Harivarman: Satyasiddhisastra
Based on the ed. N. Aiyaswami Sastri: Harivarman: Satyasiddhisastra,
Vol. I, Baroda : Oriental Institute, 1975.
(Gaekwad's Oriental Series, 159)


Input by Udip Shakya, 2008
Proof-read by Udip Shakya




With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project
of Nagarjuna Institute, Nepal
and University of the West, Rosemead, California, USA
(www.uwest.edu/sanskritcanon)


STRUCTURE OF REFERENCES (added)
(SSS_n) = (Satyasiddhisastra_pagination of Aiyaswami Sastri's ed.)

#<...># = BOLD




÷rãrastu
satyasiddhiֈstram

÷rãmadàcàryaharivarmaõaþ kçtiþ

1 prasthànaskandhe buddharatnàdhikàre àdyasampadvarga

1. abhivandyàbhivandyaü pràk samyak sambuddhamàtmanà |
sarvaj¤amarhacchàstàraü mahàntaü lokasaühitam ||
2. suvi÷uddha¤ca saddharmaü àrya÷ràvakamaõóalam |
vyàcikãrùàmi lokànàü hitàya jinabhàùaõam ||
3. ÷àstraü såtrànvitaü samyak dharmatàpravilomakam |
÷amopagàmi vai samyak j¤àna÷àstramitãryate ||
4. na dçùñau candrasåryau ca prakçtyàtiprabhàsvarau |
dhåmàbhradhålãmihikàmukhaiþ vyomni yathàvçttau ||
(#
SSS_2#)
5. mithyà÷àstraparãtaþ satsåtràrtho na prakà÷ate |
sadarthasyàsphuñãbhàvàt kuj¤ànasyoddhàñitaü mukham ||
6. àpattidurya÷a÷cittakaukçtyakkamathàdayaþ |
cittaüvikùepakàyàsàþ kuj¤ànoddhàñità ime ||
7. àpattimukhyànàyàsàn yo 'pohitumicchati |
samyak ÷àstrecchayà gacchet gabhãraj¤àninaü sa ca ||
8. niùevaõa¤ca tasyaiva samyak chàstrasya målakam |
sacchàstrahetorutkçùñapuõyàdyàþ prabhavanti hi ||
9. ÷atasàhasraduþ÷àstreùvadhãtã tãkùõadhãrapi |
pratibhàna¤ca kãrti¤ca làbhànnàpnoti saüsadi ||
10. buddhadharmavaraü j¤àtvà bhàùaõaü sukhavàhi ca |
cirakàla¤ca dharmasya sthitaye na tu kãrtaye ||
11. niùevya bhinnavàdàü÷ca praj¤ayà vibudhà÷ayàn |
tattva÷àstraü cikãrùàmi sarvaj¤aj¤ànamàtrakam ||
12. a÷rauùãtsarva÷o buddho bhinnavàdàü÷ca bhikùukàn |
atastripiñakasyàrthaü samãkartuü samàrabhe ||

atra vicàryate | (pç) nanu bhavatà satyasiddhi÷àstraü vakùyata iti j¤àtmasmàbhiþ | àdau bhavatoktaü abhivadyàbhivandyaü pràgiti | sa ca budo [bhagavàn] | kasmàt tasya buddha ityàkhyà | kena guõenàbhivandyaþ | (u) bhagavàn prakçtyà manuùyabhåtaþ sarvàkàraj¤ànena sarvadharmàõàü svalakùaõavibhàgàn prajànàti | sarvàku÷alavinirmuktaþ sa¤citasarvaku÷alaþ sarvasattvànàü (#
SSS_3#) hitaiùã cetyato buddha ityucyate | [sattvàn] ÷ikùayitumupadiùñaü dharma ityucyate | taü dharmaü ye pratipadyante te saïgha ityucyante | ityeteùàü triratnànàmabhivandananidànaü vakùye | bhagavàn pa¤ca[dharma]skandhasaüpannaþ ityato devamanuùyàõàü påjyaþ |

(pç) anye 'pi àryapugdalàþ pa¤cadharmaskandhasamanvitàþ | tathàgatasya ko vi÷eùaþ | (u) tathàgatasya pa¤caguõaskandhasaüpadaþ pari÷uddhàþ | tatkasya hetoþ | kàyikàdiùu karmasu apramattatvàt ÷ãlaskandhasaüpat [pari÷uddhà] | bhagavàn ÷ãlasaüvara evàvipannaþ | kimuta vaktavyaü målàpattau | ki¤ca cirasa¤citamaitrãkasya nàku÷alacittamudeti | yathoktaü såtre- bhagavànavocadànandam | àjanma yo maitrãmabhyasyati tasyàku÷alacittamudeti na và | no bhagavan iti | tathàgata÷cirasa¤citaku÷alasvabhàvaþ, nàtmatràõàrthaü kintu apakãrtibhãrutayà saüvara÷ãlaü dhatte | apramàõabuddheùu dãrghàbhyasta÷ãlacaryaþ unmålitatriviùamålàtyantani÷÷eùavàsanaþ | ityàdibhiþ pratyayaiþ ÷ãlaskandhasampannaþ |
samàdhiskandhasampannaþ | tathàgata imaü samàdhiü ni÷ritya sarvaj¤aj¤ànaü labdhavàn | ataþ samàdhiskandhasampanna iti j¤àyate | yathà ghçtatailabahulaþ pradãpaþ vartikàmahimnà mahàn prakà÷ate | tathàgataþ suniråóhastambhavat dçóhasamàdhikaþ | anye tu jalaråóhastambhavat apratilabdhacirasamàdhikàþ | tathàgatasya dhyànasamàdhirapramàõakalpeùu krama÷aþ saüsiddhaþ | ata staü paripårayati | tathàgatasya samàdhiþ puruùaü sthànaü dharmopade÷aü và ityàdipratyayagaõàn nopakùate | na tathànyeùàm | tathàgataþ sadà gabhãrabhàvitasamàdhirbhavati | yathà ka÷cit àtmànaü saürakùan sadà smarati na vismarati | tathàgataþ dhyànasamàdhimupasampadya na cittabalamadhitiùñhati | tadyathà ka÷cit svàvasaüthaü pràpya vadati kùemapràptaþ akhinna iti | na samàdhisthastathàgataþ punarevam | ata ucyate tathàgataþ nityasamàdhisthita iti | dhyànasamàdhiprakampino (#
SSS_4#) mahàpràmodyàdayo dharmàþ tathàgatasya sarve prahãõàþ | cirasamàdhivipàkapratilabdhai÷varyadivyàbhij¤ànàü paramo 'graõãþ | çddhividhinà ekasminneva kùaõe da÷adikùu apramàõadhàtuùu parikràmati | sarvàõi kçtyàni yatheùñaü karoti | sarvanirmiteùu apratihataü prabhavati | anye sattvà màgacchantviti sarvadharmànugacitto bhavati |

tathàgatasya àryava÷itàsamanvitasya sukhe asukhasaüj¤otpadyate | asukhe ca sukhasaüj¤otpadyate sukhàsukhe ca upekùàsaüj¤otpadyate | (pç)asukhe upekùà jàyeta | kathaü sukhasaüj¤à jàyeta | (u) subhàvitacittatvàt vàkpàruùyàdyasukhadharmeùu na pratibandhaü manyate | anyàsu divyàbhij¤àsu divyacakùurdivya÷rotraparacittaj¤ànapårvanivàsànusmçtiùu apratihato bhavati | samàdhibalena apratihatadivyàbhij¤o bhavati | dhyànasamàdhiùu suvyaktàbhisamayaþ | tànanye sattvà na ÷çõvanti | tathàgata evàpratihataü pravi÷ati vyuttiùñhate ca | tathàgatasya dhyànasamàdhi rbalamityàkhyàyate | yathà da÷abalavarge vakùyate | anyeùàü pugdalànàü nàsti [tàdç÷aü] ki¤cit | ataþ tathàgata samàdhiskandhasampannaþ |

praj¤àskandhasampanna iti | dhyànàvaraõaü kle÷otpàda iti dvividhàvidyà tathàgatasya sarvathà prahãõà | viruddhasya prahàõàt praj¤àskandhasampannaþ | svato dharmalàbhã [tathàgataþ] na parataþ ÷rutvà | niruktiku÷alaþ arthagatij¤ànasuj¤ànaku÷alaþ anavasannapratibhànaþ akùãõapraj¤a÷ca | anye sattvà steùu kau÷alaü na saüpàdayàübabhåvuþ | bhagavànena anapakçùñakùayaj¤ànaþ | atastathàgataþ praj¤àskandhasampannaþ |

bhagavadbhàùito dharmaþ arthagatau ku÷alaþ | nànyairalpaj¤ai rbhàùitaþ samarthaþ niravadyaþ | tathàgata bhàùita evànavadyaþ | atastathàgata praj¤àskandhasampannaþ | apramàõaguõasàdhanãyà praj¤eti [tàü] sampàdayati | dharmaü praõãtamaviparãta¤ca bhàùitavàn | yathà a÷ubhabhàvanà (#
SSS_5#) kàmaràgabhedinãtyàdayaþ | praj¤àprakarùàt prakçùñeryàpatha÷ca bhavati ityàdibhiþ pratyayaiþ praj¤àskandhasampannaþ |

vimuktiskandhasampanna iti | avidyàdvayàccittaü vimuktam | nànyàsti vàsanà, sarvathànivçtà ityàdinà vimuktisampannaþ |

vimuktij¤ànadar÷anasampanna iti | sarvasmin saüyojanaprahàõamàrge pratikùaõaü smçtij¤ànaku÷alaþ | yathà ka÷cit vçkùaü chettuü haste dhçtakuñhàraþ pàryantikaü jànànaþ prajànàti ÷àkhàþ pra÷àkhàþ | tathà bhagavànapi saüyojanaprahàõaj¤ànasya pratikùaõaü kùãyamàõaü sarvamavayava÷aþ prajànàti | sattvànàmà÷ayaü j¤àtvà yathàyogaü dharmamupadi÷ati | yena [te] vimucyante | ataþ sattvànàü sarvavimuktimàrge j¤ànadar÷anasampannaþ |

ki¤ca bhagavàn kàlaü j¤àtvà dharmamupadi÷ati yathà timburukabràhmaõàdinàm | tathàgataþ dharmàõàü vibhàgaj¤ànaku÷alaþ | ayaü pudgalaþ asya dharmasyàrha iti | yathà bhagavànànandamàmantrya chandakasya yogyaü bhàvàbhàvavyàvartakaü såtramupadi÷ati | atastathàgato vimuktij¤ànaku÷alaþ | ki¤copàyaku÷alaþ sattvamalaü hàpayati yathà nandasya kàmaprajihãrùàyai [dharma]mupadi÷ati | sattvànà¤ca ÷raddhendriyàdiparipàkaü j¤àtvà pa÷càt dharmamupadi÷ati yathà ràhulasya | kecit sattvàþ karmavipàkàvçtàþ na vimuktiü labhante | bhagavàn [taü]nà÷ayitvà dharmamupadi÷ati | kecit sattvàþ kàlapakùye kùãõàsravà bhavanti yathà jàyàpatisåtra upadiùñam | kecit sattvàþ puruùavi÷eùamapekùya kùãõàsravàþ bhavanti yathà ÷àriputra a÷vajitamapekùya | kecit sattvà de÷amapekùya kùãõàsravàþ yathà ràjà pukkasàtiþ | kecit sattvà satãrthyamapekùya (#
SSS_6#) kùãõàsravàþ yathà gopàla nandaþ ajitagràmãõàdãnapekùya | kecit sattvà bhagavataþ tàttvikakàyamapekùya nirmitakàya ¤càpekùya kùãõàsravà bhavanti | bhagavàn pratipatiü j¤àtvà dharmamupadi÷ati [atha]vimocayati | ki¤ca bhagavàn vividhàn saddharmànupadiya sarvàn vimuktyàvaraõadharmàn paribhedayati ato vimuktij¤ànadar÷anasampanna ityucyate |

bhagavàn dharmàrthagatiku÷alo dharmamupadi÷ati nànarthamavipàkam | bhagavàn saükhyàgaõanavat krama÷o vimuktimàrgamupadi÷ati | ataþ suvimoko bhavati | bhagavàn satvànàü pårvanivàsaü ku÷alamåla ¤ca j¤àtvà krama÷o dharmamupadi÷ati | bhagavàn vimuktiü pratyakùãkçtya parasyopa÷ati na parataþ÷ratvà | jina÷àsanaü vahvãbhiþ kalàbhiþ sampannam | yathà bhaiùajyakalàsampanno vyàdhãn ÷amayati | tathà jina÷àsanamapi pratipakùakalàpamukhena sarvàn kle÷àn vyàvartayati | yathà navasaüj¤àdãn mahatyo 'lpà và saüyojanà na punaþ kùapayanti | ataþ kau÷alasampanna eva kle÷àn paribhedayati | anuttamopàyaiþ sattvàn santàrayati, kadàcit sukumàravacanaiþ kadàcit kañuvacanaiþ kadàcit punaþ sukumàrakañuvacanai÷ca | tadarthameva tathàgato vimuktij¤ànadar÷anasampannaþ iti |

prasthànaskandhe buddharatnàdhikàre àdyasampadvargaþ prathamaþ |


(#
SSS_7#)
2 da÷abalavargaþ

atha bhagavàn da÷a balasamanvàgamàt praj¤àsampannaþ | hetupratyayapratilomakatayoktàni da÷abalàni | talàdyaü sthànàsthànaj¤ànabalam | idaü kàryakàraõanaiyatyaj¤ànam | asmàt ãdç÷aü phalaü bhavati na tàdç÷am | ayamàcàraþ aku÷alo 'vayaü duþkhavipàkaþ na sukhavipàka iti j¤ànam | sthànaü nàma bhàvavastu | asthànamabhàvavastu | àdyaü balamidaü sarvabalànàü målam |

(pç) [nanu]laukikà api jànanti hetuphalayoþ sthànàsthànam | yathà yavàdyava eva jàyate na brãhyàdaya iti | (u) sthànàsthànabalena karmàdãnàü j¤ànàt idaü balamatigahanaü paramaü devamanuùyàõàü na pràptuü ÷akyam | jàtadharmasya hetusamanantaràdhipatipratyayàn pratyàyayatãtyata idaü balaü praõãtam |

(2) yat atitànàgatapratyutpannàni karmàõi sarvadharmasamàdànàni ca prajànàti | teùàü sthànaü prajànàti vastu prajànàti hetuü prajànàti vipàka¤ca prajànàti | ata idaü j¤ànaü balamàkhyàyate | triùu adhvasu sthànavastuhetuvipàkapraj¤àpakatvàt gahanam | kasmàt | kecidvadanti atãtànàgatà abhàvadharmà iti | ato bhagavataþ teùàü kathanaü balaü bhavati | atãtànàgatàdhvagatàn dharmàn adçùñàkàrànapi bhagavàn sàkùàtprajànàti |

atha karma dvividhaü ku÷alamaku÷alamiti | kecit ku÷alakarmavanto dçùñe duþkhavedanàþ yathà ÷ãlaü dhçtvà kle÷ànanubhavanti | kecitpàpakarmàõaþ dçùñe sukhavedanàþ yathà ÷ãlaü bhitvà svairaü caranti | ataþ kecit saü÷erate anàgatàdhvàpi pratyutpannasama iti | atastathàgataþ karmakrameõa vedanàmupadi÷ati |

(#
SSS_8#)
catvàri dharmasamàdànàni pratyutpannaü duþkhaü àyatyàü sukhavipàkam, pratyutpannaü sukhamàyatyàü duþkhavipàkam, pratyutpannaü sukham àyatyàü sukhavipàkam, pratyutpannaü duþkhamàyatyàü duþkhavipàkam iti | bhagavàn saüprati àyatyà¤ca [teùàü] sthànaü, vastu, hetuü vipàka¤ca prajànàti | sthànaü nàma vedakaþ | vastu deyapadàrthaþ | heturdànacittam | yathoktaü såtre pårva¤ca pramuditacittaþ dànakàle ca vi÷uddhacitto dattvà ca yanna vipratisarati | tat phalapràpakaü karma vipàka màkhyàyate | bhagavàneva prajànàti taratamaü karma yadi niyatamaniyataü và dçùñavipàkam upapadyavipàkaü tadårdhvavipàkaü và ityàdi | nànyaþ | ato balamityucyate |

(3) bhagavàn sarvadhyànavimokùasamàdhisamàpattãnàü saükle÷aü prajànàti sthitiü prajànàti upacayaü prajànàti vyavadàna¤ca prajànàti | tatra dhyànaü nàma catvàri dhyànàni catvàra àråpyasamàdhaya÷ca | tadeva råpàråpyadhàtukaü karma | vimokùo nàma yadutàùñau vimokùàþ taktarmakùepakàþ | dhyànàni àråpyasamàdhayo 'ùñavimokùà÷ca samàdhayo bhavanti | eùàü samàdhãnàü vçtteràbhimukhyalàbhaþ samàpattiþ | samàpattaya÷caturdhà vibhaktàþ saükle÷ataþ sthitita upacayato vyavadànata÷ceti | saükle÷aj¤àninaþ saükle÷ataþ samàdhiþ | sthitij¤àninaþ sthityà samàdhiþ | upacayaj¤ànina upacayataþ samàdhiþ | vyavadànaj¤àninaþ prativedhataþ samàdhiþ | prativedhataþ samàdhikasya åùmamårdhakùàntyàdaya÷caturdharmà bhavanti | tathàgatasyaiva teùu sarveùu j¤ànaü bhavati | nànyeùàm iti balaü bhavati |

(4) tathàgataþ sattvànàmindriyàõi tãkùõàni mandàni [yathàbhåtaü] prajànàni | ÷reddhendriyàdãnàü pràdhànyàt tãkùõatà yathà tathàgatàdãnàm | mandatà tadapràptiþ yathà nàgadàsakàdãnàm | madhyendriyasya tu nàsti aniyatatvàt | tãkùõendriyasyàsti kàùñhà (#
SSS_9#) yathà tathàgatàþ | mçdvindriyasyàsti kàùñha yathà nàgadàsakaþ | madhyamasya nàsti kàùñheti madhyendriyasya nocyate | atha ÷raddhàpratipat dharmapratipat iti dvividho màrgaþ | punarapi dvividhaþ durmàrgaþ sumàrga iti | asmàt màrgadvayàdanyo madhyamaþ | tãkùõamandapudgalau pratãkùya madhyamo bhavati | adhimuktita÷cendriyàõi bhidyante | ÷raddhendriyàdhimuktikàþ ÷raddhàbahulàþ | pràj¤ajanà vi÷iùñendriyà adhimuktita upakçtà ÷reddhendriyapradhànà÷ca bhavanti | imànãndriyàõi sarvàõi [tathàgataþ] prajànàti | nànye | ityatastadvalam |

(5) tathàgato nànàdhimuktikaü lokaü [yathàbhåtaü] prajànàti | adhimuktirnàma icchà | tadyathà suràyàmadhimuktaþ suràmicchati | tathàgato yathàdhimukti pratipattiü prajànàti yadutàyaü sattvaþ pa¤cakàmanàsvadhimuktaþ bhàvanàmàrge bàdhimukta ityevaü viditvà yathàrhaü dharmamupadi÷ati | ataþ sarvasattvà÷ca santàrayati |

(6) tathàgato nànàdhàtukànapramàõalokàü÷ca [yathàbhåtaü] prajànàti | sattvànàü yat dãrghakàlamabhyasya abhirocate sa dhàtuþ sidhyati | yathà devadattàdayastathàgatamadhvanyadhvani duùayanto 'ku÷alacittapravçttagahanànu÷ayadhàtukà bhavanti | tathà ku÷alasvabhàvà api | kecit sattvàþ svabhàvataþ pravçttaràgàþ kecit dçùñaü pratãtya pravçttaràgàþ | tathàgato 'dhimuktiü dhàtu¤ca sarvaü [teùàü] prajànàtãtyata[stat]balamucyate |

(7) tathàgataþ sarvatragàminãü pratipadaü yathàbhåtaü prajànàti | imàü pratipadaü pratipanno naraka utpadyate yàvatsvarge iti ca prajànàti | imàü pratipadaü pratipanno yàvannirvàõamanupràpnoti | idaü karma indriyaràgasvabhàvapravçttam, sàsravakarmakaþ pa¤cagatiùåtpadyate | anàsravakarmako nirvàõamanupràpnoti iti prajànàti |

(#
SSS_10#)
pårvamuktaü màrgaþ | idànãmuktantu màrgaphalam | pårvaü sàmànyata uktam | idànãü vivicyocyate ãdç÷akarmaõà narakaü yàti, ãdç÷akarmaõà nirvàõaü pràpnoti iti | narakapratitasyàpi pravibhàgo 'sti anena karmaõà sa¤jãvanarake patiùyati, anena karmaõà kàlasåtranarake patiùyati iti | atastathàgataþ saptamabale sthitaþ sukùmaü karma prajànàti | anye sattvà jànanto 'pi na vivecayanti | atastat balamucyate |

(8) evaü tathàgatasya atãtakarmaõàü phalaj¤ànaü pårvanivàsànusmçtij¤ànabalamityucyate | tathàgataþ sattvànàü pårvamàcaritàü pratipadaü j¤àtvà dharmamupadi÷ati | ataþ pårvanivàsavyàkaraõe 'sti j¤ànabalama | tathàgato 'tãtaü sarvamupapattisthànaü råpadhàtau và àrupyadhàtau và ityanusmarati | àtmano 'pi prajànàti | anyeùàmapi satvànàü prajànàti | ata[stat] balamucyate |

(9) tathàgato divyena cakùuùà pa÷yati anàgatàdhvani tribhavasantànàn trividhàni karmàõi caturdharmasamàdànàni ca j¤àtvà vyàkaroti | tatràpratighapratyàyanaü balamucyate |

(10) àsravakùaya[j¤àna]balena santànanivçttiü prajànàti | sattvà àyuùonte kecit sasantànà bhavanti, kecit nivçttasantànà bhavanti | idaü balaü sarvasattvagàmisthànamàrgabalaü bhavati | sàmànyato nirvàõamàrga ityucyate | asya balasya savistaravibhàgo vakùyate | tathàgataþ saükle÷avyavadànahetorda÷abalasamanvàgataþ | navabalalàbhitvàt j¤ànasamanvitaþ | da÷amabalalàbhitvàt prahàõasamanvitaþ | j¤ànaprahàõasampannatvàt bhagavàn devamanuùyairabhivandyaþ |

da÷abalavargo dvitãyaþ |


(#
SSS_11#)
3 caturvai÷àradyavargaþ

tathàgata÷caturvai÷àradyasamanvitatvàccàbhivandyaþ | tathàgatapratilabdhàni catvàri vai÷àradyàni- sarva[dharmà]bhisambodhi[vai÷àradyam], sarvàsravakùaya [j¤ànavai÷àradyaü], màrgàntaràyikavyàkaraõa [vai÷àradyaü], duþkhanairyàõikapratipa[dvai÷àradyam] | eùu caturùu yadi ka÷cidàgatya yathà dharmaü codayet | tatràhaü vai÷àdya[pràpta] iti |

àdyaü vai÷àradyaü sarva[dharmà]bhisambodhiþ navabalàtmakam | dvitãyamàsravakùayo da÷amabalameva | kùayaj¤ànasampannatvàt tathàgata àtmaguõasampannaþ | antye dve vai÷àradye parasampadaü kurutaþ | tathàgato vyàkaroti àntaràyikamàntaràyikamàrgadharmàn yadutàku÷alaü sàsravaü ku÷ala¤ca | vimuktyantaràyatvàt àntaràyikadharma ityucyate | antaràyavisaüyogitayà nairyàõikapratipadityucyate |

(pç) nanu bhavaduktarãtyà balànyeva vai÷àdyàni | ataþ ko bhedo balavai÷àradyayoþ | (u) abhisambodhirbalaü bhavati | tena balenopàdeyaü vai÷àradyamityàkhyàyate | kecinmåóhà nirapatrapà bahåpàdadate | tathàgatasyopàdànantu praj¤àsambhåtam | abhisambudhya parebhyo 'bhayapràpta iti vai÷àradyam | kasmàt | satyapyabhisambodhe [parebhyaþ] paritràsasambhavàt | abhisambodho balàtmakaþ | tadabhisambodhavyàkaraõaü vai÷àradyamityàkhyàyate | kasmàt | keùà¤citpuruùàõàü j¤àne satyapi vyàkaraõakau÷alàbhàvàt parapuruùàõàü vijayo vai÷àradyam | kasmàt | satyapi j¤àne keùà¤cit paravijayàsambhavàt | akùãõo 'bhisambodho balam | akùãõaü pratibhànaü vai÷àradyam | atha punarbhavagativyàkaraõaü balam | vyàkaraõe va÷ità vai÷àradyam | heturbalam | phalaü vai÷àradyam | abhisambodhàdvai÷àradyasambhavàt | ya àjanma paritrastaþ sa pa÷càt ki¤cit j¤ànaü labdhvà vi÷àrado bhavati | kiü punarbhagavàn sudårakàlàt mahodàracittaþ sarvàkàràbhisambodhi¤ca labdhvà bibheùyati | ka÷cit paravijayà÷aktatvàt sabhãtiko bhavati | tatra na ka÷cidasti yaü tathàgato na vijitavàn | ato vi÷àradaþ |

(#
SSS_12#)
yo vàdã vacanaku÷alaþ arthaku÷ala÷ca sa vi÷àradaþ | tathàgata evàyam | sarvaj¤atàlàbhàt arthaku÷alaþ | apratighapratibhànalàbhàt vacanaku÷alaþ | kecitpunarvastuùu [j¤àna]balavihãnàþ santaþ sa¤jàtabhãtikà bhavanti | tathàgatastu sarvaj¤ànalàbhitvàt sarvavastuùu na balavihãnaþ, sarvasåtràõi sarva÷àstràõi ca pratividhya pra÷navisarjanaü paridãpayatãti vi÷àradaþ | kecitpunaþ kule gotre råpe ÷ãlabàhu÷rutyaj¤ànàdiùu và vikalà ityataþ sàvadyaü ÷àstramadhigacchanti | tathàgatastu tatra sarvatràvikalaþ | ato vi÷àradaþ |

yo yathàbhåtadharmavàdã sa na kampyaþ | sa ca tathàgata eva | yathàvocat asurabràhmaõo bhagavantam- yathàbhåtadharmavàdã durjayo duùprakampaþ | tathaivànulomamàrgavàdã tarkavàdã sahetuvàdã ca | iti | yaþ puna÷caturbhirvàda dharmaiþ samanvitaþ so 'pi durjayaþ duùprakampaþ | [catvàro vàdadharmà yaduta] samyak pratij¤àpratiùñhàpanam, hetvahetåpàdànam, dçùñàntopàdànam vàdadharmapratiùñhàpanamiti | tathàgata ebhi÷caturbhiþ sampannaþ | devamanuùyà api taü na jetuü ÷aknuvanti ityato vi÷àradaþ | ya÷ca kalyàõamitramanupasevya vàdaü karoti sa sukampaþ | tathàgatastu dãpaïkaràdiùu apramàõabuddheùu pårvamevàbhyastavàdadharmà ityato na prakampyaþ | bhagavànupadi÷ati satyadvayaü yaduta lokasatyaü paramàrthasatyamiti | ataþ pràj¤o na kampayituü ÷akyaþ | pràkçtairaj¤ai÷ca saha na vivadate | tathàgata÷ca lokena saha na vivadate | loke 'sti tathàgataþ [paraü maraõàt] iti vadati | bhagavànapi vadati astãti | nàstãti vadati loke nàstãti vadati | ato nàsti vivàdaþ | tena saha vivàdàbhàvàt aprakampyaþ |

÷àstraü puna dvividhaü tattva÷àstraü ÷añha÷àstram iti | tãrthikànàü bhåyasà ÷añha÷àstram | tathàgatasya tu tattva÷àstram | ato 'pi na prakampyaþ | jina÷àsane sucaritapari÷uddhatvàt upade÷o 'pi pari÷uddhaþ | sucaritapari÷uddhirnàma duþkhahetukùayaþ | tãrthikànàü ÷àstràõi sahetvàbhàsàni na sahetukàni iti na vijayasamarthàni bhavanti | bhagavataþ såtràõi pari÷uddhapravacanàrthagatikàni tattvalakùaõàvilomakàni na tãrthikãyasamànàni | bhagavadupadiùño (#
SSS_13#) màrgo na yathàrutagrahaõarthaþ | api tu àdhyàtmikaj¤ànacittakaþ | yathoktaü såtre- bhagavàn bhikùånàmantyàha mà bhikùavo mama vacanàdhimuktikà bhavata | kintu bhavadbhiràdhyàtmikaj¤ànasya kàyena sàkùàtkàribhirbhavitavyam | iti | ki¤càha- a÷añhà yåyamàgacchata | pràtarvo dharmaü bhàùamàõe mayi sàyaü màrga labhedhvam | sàyaü dharmaü bhàùamàõe pràtarmàrgaü labhedhvam | iti | yaþ ka÷miü÷ciddharme 'prabuddhaþ sa [tåùõã]tiùñhet | na pravacanaü kuryàt | yatki¤citpravadannapi ava÷yaü prakampyaþ | tathàgatastu nàprabuddha iti vai÷àradyasamarthaþ | ki¤ca tathàgataþ pratilabdhàpratighàbhisambodhaþ | na sarvadharmeùvapratibuddha iti vi÷àradaþ | alpaj¤à na jànanti mahàpuruùàõàü yadadhigatam | mahàpuruùàstu jànanti alpaj¤ànàmadhigatam | bhagavàn sattvànàmuttamo mahàn iti alpaj¤ànàü ÷àstraü jànàti | ato vi÷àradaþ | tãrthikànàü ÷àstraü yàü kà¤cit dçùñimupàdàya pravçttam | bhagavàüstu prajànàti dçùñiriyaü pratãtya samutpanneti | tatsamudayaü prajànàti, nirodhaü prajànàti, àsvàdaü prajànàti, àdãnavaü prajànàti, nairyàõika¤ca prajànàti | tãrthikàdayo na kùayaj¤ànasamarthà iti [mitho] vivadante | tathàgatastu sarvàkàraj¤aþ
sarvadharmaj¤aþ sarvapara÷àstràõàü dàrako na para÷àstrairdàryo bhavati | ato vi÷àradaþ | ityàdayaþ pratyayà balavai÷àradyapravibhàgàrthà bhavanti |

(pç) tathàgataþ sarvadharmeùu vi÷àradaþ | kasmàducyante | catvàryeva vai÷àradyàni | (u)yànyuktàni tàni sarvavai÷àradyànàü sàmànyavacanàni | kasmàt | àdyaü vai÷àradyadvayamàtmanaþ kùayaj¤ànàbhidhàyakam | antimadvayaü parasya màrgàntaràyikadharmàbhidhàyakam | duþkhakùayamàrgàbhidhàyakaü [sat]kùayaj¤ànamityucyate | sa ÷ràvakaþ ÷àstà kùayaj¤ànasampanna ityataþ sarvàõi vai÷àradyàni sàmànyata uktàni |

(pç) sattvàþ kasmàt saü÷erate tathàgato 'sarvaj¤aþ puruùa iti | (u) bhagavatoktaü vacanaü kadàcidasarvaj¤a[vacana]kalpamasti | tadyathà bhagavàn pratyàha- kuto yåyamàgacchatha ityàdi | yathoktaü såtre- yaþ ka÷cit nagaraü pravi÷ya tannàma nàgarikàn pçcchati | nàhaü vadàmi taü sarvaj¤am iti | ÷rotàsya såtrasya saü÷ete tathàgato 'sarvaj¤aþ puruùa iti | bhagavadvacanaü saràgavacanakalpamasti | yathoktaü såtre- bhagavànàha svàgataü vo bhikùavaþ anena (#
SSS_14#) kàyena mahàrthalàbhàya mama ÷àsanamanuvartadhvam | tadà pramuditaþ syàm iti | dveùikalpamapyasti vacanam | yathoktam- tvaü khalu devadatta ÷avabhåtaþ kheñà÷ano 'si | iti | àbhimànikakalpo 'pyasti vyavahàraþ | yathàtmànamadhikçtyàha ahaü pariùadi siühakalpo da÷abalai÷caturbhirvai÷àradyai÷ca samanvitaþ mahàpariùadi siühanàdaü nadàmi iti | mithyàdçùñikakalpo 'pyasti vyavahàraþ | sandhàrayàmyàtmadharma yathà tailapàtnam | àha ca devadattam- nàhaü dadàmi saïghaü ÷àriputramaugdalyàyanàdibhyo 'pi kiü punardàsyàmi tubhyam | iti | alpaj¤à imàni vacanàni ÷rutvà vadanti tathàgatasyasravà akùãõà iti |

ki¤càha bhagavàn- kàmà màrgàntaràyikà dharmaþ | kecittu [kàmàn] vedayanto 'pi màrgaü labhante | iti | vinaye 'pyuktam- viramaõadharmàbhdraùño 'pi màrgaü spç÷ati | iti | ato 'lpaj¤àþ saü÷erate tathàgata àvaraõadharmànabhij¤a iti | kecinmàrgaü bhàvayanto 'pi saüyojanairanu÷ayavantaþ | ato 'lpaj¤àþ saü÷erate àryamàrgaþ saüyojanànàü na kùayakçta iti | saüyojanàni aprahàya ko duþkhaü viyojayet | atastathàgatasteùu caturùu dharmeùu vi÷àradaþ |

(pç) kathaü yathoddiùñàþ saü÷ayà parihãùyante | (u) bhagavàn saüvçtimanuvartate | yathà laukikà jànanto 'pi praùñàro na duùyanti | tathà bhagavànapi lokavartitvàt saüvçtimanuvartya pçcchati | laukikà anàsaïgacittà api àsaïgikalpaü vadanti ãdç÷amiti | tathà bhagavànapi sattvànàü hitàyadçùñe vyavaharati | kàmà nàntaràyikadharmà iti sati vacane tatra tathàgata upadi÷ati kàmà vastuta àntaràyikadharmà iti | yasya kàmà÷cittagatàþ sa na màrgaü bhàvayati | ato 'va÷yaü kàmàn pårvaü parityajya pa÷cànmàrgaü spç÷ati | àpattidharme satyapi (#
SSS_15#) màrgaþpràpyata iti bråvato 'va÷yaü paribhinne 'pyàpattidharme màrgo na pràpyate | yasya vastuto nàstyàpattiþ | tasya gurupratyayatvàt bhagavàn punaþkhayamà÷ràvayet nàstyàpattidharmo vinà÷ayitum iti | yanmàrgaü bhàvayatàmapi saüyojanamastãti | ayaü màrgaþ sarvasaüyojanànu÷ayànàü vinà÷akaþ, asampannatvàttu na vinà÷ayituü prabhavati | tadyathà prakçtito dadhi tàpa÷amanam | kintu [puruùasya] alpavasanatve na tatparipàcanaü bhavati | tathà màrgabhàvanàpãti anavadyam | tathàgata ÷caturvai÷àradyasamanvita ityato 'bhivandyaþ |

caturvai÷àradyavargastçtãyaþ


4 da÷anàvargaþ

atha såtra uktaü- tathàgatàdãnàü da÷a guõàþ yaduta tathàgataþ arhan samyak sambuddho vidyàcaraõasampannaþ sugato lokavit anuttarapuruùadaumyasàrathiþ ÷àstà devamanuùyàõàü buddho bhagavàn iti |

tathàgata iti yathàbhåtamàrgayànena saüsàdhitasamyaksambodhitvàt tathàgata ityucyate | yadyadupadi÷ati sarvaü tattvameva bhavati na mçùà | yathà bhagavànànandamàmantryàha- tathàgataproktamubhayakoñikaü na và | no bhagavana iti | atastathàvàdãtyucyate |

atha punastathàgato yàü ràtrimabhisambuddhaþ | yà¤ca ràtriü parinirvçtaþ | atràntaràle yat bhàùate tat satyameva bhavati nànyathà | tasmàdyathàrthavàdãtyucyate | sarvàkàrasarvaj¤aj¤ànena pårvàparaü parãkùya pa÷càdupadi÷atãtyata upadiùñaü satyameva bhavati | ki¤ca buddhànàü bhagavatàü smçtirdçóhà bhavati na muùità | kecidanumàya yadupadi÷aüti tat kadàcit såtrànuyàyi bhavati | kecittu pratyakùato dçùñvaivopadi÷anti | tairupadiùñhaü làbhàya và bhavati hànàya và | yathoktaü såtre- anumàturvacanaü làbhàya kadàcit bhavati hànàya và kadàcit | tathàgatastu (#
SSS_16#) dharmànabhisambudhyopadi÷ati | iti | tasmàdakampyavacanastattvopadeùñetyucyate | bhagavatopadiùñaü tattvavacanaü bhavati nànyeùàmiva satattvamatattva¤cetyato 'kampyam |

kàlànuråpa¤copadiùñam | yathoktaü såtre- bhagavàn sattvànàü cittapràmodyamadhimukti ¤ca praj¤àya màrgamupadi÷ati iti | yathàrthavaktà bhavati | yadupade÷àrhaü tadevopadi÷yate | yathoktaü kiü÷uka÷irùaka såtre yo dharma upade÷àrhaþ tamupadi÷ati saükùepato vistarato và skandhàyatanàdimukhena iti | ata upadiùñaü naiva mçùà bhavati |

atha punardharmàvavàdo dvividhaþ saüvçtitaþ paramàrthata iti | tathàgata idaü satyadvayaü ni÷rityopadi÷atãtyata upadiùñaü sarvaü tattvaü bhavati | bhagavàn nopadi÷ati yat saüvçtisatyaü tat paramàrthasatyamiti | na ca yat paramàrthasatyaü tat saüvçtisatyamiti | ato vacanadvayaü na virudhyate | atha tathàgatena yadi và saüvriyate yadi và vivriyate tadubhayamapyaviruddham | yat saüvaraõàya bhavati na tat vibriyate | yat vivaraõàya bhavati na tat saüvriyate | ato yatkimapi vacanamaviruddham |

ki¤ca trividhà avavàdadharmà dçùñijo 'bhimànajaþ praj¤aptija÷ceti | bhagavato nàsti àdyàvavàdadvayam | tçtãyo 'vavàdastu pari÷uddho 'malaþ | santi ca caturvidhà avavàdàþ dar÷ana÷ravaõamananidhyaptidharmà iti | bhagavàneùu caturùu dharmeùu yadyadupadi÷ati tat sarvaü cittavyavadànàya bhavati nàsaïgàya | pa¤cavidhà api avavàdadharmàþ atãtànàgatapratyutpannàsaüskçtàvaktavyà iti | eùu pa¤casu bhagavàn sambuddhaþ san vyaktaramabhij¤àyopadi÷ati | ato yathàrthavàdãtyucyate | yathàbhåtavacane naipuõyàt tathàgata ityucyate |

kùãõakle÷atvàt imaü dharma labdhavàn | ràgadveùamohàdayo mçùàvàdasya målam | tàni saüyojanàni niruddhavàn iti arhan | atha tathàgatasyopade÷o 'rhan | saüyojananirodhaþ samyaksambodhàt bhavati | anityatàdinà dharmàn samyak bhàvayataþ kle÷àþ kùãyante | ataþ samyaksambodhimupàdàya arhaddharmaþ pravartate | samyaksambodhiriyaü vidyàcaraõajanità | pårvàntàparàntayo÷ca nàsti santatiriti samyak pratisambudhyata iti samyak sambuddha iti nàma | (#
SSS_17#) dànàdipàramitàþ samàcaratãti vidyàcaraõasampannaþ | anye 'pi puruùà anàdisaüsàre dànàdãn dharmànàcaranti na samyagàcarantãti na sugata ityucyante | bhagavàn punardànàdicaryàþ samyaïmàrgeõa caritavàniti sugata ityucyate | dànàdipa¤cadharmàõàü làbhã tathàgataþ svàrthaguõasampannaþ | samyaksambodhimanupràpya lokànàü manasi cintitaü prajànàti | [ato lokavit] | cintita¤ca praj¤àya dharmamupadi÷atãti anuttaraþ puruùadaumyasàrathiþ | vinetavyà nàvinãtà bhavanti | vinãtà÷ca na bhra÷yanti | vinetavyà÷ca devamanuùyàþ | ato devamanuùyàõàü ÷àstà | kecit vicikitsante kathaü manuùyeõa devà avavadituü ÷akyanta iti | ata àha- ahaü devamanuùyàõàü ÷àstà iti | buddha iti atãtànàgatapratyutpannànàü saüskçtàsaüskçtasakùayàkùayàõàü sthålasåkùmàdãnàü và sarveùàü dharmàõàm | bodhimåle niùadya avidyàmiddhamavidhya sarvaj¤ànojvalitàü mahàbodhiü labdhavàniti buddhaþ | evaü navabhirguõaiþ sampanna triùu adhvasu da÷asu dikùu sarvalokadhàtuùu ca påjya iti bhagavàn | bhagavàn da÷anàmasampannaþ svàtmasampadà parasampadà ca àtmànamupakaroti paràü÷copakarotãtyato 'bhivandyaþ ||

da÷anàmavarga÷caturthaþ |


5 trividhàrakùàvargaþ

tathàgatasya kàyikavàcikamànasikakarmàõi arakùyàõi | kutaþ | na hi santi tathàgatasya kàyikavàcikamànasikadu÷caritàni yàni[tathàgato rakùitu]micchet mà paro drakùyàt mà ca j¤àsãt iti | anyeùàü puruùàõàü santi kadàcidavyàkçtàbhàsàni kàyikavàcikamànasikadu÷caritàni vidvadgarhaõãyàni | tathàgatasya tu na santi | kasmàt | tathàgatasya sarvàõi karmàõi praj¤àsamyaksmçtibhyàmutpadyante | ye muùitasmçtikà duùpraj¤àþ | na ta ãdç÷akarmàõo bhavanti | laukikàþ kadàcit vyativçttabhràntavàdino bhavanti | (#
SSS_18#) tathàgatastu na tatsamaþ | tathàgataþ kàyena subhàvitavàn ÷ãlasamàdhipraj¤à stattulyàn dharmà÷ca | ataþ sarvàõyaku÷alàni aku÷alàbhàsàni ca karmàõi sarvathà parikùãõàni | bhagavàn dirghakàlàdàrabhya saddharmacaryàü bhàvitavàn nedànãmeva | atastatkarmàõi vi÷uddhasvabhàvàni nàrakùyàõi | tathàgataþ sadà ÷ãlamàcarati adhimuktito na durgatipatanabhayàdinà | tathàgatasya ca sarvàõi kàyikavàcikamànasikakarmàõi paropakàràya bhavanti iti nàku÷alàni | aku÷alàbhàvànnàrakùyàõi | vi÷uddhatvàdarakùyaü karma ityato 'bhivandyaþ | tathàgatastrividhasmçtyupasthànasamanvitaþ yenàbhivandanãye bhavati |

dharma upadi÷yamàne yadi ÷rotà ekàgracitto bhavati | nànena [tathàgatasya] saumanasyaü bhavati | yadi naikàgracitto bhavati | nànena daurmanasyaü bhavati | sarvadà tu upekùàcittamàcarati | kasmàt | tathàgate ràgadveùavàsanàyà ava÷eùitatvàt | sarvadharmàõàmatyanta÷ånyatàü j¤àtavàniti na daurmanasyaü na và saumanasyam | susa¤citamahàkaruõàcittatvàt tathàgataþ ku÷ale aku÷ale ca vinà saumanasyadaurmanasyàdi mahàkaruõàmevotpàdayati | tathàgataþ sattvànàü pçthak pçthak svabhàvamatigahanaü parij¤àtavànityato yadi ka÷cit ku÷alacittaþ ÷çõoti nànena sumanasko bhavati | yadi aku÷acittaþ ÷çõoti nànena durmanasko bhavati | prakçtitaþ sarvadà upekùàcittamàcarati | ki¤ca tathàgato mahàpçthivãvat dhruvacitto bhavati | guruvastunyapagate nonnato bhavati | tasmin prakùipte 'pi na punaravanato bhavati | anye pràkçtà janàstu yathoditacittà bhavanti | ki¤cidàrope 'vanatà bhavanti | ki¤cidavarope unnatà bhavanti | buddho bhagavàn mahàkàruõika ityato devamanuùyàõàmabhivandanãyaþ |

paramaü dhyànasamàdhisukhamupekùya janànàü dharmamupadi÷ati | anyeùàü karuõàcittaü na kçtyakçt | bhagavatastu mahàkaruõà sattvànàmupakàriõãti phalavatã bhavati | mahàkaruõayà saüsàdhito 'nuttaro màrgo na punaranyaiþ kàraõaiþ | atha punastathàgatasya nàsti kàpãcchà- mama paramà santuùñiriti | mahàkàruõikatvàt svàtmànaü kle÷ayati | tathàgataþ prakçtyà sårataþ | mahàkàruõikatvàt bhavaduþkhahçdvacanena mahopàye na sattvànàmuddharaõàya vyavasàyaduþkhànyupàdatte | tathàgato mahàkaruõayà sattvànàmuddharaõàya loke 'smin taptàyaþpiõóavat kùaõamapyasahyaü pa¤caskandhàtmakaü kàyamupàdàya viharati | bhagavàn buddhaþ subhàvitopàkùàcittaþ tadupekùàcittamupekùya sadà mahàkaruõàcittamàcarati | ataþ påjanãyaþ |

(#
SSS_19#)
tathàgataþ sujanànàü sujanatamaþ | kasmàt | àtmano mahàhitaü pràpayati paràü÷ca mahàhitaü pràpayati | svaparahitakçddhi sujanaþ | tathàgataþ sattvànàü cittaparij¤àne paramaku÷alaþ yathoktaü såtre- ahaü sattvaparamàrthasya suvij¤aþ kçpàvàn hitakàrã ityàdi | ki¤ca buddhasya bhagavato vãryàdiguõaskandhàþ santi | yathà upàliþ ÷atagàthàbhistathàgataü stutavàn | tàdç÷aguõasamanvitatvàt abhivandyaþ | tathàgatasya guõàþ svayamuktàþ | yathoktamekottaràgame tathàgatavarge- svayamàha- ahaü puruùasàrathiþ puruùàvataüsaþ puruùahastã ÷ramaõànàü paramo bràhmaõànàmapyuttamaþ àryàõàmadhipo 'pramattacàrã, na sukhaduþkhanuyàyã mama kàya iti |

(pç) tathàgataþ kasmàt àtmànaü àtmabhàva¤ca pra÷aüsati | àtmapra÷aüsanaü hi sammåóhalakùaõam | (u) bhagavàn na khyàtilàbhamàkàükùate | paràrthamevàtmabhàvaü stauti | tathàgatasya nàstyàtmamatiþ | parahitàrthamevàtmànaü stautãtyanavadyam | bahubhiralpairvà pratyayairàtmanaþ pra÷aüsà bhavati | tathàgatasya guõànàmanto na vaktuü ÷akyate | ato na sammåóhalakùaõe patati | àtmana auddhalyàbhàvàt | yathà vyavadàna såtre ÷àriputrastathàgatasyàbhimukhaü tathàgataguõàn stauti | ato 'bhivandyaþ | alpecchatàtuùñyàdayo 'pramàõaguõà stathàgatakàye vartante | kasmàt | tathàgatena sarvaguõànàü sa¤citatvàt | ityàdibhiþ pratyayairabhivandyastathàgataþ |

trividhàrakùàvargaþ pa¤camaþ


(#
SSS_20#)
6 dharmaratnàdhikàre tridhàkalyàõavargaþ

(pç) bhavatà pårvamuktaü- dharmo 'bhivandyaþ iti | kena guõenàbhivandyaþ | (u) tathàgataþ svayaü pravacanaü pra÷aüsati- mayà bhàùito dharma àdau madhye 'vasàne ca kalyàõaü svarthaü suvya¤janaü kevalaü paripårõaü pari÷uddhaü paryavadàtamanulomakaü brahmacaryamiti | àdau madhye 'vasàne ca kalyàõamiti | jina÷àsanamakàlikaü kalyàõa¤ca bàlye yauvane vàrdhakye ca kalyàõam | prave÷e prayoge niryàõe ca kalyàõam | àdàvaku÷alaü ÷amayati | madhye puõyavipàkaü hàpayati | avasàne sarvaü hàpayati | idaü tridhà kalyàõamityucyate | tathàgato nityaü kàlatraye saddharmamupadi÷ati | na tãrthikà ivàsaddharmaü vyàmi÷rayati | àdau madhye 'vasàne ca sarvadà viduùàü kamanãyam, kàlatraye sarvadà gabhãram | nànyasåtravat ràdau mahat madhye såkùmamavasàne såkùmataram | ityàdipratyayaiþ tridhà kalyàõam |

svarthamiti | jina÷àsanasyàrthaþ paramahitakaraþ | aihikalàbhasya àmuùmikalàbhasya lokottaramàrgalàbhasya ca pràpakam | nàdhidevatàpràrthanàråpabàhyagranthasamànam |

suvya¤janamiti | pràde÷ikapràkçtabhàùayà samyagarthaü prakà÷ayatãti suvya¤janam | kasmàt | bhàùaõaphalaü hyarthaprakà÷anam | ato bhàùitàni arthanayaü vivecayantãti suvya¤janam | jina÷àsanaü yathàvadàcaraõayopadiùñam | na tu pañhanàya | ataþ pràde÷ikabhàùayà màrgaü pràpayatãti suvya¤janam | na bàhyatãrthakagranthavat kevalaü japàrhaü bhavati | [tadyathà] yo duùñaþ ÷abdaþ yo và duùñasvaraþ ÷abdaþ sa yajamànaü hinasti iti | paramàrthavacanaku÷alatvàdvà svartham | lokasatyavacanaku÷alatvàt suvya¤janam |

kevalamiti | tathàgataþ saddharmaü kevalamupadi÷ati | na tu pràgvçttavastuprapa¤caü karoti | nàpi dharmamadharma¤ca saükãryopadi÷ati | nirupadhi÷eùanirvàõàrthatvàt kevalam | kevalaü tathàgata upadi÷atãti và kevalam | (pç) ÷ràvakanikàyasåtraü ÷ràvakabhàùitam | santi kànicana anyàni såtràõi ca deva[putra]bhàùitàni | kasmàducyate kevalaü tathàgata upadi÷atãti | (u) dharmasyàsya målaü tathàgatasambhåtam | ÷ràvakadevaputràdibhiþ sarvaistathàgatàdavavàdaþ (#
SSS_21#) pràptaþ | yathoktaü vinaye- dharmo nàma yat buddhabhàùitaü, ÷ràvakabhàùitaü nirmitabhàùitaü devabhàùitaü và saükùipya yàni loke subhàùitàni tàni sarvàõi buddhabhàùitàni | tasmàtkevaladharma ityàkhyàyate |

paripårõamiti | tathàgatabhàùito dharmo na ki¤cidvãyate | yathà rådrakasåtra uktaü paripårõalakùaõam | jina÷àsane nànyasåtràõyapekùya siddhirbhavati | yathà vyàkaraõasåtre pa¤casåtràõyapekùyaiva siddhirbhavati | na tathà jina÷àsane | ekasyàmeva gàthàyàmarthaþ paripårõaþ | yathàbhàùata-

sarvapàpasyàkaraõaü ka÷alasyopasampadà |
svacittaparyavadapanametabduddhànu÷àsanam || iti |

tasmàtparipårõam |

pari÷uddhaü paryavadàtamiti | dvidhà pari÷uddhatvàt pari÷uddhaü paryavadàtam | vacanapari÷uddhatvàt pari÷uddham | arthapari÷uddhatvàt paryavadàtam | tathàgatàt ÷rutastu samyagarthe nikùiptaü yathàrthaü vacanaü bhavati | samyagvacane ca nikùipto yathàvacanamartho bhavati | na tãrthikànàmiva yathàsåtraü gçhyate | jina÷àsane dharma à÷rãyate na puruùaþ | dharmo 'pi nãtàrthasåtraü ni÷ritya nirdi÷yate | na neyàrthasåtraü ni÷ritya | ayaü paryavadàtadharma ucyate [yo] na såtramàtrànuyàyã bhavati | santi ca jina÷àsanasya tisro dharmamudràþ- sarvamanàtmà, sarve saüskçtadharmàþ kùaõikà anityàþ- ÷àntaü nirodho nirvàõam iti | imà stisro dharmamudràþ sarvairapi vàdibhirna ÷akyàþ khaõóayitum | paramàrthikatvàcca pari÷uddhaü paryavadàtam |

(#
SSS_22#)
brahmacaryamiti | àryàùñàïgikamàrgo brahmacaryam | nirvàõàkhyamidamayaü màrgaþ pràpayatãti brahmacaryam |

ãdç÷aguõasampannatvàddharmaratnamabhibandyam ||

dharmaratnàdhikàre tridhàkalyàõavargaþ ùaùñhaþ |


7 dharmaguõaskandhavargaþ

atha tathàgataþ svayaü svadharmaü stauti- mama dharmo nirodho nirvàõagàmã samyak sambodhijanaka aupanàyika iti |

ràgadveùàdãn kle÷àgnãna nirodhayatãti nirodhaþ | yathà a÷ubhabhàvanà kàmàgniü nirodhayati | yathà và maitrãbhàvanà vyàpàdaü nirodhayati | na tãrthikànàmiva àhàràdiprahàõànnirodhaþ |

nirvàõa[gàmã]ti | tathàgatadharmo 'tyantanirvàõagàmã | na tãrthikànàmiva bhavàïge sthitvà dhyànasamàdhiùvàsa¤jayati | buddhàgama ucyate sarve saüskçtàþ sàdãnavà nàni÷aüsàsthànam iti | na tu yathà bràhmaõàþ brahmalokàdãn pra÷aüsanti | atastathàgatadharmo nirvàõagàmã |

samyaksambodhijanaka iti | tathàgatasya san dharmo nirvàõàya bhavati ityataþ samyaksambodhijanakaþ | tathàgatadharme 'sti tattvaj¤ànaü phalam | yathà ÷rutamayapraj¤àta÷cintàmayã praj¤à bhavati | tato bhàvanàmayã praj¤à bhavati | ato buddhadharmaþ samyaksambodhijanaka ityucyate |

aupanàyika iti | buddhadharmaþ pårvamàtmanaþ kalyàõaü sàdhayati | pa÷càt paràn saddharme sthàpayatãti aupanàyikaþ |

buddha dharmaþ ùaóvidhaþ- svàkhyàto [bhagavatà] sàndçùñikaþ akàlikaþ aupanàyika ehipa÷yakaþ pratyàtmaü vedayitavyo vij¤aiþ | svàkhyàta iti | tathàgato dharmàn yathàdharmalakùaõamupadi÷ati | aku÷aladharmàn aku÷alalakùaõàniti upadi÷ati | ku÷alàn ku÷alalakùaõàniti | ataþ svàkhyàtaþ |

(#
SSS_23#)
sàndçùñika iti | buddhadharmo dçùña eva loke vipàkaü pràpayati | yathoktaü såtre- pràtarvinãtaþ sàyaü màrgamanupràpnoti | sàyamupadiùñaþ pràtarmàrgamanupràpnoti iti | sàndçùñikaü yathà sàndçùñika÷ràmaõyaphalasåtra uktam | sàndçùñikàþ khalu khyàtipåjàsatkàradhyànasamàdhyabhij¤àdãnàü làbhàþ iti | buddhadharmo 'rthanayayuktaþ | ataþ sàndçùñikaü påjàsatkàraü pràpayan aurdhvavipàkaü nirvàõa÷ca pràpayati | tãrthikadharmàõàmarthanayàbhàvàt sàndçùñikavipàkaeva nàsti | kiüpunaraurdhvalaukikaü nirvàõamiti sàndçùñika ityucyate |

akàlika iti | buddhadharmo na ka¤cana divasaü màsaü vatsaraü nakùatraü vàpekùya màrgo bhàvyate | asmin divase màse vatsare va màrgo na bhàvyata iti | na bràhmaõadharmavat vasante bràhmaõo 'gnãnàdadhãta grãùme ràjanya ityàdi | punarudite juhoti anudite juhoti | yathà pa÷yàmaþ pa¤ca dhànyàni kàlamapekùyopyante | tathà buddhadharmo 'pi bhaviùyatãti ka÷cit vadet | ata àha akàlika iti | yathoktaü såtre buddhadharmaþ svàcàra÷caryàsthitiniùàdana÷ayaneùvakàlika iti |

aupanàuyika iti | samyak caryayà sattvàn vimuktimupanayatãti aupanàyikaþ |

ehipa÷yaka iti | baddhadharmaþ svakàyena sàkùàtkartavyo bhaviùyati na parànuvartanena | yathàvocadbhagavàn- mà bhikùavaþ kevalaü mama pravacanàdhimuktikà bhavata | svayameva parãkùadhvam ayaü dharma àcàritavyaþ ayamanàcaritavya iti | na yathà tãrthikà vadanti sva÷iùyàn- pra÷naprativacanaü mà kurudhvam | yathàvat ÷ucisnàtà bhavata, mà malinàbhirucikàþ | badhiramåkavat mama vacanamàtramanusarata iti | ata àha ehipa÷yaka iti |

pratyàtmaü vedayitavyo vij¤airiti | buddhadharmo vij¤ànàmadhimuktikànà¤ca hitakaraþ | upavàsàdau paramamugdhàþ ÷raddadhante vij¤aiþ sukhaü na vedyata iti | kle÷asamåhananasamyak j¤ànàdibhirdharmai rvij¤o mucyate | àhàrabharite 'pi svadehe cittaikàgratàvãryaràgadveùasapãóanàdãni (#
SSS_24#) vij¤o dçùña eva vedayate | yathà ka÷cit rogànmuktaþ adhyàtmaü pravivekaü vedayate | yathà và ÷ãtalakùaõaü vedayate jalapàyã | kecit sadoùaü dharmaü vadanti yathà khakkañalakùaõà pçthivã iti | kiü khakkañalakùaõam ityasya spçùñvà vedayitavyam iti prativacanaü na vindate | yathà jàtyandho nãlapãtalohitàvadàtàn na vyavahartuü ÷aknoti | [tathà] yo buddhadharmarasasyàpratilàbhã, na sa buddhadharmasya paramàrthaü vyavahartuü ÷ankoti | upa÷amàtmakatvàt |

atha buddhadharma adhyàtmamadhigantavyaþ na dhanàdivat svayamadhigamya parasmai pradàtavyaþ | yathà pàràyaõa såtre bhagavànàha- nàhaü [bhikùava] ucchetsyàmi vaþ kàükùàm | mama dharmamadhigacchantaþ svayamucchetsyatha kàükùàm | iti | nàyaü dharmaþ paragàmã san upalabhyate, tejaþ saükramàdivat | pçthagjanà avidyàparvatapraticchannà na ÷raddhadhanta imaü dharmam | yathà aciravata ÷ràmaõeramupàdàya mahàparvatadçùñàntamavocat | ata àha pratyàtmaü vedayitavyo vij¤airiti |

buddhadharmo gahanaþ | vivriyamàõaþ san sulabho bhavati | santrasyatàü devamanuùyàõàü màyàmapanayati | gahana iti buddhadharmasya gahanatvam | kàraõaj¤ànàt | laukikà hi bahavo dçùñaphalaü pa÷ryanto na jànanti tatkàraõam | ato vadanti ã÷varàdãni mithyàkàraõàni | dvàda÷àïgaþ pratãtyasamutpàdo durbodhaþ, gabhãratvàt | uttànacetanà laukikà buddhadharme na gabhãrasaüj¤àü kurvanti | na pratibudhyante pratãtyasamutpàdadharmam | tçõamapi hetupratyayaiþ sa¤citaü parãkùayituþ tallakùaõaü gabhãraü vivartate | yathà bhagavatà bhàùitaþ pratãtyasamutpàdadharmo gahanaü vastu | [tathà] tçùõàyàþ kùayo viyogo nirodho nirvàõam, idaü padaü durdar÷am |

(pç) yadi pratãtyasamutpàdo gabhãraþ | kuta ànanda uttànaka saüj¤àmutpàditavàn | (u) kecidvà dino vadanti- nedaü vacanaü yuktam | ànando mahàn ÷ràvako dharmalakùaõapratisaüvedã kathaü vadiùyati pratãtyasamutpàdadharma uttànaka iti | sàmànyalakùaõena pratãtyasamutpàdaü pa÷yata uttànakasaüj¤otpadyate | kasmàt | na hi sa karmakle÷àn suvivicya pa÷yati | àditaþ ÷ikùitasya vastunaþ paryantaü labdhavato [và] uttànakasaüj¤otpadyate | yathà pratilabdhàbhisambodhaþ (#
SSS_25#) punaþ pràthamikavàkyamãkùate | kecit punaþ gabhãradharme 'niùpannacetanàþ santa uttànakasaüj¤àmutpàdayanti | kecittu sattvà uttànakasaüj¤àmutpàdayanti | tathàgatena dharmasya svàkhyàtatvàt |

atha buddhadharmaþ ÷ånyatà [de÷anaþ] | ÷ånyateyaü gabhãrà | tathàgate nànàhetupratyayadçùñàntairarthaü prakà÷ayati sati subodhà bhavati | bàlà api jànanti yathà sudà ya ÷ràmaõeràdayaþ | buddhadharmaþ sàravàn sarvapravacaneùu tattvàrthaþ pradhàno bhavati | na yathà bhàrataràmàyaõàdãni tattvàrthaü vinà kevalàkhyànaråpàõi | yathà và ràghabràhmaõa àha- bhagavàn bhikùån arthadharme paramàrthadharme yogaü ÷ikùàpayati yadutàsravakùaye | iti |

buddhadharmaþ sarvalokànàmarthàyopadiùñaþ, na bràhmaõà iva bràhmaõadharmaü vadanta àtmana eva bodhimanupràpnuvanti; nànyeùàm buddhadharmaþ satkàryaþ | pa¤cakàmeùu àtmàràmà devamanuùyà api ÷raddhadhante; ityàdibhiþ pratyayairdharmo 'bhivandyaþ |

dharmaguõaskandhavargaþ saptamaþ |


8 dvàda÷àïgapravacanavargaþ

atha tathàgata÷àsanaü dvàda÷adhà vibhaktam- såtraü, geyaü, vyàkaraõaü, gàthà, udànaü, nidànaü, apadànaü, itivçttakaü, jàtakaü, vaipulyaü, adbhutadharma upade÷a÷ceti |

såtraü svakaõñhoktaü pravacanam |

geyaü gàthayoddiùñaü såtraü gàthàbhàùitaü [tathàgata]÷ràvakabhàùitaü và | (pç) kasya hetorgàthayà såtrodde÷aþ | (u) arthasya dàróhyacikãrùayà | yathà rajjunibaddhàni kusumàni dçóhàni bhavanti | puruùàõàü saüpraharùaõàya ÷abdàlaïkàrecchayà ca | yathà alaïkaraõàya puùpàõi vikãryante màlà và dhriyate | gàthànibaddho 'rthaþ saükùiptaþ sugamo bhavati | kecit sattvà gadyavacanàdhimuktikàþ | kecittu gàthàdhimuktikàþ | pårvaü kaõñhoktasya dharmasya pa÷càdgàthayopadiùñasyàrthaþ spaùñapratãtaþ ÷raddhàdàróhyakçdbhavati | gàthànibaddho 'rthaþ sàsakti krama÷aþ supàñhyo bhavati | ato gàthàmàha |

(#
SSS_26#)
kecidàhu- ÷àstuþ ÷àsanaü na kàvyapratiråpayà gàthayà racayitavyamiti | tadayuktam | gàthayà racayitavyameva | kasmàt | bhagavatà arthànàü gàthayà bhàùitatvàt | yathàha såtram- sarve lokàþ supraõãtavacananiråktikà mama pravrajitàþ | iti | tasmàdgàthà supraõãtavacanà bhavati |

vyàkaraõam | arthavibhaïgasåtràõi vyàkaraõamityucyante | yat såtramaprativacanamavibhaïgaü yathà catuþpratisaü vidàdisåtram tat såtramityucyate sapra÷naprativacanaü såtrantuyathocyate- catvàraþ pudgalàþ | [katame catvàraþ] | tamastamaþparàyaõaþ, tamojyotiþparàyaõaþ, jyotirjyotiþparàyaõaþ, jyotistamaþparàyaõaþ | tamastamaþparàyaõaþ katamaþ | yathà ka÷cit daridro vividhànyaku÷alakarmàõi kçtvà durgatau patati | ityàdi såtraü vyàkaraõam | (pç) kasya hetorbhagavànupadi÷ati apra÷naprativacanamavibhaïga¤ca såtram | (u) kànicana såtràõi gabhãragurvarthanayàni | teùàü såtràõàmartho 'bhidharme vivicya vaktavya ityato 'vibhaïgamupadi÷ati |

kecidàhuþ- tathàgatabhàùitàni sarvàõi såtràõi sàrthavibhaïgàni | kintu saïgãti kàrà gabhãrasåtràrthàn saïgçhyàbhidharme pràkùipan | yathà bàhyàbhyantarasaüyojanikaþ puruùaþ sadà ràtràvarthaü vibhajate | ityanena hetunà ayamarthaþ saüyojanaskandhe nive÷itavya iti |

gàthà- dvitãyamaïgaü geyamityucyate | geyameva gàthà | dvividhà gàthà | gàthà ca ÷lokaþ | ÷loka÷ca dvividhaþ kle÷abhàgãyo 'kle÷abhàgãya iti | akle÷abhàgãya geya ucyamàno gàthetyucyate |

dvividhàü gàthàü vihàyànyat gàthàrahitaü såtram udànamityucyate |

nidànaü såtranidànam | kasmàt | tathàgatairàryai÷copadi÷yamànàni såtràõi ava÷yaü sanidànàni bhavanti | tàni såtranidànàni kadàcit såtra eva vartante anyatra và vartante | tasmànnidànamityàkhyà |

(#
SSS_27#)
apadànam- paurvàparyakramakathanamidam | yathoktaü såtre- viduùàü bhàùaõaü sakramaü sàrthaü savibhaïgamavikùepakam | iti | idamapadànam |

itivçttakam- idaü såtrasya nidànaü bhavati, såtrasyànantara¤ca bhavati | yadi dvitayamidaü såtrasyàtãtàdhvavçttikaü bhavati | tat itivçttakamityucyate |

jàtakam- pratyutpannaü vaståõadàya tadatãtavastuvarõanam | tathàgato 'nàgataü vastu kathayannapi atãtaü pratyutpannamupàdàyaiva kathayatãtyataþ pçthaï nocyate |

vaipulyam- bhagavato vipula upade÷o vaipulyam | kecinna ÷raddadhante yanmahàmunaya upa÷amàbhiratà na vikùepavighàte suprãtikà laukikasaübhinnapralàpànnirviõõàþ samullu¤chitendriyagràmàràmà÷ca santo na vipulopade÷àyàbhirocanta iti | yathoktaü såtre- màrgasya pratilàbhã puruùo dvau màsàvatãtya ekamakùaramuccàrayati | iti | tadvyàvartànayocyate asti vaipulyasåtraü paràrthàya | yathoktaü- tathàgato vaipulyataþ saükùepata÷ca dvidhà dharmamupadi÷ati | tatra vaipulyaü saükùepàt prakçùñam iti |

adbhutadharmaþ- adbhutasåtram | yathàha kalpànte bhåtàni vikçtavçttàni, devakàyà mahàpramàõàþ pçthivã ca samprakampante | iti | kecinna ÷raddadhanta ãdç÷àni vaståni | ata ucyata idamadbhutasåtram | karmavipàkadharmàõàmacintya÷akterdar÷anàt |

upade÷aþ- mahàkàtyàyanàdayo mahàj¤ànino bhagavadbhàùitaü suvistçtaü vyabhajanta | kecinna ÷raddadhante nedaü buddhabhàùitamiti | tadarthaü bhagavànàha- asti ÷àstràtmakasåtram iti | såtrasya ÷àstrapratiråpatvàdarthaþ sugamo bhavati |

imàni dvàda÷àïgàni såtràõi ÷àstuþpravacanam | dharmaratnamãdç÷aguõasampannamityato 'bhivandyam ||

dvàda÷àïgapravacanavargo 'ùñamaþ |


9 saïgharatnàdhikàre àdyavi÷uddhivargaþ

(pç) bhavatà pårvamuktam- saïgho 'bhivandya iti | kasmàdabhivandyaþ | (u) tathàgataþ sarvatna saïghaü pra÷aüsati- saïgharatnamidaü ÷ãlasamàdhipraj¤àvimuktivimuktij¤ànadar÷anaskandhavi÷uddham, (#
SSS_28#) àhvanãyaü, prahvanãyaü dakùiõeyama¤jalikaraõãyamanuttaraü puõyakùetraü dàyakànàü hitakaram iti |

÷ãlaskandhavi÷uddhamiti | tathàgata ÷ràvakasaïghaþ aneóakaü ÷ãlaü dhàrayan yàvadalpàparàdhe 'pi paramatràsa÷aïkã bhavati | jinaurasàþ puõyavipàkàya na devamanuùyàdiùåtpadyante | narakàdibhyo 'pyabhãtàþ ÷ãlaü saprayatnaü dhàrayantaþ kevalaü saddharmàbhiratà bhavanti | kasmàdvi÷uddhaü ÷ãlam | vi÷uddha÷ãladhàraõa¤ca na kàlaparicchinnam | na bràhmaõànàmiva ùàõmàsikaü ÷ãladhàraõam | [apitu] dãrgharàtraü yàvadantamupàdãyate | ato vi÷uddham | vi÷uddhaü ÷ãlamantadvayavimuktaü pa¤cakàmaguõavimuktaü duþkhakàyavisukta¤ca dadhate | ata àryàõàü kànta÷ãlà bhavanti | tacchãlaü vij¤ànà¤ca priyaü bhavati | cittaü vi÷uddhamityataþ ÷ãlamapi vi÷uddham | pra÷amitàdhyà÷ayadoùà na kevalaü ÷ãlaü rakùanti | paralokàdapi bibhyanti | ataþ saïgharatnaü ÷ãlaskandhavi÷uddham |

samàdhiskandhavi÷uddhamiti | yaþ samàdhistattvaj¤ànamutpàdayati sa vi÷uddha ityucyate |

praj¤àskandhavi÷uddhamiti | praj¤à kle÷àn kùapayatãtyato vi÷uddhà |

vimuktivi÷uddhamiti | yà sarvakle÷ànàü kùayaü pràpayati na kevalaü vighnayati | ato vimuktirvi÷uddhà |

vimuktij¤ànadar÷anavi÷uddhamiti | kùãõakle÷ànàü j¤ànaü bhavati yaduta kùãõà me jàtiriti | nàkùãõakle÷ànàm | idaü vimuktij¤ànadar÷anaü vi÷uddham |

àhvanãyaü prahvanãyaü dakùiõeyama¤jalikaraõãyamiti | ãdç÷aguõasampannatvàt àhvanãyaü prahvanãyaü dakùiõeyama¤jalikaraõãyam |

[anuttaraü] puõyakùetramiti | tatra ropitena puõyena apramàõavipàkaü pratilabhate | tat yàvannirvàõa¤ca na kùãyate |

dàyakànàü hitakaramiti | dàyakànàü guõàn vardhayati | yathà aùñàïgasamanvitaü (#
SSS_29#) kùetraü pa¤cavidhadhànyànyati÷ayena saüvardhayati na vinà÷aü gamayati | tathà saïghakùetramapi aùñàïgasamanvitamityato dàyakànàü guõàn vardhayati | ato 'bhivandyam ||

saïgharatnàdhikàre àdyavi÷uddhivargo navamaþ |


10 àryavibhàgavargaþ

[pç] kena dharmeõa saïgha ityàkhyàyate | (u) caturvidhàþ pratipattaya¤caturvidhàþ pratipannakàþ ÷ãlasamàdhipraj¤àdiguõà÷ca pari÷uddhà ityataþ saïgha ityàkhyàyate |

caturvidhàþ pratipattayaþsrotaàpatti sakçdàgipratipattianàgàmipratipatti arhatpratipattayaþ | caturvidhàþ phalasthitàþ srotaàpannasakçdàgàmyanàgàmyarhantaþ | srotaàpattipratipattau trayaþ pudgalàþ ÷raddhànusàripratipannako dharmànusàripratipannako 'nimittànusàripratipannaka iti | ÷raddhànusàripratipannaka iti | yo 'labdhànàtma÷ånyatàj¤àno bhagavacchàsane ÷raddadhàno bhagavadvacanamanusçtya pratipanno bhavati | sa ÷raddànusàripratipannaka ityucyate | yathoktaü såtre ahamasmin vastuni ÷raddhayà pratipannaþ | iti | labdhe tu tattvaj¤àne na ÷raddhàmàtramanusçtya pratipadyate | yathoktaü såtre- nàsti kàrako nàsti ÷raddhàlurityàdi prajànan uttamapudgalo bhavati | iti | ato j¤àyate alabdhatattvaj¤ànaþ ÷raddhànusàripratipannaka iti | yathoktaü såtre- yo dharme kùàntisukhaü praj¤ayà bhàvayati sa ÷raddhàpratipannakaþ [yaþ] pçthagjanabhåmimatikràntaþ srotaàpattiphala¤ca nàlabhata | atràntare jãvitàntaü nàlabhata | sa ÷raddhàpratipannakaþ | iti | ayaü ÷rutacintàmayapraj¤àyàü sthito dharmaõàü kùàntikàmasukhacittaü samyak bhàvayan anàtma÷ånyatàj¤ànamalabhamàno 'pi laukikaü dharmakùàntyàbhàsacittamutpàdayati | ayaü svayamàgata iti atikràntapçthagjanabhåmiritityucyate | kasmàditi pa÷càdvakùyate | yaþ ÷raddhàdi pa¤cendriyavirahitaþ sa (#
SSS_30#) bàhyapçthagjaneùuvartate | sa krameõa uùmàdidharmeùu sthitau bhàvanàmayãü praj¤àü labhamàno 'pi maulanàmnaiva ÷raddhànusàrãtyucyate | dharmapratipannakabhàvànugàmitvàt | asmàt såtràt vaktavyamava÷yaü srotaàpattiphalaü lapsyata iti | na vaktavyaü jãvitànte na lapsyata iti | kasmàt | ÷raddhàpratipannakasyàsya viprakçùñatvàt | yathogreõa saïghe nimantrite devatà upasaügamyàrocayanti- amuko 'rhan amuko 'rhatpratipannako yàvadamukaþ ÷rotaàpannaþ amukaþ srotaàpattipratipannaka iti | yadyayaü pa¤cada÷acittakùaõavartã
nàrocanaü labdhuü ÷akyate | iti j¤àtavyaü srotaàpattipratipannakaþ sannikçùño viprakçùña÷ca | ayaü ÷raddhàpratipannaka ityucyate |

dharmànusàripratipannaka iti | ayaü labdhànàtmaj¤àna åùmamårdhakùàntyagradharmeùusthito dharmamanusçtya pratipadyate yadanàtma÷ånyàdi | ayaü dharmapratipannaka ityucyate | imau dvau pratipannakau satyadar÷anamàrgamavatàrya nirodhasatyaü pa÷yata ityato 'nimittapratipannaka ityucyate | ime trayaþ pudgalàþ srotaàpattipratipannakà bhavanti | laukikamàrge saüyojanaprahàõàt phalatrayapratipanna iti na prathàü labhante | idaü pa÷càdvakùyate |

srotaàpanna iti | yathoktaü bhagavatà såtram- satkàyadçùñidçùñivicikitsà÷ãlavrataparàmar÷ànàü trayàõàü sayojànanàü parikùayàt srotaàpanno bhavati avinipàtadharmà niyataþ sambodhiparàyaõaþ saptakçtbhavaparama iti | (pç) yaþ srotaàpannaþ sa satyadar÷anaprahãõakle÷o 'tyantaparikùãõàpramàõaduþkhaþ pçthivãsama iti aupamyasåtramàha | kasmàducyate kevalaü trayàõàü saüyojanànàü parikùayàditi | (u) idamuttaratra vakùyate yaduta satyadçùñikùayàdanye kùãõà iti | avinipàtadharmeti | idamapi pa÷càdvakùyate karmaskandhe | niyataþ sambodhiparàyaõa iti | dharmasrotasyavataran niyataü nirvàõamanupràpnoti | yathà gaïghaughavartã dàruskandho vinàùñapratyayàn (#
SSS_31#) niyataü mahàsamudramanupràpnoti | saptakçdbhavaparama iti | sa saptasu adhvasvanàsravaj¤ànaü paripàcayati | yathà [garbhaþ] kalalàdinà saptasu dineùu pariõamati | yathà ca navanãtàdi saptadinaparamaü sevamànasya dhruvà glànirapi jarjarità bhavati | yathà ca j¤àtisambandhaþ saptasantànàn yàti | yathà ca saptaphaõasarpadaùñaþ pudgalakàya÷caturbhåtabalàt saptapadàni gacchati nàùñamaü viùabalàdgacchati | yathà ca ÷àñhyadharmaþ saptàdhvaparamo yàti | yathà và saptadinepvatãteùu kalpàgniþ ÷àmyati | evaü saptajanmasu sa¤citànàsravapraj¤àgninà kle÷àþ kùãyante | dharmasya saptabhavàþ syuþ | srotaàpanno 'sminnadhvani nirvàõe 'vatarati | dvitãyaü tçtãyaü saptaparamaü và yàti | ayaü srotaàpanna ityucyate |

sakçdàgàmipratipannaka iti | bhàvanàheyasaüyojanasya navaskandhà bhavanti | ya ekaü dvau và prahàya trãn caturaþ pa¤ca và yàti | sa sakçdàgà mipratipannakaþ |

kecidàhuþ- ekenànàvaraõamàrgeõa prajahàti iti | tadayuktam | bhagavatoktam apramàõacittaiþ prajahàti | yathà và÷ãjañà iti aupamyasåtra uktam | sakçdàgàmipratipannakaþ kulaükula ityapi àkhyàyate | sa dve và trãõi và kulàni sandhàvati saüsarati | dçùña eva và kàye nirvàõe 'vatarati | ayaü sakçdàgàmipratipannakaþ |

sakçdàgàmã imaü lokaü sakçdàgatya duþkhasyàntaü karoti | sa bhàvanàparikùãõatanusaüyojanaþ | (#
SSS_32#) saüyojanànàü tanutve sthitaþ sakçdàgàmãtyucyate | ayaü sakçdàgàmã ihaiva và janmani duþkhasyàntaü karoti |

anàgàmipratipannaka iti | yaþ parikùãõasaptamàùñamasaüyojanaskandhaþ so 'nàgàmipratipannakaþ | parikùãõàùñamasaüyojano 'yamekabãjã anàgàmipratipannakaþ | sa ihaiva và janmani duþkhasyàntaü karoti | atyantaparikùãõakàmàvacaranava saüyojanaskandho 'nàgàmã | anàgàmino 'ùñaprabhedàþ- yaduta antarà parinirvàyã, upapadyaparinirvàyã, anabhisaüskàraparinirvàyã, sàbhãsaüskàraparinirvàyã, årdhvasrotaþ akaniùñhagàmã, àråpyàyatanagàmã, paràvçttajanmà, dçùñadharmanirvàyã iti | uttamamadhyàdhamendriyatvàt prabhedàþ |

antaràparinirvàyyapi uttamamadhyàdhamendriyatvena tridhàbhidyate | ka÷cidanàgàmã bhavànnirvidyate, alpanãvaraõo na dçùñe nirvàõamanupràpnoti | so 'ntaràparinirvàti |

upapadyaparinirvàyã tridhà bhidyate upapadyanirvàyã, sàbhisaüskàraparinirvàyã, anabhisaüskaraparinirvàyãti | upapadyaparinirvàyãti | ya utpadyamàna eva bhavànnirvidya parinirvàti | sa upapadyaparinirvàyã | indriyataikùõyàt | ka÷cidutpannaþ san anàsravamàrgeùu prakçtyà sthito 'bhisaüskàramaprayujya parinirvàti | so 'nabhisaüskàraparinirvàyã | madhyamendriyatvàt | ka÷cidutpannaþ san kàyopàdàne 'tibhãrurabhisaüskàramàrgaü prayujya parinirvàti | sa sàbhisaüskàra parinirvàyã | indriyamàndyàt |

(#
SSS_33#)
årdhvastrotà [akaniùñhagà]myapi trividhaþ | ya ekasmàdàyatanàt cyuto 'parasminnàyatana utpadya parinirvàti | sa tãkùõendriyaþ | yo dvayostriùu vàyataneùu utpadya [parinirvàti] sa madhyamendriyaþ | yaþ sarvasmàdàyatanàccyutaþ sarvàyataneùåtpadya parinirvàti | sa mçdvindriyaþ | prathamadhyànàt [yo] bçhatphaladevagàmã sa nistãrõo nàma | pràptabçhatphalo yadi ÷uddhàvàsa utpadyate | sa na punaràråpyàyatanaü gacchati | praj¤àdhimuktatvàt [àråpyago] ya àråpyàyatanaü gacchati | sa naiva ÷uddhàvàsa utpadyate | samàdhyadhimuktatvàt |

paràvçttajanmeti | yaþ pårvabhave srotaàpattiphalasakçdàgàmiphalapràptaþ pa÷càtpravçttakàyena anàgàmiphalaü pràpnoti | sa na råpàråpyadhàtàvavatarati |

dçùñadharmaparinirvàyã ti paramatãkùõendriyo dçùña eva kàye nirvàõaü pràpnoti |

atha pudgalo dvividhaþ ÷raddhàvimukto dçùñipràpta iti | indriyabhedàt pudgaladvaividhyam | mçdvindriyaþ ÷aikùo bhàvanàmàrge sthitaþ ÷raddhàvimuktaþ | tãkùõastu dçùñipràptaþ |

yo 'nàgàmi avikalàùñavimokùaþ sa kàyasàkùã | ime sarve arhatphalapratipannakàþ saüyojanaprahàõasàmyàt |

yaþ parikùãõasarvakle÷aþ so 'rhana | navavidho 'rhana- parihàõalakùaõaþ, anurakùaõalakùaõaþ mçtalakùaõaþ, sthitalakùaõaþ, prativedhanalakùaõaþ, akopyalakùaõaþ, praj¤àvimuktalakùaõaþ, ubhayatobhàgavimuktalakùaõaþ, aparihàõalakùaõa iti | ÷raddhendriyàdipràptyà arhantaþ prabhinnàþ |

(#
SSS_34#)
paramamçdvindriyaþ parihàõalakùaõaþ, samàdheþ parihàõaduùñaþ | samàdhiparihàõyà anàsravaü j¤ànaü nàbhimukhãbhavati | anurakùaõalakùaõa iti ki¤cidvi÷iùñendriyatvàt yaþ samàdhimanurakùati sa na parihãyate | arakùaüstu parihãyate | pårvaparihàõalakùaõastu [samàdhiü] rakùannapi tataþ parihãyate || mçtalakùaõaþ tato 'pi ki¤cidvi÷iùñendriyo bhaveùu paramaü nirviõõaþ | sa na samàdhiü labdhavànityato 'nàsravaj¤ànasyàbhimukhãbhàvo durlabhaþ | labdhvàpi prãtirvina÷yati | ato maraõàrthã bhavati || sthitalakùaõa iti yaþ samàdhiü labdhvà na paràkramate na ca parihãyate sa sthitalakùaõaþ | purve trayaþ samàdhiparihàõabhàge vartante | sthitalakùaõastu samàdhisthitibhàge vartate || prativedhalakùaõa iti | yaþ samàdhiü labdhvà bhåyo 'dhikamabhivardhayati | sa samàdhyabhivardhanabhàge vartate || akopyalakùaõa iti | yaþ samàdhiü labdhvà nànàpratyayairna vikùepayati | sa samàdhiprativedhabhàge vartate | paramatãkùõapraj¤atvàt | samàdhisamàpattisthitivyutthànalakùaõànàü sugçhãtatvàdakopyo bhavati | nirodhasamàpattimupàdàya dvividhaþ pudgalaþ- tatsamàdhyalàbhã praj¤àvimuktaþ, tatsamàdhilàbhã tu ubhayatobhàgavimukta iti || aparihàõalakùaõa iti | yaþ kçtàt kùayaguõàdaparihãõaþ | yathoktaü såtre- bhagavànàha- yo bhikùavo macchràvakaþ ÷ayane paryaïke và ahamahamikayà pratilabdhàt [àsrava]kùayànna parihãyate | iti | evaü navavidhà a÷aikùàþ | pårvoktà aùñàda÷a ÷aikùà navà÷aikùà÷ca [militvà] saptaviü÷ati [pudgalàþ] laukikaü sarvapuõyakùetram | te saïghe samanvitàþ | ato 'bhivandyaü
[saïgharatnam] ||

àryavibhàgavargo nàma da÷amaþ |


(#
SSS_35#)
11 puõyakùetravargaþ

(pç) kasmàdàryàste puõyakùetramityucyante | (u) lobhakrodhàdãnàü kle÷ànàü parikùãõatvàt puõyakùetramityucyate | yathà tçõànàhataþ subijàïkura ityucyate | ato vãtaràgàõàü dànaü mahàhitavipàkapràpakam | ÷ånyatàcittà ityata÷ca puõyakùetramityucyante | kasmàt | ÷ånyalakùaõatvàt sarve ràgadveùàdayaþ kle÷à anutpannà nàku÷alaü karmotpàdayanti | àryà akçtakadharmalàbhina iti puõyakùetraü bhavanti | tairlabdhvà dhyànasamàdhayaþ sarve pari÷uddhàþ mahàlpaiþ kle÷airvi÷aüyuktatvàt | saumanasyadaurmanasyayorniràkçtattvàcca puõyakùetram | pa¤ca (#
SSS_36#) cetokhilàni prahàya pratilabdhavi÷uddhacittatvàcca puõyakùetram | aùñakùetraguõasamanvitvàt saptavidha samàdhipariùkàraiþ surakùitatvàt saptàsrava sannirodhitvàt àsravairaduùñam | ÷ãlàdisaptapari÷uddhadharmasampannatvàt alpecchàsantuùñyàdyaùñaguõasamanvitatvàt | tat pàraü santãrya àkàükùàvitaraõavyavasàyitvàcca puõyakùetram | uktaü ca såtre prasthànacitamàtra eva ku÷aladharmamàcaritumabhilaùati | kiü punarbahvarthaü prayogam | iti | te àryàþ sadà ku÷aladharmànàcarantãtyataþ puõyakùetram | ki¤coktaü såtre yasmàddàyakàd gçhapateþ ÷ãlavato bhikùuþ satkàramàdàya apramàõasamàdhimupasampadya viharati | sa dàyakto gçhapatirapramàõaü puõyaü labhata iti | saïghe santi kecidapramàõasamàdhisamàpannàþ, kecidanimittasamàdhisamàpannàþ, kecidacalasamàdhisamàpannàþ | tena dànapatirapramàõavipàkaü labhate ato 'pi puõyakùetram | ki¤coktaü såtre- trayàõàü sannipàtànmahataþ puõyasya pratilàbhaþ | ÷raddhà deyaü puõyakùetramiti | santi ca saïghe bahavo bhadantàþ | bhadanteùu ÷raddhàcittaü bàóhamutpadyate
| saïghasya dànaü navapratyayasaüyuktamityato mahàphalapràpakam | saïghadànasya pratigrahãtà pari÷uddha ityatastaddànamapi ava÷yaü pari÷uddham |

dàna¤càùñavidham | (1) pari÷uddhacitto 'lpaü deyavastu bhinna÷ãlasyàlpa÷o dadàti | (2) pari÷uddhacitto 'lpaü deyaü bhinna÷ãlasya bahu÷o dadàti | (3) pari÷uddhacitto deyamalpaü dhçta÷ãlasyàlpa÷o dadàti | (4) pari÷uddhacitto 'lpaü deyaü dhçta÷ãlasya bahu÷o dadàti | (5) pari÷uddhacitto bahu÷o ['lpa÷o và] dadàti tathà deyaü caturvidham | saïghasya dànamava÷yaü dve trãõi và prasàdhayet | sarve sujanàþ saïghamupàdàya (#
SSS_37#) guõàn vardhante | yatheùñaü bodhaye pariõamanti | saïghasya dãyamànaü sarvaü vimuktiü pràpayiùyati | naiva ca saüsàre pàtayati | saïghasya dãyamànaü sarvaü cittaprasàdhanàya bhavati | yadyekasmin puruùe utpannà ÷raddhà cittaü kadàcit pari÷odhayet kadàcidvà prakampeta | saïghe tu [samutpannà] ÷raddhà cittaü pari÷odhayedeva | na punaþ prakampeta | kasmiü÷cidutpannaþ snehaþ cittaü na gurukuryàt na pracãyeta | saïghe tåtpannà bhaktiþ cittaü gurukuryàt apramàõàlambanatvàt cittaü pracãyeta | saïghagaõitànàü sarveùàü pudgalànàü dadyàt | cittamahimnà vipàko 'pi mahàn bhavati | ityàdibhiþ pratyayaiþ àryapudgalàþ puõyakùetramityàkhyàyante | ato 'bhivandyam ||

puõyakùetravargaþ ekàda÷aþ |


12 maïgalavargaþ

ratnatrayamidaü guõasampannamityataþ såtrasyàdàvuktam, idaü ratnatrayaü sarvasya lokasya prathamaü maïgalam | yathoktaü maïgalagàthàyàm- buddho dharma÷ca saïga÷ca etanmaïgalamuttamam iti | atha kànicitsåtràõi maïgalàdãni ÷aikùàõàmàyurya÷aþprasaravardhanàni iti såtrakartàro 'bhiprayanti | yathà athetyàdipadaü såtràrambhagatamiti | na tanmaïgalalakùaõamiti pa÷càdvakùyate | uttamamaïgalapràrthinà idaü ratnatrayameva ÷araõãkartavyam | yathoktaü maïgalagàthàyàm-

deveùu ca manuùyeùu ÷àstànuttamanàyakaþ |
mahàmati÷ca sambuddha etanmaïgalamuttamam ||
ya÷ca buddhe suvihita÷raddhàcitto na kampate |
vi÷uddha÷ãlasampanna etanmaïgalamuttamam ||
asevanà ca bàlànàü paõóitànà¤ca sevanà |
påjà ca påjanãyànàmetanmaïgalamuttamam ||iti |

ato 'bhivandyaü ratnatrayam | uttamamaïgalatvànmayà såtràdàvuktam ||

maïgalavargo dvàda÷aþ |


(#
SSS_38#)
13 ÷àstrasthàpanavargaþ

adhunà lokànàü hitakaro jinadharmo jij¤àsyate | bhagavato mahàkaruõàcittena sarvalokànàü hitakaratvàt taddharmo 'pàryantikabàdha ityucyate | tadyathà kecit bràhmaõànàmeva mokùa÷àstramupadi÷anti | bhagavadupadiùñaü ÷àstrantu càturvargãyàõàü sattvànàmàtiryagjantånà¤ca santàrakaü bhavati iti nàsti pàryantikabàdhà |

(pç) na kartavyo buddhapravacanavicàraþ | kasmàt | yadi bhagavatà svayameva vicàritam | kimasti vicàràya | yadi bhagavatà na vicàritam | anye 'pi na vicàrayituü ÷aknuyuþ | kasmàt | sarvaj¤àbhipràyo hi duravagàhaþ | kimarthamidamuktamiti na j¤àyate | bhagavadabhisandhimajànatàmupadiùñaü vçtheti tat àtmanaþ kle÷àyaiva bhavati | yathoktaü såtre- dvau puruùau bhagavantaü nindataþ eko '÷raddhàdveùàbhyàü nindati, aparastadupadiùñe sa÷raddho 'pi satyasamàdànàsamarthaþ | saiva buddhanindà | vidvànapi buddhàbhisandhimanavabudhya buddhabhàùitaü na vicàrayituü ÷aknoti | kiü punastadalàbhã buddhàbhisandheþ kathàsamprayogaü cikãrùati | kasmàt | yathà parapravàdasåtre bhagavatà pratipattyarthamidamuktam | sarve bhikùavo nànàvidhàþ parapravàdino nàlabhanta tathàgatà÷ayam | yathà ca sthaviramahàkàtyàyano bhikùånavocat | yathà ca ka÷cit mahàntaü vçkùaü chitvà atikramyaiva målamatikramyaiva skandhaü ÷àkhàpalà÷àni paryeùayanti | tathà yåyamapi tathàgatamatikramyasmànartha pçcchatha, iti | yadi mahàkàtyàyana evàrthavivecane ÷àkhàpalà÷ànyudàharati | kiü punaranye buddhapravacanaü pratipadyeran | ki¤ca bhagavàn ÷ariputramapçcchat ke ÷aikùàþ ke ca sàïkhyà iti | evaü triþ pçùño nottaramavàdãt | tathàgatamålàþ sarvadharmàþ | tathàgata eva pratipadyate nànye | iti ànanda stathàgatamàmantyàha- abhisambodhisamadhigamàt pratilabdhe màrge hitaü bhavatãtyatadapi yujyate | kasmàt | dvàbhyàü pratyayàbhyàü samyak dçùñirbhavati parato ghoùàt yoni÷a÷ca (#
SSS_39#) manaskàràt | bhagavànànandamavocat- abhisambodhimàtrànmàrgalàbhahitaü sampannaü bhavati | iti | yathà càha bhagavàn- yadi mayà kasyacit dharma upadiùñaþ so 'pratilabdhamadabhisandhitvàt kalahàyate | iti |

adhunà vàdinaþ pçthak pçthagabhiniviùñàþ | kecidvadanti santi atãtànàgatadharmà iti | kecidvadanti na santi iti | ato j¤àtavyameva vàdinaþ tathàgatamapratipadyamànà yathàrutamanuvartamànàþ kalahàyanta iti | yathà ànandaþ samàdhyarthaü sarvàõyupàdànàni duþkhamityavocat | tadà bhagavàn bhikùånabravãt- bhàvayathemamartha nànandopamitàkàram iti |

sarve vàdina àhuþ- arhan agradakùiõãya iti | bhikùavo 'j¤àtvà tathàgatamupetyàpràkùuþ | bhagavànavocat- mama ÷àsane agrapravrajito 'gradakùiõãya iti | [evam] annapàne sthålavastunyeva na jànanti [yathàvat] kaþ punarvàdastathàgatenabhisandhàya bhàùite såkùmadharme | ityàdinà hetunà na kartavyo vicàraþ |

atrocyate | na yuktamidam | kasmàt | kàraõasattvàt paràmisandhirj¤àtuü ÷akyate | yathoktaü gàthàyàm-

jànanti vaktuþ sandhànaü [paramaü] yatparàyaõam |
jànantyapi ca vaktu÷ca vivakùà yasya vastunaþ || iti |

tatràsti dvidhà màrga àryamàrgo laukikamàrga iti | idaü pa÷càdvakùyate | anena màrgeõa vakturà÷ayo j¤àyate | atha parapravàda såtre 'pi bhagavàn saü÷ràvayati sma | [àrya]kàtyàyanàdibhirmahàvàdibhirbhagavadà÷ayaþ pratilabdha ityato bhagavàn sàdhupra÷a÷aüsa | (#
SSS_40#) udàyibhikùudharmadinnàdibhibhikùuõãbhiþ kçtaü bhagavacchàsanaü bhagavàn ÷rutvà [tadeva punaþ] ÷ràvayati sma |

gabhãraü tathàgata÷àsanaü vivçõvatà ÷àstraü viracyate | avivaraõe santiùñhet | evamanyaþ "tathàgatamålàþ sarvadharmà" ityàdi pra÷naþ sarvaþ pratyuktaþ | ki¤ca ÷àstraü viracayitavyam | kasmàt | ÷àstre viracitte hi arthaþ sugamaþ syàt | dharma÷ca cirasthitikaþ syàt | bhagavàü÷ca ÷àstrapraõayanaü saü÷ràvayati sma | yathoktaü såtre- bhagavànavocadbhikùån- yathàpraõãtaü ÷àstraü samyagdhàrayata | iti | ataþ såtràdarthamàdàya ÷àstraü nikàyànta ràtmanà pçthak sthàpyate | ataþ ÷àstraü racayitavyam |

ki¤ca bhagavàn nànàsattvànàü santaraõãyànàü kçte lokàdãni ÷àstramukhànyuktavàn | yathà svàtyàdayo 'pratipadyamànà bhràntamatayo 'bhåvan | svàtyàdayo bhikùava àhuþ- tadevedaü vij¤ànaü sandhàvati saüsarati | ananyaditi |

bhagavànevamàdinà nànàdharmamupadiùñavàn | vinà ÷àstraü kathamarthaþ pratipadyeta | ityàdibhiþ kàraõaiþ ÷àstraü viracayitavyam ||

÷àstrasthàpanavargastrayoda÷aþ |


14 ÷àstramukhavargaþ

lokamukhaü paramàrthamukhamiti dvimukhaü | lokamukhataþ astyàtmà ityucyate | yathoktaü såtre-

àtmà hi àtmano nàthaþ ko nu nàthaþ paro bhavet |
àtmanaiva kçtaü puõyaü àtmanaiva vi÷udhyate |
àtmanaiva kçtaü pàpamàtmanà saükli÷yate || iti |

(#
SSS_41#)
ki¤coktaü såtre- ÷à÷vataü manovij¤ànam | iti | àha ca- dãrgharàtraü bhàvitacitto mçta årdhvajanmabhàk bhavati | iti | ki¤càha kàrakaþ karma karoti, kàrakaþ svayamanubhavati | iti | amukaþ sattvo 'trotpadyate ityàdi sarvaü lokamukhenoktam, paramàrthamukhataståcyate sarvaü ÷ånyamasat iti | yathoktaü såtre eùu pa¤casu skandheùu nàstyàtmà và àtmãyaü và | citta¤ca samãraõajvalanavat pratikùaõavinà÷i | asti karma asti karmaphalam, kàrakastu nopalabhyate | iti | yathà bhagavàn àha- skandhànàü santatyàsti saüsàra iti |

(2) anyadasti dvividhaü ÷àstramukham vyavahàramukhamàryamukham iti | vyavahàramukhamiti | vyavahàrata ucyamànam, [yathà] candraþ kùãyata iti | vastutastu candro na kùãyate | [yathà và] mçgà ramàteti snuùàü màteti vadanti | na vastutaþ sà màtà | yathoktaü såtre- jihvà rasaü vijànàti iti | jihvàvij¤ànaü rasaü vijànàti na tu jihvà | yathà ÷aktipratihataü puruùaü prati vadanti puruùo 'yaü duþkhaü vijànàtãti | vij¤ànantu duþkhaü vijànàti, na tu puruùaþ | yathà và daridraþ puruùaþ prabhuriti vyapadi÷yate | buddho 'pi puruùava÷àt prabhuriti khyàpayati | ki¤ca bhagavàn tãrthikànàkàrayati bràhmaõàniti ÷ramaõàniti ca | kùatriyabràhmaõàdaya iva buddho 'pi vyavahàrataþ påjyo bhavati | ekameva yathà bhàjanaü de÷ava÷àt vibhinnanàmakam, buddho 'pi nàmànuyàti | yathà bhagavànàha- ahaü vai÷àlãü pa÷cimà [valoka]mavalokayàmãti | evamàdivacanaü vyavahàramanuvartata iti vyavahàramukhamityucyate |

(#
SSS_42#)
àryamukhamiti | yathoktaü såtre- pratãtyasamutpannaü vij¤ànaü cakùuràdãnàmindriyàõàü målaü mahàsamudravat | yathàha såtram- skandhàyatanadhàtånàü pratyayàþ sàmagrãmàtram na kàrakaþ nàpi vedakaþ iti | sarvaü duþkhamiti càha | yathoktaü såtre- yat laukikà vadanti sukhamiti [tat] àryà duþkhaü vadanti | yat àryà duþkhaü vadanti [tat]laukikàþ sukhaü vadanti | iti | abhidheyàþ ÷ånyà animittà ityàdi ca | tat àryamukhamityucyate |

(3) traikàlika ÷àstramukham | yatra råpamityàkhyàyate tatra yadatãtaü yadanàgataü vartamànam sarvaü tat råpamityucyate | idaü laukikaü ÷àstramukham |

(4) asti cediti ÷àstramukham | [yathà] spar÷o 'sti cet, so 'va÷yaü ùaóàyatanamupàdàya bhavati | na tu sarvaü ùaóàyatanaü spar÷asya hetåkriyate | tçùõasti cet ava÷yaü sà vedanàmupàdàyaü bhavati | na tu sarvà vedanà tçùõàyà hetåkriyate | kadàcit samagraheturucyate yathà spar÷apratyayà vedanà iti | kadàcidasamagra heturucyate yathà vedanàpratyayà tçùõà iti | na tåcyate avidyeti | kadàcidanyathocyate | yathoktaü såtre- prãtamanasaþ kàyaþ pra÷rabhyate | aprãtasyàpi tribhirdhyànaiþkàyaþ pra÷rabhyate | pra÷rabdha[kàyaþ] sukhaü vedayate | iti ca caturbhirdhyànaiþ prasrabdhimànapi na sukhaü vedayate | itãdamanyathà vacanam |

(5) utsargo 'pavàda iti dvividhaü ÷àstramukham | yathoktaü såtre- ya÷cai- tyavandanàya pàdàvutkùipati sa àyuùo 'nte deveùåtpadyate iti | ayamutsargaþ | såtràntaramàha- anantaryasya kartà na deveùåtpadyata iti | ayamapavàdaþ | ukta¤ca såtre- kàmànàmanubhavità nàpàpakaü karoti iti | ayamutsargaþ | srotaàpannaþ puruùaþ kàmànupabhu¤jàno 'pi na durgatipatanãyaü karma karoti iti | ayamapavàdaþ | api coktaü såtre- cakùuþ pratãtya råpa¤ca cakùurvij¤ànamutpadyate iti | ayamutsargaþ | yadi tadaiva sarvàõi råpàõi pratãtya cakùurvij¤ànamutpadyata (#
SSS_43#) iti vadet | tadayuktam | atha coktaü såtre- ÷rotraü pratãtya ÷abda¤ca ÷rotravij¤ànamutpadyate na cakùurvij¤ànam | iti | ayamapavàdaþ | utsargo 'pavàda÷ca sarvaþ sayuktiko na dharmalakùaõavilomakaþ |

(6) aparamasti dvividhaü ÷àstramukham- vini÷citamavini÷citamiti | vini÷citam- yathocyate- buddhaþ sarvaj¤aþ puruùa iti | bhagavato bhàùitaþ paramàrtho dharmaþ | bhagavataþ ÷ràvakàþ samyagàcàra÷ãlà iti | ki¤càha- sarve saüskçtadharmà anityà duþkhàþ ÷ånyà anàtmànaþ [teùàü]nirodho nirvàõam ityàdi mukhaü vini÷citam | avini÷citam- yadyucyate mriyamàõo jàyata iti | tadavini÷citam | satyàü tçùõàyàü jàyate | tçùõàkùaye nirudhyate | ki¤coktaü såtre- samàhitasya tattvaj¤ànamutpadyata iti | idamapi avini÷citam | àryàõàü samàdhilàbhinàü tattvaj¤ànamutpadyate | na tu tãrthikànàü labdhasamàdhikànàmapi | yathàha såtram- yadabhilaùitaü tallabhyate iti | idamapi avini÷citam | kadàcittu na labhyate | yadàha- ùaóàyatanaü spar÷ajanakam iti | idamapi avini÷citam | ki¤cijjanakaü ki¤cinna janakam | evamàdyavini÷citamukham |

(7) atha kçtakàkçtaka÷àstramukham | yathocyate- adbhuta målikà surabhipuùpa¤ca na vàtarogapratikålam iti | àha- kovidàrapuùpaü vàtarogapratikålam iti | àdyasya manuùyapuùpatvàt na vàtarogapratikålamityucyate | dvitãyasya divyapuùpatvàt vàtarogapratikålamityucyate | ki¤ca vadanti tisro vedanà- duþkhà vedanà sukhà vedanà aduþkhàsukhà vedanà iti | såtràntaramàha- vidyamànàþ sarvà vedanà duþkhamiti | trividhaü duþkhaü- duþkha- duþkhaü, vipariõàmaduþkhaü saüskàra duþkhamiti | tadarthamàha- vidyamànàþ sarvà vedanà duþkhamiti | àha ca- duþkhamidaü trividhaü navaü puràõaü madhyamiti | aciravedanàyàü sukham | ciranirvede duþkham | madhyame upekùà |

ki¤càha- abhisambuddhatvàt parivràñ iti | anabhisambuddho 'ùi parivràñ bhavati | evamàdilakùaõànàü hetuta àkhyà bhavati |

(#
SSS_44#)
(8) pratyàsattiþ ÷àstramukham | yathà bhagavànavocabhdikùån- prajahata prapa¤cam, tadà nirvàõaü labhadhve iti | alabdhe 'pi pratyàsattyà labhadhve ityucyate |

(9) lakùaõasàmyaü ÷àstramukham | yathà ekavastukathane anyadapi vastu samalakùaõamuktaü bhavati | yathà càha bhagavàn- laghuparivçttaü cittam | tadà anye 'pi caittadharmà uktà bhavanti |

(10) bhåyo 'nuvartanaü ÷àstramukham | yathà bhagavànà ha- ya udayavyayalakùaõadçùñidvayaü na prajànàti sa sarvaþ saràgã bhavati | yastu prajànàti sa vãtaràgo bhavati | iti | srotaàpanna udayavyayalakùaõadvitayadçùñiü jànannapi saràgo bhavati | tatprajànànàü bhåyastvena paraü vãtaràgà bhavanti |

(11) kàraõe kàryopacàraþ ÷àstramukham | yathocyate- annadànaü prayacchati pa¤ca guõàn- àyuþ varõaü balaü sukhaü pratibhànam iti | vastutastu nàyuràdãn pa¤ca guõàn prayacchati | api tu taddhetån prayacchati | ki¤càhuþ kàrùàpaõamadyata iti | kàrùàpaõaü nàdanãyam | api tu kàrùàpaõamupàdàya labdhamadyate ityataþ kàrùàpaõamadyata ityucyate | yathàha såtram- strãpuruùau malam iti | na vastuto malam | àsaïgàdikle÷amalahetutvàt | malamityucyate | ki¤càha- pa¤ca viùayàþ kàmà iti | na vastutaþ kàmàþ | kàmajanakatvàt | kàmà ityucyante | sukhakàraõaü sukhamityucyate | yathà vadanti- upacitadharmàõaü puruùaü ayaü puruùaþ sukha iti | duþkhakàraõaü duþkhamityucyate | yathà vadanti- måóhaiþ saha saüvàso duþkhamiti | yathà vadanti sukho 'gniþ duþkho 'gniriti | àhu÷ca- àyurheturàyuriti | yathoktaü gàthàyàm-

janmopakaraõasampacca bàhyaü jãvitamasti hi |
dhanahàrã yathà néõàü jãvitàpahçducyate || iti |

àhu÷càsravaheturàsrava iti | yathàha saptàsravasåtram- tatra dvau vastuta àsravau, amyàni pacca vaståni àsravakàraõàni |

(#
SSS_45#)
kàrye kàraõopacàra÷càsti | yathà bhagavànàha- mayà pårvakarmànubhavitavyamiti | karmaphalamanubhavitavyamityarthaþ |

evamàdãni bahåni ÷àstramukhàni parij¤àtavyàni ||

÷àstramukhavarga÷caturda÷aþ |


15 ÷àstrapra÷aüsàvargaþ

÷àstramidamabhyasitavyam kasmàt | ÷àstramabhyasan puruùadharmaj¤ànaü labhate | yathoktaü såsre- dvau puruùau staþ j¤o 'j¤a÷ca | yaþ skandhadhàtvàyatanadvàda÷anidànakàraõakàryàdidharmavivekàku÷alaþ so 'j¤aþ | yastu ku÷alaþ, sa j¤a iti | ÷àstre càsmin skandhadhàtvàyatanàdãni samyagvivicyante | ata idaü ÷àstramupàdàya puruùadharmaj¤ànaü labhyate | itãdamabhyasitavyam |

etacchàstràbhyàsàdapràkçto bhavati | pràkçto 'pràkçta iti dvau puruùau staþ | yathà vadanti- ka÷cinmuõóitake÷a÷ma÷ruko dharmapañaü paridadhànaþ parigçhãtabuddheryàpatho 'pi bhagavacchàsanàd dårãbhåtaþ | ÷raddhendriyàdyasamanvàgamàt | yastu ÷raddhendriyàdisamanvàgataþ sa gçhastho 'pi apràkçta ityucyate | yathoktaü såtre- caturvidhàþ puruùàþ ka÷cit saïghasyeryàpathe 'vatãrõaþ na saïghagaõitaþ | ka÷cit saïghagaõito na saïghasyeryàpathe 'vatãrõaþ | ka÷cit saïgheryàpathe saïghagaõanàyà¤càvatãrõaþ | ka÷cinna saïgheryàpathe 'vatãrõo nàpi saïghagaõanàyàm | àdyaþ pravrajitaþ pràkçtaþ | anantaro gçhastha àryaþ | tçtãyaþ pravrajitaþ àryaþ | caturtho gçhastha pràkçtaþ | iti | anena hetunà ÷raddhendriyàdivirahito na saïghagaõànàyàmavatarati | ataþ ÷radvendriyàdãnàü kçta udyogaþ kàryaþ | ÷raddhendriyalipsunà bhagavacchàsanaü ÷rutvà uddiùñaü pràtimokùamàdàya yathàvaccaritavyam | ato 'bhyasitavyamidaü buddhadharma÷àstram |

ki¤cànena ÷àstreõa dvividhaü hitaü bhavati àtmahitaü parahitamiti | yathoktaü såtre- caturvidhàþ puruùàþ | ka÷cidàtmahitàya pratipanno na parahitàya | ka÷cit parahitàya pratipanno nàtmahitàya | ka÷cidàtmahitàya ca pratipannaþ parahitàya ca | ka÷cinnaivàtmahitàya (#
SSS_46#) pratipanno na parahitàya iti | ya àtmanà ÷ãlàdãn sampàdayati na paràn ÷ãlàdiùu sthàpayati | sa àtmahitàya pratipannaþ | evaü caturdhà | yat ka÷cidàtmahitàya pratipanno 'pi pareùà¤ca dànàdimahàphalaü sampàdayati | tadapi parahitam | tatra buddhànusmçte rnedaü hitamucyate | yadi ka÷cit parasya dharmopade÷àya pratipannaþ | tat parahitam | sa àtmanà dharmacaryàmanuvartamàno 'pi paràrthamupade÷àt àtmano 'pi hitamanupràpnoti | yathoktaü såtre- parasyadharmamupadi÷an pa¤cavidhaü hitaü labhate iti | tatra buddhànusmçterapi nedamucyate | tatra pravacanamàtrasyottamaü hitaü bhavati yadyathoktamàcarata àsravàþ kùãyante iti | ato dharmasya prakktà parahitàya pratipannaþ | sa sahitatvàcca puruùeùåttamaþ | tadyathà raseùu maõóam |

atha sa puruùa idànãü jyotiùi sthitaþ pa÷càdapi jyotiþ paràyaõo bhavati | laukikàþ sarve bhåyasà tamastamaþ paràyaõàþ jyotiùo jyotiþ paràyaõà và | yaþ ka÷cid buddha÷àsanamàcarati sa tamaso jyotiþ paràyaõaþ jyotiùo jyotiþ paràyaõo và bhavati | kasmàt | dànàdãnàcaran na [tàdç÷aü] hitaü vindate yàdç÷aü buddhadharmaü ÷çõvan [vindate] | ya÷càlpa[mapi] buddhapravacanaü ÷çõoti sa prativedhaj¤ànalàbhã san sarvakle÷àn bhaïktvà apramàõahitaü prasavati | yaktoktaü såtre- catvàraþ pudgalàþ- tamastamaþparàyaõaþ tamojyotiþparàyaõaþ jyotirjyotiþ paràyaõaþ jyotistamaþparàyaõaþ iti | ki¤ca caturvidhàþ paràyaõàþ anussrotogàmã pratisrotogàmã sthitàtmà, tãrõaþ pàraïgata iti | ya÷cittaikàgryeõa bhagavaddharmaü ÷çõoti sa eva pa¤ca nãvaraõàni prahàya saptabodhyaïgàni bhàvayati | ataþ sa pratiruddhasaüsàrasrotàþ pratãkåla ityucyate | sa ca sthitàtmà pàraïgata÷ca bhavati |

puna÷caturvidhàþ puruùàþ- sadàbhavanimagnaþ ka¤cit kàlaü bhavànnirgatya punarnimagnaþ, bhavanirgamaparãkùakaþ bhavapàraïgata iti | yo nirvàõagàmi÷raddhàdiguõànnotpàdayati | sa sadà bhavanimagnaþ | ka÷cit laukika÷raddhàdãnutpàdya na dçóhayati panaþ parihãyate | sa ka¤cit kàlaü nirgatya punarnimagnaþ | yaþ ÷raddhàdãnutpàdya ÷ubhà÷ubhaü vivecayati sa nirgamaparãkùakaþ | yaþ nirvàõagàmi÷raddhàdãnupasampàdya bhàvayati sa pàraïgataþ | yo bhagavaddharmasya samyagarthaü vetti sa naiva sadà nimagno bhavati | sa muhårtaü parihãno 'pi nàtyantaü parihãyate |

(#
SSS_47#)
sa ca guõàbhàvayitetyucyate yaþ kàyena ÷ãlaü manasà praj¤àü ca bhàvayati sa ki¤cid duùkarma kurvannapi durgatau patati | yastu bhàvayati kàyena ÷ãlaü manasà praj¤àü sa bahu duùkarma kurvannapi na durgatau patati | kàyasya bhàvayità ÷rutapraj¤àbhyàü kàyavedanàcaittàn bhàvayati | kàyaü bhàvayan krameõa ÷ãlasamàdhipraj¤àskandhànutpàdya karmàõi prajahàti | karmaõàü prahàõàt saüsàro 'pi nirudhyate | - ukta¤ca såtre caturvidhàþ puruùàþ- kecit agambhãratãkùõànuyàþ, kecit atãkùõagambhãrànu÷ayàþ, kecidgambhãratãkùõànu÷ayà, kecidagambhãràtãkùõànu÷ayàþ | àdyaþ adhimàtrànu÷ayaþ kàle kàla àgacchati | samanantaro yo mçdumadhyànu÷ayaþ sa sadàgatya cittaniviùño bhavati | tçtãyo yo 'dhimàtrànu÷ayaþ so 'pi àgatya cittaniviùñaþ | caturtho yo mçdumadhyànu÷ayaþ sa ka÷miü¤citkàla àgacchati | sa yadi bhagavataþ ÷àsane samyacchàsraü ÷çõoti | sa tãkùõagabhãràkhyadvividhànanu÷ayàn prajahàti |

bhagavaddharmasya samyagarthaü yo vetti | tasya nàtmavyàbàdhà na paravyàbàdhà bhavati | tãrthikàþ÷ãlamàtradhàriõaþ svakàyameva vyàbàdhante | nàsti puõyapàpaü [nàsti] karmaphalamiti mithyàdçùñau yaþ patati saparàneva vyàbàdhate | yaddànamàcarati sa àtmànamapi vyàbàdhate parànapi vyàbàdhate | yathàdhvare bahavaþ pa÷avo hanyante | yastu bhagavaddharmasyàrthaü vetti | sa hitameva kurvan nàtmànaü byàbàdhate | nàpi paràn | yathà dhyànasamàdhimaitrãkaruõànàü làbhã | ato 'bhyasitavyamidaü bhagavacchàsana÷àstram |

etacchàsràbhyàsã samyagarthaveditvàt kathyo bhavati | yathoktaü såtre kathàsamprayogeõa [pudgalo] veditavyo yadi và kathyo yadi vàkathya iti | yo viduùàü dharmaü pçùñhaþ sthànàsthàne na santiùñhati | parikalpe na santiùñhati | pratipadàyàü na santiùñhati | ayamakathyo bhavati | tadviparãtaþ kathya iti | viduùàü dharme na tiùñhatãti | vàdã samyak praj¤ànenàrthagatiü j¤àtvà pa÷càtprayogamàdatte | so 'syàj¤atvàt na gràhyaþ | yathà nàthaputràdayaþ svayaü vadanti asmàkaü ÷àstà àptaþ tadvacanamevànuvartàmaha iti | sthànàsthàne na santiùñhatãti | hetuprayoge na tiùñhati | tãrthikàdãnàü dvidhà hetuþ sàdhàraõahetuþ vi÷eùaheturiti | pareõa sàdhàraõahetàvukte asàdhàraõahetunà prativadanti | asàdhàraõahetàvukte sàdhàraõahetunà prativadanti | evaü dvividhahetàvapi na tiùñhanti | parikalpe na santiùñhati iti | dçùñànte na (#
SSS_48#) tiùñhati | pratipadàyàü na santiùñhatãti | vàdapaddhatau na tiùñhati | yathà ha- mà paruùavacanamuccàraya | mà tyaja pratij¤àrtham | yatnenopàyaü ÷ikùaya saüvillàbhàya | àtmano và mànasikã tuùñhiþ àryapravacanadharmaþ iti | tatra yo bhagavaddharma samyak j¤àtvà pravakti sa kathyo bhavati | nànye |

akathya iti | ya [ekàü÷a]vyàkaraõãyaü pra÷naü nai[kàü÷ena] vyàkaroti | vibhajya vyàkaraõãyaü pra÷naü na vibhajya vyàkaroti | pratipçcchàvyàkaraõãyaü pra÷naü na patipçcchya vyàkaroti sthapanãyaü pra÷naü na sthapayitvà vyàkaroti | tadviparãtaþ kathyaþ | ekàü÷a vyàkaraõãyaþ pra÷na iti | [tatra] eka eva heturasti | [tena] yathà buddho bhagavàn [tathà] loke nàsti tatsama itãdç÷amanumànaü bhavati | vibhajyavyàkaraõãyaþ pra÷na iti | punarasti kàraõaü [vibhajya vyàkaraõasya] | yathà mçtasantànàdayaþ [punarutpatsyant] iti | paripçcchàvyàkaraõãyaþ pra÷na iti | yathà ka÷citpçcchati | anyaþ punaþ paripçcchaya vyàkaroti | sthapanãyaþ pra÷na iti yo dharmo 'bhåtaråpaþ kintu praj¤aptisan | sa dharmaþ kimekaþ uta nànà, kiü ÷à÷vataþ utà÷à÷vata ityàdi yadi ka÷cit pçcchati | nàyamartho vyàkaraõãyaþ | bhagavacchàsanasya vettà kevalaü tat vetti | tasmàdabhyasitavyamidaü bhagavacchàsana÷àsram |

ki¤ca santi caturvidhàþ puruùàþ- sàvadyaþ badyabahulaþ alpàvadyaþ anavadya iti | sàvadya iti yasya kevalamaku÷alaü naiko 'pi ku÷aladharmo 'sti | vadyabahula iti | yasyàku÷alaü bahu ku÷alamalpam | alpavadya iti | yasya ku÷alaü bahu aku÷alamalpam | (#
SSS_49#) anavadya iti | yasya ku÷aladharmamàtraü nàku÷alam | bhagavacchàsanasya samyagarthavedã dvaividhyaü bhajate alpavadyo 'navadya iti |

atha yo bhagavacchàsanasyàrthaü vetti | tasya duþkhavedanà parimità | sa hi nirvàõamava÷yaü pràpsyati ||

÷àstrapra÷aüsàvargaþ pa¤cada÷aþ |


16 caturdharmavargaþ

athaitacchàsràbhyàsã uttamaü saïgrahadharmaü vindate | yathoktaü såtre- catvàri saïgrahavaståni- dànaü priyavacanamarthacaryà samànàrthatà iti | dànam annavastràdãnàm | dhanadànena saügçhãtàþ sattvàþ punarvikampyà bhavanti | priyavacanam yathàpripràyaü bhàùaõam | idamapi duùñameva | tasyàbhipràyasya [svãyatayà] grahaõàt | arthacarcà paràrthaü hitàkàükùaõam | yat sahetupratyayamanyasya kàryasiddhiü karoti | idamapi prakampyaü bhavati | samànàrthatà | yathà ÷oke mode ca [pareõa] sahaikãbhavanam | iyaü samànàrthatà | idaü kadàcitprakampyam | yadi ka÷cit dharmadànapriyavacanàrthacaryàsamànàrthatàbhiþ sattvàn saïgçhõàti | tadà te sattvà na prakampyà bhavanti | dharmeõa saïgraho yadutaitacchàstràbhyàsaþ | ato yatnena ÷ikùitavyam |

etacchàstramabhyasan uttamaü ÷araõaü labhate | yathoktaü såtre- dharmaprati÷araõena bhavitavyam na pudgalaprati÷araõeneti | yadyapi ka÷cidevaü vadet mayà bhagavataþ sammukhàt ÷rutaü bhadanta÷ca sammukhàdvà pårvànte ÷rutamiti | tasyà÷raddheyatvàt na tadvavacanamàdeyam | yadvacanantu såtre 'vatãrõaü dharmalakùaõàviruddhaü vinayànuloimita¤ca tatpunaràdeyaü syàt iti | såtre 'vatãrõamiti yat nãtàrthasåtre 'vatãrõam | nãtàrthasåtra¤ca yasyàrthagatirdharmalakùaõàviruddhà | dharmalakùaõa¤ca yadvinayànulomakam | vinaya÷ca saüvaraþ | tadyathà ka÷cit saüskçtadharmàþ ÷à÷vatàþ (#
SSS_50#) sukhàþ sàtmàna iti bhàvayati | sa na kàmàdãn prajahàti | anityà duþkhà anàtmàna iti yo bhàvayati | sa kàmàdãn prajahàti | anityatàdij¤ànameva dharmalakùaõam dharmo 'yaü ÷araõãkartavyo na pudgalàþ |

dharmaprati÷araõaü vadatà sarve dharmàþ saïgçhãtà bhavanti | ataþ punarucyate nitàrthasåtraprati÷araõena bhavitavyaü na neyàrthasåtraprati÷araõeneti | nãtàrthasåtrameva tçtãyaü prati÷araõam | yaducyate arthaprati÷araõena bhavitavyaü na vya¤janaprati÷areõa iti | yo 'yaü vya¤janàrthaþ såtre 'vatãrõo dharmalakùaõàvirodhã vinayànulomaka÷ca tatprati÷araõena bhavitavyam | j¤ànaprati÷araõena bhavitavyaü na vij¤ànaprati÷araõena iti | [vij¤ànaü] yat råpàdivij¤ànam | yathoktaü såtre vijànàtãti vij¤ànam | iti | j¤ànaü nàma yathàbhåtadharmàbhisamayaþ | yathoktaü- råpavedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànàni yathàbhåtaü prajànàtãti j¤ànam | ÷ånyataiva yathàbhåtam | ato yadvij¤ànapratilabdham, na tatprati÷araõena bhavitavyam | yà j¤ànaprati÷araõatà saiva ÷ånyatàprati÷araõatà | tàmuttamaprati÷araõatàü prativedhitukàmena idaü ÷àstramabhyasitavyam |

ukta¤ca såtre- catvàri devamanuùyàõàü cakràõi ÷ubhavardhakàni | pratiråpade÷avàsaþ satparuùopà÷rayaþ àtmanaþ samyakpraõidhànaü pårve ca kçtapuõyatà | iti | pratiråpade÷avàso nàma yat pa¤cadåùaõavivikto madhyade÷aþ | satpuruùopà÷rayo yat buddhàdhvani janmanà saïgamaþ | pårve ca kçtapuõyatà nàma yat bàdhiryamåkatàdyabhàvaþ | àtmanaþ samyak praõidhànaü nàma samyak dar÷anamidam | samyak dar÷ana¤càva÷ryaübhagavacchàsana÷ravaõàdutpadyate ityata idaü samyacchàsana÷àstramabhyasitavyam |

asya ÷àstrasyàdhyetà càsminnevàyuùi satyaprativedhàkhyaü mahàsàràrthaü labhate | yathoktaü såtre- catvàraþ sàradharmàþ vacanasàraþ samàdhisàro dar÷anasàro vimuktisàra iti | (#
SSS_51#) vacanasàra iti | sarve saüskçtà anityà duþkhàþ, sarve anàtmànaþ ÷àntaü nirodho nirvàõamiti yadvacanam | ayaü vacanasàraþ ÷rutamayapraj¤àparipåraõamityàkhyàyate | imamupàdàya pratilabdhaþ samàdhi÷cintàmayapraj¤àparipåraõamityucyate | imaü samàdhimupàdàya saüskçtadharmà anityà duþkhàþ ityàdi bhàvanà samyagdar÷anapràpiõã bhàvanàmayapraj¤àparipåraõamityucyate | praj¤àtrittayapratilabdhaü phalaü vimuktisàra ityàkhyàyate |

atha yaþ ÷çõoti bhagavacchàsanasya samyacchàsram, sa mahàntamarthaü labhate | yathoktaü såtre- catvàro mahàrthadharmàþ satpuruùasaüsevà, saddharma÷ravaõaü, yoni÷o manaskàraþ dharmànudharmapratipattiriti | yaþ satpuruùamupàste sa saddharmaü ÷çõoti | asya saddharmasya satpuruùavartitvàt | ÷rutasaddharmà san yoni÷o manaskàramutpàdya anityàdinà dharmàn samyagbhàvayati | anayà bhàvanayà dharmànudharmaü pratipadyate yadutànàsravaü dar÷anam |

etacchàstraü ÷çõvata÷catvàri guõàdhiùñhànàni bhavanti- praj¤àdhiùñhànaü, satyàdhiùñhànaü, tyàgàdhiùñhànaü, upa÷amàdhiùñhànamiti | dharma÷ravaõàtpraj¤à bhavatãti praj¤àdhiùñhànam | anayà praj¤ayà paramàrtha÷ånyatàü pa÷yatãti satyàdhiùñhànam | ÷ånyatàdar÷anena kle÷ànàü viyogaü labhata iti tyàgàdhiùñhànam | kle÷ànàü kùayàcittamupa÷àmyatãdamupa÷amàdhiùñhànam |

ki¤ca bhagavacchàsanasya samyacchàstraü ÷rutavata÷catvàri nirvàõagàmini ku÷alamålàni aïkurãbhavanti yaduta åùmadharmo mårdhadharmaþ kùàntidharmo laukikàgradharma iti | anityàdyàkàreõa pa¤caskandhàn bhàvayato 'varaü mçdu nirvàõagàmi ku÷alamålaü cittasyoùmakaramutpadyate | ayamåùmadharma ityucyate | uùmadharmasaüvardhitaü madhyaü ku÷alamålaü mårdhadharma ityàkhyàyate | mårdhadharmasaüvardhitamuttamaü ku÷alamålaü kùàntidharma ityucyate | kùàntisaüvardhitamuttamottamaü ku÷alamålaü laukikàgradharma ityabhidhãyate |

santi ca catvàri ku÷alamålàni- hànabhàgãyaü, sthitibhàgãyaü, vi÷eùabhàgãyaü nirvedhabhàgãyamiti | dhyànasamàdhipåjanavandanastotràdiku÷alamålànàü hànaü hànabhàgãyam | dhyànasamàdhyàdiku÷alamålànàü pratilàbhaþ sthitibhàgãyam | ÷ravaõacintanàdibhya utpannàni (#
SSS_52#) ku÷alamålàni vi÷eùabhàgãyam | anàsravaü ku÷alamålaü nirvedhabhàgãyam | yastathàgatasya dharmaü ÷çõoti sa hànabhàgãyaü visaüyujya trãõi ku÷alamålàni pratilabhate ||

caturdharmavargaþ ùoóa÷aþ |


17 catussatyavargaþ

atha yastàthàgatadharmaü ÷çõoti sa catussatyàni savibhaïgàni samprajànàti duþkhasatyaü, samudayasatyaü, nirodhasatyaü màrgasatyamiti | duþkhasatyamiti yat traidhàtukam, kàmadhàtuþ avãcinarakàt yàvatparanirmitava÷avartino devàn | råpadhàtuþ àbrahmalokàt àcàkaniùñhàt devalokàt | àråpyadhàtu÷catvàri aråpadhyànàni |

santi ca catasro vij¤ànasthitayo råpavedanàsaüj¤àsaüskàrà iti | tãrthikàþ kecidvadanti vij¤ànam àtmopagà sthitiriti | ato bhagavànàha catu [skandho]pagà vij¤ànasthitayaþ iti | santi ca catasro jàtayaþ- aõóajo jaràyujaþ saüsvedeja aupapàduka iti | devà nàrakàþ sarva aupapàdukàþ | pretà ubhayathà jaràyujà aupapàdukà÷ca | anye catasçùu jàtiùu [antarbhåtàþ] | catvàra àhàràþ- kavaóãkàra àhàraþ audàrikaþ såkùmo và | odanàdiraudàrika ityucyate | ghçtatailagandhabàùpapànàdayaþ såkùmàþ | spar÷àhàraþ ÷ãtoùõavàtàdiþ | manaþsa¤cetanàhàro yat kadàcit puruùàþ sa¤cetanàpraõidhànena jãvati | vij¤ànàhàraþ antaràbhavikanàrakàråpyà nirodhasamàpattipraviùñhàþ satvà adçùñavij¤ànà api vij¤ànapratilambhe vartanta ityato vij¤ànàhàrà ityucyante |

ùaïgatayaþ- uttamapàpaü narakam | madhyamapàpàstirya¤caþ | adhamapàpàþ pretàþ | uttamapuõyà devagatiþ | madhyamapuõyà manuùyagatiþ | adhamapuõyà asuragatiþ | ki¤ca ùañ [bhåta]prakàràþ- pçthivyaptejovàvyàkà÷avij¤ànànãti | caturbhirmahàbhåtaiþ parivçtaü vij¤ànamadhyakamàkà÷aü (#
SSS_53#) puruùa iti saükhyàü gacchati | ùañ spar÷àyatanàni cakùuràdãni ùaóindriyàõi vij¤ànasaïgatàni spar÷àyatanamityàkhyàyante |

saptavij¤ànasthitayaþ | àsu sthitiùu viparyayabalàt vij¤ànaü sàbhiràmaü tiùñhati |

aùñau lokadharmàþ- làbho 'làbho ya÷o 'ya÷o nindà pra÷aüsà sukhaü duþkhamiti | puruùà loke sthità ava÷yabhimànupàdadate | ityato lokadharmà ityucyante |

nava sattvàvàsàþ | sattvàþ sarve viùayabalàdeùu vasanti |

sarve ca dharmàþ pa¤cadhà vikalpyante- pa¤ca skandhàþ dvàda÷àyatanàni aùñàda÷a dhàtavo dvàda÷a nidànàni dvàviü÷atirindriyàõi iti | cakùurvij¤aptiråpaü råpaskandhaþ | tatpratãtyoptannaü vij¤ànaü yatpurovartiråpagràhakaü sa vij¤ànaskandhaþ | yat cittaü strã puruùaþ ÷atrubandhurityàdisaüj¤àü janayati | sa saüj¤àskandhaþ | ÷atrurbandhurmadhyastha iti yat puruùaü vikalpayati tat tisro vedanà janayati | ayaü vedanàskandhaþ | àsu tisçùu vedanàsu yat trividhàþ kle÷à utpadyante | sa saüskàraskandhaþ | eùàü pravçttyà kàyopàdànànyupàdatta iti pa¤copàdànaskandhà ityucyante |

caturbhiþ pratyayai vij¤ànamutpadyate yaduta hetupratyayaþ samanantarapratyaya àlambanapratyayo (#
SSS_54#) 'dhipatipratyaya÷ceti | karma hetupratyayaþ | vij¤ànaü samanantarapratyayaþ | vij¤ànasamanantaraü vij¤ànasya jàyamànatvàt | råpamàlambanapratyayaþ | cakùu[ràdi]radhipatipratyayaþ | tatra vij¤ànaü dvàbhyàü kàraõàbhyàmutpadyate yat cakùuþråpaü yàvanmano dharmàn | imàni dvàda÷àyatanàni bhavanti | tatra vij¤ànayojanayà aùñàda÷a dhàtavo bhavanti | cakùurdhàtuþ råpadhàtu÷cakùuvij¤ànadhàtuþ ityàdi |

skandhàdayo dharmàþ kathamutpadyeran | dvàda÷asu parvasu vartitvàt dvàda÷a nidànàni bhavanti | tatràvidyà kle÷àþ | saüskàraþ karma | imau dvàvupàdàya krama÷a utpadyante- vij¤ànaü nàmaråpaü ùaóàyatanaü spar÷o vedanà ca | tçùõopàdànàkhyau dvau dharmau kle÷au | bhavaþ karma | anàgate 'dhvani kàyopàdànasyàdyaü vij¤ànaü jàtirityucyate | anyat jaràmaraõam | imàni dvàda÷a nidànàni atãtànàgatavartamànasandar÷anàni kevalamupàdanapratyayaråpàõi anàtmakàni |

upapattimaraõapunaþ sandhinivçtyarthakàni dvàviü÷atirindriyàõyucyante | sarvasattvànàmàdya÷arãrànubhavo vij¤ànamålakaþ | tadvij¤ànaü cakùuràdibhyaþ ùoóhà samutpadyate iti ùaóindriyàõyucyante yat cakùurindriyaü yàvanmanaindriyamiti | ùaóvivaj¤ànajanakatvàdindriyàõi ùaóeva | yena strãpuruùalakùaõaü vikalpyate tat strãpuruùendriyam | kecidvadanti- ayaü kàyendriyaikade÷a iti | tàni ùaóindriyàõi kadàcit ùaóàyatanànãtyucyante | ebhyaþ ùaóbhya utpadyamànaü ùoóhà vij¤ànaü jãvitamityucyate | kasmàt | imàni ùaóàyatanànãti ùaóvij¤ànànãti santànapravçttiü labhanto ityato jãvitamityucyate | ata eùàü jãvitamityàkhyà | tatra kimindrim | yaducyate karma | karmahetutayà ùaóàyatanaùaóvij¤ànàni santànena pravartante | jãvite càsmin karma jãvitendriyàmityàkhyàyate | karmedaü vedanàbhya utpadyate | vedanà eva sukhàdãni pa¤cendriyàõi | tebhyaþ pa¤cendriyebhyaþ kàmatçùõàdayaþ sarve kle÷àþ kàyikavàcikakarmàõi ca pràdurbhavanti | tatkarmapratyayaü punarjàtimaraõamupàdãyate | ayaü saükle÷adharmo jàtimaraõapratyayaü santànaü karoti |

(#
SSS_55#)
kiüpratyayaü vyavadànaü bhavati | niyamena ÷raddhàdãnupàdàya | ÷raddhàdicaturdharmapratyayà praj¤à bhavati | praj¤à ca traikàlikã yat anàj¤àtamàj¤àsyàmi, àj¤à, àj¤àtàvã ti | bhàvanàyàü kriyamàõàyàü tànãndriyàõi j¤àna[råpa]praj¤àvi÷eùabhåtàni | tathàgataþ saüsàrasthitipravçttinivçttitryavadànàrthakatvena dvàviü÷atãndriyàõyavocat | evamàdayo dharmà duþkhasatyasaïgçhãtàþ | tatparij¤àtà duþkhasatyaj¤ànaku÷ala ityucyate |

samudayasatyamiti | karma kle÷àþ | karma karmaskandhe vakùyate | kle÷àþ kle÷askandhe | karmakle÷àþ pånarbhavanidànatvàtsamudayasatyamityàkhyàyate |

nirodhasatyamiti | pa÷càdvistareõa nirodhaskandhe vakùyate | yat praj¤apticittaü dharmacittaü ÷ånyatàcittamityeùàü trayàõàü cittànàü nirodho nirodhasatyamityucyate |

màrgasatyamiti | yatsaptatriü÷advodhipakùikà dharmàþ catvàri smçtyupasthànàni catvàri pradhànàni catvàra çddhipàdàþ pa¤cendriyàõi pa¤ca balàni saptabodhyaïgàni aùñàvàryamàrgàïgàni iti | catvàri samyak smçtyupasthànàni iti | kàyavedanàcittadharmeùu samyak smçtisthàpanam | smçti÷ca praj¤à bhavati | kàyo 'nitya ityàdi bhàvanayà tadàlambane viharaõaü kàyasmçtyupasthànam | iyaü smçtiþ praj¤ayà saha krama÷o bhåyo vivçddhà vedanàü vikalpayatãti vedanàsmçtyupasthànam | bhåya÷ca pari÷uddhà cittaü vikalpayatãti cittasmçtyupasthànam | samyak caryayà dharmàn vikalpayatãti dharmasmçtyupasthànam |

catvàri samyak pradhànànãti | utpannànàü pàpakànàmaku÷alànàü dharmàõàmàdãnavaü pa÷yan tatprahàõàya chandaü janayati vãryamàrabhate | tatprahàõopàyo yat tatpratyayaj¤ànadar÷anapratyayaþ | anutpannànàü pàpakànàmaku÷alànàü dharmàõàmanutpàdàya chandaü janayati vãryamàrabhate | anutpàdopàyo yat j¤ànadar÷anapratyayaþ | anutpannànàü ku÷alànàü dharmàõàmutpàdàya chandaü janayati (#
SSS_56#) vãryamàrabhate | utpàdopàyo yat j¤ànadar÷anapratyayaþ | utpannànàü ku÷alànàü dharmaõàü vaipulyàya chandaü janayati vãryamàrabhate | uttamamadhyamàdhamakrameõopàyaþ | avinivartanãyatvàt [tasya] |

catvàra çddhipàdà iti | chandasamàdhi saüskàrasamanvàgatarddhipàdabhàvanà | chandamupàdàyotpannaþ samàdhi÷candasamàdhiþ | chandavãrya÷raddhàpra÷rabdhismçtisamprajanyacetanopekùàdidharmasahagataþ saüskàrasamanvàgato nàma | guõànàü vivçddhayarthatvena çddhipàdaþ | chandravivçddhaye vãryakaraõam | ayaü dvitãya [çddhipàdaþ] | yogã sacchandaþ savãrya÷ca cittasamàdhiü praj¤à¤ca bhàvayati | cittasamàdhipratilambha eva samàdhirityucyate | mãmàüsàsamàdhireva praj¤à |

pa¤cendriyàõãti | dharma÷ravaõajà ÷raddhà ÷radvendriyam | sa÷raddhaþ san saükle÷adharmàõàü prahàõàya vyavadànadharmàõàmadhigamàya ca vãryamàrabhate | idaü vãryendriyam | caturõàü smçtyupasthànànàmabhyàsaþ smçtãndriyam | smçtimupàdàya samàdhinirvartanaü samàdhãndriyam | samàdhimupàdàya samutpannà praj¤à praj¤endriyam | imàni pa¤cendriyàõi vivçddhàni balavantãti pa¤cabalànãtyucyante |

aùñàvàryamàrgàïgànãti | ÷rutamayapraj¤aþ ÷raddadhate pa¤caskandhà anityà duþkhà ityàdi | iyaü samyak dçùñiþ | praj¤eyaü yadi cintàmayã bhavati | tadà samyak saïkalpaþ | samyak saïkalpenàku÷alànàü prahàõàya ku÷alànàü karmaõà bhàvanàyai ca yat vãryamàcarati sa samyak vyàyàmaþ | tataþ krameõa pravrajitaþ ÷ãlamupàdàya samyagvàcaü samyak karmàntaü samyagàjãva¤ca trãõi màrgàïgànyanupràpnoti | asmàt samyak saüvaràtkrama÷aþ smçtyupasthànàni dhyànasamàdhaya÷ca saüsidhyanti | tàü÷ca smçtisamàdhãnupàdàya yathàbhåtaj¤ànamanupràpnoti | ityevamàryàùñamàrgàïgànàü (#
SSS_57#) kramaþ | atha màrgàïgeùu ÷ãlaü pràthamikaü syàt | kasmàt | ÷ãlasamàdhipraj¤àskandhànàmàrthikakramatvàt | samyaksmçtiþ samyaksamàdhi÷ca samàdhiskandhaþ | vyàyàmaþ sarvatra samudàcarati | praj¤àskandho màrgapratyàsanna ityata àdàvuktaþ | sà ca praj¤à dvividhà audàrikã såkùmà ceti | audàrikãti yà ÷rutamayã cintàmayã ca praj¤à | ayaü samyak saïkalpa ityucyate | såkùmeti bhàvanàmayã praj¤à yà åùmàdidharmagatà praj¤aptisatpa¤caskandhàn vidàrayati | iyaü samyak dçùñiþ | anayà samyagdçùñayà yaþ pa¤caskandhànàü nirodhaü pa÷yati | ayaü prathamàbhisambuddha ityucyate | tadupàdàya saptabodhyaïgànyanupràpnoti |

smçtisambodhyaïgam- ÷aikùaþ puruùaþ smçtipramoùe kle÷à uttiùñhantãtyataþ samyak smçtyupasthànaü badhnàti | baddhasmçtiþ san pårvàgamalabdhàü samyak dçùñiü labhate | ayaü dharmapravicayaþ | dharmapravicayàparityàgo vãryam | vãryamàcarataþ kle÷ànàü tanutve citte prãtirjàyate | iayaü prãtiþ | prãtyà kàyaþ pra÷ramyate | iyaü pra÷rabdhiþ | pra÷rabdhyà sukhã bhavati | sukhitve cittaü samàdhãyate | ayaü samàdhiþ durlabho vajropama ityàkhyàyate | phale 'nàsajya prãtidaurmanasyàdãnàü prahàõamupekùà | iyamuttamà caryà | upekùà ca nonmajjanaü nanimajjanaü, kintu tayo÷cittasamatà | sambodhirnàmà÷aikùaj¤ànam | imàni sapta bhàvayan sambodhiü labhata iti sambodhyaïgamityucyate |

ebhiþ saptatriü÷abdodhipakùikai÷catvàri ÷ràmaõyaphalàni labhate | srotaàpattiphalamiti yaþ ÷ånyatàbhi samayaþ | anena ÷ånyatàj¤ànena trãõi saüyojanàni prajahàti | sakçdàgàmiphalamiti yat imameva màrgaü bhàvayan kle÷àn tanåkçtya kàmadhàtau sakçdutpadyate | anàgàmiphalamiti kàmadhàtukasarvakle÷ànàü prahàõam | arhatphalamiti sarvakle÷ànàü prahàõam | ya idaü tathàgatadharma÷àstramadhyeti sa catvàri satyàni abhisametya catvàri ÷ràmaõyaphalàni pratilabhate | ata idaü tathàgata÷àsana÷àstramabhyasitavyam ||

catussatyavargaþ saptada÷aþ |


(#
SSS_58#)
18 dharmaskandhavargaþ

athaitacchàsràbhyàsã j¤eyàdidharmaskandhànabhisameti | abhisamayàt tãrthikamithyà÷àstrànabhibhåtaþ kùipraü kle÷ànupa÷amayati | àtmano duþkhaparihàraku÷alaþ parànapi tràyati |

j¤eyàdidharmaskandha iti yaduta j¤eyadharmà vij¤eyadharmà råpadharmà àråpyadharmàþ sanidar÷anadharmà anidar÷anadharmàþ sapratighadharmà apratighadharmàþ sàsravadharmà anàsravadharmàþ saüskçta dharmà asaüskçtadharmà÷cittadharmà acittadharmà÷caitasikadharmà acaitasikadharmà÷cittasaüprayukta dharmà÷cittaviprayuktadharmà÷cittasahabhådharmà÷cittàsahabhådharmà÷cittànucaradharmà÷cittànanucaradharmà àdhyàtmikadharmà bàhyadharmà audàrikadharmàþ såkùmadharmà uttamadharmà avaradharmàþ sannikçùñadharmà viprakçùñadharmà upàdànadharmà anupàdànadharmà nairyàõikadharmà anairyàõikadharmàþ pràkçtadharmà apràkçtadharmàþ samanantaradharmà asamanantaradharmàþ kramikadharmà akramikadharmà ityevamàdayo dvidhà dharmàþ |

tridhà ca santi dharmàþ- råpadharmà÷cittadharmà÷cittaviprayuktadharmà iti | atãtadharmà anàgatadharmàþ pratyutpannadharmàþ | ku÷aladharmà aku÷aladharmà avyàkçtadharmàþ | ÷aikùadharmà a÷aikùadharmà naiva÷aikùanà÷aikùadharmàþ | satyadar÷anaheyadharmà bhàvanàheyadharmà aheyadharmà ityevamàdayastridhà dharmàþ |

catuvirdhà÷ca santi dharmàþ kàmadhàtupratisaüyuktadharmà råpadhàtupratisaüyuktadharmà àråpyadhàtupratisaüyuktadharmà apratisaüyuktadharmà iti | catasraþ pratipadaþ du÷carà duþkhapratipat sucarà duþkhapratipat du÷carà sukhapratipat sucarà sukhapratipat iti | catvàra àsvàdàþ- pravrajyàsvàdo visaüyogàsvàda upa÷amàsvàdaþ samyaksambodhàsvàd iti | catvàraþ sàkùàtkçtadharmàþ- kàyasàkùàtkçtadharmàþ smçtisàkùàtkçtadharmà indriyasàkùàtkçtadharmàþ praj¤àsàkùàtkçtadharmà iti | catvàra upàdànakàyàþ catasro garbhàvakràntayaþ, catvàraþ pratyayàþ, catasraþ ÷raddhàþ, catvàri àryagotràõi, catvàri du÷caritàni ityevamàdaya÷catvàro dharmàþ |

pa¤ca skandhàþ | ùaó dhàtavaþ ùaóàdhyàtmikàyatanàni, ùaó bàhyàyatanàni, ùaó jàtisvabhàvàþ, ùaó saumanasyopavicàrà ùaó daurmanasyopavicàrà ùaóupekùopavicàràþ ùaó sucaritàni | sapta vi÷uddhayaþ | aùña puõyajanmàni | navànupårvasamàpattayaþ | da÷àryàvàsàþ | dvàda÷a nidànàni | ityevamàdayo dharmaskandhà apramàõà anantà iti nàvasànaü vaktuü ÷akyate |

(#
SSS_59#)
teùu pràdhànyataþ saükùipàmi | j¤eyadharma iti pàramàrthikaü satyam | vij¤eyadharma iti yat laukikaü satyam | råpadharmà iti råparasagandhaspar÷àþ | aråpadharmà iti cittàsaüskçtadharmàþ | sanidar÷anadharmà iti yàni råpàyatanàni sapratidhadharmà iti råpadharmàþ | sàsravadharmà iti ya àsravàõàmutpàdakà yathà anarhatàü praj¤aptidharmeùu cittam | tadviparãtà anàsravadharmàþ | saüskçtadharmà iti pratãtyasamutpannàþ pa¤ca skandhàþ | asaüskçtadharmà iti pa¤caskandhànàü nirodho 'yam | cittadharmà iti àlambakaü cittam | caitasikadharmà iti yadvij¤ànamàlambate tatsamanantarajàtàþ saüj¤àdayaþ | cittasaüprayuktadharmà iti yadvij¤ànamàlambate tatsamanantarajàtam | yathà saüj¤àdayaþ | cittasahabhådharmà iti ye dharmà÷cittena sahabhuvaþ | yathà råpaü cittaviprayuktaü gocarãbhavati | cittànucaradharmà iti ye dharmà÷citte sati utpadyante nàsati yathà kàyavàgbhyàmakçtaü karma | àdhyàtmikadharmà iti svakàyasyàntaþsthitàni ùaóàyatanàni | audàrikasåkùmadharmà iti parasparamapekùyabhàvinaþ | yathà pa¤ca kàmànapekùya råpadhyànaü såkùmam | àråpyadhyànamapekùya råpadhyànamaudàrikam | uttamàvaradharmà apyevam | sannikçùñaviprakçùñadharmà iti kecidde÷abhedàdviprakçùñàþ | kecidasàråpyàdviprakçùñàþ | upàdànadharmà iti kàyikàdharmàþ | nairyàõikadharmà iti ye ku÷aladharmà | pràkçtadharmà iti sàsravadharmàþ | samanantara dharmà iti anyasmàt samanantarajàtàþ | kramikadharmà iti [ye] kramajanakàþ |

råpadharmà iti råpàdayaþ pa¤cadharmàþ | cittadharmà iti yathopariùñàduktàþ | cittaviprayuktadharmà iti avij¤aptikarma | atãtadharmà iti niruddhà dharmàþ | anàgatadharmà iti utpatsyamànà dharmàþ | pratyutpannadharmà iti uptadyamànà aniruddhà÷ca dharmàþ | ku÷aladharmà iti parasattvànàü hitakçddharmàþ padàrthàbhisambodha÷ca | tadvaparãtà aku÷aladharmàþ | ubhàbhyàü viruddhà avyàkçtadharmàþ | ÷aikùadharmà iti ÷aikùàõàmanàsravacittadharmàþ | a÷aikùadharmà iti a÷aikùàõàü paramàrthagataü cittam | anye naiva÷aikùànà÷aikùà dharmàþ | satyadar÷anaheyadharmà iti yat (#
SSS_60#) srotaàpannànàü heyà nimittasandar÷anàsmimànatajjà dharmàþ | bhàvanàheyadharmà iti yat srotaàpannasakçdàgàmyanàgàminàü heyà animittasandar÷anàsmimànatajjà dharmàþ | aheyadharmà iti ye 'nàsravàþ |

kàmadhàtupratisaüyuktadharmà iti ye dharmà vipàkalabdhà avãcinarakàt yàvatparanirmitava÷avartino devàn | råpadhàtupratisaüyuktadharmà iti àbrahmalokàt àcàkaniùñhadevebhyaþ | àråpyadhàtupratisaüyuktadharmà iti catvàryàråpyàõi | apratisaüyuktadharmà iti anàsravadharmàþ | du÷carà duþkhapratipat iti mçdvindriyasya samàdhiü labdhvà màrgacàriõaþ | sucarà duþkhapratipat iti tãkùõendriyasya samàdhiü labdhvà màrgacàriõaþ | du÷carà sukhapratipat iti mçdvindriyasya praj¤àü labdhvà màrgacàriõaþ | sucarà sukhapratipat iti tãkùõendriyasya praj¤àü labdhvà màrgacàriõaþ || pravrajyàsvàda iti gçhàtpravrajya màrgaparyeùaõam | visaüyogàsvàda iti kàyacittapravivekaþ | upa÷amàsvàda iti dhyànasamàdhipratilambhaþ | samyaksambodhàsvàda iti catussatyàbhisamayaþ || smçtisàkùàtkçtadharmà iti catvàri smçtyupasthànàni | tànyupàdàya catvàri dhyànànyutpadyante | caturõàü satyànàmabhisamayaþ praj¤àsàkùàtkçta ityucyate | catvàra upàdànakàyà iti ka÷cidàtmànaü hinasti na paràn || ka÷citparàn hinasti nàtmànam | ka÷cidàtmanaü hinasti paràü÷ca hinasti | ka÷cinnàtmànaü hinasti na paràn | catasro garbhàvakràntaya iti ka÷cidasamprajànanneva màtuþ kukùàvavatarati | asamprajànaü÷ca [màtuþkukùau]tiùñhati | asamprajànaü÷ca màtuþkukùerniùkramati | ka÷citsamprajànan màtuþ kukùàvavatarati | asaüprajànan màtuþ kukùau tiùñhati | asamprajànan màtuþ kukùerniùkramati | ka÷citsamprajànan màtuþ kukùàvavatarati | samprajànàn màtuþ kukùau tiùñhati | samprajànan màtuþ kukùerniùkramati viparyastamativikùepànnàtmànaü samprajànàti | cittàrjavenàvikùepàdàtmànaü
samprajànàti || catvàraþ pratyayà iti hetupratyayo yo janakahetuþ vàsanàheturà÷rayahetuþ | janakahetu yo dharmo jàyamànasya hetukçtyaü karoti | yathà vipàkàtmakaü karma | vàsanàhetuþ kàmaràgavàsanàyàü kàmaràgo 'bhivardhate | à÷rayahetuþ yathà cittacaittànàü råpagandhàdaya à÷rayàþ | ime hetupratyayà ityucyante | samanantarapratyaya iti yathà pårvacittanirodhàtsamanantaracittamutpadyate | àlambanapratyaya iti yadàlambya dharma utpadyate | yathà (#
SSS_61#) cakùurvij¤ànasya janakaü råpam | adhipatipratyaya iti yajjàyamànasya dharmasyànye pratyayàþ || catasraþ ÷raddhà iti | (1) tathàgata÷raddhà yat tattvaj¤ànaü labdhà tathàgate prasannacitto ni÷cinoti tathàgataþ sattveùu ÷reùñha iti | (2) asmin tattvaj¤àne ÷raddhaiva dharma÷raddhà | (3) etattattvaj¤ànalàbhã sarvasaïgheùu paramottama itãyaü saïgha÷raddhà | (4) àryàõàü priyaü saüvaraü labdhvà adhyà÷ayenàpi nàhamaku÷alàni karomi ahamimaü saüvaramupàdàya triùu ratneùu ca ÷raddhàvàniti ca prajànàti iti yadiyaü ÷raddhà saüvarabalàditi saüvara÷raddhetyucyate || caturàryagotratvàt na cãvaràrthatçùõayà kli÷yate | nànnapàna÷ayanàsanàrthaü kàyikatçùõayà kli÷yate | iti catvàryàryagotràõi || catvàri du÷caritànãti | ràgadveùamohasantràsairdurgatau patati |

råpaskandha iti råpàdayaþ pa¤ca | vedanàskandha iti àlambakadharmàþ | saüj¤àskandha iti praj¤aptivikalpà dharmàþ | saüskàraskandha iti punarbhavajanakà dharmàþ | vij¤ànaskandha iti viùayamàtravij¤ànadharmàþ || pçthivãdhàturiti råpasagandhaspar÷asamavàyaþ khañkalakùaõabahulaþ pçthivãdhàturiti vyapadi÷yate | snehabahulo 'bdhàtuþ | uùõalakùaõabahulastejodhàtuþ | laghimalakùaõabahulo vàyudhàtuþ | råpalakùaõavirahita àkà÷adhàtuþ | àlambamàno dharmo vij¤ànadhàtuþ | cakùuràyatanamiti càturmautikaü cakùurvij¤ànà÷raya÷cakùurdhàturityucyate | ÷rotraghràõajihvàkàyàyatanànyapyevam | mana àyatanamiti yaduta cittam || råpàyatanamiti cakùurvij¤ànasyàlambyadharmaþ | tathà ÷abdagandharasaspçùñavyà api || ùaó jàtisvabhàvà iti yat kçùõasvabhàvaþ puruùaþ kçùõaü dharmaü niùevate | ÷uklaü dharmaü kçùõa÷uklaü dharma¤ca niùevate | tathà ÷uklasvabhàvaþ puruùo 'pi || ùañ saumanasyopavicàrà iti ràgacittà÷ritàþ || ùaó daurmanasyopavicàrà iti dveùacittà÷ritàþ | ùaóupekùopavicàrà iti mohacittà÷ritàþ | ùañ sucaritànãti tattvaj¤ànà÷ritàni |

sapta vi÷uddha yaþ | ÷ãlavi÷uddhiriti ÷ãlasaüvaraõam | cittavi÷uddhiriti dhyànasamàdhãnàmupasampat | dçùñivi÷uddhiriti satkàyadçùñisamucchedaþ | kàïkùàvitaraõavi÷uddhiriti | (#
SSS_62#) kàïkùàsaüyojanasamucchedaþ | màrgàmàrgaj¤ànadar÷anavi÷uddhiriti | ÷ãlavrataparàmar÷asamucchedaþ | pratipadàj¤ànadar÷anavi÷uddhiriti bhàvanàmàrgaþ | j¤ànadar÷anavi÷uddhiriti a÷aikùamàrgaþ |

aùñau puõya sargà iti manuùyeùvàóhya àbrahmalokàt | puõyavipàkasukhanàmeùu atibahulatvàt ime 'ùñàvucyante ||

navànupårvasamàpattaya iti prathamadhyànamupasampadyamàno vàcaü niyacchati | dvitãyadhyànamupasampadyamàno vitarkavicàràn | tçtãyadhyànamupasaüpadyamànaþ prãtim | caturthadhyàne ànàpànam | àkà÷ànantyàyatane råpalakùaõam | vij¤ànànantyàyatana àkà÷alakùaõam | àki¤canyàyatane vij¤ànalakùaõam | naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatana àki¤canyàyatanalakùaõam | nirodhasamàpattimupasampadyamànaþ saüj¤àveditaü niyacchatiþ ||

da÷àryàvàsà iti | àryaþ pudgalaþ (1) pa¤càïgaviprahãno bhavati | (2) ùaóaïgasamanvàgataþ | (3) ekàrakùaþ | (4) caturapà÷rayaþ | (5) praõunnapratyekasatyaþ | (6) samavasçùñeùaõaþ | (7) anàvilasaïkalpaþ | (8) pra÷rabdhakàyasaüskàraþ | (9) suviviktacittaþ | (10) suvimuktapraj¤aþ kçtakçtyaþ san kevalo 'sahàyã bhavati | (1) pa¤càïgaviprahãno bhavatãti | årdhvabhàgãyàni pa¤casaüyojanàni prahàya sarvasaüyojanakùayaråpàrhatvalàbhã bhavati | (2) ùaóaïgasamanvàgata iti | yata÷cakùuràdibhiþ råpàdi dçùñvà naivà sumanà bhavati na durmanà upekùako viharati smçtaþ saüprajànan | (3) ekàrakùa iti | smçtyàrakùeõa cetasà samanvàgato bhavati | (4) caturapà÷raya iti | bhikùàdãü÷caturo dharmànà÷rayate | kecitpunaràhuþ- caturapà÷raya iti àrya [ekaü] dharmaü parivarjayati | [ekaü] (#
SSS_63#) dharma pratisevate | ekaü dharmaü vinodayati | ekaü dharmamadhivàsayati || (5) vi÷uddha÷ãladhàraõàt tattvalakùaõaü pratibudhyan praõunnapratyekasatya ityucyate | samucchinnasarvadçùñika àdyaphalasya làbhã bhavati | (6) samavasçùñeùaõa iti kàmeùaõà [prahãõà] bhavati | bhaveùaõà prahãõà bhavati | brahmacaryeùaõà pratipra÷rabdhà | àdyaphalalàbhitvàt prajànàti saüskçtadharmà mçùeti | ãùaõàtrayaprahàõaü vajropamasamàdhiü lapsya itãcchayà ÷aikùamàrgaü prajahàti | tadà kùayaku÷alaþ samasçùñeùaõà ityucyate | (7) anàvilasaïkalpa iti | prahãõaùaóvitarkaþ vi÷uddhacittastrãõi viùàõi tanåkçtya dvitãyaphalaü labhate | pra÷amitakàma÷okaþ san tçtãyaphalamanupràpnuvan anàvilasaïkalpa ityucyate | (8) pra÷rabdhakàyasaüskàra iti | kàmadhàtukasaüyojanàni
vihàya catvàri dhyànànyupasampadya viharatãtyataþ pra÷rabdhakàyasaüskàro bhavati | kùayaj¤ànalàbhà (9) tsuviviktacitto bhavati ityucyate | anutpàdaj¤ànalàbhàt (10) suvimuktapraj¤obhavati | àryàõàü cittameùu da÷asu sthàneùu àvasatãti àryàvàsaþ | kçtatathàgatadharmo 'va÷yaü duþkhasyàntaü kuryàdityataþ kçtakçtya iti kathyate | pçthagjanaiþ ÷aikùajanai÷ca vivikta ityato 'sahàyãti | taccitaü sarvadharmàn vidhåya atyanta÷ånyatàpratiùñhitamityataþ kevala ityàkhyàyate ||

(#
SSS_64#)
dvàda÷anidànàni | tatràvidyeti yat praj¤aptyanuyàyicittam | tadviparyayacittamupàdàya karmàõi sa¤cinotãti avidyàpratyayàþ saüskàrà ityucyante | vij¤ànaü karmànuyàyi iti satkàyamupàdatte | ataþ saüskàrapratyayaü vij¤ànam iti | satkàyamupàdàya nàmaråpaùaóàyatanaspar÷avedanà bhavanti | imàni aïgàni kàlakrameõa vardhante | sarvà api vedanà anubhavan praj¤aptimà÷rayate ityatastatra tçùõàü janayati | tçùõàmupàdàyànye kle÷à bhavantãti ta upàdànamityucyante | tçùõopàdànapratyayo bhavaþ | sa ca trikàõóaþ | ebhyaþ karmakle÷apratyayebhya aurdhvakàlikã jàtiþ | jàtipratyayàjjaràmaraõàdayo bhavanti |

tatra yaducyate avidyà pratyayàþ saüskàrà iti tadatãtàdhvaprakà÷anaü ÷à÷vatadçùñisamucchedakam | j¤àyate hi anàdisaüsàre àjava¤javibhàve karmakle÷apratyayebhyaþ kàyo vedyata iti | yaducyate jàtimaraõamiti | tadanàgatàdhvaprakà÷anamucchedadçùñi samucchekadam | yasya tattvaj¤ànaü na bhavati | tasya jàtimaraõayornàstyanto duþkhaphalamàtramasti | yaducyante madhye 'ùñàvaïgàni | tatpratyutpannadharmaprakà÷anam, pratyayakalàpamàtràt santatyà pravartate, nàsti tattvaj¤ànamiti | tatràvidyà saüskàrà÷ca pårvàdhvapratyayàþ | tatpratyayaü phalaü yaduta vij¤ànaü nàmaråpaü ùaóàyatanaü spar÷o vedanà ca | ebhyaþ pa¤cabhya utpadyate tçùõopàdànaü bhava÷ca | ime 'nàgatàdhvahetavaþ | tatpratyayaü phalaü yat jàtijaràmaraõam | vedanà vedayataþ punastçùõopàdàna¤ca bhavati | ata idaü dvàda÷àïgaü[bhava]cakramanavasthaü pravartate | tattvaj¤ànaü labhamànaþ karmàõi na sa¤cinoti | karmaõàmasa¤caye na bhavati jàtiþ | jàtirhi pravçttisàdhanã ||

ya idaü samyacchàstraü niùevate sa dharmàþ svalakùaõa÷ånyà iti praj¤àya na karmàõi sa¤cinoti | karmaõàmasa¤caye na bhavati jàtiþ | jàtyabhàvàjjaràmaraõa÷okaparidevaduþkhopàyàsàþ sarve nirudhyante | ata àtmahitaü satvahita¤ca kàmayamànaþ krama÷astathàgatamàrgaü prasàdhya svadharmamàdãpayan paradharmaü yo niràkaroti tenedaü ÷àstraü niùevitavyam ||

dharmaskandhavargo 'ùñàda÷aþ |


(#
SSS_65#)
19 da÷asu vàdeùu àdyaü sattàlakùaõam

(pç) ÷àstràrambha uktaü bhavatà- niùevya bhinnavàdàü÷ceti tathàgatadharmavicàrayiùayà | ke te vibhinnà vàdàþ | (u) tripiñake santi bahavo vibhinnà vàdàþ | puruùàõàü bhåyasà pramodàya paraü vivàda÷àstrapravartakairabhihitam- yaduta (1) astyadhvadvayaü nàstyadhvadvayam, (2) sarvamasti sarvaü nàsti, (3) astyantarà bhavo nàstyantarà bhavaþ, (4) catussatyànàmànupårveõa làbhaþ ekakùaõena làbhaþ (5) asti parihàõiþ nàsti parihàõiþ (6) anu÷ayà÷cittasamprayuktàþ cittaviprayuktàþ, (7) cittaü prakçtipari÷uddham, na prakçtipari÷uddham, (8) upàttavipàkaü karma ki¤cidasti ki¤cinnàsti, (9) tathàgataþ saïghagaõitaþ, na saïghagaõitaþ, (10) asti pudgalo nàsti pudgala iti |

kecidàhuþ- asti adhvayadharma iti | kecidàhuþ nàstãti | kena pratyayena astãti vadanti kena pratyayena nàstãti | (u) astãti yaþ san dharmaþ tatra cittamutpadyate | tryadhvadharme cittamutpadyata ityato j¤àtavyaü tadastãti ||

(pç) prathamamucyatàü sattàlakùaõam | (u) j¤ànaü yatra pracarati[tat]sattàlakùaõam |

dåùaõam- j¤ànamavidyamàne 'pi pracarati | kasmàt | yathàdhimukti avinãlakaü dçùñvà vinãlakaü pa÷yati | kçtakaü màyàvastu asadapi sat pa÷yati | aki¤canasya j¤ànàdàki¤canyàyatanasamàdhimupasampanno bhavati | aïgulyà ca nirdi÷ya [vadati] candradvayamahaü pa÷yàmãti | såtre coktam- ahaü prajànàmi nàdhyàtmamasti chandaràga iti | ukta¤ca såtre- yathà yo råpe chandaràgaþ taü prajahãt | evaüvastadråpaü prahãõaü bhavati iti | yathà ca svapne asadapi mithyà [sat] pa÷yati | ityàdibhiþ kàraõairj¤ànamavidyamàne 'pi pracarati | j¤ànapracaràspadatvàdastãti na sambhavati |

(#
SSS_66#)
ucyate | avidyamàne 'pi j¤ànaü pracaratãti na bhavati | kasmàt | à÷rayàlambanàtmaka dharmadvayaü pratãtya hi vij¤ànamutpadyate | yadyanàlambanaü vij¤ànamude÷yati | anà÷rayamapi vij¤ànamutpannaü syàt | tathà ca dharmadvayaü niùprayojanaü syàt | evaü vinàpi vimuktiü tadvij¤ànaü sadotpadyate | ato j¤àyate vij¤ànaü nàvidyamàne pracaratãti | atha yat ki¤cana vijànàtãti vij¤ànam | yat na ki¤cana vijànàti na tat vij¤ànam | vij¤ànaü viùayaü vijànàti vacanaü cakùurvij¤ànaü råpaü vijànàti yàvanmanovij¤ànaü dharmàn vijànàti ityetasyàbhidhànam | yadi matam anàlambanaü vij¤ànamastãti | tadvij¤ànaü kasya vij¤ànaü bhavet | ki¤ca anàlambanaü vij¤ànamastãti vàdinastat bhràntaü syàt | yathà kecidvadanti bhràntavikùiptacitto 'haü loke 'vidyamànamapyàtmànaü pa÷yàmãti | yadi ki¤cidavidyamànaü jànãyàt | saü÷ayo na syàt | ki¤cittu j¤àtuþ saü÷aya utpadyate | ukta¤ca såtre- yo 'yaü lokato 'vidyamàna àtmà, tasya j¤ànaü dar÷anaü veti nedaü sthànaü vidyate iti |

bhavadvavacanaü svato viråddham | yadyasat, kasya j¤ànaü syàt | ukta¤ca såtre- cittacaittà àlambamànadharmàþ iti | ki¤càha- sarve dharmà àlambyà iti | natu tatroktam avidyamàno dharma àlambvyaü bhavatãti | atha sarve viùayadharmà vij¤ànotpàdahetavaþ | yadyavidyamànaþ ko heturbhavati | ukta¤ca såtre- trayàõàü sannipàtaþ spar÷a iti | avidyamànànàü dharmàõàü kaþ sannipàtaþ | athàsadàlambanaü j¤ànaü kathamupalabhyeta | yasya j¤ànaü na tadasat | yannàsti na tasya j¤ànam | ato nàstyasadàlambanaü j¤ànam |

yaduktaü bhavatà j¤ànamavidyamàne 'pi pracarati | yathàdhimukti avinãlakaü dçùñvà vinãlakamiti pa÷yatãti nedaü sthànaü vidyate | kasmàt | avinãlake 'pi tattvato 'sti vinãlakasvabhàvaþ | yathoktaü såtre- astyasmin vçkùe vi÷uddhatà iti |

nãlalakùaõagràhãcittabalàt sarvaü nãlaü pariõamate natvanãlalakùaõamiti | màyàjàlasåtra¤càha- asti màyà màyàvastu | asati sattve sattvàbhàsaü pa÷yantãti màyà iti | bhavatoktam aki¤canasya j¤ànàdàki¤canyàyatanamupasampanna iti | samàdhibalàt tadasallakùaõaü (#
SSS_67#) bhavati na tu asattadbhavati | yathà vastutaþ sadapiråpamapohyate ÷ånyaråpamiti | samàdhimupasampannenàlpaü dç÷yata ityato 'sadicyate | yathàlpalavaõamalavaõamityucyate | alpaj¤o 'j¤a iti | yathà ca naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanamucyate | tatra vastutaþ saüj¤àyàü satyàmapi naivàsti na nàstãti vyapadi÷yate | ukta¤ca bhavatà- aïgulyà nidi÷yàtmànaü candradvayaü pa÷yàmãti | anibhçtatvàt ekaü dvidhà pa÷yati | ya ekàgracakùuùkaþ sa na pa÷yati | ahaü prajànàmi nàdhyàtmamasti chandaràga iti yadbhavatoktam | sa pa¤canãvaraõaviruddhàni saptabodhyaïgàni dçùñvà manaskàraü janayati- ahaü prajànàmi anta÷chandàbhàvamiti | na tu [ekàntato] nàstãti prajànàti | ki¤coktaü bhavatà- yat råpe chandaràgaü prahãõaü prajànàti | tadråpaprahàõamiti | paramàrthapraj¤àdar÷anasya mithyàdhimuktiü prati virodhitvàt chandaràgaprahàõamityucyate | svapne 'sadapi pa÷yatãti yat bhavànàha | tatra pårvaü dçùña÷rutasmçtavikalpita bhàvitànyupàdàya hi svapnadar÷anam | vàtapitta÷leùmaõàü va÷àcca svapnadar÷anamanuyàti | kadàcit karmapratyayàcca svapno bhavati | yathà purà bodhisattvasya mahàsvapnà abhåvan | kadàcit devà àgamya svapnamupadar÷ayanti | ataþ svapnadar÷ane nàsato j¤ànaü bhavati |

dåùaõam- yat bhavànavocat- dvàbhyàü pratyayàbhyàü vij¤ànamutpadyata iti | idamayuktam | tathàgataþ pudgaladåùaõayàha- dvàbhyàü pratyayàbhyàü vij¤ànamutpadyata iti | na tu tanniùñhayà | bhavatoktam- vij¤eyasattvàdvij¤ànamastãti | vij¤eyadharme sati astãti j¤ànam | asati nàstãti j¤ànam | yadãdaü vastu nàsti | tadvastu nàstãti ÷ånyaü pa÷yati | ki¤ca trividhanirodho nirodhasatyamityucyate | yadi nàsti ÷ånyacittam kiü nirådhyate | [yat]bhavànavocat cakùurvij¤ànaü råpaü vijànàti yàvanmanovij¤ànaü dharmàn vijànàti iti | tat vij¤ànaü viùayamàtraü vijànàti na vicinoti san và asan và iti | yadapi bhavànàha- yadyanàlambanaü vij¤ànamasti | tadbhràntamiti | tadà asti asajj¤ànasya (#
SSS_68#) j¤ànam | yathà madamattaþ puruùaþ pa÷yati avidyamànamapi | bhavànavocat- yadi asajjànãyàt, saü÷ayo na bhavediti | kimasti kiü và nàstãti yadi saü÷ayaþ, tadà anàlambanaü j¤ànamasti | àha ca bhavàn- yathoktaü såtre yallokato 'vidyamàna àtmà tasya j¤ànaü dar÷anaü veti nedaü sthànaü vidyata iti | idaü såtraü na dharmalakùaõànugatam abuddhavacanaü tadàbhàsaü và | samàdhirvà evam | tatsamàdhimupasampannena yatki¤cit dç÷yate sarvaü sadeva | tatsamàdhitvàdevamucyate | [mama vacanaü prati]svato viruddhamiti bhavànavocat | asti asadàlambanaü j¤ànamiti mama vacanaü na svato viruddham | avocacca bhavàn- cittacaittà àlambamànàþ | sarve dharmà àlambyà iti | santi ca cittacaittà anàlambamànàþ | cittacaittà na paramàyàrthàlambanàþ | ato 'nàlambamànà bhavanti | dharmàõàü yatparamàrthalakùaõaü tallakùaõairviyuktatvàt cittacaittà nàlambamànà bhavanti | yat bhavàn bravãti viùayà vij¤ànajanakahetavaþ | teùàmasattve ko hetuþ syàditi | tadvij¤ànaü saddhetukameva | trayàõàü sannipàtaþ
spar÷a iti | yatra trãõyupalabhyante tatra teùàü sannipàtaþ | na tu sarvatra trãõi santi | abravãcca bhavàn- yasya j¤ànaü, na tadasadbhavati | yannàsti, na tasya j¤ànamiti | yadi sadàlambanaü j¤ànamiti | tatràpi samo doùaþ | yat bhavànàha- yathà vçkùe 'sti vi÷uddhateti | nedaü yujyate | satkàryadoùàt | yadbhavatoktaü [nãla]lakùaõagràhicittaü vipulaü pariõamata iti | tadapi na yuktam | nãlalakùaõàlpamålaü sarvàü mahàpçthivãü yat nãlaü pa÷yati | tadabhåtadar÷anam | tathà alpanãlabhàvanayà tu sarvaü jambådvãpaü yat nãlaü pa÷yati na tadabhåtadar÷anam | bhavàn bravãti- màyàjàlasåtramàha- asti màyà màyàvastu iti | asati sattve sattvàbhàsaü sattva iti pa÷yati | tadvastu paramàrthato 'satpa÷yati | tadà anàlambanaü j¤ànaü bhavati | àha ca bhavàn- samàdhibalàttallakùaõaü bhavati yathà vastutaþ sadapi råpaü ÷ånyatayàpohyata iti | yadi råpaü vastusadapohyate ÷ånyaråpamiti | tadà viparyayaþ | alpasya sato 'sattàvacanamapi viparyaya eva | anibhçtatvàdekaü dvidhà pa÷yatãti yadvacanam | tadapi na yujyate | yathà timiropahatacakùuùka àkà÷e ke÷àn pa÷yati | te 'vastusantaþ | àha ca bhavàn pa¤canãvaraõaviruddhàni saptabodhyaïgàni dçùñvà manaskàraü janayati ahamasat prajànàmãti | saptabodhyàïgàni bhinnàni | (#
SSS_69#) chandaràgàbhàva÷ca bhinnaþ | kathamekaþ syàt | bhavàn bravãti- paramàrthapraj¤àdar÷anasya mithyàdhimuktiü prati virodhitaiva chandaràgaprahàõamiti | mithyàdhimuktirhi abhåtabhàvanà | ata ucyate chandaràgaprahàõaü praj¤àya råpaprahàõaü bhavatãti | paramàrthapraj¤à tu anityabhàvanà | yat bhavàn kathayati- svapne vastusan dç÷yata iti | tadayuktam | yathà svapne [pa÷yati] kuñyàü patatãva | na vastutaþ patati | ato 'sti asajj¤ànasya j¤ànam | na tu yatna j¤ànaü pracaratãti sattàlakùaõam ||

da÷asu vàdeùu àdyasattàlakùaõavarga ekonaviü÷aþ


20 asattàlakùaõam

(pç) yadi nàstãdaü sallakùaõam | skandhadhàtvàyatanasaïgçhãtairdharmaiþ bhavitavyamastãti | (u) tadapi na yuktam | kasmàt | ayaü vàdã vadati- skandhadhàtvàyatanasaïgçhãtaü vastu pçthagjanadharmo na dharmalakùaõànugatam | tathà cet tathatàdayo 'saüskçtadharmà api santaþ syuþ | iti kecidvadeyuþ | vastutastu asantaste | ato j¤àyate skandhadhàtvàyatanasaïgçhãtà dharmà na sallakùaõà iti |

(pç) yat puruùasya pratyakùaj¤ànàdinà astyupalabhyamiti ÷raddhà bhavati tatsallakùaõam | (u) tadapi na sallakùaõam | ayaü ÷raddheyadharmo niyatavikalparåpo noalapabhyavacanaþ | àha ca såtram- j¤ànaprati÷araõena bhavitavyaü na vij¤ànaprati÷araõena iti | svabhàvalabdhatvàt råpàdayo viùayà nopalambhanãyà iti pa÷càdvakùyate | ime 'sallakùaõàþ santo [vastuto] nàpohyante | astitayopalambhalakùaõaü kathaü sthàpyeta | (pç) bhàvadharmayogàdastãtyucyate | (u) bhàva÷ca pa÷càddåùayiùyate | nahyasti bhàve bhàvaþ | kathaü bhàvadharmayogàdastãti | (#
SSS_70#) pratãtyasamutpannatvàddhàvalakùaõaü niyatavikalparåpaü nopalabhyavacanam | lokasatyamàtrato 'sti na paramàrthataþ |

(pç) yadi lokasatyato 'sti | tadà punarvaktavyaü lokasatyato 'tãto 'nàgata÷ca kimasti uta nàsti iti | (u) nàsti | kasmàt | ye råpàdayaþ skandhà vartamànàdhvagatàþ, te sakàritrà upalabhyaj¤ànadar÷anàþ | yathoktaü såtre- råpyata iti råpalakùaõam iti | yadvartamànàdhvagataü tat råpyate nàtãtamanàgataü và | tathà vedanàdayo 'pi | ato j¤àyate vartamànamàtre santi pa¤ca skandhàþ | nàdhvadvaye santi | atha yo dharmaþ kàritravihãnaþ sa svalakùaõavihãnaþ | yadyatãto vahnirna dahati | na sa vahnirityàkhyàyate | tathà vij¤ànamapi, yadyatãtaü na vijànàti na tadvij¤ànamityucyate | yannirhetukaü tadastãti na yujyate | atãto dharmo nirhetukaþ, so 'stãti na yujyate | atha pràkçtàþ santo dharmàþ pratãtyasamutpannàþ | yathà asti pçthivã, santi bãjasalilàdayaþ pratyayàþ, tadà aïkuràdikamutpadyate | patralekhinãpuruùakàreùu satsu sidhyatyakùaram | dvayordharmayoþ samavàye vij¤ànamutpadyate | anàgate 'dhvani aïkuràkùaravij¤ànàdãnàü kàraõàni asamavetàni | kathaü santãti labhyante | ato 'dhvadvayamasatsyàt |

atha yadyanàgatadharmo 'sti | tadà nityaþ syàt | anàgatàdvartamànaü pratyanupràpteþ | yathà kuñãtaþ kuñãmanupràpnoti | tadà nànityaþ syàt | na caitatsambhavati | yathoktaü såtre- cakùurvij¤ànamutpadyamànaü na kuta÷cidàgacchati | nirudhyamànaü na kvacidgacchati | iti | ato 'tãtànàgatadharmau na kalpayitavyau | atha yadyanàgataü sat cakùå råpaü pa÷yati tadà sakàritraü syàt | tathàtãtamapi | na tu vastuto yujyate | ato j¤àyate atãtànàgatadharmo 'sanniti | [yadi]atãtànàgataråpamasti, tadà sapratighaü sàvaraõa¤ca syàt | na vastuto yujyate | ato nàsti | atha yadi ghañàdayaþ padàrthàþ anàgatàþ santi | tadà kulàlàdayaþ savyàpàrà na bhaveyuþ | dç÷yante tu savyàpàràþ | ato nàstyanàgataþ | ki¤ca bhagavànàhasaüskçtadharmà utpàdavyayasthityanyathàtvai strilakùaõà upalabhyante iti | utpàda iti yo dharmaþ (#
SSS_71#) pårvamabhåtvà idànãü savyàpàro dç÷yate | vyaya iti kçtaþ punarasan bhavati | sthityanyathàtvam iti santatyà sthite vikaro 'nyathàtvam | imàni trãõi saüskçtalakùaõàni vartamànagatàni nàtãtànàgatàni ||

asattàlakùaõavargo viü÷aþ |


21 adhva dvayasattàvargaþ

(pç) vastusadatãmanàgatam | kasmàt | yo dharmo 'sti tatra cittaü bhavati | yathà vartamànadharmo 'saüskçtadharmà÷ca | bhagavàn råpalakùaõamuktvà punaràha- atãtamanàgata¤ca råpamiti | apicàha- yatki¤cana råpamàdhyàtmikaü bàhyaü và audàrikaü såkùmaü và atãtamanàgataü pratyutpannaü và [sarva]mabhisaükùipya råpaskandha iti | ki¤càha- [råpa]manityamatãtamanàgatam, kaþ punarvàdaþ pratyutpannaü iti | anityaü hi saüskçtalakùaõam | ato 'stãti vaktavyam | dçùñe j¤ànàt j¤ànamutpadyate iti paribhàvitatvàt | yathà ÷àleþ ÷àlirbhavati | ato 'tãtamastãti syàt | yadi nàstyatãtaü, phalaü nirhetukaü syàt | ukta¤ca såtre- yadatãtaü vastusat hitakaraü tadbhagavànupadi÷ati | iti | ki¤càha- atãtamanàgataü sarvamanàtmànaü bhàvayet | iti | anàgatàlambanaü manovij¤ànaü atãtaü mana à÷rayate | yadàtãtaü vij¤ànamasat, kimà÷rayet | atãtakarmata anàgataü phalamiti j¤ànaü samyagdçùñiþ | tathàgatasya da÷abalànyatãtànàgatakarmàõi janayanti | tathàgataþ svayameva vadati- yasya nàstyatãtaü kçtaü pàpakarma sa puruùo naiva durgatau patiùyati iti | sàsravacittavartinàü ÷aikùàõàü ÷raddhàdinyanàsravendriyàõi na syuþ | àryà÷cànàgataü vastu na vyavasthayà (#
SSS_72#) vyàkuryaþ | smçtiryadi nàsti atãtànàgatayoþ tadà puruùo nànusmaretpa¤caviùayàn | kasmàt | nahi manovij¤ànaü dçùñe pa¤ca viùayàn prajànàti | ki¤càùñàda÷a manaupavicàrà atãtàlambanà ityucyante | yadyatãtamanàgataü nàsti, tadà arhan na kãrtayet- ahaü dhyànasamàdhimupasampanna iti | nahi samàdhisthito vacanaü vakti | caturùu smçtyupasthàneùu adhicittamadhivedana¤ca bhàvanà na bhavet | kutaþ | nahi pratyutpanne 'tãtaü bhàvayatãti
labhyate | catvàri samyak pradhànàni ca nàbhyasyet | kutaþ | nahyanàgatàdhvagatà aku÷alà dharmàþ santi | tathànyàni trãõyapi | yadyatãtamanàgataü nàsti, tadà tathàgato 'san syàt | dãrghamalpakàlaü và ÷ãlàbhyàsa÷ca na syàdityato na yujyate ||

adhvadvayasattàvarga ekaviü÷aþ |


22 adhvadvayanàstitàvargaþ

atrocyate | atãtamanàgata¤ca nàsti | bhavatà yadyapyuktaü sati dharme cittamutpadyata iti | tatpårvameva pratyuktam | asan dharmo 'pi cittamutpàdayatãti | yaducyate bhavatà- råpalakùaõena råpasaüj¤ayà [atãtaü] råpaü lakùyata iti | tadapi na yuktam | yadatãtamanàgatam, tadråpaü na syàt | råpaõàbhàvàt | anityalakùaõamityapi na vaktavyam | bhagavàn sattvànàü kevalamithyàsaüj¤àvikalpànuvartanàttannàma vyavaharati | bhavànàha- j¤ànàt j¤ànaü bhavatãti | hetuþ phalasya hetukriyàü kçtvà nirudhyate |yathà bãjamaïkurasya hetuü kçtvà nirudhyate | bhagavànapyàha- asyotpàdàdidamutpadyata iti | bhavatoktaü- yat vastu sat hitakaraü tadbhagavànupadi÷atãti | bhagavaduktaü vastvidaü prakçtitaþ pratyutpannakàle 'nuktamapyasti | yadi matam- atãtaü niruddhamiti | tadà nàstãti j¤àyate | bhavànàha- sarvamanàtma (#
SSS_73#) bhàvayet iti | yasmàtsattvà atãtànanàgatàn dharmàn sàtmano manyante tasmàt bhagavànevamavocat | bhavatoktam [iti j¤ànaü] samyak dçùñiriti | yasmàt kàyo 'yaü karmasamutpàdakaþ | tacca karma phalasya hetuü kçtvà niruddham | pa÷càcca tatphalaü punaràtmanànubhåyate | tasmàduktam- asti phalamiti | tathàgata÷àsane asti và nàsti và iti sarvamupàya ityucyate | puõyapàpakarmapratyayatvapradar÷anàrtham, natu paramàrthataþ | yathà pratãtyàsti sattva ityucyate | tathàtãtamanàgatamapi | atãtaü mana à÷rayata itãdamapi upàyà÷rayaõam | na tu yathà puruùeõa bhittyàdyà÷rãyate | cittasyotpàdo nàtmani ni÷rayata iti ca vi÷adam | pårvacittamupàdàyànantaracittamutpadyate | tathà karmabalamapi | tathàgataþ prajànàti- karmaniruddhamapi phalasya hetuü karotãti | na vadati ekàntataþ prajànàmãti | yatharõapatnasthamakùaram | tathà pàpakarmàpi | anena kàyena karma kriyate | tasya ca karmaõo nirodhe 'pi vipàko na praõa÷yati |

bhavànàha- ÷raddhàdãnyanàsravendriyàõi na syuriti | yadi ÷aikùo 'nàsravendriyaü labdhavàn | pratyutpannasthameva labdhavàn | atãtaü niruddhamanàgata¤càpràptam | [pratyutpannantu] samanvàgatamityato nàstãti na vaktuü ÷akyate | bhavànàha- àryà anàgataü na vyàkuryuriti | àryaj¤ànabalena hi tathà | asantaü dharmamapi vyàkurvanti | yathà atãtaü dharmaü niruddhamapi smçtibalàtprajànàti | bhavànàha- nànusmaretpa¤ca viùayàniti | pràkçto jano mohàdabhåtasmçtyà pårvagçhãtaü niyatalakùaõaü pa÷cànniruddhamapi utpadyamàna[mivà]nusmarati | smçtidharma÷ca tathaiva syàt | na tu ÷a÷a÷çïgàdisamànà syàt | aùñàda÷amaupavicàràþ punarevam | pratyutpannagçhãtaü råpaü niruddhàtãtamapi tatsmçtiranuvartate | bhavànàha- na kãrtayet- ahaü dhyànasamàdhiü labdhavàniti | taü samàdhiü [pårvaü] pratyutpanne 'labhata | anusmaraõabalàdvadati- ahaü labdhavàniti | bhavàn bravãti- adhicittamadhivedana¤ca bhàvanà na bhavet iti | cittaü dvidhàkùaõikamànubandhikamiti | pratyutpannaü cittaü prayujyànubandhikaü cittaü bhàvayati | na tvanusmçto vartate | bhavànavocat- catvàri samyakpradhànàni nàbhyasyediti | anàgatàku÷aladharmàõàü nidànamapasàrayati | anàgataku÷aladharmàõàü nidànamutpàdayati | bhavànàha- tadà tathàgato 'san syàditi | tathàgataþ parinirvçtalakùaõaþ | [atãte] 'dhvani dçùño 'pi [pratyutpanne] (#
SSS_74#) asti nàstãti na parigçhyate | sa parinirvàya pàragataþ khalu | sattvà÷ca ÷araõãkurvanti yathà laukikàþ pitaràvàràdhayanti | ukta¤ca bhavatà- sådãrghamalpakàlaü và ÷ãlàbhyàsa÷ca na syàditi | na hi kàlataþ ÷ãlaü vi÷iùyate | kasmàt | na hi kàlo dravyam | dharmàõàmutpattivyayasamavàyamàtraü kàlo 'stãtyucyate | tasmàdbhavatoktà hetavaþ sarve 'yuktàþ ||

adhvadvayanàstitàvargo dvàviü÷aþ |


23 sarvadharmasadasattàvargaþ

÷àstramàha- kecidvadanti sarve dharmàþ santãti | kecidvadanti- sarve dharmà na santãti |

(pç) kena kàraõena astãti vadanti | kena kàraõena nàstãti | (u) astãti | bhagavànàha- sarvaü sarvamiti bràhmaõa yàvadeva dvàda÷àyatanàni | sarvamasti [bràhmaõa] iti | pçthivyàdãni dravyàõi saükhyàdayo guõàþ utkùepaõàvakùepaõàdikaü karma | sàmànyavi÷eùasamavàyàdayo dharmàþ | målaprakçtyàdayaþ | loke ca ÷a÷aviùàõakårmaromàhipàdalavaõagandhavàyuråpàdayo na santi | uktaü hi bhagavatà såtre-

àkà÷e [ca] padaü nàsti ÷ramaõo nàsti bàhyataþ |
prapa¤càbhiratà lokà niùprapa¤càstathàgatàþ || iti

anubhavava÷àddharmàþ santãtyucyante | yathà dravyàdayaþ ùañpadàrthàssanti aulåkyànàm | pa¤caviü÷atitattvàni santi sàükhyànàm | ùoóa÷a padàrthàþ santi nayasomànàm |

(#
SSS_75#)
yadi vastusàdhanã yuktirasti | tadà astãtyucyate | yathà dvàda÷àyatanàni | bhagavataþ ÷àsana upàyatayà sarvamastãti và sarvaü nàstãti vocyate | na tu paramàrthataþ | kasmàt | astãti vyavasthàyàü ÷à÷vatàntapàtaþ | nàstãti vyavasthàyàmucchedàntapàtaþ | anayorantayorvarjanamevàryà madhyamà patipat ||

sarvadharmasadasattàvargastrayoviü÷aþ |


24 antaràbhavàstitàvargaþ

÷àstramàha- kecidvadanti- astyantaràbhava iti | kecidvadanti nàstãti | (pç) kena kàraõenàstãti vadanti | kena kàraõena nàstãti | (u) astyantaràbhavaþ | à÷valàyanasåtre hi bhagavànàha- yadà pitarau sannipatitau bhavataþ | gandharva÷ca pratyupasthito bhavati iti | ato j¤àyate astyantaràbhava iti | vatsasåtra¤càha- yasmin samaye sattva imaü kàyaü nikùipati puna÷cittotpàdanakàyamanupàdàno bhavati | asminnantaràle [bhavaü] upàdànapratyayaü vadàmi | ayamantarà bhava iti | saptasatpuruùeùu astyantaràparinirvàyã | ukta¤casåtre- vyavakãrõaü karmàbhisaüskçtya vyavakãrõaü kàyamupàdàya vyavakãrõe loka utpadyate | j¤àtavyamastyantaràbhava iti | ki¤coktaü såtre- catvàro bhavàþ pårvakàlabhavo maraõabhavo 'ntaràbhava upapattibhava iti | àha ca- saptabhavàþ- pa¤cagatayaþ (#
SSS_76#) karmabhavo 'ntaràbhava iti | àha ca- yamaràjo 'ntaràbhave pàpinaþ santarjya vyatyastaü pàtayanti | iti | tathàgato 'ntaràbhavamupàdàya sattvànàü pårvanivàsaü prajànàti ayaü sattvo 'smin upapattisthàna utpadyate sa sattvastasminnupapattisthàna iti | ukta¤ca såtre- divyena cakùuùà pa÷yati sattvàn cyavamànànupapadyamànàü÷ceti | ki¤càha- sattvo [antarà]bhavasantatyà asmàllokàtparalokaü saïkràmati | iti | laukikà api astyantaràbhava iti ÷raddhadhànà vadantimriyamàõasya såkùmàõi catvàri mahàbhåtàni asmàdbhavàt [bhavàntaraü] kràmanti iti | satyantaràbhave paralokaþ | asatyantaràbhave nàsti paralokaþ | yadi nàstyantaràbhavaþ, imaü kàyaü visçjya parakàyamanupàdànasyàntarà vyucchedaþ syàt | ato j¤àyate 'styantaràbhava iti ||

antaràbhavàstitàvarga÷caturviü÷aþ |


25 antaràbhavanàstitàvarga

kecidvadanti- nàstyantaràbhava iti | yadyapyuktaü bhavatà- à÷valàyanasåtra uktam astyantaràbhava iti | tanna yuktam | kasmàt | yadyàryà na jànanti- ayaü kaþ kuta àgata iti | tadà nàstyantaràbhavaþ | yadyasti kasmànna jànanti | bhavànàha- vatsasåtra uktamiti | idamayuktam | kutaþ | såtre 'smin pra÷no 'nyaþ prativacana¤cànyat | anena bràhmaõena kalpitam- anyaþ kàyo 'nyo jãva iti | ata evaü prativakti- santyantaràbhave pa¤caskandhà iti | bhavànàha- astyantaràparinirvàyãti | sa kàmaråpadhàtvorantarà kàyamupàdàya tatra parinirvçta iti antaràparinirvàyã | kasmàt | yathoktaü såtre- ka÷cinmriyamàõaþ kutra gacchati kutrotpadyate kutra tiùñhati itãdamekàrthakam | bhavànàha- vyavakãrõaü kàyamupàdàya vyavakãrõe loka utpadyata iti | kàyamupàdàyeti vacanaü loka utpadyata iti cedamekàrthakam | catvàro bhavàþ sapta bhavà iti ca bhavaduktaü såtramayuktam | dharmalakùaõànanugamàt | bhavaduktaü yamaràjasantarjanamupapattibhave bhavati nàntaràbhave | bhavànàha- tathàgato 'ntaràbhavamupàdàya (#
SSS_77#) pårvanivàsaü prajànàtãti | tadayuktam | àryaj¤ànabalaü hi tat | asantamanàgatamapi smçtyà prajànàti | bhavànàha- divyena cakùuùà pa÷yati mriyamàõànupapadyamànàniti | utpitsuþ sa upapadyamàna ityucyate | maraõonmukha÷ca cyavamànaþ | natvantaràbhavagataþ | bhavànàha- sattvo bhavasantatyà asmàllokàtparalokaü saïkràmatãti | paralokàstitvapradar÷anàya tàdç÷aü vacanaü na tvantaràbhavàstitvaprakà÷anàya | bhavànàha- mriyamàõasya såkùmàõi catvàri mahàbhåtàni bhavàntaraü kràmantãti | kaukikànàmupalabhyama÷raddheyam | na taddheturupayujyate | bhavànàha- yadi nàstyantaràbhavaþ antaràvyucchedaþ syàditi | karmabalàdayamatrotpadyate yathà atãtamanàgatamananuvçttamapi saüsmarati | ato nàstyantaràbhavaþ |

pårvanivàsaj¤àna uktaü jànàti ayaü puruùo 'smiülloke mçtastasmiülloka utpadyata iti na tåktam antaràbhave tiùñhatãti | tathàgata àha- trividhaü karma dçùñavipàkamupapattivipàkamårdhvavipàkamiti | na tvàha- antaràbhavavipàkaü karmeti | yadyantaràbhave spar÷o 'sti | sa evopapattibhava ityucyate | yadi na spç÷ati, spar÷avihãnaþ | spar÷avihãnatvàdvedanàdayo 'pi na santi | tàdç÷aü punaþ kutràsti | yaþ sattvo 'ntaràbhavaråpamupàdatte sa evopapattiü vedayate | yathoktaü såtre- yadimaü kàyaü nikùipan kàyàntaramupàdatte tadahaü vadàmi upapattiriti | yadi na kàyamupàdatte | tadà nàstyantaràbhavaþ | yadyantaràbhave cyutiþ | upapattireva sà | kutaþ | pårvamutpadyannasya pa÷càdava÷yaü cyuteþ | yadi nàsti cyutiþ | nityo bhavet | karmabalàccopapattiriti kimantaràbhavena | yadyantaràbhava karmataþ siddhaþ | sa evopapattibhavaþ | yathocyate- karmapratyayà jàtiriti | yanna karmataþ siddham | kena bhavo 'sti | tatprativaktavyam |

ucyate | upapattivi÷eùamevàntaràbhavaü vadàmaþ | ato nàsti yathoktadoùaþ | antaràbhava utpannasyàpyasya upapattibhavàntarayogo bhavati | yataþ kalale vij¤ànamupasaïkràmati | ayamantaràbhava ityucyate |

atra dåùaõamàha | karmabalàdupasaïkràmati | kimantaràbhavavikalpena | cittaü na kutracidupasaïkràmati | karmapratyayàttu asmiülloke niruddhaü tatrotpadyate | nahi pratyakùaü dç÷yate cittaü santatyotpadyata iti | yathà pàde viddhasya ÷irasi vedanànubhåyate | na tatra pàde sthitaü (#
SSS_78#) vij¤ànaü bhavapratyayaü ÷irasi saïkràmati | ato sannikçùñaviprakçùñapratyayagaõasàmagrya tu citatutpadyate | ato 'styantaràbhava iti na kalpanà kàryà ||

antaràbhavanàstitvavargaþ pa¤caviü÷aþ |


26 anupårvavargaþ

÷àstramàha | kecidvadanti caturõàü satyànàmanupårveõàbhisamaya iti | kecidvadanti ekakùaõeneti | (pç) kena kàraõenocyate anupårveõàbhisamayaþ, kena kàraõena ekakùaõenàbhisamaya iti | (u) anupårveõàbhisamayaþ | yathoktaü såtre lokasya samudayaü pa÷yato nàstitàdçùñirna bhavati | lokasya nirodhaü pa÷yato 'stitàdçùñirna bhavati iti | ato j¤àtavyaü nirodhasamudayayorlakùaõaü pratyekaü pçthagiti | yaþ prajànàti- yatsamudayalakùaõaü tatsarvaü nirodhalakùaõamiti | tasya virajaü vãtamalaü dharmacakùurbhavati | àha ca-

anupårveõa medhàvã stokaü stokaü kùaõe kùaõe |
karmàro rejatasyeva nirdhamenmalamàtmanaþ || iti ||

àsravakùayasåtramàha jànataþ pa÷yataþ àsravàõàü kùayo bhavati iti | pratipattupratidinaü kùãyamàõaü svayamajànato 'pi sadà bhàvitatvàt àsravàõàü kùayo bhavati | (#
SSS_79#) bhagavànàha satyeùu udapadyata cakùuþ j¤ànaü vidyà praj¤à iti | kàmadhàtukaduþkhe dvau [kùaõau] råpàråpyadhàtaka [duþkhe] ca dvau | tathà samudàyadàvapi | såtre ca bhagavàn kaõñhata àha anupårveõa satyàbhisamaya iti | yathà puruùaþ ÷reõimàruhya uparyàrohati | ityàdisåtràt j¤àyate catussatyàni naikakàlikàni iti | kle÷ànà¤ca catussatyeùu caturdhà mithyàcàrà bhavanti yaduta nàsti dukhaü, nàsti samudayaþ, nàsti nirodhaþ, nàsti màrgaþ iti | anàsravaj¤ànasyàpi anupårveõa caturdhà samyagàcàràþ syuþ | yogã ca cittaü samàdhàya idaü duþkhaü ayaü duþkhanirodha iyaü duþkhanigàminã patipat iti vikalpayet | yadyekasmin citte syàt kathamevamanupårveõa samàdhivikalpo bhavet | ato j¤àyate anupårveõàbhisamayo naikakùaõeneti |

anupårvavargaþ ùaóviü÷aþ |


27 ekakùaõavargaþ

kecidàhuþ caturõàü satyànàmabhisamayo nànupårveõeti | bhavànàha lokasya samudayaü pa÷yato nastitàdçùñirna bhavati | lokasya nirodhaü pa÷yato astitàdçùñirna bhavatãti | tadà svamataü vina÷yet | tathà cet ùoóa÷abhiþ cittakùaõaiþ dvàda÷abhiràkàrai÷ca màrgo labhyata iti na syàt | bhavatoktaü yatsamudayalakùaõaü sarvaü tannirodhalakùaõamiti prajànato dharmacakùurbhavatãti | tathà cet cittadvayena màrgalàbhaþ syàt- adyaü samudayacittaü dvitãyaü nirodhacittaü iti | na tvaitadyuktam | bhavànàha anupårveõa medhàvã stokaü stokaü kùaõe kùaõe | ....nirdhamenmalamàtmana iti [anenàpi] na syàt ùoóa÷amàtrai÷cittakùaõairiti | bhavatoktaü àsravakùayasåtramàha råpàdãn jànataþ pa÷yataþ àsravànàü kùayo bhavatãti | eva¤càpramàõacittàni syuþ na tu ùoóa÷acittamàtràõi | bhavatoktaü- cakùurj¤ànaü vidyà praj¤eti | bhagavàn svayaü bravãti caturùu satyeùu j¤ànaü cakùurvidyà praj¤odapadyateti na bravãti anupårveõa ùoóa÷acittakùaõàni bhavantãti | (#
SSS_80#) bhavatoktaü bhagavàn kaõñhenàha- anupårveõa satyabhisamayaþ ÷reõyàrohaõavat iti | nàdhãtamidaü såtramasmàbhiþ | sattve 'pi niràkartavyameva | dharmalakùaõànanugamàt | bhavatoktaü caturdhà mithyàcàrà bhavantãti | pa¤caskandhàdàvapi mithyàcàràþ syuþ | yàn mithyàcàrànanusçtya sarvaü j¤ànamutpadyeta | evaü ca ùoóa÷abhireva cittakùaõairmàrgalàbha iti na syàt | bhavànàha samàdhyà vikalpayediti | råpàdàvapi tathà vikalpayet | ato na ùoóa÷aiva cittakùaõàþ syuþ |

[yogino] na [nànà]satyàni bhavanti kintu ekameva satyaü bhavati yaduta duþkhanirodhadar÷anamàdyàbhisambodhi nàmakam | dç÷yadharmàdãnàü pratãtyasamutpannatvàt yogã åùmagatàdidharmànupårveõa caramanirodhasatyaråpaü satyaü pa÷yati | nirodhasatyadar÷anànmàrgalàbhaityàkhyàyate |

ekakùaõa saptaviü÷aþ |


28 parihàõavargaþ

÷àstramàha- kecidvadanti arhan parihãyate | kecidvadanti na parihãyata iti | (pç) kena kàraõena parihãyate kena kàraõena na parihãyate | (u) parihãyata iti | yathoktaü såtre- pa¤ca hetavaþ pa¤ca pratyayàþ samayavimuktasyàrhataþ parihàõàya saüvartante | katame pa¤ca | karmaprasçto bhavati | bhàùyaprasçto bhavati | adhikaraõaprasçto bhavati | dãrghacàrikàyogamanuyukto bhavati | dãrgheõa rogajàtena spçùño bhavati | iti | àha ca såtram dvividho 'rhan parihàõalakùaõo 'parihàõalakùaõa iti | api coktaü såtre yadyamuko bhikùuþ vimuktimukhàt parihãyate tadidaü sthànaü vidyate iti | api coktaü såtre-

kumbhopamaü kàyamidaü viditvà nagaropamaü cittamidaü sthàpayet |
yudhyeta màraü praj¤àyudhena jita¤ca rakùedanive÷anaþ syàt || iti |

(#
SSS_81#)
aparihãnasya jitarakùaõaü na syàt | j¤àna¤ca dvividhaü- kùayaj¤ànamanutpàdaj¤ànamiti | kùayaj¤ànavàn na punarutpadyate | kimanutpàdaj¤ànena | udàyino yà nirodhasamàpatti durlabhà | sa eva parihàõahetuþ | sa parihãno 'pi råpadhàtàva(vu)dapadyata ityàdibhiþ kàraõaiþ j¤àtavyaü parihãyata iti |

parihàõavarga aùñàviü÷aþ |


29 aparihàõavargaþ

kecidvadanti àryamàrgànna parihãyate dhyànasamàdheþ paraü parihãyata iti | (pç) tathà cet arhan dvividho na syàt | asti khalu parihàõalakùaõaþ | sarveùàmarhatàü dhyànasamàdhibhyaþ parihàõamastyeva | (u) dhyànasamàdhiparihãõasya va÷itàbalamasti na tu sarveùàmarhatàm | (pç) na yujyate | yathà gaudhiko bhikùuþ ùaóvàraü [cetovimukteþ] parihãõaþ asinà àtmànaü jaghàna | yadi dhyànasamàdheþ prahãõaþ, nàtmànaü hanyàt | tathàgatà÷àsane hi vimuktiþ pradhànà na samàdhiþ | (u) sa imaü dhyànasamàdhimavalambyàrhanmàrgaü spç÷et | tasmàt samàdheþ cyutasyànàsravaü cyavate na tu anàsravàtparihãyate | kasmàt | yathàha gàthà-

kùãõaü puràõaü na navo 'sti sambhavo viraktacittà àyatike bhave ca |
te kùãõabãjà aviruóhacchandà nirvànti dhãrà yathàyaü pradãpaþ || iti |

ki¤càha-

÷ailo yathà caikaghano vàtena na samãryate |
evaü nindàpra÷aüsàsu na sami¤janti paõóitàþ | iti |

api coktaü såtre- tçùõà tçùõàjananãtyàdi | tçùõàmålamarhato 'tyantamunmålitam | kutaþ pravarteta saüyojanam | àha ca- àryo 'tyantaparikùãõàntaþ kçtakaraõãya iti | ki¤càha- àryasya kùãyamàõaþ samudayo na punarbhavati | pradalitaü vij¤ànaü na [punaþ] bhavati (#
SSS_82#) ityàdi | ukta¤ca såtre- avidyàpratyayàþ kàmadveùamohàþ pravartante | arhato 'tyantaparikùãõàvidyà | [tasya] kathaü saüyojanàni pravartante | iti | ki¤coktaü såtre- ye ÷aikùà nirvàõamàrgaü paryeùante | ahaü vadàmi tairapramattairbhavitavyamiti | yeùàmàsravàþ kùãõàþ na teùàü punaràsravà bhavanti | ato nàsti parihàõiþ | ki¤càha- vidvàna ku÷alabhàvanaþ ku÷alavàk ku÷alakàyakarmàntaþ karaõãyànna cyavata iti | api càha-

apramàdarato bhikùuþ pramàde bhayakovidaþ |
abhavyaþ parihàõàya nirvàõasyaiva santike || iti |

ukta¤ca såtre-

mçgà vanà÷rayà eva vihagà gaganà÷rayàþ |
pravivekaparo dharmaþ sajjanàþ ÷amani÷ritàþ || iti

trãõi nidànàni saüyojanànàü samutpàdàya aprahãõacchandaràgaþ, chandaràgasthànãyasyopasthànaü, tatra mithyàmanaskàrasamutpàdaþ | arhataþ chandaràgaþ prahãõaþ | chandaràgasthànãyasyo [pasthità]vapi na mithyàmanaskàraþ samudyate | ataþ saüyojanàni notpàdayati | àha ca- dharmàn mithyàbhàvayato bhikùostraya àsravàþ pràdurbhavanti iti | arhan punarna mithyàbhàvayatãti na ta àsravàþ pràdurbhavanti iti | ki¤coktaü såtre- ya àryapraj¤ayà prajànàti na sa parihãyate | yathà srotaàpattiphalamaparihãõam iti | kã¤càrhan tisro vedanàþ samyak prajànàti [tàsà]mutpàdalakùaõaü nirodhalakùaõamàsvàdalakùaõaü màrgalakùaõaü nissaraõalakùaõa¤cetyato notpàdayati saüyojanam | ki¤càha- yo bhikùuþ ÷ãlasamàdhipraj¤àkhyai stribhirdharmaiþ samanvàgataþ sa na parihãyate | iti | arhata utpannaü saüyojanaü prahãõam | anàgata¤ca notpàdayati | yathoktaü såtre- satyavihàrã àryo naiva parihãyata iti | arhan (#
SSS_83#) sàkùàtkçtacatussatyaþ kùãõàsrava ityataþ satyavihàrãtyucyate | ki¤càha- saptabodhyaïgàni aparihàõãyà dharmà iti | arhataþ saptabodhyaïgasampannatvàt na parihàõirbhavati | ki¤càrhan akopyàü [ceto]vimuktiü sàkùàtkçtatvàn ityato na parihãyate | arhan tathàgata÷àsane sàramarthaü pratilabdhavàn yadutàkopyà cetovimuktiþ | kasyacit karacchedavat tatsmaraõe 'smaraõe ca sadà karacchedo 'styeva | tathà arhataþ prahãõaü saüyojanam | tatsamaraõe 'smaraõe ca sadà prahàõamastyeva | ki¤coktaü såtre- ÷raddhàdinàmindriyàõàü tãkùõatvàt arhan bhavati iti | tãkùõendriyaþ kadàpi na parihãyate | anuttamatçùõàprahàõadharmaku÷alasyàrhata÷cittaü samyagvimucyate 'tyantaü kùãyate | tadyathà dahano 'dagdhaü dahati dagdhvà ca napunastatra pratyàvartate
| evaü bhikùuþ ekà da÷abhirdharmaiþ samanvàgata ityato na kadàpi parihãyate |

(pç) dvividho 'rhan iti bhavatodàhçtasåtramàha- asti aparihàõa[lakùaõa] iti | (u) idaü sàmànyata uktam | ÷aikùerapramattairbhavitavyamiti arhantamanapekùya, na tu vi÷eùata uktam aparihàõalakùaõo 'stãti | bhagavanàha gàthàm-

jina÷cet punarutpannaþ syàt ucyate na tu so jinaþ
jino bhåtvà na jàyet tàtvikaþ sa jino mataþ || iti |

yo 'rhan punaþ kle÷ànutpàdayati na sa jino bhavet | arhataþ kùãõajàtitvàt na punaþ kàyo vedyate | bhavataþ såtraü yadyapyàha- arhan parihàõadharmà punaþ parihãyeta iti | tathà cet aparihàõadharmàpi syàt | yo bhikùustathendriyàõi karoti yathà notpadyate, so 'rhan bhavati | ato na parihãyate |

aparihàõavarga ekonatriü÷aþ |


(#
SSS_84#)
30 cittasvabhàvavargaþ

÷àstramàha- kecidvadanti cittaü prakçtipari÷uddhamàgantukamalairapari÷uddhamiti | kecidvadanti na tatheti |

(pç) kena kàraõena vadanti prakçtipari÷uddhamiti | kena kàraõena vadanti na tatheti | (u) na tatheti | na cittaü prakçtipari÷uddhamàgantukamalaipari÷uddham | kutaþ | kle÷à hi sadà cittena saha saüprayogajàþ | nàgantukalakùaõàþ | citta¤ca trividham- ku÷alamaku÷alamavyàkçtamiti | ku÷alamavyàkçta¤ca cittamamalam | aku÷alacittaü prakçtito 'pari÷uddham | nàgantukatayà | ida¤ca cittaü pratikùaõamutpannavinà÷i kle÷ànapekùam | yaþ kle÷aþ sahajo bhavati na sa àgantuka ityucyate |

(pç) cittaü råpàdimàtramanubhåya tato nimittaü gçhõàti | nimittajàþ kle÷àþ cittasya malaü kurvanti | ataþ prakçtipari÷uddhamityucyate | (u) na yuktamidam | cittamidaü tatkàla eva niruddhaü na malanimittavat bhavati | cittaü tatkàla eva vinaùñaü kena malena lipyate | (pç) na pratikùaõavinà÷i cittamityata evaü vadàmi | [kintu] santanyamànaü cittamityato malinamiti vadàmi | (u) cittasantàno 'yaü lokasatyato 'sti na paramàrthataþ | [paramàrthatastu] ayamanirvàcyaþ |

lokasatyato 'pi santi bahavo doùàþ | cittamutpannavinà÷i | anutpannasyànabhinirvçttasya kathaü santatiþ | ato na cittaü prakçtitaþ pari÷uddhamàgantukamalaipari÷uddhakam | kintu tathàgataþ cittaü nityaü sthàyãti vadatàü sattvànàü kçta àha àgantukamalakliùñaü sat cittamapari÷uddhamiti | ki¤ca kusãdasattvà ye ÷çõvanti cittaü prakçtito 'pari÷uddhamiti | te vadeyuþ prakçtiþ na pratikàryeti | na te cittavyavadànamàrabheran ityataþ tathàgata àha prakçtipari÷uddhamiti ||

cittasvabhàvavargastriü÷aþ |


(#
SSS_85#)
31 samprayogàsamprayogavargaþ

÷àstramàha- kecidvadanti anu÷ayà÷cittasamprayuktà iti | kecidvadanti cittaviprayuktà iti |

(pç) kena kàraõena vadanti cittasaüprayuktà iti | kena kàraõena vadanti cittaviprayuktà iti | (u) cittasamprayuktà iti | [idaü] pa÷càdanu÷ayavarge vakùyate | chandaràgàdiþ kle÷ànàü karma | tacca karma anu÷ayaiþ samprayuktam | bhavatàü ÷àsane yadyapyucyate cittaviprayukto 'nu÷ayaþ cittasamprayuktasaüyojanaparyavasthànasya hetuü karotãti | na yuktamidam | kasmàt | uktaü hi såtre- avidyàyoni÷omanaskàramithyàsaïkalpàdibhyo ràgàdãni saüyojanani pràdurbhavanti iti | na tu såtramàha- anuyàdutpadyata iti | yadyapi bhavatàü ÷àsana uktaü- ciràbhyastasaüyojanaparyavasthàpako 'nu÷ayo nàma iti | na yuktamidam | kasmàt | kàyikavacikàdi karmàpi ciràbhyastalakùaõam | tadapi anu÷ayàbhàsaþ cittaviprayuktasaüskàraþ syàt | na vastuto yujyate | yujyata iti cet sarve 'pi dharmàþ pratyutpanna hetorupadyeran nàtãtahetoþ | tathà ca na karmajo vipàkaþ syàt | manovij¤àna¤ca manaso jàtaü na syàt | anu÷ayànàmeùàü kùaõikatvàt kathaü punaste janakahetavaþ syuþ |

(pç) sahalakùaõo janakahetuþ | (u) tadapi na yuktam | hetuphalayorayaugapadyàt | tacca pa÷càt pradãpadçùñànte vakùyate | ato na vaktavyamanu÷ayà÷cittaviprayuktà iti ||

samprayogasamprayogavarga ekatriü÷aþ |


(#
SSS_86#)
32 atãtakarmavargaþ

÷àstramàha- kà÷yapãyà vadanti ananubhåtavipàkaü karma atãte 'dhvani asti | anyadatãte nàsti iti | ucyate | tatkarma yadi vinaùñaü tadà [tat] atãtamatãtameva | yadi avinaùñam | tadà nityaü bhavet | vinaùñamiti atãtasya nàmàntaram | tadà vinaùñaü sat punarvina÷yet | tatkarma vipàkasya hetukçtyaü kçtvà niruddham | vipàkaþ punarårdhvajanmavartã | yathoktaü såtre- asmin satãdamutpadyata iti | yathà payo nirodhe daghno hetukçtyaü karoti | kimatãtakarmavikalpena | yuktamiti yadi matam | anyo hetàvasti doùaþ | kathaü vinà kàraõaü vij¤ànamutpadyate | yathà payaso 'bhàve kiü dadhi bhavati | càturbhautikakàyavà gàdãnàmabhàve karma kimà÷ritya bhavet | ityevamàdayaþ | yanmayà pårvamukto 'tãtasya doùaþ | sa idaü pratibråyàt ||

atãtakarmavargo dvàviü÷aþ |


33 ratnadvayavivàdavargaþ

÷àstramàha- mahã÷àsakà vadanti tathàgata saïghavartã iti | ucyate | yadi mataü tathàgataþ catasçùu pariùatsu antargataþ yaduta sattvapariùat pràõipariùat manuùyapariùat àryapariùat iti | tadà na doùaþ | yadi mataü tathàgataþ ÷ràvakapariùadi antargata iti | tadàsti doùaþ | dharmaü ÷rutvà saüvillàbhinaþ ÷ràvakà ityucyante | tathàgatastu vibhinnalakùaõa ityatastatra nàntargataþ |

(pç) saïghàràmàgragasya tathàgatasya dàyakaþ puruùaþ saïghadàyaka ityucyate | (u) dànamidaü keùàü saïghasambandhi | såtramidaü ki¤cidbhraùñam | idaü vaktavyaü syàt buddhasaïghasambandhãti |

(#
SSS_87#)
(pç) bhagavàn gautamãmavocat- imaü cãvaraü saïghe dehi | tadà ahamapi påjito bhaviùyàmi saïgho 'pi ca | iti | (u) ahaü påjito bhaviùyàmãti saïghapåjàbhipràyeõa bhagavànavocat | yathoktaü såtre yo rogaprekùã sa màü pa÷yati | iti | (pç) kecidàryaguõasamanvitàþ ÷àriputràdayaþ saïghàntargatàþ, lakùaõasàmyàt bhagavànapyevam | (u) yadi lakùaõasàmyàditi | sarve pçthagjanàþ asatvàkhyà÷ca saïghapraviùñàþ syuþ | na yujyato vastutaþ | ato j¤àyate na bhagavàn saïgàntargata iti | ki¤ca bhagavàn na saïghakarmapraviùñaþ nàpi anyasaïghavastusamaþ | ratnatrayavi÷eùàt na bhagavàn saïghàntargataþ ||

ratnadvayavivàdavargastrayastriü÷aþ |


34 nàstipudgalavargaþ

÷àstramàha- vàtsãputrãyà vadanti asti pudgala iti | anye vadanti nàstãti | (pç) kiü tattvam | (u) nàsti pudgaladharma iti tattvam | kasmàt | yathà bahuùu såtreùu tathàgato bhikùånàha- nàmamàtrataþ praj¤aptimàtrata upayogamàtrataþ pudgala ityucyate | iti | nàmamàtrata ityàdinà j¤àyate na paramàrtha iti | ki¤coktaü såtre-

yo na pa÷yati duþkha¤ca sa àtmànantu pa÷yati |
duþkhadar÷ã yathàbhåtaü sa àtmànaü na pa÷yati || iti |

yadi vastu san àtmà, duþkhadar÷yapi àtmànaü pa÷yet | àryàþ punaþ saüvçtimàtrato vadanti astyàtmeti | api ca såtre bhagavànavocat- yatràsmãti tatre¤jitam iti | yadvastu sat na tatre¤jitaü bhavati yathà cakùuþ, tasya vastusattvàt na [tatra] i¤jitamasti | tatra tatra såtre ca àtmavàdaþ pratiùiddhaþ | yathà àryà bhikùuõã màramavocat-

(#
SSS_88#)
kiü nu satveti pratyeùi màradçùñigataü nu te |
÷uddhasaüskàrapu¤jo 'yaü neha sattva upalabhyate || iti |

ki¤càha-

saüskàràõàü kalàpo hi santànena pravartate |
màyànirmitamevedaü prakçtànà¤ca va¤canam |
hçdgatena sadç÷aü ÷alyenedaü sapatnakam |
naivàsti sàravadvastu................ | iti

ki¤càha-

nàstyàtmà na càtmãyaü na sattvo nàpi mànavaþ |
pa¤caskandhàþ ÷ånyamàtrà utpàdavyayalakùaõàþ |
asti karma vipàka÷ca kàrako nopalabhyate ||

ityevamàdinà bhagavàn nànàsåtreùu àtmavàdaü pratiùiddhavàn | ato nàstyàtmà | såtre ca vij¤ànàrthà vibhaktàþ | kasmàt vij¤ànamiti | yaduta råpaü vijànàti yàvaddharmàn vijànàtãti | na coktaü àtmànaü vijànàtãti | ato nàstyàtmà |

cundabhikùurbhagavantamapçcchat- ko nu khalu vij¤ànàhàramàhàrayati | bhagavàn pratyavadat | na kalyaþ pra÷naþ | vij¤ànàhàramàhàrayatãti nàhaü vadàmi | iti | yadyasti àtmà | àtmà vij¤ànàhàramàhàrayatãti vadet | ato j¤àtavyaü nàstyàtmeti | bimbisàrapratyudgamanasåtre bhagavàn bhikùånàmantryàha- vibhàvayata yåyaü bhikùavaþ pràkçtànàü praj¤aptimanurudhya vadàmi astyàtmeti | paramàrthastu nàsti pa¤caskandheùu àtmàtmãyaü và | iti | ki¤càha- pa¤caskandhànupàdàyàsti nànàvidhaü nàma yaduta àtmà sattvo mànavo deva iti | evaüpramàõàni nàmàni pa¤caskandhànupàdàya santi | yadyàtmàsti | àtmànamupàdàyeti vadet | sthavirapårõakaþ ka÷cit tãrthikaþ àha- yadi puruùo mithyàdçùñayà asantamastãti vadati | bhagavàn prahãõaitanmithyàbhimànaþ aprahãõasattva (#
SSS_89#) ityato nàstyàtmà | yamakasåtre ÷àriputro yamakamavocat- kiü yamaka samanupa÷yasi råpaskandho 'rhan iti | uttaramàha- no hãdamàyuùman iti | kiü samanupa÷yasi vedanà saüj¤à saüskàrà vij¤ànamarhan iti | nohãda[màyuùman] | kiü samanupa÷yasi pa¤caskandhakalàpo 'rhan iti | nohãdamàyuùman | kiü samanupa÷yasi pa¤caskandhàdanyatra arhan iti | nohãdamàyuùman ÷àriputro 'vocat | yadevaü parimçgya [dçùña eva dharme satyataþ sthirataþ] nopalabhyate | tatkalyaü nu te vyàkaraõaü arhan [kàyasya bhedàducchidyate vina÷yati] na bhavati paraü maraõàditi | abhåtkhalu me [àyuùman] ÷àriputra pårvaü pàpakaü dçùñigatam, idaü punaràyuùmataþ ÷àriputrasya dharmade÷anàü ÷rutvà tacca pàpakaü dçùñigataü prahãõam | iti | yadyasti àtmà, pàpakaü dçùñigataü iti na vadet |

caturùåpàdàneùu uktamàtmavàdopàdànamiti | yadyastyàtmà àtmopàdànamiti bråyàt yathà kàmopàdànamityàdi | na bråyàdàtmavàdopàdànamiti | ukta¤ca÷reõikasåtre- trayàõàü ÷àstéõàü yo nopalabhate pratyutpannamàtmànamårdhvabhàvinaü vàtmànaü tamahaü ÷àstàraü buddhaü vadàmi iti | bhagavatànupalabdhatvàt nàstyàtmeti j¤àyate | anàtmani àtmeti saüj¤à viparyayaþ | yadi mataü satyàtmani àtmeti saüj¤à na viparyàsa iti | na yuktamidam | kasmàt | bhagavànàha- yatsattvà àtmeti samanupa÷yantaþ samanupa÷yanti | imàneva pa¤caskandhàn [àtmata àtmãtayata÷ca] samanupa÷yanti | iti | ato nàstyàtmà | ki¤càha- sattvàþ vividhàn pårvanivàsànanusmarantaþ pa¤caskandhànanusmaranti | iti | yadyastyàtmà, tamapyanusmareyuþ | ananusmaraõànnàstãti j¤àtavyam | yadi manyase- ki¤citsåtramàha sattvànusmaraõamapi | yathà amukaþ sattvaþ tatràhamamukanàmaka iti | (#
SSS_90#) tadayuktam | taddhi lokasatyavikalpàduktam | paramàrthatastu pa¤caskandhànevànusmarati na sattvam | kutaþ | manovij¤ànena hi smarati | manovij¤àna¤ca dharmamàtràlambanam | tasmànnàsti ki¤citsmaraõaü sattvànusmaraõaü nàma | astyekàntata àtmeti yo vadati sa ùaõõàü mithyàdçùñãnãmanyatamasyàmanupatati | yadi manyase nàstyàtmeti vacanamapi mithyàdçùñiriti | tadayuktam | kasmàt | satyadvayasya sattvàt | lokasatyato nàstyàtmà | paramàrthatastu astyàtmeti bråvato hi doùo bhavati | ahantu vadàmi paramàrthato nàstyàtmà | lokasatyatastu astãti | ato 'navadyam |

api càtmadçùñimåloddharaõàyàha bhagavàn yathà mogharàja [màõava]pçcchàyàü bhagavàn mogharàjaü pratyàha-

÷ånyato lokamavekùasva mogharàja sadà smçtaþ |
àtmànudçùñimuddhatya [evaü mçtyutaraþ syàþ |
evaü lokamavekùantaü] mçtyuràjo na pa÷yati || iti

àtmàstivàdànàü kàraõàni prãtidaurmanasyàdãni sarvàõi pa¤caskandhavartãni | tãrthikànàmàtmadçùñikàraõakhaõóanànnàstyàtmà ||

nàsti pudgalavarga÷catustriü÷aþ |


35 pudgalàstinàstitàvargaþ

(pç) nàstyàtmeti bhavato vacanamayuktam | kasmàt caturùu vyàkaraõeùu caturtha sthapanãyaü vyàkaraõaü yaduta bhavati puruùaþ paraü maraõàt na bhavati [puruùaþ paraü maraõàt] bhavati ca na bhavati ca [puruùaþ paraü maraõàt], naiva bhavati na na bhavati [puruùaþ paraü maraõàt] | yadi paramàrthato nàstyàtmà, na syàdidaü sthapanãyaü vyàkaraõam | årdhvakàyavedakaþ (#
SSS_91#) sattvo nàstãti yat keùà¤cit vacanam | mithyàdçùñiriyam | dvàda÷àïgapravacane càsti jàtakam | tatra bhagavànevamàha- tasmin samaye ahameva mahàsudar÷ano ràjà evaükàya ityàdi | pårvakebhya utpannà idànãntanàþ pa¤caskandhàþ na tu puràõà eva | tasmàdastyàtmà [yaþ] pårvakebhyo 'dya yàvat bhavati | ki¤càha bhagavàn-

iha nandati pretya nandati kçtapuõyo ubhayanna nandati | iti |

yadi pa¤caskandhamàtramasti, ubhayatra nandirna syàt | ukta¤casåtre- cittasaükle÷àt sattvàþ saükli÷yante | cittavyavadànàt sattvà vi÷udhyanti | iti | ekatyaþ pudgala utpadyate loke bahånàü vipattyanutàpàya | ekatyaþ pudgala utpadyate loke bahånàü làbhàya | yat ku÷alàku÷alakarmaõàü samudàcaraõaü sarvaü tat sattvopagam | tatra tatra ca såtre bhagavàn svayamàha- ahaü vadàmi sattvà årdhvakàyaü vedayante iti | àtmahite ku÷alaþ na parahita ityàdi | evamàdikàraõairj¤àyate astyàtmeti |

bhavatà yadyapi pårvamuktaü nàmamàtrata ityàdi | na yuktamidam | kasmàt | pa¤caskandhavyatirikto nityo 'vinà÷ilakùaõo 'styàtmeti tãrthikàþ parikalpayanti | teùàü mithyàdçùñivyavacchedàya bhagavànàha nàstyàtmeti | vayantu vadàmaþ pa¤caskandhasamavàya àtmeti | ato 'navadyam | yadyapyàha àtmà nàmamàtramiti | tadvacanaü pragàóhaü cintanãyam | yadi sattvo nàmamàtramiti | yathà mçõmayagohanane nàsti pàpam | tathà vàstavikagohanane 'pi pàpaü na bhavet | yathà bàlakànàü nàmamàtreõa vastudànaü savipàkaü syàt | tathà mahatàü dànavratamapi vipàkaü pràpnuyàt | vastutastu na yujyate | nàmamàtrato 'sadapi astãti vàdina àryà mçùàvàdinaþ syuþ | satyavàdinaþ khalvàryàþ | ato j¤àyate astyàtmeti | (#
SSS_92#) yadyàryàþ paramàrthato nairàtmyadar÷inaþ vyavahàrato 'styatmeti vadanti | tadà viparyayadar÷inaþ syuþ | [anyathà dçùñasya] anyathà vacanàt | yadi vyavahàrato 'sadapi astãti vadatàü punaþ såtragatàni pàramàrthikàni dvàda÷anidànàni trãõi vimokùamukhàni anàtmànaþ sarvadharmà ityàdi vacanaü na syàt | asti paraloka iti vàdinamanusçtya vadanti astãti | nàstãti vàdinamanusçtya vadanti nàstãti | vadanti ca loke ayutàni vaståni ã÷varàdutpannani | iti | tatàdç÷à vividhamithyàdçùñisåtramanyàstadvavatànusàriõaþ syuþ | tatu na sambhavati | ato bhavatodàhçtaü såtraü sarvaü sàmànyato dåùitameva | ato nàsti nairàtmyam |

atrocyate | yadbhavatà pårvamuktaü sthapanãyavyàkaraõàt astyàtmeti j¤àyata iti | tadayuktam | kasmàt | so 'vaktavyadharma iti pa÷càt nirodhasatyaskandhe vivekùyate | ato nàsti paramàrthata àtmà avaktavya iti | praj¤aptimàtramityucyate na paramàrthasan iti | bhavatàü ÷àsane àtmà ùadbhirvij¤ànairvij¤àyate | yathàha bhavatàmàgamaþ cakùuùà dç÷yamànaü råpamupàdàyetyato vinà÷yàtmà | tadà tvayaü cakùurvij¤ànavij¤eyaþ | tadà na vaktavyaü na råpaü nàråpamiti | evaü ÷abdàdayo 'pãti |

atha yadyàtmà ùaóvij¤ànavij¤eyaþ | tadà såtrairvirucyate | såtre hyuktam- pa¤cendriyàõi nànyopyasya viùayàn pratyanubhavanti | iti | pratyadhvavasàyasya vaiùamyàt | yadyàtmà ùaóvij¤ànavij¤eyaþ syàt | tadà ùaóindriyàõi anyonyavçttãnã syuþ | ki¤ca bhavaduktaü pårvàparaviruddham | yat cakùurvij¤ànavij¤eyaü na tat råpamiti bravãùi | bhavànàha- nàstyàtmà itãyaü mithyàdçùñiriti | såtre bhagavàn svayaü bhikùånàmantryàha- asatyapyàtmani saüskàràõàü (#
SSS_93#) santànamupàdàya jananamaraõamastãti vadàmi | pa÷yàmi ca divyena cakùuùà sattvànutpadyamànàn mriyamàõàü÷ca | athàpi na vadàmi astyàtmeti |

ki¤ca bhavatàü ÷àsane 'sti doùaþ | bhavatàü ÷àsane hyucyate àtmà na jàyata iti | yo 'jàtaþ sa màtàpitçbhyàü vihãnaþ | màtàpitçbhyàü vihãnasya nàstyànantaryam | anyànyapi pàpakarmàõi na santi ityato bhavatàü ÷àsanameva mithyàdar÷anam |

bhavànàha bhavasya pårvasmàdutpàda iti | pa¤caskandhànupàdàya sudar÷ano nàma ràjà | ta eva pa¤caskandhàþ santatyà buddho bhavati | tasmàdàha- ahameva sa ràjà iti | bhavatàü ÷àsane àtmana ekatvàt vi÷eùo na syàt |

bhavànàha- kçtapuõya ubhayatra nandatãti | såtre bhagavàn idaü vastu pratiùidhyàha- nàhaü vadàmi ka÷cidimàn pa¤caskandhàn parityajya tàn skandhànupàdatta iti | kintu tatpa¤caskandhànàü santatyà bhedàbhàvàdàha- ubhayatna nandatãti | yadbhavànàha- cittasaükle÷àt sattvàþ saükli÷yanta iti | tato nàstyàtmà paramàrthata iti | yadyastyàtmà, cittàbhinnaþ syàt | nocyate sattvasaükle÷àt sattvàþ saükli÷yanta iti | kasmàt | na hi sambhavati tasya saükle÷asamayaü [sattva] upàdatta iti | kintu praj¤aptyà hetupratyayànàü saükliùñatvàt àha- sattvàþ saükli÷yanta iti | ataþ praj¤aptyàstyàtmà | na paramàrthataþ | bhavatàü ÷àsane cocyate na pa¤caskandhà evàtmeti | tadà so 'jàto 'niruddho 'puõyapàpa ityevamàdayo doùà bhavanti | vayantu vadàmaþ pa¤caskandhànàü kalàpaþ praj¤aptyà àtmeti | imamàtmànamupàdàya asti janma asti nirodhaþ puõyapàpamityàdi | na ca praj¤aptisannàstãti | vastumàtraü na bhavati | bhavatà pårvamuktaü- tãrthikànàmà÷ayakhaõóanàya bhagavànàha- nàstyàtmeti | abhåtasaüj¤ayà bhavànevaü kalpayati na tathà bhagavadà÷ayaþ | vividhà àtmavàdàþ sarve duùñàþ yathà bhavàn bravãti- pa¤caskandhàn vihàya anyo 'styàtmeti tãrthikà manyanta iti | tathà bhavànapi [manyate] | (#
SSS_94#) kasmàt | anityà hi pa¤caskandhàþ | àtmàtvavaktavyo yadi nityo 'nityo veti | [so] 'yaü skandhavinirmukta eva |

atha skandhasya santi trayo bhedàþ- ÷ãlasamàdhipraj¤àþ, ku÷alàku÷alàvyàkçtàþ, kàmadhàtupratisaüyuktaråpadhàtupratisaüyuktàråpyadhàtupratisaüyuktàþ ityevaü vibhàgàþ | àtmànastu tathà vibhaktà na bhavanti | ataþ pa¤caskandhebhyo 'nyaþ | àtmà ca pudgalaþ | pa¤caskandhà na pudgalaþ | tadà tvayamanyo bhavati | skandhàþ pa¤ca | àtmàtvekaþ | ityato nàtmà skandhàþ | asti cedàtmà | sa ebhiþ kàraõaiþ pa¤caskandhebhyo 'nyaþ syàt | loke ca nàsti ko 'pi dharma eka ityavaktavyaþ | ato nàsti ka÷cidavaktavyo dharmaþ |

(pç) yathà agnirindhana¤ca na vaktuü ÷akyata evaü và nànà veti | tathàtmàpi syàt | (u) idaü sandigdhasamam | kimagniþ kimindhanamiti | yadi tejodhàturagniþ anye dhàtava indhanam | tadà agnirindhanàtpçthak syàt | yadi tejodhàturevendhanam | kathamucyate naikamiti | yadindhanaü sa eva tejodhàtuþ | tejodhàtuü vinàpi [dahet] ityubhayamayuktam | ataþ sandigdhasamam | yasyàgnirindhanavàn yathà àtmà råpavàn iti | tasya satkàyadçùñipàtaþ | àtmabahutva¤ca syàt | yathà kàùñhàgniranyaþ gomayàgni÷cànyaþ | evàtmàpi | manuùyaskandheùvanya àtmà | devaskandheùvanya àtmà itãdamàtmabahutvam | yathàgnirindhana¤ca triùu adhvasu vartate | evamàtmàpi pa¤caskandhaiþ saha triùu adhvasu vartamànaü syàt | yathà càgnirindhanaü¤ca saüskçtam, àtmàpi pa¤caskandhaiþ saha saüskçtaü syàt | yadyapi bhavànàha- agnirindhanena naiko na nànà iti | tathàpi cakùuùà pa÷yàmaþ khalu nànàlakùaõe | àtmàpi pa¤caskandhà÷cànye syuþ | ki¤ca pa¤caskandhà na÷yanti | àtmà tu na na÷yati | asmàt lokàt cyutaþ paraloka utpadyate | ubhayatra nandiyuktatvàt | yaþ pa¤caskandhànanusçtya savinà÷aþ sotpàda÷ca | sa pa¤caskandhasamo nobhayatra nandiko bhavati | bhavàüstu abhåtasaüj¤ayà imamàtmànaü vikalpya keùàü hitaü pràpayati |

viùayeùu na ko 'pyasti ùaóvij¤ànavij¤eyaþ | ùaóvij¤ànavij¤eya iti bhavatokta àtmà na ùaóviùayaråpo bhavati | yo dvàda÷àyataneùvasaïgçhãtaþ | na sa àyataneùu bhavati | caturùu satyeùu asaïgraprahãta÷ca na satyeùu bhavati | tasmàdastyàtmeti yadvacanaü sa mçùàvàdaþ |

(#
SSS_95#)
bhavatàü ÷àsana ucyate j¤eyadharmà yaduta pa¤cadharmako÷àþ- atãtà anàgatàþ pratyutpannà asaüskçtà avaktavyà iti | àtmà pa¤camadharmàntargataþ | tadà caturbhyo dharmebhyo 'nyaþ | sa caturbhyo dharmebhyo 'nya itãcchanti khalu bhavantaþ | ayaü pa¤camastu na sambhavati | àtmàstitvavàdasyedç÷à doùà bhavanti | kimàtmeti mithyàsaüj¤àvikalpena | ato bhavatà pårvamuktam- tãrthikàþ pa¤caskandhàn vihàya pçthagàtmàstãti manyante | vayantu na tathà iti | tadayuktam | yadbhavànàha- àtmà praj¤aptimàtramitãdaü gàóhataraü cintanãyam iti | tadapyayuktam | kasmàt | jina÷àsane hyucyate lokasatyavastu na pragàóhaü cintanãyam iti | yat bhavatoktaü mçùàvàdino viparyayadar÷inaþ syuriti | idamapi tathaiva | yadavàdãþ "såtragatàni pàramàrthikàni" [ityàdi] vacanaü na syàditi | tattathà prativaktavyaü yathà paramàrtho j¤àyeta | yadavocadbhavàn lokoktàni sarvàõi anusartavyàni yadvadanti ã÷varàdutpannàni na yutàni vaståni ityàdi | na tadupàdeyam | yaddhitakaraü paramàrthàvilomakaü tadupàdeyamityato 'navadyam | yallokasatyato guõotpàdakaü hitakara¤ca | ãdç÷aü sarvamupàdeyam iti pa÷càdvakùyate | yadavàdãþ- mçõmayagavàdihanane nàsti pàpamiti | tadidànãü prativaktavyam | savij¤ànànàü skandhànàü santatyà samudàcàre sati asti karma asti vipàkaþ | mçõmayagavàdiùu tu nedamasti | tasmàt pa¤caskandhànàü kalàpaþ praj¤aptyà àtmà ityàkhyàyate | na vastusattayà iti j¤àtavyam ||

àtmàstitvanàstitvavargaþ pa¤catriü÷aþ |

satyasiddhi÷àstre prathamaþ prasthànaskandhaþ samàptaþ |


(#
SSS_96#)
atha duþkhasatyaskandhaþ |

36 duþkhasatyaskandhe råpàdhikàre råpalakùaõavargaþ


(pç) pårvamavàdãþ satyasiddhi÷àstraü pravakùyàmãti | idànãü vaktavyaü kiü tat satyamiti | (u) satyaü nàma catvàri [àrya]satyàni yaduta duþkhaü duþkhasamudayo duþkhanirodho duþkhanirodhagàminã patipat | pa¤copàdànaskandhà duþkham | karmakle÷à÷ca duþkhasamudayaþ | duþkhakùayo duþkhanirodhaþ | aùñàïgikamàrgo duþkhanirodhagàminã pratipat | itãmaü dharmaü sàdhayitumidaü ÷àstraü nibadhyate | tathàgataþ svayamimaü dharmaü sàdhayannapi sattvànàü tàraõàya tatra tatra viprakãrõaü de÷itavàn | catura÷ãtisahasràtmakaü dharmapiñakaü sa saükùipyovàca | tatra catvàri prati÷araõàni aùñau hetava [ityàdi] | teùàmarthaü kecidupekùya nàvocan | kecit saükùipyàvocan | athedànãü teùàmarthavini÷cayàya anusaükalayya vivakùàmi |

(pç) yadbhavànàha- pa¤copàdànaskandhà duþkhasatyamiti | ke te pa¤ca | (u) råpaskandhaþ, vij¤ànaskandhaþ, saüj¤àvedanàsaüskàraskandhàþ | råpaskandho yaduta catvàri mahàbhåtàni catvàri mahàbhåtànyupàdàya dharmà÷ca | catvàri mahàbhåtàni tànyupàdàya dharmà÷càbhisaükùipya råpamityucyate | catvàri mahàbhåtàni pçthivyaptejovàyavaþ | råparasagandhaspar÷ànupàdàya sidhyanti catvàri mahàbhåtàni | tànyupàdàya sidhyanti cakùuràdãni pa¤cendriyàõi | teùàü mithaþ saüspar÷àcchabdaþ |

(#
SSS_97#)
pçthivãti | råpàdisamavàyaþ kàñhinyabahulaþ pçthivãtyucyate | tathà snehabahulaþ abdhàtuþ | åùmabahulastejodhàtuþ | ladhvãraõabahulo vàyudhàtuþ | cakùurindriyamiti råpàõi pratãtya [utpannasya] cakùurvij¤ànasyà÷raya eva | [yastu] tatsabhàgaþ anà÷rayaþ [tadapi] cakùurindriyaü [tatsàjàtyàt] | tathànyànãndriyàõyapi | råpamiti | cakùurvij¤ànasyàlambanameva | tatsabhàgo 'nàlambanaü tu [tatsàjàtyàt] råpam | rasagandhaspar÷à apyevam | eùàü mithaþ saüspar÷àcchabdo bhavati ||

råpalakùaõavargaþ ùañtriü÷aþ |


(#
SSS_98#)
37 råpanàmavargaþ

(pç) uktaü khalu såtre- yatki¤cana råpaü sarvaü tat catvàri mahàbhåtàni catvàri mahàbhåtànyupàdàya [råpam] iti | kasmàduktaü yatki¤cana råpaü tatsarvamiti | (u) yatki¤cit tatsarvamiti vadan råpalakùaõaü nirdhàrayati nànyadastãti | tãrthikà hi vadanti pa¤ca mahàbhåtànãti | tatpratyàkhyànàyàha catvàri [eva] mahàbhåtàni catvàri mahàbhåtànyupàdàya [råpam] iti | catvàri mahàbhåtàni praj¤aptitaþ santi | vyàpitvàt mahadityucyate | aråpadharmo 'mårtaþ | amårtatvàt aprade÷aþ | aprade÷atvàt na mahàn | audàrikatvàcca mahadityucyate | cittacaittànà¤càdçùñatvàt na mahattvam |

(pç) kasmàt pçthivyàdaya eva råpaü na ÷abdaþ | (u) sapratighà dharmà råpamityucyante | ÷abdàdayo 'pi sapratighatvàt råpam | na cittadharmàdivat sàkàratvàt råpam | ÷abdàdayo 'pi sàkàratvàt råpamityucyeran | yatki¤can prade÷àvaraõaü hi àkàraþ | (pç) råpàdaya aparikùãyamàõàkàràþ | ÷abdàdinàntu nàsti [tàdç÷a] àkàraþ | (u) ÷abdàdayaþ sarve sàkàràþ | sàkàratvena sapratighàþ sàvaraõàþ | ato bhittyàvaraõe na ÷råyate |

(pç) ÷abdàdayo yadi sapratighàþ | tadà nànyavastånyàdadyuþ | yathà bhittyàvaraõe na kasyacidavakà÷o labhyate | (u) ÷abdasyàtisåkùmatvàt upàdeyàstità ÷akyate | yathà gandharasàdayaþ saukùmyàt ekamàkàraü yugapadà÷rayante na mithaþ pratighnanti | ataþ ÷abdàdayaþ sàvaraõàþ sapratighà ityato råpamityucyante | råpyata iti råpalakùaõam | yat chidyate bhidyate vihiüsyata ityàdi tat sarvaü råpà÷ritam | etadviparãtamaråpamiti nirdhàritam |

(#
SSS_99#)
pårvanivàsasthaku÷alàku÷alakarmàõi niråpayatãti råpam | cittacaittàn niråpayatãti ca råpam | varõàtmaka¤ca råpam |

råpanàmavargaþ saptatriü÷aþ |


38 caturmahàbhåtapraj¤aptivargaþ

(pç) catvàri mahàbhåtàni praj¤aptisantãtyayamartho 'siddhaþ | keciddhi vadanti tàni dravyasantãti | (u) catvàri mahàbhåtàni praj¤aptitaþ santi | kasmàt | bhagavàn tãrthikebhyo 'vocat- catvàri mahàbhåtàni iti | tãrthikàþ kecidvadanti råpàdireva mahàbhåtaü bhavatãti yathà sàükhyàdãnàm | kecidvadanti råpàdi vihàyàsti mahàbhåtam iti yathà vai÷eùikàdãnàm | ata idaü såtramavadhàrayati råpàdyupàdàya pçthivyàdi mahàbhåtaü sidhyatãti | ato j¤àyate mahàbhåtàni praj¤aptisantãti |

ki¤càha såtram- khakkhañaþ kharagataþ pçthivãdhàtuþ iti | ato na kharamàtraü pçthivã | laukikà÷ca sarve ÷raddadhante mahàbhåtàni praj¤aptisantãti | kasmàt | te hi vadanti pçthivãü pa÷yàmi pçthivãü jighremi (dharmi) pçthivãü rasayàmi pçthivãü spç÷àmi iti | såtre coktaü yathà spar÷avatã pçthivã draùñavyà | pçthivyàdisarvàyata nagato 'yaü puruùaþ pa÷yati råpaü na kañhinyàdi | ki¤ca puruùo niråpayati [idaü] pçthivãråpam, pçthivãgandhaþ, pçthivãrasaþ pçthivãspar÷a iti | na dravyasataþ pçthaï niråpaõamupalabhyate | vyàpitvàt mahadityarthaþ | idaü (#
SSS_100#) lakùaõaü praj¤aptisata ucyate | na kañhinyamàtralakùaõasya | ki¤càha- pçthivã abmaõóale pratiùñhità iti | praj¤aptisatã pçthivã pratitiùñhati | na kàñhinyamàtrama | ki¤càha- ahamimàü mahàpçthivãü dagdhvà vidhåmaü bhasmasàtkariùyàmãti | atra praj¤aptisatãü pçthivãü dahati na kàñhinyamàtraü dahati | råpàdibhyaþ ÷raddadhante asti pçthivã ityàdi | na kàñhinyamàtràt |

kåpopame coktam- àpo dç÷yante ca spç÷yante ceti | yadi sneha evàpaþ | tadà na dvidhà varteran | kasmàt | bhagavànàha- pa¤cemànãndriyàõi [nànàviùayàõi] nànyonyasya viùayaü pratyanubhavanti | iti | ki¤càha bhagavàn- aùñaguõà àpaþsusaüsthitaü ÷ãtalaü mçdu madhuraü ÷uci adurgandhaü pàtuþ prahlàdanaü paridàhanivàraõamiti | tatra yat susaüsthitaü ÷ãtalaü sukumàraü tat sarvaü spar÷àntargatam | madhuraü rasàntargatam | ÷uci råpàntargatam | adurgandhaü gandhàntargatam | prahlàdanaü paridàhanivàraõa¤ca tatprabhàvaþ | eùàmaùñànàü kalàpaþ sàmànyamàpa ityucyate | ato j¤àyate mahàbhåtàni praj¤aptisantãti | upàdàya dharmàþ sarve praj¤aptisantaþ na dravyasantaþ | yathoktaü gàthàyàm-

yathà hyaïgasambhàràdbhavati ÷abdo ratheti ca |
evaü skandheùu satsveva bhavati sattveti saüvçtiþ || iti |

àha cànandaþ- pratyayamayà dharmàþ | àtmà càvini÷cayasthànaü bhavati iti | ye vadanti karka÷àdãni mahàbhåtànãti | te karka÷àdãni råpàdãnàmà÷rayà iti manyante | (#
SSS_101#) tattu sà÷rayayaü sàdhiùñhànakamiti na tathàgata÷àsanaü bhavet | ato j¤àyate catvàri mahàbhåtàni praj¤aptisantãti |
dharmàõàü saukùmyasokumàrya÷lakùõatvàdãni sarvàõi spar÷àyatanasaügçhãtàni | khakkhañàdaya÷catvàro dharmàþ kimarthà bhavantiiti kevalaü mahàbhåtàrthà bhavati iti pràpyate | ekàdicaturgrahàþ sàvadyàþ | ato j¤àyate catvàri mahàbhåtàni praj¤aptimàtràõi iti | vastudharmaþ salakùaõaþ praj¤aptidharma÷ca salakùaõaþ | praj¤apte÷ca ko 'ti÷aya iti pa÷càdvakùyate | ata÷catvàri mahàbhåtàni na dravyasanti ||

caturmahàbhåtapraj¤aptivargo 'ùñatriü÷aþ


39 caturmahàbhåtadravyasattàvargaþ

(pç) catvàri mahàbhåtàni dravyasanti | kasmàt | abhidharma uktam | khakkhañalakùaõaþ pçthivãdhàtuþ snehalakùaõo 'bdhàtuþ åùmalakùaõastejodhàtuþ ãraõalakùaõo vàyudhàturiti | ata÷catvàri mahàbhåtàni dravyasanti | råpàdi bhautikaü råpaü caturbhyo mahàbhåtebhyaþ samutpadyate | na praj¤aptisan dharmaü janayati | khakkhañàdinà ca catvàri mahàbhåtàni nirucyante yat khakkhañaü kharagataü sà pçthivãti | tasmàt khakkhañàdãni dravyamahàbhåtàni | ki¤ca såtre dvàbhyàmàkàràbhyàmucyate khakkhañaü kharagataü, snehaþ snehagatam ityàdi | ato j¤àyate khakkhañaü vastudharmaþ kharagataü praj¤aptidharma iti | evamanyànyapi mahàbhåtàni | tasmàt khakkhañàdãni dravyamahàbhåtàni | kharagatadharmastu vyavahàrato mahàbhåtam | ato 'sti dvidhà (#
SSS_102#) mahàbhåtaü dravyaråpaü praj¤aptiråpamiti | ki¤coktamabhidharme- saüsthànàyatanaü pçthivã, khakkhañalakùaõaþ pçthivãdhàturiti | tathànyànyapi mahàbhåtàni |

såtre càha bhagavàn- yaccakùuùi [màüsa]piõóe khakkhañaü kharagataü iyaü pçthivã | yat snehaþ snehagataü imà àpaþ | yat åùma åùmagataü idaü tejaþ | màüsapiõóaü pçthivã iti | asmin màüsapiõóe bhagavànàha santi catvàri mahàbhåtàni iti | khakkhañàdãni dravyamahàbhåtàni | tatsaüsthànàni praj¤aptimahàbhåtànãti j¤àtavyam | ki¤ca bhagavànnàvocat vàyorà÷rayo 'stãti | ato j¤àyate vàyurdravyamahàbhåtamiti |

yadi ka÷cit bråyàt catvàri mahàbhåtàni praj¤aptisantãti | tadà mahàbhåtalakùaõàni vinirbhaktàni syuþ | yadi kharagataü pçthivãti àpaþ kharagatà iti tà api pçthivã syuþ | mçtpiõóaþ snehagata iti so 'pi àpaþ syàt | yathà jvarapãóitasya kàya utkampyate | taptaþ kàya eva tejaþ syàt | tanna yujyate | ato na vaktuü ÷akyate kharagataü pçthivã, khakkhañamàtraü pçthivãdhàturiti | tathànyàni mahàbhåtànyapi |

sahajàtatvàt catvàri mahàbhåtàni avinirbhaktàni | yathoktaü såtre yatki¤cidråpaü sarvaü tat caturmahàbhåtakçtamiti | catvàri mahàbhåtàni dravyasantãti vaktustànyavinirbhaktàni bhavanti | catvàri mahàbhåtàni praj¤aptisantãti vaktustàni vinirbhaktàni syuþ | kasmàt | khararåpàdyà÷rayàþ snehàdyà÷rayebhyo vinirbhaktàþ | tathà ca sati cakùurmàsapiõóe catvàri mahàbhåtàni na syuþ | tathà ca såtravirodhaþ | såtrasyàvirodhaü kàmayànasya bhavataþ catvàri mahàbhåtàni dravyàõi bhavanti |

yadbhavatà pårvamuktam- tãrthikebhya÷catvàri mahàbhåtànyavocaditi | tadayuktam | kasmàt | sarve hi tãrthikà vadanti catvàri mahàbhåtàni råpàdibhirekàni yadi vànakànãti | (#
SSS_103#) vayantu vadàmaþ spraùñavyàyatanaikade÷a ÷catvàri mahàbhåtànãti | ato 'navadyam | ki¤ca vayaü vadàmaþ pratyakùadçùñàni khakkhañàdãni caturmahàbhåtàni na tu vai÷eùikàõàmiva tànyapratyakùadçùñànyapi |

yaduktaü bhavatà khakkhañaü kharagatamiti | tatra asti dvidhà÷rayàrthaþ | yathoktaü såtre- råpaü råpàdhikaraõam iti | àha ca cittaü mahatàü dharmàõàmà÷raya iti | asminnartha uktam khakkhañameva svaragataü na punardhamàntaramiti | tathà ca ko doùaþ |

laukikàþ sarve ÷raddadhante yàvadaùñaguõà àpa iti yadbhavato vacanaü tat vyavahàrànuvartanamàtrato vadanti na dravyamahàbhåtà [nuvartana]taþ | ki¤coktaü bhavatà- upàdàyadharmàþ sarve praj¤aptyàtmakà iti | nedaü yujyate | kasmàt | uktaü hi såtre- yadi và ùañ spar÷àyatanàni yadi và ùañ spar÷àyatanànyupàdàya dharmà iti | ka÷cidbhikùurbhagavantaü pçcchati- ka tat cakùuriti | bhagavàn pratyàha- cakùu[rbhikùo] catvàri mahàmåtànyupàdàya råpaprasàda iti | evaü da÷àyatanànyapi | yattu sà÷rayaü sàdhiùñhànakaü iti | na tathà vadàmaþ | dharme dharmo vartata iti màtraü vadàmaþ |

yadbhavànàha- khakkhañàdayaþ kimarthà bhavantãti kevalaü mahàbhåtàrthà iti bhavanti iti pràpyate iti | khakkhañàdayaþ sàrthakà yaduta khakkhaña lakùaõaü sandhatta iti | ablakùaõaü snehayatãti | tejolakùaõaü paripàcayatãti | vàyulakùaõam abhinirvartayatãti | ata÷catvàri mahàbhåtàni dravyàõi santi ||

caturmahàbhåtadravyasattàvarga ekonacatvàriü÷aþ


40 tadapràmàõavargaþ

atra pratibråmaþ | tadayuktam | catvàri mahàbhåtàni praj¤aptimàtràõi | yadyapyuktaü bhavatà abhidharma uktaü- khakkhañalakùaõaþ pçthivãdhàtuþ | ityàdi | na tadyujyate | kasmàt | (#
SSS_104#) bhagavàn hi svayamàha- khakkhañaþ kharagata÷ca pçthivã iti | na khakkhañamàtra[màha] | ato nàyaü samyag hetuþ |

råpàdikaü caturbhyo mahàbhåtebhyaþ samutpadyata iti bhavaduktaü na yujyate | kasmàt | råpàdiþ karmakle÷ànnapànamaithunaràgàdibhyaþ samutpadyate | yathoktaü såtre- cakùuþ kimupàdàya bhavati | karmopàdàya bhavati | iti | ki¤càha- sukhàsaïgasamudayàdråpasamudaya iti | yathà cànando bhikùuõã÷ikùaõàya bhaginãmàha- ayaü kàyaþ àhàrasambhåtaþ tçùõàsambhåto mànasambhåto maithunasambhåta iti | ato j¤àyate råpàdi rna caturmahàbhåtasambhåt iti | (pç) yadyapi råpàdi karmasambhåtam | tathàpi catvàri mahàbhåtàni ca aü÷ena hetavaþ syuþ | yathà karmava÷àt vrãhirbhavati | sa brãhirbãjàdyapekùya ca pràdurbhavati | tathà cakùuràdãnàü karmasambhåtatve 'pi catvàri mahàbhåtàni aü÷ato hetavo bhavanti | (u) kadàcit ki¤cidvastu vinàpi hetupratyayàn utpadyate | yathà kalpàvasàne kalpàdau ca mahatã vçùñiþ | tà àpaþ kasmàtsambhavanti | devànàmabhãpsitamanusmaraõamàtràllabhyeta | yathà dhyànaniùaõõasya bhadantasya càbhãpsitaü chandamanuvartate | asya ke pratyayàþ | na[nu] karmamàtram | yathà ca råpasantànaþ vyucchidya punaþ pratisandhãyate | yo 'råpadhàtàvupapadya punà råpadhàtàvupapadyate | råpasyàsya kiü målam |

