt | tadupÃdÃya gurÆïi pÃpakarmÃïyudbhavanti | tri«u vi«e«u rÃga÷ pratighaÓca gurupÃpakamutpÃdayati | tayorviv­dhyà tatsaæyojanadvayamutpadyate | tatsaæyojanadvayaæ striyaæ puru«a¤ca pŬayati | durutsarga¤ca bhavati | kasmÃt | ya÷ kuÓalacittaæ nibh­taæ bhÃvayati | so 'tyantamÅr«yÃsÆyaæ samucchedayati | dÃna¤ca nibh­tamabhyasyÃnte sarvamÃtsaryacittaæ samucchedayati | karmavipÃkamapaÓyan tadgurutaravastu tyajatÅdamati du«karam | yathà kasyacitsvata utk­«ÂavastulÃbhinaæ putrameva paÓyataÓcittaæ du«prÅtikaæ bhavati | ka÷ punarvÃda÷ Óatrum | tatsaæyojanadvayo÷ priyaviprayaniÓcitatvÃdatidu«kara÷ parityÃga÷ | asmÃt karmapratyayÃt bhagavatà kevalamuktam || navasaæyojanavarga÷ saptatriæÓaduttaraÓatatama÷ | 138 prakÅrïapraÓnavarga÷ ÓÃstramÃha- sarve kleÓà bhÆyasà daÓÃnuÓayasaÇg­hÅtÃ÷ | ato daÓÃnuÓayÃnupÃdÃya ÓÃstraæ racitavyam | daÓÃnuÓayà iti rÃgapratighabhÃnÃvidyÃvicikitsÃ÷ pa¤cad­«ÂayaÓca | (p­) daÓakleÓamahÃbhÆmikadharmÃ÷ tadyathà aÓrÃddhayaæ kausÅdyaæ mu«itasm­tità vik«epo 'vidyÃsamprajanyamayoniÓomanaskÃro mithyÃdhimok«a auddhatyaæ pramÃdaÓca | ime dharmÃ÷ sarvakleÓacittai÷ sadà samprayuktÃ÷ | kathamidam | (u) satprayoga÷ pÆrvaæ khaï¬ita eva | caitasikaÓcaikaika evotpadyate | ato na yujyate | na ca san nyÃyo bhavati | kenedaæ j¤Ãyate | (##) ki¤cidakuÓalacittakuÓalaÓraddhÃsamanvitamasti | ki¤cidakuÓalacittaæ ÓraddhÃsamanvitaæ nÃsti | tathà vÅryÃdikamapi | ato j¤Ãyate na sarvakleÓacitte«u te daÓa dharmÃ÷ santÅti | yadbhavÃnÃha- middhamauddhatyaæ sarvakleÓacitte«u vartata iti | tadayuktam | yadà cittaæ lÅnaæ bhavati | tasmin samaye middhasamanvitaæ syÃt | nauddhatyacitte syÃt itÅd­Óà do«Ã÷ santi | (p­) kÃmadhÃtau sakalà daÓakleÓÃ÷ santi | rÆpadhÃtÃvÃrÆpyadhÃtau ca dve«avarjità avaÓi«ÂÃ÷ santi | kathamidam | (u) tatrÃpi santÅr«yÃdaya÷ | kenedaæ j¤Ãyate | sÆtra uktam- mahÃbrahmà brahmakÃyikÃnÃmantryÃha mà bhavanto Óramaïaæ gautamamupasaÇkramantu | iheva ti«Âhata jarÃmaraïasyÃntaæ lapsyadhve iti | iyamÅr«yà | År«yÃsattvÃdve«o 'pi bhavet | ukta¤ca sÆtre- [atha khalu kevadhaæ] mahÃbrahmà taæ bhik«uæ bÃhau g­hÅtvà ekamantamapanayitvà taæ bhik«umetadavocat- ahamapi na jÃnÃmi yatremÃni catvÃri mahÃbhÆtÃnyapariÓe«Ãïi nirudhyante iti | evaæ mÃyÃcittena brahmakÃyikÃnÃæ va¤canaæ mÃyetyucyate | yadÃha- ahamasmi [mahÃbrahmÃ] kartà nirmÃtà Óre«Âha.......iti | ayaæ pramÃda÷ | ityÃdÅni chidrÃïi santi | Åd­ÓÃnÃæ pÃpakÃnÃæ kleÓÃnÃæ sattvÃt j¤Ãtavyamasti ca [tatrÃ] akuÓalamiti | kecidÃbhidharmikà Ãhu÷- mÃtÃpitrupÃdhyÃyÃcÃryÃdi«u yo rÃga÷ sa kuÓalarÃga÷ | anyapadÃrthÃdi«u rÃgo 'kuÓalarÃga÷ | anye«ÃmupakÃro 'pakÃro và yanna kriyate | [aya]mavyÃk­tarÃga÷ | asaddharme durvij¤Ãdi«u dve«a÷ kuÓaladve«a÷ | saddharmadve«a÷ prÃïidve«aÓca akuÓaladve«a÷ | yo 'sattvapadÃrthadve«a÷ avyÃk­tadve«o ['yam] | yanmÃnaæ niÓritya mÃnaæ samucchedayati ayaæ kuÓalamÃna÷ | anyasya sattvasyÃvamÃnamakuÓalamÃna÷ | avidyÃdi«vapyevaæ [vaktavyam] | ki¤cÃhurÃbhidharmikÃ÷- ya÷ kuÓala÷ na [sa] kleÓo bhavati | (p­) kÃmadhÃtau satkÃyad­«ÂimavyÃk­tà vadanti | kasmÃt | yadi satkÃyad­«ÂirarakuÓalà | sarve p­thagjanà ÃtmacittamutpÃdayanti | nÃ[nena] narake patanÅyà bhavanti | ato 'vyÃk­teti (##) vadanti | kathamidam | (u) satkÃyad­«Âiriyaæ sarvakleÓÃnÃæ mÆlam | kathamavyÃk­tà | sa pare«ÃmÃtmÃstÅti vadan patati | tadà kathamavyÃk­tà bhavet | evamantagrahad­«Âirapi [vaktavyÃ] | (p­) yadi mithyÃd­«Âiæ pravartayitvà saæÓaye pÃtayati | kimidamakuÓalam | (u) nedamakuÓalam | kasmÃt | varaæ saæÓaya eva pÃtayati na mithyÃd­«ÂÃvatÃrayati | kecidÃhu÷- kÃmadhÃtvÃptÃ÷ kleÓÃ÷ sarve kÃmabhavasantÃnakarÃ÷ | evaæ rÆparÆpyadhÃtvÃptà api | kathamidam | (u) t­«ïaiva bhavasantÃnakarÅ | nandipÆrvikà hi jÃti÷ | Ãha ca- du÷khasamudayast­«ïeti | api cÃha- bhojanakÃmarÃgÃdit­«ïà sukhamiti | ato yathÃsthÃnaæ janma vedayate | mithyÃd­«ÂyÃdi«u naivamartho 'sti | sÆtre yadyupyuktaæ- mÃnapratyayà jÃtiriti | tathÃpi manÃpÆrvakat­«ïayotpadyate | evaæ dve«o 'pi | ato j¤Ãyate t­«ïayà sarve bhavasantÃnÃæ bhavantÅti | (p­) kleÓe«u kati satyadarÓanaheyÃ÷ kati bhÃvanÃheyÃ÷ | (u) rÃgapratighamÃnÃvidyà dvidhà satyadarÓanaheyà bhÃvanÃheyÃÓca | anye «a satyadarÓanamÃtraheyÃ÷ | (p­) Óaik«ajanasyÃpyastyahaæbuddhi÷ | ato j¤Ãyate 'nimittanirÆpaïasatkÃyad­«ÂibhÃga÷ Óaik«ajanasyÃheya iti | (u) [ahaæ] mÃno 'yaæ d­«Âi÷ | nimittanirÆpaïà hi d­«Âi÷ | (p­) kecidÃhu÷- År«yÃmÃtsaryakauk­tyamÃyÃdayo bhÃvanÃheyà iti | kathamidam | (u) ime sarve dvidhÃpi bhavanti satyadarÓanaheyà bhÃvanÃheyÃÓceti | kenedaæ j¤Ãyate yathà nÃthaputrÃdayo bhagavacchrÃvakÃn satkÃralà bhino d­«Âvà År«yÃcittamutpÃdayamÃsu÷ | iyamÅr«yà mÃrgadarÓino niruddhetyato j¤Ãyate satyadarÓanaheyeti | kaÓcitpÆrvaæ bhagavacchrÃvake«u matsarÅ san nÃdadat | mÃrgadarÓanalabdha÷ paraæ prÃyacchat | tadà mÃtsaryamidaæ satyadarÓanaheyam | yathà sunak«atrÃdÅnÃæ kauk­tyaæ satyadarÓanaheyamapi | yathà srotaÃpannasya narakapatanapratyaya÷ a«Âamaloke kÃyavedakamÃyà ca satyadarÓanaheyÃpi | (p­) kleÓe«u kati du÷khadarÓanaheyÃ÷ kati samudayanirodhamÃrgadarÓanaheyÃ÷ kati bhÃvanÃheyÃ÷ | (u) pÆrvoktÃ÷ satyadarÓanaheyÃ÷ «a¬anuÓayÃÓcaturdhà bhavanti du÷khadarÓanaheyÃ÷ samudayanirodhamÃrgadarÓanaheyÃ÷ | anye catvÃro 'nuÓayÃ÷ pa¤cadhà bhavanti | (p­) satkÃyad­«Âirantagrahad­«Âirdu÷khadarÓanamÃtraheyÃ÷ | ÓÅlavrataparÃmarÓo dvidhà du÷khadarÓanamÃrgadarÓanaheyÃ÷ | kathamidam | (##) (u) sarve kleÓà vastuto nirodhasatyadarÓanakÃle prahÅyante | ata÷ satkÃyad­«ÂyÃdayo na du÷khadarÓanamÃtraheyÃ÷ syu÷ | satkÃyad­«ÂiÓcatur«u satye«u bhramati | pa¤caskandhà anityÃ÷ pratÅtyasamutpannÃ÷ | Ãtmà tu nÃnityo na pratÅtyasamutpanna÷ | pa¤caskandhÃ÷ sanirodhÃ÷, Ãtmà tvanirodha÷, mÃrga Ãtmad­«Âervirodhidharma÷ | ata÷ satkÃyad­«ÂiÓcaturdhà heyà | antagrahad­«Âirapi caturdhà heyà | kasmÃt | yogÅ samudayasambhÆtaæ du÷khaæ d­«Âvà ucchedad­«Âiæ vyÃvartayati | mÃrgalabdhaæ nirodhaæ d­«Âvà ÓÃÓvatad­«Âiæ vyÃvartayati | ÓÅlavrataparÃmarÓo 'pi caturdhà | hetau sati phalamasti | ato du÷khaæ paÓyan prajÃnÃti- ÓÅlaæ du÷khaæ, nÃnena viÓuddhirlabhyata iti | idaæ samudayadarÓanaheyam | mithyÃd­«Âyà nirvÃïamapodyate, yadanayà d­«Âyà viÓuddhirlabhyata iti | idaæ nirodhadarÓanaheyam | anayà mÃrgo 'podyate- idaæ mÃrgadarÓanaheyam | yathà d­«ÂiparÃmarÓo mithyÃd­«ÂyÃÓriteti caturdhà heya÷ | evaæ ÓÅlavrataparÃmarÓo 'pi syÃt | (p­) tathà cenna syura«ÂanavatiranuÓayÃ÷ | sarve 'nuÓayà bhÆmivaÓÃtprahÅyante na dhÃtuvaÓÃt | a«ÂanavatiranuÓayà iti nÃnto bhavati | (p­) rÃgo mÃno mithyÃd­«Âiæ varjayitvà anyÃÓcatasro d­«Âayo du÷khadaurmanasyendriye varjayitvà [tadanya]trividhendriyasamprayuktÃ÷ | dve«o 'pi sukhasaumanasyendriye varjayitvà [tadanya]trividhendriyasamprayukta÷ | avidyà pa¤cendriyasamprayuktà | mithyÃd­«Âirvicikitsà ca du÷khendriyavarjaæ caturindriyasamprayuktà | dve«amrak«apÃpamÃtsaryer«yÃÓca daurmanasyendriyamÃtra samprayuktÃ÷ | kathamidam | (u) samprayogo nÃstÅti pÆrvameva dÆ«itam | paÓcÃdapi vak«yate pa¤casu vij¤Ãne«u nÃsti kleÓa iti | bhavata÷ ÓÃsane rÃga÷ saumanasyendriyasamprayukta÷ | mÃtsaryantu na tathà ityatra nÃsti hetu÷ | mÃtsaryasya rÃgÃÇgatvÃt | evaæ mÃno na daurmanasyendriyasamprayukta ityatrÃpi nÃsti hetu÷ | ato j¤Ãyate bhavadbhiruktaæ sarvaæ svasaæj¤ÃnusmaraïavikalpamÃtramiti | (p­) kecidÃhu÷- du÷khaharÓanaheyÃ÷ pa¤camithyÃd­«Âayo vicikitsà rÃgapratighamÃnaviprayuktÃvidyÃ÷ | samudayasatya[darÓana]heyÃÓca mithyÃd­«Âid­«ÂiparÃmarÓavicikitsà rÃgapratighamÃnaviprayuktÃvidyÃÓca ime sarvatragÃnuÓayà anye 'sarvatragÃnuÓayÃ÷ | kathamidam | (u) sarve sarvatragÃ÷ | kasmÃt | sarve«Ãæ mithohetupratyayatvÃt | mama[ÓÃsane]mithyÃd­«Âau rÃgo bhavati, nÃsti du÷khaæ yÃvannÃsti mÃrga÷ | tasyÃæ d­«ÂÃvabhinivi«Âa ÃtmÃnamunnamayati | yadi Ó­ïoti du÷khamiti, tadà vidvi«ati | sa ca rÃgo nirodhasatyÃlambana÷ | dve«o (##) nirvÃïadve«yapi bhavati | nirvÃïenÃpyÃtmana uccamatirbhavati | tadvanmÃrgeïÃpi, anye 'pyanuÓayÃ÷ sarvatragà iti dra«Âavyam | kÃmadhÃtvÃptÃ÷ kleÓà rÆpadhÃtvÃlambanÃ÷ | yathà rÃgeïa sukhamabhinandati | dve«eïÃÓubhaæ vidvi«ati | tena dharmeïÃtmÃnamunnamayati, tatpradhÃnà bhavanti [rÆpadhÃtau] na kÃmadhÃtau | yathà kÃmadhÃtukakleÓÃrÆpadhÃtvÃlambanÃ÷ tathà rÆpadhÃtukÃd­«ÂayÃdaya÷ kleÓà api kÃmadhÃtvÃlambanÃ÷ | evamÃrÆpyadhÃtÃvapi | ki¤ceme kleÓÃ÷ sÃmÃnyaviÓe«alak«aïÃlambanÃ÷ | kasmÃt | rÃga÷ sÃmÃnyalak«aïÃlambano 'pi caturo devÃn tadadhastanÃæÓca saækleÓayati | yathÃha dÅrghanakhasÆtram- sarvaæ k«amata itÅdaæ saærÃgÃya | sarvaæ na k«amata itÅdamasaærÃgÃya iti | sarvaæ na k«amata itÅdaæ saærÃgÃya | sarvaæ k«amata itÅdamasaærÃgÃya | tena kleÓenÃtmÃnamunnamayati | kleÓo 'yaæ kÃyavÃkkarma pravartayati | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- Åd­ÓÅæ d­«ÂimutpÃdya Åd­Óaæ vastu vadati yadasti jÅva ityÃdi | te sarve kleÓÃ÷ «a«Âhavij¤Ãne vartante | na pa¤casu vij¤Ãne«u | kasmÃt | «a«Âhavij¤Ãnasya saæj¤opagatvÃt | sarve ca kleÓÃ÷ saæj¤ÃsambhÆtÃ÷ | tathà no cet satkÃyad­«ÂyÃdayo 'pi pa¤casu vij¤Ãne«u varteran | kasmÃt | cak«u«Ã rÆpaæ d­«Âvà vadati ahaæ paÓyamÅti | tathà mÃnavicikitsÃdi«vapi | (p­) sÆtra uktam- «a t­«ïÃkÃyà iti | kathamucyate pa¤casu vij¤Ãne«u na kleÓÃ÷ santÅti | (u) yathà «aïmanaupavicÃrà manovij¤Ãne vartante | kevalaæ cak«urÃdibhirÃh­tà ityata÷ «aïmanaupavicÃrà ityucyante | tathedamapi | manovij¤Ãne hi vidyamÃnaæ vikalpakÃraïaæ na pa¤casu vij¤Ãne«u | ato j¤Ãyate pa¤ca vij¤Ãne«u na santi kleÓà iti || prakÅrïapraÓnavargo '«ÂastriæÓaduttaraÓatatama÷ | 139 do«aprahÃïavarga÷ (p­) kecidÃhu÷- kleÓà navavidhÃ- adhamamadhyamottamà adhamÃdhamÃdhamamadhyamÃdhamottamà madhyamÃdhama madhyamamadhyamamadhyamottamà uttamÃdhamottamamadhyamottamottamà iti | j¤Ãnamapi navavidham | kleÓe«Ættamottama÷ pÆrvaæ praheya÷ | adhamÃdhamo 'nte praheya÷ | adhamÃdhapaj¤ÃnenottamottamakleÓaæ prajahÃti | yÃvaduttamottamaj¤Ãnena adhamÃdhamakleÓaæ prajahÃti iti | kathamidam | (u) apramÃïacittai÷ kleÓÃn sarvÃn prajahÃti | kasmÃt | sÆtre bhagavÃnÃha- tadyathà dak«a÷ (##) karmakaro hastena paraÓumÃdÃya cak«u«Ã mu«ÂipradeÓaæ d­«Âvà yÃnyaæÓasahasrÃni pratidinaæ k«ÅyamÃïÃni tÃnyagaïayanannapi k«ÅïamÃtraæ d­«Âvà prajÃnÃti idaæ k«Åïamiti | tathà sa bhik«urapi mÃrgacaryÃæ bhÃvayan kÃnyadya k«ÅïÃïyÃsravasahasrÃïi kÃni hya÷ k«ÅïÃnyÃsravahasrÃïÅti agaïayannapi k«ÅïamÃtre prajÃnÃti k«Åïa Ãsrava iti | ato j¤Ãyate 'pramÃïai j¤Ãnai÷ kleÓÃ÷ k«Åyanta natva«Âha nava và iti | (p­) kaæ samÃdhiæ niÓritya ka÷ kleÓa prahÅyate | (u) saptapratiÓaraïÃnyupÃdÃya kleÓÃn samucchedayati | yathoktaæ sÆtre bhagavatÃ- prathamadhyÃnamupÃdÃyÃsravÃïÃæ k«ayo yÃvadÃki¤canyÃyatanamupÃdÃyÃsravÃïÃæ k«aya iti | tÃni saptapratiÓaraïÃni vinÃpi ÃsravÃïÃæ k«ayaæ karoti | yathoktaæ susÅmasÆtre- atikramya saptaniÓrayÃnÃsravak«ayamanuprÃpnotÅti | ato j¤Ãyate kÃmadhÃtukasamÃdhiæ niÓrityÃpi Ãsravak«ayaæ pratilabhata iti | (p­) satyadarÓanaheyÃ÷ kleÓà nÃrÆpyasamÃdhiæ niÓritya prahÅyeran | tasya yogino rÆpalak«aïabhaÇgÃt | (u) idaæ pÆrvameva prayuktam | yadÃrÆpyasamÃdhi[rapi] rÆpamavalambata iti | (p­) pÆrvaæ prathamadhyÃnÃdvÅtarÃga÷ kiæ krameïa dvitÅyadhyÃnÃdÅn prÃpnoti kiæ và ekakÃlameva | (u) krameïa bhavitavyam | prathamadhyÃne vÅtarÃgasya dvitiyadhyÃnÃdÅnÃmutpatte÷ | (p­) kiæ kÃmadhÃtÃvasti krama÷ | (u) kleÓÃnÃæ pratik«aïaniruddhatvÃtsyÃdapi krama÷ | yathà ca yÃmyà devÃ÷ pari«vaÇge kÃmaæ sÃdhayanti | tu«ità devÃ÷ pÃïiæ g­hÅtvà kÃmaæ sÃdhayanti | nirmÃïaratà vÃgÃlÃpena kÃmaæ sÃdhayanti | paranirmitavaÓavartino devà ÃkÃraæ d­«Âvà kÃmaæ sÃdhayanti | [evaæ] j¤Ãtavyaæ kÃmadhÃtukakleÓÃ÷ krameïÃpi k«Åyanta iti | kecidÃhu÷- puïyaguïapratyayaæ tatrotpadyante | na kleÓaprahÃïena | praïÅtakÃmatvÃt tatsÃdhane viÓe«a÷ | m­dvindriyatvÃtpari«vaÇgena kÃmaæ sÃdhayanti | tÅk«ïendriyatvÃdÃkÃraæ d­«Âvà kÃmaæ sÃdhayanti iti | (p­) kecidÃhu÷- bhÃvanÃheyÃ÷ kleÓÃ÷ krameïà prahÅyante | pÆrvaæ kÃmadhÃtvÃptÃ÷ pa¤cÃdrÆpÃrÆpyÃptÃ÷ | satyadarÓanaheyÃstvekakÃlaæ prahÅyanta iti | kathamidam | (u) yathà satyadarÓanaheyÃ÷ sarve kleÓà nirodhasatyadarÓanena prahÅyante | uktapÆrvamidam yat nirodhadarÓanapraheyÃ÷ (##) satkÃyad­«ÂyÃdaya÷ kleÓÃ÷ sarve nirodhasatyadarÓanena prahÅyante | Æ«madharmÃdÃrabhya anityÃdyÃkÃrai÷ pa¤caskandhalak«aïÃni bhÃvayitvà Ãdau praheyÃ÷ kleÓà nirodhadarÓanena k«Åyante | (p­) kÃmadhÃtvÃptadu÷kha[satya]bhÃvanayà kÃmadhÃtukasaæyojanÃni prajahÃti | samudayasatyabhÃvanÃyÃpyevam | yathà kÃmadhÃtau tathà naivasaæj¤ÃnÃæ saæj¤Ãyatane 'pi | kÃmadhÃtukanirodha[satya]bhÃvanayà traidhÃtukasaæyojanÃni prajahÃti | evaæ mÃrga[bhÃvanayÃ]pi | kathamidam | (u) nirodhaj¤a÷ kleÓÃn prajahÃti | ato bhavaduktaæ na yujyate | (p­) [nanu] sÆtra uktam- pa¤caskandhÃnanityÃdinà bhÃvayitvà srotaÃpattipalaæ yÃvadarhatphalaæ vindate iti | kathamÃha bhavÃn nirodhasatyadarÓanamÃtreïa kleÓÃn prajahÃtÅti | (u) imÃn pa¤caskÃn bhÃvayan prajÃnÃti nirodhamiÓrabhÃvanÃm | ata÷ prajahÃti kleÓÃnuÓayÃn | yathoktaæ sÆtre- bhik«urbhÃvayati idaæ rÆpaæ, ayaæ rÆpasamudaya÷, ayaæ rÆpanirodha iti sarvadà mama paÓyato dharmaæ vijÃnata÷ kleÓÃ÷ prahÅyanta iti | j¤ÃtavyaænirodhasatyadarÓanena kleÓÃnÃæ k«aya iti | pa¤caskandhà du÷kham tata÷ kleÓÃ÷ samutpadyante | yadà pa¤caskandhÃnÃæ nirvÃïamupaÓamaæ paÓyati | tadà du÷khasaæj¤Ã sampannà bhavati | ato j¤Ãyate skandhÃnÃæ nirodhaæ paÓyata÷ kleÓÃ÷ k«Åyanta iti | yathoktam- dharmÃnupÃdÃyÃkÃyasvabhÃvamekamupek«ÃcittamÃÓritya prahÃïamiti | akÃyasvabhÃva eva nirodha÷ | yo rÆpamakÃyasvabhÃvaæ yÃvadvij¤ÃnamakÃyasvabhÃvaæ paÓyati so 'tyantavisaæyogabhÃgbhavati | trÅïi vimok«amukhÃni nirvÃïasya pratyayÃ÷ | vimok«amukhairebhireva kleÓÃn prajÃhÃti | nÃnyopÃyai÷ | ato j¤Ãyate 'saæsk­tÃlambano mÃrga eva kleÓÃn prajahÃtÅti | ato bhavadukto [ya÷] kleÓaprahÃïadharmo nÃyaæ yukta÷ | ÓÃstramÃha- kleÓÃnÃmevaæjÃtÅyÃnÃmapramÃïÃni viklapasvabhÃvÃni bhavanti [iti] vimuktiprÃrthibhirj¤Ãtavyam | kasmÃt | etadbandhado«aj¤ÃnabalÃdvimucyate | yadà kaÓcicchatruæ vij¤Ãya dÆrÅkaroti | yathà và vi«amamÃrgaæ j¤Ãtvà varjayati | evaæ kleÓÃnapi | kleÓabandho 'tisÆk«mo vemacitramasurarÃjaæ bavandha | yÃvadbhavÃgraæ satvÃ÷ kleÓabaddhÃ÷ | ato j¤Ãtavyaæ te«ÃmÃdÅnavam | sattvà yÃdadbhavÃgramÃjava¤javapatitÃ÷ | yata÷ kleÓÃnÃmÃdÅnavaj¤Ãnaæ na paÓyanti | aprahÅïasaæyojanatvÃdaprahÅïa ÃtmamÃno vardhate | tatastu vimatikauk­tye bhavata÷ | ata÷ kleÓado«airmà va¤cita÷ syÃmiti j¤Ãtavyam | yat satvà viÓuddhaæ paramaæ nirvÃïasukhamupek«ante pratyutÃtitucchaæ kÃmasukhaæ bhavasukhaæ kÃmayante tadidaæ sarvaæ kleÓÃnÃæ do«a÷ | yadà kleÓÃn (##) prajahÃti tadà mahÃhitaæ pratilabhante | ata÷ kleÓado«ÃïÃæ j¤ÃnadarÓanaæ kuryÃt | vimukterÃvaraïadharmà yaduta kleÓÃ÷ | kleÓÃnÃmaprahÃïe naivÃsti vimuktinidÃnam | kasmÃt | kleÓÃ÷ kÃmanidÃnam | kleÓÃnuyÃyÅ kÃyo bhavati | kÃyÃnuyÃyi du÷kham | ato du÷khaviyogÃrthÅ kleÓÃnÃæ prahÃïÃya vÅryamÃrabheta || kleÓaprahÃïavarga ekonacatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | 140 vidyÃhetuvarga÷ (p­) kleÓÃ÷ kÃyasya nidÃnamityetadvidyà syÃt | kasmÃt | tÅrthikà hi nedaæ Óraddadhante | kecidÃhu÷- kÃyo 'hetuko 'pratyaya÷, t­ïav­k«avat svayaæbhÆta iti | kecidÃhu÷ - padÃrthà maheÓvarÃdibhi÷ s­«Âà iti | kecidÃhu÷- padÃrthÃ÷ kÃlasvabhÃvajÃ÷ iti | kecidÃhu÷- paramÃïusamavÃyajà iti | evaæjÃtÅyavacanÃni vidyà syu÷ | (u) karmaïa÷ kÃyo bhavatÅdaæ pÆrvameva sÃdhitam | tatkarma kleÓebhya÷ sambhÆtam | ata÷ kleÓÃ÷ kÃyasya nidÃnam | (p­) kathaæ j¤Ãyate kleÓahetukaæ karmeti | (u) praj¤apticittamavidyetyucyate | praj¤apticittaka÷ karmÃïyupacinoti | ato j¤Ãyate kleÓapratyayaæ karma bhavatÅti | arhanna karmÃïyupacinoti na ni«pÃdayati | ato j¤Ãyate karmÃïi kleÓasiddhÃnÅti | yathoktaæ bhagavatÃsÆtre- ya÷ pratilabdhavidya÷ sanyastÃvidya÷ sa kiæ pÃpakaæ karma puïyaæ karma Ãne¤jya¤ca karma karoti na và | no bhagavan iti | nÃsti cÃnÃsravaæ karma | ato j¤Ãyate praj¤aptyanuyÃyÅ kevalaæ karmÃïi karotÅti | anÃsravaæ cittaæ na praj¤aptimavalambata iti na karmÃïi karoti | Óaik«asya nÃsti caryà | yathoktaæ sÆtre- Óaik«ajana÷ pratyÃgataæ nÃcarati, niruddhaæ na karotÅti | kriyÃlak«aïà hi caryà | caryaiva karmetyucyate | anÃsravaæ citta¤ca na caryÃlak«aïamityato nÃstyanÃsravaæ karma | tasmÃt sarvÃïi kÃyavedanÅyakarmÃïi kleÓahetusambhÆtÃni | prahÅïakleÓo na punarjanmÃnubhavati | ato j¤Ãyate vidyamÃna÷ kÃya÷ kleÓahetu[ka] iti | (p­) sarve sattvà akleÓatayà jÃyante | paÓcÃttu kleÓÃ÷ samudbhavanti | yathà puru«asya jananakÃle 'vidyamÃnaæ daÓanaæ paÓcÃdutpadyate | (u) na yukta[mida]m | kleÓavÃneva (##) [jÃyate] yatra bhavalak«aïaæ kvarodanÃdi jananakÃle pratyak«amasti | ato j¤Ãyate kleÓai÷ sahaiva sarve jÃyanta iti | pratyak«aæ paÓyÃma÷ khalu sattvà bahavo varca÷kuÂyÃdi«u prasÆyante na tu ÓilÃdi«u | gandharasÃdyÃsaÇgÃttatra prasÆyanta iti dra«Âavyam | ato j¤Ãyate kleÓavaÓÃdutpadyanta iti | (p­) narakÃdau na janma labheran | kasmÃt | na hi kaÓcinarakÃdau sukhaæ kÃmayeta | (u) mohabalÃdviparyayacittà utpadyante | mriyamÃïà dÆrato narakaæ d­«Âvà idaæ padmasara iti tadÃsaÇgÃttatrotpadyante | yathoktaæ sÆtre- yo nibi¬itasthÃne vipulaæ sthÃnaæ labheyamiti mriyate sa pak«i«Ætpadyate | ya÷ paritar«ito mriyate sa jalajanturjÃyate | ya÷ ÓÅtÃrto mriyate sa tapananarake jÃyate | yastÃpatar«ito mriyate sa ÓÅtanarake jÃyate | yo maithunakÃmÃsakta÷ sa caÂake«u jÃyate | ya ÃhÃrÃsakta÷ sa kuïape«u kÅÂo jÃyate | iti | kÃmÃsaÇgahetunà akuÓalÃni karoti | akuÓalapratyayadÃr¬hyÃtphalavipÃkaæ vedayate | kÃyÃsaktyà karmÃïi vipÃkajanakÃni | kasmÃt | kÃyÃsaktasya mohabalÃnmÃnÃdaya÷ kleÓà jÃyante | tata÷ karmaïi sa¤cinoti | karmabalÃdgati«Ætpadyate | (p­) yadi kleÓapratyayena kÃyo bhavati | prahÅïakleÓasya pa¤caskandhasantÃno na syÃt | (u) kÃyo 'yaæ pÆrvaæ kleÓajÃta÷ | [idÃnÅæ] kleÓe«u prahÅïe«vapi tadvegabalÃtkÃya÷ punarna prahÅyate | yathà daï¬ena cakrabhramaïam | muhÆrtaæ daï¬e viramatyapi [cakram] bhramatyeva na tu ÓÃmyati | (p­) yadi pÆrvakarmakleÓavegÃtkÃyo bhavati | tadà prahÅïakleÓa÷ pÆrvakarmakleÓavegÃtpuna÷ kÃyamupÃdadyÃt | (u) nimittagrahÃdvij¤ÃnamavaÓyaæ ti«Âhati | ayaæ prak«ÅïapÆrvakarmavega÷ | idÃnÅmanimittavimok«amukhaæ bhÃvayan nordhvadehamupÃdatte | yathà tatpapëÃïe na bÅjÃni prarohanti | evaæ j¤ÃnÃgninà vij¤Ãnasthiti«u dagdhÃsu na vij¤ÃnabÅjaæ prarohati | (##) ÆrdhvasantÃna÷ samucchidyate | saæskÃrapratyayavaikalyÃt na puna÷ santÃno bhavati | yathoktaæ sÆtre bhagavatÃ- vij¤Ãnaæ bÅjam | karmasaæskÃrÃ÷ k«etram | rÃgat­«ïà salilam | avidyà avakiraïam | ebhi÷ pratyayairÃyatyÃæ kÃyamupÃdatta iti | arhatastve«Ãæ pratyayÃnÃæ vaikalyÃnnÃyatyÃæ kÃyo bhavati iti j¤Ãtavyaæ kleÓapratyayà kÃyavedaneti | vigatakleÓasya du÷khaj¤ÃnÃdicittamasti | idÃnÅmupapattivedako na paÓyati taccittamastÅti | ato j¤Ãyate vigatakleÓo nopapatiæ vedayata iti | (p­) srotaÃpannÃdinÃæ du÷khÃdicittamasti | ta upapattikÃle 'pi na paÓyanti astÅti | (u) arhatÃæ j¤Ãnabalaæ sud­¬ham | sarve 'pi kleÓà notkar«anti | ato mriyamÃïà upapattivedanÃæ pratighnanti | srotaÃpannÃdÅnÃæ j¤Ãnabalantu na tathà | ato na d­«ÂÃnta÷ syÃt | bhavatoktaæ yathà daÓanaæ paÓcÃtkrameïa bhavati tathà kleÓà apÅti | idamayuktam | kasmÃt | arhanto 'nÃsravapraj¤ÃdadghakleÓà ityato notpadyeran | yathà dagdhaæ bÅjaæ na puna÷ prarohati | pratyak«aæ khalu loke 'smin kleÓaja÷ kÃya iti | yathà kÃmarÃgÃtkÃyarÆpaæ vikriyate | tathà dve«Ãdapi | ato j¤Ãyate ÃyatyÃæ pa¤caskandhà api kleÓajà iti | (p­) paÓyÃma÷ khalu ÃhÃrapratyayÃ÷ pa¤caskandhà utpadyante | tathÃpi nocyate ÃhÃra÷ kÃyavedanÃpratyaya iti | (u) ÃhÃraÓcittapraj¤aptito rÆpÃdÅnÃæ janaka÷ | kleÓÃstu na tathÃ, apraj¤aptito rÆpÃdijanakÃ÷ | ato j¤Ãyate kleÓÃ÷ kÃyapratyayà iti | pratyak«aæ khalu caÂakÃdaya÷ kÃmabahulÃ÷, sarpÃdayo dve«abahulÃ÷, sÆkarÃdayo mohabahulÃ÷ | j¤Ãtavyamime sattvà avaÓyaæ pÆrvÃbhyÃsasa¤citamaithunarÃgÃdikleÓà ityataste«Ætpadyanta iti | (p­) utpattisthÃna dharmastathà na tu pÆrvÃbhyÃsasa¤citakleÓahetukam | (u) tathà cainmaithunarÃgÃdayo nirhetukÃ÷ syu÷ | nedaæ sambhavati | iti j¤Ãtavyaæ pÆrvÃbhyÃsasa¤citahetunà bhavatÅti | kÃmakrodhÃdi«u kleÓe«ÆddÅpite«u hananÃdipÃpÃni kurvanti | tebhya÷ pÃpebhyo d­«Âa eva badhabandhanÃdidu÷khamanu bhavanti | kleÓe«valpe«u ÓÅladhÃraïakuÓalÃbhyÃsÃdihitaæ labhante | tatkuÓalaÓÅlamupÃdÃya d­«Âa eva khyÃtiyaÓolÃbhasatkÃrÃdisukhaæ labhante | yatheha loke lÃbho hÃniÓca kleÓahetukÃ, tathÃmu«minnapyevamiti j¤Ãyate | (p­) yadi kleÓahetuka÷ kÃyo bhavati | tadà samucchidyeta saæsÃre gatÃgatam | kasmÃt | kleÓaviv­ddhyà durgatau patati sa eva pÃpakÃyamanubhÆya kleÓÃn punarvardhayati | sadà ca vimuktiheturahita÷ | eva¤ca na susthÃne janma labheta | yadi puïyavardhanÃya (##) puïyakÃyamupÃdate | tadà punarapi na dusthÃna utpadyeta | eva¤ca na syÃtsaæsÃre gatÃgatam | (u) jano 'yaæ durgatau patito 'pi kadÃcitkuÓalacittabhÃgbhavati | susthÃna utpanno 'pi kadÃcidakuÓalacittamutpÃdayati | ata÷ saæsÃre gatÃgataæ na samucchidyate | rÃgÃdikleÓÃnÃæ tanutvata÷ susthÃne janmÃnuvartate | te«Ãmeva mahatvato du÷sthÃne janmÃnuvartate yathà sÆkaraÓvÃdaya÷ | alpakeÓatvata÷ susthÃne jÃyata iti yathà [kaÓcit] kleÓatanutvÃt dÃnaÓÅlÃdikarmÃcaran «aÂsu kÃmadeve«Ætpadyate | prahÅïÃbrahmacaryÃrÃgatvÃdviÓi«ÂadhyÃnasukhaæ pratilabhate | prahÅïarÆpasaækleÓatvÃdviÓi«ÂasamÃdhisukhaæ pratilabhate | sarvasaæyojanÃnÃæ k«aye 'nupamaæ nirvÃïasukhaæ pratilabhate | ato j¤Ãyate kÃyo 'yaæ kleÓahetuka iti | paÓyÃma÷ khalu sattvà kudeÓabhÆmau ratà durjanai÷ saha kutsitamadhivasantÅti sarvamÃsaÇgÃdbhavati | ato j¤Ãyate saæsÃre sattvÃnÃmadhivÃso 'pyÃsaÇgÃdbhavati | yathà Óalabhà bhÃsvararÆparÃgÃtpradÅpadagdhà bhavanti | Ãsaktiriyaæ na j¤Ãnadbhavati | kasmÃt | Óalabhà ime na jÃnanti agnirdu÷khasparÓa ityatastatra patanti | tathà sattvÃ÷ paunarbhavikadu÷khapatità avidyÃpratyayakÃmat­«ïÃrta utpadyante | yathà matsyà aÇkuÓaæ grasanta÷, hariïÃ÷ ÓabdÃnu cÃriïa÷ | te sarve kÃmÃsaÇgÃnmriyante | yathà ca kaÓcit kÃmÃsaktyà viprak­«ÂÃæ vidiÓaæ gacchan na pratinivartate | tat sarvaæ kleÓÃjjÃtamiti dra«Âavyam | yathà v­k«asya mÆle 'nunmÆlite sa v­k«a÷ puna÷ prarohati | tathà rÃgamÆle 'nunmÆlite du÷khav­k«a sadà vartate | yathÃha bhagavÃn- yathÃpi mÆle 'nupadrute d­¬he cchinno 'pi v­k«a÷ punareva rohati | evamapi t­«ïÃnuÓaye 'nuddh­te nirvartayati du÷khamidaæ puna÷ puna÷ || iti | kÃyo 'yamaÓuciranityo du÷khaæ ÓÆnyo 'nÃtmaka÷ | svato 'vidyÃæ vinà ko j¤ÃnÅ tat vyayadu÷khaæ kÃmayamÃno vedayeta | yathÃndho malinavÃso ratnÃbharaïamiti pralobhita÷ syÃt | tathÃvidyÃndhÅbhÆta ÃdÅnavabahulÃnaÓucÅn pa¤caskandhÃnanubhavati | Ãtmamatyà du÷khamapi kÃyamanubhavan na tyajati | anÃtmabuddhau tu prajahÃti | yathÃha ÓÃriputra÷- viÓuddhasaævara- pratilabdhamÃrgo mriyamÃïo 'bhinandati | tadyathà vi«akumbhe bhagne | ato (##) j¤Ãyate kleÓapratyayo 'yaæ kÃya iti | aj¤ÃnÃdasmin kÃya Ãsajyate | yathà citrakÃraï¬o 'Óucisam­ddha÷ | anapÃv­to ramaïÅya÷ | apÃv­te tu pÆtit­ïÃni [d­Óyante] | yathà vi«asarpasampÆrïe g­haprako«Âhe 'prajvalite ca dÅpe sukhÃdhyavasÃnaæ bhavati | [vi«asarpa]darÓane tu tadapaiti | tathà sattvà api avidyÃyÃæ satyÃæ loke 'bhiramante | utpannÃyÃntu vidyÃyÃæ cittaæ nirvidyate | evaæ kÃmat­«ïà bhavasya mÆlam | kasmÃt | kÃmat­«ïayà hi prÃrthayate | prÃrthanà hi dvividhÃ- kÃmaprÃrthanà bhavaprÃrthanà iti | pratyutpanne«u kÃme«u prÃrthanà kÃmaprÃrthanà | punarbhavaprÃrthanà bhavaprÃrthanà | ato j¤Ãyate kÃmat­«ïà bhavasya mÆlamiti | pa¤caskandhÃsaktau satkÃyad­«Âirutpadyate yadutÃhamityÃtmavÃdopÃdÃnam | tadupÃdÃnamupÃdÃyÃnyÃni trÅïyupÃdÃnÃni bhavanti | upÃdÃnapratyayo bhava÷ | bhavapratyayà jÃtiriti j¤Ãtavyaæ kleÓÃ÷ kÃyasya mÆlamiti | kÃyo 'yaæ du÷kham | du÷khakÃye 'smin sukhasaæj¤Ãviparyaya utpadyate | tena sukhaviparyayeïa viparÅtat­«ïà pravartate | tathà viparÅtat­«ïayà punarbhavaæ vedayate | ato j¤Ãyate kÃmat­«ïÃpratyaya÷ kÃyo bhavatÅti | kÃyo 'yamÃhÃrapratyayÃtti«Âhati | kabalÅkÃrÃhÃrÃsaktyà na kÃmadhÃtumativartate | yathoktaæ karmaskandhe- gandharasÃsaktyà varca÷kuÂyÃdi«Ætpadyate | spra«ÂavyÃsaktyà garbhÃvÃsa utpadyate | ÓÅto«ïasparÓÃsaktyà aï¬aja÷ svedajo và bhavati | iti sarve na kÃmadhÃtumatikrÃmanti | dhÃtusparÓamupÃdÃya tisro vedanà bhavanti | ata÷ sparÓapratyayà vedanetyucyate | mana÷sa¤cetanÃhÃro 'pyevam | punarbhavasamutthÃnÃya praïidadhÃti idamahaæ kari«yÃmÅti | j¤ÃdarÓanavihÅnaæ vij¤Ãnaæ punarbhavaprÃpakakÃmat­«ïÃmÆlaæ bhavati | evaæ catvÃra ÃhÃrÃ÷ kÃmat­«ïÃdhÅnÃ÷ | sarve hi sattvà ÃhÃreïa jÅvanti | ato j¤Ãyate t­«ïÃpratyayà jÃtiriti | catasro jÃtaya÷- aï¬ajo jarÃyuja÷ saæsvedaja upapÃduka iti | maithunakÃmat­«ïayà aï¬ajo jarÃyujaÓca | gandharasÃdyÃsaÇgÃt saæsvedajopapattiæ vedayate | yathÃbhila«itaæ gurukarmopacÅya upapÃdukajanma vedayate | ato j¤Ãyate catvÃro jÃtivibhÃgÃ÷ kÃmat­«ïÃdhÅnà iti | catasra÷ kÃyavedanÃ÷- kaÓcidÃtmaghÃtako na paraghÃtaka ityÃdayaÓcatasra÷ | tÃ÷ (##) sarvÃ÷ kÃmat­«ïÃviÓe«Ã bhavanti | ato j¤Ãyate kÃmat­«ïÃpratyaya÷ kÃyo bhavatÅti | catasro vij¤Ãnasthitaya÷- rÆpopagaæ vij¤Ãnaæ ti«Âhat rÆpaprati«Âhitaæ rÆpÃrambaïaæ nandyupasevanam | vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃre«vapyevam | na tÆcyate vij¤Ãnameva vij¤Ãnasthitiriti | vij¤ÃnakÃle kleÓÃbhÃvÃt | ato j¤Ãyate kleÓapratyaya÷ kÃyo bhavatÅti | dvÃdaÓanidÃnÃni cÃvidyÃdhÅnÃni | kasmÃt | praj¤aptyanuyÃyicittamavidyà | tÃmavidyÃmupÃdÃya pravartate [karma]puïyopagamapuïyopagamÃne¤jyopagam | kÃmasaælÃlitaæ puïyopagam | du÷khasampŬitamapuïyopagam | maitrÅkaruïÃdicittasaÇg­hÅtamÃne¤jyopagam | te«Ãæ karmaïÃmanugÃmivij¤Ãnaæ punarbhave ti«Âhati | vij¤Ãnaæ niÓritya bhavanti nÃmarÆpa«a¬ÃyatanasparÓavedanÃ÷ | imÃni catvÃri pÆrvÃdhvanÅnakarmakleÓavipÃkÃ÷ | punarimÃæ vedanÃmupÃdÃya pravartate t­«ïopÃdÃnaæ bhava÷ | ime karmakleÓà ÃyatyÃæ jÃtijarÃmaraïÃdÅnyutpÃdayanti | evaæ dvÃdaÓÃÇgabhavasantatiravidyÃmÆlikà | ato j¤Ãyate kleÓapratyaya÷ kÃyo bhavatÅti | saæsÃro 'nÃdi÷ | kenedaæ j¤Ãyate | uktaæ hi sÆtre- karmapratyayÃni cak«urÃdÅnÅndriyÃïi | karma t­«ïÃhetukam | t­«ïà avidyÃhetukà | avidyà ayoniÓomanaskÃrahetukà | ayoniÓomanaskÃraÓcak«urhetuko rÆpapratyayo mohÃtprav­tta iti | ato j¤Ãyate saæsÃracakramanÃdÅti | ÅÓvarÃdaya÷ kÃraïamiti vadato na bhavatyanÃdi÷ | tattu na sambhavati | ato j¤Ãyate kleÓapratyaya÷ kÃya iti | kleÓÃnÃmÃtyantikanirodhe vimuktirlabhyate | sattvÃnÃæ dehà nÃnà vijÃtÅyÃ÷ | ÅÓvarÃdÅkÃraïatve vaijÃtyaæ na syÃt | kleÓakarmaïÃæ bahuvidhatvÃt dehà api naike | dvÃviæÓatÃvindriye«u «a¬indriyÃïyupÃdÃya «a¬vij¤ÃnÃni bhavanti | tatrÃsti strÅpuru«endriyam | sarvadharmÃïÃme«Ãæ santatyavicchedÃt jÅvitamityucyate | jÅvitaæ kasyendriyaæ bhavati, yaduta karmaïa÷ | karmedaæ kleÓÃnÃæ hetu÷ | kleÓà vedanÃniÓrità ityata÷ pa¤ca vedanà indriyÃïi bhavanti | evamanyonya[hetu] prav­ttà saæsÃrasantati÷ | ÓraddhÃdÅnÅndriyÃïi (##) niÓritya santatiæ vicchedayati | evaæ dvÃviæÓatÅndriyai÷ saæsÃre yÃtyÃyÃti ca | ato j¤Ãyate kleÓai÷ kÃyo bhavatÅti | ki¤ca vimuktyarthÅ ÓÅlasamÃdhipraj¤Ã vimuktij¤ÃnadarÓanaskandhÃnutpÃdayati | e«Ãæ ka upayoga÷ | [te] sarve kleÓÃnÃæ nirodhÃya bhavanti j¤ÃnÅ taddhitaæ d­«Âvà tÃn skandhÃnupÃÓrayate | ato j¤Ãyate kleÓapratyaya÷ kÃya iti | kleÓÃÓca krameïa nirudhyante | prahÅïatrividhasaæyojana÷ srotaÃpattiphalabhÃg bhavati | tanukÃmacchandÃdika÷ sak­dÃgÃmiphalabhÃk | prak«ÅïakÃmadhÃtusaæyojano 'nÃgÃmiphalabhÃk | dhyÃnasamÃdhi«vapi ayaæ krama÷ | atyantak«Åïasarva[saæyojana÷] arhatphalabhÃg bhavati | evaæ kleÓÃnÃæ kramaÓo nirodhÃtkÃyo 'pi kramaÓo nirudhyate | ÅÓvarÃdikÃraïatve na syÃtkramanirodha÷ | ato j¤Ãyate kleÓapratyaya÷ kÃya iti | sujanà rÃgÃdÅnÃæ kleÓÃnÃæ prahÃïaæ prÃrthayante | dra«ÂavyamavaÓyaæ rÃgÃdipratyayamidÃnÅmÃyatyäca glÃnyupÃyÃsÃn labhanta ityato 'vaÓyaæ [te«Ãæ] prahÃïaæ prÃrthayante | tathà no cenna prahÃïaprÃrthanà syÃt | ye vadanti ÅÓvarÃdaya÷ kÃyasya heturiti | te 'pi prÃrthayante kÃmacchandÃdÅnÃæ prahÃïam | ato j¤Ãyate kÃmacchandÃdipratyaya÷ kÃya iti | vidvÃn praj¤ayà vimuktiæ labhante | [ato] aj¤ÃnÃdvadhyata iti j¤eyaæ bhavati | tasmÃt j¤Ãyate kleÓapratyaya÷ kÃyo bhavatÅti | bhagavÃnÃha- tatra tatra sÆtre nandirÃgak«ayÃtsamyagvimuktiæ labhata iti | kasmÃt | cak«ÆrÆpÃdayo hi na bandhà ityucyante | nandirÃgÃdayastu bandhÃ÷ | nandirÃgabhaÇgÃt cittaæ samyagvimucyate | samyagvimuktaæ cittaæ nirvÃïe 'vatarati | ato j¤Ãyate kleÓapratyaya÷ kÃyo bhavatÅti | animittÃnÃkÃraÓÆnyatayà hi vimuktiæ pratilabhate | ato j¤Ãyate kleÓapratyaya÷ kÃya iti | kasmÃt | dharmÃïÃæ ÓÆnyatÃdarÓanamevÃnimittapratilÃbha÷ | nimittanirodhÃnna punarbhavaæ praïidadhÃti | ata÷ ÓÆnyatà vimok«amukhamityucyate | tadviparyaye bandha÷ | ityÃdinà kleÓÃdhÅna÷ kÃyo bhavatÅti pradarÓitam || vidyÃhetuvargaÓcatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | [iti] samudayasatyaskandha÷ samÃpta÷ | (##) atha nirodhasatyaskandha÷ 141 nirodhasatyaskandhe Ãdya÷ praj¤aptisthÃpanavarga÷ ÓÃstramÃha- trividhacittÃnÃæ nirodho nirodhasatyaæ yaduta praj¤apticittaæ dharmacittaæ ÓÆnyatÃcittam | (p­) kathame«Ãæ trayÃïÃæ cittÃnÃæ nirodha÷ | (u) praj¤apticittaæ bahuÓrutapratyayaj¤Ãnena và nirudhyate | cintanÃpratyayaj¤Ãnena và nirudhyate | dharmacittamÆ«magatÃdidharme«u ÓÆnyatÃbuddhayà nirudhyate | ÓÆnyatÃcittaæ nirodhasamÃpattyavataraïena nirudhyate | yadi vÃnupadhiÓe«anirvÃïe 'vatarata÷ santÃnasamucchede nirudhyate | (p­) katamà praj¤apti÷ | (u) skandhÃnupÃdÃya ye vikalpà tadyathà pa¤caskandhÃnupÃdÃya puru«a ityucyate | rÆparasagandhasparÓÃnupÃdÃya ghaÂa ityucyate ityÃdi | (p­) kasmÃdiyaæ praj¤apti÷ | (u) sÆtre bhagavÃnÃha- yathÃhyaÇgasambhÃrÃdbhavati Óabdo ratheti ca | evaæ skandhe«u satsveva bhavati sattveti saæv­ti÷ || iti | yathà ca bhagavÃn bhik«Ænavocat- dharmà anityà du÷khÃ÷ ÓÆnyà anÃtmÃna÷ pratÅtyasamutpannà aniyatasvabhÃvà nÃmamÃtramanusmaraïamÃtraæ bhogamÃtram | imÃneva pa¤caskandhÃnupÃdÃya nÃnà nÃma pravartate sattvo manu«yo deva ityÃdi iti | sÆtre 'smin vastusato dharmasya prati«edhÃducyate nÃmamÃtramiti | ki¤cÃha bhagavÃn- dve satye paramÃrthasatyaæ saæv­tisatyamiti | paramÃrthasatyaæ yaduta (##) rÆpÃdayo dharmà nirvÃïa¤ca | saæv­tisatyaæ yat praj¤aptimÃtraæ ni÷svabhÃvam | yathà rÆpÃdipratyayo ghaÂa÷ sidhyati | tathà pa¤caskandhapratyaya÷ puru«a÷ sidhyati | (p­) yadi paramÃrthato nÃstÅdam | lokasatyasya ka upayoga÷ | (u) laukikÃ÷ sattvà lokasatyamupÃdÃyopayojayanti | kenedaæ j¤Ãyate | yathà citrito 'gnirityuktau janÃ÷ Óraddadhante | buddhà bhagavanto laukikÃnÃæ praj¤aptito viyojanÃya lokasatyena vyavaharanti | yathoktaæ sÆtre- nÃhaæ [bhik«avo] lokena vivadÃmi | lokaÓca mayà vivadati | na [bhik«ava÷] dharmavÃdÅ [kenacilloke] vivadati | iti | purà kila janà vastÆpabhogakÃmanayà vahuvastunÃmutpattikÃle ghaÂa ityÃdi nÃma sthÃpayäcakru÷ | saddharme sati nopayogo labhyeta | ato lokasatyamityucyate | satyadvaya ukte bhagavata÷ ÓÃsanaæ suviÓuddham | paramÃrthatastu vidvÃn na viÓi«yate | lokasatyato bÃlairna vivadante | satyadvayaæ vadan na ÓÃÓvatoccheda [d­«Âau] patati | na patati mithyÃd­«Âau sukhÃnte du÷khÃnte ca | karmavipÃkÃdi sarvaæ sidhyet | lokasatyaæ buddhÃnÃæ ÓÃsanavinayamÆlam | yaduta dÃnaÓÅlayorvipÃka÷ susthÃna upapatti÷ | anena dharmeïa taccittaæ damayitvà mÃrgaÓÃsanaæ grÃhayitvà paÓcÃtparamÃrthasatyamupadiÓati | evaæ jinaÓÃanamÃdÃvagÃdhagabhÅram- tadyathà mahÃsamudra÷ kramaÓo gabhÅra÷ | ato lokasatyaæ vadanti | yo mÃrgasya lÃbhaj¤Ãnaæ sÃdhayati [sa] paramÃrthadharmopadeÓÃrho bhavati | yathà bhagavata evaæ ceta÷ parivitarka udabhut- paripavkÃ÷ khalu rÃhulasya [bhik«o÷] vimuktiparipacanÅyà dharmÃ÷ yannÆnamahaæ rÃhulaæ uttara ÃsravÃnÃæ k«aye vinayeyamiti | tadyathà ghrÃïapÃka÷ tadvinÃÓe sukhaæ janane durbhedanam | evaæ lokasatyena cittaæ damayitvÃtha paramÃrthaj¤Ãnena vinÃÓayati | ukta¤ca sÆtre- dharmÃïÃæ pravicayapÆrvakaæ nirvÃïaæ parij¤Ãtavyamiti | yogÅ pÆrvaæ dharmÃ÷ [kiæ] praj¤aptisanta÷ [kiæ vÃ] paramÃrthasanta iti j¤Ãtvà paÓcÃnnirodhasatyaæ sÃk«Ãtkaroti | kleÓÃ÷ sthÆlasÆk«makrameïa nirudhyante | yathà keÓaromÃdinimittena strÅpuru«Ãdinimittaæ nirudhyate | rÆpÃdininimittena keÓaromÃdinimittaæ nirudhyate | (##) atha ÓÆnyatÃdinimittena rÆpÃdinimittaæ nirudhyate | yathà kÅlena kilo 'panÅyate | ato lokasatyamucyate | lokasatyena madhyamà pratipatsÃdhyate | kasmÃt | pa¤caskandhÃ÷ santÃnena pravartanta iti noccheda÷ | k«aïikà iti na ÓÃÓvata÷ | ÓÃÓvatocchedavinirmukta iti madhyamà pratipat | yathoktaæ sÆtre- lokasamudayaæ paÓyata÷ nÃstÅti d­«Âirna bhavati | lokanirodhaæ paÓyata÷ astÅti d­«Âirna bhavati iti | ata ucyate lokasatyam | lokasatyato bhagavata÷ ÓÃsanaæ sarvaæ satyameva yaduta astyÃtmà nÃstyÃtmà ityÃdi paryÃyÃ÷ | lokasatyato 'styÃtmeti vadato nÃstyavadyam | paramÃrthato nÃstyÃtmeti vadataÓca satyam | lokasatyena pratidÆ«aïaæ sthÃpyate | paramÃrthatastu prativacanam | asti vastuta÷ sattva iti yà d­«Âi÷ ayaæ mahÃmoha÷ | nÃstÅti yadvacanaæ tadapi mohatamasi pÃtayasi | kasmÃt | iyaæ bhÃvÃbhÃvad­«Âi÷ ÓÃÓvatocchedÃtmikà | yena yogino bhÃvÃntÃnnirgamya abhÃvÃnte patanti | lokasatye 'sati kena nirgamaæ labheran | yadapratilabdhaÓÆnyatÃpraj¤o vadati nÃsti sattva iti | iyaæ mithyÃd­«Âi÷ | jananamaraïavedaka÷ sattvo nÃstÅti vacanaæ hi mithyÃd­«Âi÷ | yadi ÓÆnyatÃbuddhipratilÃbhÅ vadati nÃsti sattva iti | na tadà do«a÷ | yathoktaæ sÆtre- arhantÅ bhik«uïÅ pÃpÅyÃæsaæ mÃramavocat- kiæ nu sattva iti pratye«i mÃrad­«Âigataæ nu te | ÓuddhasaæskÃrapu¤jo 'yaæ neha sattva upalabhyate || iti | ki¤cÃha- kÃyo 'yaæ skandhasantÃna÷ ÓÆnyaÓcÃpyaki¤cana÷ | mÃyÃvat nirmitavaccÃpi prÃk­tÃnÃmak«imohana÷ || (##) Óalyavadgaï¬avaccÃpi sapatno 'mitrahÃraka÷ | du÷khaæ ÓÆnyo nirÃtmà ca jÃtivyayavinÃÓana÷ || iti | (p­) sarvasyÃpi nÃsti yatki¤cana cittam | kasmÃt ke«Ã¤cinmithyÃd­«Âirityucyate ke«Ã¤citparamÃrthad­«Âiriti | (u) yasya puru«asya ÓÆnyatÃtattvaj¤Ãnaæ notpannaæ tasyÃstyÃtmeti matirbhavati | ato nÃstyÃtmeti Órutvaiva santrÃsamutpÃdayati | yathÃha bhagavÃn- ye bÃlÃ÷ p­thagjanÃ÷ ÓÆnyo nÃstyÃtmÃ, na puna÷ karoti iti Órutavanta÷ te mahÃbhÅtà bhavanti | iti | ato j¤Ãyate apratilabdhaÓÆnyatÃj¤Ãna÷ astyÃtmeti matyà nirvÃïÃdbibheti | tadà mithyÃd­«Âirbhavati | pratilabdhaÓunyatÃj¤Ãnastu nÃsti mÆlata Ãgatiriti prajÃnÃti | tadà nÃsti ki¤cana bhayamiti | apratilabdhaÓÆnyatÃtattvo nÃsti ki¤canetid­ «Âyà durgatau patati yadutocchedad­«Âi[rÆpa]mithyÃd­«Âi÷ | yo 'yaæ lokasatyato 'styÃtmeti praj¤Ãya asti karmaphalamiti ÓraddadhÃna÷ paÓcÃt saæskÃrà anityà utpattinirodhalak«aïà iti bhÃvayitvà nirodhaæ sÃk«Ãtkaroti | [tasya] ÃtmabuddhyabhÃve kÃmacittaæ nirudhyate | sa yadi nÃsti ki¤caneti vacanaæ Ó­ïoti | tadà nÃsti kaÓcana do«a÷ | ata ucyate lokasatyam | kecittÅrthikà apavadanti Óramaïo gautama÷ paramÃrthata ÃtmÃnaæ dÆ«ayatÅti | ato bhagavÃnÃha- lokasatyato vadÃmi asti sattva iti | samyagd­«Âiæ prakÃÓayan vadÃmi santi sattvÃ÷ sandhÃvanta÷ saæsaranta iti | iyaæ samyagd­«Âiriti vadÃmi | p­thagjana mithyÃmanaskÃrÃnni÷sattve vastusaditi vacanaæ, tanmithyÃmanaskÃrasya dÆ«aïam | na sattvasya dÆ«aïam | yathà ghaÂÃdaya÷ praj¤aptyocyante | tatra na rÆpÃdayo ghaÂÃ÷ | na rÆpÃdivyatirikto ghaÂa÷ | evaæ na rÆpÃdaya÷ skandhÃ÷ sattva÷ | nÃpi rÆpÃdivyatirikta÷ sattva÷ | yathà rÆpÃdÅnupÃdÃya praj¤aptimatikrÃmati | evaæ nirodhalak«aïena rÆpÃdÅnatikrÃmati | d­«ÂÃntenÃrtha÷ suvibhajyate | yathà citrita÷ pradÅpa÷ pradÅpa ityukto 'pi na pradipav­ttiko bhavati | evaæ ghaÂo 'stÅti kathito 'pi na vastusan bhavati | santi pa¤caskandhà ityuktà api na paramÃrthÃ÷ || praj¤aptisthÃpanavarga ekacatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | (##) 142 praj¤aptilak«aïavarga÷ (p­) kathaæ ghaÂÃdaya÷ praj¤aptita÷ santi na vastuta÷ | (u) (1) praj¤aptau nimittapradarÓanamasti na paramÃrthe | yathà vadanti idaæ rÆpaæ idaæ ghaÂarÆpamiti | na vaktuæ Óakyata [idaæ] rÆparÆpamiti | nÃpi vaktuæ Óakyata idaæ vedanÃdirÆpamiti | (2) pradÅpo rÆpasahagamÃt prajvalatÅti [vadanti] sparÓasahagamÃtpradahatÅti | paramÃrthadharmastu naivaæ d­Óyate | kasmÃt | vij¤Ãnaæ nÃnyasahagamÃdvijÃnÃtÅti | vedanÃpi nÃnyasahagamÃdvedayata iti | ato j¤Ãyate sahabhÃva÷ praj¤aptisanniti | (3) anyadharmamupÃdÃya praj¤aptisan sidhyati | yathà rÆpÃdÅnupÃdÃya ghaÂa÷ | paramÃrthadharmastu nÃnyadharmamupÃdÃya sidhyati | kasmÃt | yathà vedanà nÃnyadharmamupÃdÃya sidhyati | (4) praj¤aptiÓca nÃnÃdharmavatÅ | yathà pradÅpa÷ prakÃÓate pradahati ca | naivaæ d­Óyate paramÃrthadharma÷ | kasmÃt | yathà vedanà na vedayate vijÃnÃti ca | (5) rathaÓabdo rathÃÇgÃdi«u bhavati | rÆpÃdiÓabdastu na padÃrthe vartata | ityevaæ vibhÃga÷ | rathÃÇgÃdayo rathasÃdhanÃ÷ pratyayÃ÷ | na tatrÃsti rathaÓabda÷ | tathà ca rathakÃraïe nÃsti rathadharma÷ | tadupÃdÃya tu ratha÷ sidhyati | ato j¤Ãyate ratha÷ praj¤aptiriti | (6) rÆpÃdiÓabdenoktà rÆpÃdayo labhyante | ghaÂÃdiÓabdenoktà ghaÂÃdayastu na labhyante | ato j¤Ãyate ghaÂÃdaya÷ praj¤aptaya iti | (7) praj¤aptau cittaæ vik«ipati, na samÃdadhÃti | yathà kaÓcidaÓvaæ d­«Âvà vadati- aÓvaæ paÓyÃmÅti | kaÓcidaÓvakÃyaæ paÓyÃmÅti | kaÓciccarma paÓyÃmÅti | kaÓcidromÃïi và paÓyÃmÅti | kaÓcidvadati vÅïÃÓabdaæ Ó­ïomÅti | kaÓcit tantrÅnÃdaæ Ó­ïomÅti | kaÓcidvadati kusumaæ jighrÃmÅti | kaÓcitkusumagandhaæ jighrÃmÅti | kaÓcidvadati surÃæ pibÃmÅti | kaÓcitsurÃrasaæ pibÃmÅti | kaÓcidvadati puru«aæ sp­ÓÃmÅti, kaÓcit puru«akÃyaæ sp­ÓÃmÅti, kaÓcit puru«abhujaæ sp­ÓÃmiti, kaÓcit puru«ahastaæ sp­ÓÃmÅti, kaÓcit puru«asyÃÇguliæ sp­ÓÃmÅti, kaÓcit puru«asyÃÇguliparva sp­ÓÃmiti | manovij¤Ãnamapi sattvÃdau vik«ipati yaduta kÃya÷ sattva÷ cittaæ sattva iti | evaæ rÆpÃdaya eva ghaÂa athavà rÆpÃdivyatirikto ghaÂa ityÃdi | paramÃrthavacane tu cittaæ samÃdadhÃti na vik«ipati | rÆpaæ paÓyÃmÅti [vat] Óabdamapi paÓyÃmÅti na vaktuæ Óakyate | (##) (8) j¤eyÃdau [sarva]mavyapadeÓyamapi astÅtyucyate | [yat vyapadiÓyate] iyaæ praj¤apti÷ yathà ghaÂÃdaya÷ | ato j¤Ãyate ghaÂÃdaya÷ praj¤aptisanta iti | kasmÃt | rÆpÃdayo dharmà j¤eyÃdÃvanabhidheyà iti na vyapadiÓyante | yathà rÆpÃdaya÷ svalak«aïena vyavadeÓyÃ÷ | na ghaÂÃdaya÷ svalak«aïena vyapadiÓyante | ata ime praj¤aptisanta iti j¤Ãyate | (9) kecit astÅti praj¤aptilak«aïaæ vadanti | idaæ lak«aïamanyatra vartate na praj¤aptau | yathoktaæ sÆtre- karma vidu«o 'vidu«aÓca lak«aïamiti | ya÷ kÃyavÃÇmanobhi÷ kuÓalaæ karoti sa vidvÃn | ya÷ kÃyavÃÇmanobhirakuÓalaæ karma karoti so 'vidvÃn | kÃyavÃkkarma catvÃri mahÃbhÆtÃnyupÃdÃya ti«Âhati | mÃnasaæ karma cittamÃÓrayate | imÃni trÅïi kathaæ vidu«o 'vidu«aÓca lak«aïam | ato j¤Ãyate nÃsti praj¤apte÷ svalak«aïam | (10) praj¤aptilak«aïamanyatra vartamÃnamapi na punarekam | yathoktam- Óalyaviddha iva rÆpyate iti | rÆpyata iti rÆpalak«aïam | vedayata iti vedanÃlak«aïe puru«a ucyate | yathÃha bhagavÃn- vidvÃn mƬhaÓca sarva÷ sukhaæ du÷khaæ vedayate | vidvÃn sukhe du÷khe na kÃmamutpÃdayati | bahvÃdinimittodgrahaïaæ saæj¤Ãlak«aïamityapi puru«a evocyate | yathÃha- prabhÃmahaæ paÓyÃmi rÆpamahaæ paÓyÃmÅti | [saæsk­ta]mabhisaæskarotÅti saæskÃralak«aïe 'pi puru«a evocyate | yathÃha- ayaæ puru«apudgala÷ puïyopagaæ saæskÃramabhisaæskaroti | apuïyopagaæ saæskÃramabhisaæskaroti | Ãne¤jyopagaæ saæskÃramabhisaæskarotÅti | vijÃnÃtÅti vij¤Ãnalak«aïe 'pi puru«a evocyate | yathÃha- [k«ipraæ] dharmaæ vijÃnÃti vij¤o jihvà sÆparasaæ yathà | iti | ato yadanyatragatamuktamapi bahulak«aïamucyate | idaæ praj¤aptilak«aïam | rÆpÃdi[sva]lak«aïaæ nÃnyatragataæ nÃpi bahulak«aïam | (##) (11) yo dharma÷ sarve«ÃmanuÓayakara÷ sa praj¤aptisan | paramÃrthadharmastu nÃnuÓayakara÷ | anuÓayà hi puru«aæ kurvanti | (12) praj¤aptau ca na j¤ÃnotpÃdo bhavati | purovartirÆpÃdi«u j¤ÃnotpÃdo bhavati | taduttaraæ manovij¤Ãnena vikalpayati ghaÂamahaæ paÓyÃmÅtyÃdi | ghaÂasya j¤ÃnamavaÓyaæ rÆpÃdyapek«am | kasmÃt | rÆparasagandhasparÓÃnupÃdÃya hi ayaæ ghaÂa iti vyavahÃra÷ | paramÃrthaj¤Ãnantu na yatki¤cidapek«ya bhavati | (13) praj¤aptau ca bhavati saæÓaya÷ yathà sthÃïurvà puru«o và iti | rÆpÃdi«u tu na saæÓayo bhavati rÆpaæ và kiæ và Óabda iti | (p­) rÆpÃdÃvapi saæÓayo bhavati kimasti rÆpaæ kiæ và nÃsti rÆpamiti | (u) nedaæ yuktam | rÆpaæ paÓyan naiva saæÓete ayaæ Óabda iti | anyasmÃt kÃraïÃt saæÓayo bhavati kimasti rÆpaæ kiæ và nÃsti rÆpamiti | yathà rÆpaæ ÓÆnyamiti Órutvà punà rÆpaæ paÓyan saæÓete kimasti kiæ và nÃstÅti | nirodhasatyaæ paÓyato 'yaæ saæÓaya÷ prahÅyate | (p­) nirodhasatye 'pi saæÓayo bhavati kimasti nirodha÷ kiæ và nÃsti nirodha iti | (u) abhinivi«Âe«u saæÓayo bhavati na tu nirodhasatye | asti nirodha iti mataæ nÃsti nirodha iti mata¤ca ya÷ Ó­ïoti tasya bhavati saæÓaya÷ kimasti kiæ và nÃstÅti | sa tadà na nirodhasatyaæ paÓyati | kasmÃt | nirodhasatyaæ paÓyato na puna÷ saæÓayo bhavati | ato j¤Ãyate saæÓayotpÃdasthale praj¤aptirasti | (14) ekasmin vastuni bahuvij¤aptyutpattilÃbhe praj¤aptirasti | yathà ghaÂÃdau | paramÃrthadharme tu na tathà | kasmÃt | rÆpÃdau na bhavanti ÓrotrÃdivij¤aptaya÷ | (15) bahvÃyatanasaÇg­hÅtaæ praj¤aptisat | yathà ghaÂÃdaya÷ | ata÷ kecidvadanti praj¤aptisat caturmahÃbhÆtasaÇg­hÅtam | paramÃrthadharmastu na bahvÃyatanasaÇgrahaæ labhate | (16) yat ni÷svabhÃvaæ sat kriyÃsamarthaæ bhavati | idaæ praj¤aptisat | yathà puru«a÷ karotÅti | puru«asvabhÃva÷ karmasvabhÃvaÓca na paramÃrtha upalabhyate | snehadve«Ãdivikalpo ya÷ kaÓcana sa sarva÷ praj¤aptisan | na paramÃrthasan | kasmÃt | rÆpÃdidharmÃïÃæ sÃk«ÃddarÓane na snehadve«Ãdisaæj¤otpadyate | (17) gamyate Ãgamyata ityÃdi, ucchidyate vinaÓyati ityÃdi, dÃhyate (##) pradÃhyate ityÃdi yà kÃcana kriyà sarvà sà praj¤aptisatÅ | na paramÃrthasatÅ | kasmÃt | paramÃrthadharmÃsyÃdÃhyatvÃt | avinÃÓyatvÃt | puïyapÃpÃdikarma sarvaæ praj¤aptisat | kasmÃt | prÃïÃtipÃtÃdi pÃpaæ prÃïÃtipÃtaviratyÃdi puïyaæ sarvaæ na paramÃrthasat | (18) praj¤aptisadÃpek«ikam- yathà idaæ, tat, guru laghu, dÅrghaæ hrasvaæ, mahadalpaæ, ÃcÃrya÷ antevÃsÅ, pità putra÷ Ãrya anÃrya ityÃdi | paramÃrthastu nÃpek«ika÷ | kasmÃt | rÆpaæ nÃnyapadÃrthamapek«ya ÓabdÃdÅn sÃdhayatÅti | na ÓÆnyatayà praj¤aptikhaï¬anaæ praj¤aptisat | yathà v­k«Ãn niÓritya vanaæ khaï¬yate | mÆlakÃï¬aæ niÓritya v­k«a÷ khaï¬ayate | rÆpÃdi niÓritya mÆlakÃï¬aæ khaï¬yate | tathà ÓÆnyatayà yat khaï¬anaæ tattu paramÃrthasat | yathà rÆpÃdi ÓÆnyatayà khaï¬yate | (19) ÓÆnyatÃcÃryÃyatanÃnuvartanaæ praj¤aptisat | nairÃtmyacaryÃyatanÃnuvartanantu paramÃrthasat | (20) santi catvÃro vÃdÃ÷- ekatvaæ, nÃnÃtvaæ, anirvacanÅyatvaæ, abhÃva iti | ete catvÃro vÃdÃ÷ sÃvadyÃ÷ | ato j¤Ãyate ghaÂÃdaya÷ praj¤aptisanta iti | ekatvam- rÆparasagandhasparÓà eva ghaÂa iti | nÃnÃtvam rÆpÃdÅn vihÃyÃnyo 'sti ghaÂa iti | anirvacanÅyatvam- rÆpÃdaya eva và ghaÂa÷ kiæ và tadvayatirikto ghaÂa iti na nirvaktuæ Óakyate | abhÃva÷- nÃstyayaæ ghaÂa iti | ime catvÃro vÃdà ayuktÃ÷ | ato j¤Ãyate ghaÂa÷ praj¤aptiriti | praj¤aptilak«aïavargo dvicatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | 143 ekatvakhaï¬anavarga÷ (p­) e«ÃmekatvÃdÅnÃæ caturïÃæ vÃdÃnÃæ ke do«Ã÷ | (u) ekatvavÃde do«o yaduta rÆpÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ lak«aïaæ pratyekaæ vibhaktam | yadi ghaÂa eka÷, tadà na sambhavati | rÆpÃdÅni naikaikaæ p­thivÅdhÃturityucyante | tatsamavÃya÷ kathaæ p­thivÅ bhavet | kasmÃt | yadyekaiko 'Óvo na gaurbhavati | tatsamavÃya÷ kathaæ gaurbhavet | (p­) yathà ekaikaæ tilaæ na kalÃpaæ sÃdhayati | tatsamavÃyastu sÃdhayati | evaæ rÆpÃdÅnyekaikaæ na p­thivÅæ sÃdhayanti | tatsamavÃyastu sÃdhayati | (u) na yujyate | kasmÃt | tilakalÃpa÷ praj¤aptisan | ekatvÃdi tu paramÃrthadharme vicÃryate | iti kathaæ d­«ÂÃnta÷ syÃt | (##) rÆparasagandhasparÓÃÓcatvÃro dharmÃ÷ | p­thivÅ tu ekadharma÷ | na catvÃra eka÷ syÃt | yadi catvÃra eka÷ | eko 'pi catvÃra÷ syÃt | tattu na sambhavati | ato j¤Ãyate rÆpÃdaya eva na p­thivÅti | laukikà vadanti- p­thivÅrÆpaæ p­thivÅgandha÷ p­thivÅrasa÷ p­thivÅsparÓaæ iti | na paÓyÃmo rÆparÆpamiti vadantaæ yaæ ka¤cana | anyadharmalak«aïenÃvaÓyaæ pradarÓyate- yathà amukasya puru«asya kuÂÅti | (p­) idaæ nÃnyadharmalak«aïena pradarÓanaæ, svadharmeïaiva svÃtmapradarÓanam | yathà ÓilÃpuru«asya hastapÃdamiti | kasmÃt | na hi hastapÃdavyatirikta÷ ÓilÃpuru«o 'sti | evaæ rÆpÃdivyatiriktà p­thivÅ yadyapi nÃsti | tathÃpi svÃtmarÆpeïaiva svÃtmapradarÓanaæ [iti vadata÷] ko do«a÷ | (u) yadyucyate p­thivÅ rÆpÃdinà svÃtmÃnameva pradarÓayatÅti nÃyaæ nyÃyo bhavati | ÓÅlÃpuru«ad­«ÂÃnto yadyapi bhavatokta÷ | sa d­«ÂÃntastu na yukta÷ | kasmÃt | ÓilÃpuru«asya hasta iti pradarÓane tadanya÷ kÃya÷ ÓilÃpuru«a iti syÃt | ÓÆnyatÃyÃmapi ca astÅtyabhidhÅyate | yathà vadanti ÓilÃpuru«asya kÃya iti | tasmin samaye ÓilÃpuru«a eva na punastadanyo 'stÅtyucyate | yathà bhagavÃnÃha- santyasmin kÃye keÓà romÃïi raktaæ mÃæsaæ ityÃdi | tÃni keÓÃdÅni vihÃya nÃstyanya÷ kÃya÷ | keÓÃdÅnÃæ niÓrayasthÃnamidaæ p­thagasadapi [astÅti] abhidhÅyate | ato j¤Ãyate ÓilÃpuru«a iti vacanamapi m­«Ãvacanam, iti | yadi ÓilÃpuru«ad­«ÂÃntena p­thivÅæ sÃdhayasi | tathÃpi nÃsti p­thivÅ | bhavatÃæ sÆtre uktaæ- rÆparasagandhasparÓavatÅ p­thivÅti | iyaæ p­thivyeva nÃsti kÃyavat | ato j¤Ãyate rÆparasagandhasparÓà eva, naivÃstÅyaæ p­thivÅti | guïÃnäca na lak«aïaæ pradarÓayituæ Óakyate | rÆpaæ gandhavaditi na vaktuæ Óakyate | rÆparasagandhasparÓavatÅ p­thivÅ iti tu vaktuæ Óakyate | ato naikatvamiti | rÆpÃdibuddhi÷ p­thivÅbuddhiÓca p­thak | ato j¤Ãyate rÆpÃdÅni na p­thivÅti | anyadrÆpÃdÅnÃæ nÃma anyat p­thivyà nÃma | (p­) buddhibhedo nÃmabhedaÓca sarva÷ saæyoge bhedavÃn | (u) yadi buddhirnÃmasaæyogamÃtreïÃsti | [tadÃ] saæyogo nÃmamÃtraæ bhavet | tathà ca p­thivÅ nÃmamÃtramasti | iti nÃstyekatvavÃda÷ | p­thivÅ sa sarvendriyaj¤eyà bhavati | kenedaæ j¤Ãyate | puru«a evaæ cintayati- p­thivÅæ paÓyÃmi, p­thivÅæ rasayÃmi, p­thivÅæ sp­ÓÃmi iti | yadi rÆparasagandhasparÓÃ÷ p­thivÅ | na (##) syÃt rÆpamÃtre p­thivÅæ paÓyÃmÅti p­thivÅsaæj¤Ã | gandhÃdÃvapyevam | vastutastu na rÆpamÃtre p­thivÅ j¤Ãyate | ato j¤Ãyate na rÆpÃdÅnyeva p­thivÅti | praj¤aptisaæj¤ÃkÃraïe ekasminnavayave ca praj¤aptisaæj¤ÃbhidhÅyate | yathà kaÓcid v­k«aÓÃkhÃæ chindan vadati- v­k«aæ chindÃmi, vanaæ chindÃmÅti ca | guïÃnÃæ sÅmÃni dravyÃïi anyÃni | tatra yadyasti kÃraïam | nÃnena sidhyati ekatvavÃda÷ | sÃækhyÃ÷ punarÃhu÷- pa¤ca guïÃ÷ p­thivÅti | tadapyayuktam | kasmÃt | yathà pÆrvamuktaæ- Óabdo rÆpÃdivyatirikta÷ k«aïika÷ santÃnaprav­tta÷ | na caturmahÃbhÆtasÃdhanaheturiti | ato j¤Ãyate na sarvÃïi bhautikÃni ÓabdavantÅti || ekatvakhaï¬anavargastricatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | 144 nÃnÃtvakhaï¬anavarga÷ (p­) nÃnÃtvavÃde ke do«Ã÷ | (u) rÆpÃdÅn vihÃya nÃsti p­thivÅ | kasmÃt | kena tat j¤Ãyate | na hi rÆparasagandhasparÓÃn vihÃya p­thivÅbuddhirutpadyate | rÆpÃdidharme«vevotpadyate | kasmÃt | yathà anyat rÆpaæ anye ÓabdÃdaya÷ | na ca ÓabdÃdÅnapek«ya rÆpabuddhirutpadyate | yadi rÆpÃdivyatiriktà p­thivÅ | rÆpÃdÅnyanapek«yÃpi p­thivÅbuddhi÷ syÃt | na vastutastÃnyanapek«ya bhavati | ato nÃsti p­thivÅ p­thak | (p­) nÃnyadharmamanapek«ya bhavati | avaÓyaæ rÆpalak«aïamapek«ya rÆpabuddhirbhavati | (u) sÃmÃnyalak«aïakhaï¬anavarge vak«yate | na rÆpavyatiriktaæ rÆpalak«aïaæ p­thagastÅti | ato na yujyate | p­thivyÃdip­thagdharmasya nendriyaæ j¤Ãpakam | ato j¤Ãyate na p­thak santi p­thivyÃdayo dharmà iti | (p­) p­thivyÃdayo dvÅndriyagrÃhyà yaduta kÃyendriyagrÃhyÃÓcak«urindriyagrÃhyÃ÷ | kena tat j¤Ãyate | cak«u«Ã d­«Âvà jÃnÅmo 'yaæ ghaÂa iti | kÃyendriyeïa sp­«ÂvÃpi jÃnÅma÷ ayaæ ghaÂa iti | ato nendriyagrÃhyà iti bhavato vacanamayuktam | (u) tathà cet ghaÂo 'yamindriyacatu«ÂayagrÃhya÷ syÃt | ghrÃïenÃpi m­ta jighryate | rasanayÃpi m­t rasyate | (p­) ghrÃïarasanÃbhyÃæ na g­hïÃti ghaÂam | kasmÃt | na hyandhakÃre vivecayati ghaÂo và jighrayate kapÃlaæ và | ghaÂo và rasyate kapÃlaæ và iti | (u) yadyapi na vivecayati kiæ ghaÂa uta kapÃlamiti | tathÃpi m­di j¤Ãnaæ bhavati m­daæ (##) jighrÃmi, m­daæ rasayÃmÅti | yadi ghaÂa udgatamukhaæ khanyate | tadà d­«Âvà sp­«Âvà và na nirdhÃrayati kimayaæ ghaÂa ÓarÃva÷ kiæ và ghataÓakalamiti | ato j¤Ãyate cak«urindriyaæ kÃyendriya¤ca na ghaÂaæ g­hïÅyÃt iti | andhakÃre ghaÂabuddhirutpannÃpi na vivecayati suvarïaghaÂo rajataghaÂo và iti | ato j¤Ãyate cak«urindriyaæ kÃyendriyamapi na ghaÂaæ g­hïÅyÃt | ghrÃïendriyaæ jihvendriyaæ pu«paphalak«ÅrasurÃdÅn dharmÃn g­hïÃti | cak«urindriyaæ kÃyendriyantu na g­hïÃti | yathà [cak«u÷] pu«pÃdi paÓyati na vivicya jÃnÃti gandha÷ surabhirasurabhirvà raso madhuro 'madhuro và ityÃdi | ato yadi mataæ cak«u÷kÃyendriyÃbhyÃæ jÃnÅmo dravyaæ na ghrÃïajihvÃbhyÃmiti | nedaæ sambhavati | yathà ghrÃïajihve dravyaæ p­thakk­tya na vikalpayata÷ | tathà cak«u÷kÃyendriye api dravyamap­thagbhÆtamapi na vikalpayata÷ | pa¤cendriye«u praj¤aptigrÃhakaæ j¤Ãnaæ nÃsti | ato j¤Ãyate praj¤aptirna cak«u÷kÃyaghrÃïajihvendriyairlabhyate | «a«Âhasya tvasti praj¤aptij¤Ãpakaæ j¤Ãnam | kasmÃt | manovij¤Ãnasya sarvadharmÃlambanatvÃt | cak«uryadi rÆpaæ paÓyati arupa¤ca paÓyati | tadà ÓabdÃdÅnamapi paÓyet | tathà cet ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïi nÃvaÓyakÃni syu÷ | na tu sambhavati | ataÓcak«u÷kÃyendriyÃbhyÃæ na dravyaæ g­hyate | (p­) rÆpeïa dravyopalabdhau cak«u÷ paÓyati | na tu sarvo rÆpÃtp­thagbhÆto dharmo d­Óya÷ | (u) rÆpeïa ghaÂopalabdhiritÅdaæ na yujyate | kasmÃt | ka÷ karoti ghaÂarÆpam | saæyogamÃtramidam | ato na rÆpeïa ghaÂopalabdhi÷ | yadi ca d­Óyadharmeïa tadanyadharma upalabhya d­Óyo bhavati | ghaÂÃdinÃd­Óyadharmeïa rupolabdhiriti rÆpamapi ad­Óyaæ syÃt | ghaÂo 'pi dvividha÷ syÃt d­Óyo 'd­Óya iti | d­ÓyadharmasyÃd­ÓyopalabdhyarthatvÃt | yadyavaÓyaæ rÆpÃdidharmasyopalabdhatvÃt cak«urÃdÅndrayagrÃhyamiti | [tadÃ] rÆpalak«aïaæ cak«urindriyagrÃhyamiti na syÃt | kasmÃt | bhavatÃæ sÆtre rÆpamupÃdÃya (=rÆpahetukaæ) indriyeïa rÆpaæ d­ÓyamitÅdaæ rÆpalak«aïaæ punaralak«aïaæ bhavati | tathà tu rÆpalak«aïamad­Óyamiti syÃt | ato na yujyate | yadi rÆpopalabdhyà d­Óyamiti | [tarhi] sarvÃïÅndriyÃïi dravyaæ jÃnÅyu÷ | Órotrendriyamapi ÃkÃÓaæ jÃnÅyÃt ÓabdopalambhÃt | kÃyendriyeïa vÃyuæ jÃnÅyÃt sparÓopalambhÃt | (##) bhavatÃæ mate tu na yujyate | ato nedaæ dharmamupalambhayati | (p­) anye dharmà nopalabdhikarÃ÷ | rÆpamÃtramupalabdhikaram | (u) maivam | na tatrÃsti vinigamanà rÆpamÃtramupalabdhikaraæ nÃnye dharmà iti | yathà bhavÃnÃha mahatyanekadravyavattvÃt rÆpÃccopalabdhiriti | evaæ rÆpahetukaæ rÆpamupalabhyate | rÆpalak«aïopalambhena rÆpaæ taduttaramupalabhyam | na rÆpamÃtramupalabdhikaramiti | evamukte ['pi] na pÆrvoktado«aparihÃra÷ | anyakÃlaæ rÆpabuddhirutpadyate anyakÃla¤ca ghaÂabuddhi÷ | ato rÆpÃt ghaÂopalambhe ka upakÃra÷ | yathà andho 'bhyastaghaÂaparimÃïo vina«Âacak«u«ko 'pi sp­«Âvà ghaÂaæ jÃnÃti | ato na rÆpamÃtraæ darÓanasya kÃraïam | andha÷ kÃyendriyeïa ca vÃyuæ jÃnÃti | ato na rÆpamÃtropalambhÃt j¤Ãnamutpadyate | bhavatÃæ sÆtre 'pyuktam- kÃyÃgatasp­«Âa÷ sparÓo na p­thivyaptejasÃæmiti j¤Ãtavyam- ad­«ÂaliÇgo vÃyuriti | tadapyayuktam | kasmÃt | andha imaæ vÃyuæ jÃnannapi na jÃnÃti vÃyurayaæ kiæ d­Óya÷ kiævà ad­Óya iti | puru«aÓcak«u«Ã saækhyÃparimÃïÃdÅn dharmÃn paÓyati | na tatrÃsti rÆpopalabdhi÷ | gandhamÃghrÃyÃpi agandhadharme j¤Ãnaæ labhate | rasaæ rasayitvÃpi arasadharme j¤Ãnaæ labhate | ato 'vaÓyaæ rÆpolambhena dravyaæ tadÆrdhva j¤eyamitÅdamayuktam | (p­) yadi rÆpopalambho darÓanasya na kÃraïam | ye saækhyÃparimÃïÃdayo dharmÃ÷ [te] ad­ÓyadravyagatÃ÷, vÃyuÓca d­Óya÷ syÃt | (u) asmanmate rÆpaæ vihÃya nÃstyanyo dharmo d­Óya÷ | ato j¤Ãyate mate ['smin] yatra rÆpamutpannamasti tatra cak«u÷ paÓyati | cak«u«Ã d­«ÂarÆpasyaiva ghaÂasaæj¤Ã bhavati | yasmin dharme nÃstyutpannaæ rÆpam, tatra sacak«u«kasyÃpi notpadyate 'nyaghaÂasaæj¤Ã | ato rÆpadi vihÃya p­thagasti ghaÂa itÅdaæ na nyÃyyam || nÃnÃtvakhaï¬anavargaÓcatuÓcatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | (##) 145 anirvacanÅyatvakhaï¬anavarga÷ (p­) anirvacanÅyatve ke do«Ã÷ | paramÃrthadharmo naikatvanÃnÃtvÃbhyÃmanirvacanÅya÷ | kasmÃt | na hetud­«ÂÃntau sta÷ idamanirvacanÅyamiti j¤Ãpayitum | rÆpÃdayo dharmÃ÷ paramÃrthasanta÷ | ato nÃnirvacanÅyÃ÷ | dharmÃ÷ pratyekaæ sasvalak«aïÃ÷ | yathà rÆpaïalak«aïaæ rÆpam | na nÃnÃtvalak«aïam | kathamucyate 'nirvacanÅyamiti | vij¤ÃnaviÓe«ÃddharmaviÓe«a÷ | yathà cak«urvij¤Ãnena rÆpaæ j¤Ãyate, na ÓabdÃdi | ato 'sya nÃnirvacanÅyatà | rÆpaæ rÆpÃyatanasaÇg­hÅtaæ na ÓabdÃdisaÇg­hÅtam | yadyanirvacanÅyatvamicchasi | idaæ rÆpamidaæ rÆpamiti nirvacanÅyamasti | rÆpamidamarÆpamidamiti anirvacanÅyam | evaæ ÓabdÃdayo 'pi | dharmÃïÃæ krama÷ saækhyà cÃsti | yadyanirvÃcyÃ÷ | tadà dharmà asaækhyÃ÷ syu÷ | kasmÃt | prathamaæ dvitÅyamiti lak«aïabhedasyÃbhÃvÃt | ato j¤Ãyate paramÃrthato nÃnirvÃcyÃ÷ dharmÃ÷ praj¤aptÃveva ekatvanÃnÃtvasatvÃducyate 'nirvÃcya iti || anirvacanÅyatvakhaï¬anavarga÷ pa¤cacatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | 146 abhÃvakhaï¬anavarga÷ (p­) abhÃvavÃde ke do«Ã÷ | (u) abhÃvatve na puïyapÃpÃdÅnÃæ vipÃko vimuktyÃdaya÷ sarve dharmÃ÷ | vidyamÃnaæ nÃstÅti grahe sa graho 'pi abhÃva÷ syÃt | vaktu÷ ÓrotuÓcÃbhÃvÃt | asti nÃstÅti vÃdÃ÷ ÓraddhayoktÃ÷ pratyak«aj¤ÃnaÓraddhayà và bhavanti anumitij¤ÃnaÓraddhayà và bhavanti | sÆtramranthÃnusÃreïa và bhavanti | yatki¤cana nÃstÅti yat vacanaæ tade«u tri«u na bhavati | sÆtraæ vÃnusarÃma iti bhavatÃmÃÓayo [ya÷] nÃyaæ yujyate | sÆtrÃÓayo 'pi du÷saævÃda÷ | kadÃcidastÅtyÃha kadÃcinnÃstÅtyÃha | kathaæ ÓraddhÃæ g­hïÅma÷ | yadyanumÃnaj¤Ãnaæ ÓraddadhyÃt | avaÓyaæ pratyak«apÆrvakamanumitij¤Ãnaæ bhavet | ghaÂÃdayo dharmà idÃnÅæ pratyak«ad­«ÂÃ÷ santi | j¤ÃnajanakatvÃt | yo j¤Ãnajanaka÷ dharmo 'sti nÃbhÃva[rÆpa÷] | (##) idÃnÅæ ghaÂaÓarÃvÃdaya÷ saviÓe«Ã d­Óyante | yadi sarve 'bhÃvÃ÷ | ka÷ saviÓe«a÷ syÃt | mithyÃsaæj¤ayà saviÓe«Ã iti bhavatÃæ matam | kasmÃt ÃkÃÓe ghaÂÃdÅn na vikalpayati | mohÃtpadÃrthabuddhirutpadyata iti bhavatÃæ matam | sarve«ÃmabhÃvatve moho 'pyabhÃva÷ syÃditi kena pravarteta | sarve dharmà abhÃvà iti bhavata ÃÓaye j¤Ãnamidaæ kiæ pratÅtya bhavati | na hi j¤ÃnÃnyabhÃvapratyayenotpadyante | padÃrthÃn jÃnÃtÅti j¤Ãnam | nedaæ j¤ÃnamabhÃva iti vÃcyam | yadyatyantÃbhÃvà iti | tadà sarve janà yathÃbhipretaæ yatki¤cana kuryu÷ | kintvÃryà dÃnaÓÅlak«ÃntyÃdikuÓalakarmÃbhiratà akuÓaladharmaviviktÃÓca bhavanti | ato j¤Ãyate nÃbhÃvà iti | ghaÂÃdayo dharmÃ÷ pratyak«aj¤eyÃ÷ | bhavÃæstvÃha- pratyak«aæ sarvamabhÃvarÆpamiti | abhÃvadharmakatvÃcca na sÆtre ÓraddadhÅta | tathà ca kena kÃraïenÃha- sarvamabhÃva iti | ata÷ sarvamabhÃva itÅdaæ [na] spa«Âaæ bhavet | yadi kÃraïena na prakÃÓayati [tadÃ] parag­hÅtaæ prak­tita÷ sidhyet | paravÃdasya siddhatvÃt bhavatÃæ dharmo vinaÓyet | yo bhÃva÷ kÃraïena sÃdhya÷ na so 'bhÃva ityucyate || abhÃvakhaï¬anavarga÷ «aÂcatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | 147 abhÃvasthÃpanavarga÷ abhÃvavÃdyÃha- yadyapi vacasà ÓÆnyatÃæ khaï¬ayasi | tathÃpi dharmÃæ÷ paramÃrthato 'bhÃvÃ÷ | indriyairvi«ayÃïÃmanupalambhÃt | kasmÃt | na hyasti dharmÃïÃmavayavÅ grÃhya÷ | ata÷ sarve dharmà agrÃhyÃ÷ | agrÃhyÃdabhÃvÃ[tmakÃ÷] | avayavinyagrÃhye 'pi avayavà grÃhyà iti bhavato yanmatam | tanna yuktam | nÃvayave«u buddhirbhavati | kasmÃt | sthÆlaghaÂÃdÅnÃæ padÃrthÃnÃmeva grÃhyatvÃt | na cÃvayavà avayavinaæ kurvanti | kasmÃt | avayavinamupÃdÃya hi avayavà ucyante | avayavino 'bhÃvÃdavayavà api na santi | dravye«u guïe«u asatsu nÃvayavÃ÷ santi | ato na santyavayavÃ÷ | sÆk«mÃvayavÃn paÓyato 'vayavabuddhi÷ sadà bhavati na ghaÂabuddhi÷ | kasmÃt | avayavÃn nityaæ smarato ghaÂabuddhirnaiva bhavet | yadyavayavasmaraïapÆrvakaæ ghaÂabuddhirbhavati | tadà ghaÂabuddhirvilambya bhavet | na vastuto vilambya (##) bhavati | ato nÃvayavÃ÷ smaryante | ghaÂaæ d­«Âvà yannÃvayavavikalpabuddhirbhavati saiva ghaÂabuddhi÷ | sarve cÃvayavà abhÃvÃ[tmakÃ÷]÷ | kasmÃt | sarvehyavayavà avayavaÓo bhidyamÃnà aïutÃæ yÃnti | aïuÓo bhidyamÃnà atyantÃbhÃvatÃæ pratiyanti | sarve«Ãæ dharmÃïÃæ ni«Âhà ÓÆnyatÃbuddhijananamavaÓyam | ato 'vayavÃ÷ paramÃrthato 'bhÃvatmakÃ÷ | avayavavÃdina÷ satyadvayabhaÇga÷ syÃt | kasmÃt | yo vadati nÃstyavayavÅ kevalamavayavÃ÷ santÅti | tasyÃtÅtÃgÃmidarÓanaprahÃïÃdÅni karmÃïi na syu÷ | eva¤ca lokasatyaæ nÃsti | bhavÃn paramÃrthaæ ÓÆnyatÃæ manyate | paramÃrthe cÃbhÃvÃtmakà avayavÃ÷ | ato j¤Ãyate avayavamÃtravacanaæ na satyadvaye 'vatÃrayati | satyadvaye 'navatÃrÃdabhÃva÷ | yo dharmo 'paneya÷ so 'bhÃbÃtmaka÷ | yathà avayavÃnupÃdÃya avayavÅ nirÃkriyate | avayavÃntarÃïyupÃdÃya pÆrvÃvayavà nirÃkriyante | ato 'yamavayavavÃdo 'bhÃvÃtmaka÷ | rÆpÃdÅnyapi abhÃvÃtmakÃni | kasmÃt | na hi cak«u÷ sÆk«maæ rÆpaæ paÓyati | na ca mano g­hïÃti pratyutpannaæ rÆpam | ato rÆpamagrÃhyam | cak«urvij¤Ãnaæ na vikalpayati idaæ rÆpamiti | manovij¤Ãnantu atÅte anÃgate vartate na rÆpe vartate | ato nÃsti ki¤cidrÆpavikalpakam vikalpakÃbhÃvÃdrÆpamagrÃhyaæ bhavati | nÃdyavij¤Ãnaæ rÆpaæ vikalpayati | tathà dvitÅyÃdivij¤ÃnÃnyapi | ato nÃsti ki¤cidrÆpavikalpakam | (p­) cak«urvij¤Ãnena rÆpe g­hÅte tato manovij¤Ãnamanusmarati | ato na nÃsti vikalpakamiti | (u) cak«urvij¤Ãnaæ rÆpaæ d­«Âvà niruddhameva | tata Ærdhvaæ manovij¤Ãnamutpadyate | manovij¤Ãnamidaæ na rÆpaæ paÓyati | ad­«Âvà kathamanusmaret | yadyad­«ÂvÃnusmaret | andho 'pi rÆpamanusmaret | na vastuto 'nusmarati | ato manovij¤Ãnaæ nÃnusmarati | (p­) cak«urvij¤ÃnÃnmanovij¤Ãnamutpadyate | ato 'nusmarati | (u) maivam | kasmÃt | sarvÃïi caramacittÃni cak«urvij¤ÃnamupÃdÃya samutpannÃni anusmareyu÷ | naiva vismareyu÷ | tasmÃdutpannatvÃt | (##) na vastuto yujyate | ato j¤Ãyate manovij¤Ãnamapi nÃnusmarati | yathÃkÃÓÃnusmaraïam, rÆpaghaÂÃdigraha÷ | sarve 'pi padÃrthastucchà abhÃvÃtmakÃ÷ m­«Ãg­hÅtÃ÷ | ata÷ sarve padÃrthà abhÃvÃtmakÃ÷ | yadi vadasi cak«u÷ paÓyatÅti | kiæ rÆpaæ prÃpya paÓyati kiæ vÃprÃpya paÓyati | yadi prÃpya [paÓyatÅti] tadà na paÓyati | cak«urnÃtÅtalak«aïamitÅdaæ pÆrvameva pratipÃditam | yadyaprÃpya paÓyatÅti | tadà sarvasthaæ rÆpaæ paÓyet | na vastuta÷ paÓyati | ato j¤Ãyate nÃprÃpya paÓyatÅti | (p­) rÆpaæ j¤Ãnagocaragataæ cak«u÷ paÓyati | (u) ko nÃma j¤Ãnagocara÷ | (p­) yasmin kÃle cak«u÷ paÓyati | [sa]j¤Ãnagocara÷ ityucyate | (u) yadi cak«uraprÃptamapi j¤Ãnagocara ityucyate sarvasthaæ rÆpaæ j¤Ãnagocara÷ syÃt | ata÷ prÃpyÃprÃpyobhayathà na paÓyati | ato j¤Ãyate rÆpamad­Óyamiti | yadi sati pÆrvameva cak«u«i rÆpe ca paÓcÃccak«urvij¤Ãnamutpadyate | tadedaæ cak«urvij¤Ãnaæ nirÃÓrayaæ ni«pratyaya¤ca syÃt | yadyekakÃla[mutpadyate] tadà na cak«ÆrÆpapratyayaæ cak«urvij¤ÃnamityÃkhyÃyate | aikakÃlikayormitho hetutvÃbhÃvÃt | ki¤ca cak«uÓcaturmahÃbhÆta[mayam] | yadi cak«u÷ paÓyati | ÓrotrÃdÅnyapi paÓyeyu÷ | caturmahÃbhÆtasÃmyÃt | evaæ rÆpamapi [paÓyet] | cak«urvij¤Ãnaæ syÃt sÃyatanaæ nirÃyatanaæ và | ubhayathÃsti do«a÷ | tathà hi- yadi ca cak«urvij¤Ãnaæ cak«urÃÓritaæ, tadà sÃyatanam | yadi padÃrtho nirÃyatana÷ tadà ÃÓritya ti«ÂhatÅti na labhyate | yadi bravÅ«i vij¤Ãnaæ cak«u«o 'lpabhÃga utpadyate yadi và vyÃpyotpadyate | yadi vobhayoÓcak«u«orekakÃlamutpadyate | tadà sÃyatanaæ bhavati | sÃyatanatve sÃvayavam | evaæ sati bahubhirvij¤Ãnairekaæ vij¤Ãnaæ sidhyati | ityayaæ do«a÷ | bahÆnÃæ vij¤ÃnÃnÃmaikakÃlikatvado«aÓcÃsti | ekaikavij¤ÃnÃvayavo na vijÃnÃti avayavÅ tu vijÃnÃti | vastutastu nÃstyavayavÅ ityayaæ do«a÷ | yadi nirÃyatanaæ, tadà na cak«urÃÓritaæ syÃt || abhÃvasthÃpanavarga÷ saptacatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | (##) 148 Óabdakhaï¬anavarga÷ abhÃvavÃdyÃha- ekatvagraha eva nÃsti | kasmÃt | cittaæ hi k«aïikam | Óabdo 'pi k«aïika÷ | yathà vadanti puru«a iti | aya [mekatva]vÃdo na ÓrÃvya÷ | kasmÃt | "pu" Óravaïamanu vij¤Ãnaæ na "ruæ" Ó­ïoti | "ruæ" Órutvà ӭïoti «am | iti nÃstyekaæ vij¤Ãnamak«aratrayagrÃhakam | ato nÃsti vij¤ÃnamekatvavÃdagrÃhakam | ato j¤Ãyate Óabdo na ÓrÃvya iti | vik«iptacitta÷ Óabdaæ Ó­ïoti | samÃhitacittastu na Ó­ïoti | samÃhitacittena tattvaæ j¤eyaæ bhavati | ata÷ Óabdo na ÓravaïÅya÷ | Óabdo 'yaæ prÃpya aprÃpya và ubhayathÃpi na ÓravaïÅya÷ | ubhayathÃpyaÓravaïÅyatvÃnnÃsti Óabda÷ | kecidÃhu÷- ÓrotramÃkÃÓasvabhÃvamiti | tamya padÃrthÃbhÃvarÆpatvÃt ÃkÃÓa ityÃkhyà | ato nÃsti Órotram | ÓrotrÃbhÃvÃt Óabdo nÃsti | ÓabdakÃraïaæ nÃstÅtyata÷ Óabdo nÃsti | ÓabdakÃraïaæ mahÃbhÆtasaæÓle«a÷ | ayaæ saæÓle«adharmo nopalabhyate | kasmÃt | ye dharmà vibhinnasvabhÃvÃ÷, na te saæÓli«yante | ye na vibhinnasvabhÃvÃ÷, kathaæ te«Ãæ svata÷ saæÓle«a÷ | ekatra sthitamapi k«aïikam | ato na saæÓle«o labhyate | Óabdakhaï¬anavargo '«ÂacatvÃriæÓaduttaraÓatatama÷ | 149 gandharasasparÓakhaï¬anavarga÷ na gandho grÃhya÷ | kasmÃt | na hi ghrÃïavij¤Ãnaæ vikalpayati | ayaæ campakagandha÷ ime 'nye gandhà iti | manovij¤Ãna[mapi] na gandhaæ jighrati | tasmÃnmanovij¤Ãnamapi na vikalpayati campakagandhamimam | (p­) yadyapi camapakagandhamimaæ na vikalpayati | kintu gandhaæ g­hïÃtyeva | (u) maivam | yathà kaÓciccampakav­k«amalabdhvà mohÃccampakabuddhimutpÃdayati | tathà gandhamalabdhvà mohÃdgrandhabuddhimutpÃdayati | pÆrvoktavat gandha÷ prÃpto và aprÃpto g­hyata ityubhayathÃsti do«a÷ | tasmÃnnÃsti gandha÷ | tathà raso 'pi sparÓo 'pi nÃsti | kasmÃt | sÆk«mÃdyavayave«veva sparÓaj¤Ãnaæ notpadyata iti yathÃpÆrvaæ vaktavyam | ato nÃsti sparÓa÷ || gandharasasparÓakhaï¬anavarga ekonapa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | (##) 150 manovij¤Ãnakhaï¬anavarga÷ manovij¤Ãnamapi dharmÃnna g­hïÃti | kasmÃt | manovij¤Ãnaæ hi na pratyutpannÃn rÆparasagandhasparÓÃn g­hïÃti | [yat] atÅtamanÃgataæ tannÃstÅti pÆrvamuktameva | ato manovij¤Ãnaæ na rÆpÃdÅn g­hïÃti | (p­) yadi manovij¤Ãnaæ rÆpÃdÅn dharmÃn na jÃnÃti | svÃtmÃnaæ [vÃ] jÃnÅyÃt | (u) na [kaÓcit] dharma÷ svÃtmÃnaæ jÃnÃti | kasmÃt | na pratyutpanne svÃtmavedanaæ sambhavati | tadyathà asi[dhÃrÃ] na svÃtmÃnaæ chinatti | atÅtÃnÃgatayorasaddharmatvÃt nÃnyaccittamasti | ato manovij¤Ãnaæ na khÃtmÃnaæ vijÃnÃti | (p­) yadi kaÓcit paracittaæ jÃnÃti | tadà tanmanovij¤Ãnaæ caittadharmaæ jÃnÃtyeva | (u) yathà kasyacit cittaæ svÃtmÃnamaj¤ÃtvÃpi cintà bhavati ahaæ cittavÃniti | evaæ paracitte 'pi | yo 'nÃgatadharmo 'bhÃva[rÆpa÷] so 'pi j¤Ãnajanaka÷ | paracittamapyevamiti cetko do«a÷ | dharmÃlambanaæ mana iti [mataæ] bahudhà du«Âam | yathà mana÷ prÃpyÃlambate vijÃnÃti | [vÃ] aprÃpyÃlambate | manaÓca na rÆpÃdÅnanusmaret | ebhirdo«airna manovij¤Ãnaæ dharmÃn vijÃnÃti || manovij¤Ãnakhaï¬anavarga÷ pa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | 151 hetuphalakhaï¬anavarga÷ abhÃvavÃdyÃha- yadyasti phalam | hetau pÆrvaæ san và guïa utpadyeta | pÆrvamasan[vÃ] guïa utpadyeta | ubhayathà cÃsti do«a÷ | yathà dvayorhastayo÷ pÆrvamasan Óabdo bhavati | dadhihetau pÆrvamasat dadhi, dadhi utpÃdayati | ÓakaÂahetau pÆrvamasamat ÓakaÂaæ, ÓakaÂamutpÃdayati | ato na hetau pÆrvaæ san guïa÷ phalamutpÃdayati | bhavato yadi mataæ hetau pÆrvamasan guïa÷ phalamutpÃdayatÅti | tadà rÆparahitavÃyusÆk«mareïÆ rÆpamutpÃdayet | tathà cet vÃyÆ rÆpavÃn syÃt | vajrÃdÅnÃæ gandhavattà syÃt | d­«Âe paÓyÃma÷ khalu Óuklatantu÷ ÓuklapaÂaæ sÃdhayati | k­«ïatantu÷ k­«ïapaÂaæ sÃdhayati | yadi (##) hetau pÆrvamasan guïa÷ phalaæ sÃdhayati | kasmÃt Óuklatantu÷ Óukla[paÂa]meva sÃdhayati na k­«ïam | ato na hetau pÆrvamasan guïa÷ phalamutpÃdayati | imau dvÃvapi d­«ÂÃntau du«Âau | ato nÃsti phalam | yadi hetau satkÃryam, tadà notpadyeta | kathaæ sadutpadyeta | yadyasat | tadapi notpadyeta | asatkathamutpadyeta | (p­) d­«Âe paÓyÃma÷ khalu ghaÂaæ kiyamÃïam kathaæ nÃsti ghaÂa iti | (u) ghaÂo 'yaæ pÆrvamak­ta÷ kathaæ karaïÅya÷ | tasyaivÃbhÃvÃt | yadi pÆrvaæ k­ta eva | kathaæ karaïÅya÷ | tasya sattvÃt | (p­) kriyamÃïa÷ kriyata ityucyate | (u) nÃsti kriyamÃïam | kasmÃt | ya÷ k­tabhÃga÷ sa k­takoÂau patati | yo 'k­tabhÃga÷ [so] 'k­takoÂau patati | ato nÃsti kriyamÃïam | yadi ghaÂa÷ kriyÃvÃn, atÅto 'nÃgata÷ pratyutpanno và syÃt | atÅto na kriyÃvÃn | niruddhatvÃt | anÃgato na kriyÃvÃn asattvÃt | pratyutpanno 'pi na kriyÃvÃn, bhÆyamÃnatvÃt | kÃrakamupÃdÃya kriyÃvata÷ karma sidhyati | tatra kÃraka eva vastuto nopalabhyate | tathà hi | ÓÅr«Ãdyavayave«u kriyÃv­ttyabhÃvÃnnÃsti kÃraka÷ | kÃrakÃbhÃvÃt kriyÃv­ttirapi nÃsti | hetu÷ kÃryasya pÆrvaæ vÃ, kiæ và paÓcÃt, kiæ và samakÃlam, sarvathà na yujyate | kasmÃt | yadi pÆrvaæ hetu÷ paÓcÃtkÃryam | hetau niruddhe kena phalamutpadyeta yathà avidyamÃna÷ pità kathaæ putramutpÃdayet | yadi paÓcÃddhetu÷ pÆrvaæ phalam | hetu÷ svayamanutpanna÷ kathaæ phalamutpÃdayet | yathà anutpanna÷ pità ka÷ putramutpÃdayati | yadi hetu÷ phala¤ca samakÃlam na tarhi ayaæ nyÃya÷ | yathà dve Ó­Çge yugapadudbhÆte nocyete vÃmadak«iïe 'nyonyahetuke | siddhÃntà ime trayo 'pi ayuktÃ÷ | ato nÃsti phalam | hetuphale ime yadyekaæ, yadi và nÃnà | ubhayathÃsti do«a÷ | kasmÃt | yadi nÃnà | tadà tantÆn vihÃya paÂa÷ syÃt | yadyekam | tantupaÂayorvibhÃgo na syÃt | laukikà na paÓyanti ka¤cana dharmaæ hetuphalayorap­thagbhÃvarÆpam | yadyasti phalam | syÃt svak­taæ parak­tamubhayak­tamahetuk­taæ và | sarvamidamayuktam | kasmÃt | na kaÓciddharma÷ svÃtmÃnaæ karoti | yadyasti svarÆpata÷ | kiæ svÃtmakriyayà | yadi nÃsti svarÆpata÷ | ka÷ karoti svÃtmakriyÃm | na ca paÓcÃma÷ ka¤cana dharmaæ svÃtmÃnaæ (##) kurvantam | ato nÃsti svak­tan | parak­tamayuktam | kasmÃt | cak«ÆrÆpayorvij¤Ãnotpattau v­ttyabhÃvÃt na parak­tam | kart­tvasaæj¤ÃbhÃvÃtsarve dharmà akart­kÃ÷ | yathà "bÅjasya naivaæ bhavati- ahamaÇkuramabhinirvartayÃmÅti | cak«u«o rÆpasya naivaæ bhavati- ÃvÃæ saha vij¤ÃnamabhinirvartayÃva iti | ata÷ sarvadharmÃïÃæ nÃsti kart­tvasaæj¤Ã | ubhayak­tamapyayuktam | svak­taparak­tado«asattvÃt | ahetuk­tamapi na yuktam | hetÃvÃsati phalamapi nÃstÅtyucyate | yadi caturdhÃpi nÃsti | kathamasti phalam | yadyasti, ucyeta | phalamidaæ yadi kriyÃcittapÆrvakaæ syÃt, yadi vÃkriyÃcittapÆrvakaæ syÃt | yadi kriyÃcittapurvakam | garbhe 'pi bÃlÃnÃæ cak«urÃdikÃyÃvayave«u ka÷ sacittatvaæ karoti | ÅÓvarÃdayo 'pi na kurvanti | pÆrvak­tasya karmaïo 'pi nÃsti kriyÃcittam | karmedamatÅtagatam | kathaæ kriyÃcittaæ bhavet | ato na karmaïo 'pyasti cittam | yadyakriyÃcittapÆrvakamiti | kathaæ parasya du÷khak­t du÷khaæ labhate | parasya sukhak­t sukhaæ labhate | d­«Âe ca karmakaraïe citte vikalpayati- evaæ kartavyaæ, evaæ na kartavyamiti | yadi nÃsti kriyÃcittam | kathamayaæ vibhÃgo bhavet | ata÷ sacittapÆrvakamacittapÆrvakaæ sarvamayuktam | evamÃdaya÷ sarve 'pÅndriyavi«ayà nopalabhyante | ato nÃsti dharma÷ | hetuphalakhaï¬anavarga ekapa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | 152 lokasatyavarga÷ uttaramucyate | yat bhavÃn nÃnÃkÃraïairbravÅti- sarve dharmÃ÷ ÓÆnyà iti | tanmatamayuktam | kasmÃt | pÆrvamevoktaæ mayÃ- yadi sarvamabhÃva[rÆpa]m | ÓÃstramidamapyabhÃvarÆpam | nÃpi sarvadharme«u ityÃdiÓÆnyatÃdÆ«aïamaprativadannapi ÓÆnyatÃæ sthÃpayasi | ato na sarvadharmà abhÃvÃtmakÃ÷ | yadbhavatoktaæ- nÃstÅndriyaæ, nÃstipratyaya ityÃdi | na tadasmÃbhi÷ pratipÃditam | kasmÃt | bhagavÃn sÆtre svayamidaæ nya«edhÅt | yaduta pa¤ca vastÆnyacintyÃni (##) lokavastu, sattvavastu, karmapratyayatÃvastu, dhyÃnani«ÂhÃvastu, tathÃgatavastu iti | idamasarvaj¤a÷ puru«o 'bhyÆhya na nitÅrayituæ Óaknoti | tathÃgatÃ÷ kevalaæ dharmavivecanaj¤ÃnasamarthÃ÷ | ÓrÃvakÃ÷ pratyekabuddhÃÓca nirvÃïaj¤ÃnamÃtragatiægatà dharmÃïÃæ vivecanaj¤ÃnasyekadeÓalÃbhina÷ | tathÃgatÃ÷ paraæ sarvadharmÃïÃæ sarvÃkÃraæ prak­tito naissvÃbhÃvyaæ viÓe«asÃmÃnyalak«aïÃni sarvÃïi pratividhyanti | yathà puru«ÃlayÃdaya÷ padÃrthÃ÷ suvinÃÓà du«kalpÃ÷ | evaæ ÓÆnyatÃj¤Ãnaæ sulabham | dharmÃïÃæ pravicayaj¤Ãnaæ durutpÃdam | (p­) yathà bhagavatà bodhimaï¬agatena dharmÃïÃæ lak«aïaæ pratilabdham | yathà ca bhagavatopadi«Âam | tattathaiva bhavi«yati | (u) bhagavÃn sarvadharmÃnupadiÓannapi na sarvÃkÃramupadiÓati | vimuktyarthatvÃbhÃvÃt | tadyathà bhagavÃnupadiÓati sarvadharmÃ÷ pratÅtya samutpannà iti | nopadiÓatyekaikaÓa÷ kiæpratyaya iti | du÷khanÃÓanaprayojanamÃtramapek«itamiti[tat]- upadiÓati | vicitrÃÇkÃdÅni rÆpÃïi n­ttagÅtÃdayo nÃdà gandharasasparÓà apramÃïaviÓe«Ã nopadeÓyÃ÷ | upadeÓe 'pi nÃsti mahaddhitam ityata Åd­Óaæ vastu nopadiÓati bhagavÃn | na [tÃni] na santÅti vaktuæ Óakyate | yathà kaÓcit citrÃÇkanÃdidharmavikalpamaj¤Ãtvà vadati tÃni na santÅti | tathà bhavÃnapi yatkimapyasÃdhayitvà vadati nÃstÅdaæ- vastu iti | j¤Ãtustu asti | aj¤Ãtu÷ punarnÃsti | yathà jÃtyandho vadati nÃsti k­«ïamavadÃtaæ vÃ, mayÃd­«ÂatvÃt | na cÃd­«ÂatvÃdrÆpÃïi na santÅti sambhavati | yadyevam, pratÅtyasiddhatvÃnna santi sarve dharmà iti vaktuæ pÃryate | tathÃgatÃ÷ sarvaj¤Ã iti ÓraddheyamasmÃbhi÷ | tathÃgatastu Ãha- santi pa¤ca skandhà iti | ato j¤Ãyate rÆpÃdaya÷ sarvadharmÃ÷ santi yathà ghaÂÃdaya÷ saæv­tita÷ santÅti || lokasatyavargo dvipa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | (##) 153 dharmacittanirodhavarga÷ (p­) pÆrvamuktaæ- bhavatà trividhacittanirodho nirodhasatyamiti | hetupratyayÃkhya praj¤apti [citta]nirodho j¤Ãta eva | idÃnÅæ vaktavyaæ kiæ dharmacittaæ, kathaæ tasya nirodha iti | (u) santi vastuta÷ pa¤caskandhà iti cittaæ dharmacittamityucyate | pa¤caskandhÃn ÓÆnyÃn d­«Âvà samyagbhÃvayato dharmacittaæ nirudhyate | (p­) yogÅ paÓyati pa¤caskandhÃn ÓÆnyÃn yaduta pa¤caskandhe«u nÃsti nityadharma÷ sthiradharmo 'vinÃÓadharmo 'vipariïÃmadharma ÃtmÃmÅyadharma iti | te ÓÆnyà ityucyante | na tu skandhÃneva na paÓyatÅti | (u) yogÃvacaro naiva paÓyati pa¤caskandhÃn | kasmÃt | yogÃvacara÷ saæsk­tÃlambanacittaæ prahÃya asaæsk­tÃlambanacittaæ pratilabhate | ato yogÃvacara÷ pa¤caskandhÃn na paÓyati, skandhanirodhamÃtraæ paÓyati | pa¤caskandhÃnÃæ darÓane na ÓÆnyà ityucyante | skandhÃnÃmevÃÓÆnyatvÃt | evaæ ÓÆnyatÃj¤Ãnantu vikalaæ syÃt | (p­) yogÃvacaro rÆpaæ nairÃtmyata÷ ÓÆnyaæ paÓyati | yathoktaæ sÆtre- yogÃvacara idaæ rÆpaæ paÓyati yÃvadidaæ vij¤Ãnaæ ÓÆnyaæ «aÓyati iti | na tu rÆpÃdaya÷ pa¤caskandhà na santÅti j¤Ãtavyam | (u) astÅdaæ vacanaæ, na tu vyavadÃnÃ[rthaka]m | yathoktaæ dharmamudrÃsÆtre- yogÃvacara÷ paÓyati rÆpÃdÅn dharmÃn anityalak«aïÃn vik«epalak«aïÃn vinÃÓalak«aïÃn mÃyÃlak«aïÃn nirvedalak«aïÃn iti | idaæ ÓÆnyÃkhyamapi na vyavadÃnÃtmakam | puru«o 'yaæ [ya]dante pa¤caskandhÃnÃæ nirodhaæ paÓyati | taddarÓanaæ tÃvadvayavadÃnÃ[tmakam] ato j¤Ãyate pa¤caskandhÃnÃæ nirodhaæ paÓyatÅti | (p­) saæsk­tÃlambanaj¤Ãnena kasmÃnna vyavadÃnaæ labhate | (u) yogÃvacarasya pa¤caskandhasaæj¤Ãprav­ttasya kadÃcitpraj¤apticittaæ punarbhavet | ata÷ saæsk­tÃlambanacittena na vyavadÃnaæ labhate | pa¤caskandhÃnÃæ nirodhaæ sÃk«Ãtkurvatastu na tat punarabhimukhÅbhabati | praj¤aptikÃraïanirodhasya (##) prasÃdhitatvÃt praj¤aptisaæj¤Ã nÃnuvartate | tadyathà kaÓcana v­k«a÷ krakacak­tto bhasmasÃtk­ta÷ prak«Åïa÷ | na [tatra] v­k«asaæj¤Ã prahÅïà punaranuvartate | tathà idamapi | bhagavÃn rÃdhamÃha- sattvaæ tathà vibhida, vidhama, yathà nopati«Âhati iti | ki¤cÃhaikaæ sÆtrama- rÆpaæ rÃdha tathà vibhida, vidhama yathà nopati«Âhati iti | ato j¤Ãyate ya÷ sattvaparibheda÷ iyaæ praj¤aptiÓÆnyatà | yo rÆpaparibheda÷ iyaæ dharmaÓÆnyateti | bhÃvanà ca dvividhÃ- ÓÆnya[tÃ]bhÃvanà nairÃtmyabhÃvanà iti | ÓÆnyatÃbhÃvanà ca yat praj¤aptisattvÃdarÓanam | yathà kaÓcit jalaæ nÃstÅti ghaÂa ÓÆnyaæ paÓyati | tathà pa¤caskandhe«u pudgalo nÃstÅti [tÃn] ÓÆnyÃn paÓyati | yat dharmÃn na paÓyati | idaæ nairÃtmyamityucyate | ukta¤ca sÆtre- nairÃtmyaj¤ÃnalÃbhÅ samyagvimucyate iti | ato j¤Ãyate rÆpasvabhÃvanirodho vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnasvabhÃvanirodho nairÃtmyamityucyate | nai÷svÃbhÃvyameva nairÃtmyam | (p­) yadi nai÷svÃbhÃvyaæ nairÃtmyamityucyata iti | kimidÃnÅæ na santi vastuta÷ pa¤caskandhÃ÷ | (u) na santi vastuta÷ | santi tu saæv­tita÷ | kasmÃt | bhagavÃnÃha- saæskÃrÃ÷ saæv­tita÷ santi mÃyÃvat nirmitavat | na tu paramÃrthata÷ | paramÃrthata÷ ÓÆnyamiti vacanam- ayamarthasatyata÷ ÓÆnyo na saæv­tisatyata iti | paramÃrthaÓca yaduta rÆpaæ ÓÆnyamaki¤canam yÃvadvij¤Ãnaæ ÓÆnyamaki¤canam | ato yadrÆpÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ ÓÆnyatÃdarÓanaæ tat paramÃrthaÓÆnyatÃdarÓanamityucyate | (p­) yadi pa¤ca skandhÃ÷ saæv­tisatyata÷ santi | kasmÃducyante rÆpÃdayo dharmÃ÷ paramÃrthasatyà iti | (u) sattvÃnÃæ k­ta ucyante | santi kecit pa¤caskandhe«u samutpannaparamÃrthasaæj¤Ã÷ | tadarthamucyante pa¤ca skandhÃ÷ paramÃrthata÷ ÓÆnyà iti | (p­) kiæ nu khalu sÆtre noktam asti karma asti phalam, kÃrakastu nopalabhyate iti | (u) ayaæ hetu÷ dharmaïÃæ kÃrakÃkhyo nopalabhyata itÅdaæ praj¤aptiÓÆnyatÃbhidhÃnam | yathoktaæ sÆtre- dharmÃ÷ praj¤aptisaæj¤ÃmÃtram | praj¤aptisaæj¤Ã ca yaduta avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà yÃvajjarÃmaraïadu÷khasamudayanirodho bhavati iti | asmÃdvacanÃt j¤Ãyate pa¤caskandhà api paramÃrthato na santÅti | (##) mahÃÓÆnyatÃsÆtre 'pyuktam- ya Ãha idaæ jarÃmaraïaæ, tasya jarÃmaraïam iti | ya Ãha- sa eva jÅva÷ tadeva ÓarÅram, anyo jÅvo 'nyat ÓarÅram iti | idamekÃrthakam, vya¤janameva nÃnà | ye«Ãme«Ã d­«Âi÷ na te macchrÃvakà na brahmacÃriïa iti | yat tasya jarÃmaraïaæ prati«idhyate tat praj¤aptikhaï¬anam | yadidaæ jarÃmaraïaæ prati«idhyate | tat pa¤caskandhakhaï¬anam | ki¤cÃha- jÃtipratyayaæ jarÃmaraïaæ madhyamà pratipadityucyate | nÃsti jarÃmaraïaæ paramÃrthata ityuktamiti j¤Ãtavyam | saæv­tita ucyate jÃtipratyayaæ jarÃmaraïamiti | yathà ghaÂasaæj¤Ãtyaye nÃsti ghaÂa÷ paramÃrthata÷ | evaæ rÆpÃdidharmÃïÃmatyaye nÃsti rÆpaæ paramÃrthata÷ | ukta¤ca sÆtre- yo dharmo mÃyà sa m­«Ã | yo dharmo 'mÃyÃ, sa eva paramÃrtha÷ iti | sarve saæsk­tadharmà vipariïÃmitvÃt mÃyà ityucyante | mÃyÃtvÃdabhÆtÃ÷ | abhÆtatvÃnna paramÃrthasanta÷ | yathÃha gÃthÃ- abhÆtabaddho loko 'yaæ suniÓcitavatprabhÃsate | asat d­«Âaæ sadÃbhÃsamasadvai parayà dhiyà || iti | [ato] j¤Ãtavyaæ skandhà api ÓÆnyà iti | nirodhasatyadarÓanaæ mÃrgalÃbha ityucyate | ato j¤Ãyate nirodha÷ paramÃrthasan, na skandhà iti | yadi skandhÃ÷ paramÃrthasanta÷, yogÃvacaro 'pi d­«Âvà mÃrgalÃbhÅ syÃt | vastutastu na tathà | ato j¤Ãyate pa¤caskandhà na paramÃrthasanta iti | skandhanirodhaÓca satyam | ato j¤Ãyate skandhà na satyamiti | na sambhavati skandhÃ÷ satyaæ skandhÃbhÃvo 'pi satyamiti vaktum | d­Óyasya sarvasya mohahetukatvÃt | yathà na kaÓcidava¤citalocano mÃyÃæ paÓyati | tathà yo 'mugdha÷ na sa paÓyati skandhÃn | ata÷ skandhà na paramÃrthasanta÷ | ukta¤ca sÆtre- yatrÃsmÅti tatre¤jitam | skandhe«u cÃsti asmÅti | yathÃhÃnanda÷- dharmÃnupÃdÃya asmÅti sidhyati yaduta rÆpaskandhaæ yÃvadvij¤ÃnaskandhamupÃdÃyeti | sthavirà bhik«ava÷ k«emakamÃhu÷- kimasmÅti vadasi | k«emaka÷ pratyÃha- na khalvÃyu«manto rÆpamasmÅti vadÃmi | nÃpyanyatrarÆpÃdasmÅti vadÃmi | evaæ yÃvadvij¤Ãnamapi | api ca me Ãyu«manta÷ pa¤casÆpÃdÃnaskandhe«u (##) asmÅti adhigatam | [ayamahamasmÅti na samanupaÓyÃmi] | iti | ayaæ sÆtrÃÓaya÷- Óaik«ajanÃ÷ kadÃcit sm­tivik«epÃdasmimÃnamutpÃdayanti | samÃhitasm­tikasya pa¤casÆpÃdÃnaskandhe«u asmimÃnaæ niruddhameva | pu«pavat | na mÆlakÃï¬aÓÃkhÃpatrÃïyeva pu«pam | nÃpyanyatra tebhya pu«pam | evameva na rÆpà dÅni asmÅti [vadÃmi] | nÃpyanyatra rÆpÃdibhya÷ asmÅti [vadÃmi] | evamasminirodhapratyayamasmimÃnaæ na pravartate | ato j¤Ãyate pa¤copÃdÃnaskandhà api ÓÆnyà iti | yogÃvacara÷ sarvanimittÃni nirudhyÃnimittaæ sÃk«ÃtkuryÃt | yadi vastusat nimittam, kimarthaæ nÃnusmarati | na tÅrthikÃnÃmiva rÆpaprahÃïakÃle j¤Ãyate vastusat rÆpaæ, parantu nÃnusmaryata iti | yogÅ avaÓyaæ rÆpÃdÅnÃæ skandhÃnÃæ nirodhaæ paÓyati nirodhadarÓanÃt animitte 'vatarati | ato j¤Ãyate rÆpÃdayo na paramÃrthasanta iti | yatra santi pa¤caskandhÃ÷ tatrÃsmÅti buddhirbhavati | pa¤caskandhà na santÅtyato 'smÅti buddhirnirudhyate | ata÷ skandhÃ÷ sarve ÓunyÃ÷ | phenasÆtre bhagavÃnÃha- yadi puru«a÷ phenapiï¬aæ paÓyet yoniÓa upaparÅk«eta | sa[tat]tucchaka¤caiva jÃnÅyÃt | evameva bhik«uryadi rÆpaskandhaæ samyagupaparÅk«ate | sa[taæ] riktaka¤caiva jÃnÃti, tucchaka¤caiva[jÃnÃti], asÃraka¤caiva[jÃnati], vik«epalak«aïa¤caiva jÃnÃti | vedanÃmupaparÅk«ate yathà buddhudam, saæj¤Ã [mupaparÅk«ate]yathà marÅcikÃm, saæskÃrÃ[nupaparÅk«ate] yathà kadalÅm, vij¤Ãna[mupaparÅk«ate] yathà mÃyÃm | tatra pa¤ca d­«ÂÃntÃ÷ ÓÆnyÃrthanirÆpaïÃ÷ | kasmÃt | paÓyÃma÷ khalu cak«u«Ã phenamapacÅyamÃnamabhÃvatÃæ yÃti | tathà budbudÃdÅnyapi | ato j¤Ãyate skandhà na paramÃrthasanta iti | ye jinaputrÃ÷ saæsÃrÃt paramanirviïïÃ÷ | [te]dharmÃïÃæ prak­tito 'nutpÃdamÃki¤canya¤ca paÓyanti | ato ye 'nityaæ (##) paÓyanti | [te«Ãæ] vik«epavinÃÓadu÷khalak«aïameva bhavati | ye ni÷svabhÃvaæ paÓyanti, anyalak«aïÃbhÃvÃt te du÷khacaryÃæ paripÆrayanti | etattrividhadu÷khaparipÆraïaæ vimuktiprÃpakamityucyate | [ata÷] sarvadharmÃ÷ ÓÆnyà iti j¤Ãtavyam | ÓÆnyatà ca vimok«amukham | ÓÆnyatà ceyaæ na kevalaæ sattvaÓÆnyatÃtmikà | dharmaÓÆnyatÃ[tmikÃ]pi cÃsti | yathoktam- cak«urutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati | nirudhyamÃnaæ na kvacidgacchati | tadà prajÃnÃti atÅtamanÃgataæ cak«u÷ ÓÆnyamiti | pratyutpannaæ cak«urapi caturmahÃbhÆtavikalpitamityata÷ ÓÆnyamiti | yathÃha bhagavÃn- yaccak«u«i mÃæsapiï¬e khakkaÂaæ kharagataæ sa p­thivÅ [dhÃtu]÷ ityÃdi | ya imÃæ ÓÆnyatÃæ pratilabhate sa vadati nÃsti yatki¤ciditi | ki¤cÃha- sarvasaæskÃrÃ÷ prahÅyanta iti prahÃïasvabhÃvÃ÷ | vimucyanta iti vimuktikhabhÃvÃ÷ | nirudhyanta iti nirodhasvabhÃvÃ÷ iti | ato j¤Ãyate sarve saæskÃrà niruddhà bhavantÅti | yadi vastusanta÷ saæskÃrÃ÷ tadà na syu÷ samyak prahÃïavimuktinirodhÃ÷ | nirodhaÓcÃbhÃva ityucyate | ato dra«Âavyaæ paramÃrthata÷ saæskÃrÃ÷ sarve 'bhÃvÃtmakÃ÷ saæv­titastu santi saæskÃrà iti || dharmacittanirodhavargastripa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | 154 nirodhavarga÷ yannirvÃïÃlambanaæ tat ÓÆnyacittamityucyate | (p­) nirvÃïamasaddharma÷ | cittaæ kimÃlambate | (u) cittamidaæ yatki¤catÃbhÃvamÃlambate | idaæ pÆrvameva pratipÃditam | nirvÃïaj¤ÃnatvÃt | (p­) ÓÆnyacittamidaæ kutra nirudhyate | (u) sthÃnadvaye [nirudhyate] (1) acittakasamÃdhimupasampannasya (2) anupadhiÓe«anirvÃïaæ pravi«Âhasya santÃnasamucchede và nirudhyate | kasmÃt | hetupratyayanirodhÃt | acittakasamÃdhÃvÃlambananirodhÃt [tat] nirudhyate | santÃne samucchidyamÃne puna÷ karmak«ayÃt [tat] nirudhyate | (##) ÓÃstramÃha- etÃni trÅïi cittÃni nirodhayato yogÃvacarasya karmakleÓà naiva puna÷ samudÃcaranti (p­) kasmÃt na samudÃcaranti | (u) puru«o 'yaæ nairÃtmyasampanna ityata÷ karmakleÓà nirudhyante | yathà pradÅpo dharmaÓca sati niÓraye vartate | asati niÓraye na vartate | evamÃtmacitte niÓraye sati karmakleÓÃnÃæ samudaya÷ | asati tu na samudaya÷ | anÃsravà samyagd­«Âi÷ sarvÃïi nimittÃni tathà pradahati yathà na ki¤cidavaÓi«yate | yathà kalpÃgni÷ p­thivyÃdin ni÷Óe«aæ dahati | nimittÃbhÃvÃt karmakleÓÃnÃæ na puna÷ samudayo bhavati | asmicittakasya tu karmakleÓÃ÷ samudyanti | arhata÷ ÓÆnyatÃj¤Ãnagatiægatasya asmimÃnarahitasya na puna÷ samudyanti | asya nÆtnakarmÃnupacaye 'pi prÃktanakarmahetunà kasmÃnnopapattirbhavati | (u) samyak- praj¤ayà tatkarmavinÃÓÃnna vipÃkabhÃgbhavati | yathà dagdhaæ bÅjaæ na puna÷ prarohati | asati ca t­«ïÃcitte na karmÃïi pacyante | yathà anabhi«yanditÃyÃæ bhÆmau bÅjaæ na prarohati | yogÃvacarasyÃsya sarvavij¤Ãnasthiti«u sarvanimittanirodhe vij¤Ãnaæ nirÃÓrayaæ bhavati | ato nÃstyupapattyÃyatanam | yathà bÅjamanÃÓrayaæ notpadyate | karmakleÓapau«kalyÃt kÃyamupÃdatte | apau«kalye tu nirudhyate | sa kleÓÃbhÃvÃt vikalahetupratyaya÷ satsvapi karmasu nopapattiæ vedayate | sattvÃ÷ kleÓahetorgati«u kÃyaæ vedayante | kÃyaæ vedayata ityata÷ tasya karmÃïi vipÃkaæ prayacchanti | asati kleÓe kÃyo na vedyate | kÃyavedyabhÃvÃt karmÃïi kasya vipÃkaæ prayacchanti | yathà adharmeïa prabalamadhiti«Âhati uttamarïo nÃvakÃÓaæ labhate | tathà yogÃvacaro 'pi | saæsÃre 'vartamÃnasya santyapi karmÃïi na vipÃkaæ prayacchanti | yathà baddhaæ puru«amanye janà yathe«Âaæ nindanti | evaæ kleÓabaddhÃnÃæ sattvÃnÃæ karmatÃratamyavaÓÃt [kleÓÃ÷] vipÃkaæ prayacchanti | pratilabdhavimok«e tu nÃvakÃÓaæ labhante | svÅyaæ karma ca vipÃkaæ prayacchati | ÓÆnyacaryÃvihÃritvÃdasya puru«asya dharme«u svalak«aïa[saæj¤Ã] nÃstÅtyata÷ karmÃïi na vipÃkaæ prayacchanti | yathà dattÅk­tasya putrasya dÃyabhÃgo nÃsti | tathedamapi | kleÓabalena ca karmÃïi pravartante | kleÓavege k«Åïe tu na tÃni pravartante | yathà cakraæ gatisthamapi vegak«ayÃnna puna÷ pravartate | kleÓabale ca karmÃïi (##) vikÃrayanti | yathà sutavatsalÃyà mÃtu÷ raktaæ stanyaæ pariïamate | niruddhavÃtsalyacittÃyÃstu na puna÷ pariïamate | evaæ kleÓabalÃt karma vipÃkaæ prayacchati | [kleÓa]virahe tu na prayacchati | aya¤ca puru«a÷ ÓÅlasamÃdhipraj¤ÃdiguïairbhÃvitakÃya÷ | tatprabhÃvamÃhÃtmyÃt karmÃïi nÃvakÃÓaæ labhante | ata÷ sadapi prÃktanaæ karma na vipÃkaæ prayacchati | evamasya prÃktanaæ karma pratyutpanne ki¤ci[dvipÃka]marpayati | nÆtnaæ tu karma na karoti | yathÃgnirindhanÃnÃæ bhasmÅbhÃve ÓÃmyati | evamayaæ puru«o 'pi vedanÅyÃbhÃvÃnnirudhyate | [iti] trividhacittÃnÃæ nirodhÃtsarvadu÷khebhyo 'tyantaæ vimucyate | ato vidvÃn trividhacittÃni nirundhyÃt || nirodhavargaÓcatu÷pa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | [nirodhasatyaskandha÷ samÃpta÷ |] (##) atha mÃrgasatyaskandha÷ 155 mÃrgasatyaskandhe samÃdhyadhikÃre samÃdhihetuvarga÷ ÓÃstramÃha- idÃnÅæ mÃrgasatyaæ vicÃryate | mÃrgasatyam- Ãryo '«ÂÃÇgiko mÃrga÷ samyak d­«ÂiryÃvat samyak samÃdhi÷ | Ãryo '«ÂÃÇgiko mÃrga÷ saæk«ipya dvividha÷ (1) samÃdhi÷ parikaraÓca (2) j¤Ãnamiti | idÃnÅæ samÃdhirvicÃrayitavya÷ | (p­) kiælak«aïà samÃdhi÷ | (u) cittasyaikatrÃvasthÃnaæ samÃdhilak«aïam | (p­) kathaæ cittamekatrÃvati«Âhate | (u) bahulÅk­tabhÃvanayà tatrÃvati«Âhate | yadi bahuvÃraæ na bhÃvayati tadà k«iprameva vik«ipyate | (p­) kathaæ bhÃvayitavyam | (u) yathÃsukhaæ bhÃvayitavyam | (p­) kathaæ sukhayati | (u) kÃyacittayordau«Âhalyaæ du÷kham | praÓrabdhidharmeïa kÃyacittayordau«Âhalye 'panÅte sukhaæ bhavati | (p­) kathaæ praÓrabdhirbhavati | (u) prÅtipratyayaæ kÃyacitte dÃnte bhavata÷ | (p­) kathaæ prÅtirbhavati | (u) triratnasmaraïadharmaÓravaïÃdinà cittaprÃmodyÃt bhavati | (p­) kathaæ cittaprÃmodyaæ bhavati | (u) pariÓuddhaÓÅladhÃraïÃt cittasyaukauk­tye bhavati | (p­) ukta÷ samÃdhihetu÷ | idÃnÅæ kasya samÃdhirhetu÷ | (u) ayaæ yathÃbhÆtaj¤Ãnasya hetu÷ | yathÃbhÆtaj¤Ãnaæ ÓÆnyatÃj¤Ãnam | yathoktaæ yogÃvacara÷ samÃhitacitto viÓuddhacitto vinÅvaraïacittaÓcittaratho 'calacitto yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti du÷khamÃryasatyaæ du÷khasamudayaæ dukhanirodhaæ du÷khanirodhagÃmimÃrgamÃryasatyam iti | ato yathÃbhÆtaj¤Ãnalipsunà samÃdhi bhÃvanÃyÃæ vÅryamÃrabdhavyam | vik«iptacittasya laukikasÆtraÓilpÃdihitameva na bhavati | kiæ punarlokottaraæ hitam | ato j¤Ãyate laukikaæ lokottara¤ca hitaæ samÃhitacittenaiva labhyate | sarva¤ca sat kuÓalaæ samyak j¤ÃnÃdhÅnam | sarvamasadakuÓalaæ mithyÃj¤ÃnÃdhÅnam | yathoktaæ sÆtre avidyà bhik«ava÷ pÆrvaÇgamÃkuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ samÃpattaye | anvagevÃhrÅkyamanapatrÃpyam | (##) vidyà bhik«ava÷ pÆrvaÇgamà kuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ samÃpattaye anvageva hrÅ÷ apatrÃpyam | iti | samÃdhistu samyagj¤Ãnasya hetu÷ | ato j¤Ãyate sarvaæ satkuÓalaæ samÃdhimupÃdÃya bhavatÅti | tasmÃt bhÃvanÃyÃæ yoga÷ kartavya÷ || samÃdhihetuvarga÷ pa¤capa¤cÃduttaraÓatatama÷ | 156 samÃdhilak«aïavarga÷ (p­) uktaæ bhavatà cittasyaikatrÃvasthÃnaæ samÃdhilak«aïamiti tatra samÃdhiÓcitta¤caikaæ uta bhinnam | (u) na te bhinne | kecidÃhu- samÃdhiÓcitta¤ca bhinne | samÃdhilabdhacittamekatrÃvati«Âhata iti | sadapÅdaæ vacanamayuktÃrthakam | yadi cittaæ samÃdhilabdhamÃlambane 'vati«Âhata iti | samÃdhiriyamapi Ãlambane 'vati«ÂhamÃnà samÃdhyantaramupÃdÃyÃvati«Âheta | evamanavasthà bhavati | tattu na sambhavati | yadÅyaæ samÃdhi÷ prak­tito 'vasthÃnamiti | cittamapi na samÃdhimupÃdÃyÃvati«Âheta | ata÷ samÃdheranyat cittamiti yadvacanaæ tadaprak­«ÂÃrthakam | vedanÃsaæj¤ÃdayaÓcetasikadharmà apyÃlambane 'vati«Âhante | te 'pi kaæ dharmamupÃdÃyÃvati«Âhanta itÅdaæ vaktavyam | yadi vedanÃsaæj¤ÃdÅnÃæ pratyekaæ samÃdhirasti | tulya÷ pÆrvado«a÷ syÃt | sÆtre ca cittasyaikÃgratà samÃdhilak«aïamiti kevalamuktam | na tu cittaæ samÃdhilabdhamavati«Âhata iti | ato j¤Ãyate na yuktamiti | cittasyaikÃgratetyukte nÃnyadharma÷ prakÃÓito bhavati | yathà pÆrvamuktam- yatra cittaæ sukhi bhavati tasminnÃlambane 'vati«Âhata iti | cittasya koÂi÷ samÃdhirna p­thagbhavatÅti dra«Âavyam | yathà cittaæ dÅrghakÃlÃvasthÃnaæ samÃdhirityucyate | (p­) samÃdhiriyaæ kiæ sÃsravà utÃnÃsravà | (u) samÃdhirdvividhà sÃsravà anÃsravà ceti | laukikà dhyÃnasamÃdhaya÷ sÃsravÃ÷ | dharmÃvasthÃmupasampannasya samÃdhayo 'nÃsravà ityucyante | kasmÃt | kÃlo 'yaæ yathÃbhÆtaj¤ÃnadarÓanamityucyate | tasya kÃlasya dvividhaæ nÃma samÃdhiriti praj¤Ã ceti | cittasamÃdhÃnÃt samÃdhi÷ | yathÃbhÆtapraj¤ÃnÃt (##) praj¤Ã | cittasamÃdhÃnaæ trividhaæ kuÓalamakuÓalamavyÃk­tamiti | tatra kuÓalena cittasamÃdhÃnameva samÃdhi÷ | natvakuÓalena avyÃk­tena và | sà samÃdhirdvividhà ekà vimuktihetu÷ aparà avimuktihetu÷ | vimuktiheturnÃma niyatamÆlakam | kecidÃbhidharmikà Ãhu÷- anÃsravasamÃdhireva niyatamÆlamiti | sa vÃdo na yukta÷ | sÃsravÃnÃsravà yadi vimuktiæ karoti | sà sarvÃpi niyatamÆlamityucyeta | samÃdhiriyaæ yathÃlambanÃvasthÃnaæ tridhà vibhajyate | parÅttà vipulà apramÃïà ceti | cittaæ ki¤citkÃlamavasthÃya yadi parÅttamÃlambanaæ paÓyati[tadÃ] parÅttetyucyate | anye dve api tathà | samayavaÓÃtrividhaæ lak«aïaæ bhavati | pragrahalak«aïaæ vyutthÃnalak«aïaæ tyÃgalak«aïamiti | citte 'balÅne vyutthÃnalak«aïamupayoktavyam | citta uddhata pragrahalak«aïaæ prayoktavyam | dÃnte ca citte tyÃgalak«aïaæ prayoktavyam | yathà suvarïakÃra÷ suvarïaæ dravayati tÃpayati secayati kÃle ca sthapayati | yadi sadà tÃpayati | tadà dravÅbhavati | sadà secane ghanÅbhavati | sadà sthapanesphÆryate | evaæ yogÃvacarasya cittamapi | kampitasyÃpragrahe sadà vik«epa÷ | avalÅnasyÃvyutthÃne kausÅdyam | dÃntasyÃtyÃge punaradamanam | yathà ca dÃnto 'Óva÷ pravege prag­hyate | dandha÷ [kaÓayÃ]tìyate | dÃnta÷ parityajyate | evaæ yogÃvacarasya dÃntaæ cittamapi | samÃdherasyÃstrividha upÃya÷ samÃdhyavatÃropÃya÷ samÃdhyavasthÃnopÃya÷ samÃdhivyutthÃnopÃya iti | yathÃdharmaæ samÃdhÃvatarati | ayaæ samÃdhyavatÃropÃya÷ | samÃdhisthito na calati | ayaæ samÃdhyavasthÃnopÃya÷ | yathÃdharmaæ samÃdhervyutti«Âhate | ayaæ samÃdhivyutthÃnopÃya÷ | (p­) kathamimÃn trividhÃnupÃyÃn pratilabhate | (u) yogÃvacara÷ svacittalak«aïaæ g­hïan evaæ prag­hïan evaæ vyutti«Âhan evaæ parityajan samÃdhÃvavatarati | tathà nirgacchati ca | (p­) sÃk«Ãdeva samÃdhigrahe ka upayoga upÃyasya | (u) trividhopÃyÃn pravartamÃnasya ÃdÅnavo bhavati | yathepsita¤ca na vindate | avataritumicchan vyuti«Âheta vyutthÃtumicchan punaravataret | itÅd­Óà do«Ã÷ santi | lÃbhaæ hÃniæ manyeta | hÃni¤ca lÃbham | yathà ki¤cidviÓuddharÆpaæ ki¤citprakÃÓarÆpa¤ca d­«Âvà vadeta- mahÃhitaæ labdhamiti | anityaæ du÷khaæ ÓÆnyamityÃdyanusmarata÷ cittaæ na sukhi bhavati | pratyuta hÃnikaramiti vadet | (##) (p­) yogÃvacarasya kasmÃt kadÃcitsamÃdhilÃbho 'sti kadÃcinnÃsti | (u) samÃdhilÃbhasya catvÃra÷ pratyayÃ÷- (1) ihÃdhvani yunakti, (2) pÆrvakÃyapratyaya÷ (3) samÃdhilak«aïaæ sug­hïÃti, (4) Órutvà samÃdhidharmÃnanuvartayati iti | samÃdhibhÃvanÃÓcaturvidhÃ÷- (1) sadÃprayogÅ naikÃgraæ carati | (2) ekÃgraæ carati na sadÃprayukto bhavati | (3) sadÃprayuktaÓca bhavati ekÃgra¤ca carati | (4) na sadà prayukto naikÃgraæ carati | ki¤ca santi caturvidhÃ÷ bahukuÓala÷ alpapraj¤a÷, alpakuÓalo bahupraj¤a÷, bahukuÓalo bahupraj¤a÷, alpakuÓalo 'lpapraj¤a iti | e«ut­tÅyo yogÃvacaro 'vaÓyaæ labhate | caturtho nÃvaÓyaæ labhate | prathamadvitÅyau yadi dÃntau samau tadà labhete || samÃdhilak«aïavarga÷ «aÂpa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | 157 trisamÃdhivarga÷ (p­) uktaæ sÆtre- traya÷ samÃdhaya÷ ekÃÇgabhÃvanasamÃdhi÷, ubhayÃÇgabhÃvanasamÃdhi÷ arya÷ samyaksamÃdhiriti | kimidam | (u) ekÃÇgabhÃvana iti yat samÃdhiæ bhÃvayati na praj¤Ãm | praj¤Ãæ và bhÃvayati na samÃdhim | ubhayÃÇgabhÃvana iti samÃdhiæ bhÃvayati praj¤Ã¤ca bhÃvayati | ayaæ laukikasamÃdhirÆ«mÃdidharmagata÷ | Ãrya÷ samyaksamÃdhiriti yaddharmÃvasthÃmupasampanno nirodhasatyaæ sÃk«Ãtkaroti | sa Ãrya÷ samyagityucyate | kenedaæ j¤Ãyate | yathà sthaviro bhik«urÃha- yogÃvacara÷ samÃdhinà cittaæ bhÃvayan praj¤ÃmupÃdÃya kleÓÃn prati«edhayati | praj¤ayà cittaæ bhÃvayan samÃdhimupÃdÃya kleÓÃn prati«edhayati | samÃdhinà praj¤ayà ca cittaæ bhÃvayan svabhÃvamupÃdÃya vimucyate | svabhÃvo nÃma ya÷ prahÃïasvabhÃva÷ viyogasvabhÃvo nirodhasvabhÃva÷ | samÃdhipraj¤ayoryugapatprapÆraïÃdÃrya÷ samyagityucyate | yathà samÃdhipraj¤ÃbhyÃæ vimuktilabdha÷ sarvaÓo vimuktaityucyate | (p­) kecidÃhu÷- ekÃÇgabhÃvana iti yadi samÃdhimupÃdÃya raÓmiæ paÓyati na rÆpÃïi | yadi(vÃ)rÆpÃïi paÓyati na raÓmim | ubhayÃÇgabhÃvana iti yat rÆpa¤ca paÓyati raÓmi¤ca paÓyati | Ãrya÷ samyaksamÃdhiriti yat Óaik«ÃÓaik«ÃbhyÃæ pratilabdha÷ samÃdhi÷ (##) iti | kathamidam | (u) raÓmimÃtraæ paÓyati na rÆpamiti nÃsti ki¤cana sÆtram sÆtre kevalamuktam- ahaæ prak­tito raÓmimapaÓyaæ rÆpamapyapaÓyam | idÃnÅæ raÓmirvina«Âa÷, rÆpamapi na paÓyÃmÅti | bhavatà ca vaktavyaæ kena kÃraïena raÓmiæ paÓyati na rÆpam ityÃdi | iti nÃvoca÷ | (p­) sÆtra uktaæ- traya÷ samÃdhaya÷ ÓÆnyato 'nimitto 'praïihita iti | e«Ãæ trayÃïÃæ samÃdhÅnÃæ ko bheda÷ | (u) yadi yogÃvacaro na paÓyati sattvaæ nÃpi dharmam | ayamucyate ÓÆnyata÷ [samÃdhi]riti | Åd­Óe ÓÆnye[yadi]grÃhyanimittaæ nÃsti | ayaæ ÓÆnya evÃnimitta÷ | ÓÆnye ca nÃsti praïihitaæ ki¤cana | ayaæ ÓÆnya÷[samÃdhi]revÃpraïihita ityucyate | atastrayo 'pyekÃrthakÃ÷ | (p­) tathà cet kasmÃt traya ityucyante | (u) ÓÆnyaæ bhÃvayediti ÓÆnyatÃsamartha Ãha | ÓÆnyaæ bhÃvayan hitaæ labhate yaduta nimittaæ na paÓyatÅti | nimittÃdarÓanÃdanimitta÷ | animittatvÃdapraïihÅta÷ | apraïihitatvÃnna kÃyaæ vedayate | kÃyÃvedanÃtsarvadu÷khÃnmucyate | ityÃdi hitÃni ÓÆnyatÃbhÃvanayà labhate | ata ucyate traya iti | kecidÃbhidharmikà Ãhu÷ ya÷ samÃdhi÷ ÓÆnyÃnÃtmÃkÃreïa bhavati ayaæ ÓÆnya ityucyate | ya ÃkÃro 'nityato du÷khato hetuta÷ samudayato janakata÷ pratyayato mÃrgato yathÃvadÃcarato niryÃïato bhavati | ayamapraïihita÷ | ya ÃkÃro nirodhata upaÓamata÷ praïÅtato viyogato bhavati | ayamanimitta iti | kathamidam | (u) yadÃha bhavÃn- anityato du÷khata ÃkÃra÷ apraïihita iti | tadayuktam | kasmÃt | bhagavÃn sadà vadati yadanityaæ tadeva du÷kham | yat dukhaæ tadevÃnÃtmakam iti | nairÃtmyaæ prajÃnan na puna÷ praïidadhÃti | ato j¤Ãyate ÓÆnyatvÃcca na praïidadhÃtÅti | hetuta÷ samudayato janakata÷ pratyayata ÃkÃra iti matam | tat tathaiva syÃt | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- yatki¤citsamudayalak«aïaæ sarvaæ tannirodhalak«aïamiti paÓyan nirvidyate iti | mÃrge ca na bhavedapraïihita ÃkÃra÷ | kasmÃt | praïidhÃnaæ hi t­«ïÃÇgam | yathÃsÆtramuktam hÅnaæ madhyamaæ praïidhÃnaæ na mÃrga Ãsaktijanakam | ato na bhavedapraïihita ÃkÃra÷ | ki¤coktaæ sÆtre- pa¤cÃnÃæ skandhÃnÃæ nirodhÃnnirodha ityucyate iti j¤Ãtavyam | ÓÆnya eva nirodha ityucyate | na (##) tatrÃsti praïidhÃnam | kÃyat­«ïà hi praïidhÃnaæ bhavati | ato j¤Ãyate ime traya ekÃrthakà iti na syÃdbheda iti | (p­) ki¤coktaæ sÆtre- traya÷ samÃdhaya÷ ÓÆnyaÓÆnya÷, apraïitÃpraïihita÷, animittÃnimitta iti | kathamidam | (u) ÓÆnyena pa¤caskandhÃn ÓÆnyÃn d­«Âvà ekena ÓÆnyena punarimaæ ÓÆnyaæ ÓÆnyÅkaroti | ayaæ ÓÆnyaÓÆnya ityucyate | apraïihitena pa¤caskandhÃn nirvidya apraïihitena punarimamapraïihitaæ nirvedayati | ayamapraïihitÃpraïihita÷ | animittena pa¤caskandhÃn praÓÃntÃn d­«Âvà animittena punaranimittaæ na g­hïÃti | ayamanimittÃnimitta÷ | (p­) Ãbhidharmikà Ãhu÷- traya ime samÃdhaya÷ sÃsravà iti | kathamidam | (u) ime na sÃsravÃ÷ | kasmÃt | samayasyÃsyà nÃsravÃnuÓayatvÃt | samÃdhirayaæ ÓÆnyÃdipradhÃna÷ | kathaæ sÃsravo bhavet | (p­) yadi ÓÆnyÃdaya÷ samÃdhayo vastuta÷ praj¤ÃtmakÃ÷ | kathaæ samÃdhirityucyate | (u) samÃdhÅnÃæ bhedÃt | samÃdhiÓca yathÃbhÆtaj¤ÃnadarÓanÃdhÃyakatvÃt samÃdhirityucyate | phale hetÆpacÃrÃt | (p­) kecidÃbhidharmikà Ãhu÷- ÓÆnyaÓÆnyÃdaya÷ samÃdhayo 'Óaik«ajanamÃtralabhyà nÃnyairiti | kathamidam | (u) Óaik«ajanà api labheyu÷ | kasmÃt | yogÃvacareïa hi sÃsravÃïÃmanÃsravÃïÃæ sarve«Ãæ dharmÃïÃæ nirodho 'dhigantavya÷ | ata÷ Óaik«ajanairapi anÃsravadharmÃïÃæ nirodho 'dhigantavya÷ syÃt || trisamÃdhivarga÷ saptapa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | 158 catussamÃdhibhÃvanÃvarga÷ asti samÃdhibhÃvanà d­«Âadharmasukha [vihÃra]Ãyaæ saævartate | asti samÃdhibhÃvanà j¤ÃnadarÓana[pratilÃbha]Ãya saævartate | asti samÃdhibhÃvanà sm­tisamprajanyÃya saævartate | asti samÃdhibhÃvanà ÃsravÃïÃæ k«ayÃya saævartate | ya÷ samÃdhi÷ d­«ÂadharmasukhaprÃpako yaduta dvitÅyadhyÃnÃdaya÷ | [sà prathamà bhavanà |]kenedaæ j¤Ãyate | bhagavÃnÃha- dvitÅyadhyÃnaæ samÃdhijaæ prÅtisukhaæ nÃmne saævartate anyadharmÃya saævartate yathà piï¬apÃtÃya ÓrÃvastyÃæ praveÓa iti | (##) (p­) prathamaæ dhyÃnamapi saprÅtisukham | kasmÃnnocyate sa d­«ÂadharmasukhavihÃra iti | (u) prathamadhyÃnasya cittavik«epakavitarkavicÃravyÃmiÓritatvÃt na taducyate d­«Âadharmasukhamiti (p­) dvitÅyadhyÃnasyÃpi santi prÅtyÃdayaÓcittavik«epakà dharmÃ÷ | kasmÃducyate sukhamiti | (u) sarvavitarkavicÃrapÆrvakaæ cittaparigrahÃt prÅtyÃdaya÷ sukhamityucyante, du÷khÃkÃrata÷ paraæ sarvaæ du÷khamityucyate | prathamadhyÃne du÷khamaudÃrikam | dvitÅyadhyÃnÃdi«u du÷khaæ sÆk«mam | sÆk«madu÷khatvÃt sukhamityÃkhyÃæ labhate | (p­) dvitÅyadhyÃnÃdaya÷ sÃæparÃyikasukhavihÃrà api bhavanti | kasmÃt d­«ÂadharmasukhavihÃramÃtramucyate | (u) yathÃjÃtaÓatro÷ sÃnd­«Âikaæ ÓrÃmaïyaphalamuktam | pratyÃsatyocyate [tathÃ] | pa¤cakÃmasukhÃnÃæ bhedÃyocyate d­«Âadharmasukha[vihÃra i]ti | yadi pa¤cakÃmasukhÃsakta÷ kaÓcit, ato na dhyÃnabhÃgbhavati | tadarthamÃha- pa¤cakÃmasukhÃnÃæ viyoge paramaæ d­«Âadharmasukhaæ pratilabhadhva iti | buddhà na sÃæparÃyikakÃyavedanaæ praÓaæsanti | ato nÃbhidadhati sÃmparÃyikaæ sukham | laukikà vadanti sukhaæ g­hasthasya na pravrajitasyeti | ato bhagavÃnÃha- idaæ pravrajitasya d­«Âadharme sukhamiti | imÃÓcatasra÷ samÃdhibhÃvanÃ÷ sarvà d­«Âadharmasukha[vihÃrÃ]ya saævartante | prathamÃyà nÃmopacÃrÃt kevalamucyate d­«Âadharmasukha[vihÃrÃye]ti | (p­) yadÅmÃÓcasra÷ samÃdhibhÃvanà nÃnÃhitÃni sÃdhayanti | kasmÃtkevalamucyante catvÃrÅmÃni hitÃni | (u) hitaæ dvividhaæ laukikaæ lokottaramiti | dvitÅyà samÃdhibhÃvanà laukikahitÃya bhavati yaduta j¤ÃnadarÓanam | j¤Ãnaæ nÃmëÂavimok«ÃyatanadaÓak­tsnÃyatanÃdihitam | darÓanaæ pa¤cÃbhij¤Ãdihitam | kasmÃt | cak«u«Ã d­ÓyamÃnatvÃt hitamidaæ darÓanamityucyate | idaæ raÓmigrahamupÃdÃya siddhatvÃt j¤ÃnadarÓanamiti bhavati | yat raÓmilak«aïamityucyate dvitÅyamidaæ lokottaraæ hitam | pa¤caskandhÃn samprajÃnÃtÅti samprajanyam | ata÷ sÆtra uktam- sasm­tisamprajanyo (##) yogÃvacaro yà vedanà vitarkÃ÷ saæj¤Ã utpadyante sarvÃ[stÃ÷] pratijÃnÃti iti | vedanÃnÃæ praj¤Ãnaæ nÃma sparÓapratyayà vedanÃ, nÃsti tu vedaka iti | vitarkÃnÃæ praj¤Ãnaæ nÃma ahamiti vitarka÷; kathaæ [sa] na bhavet | ya÷ strÅpuru«Ãdipraj¤aptisaæj¤Ãvikalpa÷, tatsaæj¤Ãpratibhedanà vitarkà na bhavati | yathoktaæ sÆtre- vitarka÷ kiæ nidÃna÷ | [vitarka÷] [prapa¤ca] saæj¤Ã [saækhyÃ] nidÃna iti | ato j¤Ãyate praj¤aptisaæj¤ÃpratibhedanÃt sm­tisamprajanyaæ nÃma | sm­tisamprajanyenÃsravak«ayo labhyate | yathoktaæ sÆtre- yogÃvacara÷ pa¤cÃnÃæ skandhÃnÃmudayavyayÃnudarÓÅ skandhÃnÃæ nirodhaæ sÃk«Ãtkaroti iti | ato j¤Ãyate | sarvÃïi laukikÃni lokottarÃïi hitÃni catur«u saÇg­hÅtÃnÅti | (p­) kecidÃbhidharmikà Ãhu÷- caturthadhyÃne 