(pç) kasmàt ki¤cit karmamàtràdutpadyate ki¤cittu bàhyapratyayamapekùyotpadyate | (u) yaþ sattvo 'varakarmabalo bhavati | sa bãjasàmagrãsàhàyyataþ sàdhayati | utkañakarmabalastu na bàhyapratyayamapekùate tathà dharmà api syuþ | kecit sakarmakàþ | kecit sadharmakàþ | keùà¤cidupapattyàyatanaü karmabalamàtràllabhyate | na bàhyapratyayamapekùya | hetupratyayàpekùã vadet bãjamaïkuràdãnàü heturiti |

kasmàducyate khakkhañàdimupàdàya [råpàdi]rutpadyate | kenàrthena khakkhañàdito råpàdirutpadyate na råpàditaþ khakkhañàdiþ | tayo÷ca sahajàtatvàt kathamucyate khakkhañàdimupàdàya (#
SSS_105#) råpàdirbhavati | na råpàdimupàdàya khakkhañàdiriti | nahyekakàlãnaryordharmayoranyonyahetutvaü bhavati | yathà ÷çïgadvayaü yugapajjàyamànam | na vaktuü ÷akyaü vàmadakùiõe hetå iti |

(pç) yathà pradãpaprakà÷ayorekakàlikayorapi pradãpamupàdàya prakà÷a ityucyate | na prakà÷amupàdàya pradãpa iti | tathedamapi | (u) pradãpo na prakà÷àdanyaþ | pradãpo hi råpaü prakà÷a iti dharmadvayasamavàyàtmakaþ | råpameva prakà÷a iti na pradãpaþ pçthagbhavati | evamasya dçùñàntasya tathyaü na cintitavànasi | (pç) prakà÷aþ pradipàdanyatra gacchatãti anyaþ syàt | (u) nànyatra gacchati | idaü prakà÷aråpaü pradãpa eva pratyakùamupalabhyate | yadyanyatra gacchati | pradãpaü vihàyàpyupalabhyeta | na tåpalabhyate vastutaþ | tadråpaü na pradãpàdanyaditi j¤àtavyam |

(pç) yugapajjàyamànayorapi dharmayorhetuphalabhàvo 'sti | yathà sapratidhe vij¤ànasya cakùåråpaü hetupratyayo bhavati | na tu cakùåråpasya vij¤ànam | (u) na yujyate | cakùurvij¤ànasya pårvacittaü hetuþ cakùåråpaü pratyayaþ | pårvaniruddhaü cittaü hetuþ iti kathaü yugapajjàyamànaü bhavati | yo dharmo yaü hetumanuvartyotpadyate sa tasya hetuþ | yaccittaü yadindriyàõyupàdàya bhavati sa tadupàdàya dharmaþ |

atha catvàri mahàbhåtànyeva [na] råpakaràõi | [saråpa]hetusambhåtatvàt | pratyakùamupalabhàmaþ khalu loke vaståni saråpahetorjàyamànàni | yathà sàle÷÷àlirbhavati, yavàdyavaþ | evaü pçthivãtaþ pçthivã bhavati nàbàdayaþ | evaü råpàdråpaü bhavati ityevamàdi |

(pç) dç÷yate sa ki¤cidvastu asaråpahetorjàyata iti | yathà vyàkãrõagopurãùakåñe kçmirjàyate | ÷çïgakåñe tçõaü prarohati | (u) na vayaü vadàmaþ asaråpahetorna jàyata iti | kintu saråpahetau ca sati jàyata iti vadàmaþ | tasmàducyate råpàdibhyo (#
SSS_106#) råpàdayo jàyante na caturmahàbhåtebhya eva jàyanta iti | ato nàbadhàraõaü bhavati råpàdaya÷caturmahàbhåtebhya eva jàyanta iti |

khakkhañàdinà catvàri mahàbhåtàni niråpyanta iti yadavocadbhavàn | tadayuktam | kasmàt | niyataiþ khakkhàñàdilakùaõaiþ catvàraþ saïghàtà vibhaktavyàþ | saukumàryàdestu aniyataþ kadàcit khakkhañabahule saïghàte vartate | kadàcitsnehabahule saïghàte vartate | ato nànena [saukumàryàdinà] saïghàtà vibhaktavyàþ | tathànyairapi | khakkhañàdãnàü spar÷avi÷eùàþ saukumàryàdaya ucyante | kimiti | yadi snehena utpattisvabhàvenàpi sukumàrasåkùma÷lakùõàni bhavanti | khakkhañalakùaõabahulatvàt khakkhañaü kharamaudàrikaü karka÷amityevamàdi bhavati | ataþ khakkhañàdimàtreõa catvàraþ saïghàtà vibhajyante | yathoktaü såtre- khakkhañà[di]gatànãti caturõàü mahàbhåtànàü vibhàgà nirdi÷yanta iti | ato j¤àyate khakkhañagatadharmaþ pçthivãdhàtuþ na tu khakkhañamàtralakùaõa iti | tasmàt khakkhañalakùaõaü pçthivãprasàdhanaheturityucyate | pçthivãprasàdhane ca khakkhañatvaü pradhànahetuþ | ataþ pçthakkçtyocyate | tathànyàni lakùaõànyapi [vaktavyàni] | saüj¤àkriyàyai yat ki¤can khakkhañaü kharagataü sarvaü tat pçthividhàtuþ | kecidvadanti kevalaü khakkhañalakùaõaü pçthivãdhàturiti | tatpratyàkhyànàya bhagavànàha- khakkhañaü kharagataü pçthivãdhàturiti | anyadapyevam | khakkhañalakùaõasaïghàte khakkhañasya bàhulyàt dvidhàsti vyavahàraþ | sarveùu saïghàteùu khakkhañàdispar÷àþ santi | yat khakkhañaü kharagataü sa pçthivãdhàtuþ | yat snigdhaü snigdhagataü sa àpodhàtuþ | yat uùõaü uùõagataü sa tejodhàtuþ | (#
SSS_107#) khakkhañaü pçthivãprasàdhanasya pradhànaheturityatastatra pçthivãti nàma | praj¤aptitaþ prasiddhe hetau praj¤aptitaþ saüj¤à bhavati yathà vadanti- pa÷yàmyahaü
vçkùasya chettàraü puruùamiti |

dvàbhyàmàkàràbhyàmiti yadavocaþ | tadayuktam | yadi vyavahàrabhaïgãmanusçtya tattvaü bhavati | tadà dvàda÷àyatanàdãni tattvàni na syuþ | ata÷cakùuþ pratãtya råpa¤cotpadyate cakùurvij¤ànamitãdamatattvaü syàt | vyavahàrabhaïgayà abhàvàt | ida¤ca mithyà÷àstraü syàt | ki¤ca tathàgate tejovatã samàdhimupasampanne tatkàyà dvividhàni jvàlàråpàõi ni÷caranti | tatra kimitti tejo dhàturna bhavati | råpàdãnà tejaþ sidhyati natåùmamàtralakùaõataþ | ki¤càha bhagavàn- kàyo 'yaü karaõóaka iti | tatra nakhalomake÷àdayaþ samçddhàþ santi | yathoktaü såtre- santi kàye 'smin nakhalomake÷àdaya iti | ato nakhalomake÷àdayaþ pçthivãdhàtuþ | na hi dhatuvàdo 'stãti dravyadharmo bhavati | ukta¤cabãja såtre yataþ pçthivãdhàtuþ syàt nàbdhàtuþ na bãjàni vçddhiü [viråóhiü vipulatà] màpadyanta iti | tatra kiü pçthivãdhàtuþ yaduta praj¤aptitaþ kùetram, na tu khakkhañamàtralakùaõam | àpo 'pi praj¤aptitaþ na snehamàtralakùaõam | ekasya dharmasya dravyatvaü praj¤aptitvamiti dviprakàro 'pi nopalabhyate | kasmàt, råpàdãni dravyàõi | cakùuràdãni praj¤aptitaþ santi | mahàbhåtàni tu dravyata÷ca praj¤aptita÷ca santãdaü mithyà÷àstram | ùaódhàtu såtre ca bhagavànàha- ke÷alomanakhàdãni pçthivãdhàturiti | hastipadopamasåtre coktam- ke÷à lomà nakhà ityàdãni ayamucyate pçthivãdhàturiti | kenàrthena dhàturdravyaü na praj¤aptirityucyate | na ca so 'rthaþ såtràråóhaþ |

(#
SSS_108#)
yadavàdãþ bhagavànàha- yaccakùurmàsapiõóe khakkhañaü kharagataü iyaü pçthivã ityàdi | vacanenànena bhagavàn pradar÷ayati pa¤cendriyàõi catvàri mahàbhåtànyupàdàya bhavanti iti | kecidvadanti ahaïkàrasambhåtamindriyamiti | kecidvadanti mahàbhåtavyatiriktamindriyamastãti | kecidvadanti indriyàõi nànàsvabhàvajàni yaduta pçthivãmahàbhåtàt sambhåtaü ghràõamityàdi | tatpratyàkhyànàya bhagavànàha- cakùuràdãndriyàõi caturmahàbhåtasamavàyàtmakàni ÷ånyànyavaståni iti | vikalpaþ praj¤apterhetuü pratyayaü sàdhayati | [sà] praj¤aptirapi nàsti | asmin màüsapiõóe santi catvàro bhàgàþ khakkhañaü kharagatamityàdi vacanena bhagavàn pradar÷ayati sarvapadàrthàþ caturmahàbhåtasambhåtà iti |

bhagavànnàvocat- dvayorà÷rayo 'stãtyato dravyamahàbhåtaü [vàyu]riti yadavocaþ | tadayuktam | kasmàt | vàyorlaghutvaü vi÷iùñaü lakùaõaü na laghugatadharmaþ | pçthivyàdãnàü khakkhañagatadharmàdayo vi÷iùñàþ vàyostu na tathà | laghugatadharma÷càlpa iti nàvocat | yadavàdãþ catvàri mahàbhåtàni praj¤aptisantãti vaktuþ tanmahàbhåtalakùaõàni vinirbhaktàni syuriti | tadayuktam | yat khakkhañaü kharagataü caturmahàbhåtasambhåtaü [sa]pçthivãdhàtuþ | na tåcyate 'nyadvastu lakùaõasyà÷raya iti | yo dharmo lakùaõàdanya na sa à÷rayaþ | ayameva lakùaõasya [a]vinirbhàgaþ | (pç) yadutpadyamànaü na sa à÷rayo bhavati | à÷rayo hi [yat]anyadvastu [tat] à÷rayatàmupayàti | (u) à÷raya iti saüj¤àyate nànyadvastu lakùaõasyà÷raya iti | utpadyamànasya pravibhàgàt | yathà vadanti àkà÷aü sarvagàmãti | vastutastu nàsti tat yadgacchati |

yaduktaü bhavatà catvàri mahàbhåtàni sahajàtànãti | tadayuktam | yathà àtape kevalaü råpayuktaþ spar÷a upalabhyate nànye dharmaþ | candrikàyàü kevalaü råpayuktaþ ÷ãtaspar÷a upalabhyate nànye dharmàþ | tasmànna sarveùu padàrtheùu caturmahàbhåtàni santi | tadyathà ki¤cidvastu nãrasaü yathà suvarõavajràdi | ki¤cidvastu nirgandhaü yathà suvarõarajatàdi | ki¤cidvastu nãråpaü yathà gçha[pràsàda]dharma | ki¤cidvastu (#
SSS_109#) niråùma yathà candra[kànta]àdi | ki¤cidvastu ni÷÷ãtam yathà teja àdi | ki¤cidvastu ãraõalakùaõaü yathà vàyvàdi | ki¤cidvastu nirãraõaü yathà pàùàõaghaõóaþ | evaü ki¤cidvastu niùkarka÷am | ki¤cinnisneham | ki¤cinniråùma | ki¤cinnirãraõam | ata÷catvàri mahàbhåtàni nàvinirbhàgavartãni |

(pç) bàhyaiþ kàraõairmahàbhåtànàü svabhàva àvirbhavati | yathà suvarõapàùàõàdau dravalakùaõaü teja apekùyàvirbhavati | apsu kàñhinyalakùaõa ati÷aityamupàdàyodbhavati | vàyau ÷ãtoùmalakùaõa aptejasã upàdàyodbhavati | tçõavçkùeùu ãraõalakùaõaü vàyuü pràpyodbhavati | tasmàt pårvavartinaþ svabhàvàþ pratyayamapekùodbhavanti | ata÷catvàri mahàbhåtàni na vinirbhàgalàbhina iti j¤àyate | yadi purvamasan [sa]svabhàvaþ | kathamudbhavet | (u) tathà cet vàyau kadàcidgandho 'stãti gandho vàyugataþ syàt | yathà vàsitatailagandhastailagataþ | natvidaü yujyate | na hi mahàbhåtebhyo bhautikaü råpamutpadyate | yathà snehàt sneho bhavati | tathà råpàdråpaü bhavati | yadi [tàni] avinirbhàgavartãni | tadà satkàryaü syàt | yathà kanyàyàü putraþ anne 'medhyàdiþ | na vayaü bråmaþ satkàryam | yadyapi nàsti payasi dadhi | tathàpi dadhi payasa utpadyate | evaü kiü saüj¤ànusmaraõavikalpena yaduta catvàri mahàbhåtàni sahajàtàni apçthagbhàgavartãnãti ||

tadapramàõavarga÷catvàriü÷aþ


(#
SSS_110#)
41 pårvatanasiddhàntaprakà÷anavargaþ

pårvaü yadavàdãþ- na vayaü bråmaþ catvàri mahàbhåtàni råpàdibhirekàni yadi vànekàni ityato 'navadyam iti | tadayuktam | kasmàt | tãrthikàþ sarve siùàdhayiùantãtyata ÷caturõàü mahàbhåtànàmekatvanànàtve udàharanti | ato bhagavàn praj¤aptau catarõàü mahàbhåtànàmudàhçtatvàt teùàmarthamupadi÷ati | tathà no cet na bråyàt | laukikàþ svabhàvataþ pçthivyàdimahàbhåtàni jànanto 'pi na vidanti [teùàü] vastubhàvam | ata upade÷aü karoti | nopadi÷ati hastàdi | yadi khakkhañàdibhi÷catvàri mahàbhåtàni bhavanti iti | ka upakàro bhavet |

asti dvidhà à÷rayàrtha ityuktvà mahàbhåtàni dravyàõãti yadavocaþ | tatra na pratãmo- ayamà÷rayàrthaþ, [ta]danyo yaþ sa praj¤aptisan iti | [aùñaguõà àpa iti] vyavahàrànuvartanato vadanti na tu dravyamahàbhåtà[nuvartana]ta iti yadvacanaü tadayuktam | kasmàt | yadi và pravacane yadi và loke na hetupratyayairvinà råpàdiùu caturmahàbhåta saüj¤àü kurvanti | yathà loke vadanti pa÷yàmyahaü puruùamiti | råpàdiùu hi puruùa iti saüj¤à na hetupratyayairvinà bhavati | yo vinàpi sudçóhahetupratyayaiþ saüj¤àü karoti so '÷vaü dçùñvà puruùa ityàhvayet | vastutastu na tathà | kasmàcchabde pçthivãti na vadanti | laukikàþ sadà [pçthag] vadanti pçthivãti ÷abda iti | na kadàcidapi vadanti ÷abdaþ pçthivãti | yo vinà sudçóhahetupratyayaiþ saüj¤àü karoti | sa ÷abdaü pçthivãti àhvayet | vastutastu na tathà | tasmàdråpàdaya÷catvàro dharmà [eva] pçthivã | pçthivãbhàge ['pi] pçthivãti saüj¤à bhavati | yathàråpamidaü praj¤apterhetuü sàdhayati tatra puruùa iti saüj¤à | vçkùeùu vanamiti saüj¤à | bhikùuùu saïgha iti saüj¤à | evaü råpàdiùu dharmeùu catvàri mahàbhåtànãti saüj¤àü vadanti |

(#
SSS_111#)
yadavocaþ- yadi và ùañ spar÷àyatanàni yadi và ùañ spar÷àyatanànyupàdàya siddhà [dharmà] iti | nedaü såtraü yuktam | yathà bhavatàü ÷àsane bhautikaü råpaü na kasyacijjanakam | tathà mama ÷àsane 'pi praj¤aptau na [tat]kasyacit janyam | ata idaü såtraü na bhavet | asti cettasyàrtho 'nyathayitavyaþ | yadavàdãþ- catvàri mahàbhåtànyupàdàya bhautiko råpaprasàdaþ cakùuriti | tadayuktam | caturõàü mahàbhåtànàü samavàyaþ praj¤aptau cakùurityucyate | praj¤aptisanti catvàri mahàbhåtàni råpam | tadråpaprasàda÷cakùuþ | yadyupyuktaü bhavatà dharme dharmo vartate nirà÷rayo niradhiùñhàtà ceti | [tatra yo dharmaþ] sa evà÷rayaþ adhiùñhàtà ca | yena vartate sa à÷rayaþ | yasmin dharme tiùñhati so 'dhiùñhàtà | yadavocaþ- khakkhañalakùaõaü "saüghatta" ityàdi | nedaü yujyate | na khakkhañalakùaõaü kevalaü dhatte | api tu hetupratyayasàmagrã¤càpekùate | tathànyànyapi | tasmàccatvàri mahàbhåtàni praj¤aptisanti ||

pårvatanasiddhàntaprakà÷anavargaü ekacatvàriü÷aþ |


42 khakkhañalakùaõàsattàvargaþ

(pç) yadàha bhavàn- khakkhañabahulo råpàdi [samavàyaþ] pçthivãmahàbhåtamityataþ pçthivyàdayaþ praj¤aptisanta iti | nedaü yujyate | kasmàt | khakkhañadharma eva nàsti | kiü punaþ praj¤aptisatã pçthivã | (1) yo mçtpiõóaþ khakkhañaþ sa eva [kadàcit] mçduþ | ato j¤àyate khakkhañalakùaõamaniyatamiti | (2) alpatarakàraõena ca khakkhañabuddhirbhavati | aõånàü vi÷liùñasamavàye mçduriti buddhirbhavati | saü÷liùñasamavàye khakkhañamiti | ato 'niyatam | (3) nahyekasmin dharme spar÷advayaü bhavati | yena khakkhañaþ kàyaþ mçduþ kàya iti buddhirbhavet | ato 'niyataü khakkhañalakùaõam | (4) aniyatà khakkhañatà mçdutà cànyonyamapekùyàsti | yathà kambalamapekùya pañaü mçdu bhavati | pañamapekùya kambalaü karka÷aü bhavati | na hi [tàttvikaþ] spar÷adharmaþ anyonyamapekùyàsti | (5) suvarõapàùàõe cakùuùà draùñurj¤àyate (#
SSS_112#) idaü khakkhañamiti | na hi spar÷a÷cakùuùopalabhyate | ato nàsti khakkhañatà | anenaiva kàraõena mçdvàdayaþ spar÷à api na santi ||

khakkhañalakùaõàsattàvargo dvipaü¤cà÷aþ |


43 khakkhañalakùaõasattàvargaþ

atrocyate | dravyasat khakkhañalakùaõam | yadyapyàha bhavàn- yo mçtpiõóaþ khakkhañaþ sa eva [kadàcit] mçduriti (1) | tadayuktam | kasmàt | nahyastyasmàkaü dravyato mçtpiõóaþ | bahånàü dharmàõàü kalàpaþ praj¤aptyà mçtpiõóa ityucyate | alpatarakàraõena ca khakkhañabuddhirbhavatãti yadavocaþ (2) | na tadyujyate | mama saü÷liùñasaüïghàtàõuùu idaü khakkhañalakùaõaü labhyata iti asti khakkhañatà | asaü÷liùñeùu tanmçdulakùaõaü labhyate, ityato nàsti doùaþ | yo dharma upalabhyate | sa evàstãtyucyate | yadapyuktaü- nahyekasmin dharme spar÷advayamastãti (3) | tadayuktam | upalabhyante kilàsmàbhiþ ekasminneva dharme bahavaþ spar÷àþ khakkhaño 'pi mçdurapãti | yadapyuktam- khakkhañatà mçdutà cànyonyamapekùata iti nàsti niyateti (4) tannayujyate | yathà hrasvadãrghatvàdi anyonyamapekùyàpyasti | yathà sitopalàrasamàsvàdayiturasitopalàrasaþ kañurbhavati | harãtakãrasamàsvàdayiturasitopalàraso madhuro bhavati | yadyanyonyàpekùaõànnàsti | tadà rasa eva na syàt | (pç) asitopalàyàü dvividho 'sti rasaþ madhuraþ kañuriti | (u) [tarhi]pañe 'pi dvau spar÷au staþ khakkhaño mçdu÷ceti |

pàùàõadar÷ane khakkhañatà j¤àyata iti yaduktam | tadayuktam | na hi cakùuùà j¤eyà khakkhañatà | spar÷apårvakamanumãyate | yathàgniü dçùñvà åùma j¤àyate iti noùma dç÷yaü bhavati | yathà puruùaþ kambalaü dçùñvà saü÷ete kimidaü kañhinaü kiü và mçdu iti | ataþ spar÷o na cakùuùà dç÷yaþ | ataþ santi khakkhañàdayaþ spar÷àþ |

(#
SSS_113#)
atha khakkhañàdayo dravyasantaþ | kasmàt | vikalpacittasyotpàdakatvàt | yadi nàsti khakkhañatà | tadà kiü vikalpyeta | khakkhañaþ [sva]cittasya pratyayaü karoti | yatra takùõàdi karmàntaraü kriyate | mçdusnidghalakùaõaviruddhaü yat tat khakkhañamityucyate | sandhàraõasya pratyayatvàt khakkhañam | karàdãn pratihantãti khakkhañam | pratyakùataþ khalu jànãma idaü khakkhañamiti | pratyakùaparij¤àte ca vastuni na hetupratyayàpekùàsti | loke tadvastu khakkhañamityàkhyàyate | tathànyànyapi | ato j¤àyate 'sti khakkhañamiti ||

khakkhañalakùaõasattàvargastricatvàriü÷aþ |


44 caturmahàbhåtalakùaõavargaþ

(pç) asti khakkhañadharma iti j¤àtamevàsmàbhiþ | parantu pa÷yàmastapte suvarõe dravatvam | àpo ghanãbhåtàþ karakàþ | kimidaü suvarõaü khakkhañatvàt pàrthivam | kiü và dravatvàdàpyam | (u) asti pratyekaü svalakùaõam | yo dharmaþ khakkhañaþ kharagataþ sa pçthivãdhàtuþ | yaþ snigdhaþ snigdhagataþ so 'bdhàtuþ | (pç) suvarõaü khakkhañaü sat [tejaso yogàt] dravãbhavati | àpaþ snigdhà ati÷aityàt karakà bhàvanti iti kathaü mahàbhåtàni na svalakùaõaü jahati | yathàha såtram- caturõàü mahàbhåtànàü lakùaõaü kadàcit vikàryaü catvàraþ ÷ràddhà nànyathopalabhyante | iti | (u) nàsmàkaü khakkhañato dravo bhavati | snigdhaü và khakkhañaü bhavati | kintu khakkhaño dravasya hetuü karoti | snigdha¤ca khakkhañasya hetuü karoti | ato na jahàti svalakùaõam |

(pç) abhidharma uktam- apàü lakùaõaü sneha iti | kecidvadanti drava apàü lakùaõamiti | uktaü såtre- syandanamapàü lakùaõamiti | kiü pàramàrthikaü tattvam | (u) dravasnehasyandanàni (#
SSS_114#) apàü nàmàntaràõi | (pç) apàü karma drava÷cakùuùà dç÷yamàno dharmaþ | ato drava eva [lakùaõam] na tu snehaþ syandanaü và | (u) snehasyandanàbhyàü dravo bhavati | snigdhaü hi adhomukhaü yàti | ato dravaþ syandaþ | snehasyandau càpàü lakùaõam | dravastu apàü karma |

(pç) laghusamudãraõatvaü vàyorlakùaõamuktam | [tatra] laghutvamanyat samudãraõatvamanyat | laghutvaü spar÷àyatanasaïgçhãtam | samudãraõatvaü råpàyatanasaïgçhãtam | kimidànãü vàyurdharmadvayàtmakaþ sambhavati | (u) laghutvaü vàyorlakùaõam | samudãraõatvaü vàyoþ karma | karmaõà saüyujya [lakùaõa]muktam | (pç) nàsti samudãraõalakùaõam | sarvadharmàõàü kùaõikatvàt | nànyatra pràptirasti | anyatra pràptirhi samudãraõamucyate | pràptigamanasamudãraõànàmekàrthatvàt | (u) karmeti kevalaü lokasatyato vadàmaþ na tu paramàrthataþ laghudharmamupàdàya de÷àntare jananadharmaþ karmeti saüj¤àü labhate | tasminneva samaye gacchatãtyucyate | (pç) laghutvamaniyatalakùaõam | kasmàt | anyonyamapekùya satvàt | yathà da÷apalaü vastu viü÷atipalavastvapekùya laghu pa¤capalavastvapekùa tu guru | (u) gurutvaparimàõadharma÷cittàdi dharmamupàdàya anyonyamapekùya càsti | yathà ka÷ciddharmaþ anyamapekùya dãrghaþ | ka÷cittu dharmo 'nyamapekùya hrasvaþ | sàmànyalakùaõantu [yat] cittamupàdàyàsti tadeva lakùaõam | yadi laghutvadharmo 'nyonyàpekùitatvànnàsti | etadàdyapi na syàt | na tu tadyujyate | ato 'nyonyàpekùikatvaü na samyagdhetuþ |

ki¤ca laghutvaü nànyonyàpekùaõàdasti | kintu atulyamasti | atulyaü vastu yathà dçtimadhyagato vàyuþ | ato nàpekùyàsti | kevalaü gurutvadharma àpekùikaþ | vigatagurukaü vastu atulyam | (pç) yadyatulyaü vastu laghu ityucyate | gurutvavarjità anye råpàdayo dharmà atulyatvàt laghavaþ syuþ | tattu na yujyate | ato bhavaduktaü na laghulakùaõama | (u) na vayamaïgãkurmo råpàdãn vihàya dharmàntaraü guru bhavatãti | råpàdaya eva dharmàþ (#
SSS_115#) kecit tulyasvabhàvà utpadyante | yathà khakkhañamakhakkhañaü balamabalaü navaü puràõamupacitamanucitaü kùãõamakùãõaü sthålaü såkùmam ityàdayaþ | te 'pi na råpàdãn vihàya santi | evaü gurulakùaõamapi | ayaü råpàdisaïghàto yadi pàrthiva àpyo và | tadà tulyo bhavet | yadi vàyavãyastaijaso và | tadà na tulyaþ syàt |

(pç) yadi gurutvadharmo na råpàdãn vihàyàsti | laghatvamapi råpàdãn vihàyana syàt | (u) satyamevam | råpàdãn vihàya nàsti pçthag laghutvam | kintu råpàdigaõakalàpo laghurbhavati | (pç) maivam | gurulaghutvavikalpo 'va÷yaü kàyendriyeõeùyata ityato na gururlaghuþ råpàdisaïghàtaþ | (u) te ca khakkhañàdayaþ kadàcit cakùuùà kadàcit ÷rotràdãnà vikalpyante | te ca khakkhañàdayaþ padàrthà na råpàdãn vihàya santi | tathà gururlaghurapi | [tatra] yadyapi kàyendriyaü vyàpriyate | na [tàvatà] punastat lakùaõàntaraü bhavati | na ca kàyendriyamaspç÷ya kàyavij¤aptimutpàdayati | idaü gurutvalakùaõaü kàyenàspçùñamapi [tasya] vij¤aptimutpàdayati | yathà gurudravye dravyàntargatàpekùayàpi tadgurutvaü j¤àyate | (pç) na tasmin samaye j¤àyata idaü gurulakùaõamiti | (u) yathà parihitavastraþ puruùo 'spçùño 'pi j¤àyate [ayaü] balavàn abalavàn iti | tathà gururlaghurapi | kasmàt | vividhebhyaþ spar÷ebhyo vividhàþ kàyavij¤aptayo bhavanti | yathà kadàcidàvedhapãóanàbhyàü kañhinasukumàra [spar÷a]vij¤aptirjàyate | kadàcidutkùepaõakampanàbhyàü gurulaghuvij¤aptirjàyate | kadàcidàdànasaüspar÷àbhyàü dçóhabalbajavij¤aptirbhavati | kadàcit saüspar÷apratighàtàbhyàü ÷ãtoùõavij¤aptirbhavati | kadàcinmàrjanaparàmar÷àbhyàü karka÷a÷lakùõavij¤aptirbhavati | kadàcidabhiùavasaümardàbhyàü balãyastundilavij¤aptirbhavati | chedanavedhanàbhyàü daõóàghàtena và dhàtvantaravij¤aptirbhavati | kecitspar÷àþ sadàkàyagatàþ na ÷ãtoùõàdivat bàhyamapekùyàgàminaþ yaduta pra÷rabdhisukhaü styànaprakarùaþ astyànaprakarùaþ rogo vi÷eùovà kàyataikùõyaü kàyamàndyam àlasyagurutà mårchà unmàdaþ pakùavàyujçmbhaõabubhukùàparitarùaõaparitarpaõasukhàsukhalolupatàjaóatàdayaþ
spar÷àþ | [te] pratyekaü pçthak pçthagvij¤aptijanakàþ |

(pç) yat gurulaghulakùaõaü sa råpàdisaïghàta eva | kathaü tadråpàdãnàü kàyavij¤aptiü prati pratyayatvam | (u) na råpàdisaïghàtasya kàyavij¤aptiü prati pratyayanavyàpàraþ | kevalaü tadavayavaspar÷aþ kàyavij¤aptiü prati pratyayaþ | yathà khakkhañàkhakkhañatvàdayo råpàdisaïghàtavartino 'pi (#
SSS_116#) cakùuùà dçùñvà j¤àtuü ÷akyante | yathà ca pra÷rabdhisukhàdayo råpàdisaïghàtàtmakakàyenàpi vij¤àya vikalpyante | tathedamapi |

yadi gururlaghuþ spar÷amàtram [ityabhyupagamyate] ko doùaþ kimanayà råpàdisaïghàtavikalpakriyayà | (u) yathà laukikà vadanti pratnadhànyaü påtidhànyamiti | idaü pratnapåtila kùaõaü råpàdibhyo 'nyat syàt | vastutastu na tathà | råpàdãnàü pràthamika utpàdaþ pratnamityucyate | yadãdaü pratnalakùaõaü råpàdisaïghàta eva | kathaü gurulakùaõaü na tathà | (pç) yadi laghugurvàdayo råpàdisaïghàtà eva | laghulakùaõa¤ca vàyau tejasi ca vartate | tadà laghutvabahulo råpàdisaïghàto vàyuþ syàt | tathà cetteja eva vàyuþ syàt | (u) yatna [ya]llakùaõabàhulyaü [tasya] tanmahàbhåtamiti nàma | tejasi laghåùmalakùaõa¤càsti | åùmabahulamityatasteja ityucyate | na tu laghutvabàhulyàdvàyurbhavati | vàyau laghutvamàtramasti | na tåùma | ato laghumàtreõàkhyà bhavati | nàsmàkaü laghumàtreõa vàyurbhavati | kiüntu yo laghuþ san samudãraõasya hetuü karoti | sa vàyurityucyate | yathoktaü såtre- laghusamudãraõalakùaõo vàyuriti | tatra laghutvaü vàyorlakùaõaü samudãraõatvaü vàyoþ karma |

(pç) vàyuþ parvatamapi avamårdhayati | yadi | laghudravyam | kathaü tathà kuryàt | (u) vàyuþ sthålaþ san baliùñho bhavati | tathà prabhàvakùamo bhavati | yathà kadàcidvàyuralpakaü tçõaü kampayati | kadàcitparvatamunmålayati | ãdç÷aü vàyoþ karmeti j¤àtavyam |

(pç) pçthivyàdimahàbhåtàni kimavi÷eùeõa råparasagandhaspar÷asaïghàtàþ | (u) nàsti niyamaþ | yathà pçthivyàü santi råparasagandhaspar÷àþ | kadàcit kevalaü råpaspar÷au staþ yathà suvarõajatàdiùu | apsu kadàcit råparasagandhaspar÷àþ santi | kadàcit trayo råparasaspar÷àþ santi tejasi kadàcit råparasagandhaspar÷àþ santi | kadàcit trayo råpagandhaspar÷àþ santi | kadàcitkevalaü råpaspar÷au staþ | ato nàsti niyamaþ |

(pç) vàyoþ spar÷aþ kãdç÷aþ | (u) ÷ãtoùõakañhinasukumàràdayaþ spar÷àþ yanmahàbhåtasantatàvavinirbhàgavartinaþ tasya mahàbhåtasya spar÷à iti j¤àtavyam | (pç) bhiùajo vadanti vàyuråpaü kçùõamiti | kiü pàramàrthikam | (u) vàyuþ kçùõaråpasya hetuþ | yathà vàtarogiõo mukhe tiktaraso 'stãti na sa bhiùagvavati vàyau raso 'stãti | tadà vàyå rasasya heturiti bhavati | (pç) kecidvadanti vàyuþ ÷ãto na tu laghuriti | kiü paramàrthikam | (#
SSS_117#) (u) nàsti yaþ ÷ãtaþ sa vàyuriti | yathà himaü ÷ãtaü sat na vàyurbhavati | vàyu÷aitya¤cànyat | kasmàt | yathoùõavàyuranuùõà÷ãtavàyu÷ca vàyurityàkhyàyate | ato laghutvà÷rayaþ saïghàto vàyurbhavati | ki¤ca råparahitaspar÷àdidharmajanano vàyuþ | na tu [yat] ÷ãtaü [sa] vàyuþ |

(pç) vàyu råparasavattve ko doùaþ | (u) vàyau råparasau nopalabhyete | sattve 'pi saukùmyànnopalabhyata iti vaktu÷citta eva saüj¤ànusmaraõavikalpaþ syàt yaduta vàyau råparasau sta iti | natvidaü yujyate | na hi vayaü vadàmaþ satkàryam | tasmàt yatphala upalabhyate nàva÷yaü taddhetau pårvamasti | ayaü caturõàü mahàbhåtànàü paramàrthaþ siddhaþ ||

caturmahàbhåtalakùaõavarga÷catu÷catvàriü÷aþ |


45 indriyapraj¤aptivargaþ

(pç) cakùuràdãnãndriyàõi kiü caturmahàbhåtaiþ sahaikàni utànyàni | (u) karmata÷catvàri mahàbhåtàni pratãtya cakùuràdãnãndriyàõi bhavanti | ata÷caturmahàbhåtebhyo nànyàni | cakùurvikalpayan bhagavànevaü vacanamàha yaccakùuùi màüsapiõóe khakkhañaü kharagataü sa pçthivãdhàturiti | kasmàt | khakkhañàdivikalpamàtraü, na punaranyadasti cakùuþ | bhagavàn cakùuþ ÷ånyamiti janànàü jij¤àpayiùayaivedç÷aü vacanamàha | tathà no cet cakùuùi khakkhañàdikamanyadasti khakkhañàdau và anyadàsti cakùuþ [iti]khakkhañàdãnàü vikalpe 'pi nàsti ka÷canopakàraþ | ataþ sarvàõãndriyàõi na caturmahàbhåtebhyo 'nyàni | ùaódhàtusåtre coktaü- ùaódhàturayaü puruùa iti | yadãndriyàõi [na] caturmahàbhåtebhyo 'nyàni | tadà cakùuràdãni na puruùapratyayà iti sidhyati | råpàdãnupàdàya catvàri mahàbhåtàni bhavanti | (#
SSS_118#) tathà ÷abdo 'pi puruùapratyaya iti sidhyet | ùaódhàtumàtre puruùa iti praj¤apyate | ato j¤àyata indriyàõi na caturmahàbhåtebhyo 'nyànãti |

ka÷cidbhikùurbhagavantaü pçcchati katamaccakùuriti | bhagavàn pratyàha- catvàri mahàbhåtànyupàdàya råpi anidar÷anaü sapratighaü cakùuþ iti | ato na caturmahàbhåtebhyo 'nyaditi j¤àyate | ayaü bhikùustãkùõendriyaþ pràj¤aþ | tasya cakùuràdiùu kàükùà samapadyata | laukikàþ sarve prajànanti råpadar÷anaü cakùuryàvat spar÷anaü kàya iti | tasya bhikùo÷cakùuràdãndriyeùu nàstãti ÷aïkodapàdi | kasmàt kecidàcàryà vadanti pa¤casvabhàvàþ pa¤cendriyàõãti | anye kecidvadanti ekasvabhàvà iti | [ato] 'yaü bhikùurbhagavataþ ÷àsanamimàüsayà bhagavantaü papraccha | pa¤cendriyàõi caturmahàbhåtamayànãti parididçkùayà bhagavàn pratyàha- cakùurbhikùo [àdhyàtmikamàyatana] catvàri mahàbhåtànyupàdàya råpamanidar÷anaü sapratighamiti | yo dharmo dravyasan na sa upàdàyàsti | praj¤aptimupàdàya dharmaþ praj¤aptireva | yathà vçkùànupàdàya vanam |

(pç) kecidvadanti råpaprasàdhanaü cakùuriti | katamatpàramàrthikam | (u) yatprasàdhanaü tadaprasàdhameva | karmahetujàni catvàri mahàbhåtàni cakùuràdãndriyàõãtyàkhyàyante | tathà nocet asya bhikùo÷cakùuràdiùu indriyeùu ÷aïkà naivocchidyeta | kasmàt | bhagavàn pràha- cakùuràdãnindriyàõi catvàri mahàbhåtànyupàdàya bhavantãtyato 'yaü bhikùurjànàti adravyasan cakùurdharma iti | ato j¤àyate cakùuràdãni na caturmahàbhåtebhyo 'nyànãti | bhagavàn cakùuùaþ ÷ånyatvapradar÷anàya tatra catvàri mahàbhåtàni vikalpayati | yathà praj¤ayà aprapa¤cayità vadati- ayaü kàyaþ ùañsu dhàtuùu vibhaktaþ yat khakkhañaü kharagataü sa pçthivãdhàturityàdi pratyavekùeteti | evaü pa¤cadhàtubhyo viraktasya ekaü vij¤ànamàtramasti | tadyathàpi (#
SSS_119#) godhàtakasya | hastipadopamasåtre catvàri mahàbhåtàni vikalpitàni na puna÷cakùuþ | yadyasti pçthak cakùuþ, vikalpyeta | vàtsaputrãyàdaya abhidharmikà api ãdç÷aü vacanaü kurvanti | aduùñatvàt ÷raddhàtavyaü syàt |

(pç) pa¤cendriyàõi caturmahàbhåtebhyo 'nyàni | kasmàt | cakùuràdãni cakùuràdyàyatanasaügçhãtàni | catvàri mahàbhåtàni spraùñavyàyatanasaügçhãtàni | cakùuràdãnyàdhyàtmikàyatanàni | catvàri mahàbhåtàni bàhyàyatanàni | cakùuràdãnãndriyàõi, catvàri mahàbhåtàni anindriyàõi | cakùuràdãni bhautikaråpaprasàdhanàni | na tathà catvàri mahàbhåtàni | ato j¤àyata indriyàõi na caturmahàbhåtàni |

(u) ekameva vastu pratyayava÷ànnànocyate | yathà ÷raddhàdãni pa¤cendriyàõyapi saüskàraskandha ityàkhyàyante | yàni catvàri mahàbhåtàni karmajàni cakùuràdisaïgçhãtàni [tàni] àdhyàtmikamàyàtanam indriyam iti ca kathyante | tànyeva [indriya]prasàdhanàni | yathà cakràdaya÷÷akañasàdhanàni | cakrameva hi ÷akañam | tathedamapi |

(pç) maivam | yathà ÷raddhà nàma cittaprasàdaþ | anyà ca ÷raddhà anyat cittam | tathedamapi | (u) na yujyata [idam] yathà prasàdamupàdàya àpaþ sphañikam | àpa eva prasannà àpa iti prasàda àpa eva | evaü pratilabdha÷raddhàsphañikaü cittasrotaþ prasàdaþ | ayaü cittaprasàda÷ca cittameva | na vayamasmin ÷àstre vadàma÷cittàdanyadasti ÷raddheti | ato nàyaü dçùñàntaþ sambhavati | indriyàõi ca praj¤aptayaþ | na ca praj¤aptiþ tatsàdhanahetoranyeti vaktuü ÷akyate |

(pç) ekamityapi na vaktuü ÷akyate | (u) caturmahàbhåtaprasàdhita indriyamiti (#
SSS_120#) praj¤apyate | na caturmahàbhåtamàtramidriyam | ato j¤àyate indriyàõi na caturmahàbhåtebhyo 'nyànãti ||

indriyapraj¤aptivargaþ pa¤cacatvàriü÷aþ |


46 indriyavikalpavargaþ

(pç) indriyeùu kiü mahàbhåtaü nyånaü kimadhikam | (u) na ki¤cit nyånamadhikaü và | (pç) yadi sarvàõi bhåta[mayà]ni | kasmàtki¤cidråpaü pa÷yati | ki¤cinna pa÷yati | (u) sarvaü karmajam | karmajacàkùuùacaturmahàbhåtabalaü råpaü pa÷yati tathànyànyapãndriyàõi | (pç) yadi karmajam | kasmànnaikendriyeõa sarvàn viùayàn jànàti | (u) idaü karma pa¤cadhà vibhaktam | ki¤citkarma dar÷anasya hetuü karoti | yathà pradãpadànaü cakùurindriyavipàkam | tathà ÷abdàdãnàmapi | karmavi÷eùàt indriyabalaü bhidyate | (pç) yadãdaü karmabalam | indriyàõàü kàpekùà | karmajaü vij¤ànamàtraü sarvaviùayàn gçhõãyàt | (u) maivam | pratyakùaü pa÷yàmaþ khalu anindriyàõàü vij¤ànaü notpadyata iti | tathà hi yathàndho na pa÷yati | na badhiraþ ÷çõoti | pratyakùadçùñe vastuni nirarthikà pratyayatà syàt | naitaddåùaõaü bhavati | dharmatà ca tathà- ya indriyavirahitàþ teùàü vij¤ànaü notpadyata iti | na bàhyàni catvàri mahàbhåtàni anindriyàõi janayanti iti dharmatà tadapekùeta | indriyàlaïkçtàþ sattvànàü kàyà ityataþ karmajam | yathà dhànyakàraõakarmapratilambhàt dhànyaü bãjàïkurakàõóanàlapatràõyapekùyàpi krama÷o jàyate | evamidamapi |

(pç) kasmànna tathà cittam | yathà cakùurvij¤ànaü cakùurindriyakaü samanantaraniruddhacittamupàdàya ca bhavati | cittantu samanantaraniruddhacittamàtrendriyakam | na punarasti cakùuràdãnàmiva indriyàyatanam | vaktavya÷ca pratyayaþ | (u) niyatànàü pa¤caviùayàõàü niyatàni pa¤cavij¤ànàni santi | naivaü cittasya | cittadharma÷ca tathà syàt- yat samanantaraniruddhacittendriyakaü bhavati nànyatki¤cidapekùata iti | yathàtãtànàgatadharmà asanto 'pi manasa àlambanàni bhavanti | cittacaittà apyevamitãdamapi yujyate | ida¤ca bhavatàü (#
SSS_121#) siddhàntena samam | bhavatàü siddhànta÷ca- råpàdiviùayeùu vij¤ànamindriyamapekùyotpadyate | samanantaraniruddhacittamapekùya manovij¤ànamutpadyata iti |

(pç) yadi manovij¤ànasya na punarindriyamasti | kutrà÷ritya bhavati | (u) caturmahàbhåtakàyamà÷ritya bhavati | (pç) àråpyadhàtau ka à÷rayaþ | (u) àråpyadhàtuvij¤ànasya na ka÷canà÷rayo 'sti | dharmateyaü yannirà÷rayaü tiùñhatãti | kasmàt | lakùaõavi÷eùàt | manovij¤ànameva jànàti asti nàstãti | råpiõa à÷rayo bhavati | aråpamapi tiùñhatãti àråpyadhàtàvapi nirà÷rayaü tiùñhati | pratyayasàmagryà vij¤ànamutpadyate | yathoktaü såtre- manaþ pratãtya dharmàü÷ca manovij¤ànamutpadyata iti | asya ka à÷rayaþ | nàsti tu puruùàõàmiva bhittyàdiþ | sarve dharmàþ prakçtipratiùñhàþ ||

indriyavikalpavargaþ ùañcatvàriü÷aþ |


47 indriyàõàü samabhåtatàvargaþ

(pç) tãrthikà vadanti- pa¤cendriyàõi pa¤cabhåtebhyo jàtànãti | kiü paramàrthikam | (u) na [tebhyo jàtàni] | kasmàt | àkà÷asyàbhàvàt | ida¤ca dãpitameva | tasmànna pa¤cabhåtebhyo jàtàni |

(pç) tãrthikà vadanti- cakùuùi tejomahàbhåtaü bahulam | kasmàt | karmasàråpyahetoþ | pradãpadànamupàdàya cakùurlabhate | yathokta såtre- pañaü datvà råpaü labhate | annaü datvà råpaü labhate | annaü datvà balaü labhate | yànaü datvà sukhaü labhate | pradãpaü datvà cakùurlabhate | iti | ata÷cakùuùi tejomahàbhåtaü bahulam | cakùu÷càlokamapekùya pa÷yati | (#
SSS_122#) àlokavigataü na pa÷yati | ato j¤àyate tejomahàbhåtaü bahulamiti | teja÷ca sudåraü prakà÷ayati | saprabhatvàt cakùuþ sudåraü råpaü pratihanti | vadanti ca mriyamàõasya cakùuþ såryaü pratigacchatãti | ato j¤àyate såryo målaprakçtiriti | cakùurniyamena råpameva pa÷yati | råpa¤ca taijasamityataþ punaràtmabhàvameva pa÷yati | evamàkà÷apçthivyabvàyava indriyato nyånàdhikàþ | mriyamàõasya ÷rotramàkà÷aü pratigacchati | ÷rotraü niyamena ÷abdaü ÷çõoti | ÷abda÷càkà÷a[gataþ] | evanyànyànyapi | ata indriyeùu mahàbhåtàni nyånàdhikàni bhavanti | [na samàni] | iti |

atrocyate | yadbhavànavocat- karmasàråpyahetoriti | tadayuktam | kasmàt | ki¤ciddar÷anaü saphalaü vinà karmasàråpyahetoþ | yathà vadanti- annaü datvà pa¤cavastu- vipàkàn labhata iti | yadi cakùuùi tejo bahulam | pradãpàdibàhyàlokamanapekùya [pa÷yet] | yadi bàhyàlokàpekùiõo 'pi cakùuùastejo bahulam | tadà ÷rotràdãndriyeùvapi àkà÷àdayo bahulàþ syuþ | na bàhyàkà÷àdãnapekùeran | vastutastu bàhyànapekùante | ato 'hetuþ | àpa÷cakùuùa upakurvanti | yathà kùàlitacakùuùkasya puruùasya cakùuþ sphuñameva pratyeti | tadà abbahulaü syàt | teja÷ca cakùurvinà÷ayati yathà såryaprabhàdayaþ | yadãme svaprakçtayaþ, nàtmànaü vighañayeyuþ | ato j¤àyate na tejo[bahulam] iti | divyaü cakùuràlokamantaràpi råpaü pa÷yati | ato na taijasaü cakùuþ | candrikàyà¤ca råpaü draùñuü ÷aknoti | candra÷ca na tejaþprakçtikaþ | tathà cakùuùo dharma÷aktirapi | ki¤ciccakùuràlokamapekùya pa÷yati | ki¤cidanapekùyàpi pa÷yati | yathà cakùuràkà÷àdipratyayaü labdhvà råpamapràpyàpi sudåraü pa÷yati | ãdç÷ã cakùuùo dharmatà | ato na kàryaþ saüj¤ànusmaraõavikalpoi yaduta tejobahulaü [cakùu]riti |

yadbhavànavocat- àlokamantarà na pa÷yatãti | yadyàkà÷aü manaskàraü råpa¤càntarà na pa÷yati | tadà àkà÷àdayo 'pi bahulàþ syuþ | na hi sarvaü cakùurbàhyàlokamapekùate | yathà ulåkàdayaþ pakùiõo vióàlasçgàlàdayastãrya¤ca bàhyàmàlokamanapekùyàpi draùñuü ÷aknuvanti | ato na tejobahulam | tejaþ prajvalat sadoùmalakùaõam | cakùustu na tathà |

yadbhavànavàdãþ- cakùuþ saprabhatvàt sudåraü råpaü patihantãti | tad dåùitameva | niùprabhatvàccakùuùaþ | yaduktaü såryaü pratigacchatãti | cakùustadà nityaü syàt | såryàdaya÷ca (#
SSS_123#) nendriyàõi | cakùuþ kasmàt pratigacchati | yadi såryo mriyate | såryendriyaü sårya÷ca kutra punaþ pratigacchati | ato 'yuktam | upari devànàü mriyamàõànàü cakùuþ kutra pratigacchati | tata upari såryàbhàvàt | àkà÷amakriyaü sat aprati÷araõaü bhavati | indriyàõi na pratigacchanti | saüskçtadharmàõàü kùaõikatvàt |

yadbhavatoktaü- cakùurniyamena råpameva pa÷yati | råpa¤ca taijasamityataþ punaràtmabhàvameva pa÷yatãti | nedaü yuktam | nirupayogahetutvàt | ÷abda àkà÷agata ityàdirapi evaü [vàcyaþ] | tasmàdindriyeùu mahàbhåtàni nyånàdhikàni bhavantãti bhavadvacanaü dåùitameva |

(pç) kecidàcàryà àhuþ- ekamindriyamekasvabhàvam | iti | pçthivyàü [kevalaü] guõabahutvàt gandho 'sti gandhaj¤ànotpàdakaþ | abtejovàyuùu råparasaspar÷àþ santi iti råparasaspar÷aj¤ànotpàdakà bhavanti | kiü pàramàrthikam | (u) uktapårvaü mayà nàsti niyama iti | pçthivyàü gandho 'nye 'pi santi | ato 'hetuþ | mahàbhåtàni ca sambhåya sambhavanti | na hi dç÷yate kàcitpçthivã abàdiviyuktà | yadi gandhavattvàt pçthivã gandhaj¤ànotpàdinã | råpàdij¤ànopàdinyapi syàt | guõacatuùñayopetatvàtpçthivyàþ |

(pç) gandhamàtraü pçthivyàmasti | ghràõaü pàrthivamityato gandhamàtraü j¤àpayati | (u) pçthivãguõaþ pçthivãmàtre 'sti | ghràõaü kùãõa[gandha]j¤ànaü syàt | apàü ÷ãtaspar÷amàtraü tejasa uùõaspar÷amàtraü jivhàcakùurbhyàü j¤àtuü ÷aknuyàt | na tu yujyate vastutaþ | dravyaü nàstãti indriyaü nàsti | indriyàõàü balavçttirviùayasaüyogàt j¤ànaü janayatãti | saüyoge ca bhagne nendriyavçttiþ | tasmànaikasvabhàvamindriyam ||

indriyàõàü samabhåtatàvargaþ saptacatvàriü÷aþ |


(#
SSS_124#)
48 na vijànàtãndriyavargaþ

(pç) indriyàõi viùayàn kiü pràpya vijànanti utàpràpya vijànanti | (u) nendriyaü vijànàti | kasmàt | yadãndriyaü viùayaü vijànàti | tadà sarvàn viùayànekakàlaü vijànãyàt | vastutastu na vijànàti | ato vij¤ànaü vijànàti | bhavato hçdayam- yatkecidvadanti indriyaü vij¤ànamapekùya saha vijànàti na tu vij¤ànaviyuktaü vijànàtãti | tadayuktam | na ka÷ciddharmo 'nyaü dharmamapekùya ki¤citkartuü samarthaþ | yadãndriyaü vijànàti | kà vij¤ànasyàpekùà | yadãndriyaü vijànàti idamindriyakarma idaü vij¤ànakarma iti vivektavyam |

(pç) prakà÷anamindriyakarma | vij¤àpanaü vij¤aptikarma | (u) nàyaü viveko [yuktaþ] | katamat prakà÷anam | bhavatàü ÷àsane ÷rotràdãnãndriyàõi na tejaþprakçtikàni iti na prakà÷ayeyuþ | yadãndriyàõi vij¤ànasya pradãpakalpàni | tadendriyàõi punaþ prakà÷akàni syuþ | yathà pradãpaþ | tadà prakà÷akasya punaþ prakà÷aka ityevamanavasthà syàt | yadi punaþ prakà÷akaü vinàpi indriyamàtraü prakà÷ayati | [tadà] vinendriyàmapi vij¤ànamàtraü vijànãyàt | ataþ prakà÷anaü nendriyakarma | ki¤cendriyaü na vijànàti | yathà pradãpaþ prakà÷ayannapi na vijànàti | ato 'va÷yaü vij¤ànasyà÷rayakçtyaü karotãdamindriyakarma | ato vij¤ànamàtraü vijànàti | nendriyàõi | sati vij¤àne j¤ànaü nàsati | yathà sati tejasi åùma nàsati iti |

(pç) såtra uktaü- cakùuùà råpàõi dçùñvà na nimittagràhã syàditi | tathà ÷rotràdãnyapi | ato j¤àyate cakùåråpaü gçhõàtãti | cakùuràdãnãndriyàõi yadi na vijànanti | kenendriyatvam | ukta¤ca såtre- vayaü màõavakàþ susåkùmamaùi vastu jànãmaþ | tadyathà cakùurbhyàü dç÷yata iti | yadi cakùurna pa÷yati | tadà jinaurasà na ki¤cana pa÷yeyuþ | (#
SSS_125#) nedaü saübhavati | ata indriyàõi niyamena viùayàn gçhõanti | indriyeõa viùayo gçhyate vij¤ànena vikalpyate ityayamevendriyavij¤ànayorbhedaþ |

(u) såtre bhagavàn svayamàha- cakùu[bràhmaõa]dvàraü[yàvadeva] råpàõàü dar÷anàya iti | ata÷cakùurna pa÷yati | cakùuùà dvàrãbhåtena tatrasthaü vij¤ànaü pa÷yati | ata ucyate cakùuþ pa÷yatãti | (pç) àha ca- mano dvàraü [yàvadeva] dharmàõàü vij¤ànàye ti | kiü sambhavati manasà dvàrãbhåtena vijànàtãti | (u) mano [vij¤ànasyà]pi samanantaraniruddhaü cittaü dvàram | ato na mano vijànàti | manovij¤ànantu vijànàti | såtre bhagavànàha- cakùuþ priyaråpàõi kàmyati | iti | cakùurhi råpaprakçtikamaviveki | ato na vastutaþ kàmyati | tadvij¤ànameva kàmyati | ki¤càha bhagavàn- cakùurvij¤eyàni rupàõi iti | vij¤ànaü råpaü vijànàti | na cakùuþ | ki¤ca laukikà vyavaharanti- cakùuþ pa÷yati ÷rotraü ÷çõoti iti | tadbhagavànapyanuvadati | kimiti råpamàtraü draùñavyaü nànyat | àha ca bhagavàn- pa÷yàmi ràgàdãn doùàn iti | candraþ kùãõa iti laukikànàü vacanaü bhagavànapyanuvadati | yathà daridraþ puruùaþ prabhuriti nigadyate | tathà bhagavànapyanuvadati | nahi tathàgato lokaiþ saha vivaditumabhilaùati | yathà mçgàramàtà ityàdi | ato j¤àtavyaü vyavahàrànuvartanàdbhagavànàha cakùuþ pa÷yatãti |

(pç) loke kasmàdevaü vyavaharati | (u) cakùuùo vij¤ànà÷rayahetutàmanusçtya tasmin hetau pa÷yatãti vadanti | yathà vadanti sa puruùaþ pa÷yati ayaü puruùaþ pa÷yatãti | yathà ca vadanti janàþ puõyapàpàdãni kurvanti | tathàgatà devà çùaya÷ca pa÷yantãti | yathà ca vadanti vàmacakùuùà pa÷yati dakùiõacakùuùà pa÷yatãti | vadanti ca såryàcandramasàbhyàü pa÷yati såryàcandramasau pa÷yataþ | kadàcidakà÷aü pa÷yati | kadàcinmadhyaü pa÷yati (#
SSS_126#) yat dvàramadhyaü [tat] pa÷yati iti | dagdhe padàrthe vadanti ayaü dahati | sa dahati iti | kadàcidvadanti tçõendhanaü dahati | gopurãùaü dahati | tailaü dahati | dhçtaü dahati | tejo dahati | såryo dahati iti | vastutastu agnireva hahati | anyàni dahatãti praj¤aptyà vyavahriyante | sa vyavahàro na pàryantikaþ | vaktavya¤ca cakùuùà dvàreõa råpaü pa÷yatãti | cakùuþ puruùàõàmupabhogopakaraõam | puruùàþ praj¤aptikàriõa iti upabhogopakaraõena bhavitavyam | cakùurupàdàya vij¤àne pa÷yati cakùuþ pa÷yatãti vyavahàraþ | yathà ma¤castheùu puruùeùu kro÷atsu ma¤càþ kro÷antãti vyavahàraþ | cakùuþpratisaüyuktaü vij¤ànakarma ityatastatra cakùuùi vij¤ànakarma vyavaharanti | yathà hastapàdapratisaüyukte puruùe vartamànaü puruùakarma hastakarmeti vyavaharanti | cakùurvij¤ànasya hetu÷cakùuþ | kàraõe kàryopacàraþ | yathà vadanti amukaþ puruùo 'mukaü gràmaü dahatãti | yathà ca vadanti suvarõa mattãti | suvarõa màyuþ | tçõàni gopa÷ava iti | idaü sarvaü kàraõe kàryopacàraþ | evaü cakùurbhyomutpannaü vij¤ànaü
råpaü pa÷yatãtyata÷cakùuþ pa÷yatãti vyavaharanti | cakùuþsannikçùñe vij¤àne råpaü pa÷yati cakùuþ pa÷yatãti vyavahàraþ | yathà gaïgàsannikçùñe ghoùe gaïgàyàü [ghoùa] iti [vadanti] | cakùuùà càkùuùaü vij¤ànaü vivicyata ityata÷cakùuùi càkùuùavij¤ànakarmàropyate | yathà daõóã bràhmaõa iti | cakùu÷càkùuùavij¤ànaü sàdhayatãtyatastatra cakùurvij¤ànakarmocyate | yathà dhane prahãõe puruùaþ prahãõa iti vadanti | pravivçddhe ca dhane pravivçddhaþ puruùa iti | cakùurvij¤àne cakùuùà saüyujya pa÷yati sati cakùuþ pa÷yatãti vadanti | yathà vçkùe puruùeõa saüyujya chidyamàne sati puruùo vçkùaü chinnattãti vyavahàraþ | yathà và kçùõavarõasaüyukte pañe kçùõaþ paña iti vyavahàraþ | sarve ca dharmà mithaþ saükãrya vyavahriyante | yathà praj¤àkarma vedanàdiùåcyate | cakùåùà råpaü pa÷yatãti vaktavye saükùipya vyavaharantaþ kevalamàhuþ cakùuþ pa÷yatãti | yathà ca pàùàõamauùadhamiti ekavedanàva÷à vyavahàraþ |

(#
SSS_127#)
yadbhavanàha apa÷yataþ kathamindriyatvamiti | bhavànidaü prativaktavyaþ cakùuràdayaþ pa¤cadharmà stadanyaråpàdãnati÷erata ityata indriyamiti vyavahriyante | (pç) cakùuràdayaþ pa¤cadharmàstadanyaråpàdibhirmilitàþ | da÷eme dharmà na yugapadviùayàn vijànanti | yathà cakùuràdãnàü viyoge vij¤ànaü notpadyate, tathà yadi råpàdãnàü viyoge 'pi vij¤ànaü notpadyate | tadà kena [teùà]mati÷ayaþ | (u) indriyairvij¤ànaü vi÷eùyate cakùurvij¤ànaü ÷rotravij¤ànamiti | yathà bheridaõóasaüyoge ÷abdo bhavati | [tatra] bheryàþ pràdhànyàt bherã÷abda iti vadanti | pçthivãyavàdisaüyoge aïkuro jàyate | [tatra] yavasya pràdhànyàt yavàïkura iti vadanti | tathà vij¤ànànyapi | à÷rayato vyavahàro vi÷eùyate na pratyayataþ | råpavij¤ànamityukte saü÷ayaþ prasajyate kimidaü cakùurvij¤ànaü kiü và råpaü pratãtya manovij¤ànamiti | indriye 'sti vij¤ànaü na viùaye | cakùuràdiùu àtmasaümohanaü cittaü bhavati | vij¤ànasyà÷raya àyatanamindriyaü na viùayaþ | svakàyasaükhyàte sthitamindriyaü na viùaye | puruùasyopabhogopakaraõamindriyaü na viùayaþ | indriyaü sattvasaükhyàtaü na viùayaþ | indriye 'pratãkùõe vij¤ànaü na sphuñaü bhavati | prasanne tu indriye vij¤ànaü vi÷adaü bhavati | indriyàõàmuttamamadhyamàdhamatvàt vij¤ànamanuvibhajyate | ebhiþ kàraõaiþ pràdhànyaü kathyate | indriyamasàdhàraõam | eko viùayo bahånàü puruùàõàü sàdhàraõa upalabhyate | indriyaü vij¤ànena sahaikakarmavipàkaþ | viùayastu naivam | indriyaü hetuþ viùayaþ
pratyayaþ | kasmàt | indriyabhedàt vij¤ànaü vi÷eùyate na viùayaþ | yathà bãjaü hetuþ pçthivyàdayaþ pratyayàþ | bãjabhedàtparasparaü bhedaþ | pratyayàti÷ayihetutvàdindriyamityàkhyàyate |

yadbhavànavàdãþ- vayaü màõavakàþ susåkùmamapi vastu jànãmaþ tadyathà cakùurmyàü dç÷yate iti | idaü saüvçtitaþ | laukikà÷cakùuþ pa÷yatãti vadantãtyata àhuþ tadyathà cakùurbhyàü dç÷yata iti | yathà ha bhagavàn-

muhårtamapi cedvij¤aþ paõóitaü paryupàsate |
[kùipraü dharmaü vijànàti] jihvà [såpa]rasaü yathà |
acetanàpi jihvà tu na darvãbhàjanopamà || iti |

(#
SSS_128#)
jihvà÷ritaü mano jihvàvij¤ànaü janayatãtyata àha jihvà [såpa]rasaü vettãti | tathà cakùurà÷ritya samutpanne vij¤àne cakùuþ pa÷yatãti vadanti | ata àha- jinaurasàþ pa÷yanti tadyathà cakùurbhyàü dç÷yata iti |

yadbhavànavàdãþ- indriyeõa viùayo gçhyate vij¤ànena vikalpyate iti | idaü pratyuktam | indriyasyàvij¤àtçtvàt | na ca yåyaü bravãtha indriyasyaivaü bhavati ahaü vi÷iùñalakùaõa iti | ata indriyàõi na viùayàn gçhõanti | bhavatàü j¤ànàni nendriyamapekùya jàyante | kasmàt | mahadahaïkàràdãni hi indriyebhyaþ pårvamutpadyante | bhavatàü mahadàdãni tattvàni na santi | målaprakçtyabhàvàt | bhavatàü ÷àsanaü- målaprakçtivikàrà mahadàdãnãti | målaprakçti÷ca nàstãtyuktameva | na tu nendriyamiti ||

na vijànàtãndriyavargo 'ùñacatvàriü÷aþ |


49 viùayendriyasaüyogaviyogavargaþ

(pç) yadbhavànavocat- vij¤ànaü vijànàti nendriyamiti | tatprasàdhitam | idànãü kiü viùayendriyasaüyogàdvij¤ànamutpadyate kiü và tadviyogàt | (u) cakùurvij¤ànaü na pràptimapekùya viùayàn vijànàti | kasmàt | candràdayo viprakçùñapadàrthà api dç÷yante | candraråpaü na gandhavinirmuktamàgacchet | àkà÷àlokàvapekùya råpaü pa÷yati | yadi cakùåråpaü pràpnoti | tadà nàntaràkà÷àlokau syàtàm | yathà cakùuùi pracchàdite cakùurna pa÷yati | ato j¤àtavyaü cakùurvij¤ànaü na pràpya vijànàti | iti |


÷rotràdivij¤ànaü dvividham- ki¤citpràpya vijànàti ki¤cidapràpya vijànàti | ÷rotraü ruditaü pràpya vijànàti | ghanagarjitamapràpya vijànàti | anyàni trãõi vij¤ànàni indriyapràptaü vijànanti | kasmàt | dçùñaü khalu trayàõàmeùàmindriyàõàü viùayaiþ saüyogàt vij¤ànaü labhyata iti | manaindriyamaråpi | ato 'pràptaviùayam | [viùayaü] na pràpnoti |

(#
SSS_129#)
(pç) cakùåråpamapràpya vijànàti iti bhavadvacanamayuktam | kasmàt | asti cakùuùi ra÷miþ | ayaü ra÷mã råpadar÷anàya gacchati | ra÷mi÷càyaü taijasaü dravyam | cakùu÷ca tejaþsamutpannam | tejasaþ sara÷mitvàt yadyapràpya pa÷yati | kasmàtsarvàõi råpàõi na pa÷yati | cakùåra÷mirhi sapratighe 'pi gacchati | avibhutvàt na sarvàõi pa÷yati | yathoktaü såtre- trayàõàü sannipàtaþ spar÷a iti | yadyapràpnoti | kathaü sannipàtaþ | pa¤cendriyàõi sapratighàni | viùayeùu pratihanyanta iti sapratighàni | ghràõaü gandhe jihvà rase kàyaþ spraùñavye cakùåråpe ÷rotraü ÷abde yadyapràptam | tadà apratigham | pratyutpanneùu pa¤caviùayeùu j¤ànamutpadyate | ataþ pa¤ca vij¤ànàni pràpya vijànanti | yadyapràpya vijànanti atãtamanàgataü råpamapi vijànãyuþ | na vijànanti vastutaþ | bahupratyayasàmagryà ca j¤ànamutpadyate iti cakùåra÷mirviùayasaüyogàya gacchati | råpe ra÷mipràptirhi sannipàtaþ |

÷abdo 'pi ÷rotraü pràpya ÷råyate | kasmàt | viprakçùñade÷avartini puruùe mandaü bhàùamàõe na ÷råyate | yadi ÷abdaü råpavadapràpyàpi vijànàti | mandamapi ÷abdaü ÷çõuyàt | na tu ÷çõoti | ato j¤àyate pràpya ÷çõotãti | ÷abdo dårato 'pi ÷råyate | yadyapràpya ÷råyate | àvaraõe satyapi ÷råyeta | dårataþ ÷råyamàõaþ ÷abdo na pratyàyayati | sannikçùñaü ÷råyamàõassu pratyàyayati | apràpya ÷ravaõe tu sa vibhàgo na syàt | ato j¤àyate ÷abdaþ pràpya ÷råyata iti | ki¤cànukålavàyau ÷abdaþ pratyàyayati | na pratikålavàyau | ato 'pi pràpya ÷råyate | ÷abdaþ sàkalyena ÷råyate | apràpya ÷ravaõe tu na sàkalyena ÷råyeta | yathà råpasyàpràptyà dar÷ànàt na sàkalyena dar÷anam | ato j¤àyate na råpasamaþ ÷abda iti | apràpya ÷ravaõe tu råpasamaþ syàt | yathà råpasyekade÷aü dçùñvà ava÷iùñamapi àlokamapekùya pa÷yati | tathà ÷abdo 'pi syàt | na vastutastathà bhavati | ato 'pràpya na ÷råyate |

(#
SSS_130#)
yadbhavànàha- ÷rotràdãnãndriyàõi viùayamapràpya vijànantãti | tadayuktam | ÷abdagandharåparasaspar÷à indriyamàgaccheyuþ | yadidànãmindriyaü gacchatãti | tadyuktam | ÷rotràdãnàmindriyàõàü nãra÷mikatvàt | tejo mahàbhåtamekameva sara÷mikam | ato na gacchati | ÷abdaü yadi ghananibióaü jalàdyàvçtamapi ÷rotraü ÷rotuü ÷aknoti | yadi sara÷mi, tadindriyam | naivaü ÷aknuyàt | ato j¤àyate ÷rotrendriyaü nãra÷mikamiti | ÷rotramandhakàre 'pi viùayaü vijànàti | yadi sara÷mikam, nàndhakàre vijànãyàt | sara÷mikamindriya¤ca di÷amapekùya vijànàti | ekàü di÷aü draùñuü ÷aknoti naikasmin samaye sarvà di÷o draùñuü ÷aknoti | yathà pårvàbhimukhaþ puruùaþ pårvàü di÷aü råpa¤ca pa÷yati nànyà di÷aþ |

vadanti ca mano gacchatãti | ataþ pràpya viùayaü vijànàti | yathoktaü såtre-

dåraïgamamekacarama÷arãraü guhà÷ayam
såryasya ra÷miriva cittaü carati viprakãrõataþ |
matsyo yathà sthale kùipta [okamokata uddhçtaþ |]
parispandatãdaü cittaü svàbhãùña¤ca yathà caratyadaþ || iti |

ataþ ùaóviùayàn pràpya vijànanti |

atrocyate | ra÷mirgacchatãti bhavadvacanamayuktam | kasmàt | yathà puruùo dårataþ sthàõuü dçùñvà saü÷ete kimayaü puruùa iti | yadi ra÷mirgarcchati | kasmàt saü÷ayo bhavet | atisannikçùña¤ca cakùurna pa÷yati | yathà cakùussaüsaktaü tçõaroma na pa÷yati | ato ra÷mirgacchannapi atisannikarùànna pa÷yati | yadi ra÷mistatra gacchati | kasmàt sthålaü pa÷yati na såkùmaü (#
SSS_131#) vivecayati | råpadar÷ane 'sti dvibhàgaþ yaduta pårvasyàü pa÷cimàyàü và di÷i råpamiti | sannikçùñaviprakçùñavibhàgo 'pyasti | yadi cakùuþ pràpya vijànàti | tàdç÷avibhàgo na syàt | kasmàt | gandharasaspar÷eùu nàyaü vibhàgo 'sti | ato nayanara÷mirapràpya vijànàti | nayanara÷miryadi pårvameva dçùñavàn | kimarthaü punargacchati | yadi pårvamadçùñvà gacchati | kutra gacchati | yadi sannikçùñaråpaü viprakçùñaråpa¤ca ekadà yugapatpa÷yati | na tathà gamanadharmaþ | ato nayanara÷mirna gacchati | yadi sa gacchati | madhye màrgaü råpàõi pa÷yet | vastutastu na pa÷yati | ato j¤àyate na gacchatãti | ra÷mirgacchatãti ra÷miþ kàyabdahirgato nendriyaü bhavet | yathàïgulau kàyàtsamucchidya viyujyamànàyàü nàsti kàyabuddhiþ | na cakùuþ svà÷rayaü tyajat pa÷yàmaþ | sapakùàbhàve nàsti hetuþ | tasya nayanara÷me rasati draùñari sa na syàt |

(pç) astãyaü nàyanara÷miþ såryara÷mitiraskçtà na dç÷yate | yathà såryara÷mau nakùatràõi na pratyakùàõi | (u) tathà cedràtnau dç÷yeta | (pç) råpa dharmà ava÷yaü bàhyaü prakà÷amapekùya dç÷yante | ràtrau ca bàhyaprakà÷o nàsti | yena na dç÷yante | (u) yadãyaü ra÷mirdivàni÷amubhayatna nopalabhyate | tadàsyà atyantànupalabdhiþ | (pç) bióàlasçgàlamåùikàdãnàü sarveùàü ràtri¤caràõàü nàyano ra÷mirupalabhyate | (u) idaü dç÷yaråpaü vióàlàdãnàü cakùuùi vartate | yathà khadyotasya prakà÷àtmakaü råpaü tatkàyavarti | nàyaü ra÷miþ | yathà ca ràtri¤carà jantavo 'ndhakàre pa÷yanti | manuùyà÷ca na pa÷yanti | tathà ca teùàmeva ra÷miþ syàt | nànyeùàm | tathaiva dharmatà syàt |

yadavàdãþ- yadyapràpya pa÷yati | sarvàõi råpàõi pa÷yediti | yat råpaü j¤ànasya (#
SSS_132#) gocaraü tat dç÷yam | yathoktaü såtre- cakùuranupahataü bhavati | viùaya àbhàsagato bhavati | tadà sa dç÷yo bhavati | iti | (pç) ko nàmàbhàsagataþ | (u) yadà råpacakùuùoþ sannipàtaþ | sa àbhàsagataþ | (pç) yadi cakùurna pràpnoti kaþ sannipàtaþ | (u) samànamidam, yathà bhavata÷cakùå råpaü pràpyàpi kadàcitpa÷yati kadàcinna pa÷yati | tadyathà cakùuþ såryaü pràpya såryamaõóalaü pa÷yati na tu såryakarma | evaü mamàpi cakùuragatvàpi yadråpamàbhàsagataü bhavati | tat pa÷yati | yadàbhàsagataü na bhavati na tatpa÷yati | (pç) nayanara÷miþ sudåraü gacchati | vegaprakarùàttu såryakarma na pa÷yati | (u) yadi vegaprakarùàtsåkùmaü karma na pa÷yati, sthålaü såryamaõóalaparimàõaü kasmànna pa÷yati | na hãdaü yujyate | yadi ra÷mimastatra gatvà pa÷yatãti | kasmàd dårasthaü såryamaõóalaü dçùñvàpi karma na pa÷yati tat pàñaliputràdi àsannaü janapadanagaram | yadi bhavàn manyate pàñaliputràdi na àbhàsagatamityato na pa÷yatãti | mama cakùurapràpyàpi råpaü nàbhàsàgatamityato na pa÷yati |

(pç) sarvàõi råpàõi àbhàsagatàni dç÷yànãti j¤àtameva | idànãü kiü dç÷yaü kimadç÷yam | (u) adhvàvaraõànna dç÷yate yathàtãtamanàgatam | råpasyàbhibhàvakavi÷eùànna dç÷yate yathà ràtrau tejo dç÷yamanyadadç÷yam | bhåmivi÷eùànna dç÷yate yathà prathamadhyànagatacakùuùà dvitãyadhyànagataü råpaü na dç÷yate | tama àvàvaraõànna dç÷yate yathà tamasi ghañaþ | çddhibalànna dç÷yate yathà bhåtàdãnàü dehaþ | atighanamàlàvçtatvànna dç÷yate | yathà parvatasya bàhyaü råpam | atidårànna dç÷yate yathànye lokadhàtavaþ | atisàmãpyànna dç÷yate yathà cakùupya¤janam | apràptyà na dç÷yate yathà prabhàgatà aõavoþ dç÷yàþ prabhàbàhyàstu adç÷yàþ | saukùmyànna dç÷yate yathà puruùàkàraþ sthàõurna vivektuü ÷akyaþ | samànàbhihàrànna dç÷yate yathà mahàrà÷igatamekaü ÷àlidhànyam | yathà ca kàkavçndagata ekaþ kàkaþ | påvoktaviparãtamàbhàsagatamityucyate |

(pç) ka÷cakùuùa upaghàtaþ | (u) vàtoùma÷ãtàdibhirvyàdhibhiþ pratighàtaþ | yat vàtopahataü cakùuþ tat viparyastaü nãlakçùõàdiråpaü pa÷yet | yadåùmopahataü tat pãtaraktàgnijvàlàdi pa÷yati | yacchãtopahataü tat bhåyasàvadàtahradajalàdiråpaü pa÷yati | yat jàgaraõopahataü (#
SSS_133#) cakùuþ tat kampitavçkùàdiråpaü pràyaþ pa÷yati | yat parikhedopahataü cakùuþ tat råpaü dçùñvà na budhyate | bhàga÷aþ praõuditamekaü cakùu÷candradvayaü pa÷yati | bhåtàdyàviùñaü vikçtaü pa÷yati | pàpakarmava÷àtkuråpaü pa÷yati | puõyakarmava÷àtsuråpaü pa÷yati | pittopahataü cakùurjvàlàdiråpaü pa÷yati | sattvà apariniùpannacakùustvàdvikalaü pa÷yanti | ghanatimiràvçtacakùuùkà na pa÷yanti | yadupahataü cakùurindriyaü na pa÷yati | sa cakùuùa upaghàtaþ | tallakùaõaviparito 'nupàghàtaþ | ÷rotràdãnãndriyàõyapi [tathà]rthava÷àdvivektavyàni |

(pç) pa¤ca viùayàþ j¤ànàbhàsagatatvàt j¤eyà bhavantãti j¤àtameva | katame dharmà j¤ànasyàbhàsagatà na bhavanti | (u) årdhvabhåmikatvànna j¤àyate yathà prathamadhyànacittaü dvitãyadhyànatadårdhvadharmàn na vijànàti | indriyavi÷eùànna j¤àyate yathà mandendriyasya cittaü tãkùõendriyasya cittagatadharmàn na vijànàti | puruùavi÷eùànna j¤àyate yathà ÷rotraàpannaþ sakçdàgàmina÷cittagatadharmàn na vijànàti | balaprabhedànna j¤àyate yathà yanmanovij¤ànaü yasmin dharme balavihãnaü na tena manovij¤ànena sa dharmo j¤àyate | tadyathà samàhitacitta(sya) manovij¤ànavij¤eyadharmo na vikùiptacittakamanovij¤ànena vij¤àtuü ÷akyo bhavati | yathà pratyekabuddhamanovij¤ànabalavij¤eyadharmo na ÷ràvakamano[vij¤àna]balena vij¤àtuü ÷akyo bhavati | yathordhvapakùikadharmo nàvarapakùikamanovij¤ànena vij¤àtuü ÷akyaþ | atisåkùmà dharmà na j¤àtuü ÷akyàþ | yathoktamabhidharme kena cittena smaryate | yaduta pratãtipratyàyakaü pårvànubhavitç, tena smaryate nànanubhavitrà | yathà janàþ saüsàre pårvànubhåtaü dharmaü smaranti | ananubhåtaü na smaranti | àryàstu yadi vànubhåtaü yadivànanubhåtaü sarvaü tadàryaj¤ànabalàdvijànanti | vi÷iùñaviùayatvàt j¤àyate yathà råpadhàtukacittamanubhåya kàmadhàtukadharmàn vijànànti | viparyayàvçtatvànna j¤àyate yathà satkàyadçùñikacittaü pa¤caskandhàlambanaü nairàtmyaü pa÷yati | tathà anityaü duþkhamapi | balàvçtatvànna j¤àyate yathà mçdvindriyaþ puruùastãkùõendriyasya cittamàvçtatayà na vijànàti | [yat] pårvoktalakùaõaviparãtaü tadàbhàsagatamityucyate |

(pç) ko nàma manasa upaghàtaþ | (u) vikùepaviparyayabhåtàve÷à mànamadacittapramoùà madyena và auùadhavyàmohena và cittavibhramaþ, kadàcit ràgrikruddhatàdikle÷aparipuùña (#
SSS_134#) pramàdapranaùñacittatà yathà ÷vapàkakaivartàdãnàm | sannipàtena và cittaptyopaghàto bhavati | jaràvyàdhimaraõànyapi cittasyopaghàtàþ | yaccittaü ku÷aladharmagataü yadavyàkçtadharmanimagnam | tadanupahataü nàma | evamàdibhiþ kàraõaiþ sattvo viùayàn vijànàti | tasmàdyadyapràpya pa÷yati kasmànna sarvàõi råpàõi pa÷yatãti bhavadvacanamayuktam |

yadavocaþ- trayàõàü sannipàtaþ spar÷a iti | indriyaviùayavij¤ànànugamanakàlaþ spar÷aþ nàva÷yaü pràptilakùaõaþ | kasmàt | manaindriyasyàpyuktaü trayàõàü sannipàta iti | na tatra pràptilakùaõo 'sti spar÷aþ | [spar÷asya] pràptilakùaõatvàt [indriyàõi] sapratighànãti bhavadvacanamayuktam | na hyasti pratihantilakùaõam ityuktatvàt | pratyutpanneùu j¤ànamutpadyata iti yadavàdãþ tatra ùaùñhaü vij¤ànamapi pratyutpannamàtraü j¤àpayet paracittaj¤ànavat | bahupratyayasàmagryà j¤ànamutpadyata iti yadavàdãþ | tat ùaùñhamanaindriyeõa pratyuktameva yaduta indriyaviùayavij¤ànànugamakàlaþ sannipàta iti | pratãtya mano dharmàü÷ca manovij¤ànamutpadyata itãdaü vacana¤ca tadà vyarthaü syàt pràptyabhàvàt | pratiniyataniyamo hi sannipàto nàma | cakùurvij¤ànaü cakùurmàtraü nànyadà÷ritya nànà÷ritya bhavati | [tathà] råpamàtraü pratãtya nànyatpratãtya nàpratãtya bhavati | evaü yàvanmanovij¤ànamapi |

viùayendriyasaüyogaviyogavarga ekonapa¤cà÷aþ |


50 ÷abda÷ravaõavargaþ

yadavàdãþ viprakçùñade÷avartini puruùe mandaü bhàùamàõe na ÷abdaþ ÷råyate | ato j¤àyate ÷abdaþ ÷rotraü pràpnotãti | tadayuktam | kasmàt | yathà bhavànàha viprakçùñade÷avartini puruùe bhàùamàõe ÷abdàt ÷abdasantatyà tanurbhåtvà na punarudbhavatãtyato na ÷råyata iti | evaü mamàpi syàt | ÷abdo 'pràpyàpi so 'lpãyàniti na ÷råyate | yathà bhavato nayanara÷mirgatvàpi såryamaõóalamàtraü pa÷yati na såryasya karma | evaü mamàpi | ÷rotramapràpyàpi (#
SSS_135#) ÷abda audàrikaþ san ÷råyate såkùmastu na ÷råyate | yathà bhavato nayanara÷miþ sudåraü gacchannapi na ÷atasahasràyutayojanàni pràpnoti | prasannasalilàdyàvçtaü suùñhu pa÷yannapi bhittyàdyàvçtaü tu na pa÷yati | såryamaõóalaü dçùñvàpi na pa÷yati såryakarma | tathà mamàpi ÷rotramapràpyàpi ÷abdamaudàrikaü ÷çõoti | na tu ÷aknoti såkùmaü vivecayitum |

yadavàdãþ- anukålavàyau pratyàyayati iti | tadayuktam | kasmàt | tadà tu na ka÷citpratikåle vàyau ÷çõotãti syàt | yathà gandhaþ pratikålavàyau na jighrayate | tadà ÷abdo 'pi pratikålavàyau na ki¤cidapi na ÷rotavyaþ syàt | vastutastu ÷råyate | ato j¤àyate ÷abdo 'pràpya ÷råyata iti | yadalpaü ÷abdaþ ÷råyate tat vàyvàvaraõàt | ki¤ca ÷abdo gandhavat pravàhyaþ | kimanukålapratikåla vàyuvikalpanayà |

yadavocaþ ÷abdaþ sàkalyena ÷råyata ityataþ pràptipakùe na råpasama iti | na yuktamidam | ÷abdadharmo yat sàkalyena ÷råyata iti | na tathà råpadharmaþ | padàrthàþ salakùaõavilakùaõà bhavanti | j¤eyaviùayatvena samàþ | sàkalyàsàkalyaj¤ànatvena viùamàþ | ghaõñà÷abdo ghaõñàyàü ÷råyate | kenedaü j¤àyate | tadyathà puruùaþ ghaõñànàda÷u÷råùayà karõena ghaõñàmupeti | ÷abda÷ca guõatvànna gacchati | guõànàmakarmakàritvàt |

(pç) ÷abdaparamparayotpadyamàne ÷abdaguõe vãcãtaraïgavacchabdo gacchatãtyucyate | (u) ÷abdataraïgasya kena saha dçùñàntaþ | ablakùaõe bherãcarmaõi sati taraïga utpadyeta | idànãü ÷abde kaþ punaþ ÷abdaþ yaþ ÷abdàntaraü janayati | yadi manyase ÷abdaþ ÷abdàntaraü janayatãti | kasmànna målaprade÷e janayati nànyatra | apàmablakùaõaviruddhatvàt taraïgo jàyate | yo vadati- puruùaþ ÷abdaü karotãti | [tasya] karõameva vaktç syàt | vastutastu na sambhavati | ato j¤àyate ÷abdo noccarito gacchatãti | yadi ghaõñàtaþ ÷abdasantatirutpadyate, tarhi ghaõñà ÷abdavihãnà na syàt | yadi ÷abdastaraïgavatsantatyà pravartate iti | niyatamàpo nistaraïgàþ syuþ | evaü ghaõñàtaþ ÷abda [udgate] sati ghaõñà ni÷÷abdà syàt | na vastuta idaü yujyate | ato j¤àyate ÷abdo ghaõñàyàü vartata iti | ghaõñàyàü gçhãtàyàü ÷abda uparamati | ato j¤àyate ÷abdaþsadà ghaõñàmà÷rayata iti | yadi ÷abdo ghaõñàmà÷rito ghaõñàta÷càpi viyujyata iti | ghaõñàyàü gçhãtàyàü ghaõñàmà÷ritaþ (#
SSS_136#) ÷abdo 'niruddhaþ syàt | ghaõñàviyuktaþ ÷abdo 'nuvarteta | dçùñe vyavahàre ca nàsti ki¤cit yathà ghaõñàsantatirutpadyata iti | ÷abdasya càsti digbhàgabhedo yaduta pràcã÷abdaþ karõade÷aü pràpnoti tadà na syàt ayaü vibhàgaþ | yadi ÷abda àgacchati | tadà divya÷rotraü niùprayojanaü syàt | kasmàt | ÷atasahasralokadhàtån ÷abdaþ kathamàgacchati | yathà viddha÷abdaþ ÷abdade÷aü lakùayati | tathà yadi ÷abdaþ ÷rotramàgacchati | svayameva ÷rotraü vidhyàt | tathà no cet viddha÷abda iti nocyeta | yaþ ÷abdo viprakçùñaþ sannikçùña÷ca tau yugapat ÷råyetàm |

÷abda÷ca kùaõikatvànna ÷abdàntaramutpàdayati | na hi pa÷yàmaþ kùaõikadharmaþ kasyacijjanaka iti | ato na ÷abdaþ ÷abdàntaraü janayati | yathà kùaõikaü karma na karmàntaramutpàdayati | yadi ÷abdaþ ÷abdàntaramutpàdayati | karmàpi karmàntaramutpàdayet | eka¤ca na karma karmotpàdakamiti vacanaü praõaùñaü syàt | bhavatàü ÷àsane ÷abdaþ ÷abdàntareõa viruddhaþ pçthak, naikasthànikaþ | yadi ÷abdaþ ÷abdantareõaikasthànikaþ, na sa viruddho nàma | yadi naikasthànikaþ | tadà pårva÷abde niruddhe 'nantara÷abdaþ svayamutpadyate | ato na ÷abdaþ ÷abdàntaramutpàdayati | ÷abda÷caiko dharmaþ, kathaü ÷abdàntaramutpàdayati | nahyekaü vaståtpàdakaü pa÷yàmaþ | (pç) yathà saüyoga ekaþ san vastunàmutpàdakaþ | evaü ÷abdo 'pi ekadharmaþ sannapi ÷abdàntarasyotpàdakaþ | (u) pa÷yasi khalu saüyoga ekaþ san yaü ÷abdamutpàdayati [so] 'pi tathà syàt | råpamapi ekaü sat råpàntaramutpàdayet | tathà gandharasaspar÷à api | eva¤ca dravyaü pa¤casvabhàvaü trisvabhàvaü dvisvabhàvaü na syàt |

karmasàmyàcca | ÷abdaþ karmaõà tulyalakùaõaþ | yathà vadanti ÷abdo guõo 'pi (#
SSS_137#) karmaõà tulyo nirudhyate | yathàïgulisphoñasvaïgaspandakarmàõi ÷abdavanti | na hi spandaþ khaógagàdviyujyate | evaü ÷abdo 'pi karagçhãte khaóge ÷abdaþ spandena sahoparamati | ato j¤àyate karma na karmàntarasyotpàdakam | ÷abdo 'pi na punaþ ÷abdànantarasyotpàdaka iti | yathà kalpayasi àdyakarmaõaþ saüskàra uttarottarakarmotpàdaka iti | tathà àdya÷abdàtsaüskàra utpadyate | saüskàràduttarottarakarmàõi samutpadyanta iti | tatra nàsti saüskàràdutpadyamànaü saüskàràntaram | kàraõakarma saüskàramutpàdayati | na ÷abdaþ | karmanirodhàcca na kàraõadravyaü bhavati | kasmàt | pårvaü karmaõi niruddhe hi tadanantaraü dravyamutpadyate | evaü ÷abdo 'pi | pårva÷abde niruddhe 'nantaraü ÷abdaþ svayamutpadyate | ityanantara÷abdo na kàraõavàn syàt | athàpi yadi vadasi pårva÷abdaþ ÷abdànantaramutpàdayatãti | tadà ÷abdo 'kùaõikaþ syàt | kasmàt | ÷abdotpattikàla prathamaþ kùaõaþ | ÷abdàntarotpattikàlo dvitãyaþ kùaõaþ | utpanna÷abdàntara [kàlaþ] tçtãyaþ kùaõaþ | pårva÷abdanirodhakàla÷caturtha ityakùaõikaþ syàt |

÷abdaþ kathaü ÷abdàntareõa viruddhaþ | kiü yathà khalu viùaü viùauùadhena viruddham | auùadhaü và vyàdhyà viruddham | tathà no cet ghaõñà na ÷abdadvayavatãti [na] syàt | yadyekasmin kùaõe ghaõñà ÷abdadvayavatã, tadà kùaõasahasre 'pi ÷abdadvayavatã syàt | yathà guõe 'sati drvyasyàgnisaüyogàd guõa utpadyate | pårvakçùõaråpe niruddhe raktaråpamutpadyate | evaü ÷abdo 'pi- pårva÷abde niruddhe ÷abdàntaramutpadyate | tathà no cet ekasminneva kùaõe ghaõñà ÷abdadvayavatã syàt | vastutastu na dvayavatã | ato 'yuktam | yadi ÷abdàt ÷abdàntaramutpadyate tadà na hetumanuvarteta | vastutastu ghaõñàtaþ ÷abda utpadyate | sa tu hetumanuvartate | ida¤ca ÷abdàntaramakhaõñà÷abdaþ syàt | tacca ÷abdàntaraü naivaü samucchidyeta | hetusamucchedàbhàvàt |

(pç) àdya÷abdàt såkùma÷abdaþ pariõamata ityato 'sti samucchedaþ | (u) kasmàtsåkùma÷abdaþ pariõamate | yathàbhighàtaü saüskàràbhivyaktiþ | yathàbhivyakti àdya÷abdaþ | dvitãya÷abdatadavayavàdayo 'pi yathàbhivyaktivi÷eùaü bhavanti | tàóanahetvabhàvàt saüskàràbhivyaktistu (#
SSS_138#) bhajyate | saüskàràbhivyaktibhaïgàttu ÷abdaþ såkùmaþ pariõamate | yasya ÷abdahetukaü ÷abdàntaramutpadyata iti | tasya råpamupàdàya jala àdar÷e råpamutpannaü syàt | evaü jale candra àdar÷e pratibimbameva råpaü bhavet | tathà ca vai÷eùikasåtraü sarvaü naùñaü syàt |

yadvadasi vibhàgàcchabdo niùpadyata iti | tadapi na yuktam | kasmàt | na hi hastavibhàgàcchabda utpadyate | saüyogàttu ÷abdo bhavati | khaógavaü÷àdãnàmavayaveùu mithaþ saü÷liùñeùu vibhajyamàneùu ca mitho nodanàcchabdo bhavati | na ca vayaü vadàmaþ saüyogàcchabdo bhavatãti | kasmàt | nahyaïgulyàkà÷asaüyoge ÷abda utpadyate | aïgulãùu mitho 'nunnàsu na ÷abda utpadyate | ataþ saüyogànnotpadyate | kevalaü caturùu mahàbhåteùu saüyukteùu viyukteùu và ÷abda utpadyate | yathà mahàbhåtànàü karma nityasthàyi, na tàni vihàya gacchati |

÷abda÷ravaõavargaþ pa¤cà÷aþ |


51 gandhàghràõavargaþ

(pç) yadyàha bhavàn- gandho nàsikàü pràpto jighryata iti | tadapyayuktam | kasmàt | yathà ÷abdo dåràcchråyate | tathà gandho viprakçùñade÷astho 'pi ghràtuü ÷akyate | yadi manyase yat asmàdgandhàt santatyà gandhakàraõamutpadyata iti | tat ÷abdasantàna ukta eva taddoùaþ | (u) gandhaþ kathaü [tarhi] ghràtavyaþ | (pç) kusumàvayavàn såkùmàn gacchato gandho 'pyà÷ritya gacchati | (u) maivam | yadi kusumàvayavà gacchanti kusumàvayavasya råpamapi draùñavyaü syàt | na tu dç÷yate | ato j¤àyate na gacchantãti | (pç) kusumàvayavaråpamatisåkùmatvàt na dç÷yate | (u) gandho 'pyatisåkùmo na jighrayet | (pç) prabhàvamahatvàdgandho jighnyate | yathà coùyasya hiïgàvadçùñaråpe 'pi tadgandhamàtraü jighràmaþ | (u) yatra såkùmàvayavaråpaü [tatra] tadgandho jighrayata iti pratyakùadçùñam | såkùmàvayavasya råpaü kasmànna dç÷yate | yadi kusumaü dahyate | tadgandho vardhate | råpaü paraü nirudhyate | ato na kusumàvayavo gandhaþ | yadi gandha kusumàvayavaþ, alpaü ghràtavyaþ syàt | na tathà vastutaþ | yadi kusumàvayavà gacchanti, kusumamapacãyamànaü syàt | natvapacãyate vastutaþ | kenedaü j¤àyate | yathà ekapalaü kuïkuma[kusumaü] sadà sagandhaü gatvàpi sadaikapalam | (#
SSS_139#) (pç) apacãyamànamatisåkùmatvànna j¤àtuü ÷akyate | yathà jalaghaña ekabindvapagame tatkùayo na budhyate | (u) yadi sadàpacãyate | kusumavevàsatsyàt | kiü punarapacãyamànaü na budhyata iti | yadi kusumaü sadàpacãyate | tadà [tadgandhasya] àghràõaü nopalabhyeta | sadàpacãyamànatvàtpratikùaõamutpannavinà÷i syàt | pratikùaõavinà÷itvàd dravyàntaramutpannaü syàt | kiü punarna guõàntaramutpannamiti | vastutastu kusumasyàghràõamupalabhyate | ato j¤àyate kusumàvayavà na gacchantãti |

(pç) yadi gandhamàtraü gacchati gandho 'pi [tarhi] kùãyeta | sadàpacãramànatvàt | gandhasya niravayatvàccaikàntikaparikùaya eva syàt | (u) na vayaü [svã]kurmaþ kusumàvayavà vàyumanuvartanta iti | nàpi vàyuþ kusumasya gandhaü boóhvà gamayatãti | kusumagandhamàtramupàdàya gandhàntaramugpadyate | tadupàdàya gandhavàyuþ tataþ samutpanno gandhavàyurnàsikàü pràpya jighryate | ato nàsti taddoùaþ | kenedaü j¤àyate | yathà jighranti tile gandhaü, na tu kusumàvayavagandham | kusumena vàsitatvàt | yadyayaü kusumàvayavãyaþ | kiü vàsayati | tilam | ato j¤àyate 'yaü gandho na kusumàvayavartãti | sa kusumagandhaþ kusume niùpãóite và niùpiùñe và saüparitàpite và kùãyate | yaþ tilavartã, na sa kùãyate | sa kusumagandha÷ca tailamàtre vartate | na tu kalke | ato na kusumàvayavãyaþ | sa ca gandho dãrghakàlaü tile vartate | na tu kusume | ato na kusumàvayavãyaþ | (pç) yadi na kusumàvayavãyaþ | ayaü kasya gandhaþ | (u) ayaü tilagandhaþ kusumamupàdàya samutpanno na tilàdviyujyate | evaü kusumagandhamupàdàya vàyurgandhàntaramutpàdayati | ida¤ca pradar÷itameva |

atha kadàciduùõavàyu÷÷ãtavàyu÷cànubhåyate | na tatràpàmagnervà råpamupalabhyate | ato j¤àtavyaü vàyau punaþ spar÷àntaramutpadyate | na tvàhçtasya jalasyàgnervàyavà gacchantãti | yadi vàyàvuùõaspar÷astaijasaþ, ÷ãtaspar÷a÷ca jalãyaþ tadànuùõà÷ãtaspar÷ena pàrthivena bhavitavyam | yathà jalasya tejasa÷ca råpaü nopalabhyate, pàrthivaråpamapi saukùmànnopalabhyeta | tathà cet vàyuraspar÷aþ syàt | idaü doùàyaiva bhavet |

(#
SSS_140#)
anyasyàpi kasyacidvacanamupalabhyate- yathà vàyorudakatejaþsaüyogàcchãtoùõaspar÷aþ, tathà vayoþ pçthivãsaüyogàdanuùõà÷ãtaspar÷o 'sti iti | tatra nàsti vinigamakaü yadudakàvayavà stejovayavà eva và vàyumanugacchanti, na tu pçthivyavayavà iti | yathà bhavatàü såtram- trayaþ spar÷à spar÷akàyà và na pçthivyudakatejasàmityadçùñaliïgo vàyuriti j¤àyate | anena vacanena trividhàþ spar÷à vàyau kadàcidàgantukà vànàgantukà và syuþ | kasmàt | trividhàþ spar÷à yadyadçùñaliïgàþ, tadà vàyavãyàþ | bhavato mataü yat dçùña udake tejasi ÷ãtoùõaspa÷au staþ | na tau vàyavãyau | iti | evaü dçùñapçthivyàmanuùõà÷ãtaspar÷o 'stãti so 'pi vàyvayavãyo na syàt | yadi pårvamevàsti pçthagvàyuspar÷o na pçthivãsaüyogàt | tarhi vaktavyamayaü spar÷o vàyavãyaþ | àdau tu na dç÷yata iti | kathaü j¤àtavyaü vàyuspar÷amàtra manuùõà÷ãtaü na tu pçthivyavayava iti | vayamapi vadàmo råparasagandhaspar÷àþ pçthivyàmeva santi nàbàdiùu iti |

yat bhavatàü matam- yat dçùñeùu abàdiùu råpàdikamastãti | tat pçthivãyogàd dç÷yate na tu tat tatràsti | apsu uùõaliïgavat | tatra nàsti vinigamakaü yadapàmuùõalakùaõaü tattejoyogàdevàsti | na tu råpàdilakùaõaü pçthivãyogàditi | àdau [yat] pçthagastitvenàdçùñamabàdãnàü na tat pçthiviyogàdbhavati | yadyàdau dçùñam | tadà sambhavati vaktum idaü råpamabãyaü na pàrthivamiti | evamabàdãnàü vivecanaü syàt |

(pç) vàyau gandhàntaramutpadyata iti yadvacanam | tadayuktam, kasmàt | nirvàte keùñhe duràdgandho jighryate | gandhastu vàtaü prati ghràtavyaþ | yathà pàrijàtataroþ | ato j¤àyate na vàyau gandhàntaramutpadyate | api tu gandhamupàdàya gandhàntaramutpadyate | iti | (u) dvividhaþ pratyayo gandhasya | yatra vàyurasti | tatra gandhavàyurutpadyate | yatra nàsti tatra gandhamupàdàya gandha utpadyate ityasya ko doùaþ |

yadavàdãþ pårvaü gandho dåràt jighryata ityapràptyà syàditi | tadayuktam | kasmàt | råpasàmyàbhàvàt | yadyapràpya jighryate | tadà råpeõa samaü sadapràpya jighryeta | (#
SSS_141#) dåràddçùñadhåmagandho na jighryate | pràptau tu jighryate | ato j¤àyate apràpya na jighryata iti | divyanàsikàbhàvàcca pràpya jighryate | yadyapràpya jighryate | divyanàsikà syàt | divyacakùuþ÷rotavat ||

gandhàghràõavarga ekapa¤cà÷aþ |


52 spar÷abuddhivargaþ

(pç) spar÷o 'pi apràpya j¤eyaþ | kasmàt | såryaspar÷asya dåre vartamànatvàt | (u) såryaspar÷aþ kathaü j¤eyaþ | (pç) tejobhàgaþ såryasakà÷àdàgatya kàyaü pràpto j¤àyate | (u) yadi såryàttejobhàgà àgacchanti | sårye 'stamite tejobhàgo varteta | na tu vartate vastutaþ | ato j¤àyate nàgacchatãti | (pç) såryo yadyapi astamitaþ | tathàpi tattejo vartate iti spar÷àtt j¤àyate | (u) tathà cettejo 'råpaü syàt | bhavatàü såtre nàstyaråpaü teja ityayameva doùaþ | (pç) tatràsti såkùmaü råpam | (u) tejo råpabahulamalpaspar÷akam | yathà pradãråpam tatspar÷amapratibudhyàpi pa÷yàmaþ |

(pç) spar÷aþ kiü niyamena pràpya j¤àyate | (u) niyamena pràpya j¤àyate | kasmàt | yathà gandhamupàdàya vàyau gandhàntaramutpadyate | tathà såryamupàdàya teja utpadyate | (pç) sårye 'stamite tejoråpaü kasmànna dç÷yate | (u) kasyacit tejasaþ spar÷amàtramasti na råpam | yathà sårye 'stamite dharma | yathà và jvaràrtasya puruùasya tejaþ kàyani÷ritamasti | dharmagçhe 'gnyapagame 'pi dharmàva÷iùyate | yathà và yavà gvàmauùõyàdi | tat sarvaü spar÷avadaråpam | tasmàttejaþ ki¤citsaråpaü ki¤cidaråpamiti ÷raddhàtavyaü bhavati ||

spar÷abuddhivargo dvipa¤cà÷aþ |


(#
SSS_142#)
53 manovargaþ

yadavàdãþ- manaþsa¤caratãti | ùadayuktam | kasmàt | manaþpratikùaõamutpannavinà÷i vàyuvat karmavadvà | pratikùaõotpannavinà÷idharmasya nàsti gatilakùaõam | ki¤ca mano gacchatãti kiü j¤àtvà gacchet | utàj¤àtvà gacchet | tadubhayamayuktan | yadi pårvameva j¤àtavat kiü gamanena | yadyaj¤àtavat, kimarthaü gamanam | yadi cittaü cakùuùi vartate | kathaü karõaü pràpnoti | yat cittaü manyate ÷rotraü gamiùyàmãti tacchrotasmaraõam | yà ÷abda÷u÷råùà saiva ÷abdasmçtiþ | yadi cakùuùi vartamànaü cittam, na tadà [÷rotra]smaraõaü bhavati | evamindriyàntare 'pi | ato na mano gacchati | yaþ pumàn pårvaü nagaràdãn dçùñavàn sa idànãü pårvamanurudhya smarati na jànàti pratyutpannàn | ato na mano gacchati | yadi [mano]dharmo gacchati, pårvasaünnikçùñaü pa÷càdviprakçùñaü [gacchet] | idànãntu sannikçùñaü viprakçùña ¤ca yugapatsmarati | ato j¤àyate na gacchatãti | yo dharmo gacchati sontaràle sarvàn viùayàn jànãyàt | yathà ka÷citsa¤caran madhyemàrgaü råpàdãn padàrthàn jànàti | na tathà manaþ | yathà cittamasadapi jànàti yadutàtãtamanàgataü ÷aga÷çïgaü kårmaromàhipàdaü vàyuråpaü lohitalavaõagandhamityàdãni [sarvàõya]pijànàti | sarveùàmapràptatvàt | ato j¤àyate na [mano] gacchatãti |

yadi cittamàlambanaü pràpnoti | tadà aj¤ànasaü÷ayaj¤ànamithyàj¤ànàni na syuþ | vastatastu santi tàni | ato j¤àyate na gacchatãti | cittasyàlambanaü nirvàõaü cittaü yadi pràpnoti | saüskçtenàsaüskçtaü pràpyate | tattu na yuktam | punaràvçttinissaraõa[lakùaõa]masaskçtaü saüskçte pravi÷atãdamapyayuktam | yadi paraloko 'stãti smarati | tadà cittaü paralokaü pràpnoti | tatkàyo mçto bhavet | na punarujjãvet | ato na gacchati | cittamanàgataü smaradanàgataü pràpnoti | na hi pratyutpanno dharmo 'nàgato bhavet | atãtaü smaraccita matãte vartate | nahyatãtagato dharmaþ pratyutpannaþ syàt | ato j¤àyate na gacchatãti, ràgacittànmukhe råpàntaramutpadyate | tathà dveùàdibhyo 'pi | yadi cittaü de÷àntaraü pràpnoti | tadà råpabhedo na syàt | ato j¤àyate na gacchatãti |

(#
SSS_143#)
ki¤càlambanasthaü cittaü vedanetyucyate | tà vedanà stistraþ- duþkhàþ và sukhà và aduþkhàsukhà veti | yadi cittaü prade÷àntaraü pràpnoti | tadà tà vedanà na syuþ | ato na gacchati | citta¤ca kàyani÷ritam | yathoktaü såtre- nàmaråpà÷ritaü vij¤ànamiti | ataþ kàyaü vihàya nànyatra gacchati | kàya÷ca vij¤ànasaüyuktaþ san kàya ityucyate | yadi cittaü de÷àntare vartate | kàyo nirvij¤ànaþ syàt | àlambanaü vij¤ànasaüyuktaü punaþ sa vij¤ànamityucyate ato na gacchati |

(pç) svapne cittamanyà di÷o gacchati | (u) maivam | svapne ÷ukraskhalanàdi ceùñitàni sarvàõi kàyagatàni | cittaviparyayàdanyatra di÷i vartate iti vadanti | na tu vastuto gacchati | svapne ca kriyàþ sarvàstà mithyà | yathà ka÷citsvapne pibati naiba tat tçùõàmapanayati | svapne ca [pàpa]karmacaryàdi na pàtakaü bhavati | ataþ mano 'pi na gacchati | cittaü dçùñe ÷rute mate j¤àte dharmamàtre vartate | na dharmàntaraü carati | yadi gamanena pràpnoti tadà dharmàntaramapi jànãyàt | (pç) çddhiprabhàvitaü mano gacchati | anyà di÷a÷ca pràpnoti | ida¤ca pa÷càdçddhikhaõóanavarge vakùyate | ato na mano gacchati ||

manovargastripa¤cà÷aþ |


54 indriyàniyamavargaþ

(pç) indriyàõi kiü pratiniyatàni utàpratiniyatàni | (u) kiü nàma pratiniyataü kiü nàmàpratiniyatam | (pç) [yaþ] cakùuràdãnàmindriyàõàü j¤eyo hetu÷ca | idaü pratiniyataü nàma | (u) tathà cedindriyamaniyatam | kasmàt | nendriyàõi cakùuràdãnàü j¤eyàni hetava÷ca | (pç) akùitàrakàjihvàkàya ¤ca jakùuùà dç÷yam | ÷rotranàsika ¤càntarvartata ityato nopalabhyate | (u) mçtapuruùasyàpi tàni santi | natvindriyàõi tàni | (pç) akùitàrakà dvividhà sendriyà nirindriyeti | mçtapuruùasyendriyatàrakà kùãõà | anindriyatàrakà tu vartate | (u) nendriyatàrakà draùñrã | ato na cakùuràdibhirupalabhyate | (#
SSS_144#) ukta¤ca såtre- pa¤cendriyàõi råpãõyanidar÷anàni sapratighànãti | yadi tat sanidar÷anam | tadà vibhajyeta iyamakùitàrakà sendriyà iyamanindriyeti |

(pç) yadyuktaü såtre- catvàri mahàbhåtànyupàdàya råpaprasàdàþ pa¤cendriyàõãti | kasmàtpunarucyate- pa¤cendriyàõi råpãõyanidar÷anàni | sapratighànãti | (u) ata eva ÷aïkyate tadacintyakarmavalamiti | karmabalàddhi catvàri mahàbhåtànãndriyàõi pariõamanti | bhagavàn kàükùàvataþ sva÷iùyàn pratyàha- karmajàni pa¤cendriyàõãti | ata ucyate råpãti | tãrthikà vadanti- pa¤cendriyàõi ahaïkàrajàtàni ahaïkàra÷càråpãti | ki¤càhuþ- pa¤cendriyàõi bçhadvijànanti alpa¤ca vijànanti | ato 'pratiniyatànãti | te 'pi manyante indriyamaråpãti | ato bhagavànàha- indriyàõi råpãõi råpàdãnupàdàya siddhànãti | kadàcidyàni råpàdãnupàdàya bhavanti tàni sanidar÷anànãti bråyàt | ata àha- anidar÷anànãti | nàpi ÷rotràdãnàü tadupalabhyate | tathà cedapratighànãti ka÷cidbåyàt | ata àha- sapratighànãti | viùayàn pratihantãti (#
SSS_145#) kçtvà | yadråpaü sàkàraü sapratigham, tadaudàrikaü cakùurmàtreõa dç÷yaü bhavati | tãrthikà vadanti- saükhyàþ parimàõàni pçthaktvaü saüyogavibhàgau paratvàparatve karma sàmànyaü vi÷eùà÷ca [råpi]dravyasamavàyàdaråpiõo 'pi càkùuùàõãti | ato bhagavànàha- eùàü råpamàtraü sanidar÷anam nànye dharmà iti |

hastàdau pratihanyata iti sapratigham | (pç) tathà cet [ta]tspar÷amanubhavet | (u) yadyapi sarvaü pratihanti | tathàpi na sarvatrotpadyate [tatspar÷aþ] | kàyavij¤ànaü [ta]dvij¤ànamanujàyata iti indriyàõi vibhaktàni | athendriyàõi vastuto 'pratiniyatàni | kasmàt | dharmo yadi pratiniyataþ | hastena vastugrahaõavadekameva vastu gçhõãyàt | cakùustu mahadalpa¤ca pa÷yatãtyato 'niyatam | yasya pratiniyato vastuspar÷aþ tasya kàritramasti | yathà tejaþspar÷e dàhaþ khaógaspar÷e chedaþ | cakùustu sudåramapi pa÷yatãtyato 'pratiniyatam | yo dharmaþ pratiniyataþ sa pratiniyataü dharmaü pratihanti | yathà hasto hastaü pratihanti | cakùustu udakakàcàbhrapañalàdibhirna pratihanyate | ato 'pratiniyatam | ki¤cendriyaü yadi pratiniyatam | kàyasyàntareva varteta | kàyasyàntarvartitvànmanoyuktamapi na bàhyaviùayàn pa÷yet | vastutastu pa÷yati | ato 'pratiniyatam | dharmo yadi pratiniyataþ tadà [na] saükhyeyàni pa¤cendriyàõi | kintu cakùuràdãni dvaikàyajihvàbhyaþ sahàùñau syuþ | ato 'pratiniyatam | adhiùñhànamàtraü pratiniyatam | nendriyam | vàmacakùuþ pa÷yati dakùiõacakùurapi vijànàti | nahyanyatpa÷yati anyadvijànàtãti syàt | indriyàõàü vàmadakùiõalakùaõàbhàvànna pratiniyatànãmàni |

(#
SSS_146#)
(pç) cakùuùo ra÷mirmahadalpaü pa÷yati sudåraü gatvàpi råpamapratihataü pa÷yati | yathà såryara÷miþ kàyavinirmuktaþ pa÷yati | ra÷mirayaü dve cakùuùyupàdàyaikatra militvà ekãbhåto råpaü pa÷yati | cakùurekaü ÷rotraü nàsikà ca kàyasyàntarvartamànà na vibhaktuü ÷akyate | ato bhavadvacanam anyatpa÷yati anyadvijànàti idaü nirastam | àtmano j¤ànaü nendriyasya indriyantu prayojyan | dharmasannikarùo nopalabhyata iti yadbhavadvacanam tatprayuktam | yadàdityapraka÷enàbhibhåta ityàdi | ÷rotràdãnàmindriyàõàü sannikarùo gåóha ityato 'pi nopalabhyate | yathà vçkùasaüyogasya nigåóhà koñirna j¤àyate | àtmànamupàdàya caitanyam | nendriyàõyupàdàya | indriyaü mautikam | mahàbhåtamacetanamityata indriyamapyacetanam | ghañaþ paramàõuhetukaþ | yathà paramàõuracetanaþ | ghaño 'pyacetanaþ | sa viùayàntaraü na jànàtãtyato 'cetanamiti j¤àyate |

atrocyate | bhavànàha- ra÷mirgacchati indriyamekatra sthitamiti | bhavato ra÷mirindriyaü bhavati | ra÷meravyavasthitatvàdindriyamapyavyavasthitam | sa ca ra÷mirnàstãti pårvameva nirastam | yadavàdãrekamindriyamiti | nedaü yujyate | ekaü cakùuþ ki¤citpa÷yati dvitãyaü cakùuranyatpa÷yati | yadyekaü cakùurvina÷yati tadà nàsti ra÷miþ | indriyàõàü savyadakùiõatva¤ca pårvameva pratyuktam | (pç) yadyekaü cakùurvij¤ànajanakam | tadà dve cakùuùã ekamindriyaü syàt | kiü dvitãyaü cakùuþ karoti | (u) nàsikà [vivarasya] bhedànnaikaü bhavati | asaüvçtàpi pçthagbhavatãti naikaü bhavati | karàïgulyàdivat | yadavocadbhavàn- àtmaprayogya[mindriya]miti | tannirastapårvam | àtmà na prayojayati | (#
SSS_147#) àdityaprakà÷enàbhibhåta ityapi dåùitapårvam | yadavàdãþ sannikarùo nigåóha ityato na dç÷yata iti | idamayuktam | kasmàt | [indriya]dharmo yadi vyavasthitaþ | tadà sannikarùo na bhavet | svaråpato bailakùaõyàt | yathà vçkùasaüyogo nigåóho 'pi tadavasàne dç÷yate | naivaü viùayendriyasannikarùo dç÷yate | yaduktam- àtmava÷àccaitanyamiti | atràtmà nàstãti vakùyate | yabdravãùi- bhautikànãndriyàõãti | tadayuktam | karmabalena pariõamitàni mahàbhåtànãndriyàõi bhåtvà vibhaktàni santi |

(pç) indriyàõi niyatàni | kasmàt | tàni ca bhautikàni | catvàri mahàbhåtàni niyatànãti indriyamapi niyatam | yasmàccakùuràdãnãndriyàõi niyatàni tasmànmahàbhåtàdãnyupakurvanti | mahàbhåta¤cendriyaü pariõamyate | mahàbhåtasya niyatatvàt tadvikçtadharmo 'pi niyataþ syàt | indriyeõa svaviùayavatà bhàvyam | viùayeõa ca svendriyavatà bhàvyam | yadyaniyatam | mitho bhàvyatà na syàt | manovat syàt | ato j¤àyate niyatamiti | lauki kàstàrakàdiùu niyatàn dharmàn vijànanti | na mana àdivat [aniyatàn] | ato niyatàni | indriya¤ca purovartinaü viùayaü vijànàti | anyatrànumànena | ato niyatam | vidyamànamàlambanaü vijanàtãndriyam | manastvavidyamànamàlambanam | tadyathàtãtàdi | indriyàrthasannikarùàdindriyaj¤ànamutpadyate | yasmànniyatenendriyeõa niyato viùayaþ pratihanyate | tasmàt j¤àyate niyatamiti |

(#
SSS_148#)
atrocyate | yaduktaü bhavatà- indriyàõi bhautikàni niyatànãti | sarvaü bhautikamapi ki¤cidindriyaü bhavati ki¤cinnendriyam | evaü ki¤cinniyataü ki¤cidaniyatam | yadavocaþ- upakurvantãti | j¤ànasyopakurvanti na indriyasya | mahàbhåtavikçtamindriyamiti coktam | vikàro 'pi j¤ànàrtho nendriyopakàrakaþ | caturõàü mahàbhåtànàü prasàda ityato 'niyatam | yabdravãùi- indriyàrthayormitho bhàvyateti | ayamapi manasa eva niyamaþ | indriyasyàj¤atvàt | tadanye sarve manobalavi÷eùàþ | ùaó vij¤ànàni ityuktirapi manovij¤ànamapekùyeti ni÷cãyate | yathà catussatyàbhisamaye dharmàn sàkùàtkçtya [ta]ddharmatàü samyak bhàvayatãti sarvamidaü manovij¤ànenaiva | yathà càlàtacakramàyamarãcinirmitagandharvanagaràõi sarvàõyasatyabhåtàni pa÷yati | tathà råpàõyapi pa÷yati | ata÷cakùuràdãni sarvàõi mithyàlambanàni bhavanti | yadavàdãþ- indriyàrthasannikarùàt j¤ànamutpadyata iti | kiü pràpya vijànàti kimapràpyeti sarvaü pratyuktam |

indriyàniyamavarga÷catuþpa¤cà÷aþ |


55 råpàyatanalakùaõavargaþ

nãlapãtàdiråpaü råpàyatanamityucyate | yathoktaü såtre- [yat] cakùuràyatanamatãtaråpaviprayuktam | idamàyatanaü j¤àtavyamiti | (pç) kecidàhuþ karma parimàõa¤ca (#
SSS_149#) råpàyatanamiti | kasmàt | yathoktaü såtre- kçùõàvadàtahrasvadãrghaudàrikasåkùmàõi råpàõãti | (u) saüsthànàdayo råpasya prabhedà eva | kenedaü j¤àyate | råpaviyuktaü parimàõàdicittaü nopalabhyate | yadi saüsthànàdi råpàdanyat | råpaviyukta [saüsthàna]cittamapyutpadyeta na vastuta utpadyate | ato j¤àyate nànyaditi | (pç) pårvaü råpabuddhirbhavati pa÷càtsaüsthànabuddhiþ | kasmàt | kçùõàvadàtavartulaparimaõóalabuddhayo na yugapadbhavanti (u) hrasvadãrghàdilakùaõaü sarvaü råpaü pratãtya manovij¤àne samutpadyate | yathà råpadar÷anapårvakaü manovij¤ànamutpadyate | saüskçtadharmàõàü kùaõikatvàt strãpuünimittakarmàpi nàsti, vij¤ànadharmo na gatiþ | atãtaü hi karmetyucyate |

(pç) atãtaü kàyikaü karma | yadi nàstyatãtaü | na tadàsti kàyikaü karma | (u) saüvçtisaüj¤àyàsti kàyikaü karma | na paramàrthataþ | (pç) yadi paramàrthato nàsti kàyikaü karma | na syàtpuõyapàpamapi paramàrthataþ | puõyapàpàbhàvàdvipàko 'pi nàsti | (u) [kasmiü÷cit] dharme sthànàntara uddhite yadi parasyopakàro hiüsà và bhavati | tadà sidhyati puõyapàpam ||

råpàyatanalakùaõavargaþ pa¤capa¤cà÷aþ |


56 ÷abdalakùaõavargaþ

(pç) kasmànnocyate ÷abdamupàdàya mahàbhåtàni bhavantãti | (u) ÷abdo råpàdivinirmuktaþ | råpàdaya÷ca [÷abdà] saüprayuktàþ | ato nocyate | ÷abda÷ca na råpàdivannityasantànaþ | (#
SSS_150#) nàpi ca råpàdibhi sahajàtaþ | råpàdibhya÷cànyathà jàtaþ | kasmàt | råpàdãni sahajàtàni krama÷o målàïkurakrameõa bhavanti | ÷abdastu na tathà bhavati | ÷abda÷ca padàrthàllabdhanàmakaþ | yathà vadanti ghaña÷abda iti | na tu vadanti ghañe ÷abda iti | kadàcidvadanti ghañaü pa÷yàmãti | kadàcidvadanti ghañaråpaü pa÷yàmãti | na tu vadanti ghañaü ÷çõomãti | kevalaü vadanti ghaña÷abdaü ÷çõomãti | sattvànàü pårvàkùiptakarmavàsanatvàdyadi padàrthà nityaü sa÷abdàþ syuþ tadà na tàtkàlikaþ [÷abdaþ] | tasmàcchabdo na mahàbhåtànàü sàdhanahetuþ |

(pç) padàrthàþ sa÷abdà iti kenedaü j¤àyate | sammarde ÷abda udeti | mahàbhåtànàü sadà mithaþ sammardàt sarvaü sa÷abdaü syàt | (u) na padàrthànàü mithaþ sammardaþ sarvaþ ÷abdahetuþ | kasmàt | cakùuùà pa÷yàmaþ khalu nàïgulidvayasammarda÷÷abdajanaka iti | (pç) tatra ÷abda utpadyate | saukùmyànna j¤àyate | (u) notpadyate [tatra ÷abdaþ] yàvatsåkùma÷abdasyàpya÷ravaõàt | yo vadati asti ÷abda iti | tasya pratyakùe ÷raddhà na syàt | paro 'pi vadet- astyudake gandhaþ | saukùmyànna jighryate | asti tejasi rasaþ | santi vàyàvàkà÷e ca råpàdaya iti | na santi vastutaþ | ato na sarvaþ sammardaþ ÷abdajanakaþ |

(pç) saüvçtitaþ sadà vadanti ÷abda àkà÷aguõa iti | kenedànãü j¤àyate caturmahàbhåtaja iti | (u) pratyakùaü pa÷yàmaþ khalu ÷abdaü caturmahàbhåtajam | asmaddar÷anasya pratyakùapårvakatvàt | vadanti ca ghaõñà÷abdo bherã÷abda iti | ato j¤àyate ghaõñàbheryorayaü ÷abda iti | caturmahàbhåtebhyo 'nyatvàt ÷abdo vi÷iùyate yathà ghaõñàbherã÷abdàvanyau | tàmrabhàjanavedhe kampita÷abdaþ saha bhavati | gçhãte ca saha ÷àmyati | kampitabhàjana÷abdo 'pyevamiti j¤eyam | ÷abdaü kariùyan ava÷yaü càturbhautikaü bimbamàkàükùate | ato j¤àyate caturmahàbhåtajaþ ÷abda iti |

karmakàraõa÷ca ÷abdo vi÷iùyate | yathà sattvànàü dhvaniþ kadàcitkarka÷aþ kadàcinmadhuraþ | na karmakàraõenàkà÷e guõa utpadyeta | ato na [sa àkà÷aguõaþ] | hetulakùaõatvàcca | hetulakùaõa¤ca- yo dharmo yasmàdbhavati | sa [tabhya] hetuþ | evaü kàraõamahàbhåteùu satsu ÷abdo bhavati | asatsu na ÷abdaþ | yathà tejasi satyauùõyaü nàsati | iti j¤àtavyaü tejasa auùõyaü bhavatãti | mahàbhåtajaþ ÷abdo 'pyevam | yathàkà÷auùõyayoþ sattà | (#
SSS_151#) àkà÷e vartamàne 'pi auùõyamasti kadàcit kadàcinnetyàkà÷o nauùõyakàraõamiti j¤eyam | tadà ÷abdo 'pi | yathàkà÷abhàve ÷abdabhàvaþ | àkà÷e vartamàne 'pi ÷abdaþ kadàcidasti kadàcinnàsti | ato j¤àyate 'kàraõamiti | ÷abda àkà÷aguõa itãdaü na ÷raddheyam | dçùñe tàvanna pa÷yàmaþ ÷abdaþ àkà÷amupàdatta iti | nàpyanumànam | tatra kenànumànaü bhavet | såtragranthe ca bahåni viruddhàni | evaü nàstyekamapi ÷readdheyam | ato 'yuktamiti j¤àyate |

÷abdalakùaõavargaþ ùañpa¤cà÷aþ |


57 gandhalakùaõavargaþ

(pç) tamàlapatràdinànàgandhasamavàyàt tadgandho maula- [gandhà]danyaþ | kiü teùàmeva gandho gandhàntaramutpàdayati ? | (u) gandhakalàpahetukaü gandhàntaramutpadyate | yathà nãlapãtaråpasaïkare haritaråpamutpadyate | vibhinnakarmapratyayàcca vibhinnagandha utpadyate |

aulåkyà vadanti pçthivãmàtraguõo gandha iti | kathamidam | (u) nàsti dravyamitãdaü pradar÷itameva | ato 'yuktamiti j¤àyate |

vai÷eùikàþ punaràhuþ- kàüsyatrapusãsa[loha]suvarõarajatatàmràdayastaijasà iti | tatràpi gandho 'stãtyato j¤àyate na pçthivãmàtre 'stãti | (pç)kàüsyàdau pçthivãyogàdgandhaþ | (u) nàyamàgantuko gandhaþ | kasmàt | pårvamanyasmin dravye 'nàghràto 'yaü gandhaþ | yo ghràtapårvaþ sa àgantuko vaktavyaþ | yathà pårvaü kusume gandhamàghràya pa÷càdvastre jighrataþ ayamàgantukaþ saübhavati | naivaü bhavati kàüsyàdãnàü gandhaþ | ato 'hetuþ | kàüsyàdãnàmasati nirgandhasamaye na vaktavyamàgantuka iti | mamàpi sambhavati nodakàdàdau råpàdãni santi | pçthivãyogàttu kevalamupalabhyanta iti | yadi bravãùi jalàdàvasti råpaü svata iti | (#
SSS_152#) vayamapi vadema kàüsyàdau svata eva gandho 'stãti | yo dharmo yasya vastuno 'vinirbhàgavartã sa tasyàsti | ato yo gandho yatràvinirbhàgavartã sa tasyaiva dravyasya gandhaþ | jalàdau ca yadyasti gandhaþ saukùmyànnopalabhyate | tadà ko doùaþ | yathà vadanti- asti candramasi tejaþ tejasaþ pratiniyatoùõatà iti | vadanti ca gharmagçhe 'gnyapagame 'pi ÷iùyamàõasya dharmaõo 'sti såkùmaü råpamiti | yavàgàvasti såkùmaü ÷ãtalakùaõamiti ca | tathà jale 'pi gandho 'sti | na tatràsti niyamaheturyajjalegandho nàstãti vaktam |

ki¤ca bhavato dravyàõyaniyatalakùaõàni bhavatni | kasmàt | bhavatà pratij¤àtam "vyavasthitaþ pçthivyàü gandha" iti | vajrasphañikàdãnàntåjvalavikçtatvàt pàrthivatve 'pi nàsti gandhaþ | bravãùi ca "apsu ÷ãtatà" iti | kùãràdãnàü niyata÷ãtatve 'pi ghçtàdãnàü gandhavattvàt pàrthivatvamucyate | àha ca "tejasa uùõatà" iti | kàüsyàdãnàü taijasatve 'pi noùõatà | candràdayaþ ÷ãtà api taijasà iti bravãùi | ityevamàdibhirdravyàõi na niyatalakùaõàni bhavanti || tasmàdgandhaþ pçthivãmàtre vidyata itãdamayuktam | kàüsyàdayastaijasà iti yadbhavato matam | tadapyayuktam | kasmàt | uùõatàniyamàbhàvàt | aulukyà vadanti- tejasa uùõatà vyavasthiteti | kàüsyàdayastvanuùõàþ | (pç) kàüsyàdãnàmuùõatà kàrye vartate | na tu spar÷e | (u) ghçtaü kàryataþ ÷ãtamiti àpyaü syàt | bhavatastu matam gandhavattvàtpàrthivamiti | ataþ kàryata iti vacanaü na hetuþ kalpate | harãtakãphalamàtre uùõatà niyateti taijasadravyaü syàt | vastutastu gandhavatã pa¤carasavatãti na taijasadravyamityucyate | kàryata iti vacanasyàhetutvàt | kàüsyàdãni na taijasadravyàõi | tejaso lakùaõaü laghutvaü kàüsyàdãnàü gurutvaü, tejaso råpaü bhàskaraü ÷uklam kàüsyàdãnàntu abhàsvaram | kàüsyàüdãnàü tejasà vailakùaõye 'pi tàni taijasadravyàõãti j¤àpyante | tàni ca tejaso viruddhàni | kasmàt | (#
SSS_153#) agnisaüyoge 'pacayàt | yadi taijasàni, agnisaüyoge vivardheta | na tu vivardhate | ato na taijasadravyàõi | asamyakcintanàt bravãtha yåyaü- gandhaþ pçthivãmàtre vidyata iti | parantu sa gandha÷caturùu saïghàteùu vartate |

gandhalakùaõavargaþ saptapa¤cà÷aþ |


58 rasalakùaõavargaþ

raso nàma mathuràmlalavaõakañutiktakaùàyàdayàþ | ime ùaórasàþ padàrthava÷àdvi÷iùñà bhavanti | na tu caturùu mahàbhåteùu tàratamyena bhavanti | yathà vadanti pçthivyà apàü bàhulyena madhura iti | tadayuktam | madhurasyàpramàõà vi÷eùà bhavanti | ato j¤àtavyam - padàrthàt pçthak [pçthak] svabhàvo raso jàyata iti |

cikitsakàvadanti- ùaóeva rasà iti | kathamidam | ùaóiti nàtisãmà | kasmàt | kadàcidvayo rasayoþ samavàyaþ, kadàcit trayàõàm, kadàciccaturõàmityevamapramàõàþ | na tu madhuràmlasamavàyànmadhuràmlau bhavataþ | madhuràmlasamavàye punàrasàntaramutpadyata ityevamapramàõàþ | saüvçtyà rasà vibhaktàþ yathà janà manyante madhuraü madhurameva bhavatãti | rasànàü pàkakàlaþ pçthak pçthaglakùaõasya hetuþ | madhurarasaþ pàkakàle 'mçtameva bhavati vikriyate và | tathànye 'pi rasàþ | ato dharmàõàmastãdç÷aþ prabhàvaþ | na tu ùaõmàtrà [rasà] iti ||

rasalakùaõavargo 'ùñapa¤cà÷aþ |


59 spar÷alakùaõavargaþ

spar÷o nàma kañhinaü mçdu guru laghu prabalaü durbalaü ÷ãtamuùõaü karka÷aü ÷lakùõaü kç÷aü ÷thålaü pra÷rabdhiþ klamathamaklamathaü rogo vi÷eùo và kàyataikùõyaü kàyamàndyamàlasyaü gauravaü sammårchanaü (#
SSS_154#) sammohaþ stambharna vyathà ÷ålaü vijçmbhikà jighatsà pipàsà santçptiþ sàtaü visàtaü maurarvyam ityàdayaþ |

(pç) kecidàhuþ- trayaþ spar÷àþ ÷ãta uùõo 'nuùõà÷ãta iti | kathamidam | (u) kàñhanyàdiùu j¤ànamutpadyate | kàñhinyàdãn vihàya nàsti ÷ãtoùõaj¤ànam | (pç) aulåkyà vadanti- pçthivyà anuùõà÷ãtaspar÷astathà vàyorapi spar÷aþ | apàü ÷ãtaspar÷aþ tejasa uùõaspar÷a iti | kathamidam | [tàdç÷a]niyamo nàstãti pårvamevoktam- yaduta sarpiràdãnàü niyatà ÷ãtatà kàüsyàdãnàmanuùõateti | ki¤coktaü pårvaü triùu spar÷eùu yadi vàyavãya àgantukaþ tadà spar÷àntaràbhàvàdvàyuraniyatalakùaõaþ syàt | iti | yavàgau ÷ãlakùaõànupalambhàdapàmaniyataü ÷ãtalakùaõaü syàtt |

(pç) yavàgàvasti såkùmaü ÷ãtalakùaõam | tejasàbhibhåtatvànna j¤àyate | kenedaü j¤àyate | tejaþ÷aktau kùãõàyàü punaþ÷ãtasyodayàt | (u) kàüsyàdãni sarpiràdãni ca kañhinadravyàõi agnisaüyogàdravã bhavanti | yadi kàñhinye 'vinaùña eva dravatvamasti | tadà kàñhinyameva dravatvaü syàt | yadi kàñhinye vinaùñe dravatvaü bhavati | tadà ÷ãtaspar÷e niruddhe puna÷÷ãtaspar÷a utpadyeta | yathànuùõà÷ãtaþ pçthivãspar÷aþ | agnisaüyoge sa spar÷o yadi na vinaùñaþ | tadà na pàko bhavet | yadi vinaùñaþ | tadà sa eva spar÷aþ spar÷àntaramutpàdayet | (#
SSS_155#) eva¤ca ÷ãtaspar÷e vinaùñe puna÷÷ãtaspar÷a utpadyeta | tathà cedapàü guõà api pacyeran | bhavàüstu viparyayaü duùñaü bravãti | virodhidharmasannipàte sarvàõyanityàni | yathàgnisaüyogàttçõàdãni na÷yanti | yadyàha- uùõaspar÷aþ ÷ãtaspar÷a [tayà] paràvartata iti | [tadà] paro 'pi bråyàt payolakùaõamanirudhya kevalaü dadhilakùaõaü paràvartata iti | tattu nopalabhyate | yadi bravãùi na pa÷yàmaþ payaþ punaþ payoråpeõeti | eva¤ca na pàkavat syàt | kasmàt | anàdau saüsàre kiü dravyaü nàgninà dagdhaü bhavati | dçùñà ca bhåmau sadhråmamçt upalabhyamànà | j¤àtavyà¤ca pàkàt vyàvçtteti | ato j¤àyate pàko na nityo 'paràvçtta iti | eva¤ca ÷ãtaspar÷e vinaùñe punaþ ÷ãtaspar÷a utpadyate | kadàcidagnisaüyogàtkçùõaråpe vinaùñe punaþ kçùõaråpamutpadyate | raktaråpe vinaùñe punàraktaråpamutpadyate | evaü ÷ãtaspar÷o vinaùñaþ sannagniviyoge punarutpadyate | tatra ko doùaþ |

vai÷eùikà vadanti- pçthivãmàtre pàko bhavati nàpsu iti | bhiùajastu vadanti- yastaptàü yavàgåü pàti sa vijàtãyaü phalaü labhata iti | yadi yavàgau råpàdãnàü nàsti [pàkaþ] | vijàtãyaphalavattàniùñhàbhaïgaþ | ato j¤àyate 'bàdayo 'pi pàkavanta iti | yathàgnipakvadravyasya pårvaguõavinà÷àtpurnarguõàntaravattvàt j¤àyate dravyaü vijàtãyaguõavaditi | evamàpo 'pi | lakùaõànàü virodhàccànityatà | yathàpogniü nirvàpayanti | agniràpaþ paripàcayati | nàdravyaü paripàcayati tejobalam | api càgnisaüyogena ÷ãtaspar÷o 'pagacchati | tasmàdvai÷eùikasåtram- ÷ãtaspar÷avatya àpa itidamayuktam ||

spar÷alakùaõavarga ekonaùaùñitamaþ |


(#
SSS_156#)
60 atha duþkhasatyaskandhe vij¤ànàdhikàre acaitasikasthàpanam

cittaü manovij¤ànamityekasyaiva vibhinnàni nàmàni | yat dharmàlambanaü taccittamityucyate | (pç) tathà cedvedanàsaüj¤àsaüskàràdaya÷caitasikà api cittàni syuþ | sarveùàmàlambakatvàt | (u) vedanàsaüj¤àsaüskàràdaya÷cittavi÷eùasyàkhyà bhavanti | yathà màrgavarge smçterekasyà eva pa¤ca nàmànyu[cyante] smçtyupasthànaü smçtãndriyaü smçtibalaü smçtisambodhyaïgaü samyaksmçtiriti | tathà vãryàdayo 'pi | yathà caikasyà anàsravapraj¤àyà duþkhabhàvanà, sambodhirityàdãni nànà pçthak pçthaï nàmàni bhavanti | eka eva samàdhiþ dhyànaü vimuktiþ nissçtiþ samàpattirityucyate | evamekameva cittaü yathàkàlaü vi÷eùàkhyàü labhate | ato j¤àyata ekameva cittamiti | kasmàt | yathoktaü såtre- tasya kàmàsravàccittaü vimucyate avidyàsravaccittaü vimucyata iti | yadyasti pçthak caitasikam | caitasikàccittaü vimucyata iti bråyàt | api coktaü såtre- yadà bhagavàn sattvànàü kallacittaü mçducittaü dàntacittaü vimuktilàbhapravaõatà¤ca prajànàti | tata÷catussatyànyupadi÷ati iti | tatra na caitasikamuktamasti | api coktaü såtre- cittasaükle÷àtsattvàþ saükli÷yanti cittavyavadànàtsattvà vi÷udhyanti | iti | ki¤càha- yo bhikùu÷catvàri dhyànànyupasampadya vi÷uddhàkopyacitto (#
SSS_157#) bhavati | sa duþkhaü samudayaü nirodhaü màrgamàryasatya¤ca yathàbhåtaü prajànàti iti | dvàda÷anidàneùu ca saüskàrapratyayaü vij¤ànamityucyate | àha ca ùaódhàturayaü puruùa iti | ki¤càha- capalatà na cittàdatyeti | iti | api coktaü såtre ràùñrapàlamàhåyàvadat idaü vastu punaþ punaràjavajjavaü mahàràja cittaü vadàmi iti | àha ca àdhyàtmiko vij¤ànakàyo bàhyaü nàparåpamiti dvidhà bhavati | iti | vij¤ànakàyo 'stãti màtramàha na caitasikamastãti | ki¤càha- trayàõàü sannipàtaþ spar÷a iti
| yadi caitasikamasti na bråyàt "trayàõàm" iti | ucyate tu vastuta strayàõàmiti | ato j¤àyate cittamàtramasti na caitasikamasti pçthagiti ||

duþkhasatyaskandhe vij¤ànàdhikàre 'caitasikasthàpanavargaþ ùaùñitamaþ |


61 caitasikasthàpanavargaþ

(pç) cittamanyat caitasikadharmà anye | kasmàt | cittacaitasikànàü samprayogàt | yadi na santi caitasikadharmàþ | tadà samprayogo na syàt | asti tu samprayogaþ | ato j¤àyate santi caitasikadharmà iti | yadbhavatàü mataü- cittamanyena cittena samprayujyata iti | tadayuktam | kasmàt | uktaü hi såtre- dåraïgamamekacarama÷arãraü guhà÷ayam iti | tatra sadharmatàmàtraü pratiùidhyate | caitasikasahacaratve 'pi ekacaramityucyate | yathà bhikùurekàkã san satsvapi ma÷akà[di]pràõiùu sajàtãyo nàstãti ekàkãtyucyate | ato (#
SSS_158#) j¤àyate nànyacittena cittaü samprayujyata iti | asti tu samprayoga ityato 'sti caitasika [dharmaþ] | citta¤ca saptadhàtubhirekàyatanena ekaskandhena ca saïgçhãtam | caitasikàstu ekena dhàtunà ekenàyatanena tribhiþ skandhai÷ca saïgçhãtàþ | cittamà÷rayaþ caitasikà à÷ritàþ | yathoktaü såtre- caitasikà÷cittaü ni÷ritya samudaràcaranti | iti | yadi na santi caitasikàþ | tadà na syuþ pa¤caskandhàþ | na tu tatsambhavati | tayo÷ca dvayorutpattirbhidyate | dvàbhyàü cittamutpadyate | tribhi÷caitasikàþ | yathoktaü såtre- cakùuþ pratãtya råpa¤ca cakùurvij¤ànamutpadyate | trayàõàü sannipàtaþ spar÷aþ | spar÷apratyayà vedanà iti | àha ca- nàmaråpasamudayàdvij¤ànasamudayaþ | spar÷apratyayàdvedanàsamudaya iti | caitasikà à÷rayasaüprayuktàþ | samamekàlambanà ekàdhvavartina÷ca | naivaü cittaü bhavati | tàdç÷avibhàgàt j¤àyate cittamanyat caitasikà anya iti | caturùu prati÷araõeùu j¤ànaprati÷araõaü [vi÷iùña]mucyate | na vij¤ànaprati÷araõam | yadi j¤ànameva vij¤ànam | kathamidaü prati÷araõavacanaü syàt | ato j¤àyate j¤ànaü na vij¤ànamiti |

bhagavàn svayamàha- ye cittajà÷cittani÷ritàste caitasikà iti | na càha bhagavàn cittamàtramasti | na caitasikà itãmamartham | paro 'pi vadet- caitasikàþ santi na cittamiti | saüj¤àmàtramiti caitàsikàn dåùayasi | cittamapi saüj¤àmàtramiti dåùayiùyàmi | kàritrabhedàddharmàõàü lakùaõaü bhidyate | yathàpaþ snehayanti | tejaþ paridahati | evaü vedanàdãnàü kàritrabhedàt j¤àyate vibhinnalakùaõamiti | ukta¤ca såtreùu- citte vitarka udabhåditi | ata÷cittàdanye caitasikà iti j¤àyate | na hi citte svacittamutpadyeta | yathoktaü- cittasaükle÷àt sattvàþ kli÷yanti | cittavyavadànàtsattvà vi÷udhyanti | iti | yadi cittamàtramasti | tadà saükle÷o vyavadàna¤ca nirhetukaü syàt | puruùasyàvidyayà (#
SSS_159#) saükle÷aþ praj¤ayà vyavadànamiti na bhavet | àtmaiva saükle÷a àtmaiva vyavadànamiti syàt | tattu na sambhavati | ataþ santi caitasikàþ ||

caitàsikasthàpanavarga ekaùaùñitamaþ |


62 nàcaitasikavargaþ

bhavatà yadyapyuktaü dharmàlambanaü cittaü cittavi÷eùà÷caitasikà màrgavargoktavat iti | tadayuktam | kasmàt | såtre cittalakùaõaü pçthak caitasikalakùaõa¤ca pçthagucyate | vijànàtãti vij¤ànakùaõam | sukhaduþkhànubhavo vedanàlakùaõama | [nãlapãtàdi]saüj¤ànaü saüj¤àlakùaõam | abhisaüskaraõaü saüskàralakùaõama | ata÷cittamanyat caitasikà anya iti | yaduktaü- cittaü vimucyata iti | tadayuktam | uktamanyasmin såtre- avidyàvisaüyogàtpraj¤à vimucyata iti | na cittamàtraü vimucyata iti | cittasya pràdhànyàccittamàtramuktam | laukikàþ sarve bhåyasà cittameva vijànanti | na caitasikàn | ato bhagavànekade÷amàha | såtre bhagavàn na pariniùñhitaü vakti idamasyàdhivacanamiti | yathàha såtram- ekaü dharmaü prajahãtha ahamàjànàmi anàgàmimàrgaü pratilabhadhve yadidaü kàmacchandam | iti | vastutastu naikade÷aprahàõena tadbhavati | tathedamapi | anena kallacittàdyapi pratyuktam | yaduktaü bàhyamàdhyàtmikamiti dharmo dvidhà bhavatãti | tadapyayuktam | yaduktaü bàhyaü nàmaråpamiti sa eva caitasika[dharma] ityucyate | bàhyàyatanasaïgçhãtatvàdvàhyamityàkhyà |

tatra bhagavàn trãõã vastånyàha | ya àdhyàtmiko 'sti vij¤ànakàyaþ | tadevendriyeõa saha vij¤ànamityucyate | yat bàhyaü sa eva viùaya ityucyate | yaduktaü vij¤ànakàyamàtramastãti | tadapyayuktam | tasmin såtra uktaü bàhyalakùaõaü caitasikameva | yaduktaü trayàõàü (#
SSS_160#) sannipàtaþ spar÷a iti | ayuktamidamapi | spar÷o hi vedanàdãnàü caitasikànàü hetåkriyate | ataþ spar÷a ucyate ||

na caitasikanàstitàvargo dviùaùñitamaþ |


63 na caitasikasattàvargaþ

atra bråmaþ | yadavàdãþ samprayogàtsanti caitasikà iti | tadayuktam | kasmàt | sarveùàü dharmàõàmekacaratvaü pa÷càtsavistaraü vakùyate | ataþ samprayogo nàsti | anena cittamidamekacaramityàdyapi pratyuktam | na tatra sadharmatà pratiùidhyate | caitasikà eva pratiùidhyante | yadavocaþ saïgçhãtabhedàtsanti caitasikà iti | tat såtrakartà svãyàü saüj¤à vyavasthàpayàmàsa | na bhagavataþ såtre lakùaõasaïgraha ucyate | ato na santi | yadabravãþ à÷rayà÷ràyibhàva iti | yathà bhavato manovij¤ànaü cittamà÷rayate | à÷rayatvànna caitasikamityucyate | evaü cittaü cittamà÷rayata iti na nàmàntaraü labhate | yaduktam- pa¤caskandhà na syuriti | tadayuktam | mama [mate] cittavi÷eùà eva vedanàsaüj¤àdaya ityucyante | [yathà] bhavata÷caitasikàþ pçthak trayaþ skandhà bhavanti | yadavàdãþ utpattirbhidyata iti | tadayuktam | yadi cittaü caitasikà÷ca sahotpadyante | kasmàducyate dvàbhyàü cittamutpadyate tribhi÷caittà iti | ya÷cittamàtraü bravãti | tasyàyameva nyàyaþ | kasmàt | sa hi bravãti- pårvaü vij¤ànasya kàlaþ pa÷càtsaüj¤àdãnàm iti | yaduktaü samprayogàlambanàdhvabhij¤ànaü bhidyata iti | tat pårvameva dåùitam | samprayogasyàbhàvàt | yadabravãþ- j¤ànaprati÷araõaü na (#
SSS_161#) vij¤ànaprati÷araõamiti | cittameva dvidhà vadàmi ekaü j¤ànamaparaü vij¤ànamiti | ato j¤ànaprati÷araõaü citta[mà÷rayaõãyaü] na vij¤ànaprati÷araõam |

yadàha bhavàn- bhagavàn svayamàha ye cittani÷ritàste caitasikà iti | cittotpanno dharma÷caitasika ityucyate | cittaü cittàdutpannamiti caitasikamityàkhyàyate | bhavànàha- bhagavànnàvocanna santi caitasikà iti | kintu vadàmi cittavi÷eùà eva caitasikà iti | yasya yuktirasti [tasya] anuktàpyuktà bhavati | evaü [yasya] yuktirnàsti | [tasya] uktàpi anukteva | na tena heturvaktavyaþ | vakùyàma÷ca cittacaitàsikàþ saüj¤àrthà iti |

sa¤cinotãti cittam | vedanàdayo 'pi sa¤cayanasabhàgatvàt cittameva | citta¤ca caitasikaiþ saha cittàdutpadyata iti caitasikamityucyate | caitasikamàtramastãti yo vadati sa vadet caitasikadharmà arthàkhyà iti | na vaktavyamidaü vastutaþ | ato 'hetuþ | yaduktaü bhavatà kàritrabhedàditi | citte vitarka udabhåditi ca | tadanena pratyuktam | kasmàt | mama cittavi÷eùatvàdeva kàritraü bhidyate | citta utpannaü cittameva citte vitarka udabhådityucyate | yadavàdãþ saükle÷o vyavadàna¤ca nirhetukaü syàditi | tadapyayuktam | asatyapi caitasike 'sti saükle÷avyavadànam | ananyalakùaõatvàcca na santi caitasikàþ | kasmàt | bhavata÷cittasamprayuktatvàt caitasikà bhavanti | samprayoga÷ca nàstãti pa÷càdvakùyate | ato na santi cittàdanye caitasikàþ |

na caitasikasattàvargastriùaùñhitamaþ |


64 caitasikanàstitàpradar÷anavargaþ

yadavocaþ- lakùaõabhedàt santi caitasikà iti | tadayuktam | kasmàt | vij¤ànasya buddhervà [anyeùàü] sarveùàü lakùaõàdiùu nàsti vi÷eùaþ | yaccittaü råpaü vijànàti saiva buddhirityucyate, saüj¤à ityàdyapi | yathà laukikà vadanti yadbhavàn vijànàtãmaü puruùamiti tat j¤ànameva vedanà saüj¤à iti j¤eyam | yadyeùàü dharmàõàü pratiniyataü vailakùaõyamasti | (#
SSS_162#) [tad] abhidhàtavyaü syàt | vastutastu nabhihitamityato nàsti vailakùaõyam | yaduktaü praj¤à vimucyata iti | tadapyayuktam | hetvabhàvàt | cittava÷àt saükle÷o 'vidyà càsti | asmin cittaskandhe saükle÷o 'vidyà ca sarvathà saüprayuktà | yaduta avidyàmalinà praj¤à saükle÷amalinaü cittamiti | tannirhetukam | evamavidyàvisaüyogàtpraj¤à vimucyate | saükle÷avisaüyogàccittaü vimucyate ityapi nirhetukam | api cedaü såtraü neyàrthakam | yathoktaü såtre- trividhàstravebhya÷cittaü vimucyata iti | ato j¤àyate avidyàto 'pi cittameva vimucyata iti | yaducyate saükle÷ebhya÷cittavimuktirvihànam | avidyàtaþ praj¤àvimuktiþ prahàõamiti | yadi ca saükle÷ebhya÷cittaü vimucyate avidyàtaþ praj¤à vimucyata iti | vyàpàdibhyaþ kiü vimucyata iti prativaktavyam | ata÷cittaü vinà na ki¤cidvimucyata iti j¤àtavyam | ata÷cittamàtramasti |

yadàha bhavàn cittasya pràdhànyàccittamàtramuktamiti | cittasya kaþ pradhànabhàvo yannàsti praj¤àdãnàm | yaduktaü laukikà bhåyasà cittameva vijànanti | ata÷cittamàtramuktamiti | laukikà bhåyasà sukhaü duþkhamapi vijànantãti vedanàdayo '[pi] vaktavyàþ | yadavàdãþ- anyàrthavacanaü såtramiti | kasmàccaitasikànanuktvà cittamàtraü vakti | yadavàdãþ- ekadharmaü prajahãtha [ityàdi] | vacanasyàsya kàraõamasti | bhagavàn sattvànàü kle÷atàratamyava÷àtsadà viùàdàkràntacittaþ san vadati ayameko dharma iti | asya prahàõàdanye 'pi svayaü prahãyante | iti | ato 'hetuþ | yadavocaþ- yaduktaü nàmalakùaõaü tadeva caitasikamiti | tat bhavataþ svasaüj¤ànusmaraõavikalpa[màtram] | nemamarthaü såtraü pratipàdayati | yadi svasaüj¤ànusmaraõavikalpaü karoùi | kiü nàttha nàmalakùaõena cittasyàlambanamuktamiti | [yasya tu] nyàyaþ sambhavati | yaduktaü spar÷o vedanàdicaitasikànàü hetåkriyata iti | vacanamidaü bahudhà duùñam | dharmàõàü sasamprayogatve 'pi spar÷a eva vedanàdãnàü hetuþ na vedanàdayaþ spar÷asya | itãdç÷à doùàþ santi | ato j¤àyate cittamàtramasti | na pçthak caitasikà iti ||

caitasikanàstitàvarga÷catuùùaùñitamaþ |


(#
SSS_163#)
65 samprayoganàstitàvargaþ

nàsti samprayogaþ | kasmàt | caitasikadharmàõàmabhàvàt kena cittaü samprayujyate | vedanàdilakùaõànàü naikakàlyaü ÷akyate | na ca kàryakàraõayoryaugapadyamasti | vij¤ànaü saüj¤àdãnàü hetuþ | naiùàü dharmàõàmaikakàlyaü yaugapadyaü vàsti | ato nàsti samprayogaþ gambhãre pratãtyasamutpàda[såtre]bhagavànàha- asyotpàdàdidamutpadyata iti | yathà ca bãjàïkurakàõóanàlapatrapuùpàdãni hetuphalàbhyàü kramikàni dçùñàni | ato bhavavij¤àdãnyapi kramikàõyutpadyeran | yadbhavàn manyate kàmàdayaþ kle÷à råpasya saha[bhå]hetavaþ sahajàþ syuriti | tadayuktam | na hi råpaü pratyeti | anàlambanatvàt | cittacaitasikànàmàlambanamasti pratãti÷càsti | ataste naikasmin kàle syuþ sahabhuvaþ | bahupratãtyabhàvàt | ekakàya÷caikasattva ityàkhyàyate | ekapratãteþ | yadyekasmin kùaõe bahava÷caitasikàþ syuþ | tadà bahvyaþ pratãtayaþ syuþ | bahupratãtisattvàt bahupuruùàtmakaþ syàt | sa tu na sambhavati | ato naikasmin kùaõe vedanàdayo bhavanti |

kasmàtpunaþ ùaóvij¤ànàni naikakàlamutpadyante | (pç) vij¤ànàni kramikamàlambanamapekùya bhavanti | ato naikakàlikàni | (u) kasya pratibandhàdekaü kramikamàlambanaü na krama÷aþ ùaóvij¤ànànyutpàdayati | j¤àtavyaü pårvaü hetuþ pa÷càtkàryamiti krama÷a utpàdaheturiti | såtre coktam- cakùuùà råpaü dçùñvà na nimittagràhã bhavatãti | yannimittodgrahaõaü tadeva saüj¤àkarma | ato bhagavàn vij¤ànakarmànådya saüj¤àkarma pratiùedhati | ato j¤àtavyaü kasyacidvij¤ànamasti na saüj¤eti | yo nimittaü gçhõàti sa dçùñvà gçhõàti na dar÷anakàle | ato j¤àyate vij¤ànàdãni kramikànãti | ki¤coktaü såtre- cakùuùà råpaü dçùñvànuprahçùñacetano bhavati iti | atràpi pårvaü vij¤ànakarmoktaü pa÷càdvedanàdãni | ki¤coktaü såtre- dçùñirdar÷anamiti | ato j¤àyate na sarvaü cittaü vedanàdisamanvitamiti | pa¤cavij¤ànànàü lakùaõena cedaü spaùñaü bhavati | kasmàt | ya÷cakùurvij¤eye priyàpriyanimittaü sàmyanimitta¤ca na gçhõàti | tasya (#
SSS_164#) nàsti saüj¤à nàpi daurmanasyaü và | vikalpàbhàvàt | kecidàhuþ tasyàpi kàmàdayaþ kle÷à na santãti | ato j¤àyate nàsti vitarka iti | paryeùakànantarabhàvã vitarka ityucyate | tacca pa÷càdvakùyate | ato j¤àyate pa¤cavij¤ànàmapi vitarko nàstãti | ki¤ca bhavataþ pa¤ca vij¤ànàni na vikalpakàni | tatra kathaü vitarkavicàràbhyàü bhàvyam | cetanàvikalpaþ pårvarbhaudàrikaþ san pa¤càtsåkùmo bhavatãtyato vitarkavicàraustaþ | yadi pa¤cavij¤àneùu vitarkavicàrau staþ | tadyathà vadasi mayi tava j¤àpanàya prathamata evàbhyåhàdhãno vitarka utpadyata iti | tadà vitarkakàlaþ | asatyàü vij¤àpanecchàyàü kathamasti vitarkaþ |

kecidàhuþ- pa¤cavij¤àneùu saüj¤àsti vitarka iti | sa ca vitarkaþ saüj¤àmupàdàyotpadyate | katha¤ca saüj¤àkàle vitarko bhavati | ato 'bhyupeyaü pa¤ca vij¤ànàni asaüj¤àni avitarkàni avicàràõãti | kasmàt | na hi pa¤cavij¤àneùu strã puruùa iti vikalpo 'sti | nàpi vedanàdivikalpaþ | kena tatra vikalpyate | pa¤cavij¤ànànàü nirvikalpakatvàt tadanantaraü manovij¤ànamutpadyata iti yuùmàbhiruktam | yadi pa¤cavij¤àneùu (#
SSS_165#) vikalpo 'sti | kimanantarotpadyamànena manovij¤ànena | vitarkavicàrau ca naikasmin kùaõe syàtàm | audàrakasåkùmayorvirodhàt | ghaõñàbhighàtavat | àdya÷abdo vitarka [kalpaþ] | antya÷abdo vicàra [kalpaþ] | sa dàrùñàntiko 'pyevam | yadi pa¤cavij¤àneùu vitarkavicàrau staþ | tayoþ karma vaktavyam | na vaktuü vastutaþ sambhavati | [ato] j¤àtavyaü cittacaitasikàþ kramikà iti | avidyà praj¤à ca viruddhe na yugapatsyàtàm | kathamekasmin kùaõe j¤ànamaj¤àna¤ca bhavet | nahyekasmin citte saü÷ayasya prasaïgo 'sti | kasmàt | sthàõurvà puruùo veti naikasmin citte samudàcarati | cittavyàpàrasyedç÷asàmarthyàbhàvàt |

ka÷cidàha- caitasike smaraõamatãtàdhvasa¤caraõam iti | pratyutpannàlambanaü cittaü kathaü [tathà] bhaviùyati | ayaü puruùo mama j¤àto màmupakçtavàniti yat smaraõam, smçtvà ca prãtijananam tata kathamekasmin citte syàt | icchànicchà ca kathamekasmin citte bhavet | yathoktaü såtre- yo bhikùava àtmadharmàbhirataþ, tasya dharmo vardhate | yo 'nabhirataþ tasya dharmo hãyata iti | tat kathamekasmin citte bhaviùyati | yadyekasmin citte caitasiko 'sti | tadà dharmo vyàmohaþ syàt | kasmàt | ekasminneva hi citte 'sti j¤ànamaj¤ànaü saü÷ayo ni÷cayaþ ÷raddhà÷raddhà vãryaü kausãdyamityevamàdyà doùàþ | sarve ca caitasikà ekasmina citte pariniùñhitàþ syuþ | kasya pratibandhàt sukhaü dukhaü ràgo dveùa ityàdayo na bhavantyekasmin citte | yadyàha bhavàn sukhaduþkhàdayo virodhànnaikasmin citte vartanta iti | j¤ànàj¤ànàdayo 'pi mitho virodhànnaikasmin citte varteran | ato nàsti samprayogaþ |

saptasambodhyaïgasåtre ca bhagavatà caitasikadharmàõàü kramikatvamuktam | "yo bhikùu÷caturùu smçtyupasthàneùu carati ca smçtisambodhyaïgaü bhàvayati | smçtau cittaü dharmàn pravicinoti | dharmàõàü pravicayàdviryamàrabhate | vãryabalàtku÷aladharmàn sa¤cinoti | cittasya vimalà prãtirbhavati | prãtyà cittaü pra÷rabhyati | pra÷rabdhyà cittaü parigçhõàti | cittaparigrahàtsamàdadhàti | samàhitatvàt ràgadaurmanasyàbhyàmupekùate | upekùàyàü prajànàti" iti caitasikàþ kramikà bhavanti | aùñàïgikamàrgasåtre 'pi krama uktaþ | yaþ samyak dçùñiü (#
SSS_166#) labhate | sa samyak dçùñyà samyak saïkalpamutpàdayati | yàvatsamyak samàdhim | anukramasåtre ca bhagavànàhànandam | ÷ãladharaþ puruùo na kaukçtyabhàvàya cittaü praõidadhàti | ÷ãladharasya puruùasya cittadharmaþ kaukçtyaviratiþ | kaukçtyavihãno na tuùñilàbhàya cittaü praõidadhãta | kaukçtyavihãnasya cittasya dharmastuùñiþ syàt | tuùñasya cittaü prãõàti | prãtamanasaþ kàyaþ pra÷rabhyati | kàyapra÷rabdhau sukhaü vedayate | sukhavedanàyàü cittaü samàdadhàti | cittasamàdhàne tattvaü prajànàti | tattvavinnirvidyate | nirviõõo vimucyate | iti | ato j¤àyate caitasikàþ kramikà iti | aùñamahàpuruùavitarke 'pi krama uktaþ | yo bhikùuralpeccho viharati sa santuùño bhavati | santuùñaþ pravivikto bhavati | pravivikto vãryamàrabhate | vãryamàrabhamàõaþ samyaksmçto bhavati | samyaksmçtaþ samàhito bhavati | samàhitaþ praj¤àvàn niùprapa¤co bhavati | iti | saptavi÷uddhàvapi krama uktaþ | ÷ãlavi÷uddhiryàvadeva cittavi÷uddhyarthà | cittavi÷uddhiryàvadeva dçùñivi÷uddhyarthà | dçùñivi÷uddhiryàvadeva kàükùàvitaraõavi÷uddhyarthà | kàükùàvitaraõavi÷uddhiryàvadeva màrgàmàrgaj¤ànadar÷anavi÷uddhyarthà
| màrgàmàrgaj¤ànadar÷anavi÷uddhiryàvadeva pratipadàj¤ànadar÷anavi÷uddhayarthà | pratipadàj¤ànadar÷anavi÷uddhiryàvadeva pratipadàprahàõaj¤ànadar÷anavi÷uddhayarthà iti | nidànasåtre 'pi krama uktaþ | cakùuþ pratãtya råpa¤ca mohabhàgãyàvilà smçtirbhavati | tatra moho 'vidyaiva | måóhasya yà pràrthanà sà tçùõà | tçùõàrtasya yadabhisaüskaraõaü tatkarma | ityevamàdi | mahànidànasåtre 'pi krama ucyate | tçùõà÷iraskà nava dharmà [uktàþ] | tçùõàü pratãtya paryeùaõà | paryeùaõàü pratãtya làbhaþ | làbhaü pratãtya vini÷cayaþ | vini÷cayaü pratãtya chandaràgaþ | chandaràgaü pratãtya adhyavasànam | adhyavasànaü pratãtya parigrahaþ | parigrahaü pratãtya màtsaryam | màtsaryaü pratãtya àrakùà | àrakùàü pratãtya daõóàdàna÷asràdànakalahavigrahavivàdàþ sarve duþkhopàyàsàdayaþ sambhavanti | iti | srota àpannadharme 'pi krama uktaþ | satpuruùaü (#
SSS_167#) sevamànaþ saddharmaü ÷çõoti | saddharmaü ÷çõvan samyaksmçtimutpàdayati | samyaksmçtipratyayàü màrgapratipattimabhyasyati | iti | ukta¤ca såtre- cakùuþ pratãtya råpa¤ca cakùurvij¤ànamutpadyate | trayàõàü sannipàtaþ spar÷a iti | cittacaittà ekakàlikà iti vadatastrayàõàü sannipàto nàsti | ekaika÷a utpadyanta iti vadatastu asti trayàõàü sannipàtaþ | ityàdikàraõai rnàsti samprayogaþ |

samprayoganàstitàvargaþ pa¤caùaùñitamaþ |


66 samprayogàstitàvargaþ

(pç) asti samprayogaþ | kasmàt yaþ pa÷yati sa vedayata ayamàtmeti | vij¤ànacittaü tamà÷rayate | tena samprayuktatvàt | tathà saüj¤àskandhàdayo 'pi | yadi nàsti samprayogaþ kimadhãno 'yaü syàt | puruùasåtra uktam- cakùuþ pratãtya råpa¤ca cakùurvij¤ànamutpadyate | trayàõàü sannipàtaþ spar÷aþ | tatsahajà vedanàsaüj¤àsaüskàràdaya iti | asmin mate vividhaü nàmàsti yaduta sattvo devo manuùyaþ strã puruùo mahànalpa iti | evamàdãni nàmàni sarvàõi skandhàn pratãtya bhavanti | yadi cittacaitasikàþ kramikàþ tadà skandhadvayaü pratãtya puruùo bhavet na skandhapa¤cakam | kasmàt | nàtãtànàgataskandhàn prati puruùaþ sambhavati | bhavànàha- pratyutpanne na santi pa¤caskandhàþ iti | kathamucyeta pa¤caskandhàn pratãtya devamanuùyàdayo bhavantãti | ucyate tu sarvaskandhàn pratãtya na skandhadvayamàtram | ataþ pa¤caskandhàn pratãtya sattva ityàkhyà |

asti ca såtre samprayogo yadutendriyaj¤ànasamprayuktà ÷raddhà iti | api coktaü såtre- spar÷o vedanàsaüj¤àvitarkaiþ sahaja iti | api coktaü- pa¤càïgikaü prathamadhyànamiti | àha ca- vedanàdayo vij¤ànasthitaya iti | yadi vij¤ànasamprayuktam | (#
SSS_168#) kathaü vij¤ànasthitiùu vedanàdiùu sthitamidaü ni÷rayate tiùñhatãti | kasmàt | nahyucyate vij¤ànameva vij¤ànasthitiriti | ki¤coktaü såtre- caitasikadharmà÷cittajà÷cittani÷rità iti | àha ca- sattvànàü cittaü dãrgharàtraü ràgadveùàdisaükliùñamiti | yadi samprayogo nàsti | kiü saükle÷ayati cittam | caitasikà÷ca prakçtito dandhà anyonyà÷rayamavalambante naóakalàpavat | api coktaü såtre- yasmin samaye cittamuddhataü bhavati | akàlastrayàõàü bodhyaïgànàm yaduta dharmapravicayabodhyaïgasya vãryabodhyaïgasya prãtibodhyaïgasya | [tatkasya hetoþ |] uddhataü cittaü durupa÷amaü bhavati | [yasmin samaye cittamuddhataü bhavati] kàlastrayàõàü bodhyaïgànàü bhàvanàyai yaduta pra÷rabdhisambodhyaïgasya samàdhisambodhyaïgasya upekùàsambodhyaïgasya | [tatkasya hetoþ uddhataü cittamebhirdharmaiþ] såpa÷amaü bhavati | yasmin samaye cittaü lãnaü bhavati | akàla[stasmin samaye] trayàõàü sambodhyaïgànàü yaduta pra÷rabdhisambodhyaïgasya samàdhisambodhyaïgasya upekùàsambodhyaïgasya | [tatkasya hetoþ | lãnaü cittaü tadebhirdharmai]rdussamutthàpyaü bhavati | [yasmin samaye cittaü lãnaü bhavati |] kàla[stasmin samaye] trayàõàü sambodhyaïgànàü yaduta dharmapravicayasambodhyaïgasya vãryasaümbodhyaïgasya prãtisambodhyaïgasya | [tatkasya hetoþ | lãnaü cittaü tadebhirdharmaiþ] susamuddhàpyaü bhavati | iti | àbhidharmikà àhuþ- ekakàlaü bhàvanànuyogamanuyuktasya bodhi[pakùikà] dharmà
na viyujyanta iti | ato j¤àyate 'sti samprayoga iti ||

samprayogàstitàvargaþ ùañùaùñhitamaþ |


67 nàstisamprayogavargaþ

yaduktaü bhavatà- yaþ pa÷yati sa vedayate sa àtmeti | tadayuktam | pçthagjanà måóhà mçùàdçùñimimàmutpàdayanti | na vibhajanti vedaneyamidaü vij¤ànaü ni÷rayata iti | yadi te vibhajanti prave÷ayeyurapi ÷ånyatàm | te cittasantatiü dçùñvà avibhajanto vyavahàramàtràsaïgàttathà (#
SSS_169#) vadanti | måóhànàü vyavahàro na ÷raddheyaþ | yadavocaþ- sarvàn skandhàn pratãtya puruùo bhavatãti | tatra pa¤caskandhànàü santatiü pratãtya puruùa ityataþ sarveùàü skandhànàü vacanam | yathà loke vadanti- sukhã duþkhã aduþkhàsukhãti | naikasmin kàle sambhavanti tisro vedanàþ | tathà skandhà api | yabdravãùi- indriyaj¤ànasamprayuktà ÷raddhà iti | såtre coktam- anyaiþ samprayuktamiti | yathocyate- dvau bhikùàvekatra samprayuktau | iti | àhu÷ca dveùasamprayuktaü duþkham | snehaviyuktaü duþkhamiti | bhavatàü [mate] råpaü viprayuktamapi saüvçttyà samprayuktamityucyate | j¤àna÷raddhe apyevam | ÷raddhà yà anityatàdi ÷raddadhate | j¤àna¤ca yathàpratãti j¤ànam | ubhayamekaü sàdhayatãti samprayuktamityucyate | yadbhavànàha- spar÷àdvedanàdayaþ sahajà iti | tadayuktam | loke hi ki¤cidvastu alpaviruddhamapi sahacaramityucyate | yathà vadanti ÷iùyeõa saha caratãti | yathà ca vadanti ràjà mànthàtà smçtimàtreõa svargamàruroheti | tannaiva yujyate | pçthagjanànàü vij¤ànasyàlambanakriyàyàü catvàro dharmàþ kramikà bhavanti- vij¤ànànantarajà saüj¤à, saüj¤ànantarajà vedanà, vedanànantarajà cetanà, cetanà[nantarajàþ] saumanasyadaurmanasyàdayaþ | tata utpadyante ràgadveùamohàþ | ata ucyate sahaivotpadyanta iti |

yaduktaü bhavatà- pa¤càïgikaü prathamaü dhyànamiti | asyàü dhyànabhåmau santi tàni pa¤càïgàni | natvaikakàlikàni | yathà kàmadhàtau tisro vedanàþ | kasmàt | pårvokta dharmàõàmeva pa÷càdbhåmiþ kathyate | vitarkavicàrau ca na saüprayuktàviti pårvameva pratyuktam | yadavocaþ- vij¤ànasthitaya iti | tatsåtra uktà vij¤ànasya pratyaya[råpà] sthitiþ na ni÷rayaråpà | kenedaü j¤àyate | tasminneva hi såtra uktam- vij¤ànaü råpaü pratãtya snehapramodàbhyàü tiùñhati | iti | yadyupyuktaü bhavatà- yadi vij¤ànaü vij¤ànaü pratãtya tiùñhati | tadà pa¤ca vij¤ànàni sthitayaþ syuriti | tadayuktam | kasmàt | vij¤aptikàle ki¤cidvijànàti | vij¤àtasya citte vedanàdaya utpadyante | tatra tçùõodbhavati udbhåtatçùõàpratyayaü vij¤ànaü vij¤ànasthiti rityucyate | ato nocyate vij¤ànameva vij¤ànasthitiriti | saptavij¤ànasthitisåtramidaü (#
SSS_170#) cintyam | màstu yathàrutagrahaõamiti | ÷raddhayoghaü tarati iti yathà vadanti | tadaparinivaùñhitaü canam | vastutastu praj¤ayoghaü tarati | idamapi tathà syàt |

yaduktaü bhavatà- caittà÷cittàni÷rità iti | tadayuktma | pårvaü hi cittaü vijànàti | atha saüj¤àdayo bhavanti | uktaü hi såtre- vedanàdaya÷cittani÷rità iti | na kuóyà ÷ritacitravadime caitasikà÷cittani÷rità ityucyante | yadavocaþ- caitasikà anyonyani÷rità naóakalàpavaditi | tadanyasåtraviruddham || yadi samaü prayogaþ, kasmàt caitasikà÷cittani÷ritàþ | na tu cittaü caitasikani÷ritam | yadi bravãùi cittaü pårvamutpadyate tanmahimnà caitasikànàmà÷raya iti | tadà sidhyedasmadarthaþ | nahi citta utpadyamàne caitasikadharmàþ santi | yadbravãùi cittaü kle÷asaükliùñamityato j¤àyate 'smi samprayoga iti | neyaü màrganãtiþ | yadi cittaü pràk pari÷uddhaü ràgàdibhiràgantukairdåùitam | tadà sa eva pari÷uddhadharmà dåùyo bhavatãti dharmalakùaõaü bàdhyeta |

yathà ca pårvamuktam- cittaü prakçtipari÷uddhamàgantukamalairapakliùñamiti | tadidaü prativaktavyam | yadi cittaü prakçtipari÷uddham | ràgàdibhiþ kiü kriyate | yathoktam- citta- saükle÷àt sattvàþ sakli÷yanti | cittavyavadànàtsattvà vi÷udhyanti iti | tathà ca sattvà api samprayuktàþ syuþ | yadi sattvà api samprayuktàþ syuþ | yadi sattvà asamprayojyàþ | ràgàdayo 'pi asamprayojyàþ syuþ | santatyà dhàvati citte saükliùñàdicittamutpadyate | santànànàü dåùaõameva saükliùñacittamityucyate | yaducyate saükle÷àccittaü vimucyata iti | tat cittasantatau yadvi÷uddhacittamutpadyate | tadvimuktamityucyate | idameva yuktam | yathàbhratuùàràdaya÷candrasåryàbhyàmasamprayuktà api pidhànaü kurvantãti [pravàdaþ] | tathà ràgàdayo 'pi cittenàsamprayuktà api saükle÷ayantãti [vadanti] | dhåmàbhramihikàdaya÷candrasåryau pidadhatãti pidhànaü kathyate | tathà ràgàdayo 'pi vi÷uddhacittamàvçõvantãti àvaraõaü bhavati |

(pç) abhratuùàrau candrasåryau caikakàlikau | saükle÷acitte tu naivam | ato nàyaü dçùñàntaþ | (u) àvaraõasàmyàdayaü siddha ityato 'navadyam | saükle÷o 'yaü cittasantànaü saükle÷ayatãti saükle÷a ityucyate | caitasikà÷cittajà÷cittani÷rità iti yat bhavato vacanaü tatpårvameva pratyuktam | yadavocaþ- cittacaitasikàþ prakçtidandhà iti | tatpratikùaõavinà÷itvàt (#
SSS_171#) dandha ityucyate | na tu sàhàyyàya mitha àlambane samudàcarantãti | ye parasparasahakàriõaþ te ka¤citkàlaü tiùñheyuþ | na tu vastuto dç÷yate parasparasahakàritàbalam | [ataþ]kiü samprayogeõa |

bhavato yabdodhyaïgakàlavacanam | tat trãõi bodhyaïgàni yathàkàlaü bhàvayedityuktam | natvekasminneva kùaõe | yathàha ÷àriputraþ saptasambodhyaïgeùu ahaü svatantravihàrã | yasmin cittamuddhataü bhavati | tasmin samaye pra÷rabdhyàdãni trãõi bodhyaïgàni bhàvayàmãti | bhagavànapi sambodhyaïgànàmanukramamabocat | yadàha bhavàn- aikakàlikã sambodhyaïgànàü bhàvaneti | tadayuktam | yadyaikakàlikã, saptatriü÷abdodhipakùikàõàü bhàvanà | tadekakàlaü bhàvayet dve ÷raddhe pa¤casmçtyàdãn | yanmanyase yathàpràptisthànaü [ki¤cit] bhàvayatãti | sa evà[nyasya] bhàvanàviyogaþ | dvayo dhyànàdivadanyalabdhava÷àttu aviyoga ucyate | yat saptatriü÷abdodhipakùikàõàmekakàlaü bhàvaneti | na sa màrganayaþ | kasmàt | nahyekadà bahavo dharmà bhàvayituü ÷akyante |

nàsti samprayogavargaþ saptaùaùñitamaþ |


68 cittabahutvavargaþ

(pç) àj¤àtaü na santi pçthak caitasikàþ nàsti ca samprayoga iti | taccittamidànãü kimekam uta bahu | kecidvadanti- ekameva cittamutpattiva÷àdbahu iti | (u) cittaü bahu | kasmàt | vij¤ànameva cittamityucyate | råpavij¤ànamanyat gandhàdivij¤àna¤cànyat | ato bahåni cittàni | cakùurvij¤ànamàlokàkà÷àdipratyayànapekùya anyadevotpadyate | na tathà ÷rotravij¤ànam | trayàõàü vij¤ànaü vij¤ànaviùayàõàü pràptyotpadyate | manovij¤ànantu bahupratyayebhya utpadyate | ato j¤àyate naikamiti | yadvij¤ànaü nityamityevaü lakùaõaü viùayaü vijànàti | tat kathaü viùayàntaraü vijànãyàt | yadi bahåni cittànyutpadyante | (#
SSS_172#) tadà j¤àtuü ÷aknuvanti | yathà j¤ànaü samyak mithyà cànyat | j¤àna¤ca ni÷citaü sandigdhaü, ku÷alamaku÷alamavyàkçtaü và sarvamanyadeva | ku÷ale ca dhyànasamàdhivimuktayaþ catvàryapramàõàni çddhayabhij¤àdayo 'nye [dharmàþ] | aku÷ale ca ràgadveùamohàdayo 'nye | avyàkçte càtãtànàgatàdayo 'nye | ki¤cidvij¤ànaü kàyikavàcikakarmasamutthàpakam | ki¤cicceryàpathasamutthàpakam | saüyogato viyogato và hetusamanantaràlambanàdhipatãnàü pratyekaü vi÷eùàccittàni bhidyante | vi÷uddhàvi÷uddhàdivedanànàü vi÷eùàcca cittaü bhidyate | kàritravi÷eùàcca cittaü bhidyate | vi÷uddhamavi÷uddha¤ca cittaü prakçtitaþ pratyekaü bhidyate | yaccittaü prakçtitaþ pari÷uddhaü na tatsaükliùñam | yathà såryara÷miþ prakçtito vi÷uddhà na kadàciddåùyà bhavati | yat prakçtito 'vi÷uddhaü na tat vi÷odhayituü ÷akyate | yathà roma prakçtitaþ kçùõaü nàvadàtaü kartumarhati | dànàdau vastuto vi÷uddhaü cittamasti | hiüsàdau càvi÷uddhaü cittam | ato naikaü bhavet | sukhaduþkhàdivedanànàü vibhàgava÷àcca
cittamapi naikam | yathocyate bhikùurvij¤ànamupabhuïkte keùàü vij¤ànaü yaduta sukhaduþkhàduþkhàsukhànàü vij¤ànam | yadi cittamekam, ekameva vij¤ànaü sarvaviùayàn gçhõãyàt | bahucittavàdinastu yathendriyaü vij¤ànamutpadyate | ato na sarvaviùayàn gçhõãyàt | yadi cittamekam | kasya pratibandhànna sarvaviùayàn gçhõàti | ato j¤àyate cittaü bahu iti |

gràhyabhedàdgràhakamapi bhidyate | yathà ka÷citkadàcitsvacittaü vedayate | kathaü svaü råpamàtmànaü vedayate | yathà cakùurnàtmànaü pa÷yati | asirnàtmànaü chinatti | aïgulirnàtmànaü spç÷ati | ata÷cittaü naikam | yathà markañopasåtra uktam- yathà markañaþ [araõya upavane caramàõaþ] ÷àkhàü gçhõàti | tà muktvànyàü gçhõàti | evameva cittaü [ràtryà divasasya ca] atyayena anyadevotpadyata anyannirudhyate | iti | yadi cittamekam | ùaóvij¤ànakàyà iti vacanaü praõaùñaü syàt | såtre 'pyuktam- kàyaþ kadàcidda÷avarùàõyapi tiùñhate | yat citta- [mityucyate tat ràtryà÷ca divasasya] atyayena anyadevotpadyate 'nyannirudhyata iti | àha ca- cittamanityasthàyãti bhavitavyam | taccittaü santatyà vartate | na pratikùaõaü chidyate | yathà caikaü karma [kçtaü] na punaràdeyaü bhavati | evaü vij¤ànamapi nàlambane (#
SSS_173#) sàdaraü vartate | tçõàgnirnendhane saïkràmati | tathà cakùurvij¤ànaü na ÷rotraü pràpnoti | ato cittaü bahu iti ||

cittabahutvavargaþ aùñaùaùñitamaþ |


69 cittaikatvavargaþ

ka÷ciccodayati- cittamekam | kasmàt | yathoktaü såtre- cittamidaü dãrgharàtraü kàmàdibhirupakliùñamiti | yadi cittaü nànà, na sadopakliùñaü syàt | ratnahàrasåtra uktam- ya÷cittaü sadà ÷raddhayà ÷ãlena tyàgena ÷rutena praj¤ayà ca bhàvayati sa mçto deveùåtpadyate iti | dhyànasåtre coktam- prathamadhyànalàbhã cittasya paridamanàya prathamadhyànàdvitãyadhyànamupasampadya viharati | iti | cittavarge coktam-

matsyo yathà sthale kùipta [okamokata uddhçtaþ] |
parispandatãdaü cittaü màradheyaü prahàpayet || iti |

ato j¤àyate cittamekaü ca¤calamitastato dhàvatãti | saüyuktapiñake ca bhikùuràha-

markañaþ pa¤cadvàràyàü kuñikàyàü pasakkiya |
dvàreõànuparãyàti ghañayaü÷ca muhurmuhuþ |
(#
SSS_174#)
tiùñha markaña mà [dhàvã]rna hi te tat yathà purà |
nigçhãto 'si praj¤ayà neto dåraü [gamiùyasã]ti ||

ato j¤àyate- cittamekaü pa¤cendriyadvàreùu kàyakuñikàyàü paribhramati | saiva tatprakçtiþ | ata àha "mà [dhàvã]rna hi te tat yathàpurà" | iti | àha ca-

cittametatsarvakàlaü yathà dinakaraprabhà |
praj¤àvàn damayatyeva yathà hastinamaïku÷am || iti |

ato j¤àyate cittamekamevàlambaneùvañatãti | ki¤càtmàbhàvàccittameva karmakçtsyàt | ekameva hi cittaü karmàõyabhinirvçttya punarvipàkaü vedayate | cittaü mriyate cittamutpadyate cittaü badhyate cittaü mucyate | pårvànubhåtaü cittaü smarati | ato j¤àyate cittamekamiti | cittamekaü sat sa¤cinoti [vàsanàm] | kùaõikasya cittasya nàsti sa¤cayabalam | bhagavataþ ÷àsane nàstyàtmà | cittamekaü sat sattvalakùaõaü bhavati | yasya cittaü bahu | na tasya sattbalakùaõaü bhavati | dakùiõena cakùuùà dçùñvà vàmena vijànàti | nahyanyat pa÷yati anyadvijànàti | ato j¤àyate | cittamekamàtmanà pa÷yati àtmanà vijànàti iti |

cittaikatvavarga ekonasaptatitamaþ |


70 na cittabahutvavargaþ

yadyapyuktaü bhavatà- råpàdãnàü vij¤ànamanyaditi | na yuktamidam | kasmàt | yadekaü cittaü tadeva råpa÷abdàdigrahaõaråpàõi nànàkarmàõi karoti | yathaikaþ puruùaþ pa¤cachidrake gçhe sthitaþ tatra tatra gatàn viùayàn gçhõàti | tadeva cittaü cakùuùi lagnamàlokadipratyayamapekùya råpaü pa÷yati | yathà sa eva puruùa anyatra sahàyamapekùya [aparaü] kàryaü karoti | tasyaiva cittasya vij¤eyaü vibhaktaü bhavati | yathà sa eva pårvaü j¤ànã san pa÷càdaj¤ànã bhavati | evaü mithyàj¤ànaü punaþ samyak j¤ànaü bhavati | yathà sa eva puruùaþ pårvaü vi÷uddhaþ pa÷càdavi÷uddho bhavati | evaü yat sandigdhaü j¤ànaü tadeva ni÷citaü j¤ànaü bhavati | yathà sa eva puruùaþ pårvaü saü÷ayitaþ punarni÷cito bhavati | yadaku÷alaü cittaü tadeva punaþ ku÷alamavyàkçta¤ca bhavati | yathà sa eva puruùaþ kadàcitku÷alaü smarati | kadàcidaku÷alaü kadàcidavyàkçta¤ca smarati | (#
SSS_175#) tadeva cittamatãtànàgàmãryàpathaprabheda¤ca karoti | yathà sa eva puruùo 'tãtànàgatàdau nàneryàpathàn karoti | evaü vi÷uddhaü cittamevàvi÷uddhaü bhavati | avi÷uddhameva vi÷uddhaü bhavati | yathà sa eva puruùaþ pårvaü prasannaþ pa÷càdaprasanno bhavati | tadeva cittaü sukhasamprayuktaü pa÷càdduþkhasamprayuktaü bhavati | yathà sa eva puruùaþ pårvamanyaü sukhayati pa÷càtpunarduþkhayati | ata ucyate cittamekaü bahukarmaõe prabhavatãti |

yadavàdãþ- ekameva vij¤ànaü na ùaóvivaùayàn gçhõàtãti | naikaü cittamiti | tadayuktam | mama tu indriyapravibhàgàdvij¤ànaü pravibhajyate | yat vij¤ànaü cakùuùi lagnaü tat råpamàtraü gçhõàti | nànyaviùayàn | anyadapyevam | yadavocaþ- gràhyabhedàdgràhakabheda iti | tadayuktam | cittadharmatà yadàtmànaü vijànàtãti | yathà pradãpa àtmànaü prakà÷ayati anyànapi prakà÷ayati | yathà gaõaka àtmànaü gaõayati anyànapi gaõayati | evamekameva cittamàtmànaü vijànàti anyànapi vijànàti | bhavatokto markañadçùñànto 'yuktaþ | yathà markañaþ ÷àkhàü gçhõàti tàü muttkàparàü gçhõàti | tathà cittamapi ekamàlambanaü gçhõàti | tadutsçjyàparaü gçhõàti | ato 'nyaduktameva [yat] svayameva karmàbhinirvartayati, svayameva punarvipàkaü vedayate iti saükùipya pratyavocam | kasmàt | yadi cittamanyat, tadà anyatkaroti, anyadvedayate anyanmçnmriyate anyajjàyata ityàdayo doùàþ syuþ | ato j¤àyate cittamekamiti ||

na cittabahutvavargaþ saptatitamaþ |


71 na cittaikatvavargaþ

atrocyate | yadabravãþ- cittamekaü kàmàdinà ciramupakliùñam iti | tadayuktam |

santanyamànacittasyaikaü lakùaõaü dç÷yate | yathà vadanti sandhyàvàt eva prabhàtavàtaþ | adyatananadyeva pårvanadã | [adya] ràjasabhàpradãpa eva hyastanapradãpa iti | yathà dantaþ punarjàta ityucyate | vastutastu pårvadanto na purnajàtaþ | lakùaõasàmyena jàtaþ punarjàta (#
SSS_176#) ityucyate | evaü cittamanyadapi santatyà cittamekamityucyate | yadavocaþ- [pårvànubhåtaü cittaü] smaratãti | puruùaþ kadàcidàtmanaiva pårvacittaü smarati | yat pårvacittaü tadidànãmàgatamiti kiü smçtena | tenaiva cittena tadeva smaryata iti kathaü bhaviùyati | nahyasti svàtmavedakaü j¤ànamekam | ato naikaü cittam |

yabdravãùi- [cittaü] sa¤cinotãti | yadi cittaü nityamekam | kaþ sa¤cayenopakàraþ | yadi cittaü bahu | tadà adharamadhyottamakramasantatyotpadyamànatvàdasti sa¤cayaþ | bhavatoktaü cittaü sattvalakùaõamiti | yadi cittamekam | tadeva nityaü bhavet | yannityam | sa evàtmà syàt | kasmàt | idànãü kurvan pa÷càtkariùyan nitya eko 'vikàrãtyata àtmà bhavati | cittavi÷eùalakùaõànabhij¤asya cittamekaü bhavati | pravàhavaccittaü santanyamànamekamiti vadanti | yathà taimirikaþ ke÷akalàpamekaü pa÷yati | tadvivecakastu tadbhedaü vijànàti | yastu praj¤àvàn sa cittabhedaü vijànàti | kasmàt | brahmàdayo vyàmohagatà evaü manyante kàyo 'yamanityaþ cittaü vij¤ànantu nityam iti | yadi brahmàdãnàmeva vyàmohaþ | kaþ punarvàdo 'nyeùàü nityeùvàsaktànàm | ataþ ku÷alacetanàpratyayasàmagrãsamutpanno dharmo nityaþ syàt | tadviparãtastu kùayã |

yaduktaü bhavatà- dakùiõena dçùñvà vàmena vijànãyàditi | tat j¤ànabalàdanyatpa÷yati anyadvijànàti | yathàyaü puruùo granthaü racayati | anyaþ puruùo vijànàti | anàgatamajàtamasadbhåta¤càryaj¤ànabalena vijànàti | atãtaü vastu asadapi smçtvà vijànanti anàgatamasadapi [àrya]j¤ànabalàdvijànanti | idaü pa÷càt savistaraü vakùyate ||

na cittaikatvavarga ekasaptatitamaþ |


72 cittabahutvapradar÷anavargaþ

yadavocaþ- cittamekaü bahukarmaõe prabhavatãti | tadayuktama | kasmàt | samyak pratyàyakàtmakaü hi cittam, råpapratyàyanaü ÷abdapratyàyanàdanyat | kathaü cittamekaü bhavati | yathà ghañaü dhatte hastakarma | na tadeva karmànyadvastu dhatte | tathà yena cittena råpaü gçhyate | (#
SSS_177#) na tenaiva ÷abdaþ ÷råyate | cakùurvij¤ànamida¤ca cakùurà÷rayãkçtya råpamàlambanãkçtya bhavati | tadubhayamanityaü kùaõikam | cakùurvij¤ànaü kathamakùaõikam | yathà vinà vçkùaü na cchàyànvàste | evaü cakùåråpayoþ kùaõikatvàt tadà÷rityotpannaü vij¤ànamapi kùaõikam | kùaõikadharmasya nàsti gamana÷aktiþ | manovarge ca pårvaü bahudhà pratyuktameva | ato na mano gacchatãti |

yadavàdiþ- vij¤ànaü cakùuùi lagnaü sat àlokamapekùya pa÷yati | yathà sa eva puruùaþ pa÷yati ÷çõoti ityàdi | tadayuktam | kasmàt | ÷àstre 'smin dharmaõàü vastutattvamanviùyate | puruùaþ praj¤aptisan na dçùñànto bhavitumarhati | puruùalakùaõa¤cànveùñavyam | pa¤caskandhàþ puruùàtmakà iti vadàmaþ | saü÷ayaj¤ànàdãni ni÷cayaj¤ànàdibhyo 'nyàni na saü÷ayaj¤ànàdãnyeva ni÷cayaj¤ànàdãni ityapi vadàmaþ | tathà sarvaü [vaktavyam] |

yadavocaþ- indriyapravibhàgàdvij¤ànaü pravibhajyata iti | tadayuktam | indriyaü vij¤ànajananasya hetupratyayaþ | yadi vij¤ànamekam | indriyaü kiü karoti | [yat] pradãpaü dçùñàntatvena kalpayasi | nàyaü dçùñànto yuktaþ | yathà aprakà÷itasya prakà÷anaü karoti pradãpaþ | na pradãpasvaråpaü prakà÷ayati | ato nàtmànaü prakà÷ayati | pradãpenàndhakàre vinaùñe [viùayeùu] cakùurvij¤ànamutpadyate | tadutpannaü sat pradãpamapi pa÷yati | ghañàdi dravyamapi [pa÷yati] gaõakastu àtmaråpamapi jànàti pararåpamapi jànàti | taducyate lakùaõaj¤ànam |

yadavocaþ karmàdi | tat karmàdidåùaõe pratyuktam | ato nàsti sa doùaþ | yadi cittamekaü nityam | tadàsti karma nàsti vipàkaþ | kasmàt | sàkùàccittaü tadà÷rita ¤ca karma bhavati | yadi cittamekam | kaþ karmavipàkaþ | tathà bandhamokùàdirapi yadavàdãþ- anyat karoti anyadvedayata iti | tadapyayuktam | skandhànàü santàno naiko nànyaþ | antadvayapàtàpatteþ | saüvçtisaüj¤ayà karmàdãnàü vacanaü na tu paramàrthataþ | ataþ skandhasantàne so 'yam ityàdisaüj¤àvyavahàra ityanavadyam | ato j¤àyate cittaü bahviti ||

cittabahutvapradar÷anavargo dvisaptatitamaþ |


(#
SSS_178#)
73 ki¤citkàlasthàyivij¤ànavargaþ

(pç) cittaü bahviti niråpitam | idànãü tàni cittàni kiü kùaõikàni | uta ki¤citkàlasthàyãni | kecidàhuþ- ki¤citkàlasthàyãnãti | kasmàt | råpàdãnàü pratyàyanàt | yat kùaõikaü na tat pratyàyayet | ato nàsthàyi bhavati | yadi kùaõikaü [cittaü] tadà råpàdãni na kadàpi pratãyeran | kasmàt | yathà vidyutprabhà ki¤citsthàyinyapi na punaþ suj¤eyà bhavati | kaþ punarvàdaþ | kùaõikaü pratyàyayatãti | vastutastu pratyàyayati | ato j¤àyate vij¤ànàni na kùaõikànãti | cakùuþ pratãtya råpa¤ca cakùurvij¤àna[mutpadyate] ityanayorabhede vij¤ànamapyabhinnam | citta¤ca yugapadeva nãlàdãni råpàõi gçhõàti | ato j¤àyate 'kùaõikamiti |

yanmanyase- santànato 'dhyavasyatãti | tadapi na yuktam | yadyaikaikaü cittaü nàdhyavasyati | santàno 'pi nàdhyavasyet | yathaikasminnandhe råpamapa÷yati bahavo 'pi na pa÷yeyuþ | yadi bravãùi- yathaikastanturna hastinaü pratirundhe | bahavastu sa¤citàþ prabhavanti | tathaikaü cittaü nàdhyavasyati | tatsantànastu adhyavasyati | iti | idamapyayuktam | ekaikasmin tantau pratyekamasti ki¤cidvalam iti tatsamavàyaþ prabhavati | cittasyaikasmin kùaõe nàsti ki¤citpratyàyakabalam | tasmàtsantàno 'pi na pratyàyayet | vastutastu pratyàyayati | ato j¤àyate 'kùaõikamiti | yadi cittaü kùaõikamiti | atãtànàgatàdikarmàõi niùprayojanàni syuþ | ki¤citkàlasthàyi tu saprayojanàni karoti | ato j¤àyate 'kùaõikamiti | anityamapi ki¤citkàlamava÷yaü tiùñhati ||

ki¤citkàlasthàyivij¤ànavargastrisaptatitamaþ |


(#
SSS_179#)
74 asthàyivij¤ànavargaþ

atra pratibråmaþ | yaduktaü bhavatà- cittaü pratyàyakamityato 'kùaõikamiti | tadayuktam | cittagatanimittànàü balàt [cittaü] pratyàyayati | na sthàyibalàt | tathà no cet ÷abdakarmaõo na syàtpratyàyanam | kasmàt | pratyakùaü pa÷yàmaþ khalvidaü kùaõikamatha ca pratyàyakamiti | ato j¤àyate na sthàyitvàtpratyàyatãti | samyak pratyayàtmakaü hi cittam | yannãlaü pratyàyayati | na tadeva pãtaü pratyàyayati | tasmànnãlapratyàyakaü ki¤citkàlasthàyyapi na pãtaü pratyàyayati | nãlapratyàyanakàlo 'nyaþ | anãlapratyàyanakàla÷cànyaþ | naiko dharmo dvayoþ kàlayoþ syàt | dharmaþ kàlasamanvitaþ | kàla÷ca dharmasamanvitaþ | graho dvividhaþ adhyavasàyàtmakaþ anadhyavasàyatmaka iti | yadi vij¤ànamakùaõikam | sarvaü gràhyaü sàkalyenàdhyavasyet | mama tu bahuvij¤ànasantànava÷àdutpanno graho 'dhyavasyati | alpasantàne tu nàdhyavasyati | vij¤àna¤ca viùayaü gçhõàti mandaü và kùipraü và iti cittasya nàsti niyamaþ |

yaduktaü bhavatà- à÷rayàlambanayornàsti bheda iti | kùaõikatvàt råpamà÷rayàlambanamapi bhinnamevetyarthaþ sàdhitaþ | yadavàdãþ- yugapad gçhõàtãti | vij¤ànaü sarvakàyàvayavagràhakamityato yugapagdraha ityucyate | ato nàstyekaü vij¤ànaü sarvagràhakam | kasmàt | apariniùpannagrahameva cittamanunirudhyate | [ataþ] kena labhyate sarvagràhakaü cittamastãti | yadbravãùi- karmakriyà niùprayojaneti | tadayuktam | yathà pradãpaþ kùaõiko 'pi prakà÷anopayogã | vàyugatakarmàõi kùaõavinà÷ãnyapi padàrthàn kampayanti | tathà (#
SSS_180#) vij¤ànamapi | yathà pradãpàdayaþ kùaõikà api [padàrtha]grahaõasamarthà bhavanti | tathà vij¤ànaü kùaõikamapi [viùaya]grahaõasamarthaü bhavati |

atha cittamanovij¤ànàni kùaõikàni | kasmàt | nãlàdãråpasaïghàtaþ purovartã san vij¤ànamà÷åtpàdayati | ato 'sthàyãti j¤àyate | puruùasya kadàciccittaü bhavati yadahamekakàlaü sarvànalambanàn gçhõàmãti | ato vij¤ànamasthàyi | yadi vij¤ànaü ki¤citkàlaü tiùñhati | tadà puruùasya na tadbhànticittamutpadyeta | kasmàt | bãjasantànavat ki¤citkàlàvasthàyitvàt | na tatra puruùasya bhrànticittamutpadyate | yadaïkurakàõóàdãnyaikàlikànãti | ato vij¤ànaü kùaõikamiti j¤àyate | yo ghañaü pa÷yati tasyaiva ghañasmçtirbhavati | dar÷anànantaraü smçtirbhavatãtyataþ kùaõikam | yo vadati vij¤ànamakùaõikamiti | tasyaikameva j¤ànaü samyaï mithyà ca sambhavet | ayaü puruùa iti graha eva ayaü na puruùa iti graha iti yathà dar÷anaü bhavati | evaü saü÷ayagraha eva ni÷cayagrahaþ syàt | tattu na sambhavati | ato j¤àyate kùaõikamiti | vikalpàdyanekapratyayagrahaõàt kùaõikamiti j¤àyate | ÷abdakarmasantàna÷ca kùaõikaþ san tatra j¤ànamutpàdayati | ato j¤àyate cittaü kùaõikamiti ||

asthàyivij¤ànavarga÷catuþsaptatitamaþ |


75 vij¤ànayaugapadyavargaþ

ka÷ciccodayati | cittaü kùaõikamiti pratipàditam | idànãü vij¤ànàni kimaikakàlikàni | uta kramikàõi | kecidàbhidharmikà vadanti- vij¤ànànyaikakàlikànãti | kasmàt | ka÷cit sarvàn viùayànekakàlaü gçhõàti | yathaiko ghañaü pa÷yan saïgãtadhvanimapi ÷çõoti | ghràõena kusumagandhaü jighrati | mukhena sagandharasaü kavalayati | vyajanavàyuþ kàyaü spç÷ati | cetanà ca samãkarotyapa÷abdam | ato j¤àyate sarvàn viùayànekakàlaü gçhõàtãti |

yadyekameva vij¤ànaü kàye sarvasukhaduþkhe vijànàti | tadà càkùuùavij¤ànenaikena sarvàn vçkùàn gçhõãyàt | tattu na sambhavati | katha[mekena] vij¤ànena måla÷àkhàpatrapuùpàõi (#
SSS_181#) sarvàõi j¤àyante | ato j¤àyate bahåni vij¤ànàni yugapadekakàlamutpannàni sarvàn spraùñavyàn gçhõanti iti | nànàråpàõàü j¤ànamekakàlamutpadyate | na tu [yat] nãlaj¤ànam | tadeva pãtaj¤ànam | ato j¤àyate ekakàlaü yugapadutpadyante | vahåni vij¤ànànãti kàyàvayaveùu ca ÷ãghrataraü j¤ànamutpadyate | ekàvayavagrahaõakàla eva sarvàn gçhõàti | bhagavataþ ÷àsane ca nàstyavayavã | na hi sambhavatyekameva vij¤ànaü sarvànavayavàn gçhõàtãti | ato ekakàlamutpannàni bahåni vij¤ànàni sarvànavayavàn gçhõantãti ||

vij¤ànayaugapadyavargaþ pa¤casaptatitamaþ |


76 vij¤ànàyaugapadyavargaþ

atrocyate | yaducyate bhavatà- bahåni vij¤ànàni yugapadekakàlamutpadyanta iti | tadayuktam | kasmàt | vij¤ànaü manaskàramapekùyotpadyate | yathoktaü såtre- cakùuranupahataü bhavati | råpamàbhàsagataü bhavati | vij¤ànotpàdako manaskàra÷ca yadi na bhavati | tadà na cakùurvij¤ànamutpadyata iti | ato j¤àyate vij¤ànàni manaskàramapekùya bhavanti naikakàlikànãti | sarve cotpattidharmàõaþ karmakàraõàdhãnàþ | cittasyaikaika÷a utpatteþ | na hi pçthivãnarakàdivipàka ekakàlaü vedyate | yadi bahåni cittàni yugadutpadyante | tadà yugapadvedanà syàt | na vastutaþ sambhavati | ato j¤àyate vij¤ànàni naikakàlikànãti | vij¤àna¤ca ÷ãghrataramàlambanaü gçhõàti | yathàlàtacakrasya pravçtti÷aighryànnadç÷yate tadvicchedaþ | tathà vij¤ànànyapi kàlalavasthàyitvànna vibhajyante | yadyaikakàlikàni vij¤ànàni | sarveùàmutpattidharmàõàmekakàlamekalakùaõaü yugapadutpattiþ sambhavet | kaþ pratibandho 'sti | tathà ca sarvadharmàõàmutpattaye nàva÷yaü yatnaü kuryàt | karmàkurvannapi (#
SSS_182#) mucyeta | na tu tatsambhavati | ato j¤àyate vij¤ànàni naikakàlikànãti | kàya÷cittànucaraþ | yadi sarvàõi cittàni yugapadbhavanti | tadà kàyo vikùipyeta | atãtànàgatàdicittànàmekakàlamutpatteþ | vastutastu kàyo na vikùipyate | ato j¤àyate na yugapadbhavanti sarvacittànãti | cakùuùà pa÷yàmaþ khalu bàhyàn bãjàïkuràdãn kalamàüsape÷yàdiråpàõi kaumàrayauvanajaràkàràn kramikàn | tathà cittamapi syàt |

ukta¤ca såtre- yadà sukhà vedanà bhavati | tadà [anye] dve vedane niruddhe yaduta duþkhà vedanà aduþkhàsukhà vedanà ityàdi | yadi vij¤ànànàü yugapadutpàdaþ tadà tisro vedanà ekakàlaü vedyeran | na tu tadyujyante vastutaþ | ato j¤àyate vij¤ànàni naikakàla mutpadyanta iti | ekasmin kàya ekacittotpattyà ekaþ puruùa ityucyate | vij¤ànànàü yaugapadya ekasmin kàye bahavaþ puruùàþ syuþ | natvidaü yujyate | ata ekasmin kàye vij¤ànànàü yaugapadyaü na sambhavati | yaugapadye hi ekakàlaü sarvàn dharmàn jànãyuþ | kasmàt | cakùuùi tàvadapramàõa÷atasahasràõi vij¤ànàni bhavanti | evaü yàvanmanasyapi | tathà ca [tàni] sarvàn dharmàn vijànãyuþ | na tu tadyujyate | ato vij¤ànàni naikakàlikànãti j¤àyate |

(pç) kasmàdvij¤ànànyava÷yaü kramikàõi bhavanti | (u) ekaþ samanantarapratyaya ityato vij¤ànamekaikamutpadyate | (pç) ekaþ samanantarapratyaya iti kasmàt samyak | ãdç÷ã dharmatà syàt | tathà bhavatàme kasyàtmana ekaü manaþ | tathà mamàpi ekasya manasa ekaþ samanantarapratyayaþ | yathà bãjasambandhã aïkurastatsamanantaramutpadyeta | na kàõóàdyutpàdya aïkuraþ | evaü cittasambandhã dharma÷cittakrameõotpadyeta | nànyadharmotpatti [kramataþ] | vij¤ànalakùaõaü tathà niyataü [yat] ekaikodayavyayakramalakùaõàdhãnam agnilakùaõadàhavat | tasmàdvij¤ànànyava÷yaü krameõa bhavanti ||

vij¤ànàyaugapadyavargaþ ùañsaptatitamaþ |


(#
SSS_183#)
77 duþkhasatyaskandhe saüj¤àskandhavargaþ

(pç) ko dharmaþ saüj¤à | (u) praj¤aptisaddharmanimittagrahaõàtmikà saüj¤à | kasmàt | yathoktaü såtre- kecitparãttasaüj¤àþ kecidbahusaüj¤àþ kecidapramàõasaüj¤àþ kecidaki¤canasaüj¤à iti | vastutastu te bahu ki¤cidàdidharmà na santi | ato j¤àyate saüj¤à praj¤aptisaddharmanimittagrahaõaråpeti | tàþ saüj¤àþ bhåyasà viparyàsagatà iùyante | yathoktam- anitye nityamiti saüj¤àviparyàsaþ | duþkhe sukhamiti saüj¤àviparyàsaþ | anàtmani àtmeti saüj¤àviparyàsaþ | a÷ubhe ÷ubhamiti saüj¤àviparyàsaþ | iti | evaü ÷raddhàdhimuktivipa÷yanà kçtsnàyataneùvapi ucyante |

saüj¤à tridhà vibhaktà grahàlambanà yaduta priyadvepyodàsãnàþ | tatra tisro vedanàþ krama÷aþ samudbhavanti | tà vedanà÷ca triviùajananyaþ | ataþ saüj¤à duùñà | duùñatvàt bhagavànàha- saüj¤à prahàtavyeti | yathoktam- cakùuùà råpàõi dçùñvà mà nimittaü gçhvãta iti | ato j¤àyate praj¤aptisaddharmanimittagrahaõaråpà saüj¤eti |

(pç) praj¤aptisaddharmagrahaõaråpà saüj¤eti nàyamartho yujyate | kasmàt | tathà saüj¤ayà hi sarvàn kle÷àn prajahàti | yathoktaü såtre- anityasaüj¤à sàdhu bhàvità sarvaü kàmaràgaü paryàdàpayati | sarvaü råparàgaü paryàdàpayati | sarvaü bhavaràgaü paryàdàpayati | sarvamauddhatyaü paryàdàpayati | sarvàmavidyàü paryàdàpayati | samamasmimànaü paryàdàpayati | iti | ato j¤àyate na praj¤aptisaddharmagrahaõamàtrà saüj¤eti | praj¤aptidharmagrahaõaråpà [cet] saüj¤à | tadà na syàtkle÷ànàü prahàõam |

ucyate | vastutaþ praj¤eyaü saüj¤eti nàmnocyate | yathà vadanti vedakaþ sarvasmàdvimucyate | manasà sarve kle÷àþ prahãyanta iti | yathà ca vadanti akçùõà÷uklakarmaõà sarvàõi karmàõi kùapayatãti | vadanti ca-


(#
SSS_184#) ÷raddhayà vitaratyoghamapramàdena càrõavam |
vãryeõa duþkhamatyeti praj¤ayà pari÷udhyati | iti |

vastutastu praj¤ayà tarati na tu ÷raddhàdinà | evaü praj¤aiva saüj¤àkhyayocyate | ukta¤ca såtre- praj¤ayà balaü bhavatãti | yathoktam- àryàstadantevàsino và praj¤àbalena sarvàn kle÷àn prajahatãti | ataþ praj¤aiva sarvasaüyojanasamucchedinã | na tu saüj¤à | saptatriü÷adàryamàrgàïgeùu noktà saüj¤à | ato na [sà] saüyojanasamucchedinã | ukta¤ca såtre- jànan pa÷yan àsravakùayaü pratilabhate nàjànan nàpa÷yan iti | triùvanàsravendriyeùåktaü anàj¤àtamàsyàmindriyamàj¤endriyamàj¤àtàvãndriyamiti sarvaü j¤ànàkhyaü bhavati | àha ca bhagavàn- praj¤àskandho vimuktij¤ànadar÷anaskandho bhavati iti | ki¤càha- dhyànavyatiriktà nàsti sambodhiþ | sàmyavyatiriktaü nàsti dhyànamiti | anukramasåtre coktam- vi÷uddha÷ãladhàriõo na cittaü paritapati yàvadyathàbhåtaj¤ànàya cittaü samàdadhàti iti | dharmaj¤ànàdayaþ sarve praj¤àkhyàþ | tisçùu ca ÷ikùàsu adhipraj¤à÷ikùottamà | àha ca- praj¤àsampat vimuktij¤ànadar÷anasampat iti | saptavi÷uddhiùu coktam- pratipadàj¤àna- dar÷anavimuktirit | àha ca bhagavàn- sarvadharmàõàü yathàbhåtaj¤ànamanuttarà praj¤à ityucyate | saüj¤à tu naivaüvidhocyate |

praj¤aiva sarvakle÷ànàü samucchedini na tu saüj¤eti yogo nyànyàþ | kasmàt | yathàha mahànidànasåtram- yacca såtre 'vatarati vinaye ca sandç÷yate dharmatà¤ca na vilomayati tat gràhyam iti | api càha- samyagarthe sthàpanà yathàrtha [grahaõam] samyak rute sthàpanà yathàråta [grahaõam] iti | ataþ såtre yadyapyuktam anityasaüj¤àdayaþ kle÷ànàü samucchedakà (#
SSS_185#) iti | tathàpi sà praj¤aivepi | nyàyato bhavati | àha ca- avidyà sarvakle÷ànàü målam | visaüyogàtmaj¤à vimucyata iti | ato j¤àyate praj¤ayà sarve kle÷àþ prahãyanta iti |

(pç) bhavatoktaü praj¤aptisaddharmanimittagrahaõàtmikà saüj¤à iti | kiü tannimittam | (u) kecinmanyante- praj¤aptidharmo nimittam | praj¤aptidharmàþ pa¤ca atãtaþ anàgataþ saïketaþ saüyogaþ pudgala iti | tadayuktam | kasmàt | pudgalaþ pa¤caskandhànupàdàya siddhaþ | nimittasyàsiddhyà nàsti praj¤aptiþ | (pç) nimittasyàrthaþ kaþ | (u) yadàlambanaü tannimittam | kenedaü j¤àyate | yathoktam- siüho mçgaràja iha nadãtãre sthitastratra tãre nimittaü gçhãtvà oghaü tãrtvà niùkràmati | tatra yadi nimittaü nàsti tadà idaü tãraü pratinivçtya [tannimitta]màmaraõaü na mu¤cati iti | såtre 'smin vakùa[mçgà]dinimittaü bhavati | àha ca- bhikùurnimittaü pradar÷ayatãti | atra cãvaràdirnimittam | ki¤càha- bhagavàn- ãdç÷aü nimittaü khyàpayatãti | api càha- [pa÷u]vadhako ràjabhojanàyàbhilaùitaü nimittamupàdatta iti | àhu÷ca- prabhàtaü såryodayasya nimittamiti | ki¤càha- trãõi nimittàni yaduta samàdhinimittaü pragrahanimittamupekùànimittamiti | tatra samàdhyàdaya eva nimittàni bhavanti | yaü dharmaü manasikçtya cittamàlambane badhyate | tat samàdhinimittam | cyavanadharmiõo devaputrasya pa¤ca pårvanimittàni pràdurbhavanti | tatra pa¤ca dharmà eva nimittàni bhavanti | ato j¤àyate na praj¤aptidharmo nimittamiti | nàpi saüskàraskandhasaïgçhãtam | ÷àriputraþ pårõamaitràyaõãputrànmukhanimittaü gçhõàti | ukta¤ca såtre- cakùuùà råpàõi (#
SSS_186#) dçùñvà mà nimittaü gçhõãteti | dharmamudràyà¤coktam- yo bhikùuþ råpa÷abdàdinimittaü prahãõaü pa÷yati | nàhaü vadàmi sa vi÷uddhaj¤ànadar÷anasya làbhãti | anena j¤àyate àlambanameva nimittam | na praj¤aptidharma iti |

(pç) nàlambanaü timittam | kasmàt | animittasamàdherapi sàlambanatvàt | àha ca råpàõi dçùñvà mà nimittaü gçhõãteti | yadyàlambanaü nimittam | kathaü råpaü dçùñvà na nimittaü gçhõàti | (u) nimittaü dvividhaü duùñamaduùñamiti | duùñanimittaniùedhàrthamàha- råpaü dçùñvà na nimittaü gçhõàtãti | animitta[samàdhe]ràlambanamapi duùñamiti pa÷cànnirodhasatya [varge]vakùyate yat trividha cittanirodhã animittamàdàvupasampadya viharatãti | na tu sarvanimittagraho duùñaþ | yaþ samàdhipragrahopekùànimittàdi gçhõàti | na tasya doùo 'sti | nirvàõa¤càsaddharmaþ | ato na duùaõakçt syàt | yathoktaü- dharmanimittasya gràhã na duùyati iti | praj¤aptinimittagràhiõastu kle÷àþ samudbhavanti | kasmàt | priyàpriyàdivibhaktanimittagrahàt saumanasyadaurmanasyàdayaþ samudbhavanti | tato ràgadveùàdayo doùà bhavanti | ato j¤àyate praj¤aptidharmanimittagrahaõaråpà saüj¤etyucyata iti ||

duþkhasatyaskandhe saüj¤àskandhavargaþ saptasaptatitamaþ |


78 duþkhasatyaskandhe vedanàdhikàre vedanàlakùaõavargaþ

(pç) vedanà katamà | (u) sukhà duþkhà aduþkhàsukhà ca | (pç) sukhà katamà | duþkhà katamà | aduþkhàsukhà ca katamà | (u) kàyacittayorvikàso sukhetyucyate | tayoreva hràse duþkhà | ubhayalakùaõayo viruddhà aduþkhàsukhà | (pç) imàstisro vedanà aniyatalakùaõàþ | kasmàt | yathà vastvekameva kadàcitkàyacitte vikàsayati | kadàcit hràsayati | kadàcidubhayavilakùaõaü bhavati | (u) tadàlambanamaniyatam | na tu vedanà | kasmàt | yathaika evàgniþ kasyà¤cidçtau sukhamutpàdayati | kasyà¤cidçtau (#
SSS_187#) duþkham | kasyà¤ciccàduþkhàsukham | àlambanajà vedanà tu niyataiva | tadeva vastvekamçtuva÷àt sukhasya và heturbhavati | aduþkhàsukhasya và heturbhavati |

tadàlambanaü kena kàlena sukhaduþkhàdãnàü heturbhavati | (u) yatna duþkhavighàtakamasti | tasmin samaye sukhalakùaõamutpadyate | yathà ka÷cit yadà ÷ãtàrtaþ tadoùõaspar÷aþ sukhamutpàdayati | (pç) nanu sa evoùõaspar÷aþ utkañaþ san duþkhakaro bhavati | na tu sukhakaraþ | ato j¤àyate sukhavedanàpi nàstãti | (u) saüvçtinàmato 'sti sukhavedanà | na tu paramàrthataþ | uùõaspar÷apriyasya kasyacit hitakaro 'pi bhavati | [yasya yadà] pårvaduþkhasya pratibandhaþ | tasmin samaye tasya sukhamutpadyate | yadi pårvameva duþkhaviyogaþ tadoùõaspar÷o na sukhakaraþ | ato nàsti paramàrthataþ |

(pç) yaduktaü bhavatà- [saüvçti]nàmataþ sukhamasti iti | tanna yuktam | kasmàt | såtre bhagavànàha- tisro vedanà iti | yadi nàsti sukhaü paramàrthataþ | kathaü bråyàt tisro vedanà iti | àha ca- råpaü yadi duþkhaniyatam | sattvà na tatràsaïgamutpàdayeyuriti | ki¤càha- råpasya ka àsvàdàþ ye råpamupàdàya prãtisukhajananà iti | ki¤càha- sukhavedanàyà utpadyamànàyàþ sukhe sthite sukham | niruddhe duþkham | duþkhavedanàyà utpadyamànàyà na duþkhe sthite duþkham | niruddhe sukham | aduþkhàsukhavedanàyà na duþkhaü j¤àyate na sukhaü j¤àyate iti | sukhà vedanà puõyavipàkaþ | duþkhà vedanà ca pàpavipàkaþ | yadi nàsti paramàrthataþ sukhà vedanà | puõyapàpayorduþkhaphalamàtraü syàt | na tadyuktaü vastutaþ | kàmadhàtàvapi sukhà vedanàsti | yadi nàsti paramàrthataþ sà, råpàråpyadhàtå na [sukha]vedanàvantau syàtàm | na tu yujyate vastutaþ | ki¤càha- sukhàyàü vedanàyàü ràgo 'nu÷eta iti | yadi nàsti sukhà vedanà, kutra ràgo 'nu÷ayãta | na vaktavyaü duþkhàyàü vedanàyàü ràgo 'nu÷eta iti | ato j¤àyate 'sti paramàrthataþ sukhà vedaneti |

(#
SSS_188#)
atrocyate | yadyasti paramàrthataþ sukhà vedanà | kiü sukhamiti tasya lakùaõaü vaktavyam | na tåcyate vastuta | j¤àtavyaü duþkhavi÷eùasyaiva sukhanimittavyavahàra iti | sarvo lokadhàtu à mahànarakamà ca bhavàgraü sarvaü duþkhalakùaõam | bahuduþkhasampãóitasya mçduni duþkhe sukhanimittamutpadyate | yathà ka÷cit dharmataptaþ ÷ãtaspar÷aü sukhaü manyate | tasmàt såtràõi tathàvacanànyaviruddhàni | (pç) loke sarvaü sukhamiti vaktuü sambhavati | mçduni sukhe duþkhasaüj¤otpadyate | tathà no cet duþkhàlpatve sukhasaüj¤otpadyata ityapi na vaktuü ÷akyate | (u) duþkhavedanàlakùaõasyaudàrikatvàt såkùmasukhaü duþkhamiti na sambhavati | sukhaü såkùmamapi nopaghàtalakùaõaü bhavati | kasmàt | na hi pa÷yàmaþ kathamapi såkùmaü sukhamanubhavantaü puruùaü bàhumudyamya sudãrghamucchvasantam | sukhà ca vedanà såkùmà pravçttà upa÷amalakùaõamityucyate | tadyathordhvabhåmau pravçtta upa÷amaþ | ato yaduktaü såkùme sukhe duþkhasaüj¤otpadyata iti tat vacanamàtram | bàlapçthagjanànàmalpaduþkhe sukhasaüj¤à mithyà pràdurbhavati iti tu nyàyyam ||

duþkhasatyaskandhe vedanàdhikàre vedanàlakùaõavargo 'ùñasaptatitamaþ |


79 saüskàraduþkhatàvargaþ

sarvà vedanà duþkham | kasmàt | cãvarabhojanàdayo hi sarve dåþkhahetavaþ na sukhahetavaþ | kenedaü j¤àyate | annavastràdiùåtkañeùu duþkhamapi vardhata iti pratyakùaü khalu | ato duþkhahetavaþ | hastavyathàdiduþkhaü lakùaõato nidar÷ayituü ÷akyate | na tathà sukham | annavastràdi vyàdhipra÷amanam | yathà tarùitasya pànaü na sukhajanakam | ka÷cidduþkhapãóitaþ duþkhabhede sukhasaüj¤àü janayati | yathà janà maraõabhãtàþ [anyaü] daõóaü sukhaü manyante | daõóàdàna÷astràdànakùura÷aktayo duþkhahetutayà niyatàþ na tathà sukhahetutayà | sarveùàmava÷yamàtyantikaduþkhatvàt j¤àtavyaü pårvaü [duþkhaü] sadevordhvakàlaü budhyate pàdukàkùayavat | strãråpàdau ca pårvamutpadyate sukhasaüj¤à | pa÷càdbhavati vidveùaþ | ato j¤àyate mithyàsaüj¤ànusmaraõena sukhasaüj¤otpadyata iti | mithyasaüj¤ànusmaraõavyàvçttau tasya doùaü pa÷yati | strãråpàdãni ucchoùaõa÷irovyàdhyàdihetavaþ | na sukhaü bhavati | vairàgye sati tadàlambanaü tyajyate | (#
SSS_189#) yadyasti vastutaþ sukham | kasmàt tyajyate | yasya yatra sukhamabhåt tasya tadeva pa÷càdduþkhacittajanakamityato j¤àyate nàsti sukhamiti |

ki¤ca kàyo duþkhahetuþ na sukhahetuþ | yathàraõyabhåmau susasyeùu duùpraroheùvapi tçõavãraõàni sådbhavanti | evaü kàyabhåmau duþkhaskandhàþ susamudyanti | mçùàsukhantu durudbhavaü bhavati | ki¤ca janà duþkhe sukhaviparyàsamutpàdya pa÷càttatràbhiùvajante sukhaü yadi ki¤cidasti | nocyeta viparyàsa iti | yathà nitya àtmà vi÷uddhaþ kimapi vastu nàsti | evaü sukhamapi | ubhayorviparyastatvàt | janànàü kañuke duþkhe sukhacittamutpadyate | yathà bhàravàhã skandhaü sukhayati | ato j¤àyate nàsti sukhamiti | såtre ca bhagavatoktam- sukhà bhikùavo vedanà duþkhato draùñavyà | duþkhà vedanà ÷alyato draùñavyà | aduþkhàsukhà vedanà anityato draùñavyà | iti | yadyasti niyataü sukham | sukhaü duþkhato na draùñavyaü syàt | j¤àtavyaü pçthagjanà duþkhaü sukhato gçhõantãti | ato bhagavànàha- yatra pçthagjanànàü sukhasaüj¤otpadyate tat duþkhato draùñavyamiti |

imàstisro vedanà÷ca duþkhasatyasaïgçhãtàþ | yadi vastuto 'sti sukham | kathaü duþkhasatyasaïgçhãtaü syàt | duþkhameva vastuto 'sti | sukhalakùaõantu mçùà | kenedaü j¤àyate | duþkhacittabhàvanayà hi sarvasaüyojanàni prajahajàti | natu sukhacittabhàvanayà | ato j¤àyate sarvaü duþkhamiti | sarve padàrthà duþkhahetavaþ | dveùyavat | dveùyo dvividhaþ- ekaþ duþkhameva karoti | apara àdau mçdurapi ante puruùaü hinasti | tadvatpadàrthà api kecidàdau subhakarà ante tu hiüsràþ | ato j¤àyate sarvaü duþkhamiti | sattvànàü labdhakàmànàmapi nàsti tçptiþ | lavaõàmbhaþ pànenàtçptivat ityato duþkham | kàmapràrthanàvirahaþ sukhamityucyate | pràrthanà tu duþkham | na pa÷yàmaþ kamapi lokamapràrthayamànam | ataþ sukhavihãnaü jànãmaþ | sarve sattvàþ kàyikaduþkhena và caitasikaduþkhena và sadànugamyanta ityataþ kàyo duþkhamiti j¤àyate |

kàyaþ kàràgçhavatsadà bandhanaþ | kenedaü j¤àyate | etatkàyanirodhàdvimuktaityucyate | [ato] bandhanaü duþkham | sarve 'pi padàrthàþ krama÷aþ kutsanãyàþ | yathà nàrakàdikàyàþ grãùmahemantàdyçtavaþ bàlàdãnàmindriyàõi | ÷ãtadharmàdi parasparasàpekùamavasàne (#
SSS_190#) vidvepyaü j¤àyate | [ataþ] sarvaü duþkhamiti j¤eyam | kàyasya ca bahavaþ ÷atravo yadutà÷ãviùakàraõóaþ pa¤cotkùiptàsikà vadhakàþ kalyàõamitrava¤canà÷coràþ ÷ånyagràme gràmaghàtakà÷corà mahànadyà avaratãram iti | [imàni]nànàduþkhàni sadànucaranti [kàyam] | ato j¤àyate sarvaü duþkhamiti | ki¤ca jànãmaþ sattvànàü kàyaþ sarvaduþkhairanugamyate yaduta jàtiduþkhaü, jaràduþkhaü vyàdhiduþkhaü maraõaduþkhaü vipriyasamàgamaduþkhaü priyaviyogaduþkhaü pràrthitàdivighàtaduþkham ityàdibhiþ | ato j¤àyate kàyo duþkhakalàpa iti | àtmani sati àtmãyàbhiùvaïgàdyupadravàõàü samudayo 'sti | ato j¤àyate kàyo duþkhanidànamiti |


pa¤ca sattvagataya÷catvàra iryàpathà÷ca sukhavirahitàþ | kasmàt | yathoktaü såtre- råpaü duþkhaü vedanà saüj¤à saüskàràü vij¤àna¤ca duþkhaü iti | råpa utpadyamàne jaràvyàdhimaraõàdayaþ sarva upadravà utpadyeran | evaü vedanàsaüj¤àsaüskàravij¤àneùvapi | kàyaþ sadà vyàpriyate kàyavaïmanobhiþ kçtyànyabhisaüskriyante | kçtyànàmabhisaüskaraõaü duþkhamityucyate | àryàþ kàyakùayeõa hçùñà bhavanti | yadyasti vastutaþ sukham | kathaü sukhàdbhraùñàþ pramodyeran | ato j¤àyate sarvaü duþkhamiti ||

saüskàraduþkhatàvarga ekonà÷ãtitamaþ |


80 duþkhaprahàõavargaþ

(pç) bahubhiþ kàraõairbhavatà duþkhaü pratipàditam | athàpi janàþ sukhaü kàmayante | yatra kàmanà tat sukhamiti manyàmahe | (u) pårvameva pratyuktamidam | pçthagjanà viparyayàt duþkhameva sukhato gçhõanti | mugdhairuktaü kathaü ÷raddheyam | pràrthitaü labdhvàpi duþkhato bhàvayet | kasmàt | sarvamanityaü vipariõàme duþkhajanakam | yathoktaü bhagavatà såtre- råpàràmà[bhikùavo] devamanuùyà råparatà råpamudità råpavipariõàmaviràganirodhàt (#
SSS_191#) duþkhaü [bhikùavo] devamanuùyà viharanti | iti | evaü vedanàsaüskàravij¤àneùvapi | vipariõàmitvàt j¤àtavyaü duþkhamiti | janà abhåtasukhamanubhåya tatràsaïgamutpàdayanti | àsaïgapratyayà rakùaõapàlanàdayo doùàþ samudbhavanti | ataþ sukhaü duþkhato bhàvayet | sukha¤ca duþkhasya dvàram | sukharàgàt tribhyo viùebhyaþ sambhavantyaku÷alakarmàõi | [tato]narakàdau patito duþkhopadravànanubhavati | ato j¤àtavyaü sarvaü sukhamålakamiti | sarvaþ saüyogo viprayogàntaþ | viprayoge gàóhaü duþkhamanubhavati | naitàvatà priyaþ punarbhavati | ataþ sukhaü duþkhàntaü bhavatãti j¤eyam | sukhopakaraõàmutpàdaþ sattvànàü pramoùaõàya bhavati | duþkheùu ca pàtayati | yathà vanyapakùiõàmàhàraþ matsyànàü bhakùaõapraskandana¤ca sarvaü grahaõàya bhavati | tathà sukhamapi duþkhato draùñavyam | sukhavedanàyà alpàsvàdalabhàyaparimitàn doùàn pràpnoti | yathà pa÷umatsyànàmàsvàditamatyalpam | tadàpadasvatibahulàþ | ato duþkhato draùñavyam | sukhavedanà ca kle÷ànàmutpattisthànam | kasmàt | kàyaràgàddhi kàmà apekùyante | kàmapratyayà vyàpàdàdayaþ
kle÷àþ krameõa sambhavanti | sukhavedanà saüsàrasya målam | kasmàt | sukhamupàdàya hi tçùõà jàyate | yathoktaü såtre- tçùõà duþkhasya målam iti | sarveùàü sattvànàmabhisaüskçtàni na sukhàya bhavanti | ato duþkhamålamityucyate |

sukhavedanà ÷çïkhalàto dustyajatarà | saüsàre ca sukhakàmanayà badhyate | kasmàt | sukharàgàddhi saüsàraü na mu¤cati | sukhà vedanà ceyaü sadà duþkhajananã | anveùaõakàle kàmanà duþkham | vighàtakàle 'nusmaraõaü duþkham | làbhakàle na tçpyati srotaþ kabalayan sàgara iva | idamapi duþkham | sukha vedanà atandrãhetuþ | kasmàt | sattvàþ sukhasàdhanànveùaõakàle prapàtacaïkramaõà[di]doùamapi sukhato matvà na citte parikhidyante | tasmàtpraj¤àvatà duþkhamiti bhàvayet | sukhà vedanà karmaõàü pravçttiheturityucyate | kasmàt | sukharàgàddhi ku÷alakarmasu pravartate | sarvamapãdaü kàyànubhavasya hetuþ | kasmàt | sukhamupàdàya (#
SSS_192#) hi tçùõotpadyate | tçùõàhetunà kàyo 'nubhåyate | sukhavedanà ca nirvàõasya virodhinã bhavati | kasmàt | sattvàþ saüsàre sukhàdhyavasànena nirvàõaü nàbhilaùanti | aviraktaþ sukhavedanàmimàü tçùyati | tçùõà ca duþkhasya janakahetuþ | ataþ sukhavedanà duþkhaskandhasya målamiti j¤àyate | ukta¤ca såtre- dve ime bhikùava à÷e duùprajahe | [katame dve] làbhasya jãvitasya ca iti | kàmànàmanucintanã à÷à làbhasyà÷etyucyate | eùàü kàmànàmupabhogàya yà jãvita pratilàbhàyà÷à sà jãvitasyà÷à | ime dve à÷e sukhavedanàmålike | ataþ praj¤àvatà yathàbhåtaü sukhavedanàlakùaõaü bhàvayatà duùprahajà[pi] praheyà |

sukhavedanàsvàdo 'pratilabdhavairàgyasya mahàpràj¤asyàpi cittaü kaluùayati | duùprajahatvàt sukhavedanàtaþ pragàóhà bhavati | sukhavedanàsvàdaþ ràgàdãnàü hetuþ | sukhavedanàyàmasatyàü na ki¤cidrajyate | sukhavedanàsvàdena tattvaj¤ànaü prajahàti | kasmàt | loke hi pràj¤à ava÷yamuttamabhåmyàsvàdamupàdàyàdharàü bhåmiü tyajanti | ato j¤àyate sukhà vedanà duþkhavedanàmatikrànteti | sattvànàü cittamupapattyàyatane 'nubadhyate | yàvadgçhya janturapi kàye sàbhilàùo bhavati | iti j¤àtavyaü sarvaü sukhavedanàsvàdàditi | ataþ sukhàü vedanàü duþkhato bhàvayet ||

duþkhaprahàõavargo '÷ititamaþ |


81 trivedanàvicàravargaþ

(pç) sarvaü duþkhamiti parij¤àtam | idànãü kena vibhaïgena santi tisro vedanà iti | (u) ekasyà eva duþkhavedanàyà kàlabhedena trayaþ prakàrà bhavanti yat viheñhakaü tat duþkhamityucyate | viheñhitaþ pårvadåþkhadhàraõàya punaduþkhàntaraü paryeùate | paryeùitapraõidhànena mahàduþkhasya muhårtamupa÷ame tasmin (samaye) susukhamityucyate | prãtidaurmanasyayoravedane na [ki¤cit] praõidadhàti, na paryeùate | tasmin samaye aduþkhàsukhà vedanà ityucyate |

(#
SSS_193#)
(pç) aduþkhàsukhà vedanà nàsti | kasmàt sukhaduþkha eva hyanubhàvye staþ | aduþkhàsukhà tu nànubhåyate | (u) puruùo 'yaü tribhiþ spar÷aiþ spçùñaþ yaduta duþkhaspar÷aþ sukhaspar÷a aduþkhàsukhaspar÷a iti | hetau sati phalamastãti j¤àtavyam | yathà ka÷cit utkañatàpalabdhaþ ÷ãtaspar÷aü sukhato 'nubhavati | årùõaspar÷aü duþkhataþ | a÷itànuùõaspar÷a¤ca aduþkhàsukhato 'nubhavati | ato j¤àyate astãyamaduþkhàsukhà vedaneti | yadbhavato matam- aduþkhàsukhaspar÷e na vedanotpadyata iti | tadayuktam | kasmàt | puruùa imama÷ãtànuùõaspar÷anamanubhavati | anubhavaj¤ànàlambanaiva vedanà bhavati | kathamàha nàstãti | puruùaü prati àlambanaü tridhà vibhaktaü priyaü dveùyamudàsãnamiti | priyàtsaumanasyaü bhavati | dvepyàddaurmanasyam | udàsãnàdupekùà | ato j¤àyate saüj¤àbhedàdimàstisro vedanà bhavanti | àlambanàsvàdàdimàstisraþ saüj¤à udyantãti | àlambanaü trividham | ki¤cidupakàrakaü ki¤cidapakàrakam | taccobhayaü mitho viruddham | sasukhamasukhaü yugapadviruddham | ràgadveùamohasthànàni [viruddhàni] saprãtika maprãtika¤ca viruddham | puõyàpuõyàne¤jyaphalaråpeùvàlambaneùu tisro vedanà anupravartante | ato j¤àyate astãyamaduþkhàsukhà vedaneti | yatra cittamanukålaü tatra sukhà vedanà | pratikålaü yatra cittaü tatra duþkhà vedanà | yatra na pratikålaü nànukålaü tatràduþkhàsukhà vedanà | lokadharmà÷càùñau làbho 'làbho nindà pra÷aüsà ya÷o 'ya÷aþ sukhaü duþkhamiti | pçthagjanà alàbhàdiùu caturdharmeùu pratikålacittà bhavanti | làbhàdiùu caturdharmeùu tu anukålacittàþ | vãtaràgà àryàståãbhayatràva÷yamupekùakà
bhaveyuþ | upekùaivàsukhàduþkhà vedanà | ato na sà nàstãti |

(pç) yadi spar÷àdipratyayatvàt tisro vedanàþ santãti | tadà sarve 'pi cittopavicàrà vedanàþ syuþ | kasmàt | ye cittopavicàràþ kàyavartinaþ te sarve 'pi sukhà duþkhà aduþkhàsukhà và bhavanti | (u) [satyaü] sarve 'pi cittopavicàrà vedanà bhavanti | kasmàt | uktaü hi såtre- aùñàda÷a manaupavicàràþ iti tatra kevalamekaü manaþ aùñàda÷adhàvibhaktaü yaduta ùañ saumanasyopavicàràþ ùañ daurmanasyopavicàràþ ùaóupekùopavicàrà iti | saüj¤àvikalpàtki¤cidduþkhàïgaü ki¤citsukhàïgaü ki¤cidupekùàïgam | ato j¤àyate sarve 'pi cittopavicàrà (#
SSS_194#) nàvedanà bhavantãti | ki¤coktaü såtre- sarvà vedanà duþkham iti | ato j¤àyate cittopavicàreùu dehagateùu sarvaü duþkhamityucyate | àha ca yo råpasyotpàdaþ sa duþkhasyotpàda iti | kathaü råpaü duþkhamityucyate | duþkhahetutvàt | ato j¤àyate àlambanamindriyàõi ca duþkhajanakànãti | ataþ sarve 'pi cittopavicàrà vedanà ityucyanta iti |

saüskàràõàü duþkhatvàt saüskàràn duþkhato bhàvayet | vipariõàme duþkhatvàt sukhàü vedanàü duþkhato bhàvayet | duþkhaduþkhantu duþkhameva | itãmàstisro vedanà duþkhàþ pratyayasàmagryàü samutpannàþ kùaõikàþ | ata àryà duþkhataþ pa÷yanti | ataþ sarve 'pi cittasyopavicàrà vedanà ityucyante |

(pç) kimanàsravà vedanà api duþkham | (u) duþkhameva | kasmàt | anàsravà vedanà api àryà anantaraü tyajanti | prathamadhyànàdàrabhya yàvatsarvanirodhasamàpattim | ato duþkhameva | sàsravadhyànasukhasyànàsravadhyànasukhasya ca ko bhedaþ | sàsravadhyànànuyàyina àtmahetunà duþkham | anàsravadhyànàni ca tenaiva duþkham | ya àryà anàsravacittavihàriõaþ te sarvatra paraü nirvidyante | ato 'nàsravacitta utpanne paramo nirveda utpadyate | akùigatarajovat | pràkçtà aj¤à duþkhaü sukhato manyante | àryàstu gabhãraj¤à bhavàgrànnirviõõàþ kàmadhàtunirviõõebhyo 'nyebhyo 'pyatimàtràþ | ato 'nàsravadukhaü sàsrava [duþkhà]datikràntam | àryà anàsravacittaü labdhvà nirvàõamàtronmukhà bhavanti | kasmàt | te tasmin samaye sarve saüskçtà duþkhamiti vyaktaü pa÷yanti | yadyanàsravà vedanà sukhà tadà sukhe pràmodyeran na nirvàõonmukhacittà bhaveyuþ |

(pç) yadi cittasyopavicàrà vedaneti | kathaü cittàdidharmaþ pçthak [na]santi | (u) ekaiva vedanà àlambane nànopavicaratãti vibhaktà bhavati | cittàdidharmà api nànàlambana upavicaranti | kintu vij¤ànàlambane sati ayaü samudàcàra÷cittamityucyate | ãdç÷aü pårvavat vaktavyam | imeùu sarvadharmeùu kàyagateùu santi (#
SSS_195#) hitàdayo vi÷eùà ityato vedanetyàkhyàyante | bahubhi÷cittaiþ kle÷à abhinirvartyante | tasmin samaye ca vedanetyucyate | yathoktaü såtre- sukhàyàü vedanàyàü ràgo 'nu÷ete | duþkhàyàü vedanàyàü dveùo 'nu÷ete | aduþkhàsukhàyàü vedanàyàü moho 'nu÷ete iti tasmàtsaüj¤àvikalpità àlambane saumanasyàdayo dharmà vedanà ityucyante | kasmàt | tasmin samaye hi kle÷àþ samudbhavanti |

(pç) ekaikasyàü vedanàyàü trayaþ kle÷ànu÷ayà bhavanti | kasmànniyamyante sukhàyàü vedanàyàü ràgo 'nu÷eta iti | (u) na duþkhàyàü vedanàü ràgo 'nu÷ayaþ syàt | mohassarvatrànu÷ayaþ | mohabalàddhi duþkhe sukhasaüj¤otpadyate | vastuno j¤ànadar÷anàbhàvàt duþkhalàbhe dveùa utpadyate | aduþkhàsukhà vedanàyàssåkùmatvàt ràgasya dveùasya vànubhavaþ | kasmàt | puruùasya tatra sukhaduþkhasaüj¤ànutpàdàdvastuno j¤ànadar÷anàbhàvàcca kevalaü mohànu÷ayaþ sambhavati | upekùàlambane yadi ràgadveùau na samudàcarataþ pçthagjanàstadutkçùñàlambanamiti vadanti | ato bhagavànàha- na bhavatàmidamàlambanamutkçùñam | ananubhavànna ràgadveùau samudàcàrataþ | yathoktaü såtre- pràkçtànàü yadrupe bhavatyupekùà sa sarvà råpani÷cità | yasyedamàlambanamutkçùñaü tasyàhaïkàro 'dhiko bhavati | yo nikçùñaü karoti tasya punà ràgadveùau samudbhavata iti | ato j¤àyate 'nutkçùñamiti | aduþkhàsukhà vedanà copa÷amalakùaõa, àråpyasamàdhivat | upa÷àntatvàtkle÷àþ såkùmaü samudàcaranti | pràkçtàstatra vimuktisaüj¤àmutpàdayanti | ato bhagavànàha- tatràstyavidyànu÷aya iti | àlambanànanubhavàtsukhaduþkhayorapratãtiþ | yo jànàti tadàlambanaü tasya sukhaduþkhe spaùñaü pratãyete | tasmin samaye ràgadveùau sambhavataþ |

(pç) yastatràlambanaü vedayate tasya sukhaduþkhasaüj¤otpadyeta | ataþ sukhaduþkhavedanàmàtramasti | (u) puruùasyàsya tadà tadàlambane na sukhacittamutpadyate na ca duþkhacittam | ato na sukhaduþkhamàtramasti | pårvoktavat sarvamapi duþkhaü tridhà vibhaktamasti | (pç) yadbhavatoktaü- tadàlambanasyànubhavaj¤àne punaþ sukhasaüj¤otpadyata iti | kathaü tadanubhavaj¤ànaü (#
SSS_196#) na sambhavati | avidyayà anubhavaj¤ànam | (u) puruùasyàsya tasmin àlambane pårvaü nimittagrahàt tatràlambane yadyavidyànu÷ayo yadi và ràgadveùànu÷ayo 'sti | (pç) sukhaduþkha eva moha utpadyate | yathoktaü såtre- sa tàsàü vedanànàü samudaya¤càstagama¤càsvàda¤càdãnava¤ca nissaraõa¤ca yathàbhåtaü na prajànàti | tasya tàsàü vedanànàü samudaya¤càstagama¤càsvàda¤càdãnava¤ca nissaraõa¤ca yathàbhåtamaprajànato yo 'duþkhàsukhasyàvedanàyà avidyànu÷ayaþ so 'nu÷eta iti | ataþ sukhaduþkha evàvidyànu÷aya udeti | nàduþkhàsukhàyàü [vedanàyàm] | (u) såtramidaü svayamàha- vedanànàü samudayàstagamàdãnavàdãn yathàbhåtamaprajànato 'duþkhàsukhàyàmavidyànu÷ayo 'nu÷eta iti | (pç) vacanasya sattve 'pi nàyamartho yujyate | kathaü sukhaduþkhayoþ samudayàstagamàdãnavànaprajànato 'duþkhàsukhàyàü vedanàyàmavidyànu÷ayo 'nu÷eta iti | kasmàt anyavastuno 'j¤ànamanyavastunyanu÷ayaþ | ata idaü såtramevaü vaktavyam- aduþkhàsukhàyàþ samudayàdyaprajànato 'duþkhàsukhàyàü vedanàyàmavidyànu÷ayo 'nu÷eta iti | yadi và tatràvidyànu÷ayo nànu÷eta iti | (u) tasyàduþkhàsukhàyàü vedanàyàü tridhà cittaü bhavati | ÷àntasaüj¤à aduþkhàsukhasaüj¤à tajjàduþkhàsukhabuddhiþ | mithyàj¤ànena nimittagràhiõaþ sukhabuddhirutpadyate
| uttamabhåmisukhàsvàdagràhiõo duþkhabuddhirutpadyate | ataþ såtre vedanànàmiti bahuvacanamuktam | kasmàt | sarvà vedanà avidyànu÷ayitàþ | aduþkhàsukhà vedanà yathàkàlaü tridhà vibhaktà bhavati | yadà duþkhàyàþ samudayàdyapraj¤ànam, tasmin samaye duþkhàyàü vedanàyàü sukhasaüj¤otpadyate aduþkhàsukhasaüj¤à cotpadyate | ata ucyate vedanànàü samudayàdyaprajànato 'vidyànu÷ayo 'nu÷ete | aduþkhàsukhàyàü vedanàyàü tu bhåyasàvidyànu÷ayo 'nu÷eta iti ||

trividhavedanàvicàravarga eka÷ãtitamaþ |


82 vedanàpra÷navargaþ

(pç) uktaü hi såtre- tasya cet sukhà vedanotpadyate | sa evaü prajànàti- utpannà khalu ma iyaü sukhà vedanà iti | ko vedanàü yathàbhåtaü prajànàti | atãtànàgatà ca vedanà nopalabhyate | pratyutpannà vedanà tu nàtmànaü prajànàti | (u) såtrasyàsya puruùo (#
SSS_197#) vedayata ityàbhipràyikaü vacanaü ityadoùaþ | sukhàdivedanà kàya àgamya mana àlambate ityato 'pyanavadyam | sukhopakaraõe sukhamiti vadanti | loke 'pi kàraõe kàryopacàràt | sa sukhàü vedanàmanubhåya nimittaü gçhõàti | ata ucyate sukhà vedanotpadyate cet sa yathàbhåtaü prajànàti iti |

(pç) yadvedayati sà vedanà | vedyata iti và vedanà | yadà vedayatãti tadà vedanà sukhàdibhinnà | såtre tåktam- sukhà vedanà duþkhà vedanà aduþkhàsukhà vedanà iti | yadi vedyata iti vedanà | kena tadvedyata iti vedayatãti vedanà bhavati | (u) [sukha]kàraõe sukhamityucyate | yathà tejo duþkhaü tejaþ sukhamiti | ataþ kàraõànubhavaj¤ànaü sukhà vedanetyucyate | sattvà imàü vedanàü vedayanti | ato vedayatãti vedanà bhavati (pç) na sattvànàü vedanà | ukta¤ca såtre- vedayatãti vedanà iti | (u) ayaü padasyàrthaþ yat sanimittaü tat sakàritram | praj¤aptau sanimittàmimàü sukhàü duþkhàmaduþkhàsukhàü [vedanàü] kàyagatàü cittamanubhavati | ata ucyate vedayatãti |

(pç) såtre vedanànàmanubhavadar÷anamuktam | yoginastasmin samaye kathamutpadyate sukhaduþkhàduþkhàsukhànàü nimittam | kiü tasya tasmin samaye duþkhasaüj¤à notpadyate | (u) sarvaü duþkhamityalabdhvà sa tisro vedanà anusmarati | (pç) yadi manovij¤ànavçttyà catvàri smçtyupasthànàni bhavanti | kathamucyate kàyikaü sukhamiti | (u) sarvàsu vedanàsu evaü smçtyunubandhàt syàt idaü kàyikaü sukham idaü caitasikaü sukhamiti | smçtyupasthànabhàvanàkàle kàye sukhasaüj¤otpadyate | tatra smçtyunubandhàt kàyikaü sukhamityucyate |

(pç) yadi sarvà vedanà÷caitasikàþ | kasmàt kàyikã vedanetyucyate | (u) tãrthikànàü kçta ucyate | tãrthikà hi vadanti vedanà àtmani÷rità iti | ato bhagavànàha- vedanàþ kàyaü citta¤ca ni÷rità iti | (pç) katamà kàyikã vedanà | (u) pa¤cendriyàõyupàdàyotpadyamànà vedanà kàyikã vedanà | ùaùñhamindriyamupàdàyotpadyamànà vedanà caitasikã (pç) àsàü katamà sàmiùà katamà niràmiùà | (u) kle÷à àmiùàþ | kle÷ànu÷ayità vedanà sàmiùà | kle÷ànanu÷ayità vedanà niràmiùà | (#
SSS_198#) (pç) katamà duþkhà vedanà niràmiùà | (u) prahãõàmiùasya yà duþkhà vedanà sà niràmiùà | àmiùàõàü viruddhà duþkhà vedanà itãyaü niràmiùetyucyate | (pç) sàmiùàü niràmiùàmuktvà kasmàtpunarucyate kàmani÷rità naiùkramyani÷riteti | kàma eva àmiùaþ | naiùkramyameva niràmiùatà | (u) pårvaü sàmànyata uktamàmiùamiti | idànãü punaþkàma àmiùaheturiti pravibhajyocyate | yathocyate såtre- asti sàmiùà prãtiþ asti niràmiùà prãtiþ | asti niràmiùato niràmiùatarà prãtiriti | sàmiùà prãtiriti pa¤cakàma guõàn pratãtyotpadyate prãtiþ | niràmiùà prãtiriti yaduta prathamadhyàna[jà]prãtiþ | niràmiùato niràmiùataràprãtiriti yaduta dvitãyadhyànajà prãtiþ | yà vedanà nirvàõamàtràrthà sà naiùkramyani÷citetyucyate | ataþ punarucyate |

(pç) pa¤casvindriyeùu kasmàdduþkhà vedanà sukhà vedaneti pratyaïgaü dvidhà vibhaktà | kiü nàstyupekùà vedanà | (u) daurmanasyaü saumanasya¤càva÷yaü saüj¤àvikalpenotpannam | sukhà duþkhà tu nàva÷yaü saüj¤àvikalpàdhãnà | upekùàvedanàyàü saüj¤àvikalpasyàtisåkùmatvànnàsti dvaidham | tçtãyadhyàne manovij¤ànaü vedyate | kasmàtsukhamasti na prãtiþ | (u) susraü sarvakàyacittaü gahanamàpårayatãti sukhamucyate | prãtistu cittamàtramàpårayati na kàyam | atastçtãyadhyàne prãtivi÷eùaü ni÷rityocyate kàyena sukhaü pratisaüvedayatãti |

(pç) tisçùu vedanàsu kà ghaniùñhakle÷ajananã | (u) àbhidharmikàþ kecidvadanti sukhà vedaneti | kasmàt | pårvokta [vedanà]pratyayavedanàyà duþkhataratvàt | [anye] àbhidharmikà vadanti duþkhà vedaneti | kasmàt | sattvàþ duþkhàbhihatàþ sukhàrthitvàt ghaniùñhaü kle÷amutpàdayanti iti | vividhasukhebhyo 'tyalpaü duþkhamatiricyate | yathà pa¤cakàmaguõasampannasya puruùasya ma÷akapataïgadaü÷e yo duþkhànubhavo bhavati | na tàdç÷aü råùàdipa¤cakàmaguõànàü sukham | yàdç÷a¤ca jãvatàü putràõàü ÷atena sukham, na tadekaputramçtitulyam | saüsàre ca duþkhà vedanà bahulà | na tathà sukhà vedanà | kasmàt | bahavaþ sattvàþ (#
SSS_199#) tisçùu durgatiùåpapannà devamanuùyebhyo nikçùñàþ | nàva÷yaü svabhàvamadhiùñhàya duþkhasya làbhaþ | sukhàrthitàmadhiùñhàya làbho bàlàbho vàsti | yathà kùetre tçõavãraõàni svayaü prarohanti na sasyàni | duþkhàü vedanàü pratãtya guruke pàpakarmaõi pravartate | kasmàt | duþkhàyàü vedanàyàü pratighànu÷ayo 'sti | yathoktam- pratigho gurataraü pàpam iti |

àbhidharmikàþ kecidàhuþ- aduþkhàsukhotpadyate | kasmàt | atràsti mohànu÷ayaþ | sarvakle÷ànàü målaü mohaþ | sà ca vedanà såkùmà | tatra kle÷ànàü j¤ànasya duranubhàvatvàt | sà ca vedanà sattvànàü prakçtiþ | sukhaduþkhe càgantuke | sà ca vedanà triùu dhàtuùu vyàptà | na tathànye dve | vedaneyaü cirajãvinã | tadvedanàràgaü pratãtya jãvati a÷ãti mahàkalpasahasràõi duþkhalakùaõàn skandhànanubhavati | sà ca nirvàõavirodhinã | kasmàt | tatra hyutpadyate ÷àntalakùaõaü nirvàõalakùaõam | na punaþ pàramàrthikaü nirvàõaü labhyate | ki¤ca sà àryamàrgadoùakaraõã | yathoktaü- visaüyogasvabhàvaü pratãtya vimuktirlabhyata iti | sukhà vedanà duþkhà vedanà tu laukikamàrgasyàpi doùapràpiõã | sà ca vedanà àsaüsàraü vyavatiùñhate | santànasamucchede samucchidyate | ato ghaniùñhakle÷ajananã ||

vedanàpra÷navargo dvaya÷ãtitamaþ |


83 pa¤cavedanendriyavargaþ

(pç) sukhendriyaü yàvadupekùendriyaü kutra vartate | (u) sukhendriyaü duþkhendriya¤ca kàyagatam | yathàkàyalàbhaü yàvaccatvàri dhyànàni bhavanti | anyàni trãõi cittagatàni | yathàcittalàbhaü yàvadbhavàgraü bhavati | (pç) yathoktaü såtre daurmanasyendriyaü prathamadhyàne nirudhyate | saumanasyendriyaü tçtãyadhyàne nirudhyate | sukhendriyaü caturthadhyàne nirudhyate upekùendriyaü nirodhasamàpattau nirudhyate | iti | ato bhavaduktamayuktam | (u) (#
SSS_200#) bhavaduktasåtreõa duþkhendriyaü prathamadhyàne vartate | bhavatàü ÷àsane tu prathamadhyànaü vastuto 'duþkhendriyam | ato na ÷raddheyaü syàdidaü såtram |