'rhatphalaæ pratilabhamÃnasya ÃnantaryamÃrga Ãsravak«aya ityucyate iti | kathamidam | (u) na hi tatrÃsti viÓi«Âahetu÷ caturthadhyÃnamÃtrasyÃnantaryamÃrga Ãsravak«ayo nÃnyasyeti | ata[sta]nna yujyate | samÃdhibhÃvanà ca trividhahitÃya saævartate- (1) d­«Âadharmasukha[vihÃrÃ]ya, (2) j¤ÃnadarÓana [pratilÃbhÃ]ya, (3) Ãsravak«ayÃya ca | dvividhÃya và saævartate | uktavadekÃntak«ayÃrthatvÃt suviÓuddhyarthatvÃt, saæsÃrak«ayÃrthatvÃt, nÃnÃsvabhÃvavivekÃrthatvÃt mÃrgamupadiÓati cak«u«mÃn | tatra pÆrve traya÷ prahÃïasyÃbhidhÃnam, antimo j¤Ãnasya | nÃtra bhagavÃn d­«Âadharmasukha[vihÃra]mÃha | catussamÃdhibhÃvanÃvargo '«Âapa¤cÃÓaduttaraÓatatama÷ | 159 caturapramÃïasamÃdhivarga÷ maitrÅ karuïà mudità upek«Ã | [tatra] maitrÅ nÃma vyÃpÃdaviruddhaæ kuÓalacittam | yathà suvij¤a÷ suvij¤Ãya sadà hitaæ prÃrthayate | tathà yogÃvacaro 'pi sarvasatvÃnÃæ k­te sadà sukhaæ prÃrthayate | ato 'yaæ sarvasattvÃnÃæ suvij¤o bhavati | (p­) kiæ nÃma suvij¤asya (##) lak«aïam | (u) nityaæ lak«yata aihikÃmu«mikahitasukhaprakar«aprÃrthanÃæ kurvan naiva viruddhÃsukhaprÃrthanÃm | tathà yogÃvacaro 'pi sattvÃnÃæ sukhameva prÃrthayate nÃsukham | karuïà vihiæsÃviruddhaæ maitracittam | kasmÃt | sattvÃnÃæ sukhaprÃrthanatvÃt | (p­) dve«avihiæsayo÷ ko bheda÷ | (u) citte dve«asm­timutpÃdya satvÃn tìayituæ vihisituæ và icchati | dve«oddhitaæ kÃyavÃkkarma vihiæsetyucyate | dve«o vihiæsÃyà hetu÷ | dve«ÃkÃæk«Å avaÓyaæ pradÃÓamÃcarati | mudità År«yÃviruddhaæ maitracittam | År«yà nÃma parasyotkar«aæ d­«Âvà ak«amamÃïasyotpanno 'sÆyÃvyÃpÃda÷ | yogÃvacarasya sarvasattvÃnÃæ lÃbhaprakar«aæ d­«Âvà mahatÅ prÅtirbhavati yathÃtmano hitalÃbhe | (p­) kimimÃni trÅïi maitrÅ[rÆpÃïi]à (u) maitracittasyaiva traya÷ prakÃrÃ÷ | kasmÃt | avyÃpÃdo maitrÅ | na kaÓcidadvi«an du÷khinaæ sattvaæ d­«Âvà dayate | yadà sarve«u sattve«u paramaæ maitracittaæ kaÓciddu÷khopadravasambhrÃntaæ putraæ d­«Âveva samÃcaratitasmin samaye prav­ttaæ maitracittaæ karuïetyucyate | atha và kaÓcit parasya du÷khe karuïÃmutpÃdayannapi na parasyotkar«e pramuditacitto bhavati | kenedaæ j¤Ãyate | kaÓcitsapatnasya du÷khaæ d­«Âavaiva karuïÃyate | kiæ punarlabdhavijayaæ putraæ d­«Âvà [na] pramodyata iti | yogÃvacara÷ sarvasattvÃn sam­ddhilÃbhino d­«Âvà svÃbhedata÷ pramuditacitto bhavati | iyaæ muditetyucyate | ato j¤Ãyate maitrÅcittaviÓe«a÷ karuïà mudità ceti | (p­) kasyopek«ayà upek«Ã | (u) Óatruæ mitra¤ca paÓyato maitracittaæ na samamasti | mitre 'dhikam | udÃsÅne na tulyam | Óatrau tu alpam | tathà karuïà muditÃpi | ato yogÃvacaro mitre maitramupek«ya Óatrau ÓÃtravamupek«ya cittasÃmyaæ cikÅr«ati | paÓcÃt sarvasattve«u samacitto bhavati | tathà karuïà muditÃpi | ata÷ sÆtra uktam- rÃgapratighaprahÃïÃyopek«Ãæ bhÃvaya iti | (p­) tathà cet na p­thagastyupek«Ãcittam | cittasÃmyamÃtramupek«Ãæ bhavati | (u) pÆrvamevoktaæ mayà maitracittaviÓe«Ã÷ karuïÃmuditÃdaya iti | maitracitta¤cottamÃdhamamadhyadharmaistrividham | trayÃïÃme«Ãæ samabhÃva upek«Ã | yathà vadanti uttamamaitracittena trÅïi dhyÃnÃni bhÃvayatÅti | (##) (p­) kenopÃyena tanmaitracittaæ pratilabhate | (u) uttaratna vak«yante pratighasyÃdÅnavÃ÷ | tÃnÃdÅnavÃn praj¤Ãya maitracittaæ bhÃvayati | maitracittasya hitaguïa¤ca paÓyati | yathoktaæ sÆtre maitracetovihÃrÅ sukhaæ svapiti | sukhaæpratipadyate | na pÃpakaæ svapnaæ paÓyati | devatà rak«anti | manu«yÃïÃæ priyo bhavati | [amanu«yÃïÃæ priyo bhavati |] nÃsmai agnirvà vi«aæ và Óastraæ và kramate | [uttaramapratividhyan brahmalokopago bhavati] iti | imÃnyÃniÓaæsÃni Órutvà bhÃvayati | yogÃvacaro 'nusmarati- ahaæ vyÃpÃdamutpÃdya ahameva vipÃkamanubhavÃmi nÃnya iti | ato vyÃpÃdamak­tvà maitracittaæ bhÃvayati | ki¤ca yogÃvacaro manasi karoti ahamalpakena pÃpakena anyasya k­tena bahÆni pÃpakÃni tacchataguïÃni tadabhinnÃnyanubhavÃmi | ata÷ pÃpakÃni parivarjayediti | ukta¤ca sÆtre- pa¤ca dve«aprahÃïakÃraïÃni sadÃnusmartavyÃnÅti | vyÃpÃdaÓca yogÃvacarasya nÃlaæ bhavati | a«Âa kuÓalÃniæÓasÃni pÆrvamanusmaret | pÃpakÃni varjayato vyÃpÃda÷ ÓÃmyati | puru«asya pÆrvÃdhvani mÃtà và syÃt, garbhiïÅ prasavitrÅ ca madartha÷ du÷khaæ vyavasyamÃnà syÃt | atha và syÃt mama pità bhrÃtà bhÃryà putro và | kathaæ dve«Âavyam | iti | anusmareccÃgÃminyadhvani mama pità mÃtà bhrÃtà và bhavet iti | arhan pratyekabuddho buddho và bhavediti [anusmaraïaæ] kuryÃt | kathaæ dve«Âavyam | durjanÃn d­«Âvà pÃpakamÃcaran ubhayoradhvanordu÷khaæ vedayate | ato na dve«Âavyam | pÆrva¤ca nibh­taæ paÓyet janasya svabhÃva÷ kuÓalo 'kuÓala iti | yadi durjano mama [akuÓala]mÃdadhÃti, kasmÃdahaæ dvi«Ãmi | yathÃgninà dagdho nÃ[gniæ]dvi«et | kleÓopahata÷ piÓÃcapŬita iva na svÃtantryabhÃgbhavati | iti pÆrvaæ paÓyan kimarthaæ dvi«ati | yena pratyayena k«Ãntiæ bhÃvayati | taæ dharmamanusmaret | tadà vyÃpÃda÷ ÓÃmyati, maitracitta¤ca vardhate | k«Ãntiguïo yogÃvacaro 'nuvicintayati- ahaæ yadi paraæ dvi«Ãmi | tadà p­thagjanasya grÃmÅïasya tasya [mama] ca nÃsti bheda÷ | ata÷ k«antavyamiti | yathÃha bhagavÃn gÃthÃm- (##) suvinÅto yathà hastÅ sahate Óaramastrakam tathà cÃhamapÅhaiva titik«e sarvapÃpakam || iti | api cÃha gÃthÃm- aÓlÅlamapavÃda¤ca vigarhÃæ pratighaæ tathà | na k«ametÃdhama÷ sattva÷ Óilav­«Âiæ yathà khaga÷ || aÓlÅlamapavÃda¤ca vigarhÅæ pratighaæ tathà | k«ameta hi mÃhasattva÷ pu«pav­«Âiæ yathà gaja÷ || iti | ata÷ k«antavyam | tadakuÓalaæ guïa÷ pariïamate | akuÓalebhyo guïasaæsiddhe÷ | yogÃvacara ime sattvà mƬhà avij¤Ã bÃlasamÃnà na vidve«yà iti prajÃnÃti | ityanenopÃyena maitracittaæ bhÃvayati | (p­) kathaæ karuïÃæ bhÃvayati | (u) yogÃvacaro 'lpasukhino du÷khabahulÃn d­«Âvà karuïÃyate | kathamahaæ du÷khini sattve punardu÷khamÃadhyÃm iti | atyantasukhÃsaktÃn d­«Âvà ca cintayati- kathamahaæ parapraïihitaæ hÃpayeyamiti | ata÷ karuïÃyate | du÷khinaæ sattvaæ d­«Âvà d­«Âadharme du÷khitvÃt du÷khÅ bhavati | sukhinaæ sattvaæ d­«Âvà anitya[sukha]tvÃt du÷khÅ bhavati | ata÷ sarve sattvà du÷khabhÃgina ÃdÃvante và na vimuktilÃbhina ityanena pratyayena karuïÃyate | (p­) kathaæ muditÃæ bhÃvayati | (u) yogÃvacara÷ parahiter«yÃlutà p­thagjanalak«aïamiti d­«Âvà muditÃæ bhÃvayati | cintayati caivam- sattvÃnÃæ sukhamutpÃdayeyamiti | [yadi] para÷ svayaæ labhate | tadà sa mÃæ satkaroti | ato muditÃmutpÃdayet | tader«yÃd­«Âirv­thà nÃsti kimapi hitam | na paramupahanti | pratyutÃtmÃnameva hiæsati | yathokta¤ca sÆtre- År«yà saæyojanà iti | tatsaæyojanaparijihÅr«ayà muditÃmutpÃdayati | (p­) kathamupek«Ãæ carati | (u) vi«amacitte do«aæ d­«Âvà cittasÃmyacikÅr«ayà upek«Ãæ carati | yogÃvacaro rÃgapratighacitte do«adarÓanÃdupek«ÃcaryÃæ bhÃvayati | (p­) idamapramÃïacittaæ kasyÃæ bhÆmau vartate | (u) tri«u dhÃtu«u vartate | (p­) ÃbhidharmikÃ÷ kecidÃhu÷- t­tÅyadhyÃnÃdÆrdhvaæ nÃsti saumanasyendriyam iti | kathamidam | (##) (u) nÃhaæ vadÃmi muditacittaæ saumanasyendriyasvabhÃvamiti | kintu parahite 'kalu«amuditacittatà muditetyucyate | catvÃrÅmÃnyapramÃïÃni praj¤ÃsvabhÃvÃni | (p­) kathamÃrÆpyadhÃtau catvÃryapramÃïÃni bhavanti | rÆpalak«aïena hi sattvo vikalpyate | tatra rÆpaïe rÆpalak«aïaæ kathaæ bhavet | (u) arÆpasattvà api vikalpanÅyÃ÷ | yathoktaæsÆtre- sarÆpÃrÆpyÃdi«u kuryÃditi | ki¤coktaæsÆtre- ÓubhavipÃkapratilÃbhaparamÃæ maitracetovimuktiæ bhÃvayati | ÃkÃÓÃnantyÃyatanapratilÃbhaparamÃæ karuïÃ[cetovimuktiæ] bhÃvayati | vij¤ÃnÃnantyÃyatanapratilÃbhaparamÃæ muditÃ[cetovimuktiæ]bhÃvayati | Ãki¤canyÃyatanapratilÃbhaparamÃmupek«Ã[cetovimuktiæ]bhÃvayati | iti | ato j¤Ãyate ÃrÆpye 'pi santyapramÃïÃnÅti | (p­) ekaikasyÃæ bhÆmÃvekamapramÃïamasti | kiæ naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatane kimapi nÃsti | (u) sarve«vapyÃyatane«u sarvÃïi santi | atyadhimaitrÅbhÃvanayà paraæ ÓubhÃyatanamutpadyate | karmaïÃæ sarÆpavipÃkajanakatvÃt | ya÷ sattvÃnÃæ sukhÃkÃæk«Å sa sukhavipÃkaæ labhate | tathà karuïÃpi | kÃyÃdhÅnatayà bhÆyasà du÷khÃnÃæ samudaya÷ | ÃkÃÓe ca rÆpaæ nÃstÅtyato vij¤ÃnÃnantyÃyatanacittasyÃlambane paramasukhavihÃritvÃt | Ãki¤canyÃyatanaparamà upek«eti | yogÃvacara÷ saæj¤ÃpariklÃntatvÃdÃki¤canyÃyatanamupasampadya viharati | naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatane 'pi apramÃïamasti | atisÆk«mÃtvÃnnopalabhyata iti nocyate | sarve«vapyÃyatane«u sarvamasti iti bÃhulyavaÓÃt ucyate | Óubhe maitryÃæ÷ paramÃdhikyÃt ityevamÃdi | dhyÃnasamÃdhi«u catvÃryapramÃïacittÃni vipÃkavedanÃpradhÃnÃni sattvÃlambanatvÃt | (p­) Ãbhidharmikà Ãhu÷- catvÃryapramÃïÃni kÃmadhÃtukasattvamÃtrÃlambanà nÅti | tatkatham | (u) kasmÃnnÃnyasattvÃlambanÃni tÃni | vaktavyo 'tra hetu÷ | bhagavÃnapramÃïasÆtra Ãha- iha bhik«urmaitrasahagatena cetasà ekÃæ diÓaæ[sphuritvà viharati | tathÃ] dvitÅyÃæ tathà t­tÅyÃæ caturthÅ ityÆrdhvamadhastiryak[sarvadà sarvatratÃyai] sarvÃvantaæ lokaæ [maitrasahagatena cetasÃ] sphuritvà viharati iti | rÆpÃrÆpyakadhÃtukasattvà anityà bhaÇgurà durgati gÃmina ityasti hetu÷ | (##) (p­) Ãbhidharmikà Ãhu÷- kÃmadhÃtugato yogÃvacara evÃpramÃïÃnyupasampadya viharatÅti | kathamidam | (u) sarvÃyatanajÃtÃ÷ sarva upasampadya viharanti | (p­) yadi tanna jÃtà api upasampadya viharanti | tadà na puïyaæ k«Åyeta | tatra nityamutpadyeran | (u) yathà tatra dhyÃnÃdÅn kuÓaladharmÃnusampadya viharanto 'pi[tato]nivartante | tathà maitrÃdÅnapi (p­) yadyayaæ nyÃya÷ | kasmÃnna k«ipraæ nivartante | (u) astÅd­Óaæ karma satyapi niv­ttihetau na nivartante | yathà kÃma[dhÃtuka]devÃdaya÷ satyapi kuÓalakarmaïi durgatÃvupapadyante | tathedamapi || (p­) maitrasamÃdhivihÃriïaæ kasmÃnna vi«aæÓastramagnirvà kramate | (u) kuÓalapuïyaghanagabhÅramakuÓalÃni nÃdhiti«Âhanti devai÷ surak«itatvÃt | (p­) sÆtramÃha- maitrasahagataæ sm­tisambodhyaÇgaæ bhÃvayati iti | sÃsravÃnÃsravayo÷ kathaæ sahabhÃvanà | (u) maitrÅ[sm­ti]sambodhyaÇgenÃnugatà bhavati | yathoktaæ sÆtre- yadi kaÓcidekÃgracittena dharmaæ Ó­ïoti | tadà pa¤canÅvaraïÃni prahÃya saptasambodhyaÇgÃni bhÃvayati | dharmÃÓravaïe 'pi sambodhyaÇgÃni bhÃvayati | iti | ki¤coktaæ sÆtre- bhÃvayatha bhik«avo maitracittam, pratijÃnÃmi anÃgÃmiphalaæ prÃpsyatheti | maitracittaæ yadyapi na saæyojanaæ hÃpayati | [tathÃpi]pÆrvameva maitracittena puïyaguïaj¤Ãnahitasa¤cayÃdÃryamÃrgapraj¤Ãæ labdhvà saæyojanÃni prajahÃti | ata ucyate maitrÅ bhÃvanayà anÃgÃmiphalaæ labhata iti | maitrÅ bhÃvanayà sambodhyaÇgamapyevam | (p­) arhan prahÅïasattvasaæj¤a÷ | kathamapramÃïÃni bhÃvayati | (u) arhan maitracittamupasampadya viharannapi namaitrakarmasiddhiæ sa¤cinoti | upapattivedanÃbhÃvÃt | (p­) buddhÃnÃæ bhagavatÃæ mahÃkaruïà katham | (u) buddhÃnÃæ bhagavatÃæ naiva mÅmÃæsÃj¤Ãnamasti | dharmÃïÃmatyantaÓÆnyatÃæ prajÃnanto 'pi p­thagjane«u gabhÅraæ mahÃkaruïÃmÃcaranti | (p­) karuïÃyà mahÃkaruïÃyÃÓca ko bheda÷ | (u) k­pÃcittamÃtraæ karuïà | kriyÃæ sÃdhayatÅti mahÃkaruïà | kasmÃt | bodhisattva÷ sattvÃnÃæ du÷khaæ d­«Âvà tatk«ayÃya vÅryamÃrabhate | apramÃïakalpe«u bhÃvanÃsÃdhyatvÃnmahÃkaruïetyucyate | Ãj¤endriyeïa sattvÃnÃæ (##) du÷khaæ d­«Âvà [tat] apane«yÃmÅti niyamena cittoddhÃpanaæ mahÃkaruïà | upakÃrabahuleti mahÃkaruïà | apratihateti mahÃkaruïà | kuta÷ | karuïÃcittaæ hi parasya pÃpakaæ sm­tvà pratighÃtamutpÃdayet | mahÃkaruïà tu nÃnÃvidhaparamapÃpake«vapi apratihatagatirbhavati | karuïÃcittaæ kadÃcit ghanaæ, kadÃcit tanÅya÷, na samaæ bhavati | sarvatra sameti mahÃkaruïà | Ãtmano hitaæ tyaktvà parasya hitamÃtramÃkÃæk«ata iti mahÃkaruïà | karuïà tu naivamityayaæ bheda÷ | buddhe maitryÃdi mahadityucyate | karuïà tu [kadÃcit] du÷khÃkÃæk«iïÅti kevaletyucyate || caturapramÃïasamÃdhivarga ekona«a«ÂuttaraÓatatama÷ | 160 pa¤cÃÇgÃryasamÃdhivarga÷ uktaæ hi sÆtre- pa¤cÃÇga[bhÆtÃ] ÃryasamÃdhaya÷ yaduta prÅti÷ sukhaæ cittaviÓuddhi÷ prakÃÓalak«aïaæ bhÃvanÃlak«aïamiti | prÅti÷ prathamadvitÅyadhyÃnayo÷ | prÅtilak«aïaæ samamiti ekÃÇgamucyate | t­tÅyadhyÃne prÅtivirahÃt sukhaæ p­thagekamaÇgamucyate | caturthadhyÃne cittaviÓuddhist­tÅyamaÇgamucyate | imÃni trÅïyaÇgÃnyÃÓrityotpadyate prakÃÓabhÃvanÃlak«aïam | prakÃÓalak«aïaæ bhÃvanÃlak«aïasya hetuæ k­tvà pa¤caskandhÃn paribhedayati | pa¤caskandhÃnÃæ ÓÆnyatÃbhÃvanaæ bhÃvanÃlak«aïamityucyate | nirvÃïagÃmitvÃdÃryam | (p­) sÆtra uktam- pa¤ca ÃryasamÃdhij¤ÃnÃni | katamÃni imÃni | (u) bhagavÃn svayamÃha- yogÅ cintayati mamÃyaæ samÃdhirÃryo nirÃmi«a iti prathamaj¤Ãnamutpadyate | (##) samÃdhirayamakÃpuru«asevita iti dvitÅyaj¤Ãnamutpadyate | samÃdhirayaæ ÓÃnta÷ praïÅta÷ prÅtipraÓrabdhilabdha iti t­tÅyaj¤Ãnamutpadyate | ayaæ samÃdhi÷ pratyutpannasukha Ãyatyäca sukhavipÃka iti caturthaj¤Ãnamutpadyate | sa khalu punarahamimaæ samÃdhiæ sm­ta eva samÃpadye sm­ta eva vyutti«ÂhÃmÅti pa¤camaæ j¤Ãnamutpadyate | iti | anena samÃdhÃvapi j¤ÃnamastÅti bhagavÃn prakÃÓayati | cittadhÃraïà paraæ nÃsti | samÃdhiæ bhÃvayato yadi kleÓà bhavanti | [tadà tÃn] tatrotpannaæ j¤Ãnamapanayati | samÃdhiæ k­tvà Ãryaæ nirÃmi«aæ chandayÃmÅtÅdaæ prathamaj¤Ãnamucyate | Ãryo nirÃmi«o yadutÃkÃpuru«asevita ityayaæ paï¬itapragÅta÷ | akÃpuru«Ã yadÃryajanÃ÷ | j¤ÃnalÃbhitvÃtkÃpuru«Ã na bhavanti | [yat] j¤Ãnaæ praj¤aptiæ bhinatti | idaæ dvitÅyaj¤Ãnamityucyate | rÃgÃdikleÓÃnÃmalpÅyasÃæ nirodhÃt ÓÃntam | ÓÃntatvÃt praïÅtam | kleÓÃdÅnÃæ visaæyogÃllabdhaæ visaæyogalabdhamityucyate | ayaæ vÅtarÃgamÃrga÷- idaæ t­tÅyaj¤Ãnaæ bhavati | kleÓaprahÃïasÃk«ÃtkÃrÃt k«emaæ ÓÃntaæ labhate | tÃpavinirmuktaæ sukhaæ pratyutpannasukhamÃyatÅsukham, pratyutpannaæ sukhaæ kleÓavinirmuktaæ sukham | ÃyatyÃæ sukhaæ yannirvÃïasukham | idaæ caturthaj¤Ãnaæ bhavati | yogÅ nityamanimittacitto viharati | ato nityaæ sm­to vyutti«Âhati sm­ta÷ samÃdhimusampadyate | idaæ pa¤camaæ j¤Ãnaæ bhavati | tasmÃdyadi pa¤camaj¤Ãnamidaæ notpannaæ, utpÃdayitavyam | yadyutpannaæ samÃdhiphalaæ labdhameva || pa¤cÃÇgÃryasamÃdhivarga÷ «a«ÂyuttaraÓatatama÷ | 161 «aÂsamÃdhivarga÷ (p­) uktaæ sÆtre- samÃdhaya÷ «a a«Âyekalak«aïabhÃvanà ekalak«aïatvÃya saævartate | astyekalak«aïabhÃvanà nÃnÃlak«aïatvÃya saævartate | astyekalak«aïabhÃvanà ekalak«aïanÃnÃlak«aïatvÃya saævartate | evaæ nÃnÃlak«aïabhÃvanÃpi | katamÃnÅmÃni | (u) ekalak«aïamitÅdaæ dhyÃnasamÃdhi÷ syÃt | dhyÃnasamÃdherekÃlambana ekÃgratÃviharaïÃt | nÃnÃlak«aïamitÅdaæ j¤ÃnadarÓanaæ bhavet | dharmÃïÃæ nÃnÃsvabhÃvasya [pari]j¤ÃnÃt | pa¤caskandhÃdidharmÃïÃmupÃyatvÃt | (p­) kathamekalak«aïà bhÃvanà ekalak«aïatvÃya saævartata iti | (u) yat kaÓcit samÃdhimupÃdÃya puna÷ samÃdhimutpÃdayati | ekalak«aïà nÃnÃlak«atvÃya saævartata iti (##) yadi kaÓcit samÃdhimupÃdÃya j¤ÃnadarÓanamutpÃdayati | ekalak«aïà bhÃvanà ekalak«aïanÃnÃlak«aïatvÃya saævartata iti yadi kaÓcit samÃdhimupÃdÃya dhyÃnasamÃdhiæ pa¤caskandhopÃya ¤cotpÃdayati | evaæ nÃnÃlak«aïabhÃvanÃpi | (p­) kecidÃrmidharmikà Ãhu÷- ekalak«aïà bhÃvanà ekalak«aïatvÃya saævartata iti yadi kaÓcit caturthadhyÃnamupÃdÃya arhatphalaæ sÃk«Ãtkaroti tat | ekalak«aïà bhÃvanà nÃnÃlak«aïÃya saævartata iti yat kaÓcit caturthadhyÃnamupÃdÃya pa¤cÃbhij¤Ã÷ sÃk«Ãtkaroti tat | ekalak«aïà bhÃvanà ekalak«aïanÃnÃlak«aïÃya saævartata iti yat kaÓcit caturthaæ dhyÃnamupÃdÃyÃrhatphalaæ pa¤cÃbhij¤ÃÓca sÃk«Ãtkaroti tat | nÃnÃlak«aïà bhÃvanà nÃnÃlak«aïÃya saævartata iti yat kaÓcit pa¤cÃÇgabhÆtasamÃdhÅnupÃdÃyÃrhatphalaæ pa¤cÃbhij¤ÃÓca sÃk«Ãtkaroti | tathà anyau dvÃvapi | kathamidam | (u) [atra] heturvaktavya÷ | kasmÃt caturthadhyÃnamarhatphala¤caikalak«aïam | pa¤cÃÇga[bhÆta]samÃdhi÷ pa¤cÃbhij¤ÃÓca nÃnÃlak«aïà iti | pa¤cÃÇgÃni nÃÓrÅyante | pa¤cÃÇgasamÃdhiÓcaturïÃæ dhyÃnÃnÃæ prakÃÓalak«aïo bhÃvanÃlak«aïa÷ | kathaæ tÃnyÃÓritya arhatphalaæ labhate | kasmÃt | avaÓyaæ dhyÃnamekamÃÓritya arhatphalaæ labhate | ki¤ca prakÃÓalak«aïamÃÓrityÃpi arhatphalaæ labheta | tasmÃnnÃsti [hetu÷] | kecidÃhu÷- «a¬vidhÃ÷ samÃdhisamÃpattaya÷ ÃnulomikasamÃpatti÷, prÃtilomikasamÃpatti÷ ÃnulomikaprÃtilomikasamÃpatti÷ ÃnulomikavyutkrÃnti÷ prÃtilomikavyutkrÃnti÷ ÃnulomikaprÃtilomikavyutkrÃntiriti | kathamidam | (u) kecidÃbhidharmikà Ãhu÷ yogÅ nirodhasamÃpattÃvatÃramicchatÅtyato dhyÃne«u samÃpatti (= praveÓa) vyutthÃne kramike | tasmÃnna syÃt yadi vÃnulomyena yadi và prÃtilomyena yadi vÃnulomyaprÃtilomyena vyutkramÃdi÷ | pa¤casamÃpattivyutthÃnai÷ kiæ hitaæ labhate | yogÅ nirodhasamÃpattiæ prÃpayituravaÓyaæ kramaÓo 'vataret kramaÓaÓca vyutti«Âhet | yadyuttamabhÆmibhÃk kasmÃtpunaradho bhÆmimavatarati | adhobhÆmi÷ kaïÂakabhÆtà | yathà na kaÓcitpunarbÃlakrŬÃyÃmabhiramate | yathà ca vidagdho jano na punarabhiramate mƬhe | tathedamapi syÃt | yaduktaæ vyutkrÃmatÅti | idamayuktam | sÆtre kevalamuktaæ kramikà dhyÃnasamÃdhÅnÃæ (##) samÃpattaya iti | yadi yogÅ vyutkrÃmati Ãt­tÅyam | kasmÃnna vyutkrÃmati Ãcaturthapa¤camam | balÃnubhÃvasad­Óamidamiti yadi matam | yathà kaÓcit ÓreïimÃruhya ekaæ sopÃnaæ vyutkramet na dvau | d­«ÂÃnto 'yamapi naikÃntika÷ | mahÃbali«Âha÷ kaÓcit catvÃri sopÃnÃnyapi vyutkramet | Óataæ pakramÃn prakramamÃïo 'pi kaÓcidasti | ato na yujyate | sÆtre yadyapyuktaæ bhagavatà nirvÃïaæ samÃpadyamÃno 'nulomapratilomaæ vyutkramya dhyÃnasamÃdhÅn samÃpadyata iti | sÆtramidaæ samyagarthaviruddham | na Óreddheyam | satyapi vacane 'smin nÃyamartho yukta÷ | kasmÃt | yadi yogino nirodhasamÃpattÃvatÃraæ vadati tadÃnulomyena samÃpatti÷ syÃt naikak«aïe pa¤cadhà | yogÅ yadi sÃk«ÃnnirodhasamÃpattyavatÃramicchati tadà naikak«aïe syÃt | yadi dhyÃnasamÃdhi«u svacittaæ bubhuk«ati, vaÓitvÃparihÃïitvÃt anulomapratilomaæ vyutti«Âhati samÃpadyate vyutkrÃmati ca | yathà kaÓcidaÓvamÃrƬho yadi pratibalaruddha÷, tadà nÃvaÓyaæ pratinivartate | yadi damanaæ ni«evitumicchati | tadà rahasi [karoti] | yaduktam- adhobhÆmi÷ kaïÂaka[bhÆtÃ] | na [tatra] samÃpadyeteti | adhobhÆmera jayÃt puna÷ samÃpadyate | yogigocaramÃrgatvÃt | yaduktaæ yathà na kaÓcit bÃlakrŬÃyÃmabhiramata iti | [tatra] nidÃnaæ kadÃcidbÃlakrŬÃtmakaæ bhavati | yathà kaÓcidv­ddho naÂa÷ sarvadà n­tyati na t­pto bhavati | Óik«aïÃrthatvÃt | evamÃrya÷ anulomapratilomaæ dhyÃne«u vyutti«Âhati samÃpadyate vyutkrÃmati ca devamanu«yÃïÃæ pradarÓanakÃmitvÃt mahar«ÅïÃæ samÃdhi«u vaÓitÃbalÃcca | bhagavÃn parinirvÃïagamanakÃle paramapraïÅtadhyÃnasamÃdhibhirvÃsitaÓarÅratvÃt svatantraæ samÃpadyata vyudati«Âhat anulomaæ pratilomaæ vyudakrÃmÅt | anupadhiÓe«anirvÃïagataæ bhagavantaæ paÓyan sarvebhyo 'kuÓalasaæskÃrebhyo nirvidyeta | ato bhagavÃnasmin dharme 'dbhutaæ premÃviÓcakÃra | idaæ sÆtraæ samyagarthaviruddhamiti yat bhavÃnavocat | tadidamayuktam | yat bhavatoktaæ kasmÃnna vyutkrÃmati yÃvaccaturthamiti | [tat] bodhisattvapiÂaka uktaæ vyuktrÃntilak«aïam- prathamadhyÃnÃt vyutkramya nirodhasamÃpattiæ samÃpadyate | nirodhasamÃpattervyutkramya yÃvadvik«iptacittamavatarati iti | cittabala mahimnà evaæ Óankoti || «aÂsamÃdhivarga eka«a«ÂayuttaraÓatatama÷ | (##) 162 saptasamÃdhivarga÷ ÓÃstramÃha- sapta niÓrayÃ÷ prathamaæ dhyÃnaæ niÓrityÃsravak«ayaæ labhate | yavadÃki¤canyÃyatanaæ niÓrityÃsravak«ayaæ labhata iti | niÓrayo nÃma yat saptadhyÃnÃnyupÃdÃyÃryaj¤Ãnaæ pratilabhate | yathoktam- samÃhitasya yathÃbhÆtaj¤Ãnamutpadyata iti | pratilabdhadhyÃnasamÃdhimÃtraæ ka¤cana sampannaæ vadati | ato bhagavÃnÃha- nÃyaæ sampanna iti | samÃdhimimaæ niÓritya ÃsravÃïÃæ k«ayÃkhyaæ viÓi«Âaæ dharmaæ prÃrthayÅta | ata ucyate niÓraya iti | (p­) kathamimÃn dhyÃnasamÃdhÅn niÓrityÃsravÃïÃæ k«ayaæ labhate | (u) bhagavÃnÃha- yogÅ yenÃkÃreïa yenÃlambanena prathamaæ dhyÃnaæ samÃpadyate sa yogÅ tadÃkÃraæ tadÃlambanaæ na puna÷ smarati | kintu paÓyati prathamadhyÃne yadrÆpÃïi yadi và vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnÃni rogato gaï¬ata÷ Óalyato 'ghato 'nityato du÷khata÷ ÓÆnyato 'nÃtmata÷ | evaæ paÓyataÓcittamÃsravebhyo vimok«Ãya nirvidyate | yÃvadÃki¤canyÃyatanamapyevam | parantu trÅïyÃkÃÓÃnantyÃyatanÃ[dÅ]ni ÃrÆpyadarÓanÅyÃni | yogÅ kÃmadhÃtumohita÷ prathamaæ dhyÃnaæ nirvÃïamiti paÓyati | tattu paÓcÃllabhate | ato bhagavÃnÃha- mà manyadhvaæ nirvÃïasukhalak«aïamiti | kintu paÓyata prathamadhyÃne pa¤caskandhÃnÃma«ÂÃdÅnavÃn iti | tathà niÓrayÃntare«vapi | (p­) kÃmadhÃtu÷ kasmÃnna niÓraya ityucyate | (u) uktaæ hi susÅmasÆtre- atikramya sapta niÓrayÃn asti ÃryamÃrgapratilambhanam iti | ato j¤Ãyate kÃmadhÃturapyastÅti | (p­) kecidÃhu÷- prathamadhyÃnasÃmantakamaprÃptabhÆmiæ niÓritya [api] arhatphalaæ labhata iti | kathamidam | (u) maivam | yadyaprÃptà bhÆmirniÓrayo bhavati | tadÃsti (##) do«a÷ | yadyaprÃptÃæ bhÆmiæ labdhuæ Óaknoti | kasmÃnna prathamaæ dhyÃnaæ samÃpadyate | ato na yuktamidam | (p­) naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanaæ kasmÃnna niÓraya ityucyate | (u) na tatrÃsti saæj¤Ãnam | samÃdhau bhÆyasà praj¤ÃlpÅyasÅ | ato nocyate [sa] niÓrayo bhavatÅti | saptasaæj¤ÃsamÃdhayastu sapta niÓrayà bhavanti | kasmÃdÃha bhagavÃn saptaniÓrayÃ÷ sapta saæj¤ÃsamÃdhaya iti | (u) tÅrthikà atattvaj¤atvÃt saæj¤ÃmÃtramÃÓrayante | sarve niÓryÃ÷ saæj¤Ãkalu«ità na vimok«Ãya bhavanti ityata÷ saæj¤ÃsamÃdhirityÃkhyà | ÃryÃstu saæj¤Ãæ bhaÇktvà samÃdhimimaæ niÓritya ÃsravÃïÃæ k«ayamupÃdadate | ato niÓraya ityÃkhyà | yathoktaæ yogÅ dharmÃnimÃn paÓyati rogato gaï¬ata iti | naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanamapi saæj¤ayà asaæj¤ÃnÃnna saæj¤ÃsamÃdhirityucyate | saptasamÃdhivargo dvi«a«ÂayuttaraÓatatama÷ | 163 a«Âavimok«avarga÷ ÓÃstramÃha- sÆtra uktaæ- a«Âau vimok«Ã÷- adhyÃtmaæ rÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati iti prathamo vimok«a÷ | yogÃvacaro 'nena vimok«eïa rÆpÃïyabhibhÃvayati | kenedaæ j¤Ãyate | dvitÅyavimok«e hyuktam- adhyÃtmamarÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi iti | adhyÃtmarÆpaparibhedanÃdÃha- ÃdhyÃtmamarÆpasaæj¤Åti | ato j¤Ãyate yogÃvacara÷ prathamavimok«e krameïa kÃyarÆpamabhibhavatÅti | dvitÅyavimok«aæ prÃpya tatra rÆpamabhibhÆtameva | bÃhyarÆpamÃtramasti | t­tÅyavimok«e bÃhyarÆpamapyabhibhÆtam | ato na paÓyati adhyÃtmaæ bahirdhà rÆpa¤ca | idaæ rÆpaÓÆnyamityÃkhyÃyate | yathoktaæ pÃrÃyaïasÆtre- rÆpalak«aïavidhvaæsÅ sarvÃn kÃmÃn jahÃti ca | antarbahiÓca no paÓyan ahaæ p­cchÃmi vastvidam || iti | [ata Ærdhvaæ] catur«u vimok«e«u cittaæ vij¤ÃnaÓÆnyamityÃha | yathoktaæ «a¬dhÃtusÆtre- yo bhik«ava÷ pa¤casu dhÃtu«u atyantanirviïïa÷, [tasya] anyat j¤ÃnamÃtramasti iti | (##) j¤Ãtavyaæ catur«u vimok«e«u vij¤ÃnÃnyanubhavatÅti | a«Âamavimok«e sarve«Ãæ k«aya÷ | kasmÃt rÆpanirodhe cittanirodhe saæsk­tÃnÃmÃtyantikanirodha÷ | idamevÃrhatphalamityucyate | evaæ krameïa k«ayabhÃk bhavati | ime '«Âavimok«Ã÷ | kaÓcidÃha- prathamau dvau vimok«ÃvaviÓuddhau | t­tÅyastu viÓuddha iti | nedaæ yujyate | kasmÃt ayaæ vimok«a iti nÃsti [yatki¤cit | yasya] aviÓuddhabhÃvanayà vimok«aæ labhate | viÓuddhabhÃvanayÃpi nÃsti vimok«a÷ | kevalaæ ÓÆnyabhÃvanayà vimok«aæ labhate | tÅrthikà viÓuddhÃviÓuddhabhÃvanÃæ bhajantena vimok«abhÃgina ityÃkhyÃyante | (p­) tÅrthikà api rÆpalak«aïaæ vinÃÓa(ya)nti | kathamidam | (u) tÅrthikà vimok«Ãdhimuktyà rÆpalak«aïaæ vinÃÓayanti na tu ÓÆnyabhÃvanayà | kasmÃt | yathÃbhÃvanÃdhimuktiprayogaæ m­taparityaktaæ kÃyaæ ÓmÃÓÃnikak­mayo bhak«ayanti ityÃdi paÓyanti | (p­) tÅrti(rthi)kà rÆpavinirmuktamÃrÆpyasamÃdhiæ vindante | [te«Ãæ] ÃrÆpyavimok«o bhavet | (u) tÅrthikÃnÃæ satyapi ÃrÆpyasamÃdhau [tatra] ÃsaÇgÃnna[sa]vimok«a ityucyate | ÃryÃ÷ punarÃrÆpyasamÃdhimupÃdÃya catura÷ skandhÃn rogata ityÃdya«ÂabhirÃkÃrai÷ paÓyanti | ato vimok«a ityucyate | (p­) bhavÃnavocat- nirodhasamÃpattirarhatphalamiti | idamayuktam | kasmÃt | Óaik«Ã api a«Âavimok«abhÃja ucyante | nirodhasamÃpattirÃsravak«ayÃtmiketi bhavatoktam | tathà ca Óaik«Ã Ãsravak«ayabhÃja÷ syu÷ | (u) sÆtre sÃmÃnyalak«aïena nirodha ukta÷ | na tu vivicya ayaæ cittanirodha÷ ayaæ kleÓak«aya iti | yathoktaæ sÆtre- nirodho dvividha÷ [k«aya]nirodha÷ anupÆrvanirodha iti | dvividhaæ nirvÃïaæ d­«ÂadharmanirvÃïam ÃtyantikanirvÃïamiti | ki¤cÃha k«emo dvividha÷- [avara]k«ema÷ paramak«ema iti | k«emalÃbho 'pi dvividha÷ [avara]k«emalÃbha÷ paramak«emalÃbha iti | ata÷ Óaik«ajanÃnÃæ pratilabdho na pÃramÃthikanirodha÷ | ki¤coktaæ (##) sÆtre nirodhasamÃpattimupasampanno bhik«u÷ k­takaraïÅya iti | yadi nirodhasamÃpattirnÃrhatphalam, tadà k­takaraïÅya iti nÃbhidadhyÃt | (p­) kiæ Óaik«Ã vastuto nëÂavimok«Ãn labhante | (u) sÆtra uktaæ Óaik«o navÃnupÆrvasamÃdhÅn labhata iti | na tÆktaæ k«ayanirodhaæ pratilabhata iti | yogÃvacaro yadi k«ayanirodhaæ pratilabdhvà na dhyÃnasamÃdhÅn samÃpadyate | ayaæ praj¤Ãvimukta ityucyate | yadi dhyÃnasamÃdhÅn samÃpadyate na k«ayanirodhaæ labhate | [tadÃ] kÃyasÃk«Åtyucyate | yadyubhayaæ labhate | tadà ubhayato vimukta ityucyate | kasmÃt | kleÓà eko bhÃga÷ | dhyÃnasamÃdhyÃvaraïadharmà aparo bhÃga÷ | ubhÃbhyÃæ bhÃgÃbhyÃæ vimukta ubhayato[bhÃga]vimukta ityucyate | (p­) anupÆrva[vihÃre]«u nirodho vimok«e«u nirodhaÓca kiæ nÃnà | (u) vya¤janamekam | arthastu nÃnà | anupÆrve«u nirodhaÓcittacaittÃnÃæ nirodha÷ | vimok«e«u nirodha÷ kleÓÃnÃæ nirodha÷ | yathoktaæ sÆtre- saæskÃrÃïÃmanupÆrvanirodha÷ | tathÃhi- prathamadhyÃnaæ samÃpannasya vÃk nirudhyate | dvitÅyadhyÃnaæ samÃpannasya vitarkavicÃrà niruddhà bhavanti | t­tÅyadhyÃnaæ samÃpannasya prÅtirnirudhyate | caturthadhyÃnaæ samÃpannasya sukhaæ nirudhyate | ÃkÃÓÃnantyÃyatanaæ samÃpannasya rupasaæj¤Ã niruddhà bhavati | vij¤ÃnÃnantyÃyatanaæ samÃpannasya ÃkÃÓÃnantyÃyatanasaæj¤Ã niruddhà bhavati | Ãki¤canyÃyatanaæ samÃpannasya vij¤ÃnÃnantyÃyatanasaæj¤Ã niruddhà bhavati | naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanaæ samÃpannasya Ãki¤ca nyÃyatanasaæj¤Ã niruddhà bhavati | nirodhasamÃpattiæ samÃpannasya saæj¤Ã ca vedanà ca niruddhà bhavati | iti | e«u nirodhe«u nirodho viÓi«Âo yaduta yogÃvacaro rÃgadve«amohebhyo nirviïïo vimucyate | (p­) kathaæ j¤Ãyate anupÆrve«u cittacaittÃnÃæ nirodha÷ vimok«e«u kleÓÃnÃæ nirodha iti | (u) nirodhastulyÃrtho 'pi medavÃn syÃt | anupÆrve«Æcyate saæj¤Ãvedayitanirodha iti | vimok«e«u avidyÃvedanÃsparÓanirodha iti | kasmÃt | praj¤aptito hi vedanotpadyate | praj¤aptibhede vedanà nirudhyate | sÆtre«vastÅd­Óo vibhÃga÷ | yadyÃha- kaïÂhato yogÃvacara÷ (##) k«ayanirodhalÃbhÅti | tadà [sa] k­takaraïÅya iti | j¤Ãtavyaæ nirvÃïaæ sak«Ãtkurvata÷ sarve kleÓà nirudhyanta iti | na tvÃha cittacaittà nirudhyanta iti | (p­) yadya«Âavimok«Ã÷ kleÓanirodhadharmakÃ÷ | tadà sarve 'rhanta÷ sarvadà labheran | (u) sarve labhante | na tu samÃpadyante | ye dhyÃnasamÃdhÅn sÃk«Ãtkurvanti te samÃpadyante | (p­) yogÃvacarasya yadi na santi dhyÃnasamÃdhaya÷ | kathaæ sa kÃyacittaÓÆnyatÃæ labhate kleÓÃæÓca k«apayati | (u) ayaæ samÃdhiyukto 'pi na sÃk«Ãtkaroti | asti punastaÂidupamasamÃdhi÷ | [imaæ] samÃdhimupÃdÃya kleÓÃn k«apayati | yathoktaæ sÆtre- mama bhik«avaÓcÅvaramupÃditso÷ kleÓo bhavati | cÅvaramupÃdÃya puna÷ kleÓo na bhavati | ityÃdi | kasmÃt | taÂidupamasamÃdhicittaæ vajropamaæ tattvaj¤Ãnaæ kleÓÃn bhinatti | artho 'yaæ bhagavatà t­tÅyabala ukta÷ yaduta dhyÃnavimok«asamÃdhisamÃpattisaækleÓavyavadÃnavibhÃgayathÃbhÆtaj¤Ãnam | tatra dhyÃnaæ nÃma catvÃri dhyÃnÃni | kecidÃhu÷- catvÃri dhyÃnÃni catvÃro 'rÆpasamÃdhaya÷ sarve dhyÃnamityucyante | vimok«a÷ a«Âavimok«Ã÷ | samÃdhirekak«aïataÂidupamasamÃdhi÷ | samÃpatti÷ dhyÃnavimok«asamÃdhi«u vaÓitÃbalalÃbha÷ yathÃha- ÓÃriputra÷- saptabodhyaÇge«u samÃpattiæ vyutthÃna¤ca vaÓÅkaromi iti | ato j¤Ãyate praj¤ÃvimuktasyÃrhata÷ santi dhyÃnasamÃdhaya÷ | kintu na [tatra] samÃpadyate | abhyÃsaprakar«Ãt samÃpattiæ vaÓÅkaroti | (p­) kasmÃdarhan na dhyÃnasamÃdhÅnÃæ prak­«Âamabhyastà bhavati | (u) puru«o 'yaæ pratilabdhamÃrga÷ k­tak­tyo bhavati | upek«ÃbhinavÃt na samyagabhyasyati | yadyupek«Ãcittaæ nÃsti tadÃsamÃpattiæ samÃpadyate iti nÃsti dÆ«aïam | yathoktaæ sÆtre- yogÃvacaraÓcatura ­ddhipÃdÃn samyagabhyasan himavantaæ parvatarÃjaæ tathà dhamati yathà reïuparyavasannaæ bhavati | kiæ punarmaraïamavidyÃm iti | ato j¤Ãyate a«Âavimok«e«Æcyate Ãsravak«ayanirodha÷ na nirodhasamÃpattiæ samÃpadyata iti | ukta¤ca sÆtre- asti vidyÃsvabhÃva÷ asti ÓÆnyasvabhÃva÷, astyÃkÃÓÃnantyÃyanasvabhÃva÷, asti vij¤ÃnÃnantyÃyata(na)svabhÃva÷ astyÃki¤canyÃyatanasvabhÃva÷ asti naivasaæj¤Ãsaæj¤ÃyatanasvabhÃva÷ asti nirodhasvabhÃva÷ | avidyÃmupÃdÃyÃsti vidyÃsvabhÃva÷ | (##) aÓÆnyamupÃdayÃsti ÓÆnyasvabhÃva÷ | rÆpamupÃdÃyÃstyÃkÃÓÃnantyÃyatanasvabhÃva÷ | akÃÓÃnantyÃyatanasvabhÃvamupÃdÃyÃsti vij¤ÃnÃnantyÃyatanasvabhÃva÷ | vij¤ÃnÃnantyÃyatanasvabhÃvamupÃdÃyÃstyÃki¤canyÃyatanasvabhÃva÷ | Ãki¤canyÃyatanasvabhÃvamupÃdÃyÃsti naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanasvabhÃva÷ | pa¤caskandhÃnupÃdÃyÃsti nirodhasvabhÃva iti | pa¤caskandhÃn praj¤aptilak«aïÃn yo na paribhedayati tasyÃvidyà bhavati | yastÃn paribhedayati | tasya bhavati vidyÃsvabhÃva÷ | yathà bhagavÃn ekaæ bhik«umanuÓÃsti- ÓÆnye«u sarvasaæskÃre«u saæskÃrÃn ÓÆnyÃn bhÃvayitvà damaya svacittam iti | yathà kaÓcitpradÅpamÃdÃya ÓÆnyÃgÃraæ praviÓya paÓyati sarvaæ ÓÆnyamiti | [tathÃ] yogÃvacaro rÆpamupÃdÃyÃdhigacchati rÆpamidaæ niruddhamiti | ayaæ ÓÆnyasvabhÃva ityucyate | tÅrthikà ÃkÃÓÃnantyÃyanamupÃdÃya pratilabhante rÆpÃdviyujyante | yÃvannaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanamupÃdÃya Ãki¤canyÃyatanÃt viyujyante | skandhÃnupÃdÃyÃsti nirodhasvabhÃva iti | yogÃvacara[Ócintayati]- yatki¤canamanaskÃra÷ yatki¤canak­takaraïam sarve«Ãæ nirodha÷ ÓreyÃniti | ayaæ skandhÃnupÃdÃyÃsti nirodhasvabhÃva iti | (p­) ime svabhÃvÃ÷ kaæ samÃdhiæ niÓritya pratilabhyante | (u) sÆtra uktam- vidyÃsvabhÃvo yÃvat naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanasvabhÃva÷ sarvaæ khayaæ samÃdhisamÃpattiviharaïÃtpratilabhate yaduta saæsk­tamÃrgaviharaïÃtpratilabhata iti | kasmÃt | Ãdyo rÆpaj¤ÃnÃlambano vidyÃsvabhÃva÷ | dvitÅyasvabhÃvo 'pi rÆpopÃdÃno rupamupÃdÃya tathà vivecayati yathà ÓÆnyaæ bhavati | evaæ yÃvannaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanasvabhÃva÷, sarve saæsk­tadharmÃ÷ ÓÆnyà iti nirodhasamÃpattyà nirodhaæ pratilabhate | atra sarve«Ãæ saæsk­tadharmÃïÃæ k«ayanirodhÃt | ato j¤Ãyate atrokto nirodha÷ k«ayanirodho nirvÃïamiti | (p­) ime vimok«Ã÷ kasyÃæ bhÆmau bhavanti | (u) yogÃvacaro rÆpaparibhedecchayà kÃmadhÃtupratilabdhaæ samÃdhiæ và rÆpadhÃtupratilabdhaæ và samÃdhiæ niÓrayamÃïo rÆpaæ ÓÆnyaæ pratilabhate | sarvabhÆmigataæ citta¤ca ÓÆnyaæ pratilabhate | (p­) e«u vimok«e«u kati sÃsravÃ÷ kati anÃsravÃ÷ | (u) ÓÆnyasvabhÃvatvÃt sarve 'nÃsravÃ÷ || a«Âavimok«avargastri«a«ÂyuttaraÓatatama÷ | (##) 164 a«ÂÃbhibhvÃyatanavarga÷ adhyÃtmaæ rÆpasaæj¤Å [eko] bahirdhà rÆpÃïi paÓyati parÅttÃni suvarïadurvarïÃni | tÃnyabhibhÆya jÃnÃti paÓyati | evaæ saæj¤Å ca bhavati | idaæ prathamamabhibhvÃyatanam | adhyÃtmaæ rÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati adhimÃtrÃïi[suvarïadurvarïÃnÅti vistaro yÃvat] idaæ dvitÅya[mabhibhvÃyatana]m | adhyÃtmamarÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati parÅttÃni [suvarïadurvarïÃnÅti yÃvat] idaæ t­tÅya[mabhibhvÃyatana]m | adhyÃtmamarÆpasaæj¤Å bahirdhÅ rÆpÃïi paÓyati adhimÃtrÃïi [suvarïadurvarïÃnÅti yÃvat] idaæ [caturthamabhibhvÃyatana]m | adhyÃtmamarÆpasaæj¤Å bahirdhà rÆpÃïi paÓyati nÅlÃni nÅlavarïÃni nÅlanirbhÃsÃni tadyathà umakÃpu«paæ[sampannaæ] vÃrÃïaseyaæ và vastraæ[nÅlaæ nÅlavarïaæ nÅlanidarÓanaæ nÅlanirbhÃsam | tÃni khalu rÆpÃïyabhibhÆya jÃnÃti paÓyati | evaæsaæj¤Å ca bhavatÅdaæ] pa¤cama[mabhibhvÃyatana]m | «a«Âhaæ pÅtÃni paÓyati | saptamaæ- raktÃni paÓyati | a«Âamaæ- avadÃtÃni paÓyati | yogÃvacara evamapramÃïÃni rÆpÃïi paÓyati | kasmÃt | na kevalaæ santÅmÃni nÅlÃdÅni catvÃri rÆpÃïi | saæk«ipyakathanÃda«ÂÃbhibhvÃyatanÃni bhavanti | yogÃvacaro yadà ÓÆnyatayà rÆpÃïi paribhedayati | tadà abhibhvÃyatanamityucyate | (p­) ka idaæ pratilabhate | (u) ime bhagavata÷ ÓrÃvakà nÃnye | (p­) imÃnya«ÂÃbhibhvÃyatanÃni kasyà bhÆmau bhavanti | (u) kÃmadhÃtau bhavanti | (p­) kiæ sÃsravÃïi utÃnÃsravÃïi | (u) pÆrvaæ sÃsravÃïi santi ÓÆnyatayà rÆpÃïÃæ paribhede 'nÃsravÃïi bhavanti | (p­) kasmÃdayaæ dharma÷ kevalamabhibhvÃyatanamityucyate | (u) idaæ yogÃvacarÃïÃmabhyÃsaktamÃyatam | ato bhagavÃn ÓrÃvakÃïÃæ k­ta Ãha- abhibhvÃyatanamiti | tadÃlambanÃbhibhavapradarÓanÃrtham || a«ÂÃbhibhvÃyatanavarga Ócatu«pa«ÂayuttaraÓatatama÷ | 165 navÃnupÆrva[vihÃre«u]prathamadhyÃnavarga÷ navÃnupÆrvavihÃrÃ÷- catvÃri dhyÃnÃni catasra ÃrÆpyasamÃpattaya÷ nirodhasamÃpattiÓca | prathamaæ dhyÃnam- yathoktaæ sÆtre yogÃvacaro vivicyaiva kÃmairvivicyÃkuÓalai (##) dharmai÷ savitarkaæ savicÃraæ vivekajaæ prÅtisukhaæ prathamaæ dhyÃnamupasampadya viharatÅti | (p­) prathamadhyÃnalak«aïamÃtraæ vaktavyam | kasmÃtpunarucyate vivicyaiva kÃmairiti | (u) kecidapavadanti nÃsti kÃmavivikto loka iti | laukikÃnÃæ [sadÃ] pa¤cakÃme«u sthitatvÃt | na hi kaÓciccak«u«Ã rÆpaæ na paÓyati | Órotreïa Óabdaæ na Ó­ïoti, ghrÃïena gandhaæ na jighrati, rasanayà rasaæ na rasayati, kÃyena na sparÓÃnanubhavatÅti | ata ucyate vivicyaiva kÃmairiti | kÃmo nÃma kÃmacittaæ na rÆpÃdi÷ | yathoktam- rÆpÃdaya÷ padÃrthà na kÃmà iti | kathaæ tajjÃnÅma÷ | vyavasÃyÅ khalu rÆpÃdi«u sthitvaiva kÃmaæ prajahÃti | yathoktaæ sÆtre- rÆpÃdayastadbhÃgà na kÃmà bhavanti iti | ato rÃgacittaæ kÃma ityucyate | yasya rÃgacittaæ bhavati sa kÃmÃn parye«ate | kÃmaparye«aïÃpratyayaæ rÃgapratidhavadhavihiæsà akuÓalà dharmà anuvartante | yathoktaæ mahÃnidÃnasÆtre- t­«ïÃæ pratÅtya parye«aïà ityÃdi | ato j¤Ãyate kÃmarÃgairviviktatvÃt vivicyaiva kÃmairiti | kecidÃhu÷- rÆpÃdibhi÷ pa¤cakÃma[guïai]rviviktaæ kÃmairviviktamiti | vivicyÃkuÓalai rdharmairiti pa¤canÅvaraïairviviktam | prathamaæ dhyÃnaæ vik«iptacittÃsannatvÃtsavitarkam | yogÃvacarasyÃparini«pannasamÃdhibalasya cittavik«epasyodayÃtsavitarkam | yathoktaæ sÆtre- savitarka savicÃraæ vihÃraæ viharÃmÅti | [ato] j¤Ãtavyaæ bhagavÃnavocat- vik«iptacittaæ vitarka iti | vitarko 'yaæ kramaÓaÓcittasamÃdhÃnaprav­ttau vicÃro bhavati | yadà samÃdhiparini«pattyà cittaæ na bhÆyasà vik«ipati tadà vicÃra÷ | vicÃro 'yaæ yogÃvacamanutartayan dhyÃnÃntarÃlaæ prÃpnoti | vitarkavicÃraviviktasya prÅtilÃbhe vivekajà prÅtiricyate | prÅtiriyaæ prathamalabdhà kÃyaæ sukhayatÅti sukhaæ bhavati | vitarkavicÃraviveka[jÃ] prÅtirekÃlambanasthità dhyÃnamityucyate | dhyÃnasyÃsya vitarkavicÃravyÃkulatvÃt kÃyÃntaravipÃkaæ pratilabhate | asyottamamadhyamÃdhamavibhÃgÃtsanti brahmakÃyikà brahmapurohità mahÃbrahmÃïa÷ | (p­) yadi vitarkavicÃraviveka[jÃ] prÅti÷ prathamaæ dhyÃnam | tadà na syÃt pa¤cÃÇgaæ prathamaæ dhyÃnam | yadi vitarkavicÃraviveka÷, dvitÅyadhyÃnasya ko bheda÷ | ukta¤ca sÆtre- prathamaæ dhyÃnaæ savitarkaæ savicÃram | anyat praÓrabdhisukham anyà ca prÅtiriti | yadi prÅtireva sukham, tadà saptasambodhyaÇge«u prasrabdhibodhyaÇgaæ na p­thaguktaæ syÃt | (##) (u) prathamaæ dhyÃnaæ na syÃtpa¤cÃÇgamiti bhavadvacanamayuktam | na hyucyate pa¤cÃÇgÃni prathamadhyÃnasvabhÃvà iti | prathamadhyÃnasyÃsannabhÆmÃvimau vitarkavicÃrau sta ityaÇgamityucyete | (p­) yadyÃsannabhÆmiko dharmagaïo 'Çgamiti | prathamaæ dhyÃnamapi pa¤cakÃma[guïÃ]nÃæ pratyÃsannamiti [te] aÇgÃni vaktavyÃni syu÷ | (u) pa¤cakÃma[guïÃ]na pratyÃsannà bhavanti | yogÃvacaracittaæ hi [ta]dviviktameva | prathamadhyÃnÃnantara¤ca na kÃmacittamudeti | pa¤cakÃmaguïÃÓca na prathamadhyÃnasyÃÇgÃni vartante | aÇgaæ nÃma kÃraïam | bhÃga eva kÃraïam | yathÃryamÃrgÃÇgÃni sa¤citÃni kÃraïÃnityÃdi | tathà vitarkavicÃrÃvapi prathamadhyÃnasya kÃraïam | yat yogÃvacara Ãlambane samÃhita÷, [tato] vyÃvartane punassamÃdhinimittamupÃdÃya tatrÃlambane cittaæ samÃdhÃya maulikaæ nimittaæ manasi karoti | imau vitarkavicÃrau | ato j¤Ãyate vitarkavicÃrau prathamadhyÃnasya kÃraïamiti | dvitÅyadhyÃne cittasamÃdhÃnaæ sthitameva | ato na tau kÃraïam | dhyÃnadvayasamanantara¤ca na vitarkavicÃrau bhavata÷ | yadÃha bhavÃn prathamaæ dhyÃnaæ vitarkavicÃrasahagatamiti | tadayuktam | prathamadhyÃna utpanne 'tha vitarkavicÃrau bhavata÷ | tayo÷ pratyÃsannatvÃt tatsahagatamityucyate | yathà Ói«yeïa saha gacchatÅti ki¤cidviprar«e 'pi sahetyucyate | amyà bhÆmerjananahetukatayà vitarkavicÃrau sta÷ | yathà bhÆtapŬita÷ puru«o [bhÆta] anudgrame 'pi pŬita ityucyate | puru«asyÃsya bhÆtadÆ«itasya punarudbhavapratyayo 'stÅti [k­tvÃ] pŬita ityucyate | sukhavedanaiva prÅti÷ | kintu vibhajyocyate | praÓrabdhito 'pi sukhaæ p­thagucyate | yathoktaæ sÆtre- praÓrabdhakÃya÷ sukhaæ vedayata iti | (p­) tathà cet kathaæ prathamaæ dhyÃnaæ pa¤cÃÇgamityucyate | (u) kÃlata÷ pa¤cocyante | yathà saptabodhyaÇgÃni kÃlÃbhisandhiæ labdhvà caturdaÓa bhavanti | tatrocyate asti kÃyapraÓrabdhi÷ asti cittapraÓrabdhiriti | na tu vastuto 'sti kÃyapraÓrabdhi÷ | cittameva sukhitamiti [tat] kÃyo 'pi vedayate | evaæ prÅtirapi prathamata÷ kÃyagatà prÅtisukhamityucyate | prÅti÷ prathamalabdhalak«aïà sukhaæ bhavati | paÓcÃtparaæ prÅtirityÃyate | (##) kÃlabhedÃt | na hyasti p­thak praÓrabdhidharma÷ | prÅtau jÃtamÃtrÃyÃæ kÃyacitte adu«Âhule sukumÃre dÃnte ca bhavata ityata÷ praÓrabdhirityucyate | yathà rogiïaÓcaturmahÃbhÆtÃnÃæ nirodha÷, arogiïaÓcaturmahÃbhÆtÃnÃmudaya÷ tadà ayaæ puru«a÷ sukhÅti nÃma | evaæ praÓrabdhirapi | praÓamane 'pi praÓrabdhirityuktam | yathoktaæ sÆtre- saæskÃrÃïÃmanupÆrvanirodha÷- tathÃhi- prathamaæ dhyÃnaæ samÃpannasya vÃk niruddhà bhavati | yÃvannirodhasamÃpattiæ samÃpannasya saæj¤Ã vedanà ca niruddhà bhavati | iti | ato nÃsti p­thak praÓrabdhidharma÷ | yadi mataæ prathamaæ dhyÃnaæ vitarkavicÃrasamprayuktamiti tadapi na yuktam | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- yadi yogÃvacara÷ prathamaæ dhyÃnaæ samÃpadyate | tadà vÃk niruddhà bhavati iti vitarkavicÃrau ca vÃco hetu÷ | kathaæ vÃco heturasti, vÃk ca niruddhà bhavati | yadi mataæ vitarkavicÃrau yadyapi vartete | vyavahÃramÃtraæ niruddhaæ bhavatÅti | tadà kasyacit kÃmadhÃtukacittagatasya avyavahÃrakÃle 'pi [viatarkavicÃra]rodho bhavet | (p­) prathamadhyÃne vitarkavicÃrau na sta÷ | Ãryast­«ïÅæbhÃva÷ syÃt | bhavÃæstu dvitÅyadhyÃnamÃryatÆ«ïÅæbhÃvamÃha | na prathamadhyÃnam | ato j¤Ãyate prathamadhyÃne vitarkavicÃrau syÃtÃm iti | (u) vitarkavicÃrapratyÃsannatvÃnnÃha ÃryatÆ«ïÅæbhÃva iti | na tu vitarkavicÃrasamprayuktatvÃt | ukta¤ca sÆtre- prathamadhyÃnasya Óabda÷ kaïÂaka iti | ato nÃha tÆ«ïÅbhÃva iti | (p­) prathamadhyÃnasya kasmÃt Óabda÷ kaïÂako bhavati | (u) prathamadhyÃne samÃdhigataæ cittaæ kusume salilavat peÓalam | dvitÅyadhyÃnÃdau samÃdhigataæ cittaæ sarjarasrasataruvat sud­¬han | sparÓÃdayo 'pi prathamadhyÃnasya kaïÂakÃ÷ | sparÓasya prathamadhyÃnasyotthÃpakatvÃt | na tathà dvitÅyadhyÃnÃde÷ | kasmÃt | prathamadhyÃne pa¤cavij¤ÃnÃnÃmavyupaÓabhÃt | dvitÅyadhyÃnÃdau ca te«Ãæ vyupaÓamÃt || navÃnupÆrva [vihÃre]«u prathamadhyÃnavarga÷ pa¤ca«a«ÂyuttaraÓatatama÷ | (##) 166 dvitÅyadhyÃnavarga÷ [punaÓca yogÃvacara÷] vitarkavicÃrÃïÃæ vyupaÓamÃt adhyÃtmaæ samprasÃdanaæ cetasa ekotibhÃvamavitarkamavicÃraæ samÃdhijaæ prÅtisukhaæ dvitÅyadhyÃnamupasampadya viharati | (p­) yadi vitarkavicÃrÃïÃæ vyupaÓamÃt dvitÅyadhyÃnam, tarhi prathamadhyÃnaæ savitarkaæ savicÃrame«Âavyam | yathà dvitÅyadhyÃne prÅtirastÅti vyupaÓÃntaprÅti t­tÅyadhyÃnamityucyate | (u) yathà prathamadhyÃne du÷khendriye 'satyapi dvitÅyadhyÃne du÷khendriyavyupaÓama ucyate | tathedamapi | (p­) prathamadhyÃne du÷khendriye 'satyapi [pa¤ca] vij¤ÃnÃni santi | vij¤ÃnÃni ca du÷khendriyasyÃÓrayÃ÷ | ata ucyate prathamadhyÃne du÷khendriyasyÃvyupaÓama÷ | (u) prathamadhyÃne santyapi vij¤ÃnÃni na du÷khendriyasyÃÓrayà bhavanti | (p­)pa¤cavij¤ÃnasvabhÃvo du÷khendriyasyÃÓraya[tÃ] | svÃbhÃvyÃtprathamaæ dhyÃnaæ sadu÷khamucyate | (u) tathà ce ddaurmanasyendriyaæ manovij¤ÃnasvabhÃvajamiti sarvatra bhavet | (p­) adhunà kasmÃducyate prathamadhyÃne du÷khendriyavyupaÓama÷ | (u) prathamadhyÃnasamÃdhicittapratyÃsannam | asamÃhitacitta÷ kÃmadhÃtukapratÅsaæyuktÃni vij¤ÃnÃnyutpÃdayati | tatra du÷khendriyaæ bhavati | ato nocyate prathamadhyÃne du÷khe[ndriya]vyupaÓama÷ | (p­) tathà cet prathamadhyÃnamapi daurmanasyendriyapratyÃsannam | tat daurmanasyendriyamapi vaktavyaæ yadi dvitÅyat­tÅyadhyÃnayorniruddham | (u) kÃmÃÓrayaæ daurmanasyendriyaæ kÃmaÓrayaprÅtijananam | suviÓuddhaprÅtilÃbhino 'viÓuddhaprÅtirnirudhyate | ata÷ prathamadhyÃne nÃsti daurmanasyendriyam | asamÃdhiæ niÓritya du÷khendriyamutpadyate | prathamadhyÃnasya vik«iptacittapratyÃsannatvÃt na [tasya] vyupaÓama ucyate | yathà t­tÅyadhyÃne du÷khaæ nÃsti | ucyate ca du÷khasya sukhasya ca prahÃïÃt caturthadhyÃnamupasampadya viharatÅti | tathedamapi | yogÃvacara÷ prathamadhyÃne 'paripÆrïasamÃdhi÷ sadà vitarkavicÃrÃbhyÃæ vik«ipyata ityata ucyate dvitÅdhyÃne vitarkavicÃrÃïÃæ vyupaÓama iti | adhyÃtmaæ samprasÃdanamiti | dvitÅyadhyÃne nibh­taÓcittasamÃdhÃnÃdvik«epa÷ sadà nÃvakÃÓaæ labhate | adhyÃtmamavik«iptacittatvÃdadhyÃtmaæ samprasÃdanamityÃkhyà | idaæ dvitÅyadhyÃnasya rÆpam | cetasa ekotibhÃvamavitarkamavicÃramiti | cetasa ekotibhÃvaÓcetasa (##) ekasmin mÃrge viharaïaæ dhyÃnamityucyate | idamevÃdhyÃtmaæ samprasÃdanam | etatsamÃdhilÃbhÃt vitarkavicÃrau na bhavata÷ | na yathà prathamadhyÃne caittà vitarkavicÃrasthÃ÷ | uta ucyate avitarkamavicÃramiti | samÃdhijaæ prÅtisukhamiti | prathamadhyÃne vivekÃtprÅtiæ labhate | atra tu samÃdhiparini«pattyà prÅtiæ labhate | ata Ãha samÃdhijamiti | (p­) prathamadhyÃnagataprÅte÷ dvitÅyadhyÃnagataprÅteÓca ko bheda÷ | (u) prathamadhyÃne daurmanasyavyupaÓamÃt prÅti÷ | dvÅtÅyadhyÃne du÷khavyupaÓamÃt prÅti÷ | prathamadhyÃne prÅtiraviÓuddhaprÅtivirodhitayà labhyate | yadyubhe api prÅti t­«ïÃpratyaye | tathÃpi prathamadhyÃne sÃtipeÓalà | (p­) etÃd­Óo 'rtha÷ kiæ sÃsrava÷ kimanÃsrava÷ | (u) sarvaæ sÃsravam | Ãtmasaæj¤ÃyÃæ satyÃmasti prÅti÷ | yasyÃnÃsravaæ cittam | tasya nÃstyÃtma[saæj¤Ã] | Ãtmano 'sattvÃnnÃsti prÅti÷ | (p­) asatyÃsrave nÃsti prÅtiritÅdamapyayuktam | bhagavÃn saptasambodhyaÇge«u prÅtisambodhyaÇgamÃha | prÅtisambodhyaÇgantu anÃsravam | ato j¤Ãuyate 'styanÃsravà prÅtiriti | ukta¤ca sÆtre- prÅtimanaskasya kÃya÷ praÓrabhyati | praÓrabdhakÃya÷ sukhaæ vedayate iti | yadi nÃstyanÃsravà prÅti÷ | nÃstyanÃsravà praÓrabdhi÷ nÃstanÃsravaæ sukhamityapi bhavet | paramakuÓaladharmacÃriïa÷ pari«adgaïÃn paÓyato bhagavata÷ prÅtirbhavati | ato j¤Ãyate 'styanÃsravà prÅtiriti | (u) saptabhi÷ sambodhyaÇgairanÃsravÃæ prÅtimadhigacchatÅti tava[mata]midamayuktam | sambodhyaÇgaæ dvividhaæ sÃsravamanÃsrava¤ceti | yathoktaæ sÆtre- yasmin samaye yogÃvacaro dharmaæ Ó­ïoti | asya pa¤ca nÅvaraïÃni tasmin samaye na bhavanti, saptabodhyaÇgÃni ca tasmin samaye bhÃvanÃparipÆriæ gacchanti | sambodhiÓca asaæmbodhij¤ÃnasyÃkhyà | yadi sambodhÃya bhavanti | aviÓuddhÃdidharmÃïÃmÃcaraïaæ sambodhyaÇgamucyeta | bhavÃnÃha- nÃstyanÃsravà prÅtirityapi syÃditi | pÆrvaæ prÅtau samutpannÃyÃæ paÓcÃdanÃsravaæ yadyathÃbhÆtadarÓanaæ pratilabhate | na ca sarvÃ÷ praÓrabdhaya÷ prÅtiæ pratÅtya bhavanti | yathà dvitÅyadhyÃne (##) prÅtirnÃsti, asti ca praÓrabdhi÷ | na vayaæ brÆmo j¤Ãnavinirmukto 'sti p­thagvedanÃdharma iti | idamanÃsravaæ prathamataÓcittagataæ sukhamityucyate | ato 'styanÃsravaæ sukham | na tu prÅtiæ pratÅtya bhavati | ki¤coktaæ sÆtre- kÃyacittayordau«ÂhalyÃpanayanaæ praÓrabdhi÷ | anÃsrava[j¤Ãna]pratilambhakÃle kÃyacittayordÃntatvÃt astyanÃsravà praÓrabdhi÷ | bhagavÃn sadopek«Ãcitte viharatÅtyata Ãha- asti bhagavata÷ prÅtiriti | idaæ vastu prakÃÓayitavyam | yasya nÃstyÃtmà | na tasyÃsti prÅti÷ | yadyarhato 'sti prÅti÷ | daurmanasyamapi bhavet | vastutastu nÃsti daurmanasyam | ato j¤Ãyate nÃsti prÅtiriti | (p­) yathà dvitÅyadhyÃye 'sti prÅti÷ nÃsti tu daurmanasyam | tathà arhato 'pi prÅtirasti na daurmanasyam | ko do«a÷ | (u) sarve«u dhyÃnasamÃdhi«u asti daurmanasyaæ yathà indriyÃrthe«Æcyate | daurmanasyaæ prÅtiÓca yÃvadbhavÃgraæ[bhavati] | sukhadu÷khe ca yÃvaccatvÃri dhyÃnÃni kÃyamanugacchata÷ | ki¤ca t­tÅyadhyÃnagata÷ prÅtervirÃgÃdupek«ako viharatÅtyucyate | ato nÃstyanÃsravà prÅtiriti | yadyasti, kathaæ virÃgÃditi vacanaæ bhavet | anÃsrave citte ca prÅti rna bhavet | prÅtaya÷ sarvÃ÷ praj¤aptisaæj¤Ãvikalpaæ niÓritya bhavanti | (p­) tathà cet prathamadvitÅyadhyÃnayornÃstyanÃsravà vedanà | uktaæ hi sÆtre- prathamadvitÅyadhyÃnayo÷ kevalaæ prÅtirasti na caitasikaæ sukhamiti | idÃnÅæ prÅtirapi nÃsti | kimasti puna÷ | (u) iyaæ prÅti÷ prÅtervirÃgÃdityÃdi nÃnÃsravaæ dhyÃnamÃha | ki¤citpuna÷ sÆtramÃha- anÃsravaæ dhyÃnam, yadyogÃvacaro yadÃkÃraæ yadÃlambanaæ prathamadhyÃnamupasampadya viharati | na tadÃkÃraæ tadÃlambanaæ smarati | kintu paÓyati prathamadhyÃnagatÃni rÆpavedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnÃni rogato gaï¬ato yÃvadanÃtmata÷ | (p­) rogato gaï¬ata÷ Óalyato 'ghata ityetÃni catvÃri lokacaritÃni nÃnÃsravÃïi | ata idaæ sÆtraæ pramÃïÅk­tya nÃnÃsravaæ sÃdhayituæ Óakno«i | (u) ime catvÃra ÃkÃrà du÷khasya nÃmÃntarÃïi | ato 'nÃsravÃïi | (p­)Óaik«asyÃpi kiæ nÃstyanÃsravà prÅti÷ | (u) mÃrgacittagatasya nÃsti prÅti÷ | vyavahÃragatasya tvasti | aÓaik«asya sarvadà nÃsti | (p­) uktaæ hi sÆtre- prÅtisukhacittena catvÃri satyÃni pratilabhata iti | kathamÃha- nÃstyanÃsravà prÅtiriti | (u) anÃtmacittameva sukham | (##) yogÃvacara÷ pratilabdhÃnÃtmacitto viparyayaæ vinÃÓayati | paramÃrthaj¤ÃnÃttu cittaæ pramodyate | na p­thagasti prÅti÷ | ki¤ca tatsÆtraæ prakÃÓayati na prÅtyà paramÃrthaj¤Ãnaæ pratilabhata iti | ata evamucyate || dvitÅyadhyÃnavarga÷ «a«a«ÂyuttaraÓatatama÷ | 167 t­tÅyadhyÃnavarga÷ prÅtyÃÓca virÃgÃdupek«ako viharati sm­ta÷ samprajÃnan sukha¤ca kÃyena pratisaævedayate yadÃryà Ãcak«ante upek«aka÷ sm­timÃn sukhavihÃrÅti t­tÅyaæ dhyÃnamupasampadya viharati | (p­) kasmÃt prÅtyÃÓca virÃgÃditi | (u) yogÃvacara÷ prÅtau paribhramediti virÃga÷ | prÅtiÓceyaæ saæj¤ÃvikalpajÃ, ca¤calà prav­ttilak«aïà | prathamata Ãrabhya du÷khÃnuyÃyinÅ | hetunÃnena virÃga÷ | yogÃvacara÷ ÓÃntaæ t­tÅyadhyÃnaæ labhamÃno dvitÅyadhyÃnaæ prajahÃti | prÅtijaæ sukha¤ca mandam | prÅtivirÃgajaæ sukhaæ gabhÅram | yathà kaÓcit putrabhÃryÃdibhi÷ sadà na prÅto bhavati | prÅte÷ saæj¤ÃvikalpajatvÃt | sukhaæ na saæj¤Ãvikalpajamiti sadà bhavati | tathà yogÃvacaro 'pi prÅtiæ prathamata ÃgatÃæ tu sukhaæ manyate | paÓcÃttu [tato] nirvidyate | (p­) yadi kaÓciddharmapŬita÷, sa tu ÓÅtaæ sukhaæ manyate | yogÃvacara÷ kena du÷khena pŬita÷ t­tÅyaæ dhyÃnaæ sukhaæ manyate | (u) dvitÅyadhyÃne prÅtiÓca¤calasaæj¤odità kaïÂakÃhativat, yogÃvacaro 'nayà prÅtyà pŬita iti aprÅtisamÃdhau sukhasaæj¤Ãæ karoti | (p­) dharmadu÷khÃstitvavaÓÃt ÓÅtaæ sukhaæ bhavati | yadi dharmavivikto bhavati | na tadà ÓÅtaæ sukhaæ bhavati | yogÃvacara÷ prÅtivivikta÷ kasmÃtpunast­tÅyadhyÃne sukhasaæj¤Ãæ karoti | (u) sukhajananaæ dvitÅyadhyÃnaæ kadÃcit du÷khavartanÃtsambhavati | yathà dharmadu÷khina÷ ÓÅtaæ sukhaæ bhavati | kadÃcit du÷khavivekÃt sambhavati | yathà vipriyaviveka÷ | yathà bhagavÃn kauÓÃmbibhik«uvivikta Ãha- ahaæ sukhÅti | tathedamapi calasaæj¤Ãvivikta÷ t­tÅyadhyÃne sukhasaæj¤Ã karoti | yathà pa¤cakÃmaguïavivekÃtprathamaæ dhyÃnaæ sukhaæ bhavati | (##) upek«aka iti | prÅtervirÃgÃditi ÓÃntaæ bhavati | yogÃvacara÷ pÆrvaæ prÅtisaæsaktamanà bahudhà vik«ipta÷ | idÃnÅæ tato virÃgÃccittaæ ÓÃmyati | ata upek«aka ityucyate | sm­ta÷ samprajÃnan iti | prÅtyÃdÅnavÃdetadubhayaæ sadopanÅyate | na tena prÅtirÃgatà prabhinnà bhavati | ki¤ca sm­ta iti prÅterÃdÅnavaæ smarati | samprajÃnÃn prÅtÃvÃdÅnavaæ paÓyati | sukha¤ca kÃyena pratisaævedayata iti | prÅtiviraktasyopek«akasyopek«aiva sukham | ani¤janÃnÅ«atvÃt | nedaæ sukhaæ saæj¤Ãvikalpajam | ata÷ sukha¤ca kÃyena pratisaævedayata iti nÃma | yattadÃryà Ãcak«anta upek«aka iti | Ãcak«aïaæ nÃma laukikÃnanus­tya sukhamiti kathanam | yathÃcak«ante naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanamiti | anÃsaktacittatvÃt upek«aka iti | sm­timÃn sukhavihÃrÅti | puru«o 'yaæ praj¤Ãyopek«ate yat prÅtÃvÃdÅnavaæ d­«Âvà nirvidyata ityata÷ sÆpek«Ãæ labhate | kalyÃïasmaraïaæ yat prÅtÃvÃdÅnavasmaraïam | tatrÃpi vaktavyaæ samprajÃnan iti | sm­tyà sÃhacaryÃt nocyate | sukhamiti paramasukham | ata Ãryà Ãcak«anta upek«aka iti | (p­) t­tÅyadhyÃne 'sti sukhapratisaævedanam | kasmÃdÃha- upek«Ãsukhamiti | (u) nÃhamasmin ÓÃstre vadÃmi vedanÃvyatiriktaæ p­thagasti upek«Ãsukhamiti | sukhaprÅtisaævedanamevopek«Ãsukham | (p­) tathà cet caturthadhyÃne sukhapratisaævedanaæ vaktavyam | upek«ÃyÃ÷ sattvÃt | (u) caturthadhyÃne 'pi sukhapratisaævedanamastÅti vadÃmi | kintu t­tÅyadhyÃnasukhasya prahÃïÃdevamucyate | (p­) yadi sukhapratisaævedanasamanvitam | kasmÃt | prathamadvitÅyadhyÃnayo÷ prÅtirityÃkhyà | t­tÅyadhyÃne sukhamiti | (u) saæj¤Ãvikalpasya sattvÃt prÅti÷ | tasyÃbhÃvÃt sukham | yogÃvacarasya t­tÅyadhyÃne samÃhitacittav­ttitvena saæj¤ÃvikalpasyÃbhÃvÃt sukhamityucyate | t­tÅyadhyÃnaprav­ttyupaÓamasya lÃbhÃcca sukhamityucyate | yatà i¤janamÅ«aïacittamÃryà du÷khamiti vadanti | i¤janaæ nÃma vikalpasyÃbhidhÃnam | tadeva sukham || t­tÅyadhyÃnavarga÷ sapta«a«ÂyuttaraÓatatama÷ | 168 caturthadhyÃnavarga÷ sukhasya ca du÷khasya ca prahÃïÃtpÆrvameva saumanasyadaurmanasyÃnÃmastaÇgamÃdadu÷khamasukhamupek«Ãsm­tipariÓuddhaæ caturthaæ dhyÃnamupasampadya viharati | (p­) yadi pÆrvameva (##) du÷khasya prahÃïam | kasmÃdatrocyate | yadyavaÓyaæ vaktumi«Âam, vaktavyaæ pÆrvameva prahÃïÃditi | yathà pÆrvameva saumanasyadaurmanasyÃnÃmastaÇgamÃditi | (u) caturthadhyÃnamani¤janam | tadÃni¤janalak«aïasÃdhanÃyocyate nÃsti caturthÅ vedaneti | kasmÃt | i¤janaæ nÃma kampanÃrambha÷ | yogÃvacarasya sukhasukhÃbhidrutasya cittami¤jate | citta i¤jite rÃgadve«au bhavata÷ | sukhasya du÷khasya ca prahÃïÃt cittaæ ne¤jate | (p­) yadi caturthadhyÃnaæ hitatamaæ vedyate | kasmÃtsukhamiti nocyate | (u) vedanÃyà astaÇgamÃdadu÷khamasukhamityucyate | yatredaæ sukhamiti cittaæ smarati prajÃnÃti | tat sukhamityucyate | t­tÅyadhyÃnakasukhaviviktasya caturthadhyÃnasya lÃbhÃnna sukhamiti gaïyate | upek«Ãsm­tipariÓuddhamiti | atropek«Ã pariÓuddhà | anÅ«aïatvÃt | tri«u dhyÃne«vasti Å«aïaæ yadidaæ sukhamiti | asmiæÓca dhyÃne sm­tirapi pariÓuddhà | kasmÃt | t­tÅyadhyÃne sukhÃsaÇgitvÃt sm­tirvyÃkulà | caturthadhyÃnaæ prÃpya sukharÃgasya prahÃïÃt sm­ti÷ pariÓuddhà | (p­) kasmÃccaturthadhyÃne na samprajanyamuktam | (u) yadyuktaæ sm­tipariÓuddhamiti | samprajanyamuktameveti veditavyam | anayordvayordharmayormitho 'vyabhicÃrÃt | ki¤cÃyaæ dhyÃnasamÃdhimÃrga÷ na samprajanyamÃrga÷ | samprajanyasya praj¤Ã[rÆpa]tvÃnnocyate | t­tÅyadhyÃnasya caramabhÃge 'pi nocyate samprajanyam | upek«aka÷ sm­timÃn sukhavihÃrÅti kevalamucyate | nocyate upek«aka÷ sm­tisamprajanyavÃn sukhavihÃrÅti | sm­tiriyaæ dhyÃnasamÃdhiæ sÃdhayati | yadi kasyacit samÃdhirasiddhÃ, [tasya] saæj¤ÃmÃdÃya sm­ti÷ sÃdhayati | tena kevalamucyate | uttamaguïamupek«Ãæ prÃptasya nÃdhamaguïo manaskÃro 'pek«yate | ata÷ samprajanyaæ nocyate | (p­) adu÷khÃsukhà vedanà avidyÃÇgam | caturthadhyÃne bhÆyasà samprajanyaviruddham | ato nocyate samprajanyam | (u) tathà cet adu÷khÃsukhà vedanà nÃnÃsravà syÃt | sukhavedanÃyÃ÷ kÃmÃÇgatvÃt | na ca [sÃ]nÃsravà | (p­) t­tÅyadhyÃne svabhÆmido«avirodhÃyocyate samprajanyam | parabhÆmido«avirodhÃya cocyate sm­ti÷ | caturthadhyÃne svabhÆmirnaivaæ du«Âetyatyato nocyate samprajanyam | (u) caturthadhyÃne 'pi asti kÃmÃdido«a÷ | ato vaktavyaæ samprajanyam | atra kÃmado«o 'tisÆk«ma÷ duravabodha÷ ato 'vaÓyaæ vaktavyaæ syÃt | anyabhÆmau vaktavyamapi nocyate | ato j¤Ãyate yathÃsmatprativacanaæ syÃditi | (##) (p­) kasmÃccaturthadhyÃna ÃÓvÃsapraÓvÃsanirodha÷ | (u) praÓvÃsa÷ kÃyaæ citta¤cÃÓrayate | kenedaæ j¤Ãyate | yadà cittaæ sÆk«maæ, tadà ÓvÃso 'pi sÆk«ma÷ | caturthadhyÃne cittamacalamityata ÃÓvÃsapraÓvÃsau niruddhau | yathà kaÓcit paramaklÃnto bhÃraæ vahati | parvataæ và Ãrohati tadÃÓvÃsa÷ sthÆlo bhavati | ÓvasanakÃle [puna÷] sÆk«ma÷ | tathà caturthadhyÃne 'pyevamacalasaæj¤ayà cittamupaÓÃntamityata ÃÓvÃsapraÓvÃsau niruddhau | kecidvadanti yoginaÓcaturthadhyÃnakacaturmahÃbhÆtalÃbhitayà kÃyagataromakÆpÃ÷ saæv­tÃ÷ | ata÷ ÓvÃso niruddha iti | tadayuktam | kasmÃt | annapÃnarasapravÃha÷ kÃyamabhivyÃpnoti | yadi romakÆpÃ÷ saæv­tÃ÷, na samudÃcaret | vastutastu na sambhavati | ato j¤Ãyate caturthadhyÃnacittabalameva ÓvÃsanirodhakamiti | (p­) caturthadhyÃne nÃsti sukhà vedanà | tatra kathamasti t­«ïÃnuÓaya÷ | uktaæ hi sÆtre- sukhavedanÃyÃæ t­«ïÃnuÓaya iti | (u) tatrÃsti sÆk«mà sukhà vedanà | audÃrikasukhaprahÃïÃtparamucyate adu÷khamasukhamiti | yathà samÅraïaprakampitapradÅpa÷ | yadi nigƬhag­he nik«ipyate | tadà na kampate | tatrÃvaÓyamasti khalu sÆk«mo vÃta÷ | audÃrikavÃtÃbhÃvÃttu na kampate | tathà caturthadhyÃne 'pyasti sÆk«maæ sukham | audÃrikasukhadu÷khaprahÃïÃdadu÷khamasukhamityÃkhyÃyate || caturthadhyÃnavargo '«Âa«a«ÂhyuttaraÓatatama÷ | 169 ÃkÃÓÃnantyÃyatanavarga÷ sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikramÃt pratighasaæj¤ÃnÃmastaÇgamÃt nÃnÃtvasaæj¤ÃnÃmamanaskÃrà danantam ÃkÃÓam ityÃkÃÓÃnantyÃyatanamupasampadya viharati | rÆpasaæj¤Ã nÃma rÆparasagandhasparÓasaæj¤Ã÷ | yogÃvacara÷ kasmÃt[tÃ÷] samatikrÃmati | yade«u rÆpe«u pratigha÷ antarÃya÷ | nÃnÃtvasaæj¤Ã yat ghaïÂÃbheryÃdaya÷ | etÃ÷ saæj¤Ã vividhakleÓÃnÃæ vividhakarmaïÃæ vividhadu÷khÃnÃæ hetava÷ | ato heto÷ samatikrÃmati | sarvaÓo rÆpasaæj¤ÃnÃæ samatikrÃntasya (##) pratighasaæj¤Ã nirudhyate | pratighasaæj¤Ãnirodhe nÃnÃtvasaæj¤Ã na bhavati | tatra saæk«epÃnnoktam asya samatikramÃdasya nirodha iti | kecidÃhu÷- sarvaÓo rÆpasaæj¤eti cak«urvij¤ÃnÃÓrità saæj¤Ã iti | pratighasaæj¤eti ÓrotraghrÃïajihvÃkÃyavij¤ÃnÃÓrità saæj¤Ã | nÃnÃtvasaæj¤eti manovij¤ÃnÃÓrità saæj¤Ã | iti | idamayuktam | kasmÃt | pratighasaæj¤Ã nirudhyata iti vadato rÆpaæ saÇgrahÅtameva | kasmÃt p­thagucyate | rÆpasaæj¤Ãæ pratighasaæj¤Ã¤ca vinà nÃsti p­thaÇmanovij¤ÃnÃÓritaæ rÆpam | ato na vaktavyaæ p­thaÇ nÃnÃtvasaæj¤eti | iti yathÃpÆrvaæ vaktavyam | ÃkÃÓÃnantyÃyatanamupasampadya viharatÅti | yogÃvacara÷ rÆpasaæj¤ÃbhibhavapariÓrÃntatvÃdÃkÃÓÃnantyÃyatanaæ bhÃvayati | antaÓcak«urghrÃïagrÅvÃdyÃkÃÓasaæj¤Ãæ g­hïÃti | bahi÷ kÆpaguhÃdvÃrÃntarv­k«avÃÂikÃdyÃkÃÓasaæj¤Ãæ g­hïÃti | ki¤cÃyaæ kÃyo maraïavipanna÷ smaÓÃnÃgninà dagdha÷ praïaÓyati | ato j¤Ãyate kÃyo 'yaæ pÆrvaæ sÃkÃÓa iti | (p­) ayamÃkÃÓasamÃdhi÷ kimÃlambanena bhavati | (u) Ãdita ÃkÃÓÃlambana÷ svÅyaskandhÃlambana÷ parakÅyaskandhÃlambanaÓca siddho bhavati | kasmÃt | karuïÃÓÅr«aka evaæ cintayati- sattvà dayanÅyà rÆpasaæj¤ÃpŬità iti | (p­) samÃdhirayaæ kaæ sattvamavalambate | (u) sarvasattvÃnavalambate | (p­) yogÃvacaro 'yaæ rÆpasaæj¤Ãvivikta÷ | kathaæ rÆpasattvÃnavalambate | (u) ayaæ rÆpamavalambate | rÆpe tu cittaæ na suprabuddhaæ nÃbhiraktaæ nÃbhyÃsaktam | yathoktaæ sÆtre- Ãrya÷ pa¤cakÃmaguïÃn d­«Âvà saæsmaran na tatrÃbhinandati na prabodhayati nÃdhyavasÃya ti«Âhati | tato bhÅto nivartate | yathà tÃpÃt carmaccheda÷ | nirvÃïamanusmarataÓcittaæ tatra suprabuddhaæ bhavati iti | evamayamapi rÆpamavalambamÃno na [tatrÃ]bhinandyÃdhyavasÃya ti«Âhati | yathà ca yogÃvacaro rÆpasaæj¤Ãvivikto 'pi ÃkÃÓÃntena caturthadhyÃnamavalambate | yathà arÆpasamÃdhiranÃsravaæ rÆpamabalambate | na tatra do«o 'sti | akleÓÃyatanatvÃt | tathÃnyadapi syÃt | (##) (p­) ÃkÃÓaæ rÆpÃyatanasvabhÃvam | kathamidamÃlambya rÆpasaæj¤Ã÷ samatikrÃmati | (u) samÃdhirayamasaæsk­tÃkÃÓÃvalambitvÃt rÆpÃïi samatikrÃmati | (p­) samÃdhirayaæ nÃsaæsk­tamÃkÃÓamavalambate | kasmÃt | asmin samÃdhyupÃye cak«urÃdimadhya[gata]mÃkÃÓamuktam | ato j¤Ãyate saæsk­tamÃkÃÓamavalambata iti | na coktaæ sÆtre asaæsk­tÃkÃÓasya lak«aïam | saæsk­tÃkÃÓalak«aïamatramuktaæ yatra rÆpaæ nÃsti tadÃkÃÓamiti | ato nÃsaæsk­tamÃkÃÓam | (u) na rÆpasvabhÃvÃmÃkÃÓamucyate | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre ÃkÃÓamarÆpamad­Óyamapratighamiti | (p­) asti puna÷ sÆtravacanam- Ãlokaæ pratÅtyÃkÃÓaæ jÃnÅma iti | na rÆpaæ vihÃyÃstyanyo dharma Ãlokaæ pratÅtya j¤Ãpya÷ | (u) rÆpÃbhÃva ÃkÃÓa ityucyate | rÆpÃïyÃlokena j¤ÃpyÃni | ata Ãlokaæ pratÅtya rÆpÃbhÃvo j¤Ãyate | natvÃkÃÓamasti | tamasyapi ÃkÃÓaæ j¤Ãyate | andho hastenÃpi ÃkÃÓaæ jÃnÃti | daï¬enÃpi ÃkÃÓamidamiti jÃnÃti | ato j¤Ãyate ÃkÃÓaæ na rÆpasvabhÃvamiti | na rÆpamebhi÷ pratyayairj¤Ãpyate | rÆpamida¤ca sapratigham | ÃkÃÓamapratigham | ÃnyÃdi÷ rÆpÃïyatyantaæ k«apayati | natvÃkÃÓam | yadyÃkÃÓaæ k«Åyate, kimÃtmakaæ bhavet | (p­) rÆpasyotpÃdesatyÃkÃÓamastameti | yathà bhittÃvudbhÆtÃyÃæ na punarÃkÃÓamasti | (u) tatra rÆpamutpannam | nÃnena rÆpeïa yatki¤cit k«Åyate | kasmÃt | rÆpÃbhÃvo hyÃkÃÓam | nahyabhÃva÷ punarabhÃva÷ kartuæ Óakya÷ | ato na rÆpÃkÃÓaæ k«apayati | bhavÃnÃha- ÃkÃÓaæ rÆpamiti | na tatrÃstikÃraïaæ yenedaæ rÆpaæ bhavet | (p­) paÓyÃma÷ khalu dvÃrÃdÃvÃkÃÓam | pratyak«ad­«Âe na kÃraïÃpek«Ã | (u) ÃkÃÓaæ na pratyak«ad­Óyamiti pÆrvameva dÆ«itatvÃt- yat tamasyapi j¤ÃpyamityÃdi | (p­) yadyÃkÃÓaæ na rÆpam | ko dharma idaæ bhavati | (u) abhÃvadharma ÃkÃÓam | yatra[rÆpaæ] nÃstÅti vacanam tatrÃkÃÓaæ bhavati | (p­) ukta¤ca sÆtre- «a¬ dhÃturayaæ puru«akÃya iti | ki¤cÃha- ÃkÃÓamad­ÓyamarÆpamapratighamiti | yadyabhÃvadharma÷, (##) naiva vaktuæ Óakyate | na hi ÓaÓaÓ­Çgad­ÓyamarÆpamapratighamityucyate | (u) yo vastusan dharma÷ sa sarva÷ prati«Âhito bhavati | yathà nÃma rÆpÃÓritam, rÆpa¤ca nÃmÃÓritam | ÃkÃÓantvanÃÓritamato 'bhÃvadharma iti j¤Ãyate | yadbhabhavÃnÃha- ÃkÃÓaæ dhÃturiti | tadapi na yuktam | kasmÃt | rÆpe rÆpaæ pratihanyate rÆpamasati viruddharÆpe vivardhate | anenÃrthenÃha bhagavÃn- «a¬dhÃtuko 'yaæ puru«akÃya iti | [yat] bhavÃnÃha- na hi ÓaÓaÓ­Çga mad­ÓyamarÆpamapratighamityucyata iti | tadapyayuktam | kasmÃt | sarvathà ÃkÃÓavaÓÃllabhyate | asti k­takamatÅtÃnÃgatavastvÃdi | ned­Óamasti ÓaÓaÓ­ÇgÃdau | (p­) cittamapyevamarÆpamamÆrtamapratigham | nÃstÅti vaktavyam | (u) cittantu karma karoti yadÃlambanamupÃdatte | ÃkÃÓamakarmakam | abhÃvamÃtreïa k­takÃstitÃlÃbhÃdabhÃvadharma iti j¤Ãyate ato 'yaæ samÃdhiradita ÃkÃÓamavalambate | (p­) samÃdhirayaæ katamÃæ bhÆmimavalambate | (u) sarvà bhÆmi÷ nirodhamÃrga¤cÃvalambate | (p­) kecidÃhu÷- arÆpasamÃpattayo nirodhÃlambanà api ayaæ anumÃnaj¤ÃnabhÃgÅyaæ nirodhamÃtramÃlambate | na d­«Âaj¤ÃnabhÃgÅyaæ nirodham | iti | tatkatham | (u) sarvaæ nirodhamavalambate | d­«Âadharmaj¤Ãnena pratyutpannasvabhÆmi[gata]nirodhamavalamyate | anumÃnaj¤ÃnenÃnyanirodhamavalambate | evaæ mÃrgo 'pi | sarvapratipak«ÃvalambitvÃt | (p­) ÃrÆpyadhÃtugatÃ÷ sattvà anyabhÆmikacittamutpÃdayanti na và | (u) anyabhÆmikacittamanÃsravacitta¤cotpÃdayanti | (p­) tathà cet kathaæ na cyutirbhavati | (u) karmavipÃke vartamÃnattvÃnna cyavate | yathà kÃmadhÃtau rÆpadhÃtau cÃbhij¤ÃbalÃdanyasmin rÆpe anyasmin citte sthito 'pi na cyavate | tathà tatrÃpi | (p­) ÃkÃÓÃnantyÃyatanasamÃdherÃkÃÓÃyatanasya k­tsnÃyatanasya ca ko bheda÷ | (u) ÃkÃÓÃnantyÃyatanaæ samÃpitsorupÃyamÃrga÷ k­tsnamityÃkhyÃyate | samÃdhisamÃpatti÷ sampannà ÃkÃÓasamÃdhisamÃpatti÷ ? | tatra samÃdherhetuphala[bhÃvo] bhÆmi÷ sarvà sÃsravà [vÃ]anÃsravà | yadi samÃdhi÷, samÃdhiæ vinà yadi saækleÓa÷ yadi và vvavadÃnam sarvamÃkÃÓÃnantyÃyatanamityÃkhyÃyate ? || ÃkÃÓÃnantyÃyatanavarga ekonasaptatyuttaraÓatatama÷ | (##) 170 ÃrÆpyasamÃdhitritayavarga÷ sarvaÓa ÃkÃÓÃnantyÃyatanaæ samatikramya [anantaæ vij¤Ãnamiti] vij¤ÃnÃnantyÃyatanamupasampadya viharati | yogÃvacaro rÆpÃtparamanirviïïo rÆpapratipak«adharmamapyupek«ate | yathà nadÅæ tÅrtvà u¬upaæ tyajati | yathà và coraæ ni«kÃsya nivartayitumicchati | tathà yogÃvacaro 'pi ÃkÃÓaæ pratÅtya rÆpaæ paribhedayan [ÃkÃÓa]mapi parijihÅr«ati | vij¤ÃnÃnantyÃyatanamiti yogÃvacaro vij¤ÃnenÃnantamÃkÃÓamityavalambamÃna÷ tadà anantaæ vij¤Ãna[mapi Ãlambate] | ata ÃkÃÓamupek«ya vij¤Ãnamavalambate | yathà rÆpapariÓrÃnta ÃkÃÓamÃlambate | tathà ÃkÃÓapariÓrÃnta upaÓamecchayà vij¤ÃnamÃtramÃlambate | pudgalo 'yaæ vij¤ÃnenÃkÃÓamÃlambata ityato vij¤ÃnapradhÃna ityucyate | ato vij¤ÃnamÃtramÃlambate | yogÃvacaro vij¤ÃnenÃlambanamanuvartayan kÃlamanuvartata ityato 'nantamasti | tatpariÓramanirviïïo vij¤Ãnaæ paribhidya tatparijihÅr«ayà Ãki¤canyÃyatanamupasampadya viharati | [tadÃ] evaæ cintayati vij¤Ãnamasti tatra du÷kham | mama yadyasti anantaæ vij¤Ãnam, tadà avaÓyamante du÷khena bhÃvyam iti | ato vij¤ÃnÃlambanacittaæ prag­hïÃti | cittasya [parama]sÆk«matvÃt Ãki¤canyamityucyate | punarevaæ cintayati- aki¤canyamitÅyaæ saæj¤Ã | saæj¤Ã ca du÷khopÃyÃyÃsÃya bhavati rogato gaï¬ata÷ | yasya saæj¤Ã nÃsti sa punarmƬho bhavati | yadÃki¤canyaæ paÓyÃmi tadeva ki¤cidbhavati | ata÷ saæj¤Ãbhyo na vimok«alabdha÷ | yogÃvacara÷ saæj¤Ãæ vipadaæ Ãsaj¤ikaæ sammohaæ paÓyati | iti naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanamupasampadya viharati | ÓÃntaæ praïÅta¤ca yat naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanamityucyate | p­thagjanÃ÷ sadotrastà asaæj¤Ãæ sammohaæ manyante | ato nÃtyantaæ cittaæ niroddhumalaæ bhavanti | kecidÃhu÷- asaæj¤isattvà api cittaæ niroddhumalamiti | tadayuktam | (##) kasmÃt | yadi rÆpadhÃtau cittaæ niroddhumalaæ bhavanti kasmÃdÃrÆpyadhÃtau nÃlam | (p­) rÆpadhÃtu÷ rÆpavÃnityataÓcittaæ nirodhayanti | ÃrÆpyadhÃtau prÃgeva rÆpaæ niruddham, idÃnÅæ punaÓcittaæ nirudhyate rÆpacittayoryugapannirodhaæ paÓyata utrÃsasammoha÷ syÃt | (u) yat tatra vartamÃnaæ na [tat] nirodhakam | tadantarÃjÃyamÃnantu nirodhakaæ syÃt | yathà nirodhasamÃpattau | (p­) cittanirodhasya phalamÃsaæj¤ikam | ato rÆpacittanirodhe 'tyantado«Ãya bhavati | (u) nirodhasamÃpatterapi sacittakatà phalam | tathedamapi | yadi phalamasamucchinnam, [tadÃ] phalastha iti nÃma | yathà nirmitagataæ rÆpam nirmitacitte puna÷ phalamutpÃdayati | ato nÃtyantaæ nirudhyate | ato rÆpadhÃtau na cittanirodho vaktavya÷ | yadyucyate | arÆpadhÃtÃvapi vaktavya÷ syÃt | asaæj¤i samÃpattau ca na cittaæ nirudhyeta | kasmÃt | yogÃvacaro 'vaÓyaæ cittanirvedÃt cittavirÃgÃt cittaæ nirodhayati | yadi cittanirviïïa evÃrÆpadhÃtau notpadyeta | kiæ puna÷ rÆpadhÃtÃvutpadyeta iti | p­thagjanÃÓcitte gabhÅramÃtmasaæj¤ÃmutpÃdayanti | yathoktaæ sÆtre- dÅrgharÃtraæ [hyetat bhik«ava÷] aÓrutavata÷] p­thagjanasya adhyavasitaæ mamÃyitaæ parÃm­«Âam etanmama e«o 'hamasmi e«a ma Ãtmeti | ato na niÓÓe«aæ nirvidyate virajyate | ki¤coktaæ sÆtre- tÅrthikÃ÷ trayÃïÃmupÃdÃnÃnÃæ samucchedaæ nirodhamupadiÓanti nÃtmavÃdopÃdÃnasya iti | ato na cittaæ niroddhumalam | yathà markaÂopamasÆtram [aÓrutavÃn] p­thagjana÷ kÃyaæ virajyeta na cittam | varaæ [bhik«ava÷ aÓrutavÃn] p­thagjana imaæ cÃturmahÃbhautikaæ kÃya[mÃtmata] upagacchet na tveva cittam | tatkasya heto÷ | d­Óyate 'yaæ [bhik«ava ÓcÃturmahÃbhautika÷] kÃya [ekamapi var«aæ] ti«Âhan.....daÓa var«Ãïi [ti«Âhan] yÃvacchatavar«Ãïyapi ti«Âhan | yacca khalu [etadbhik«ava] ucyate cittamityapi mana ityapi vij¤Ãnamityapi tat rÃtyÃÓca divasasya cÃtyayena anyadevotpadyate anyannirudhyate | tadyathà [bhik«ava÷] (##) markaÂa [araïya upavane caran] ÓÃkhÃæ g­hïÃti | tÃæ muktvà anyÃæ g­hïÃti | ekameva bhik«avo yadidamucyate cittamityapi mana ityapi vij¤Ãnamityapi | tat rÃtyÃÓca divasasya cÃtyÃyena anyadevotpadyate anyannirudhyate |] tatra ÓrutavÃn [bhik«ava÷] ÃryaÓrÃvaka÷ pratÅtya samutpÃdameva sÃdhukaæ yoniÓo manasikaroti | ato 'nityamityeva prajÃnÃti iti | pratÅtyasamutpÃdasyÃj¤Ãtà vedanÃviÓe«Ãdij¤Ãnaæ vikalpayati | sarve tÅrthikà avikalpapratyayaj¤ÃnatvÃt na cittaæ nirodhayitumalam | p­thagjanÃÓca rÆpavirÃgiïo ['pi] cittÃvirÃgitvÃnnÃlaæ vimoktum | ye yugapaccittaæ niroddhumalam | te kasmÃnnÃlaæ vimoktum | ki¤ca p­thagjanÃ÷ [citta]nirodhabhÅrutayà nirvÃïe nÃlaæ ÓÃntaÓivasaæj¤ÃmutpÃdayitum | yathoktaæ sÆtre- nai«o 'hamasmi, naitanmameti p­thagjanÃnÃmutrÃsapadam ÓÃntaÓivasaæj¤Ãæ notpÃdayati | kathaæ cittaæ niroddhumalaæ bhavet | p­thagjanÃnäca dharmo [yat] uttamÃæ bhÆmiæ pratÅtyÃvarÃæ bhÆmiæ vijahÃti | ato nÃsti cittanirodhapratyaya÷ | kintu samÃdhibalena sÆk«masaæj¤ÃmabhimukhÅk­tya cittasya prabodhÃt vadati nÃsti saæj¤eti | audÃrikasaæj¤ÃmutpÃdayan tadaiva [tata÷] cyuta÷ patati | [sa cÃsaæj¤Åtyucyate |] yathà alpaj¤o 'j¤a iti | yathà và alpadaÓano 'daÓana iti | yathà và sammÆrchÃbhra«ÂacetanÃ÷ su«uptÃ÷ krimaya÷ ÓÅtibhÆtamakarÃ÷ | yathà và naivasaæj¤Ãnasaæj¤Ãyatanamityucyate | tathà tatrÃpi vastuta÷ saæj¤ÃyÃæ satyÃmapi saæv­tito 'saæj¤Åtyucyate | ÃrÆpyasamÃdhitrayavarga÷ saptatyuttaraÓatatama÷ | 171 nirodhasamÃpattivarga÷ sarvaÓonaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanaæ samatikramya saæj¤Ãvedayitanirodhaæ kÃyena sp­«Âvà viharati | (p­) dhyÃne«u kasmÃnnocyate sarvaÓa÷ samatikramyeti | arÆpasamÃpatti«u ca (##) nokto 'staÇgama÷ | (u) uktaæ khalvasmÃbhi÷ dhyÃnasamÃdhi«u santi vitarkavicÃraprÅtisukhÃdayo dharmà iti ato nocyate sarvaÓa÷ samatikramyeti | (p­) ÃkÃÓÃnantyÃyatane rÆpacittamastÅti pratipÃditameva | ato 'rÆpe«vapi na vaktavyaæ sarvaÓa÷ samatikramyeti (u) ÃkÃÓÃnantyÃyatanasamÃpattiæ samÃpanno rÆpacittÃdvimucyate, na vitarkavicÃrÃdibhyo dharmebhya÷ | kecidÃhu÷- samatikramo vyupaÓamo 'staÇgama÷ sarvamekÃrthakam, vya¤janameva nÃnà iti | ÃrÆpyasamÃpatti«u ca cittaæ susthiram | avarabhÆmau cittaæ vik«epakampyam | ato nocyate sarvaÓa÷ samatikramyeti | (p­) yat sahaivoktaæ asti kaïÂako yaduta rÆpasaæj¤Ã ityÃdi | tat kasmÃducyate cittaæ susthiramiti | (u) yadyapi sahaivokta masti kaïÂaka iti | tathÃpi caturthadhyÃnamacalamityÃkhyÃyate | evamarÆpasamÃpatti«u samÃpattibalamahimnà susthiramityÃkhyà labhyate | (p­) Óaik«o na nirodhasamÃpattiæ labheta | naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanasya sarvaÓo 'natikramÃt | (u) Óaik«o naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatane sarvasaæskÃrÃïÃæ vyupaÓamaæ paÓyati | kintu na paÓyati te«ÃmanutpÃdam | ata uktado«o labhyate | yat bhavatà pÆrvamuktaæ navÃnupÆrvike«u cittacaittÃnÃæ nirodha iti tat virudhyate | (u) nirodhasamÃpattirdvividhÃ- kleÓÃnÃæ k«ayarÆpà kleÓÃnÃmak«ayarÆpà iti | kleÓÃnÃæ k«ayarÆpà vimok«e«u vartate kleÓÃnÃmak«ayarÆpà anupÆrvaæ [vihÃre]«u vartate | (1) kleÓÃnÃæ nirodhÃnnirodhasamÃpatti÷, (2) cittacaittÃnÃæ nirodhÃnnirodhasamÃpatti÷ | kleÓÃnÃæ nirodho '«Âamavimok«a÷ | tedevÃrhatphalam | arhatphala¤ca sarvasaæj¤ÃnÃæ punaranutpÃdako vyupaÓama eva | atra saæj¤ÃnÃæ vyupaÓame 'pi anyasaæyojanÃnÃæ sattvÃt punaranutpÃdikà na bhavati | (p­) yadi yogavacaro navÃnupÆrvavihÃraiÓcittaæ nirodhayati | srotaÃpannÃdaya÷ kathaæ cittanirodhadharmaæ sÃk«Ãtkurvanti | (u) anupÆrvavihÃre«u nirodho mahÃnirodha÷ | (##) yadi kaÓcit dhyÃnasamÃpattÅ÷ sÃdhu bhÃvayati, mÃrgacittabaladÃr¬hyÃdimaæ nirodhaæ labhate | yadi nÃsti tadbalam, tadà nirodhasamÃpattirned­Óaæ mahÃbalaæ vindate | ato 'nupÆrvavihÃrà uktÃ÷ | anyatrÃpyasti nirodhacittam | yathà caturthadhyÃne cittacaittÃn nirundhya Ãsaæj¤ike praviÓati | prathamadhyÃnÃdau kasmÃnna nirodha÷ | anyatrÃpi ca nirodhacittÃrtho bhavet | yathoktaæ sÆtre srotaÃpannÃdayo nirodhaæ sÃk«Ãtkurvanti | niruddhacittameva nirodha ityucyate na punaranyo 'sti dharmo nirodha iti | ato j¤Ãyate imà navabhÆmÅrvihÃyÃpyasti cittanirodha iti | (p­) yadi nirodhasamÃpattau sarvacittacaittÃn nirodhayati | kasmÃtsaæj¤ÃvedayitanirodhamÃtramucyate | (u) sarvÃïi cittÃni veditÃnÅtyucyante | vedita¤cedaæ dvividhaæ- saæj¤Ãveditaæ praj¤Ãveditamiti | saæj¤Ãveditaæ saæsk­tÃlambanaæ cittam | saæj¤ÃkÃrÃïÃæ praj¤aptigatatvÃt praj¤aptiÓca dvividhÃ- hetusaæghÃtapraj¤apti÷ dharmapraj¤aptiÓceti | ata÷ sarvasaæsk­tÃlambanaæ cittaæ saæj¤Ã bhavati | praj¤Ãveditaæ asaæsk­tÃlambanaæ cittam | ata÷ saæj¤Ãveditanirodha ityuktau sarvanirodha ukto bhavati | (p­) sarve«u cittacaitte«u prÃdhÃnyÃt saæj¤Ãveditaæ kevalamucyate | kasmÃt | kleÓÃnÃmasti bhÃgadvayam- t­«ïÃbhÃgo d­«ÂibhÃga iti | veditÃdutpadyate t­«ïÃbhÃga÷ | saæj¤Ãto d­«ÂibhÃga÷ | kÃmadhÃtau rÆpadhÃtau ca veditaæ pradhÃnam | arÆpyadhÃtau tu saæj¤Ã pradhÃnà | ato dvividhamevoktam | vij¤Ãnasthiti«u ca saæj¤ÃveditamÃtramuktam | vij¤ÃnasthitÅnÃæ cittÃdutthitatvÃdeva saæskÃra ityÃkhyà | saæj¤Ãveditanirodha ityuktau ca sarvacittacaittÃnÃæ nirodha ukto bhavati | cittacaittÃnÃæ tato 'vyabhicÃrÃt | (u) maivam | bhavÃnÃha- prÃdhÃnyÃt [saæj¤Ãveditaæ] kevalamucyata iti | [tadÃ] cittamÃtraæ vaktavyam | kasmÃt | uktaæ hi tatra tatra (?) sÆtre- cittaæ khalvadhipatti÷ dvividhÃnÃæ kleÓÃnÃmÃÓraya÷ | cittasyaiva vikalpÃt saæj¤Ãveditamityucyate | iti | ato vaktavyaæ cittameva | citte cokte sugamam | ato bhavaduktirna [saæbhavati] | (##) (p­) samÃpattiriyaæ kasmÃducyate kÃyena sp­«Âvà viharatÅti | (u) a«Âavimok«Ã÷ sarve kÃyena sp­«Âvà viharantÅti vaktavyÃ÷ | ayaæ nirodhadharma÷ anabhilÃpavedyatvÃt kÃyena sÃk«ÃtkarotÅtyÃha | tadyathà apÃæ spra«Âà tacchaityaæ prajÃnÃti | na tu Órotà prajÃnÃti | tathedamapi | acittadharmatvÃt iyaæ kÃyena sÃk«ÃtkarotÅti syÃt | (p­) yadbhavÃnÃha- nirodhasamÃpattiracittadharma iti | na tat yujyate | kasmÃt | samÃpattimimÃæ samÃpanna÷ sattva [eva] bhavati | loke ca nÃsti ko 'pi sattvo 'cittaka ityato 'yuktam | ukta¤ca sÆtre- ÃyurÆsma vij¤Ãnamime trayo dharmÃ÷ sadÃvyabhicÃriïa iti | ato nÃsti niruddhacitta÷ [sattva÷] | sarve ca sattvÃÓcaturbhirÃhÃrairjÅvanti | nirodhasamÃpattimupasampannasya na santyÃhÃrÃ÷ | kasmÃt | nahyayaæ kabalÅkÃramÃhÃraæ bhunakti | sparÓÃdayo 'pi niruddhÃ÷ | ato nÃstyÃhÃra÷ | citta¤ca cittÃdutpadyate | citte 'smin niruddhe nÃnyaccittamutpadyate | samanantarapratyayÃbhÃvÃt kathamÆrdhvabhÃvi cittamutpadyeta | ki¤cÃnupadhiÓe«anirvÃïapravi«ÂamÃtraæ cittaæ samucchinnasantati sat nirudhyate | nÃnyatra[gataæ] nirudhyate | yathoktaæ sÆtre- rÆpeïa kÃmÃn samatikrÃmati | arÆpeïa rÆpaæ samatikrÃmati | nirodhena sarvacetanÃmanaskÃrÃn samatikrÃmati iti | cittameva cetanà manaskÃro bhavatÅtyavaÓyaæ nirodhena taæ samatikrÃmati | sopadhiÓe«anirvÃïalÃbhina÷ kli«Âaæ cittaæ nirudhyate | nirÆpadhiÓe«anirvÃïalÃbhino 'kli«Âaæ cittaæ nirudhyate | ityayameva tathÃgataÓÃsane samyagartha÷ | nirodhasamÃpattiæ samÃpannaÓca na m­ta ityucyate | cittanirodho hi maraïam | yadi niruddhaæ cittaæ punarjÃyate | m­taÓca punarjÃyeta | nirvÃïaæ pravi«Âo 'pi punarjÃyeta | tadà tu naiva vimok«a÷ | vastutastu na tathà | ataÓcittaæ na nirudhyate | atrocyate | yadbhavÃnÃha- nÃstyacittaka÷ sattva iti acitta[tÃ] sÃmye 'pi maraïe 'sti bheda÷ | yathà sÆtre parip­cchati- yo 'yaæ [bhante] m­ta÷ [kÃlak­ta÷] yaÓcÃyaæ (##) saæj¤Ãvedayitanirodhaæ samÃpanna÷ | anayo÷ kiæ nÃnÃkaraïam | pratyÃha- yo 'yaæ [g­hapate] m­ta÷ [kÃlak­ta÷] | tasya ÃyurÆ«ma vij¤ÃnamitÅmÃni trÅïyekÃntaniruddhÃni | yaÓcÃyaæ [g­hapate] saæj¤Ãvedayitanirodhaæ samÃpanna÷ | tasya cittamÃtraæ niruddham, ÃyurÆ«ma tu kÃyÃd vibhaktaæ vartate iti | ato 'cittaka÷ sattvo bhavediti | puru«asyÃsya cittaæ sa tatasthitilÃbhi bhavati | [sthiti]lÃbhabalÃt sacitta ityÃkhyà | na tu sa tarupëÃïasama÷ | yadbhavÃnavocat- trÅïi vastÆnyavyabhicÃrÅïÅti | tat kÃmarÆpadhÃtukasattvÃrthatayoktam | arÆpadhÃtÃvastyÃyu÷, asti vij¤Ãnam, natvasti Æ«ma | nirodhasamÃpattiæ samÃpannasya cÃstyÃyu÷ astyÆ«ma, natvasti vij¤Ãnam | asmin sÆtre 'pyuktam vij¤Ãnaæ kÃyÃdvibhaktamiti | atastrÅïyavibhaktÃnÅti yat vacanaæ, tat yatra santi tatroktam | yadavocadbhavÃn- ÃhÃraæ vinà kathaæ jÅvediti | kÃyo 'yaæ pÆrvatanÅnamana÷ sa¤cetanÃhÃrÃt pratyutpanne vartate | ÓÅtÃdisparÓÃt kÃyaæ sandhatte | yaduktaæ bhavatà cittaæ pratÅtya cittamutpadyata | [tatra] cittaæ cittÃntarasya kÃrakahetu÷ | kÃrakahetau niruddhe cittÃntaramutpÃdayati | (p­) kathaæ niruddhaæ cittaæ cittÃntaramutpÃdayati | yathà cak«Æ niruddhaæ sat na tadvij¤Ãnaæ janayati | (u) yathà niruddhaæ karma vipÃkamutpÃdayati | tathedamapi | yanmana÷ yacca manovij¤Ãnam ime dve mitha÷ pratisambandhinÅ | na tathà cak«uÓcak«urvij¤Ãnam | ato 'hetu÷ | yadavoca÷ santÃnasamuccheda eva cittaæ nirudhyata iti | tadayuktam | trividho hi nirodha÷- rÆpanirodha÷ cittanirodha÷ kadÃcidrÆpacittobhayanirodha÷, kadÃcidrÆpasya nirodho na tu cittasya yathà nirodhasamÃpattisamÃpanne | kadÃcidrÆpacittobhayanirodha÷ yathà santÃnasamucchede | yadavoca÷ nirodhasamÃpattiæ samÃpanno na m­ta ityucyata iti | puru«asyÃsya nÃyurÆ«ma niruddham | m­tasya trÅïyapi niruddhÃnÅti | ayaæ bheda÷ | puru«asyÃsya ca ÃyurÆ«ma pratÅtya cittaæ punarutpadyate | na tathà m­tasya | yaduktaæ bhavatÃ- yadi niruddhaæ cittaæ punarjÃyate, (##) tadà na vimok«a iti | tadayuktam | kasmÃt | nirvÃïaæ pravi«Âasya pÆrvakarmavedyÃni ÃyurÆ«mavij¤ÃnÃni niruddhÃni | na punarutpadyante | asya tu ÃyurÆ«maïoranirodhe pÆrvakÃlÅnaæ cittamutpadyate | yathà nirodhasamÃpattivarga uktam- nirodhasamÃpattiæ samÃpanna÷ «a¬ÃyatanÃni kÃyajÅvita¤ca pratÅtya punarvyutti«Âhata iti | ataÓcittaæ punarutpadyate | nirvÃïaæ pravi«Âasya cittaæ paraæ na punarutpadyate | ato j¤Ãyate samÃpattiriyamacittaketi | (p­) kasmÃdetatsamÃpattervyutthitasya dattaæ d­«Âadharme vipÃkaæ prÃpayati | (u) etatsamÃpattervyutthitasya cittaæ paramaÓÃntam | yathoktaæ sÆtre- nirodhasamÃpattervyutthitasya cittaæ nirvÃïabhÃgÅyam iti | asya ca dhyÃnasamÃpattibalaæ sud­¬ham | tadÃÓritya praj¤Ãpi mahatÅ | praj¤Ãmahimnà dÃyako viÓi«Âaæ vipÃkaæ vindate | yathà ÓatasahasraÓrÃvakÃïÃæ satkÃrako naikabuddhasya [satkÃra]samÃno bhavati | atra praj¤ayaiva viÓe«o na saæyojanasamucchede | tathedamapi | imÃæ samÃpattiæ samÃpannasya bahulasaddharmavÃsitacittatvÃt mahÃphalamutpadyate | yathà suk­«Âe k«etre sasyamavaÓyaæ bahulaæ bhavati | lokÃnnirviïïasya dÃnaæ mahÃvipÃkaæ prÃpayati | nirodhasamÃpattervyutthito lokÃtparamanirviïïa ityatastatsatkÃro viÓi«Âa÷ | viÓuddhacittasya dÃnaæ mahÃvipÃkaprÃpakam | nÃviÓuddhacittasya puru«o 'yaæ praj¤aptyÃpi na kli«Âacitta÷ | ata[sta]tsatkÃro mahÃvipÃkaprÃpaka÷ | ki¤cÃyaæ sadà paramÃrthasatye ti«Âhati | anye saæv­tisatye vartante | puru«o 'yaæ sadà saraïadharme vartate | kasmÃt | saæsk­tÃlambanaæ cittaæ saraïaæ bhavati | ukta¤ca sÆtre- t­ïado«Ãïi k«etrÃïi rÃgado«Ã iyaæ prajà | tasmÃddhi vÅtarÃge«u dattamasti mahÃphalam || iti | rÃgapratyayà praj¤aptisaæj¤Ã | asyÃ÷ samÃpattervyutthito nirvÃïÃlambana ityata÷ praj¤aptisaæj¤ayà vivikta÷ | api coktaæ sÆtre- yasya dÃnapate÷ satkÃraæ bhuÇktvà apramÃïasamÃdhimupasampadya (##) viharati | ayaæ dÃnapatti÷ tatpratyayamapramÃïapuïyaæ labhate iti | nirodhasamÃpattervyutthitasya [yat] nirvÃïÃlambanaæ cittam | idamucyate 'pramÃïam | ato d­«Âa eva vipÃkaæ labhate | ki¤ca a«Âabhirguïai ralaÇk­tamidaæ puïyak«etram- samyak d­«Âi÷, nirvÃïÃlambanaæ cittaæ anyÃni cÃÇgÃni tai÷ samanvÃgataæ bhavati | ata[statra dattaæ] d­«ÂavipÃkaæ janayati | (p­) kecidÃhu÷- nirodhasamÃpattiÓcittaviprayuktasaæskÃro laukikadharmaÓceti | tatkatham | (u) yathoktavat etatsamÃpattervyutthitasya paramaÓÃntyÃdayo guïà bhavanti | neme guïà laukikÃ÷ syu÷ | (p­) nirodhasamÃpattirdharmÃïÃæ pratirodhÃrthà | tena dharmeïa hi cittaæ notpÃdayati | ataÓcittaviprayuktasaæskÃra÷ syÃt | yathà tapte 'yasmi kÃr«ïyaæ na bhavati | tÃpÃpagame punarbhavati | tathedamapi syÃt | (u) tathà cet nirvÃïamapi cittaviprayuktasaæskÃra÷ syÃt | kasmÃt | nirvÃïaæ pratÅtya hi nÃnye skandhÃ÷ samutpadyante | yadi nirvÃïaæ na cittaviprayuktasaæskÃra iti | iyaæ samÃpattirapi na cittaviprayuktasaæskÃra÷ syÃt | yogÃvacarÃïÃmÅd­Óo dharma÷ syÃt nirodhasamÃpattiæ samÃpanne praïihitÃnugamanÃccittaæ na pravartate | ato na vaktavyo viprayuktasaæskÃra iti | (p­) imÃæ samÃpattimevÃnupÆrvaæ samÃpadyata iti kimanupÆrvameva vyutti«Âheta | (u) anupÆrvameva vyutti«Âhate | krameïa caudÃrikaæ cittaæ samÃpadyate | (p­) sÆtra uktamnirodhasamÃpattervyutthitaæ cittaæ prathamaæ traya÷ sparÓÃ÷ sp­Óanti- ani¤jya÷ [sparÓa÷] animitta÷ [sparÓa÷] apraïihita÷ [sparÓa] iti | kasmÃdevam | (u) asaæsk­tÃlambane citte vidyamÃna÷ sparÓa÷ ani¤jya÷ animitta÷ apraïihita iti nÃma | ÓÆnyata evÃni¤jya÷ | saæsk­tÃlambanasya cittasya laghutvÃdastŤjanaæ yadrÆpavedanÃdÅnÃæ grahaïam | ÓÆnye[sati] animittam | animitte [sati] rÃgÃdi kimapi nÃsti | acittako 'yaæ prathamaæ nirvÃïamÃlambya tata÷ saæsk­tamÃlambate | ata ucyate vyutthÃne traya÷ sparÓÃ÷ sp­ÓantÅti | (p­) kecidÃhu÷- nirodhasamÃpattiæ samÃpannasya cittaæ sÃsravam | samÃpattivyutthitasya cittaæ sÃsravaæ kadÃcidanÃsravaæ kadÃciditi | kathamidam | (u) na sÃsravam | yogÃvacara etatsamÃpattisamÅpsayà prathamata eva sarvÃn saæskÃrÃn paribhedayati | paribhedÃtsamÃpadyate | (##) vyutthitasya nirvÃïÃlambanaæ cittamevÃbhimukhÅ bhavati | ato j¤Ãyate sarvathà anÃsravamiti | sÆtra uktam- [saæj¤Ãvedayita]nirodhasamÃpattiæ samÃpadyamÃnasya bhik«ornaivaæ bhavati] ahaæ [saæj¤Ãvedayita]nirodhaæ samÃpadye iti | vyutthitasya api naivaæ bhavati [ahaæ vyutti«ÂhÃmÅti | tathà cen kathaæ samÃpadyate | (u) nityaæ bhÃvitatvÃt samÃpattibalaæ sud­¬haæ bhavati | tathà cintanÃsattve 'pi samÃpadyate | yogÃvacaro 'yaæ saæsk­tÃ[lambana]samucchedÃt tathÃbhÆtaæ nirodhaæ samÃpadyate | yadi cittamag­hya saæsk­tamÃlambate | tadà na samÃpanno nÃma | ata÷ sÆtramÃha [atha khalvasya] pÆrvameva tathÃcittaæ bhÃvitaæ bhÃvati [yat tat tathÃtvÃya] upanayati iti | (p­) yadi nÃsti ÓÆnyÃdanyadupalabhyam | tadà asaæsk­tÃlambanaæ cittaæ bhÃvayitvà kamupakÃraæ labhate | (u) dÅrghakÃlaæ bhÃvitatvÃt samÃpattidÃr¬hye j¤ÃnadarÓanaæ suniÓcitaæ bhavati | yathà saæsk­tÃlambanaæ cittaæ paÓyato 'pi nÃsti k«aïikÃdanyat | dÅrghakÃla bhÃvitaæ cittamÃtrantu sud­¬haæ bhavati | tathedamapi syÃt || nirodhasamÃpattivarga ekasaptatyuttaraÓatatama÷ | 172 daÓak­tsnÃyatanavarga÷ pÆrvÃlambanamakampayitvà cittabalavaÓità k­tsnÃyatanamityucyate | yogÃvacara÷ parÅttanimittaæ g­hÅtavÃn adhimuktibalena tat vipulayati | kasmÃt | samÃhitacittabalÃt tattve 'vatarata÷ sarvaæ ÓÆnyaæ bhavati | adhimuktÃvavatarata÷ pÆrvag­hÅtaæ nimittamanuvartate | (p­) ko 'yamadhimuktisvabhÃva÷ | (u) nÅlÃdÅni rÆpÃïyapramÃïÃni | tanmÆlÃni (##) saæk«ipya catvÃri, p­thivyÃdÅni catvÃri mahÃbhÆtÃni, catvÃri ca rÆpÃïÃæ mÆlÃni etada«ÂakaparicchinnamidamÃkÃÓam | vij¤ÃnamanantamÃkÃÓaæ prajÃnÃtÅti anantamapi | yasmÃt sÃntadharmo nÃnantaæ g­hïÃti | imÃni daÓa bhavanti | (p­) p­thivyÃmasti tu dravyato 'bÃdi | yogÅ kathaæ p­thivÅmÃtraæ bhÃvayati | (u) dÅrghakÃlaæ tat bhÃvayan sadà p­thivÅnimittaæ g­hïÃti | tata÷ p­thivÅmÃtraæ paÓyati nÃnyadvastu | (p­) yoginà d­«Âaæ p­thivÅnimittaæ dravyata÷ p­thivÅ na và | (u) adhimuktibalÃt darÓane p­thivÅ bhavati na dravyato bhavati p­thivÅ | (p­) nirmÃïabalÃt bhÆyamÃnaæ nirmitamapi kiæ na dravyam | (u) nirmitaæ samÃdhibalÃtsiddhamityata÷ k­takaæ vastu yaduta prabhà aptejÃdi ca | (p­) kecidÃbhidharmikà Ãhu÷- a«Âak­tsnÃyatanÃni caturthadhyÃnamÃtre vartanta iti | tat katham | (u) yadi vartanta kÃmadhÃtau tri«u dhyÃne«u ca ko do«a÷ | antime dve k­tsnÃyatane pratyekaæ svabhÆmau bhavetÃm | tÃni ca daÓa sÃsravÃïi | ÃlambanÃkampitvÃt | (p­) ÃkÃÓaæ kiæ rÆpapratighalak«aïam | (u) yogÅ adhimuktyà ca cak«u÷ÓrotrÃdyÃkÃÓalak«aïaæ ÓÆnyaæ g­hïÃti | na sÃk«ÃdravyasadrÆpaæ paribhedayati | ato 'pi ÃdhimuktikamityÃkhyà [tasya] | (p­) ukta¤ca sÆtre- sarvap­thivÅsamÃdhiæ samÃpannasyaivaæ bhavati- ahameva p­thivÅ, p­thivyevÃhamiti | kasmÃdevaæ bhavati | (u) [sva]cittaæ sarvavyÃpi paÓyati | ataÓcintayati sarvamahamiti | (p­) kecidÃhu÷- ayaæ samÃdhi÷ kÃmadhÃtvÃptap­thivyÃdimÃtramÃlambata iti | kathamidam | (u) yadi kÃmadhÃtvÃptap­thivyÃdi sarvamÃlambate ko do«a÷ | praj¤aptyÃcÃyaæ samÃdhiranyÃn dharmÃnavalambate | tatra ka÷ punardo«o 'sti | ki¤cÃyaæ samÃdhiradhimuktito 'bhÆtamÃlambanaæ bhÃvayati | nÃsti tu ki¤cidabhÆtaæ p­thivyÃdi | (p­) bhagavata÷ ÓrÃvakà api bhÆmyÃdi bhÃvayanti | kathamidam | (u) yadi Óaik«ajanà bhÃvayanti | sarvaæ tat paribhedÃrtham | (p­) vastuto nÃsti khalu sarvaæ p­thivÅ ityÃdÅni | kathamayaæ samÃdhirviparyasto na bhavati | (u) bhÃvanÃyÃmasyÃmasti mohabhÃga÷ | tatrÃtmad­«Âe÷ samudbhavÃt | aÓubhÃdibhÃvanà yadyapi na paramÃrthasatyam | tathÃpi vairÃgyÃnukÆlà bhavati | na tathà bhÃvaneyam | ato 'sti mohabhÃga÷ | (p­) kasmÃnna bhÃvayati anantaæ vedanÃdi | vij¤ÃnamÃtrantu bhÃvayati | (u) (##) grÃhyaæ p­thivyÃdi | vij¤Ãnaæ grÃhakam | ato vij¤Ãnaæ bhÃvayati na vedanÃdi | vedanÃdi ca cittasya prabheda iti pratipÃditameva pÆrvam | ki¤ca yogÅ na paÓyati vedanÃdi sarvatra vyÃpi | sarvatra su÷khadu÷khavedanayorabhÃvÃt | bhagavata÷ ÓrÃvakà ye 'smin samÃdhau viharanti | te«ÃmavinÃÓÃrthÃlambanatvÃt | yatastadÃlambanaæ yogino 'bhiniveÓÃyatanaæ bhavati | yadi tadvinaÓyati tadà p­thagjanasama÷ syÃt || daÓak­tsnÃyatanavargo dvisaptatyuttaraÓatatama÷ | 173 daÓasaæj¤Ãsu anityasaæj¤Ãvarga÷ anityasaæj¤Ã, du÷khasaæj¤Ã, anÃtmasaæj¤Ã, ÃhÃre pratikÆlasaæj¤Ã, sarvaloke 'nabhiratisaæj¤Ã, aÓubhasaæj¤Ã, maraïasaæj¤Ã, prahÃïasaæj¤Ã, virÃgasaæj¤Ã, nirodhasaæj¤Ã [cetidaÓa saæj¤Ã÷] | anityasaæj¤Ã yadanitye anityamiti samÃhita÷ prajÃnÃti | (p­) kasmÃtsarvamanityam | (u) sarve hi dharmÃ÷ pratÅtyasamutpannÃ÷ | hetupratyayavinÃÓÃtsarve 'nityatÃæ yÃnti | (p­) na yuktamidam | keciddharmÃ÷ pratÅtyasamutpannà api nÃnityÃ÷ | yathà tÅrthikÃnÃæ sÆtramÃha- triïÃciketasya kartà ÓÃÓvate pade jÃyate iti | brahmakÃuyikÃÓca ÓÃÓvatÃ÷ | (u) bhavatÃæ ÓÃsane 'pyuktam Óakro devÃnÃmindra÷ kratuÓataæ k­tvà puna÷ patatÅti | ukta¤ca gÃthÃyÃm- ÓakrÃdaya÷ ÓatasahasrÃdhikÃnÃæ kratÆnÃmanu«ÂhÃtÃro 'nityÃ÷ k«Åyanta itri | kratÆnÃæ Óatasahasramapi na vartate | ato j¤Ãyate triïÃciketo 'nitya iti | Óakro devÃnÃmindro devendrÃdikÃyabhÃgaÓca k«Åyate | ata÷pratÅtyasamutpannà dharmà anityÃ÷ | ki¤ca bhavatÃæ veda÷ pÆjyo 'bhimata÷ | vede punaruktam- vidyayà am­tamaÓnuta iti | yathÃha- Ãdityavarïo mahÃpuru«o lokasvabhÃvamatÅta÷ | tatpuru«Ãnugatamanasko 'm­tamaÓnute | na punaranyo mÃrgo 'stÅti | "aïo÷ puru«asyÃïurÃtmÃ, mahato mahÃnÃtmà sadà kÃye Óete | ya imamÃtmÃnaæ na veda | tasya vedÃdÃvadhÅyÃnasyÃpi na kaÓcanopakÃra iti | (##) brahmakÃyikÃÓca sarve 'nityÃ÷ | kasmÃt | bhavatÃæ ÓÃsane hyuktam- brahmà sahÃæpatirapi guïÃnÃæ [prakar«Ãya] sadà kratuæ yajamÃno vrataæ dhatte iti | yadi kÃyo nitya iti prajÃnÃti | kasmÃt puïyaæ karoti | ÓrÆyate ca bhavatÃæ granthe vacanam- asti brahmaïa÷ [sahÃæ] patermaithunarÃga÷ | sati ca tasmin dve«Ãdaya÷ sarve kleÓà avaÓyaæ bhavanti | satsu kleÓe«u avaÓyamasti pÃpakarma | evaæ pÃpÅ kathaæ nityaæ vimok«aæ pratilabheta | na ca sarva ­«ayo devÃn yajante | nÃpi sarve brahmayÃnaæ caranti | yadÅdaæ nityaæ, tadà sarvathà tadÃcareyu÷ | sarve ca padÃrthà anityÃ÷ | kasmÃt | yÃni p­thivyaptejovÃyavo bhÆtÃni | tÃni kalpÃvasÃne k«ÅyamÃïÃni na ki¤cidavaÓi«yante | kÃlaÓca cakravatpravartate | ato j¤Ãyate 'nityÃnÅti | ÓÅlasamÃdhipraj¤ÃdyapramÃïaguïasampannà mahÃnto dÅpaÇkarabuddhÃdaya÷ pratyekabuddhà mahÃsammatÃdaya÷ kalpÃdyà rÃjÃna÷ sarve 'pyanityÃ÷ | ka÷ padÃrtho nityo bhavet | api ca bhagavÃnÃha- yatki¤citsamudayadharma, sarvaæ tat vyayadharma iti | yathoktaæ gomayapiï¬isÆtre- atha khalu bhagavÃn parÅttaæ gomayapiï¬aæ pÃïinà g­hÅtvà taæ bhik«umetadavocat- nÃsti ki¤cidÅd­Óaæ rÆpaæ [yat rÆpaæ] nityaæ dhruvaæ [ÓÃÓvataæ] avipariïÃmadharma [ÓÃÓvatasaæj¤am] iti | asminneva sÆtre punarvistaraÓa uktam- ÓakrabrahmacakravartirÃjÃnÃæ [ye] phalavipÃkÃ÷ [te sarve] 'pi atÅtà niruddhà vipariïatà iti | ato j¤Ãyate sarvamanityamiti | traidhÃtukasya sarvasyÃyu÷ parimitam | avÅcinarakasya paramÃyureka÷ kalpa÷ | saÇghÃtanarakasya kalpÃrdham | anye«Ãæ ki¤cidÆnaæ và adhikaæ và | nÃgÃdÅnÃmÃyuradhikatarameka÷ kalpa÷ | pretÃnÃmadhikataramÃyu÷ saptavar«asahasrÃïi | [pÆrva]videhÃnÃmÃyu÷ pa¤cÃÓaduttaravar«aÓatadvayam | [avara]godÃnÅyÃnÃmÃyu÷ pa¤cavar«asahasrÃïi | uttarakurÆïÃæ niyatÃmÃyurvar«asahasram | jambÆdvÅpinÃmÃyurapramÃïakalpà và daÓavar«Ãïi vÃyu÷ | cÃturmahÃrÃjikÃnÃæ devÃnÃmÃyu÷ pa¤cavar«asahasrÃïi | yÃvadbhavÃgrÃïÃmÃyura«Âavar«asahasrÃïi | ato j¤Ãyate traidhÃtukaæ sarvamanityamiti | tribhi÷ ÓraddhÃbhiÓca ÓraddhÅyate 'nityamiti | d­«Âe nÃsti kaÓciddharmo nitya÷ | Ãptavacane 'pi na kaÓciddharmo nitya÷ | anumitij¤Ãne 'pi nÃsti kaÓcinnitya÷ | d­«ÂapÆrvakatvÃdanumÃnasya | yadyasti ki¤cinnityaæ sthÃnam | ko vidvÃn sarvadharmanirodha[pÆrvaæ] vimuktimabhila«et | ko (##) và ne«yÃt | sukhavedinÃæ sadà saævÃsaæ priyaæ và vastutastu vidvÃn sarvathà vimuktimeva prÃrthayate | ato j¤Ãyate samudayadharma na nityaæ bhavatÅti | atha punarvaktavyaæ samudayadharma sarvaæ k«aïikaæ muhÆrtamapi na ti«Âhati | ka÷ punarvÃdo nityaæ bhavatÅti | (p­) anityasaæj¤ÃÓraddhà kiæ karoti | (u) kleÓÃn vinÃÓayati | yathoktaæ sÆtre- anityasaæj¤Ã bhÃvità [bahulÅk­tÃ] sarvaæ kÃmarÃgaæ paryÃdÃti | sarvaæ rÆparÃgaæ [paryÃdÃti | sarvaæ] bhavarÃgaæ [paryÃdÃti] | sarvamasmimÃnaæ [paryÃdÃti sarvÃ]mavidyÃæ paryÃdÃti iti | (p­) (p­) maivam | anityasaæj¤eyaæ kÃmarÃgamapi vardhayati | yathà kaÓcit subhik«akÃlo na dÅrgha iti budhyan maithunarÃga Ãsajyate | kusumaæ nÃticiraæ navaæ bhavatÅti jÃnan sukhÃyÃÓu tadupabhuÇkte | parasya [dayitÃjanasya] surÆpaæ na nityaæ bhavatÅti jÃnan maithunarÃgaæ drutataraæ vardhayati | evamanityaj¤ÃnavaÓÃtkÃmarÃga utpadyate | ato nÃnityasaæj¤Ã kÃmarÃgaæ vinÃÓayati | kecidanityamiti jÃnanto vadhÃdikamapi kurvanti | yÃvattirya¤ca÷ anityamiti jÃnanto 'pi na kleÓÃn bhindanti | ato 'nityasaæj¤Ãæ bhÃvayato na kaÓcidupakÃro bhavati | (u) anityatvÃdviyogadu÷khamutprek«amÃïa÷ subhik«akÃlasukhajÅvitadhanamÃnÃni tyajanti | vidu«o nÃnena prÅticittamutpadyate | prÅticittÃbhÃve na kÃmacittamutpadyate | vedanÃæ pratÅtya hi t­«ïà bhavati | vedanÃnirodhe t­«ïà nirudhyate | ato j¤Ãyate anityasaæj¤Ã kÃmarÃgaæ samucchedayatyeva | yaÓca dharmo 'nitya÷, so 'nÃtmà ityanityamanÃtma ca bhÃvayato yogino nÃtmabuddhirbhavati | ÃtmabuddhyabhÃve ÃtmÅyabuddhirna bhavati | ÃtmÅyabuddhyabhÃvÃt kutra kÃmarÃga÷ syÃt | anityasaæj¤Ãæ bhÃvayan svaparakÃyaæ k«aïikaæ maraïa[dharma] ca paÓyati | kathaæ rÃgamutpÃdayet | yogÅ prÃrthitaæ sarvamanityaæ vipralopanamiti anuyÃti | tadà tucchaæ bhavati | tucchatvÃt na kÃmarÃgamutpÃdayati | yathà kaÓcidvÃlaka÷ ÓÆnye hasta÷ tuccha iti j¤Ãtvaiva na [tatra]saÇgaæ janayati | ki¤ca sattvà nÃdhruvavastu«u prÅyante | yathà kaÓcit bhaÇguratvÃt bhÃjane na pramudyate | yathÃpi ca kÃcinnÃrÅ amukasya puru«asyÃyurna saptadinÃnye«yatÅti Órutvà [vadati] satsvapi subhik«akÃlÃrjavabahumÃnadhanaprabhÃvabale«u ko và prÅyeta iti | jano 'yaæ samyaganityasaæj¤Ã- [bhÃvana]yà na kÃmarÃgamutpÃdayati | vidvÃn hi punarÃv­ttipatanÃdidu÷khamanusmaran yÃvaddivyakÃme«vapi nÃsajyate | kevalamuktimeva prÃrthayate | anityasaæj¤Ã kÃmarÃgaæ vardhayatÅti yadbhavÃnavocat tadayuktam | (##) yadi kaÓcidaprahÅïÃsmimÃno bhavati | tadà sa bÃhyaæ vastvanityaæ paÓyan Óocyate | priyabaloviparihÃïyà ca kÃmaprÃrthatÃæ karoti | p­thagjano 'yaæ prahÅïakÃmasukho ['pi] na viyogadu÷khaæ prajÃnÃti | tadyathà kaÓcidbÃlako mÃtrà tìita÷ punarmÃtaramevÃyÃti | vidvÃæstu du÷khahetau sthita eva na du÷khaæ nirodhyamiti j¤Ãtvà tyajati du÷khahetuæ yaduta pa¤caskandhÃn | ayaæ yogÅ ÃbhyantaraskandhÃn paribhettuæ anÃtmasaæj¤Ãæ pratilabhate | bÃhyavastuvinÃÓe 'pi na Óokena pŬyate | anÃtmapratilÃbhÅ kiæ puna÷ prÃrthayÅta anityasaj¤yapi na ki¤citprÃrthayate | anityasaæj¤Ã ceyaæ yadi du÷khe 'nÃtmasaæj¤Ãæ notpÃdayati | tadà sà kleÓavinÃÓanasampannà na bhavati | ata uktaæ sÆtre- ekÃgreïa cittena pa¤caskandhÃnanityÃn bhÃvayet | ya ÃdhyÃtmikÃn skandhÃn aparibhidya bahirdhà vastu anityaæ paÓyati | tasya sÃtmasaæj¤atvÃt Óoka utpadyate | tadeyamasamyagbhÃvanà bhavati | iti | anityamiti paÓyatÃmapi na nirvedavirÃga utpadyate | yathà aurabhrikavyÃdhÃdÅnÃm | e«Ãæ satyapi anityaj¤Ãne na sÃdhubhÃvanà bhavati | kaÓcitsamyagbhÃvayannapi nÃnavarataæ bhÃvanÃæ vyavasyati | tasya kÃmacittamante viparyasyati | ata ucyate- ekagracitteteti | ki¤ca kaÓcit anitya[saæj¤Ã]malpakÃlaæ bhÃvayati | kleÓÃstu bahava÷ | na [tÃn] paribhettumalaæ bhavati | yathà alpamau«adhaæ bahvÅ rvyÃdhÅrna vinÃÓayati | tathedamapi | ata ucyate- ekÃgracittena anityamiti samyambhÃvanà kleÓÃn vinÃÓayati | iti | dharmà anityà iti j¤Ãnameva tattvaj¤Ãnam | sati tattvaj¤Ãne na bhavanti kÃmÃdaya÷ kleÓÃ÷ | kasmÃt | avidyÃpratyayatvÃt kÃmÃdÅnÃm | iti anitya[saæj¤Ã] na kÃmarÃgasaævardhanÅti veditavyam | ki¤cÃnityasaæj¤Ã sarvÃn kleÓÃnupaÓamayati | yogÅ yadi prajÃnÃti vastvidamanityamiti | na tadà [tatra]sakÃmo bhavati | puru«o 'yamavaÓyaæ mari«yatÅti prajÃnan kasmai dvi«yÃt | ka÷ sacetano mriyamÃïaæ dvi«yÃt | yadi dharmà anityÃ÷, kathaæ tata uddhatasaæj¤ÃmutpÃdayet | dharmà anityà iti j¤ÃnÃnna moha utyadyate | mohÃnudayÃnnavicikitsÃdayo bhavanti | ato j¤Ãyate anitya[saæj¤Ã] kleÓÃnÃæ virodhinÅti || anityasaæj¤ÃvargastrisaptattyuttaraÓatatama÷ | (##) 174 du÷khasaæj¤Ãvarga÷ yo dharmo bÃdhÃtmaka÷ tad du÷khamityucyate | tatrividham- du÷khadu÷khaæ vipariïÃmadu÷khaæ saæskÃradu÷khamiti | pratyutpanne vastuto du÷khaæ yadasiÓastrÃdi tad du÷khadu÷kham | priyÃïÃæ punarbhÃryÃdÅnÃæ viyogakÃle yadbhavati du÷kham, idaæ vipariïÃmadu÷kham | ÓÆnyÃnÃtmaj¤ÃnalÃbhino yaccittaæ bhavati saæsk­tadharmÃ÷ sarve viheÂhanà iti | tatsaæskÃradu÷kham | taddu÷khÃnuyÃyi cittaæ du÷khasaæj¤Ã | (p­) du÷khasaæj¤Ãæ bhÃvayatà kiæ hitaæ labhyate | (u) du÷khasaæj¤ÃyÃæ phalÃnnirvedo bhavati | kasmÃt | na hi du÷khasaæj¤Ãæ bhÃvayità kÃmaprÅtiæ sevate | tatprÅtyabhÃvÃnna t­«ïà bhavati | yogÅ yadi dharmà du÷khamiti prajÃnÃti | tadà na saæskÃrÃnanubhavati | dharmà anityà anÃtmakà api na du÷khajanakÃ÷ tadà naiva tyÃjyÃ÷ | du÷khatvÃttu tyÃjyÃ÷ | du÷khatyÃgÃdvimucyate | sarve sattvà atitarÃæ bhÅtà bhavanti yadidaæ du÷khamiti | yadi taruïo v­ddho và pÃmara÷ paï¬ito và ìhyo daridro và jÃnÃti idaæ du÷khalak«aïamiti | [tadÃ] sarve te nirviïïà bhavanti | sarve yogacÃriïa÷ puru«Ã nirvÃïe ÓÃntopaÓamasaæj¤otpÃdakà bhavanti | sarve«Ãæ saæsÃre du÷khasaæj¤otpÃdanÃt | kenedaæ j¤Ãyate | ye sattvÃ÷ kÃmadhÃtvÃptadu÷khopadrutà bhavanti | te prathamadhyÃne ÓÃntasaæj¤ÃmutpÃdayanti | evaæ bhavÃgradu÷khopadrutà nirvÃïe ÓÃntasaæj¤ÃmutpÃdayanti | saæsÃre 'styavadyaæ yaduta du÷kham | yathoktaæ sÆtre- yat rÆpaïamanityaæ du÷khaæ vipariïÃmadharma, ayaæ rÆpasyÃdÅnava iti | avidyayÃbhinivi«Âamidaæ du÷kham | kenedaæ j¤Ãyate | sattvÃnÃæ paramÃrthato du÷khe sukhasaæj¤otpÃdÃt | paramadu÷khasaæj¤otpÃdanÃttu nirvidyante | ato bhagavÃnÃha- ye du÷khaæ budhyanti te«Ãmahaæ du÷khamÃryasatyaæ vyÃkaromi iti | tatra bhagavÃn lokasatyamupÃdÃya imamarthaæ prakÃÓayati | sarvadevamanu«yÃïÃæ yatra sukhasaæj¤Ã bhavati | tatra mama ÓrÃvakà du÷khasaæj¤ÃmutpÃdayanti | utpannadu÷khasaæj¤Ã nirvidyanta iti | paramamohapadaæ (##) yad du÷khe sukhasaæj¤otpÃdanam | anayà saæj¤ayà ca sarvasattvÃnÃæ saæsÃre yÃtÃyÃtÃnÃæ mÃnasaæ kliÓyati | du÷khasaæj¤ÃpratilÃbhinastu mucyante | caturbhirÃhÃraiÓcordhvadehaæ samÃpadyate | tatra du÷khasaæj¤ayà ÃhÃrÃn prajahÃti | yathà putramÃæsakhÃdanam, yathà và niÓcarmagobhak«aïam, yathà aÇgÃrakar«ubhak«aïam | yathà ÓaktiÓatadhÃrÃvalepanam | tathÃbhÆte '«vÃhÃre«u sarvaæ du÷khÃrthakam | tathà du÷khasaæj¤ayà ÃhÃrÃn prajahÃti | du÷khasaæj¤Ãæ bhÃvayato mano na catas­«u vij¤Ãnasthiti«u sukhaæ viharati sarvatra du÷khadarÓitvÃt | yathà mugdhÃ÷ ÓalabhÃ÷ sukhasaæj¤ayà pradÅpe patanti | vidvÃn agnirdahatÅti j¤Ãtvà [taæ] parÅharati | prÃk­tà api tathà avidyÃmohÃdÆrdhvadehÃgnau patanti | vidvÃæstu du÷khasaæj¤ayà vimucyate | sarva¤ca traidhÃtukaæ du÷khaæ du÷khasamudaya÷ | du÷khà vedanà du÷kham | du÷khajanakaæ du÷khasamudaya÷ | [idÃnÅ]madu÷khamapi avaÓyaæ cirÃddu÷khaæ janayati | ato loke sarvaæ du÷khamiti bhÃvayet | nirviïïacittà dharmÃn vedayanto vimucyante || du÷khasaæj¤ÃvargaÓcatussaptatyuttaraÓatatama÷ | 175 anÃtmasaæj¤Ãvarga÷ yogÅ sarve dharma bhaÇgavipariïÃmalak«aïà iti paÓyati | yasmin rÆpe ÃttmatayÃbhiniviÓate idaæ rÆpaæ vipariïÃmadharma | tadvipariïÃmadharmaj¤ÃnÃdÃtmacittaæ pariharati | tathà vedanÃdÅnapi | yathà kaÓcit girinirjharÃnuvÃhito yatki¤cidavalambya tadvihÃya mucyate | tathà yogyampi tadÃtmatayà kalpayati | tadvipariïÃmadharma d­«Âvà anÃtmakaæ prajÃnÃti | ato 'nÃtmake 'nÃtmasaæj¤Ãæ bhÃvayati | (p­) anÃtmasaæj¤Ãæ bhÃvayan kiæ hitaæ labhate | (u) anÃtmasaæj¤ÃbhÃvayità du÷khasaæj¤Ãæ paripÆrayati | p­thagjanà Ãtmasaæj¤ayà paramÃrthato du÷khe na du÷khaæ paÓyanti | anÃtmasaæj¤ayà tu atyalpe 'pi du÷khe tadupaghÃtaæ budhyate | anÃtmasaæj¤ayà copek«Ãcittaæ samudÃcarati | kasmÃt | Ãtmasaæj¤ayà hi Ãtmà naÓyediti bibhyanti | yadi paramÃrthaæ (##) jÃnÃti tadà hÃyapati du÷khamanÃtmakaæ vinÃÓyamiti | tadà samudÃcaratyupek«Ã | anÃtmasaæj¤ayà ca nityasukhaæ bhavati | kasmÃt | sarvamanityam | tatra yadi ÃtmÃtmÅyacittamutpÃdayati | tadà Ãtmà na bhavet, ÃtmÅyamapi na bhavet, sadà du÷khamevÃsti iti vadet | nÃstyÃtmÃtmÅyamiti cintayato dharme«u vina«Âhe«u na du÷khamutpadyate | anÃtmasaæj¤ayà ca yoginaÓcittaæ viÓudhyati | kasmÃt | sarve hi kleÓà Ãtmad­«ÂisambhÆtÃ÷ | idaæ vastu Ãtmano hitamityata÷ kÃmarÃga utpadyate | idaæ vastu Ãtmano 'hitamityato dve«apratitha utpadyate | anenÃtmaivÃbhimÃnajanaka÷ | ahamÃyu«o 'nte kari«yÃmi na kari«yÃmiti d­«Âivicikitsà bhavati | evamÃtmanaiva sarve kleÓÃ÷ samudbhavanti | anÃtmasaæj¤ayà tu sarve kleÓÃ÷ samucchidyante | kleÓÃnÃæ samucchedÃt cittaæ viÓudhyati | cittaviÓuddhyà ca käcanaæ lo«Âaæ candanamasidhÃrÃæ praÓaæsÃæ nindäca samaæ manyate | priyavipriyairviviktaæ cittaæ suniv­ttaæ ÓÃntaæ bhavati | ato j¤Ãyate 'nÃtmasaæj¤akasya cittaæ viÓudhyatÅti | anÃtmasaæj¤Ãæ vihÃya nÃstyanyo mÃrgo vimuktiprÃpaka÷ | kasmÃt | yadyÃtmavÃdÅ prajÃnÃti nÃstyÃtmà nÃstÃtmÅyamiti | evaæ vyavasitaæ cittamutpÃdayanneva vimucyate | (p­) maivam | kadÃcidanÃtsaæj¤ayà puna÷kÃmacittamutpadyate | yathà strÅrÆpe rÃga÷ | tatsarvamanÃtmasnehÃt | nairÃtmyamanusaranneva puïyapÃpaæ sa¤cinoti | kasmÃt | svakÃyasyopakÃre 'pakÃre và na puïyapÃpam | (u) sÃtmakacitta÷ kÃmarÃgamutpÃdayati | svakÃye puru«asaæj¤Ãæ parakÃye ca strÅsaæj¤ÃmutpÃdya [tatra] abhiniviÓate | tadabhiniveÓotpÃdaÓca praj¤aptyà bhavati | tallak«aïaiva praj¤apti÷ | ato na nairÃtmyaæ kÃmacittajanakam | anÃtmacittaÓca na karmÃïi sa¤cinoti | yathà arhato 'nÃtmasaæj¤ayà na karmÃïi sa¤cÅyante | anÃtmasaæj¤eyaæ sarve«Ãæ kleÓÃnÃæ karmaïäca samucchedinÅ | ata[stÃæ] bhÃvayet || anÃtmasaæj¤Ãvarga÷ pa¤casaptatyuttaraÓatatama÷ | 176 ÃhÃre pratikÆlasaæj¤Ãvarga÷ sarvaæ du÷khajananamÃhÃrakÃmÃdbhavati | ÃhÃrÃcca maithunarÃga÷ sahotpadyate | kÃmadhÃtau yÃni santi du÷khÃni sarvÃïi tÃni annapÃna maithunarÃgaæ pratÅtya bhavanti | ÃhÃrakÃmasamucchedÃya pratikÆlasaæj¤Ãæ bhÃvayet | (##) yathà kalpÃdau sattvÃ÷ svargÃdÃgatya loke 'smin upapÃdukà abhÆvan | [te] prabhÃsvarakÃyÃ÷ khecarÃ÷ svatantrà bhÆtvà p­thivÅrasamÃdÃvaÓnuvan | tadaÓanabahulÃ÷ praïa«ÂapramÃtiÓayà abhÆvan | evaæ krameïa jarÃvyÃdhimaraïaÓÃlina÷ yÃvadvatsaraÓataæ bhÆyasà du÷khai÷ pŬitÃ÷ | ÃhÃrÃbhiniveÓavaÓÃt sarve te tÃd­Óemya÷ phalemya÷ praïa«ÂÃ÷ | ata ÃhÃraæ yoniÓo bhÃvayet | annapÃnÃbhiniveÓÃnmaithunarÃga utpadyate | tato 'nye kleÓà bhavanti | tebhyo 'kuÓalaæ karma kurvanti akuÓalakarmata÷ trÅn do«Ãn vardhayitvà devamanu«yÃïÃmapakurvanti | tasmÃt sarvÃ÷ kleÓavipattaya ÃhÃrakÃmÃt bhavanti jarÃvyÃdhimaraïalak«aïÃni annapÃnÃdhÅnÃni | ÃhÃro 'yaæ sthÃne paramamabhiniveÓayati | kÃmarÃgo gururapi na puru«aæ kleÓayati | yathà ÃhÃrakartà | yadi và bÃlo v­ddho g­hastha÷ pravrajito và anÃhÃrapŬito bhavati | ÃhÃramimaæ bhuÇktvà anÃsaktamanà bhavet | avirÃgÅ atitarÃæ khidyate | yathà asidhÃrÃvalepanÅ, yathà và vi«a[siktau]«adhasevaka÷ | yathà và vi«asarpapo«aka÷ | ato bhagavÃnÃha- bhÃvitacitta idamÃhÃrayet | nÃhÃrakÃmÃya taddu÷khapŬita÷ syÃt iti | kecittÅrthikà [api] niraÓanavratamÃcaranti | ato bhagavÃnÃha- nÃsyÃhÃrasyopacchedÃt vimucyate | kintu yoniÓo manasi k­tvà ÃhÃrayediti | ye samucchinnÃhÃrÃ÷ te«Ãæ kleÓà na k«Åyante | ahitaæ tÅvramaraïameva bhavati | ato bhagavÃnÃha- ÃhÃre 'smin pratikÆlasaæj¤Ãæ janayet, nÃsti tato 'vadyamiti | (p­) kathamÃhÃre pratikÆlasaæj¤Ã kuryÃt | (u) ayaæ kÃyasvabhÃvo 'kuÓala÷ | atyuttaramasamÃhÃraphalaæ sarvamaÓuci | atastato nirvindyÃt | surabhigandhamadhurapÃnabhojanÃni