(pç) råpàråpyadhàtau ku÷aladharmàn samyak bhàvayato duþkhaü daurmanasyaü nasyàt | (u) traidhàtukaü sarvaü duþkham | dvayorårdhvadhàtvàraudàrike duþkhe 'satyapi såkùmaü duþkhamastyeva | kenedaü j¤àyate | caturùu dhyàneùåcyante catvàri iryàpathàni | yatràstãryàpatham | tatra sarvaü duþkhaþ syàt | råpadhàtau ca santi cakùuþ ÷rotrakàyavij¤ànàni | eùàü vij¤ànànàü yà kàcidvedanà sà duþkhà và sukhà và bhavati | ekasmàdiryàpathàdaparamiryàpathamarthyata ityato j¤àyate duþkhamastãti | såtre pçcchati- råpàõàü ka àsvàdaþ | yaduta råpaü pratãtyotpadyate sukhaü saumanasyam | ka÷ca råpàõàmàdãnavaþ | yatki¤canaråpaü [sarvaü tat] anityaü duþkhaü vipariõàmadharma iti råpadhàtoþ saråpatvàt astyàsvàdacittaü, astyàdãnavacittam | ato 'sti sukhaü duþkham | yogã dhyànasamàdhiùu rajyate copekùate ca | sukhavedanàpratyayatvàdava÷yaü rajyate | duþkhavedanàpratyayatvàdupekùate | ato j¤àyate 'sti sukhaü duþkhamiti |

bhagavànàha- vàgàdayaþ prathamadhyànasya ÷alyam | vitarkacàrau dvitãyadhyànasya ÷alyam | yàvannaivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanasya saüj¤à vedanà ca ÷alyam iti | ÷alyamiti duþkhamityarthaþ | ato j¤àyate duþkhamiti | sarve 'pi pa¤caskandhà duþkhaü vihiüsanaduþkham | yathà kàmadhàtukavedanà vihiüsakatvàt duþkham | årdhvadhàtukavedanàyà api vihiüsanamastãti kasmànna duþkham | yathà kàmadhàtau vyàdhyàdayo 'ùña saüskàrà ucyante | råpàråpyadhàtvorapi tathàùñasaüskàràþ samànamuktà iti kasmànnàsti duþkham | råpadhàtàvàbhàyà nyånatà vàti÷ayo vocyate | ato j¤àyate råpadhàtukakarmàpi vibhaktam iti | karmavibhàgàdava÷yaü duþkhavipàkakarmalàbhinà bhavitavyam | àha ca såtram- atra santãrùyàmàtsaryàdayaþ kle÷à (#
SSS_201#) iti | yathà brahmà brahmàõamàmantyàha- dhråvamidaü sthànam mà bhavantaþ ÷ramaõaü gautamamupasaïkramata iti | àgatyàpi mahàbrahmà bhavantamanuyogamàpçcchati | ukta¤ca såtre- caturthadhyànamupasampanno 'ku÷alàn dharmàn prajahàtãti | api coktaü såtre- tatràsti mithyàdçùñiþ kle÷a iti | ãdç÷àþ kle÷à evàku÷alà duþkhavipàkapràpakàþ syuþ | kasmànnàsti duþkham | àbhidharmikà àhuþ- sarve kle÷à aku÷alà iti | tatra kathaü nàsti duþkhà vedanà |

ukta¤ca såtre- råpàràmà [bhikùavo] devamanuùyàþ råparatà råpasamuditàþ | råpavipariõàmaviràganirodhàt duþkhà [bhikùavo] devamanuùyà viharanti | iti | evaü yàvadvij¤àne 'pi | ato j¤àyate sarveùàmavãtaràgàõàmasti daurmanasyaü saumanasyamiti | priya[yoga]pratyayaü saumanasyaü bhavati | tatpriyaviyogapratyayaü daurmanasyaü bhavati | pràkçtànàmaj¤ànàü kasya ÷aktibalena priyapràptipratyayaü saumanasyaü na bhavati | hànau ca na daurmanasyam | yathoktaü såtre- màrgaü pratipannasyaivàyuùo 'nte råpe saumanasyaü daurmanasya ¤ca nàsti iti | ato j¤àyate sarveùàü pràkçtànàü saumanasyaü daurmanasyaü sadànuvartate iti |

bhagavàn svayamàha- daurmanasyavigataü saumanasyavigata¤caikaü cittamupekùàyàmupavicaratãtyayamarhato guõa iti | ùaóupekùopavicàrà÷càryacaritànyeva na pràkçtànàm | pràkçtàþ kadàcidupekùàyàmupavicaranti | na tat j¤ànapratyayatathà | yathoktaü såtre- pràkçtànàü yadupekùàcittaü sarvaü tat råpani÷ritaü na råparàgavimuktam iti | ato j¤àyate pràkçtànàü nàstyupekùàcittamiti | yathoktaü såtre- sukhàyàü vedanàyàü ràgànu÷ayaþ iti | yadi nàsti tasya sukhà vedanà | kutra ràgo 'nu÷ayãta |

yadbhavato mataü- kadàcidaduþkhàsukhàyàü [vedanàyàü] ràgànu÷ayo 'nu÷eta iti | tat såtre nàsti vacanasthànam | uttamabhåmau ca pravçtte kàyacitte ÷àntasukhe na mahadanugçhãte staþ | yathoktam- devàþ kalpasahasramekatra niùãdanti iti | yadi [te] duþkhopavicàriõaþ (#
SSS_202#) na te tadiryàpatheùu dãrghakàlaü sthàtuü ÷aknuvanti | yathoktaü såtre- saptadinàni samàvi÷ya vimuktisukhaü vedayata iti | tatra ca pra÷rabdhisukhaü paramam | yathoktaü såtre pra÷rabdhiriti sukhà vedanà iti | ato j¤àyate sarvàsu bhåmiùu asti sukhà vedaneti | yadbhavato matam- kadàcitpra÷rabdhisukhaü sukhavedanàto bhinnamiti | tadayuktam | yatki¤cidanugràhakaü kàyagataü tat sukhamityucyate | ataþ pra÷rabdhisukhaü na sukhavedanàto bhinnam |

(pç) yadyårdhvadhàtukasamàdhiùu sukhaduþkhasaumanasyadaurmanasyàni santi | kathaü dhyànasåtrànuguõyaü bhavet | (u) såtramidaü dharmatàlakùaõavilomakam | yadyupekùyate ko doùaþ | tatra ca sukhavihàraþ ÷ànto 'nàsaïgaråpaþ | nodbhavati audàriko ràgaþ pratigho và | tasmàt ucyate [tatra] nàsti sukhaü nàsti duþkhamiti | tatra ca sukhaduþkhe såkùme na pratãte staþ | asi÷astràdi duþkhaü bandhamaraõàdi daurmanasya¤ca nàstãtyato nàsti duþkhamiti | yathocyate råpadhàturanuùõà÷ãta iti | tatràpi santi catvàri mahàbhåtàni | kathaü vaktavyam anuùõà÷ãta iti | yaducyate triùu dhyàneùu sattvà ekakàyà ekanimittà iti | tatràpyasti àbhàpravibhàgaþ | yathà vadanti- yo dhyànavihàrã na samyak styànamiddhauddhatyànyapanayati so 'vi÷uddhàbha iti | yathàlpaj¤aþ puruùo 'j¤a ityucyate | yathà ca laukikà vadanti alpalavaõe bhojane alavaõamiti | evaü tatra saumanalyaü daurmanasya ¤ca na pratãtamito nàstãtyucyate |

yadbhavadbhiråktaü nàsti tatra vitarka iti | ukta¤ca såtre bhagavatà saüj¤àpratyayo vitarka iti | atra saüj¤àyàü satyàü kathaü nàsti vitarkaþ | ato j¤àyate yàvadbhavàgramasti vitarkadharma iti | [cittasya] audàrikatà vitarka iti dhyànadvaye niruddha ityucyate | tasmàdårdhvadhàtudvaye 'pi santi sukhaduþkhàdayaþ ||

iti vedanàskandhaþ samàptaþ |

pa¤cavedanendriyavargastrya÷ãtitamaþ |


(#
SSS_203#)
84 duþkhasatyaskandhe saüskàràdhikàre cetanàvargaþ

såtra uktam- ùañ cetanàkàyàþ saüskàraskandha iti | (pç) kà puna÷cetanà | pràrthanà pràõidhànaü cetanà | yathoktaü såtre- avaracetanà avarapràrthanà avarapraõidhànam | iti |

(pç) kasmàt j¤àyate pràrthanà cetanà iti | (u) uktaü såtre- abhisaüskurvantãti saüskàràþ iti | skandhàbhisaüskàratçùõà pràrthanà | yathoktaü såtre abhisaüskàràþ tçùõàni÷rità iti | ki¤coktaü såtre- yathàpi [bhikùavaþ] yavakalàpã caturmahàpathe vikùiptà syàt | [atha] ùañ puruùà àgaccheyuþ | [vyàbhaïgihastàste tàü yavakalapã ùaóibharvyàbhàïgabhi]rhanyuþ | atha saptamaþ puruùa àgacchet | [vyàbhaïgihastaþ sa yavakalàpãü saptamyà vyabhaïgayà] hanyàt | kiü punaridaü bhikùavo bhavatàü manasi vipacyate na và | vipacyate bhagavàn | bhagavànàha- evamevà÷rutavàn pçthagjano nityaü ùañspar÷airàhanyate | evaü hanyamànaþ punaràyatibhavàya cetayate | evaü hi sa moghapuruùaþ suhatataro bhavati | iti | j¤àtavyaü pràrthanaiva cetanà iti | ki¤càha- manaþsa¤cetanàhàraþ aïgàrakarùavat draùñavya iti | aïgàraþ kasya dçùñàntaþ | àyatibhavàya cetayata ityasya | àyatibhava÷càïgàrakalpaþ | sadà duþkhànàü janakatvàt | ki¤coktaü såtre- asmãti [bhikùava] i¤jitam | asmãti [bhikùavaþ] prapa¤citaü spanditaü (#
SSS_204#) ràgagata iti | yatràsmãti tatre¤jitaü manaskçtaü prapa¤jitaü spanditaü ràgagatam iti | yo 'bhisaüskçto dharmaþ sa ràgagata ityucyate | [ato] j¤àtavyaü pràrthanaiva cetanà iti | ki¤càha- yo bàlo janmaprabhçti maitrãmabhyasyati so 'ku÷alaü karma karoti cetayate na và | no bhagavan iti | kàmapràrthanayàku÷alaü karotãti tadarthaþ | àha ca cetanà karma cetayitvà ceti | tatra cetanà mànasaü karma | cetayitvà karma kàyikaü vàcikam | cetayitveti pràrthayitvà | upàlisåtre uktam- nighaõño nàthaputraþ ÷ãtodakapratikùipta
uùõodakapratisevã | sa ÷ãtodakaü pràrthayamàno 'labhamànaþ kàlaü kuryàt | manassaktadeveùåpapadyate | ayaü ÷ãtacetanatvàttatropapadyata iti | ato j¤àyate pràrthanaiva cetanà iti |

(pç) yadbhavanàha- pràrthanà cetaneti | sà [pràrthanà] tçùõàlakùaõà na cetanà | kasmàt | sahetusapratyayasåtra uktam- a÷rutavataþ pçthagjanasya yatpràrthitaü tçùõaiva sà iti | mahànidànasåtra uktam- tçùõàü pratãtya paryeùaõà ityàdi | ki¤coktaü såtre- duþkhã bhåyasà sukhàrthã kiü na pràrthayate iti | àha ca- yadà puruùaþ pa¤cakàmaguõeùu rajyate sa ràga eva pràrthanà iti | api càha- tçùõàpratyayamupàdànamiti paryeùaõaü pårvaü bhavati pa÷càdupàdànam iti | paryeùaõameva tçùõà | tasmàt pràrthanà cetanàtmiketi bhavatàü matamayuktam | yaduktaü bhavatà- praõidhànaü cetaneti | tadayuktam | kasmàt upàlisåtra uktam- asa¤cetanikaü karma na mahàsàvadyam | asa¤cetanikamaj¤ànapurassaram | loke 'pi (#
SSS_205#) j¤ànaü cetanaü manyate | yathà vadanti ko j¤ànã idaü kuryàt | kaþ sacetana idaü kuryàditi | buddhimànitãmamarthaü vyavaharanti | ato j¤àyate j¤ànameva cetaneti |

atra bråmaþ | praõidhànaü samudaya ityucyate | karmàïgaü praõidhànaü cetanà | yathà ka¤citpraõidadhannàha- ahamanàgate 'dhvani ãdç÷aü kàyaü pratilapsya iti | (pç) yadi karmàïgaü praõidhànaü cetaneti | tadà nànàsravà cetanà syàt | cetanà ca tçùõàhetuþ | yathoktaüsåtre- manaþsa¤cetanàyà [bhikùavaþ] àhàre parij¤àte tisrastçùõàþ parij¤àtà bhavanti | iti | ato j¤àyate cetanà tçùõàheturiti | (u) yadbravãùi nànàsravà cetaneti | tadahamapi na bravãmi astyanàsravà cetaneti | kasmàt | abhisaüskarotãti saüskàra iti lakùaõàt cetanetyucyate | anàsravadharmasya anabhisaüskàralakùaõatvàt | cetanàhyabhisaüskàriõã na nirodhadharmiõã | yadavocaþ cetanà tçùõàheturiti | tadayuktam | kasmàt | sà hi tçùõàkàryaü tçùõàïga¤ca | na tçùõàhetuþ | kàryaprahàõàddhetuprahàõamuktaü yaduta manaþsa¤cetanàhàraprahàõàt tisçõàü tçùõànàü prahàõamiti | saüskàràdipratyayà÷cànena pratyuktàþ | ato j¤àyate tçùõàïgaü cetaneti | tçùõà hi dvividhà hetubhåtà phalabhåtà ceti | hetuþ tçùõà bhavati phalaü pràrthanà | pràrthanaiva ca cetanà |

codayati | yadi hetvavasthàyàü tçùõà phalàvasthàyàü cetanà | tadà na cetanà tçùõàïgaü syàt | kasmàt | yo dharmo hetvavasthaþ so 'nyaþ phalàvastha ÷cànyaþ ityato j¤àyate cetanà na tçùõàïgamiti | yathoktaü sahetusapratyaya såtre måóhasya yatpràrthitaü tçùõaiva sà | tçùõàvato yatki¤cicceùñhitaü tat karma iti | ata÷cetanà karmalakùaõànugateti tçùõato 'nyà | yasya yasmin vastuni ràgaþ tasya tasmin vastuni pràrthanà | ato ràgàt jàyate pràrthanà | pràrthanaiva cetanà ato ràga÷cetanàhetuþ |

atrocyate | pårvamuktaü mayà tçùõàïgaü cetaneti | tçùõàyàþ kevalamàdyàrambho ràgaþ | raktasyà[rambhaþ] pràrthanà | yadavocaþ praõidhànaü [na cetane]ti | na tadyuktam | kasmàt | (#
SSS_206#) praõidhànaü cetanàïgam | pårva praõidhànàkhyaü karma | pa÷càt karmaõi pravçttiþ | (pç) cetanà manaso 'nyà utànanyà | (u) mana eva cetanà | yathoktaü dharmapade-

manasà cet praduùñhena bhàùate và karoti và |
tata enaü duþkhamanveti | iti

prasannamanasàpyevam | ato j¤àyate mana eva cetaneti | yadi cetanà na manaþ | kiü mànasaü karma bhavet | mànasaü karma yanmana àlambana upavicarati | ata÷cetanà mana eva | sàmànyalakùaõato manaupavicàra÷cetanetyuktàpi sà bàhulyena ku÷alàka÷aladharmagatetyucyate | tasyà÷cetanàyà bahavaþ prakàrà bhavanti | yadà puruùaþ parasattvànàü ku÷alamaku÷alaü và pràrthayate | tadà cetanetyàkhyàyato | yadàlabdhaü vastu pràrthayate | tadà pràrthanà | yadàyatibhavaü pràrthayate | tadà praõidhànam | ato j¤àyate ekaiva cetanà nànànàmabhirucyata iti |

duþkhasatye saüskàràdhikàre cetanàvarga÷catura÷ãtitamaþ |


85 spar÷avargaþ

alambanagataü vij¤ànaü spar÷a ityucyate | trayàõàü sannipàta itãdaü na spar÷alakùaõam | kasmàt | na hãndriyamàlambanaü pràpnoti | ata indriyàlambanayorna syàt sannipàtaþ | taistribhiràlambanaü gçhõàtãti sannipàta ityucyate |

pçcchati | astyanya÷caitasikadharmaþ spar÷àkhyaþ | kasmàt | dvàda÷anidànasåtre hyuktaüspar÷apratyayà vedaneti | àha ca- spar÷o vedanàsaüj¤àsaüskàràõàü heturiti | yadi nàsti sa dharmaþ | ko hetuþ syàt | ato j¤àyate asti ca caitasika dharmaþ spar÷àkhya iti | ùañ ùañkasåtra uktaü- ùaña spar÷akàyà iti | ki¤coktaü såtre avidyàdãnàü spar÷o [hetu]rdraùñavya iti | yadyucyate hetavaþ praj¤aptidharmà iti | na punaþ pçthak vaktavyaü sa (#
SSS_207#) praj¤aptidharma iti | såtre càsti dvividhaþ spar÷aþ eka trayàõàü sannipàtaþ spar÷a iti | aparaþ trayàõàü sannipàtàt spar÷a iti | ato j¤àyate dvividhayoþ spar÷ayorekaþ svaråpasan aparaþ praj¤aptisanniti | yathà dinakaramaõigomedakànàü trayàõàü vibhinnaü tejaþ | candrakàntayo÷càpo vibhinnàþ | pçthivyàdãnàmaïkurà vibhinnàþ | evaü spar÷a÷cakùuràdãnàü vibhinna iti kimastyavadyam | yathà ca bhikùåõàü samavàyo na bhikùubhyo 'nyaþ | skandhànàü samavàyo na skandhebhyo 'nyaþ | na vçkùadvayasaüyogo vçkùadvayàdbhidyate | na hastadvayasaüyogo hastadvayàdbhidyate | na bahuglànasamavàyo bahuglànebhyo bhidyate | evaü spar÷o 'pi na cakùuràdibhyo bhidyata iti nàstyavadyam |

atra bråmaþ | pràguktaü mayà [yadà] cittamàlambanaü gçhàti tasmin samaye spar÷a iti | ata÷cittaü [yasmin] kàle vij¤ànotpattiheturbhavati | tadanantaraü vedanàdayo dharmà utpadyante | ùañhùañkasåtre 'pyuktaü tasmin samaye spar÷aü iti | idameva yuktam | na vayaü svãkurmaþ spar÷o 'yaü dvividha iti | sarvatroktaü trayàõàü sannipàtaþ spar÷a iti | spar÷advevidhyasåtraü sadapi dharmalakùaõavirodhàdupekùyam | ata udàhçtasåtramahetuþ | yadi spar÷o bhidyate jalatejovat | tadà kàritramapi bhidyeta | na tu dç÷yate pratyekaü kàritrabhedaþ | ato j¤àyate sa spar÷o na tribhyo bhidyata iti |

ki¤ca yadi spar÷a÷caitasikadharmaþ tadà anyebhya÷caitasikebhyo bhidyeta | kasmàt | spar÷a÷caitasikànàü pratyayaþ | nahi spar÷aþ spar÷asya pratyayo bhavati | utpattibhedànna caitasika dharmaþ | (pç) spar÷avi÷eùàt spar÷apratyayà ÷caitasikà iti | na spar÷apratyayaþ spar÷aþ | yathà vedanàpratyayà tçùõà na tçùõàpratyayà vedanà | (u) spar÷asya kiü vi÷eùalakùaõaü yadanyacaitasikànàü noktaü syàt | na vastuto 'bhidhãyamànamasti | ato 'hetuþ | vedanàdyakàlãnà tçùõànantarakàlãnà iti vedanàpratyayà tçùõà na tu tçùõàpratyayà vedanà | yadi spar÷o vyatiriktadharmaþ | tallakùaõaü vaktavyam | na tåcyata iti j¤àtavyaü nàsti vibhinnaþ [spar÷a] iti | bhagavàn vaidharmye 'pi spar÷àkhyàmàha | yathàha yo duþkhopaghàtaþ sa àgatya janakàyaü spç÷atãti | àha ca sukhavedanàspçùñena na pramattavyam | na duþkhavedanàspçùñena vidveùñavyam | asyàü vedanàyàü spar÷a iti saüj¤àmàha | bhagavàn såcãlomaü yakùamàha- tava (#
SSS_208#) saüspar÷aþ pàpaka iti kàyamapanayàmi iti | yathà loke vadanti sukha uùõasaüspar÷a iti | tathà spar÷àhàramapyàhuþ | pàõispar÷a iti ca vadanti | ataþ sarvatra kàyavij¤ànavij¤eye vastuni spar÷asaüj¤ocyate |

anyatracoktaü- andho na råpaü spç÷ati | råpàdyàlambaneùu spar÷asaüj¤à¤ca vakti | iti | tatspar÷avyavahàrasyàniyatatvànnàsti ca caitasikadharmaþ pçthak | yaducyate caitasikaü, tatspar÷alakùaõaviruddham | kasmàt | bhagavànàha- trayàõàü sannipàtaþ spar÷a iti | ato j¤àyate nàsti pàramàrthikaþ pçthak caitasikadharma iti | yo dharmaþ kàyagataþ sa spar÷a ityucyate | yat vedanàdãnàü caitasikànàü hetukriyàü prayacchati tasmin samaye spar÷a iti nàma pradãyate ||

spar÷avargaþ pa¤cà÷ãtitamaþ |


86 manaskàravargaþ

cittasyàbhogo manaskàraþ | sa manaskàra àbhogalakùaõaþ | ataþ pratimanaskàraü vibhinnaü cittamutpadyate | vadanti ca manaskàralakùaõaü vastavadhàraõakçditi | yathoktaü såtreyadi cakùuràdhyàtmikamàyatanamanupahataü bhavati | råpaü nàhyamàyatanaü purovarti bhavati | cittàntarotpàdakamanaskàra÷ca nàsti | tadà na cakùurvij¤ànamutpadyata iti |

(pç) kiü vij¤ànànàü j¤ànaü sarvaü manaskàrabalenotpadyate kiü và na | (u) na | kasmàt | vij¤ànànàü j¤ànotpàdo naikàntikaþ | kadàcidàbhogabalenotpadyate yathà prabalaràgàdivarjitànàm | kadàcidindriyabalàdutpadyate yathàlokacakùuùkaþ kaõamçju parãkùate | kadàcidàlambanabalàdutpadyate yathà dårataþ pradãpaü pa÷yan tasya kampaü pa÷yati | kadàcitku÷alamabhyàsàdutpadyate yathà ÷ilpakarmàdi | kadàcitsatyagrahalakùaõenotpadyate | yathà råpàdhyavasàyaþ | kadàciddharmasvaråpata utpadyate yathà kalpàvasàne dhyànam | yadàcitkàlenotpadyate (#
SSS_209#) yathàlpàyuùkànàü satvànàmaku÷alaü cittam | kadàcidupapattyàyatanata utpadyate yathà gavàjàdãnàü cittam | kadàcitkàyabalàt utpadyate yathà strãpuruùàdãnàü cittam | kadàcidvayovi÷eùàdutpadyate yathà bàlàdãnàü cittam | kadàcitklamathatandribhyàmutpadyate | kadàcitkarmabalàdutpadyate yathà kàmànàü vedanà | kadàcitsamàdhibalàdutpadyate yathaikatra pratibaddhacitto vij¤àne prakarùaü prajànàti | kadàcitsamàdhiniyamàdutpadyate yathànàvaraõamàrgànantaraü vimucyate | kadàcicciranirvedàdutpadyate yathà kañurasanirviõõo madhurasamabhilaùati | kadàcidabhiruciva÷àdutpadyate yathà råpàdãn prati | kadàcidråpadar÷anàbhilaùitasya na ÷abda÷ravaõe tçptirbhavati | tathà nãlàdàvapi | saukumàryàdutpadyate yathà lomàkùigataü sat cittasya duþkhajanakaü nànyatra gatam | kadàcidduþkhamanàdutpadyate yathàpagatàkùirujànnamàsvàdyate | kadàcidàvaraõàpagamàdutpadyate yathà kàmàdyapagame taddoùàn prajànàti | kadàcitkrama÷a utpadyate | yathà avaraü pratãtya madhyamamutpadyate | madhyamaü pratãtyottamam | kadàcitsarvata- utpadyate |

(pç) yadi sarvavij¤ànànàü j¤ànaü kramalakùaõam | kasmàducyate cittàntarajanakamanaskàro nàsti [pçthaka] iti | (u) tãrthikànàü kçta [ucyate] | tãrthikà hi vadanti àtmamanoyogàdvij¤ànaj¤ànamutpadyata iti | tadvyavahàradåùaõàya pradar÷ayati vij¤ànaj¤ànàni samanantarapratyayànubandhãnãti | ata evamàha- kasyacit cittàntarajanakamanaskàre 'sati vij¤ànaü notpadyata iti | kasmàt | samanantarapratyayatvàttu vij¤ànaj¤ànamekaikaü pratãtyotpadyate | tadyathà vçkùaü chittvàtha pàtayati | pårvamuktaü- vij¤ànàni naikakàlikànãti | hetupratyayava÷àdvij¤ànànàü j¤ànamaikaikaü krameõodyate | vij¤ànadharmàþ kramikàþ syuþ | nàtmamanoyogàpekùiõaþ | yathà bàhyavaståni aïkurakàõóanàlapatrapuùpaphalàni kramikàni bhavanti | tathàdhyàtmikadharmà api | vij¤ànaj¤ànamaikaikaü kramikaü bhavati |

samyak mithyeti manaskàro dvividhaþ | samyagiti yat yoni÷o [manaskàraþ] | yathà vadanti samyak pra÷naþ samyag dåùaõaü, dåùaõapra÷nayoridaü sayukti samàdhànamiti | dharmàõàmanityatàdi pàramàrthikapra÷naþ samyagityucyate | sàdhyasàdhanànuvidhàna¤ca samyagityucyate | (#
SSS_210#) ato j¤àyate yuktayanuyàyimanaskàraþ tattvamanaskàra ityàdayaþ samyaï manaskàràþ | yathàpudgalaü yathàkàlaü manaskàra÷ca samyaï manaskàraþ | yathà kàmabahulasyà÷ubhabhàvanà samyaïmanaskàraþ | citte 'balãne vyutthànalakùaõaü smayaïmanaskàraþ | etadviparãtaü mithyàmanaskàraþ | samyaïmanaskàraþ sarvaguõàn sampàdayati | mithyàmanaskàraþ sarvakle÷ànutthàpayati |

manaskàravargaþ ùaóa÷ãtitamaþ |


87 chandavargaþ

sàbhilàùaü cittaü chandaityucyate | kasmàt | såtramàha kàmacchanda iti | kàmàn chandayatãti kàmacchandaþ | ukta¤ca såtre- chando dharmamålam iti | chanda- pràrthanayà sarvadharmànàpnotãti dharmamålamityucyate | ki¤càha- yadi bhikùavo mama ÷àsane tãvracchandà [vartadhve] | tada mama ÷àsanaü suciraü tiùñhet iti | yaccittaikatànatvenàbhilaùyate | tattãvracchanda ityucyate | çddhipàde coktam- chandasamàdhiþ vãryasamàdhiþ cittasamàdhirmãmàüsàsamàdhiriti | yaccittenàbhilaùyate sa chandaþ | ayaü vãryasahakàriõà praj¤àsamàdhiü sa¤cinotãtyebhya÷caturbhyo 'bhilaùitamçddhyaïgamiti nàmabhàg bhavati | àha ca- tvaü vihàyasà gamanaü chandayasi iti | tenakhalu samayena sa bhikùuþ pårvaü svàdhyàyabahulo viharati | so 'pareõa samayenàlpotsukaståùõãübhåtaþ kaùàyayati | atha khalu tasminvanaùaõóe adhivasantã devatà tasya bhikùordharma÷çõvantã yena sa bhikùuþ tenopasaïkràntaþ | upasaïkramya taü bhikùuü gàthayàdhyabhàùata |

(#
SSS_211#)
kasmàt dharmapadàni tvaü bhikùurnàdhyepi bhikùubhiþ sukhaü vasan |
÷rutvà ca dharmaü labhate prasàdaü dçùñe ca dharme labhate pra÷aüsàm || iti |
abhåt pårvaü dharmapadeùu chando yàvadviràgeõa samàgato 'smi |
yato viràgeõa samàgato 'smi yatki¤cidçùñaü ÷rutaü và mataü và |

àj¤àya nikùepaõamàhuþ santa iti | ato j¤àyate 'bhilaùitaü chanda iti | abhilaùitaü pratãtya kàmeùuchanda iti kàmacchandaþ |

chandavargaþ saptà÷ãtitamaþ |


88 prãtivargaþ

abhãpsite cittàbhiratiþ prãtiþ | yathoktaü- sattvà dhàtulakùaõenàku÷alaprãtyà aku÷alànuyàyinaþ | ku÷alena ku÷alapriyàþ itãyaü prãtirityucyate | (pç) na dhàtuþ prãtirbhavati | kasmàt | bhagavàn yat sattvànàü nànàdhàtån prajànàti tat dhàtuj¤ànabalam | yat nànàdhimuktãþ prajànàti tadadhimuktij¤ànabalam | ato dhàtuþ prãti÷ca (adhimuktiþ) vibhinnetiþ | (u) cirakàlàbhyàsopacitaü cittaü dhàturityucyate | yathàdhàtuca prãtirutpadyate | ata÷cirakàlamupacitaü cittaj¤ànaü dhàtuj¤ànabalam | yathàdhàtusamutpannà prãtiriti j¤ànam adhimuktij¤ànabalamiti | ata àha- sattvànàü yathàdhàtu santànamanuvartata iti | cirasa¤citàku÷alacittasyàku÷ale parà prãtirbhavati | cirasa¤citaku÷alacittasya (#
SSS_212#) ku÷ale prãtisukham | ÷ãtàrtasyoùõe prãtirbhavatãdaü dçùñahetukaü na dhàtujam | ityayaü dhàtoþ prãteþ pravibhàgaþ ||

pritivargo 'ùñà÷ãtitamaþ |


89 ÷raddhàvargaþ

[cittasya] viùayasamàdhiþ ÷raddhàlakùaõam | (pç) nanu niyatasamàdhirayaü praj¤àlakùaõam | niyatasamàdhiþ prahãõavicikitsasya bhavatãti praj¤àlakùaõam | (u) dharmaü svayamadçùñvà àryopade÷ava÷àllabdha÷cetasaþ prasàdaþ ÷raddhetyucyate | (pç) tathà cet svayaü dharmadar÷inaþ ÷raddhà na syàt | (u) satyamevam | arhanna÷raddhàvàn bhavati | yathoktaü dharmapade-

a÷raddha÷càkçtaj¤a÷ca sandhiccheda÷ca yo naraþ |
[hatàvakà÷o vàntà÷aþ] sa vai uttamapåruùaþ || iti |

ki¤coktaü såtre- ahaü bhagavan asmin vastuni yathà bhagavadvacanaü ÷raddhadha iti | yat svayaü dharadar÷ina÷cittaü prasãdati | sà[pi] ÷raddhetyucyate | pårvaü dharmaü ÷rutvà pa÷càtkàyena sàkùàtkaroti | tasyeyaü cintà bhavati sa dharmaþ paramàrthasatyo na mçùeti, citta¤ca prasãdati | sà ÷raddhà caturùu avetyaprasàdeùvantargatà | tadyathà rogã pårvaü bhiùagvacane ÷raddadhàna auùadhamupasevya rogànmuktaþ pa÷càttasmin bhiùaji prasannacitto bhavati | sà ÷raddhetyucyate |

(#
SSS_213#)
÷raddheyaü dvividhà mohajà j¤ànajeti | mohajà yat ku÷alàku÷alamacintayataþ påraõàdyasadàcàryeùåtpadyamàna÷cittaprasàdaþ | j¤ànajà yathà caturùu [avetya] prasàdeùu buddhàdiùu cittaprasàdaþ | sà tridhà vibhaktà ku÷alà aku÷alà avyàkçtà ceti | (pç) aku÷alà ÷raddhà kle÷amahàbhåmigataiva à÷ràddhya dharmaþ | neyaü ÷raddhà bhavati | (u) nàyamà÷ràddhyadharmaþ | ÷raddhà ca prasàdalakùaõà | aku÷alà ÷raddhàpi prasàdalakùaõaiva | tathà no cet aku÷alà vedanà vedanà na syàt | na ca tadyujyate vastutaþ | tatastridhaiva vibhaktà | yà ÷raddhà indriyeùu gaõità vimuktyanugàminã saptatriü÷abdodhipakùikeùu gatà sà niyamena ku÷alaiva |

÷raddhàvarga ekonanavatitamaþ |


90 vyavasàyavargaþ

cetaso 'bhyutsàho vyavasàya ityucyate | sadànyadharmànni÷rayate manaskàraü và samàdhiü và | tatràmyutsàhaþ sadà cittaikàgratàsamudàcàraþ sa vyavasàya ityucyate | trividho vyavasàyaþ ku÷alo 'ku÷alo 'vyàkçta iti | yat caturùu samyakpradhàneùu antargataþ sa ku÷alaþ | anyo 'ku÷alaþ | yogã yo 'ku÷alànàmàdãnave ku÷alànàmani÷aüse ca ÷raddhadhate | tasya pa÷càdutpadyate vyavasàyo 'ku÷alànàü prahàõàya ku÷alànàü samàdànàya | ataþ ÷raddhendriyasamanantaraü vãryendriyamucyate | ku÷adharmagato vyavasàyo vãryamityàkhyàyate | sarvahitànàü målaü karoti | tadvyavasàyasahakàratayà manaskàràdayo dharmà mahàphalapràpakà bhavanti | yathà dahanaþ samãraõapratilabdhaþ sarvàn dahati ||

vyavasàyavargo navatitamaþ |


91 smçtivargaþ

anubhåtapårvasya j¤ànaü smçtiþ | yathoktaü såtre- yat ciraviprakçùñànubhåtaü smarati na pramuùati sà smçtirityucyate |

(#
SSS_214#)
(pç) sà smçtistrayadhvartinã | kasmàt | uktaü hi såtre smçtiü sarvàrthikàü [vadàmã]ti | sà smçtiþ catuþsmçtyupasthànagatà | catvàri smçtyupasthànàni trayadhvàlambanàni ca | kasmàtpunaratãtamàtràlambaneti | (u) tadvacanaü sarvakàlena bhavati | na tu tryadhvà bhavati | yasmin samaye cittamuddhataü bhavati | tadà smçtirubhayatrànugà | sà sarvatragetyucyate | yaduktaü bhavatà catvàri smçtyupasthànàni tryadhvàlambanànãti | tatra pratyutpannà praj¤aiva na tu smçtiþ | atastathàgato [yadà] pårvaü smçtinàmnà vimuktimuktavàn tadà tàmeva praj¤etyavocat |

(på) kathaü vij¤ànàntareõànubhåtaü vij¤ànàntaraü smarati | (u) smçterdharmaü evaü yat svasantàne yo dharmaþ [pårva]mutpannaniruddhaþ tameva [svasantànikaü] viprakçùñaü vij¤ànàntaramàlambata iti | j¤ànànàü vij¤ànadharma÷ca tathà yat vij¤ànàntarànumåtaü vij¤ànàntaraü vijànàtãti | yathà cakùurvij¤ànena vij¤àtaü råpaü manovij¤ànaü vijànàti | anyapudgalenànubhåtamanyaþ pudgalo vijànàti | yathàryapudgalà yàvatpårvanivàse dehàntarànubhåtaü smçtibalàdvijànànti | (på) yadi pårvànubhåtasya j¤ànaü smçtiriti | àdhunikavij¤aptyàdidharmàþ smçtayaþ syuþ | kasmàt | taddharmàõàmapi pårvànubhåtopavicàraråpatvàt | (u) vij¤aptyàdidharmà api smçtaya ityucyante | yathà bhagavàn salyakaü nàthaputramavocat pårvaü manasi kçtvà vyàkuruùva iti | àha ca pårvànubhuktasukhasmaraõe kle÷a àvirbhavatãti | ato vij¤aptyàdidharmà api pårvavastvanusmaraõaråpà smçtaya ityucyante | smçtiriyaü gçhãtalakùaõàjjàtà | yasmin dharme gçhãtalakùaõamasti | tatra smçtirbhavati nànyathà | samàdhiþ praj¤à ca samàdhivarge praj¤àvarge ca vakùyate ||

smçtivarga ekanavatitamaþ |


(#
SSS_215#)
92 vitarkavicàravargaþ

yat cittaü vyagraü muharmuhuràlambhakaü sa vitarkaþ | samàhitacittasyàpyasti audàrikatà såkùmatà | [tatra yat] audàrikaü sa vitarkaþ | såkùmasamàdhànàbhàvàdaudàrikaü cittamityucyate | yathoktaü såtre- bhagavànàha- savitarkaü savicàraü prathamadhyànamupasampadya viharàmãti | ataþ prathamadhyànamasåkùmasamàhitamiti savitarkaü bhavati | yà cittasya vyagratà ki¤citsåkùmatà sa vicàraþ | imau dvau traidhàtukau | cittasyaudàrikasåkùmalakùaõatvàt | vyagraü vikùiptaü cittaü vitarkavicàrau bhavataþ | tallakùaõatvàt sarvatra syàtàm | apratyakùaü vastu anumityà j¤àyate | evaü syànnaivaü syàdityabhyåho vitarkaþ | ato 'pratyakùavastuno 'nuvitarkaþ samyagvitarko và mithyàvitarko và iti taü kathayàmaþ | nirvikalpànuvitarkaþ samyak dçùñirityàkhyàyate | ayaü tridhàj¤àtaþ | mithyàvitarko viparãtamanaskàraþ yadanitye nityamityàdiþ | samyagvitarkaþ yadapratilabdhaü tattvaj¤ànamanumitilakùaõena j¤ànena labdhvà yogã nirvedhabhàgãyaku÷alamåle vartate | iyaü kùàntirityucyate | evamanyamàrgeõànuyàyi anumitij¤ànaü samyagvitarkaþ | tatra yat saüz¤ànusmaraõavikalpàpoóhaü tat pratyakùamityucyate | tasminneva vitarke anena hetunà evaü bhavati anena hetunà naivaü bhavati iti cintanà vicàraõà và sa vicàraþ |

(#
SSS_216#)
(pç) kecidàhuþ- vitarkavicàràvekàgratàntargatàviti | kathamidam | (u) maivam | kasmàt | uktaü khalu bhavadbhirghaõñàtàóanadçùñàntaþ | àdya÷abda[samo] vitarkaþ | anya÷abda[samo] vicàraþ | taraïgadçùñànta÷ca [uktaþ] | ya audàrikaþ [tatsamo] vitarkaþ | yaþ såkùmaþ [tatsamo] vicàraþ | kàlade÷abhedànna cittaikàgratà syàt | nirvikalpakatvàtpa¤ca vij¤ànàni na savitarkavicàralakùaõàni bhavanti ||

vitarkavicàravargo dvinavatitamaþ |


93 anyacaitasikavargaþ

yat ku÷alasyànàcaraõaü mithyàcaraõaü và sa pramàdaþ | na pramàdàkhyo 'nya ekadharmo 'sti | tasmin samaye cittasamudàcàraþ pramàdaþ ityucyate | tadviparãto 'pramàdaþ | yaþ ku÷ala÷cittasamudàcàro 'pramàdàdanyaþ so 'pi dharmàntaram | aku÷alànugataü cittaü pramàdaþ | ku÷alànugatantu apramàdaþ |

ku÷alamålamiti alobho 'dveùo 'mohaþ | yoni÷omanaskàrà÷iraskànàsaktiralobhaþ | maitrãkaruõà÷iraskaþ krodhànutpàdo 'dveùaþ | samyadgar÷ana÷irasko 'bhrànto 'viparyayaþ amohaþ | alobho nàma nàstyekaü dharmàntaram |

kecidàhuþ lobhàbhàvo 'lobha iti | na yuktamidam | kasmàt | lobhàbhàvo 'bhàvadharmaþ | kathamabhàvo dharmasya hetuþ | adveùàmohàvapyevam | tatràyàõàmaku÷alamålànàü viparãtàni trãõi ku÷alamålànyucyante | madamànàdayo 'pyaku÷alamålàni syuþ | saükùepatastrãõyevàku÷alamålànyuktàni | vakùyante càku÷alavarge |

(#
SSS_217#)
avyàkçtamålamiti | kecidvadanti- catvàryavyàkçtamålàni- tçùõà dçùñiþ mànamavidyeti | [anye] kecidàhuþ trãõi tçùõà avidyà praj¤à iti | naitadbhagavatoktam | avyàkçtànugaü cittaü yaddhetujaü sa heturavyàkçtamålaü bhavati | kàyavàkkarmaõã pràyo 'vyàkçtànuge iti cittamutpadyate | avyàkçtacittamavyàkçtamålamityucyate |

cittasamàcaraõakàle yat kàya÷cittaü dauùñhalyavigataü pra÷àntaü bhavati | tasmin samaye pra÷rabdhirityucyate |

nànàvastuùu citta [samàcaraõa]kàle upekùetyucyate | yat vedanàsu anabhij¤à cittasamàcaraõaü sopekùà | dhyàneùu yat sukhaduþkhaviviktaü vimuktiparàyaõaü cittasamàcaraõaü sopekùà | saptabodhyaïgeùu alãnamakampasamatàdi yaccittasamàcaraõaü sopekùà | prãtidaurmanasyavinirmuktaü samatàdipratilabdhaü cittamupekùà | caturùu apramàõeùu vairamaitravigataü cittamupekùà | evaü nànàdharmàõàü virodhàccaitasikànàü vi÷eùo 'pramàõaþ ||

anyacaitasikavargastrinavatitamaþ |


(#
SSS_218#)
94 viprayuktasaüskàravargaþ

cittaviprayuktasaüskàràþ yaduta pràptiþ, apràptiþ asaüj¤isamàpattiþ nirodhasamàpattiþ àsaüj¤ikaü jãvitendriyaü jàtiþ vyayaþ sthitiþ anyathàtvaü jarà maraõaü nàmakàyaþ padakàyo vya¤janakàyaþ pçthagjanatvaü ityàdayaþ |

pràptiriti | sattvànàü kçte dharmàõàü samanvàgamaþ pràptiþ | pratyutpannàdhvani pa¤caskandhasamanvàgataþ sattvaþ pràpta ityucyate | atãtàdhvani yàni ku÷alàku÷alakarmàõi ananubhåtavipàkàni | taddharmasamanvàgataþ sattvaþ | yathoktaü såtre- ku÷aladharmasamanvàgato 'ku÷aladharmasamanvàgata÷ca pudgala iti | (pç) kecidàhuþ- atãtaku÷alàku÷alakàyavàkkarmasamanvàgataþ | yathà pravrajitaþ atãta÷ãlasaüvarasamanvàgata iti | kathamidam | (u) sarveùàü samanvàgamaþ | kasmàt | uktaü hi såtre yaþ puõyaü pàpa¤ca karoti | tasya tadvidyamànameva | tat dvayaü tatkàyamanupatati råpànupàticchàyàvat iti | ki¤coktaü såtre- mçtasya puõyaü na praõa÷yati yaduta phalapràpakameva | yadasamanvàgataü puõyapàpaü karma na tatphalapràpakam | tàni karmàõi na÷yanti | iti |

(pç) atãtasaüvarasya na samanvàgamaþ syàt | kasmàt | bhavatoktam atãtadharmo niruddhaþ | anàgato 'vidyamàna iti | pratyutpanna÷ca na sadà ku÷alacittavattve (#
SSS_219#) kùamaþ | kathaü ÷ãlasaüvarasamanvàgataþ syàt | (u) puruùaþ pratyutpannena saüvareõa samanvàgato nàtãtena | yathà pratyutpannakliùñàt kliùñam, tathà pratyutpanna÷ãlàt ÷ãlaü bhavati | nàtãtàt | [yaþ] pårvaü svãkçtyàparityaktavàn [saþ] atãtasamanvàgata ityucyate |

(pç) àbhidharmikà àhuþ sattvà anàgatàdhvanãnaku÷alàku÷alacittasamanvàgatà iti | tatkathamidam | (u) na samanvàgatàþ | kasmàt | akçtàbhyàgamàt | ato 'nàgatàsamanvàgamaþ pràptirityucyate | na càsti pràptyàkhyaþ pçthakcittaviprayuktadharmaþ | tadviparitàpràptirapi nàsti pçthakcittaviprayuktadharmaþ |

asaüj¤isamàpattirityayaü samàpattidharmo nàsti | kasmàt | na hi nirudhyante pçthagjanànàü cittacaitasikadharmà iti pa÷càdvakùyate | cittacaitasikànàü såkùmatayà duravabodhàt asaüj¤ãti nàma | àsaüj¤ikamapyevam | nirodhasamàpattiriti | cittanirodhe samudàcàràbhàvànnirodhasamàpattiriti nàma | sa ca nàsti dharmàntaram | nirvàõavat | jãvitendriyamiti | karmapratyayaþ pa¤caskandhasantàno jãvitamityucyate | jãvita¤ca karmaõo målamiti jãvitendriyamityucyate | jàtiriti | pa¤caskandhànàü pratyutpannàdhvà jàtiþ | pratyutpannàdhvaparityàgo vyayaþ | santanyamànatvaü sthitiþ | sthitipariõàmo 'nyathàtvam | na santi pçthakjàtivyayàdayo dharmàþ | bhagavataþ ÷àsanaü gabhãraü yatpratyayànàü sàmagryà dharmà (#
SSS_220#) utpadyanta iti | ato nàsti ka÷ciddharmo dharmàntarasyotpàdakaþ | uktaü hi- cakùåråpàdaya÷cakùurvij¤ànasya pratyayà iti | na tatroktaü jàtirastãti | ato nàsti jàtirityanavadyam |

ki¤ca vadanti jàtyàdayo dharmà ekakàlãnà iti | ya ekakàlãnaþ sa niruddha eva | tatra jàtyàdayaþ kimarthà iti vicàrayitavyam | dvàda÷anidàne ca bhagavàn svayamàha jàterartham | yà teùàü teùàü sattvànàü tasmin tasmin [sattvanikàye] jàtiþ skandhànàü pratilàbhaþ....... [sà jàtiþ] iti | ataþ pratyutpannàdhvani skandhànàmàdyalàbho jàtiþ | àha ca- skandhànàü cyutirantahàõirmaraõamiti | àha ca- skandhànàü jãrõatà bhugnatà jareti | [ato] na pçthak sto jaràmaraõadharmau |

nàmakàya iti | vya¤janebhya utpannaü nàma yathà vadanti devadatta iti | yathàvya¤janamarthasàdhanaü padam | vya¤janàni akùaràõi | kecidàhuþ- nàmapadavya¤janakàyà÷citaviprayuktasaüskàrà iti | tadayuktam | dharmà ime vàksvabhàvà dharmàyatanasaügçhãtàþ |

(pç) asti pçthakagjanatvaü nàma cittaviprayuktasaüskàra iti | [kecidvadanti] | kathamidam | (u) na pçthagjanatvaü puthagjanàdanyat | yadyasti tadanyat | anye ghañatvàdayo (#
SSS_221#) 'pyanubhåyeran | saükhyàpariõàmaikatvapçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvàdayo dharmàþ pçthak syuþ | tãrthikànàü hi såtreùåktaü- anyo ghaño 'nyat ghañatvam | ghañatvaü pratãtya j¤àyate 'yaü ghaña iti | råpamanyat råpatvamanyat iti | tadayuktam | kasmàt | tattvaü tatsvabhàvaþ | yadi bravãùi pçthagjanatvamanyaditi | tadà råpaü svabhàvaü vinà syàt, råpatvàpekùitvàt | tattu na yujyate | ato gabhãramananuvicintya vavãùi- asti pçthagjanatvaü pçthagiti |

àbhidharmikàstãrthikagranthànabhyasyàbhidharma÷àstramàracayanto vadanti santi pçthakagjanatvàdayo dharmàþ pçthagiti | anya àbhidharmikà api vadanti | santi pçthak tathatàbhåtakoñipratãtyasamutpàdàdayo 'saüskçtadharmà iti | ato gabhãramimaü nayamanuvicintyamà rutamanuvartadhvam ||

viprayuktasaüskàravarga÷caturnavatitamaþ

[iti] duþkhasatyaskandhaþ samàptaþ ||

(#
SSS_222#)
atha samudayasatyaskandhaþ
95 samudayasatyaskandhe karmàdhikàre karmalakùaõavargaþ

÷àstramàha- duþkhasatyaü parisamàpya samudayasatyamidànãü vakùyata iti | tatra karma kle÷à÷ca samudayasatyam | trividhaü karma kàyikaü vàcikaü mànasikamiti | kàyena kçtaü karma kàyikam | tat trividhaü aku÷alaü pràõàtipàtàdi | ku÷alaü caityavandanàdi | avyàkçtaü tçõacchedàdi |

(pç) yadi kàyena kçtaü kàyikam | tadà ghañàdidravyamapi kàyikaü karma syàt | kàyena kçtatvàt | (u) ghañàdi kàyikakarmaõaþ phalam na kàyikaü karma | hetuphalayorbhedàt | (pç) na syàtkàyikaü karma | kasmàt | kàyaspandanakçtaü kàyikaü karma | saüskçtadharmàõàü kùaõikatvàt na syàtspandanam | (u) idaü kùaõikavarge pratyuktaü yadekasmin dharma utpadyamàne 'nyasyàpacaya upacayo và [tat] kàyikaü karmeti | (pç) tathà cet kàya eva kàyikaü karma bhavet | anyatrotpadyamànatvàt | na tu kàyena kçtaü kàyikaü karma | (u) kàyaþ karmakriyàyàþ sàdhanam | kàye 'nyatrotpadyamàne puõyapàpasamudayaþ karma | ato na kàya eva karma | (pç) puõyapàpasamudayo 'vij¤aptiþ | kàyavij¤aptiþ katham | (u) kàye 'nyatrotpadyamàne kriyamàõà vij¤aptiþ kàyavij¤aptirbhavati | (pç) kàyavij¤aptiþ ku÷alà vàku÷alà và | kàyastu na tathà | ato na kàyavij¤aptiþ syàt | (u) cittabalàt kàye 'nyatrotpadyamàne karma samudeti | atastatsamudayo yadi và ku÷alo [yadi và] aku÷alaþ na tu sàkùàtkàyikaþ | tathà vàcikakarmàpi | na tu tat sàkùàcchabdavyavahàra[råpam] | (#
SSS_223#) cittabalàt ÷abdavyavahàrasamuditaü karma ku÷alamaku÷alaü vàcikaü karmetyucyate | evaü mànasaü karmàpi | ya imaü sattvaü hanmãti adhyavasitacitto bhavati | tasya tasmin samaye pàpaü samudeti | evaü puõyamapi |

(pç) yathà kàyavàgbhyàü pçthagasti karma | [tathà] mano 'pi mànasakarmaõo 'nyadeva | (u) tat dvidhà bhavati mana eva mànasaü karma manasa utpannaü và mànasaü karma iti | sattvaü hanmãti yadadhyavasitaü manaþ tadaku÷alaü mana eva manasaü karma | tatkarma pàpasa¤cayaråpaü kàyikavàcikakarmàti÷àyakam | yadi cittamanadhyavasitam | tadà manaþ karmaõo 'nyat |

(pç) vij¤aptilakùaõaü j¤àtam | vij¤aptita utpanno 'nyaþkarmasamudayaþ | kiü [tasya] lakùaõam | (u) tadavij¤aptireva | (pç) kiü kevalamasti kàyikavàcikàvij¤aptireva na mànasikàvij¤aptiþ | (u) maivam | kasmàt | nahyasti tatra kàraõaü kevalaü kàyikavàcikàvij¤aptirevàsti na mànasikàvij¤aptiriti | såtre coktaü dvidhà karma- cetanà và cetayitvà và [karme]ti | cetanà mànasaü karma | cetayitvà [karma] trividham- cetanàsa¤citaü karma kàyikaü vàcikaü karmeti | tatra mànasaü karma gurutaramiti pa÷càdvakùyate | gurutarakarmasa¤citamavij¤aptyàkhyaü sadà santànena pravartate | ato j¤àyate mànasikakarmaõo 'pi avij¤aptirastãti ||

samudayasatyaskandhe karmàdhikàre
karmalakùaõavargaþ pa¤canavatitamaþ |


96 avij¤aptivargaþ

(pç) ko 'vij¤aptidharmaþ | (u) cittaü pratãtyotpadyamànaü puõyapàpaü middhamårchàdikàle 'pi yannityaü pravartate | sàvij¤aptiþ | yathoktaü såtre-

(#
SSS_224#)
àràmaropà vanaropà ye janàþ setukàrakàþ |
prapà¤caivodapàna¤ca ye dadanti upà÷rayam |
teùàü divà ca ràtri¤ca sadà puõyaü pravartate || iti |

(pç) kecidàhuþ- vij¤aptikarma pratyakùamupalabhyate | yàni cãvaradànacaityavandanahananahiüsàdãni tàni bhaveyuþ | avij¤aptistu anupalabhyamànatvàt nàstãtyayamarthaþ spaùñaü syàditi | (u) yadi nàstyavij¤aptiþ | tadà pràõàtipàtaviratyàdidharmo nàsti | (pç) viratirnàmàkaraõam | akaraõamabhàvadharmaþ | yathà puruùasyàbhàùaõakàle nàstibhàùaõadharmaþ | råpasyàdar÷anakàle 'pi nàstyadar÷anadharmaþ | (u) pràõàtipàtaviratyàdinà svarga utpadyate | yadi viratirabhàvadharmaþ | kathaü hetuþ syàt | (pç) na viratyà svarga utpadyate, kintu ku÷alacittena | (u) maivam | uktaü hi såtre- vãryavàn puruùa àyurva÷àt bahupuõyaü prasavati | puõyabahutvàcciraü svargasukhaü vindata iti | yadi ku÷alacittamàtreõa, kimarthaü bahupuõyo bhavati | na hyayaü ku÷alacitto bhavituü kùamate | àha ca vanàdiropasya divà ràtri¤ca sadà puõyaü pravardhata iti | ÷ãlaü dhruvamiti coktam | yadi nàstyavij¤aptiþ | kathaü vaktavyaü syàt puõyaü sadà pravardhate, ÷ãlaü dhruvamiti ca | na ca vij¤aptiþ pràõàtipàtakriyaiva | pràõàtipàtànantaraü dharmo bhavati | tadårdhvaü pràõàtipàtapàpaü labhate | yathà hantuü ka¤cana prerayati | hananakàlamanu prerako hananapàpaü labhate | ato j¤àyate 'styavij¤aptiriti | mana÷ca na ÷ãlasaüvaraþ | kasmàt | yadi ka÷cidaku÷alàvyàkçtacittasthaþ, yadi vàcittaþ | so 'pi ÷ãladhàrãtyucyate | ato j¤àyate tasmin samaye 'styavij¤aptiriti | evamaku÷ala saüvaro 'pi |

(pç) j¤àtaü vinàpi cittamastyavij¤aptidharma iti | idànãü kimidaü råpaü kiü và cittaviprayuktasaüskàraþ | (u) sa saüskàraskandhasaïgçhãtaþ | kasmàt | yasmàdabhisaüskaraõalakùaõaþ saüskàraþ | avij¤aptirapi abhisaüskaraõalakùaõà | råpa¤ca råpaõàlakùaõam nàbhisaüskàralakùaõam | (#
SSS_225#) (pç) såtra uktaü ùañ cetanàkàyàþ saüskàraskandha iti | na cittaviprayuktasaüskàrà iti | (u) pratipàditamidaü pårvaü yadasti puõyaü pàpaü cittaviprayuktamiti | (pç) avij¤aptiryadi råpalakùaõà | ko doùaþ | (u) råpa÷abdagandharasaspraùñavyàþ pa¤ca dharmà na puõyapàpasvabhàvàþ | ato na råpasvabhàvàvij¤aptiþ | bhagavànàha- råpaõàlakùaõaü råpamiti | avij¤aptau råpaõàlakùaõànupalambhànna råpasvabhàvatà |

(pç) avij¤aptiþ kàyikavàcikakarmasvabhàvà | kàyikavàcikakarma ca råpameva | (u) avij¤aptiþ kàyikavàcikakarmeti nàmamàtram | na vastutaþ kàyavàgbhyàü kriyate | kàya¤ca vàca¤ca pratãtya mànasikakarmaõotpannatvàtkàyikavàcikamànasikakarmasvabhàvetyucyate | athavà manasa utpannaivàvij¤aptiþ | iyamavij¤aptiþ kathaü råpasvabhàvà | àråpye 'pyastyavij¤aptiþ | àråpye kathaü råpaü bhaviùyati | (pç) kàþ kriyà avij¤aptimutpàdayanti | (u) ÷ubhà÷ubhakarmakriyàbhya utpadyate 'vij¤aptiþ | nàvyàkçtàbhyaþ | alpabalatvàt | (pç) kadà kriyàbhyo 'vij¤aptirutpadyate | (u) dvitãyacittàdutpadyate | yat ku÷alàku÷alànugàmi cittaü prabalaü bhavati | tat ciraü tiùñhati | yaccittaü durbalaü na tacciraü tiùñhati | yathà ekadinasamàttaü ÷ãlamekadinaü tiùñhati | àdehapàtasamàttaü ÷ãlantu àdehapàtaü tiùñhati ||

avij¤aptivargaþ ùaõõavatitamaþ |


(#
SSS_226#)
97 hetvahetuvargaþ

(pç) såtra uktam- hetukçtaü karma ahetukçtaü karmeti | katamo hetuþ ahetu÷ca | (u) j¤ànapårvakaü kçtaü [karma] hetukçtam | tadviparãtamahetukçtam | (pç) [tarhi] yadahetukçtaü na tat karma bhavati | (u) astãdaü karma | kintu yaccittahetukçtaü karma tatsavipàkam | citte 'dhyavasãyakçtaü karma hetu [kçta]m, anadhyavasãyakçtaü karmàhetu [kçtam] | yathà yodhàjãvavyavahàro 'hetukaþ | ayodhàjãvavyavahàrastu hetuþ | yathoktaü såtre- tava doùàn gaõayiùyàmi | yadi yodhàjãvo vyavaharasi na tadà gaõayiùyàmãti yàvat tridhà pçcchati | yadyakaraõacittapårvakaü karoti- yathà ka÷cidviharan pàdanikùepaõena kãñaü hanti | so 'hetuþ | ahetukakarmàsa¤citamiti na vipàkajanakam |

karmàõi caturvidhàni- kçtànupacitaü, upacittàkçtaü, kçtopacitaü akçtànupacitam iti | kçtànupacitamiti- yathà hananàdikarma kçtvà pa÷càccittaü paritapati | dànàdikarma kçtvà ca cittaü paritapati | karmakriyàcittamutpàdya na punaþ smarati | tat kçtànupacitam | upacitàkçtamiti- yat anyaü hananàdi kàrayitvà pramuditacitto bhavati | anyaü dànàdi kàrayitvà ca pramuditacitto bhavati | kçtopacitamiti- yat hananàdi pàpaü kçtvà dànàdipuõyaü kçtvà ca pramuditacitto bhavati | akçtànupacitamiti- na ca karoti nàpi muditacitto bhavati | tatra kçtopacitakarmaõo 'sti vipàkavedanà | yathoktaü såtre- yat karma kçtamupacitaü tasya karmaõo 'va÷yamasti vipàkapratisaüvedanà iti | ataþ kçtopacitakarmaõo dçùñadharme và vipàko vedyate | upapattau và vipàko vedyate | àyatyàü và vipàko vedyate |

(pç) yadi hetukçtopacitakarmaõo 'va÷yamasti vipàkapratisaüvedanà tadà nàsti vimuktiþ | (u) karma hetukçtamapi tattvaj¤ànalàbhino na punarupacãyate | yathà dagghabãjaü na punaþ prarohati | lavaõapalavarge bhagavànàha- ekatyaþ(÷ca) puruùo [bhàvitakàyo] (#
SSS_227#) narakavedanãyaü karma karoti | tasya tàdç÷amevàlpamàtrakaü dçùñadharmavedanãyaü bhavati | iti | (pç) yadi gurupàpakaü karma alpamàtrakaü [dçùñadharma]vedanãyaü praj¤àyate | kasmànnàtyantaü kùayameti | (u) yastattvaj¤ànaü na bhàvayati sa pàpakarmaõo 'nu÷ayaü labhate | ato 'lpako dçùñadharmavedanãyo vipàko bhavati | (pç) [tarhi] bhàvitatattvaj¤àno 'rhannapi aku÷alavipàkaü vedayate | (u) paramaku÷aladharmamabhyasannaku÷alaü pratihanti | ato yo janma÷atasahasreùu ÷ãlàdi ku÷alamupacinoti | na tasyàku÷alaü karmodeti | yathà buddhànàü sarvaj¤ànàü puruùàõàm | nànyeùàmevaü sàmarthyam | ato 'ku÷alakarma labhante | ato 'rhan bhàvitatattvaj¤àno 'pi pårvakarmava÷àdaku÷alavipàkaü vedayate ca | (pç) uktaü såtre 'pi- bhagavànapavàdàdyaku÷alakarmavipàkaü vedayata iti | (u) bhagavàn sarvaj¤o nàku÷alakarmavipàkaþ | samucchinna sarvàku÷alamå[la]tvàt | kintvapramàõarddhyupàyenopadar÷ayati acintyaü buddhavastviti | yathoktamekottaràgame acintyàni pa¤cavastånãti |

karma dvividham- niyatavipàkamaniyatavipàkamiti | niyatavipàkaü karma bahu và alpaü và ava÷yavedanãyavipàkam | aniyatavipàkaü karmeti atyantaparikùãyamàõam | (pç) kiü niyatavipàkaü karmaü kimaniyatavipàkam | (u) yàni såtroktàni tàni niyatavipàkakarmàõi | (pç) kiü pa¤cànantaryàõyeva niyatavipàkakarmàõi | kimanyànyapi santi | (u) anyeùàü karmaõàmasti niyatavipàkatàbhàgaþ | kintu na pradar÷itaþ | viùayagauravàdvà niyatavipàkatà | yathà bhagavati tacchràvake và satkàraþ athavàlpamàtrànindà | cittagauravàdvà niyatavipàkatà | yathà gambhãraghanaparyavasthànena krimikãñàn hanti | idaü puruùahananàdapi gurutaram | evamàdi | anyàni karmàõyaniyatavipàkàni santi | (pç) yadi pa¤cànantaryapàpakàni tanåbhavantãti | kasmàdatyantaü na kùãyante | (u) na te pàpadharmàstasmin samaye 'tyantaü kùãyante | yathà srotaàpannaþ kausãdyapràpto 'pi nàùñayonãþ pràpnoti | (#
SSS_228#) sàragauravàtpa¤cànantaryàõi nàtyantaü kùãyante | yathà ràjadharme gurupàtakã daõóya eva na kùantavyaþ ||

hetvahetuvargaþ saptanavatitamaþ |


98 gurulaghupàpavargaþ

såtra uktam- asti gurulaghupàpaü karmeti | katamadgurulaghu | (u) yatkarmàvãcinarakavedanãyapràpakaü tat karma gurupàpakamityucyate | (pç) kàni karmàõi tadvipàkapràpakàni | (u) yatsaïghabhedanakarma tenàva÷yaü tadvipàkaü vedayate | kasmàt | trãõi ratnàni prativibhinnàni | saïgharatnaü buddharatnàdvyatiriktam | dharmaratnabhedo 'pi [gurupàpam] | adhimàtra mithyàdçùñijàtastatkarmàbhinirvartayati | buddhe paramãrùyàvyàpàdàbhyàü tatkarma karoti | ciropacitàku÷alasvabhàvaþ svalàbhalobhàttatkarma karoti | dharmo dharma iti [yat] tannàstãti tasmin vadati ku÷aladharmàõàmacaritàro bahavaþ sattvàþ pratihanyanta ityato bhavati gurutaraü pàpam |

(pç) kiü saïghabhedamàtramavãcau vipàkapràpakam | kimanyadapyasti | (u) anyadapyasti karma | nàsti pàpaü nàsti puõyaü nàsti màtàpitçsajjànànàü satkàravipàka iti yadvacanaü tadàdimithyàdçùñirapi tadvipàkapràpiõã | anyaü mithyàdçùñau pàtayan bahån sattvànaku÷alàni kàrayaü÷ca tadvipàkaü vedayate | ãdç÷amithyàdçùñisåtràõi racayanti yathà påraõàdayo mithyàdçùñinàmàcàryàþ samyagdçùñivihiüsayà bahånàü sattvànàmaku÷alàya hetupratyayaü prakà÷ayanti | àryàõàmapavàdo 'pi tadvipàkapràpakaþ | yathà vadanti catura÷ãtivarùasahastràõi ekanindako duþkhamanubhavati | yathà coktaü dharmapade-

dharmeõa jãvannàryo yastena dharmeõa ÷ikùayet |
mçdvindriyaþ pàpasevã vilomayati tadvacaþ ||
kaõñakodvandhanaü yadvadàtmakàyavighàtakam |
narake sa patatyeva hyårdhvapàdamavàcchiraþ ||
(#
SSS_229#)
÷ataü sahasràõàü nirarbudànàü ùañ triü÷acca pa¤ca ca arbudànàm
yadàryagarhã nirayamupaiti vàcaü manaþ praõidhàya pàpakam | iti |

pràõàtipàtàdi yadviùayagurukaü cittagurukaü tatpàpamapi avãcinarakapàtakam | guruviparãtaü laghu yaduta tapanapratapanàdiùu hãnanarakeùu tãryakùu preteùu devamanuùyeùu càku÷alavipàkaü pratisaüvedayate | tallaghupàpakamityucyate |

gurulaghupàpavargo 'ùñanavatitamaþ |


99 mahàlpàrthakakarmavargaþ

(pç) såtra uktaü mahàlpàrthakaü karmeti | kiü tanmahàrthakaü karma | (u) yena karmaõà anuttarasamyaksambodhimadhigacchati | tanmahattamàrthakaü karma | tato 'varakarmaõà pratyekabuddhamàrgaü vindate | tato 'varakarmaõà ÷ràvakamàrgaü labhate | tato 'varakarmaõà bhavàgra '÷ãtimahàkalpasàhasràõyàyurvipàkaü labhate | idaü saüsàre mahattamavipàkaü karma | tato 'varakarmaõà àki¤canyàyatane ùaùñikalpasahasràõyàyurvindate | evaü krameõa yàvadbrahmalokaü kalpàrdhamàyurvindate | tato 'varakàmadhàtau paranirmitadeveùu divyagaõanayà ùaùñivarùasahasràõyanubhavati | yàvaccaturmahàràjikeùu divyagaõanayà pa¤cavarùa÷atàni [vipàkaü] vedayate | evaü manuùyeùu caturmahàràjikànàmadhaþ pratyekaü karmava÷àdvipàkaü vedayate | evaü tiryakpretanarakeùvapyasti alpalàbhaü karma |

kãdç÷àni karmàõi anuttarasamyaksambodhyàdãn pràpayanti | (u) dànàdiùañpàramitàsampadanuttarasamyaksambodhiü pràpayati | tataþ ku÷alakarmakrameõa jaghanyapravçttaü pratyekabuddhabodhiü pràpayati | [tato 'pi] jaghanyapravçttaü ÷ràvakabodhiü pràpayati | adhimàtreùu caturapramàõacitteùu viharan bhavagra utpadyate | tato jaghanyabhåteùu caturapramàõacitteùu viharannavarabhåmàvutpadyate | (#
SSS_230#) tato jaghanyabhåteùu caturapramàõacitteùu viharan ÷ãlasamàdhipratyayava÷àcca råpadhàtàvutpadyate | dàna÷ãlaku÷alàbhyàsapratyayena kàmadhàtàvutpadyate | dànàdikarmaõàü puõyakùetrotkarùanikarùamanusçtyàsti vi÷eùaþ | yat buddhakùetra àcaraõaü tadatyuttamam | yatpratyekabuddhakùetra àcaraõaü tat tato nyånam |

(pç) puõyakùetraü kiü bodhyotkçùñaü kiü và prahàõena | (u) atyanta÷ånyatàkhyaü dharmalakùaõaü yà bodhiþ pràpayati | sà prahàõàdutkarùati | kasmàt | yathà bhagavàn bodhyà ÷ràvakebhyo 'tiricyate na prahàõena | yathoktaü saüyuktapiñake-

jambådvãpasamàü yacca saïghabhåmiü vi÷odhayet |
pàõikalpasya caityasya ÷àstustacchodhanopamam ||

sarvaj¤aj¤àna¤ca prahàõàrtham | ato yadbodhisattvànàü saüsàre dãrghakàlàvàsaþ sa samyak prahàõàrthaþ | samyak prahàõamiti yat svasaüyojanaprahàõaü sattvaprahàõa¤ca | tàni saüyojanàni ca krama÷o bodhipraheyàni | ato j¤àyate bodhyà puõyakùetraü prahàõàdutkçùñamiti |

(pç) yastãkùõendriyaþ srotaàpannaþ ya÷ca mçdvindriyaþ sakçdàgàmã | atayo puõyakùetrayoþ ka utkçùñaþ | (u) tãkùõendriya utkçùño na mçdvindriyaþ | (pç) tadvacana mayuktam | yathoktaü såtre srotaàpanna÷atasatkàro naikasakçdàgàmisatkàrakalpa iti | àha ca- dandhànàü hiüsayà kàmaràgakalahacittaü prarohati | iti | ato vãtaràgasya dànaü bahupuõyàni pràpayet | sakçdàgàmã ca trãõi viùàõi tanåkaroti | na srotaàpannaþ | kasmàducyata utkçùña iti | (u) tatsåtraü neyàrthakam | kenedaü j¤àyate | tasminneva såtra uktaü- tira÷càü dànaü ÷ataguõaü hitaü pràpayati iti | vastutastu pàràvatapakùyàdãnàü dànena pratilabdho vipàkaþ tãrthikànàü pa¤càbhij¤ànàü dànamati÷ete | atastatsåtraü cintyàrthakam | såtraü tat bahunà hetunàha- nissaraõàrthà praj¤à iti |

(#
SSS_231#)
srotaàpanna÷ca praj¤àbalena kàmàn vedayamàno 'pi puõyakùetramityucyate | na tu prahãõaràgaþ pràkçto yàvadbhavàgraniyamalàbhã [puõyakùetram] | bahu÷rutaj¤ànaü nirvedhabhàgãyagatameva prakçùñaü na bhavàgraniyato 'nirvedhabhàgãyagataþ | maitreyabodhisattvo 'pratilabdhabuddhatvo 'pi arhatàü satkàryaþ | ÷ånyatàkàramàtrabodhicittotpàdako 'rhatàü satkàryaþ | tadyathà ekaþ ÷ràmaõeraþ pàtracãvaramàdàya arhantamanucarati | asmin ÷ràmaõere utpannànuttara [bodhi]citte tu arhanneva tatpàtracãvaramàdàya svayamuttaràsaïgaü kçtvà tamanugacchati | tadyathà dçùñànte vistareõoktam | ato j¤àyate praj¤ayà puõyakùetramutkçùñaü bhavatãti ||

mahàlpàrthakakarmavarga ekona÷atatamaþ |


100 trividhakarmavargaþ

(pç) såtra uktam- trividhaü karma ku÷alamaku÷alamavyàkçtamiti | kiü ku÷alaü karma | (u) yat karma pareùàü priyaü prayacchati tat ku÷alam | (pç) kiü priyam | (u) pareùàü yat sukhapràpakaü tat priyam | ku÷alamityapyucyate puõyamityapyucyate | (pç) yat pareùàü sukhapràpakaü tat puõyam | yat pareùàü duþkhapràpakaü tena pàpena bhavitavyam | yathà à¤janauùadha÷alyavedhàþ pareùàü duþkhajanakàþ pàpàþ syuþ | (u) à¤janauùadha÷alyavedhàþ sukhapradatvàdapàpàþ | (pç) sukhapradaü tat puõyamiti | yathà paradàragamanaü tat tasya sukhajanakaü tat puõyakaramapi syàt | (u) abrahmacaryaü niyamenàku÷alam | yat parànuku÷aladharme pravartayati tat duþkhàya bhavati na sukhàya | sukhaü nàma yadihàmutra ca sukham | na tvaihikamalpasukham | yat pretyàmutra mahàduþkhaü vindate |

(pç) kecidannapànapratyayaü pareùàü sukhamutpàdayanti | tadannapànaü kadàcidajãryamàõaü sat puruùasya maraõaü pràpayati | tadannadàyakaþ kiü pàpaü labheta kiü và puõyam | (u) sa sàdhucitto 'nnaü prayacchati na duùñacittaþ | ataþ puõyamàtraü labhate na pàpam | (pç) paradàragamanamapyevaü syàt | kevalaü sukhàrthatvàtpuõyamapi labheta | (u) idaü pårvameva pratyuktaü yadabrahmacaryaü niyamena aku÷alamiti | mahàduþkhajanakatvàt | annapànadàne tvasti (#
SSS_232#) puõyaguõabhàgaþ | kasmàt | nahyava÷yamannalàbhã mriyate | sattvàþ kàmakliùñàþ kàmamaithunamanubhavanti | tat sarvathàpuõyahetuþ | kathaü puõyaü labheran | (pç) kecit pràõihiüsayà bahå nàmupakurvanti | yathà coràõàü nigrahe ràùñraü nirãti bhavati | krårapa÷umàraõe janànàü hitaü bhavati | evamàdipràõihiüsayà kiü puõyaü labhyeta | kecitsteyapratyayaü pitarau poùayanti | maithunapratyayaü priyaputraü janayanti | mçùàvàdapratyaya¤ca kasyacijjãvãtaü pradadanti | pàruùyavacanapratyayaü pareùàü hitaü bhavati | idaü sarvaü da÷àku÷alasaïgçhãtam | kathamanena puõyaü labheran | (u) te puõyaü pàpa¤ca labhante | parànugrahàtpuõyaü labhante paropaghàtàtpàpam | (pç) cikitsàpi parasyàdau duþkhapradà pa÷càtsukhaü pràpayati | kasmàtpàpamalabdhvà puõyamàtraü labhate | (u) cikitsàyàü ku÷alacittena kçtàyàü nàstyaku÷alà÷ayaþ | yat karma ku÷alàku÷alahetusamuddhitaü, tataþ puõyaü pàpaü vyàmi÷raü labhate |

codayati | hiüsàdayaþ sarve puõyapràpakàþ | kasmàt | hiüsàpratyayamabhãùñaü labhate | yathà ràj¤à÷coranigrahe puõyaü labhyate | puõyapratyaya¤ca yadabhãpsitaü tallabhyate | iti pràõàtipàtàt kathaü puõyaü na bhavati | hiüsàü kurvan ya÷o labhate | ya÷aþ puruùasya kàmyaü bhavati | puruùasya kàmyaü puõyaphalakam | hiüsayà ca prãtisukhaü labhate | prãtisukhamapi puõyaphalavipàkam | àha ca ca såtram- yo yuddhe hanyate sa svarga utpadyata iti | yathàha gàthà- mriyamàõa¤ca saïgràme patiü barayatepsaràþ iti | ki¤càha-

sudhanatve 'pi puruùa÷coraü purata àgatam
hanyàdeva na vai pàpaü àhantà vindate tu tat || iti

dharmasåtramàha- catvàro varõàþ bràhmaõakùatriyavai÷ya÷ådràþ | eùàü pçthak santi svadharmàþ | bràhmaõasya ùaódharmàþ kùatriyasya catvàro vai÷yasya trayaþ ÷ådrasyaikaþ | ùaó dharmà iti yajanamàrvijya madhyayatamadhyàpanaü dànaü pratigrahaþ | catvàro dharmà iti yajanaü nàrtvijyaü, parato vedàdhyayanaü nàdhyàpanaü, dànaü na pratigrahaþ prajàpàlanam | trayo dharmà iti yajanaü nàrtvijyaü, adhyayanaü nàdhyàpanaü dànaü na pratigrahaþ | eko dharma iti trayàõàmuttamavarõànàü (#
SSS_233#) ÷å÷råùà | kùatriyasya prajàpàlanàya pràõivadhe puõyameva na pàpam | veda uktam- pràõivadhaþ puõyapràpakaþ yaduta vaidikamantreõa hatàþ pa÷avaþ svarga utpadyanta iti | vedà÷ca loke ÷raddheyà bhavanti | ki¤càha yadvastuto martavyaü taddhanane nàsti pàpam- yathà pa¤càbhij¤a çùirmantreõa puruùaü hanti | na vaktavyamçùeþ pàpamastãti | [ançùe]þ pàpiùñhasya kathametatsidhyati | ato j¤àyate pràõivadho na pàpapràpaka iti | ka÷citkadàciccittabalena pràõinaü hatvà puõyaü labhate | pràõadànena tu pàpaü labhate | yadi ku÷alacittena sukhalipsayà pràõinaü hanti | kathaü tasya pàpaü bhavati | yathà sånakàdayaþ | pa÷upàlànàü gavàjadàne 'pi pàpam | evamadattàdànàdiùvapi puõyaguõo 'sti |

atrocyate | yaduktaü bhavatà pràõivadhenàbhãpsitalàbhàdasti puõyaguõa iti | tadayuktam | kasmàt | puõyaguõàdhãnatayà hi abhãpsitalàbhaþ | abhãpsitapratyayaþ pràõivadhalàbha iti kasmàdyuktam | pårvàdhvakçtàvi÷uddhapuõyatvàt | yathoktaü såtre- cauryaharaõavadhahiüsàpratilabdhadhano 'nyasya dànaü prayojayati | tat daurmanasyaparidevanenàpari÷uddhaü dànamiti | evamàdidànamapari÷uddhamityucyate | ava÷yama÷ubhapratyayàdhãnàü vipàkavedanàü pràpayati | tasya puruùasya pårvàdhvani puõyamasti pràõàtipàtakarmapratyayo 'pyasti | tasmàdidànãü kàyo hananahetukaü vipàkaü vedayate | kecitsattvà api pratyarpaõãyajãvitadhanà ityato vadhahiüsayà yadabhãpsitaü tallabhate | na ca tathà sarve sattvàþ | [ataþ] pràõivadhenopabhogyaü labhate | yathà loka àhuþ- ayaü puruùo 'lpapuõyo bahukurvannapi na vindata iti | ya÷aþprãtisukheùvapyevaü syàt | puõyaguõapratyayena ya÷aþkàyabalasukhàni labhate | puõyasya kevalamapari÷uddhatvàt vadhena [upabhogyaü] labhate | (pç) siühavyàghràdilabdhaü kàyabalaü sarvaü pàpajam | yakùaràkùasàdilabdhaü kàyabalasukhamapi pàpajam | (u) idaü pårvameva pratyuktam | avi÷uddhapuõyatvàtpàpapratyayena labhate |

yadbravãùi såtra uktaü- yo yuddhe hanyate sa svarga utpadyata iti | tadayuktam | kasmàt | såtramidamanena mithyàpralàpena måóhàn protsàhayati sauryamutpàdayitum | kenedaü j¤àyate | ava÷yaü puõyàdhãnaü puõyamutpadyate pàpàdhãnaü pàpam | tatràtyantamasati puõyahetau kena puõyaü labheta | yadàha bhavàn- caturõàü varõànàü pçthak santi svadharmàþ | kùatriyasya (#
SSS_234#) prajàpàlanàt vadho 'pàpa iti | sa gçhyadharmasamaþ | yathà sånakàdãnàü lokànàü gçhyadharmàþ pràõivadhàþ sadà kriyamàõà na pàpavimuktàþ | tathà kùatriyasyàpi | sa ràjadharmo 'pi hetunà pàpapràpakaþ | yadi kùatriyo ràjadharmatvena pràõàn vadhyan apàpo bhavati | tadà sånakavyàdhàdayo 'pyapàpàþ syuþ | kùatriyaþ paraü prajàsu karuõàrdracittatayà vairamutsçjya tadadhãnaü puõyaü labhate | yaþ puruùajãvitamapaharati | tasya pàpamasti | yathà ka÷cinmàtàpitçpàlanàya paradhanamapaharati | sa puõyaü pàpaü vyàmi÷raü labhate |

(pç) màtapitçpàlanàya corayan na pàpaü labheta | yathoktaü dharmasåtre- yaþ saptadinànyupavasati | sa caõóàlàdapaharan na pàpamupàdatte | yo mumårùuþ sa bràhmaõàdapyupàdànaü labhate iti | ime duùkarmaõà jãvanto 'pi nocyante ÷ãlavyasanina iti | àpannatvàt | yathàkà÷o na rajasà dåùyate | tathà te 'pi na pàpena dåùyante | (u) ukta bràhmaõa dharma eva- cauryakàle dhanasvàmyàgatya rakùati | tasmin samaye bràhmaõena vicàrayitavyam | yadi sa dhanasvàmiguõairasamàno bhavati | tadà taü hanyàt | kasmàt | ahamuttamaþ, nànàpràya÷cittaistatpàpaü nirharàmi | yadi tena tulyaguõaþ | tadà àtmahanane parahanane và tatpàpamapi tulyam | tasya gurutarapàpasya durharaõatvàt | yadi dhanasvàmã guõàdhikaþ | tadà svakàyaü tyajet | tatra pàpasyàpanodyatvàt | evaü vivekaþ | corahanane 'pyevaü syàt duùkarmaõà jãvanta iti yaduktaü tatra duùkarmasattvàtkathaü puõyaü bhavet |

yadavocaþ coraü purata àgataü hanyàdeva na vai pàpamahantà tu vindate tat iti | taddåùitacarameva | kasmàt | yadi purata àgato guõàdhikaþ | tadà svakàyaü tyajet | yadi nàsti pàpamiti | kasmàttathà bhavet | yadabravãþ veda uktaü pràõivadhaþ puõyapràpaka iti | tatpratyuktameva yaduta badhe nàsti puõyamiti | yaduktaü vastuto martavyasya kasyacidvadhe nàsti pàpamiti | tadà duùñacoravadhe 'pi pàpaü na syàt | sarve ca sattvàþ pàpiùñhàþ | skandhakàyànubhavakarmàbhisaüskàritvàt | eva¤ca pràõivadhena pàpaü labheta | tattu na sambhavati |

(pç) ye sattvàþ pårvàdhvani svayaükçtabadhapratyayàþ | teùàmidànãü vadhe kasmàtpàpaü labhyate | cauryàdikarmasvapyevaü syàt | (u) tathà cet puõyapàpe na syàtàm | kasmàt | (#
SSS_235#) ayaü puruùaþ pårvàdhvakçtavadhapratyayatvàttadvadho 'pàpaþ | tatpràõàtipàtaviratirapyapuõyà syàt | evaü yaþ parasmai dadàti tasyàpi na puõyaü syàt | pratigrahãtà pårvàdhvani svàcaritadànakarmaka idànãü tadvipàkaü labhate | na hi sambhavati nàsti puõyaü pàpamiti | ato j¤àtavyaü sattvànàü pårvàdhvakçtavadhakarmaõàmapi vadhità pàpaü labhata iti | ràgadveùamohebhyaþ samutpannatvàt | ime kle÷à mithyàviparyàsàþ | mithyàviparyastacittotpàda eva pàpaü labhate | kaþ punarvàdastaddhetåtthiteùu kàyavàkkarmasu | tena saüsàro 'navasthaþ | tathà nocedçùayo ràgadveùàdikle÷ànàmudaye çddhe na hãyeran | yadãdaü na pàpam | kasya dharmasya viparãtaü puõyamityucyeta | j¤àtavyaü pårvàdhvakçtapratyayànàmapi sattvànàü vadhità pàpavàn syàditi | yadyupyuktaü tvayà pàpiyàn na ki¤citsàdhayatãti | tadayuktam | caõóàlàdayo 'pi mantravidhinà puruùaü ghnanti | tathà maharùayo 'pi aku÷alacittena yathàbhihitaü sàdhayanti | te puõyabalàtsàdhayantaþ pràõàtipàtàtpàpaü labhante |

yadabravãþ- ka÷ciccittabalena pràõàtipàtaü kurvan puõyaü prasåte | pràõadànena pàpamiti | tadayuktam | kasmàt | ava÷yaü cittabalena puõyapratyayena puõyaü labhate | na tu cittamàtreõa | yaþ ku÷alacittena gurutalpago bràhmaõahantà và bhavati | tena kiü puõyaü labhyeta | pàrasãkàdi paryantabhåmigatànàü janànàü puõyabuddhayà màtçbhaginyàdigàminàü kiü puõyaü bhavet | ato j¤àyate puõyapratyayatvàtpuõyamutpadyate | na tu cittamàtreõa evaü steyàdàvapi | ato j¤àyate vadhàdayo 'ku÷alà iti | te vadhàdayaþ pareùàmapakàrakatvàdaku÷alà ityucyante | yadyapi dçùñe ka¤citkàlaü sukhaü labhate | pa÷càttu mahadduþkhamanubhavati | paràpakàro hyaku÷alalakùaõam | pa÷yàmaþ khalu pratyakùaü bahavaþ sattvà vadhàdãnàcaranto bhåyasà tisçùu gatiùu manuùyagatau ca duþkhapãóà anubhavantãti | [ato] j¤àtavyaü duþkhapãóà vadhàdãnàü phalamiti | hetusaråpatvàtphalasya | tisçùu durgatiùu pàpàni tãvraduþkhàni | ato j¤àyate vadhàdipratyayàttatropapadyanta iti |

(pç) deveùu maneùyeùu caivaü syàt | devà api sadà yuddhe 'suraiþ saha vadhyante | (#
SSS_236#) manuùyeùu gartagrahaõayantrajàlaviùaiþ sattvàn ghnanti | (u) devamanuùyeùu santi vadhaviratyàdayo dharmàþ | na tu tisçùu gatiùu, iti j¤àtavyaü tatra pàpaü tãvraduþkhamiti | manuùyà vadhàdipratyayena tu prakùãõàyuràdilàbhasukhà bhavanti | [tathà hi] purà manuùyà apramàõàyuùkà abhåvan | candrasåryavatsvakàyani÷caradra÷mayaþ vihàyasà svairacàriõàþ | pçthivã svàbhàvikayatheùñhadravyàþ svàbhàvikataõóulàþ | sarvamidaü vadhàdipàpaiþ praõaùñam | tataþ punaþ kùayo 'bhåt | yàvadda÷avarùeùu manuùyeùu dhçtatailasitopalà÷àlicolayavàdayaþ sarve 'pi tirohitàþ | ato j¤àyate vadhàdayo 'ku÷alakarmàõãti | yo vadhahiüsàdibhyo viramati sa punarlàbhasukhàyuþpauùkalyaü labhate | yathà÷ãtivarùasahasràyuùkasya yatheùñaü kàmà bhavanti | ato j¤àyate vadho 'ku÷ala iti |

idànãmauttarà vadanti taõóulaü svàbhàvikaü vasanaü vçkùajam | pràõàtipàtaviratitvàt | saükùipyedamucyate sattvànàü sarvàõi sukhopakaraõàni pràõàtipàtaviratisamutpannànãti | ato j¤àyate pràõàtipàtàdayo 'ku÷alakarmàõãti | pràõàtipàtàdidharmàþ sajjanaiþ parityàjyàþ | ye buddhà bodhisattvàþ pratyekabuddhàþ ÷ràvakà anye ca bhadantàþ te sarve tàn parityajya viramanti | ato j¤àyate 'ku÷alà iti |

(pç) pràõivadhàdayaþ sujanairapyanu÷råyante | yathoktaü mede yaj¤àrthaü pa÷uvadho 'nu÷råyata iti | (u) te na sujanàþ | sujanaþ sadà parasya hitàrthã bhavati | karuõàcittàbhyàsã mitràmitrayoþ samaþ | tàdç÷aþ puruùaþ kathaü pràõivadhamanu÷ràvayet | kàmakrodhakaluùitacittàþ santa imaü granthaü racayàmàsuþ | [sattvànàü] svarge janmàbhilàùã sattvànabhimantrayamànaþ svapuõyabalena tatsàdhayati | vadhàdibhyo vimuktilàbhã na tatkaroti | ato j¤àyate 'ku÷alamiti | (pç) vimuktilàbhã anyadapi vikàlabhojanàdi karoti | idamapyaku÷alaü bhavet | (u) idaü pàpaheturiti sujanàþ pariharantyapi | yo dharmo 'duùñaþ na sa dharmaþ pariharaõãyaþ syàt | vikàlabhojanàdayo brahmacaryaü ghnantãtyato 'pi pariharanti | keciddharmàþ svaråpato 'ku÷alà ityataþ pariharanti yathà madyapànavikàlabhojanàdayaþ | ato j¤àyate pràõàtipàtaþ svaråpato 'ku÷ala iti | pràõàtipàto bahujanavidviùñaþ | yathà siühavyàghradasyucaõóàlàdayaþ | yadanena hetunà janavidviùñaü kathaü tadaku÷alaü na bhavet | yaþ pràõàtipàtavirataþ sa bahånàü (#
SSS_237#) janànàü priyo bhavati | yathà karuõàvihàrã àryàõàü priyaþ | ato j¤àyate vadho 'ku÷ala iti |

(pç) ka÷cittu pràõivadhakçt svavikramava÷àjjanànàü priyo bhavati | yathà ka÷cidràjàrthaü duùñacoràõàü hantà ràjapriyo bhavati | (u) [pàpa]hetusattvànnàtyadhikaü priyo bhavati | yathà vadanti yo duùkarmaõà ràjacittaü tarpayati | ràjà ca yadi nirviõõacitto bhavati | tasya punaþ sa vimato bhavati | yo durvçttyà vimato bhavati | sa kathaü priyo bhavet | aku÷alacàrã àtmana evàpriyaþ | kaþ punarvàdo 'nyeùàm | ato j¤àyate pràõihiüsàku÷aladharma iti | vadhàdidharmàþ tàóanahiüsanavandhanàdãnàü duþkho padravàõàü hetava ityato j¤àyate 'ku÷alà iti | (pç) ahiüsàdidharmà api duþkhahetavaþ | yathà ràjà duùñacoràn vadhitumàj¤àpàyati | yo na vadhyati taü ràjà hanti | (u) yo na hanti sa hanyata ityahantàraþ sarve mariùyamàõà bhaveyuþ | ràja÷àsanaviruddhatvàdeùàm | yadi ràjà jànàti ayamavadhacitta iti tadà avadhità pratyuta satkriyate | ato j¤àyate vadhàdayo duþkhahetavo na tvavadhàdayaþ | yo vadhànàcarati | tasya maraõakàle cittaü paritapati | ato j¤àyate 'ku÷alamiti | vadhàdyàcaraõàt na janànàü ÷raddheyaþ | svayåthyeùveva na ÷raddhãyate | kaþ punarvàdaþ sajjaneùu | siüsàdyàcàrã sajàtãyairevàdhikùipyate | kaþ punarvàdo 'nyajanaiþ | hiüsàdyàcàrã caõóàlasånakavyàdhàdivat sajjanaiþ dårataþ parityajyate | hiüsàdyàcarità na sukhã jana ityucyate | yathà sånako na kadàpãdç÷akarmaõà satkàraü labhate | sujano guõàya hiüsàdibhyo viramati | yadi nàku÷alam | kasmàt guõàya viratiü sampratyeùati | dçùñe pa÷yàmaþ khalu hiüsàdãnàü vipriyaü phalaü bhavatãti | j¤àtavyamàgàminyadhvanyapi duþkhavipàkaü pràpayatãti | yadi hiüsàdayo nàku÷alàþ | ko dharmaþ punaraku÷alaþ syàt |

(pç) yadi hiüsàdidharmà aku÷alàþ | tadà dehapoùaõaü na syàt | kasmàt | na hyasti ahiüsàsambhavakàlaþ | gatàgate pàdotkùepaõe pàdàvakùepaõe và sadà såkùmasattvàn vihanti | àtmãyasaüj¤ayà paravaståni sadà gçhõàti | yathàsvasaüj¤a¤ca mithyà vyavaharati | ato naiva dehapoùaõaü bhavet | (u) yat hetukçtaü tat pàpam | nàhetukçtam | yathoktaü såtre- vastusantaþ sattvàþ, teùu sattvasaüj¤àmutpàdya jighatsàbuddhyà tàn hatvà hananapàpaü labhanta iti | evaü steyàdàvapi | (pç) yathà viùaü pãtavàniti hetàvahetàvubhayathà puruùaü hanti | yathà ca vahniprakramaõaü j¤àne 'j¤àne ca puruùaü dahati | tathà vedhanàdirapi syàt | j¤àtavyaü pràõihiüsà hetàvahetau ca pàpaü pràpayati | (u) nàyaü dçùñànto yuktaþ | viùeõa kàyahiüsanànmaraõam | (#
SSS_238#) puõyantu cittagatam | kimatra dçùñànto bhavet | vahnivedhanàdirapi prabodhe 'sati na duþkhajanakaþ | ato na sa dçùñànto yujyate | asati vij¤àne na khedaü budhyate | sati tu vij¤àne budhyate evamasati hetucitte na karma sidhyati | sati tu citte sidhyati | sa dçùñàntastathà syàt | hetau sati pàpam | asati tu nàsti | karmaõàü cittabalàtpuõyapàpavibhàgaþ | asati hetucitte kathamuccanãcabhàvo bhavet | cikitsàyàmacikitsàyà¤cobhayathà puruùasya duþkhaü jàyate | cittabalàtpuõyapàpavibhàgaþ | yathà màtustanagrahaõe bàlako na pàpaü labhate | anuràgacittàbhàvàt | anuràgacittena grahaõe tu pàpamasti | puõyaü pàpaü sarvaü cittàdhãnaü jàyata iti j¤àtavyam |

yadi hetucitte 'satyapi pàpamasti | tadà vimuktilabdho 'pi asati hetau sattvàn pãóayan pàpaü labheta | tadà na vimucyeta | pàpiùñhànàü mokùàbhàvàt | yadi hetovasatyapi puõyapàpamasti | tadaikameva karma ku÷alamaku÷ala¤ca syàt | yathà ka÷citpuõyaü karma kurvan sattvaü hatavànasmãti bhrànto bhavati | tadà tatkarma pàpaü puõya¤ca syàt | tattu na yujyate | hetàvasati puõyaü pàpaü và nàstãti j¤àtavyam | yadi vinà cittaü karmàsti | tadà kathamidaü ku÷alaü idamaku÷alaü idamavyàkçtamiti vibhàgaþ syàt | cittahetunà tvayaü vibhàgaþ | yathà trayaþ puruùàþ sambhåya ståpapradakùiõaü kurvanti | tatraiko buddhaguõànusmaraõàya | dvitãyaþ steyaharaõàya | tçtãyo bhàva÷amanàya | [teùàü] kàyakarmaõi samàne 'pi ku÷alàku÷alàvyàkçtavibhàga÷cittagata iti j¤eyam | ki¤citkarma niyatavipàkaü, ki¤cidaniyatavipàkaü, ki¤ciduttamaü madhyamamadhamaü, dçùñadharmavipàkamupapadyavipàkaü, taduttaravipàkamityàdi | yadi cittena vinà puõyapàpaü labhyate | kathamayaü vibhàgo bhavet | yadi cittavyatiriktaü karmàsti asattvasaükhyeùvapi puõyapàpaü syàt | yathà sabhãraõonmålitaparvatopadruteùu sattveùu samãraõe pàpaü syàt | sugandhikusumasya ståpavihàrapatane puõyaü syàt | tattu na sambhavati | ato j¤àyate na cittavyatiriktaü puõyapàpamastãti |

tãrthikà vadanti- upavàsasthaõóila÷ayana÷alàkàvedhàdibhirjalapatanadahanaprave÷a (#
SSS_239#) bhçgupatanàdibhi÷ca duþkhapratyayaiþ puõyaü bhavatãti | tatra pràj¤à dåùayanti | tathà cennàrakàþ sattvàþ sadà dahyante pacyante ca | pretà bubhukùitàþ pipàsitàþ | pataïgà dahanapraviùñàþ | mãnanakrà jalàvasathàþ | ajavaràhà÷vàdayaþ sadà purãùakùetra÷àyinaþ | te 'pi puõyaü labheran | te pratibråvanti | ava÷yaü hetucittena tadduþkhamanubhavatàü puõyaü bhavati natvahetucittena | nàrakàdayo na hetucittena dàhàdiduþkhamanubhavanti | yadi hetucittena vinà puõyaü nàsti | hetucittena vinà pàpamapi nàsti | yadi hetucittena vinà puõyamasti | nàrakàdãnàmapi puõyaü syàt | ityevaü doùo 'sti | [iti] | yadi hetucittaü vinà puõyaü pàpaü vàsti | tadà sujano na syàt | kasmàt | caturùu iryàpatheùu sadà sattvàn hanti | tattu na sambhavati | hetàvasati nàsti puõyaü pàpamiti j¤àtavyam | sujanmakùetra¤ca na labhet | sadà pàpakattvàt | vastutastu santi brahmakàyikàdãnàü suruciràþ kàyà ato j¤àyate na hetuü vinà puõyaü pàpaü vàstãti |

bhàvatàü ÷àsane apari÷uddhàhàre pàpaü bhavati | yo 'bhipraiti sarvàõyannapànàni apari÷uddhàhàràþ pàpapràpakàþ syuriti | evaü suràdispar÷e so 'bràhmaõaþ syàt | pari÷uddhena cittena bhojane na punarasti pàpamiti ÷rutaü dçùñavànasi | tadà cittaü vinà nàsti puõyaü pàpaü và iti j¤àtavyam | adhvare ca puõyacittena pa÷avo hanyante | tena svarga utpadyeran iti | puõyacittena hananàtpuõyamasti | tathà no cet sarve pràõivadhàþ puõyapràpakàþ pàpapràpakà và syuþ | bràhmaõamàha- ki¤citsteyamapàpam | yathà saptadinànyana÷anaþ ÷ådràdapi pratigçhõãyàt | yo mumårùuþ sa bràhmaõàdapi gçhõãyàt | putràrthino 'brahmacaryamapàpam iti | hetucitte 'sati na syàdãdç÷avibhàgaþ | ato j¤àyate yo hetuü vinànyasya viùaü prayacchati | kena sa pàpaü labheta | yaþ sahetu anyasya viùaü prayacchati | viùaü pratyuta vyàdhiü ÷amayati | sa puõyaü labheta | kasyacidannaü prayacchati | anne càjãrõe puruùo mriyate | tata pàpaü pràpnuyàt | yadi vinà hetuü puõyapàpe staþ | tadà dharmo 'yaü vyàkulaþ syàt | laukikàþ sarvavastuùu cittaü ÷raddadhante | yathà ekameva vacanaü prãtidveùajananam | pçùñhatàóanàdirapyevam | ato j¤àyate karmàõi cittàdhãnàni iti | [tatra] mànasaü karma gariùñhamityuttaratna vakùyate | ato j¤àyate karmàõi cittàdhãnànãti | yaþ (#
SSS_240#) pràj¤aþ sa pa¤cakàmaguõeùu vasannapi na pàpamàk bhavatãti manaso balam | kasmàt | na hi pràj¤o råpàõi dçùñvà mithyàsaüj¤àmutpàdayati | ato nàsti råpàsaïgadoùaþ | tathà ÷abdàdàvapi | yadyanutpannamithyàsaüj¤o 'pi pàpavàn | tadà sarvàõi dar÷ana÷ravaõàni pàpàni syuþ | tathà ca mànasaü karma niùprayojanaü syàt | j¤ànã praj¤à÷ãrùakaþ pa¤cakàmaguõànanubhavannapi
nàsaktimutpàdayati | pa¤cakàmaguõàþ santo 'pi cittanirvedànna malinayanti | kimidaü na mànasakarmaõo balam | ato nàsti vinà hetuü puõyapàpapratilàbhaþ |

codayati | yadbravãùi parasyànugrahànanugrahau ku÷alàku÷alalakùaõamiti | tadayuktam | kasmàt | yaþ svakàyaü paripàlayanpuõyaü karmàcarati | tasyàtmànaü bhojayato 'pi puõyamasti | caityavihàràvasattvabhåtau | tayoþ secana÷odhane api puõyapràpake | vandanàdayastu na parànugràhakàþ | kevalaü paraguõavaikalyakarà iti na bhavetpuõyam | na ca cittamàtreõa puõyaguõo bhavati | annavastràbhyàü paramupakurvatà tasmin samaye puõyaü labhyate | tathà karuõà[màtra]càriõo na bhavetpuõyam | yadi caityavihàràdayo 'sattvasaükhyàtàþ | teùàü yo dhanamapaharati vinà÷ayati và | na tasya bhavetpàpam | anabhimukhãkçtya durvacasà paranindane na bhavetpàpam | a÷rutatvàtkasyàpakarùaþ syàt | anyapuruùe ca duùñacittamàtramutpàdayati na kàyavàkkarma karoti | kiü punarhãyate | na sa pàpabhàk syàt | ka÷cidàtmànaü nindati | ka÷cidàtmànaü hanti | ka÷citsvayaü mithyàcarati | ka÷cicca pàpaü labhate | ataþ ku÷alàku÷alalakùaõaü na parànugrahànanugrahamàtreõa bhavati |

atrocyate | yadbravãùi svadehaü pàlayataþ puõyaguõo 'stãti | tadayuktam | yadyàtmasatkàre puõyaguõo 'sti | tadà na ka÷citparaü satkuryàt | vastutastu puõyàrthã paraü satkaroti | yàtmàrthatà tataþ puõyamalpaü bhavati | ato j¤àyate àtmàrthatà na puõyavatã syàditi | yadàha bhavàn àtmapoùaõaü puõyakarmàcaraõàrthamiti | tat svadehaþ pareùàmupakàràrtha iti puùõàti | tasyàsyà÷cittabhåmeþ puõyaguõaþ prasåte | nàtmapoùaõamàtreõa | yadbravãùi caityavihàrà vasattvabhåtau, tayoþ secana÷odhane api puõyapràpaka iti | tat bhagavadguõàþ sattveùu påjyà iti smçtvà janàþ secante ÷odhayanti ca | tasya sattvàdhãnatvàcca puõyameva labhyate | (pç) nirvçto hi bhagavànasattvabhåtaþ | ukta¤ca såtre- na tathàgataþ san nàsan, nàpi sadasat nàpi ca na san nàsan iti | kathaü sattva ityucyeta | (#
SSS_241#) (u) yadi nirvçto 'sattvabhåtaþ | tadà anirvçtakàlãnaü bhagavantaü smçtvà påjayantaþ puõyaü labhante | yathà janàþ pitarau jananapoùaõakàlaü smçtvà yajanti | tathà no cet na pitçpåjà bhavet | tathedamapi | yadbravãùi vandanàdayo na parànugràhakà iti | tadayuktam | kasmàt | vandanàdibhiþ parasya nànàhitaü bhavati | yena paraþ påjyànàü satkàryo bhavati | ayameva [parà]nugrahaþ | tenànye 'pi janàþ satkàra÷ikùànanusarantaþ puõyaguõaü labhante | parasya vandane svàbhimànaü bhajyate | aku÷àïgabhaïgàdbahåpakçtaü bhavati | paraguõàü÷ca khyàpayatãti vandanàdãnàmãdç÷aü hitaü bhavati | yadabravãþ vandanàdayaþ paraguõavaikalyakarà iti | tadayuktam | vandanaü bhakticittena [kriyate] | na tãrthikànàmiva paràpakarùàrthatayà tadàcaryate | yathà ca vastradànaü yadyapi paraü hàpayati | tathàpi paraguõàpakarùakameva | tathà ca vastradànenàpi na puõyaü bhavet | ato vandanàdãnàü
gabhãracetanena sabhavyamàcaraõaü syàt | yathoktaü såtre- eko bhikùuþ snànagçhe anyasya dehaü hastena màrjayati sma | [etacchçtvà] bhagavàn bhikùånàmantryàha- ayamupasevako bhikùurarhan | upasevyamànastu bhinna÷ãlaþ | tathà ÷ikùayatha yåyam | na siühena ÷vàdaya upasevyanta iti |

yadbhavànàha- na ca cittamàtreõa puõyaü labhata iti | tatra cittaü hi sarvaguõànàü målam | yat ka÷citparasyopakàraü cakàra karoti kariùyati và sarvaü tat ku÷alacittamålakam | yacca parasyàpakàraü cakàra karoti kariùyati và sarvaü tadaku÷alacittamålakam | karuõàcàrã ca karuõàcittavipàkena sarveùàmupakaroti yaduta caõóavàtavçùñyanupatane 'pi såryàcandramasau nakùatràõi ca na bhra÷yanti sadà caranti ca | na mahàsamudramudvelayati | na ca mahàgnirdahati | nàpi caõóavàta utplàvayati | idaü sarvaü karuõàvipàkabalam | yathoktaü såtre- yadi sarve lokàþ karuõàcittamàcaranti | tadà kàmàþ svàbhàvikàþ syuþ iti | yadbravãùi caityavihàradhanàpahàre na pàpaü syàditi | tat sa puruùaþ sattvacittena tadapaharati | yaccaityadhanamapaharati | tatpratyayena apakarùakaraõe 'karaõe và sarvathà tadàdhipatyena pàpaü labhate | bhagavati pióàjananànna pàpamastãti bhavato yadi matam | tadà [ka÷cit] vàkpàruùyàdibhirarhantaü yojayati | na tadarhato duþkhaü janayati | tasyàpi na pàpaü bhavet |

yabdravãùi- anabhimukhanindane na bhavetpàpamiti | tadayuktam | aku÷alacittena tatra prayujyate | aku÷alacittavattvàt tasmin ÷çõvati a÷çõvati vàva÷yaü duþkhaü janayet | ataþ pàpaü labhate | yaduktaü duùñacitta[màtra]mutpàdya kàyavàkkarmàkurvato na bhavetpàpamiti | (#
SSS_242#) tadapi na yuktam | parapãóanàyàvi÷uddhàku÷alacittatvàt [pàpaü] janayatyeva | yadi paraprabodhito jànàti tadà tasyàva÷yaü duþkhopàyàso jàyeta eva | yathà cora àgatya paradhanamapaharati | tadà [svàmã] prabudhya yadyapi na jànàti tathàpi tasya [pa÷càt] pãóàü karotyeva | yadbravãùã àtmahananamàtmanindana¤ca pàpakaramiti | tadayuktama | yadi svadehaü duþkhayan pàpabhàk bhavati | tadà na ko 'pi sujanmasthànaü pràpnuyàt | kasmàt | janà hi caturùviryàpatheùu svadehaü duþkhayanti | tathà ca sarve sattvàþ sadà pàpaü labheran yathà parapãóanà janàþ | ato na ka÷citsusthàne jàyeta | na hyetadyujyate | ato na svadehamàtràtpuõyaü pàpaü vàstãti j¤àtavyam | màrgahetutvàdvinaye ÷ãlamidaü paribaddhaü yaþ kliùñacittenàtmànaü hanti na saükle÷àtpàpaü labhata iti |

avyàkçtaü karmeti | yatkarma na ku÷alamaku÷alaü và na parasattvànàmupakàrakaü nàpakàrakaü tadavyàkçtamityucyate | (pç) kasmàdavyàkçtamiti nàma | (u) tatkarma nirucyate | yatkarma na ku÷alaü nàku÷alaü tadavyàkçtamiti vadanti | ku÷alamaku÷ala¤ca karma vipàkapràpakam | naitatkarma vipàkapràpakamityavyàkçtam | kasmàt | ku÷alamaku÷ala¤ca karma prabalam | idantu durbalam | yathà påtibãjaü nàïkuraü prarohayati | vipàko dvividhaþ | ku÷alaü priyavipàkam aku÷alamapriyavipàkam | avyàkçtantvavipàkam | (pç) tatra na priya nàpriyopàdànaü tadavyàkçtavipàkamastu | ko doùaþ | (u) bhagavànàha- dvidhà vipàkaþ mithyàkàyacaryà apriyavipàkapràpiõã samyakkàyacaryà priyavipàkapràpiõãti | na tvàha anayorudàsãnamastãti | puõyaü priyalàbhamanoj¤asmçtivipàkam | pàpaü tadviparãtam | sukhaduþkhe puõyapàpayorvipàkau | aduþkhàsukha¤ca sucaritavipàkaþ | ato j¤àyate nàstyavyàkçtavipàka iti |

trividhakarmavargaþ ÷atatamaþ |


101 du÷caritavargaþ

bhagavànàha- trãõi du÷caritàni kàyadu÷caritaü vàgdu÷caritaü manodu÷caritaü iti | kàyàbhisaüskçtamaku÷alaü kàyadu÷caritam | tat dvividham (1) ekaü da÷àku÷alakarmapathasaïgçhãtam | (#
SSS_243#) yathà pràõàtipàtàdattàdànakàmamithyàcàràþ | aparaü tadasaïgçhãtam | yathà ka÷àdaõóàdhàtabandhanasvadàragamanàdayaþ aku÷alakarmapathapårvottaraduùkarmàõi ca | (pç) pràõàtipàtàdãni trãõyaku÷alakarmàõi kiü kevalakàyikakarmasvabhàvàni | (u) hananapàpaü hananàku÷alakarmetyucyate | pàpamidaü svakàyenàpi kriyate yatra svakàyena sattvàn hanti | vàcàpi kriyate yatna sattvàn hantuü paramàj¤àpayati | manasàpi kriyate yat ka÷ciccittamutpàdayati yena paro mriyate | evamadattàdànakàmamithyàcàrapàpe 'pi | svakçtantu pårõaü pàpaü labhate | kàyàku÷alaü karma kàyàtmakaü vàgàtmakaü và | kadàciccittotpàde paro jànàti anena pratyayenàpi pàpakaraü pràõàtipàtàdi kuryàditi | bhåyasà kàyakçtatvàtkàyikaü karmetyàkhyà | evaü vàïmithyàcaritamapi | vàcàbhisaüskçtamaku÷alaü karma vàïmithyàcaritam | tasyàpi dvaividhyam | yat kenacitpra÷ne sthàpite taü purata eva va¤cayati | tadaku÷alakarmapathasaïgçhãtam | anyattadasaïgçhãtam | abhidhyàvyàpàdamithyàdçùñyàdayo mànasamithyàcaritam |

(pç) da÷àku÷alakarmapathànàü kasmànmithyàdçùñirityàkhyà trayàõàmaku÷alamålànàü saümoha iti | (u) mithyàdçùñiriti saümohasya nàmàntaram | saümohavivçddhi sàraråpà mithyàdçùñiþ | na punaþ saümohasya lakùaõàntaramasti | abhiùvaïgaviparyàsamàtraü saümohaþ | (pç) såtra uktaü- sarvàõi du÷caritàni apriyavipàkakaràõi sucaritàni priyavipàkakaràõãti | priyàpriyalakùaõa¤càniyatam | yathaikameva råpaü [kasyacit] priyaü bhavati [anyasyà] priyaü bhavati | atastallakùaõaü vivecanãyaü syàt | (u) sukhameva priyalakùaõam | yathoktaü såtre- puõyavipàkaþ sukhamiti | duþkhamapriyalakùaõam | yathoktaü såtre- pàpàtsa¤jàtabhãtikà bhavatha | duþkhahetutvàt iti | (pç) sukhameva priyalakùaõam | ÷vavaràhàdayo 'nnapurãùeõa sukhãbhavanti | kimidaü puõyaphalam | (u) idamavi÷uddhapuõyaphalam | yathoktaü karmasåtre- yadakàle dadàti a÷ucirdadàti | laghucittena kaluùitacittena akùetre ca dadàti | evamàdidànena tadvipàkaü labhata iti |

(pç) samyak caritàni priyavipàkakaràõãti såtra uktvà kasmàtpunarucyate sucaritapratyayaü svarga utpadyata iti | (u) mithyàcàryapi svarga utpadyate | kecidvadanti svarga upapattirdu÷caritavipàka iti | ataþ såtre punarucyate sucaritapratyayaü svarga upapadyata iti | du÷caritasucarite ku÷alàku÷alagatikakàyaü pràpayataþ gçhãtakàyastatra sukhaü duþkhaü và (#
SSS_244#) vedayate | yathà du÷caritapratyayaü durgatau duþkhaü vedayate | sucaritapratyayaü deveùu manuùyeùu và sukhaü vedayate ||

du÷caritavarga ekottara÷atatamaþ |


102 sucaritavargaþ

kàyakçtaü ku÷alaü kàyasucaritam | tathà vàïmanasorapi | pràõàtipàtàdyaku÷alakarmatrayaviratiþ kàyasucaritam | vàgdoùacatuùñayaviratirvàksucaritam | mànasàku÷alatrayaviratirmanassucaritam | ivàstisro viratayaþ saüvarasaïgçhãtàþ yaduta ÷ãladhyànànàsravasaüvaràþ | yadvandanavastradànàdi ku÷alaü kàyikaü karma tat kàyasucaritam | yat satyabhàùaõamçdubhàùaõàdi tat vàksucaritam | anabhidhyàdi mànasaü karma manaþsucaritam | imàni trãõi su caritàni |

(pç) tãrthikà j¤aptiü vinà pràtimokùa÷ãlabhàjo bhavanti | te ÷ãlasaüvaraü labhante na và | (u) tãrthikà÷cittataþ ÷ãlasaüvaramutpàdayanti | kecit vàcàpi gçhõanti | anye 'pi ÷ãlasaüvarasaïgçhãtaü sucaritaü labhante yathà da÷avarùàyuùkasya puruùasya pràõàtipàtaviratisamàdànàdviü÷ativarùàyuùkaþ putra utpadyate |

(pç) såtra uktaü- sucaritaü vi÷uddhacaritaü vyupa÷amacaritamiti | teùàü ko bhedaþ | (u) àbhidhàrmikà àhuþ- pçthagjanànàü yat kàyikaü vàcikaü mànasaü ku÷alaü karma tat sucaritamityucyate | ÷aikùàõàü saüyojanaprahàõàttadeva sucaritaü vi÷uddhacaritamityucyate | a÷aikùàõàü prahãõasaüyojanànàü visaüyojanikavyavahàratvàt [tadeva]vyupa÷amacaritam | a÷aikùà atyantànutpannàku÷alakarmakà ityato vyupa÷amacarità ityucyante | yathoktaü- kàyavyupa÷amo vàgvyupa÷amo manovyupa÷ama iti | kecidàhuþ- imàni trãõi caritàni ekasyaivàrthasyavibhinnàni nàmàni | kintu tadbhavyatànuråpatvàt samyagiti ÷aüsyate | kle÷airviviktatvàdvi÷uddhamiti vadanti | sarvàku÷alaviviktatvàt vyupa÷ama iti | tàni trãõyapi nàrthato bhinnàni |

(#
SSS_245#)
(pç) àbhidharmikà àhuþ- cittameva vyupa÷amacaritaü na cetaneti | kathamayamarthaþ | (u) trãõi caritànyapi cittameva | kasmàt | cittavyàtiriktà nàsti cetanà | nàsti ca kàyavàkkarma | (pç) såtra uktaüü- sucaritadçùñisampanno devadç÷o và bhavati devasaükhyàtadç÷o và bhavati | na sarve sucarità deveùåpapadyanta iti | kasmàdevaü vini÷cayaþ | (u) devasaükhyàteti vacanàdidaü j¤àpitam | sucarãta÷àlã yadyapi nàva÷yaü deveùåtpadyate tathàpi ya àryabahumatasthàna utpadyate | sa devasaråpa ityato devasaükhyàtadç÷a ityucyate | sarve sucaritavanto deveùåtpadyeran | kecidanyapratyayairviniùñà notpadyeran | yat samyaïmithyàvyàmi÷raü sucaritaü [tatra] mithyàcaritasya pràbalyànna deveùåtpadyante | yathoktaü såtre- bhagavànànandamavocat- pa÷yàmyahaü kecana trãõi suritàni caranto 'pi durgatàvutpadyante | tat teùàü pårvàdhvagatadu÷caritasya phalavipàka iti | idànãü sucaritasyàpi aparipårõatvànmaraõa upasthite mithyàdçùñe÷cittàbhimukhyàddargatau patanti | du÷carita÷àlã susthàna utpadyata itãda mapyevam | ataþ pçthagjanatvama÷raddheyam | prabalakarmava÷àdupapattivibhedaü vedayata iti j¤àtavyam ||

sucaritavargo dvayuttara÷atatamaþ |


103 pratisaüyuktakarmavargaþ

(pç) såtra uktaü- trividhaü karma kàmadhàtupratisaüyuktaü karma råpadhàtupratisaüyuktaü karma aråpyadhàtupratisaüyuktaü karmeti | kànãmàni | (u) yat karma ànarakàdàca paranirmitava÷avartidevàdantaràle vipàkavedakaü tatkàmadhàtupratisaüyuktaü karma | àbrahmalokàdàkaniùñhàccàntaràle vipàkavedakaü karma råpadhàtupratisaüyuktaü karma | àkà÷ànantyàyatanàdànaivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanàccàntaràle vipàkavedakaü àråpyadhàtupratisaüyuktaü karma | (pç) avyàkçtaü karma aniyatavipàka¤ca karma kimeteùu nàntargatam | (u) tatkarmavipàka÷ca kàmadhàtupratisaüyuktaþ | kasmàt | tasya dharmasya kàmadhàtukavipàkatvàt | (pç) nanu kàmadhàtukadharmàþ sarve tatkarmavipàkàþ | ato na yujyate | (u) sarve ca kàmadhàtukadharmàþ kàmadhàtukakarmavipàkà eva | (pç) tathà cedidaü tãrthika÷àstraü yaduta sarvapratisaüvedyaü sukhaü duþkha¤ca pårvakarmahetupratyayaü bhavatãti | pårvakarmavipàko yaduta ku÷alamaku÷alaü karma savipàkamavipàkamiti vyavasàyaguõasya nàsti yatki¤canaprayojanam | yadi sarvaü karmavipàkaþ | kaþ punaþ prayàse guõaþ | yasya (#
SSS_246#) kle÷àþ karmàõi karmavipàkà÷ca santi tasya vimuktirnàsti | karmavipàkasyàkùãõatvàt | ucyate | yaduktaü idaü tãrthika÷àstramiti | tadayuktam | tãrthikà hi vadanti sukhaü duþkhaü paratvamaparatvaü pårvavipàkamàtramiti | tathà ca na syàtpratyutpannapratyayàpekùà | pa÷yàmastu vastutaþ padàrthàþ pratyutpannebhyaþ pratyayebhyaþ samutpadyante yathà bãjàïkuràdaya iti | ato na vaktavyaü sarvaü pårvakarmapratyayàdhãnamiti | hetupratyayàbhya¤ca vastånyutpadyante yathà bãjahetukàþ pçthivyabàkà÷akàlàdipratyayà [aókuràdayaþ] | cakùurvij¤àna¤ca
karmahetukaü cakùåråpàdipratyayam | ato na tãrthikamithyà÷àstrasàmyam | yadbravãùi pårvakarmavipàka ityàdi | tadayuktam | pratyakùaü khalu phalàtphalasantatirutpadyata iti | yathà brãhibhyo brãhayaþ | evaü vipàkàdvipàkotpattau ko doùaþ | yathà ajàtaputrasya ca cañakacakravàkàdãnà¤ca kàmaþ, sarpàdinàü kopaþ, tatsarvaü pårvakarmavipàka iti j¤eyam |

(pç) yadi vipàkàdvipàka utpadyate | tadànavasthà syàt | (u) karmavipàkàstrividhàþ ku÷alo 'ku÷alo 'vyàkçta iti | ku÷alàku÷alàbhyàü vipàka utpadyate nàvyàkçtàdityato nànavasthà | yathà brãhibhyo vrãhaya utpadyante | tatra bãjàdaïkura utpadyate na tu tuùàdibhyaþ | evaü ku÷alàku÷alavipàkàdvipàka utpadyate nàvyàkçtavipàkàt | yaduktaü bhavatà prayàse na guõa iti | yadyapi karmaõo vipàka utpadyate | tathàpi ava÷yaü yathà÷akti pa÷càtsaüsidhyati | yathà sasyakarmataþ sasyamutpadyate | tathàpi bãjàdyapekùya tat sidhyati | yadàha bhavàn- na vimuktirbhavediti | tadapyayuktam | tattvaj¤ànalàbhàtkarmàõi kùãyante | tadyathà dagdhaü bãjaü na punaþ prarohati | ato nàsti vimukterdoùaþ | ki¤ca ya utpannà dharmàþ sarve te karmamålakàþ | yadi nàsti karmamålaü, kathamutpadyeta | dharmàõàmutpàde 'sti pratiniyatamaïgam | yathàyaü dharmo niyamena etatpuruùakàyàdutpadyate nànyakàyàt | yadi nàsti karmamålaü, kathamevaü pratiniyatavibhàgaþ syàt |

(pç) dharmà hetumàtrajàþ | yathà màùànmàùa utpadyate | [evaü sati] ko doùaþ | (u) tadapi karmamålakam | màùakarmapratyayalàbhànmàùànmàùa utpadyate | kenedaü j¤àyate | purà kila janàþ ku÷alamàcaritavanta ityataþ ÷àlitaõóulàþ svata ajàyanta | ato j¤àyate karmabhålakatvàt màùànmàùo jàyata iti | (pç) nanu sattvasaükhyàtaü vastu khalu pårvakarmajam | (u) maivam asattvasaükhyàtaü vastvapi karmamålakam | sarvasattvànàü sàdhàraõakarmavipàko yaduta (#
SSS_247#) caïkramaõàsthànakarmapratyayalàbhàt kùityàdayo bhavanti | prakà÷akarmapratyayalàbhàccandrasåryàdayo bhavanti iti j¤àtavyaü janyaü vastu sarvaü karmamålakamiti | (pç) yadi janyadharmàþ karmamålakàþ | saüskçto 'nàsravaþ katham | (u) so 'pi karmamålakaþ | kasmàt | sarvaü pårvàdhvagatadàna÷ãlàdivalàdhãnam | ato 'pi karmàdisambhåtam | (pç) yadyanàsravadharmo 'pi karmasambhåtaþ | so 'pi pratisaüyuktadharma ityàkhyà syàt | tattu na sambhavati | uktaü hi såtre- asti aprasaüyuktà vedeneti | (u) anàsravadharmastattvaj¤ànahetukaþ karmapratyayakaþ | hetubalamahimnà tu apratisaüyukta ityucyate |

(pç) kiü karma kàmadhàtuvipàkavedakam | kiü råpadhàtuvipàkavedakam | kimàråpyadhàtuvipàkavedakam | (u) yaþ kàmaråpàråpyadhàtuùu da÷àku÷alakarmàõi samutpàdayati sa kàmadhàtau vipàkaü vedayate | (pç) råpàråpyadhàtugato 'pi kimaku÷alaü karma samutpàdayati | (u) tatràpyaku÷alaü karma samutpàdayati | yathoktaü såtre- tatràsti mithyàdçùñiriti | mithyàdçùñiþ kiü nàku÷alà | (pç) tatra mithyàdçùñiravyàkçtà natvaku÷alà | (u) nàvyàkçtà | kenaitat j¤àyate | uktaü hi såtre bhagavatà- mithyàdçùñirduþkhakle÷ànàü heturiti | mithyàdar÷inà samutpàditàni kàyavàïmanaskarmàõi duþkhavipàkàyabhisaüskriyante | yathà tiktakàravelle vidyamànàni catvàri mahàbhåtàni sarvàõi tiktarasàni bhavanti | yathà kàmadhàtau mithyàdçùñiraku÷alà | råpàråpyadhàtvorapi tallakùaõà aku÷alà syàt | lakùaõasàmyàt | yathà bako brahmà brahmàõamàmantrayàha- mopagaccha ÷ramaõaü gautamam | asmàllokàduttàrayàma iti | idaü manovàgaku÷alaü råpadhàtau samutpannam | anye 'pi brahma [kàyikà] devàþ tatra bhavantaü tàdç÷aü puruùaü dåùayanti | råpàråpyadhàtugatàþ puruùà vadanti- idameva nirvàõamiti | àyuùo 'nte kàmaråpayorantaràbhavameva pa÷yanti | ito 'nyannirvàõaü nàstãti mithyàdçùñirutpanneti anuttamadharmàpavàdàtkathaü nàku÷alam | anena j¤àtavyaü tatràstyaku÷alaü karmeti | (pç) yadi tatràku÷alaü karmotpàdayanti | tatkarma kiüsthànapratisaüyuktam | (u) yadãdamaku÷alaü karma tadà kàmadhàtau vipàkaü vedayata ityataþ kàmadhàtupratisaüyuktam |

ku÷alaü karmàsti uttamaü madhyamamadhamamiti | adhamaü kàmadhàtuvedanãyavipàkam | madhyamaü råpadhàtuvedanãyavipàkam | uttamamàråpyadhàtuvedanãyavipàkam | kecidàhuþ- (#
SSS_248#) caturthadhyànasaïgçhãtaü ku÷alaü karma råpadhàtuvedanãyavipàkam | caturàråpyasamàdhisaïgçhãtamàråpyavedanãyavipàkam | anyadvikùiptacittasamutpàditaü karma kàmadhàtuvedanãyavipàkam | iti | (pç) kathaü tatra samutpàditaü ku÷alaü karma kàmadhàtuvedanãyavipàkaü bhavet | (u) yathàsmin loke samàhitacittasamutpàditaku÷alakarmaõastatra vipàkaü vedayate | tathà tatra vikùiptacittasamutpàditaku÷alakarmaõo 'smin loke vipàkaü vedayate | yathà ca råpàråpyadhàtusamutpàditàku÷alakarmaõaþ kàmadhàtau vipàkaü vedayate | tathà tatra samutpàditaku÷alakarmaõo 'pi |