ÓucikÃla eva kÃyasya hitakarÃïi | dantena carvitaæ lÃlayà siktaæ liÇgaæ vÃntavadÃmÃÓayapatitaæ kÃyasya hitakaram | ato j¤Ãyate 'ÓucÅti | idamannapÃnamaj¤ÃnÃtsukham | yadi kaÓcinmadhuramÃhÃraæ labhamÃno 'pi punarvÃntaæ na bhunakti | iti j¤Ãtavyamaj¤ÃnabalÃttanmadhuraæ manyata iti | ÃhÃrapratyayaæ k­«ikarma sevÃrjanaæ saærak«aïamityeva¤jÃtÅyadu÷khÃnyanubhavati | tatpratyayamapramÃïÃni pÃpÃni kurvanti | yadaÓuci sarvaæ tadÃhÃrÃdhÅnam | asatyÃhÃre kena (##) bhavanti tvagasthiraktamÃæsoccÃrÃdÅnyaÓucÅni vastÆni | yà durgatayorvarca÷kuÂÅkrimyÃdaya÷ te sarve gandharasÃbhiniveÓÃdatrotpadyante | yathoktaæ karmavarge- yastar«ito mriyate sa jalakrimibhÃvenotpadyate | nibi¬asthÃne m­ta÷ pak«i«Ætpadyate | maithunarÃgeïa m­to yonÃvutpadyate | ityevamÃdi | ya etadÃhÃravivikta sa mahÃsukhaæ pratilabhate | yathà rÆpadhÃtau nirvÃïe cotpadyate | ÃhÃrÃnuvartanata÷ k­«ïÃdidu÷khaæ bhavati | evamÃhÃro 'Óucirdu÷kha iti d­«Âvà pratikÆlasaæj¤Ãæ bhÃvayet || ÃhÃre pratikÆlasaæj¤Ãvarga÷ «aÂsaptatyuttaraÓatatama÷ | 177 sarvaloke 'nabhiratisaæj¤Ãvarga÷ yogÅ paÓyati loke«u sarvaæ du÷kham, citte ca nÃsti ki¤citsukhamiti | aya¤ca yogÅ bhÃvayati prÅtiviviktaæ samÃdhiæ tadyathà anÃtmasaæj¤Ãæ du÷khasaæj¤ÃmÃhÃre pratikÆlasaæj¤Ãæ maraïasaæj¤Ãm | ityÃdi | tadà tasya cittaæ na sarvaloke 'bhiramate | api cÃyaæ paÓyati- yatpriyaæ tatkÃmarÃgavardhanam, yadvipriyaæ tat dve«apratighavardhanamiti | ata ubhayatra nÃbhiramate | dhanikasya pÃlanÃdidu÷khamastÅti d­Óyate | daridrasyÃki¤canyadu÷khaæ d­Óyate | susthÃniko du÷sthÃne pati«yamÃïo d­Óyate | du÷sthÃniko d­«Âe du÷khÃnyanubhavan d­Óyate | pratyutpanno dhaniko 'vaÓyaæ pati«yÃmi, ida¤ca kÃmÃdÅnÃæ vih­tisthÃnamiti prajÃnÃno d­Óyate | pratyutpanno daridro na pratyayopalabhyanirgama iti prajÃnÃna÷ | ato na savaloke 'bhiramate | alpatarÃÓca sattvÃ÷ susthÃna utpannÃ÷, bahutarà durgatau patanti | yathoktaæ sÆtre- alpatarÃ÷ susthÃna utpadyante bahutarà dusthÃna utpadyante | tadÃdÅnavaæ d­«Âvà nirvÃïameva prÃrthayante | iti | puru«o 'yaæ paÓyati kÃmÃdayo do«Ã÷ kleÓÃssadà santÃnamanuvartanta iti | yathà krodhÃsevÅ puru«o 'vakÃÓe labdhe punarbadhyate | asmin vadhake kathamabhirameta | kleÓÃdutpannamakuÓalaæ karma sadÃnuvartamÃnaæ d­Óyate | naivÃkuÓalakarmaphalÃnmucyate | yathoktaæ sÆtre- sa cettu pÃpakaæ karma kari«yati karo«i và | na te du÷khÃtpramoko 'sti, utpÃtyÃpi palÃyata÷ || iti | (##) ato nÃbhiramate | jÃtyÃdÅnya«Âa du÷khÃni sadà suk­tinamanuvartante | kiæ puna÷ pÃpinam | evaæ kathaæ loke abhirameta | tadyathà ÃÓÅvi«akaraï¬a÷ pa¤cok«iptÃsikà vadhakÃ÷ ÓÆnye grÃme cora÷ | tÃd­ÓÃnyavaratÅrÃïi du÷khÃni sadà sattvÃnanuvartante | kathaæ tatrÃbhirameta | tadyathà lavaïatiktat­«ïÃnadÅvÃhita÷ pa¤cakÃmaguïavi«aÓalya [viddha÷] avidyÃndhakÃrÃÇgÃrakar«au [patitastÃd­ÓÃni] du÷khÃni sattvÃnanuvartante | kathaæ [tatra] abhirameta | yogÅ upaÓamasukhamalpaæ vipattikleÓadu÷khÃni bahÆnÅti prajÃnÃti | kasmÃt, [yasmÃt] pratidÅnaæ lokaistÆyamÃnà vana«aï¬aprasÆtasphÅtaphalasam­ddhiÓÃlino ['pi] bhÆpà na dÅrghakÃlasukhalÃbhino d­Óyante | sukhasamprahar«iïo 'lpÃ÷ | du÷khavedinastu bahava÷ | ato na sarvaloke 'bhiramate | (p­) saæj¤ÃmimÃæ bhÃvayan kÃni hitÃni vindate | (u) nÃnÃvidhalokalak«aïe«u na cittamabhiniviÓate | tÃæ saæj¤Ãæ bhÃvayatà k«ipraæ mok«o labhyate | saæsÃre ca dÅrghakÃlaæ [na]ti«Âhati | ayaæ yogÅ hitaæ j¤Ãnaæ vindate | sadà sarvatrÃdÅnavabhÃvitvÃt | asya ca citte na kleÓà udbhavanti | udbhave vÃÓu nirudhyante | yathà taptÃya÷kapÃle patitaæ jalabindu | yogÅ loke nÃbhiramata ityata÷ paramopaÓame 'bhiramate | yo lokÃnnirviïïa÷ sa upaÓame parame 'bhiramate | tasmÃt sarvaloke 'nabhiratisaæj¤Ãæ bhÃvayet || sarvaloke 'nabhiratisaæj¤Ãvarga÷ saptasaptatyuttaraÓatatama÷ | 178 aÓubhasaæj¤Ãvarga÷ (p­) aÓubhasaæj¤Ãæ kathaæ bhÃvayet | (u) yogÅ paÓyati kÃyasya bÅjamaÓubhaæ yaduta mÃtÃpitoraÓucimÃrgajaÓukraÓoïitasaÇghÃta÷ | kÃyo 'yamaÓucibhi÷ saæsiddho yaduta jÅrïÃhÃraprasvedaprasnigdha÷ | upapattisthÃna¤cÃÓuci yaduta mÃtu÷ kuk«au paripÆrïamaÓuci bhavati | (##) viïmÆtrÃdyaÓucipadÃrthÃ÷ sambhÆya kÃyaæ kurvanti | navasu dvÃre«u sadÃÓucÅni sravanti | kÃyo 'yaæ yatra nik«ipyate tadeva sthÃnamamaÇgalamaÓuci | annaæ pÃnaæ vastraæ puru«akÃyagataæ parÅhitaæ sarvaæmaÓuci bhavati | pare«Ãæ dÆ«aïa¤ca bhavati | kÃyasyÃsya padÃrtha÷ sarvo 'Óuci÷ | yathà snÃnajalaæ yadi và snÃnapÃtrÃdi | kÃyotthaæ keÓanakhaÓiÇkhÃïaÓle«mÃdi sarvamaÓuci | d­Óyate ca m­takÃyo 'Óucita÷ | kÃyo 'yaæ mriyamÃïa÷ kimanyo bhavati | Ãdita ÃrabhyÃyamaÓuciriti veditavyam | jÃyamÃnastu ÃtmabuddhiviparyayÃt Óucirityucyate | m­tasp­«ÂÅ aÓucirbhavati | keÓanakhÃdi sadà m­tavastu | apramÃïà m­takrimayaÓca sadà kÃyaæ sp­Óanti | ato j¤Ãtavyaæ kÃyo 'yamÃdita ÃrabhyÃÓuciriti | aÓucilÆk«Ãmak«ikÃmaÓakÃdaya÷ sarvà aÓucikrimaya÷ sarvadÃgatya kÃyaæ sp­ÓantÅtyaÓcÃÓuci÷ | kÃyo 'yaæ varca÷kuÂÅvat sadÃÓucipÆrïa÷ | tatpratÅtya varca÷kuÂyÃæ sahasradhà krimayo bhavanti | tathÃyaæ kÃyo 'pi | kÃyo 'yaæ ÓmaÓÃnasama÷ | kasmÃt | m­takÃyasya hi sthÃnaæ ÓmaÓÃnamityucyate | ayaæ kÃyo 'pi bahvayo m­takrimayo 'tra ti«Âhanti | ayaæ kÃyo 'Óuciæ karoti | yÃni ÓucisthÃnÃni surabhikusumavastramÃlÃdÅni [tÃni] sarvÃïyetatkÃyavaÓÃdaÓucÅni bhavanti | brÃhmaïà m­tag­he prasÆtikÃg­he ca nÃhÃramupabhu¤janti | aÓucitvÃt | asmin kÃye tu Óatasahasradhà krimaya÷ sadà jÃyante mriyante ca | tadà nopabhojyÃnnapÃno bhavet | ato j¤Ãyate 'Óuciriti | loke ca narakamaÓuci | kÃyo 'yaæ krimiÓatasahasrÃïÃæ narakam | ato 'Óuci÷ | kÃyo 'yaæ sadà snÃnamapek«ate | yadi Óuci÷ | kimarthaæ snÃnamapek«ate | surabhikusumagandhamÃlÃlaÇk­to 'yaæ kÃya÷ iti veditavyaæ kÃyo 'yaæ svabhÃvato 'Óuciriti | praj¤aptyà Óucibhi÷ bÃhyairalaÇkriyate | ayaæ manu«yakÃya÷ paramamaÓuci÷ | yathÃnye«Ãæ sattvÃnÃæ carmaromanakhadantamajjÃsthimÃæsÃni kadÃcidupayujyante | manu«yakÃye tu naikamasti grÃhyam | paramÃÓucitvÃt | yathotpalapadbhapuï¬arÅkapu«pÃdÅni aÓucisabhÆtatvÃdaÓucÅni bhavanti | na tathà kÃyo 'yamanyapadÃrthairaÓucÅkriyate | prak­tita evÃÓuci÷ | kÃyo 'yaæ yadi Óuci÷ | tadà na vastreïÃcchÃdayet | yathà puru«o vastrÃcchÃditamalarÃÓi÷ parÃn va¤cayati | tathà strÅ ÃcchÃdanÃbharaïÃcchÃditakÃyà puru«aæ mohayati | tathà puru«o 'pi | [ato] j¤ÃtavyamaÓuciriti | samantato 'yaæ kÃya÷ sadà aÓuci nissÃrayati yaduta navarandhrÃïi aÓucidvÃrÃïi romakÆpe«u ca naikamasti Óuci | (##) (p­) aÓubhasaæj¤ÃbhÃvanà kasya hitasya lÃbhÃya bhavati | (u) strÅpuru«ayo÷ Óubhasaæj¤ayà kÃmarÃga utpadyate | tasmÃtkÃmarÃgÃtpÃpakÃnÃæ dvÃramaprÃvriyate | aÓubhasaæj¤ÃbhÃvanÃyÃntu kÃmarÃgÃïÃæ nigraho bhavati | kasmÃt | ayaæ hi kÃyo durgandhamalairaÓuciÓcarmÃv­tatvÃtparaæ na j¤Ãyate | vasanÃcchÃditÃÓucirÃÓyÃbhÃsavat Óucipriyavastu parivarjayet | yogÅ cÃyaæ vinÅlakalohitakÃdisaæj¤ayà sarvakÃyaæ paryÃdÃti | kÃyaparyÃdÃnÃt na kÃmarÃgo bhavati | pratyak«aæ d­Óyate ca vinÅlakalohitakÃdirÆpam | (p­) yadvastuto 'vinÅlakam, tat kasmÃdvinÅlakaæ paÓyati | (u) adhimuktivalÃdyogÅ tat vinÅlakaæ g­hïÃti | sarvÃïi rÆpÃïi ca vinÅlakalohitakÃni paÓyati | (p­) bhÃvaneyaæ kasmÃnna viparyastà bhavati | (u) kÃyo 'yaæ vinÅlakalohitabhÃgÅya÷ | yathoktaæ sÆtre- asti v­k«e viÓuddhatà iti | vinÅlakalohitakalak«aïaæ sadà bhÃvayan anyÃni rÆpÃïyabhibhavati | yathà [indra]nÅlamaïiprabhà sphaÂikarÆpaæ tiraskaroti | evaæ vinÅlakalohitakÃdilak«aïaæ dÅrghakÃlaæ bhÃvayato 'Óubha[saæj¤Ã] sampÆrïà bhavati | aÓubhasaæj¤ÃyÃæ na maithu rÃga utpadyate | anutpanne maithunarÃge sÃæv­tasarvÃpattivimukho nirvÃïameyÃnuyÃti | aÓubhasaæj¤Ãæ bhÃvayata id­Óaæ hitaæ labhyate | aÓubhabhÃvanÃvargo '«ÂasaptatyuttaraÓatatama÷ | 179 maraïasaæj¤Ãvarga÷ yogÅmaraïasaæj¤ayà jÅvite 'dhruvacitto bhavati | ityata÷ [tÃæ] bhÃvayet | ayaæ sadà kuÓaladharme«u paramamabhirato 'kuÓaladharmÃn prajahÃti | kasmÃt | sattvà bhÆyasà maraïavismaraïÃdakuÓalaæ karma kurvanti | yadà tu maraïamanusmaranti tadà prajahati | satatamaraïÃnusmaraïÃcca mÃtÃpit­bhrÃt­svas­j¤ÃtisÃlohitaparijanÃdi«u rÃgat­«ïÃlpÅyasÅ bhavati | maraïasaæj¤Ãæ bhÃvayata÷ svasya hitaæ bhavati yaduta cittaikÃgryeïa kuÓaladharmÃïÃmupacaya÷ | (##) laukikÃ÷ sattvà bhÆyasà parihitÃbhiratà svahitaæ tyajantyeva | ki¤cÃyaæ k«iprameva mucyate | kasmÃt | Ãjava¤javamanughÃvatÃæ hi lokÃnÃæ sadà maraïaæ bhavati | ayantu maraïanirvedà dvimuktimeva prÃrthayate | (p­) kathaæ maraïasaæj¤Ãæ bhÃvayet | (u) sarvamanityamiti pÆrvaæ sÃmÃnyata uktam | idÃnÅntu kÃyo 'nitya iti mÃtraæ bhÃvayet | skandhÃnÃæ santÃnasamucchedo maraïa saæj¤etyucyate | kÃyo 'yaæ bÃhyavastvapek«ayÃpyanityatara÷ | tadyathà m­ïmaye ghaÂe 'dhruvalak«aïam | tadapyatikrÃnto 'yaæ kÃya iti yogÅ bhÃvayati | kasmÃt | m­ïmayo 'yaæ ghaÂo yadi [samyak] prayogapÃlita÷ kadÃcit ciraæ ti«Âhet | ayaæ kÃyastu ciratamaæ ti«ÂhamÃno na vatsaraÓatamatikrÃmati | adhruvatvÃnmaraïasaæj¤Ãmanusmaret | ki¤cÃyaæ kÃya÷ paripanthidharmai÷ sambahula÷ yadutÃÓiÓastragadÃvadhakacoraprapÃtapÃnabhojanÃparipÃcanÃtiÓÅtÃtigharmavÃtavyÃdhaya÷ | saæk«epata÷ sarve sattvà asattvÃÓca kÃyasya paripanthino dharmà dra«ÂavyÃ÷ | ato bhÃvayenmaraïasaæj¤Ãm | ki¤ca yogÅ paÓyati kÃya÷ k«aïikanityo vipariïÃmalak«aïo naikaæ k«aïamapyÃrak«ya iti | ato maraïasaæj¤Ãæ bhÃvayati | yogÅ d­«Âadharme ca paÓyati bÃlyayauvanavÃrdhakyÃni savyÃdhÅni nirvyÃdhÅni và na maraïaparihÃrÅïÅti | evaæ kÃyenÃpi bhavitavyamityanusm­tya maraïasaæj¤Ãæ bhÃvayati | ki¤ca yogÅ paÓyati aniyatavipÃkaæ karma | na sarvakarmÃïi k«Åyante Ãyurvar«aÓatairapi | karmaïo 'niyatatvÃnmaraïamapyaniyataæ iti | ato maraïasaæj¤Ãmanusmaret | anÃdau ca saæsÃre 'sti karmÃpramÃïama | asti ki¤citkarma anyakarmaïo varaïakam | mamÃpi bhavedakÃlikamaraïakarma | iti kathamasminnÃyu«i[yogÅ] ÓraddadhÅta | ki¤ca yogÅ paÓyati maraïamatiprabhavi«ïu, na sÃntvavacanenollÃpanÅyaæ dhanenÃnuneyaæ vigraheïa và mocanÅyam | yathà mahati Óaile caturbhyo digbhya Ãgate nÃsti palÃyanasthÃnam | (p­) yadi kaÓcidyamaæ santaparyati | tadà maraïÃnmucyate | (u) ayaæ bÃlo mƬha[evaæ] vadati | yama÷ prÃïinÃmutpÃdane vadhe cÃsvatantrabala÷ | kevalaæ parÃm­Óati kiæ kuÓalacÃrÅ kiæ vÃkuÓalacÃrÅti | vipÃkavedanÃyÃæ k«ÅyamÃïÃyÃæ hiæsrakakÃyapratyayaæ mriyate | ato yogÅ kÃyo 'niÓrayo 'Óaraïo maraïavartmagata iti paÓyan maraïasaæj¤Ãmanusmarati | ki¤ca yogÅ sadà paÓyati kÃyo 'yaæ jarÃvyÃdhiparipŬito 'dhruvasvabhÃva÷ pratik«aïamutpannavinÃÓÅ (##) vij¤ÃnasantÃnavina«Âa ityato maraïasaæj¤Ãæ bhÃvayati | ki¤cÃyaæ yogÅ paÓyati maraïaæ niyataæ jÅvitamaniyatam | aniyatÃnniyataæ viÓi«yata ityato maraïasaæj¤Ãæ bhÃvayati | (p­) kasmÃt jarÃvyÃdhyÃdisaæj¤Ã anuktvà maraïasaæj¤ÃmÃtramucyate | (u) jarÃvyÃdhyabhibhÆta÷ puru«o na parik«Åyate | vyÃdhirbalaæ harati jarà yauvanaæ harati | j¤ÃtisÃlohito dhanamanyacca[harati] | kÃyastu tathÃpi ti«Âhati | maraïaæ puna÷ sarvamapaharati | jarÃvyÃdhyÃdi ca maraïasya pratyaya÷ | ato na p­thagucyate | ukta¤ca sÆtre- maraïaæ nÃma mahÃtÃmastram araÓmikamarak«aïam asahÃyakamanupasthÃpakaæ paramabhayasthÃnaæ iti | ato maraïasaæj¤Ãmanusmaret | ki¤ca sattvà maraïapratyayaæ paralokÃdvibhyati | traidhÃtuke sarvasyÃsti maraïaæ na tathà jarà vyÃdhiÓca | (p­) yadi sattvÃn vihÃya nÃsti maraïasaæj¤Ã | sattvà eva praj¤aptisanta÷ | yogÅ kasmÃdimÃæ saæj¤Ãæ bhÃvayati | (u) vinaÓvarasattvalak«aïa[j¤Ãna]vihÅno maraïÃdvibheti | yo maraïasaæj¤Ãæ bhÃvayati | na sa bibheti | ato bhÃvayet | anityasaæj¤Ãdayo mÃrgasya pratyÃsannÃ÷ | aÓubhÃhÃre pratikÆlamaraïasaæj¤Ãdayo mÃrgaviprak­«ÂÃ÷ | mÃrgapratilÃbhÅ Åd­Óasaæj¤ayà cittaæ prag­hïÃti | maraïasaæj¤Ãvarga ekonÃÓÅttyuttaraÓatatama÷ | 180 antimasaæj¤Ãtritayavarga÷ prahÃïasaæj¤eti | yathà catur«u samyakpradhÃne«Æktam- utpannÃnÃæ pÃpakÃnÃmakuÓalÃnÃæ dharmÃïÃæ prahÃïÃya [chandaæ janayati vyÃyamati]vÅryamÃrabhate | [cittaæ prag­hïÃti pradadhÃti] iti | ime ca pÃpakà akuÓalà dharmà narakÃdidu÷khakleÓÃnÃæ pratyayÃ÷ | pÃpakÅrtiÓabdÃnÃæ cittaparitÃpÃdidu÷khÃnäca mÆlam | tasmÃtprajahyÃt | (##) (p­) kathaæ prajahÃti | (u) dharmÃïÃmakaraïaæ pratibdhastasmin samaye prajahÃti | ayoniÓo manaskÃra÷ kÃmarÃgÃdÅnÃæ kleÓÃnÃæ pratyaya÷ | tanmanaskÃraprahÃïÃt te dharmÃ÷ prahÅyante | (p­) imÃæ prahÃïasaæj¤Ãæ bhÃvayan kiæ hitaæ vidante | (u) tÃæ saæj¤Ãæ bhÃvayan sadà na pÃpakÃn dharmÃnanuvartate | kartavya[meva] karoti | a«ÂÃvak«aïÃæÓca varjayati | puru«asyÃtmahitaæ yadutakleÓÃnÃæ prahÃïam | kleÓaprahÃïÃbhirati dharmacÅ varasaæv­taliÇgasya pravrajitasya hitam tayà nocet svakÃyameva manyeta | yadi yogÅ prahÃïasaæj¤ÃbhÃvanÃyÃmabhirata÷, tadà buddhe dharmapÆjÃæ karoti | virÃgasaæj¤Ã nirodhasaæj¤Ã iti | rÃge cÃtyantÃnutpanne virÃgo bhavati | tadvirÃgÃnusmaraïameva virÃgasaæj¤Ã | (p­) prahÃïasaæj¤aiva virÃgasaæj¤eti matam | kasmÃtpunarucyate | (u) prahÃïÃllabhyate virÃgam | prahÃïaæ nÃma kÃmarÃgasyÃpanayanam | yathoktaæ sÆtre- kÃmarÃgasya prahÃïÃt pa¤caskandhÃ÷ prahÅyante iti | prahÃïasaæj¤Ã ca virÃgasaæj¤Ã | kasmÃt | tasmin samaye nÃsti kÃma÷, tasya dharmasya prahÃïaæ bhavati | ato virÃgasaæj¤ÃlÃbhino du÷khakleÓÃ÷ nirudhyante | yathoktaæ sÆtre- vÅtarÃgo vimucyate iti | vimuktilÃbha eva prahÃïam | anupadhiÓe«a[nirvÃïaæ] pravi«Âhasya nirodho bhavati | ukta¤ca sÆtre- traya÷ svabhÃvÃ÷ prahÃïasvabhÃvo virÃgasvabhÃvo nirodhasvabhÃva iti | yaducyate prahÃïasvabhÃvo virÃgasvabhÃva iti tadarhata eva bhavati | sa hi prahÅïasarvakleÓastraidhÃtukavirakta÷ so«adhiÓe«anirvÃïe ti«Âhati | yaducyate nirodhasvabhÃva iti tadÃyu«o 'nte jÅvitavyapagame prahÅïasantÃnasya | nirupadhiÓe«anirvÃïaæ samÃpannasyaiva bhavati | asti ca dvidhà vimukti÷ praj¤ÃvimuktiÓcetovimuktiriti | yadabhihitaæ prahÃïamiti tat avidyÃæ prajahÃtÅti praj¤Ã vimucyate | yadvirÃga iti tat t­«ïÃæ vivarjayatÅti ceto vimucyate | dvayorvimuktayo÷ phalaæ nirodho bhavati | yatprahÃïasaæj¤etyabhidhÃnaæ tadevÃvidyÃsravaprahÃïasyÃbhidhÃnaæ yannirodhasaæj¤eti tadanayordvayo÷ phalam | yathoktaæ sÆtre- sarvasaæskÃrÃïÃæ prahÃïÃt prahÃïam | sarvasaæskÃre«u virÃgÃdvirÃga÷ | sarvasaæskÃrÃïÃæ nirodhÃt nirodha iti | tathà ceme traya ekasyaiva nÃmÃntaram | yo 'nityasaæj¤Ãæ (##) yÃvannirodhasaæj¤Ãæ bhÃvayati sa k­tasarvak­tyo niruddhasarvakleÓa÷ prahÅïaskandhasaæyojanasantatirnirupadhiÓe«anirvÃïaæ samÃpadyate | antimasaæj¤Ãtritayavargo 'ÓÅtyuttaraÓatatama÷ | 181 samÃdhipari«kÃre«u Ãdyapa¤casamÃdhipari«kÃravarga÷ (p­) pÆrvamuktaæ bhavatÃ- mÃrgasatyaæ [dvividhaæ] yat samÃdhi÷ tatpari«kÃraÓceti | tatra samÃdhirukta÷ | samÃdhipari«kÃra idÃnÅæ vaktavya÷ | yasmÃt sati samÃdhipari«kÃre samÃdhi÷ sidhyati na tvasati | (u) samÃdhipari«kÃrà ya ekÃdaÓadharmÃ÷- (1) pariÓuddhaÓÅlatÃ, (2) abhisambodhipratilÃbha÷, (3) indriye guptadvÃratÃ, (4) bhojane mÃtraj¤atÃ, (5) rÃtryà ÃdyÃntimabhÃge jÃgaraïatÃ, (6) kuÓalavitarkasampannatÃ, (7) kalyÃïÃdhimuktisampannatÃ, (8) pradhÃnÅyÃÇgasampannatÃ, (9) vimuktyÃyatanasampannatÃ, (10) anÃvaraïatÃ, (11) anÃsaÇgità iti | pariÓuddhaÓÅlateti | akuÓalakarmaïo virati÷ ÓÅlam | akuÓalakarmÃïi yÃni prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnakÃmamithyÃcÃrÃïi trÅïi kÃyikakarmÃïi | m­«ÃvÃda piÓunavÃcà paru«avÃcà sampralÃpa itÅme catvÃri vÃcikakarmÃïi | ebhya÷ pÃpakebhyo virati÷ ÓÅlam | vandanapratyudgamanÃnuvrajanapÆjÃdisaddharmÃcaraïamapi ÓÅlamityucyate | ÓÅlaæ samÃdhihetuæ karotÅti samÃdÅyate | tathà hi tadyathà suvarïakÃra÷ pÆrvaæ sthÆlamalamapanayati | evaæ prathamata÷ ÓÅlasamÃdÃnena sthÆlÃn ÓÅlado«Ãnapanayati | paÓcÃtsamÃdhyÃdinà anyÃn sÆk«mado«Ãnapanayati | yasmÃdasati ÓÅlasamÃdÃne dhyÃnasamÃdhirna bhavati | ÓÅlasamÃdÃna pratyayÃttu dhyÃnasamÃdhi÷ sulabho bhavati | yathoktaæ sÆtre- ÓÅle mÃrgasya mÆlaæ (##) sopÃna¤ceti | ki¤cÃha- ÓÅla prathamaratha[vinÅta]m iti | prathamaæ ratha[vinÅta]manabhiruhya dvitÅyaæ ratha[vinÅtaæ]kathamabhirohati | api cÃha- ÓÅlaæ samà bhÆmi÷ | imÃæ samÃæ bhÆmiæ vyavasthÃpya catvÃri satyÃni paÓyati iti | Ãha ca- dve bale | [katame dve |] pratisaækhyÃbalaæ bhÃvanÃbala¤ceti | pratisaækhyÃbalaæ ÓÅlasamÃdÃnameva | bhÃvanÃbalaæ mÃrga÷ | pÆrva ÓÅlabhedÃpattiæ ÓÅlasamÃdÃnahita¤ca pratisaækhyayà vicÃrya ÓÅlaæ samÃdatte | paÓcÃt pratilabdhamÃrga÷ pÃpakÃtprak­tyà viramati | ki¤cÃha- ÓÅlaæ bodhiv­k«asya mÆlamiti | asati mÆle nÃsti v­k«a÷ | ata÷ pariÓuddhaÓÅlÃvaÓyakÅ | dharma[tÃ] ca tathaiva syÃt | asati ÓÅlasamÃdÃne na bhavati dhyÃnasamÃdhi÷ | tadyathà vyÃdhicikitsÃyà au«adhamapek«yate | tathà kleÓavyÃdhicikitsÃyà asati ÓÅle na sampadyata au«adham | Ãha ca- pariÓuddhaÓÅlasya cittaæ nÃnutapyati | yÃvadviraktacitto vimucyata iti | ime sarve guïÃ÷ ÓÅlasamÃdÃnÃdhÅnÃ÷ | ata÷ samÃdhipari«kÃra ityucyate | asti ca karmÃvaraïaæ, kleÓÃvaraïaæ, anayordvayo÷ phalaæ vipÃkÃvaraïam | pariÓuddhaÓÅlasyemÃni trÅïyÃvaraïÃni na bhavanti | anÃv­tacittasya samÃdhi÷ sidhyati | pariÓuddhaÓÅlo na vik«ipatÅtyato niyamena nirvÃïamadhigacchati gaÇgÃsrotasi dÃruskandhavat | pariÓuddhaÓÅlasamÃdÃnÃt vyavasthÃæ karoti | ÓÅlasamÃdÃnaæ kÃyikaæ vÃcikamakuÓalaæ karma prati«edhayati | dhyÃnasamÃpattirmÃnasamakuÓalaæ karma prati«edhayati | evaæ kleÓÃnÃæ prati«edhe pratilabdhatattvaj¤ÃnasyÃtyantikaprahÃïaæ bhavati | mÃrgavarge 'sak­ddarÓitaæ ÓÅlaæ stambhabhÆtamiti | dhyÃnasamÃdhicittanagarasya ÓÅlaæ parighà bhavati | saæsÃraughataraïasya ÓÅlaæ setu÷ | sajjanapari«adi praveÓasya ÓÅlaæ mudrà | a«ÂÃÇgikÃryak«etrasya ÓÅlaæ pÃrabhÆtam | yathà pÃrarahite k«etre jalaæ na ti«Âhati | evaæ pariÓuddhaÓÅle 'sati samÃdhijalaæ na ti«Âhati | (p­) ka÷ pariÓuddhaÓÅla÷ | (u) yo gogÅ pÃpakriyÃnabhiratÃdhyÃÓaya÷ paralokaparivÃdÃdibhyo bibhyati | [sa] pariÓuddhaÓÅla ityucyate | ki¤ca yogÅ cittaviÓuddhaye pariÓuddhaÓÅlo bhavati | yathoktaæ saptamaithunarÃgasÆtre- kÃye 'nÃpattike 'pi cittamapariÓuddhamityata÷ ÓÅlamapyapariÓuddhamiti | ÓÅlabhedapratyayÃ÷ (##) sarve kleÓÃ÷ | te«Ãæ pragrahe pariÓuddhaÓÅlo bhavati | ÓrÃvakÃïÃæ ÓÅlaæ nirvÃïÃrthameva | tathÃgatamÃrgÃrthÅ mahÃkaruïÃcittena sarvasattvÃnÃæ k­te na ÓÅlalak«aïaæ samÃdatte | ÓÅlamidaæ [tathÃ] karoti yathà bodhisvabhÃvo bhavati | Åd­Óaæ ÓÅlaæ pariÓuddhamityucyate | abhisambodhiriti | uktaæ hi sÆtre- dvau khalvÃyu«man pratyayau samyakd­«ÂerutpÃdÃya parato gho«o yoniÓo manaskÃra iti | parato gho«a evÃbhisambodhi÷ | (p­) tathà cet abhisambodhimÃtramucyate | (u) uktaæ hi sÆtre- [anyataro] 'rhan bhagavantaæ p­cchati sma ekÃnte ni«aïïasya mama evamabhavat- abhisambodhisampadà tu mÃrgapratilÃbhasya vikala÷ pratyaya iti | bhagavÃnavocat | maivaæ voca÷ yÃbhisaæbodhi÷ sà tu mÃrgasya pratilÃbhasya sakala÷ pratyaya÷ | kasmÃt | jÃtijarÃvyÃdhimaraïÃ÷ sattvà Ãtmano 'bhisambodhiæ labhamÃnà hi jÃtijarÃvyÃdhimaraïebhyo vimucyante iti | sattvÃ÷ sambodhimupÃdÃya ÓÅlÃdÅn pa¤cadharmÃt vipulayanti | tadyathà sÃlav­k«o himavantamupÃdÃya pa¤ca vastÆni vardhayati | bhagavÃn svayameva sambodhyabhirata÷ | yathà prathamamÃrgalabdhasyaivamabhavat- yadi kaÓcidagura÷, tadà so 'paritrÃso 'satkÃracitta÷ sadà akuÓaladharmaviparyasto 'nupaÓamacaryaÓca bhavati | kenÃcÃryavÃn syÃm | kamupaniÓritya ti«ÂhÃmi | evaæ cintayan sarvÃn matto 'viÓi«ÂhÃnadrÃk«am | tadaiva sm­tirudapÃdi pratilabdho mayà dharma÷ yamupÃdÃyÃbhisambuddha÷ tameva dharmamupaniÓrayi«ya iti | brahmÃdayo deva api prÃÓaæsan nÃsti kaÓcit buddhÃdviÓi«Âa÷, sarve buddhÃ÷ saddharmagurukà iti | abhisambodhiÓca pradÅpasad­Óà | (##) yathà kaÓcit sacak«u«ko 'pi pradÅpaæ vinà na paÓyati | tathà yogina÷ puïyaguïatÅk«ïendriyatÃpratyaye satyapi abhisambodhiæ vinà na bhavati kaÓcanopakÃra÷ | (p­) kà nÃmÃbhisambodhi÷ | (u) yena puru«a÷ saddharmÃn vardhayati sÃbhisambodhi÷ | sarve ca sajjanÃ÷ saddharme pratiti«Âhanti [iti sÃ] sarvà devamanu«yaloke«vabhisambodhi÷ | (3) indriye«u guptadvÃrateti yà samyak sm­ti÷ | yogÅ svÃtmÃnamanÃrak«ya na paÓyati | ekÃgracitta÷ samyak sm­tiæ purask­tyaiva paÓyet | saæprajanyamiti ca [tasya] nÃma | anena samprajanyena purotamÃlambanaæ paryÃdÃti | tatparyÃdÃnÃnna nimittamudg­hïÃti | nimittÃnudgrahaïÃt na praj¤aptimanusarati | indriyÃïÃmagopane nimittodgrahaïÃt kleÓÃ÷ pa¤cendriyÃïi strotovat pravartayanti | tadaiva ÓÅlÃdÅn saddharmÃn vinÃÓayati | ya indriye«u guptadvÃro bhavati tasya ÓÅlÃdaya÷ sud­¬hà bhavanti | (4) bhojane ca mÃtraj¤ateti | na rÆpabalÃya [na] maithunÃya [na] kÃmÃnÃmÃsvÃdÃya bhojanam | [yÃvadevÃsya] kÃyasya yÃpanÃya | (p­) yogÅ kasmÃtkÃyayÃpanaæ karoti | (u) saddharmasya bhÃvanÃyai | ya÷ saddharmÃduparamate tasya mÃrgo na bhavati | asati mÃrge du÷khÃdvisaæyogo na bhavati | yadi kaÓcit kuÓalasya bhÃvanÃyai na bhunakti | tadà [sa] vadhakaæ corameva pu«ïÃti | dÃnapate÷ puïya¤ca vinÃÓayati | janÃnÃæ satkÃra¤ca modhayati | evaæ na bhu¤jyÃt janÃnÃæ bhojanam | (p­) bhojane ca kà mÃtrà | (u) yathà kÃyaæ yÃpayati | sà mÃtrà | (p­) kiæ bhojanaæ bhu¤jyÃt | (u) yat bhojanaæ ÓÅto«ïÃdi vyÃdhiæ kÃmakrodhÃdyÃdhi¤ca na vardhayati | tat bhu¤jyÃt | tadapi bhojanaæ yathÃkÃlaæ bhu¤jyÃt | bhojanamidamasmin kÃle ÓÅto«ïakÃmakrodhÃdhivyÃdhiæ vardhayatÅti prajÃnan na bhu¤jyÃt | (p­) tÅrthikà vadanti- ya÷ pariÓuddhamÃhÃraæ bhuÇkte sa pariÓuddhaæ puïyaæ vindate | yat yathe«ÂhamabhimatarÆparasagandhasparÓavat approk«itamabhinimantritaæ bhu¤jyate tat pariÓuddhamityucyate | kathamidam | (u) bhojane nÃsti pratiniyatà pariÓuddhi÷ | kasmÃt | yadi (##) paribhogenÃhÃro 'pariÓuddho bhavati | sarva ÃhÃrà nÃparibhojyÃ÷ | yathà stanyaæ vatsaparibhuktam | madhu mak«ikÃparibhuktam | Ãpa÷ krimiparibhuktÃ÷ | kusumaæ bhramaparibhuktam | phalaæ pak«iparibhuktam ityÃdi | ki¤cÃyaæ kÃyo 'ÓucisambhÆta÷ | kÃyasvabhÃvo 'Óuci÷ aÓuciparipÆrïa÷ | ÃhÃra÷ pÆrvamevÃÓuci÷ paÓcÃdapi kÃyaæ pravi«Âo naikadhÃÓucirbhavati | do«aviparyayeïa paraæ Óuciriti mithyà vadanti | (p­) yadyatyantamaÓuci÷ [kÃya÷] | tadà caï¬ÃlÃdibhi÷ ko viÓe«a÷ | (u) prÃïÃtipÃtÃdviratiradattÃdÃnÃdviratirmithyà jÅvÃdviratirityÃdinà anurÆpamÃhÃraæ labdhvà ÃhÃre ca pratikÆlasaæj¤Ãæ d­«Âvà praj¤Ãjalaprok«itamatha tÃvadbhuÇkte | na kevalaæ jalaprok«itaæ puna÷ Óucirbhavati | (5) rÃtrya ÃdyÃntimabhÃge jÃgaraïateti | yogÅ prajÃnÃti vyavasÃyÃdhÅnà kÃryasiddhiriti | ato na nidrÃti | paÓyati na middhaæ v­thÃ, nÃnena ki¤cillabhyata iti | yadi bhavÃn middhaæ sukhaæ manyate | tat sukhamatyalpaæ d­«Âa¤ca apÃryapravacanam | ki¤ca yogÅ kleÓai÷ samamekatra nÃbhiramate | yathà kaÓciccorai÷ saha vÃse nÃbhiramate | kathaæ kaÓcit loke corÃïÃæ raïabhÆmau nidrÃsyati | ato na nidrÃti | (p­) middhaæ gìhamÃgataæ kathaæ niruïaddhi | (u) ayaæ bhagavacchÃsanÃsvÃdane 'dhicittaæ prÅti¤ca labdhvà niruïaddhi | saæsÃre ca jarÃvyÃdhimaraïado«ÃnanusmarataÓcittaæ bibhyati | ato na nidrÃti | ki¤ca yogÅ paÓyati- manu«yakÃyo labdha÷ samagrÃïÅndriyÃïi, prÃptaæ buddhaÓÃsanamanargham, sÃdhvasÃdhuviveko 'tidu«kara÷, idÃnÅæ taraïaæ nÃnvi«yÃmi, kadà vimok«i«ya iti | ato middhaæ tiraskartuæ vÅryamÃrabhate | samÃdhipari«kÃre«u Ãdyapa¤casamÃdhipari«kÃravarga ekÃÓÅtyuttaraÓatatama÷ | (##) 182 akuÓalavitarkavarga÷ kuÓalavitarkasampannateti | yadi kaÓcidanidrannapi akuÓalavitarkÃnutpÃdayati yaduta kÃmavitarko vyÃpÃdavitarko vihiæsÃvitarko jÃtivitarko janapadavitarko 'maraïavitarka÷ parÃnugrahavitarka÷ parÃvamanyanÃvitarka ityÃdaya÷ | varaæ middham, nai«ÃmakuÓalÃnÃæ vitarkÃïÃmutpÃda÷ | nai«kramyÃdikuÓalavitarkÃn samyaganusmaret yaduta nai«kramyavirtarko 'vyÃpÃdÃvihiæsÃvitarko '«ÂamahÃpuru«avitarka÷ | kÃmavitarka iti | yat kÃmaæ niÓritya pa¤cakÃmaguïe«Ætpannavitarka÷ paÓyati hitaæ sukhamiti | ayaæ kÃmavitarka÷ | sattvÃnÃæ vihiæsÃrtho[vitarko] vyÃpÃdavitarko vihiæsÃvitarka÷ | yogÅ nÃnusmaredimÃæstrÅn vitarkÃn | kasmÃt | tÃnanusmaran hi gurutaraæ pÃpaæ vindate | pÆrvamukta eva kÃmÃdÅnÃmÃdÅnava÷ | te«ÃmÃdÅnavatvÃnnÃnusmaret | (p­) mohavitarka÷ kasmÃnnokta÷ | (u) ime trayo 'kuÓalavitarkÃ÷ kramikÃ÷ | anye kleÓÃstu naivaæ bhavanti | yogÅ kadÃcitpa¤cakÃmaguïÃnusmaraïÃtkÃmavitarkamutpÃdayati | kÃmitÃlÃbhÃvdyÃpÃdo bhavati | vyÃpÃdasaæsiddhà vihiæsà | ato nokto mohÃdi÷ | mohasaæsiddhameva phalaæ yaduta vyÃpÃda÷ | yadi vyÃpÃdÃdakuÓala÷ karmÃnto bhavati | te trayo vitarkà akuÓalakarmahetavo bhavanti | yathoktaæ sÆtre- ayaæ valmÅko rÃtrau dhÆmÃyati | divà prajvalati | [yatkhalu bhik«o divà karmÃntÃnÃrabhya rÃtrÃ]vanuvitarkayati [anuvicÃrayati] idaæ [rÃtrau] dhÆmÃyanam | [yatkhalu bhik«o rÃtrÃvanuvitarkayitvà divÃ] karmÃntÃn [prayojayati kÃyena vÃcà manasà | idaæ [divÃ] prajvalanam | j¤Ãtivitarka iti | j¤ÃtivaÓÃdutpadyante 'nusmaraïÃni | j¤Ãti÷ k«emakhukhaæ vindatu (##) itÅcchati | tasya vinÃÓavihiæsÃmanusmarata÷ Óoka utpadyate | yat j¤ÃtibhirekakÃryÃïyanusmarati [ayaæ] j¤Ãtivitarka÷ | yogÅ nÃnusmaredimaæ vitarkam | kasmÃt | pÆrvameva hi pravrajyÃkÃle j¤ÃtÅn tyaktavÃn | idÃnÅæ tadvikarmÃÓrayaïaæ nÃnurÆpaæ bhavati | yadi pravrajita÷ imaæ j¤Ãtivitarkamanusmarati | tadà g­haparivÃraparityÃgo v­thÃki¤citsÃdhana÷ | j¤ÃtisnehÃdadhyavasÃnaæ bhavati | adhyavasÃnÃdÃrak«Ã | Ãrak«Ãpratyayaæ daï¬ÃdÃnaÓastrÃdÃnÃdikarmÃnukramaæ pravartate | ato notpÃdayet j¤Ãtivitarkam | j¤ÃtisamÃgame ca kuÓaladharmaæ na vardhayati | yoginà smartavyaæ sarve«u sattve«u jananamaraïapravÃhaprav­tte«u nÃsti j¤Ãtiraj¤Ãti÷ | kasmÃt paryÃsajyate iti | saæsÃre j¤Ãtyarthameva ÓokakaruïaparidevÃÓrÆïi mahÃsÃgaranirvartanÃni bhavanti | idÃnÅæ punaradhyavasÃne du÷khamanavasthameva | sattvÃÓca kÃryanimittaæ hi mitha÷ snihyanti | nÃsti tu kutracit snehanaiyatyam | j¤ÃtÅnÃmanusmaraïamidaæ mohalak«aïam | laukikà mƬhÃ÷ svahitavihÅnÃ÷ parahitaæ kÃmayante | j¤Ãtimanusmarata÷ svahitamatyalpaæ bhavati | ityebhi÷ [kÃraïai÷] yogÅ na j¤ÃtivitarkamutpÃdayet | janapadavitarka iti | yogÅ [kaÓcit] cintayati- amuko janapada÷ sukha÷ k«ema÷ Óiva÷, tatra gatvà nibh­taæ sukhaæ lapsya iti | citta¤ca capalaæ sarvatra bhramaïadarÓanakÃæk«Åti | yogÅ ned­Óaæ vitarkamutpÃdayet | kasmÃt | sarve«u hi janapade«u asti kaÓciddo«a÷ | kaÓcijjanapado 'tiÓÅta÷ | kaÓcidatyu«ïa÷ | kaÓcit k«Ãmabahala÷ | kaÓciccorabahula÷ | evamÃdayo vividhà do«Ã÷ santÅtyato na cintayet | yaÓcapala÷ sa dhyÃnasamÃdhe÷ parihÅyate | yatrÃbhirata÷ kuÓaladharmaæ vardhayati ayaæ ramaïÅya ityucyate | ka upayogo janapadÃnÃæ paryÃlokanena | sarvo janapado dÆrata eva ÓrÃvyo nÃvaÓyaæ gatvà ÓlÃghanÅya÷ | laukikà bahudhà du«Âà iti vacanÃt | janapade«u bhramaïÅ nÃnÃdu÷khÃnyanubhavati | kÃyo 'yaæ du÷khahetu÷ | du÷khahetumimaæ kÃyaæ dh­tvà yatra yatra gacchati tatra tatra du÷khÃnyanubhavati | sukhadu÷khavedanà karmakÃraïÃdhÅnà | sudÆraæ gacchato 'pi nÃsti kaÓcanopakÃra÷ | ato na janapadavitarkamutpÃdayet | (##) amaraïavitarka iti | yogÅ cintayatyevam- mÃrgo mayà paÓcÃdbhÃvayitavya÷ | Ãdau sÆtravinayÃbhidharmak«udrakapiÂakabodhisattvapiÂakÃnyadhyetavyÃni | bÃhyagranthÃÓca suvistaramabhyasitavyÃ÷ | bahava÷ Ói«yà ÃrjayitavyÃ÷ | kalyÃïamitramupasthÃya caturastÆpÃn vanditvà janÃna mahÃdÃnaæ kartuæ protsÃhya ca paÓcÃnmÃrgo bhÃvayitavya iti | [aya]mamaraïavitarka÷ | naivaæ cintayet yogÅ | kasmÃt | na hi maraïakÃlo niyata÷ | na pÆrvameva j¤eya÷ | v­ttyantare«u vyÃp­tena na mÃrgo bhÃvituæ Óakya÷ | paÓcÃnmaraïakÃle samupasthite cittaæ kauk­tyena pŬyate | mayÃyaæ kÃyo v­thà po«ita÷ na ki¤cillabdham | paÓubhi÷ samaæ mriyata iti | yathoktaæ sÆtre- p­thagjano viæÓatidhà svacittaæ nig­hyevaæ cintayet- vibhinnÃkÃrave«amÃtraæ mama v­thà [sarvaæ] na ki¤cillabdham, yÃvadÃmaraïamadÃnto bhavi«yÃmÅti | paï¬ito na karotyakÃryam | yathoktaæ dharmapade- [ye«Ã¤ca susamÃrabdhà nityaæ kÃyagatà sm­ti÷] ak­tyaæ te na sevante nityaæ sÃtatyakÃriïa÷ | sm­tÃnÃæ samprajÃnÃnÃmastaæ gacchanti cÃsravÃ÷ || iti | api coktaæ sÆtre- catussatye«valÃbhÅ [ya÷] kÃmÃn labdhumupÃyata÷ | yatnena vÅryamÃti«Âhet bh­Óaæ tatparipÃlane || iti | ato nÃmaraïavitarkamutpÃdayet | amaraïavitarkaÓca mƬhasya prÃïitam | ko j¤ÃnÅ t­ïÃgre 'vaÓyÃyabinduvat jÅvitamadhruvaæ j¤Ãtvà k«aïamekaæ jÅveyamiti [manyeta] | ukta¤ca sÆtre- bhagavÃnavocat kathaæ pÆnaryÆyaæ bhik«avo bhÃvayatha maraïasm­tim | [anyataro (##) bhik«u]rbhagavantamavocat- [iha mamaivaæ bhavati- aho vata] ahaæ sapta var«Ãïi na jÅveyamiti | evamapacayo 'bhÆta yÃvanmuhÆrtaæ na [jÅveya]miti | anya[taro bhik«urbhagavantametadavocat] ahaæ «a¬ var«Ãïi na jÅveyamiti | evamapacayo 'bhÆt- yÃvanmuhÆtamapi [na jÅveya]miti | evamukte bhagavÃn tÃn bhik«Ænetadavocat- yÆyaæ bhik«ava÷ pramattà [viharatha, dandhÃ]maraïasm­tiæ bhÃvayatha iti | anyataro bhik«u [rbhagavanta]mupetyÃvocat[mamaivaæ bhavati aho bata] ahaæ [tadantaraæ] na jÅveyaæ yadantaraæ ÃÓvasitvà praÓvasÃmi praÓvasitvà vÃÓvasÃmi iti | bhagavÃnavocat- sÃdhu sÃdhu tvaæ [khalu bhik«o] bhÃvayasi maraïasm­tim iti | ato notpÃdayedamaraïasaæj¤Ãm | parÃnugrahavitarka iti [yad]bandhÃvanugrahaprÃpaïamicchati | yadyevaæ cintayati- amukaæ dhanamÃnasukhÃnÃæ dÃnamÃcarayÃmi | amukastu nopaiti iti | yogÅ ned­Óaæ vitarkamutpÃdayet | kasmÃt | nÃnayà sm­tyà parasya sukhaæ dukhaæ và prÃpayati | kintu samÃhitaæ cittameva vik«ipati | (p­) parasyÃnugrahacikÅr«Ã kiæ karuïÃcittaæ nanu | (u) yogÅ mÃrgamarthayan cintayetpÃramÃrthikaæ hitaæ yaduta anityatÃdi | yadyapyatra ki¤citpuïyamasti tathÃpi mÃrgapratirodhakasya hitamalpaæ, do«astu bahula÷ | samÃhitacittasya vik«epÃt | yo vyagracittatayà parasya hitamanusmarati | sa kÃmÃsaktyà nÃdÅnavaæ paÓyati | ato nÃnucintayet | parÃvamanyanÃvitarka iti | yadyogÅ cintayati- gotravaæÓÃk­tirÆpadhanamÃnanaipuïye«u ÓÅlatÅk«ïendriyatvadhyÃnasamÃdhipraj¤Ãdi«u ca nÃyaæ matsama iti | ned­Óaæ yogÅ vitarkamutpÃdayet | kasmÃt | sarve«Ãæ vastunÃmanityatvÃt | ya uttamo 'dhama iti | te«u ko viÓe«o 'sti | e«Ãæ kÃyakeÓaromanakhadantaæ sarvamaÓuci, samaæ bhavati na vi«amam | jarÃvyÃdhimaraïÃdivipadapi samà | sarve«Ãæ sattvÃnÃmadhyÃtmaæ bahirdhà ca du÷khavihiæsÃpi samà na (##) vi«amà | p­thagjanÃnÃæ dhanasam­ddhi÷ pÃpapratyayà | dhanasam­ddhiÓca na dÅrghakÃlikÅ | [ata÷] punardaridro bhavati | ato na parÃvamanyanÃvitarkamutpÃdayet | ayaæ mÃno 'vidyÃÇgam | vidvÃn kathamimaæ vitarkamutpÃdayi«yati || akuÓalavitarkavargo dvyaÓÅtyuttaraÓatatama÷ | 183 kuÓalavitarkavarga÷ | nai«kramyavitarka iti pravivekÃbhilëicittatà | yat pa¤cakÃmaguïebhyo rÆpÃrÆpyadhÃtubhyaÓca praviveka÷ | asmin praviveke 'bhilëo nai«kramyavitarka÷ | pravivekÃbhilëÃdasmà ddu÷khÃnÃmasambhavÃt | kÃmÃsaktivaÓÃddhi du÷khaæ bhavati | asatyÃæ kÃmÃsaktau sukhaæ bhavati | vitarke«u dvau vitarkau sukhaæ yadutÃvyÃpadavitarko 'vihiæsÃvitarka÷ | kasmÃt | dvau hÅmau vitarkau k«emavitarkau | yathoktaæ tathÃgatavarge- tathÃgatasya khalu dvau vitarkau nityamupati«Âhato yaduta yogak«emavitarka÷ pravivekavitarkaÓca iti | yogak«emavitarka÷ avyÃpÃdÃvihiæsÃvitarka eva | pravivekavitarko nai«kramyavitarka÷ | trÅnimÃn vitarkayata÷ puïyaæ vardhate | samÃhitacittattÃpi sidhyati | cittaæ viÓudhyate ca | trÅnimÃn vitarkÃn vitarkayan paryutthÃnÃni pratihanti | paryutthÃnÃnÃæ samucchedÃt prahÃïaæ sÃk«Ãtkaroti | ki¤ca yogÅ pravivekÃmilëayà bahÆnÃæ kuÓaladharmÃïÃmupacayÃdÃÓu vimucyate | a«ÂamahÃpuru«avitarka iti alpecchasyÃyaæ dharmo nÃ[yaæ dharmo] mahecchasya | santu«ÂasyÃ[yaæ dharmo nÃyaæ dharmo 'santu«Âasya] | praviviktasya [ayaæ dharmo nÃyaæ dharma÷ (##) saÇgaïikÃrÃmasya] | ÃrabdhavÅryasya [ayaæ dharmo nÃyaæ dharma÷ kusÅdasya] | upasthitasm­tikasya [ayaæ dharmo nÃyaæ dharmo mu«Âasm­tikasya] | samÃhitasya [ayaæ dharmo nÃyaæ dharmo 'samÃhitasya] | praj¤Ãvato ['yaæ dharmo nÃyaæ dharmo du«praj¤asya] | ni«prapa¤cÃrÃmasyÃyaæ dharmo nÃyaæ dharma÷ prapa¤cÃrÃmasya itÅme '«Âau | alpeccho yogÅ yo mÃrgaæ bhÃvayitumapek«itamicchati | na bahu prÃrthayate anyadanupayuktam | ayamalpeccha÷ | santu«Âa iti | kaÓcit [kenacit] kÃraïena và ÓÅlÃya và parasya cittaprasÃdanÃya vÃlpaæ g­hïÃti na tu santu«Âacitto bhavati | yo 'lpaæ g­hÅtvà santu«Âacitto bhavati | ayaæ santu«Âa÷ | kaÓcidalpaæ g­hÅtvÃpi ramaïÅyaæ kÃmayate | ayamalpeccho na santu«Âa÷ | yo 'lpalÃbhena t­pyati sa santu«Âa÷ | (p­) yadyapek«itagrÃhÅ alpeccha iti | sarve sattvà alpecchà bhaveyu÷ | e«Ãæ pratyekamapek«itatvÃt | (u) yogÅ anÃsaktattittatayà g­hïÃti upayogÃrthamÃtraæ, na bahu g­hïÃti | na tu yathà laukikà yaÓomaï¬anavardhanÃya bahu g­hïÃnti | (p­) yogÅ kasmÃdalpecchaya÷ santu«Âo bhavati | (u) [sa] hi paripÃlanÃdÃvÃdÅnavaæ paÓyati | anupayuktadravyasaÇgraha÷ sammƬhasya lak«aïam | pravrajito na bahu sa¤cinvannavadÃtavasanai÷ samo bhavet | tÃd­Óado«asattvÃdalpeccha÷ santu«Âo bhavati | yogÅ yadi nÃlpeccha÷ santu«Âa÷, tadà kÃmacittaæ kramaÓo vardheta | dhanalÃbhitvÃdaprÃrthanÅyaæ prÃrthayÅta | dhanalÃbhÃbhilëaÓca naiva saæÓÃmyati | [tatra] adhyavasÃyitvÃt | pravivekasukhÃya pravrajito dhanakÃmitayà tatkaraïÅyaæ vismarati | kleÓÃnapi na prajahÃti | kasmÃt | bÃhyapadÃrthÃneva na prajahÃti | ka÷ punarvÃda ÃdhyÃtmikÃn dharmÃn prajahÃtÅti | lÃbhad­«ÂirvipattivihiæsÃhetu÷ | yathà karakav­«Âi÷ sasyÃni vinÃÓayati | ata÷ satatamalpecchasantu«ÂatÃæ bhÃvayet | d­Óyate ca deyasya padÃrthasya pratyarpaïaæ du«karam | yaÂhà ­ïÅ [­ïa]mapratyarpayan paÓcÃttaddu÷khaæ vyathÃmanubhavati iti | lÃbhasatkÃrad­«Âi÷ buddhÃdibhi÷ sajjÃnaistyaktà | (##) yathÃha bhagavÃn- nÃhaæ lÃbhasatkÃramanuprÃpnomi mà lÃbhasatkÃro mÃmanuprÃpnotviti | aya¤ca yogÅ saddharmasantu«ÂatvÃllÃbhasatkÃraæ prajahÃti | yathÃha bhagavÃn- devà na pratilabhante nai«kramyasukhaæ pravivekasukhamupaÓamasukhaæ yathà mayà pratilabdham | ato lÃbhasatkÃraæ prajahÃmi iti | yathÃha ÓÃriputra÷- animittaæ bhÃvayitvà cÃhaæ ÓÆnyasamÃdhinà | samÅk«e sarvavastÆni kheÂapiï¬Ãn yathà bahi÷ || iti | ki¤ca yogÅ paÓyati na kÃmopabhogena t­ptirbhavati | yathà lavaïodakaæ piban na tar«aïamapanayati iti praj¤Ãæ prarthayÃnast­pto bhavati | maheccha÷ sadà prÃrthanÃmutpÃdayan bahu prÃrthayitvÃlpaæ vindate | ata÷ sadà khidyate | paÓyÃmaÓca bhik«ÃrthÅ janairavamanyate na satkriyate yathÃlpeccha÷ | pravrajito mahatprÃrthayata ityakÃryametat | janairdattasyÃgrahaïantu yuktarÆpam | ato 'lpecchÃsantu«ÂimÃcaret | pravivikta iti yat g­hasthapravrajitayo÷ kÃyikapravivekasamÃcÃra÷ kleÓe«u mÃnasapravivekasamÃcÃra÷ ayaæ praviveka÷ | (p­) yogÅ kasmÃtpravivikto bhavati | (u) pravrajità apratilabdhamÃrgà api pravivekÃrÃmà bhavanti | avadÃtavasanÃdaya÷ tatsthÃnagatastrÅrÆpavik«epÃvak­«Âà na tatra kadÃcitsukhino bhavanti | praviveke tu cittaæ sÆpaÓamaæ bhavati | yathà salilamanÃvilaæ prak­tita÷ svaccham | ata÷ praviveke carati | pravivekadharmo 'yaæ gaÇgÃnadÅvÃlukÃsamairbuddhairabhisaæstuta÷ | kenedaæ j¤Ãyate | bhagavÃn grÃmopakaïÂhe ni«aïïaæ bhik«uæ d­«Âvà aprÅtamanasko bhavati | ÓÆnyÃyatane ca ÓayÃnaæ bhik«uæ d­«Âvà bhagavÃn prÅtamanasko bhavati | tatkasya heto÷ | grÃmopakaïÂhe ni««aïïasya bhik«orbahubhi÷ kÃraïai÷ samÃhitacittavik«epe labdhavyaæ na labhyate sÃk«Ãtkartavyaæ na sÃk«Ãtkriyate | ÓÆnyÃyatane ÓayÃnasya ki¤citkausÅdye satyapi samÃdhyÃÓÃsambhave cittaæ parig­hyate | parig­hÅtaæ cittaæ vimucyate | nimittodgrahamupÃdÃya ca kÃmÃdaya÷ kleÓÃ÷ samudbhavanti | ÓÆnyÃyatane na rÆpÃdÅni nimittÃni santÅti kleÓÃ÷ suprahÃïÃ÷ | yathÃgnirasatÅndhane svata÷ ÓÃmyati | ukta¤casÆtre- yo bhik«u÷ saÇgaïikÃvihÃrarata÷ sambhëyarata÷ [sa] gaïÃdavivikta ityata÷ sÃmayikÅmeva vimuktiæ na (##) pratilabhate | ka÷ punarvÃda÷ akopyÃæ vimuktiæ pratilabhata iti | praviviktavihÃrÅ punarubhayaæ sÃk«Ãtkurute | iti | yathà pradÅpo vÃtavivikta÷ prakÃÓate | evaæ yogÅ pravivekavihÃritayà tattvaj¤Ãnaæ vindate | ÃrabdhavÅrya iti | yogÅ yadi samyakpradhÃnamÃcaran akuÓaladharmÃn prajahÃti kuÓaladharmÃæÓca sa¤cinoti | [tadÃ] tatra samyakpradhÃnÃmÃcaratÅti ÃrabdhavÅrya ityucyate | eva¤ca bhagavacchÃsane hitaæ pratilabhate | tatkasya heto÷ | [sa hi] kuÓaladharmasa¤cayena pratidinamabhivardhate | yathotpalapadmÃdÅni yathÃsalilamabhivardhante | kausÅdyacÃrÅ puna÷ këÂhamusalavat prathamÃbhinirvartanÃdÃrabhya pratidÅnamapacÅyate | ÃrabdhavÅryasya arthapratilÃbhitayà cittaæ sadà pramudyate | kausÅdyacÃrÅ tu akuÓaladharmaniv­ttacitta÷ satataæ du÷khopadravamanubadhnÃti | ÃrabdhavÅryasya ca k«aïe k«aïe kuÓaladharmo nityamabhivardhate, nÃpacÅyate | vÅryaprak­«ÂamÃcarannÃpnoti prak­«Âaæ sthÃnaæ yaduta buddhÃnÃæ gatim | yathoktaæ sÆtre bhagavatà Ãnandaæ prati prak­«Âaæ vÅryamabhyasan buddhagatiæ yÃtÅti | ÃrabdhavÅryasya cittasamÃdhÅ÷ sulabha÷ | mandendriya ÃrabdhavÅrya÷ saæsÃrÃdevÃÓu mucyate | tÅ«ïendriya÷ kusÅdastu na vimucyate | yadasti ki¤cidaihikamÃmu«mikaæ laukikaæ lokottaraæ hitaæ, tat sarvaæ vÅryamupÃdÃya bhavati | sarve«Ãæ lokÃnÃæ yadasti alÃbhavyasanaæ, tat sarvaæ kausÅdyamupÃdÃya bhavati | evaæ kusÅdasya do«amÃrabdhavÅryasya guïaæ d­«Âvà vÅryamanusmarati | upasthitasm­tika iti | kÃyavedanÃcittadharme«u sadà sm­tiæ samupasthÃpayati | (p­) e«Ãæ caturïÃæ dharmÃïÃæ sm­tyà kÅd­Óaæ hitaæ vindate | (u) pÃpakà akuÓalà dharmà na cittamÃgacchanti | yathà surak«ite na pÃpaka÷ puru«o 'vatarati | yathà ca ghaÂa÷ pÆrïo na punarudakamÃdatte | evamasya puru«asya kuÓaladharmasampÆrïasya na pÃpakÃni prasajyante | yo bhÃvitasamyaksm­tika÷ sa vimuktibhÃgÅyÃn sarvÃn kuÓaladharmÃn saÇg­hïÃti | yathà samudrÃmbupÃyina÷ sarvÃïi strotÃæsi pÅtÃni bhavanti | sarve«ÃmudakÃnÃæ samudravartitvÃt | asyÃ÷ sm­terbhÃvayità svatantracaryÃsthÃne viharatÅtyucyate | kleÓamÃro na ki¤cidÃkopayati kÃkolÆkad­«ÂÃntavat | asya ca cittaæ suprati«Âhitaæ du«kampanaæ bhavati | yathà v­tto (##) ghaÂa÷ÓikyamadhiniviÓyate | sa cÃciramevÃrthaæ lapsyate | yathoktaæ bhik«uïÅsÆtre- bhik«uïya Ãnandametadavocan- iha bhadanta [Ãnanda] vayaæ cat­«u sm­tyupasthÃne«u suprati«Âhitacittà viharantya [udÃraæ] pÆrveïÃparaæ viÓe«aæ samprajÃnÃma iti | Ãnando 'vocat- evametat bhaginya evametat bhaginya iti | samÃhita iti | cittasamÃdhiæ bhÃvayata÷ pravaro 'rtho bhavati | yathoktaæ sÆtre- samÃhito yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti iti | anena manu«yakÃyenÃtimÃnu«adharmo bhavati yaduta kÃyenodakarmamagni¤cÃ[vagÃhya] nirgacchati | vihÃyasà gamane ca svatantra ityÃdi | ki¤cÃsya sukhaæ bhavati yat yÃvaddevÃ÷ sahÃæpatibrahmÃdayo 'pi nÃpnuvanti | ayaæ yat kartavyaæ tat karotÅtyucyate | yadakartavyaæ na tat karoti | samÃhitasya saddharma÷ sadà vardhate samÃhitasya cittaæ nÃnutapyate | ayaæpravrajyÃphalabhÃgbhavati tathÃgataÓÃsanÃnuyÃyÅ ca | nÃnyapuru«avat v­thà satkÃraæ svÅkaroti | ayameva dÃnapuïyaæ vipÃcayati nÃnye | aya¤ca samÃhitadharmo buddhairÃryaiÓca ni«evita÷ | sarve«Ãæ kuÓaladharmÃïÃæ samÃrjanÃya yogyaÓca bhavati | yadi samÃhitasya siddhirbhavati tadà ÃryamÃrgasya pratilÃbho bhavati | yadi na siddhi÷, tadà Óubhadeve«Æpapadyate yaduta rÆpÃrÆpyadhÃtau | tatkasya heto÷ | na hi dÃnÃdinà Åd­Óaæ kÃryaæ pratilabhate yadekÃntata÷ pÃpakÃnÃmakaraïam | yathoktaæ sÆtre- yo daharo yuvà Ãjanma maitrÅæ bhÃvayati | sa kiæ pÃpakaæ cittamutpÃdayet | pÃpakaæ và cintayet | no hÅdaæ bhagavan | [tatkasya heto÷] [tatsamÃdhiprabhÃva e«a÷ | iti | cittasamÃdhiÓca tattvaj¤Ãnasya pratyaya÷ | tattvapraj¤Ã sarvÃn saæskÃrÃn k«apayati | saæskÃrÃïÃæ k«ayÃt sarve du÷khopÃyÃsÃ÷ ÓÃmyanti | yogÅ sarvÃïi laukikÃni lokottarÃïi smaranneva kuryÃt na klamathena kÃryaæ prayojayan | anye pudgalÃstena labdhaæ pramÃtuæ cittameva notpÃdayanti | ata Ãha- samÃhito 'rthamÃpnotÅti | (##) praj¤ÃvÃniti | praj¤ÃvataÓcitte kleÓà na sambhavanti | yadi sambhavanti, tadaiva nirudhyante yathà taptÃya÷pÃtre patità jalakaïikà | praj¤ÃvataÓcitte saæj¤Ã nÃvirbhavanti | yadyÃvirbhavanti, tadaiva nirudhyante yathà t­ïÃgre 'vaÓyÃyabindu÷ sÆrya uditamÃtre Óu«yati | ya÷ praj¤Ãcak«u«ka÷ sa buddhadharmaæ paÓyati | yathà cak«u«mata÷ sÆrya upayogÃya kalpate | praj¤ÃvÃn buddhasya dharmadÃyabhÃgityucyate | yathà jÃta÷ putra÷ pitrordhanabhÃgbhavati | praj¤ÃvÃneva sa jÅva ityucyate | anye m­tà iti | praj¤ÃvÃn tattvamÃrgika÷, mÃrgasya parij¤ÃnÃt | praj¤ÃvÃneva bhagavata÷ ÓÃsanÃ[m­ta]rasaæ vetti | yathà avipariïatajihvendriya÷ pa¤carasÃn vivecayati | praj¤ÃvÃn bhagavacchÃsane samÃhito na kampate tadyathà Óailo na vÃyunà kampyate | praj¤ÃvÃn ÓrÃddha ityucyate | catu÷ ÓraddhÃlÃbhitayà parÃnanuyÃyitatvÃt | Ãryapraj¤endriyapratilÃbhÅ jinauraso bhavati | anye bÃhyÃ÷ p­thagjanÃ÷ | ata ucyate praj¤ÃvÃnarthaæ vindata iti | ni«prapa¤cÃrÃma iti | yadekÃnekatvavÃda÷ sa prapa¤ca÷ | yathà Ãnanda÷ ÓÃriputraæ p­cchati- «aïïÃm [Ãyu«man] sparÓÃyatanÃnÃmaÓe«avirÃganirodhÃdasti anyatki¤cit | ÓÃriputra÷ pratyÃha[mà hyevamÃyu«man] | «aïïÃ[mÃyu«man] sparÓÃyatanÃnÃmaÓe«avirÃganirodhÃdastyanyatki¤ciditi (##) vadan aprapa¤caæ prapa¤cayasi | nÃsti ki¤ciditi, asti ca nÃsti cÃnyaditi, naivÃsti no ca naivÃstyanyaditi ca praÓne prativacanamapi tathà syÃt | (p­) kasmÃdidamaprapa¤cam | (u) ayaæ vastuta ÃtmadharmapraÓna÷ yadyeka÷ yadi vÃneka iti | ato na pratyuvÃca | Ãtmà ca na niyata÷ | pa¤caskandhe«u kevalaæ praj¤aptyÃbhidhÅyate | yadyasti ki¤ciditi | yadi và nÃsti ki¤ciditi pratibrÆyÃt, tadà ÓÃÓvatocchedapÃta÷ syÃt | yat pratÅtyasamudenÃtmavyavahÃra÷ sa ni«prapa¤ca÷ | yadi paÓyati sattvaæ ÓÆnyaæ dharmÃÓca ÓÆnyà iti sa ni«prapa¤cÃrÃma÷ | ato ni«prapa¤cÃrÃmà bhagavacchÃsane 'rthaæ vindante | iyaæ kuÓalavitarkasampadà | kuÓalavitarkavargastryaÓÅtyuttaraÓatatama÷ | 184 antimapa¤casamÃdhipari«kÃravarga÷ (7) kalyÃïÃdhimuktisampaditi | yogÅ yat nirvÃïe 'bhiramaïa÷ saæsÃraæ vidve«ayati | iyaæ kalyÃïÃdhimukti÷ | evamadhimukta÷ k«ipraæ vimuktibhÃgbhavati | nirvÃïÃbhiratasya cittaæ na kutracidabhiniviÓate | nirvÃïÃbhiratasya nÃsti bhayam | yadi p­thagjanasya cittaæ nirvÃïamanusmarati | tadaiva santrÃso bhavati- ahamatyantaæ nak«yÃmÅti | (p­) kena pratyayena nirvÃïe 'dhimucyate | (u) yogÅ lokamanityaæ du÷khaæ ÓÆnyamanÃtmakaæ d­«Âvà nirvÃïe upaÓamasaæj¤ÃmutpÃdayati | pudgalo 'yaæ svÃbhÃvikakleÓapratanubhÆto nirvÃïabhÃïakaæ Ó­ïoti | tadà [tasya] cittaæ tatrÃdhimucyate | yadi và kalyÃïamitrÃt yadi và sÆtrÃdhyayanÃt saæsÃra ÃdÅnavaæ Ó­ïoti | yathà anavarÃgrasÆtre pa¤cadevadÆtasÆtre coktam | tadà saæsÃrÃnnirviïïo nirvÃïe 'dhimucyate | (8) pradhÃnÅyÃÇgasampaditi | yathoktaæ sÆtre- pa¤ca pradhÃnÅyÃÇgÃni | (##) katamÃni [pa¤ca] | iha [bhik«avo] bhik«u÷ ÓrÃddho bhavati | aÓaÂho bhavati | alpÃbÃdho bhavati | ÃrabdhavÅryo bhavati | praj¤ÃvÃn bhavatÅti | ÓraddhÃvÃn nÃma[ya÷] tri«u ratne«u catur«u satye«u ca vigatavicikitso bhavati | vigatavicikitsatvÃt k«ipraæ samÃdhi÷ sidhyati | ÓraddhÃvata÷ prÅtibahulatvÃcca k«ipraæ samÃdhi÷ sidhyati | ÓraddhÃvÃn susamÃhito dÃntaÓca bhavati | ato 'pi sahasà samÃdhiæ vindate | (p­) yadi samÃdhinà praj¤otpadyate | atha vicikitsÃæ prajahÃti | kathamidÃnÅæ samÃdhe÷ pÆrvamevocyate vigatavicikitsa iti | (u) bahuÓrutatvÃt ki¤cidvicikitsÃæ prajahÃti | na samÃdhilÃbhÃt | adhimuktakulotpanna÷ ÓrÃddhena sahav­ttika÷ sadÃdhimukticittaæ bhÃvayan apratilabdhasamÃdhirapi vicikitsÃæ na karoti | evamÃdi | aÓaÂha iti | ­jucittasya nÃsti ki¤cidgopanÅyam | sadapi sutÅrïaæ bhavati | yathà kaÓcidbhi«ajamupetya vyÃdhisvarÆpamuktvà sucikitso bhavati | alpÃbÃdha iti | sa pÆrvarÃtre 'pararÃtre ca vyavasyati, na viramati | yadyÃbÃdhÃbahula÷, tanmÃrgacaryÃyà antarÃyo bhavati | ÃrabdhavÅrya iti | mÃrgÃrthitvÃt sadà viryamÃrabhate | ato 'gniæ manthÃno na viramamÃïo sahasÃgniæ vindate | praj¤ÃvÃniti | praj¤Ãvattvena caturïÃmaÇgÃnÃæ phalaæ bhavati yaduta mÃrgaphalam | (p­) sm­tyupasthÃnadharmà api pradhÃnÅyÃÇgÃni | kasmÃt kevalamete pa¤ca dharmà uktÃ÷ | (u) yadyapi sakalamaÇgam | tathÃpÅme dharmà mukhyatamÃ÷ yogibhirapyapek«yante | ata ime kevalamuktÃ÷ | sarve«Ãæ pÃpakÃnÃæ parivarjanaæ sarve«Ãæ kuÓalÃnÃæ sa¤cayaÓca yogino 'Çgam | yathÃ......... sÆtre varïitam | (9) vimuktyÃyatanasampaditi yat pa¤cavimuktyÃyatanÃni | ihaÓÃstà [anyataro vÃ] gurusthÃnÅya÷ [sa brahmacÃrÅ] bhik«ÆnÃæ dharmaæ deÓayati | yathà yathà dharmaæ deÓayati | tathà tathà [tasmin dharme] arthapratisaævedÅ ca dharmapratisaævedÅ ca bhavati | [tasyÃrtha]pratisaævedino (##) dharmapratisaævedina÷ prÅtirjÃyate | prÅtamanasa÷ kÃya÷ praÓrabhyate | praÓrabdhakÃya÷ sukhaæ vedayate | sukhinaÓcittaæ samÃdhÅyate | idaæ prathamaæ vimuktyÃyatanam | yatra bhik«o[rapramattasyÃtÃpina÷] prahitÃtmano viharato ['vimuktaæ] cittaæ vimucyate | [aparik«ÅïÃ] và ÃsravÃ÷ parik«ayaæ gacchanti | [ananuprÃptaæ] và anuttaraæ yogak«emamanuprÃpnoti | dvitÅyaæ [vimuktyÃyatanaæ] vistareïa sÆtrÃdhyayanam | t­tÅyaæ pare«Ãæ dharmadeÓanà | caturthaæ vimukte sthÃne dharmÃïÃmanuvitarka÷ anuvicÃra÷ | pa¤camaæ samÃdhinimittasya sugrahaïaæ yaduta navanimittÃdÅni yathÃpÆrvamuktÃni | (p­) ÓÃstà [anyataro] và gurusthÃnÅya÷ sabrahmacÃrÅ kasmÃt bhik«ÆïÃæ dharmaæ deÓayati | (u) dharmasamÃpÃdÃnena mahÃntamarthamÃpnoti | ityato deÓanÃæ karoti | sabrahmacÃryaya÷ ÓÃstÃramupÃdÃya pravrajita÷ | indriyÃïÃæ paripÃcanÃya dharmaæ deÓayati | gurusthÃnÅya÷ sabrahmacÃrÅ samÃnakarmatvÃcca dharmadeÓanÃæ karoti | bhik«avo 'vaÓyaæ dharmaæ Ó­ïvantÅtyataÓca [dharma]deÓanÃæ karoti | ime pudgalà viÓuddhaÓÅlÃdiguïasampannÃ÷ tadyathà subhÃjanaæ sam­ddhiæ samÃdÃtuæ bhavyam ityato dharmadeÓanÃæ karoti | imÃstisra÷ praj¤Ã÷ dharmapratisaævedo bahuÓrutamayÅ praj¤Ã | arthapratisaævedaÓcintÃmayÅ praj¤Ã | abhÃbhyÃmubhÃbhyÃæ jÃyate prÅti÷ yÃvatsamÃhitasya yathÃbhÆtaj¤Ãnaæ jÃyate | iyaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | ÃsÃæ tris­ïÃæ praj¤ÃnÃæ trÅïi phalÃni bhavanti yaduta nirvedo vairÃgyaæ vimukti÷ | dharmaæ ÓrutvÃdhÅtya ca pare«Ãæ dharmaæ deÓayati | iyaæ bahuÓrutamayÅ praj¤Ã | dharmÃnanuvitarkayati anuvicÃrayati | iyaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | samÃdhinimittaæ sug­hïÃti | iyaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | (##) (p­) yà cittavimukti÷ [yaÓca] ÃÓravak«aya÷ | anayo÷ ko bheda÷ | (u) samÃdhinà kleÓÃnÃæ vyÃv­ttiÓcittavimukti÷ | kleÓÃnÃmatyantaprahÃïamÃsravak«aya÷ | (p­) ÓÅlÃdayo dharmà api vimuktyÃyatanam | yathoktaæ- ÓÅlavataÓcittaæ na vipratisarati | avipratisÃriïa÷ prÅtirjÃyata ityÃdi | kadÃcit dÃnadihetorapi vimuktirbhavati | kasmÃdime pa¤caiva dharmà uktÃ÷ | (u)prÃdhÃnyÃtta evoktÃ÷ | (p­) e«Ãæ dharmÃïÃæ kiæ prÃdhÃnyam | (u) vimukte÷ sannik­«Âo hetu÷ | ÓÅlÃdayastu viprak­«ÂÃ÷ | (p­) kathaæ j¤Ãyate sannik­«Âo heturiti | (u) yogÅ dharmaæ Órutvà prajÃnÃti skandhÃyatanadhÃtÆn | taddharmakalÃpamÃtre nÃstyÃtmeti | ata÷ praj¤aptirbhajyate | tatpraj¤aptibhaÇga eva vimuktirityÃkhyÃyate | ata÷ sannik­«Âo hetu÷ | ukta¤ca sÆtre- bahuÓrutasyÃniÓaæsà yaduta paraÓÃsanaæ nÃnuvartate, cittaæ susamÃdhÅyate ityÃdi | anenÃpi j¤Ãyate sannik­«Âo heturiti | tathÃgataÓÃsane mahÃn lÃbho 'sti, kleÓÃn nirodhayati, nirvÃïa¤ca yÃtÅtyÃdi | asminnupaÓamadharme Órotà và adhyetà và anuvicintayità và k«ipraæ vimucyate | ata÷ sannik­«Âo hetu÷ | dÃnena mahatpuïyaæ vindate | ÓÅlena gauravam | bÃhuÓrutyena praj¤Ãm | praj¤ayà ÃsravÃïÃæ k«ayaæ vindate na puïyaæ gauravaæ và | ato j¤Ãyate sannik­«Âo heturiti | ÓÃriputrÃdayo mahÃprÃj¤Ã iti kÅrtyante | [tat] sarvaæ bahuÓrutyÃt | (p­) yadi bÃhuÓrutyena cittaæ susamÃdhÅyate | Ãnanda÷ kasmÃt prathame 'ntime ca yÃme vimuktiæ nÃlabhata | (u) Ãnando na yÃvanmastakamupadhÃne nyadhatta tÃvadeva vimuktimalabhata | ato 'sadadbhutadharme 'vartata | kasmÃnna k«ipram | Ãnandasyatasmin samaye vÅryaæ ki¤ciddu«ÂamÃsÅt | atimÃtraklÃntatvÃnnÃlabhata vimuktim | Ãnando 'smin yÃma ÃsravÃïÃæ k«ayamanuprÃpnomÅti praïidadhyau | yathà ca bodhisattvo bodhimaï¬e praïihitavÃn | kastÃd­Óabalo yathà Ãnanda÷ | sarvamidaæ bÃhuÓrutyabalam | (##) (10) anÃvaraïateti- yÃni trÅïyÃvaraïÃni karmÃvaraïaæ, vipÃkÃvaraïaæ kleÓÃvaraïamiti | yasyemÃnyÃvaraïÃni na santi | na sa du÷sthÃne patati | yo 'k«aïebhyomukta÷ sa mÃrgaæ samÃdÃtuæ bhavyo bhavati | sa caturbhiÓcakrai÷ sampanna ityucyate | [tÃni] pratirÆpadeÓavÃsa÷ satpuru«opÃÓraya÷ Ãtmasamyakpraïidhi÷ pÆrve ca k­tapuïyatà iti | [sa] catvÃri srotaÃpattyaÇgÃni ca sÃdhayati yaduta satpuru«asaævÃsa÷ saddharmaÓravaïaæ, yoniÓomanaskÃro dharmÃnudharmapratipatti÷ | rÃgÃdÅn trÅn dharmÃnapi samuts­jati | yathoktaæ sÆtre- trÅn dharmÃnaprahÃya na jarÃvyÃdhimaraïÃni santarati | iti | (11) anÃsaktateti | "nÃvaratÅramupagacchati | na pÃratÅramupagacchati | na madhye saæsÅdati | na sthala utsÅdi«yati | na manu«yagrÃho bhavi«yati | nÃmanu«yagrÃho bhavi«yati | nÃvartagrÃho bhavi«yati | nÃnta÷pÆtÅ bhavi«yati" | avaratÅramiti «aïïÃmÃdhyÃtmikÃnÃmÃyatanÃmadhivacanam | pÃratÅramÅti «aïïÃæ bÃhyÃnÃmÃyatanÃnÃmadhivacanam | madhye saæsÅdati iti nandirÃgasyÃdhivacanam | sthala utsÃda iti asmimÃnasyÃdhivacanam | katamo manu«yagrÃha÷ | [iha] bhik«urg­hisaæs­«Âo viharati | [katamo] 'manu«yagrÃha÷ | [iha bhik«urekatya ekatyo] 'nyataraæ devanikÃyaæ praïidhÃya brahmacaryaæ carati | ayamucyate 'manu«yagrÃha iti | ÃvartagrÃha iti pa¤cÃnÃæ kÃmaguïÃnamadhivacanam | [katamaÓca] anta÷pÆtibhÃva÷ | iha bhik«urekatyo duÓÓÅlo bhavati | pÃpadharmà aÓuci÷ ÓaÇkÃsmarasamÃcÃro 'brahmacÃrÅ | ayamucyate 'nta÷pÆtibhÃva iti | yasyÃsti ÃdhyÃtmikÃyatane«u Ãtmagraha÷ | tasya bÃhyÃyatane«u Ãtmiyagraha÷ | ÃdhyÃtmikabÃhyÃyatanebhyo nandirÃgo bhavati | atastatraiva nimajjate | tebhyastu ahaÇkÃro jÃyate | kasmÃt | yadi kaÓcitkÃyÃsakta÷ sukhÅ bhavatÅtyato ['para÷] kaÓcidÃgatya laghu (##) nindati | tadà [tasya]mÃno jÃyate | evamÃtmÅyanandirÃgÃhaÇkÃrÃstaccittaæ vik«epayanto 'nyÃnapi nirvartayanti | (p­) d­«ÂÃnte 'smin kiæ stroto bhavati | yadyÃryo '«ÂÃÇgikamÃrga÷ srota÷ | tadà «a¬ÃdhyÃtmikabÃhyÃyatanÃni pÃrau na syu÷ | nandirÃgÃdayo madhyaugha Ãvarta÷ pÆtibhÃvo 'pi ca na syu÷ | yadi kÃmat­«ïà srota÷ | kathamimÃnanuvartya nirvÃïamanuprÃpnoti | (u) Ãryo '«ÂÃÇgikamÃrga eva srota÷ | d­«ÂÃnto nÃvaÓyaæ sarvÃkÃrai÷ samÃno bhavati | yathÃyaæ dÃruskandho '«ÂÃk«aïavinirmukto mahÃrïavaæ gacchati | evaæ bhik«urogho 'k«aïairvinirmukta ÃryëÂÃÇgikamÃrgaæ stroto 'nuvartyaæ nirvÃïa[mahÃrïava]mavatarati | yathà kumbhasad­Óaæ stanamiti vacanaæ tadÃkÃramÃtraæ g­hïÃti na kÃÂhinyaæ mÃrdavaæ và | yathà ca candropamaæ vadanamiti vacanaæ Óobhà pau«kalyaæ g­hïÃti na tadÃkÃram | ki¤ca yogÅ ÃryamÃrganirgato 'dhyÃtmabahirdhÃyatane«vÃsajyate | na tu yathÃyaæ dÃruskandha÷ strotomadhyagatastasmin pÃre 'smin và Ãsajyate pÆtÅbhavati và | ityÃdi | ÓÃstrÃcÃrya Ãha- yathà gaÇgÃstroto niyamena mahÃrïavaæ prÃpnoti | evamÃryëÂÃÇgikamÃrgastroto niyamena nirvÃïaæ prÃpnoti | evaæ saæk«ipyaikÃdaÓamÃdhipari«kÃrà uktÃ÷, ye«u satsu niyamena samÃdhirlabhyate || antimapa¤casamÃdhipari«kÃravargaÓcaturaÓÅtyuttaraÓatatama÷ 185 ÃnÃpÃnavarga÷ ÃnÃpÃnasya «o¬aÓÃkÃrà yaduta sasm­ta evÃÓvasiti sm­ta eva praÓvasiti | dÅrghaæ và ÃÓvasan dÅrghamÃÓvasimÅti prajÃnÃti dÅrghaæ và praÓvasan dÅrghaæ praÓvasimÅti prajÃnÃti || hrasvaæ và ÃÓvasan hrasvamÃÓvasimÅti prajÃnÃti | hrasvaæ praÓvasan hrasvaæ praÓvasimÅti (##) prajÃnÃti || sarvakÃyapratisaævedÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || sarvakÃyapratisaævedÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || praÓrambhayan kÃyasaæskÃramÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | praÓrambhayan kÃyasaæskÃraæ praÓvasi«yamÅti Óik«ate || prÅtipratisaævedÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | prÅtipratisaævedÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || sukhapratisaævedÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | sukhapratisaævedÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || cittasaæskÃrapratisaævedÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | cittasaæskÃrapratisaævedÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || prasrambhayan cittasaæskÃramÃÓvasi«yÃmiti Óik«ate | praÓrambhayan cittasaæskÃraæ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || cittapratisaævedÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | cittapratisaævedÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || abhipramodayan cittamÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | abhipramodayan cittaæ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || samÃdadhan cittamÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | samÃdadhan cittaæ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || vimocayan cittamÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | vimocayan cittaæ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || anityÃnudarÓÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | anityÃnudarÓÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || virÃgÃnudarÓÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | virÃgÃnudarÓÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || nirodhÃnudarÓÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | nirodhÃnudarÓÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate || pratinissargÃnudarÓÅ ÃÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | pratinissargÃnudarÓÅ praÓvasi«yÃmÅti Óik«ate | (p­) kathamÃnÃpÃnasya dÅrghaæ hrasvaæ và bhavati | (u) yathà kaÓcitparvatamÃrohati | yadi và [vÃ] bhÃraæ vahati | [tadÃ] klÃnta÷ hrasvaæ Óvasati | tathà yogyapi audÃrike citte prav­tte hrasvaæ [Óvasati] | audÃrikacittamiti capalaæ rogavik«iptaæ cittam | dÅrghaæ ÓvasatÅti yadi yogÅ sÆk«macitte sthita÷, [tadÃ] tasyÃÓvÃsapraÓvÃsà dÅrghà bhavanti | kasmÃt | sÆk«macittÃnuvartina ÃÓvÃsapraÓvÃsà api sÆk«mà anupatanti | yathà tasyaiva klÃntasya viÓrÃntasya ÃÓrÃsapraÓvÃsà sÆk«mà anupatanti | tasmin samaye dÅrghà aÓvÃsa praÓvÃsà bhavanti | (##) sarvakÃya[pratisaævedÅ]ti | yogÅ kÃye tucchÃdhimukta÷ sarvaromakÆpe«u vÃyumantarbahiÓcÃriïaæ paÓyati | praÓrambhayan kÃyasaæskÃramiti | dhÃtubalalÃbhino vyupaÓÃntacittasya yogina audÃrikà ÃÓvÃsapraÓvÃsà vyupaÓÃntà bhavanti | tadà yogÅ kÃyamm­tyupasthÃnasamanvito bhavati | prÅtipratisaævedÅti | asmÃtsamÃdhidharmÃdasya citte mahatÅ prÅtirbhavati | prak­tito vidyamÃnÃpi naivaæ bhavati | asmin samaye prÅtipratisaævedÅtyÃkhyÃyate | sukhapratisaævedÅti | prÅte÷ sukhaæ jÃyate | kasmÃt | prÅtamanasa÷ kÃya÷ praÓrabhyate, praÓrabdhakÃya÷ sukhaæ vindate | yathoktaæ sÆtre- prÅtamanasa÷ kÃya÷ praÓramyate | praÓrabdhakÃya÷ sukhaæ vedayate | iti | cittasaæskÃrapratisaævedÅti | yogÅ prÅtÃvÃdÅnavaæ paÓyati | rÃgajanakatvÃt | rÃgo 'yaæ cittasaæskÃra÷ cittÃdutpannatvÃt | vedanÃyÃæ rÃgo jÃyata ityato vedanÃæ cittasaæskÃraæ paÓyati | praÓrambhayan cittasaæskÃramiti | yogÅ paÓyati vedanÃto rÃgo jÃyate | tat praÓrambhayataÓcittamupaÓÃmyati | audÃrikavedanÃmapi praÓrambhayatÅti praÓrambhayan cittasaæskÃramityucyate | cittapratisaævedÅti | yogÅ praÓrambhayan vedanÃsvÃdaæ paÓyati cittaæ ÓÃntaæ na lÅnaæ noddhatam | cittamidaæ kasmiæÓcitsamaye punarlÅnaæ bhavati | tasmin samaye 'bhipramodayati | yadi punaruddhatam | tasmin samaye samÃdadhÃti | yadyubhayadharmavinirmuktam | tasmin samaye samuts­jet | ata ucyate vimocayan cittamiti | evaæ yogÅ samÃhito 'nityÃkÃramutpÃdayati | anityÃkÃreïa kleÓÃn prajahÃti | ayaæ nirodhÃkara÷ | kleÓÃnÃæ prahÃïÃccittaæ nirvidyate | ayaæ virÃgÃkÃra÷ | viraktacittatayà sarve«Ãæ pratinissargamanuprÃpnoti | ayaæ prati nissargÃkÃra÷ | evamanupÆrvaæ vimuktimanuprÃpnotÅti «o¬aÓÃkÃrà ÃnÃpÃnasm­terbhavanti | (p­) kasmÃdÃnÃpÃnasm­tirÃryavihÃra iti divyavihÃra iti brahmavihÃra iti Óaik«avihÃra iti aÓaik«avihÃra iti cocyate | (u) vÃyurÃkÃÓe viharati | ÃkÃÓalak«aïaæ rÆpalak«aïaæ prakaÂayati | rÆpalak«aïamidaæ ÓÆnyameva | ÓÆnyataivÃryavihÃra ityÃryavihÃro (##) bhavati | Óubhadeve«ÆtpatyarthatvÃt divyavihÃra÷ | upaÓamaprÃpaïÃrthatvÃt brahmavihÃra÷ | Óaik«adharmapratilÃbhÃrthatvÃt Óaik«avihÃra÷ | aÓaik«ÃrthatvÃdaÓaik«avihÃra÷ | (p­) yadyaÓubhabhÃvanayà kÃyÃdvirakto vimuktimanuprÃpnoti | ka upayoga ebhi÷ «o¬aÓabhirÃkÃrai÷ | (u) aÓubhabhÃvanayà alabdhavairÃgyasya Ãtmadurviïïasya kÃyacitte vyÃmohite syÃtÃm | yathà du«Âamau«adhaæ sevamÃnasya vyÃdhi÷ punarbhavati | evamaÓubhabhÃvanayà durnivedo bhavati | yathà valgumuttitÅr«ayà bhik«avo 'ÓubhabhÃvanayà atÅva nirviïïà vi«apÃnabh­gupatanÃdibhirvividhairÃtmÃnaæ dhnanti sma | na tathà ime «o¬aÓÃkÃrà vairÃgyaprÃpakà api na durnivedajanakà bhavantÅtyato viÓi«yante | ki¤ca ayamÃkÃra÷ sulabha÷ svakÃyÃvalambitvÃt | aÓubhÃ[kÃrastu] suvinÃÓa÷ | ayamÃkÃra÷ sÆk«ma÷ svakÃyavipariïÃmakatvÃt | aÓubhÃkÃra audÃrika÷ | asthikaÇkÃlavipariïÃmadu«Âa÷ | ayamÃkÃra÷ sarve«Ãæ kleÓÃnÃæ bhedaka÷ | aÓubhÃkÃrastu maithunarÃgamÃtrasya kasmÃt | sarve hi kleÓà vitarkaæ pratÅtya jÃyante | ÃnÃpÃnasm­teÓca sarvavitarkopacchedÃrthatvÃt | (p­) anÃpÃnaæ kiæ kÃyÃnubandhi kiæ cittÃnubandhi | (u) kÃyÃnubandhi cittÃnubandhi ca | kasmÃt | garbhÃÓayagatasyÃbhÃvÃt j¤Ãyate kÃyÃdhÅnamiti | caturthadhyÃnÃdikasyÃcittakasya cÃbhÃvÃt j¤Ãyate cittÃnubandhÅti | (p­) ÃÓvÃsapraÓvÃso 'bhÆtvotpannaÓcittÃdhÅno na syÃt | kasmÃt | sa na manaso vaÓÃdutpadyate | yathà anyadvastu smarati citte sadà ÃÓvÃsapraÓvÃsà bhavanti | yathà [bhukta] ÃhÃra÷ svayaæ paripacyate | yathà ca pratibimbaæ svayaæ pravartate na puru«a÷ karoti | (u) ÃÓvÃsapraÓvÃso 'bhÆtvotpadyate na sm­tivaÓÃt | kintu pratyayasÃmagryotpadyate | sacittasyÃsti acittakasya punarnÃsti | ato j¤Ãyate cittÃdhÅna iti | yathÃcitta¤ca bhidyate | audÃrikacittasya hrasva÷ | sÆk«macittasya dÅrgha÷ | ÃnÃpÃnaæ bhÆmyadhÅnaæ cittÃdhÅnam | ÃnÃpÃna(bhÆmi)gatasya ÃnÃpÃnabhÆmirapyasti | [tasya] tasmin samaye cittamapyasti | ÃnÃpÃnabhÆmirnÃma kÃmadhÃtu strÅïi dhyÃnÃni ca | ya (##) ÃnÃpÃnabhÆmigata÷ [tasya] asti tu ÃnÃpÃnabhÆmi- cittam | acittakasya tasmin samaye [tadbhÆmi]cittamapi nÃsti | ÃnÃpÃnavihÅnabhÆmigatasya tasmin samaye [tadbhÆmiÓcitta]mapi nÃsti | (p­) ÓvÃsa utpadyamÃna kiæ pÆrvamÃÓvasati | kiæ và pÆrvaæ praÓvasati | (u) upapattikÃle pÆrvamÃÓvasati | maraïakÃle 'nte praÓvasati | evaæ caturthadhyÃne nirgamanapraveÓÃvapi | (p­) ÃnÃpÃnasm­tiriyaæ kathaæ paripÆrïà bhavati | (u) yogÅ yadi «o¬aÓÃkÃrÃn pratilabhate | tasmin samaye paripÆrïà bhavati | kecicchÃstÃcÃryà vadanti- «a¬ibha÷ pratyayai÷ paripÆrïeti | [«a pratyayÃ] yaduta gaïanà anubandhanà Óamatho vipaÓyanà vivartanaæ pariÓuddhi÷ | gaïanà ÃnÃpÃnagaïanà ekata Ãrabhya yÃvaddaÓa | triprakÃrà gaïanà samà và atiriktà và nyÆnà và | samà nÃma daÓasu satsu daÓeti gaïayati | atiriktà nÃma ekÃdaÓasu daÓeti gaïayati | nyÆnà nÃma navasu daÓeti gaïayati | anubandhanaæ nÃma yoginaÓcittamÃnÃpÃnamanubadhnÃti | vipaÓyanà nÃma yogÅ ÃÓvÃsapraÓvÃsÃn kÃyÃnubaddhÃn maïi«u sÆtravatpaÓyati | Óamatho nÃma cittasyÃnÃpÃne prati«ÂhÃpanam | vivartanaæ nÃma cittaæ pratÅtya kÃyasya prav­tti÷, cittaæ pratÅtya ca vedanÃyÃ÷ | pratyutpannacittadharmo 'pyevam | pariÓuddhirnÃma yogini sarvakleÓai÷ sarvÃk«aïaiÓca vimukte cittaæ pariÓudhyati | neme 'vaÓyaniyatÃ÷ | kasmÃt | ÃkÃre«u gaïÃnubandhanarÆpayo dvayodharmayornÃvaÓyamupayogo bhavati | yato yogÅ kevalamÃnÃpÃne cittaæ prati«ÂhÃpayan sarvÃn vitarkÃnupacchedayati | ya÷ «o¬aÓavidhamÃcarituæ samartha÷ sa paripÆrïa ityucyate | idaæ paripÆrïalak«aïa¤cÃniyatam | m­dvindriyÃcaritaæ tÅk«ïendriyasyÃparipÆrïam | (p­) ÃnÃpÃnasÆtre 'smin kasmÃduktam- ÃhÃrÃya bhavatÅti | (u) ÃnÃpÃnastimitasya kÃya÷ sukhÅ bhavati | yathà madhurÃnnabhuja÷ kÃya÷ prahlÃdyate | ata÷ ÃhÃrÃya bhavatÅtyucyate | (p­) e«u «o¬aÓÃkÃre«u kimÃnÃpÃnaæ saæsmarati | (u) asya puru«eïa (##) pa¤caskandhÃn nirÃkartumupÃya ityÃkhyà | pa¤caskandhe«u nirÃk­te«u praj¤aptirnirÃk­teti ka÷ punarupayoga ÃnÃpÃnasm­tyà | idameva kÃyÃnusm­tirityucyate | caturdhà kÃyamanusmaratÅti kÃyÃnusm­ti÷ | (p­) sm­tiratÅtÃlambanà | ÃÓvÃsapraÓvÃsÃ÷ pratyutpannÃ÷ | kasmÃt tat sm­tirbhavati | (u) idaæ praj¤aptibhedakaæ j¤Ãnamanusm­tinÃmnocyate | caitasikadharmÃïÃmanyonyaæ nÃma bhavati | yathà daÓasaæj¤Ãdaya÷ sm­tipÆrvaæ kriyamÃïatvÃt anusm­tirityucyate | dÅrghahrasvÃdÅnÃæ nÃryavihÃra ityabhidhÃnam | kathaæ vihÃravirhÅnaæ sm­tyupasthÃnamityÃkhyÃyate | ukta¤ca sÆtre yogÅ ÃnÃpÃnaæ Óik«amÃïa÷ dÅrgha[mÃÓvasan] và [Óik«ate] hrasvaæ và sarvakÃyapratisaævedÅ và praÓrambhayan kÃyasaæskÃraæ và [Óik«ate] | tasmin samaye kÃyasm­tyupasthÃnaæ bhavati | ayamÃdya upÃyamÃrga÷ | viÓuddhaye bhavatÅtyato 'nte prahÃïamÃrrga ityucyate | atra anityÃdyÃkÃro 'sti | asminsÆtre paraæ noktam | anyasmin sÆtretÆktam- yogÅ ÃnÃpÃne [sthita÷] kÃye samudayadharmÃnudarÓÅ vyayadharmÃnudarÓÅ, samudayavyayadharmÃnudarÓÅ viharatÅti | Ãha- kÃyamanityaæ paÓyatÅtyÃdi | caturthe paramanityÃdyÃkÃra÷ paripÆrïatvÃdukta÷ || ÃnÃpÃnavarga÷ pa¤cÃÓÅtyuttaraÓatatama÷ | (##) 186 samÃdhyapak«Ãla varga÷ samÃdhirayaæ tatpratibandhibhirapak«Ãlairvinirmukta÷ san mahaddhitaæ sÃdhayati | samÃdhyapak«Ãlamiti yaduta audÃrikÅ prÅti÷ | yathoktaæ sÆtre- mamaudÃrikaæ prÅtiprÃmodyaæ cittasya dÆ«aïamabhÆt iti | yogÅ notpÃdayedidamaudÃrikaæ prÅtipramodyam | rÃgÃdido«ÃïÃæ samÃhita cittavik«epakatvÃt | (p­) dharmÃdutpadyamÃnaæ prÅtiprÃmodyaæ kathaæ notpÃdayet | (u) yogina÷ ÓÆnya tÃmanusmarato na prÅtipramodyaæ jÃyate | asti sattva iti saæj¤ayà hi prÅtiprÃmodyaæ jÃyate | pa¤casu skandhe«u nÃsti sattva÷, kathaæ prÅtiprÃmodyaæ bhavi«yati | yogÅ evamanusmaret- hetupratyayai vividhà dharmà jÃyate yadutÃtapÃlokÃdayo dharmÃ÷ | tatra kiæ prÅtiprÃmodyam | ye prÅtiprÃmodyakarà dharmÃ÷ te sarve parimÃrgità vyagravik«epakà iti paÓyato yogina audÃrikaæ prÅtiprÃmodyaæ nirudhyate | yogÅ punarmahÃntamarthaæ prÃrthayate | nÃtapÃlokÃdibhirdharmairayaæ bhavati | ato na prÅtiprÃmodyaæ jÃyate | yogÅ nirodhalak«aïaæ lÃbhaæ paÓyatÅtyato nÃtapÃlokÃdibhi÷ [tasya] prÅtiprÃmodyaæ bhavati | ayaæ yogÅ upaÓamaæ bhÃvayan kleÓÃnÃæ k«ayamicchati | ato na prÅtiprÃmodyamutpÃdayati | Åd­Óai÷ pratyayairaudÃrikaæ prÅtiprÃmodyamupaÓamayati | bhÅrutà ca samÃdherapak«Ãla÷ | ahaÇkÃramÃlambanaæ d­«Âvà bhÅrutÃæ janayati | loke yÃni bhairavasthÃnÃni tÃni sarvÃïi yogÅ paÓyati | tÃni sarvÃïi anityaæ vik«epakamiti parÅk«ya [tÃni] nÃnuvidadhÅta | kasmÃt | dhyÃnani«aïïadharme 'styayaæ bhairavadarÓanasya pratyaya÷ | nÃnena bhÅrutÃæ janayet | sarvamidamabhÆtaæ ÓÆnyaæ mÃyÃvat | bÃlÃnÃæ va¤canamatattvam | evaæ cintayato (##) bhÅrutà viyujyate | dharmÃn ÓÆnyÃnupÃÓrayato nÃsti bhÅrutà | vihÃrabalÃdidaæ vailak«aïyamanubhavÃmÅtyanusmaran na bibhyÃt | ki¤ca kÃye ÓÅlaÓrutÃdiguïasampadasti | na hiæsÃprayogapratyaya ityanusmarato na bhavati bhÅrutà | yogyayaæ mÃrge paramÃbhirata ityata÷ kÃyajÅvite 'napek«o bhavati | kasmÃt bibhyÃt | ki¤cÃsya cittaæ sadà samyaksm­tau ti«Âhati | ato bhÅrutà nÃvakÃÓaæ labhate | ÓÆralak«aïÃnusmaraïÃcca na bibheti | bhÅrutà ceyamabalÅnatÃlak«aïam | evamÃdinà bhÅrutÃmapasÃrayati | adama÷ samÃdherapak«Ãla÷ | [adamo] yat yogÅ ÓÅtavÃtÃdibhirvyÃdhimÃn | yadi vÃtiklÃntijarÃmaraïapratyayairadÃntakÃyo bhavati | rÃgat­«ïer«yÃdibhi÷ kleÓairadÃntacittasya dhyÃnasamÃdhayo naÓyanti | ato yogÅ svakÃyacitte saærak«an damayet | vailak«aïya¤ca samÃdherapak«Ãla÷ | [velak«aïyaæ] yat malinatvalak«aïam | ki¤cidamalinatÃlak«aïamapi dhyÃnasamÃdhÅnÃæ vik«epakam | yathà dÃnÃdilak«aïam | vai«amya¤ca samÃdherapak«Ãla÷ | [vai«amyaæ] yat vÅryaæ du«Âhulaæ yadi vÃtilÅnam | du«Âhulasya kÃyacitte 'tiklÃnte | atilÅna[vÅryo] na samÃdhinimittaæ g­hïÃti | ubhÃvapi samÃdheÓcyutau bhavata÷ | yathà vartakÃpoto gìhaæ g­hÅto 'tilkÃnto bhavati | Óithilaæ g­hÅto hastÃdutpatet | yathà và dÃntà vÅïÃyÃstantryo 'tyÃyatà vÃtiÓithilà và ubhayathà na svaraæ sÃdhayanti | ÃrabdhavÅryaæ pravegavat tadà du«aïÃvasÃnaæ bhavet | yathà bhagavÃnanuruddhamÃha- atyÃrabdhavÅryasya kausÅdyaæ bhavet iti | kasmÃt | atyÃrabdhavÅryo hi vastvaprasÃdhya kausÅdye patet | atilÅnavÅryo 'pi na vastu sÃdhayati | ato vai«amyaæ samÃdherapak«Ãlo bhavati | (##) amanaskÃra÷ samÃdherapak«Ãla÷ | amanaskÃro nÃma saddharmÃmanaskÃra÷ | manaskÃraprÅtidharme satyapi nÃsti vedayitam (?) | samÃdhinimittamanask­tya bÃhyarÆpasya manaskÃraÓcÃmanaskÃra÷ | yogÅ cittaikÃgryeïÃrabdhavÅryo vedanÅyadharmaæ manasi kuryÃt | yathà tailapÃtramÃharet | vaiparÅtya¤ca samÃdherapak«Ãla÷ | [vaiparÅtyaæ] yat rÃgabahula÷ karuïÃcaritamupÃdatte | dve«abahalo 'Óubhaæ bhÃvayati | imau dvÃvapi pratÅtyasamutpÃdaæ bhÃvayata÷ | atilÅne citte Óamathaæ bhÃvayati | atyuddhate citte vÅryamÃrabhate | anayo dvayoÓcittayorupek«ÃmÃcarati | idaæ vaiparÅtyam | abhijalpa÷ samÃdherapak«Ãla÷ | [abhijalpo] yat vitarkavicÃrabÃhulyam | vitarkavicÃrÃïÃmabhijalpahetutvÃt | citta¤ca nÃlambane sud­¬hapratibaddhaviharaïaæ, nÃbhiramate | lak«aïagrahaïa¤ca samÃdherapak«Ãla÷ | lak«aïaæ trividham- yat Óamathalak«aïamÃrambhalak«aïamupek«Ãlak«aïamiti | punastrividhaæ samÃdhau samÃpattilak«aïaæ sthitilak«aïaæ vyutthÃnalak«aïam iti | Åd­Óalak«aïÃnÃæ pravibhÃgÃkuÓalo yogÅ dhyÃnÃcyavate | mÃna¤casamÃdherapak«Ãla÷ | yadÃha- ahameva samÃdhimupasampadya viharÃmi na tu sa itÅdaæ mÃnaæ bhavati | yadÃha- sa evopasampadya viharati nÃhamitÅdaæ mÃnakalpaæ bhavati | yadyapratilabdhasamÃdhirÃha- pratilabdhavÃniti | idamadhimÃnam | apraïÅtasamÃdhau praïÅtasaæj¤ÃmutpÃdayati idaæ mithyÃmÃnam | rÃgÃdidharmà api samÃdhyapak«ÃlÃ÷ | yathoktaæ sÆtre- yo bhik«urekadharmeïa samanvita÷ sa na paÓyati cak«uranityamiti | [katamo 'sÃvekadharma÷] rÃga÷ iti | (p­) sarve 'vÅtarÃgÃ÷ sattvà kiæ na paÓyanti cak«uranityamiti | (u) vacanamidaæ ki¤cit nyÆnam | pratyutpanne (##) samutpannarÃgo na paÓyati cak«uranityamiti iti vaktavyam | [rÃga]samanvite 'pi kaÓcidbheda÷ | ke«Ã¤cidrÃgÃdayo ghanatarÃ÷ sadà cittamÃviÓanti | tadà [te«Ãæ te] samÃdhiæ pratibadhnanti | tanubhÆtÃstu na sadÃviÓanti | tadà nÃpak«Ãlà bhavanti | sÆtre coktà srayodaÓa k­«ïadharmÃ÷ samÃdhipratikÆlÃ÷ trayodaÓa ÓukladharmÃ÷ samÃdhyanukÆlÃ÷ | yadbhagavÃnÃha- trÅïa dharmÃnaprahÃya na jarÃvyÃdhimaraïaæ tarati | [katame traya÷] rÃgadve«amohÃ÷ | trÅn dharmÃnaprahÃya na samucchedayati rÃgadve«amohÃn | [katame traya÷ |] satkÃyad­«Âi÷ ÓÅlavrataparÃmarÓo vicikitsà | atha santi trayo dharmÃ÷ ayoniÓomanaskÃro duÓcaritamatilÅnacittatà | atha santi trayo dharmà mu«itasm­titÃ, asamprajanyaæ vik«iptacittatà iti | atha santi trayo dharmà auddhatyamindriye«vaguptadvÃratà ÓÅlavipannatà | atha santi trayo dharmÃ÷ asrÃddhyaæ dauÓÓÅlyaæ kausÅdyamiti | atha santi trayo dharmÃ÷ sajjane 'rati÷ saddharmaÓravaïe dve«a÷ parado«aprakaÂane prÅti÷ | ata santi trayo dharma÷ agauravatà saækathyadÆ«aïaæ du«praj¤asevanam | trÅn dharmÃnaprahÃya na prajahÃti asatkÃraæ saækathyadÆ«aïaæ du«praj¤asevanam [katame traya÷ |] ahrÅkyamanapatrÃpyaæ pramÃda÷ | ahrÅkyamanapatrÃpyaæ pramÃdaæ prahÃya prajahÃti asatkÃraæ saækathyadÆ«aïaæ du«praj¤asevanam | [evaæ] yÃvatsatkÃyad­«Âiæ ÓÅlavrataparÃmarÓaæ vicikitsÃæ prajahan prajahÃti rÃgadve«amohÃn jarÃvyÃdhimaraïÃni ca tarati | atra jarÃvyÃdhimaraïÃnÃæ taraïameva yannirupadhiÓe«anirvÃïam | rÃgadve«amohÃnÃæ samuccheda evÃrhatphalaæ sopadhiÓe«anirvÃïam | saktÃyad­«ÂiÓÅlavrataparÃmarÓavicikitsÃnÃæ samuccheda eva yacchrÃmaïyaphalam | ayoniÓomanaskÃraduÓcaritÃtilÅnacittÃnÃæ samuccheda eva yadÆ«magatÃdinirvedhabhÃgÅyakuÓalamÆlam | mu«itasm­tyasaæ prajanyavik«iptacittÃnÃæ samuccheda eva yat caturïÃæ sm­tyupasthÃnÃnÃæ bhÃvanà | auddhatyendriye«vaguptadvÃratÃÓÅlavipannatÃnÃæ samuccheda eva yat pravrajitaÓÅlasamÃdÃnam | sajjanÃratisaddharmaÓravaïadve«aparado«aprakaÂanaprÅtinÃæ, aÓrÃddhayadauÓÓÅlyakausÅdyÃnÃæ, asatkÃrasaækathyadÆ«aïadu«praj¤asevanÃnÃæ, ahrÅkyÃnapatrÃpyapramÃdÃnäca samuccheda eva yat g­hiïa÷ pariÓuddhi÷ | (##) kasmÃt | yat kaÓcit rahogata÷ pÃpakaæ k­tvà na lajjate tadÃhrÅkyam | yat sa pÃpakacittaprav­tterÆrdhvaæ saÇghamadhye 'pi pÃpakaæ k­tvà nÃpatrapate | tadanapatrÃpyam | saddharmamÆlÃtkuÓaladharmadvayÃdbha«Âasya sadÃkuÓaladharmÃnuvartanaæ pramÃda÷ | ebhistribhirdharmai÷ samanvito gurusthÃnÅyenacÃryeïÃnuÓi«Âhaæ na samÃdatte | sà agauravatà | ÃcÃryaÓÃsanasya viparyayÃcaraïaæ saækathyadÆ«aïam | evaæ sati ÃcÃryaæ parivarjya ciraæ durjanopasadanaæ du«praj¤asevanam | ebhyo 'nÆtpannamahrÅkyamagauravatà | anapatrapÃdbhavati saækathyadÆ«aïam | pramÃdÃdbhavati durjanopasadanam | ato 'ÓrÃddho bhÆtvà dau÷ÓÅlyaæ samÃdÃya kusÅdo bhavati | durjanaæ sevamÃna÷ [Ãrya]ÓÃsanamaÓraddadhÃna Ãha- nÃsti du«k­tasya vipÃka iti | du«k­tamÃcaran vipÃkaæ vindata iti Ó­ïvanmÃtro và kukkaÂaÓvÃdidharmaæ samÃdÃyÃtyantikapÃpameva kÃÇk«ate | taddharmaæ samÃdÃya na ki¤ciddhitamavindateti kausÅdyamutpÃdayati | kausÅdyÃt sajjane 'prÅto bhavati yat tattvato nÃsti samyak caryÃvihÃrÅti | saddharmaÓravaïaæ dvi«an Ãha samyak caritadharmà mithyÃdharmÃ÷ nÃsti tata÷ kaÓcanopakÃra iti | cittaka«ÃyÃt parado«aprakaÂane prÅta Ãha- parasya dharmacaryÃto matsad­Óaæ nÃsti ki¤cilabdhamiti | evaæ kleÓÃnÃmanig­hÅtavataÓcittamuddhataæ bhavati | auddhatyÃdindriyÃïÃmasamÃdadhÃnasya ÓÅlaæ vipadyate | ÓÅlavipattyà sm­tirmu«ità bhavati | asamprajanye viharataÓcittaæ vik«ipyate | ayoniÓomanaskÃraÓca jÃyate | jÃtÃyoniÓomanaskÃratvÃt durmÃrge carati | durmÃrge caran nÃrthaæ pratilabhate | ataÓcittaæ mugdhamatilÅnaæ bhavati | cittasya mohÃt na trÅïi saæyojanÃni samucchedayati | asamucchinnatrisaæyojanatvÃnna rÃgÃdikleÓÃn prajahati | tato vyÃdhyÃdaya÷ sarvà vipattayaÓca bhavanti | e«Ãæ viruddhÃ÷ ÓukladharmÃ÷ | Óoka÷ samÃdherapak«Ãla÷ | tasmin var«e mÃse ayane samÃdhimamukaæ nÃlabha iti cintayato yogina÷ Óoko jÃyate | prÅtyÃsvÃdane 'bhiniveÓo 'pi samÃdhyapak«Ãla÷ | anabhiratiÓca samÃdherapak«Ãla÷ | pratirÆpadeÓakalyÃïamitrÃdipratyayÃn labdhvÃpi na cittamabhiramate | kÃmÃdÅni nÅvaraïÃni samÃdherapak«Ãlà bhavanti | saæk«ipya yÃvaccÅvarapiï¬apÃtÃdayo dharmÃ÷ kuÓalamÆlÃpakar«a÷ akuÓalamÆlaprakar«aÓca sarvÃïi samÃdherapak«ÃlÃni bhavanti | iti buddhvà yatnena tÃnyapanetuæ parye«eta || samÃdhyapak«Ãlavarga÷ «a¬aÓÅtyuttaraÓatatama÷ | (##) 187 ÓamathavipaÓyanÃvarga÷ (p­) bhagavÃn tatra tatra sÆtre bhik«ÆnÃmantryÃha- [iha bhik«u÷] araïyagato vÃyatanagato và v­k«amÆlagato và ÓÆnyÃgÃragato và manasi kuryÃt dvau dharmau yaduta Óamatho vipaÓyanÃca iti | yadi sarve dhyÃnasamadhyÃdidharmà manasi kartavyÃ÷ | kasmÃt ÓamathavipaÓyanÃmÃtramÃha | (u) Óamatho nÃma samÃdhi÷ | vipaÓyanà praj¤Ã | sarve ca kuÓaladharmà bhÃvanÃjÃtà iti dvÃvimau parig­hÅtau | vik«iptacittagatÃ÷ ÓrutacintÃmayÃdipraj¤Ã apyatra saÇg­hÅtÃ÷ | ÃbhyÃæ dvÃbhyÃmeva mÃrgadharmaæ karoti | kasmÃt | Óamatho hi saæyojanà vyÃvartayati | vipaÓyanà samucchedayati | Óamathast­ïagrahopama÷ vipaÓyanà asinà tallavanopamà | Óamatho bhÆmimÃrjanopama÷ | vipaÓyanà gomayavikÅrïanopamà | Óamatho rajomÃrjanopama÷ | vipaÓyanà jalena k«Ãlanopamà | Óamatho jale nimajjanopama÷ | vipaÓyanà agnÃvuttÃpanopamà | Óamatho gaï¬opama÷ | vipaÓyanà Óastracikitsopamà | Óamatha÷ sirodgamopama÷ | vipaÓyanà raktapÃÂanopamà | ÓamathaÓcittadamanopama÷ | vipaÓyanà atilÅnacittavyutthÃnopamà | Óamatha÷ suvarïasya culukÅkaraïopama÷ | vipaÓyanà adhidhamanopamà | Óamatha÷ sÆtrapÃtopama÷ | vipaÓyanà bhÆmisamÅkaraïopamà | Óamatha÷ sandaÓinyà sandaæÓopama÷ | vipaÓyanà Óastreïa k­ntanopamà | Óamatha÷ kavacopama÷ | vipaÓyanà bhaÂÃnÃæ ÓastrÃdÃnopamà | Óamatha÷ samÅkriyopamÃ÷ | vipaÓyanà ÓaÇkuvedhopamà | Óamatho meda÷sevanopama÷ | vipaÓyanà au«adhapradÃnopamà | Óamatha÷ suvarïakuÂÂanopama÷ | vipaÓyanà bhÃjanakaraïopamà | laukikÃ÷ sattvÃ÷ sarve sukhaæ du÷khaæ và iti dvayorantayo÷ patitÃ÷ | Óamatha÷ sukhaæ tyajati | vipaÓyanà dukhaæ pariharati | ki¤ca saptasu viÓuddhi«u ÓÅlaviÓuddhiÓcittaviÓuddhiÓca Óamatha÷ | anyÃ÷ pa¤ca vipaÓyanà | a«ÂamahÃpuru«avitarke«u «a¬vitarkÃ÷ Óamatha÷ | (##) dvau vipaÓyanà | catur«u sm­tyupasthÃne«u trÅïi Óamatha÷ | caturthaæ vipaÓyanà | catvÃri ­ddhipÃdÃni Óamatha÷ | catvÃri samyakpradhÃnÃni vipaÓyanà | pa¤casu indriye«u catvÃrÅndriyÃïi Óamatha÷ | praj¤endriyaæ vipaÓyanà | evaæ balamapi | saptasu bodhyaÇge«u trÅïi bodhyaÇgÃni Óamatha÷ | trÅïi bodhyaÇgÃni vipaÓyanà | sm­tistu ubhayagà | a«Âasu mÃrgÃÇge«u trÅïyaÇgÃni ÓÅlam | dve aÇge Óamatha÷ | trÅïyaÇgÃni vipaÓyanà | ÓÅlamapi ÓamathÃnubandhi | Óamatho rÃgaæ samucchedayati | vipaÓyanà avidyÃmapanayati | yathoktaæ sÆtre- Óamatho bhÃvitaÓcittaæ bhÃvayati | cittaæ bhÃvitaæ rÃgaæ prajahÃti | vipaÓyanà bhÃvità praj¤Ãæ bhÃvayati | praj¤Ã bhÃvità avidyÃæ prajahÃti iti | kÃmaviyuktatvÃt cittaæ vimucyate | avidyÃviyuktatvÃt praj¤Ã vimucyate | tadubhayavimukti lÃbhino na puna÷ ki¤cidavaÓi«yate | ato dvayamÃtramuktam | (p­) yadi Óamatho vipaÓyanà cittaæ bhÃvayati praj¤Ãæ bhÃvayati | cittapraj¤ÃbhÃvitvÃt rÃgamavidyäca prajahÃti | kasmÃnniyama ucyate | ÓamathaÓcittaæ bhÃvayan rÃgaæ prajahÃti | vipaÓyanà praj¤Ãæ bhÃvayantÅ avidyÃæ prajahÃtÅti | (u) vik«iptacittakasya cittasantÃnÃni rÆpÃdi«u samudÃcaranti | santanyamÃnamidaæ cittaæ Óamathaæ labhate | tacchamanÃducyate ÓamathaÓcittaæ bhÃvayatÅti | ÓamitÃccittÃjjÃyate praj¤Ã | ata ucyate vipaÓyanà praj¤Ãæ bhÃvayatÅti | utpannavipaÓyanasyordhvaæ yatki¤cidbhÃvitaæ sarvaæ bhÃvità praj¤etyucyate | Ãdyà praj¤Ã vipaÓyanà paÓcÃpraj¤etyucyate | yathoktaæ sÆtre- Óamatho bhÃvito rÃgaæ prajahÃtÅti | idaæ vidhnÅbhÆtaprahÃïaæ bhavati | kena tat j¤Ãyate | rÆpÃdi«u bÃhyakÃme«u rÃgo jÃyate | Óamathau«adhaæ labdhavato na punarjÃyate | yathoktaæ sÆtre- yogÅ nirÃmi«Ãæ prÅtiæ labhamÃna÷ sÃmi«Ãæ prÅtiæ jahÃti iti | yaduktamavidyÃprahÃïamiti, tadÃtyantikaprahÃïam | kena tat j¤Ãyate | avidyÃprahÃïÃddhi rÃgÃdaya÷ kleÓÃ÷ prahÅyante nirudhyante nÃvaÓi«yante | sÆtre 'pyuktam- rÃgavirÃgÃt cetovimukti÷ | idaæ vighnÅbhÆtaprahÃïaæ bhavati | avidyÃvirÃgÃt praj¤Ãvimukti÷ | (##) idamÃtyantikaprahÃïam | iti | asti ca dvidhà vimukti÷ sÃmayikavimukti÷ akopyavimuktiriti | sÃmayikavimuktirvighnÅbhÆtaprahÃïam | akopyavimuktirÃtyantikaprahÃïam | (p­) sÃmayikÅ vimukti÷ pa¤cavidhÃnÃmarhatÃmanÃsravà vimukti÷ | akopyà vimuktiÓcÃkopyadharmaïo 'rhato 'nÃsravà vimukti÷ | kasmÃdvidhnÅbhÆtaprahÃïamÃtramucyate | (u) neyamanÃsravà vimukti÷ | kasmÃt | samayavimukto hi yat adhikabalena ka¤citkÃlaæ saæyojanÃni vighnayati nÃtyantaæ prajahÃti | paÓcÃtpuna÷ [saæyojanÃni]prÃdurbhavanti | ato nÃnÃsravÃ[sÃ] bhavati | vimuktiriyaæ sÃmayikat­«ïÃvimukti÷ | k«ÅïÃsravasyÃrhato nÃsti ki¤cidi«yamÃïam | (p­) tathà ced nÃryasye«yamÃïaæ ÓÅlam | (u) Óaik«ÃïÃmak«ÅïÃsravatvÃt Ãtmamati÷ kadÃcitprÃdurbhavati | ata÷ ÓÅle jÃyata i«Âam | nÃrhato 'tyantaprahÅïÃtmamate÷ | (p­) godhiko 'rhan «a¬vÃraæ sÃmayikavimukte÷ parihiïa÷ | saptamaparihÃïabhayÃdasinÃtmÃnaæ jaghÃna | yadi sa ÃsravÃn vinÃÓitavÃn, nÃtmÃnaæ hanyÃt | ato j¤Ãyate samayavimukto nÃnÃsrava ityucyate | (u) ayaæ sp­«ÂÃt saæyojanaprahÃïÃtsamÃdhe÷ parihÅïa÷ | asmÃtsamÃdhe÷ «aÂk­tva parihÅïa÷ | saptamavÃraæ sp­«Âvà samÃdhimimaæ ÃtmÃnaæ hantumaicchat | tasmin samaye saækalpito 'rhanmÃrgamasp­Óat | ato mÃra÷ Óaik«o viv­ttakÃyaskandhaæ m­ta iti Ãcaturdigantaæ tadvij¤ÃpanÃya yena bhagavÃn tenopasaækramya bhagavantametadavocat | ÓrÃvakaste [mahÃvÅra maraïaæ maraïÃbhibhÆ÷ |] akÃæk«ate cetayate [tanni«edhadyutendriya] | (##) atha khalu bhagavÃn [mÃra iti viditvà ta]mavocat | [evaæ hi dhÅrÃ÷ kurvanti nÃkÃæk«ante [ca] jÅvitam |] samÆlÃæ t­«ïÃm­dg­hya godhika÷ parinirv­ta÷ || iti | (p­) ya÷ k«ÅïarÃga÷ sa vighnÅbhÆtaprahÃïaka÷ | sÆtra uktaæ- rÃgÃccetovimukti÷ | dve«amohÃbhyÃæ praj¤Ãvimuktiriti | ki¤cÃha- nandirÃgaprahÃïÃcceto vimuktiriti | Ãha- kÃmÃsravÃccittaæ vimucyata iti | evaæ vighnÅbhÆtavimukti÷ syÃt na pÃramÃrthikavimukti÷ | (u) atrÃpyuktam- avidyà prahÅyata iti | ato j¤Ãyata iyamÃtyantikavimuktiriti | yadi mataæ rÃgaprahÃïaæ kadÃcidvidhnÅbhÆtaprahÃïaæ, kadÃcidÃtyantikaprahÃïamiti | anutpannatattvaj¤Ãnasyedaæ vidhnÅbhÆtaprahÃïam | tattvaj¤ÃnÃnusÃriïa atyantikaprahÃïam | nÃsti tu kaÓcit [kevalaæ] Óamathaæ sp­«Âvà rÃgamÃtyantikaæ prajahÃtÅti | tathà cet tÅrthikà api rÃgamÃtyantikaæ prajahyu÷ | vastutastu na tathà | ato j¤Ãyata idaæ vighnÅbhÆtaprahÃïamÃtramiti | (p­) sÆtra uktam- Óamathena cittaæ bhÃvayati | vipaÓyanÃmupÃdÃya vimuktiæ sp­Óati | vipaÓyanayà cittaæ bhÃvayati | ÓamathamupÃdÃya vimuktiæ sp­ÓatÅti | tat katham | (u) yogÅyadi samÃdhiæ pratÅtya k«ayamÃlambya praj¤ÃmutpÃdayati | tadocyate Óamathena cittaæ bhÃvayati | vipaÓyanÃmupÃdÃya vimuktiæ sp­ÓatÅti | yadi vik«iptacittena skandhadhÃtvÃyatanÃdÅni vikalpayati | tatpratÅtya k«ayamÃlambya Óamathaæ sp­Óati | tadocyate vipaÓyanayà cittaæ bhÃvayati | ÓamathamupÃdÃya vimuktiæ sp­ÓatÅti | yadi sm­tyupasthÃnÃdÅni nirvedhabhÃgÅyÃni sp­«Âvà cittaæ parig­hïÃti | tadà Óabhathaæ vipaÓyanÃæ yuganaddhaæ bhÃvayatÅti | sarve ca yogino dvÃvimau dharmau niÓritya cittaæ nirudhya vimuktiæ sp­Óanti || ÓamathavipaÓyanÃvarga÷ saptÃÓÅtyuttaraÓatatama÷ | (##) 188 samÃdhibhÃvanÃvarga÷ (p­) bhavÃnavocat- samÃdhiæ bhÃvayediti | samÃdhicittamidaæ pratiïak«amutpannavinÃÓi | tat kathaæ bhÃvayitavyaæ bhavati | (u) pratyak«aæ paÓyÃma÷ khalu kÃyikaæ karma pratik«aïavinÃÓyapi bhÃvanÃvaÓÃdvibhinnakauÓalaæ bhavati | bhÃvanÃvaÓÃt ciraæ puna÷ puna÷ pravartyamÃnaæ sat sukaraæ bhavati | tathà vÃcikaæ karmÃpi | anuvihitÃv­tti Ãv­ttyà ca praguïÅk­taæ d­¬hÅbhÆta¤ca susmaraïaæ bhavati yathÃdhyayanÃdi | mÃnasaæ karma ca k«aïikamapi bhÃvayitavyamiti j¤Ãtavyam | yathÃgnirjanyaæ vikÃrayati | Ãpa÷ Óilà bhedayanti | vÃyu÷ padÃrthÃn vidhamati | evaæ k«aïikadharmÃïÃæ sarve«Ãæ saæhatÃnÃæ balamasti | kleÓà yathÃvÃsanamanuvardhante | yathà kaÓcit puna÷ punarmaithunacittaæ bhÃvayan bahÆn kÃmÃnabhinirvartayati | tathà dve«amohÃvapi | yathoktaæ sÆtre- yo yadvastucittaæ manasi karoti sa tatra pratipanna÷ | tadyathà sadà kÃmavitarkacittamanusaran kÃmÃya pratipadyate | evamanyau dvau vitarkÃvapi | iti | ato j¤Ãyate cittamidaæ k«aïikamapi bhÃvayitavyaæ bhavatÅti | bhÃvanà nÃmopacaya÷ | d­Óyante d­«Âe sarve dharmÃ÷ sopacayÃ÷ | yathoktaæsÆtre- yogÅ khalu ayoniÓo manasikÃrÃt kÃmÃdÅnÃsravÃnanutpannÃnutpÃdayati | utpannÃn vivardhayati | yadavarÃnmadhyamutpÃdayati | madhyÃduttamamutpÃdayati | tadyathà bÅjÃdaÇkuramaÇkurÃtkÃï¬aæ kÃï¬ÃnnÃÊaæ nÃÊÃt patraæ patrÃtpu«paæ pu«pÃtphalamiti pratyak«ato hetuto 'nupÆrvaæ vivardhate | samÃdhisamprajanyÃdidharmà apyevameva syu÷ | pratyak«ato d­«Âaæ khalu vÃsitatilasya gandha÷ saæÇgkrÃtyà vardhata iti | ayaæ gandhastila¤ca pratik«aïamavidyamÃnaæ, tathÃpi tadvÃsanÃbalamasti | ato j¤Ãyate k«aïikà dharmà api bhÃvayitavyà iti | (p­) tilaæ vartamÃnadharma÷ | vÃsito gandha Ãgantuka÷ | avidyamÃnaæ cittaæ k«aïikaj¤ÃnenÃgatya bhÃvyate | kathaæ d­«ÂÃnto bhavet | (u) nÃsti kaÓcidvidyamÃnadharma÷ sarve ca dharmÃ÷ k«aïikà iti pÆrvameva sÃdhitam | ato nÃsti dÆ«aïama | yadi dharmà ak«aïikÃ÷, na bhÃvayitavyÃ÷ | svarÆpata eva sadÃsthitasya bhÃvanayà ka upakÃra÷ | yadi dharma÷ pratik«aïavinÃÓi, (##) [tadÃ] avarÃnmadhyaæ madhyÃduttamamiti dharmasya bhÃvanà bhavet | (p­) kusumÃni tilaæ prÃpya vÃsayanti | j¤Ãnantu na cittamÃpnoti | ato nÃsti bhÃvanà | (u) pÆrvakarmad­«ÂÃnte pratipÃditamidam | yaduttarabhÃvikarma na pÆrvabhÃvikarma prÃpnoti | purvavacanaæ nottarabhÃvivacanamapek«ate | tathÃpi kÃyikavÃcikakarmaïorasti ca bhÃvanÃlak«aïam | ato 'prÃptaæ na bhÃvyata iti tava vacanaæ na dÆ«aïÃya bhavati | pratyak«ato d­Óyate ca hetuphalayorayaugapadye 'pi bhavatyeva heto÷ phalaæ bhavatÅti | evaæ cittadharmasya k«aïikatve 'pi bhÃvanÃstyeva | yathà ca bÅjaæ salilasiktamaÇkurÃdÅnaprÃpyÃpi aÇkurÃdÅnaÇkurayati | evaæ praj¤Ã pÆrvacitaæ bhÃvayati tadÆrdhvacittamupacitaæ bhavati | (p­) yadi k«aïikÃttilÃt tilÃntaraæ jÃyate | kimidaæ tilaæ vÃsitaæ jÃyate, avÃsitaæ và | yadyavÃsitaæ jÃyate, naiva bhavedvÃsanÃvat | yadi vÃsitaæ jÃyate | puna÷ ka upayogaÓciravÃsana [kriya]yà | (u) vÃsanÃhetutvÃt | yathà bijÃtsalilasiktÃdaÇkuro 'Çkurayate | evaæ pÆrvakusumayogaæ pratÅtya tilÃntaraæ jÃyate | idaæ tu vÃsitaæ jÃyate | bhavÃnavocat- ka upayogaÓcirakÃlavÃsanayeti | yathà bhavatÃæ sÆtra uktaæ- agnisaæyogÃdaïu«u k­«ïavarïe niruddhe raktavarïaæ jÃyata iti | yadyÃdÃvagnisaæyuktadharmasya k­«ïavarïaæ nirudhyata iti | na syÃtpuna÷ k­«ïavarïasyotpatti÷ | yadyÃdÃvagnisaæyuktadharmasya raktavarïamutpadyata iti puna÷ paÓcÃdagnisaæyuktadharma÷ kimartham | yadyÃdÃvagnisaæyogakÃle k­«ïavarïamutpadyate | raktavarïaæ naivotpadyeta | yadi dvitÅyak«aïe raktavarïaæ jÃyate | punaraÓcirakÃlÃgnisaæyoga÷ kimartham | yadi bhavatÃmabhisandhi÷ raktavarïaæ kramaÓo jÃyata iti | cittamapyevamiti ko do«a÷ | tathà vipariïÃmÃdirapi | sarve dharmà sahetusapratyayà api kramaÓo jÃyante | yathà garbhÃdhÃnÃdikrameïa ÓarÅramabhinirvartyate | evaæ praj¤ÃsamÃdhyÃdayo dharmÃ÷ k«aïikà api avaramadhyottamadharmakrameïa jÃyante | bhÃvanÃdharma÷ sÆk«mo 'pi cittasantatimanyathayati | yathà pak«acchadasyo«maïi m­dunyapi aï¬aæ kramaÓo vikriyate | pÃïitalamÃæsamardanÃt vÃÓÅjaÂà sÆk«maÓa÷ k«Åyate | evaæ cittamapi | samÃhitapraj¤Ã sÆk«metyata÷ kramaÓo bhÃvyate | dharmaæ bhÃvayan prÃptikÃle tÃvat jÃnÃti | yathoktaæ gÃthÃyÃm- (##) ÃcÃryÃtsarvamÃdatte, sarva[tat] mi(mai?)trahetukam | Ãtmacetanayà sarva, sarva pÃke kÃlamapek«ate || iti | kaÓcidajasramadhÅyÃno 'pi na pratyeti paripavkakÃlika iva | yathà bahubhi÷ pu«pairekasmin samaye tilaæ vÃsayati na yathà pu«pÃlpÃni kramaÓaÓciraæ vÃsayanti | medasà paripu«Âi÷ jale [naukÃ] nimajjanaæ bhittinirmÃïaæ ityÃdirapi tathà | pratyak«aæ khalu [na÷] bÅjÃÇkurÃdÅnÃmupacayo 'tisÆk«ma÷, naiva dra«Âuæ Óakyate | te«Ãæ dainandina upacaya÷ kleÓÃnÃæ gaïanà | bÃlakÃdÅnÃæ ÓarÅraæ stanyapÃnÃdinà paripacyata itÅdamapi tathà syÃt | ato j¤Ãyate dharmabhÃvanà sÆk«mà praïÅtà duravabodhà ceti | (p­) kadÃciddharmo yugapadupacÅyate | kaÓcitpÆrvaæ rÆpamad­«ÂvÃpi taddarÓanamÃtreïa tatrÃbhiniviÓate | kaÓcidalpakÃle 'pi bahu pratisaævedÅ bhavati | kasmÃducyate kramikaiva bhÃvaneti | (u) sarvasyÃtÅtabhÃvitvÃt | ato j¤Ãyata upacità bhÃvanà kramiketi | idaæ pratipÃditameva | na cittotpÃdamÃtreïa yatki¤citsÃdhayati | yathoktaæ sÆtre- ya÷ kuÓaladharme«u na bhÃvanÃyogamanuyukta÷ kuÓaladharmÃnanupÃdÃya kevalaæ praïidadhÃti ÃsravebhyaÓcittavimokam | naivÃsya cintitaæ praïidhÃnÃdbhavati | kuÓaladharme«u bhÃvanÃyogÃnanuyuktatvÃt iti | yogÅ yadi kuÓaladharme«u bhÃvanÃyogamanuyukto bhavati | ak­tapraïidhÃnasyÃpi [tasya] ÃsravebhyaÓcittaæ vimucyate | hetorhi phalaæ jÃyate na praïidhÃnÃt | tadyathà pak«iïÃmaï¬asaæsparÓa ÃvaÓyaka÷ | na praïidhÃnÃt janturaï¬Ãnnirgacchati | na ca praïidhÃnÃtpradÅpaprakÃÓa÷ pariÓuddho bhavati | kintu pariÓuddhatailaæ pariÓuddhavartikäcobhayamapek«ya [anya]vastusaæsparÓacäcalyarÃhitye ca tatprakÃÓa÷ pariÓuddho bhavati | ki¤ca na praïidhÃnamÃtreïa dhÃnyaæ labhyate | kintu avaÓyaæ sÆk«etrasadbÅjartuv­ttisamÅkriyÃk­«ikarmaïÃæ sÃkalye tatpratilÃbho bhavati | nÃpi ca praïidhÃnamÃtrÃt deho rÆpaæ bala¤ca labhate | avaÓyaæ vastrau«adhÃhÃrapo«aïÃdipratyayena tu paripÆrïo bhavati | evaæ na praïidhÃnamÃtrÃdÃsravÃïÃæ k«ayo bhavati | avaÓyaæ tatvaj¤Ãnamapek«ya vimucyate | ko j¤ÃnÅ heto÷ phalaæ jÃyata iti prajÃnan taddhetumupek«ya anyasmÃtphalamÃkÃæk«eta | (##) dharma bhÃvayan d­«Âa eva phalavipÃkaæ paÓyati | yathoktaæ sÆtre- ti«Âhantu saptadinÃni mayà ÓÃsitÃ÷ ÓrÃvakà muhÆrtaæ tÃvatkuÓaladharmaæ bhÃvayanto 'pramÃïavar«e«u nityaæ sukhÃæ vedanÃæ sp­Óanti iti | bhik«uïyo bhadantamÃnandamavocan- vayaæ sm­tyupasthÃne«u suprati«Âhitacittà viharantya÷ pÆrveïÃparaæ viÓe«aæ samprajÃnÅma iti | sÆtre ca bhagavÃn bhik«ÆnÃmantryÃha- aÓaÂhasya mÃmupasaÇkramato yanmayà prÃtarupadi«Âo dharma÷ tadartha sÃyaæ vindate | yat sÃyamupadi«Âo dharma÷ prÃtastaddhitaæ vindata iti | yaccÃrhanmÃrgaæ sp­Óati na tat parapudgala÷ prayacchati | nÃnanyapudgala÷ | kevalaæ samyagghetubhÃvanÃtastaddhitamÃpnoti | anuttaraæ buddhamÃrga eva nanu kuÓaladharmasyopacitabhÃvanayà sp­Óati | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃn bhik«ÆnÃmantryÃha- dvau dharmau niÓrityÃhamanuttaraæ mÃrgaæ samÃpanna÷ yat ÓubhÃbhiratÃvanirvedo mÃrgabhÃvanÃyÃmaklÃntiÓca iti | bhagavata÷ kuÓaladharmÃïÃæ nÃsti sÅmà | bodhisattvÃ÷ samÃdhimasp­Óanto 'pi na kusÅdà bhavanti | kasmÃt | kuÓale 'k­te na ki¤cilabhyate | kuÓale k­te 'pi nÃkÃre pariv­tti÷ | kuÓalamakurvato naiva k«aimaæ bhavati | idaæ cintayitvà vÅryamÃrabhamÃïa÷ kuÓaladharmaæ bhÃvayet | vÅryamÃrabhamÃïasya lÃbho và bhavati hÃnirvà | ak­tavÅryasya naivÃsti pratyÃÓà | ato bhÃvanÃmÃrabheta mà parikhedo bhÆditi | prÃj¤a÷ paryavasÃne 'vaÓyaæ mucyate | bhÃvanÃvinirmuktasya na punarastyupÃya÷ | ata÷ prÃj¤ena bhÃvanÃrabdhavyÃ, mà parikhedo janayitavya÷ | yogÅ sucaritacaryÃyà asti phalavipÃka ityanusm­tya alabhamÃno 'pi na vi«Ãdaæ karoti | ki¤ca yogÅ manasi kuryÃt- mayà bhÃvanÃyÃ÷ phalavipÃko 'nuprÃpta eva | pÆrvÃgatai÷ sattvai÷ sarve«Ãæ dhyÃnasamÃdhÅnÃæ [phalavipÃkasya] anuprÃptatvÃt | mamedÃnÅæ samyagbhÃvanÃpi phalavipÃkamanuprÃpsyatÅti | ato na parikhidyÃt | sucaritaÓÃlini tathÃgata÷ pratyak«aæ karoti | ahamidÃnÅæ samyagÃcarÃmÅtyato j¤ÃnamavaÓyamanuprÃpsyate | ahaæ mÃrgasamÃpattipratyayasampanna÷ yat manu«yadehaprÃptiravikalendriyatà puïyapÃpavij¤Ãt­tà vimuktÃvapi cÃdhimuktatà abhyÃgatasambuddhità ityetai÷ pratyayai÷ samanvita÷ kathaæ na bhÃvanÃphalavipÃkamanuprÃpsye | vÅryasamÃcaraïamamoghameva | ato na parikhidyate | (##) kleÓÃnÃæ prahÃïamatisÆk«maæ dÆravabodhaæ vÃÓÅjaÂÃyÃæ kramaÓa÷ k«ayavat | mama kleÓÃnÃmapi bhavetprahÃïam | sauk«myÃtparaæ na sambudhyate | ato j¤Ãyate kuÓalaæ bhÃvayituæ vÅryamuttamaæ bhavatÅti | alpÅyasÅ praj¤Ãpi kleÓÃn vinÃÓayati yathà alpÅyÃn prakÃÓo 'ndhakÃramapanayati | evamalpÅyasÅæ praj¤Ãæ labhamÃna÷ k­tak­tyo bhavati | ato na parikhidyate | dÅrghakÃye 'pi dussÃdhanà yat samÃdhisamÃpatti÷ | yadi samÃdhiæ samÃpadyate | tadÃnye guïà acireïa bhavanti | ata÷ k«ipramalabhamÃno 'pi na parikhidyate | yogÅ samanucintayet samÃdhisamÃpattiratik­cchrà yathà purà bodhisattva÷ puïyena praj¤ayà ca ghani«Âha÷ «aÂvar«Ãïi vyavasyan ante 'nuprÃpta÷ | anye«Ãæ bhik«ÆïÃæ samÃdhisamÃpattirapi k­cchrÃ, kiæ punarmama p­thagjanasya mandendriyasya vegenÃnuprÃptiriti | evamanucintya na parikhidyeta | yogibhiravaÓyaæ kartavyaæ yat samÃdhibhÃvanÃ, nÃsti puna÷ karmÃntaram | ato 'nanuprÃptasyÃnuprÃptaye bhÃvayitavyam | bhÃvayità samÃdhimasamÃpanno 'pi kÃyapravivekalÃbhÅ bhavati | praviviktakÃyasya samÃdhi÷ sulabho bhavati | samÃdhibhÃvanÃmÃrabhamÃïo bhagavadanugrahasyÃn­ïo bhavati | pravivekacÃritvÃt yogÃvacara ityÃkhyÃmapi vindate | dÅrghakÃlaæ kuÓalaæ bhÃvayata÷ kuÓalasvabhÃva÷ sidhyati | yÃvatkÃyaprav­tti kuÓalameva sadÃnupatati | ata÷ sujanai÷ saÇgaccheta | idaæ mahate 'rthÃya bhavati | sadà kuÓalasya bhÃvayità d­«Âa eva kÃyena ÃsravÃïÃæ k«ayaæ sp­Óet | yadi và maraïakÃle sp­Óet yadi và Ãyu«o 'nte susthÃna upapadya tadantarà sp­Óet | iti yathÃdharmaÓravaïÃnuÓaæsa uktam | yogÅ adhyÃtmaæ cittaæ vÅralak«aïaæ purask­tyaivaæ cintayati ahaæ kleÓÃvaraïamaparyÃdÃya na kadÃcidv­thà pratinivarta iti | ki¤ca yogÅ mÃnacittamÃÓrityaivaæ cintayati- ÓraddhÃdÅni kuÓalendriyÃïi santÅti anye samÃdhiæ pratipadyante | mamÃpÅdÃnÅæ santi | kimarthaæ na samÃpadya iti | yathà purà bodhisattva÷ arìÃdibhyo munibhyo dharmaæ Órutvaivamacintayat ime ÓraddhÃdikuÓalendriyatvÃt dharmamanuprÃpnuvan | samÃpÅdÃnÅæ santi kasmÃnnÃnuprÃpsyÃmÅti | yogÅ prajÃnÃti- kleÓà durbalÃ÷ praj¤Ã balavatÅ | tatprahÃïaæ kimiti du«karamiti | yathoktaæ- bhik«u÷ «a¬bhirdharmai÷ samanvÃgato mukhamÃrutena himavantaæ [parvatarÃjamapi] pradalayet | ka÷ punarvÃdo avidyÃmiti | (##) ki¤ca yogÅ cintayati- ahaæ pÆrvÃdhvani na samÃdhiæ bhÃvitavÃn | ata idÃnÅæ nÃnuprÃpnomi | idÃnÅæ na prayate paÓcÃtpunarnÃnuprÃpsyÃmÅti | ato bhÃvanÃmÃrabhate | sadà samÃdhibhÃvitvÃt cittamekatra pratiti«Âhati | yathà ghaÂasya pravartanamanuparatamavaÓyamekatra pratiti«Âhati | api ca yogÅ cintayati- yadyahaæ sadà vÅryamÃrabhe yadi cÃnanuprÃptamanuprÃpnomi | tadordhvaæmavaÓyaæ na vipratisari«yÃmÅti | ataÓcittaikÃgryeïa samÃdhÅn bhÃvayitumÃrabheta || samÃdhibhÃvanÃvargo '«ÂhÃÓÅtyuttaraÓatatama÷ | 189 mÃrgasatyaskandhe j¤ÃnÃdhikÃre j¤Ãnalak«aïavarga÷ tattvasya praj¤Ã j¤ÃnamityÃkhyÃyate | tattvaæ yat ÓÆnyÃnÃtmatà | tasya praj¤Ã tattvaj¤Ãnaæ bhavati | praj¤Ãptau praj¤eti saæj¤Ã na tu j¤Ãnam | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- yathÃsi÷ parik­ntati | ÃryaÓrÃvakÃ÷ praj¤Ãsinà saæyojanÃnubaddhÃn anuÓayaparyavanaddhÃn sarvÃn kleÓÃn samucchedayati | nÃnyadharmeïeti vadanti | nÃtattva[j¤Ãne] na kleÓÃn samucchedayati iti | ato j¤Ãyate praj¤aiva tattva[j¤Ãna]miti | (p­) yat bhavÃnÃha- praj¤aiva kleÓÃn samucchedayatÅti | tadayuktam | kasmÃt | saæj¤ayÃpi hi kleÓÃn samucchedayati | yathoktaæ sÆtra- anityasaæj¤Ã bhÃvità [bahulÅk­tÃ] sarvaæ kÃmarÃgaæ paryÃdÃti | [sarvaæ] rÆparÃgaæ [sarva]bhavarÃgaæ [sarva]masmimÃnaæ [sarvÃ]mavidyäca paryÃdÃti | iti | (u) maivam | praj¤ayà ya÷ kleÓÃnÃæ samuccheda÷ [sa eva] saæj¤ayetyucyate | (##) asti bhagavato dvividhaæ vacanaæ- paramÃrthavacanaæ saæj¤Ãvacanamiti | yathoktaæ sÆtre- maitrÅ vyÃpÃdaæ samucchedayatÅti | ayaæ maitrÅdharma÷ paramÃrthato na saæyojanaæ samucchedayati | j¤ÃnamÃtraæ samucchedayati | yathoktaæ- j¤ÃnÃsi÷ sarvÃn kleÓÃn samucchedayati iti | ato j¤Ãyate maitrÅ saæyojanaæ samucchedayatÅti saæj¤Ãvacanam | ki¤coktaæ praj¤ÃrthasÆtre- vimuktiæ prajÃnÃtÅti praj¤Ã | kiæ vastu vimuktiriti prajÃnÃti | yat anityaæ rÆpaæ anityamiti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti | anityà vedanÃ, saæj¤Ã, saæskÃrÃ, vij¤Ãnamanityamiti yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti | iyaæ praj¤aiveti | ki¤cÃha- ÃryaÓrÃvakÃ÷ samÃhità yathÃbhÆtaæ prajÃnantÅti | ato j¤Ãyate paramÃrtha eva praj¤eti | praj¤Ãd­«ÂÃnte coktam- j¤Ãnamasi÷ praj¤Ã i«urityÃdi | d­«ÂÃnto 'yaæ sarvakleÓaprahÃïamupadarÓayati | tattvaj¤Ãnameva kleÓÃn samucchedayatÅtyata÷ praj¤aiva tattva[j¤Ãna]miti j¤Ãyate | ukta¤ca gÃthÃyÃm- yogÅ paÓyati vai loke sarve devÃÓca mÃnu«Ã÷ | tattvaj¤Ãnaparibhra«Âà nÃmarÆpe 'bhinivi«ÂÃ÷ || iti | laukikà bhÆyasà tucchakaæ nityaæ sukhaæ subhamityÃdi d­«Âvà tattvaj¤ÃnÃdbha«Âà bhavanti | ya÷ paramÃrthata÷ ÓÆnyamanÃtma ityÃdi paÓyati, sa tattvaj¤ÃnÅ bhavati | ato j¤Ãyate praj¤aiva tattva[j¤Ãna]m iti | Ãha ca bhagavÃn sÆtre- yasya dhanaæ vina«Âhaæ, tasyÃlpÅyÃn lÃbho vina«Âa÷ | yasya praj¤Ã vina«ÂÃ, tasya mahÅyÃn lÃbho vina«Âa iti | ki¤cÃha- lÃbhe«u dhanamalpÅyÃn lÃbha÷ | praj¤Ã tÆttamo lÃbha iti | Ãhaca- pradyotÃnÃæ candrasÆryapradyota alpÅyÃn praj¤Ãpradyoto 'gra iti | yadi praj¤Ã na tattva[j¤Ãnaæ], kasmÃdevaæ vadet | ukta¤ca sÆtre- praj¤endriyamÃryasatyasaÇg­hÅtamiti | Ãha ca- du÷khasamudayaj¤ÃnÃdi÷ tattva[j¤Ãna]miti prajÃnÅyÃt | paramÃrthasatyÃlambaneyaæ praj¤Ã iti | Ãha ca- [bodhipak«ika]dharme«u praj¤Ã agrà iti | (##) ki¤cÃha- anuttarà samyaksambodhi÷ praj¤endriyamityabhidhÅyate iti | ata÷ sà tattvamiti | bhagavato daÓa balÃni j¤ÃnamayÃni | ato j¤Ãyate praj¤Ã vastuta÷ paramÃrthÃlambanà bhavatÅti | (p­) tathà sati praj¤Ã alaukikÅ bhavet | (u) vastuto 'laukikÅ praj¤Ã | kenedaæ j¤Ãyate | laukikaæ cittaæ praj¤aptimavalambate | lokottaraæ cittaæ nairÃtmyaÓÆnyatÃmavalambate | kasmÃt | praj¤aptirhi loka eva | praj¤apteratikrÃntaæ lokottaram | (p­) bhavaduktaæ na yujyate | kasmÃt | uktaæ hi sÆtre- kiæ vijÃnÃti vij¤Ãnam | yaduta rÆpaÓabdagandharasasparÓÃn vijÃnÃti | yathà skandhadhÃtvÃyatanÃdÅni vij¤Ãnena vijÃnÃti | idaæ vij¤Ãnaæ lokottaraæ bhavet | iti | ato laukikaæ cittaæ praj¤aptimÃtramÃlambate na tattvamiti bhavadvacanamayuktam | manovij¤Ãnamapi tattvÃlambanam | vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrÃdyÃlambitvÃt | ki¤cÃha bhagavÃn- dve samyak d­«ÂÅ laukikÅ lokottareti | puïyapÃpÃdyastitva [samyak d­«Âi]laukikÅ yadÃryaÓrÃvakÃïÃæ du÷khasamudayanirodhamÃrgÃnÃlambya anÃsravasm­tyà samprayuktà praj¤Ã lokottarà | ukta¤ca gÃthÃyÃm- laukikottamad­«ÂÅko yÃtÃyÃto 'pi saæs­tau | adhvanÃæ ÓatasÃhasraæ na yÃvaddurgatau gata÷ || iti | ukta¤ca sÆtre- mithyÃcÃriïa÷ susthÃne janma bhavati | astya pÃpakarmaïo 'nabhinirv­ttau kuÓalapratyaya÷ pÆrvaæ vipacyate | kadÃcinmaraïakÃle samupasthite samyak d­«Âisamprayuktaæ kuÓalacittamabhimukhÅbhavati | ata÷ susthÃne jÃyate | iti | daÓasu kuÓala[karma]pathe«vapi samyagd­«Âiruktà | kathaæ bhavÃnÃha lokottaraæ j¤Ãnamiti | Ãha ca bhagavÃn- trividhà praj¤Ã ÓrutamayÅ praj¤Ã, cintÃmayÅ praj¤Ã, bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | ÓrutamayÅ praj¤Ã cintÃmayÅ praj¤Ã laukikÅ | bhÃvanÃmayÅ ubhayavidhà iti | ki¤ca bhagavÃn [ÃnÃpÃna]sm­tiæ janayÃmÃsa | rÃhulo bhik«uraparini«pannÃæ vimuktipraj¤ÃmanuprÃpa | Ãha ca pa¤cadharmà aparipavkaæ vimukticittaæ vipÃcayanti iti | e«Ã sarvà laukikÅ praj¤aiva | ki¤coktaæ sÆtre- kecidabhini«kramaïakuÓalÃ÷, na vipaÓyanÃkuÓalÃ÷ | kecidvipaÓyanÃkuÓalÃ÷ na santaraïakuÓalà iti | laukika j¤ÃnalÃbhitayà abhini«kramaïakuÓala ityucyate | catussatyÃdarÓitayà na vipaÓyanÃkuÓala÷ | (##) catussatyÃni paÓyannapi Ãsravak«ayÃlÃbhitayà na santaraïakuÓala÷ | bhagavÃn svayamÃha- dharmaj¤Ãnamanvayaj¤Ãna paracittaj¤Ãna¤ca laukikaæ j¤Ãnamiti | ki¤cÃha- pÆrvanivÃsaj¤Ãnaæ cyutyupapattij¤Ãnaæ sÃsravamiti | api cÃha- dharmÃïÃæ sthitij¤Ãnaæ nirvÃïaj¤Ãnaæ bhavati | ityÃdisÆtre«ÆktatvÃt j¤Ãtavyaæ asti sÃsravaæ j¤Ãnamiti | atra pratibrÆma÷ | yadyasti sÃsravà praj¤Ã | idÃnÅæ vaktavyaæ sÃsravÃnÃsravayo÷ pravibhaktaæ lak«aïam | (p­) yo dharmo bhave pÃtaka÷ sa sÃsrava÷ | tadanyo 'nÃsrava÷ | (u) ko dharmo bhave pÃtaka÷ | ko và na bhave pÃtaka÷ | idaæ prativaktavyam | apratibrÆvÃïasya nÃsti sÃsravÃnÃsravayorlak«aïam | yadbhavatoktam- asti laukikaæ cittamapraj¤aptyavalambanaæ yadvi«ayÃdÅnÃæ vij¤Ãnamiti | tadayuktam | kasmÃt | Ãha khalu bhagavÃn- p­thagjanÃ÷ satataæ praj¤aptimanudhÃvantÅti | asyÃrtha÷ | sarvap­thagjanacittaæ praj¤aptiæ na paryÃdÃtÅtyata÷ sadà asmitÃlak«aïamanudhÃvati | naiva tato visaæyujyate | rÆpaæ paÓyato 'pi na ghaÂÃdilak«aïÃdvisaæyujyate iti | ata÷ p­thagjana cittaæ na tattvÃrthamavalambate | vedanÃsaæj¤ÃdÅn dharmÃnavalambamÃno 'pi ahaæ mameti paÓyati | ato j¤Ãyate sarvaæ laukikaæ cittaæ praj¤aptimavalambata iti | yaduktaæ bhavatÃ- laukikÅ praj¤Ã yaduta dvidhà samyagd­«ÂirityÃdi iti | tatredaæ prativaktavyam- asti cittadvaividhyaæ mohacittaæ j¤Ãnacittamiti | praj¤aptidharmÃvalambanaæ cittaæ mohacittam | yat ÓÆnyà nÃtmarÆpadharmamÃtrÃvalambanaæ cittaæ j¤Ãnacittam | yathoktamavidyÃvibhaÇgasÆtre- avidyà katamà | yat pÆrvÃnte 'j¤ÃnamaparÃnte 'j¤Ãnaæ pÆrvÃntÃparÃntÃj¤Ãnaæ karmaïyaj¤Ãnaæ karmavipÃke 'j¤Ãnaæ pÆrvÃparakarmavipÃkÃj¤Ãnaæ ityÃdi tatra tatra yathÃbhÆtasyÃj¤ÃnamadarÓanamanabhisamaya÷ tama÷ saæmoha÷ [avidyÃ]ndhakÃra÷ iyamucyate 'vidyà iti | yathÃbhÆtasyà j¤Ãnamiti yat ÓÆnyÃnÃtmà j¤Ãnam | idaæ p­thagjanacittaæ sadà praj¤aptigataæ sat praj¤aptimavalambate | ato 'vidyetyÃkhyÃyate | ÓÆnyÃlambanaæ j¤Ãnam | idÃnÅæ yadi sarvaæ laukikaæ j¤Ãnaæ praj¤aptimavalambate | praj¤aptyÃlambanaæ cittamavidyà bhavati | kathamucyate asti laukikÅ praj¤Ã iti | (p­) bhavatoktavat praj¤aptyÃlambanaæ praj¤Ãlak«aïamavidyà | idÃnÅmarhato 'vidyà bhavet | ghaÂÃdyÃlambanacittasya sattvÃt | (u) arhato nÃsti ghaÂÃdyÃlambanaæ cittam | kasmÃt | (##) prathamÃbhi sambodhikÃla eva sarvapraj¤aptilak«aïÃnÃæ vidhvastatvÃt | kriyÃrthÃrya kevalamabhidadhÃti | na tatra mÃnad­«ÂÃvabhiniviÓate | santi trayo vÃdÃ÷- (1) d­«Âija÷, (2) mÃnaja÷, (3) kriyÃrthaja iti | tribhya÷ kriyÃrtho bhavati | p­thagjanà yadvadanti ghaÂa iti pudgala iti | ayaæ vÃdo d­«Âija÷ | Óaik«Ã Ãtmad­«ÂivihÅnà api samyaksm­tipramo«at pa¤casu skandhe«u asmimÃnalak«aïena vadanti- ayaæ pudgala÷ ayaæ ghaÂa iti | yathà k«emakasÆtra uktam | kriyÃrthaja iti yadarhata÷ | yathà mahÃkÃÓyapa÷ saÇghÃÂiæ d­«Âvà Ãha- iyaæ mameti [yat] divyarddhau vicikitsÃæ janayati | bhagavÃn tadviv­ïvannÃha- ayamatyantasamuddhatamÃnendriya÷ pradagdhahetupratyaya÷ kathaæ sÃbhimÃna÷ syÃt | praj¤aptyà paraæ [tathÃ] vadatÅti | ato j¤Ãyate astyarhato ghaÂÃdicittamiti | (p­) yadyalaukikÅ praj¤Ã | dve samyagd­«ÂÅ ityÃdÅ sÆtraæ kathaæ neyam | (u) idaæ sarvaæ saæj¤Ãj¤Ãnamiti nÃmnocyate | bhagavÃn dharmÃïÃæ tattvalak«aïapratisaævedÅ vineyasattvÃnanus­tya vividhaæ nÃma sthÃpayati | yathà praj¤Ãmeva vedanÃdinÃmnopadiÓati | yaduta vedaka÷ sarvadharmebhyo vimucyata iti | api cÃha anityÃdisaæj¤Ã bhÃvità sarvÃn kleÓÃn paribhedayatÅti | Ãha