(pç) yo råpàråpyadhàtugataþ na sa utpàdayati kàmadhàtupratisaüyuktaü ku÷alaü karma | (u) tatra nàstyayaü hetuþ yat kàmadhàtugato råpàråpya[pratisaüyuktaü] ku÷alaü karmaiva samutpàdayati na råpàråpyadhàtugataþ kàmadhàtupratisaüyuktaü ku÷alaü karma samutpàdayati iti | ucyate ca yuùmàbhiþ kàmadhàtugataþ kàmadhàtukamavyàkçtaü cittaü samutpàdayatãti | yadyavyàkçtaü cittaü samutpàdayati | kasmànna kucalaü cittam | såtre bhagavàn hastakadevaputrametadavocat- cittaviharaõe audàrikavedanàsaüj¤àü manasikuru iti | audàrikasaüj¤à kàmadhàtupratisaüyuktaü cittameva | ayaü ku÷alacittena yat dharmaü ÷çõoti buddhaü påjayati tat sarvaü kàmadhàtupratisaüyuktaü cittam | tathà no cet audàrikasaüj¤eti nàkhyà syàt | tatrànusmçtipràrthanà puõyavastu | yathàha bhagavàn triùu vastuùu atçpto 'smin loke àyuùo 'nte 'navataptadeveùåpapatsye yaduta tathàgataü pa÷yàmi dharmaü ÷çõomi saïghaü satkaromãti | [tatra] anusmçtipràrthanà puõyavastu kàmadhàtupratisaüyuktaü cittam | tatràsti buddhànusmçtiþ na puõyavastu | ato j¤eyaü kàmadhàtupratisaüyuktaü ku÷alamastãti |

pratisaüyuktamakarmavargastrayuttara÷atatamaþ |


104 trividhakarmavipàkavargaþ

(pç) såtre bhagavànàha- trividhaü karma dçùñadharmavedanãyavipàkaü, upapadyavedanãyavipàkaü årdhvavedanãyavipàkamiti | kimidam | yadetatkàyàbhisaüskçtaü karma etatkàya eva (#
SSS_249#) vedyate | tad dçùñadharmavedanãyavipàkam | yadetallokàbhisaüskçtaü karma samanantaralokamatãtya vedyate tadårdhvavedanãyavipàkam | [yat] samanantaralokàtãtaü tadårdhvamityucyate | (pç) antaràbhavikakarmavipàkaþ kasmin sthàne vedyate | (u) sthànadvaye vedyate | samanantaràntaràbhavikaü karma upapadyavipàkasthàne vedyate | upapattivi÷eùasyaivàntaràbhavatvàt | anyàntaràbhavikaü karma årdhvavipàkasthàne vedyate | (pç) kimetàni trãõi karmàõi niyatavipàkàni niyatakàlàni ca | (u) kecidàhuþ- niyatavipàkànãti | dçùñavipàkaü karmàva÷yaü dçùña eva vedanãyavipàkam | tathànyat dvayamapi | sato 'pãdç÷avacanasyàrtho na yujyate | kasmàt | tathà cet pa¤cànantaryàõi niyatavipàkànãti na syàt | ùañ pàdàbhidharme tåktaü pa¤cànantaryàõi niyatavipàkànãti | lavaõapalopamasåtre punaruktam- aniyatavipàkànãti yatki¤canàsti narakavedanãyavipàkam | ihaikatyaþ pudgalaþ bhàvitakàyo bhavati | bhavita÷ãlo bhàvitacitto bhàvitapraj¤o bhavati | tasya tatkarma dçùñadharmavedanãyaü bhavati | tasmàttrividhakarmaõàü niyatakàlatayà bhàvyam | dçùñadharmavedanãyavipàkaü karma nàva÷yaü dçùñadharma eva vedyate | vedyate cet dçùñadharma eva vedanãyaü syàt nànyatra | evamanyat dvayamapi |

(pç) kena karmaõà dçùñadharme vipàkaü vedayate | (u) kecidàhuþ- vyàdhyarthakarmaõo dçùñadharma eva vipàkaü vedayate | yathà tathàgata àryeùu màtàpitràdiùu samutpàditaü yat ku÷alamaku÷alaü karma tat dçùñadharmavedanãyavipàkam | yadanarthaguru tadupapadyavedanãyavipàkam | yathà pa¤cànantaryàdãni | yadartha guru ca tadårdhvavedanãyavipàkam | yathà cakravartinaþ karma bodhisattvasya và karma | kecidàhuþ- trividhakarmaõàmeùàü yathàpraõidhànaü vipàkaü vedayata iti | yat karma praõidadhàti ihaivàdhvani vedayeyamiti | tat dçùñadharmavedanãyam | yathà mallikàdevã svànnabhàgadànena praõidadhàti dçùña evàdhvani ràjamahiùã bhaveyamiti | evamanyat karmadvayamapi | yathàkarmaparipàkaü pårvaü vedayate | (pç) atãtaü karma kathaü paripacyate | (u) gurutvalakùaõasampadeva paripàka ityucyate | (pç) yasmin kùaõe karmotpadyate tatsamanantarakùaõa eva kiü vipàko vedyate | (u) na | krameõaiva vedyate | yathà bãjàtkrameõàïkuraþ prarohati | karmàpi tathà |

(#
SSS_250#)
yo garbhamadhyastho ye ca middhonmattàdayaþ te karma sa¤cinvanti na và (u) te sacetanà÷cet karmopacinvanti | kintu na [te cetanà] sampannàþ | (pç) yo 'syàü bhåmau vãtaràgaþ sa pçthivãkarma karoti na và | (u) sàtmacittàþ sarve 'pi tat karmopacinvanti | àtmacittavigatàstu nopacinvanti | (pç) arhannapi vandanakarmàbhyasyati | tatkarma kasmànnopacinoti | (u) yasmàt sattvacittaþ tasmàt karmàõyupacinoti | arhannàtmacittavihãna ityataþ karmàõi nopacinoti | arhannanàsravacittaþ | yo 'nàsravacittaþ na sa karmàõyupacinoti | ukta¤ca såtre- prahãõapuõyapàpakarmako 'rhanniti sa nopacinoti puõyakarmàõi apuõyakarmàõyàne¤jyakarmàõi ca | ato vedanàparyavasannaü karmeti na nåtnaü karmàbhisaüskaroti |

(pç) ÷aikùàþ karmàõyupacinvanti na và | (u) nopacinvanti | kasmàt | såtre hyuktaü- sa karmàõi vidhvasya na sa¤cinoti nopacinoti niruddhaü na tathà bhavati ityàdi | àbhidhàrmikà vadanti- ÷aikùàþ sàsmimànatvàtkarmàõyapyupacinvanti | nairàtmyaj¤ànabalena paraü nàva÷yaü vedayante vipàkamiti |

(pç) imàni karmàõi kasmin dhàtàvabhisaüskriyante | (u) sarvatra triùvapi dhàtuùu (pç) aniyataü karma kimasti kiü và nàsti | (u) asti | yat karma dçùñadharmavedanãyavipàkaü và upapadyavedanãyavipàkaü và tadårdhvavedanãyavipàkaü và bhavati | tada niyatamityucyate | evaü karmàõi bahåni |

(pç) ya imàni trãõi karmàõi prajànàti | tasya ka upakàro bhavati | (u) ya imàni trividhakarmàõi vivecayati sa samyagdçùñimutpàdayati | kasmàt | pa÷yàmaþ khalu kecidaku÷alacàriõo 'pi prabhåtaü sukhamanubhavati | ku÷alacàriõo duþkham | udàsãnasya kadàcinmithyàdçùñirbhavet yaduta ku÷alasyàku÷alasya và nàsti vipàka iti | yasteùàü karmaõàü vibhàgaü prajànàti | tasya samyagdçùñirbhavati | yathoktaü gàthàyàm-

pàpo 'pi pa÷yati bhadràõi yàvatpàpaü na pacyate |
yadà ca pacyate pàpamatha pàpo pàpàni pa÷yati ||
bhadro 'pi pa÷yati pàpàni yàvadbhadraü na pacyate |
yadà ca pacyate bhadramatha bhadro bhadràõi pa÷yati ||

(#
SSS_251#)
mahàkarmavibhaïgasåtramàha- aviratapràõivadho 'pi svarga utpadyate | yaþ pårvàdhvani puõyavàn san àyuùo 'nte prabalaku÷alacittamutpàdayati iti | evaü prajànan samyagdçùñimutpàdayati | ata eùàü trayàõàü karmaõàü lakùaõaü prajànãyàt ||

trividhakarmavipàkavarga÷caturuttara÷atatamaþ |


105 trividhakarmavipàkavedanàvargaþ

(pç) såtre bhagavànàha- trividhaü karma sukhavipàkaü, duþkhavipàkamaduþkhàsukhavipàkamiti | kimidam | (u) ku÷alaü karma sukhavipàkapràpakam | aku÷alaü karma duþkhavipàkapràpakam | ane¤jyaü karma aduþkhàsukhavipàkam | tatkarma nàva÷yaü niyatavedanam | yadi vedanà bhavati | tadà sukhavipàkaü vedayate | na duþkhavipàkam ityàdi | tathànyat dvayamapi | (pç) tàni karmàõi råpavipàkapràpakànyapi bhavanti | kasmàduktaü [sukhàdi]vedanàmàtram | (u) vipàkeùu vedanà pradhànà | vedanaiva vastuto vipàkaþ | råpàdi tu tatsàdhanam | vedanàpratyayeùu vedaneti vyavahàraþ | yathocyate agnirduþkhamagniþ sukhamiti | hetau phalopacàraþ yathànnasya dàtà pa¤càrthànàü dàteti | yathà cànnaü dhanam ityàdi | (pç) kàmadhàtumàrabhya yàvattçtãyadhyànaü kimaduþkhàsukhavedanàvipàko labhyate | (u) labhyetaiva vedanà | (pç) kasya karmaõo vipàko 'yam | (u) avaraku÷alakarmaõo vipàkaþ | uttamaku÷alakarmaõastu sukhavedanàvipàkaþ | (pç) tathà cetkasmàccaturthadhyàna àråpyasamàpattau [aduþkhàsukhavedanàvipàka] ucyate | (u) svabhåmikaþ saþ | kasmàt | tatràyameva vipàko 'sti | na punarvipàkàntaram | såpa÷àntatvàt |

(#
SSS_252#)
kecidàhuþ- daurmanasyaü na vipàka iti | kathamidam | (u) kasmànna bhavati | (pç) daurmanasyaü saüj¤àvikalpamàtràdutpadyate | [karma]

vipàkasya saüj¤àvikalpatvà bhàvàt | yadi daurmanasyaü vipàkaþ | tadà laghuþ syàt vipàkaþ | ato na vipàkaþ | daurmanasyaü vitaràgàõàü vyàvartate | na vipàko vãtaràgàõàü vyàvartate | ato daurmanasyaü na vipàkaþ syàt | ucyate | daurmanasyaü saüj¤àvikalpàdutpadyata ityato na vipàkaþ | sukhantu vipàka iti bravãùi | dvividhaü sukham- sukhaü saumanasya¤ceti | tatra saumanasyamapi saüj¤àvikalpàdutpadyata iti na vipàkaþ syàt | bhavànàha vipàkastarhi laghuþ syàditi | daurmanasyamidaü duþkhàt duþkhataradoùaþ | kasmàt | taddhi måóhànàü vidyate | na tu j¤àninàm | ato duþ÷÷odhaü paramasantàpakara¤ca | ki¤ca catu÷÷atakaparãkùàyàmuktam-

agryàõàü mànasaü duþkhamitareùàü ÷arãrajam iti |

tacca daurmanasyaü j¤ànapraheyaü kàyikaü sukhaü duþkhamapi pariharati | daurmanasya triùvadhvasu kle÷aü janayati yaduta pårvamahaü duþkhã idànãü duþkhã àyatyà¤ca duþkhãti | daurmanasyaü kle÷ànàü pratiùñhàyatanam | yathà såtre kle÷àyatanatvenàùñàda÷a manaupavicàrà bhavanti | pa¤cavij¤ànànàü kle÷àjanakatvàt | ukta¤ca såtre- daurmanasyaü dvi÷alyaråpamiti | gurutaraduþkhavedanàbhåtatvàt | yathà ka÷cidekatra gurutaradvi÷alyaviddho duþkhamadhikataraü pratisaüvedayate | yathà ca rogã ka÷cit [roga]duþkhàbhihataþ punaþ kàyacittapãóanayàtyadhikadaurmanasyopàyàso bhavati | ato duþkhàdadhikataraü [daurmanasyam] | måóhà nityadaurmanasyàþ | kasmàt | te hi priyavirahavipriyasamàgamapràrthitàlabhàdimattvàt nityadaurmanasyapãóitàþ |

taddaurmanasyaü dvàbhyàü kàraõàbhyàmutpadyate ekaü saumanasyàdutpadyate | dvitãyaü daurmanasyàt | tadà priyavastu praõa÷yati tadà saumanasyajaü [daurmanasyam] | yathoktaü såtre- bhagavàn (#
SSS_253#) prasenajitaü ràjànamapçcchat- api tvaü [mahàràja] kà÷ãkosaleùu priyo 'si iti | ukta¤ca- devà råpàsaktà råpakàmàþ råpe vinaùñe daurmanasyajàtà bhavanti | iti | idaü saumanasyàdutpannam | daurmanasyàdutpannamiti yat vipriyavastusamutpannam | ãrùyàdibhyo 'pi samutpadyate | avãtaràgasya ãrùyàdisaüyojanàni sadà cittaü pãóayanti | yathoktam- ãrùyàmàtsarya bahulà devà iti | bahava÷ca sattvà daurmanasyakaraü paràn sampãóayantaþ sadaurmanasyasampãóanavipàkaü labhante | yathoktam- yathàbãjaü phalaü pravartata iti | ato j¤àyate daurmanasyaü karmavipàka iti |

yaduktaü bhavatà- vãtaràgàõàü vyàvçttatvànna vipàka iti | tadayuktam | srota àpanno 'vãtaràgo 'pi vyàvçttanarakàdivipàkaþ | narakàdivipàko na vipàka iti kiü sambhavet | ato na sambhavati vãtaràgàõàü vyàvçttamavipàka iti |

(pç) aduþkhàsukhaü karma àne¤jyam | tat karma ku÷alaü satsukhavedanãyavipàkaü syàt | kasmàdaduþkhàsukhavedanãyavipàkam | (u) vedaneyamàne¤jyeti vastutaþ sukham | upa÷amaråpatvàdaduþkhàsukhetyucyate | ukta¤ca såtre- sukhavedanàyàü ràgo 'nu÷aya iti | yatra ràgaþ tadvedanàyàü [so ']nu÷ayaþ | iti j¤àyata idaü sukhamiti ||

trividhakarmavipàkavedanàvargaþ pa¤cottara÷atatamaþ |


106 trividhàvaraõavargaþ

(pç) såtra uktaü- trãõyàvaraõàni karmàvaraõaü kle÷àvaraõaü vipàkàvaraõamiti | kànãmàni | (u) karmàõi kle÷à vipàkà÷ca vimuktimàrgamàvçõvantãti àvaraõàni | (pç) kimityàvçõvanti | (u) dàna÷ãlaku÷alàbhyàsastriùu bhaveùu parivartayatãti sa màrgamàvçõoti | samàpattivedanãyaü karmàpyàvaraõam | yathoktaü såtre- yo 'yaü puruùo nitayaü samàpattau vedanãyavipàkaü karmopacinoti na sa supade 'vatarati iti | idaü karmàvaraõam | yat kasyacitkle÷à ghanàstãvrà÷cittagatàþ tat kle÷àvaraõam | yat kasyacit kle÷à anivàryàþ tadyathà ùaõóàdãnàü kàmaþ | tadapi kle÷àvaraõam | yannarakàdau pàpàku÷alopapattyàyatane yathopapattyàyana¤ca na màrgaü bhàvayati | tat vipàkàvaraõam |

(#
SSS_254#)
(pç) kecit pårvaü vidyàvihãnebhyaþ pårvapuruùebhyo na prajànanti idaü ku÷alamiti | tadà te na dadanti yat sa yadi matto dànaü labdhvà aku÷alàni karoti tadà ahaü bhàgã syàmiti | yathà bràhmaõàdayaþ parivràjakàþ | ataþ parivràjako na dadyàt | nåtnakarmaõà màrgapratibandhàt | (u) na yuktamidam | nànyakçtasya puõyaü pàpamàtmano bhàgo bhavati | kasmàt | pratyayànàü puõyapàpavattve bahånyavadyàni santi | kimiti | yathà sattvo vadhasya pratyayaþ | yadi nàsti sattvaþ | kasya vadhaþ syàt | tathà ca mçtena pàpinà bhàvyam | yathà ca ghanika÷cauryasya pratyayaþ | såråpaü kàmamithyàcàrasya pratyayaþ | parapuruùà mçùàvàdàdãnàü pratyayàþ | kåñamànàdayaþ kuhanàyàþ pratyayàþ iti kretàraþ pàpinaþ syuþ | pratigrahãtà dànasya pratyaya iti puõyabhàk syàt | ye kåpatañàkàdyupabhoktàraþ te sarve puõyabhàjaþ syuþ | tathà ca svasya puõyaü na syàt | na tat vastuto yujyate | ataþ pratyayànàü na syàtpuõyapàpavattà |

[atha yadi] pratigrahãtuþ svapuõyabhàgaþ kùãyamàõaþ syàt | tadà na ka÷cidanyasmàt dànaü pratigçhõãyàt | kasmàt | svapuõyabhàgenànnapànayoþ krãyamàõatvàt | dàtà ca pàpabahulo 'lpapuõyaþ syàt | kasmàt | kiyatku÷alaü bràhmaõàþ kuryuriti | bhåyasà te trividhaviùakaluùitacittàþ pa¤cakàmaguõàsaktà na vyavasyanti ku÷alabhàvanàm | ato dàtà pàpabahulo 'lpapuõyaþ syàt | bràhmaõàdaya àtmànaü sujanabhàvitadharmacaya iti kãrtayanto na samyak pa÷yanti samàpatticittasamàdhànàni dharmàn | ye dhyànasamàpattivinirmuktàþ te cittadurvineyàþ | ato dàtà avãtaràgàya dadan pàpabàhulyaü labheta | janàþ pitén påjayantaþ putrabhàryàbandhån samàràdhayantaþ [yadi] j¤àtvà vijànanti sarve pàpaü pràpayeyuriti | tadà na ko 'pi puõyabhàk syàt | na tu vastutastathà yujyate | ataþ puõyaü pàpa¤ca na pratyayagatam | ÷ãlàdidharmopi pareùàü hitakaraþ | pràõàtipàtavirataþ sarveùàü jãvitaü prayacchati | ÷ãladhàrã tadà mahàpàpabhàgaü labheta | pràõàtipàtaviratyà purovartijano jãvitalabdho yadaku÷alaü karoti | tat ÷ãlavato bhàgaþ syàt | ataþ puõyàrthã punaþ pràõinaü hanyàt, na ÷ãlaü dhàrayet |

ki¤ca ka÷ciddharmamupadi÷ati | tena paraþ puõyamabhyasyati | puõyàbhyàsapratyayaü pa÷càtprabhåtaghanaü labhate | prabhåtaghanena pramatto bhavati | pramattaþ san pàpàni karoti | teùàü pàpànàü dharmabhàõako bhàgã syàt | dànapratyayaü paro ghaniko bhavati | ghanikatvahetoþ kçtànàü pàpànàmapi dàtà bhàgã syàt | tathà ca bràhmaõà na dànaü pratigçhõãyuþ | nàpi prayaccheyuþ | idànãntu bràhmaõàþ kevalaü pratigçhõanti na prayacchanti | ato j¤àyate sa duùñaþ panthà iti | (#
SSS_255#) yathà ca ràjàno yathàdharmaü prajàþ pàlayantaþ pàpino 'pi syuþ | yadi putraþ pàpaü karoti | tadà pitarau bhàginau syàtàm | tadà na putramutpàdayetàm | vaidya÷cikitsamàno 'pi pàpabhàk syàt | taccikitsàlabdhajãvitena pàpakaraõàt | deve varùati pa¤casasyànyàyatàni prarohanti | tadà devaþ pàpabhàk syàt | duùñasattvànàü poùaõaparitràõakaratvàt | annadàtàpi pàpabhàg syàt | bhokturannamajãrõaü kadàcinmaraõàya bhavet | avãtaràga àsvàdàbhiniviùña ityato dàtà pàpã syàt | tathà ca dàtà, tvadannaü bhuktvà nàku÷alaü kariùyàmãti bhoktàraü sadà pratij¤àpya pa÷càddàsyati | tathà no cet dàturubhayaü na÷yet |

(pç) nanu såtre 'pyuktam- yadi bhikùurdànapaterannaü bhuktvà cãvara¤ca paridhàyàpramàõasamàdhimupasampadya viharati tatpratyayàt sa dànapatirapramàõapuõyaü prasåta iti | tatpratyayena puõyalàbhã cet kathaü na pàpabhàk bhavati | (u) yadi sa bhikùurdànapaterannaü bhuktvà cãvara¤ca paridhàyàpramàõasamàdhimupasampadya viharati | tadà dànapaterdànapuõyaü svata evàdhikaü vardhate | na tu tatsamàdheþ puõyabhàk bhavati | yathà kùetrasya sàravattvàdàyaphalaü bahu bhavati | bandhye 'lpam | evaü puõyakùetrasya sàravattve dànavipàko mahàn | vandhye puõyamalpam | na tu pratigrahãtuþ puõye pàpe và dàtà bhàgaü labhate | ato na tatpuõyapàpapratyayena dàtà puõyapàpabhàk bhavati | sa yadyapi pratyayo bhavati | tathàpi svaü puõyaü pàpaü và svakçtatrividhakarmàpekùya bhavati |

(pç) avãtaràgasya cittaü na svava÷avarti, ava÷yaü kàmàsaktam | ataþ pravrajito na dànamàcaret [tasya] | (u) tathà cet pravrajinaþ ÷ãlàdin dhçtvà sapuõyo bhavatãdamupekùitaü syàt | na vastutastatsambhavati | ato dànamapi nopekùyam | tribhavànàü kçte kebalaü nàcaret | nirvàõàya paramàcaret | kintu kle÷ànaku÷alakarmàõi ca varjayet | kasmàt | tàni hi karmàõi hetukàla eva vàryàõi | phalakàle na kathamapi ÷akyate [vàrayitum] | ato buddhà [bhagavanto] hetukàla eva vinayàya dharmamupadi÷anti | na tu yamaràjavat phalakàle 'paràdhamanyathayeyuþ |

(pç) triùvàvaraõeùu kiü gurutaram | (u) kecidàhuþ- vipàkàvaraõaü gurutaramiti | anyathayituma÷akyatvàt | [anye] kecidàhuþ- pudgalànusaraõataþ sarvaü gurutaram | (pç) kiü nivartyaü bhavati | (u) sarvaü hàpayituü ÷akyam | yannivartyaü na tadàvaraõamityucyate ||

trividhàvaraõavargaþ ùaóuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_256#)
107 catuþkarmavargaþ

(pç) såtre bhagavatoktam- catvàrãmàni karmàõi | [katamàni] | asti karma kçùõaü kçùõavipàkam | asti karma ÷uklaü ÷uklavipàkam | asti karma kçùõa÷uklaü kçùõa÷uklavipàkam | asti karma akçùõama÷uklamakçùõà÷uklavipàkam | karma karmakùayàya saüvartata iti | kàni tàni | (u) asti karma kçùõaü kçùõavipàkamiti | yena karmaõà savyàbàdhye loke yathàvaivartinaraka upapadyate | anyatra ca savyàbàdhye 'ku÷ala vipàkàyatane samupapadyate yadi và tirya¤ca ekatyàþ pretà và | etadviparãtaü dvitãyaü karma | yena karmaõà avyàbàdhye loka upapadyate yathà råpàråpyadhàtvoþ kàmadhàtau ca devà manuùyà ekatyàþ | kçùõa÷uklavyàmi÷raü karma tçtãyam | yena karmaõà samutpadyate savyàbàdhye 'vyàbàdhye ca loke yadi và tirya¤caþ pretà devà manuùyà ekatyàþ | caturthamanàsravaü karma trãõi karmàõi kùapayati |

yat karmalokadvayavigarhitaü iha vigarhitamamutra ca vigarhitam | tat pàpaü karma puruùaþ kçtvà tamasi patitaþ san na ya÷aþ ÷rutavàn bhavatãti kçùõamityucyate | iha duþkhamamutra duþkhamityadhvadvaye 'pi duþkhaviùamiti kçùõam | (pç) idaü karma kimiti savyàbàdhyalokajanakam | (u) nimittakrameõàku÷alaü kçtvà na cittaü paritapati | antaràle càku÷alavyàvartakaü ku÷alaü nàsti | idaü karma savyàbàdhyalokajanakam | mithyàdçùñicittena hi kriyante 'ku÷alàni | aku÷alakriyà ca gurujaneùu yanmàtàpitçùu anyeùu sajjaneùu ca | sattvànàmahitaü kçtvà na ki¤cidapi kçpàü karoti | yathà sattvàn hanti samastaü taddhanaü vàpaharati | kàràgàre và badhvà punaràhàramapi niùedhayati | gurutaraü và tàóayati | tena na bhavati sukhàntaramapi | evamàdi karma ekàntasavyàbàdhyalokajanakam |

÷uklaü ÷uklavipàkaü karmeti | yaþ ka÷cidekàntataþ ku÷alànyupacinoti | aku÷alavàü÷ca na bhavati | tatkarmadvayàti÷ayabalaü mahattamam | nànyattadati÷ete | na kçùõavipàkaü pratisaüvedayataþ ÷uklavipàkasya prasaïgo 'sti | nàpi ÷uklavipàkaü pratisaüvedayataþ kçùõavipàkasya prasaïgaþ | kasmàt | sarve sattvàþ ku÷alamaku÷ala¤copacinvanti | karmabalasya parasparamàvaraõatvànna yugapatpratisaüvedayante | yathà dvayormallayo balãyànagre vinipàtayati [durbalam] | tçtãyaü karma durbalaü ku÷alàku÷alavyàmi÷ratvàt tadvipàkaü yugapatpratisaüvedayate | anyonyaü spardhitvàt |

(#
SSS_257#)
(pç) kecidàhuþ- yadaku÷alaü karma durgatau vipàkapratisaüvedakaü tadàdyaü karma | yadråpadhàtupratisaüyuktaü ku÷alaü tat dvitãyaü karma | yat kàmadhàtupratisaüyuktaü devamanuùyeùu vyàmi÷ravipàkapratisaüvedakaü tat tçtãyaü karma | anàvaraõamàrge saptada÷a÷aikùacetanà caturthaü karma iti | kathamayamarthaþ syàt | (u) bhagavàn svayamavocadeùàü karmaõàü lakùaõam | yaduta ekatyaþ savyàbàdhyaü kàyasaüskàramabhisaüskaroti, savyàbàdhyaü vàksaüskàramabhisaüskaroti, savyàbàdhyaü manaþ saüskàramabhisaüskaroti | sa savyàbàdhyaü kàyasaüskàramabhisaüskçtya savyàbàdhyaü vàksaüskàramabhisaüskçtya savyàbàdhyaü manaþsaüskàramabhisaüskçtya savyàbàdhye loke utpadyate | tatra savyàbàdhye loka utpannaü santaü savyàbàdhyàþ spar÷àþ spç÷anti iti | ato j¤àyate yat sattvànàü kçùõaduþkhalokotpàdakaü tadàdyaü karmeti | råpàråpyadhàtvostu ekàntasukhavedanaiva | kàmadhàtukadevamanuùyà apyekàntasukhavedinaþ | yathoktaü såtre- sukhinàü manuùyàõàmapi santi ùañ spar÷à iti | devamanuùyairanubhåyamànà viùayà yena amanoråpà na bhavanti tat dvitãyaü karma | kçùõa÷uklavyàmi÷rasamudàcaraõaü tçtãyaü karma | sarvàõyanàsravakarmàõi karmàõàü kùayàya saüvartante | mitho virodhàt | na saptada÷a÷aikùacetanàmàtraü caturthaü karma |

(pç) anàsravaü vastutaþ ÷uklam | kasmàda÷uklamityucyate | (u) tat ÷uklalakùaõàdbhinnam | na dvitãya÷uklakarmasamànam | asmàdati÷ayitama÷uklasya, tadanapekùatvàt | yathà ràj¤a÷cakravartinaþ suvi÷uddhàtikràntadevamànuùacakùuþ sampat | vastutastu tanmànuùameva cakùuþ | anyapuruùàti÷àyitvàdatimànuùamityucyate | tathà tatkarmàpi anya÷uklakarmàti÷àyitvàda÷uklamityucyate | kecidàhuþ- akçùõaü ÷uklavipàkaü karmeti vaktavyamiti | tattvaduùñam | nirvàõa¤ca na ÷uklam | atastatkarmà÷uklamiti vàcyam | vaktavya¤càkçùõama÷uklamiti | kasmàt | nirvàõaü hyadharmaþ | nirvàõàrthatvàttatkarmàkçùõama÷uklam | loke ÷làdhyataraü sàsravaü ku÷alaü karma ÷uklamityucyate | caturthaü karma tatkarma vyàvartayatãti a÷uklam | tasya karmaõo 'kçùõalakùaõatvàda÷uklalakùaõatàpi pràpyate | vipàkasya ÷uklatvàtkarma ÷uklamityàkhyàyate | idaü karma tvavipàkamityato na ÷uklamityàkhyàyate ||

catuþkarmavargaþ saptotara÷atatamaþ |


(#
SSS_258#)
108 pa¤cànantaryavargaþ

[eta]tkàyasamanantaraü vipàko vedyata ityànantaryamityucyate | yadi dçùña eva dharme vedyate tadà savyàbàdhavipàko laghurbhavati | tasya gurutvàtkrameõa kùipraü và avaivartike narake patati | trãõyànantaryàõi puõyakùetraguõagauravàdànantaryàõãtyucyante yaduta saïghabhedaþ tathàgata÷arãre duùñacittena lohitotpàdanamarhadvadhaþ | màtçpitçvadha ànantaryamakçtaj¤atvàt | tadànantaryaü manuùyagatàveva sambhavati | nànyagatiùu | manuùyàõàmeva vivekaj¤ànavattvàt | (pç) anyeùàmàryajanànàü vadha ànantaryaü labhate na và | (u) àryajanànàü vadhità pràyo narake patati | yastvarhantaü hanti so 'va÷yaü narake patet | yastathàgataü tàóayati na tu lohitamutpàdayati sa gurutaraü pàpaü labhate | icchayà bhagavatyàghàtàt |

(pç) yadyekamànantaryaü karoti | tadà narake patati | yadi dve trãõi và karoti | tadà ekasminneva kàye vipàkavedanà kùãyate na và | (u) pàpànàü pràcuryàt sa ciraü gurutaraduþkhànyanubhavati | tata÷cyutaþ punastatraiva jàyate | (pç) saïghabhede kathaü gurutaraü bhavati [pàpam] | (u) yadyadharmamadharmato j¤àtvà imaü dharmaü dharmato jànàti | evaümanaskàro gurutaro bhavati | yadyadharmaü dharmamiti vadati dharma¤càdharmamiti | nedaü pårvavat | yat ka÷cit buddhàtsaïghaü prabhidya àtmànaü pra÷aüsati mahàn ÷àstà devamanuùyàõàü påjya iti | idamapi gurutaram | (pç) yaþ pràkçtajanabhedyaþ, nàyamàryaþ | [tadbhedaþ] kimiti gurutaraü pàpam | (u) saddharmasya vighnitatvàdguru gurutaraü pàpam |

(pç) saïghadharmabhedaþ kadà bhavati | (u) dharme 'cirapratiùñhite naikàmapi ràtrimativàhayati sma | brahmàdayo devàþ ÷àliputràdimahà÷ràvakàþ punaþ [saïghaü] samãcakruþ | kecidàhuþ imàni pa¤ca bhikùu÷atàni pårvàdhvani paràn vighnayantaþ ku÷alamålamàrgalabdhàstatpratyayamidànãü tadvipàkaü vindanta iti | pràkçtà laghucalacittatvàtsubhedyàþ | yo laukikànàtma÷ånyatàmàtraü labdhavàn tasya cittamevàbhedyam | kaþ punarvàdo 'nàsravaü [cittam] | cittagatàmidhyàtvàt saïghabhedapratyayaü karoti | ataþ puõyàrthã san tyajedabhidhyàm ||

pa¤cànantaryavargo 'ùñottara÷atatamaþ |

(#
SSS_259#)
109 pa¤ca÷ãlavargaþ

bhagavànàha- upàsakasya pa¤ca÷ãlànãti | (pç) kecidvadanti- samàdànasamanvitastu ÷ãlasaüvaraü labhate iti | kathamidam | (u) samàttabahvalpatvava÷àtsaüvaraü labhate nàva÷yaü pa¤camàtràõi gçhõàti | (pç) àptiviratyàdayaþ kasmànna ÷ãlam | kevalaü pràõàtipàtaviratyàdaya ucyante | (u) saparibàratvàt | (pç) kasmànnocyate kàmacàravarjanam | kàmamithyàcàraviratiþ kevalamucyate | (u) avadàtavasanànàmàvasathe lokavyavahàrasya sadà duùparihàratvàt | svabhàryàgamana¤ca nàva÷yaü durgatiùu pàtayati | yathà srotaàpannàdayo 'pãmaü dharmamàcaranti | ato noktaü kàmacàravarjanam |

(pç) pai÷unyàdiviratiþ kasmànna ÷ãlam | (u) vastvidamatisåkùmaü duùparipàlam | pai÷unyàdirmçùàvàdasyàïgam | yadi mçùocyate tadà sàmànyataþ [pai÷unya]muktameva | (pç) kiü madyapànaü prakçtisàvadyam | (u) na | kasmàt | madyapànasya sattvàvyàbàdhàtkevalaü pàpahetuþ | yo madyaü pibati so 'ku÷aladvàramapàvçõoti | ato madyapànaü yaþ ÷àsti sa pàpàïgaü labhate | samàdhyàdiku÷aladharmàõàü vighnakçttvàt | yathà taruùaõóo 'va÷yaü bhittyàvaraõàrthaþ | evamime catvàro dharmàþ prakçtisàvadyàþ | tadviratayaþ prakçtipuõyàni | tatpàlanàyaitanmadya [saüvara]÷ãlaü yojyate ||

pa¤ca÷ãlavargo navottara÷atatamaþ ||


110 ùañkarmavargaþ

ùaóvidhaü karma- naraka[vedanãya]vipàkaü karma, tiryagyoni[vedanãya]vipàkaü karma, preta[vedanãya]vipàkaü karma, manuùya[vedanãya]vipàkaü karma, deva[vedanãya]vipàkaü karma, asamàdhivedanãyavipàkaü karma iti | (pç) kànãmàni | (u) narakavedanãyavipàkaü karmeti (#
SSS_260#) yathà ùañpàdàbhidharme lokapraj¤aptau vistçtam | pràõàtipàtapàpena narakaü bhavati | yathoktaü såtre- yaþ pràõàtipàtanirataþ sa naraka utpadyate | yo manuùyeùu bhavati so 'lpàyurvindate | iti | evaü yàvanmithyàdçùñi [vaktavyam] |

(pç) jànãma eva da÷àku÷alakarmapathairnarakavipàkaü vindate | tiryakpretamanuùyagatirvotpadyata iti | bhavàüstu kevalamàha narakeùu manuùyeùu votpadyata iti | idànãü vi÷iùya vaktavyaü kiü karma narakavipàkamàtravedakamiti | (u) tadeva pàpakarma gurutaraü sat narakavipàkavedakam | yadyalpaü laghu tadà tiryagàdivipàkavedakam | yaþ sampannatrividhamithyàcàraþ tasya narakaü bhavati | asampannànyakarmaõaþ tiryagàdayo bhavanti | ata÷ca gurutarapàpakriyàyàü narakaü bhavati | ÷ãlabhedinà dçùñibhedinà ca kçtamaku÷alaü karma narakàya bhavati | cittabhedacaryàbhedàku÷ale 'dhicitto yastatkçtamaku÷alaü karma narakàya bhavati | yo 'ku÷alaü karma kçtvà aku÷alasyànucaro bhavati | tasya narakaü bhavati | àryeùu yo 'ku÷alaü karma karoti | tasya narakaü bhavati | aku÷alaü karma kurvato 'ku÷alaü karmopacãyate | yathà ka÷cidaku÷alaü karma kçtvà pa÷càtprãyà pra÷aüsan na parityaktumicchati | tasya narakaü bhavati | yo vidveùavyàpàdacittena pàpakaü karoti | tasya narakaü bhavati | yo ghanàrthaü [pàpaü] karoti | sa vipàkàntaraü vedayate | mithyàdçùñicittenàku÷alaü karma kurvato narakaü bhavati | ÷ãladåùiõà kçtaü pàpakarma narakàya bhavati | ahrãkeõàpatrapeõa kçtaü pàpakarma narakàya bhavatti | aku÷alasvabhàvena janena kçtaü pàpakarma narakàya bhavati | tadyathà klinnà bhåmiralpavçùñàpi kardamaü sàdhayati | sadàku÷ala karmacàriõà kçtamaku÷alaü karma narakàya bhavati | yaþ sambhramakàraõaü vinà [sasaübhrama]maku÷alaü karma karoti | tasya narakaü bhavati | yo 'nàtma÷ånyatàïgamanyatràbhinive÷ànna labhate | tena kçta pàpakarma narakàya bhavati | yaþ kàyena ÷ãlaü manasà ca praj¤àü nàbhyasyati | tena kçtamaku÷alaü karma
narakàya bhavati | pràkçtena kçtamaku÷alaü karma narakàya bhavati | kasmàt | na hyayaü prajànàti skandhadhàtvàyatanadvàda÷anidànàdãni | aj¤ànàdakàryaü kuryàt | kàrya¤ca na kuryàt | avàcyaü vadet | vàcya¤ca na vadet | ananusmaraõãyamanusmaret | anusmaraõãya¤ca (#
SSS_261#) nànusmaret | tena kçtaü pàpamalpamapi narakàya bhavati | yo na pa÷yatyaku÷alasyàdãnavam | sa gurukaü pàpakarma kçtvà narakavipàkaü vedayate | yaþ pàpaü kçtvà na ku÷alaü prati÷rayate | tasya narakaü bhavati | yathàdhamarõo na ràjànaü ÷araõãkaroti | tadottamarõo 'vakà÷abhàgbhavati | yasya ku÷alaü karma durbalam | tena kçtamalpamapi pàpaü narakàya bhavati | yathà kasyacitkàye pàcana÷aktiralpà | sa duùparipàcanamàhàraü bhuïktvà na paripaktuü ÷aknoti | aku÷alakarmavyàmi÷ramaku÷alamàtramàcarato narakaü bhavati | yathà ka÷ciccauryaü kçtvà laghutaraü gurutaraü và badhyate | yaþ sarvaku÷alamålaviviktaþ yathà hastinà yudhyamànaþ [tasya] hastaü na parirakùati | tatpuruùakçtaü pàpaü narakàya bhavati | yo hãnadharmamàcaran hãnàcàryàcchikùàü samàdatte | tena kçtaü pàpaü narakàya bhavati | yathà daridro 'dharmaõa àhriyate | yo 'ku÷alaü sadà vardhayati adhamarõasyeva vçddhim | tadyathà saunakaputravyàdhàdayaþ | teùàü karma narakàya bhavati | gaõóasyàntaþ sràvavat pàpasya mrakùaõe narakaü bhavati | yo dãrghakàlaü cittagatamaku÷alaü na sahasà niyacchati | tasya narakaü bhavati | yathà cikitsàyai dattaü viùameva puruùaü hanti | yaþ svayamaku÷alaü kçtvà parànapi ÷àsti | tena bahånàü sattvànàü duþkhopàyàsadvàrasyoddhàñanànnarakaü bhavati | yathà ràùñrapàlà bahavo vij¤àþ pårõàdivadaku÷alamithyàcàramàcarantonyànyapi bahån ÷ikùayanti
| yacca kçtaü karma bhåyasà sattvànàü byàbàdhàya bhavati yathà vanadàhàdi | bahånàü ÷àsanaü yena adharme te patanti | yathà kedàravyàdhàdayaþ | yo 'ku÷alakarmaõà jãvati yathà coràmàtyasånikavyàdhàdayaþ | atyanta÷ãladåùiõà kçtaü pàpakarma narakàya bhavati | yadàmaraõaü na tyajanti tadatyantamityucyate | yathàha gàthà-

yasyàtyantadauþ÷ãlyaü màluþsàlamivàtatà |
karoti sa tathàtmànaü yathainaü icchanti dviùaþ || iti |

avastu kupyati | anena kopena yatpàpaü karoti | tannarakàya bhavati | yastu savastu kupyasti | tatkçtaü pàpaü na tàdç÷aü bhavati | yo dveùeõa karma karoti | asya gurusaüyojanatvànnarakaü bhavati | yathoktaü såtre- dveùaþ pàpãyànapi sunigraha iti | yo 'ku÷alacittasvabhàvaþ tasya narakaü bhavati | yat hetupratyayaiþ pàpaü karma karoti tadaõãyo bhavati | yaþ pramàdàya vyutsçùñaþ tena kçtama÷ubhaü karma narakàya bhavati | yo vij¤aiþ paripàlito bhavati sa deveùåtpadyate | vàsavayakùe àyuùo 'nte mriyamàõe ÷àriputraþ tadantikamàgataþ | so 'ku÷alendriyeõa ÷àliputramabhisabhãkùya nànyathàbhåt | purata àgataü mandamàhåya punaraucchvasat | (#
SSS_262#) ÷àriputraprabhàsvaramàhàtmyamavalokyàcintayat ayaü mahàtmà na hantavya iti vi÷uddhacittena saptakçtvaþ ÷àriputramårdhvamadho vyavàlokayat | anenaiva hetunà saptakçtvo deveùådapadyata | saptakçtvo manuùyeùu codapadyata | atha pratyekabuddhamàrgamalabhata | yathà càïgulimàlaþ pàpakaü karma bahukçtvà màtara[mapi]hantumaicchat | bhagavàn tatku÷alàbhij¤atvàt tasya vimuktiü pràpayati sma | yathà ca ka÷ciddànapati ragnighàdaviùànnabhojanairmadhye [gçhaü] hantumaicchat | bhagavàn tatku÷alàbhij¤atvàt tasya vimuktiü pràpayat | evamàdayaþ puruùàþ aku÷alakarmakà api na narake patanti | ata uktaü yaþ pramàdàya vyusçùñaþ tena kçtaü pàpaü karma narakàya bhavatãti |

yaþ samucchinnaku÷alamålo devadattàdivatpunaracikitsyo bhavati | tadyathà ka÷cidrogã dçùñamaraõanimittaþ | tena kçtaü pàpaü narakàya bhavati | yaþ ku÷alaü kartumagaõayan mriyamàõo durutpàdaku÷alacitto bhavati | sa cittaparitàpànnarake patati | yo mriyamàõo mithyàdçùñi cittamutpàdayati | sa pårvàku÷alahetukaü mithyàdçùñi pratyaya¤ca narake patati | evaü bahåni karmàõi narakavipàkàya bhavanti | àbhidharmikà vadanti- sarvàõyaku÷alàni narakanidànànãti | ebhyo 'ku÷alebhyo 'nyaistiryagàdiùåtpadyante | yathoktaü såtre- bhagavàn bhikùånàmantryàvocat- yàn sattvàn pa÷yatha kàyikamithyàcàràn vàcikamithyàcàràn mànasikamithyàcàràn tàn jànãta narakaprekùakàniti |

(pç) narakavipàkaü karmàdhigatam | kiü punastiryagvipàkaü karma | (u) yaþ ku÷alavyàmi÷ramaku÷alaü karma karoti | sa tataþ tiryakùu patati | anu÷ayasaüyojanautkañyàcca tiryakùu patati | yathà kàmaràgautkañyàccañakapàràvatacakravàkàdiùåtpadyate | dveùautkañayàtsarpavç÷cikàdiùåtpadyate | mohautkañyàt varàhàdiùåtpadyate | madautkañyàt siühavyàghra÷vàpadàdiùåtpadyate | auddhatyacà¤calyautkañyànmarkañàdiùåtpadyate | ãrùyàmàtsaryautkañyàt ÷vàdiùåtpadyate | evamàdãnàmanyeùàmapi kle÷ànàmautkañyànnànàtiryakùåtpadyate | yaþ ka÷ciddànabhàgã bhavati | sa tiryakùåtpanno 'pi sukhamanubhavati | suvarõapakùagaruóahastya÷vàdayaþ | vàcikakarmaõo vipàko bhåyasà tiryakùu patanam | yathà ka÷citkarmavipàkamaj¤àtvà ÷raddhayà ca nànàvàkkarma tathà karoti yathà vadanti ayaü puruùo markañavadaticapala iti | sa markañeùåtpadyate |

(#
SSS_263#)
yadvadanti vàyasavadàhàralolupaþ | ÷vabukkavadbhàùate | ajavaràhavaddhàvati | gardabhavacchabdàyate | uùñravat yàti | hastivadàtmànamunnamayati | mattabalãvardavada÷ubhayati | cañakavadyabhati | vióàlavatsàrajyati | ÷çgàlavadva¤cayati | kçùõorabhravajjaóo bhavati | govat droõabahulo bhavati | evamàdyaku÷alaü vàcikaü karma kçtvà yathàkarma vipàkaü vedayate | sattvàþ sukhalobhànnànàpraõidhànyutpàdayati | tadyathà kàmasukharàge sati pakùiùåtpadyate | yo nàgagaruóàdãnàü ÷aktibalaü ÷rutvà praõidadhàti sa tatrotpadyate | ukta¤ca såtre- yo nibióasthàne mriyamàõaþ praõidadhàti vipulaü sthànaü labha iti | sa pakùiùåtpadyate | yaþ paritarùito mriyate sa jalàrthitayà jaleùåtpadyate | kùudhito mriyamàõo 'nnaràgàrdvacaþ kuñyàmutpadyate |

vyomàhàt laghu karmàõi kurvan vyàmi÷raku÷alatvàt makùikàlãkùàkçmikãñàdiùåtpadyate | yaþ parànupadi÷an asaddharme pàtayati so 'vidvatpada utpadyate | andho jàyate | mçtvà ca ÷ave kçmirbhavati | vyàmi÷rakarmàcaraõàcca tiryakùåtpadyate | yathoktaü såtre- tirya¤co nànàcittava÷ànnànàkàrànanupràpnuvanti iti | yastçõamadyàm iti karma karoti | yathà ka÷cinmithyà vadati ahaü mantrànadhyemãti | yo và idamannamattvà tçõamadbhãti prakañayati | atha và vadati mçdaü bhakùayàmãtyeyamàdi | ya÷ca ka÷cidvàkpàråùyeõàdhikùipati | kiü tçõamanattvà mçdaü bhakùayasãti | so 'bhilàpava÷àttçõamçdàdibhakùakeùåpapattiü vedayate | avi÷uddhadànàmàcàran tçõàdibhakùakeùu vipàkaü vedayate | ya çõamàdàya na pratyarpayati | sa gavàjakçùõamçgà÷vagardabhàdiùu patitvà çõaràtrãryàpayati | evamàdikarmaõà tiryakùu patati |

(pç) tiryadvipàkaü karma parij¤àtam | kena karmaõà preteùu patati | (u) annapànàdiùu sa¤jàtamatsaralobhacittaþ san preteùu patati | (pç) yadi ka÷citsvadravyaü na dadàti | kasmàtsa pàpabhàgbhavati | (u) ayaü kadaryo yadi ka÷cidyàcanàü karoti | sàpekùatvàttasmai kupyati | anenàvadyena preteùåtpadyate | sa kçpaõaþ yàcanàü kurvati kasmiü÷cit nàstãti vadan ançtavàditvàtpreteùu patati | sa ciràtkadaryasaüyojanàmabhyasyati | parasya hitalàbhaü dçùñvà ãrùyàsåyàcittamutpàdayati | ataþ preteùu patati | kadaryo 'yaü dànacàriõaü paraü dçùñvà taü dànapatiü dvipyati | yàcako 'yaü làbhàbhyàsànmatto 'va÷yaü yàceteti | ciràdàrabhya kadaryacittavàsanayà na svayaü dadàti paramapi niùedhati | yatki¤cidasti vihàre saïghadravyaü yaj¤e ca bràhmaõadravyam | (#
SSS_264#) tat ka÷cit svayaü kevalamabhilaùati na parasya dàtumicchati | ataþ preteùu patati | yaþ parasyànnapànamapaharati nà÷ayati và | sa nira÷anasthàna utpadyate | yo dànapuõyavigataþ sa tadupapattyàyatane vipàkàlàbhã tato yàcakàdhikùepakarmaõo duþkhaü tatraivànubhavati | ayaü kçpaõaþ kùuttçùõàrditaü paraü dçùñvà nirdayacitto bhavati | ato yatrotpadyate tatra sadà kùuttçùõàmanubhavati | yathà dayayà deveùåtpadyate | tathà dveùopanàhàbhyàü durgatàvutpadyate | bandhuparivàrapriyajaneùu supratiùñhite de÷e ca paramàsaktatvàtkaliïgàdipreteùåtpadyate, ràgatçùõàpratyayatvàt | evamàdi yathà vistçtaü karmavipàkasåtre |

(pç) parij¤àtàni trãõi durgativipàkàni | kena karmaõà deveùåtpadyate | (u) yo dànasaüvaraku÷alàdikarmàbhyasyati | sa uttamaþ san deveùåtpadyate | adhamaþ san manuùyeùåtpadyate | ya÷ca tãkùõendriyaþ sa manuùyeùåtpadyate | manuùyadharmamàcaratãti manuùyaþ | vyàmi÷raku÷alakarmaõà ca manuùyeùåtpadyate | tatkarma [trividha]muttamaü madhyamamadhamamiti | ekàgratànaikàgratà vi÷uddhamavi÷uddhamityàdi | kenedaü j¤àyate | manuùyàõàü nànàvibhàga÷reõãnàü vaiùamyàt | yathoktaü såtre- pràõàtipàtyalpàyuùko bhavati | caurye daridraþ | kàmamithyàcàre hãnàsatkulaþ | mçùàvàde sadà paribhàùyate | pai÷unye kulapàüsulaþ | pàruùye sadà paruùa÷abdaü ÷çõoti | saümbhinnapralàpe janànàma÷raddheyaþ | ràgerùyàyàü kàmacàrabahulaþ | krodhe duþkhabhàvabhåyiùñhaþ | mithyàdçùñau mohabahulaþ | màne 'varajanmà | àtmana unmàne kharvaþ | ãrùyàyàmate[ja]svã | màtsarye dàridryapãóitaþ | dveùe viråpã bhavati | parapãóàyàü vyàdhibahulaþ | vyàmi÷racittena dàne 'madhurarasàbhilàùã | akàladàne na yatheùñabhàk | pa÷càttàpavimatau paryantabhåmau jàyate | avi÷uddhadànacaryàyàü duþkhato vipàkalàbhã bhavati | amàrgeõa kàmacaryàyàmapuruùàkàraü labhate | manuùyeùu evamàdãni saïkãrõànyaku÷alakarmàõi | tadviparãtàni tu ku÷alakarmàõi | yathà pràõàtipàtaviratirdãrghàyuùyapràpiõãtyàdi | manuùyagatàvevamàdi nànàvaiùamyamastãtyato j¤àyate vyàmi÷rakarmavipàko 'yamiti |

praõidhànena hi manuùyeùu jàyate | kecidapramàdaratà api na kàmabahulà bhavanti | (#
SSS_265#) ye praj¤àsvadhimuktikà manuùyadehapraõidhànaü kurvanti | te manuùyeùåtpadyante | yaþ pitroþ påjyànà¤ca satkàre svabhiruciko bhavati | bràhmaõa÷ramaõàdãnàmapi satkàravit tatkarmakriyàtuùña÷ca puõyaü samyagabhyasyati | so 'pi manuùyeùåtpadyate | manuùyeùu ca yo vi÷uddhakarmapratyayaþ sa uttara[kuruùå]tpadyate | ya÷ca kùetragçhakuñãùvàtmãyavi÷eùeùu dviùyati | sa uttaràsåtpadyate | yaþ ÷uklakarma samyagàcaran parànapãóayitvà dhanamàdatte dànàya nàbhiùvaïgàya | svaya¤ca ÷ãlamàcaran na pårvàparaparivàreùu ÷ãlaü bhedayati | sa uttarakuruùåtpadyate | tataþ ki¤cidånaku÷alo godànãya utpadyate | tato 'pi ki¤cidåna÷ca ayathàvat (?) pårvavideha utpadyate |

devavipàkaü karmeti | ati÷uddhadàna÷ãlatvàt deveùåtpadyate | yaþ praj¤àïgaü labdhvà saüyojanàni samucchedayati | sa deveùåtpadyate | vyàmi÷rakarmava÷àcca vi÷iùyate | manuùyeùåktavat praõidhànahetunà ca vi÷rutadeveùu sukhavedanàpratyayaü kçtaku÷alakarmakàþ sarve tatra janmagatiü praõidadhati | yathoktaü- aùñapuõyasargasthàne yaþ karuõàmuditopekùàsu viharati sa utpadyate brahmaloke yàvadbhavàgram | atra dhyànasamàpattervi÷iùñaråpatvàt vipàko 'pi vi÷iùyate | yasya styànamiddhauddhatyàdãni na samyak prahãõàni | so 'nàbhàsvaradehaprabho bhavati | yasya samyak prahãõàni sa vi÷uddhataraprabho bhavati | atyuttamaku÷alakarmavipàko deveùåtpadyate | amãpsitànàü yathàmanaskàrameva pratilàbhàt | yo viviktaråpairaråpyasamàdhimupasampadya viharati | sa àråpyasthàna utpadyate | evamàdi devavipàkaü karmàkhyàyate |

aniyatavipàkaü karmeti | yadavaraü ku÷alamaku÷alaü karma | idaü karma narakeùu preteùu tiryakùu deveùu manuùyeùu và vedyate | (pç) anyàsu catasçùu gatiùu ku÷alakarmavipàko vedayituü ÷akyate | narake katham | (u) ka÷cinnarakànmuhårtaü nivartate | yathà [ka÷ci]darcirnarakàdvimukto dårato vanaùaõóaü dçùñvà muditacitta à÷u tasmin vane pravi÷ati | ÷ãtavàtakampite tasmin vane [yàvat] asitomaràõi na patanti | tasmin samaye muhårtaü sukhã bhavati | athavà kùàranadãü dçùñvà idaü prasannasalilamiti drutagati pradhàvya muhårtaü sukhabhàgbhavati | evaü narake 'pi ku÷alakarmaõo vipàkabhàgo 'sti | idamaniyataü karmetyucyate ||

ùañkarmavargo da÷ottara÷atatamaþ |


(#
SSS_266#)
111 saptàku÷alasaüvaravargaþ

saptàku÷alasaüvaràþ yaduta hiüsàsteyakàmamithyàcàrapai÷unyapàruùyamçùàvàdasambhinnapralàpàþ | ya eùàü saptànàü vastunàü samagro và asamagro bhavati | so 'ku÷alasaüvara ityucyate | (pç) ko 'ku÷alasaüvarasamanvàgataþ | (u) hiüsàku÷alasamanvàgato yaduta saunikavyàdhàdayaþ | steyasamanvàgato yaduta coràdayaþ | kàmamithyàcàrasamanvàgato yadutàmàrgamaithunacàriõo gaõikàdayaþ | mçùàvàdàmanvàgatà gàyakanañaputràdayaþ | pai÷unyasamanvàgato dåùaõaparivàdànandã ràùñravçttyàdisandhilipidåùaõàdhyetà ca | pàruùyasamanvità narakapàlàdayaþ pàruùyopajãvyàdaya÷ca | sambhinnapralàpasamanvitàþ ÷abdasandarbhayogena janahàsyakaràdayaþ | kecidàhuþ- ràjànaþ pratipakùiõo ràj¤aþ ÷àsanàvasare etadaku÷alasaüvarasamanvità iti | tadayuktam | yaþ pàpasantatiü kçtvà na viramati | sa khalu etadaku÷alasaüvarasamanvita ityucyate | na tathà ràjàdayaþ |

(pç) ayamaku÷alasaüvara iti kathaü labhyate | (u) yasmin kàle pàpakarmàcarati | tadà labhyate | (pç) kiü vadhitasattvàt saüvaramimaü labhate kiü và sarvasattvebhyaþ | (u) sarvasattvebhyaþ | yathà ka÷cit ÷ãladhàrã sarvasattvebhyaþ ÷ãlasaüvaraü labhate | tathà aku÷alasaüvaramapi | pràõàtipàtànuvartinaþ vadhapàpasaïgçhãtàku÷alasaüvarasaïgçhãtaråpadvividhàvij¤aptilàbhe anyasattvebhyo 'ku÷alasaüvarasaïgçhãtàpi labhyate | (pç) ayamaku÷alasaüvaraþ kiyatkàlaü samanvito bhavati | (u) yàvadupekùàcittaü na pratilabhyate | tàvatsadà samanvito bhavati | (pç) yo 'varamçducittàdaku÷alasaüvaraü pratilabhate | yo và lobhàdicitàt pratilabhate | sa sadà etatsamanvito bhavati | punaþ kiü pratilabhate | (u) yathàcittaü yathàkle÷apratyaya¤ca punaretadaku÷alasaüvaraü pratilabhate | pratikùaõaü sadà pratilabhate | sarvasattveùåtpannaþ saptavidho bhavati | saptavidho 'yamuttamamadhyàdhama iti ekaviü÷atidhà bhavati | evaü pratikùaõaü sarvasattvabhåmiùu pratilabhate |

(#
SSS_267#)
(pç) aku÷alasaüvaramimaü kadà tyajati | (u) ku÷alasaüvarasamàdànakàle tyajati | maraõakàle 'pi tyajati | adyaprabhçti na punaþ karomãti yadàdhyà÷ayamutpàdayati | tasmin kàle 'pi tyajati | abhidharmikà àhuþ- indriyaparàvçtto tyajatãti | tadayuktam | kasmàt | a÷aktà api samanvàgamaü labhante | vinaye 'pyuktam | yo bhikùuþ paràvçttendriyaþ na sa vinaùñasaüvaro bhavati iti | ato j¤àyate nendriyaparàvçttyà tyajatãti |

(pç) pa¤casu gatiùu kasyàü gatau sattvà aku÷alasaüvarasamanvità bhavanti | (u) manuùyà eva samanvità nànyagatisthàþ | kecidàhuþ- [tathà nocet] siühavyàghràdayaþ sadà duùkarmaõopajãvino 'pi samanvitàþ syuriti ||

saptàku÷alasaüvaravarga ekàda÷ottara÷atatamaþ |


112 saptaku÷alasaüvaravargaþ

sapta ku÷alasaüvaràþ pràõàtipàtaviratiryàvatsambhinnapralàpaviratiþ | (pç) asattvàkhyebhya imaü ku÷alasaüvaraü labhate na và | (u) labhate | kevalaü sattvamupàdàya bhavati | ku÷alasaüvaro 'yaü trividhaþ- ÷ãlasaüvaro dhyànasaüvaraþ samàdhisaüvara iti | (pç) kasmànnocyate 'nàsrasaüvaraþ | (u) anàsravasaüvaro 'ntyadvaye saïgçhãta ityataþ pçthaï nocyate | àbhidharmikà àhuþ- asti punaþ prahàõasaüvaro yaduta kàmadhàtuvãta[ràgaþ] tasmin kàle ku÷alasaüvaraü labhate | ÷ãlabhedàdyaku÷alaü prajahàtãti prahàõam iti | vastutastu sarve saüvaràstiùu saïgçhãtàþ |

(pç) tãrthikà imaü ÷ãlasaüvaraü labhante na và | (u) labhante | teùàmapi aku÷alacittebhyo viratàvadhicittatvàt | àcàryaþ ÷ãlamupadi÷ati adyaprabhçti pràõàtipàtàdipàpaü mà kuryà iti | (pç) anyàsu gatiùu imaü ÷ãlasavaraü labhante na và | (u) uktaü hi såtre- nàgàdayo 'pi dinamekaü ÷ãlamupàdadate | iti | ato j¤àyate bhavediti | (pç) kecidàhuþ- a÷aktàdinàü na ÷ãlasaüvaro 'stãti | kathamidam | (u) ayaü ÷ãlasaüvara÷cittabhåmijaþ | (#
SSS_268#) a÷aktàdãnàmapi ku÷alacittamasti | kuto na labhante | kuto na ÷çõvanti bhikùukriyàm | atigahanasaüyojanànu÷ayànàmeùàü durlabhamàrgatvàt | tàdç÷àþ puruùà na bhikùumadhye vartate(nte) nàpi bhikùuõãmadhye | ato na ÷çõvanti | teùu cànye pratiùiddhàþ yathà kàõàdayaþ | te 'pi ku÷alasaüvarasyàsyàrhàþ | (pç) asti ca pratiùedho vinaye pàtakinãcavçttikabhikùuõãdåùakàdayo na bhikùucaryàü ÷çõvanti iti | teùàmapi kiü ku÷alasaüvaro 'sti | (u) sa yadyavadàtavasano bhavati | kadàcitku÷alasaüvaraü labhate | yathà te dànadayàdisaddharmacaryàbhyàse na pratiùiddhàþ | evaü laukika÷ãlasaüvaravattve ko doùaþ | kevalaü duùkarmadåùitatvàt te pratihatàryamàrgà÷ca bhavanti | ato na pravrajyàü ÷çõvanti |

(pç) kiü vadhyàdisattvebhyaþ kiü ku÷alasaüvaraü labhate kiü và sarvasattvebhyaþ | (u) sarvasattvànàü sàmantàllabhate | tathà no cet saüvaraþ pràde÷ikaþ syàt | pràde÷iko vikalaþ syàt | ayaü tu saüvara upacãyamàno 'pacãyamàno nirgranthaputradharmasama÷ca yaduta ÷atayojaneùvantaþ pràõàtipàtàdibhyo viratiþ iti | tàdç÷adoùavattvàtsaüvaro na pràde÷iko bhavati | ya àha asya puruùasya vadhàdviramàmi na tasya puruùasyeti | na sa imaü ÷ãlasaüvaraü labhate | àbhidharmikàþ àhuþ- pràde÷ike 'pi dànacaryàkaruõàcittàdau puõyaguõo 'sti | tathà ÷ãlamapi bhavet | yathaikamapi ÷ãladhàraõaü ÷ãlapuõyaü prasåte | tathaikasattve saüvaraü labheta iti |

(pç) ÷ãlasaüvaro 'yaü dvividhaþ yàvajjãvaka ekadinàhoràtraka iti | yàvajjãvaka iti yat bhikùoråpàsakasya và | ekàhoràtraka iti yathà ekàhoràtramaùña÷ãlànyupàdatte | kathamidam | (u) aniyatamidam | ekàhoràtraü và ekadinamàtraü và ekaràtrimàtraü và ardhadinamàtraü và ardharàtraü và yatha÷akti kàlaü svãkaroti | pravrajyàlabdhasya tu yàvajjãvamàtraü bhavati | ya àha- àhamekamàsamàtraü màsadvitayamàtraü và ekavatsaramàtraü và [÷ãlaü samàdada iti] | na sa pravrajyàlabdha ityucyate | tathà pa¤ca÷ãlànyapi | (pç) yaþ ku÷alasaüvaraü labhate sa punaþ saüvaràdbhra÷yati na và | (u) na bhra÷yati | kevalamaku÷aladharmeõa saüvaramimaü dåùayati | (pç) kiü pratyutpannasattvebhyaþ ÷ãlasaüvaraü labhate kiü và traikàlikasattvebhyaþ | (u) traikàlikasattvebhyo labdhasyaþ | yathà (#
SSS_269#) ka÷cidatãtàn påjyàn påjayitvàpi puõyaguõo bhavati | tathà saüvaro 'pi | ataþ sarve buddhàþ samànaika÷ãlaskandhàþ |

apramàõo 'yaü saüvaraþ | yathaikasya sattvasya saptavidha utpadyate | alobhàdiku÷alamålebhya utpadyate | uttamamadhyàdhamacittebhya÷cotpadyata iti bahuvidho bhavati | yathaikasya puruùasya tathà sarvasattvànàü samantàdapi pratikùaõaü sadà pratilàbhàdapramàõaþ |

(pç) ÷ãlasaüvaraþ kadà labhyaþ | (u) ka÷ciddinamekaü ÷ãlamupàdatte | ayamàdyasaüvaraþ | tasminneva dine upàsaka÷ãlamupàdatte | ayaü dvitãyasaüvaraþ | tasminneva dine pravrajya ÷ràmaõyaü karoti | ayaü tçtãyasaüvaraþ | tasminneva dine samagra÷ãlamupàdatte | ayaü caturthaþ saüvaraþ | tasminneva dine dhyànasamàpattiü labhate | ayaü pa¤camaþ saüvaraþ | tasminneva dina àråpyasamàdhiü labhate | ayaü ùaùñhaþ saüvaraþ | tasminneva dine 'nàsrava[saüvaraü] labhate | ayaü saptamaþ saüvaraþ | màrgaphalalàbhamanusaran punaþ saüvaraü labhate | labdhamålo na na÷yati | pratyuta vi÷iùña ityàkhyàü gçhõàti | evaü puõyaguõo 'bhivardhate | yasmàdayaü ÷ãlasaüvaraþ sarvasattveùu sadà pratikùaõaü labhyate | tasmàducyate catvàro ratnàkarà nàrhanti ùoóa÷ãü kalàü dinamekaü saüvarasyeti |

dhyànasaüvaro 'nàsravasaüvara÷ca yathàcittaü samudàcarati | ÷ãlasaüvaro na yathàcitta[màtraü] samudàcarati | (pç) kecidvadanti- samàdhipraviùñasyàsti dhyànasaüvaraþ | na samàdhivyutthitasyeti | kathamidam | (u) samàdhivyutthitasya sadàsti | labdhatattvo 'yaü na karoti ÷ãlabhedanaviruddhamaku÷alam | aku÷alaü kadàpyakurvadbhiþ ku÷alacittaprakarùapravçttaiþ sadà bhavitavyam | (pç) yadyàråpye dhyànasya ÷ãlabhedakatà nàsti | kasya virodhàt ku÷alasaüvara ityàkhyà | (u) dharmatà ãdç÷ã syàt | [yat] àryà maharùayaþ sarve ku÷alasaüvaralàbhina iti | yadi ÷ãlabhedanavirodhàdeva te saüvaravantaþ | tadà sampãóanãyasattvebhya eva ku÷alasaüvaro labhyeta ityayamasti doùaþ | ato na yujyate |

saptaku÷alasaüvaravargo dvàda÷ottara÷atatamaþ |


(#
SSS_270#)
113 aùñàïgopavàsa÷ãla vargaþ

aùñàïga upavàsa upàsakasyocyate | sa ku÷alacetasà ÷ãlabhedàdvirata upavasatãti upavasathaþ | (pç) kasmàt aùña viratayo mukhyata ucyante | (u) aùñàvetà dvàraü bhavanti | ebhiraùñadharmaiþ sarvàku÷alebhyo viramati | tatra catvàri dravyato 'ku÷alàni | suràpànaü sarvàku÷alànàü målam | anyàni trãõi pramàdakàraõàni | pa¤càku÷alebhyo viratiþ puruùasya puõyakàraõam | tribhyo 'nyebhyo viratirmàrgakàraõam | avadàtavasanànàü ku÷aladharmo bhåyasà hãnaþ màrgasya kàraõatàmàtraü karoti | ata ebhiraùñabhirdharmaiþ samanvàgatàni pa¤ca yànàni |

(pç) kimetànyaùñopavàsàïgàni sahopàdeyàni kiü và pçthak | (u) yathàbalaü dhartuü ÷akyate | kecidàhuþ- eme dharmà ekamupavàsadinaü ràtri¤ca bhavanti iti | tadayuktam | bahvalpaü ÷ãlaü yathà [balaü] upàdàya ardhadinaü và yàvadekaü màsaü và sambhavatãti ko doùo 'sti | kecidàhuþ- ava÷yamanyasmàdupàdatta iti | ayamapyaniyamaþ | asatyanyasmin manasà smaran vàcà vadati- ahamaùña÷ãlàni dhàrayàmãti | ÷ãlasya pa¤ca ÷aucàni- (1) da÷aku÷ala[karma]pathàcàraõam | (2) pårvàntàparàntayo duþkha[saüj¤à] | (3) aku÷alacittena na kasyacidupaghàtaþ | (4) smçtvà saüvararakùaõam | (5) nirvàõapravaõatà | ya idç÷opavàsasamarthaþ tasya catvàro mahàratnàkarà naikàmapi kalàmarhanti | denàvàmindrasya puõyavipàko 'pi nàrhati | ÷akro gàthàmavocat | bhagavàn taü vigarhya [avocat]- yaþkùãõàsravaþ tena hãyaü gàthà vaktavyà | yathoktam-

màse ùaóupàvàsàrddha aùñàïgeùu prapannakaþ |
sa pumàn puõyamàpnoti mayà ca sadç÷o bhavet || iti |

yo dinamupavasati sa upavàsapuõyamupabhu¤jànaþ ÷akratulyo bhavati | imamupavàsadharmamupàdàturnirvàõaphalaü syàt | ataþ kùãõàsraveõa sà gàthà vaktavyeti |

(#
SSS_271#)
upavàsadharmasamàdàne sunibaddhàþ ÷çïkhalàþ sarvà mocayitavyàþ | sarvàku÷alapratyayo 'pi prahàtavyaþ | idaü ÷aucamityucyate | (pç) àrya÷caka vartã ràjà upavàsadharmasamàdànamabhilaùati [cet] kastaü samàdàpayati | (u) bhadantà brahmà devà bhagaddraùñàrastaü ÷àsayitvà gràhayeyuþ ||

aùñàïgopavàsa÷ãlavargasrayoda÷ottara÷atatamaþ |


114 aùñavidhavàdavargaþ

aùñavidhavàdeùu catvàro '÷uddhàþ catvàraþ ÷uddhàþ | catvàro '÷uddhà iti | yo vadati dçùñvà nàdràkùamiti | adçùñvà vadati adràkùamiti | adçùñvà adràkùamiti van [vyavahàre] pçùño vadati nàdràkùamiti | dçùñvà nàdràkùamiti bråvan pçùño vadati- adràkùamiti | evaü vastuviparyàsena cittaviparyàsàda÷uddhàþ | catvàraþ ÷uddhà iti | dçùñvà vadati adràkùamiti | adçùñvà vadati nàdràkùamiti | dçùñvà nàdràkùamiti bråvan pçùñho vadati nàdràkùamiti | adçùñvà adràkùamiti bruvan pçùñho vadati adràkùamiti | evaü vastutattvena cittatattvàt ÷uddhàþ | ÷rutibuddhij¤àneùvapi |

(pç) dçùñi÷rutibuddhij¤ànànàü ko bhedaþ | (u) trividhàþ ÷raddhàþ | dçùñiþ pratyutpanne ÷raddhà | ÷rutiràptavacane ÷raddhà | j¤ànamanumitij¤ànam | buddhistrividha÷raddhàvivecanã praj¤à | imàstrividhàþ praj¤àþ kadàcitsatyà bhavanti | kadàcidviparãttàþ | uttamapuruùà a÷uddhavàdamakçtvà ÷uddhavàdamàtraü kurvanti | ato 'varajanaiþ prayujyamàno '÷uddha ityucyate | uttamajanaiþ prayujyamànastu ÷uddha iti | kecidàhuþ- arthasyàsya samyagabhij¤àtàraþ uttamà bhavanti | na màrgamàtralàbhina [uttamàþ] | ataþ pràkçtà api ÷uddhavàdina iti ||

aùñhavidhavàdavarga÷caturda÷ottara÷atatamaþ |


115 navakarmavargaþ

navavidhaü karma- kàmadhàtupratisaüyuktaü karma trividhaü vij¤aptiravij¤aptirnavij¤apti nàvij¤aptiriti | råpadhàtupratisaüyuktaü karmàpyevam | àråpyadhàtupratisaüyuktaü dvividha¤cànàsravaü karma | (#
SSS_272#) kàyavàgbhyàü kçtaü karma vij¤aptiþ | vij¤aptimupàdàya [yaþ] puõyapàpasa¤cayaþ sadànuyàyã | ayaü cittaviprayuktadharmo 'vij¤aptirityucyate | cittamàtrajàvij¤aptirapyasti | navij¤apti nàvij¤aptiriti mana eva | mana÷ca cetanaiva | cetanà ca karmetyucyate | tasmàdyanmanasà praõidhàya pa÷càtkàya[kçtaü] tanmànasaü karmàpi cetanetyucyate | cetanayà cintayitvà kàya[kçta]mityataþ karmetyucyate |

(pç) tathà cedanàsravacetanà na [syàt] | (u) yadidaü cetanàtmakaü saivànàsravacetanà | (pç) avij¤apteþ kàyajàtàyà api kiü tàratamyavibhàgo bhaviùyati na và | (u) yat sarve kàyàvayavàþ vij¤aptikarma kurvanti | tadupàdàya sa¤citàvij¤aptirmahatã mahàvipàkapràpiõã | (pç) avij¤aptiriyaü kasmin sthàne vidyate | (u) karmapathasvaråpaü niyatamavij¤aptisa¤càyakam | vij¤aptiþ satã asatã và bhavati | anyà tu cittàpekùiõã | yadi cittaü sudçóhaü bhavati | tadà satã | yadi cittaü mçdu bhavati | tadà asatã | avij¤aptiriyaü praõidhànàdapi utpadyate | yadi ka÷citpraõidadhàti- ava÷yamahaü dàsyàmãti | yadi và caityaü karomãti | so 'va÷yamavij¤aptiü pratilabhate | (pç) kadà pratilabhyate 'vij¤aptiriyaü | kadà praõa÷yati | (u) yathàvij¤apti vastu vartate | yadi caityàràmàdidànaü karoti | yàvaddattaü vastu na praõa÷yati | tàvatkàlaü sadànuvartate | citta¤cànusarati | noparamati | yathà ka÷ciccittamutpàdayati- mayedaü sadà kartavyam | yadi và samaiþ melayàmi, yadi và cãvaraü dadàmãti | evamàdi vastu cittagataü noparamati | tasmin samaye sadà pratilabhyate | yàvajãvamanurati ca | yathà pravrajyà÷ãlaü samàdadàti | tasmàtkàlàtsadà pratilabhyate |

(pç) kecidàhuþ- kàmadhàtàveva vij¤apteravij¤aptirutpadyate | na råpadhàtàviti | kathamidam | (u) dhàtudvaye 'pyutpadyate | kasmàt | råpadhàtukadevà api dharmaü pravadanti | buddhaü saïgha¤ca vandante | yathà manuùyàdaya iti kathaü vij¤aptikarmato 'vij¤aptirnotpadyate | kecidàhuþ- vilãnàvyàkçtà nàstyavij¤aptiriti | idamayuktam | vilãnàvyàkçtà gurutarakle÷aþ | kle÷opacayo 'yamanu÷aya ityucyate | avilãnàvyàkçtà paraü nàstyavij¤aptiþ | kasmàt | cittamidamavaraü mçdu sat nopacayamutpàdayati | yathà puùpaü tilaü vàsayati na tçõavçkùàdi | kecidàhuþ- brahmalokàdårdhvaü nàsti vij¤aptikarmacittamutpàdakaü iti | kasmàt | vitarkavicàrau hi vàkkarma samutpàdayataþ | na tatra sto vitarkavicàrauþ | brahmalokopabhogacittamàtraü (#
SSS_273#) vàkkarma samutpàdayati | iti | tadayuktam | sattvàþ karmànusàreõa ÷arãramupàdadate | ya årdhvaloka utpadyate | na sa brahmaloke vipàkamupabhu¤jyàt | ato j¤àyate svabhåmikacittena vàkkarma karotãti | yaduktaü bhavatà na tatra vitarkavicàrau sta iti | tatpa÷càdvakùyate sta iti |

(pç) àryà aparyavasannasaüyojanaprahàõà vij¤aptikarma kurvanti na và | (u) àryàþ prakçtito nàvadyaü karma kurvanti | (pç) ÷vàdãnàü sattvànàü [vàg]dhvaniþ vàkkarma bhavati na và | (u) asatyapyàlàpavi÷eùe cittataþ samutthànàtkarmetyapyucyate | yadi và vyaktalakùaõaü yadi vàhvànaü yadi và veõvàdi sarvaü [tat] vàkkarmetyucyate | idaü kàyikaü vàcikaü karmàva÷yaü manovij¤ànàdutpadyate | nànyavij¤ànàt | ataþ puruùàþ svakàyikaü karma pa÷yanti svavàcikaü karma ÷çõvanti ca | manovij¤ànasamutpannaü karma santatyàvicchinnaü sat svayaü pa÷yanti ÷çõvanti ca ||

navakarmavargaþ pa¤cada÷ottara÷atatamaþ |


116 da÷àku÷alakarmapathavargaþ

såtre bhagavànàha- da÷àku÷alakarmapathà yaduta pràõàtipàtàdi | pa¤caskandhakalàpaþ sattva ityucyate | tadàyuùa÷chedaþ pràõàtipàto nàma | (pç) yadãme pa¤caskandhàþ pratikùaõavinà÷inaþ | kena vadho bhavati | (u) pa¤caskandhàþ pratikùaõavinà÷ino 'pi punaþ punaþ santatyà samutpadyante | tatsantatisamuccheda eva pràõàtipàto bhavati | pràõàtipàtacittena ca pràõàtipàtapàpaü labhate puruùaþ | (pç) kiü pratyutpannapa¤caskandhànàü samucchedaþ pràõàtipàto bhavati | (u) pa¤caskandhasantatàvasti sattva ityàkhyà | tatsantativinà÷aþ pràõàtipàtaþ | na kùaõikeùu sattva ityàkhyàsti | (pç) kecidàhuþ ka÷cidanucarànavalambya sattvàn hanti | atha và dçóhàsinàbhihatya sahasà sattvàn hanti | tadà tasya pàpaü nàstãti | kathamidam | (u) te 'pi pàpaü labheran | kasmàt | te vadhapàpasamanvitàþ | caturbhiþ pratyayaiþ khalu pràõàtipàtapàpaü labhante | (1) sattvasattà, (2) sattvasattàj¤ànam, (3) jighatsàcittam, (4) tajjãvitoccheda iti | ebhi÷caturbhirhetubhirmaõóitaþ pumàn kathamapàpã syàt |

adattàdànamiti yadvastu yatpuruùasambandhã tat tasmàtpuruùàccauryeõa gçhõàti | tadadattàdànamityucyate | atràpi santi catvàraþ pratyayàþ- (1) dravyasya parasambandhità, (#
SSS_274#) (2) parasambandhitàj¤ànam | (3) cauryacittam, (4) cauryeõa grahaõam iti | (pç) kecidàhuþ- nidhiþ ràjasambandhã | ya imaü gçhõàti | sa ràj¤aþ pàpaü labhata iti | kathamidam | (u) bhåmadhyagatadravyasya na vicàraþ | bhåmàvupari gataü dravyaü paraü ràjasambandhi syàt | kasmàt | anàthapiõóadàdaya àryà api hãdaü dravyaü gçhõanti | ato j¤àyate nàsti pàpamiti | yaþ svàbhàvikadravyasya làbhaþ na tat cauryam |

(pç) yadi sarve padàrthàþ sàdhàraõakarmabhirutpadyante | kasmàt cauryeõa pàpaü labhante | (u) sàdhàraõakarmahetoþ samutpattàvapi asti hetoþ pràbalyadaurbalyam | yat [yasya] puruùasya karmahetubalati÷ayàdhiùñhitaü tat dravyaü tatsambandhi | (pç) yadi ka÷ciccaityàt saïghàdvà ki¤cit kùetragçhàdidravyamapaharati | katarasmàt pàpaü labhate | (u) bhagavataþ saïghasya và dravye nàsti mamatàcittam | asatyapi tataþ pàpaü labhate | dravyamidaü niyamena bhagavataþ saïghasya và sambandhi | tasya caurye adattàdàne và aku÷alacittaü samutpannamityataþ pàpaü labhate |

kàmamithyàcàra iti | yà [yasya] sattvasya jàyà na bhavati | tayà saha kàmacàraþ | [tasya] kàmamithyàcàraþ | svajàyàyàmapi amàrgeõa kàmacàro 'pi kàmamithyàcàra ityucyate | sarvàsàü strãõàü santi pàlakàþ yanmàtçpitçbhràtçgaõasvàmiputravadhvàdayaþ | pravrajitastrãõàü ràjàdayaþ pàlakàþ | (pç) gaõikà na [kasyacit] jàyà bhavati | tayà saha kàmacàraþ kathaü na kàmamithyàcàraþ | (u) alpavayaskà hi jàyà | yathoktaü vinaye- alpavayaskà jàyà yàvadekena ÷ma÷rçõàntarità iti | (pç) yadi kàcidasvàminã strã svayamàgatya pràrthayate jàyà bhavàmãti | kathamidam | (u) yà vastuto 'svàminã kasyacitsattvasya purato yathàdharmamàgatà, [tayà saha gamanaü] na kàmamithyàcàraþ | (pç) pravrajitasya jàyàparigraheõa kàmamithyàcàràdunmoko 'sti na và | (u) nonmoko 'sti | kasmàt | na hyasti sa dharmaþ | pravrajitasya dharmaþ sadà kàmamithyàcàràdviratiþ | parastrã- [gamana]àpattito 'tijaghanyaü pàpaü bhavati |

mçùàvàda iti | yatkàyabàïmanobhiþ parasattvàn va¤cayitvà mçùà pratipàdayati | ayaü mçùàvàdaþ | pàpasya gurutaratvàdbhagavànàha bahånàü pa÷nasamàdhiþ mçùàvàdaþ | yàvadekasmin puruùe pçcchatyapi mçùàvàdaþ | kimuta bahånàm iti | yo va¤cayitumabhãùñaþ, (#
SSS_275#) tasmàtpàpaü labhate | yadi ka÷citparaü vadati ahamamukamãdç÷aü vadàmãti | tadvastuno 'tattve 'pi na mçùàvàdaþ | ki¤ca saüj¤àmanusçtya mçùàvàdaþ | yaþ pa÷yan na pa÷yati saüj¤àm | sa pçùño vadati nàdràkùamiti | tasya nàsti mçùàvàdapàpam | iti yathà varõitaü vinaye |

(pç) yadi ka÷cidvastuviparyayàt adçùñvà vadati adràkùamiti tasya kathaü na mçùàvàdaþ | (u) sarvàõi puõyapàpàni cittàdhãnàni utpadyante | sa puruùo 'dçùñavastuni dçùñasaüj¤àmutpàdayatãtyato nàsti pàpam | yathà [yasya] tàttvikasattve nàsti sattvasaüj¤à | asattve ca sattvasaüj¤otpannà | sa na vadhapàpaü labhate | (pç) yathà vastusati sattva utpannasattvasaüj¤o vadhapàpaü labhate | tathà yadi dçùñe dçùñasaüj¤àmutpàdayati | tadà na pàpaü syàt | natvadçùñe dçùñasaüj¤àmutpàdayan na pàpaü labhata iti | (u) pàpamidaü sattvopàdànakacittamupàdàyotpadyate | ataþ sattve satyapi sattvasaüj¤àvihãno na labhate pàpam | [tàdç÷a]cittàbhàvàt | asati sattve sattvasaüj¤àvàn [vastutaþ] sattvasyàbhàvàdapi na pàpaü labhate | sati sattve sattvasaüj¤àvàn pràõàtipàtapàpaü labhata eva | hetupratyayànàü samagratvàt | yasya dçùñe vastuni adçùñasaüj¤otpadyate | sa pçùño vadati nàdràkùamiti | sa saüj¤àviparyayàbhàvàt na sattvàn va¤cayati | vastuviparyaye 'pi satyamityevocyate | yasyàdçùñe vastuni dçùñasaüj¤otpadyate | sa pçùño vadati nàdràkùamiti | sa saüj¤àviparyayàt sattvàn va¤cayati | vastvaviparyaye 'pi mçùàvàda ityucyate |

pai÷unyamiti | yat ka÷citparavibhedayiùayà vàkkarma karoti | tatpai÷unyamityucyate | yasya nàsti sambhedabuddhiþ | paraþ ÷rutvà svayaü bhedayati | sa na pàpabhàgbhavati | yastu vinayaku÷alabuddhayà durjanàn sambhedayati | sa sambhede kçte 'pi na pàpabhàgbhavati | yaþ saüyojanànu÷ayena kaluùitacitto na bhavati | sa vàcaü vadannapi na pàpabhàgbhavati |

pàruùyamiti | yat ka÷citkañu vadati hitakara¤ca na bhavati parasyopàyàsamàtramicchati | tatpàruùyamityucyate | yastu karuõàcittena hitaü kurvan kañu vadati | na tasyàsti pàpam | yathà nirarthakaprayukta upàyàse pàpamasti | [cikitsàrthaü] kasmiü÷citkàyade÷e såcyà vedhanaü kañvapi na pàpaü bhavati | tathà kañuvacanamapi | buddhà àryà api kurvantã dam | yathà rågõàdãnàmupade÷aþ | yaþ saüyojanànu÷ayakaluùitacitto na bhavati | tena kçtaü kañuvacanaü na pàpamityucyate | yathà vãtaràgàdayaþ | yaþ kaluùitacittena kañu vadati | sa kle÷otpattikàla eva pàpaü labhate |

sambhinnapralàpa iti | yadançju asatyàrthabhàùaõaü sa sambhinnapralàpaþ | akàõóe satyavacanamapi (#
SSS_276#) sambhinnapralàpaþ | satyamapi kàle vipattyànulomyenàhitakaratvàt sambhinnapralàpa ityucyate | satyavacane 'pi kàle càhite amålamanarthamakramaü vacanaü sambhinnapralàpaþ | mohàdikle÷avikùiptacittatayà vacanaü sambhinnapralàpaþ | kàyamanasoranàrjavamapi sambhinnaü karma | kintu bhåyasà vàkkçtameva vyavahàrataþ sambhinnapralàpa ityucyate | anyàni trãõi vàkkarmàõi sambhinnapralàpasaümi÷ràõi bhavanti na vivekabhàgãni | yadi mçùàvàdaþ kañuvacanà¤càviviktam | tadà dvidhà bhavati mçùàvàdaþ sambhinnapralàpa iti | yadi mçùàvàdo 'pi saübibhedayiùayà akañuvacanaþ | tadà tridhà bhavati mçùàvàdaþ pai÷unyaü sambhinnapralàpa iti | yadi mçùàvàdaþ kañuvacanaþ sambibhitsà ca | tadà caturdhà bhavati | yadi nàsti mçùàvàdaþ | kañuvacanamapi aviviktaü kevalamakàõóavacanamahitavacanamanarthavacanam | tadà sambhinnapralàpamàtram | ayaü sambhinnapralàpo 'pi såkùmo dustyajaþ | kevalaü buddhà eva tadindriyaü samucchedayanti | ato buddhà eva bhagavadvàdaprasàdhane ÷raddheyàþ nànye |

(pç) uktàþ saptavidhàþ karmapathàþ | ka upayogaþ punastrividhamànasakarmakathanena | (u) kecidvadanti- puõyaü pàpamava÷yaü kàyavàgadhãnaü na cittamàtràt iti | ato vadanti cittamapi karmapathaþ | trividhasyàsya mànasakarmaõo balàdutpadyate kàyikaü vàcikamaku÷alakarma iti | idaü trividhaü yadyapi gurutaram | mànasakarmaõaþ såkùmatvàt iti pa÷càdvakùyate | sarveùàü le÷ànàmaku÷alakarmotpàdakatve 'pi idaü trividhaü paraü sattvànàmupàyàsakaratvàdaku÷alakarmapatha ityucyate | yadi ràgo madhyamo 'varo và na sa karmapatho bhavati | ràgo 'yamadhimàtraþ paramadhirajya saüpãóecchayà sopàyaþ kàyikavàcikakarmotpàdakatvàt ràgerùyà karmapatho bhavati | pratighamohàvapi tathà | yadi moha eva sarvakle÷àtmaka ucyata iti matam | tasyaiva kàyavàgbhyàü sattvànàmupadravotpàdakatvàt traividhyamucyate |

(pç) kasmànmoho mithyàdçùñirbhavati | (u) asti [sa]mohavi÷eùaþ | kasmàt | na hi sarvo moho 'ku÷alaþ | yo moho mithyàdçùñipravçttàvadhipatiþ so 'ku÷alaþ karmapathaþ | sarvàõyaku÷alàni etattrimukhàdhãnàni bhavanti | yadi [và] ka÷ciddhanalàbhàyàku÷alaü karma karoti tadyathà suvarõakàrùàpaõàya pràõinaü hanti | dveùeõa và [aku÷alaü karma karoti] tadyathà amitraü coraü và hanti | atha và na dhanalàbhàya na dveùeõa, api tu mohabalenaiva paràparàvij¤ànàt pràõinaü hanti | (pç) catvàro durgatipratyayàþ såtra uktà (#
SSS_277#) ràgato dveùato bhayato mohata÷ca durgatiùu patantãti | idànãmatra kasmànnoktaü bhayato 'ku÷alaü karmotpadyata iti | (u) bhayaü mohasaïgçhãtam | yaducyate bhayata iti tanmohata eva bhavati | kasmàt | na j¤ànã yàvadàyurvinà÷apratyayamapi aku÷alaü karma karoti | ida¤ca pårvaü pratyuktameva |

yat kle÷avivçddhiþ kàyikavàcikarmotpàdayati sa kàlo 'ku÷alakarmapatha ityucyate | asya trividhasya bhåyasà aku÷alotpàdakatvàt | (pç) kasmàtkarmapatha ityucyate | (u) mana eva karma | tatra caratãti karmapatha ityucyate | antimatritaye pårvaü carati | àdyasaptake pa÷càccarati | trãõi karmapathàþ na karma | sapta karmàõi karma ca panthà÷ca | (pç) ka÷àtàóanasuràpànàdãnyaku÷alakarmàõyuktàni | kasmàdda÷aivoktàni | (u) gurutarapàpatvàdimàni da÷oktàni | ka÷àtàóanàdãni sarvàõi tatparivàràþ paurvàparikàþ | na suràpànaü prakçtisàvadyam | nàpi paropadravakçta | paropadravakçditi svãkàre 'pi na suràpànaü tadbhavati |

(pç) aku÷alakarmapathà ime kutra vartante | (u) sarvatra pa¤cagatiùu vartante | uttarakuruùu kevalaü na santi | mithyàkàmacàrastribhirvastubhirutthàpitaþ kàmaràgeõa saüsiddhaþ | anye tribhirvastubhirutthàpitaþ tribhirvastubhiþ saüsiddhaþ | (pç) àryàþ kimaku÷alaü karma kuvanti na và | (u) mànasàku÷alakarmotpattàvapi na kàyikavàcikakarmotpàdayanti | mànasakarmaõyapi dveùacittamàtramutpàdayanti na vadhacittam | (pç) såtra uktam- ÷aikùà anyàn ÷apamànà àhuþ samucchinnavçùaõo bhava iti | tatkatham | (u) [anyat] ki¤citsåtramàha- arhan ÷apata iti | ayaü kùãõàsrava puruùaþ prahãõakle÷amålaþ cittameva notpàdayati | kiü puna ÷apeta iti | ÷aikùasya ÷àpavacanamapi tathaiva syàt | àryà aku÷alakarmasu avij¤aptisaüvaraü labhanta | kathaü kuryuraku÷alam | na ca te durgatau patanti | yadyaku÷alamutpàdayanti | pateyurapi | yadyàryà ihàdhvani aku÷alaü karma kçtvà durgatau na patanti | atãtàdhvani aku÷alakarmavanta iti kasmànna patanti | (u) àryàõàü manasi tattvaj¤àne samutpanne sarve 'ku÷alakarmapathà mandà bhavanti yathà dagdhaü bãjaü na punaþ prarohati |

(#
SSS_278#)
trãõi ca viùàõi dvividhàni- durgatipràpakàõi tadapràpakàõãti | yàni durgatipràpakàõi tàni àryàõàü prakùãõàni | karmakle÷àbhyàü hi ÷arãramupàdãyate | àryàþ karmayuktà api kle÷avikalatvànna patanti | ki¤ca te ratnatrayàkhyamahàsthànabalamavaùñabhya mahadaku÷alaü kùapayanti | yathà ka÷cidràjà÷rita uttamarõena na pãóyate | te ca tãkùõapraj¤àvidyà aku÷alaü karma kùapayanti | yathà ka÷citkàye 'gni÷aktivivçddhyà duùparipàcaü paripàcayati | teùàü santi bahava upàyàþ | kadàcid buddhàn smçtvà kadàcitkaruõàü smçtvà ku÷alakarmahetubhi[rvà] aku÷alebhyo vimuktiü labhante | yathà coro vahvalãkairaraõyadurgamà÷ritya nopalabhyate | àryà ime j¤ànena vimuktimàrgaü labhante | yathà gauþ svàminaü yàti | vihaga àkà÷aü ni÷rayate | dãrgharàtraü ku÷aladharmàõàmabhyàsànna durgatau patanti | yathoktaü såtre- yo nityaü kàyena ÷ãlaü cittena praj¤àmabhyasyati sa narakavedanãyaü karmàbhimukhãbhåya laghu vedayate iti | yathà càha gàthà-

carantaü karuõàcitte 'pramàõe 'niràvçte |
gurukarmàõi sarvàõi na ki¤cidupayanti ca || iti |

àryàõàmeùà¤citte 'ku÷alaü karma na sthirãbhavati | santaptàyasi patitaikajalabinduvat | àryàõàü ku÷alaü karma sudåragàmi khadira vçkùamålavat | àryà÷ceme bahuku÷alà alpàku÷alàþ | alpamaku÷alaü bahuku÷aleùu vartamànaü na balavat yathà gaïgàyàü kùiptamekapalalavaõaü na vikàrayati tadrasam | àryàste puõya÷raddhàdinà dhanikàþ | yathà daridra ekakarùàpaõàya pàpaü svãkaroti | na [tathà]dhanikaþ ÷atasahasrebhyo 'pi pàpaü pràpnoti | àryamàrgaprave÷àbdahumatà bhavanti | yathàryàþ satyapi pàpe na narakaü pravi÷anti | yathà vyàghra÷àrdålajà÷vavaràhànàü(õàü) saha vivadamànànàü baliùñho jayaü labhate | àryàõàmeùàü cittàmàryamàrgoùitam | durgatikapàpàni na punarupàyàsayanti | yathà ràjàdhyuùita ekàntagçhe nànye pravi÷anti | àryàþ svavihçtisthànavihàriõaþ | na [teùu] durgatikapàpakarmàõyavakà÷aü labhante | tadyathà gçdhro và kaïka iti dçùñàntaþ | ki¤càryà÷catusmçtyupasthàneùu cittaü pratibadhnanti | ato durgatikakarmàõi nàvakà÷aü labhante | ÷àkhànive÷itavçttaghañavat | dvividhasaüyojanasamanvàgamàddhi durgatau patito yathàkarma vipàkaü vedayate | àryàstu eka [saüyojana]prahàõànna durgatau patanti | te sadà ku÷alakarmavipàkaü samàdadata ityato (#
SSS_279#) durgatikakarmàõi nàvakà÷aü labhante | yathà pårvaü ùañkarmavarge pratipàditaü naraka[vedanãyaü] karmalakùaõam | [tàdç÷a]kàraõàbhàvàdàryà na durgatau patanti ||

da÷àku÷alakarmapathavargaþ ùoóa÷ottara÷atatamaþ |


117 da÷aku÷alakarmapathavargaþ

da÷aku÷alakarmapathà yaduta pràõàtipàtaviratiþ yàvatsamyakdçùñiþ | ime da÷a÷ãlasaüvarasaïgçhãtà aikakàlikàþ | dhyànamaråpasaüvarasaïgçhãtamapi aikakàlikam | viratirnàma karmapathaþ | sàvij¤aptireva | (pç) vandanàdãni puõyàni anye karmapathàþ santi | kasmàdviratimàtraü karmapatha ityucyate | (u) viratipràdhànyàt | imàni da÷a karmàõi dànàdibhya utkçùñàni | kasmàt | dànàdinà labdhaþ puõyavipàko na ÷ãladhàraõasya [tulà]marhati | yathà da÷avàrùikaþ pumàn pràõàtipàtaviratipratyayamàyurvardhayati | da÷àku÷alakarmaõàü pàpatvàt tadviratiþ prakçtitaþ puõyam | antimàni trãõi ku÷alakarmàõi ku÷alakarmàõàü målam | tasmàddànàdãni ku÷alàni karmapathasaïgçhãtàni | asmin karmapathe 'sti paurvàparyeõopanidhyoktaka÷àtàóanàdiviratiþ | ataþ sarvàõi ku÷alàni atra saïgçhãtàni ||

da÷aku÷alakarmapathavargaþ saptada÷ottara÷atatamaþ |


118 àdãnavavargaþ

(pç) aku÷alakarmaõàü kimàdãnavam | (u) aku÷alakarmabhirnarakàdiduþkhaü vedayate | yathoktaü såtre- pràõàtipàtapratyayaü narake patati | yadi manuùyeùåtpadyate | alpàyu rvindate | yàvadevaü mithyàdçùñiþ | aku÷akarmapratyayaü ciraü duþkhamanubhavati | yathàvãcinarake 'pramàõavarùàõyativàhayan nàyuþ kùapayati iti | sattvànàü vidyamànàþ sarvà aku÷alaparàbhavahànipãóà aku÷alaiþ [karmabhi]reva bhavanti | adçùñàku÷alakarmaõàü mahopakàro 'sti | yathà sainikavyàdhàdayo nànena karmaõà bahumànaü labhante | coravadhapratyayaü dhanabhànaü labhata iti yat bhavata à÷ayaþ | tadidaü pårvameva trikarmavarge pratyuktam | aku÷alacàrã garhànirbhatsanàdãni (#
SSS_280#) duþkhopàyàsàïgàni vindate | pareùàmaniùñapràpakaü kråramityata ebhyo 'ku÷alakarmabhyo viramitavyam | ukta¤ca såtre- pràõàtipàtasya pa¤càvadyàniþ- (1) janànàma÷raddheyatà, (2) durya÷aþpràptiþ, (3) ku÷alàdviprakçùyàku÷alapratyàsattiþ, (4) maraõakàle cittavipratisàraþ, (5) ante durgatipatanam iti | pràõàtipàtapratyayamalpasukhaü bahudduþkhaü bhavati | aku÷alakarmàcaraõaü puruùacittaü saükle÷ayati | adhvanyadhvani samupacitasamudaya÷ciraü du÷cikitso bhavati | aku÷alacàrã tamasastamaþ praviùñaþ pravçttimàrgatritayànna niryàõaü labhate | aku÷alacàrã manuùyadehopàdànaü vçthàkaroti | yathoùadhinicitàt himagirerviùatçõasya samàhartàtimåóho bhavati | evaü da÷aku÷alakarmapathairmanuùyadehaü labhate | ku÷alamanàcaran kevalaü mahatãü hànimeva karoti | kiü punaraku÷alakarmasamàdàne | ki¤càku÷alacàrã svakàyaü kàmayannapi na vastutaþ svàtmànaü kàmayate | svàtmànaü
rakùannapi nàtmànaü rakùati | àtmapãóàkarakarmapratyayatvàt | puruùo 'yaü kàyasaïgataþ tadyathàmitracoreõa [saïgataþ] svàtmana eva duþkhakàrakatvàt | yo 'ku÷alamàcarati | sa svayameva tatkàyaü corayati | kiü punaþ paraþ | aku÷alakarmacaryà yadyapãdànãü nàbhivyajyate vipàke tu adhyavasãyate | tasmàdalpãyasyapi a÷raddhà na kartavyà | yathàlpãyo 'pi viùaü puruùaü hanti | yathà và çõamalpamapi krameõa vçddhyà vardhate | parasya kçtaü pàpaü paraþ sadà na vismarati | ataþ kçtaü ciraviprakçùñamapi na ÷raddhàtavyam | aku÷alacàrã na sukhe ramate | aku÷alàcaraõàddevamanuùyasukhàdbhra÷yati | asukharato måóhaþ ÷reùñhaþ | aku÷alacàriõo duþkhaü gàóha÷ocanãyaü bhavati | vipratisàràdiduþkhaü pratyakùaü vedayate | ante tu durgatiduþkhaü vedayate | aku÷alakarmaphalàt vihàyasà gatvà samudre nimajyàpi na vimuktisthànaü labhate | yathà suvarõatomaro buddhamanvadhàvat | sarvamaku÷alaü mohotthitam | ato vidvàn nànusmaret | ukta¤ca såtre- pramàdaþ ÷atruvatku÷aladharmàn hanti iti | ato nànusmaret | ki¤càku÷alaü karma buddhabodhisattvairarhadbhiràryaiþ pa¤cabhij¤airmaharùibhiþ puõyapàpavedibhiravigãtaü na bhavati | ato na kurvãta | pa÷yàmaþ khalu pratyakùamaku÷alacittavaipulya eva bhàvavyàmohavikùepopàyàsàdhiduþkhairvikçtamukhavarõaþ pumànaprãto dç÷yata iti | kiü punaþ kàyikavàcikakarmotpàdane | ebhiþ pratyayairj¤àyate aku÷alànàmapramàõànyavadyàni santãti ||

àdãnavargo 'ùñàda÷ottara÷atatamaþ |


(#
SSS_281#)
119 trikarmagauravalàghavavargaþ

triùu karmasu kiü gurutaraü- kiü kàyikaü karma, vàcikaü karma kiü và mànasaü karma | (pç) kecidàhuþ- kàyikaü vàcika¤ca karma gurutaram | na mànasaü karmeti | kasmàt | kàyikavàcikakarmaõorniyamena satyatvàt | yathà pa¤cànantaryàõi kàyaü vàca¤copàdàya kriyante | kàyo vàk ca karma niùpàdayati | yathà ka÷cidimaü sattvaü hanmãti cittamutpàdya kàyavàgbhyàü tatkarma sàdhayati | na mànasakarmamàtreõa pràõivadhapàpaü vindate | nàpi cittotpàdamàtreõa caityanirmàõabràhmapuõyaü vindate | kàyavacasyasati mànasikakarmamàtrasya na vipàko 'sti | yathà ka÷ciccittamutpàdayati dànaü dàsyàmãti | na tu prayacchati | na tasyàsti dànapuõyam | nàpi praõidhànamàtreõa vastu pariniùpadyate | yathà ka÷citsaïghasya mahàdànaü karomãti praõidadhàti | na tu dadàti | tasya nàsti saïghadànapuõyam | mànasaü karma mahattaramiti cet [tadà] dànapuõyaü labheta | tathà ca karmavipàkaþ vyàmohaþ syàt | vinaye ca nàsti mànasyàpattiþ | yadi mànasaü karma mahattaram | kasmànnàstyàpattiþ | yadi cittamutpàdayituþ puõyaü labhyata iti | tadà puõyaü sulabhaü syàt | àcarità kasmàt sulabhamidaü karma tyaktvà duràcaraõaü dànàdikarma kuryàt | tathà cedakùãõapuõyaþ syàt | yathà ka÷cid vçthà cittamàtramutpàdayati | nàtyantaü vyàpriyate | [tadà] kasya kùayaþ | dhanaü parimitamityataþ puõya[mapi] kùãyate | na cittotpàdamàtraü parasyopakaroti | apakaroti và | yathà tarùito bubhukùitaþ sattvaþ pànamàhàramabhilaùati | na mànasakarmaõà vàryate | laukikànàü hànilàbhàvatimàtrau | cittaü laghu calaü durdamamityato 'ku÷alàkaraõaü na ki¤cit | tadà gurvã hàniü vinderan | ye puõyacikãrùayà ku÷alacittamutpàdayanti | te mahàlàbhamevàpnuyuþ | idantu atyantaü
duùñam | yadi mànasaü karma mahattaram, pràõàtipàtacikãrùàcittamutpàdayan narake patet | evaü ciropacitenàpi ÷ãlàdinà kimupakçtaü syàt | ÷ãlàdiku÷alàcàràõàü guõà avyavasthità bhaveyuþ | kasmàt | ekacittotpàdamàtreõa pàpalàbhàt | ukta¤ca såtre- kàyikaü vàcikaü karma audàrikam | ataþ pårvaü prajahyàt | audàrikakle÷aprahàõàccittaü samàdhãyata iti | yo 'brahmacaryacittamutpàdayati | tasya maithunaü kçtamiti ÷ãlaü vipadyeta | ya÷cittotpàdaþ na tanmaithunam | etanmaithunacittavyatiriktaþ ko dharmo maithunamityucyate | utpadyamànaü vij¤aptikarma sarvaü kàyavacasà bhavati na mànasakarmaõà | yathà parapuruùanindà ava÷yaü vàkkarmàdhãnà mçùàvàdapàpaü gamayati | yatpårvamuktaü caturbhiþ pratyayaiþ (#
SSS_282#) pràõàtipàtapàpaü labhate yaduta sattvasattà, sattvasattàj¤ànaü, jighatsàcittaü tajjãvitoccheda iti caturbhirvastubhiþ pàpaü sidhyati | [ato] j¤àtavyaü na mànasaü karma gurutaramiti | yathà càha bhagavàn- yo bàlaka àjanma karuõàmabhyasyati | sa kimaku÷alaü karmotpàdayituü ÷ankoti aku÷alaü karma cetayate và iti | ato j¤àyate kàyikaü karmaivotpàdayati na mànasaü karma iti |

atrocyate | yat bhavànàha- kàyikaü vàcikaü karmaiva gurutaraü na mànasam iti | tadayuktam | kasmàt | såtre bhagavànàha-

cittaü dharmasya vai målaü cittaü prabhu÷ca kiïkaraþ |
÷ubhà÷ubhaü tatsmarati vacanaü caraõa¤ca tat || iti |

ato j¤àyate mànasaü karmaiva gurutaramiti | manovi÷iùñatvena kàyikavàcikakarmaõo rvi÷eùo 'sti | yathà uttamaü madhyamamadhamamityàdi | vinà cittaü nàsti kàyikaü vàcikaü karma | såtre vacanàcca vij¤aptikarma kçtvà niyamena vipàkaü vedayate | àha ca- saptavi÷uddhipuõyànàü trividhamànasakarmamàtramupayojayati | imàni saptavi÷uddhipuõyàni puõyasampatsåttamàni bhavanti | karuõà ca mànasaü karma | såtramàha- karuõàcittaü vipàkapràpakamiti | yathàha såtram- puràhaü saptavarùàõi karuõàsamudàcaraõànneemaü lokaü saptamahàkalpàn pratinivartàmãti | ato j¤àyate mànasaü karmeva gurutaramiti | tadeva sarvàn lokàn vyàptuü ÷aknoti | mànasaü karma gurutaram | yathà mànasakarmavipàkàda÷ãtimahàkalpahasràõyàyurbhavati | mànasakarmaõaþ ÷akti kàyikaü vàcikaü karmàti÷ete | yathà ku÷alacàrã àyuùo 'nte mithyàdçùñimutpàdayan narake patati | aku÷alacàrã maraõakàle samyagdçùñimutpàdayan deveùåtpadyate | [tato] j¤àtavyaü mànasaü karma mahattaramiti | ukta¤ca såtre- pàpeùu mithyàdçùñirgurutareti | àha- yo lokottaràü samyagdçùñimutpàdayati sa varùa÷atasahasyàõi saüsàre saüsarannapi na durgatau patati iti | mànasakarmaõo balaü kàyikaü vàcikaü karmàti÷ete | yathoktamupàlisåtre- tãrthiko maharùiþ [àgatya vadet] ekena manodaõóena nàlandaü bhasmãkaromãti iti | yathà daõóakàraõyàni çùiõàü manodaõóena [bhasmã]kçtàni iti | mànasaü karmaiva vipàkapràpakam | yathoktaü (#
SSS_283#) såtre- yo 'yamatra mçtaþ sa eva narakaü pravi÷ati | sa eva deveùåtpadyate hastamukteùuvat iti | yathà mànasakarmaõopacittairmaladharmairyàvadavaivartikanarakaü pravi÷ati | [tathà] upacitaiþ ku÷aladharmairyàvannirvàõam | caitasikasya savipàkatvàdeva kàyikaü vàcikaü vipacyate | abhàve karmaõo
vipàkàbhàvàt | na vinà mànasaü karma kàyavàkkarmaõorvipàko 'sti | yanmanasà kàyaü vàca¤ca ni÷ritya ku÷alamaku÷alaü và carati tatkàyikaü vàcikaü karmetyucyate | vinàpi kàyikavàcikakarmaõanasakarmaõo vipàko 'sti | na tu vinà mànasaü karma kàyikasya vàcikasya và vipàkaþ | ato j¤àyate mànasaü karma gurutaraü na kàyikaü vàcikam | iti |

yadbhavatoktaü kàyikavàcikakarmaõorniyamena satyatvàt yathà pa¤cànantaryàõi kàyaü vàca[¤copàdàya] kriyanta ityato gurutaràõãti | tanna yujyate | yasmàt cetanà gurvã vastu ca guru tasmàtkarma guru | na kàyavacasã guruõã iti | cittanaiyatyàtkarma niyamena satyam | yathà cittabalamàtreõa saddharmapadaü pravi÷ati tathà cittabalenaiva cànantaryapàpaü sampàdayati | asati citte màtàpitçvadho 'pi nànantaryam | ato j¤àyate kàyavacasã na balavatãti |

uktaü bhavatà kàye vàk ca karma vastu niùpàdayatãti | tanna yuktam | karmasamàpanaü niùpattiþ | parasyàyurapaharan pràõàtipàtapàpaü labhate | na kàyikavàcikakarmotpattikàle | karmasamàpane cittabalamava÷yamapekùate | na kàyavacasã | yaduktaü bhavatà- vçthàcittotpàdamàtreõa nàsti vipàka iti | tadayuktam | yathoktaü såtre- dçóhacittamutpàdya tadaiva deveùåtpadyate narake vàdhaþ patati iti | kathamàha mànasakarmaõo na vipàko 'stãti | yaduktaü bhavatà- nàpi praõidhànamàtreõa vastu sàdhayatãti | tadapyayuktam | kasyacidutpannaü gabhãraü ku÷alacittaü mahàsaïgha[dàna]puõyamapyati÷ete | yadàha bhavàn- nàsti mànasyàpattiriti | tadayuktam | yadàku÷alacittamutpàdayati tadaiva pàpaü labhate | yathàha bhagavàn- santi vividhàni pàpàni kàyikavàcikamànasapàpànãti | ato j¤àyate 'ku÷alacittotpàdamàtrama pàpamiti na labhyate | asaüyojanamàtraü ÷ãlam, durdharatvàt | audàrikaü pàpaü ÷ãladhàraõena vàrayati | såkùmaü pàpaü samàdhyàdinà pariharati |

yaduktaü bhavatà puõyaü pàpa¤ca sulabhaü syàditi | tadayuktam | cittabalasya tanutvàt janàþ sulabhaü tyaktvà durlabhaü kurvanti | yathà karuõàcittàdi, tatpuõyamatimàtrabahulam | na tu dànaü [tathà] | sattvà avaraj¤ànabalàþ karuõàdi mànasaü karma carituü na samarthà ityato (#
SSS_284#) dànàdi kurvanti | prakãrõakusamagandhàdiùu påjopakaraõeùu vi÷uddhacittasya durlabhatvàt | yaduktamakùãõapuõyaþ syàditi | tatpratibråmaþ | sa yadi bodhibalayuktaþ tadà akùãõaü ku÷aladharmaü labhetaiva | yaduktaü mànasaü karma na kasyacidupakaroti apakaroti và iti | tanna yujyate | kàyikavàcikarmàõi mànasakarmaõàhçtànãti na pradhànàni bhavanti | yadbalàdutpadyate tat [tataþ] pradhànam | sarva upakàràþ karuõàcittavihàràdhãnà bhavanti | kasmàt | karuõàvihàrabalàtsamãraõavçùñayoþ çtumanuvartamànayorapi bãja÷atàni pacyante | yathà kalpàdau taõóulàni svayamutpadyante puruùàõàü da÷avarùàyuþkàle pràpte tatsarvaü nàbhåta | kathamàha- karuõàcittamanupakàrakamiti | karuõàvihàrã sarvàõyaku÷alamålàni kùapayati | aku÷alakarmàdhãnà hi sarva upadravàþ | kathamàha- karuõàvihàro mahopakàraka iti | yadi sarve sattvàþ karuõàcitte virahanti | tadà sarve susthàna utpadyeran | na hi sarve prakçtitaþ puõyaprayogamabhilaùanti | ato j¤àyate karuõàpuõyaü paramagabhãragahanamiti | kadàcitkaruõàdànàbhyàü sattvànupakurvanti | kadàcitkaruõàmàtreõa | karuõàvihàriõaþ sattvà yadi kàyaü spç÷anti | yadi và tacchàyàyàü nipatanti | sarvathà nivçtiü labhante | j¤àtavyaü karuõàpuõyaü dànàdibhya uttamamiti |

yaduktaü bhavatà- hànilàbhàvatimàtràviti | tatpratyuktapårvaü yanmanobalena sattvànupakaroti apakaroti ceti | ato j¤àyate mànasaü karma gurutaramiti | yaduktaü ciropacitenàpi ÷ãlàdãnà na ki¤cidupakçtamiti | tadapyayuktam | kasmàt | manovi÷uddhayà hi ÷ãlavi÷uddhiþ | yadi mano na vi÷uddham | ÷ãlamapi na vi÷uddhyati | yathedaü saptàbrahmacaryasåtra uktam | vi÷uddha÷ãla÷ca mahàvipàkaü pratilabhate | yathàha såtrama- ÷ãlavrataþ pràõihitaü mano 'nuyàyi bhavati | yaduta ÷ãlavi÷uddhyà iti | ÷ãlavi÷uddhau ca cittaü pra÷àmyati | nànyadharme [sati] | yaduktaü kàyikaü vàcikaü karmàdaurikam | ataþ pårvaü prajahàtãti | tadayuktam | såkùmaku÷alena mahàvipàkaü labhate | yathà dhyànasamàpattau cetanà | yaduktaü yadyabrahmacaryacittamutpàdayati tadà ÷ãlaü vipadyeteti | tadayuktam | yasya mànasaü karmàvi÷uddham, tasya ÷ãlamapi avi÷uddham | puõyapàpayorbhede labdhe saüyojana÷ãladharmayorbhedaþ | yaduktaü tvayà- utpadyamànaü vij¤aptikarma kàyavàgbhyàü bhavatãti | tat sàmànyataþ pratyuktaü yaduta kàyikavàcikakarmadharmabhede mànasakarmadharmabhedaþ | kàyikaü vàcikaü karma ava÷yaü vij¤àpayitrà sidhyati | yathà caturbhiþ pratyayaiþ siddhaü pràõàtipàtapàpaü na mànasakarma vinà bhavati | laukikàþ satvà vadanti kàyikaü vàcikaü karmàku÷alaü na tathà mànasamiti | (#
SSS_285#) mànasaü karma ca na janeùåpaprayujyate nàpyupalabhyate 'stãti | pårva¤coktaü puõyapàpayorlakùaõam | tallakùaõatvànmànasaü karmaiva gurutaraü na kàyikaü vàcikaü và ||

trikarmagauravalàghavavarga ekonaviü÷atyuttara÷atatamaþ |


120 karmahetuprakà÷anavargaþ

÷àstramàha- saükùipyoktàni karmàõi | karmedaü kàyopàdànasya kàraõam | kàyo duþkhasvabhàvaþ | atastaü nirodhayet | etatkàyaniroddhukàmena tatkarma prahàtavyam | hetunirodhe phalasyàpi nirodhàt | yathà bimbamupàdàya pratibimbam | bimbanirodhe pratibimbaü nirudhyate | ato duþkhanirodhakàminà taddhetukarmaprahàõàya vãryamàrabdhavyam |

(pç) karmataþ kàya utpadyata itãdaü pratipàdayitavyam | kasmàt | kecidàhuþ- kàyaþ prakçtita utpadyata iti | kecidàhuþ- mahe÷varàdutpadyata iti | kecidàhuþ- mahàpuruùàtsambhåta iti | anye kecidàhuþ- svabhàvaja iti | ato vaktavyaü kàraõaü kathaü j¤àyate karmata utpadyata iti | (u) idaü vividhaiþ kàraõairdåùitam | j¤àtavyaü karmataþ kàyamupàdatta iti | padàrthà nànàviprakãrõajàtaya iti j¤àtavyaü heturapi bhidyata iti | yathà pa÷yàmaþ alakasandukakodravàdãnàü bhedaþ tadbãjamasamaü j¤àpayati iti | mahe÷varàdãnàü bhedàbhàvàt na heturiti j¤àtavyam | karmaõastu apramàõavibhaktatvàt nànàkàyà upàdãyante | ki¤ca sajjanàþ ÷raddhadhante yat karmopàdàya kàya upàdãyata iti | kasmàt | te hi sadàcaranti dàna÷ãlakùàntyàdiku÷aladharmàn | viramyante ca pràõàtipàtàdyaku÷aladharmebhyaþ | ato j¤àyate karmataþ ÷arãramupàdãyata iti | yadi karmopàdàya ÷arãramupàdãyate tadà tat nivartanãyam | tattvaj¤ànalàbhànmithyàj¤ànaü prahãyate | mithyàj¤ànaprahàõàtkàmakrodhàdayaþ kle÷àþ prahãyante | kle÷ànàü prahàõàdårdhvajanmotpàdakaü karmàpi prahãyate | tadà tvayaü kàyo nivartyate | ã÷varàdãnàü kàraõatve tu na nivartayituü ÷akyate | ã÷varàdãnàmaprahàtavyatvàt | ato j¤àyate karmataþ ÷arãramupàdãyata iti | pratyakùaü pra÷yàmaþ khalu hetusadç÷aü phalam | yathà krodravàtkodrava utpadyate ÷àle÷ca ÷àliþ | evamaku÷alakarmato 'niùñavipàko labhyate | ku÷alakarmata iùñavipàkaþ | ã÷varàdãùu tu nedç÷amasti | ataþ karma kàyasya målam | ne÷varàdayaþ |

(#
SSS_286#)
pa÷yàmaþ khalu pratyakùaü padàrthàþ karmasambhåtà iti | aku÷alakarmaõà hi tàóananigrahabandhanaka÷àdhàtàdiduþkhànyanubhavanti | ku÷alakarmapratyaya¤ca ya÷olàbhasatkàràdisukhànyanubhavanti | manoj¤apriyavàdã manoj¤apriyavipàkaü vindate | ato j¤àyate karmataþ ÷arãramupàdãyate na mahe÷varàdibhya iti | laukikàþ svayaü jànanti padàrthàþ karmahetasambhåtà iti | ata eva kçùyàdikarma kurvanti | dàna÷ãlakùàntyàdipuõyakarmàõi ca kurvanti | nànta[rgçha]mupavi÷anti ã÷varàdibhya ãpsitamàkàükùamàõàþ | ato j¤àyate karmato vipàko labhyata iti | janà ã÷varàdãn kàraõaü vadanto 'pi karmàõi ni÷rayante yaduta svadehaü khedayanta upavàsàdãn svãkurvanti ca | ato j¤àyate karmahetukamiti | yadadçùñaü vastu tatra para÷àsanamanusaret yadàryàõàmàcaritam | sarve càryàþ ÷ãlàdiku÷aladharmàn ni÷rayante yato jànanti karmahetorloko 'stãti | yadi ÷ãlàdivirataþ na [sa] àryo bhavati | na ka÷cidàryaþ ÷àsanapratidvandvikarmako bhavati | ato j¤àyate karmaõaþ ÷arãramupàdãyata iti | ki¤ca ÷ãlàdi karmaõàmàcaraõàdçdhyabhij¤ànirmitàdãni sàdhayanti | ato j¤àyate karmahetuka iti | narakàdidurgatiùu dveùapradà÷àdayo bahulàþ | ato j¤àyate dveùapradà÷àdinà durgatayo bhavantãti | yathà upari vçkùe phalaü dçùñvà jànanti vçkùastaddheturiti | ato j¤àyate karma dehasya målamiti | durgatau mohàdayaþ prabalà iti j¤àtavyaü kle÷àþ durgatikàraõam | sarveùàmaku÷alànàü mohàdhãnatvàt iti | durgatiùåtpannà bahavaþ, sugatiùåtpannà alpàþ | cakùuùà pa÷yàmaþ khalu vadhàdyaku÷alacàriõo bahavaþ | ku÷alacàriõo 'lpà iti | ato j¤àyate hiüsàdivçttirdurgatikàraõamiti | vadhàdi sajjanà vigarhya na kurvanti | yadi jànanti nà÷ubhaphalànãti kasmàt niràkurvanti | sajjànànàü citte yadyaku÷alamutpadyate tadaiva prayatnena nigçhyate | aku÷alavipàkabhãrutvàt | [ato] j¤àtavyaü vadhàdayo
'va÷yamaku÷alavipàkà iti | tathà nocet yatheùñaü kuryaþ idameva paramaü sukhamiti | tadà hatvà sattvànàü bhojanaü paradravyàpahàraþ yadi và parastrãgamanaü imànyapi sukhàni bhaveyuþ | àgàmiduþkhabhãrutvàt tàni dårataþ pariharanti | ato j¤àyate karmataþ kàyo bhavatãti | samyak j¤ànabhàvanayà sàsravaü karma kùãyate | na tadà kàya upàdãyate | ato j¤àyate karma tasya målamiti | arhato yadyapi sàsravakarmàõi santi | samyak j¤ànabhàvanayà tu [tàni] nopacinoti | ato j¤àyate karma kàyasya heturiti | kàyahetunirodhàtkàyo 'pi nirudhyate | catussatyaj¤ànàt satyà÷rayàþ kle÷à na kadàpi punarudbhavanti | anudbhavànna bhavati kàyavàn | vidvànevaü cintayan catussatyàni jij¤àsati | ato j¤àyate karma kàyasya heturiti | pratyaye vikale ca na (#
SSS_287#) kàyamupàdatte | yathà ÷uùkabhåmau bãje ca dagdhe na sarvo 'ïkuraþ prarohati | evaü vij¤ànasthitikùetre tçùõàsnehànabhiùyandite karmabãje ca tattvaj¤ànadagdhe nordhvadehàïkuraþ prarohati | vidvànetadvastu praj¤àya vij¤ànasthitikùetraü ÷oùayituü karma bãjaü dagdhu¤ca vãryamadhiùñhàya prayatate | ato j¤àyate karma kàyopàdànasya pratyaya iti ||

karmahetuprakà÷anavargo viü÷atyuttara÷atatamaþ |
karmàdhikàraþ samàptaþ ||


(#
SSS_288#)
121 samudayasatyaskandhe kle÷àdhikàre àdyakle÷alakùaõavargaþ

÷àstramàha- uktàni karmàõi | kle÷à idànãü vakùyante | malinacittasamudàcàraþ kle÷a ityucyate | (pç) kiü malamucyate | (u) yat saüsàrasantànasya pravartakaü tanmalinacittamityucyate | tanmalinacittaprabhedà eva ràgadveùamohàdayaþ | idaü malinacittaü kle÷a ityucyate | pàpadharma ityapi, parihàõidharmaþ tirobhàvadharma paritapanadharma anupatanadharma ityàdinàmnàpyucyate | etanmalinacittàbhyàsopacayo 'nu÷aya ityucyate | na tu malinacitta utpannamàtre 'nu÷ayaþ | kle÷à nàma ràgadveùamohavicikitsàmànapa¤cadçùñayaþ | tatprabhedà aùñanavatiranu÷ayàþ |

ràgaþ prãtisukhàkhyastrividhaþ | vibhavaprãtisukhamapi ràga ityucyate | yathoktaü såtre- kàmatçùõà bhavatçùõà vibhavatçùõà iti | vibhavo nàma prahàõaü nirodhaþ | sattvà duþkhàbhihatà skandhakàyaü parijihãrùavo vibhavaü sukhaü manyante |

(pç) prãtisukhaü vedanàlakùaõaü na nandiràgaþ | yathoktaü såtre- aihikaü saumanasyamàmuùmikaü saumanasyaü ihalaukikasukhavedanà àmuùmikasukhavedanà ityarthamabhidadhàti iti | ki¤càha- aihikaü daurmanasyamàmuùmikaü daurmanasyaü ihalaukikaduþkhavedanà àmuùmikaduþkhavedanà ityarthamabhidadhàti | yathoktaü devatàpra÷ne- kiü nandati putraiþ putravàn | bhagavànàha- ÷ocati putraiþ putravàn ityàdi |

(#
SSS_289#)
atrocyate | ràgo nandyaïgam | yathoktaü såtre- vedanàpratyayà tçùõà | sukhavedanàyàü ràgo 'nu÷ayaþ | kabalãkàràhàre 'sti nandirasti ràgaþ | nandikùayàdràgakùaya iti | ato j¤àtavyaü ràgaþ prãtyaïgamiti | idaü tvanavadyam | kena tat j¤àyate | yathoktaü såtre- samudayasatyaü yaduta tarùaõaü iti | kasyàbhidhànaü tarùaõam | yat punarbhavalipsà | kiülakùaõamidaü tarùaõam | yat ràgaü ni÷ritya vividhalipsà | (pç) yadyucyate punarbhavalipsà tarùaõalakùaõamiti | kasmàtpunarucyate ràgaü ni÷ritya vividhalipseti | (u) asti punastarùaõalakùaõam | vividhalipseti vi÷iùñalakùaõavacanam | vãtaràgasyàpyasti vividhalipsàtarùaõaü yaduta salilàdilipsà | neyaü samudayasatyasaïgçhãtam | yadràgamupadàya punarbhavalipsà, tattarùaõaü samudayasatyasaïgçhãtam |

(pç) yadi tarùaõamapi nandiþ, ràgo 'pi nandiþ kasmàducyate ràgaü ni÷rityeti | (u) àdyotpannaü tarùaõam | vivçddho ràgaþ | atastaü ni÷rityetyucyate | yathoktaü såtre- nandisambandho loka iti | ato nandireva ràgaþ | ukta¤ca såtre- nirodhaü varjayitvà ràgo daurmanasya¤ca sarve 'ku÷alà dharmà iti | tatra ràga eva nandiþ | daurmanasyaü dveùaþ | yathocyate dveùo daurmanasyamiti tadà j¤àyate nandiþ ràga ityupyucyata iti | ato 'ùñàda÷amanaupavicàreùu na kle÷à ucyante kevalaü vedanà ucyante | ato j¤àyate nandyaïgaü ràga iti | pçthagjanà vãtaràgà na vedayante sukham | vãtadveùà÷ca na duþkhaü vedayante | vãtamohà nàduþkhamasukhaü vedayante | kena tat j¤àyate | tçtãyavedanàyàmucyate pçthagjanà asyà vedanàyà na jànanti samudayaü, na jànanti nirodhaü, na jànanti àsvàdaü, na jànanti àdãnavaü na jànanti nissaraõam | ato 'duþkhàsukhavedanàyàmavidyànu÷ayo 'nu÷ete | ime pçthagjanàþ sadà pa¤cadharmàn tàn na jànantãtyato 'duþkhàsukhavedanàyàü sadàvidyànu÷ayaü rvanti | yo 'vidyànu÷ayaþ tadvedanopavicàrasvabhàvàj¤ànam | evaü pçthagjanànàü sukhaduþkhamanaupavicàràveva (#
SSS_290#) ràgapratighau | yadàdàvàgatya citte vartate [sà] vedanetyucyate | tadeva cittamadhimàtraü kle÷a ityucyate |

samudayasatyaskandhe kle÷àdhikàre àdyakle÷alakùaõavargaü ekaviü÷atyuttara÷atatamaþ |


122 ràgalakùaõavargaþ

÷àstramàha- navasaüyojaneùu ràgo 'yamàtridhàtupratipratisaüyuktastçùõetyucyate | saptànu÷ayànàmaïgaü dvidhà bhavati- kàmaràgo bhavaràga iti | kasmàt | kecidårdhvadhàtudvaye vimuktisaüj¤àmutpàdayanti | ato bhagavànàha- sthànamidaü bhava iti | bhavo nàma janma | asati ràge na janma bhavati ityataþ pçthagucyate bhavaràga iti | na tu kàmaràgamàtram | kecidàhuþ- kàmaràgamàtraü kle÷aþ | kùãõakàmaràgo vimukto nàma iti | ato bhagavànàha- àråpyadhyàne 'pyasti bhavaràga iti | pradar÷ayati ca bhagavàn tatra[àpi] bhavaþ såkùmaþ pravartata iti | ataþ pçthagucyate 'yaü ràgaþ | da÷àku÷alakarmapatheùu caturùu bandhaneùu ca kàmaràga ityàkhyà bhavati | kàmaràgasya paradravyalipyetyàkhyà | pa¤canãvaraõànàü pa¤càvarabhàgãyasaüyojanànà¤ca kàmakàmanetyàkhyà bhavati | [tatra]kàmakàmanà nàma pa¤cakàma [guõà]nàü kàmakàmanà | trayàõàmaku÷alamålànàmaku÷alamålaràga ityàkhyà | aku÷alamålaràgo nàma aku÷alamålànàmupacayanam | ayaü ràgo yadyadhamàcaraõaþ tadà aku÷alaràga ityàkhyà | yathà paradravyàpaharaõaü, yàvaccaityasaïghadravyàdànam | yadyamçtasattvasya màüsabubhukùà, yadi và màtçbhaginãsvasràcàryapatnãþ pravrajitapatnãü svapatnãü vàmàrgeõa jigamiùati | ayamaku÷alaràga ityucyate | yat svadravyaü na tyaktumicchati | tatkàrpaõyam | kàrpaõyaü ràga eva | vastuto 'sati guõe astãti vaktumanyapreraõamaku÷alaràgaþ | sati guõe anyasya tadvijij¤àpayiùà ràgotpàdanam | bahudànasya bahudravyasya và lipsà, sà bahuràgatà | yadalpadravyasyàlpadànaü labdhvà priyataraü kàmayate na tçpyati | [iya]masantuùñiþ | gotrakulabandhuya÷oråpasampadyauvanajãvitàdiùu yadabhiùvaïgaþ [sa] mada ityucyate | yaccatuþsatkàraràgaþ [tat] tçùõàcatuùñayamityucyate |

aya¤ca ràgo dvividhaþ kàmaràgaþ upakaraõaràga iti | punardvividhaþ àtmaràga àtmãyaràga iti | àdya àdyàtmikapratyayaþ | aparo bàhyapratyayaþ | årdhvadhàtudvaye ràga ekàntenàdhyàtmikapratyayaþ | (#
SSS_291#) punaþ pa¤cavidhaþ- råparàgaþ, saüsthànaràgaþ, spar÷aràgaþ, iryàpathapralàparàgaþ, sarvaràga iti | råparasagandha÷abdaspar÷aràgaþ pa¤cakàmaguõaràgaþ | ùañsu spar÷eùåtpannà tçùõà ùaóviùayaràgaþ | tisçùu vedanàsu ràgo 'sti sukhavedanàyàmasti lipsàràgaþ, tatparipàlanaràgaþ | duþkhavedanàyàmasti alipsàràgaþ tatparijihãrùàràgaþ | aduþkhàsukhavedanàyàmasti moharàgaþ | santi càsya ràgasya navàïgàni | yathoktaü mahànidànasåtre- tçùõàü pratãtya yatheùñavastuparyeùaõà | yathà ka÷cit anena vastunà duþkhito vastvantaraü paryeùate | yathoktam- sukhã na paryeùate duþkhã tu bahu paryeùate | ràgavivçddhiþ paryeùaõà | paryeùaõàkàle yallabhyate [sa] tçùõàlàbhaþ | làbhaü pratãtya vini÷cayaþ | idaü gràhyamidamagràhyamiti yaccittanirdhàraõaü sa vini÷cayaþ | vini÷cayaü pratãtya chandaràgaþ | chandaràgaü pratãtyàdhyavasànam | adhyavasànaü nàma pragàóhacchandaþ | adhyavasànaü pratãtya parigrahaþ | parigraho nàma upàdànam | upàdànaü pratãtya màtsaryam | màtsaryaü pratãtya àrakùà | àrakùàdhikaraõaü daõóàdàna÷astràdànàdi | imàni navàïgàni punarapi navàïgagàni | ràgo 'yaü kàlamanusçtya adhamaþ, madhyamaþ, uttamaþ, adhamàdhamaþ, adhamamadhyamaþ, adhamottamaþ, madhyamàdhamaþ, madhyamamadhyamaþ,
madhyamottamaþ, uttamàdhamaþ, uttamamadhyama, uttamottama iti | ràgasya càsya laukikàïgàni da÷a bhavanti | tadyathà priyaråpaü dçùñvà citte idaü [priya]miti vacanaü karoti | tato ràgaü janayati | praõidhànaü karoti | anusmarati | yathà÷ikùitaü prakañayati | hryapatrapàü vismarati | sadà svayaü purovartate | pramatto bhavati | unmatto bhavati | murcchàmaraõaü [karoti] | idaü ràgalakùaõam ||
ràgalakùaõavargo dvàviü÷atyuttara÷atatamaþ |


123 kàmahetuvargaþ

(pç) kàmo 'yaü kathamutpadyate | (u) strãråpàdhyàlambane yadi mithyàmanaskàramutpàdayati | yadi và tadråpe yadi vàkàre yadi và spar÷e yadi và subhàùite [mithyàmanaskàramutpàdayati] | tadà kàmaràga utpadyate | cakùuþ ÷rotràdidvàràsaüvaraõe kàmaràga (#
SSS_292#) utpadyate | bhojane càmàtratàj¤àne kàmaràga utpadyate | strãråpasaüstave kàmaràga utpadyate | sukhàni vedayataþ kàmaràga utpadyate | mohàtkàmaràga utpadyate | a÷ucisaüj¤àjananàt, durvij¤ànàtkàmaràga utpadyate | yathà ÷uddhaü vastra [mapagatakalaïkaü] samyaï malena dåùyate | ràgabahulànàü puruùàõàü saüvàsena kàmaràga utpadyate | kàyàdiùu càturbhautikeùu mithyàmanaskàramutpàdayan kàmàhçto bhavati | apragçhãtavçttaghañavadagrathitakusumavacca | yadi kausãdyànna ku÷alaü bhàvayati | tadà kàmaràgo 'vakà÷aü labhate | agamyasthàne gacchan ràgeõà bhibhåyate | yaduta ve÷yàïganàmadyavikrayavadhakakuñyàdayaþ | tadyathà gçdhro và kaïko và iti dçùñàntaþ | a÷ucyàdi vilokya apratihatàlambanasya kàmaràgo vegaü labhate | suciràdàrabhya sadà kàmaràgàbhyàsàt ràgànu÷ayaþ sidhyati | tadà såtpàdo 'yaü bhavati | strãråpàdyalambane prãto nimittaü gçhõàti pariccheda¤ca gçhõàti | nimittagrahaõaü nàma pàõipàdamukhanayanàlàpamandahàsakañàkùarodananayanabàùpàdinimittànàü grahaõam | paricchedagrahaõaü nàma strã pumàniti saüsthànavi÷eùavikalpaþ | evaü gçhãtànusmaraõavikalpasya kàmaràga utpadyate | durbalavicàraõàcitta àlambanamanudhàvati na nigçhõàti | tadà kàmaràga utpadyate | yaþ pravçttakàmaràgaþ [tat]kùàntiü vedayan na parityajati | sa krama÷o vardhayati | adhamànmadhyamamutpàdayati | madhyamàdadhamamutpàdayati |

kàmaràgasya hitàsvàdamàtraü dçùñvà tadànãnavamajànataþ kàmaràga utpadyate | çtunà ca kàmaràga utpadyate yathà vasantàdayaþ | sthànava÷ena ca kàmaràga utpadyate yathà ki¤citsthànaü yatra ciràdàrabhya kàmacàro bahu÷o 'bhyastaþ | dehasyà [vasthà]va÷àcca kàmaràgo bhavati | yathà yåno 'rogasya dhanasampannasya | bala÷aktyà ca kàmaràgo bhavati | yathà pànauùadhàdiþ | ÷ubhàn manohàriõaþ pa¤cakàmaguõàn yaduta supuùpitasaràràmaprasannasnigdhavàpãkåpanavameghatañitsurabhivàtavyajanàni labdhavataþ, pakùiõàü kalaravaü strãõàü sukumàrabhåùaõarutàni subhàùitàni và ÷çõvataþ kàmaràga utpadyate | karmapratyayena ca kàmaràga utpadyate | yathà vi÷uddhadàtà vi÷uddhapraõãteùu pa¤cakàmaguõeùu saüpraharùati | pàpã tu avi÷uddheùu | jàtita÷ca kàmaràgo (#
SSS_293#) bhavati | yathà puruùaþ puruùamicchati | praj¤aptàvatyàsaïge ca kàmaràga utpadyate | [yathà] ka÷cidantaþpuülakùaõo bahistu strãlakùaõo vastraveùavairamaitryàdilakùaõa÷ca | alabdhacittasamàdhànasya antaþ sattvaü pa÷yato bahiþ råpàdi pa÷yata÷ca kàmaràgo bhavati | yasya ràgànu÷o 'kùãõaþ tçùõàpratyaya÷ca sammukhã bhavati | tasya mithyàmanaskàra utpadyate | evamàdipratyayaiþ kàmaràgautpadyate ||

kàmahetuvargastrayoviü÷atyuttara÷atatamaþ |


124 kàmadoùavargaþ

(pç) kàmaràgasya ke doùàþ santãti kàmaþ prahàtavyaþ | (u) kàmaràgo vastuto duþkham | pçthagjanà viparyayeõa mçùà [tatra] sukhasaüj¤àmutpàdayanti | j¤ànã tu duþkhaü pa÷yati | duþkhaü pa÷yan prajahàti | kàmopàdàne nàsti tçptiþ | yathà madyapànaü tatparitarùaõamanuvardhayati | paritarùaõavivçddhyà kaþ sukhã bhavati | kàmopàdànàdaku÷alàni sahopacãyante | asi÷astràdãnàü kàmàdhãnatvàt | ukta¤ca såtre- kàmaþ pàpo laghurdåstyajaþ | vyàpàda[gato] laghupàpaþ, vastutaþ sa [tato 'pi] laghuttaraþ iti | kàmaþ punarbhavasya hetuþ | yathoktaü- tçùõàpratyayamupàdànaü yàvanmahato duþkhaskandhasya samudaya iti | tçùõàü pratãtya kàyo bhavati | àha ca duþkhahetustçùõà bhavatãti | ki¤càha- vidyamànàni duþkhàni bhikùavaþ kasmàdbhavantãti manasikçtvà jànãdhvaü [tàni] kàmahetukàni | tçùõàyà÷ca kàyo heturiti | ki¤càha- kabalãkàre [bhikùava] àhàre 'sti nandi asti ràgaþ | ato vij¤ànaü tatra pratiùñhitam iti | j¤àtavyaü tçùõà kàyavedanàyàþ pratyaya iti | aya¤ca ràgaþ sadà a÷ucau samudàcarati | yathà stryàdiùu | strãõàü kàyacittama÷uci ÷akçnmçtsu [vidyamàna]vç÷cikavat daùñvà dåùayati | sa kàmaràgaþ sadà mohe samudàcarati | yathoktaü såtre- yathà ÷và raktaliptamasthikaïkàlaü svàdayitvà [sva]làlàyogànmanyate yanmadhura[mida]miti | tathà ràgyapi nãrase kàme mithyàviparyàsabalena manyate yadidaü rasàsvàdamiti | (#
SSS_294#) yathà màüsape÷yàdayaþ sasopamà [uktàþ] | keùà¤cidatãte 'tàgate và vastuni kàmaràga utpadyate | ato j¤àyate mohe sadà samudàcaratãti | sattvànàü kàmaràgapratyayaü sukhamalpaü duþkhaü bahu kena kim [syàt] |

kàmatçùõàvàn sukhahetoþ sarvaduþkhànyanubhavati yadutàrjanakàle duþkhaü rakùaõakàle duþkhamupabhogakàle 'pi duþkham | yathà kçùivàõijyasaügràmaràjasevàparicaryàdãni arjane duþkhaü hànabhãtyà rakùaõe duþkhaü, pratyutpanne tçptyabhàvàdduþkham | iùñasaïgame prãtiralpà virahe ca duþkhaü bahu | yatho j¤àyate kàyo bahudoùa iti | yathàha bhagavàn- kàmatçùõàyàþ pa¤càdãnavàþ- alpàsvàdo bahuduþkhaü, saüyojanàdãpanamàmaraõatçptiràryavigarhaõamaku÷alaü vinà na karaõam iti | anena kàmaràgeõa sattvàþ saüsàrasrotànugàmino nirvàõàddårãbhavanti | evamàdãnyapramàõànyavadyàni santi | iti j¤àtavyaü kàyo bahudoùaþ iti |

kle÷à ràgamupàdàya bhavanti yathà kàmaràgàt kle÷àþ sarve samudbhavanti | tçùõànu÷aye 'nunmålite punaþ punarduþkhamanubhavati | yathà viùavçkùo 'nucchinnaþ sadà puruùaü hanti | ràgeõa sattvà gurvã dhuraü vahanti | ukta¤ca såtre- kàmatçùõà bandhanamityucyate | yathà kçùõa÷uklà gauþ svayamabaddhà rajjunà paramabaddhà | evaü cakùurna råpabaddhaü, råpa¤ca na cakùurbaddham, kàmaràgastu tatra baddhaþ | imaü bandhamavalambayato na vimuktirlabhyate | ki¤coktaü såtre- pårvà koñirna [praj¤àyate] avidyànãvaraõànàü sattvànàü tçùõàsaüyojanànàü sandhàvatàü saüsaratàm iti | api coktaü såtre- ràgaprahàõàdråpaü prahãyate yàvadvij¤ànaü prahãyata iti | ràgo 'yamanityatàdibhàvanayà prahãyate | prahãõe 'smin kàmaràge cittaü vimucyate | råparàgaprahàõe (#
SSS_295#) nàsti råpam | asati råpe duþkhaü nirudhyate | yàvadvij¤àne 'pyevam | j¤àyate kàmaràgàþ sudçóhaü bandhanamiti |


kàmaràga÷coropamaþ | sattvàstu tadaku÷alaü na pa÷yanti | kàmaràgaþ sadà kusumàramukhataþ samudàcaratãtyataþ paramamaku÷alaü nàma | ki¤ca sattvà÷cittapramodena kàmaràge pravartante yàvanma÷akapipãlikà[daya]þ sarve 'pi àhàramaithunayoþ pravartante | sa kàmaràgo nànàkàraõaiþ puruùàõàü cittaü badhnàti yaduta màtçpitçsvasçbhaginãpatnãsaüj¤à dhanàdayaþ | satvà àhàramaithunàdikàmaràganãvçtacittàþ santo janmopàdadate | dhyànasamàpattiràga årdhvabhåmàvutpadyate | kàmaràgo 'yaü saïgamaü karoti | sarveùàü lokànàü rucayaþ pratyekaü vibhinnàþ | ràgàtsaïgacchante | yathà ÷uùkàþ sikatàþ salilayoge saüyujyante | saüsàre kàmatçùõàü rasaü manyante | yathà råpàõàmàsvàdàdhyavasànamityuktaü yaduta råpaü pratãtyotpadyate sukhaü saumanasyam | asati ràge nàsvàdaþ | àsvàde 'sati saüsàramà÷u prajahàti | sa ca kàmaràgo vimuktiviruddhaþ | kasmàt | yasmàt sattvàþ kàmaþ sukhaü dhyànaü sukhaü samàpattiþ sukhamiti saürajyante | tasmàt vimuktirasukham | [yat] ràgàïgaprahàõaü tadeva sukhaü pariõamati | yathoktaü- yasya vairàgyaü sa paramaü sukhamanupràpnoti iti | ki¤càha- yaþ sarvasukhalàbhamicchati tena sarvàõi kàmasukhàni tyaktavyàni | sarvakàmànàü tyàgàdàtyantikanityasukhaü labhata iti | yo mahàsukhaü lipsati tenàlpasukhamupekùitavyam | alpasukhopekùayà apramàõasukhaü pratilabhate |

viduùa÷ca nàsti pratyekalàbha ityuktam | yathà vãtaràgatçùõacittasya | yasya cittaü ràgatçùõàviviktaü tasya sarve duþkhopàyàsà niruddhàþ | kàmaràgo 'yaü saddharmaü vihanti | kasmàt | na hi paramaràgã ÷ãlajàtidharma÷àsaneryàpatha÷àüsyapekùate | nàvavàdamàdatte | nàdãnavaü pa÷yati | nàpi puõyapàpamàlocayati | unmattavat pramattavacca na jànàti kuråpaü suråpam | andhavacca na pa÷yati dhanalàbham | yathoktaü- kàmaràgo na pa÷yati hitam | kàmaràgo na vijànàti dharmaü andhatamasi aj¤ànavat | ràgànapagamàt | ki¤coktam-

kàmaràgaþ samudro ['ya]maparyanta÷càpyagàdhakaþ |
sormiþ savãciþ sàvartaþ sagraha÷ca saràkùasaþ ||
(#
SSS_296#)
evaü durgà a÷eùà÷ca manuùyàõàmatàraõàþ |
vi÷uddha÷ãlanaukàsthaþ saddçùñivàyuvegavàn ||
nàvika÷ca mahàn buddhaþ sanmàrgàn sampradar÷ayan |
yathoktabhàvanàyogã so 'yaü tarati vai tadà || iti |

nàsti kasyacitkle÷ànàü saüj¤àvikalpàsvàdo yathà kàmaràgiõaþ | sa ca kàmaràgo 'tyantaü duùprajahaþ | yathoktaü- dve ime à÷e duùprajahe | katame dve | làbhà÷à jãvità÷à iti |

kàmaràgasyedç÷à doùàþ santi | kathaü j¤àyate kàmaràgiõo lakùaõam | (u) kàmaràgabahulaþ strãråpakusumagandhamàlançttavàdyagãteùu pramudito ve÷yàgçhapànagoùñhãgàmã mahàsamàjanàñakarasikaþ sànuràgàlàpànanditaþ sadà paritoùitacittaþ prasannavadanaþ sàkåtasakàkusasmitàbhilàùã durlabhakopaþ sulabhapramodo bhåyasà dayàlucittaþ punaþ punarvyàdhitacapalagàtraþ svadehàdhyàsakta ityevamàdi ràgabahulasya lakùaõam | lakùaõamidaü svabhàvabandhenànu gatamityato duùprajaham | sarve ca kàmaràgà àtyantikaduþkhàþ | kasmàt | ràgàbhilaùitasya viprayogo 'va÷yabhàvã | viprayogapratyayaü daurmanasyaduþkhamava÷yabhàvi | yathoktaü- råpasukhino [bhikùavo] devamanuùyà råparàgino råpamudità råpavipariõàme duþkhacittà viharanti iti | evaü vedanàsaüj¤àsaüskàravij¤àneùvapi | bhagavàn tatra tatra såtre nànàdçùñàntairimaü kàmaràgaü garhayati yaduta [à÷ã] viùopamaþ, praj¤àyuþkùayakaratvàt | ÷alyopamaþ cittagataduþkhatvàt | asi÷ålopamaþ ku÷alamålasamucchedakatvàt | agniskandhopamaþ kàyacittaparidàhatvàt | amitra [bhåtaþ] duþkhànàmutpàdakatvàt | antaþsapatnabhåtaþ manasi (#
SSS_297#) jàtatvàt | råóhamålopamaþ durunmålanatvàt | païkabhåtaþ ya÷odåùakatvàt | vighnabhåtaþ ku÷alamàrgàõàmàvaraõatvàt | hçdgata÷alyabhåtaþ antarvyathanàt | aku÷alamålabhåtaþ sarvàku÷alànàmutpàdakatvàt | oghabhåtaþ saüsàràrõave saüplàbanàt | corabhåtaþ ku÷alasampadapahàràt | evamàdyaprahàõànàmàdãnavànàü sattvàt kàmaràgaþ prahàtavyaþ |

kàmànàmàdinavavarga÷catuviü÷atyuttara÷atatamaþ |


125 ràgaprahàõavargaþ

(pç) kàmaràgasyedç÷à doùàþ santi | kathaü prahàtavyaþ | (u) a÷uci bhàvanàdibhiþ pratiùedhayati | anityatàdibhàvanàdibhiþ prajahàti | (pç) keùà¤cidanityatàdibodhanàtkàmaràgo vardhate | kathamidam | (u) yaþ sarvamanityamiti prajànàti na tasya kàmaràgo 'sti | yathoktaü såtre- anityasaüj¤à [bhikùavaþ] bhàvità bahulãkçtà tadà sarvaþ kàmaràgaþ paryàdãryate sarvaþ råparàgaþ paryàdãryate sarvo bhavaràgaþ paryàdãryate sarvàvidyà paryàdãryate sarvo 'smimànaþ paryàdãryate samuddhanyate iti | yaþ pa÷yati loko duþkhaü duþkhahetuþ ràga iti | tasyàyaü ràgaþ prahãyate | yo nityaü smarati mayà jàtijaràvyàdhimaraõànyanubhavitavyànãti sa imaü ràgaü prajahàti | vi÷uddhasukhe labdhe avi÷uddhasukhaü tyajati | yathà prathamadhyànalàbhe kàmatçùõàü tyajati | kàmànàmàdãnavànudar÷ã imàü tyajati | àdãnava÷ca yathàpårvamuktaþ | bahu÷rutàdipraj¤àvivçdhyà ca kàmaràgaü tyajati | j¤ànasya kle÷abhedanasvabhàvatvàt | ku÷alapratyayasampannasya kàmaràgaþ prahãyate yaduta ÷ãlavi÷uddhyà dãnyekàda÷asamàdhyupakaraõànãti pa÷cànmàrgasatye vakùyate | råpaj¤ànàdãni dharmaj¤ànàdãnyupàyàþ | bhagavàn mahàbhiùak | sabrahmacàriõo 'nucaràþ | saddharma auùadham | àtmanà (#
SSS_298#) yathoktavadàcaraõaü virecanam | tadà kàmaràgavyàdhiþ prahãyate | yathà j¤àyate rågõasya trivastusampannasya tasminneva samaye vyàdhiþ ÷àmyati iti |

(pç) yathoktaü såtre- a÷ubha[bhàvanayà] ràgaü nirvàpaya iti | kasmàt bhavàn bravãti a÷ubhàdi anityatàdi ca | (u) sarvàõi buddha÷àsanàni kle÷ànàü bhedakàni | tathàpi pratyekamasti balavi÷eùaþ | àdau a÷ubhayà ràgo vàryate pa÷càdanityatàj¤ànena prahãyate | a÷ubhayà audariko ràgo 'panãyata itãdaü bahånàü j¤àtameva | ràgànu÷ayaþ såkùma iti anityatayà prahãyate | kevalamekasmin såtra ãdç÷aü vacanamuktam | sarveùu såtreùvanye 'pi prahàõadharmà uktàþ | ãdç÷apratyaye sati kàmaràgaþ prahãyate |

ràgaprahàõavargaþ pa¤caviü÷atyuttara÷atatamaþ |


126 vyàpàdavargaþ

÷àstramàha- vyàpàdo dveùalakùaõamiti | yo dviùyati sa vinà÷aü kartumicchati | parasya tàóanabandhanamàraõavihiüsanàni kartuü praõidadhàti | ekàntato niràkçtya naiva draùñumicchati | ayaü dveùaþ pratidha ityàkhyàyate | gurutaro dveùa ityarthaþ | ka÷cit dveùã paràn nindituü daõóena tàóayitu¤cecchati | [ayaü dveùo] vihiüsà ityabhidhãyate | madhyamadveùa ityarthaþ | ka÷cit dveùã [paraü] parihartuü necchati | kadàcit tatputrabhàryàdãn vidviùati | tatrotpadyamàno [dveùaþ] krodha ityucyate | adhamadveùa ityarthaþ | ka÷cit dveùã sadàkliùñacittaþ [sa]mrakùa ityabhidhãyate | avipakvendriya ityarthaþ | ka÷cit dveùã cittagatamaku÷alamatyaktvà punarvipàkàyecchati | [sa] upanàha ityucyate | vipakvendriya ityarthaþ | ka÷cit dveùã sahasà ki¤cit gçhãtvà nànàkàraõai[rna] tyaktumicchati | yathà siüho nadãü vigàhya (#
SSS_299#) tattãranimittaü gçhãtvà àmaraõaü na [tato] vinivartate | [sa] pradà÷a ityucyate | àgraha ityarthaþ | ka÷cit dveùã hitalàbhinaü paraü dçùñvà citte màtsaryamutpàdayati | iyamãrùyatyucyate | ka÷cit dveùã sadà kalahapriyo dhçùñamanovàg bhavati | [ayaü] saürambha ityucyate | roùakalaha ityarthaþ | ka÷cit dveùã ciramàtsaryeõa ÷ãlamupadiùño 'pi punaþ pratilomayati | ayaü dveùa ityàkhyàyate | krauryamityarthaþ | ka÷cit dveùã ki¤cidabhãùñasya amanaþprahlàdanasya vastuno làbhe kùubhitacitto bhavati | iyamakùàntirityucyate | akùametyarthaþ | ka÷cit dveùã asukumàravacanaþ sadà bhrukuñilàlaso na manaþ pårvamàlàpaü yojayati | iyamapakãrtirityucyate | anàttamanaskatetyarthaþ
| ka÷cit dveùã sahavàsiùu sadàdhikùepalolupo bhavati | idamasauratya mityabhidhãyate | adànta ityarthaþ | ka÷cit dveùã kàyavàïmanobhiþ satãrthyaü saüspçùñopàyàsaü karoti | iayaü jigãùà ityabhidhãyate | upàyàsaspar÷a ityarthaþ | ka÷cit dveùã sadà garhàprakañanaprãto vigãtavastupriya÷ca bhavati | iyaü todanatà ityucyate | upàlambha ityarthaþ |

dveùo 'yaü dvividhaþ- kadàcitsattvamupàdàya bhavati kadàcidasattvamupàdàya iti | sattvamupàdayotpadyamàno gurutaraþ pàpaþ | uttamamadhyamàdhamavikalpena navarà÷ayo bhavanti | navakle÷ànupàdàya navadhà vibhajyate | vinà vastu dveùapariõàho da÷amo bhavati | idaü dveùalakùaõam |

(pç) kathaü dveùa utpadyate | (u) amanoj¤àdduþkhopàyàsàdutpadyate | duþkhavedanàsvabhàvasya asamyak parij¤ànàdvyàpàda utpadyate | garhàvadhataóanàdibhyo và samutpadyate | durjanasahavçttyà và vyàpàda utpadyate yathà saunikavyàdhàdayaþ | mandaj¤ànabalàdvà dveùa utpadyate yathà vçkùàõàü ÷àkhopa÷àkhà vàterità bhavanti | cirasamupacitadveùànu÷ayasya àniryàtanabhàvaü dveùa utpadyate saunikavyàdhasarpàõàmàgamàdvà dveùa utpadyate | paradoùànusmçtipremõà và dveùa utpadyata iti yathà navakle÷eùåktam | kàlava÷àdvà dveùa utpadyate yathà da÷avayaskàdãnàm | jàtyà và dveùa utpadyate yathà sarpàdãnàm | de÷asthànàdvà dveùa utpadyate yathà kànyakubjade÷àdau | pårvamukto ràgajananapratyayaþ | tadvirodhe dveùa utpadyate | àtmabuddhimadhyayasya [tatra] mànaparipoùaõaü padàrthàdhyavasàna¤cetyevamàdipratyayeùu satsu dveùa utpadyate |

(#
SSS_300#)
(pç) dveùasya ke doùàþ | (u) uktaü såtre- dveùaþ kàmaràgàd gurutaraü pàpam iti | ataþ suvimokaþ | vastutastu durvimokaþ | kintu ràgavanna ciraü cittamanuvartate | dveùo dvidhà santàpakaþ | àdàvàtmànaü santàpayati ante paraü santàpayati | ki¤ca dveùo niyamena narakàya bhavati | dveùotthakarmaõàü bhåyasà narake pàtanàt | dveùaþ ku÷alapuõyàni vinà÷ayati yaduta dàna÷ãlakùàntayaþ | imàstrisraþ karuõàcittajàþ | dveùasya karuõàvirodhitvàt [tàþ] vinà÷ayati | dveùaja¤ca karma sarvamante cittaü paritàpayati | dveùendriyavàn nirdayatvàt kråracaõóàla ityucyate | sattvàþ sadà duþkhinaþ punardveùeõa pãóitàþ vraõe prayuktakùàravat | ki¤ca såtre bhagavàn svayaü dveùadoùànàha- dveùabahulaþ kutsitaþ kharvàkàro 'pra÷àntabuddhi÷ayaþ sadà bhãrucitto janànàma÷raddheya iti |

(pç) vyàpàdabahulasya kàni lakùaõàni | (u) dhçùñavàïmanàþ sadà anàttamanà bhavati | bhrukuñikùepeõa durabhigamo 'saü÷liùñamukhavarõo durvimokasulabhakopaþ sadà vyàpàdopanàhamudito vigrahabhåùaõàyudheùu prãto durmitrapakùapàtã sajjanavidveùã, janànàü bhãùaõàyàtathyadhyànacintano 'lpahrayapatrapa ityevamàdãni dveùalakùaõàni | imànyanyeùàü vipriyakaràõi | ataþ prahàtavyàni |

(pç) kathaü sa prahàtavyo bhaviùyati | (u) sadà karuõàmuditàpekùàbhàvanàyàü dveùaþ prahãyate | dveùasyàdãnavaü pa÷yan dveùaü prajahàti | tattvaj¤ànalàbhino dveùaþ prahãyate | kùàntibalàcca dveùaþ prahãyate | (pç) kiü nàma kùàntibalam | (u) yaþ paragarhàdiduþkhaü kùamate sa ku÷aladharmapuõyaü labhate | nàkùàntijamaku÷alaü labhate | idaü kùàntibalam | kùàntivihàrã ÷ramaõa ityucyate | kùàntirhi màrgasyàdyaü dvàraü bhavati | ataþ ÷ramaõadharmaõaþ kope 'pi na kopavipàkaþ | nindàyà¤ca na nindàvipàkaþ | tàóane ca na tàóanavipàkaþ | yo bhikùuþ kùamàvàn sa pravrajyàdharmà syàt | vyàpàdavato na pravrajitadhardho bhavati | kùàntiriyaü pravrajitadharmaþ | ya àkàraveùàbhyàü bhikùuþ bhinnavyavahàro dveùacittasahagata÷ca na sa bhavyo bhavati | yastu kùamàvihàrã sa eva karuõàguõasavanvitaþ | kùamàvihàrã svahitaü sàdhayati | kasmàt | dveùakàrã paràn vyàbàdhituü kàmayànaþ svàtmànameva vyàbàdhate | yàni kàyavàgbhyàü paratra pratyuktànyaku÷alàni | [teùà]maku÷alànàü doùàþ ÷atasahasraguõamàtmanaiva labhyante | ato j¤àyate dveùo mahàntamàtmàpakarùaü karoti iti | ataþ pràj¤enàtmano hitaü kartukàmena mahadduþkhaü mahatpàpa¤càpàkurvatà kùàntiràcaritavyàþ |

(#
SSS_301#)
(pç) ko nindàdiduþkhaü khamate | (u) yo 'nityatàü bhàvayati bahulãkaroti pratibudhyate sarvadharmà kùaõikàþ, nindako vedakaþ sarvo 'pi kùaõika iti | tasya kutra dveùa utpadyeta | ÷ånyatàcittasya samyak bhàvanayà kùamamàõa evaü cintayati dharmeùu vatustaþ ÷ånyeùu ko nindakaþ ko và nindàvedaka iti | yadi vastu satyaü tadà [ta]dvedanà kùantavyà | ahaü satyato doùavàn iti pårvapuruùàþ satyaü vadanti, kasmàt dviùàmi | yadi vastu satyaü | te puruùàþ svayameva mçùàvàdapàpaü labheran | kasmàdahaü dviùàmãti | a÷ubhanindàü ÷çõvan evaü cintayet sarve lokà yathàkarma vipàkaü vedayante | mayà purà idaü nindàkarma samupacitamàsãt | tadidànãü pratyanubhavitavyam | kasmàd dviùyàmãti | yadi cà÷ubhanindàü ÷çõoti taddoùamàtmani bhàvayet | àtmava÷enaiva kàyamanubhavàmi | kàya÷ca duþkhabhàjanam | ato nindànubhavitavyeti | kùàntivihàrã evaü cintayet padàrthàþ pratãtyasamutpannàþ | idama÷ubhaü nindàkarma ÷rotravij¤ànamanovij¤àna÷abdàdisamutpannam | eùu ahaü dvyaïgasamanvitaþ | parastu ÷abdamàtrasamanvitaþ | eva¤ca mamaiva pàpàïgaü bahu | kasmàt dviùàmi | mayà ÷abdasyàsya nimittagrahaõàdeva daurmanasyopàyàsàþ sambhavanti ityahameva duùñaþ | kùàntimàn na paràn doùayati | kasmàt dveùàdãni pàpàni na sattvànàü doùàþ, sattvà vyàdhisamutthàpitacittatvàdanã÷varàþ | yathà bhåtacikitsako bhåtoccàñanàdhyavasito bhåtameva dviùati na tu rogiõam | ayaü vãryotsukaþ ku÷aladharmàõàü sa¤caya àrajyate | ataþ parapravàdàn na gaõayati | buddhànàryasaïgha¤ca smçtvà na nindàþ pramocayati
| yathà nindàpañavo bràhmaõàdayo buddhaü vividhaü nindanti | yathà và ÷àriputràdiùu bràhmaõaiþ prayujyante 'pavàdanindàþ | kaþ punarvàdo 'smàsu tanupuõyeùu |

ki¤cedaü cintayet lokà aku÷abahulà àtmajãvitamahçtvaiva kañukaü kurvanti | kiü punastàóananindàmiti | ki¤caivaü cintayet- a÷ubhanindàdinà na mama duþkhamiti vedanà kùantavyà | yathà bhagavàn bhikùån ÷àsti- kàye krakaceõa vidãrõe 'pi vedanà kùantavyà | kà punarnindà iti | idamàcaran sadà saüsàrànnirvidyate | nindàyàü labdhàyàü nirvedaü bhåyasà màtrayà suni÷ritamavagamyàku÷alamàcarati | sa jànàti ca nindàyà akùamà ante duþkhaüvipàkavedanà ityevaü cintayan narake mà bhåt pàta iti gurvãmapi nindàü vedayate | so 'tãva hryapatrapàsàpekùaþ cintayati ahaü mahàpuruùasya bhagavataþ ÷ràvako màrgabhàvayità | [mama]kathamutpàdayedakàryaü kàyavàkkarma iti | kùànticàribhirbodhisattvaiþ ÷akràdibhi÷ca labhyaü kùàntibalaü ÷råyate ca | ataþ kùàntiþ kàryà ||

vyàpàdavargaþ ùaóviü÷atyuttarava÷atatamaþ |

(#
SSS_302#)

127 avidyàvargaþ

÷àstramàha- praj¤aptyanuvartanamavidyà | iti | yathàhuþ- pçthagjanà àtmarutamanuvartante | tatra nàsti vastuta àtmà nàtmãyam | dharmàõàü samavàyaþ kevalaü praj¤aptyà puruùa ityucyate | pçthagjanànàmavivekàdàtmacittaü pravartate | àtmacittapravçttiriyamavidyaiva |

(pç) bhagavànàha- pårvàntàj¤ànavidyà iti | kasmàducyate | àtmacittamàtramiyamavidyeti | (u) atãtàdau bahavo bhràntàþ | ata àha- tatràj¤ànamavidyeti | ata àha tasyàj¤ànamavidyeti | såtre ca vidyàyà artho vivçtaþ- yasya kasyacit j¤ànaü vidyeti | keùàü dharmàõàü j¤ànam | råpamanityamiti yathàbhåtaj¤ànam | vedanà saüj¤à saüskàrà vij¤ànamanityamiti yathàbhåtaj¤ànam | vidyàyà viruddhà vidyàvidyà | tathà ca yathàbhåtà vidyà avidyaiva |

(pç) yathàbhåtàvidyà yadyavidyà | tarupàùàõàdidharmà api avidyà syàt | yathàbhåtavidyàyà abhàvàt | (u) maivam | tarupàùàõàni càcittakàni na pårvàntàdi vikalpayanti | avidyà tu vikalpinãti na tarupàùàõayoþ samànà | (pç) avidyà nàma dharmàbhàvaþ | yathà puruùasya cakùuùà råpàdar÷anaü nàdar÷anadharmo bhavati | ato vidyàyà abhàvamàtramavidyà | na dharmàntaram | (u) maivam | yadyabhàvo 'vidyà | pa¤caskandheùu asti pudgala iti mithyàkalpanà ghaña÷akale ca suvarõasaüj¤otpadyata iti kasmàdbhavati | ato j¤àyate mithyàvikalpasvabhàvàvidyà | na tu vidyàyà abhàvo 'vidyeti | avidyàpratyayàþ saüskàràdayaþ santatyà pravartante | yadyabhàvaþ kathamutpàdayet | (pç) na vidyà avidyà iti cet idànãü vidyàü vihàya sarve dharmà abhàvàþ syuþ | ato naiko dharmo 'vidyà bhavati | (u) avidyeyaü svalakùaõata ucyate nànyadharmataþ | yathocyate aku÷alamevàku÷alasvaråpaü nàvyàkçtam | (#
SSS_303#) tathàvidyàpi | kusålaü puruùàkàramapi puruùagatyabhàvàt apuruùa ityucyate | evamiyaü vidyà savikalpàpi yathàbhåtaü na prajànàtãtyavidyetyucyate | na tarupàùàõayorapi tathà |

(pç) yànyuktàni aråpamapratighamanàsravamasaüskçtamiti tàni sarvàõi tadanyàbhidhàyakàni | kasmàdavidyàpi naivam | (u) asti kadàcidayaü nyàyaþ | aku÷alàdiùu tu naivaü bhavati | (pç) kecidàhuþ- vidyàyà abhàvamàtramavidyeti | yathà prakà÷àbhàve tama iti | (u) loke dvidhà vadanti- vidyàyà abhàvo 'vidyeti | kadàcidviparãtà vidyà avidyeti | vidyàyà abhàvo 'vidyeti yathà vadanti loke- adho 'råpadar÷ã, badhiro '÷abda÷roteti | viparãtà vidyà avidyeti- yathà ràtrau sthàõuü dçùñvà puruùa iti buddhirbhavati | puruùaü và dçùñvà sthàõubuddhiþ | yadi ka÷cididamiti yathàbhåtaü na prajànàti | tadaj¤ànam | mithyàcittaü kle÷aþ | ayaü saüskàràõàü pratyayaþ | arhataþ samucchedànna santi avidyàpratyayàþ saüskàràþ | yadi na vidyà avidyeti | arhato buddhadharmeùu vidyà nàstãti vidyàvidyà syàt | yo 'vidyàvàn na so 'rhan | [ato] j¤àtavyaü pçthagasti avidyàsvaråpam | idaü mithyàcittamiti |

sarve kle÷à asyà avidyàyà aïgàni | kasmàt | sarveùàü kle÷ànàü mithyàcàra [råpa]tvàt | te puruùàõàü cittàvaraõà andhatamoråpàþ | yathàha- kàmaràgã na dharmaü pa÷yati, kàmaràgã na puõyaü pa÷yati iti | tatkàmopàdàtà andhatamobhåmaþ | evaü krodhamohàvapi | sarve kle÷àþ saüskàràõàmutpàdakàþ | uktantu såtre- avidyàpratyayàþ saüskàrà iti | ato j¤àyate sarve kle÷à avidyà iti | a÷ånyatàdar÷ino nityamastyavidyà | kliùñàvidyàmàtraü sarvasaüskàràõàü pratyayaþ | viparãtà vidyà avidyetyucyate | adçùña÷ånyabhàvasya nityamastãyamavidyà | ato j¤àyate avidyàïgàni sarve kle÷à iti |

(pç) avidyà kathamutpadyate | (u) asaddhetuü ÷rutvà cintayato 'vidyotpadyate | yathà asti dravyamastyavayavã asti cit, sarve dharmà akùaõikàþ, nàsti punarbhavaþ | ÷abda àtmà, sa ca nityaþ, tçõavçkùàdayaþ sacetanà ityevamàdimithyàgrahe sati avidyotpadyate | asatkàraõairvàvidyotpadyate | yaduta durmitrasaüstavo 'saddharma÷ravaõaü mithyàmanaskàro mithyàsamudàcàra (#
SSS_304#) ityebhi÷caturbhiþ kàraõairavidyotpadyate | anyakle÷ajananapratyayàþ sarve 'vidyàjananahetavaþ | avidyàhetubhya÷càvidyotpadyate | yathà yavebhyo yavàþ ÷àlibhyaþ ÷àlayaþ | evaü yatràsti sattvakalpanà, tatràvidyotpadyate | ki¤coktaü såtre- mithyàmanaskàrapratyaye 'vidyotpadyata iti | mithyàmanaskàra÷càvidyàyà nàmàntarameva | puruùaü dçùñvà astãti buddheþ pårvameva puruùamanaskàra utpadyate pa÷cànni÷caya ityato 'vidyetyucyate | idamubhayaü pårvàparalakùaõamanyonyasahàyamutpadyate | yathà vçkùàtphalaü bhavati phalàdvçkùaþ |

avidyàyàþ ke doùàþ | (u) sarve vipattyupàyàsà avidyàdhãnàþ | kasmàt | [yasmàt] avidyàtaþ samutpadyante ràgàdayaþ kle÷àþ | tebhyo 'ku÷alaü karma | tataþ kàyànubhavaþ | tatpratyayo vividhavipatyupàyàsànàü pratilàbhaþ | yathoktaü såtre- avidyànivçtasya [bhikùavo vàlasya] tçùõàsamprayuktasyaivamayaü kàyaþ samudàgata iti | siüha nàdasåtre coktam- upàdànàni tçùõànidànànãti | gàthà càha-

yàþ kà÷cidimà durgatayo 'smiülloke paratra ca |
avidyàmålakàþ sarvà icchàlobhasamucchrayàþ || iti |

avidyàsamutpannatvàtsarvakle÷ànàm | pçthagjanà vedayante [sukhata] imàn skandhàn pa¤ca [ye] '÷ucayo 'nityà duþkhàþ ÷unyà anàtmakàþ | ya àryàþ te tàn duþkhàn vedayante | samyaïmanaskàràtpa¤ca skandhàn prajahàti | yathoktaü såtre- àtmasaüj¤à mithyàviparyàsa iti prajànato na punarutpadyata iti | ato 'vidyàpratyayo bandho vidyàpratyayo mokùa iti | loke sattvà avidyàbalàdalpàdabhinive÷àdbahånàdãnavàn na pa÷yanti | yathà ÷alabhà agnau patanti | yathà và matsyà aïku÷aü gilanti | tathà sattvà api dçùñe 'lpàsvàdagçddhà bahånàdãnavàn na pratãkùante | tãrthikagranthairutpannamithyàdçùñikà vadanti na santi puõyàdãni iti | sarvamiyamavidyà | asatàü màrgo 'ku÷alahetuþ | aku÷alahetuþ sarvo 'vidyà | (#
SSS_305#) mithyàdçùñyà kçtakarmaõà bhåyasà narake patanti | mithyàdçùñayaþ sarvà avidyayotpadyante | buddho bhagavàn sarvaj¤aþ ÷àstà trayàõàü dhàtånàü samyak caryàvi÷uddha àryavinãta ityàdi tãrthikà na vivicya prajànanti | yathà sadratnamandhà niràkurvanti | ime 'vidyàyà doùàþ |

ki¤ca sarvasattvànàü vipattyupàyasavipralopàdayaþ sarve 'vidyàdhãnàþ | sarve ca làbhasaüsiddhiprakarùà vidyàdhãnàþ | yo vardhitàvidyaþ sa ekàntato 'vãcinarake patati | yathà kalpàdau janà àsvàdastuccha ityanabhij¤àya [tatra] ràgàdhyavasàyamutpàdayàmàsuþ | ato råpabalàyuràdayo vinaùñàþ | ato j¤àtavyamavidyayà sarve làbhàþ pramuùità iti | iyamavidyà ca tatpraj¤ànamàtreõa prahãyate | ràgàdibhistu na tathà | ràgacitte nàsti krodhaþ | krodhacitte nàsti ràgaþ | avidyà tu sarvacitteùu vartate | abhàvitapraj¤asya càvidyà sadà citte vartate | sarvakle÷eùu avidyà prabalà | yathoktaü såtre- avidyà pàpãyasã gurvã durvimokà ca iti | avidyà ca dvàda÷anidànànàü målam | asatyàmavidyàyàü karmàõi nopacãyante na saüsidhyanti | kasmàt | nahyasti arhatàü sattva[saüj¤à]lakùaõam | avidyàvirahànna karmàõyu pacãyante | karmaõàmanupacayàdvij¤ànàdãnyaïgàni na punaþ pràdurbhavanti ato j¤àyate avidyà sarvaduþkhànàü målamiti |

pratyakùaü dç÷yate khalu asminna÷ucikàya àsaïgaþ, anitye nityasaüj¤à ca | yathà riktamuùñirbàlànàmullàpanàya | yathà ca màyà måóhànàü puraþ pradar÷ayati mçdaü suvarõamiti | pràkçtà måóhà dçùñe pàpàdhiùñhità abhidhànenollapanãyà bhavanti | tathà lokà api cakùuùà a÷uci dçùñvà tadva¤cità bhavanti | caittà dharmà kùaõikàþ, nimittagrahaõàdutpadyante | kùaõike råpe mohànnimittaü gçhõanti | tathà ÷abdàdàvapi | tasmàddurvimokà | ime 'vidyàyà doùàþ |

(pç) avidyàbahulasya puüsaþ kàni lakùaõàni | (u) ayaü bhayasthàne nirbhayo bhavati | susthàne prãtivigataþ sajjanadveùã durjanasnidgho 'bhipràyasya viparyayagràhã priyamitre sadà pratikålaþ tucchavastuùu sàragràhã alpahrayapatrapo na vicikitsàpratãkùã, na pareùàü tarpaõa àtmanàpi durniùevaõo måóho 'vij¤àtà sujãrõamalinavastro bhramati | ramyaprade÷àda÷uciprade÷amandhakàre prayàti | àtmanaivàtmànaü mahàniti ÷làghamànaþ parasya laghåkaraõe tçpyati | apathenàtmaguõàn prakañayati | doùaü doùa iti na vijànàti | hitaü hitamiti na vijànàti | apari÷uddho 'nairyàõiko bhàùaõe 'pañuþ sadà krodhopanàhamuditaþ paropade÷aü viparyayato gçhãtvà [tatra] paramàdhyàvasito durlabhamabhyasya suvina÷varaü labhate | labdhasyàpi (#
SSS_306#) nàrtha vetti | viditamapi mithyà viparyayati | evamàdilakùaõàni sarvàõyavidyàdhãnàni | ato j¤àyate 'vidyàpramàõaduùñà ataþ prahàtavyeti |

(pç) kathaü prahàtavyà | (u) tattvaj¤ànaü bhàvayato 'vidyà prahãyate | (pç) skandhadhàtvàyatanànàü j¤ànamapi tattvaj¤ànam | kasmàtsåtra uktam- avidyàyà bhaiùajyaü pratãtyasamutpàdaþ pratãtyasamutpàdabhàvanà và iti | (u) tãrthikà bahavo bhràntàþ | hetau bhràntà vadanti- ã÷varà dayo lokakàraõamiti | vastutastu bhràntà vadanti- asti dravyamastyavayavãtyàdi | pratãtyasamutpàdà[di]dvayaü bhàvayato ['vidyà] prahã yate | (pç) pratãtyasamutpàdo 'vidyàyà bhaiùajyam | kasmàducyate dvayamiti | (u) anyaj¤ànasaüjihãrùayà | skandhadhàtvàyatanàdi bhàvayannapi avidyàü bhinatti | mithyàdçùñimàtraü gurutaràvidyà | mithyàdçùñi÷ca pratãtyasamutpàdapraheyà | ato dvayamityucyate | evaü ràgadveùàvapi | laukikà bhåyasà ghañàdipade bhràntàþ | yathà ghañapadaü ÷çõvato manasi saü÷aya udeti kiü råpàdiþ ghañaþ kiüvà råpàdivyatirikto 'nyo 'sti ghaña iti | evaü pa¤caskandhàtmakaþ puruùaþ kiü và tadvyatirikto 'nyo 'sti puruùa iti | samàhitacittaþ kàya evàtmà kàyàdanya àtmà iti ÷à÷vatocchadàkhye 'ntadvaye na patati | yaþ prajànàti ghañaþ pratãtyasamutpanno råparasagandhaspar÷amaya iti | evaü råpàdayaþ skandhaþ puruùa iti | [sa] evaü prajànan nàmajaü saü÷ayaü prajahàti | idaü nàma dharmàõàü paramàrthaü sa¤chàdayati | yathàha devatàparipçcchàsåtram-

nàma sarvamadhvabhàvi nàma bhåyo na vidyate |
ekadharmasya nàmno 'sya sarve dharmà va÷ànugàþ || iti |

ki¤càha- lokasya samudayaü pa÷yato 'bhàvadçùñirnirudhyate | lokasya nirodhaü pa÷yato bhàvadçùñirnirudhyate | iti | api coktam- saüskàràõàü santatiü pa¤caskandhànàü saüsaraõaü vadanti | ime 'vidyàdãnavàþ pratãtyasamutpàdaü bhàvayato nirudhyanta iti | ukta ¤ca såtre- yaþ pratãtyasabhutpàdaü pa÷yati sa dharmaü pa÷yati | yo dharmaü pa÷yati sa buddhaü (#
SSS_307#) pa÷yatãti | evaü yo nàmajaü saü÷ayaü prajahàti so 'parapratyayaþ paramàrthato buddhaü pa÷yati | atastattvaj¤ànàdavidyà kùãyate | pratãtyasamutpàdaü samyak prajànan tattvaj¤ànaü pratilabhate | saükùepata uktaü catura÷ãtidharmaskandhe- yà kàcana praj¤à sarvà sàvidyàvyàvartinãti | avidyà ca sarvakle÷ànàü målaü sarvakle÷ànàü sahakàriõã cetyevaü pratãtyasamutpàda [j¤àne] avidyà prahãyate ||

avidyàvargaþ saptaviü÷atyuttara÷atatamaþ |


128 mànavargaþ

(pç) trayaþ kle÷àþ saüsàrasya målamityuktam | ato 'nyaþ punarasti na và | (u) asti mànàkhyaþ | (pç) katamo mànaþ | (u) mithyàcittenàtmana unnatirmàna ityucyate | màno 'yaübahuvidhaþ | avara àtmani unnatirmànaþ | sameùu samatàmanyatàpi màna ityucyate | tatràtmabuddhinimittagrahadoùasattvàt | sameùu àtmana unnatirmahàmànaþ | vi÷iùñeùu àtmana unnatirabhimànaþ | pa¤casu skandheùu àtmanimittagraho 'smimànaþ | asmimàno dvividho nimittapradar÷ano 'nimittapradar÷ana iti | nimittapradar÷anaþ pçthagjanànàmàtmamàno yaduta råpamàtmà, råpavànàtmà, àtmani råpaü, råpa àtmà iti dar÷anam, evaü yàvadvij¤ànamapi | iti viü÷atidhà pradar÷anàt nimittapradar÷anaþ | animittapradar÷anaþ ÷aikùajanànàmasmimànaþ | yathà sthaviraþ kùemaka àha- na khalvàyuùman råpamasmãti vadàmi, na vedanà, na saüj¤à, na saüskàrà, na vij¤ànam, [nàpyanyatra vij¤ànàdasmãti vadàmi] | api ca ma àyuùman pa¤casåpàdànaskandheùu anusahagato 'smãti mànaþ asmãticchandaþ asmãtyanu÷ayo 'samuddhataþ | [ityàdi] | ayamasmimàna ityucyate |

(#
SSS_308#)
yaþ srotaàpattyàdiphalavi÷eùànapratilabhya pratilabdhavàniti vadati so 'dhimànaþ | (pç) alàbhe kasmàdbhavati làbhabuddhiþ | (u) dhyànàbhyàse 'lpàsvàdalàbhàt saüyojanà nu÷ayaü vyàvartayati na puna÷citte samudàcarati | ato 'yaü màno bhavati | ÷rutacintàmayapraj¤àbalena ca sadà kalyàõamitramupasadya [ta]tsamudàcàravivekamabhirocayati | pa¤caskandhànàü lakùaõamalpaü j¤àtvà srotaàpattyàdiphalasaüj¤àmutpàdayati | [aya]madhimànaþ |

(pç) adhimànasya ke doùàþ | (u) ante daurmanasyopàyàsairbhavitavyam | yathoktaü såtre- yo bhikùuþ kathayati ahaü samuddhatavicikitsaþ pratilabdhamàrga iti | [tasya] purata evaü kathayet- atigabhãraþ pratãtyasamutpàdo lokottaradharma iti | yadyayaü bhikùurvastuto 'pratilabdhamàrgaþ | [tadàsya] imaü dharmaü ÷çõvataþ kaukçtyopàyàso bhavati | ato yatnenàdhimànamimaü samucchindyàt | adhimànini buddhà bhagavanto mahàkàruõikà api [taü] dårãkçtya na dharmàvavàdaü kurvanti | ataþ samucchindyàt | ki¤càdhimànã dharmasya mithyàdar÷ane viharati | ato nàsti tàttviko guõaþ | tadyathà vaõik gabhãramahàsamudragato ratnàbhàseùvàsakto bhavati | tathàyamapi buddha÷àsanàrõavagataþ alpaü dhyànasukhaü pratilabhya pàramàrthikamàrga iti tatràsaïgaü janayati | adhimànã ante maraõakàle na màrgaü vedayate | ato yatnena pàramàrthikatattvaj¤ànamanviùyàt | adhimànã svàrthaü vinà÷ayati sammoha¤ca bardhayati | alabdhe labdhasaüj¤àvatvàt | ato nàtmànamàtmanaiva va¤cayet | iti kùipraü visçjet |

yaduttamaü puruùamavaraü vadanti | tadayathà bhavatãti ayathàmàna ityucyate | ayaü svayamucco 'pi svàtmabhàvamavanamayati | yadaguõàþ santa àtmànamunnamayanti | tanmithyàmàna ityucyate | aku÷aladharmairàtmana uccakaraõamapi mithyàmànaþ | yat sujane påjye pçùñhato 'satkàra uddhatamànaþ saþ | ityàdi mànalakùaõam |

(pç) kathaü màna utpadyate | (u) skandhànàü paramàrthalakùaõamajànànàü màna (#
SSS_309#) utpadyate | yathoktaüsåtre- ye kecit [÷ramaõà bràhmaõà và] anityena råpeõa [duþkhena vipariõàmadharmeõa] ÷reùñho 'hamasmãti samanupa÷yanti | sadç÷o ['hamasmàti samanupa÷yanti] hãno ['hamasbhãti samanupa÷yanti] kimanyatra yathàbhåtasyàdar÷anàt | evaü yàvadvij¤ànamiti | skandhànàü paramàrthalakùaõaü jànatàü nàsti mànaþ | kàyànusmçtiü bhàvayato nàsti mànaþ | yathà gauþ ÷çïgamapekùya tãkùõo bhavati | tacchçïge gate na bhavati | kàyo '÷uciþ navadvàreùu malaprasràvã | kaþ pràj¤a imamapekùya ucco 'smãti [manyeta] evamàdikàyànusmçtipratyaye tu nàsti mànaþ | pràj¤o jànàti sarve sattvà yadi và daridrã yadi và dhanã yadi và påjyo yadi và jadhanyaþ sarve 'pi asthimàüsasnàyusiràpa¤casandhipe÷ãkalalasamavàyamayakàyàþ, jàtijaràvyàdhimaraõadaurmanasyaparidevaduþkhopàyàsasamanvità ràgakrodhàdipuõyapàpakarmayuktà narakàdidurgatibhàgina÷ceti | kathamutpàdayenmànam | àbhyantaraü bàhyaü cittaü pratãtyasamutpannaü sarvaü kùaõikamiti pa÷yato na bhavati mànaþ | cittasamàdhi¤ca samyak bhàvayato na bhavati mànaþ | kasmàt | nimitte 'nugate hi màna utpadyate | asati nimitte kutra mànamutpàdayet | ki¤ca pràj¤asya ÷ãlàdiùu satsu na bhavati mànaþ | kasmàt | ÷ãlàdayo hi sarve eùàü kle÷ànàü kùayakaràþ | asatsu guõeùu kaþ pràj¤o 'sadvastuni mànamutpàdayet | anityatàdilakùaõaü bhàvayato màno nirudhyate | kaþ pràj¤o 'nityena duþkhena a÷ucinà padàrthena mànaü kuryàt |

(pç) mànasya ke doùàþ | (u) mànàtkàyo bhavati | kàyàtsarvaü duþkhaü pravartate | yathàha bhagavàn såtre- yadàhaü màõavako 'bhåvam, na tadà mànalakùaõamàj¤àsiùam ahamiti vedanàvyàkaraõaü kutracidutpatsyata iti | anyamànànàmaprahãõatvàt | sarve kle÷à nimittagrahànuvartinaþ | ahamiti nimitteùu mahat | ato j¤àyate mànàtkàyo bhavatãti | màno 'yaü mohabhàgãyaþ | kasmàt | cakùuùà råpaü dçùñvà ahaü pa÷yàmãtyàha | màno 'yamanãtyà ca pravartate | kasmàt | sarve lokà anityà duþkhà anàtmakàþ | kathamanena màno bhavati | ato ràgadveùamohàþ paramànãtayaþ | manoddhitaü karma tãkùõaü guruka¤ca | (#
SSS_310#) gabhãràsaktatvàt | ràgoddhitantu nedç÷aü bhavati | mànabalàdràgàdayo vardhante | anena ràgeõa labdho gotràdimànastu vipulaü vardhate | asmimànapratyayaü pravartate nãcakulam | siühavyàghra vçkeùvapi bhavati | asmàtpratyayànnarake patati | mànasya santyevamàdãnyapramàõànyavadyàni |

(pç) kiü mànabahulasya lakùaõam | (u) ayaü samupàttadhàrùñyo duþsahabhàùaõo 'satkàracitto 'lpabhayaþ svairàcàramuditaþ svaya¤ca mahàduþ÷àsano yatki¤cijjadhanya[mapi]svayaü bahumànã, parakutsanapriyàluritãme doùà durapaneyàþ | ato j¤àninà nàcaritavyàþ | màno 'yaü sarvaguõànàü vighañakatayà pravartate ||

mànavargo 'ùñhàviü÷atyuttara÷atattamaþ |


129 vicikitsàvargaþ

÷àstramàha- vicikitsà nàma tattvàrthe buddhyavini÷caþ kimasti vimuktiþ kiü và nàsti | kimasti ku÷alamaku÷alam | uta na | kimasti ratnatrayam | uta na iti |

(pç) vçkùe saü÷ayo bhavati kiü sthàõuþ kiü và puruùa iti | mçtpiõóe saü÷ayo bhavati kiü mçtpiõóaþ uta kokila iti | madhukare saü÷ayo bhavati kiü madhukaraþ kiü và jambåphalamiti | sarpe saü÷ayo bhavati kiü sarpaþ kiü và rajjuriti | ghoñakamçge saü÷ayo bhavati kiü prabhà kiü và salilaü iti | evamàdayaþ saü÷ayahetava÷càkùuùavij¤ànajanakàþ | dhvanau saü÷ayo bhavati kiü mayårakçta uta manuùyakçta iti | gandhe saü÷ayo bhavati kimutpalagandhaþ uta saüparkagandha iti | rase saü÷ayo bhavati kiü màüsarasa uta màüsàbhàsarasa iti | spar÷e saü÷ayo bhavati kimautpattikatantava uta paripakvatantava iti | mànasavij¤ànantu nànàvidhasaü÷ayajanakam | yathà kimayaü dharmo dravyavàn uta guõamàtram | vimastyàtmà uta na ityevamàdayaþ kiü saü÷ayà na santi |

atra bråmaþ | sthàõurvà puruùo va ityevamàdibhistu na kle÷à bhavanti | na ca te punarbhavasya pratyayà bhavanti | kùãõàsravàõàmapyetatsambhavàt |

(pç) vicikitseyaü kathamutpadyate | (u) dvividhadharmadar÷ana÷ravaõaj¤ànairvicikitsà bhavati | kasmàt | pårvaü dvidhàvasthitaü padàrthaü sthàõuü puruùa¤ca dçùñvà pa÷càddårataþ pa÷yati (#
SSS_311#) puruùàdi vastu tadà saü÷eta sthàõurvà puruùo veti | tadà mçdàdàvapi | dvidhà÷ravaõam- yadi ka÷cicchçõoti asti puõyaü pàpamiti | pa÷càcchçõoti loke nàstãti | ataþ saü÷ayo bhavati | dvidhàj¤ànam- yadà deve varùati nadã samçddhà bhavati | jalasetubhede 'pi nadã samçddhà | yathà deve vivçkùati pipãlikàpotànyaõóavàhãni | kasmiü÷cit [kutracit] khanatyapi aõóasaükrànto gacchati | mayårakåjanaü puruùo 'pi kartuü ÷aknoti | ki¤cidvastu dç÷yaü yathà ghañaþ | ki¤cidadç÷yaü yathàlàtacakram | adç÷yaü vastu yathà vçkùamålaü pçthivyàmadhastàt jala[sthaü]và | ki¤cidavastu adç÷ya¤ca yathà dvitãyaü ÷iraþ tçtãyo bàhuþ | evamàdibhirdvidhàdharmadar÷ana÷ravaõaj¤ànaiþ saü÷ayo bhavati |

aparãkùya dar÷anàcca saü÷ayo bhavati | yathàtidåràdibhiraùñapratyayaiþ | dvidhà÷raddhàvattvena ca saü÷ayo bhavati | yathà ka÷cidvadati- asti paraloka iti | [anyaþ] ka÷cidvadati nàstãti | ubhayorapi puruùayoþ ÷raddhàvataþ saü÷ayo bhavati | vimate vastuni yàvadvi÷iùñalakùaõaü na pa÷yati tàvatsaü÷ayo bhavati | vi÷iùñalakùaõaü pa÷yatastu saü÷ayo na bhavati | (pç) kathaü vi÷iùñhalakùaõaü pa÷yati | (u) dar÷ana÷ravaõaj¤ànànàü vini÷cayàdvigatasaü÷ayo bhavati | bhagavacchàsane yaþ kàyena dharmatàlakùaõaü sàkùàtkaroti | so 'tyantavigatasaü÷ayo bhavati | yathà bodhisattvo bodhimaõóe niùaõõo 'vadat vyavasàyena bràhmaõalabdhaü gamãraü dharmamabhisametya pratyayàn jànan pa÷yaü÷ca prakùãõasaü÷ayajàlo bhaveyamiti | sadyuktipraj¤àlàbhina÷ca saü÷ayaþ prahãyate | yathà j¤ànã saüskàràõàü pratãtyasamutpàdaü ÷rutvà vij¤àya ca nirdhàsyati saüsàro 'nàdirityevamàdi |

(pç) vicikitsàyàþ ke doùàþ | (u) vicikitsàbahulasya laukikaü lokottaraü sarvaü na sidhyati | kasmàt | sandidghaþ pumàn na kàryaü karma karoti | yat karoti tat jaghanyaü bhavati | sàdhayitumakùamatvàt | ukta¤ca såtre- vicikitsà cittasyànuprarohaþ | tadyathà satçõakùetre 'nuprarohabahulatvàdanyatçõànyeva na prarohanti | kiþ punaþ ÷àlisasyàdãni | (#
SSS_312#) evaü cittaü vicikitsàprasçùñamasadvastunyeva samàdadhàti | kiü punaþ samyak samàdhau iti | ki¤càha bhagavàn- vicikitsà nàma tamaso rà÷iriti | sa tamaso rà÷istrividhaþ atãto 'nàgataþ pratyutpanna iti | sa tamaso rà÷iràtmadçùñãnàmuttisthànam | puruùo 'yaü cittaü samàdadhàno 'pi mithyà samàdadhàti | vinà bhagavacchàsanaü na samyaksamàdhimàn iti vaktuü ÷akyate | bahavaþ sattvà àmaraõaü vicikitsàvinaùñàþ | tadyathàha- aùñakàdayaþ pa¤càbhij¤à maharùayaþ saü÷ayàlãóhà vipannà iti | saü÷ayànasya dànàdi kurvataþ puõyamavipàkaü và syàdalpavipàkaü và | kasmàt | imàni puõyakarmàõi cittodgatàni | tasya puruùasya cittaü sadà vicikitsàkaluùitamityato nàsti ku÷alam | ukta¤ca såtre- vicikitsitacitto dànaü datvà pratyantabhåmau vipàkaü vedayata iti | kasmàt | vicikitsàbahulo naikàgracitto yathàkàlaü pàõibhyàü prayacchati | nàpi vividhaü satkàracittamutpàdayati | ataþ pratyantabhåmau kùudraü vipàkaü vedayate | tadyathà pàyàsyàdayaþ kùudraràjàþ |

(pç) nàstãyaü vicikitsà | kasmàt | vicikikitsà nàma caitasikadharmaþ | caitasikà÷ca kùaõikàþ | san na vicikitsà | asan api na vicikitsà | naikaü cittaü sat asaditi bhavati | ato nàstãti j¤àyate | (u) nàhaü vadàmi kùaõikeùvasti vicikitseti | anirdhàritacittasantàno vicikitsetyàkhyàyate | na tasmin samaye cittaü nirdhàrayati ayaü sthàõurayaü puruùa iti | satanyamànamidaü cittama÷raddadhànatvàdàvilam | mithyàdar÷anàdasti và nàsti veti vicikitsanna ÷raddadhate |

a÷raddheyaü dvividhà vicikitsàsambhavà mithyàdar÷anasambhavà iti | vicikitsàsambhavà laghutarà | mithyàdar÷anasambhavà tu gurutarà | ÷raddhà ca dvividhà samyadgar÷anasambhavà ÷ravaõasambhaveti | samyadgar÷anasambhavà ÷raddhà dçóhà bhavati ÷ravaõasambhavà tu naivaü bhavati ||

vicikitsàvarga ekonatriü÷aduttara÷atatamaþ |


(#
SSS_313#)
130 satkàyadçùñivargaþ

pa¤casu skandheùu àtmabuddhiþ satkàyadçùñiþ | vastuta àtmano 'bhàvàtpa¤caskandhàlambinãtyucyate | kàyaþ pa¤caskandhàtmakaþ | tatrotpannà [àtma]dçùñiþ satkàyadçùñirityucyate | niràtmaka àtmanimittagrahaõàt dçùñirityàkhyàyate |

(pç) pa¤casu skandheùu àtmeti nàmakaraõe ko doùaþ | yathà ghañàdayaþ padàrthàþ pratyekaü svalakùaõàþ | na tatràsti doùaþ | tathàtmàpi | skandhavyatirikta àtmàstãti bråvatastu doùaþ syàt | (u) yadyapi na skandhavyatirikta àtmetyucyate | tathàpãdaü duùñam | kasmàt | tãrthikà hi vadanti- àtmà nityaþ | asminnadhvani kçtakarmaõàmante vipàkavedanàt iti | evaü bruvataþ pa¤caskandhà eva nityàþ syuþ | àtmavàdã manyate àtmà eka iti | tathà sati pa¤caskandhà eka eva syuþ | ityayaü doùaþ | àtmagraha÷ca duùñaþ | kasmàt | àtmabuddhau hi àtmãya [buddhi]rasti | àtmãye sati ràgadveùàdayaþ sarve kle÷àþ samudbhavanti | ato j¤àyata àtmabuddhiþ kle÷ànàmutpattisthànamiti | yadyapãme na vadanti skandhavyatirikta àtmeti | [tathàpi] skandheùu nimittagrahànna [teùàü] ÷ånyatàyàmavacaranti | ÷ånya[tà]yàmanavacaraõàtkle÷àþ sambhavanti | kle÷ebhyaþ karma sambhavati | karmato duþkham | evaü jananamaraõasantàno 'vicchinno bhavati | ima àtmakalpanayà kàya÷ira÷cakùurhastapàdasyaudàrikaü vivekameva na labhante | kiü punaþ skandhànàü vivekam | eka àtmà nitya àtmeti samàdànàt | yo na vivecayati | ko 'vakràmati ÷ånya[tàyà]m | àtmadar÷ãnirvàõabhãta àtmà na bhaviùyatãti | yathoktaü såtre- pçthagjanàþ ÷ånyànàtmatàü ÷rutvà mahàbhãtimutpàdayanti àtmà na bhaviùyati | ato nàsti ki¤cidupalabhyamiti | evaü pçthagjanà yàvatpàmopahataü kàyaü pràrthayamànà na nirvàõàya prayante | yaþ ÷ånyatàj¤ànapratilàbhã sa punarnirbhãto bhavati | yathohopasenasåtram-

brahmacaryaü sucaritaü màrga÷càpi subhàvitaþ |
tuùña àyuþkùaye bhoti rogasyàpagame yathà || iti |

(#
SSS_314#)
àtmàstãti yo vadati sa mithyàdçùñau patati | yadyàtmà nityaþ tadà sukhaduþkhayorvikàro na syàt | asati vikàre nàsti puõyaü pàpaü và | yadyanitya àtmà | tadà nàsti paralokaþ | svabhàvato vimuktasyàpi nàsti puõyaü pàpaü và | ato j¤àyate satkàyadçùñirgurutaraü pàpamiti | ki¤ca satkàyadçùñiko 'tyantamåóhaþ | pçthagjanàþ sarve satkàyadçùñyà vikùiptacittà bhavanti | atyàsaïgàt saüsàre yàtàyàtà bhavanti | yo nairàtmyaü pa÷yati tasya yàtàyàtaü samucchidyate |

(pç) yadi pa¤caskandhà anàtmakàþ | kasmàt satvànàü tatràtmabuddhirbhavati | (u) martyo devaþ pumàn strã iti nàmanimittaü ÷çõvataþ saüj¤àvikalpàdàtmabuddhirutpadyate | na tu hetunà | hetvabhàvenàtmabuddhirutpadyate yaduta yadyàtmà nàsti kaþ sukhaü sukhaü vedayet, iryàpathavyavahàroddhitapuõyapàpakarmaõà vipàkaü [ko] vedayeteti | anàdau saüsàre ca cirasa¤citamàtmanimittantu tadanu÷ayasàdhanam | yathà ghañàdinimittam | ata àtmabuddhirutpadyate | sarvavedanàskandheùu àtmabuddhirutpadyate na tu vedanàyàm | ata ucyata àtmamatiryatrotpadyate tatràtmàstãti | kasmàt | na hi sarvatràtmamatirbhavati | vyàmohàdàtmamatirutpadyate | tadyathà andha[kalpa]sya ÷akalàdi labdhvà suvarõamaõisaüj¤à bhavati | ki¤càyaü ÷ånyatàvivekaj¤ànàlàbhã mohàtpa÷yatyàtmànam | tadyathà màyà[marãcã]gandharvanagaràlàtacakràdiùu astãti matirbhavati |

(pç) pa÷yàmaþ khalu pratyakùaü råpakàye ke÷anakharomàdyavayavàn pratyekaü vibhinnàn | kaþ sacetanastànàtmànaü manyeta | (u) kecitpa÷yanti àtmànaü yavasadç÷aü sarùapàdisamànaü hçdayàntarvartina¤ca | bràhmaõànàmàtmà ÷uklaþ | kùatriyàõàmàtmà pãtaþ | vai÷yànàmàtmà raktaþ | ÷ådràõàmàtmà kçùõa iti | ukta¤ca vede-

(#
SSS_315#)
puràsãnmahàn puruùa àdityavarõaþ tamasaþ parastàt | tamevaü vidvànamçta iha bhavati | nànyaþ panthà vidyate ['yanàya] | aõoraõiyàn mahato mahãyàn àtmà guhàyàü nihito 'sya jantoþ | tamakratuþ pa÷yati [vãta÷okaþ] såtraü maõigaõeùviva |

evaü kecinmanyante råpamàtmeti | sthålacetanà àhuþ vedanàtmeti | vçkùa÷ilàdau vedanàyà abhàvàt j¤eyaü vedanaivàtmeti | madhyamacetanà àhuþ saüj¤à àtmà, sukhaduþkhayoratãtayorapi [tat] saüj¤àvadàtmeti buddhi[sattvà]t | såkùmacetanà àhuþ saüskàra àtmeti | ghañàdàvatãte 'pi [tat] cetanàvànàtmeti buddheþ | paramasåkùmacetanà àhu- vij¤ànamàtmeti | cetanàpi audàrikã | cetanàyàmasyàmatãtàyàmapi [tat] vij¤ànavànàtmeti buddheriti jànanti | [yasya] pa¤casu skandheùu àtmabuddhirbhavati | na sa vivecayati vedanàdãn skandhàn | råpaü citta¤ca sammi÷rya àtmasaüj¤à samutpadyate | yathà råpàdicaturdharmasàmànye ghañasaüj¤otpadyate | råpàdivibhàgena viü÷atibhàgaiþ pa÷yati råpamàtmeti | kasmàt | råpavànayamàtmeti pratãto dharmo vedanàdãnàmà÷rayaþ | vedanàdaya ime råpe pratibaddhà ityata ucyate råpa[vàn] àtmeti | kecidvedanàdigataü råpaü pa÷yanti | vedanàdaya ime 'nupalabhyamànadharmà ityato råpamà÷rayante | yathà àkà÷o 'nupalabhya ityataþ pçthivyàdaya à÷rãyante | eva [màtmadçùñe] viü÷atibhàgà mohàdbhavanti |

(pç) cakùuràdiùu kasmànnocyata àtmeti bhàgaþ | (u) asti ca | yathoktaü såtre- yadyàha ka÷cit yaccakùurayamàtmeti | tanna yujyate | kasmàt | cakùurutpannavinà÷i | yadi cakùurayamàtmà | tadà àtmà utpannavinà÷ã syàt | cakùuràdãni pçthak pçthagvi÷iùñalakùaõàni | yadyucyate cakùuràtmeti | ÷rotràdayo nàtmà syuþ | tattu na (#
SSS_316#) yujyate | yadi ÷rotràdayaþ punarà[tmà] | tadà eka eva pumàn bahvàtmà syàt | råpàdãnàü savi÷eùatvàt vaktuü ÷akyaü råpamevà na vedanàdaya iti |

(pç) nàstyàtmeti yadvacanam | sàpi mithyàdçùñiþ | kathamidam | (u) asti satyadvayam | paramàrthato 'styàtmeti yadvacanaü sà satkàyadçùñiþ | saüvçtito nàsti àtmeti vacanaü mithyàdçùñiþ | lokasatyato 'styàtmà paramàrthato nàstyàtmeti vacanaü samyak dçùñiþ | paramàrthato nàsti saüvçtito 'stãti vadan na dçùñau patati | evamasti nàstãti vacanaü j¤eyam | yathà vyàghrã svapotaü mukhenàpaharati atiniùñhuragrahaõe kùataü [bhavediti] ati÷ithilagrahaõe bhraü÷o [bhavediti] | evamàstitvaü pratipanna÷cetsatkàyadçùñau patati | àtmanàstitvaü pratipanna÷cenmithyàdçùñau patati | kçtahànamakçtàbhyàgama ubhayaü duùñam | nàstãti pratipannasya [kçta]hànam | àtmàstãti pratipannasyà [kçtà]bhyàgamaþ | ataþ såtra uktaü- dvàvantau parihàryàviti | paramàrthato nàstãti vadan saüvçtito 'stãti ca vadan antadvayaü parityajya madhyamàyàü pratipadi caratãtyàkhyàyate | buddha÷àsanamavivàdamanutkarùaõam | paramàrthato nàstãtyuktau paõóito notkarùati | saüvçtito 'stãtyuktau pàmaro na vivadate | tathàgata÷àsane '÷à÷vatànucchedà pari÷uddhà madhyamà pratipat | paramàrthato nàstitayà na ÷à÷vataþ | saüvçtitostitayà nocchedaþ |

(pç) yo dharmaþ paramàrthato nàsti sa sutaràü nàstãti syàt | kena punarucyate saüvçtito 'stãti | (u) sarvairlaukikairvyavahriyate astãti yaduta karma karmavipàko yadi và bandho yadi và mokùa iti | ime sarve mohajàþ | kasmàt | ime pa¤caskandhàþ ÷ånyà màyopamàþ jvàlàvacca santànenotpannatvàt | pçthagjanànàü titãrùayà astãtivacanamanuvartate | yadi nàstãti vadet | tadà pçthagjanà vyàmuhya yadi và ucchedavàde pateyuþ yadi và skandhànàü nàstãtàkathane avineyàþ syuþ | puõyapàpàdikarmabhirbandho và mokùo và na sidhyet | yastaü mohavàdaü vinà÷ayati | saþ svayameva ÷ånyatàyàmavatarati | tadàsya sarvà mithyàdçùñayo na bhavanti | ataþ paramàrthasatyaü pa÷càducyate | yathà strãpuünimittavyàvçttaye kàyapratyavekùaõamàdàvupadi÷yate | atha ke÷aromanakhàdibhiþ kàyavikalpalakùaõa[mupadi÷yate] pa¤caskandhamàtramastãti | atha ÷ånyatàlakùaõena pa¤caskandhanirodhalakùaõa[mupadi÷yate] | pa¤caskandhanirodhalakùaõaü paramàrthasatyamityucyate | saüvçtyàstãti kathane na tadà punaþ paramàrthato (#
SSS_317#) nàstãti vacanamapekùyate | ukta¤ca såtre- yaþ sarvadharmàn niþsvabhàvàn prajànàti sa ÷ånyatàyàmavatarati | iti | ato j¤àyate pa¤ca skandhà api na santãti | ukta¤ca paramàrtha÷ånyatàsåtre- cakùuràdi paramàrthato nasti | asti tu saüvçtita iti | mahà÷ånyatàsåtra uktam- yadidaü jaràmaraõamiti vacanaü yadi vàyaü puruùo jaràmaraõa[-lakùaõa] iti vacanaü | yadi và tãrthikànàü vacanaü kàya eva jãvaþ, yadivànyaþ kàyo 'nyo jãva itãdamekàrthakaü, vya¤janameva nànà | kàya eva jãvaþ anyaþ kàyo 'nyo jãva itãdaü vacane na brahmacaryaü bhavati | yaþ pratiùedhaþ ayaü puruùo jaràmaraõa[lakùaõa] iti nairàtmyasyàbhidhànam | yaþ
pratiùedha idaü jaràmaraõamiti tat jaràmaraõasya vyàvartanam | yàvadavidyàyàþ iti | ato j¤àyate paramàrthato na jaràmaraõàdi | saüvçtyà tåcyate jàtipratyayaü jaràmaraõam | iyamucyate madhyamà pratipat | ki¤coktaü ràdhasåtre- råpaü ràdha yåyaü vikirata vidhamata vidhvaüsata vikrãóanakaü kuruta [tçùõà]kùayàya [pratipadyata] tadyathà pàüsvàgàrikàþ | avastutvàt kùayàya bhàvyà iti | skandhà api kùayàya [bhàvyàþ] | paramàrthato 'bhàvàt skandhavçttilakùaõavçttimanusarato nàtmamatiratyantaü prahãyate | hetupratyayànàmanirodhàt | yathà vçkùaþ para÷unà chinno bhasmasàtkçtaþ | tathàpi [tatra] vçkùasaüj¤àmanuvartate | yadà tu mahàvàte opåyate jalena và pravàhitaþ tadà vçkùasaüj¤à nirudhyate | evaü yadà vidhvaüsitàni vikrãóanakaü kçtàni vikãrõàni vidhmàtàni niruddhàni pa¤caskandhalakùaõàni, tasmin samaye ÷ånyatàlakùaõaü sampannaü bhavati | yathàha såtram- ràdha yåyaü [råpaü] vidhvaüsata vikrãóanakaü kuruta vikirata vidhamata bhàga÷o vidalayata sattvakùayàya iti | asmin såtra uktam- pa¤caskandhà anityàþ sattva÷ånyàþ na santãti | pårvasmin såtra uktam- pa¤caskandhà vikãrõà niruddhàþ te dharma÷ånyà bhavanti iti ||

satkàyadçùñivargastrãü÷atyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_318#)
131 anta[graha]dçùñivargaþ

dharmàþ samucchidyante và ÷à÷vatà và iti yadidaü vacanaü tadanta[graha]dçùñirityucyate | kecidàbhidharmikà àhuþ- yadà ka÷cidàha àtmà ÷à÷vato và a÷à÷vato veti iyamevàntagrahadçùñiþ na sarve dharmàþ[÷à÷vatà và a÷à÷vatà và] iti | kasmàt | dçùñaü khalu pratyakùaü [yat] bàhyaü vastu samucchidyata iti | ukta¤ca såtre- astãti dar÷anaü ÷à÷vatagrahaþ | nàstãti dar÷anamucchedagraha iti | kàya eva jãva ityucchedadçùñiþ | anyaþ kàyo 'nyo jãva iti ÷à÷vatadçùñiþ | nàsti karma paraü maraõàditi ucchedadçùñiþ | asti karma paraü maraõàditi ÷à÷vatadçùñiþ | asti ca nàsti ca karma paraü maraõàdityatra yadastãti sa ÷à÷vata[vàdaþ] yannàstãti sa ucchedavàdaþ | naivàsti na ca nàstãtyapyevam |

(pç) ayaü caturtho graho na dçùñiþ syàt | (u) lokasatyato 'pi pudgalarahitatvàddharmàõàü dçùñirityucyate | ÷à÷vato '÷à÷vataþ antavànanantavànityàdi catuùkoñikamapyevam | ukta¤ca såtre- ùañ spar÷àyatanàni nirudhyante santyanyànãti ÷à÷vatavàdaþ | na santyanyànãti uccheda[vàda] iti | àtmà pårvamakarot pa÷càtkariùyatãti yaddar÷anaü sà ÷à÷vatadçùñiþ àtmà pårvaü nàkarot pa÷cànna kariùyatãtãyamucchedadçùñiþ | api càha mithyàdçùñisåtram- puruùasya saptakàyàþ pçthivyaptejovàyavaþ sukhaüduþkhaü jãvitamiti | mriyamàõasya catvàri mahàbhåtàni tammålaprati÷araõànãndriyàõyàkà÷aprati÷araõàni iti | ki¤càha- kùureõa ca krakacena pràõino hatvà [eka]màüsapuü¤ca kuryàt nàsti [tato nidànaü]pàpaü [nàsti pàpasyàgama] iti | iyamucchedadçùñiþ | brahmajàlasåtra ucchedadçùñilakùaõamuktam | asti paralokaþ yaþ kàrakaþ sa eva vedaka iti yadvacanam | iyaü ÷à÷vatadçùñirityucyate |

(#
SSS_319#)
(pç) ÷à÷vatocchedadçùñiþ kathamutpadyate | (u) yena hetunà bhavati tathàgataþ paraü maraõàditi vadanti tato nidànaü ÷à÷vatadçùñirbhavati | yena hetunà na bhavati tathàgataþ paraü maraõàditi vadanti tato nidànamucchedadçùñirbhavati | (pç) kathamiyaü dçùñiþ prahãyate | (u) ÷ånyatàü samyagbhàvayato nàstyàtmadçùñiþ | asatyàmàtmadçùñau nàstyantadvayam | yathoktaü yamakasåtre- nàstyaikakasmin skandhe tathàgataþ | nàsti samudite skandhe tathàgataþ | nàsti cànyatra skandhàttathàgataþ | evaü dçùña eva dharme [tathàgato] 'nupalabhyamànaþ | kathaü vaktavyaü [yathà] kùãõàsravo 'rhan kàyasya bhedà [ducchetsyati vinaükùyati] na bhavati paraü maraõàditi | ato j¤àyate nopalabhyate pudgala iti | pudgalasyànupalambhàdàtmadçùñiþ ÷à÷vatocchedadçùñi÷ca nàsti | dharmàþ pratityasamutpannà iti pa÷yato nàstyantadvayam | yathà punaruktam- lokasamudayaü pa÷yato 'bhàvadçùñirnirudhyate | lokanirodhaü pa÷yato bhàvadçùñirnirudhyata iti | madhyamàyàü pratipadi viharata÷càntadvayaü nirudhyate | kasmàt | dharmàõàü santatyotpàdaü pa÷yata ucchedadçùñi rnirudhyate | [teùàü] kùaõikatàü pa÷yataþ ÷à÷vatadçùñirnirudhyate | ki¤coktam- na pa¤caskandhàstathàgataþ | na càsti anyatra skandhàttathàgata iti | ato j¤àyate nocchedo na ÷à÷vata iti | kàyàdanya upalabhyata ityato naikaþ kàyena bhavati | sahàyaü sattva ityato nànyo bhavati | pa¤caskandhàþ punaþ santanyanta ityataþ sattvo jàyate mriyata iti vaktameva na prabhavati | santànena pravçttatvàdanya iti na vaktuü ÷akyate | santànasyaikatvenàbhidhànàt | (#
SSS_320#) ime skandhàste skandhà÷cànya ityabhidhànàt ÷à÷vatavàdo na bhavati | svasantànapratyayabalena pravartata ityata ucchedavàdo na bhavati |

antagrahadçùñivarga ekatriü÷aduttara÷atatamaþ |


132 mithyàdçùñivargaþ

vastutaþ satsu dharmeùu nàstãti cittotpàdanaü mithyàdçùñiþ | yathà vadanti na santi catussatyàni trãõi ratnànãtyàdi | åkta¤casåtre- katamà bhikùavo mithyàdçùñiþ, nàsti dattaü nàstãùñaü, nàsti hutaü, nàstisukçtaduùkçtànàü phalaü vipàkaþ | nàstyayaü lokaþ nàsti paro lokaþ, nàsti màtà nàsti pità, na santi sattvà aupapàtikàþ, na santi ÷ramaõabràhmaõàþ samyaggatàþ samyak pratipannà ya imaü lokaü para¤ca lokaü svayamabhij¤àya sàkùàtkçtya pravedayanti- kùãõà me jàtiruùitaü brahmacaryaü kçtaü karaõãyaü nàparamitthatvàya iti | dattaü [yat] parahitàya prayacchati | iùñhaü iti vedokto devànàü kçte yàgaþ | hutamiti devebhyo ghçtàdidravyahomaþ | sukçtamiti trayàõàü sukçtakarmaõàmiùñaphalapratilàbhaþ | duùkçtamiti trayàõàü duùkçtakarmaõàmaniùñaphalapratilàbhaþ | sukçtaduùkçtakarmaõàü [phalaü] vipàkaþ ihaloka÷ubhà÷ubhakãrtyàdiþ devakàyàdayaþ pàralauke vipàka÷ca | ayaü loka iti vartamànaþ | paraloka iti anàgataþ | màtà pità janakau | sattva aupapàtika iti asmàllokàtparalokagantà | arhanniti kùãõàsravaþ | yadidaü sarvaü nàstãti sà mithyàdçùñiþ | sattvànàü saükle÷o vyavadànaü j¤ànadar÷anamaj¤ànadar÷anam- idaü sarvamahetukam | nàsti balaü nàsti vãryam | nàsti ca teùàü phalamityàdi mithyàdçùñiþ | saükùipyedaü bråmaþ- yadviparyayacittaü sarvaü tanmithyàdçùñiþ iti | tadyathà anitye nityasaüj¤à, duþkhe
sukhasaüj¤à, a÷ucau ÷ucisaüj¤à, anàtmani (#
SSS_321#) àtmasaüj¤à anutkçùña utkçùñasaüj¤à, utkçùñe cànutkçùñasaüj¤à, vyavadànamàrge avyavadànamàrgasaüj¤à, avyavadànamàrge ca vyavadànamàrgasaüj¤à, abhàve bhàvasaüj¤à, bhàve càbhàvasaüj¤à ityevamàdãni viparyayacittàni | abhidharme yàþ pa¤cadçùñayaþ brahmajàlasåtre ca dvàùaùñidçùñayaþ sarvà[stà] mithyàdçùñayo bhavati |

mithyàdçùñiþ kathamamutpadyate | (u) mohàdutpadyate | ahetau hetvàbhàse càsaükliùñàsaktatvàdbhavati | sukhahetàvàsaïgàdvadati nàsti duþkhamiti | bhraùña÷ånyatàmàrgatvàdvadanti nàsti duþkhamiti | na hi duþkhavedako 'stãti | laukikàþ padàrthà ahetukà apratyayà iti yadvadanti | yadi và vadanti ã÷varàdihetukà na tçùõàhetukà iti | idaü nàsti samudaya iti | yena hetunà vadanti nàsti nirvàõamiti | anyathà và vadanti nirvàõam | idaü nàsti nirvàõamiti | asati nirvàõamàrge kena pràpyeta | atha và vadanti asti vimuktermàrgàntaramupavàsàdiriti | idaü nàsti màrga iti | nàsti buddha iti | te vadanti dharmà apramàõàþ | kathamekaþ puruùaþ sarvàn jànãyàt iti | atha và manyante buddhaþ puruùàõàü påjyo nàsti puruùa ityato nàsti [sa] buddha iti draùñavyam | kle÷ànàü kùayàbhàvànnàsti dharmaþ | samyakcaryayà taddharmapratilàbhino na santãtyato nàsti saïghaþ | dattasya dçùñaphalànupalambhàdvadanti nàsti dattamiti | ukta¤ca såtre- nàsti dattam | tadanumànamapyanaikàntikam | loke ka÷ciddànàbhirato daridro bhavati | kçpaõastu dhanika ityàdibhiþ nàsti kàraõairvadanti dattamiti | nàstãùñaü nàsti hutamityapyevam | yadyagnau prakùiptaü dravyaü bhasmasàdbhavati | tasya kiü phalamasti | nàsti sukçtaü duùkçtaü, nàsti ca sukçtaduùkçtànàü [phalaü] vipàkaþ | yadi jãvo nityaþ tadà nàsti sukçtaü duùkçtam | yadi jãvo 'nityaþ tadà nàsti paralokaþ | nàsti paro loka ityato nàsti sukçtaü duùkçtaü, nàsti sukçtaduùkçtànàü vipàkaþ, nàstyayaü loka iti | avayava÷aþ pravibhajyamànà dharmà atyantàbhàvatàü pratigacchanti | nàsti paro loka iti | maraõàtparaü na bhavati pratãtyasamutpàda ityato vadanti nàsti paro loka iti | nàsti màtà pità | te 'pyavayava÷aþ
pravibhajyamànàþ prakùãyante | vadanti ca gomayamupàdàya krimayo bhavanti | na hi gomayaü krimãõàü pitarau | ye mastakàdayaþ ÷arãràvayavàþ, na ta eva matàpitroþ ÷arãràvayavàþ | dharmàõàü kùaõikatvàt màtà pità ca kiü karoti | na sattvà aupapàtikà iti | sattvadharmàbhàvàdayaü loka eva nàsti | kiü puna[stadårdhva]kàyaü vedayata iti |

(#
SSS_322#)
cetanàkhyaþ sattvo 'yaü kiü kàyàtmakaþ kimakàyàtmakaþ | yadi kàyàtmakaþ | tadà cakùuùà paridç÷yamàno 'yaü kàyaþ khanyamàno mçdbhavati | håyamàno bhasma bhavati | krimibhuktaþ purãùaü bhavati | ato nàstyaupapàtikaþ | akàyàtmaka ityayaü dvividho yadi cittàtmako yadi và cittavyatirikta iti | yadi cittàtmakaþ, tadà caittadharmaþ | caittadharma÷ca pratikùaõamutpattivinà÷ã, na sthàyã | kimuta paradehaü pràpnuyàt | yadi cittavyatiriktaþ tadà nàtmamatiþ | parasya citta eva nàtmamatiþ, kimutàcittasthàne | ato nàstyaupapàtikaþ |

nàstyarhanniti | sa kùudhitaþ sarvàn dçùñvà annaü pràrthayate | ÷ãte satyauùõyaü pràrthayate | tàpe ÷ãtaü pràrthayate | ninditaþ kupyati | satkçtastçpyati | ato nàsti kùãõàsravaþ | såtre kecidvadanti- nàstyarhanniti | idaü såtramanusçtya sà mithyàdçùñirbhavati | saükle÷a iti | kàya eva saükle÷aþ | ato vadantyakàraõamiti | j¤ànadar÷anamaj¤ànadar÷anamapyevam | nàsti balaü nàsti vãryamiti | pa÷yàmaþ khalu sarve sattvàþ praj¤aptikàraõakà iti | kecidvadanti ã÷varaþ [svàtantryeõa] karaõãyaü karotãti | pa÷yàma÷ca sarvàn sattvàn karmakàraõatantràn na svatantràn | ato vadanti nàsti balaü nàsti vãryaü [nàsti] ca tatphalamiti |

anitye nityasaüj¤eti | yena kàraõena kùaõika[vàdaþ] khaõóyate | tena kàraõena ÷à÷vatadçùñirutpadyate | vadanti ca dharmà nirudhyamànàþ punaþ paramàõavo bhavantãti | [anye] kecidvadanti målaprakçtau pratiyantãti | dharmàõàü vinà÷e 'pi saüj¤ànusmaraõàt sukhaduþkhe vedayate | tasya ÷à÷vatadçùñirutpadyate | àhu÷ca jãvo nityaþ | ÷abdo 'pi nitya iti | ebhiþ kàraõaiþ ÷à÷vatadçùñirbhavati |

duþkhe sukha[saüj¤e]ti | yena kàraõena vadanti asti sukhamiti | yathà pårvamuktaü trivedanàvarge | anena kàraõenotpadyate sukhasaüj¤à | a÷ucau ÷ucisaüj¤eti | kàye 'bhyàsaïgàt cakùuùà a÷uci dçùñvà ÷ucisaüj¤àmutpàdayanti | keciccintayanti- àtmà puruùalakùaõalabdhaþ | asya puruùasya kàyama÷uciü pa÷yàmaþ | asti punaþ sattvo yena ÷ucãkriyata iti | ebhiþ kàraõaiþ ÷ucisaüj¤otpadyate |

anàtmani àtmasaüj¤eti | skandhànàü santànena pravçttiü dçùñvà ekalakùaõaü gçhõàti | (#
SSS_323#) tadà àtmeti manyante | yathà ca pårvamutpannaü satkàyadçùñeþ kàraõam | anenaiva kàraõenàtmasaüj¤à sambhavati | anutkçùña utkçùñasaüj¤eti | påraõàdiùu tãrthikàcàryeùu utkçùñasaüj¤àmutpàdayanti | brahmà svayamàha- ahamasmi mahàbrahmà prabhurdevànàü kartà jagata ityevamàdi | kecidàhuþ- yadi ka÷citpa¤cakàmànàü sukhavedanàsampannaþ ayamutkçùña dharma iti | kecitpunaràhuþ - yadi ka÷cidviraktaþ prathamadhyàna[màrabhya]yàvaccaturthadhyànamupasampadya viharati ayamutkçùña dharma iti | kecidàhuþ- loke pratyakùadçùñeùu bràhmaõàþ påjyàþ | parekùeùu sattveùu devàþ påjyà iti | iyamanutkçùña utkçùñasaüj¤eti | utkçùñe cànutkçùñasaüj¤eti | sarveùu sattveùu buddhaþ paramapåjyaþ | kecittasmin anutkçùñasaüj¤àmutpàdya vadanti- ayaü kùatriyaþ alpakàlika÷ikùàmàrgaþ | buddhavacana¤ca na càñukàvya[vat] kle÷agurukaü na vedasadç÷am | tadutkçùñamiti na vadanti | santi saïghe catuùkoñikàþ pudgalà ityato 'nutkçùñaþ | evamutkçùñe 'nutkçùñasaüj¤àmutpàdayanti |

avyadànamàrge vyavadànamàrgasaüj¤eti | yatkecidàhuþ- bhasmatãrthàdisnànaiþ puruùaþ ÷udhyatãti | kecidàhuþ- jananamaraõayoþ kùayo 'vasànaü vyavadànamàrga iti | ÷ãladhàraõa brahmacaryamàtra àsajya devapåjàdaya÷ca [vyavadànamàrga àkhyàyeta] ã÷vara [prasàdena] ca vi÷uddhiü labhata iti ca vadanti | kecidàhuþ- tapa÷caryayà pårvatanãnakarmakùayo vyavadànamàrga iti | [kecidàhuþ]- la÷unaü tyaktvà dadhinavanãtàdinà vi÷uddhiü labhate | punaþ prayataþ snàtvà brahmayaj¤apañhanatadårdhvabhojanaü vi÷uddhimàrga iti | ebhirnànàvidhairasanmàrgairvimukti rlabhyate natvaùñhàïgikavi÷uddhimàrgeõeti |

bhàve 'bhàvasaüj¤eti | yat dharmà lokasatyataþ santo 'pi abhàva ityucyante | abhàve bhàvasaüj¤eti yaducyate santi dravyàõi astyavayavãti | santi saükhyàparimàõàdayo guõà ityapi vadanti | sàmànyalakùaõaü pçthaktvalakùaõaü samavàya¤ca vadanti | prakçtikàlàdayo 'satpadàrthàþ santãti ca vadanti | ebhiþ kàraõairutpannàni viparyayacittàni mithyàdçùñayo bhavanti | àsu mithyàdçùñiùu vi÷iùya catasro dçùñayaþ | anyà ya ugrakle÷à sà mithyàdçùñiþ |

(#
SSS_324#)
(pç) iyaü mithyàdçùñiþ kathaü prahãyate | (u) såtre bhagavatà proktasamyakdçùñyà prajahàti | (pç) samyagdçùñiþ kathamutpadyate | (u) yo dar÷ana÷ravaõànvayaj¤ànaiþ samyagvini÷cinoti | tasya samyagdçùñirbhavati | samyaksamàdhiü bhàvayataþ samyagdçùñirutpadyate | yathàha såtram- samàhito yathàbhåtaü prajànàtãti | na vikùiptacitta [ityarthaþ] |

(pç) asyà mithyàdçùñeþ ke doùàþ | (u) sarve doùà vipattivyasanàni ca mithyàdçùñyà bhavanti | sa àha- nàsti pàpaü nàsti puõyaü sukçtaduùkçtànàü phalaü vipàka iti | ato dçùñadharma eva na santi suvçttàni | kiü punaranàgatàni | evaü dåùitasukçtaduùkçtaþ pumàn samucchinnaku÷alamåla ityucyate | sa niyatamavãcau patiùyati | yathoktaü ùañpàdàbhidharme- krimipipãlikàhananaü puruùahananàd gurutaram iti | sa mithyàdçùñikaþ puruùaþ lokadåùakaþ satvànàü bhåyasàpakàràya pravartate | yathà viùavçkùo hiüsàyai prarohati | tena kçtaü kàyikaü vàcikaü mànasaü karma sarvama÷ubhavipàkàya bhavati | yathoktaü såtre- mithyàdçùñikasya [bhikùavaþ] puruùapudgalasya yatkàyakarma yathàdçùñisamàttaü samàdattaü yacca vàkkarma........yacca manaþkarma yà cetanà yà pràrthanà yaþ praõidhiþ ye ca saüskàràþ sarve te 'niùñàya akàntàya amanàpàya ahitàya duþkhàya saüvartate | tadyathà tiktakàlàbubãjaü koùàtakãbãjaü picumandabãjamàdràyàü pçthivyàü nikùiptaü yaccaiva pçthivãrasamupàdãyate yaccàporasaü tejorasaü vàyurasamupàdãyate sarvaü tat tiktakatvàya kañukatvàya asàtatvàya saüvartate | [tatkasya hetoþ] bãjaü hi bhikùavaþ pàpakam | evameva mithyàdçùñikasya puruùapudgalasya cittacaitasikà dharmà aniùñàya [akàntàya (#
SSS_325#) amanàpàya ahitàya duþkhàya] saüvartate | [tatkasya hetoþ] dçùñirhi bhikùavaþ pàpikà iti | atastasya puruùapudgalasya
kçtamapi dànàdi neùñaphalaü bhavati | pårvakçtamithyàdçùñicittena vinaùñatvàt | tatkçtasyà÷ubhamevàdhimàtraü bhavati | pàpakacittasya cirasa¤citatvàt |

saüvareõa ca ka÷cidasaddharmaü pratiroddhuü ÷aknoti | asya puruùapudgalasya nàsti sukçtaü duùkçtamityato na yataþ kuta÷citprativiratiþ | atyantapramatto 'saddharma carati | hryapatrapàkhyadvividha÷ukladharmasabhinnaþ pa÷usamo bhavati | ya÷ca vadati nàsti sukçtaü duùkçtaü veti sa sadà citte 'ku÷alameva kàïkùate | tasya saddharmasamàdàpanakàraõameva nàsti | kasmàt na hi sa sajjanamupagacchati | nà[pi] saddharmaü ÷çõoti | tasya duùkçtacittaü såtthànaü bhavati | sukçtacittaü durutpàdam | duùkçtasya såtthànatvàtsukçtasya kàraõameva nàsti | evaü krameõa duùkçtopacaye samucchinnaku÷alamålo bhavati |

mithyàdçùñikasya puruùapudgalasya dusthànagata ityàkhyà | yathà nàrakàþ sattvà na màrgapratilàbhapravaõàþ | tathà ca pudgalo madhyamade÷a utpanna iùñàniùñavivekàya ùaóindriyasampanno 'pi na màrgapratilàbhapravaõo bhavati | mithyàdçùñikasya nàsti [yatki¤cit] duùkçtamakuñam | nàsti viratirlaghoralpàdvà [duùkçtàt] | alpamapyaku÷alaü kurvan narake patati | karmaõo 'sya gurupàpakacittena samutpannatvàt | yathà karmavarge narakavimocakaü karma ityanena kàraõena tatpuruùakçtaü sarvaü narakàya saüvartate | na ca sa pàpakamaku÷alaü karma kùapayati | aku÷aladharmasya sadà cittagatatvàt | durlabhà ca tasyottarottarànnarakàdvimuktiþ | kasmàt | samucchinnaku÷alamålasya hi yadà ku÷alaü na pravartate tadanantaraü narakànnaiva vimuktiþ | citte mithyàdçùñikatvàt tasya ku÷alamålaü kathaü pravarteta | mithyàdçùñikaþ pudgalo 'cikitsyaþ tadyathà samupasthitamaraõanimitto rogã | cikitsakaþ sannapi na cikitsituü ÷aknoti | evamayamapi | anyaku÷alarahitatvàdyàvad buddhà api na cikitsante | ato 'va÷yamavãcyàü patati ||

mithyàdçùñivargo dvàtriü÷aduttara÷atatamaþ |


(#
SSS_326#)
133 paràmar÷advayavargaþ

abhåtavastuni idameva satyamanyanmithyeti vacanaü dçùñiparàmar÷a ityucyate | pårvokte 'nutkçùñadharma utkçùñasaüj¤àvini÷cayo 'pi dçùñiparàmar÷aþ |

(pç) dçùñiparàmar÷asya ke doùàþ | (u) sa puruùo nyånaguõaü labdhvà àtmànaü pårõaü manyate | tasya guõa¤càtivakti | kasmàt | aku÷ale vastuni atyantaku÷alasaüj¤àmutpàdya vãryamàrabhate | tena hetunà ca pa÷càtparitapati | viduùàü parihàsya÷ca bhavati | anutkçùñe utkçùñasaüj¤àyàþ kçtatvàt | yo 'nutkçùñamutkçùñaü vadati sa bàlo måóhasaüj¤aþ | yathàndho ghaña÷akale suvarõasaüj¤àmutpàdya cakùuùmatàü laghu hàsyo bhavati | dçùñiparàmar÷asyedç÷à doùàþ |

yat ka÷cit bodhimupekùamàõaþ snànàdi÷ãlena vi÷uddhipràptiü kàïkùate tat ÷ãlavrataparàmar÷a ityucyate | (pç) nanu ÷ãlena na vi÷uddhilàbhaþ | (u) praj¤ayaiva vi÷uddhilàbhaþ | ÷ãlantu praj¤endriyasya målam | (pç) ke doùàþ ÷ãlavrataparàmar÷asya | (u) ye doùà uktà dçùñiparàmar÷asya "nyånaü vastu [labdhvà] sampårõaü manyate ityàdinà ta eva doùàþ | ÷ãlavrataparàmar÷apratyayamatyadhikaü duþkhànyanubhavati | yaduta ÷ãtoùõavedanà, bhasmabhåmitarukaõñakàdiùu ÷ayanaü jalahradàgniprave÷o bhçgupatanamityàdi | paraloke 'pi atimàtraduþkhavipàkaþ | yathoktaü såtre- govratikaþ saüsiddha[vrata]þ [kàyasya bhedàtparaü maraõàt] gavàü sahavyatàmupapadyate | asaüsiddho narake patati iti | sa tamasaþ tamaþ pravi÷ati | yatastaü dharmaü samàdadàno dçùñadharme duþkhamanubhavati | årdhvamapi duþkham | sa gurutaraü pàpa¤ca vindate | kasmàt | adharmaü dharmaü matvà saddharmaü vinà÷ayati | saddharmacaryàpabàdaka÷ca bahån sattvàn narake pàtayati | suvi÷uddhadharmasya pçùñhãkçtatvàt | sa¤citamahàpàpo 'va÷yamavãcinarake vipàkamanubhavati |

[ato] anàcàràdvirama | mà cara mithyàmàrgam | kasmàt ya àdito nàcarati tasya màrgacaraõaü sukaram | mithyàcàraparàhatacittasya tu duùkaro màrgaprave÷aþ | ÷atrurapi (#
SSS_327#) na tathà pudgalaü glapayati yathà mithyàdçùñiþ | kasmàt | na hi ÷atrustathà pudgalaü paribhàvayati yathà mithyàdçùñayanugàminàü tãrthikàcaritànàü nànàduþ÷ãlànàü nagnatànirlajjatàbhasmarajaþkàyatàke÷ollu¤cchanàdãnàü samàdànam | mithyàdçùñikaþ sarvasmàllaukikahitakàmàt bhra÷yati | dçùñadharme pa¤cakàmaguõebhyo bhra÷yati | tadårdhvaü sugatisukhànnirvàõàcca bhra÷yati | sukhaü pràrthayitvà duþkhaü labhamàno vimuktiü pràrthayitvà bandhaü labhamànaþ puruùaþ kiü na mattaþ | tat kasmàt | [ya] ekenànnadànapratyayena svarge janmalàbhàrho bhavati | tasya puruùasya mithyàcàracàritvàt dànàya kàyajãvite satyapi na ki¤cana hitaü bhavati ||

paràmar÷advayavargastrayastiü÷aduttara÷atatamaþ |


134 upakle÷avargaþ

gurucittasya svàpakàmatà middham | cittasamàdhànàya prabodhaviratiþ svàpaþ | viùayeùu vikùiptacittatà auddhatyam | cittàkàükùite daurmanasyabandhaþ kaukçtyam | tadyathà kçtamakartavyamakçta¤ca kartavyamiti | ku÷alakuhanakuñilacittaü màyà | màyàcittavçttinirvartanaü ÷àñhyam | svakçtàku÷alasyàhrepaõamàhrãkyam | saïghe kçtàku÷alasyàhrepaõamanapatràpyam | aku÷alànugaü cittaü pramàdaþ | yadasantaü guõaü khyàpayati tena janà vadanti astãti | [sà] kuhanà | làbhasatkàràyàdbhutaü prakhyàpya pareùàü manaþprahlàdinã vàk lapanà | paradravyalipsayà tallipsàmupagåhya vadati idaü vastu sundaramityàdi | tannaimittikatà | yadetatpuruùanindàyai anyaü stauti- tava pità vyavasàyã tvantu neti | [tat] niùpeùikatà | yat dànena dànaü pràrthayamàno vadati- idaü dànavastu amukàtpatyantàllabdhamityàdi | (#
SSS_328#) tat làbhena làbhajigçkùà | yat puruùasya nidràvyàdhau niratiþ sà tandrãtyucyate | yà màrgacaryàkàraõasude÷asaüpattàvapi sadotkaõñhitatà [sà] aratirityucyate | yat puruùasya kàyasya jçmbhaõà adamanaü styànamiddhasya pratyayaþ sà vijçmbhikà | ya àhàre bahvalpatàdamanànabhij¤aþ | [sa] àdito 'dama ityucyate | yo nàtimàtravyavasàyã bhavati | [sa] vivartyacitta ityucyate | yo mahàmàtràõàü vacanaü na satkaroti na bibheti | so 'bahumànãtyucyate | aku÷alarucikaþ puruùaþ pàpamitra ityucyate | ityàdaya upakle÷àþ | kle÷ebhya utpannatvàt ||

upakle÷avarga÷catustriüduttara÷atatamaþ |


135 aku÷alamålavargaþ

trãõyaku÷alamålàni yaduta lobhadveùamohàþ | (pç) madamànàdyapi aku÷alamålaü syàt | kasmàttãõyevoktàni | (u) sarve 'pi kle÷à strayàõàü kle÷ànàmaïgànyeva | mànàdikaü mohàïgam | ato na pçthagucyate | trayaþ kle÷à sàvànàü cetasi bhåyasà vartante | na mànàdi | sarveùàmavãtaràgàõàü ma÷akapipãlikàparyantànàmime trayaþ kle÷à eva cittavartinaþ | naivaü madamànàdiþ | ràge sati dveùo 'ku÷alamålaü bhavati | anuraktasya virodhe dveùo 'nupravartate | mohastu dvayormålam | kasmàt | yasya nàsti mohaþ na tasya ràgadveùau | yathoktaü såtre- da÷àku÷alakarmàõi trividhàni lobhadveùamohajànãti | na tåktaü mànàdijànãti | santi ca tisra eva vedanà na punarasti caturthã | àsu tisçùu vedanàsu trayaþ kle÷à anu÷ayà bhavanti | yadyasti pçthaï mànàdiþ | kasyàü vedanàyàmanu÷ayaþ syàt | tadvastuto nàbhidhàtuü ÷akyate | [iti] j¤àtavyaü tàni trãõyeva kle÷amålànãti |

(#
SSS_329#)
(pç) kasmàtsukhavedanàyàü ràgo 'nu÷ayaþ | (u) pratyakùaü hi tatra tasyotpattiþ | yathoktaü såtre- sukhavedanãyaspar÷aü labhamànasya bhavati prãtiþ | duþkhavedanãyaspar÷aü labhamànasya bhavati aprãtiþ | tasya vedanànàmudayavyayàsvàdàdãnavanissaraõànàü yathàbhåtàpraj¤ànàt | iti | aduþkhàsukhavedanàyàmavidyànu÷ayaþ | kasmàt | nahyayamàråpyadhàtvàptànàü skandhànàü santànaü yathàbhåtaü prajànàti | tadà [khalvasya] tatra bhavati nirvàõasaüj¤à và vimuktisaüj¤à và aduþkhàsukhasaüj¤à và àtmasaüj¤à và | ata uktaü- aduþkhàsukhavedanàyàü moho 'nu÷ayo bhavatãti |

(pç) anu÷ayàþ kiü dharme 'nu÷erate ki và sattve 'nu÷erate | (u) dharmànupàdàya sattvabuddhirbhavati | sattvabuddhimanusçtya vedanà vedyante | vedanà anusçtya lobhàdayaþ kle÷ànu÷ayàþ | ato j¤àyate dharmànupàdàyotpanno 'nu÷ayaþ sattve 'nu÷eta iti | kasmàt tat j¤àyate | yasya sattvasyàprahãõaþ so 'nu÷ayaþ tasya so 'nu÷ayo 'nu÷ete | yasya tu prahãõaþ na tasyànu÷ete 'nu÷ayaþ | yadi dharme 'nu÷ayo 'sti | dharmàõàü nityasattvàdanu÷ayà nityànu÷ayàþ syuþ | nityasyàprahàtavyatvàt | asattvasaükhyàto 'pi sànu÷ayaþ syàt | tathà cet puruùasyànu÷ayo 'stãti bhittyàdiranu÷ayavàn syàt | puruùasya vij¤ànamastãti bhittyàdirapi vij¤ànavàn syàt | nedaü vastuto 'sti | tathàrhanna syàt | anyeùàü puruùapudgalànàmanu÷ayo 'stãti [so] 'nu÷ayavàn[syàt] |

(pç) ayamanu÷ayaþ aprahãõaþ san anu÷ete | prahãõassannànu÷ete | (u) dvidhànu÷ayo 'nu÷ete | (1) àlambanatonu÷ayanam (2) samprayogato 'nu÷ayanamiti | ayamanu÷ayo yadi prahãõo yadi vàprahãõaþ sa àlambanataþ saüprayogata÷ca | kasmàducyate prahãõaþ san nànu÷eta iti | tathà cet tçtãyànu÷ayanalakùaõaü vaktavyam | anabhidhànàt j¤àtavyaü nàstãti | anu÷ayo bhåmyantaràlambano nànu÷ete | ato j¤àyate sattvamàtre 'nu÷ayo na dharma iti |

(pç) dvidhànu÷ayo 'nu÷eta (1) àlambanato 'nu÷ayaþ (2) samprayogato 'nu÷aya iti | eùàü sattvànàmanu÷ayà nàlambanato na samprayogataþ | kathaü bhaviùyatyanu÷ayaþ | (#
SSS_330#) (u) pratyuktapårvamidam- anu÷ayà dharmamupàdàyotpannàþ sattve 'nu÷erata iti | yathoktamabhidharmakàye- kàmadhàtukasattvànàü katyanu÷ayà ityàdi | yadi sattveùu nànu÷ayãran | kathametàdç÷aþ pra÷naþ syàt |

(pç) yadyanu÷ayaþ sattve 'nu÷ete | sukhàyàü vedanàyàü ràgo 'nu÷aya iti såtroktaü virudhyeta | (u) nedaü pàryantikaü vacanam | vaktavyaü khalu sukhàyàü vedanàyàü samutpanno ràgaþ sattve 'nu÷eta iti | (pç) sa ràgo råpàdãnupàdàyàpi bhavati | kuto 'trocyate kevalaü sukhavedanàmupàdàya bhavatãti | (u) saüj¤ànusmaraõavikalpaprãtyàdinà ràga utpadyate na tu råpàdimàtràt | (pç) duþkhavedanàmupàdàyàpi ràgo bhavati | yathà vadanti- sukhã na pràrthayate duþkhã tu bahu pràrthayate | kasmàtkevalamuktaü sukhavedanàto bhavatãti | (u) na duþkhavedanayà ràga utpadyate | duþkhasya pãóanàtmakatvàt puruùasya sukhàyàü vedanàyàmeva ràga utpadyate |

(pç) aduþkhàsukhàyàü vedanàyàmapi ràgànu÷ayo 'nu÷ete | kasmàduktaü kevalaü sukhàyàü vedanàyàmiti | (u) aduþkhàsukhavedanàþ sukha[råpa]tvàt [tatra] puruùasya ràga utpadyate | ata ucyate sukhàyàü vedanàyàü ràgànu÷aya iti | tàsu triùu vedanàsu trayaþ kle÷à anu÷ayà ityatastraya evocyante ||

aku÷alamålavargaþ pa¤catriü÷aduttara÷atatamaþ |


136 saïkãrõakle÷avargaþ

(pç) såtra uktam- traya àsravàþ- kàmàsravo bhavàsravo 'vidyàsrava iti | katame ime | (u) kàmadhàtàvavidyàü varjayitvà anye sarve kle÷àþ kàmàsravà ityucyante | evaü rupàråpyadhàtvorbhavàsravaþ | traidhàtukã càvidyà avidyàsravaþ |

(pç) àsravàþ kathaü vardhante | (u) uttamàdhamadhyamadharmaiþ krama÷o vardhante | råpàdivi÷iùñàlambanalàbhàcca vardhante | (pç) ime traya àsravàþ; kathaü vadanti saptàsravà iti | (u) vastuta àsravà dvividhàþ satyadar÷anaheyà [ye] àsravàõàü målabhåtàþ | bhàvanàheyà [ye] àsravàõàü phalabhåtàþ | pa¤cabhiràràsravasahakàribhiþ pratyayai militvà sapta bhavanti | te kle÷à eva | bhagavànarthata àha- traya àsravàþ, catvàra oghàþ, catvàro bandhàþ, catvàryupàdànàni, catvàro granthà ityàdi |

(#
SSS_331#)
(pç) catvàra oghàþ kàmaugho bhavaugho dçùñyodho 'vidyaugha iti | katama ime | (u) dçùñimavidyà¤ca varjayitvà tadanye kàmadhàtukakle÷àþ sarve kàmaugha ityucyate | råpàråpyadhàtukabhabaugho 'pyevam | sarvà dçùñayo dçùñayaughaþ | avidyà avidyaughaþ | (pç) ogheùu kasmàt dçùñyaughaþ pçthagucyate | nàsraveùu | (u) tãrthikà bahavo dçùñivàhitàþ | ata ogheùu pçthagucyate | cyutiü bahatãti oghaþ | trãn bhavàn badhnàtãti bandhaþ |

(pç) catvàryupàdànàni- kàmopàdànaü dçùñyupàdànaü ÷ãlavratopàdànamàtmavàdopàdànamiti | katamànãmàni | (u) àtmano 'bhàvàt tadvàdopàdànamàtmavàdopàdànam | astyàtmeti pa÷yato 'ntadvayaü bhavati- ayamàtmà nityo 'nityoveti | anitya ityavadhàrayan pa¤cakàmaguõànupàdatte | nàsti paraloka iti dçùñasukha àsajyate | nitya ityavadhàrayan mandendriyaþ pàralaukikasukhamàkàükùamàõaþ ÷ãlavratamupàdatte | ki¤cittãkùõendriya evaü cintayati- yadi jãvo nityaþ tadà aduþkhasukhavikàraþ, tadà puõyapàpàbhàvàditi mithyàdçùñimutpàdayati | evamàtmavàdamupàdàyaiva catvàryupàdànàni bhavanti |

(pç) catvàro granthàþ abhidhyàkàyagrantho vyàpàdaþ kàyagranthaþ ÷ãlavrataparàmar÷aþ kàyagranthaþ idaü satyàbhinive÷aþ kàyagrantha iti | katama ime | (u) paradravyàbhidhyayà anyasminnadadati dveùabuddhimutpàdayati, ka÷à÷astràdinà [gçhõàti] | gçhasthànàmidaü vigrahamålam, sukhàntanuvartanamityucyate | yaþ ÷ãlavrataparàmar÷akaþ kàmayate anena ÷ãlavratena vi÷uddhiü labheya iti | tasyedameva tathyamanyanmithyeti dçùñirbhavati | idaü pravrajitànàü vivàdamålaü, duþkhàntànuvartanamityucyate | pa¤ca skandhàþ kàya ityucyante | catvàra ime granthà ava÷yaü kàyavàïmayà iti kàyagrantha ityucyante | kecidàhuþ- catvàra ime dharmà jananamaraõe saïgra 'thnantãti granthàþ |

(pç) pa¤ca nãvaraõàni- kàmacchando vyàpàdaþ styànamiddhaü auddhatyakukçtyaü vicikitsà ceti | katamànãmàni | (u) puruùasya kàmeùu abhinive÷àdvyàpàdo 'nuvartate | yathoktaü såtre- tçùõàta utpadyate vyàpàdaþ | ãrùyàdayaþ kle÷àþ ka÷à÷astràdidu÷caritàni ca kàmacchandàdutpadyante iti | puruùo 'yaü kàyacittayo ràgadveùaparikùipyamàõayorbahuvyàpàraiþ (#
SSS_332#) paricchinnayo÷ca styànamiddhamicchati | styànamiddhena ki¤cidvi÷ramya punà ràgadveùavikùiptacitto na dhyànasamàdhiü labhate | cittasya bàhyàlambanànuvartanàdauddhatyaü bhavati | a÷uddhakarmakasya puruùasya citte sadà daurmanasyakaukçtyaü bhavati | vikùiptacittatvàtkaukçtyacittatvàcca sadà vicikitsate- vimuktirasti naveti | yathà ràjakumàro 'ciravataü ÷ramaõodde÷amavocat |

(pç) kasmànnãvaraõamityàkhyà | (u) kàmacchando vyàpàda÷ca ÷ãlaskandhaü nivçõutaþ | auddhatyakukçtyaü samàdhiskandhaü nivçõoti | sthànamitthaü praj¤àskandham | kecit teùàü nãvaraõànàü varjanàya vadanti- idaü ku÷alamidamaku÷alamiti | sa tatra vicikitsate kimasti kiü và nàstãti | sà vicikitsà siddhà skandhatrayaü nivçõoti | eùu pa¤casu nãvaraõeùu trãõi dçóhabalànãti kevalaü nãvaraõamityucyante | anye dve nãvaraõe tanubale iti dvau dharmau sàüsargikau | ime dve nãvaraõe jananakàraõasahite ityataþ sàüsargike ityucyeta | styànamiddhasya pa¤cadharmàþ pratyayà yaduta cà¤calyamaratirvijçmbhikà, àhàre 'màtratà cetaso 'valãnatà iti | auddhatyakaukçtyasya catvàro dharmàþ pratyayàþ- j¤àtivitarko janapadaþvitarko 'maraõavitarkaþ, pårvatanãnakrãóitasukhitàlàpitahasitànusmaraõamiti | imàni jananakàraõàni | pratipakùo 'pi samànaþ | styànamiddhasya praj¤à pratipakùaþ | auddhatyakukçtyasya samàdhiþ pratipakùaþ | nivàraõamapi samànam | ime dve sàüsargike nãvaraõe | ime pa¤cadharmà nãvaraõàni và bhavanti | anãvaraõàni và bhavanti | kàmadhàtvàptà aku÷alà nãvaraõàni | anyàtrànãvaraõàni |

pa¤càvarabhàgãyeùu saüyojaneùu kàmacchando vyàpàdaþ ÷ãlabrataparàmar÷aþ avaragamanàrthatvàdavarabhàgãyàni | tadyathà govratikaþ saüsiddhaþ kàyasya bhedàtparaü maraõàt (#
SSS_333#) gavàü sahavyatàmupapadyate | asaüsiddho narake patati | vicikitsà vairàgyasya vighnabhåtà | satkàyadçùñi÷caturõàü målam | itãmàni pa¤ca | kàmacchandavyàpàdau kàmadhàtornàtivartete | satkàyadçùñiràtmabuddhernàtivartate | ÷ãlavrataparàmar÷o 'varadharmànnàtivartate | vicikitsà pçthagjanatvànnàtivartate | kàmacchandavyàpàdau kàmadhàtuü nàtikràmataþ | atikrame punaràkùipyate | anyàni trãõi pçthagjanatvaü nàtikràmanti | ata ucyante 'varabhàgãyànãti |

pa¤cordhvabhàgãyàni [auddhatyaü màno 'vidyà råparàgaþ aråparàgaþ |] auddhatyasya dhyànasamàdhividhàtitvànna cittamupa÷àmyati | idamauddhatyasya nimittagrahànuvartanànmànaþ pravartate | nimittagràhi cittamidamavidyàsambhåtamityato råparàgo 'råparàga÷ca staþ | tàni pa¤ca saüyojanàni ÷aikùajanànàmårdhvasamudàcaraõàrthatvàdårdhvabhàgãyànãtyucyante | tàni ÷aikùajanànàü citta ucyante na pçthagjanànàm | (pç) auddhatyaü kasmàt råpàråpyadhàtukaü saüyojanaü na kàmadhàtukam | (u) tatra sthålakle÷àbhàvàdauddhatyaü vyaktaü bhavati | tadauddhatyaü samàdhibhaïge balavadityataþ saüyojanamityucyate | tadårdhvabhàgãyaü samucchedayato vimuktirlabhyate | keùà¤cit råpe àråpye ca vimuktisaüj¤à bhavati | tatpratiùedhàyocyate santyårdhvabhàgãyàni saüyojanànãti |

pa¤ca màtsaryàõi- àvàsamàtsaryaü, kulamàtsaryaü, làbhamàtsaryaü, varõamàtsaryaü dharmamàtsaryamiti | [tatra] àvàsamàtsaryam- ahameva atra vasàmãti nànyàn prayojayati | kulamàtsaryam- kulamidamahameva pravi÷àmãti nànyàn prayojayati | satsvapyanyeùu ahamevotkçùña iti | làbhamàtsaryamiti- ahamevàtra dànaü lapsya mànyebhyaþ prayacchatu iti | anye santyo 'pi mà màmatikràmantu | varõamàtsaryam- màmeva varõaya, mànyàn | anyàn varõayannapi mà màmatiricyatu iti | dharmamàtsaryam- ahameva dvàda÷àïgapravacanàrthaü jànàmi | gabhãramartharahasyaü jànannapi na pravadàmãti |

(pç) pa¤ca màtsaryàõàü ke doùàþ | (u) ima àvàsàdayo bahånàü puruùàõàü sàdhàraõàþ | ayantu svakulaü tyaktvà sàdhàraõabhåteùu màtsaryamutpàdayati | ityayaü doùakle÷aþ | sa vimukternaiva bhàgã bhavati | kasmàt | sa sàdhàraõabhåtàn dharmàneva na tyajati | kaþ punarvàdaþ (#
SSS_334#) svãyàn pa¤ca skandhàn tyajatãti | sa ca pretàdãnàü durupapattyàyataneùu patati | làbhanivçttacittasya màna utpadyate | sajjanànanyàn laghåkçtya narake patati | anyebhyo dànabhaïgànmanuùyadehaü làbhamàno daridro bhavati | màtsaryacittena dàtarguõaü pratigrahãturdeya¤ca samucchedayatãtyato gurutaraü pàpaü labhate | dharmamatsaro 'ndhàdipàpabhàgbhavati | tadyathà jàtyandhasya sapatnabahulànà¤ca janma na svàtantrayapràpakam | àryagarbhàcca parihãyate | triùu adhvasu da÷asu dikùu [gatànàü] buddhànàü ÷atruþ san saüsàre saüsaran sadà måóho bhavati | sajjanàn dårãkaroti | sajjanadårãkaraõàdaku÷alaü vinà na vartate | aku÷alaü trividham- aku÷alàku÷alaü mahàku÷alaü aku÷alamadhyàku÷alamiti | aku÷alaü pràõàtipàtàdattàdànàdi | mahàku÷alaü yadàtmahananaü, parastyàtmahananasamàdàpanaü, svayaü màtsarya[karaõaü] parasya màtsaryasamàdàpanam | sa dharmamàtsaryeõa bahån puruùànuku÷ale pàtayati | buddhadharmamàrga¤ca kùapayati | yathoktaü såtre- santyàvàsamàtsaryasya pa¤ca doùàþ- anàgatasya subhikùoràgamanàya necchati | àgataü punastarjayanna tçpyati | gamanàyànucintayati | saïghadeyaü gopayati | saïghadeyeùu àtmãyabuddhiü karoti | kulamàtsaryasya pa¤ca doùàþ- kulàbhinive÷àdavadàtavasanaistulyasukhaduþkho bhavati | dhanàyàvadàtavasanaü prajahàti | pratigrahãturdànaü labhate | tadubhayaprahàõàttasmin kule varcaþ kuñyàü bhåtatvàyotpadyate
| làbhamàtsaryasya pa¤ca doùàþ- sadà sambhàrasambhavàya klamati | dvayorbhedena làbhã bhavati | sajjanàn nindati sadà daurmanasyacittaþ | varõamàtsaryasya pa¤ca doùàþ- anyeùàü varõaü ÷rutvà vyàkulakaùàyacitto bhavati | ÷atasahasreùu lokeùu a÷uddhacittaþ sajjanànadhikùipati | àtmonnatyà parànavanamati | durya÷o 'ntardhàpayati iti | sarveùàü màtsaryàõàü sàmànyata ime doùàþ santi- prabhåtadhanasa¤cayaþ | pariùadbhãrutà, bahujanavidveùità, sadà vyàkulacittatà, àtmanaþ sadaikàkità, avarakule janma ityevamàdayo 'pramàõàþ pa¤camàtsaryàõàü doùàþ |

pa¤ca cetaþ khilàþ- [ihàyuùmanto bhikùuþ] ÷àstari vicikitsate, dharme vicikitsate, ÷ãle vicikitsate, ÷ikùàyàü vicikitsate | yo bhikùuþ ÷àsturmahàpuruùàõà¤ca (#
SSS_335#) varõavàdã, tasmin jane anàttamanà àhatacitto bhavati | ayaü pa¤camaþ | ÷àstari vicikitsaka evaü cintayati- kiü ÷àstà mahàn, kiü và påraõàdayaþ iti | dharme vicikitsaka [evaü cintayati] kiü ÷àstuþ pravacanamutkçùñamuta vedasyeti | ÷ãle vicikitsate kiü ÷àstçproktaü pravacanamutkçùñaü, kiü và kukkaña÷vàdivratamiti | ÷ikùàyàü vicikitsate kiü mànapànàdi dharmo nirvàõaü gamayati uta neti | anàttamanà àhata [citto] vyàpàdabuddhyà bhayagauravacittaü vinà sajjanàn garhayati | ebhiþ pa¤cabhiþ dharmairvipraluptacitto, na nànàku÷alendriyàõyavaùñambhayati | ata÷cetaþ khila ityucyate |