ca- caturthamak­«ïamaÓuklaæ karma sarvakarmÃïi Óaik«acetanÃkhyÃni k«apayatÅti | ki¤cÃha- manasà sarvÃnabhiviveÓÃn prajahÃtÅti | Ãha ca- Óraddhayà tarati ogham apramÃdena cÃrïavam | vÅryeïa du÷khamatyeti praj¤ayà pariÓudhyati || iti | api cÃha- cak«Æ rÆpadarÓanÃyecchati iti | cak«u«i vastuto 'satyÃmapÅcchÃyÃæ cittameva darÓanÃyecchat cak«urnÃmnocyate | (##) (p­) yadi laukikaæ j¤Ãnaæ saæj¤Ã | kasmÃt j¤Ãnaæ bhavati | yadi hetupratyayÃn vinopadi«Âaæ j¤Ãnam | tadà sarvÃ÷ saæj¤Ã j¤Ãnaæ bhavetyu÷ | vaktavyà ca dvividhà saæj¤Ã lokaæ pratÅtya satyaæ, paramÃrthaæ pratÅtya satyamiti | (u) maivam | saæj¤ÃyÃ÷ santi nÃnÃvibhÃgÃ÷ | kÃcit mohakëÂhÃtmikà saæj¤Ã yÃvat laukikakuÓalÃkuÓalÃni na vijÃnÃti | kÃcidavaramohÃtmikà saæj¤Ã kuÓalÃkuÓalÃni vivecayati | kÃcidalpamohÃtmikà saæj¤Ã asthisaæj¤ÃdyÃlambate | praj¤apti mavihÃya na skandhalak«aïÃni vidhamati | itÅyaæ saæj¤Ã skandhalak«aïaparibhedakaæ j¤ÃnamanukÆlayatÅtyato bhagavÃnupadiÓati j¤Ãnamiti | iya¤ca saæj¤Ã tattvaj¤Ãnasya hetuæ karotÅtyato j¤Ãnami tyucyate | asti ca loke kÃraïe kÃryopacÃra÷ | yathà suvarïaæ bhuÇkte | puru«asya pa¤cav­ttÅrdadÃti | strÅ ÓÅlaæ malinaæ karoti | supÃrà jaladhÃrà sukhà | dharmavasana÷ puru«a÷ sukha iti | saptÃsravasÆtre ca vacanaprahÃïav­ttiprahÃïÃdaya Ãsravahetava Ãsravà ityucyante | ÃhuÓca ÃhÃro jÅvitaæ paÓavast­ïÃnÅti | api cÃhu÷- annavasrÃdÅni bÃhyajÅvitam, yat parasvÃpaharaïaæ tadeva parajÅvitÃpaharaïam iti | idaæ sarvaæ hetumeva phalatayà vadanti | evaæ j¤Ãnahetureva j¤Ãnamityucyate | ato 'navadyam | (p­) sm­tyupasthÃne«u u«mÃdi«u ca gataæ cittaæ tattvadharmamÃlambate | kimidamanÃsravam | (u) yadanÃsravaæ cittaæ tat praj¤aptiæ vidhamati | ato yatra praj¤aptividhamanaæ cittaæ tadanu samÃgataæ cittamanÃsravaæ bhavati | (p­) kutra cittaæ praj¤aptiæ yugapat vidhamati | (u) yatra pa¤cÃnÃæ skandhÃnÃmudayavyayÃnudarÓanasampanno bhavati | tadà [te«Ã]manityasaæj¤ÃmanuprÃpnoti | anityasaæj¤Ã ca yogino 'nÃtmasaæj¤Ãæ sampÃdayati | yathoktam- ÃryaÓrÃvakÃïÃmanityasaæj¤ayà cittaæ bhÃvayatÃmanÃtmasaæj¤Ã pratiti«Âhati | anÃtmasaæj¤ayà cittaæ bhÃvayatÃæ k«ipraæ rÃgadve«amohebhyo vimucyate ityÃdi | kasmÃt | anÃtmasaæj¤ayà hi cittaæ bhÃvayatÃæ du÷khasaæj¤Ã pratiti«Âhati | Ãtmasaæj¤itvÃt du÷khamapi pratibudhyate | ato yo dharmo 'nityo 'nÃtmÃ, sa du÷kho 'pi iti prajÃnan akuÓalÃnnirvidyate | ato 'nÃtmasaæj¤Ã du÷khasaæj¤Ãæ sampÃdayati | (p­) kasmÃdbhavÃnÃha [anyathÃ] vidhanakramam | sÆtre tÆktam- yadanityaæ taddu÷kham | yaddu÷khaæ tadÃnÃtma iti | ato 'nityasaæj¤Ã du÷khasaæj¤Ã sampÃdayati | du÷khasaæj¤ÃnÃtmasaæj¤Ãæ sampÃdayati | (##) (u) sÆtra uktam- anityasaæj¤ÃbhÃvitaæ ÓrÃvakÃïÃæ cittamanÃtmasaæj¤ÃyÃæ pratiti«Âhati iti | ato 'nityasaæj¤Ã anÃtmasaæj¤Ãæ sampÃdayati | evaæ vadato 'pi asti mÃrganaya÷ | kasmÃt | ÃtmavÃdÅ hi paralokasÃdhanÃyÃha- Ãtmà nitya iti | ata÷ pa¤caskandhà anityà iti paÓyan anÃtmÃna iti prajÃnÃti | yathoktaæ sÆtre- cak«urÃtmeti yo vadet | tat nopapadyate | cak«u«a utpÃdopi vyayo 'pi praj¤Ãyate | yasya khalu punarutpÃdo 'pi vyayo 'pi praj¤Ãyate | Ãtmà ma utpadyate vyeti cetyasyÃgataæ bhavati | iti | (p­) sÆtradvayamidaæ kathaæ pratisaævedanÅyam | (u) du÷khalak«aïaæ dvividham- anityasaæj¤otthitaæ vipariïÃmadu÷khalak«aïam | anÃtmasaæj¤otthitaæ saæskÃradu÷khalak«aïama | ata÷ sÆtradvayamapyaviruddham | (p­) tathà cet sm­tyupasthÃno«mÃdÃvastyanityasaæj¤Ã | ayaæ dharmo 'nÃsrava÷ syÃt | (u)sm­tyupasthÃnÃdau yadÅyamanÃsravÃ, ko do«o 'sti | (p­) p­thagjanÃnÃæ citte na syÃdiyamanÃsravà | p­thagjanÃnÃæ citte 'pyasti abhÆtasm­tyupasthÃnam | kathamidanÃsravaæ bhavet | (u) pudgalo 'yaæ na vastuta÷ p­thagjana÷ | ayaæ srotaÃpattiphalapratipannaka ityucyate | (p­) ayaæ srotaÃpattiphalapratipannaka÷ satyadarÓanamÃrge vartate | sm­tyupasthÃnÃdidharmÃÓca na satyadarÓanà bhavanti | (u) srotaÃpattiphalapratipannaka÷ sannik­«Âo viprak­«ÂaÓca bhavati | sm­tyupasthÃnÃdigato viprak­«Âa÷ pratipannaka÷ satyadarÓanagatastu sannik­«Âa÷ | kenedaæ j¤Ãyate | uktaæ hi bhagavatà vÃÓÅjaÂopamasÆtre- jÃnata÷ paÓyata ÃsravÃïÃæ k«ayaæ vadÃmi | kiæ jÃnata÷ kiæ paÓyata ÃsravÃïÃæ k«ayo bhavati | iti rÆpaæ, iti rÆpasya samudaya÷ | iti rÆpasyÃstaÇgama÷ | iti vedanà saæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnÃni yÃvadastaÇgama÷ | mÃrgamabhÃvayato nÃsravÃïÃæ k«ayo bhavati | bhÃvayatastu bhavati | tadyathà [kukkuÂyÃ] aï¬Ãni samyagadhiÓayitÃni | evameva bhÃvanÃnuyogamanuyuktasya bhik«ornaivaæ j¤Ãnaæ bhavati etÃvatko bata me 'dyÃsravÃïÃæ k«Åïam | etÃvatko haya÷ etÃvatka÷ paramiti | atha khalvasya k«Åïe k«ÅïÃnta eva j¤Ãnaæ bhavati | tadyathà vÃÓÅjaÂÃyÃæ [d­Óyante 'ÇgulipadÃni] (##) | saptatriæÓa[vdodhya]Çga bhÃvanÃnuyogamanuyuktasya bhik«oralpak­cchreïaiva saæyojanÃni pratipraÓrabhyante | pÆtikÃni bhavanti | tadyathà sÃmudrikayÃnÃno[rbandhanÃni] | ato j¤Ãyate sm­tyupasthÃnÃdigato mÃrgÃÇgabhÃvanÃnuyogamanukta÷ srotaÃpattiphalapratipannaka iti | yadyekasmin k«aïe yadi và pa¤cadaÓasu k«aïe«u na bhÃvanÃnuyogaæ vindate | [tadÃ] j¤Ãtavyamayaæ viprak­«Âa÷ srotaÃpattipratipannaka iti | (p­) iti rÆpaæ, iti rÆpasya samudaya÷ iti rÆpasyÃstaÇgama÷, iti vedanà iti j¤Ãnamiti prathamamuktamÃdyaphalasya mÃrga÷ | anantarÃsrayo d­«ÂÃntÃsrayÃïÃæ phalÃnÃæ mÃrgÃ÷ | ato nÃdyaphalapratipannaka ityucyate | (u) yadyaï¬Ãni na samyagadhiÓayitÃni | tadà vinaÓyanti | samyagadhiÓayatÃni saæsidhyanti | evaæ sm­tyupasthÃnÃdÃrabhya prathamaæ bhÃvanÃmÃrabhate | sa yadi na sÃdhayati | na sa pratipannako bhavati | sÃdhayanstu Óaik«ajano 'timÃtrapÆtivedaka ityucyate | ata÷ sm­tyupasthÃnÃdau pÆtibhÆta÷ san p­thagjano bhavati | ya÷ saæsiddhabhÃvana÷ sa Ãdyaphalapratipannako bhavati | tadyathà aï¬Ãntargata | aï¬Ãbdahirgata÷ srotaÃpanno bhavati | ato j¤Ãyate sm­tyupasthÃnÃdigata÷ viprak­«Âa÷ pratipannaka ityucyate | ki¤cogreïa saÇghe nimantrite devatà upasaÇkramya Ãrocayanti- amuko g­hapate arhan yÃvadamuka Ãdyaphalapratipannaka iti | yadi sa satyadarÓanamÃrgagata÷ | kathamÃrocayeyu÷ | j¤Ãtavyaæ sa viprak­«Âa÷ pratipannaka iti | ki¤coktaæ bhagavatà sÆtre- yasya [khalu bhik«ava imÃni] pa¤cendriyÃïi (ÓraddhÃdÅni) na santi | tamahaæ bÃhya÷ p­thagjanapak«e sthita iti vadÃmÅti | asyÃrtha÷- asti bÃhya ÃbhyantaraÓca p­thagjana÷ | yasya nirvedhabhÃgÅyÃni kuÓalendriyÃïi na santi | sa bÃhya÷ p­thagjana iti | yasya santi sa Ãbhyantara iti | ayamÃbhyantara÷ p­thagjana Ãrya ityupyucyate p­thagjana ityapyucyate | bÃhyaæ p­thagjanamupÃdÃya Ãrya÷ | satyadarÓanamÃrgamupÃdÃya p­thagjana÷ | yathÃnandaÓchannamÃmantryÃha- p­thagjano nÃnusmarati rÆpaæ ÓÆnyamanÃtmÃ, vedanÃ, saæj¤Ã (##) saæskÃrà vij¤Ãnaæ ÓÆnyamanÃtmà | sarve saæskÃrà anityÃ÷ | sarve dharmà anÃtmÃna÷ | te«Ãæ nirodho nirvÃïamiti | atha ca [tatra] channasya [cittaæ] na dharmaniyÃme praskandati | nÃpi p­thagjanasyaivaæ bhavati ityÃha | (p­) sannik­«Âo viprak­«Âo vÃ, ubhÃvapi pratipannakau | ka÷ pravibhÃgastayo÷ | (u) yo nirodhaæ paÓyati sa tattvata÷ pratipannaka÷ | yo dÆrabhÃgÅyakuÓalendriyagata÷ paÓyati pa¤caskandhà anityÃ÷ du÷khà ÓÆnyà anÃtmÃna iti | na tu nirodhaæ paÓyati | sa saæj¤Ãpratipannaka÷ | kasmÃt | yathoktaæ sÆtre- bhik«avo bhagavantaæ p­cchanti- kathaæ dharmaæ paÓyema iti | bhagavÃnÃha- cak«u÷ pratÅtya rÆpa¤ca cak«urvij¤Ãnamutpadyate | tatsahabhuvo vedanÃsaæj¤Ã cetanÃdaya÷ sarve [dharmÃ] anityà vipariïÃmadharmÃïa÷ aÓraddheyÃ÷ | yo dharmo 'nitya÷, tad du÷kham | du÷khasyÃsya samudayo 'pi du÷kham | sthitirapi du÷kham | puna÷ punarbhavalak«aïamapi du÷kham | evaæ yÃvanmano dharmà api | yadÅdaæ du÷khaæ nirudhyate | anyÃni du÷khÃni na sambhavanti | na puna÷ santÃno bhavati | yoginaÓcitta evaæ bhavati- idaæ praïÅtamupaÓamapadaæ yat sarve«Ãæ m­«ÃbhÆtÃnÃæ kÃmat­«ïÃnÃmapagama÷ k«ayo virÃgo nirodho nirvÃïam | yadasmin dharme cittaæ praskandati adhimucyate ne¤jate na parÃvartate na Óocate na paritrÃsate | tato nidÃnaæ dharmaæ paÓyeyam iti | ato j¤Ãyate yogÅ anityÃdyÃkÃrai÷ pa¤caskandhÃnavalokayan viprak­«Âa÷ pratipannaka ityucyate | te«Ãæ nirodhaæ paÓyan sannik­«Âa÷ pratipannaka iti | yathà channa÷ sthavirÃn prativadati- mamÃpyevaæ bhavati- rÆpamanityaæ [vij¤Ãnamanityaæ rÆpamanÃtmÃ, vij¤ÃnamanÃtmÃ, sarve saæskÃrà anityÃ÷, sarve dharmà anÃtmÃna iti | atha ca punarme] sarvasaæskÃrasamarthe t­«ïÃk«aye nirodhe nirvÃïe cittaæ na praskandati, na prasÅdati, na vimucyate [paritar«aïà | upÃdÃnamutpadyate | pratyudÃvartate mÃnasam | atha kastarhi ma Ãtmeti |] na khalvimaæ dharmaæ paÓyato bhavati | iti | ki¤cÃha- yogÅ yadasmin dharme m­dupraj¤ayà k«Ãntiæ Óraddadhate sa ÓraddhÃ[nusÃrÅ] pratipannaka÷ | p­thagjanamatÅtya dharmaniyÃmamavatÃryÃdyaphalamalabdhvà na deve«u bhavati | yastÅk«ïapraj¤ayà k«Ãntiæ Óraddadhate sa dharmÃ[nusÃrÅ] pratipannaka÷ | [yo] dharmamimaæ paÓyan (##) trÅïi saæyojanÃni samucchedayati | na srotaÃpanna÷ yo niravaÓe«a[k«ayÃ]bhij¤a÷ so 'rhan | ato j¤Ãyate nirodhaæ paÓyan sannik­«Âa÷ pratipannako bhavatÅti | (p­) yogÅ kasmÃnnÃtyantaæ nirodhaæ paÓyati | (u) sÆtra uktam- dharmà nissvabhÃvÃ÷ pratÅtyasamutpannÃ÷ | ayaæ dharma÷ paramagambhÅra÷ | sarvat­«ïÃk«aya upaÓamo nirodho nirvÃïam | idaæ padamatidurdarÓam | bhagavÃn dvÃdaÓanidÃnÃnÃæ nirodhaæ d­«Âvà anuttaramabhisambuddho 'bhÆt iti | dharmamudrÃyäcoktam- pa¤caskandhÃnanityÃn vipralopÃn m­«ÃbhÆtÃnasÃrÃn ÓÆnyÃæÓca paÓyato yogino j¤ÃnadarÓanamaviÓuddhaæ bhavati iti | sÆtramidamanta Ãha- yogina evaæ bhavati- yanmayà d­Óyate ÓrÆyate Ãjighryate rasyate sp­Óyate manyate tat sarvaæ pratÅtyasamutpannaæ vij¤Ãnam | yadasya vij¤Ãnasya hetupratyayà nityà và anityà và iti | tadanityaj¤Ãnam | anityebhyo hetupratyayebhya utpannaæ vij¤Ãnaæ kathaæ nityaæ bhavet | ata÷ sarve pa¤caskandhà anityÃ÷ pratÅtyasamutpannÃ÷ k«ayalak«aïÃ÷ vipariïÃmalak«aïà viyogalak«aïà nirodhalak«aïà iti paÓyati | tadà yogino viÓuddhaæ j¤ÃnadarÓanaæ bhavati | Ãtyantikanirodha ityanena viÓuddhaæ j¤ÃnadarÓanamucyate | ato nirodhaj¤ÃnadarÓanameva ÃryasatyadarÓanaæ bhavati | Ãdau ca dharmasthititÃj¤Ãnamante nirvÃïaj¤Ãnaæ bhavati | ato nirodhasatyadarÓanamevÃryamÃrgalÃbho bhavati | j¤Ãnalak«aïavarga ekonanavatyuttaraÓatatama÷ | 190 ekasatyadarÓanavarga÷ (p­) yadbhavÃnÃha- nirodhaæ paÓyanneva phalapratipannaka iti | tadayuktam | kasmÃt | sÆtre hi bhagavatoktam- caturïÃmaryasatyÃnÃæ yathÃbhÆtamananubodhÃt evamidaæ dÅrghamadhvÃnaæ [sandhÃvitaæ] saæsaritaæ mama ca yu«mÃka¤ca idÃnÅmimÃni catvÃri satyÃnyanubaddhÃni | tato nidÃna¤ca samucchinnaæ saæsaritam | na puna÷ kÃyasya vedanà bhavati | iti | j¤Ãtavyaæ catussatyadarÓanÃt phalapratipannako bhavati iti | na nirodhamÃtradarÓanÃt | ki¤cÃha bhagavÃnuttamadharmo yaduta catvÃryÃryasatyÃni iti | ato yogÅ sarvÃïi [satyÃni] jÃnÅyÃt paÓyecca | Ãha ca- ye hi kecit dharmaka¤cukà ninditakÃyÃ÷ samyakpravrajyÃæ Óraddadhante | (##) sarve te caturïÃmÃryasatyÃnÃæ yathÃbhÆtamabhisamayÃya | ye hi kecit srotaÃpattiæ sak­dÃgÃmitÃmanÃgÃmitäca lipsanti | sarve te caturïÃmÃryasatyÃnÃbhisambuddhatvÃt | ye hi kecit arhatÃæ pratyekabuddhatÃæ buddhamÃrga¤ca lipsanti | sarve te caturïÃmÃryasatyÃnÃmabhisambuddhatvÃt | ato j¤Ãyate na nirodhasatyadarÓanamÃtramÃrgamÃrga iti | Ãha ca bhagavÃn- catvÃryÃryasatyÃnyanupÆrveïÃnuprÃpnotÅti | dharmacakrapravartane coktam- idaæ du÷khamayaæ du÷khasamudaya÷ ayaæ du÷khanirodha÷ iyaæ du÷khanirodhagÃminÅ pratipaditi paÓyato mama te«u cak«urudapadyata j¤Ãnamudapadyata vidyodapadyata bodhirudapadyata iti, evaæ triparivartaæ catvÃryÃryasatyÃnyavocat | ki¤coktaæ sÆtre- avadÃtavasane hrade prak«ipte sati rÆpaæ [yathÃ] vedayate | evamayaæ puru«a ekatra ni«aïïaÓcatvÃri satyÃni paÓyati iti | ki¤cÃha pariÓuddhacitta÷ samyak bhÃvayati- du÷khasatyaæ yÃvanmÃrgasatyam | evaæ paÓyata÷ kÃmÃsravÃt bhavÃsravÃdavidyÃsravÃt cittaæ vimucyate | iti | yatra yatra sÆtra uktamÃryasatyam | tatra sarvatra catvÃri satyÃnyuktÃni | na nirodhasatyamÃtrama | bhagavÃnÃha catvÃri j¤ÃnÃni du÷khaj¤Ãnaæ samudayaj¤Ãnaæ nirodhaj¤Ãnaæ mÃrgaj¤Ãnamiti | tÃni caturïÃmÃryasatyÃnÃmarthÃya bhavanti iti | yogÅ dharmaÓa÷ paripaÓyet catvÃri satyÃni | yathà bhi«ak rogaæ j¤Ãtvà roganidÃnaæ rogavinÃÓaæ rogavinÃÓau«adha¤ca jÃnÅyÃt | evaæ yogÅ du÷khÃnÃæ nissaraïamicchan du÷khaæ du÷khanidÃnaæ du÷khanirodhaæ du÷khanirodhagÃminÅæ pratipada¤ca jÃnÅyÃt | yadi na jÃnÃti du÷khaæ kena j¤Ãsyati du÷khanidÃnaæ du÷khanirodhaæ du÷khanirodhagÃminÅæ pratipada¤ca | ato j¤Ãyate na nirodhadarÓanamÃtra[mÃryasatyam] iti | atrocyate | yat ke«Ã¤ciduktaæ- catussatyÃnÃæ pratilÃbha iti | sarvaæ [tat] skandhadhÃtvÃyatanÃdi«Æktam- yadidaæ rÆpaæ ityÃdi ayaæ rÆpasya samudaya ityÃdi ayaæ rÆpasya vyaya ityÃdi prajÃnata ÃsravÃ÷ k«Åyanta iti | ki¤cÃha bhagavÃn- rÆpÃdÅnÃæ skandhÃnÃæ yathÃbhÆtamÃsvÃdamÃdÅnavaæ nissaraïaptapraj¤ÃyÃnuttaraæ mÃrgamasp­Óamiti na vadÃmi | yathÃbhÆtaæ prajÃnanstu mÃrgamasp­Óamiti prajÃnÃmÅti | nagaropamasÆtre coktam- yadà mama na j¤ÃnamabhÆt- [iti] jarÃmaraïaæ jarÃmaraïasamudayo jarÃmaraïanirodho jarÃmaraïanirodhagÃminÅ pratipat | yÃvat saæskÃrÃ÷ saæskÃrasamudaya÷ saæskÃranirodha÷ saæskÃranirodhagÃminÅ pratipat iti | na (##) tadà vadÃmi- adhigato mÃrga iti | iti | evamÃdi [vacanÃni] d­«Âvà yadi [vadÃma÷] ayameva darÓanamÃrgÃdhigama iti | tadà «o¬aÓacitta[k«aïÃ] na mÃrgÃdhigama÷ syu÷ | (p­) nÃhaæ vadÃmi- ayamucyate darÓanamÃrgÃdhigama iti; kintu ayaæ sammarÓana kÃlÅna iti | (u) catur«u satye«vapyevamucyate | vaktavya¤cedaæ sammarÓanakÃlÅnamiti | tathà no cet nidÃnaæ vaktavyaæ- catussatyadarÓanaæ mÃrgÃdhigamakÃlÅnaæ pa¤caskandhÃdidarÓanaæ sammarÓanakÃlÅnamiti | (p­) kleÓÃnÃæ prahÃïaj¤Ãæna mÃrgÃdhigamo bhavati | pa¤caskandhÃdÅnÃæ sammarÓanaæ na kleÓÃnÃæ prahÃïÃya bhavati | (u) pÆrvamevoktamasmÃbhi÷- pa¤caskandhÃdij¤Ãnamapi kleÓÃnÃæ prahÃïÃya bhavatÅti | yathoktam- rÆpÃdij¤ÃnadarÓanÃdÃsravÃ÷ k«Åyanta iti | Ãha ca- lokasamudayaæ samanupaÓyato nÃstitÃd­«Âirnirudhyate | lokanirodhaæ samanupaÓyato 'stitÃd­«Âirnirudhyata iti | bhagavÃn svayaæ nidÃnÃnyavalokayan mÃrgamadhijagÃma | kiæÓuko[pama]sÆtre coktà nÃnÃmÃrgÃdhigamapratyayÃ÷ | kecit pa¤caskandhÃn paÓyanto mÃrgamadhigacchanti | kecit dvÃdaÓÃyatanÃni và a«ÂÃdaÓadhÃtÆn và dvÃdaÓanidÃnÃni và anyÃni và paÓyanto mÃrgamadhigacchanti iti | ato j¤Ãyate na catussatya[darÓana]mÃtreïa mÃrgÃdhima iti | yadi bhavato mataæ satyapyasmin vacane naitaddarÓanena kleÓÃn prajahÃtÅti | catussatyadarÓanenÃpi na kleÓÃn prajahatÅti vaktavyam | satya[darÓane]na na mÃrgamadhigacchatÅti avaÓyaæ vaktavyamiti | catussatyavibhaÇga uktam- jÃtirapi du÷khaæ jarÃpi du÷khaæ vyÃdhirapi du÷khaæ maraïamapi du÷khaæ vipriyasaæyogo du÷khaæ priyaviyogo du÷khaæ yadi«Âaæ na labhyate tadapi du÷khaæ saæk«epeïa pa¤copÃdÃnaskandhà du÷khamiti | ki¤cÃha du÷khasamudayo yeyaæ t­«ïà paunarbhavikÅ tatra tatrÃbhinandinÅ iti | evamÃdidarÓanena nÃsravÃïÃæ k«aya÷ syÃt | idaæ sarvaæ lokasatyaæ na tu paramÃrthasatyam | (##) (p­) yadyapi jÃtimaraïÃdi paÓyato nÃsravak«aya÷ syÃt | tathÃpi pa¤copÃdÃnaskandhà du÷khamityuktam | te«Ãæ parij¤Ãtu÷ kleÓà bhidyante | (u) anyÃni trÅïi satyÃni kathaæ bhavanti | ato j¤Ãyate [tat] bhavata÷ svasaæj¤Ãnusmaraïavikalpa iti | pa¤copÃdÃnaskandhà du÷khamiti paÓyataÓcittameva vik«ipyate na mÃrgo 'dhigamyate | (p­) yadi caturbhi÷ satyaurna mÃrgamadhigacchati | kena dharmeïÃdhigacchet | (u) ekenasatyenÃdhigacchati yo 'yaæ nirodha÷ | yathoktaæ sÆtre- m­«Ã nÃma an­tam | satyaæ tadviparÅtam | sarve saæsk­tadharmà an­tam­«Ãgrahà iti | ato j¤Ãyate yogÅ cittata eva saæsk­tadharme vartate na paramÃrthata iti | yathoktaæ sÆtre- saæsk­tadharmà an­tà mÃyopamà jvÃlopamà svapnopamà ­ïopamà iti | yathoktaæ dharmapade- abhÆtabaddho loko 'yaæ suniÓcitavat prabhÃsate | asat d­«Âaæ sadÃbhÃsaæ asadvai parayà dhiyà || iti | strÅ puru«a iti dharmo yathÃbhÆtaæ nÃsti | pa¤caskandhÃnÃæ kalÃpamÃtre strÅ puru«a iti sud­¬haæ kÅrtayanta÷ p­thagjanà viparyayamugdhà vadanti | sa vastuto nÃsti | iti | yogÅ tu ime pa¤caskandhÃ÷ ÓÆnyà anÃtmÃna iti bhÃvayati | ato na punastaæ paÓyati | yathoktaæ dharmamudrÃsÆtre- yogÅ bhÃvayati rÆpamanityaæ ÓÆnyaæ viyogalak«aïamiti | iti | anityamiti yat rÆpaæ svarÆpato 'nityam | ÓÆnyamiti yathà ghaÂe jale 'sati ÓÆnyo ghaÂa iti vadanti | evaæ pa¤caskandhe«u nÃstyÃtmà ityata÷ ÓÆnyà bhavanti | evaæ bhÃvayitÃpi ÓÆnya÷ | [tasya] j¤ÃnadarÓanamapi aviÓuddham pa¤caskandhÃnÃæ nirodhÃdarÓatvÃt | ante tu nirodhaæ paÓyati yaduta yogina evaæ bhavati yanmayà d­«Âaæ ÓrutamityÃdi | ato j¤Ãyate nirodhaæ paÓyata eva kleÓÃ÷ k«Åyanta iti | (p­) kasmÃnnirodhaæ paÓyata÷ kleÓÃ÷ k«Åyante nÃnyasatyÃni | (u) yoginastasmin samaye du÷khasaæj¤Ã vyavasthità bhavati | nirodhalak«aïasÃk«Ãtkurvatastu saæsk­te«u du÷khasaæj¤Ã na (##) vyavasthità bhavati | yathà kasyacit prathamadhyÃne prÅtisukhamalabdhavato na pa¤cakÃmaguïe«u nirvedasaæj¤Ã jÃyate | yathà ca avitarkÃvicÃrasamÃdhimalabdhvà na savitarkasavicÃrasamÃdhau do«aæ manyate | tathà yogyapi nirvÃïamupaÓamalak«aïamanadhigamya na saæskÃradu÷khamadhigacchati | ato j¤Ãtavyaæ nirodhasatyaæ paÓyata eva du÷khasaæj¤Ã sampannà bhavati | du÷khasaæj¤ÃsampannatvÃt t­«ïÃdÅni saæyojanÃni prahÅyante iti | (p­) yadi nirodhasatyadarÓanÃt du÷khasaæj¤Ã sampannà bhavati | nirodhasatyaæ paÓyet paÓcÃt kleÓÃ÷ prahÅyeran | kasmÃt | nirodhasatyaæ d­«Âavat eva du÷khasaæj¤ÃyÃ÷ sampannatvÃt | (u) na paÓcÃtprahÅyeran | yasmin samaye nirodhasya nirodhalak«aïamadhigatam, tasminneva samaye du÷khasaæj¤Ã sampadyate | paÓcÃttu abhimukhÅbhavati | yathoktaæ sÆtre- yogÅ [yat] samudayalak«aïaæ tat nirodhalak«aïamiti prajÃnan suviÓuddhaæ dharmacak«uranuprÃpnoti | iti | skandhe«u ca sadÃsti Ãtmamati÷ | skandhà anityà du÷khà iti paÓyannapi na nirodhamanuprÃpnoti | nirodhasatyaæ paÓyatastu asallak«aïatvÃdÃtmamatiratyantaæ nirudhyate | (p­) yadi nirodhasatyaæ paÓyata Ãtmamati÷ k«Åyate | kasmÃt bhagavÃn pudgala÷ sukumÃramatirityÃdi d­«Âvà catussatyÃnyudeÓayati, na tu nirodhasatyamÃtram | (u) tatrÃsti mÃrgÃnulomyena caritam | kimiti | anityasaæj¤ayà anÃtmasaæj¤ÃsampannatvÃt idaæ du÷khamiti darÓanamanuprÃpnoti | idaæ mÃrgasya sannik­«Âamityato militvà vadati | (p­) mÃrgalÃbhasamaya eva yadi satkÃyad­«Âi÷ prahÅyata iti | kasmÃt punarÃha ÓÅlavrataparÃmarÓo vicikitsà iti | (u) yogÅ mÃrgamanuprÃpya dharmÃ÷ ÓÆnyà anÃtmÃna iti d­«Âata÷ paÓyan na punarvicikitsate | na p­thagjanÃnÃæ ÓrutacintÃdidarÓanai÷ samÃno bhavati | mÃrgasatyaæ paÓyan prajÃnÃti idamekameva tattvaæ nÃnyadastÅti | atastrÅïyÃha | (p­) yadi mÃrgalÃbhakÃla eva satyadarÓanapraheyÃ÷ kleÓÃ÷ k«Åyante | kasmÃt trayÃïÃæ saæyojanÃnÃmeva k«ayamÃha | (u) sarve kleÓÃ÷ satkÃyad­«ÂimÆlakÃ÷ | yathà bhagavÃn bhÅk«Æn p­cchati- kena vastunà kiæ vastÆpÃdÃya kiæ vastvabhiniviÓya Åd­ÓÅ d­«Âirbhavati | asmin kÃye mriyamÃïa eva Åd­ÓÃdaya÷ sarvà d­«Âayo nirudhyante | bhik«ava Ãhu÷- bhagavanmÆlà hi (##) no bhagavan dharmÃ÷ | bhagavantameva prÃrthayÃmahe vyÃkaraïÃyeti | bhagavÃnÃha- rÆpe khalu sati rÆpamupÃdÃya rÆpamabhiniviÓya saktÃyad­«Âirbhavati | yÃvadvij¤Ãnamapyevam | iti | ato j¤Ãtavyaæ satkÃyad­«ÂimupÃdÃya sarve kleÓÃ÷ sambhavantÅti | kasmÃt | satyÃæ hi satkÃyad­«Âau vadanti- ayamÃtmà nityo vÃnityo veti | nitya iti paÓyata÷ ÓÃÓvatad­«Âi÷ | anitya iti paÓyata ucchedad­«Âi÷ | yadyÃtmà nitya÷ | tadà na karma, na vipÃka÷, du÷khavimok«a÷ | na mÃrgabhÃvanayà nirvÃïamanuprÃpnoti | yadasyà d­«Âe÷ prÃdhÃnyam | sa eva d­«ÂiparÃmarÓa÷ | [tasyà eva] yatprakar«alÃbha÷ | sa eva ÓÅlavrataparÃmarÓa÷ | Ãtmad­«Âau t­«ïà | parad­«Âau dve«a÷ | Ãtmana uccadarÓanameva mÃna÷ | yathÃbhÆtÃj¤ÃnÃt yatsaæyojanÃnÃæ prÃdurbhÃva÷ | saivÃvidyà | ata÷ satkÃyad­«ÂisamucchedÃtsatyadarÓanena saæyojanaprahÃïaæ bhavati | (p­) yadi satkÃyad­«ÂisamucchedÃdanyÃnyapi prahÅyante | kasmÃdviÓi«yÃha ÓÅlavrataparÃmarÓaæ vicikitsäca | (u) tayo÷ prÃdhanyÃt | dharmalak«aïaæ sÃk«Ãtkurvato yogino na vicikitsà bhavati | vicikitseyamastyÃtmà nÃstyÃtmeti vicikitsate | mÃrgo viÓuddhiæ prÃpayati navetyapi vicikitsate | idÃnÅæ du÷khasatyaæ paÓyata Ãtmad­«Âi÷ prahÅyate | ayameva mÃrgo na punaranyo 'stÅtyapi prajÃnÃti | ata ucyate satkÃyad­«ÂiprahÃïameva vastuto du÷khadarÓanam | ÓÅlavratasamucchedÃt mÃrgaæ prayujya j¤Ãne j¤eyadharme«u ca na vicikitsate | ya÷ samyakj¤Ãnena j¤eyadharmÃn prajÃnÃti | sa eva samudayaæ prahÃya nirodhamadhigacchan catussatyasampanna ityucyate | ata e«Ãæ trayÃïÃæ vacanameva nirvicikitsÃlak«aïaæ pradarÓayati | vicikitseyamÃtmani mÃrge ca bhavati | yathoktaæ sÆtre- ÃdyÃbhisambodhilak«aïaæ yaduta dharmaæ paÓyati dharmaæ pratilabhate dharmaæ prajÃnÃti dharmaæ pratisaævedayate | vicikitsÃjÃlaæ vitÅrya paraÓÃsanaæ nÃnuvartate | bhagavacchÃsane ca vaiÓÃradyabalamanuprÃpya phale supratiti«Âhati | iti || ekasatyadarÓanavargo navatyuttaraÓatatama÷ | 191 sarvÃlambanavarga÷ (p­) kasmÃt j¤Ãnaæ sarvÃlambanaæ bhavati | (u) yat j¤Ãnaæ dhÃtvÃyatanÃdigocaraæ tat sarvÃlambanamityucyate | kasmÃt | Ãyatane«u dhÃtu«u cokte«u padÃrthà ÃlambanÃni vi«ayà j¤eyà ityÃdaya÷ sarve dharmà bhavanti | [tÃn] yat j¤ÃnamÃlambate tat sarvÃlambanamityucyate | (##) (p­) j¤Ãnamidaæ na samprayuktasahabhvÃdidharmÃn jÃnÃti | (u) jÃnÃti yadyÃyatanÃdyÃlambanaæ, tatsÃmÃnyalak«aïaj¤Ãnaæ bhavati | sÃmÃnyalak«aïaj¤ÃnatvÃt sarvamÃlambate | kasmÃt | dvÃdaÓÃyatanÃnÅti vadato nÃnya÷ punardharmo 'sti | ato j¤Ãyate j¤Ãnamidamapi svÃtmÃnamÃlambata iti | (p­) uktaæ hi sÆtre- dvÃbhyÃæ pratyayÃbhyÃæ vij¤Ãnamutpadyata iti | ato na svÃtmÃlambanaæ j¤Ãnaæ syÃt | j¤ÃnÃnÃæ d­«ÂÃntÃn pratÅtya nÃsti svÃtmÃlambanam | tadyathÃ- aÇgulyagraæ nÃtmÃnaæ sp­Óati | na cak«u÷ svÃtmÃnaæ paÓyati | (u) yat bhavÃnÃha- dvÃbhyÃæ pratyayÃbhyÃæ vij¤Ãnamutpadyata iti | na tat niyamena bhavati | Ãlambanaæ vinÃpi j¤Ãmutpadyate | na hi sarvaæ dvÃbhyÃæ pratyayÃbhyÃmutpadyate | ki¤cit «a«Âhasya vij¤Ãnasya svakalÃpe sarvathà asadÃlambanaæ bhavati | d­«ÂadharmÃ[lambana]tvÃt | vij¤ÃnasyÃsya rÆpÃdidharmÃnÃlambanatvÃt | yadyÃlambate andho 'pi rÆpaæ paÓyet | puru«asyÃsya tasmin samaye cittacaittà atÅtÃnÃgatagatÃ÷ | atÅtÃnÃgatÃÓca asaddharmÃ÷, kasyÃlambanÃni syu÷ | ÃtmÃdhyavasÃnamÃtrasya prati«edhÃdevamucyate | yadi vij¤ÃnÃni bhavanti | tÃni sarvÃïi ÃbhyÃæ dvÃbhyÃmeva bhavanti | na caturbhi÷ pratyayai÷ | ki¤cit vij¤Ãnaæ dvau pratyayau vinotpadyate | yathoktaæ sÆtre- «a¬Ãyatanapratyaya÷ sparÓa iti | na vastuta÷ sparÓasya «a¬ÃyatanÃni pratyayà bhavanti | utpadyamÃnaæ na «a¬Ãyatanebhyo bhavati | saptamÃyÃtanasya prati«edhÃt | evaæ catura÷ pratyayÃn prati«idhyÃha bhagavÃn dve Ãyatane iti | (##) atÅtÃnÃgatÃkÃÓakÃladigÃdÅnäca j¤Ãnamutpadyate | te dharmÃÓca na vastusanta÷ | idamevÃnÃlambanaæ j¤Ãnaæ bhavati | (p­) anenaiva hetunà atÅtÃnÃgatÃdayo÷ dharmÃ÷ santa÷ syu÷ | yadyasanta÷, kiæ tajj¤ÃnamutpÃdayati | ÓaÓaÓ­ÇgakÆrmaromÃhipadÃdi«u na jÃtu j¤Ãnamutpadyate | (u) kÃritre j¤Ãnamutpadyate | evaæ puru«adarÓane 'tÅte tadatÅtakÃlaæ smarati | puru«aæ bhëamÃïaæ Ó­ïvan tadbhëaïakÃlaæ smarati | evamatÅtÃdidharmÃïÃæ nÃsti kÃritramityato 'yuktam | (p­) idÃnÅmatÅte kiæ k­tvà smaryate | (u) smaraïasya nÃsti ko 'pi dharma÷ | bhavÃnÃha- ÓaÓaÓ­ÇgÃdi kasmÃnna smaratÅti | yo dharma utpadya niruddha÷ sa smaraïÅya÷ | ya÷ prak­tito 'san | kiæ smaryeta yathà dharma÷ pÆrvaæ sattvÃkhya idÃnÅmatÅto 'pi sattvÃkhya÷ | evaæ tasmin dharme pÆrvaæ sm­tyutpÃdÃt tadeva cittaæ puna÷ smaryate | na tu cittÃntaram | anena puru«eïa pÆrvaæ taddharmanimittamupÃttam | tasmin dharme niruddhe 'pi tatsaæj¤ÃnusmaraïamutpÃdya [taæ dharmaæ] vikalpayati | yo dharmastasya citte jÃyate sa dharmo vina«Âa÷ | paÓcÃt [ta]nmanovij¤Ãnaæ tat vastu vijÃnÃti ida[meva] nimittÃlambanaæ vij¤ÃnamityÃkhyayate | nimittamidaæ pÃÓcÃtyanimittÃlambanavij¤Ãnasya pratyayaæ karoti | ÓaÓaÓ­ÇgÃdivij¤Ãnantu animittahetukamityato notpadyate | ÓaÓaÓ­ÇgÃdi pratÅtyÃpi vij¤Ãnaæ bhavet | yadi na bhavati | kathaæ vaktuæ prabhavet | (p­) ÓaÓavi«ÃïasvabhÃvo na vij¤eya÷ | kasmÃt | tasya hrasvatvadÅrghatvaÓuklatvak­«ïatvÃdism­tirhi na jÃtu jÃyate | tathÃtÅtadharmo 'pi | kasmÃt | nahyasmÃkamatÅtadharma idÃnÅmabhimukhÅbhavati | yathà Ãryà anÃgataæ vastu j¤Ãtvà vadanti- idaæ vastu tathà syÃt, idaæ vastu tathà na syÃditi | (u) Ãryaj¤Ãnabalaæ hi tathà dharmamasantamapi prÃk prajÃnÃti | yathà ÃryÃ÷ pëaïabhittiæ bhittvà apratihatamunmajjanti nimajjanti ca | tathedamapi vastu asadapi jÃnanti | sm­tibalÃcca jÃnanti | yathà cak«urvij¤Ãnaæ na strÅti puru«a iti và vikalpayati | yadi cak«urvij¤Ãnaæ na vikalpayati | manovij¤Ãnamapi (##) na vikalpayet | vastutastu manovij¤Ãnaæ vikalpayati | tathedamapi syÃt | yathà cÃsmÃkamanubhÆtaniruddhe j¤Ãnamutpadyate | tathÃryÃïÃmapi asati dharme j¤Ãnamutpadyate | yathà devadatta iti vacane naikaæ vij¤Ãnaæ catvÃryak«arÃïi vijÃnÃti | tathÃpi [tÃni] vijÃnÃti | yathà ca saækhyÃparimÃïap­thaktvasaæyogavibhÃgaparatvÃparatvÃdaya÷ | te dharmà ad­«Âà api [sva]vij¤ÃnamutpÃdayanti | yathà ca puru«asya svarÆpaæ naikak«aïena parij¤eyamam | nÃpi pratyaÇgavij¤Ãnena | asatyapi pratyaÇgaæ puru«aj¤Ãne ekak«aïaæ [ta]jj¤Ãne puru«aj¤Ãnamutpadyate | idamapi tathà syÃt | bhavÃnavÃdÅ÷- d­«ÂÃntaæ pratÅtya nÃsti ki¤cit svÃtmÃlambanaæ j¤Ãnamiti | tatrÃsti vacanaæ mana÷ svÃtmÃnaæ vijÃnÃtÅti | yogÅ cittavipaÓyanÃmanusarati atÅte 'nÃgate tu cittaæ nÃsti iti vacanÃt | yathà pratyutpannacittena pratyutpannacittamÃlambate | no cet na jÃtu kaÓcitpratyutpannacittasamprayukta dharmaæ vijÃnÃti | (p­) sÆtra uktam- sarve dharmà anÃtmÃna÷ praj¤ayà yadi paÓyati | atha nirvindate du÷khe e«a mÃrgo viÓuddhaye || iti | iyaæ praj¤Ã ÃtmÃnaæ sahabhÆdharmÃnanyÃni sarvadharmÃlambanÃni cÃpanayati | (u) j¤Ãnamidaæ sÃsravÃlambanameva, natvanÃsrava[Ãlambana]m | kasmÃt | tasyÃæ hi gÃthÃyÃmuktam- atha nirvindate du÷kha iti | ato j¤Ãyate tat du÷khasatyÃlambanameveti | Ãtmad­«ÂipraïÃÓÃya ca (##) anÃtmabhÃvanà | Ãtmad­«Âi÷ pa¤copÃdÃnaskandhÃlambinÅ | j¤ÃtavyamanÃtma[d­«Âi]rapi pa¤caskandhÃnÃlambata iti | pa¤caskandhà anityatvÃdanÃtmÃna÷ | yathoktaæ sÆtre- yadanityaæ tadanÃtmà | yadÃnÃtmà taddu÷kham iti | bhagavÃnÃha yadbhik«avo yu«mÃkaæ tatprajahata iti | bhik«ava Ãhu÷- Ãj¤aptaæ bhagavan | bhagavÃnÃha- kathaæ yu«mÃbhirÃj¤aptam | rÆpaæ bhagavan [anÃtmÃ] anÃtmÅyam | vedanÃ, saæj¤Ã, saæskÃrÃ, vij¤Ãna[manÃtmÃ] anÃtmÅyam | tadasmÃbhi÷- prahÃtavya]miti | bhagavÃnÃha- sÃdhu sÃdhu khalu bhik«ava iti | [ato] j¤ÃtavyamupÃdÃnaskandhe«veva anÃtmabuddhirbhavatÅti | ukta¤ca sÆtre- yatki¤cit [bhik«avo] rÆpamatÅtamanÃgataæ pratyutpannamÃdhyÃtmikaæ và bahirdhà và audÃrikaæ và sÆk«maæ và [hÅnaæ và praïÅtaæ vÃ] yaddÆre 'ntike và sarvaæ jÃnÃti nÃtmà nÃtmÅyamiti | evaæ yathÃbhÆtaæ samyak praj¤ayà paÓyati iti | Ãha ca- rÆpaæ nÃtmÃ, vedanÃ, saæj¤Ã, saæskÃrà vij¤Ãna¤ca nÃtmà iti paÓyati | rÆpamanityaæ tucchaæ mÃyÃvat bÃlÃlÃpanaæ vadhakaæ steyakamanÃtmà anÃtmÅyamiti | ki¤cÃha bhagavÃn- atra ni«aïïa÷ kaÓcinmƬho 'vidyÃï¬agato 'vidyÃndhÅbhÆta÷ parityajya buddhaÓÃsanamimÃæ mithyÃd­«ÂimutpÃdayati- yadi rÆpaæ nÃtmÃ, vedanÃ, saæj¤Ã, saæskÃrÃ, vij¤Ãna¤canÃtmà | kathamanÃtmà karma k­tvà Ãtmanà anubhavati iti | ato j¤Ãyata upÃdÃnaskandhÃlambanameva nairÃtmyamiti | sÆtre ca anÃtmaj¤Ãnaæ sarvadharmanÃlambata iti vacanasthÃnaæ na ki¤canÃsti | tatra tatra sarvatroktaæ pa¤caskandhÃnÃlambata iti | (p­) bhagavÃn svayamÃha- sarvadharmà anÃtmÃna iti | ato j¤Ãyate saæsk­to 'saæsk­taÓcaitajj¤ÃnasyÃlambanam | na tu pa¤copÃdÃnaskandhamÃtramiti | Ãha ca- daÓa ÓÆnyatÃ÷ sarvadharmÃlambanà iti | yà ÓÆnyatà tadeva nairÃtmyam | ki¤cÃha- sarve saæskÃrà anityà du÷khÃ, sarve dharmà anÃtmÃna iti | yadanÃtmaj¤Ãnaæ tad du÷khasatyÃlambanameva | kasmÃnnÃha- sarvasaæskÃrà anÃtmÃna iti | sarve dharmà anÃtmÃna ityuktatvÃt j¤Ãtavyaæ yat saæskÃrà iti vacanaæ tat saæsk­tÃbhidhÃyakam | yat dharmà iti vacanaæ tat sarvÃ[bhidhÃyaka]miti | Ãha ca- ka ekalak«aïadharmaæ lak«aïÃntaradharma¤cÃbhimukhaæ samprajÃnÃti yathà vidyÃcak«u«Ã rÆpaæ (##) paÓyati | kevalaæ buddhà bhagavanta÷ samyak sambuddhà vimuktilÃbhina ekalak«aïadharmaæ lak«aïÃntaradharma¤cÃbhimukhaæ samprajÃnanti yathà vidyÃcak«u«Ã rÆpaæ paÓyanti iti | anÃtmalak«aïena hi sarvadharmà ekalak«aïÃ÷ | ato j¤Ãyate anÃtma[j¤Ãnaæ] sarvadharmÃnÃlambate | na tu du÷khamÃtram iti | ucyate | sarva[miti] dvividhaæ sarvasaÇgrÃhakamekadeÓagrÃhakamiti | sarvasaÇgrÃhakamiti yathà bhagavÃnÃha- aÓaæ sarvaj¤a iti | [atra] sarvaæ nÃma dvÃdaÓÃyatanÃni | ekadeÓagrÃhakamiti yathÃha- sarvamÃdÅptamiti | anÃsravamasaæsk­tantu nÃdÅptamupalabhyate | yathà ca tathÃgatavarge uktam- tathÃgata÷ sarvatyÃgÅ sarvajayÅ iti | ÓÅlÃdayo dharmà na tyÃjyÃ÷ | kintu akuÓaladharmÃnuddiÓyÃha- sarvatyÃgÅti | ajeyyà anye buddhÃ÷ | anyÃn sattvÃnuddiÓyÃparamÃha- sarvajayÅti | ki¤cÃha- katamo bhik«u÷ sarvaj¤a÷ | ya÷ «aÂsparÓÃyatanÃnÃmutpÃdaæ nirodha¤ca yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti | ayamucyate sÃmÃnyalak«aïaj¤a÷ sarvadharmÃïÃæ, na tu viÓe«alak«aïaj¤a iti | bhagavÃæstu sÃmÃnyaviÓe«aj¤a÷ sarvaj¤a ityucyate | bhik«urayaæ sÃmÃnyena sarve dharmà anityà iti prajÃnÃtÅtyata÷ sarvaj¤o bhavati | tasya nÃmasÃmye 'pi vastuto 'sti bheda÷ | [tat] ekadeÓasaÇgrÃhakaæ nÃma | Ãha ca bhagavÃn- yatsÆtre 'vatarati | vinaye ca sand­Óyate | dharmatäca na vilomayati | sa dharma upÃdeya iti | ki¤cÃha- ya Ãha idaæ buddhavacanamiti | sa suvya¤jana÷ | na svartha÷ | vidvÃn tatra svarthaæ suvya¤janaæ brÆyÃt | yenÃrthena bhik«orasya vya¤janaæ praÓasyaæ bhavati | punarasti kaÓcidvaktà svarthasya, na suvya¤janasya | svarthaæ suvya¤janena prak«ipet | ityevamÃdisÆtre bhagavÃn sarvaæ tat saæÓrÃvayati | asti ca nÅtÃrthaæ neyÃrtha¤ca sÆtram | idantu neyÃrthaæ sÆtram | kasmÃdekasmin vastuni sarvamiti vacanaæ bhavati | tasyÃbhisandhi rj¤ÃtavyÃsti | laukikà api vadanti ekasmin sarvamiti | yathà vadanti- sarvatyÃgaæ karoti | sarve«Ã¤ca bhojanaæ prayacchati | ayaæ sarvabhuk iti | ato j¤Ãyate sarvamanÃtmeti vacane satyapi pa¤copÃdÃnaskandhÃna[bhisandhÃya] uktaæ, na tu sarvadharmÃniti dra«Âavyam | yaduktaæ bhavatÃ- daÓa ÓÆnyatà iti | tatrÃsaæsk­taæ ÓÆnyamiti nopalabhyate | (##) kasmÃt | na hi kaÓcidasaæsk­ta Ãtmasaæj¤ÃmutpÃdayati | tadanyasmin ÓÆnye 'pi na kÃcitk«ati÷ | bhavÃnapi du÷khaj¤Ãnena ÓÆnyaæ saæyojayati | ata÷ ÓÆnyatà na sarvadharmÃlambinÅ | (p­) laukikÅ ÓÆnyatà sarvadharmÃnÃlambate na tu anÃsravaÓÆnyatà | (u)nÃsti tu laukikÅ ÓÆnyatà | sarvà ÓÆnyatà anÃsravà | (p­) uktaæ hi dharmamudrÃsÆtre- ÓÆnyatà laukikÅ ÓÆnyateti | (u) iyaæ lokottaraÓÆnyatà na tu laukikÅ ÓÆnyatà | (p­) atroktaæ j¤ÃnadarÓanasyÃviÓuddhatvÃt j¤Ãyata iyaæ laukikÅ ÓÆnyateti | (u) uktantu prÃgasmÃbhi÷- anÃsravaæ cittaæ praj¤aptividÃraïamiti | ata÷ praj¤aptividÃraïÃdÃgatamanÃsravaæ cittam | paÓcÃnnirodhasatyaæ d­«Âvà abhimÃnaæ vihÃya j¤ÃnadarÓanaæ viÓuddhaæ bhavati | ato na laukikÅ ÓÆnyatà | yadbhavÃnÃha- sarve saæskÃrà anityÃ÷ sarve dharmà anÃtmÃna iti | evaæ hi syÃt- yogÅ yadà nairÃtmyasaæj¤Ãsamanvita÷ tadà dharmasaæj¤ÃsamanvitatvÃt nairÃtmye dharma iti sa saæj¤ocyate | yathoktaæ darÓanavarge- yo du÷khaæ na paÓyati, sa ÃtmadarÓÅ bhavati | yo yathÃbhÆtaæ du÷khaæ paÓyati, na sa punarÃtmÃnaæ paÓyati | iti | yathÃbhÆtamiti yadanÃtmadarÓanam | ata÷ sarve dharmà anÃtmÃna iti vacanaæ du÷khasatyamÃtramÃlambya anÃtmà saæskÃra ityabhidadhÃti | yadbhavÃnavocat- buddhà [bhagavanta÷] ekalak«aïaæ lak«aïÃntara¤cÃbhimukhaæ paÓyantÅti | tadapi dhÃtvÃyatanÃdÅnÃmekatvÃdekalak«aïamityucyate iti syÃt | ko do«a÷ || sarvÃlambanavarga ekanavatyuttaraÓatatama÷ | 192 ÃryavihÃravarga÷ asti dvividho vihÃra÷ ÓÆnyavihÃra anÃtmavihÃra iti | pa¤caskandhe«u nÃsti sattva iti darÓanaæ ÓÆnyavihÃra÷ | pa¤caskandhà api na santÅti darÓanamanÃtmavihÃra÷ | kenedaæ j¤Ãyate | uktaæ hi sÆtre- rÆpaæ niskhabhÃvaæ paÓyati [yÃvat] vedanÃæ saæj¤Ãæ saæskÃrÃn vij¤Ãnaæ ni÷skhabhÃvaæ paÓyatÅti | ki¤coktaæ sÆtre- ni÷skhabhÃvamupÃdÃya vimucyata iti | ato j¤Ãyate rÆpasvabhÃvo na vastusan yÃvadvedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnasvabhÃvà na vastusanta iti | api (##) coktaæ sÆtre- pa¤caskandhÃ÷ ÓÆnyà mÃyÃvat iti | na hi mÃyà vastusatÅti nirvÃcyà | yadi mÃyà vastusatÅ, na mÃyeti bhavati | nÃstÅtyapi na nirvaktuæ sambhavati | avastutvÃdeva [bÃlÃ]lÃpanaæ karoti | aya¤ca yogÅ sarvaæ ÓÆnyaæ paÓyati | ato j¤Ãyate pa¤caskandhà na vastusanta iti | yathà ekalak«aïavidhamanÃdbhittyÃdireko ['pi] dharmo nÃsti | tathà pa¤caskandhà api, naika÷ [tÃd­Óa÷] paramÃrthiko dharmo 'sti | (p­) yadi rÆpÃdayo dharmà api avastusanta÷ | tadà ekaæ lokasatyameva syÃt | (u) nirodha÷ paramÃrthasatyatvÃdasti | yathoktaæ sÆtre- m­«Ã nÃma yat tucchakam | satyaæ nÃma yathÃbhÆtamiti | nirodha÷ sa niyataæ yathÃbhÆta ityata÷ paramÃrthasan iti | (p­) yadbhavatoktaæ pa¤caskandhe«u nÃsti sattva iti darÓanaæ [ÓÆnyavihÃra] iti | kena hetunà pa¤caskandhÃ÷ sattva ityucyante | [sa] kiæ sÃsrava utÃnÃsrava÷ | (u) sÃsravo 'nÃsravaÓca (p­) sÆtra uktam- ya÷ sattvaæ paÓyati sa pa¤copÃdÃnaskandhÃn paÓyati iti | (u) anÃsravadharmo 'pi sattvÃkhye vartate nÃsattvÃkhye tarupëÃïÃdau | ato j¤Ãyate anÃsravÃn skandhÃnupÃdÃyÃpi sattva ityucyante | yadÃcÃryo 'nÃsravacittagata÷ | tasmin samaye 'pyasti cittaæ sattva iti | ato 'nÃsravacittamapi sattvo bhavati | sarve skandhà upÃdÃnaskandhà ityucyante | upÃdÃnÃdutpannatvÃt | (p­) kathaæ j¤Ãyate sarve upÃdÃnÃdutpadyanta iti | (u) anÃsravadharmo dÃnaÓÅlasamÃdhibhÃvanà karmacittÃdutpadyate | asati tu [tasmin] notpadyate | yathoktaæ sÆtre- avidyÃniv­tat­«ïÃsaæyojanayà pratibaddho mƬha imaæ kÃyamanuprÃpnoti | evaæ vidvÃnapi iti | kÃya evopÃdÃnaskandha÷ | (p­) yadi sarve skandhà upÃdÃnaskandhÃ÷ | sÃsravo 'nÃsrava iti skandhÃnÃæ pravibhÃga÷ katham | (u) sarve skandhà upÃdÃnÃdutpannà ityata upÃdÃnaskandhà ityucyante | naiva punarbhavamupÃdadata ityato 'nÃsravÃ÷ | ityayaæ pravibhÃga÷ | skandhà upÃdÃnaskandhai÷ sahopÃdÃnÃdutpannà ityata upÃdÃnaskandhà ityabhidhÅyante | idaæ sÆtraæ na virudhyate | imau dvau vihÃrau yatki¤cidabhÃvamÃlambete | yadrÆpÃdaye dharmÃ÷ ÓÆnyÃ÷ svabhÃvaniruddhà iti | ayameva yatki¤cidabhÃva÷ | (p­) imau dvau pa¤caskandhÃnÃlambete | uktaæ hi sÆtre- rÆpaæ paÓyati ÓÆnyamanÃtmà vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrÃn vij¤Ãna¤ca paÓyati ÓÆnyamanÃtmà iti | (u) (##) skandhÃnupÃdÃya paÓyati ÓÆnyamanÃtmeti | kasmÃt | sattvakÃraïe sattvaÓÆnyaæ paÓyati | rÆpÃdÅnÃæ dharmÃïÃmapi nirodhaæ paÓyati | (p­) eva¤cobhayÃlambanam | yadyogÅ skandhÃæÓca ÓÆnyÃnanusmarati | tadeva skandhÃn yatki¤cidabhÃva¤cÃlambate | (u) yogÅ sattvakÃraïe na sattvaæ paÓyatÅtyata eva ÓÆnyacittamutpÃdya tata÷ ÓÆnyaæ paÓyati | pa¤caskandhÃnÃæ nirodhe ca na paÓyati rÆpasvabhÃvaæ vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤ÃnasvabhÃvam | ato j¤Ãyate imau dvau yatki¤cidabhÃvÃlambanÃviti || ÃryavihÃravargo dvinavattyuttaraÓatatama÷ | 193 j¤ÃnadarÓanavarga÷ (p­) samyagdarÓanasya samyagj¤Ãnasya ca ko viÓe«a÷ | (u) ubhayamekÃtmakameva | nÃsti kaÓcidviÓe«a÷ | samyagdarÓanaæ dvividhaæ laukikaæ lokottaramiti | laukikaæ yadasti puïyaæ pÃpamityÃdi | lokottaraæ yat du÷khÃdÅnÃæ satyÃnÃæ pratisaæveda÷ | tathà samyak j¤Ãnamapi || (p­) bhavatoktaæ j¤ÃnadarÓanayorned­Óaæ lak«aïam | kasmÃt k«Ãntayo darÓanamÃtraæ na j¤Ãnam | k«ayaj¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãnaæ, pa¤cavij¤Ãnasamprayuktà ca praj¤Ã j¤Ãnameva ca darÓanam | (u) kasmÃt k«Ãntayo na j¤Ãnam | (p­) Ãj¤ÃtamÃj¤ÃsyÃmÅtyata Ãj¤ÃsyÃmÅndriyam | yadi du÷khe dharmak«Ãntirj¤Ãnam | du÷khe dharmak«Ãntirj¤Ãtaiva du÷khe dharmaj¤ÃnamÃj¤endriyaæ syÃt | nÃj¤ÃsyÃmÅndriyam | ato k«Ãntirna j¤Ãnam | ukta¤ca sÆtre- yat dharme«u dharmÃn parÅttaæ praj¤ayà vipaÓyati | k«Ãnti[riyaæ vipaÓyanÃ] aparini«pannà | parini«pannà tu j¤Ãnam iti | yà k«Ãnti÷, aparini«pannà vipaÓyanà [sÃ] | prathamà cÃnÃsravà praj¤Ã prÃthamikaæ darÓanaæ k«Ãnti÷ | na prÃthamikaæ darÓanaæ j¤Ãnaæ bhavet | k«ÃntikÃle ca na viniÓcayo bhavati | j¤ÃnakÃle tu viniÓcayo 'vaÓyaæ bhavati | k«ÃntyutpattikÃle vicikitsà punaranuvartate | ata÷ k«Ãntirna j¤Ãnam | (u) yà k«Ãntistadeva j¤Ãnam | kasmÃt | chanda÷ abhirati÷ k«Ãnti÷ (##) sarvamekÃrthakam | yogÅ pÆrvaæ du÷khaæ j¤Ãtvà paÓcÃt [tat]k«ÃntÃvabhiramate | yadi pÆrvameva nÃsti j¤Ãnam | k«antavye kÃbhirati÷ | parÅttavacane ca kevalamuktaæ vipaÓyanà k«Ãntiriti na j¤Ãnam | tathà cet pratipattiphalavedako j¤Ãnarahita÷ syÃt | yadi manyase yogino j¤Ãnavata eva k«ÃntirbhavatÅti | tadà k«Ãntivedanameva j¤Ãnaæ bhavati | ukta¤ca sÆtre- [evaæ] jÃnan paÓyan ÃsravÃdvimucyata iti | Ãha ca- j¤Ãnaæ darÓana¤caikÃrthakamiti | ki¤ca bhagavÃnÃha- du÷khaj¤Ãnaæ samudaya[j¤Ãnaæ] nirodha[j¤Ãnaæ] mÃrgaj¤Ãnam iti | na tvÃha k«Ãntiriti | ato j¤Ãyate j¤Ãnameva k«Ãntiriti | bhagavÃn vimuktyarthamÃha- yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti j¤Ãnam iti | k«Ãntirapi yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti na [j¤ÃnÃ]danyà syÃt | yadi bhavat Ãj¤Ãta[mÃj¤ÃsyÃmÅ]ndriyameva k«Ãntiriti | tadayuktam | na vayaæ vadÃma÷ pÆrvaæ k«Ãnti÷ paÓcÃt j¤Ãnamiti | ekasyaiva cittasya k«Ãnti÷ j¤ÃnamityÃkhyà bhavati | ayaæ sÆtrÃrtho 'siddha÷ | bhavata÷ kathamasiddhena lak«aïasiddhirbhavati | bhavÃnÃha- k«Ãntiparini«panneti | pratyuktamidaæ mayà yat j¤ÃnapÆrvikà k«Ãntiriti | [ata÷] parini«pannaiva k«Ãntiriti dra«Âavyam | yadi parini«pattiæ na jÃnÃti | kathaæ k«amate | bhavÃnavocat- k«ÃntikÃle na viniÓcayo 'stÅti | bhavatÃæ ÓÃsanek«Ãntyà saæyojanaæ prajahÃti | evamaniÓcitaæ kiæ saæyojanaæ prajahÃti | bhavÃnavocat- k«ÃntikÃle vicikitsÃnuvartate iti | tathà cet mÃrgasatyadarÓane 'pi vicikitsÃnuvartamÃnà bhavati | tatra j¤ÃnamutpadyamÃnamapi aj¤Ãnaæ syÃt | na savikalpikeyaæ k«Ãnti÷ idaæ j¤Ãnaæ bhavati | yathà laukikÅ vipaÓyanà catussatyÃnusÃriïÅ k«Ãntirityapyucyate j¤Ãnamityapyucyate | anÃsravà k«Ãntirj¤Ãna¤ca tathà syÃt | (p­) k«ayaj¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãna¤ca j¤ÃnamÃtraæ na d­«Âi÷ | (u) kiæ kÃraïam | (p­) sÆtre hi p­thugucyate samyagd­«Âi÷ samyak j¤Ãnamiti | ato j¤Ãnaæ na d­«Âi÷ | (u) tathà cet samyagd­«Âirna samyag j¤Ãnaæ bhavati | yadi bhavato mataæ samyag (##) d­«Âi÷ samyag j¤Ãnamiti | samyag j¤Ãnamapi samyag d­«Âi÷ syÃt | pa¤cÃÇgadharmakÃye praj¤ÃskandhÃt p­thaguktaæ vimuktij¤ÃnadarÓanaæ na praj¤Ã bhavet | tathà ca k«ayaj¤ÃnamamutpÃdaj¤Ãnamapi na praj¤Ã bhavati | idÃnÅæ samyagd­«Âireva bhinnalak«aïatayà samyag j¤Ãnamityucyate | yaduta sarvakleÓÃnÃæ k«ayo 'rhataÓcitte samutpadyata ityata[stata] samyag j¤Ãnamityucyate | (p­) yadi samyag j¤Ãnameva samyagd­«Âi÷ | tadà arhanna daÓÃÇgasampanna÷ syÃt | (u) ekasyaiva nÃmÃntaram | yathà dharmaj¤Ãnaæ du÷khaj¤Ãnamiti | Ãha ca- arhan a«Âaguïapuïyak«etrasampaditi | ata÷ samyag j¤Ãnameva samyagd­«Âi÷ | «aÂsu sÃmÅcÅ«u «a«ÂhÅ sÃmÅcÅ samatÃd­«Âirityucyate | yadi bhavatoktavat bhavati | tadà k«ayaj¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãnaæ na sÃmÅcÅ bhavati | ki¤ca samyagvipaÓyatÅti samyagd­«Âi÷ | k«ayaj¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãna¤ca samyagvipaÓyatÅtyato 'pi samyagd­«Âi÷ | (p­) pa¤cavij¤Ãnasamprayuktà praj¤Ã j¤ÃnamÃtraæ na d­«Âi÷ | (u) kasmÃnna d­«Âi÷ | (p­) pa¤cavij¤ÃnÃni nirvikalpakÃni | prathamata ÃlambanagatatvÃt | d­«ÂirnÃma sa¤cityopanidhyÃnam | pa¤cavij¤ÃnÃni ca pratyutpannamÃlambante | ato na d­«Âi÷ | (u) tatra vitarkavicÃrÃbhÃvÃt na vikalpayanti | prathamata ÃlambanagatatvÃt na d­«Âiriti yadi matam | tadayuktam | kasmÃt | bhavatÃæ hi ÓÃsanaæ cak«urvij¤Ãnaæ santÃnÃlambanaæ yathà manovij¤Ãnamiti | ato na vaktavyaæ prathamata Ãlambanagatamiti | tathà cenmanovij¤Ãnamapi na d­«Âirbhavet | bhavÃn punarÃha- pratyutpannÃlambanatvÃnna d­«Âiriti | idamapi na yuktam | paracittaj¤Ãnamapi pratyutpannÃlambanam | idamapi na d­«Âi÷ syÃt | pa¤cavij¤Ãne«u nÃsti yathÃbhÆtaj¤Ãnam | pratipattyabhÃvÃt | sadà praj¤aptyanuvartanÃcca | d­«Âi÷ j¤Ãnaæ praj¤Ã ityÃdi sarvaæ nÃsti | kiæ punard­«ÂimÃtraæ nÃstÅti | kecidÃhu÷- cak«urindriyaæ d­«Âiriti | kathamidam | (u) na cak«urindriyaæ (##) d­«Âi÷ | cak«urvij¤Ãnaæ [vi«ayÃ]lambanaæ bhavati | lokavyavahÃramanus­tya cak«urd­«Âirityucyate | (p­) kecidÃhu÷- santya«Âad­«Âayo yaduta pa¤camithyÃd­«Âayo laukikÅ samyagd­«Âi÷ Óaik«ad­«ÂiraÓaik«ad­«Âi÷ | età a«Âad­«Âirvarjayitvà anyà praj¤Ã na d­«Âirityucyata iti | kathamidam | (u) j¤ÃnadarÓanaæ vimuktilÃbha÷ pratisaævedanaæ sÃk«ÃtkÃra itÅdaæ sarvamekÃrthakam | iyaæ d­«Âiriyaæ na d­«Âiriti yat vacanam | sarvaæ tat svasaæj¤Ãvikalpitaæ vacanam | (p­) uktaæ nanu sÆtre- jÃnan paÓyan ÃsravÃdvimucyata iti | kathamasti pravibhÃga÷ | (u) yat j¤Ãtvà Ãdau praj¤aptiæ vidÃrayati tat j¤Ãnamityucyate | dharmasthitÃyÃmavataraïaæ darÓanam | ÃdyavipaÓyanà j¤Ãnam | [tat]pratisaævedanaæ darÓanam | ityevamasti pravibhÃga÷ || j¤ÃnadarÓanavargastrinavatyuttaraÓatatama÷ | 194 trividhapraj¤Ãvarga÷ tisra÷ praj¤Ã, ÓrutamayÅ praj¤Ã, cintÃmayÅ praj¤Ã, bhÃvanÃmayÅ praj¤eti | sÆtrÃdi dvÃdaÓÃÇgapravacanÃdutpannà ÓrutamayÅ | idamanÃsravÃæ praj¤Ãæ janayatÅti praj¤Ã | yathoktaæ sÆtre- rÃhulo bhik«urvimuktiprÃpiïÅæ praj¤Ãæ sampÃdayati iti | vedÃdÅn vyÃvahÃrikagranthÃn Ó­ïvannapi nÃnÃsravÃæ praj¤ÃmutpÃdayatÅtyato na [sÃ] ÓrutamayÅ praj¤Ã bhavati | yat sÆtrÃïÃmarthaæ cintayati sà cintÃmayÅ praj¤Ã | yathocyate- yogÅ dharmaæ Órutvà tadarthagatiæ cintayati | iti | api cÃha- yogÅ dharmaæ Órutvà tadarthaæ cintayan sadà pratipadamanuvartata iti | yat j¤ÃnadarÓanamabhimukhÅbhavati sà bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | yathocyate- yogÅ samÃhitacitte pa¤caskandhÃnutpÃdaniruddhÃn paÓyatÅti | yathoktaæ sÆtre- yÆyaæ bhik«avo dhyÃnasamÃdhiæ bhÃvayanto yathÃbhÆtaj¤ÃnadarÓanamabhimukhaæ labhadhve | iti | ki¤coktaæ saptasamyagj¤ÃnasÆtre- yat bhik«u dharmaæ prajÃnÃti | [iyaæ] ÓrutamayÅ praj¤Ã | yadarthaæ prajÃnÃti [iyaæ] cintÃmayÅ praj¤Ã | yat (##) kÃlÃdÅn prajÃnÃti | iyaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | iti | yathà ca rÃhula÷ pa¤copÃdÃnaskandhanikÃyÃdÅnadhÅte | iyaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | yadviviktadeÓe tadarthaæ cintayati | iyaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | paÓcÃtsambodhikÃle bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | ki¤coktaæ sÆtre- trÅïyÃyudhÃni ÓrutÃyudhaæ vivekÃyudhaæ praj¤Ãyudhamiti | ÓrutÃyudhaæ nÃma ÓrutamayÅ praj¤Ã | vivekÃyudhaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | praj¤Ãyudhaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | api coktaæ sÆtre- pa¤cÃnuÓaæsÃdharmaÓravaïe | katamÃ÷ pa¤ca | aÓrutaæ Ó­ïoti | Órutaæ paryÃdÃpayati | kÃæk«Ãæ vihanti | d­«Âiæ ­ju karoti | cittamasya prasÅdati | iti | aÓrutaæ Ó­ïoti | Órutaæ paryÃdÃpayati itÅyaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | kÃæk«Ãæ vihanti | d­«Âiæ ­jukaroti itÅyaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | cittamasya prasÅdati itÅyaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | dharmaÓravaïÃnuÓaæsÃyäcoktam- Órotreïa dharmaæ Ó­ïoti | vÃcà dharmamadhÅte | iyaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | manasà mÅmÃæsate | iyaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | paÓyan abhisameti | iyaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã iti | catur«u ÓrotaÃpattyaÇge«u saddharmaÓravaïaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | yoniÓomanaskÃraÓcintÃmayÅ praj¤Ã | dharmÃnudharmapratipattirbhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | pa¤cavimuktidvÃre«u [yadanyatarasmÃt] gurusthÃnÅyÃt dharmaæ Ór­ïoti | iyaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | [tasmin dharme] yadarthapratisaævedÅ bhavati | iyaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | tasya yat pramodyÃdi jÃyate | iyaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | api coktaæ sÆtre- bhagavÃn dharmamupadiÓati Ãdau kalyÃïaæ madhye kalyÃïamante kalyÃïamityÃdi | taæ dharmaæ Ó­ïoti satpuru«astaruïo v­ddho và | Óruttvà pratisa¤cik«ati- sambÃdho g­hÃvÃso 'bhyavakÃÓà pravrajyà | nedaæ su karamagÃramadhyÃvasatà [ekÃntapariÓuddhaæ] saddharmaæ caritumiti | tadaiva bhogaskandhaæ prahÃya j¤Ãtipariv­ttaæ prahÃya agÃrÃdanÃgÃraæ (##) pravrajati | ÓÅlaæ dhatte | indriyÃïi rak«ati | iryÃpathe«u samprajanyakÃrÅ bhavati | viviktadeÓe cintayati | pa¤ca nÅvaraïÃni prahÃya prathamadhyÃnÃdÅnupasampadya viharati | yÃvadÃsravak«ayamanuprÃpnoti | iti | tatra yat dharmaæ Ó­ïoti taruïo và v­ddho và iti | iyaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | Órutvà yat pratisa¤cik«ati- sambÃdho g­hÃvÃso 'bhyavakÃÓà pravrajyeti | iyaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | pa¤ca nÅvaraïÃni prahÃya yÃvadÃsravak«ayamanuprÃpnoti | iyaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | ki¤coktaæ sÆtre- dvÃbhyÃæ pratyayÃbhyÃæ samyagd­«Âirutpadyate | [katamÃbhyÃæ dvÃbhyÃm] | parato dharmaÓravaïaæ yoniÓomanaskÃra iti | parato dharmaÓravaïaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | yoniÓomanaskÃraÓcintÃmayÅ praj¤Ã | samyagd­«ÂisamutpÃdo bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | ukta¤ca gÃthÃyÃm- ni«evya santaæ puru«aæ saddharmamupaÓrutya ca | viviktadeÓÃbhirata÷ taccittaæ vinayetpuna÷ || iti | tatra ni«evya santaæ puru«aæ saddharmamupaÓrutya cetÅyaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | viviktadeÓÃbhirata itÅyaæ cintamayÅ praj¤Ã | taccittaæ vinayetpunaritÅyaæ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | ki¤ca bhagavÃn bhik«ÆnanuÓÃsti- yatki¤cidbhëamÃïairyu«mÃbhiÓcatussatyÃni bhëayitavyÃni | yatki¤ciccintayadbhiÓcatussatyÃni cintayitavyÃni iti | tatra catussatyabhëaïaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã | catussatyacintanaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | catussatyÃnÃæ lÃbha÷ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | evamÃdinà tatra tatra sÆtre bhagavÃn trividhÃæ praj¤Ãmavocat | (p­) tis­«u praj¤Ãsu kati kÃmadhÃtau | kati rÆpadhÃtau | kati ÃrÆpyadhÃtau bhavanti | (u) kÃmadhÃtau sarvà bhavanti | yathà hastaka upÃsako 'tapyaddeve«Æpapadya tatra dharmaæ deÓayati | dharmaæ deÓayan avaÓyaæ tadarthaæ cintayati | ato j¤Ãyate rÆmadhÃtÃvapyasti cintÃmayÅ praj¤eti | ÃrÆpyadhÃtÃvasti bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | (p­) kecidÃhu÷ kÃmadhÃtau nÃsti bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | rÆpadhÃtau nÃsti cintÃmayÅ praj¤eti | (##) kathamidam | (u) kena pratyayena kÃmadhÃtau nÃsti bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã | (p­) na kÃmadhÃtukamÃrgeïa sarvÃïi nÅvaraïÃni sarvÃïi paryavasthÃnÃni prajahÃti yena kÃmadhÃtukaparyavasthÃnaæ nÃbhimukhÅbhavet | (u) bhavatÃæ ÓÃsane nedaæ vacanamasti yat na kÃmadhÃtukamÃrgeïa nÅvaraïÃni paryavasthÃnÃni prajahÃti yena kÃmadhÃtukaparyavasthÃnaæ nÃbhimukhÅbhavediti | Ãha ca kÃmadhÃtukamÃrgeïa kleÓÃna paribhedayatÅti | kimiti | kÃmadhÃtÃvasti aÓubhÃdibhÃvanà | yathoktaæ sÆtre- aÓubhabhÃvanÃæ bhÃvayan kÃmarÃgaæ samÆhanti iti | tathà karuïÃdÃvapi | (p­) kÃmadhÃtÃvaÓubhÃdibhÃvanà nÃtyantaæ kleÓÃn samucchedayati | (u) rÆpadhÃtukÃÓubhÃdibhÃvanÃpi nÃtyantaæ kleÓÃn samucchindyÃt | (p­) dau«ÂhulyÃdyÃkÃrai÷ kleÓÃn prajahÃti | nÃÓubhÃdinà | (u) dau«ÂhulyÃdinà kleÓÃn prajahÃti nÃÓubhÃdinà iti nÃsti ki¤cana sÆtravacanam | uktaæ hi sÆtre- aÓubhÃdinà kleÓÃn samÆhanti iti | dau«ÂhulyÃdÅnÃæ kimasti balaæ kleÓÃnÃæ samucchedakam | [yat] nÃstyaÓubhÃdÅnÃm | yadi kÃmadhÃtau dau«ÂhulyÃdyÃkÃro 'sti | anenÃkÃreïa kleÓÃn samucchindyÃt | yadi nÃsti, vaktavyaæ kÃraïaæ kasmÃdasti aÓubhÃdi÷, na dau«ÂhulyÃdiriti | yadi sannapi na kleÓÃn samucchedayati | rÆpadhÃtau sannapi na samucchindyÃt | atrÃpi kÃraïaæ vaktavyaæ kasmÃt kÃmadhÃtau na samucchedayati | rÆpadhÃtau paraæ samucchedayatÅti | kÃmadhÃtau sannapi dau«ÂhulyÃdirna kleÓÃn samucchedayati | asti vik«epadhÃtutvÃt | vik«iptacitto na ki¤citsamucchedayati | yayoktaæ sÆtre- cittasamÃdhÃnaæ mÃrga÷ cittavik«epo 'mÃrga iti | (u) kÃraïaæ vaktavyaæ kasmÃt kÃmadhÃturvik«epadhÃturiti | tatrÃsti aÓubhÃdibhÃvanà yadyayaæ vik«epadhÃtu÷ | kathaæ kaÇkÃlÃdi vilak«aïaæ paÓyati | rÆpadhÃtau ca cittasamÃdhÃne (##) kasya vailak«aïyamasti | kÃmadhÃto tu nÃsti | (p­) rÆpadhÃtukamÃrgeïa vairÃgyamanuprÃpya tadantarà mriyamÃïo rÆpadhÃtÃvutpadyate | yathà ÃïirÃïiæ nissÃrayati | (u) kiæ nÃma vairÃgyam | (p­) kleÓaprahÃïaæ vairÃgyam | rÆpadhÃtukarmÃrgeïa kleÓÃn prajahÃti | na kÃmadhÃtukena | (u) tÅrthikÃ÷ prahÅïasaæyojanà api puna÷ kÃmadhÃtau samutpadyante | ata÷ [te] prÃk­tà na prahÅïasaæyojanà ityucyante | yadi [saæyojanÃni] prahÃya punarutpadyate | tadà anÃsrava÷ k«Åïasaæyojano 'pi punarutpadyeta | tattu na sambhavati | api coktaæ sÆtre- k«ÅïatrisaæyojanastrÅïi vi«Ãïi samÆhantÅti | prÃk­to na trÅïi saæyojanÃni k«apayatÅtyato na vÅtarÃgo bhavati | prÃk­tasya nityamasti Ãtmad­«Âi÷ | yata÷ sa na satkÃyad­«ÂyÃdÅn k«apayati | yadi prÃkato vairÃgyakuÓala÷, sarve 'pi kleÓà na syu÷ | kasmÃt | sarve hi kleÓÃ÷ pratÅtyasiddhÃ÷ | yathoktaæ sÆtre- pratyayebhya Ãtmà sidhyatÅti | yadi p­thagjanasyÃsya kÃmadhÃtukapa¤caskandhe«u satkÃyad­«Âirnodbhavati | ÆrdhvadhÃtukaskandhe«u punarna bhavet | tadà tu p­thagjanasya na satkÃyad­«Âirbhavet | ityastÅd­Óo do«a÷ | evaæ kleÓairatyantak«Åïairbhavitavyam | p­thagjano 'yamarhan syÃt | vastutastu [tasya] kleÓà naikÃntaæ k«ÅïÃ÷ | yathoktaæ sÆtre- dvÃvimau bhik«ava÷ aÓanyà phalantyà na santrasata÷ | [katamau dvau] bhik«uÓca k«ÅïÃsravo rÃjà ca cakravartÅ iti | idÃnÅmayaæ p­thagjano 'pi na santraset | arhan nÃbhinandati jÅvitaæ, nÃbhisantrasati maraïam | ayaæ [p­thagjano] 'pi evaæ syÃt | yathà upaseno 'rhan ÃÓÅvi«ada«Âo jÅvitÃnte 'virÆpendriyo 'vik­tarÆpaÓca babhÆva | tathÃyamapi syÃt | arhato '«Âau lokadharmà na cittamavapÃtayanti | (##) tathà syÃdayamapi | vÅtarÃgatvÃt | vastutastu p­thagjanasya vÅtarÃga iti kathyamÃnasyÃpi nedaæ lak«aïaæ syÃt | ato j¤Ãyate na k«ÅïakleÓo ['ya]miti | (p­) p­thagjana÷ saæyojanÃni prahÃya atrÃyu«o 'nte rÆpadhÃtÃvutpadyate | yadi saæyojanÃni na prajahÃti | kathaæ tatrotpadyeta | sÆtre 'pyuktam- asti vÅtarÃgastÅrthika iti | Ãha ca arìa÷ kalÃma udrako rÃmaputro rÆpe vÅtarÃga ÃrÆpya utpadyata iti | ki¤cÃha- rÆpeïa kÃmaæ vijahÃti | arÆpeïa rÆpaæ vijahÃti | nirodhena sm­tyupasthÃnÃni vijahÃtÅti | ato [yat]bhavatoktaæ p­thagjana÷ k«ÅïakleÓo 'pi punarutpadyata ityato na k«Åïa[kleÓa] iti | tanna yujyate | bhavÃnapyÃha- p­thagjanasya sarvÃïi vidyamÃnÃni prahÅïÃnÅti idaæ vastuta÷ prati«iddhamityata÷ k«Åïo vÅta ityucyate | yathoktaæ gÃthÃyÃm- ahaæ mameti yà cintà mriyamÃïo jahÃti tÃm ayameva vÅtarÃgo nÃma | tÅrthikÃnÃæ prahÃïantu maraïaprahÃïÃdanyat | maraïaprahÅïo na rÆpÃrÆpyadhÃtÃvutpadyate | yo bÃla÷ svabhÆmiæ tyajati taæ satk­tavatÃmapi nÃsti mahÃvipÃka÷ | yadi vÅtarÃgaæ tÅrthikaæ satkaroti, mahÃvipÃkaæ vindate | vacane samÃne 'pi tadarthastu vibhinna÷ | ato j¤Ãyate p­thagjano vastuta÷ prahÅïa[kleÓo] vÅta[rÃga] iti | (u) prati«edhe 'sti pravibhÃga÷ | yadi gabhÅrakleÓavyÃvartaka÷ tadà rÆpÃrÆpadhÃtÃvutpadyate | yadi satkÃyad­«Âiæ vyÃv­ttavÃn tadà pÆrvokto do«a÷ | yadi kÃmadhÃtukasatkÃyad­«Âiæ na vyÃv­ttavÃn | kathaæ rÆïarÆpyadhÃtÃvutpadyate | vyÃv­ttarÃgapratighamÃtrasya rÆpadhÃtÃvutpÃda÷ | na vyÃv­ttasatkÃyad­«Âikasya | ata÷ p­thagjano na vastuta÷ prahÅïasaæyojana iti j¤Ãyate | kÃmadhÃtukasaddharmo 'pi kleÓavyÃvartako 'sti | ato j¤Ãyate kÃmadhÃtÃvapi bhÃvanÃmayÅ praj¤ÃstÅti | sÆtre 'pyuktam- saptaniÓcayÃnatikramya sambodhiæ vindata iti | ato j¤Ãyate kÃmadhÃtuniÓrita÷ samÃdhistattvaj¤Ãnajanaka iti | (##) (p­) pugdalo 'yaæ prathamadhyÃnasyÃsannabhÆmiæ niÓcityÃrhanmÃrgamanuprÃpnoti | na kÃmadhÃtukasamÃdhim | (u) na yuktam | atikramya saptaniÓrayÃniti vacanena prathamadhyÃnaæ tadÃsannabhÆmiÓcÃtikrÃntaiva | na tatrÃsti kÃraïamÃsannabhÆmiæ niÓrayate na kÃmadhÃtukasamÃdhimiti | yadyayaæ yogÅ ÃsannabhÆmimupasanna÷ | kasmÃnna prathamadhyÃnamupasampadyate | asyÃpi nÃsti kÃraïam | susÅmasÆtre coktam- pÆrvaæ khalu dharmasthitij¤Ãnaæ pa¤cÃnnirvÃïaj¤Ãnamiti | asyÃrtha÷ nÃvaÓyaæ dhyÃnasamÃdhiprÃptipÆrvaka Ãsravak«aya÷ | kintu dharmasthitij¤ÃnamavaÓyaæ pÆrvaæ k­tvà paÓcÃdÃsravak«ayo bhavatÅti | ato j¤Ãyate sarvÃn dhyÃnasamÃdhÅnatikrÃmatÅti | dhyÃnasamÃdhisamatikramÃya sÆsÅmasÆtramÃha | yadyÃsannabhÆmiæ vedayate | sa eva dhyÃnasamÃnado«a÷ | sÆtre cÃsannabhÆmiriti vacanaæ nÃsti | svasaæj¤Ãnusmaraïavikalpo 'yam | (p­) pÆrvamukto mayà Ãïid­«ÂÃnta÷ | ato j¤Ãyate anyabhÆmikamÃrgeïÃnyabhÆmikasaæyojanaæ prajahÃtÅti | yathà sÆk«mayÃïyà sthÆlÃïiæ nissÃrayati | evaæ rÆpadhÃtukamÃrgeïa kÃmadhÃtuæ prajahÃti | yogÅ yadi pÆrvaæ kÃmamakuÓaladharmÃæÓca prajahÃti | taduttaraæ prathamadhyÃne 'vatarati | ato j¤Ãyate 'vaÓyamastyÃsannabhÆmi÷ yayà kÃmaæ prajahÃti | Ãha ca- rÆpamupÃdÃya kÃmamatikrÃmatÅti | yadi nÃstyÃsannabhÆmi÷ | kathaæ rÆpamupÃdadyÃt | ukta¤ca sÆtre- yogÅ Óubhaæ pratilabhamÃno 'Óubhaæ tyajati tadyathà nanda÷ apsarat­«ïÃmupÃdÃya pÆrvatanakÃmaæ jahau iti | yaÓca prathamadhyÃne nopaÓamarasamanuvindate, na sa pa¤cakÃmaguïe«u mahÃvadyamatiæ karoti | ato j¤Ãyate pÆrvaæ prathamadhyÃnasyÃsannabhÆmimanuprÃpya kÃmadhÃtumuts­jatÅti | ucyate | kÃmadhÃtau ÓubhamanuprÃpyÃÓubhaæ prajahati | tadyathÃha- pa¤canissaraïasvabhÃvà iti | yadyÃryaÓrÃvaka÷ kadÃcit pa¤cakÃmaguïà na prÅtisaumanasyajanakà ityanusmarati | tadà taccittaæ nÃbhiramate sirÃpak«adÃhavat | yadi [te] nissaraïadharmà ityanusmarati | tadà cittamabhiramate | Ãha ca- yogino yadÃkuÓalavitarko bhavati | tadà kuÓalavitarkeïa taæ nirodhayati | tasmÃdbhavadukta Ãïid­«ÂÃnto 'pi kÃmadhÃtau sambhavati | yat bhavÃnÃha- (##) rÆpamupÃdÃya kÃmamatikrÃmatÅti | idaæ caramabhavikam | yogÅ yadi kÃmadhÃtukamÃrgeïa kleÓÃn prajahÃti | tadanukramaÓo yÃvadrÆpadhÃtukakuÓaladharmÃn pratilabhate | tasmin samaye kÃmadhÃtoratyantaprahÃïaæ nÃma rÆpadhÃtukadharmapratilÃbha÷ | bhavÃnÃha- nirodhasamÃpattiæ pratilabhata iti | arhannapi samÃdhÅn pratilabhate | kintu taccaramabhavikamityucyate | yadbhavatoktaæ- Óubhaæ praïÅtaæ pramodamupaÓamarasa¤ca pratilabhamÃna iti | tatsarvaæ sÃmÃnyata÷ pratyuktam | yadi ca kÃmadhÃtau nÃsti samÃdhi÷ | kathaæ vyagracittena rÆpadhÃtukakuÓalaæ sÃk«Ãtkaroti | (p­) praj¤ÃvimuktasyÃrhato nÃsti samÃdhi÷ | praj¤Ã paramasti | (u) tatra dhyÃnasamÃdhimÃtrasya ni«edha÷ | avaÓyaæ bhavitavyamalpakÃlaæ samÃhitacittena yÃvadekaæ k«aïam | yathà sÆtre bhagavÃnÃha- bhik«ÆïÃæ cÅvaraæ g­hïatÃæ tri«u [kleÓa] vi«e«u satsvapi cÅvarÃsaÇgo niruddha eveti | vyagracittasya tattvaj¤Ãnamutpadyata iti na ki¤citsÆtramÃha | sarvathÃha- samÃhito yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti || trividhapraj¤ÃvargaÓcaturvanavatyuttaraÓatatama÷ | 195 catu÷ pratisaævidvarga÷ (p­) asti dharmasthite÷ pratyÃsannaæ laukikaæ j¤Ãnam | katamadidam | (u) idaæ Æ«mÃdidharme praj¤aptividÃrakaæ j¤Ãnam | j¤Ãnamidaæ sÃæv­tasatyadarÓana[rÆpa]tvÃt laukikam | ÃryamÃrgasya pratyÃsannatvÃt dharmasthite÷ pratyÃsannamityucyate | (p­) idaæ satyadarÓanamÃrge anÃgatabhÃvanÃdÅnÃæ j¤Ãnam | (u) anÃgatabhÃvanÃdÅnÃæ j¤Ãnaæ nÃstÅti paÓcÃdvak«yate | kasmÃt | dharmalak«aïavidÃraïe hi nÃsti praj¤apticittam | ata÷ satyadarÓanamÃrge na laukikaæ j¤Ãnaæ bhÃvayati | (p­) sÆtra uktam- catasra÷ pratisaævida iti | katamà imÃ÷ | (u) ak«are«u, (##) yà pratisaævit | iyaæ dharmapratisaævit | rute«u pratisaævit niruktipratisaævit | yaduta [nÃnÃ]digantaravyavah­tarutaviÓe«a[j¤Ãna]m | yathoktaæ sÆtre- janapadaniruktau nÃbhiniveÓeta yogÅ iti | rutasyÃprayoge 'rtho duradhigama÷ | ak«arÃbhÃve 'rtho na prakÃÓyo bhavati | iyameva niruktirakuïÂhà ak«ayà asandigdhaæ subhëitamityucyate | yathoktaæ sÆtre- santi catvÃro bhëitadharmÃ÷ ki¤cidbhëitaæ sÃrthagati nÃk«ayakaram | ki¤cidak«ayakaraæ na sÃrthagati | ki¤cidubhayavat iti | ki¤cinnobhayavat iti | idaæ trividhaæ j¤Ãnaæ niruktyupÃya÷ | nÃmapadaj¤Ãne yadarthapratisaævedanam, iyamarthapratisaævit | yathÃha- santi catvÃro bhëitadharmÃ÷ kaÓcidarthopÃya÷ na vya¤janopÃya÷ | kaÓcidvaya¤janopÃyo nÃrthopÃya÷ | kaÓcidubhayopÃya÷ | kaÓcinnobhayopÃya÷ | ya etaccatu÷pratisaævitprÃpta÷ sa upÃyasampanno du«pradh­«yo duradhigamyo dharmabhëaïe | [tasya] subhëitamak«aya[kara]mapi sÃrthagati | praj¤Ãnavasannà vacananiruktiÓcà pratihatà bhavati | (p­) pratisaævidiyaæ kathaæ pratilabdhavyà bhavati | (u) pÆrvÃdhvanÅnakarmapratyayÃt | yadi pratyadhva praj¤Ãpratyayaæ skandhÃdyupÃya¤ca samyagbhÃvayati | tadà tadbhÃvanÃbalÃdihaivÃdhvani aÓik«itÃk«arasÆtrÃdhyayano 'pi [tatra] j¤Ãnaæ vindate | yathà divyacak«urabhij¤Ãdi«u | (p­) katama÷ pudgala÷ pratilabhate | (u) Ãryapudgala eva pratilabhate | kecidÃhu÷- arhanneva (##) pratilabhate | na Óaik«ajanà iti | nÃyaæ tathà niyama÷ | Óaik«Ã api a«Âavimok«Ãn vindate | kasmÃnna pratilabhanta idaæ j¤Ãnam | (p­) catasra imÃ÷ pratisaævida÷ kasmin dhÃtau vartante | (u) kÃmadhÃtau rÆpadhÃtau ca sarvà bhavanti | ÃrÆpyadhÃtau kevalamarthapratisaævidasti | pratisaævid dvividhà bhavati sÃsravà anÃsraveti | Óaik«ÃïÃæ dvividhà ca bhavati | aÓaik«ÃïÃæ kevalamanÃsravà | pratilÃbhe tu sarvà yugapadvindate | striyo 'pi pratilabhante yathà dharmadinnÃdayo bhik«uïya÷ || catu÷pratisaævidvarga÷ pa¤canavatyuttaraÓatatama÷ | 196 pa¤caj¤Ãnavarga÷ pa¤ca j¤ÃnÃni- dharmasthitij¤Ãnaæ, nirvÃïaj¤Ãnaæ araïÃj¤Ãnaæ praïidhij¤Ãnaæ prÃntakoÂikaj¤Ãnamiti | tatra dharmÃïÃmutpÃdaj¤Ãnaæ dharmasthitij¤Ãnam | yathà jÃtipratyayaæ jarÃmaraïaæ yÃvadavidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà iti | asti và tathÃgato nÃsti và tathÃgata÷ | e«Ãæ svabhÃva÷ sadà sthita ityato dharmasthitij¤Ãnamityucyate | e«Ãæ dharmÃïÃæ nirodho nirvÃïaj¤Ãnam | yathà jÃtinirodhe jarÃmaraïanirodha÷ | yÃvadavidyÃnirodhe saæskÃranirodha iti | (p­) tathà cet nirvÃïaj¤Ãnamapi dharmasthitij¤Ãnaæ bhavati | kasmÃt | yata÷ asti và tathÃgato nÃsti và tathÃgata÷ | asya svabhÃvo 'pi sadà sthita÷ | (u) dharmÃïÃæ k«ayanirodho nirvÃïamityÃkhyÃyate | asmin k«ayanirodhe ko dharma÷ sthita÷ | (p­) nirvÃïaæ kimadravyamasat | (u) skandhÃnÃmaÓe«anirodho nirvÃïamiti kÅrtyate | tatra kimasti [avaÓi«Âam] | (p­) dravyasat nirvÃïam | tat kena j¤Ãyate | nirodhasatyaæ hi nirvÃïam | du÷khÃdÅnÃæ satyÃnÃæ vastusattvÃt nirvÃïamapi vastusat | ki¤ca nirvÃïasya j¤Ãnaæ nirodhaj¤Ãnaæ bhavati | yadyasan dharma÷ | kasya dharmasya j¤Ãnamutpadyate | sÆtre ca bhagavÃnavocat- asti, bhik«ava÷ k­tako jÃto bhÆta÷ saæsk­tadharma÷ | asti (##) [bhik«ava÷] ak­tako 'jÃto 'bhÆto 'saæsk­tadharma iti | api coktam- santi dvidhaiva dharmÃ÷ saæsk­to 'saæsk­ta iti | saæsk­tadharma iti utpÃdasthitivyayavik­ta÷ | asaæsk­ta anutpÃdasthitivyayavik­ta÷ | ki¤coktaæ sÆtre- ye vidyante saæsk­tà và asaæsk­tà và nirodho nirvÃïaæ te«ÃmagramÃkhyÃyate iti | Ãha ca- rÆpamanityam | rÆpanirodhe nirvÃïaæ nityam | evaæ yÃvadvij¤Ãnamapi | sÆtre coktam- nirodha÷ sÃk«Ãtkartavya iti | yadyasan dharma÷ | katama÷ sÃk«Ãtkartavya÷ | bhagavÃn bahudhÃtukasÆtra Ãha- vidvÃn saæsk­tadhÃtumasaæsk­tÃdhÃtu¤ca yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti | iti | yo 'saæsk­tadhÃtu÷ tadeva nirvÃïam | yathÃbhÆtaj¤Ãtaæ kathamabhÃva ityucyate | sarve«u sÆtre«u nÃsti ki¤cinniyataæ vacanaæ nirvÃïamasaddharma iti | ato j¤Ãyate yannirvÃïamasaditi tat bhavata÷ svasaæj¤Ãvikalpa eveti | ucyate | yadi skandhÃnÃæ viyoge 'pi punarasti dharmÃntaraæ nirvÃïamiti | tadà dharmÃïÃmaÓe«anirodho nirvÃïamiti na syÃt | yadi nirvÃïaæ sat | tadà vaktavya÷ asti svabhÃva÷ ko 'yamiti | nirvÃïÃlambana÷ samÃdhiranimitta ityÃkhyÃyate | yadi dharmalak«aïamapi sajÅvam | kimasallak«aïaæ bhavati | yathoktaæ sÆtre- yogÅ rÆpalak«aïaæ prahÅïaæ paÓyati yÃvaddharmalak«aïaæ prahÅïaæ paÓyati iti | sÆtre ca tatra tatroktam- sarve dharmà anityÃ÷ sarve dharmà anÃtmÃna÷ | te«Ãæ vyupaÓamo nirvÃïamiti | tatrÃtmà sarvadharmÃïÃæ svabhÃva÷ | yat sarvadharmÃïÃæ svabhÃvÃdarÓanam | tadà anÃtmadarÓanaæ bhavati | yadi nirvÃïaæ dharma÷ tadà nÃsti svabhÃva iti darÓanaæ nopalabdhuæ Óakyate | asya dharmasya nirodhÃbhÃvÃt | yathà yatra ghaÂo 'sti | na tatra ghaÂasya vinÃÓadharmo 'sti | ghaÂe vina«Âe tu ghaÂo vina«Âa iti vaktuæ Óakyate | v­k«acchede 'pyevam | evaæ saæskÃrà athÃpi vartante | tadà na nirvÃïamityÃkhyÃyate | saæskÃrÃïÃæ nirodhe tu nirvÃïamityÃkhyà bhavati | du÷khanirodhaÓca na punardharmÃntaraæ bhavati | yathoktaæ sÆtre- yadidaæ bhik«avo du÷khaæ nirudhyate anyaddu÷khaæ notpadyate na punastatsantatirasti | idaæ sthÃnaæ paramaæ ÓÃntaæ Óiva yaduta (##) sarvapratinissarga÷ kÃyikacaitasikarÃgÃtyantavisaæyogo nirodho nirvÃïamiti | tatredaæ du÷khaæ nirudhyate | anyadda÷khaæ notpadyata iti vacane ko dharmo nirvÃïÃdanyo bhavati | nÃpyasti puna÷ p­thak k«ayadharma÷ | utpannamÃtrà t­«ïà nirudhyate, ajÃtà na jÃyate | tasmin samaye k«ayo nÃma | ko dharma÷ punarasti k«aya ityabhidhÅyamÃna÷ | dravyato nÃbhidhÃtuæ Óakyate | atha sattà dharmasya nÃmÃntaram | pa¤caskandhÃnÃmabhÃvo nirvÃïamityucyate | tatrÃbhÃvo vidyamÃna÷ san sattetyucyeta | itÅdantu na sambhavati | aÓe«anirodhe nirvÃïamityabhidhÅyate | tadyathà cÅvarak«aya÷ punarna dharmÃntaramasti | tathà no cet cÅvarak«ayÃdirapi p­thak dharma÷ syÃt | bhavÃnavocat- asti nirodhaj¤Ãnamiti | tadapyabÃdhitam | tadyathà v­k«acchedÃdau [v­k«accheda]j¤Ãnamutpadyate | na cÃsti p­thak chedadharma÷ | saæskÃravaÓÃttatra j¤Ãnamutpadyate | yat sarvasaæskÃrÃïÃmabhÃva÷ | [tat] nirvÃïaæ bhavati | yathà yatra yannÃsti tatra tena ÓÆnyamiti j¤Ãnam | (p­) kimidÃnÅæ nÃsti nirvÃïam | (u) na nÃsti nirvÃïamiti | kintu nÃsti dravyadharma[rÆpam] | yadi nÃsti nirvÃïam | tadà sadà sarvatra jÃtimaraïamasti | na kadÃcinmok«asamaya÷ | yathà asti ghaÂabhaÇga÷ v­k«asamuccheda÷ | paraæ tu nÃsti dravyato dharmÃntaramastÅti | [anena] anyasatyÃdivacanamapi pratyuktam | kasmÃt | asti du÷khanirodha ityato 'styajÃto 'bhÆto 'k­tako 'saæsk­ta ityÃdivacanaæ sarvamapratihatam | araïÃj¤Ãnamiti | yena j¤Ãnena na raïÃyate pareïa saha | idamaraïà [j¤Ãna]m | (##) kecidÃhu÷- maitrÅcittamidamiti | maitrÅcittÃnna sattvÃnupahanti | anye kecidÃhu÷- ÓÆnyatÃvihÃro 'yamiti | anena ÓÆnyatÃvihÃreïa na vastunà raïÃyate | kecidvadantinirvÃïÃbhirucicittamidamiti | nirvÃïÃbhirucyà hi na raïÃspadamasti | kecidvadanti- caturthadhyÃnagataæ [ki¤cidida]miti | nedaæ niyamena tathà | etajj¤ÃnabhÃvitacittasyÃrhato nÃsti [raïÃspadaæ] ki¤cit | praïidhij¤Ãnamiti | dharme«u apratihataæ praïidhij¤Ãnamityucyate | (p­) tathà cet bhagavato buddhasya kevalamidaæ j¤Ãnaæ syÃt | (u) evameva | buddho bhagavÃnevaitajj¤Ãnasampanna÷ | anye [ta]dbalÃdhi«Âhità apratihata[j¤Ãnaæ] vindante | prÃntakoÂikaj¤Ãnamiti | yat yogÅ prak­«Âamuttamaæ j¤Ãnaæ sarvadhyÃnasamÃdhibhi÷ paribhÃvitaæ parivardhitaæ pratilabhya [sva]jÅvitasya b­ddhau hrÃse vaÓitÃæ vindate | idaæ prÃntakoÂikaj¤Ãnamityucyate || pa¤caj¤Ãnavarga÷ «aïïavatyuttaraÓatatama÷ | (##) 197 «a¬abhij¤Ãj¤Ãnavarga÷ asti «a¬abhij¤Ãj¤Ãnam | «a¬abhij¤Ã÷- kÃyarddhi÷ dviyacak«u÷ divyaÓrotraæ paracittaj¤Ãnaæ pÆrvanivÃsÃnusm­tirÃsravak«aya[j¤Ãna]miti | kÃyarddhiriti | yogÅ svakÃyÃdapo 'gni¤cÃvi«karoti | vihÃyasà gacchati | Ãvirbhavati | tirobhavati | sÆryÃcandramasau parÃm­Óati | brahmÃïamÅÓvaraæ nÃnÃnirmitÃæÓcÃdhigacchati | Åd­Óaæ karma kÃyarddhi÷ | (p­) kathamidaæ setsyati | (u) yogÅ dhyÃnasamÃdhÅnÃæ samyak bhÃvanayà vindate | yathoktaæ sÆtre- dhyÃnasamÃdhÃnasya balamacintyamiti | kecidÃhu÷- nirmÃïacittamavyÃk­tamiti | idamayuktam | yadyayaæ yogÅ parahitÃya nÃnÃnirmitaæ pradarÓayati | kasmÃttadavyÃk­taæ bhavet | kecidÃhu÷- kÃmadhÃtukacittena kÃmadhÃtukanirmitaæ karoti | rÆpadhÃtukacittena rÆpadhÃtukanirmitaæ karotÅti | tadapyayuktam | cak«urÃdyapi evaæ syÃt | kÃmadhÃtukavij¤Ãnena kÃmadhÃtukarÆpameva paÓyedityÃdi | yadi rÆpadhÃtukacittaæ kÃmadhÃtukacittaæ karoti | ko do«o 'sti | kecidÃhu÷- prathamadhyÃnÃbhij¤ayà brahmalokaæ gacchati yÃvaccaturthadhyÃnÃbhij¤ayà rÆpaparyantaæ gacchatÅti | idamapyayuktam | indriyabalavaÓÃt yatra kutracit gacchati | yadi tÅk«ïendriya÷, prathamadhyÃnÃbhij¤ayà caturthadhyÃnamanuprÃpnoti | m­dvindriyo dvitiyadhyÃnÃbhij¤ayÃpi na prathamadhyÃnamupayojayati | yathà mahÃbrahmà [sahÃæ] pati÷ dhyÃnasyÃntaramanuprÃpta÷ | na tatrÃsti [tasyÃ]bhij¤Ã | prathamadhyÃnabalena anyÃn brahmadevÃnanuprÃpnoti | naiva tu prathamadhyÃnena brahmÃvÃsaæ prajÃnÃti | bhagavÃn pÆrvanivÃsena ÃrÆpyamanusmarati | yathoktaæ sÆtre rÆpe và ÃrÆpye và pÆrvatanÅnamupapattyÃyatanaæ bhagavÃn sarvaæ prajÃnÃti | ato nÃsti niyama÷ | (##) kecidÃhu÷- divyacak«u÷ praj¤ÃsvabhÃvamiti | tadapyayuktam | divyacak«urÃlokavaÓena siddham | praj¤Ã tu naivam | (p­) sÆtra uktam- Ãlokalak«aïaæ bhÃvayan j¤ÃnadarÓanaæ sÃdhayati iti | j¤ÃnadarÓanameva divyacak«u÷ | (u) maivam | api cÃha- divyaÓrotraæ na praj¤ÃsvabhÃvamiti | tat ÓrotramityÃkhyÃyate iti | ato na praj¤ÃsvabhÃvam | divyacak«u÷ pratyutpannaæ rÆpamÃlambate | na tathà manovij¤Ãnam | divyacak«urvibhaÇge coktam- j¤Ãnaæ sattvakarmavipÃka[bhÆta]m | cak«urvij¤Ãnasya nÃsti balamidam | kintu manovij¤Ãnasya j¤Ãnaæ cak«urvij¤ÃnaprayogakÃle samutpadyate | ato dhyÃnasamÃdhibhya utpannaæ rÆpaæ divyacak«urityucyate | (p­) divyacak«u«a÷ saæsthÃnaæ kiæ mahat kiæ vÃlpam | (u) tÃrakÃpramÃïasad­Óam | (p­) andhasya katham | (u) cak«urÃyatanena sahaiva bhavati | (p­) kiæ divyacak«urekaæ uta dve | (u) dve bhavata÷ | (p­) yÃæ käciddiÓamanupaÓyati | (u) sarvà diÓo vyÃpya paÓyati | (p­) kiæ nirmite 'pyasti | (u) nÃsti | nirmÃturasti | divyaÓrotravÃdo 'pyevam | yogÅ tat paracittaæ vetti | yat paracittaj¤Ãnam |(p­) kasmÃnnocyate paracaitasikaj¤Ãnam | (u) asmÃdeva kÃraïÃnnÃsti p­thak caitasikam | parakÅyasaæj¤ÃvedanÃdÅnÃæ j¤Ãnamapi paracittaj¤Ãnameva | kecidÃhu÷- j¤Ãnamidaæ sajÃtÅyÃlambanam | yathà sÃsraveïa sÃsravaæ jÃnÃti anÃsraveïa anÃsravaæ jÃnÃti iti | tadayuktam | neme vadanti kÃraïaniyamam- anena kÃraïena sajÃtÅyamevÃlambanaæ jÃnÃtÅti | kecidvadanti- pratyutpannamÃtrÃlambanamiti | tadapyayuktam | ki¤cidanÃgatÃlambanam | yathà kaÓcidavitarkasamÃdhimupasampanna÷ prajÃnÃti asmÃt samÃdhervyutthite evamevaæ vitarko bhavi«yatÅti | kecidvadanti- j¤Ãnamidaæ na mÃrgasatyaæ prajÃnÃtÅti | tadayuktam | yadi prajÃnÃti | ko do«a÷ | Ãha ca- pratyekabuddho mÃrgasatyadarÓanagatat­tÅyacittaæ j¤ÃsyÃmÅti saptamaæ cittameva paÓyati | ÓrÃvakast­tÅyacittaæ j¤ÃsyÃmÅti «o¬aÓaæ cittameva paÓyati | kimayaæ na mÃrgasatyadarÓanaæ prajÃnÃti | kecidÃhu÷- j¤Ãnamidaæ na prajÃnÃti ÆrdhvabhÆmimÆrdhva[bhÆmi]pudgalamÆrdhvamindriyamiti | idamapyaniyatam | devà api prajÃnÃnti bhagavataÓcittam | tadyathà bhagavÃnekadà pari«adaæ vihÃya punargrahaïecchÃmanvasmarat | tat sarvaæ brahmà prÃjÃnat | ki¤caikasmin samaye manasyacintayat- rÃjà bhÆtvà (##) yathÃdharmaæ lokaæ vine«yÃmÅti | mÃrastadeva j¤Ãtvà samÃgatyÃyÃcata | devà api jÃnanti- ayamarhan yÃvadayaæ srotaÃpattipratipannaka iti | bhik«avo 'pi prajÃnanti bhagavataÓcittam | tadyathà bhagavati parinirvÃïÃbhimukhe sati anirÆddho bhagavatopasampannÃn dhyÃnasamÃdhÅn yathÃkramamajÃnÅt | kecidÃhu÷- j¤Ãnamidaæ nÃrÆpyaæ prajÃnÃtÅti | ida mayuktam | bhagavÃn hi pÆrvanivÃsÃ[nusm­tyÃ] ÃrÆpyaæ prajÃnÃti | paracittaj¤ÃnenÃpi tathà j¤Ãne ko do«a÷ | (p­) kathaæ paricittaæ jÃnÃti | (u) Ãlambane sati jÃnÃti | yadi cittaæ rÆpÃvacaraæ, rÆpÃlambanaæ cittaæ bhavati | ityÃdi | (p­) tathà cet paracittaæ sarvadharmÃlambanaæ syÃt | (u) evameva [syÃt] | yadi na jÃnÃtyÃlambanaæ, katamat cittaæ jÃnÅyÃt | yathoktaæ sÆtre- bhavataÓcittamevamevamiti prajÃnÃmi iti | idameva rÆpÃdyÃlambanam | paracittaj¤Ãnaæ trividham- nimittaj¤Ãnaæ, vipÃkapratilabdhaæ, bhÃvanÃpratilabdhamiti | nimittaj¤Ãnamiti yathà aÇgamantrÃdinà jÃnÃti | vipÃkaprÃptamiti yathà asurÃdÅnÃm | bhÃvanÃpratilabdhamiti dhyÃnasamÃdhibhÃvanÃbalapratilabdhaæ paracittaj¤Ãnam | idameva «a¬abhij¤Ãsu bhÃvanÃpratilabdhamityucyate | yadatÅtÃdhvanÅskandhÃnÃmanusmaraïaæ [tat] pÆrvanivÃsÃnusmaraïam | (p­) ke«Ãæ skandhÃnÃmanusmaraïaæ karoti | (u) svaskandhÃn paraskandhÃnasattvaskandhÃæÓcÃnusmarati | jinÃnÃæ skandhÃnanuramarannapi te«Ãæ ÓÅlÃdÅn dharmÃnanusmarati | kena tat j¤Ãyate | yathà ÓÃriputra÷ bhagavantaæ pratyÃha- ahamatÅtÃnÃgatÃnÃæ tathÃgatÃnÃæ cittamajÃnannapi te«Ãæ dharmaæ jÃnÃmÅti | ÓuddhÃvÃsà devÃstathÃgatacittaæ jÃnantÅtyato bhagavantamupasampadyÃhu÷- atÅtatathÃgatÃnÃæ bhagavan iryÃpatho 'pyevamiti | (p­) pÆrvanivÃsÃ[nusm­ti]vibhaÇge kasmÃduktaæ saha nimittena saha jÃtyeti | (u) anusm­tirviÓadetyata evaæ nimittasaæj¤Ãmavocat amuka÷ pudgala÷ ityÃdi | vastuvij¤Ãnena nimittamityucyate | jÃtirnÃma gotram | yathÃhu÷- idaæ tava kulaæ iyaæ tava jÃtiriti | jÃtiæ nimitta¤ca militvà vadatÅtyato j¤ÃnadarÓanaæ viÓuddham | (p­) kasmÃdviÓadÃnusmaraïaæ bhavati | (u) atÅtadharmà niruddhà na nimittÃni | athÃpi tÃn j¤Ãtuæ prabhavatÅdamadbhutam | (##) kaÓcinnimittÃbhyuhena jÃnan na viÓadaæ jÃnÃti | yajjinaurasÃ÷ [te] 'pi punarevam | ato jÃtiæ nimittaæ militvoktam | kaÓcit pÆrvanivÃsaj¤Ãnaæ prayojayati | kadÃcit samÃrgayà cintÃmayapraj¤ayà prajÃnÃtyatÅtamadhvÃnam | yathà saæskÃrapratyayaæ vij¤Ãnam | anayordvayoÓcintÃmayÅ praj¤Ã viÓi«yate | kasmÃt | asti hi pudgalasya a«ÂamahÃsahasrakalpÃn jÃnato 'pi nÃstÅyaæ cintÃmayÅ praj¤Ã | ato mithyÃd­«Âirutpadyate | yadi ta Ãgataæ jarÃmaraïaæ bhavati | tadatÅtya na punarasti [iti] | samÃrgacintÃmayapraj¤asya naivÃsti taccittam | (p­) kecidÃhu÷- j¤ÃnamidamatÅtaæ kramaÓo 'nusmaratÅti | tadayuktam | yadi k«aïakrameïÃnusmarati | ekasminneva kalpe vastu durvij¤eyaæ sarvata÷ | kiæ punarapramÃïakalpe (p­) sÆtre kasmÃduktam- ahamekanavatikalpÃnÃgatya nÃpaÓyaæ [kimapi] dÃnamapacÅyamÃnaæ vinà vipÃkena iti | (u) bhagavÃnatra saptabuddhÃn sÃk«ÅcakÃra | dÅrghÃyu«kÃ÷ ÓuddhÃvÃsà api buddhairna samadarÓina÷ | bhagavÃn yathÃbhÆtaj¤Ãnaæ pratilabdhavÃnityata÷ pariÓuddhaguïa÷ | yadi satkaroti [tathÃgataæ] sa ubhayorlokayo÷ puïyamanuprÃpnoti | ata etadubhayamuktam | kecidÃhu÷- j¤Ãnamidaæ nordhvabhÆmiæ prajÃnÃtÅti | tadayuktam | Ærdhva[bhÆmika] kÃyarddhyÃdau pratyuktameva | (p­) yadi sm­tisvabhÃvamidam | kuto j¤Ãnamityucyate | (u) sm­tirnimittamanusambhavati | atÅtaæ na nimittam | athÃpyanusmarati | praj¤ÃviÓe«ameva sm­tiriti brÆma÷ | pÆrvanivÃsÃnusm­tistrividhÃ- pÆrvanivÃsaj¤ÃnaprayogiïÅ, vipÃkapratilabdhÃ, punarÃtmasm­tisa¤jananÅti | pÆrvanivÃsaj¤Ãnaæ bhÃvanÃpratilabdham | vipÃkapratilabdhamiti yathÃsurÃdÅnÃm | punarÃtmasm­tisa¤jananÅ yanmanu«yagatau bhavati | (p­) kena karmaïà punarÃtmasa¤jananÅ bhavati | (u) sattvÃnÃmavihiæsanena karmaïà pratilabhate | kasmÃt | maraïakÃla upapattikÃle ca du÷khÃbhihatatvÃnmu«itasm­tirbhavati | tatrÃmo«aïaæ durlabham | ata÷ kuÓalaæ karmÃpek«yate | kecidvadanti- idamatÅtaæ saptÃdhvaparamamanusmaratÅti | nÃyaæ niyama÷ | kaÓcit pratyadhvamavihiæsanadharmasubhÃvitatvÃt suciraæ viprak­«Âa¤cÃnusmarati | Ãsravak«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkÃrÃbhij¤eti | vajropamasamÃdhirayam | (##) vajropamasamÃdhirayamÃsravak«ayarÆpa÷ anÃvaraïamÃrga÷ | Ãsravak«aya÷ aÓaik«aj¤Ãnamityucyate | vajropamasamÃdhinà ÃsravÃïÃæ nirodha÷ k«aya÷ | [sa] Ãsravak«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkÃrÃbhij¤etyucyate | (p­) anye ­ddhi[pÃdÃ] api vaktavyÃ÷; kena dharmeïa sÃk«Ãtkaroti | (u) uktameva pÆrvaæ dhyÃnasamÃdhÅn gabhÅraæ bhÃvayan ­ddhipÃdÃn sÃk«ÃtkarotÅti | yatprayojanamanus­tya sÃk«ÃtkÃra÷ sÃk«Ãtk­taæ vastu, [sa] sarva ­ddhipÃda÷ | kecidÃhu÷- sarva ÃryamÃrgà asravak«ayasyopÃyÃ÷ | yathoktaæ sÆtre- tathÃgate loka utpanne supuru«Ã dharmaæ Órutvà pravrajitÃ÷ ÓÅlaæ samÃdadÃnà apanÅtapa¤ca nÅvaraïÃ÷ samÃdhiæ bhÃvayanta÷ satyaæ paÓyanti ityÃdi sarvamÃsravak«ayasyopÃyÃ÷ | kecidÃhu÷- dÃnÃdaya÷ kuÓaladharmà api Ãsravak«ayasya nidÃnÃni | yathoktaæ sÆtre- yogino dÃnaæ k«ÅïÃsravaÓÆnyÃnÃtmaj¤Ãnaæ sÃdhayatÅti | idamucyate tattvata Ãsravak«ayasÃk«ÃtkÃrÃbhij¤Ã iti | asyaiva dharmasya nÃmÃntaraæ vajropamasamÃdhiriti | nimittÃni samÆhantÅti vajratvam | tÅrthikÃ÷ pa¤cÃbhij¤Ã bhavanti | tairasya tattvaj¤ÃnasyÃpratilabdhatvÃt | (p­) anÃtmaj¤Ãnena Ãtmad­«Âiæ bhindyÃt | kathamanena kÃmapratighÃdi prajahÃti | (u) anÃtmaj¤Ãnena sarvÃïi nimittÃni nirundhe | nimittÃbhÃvÃtsarve kleÓà nirudhyante | (p­) adyena anÃtmaj¤Ãnena nimittÃni nirundhe | dvitÅyaj¤ÃnÃdinà ka upayoga÷ (u) nimittÃni niruddhÃnyapi punarutpadyante | ato dvitÅyÃdyapek«ate | (p­) yadi niruddhaæ punarutpadyate | tadà anavasthaæ nimittaæ bhavati | tathà sati nÃrhanmÃrga÷ | (u) astyavasthà | yathà paÓyÃma÷ stanyaæ Óu«yat puna÷ prasravati | asti kaÓcit kÃla÷ [yadÃ] stanyaæ pratiruddhapaya÷prasÆti bhavati | tadà avadhirbhavati | nimittamapyeyam | yathà ca tapte 'yasi k­«ïalak«aïaæ niruddhaæ punarutpadyate | yÃvallohitalak«aïamutpadyate | sa samayo 'vadhirityucyate | kalalÃdayo d­«ÂÃntà apyevam | yasmin samaye nimittÃni niruddhÃni na punarutpadyante | sa samayo 'rhanmÃrgapratilambha÷ | (p­) kimarhato 'tyantÃbhÃvarÆpÃïi nimittÃni | (u) yadà asamÃhitacittastha÷, tasmin samaye santyapi rÆpÃdinimittÃni | kintu na do«ajanakÃni | yadi kiÓcit cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà mithyÃmanaskÃreïa mithyà vikalpayati | tadà do«ÃjanakÃni bhavanti | (p­) kimanÃtmaÓÆnyaj¤Ãnam | (u) yadyogÅ pa¤casu skandhe«u praj¤aptaæ sattvaæ na paÓyati | dharmaÓÆnyatvÃt rÆpakÃyanirodhaæ yÃvadvij¤Ãnanirodhaæ paÓyati | idamucyate anÃtmaÓÆnyaj¤Ãnam | (##) (p­) praj¤aptik­tà dharmà nityavartina÷ | [te«u] t­«ïÃdaya÷ kleÓà api praheyÃ÷ | yathoktam- padÃrthà nityasthÃyina÷ | vyavasÃyÅ tu [tatra] kÃmat­«ïÃæ prajahÃti iti | kiæ nirodhalak«aïamapek«ate | (u) sÆtra uktam- yatki¤citsamudayadharma, tatsarvaæ nirodhadharma | te«u dharme«u virajo dharmacak«u÷ pratilabhata iti | yo nirodhena prahÃïaæ tadatyantaprahÃïam | kaÓcidyogÅ rÆpe«u vÅtarÃga÷ kÃmapratighaæ k«apayati | tadarthaæ bhÃgavÃnÅd­ÓÅæ gÃthÃmavocat | ki¤cÃha- saæskÃrÃ÷ svabhÃvaÓÆnyà mÃyÃvat | prÃk­tà aj¤Ã vadanti- te vastusanta iti | Óaik«Ã÷ puna÷ prajÃnanti- te tucchà riktà mÃyÃvaditi | arhannapi mÃyÃæ [kiæ] na paÓyati | ato j¤Ãyate yayà praj¤ayà dharmÃïÃæ nirodhaæ sÃk«Ãtkaroti iyamÃsravak«ayaj¤ÃnasÃk«ÃtkriyÃbhij¤eti || «a¬abhij¤Ãvarga÷ saptanavatyuttaraÓatatama÷ | 198 j¤Ãnak«Ãntivarga÷ (p­) sÆtra uktam- yo yogÅ saptabhirupÃyaistribhirarthÃvalokanai÷ samanvita÷ so 'smin dharme k«ipramÃsravak«ayamanuprÃpnotÅti | kimidaæ j¤Ãnam | (u) saptopÃyà nÃma ÓrutamayÅ praj¤Ã cintÃmayÅ praj¤Ã ca | kasmÃt | asamÃhitacitta evaæ vicÃrayati- yadidaæ rÆpam, ayaæ rÆpasamudaya÷ ayaæ rÆpanirodha÷ iyaæ rÆpanirodhagÃminÅ pratipat, [ayaæ] rÆpÃsvÃda÷, [ayaæ] rÆpÃdÅnava÷ idaæ rÆpanissaraïaæ iti | (p­) yadÅyaæ ÓrutamayÅ cintÃmayÅ praj¤Ã | kasmÃdÃha- k«ipramÃsravak«ayamanuprÃpnotÅti | (u) yadyapÅyaæ ÓrutamayÅ cintÃmayÅ praj¤Ã tathÃpyevaæ pa¤caskandhÃn vikalpayan Ãtmamatiæ vibhedayati | ata Ãha- k«ipramÃsravak«ayamanuprÃpnotÅti | trividhÃvalokanaj¤Ãnaæ yaduta saæskÃrà anityà du÷khà anÃtmÃna iti | skandhadhÃtvÃyatanamukhena saæskÃrÃn paÓyato nÃstyartho hitaæ và | (p­) tathà cet pÆrvamÃdÅnava uktameva- anityà du÷khà iti | nissaraïe coktam- anÃtmÃna iti | kasmÃtpunarucyate trividhamidamavalokanamiti | (u) trividhÃ÷ Óik«ate- pÆrvaæ ÓrutamayÅæ cintÃmayÅæ praj¤Ãm | paÓcÃt bhÃvanÃmayÅæ praj¤Ãm | pÆrvaæ ÓrutamayyÃæ cintÃmayyÃæ praj¤ÃyÃmuktÃ÷ sapta prakÃrÃ÷ | paÓcÃdbhÃvanÃmayyÃæ praj¤ÃyÃæ traya÷ prakÃrÃ÷ | kasmÃt | yadanityaæ tat du÷khamiti lak«aïasya bhaÇgo (##) nÃma anityasya bhaÇga÷ nÃnityasaæskÃrÃïÃæ bhaÇga÷ | pÆrvaæ kÃmaka«Ãyotsarga ukte 'pi noktaæ kathamuts­jatÅti | paÓcÃttÃbaduktaæ trividhamarthÃvalokanam | (p­) katamà a«Âa k«Ãntaya÷ | (u) yatki¤cit j¤Ãnaæ praj¤aptividÃraïam, iyaæ k«Ãntirityucyate | k«ÃntiriyamÆ«mamurdhak«ÃntilaukikÃgradharme«va[sti] | (p­) yogino 'pi buddhe dharme saÇghe ÓÅladi«u k«Ãntirasti | kasmÃduktama«ÂÃviti | (u) prÃdhÃnyÃduktam | prÃdhÃnyaæ mÃrgapratyÃsannatà | yathà du÷khe dharmaj¤ÃnÃya du÷khe dharmak«ÃntirityevamÃdi | kasmÃt | pÆrvaæ hi mÃrgÃnukÆlÃæ cintÃmayÅæ praj¤Ãæ prayujya paÓcÃtpratyak«aj¤ÃnamanuprÃpnoti | yathà hastipaka÷ pÆrvaæ hastipadaæ d­«Âvà tena j¤Ãnena prajÃnÃti- atra vartata iti | paÓcÃdabhimukhÅkaroti | tathà yogyapi pÆrvaæ k«ÃntyÃnvayaj¤Ãne na nirvÃïamabhyÆhya paÓcÃt tena j¤ÃnenÃbhimukhÅkaroti | ata÷ sÆtra uktam- [evaæ] jÃnan[evaæ] paÓyan Ãsravak«ayamanuprÃpnotÅti || j¤Ãnak«Ãntivargo '«ÂanavatyuttaraÓatatama÷ 199 navaj¤Ãnavarga÷ (p­) kecidÃbhidharmikà vadanti arhan k«ayaj¤Ãnaæ sÃk«Ãtkurvan sÃæv­tÃni nava j¤ÃnÃni prÃpnoti yaduta kÃmadhÃtupratisaæyuktaæ kuÓalamavyÃk­taæ [j¤Ãnaæ] yÃvannaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanapratisaæyuktaæ kuÓalamavyÃk­taæ [j¤Ãna]m | kathamidam | (u) na sarvo 'rhan sarvÃn dhyÃnasamÃdhÅn prÃpnoti | kathaæ nava j¤ÃnÃni prÃpnuyÃt | (p­) sarvo 'rhan dhyÃnasamÃdhÅn prÃpnoti | na tu sarva÷ samÃpattimabhimukhÅkaroti | (u) yadi samÃpattiæ nÃbhimukhÅkaroti | katamà prÃptirnÃma | yathà kaÓcidÃha- granthaæ jÃnÃmi, tadak«aramekantu na vijÃnÃmÅti | tathedamapyasti | (p­) yo vÅtarÃga÷ san na prathamadhyÃnasamÃpattiæ nÃdyÃpi pratyak«Åk­tavÃn | sa Ãyu«o 'nte ['pi] na tÃmutpÃdayati | (u) sÆtre tÆktam- asminnantarÃle samÃpadya paÓcÃttÃæ samutpÃdayediti | idÃnÅæ kathamasminnantarÃle 'samÃpannastÃæ samutpÃdayati | (p­) yadi (##) rÃgÃdvirajyamÃnasyÃtÅtÃnÃgatÃni sarvÃïi dhyÃnÃni mÆlata÷ prÃpnÃni | tadvipÃkena [ta]dutpattiæ prÃpnoti | (u) anÃgataæ karma ak­tamabhÆtaæ na vipÃkaæ prÃpayati | atÅtÃni dhyÃnÃni citta utpannacarÃïi yadi vipÃkaæ prayacchanti | tadà avidyamÃnatÃhÃni÷ | ki¤ca nÃnÃgatakarmÃïi prÃpnuyÃt | yadi prÃpyamiti, anÃgataæ sarvaæ prÃpyaæ syÃt | kasya pratibandhÃt prÃptyaprÃptÅ sta÷ | (p­) yadyanÃgato dharmo na prÃpya iti | Óaik«o nëÂabhiraÇgai÷ samanvita÷ syÃt | aÓaik«o 'pi daÓabhiraÇgai÷ samanvita÷ | kasmÃt | yasya dvitÅyadhyÃnÃdi niÓritya samyak dharmaniyÃmÃvakrÃntirbhavati | so 'nÃgate samyaksaÇkalpaæ prÃpnoti | yadi yogÅ k«ayaj¤ÃnamabhimuravÅkaroti | tadÃnÃgate 'dhvani samy d­«Âiæ prÃpnoti kaÓcidÃrÆpyasamÃdhiæ niÓrityÃrhatphalaæ prÃpnoti | ayamanÃgate samyaksaÇkalpaæ samyagvÃcaæ samyakkarmÃntaæ samyagÃjÅvaæ prÃpnoti | yadi t­tÅyadhyÃnÃdi niÓrityÃryamÃrgaæ prÃpnoti | so 'nÃgate prÅtiæ prÃpnoti | evamÃdayo dharmÃstadà na syu÷ | ato j¤Ãyate astyanÃgato dharma iti | yadi ca nÃsti anÃgata[dharma÷] kathaæ bhÃvako phalÃni dhyÃnasamÃdhyÃdÅnanuprÃpsyati | yogÅ yadà mÃrgÃnvayaj¤Ãne vartate | prathamaphalasaÇg­hÅtÃni sarvÃïi j¤ÃnÃni samÃdhÅæÓca sarvathÃnuprÃpnoti | tathà no cet phalÃni gaïayitvà gaïayitvÃnuprÃpnuyÃt | kasmÃt | phalÃni sarvÃïyabhimukhÅkÃle prÃpnuyÃditÅdaæ na sambhavati | ato j¤Ãyate bhavedanÃgate bhÃvaneti | ucyate | yat bhavatoktam- aÇgai÷ samanvita iti | idamabÃdhitam | kasmÃt | ÓÅlÃdyaÇgÃni kramaÓa÷ prÃpyante naikakÃlamiti brÆma÷ | ato nÃsti dÆ«aïam | yaduktaæ bhavatà ke«Ã¤citprÃptistajjÃtÅyÃtÃ[mapi] | yogina÷ [kutracit] du÷khaj¤ÃnaprÃptÃvanyadu÷khaj¤ÃnajÃti÷ prÃptà bhavati | yathà manu«yajÃti÷ prÃptetyato manu«yalak«aïaæ prÃptaæ bhavati | nÃpi pratik«aïaæ kramaÓo manu«yalak«aïaæ prÃptamiti | tathedamapi | (p­) yogino vidyamÃnadu÷khÃdÅnÃæ j¤ÃnÃni kramikÃïÅti sarvaæ parih­tameva | srotaÃpattiphalasaÇg­hÅtÃnÃæ j¤ÃnÃnÃæ prÃpti÷ punaraikakÃlikÅ | (u) anÃsravaj¤ÃnÃni prÃptÃni tu na parihÅyante | (p­) yadi pÆrvaæ (##) prÃptÃni na parihÅyante | tadà prÃpti÷ prayoga iti nÃsti bheda÷ | kasmÃt | prÃptaphala eva yogÅ ityÃdido«a÷ | (u) yadi nÃsti viÓe«a÷ | kimavadyaæ bhavati | yathà sampannaphalo 'pi yogÅtyucyate | tathedamapi | pudgalo 'yaæ punarviÓi«Âaæ dharmaæ prÃpnotÅtyato 'sti pravibhÃga÷ | ato nÃsti do«a÷ | yathà samÃpattapa¤caÓÅla÷ puna÷ pravrajyÃsaævaramanuprÃpnuvannapi na maulikaÓÅlebhya÷ parihÅyate | prÃptaphalasya ca mÃrgÃdarÓanÃdasti pravibhÃga÷ | yathà kaÓcidÃdau vastu jÃnannapi viÓi«Âavastu[darÓanÃya yatata] iti pravibhÃgo 'sti | tathe damapi | ato j¤Ãyate nÃstyanÃgatasya prÃptiriti | ki¤ca yogÅ ÓÆnyÃnÃtmaj¤Ãne viharati | tasmin samaye kathamanuprÃpnoti laukikaæ dharmam | ato j¤Ãyate k«ayaj¤ÃnaprÃptau na laukikaj¤ÃnamanuprÃpnotÅti | (p­) imÃni laukikaj¤ÃnÃni k«ayaj¤Ãnena sahÃrhata÷ samÃdhisamÃpattivyutthÃnacittakriyÃæ prÃpayanti | (u) arhataÓcittaæ santÃnena pravartamÃnaæ pratik«aïaæ viÓuddham | yadi punarnavaj¤ÃnÃni prÃpnoti | cak«urÃdi sarvaæ puna÷ prÃpyeta | tathà no cet na navaj¤ÃnÃni prÃpnuyÃt | ukta¤ca- anÃgatabhÃvanÃyà nÃsti hetu÷ pratyayo và iti | kasmÃt | ete hi vadanti- satyadarÓanamÃrge kevalaæ nimittÃbhÃsaæ j¤Ãnaæ bhÃvayati | cintanÃmÃrge 'pi nimittÃbhÃsamanimittÃbhÃsa¤ca bhÃvayati | satyadarÓanamÃrge nordhvabhÆmiæ bhÃvayati | cintanÃmÃrge tu bhÃvayati | mÃrgÃnvayaj¤Ãne na sÃæv­taæ kuÓalaæ bhÃvayati | anyasmin j¤Ãne tu bhÃvayati | ÃnantaryamÃrge na paracittaj¤Ãnaæ bhÃvayati | ÓraddhÃvibhukto darÓanaprÃptatvena parivartamÃna÷ sarvasminnÃnantaryavimuktimÃrge na sÃæv­taæ mÃrgaæ bhÃvayati | samayavimukta÷ akopyavimuktatayà parivartamÃno navÃnantarya[mÃrge«u] a«Âavimok«amÃrge«u saæv­taæ mÃrgaæ na bhÃvayati | navame vimuktimÃrge [tu] bhÃvayati | sÆk«macitte na bhÃvayati sarvamanÃsravam | etyevamÃdÅnÃæ sarve«Ãæ nÃsti kÃraïam | ato bhavÃn yadi và samyagdyetuæ brÆyÃt yadi và ÓraddhÃpayet | ki¤ca Óaik«abhÃvanayà bhÃvanà bhavati | Æ«ma[gatÃ]di«u sthitikÃle uttamÃni sarvÃïi kuÓalamÆlÃni bhÃvayati | sarvathà prakar«akaraïÃrthatvÃt | yathà sÆtramadhÅyÃnasya sarvathà vaiÓadyopakÃro bhavati | ata Æ«magatÃdidharmakÃlÃt yÃvat k«ayaj¤Ãnaæ sarve«Ãæ bhÃvanà bhavati | tathà no cet saddheturvaktavya÷ || navaj¤Ãnavarga ekonadviÓatatama÷ | (##) 200 daÓaj¤Ãnavarga÷ daÓa j¤ÃnÃni- dharmaj¤Ãnaæ anvayaj¤Ãnaæ, paracittaj¤Ãnaæ saæv­tij¤Ãnaæ, catvÃri satyaj¤ÃnÃni, k«ayaj¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãnamiti | pratyutpannadharmaj¤Ãnameva dharmaj¤Ãnamityucyate | yathoktaæ sÆtre- bhagavÃnÃnandamÃmantryÃha- asmin dharme evaæ j¤Ãnena d­«Âvà evaæ pratibudhyasva | atÅte 'nÃgate 'pyevaæ jÃnÅhÅti | vaktavyaæ pratyutpannadharmaj¤Ãnamiti | idÃnÅæ pratyutpannamanuktvà kevalamucyate dharmaj¤Ãnamiti | yathoktaæ sÆtre- bÃla÷ pratyutpannaæ dharmaæ bahumanyate | j¤ÃnÅ anÃgataæ bahumanyata iti | ki¤cÃha- pratyutpannÃ÷ kÃmà anÃgatÃ÷ kÃmÃÓca mÃrasenà mÃradheyà mÃrabandhanà ityÃdau sarvatrocyate pratyutpannavÃda÷ | idaæ saæk«ipyavacanÃt kevalaæ dharmaj¤Ãnamityucyate | avaÓi«Âadharmaj¤Ãnamanvayaj¤Ãnamiti vadanti | avaÓi«Âà iti yadutÃtÅtà anÃgatà dharmÃ÷ | pratyutpannadharmÃnanu paÓcÃt jÃnÃtÅti anvayaj¤Ãnam | kasmÃt | d­«Âadharmaj¤ÃnapÆrvakaæ hi anvayaj¤Ãnam | dharmaj¤Ãnaæ nÃma d­«Âaj¤Ãnamityucyate | etaddharmaj¤Ãnamanus­tya vitarkitaæ j¤Ãnamanvayaj¤Ãnamityucyate | (p­) anvayaj¤ÃnamidamanÃsravaæ j¤Ãnam | anÃsravaæ j¤Ãnaæ kathamanvayaj¤Ãnaæ bhavati | (u) loke 'pyastyanvayaj¤Ãnam | kasmÃt | dharmaj¤Ãnamanvayaj¤Ãnaæ paracittaj¤Ãnaæ du÷khaj¤Ãnaæ samudayaj¤Ãnaæ nirodhaj¤Ãnaæ mÃrgaj¤Ãna¤ca sarvaæ sÃsravamanÃsravamasti | imÃni j¤ÃnÃni Æ«magatÃdidharme«u sÃsravÃïi niyÃmÃvakrÃntiprÃpyÃïi anÃsravÃïi | (p­) kecidÃhu÷- kÃma[sampratiyukte«u] saæskÃre«u [yadanÃsravaæ] j¤Ãnaæ [kÃmasampratiyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ] hetau [yadanÃsravaæ] j¤Ãnaæ [kÃmasampratiyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ] nirodhe [yadanÃsravaæ] j¤Ãnaæ [kÃmasampratiyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ] prahÃïÃya mÃrge [yadanÃsravaæ] j¤Ãnam, idamucyate dharmaj¤Ãnam | rÆpÃrÆpyasampratiyukte«u saæskÃre«u yadanÃsravaæ j¤Ãnaæ rÆpÃrÆpyasampratiyuktÃnÃæ (##) saæskÃrÃïÃæ hetau yadanÃsravaæ j¤Ãnaæ rÆpÃrÆpyasampratiyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ nirodhe yadanÃsravaæ j¤Ãnaæ rÆpÃrÆpyasampratiyuktÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ prahÃïÃya mÃrge yadanÃsravaæ j¤Ãnam, idamucyate 'nvayaj¤Ãnam iti | kathamidam | (u) uktaæ hi sÆtre- bhagavÃnÃnandamÃmantryÃha- atÅtae 'nÃgate caivaæ prajÃnÅhÅti | na ki¤citsÆtramÃha- rÆpÃrÆpyasampratiyukte«u saæskÃre«u j¤Ãnamanvayaj¤Ãnamiti | ki¤coktaæ sÆtre- yogÅ anusmaret- ahamidÃnÅæ d­«ÂarÆpeïopadruto bhavÃmi | atÅte 'pi rÆpeïopadruto 'bhavam, anÃgate 'pi rÆpeïopadruto bhavi«yÃmÅti | api coktaæ sÆtre- jÃtipratyayaæ jarÃmaraïam | atÅte 'nÃgate 'pyevaæ syÃditi | tathÃvocadaÓvagho«abodhisattvo gÃthÃm- pratyak«amÃlokya ca janma du÷khaæ du÷khaæ tathÃtÅtamapÅti viddhi | yathà ca tat du÷khamida¤ca du÷khaæ tathÃnÃgatamapyavehi | [bÅjasvabhÃvo hi yatheha d­«Âo bhÆto 'pi bhavyo 'pi tathÃnumeya÷ |] patyak«ataÓca jvalano yatho«ïo bhÆto 'pi bhavyo 'pi tatho«ïa eva || iti | evamÃdi du÷khaæ mahÃvaibhëikà api vadanti | atÅtÃnÃgatÃdhvanÅnadharmaj¤ÃnamevÃnvayaj¤Ãnam | asya ca yuktirasti | kasmÃt | yogÅ hi atÅte 'nÃgÃmini pratyutpanne ca du÷khe nirvidyate | nirveda eva e«u dharme«u tattvaj¤ÃnaprÃdurbhÃva÷ | yathà pratyutpannÃ÷ saæskÃrà du÷kham | tathÃtÅtà anÃgatÃ÷ saæskÃrà api du÷kham | kena j¤Ãnena atÅtÃnÃgatÃn dharmÃn jÃnÃti | yadÅdaæ dharmaj¤Ãnam | rÆpÃrÆpyasampratiyuktÃ÷ saæskÃrà api santyatÅtà anÃgatÃ÷ | te«Ãæ j¤Ãnamapi dharmaj¤Ãnaæ syÃt | tathà ca dharmaj¤Ãnameva nÃnvayaj¤Ãnamasti | yadi rÆpÃrÆpyasampratiyukte«u atÅtÃnÃgate«u saæskÃre«u j¤ÃnÃntaramastÅti | kÃmasampratiyukte«vatÅtÃnÃgate«u saæskÃre«u ca j¤ÃnÃntaraæ bhavet | tadarthameva Ãbhidharmikà Ãhu÷- asti prÃptiraprÃptirityato 'nupÆrveïa satyaæ paÓyatÅti | kÃmadhÃtusampratisaæyuktaæ du÷khaæ prÃpti÷ | rÆpÃrÆpyasampratiyuktaæ du÷khamaprÃpti÷ | ata ekasmin samaya ubhayaj¤Ãnaæ na sambhavati | yadyaprÃptirdu÷khamanvayaj¤Ãnena j¤Ãyate | idÃnÅæ kÃmadhÃtÃvaprÃptirdu÷khamapi anvayaj¤Ãnena j¤Ãyeta | (##) (p­) kena j¤Ãnena saæyojanaprahÃïamÃrgo bhavati | (u) [tatra] dharmaj¤ÃnamÃtramupayujyate | anvayaj¤ÃnamupÃyamÃrge vartate | (p­) kiæ dharmaj¤Ãnamupayujyate | (u) du÷khe dharmaj¤Ãnaæ nirodhe dharmaj¤Ãna¤copayujyate | kasmÃt | yogÅ anityaæ du÷khamiti paÓyan ÓÆnyamanÃtmeti paÓyati | tasmin samaye saæskÃrÃïÃæ nirodhaæ sÃk«Ãtkaroti | anyat j¤Ãnaæ sarvamupÃya÷ | (p­) kiæ du÷khaæ d­«Âvà nirodho bhavati | (u) vedanÃ÷ dukhaæ paÓyati | tatrÃtmamatirutpadyate | atastÃsÃmapi nirodhaæ paÓyati | yathoktam- adhyÃtmavimuktatvÃt t­«ïÃyÃ÷ k«aye nirodhe svata evÃrhan prÃpta ityucyate | iti | (p­) nanu sÆtre kiæ noktaæ sarvasaæskÃrÃïÃæ prahÃïaæ prahÃïalak«aïamiti | (u) ayaæ yogÅ adhyÃtmanirodhaæ sÃk«Ãtk­rvan sarvatra nirviïïa÷ | ki¤ca yogÅ adhyÃtmanirodhamavaÓyaæ sÃk«ÃtkuryÃt | nÃnyadavaÓyaniyatam | (p­) satye«u kathaæ j¤Ãnaæ bhavati | (u) jÃtirdu÷khamityÃdi j¤Ãnaæ bhavati | (p­) idamasamÃhitaæ cittam, kathaæ j¤Ãnaæ janayati | (u) evaæ darÓane sati skandhÃnÃmanityatÃdido«amapi d­«Âvà du÷khanÃtmasaæj¤Ãæ janayati | yathoktaæ sÆtre- [yat] du÷khaæ tadanityam, yadanityaæ tadÃnÃtma iti | kasmÃt | cak«urÃdÅnÃmindriyÃïÃmutpÃdo 'sti vyayo 'sti | yadyayamÃtmÃ, Ãtmana utpÃdo vyaya÷ syÃdityato j¤Ãyate anÃtmeti | ida¤ca cak«urÃdyutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati | k­takamastÅtyato 'nÃtmetyucyate | sÆtre coktaæ- nÃsti kÃraka iti | ato j¤Ãyate yadanityaæ tadanÃtmeti | evaæ yogina÷ samyak anityamanÃtma ca bhÃvayata÷ kÃyacittamupaÓÃmyati | sarvasaæskÃre«u samutpanne«u te«Ãæ vihiæsÃmanubhavato du÷khasaæj¤Ã samutpadyate | niÓcarmaïyà yathà gÃva alpasparÓe ['pi] vyathÃnubhÆyate | tathà yogÅ anÃtmasaæj¤ÃvaÓÃduttamÃæ du÷khasaæj¤Ãæ sÃdhayati | mƬhastu Ãtmasaæj¤ÃvaÓÃtsatyapi mahati du÷khe na tadupÃyÃsamanubhavati | idamucyate du÷khaj¤Ãnam | saæskÃrÃïÃmutpÃdadarÓanaæ hetuj¤Ãnam | saæskÃrÃïÃæ vyayadarÓanaæ nirodhaj¤Ãnam | mÃrgasyÃvarÃgrÃnusaraïaæ mÃrgaj¤Ãnam | (p­) kimucyate k«ayaj¤Ãnam | (u) sarvÃïi nimittÃni k«apayatÅti k«ayaj¤Ãnam | kasmÃt | Óaik«asya nimittaæ prahÅïaæ punarutpadyate | idantu atyantaæ k«apayatÅti (##) k«ayaj¤Ãnam | yathoktaæ sÆtre- abhÆtanimittamidamabhÆtaæ saæj¤ÃmÃtramiti prajÃnato du÷khÃni k«Åyanta iti | Óaik«Ã÷ prajÃnanti | abhÆtaæ saæj¤ÃmÃtramÃtmeti | taccittamatyantaæ prahÅïamiti k«ayaj¤Ãnamityucyate | yathoktaæ sÆtre- kaÓcidarhan tathÃgatasya purato vyÃkaroti- bhagavatà deÓitÃni na santi mama | nÃhame«u saæyojane«u punarvicikitse | sadà mama samÃhitaikÃgrasya samyak caryÃmanusmarata÷ kÃmÃdÅnyakuÓalÃni na cittasyÃsravà bhavanti iti | tatra nimittaæ g­hïÃtÅtyata÷ saæyojanÃni bhavanti | prahÅïanimittasya tu saæyojanÃni nirudhyante | Óaik«Ã nimitte 'nimittamiti viharanti | ata Ãtmamati÷ kadÃcidÃvirbhavati | yathà sthÃïuæ d­«Âvà ayaæ puru«a iti saæÓerate | ato 'rhata÷ kevalaæ nirvicikitsasya prÃpti÷ | sadà animittavihÃricittatvÃt pÆrvaæ sattvaÓÆnyatÃæ d­«Âvà pa¤casu skandhe«u na paÓyatyÃtmÃnam | paÓcÃt dharmaÓÆnyatvÃnna paÓyati rÆpasvabhÃvaæ yÃvadvij¤ÃnasvabhÃva¤ca | ato j¤Ãyate sarvanimittak«aya÷ k«ayaj¤Ãnamiti | sarvanimittÃnÃmanutpÃdaæ jÃnÃtÅtyanutpÃdaj¤Ãnam | Óaik«asya prahÅïanimittasya punarutpÃda÷ k«Åïa÷ | aÓaik«asya nimittaæ k«Åïaæ na punarutpadyate | sarvanimittÃnÃæ k«aye nirodhe yatpunaranutpÃda÷ tadanutpÃdaj¤Ãnam | (p­) Óaik«o 'pi jÃnÃti asti [mama] k«ayaj¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãnamiti | yathÃnusmarati- parik«Åïatrisaæyojano na punarutpatsya iti | kasmÃnnÃha daÓÃÇgasamanvita iti | (u) Óaik«o na sarvasaæj¤Ã÷ prajahÃti | ato nÃha- asti [mama] k«ayaj¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãnamiti | yathà kaÓcit tatra tatra pratibaddha ekasmÃnmukto 'pi na vimukta ityucyate | asti cÃyamartha÷ ÓÃriputro 'nÃthapiï¬adasya daÓÃÇgasamanvÃgamamavocat iti | arhan vaÓitÃbalaprÃptatvÃt prajÃnÃti- k«ÅïÃni [me] saæyojanÃni, na punarutpatsya iti | tathà Óaik«o 'pi | arhan aÓaik«amÃrgaæ prÃpto [yat] prajÃnÃti k«ÅïÃ[me]jÃtiriti | tat k«ayaj¤Ãnamityucyate | u«itaæ brahmacaryamiti Óaik«acaryÃparityÃga ucyate | k­taæ karaïÅyamiti karaïÅyÃni sarvÃïi k­tvà prajÃnÃti- asmÃdbhavÃt nÃsti bhavÃntaramiti | ato j¤Ãyate arhanneva sarve«u karaïÅye«u vaÓitÃæ prÃpta÷ k«ayaj¤ÃnenÃnutpÃdaj¤Ãnena ca samanvita÷ syÃt, (##) na tu Óaik«Ã iti | yathà kaÓcit jvarÃrto[jvarÃ]nudgamakÃle 'pi jvarÅtyucyate | yathoktaæ sÆtre- sarvatra vihatà nandi÷ tamaskandha÷ pradÃlita÷ | jitvà m­tyorhi senäca viharÃmi anÃsrava÷ || iti | paracittaj¤Ãnaæ yathà «a¬abhij¤ÃsÆktam | pa¤caskandhakalÃpa÷ sattva÷ | tatra j¤Ãnaæ saæv­tij¤Ãnam | anÃsravaæ j¤Ãnaæ tattvaj¤Ãnam | idamanÃsravÃbhÃsaæ j¤ÃnÃkhyÃæ prÃpnotÅtyata÷ saæv­tij¤Ãnamiti vadanti | (p­) kecidÃhu÷- sarve sattvÃ÷ samaæ j¤Ãnasamanvità iti | kathamidam | (u) yo jinauraso jÃnÃti dharmÃ÷ pratÅtyasamutpannà iti | sa prÃpnoti nÃnya÷ sattva÷ | j¤ÃnÃkhyÃyÃ÷ prÃpitvÃt | sarve sattvÃ÷ saæj¤ÃprayogamÃtraæ vijÃnanti | yadi prÃpnuvantÅdaæ j¤Ãnam | [tadÃ] Ãbhyantarap­thagjana ityucyante | daÓaj¤Ãnavargo dviÓatatama÷ | 201 catuÓcatvÃriæÓajj¤Ãnavarga÷ (p­) sÆtra uktam- catuÓcattvÃriæÓat j¤ÃnÃni yaduta jarÃmaraïe j¤Ãnaæ, jarÃmaraïasamudaye j¤Ãnaæ, jarÃmaraïanirodhe j¤Ãnaæ, jarÃmaraïanirodhamÃrge j¤Ãnaæ, jÃtibhavopÃdÃnat­«ïÃvedanÃsparÓa«a¬ÃyatananÃmarÆpavij¤ÃnasaæskÃre«vapyevam | kasmÃdidamucyate | (u) nirvÃïe (##) tattvaratne vividhairdvÃrairavatarati | kaÓcitpa¤caskandhamukhenÃvatarati | kaÓcit dhÃtvÃyatananidÃnadvÃrai÷, [kaÓcit] satyai÷ evamÃdibhirdvÃrairnirvÃïamanuprÃpnoti | kenedaæ j¤Ãyate | yathoktaæ sÆtre- [tadyathÃ] nagarasvÃmÅ nagare ni«aïïa÷ syÃt | [tatra] ki¤cit dÆtayugamekasmÃt dvÃrÃdÃgatyopas­tya nagarasvÃmino yathÃbhÆtaæ vacanaæ niryÃtya [yathÃgatamÃrgaæ] pratipadyeta | tathà [anyadÆtayugamanyebhyo] dvÃrebhyo 'pi | tatra nagarasvÃmyupamo yogÅ | dvÃrÃïÅti skandhadhÃtvÃyatanÃdÅnÃæ bhÃvanÃyà adhivacanam | dÆtayugaæ ÓamathavipaÓyanopamam | yathÃbhÆtaæ vacanaæ nirvÃïasyÃdhivacanam | iti | dÆtà nÃnÃdvÃrebhya Ãgatà api ekameva sthÃnamupasarpanti | evaæ skandhadhÃtvÃyatanÃdÅnÃæ bhÃvanà nÃnÃdvÃrÃïyupÃyà nirvÃïe 'vataraïasya | yathà rÃhula ekÃnte ni«aïïo dharmaæ cintayan evaæ prajÃnÃti- Åd­Óo dharma parikÅrtitaæ nirvÃïaæ prati anuprayÃtÅti | (##) ki¤ca bhagavÃn dharmasyÃniÓaæsÃyÃmÃha- dharmo 'yaæ sarvÃn kleÓÃgnÅna nirodhayatÅti nirodha ityucyate | yoginaÓcittaæ praÓamayatÅti praÓama÷ | yogina÷ samyak parij¤Ãnaæ parÃyayatÅti parÃyaïam | ityÃdayo 'rthà nirvÃïasyÃniÓaæsÃ÷ | brahmacaryama«ÂÃÇgamÃrga ucyate | a«ÂÃÇgamÃrge ca samyagj¤Ãnamevoktam | asya samyagj¤Ãnasyaiva phalaæ yaducyate nirvÃïamiti | bhagavatopradi«Âaæ ÓÃsanaæ sarvaæ nirvÃïÃya bhavati | ato j¤Ãyate pa¤caskandhÃdayo dvÃrÃïi nirvÃïaparÃyaïÃni bhavanti | (p­) kecidÃbhidharmikà Ãhu÷- jarÃmaraïaj¤Ãnaæ du÷khaj¤Ãnamiti | kathamidam | (u) na [yuktam] | kasmÃt | na tatrocyate du÷khÃkÃra÷ | ato na [tat] du÷khaj¤Ãnam | (p­) idaæ kasya j¤Ãnaæ bhavati | (u) tat jarÃmaraïasvabhÃvaj¤Ãnam | (p­) ucyate ca jarÃmaraïasamudaya÷ jarÃmaraïanirodho jarÃmaraïanirodhamÃrga ityÃdi | ato j¤Ãyate idaæ du÷khaj¤Ãnameva syÃditi | (u) tat nidÃnadvÃraæ bhavati, na satyadvÃram | ato na tasya du÷khÃkÃro vaktavya÷ | [evaæ] samudayÃdau vaktavya÷ | lak«aïasÃmyÃt | (p­) atra kuto nocyate ÃsvÃdÃdÅnavanissaraïÃdÅnÃæ j¤ÃnÃni | (u) sarvÃïÅmÃni atra parig­hÅtÃni | kintu saÇgÅtikÃra÷ saæk«ipan na [vistaraÓa] uvÃca || catuÓcatvÃriæÓajj¤Ãnavarga ekottaradviÓatatama÷ | 202 saptasaptatij¤Ãnavarga÷ (p­) sÆtra uktam- saptasaptatij¤ÃnÃni yaduta jÃtipratyayaæ jarÃmaraïamiti [j¤Ãnam] | asatyÃæ jÃtau nÃsti jarÃmaraïamiti [j¤Ãnam] | evamatÅte 'nÃgate 'dhvanyapi | (##) yadasya dharmasthitij¤Ãnam | [tadapi] anityaæ saæsk­taæ k­takaæ pratÅtyasamutpannaæ k«ayadharma, vipariïÃmadharma, viyogadharma, vyayadharma iti j¤Ãnam | yÃvadavidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà ityapyevam iti | tatra kasmÃnnoktaæ- jarÃmaraïasya svabhÃvo nirodho mÃrga ityÃdi | (u) hitaj¤asya k­ta evamuktaæ tasya dvÃratvamÃtramavi«karoti | anyadapyevaæ j¤eyam | tÅrthikà bahavo nidÃne bhrÃntà vadanti- laukikÃnÃæ padÃrthÃnÃæ heturlokÃtmaka ityÃdi | ato bhagavÃn te«Ãæ nidÃnamÃtramÃha | (p­) jÃtipratyayaæ jarÃmaraïamityuktvà kasmÃtpunarÃha- asatyÃæ [jÃtÃ]viti | (u) niyamÃrtham | yathà dÃnaæ puïyasya hetu÷ | ÓÅlenÃpi puïyaæ vindate | yathoktam- dh­taÓÅlo deve«Ætpadyata iti | kecinmanyante- jarÃ- maraïapratyayà jÃtiriti | kecidahetukà jÃtiriti | ato niyama ucyate | (p­) kasmÃdatÅte 'nÃgate 'dhvani punarniyama ucyate | (u) pratyutpannamatÅtÃdhvana÷ kadÃcidbhinnadharma bhavati yadutÃtÅtÃnÃæ sattvÃnÃmÃyurapramÃïaæ prabhÃvaÓca devatulya ityevamÃdi | ÃyurÃdi bhinnaæ jarÃmaraïapratyayo 'pi bhinno bhavediti janà vadeyuriti bhÅtyà niyama ucyate | anÃgate 'pyevaæ [vaktavyam] | idaæ «a¬vidhaæ dharmasthitij¤Ãnam | anyannÃma nirvÃïaj¤Ãnam | jarÃmaraïasantÃnakaratvÃducyate- anityaæ saæsk­taæ k­takaæ pratÅtyasamutpannam | k«ayadharma vipariïÃmadharma ityanityÃkÃra÷ | viyogadharma iti du÷khÃkÃra÷ | vyayadharma iti anÃtmaÓÆnyÃkÃra÷ | kasmÃt tatra rÆpasya svarÆpaæ nirodha÷ vedanÃyÃ÷ saæj¤ÃyÃ÷ saæskÃrÃïÃæ vij¤Ãnasya ca svarÆpaæ nirodha÷ | ayaæ trividhavipaÓyanÃnÃmartha ityÃkhyÃyate | yathoktaæ sÆtre- yo bhik«ava÷ saptabhi÷ sthÃnopÃyai÷ tribhirvipaÓyanÃrthaiÓca samanvita÷ sa k«ipramÃsravÃïÃæ k«ayamanuprÃpnoti | idameva nirvÃïaj¤Ãnaæ bhavatÅti | ityÃdi nidÃnaj¤ÃnÃni apramÃïaÓatasahasrÃïi santi yaduta (##) cak«urvij¤ÃnamityÃdi | yathoktaæ sÆtre- cak«u«a karma pratyaya÷ | karmaïa÷ t­«ïà pratyaya÷ | t­«ïÃyà avidyà pratyaya÷ | avidyÃyà ayoniÓomanaskÃra÷ pratyaya÷ | ayoniÓomanaskÃrasya cak«ÆrÆpaæ pratyaya÷ | ÃsravÃïÃmayoniÓo mananaæ pratyaya÷ | ÃhÃrÃïÃæ t­«ïà pratyaya÷ | pa¤cakÃmaguïÃnÃæ kabalÅkÃrÃhÃrÃdaya÷ pratyayÃ÷ | narakasyÃlpÃyu«aÓca prÃïÃtipÃtÃdaya÷ pratyayÃ÷ | yadidÃnÅntanaæ du÷khaæ pÆrvatanÅna¤ca du÷khaæ, sarvasyÃbhÆtasaæj¤Ã pratyaya÷ | abhÆtasaæj¤ÃyÃ÷ kÃyacittayo÷ priyÃpriye pratyaya÷ | priyÃpriyayo÷ kÃmarÃga÷ pratyaya÷ | kÃmarÃgasya mithyÃvitarka÷ pratyaya÷ ityevamÃdipratyayÃnÃæ j¤ÃnamapramÃïamanavadhi svayamevonnetavyam || saptasaptatij¤Ãnavargo dvyuttaraÓatatama÷ | [mÃrgasatyaskandha÷ samÃpta÷] ÓÃstraæ samÃptam