(pç) kasmàcchàstràdau vicikitsate | (u) so 'bahu÷ratatvàdvicikitsate | bahu÷rutasya tu vicikitsà àlpãyasã bhavati | sa ca bàlo måóho 'j¤o na tathàgatadharmànyadharmayorvivekaü prajànàti | ato vicikitsate | dharme ca nàsvàdaü labhate | ata÷ca | vicikitsate | na ca vedadãn granthàn ÷çõoti adhyeti và | janairvarõitaü ÷rutvà utkçùñacittamutpàdayati | adhvanyadhvani bahulamithyàvicikitsaþ sadà kaluùitacittatayà ÷àstràdau vicikitsate | yathà ÷àsturupasthàyakaþ sunakùatraþ | sa ca mithyàdçùñibahulaiþ puruùaiþ samànakçtyatayà vicikitsate | ki¤ca vedavyàkaraõàdãni mithyàdçùñisåtràõyadhãyànaþ paribhinnasamyakpraj¤o bhavati ityato vicikitsate | dharmàõàü [yathà÷rute] 'rthe prãtaþ kusmçtiü janayan na såtrakçdà÷ayaü labdhuü ÷aknoti | ato vicikitsate sarvadà svahitàlàbhapratyayataþ ÷àstràdiùu vicikitsate |

pa¤ca cetaso vinibandhàþ- yaþ kàyo 'vigataràgo sa kàya àsajyate | kàmeùvavãtaràgaþ kàmeùvàsajyate | gçhasthena prabrajitasya samàgamaþ | àryavacane ceto na prahçùyati | alpahitavastunàtmànaü pårõaü manyate | tatra catvàro vinibandhàþ kàmaràgamupàdàyodbhavanti | ya àdhyàtmikàtmabhàve 'vigataràgaþ sa bàhyaråpàdikàmeùvàsajyate | ata ubhayoþ samàgamamabhilaùati | abhilàùàvyàkulatayà àryavacane upa÷amapradar÷ane dharme na prahçùyati | ataþ ÷ãlabàhu÷rutyadhyànasamàdhyàdiùvalpaü hitaü vastu labdhvà tenàtmànaü pårõaü manyate | tadalpahitavastvabhinive÷ànmahàhitaü vismarati | pràj¤astu nàlpahitàbhiniviùño mahàhitaü vighnayet | (#
SSS_336#) ayaü yadyaùñàkùaõavihãnaþ [saþ] puruùakàyaü duùkaraü labdhvavànityata÷cittaikàgryeõa vãryamàrabheta | pçthagjanatà cà÷raddheyà | asya samagrasya pratyayasya vigame 'nye pratyayà bhavanti | [iti] naivàryamàrge 'vatarati [pçthagjanaþ] | alpahitamakàmayamànaþ pravrajyàphalavipàkaü labhate | mriyamàõa÷ca na vipratisarati | svaparahita¤ca karoti | saguõeùveva nàbhinivi÷ate | kaþ punarvàdo 'ku÷ale dharme | ataþ [sa] samyagàcàra ityucyate | pçthagjanàdãnavà na kimapi saükle÷ayanti |

(pç) ke pçthagjanànàmàdãnavàþ | (u) såtra uktaü- pçthagjano viü÷atidhà svacittaü nigçhyaivaü cintayet- mama vibhinnàkàraveùamàtrasya vçthà, na ki¤cillabhyam, a÷ubhena [pathà] mariùyàmi, mahàbhayàrõave patiùyàmi, tadbhayasthàne na j¤àsyàmyabhayasthànaü, nàpi j¤àsyàmi màrgaü, na dhyànasamàdhãn lapsye, asakçtkàyaduþkhamanubhaviùyàmi, duùparihàrà bhaviùyantyaùñàvakùaõàþ, ÷atruþ sadànusariùyati, sarve màrgà vivçtàþ, durgateravimokùaþ, apramàõadçùñibhiþ sadà vinibandhaþ, pa¤casvànantaryeùu apratibandhaþ, anàdiþ saüsàro nàntavàn, akurvato na puõyapàpapratilàbhaþ | ku÷alàku÷alayorna pratinidhilàbhaþ | na saddharma karomi, naivàsti sukhalayaþ kçtayoþ ku÷alàku÷alayornaiva vismçtirvinà÷o và àmaraõaü na dànto bhaviùyàmi iti | ete viü÷atidharmàþ kaü na dåùayanti | kartavyamayaü kçtavànityata÷cittaü na vipratisarati | [kàmà]bhiniviùñhasya gàrhasthyadharmaþ pravrajyàdharma÷cana sidhyataþ | ato nàlpahite 'bhinive÷et |

saptànu÷ayàþ | (pç) kle÷àþ kasmàdanu÷aya ityucyante | (u) jananamaraõasantàne sadà sattvamanurvartata ityanu÷ayaþ | tadyathà dhàtrã sadà bàlamanuvartate | yathà vàvimukto vàtajvaraþ | yathà và çõã anudinamucchavasati | yathà và anapagatamàkhuviùam | taptàyasaþ kçùõalakùaõam | yathà và yavasyàókuraþ | svayaüdattadàsapatratvam | yathà và praõaùñasya vastunaþ sàkùijanaþ | yathà praj¤à krama÷aþ samupacãyamànà[sti] | yathà karma sadopacãyàmànam | yathà jvàlà santanyate | evaü krameõa santatyà vardhata ityanu÷aya ityucyate |

(#
SSS_337#)
(pç) ayamanu÷ayaþ kiü cittasamprayuktaþ kiü và cittaviprayuktaþ | (u) cittasamprayuktaþ | kasmàt | ràgàdayo 'nu÷ayalakùaõàþ | ime 'nu÷ayalakùaõàþ saumanasyasamprayuktàþ | yadidaü saumanasyaü cittaviprayuktamitãdaü na yujyate | saumanasyamidaü yadi sukhàyàü vedanàyàü vartate [tadà] ràgànu÷aya ityucyate | ràgo nàmàsaïgaþ | cittaviprayukte nàsaïgabhàvo 'sti | ato j¤àyate 'nu÷ayà÷cittasamprayuktà iti |

(pç) na yukta[mida]m | anu÷ayà na cittasamprayuktàþ | kasmàt | uktaü hi såtre- bàlànàü maithunacittameva nàsti | kaþ punarvàdo maithunaràgasàmarthyam | ràgànu÷ayànu÷ayità÷ca bhavanti iti | ki¤càha- nàsti cetanà nàsti vikalpaþ | vij¤àpratiùñhitamàlambana¤càsti iti | ki¤coktaü såtre- satkàyadçùñisamucchede 'nu÷ayàþ sahaiva samucchidyante iti | àryamàrga÷ca na kle÷ànàü yaugapadyaü labhate | ata àryamàrgasamutpàda÷cittaviprayuktànu÷ayasamucchedakaþ | tathà nocet àryamàrgeõa kasya samucchedaþ syàt | yadi nàsti cittaviprayukto 'nu÷ayaþ | pçthagjanàþ ÷aikùajanà÷ca yadà ku÷alacitte 'vyàkçtacitte ca vartante | tadà arhantaþ syuþ | anu÷aya÷ca paryavasthànahetuþ | anu÷ayàtparyavasthànamutpadyate | paryavasthànalabdho 'nu÷ayo vardhate | ato j¤àyate 'nu÷ayà÷cittaviprayuktà iti | yadi ka÷citku÷alàvyàkçtacitto 'pi sànu÷aya ityucyate | yasya nàsti cittaviprayukto 'nu÷ayaþ | kuto 'nu÷ayavàn bhavati | ato jàyate 'nu÷aya÷cittaviprayukta iti |

atrocyate | na yuktamidam | yaduktaü bàlànàmasati ràge ràgànu÷ayo 'stãti | tadayuktam | bàlànàü ràgàpanayanauùadhàlàbhàdaprahãõakàmaràgà ityato ràgànu÷ayo 'nu÷ete | yathà bhåtasamàviùño 'nudbhavakàle 'pi bhåtasamàviùña ityucyate | kasmàt | tadvyàdhipra÷amanamantroùadhànàmalàbhàt | yathà ca caturdinajvaràrto dinadvaye [jvarà]nudbhave 'pi jvaràrta ityucyate | yathà và àkhuviùamanapanãtavyàdhitvàddhanagarjane pràdurbhavati | evaü yasmin citte 'nu÷ayàpanayanamoùadhamapratilabdham | [tat] aprahãõà[nu÷aya]mityucyate | anye 'pi pra÷nàþ sàmànyataþ pratyuktà eva | yaducyate bhavatà nàsti cetanà nàsti vikalpaþ vij¤ànasyamàlambanamasti iti | tadapi aprahãõànu÷ayatvàt | yadàha bhavàn- satkàyadçùñiranu÷ayena saha samucchidyata iti | bhavataþ paryavasthànaü cittasamprayuktam | anutpattikàle | (#
SSS_338#) prahãõameva | evamanu÷ayo 'pi | àryamàrgakàle 'vidyamànamapi prahãõamityucyate | virodhidharmapratilambhàt | yadbravãùi- màrgaþ kle÷aiþ saha naikakàliko 'stãti | [tat]aprahãõatvàdastãtyucyate | yadavocaþ pçthagjanàþ ÷aikùajanà÷ca yadi ku÷alàvyàkçtacittagatàþ, tadà arhantaþ syuriti | prahãõa[kle÷o] 'rhan | teùàntvaprahãõa[kle÷a]tvàt | yathà ka÷cinmàsavarjanadharmamasamàdàno màüsamabhu¤jannapi na varjitamàüsa ityucyate | avidyàmithyàsmçtimithyàsaïkalpàdayaþ santãtyato 'prahãõàþ kle÷àstadà samutpadyante | arhatastu nàsti saheturiti nànyaiþ sàmyam | yaduktaü tvayà paryavasthànalabdho 'nu÷ayastu vardhata iti | tadayuktam | sarve kle÷à uttamamadhyamàvaradharmairvardhante, na paryavasthànalàbhàt | yadbraùãùi ku÷alàvyàkçtacittagato 'nu÷ayavàn syàditi | tadapi aprahãõatvàdanu÷ayavànityucyate | ebhiþ kàraõairj¤àyate 'nu÷ayà na [citta]viprayuktà iti |

aùña mithyàmàrgàþ- mithyàdçùñiryàvanmithyàsamàdhiriti | ayathàbhåtaviparyaya j¤ànadar÷anànmithyàdçùñiþ yàvanmithyàsamàdhiþ | (pç) samyagàjãvo mithyàjãva÷ca na kàyavàkkarmavyatiriktau | kasmàtpçthagucyate | (u) mithyàjãvaþ pravrajitànàü dussamucchedatvàt pçthagucyate | mithyàjãvo [yena] màyà÷àñhyàdayaþ pa¤cadharmàþ puùñiü labhante sa mithyàjãvaþ | saükùipyedamucyate- pravrajitànàmakàryaü dhanàrjanakarma yaduta ràjasevàvàõijyarogacikitsàdikarma | anàdeya¤ca pràõidhadhanadhànyàdi | àdàne mithyàjãvaþ | vinaye yatpratiùiddhaü tena ca svàtmajãvanaü mithyàjãvaþ | yathoktaü såtre- pa¤ca vàõijyànyupàsakenàkaraõãyànãti | (pç) kena kuryàjjãvitam | yathàdharmabhikùayà jãvet | na mithyàjãvaü jãvet | kasmàt | avi÷uddhacetasà saddharmaü praõà÷ayati | màrgayogànavaùñambhàt | màrgàvacara evaü cintayet- bhagavataþ ÷àsane 'vatàro màrgàcaraõàrthaþ na (#
SSS_339#) jãvanàrtha iti | ataþ saddharmàbhirataþ pari÷uddhajãvanamàcaret | bhikùurbhikùadharme suniùõàtaþ syàt | yo mithyàjãvanamàcarati, na [sa] bhikùudharmà bhavati ||

saïkãrõakle÷avargaþ ùañtriü÷aduttara÷atatamaþ |


137 navasaüyojanavargaþ

tçùõàdãni navasaüyojanàni | (pç) kasmàd dçùñiùu dvidhà paràmar÷a ucyate | (u) ÷ãlavrataparàmar÷asya durvimokatvàt | yathà uóupamoghapatitaü dustaraü bhavati | tathàyamapi | evaü cintayati- ahamanena ÷ãlena svarga utpatsya iti | tadartha¤ca jalamajjana dahanaprave÷abhçgupatanàdãni nànà duþkhànyanubhavàmãti | laukikà na ÷ãlavrataparàmar÷asya doùaü pa÷yanti | ata uktaü bhagavatà saüyojanamiti | taü ÷ãlavrataparàmar÷aü ni÷ritya aùñàïgamàrgamupekùante | so 'samyaïmàrgo 'vyavadànamàrgo duþkhàntànuvartanamityucyate | ÷ãlavrataparàmar÷aþ pravrajitànàü vinibandhaþ | kàmà gçhasthànàm | ÷ãlavrataparàmar÷ã yadyapi nànàpravrajyàdharmànàcarati | tathàpi vçthà na ki¤cidanena labhyate | sa naihikaü sukhaü vindate, paratra ca mahadduþkhamanubhavati | yathàgovratikaþ saüsiddhavratiko gaurbhavati | vikùiptavrato narake patati | tacchãlavrataparàmar÷amupàdàya samyaï màrgaü samyaï màrgacàriõa¤càpavadati | ÷ãlavrataparàmar÷aþ tãrthikànàü mànotpattisthànam | [ta] evaü cintayanti- ahamanena dharmeõànyamati÷eya iti | ÷ãlavrataparàmar÷ahetunà ùaõõavatidhà vibhaktà dharmà santi | ÷ãlavrataparàmar÷aþ sthåladar÷ana ityato bahånàü satvànàü gocaraþ | praj¤àmàrgastvatisåkùmo durdar÷anaþ | laukikà na prajànanti tadàcaraõahitam | sà ca dçùñirjanànàü cittaü harati | ato bàlà bahavastaü dharmamàcaranti | sà gurvã pàpikà dçùñirityucyate | samyaïmàrgàcàrasya pratilomyenàmàrgatvàt |

(#
SSS_340#)
dçùñiparàmar÷o yenàsaddharmàbhiniviùñastatparihartumasamartho bhavati | tadçùñiparàmar÷asya balam | tadvalena ca saüyojanàni dçóhàni bhavanti | (pç) ÷aknapra÷ne kasmàtkevalamuktamãrùyàmàtsaryasaüyojanà devàmanuùyà iti | (u) idaü kle÷advayamatigràmyaü javanyam | kasmàt | pa÷yàmaþ khalu parasattvàn kùutpipàsàpãóitàn, màtsaryacittatvànnàtikràntàn | [te] parato labdhaü dçùñvàpi ãrùyàsåyàcittamutpàdayanti sotkaõñhàsantàpam | anena kàraõena ca daridràõàü nãcànàü kutsitànàmatejasvinà¤ca sthàne patanti | ÷akrasya devànàmindrisyaitatsaüyojanaü bahutaramasakçdàgatya cittaü pãóayati | ato bhagavàn vacanamàha | tatsaüyojanadvayaü gurupàpakasya nidànam | kasmàt | tadupàdàya guråõi pàpakarmàõyudbhavanti |

triùu viùeùu ràgaþ pratigha÷ca gurupàpakamutpàdayati | tayorvivçdhyà tatsaüyojanadvayamutpadyate | tatsaüyojanadvayaü striyaü puruùa¤ca pãóayati | durutsarga¤ca bhavati | kasmàt | yaþ ku÷alacittaü nibhçtaü bhàvayati | so 'tyantamãrùyàsåyaü samucchedayati | dàna¤ca nibhçtamabhyasyànte sarvamàtsaryacittaü samucchedayati | karmavipàkamapa÷yan tadgurutaravastu tyajatãdamati duùkaram | yathà kasyacitsvata utkçùñavastulàbhinaü putrameva pa÷yata÷cittaü duùprãtikaü bhavati | kaþ punarvàdaþ ÷atrum | tatsaüyojanadvayoþ priyaviprayani÷citatvàdatiduùkaraþ parityàgaþ | asmàt karmapratyayàt bhagavatà kevalamuktam ||

navasaüyojanavargaþ saptatriü÷aduttara÷atatamaþ |


138 prakãrõapra÷navargaþ

÷àstramàha- sarve kle÷à bhåyasà da÷ànu÷ayasaïgçhãtàþ | ato da÷ànu÷ayànupàdàya ÷àstraü racitavyam | da÷ànu÷ayà iti ràgapratighabhànàvidyàvicikitsàþ pa¤cadçùñaya÷ca | (pç) da÷akle÷amahàbhåmikadharmàþ tadyathà a÷ràddhayaü kausãdyaü muùitasmçtità vikùepo 'vidyàsamprajanyamayoni÷omanaskàro mithyàdhimokùa auddhatyaü pramàda÷ca | ime dharmàþ sarvakle÷acittaiþ sadà samprayuktàþ | kathamidam | (u) satprayogaþ pårvaü khaõóita eva | caitasika÷caikaika evotpadyate | ato na yujyate | na ca san nyàyo bhavati | kenedaü j¤àyate | (#
SSS_341#) ki¤cidaku÷alacittaku÷ala÷raddhàsamanvitamasti | ki¤cidaku÷alacittaü ÷raddhàsamanvitaü nàsti | tathà vãryàdikamapi | ato j¤àyate na sarvakle÷acitteùu te da÷a dharmàþ santãti | yadbhavànàha- middhamauddhatyaü sarvakle÷acitteùu vartata iti | tadayuktam | yadà cittaü lãnaü bhavati | tasmin samaye middhasamanvitaü syàt | nauddhatyacitte syàt itãdç÷à doùàþ santi |

(pç) kàmadhàtau sakalà da÷akle÷àþ santi | råpadhàtàvàråpyadhàtau ca dveùavarjità ava÷iùñàþ santi | kathamidam | (u) tatràpi santãrùyàdayaþ | kenedaü j¤àyate | såtra uktam- mahàbrahmà brahmakàyikànàmantryàha mà bhavanto ÷ramaõaü gautamamupasaïkramantu | iheva tiùñhata jaràmaraõasyàntaü lapsyadhve iti | iyamãrùyà | ãrùyàsattvàdveùo 'pi bhavet | ukta¤ca såtre- [atha khalu kevadhaü] mahàbrahmà taü bhikùuü bàhau gçhãtvà ekamantamapanayitvà taü bhikùumetadavocat- ahamapi na jànàmi yatremàni catvàri mahàbhåtànyapari÷eùàõi nirudhyante iti | evaü màyàcittena brahmakàyikànàü va¤canaü màyetyucyate | yadàha- ahamasmi [mahàbrahmà] kartà nirmàtà ÷reùñha.......iti | ayaü pramàdaþ | ityàdãni chidràõi santi | ãdç÷ànàü pàpakànàü kle÷ànàü sattvàt j¤àtavyamasti ca [tatrà] aku÷alamiti |

kecidàbhidharmikà àhuþ- màtàpitrupàdhyàyàcàryàdiùu yo ràgaþ sa ku÷alaràgaþ | anyapadàrthàdiùu ràgo 'ku÷alaràgaþ | anyeùàmupakàro 'pakàro và yanna kriyate | [aya]mavyàkçtaràgaþ | asaddharme durvij¤àdiùu dveùaþ ku÷aladveùaþ | saddharmadveùaþ pràõidveùa÷ca aku÷aladveùaþ | yo 'sattvapadàrthadveùaþ avyàkçtadveùo ['yam] | yanmànaü ni÷ritya mànaü samucchedayati ayaü ku÷alamànaþ | anyasya sattvasyàvamànamaku÷alamànaþ | avidyàdiùvapyevaü [vaktavyam] |

ki¤càhuràbhidharmikàþ- yaþ ku÷alaþ na [sa] kle÷o bhavati | (pç) kàmadhàtau satkàyadçùñimavyàkçtà vadanti | kasmàt | yadi satkàyadçùñiraraku÷alà | sarve pçthagjanà àtmacittamutpàdayanti | nà[nena] narake patanãyà bhavanti | ato 'vyàkçteti (#
SSS_342#) vadanti | kathamidam | (u) satkàyadçùñiriyaü sarvakle÷ànàü målam | kathamavyàkçtà | sa pareùàmàtmàstãti vadan patati | tadà kathamavyàkçtà bhavet | evamantagrahadçùñirapi [vaktavyà] | (pç) yadi mithyàdçùñiü pravartayitvà saü÷aye pàtayati | kimidamaku÷alam | (u) nedamaku÷alam | kasmàt | varaü saü÷aya eva pàtayati na mithyàdçùñàvatàrayati |

kecidàhuþ- kàmadhàtvàptàþ kle÷àþ sarve kàmabhavasantànakaràþ | evaü råparåpyadhàtvàptà api | kathamidam | (u) tçùõaiva bhavasantànakarã | nandipårvikà hi jàtiþ | àha ca- duþkhasamudayastçùõeti | api càha- bhojanakàmaràgàditçùõà sukhamiti | ato yathàsthànaü janma vedayate | mithyàdçùñyàdiùu naivamartho 'sti | såtre yadyupyuktaü- mànapratyayà jàtiriti | tathàpi manàpårvakatçùõayotpadyate | evaü dveùo 'pi | ato j¤àyate tçùõayà sarve bhavasantànàü bhavantãti |

(pç) kle÷eùu kati satyadar÷anaheyàþ kati bhàvanàheyàþ | (u) ràgapratighamànàvidyà dvidhà satyadar÷anaheyà bhàvanàheyà÷ca | anye ùañ satyadar÷anamàtraheyàþ | (pç) ÷aikùajanasyàpyastyahaübuddhiþ | ato j¤àyate 'nimittaniråpaõasatkàyadçùñibhàgaþ ÷aikùajanasyàheya iti | (u) [ahaü] màno 'yaü dçùñiþ | nimittaniråpaõà hi dçùñiþ | (pç) kecidàhuþ- ãrùyàmàtsaryakaukçtyamàyàdayo bhàvanàheyà iti | kathamidam | (u) ime sarve dvidhàpi bhavanti satyadar÷anaheyà bhàvanàheyà÷ceti | kenedaü j¤àyate yathà nàthaputràdayo bhagavacchràvakàn satkàralà bhino dçùñvà ãrùyàcittamutpàdayamàsuþ | iyamãrùyà màrgadar÷ino niruddhetyato j¤àyate satyadar÷anaheyeti | ka÷citpårvaü bhagavacchràvakeùu matsarã san nàdadat | màrgadar÷analabdhaþ paraü pràyacchat | tadà màtsaryamidaü satyadar÷anaheyam | yathà sunakùatràdãnàü kaukçtyaü satyadar÷anaheyamapi | yathà srotaàpannasya narakapatanapratyayaþ aùñamaloke kàyavedakamàyà ca satyadar÷anaheyàpi |

(pç) kle÷eùu kati duþkhadar÷anaheyàþ kati samudayanirodhamàrgadar÷anaheyàþ kati bhàvanàheyàþ | (u) pårvoktàþ satyadar÷anaheyàþ ùaóanu÷ayà÷caturdhà bhavanti duþkhadar÷anaheyàþ samudayanirodhamàrgadar÷anaheyàþ | anye catvàro 'nu÷ayàþ pa¤cadhà bhavanti | (pç) satkàyadçùñirantagrahadçùñirduþkhadar÷anamàtraheyàþ | ÷ãlavrataparàmar÷o dvidhà duþkhadar÷anamàrgadar÷anaheyàþ | kathamidam | (#
SSS_343#) (u) sarve kle÷à vastuto nirodhasatyadar÷anakàle prahãyante | ataþ satkàyadçùñyàdayo na duþkhadar÷anamàtraheyàþ syuþ | satkàyadçùñi÷caturùu satyeùu bhramati | pa¤caskandhà anityàþ pratãtyasamutpannàþ | àtmà tu nànityo na pratãtyasamutpannaþ | pa¤caskandhàþ sanirodhàþ, àtmà tvanirodhaþ, màrga àtmadçùñervirodhidharmaþ | ataþ satkàyadçùñi÷caturdhà heyà | antagrahadçùñirapi caturdhà heyà | kasmàt | yogã samudayasambhåtaü duþkhaü dçùñvà ucchedadçùñiü vyàvartayati | màrgalabdhaü nirodhaü dçùñvà ÷à÷vatadçùñiü vyàvartayati | ÷ãlavrataparàmar÷o 'pi caturdhà | hetau sati phalamasti | ato duþkhaü pa÷yan prajànàti- ÷ãlaü duþkhaü, nànena vi÷uddhirlabhyata iti | idaü samudayadar÷anaheyam | mithyàdçùñyà nirvàõamapodyate, yadanayà dçùñyà vi÷uddhirlabhyata iti | idaü nirodhadar÷anaheyam | anayà màrgo 'podyate- idaü màrgadar÷anaheyam | yathà dçùñiparàmar÷o mithyàdçùñyà÷riteti caturdhà heyaþ | evaü ÷ãlavrataparàmar÷o 'pi syàt |

(pç) tathà cenna syuraùñanavatiranu÷ayàþ | sarve 'nu÷ayà bhåmiva÷àtprahãyante na dhàtuva÷àt | aùñanavatiranu÷ayà iti nànto bhavati | (pç) ràgo màno mithyàdçùñiü varjayitvà anyà÷catasro dçùñayo duþkhadaurmanasyendriye varjayitvà [tadanya]trividhendriyasamprayuktàþ | dveùo 'pi sukhasaumanasyendriye varjayitvà [tadanya]trividhendriyasamprayuktaþ | avidyà pa¤cendriyasamprayuktà | mithyàdçùñirvicikitsà ca duþkhendriyavarjaü caturindriyasamprayuktà | dveùamrakùapàpamàtsaryerùyà÷ca daurmanasyendriyamàtra samprayuktàþ | kathamidam | (u) samprayogo nàstãti pårvameva dåùitam | pa÷càdapi vakùyate pa¤casu vij¤àneùu nàsti kle÷a iti | bhavataþ ÷àsane ràgaþ saumanasyendriyasamprayuktaþ | màtsaryantu na tathà ityatra nàsti hetuþ | màtsaryasya ràgàïgatvàt | evaü màno na daurmanasyendriyasamprayukta ityatràpi nàsti hetuþ | ato j¤àyate bhavadbhiruktaü sarvaü svasaüj¤ànusmaraõavikalpamàtramiti |

(pç) kecidàhuþ- duþkhahar÷anaheyàþ pa¤camithyàdçùñayo vicikitsà ràgapratighamànaviprayuktàvidyàþ | samudayasatya[dar÷ana]heyà÷ca mithyàdçùñidçùñiparàmar÷avicikitsà ràgapratighamànaviprayuktàvidyà÷ca ime sarvatragànu÷ayà anye 'sarvatragànu÷ayàþ | kathamidam | (u) sarve sarvatragàþ | kasmàt | sarveùàü mithohetupratyayatvàt | mama[÷àsane]mithyàdçùñau ràgo bhavati, nàsti duþkhaü yàvannàsti màrgaþ | tasyàü dçùñàvabhiniviùña àtmànamunnamayati | yadi ÷çõoti duþkhamiti, tadà vidviùati | sa ca ràgo nirodhasatyàlambanaþ | dveùo (#
SSS_344#) nirvàõadveùyapi bhavati | nirvàõenàpyàtmana uccamatirbhavati | tadvanmàrgeõàpi, anye 'pyanu÷ayàþ sarvatragà iti draùñavyam | kàmadhàtvàptàþ kle÷à råpadhàtvàlambanàþ | yathà ràgeõa sukhamabhinandati | dveùeõà÷ubhaü vidviùati | tena dharmeõàtmànamunnamayati, tatpradhànà bhavanti [råpadhàtau] na kàmadhàtau | yathà kàmadhàtukakle÷àråpadhàtvàlambanàþ tathà råpadhàtukàdçùñayàdayaþ kle÷à api kàmadhàtvàlambanàþ | evamàråpyadhàtàvapi | ki¤ceme kle÷àþ sàmànyavi÷eùalakùaõàlambanàþ | kasmàt | ràgaþ sàmànyalakùaõàlambano 'pi caturo devàn tadadhastanàü÷ca saükle÷ayati | yathàha dãrghanakhasåtram- sarvaü kùamata itãdaü saüràgàya | sarvaü na kùamata itãdamasaüràgàya iti | sarvaü na kùamata itãdaü saüràgàya | sarvaü kùamata itãdamasaüràgàya | tena kle÷enàtmànamunnamayati | kle÷o 'yaü kàyavàkkarma pravartayati | kasmàt | uktaü hi såtre- ãdç÷ãü dçùñimutpàdya ãdç÷aü vastu vadati yadasti jãva ityàdi |

te sarve kle÷àþ ùaùñhavij¤àne vartante | na pa¤casu vij¤àneùu | kasmàt | ùaùñhavij¤ànasya saüj¤opagatvàt | sarve ca kle÷àþ saüj¤àsambhåtàþ | tathà no cet satkàyadçùñyàdayo 'pi pa¤casu vij¤àneùu varteran | kasmàt | cakùuùà råpaü dçùñvà vadati ahaü pa÷yamãti | tathà mànavicikitsàdiùvapi | (pç) såtra uktam- ùañ tçùõàkàyà iti | kathamucyate pa¤casu vij¤àneùu na kle÷àþ santãti | (u) yathà ùaõmanaupavicàrà manovij¤àne vartante | kevalaü cakùuràdibhiràhçtà ityataþ ùaõmanaupavicàrà ityucyante | tathedamapi | manovij¤àne hi vidyamànaü vikalpakàraõaü na pa¤casu vij¤àneùu | ato j¤àyate pa¤ca vij¤àneùu na santi kle÷à iti ||

prakãrõapra÷navargo 'ùñastriü÷aduttara÷atatamaþ |


139 doùaprahàõavargaþ

(pç) kecidàhuþ- kle÷à navavidhà- adhamamadhyamottamà adhamàdhamàdhamamadhyamàdhamottamà madhyamàdhama madhyamamadhyamamadhyamottamà uttamàdhamottamamadhyamottamottamà iti | j¤ànamapi navavidham | kle÷eùåttamottamaþ pårvaü praheyaþ | adhamàdhamo 'nte praheyaþ | adhamàdhapaj¤ànenottamottamakle÷aü prajahàti | yàvaduttamottamaj¤ànena adhamàdhamakle÷aü prajahàti iti | kathamidam | (u) apramàõacittaiþ kle÷àn sarvàn prajahàti | kasmàt | såtre bhagavànàha- tadyathà dakùaþ (#
SSS_345#) karmakaro hastena para÷umàdàya cakùuùà muùñiprade÷aü dçùñvà yànyaü÷asahasràni pratidinaü kùãyamàõàni tànyagaõayanannapi kùãõamàtraü dçùñvà prajànàti idaü kùãõamiti | tathà sa bhikùurapi màrgacaryàü bhàvayan kànyadya kùãõàõyàsravasahasràõi kàni hyaþ kùãõànyàsravahasràõãti agaõayannapi kùãõamàtre prajànàti kùãõa àsrava iti | ato j¤àyate 'pramàõai j¤ànaiþ kle÷àþ kùãyanta natvaùñha nava và iti |

(pç) kaü samàdhiü ni÷ritya kaþ kle÷a prahãyate | (u) saptaprati÷araõànyupàdàya kle÷àn samucchedayati | yathoktaü såtre bhagavatà- prathamadhyànamupàdàyàsravàõàü kùayo yàvadàki¤canyàyatanamupàdàyàsravàõàü kùaya iti | tàni saptaprati÷araõàni vinàpi àsravàõàü kùayaü karoti | yathoktaü susãmasåtre- atikramya saptani÷rayànàsravakùayamanupràpnotãti | ato j¤àyate kàmadhàtukasamàdhiü ni÷rityàpi àsravakùayaü pratilabhata iti |

(pç) satyadar÷anaheyàþ kle÷à nàråpyasamàdhiü ni÷ritya prahãyeran | tasya yogino råpalakùaõabhaïgàt | (u) idaü pårvameva prayuktam | yadàråpyasamàdhi[rapi] råpamavalambata iti | (pç) pårvaü prathamadhyànàdvãtaràgaþ kiü krameõa dvitãyadhyànàdãn pràpnoti kiü và ekakàlameva | (u) krameõa bhavitavyam | prathamadhyàne vãtaràgasya dvitiyadhyànàdãnàmutpatteþ | (pç) kiü kàmadhàtàvasti kramaþ | (u) kle÷ànàü pratikùaõaniruddhatvàtsyàdapi kramaþ | yathà ca yàmyà devàþ pariùvaïge kàmaü sàdhayanti | tuùità devàþ pàõiü gçhãtvà kàmaü sàdhayanti | nirmàõaratà vàgàlàpena kàmaü sàdhayanti | paranirmitava÷avartino devà àkàraü dçùñvà kàmaü sàdhayanti | [evaü] j¤àtavyaü kàmadhàtukakle÷àþ krameõàpi kùãyanta iti | kecidàhuþ- puõyaguõapratyayaü tatrotpadyante | na kle÷aprahàõena | praõãtakàmatvàt tatsàdhane vi÷eùaþ | mçdvindriyatvàtpariùvaïgena kàmaü sàdhayanti | tãkùõendriyatvàdàkàraü dçùñvà kàmaü sàdhayanti iti |

(pç) kecidàhuþ- bhàvanàheyàþ kle÷àþ krameõà prahãyante | pårvaü kàmadhàtvàptàþ pa¤càdråpàråpyàptàþ | satyadar÷anaheyàstvekakàlaü prahãyanta iti | kathamidam | (u) yathà satyadar÷anaheyàþ sarve kle÷à nirodhasatyadar÷anena prahãyante | uktapårvamidam yat nirodhadar÷anapraheyàþ (#
SSS_346#) satkàyadçùñyàdayaþ kle÷àþ sarve nirodhasatyadar÷anena prahãyante | åùmadharmàdàrabhya anityàdyàkàraiþ pa¤caskandhalakùaõàni bhàvayitvà àdau praheyàþ kle÷à nirodhadar÷anena kùãyante |

(pç) kàmadhàtvàptaduþkha[satya]bhàvanayà kàmadhàtukasaüyojanàni prajahàti | samudayasatyabhàvanàyàpyevam | yathà kàmadhàtau tathà naivasaüj¤ànàü saüj¤àyatane 'pi | kàmadhàtukanirodha[satya]bhàvanayà traidhàtukasaüyojanàni prajahàti | evaü màrga[bhàvanayà]pi | kathamidam | (u) nirodhaj¤aþ kle÷àn prajahàti | ato bhavaduktaü na yujyate | (pç) [nanu] såtra uktam- pa¤caskandhànanityàdinà bhàvayitvà srotaàpattipalaü yàvadarhatphalaü vindate iti | kathamàha bhavàn nirodhasatyadar÷anamàtreõa kle÷àn prajahàtãti | (u) imàn pa¤caskàn bhàvayan prajànàti nirodhami÷rabhàvanàm | ataþ prajahàti kle÷ànu÷ayàn | yathoktaü såtre- bhikùurbhàvayati idaü råpaü, ayaü råpasamudayaþ, ayaü råpanirodha iti sarvadà mama pa÷yato dharmaü vijànataþ kle÷àþ prahãyanta iti | j¤àtavyaünirodhasatyadar÷anena kle÷ànàü kùaya iti | pa¤caskandhà duþkham tataþ kle÷àþ samutpadyante | yadà pa¤caskandhànàü nirvàõamupa÷amaü pa÷yati | tadà duþkhasaüj¤à sampannà bhavati | ato j¤àyate skandhànàü nirodhaü pa÷yataþ kle÷àþ kùãyanta iti | yathoktam- dharmànupàdàyàkàyasvabhàvamekamupekùàcittamà÷ritya prahàõamiti | akàyasvabhàva eva nirodhaþ | yo råpamakàyasvabhàvaü yàvadvij¤ànamakàyasvabhàvaü pa÷yati so 'tyantavisaüyogabhàgbhavati | trãõi vimokùamukhàni nirvàõasya pratyayàþ | vimokùamukhairebhireva kle÷àn prajàhàti | nànyopàyaiþ | ato j¤àyate 'saüskçtàlambano màrga eva kle÷àn prajahàtãti | ato bhavadukto [yaþ] kle÷aprahàõadharmo nàyaü yuktaþ |

÷àstramàha- kle÷ànàmevaüjàtãyànàmapramàõàni viklapasvabhàvàni bhavanti [iti] vimuktipràrthibhirj¤àtavyam | kasmàt | etadbandhadoùaj¤ànabalàdvimucyate | yadà ka÷cicchatruü vij¤àya dårãkaroti | yathà và viùamamàrgaü j¤àtvà varjayati | evaü kle÷ànapi | kle÷abandho 'tisåkùmo vemacitramasuraràjaü bavandha | yàvadbhavàgraü satvàþ kle÷abaddhàþ | ato j¤àtavyaü teùàmàdãnavam | sattvà yàdadbhavàgramàjava¤javapatitàþ | yataþ kle÷ànàmàdãnavaj¤ànaü na pa÷yanti | aprahãõasaüyojanatvàdaprahãõa àtmamàno vardhate | tatastu vimatikaukçtye bhavataþ | ataþ kle÷adoùairmà va¤citaþ syàmiti j¤àtavyam | yat satvà vi÷uddhaü paramaü nirvàõasukhamupekùante pratyutàtitucchaü kàmasukhaü bhavasukhaü kàmayante tadidaü sarvaü kle÷ànàü doùaþ | yadà kle÷àn (#
SSS_347#) prajahàti tadà mahàhitaü pratilabhante | ataþ kle÷adoùàõàü j¤ànadar÷anaü kuryàt | vimukteràvaraõadharmà yaduta kle÷àþ | kle÷ànàmaprahàõe naivàsti vimuktinidànam | kasmàt | kle÷àþ kàmanidànam | kle÷ànuyàyã kàyo bhavati | kàyànuyàyi duþkham | ato duþkhaviyogàrthã kle÷ànàü prahàõàya vãryamàrabheta ||

kle÷aprahàõavarga ekonacatvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


140 vidyàhetuvargaþ

(pç) kle÷àþ kàyasya nidànamityetadvidyà syàt | kasmàt | tãrthikà hi nedaü ÷raddadhante | kecidàhuþ- kàyo 'hetuko 'pratyayaþ, tçõavçkùavat svayaübhåta iti | kecidàhuþ - padàrthà mahe÷varàdibhiþ sçùñà iti | kecidàhuþ- padàrthàþ kàlasvabhàvajàþ iti | kecidàhuþ- paramàõusamavàyajà iti | evaüjàtãyavacanàni vidyà syuþ | (u) karmaõaþ kàyo bhavatãdaü pårvameva sàdhitam | tatkarma kle÷ebhyaþ sambhåtam | ataþ kle÷àþ kàyasya nidànam |

(pç) kathaü j¤àyate kle÷ahetukaü karmeti | (u) praj¤apticittamavidyetyucyate | praj¤apticittakaþ karmàõyupacinoti | ato j¤àyate kle÷apratyayaü karma bhavatãti | arhanna karmàõyupacinoti na niùpàdayati | ato j¤àyate karmàõi kle÷asiddhànãti | yathoktaü bhagavatàsåtre- yaþ pratilabdhavidyaþ sanyastàvidyaþ sa kiü pàpakaü karma puõyaü karma àne¤jya¤ca karma karoti na và | no bhagavan iti | nàsti cànàsravaü karma | ato j¤àyate praj¤aptyanuyàyã kevalaü karmàõi karotãti | anàsravaü cittaü na praj¤aptimavalambata iti na karmàõi karoti | ÷aikùasya nàsti caryà | yathoktaü såtre- ÷aikùajanaþ pratyàgataü nàcarati, niruddhaü na karotãti | kriyàlakùaõà hi caryà | caryaiva karmetyucyate | anàsravaü citta¤ca na caryàlakùaõamityato nàstyanàsravaü karma | tasmàt sarvàõi kàyavedanãyakarmàõi kle÷ahetusambhåtàni | prahãõakle÷o na punarjanmànubhavati | ato j¤àyate vidyamànaþ kàyaþ kle÷ahetu[ka] iti |

(pç) sarve sattvà akle÷atayà jàyante | pa÷càttu kle÷àþ samudbhavanti | yathà puruùasya jananakàle 'vidyamànaü da÷anaü pa÷càdutpadyate | (u) na yukta[mida]m | kle÷avàneva (#
SSS_348#) [jàyate] yatra bhavalakùaõaü kvarodanàdi jananakàle pratyakùamasti | ato j¤àyate kle÷aiþ sahaiva sarve jàyanta iti | pratyakùaü pa÷yàmaþ khalu sattvà bahavo varcaþkuñyàdiùu prasåyante na tu ÷ilàdiùu | gandharasàdyàsaïgàttatra prasåyanta iti draùñavyam | ato j¤àyate kle÷ava÷àdutpadyanta iti | (pç) narakàdau na janma labheran | kasmàt | na hi ka÷cinarakàdau sukhaü kàmayeta | (u) mohabalàdviparyayacittà utpadyante | mriyamàõà dårato narakaü dçùñvà idaü padmasara iti tadàsaïgàttatrotpadyante | yathoktaü såtre- yo nibióitasthàne vipulaü sthànaü labheyamiti mriyate sa pakùiùåtpadyate | yaþ paritarùito mriyate sa jalajanturjàyate | yaþ ÷ãtàrto mriyate sa tapananarake jàyate | yastàpatarùito mriyate sa ÷ãtanarake jàyate | yo maithunakàmàsaktaþ sa cañakeùu jàyate | ya àhàràsaktaþ sa kuõapeùu kãño jàyate | iti | kàmàsaïgahetunà aku÷alàni karoti | aku÷alapratyayadàróhyàtphalavipàkaü vedayate | kàyàsaktyà karmàõi vipàkajanakàni | kasmàt | kàyàsaktasya mohabalànmànàdayaþ kle÷à jàyante | tataþ karmaõi sa¤cinoti | karmabalàdgatiùåtpadyate |

(pç) yadi kle÷apratyayena kàyo bhavati | prahãõakle÷asya pa¤caskandhasantàno na syàt | (u) kàyo 'yaü pårvaü kle÷ajàtaþ | [idànãü] kle÷eùu prahãõeùvapi tadvegabalàtkàyaþ punarna prahãyate | yathà daõóena cakrabhramaõam | muhårtaü daõóe viramatyapi [cakram] bhramatyeva na tu ÷àmyati | (pç) yadi pårvakarmakle÷avegàtkàyo bhavati | tadà prahãõakle÷aþ pårvakarmakle÷avegàtpunaþ kàyamupàdadyàt | (u) nimittagrahàdvij¤ànamava÷yaü tiùñhati | ayaü prakùãõapårvakarmavegaþ | idànãmanimittavimokùamukhaü bhàvayan nordhvadehamupàdatte | yathà tatpapàùàõe na bãjàni prarohanti | evaü j¤ànàgninà vij¤ànasthitiùu dagdhàsu na vij¤ànabãjaü prarohati | (#
SSS_349#) årdhvasantànaþ samucchidyate | saüskàrapratyayavaikalyàt na punaþ santàno bhavati | yathoktaü såtre bhagavatà- vij¤ànaü bãjam | karmasaüskàràþ kùetram | ràgatçùõà salilam | avidyà avakiraõam | ebhiþ pratyayairàyatyàü kàyamupàdatta iti | arhatastveùàü pratyayànàü vaikalyànnàyatyàü kàyo bhavati iti j¤àtavyaü kle÷apratyayà kàyavedaneti | vigatakle÷asya duþkhaj¤ànàdicittamasti | idànãmupapattivedako na pa÷yati taccittamastãti | ato j¤àyate vigatakle÷o nopapatiü vedayata iti | (pç) srotaàpannàdinàü duþkhàdicittamasti | ta upapattikàle 'pi na pa÷yanti astãti | (u) arhatàü j¤ànabalaü sudçóham | sarve 'pi kle÷à notkarùanti | ato mriyamàõà upapattivedanàü pratighnanti | srotaàpannàdãnàü j¤ànabalantu na tathà | ato na dçùñàntaþ syàt |

bhavatoktaü yathà da÷anaü pa÷càtkrameõa bhavati tathà kle÷à apãti | idamayuktam | kasmàt | arhanto 'nàsravapraj¤àdadghakle÷à ityato notpadyeran | yathà dagdhaü bãjaü na punaþ prarohati | pratyakùaü khalu loke 'smin kle÷ajaþ kàya iti | yathà kàmaràgàtkàyaråpaü vikriyate | tathà dveùàdapi | ato j¤àyate àyatyàü pa¤caskandhà api kle÷ajà iti |

(pç) pa÷yàmaþ khalu àhàrapratyayàþ pa¤caskandhà utpadyante | tathàpi nocyate àhàraþ kàyavedanàpratyaya iti | (u) àhàra÷cittapraj¤aptito råpàdãnàü janakaþ | kle÷àstu na tathà, apraj¤aptito råpàdijanakàþ | ato j¤àyate kle÷àþ kàyapratyayà iti | pratyakùaü khalu cañakàdayaþ kàmabahulàþ, sarpàdayo dveùabahulàþ, såkaràdayo mohabahulàþ | j¤àtavyamime sattvà ava÷yaü pårvàbhyàsasa¤citamaithunaràgàdikle÷à ityatasteùåtpadyanta iti | (pç) utpattisthàna dharmastathà na tu pårvàbhyàsasa¤citakle÷ahetukam | (u) tathà cainmaithunaràgàdayo nirhetukàþ syuþ | nedaü sambhavati | iti j¤àtavyaü pårvàbhyàsasa¤citahetunà bhavatãti | kàmakrodhàdiùu kle÷eùåddãpiteùu hananàdipàpàni kurvanti | tebhyaþ pàpebhyo dçùña eva badhabandhanàdiduþkhamanu bhavanti | kle÷eùvalpeùu ÷ãladhàraõaku÷alàbhyàsàdihitaü labhante | tatku÷ala÷ãlamupàdàya dçùña eva khyàtiya÷olàbhasatkàràdisukhaü labhante | yatheha loke làbho hàni÷ca kle÷ahetukà, tathàmuùminnapyevamiti j¤àyate |

(pç) yadi kle÷ahetukaþ kàyo bhavati | tadà samucchidyeta saüsàre gatàgatam | kasmàt | kle÷avivçddhyà durgatau patati sa eva pàpakàyamanubhåya kle÷àn punarvardhayati | sadà ca vimuktiheturahitaþ | eva¤ca na susthàne janma labheta | yadi puõyavardhanàya (#
SSS_350#) puõyakàyamupàdate | tadà punarapi na dusthàna utpadyeta | eva¤ca na syàtsaüsàre gatàgatam | (u) jano 'yaü durgatau patito 'pi kadàcitku÷alacittabhàgbhavati | susthàna utpanno 'pi kadàcidaku÷alacittamutpàdayati | ataþ saüsàre gatàgataü na samucchidyate | ràgàdikle÷ànàü tanutvataþ susthàne janmànuvartate | teùàmeva mahatvato duþsthàne janmànuvartate yathà såkara÷vàdayaþ | alpake÷atvataþ susthàne jàyata iti yathà [ka÷cit] kle÷atanutvàt dàna÷ãlàdikarmàcaran ùañsu kàmadeveùåtpadyate | prahãõàbrahmacaryàràgatvàdvi÷iùñadhyànasukhaü pratilabhate | prahãõaråpasaükle÷atvàdvi÷iùñasamàdhisukhaü pratilabhate | sarvasaüyojanànàü kùaye 'nupamaü nirvàõasukhaü pratilabhate | ato j¤àyate kàyo 'yaü kle÷ahetuka iti |

pa÷yàmaþ khalu sattvà kude÷abhåmau ratà durjanaiþ saha kutsitamadhivasantãti sarvamàsaïgàdbhavati | ato j¤àyate saüsàre sattvànàmadhivàso 'pyàsaïgàdbhavati | yathà ÷alabhà bhàsvararåparàgàtpradãpadagdhà bhavanti | àsaktiriyaü na j¤ànadbhavati | kasmàt | ÷alabhà ime na jànanti agnirduþkhaspar÷a ityatastatra patanti | tathà sattvàþ paunarbhavikaduþkhapatità avidyàpratyayakàmatçùõàrta utpadyante | yathà matsyà aïku÷aü grasantaþ, hariõàþ ÷abdànu càriõaþ | te sarve kàmàsaïgànmriyante | yathà ca ka÷cit kàmàsaktyà viprakçùñàü vidi÷aü gacchan na pratinivartate | tat sarvaü kle÷àjjàtamiti draùñavyam | yathà vçkùasya måle 'nunmålite sa vçkùaþ punaþ prarohati | tathà ràgamåle 'nunmålite duþkhavçkùa sadà vartate | yathàha bhagavàn-

yathàpi måle 'nupadrute dçóhe cchinno 'pi vçkùaþ punareva rohati |
evamapi tçùõànu÷aye 'nuddhçte nirvartayati duþkhamidaü punaþ punaþ || iti |

kàyo 'yama÷uciranityo duþkhaü ÷ånyo 'nàtmakaþ | svato 'vidyàü vinà ko j¤ànã tat vyayaduþkhaü kàmayamàno vedayeta | yathàndho malinavàso ratnàbharaõamiti pralobhitaþ syàt | tathàvidyàndhãbhåta àdãnavabahulàna÷ucãn pa¤caskandhànanubhavati | àtmamatyà duþkhamapi kàyamanubhavan na tyajati | anàtmabuddhau tu prajahàti | yathàha ÷àriputraþ- vi÷uddhasaüvara- pratilabdhamàrgo mriyamàõo 'bhinandati | tadyathà viùakumbhe bhagne | ato (#
SSS_351#) j¤àyate kle÷apratyayo 'yaü kàya iti | aj¤ànàdasmin kàya àsajyate | yathà citrakàraõóo '÷ucisamçddhaþ | anapàvçto ramaõãyaþ | apàvçte tu påtitçõàni [dç÷yante] | yathà viùasarpasampårõe gçhaprakoùñhe 'prajvalite ca dãpe sukhàdhyavasànaü bhavati | [viùasarpa]dar÷ane tu tadapaiti | tathà sattvà api avidyàyàü satyàü loke 'bhiramante | utpannàyàntu vidyàyàü cittaü nirvidyate | evaü kàmatçùõà bhavasya målam | kasmàt | kàmatçùõayà hi pràrthayate | pràrthanà hi dvividhà- kàmapràrthanà bhavapràrthanà iti | pratyutpanneùu kàmeùu pràrthanà kàmapràrthanà | punarbhavapràrthanà bhavapràrthanà | ato j¤àyate kàmatçùõà bhavasya målamiti | pa¤caskandhàsaktau satkàyadçùñirutpadyate yadutàhamityàtmavàdopàdànam | tadupàdànamupàdàyànyàni trãõyupàdànàni bhavanti | upàdànapratyayo bhavaþ | bhavapratyayà jàtiriti j¤àtavyaü kle÷àþ kàyasya målamiti |

kàyo 'yaü duþkham | duþkhakàye 'smin sukhasaüj¤àviparyaya utpadyate | tena sukhaviparyayeõa viparãtatçùõà pravartate | tathà viparãtatçùõayà punarbhavaü vedayate | ato j¤àyate kàmatçùõàpratyayaþ kàyo bhavatãti | kàyo 'yamàhàrapratyayàttiùñhati | kabalãkàràhàràsaktyà na kàmadhàtumativartate | yathoktaü karmaskandhe- gandharasàsaktyà varcaþkuñyàdiùåtpadyate | spraùñavyàsaktyà garbhàvàsa utpadyate | ÷ãtoùõaspar÷àsaktyà aõóajaþ svedajo và bhavati | iti sarve na kàmadhàtumatikràmanti | dhàtuspar÷amupàdàya tisro vedanà bhavanti | ataþ spar÷apratyayà vedanetyucyate | manaþsa¤cetanàhàro 'pyevam | punarbhavasamutthànàya praõidadhàti idamahaü kariùyàmãti | j¤àdar÷anavihãnaü vij¤ànaü punarbhavapràpakakàmatçùõàmålaü bhavati | evaü catvàra àhàràþ kàmatçùõàdhãnàþ | sarve hi sattvà àhàreõa jãvanti | ato j¤àyate tçùõàpratyayà jàtiriti |

catasro jàtayaþ- aõóajo jaràyujaþ saüsvedaja upapàduka iti | maithunakàmatçùõayà aõóajo jaràyuja÷ca | gandharasàdyàsaïgàt saüsvedajopapattiü vedayate | yathàbhilaùitaü gurukarmopacãya upapàdukajanma vedayate | ato j¤àyate catvàro jàtivibhàgàþ kàmatçùõàdhãnà iti | catasraþ kàyavedanàþ- ka÷cidàtmaghàtako na paraghàtaka ityàdaya÷catasraþ | tàþ (#
SSS_352#) sarvàþ kàmatçùõàvi÷eùà bhavanti | ato j¤àyate kàmatçùõàpratyayaþ kàyo bhavatãti | catasro vij¤ànasthitayaþ- råpopagaü vij¤ànaü tiùñhat råpapratiùñhitaü råpàrambaõaü nandyupasevanam | vedanàsaüj¤àsaüskàreùvapyevam | na tåcyate vij¤ànameva vij¤ànasthitiriti | vij¤ànakàle kle÷àbhàvàt | ato j¤àyate kle÷apratyayaþ kàyo bhavatãti |

dvàda÷anidànàni càvidyàdhãnàni | kasmàt | praj¤aptyanuyàyicittamavidyà | tàmavidyàmupàdàya pravartate [karma]puõyopagamapuõyopagamàne¤jyopagam | kàmasaülàlitaü puõyopagam | duþkhasampãóitamapuõyopagam | maitrãkaruõàdicittasaïgçhãtamàne¤jyopagam | teùàü karmaõàmanugàmivij¤ànaü punarbhave tiùñhati | vij¤ànaü ni÷ritya bhavanti nàmaråpaùaóàyatanaspar÷avedanàþ | imàni catvàri pårvàdhvanãnakarmakle÷avipàkàþ | punarimàü vedanàmupàdàya pravartate tçùõopàdànaü bhavaþ | ime karmakle÷à àyatyàü jàtijaràmaraõàdãnyutpàdayanti | evaü dvàda÷àïgabhavasantatiravidyàmålikà | ato j¤àyate kle÷apratyayaþ kàyo bhavatãti |

saüsàro 'nàdiþ | kenedaü j¤àyate | uktaü hi såtre- karmapratyayàni cakùuràdãnãndriyàõi | karma tçùõàhetukam | tçùõà avidyàhetukà | avidyà ayoni÷omanaskàrahetukà | ayoni÷omanaskàra÷cakùurhetuko råpapratyayo mohàtpravçtta iti | ato j¤àyate saüsàracakramanàdãti | ã÷varàdayaþ kàraõamiti vadato na bhavatyanàdiþ | tattu na sambhavati | ato j¤àyate kle÷apratyayaþ kàya iti | kle÷ànàmàtyantikanirodhe vimuktirlabhyate | sattvànàü dehà nànà vijàtãyàþ | ã÷varàdãkàraõatve vaijàtyaü na syàt | kle÷akarmaõàü bahuvidhatvàt dehà api naike |

dvàviü÷atàvindriyeùu ùaóindriyàõyupàdàya ùaóvij¤ànàni bhavanti | tatràsti strãpuruùendriyam | sarvadharmàõàmeùàü santatyavicchedàt jãvitamityucyate | jãvitaü kasyendriyaü bhavati, yaduta karmaõaþ | karmedaü kle÷ànàü hetuþ | kle÷à vedanàni÷rità ityataþ pa¤ca vedanà indriyàõi bhavanti | evamanyonya[hetu] pravçttà saüsàrasantatiþ | ÷raddhàdãnãndriyàõi (#
SSS_353#) ni÷ritya santatiü vicchedayati | evaü dvàviü÷atãndriyaiþ saüsàre yàtyàyàti ca | ato j¤àyate kle÷aiþ kàyo bhavatãti |

ki¤ca vimuktyarthã ÷ãlasamàdhipraj¤à vimuktij¤ànadar÷anaskandhànutpàdayati | eùàü ka upayogaþ | [te] sarve kle÷ànàü nirodhàya bhavanti j¤ànã taddhitaü dçùñvà tàn skandhànupà÷rayate | ato j¤àyate kle÷apratyayaþ kàya iti | kle÷à÷ca krameõa nirudhyante | prahãõatrividhasaüyojanaþ srotaàpattiphalabhàg bhavati | tanukàmacchandàdikaþ sakçdàgàmiphalabhàk | prakùãõakàmadhàtusaüyojano 'nàgàmiphalabhàk | dhyànasamàdhiùvapi ayaü kramaþ | atyantakùãõasarva[saüyojanaþ] arhatphalabhàg bhavati | evaü kle÷ànàü krama÷o nirodhàtkàyo 'pi krama÷o nirudhyate | ã÷varàdikàraõatve na syàtkramanirodhaþ | ato j¤àyate kle÷apratyayaþ kàya iti | sujanà ràgàdãnàü kle÷ànàü prahàõaü pràrthayante | draùñavyamava÷yaü ràgàdipratyayamidànãmàyatyà¤ca glànyupàyàsàn labhanta ityato 'va÷yaü [teùàü] prahàõaü pràrthayante | tathà no cenna prahàõapràrthanà syàt | ye vadanti ã÷varàdayaþ kàyasya heturiti | te 'pi pràrthayante kàmacchandàdãnàü prahàõam | ato j¤àyate kàmacchandàdipratyayaþ kàya iti | vidvàn praj¤ayà vimuktiü labhante | [ato] aj¤ànàdvadhyata iti j¤eyaü bhavati | tasmàt j¤àyate kle÷apratyayaþ kàyo bhavatãti |

bhagavànàha- tatra tatra såtre nandiràgakùayàtsamyagvimuktiü labhata iti | kasmàt | cakùåråpàdayo hi na bandhà ityucyante | nandiràgàdayastu bandhàþ | nandiràgabhaïgàt cittaü samyagvimucyate | samyagvimuktaü cittaü nirvàõe 'vatarati | ato j¤àyate kle÷apratyayaþ kàyo bhavatãti | animittànàkàra÷ånyatayà hi vimuktiü pratilabhate | ato j¤àyate kle÷apratyayaþ kàya iti | kasmàt | dharmàõàü ÷ånyatàdar÷anamevànimittapratilàbhaþ | nimittanirodhànna punarbhavaü praõidadhàti | ataþ ÷ånyatà vimokùamukhamityucyate | tadviparyaye bandhaþ | ityàdinà kle÷àdhãnaþ kàyo bhavatãti pradar÷itam ||

vidyàhetuvarga÷catvàriü÷aduttara÷atatamaþ |

[iti] samudayasatyaskandhaþ samàptaþ |

(#
SSS_354#)
atha nirodhasatyaskandhaþ


141 nirodhasatyaskandhe àdyaþ praj¤aptisthàpanavargaþ

÷àstramàha- trividhacittànàü nirodho nirodhasatyaü yaduta praj¤apticittaü dharmacittaü ÷ånyatàcittam | (pç) kathameùàü trayàõàü cittànàü nirodhaþ | (u) praj¤apticittaü bahu÷rutapratyayaj¤ànena và nirudhyate | cintanàpratyayaj¤ànena và nirudhyate | dharmacittamåùmagatàdidharmeùu ÷ånyatàbuddhayà nirudhyate | ÷ånyatàcittaü nirodhasamàpattyavataraõena nirudhyate | yadi vànupadhi÷eùanirvàõe 'vatarataþ santànasamucchede nirudhyate |

(pç) katamà praj¤aptiþ | (u) skandhànupàdàya ye vikalpà tadyathà pa¤caskandhànupàdàya puruùa ityucyate | råparasagandhaspar÷ànupàdàya ghaña ityucyate ityàdi | (pç) kasmàdiyaü praj¤aptiþ | (u) såtre bhagavànàha-

yathàhyaïgasambhàràdbhavati ÷abdo ratheti ca |
evaü skandheùu satsveva bhavati sattveti saüvçtiþ || iti |

yathà ca bhagavàn bhikùånavocat- dharmà anityà duþkhàþ ÷ånyà anàtmànaþ pratãtyasamutpannà aniyatasvabhàvà nàmamàtramanusmaraõamàtraü bhogamàtram | imàneva pa¤caskandhànupàdàya nànà nàma pravartate sattvo manuùyo deva ityàdi iti | såtre 'smin vastusato dharmasya pratiùedhàducyate nàmamàtramiti |

ki¤càha bhagavàn- dve satye paramàrthasatyaü saüvçtisatyamiti | paramàrthasatyaü yaduta (#
SSS_355#) råpàdayo dharmà nirvàõa¤ca | saüvçtisatyaü yat praj¤aptimàtraü niþsvabhàvam | yathà råpàdipratyayo ghañaþ sidhyati | tathà pa¤caskandhapratyayaþ puruùaþ sidhyati | (pç) yadi paramàrthato nàstãdam | lokasatyasya ka upayogaþ | (u) laukikàþ sattvà lokasatyamupàdàyopayojayanti | kenedaü j¤àyate | yathà citrito 'gnirityuktau janàþ ÷raddadhante | buddhà bhagavanto laukikànàü praj¤aptito viyojanàya lokasatyena vyavaharanti | yathoktaü såtre- nàhaü [bhikùavo] lokena vivadàmi | loka÷ca mayà vivadati | na [bhikùavaþ] dharmavàdã [kenacilloke] vivadati | iti |

purà kila janà vaståpabhogakàmanayà vahuvastunàmutpattikàle ghaña ityàdi nàma sthàpayà¤cakruþ | saddharme sati nopayogo labhyeta | ato lokasatyamityucyate | satyadvaya ukte bhagavataþ ÷àsanaü suvi÷uddham | paramàrthatastu vidvàn na vi÷iùyate | lokasatyato bàlairna vivadante | satyadvayaü vadan na ÷à÷vatoccheda [dçùñau] patati | na patati mithyàdçùñau sukhànte duþkhànte ca | karmavipàkàdi sarvaü sidhyet | lokasatyaü buddhànàü ÷àsanavinayamålam | yaduta dàna÷ãlayorvipàkaþ susthàna upapattiþ | anena dharmeõa taccittaü damayitvà màrga÷àsanaü gràhayitvà pa÷càtparamàrthasatyamupadi÷ati | evaü jina÷àanamàdàvagàdhagabhãram- tadyathà mahàsamudraþ krama÷o gabhãraþ | ato lokasatyaü vadanti | yo màrgasya làbhaj¤ànaü sàdhayati [sa] paramàrthadharmopade÷àrho bhavati | yathà bhagavata evaü cetaþ parivitarka udabhut- paripavkàþ khalu ràhulasya [bhikùoþ] vimuktiparipacanãyà dharmàþ yannånamahaü ràhulaü uttara àsravànàü kùaye vinayeyamiti | tadyathà ghràõapàkaþ tadvinà÷e sukhaü janane durbhedanam | evaü lokasatyena cittaü damayitvàtha paramàrthaj¤ànena vinà÷ayati | ukta¤ca såtre- dharmàõàü pravicayapårvakaü nirvàõaü parij¤àtavyamiti | yogã pårvaü dharmàþ [kiü] praj¤aptisantaþ [kiü và] paramàrthasanta iti j¤àtvà pa÷cànnirodhasatyaü sàkùàtkaroti | kle÷àþ sthålasåkùmakrameõa nirudhyante | yathà ke÷aromàdinimittena strãpuruùàdinimittaü nirudhyate | råpàdininimittena ke÷aromàdinimittaü nirudhyate | (#
SSS_356#) atha ÷ånyatàdinimittena råpàdinimittaü nirudhyate | yathà kãlena kilo 'panãyate | ato lokasatyamucyate |

lokasatyena madhyamà pratipatsàdhyate | kasmàt | pa¤caskandhàþ santànena pravartanta iti nocchedaþ | kùaõikà iti na ÷à÷vataþ | ÷à÷vatocchedavinirmukta iti madhyamà pratipat | yathoktaü såtre- lokasamudayaü pa÷yataþ nàstãti dçùñirna bhavati | lokanirodhaü pa÷yataþ astãti dçùñirna bhavati iti | ata ucyate lokasatyam | lokasatyato bhagavataþ ÷àsanaü sarvaü satyameva yaduta astyàtmà nàstyàtmà ityàdi paryàyàþ | lokasatyato 'styàtmeti vadato nàstyavadyam | paramàrthato nàstyàtmeti vadata÷ca satyam |

lokasatyena pratidåùaõaü sthàpyate | paramàrthatastu prativacanam | asti vastutaþ sattva iti yà dçùñiþ ayaü mahàmohaþ | nàstãti yadvacanaü tadapi mohatamasi pàtayasi | kasmàt | iyaü bhàvàbhàvadçùñiþ ÷à÷vatocchedàtmikà | yena yogino bhàvàntànnirgamya abhàvànte patanti | lokasatye 'sati kena nirgamaü labheran | yadapratilabdha÷ånyatàpraj¤o vadati nàsti sattva iti | iyaü mithyàdçùñiþ | jananamaraõavedakaþ sattvo nàstãti vacanaü hi mithyàdçùñiþ | yadi ÷ånyatàbuddhipratilàbhã vadati nàsti sattva iti | na tadà doùaþ | yathoktaü såtre- arhantã bhikùuõã pàpãyàüsaü màramavocat-

kiü nu sattva iti pratyeùi màradçùñigataü nu te |
÷uddhasaüskàrapu¤jo 'yaü neha sattva upalabhyate || iti |

ki¤càha-

kàyo 'yaü skandhasantànaþ ÷ånya÷càpyaki¤canaþ |
màyàvat nirmitavaccàpi pràkçtànàmakùimohanaþ ||
(#
SSS_357#)
÷alyavadgaõóavaccàpi sapatno 'mitrahàrakaþ |
duþkhaü ÷ånyo niràtmà ca jàtivyayavinà÷anaþ ||
iti |

(pç) sarvasyàpi nàsti yatki¤cana cittam | kasmàt keùà¤cinmithyàdçùñirityucyate keùà¤citparamàrthadçùñiriti | (u) yasya puruùasya ÷ånyatàtattvaj¤ànaü notpannaü tasyàstyàtmeti matirbhavati | ato nàstyàtmeti ÷rutvaiva santràsamutpàdayati | yathàha bhagavàn- ye bàlàþ pçthagjanàþ ÷ånyo nàstyàtmà, na punaþ karoti iti ÷rutavantaþ te mahàbhãtà bhavanti | iti | ato j¤àyate apratilabdha÷ånyatàj¤ànaþ astyàtmeti matyà nirvàõàdbibheti | tadà mithyàdçùñirbhavati | pratilabdha÷unyatàj¤ànastu nàsti målata àgatiriti prajànàti | tadà nàsti ki¤cana bhayamiti | apratilabdha÷ånyatàtattvo nàsti ki¤canetidç ùñyà durgatau patati yadutocchedadçùñi[råpa]mithyàdçùñiþ | yo 'yaü lokasatyato 'styàtmeti praj¤àya asti karmaphalamiti ÷raddadhànaþ pa÷càt saüskàrà anityà utpattinirodhalakùaõà iti bhàvayitvà nirodhaü sàkùàtkaroti | [tasya] àtmabuddhyabhàve kàmacittaü nirudhyate | sa yadi nàsti ki¤caneti vacanaü ÷çõoti | tadà nàsti ka÷cana doùaþ | ata ucyate lokasatyam |

kecittãrthikà apavadanti ÷ramaõo gautamaþ paramàrthata àtmànaü dåùayatãti | ato bhagavànàha- lokasatyato vadàmi asti sattva iti | samyagdçùñiü prakà÷ayan vadàmi santi sattvàþ sandhàvantaþ saüsaranta iti | iyaü samyagdçùñiriti vadàmi | pçthagjana mithyàmanaskàrànniþsattve vastusaditi vacanaü, tanmithyàmanaskàrasya dåùaõam | na sattvasya dåùaõam | yathà ghañàdayaþ praj¤aptyocyante | tatra na råpàdayo ghañàþ | na råpàdivyatirikto ghañaþ | evaü na råpàdayaþ skandhàþ sattvaþ | nàpi råpàdivyatiriktaþ sattvaþ | yathà råpàdãnupàdàya praj¤aptimatikràmati | evaü nirodhalakùaõena råpàdãnatikràmati | dçùñàntenàrthaþ suvibhajyate | yathà citritaþ pradãpaþ pradãpa ityukto 'pi na pradipavçttiko bhavati | evaü ghaño 'stãti kathito 'pi na vastusan bhavati | santi pa¤caskandhà ityuktà api na paramàrthàþ ||

praj¤aptisthàpanavarga ekacatvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


(#
SSS_358#)
142 praj¤aptilakùaõavargaþ

(pç) kathaü ghañàdayaþ praj¤aptitaþ santi na vastutaþ | (u) (1) praj¤aptau nimittapradar÷anamasti na paramàrthe | yathà vadanti idaü råpaü idaü ghañaråpamiti | na vaktuü ÷akyata [idaü] råparåpamiti | nàpi vaktuü ÷akyata idaü vedanàdiråpamiti | (2) pradãpo råpasahagamàt prajvalatãti [vadanti] spar÷asahagamàtpradahatãti | paramàrthadharmastu naivaü dç÷yate | kasmàt | vij¤ànaü nànyasahagamàdvijànàtãti | vedanàpi nànyasahagamàdvedayata iti | ato j¤àyate sahabhàvaþ praj¤aptisanniti | (3) anyadharmamupàdàya praj¤aptisan sidhyati | yathà råpàdãnupàdàya ghañaþ | paramàrthadharmastu nànyadharmamupàdàya sidhyati | kasmàt | yathà vedanà nànyadharmamupàdàya sidhyati | (4) praj¤apti÷ca nànàdharmavatã | yathà pradãpaþ prakà÷ate pradahati ca | naivaü dç÷yate paramàrthadharmaþ | kasmàt | yathà vedanà na vedayate vijànàti ca | (5) ratha÷abdo rathàïgàdiùu bhavati | råpàdi÷abdastu na padàrthe vartata | ityevaü vibhàgaþ | rathàïgàdayo rathasàdhanàþ pratyayàþ | na tatràsti ratha÷abdaþ | tathà ca rathakàraõe nàsti rathadharmaþ | tadupàdàya tu rathaþ sidhyati | ato j¤àyate rathaþ praj¤aptiriti | (6) råpàdi÷abdenoktà råpàdayo labhyante | ghañàdi÷abdenoktà ghañàdayastu na labhyante | ato j¤àyate ghañàdayaþ praj¤aptaya iti | (7) praj¤aptau cittaü vikùipati, na samàdadhàti | yathà ka÷cida÷vaü dçùñvà vadati- a÷vaü pa÷yàmãti | ka÷cida÷vakàyaü pa÷yàmãti | ka÷ciccarma pa÷yàmãti | ka÷cidromàõi và pa÷yàmãti | ka÷cidvadati vãõà÷abdaü ÷çõomãti | ka÷cit tantrãnàdaü ÷çõomãti | ka÷cidvadati kusumaü jighràmãti | ka÷citkusumagandhaü jighràmãti | ka÷cidvadati suràü pibàmãti | ka÷citsuràrasaü pibàmãti | ka÷cidvadati puruùaü spç÷àmãti, ka÷cit puruùakàyaü spç÷àmãti, ka÷cit puruùabhujaü spç÷àmiti, ka÷cit puruùahastaü spç÷àmãti, ka÷cit puruùasyàïguliü
spç÷àmãti, ka÷cit puruùasyàïguliparva spç÷àmiti | manovij¤ànamapi sattvàdau vikùipati yaduta kàyaþ sattvaþ cittaü sattva iti | evaü råpàdaya eva ghaña athavà råpàdivyatirikto ghaña ityàdi | paramàrthavacane tu cittaü samàdadhàti na vikùipati | råpaü pa÷yàmãti [vat] ÷abdamapi pa÷yàmãti na vaktuü ÷akyate |

(#
SSS_359#)
(8) j¤eyàdau [sarva]mavyapade÷yamapi astãtyucyate | [yat vyapadi÷yate] iyaü praj¤aptiþ yathà ghañàdayaþ | ato j¤àyate ghañàdayaþ praj¤aptisanta iti | kasmàt | råpàdayo dharmà j¤eyàdàvanabhidheyà iti na vyapadi÷yante | yathà råpàdayaþ svalakùaõena vyavade÷yàþ | na ghañàdayaþ svalakùaõena vyapadi÷yante | ata ime praj¤aptisanta iti j¤àyate | (9) kecit astãti praj¤aptilakùaõaü vadanti | idaü lakùaõamanyatra vartate na praj¤aptau | yathoktaü såtre- karma viduùo 'viduùa÷ca lakùaõamiti | yaþ kàyavàïmanobhiþ ku÷alaü karoti sa vidvàn | yaþ kàyavàïmanobhiraku÷alaü karma karoti so 'vidvàn | kàyavàkkarma catvàri mahàbhåtànyupàdàya tiùñhati | mànasaü karma cittamà÷rayate | imàni trãõi kathaü viduùo 'viduùa÷ca lakùaõam | ato j¤àyate nàsti praj¤apteþ svalakùaõam | (10) praj¤aptilakùaõamanyatra vartamànamapi na punarekam | yathoktam- ÷alyaviddha iva råpyate iti | råpyata iti råpalakùaõam | vedayata iti vedanàlakùaõe puruùa ucyate | yathàha bhagavàn- vidvàn måóha÷ca sarvaþ sukhaü duþkhaü vedayate | vidvàn sukhe duþkhe na kàmamutpàdayati | bahvàdinimittodgrahaõaü saüj¤àlakùaõamityapi puruùa evocyate | yathàha- prabhàmahaü pa÷yàmi råpamahaü pa÷yàmãti | [saüskçta]mabhisaüskarotãti saüskàralakùaõe 'pi puruùa evocyate | yathàha- ayaü puruùapudgalaþ puõyopagaü saüskàramabhisaüskaroti | apuõyopagaü saüskàramabhisaüskaroti | àne¤jyopagaü saüskàramabhisaüskarotãti | vijànàtãti vij¤ànalakùaõe 'pi puruùa evocyate | yathàha- [kùipraü] dharmaü vijànàti vij¤o jihvà såparasaü
yathà | iti | ato yadanyatragatamuktamapi bahulakùaõamucyate | idaü praj¤aptilakùaõam | råpàdi[sva]lakùaõaü nànyatragataü nàpi bahulakùaõam |

(#
SSS_360#)
(11) yo dharmaþ sarveùàmanu÷ayakaraþ sa praj¤aptisan | paramàrthadharmastu nànu÷ayakaraþ | anu÷ayà hi puruùaü kurvanti | (12) praj¤aptau ca na j¤ànotpàdo bhavati | purovartiråpàdiùu j¤ànotpàdo bhavati | taduttaraü manovij¤ànena vikalpayati ghañamahaü pa÷yàmãtyàdi | ghañasya j¤ànamava÷yaü råpàdyapekùam | kasmàt | råparasagandhaspar÷ànupàdàya hi ayaü ghaña iti vyavahàraþ | paramàrthaj¤ànantu na yatki¤cidapekùya bhavati |
(13) praj¤aptau ca bhavati saü÷ayaþ yathà sthàõurvà puruùo và iti | råpàdiùu tu na saü÷ayo bhavati råpaü và kiü và ÷abda iti | (pç) råpàdàvapi saü÷ayo bhavati kimasti råpaü kiü và nàsti råpamiti | (u) nedaü yuktam | råpaü pa÷yan naiva saü÷ete ayaü ÷abda iti | anyasmàt kàraõàt saü÷ayo bhavati kimasti råpaü kiü và nàsti råpamiti | yathà råpaü ÷ånyamiti ÷rutvà punà råpaü pa÷yan saü÷ete kimasti kiü và nàstãti | nirodhasatyaü pa÷yato 'yaü saü÷ayaþ prahãyate | (pç) nirodhasatye 'pi saü÷ayo bhavati kimasti nirodhaþ kiü và nàsti nirodha iti | (u) abhiniviùñeùu saü÷ayo bhavati na tu nirodhasatye | asti nirodha iti mataü nàsti nirodha iti mata¤ca yaþ ÷çõoti tasya bhavati saü÷ayaþ kimasti kiü và nàstãti | sa tadà na nirodhasatyaü pa÷yati | kasmàt | nirodhasatyaü pa÷yato na punaþ saü÷ayo bhavati | ato j¤àyate saü÷ayotpàdasthale praj¤aptirasti |

(14) ekasmin vastuni bahuvij¤aptyutpattilàbhe praj¤aptirasti | yathà ghañàdau | paramàrthadharme tu na tathà | kasmàt | råpàdau na bhavanti ÷rotràdivij¤aptayaþ | (15) bahvàyatanasaïgçhãtaü praj¤aptisat | yathà ghañàdayaþ | ataþ kecidvadanti praj¤aptisat caturmahàbhåtasaïgçhãtam | paramàrthadharmastu na bahvàyatanasaïgrahaü labhate | (16) yat niþsvabhàvaü sat kriyàsamarthaü bhavati | idaü praj¤aptisat | yathà puruùaþ karotãti | puruùasvabhàvaþ karmasvabhàva÷ca na paramàrtha upalabhyate | snehadveùàdivikalpo yaþ ka÷cana sa sarvaþ praj¤aptisan | na paramàrthasan | kasmàt | råpàdidharmàõàü sàkùàddar÷ane na snehadveùàdisaüj¤otpadyate | (17) gamyate àgamyata ityàdi, ucchidyate vina÷yati ityàdi, dàhyate (#
SSS_361#) pradàhyate ityàdi yà kàcana kriyà sarvà sà praj¤aptisatã | na paramàrthasatã | kasmàt | paramàrthadharmàsyàdàhyatvàt | avinà÷yatvàt | puõyapàpàdikarma sarvaü praj¤aptisat | kasmàt | pràõàtipàtàdi pàpaü pràõàtipàtaviratyàdi puõyaü sarvaü na paramàrthasat | (18) praj¤aptisadàpekùikam- yathà idaü, tat, guru laghu, dãrghaü hrasvaü, mahadalpaü, àcàryaþ antevàsã, pità putraþ àrya anàrya ityàdi | paramàrthastu nàpekùikaþ | kasmàt | råpaü nànyapadàrthamapekùya ÷abdàdãn sàdhayatãti | na ÷ånyatayà praj¤aptikhaõóanaü praj¤aptisat | yathà vçkùàn ni÷ritya vanaü khaõóyate | målakàõóaü ni÷ritya vçkùaþ khaõóayate | råpàdi ni÷ritya målakàõóaü khaõóyate | tathà ÷ånyatayà yat khaõóanaü tattu paramàrthasat | yathà råpàdi ÷ånyatayà khaõóyate |

(19) ÷ånyatàcàryàyatanànuvartanaü praj¤aptisat | nairàtmyacaryàyatanànuvartanantu paramàrthasat | (20) santi catvàro vàdàþ- ekatvaü, nànàtvaü, anirvacanãyatvaü, abhàva iti | ete catvàro vàdàþ sàvadyàþ | ato j¤àyate ghañàdayaþ praj¤aptisanta iti |

ekatvam- råparasagandhaspar÷à eva ghaña iti | nànàtvam råpàdãn vihàyànyo 'sti ghaña iti | anirvacanãyatvam- råpàdaya eva và ghañaþ kiü và tadvayatirikto ghaña iti na nirvaktuü ÷akyate | abhàvaþ- nàstyayaü ghaña iti | ime catvàro vàdà ayuktàþ | ato j¤àyate ghañaþ praj¤aptiriti |

praj¤aptilakùaõavargo dvicatvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


143 ekatvakhaõóanavargaþ

(pç) eùàmekatvàdãnàü caturõàü vàdànàü ke doùàþ | (u) ekatvavàde doùo yaduta råpàdãnàü dharmàõàü lakùaõaü pratyekaü vibhaktam | yadi ghaña ekaþ, tadà na sambhavati | råpàdãni naikaikaü pçthivãdhàturityucyante | tatsamavàyaþ kathaü pçthivã bhavet | kasmàt | yadyekaiko '÷vo na gaurbhavati | tatsamavàyaþ kathaü gaurbhavet | (pç) yathà ekaikaü tilaü na kalàpaü sàdhayati | tatsamavàyastu sàdhayati | evaü råpàdãnyekaikaü na pçthivãü sàdhayanti | tatsamavàyastu sàdhayati | (u) na yujyate | kasmàt | tilakalàpaþ praj¤aptisan | ekatvàdi tu paramàrthadharme vicàryate | iti kathaü dçùñàntaþ syàt |

(#
SSS_362#)
råparasagandhaspar÷à÷catvàro dharmàþ | pçthivã tu ekadharmaþ | na catvàra ekaþ syàt | yadi catvàra ekaþ | eko 'pi catvàraþ syàt | tattu na sambhavati | ato j¤àyate råpàdaya eva na pçthivãti | laukikà vadanti- pçthivãråpaü pçthivãgandhaþ pçthivãrasaþ pçthivãspar÷aü iti | na pa÷yàmo råparåpamiti vadantaü yaü ka¤cana | anyadharmalakùaõenàva÷yaü pradar÷yate- yathà amukasya puruùasya kuñãti | (pç) idaü nànyadharmalakùaõena pradar÷anaü, svadharmeõaiva svàtmapradar÷anam | yathà ÷ilàpuruùasya hastapàdamiti | kasmàt | na hi hastapàdavyatiriktaþ ÷ilàpuruùo 'sti | evaü råpàdivyatiriktà pçthivã yadyapi nàsti | tathàpi svàtmaråpeõaiva svàtmapradar÷anaü [iti vadataþ] ko doùaþ | (u) yadyucyate pçthivã råpàdinà svàtmànameva pradar÷ayatãti nàyaü nyàyo bhavati | ÷ãlàpuruùadçùñànto yadyapi bhavatoktaþ | sa dçùñàntastu na yuktaþ | kasmàt | ÷ilàpuruùasya hasta iti pradar÷ane tadanyaþ kàyaþ ÷ilàpuruùa iti syàt | ÷ånyatàyàmapi ca astãtyabhidhãyate | yathà vadanti ÷ilàpuruùasya kàya iti | tasmin samaye ÷ilàpuruùa eva na punastadanyo 'stãtyucyate | yathà bhagavànàha- santyasmin kàye ke÷à romàõi raktaü màüsaü ityàdi | tàni ke÷àdãni vihàya nàstyanyaþ kàyaþ | ke÷àdãnàü ni÷rayasthànamidaü pçthagasadapi [astãti] abhidhãyate | ato j¤àyate ÷ilàpuruùa iti vacanamapi mçùàvacanam, iti | yadi ÷ilàpuruùadçùñàntena pçthivãü sàdhayasi | tathàpi nàsti pçthivã | bhavatàü såtre uktaü- råparasagandhaspar÷avatã pçthivãti | iyaü pçthivyeva nàsti kàyavat | ato j¤àyate råparasagandhaspar÷à eva, naivàstãyaü pçthivãti |

guõànà¤ca na lakùaõaü pradar÷ayituü ÷akyate | råpaü gandhavaditi na vaktuü ÷akyate | råparasagandhaspar÷avatã pçthivã iti tu vaktuü ÷akyate | ato naikatvamiti | råpàdibuddhiþ pçthivãbuddhi÷ca pçthak | ato j¤àyate råpàdãni na pçthivãti | anyadråpàdãnàü nàma anyat pçthivyà nàma | (pç) buddhibhedo nàmabheda÷ca sarvaþ saüyoge bhedavàn | (u) yadi buddhirnàmasaüyogamàtreõàsti | [tadà] saüyogo nàmamàtraü bhavet | tathà ca pçthivã nàmamàtramasti | iti nàstyekatvavàdaþ |

pçthivã sa sarvendriyaj¤eyà bhavati | kenedaü j¤àyate | puruùa evaü cintayati- pçthivãü pa÷yàmi, pçthivãü rasayàmi, pçthivãü spç÷àmi iti | yadi råparasagandhaspar÷àþ pçthivã | na (#
SSS_363#) syàt råpamàtre pçthivãü pa÷yàmãti pçthivãsaüj¤à | gandhàdàvapyevam | vastutastu na råpamàtre pçthivã j¤àyate | ato j¤àyate na råpàdãnyeva pçthivãti | praj¤aptisaüj¤àkàraõe ekasminnavayave ca praj¤aptisaüj¤àbhidhãyate | yathà ka÷cid vçkùa÷àkhàü chindan vadati- vçkùaü chindàmi, vanaü chindàmãti ca | guõànàü sãmàni dravyàõi anyàni | tatra yadyasti kàraõam | nànena sidhyati ekatvavàdaþ |

sàükhyàþ punaràhuþ- pa¤ca guõàþ pçthivãti | tadapyayuktam | kasmàt | yathà pårvamuktaü- ÷abdo råpàdivyatiriktaþ kùaõikaþ santànapravçttaþ | na caturmahàbhåtasàdhanaheturiti | ato j¤àyate na sarvàõi bhautikàni ÷abdavantãti ||

ekatvakhaõóanavargastricatvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


144 nànàtvakhaõóanavargaþ

(pç) nànàtvavàde ke doùàþ | (u) råpàdãn vihàya nàsti pçthivã | kasmàt | kena tat j¤àyate | na hi råparasagandhaspar÷àn vihàya pçthivãbuddhirutpadyate | råpàdidharmeùvevotpadyate | kasmàt | yathà anyat råpaü anye ÷abdàdayaþ | na ca ÷abdàdãnapekùya råpabuddhirutpadyate | yadi råpàdivyatiriktà pçthivã | råpàdãnyanapekùyàpi pçthivãbuddhiþ syàt | na vastutastànyanapekùya bhavati | ato nàsti pçthivã pçthak | (pç) nànyadharmamanapekùya bhavati | ava÷yaü råpalakùaõamapekùya råpabuddhirbhavati | (u) sàmànyalakùaõakhaõóanavarge vakùyate | na råpavyatiriktaü råpalakùaõaü pçthagastãti | ato na yujyate |

pçthivyàdipçthagdharmasya nendriyaü j¤àpakam | ato j¤àyate na pçthak santi pçthivyàdayo dharmà iti | (pç) pçthivyàdayo dvãndriyagràhyà yaduta kàyendriyagràhyà÷cakùurindriyagràhyàþ | kena tat j¤àyate | cakùuùà dçùñvà jànãmo 'yaü ghaña iti | kàyendriyeõa spçùñvàpi jànãmaþ ayaü ghaña iti | ato nendriyagràhyà iti bhavato vacanamayuktam | (u) tathà cet ghaño 'yamindriyacatuùñayagràhyaþ syàt | ghràõenàpi mçta jighryate | rasanayàpi mçt rasyate | (pç) ghràõarasanàbhyàü na gçhõàti ghañam | kasmàt | na hyandhakàre vivecayati ghaño và jighrayate kapàlaü và | ghaño và rasyate kapàlaü và iti | (u) yadyapi na vivecayati kiü ghaña uta kapàlamiti | tathàpi mçdi j¤ànaü bhavati mçdaü (#
SSS_364#) jighràmi, mçdaü rasayàmãti | yadi ghaña udgatamukhaü khanyate | tadà dçùñvà spçùñvà và na nirdhàrayati kimayaü ghaña ÷aràvaþ kiü và ghata÷akalamiti | ato j¤àyate cakùurindriyaü kàyendriya¤ca na ghañaü gçhõãyàt iti | andhakàre ghañabuddhirutpannàpi na vivecayati suvarõaghaño rajataghaño và iti | ato j¤àyate cakùurindriyaü kàyendriyamapi na ghañaü gçhõãyàt | ghràõendriyaü jihvendriyaü puùpaphalakùãrasuràdãn dharmàn gçhõàti | cakùurindriyaü kàyendriyantu na gçhõàti | yathà [cakùuþ] puùpàdi pa÷yati na vivicya jànàti gandhaþ surabhirasurabhirvà raso madhuro 'madhuro và ityàdi | ato yadi mataü cakùuþkàyendriyàbhyàü jànãmo dravyaü na ghràõajihvàbhyàmiti | nedaü sambhavati | yathà ghràõajihve dravyaü pçthakkçtya na vikalpayataþ | tathà cakùuþkàyendriye api dravyamapçthagbhåtamapi na vikalpayataþ |

pa¤cendriyeùu praj¤aptigràhakaü j¤ànaü nàsti | ato j¤àyate praj¤aptirna cakùuþkàyaghràõajihvendriyairlabhyate | ùaùñhasya tvasti praj¤aptij¤àpakaü j¤ànam | kasmàt | manovij¤ànasya sarvadharmàlambanatvàt | cakùuryadi råpaü pa÷yati arupa¤ca pa÷yati | tadà ÷abdàdãnamapi pa÷yet | tathà cet ÷rotràdãnãndriyàõi nàva÷yakàni syuþ | na tu sambhavati | ata÷cakùuþkàyendriyàbhyàü na dravyaü gçhyate | (pç) råpeõa dravyopalabdhau cakùuþ pa÷yati | na tu sarvo råpàtpçthagbhåto dharmo dç÷yaþ | (u) råpeõa ghañopalabdhiritãdaü na yujyate | kasmàt | kaþ karoti ghañaråpam | saüyogamàtramidam | ato na råpeõa ghañopalabdhiþ | yadi ca dç÷yadharmeõa tadanyadharma upalabhya dç÷yo bhavati | ghañàdinàdç÷yadharmeõa rupolabdhiriti råpamapi adç÷yaü syàt | ghaño 'pi dvividhaþ syàt dç÷yo 'dç÷ya iti | dç÷yadharmasyàdç÷yopalabdhyarthatvàt | yadyava÷yaü råpàdidharmasyopalabdhatvàt cakùuràdãndrayagràhyamiti | [tadà] råpalakùaõaü cakùurindriyagràhyamiti na syàt | kasmàt | bhavatàü såtre råpamupàdàya (=råpahetukaü) indriyeõa råpaü dç÷yamitãdaü råpalakùaõaü punaralakùaõaü bhavati | tathà tu råpalakùaõamadç÷yamiti syàt | ato na yujyate |

yadi råpopalabdhyà dç÷yamiti | [tarhi] sarvàõãndriyàõi dravyaü jànãyuþ | ÷rotrendriyamapi àkà÷aü jànãyàt ÷abdopalambhàt | kàyendriyeõa vàyuü jànãyàt spar÷opalambhàt | (#
SSS_365#) bhavatàü mate tu na yujyate | ato nedaü dharmamupalambhayati | (pç) anye dharmà nopalabdhikaràþ | råpamàtramupalabdhikaram | (u) maivam | na tatràsti vinigamanà råpamàtramupalabdhikaraü nànye dharmà iti | yathà bhavànàha mahatyanekadravyavattvàt råpàccopalabdhiriti | evaü råpahetukaü råpamupalabhyate | råpalakùaõopalambhena råpaü taduttaramupalabhyam | na råpamàtramupalabdhikaramiti | evamukte ['pi] na pårvoktadoùaparihàraþ |

anyakàlaü råpabuddhirutpadyate anyakàla¤ca ghañabuddhiþ | ato råpàt ghañopalambhe ka upakàraþ | yathà andho 'bhyastaghañaparimàõo vinaùñacakùuùko 'pi spçùñvà ghañaü jànàti | ato na råpamàtraü dar÷anasya kàraõam | andhaþ kàyendriyeõa ca vàyuü jànàti | ato na råpamàtropalambhàt j¤ànamutpadyate | bhavatàü såtre 'pyuktam- kàyàgataspçùñaþ spar÷o na pçthivyaptejasàümiti j¤àtavyam- adçùñaliïgo vàyuriti | tadapyayuktam | kasmàt | andha imaü vàyuü jànannapi na jànàti vàyurayaü kiü dç÷yaþ kiüvà adç÷ya iti | puruùa÷cakùuùà saükhyàparimàõàdãn dharmàn pa÷yati | na tatràsti råpopalabdhiþ | gandhamàghràyàpi agandhadharme j¤ànaü labhate | rasaü rasayitvàpi arasadharme j¤ànaü labhate | ato 'va÷yaü råpolambhena dravyaü tadårdhva j¤eyamitãdamayuktam |

(pç) yadi råpopalambho dar÷anasya na kàraõam | ye saükhyàparimàõàdayo dharmàþ [te] adç÷yadravyagatàþ, vàyu÷ca dç÷yaþ syàt | (u) asmanmate råpaü vihàya nàstyanyo dharmo dç÷yaþ | ato j¤àyate mate ['smin] yatra råpamutpannamasti tatra cakùuþ pa÷yati | cakùuùà dçùñaråpasyaiva ghañasaüj¤à bhavati | yasmin dharme nàstyutpannaü råpam, tatra sacakùuùkasyàpi notpadyate 'nyaghañasaüj¤à | ato råpadi vihàya pçthagasti ghaña itãdaü na nyàyyam ||

nànàtvakhaõóanavarga÷catu÷catvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


(#
SSS_366#)
145 anirvacanãyatvakhaõóanavargaþ

(pç) anirvacanãyatve ke doùàþ | paramàrthadharmo naikatvanànàtvàbhyàmanirvacanãyaþ | kasmàt | na hetudçùñàntau staþ idamanirvacanãyamiti j¤àpayitum | råpàdayo dharmàþ paramàrthasantaþ | ato nànirvacanãyàþ | dharmàþ pratyekaü sasvalakùaõàþ | yathà råpaõalakùaõaü råpam | na nànàtvalakùaõam | kathamucyate 'nirvacanãyamiti | vij¤ànavi÷eùàddharmavi÷eùaþ | yathà cakùurvij¤ànena råpaü j¤àyate, na ÷abdàdi | ato 'sya nànirvacanãyatà | råpaü råpàyatanasaïgçhãtaü na ÷abdàdisaïgçhãtam | yadyanirvacanãyatvamicchasi | idaü råpamidaü råpamiti nirvacanãyamasti | råpamidamaråpamidamiti anirvacanãyam | evaü ÷abdàdayo 'pi | dharmàõàü kramaþ saükhyà càsti | yadyanirvàcyàþ | tadà dharmà asaükhyàþ syuþ | kasmàt | prathamaü dvitãyamiti lakùaõabhedasyàbhàvàt | ato j¤àyate paramàrthato nànirvàcyàþ dharmàþ praj¤aptàveva ekatvanànàtvasatvàducyate 'nirvàcya iti ||

anirvacanãyatvakhaõóanavargaþ pa¤cacatvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


146 abhàvakhaõóanavargaþ

(pç) abhàvavàde ke doùàþ | (u) abhàvatve na puõyapàpàdãnàü vipàko vimuktyàdayaþ sarve dharmàþ | vidyamànaü nàstãti grahe sa graho 'pi abhàvaþ syàt | vaktuþ ÷rotu÷càbhàvàt | asti nàstãti vàdàþ ÷raddhayoktàþ pratyakùaj¤àna÷raddhayà và bhavanti anumitij¤àna÷raddhayà và bhavanti | såtramranthànusàreõa và bhavanti | yatki¤cana nàstãti yat vacanaü tadeùu triùu na bhavati | såtraü vànusaràma iti bhavatàmà÷ayo [yaþ] nàyaü yujyate | såtrà÷ayo 'pi duþsaüvàdaþ | kadàcidastãtyàha kadàcinnàstãtyàha | kathaü ÷raddhàü gçhõãmaþ | yadyanumànaj¤ànaü ÷raddadhyàt | ava÷yaü pratyakùapårvakamanumitij¤ànaü bhavet | ghañàdayo dharmà idànãü pratyakùadçùñàþ santi | j¤ànajanakatvàt | yo j¤ànajanakaþ dharmo 'sti nàbhàva[råpaþ] |

(#
SSS_367#)
idànãü ghaña÷aràvàdayaþ savi÷eùà dç÷yante | yadi sarve 'bhàvàþ | kaþ savi÷eùaþ syàt | mithyàsaüj¤ayà savi÷eùà iti bhavatàü matam | kasmàt àkà÷e ghañàdãn na vikalpayati | mohàtpadàrthabuddhirutpadyata iti bhavatàü matam | sarveùàmabhàvatve moho 'pyabhàvaþ syàditi kena pravarteta | sarve dharmà abhàvà iti bhavata à÷aye j¤ànamidaü kiü pratãtya bhavati | na hi j¤ànànyabhàvapratyayenotpadyante | padàrthàn jànàtãti j¤ànam | nedaü j¤ànamabhàva iti vàcyam | yadyatyantàbhàvà iti | tadà sarve janà yathàbhipretaü yatki¤cana kuryuþ | kintvàryà dàna÷ãlakùàntyàdiku÷alakarmàbhiratà aku÷aladharmaviviktà÷ca bhavanti | ato j¤àyate nàbhàvà iti | ghañàdayo dharmàþ pratyakùaj¤eyàþ | bhavàüstvàha- pratyakùaü sarvamabhàvaråpamiti | abhàvadharmakatvàcca na såtre ÷raddadhãta | tathà ca kena kàraõenàha- sarvamabhàva iti | ataþ sarvamabhàva itãdaü [na] spaùñaü bhavet | yadi kàraõena na prakà÷ayati [tadà] paragçhãtaü prakçtitaþ sidhyet | paravàdasya siddhatvàt bhavatàü dharmo vina÷yet | yo bhàvaþ kàraõena sàdhyaþ na so 'bhàva ityucyate ||

abhàvakhaõóanavargaþ ùañcatvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


147 abhàvasthàpanavargaþ

abhàvavàdyàha- yadyapi vacasà ÷ånyatàü khaõóayasi | tathàpi dharmàüþ paramàrthato 'bhàvàþ | indriyairviùayàõàmanupalambhàt | kasmàt | na hyasti dharmàõàmavayavã gràhyaþ | ataþ sarve dharmà agràhyàþ | agràhyàdabhàvà[tmakàþ] | avayavinyagràhye 'pi avayavà gràhyà iti bhavato yanmatam | tanna yuktam | nàvayaveùu buddhirbhavati | kasmàt | sthålaghañàdãnàü padàrthànàmeva gràhyatvàt | na càvayavà avayavinaü kurvanti | kasmàt | avayavinamupàdàya hi avayavà ucyante | avayavino 'bhàvàdavayavà api na santi | dravyeùu guõeùu asatsu nàvayavàþ santi | ato na santyavayavàþ | såkùmàvayavàn pa÷yato 'vayavabuddhiþ sadà bhavati na ghañabuddhiþ | kasmàt | avayavàn nityaü smarato ghañabuddhirnaiva bhavet | yadyavayavasmaraõapårvakaü ghañabuddhirbhavati | tadà ghañabuddhirvilambya bhavet | na vastuto vilambya (#
SSS_368#) bhavati | ato nàvayavàþ smaryante | ghañaü dçùñvà yannàvayavavikalpabuddhirbhavati saiva ghañabuddhiþ |

sarve càvayavà abhàvà[tmakàþ]þ | kasmàt | sarvehyavayavà avayava÷o bhidyamànà aõutàü yànti | aõu÷o bhidyamànà atyantàbhàvatàü pratiyanti | sarveùàü dharmàõàü niùñhà ÷ånyatàbuddhijananamava÷yam | ato 'vayavàþ paramàrthato 'bhàvatmakàþ | avayavavàdinaþ satyadvayabhaïgaþ syàt | kasmàt | yo vadati nàstyavayavã kevalamavayavàþ santãti | tasyàtãtàgàmidar÷anaprahàõàdãni karmàõi na syuþ | eva¤ca lokasatyaü nàsti | bhavàn paramàrthaü ÷ånyatàü manyate | paramàrthe càbhàvàtmakà avayavàþ | ato j¤àyate avayavamàtravacanaü na satyadvaye 'vatàrayati | satyadvaye 'navatàràdabhàvaþ |

yo dharmo 'paneyaþ so 'bhàbàtmakaþ | yathà avayavànupàdàya avayavã niràkriyate | avayavàntaràõyupàdàya pårvàvayavà niràkriyante | ato 'yamavayavavàdo 'bhàvàtmakaþ | råpàdãnyapi abhàvàtmakàni | kasmàt | na hi cakùuþ såkùmaü råpaü pa÷yati | na ca mano gçhõàti pratyutpannaü råpam | ato råpamagràhyam | cakùurvij¤ànaü na vikalpayati idaü råpamiti | manovij¤ànantu atãte anàgate vartate na råpe vartate | ato nàsti ki¤cidråpavikalpakam vikalpakàbhàvàdråpamagràhyaü bhavati | nàdyavij¤ànaü råpaü vikalpayati | tathà dvitãyàdivij¤ànànyapi | ato nàsti ki¤cidråpavikalpakam |

(pç) cakùurvij¤ànena råpe gçhãte tato manovij¤ànamanusmarati | ato na nàsti vikalpakamiti | (u) cakùurvij¤ànaü råpaü dçùñvà niruddhameva | tata årdhvaü manovij¤ànamutpadyate | manovij¤ànamidaü na råpaü pa÷yati | adçùñvà kathamanusmaret | yadyadçùñvànusmaret | andho 'pi råpamanusmaret | na vastuto 'nusmarati | ato manovij¤ànaü nànusmarati | (pç) cakùurvij¤ànànmanovij¤ànamutpadyate | ato 'nusmarati | (u) maivam | kasmàt | sarvàõi caramacittàni cakùurvij¤ànamupàdàya samutpannàni anusmareyuþ | naiva vismareyuþ | tasmàdutpannatvàt | (#
SSS_369#) na vastuto yujyate | ato j¤àyate manovij¤ànamapi nànusmarati | yathàkà÷ànusmaraõam, råpaghañàdigrahaþ | sarve 'pi padàrthastucchà abhàvàtmakàþ mçùàgçhãtàþ | ataþ sarve padàrthà abhàvàtmakàþ |

yadi vadasi cakùuþ pa÷yatãti | kiü råpaü pràpya pa÷yati kiü vàpràpya pa÷yati | yadi pràpya [pa÷yatãti] tadà na pa÷yati | cakùurnàtãtalakùaõamitãdaü pårvameva pratipàditam | yadyapràpya pa÷yatãti | tadà sarvasthaü råpaü pa÷yet | na vastutaþ pa÷yati | ato j¤àyate nàpràpya pa÷yatãti | (pç) råpaü j¤ànagocaragataü cakùuþ pa÷yati | (u) ko nàma j¤ànagocaraþ | (pç) yasmin kàle cakùuþ pa÷yati | [sa]j¤ànagocaraþ ityucyate | (u) yadi cakùurapràptamapi j¤ànagocara ityucyate sarvasthaü råpaü j¤ànagocaraþ syàt | ataþ pràpyàpràpyobhayathà na pa÷yati | ato j¤àyate råpamadç÷yamiti | yadi sati pårvameva cakùuùi råpe ca pa÷càccakùurvij¤ànamutpadyate | tadedaü cakùurvij¤ànaü nirà÷rayaü niùpratyaya¤ca syàt | yadyekakàla[mutpadyate] tadà na cakùåråpapratyayaü cakùurvij¤ànamityàkhyàyate | aikakàlikayormitho hetutvàbhàvàt |

ki¤ca cakùu÷caturmahàbhåta[mayam] | yadi cakùuþ pa÷yati | ÷rotràdãnyapi pa÷yeyuþ | caturmahàbhåtasàmyàt | evaü råpamapi [pa÷yet] | cakùurvij¤ànaü syàt sàyatanaü niràyatanaü và | ubhayathàsti doùaþ | tathà hi- yadi ca cakùurvij¤ànaü cakùurà÷ritaü, tadà sàyatanam | yadi padàrtho niràyatanaþ tadà à÷ritya tiùñhatãti na labhyate | yadi bravãùi vij¤ànaü cakùuùo 'lpabhàga utpadyate yadi và vyàpyotpadyate | yadi vobhayo÷cakùuùorekakàlamutpadyate | tadà sàyatanaü bhavati | sàyatanatve sàvayavam | evaü sati bahubhirvij¤ànairekaü vij¤ànaü sidhyati | ityayaü doùaþ | bahånàü vij¤ànànàmaikakàlikatvadoùa÷càsti | ekaikavij¤ànàvayavo na vijànàti avayavã tu vijànàti | vastutastu nàstyavayavã ityayaü doùaþ | yadi niràyatanaü, tadà na cakùurà÷ritaü syàt ||

abhàvasthàpanavargaþ saptacatvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


(#
SSS_370#)
148 ÷abdakhaõóanavargaþ

abhàvavàdyàha- ekatvagraha eva nàsti | kasmàt | cittaü hi kùaõikam | ÷abdo 'pi kùaõikaþ | yathà vadanti puruùa iti | aya [mekatva]vàdo na ÷ràvyaþ | kasmàt | "pu" ÷ravaõamanu vij¤ànaü na "ruü" ÷çõoti | "ruü" ÷rutvà ÷çõoti ùam | iti nàstyekaü vij¤ànamakùaratrayagràhakam | ato nàsti vij¤ànamekatvavàdagràhakam | ato j¤àyate ÷abdo na ÷ràvya iti | vikùiptacittaþ ÷abdaü ÷çõoti | samàhitacittastu na ÷çõoti | samàhitacittena tattvaü j¤eyaü bhavati | ataþ ÷abdo na ÷ravaõãyaþ | ÷abdo 'yaü pràpya apràpya và ubhayathàpi na ÷ravaõãyaþ | ubhayathàpya÷ravaõãyatvànnàsti ÷abdaþ |

kecidàhuþ- ÷rotramàkà÷asvabhàvamiti | tamya padàrthàbhàvaråpatvàt àkà÷a ityàkhyà | ato nàsti ÷rotram | ÷rotràbhàvàt ÷abdo nàsti | ÷abdakàraõaü nàstãtyataþ ÷abdo nàsti | ÷abdakàraõaü mahàbhåtasaü÷leùaþ | ayaü saü÷leùadharmo nopalabhyate | kasmàt | ye dharmà vibhinnasvabhàvàþ, na te saü÷liùyante | ye na vibhinnasvabhàvàþ, kathaü teùàü svataþ saü÷leùaþ | ekatra sthitamapi kùaõikam | ato na saü÷leùo labhyate |

÷abdakhaõóanavargo 'ùñacatvàriü÷aduttara÷atatamaþ |


149 gandharasaspar÷akhaõóanavargaþ

na gandho gràhyaþ | kasmàt | na hi ghràõavij¤ànaü vikalpayati | ayaü campakagandhaþ ime 'nye gandhà iti | manovij¤àna[mapi] na gandhaü jighrati | tasmànmanovij¤ànamapi na vikalpayati campakagandhamimam | (pç) yadyapi camapakagandhamimaü na vikalpayati | kintu gandhaü gçhõàtyeva | (u) maivam | yathà ka÷ciccampakavçkùamalabdhvà mohàccampakabuddhimutpàdayati | tathà gandhamalabdhvà mohàdgrandhabuddhimutpàdayati | pårvoktavat gandhaþ pràpto và apràpto gçhyata ityubhayathàsti doùaþ | tasmànnàsti gandhaþ | tathà raso 'pi spar÷o 'pi nàsti | kasmàt | såkùmàdyavayaveùveva spar÷aj¤ànaü notpadyata iti yathàpårvaü vaktavyam | ato nàsti spar÷aþ ||

gandharasaspar÷akhaõóanavarga ekonapa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |


(#
SSS_371#)
150 manovij¤ànakhaõóanavargaþ

manovij¤ànamapi dharmànna gçhõàti | kasmàt | manovij¤ànaü hi na pratyutpannàn råparasagandhaspar÷àn gçhõàti | [yat] atãtamanàgataü tannàstãti pårvamuktameva | ato manovij¤ànaü na råpàdãn gçhõàti | (pç) yadi manovij¤ànaü råpàdãn dharmàn na jànàti | svàtmànaü [và] jànãyàt | (u) na [ka÷cit] dharmaþ svàtmànaü jànàti | kasmàt | na pratyutpanne svàtmavedanaü sambhavati | tadyathà asi[dhàrà] na svàtmànaü chinatti | atãtànàgatayorasaddharmatvàt nànyaccittamasti | ato manovij¤ànaü na khàtmànaü vijànàti |

(pç) yadi ka÷cit paracittaü jànàti | tadà tanmanovij¤ànaü caittadharmaü jànàtyeva | (u) yathà kasyacit cittaü svàtmànamaj¤àtvàpi cintà bhavati ahaü cittavàniti | evaü paracitte 'pi | yo 'nàgatadharmo 'bhàva[råpaþ] so 'pi j¤ànajanakaþ | paracittamapyevamiti cetko doùaþ | dharmàlambanaü mana iti [mataü] bahudhà duùñam | yathà manaþ pràpyàlambate vijànàti | [và] apràpyàlambate | mana÷ca na råpàdãnanusmaret | ebhirdoùairna manovij¤ànaü dharmàn vijànàti ||

manovij¤ànakhaõóanavargaþ pa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |


151 hetuphalakhaõóanavargaþ

abhàvavàdyàha- yadyasti phalam | hetau pårvaü san và guõa utpadyeta | pårvamasan[và] guõa utpadyeta | ubhayathà càsti doùaþ | yathà dvayorhastayoþ pårvamasan ÷abdo bhavati | dadhihetau pårvamasat dadhi, dadhi utpàdayati | ÷akañahetau pårvamasamat ÷akañaü, ÷akañamutpàdayati | ato na hetau pårvaü san guõaþ phalamutpàdayati |

bhavato yadi mataü hetau pårvamasan guõaþ phalamutpàdayatãti | tadà råparahitavàyusåkùmareõå råpamutpàdayet | tathà cet vàyå råpavàn syàt | vajràdãnàü gandhavattà syàt | dçùñe pa÷yàmaþ khalu ÷uklatantuþ ÷uklapañaü sàdhayati | kçùõatantuþ kçùõapañaü sàdhayati | yadi (#
SSS_372#) hetau pårvamasan guõaþ phalaü sàdhayati | kasmàt ÷uklatantuþ ÷ukla[paña]meva sàdhayati na kçùõam | ato na hetau pårvamasan guõaþ phalamutpàdayati |

imau dvàvapi dçùñàntau duùñau | ato nàsti phalam | yadi hetau satkàryam, tadà notpadyeta | kathaü sadutpadyeta | yadyasat | tadapi notpadyeta | asatkathamutpadyeta | (pç) dçùñe pa÷yàmaþ khalu ghañaü kiyamàõam kathaü nàsti ghaña iti | (u) ghaño 'yaü pårvamakçtaþ kathaü karaõãyaþ | tasyaivàbhàvàt | yadi pårvaü kçta eva | kathaü karaõãyaþ | tasya sattvàt | (pç) kriyamàõaþ kriyata ityucyate | (u) nàsti kriyamàõam | kasmàt | yaþ kçtabhàgaþ sa kçtakoñau patati | yo 'kçtabhàgaþ [so] 'kçtakoñau patati | ato nàsti kriyamàõam | yadi ghañaþ kriyàvàn, atãto 'nàgataþ pratyutpanno và syàt | atãto na kriyàvàn | niruddhatvàt | anàgato na kriyàvàn asattvàt | pratyutpanno 'pi na kriyàvàn, bhåyamànatvàt |

kàrakamupàdàya kriyàvataþ karma sidhyati | tatra kàraka eva vastuto nopalabhyate | tathà hi | ÷ãrùàdyavayaveùu kriyàvçttyabhàvànnàsti kàrakaþ | kàrakàbhàvàt kriyàvçttirapi nàsti | hetuþ kàryasya pårvaü và, kiü và pa÷càt, kiü và samakàlam, sarvathà na yujyate | kasmàt | yadi pårvaü hetuþ pa÷càtkàryam | hetau niruddhe kena phalamutpadyeta yathà avidyamànaþ pità kathaü putramutpàdayet | yadi pa÷càddhetuþ pårvaü phalam | hetuþ svayamanutpannaþ kathaü phalamutpàdayet | yathà anutpannaþ pità kaþ putramutpàdayati | yadi hetuþ phala¤ca samakàlam na tarhi ayaü nyàyaþ | yathà dve ÷çïge yugapadudbhåte nocyete vàmadakùiõe 'nyonyahetuke | siddhàntà ime trayo 'pi ayuktàþ | ato nàsti phalam |

hetuphale ime yadyekaü, yadi và nànà | ubhayathàsti doùaþ | kasmàt | yadi nànà | tadà tantån vihàya pañaþ syàt | yadyekam | tantupañayorvibhàgo na syàt | laukikà na pa÷yanti ka¤cana dharmaü hetuphalayorapçthagbhàvaråpam |

yadyasti phalam | syàt svakçtaü parakçtamubhayakçtamahetukçtaü và | sarvamidamayuktam | kasmàt | na ka÷ciddharmaþ svàtmànaü karoti | yadyasti svaråpataþ | kiü svàtmakriyayà | yadi nàsti svaråpataþ | kaþ karoti svàtmakriyàm | na ca pa÷càmaþ ka¤cana dharmaü svàtmànaü (#
SSS_373#) kurvantam | ato nàsti svakçtan | parakçtamayuktam | kasmàt | cakùåråpayorvij¤ànotpattau vçttyabhàvàt na parakçtam | kartçtvasaüj¤àbhàvàtsarve dharmà akartçkàþ | yathà "bãjasya naivaü bhavati- ahamaïkuramabhinirvartayàmãti | cakùuùo råpasya naivaü bhavati- àvàü saha vij¤ànamabhinirvartayàva iti | ataþ sarvadharmàõàü nàsti kartçtvasaüj¤à | ubhayakçtamapyayuktam | svakçtaparakçtadoùasattvàt | ahetukçtamapi na yuktam | hetàvàsati phalamapi nàstãtyucyate | yadi caturdhàpi nàsti | kathamasti phalam | yadyasti, ucyeta |

phalamidaü yadi kriyàcittapårvakaü syàt, yadi vàkriyàcittapårvakaü syàt | yadi kriyàcittapurvakam | garbhe 'pi bàlànàü cakùuràdikàyàvayaveùu kaþ sacittatvaü karoti | ã÷varàdayo 'pi na kurvanti | pårvakçtasya karmaõo 'pi nàsti kriyàcittam | karmedamatãtagatam | kathaü kriyàcittaü bhavet | ato na karmaõo 'pyasti cittam | yadyakriyàcittapårvakamiti | kathaü parasya duþkhakçt duþkhaü labhate | parasya sukhakçt sukhaü labhate | dçùñe ca karmakaraõe citte vikalpayati- evaü kartavyaü, evaü na kartavyamiti | yadi nàsti kriyàcittam | kathamayaü vibhàgo bhavet | ataþ sacittapårvakamacittapårvakaü sarvamayuktam | evamàdayaþ sarve 'pãndriyaviùayà nopalabhyante | ato nàsti dharmaþ |

hetuphalakhaõóanavarga ekapa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |


152 lokasatyavargaþ

uttaramucyate | yat bhavàn nànàkàraõairbravãti- sarve dharmàþ ÷ånyà iti | tanmatamayuktam | kasmàt | pårvamevoktaü mayà- yadi sarvamabhàva[råpa]m | ÷àstramidamapyabhàvaråpam | nàpi sarvadharmeùu ityàdi÷ånyatàdåùaõamaprativadannapi ÷ånyatàü sthàpayasi | ato na sarvadharmà abhàvàtmakàþ | yadbhavatoktaü- nàstãndriyaü, nàstipratyaya ityàdi | na tadasmàbhiþ pratipàditam | kasmàt | bhagavàn såtre svayamidaü nyaùedhãt | yaduta pa¤ca vastånyacintyàni (#
SSS_374#) lokavastu, sattvavastu, karmapratyayatàvastu, dhyànaniùñhàvastu, tathàgatavastu iti | idamasarvaj¤aþ puruùo 'bhyåhya na nitãrayituü ÷aknoti | tathàgatàþ kevalaü dharmavivecanaj¤ànasamarthàþ | ÷ràvakàþ pratyekabuddhà÷ca nirvàõaj¤ànamàtragatiügatà dharmàõàü vivecanaj¤ànasyekade÷alàbhinaþ | tathàgatàþ paraü sarvadharmàõàü sarvàkàraü prakçtito naissvàbhàvyaü vi÷eùasàmànyalakùaõàni sarvàõi pratividhyanti | yathà puruùàlayàdayaþ padàrthàþ suvinà÷à duùkalpàþ | evaü ÷ånyatàj¤ànaü sulabham | dharmàõàü pravicayaj¤ànaü durutpàdam |

(pç) yathà bhagavatà bodhimaõóagatena dharmàõàü lakùaõaü pratilabdham | yathà ca bhagavatopadiùñam | tattathaiva bhaviùyati | (u) bhagavàn sarvadharmànupadi÷annapi na sarvàkàramupadi÷ati | vimuktyarthatvàbhàvàt | tadyathà bhagavànupadi÷ati sarvadharmàþ pratãtya samutpannà iti | nopadi÷atyekaika÷aþ kiüpratyaya iti |

duþkhanà÷anaprayojanamàtramapekùitamiti[tat]- upadi÷ati | vicitràïkàdãni råpàõi nçttagãtàdayo nàdà gandharasaspar÷à apramàõavi÷eùà nopade÷yàþ | upade÷e 'pi nàsti mahaddhitam ityata ãdç÷aü vastu nopadi÷ati bhagavàn | na [tàni] na santãti vaktuü ÷akyate | yathà ka÷cit citràïkanàdidharmavikalpamaj¤àtvà vadati tàni na santãti | tathà bhavànapi yatkimapyasàdhayitvà vadati nàstãdaü- vastu iti | j¤àtustu asti | aj¤àtuþ punarnàsti | yathà jàtyandho vadati nàsti kçùõamavadàtaü và, mayàdçùñatvàt | na càdçùñatvàdråpàõi na santãti sambhavati | yadyevam, pratãtyasiddhatvànna santi sarve dharmà iti vaktuü pàryate |

tathàgatàþ sarvaj¤à iti ÷raddheyamasmàbhiþ | tathàgatastu àha- santi pa¤ca skandhà iti | ato j¤àyate råpàdayaþ sarvadharmàþ santi yathà ghañàdayaþ saüvçtitaþ santãti ||

lokasatyavargo dvipa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |


(#
SSS_375#)
153 dharmacittanirodhavargaþ

(pç) pårvamuktaü- bhavatà trividhacittanirodho nirodhasatyamiti | hetupratyayàkhya praj¤apti [citta]nirodho j¤àta eva | idànãü vaktavyaü kiü dharmacittaü, kathaü tasya nirodha iti | (u) santi vastutaþ pa¤caskandhà iti cittaü dharmacittamityucyate | pa¤caskandhàn ÷ånyàn dçùñvà samyagbhàvayato dharmacittaü nirudhyate | (pç) yogã pa÷yati pa¤caskandhàn ÷ånyàn yaduta pa¤caskandheùu nàsti nityadharmaþ sthiradharmo 'vinà÷adharmo 'vipariõàmadharma àtmàmãyadharma iti | te ÷ånyà ityucyante | na tu skandhàneva na pa÷yatãti | (u) yogàvacaro naiva pa÷yati pa¤caskandhàn | kasmàt | yogàvacaraþ saüskçtàlambanacittaü prahàya asaüskçtàlambanacittaü pratilabhate | ato yogàvacaraþ pa¤caskandhàn na pa÷yati, skandhanirodhamàtraü pa÷yati | pa¤caskandhànàü dar÷ane na ÷ånyà ityucyante | skandhànàmevà÷ånyatvàt | evaü ÷ånyatàj¤ànantu vikalaü syàt |

(pç) yogàvacaro råpaü nairàtmyataþ ÷ånyaü pa÷yati | yathoktaü såtre- yogàvacara idaü råpaü pa÷yati yàvadidaü vij¤ànaü ÷ånyaü ùa÷yati iti | na tu råpàdayaþ pa¤caskandhà na santãti j¤àtavyam | (u) astãdaü vacanaü, na tu vyavadànà[rthaka]m | yathoktaü dharmamudràsåtre- yogàvacaraþ pa÷yati råpàdãn dharmàn anityalakùaõàn vikùepalakùaõàn vinà÷alakùaõàn màyàlakùaõàn nirvedalakùaõàn iti | idaü ÷ånyàkhyamapi na vyavadànàtmakam | puruùo 'yaü [ya]dante pa¤caskandhànàü nirodhaü pa÷yati | taddar÷anaü tàvadvayavadànà[tmakam] ato j¤àyate pa¤caskandhànàü nirodhaü pa÷yatãti |

(pç) saüskçtàlambanaj¤ànena kasmànna vyavadànaü labhate | (u) yogàvacarasya pa¤caskandhasaüj¤àpravçttasya kadàcitpraj¤apticittaü punarbhavet | ataþ saüskçtàlambanacittena na vyavadànaü labhate | pa¤caskandhànàü nirodhaü sàkùàtkurvatastu na tat punarabhimukhãbhabati | praj¤aptikàraõanirodhasya (#
SSS_376#) prasàdhitatvàt praj¤aptisaüj¤à nànuvartate | tadyathà ka÷cana vçkùaþ krakacakçtto bhasmasàtkçtaþ prakùãõaþ | na [tatra] vçkùasaüj¤à prahãõà punaranuvartate | tathà idamapi | bhagavàn ràdhamàha- sattvaü tathà vibhida, vidhama, yathà nopatiùñhati iti | ki¤càhaikaü såtrama- råpaü ràdha tathà vibhida, vidhama yathà nopatiùñhati iti | ato j¤àyate yaþ sattvaparibhedaþ iyaü praj¤apti÷ånyatà | yo råpaparibhedaþ iyaü dharma÷ånyateti |

bhàvanà ca dvividhà- ÷ånya[tà]bhàvanà nairàtmyabhàvanà iti | ÷ånyatàbhàvanà ca yat praj¤aptisattvàdar÷anam | yathà ka÷cit jalaü nàstãti ghaña ÷ånyaü pa÷yati | tathà pa¤caskandheùu pudgalo nàstãti [tàn] ÷ånyàn pa÷yati | yat dharmàn na pa÷yati | idaü nairàtmyamityucyate | ukta¤ca såtre- nairàtmyaj¤ànalàbhã samyagvimucyate iti | ato j¤àyate råpasvabhàvanirodho vedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànasvabhàvanirodho nairàtmyamityucyate | naiþsvàbhàvyameva nairàtmyam | (pç) yadi naiþsvàbhàvyaü nairàtmyamityucyata iti | kimidànãü na santi vastutaþ pa¤caskandhàþ | (u) na santi vastutaþ | santi tu saüvçtitaþ | kasmàt | bhagavànàha- saüskàràþ saüvçtitaþ santi màyàvat nirmitavat | na tu paramàrthataþ | paramàrthataþ ÷ånyamiti vacanam- ayamarthasatyataþ ÷ånyo na saüvçtisatyata iti | paramàrtha÷ca yaduta råpaü ÷ånyamaki¤canam yàvadvij¤ànaü ÷ånyamaki¤canam | ato yadråpàdãnàü dharmàõàü ÷ånyatàdar÷anaü tat paramàrtha÷ånyatàdar÷anamityucyate |

(pç) yadi pa¤ca skandhàþ saüvçtisatyataþ santi | kasmàducyante råpàdayo dharmàþ paramàrthasatyà iti | (u) sattvànàü kçta ucyante | santi kecit pa¤caskandheùu samutpannaparamàrthasaüj¤àþ | tadarthamucyante pa¤ca skandhàþ paramàrthataþ ÷ånyà iti | (pç) kiü nu khalu såtre noktam asti karma asti phalam, kàrakastu nopalabhyate iti | (u) ayaü hetuþ dharmaõàü kàrakàkhyo nopalabhyata itãdaü praj¤apti÷ånyatàbhidhànam | yathoktaü såtre- dharmàþ praj¤aptisaüj¤àmàtram | praj¤aptisaüj¤à ca yaduta avidyàpratyayàþ saüskàrà yàvajjaràmaraõaduþkhasamudayanirodho bhavati iti | asmàdvacanàt j¤àyate pa¤caskandhà api paramàrthato na santãti | (#
SSS_377#) mahà÷ånyatàsåtre 'pyuktam- ya àha idaü jaràmaraõaü, tasya jaràmaraõam iti | ya àha- sa eva jãvaþ tadeva ÷arãram, anyo jãvo 'nyat ÷arãram iti | idamekàrthakam, vya¤janameva nànà | yeùàmeùà dçùñiþ na te macchràvakà na brahmacàriõa iti | yat tasya jaràmaraõaü pratiùidhyate tat praj¤aptikhaõóanam | yadidaü jaràmaraõaü pratiùidhyate | tat pa¤caskandhakhaõóanam | ki¤càha- jàtipratyayaü jaràmaraõaü madhyamà pratipadityucyate | nàsti jaràmaraõaü paramàrthata ityuktamiti j¤àtavyam | saüvçtita ucyate jàtipratyayaü jaràmaraõamiti | yathà ghañasaüj¤àtyaye nàsti ghañaþ paramàrthataþ | evaü råpàdidharmàõàmatyaye nàsti råpaü paramàrthataþ | ukta¤ca såtre- yo dharmo màyà sa mçùà | yo dharmo 'màyà, sa eva paramàrthaþ iti | sarve saüskçtadharmà vipariõàmitvàt màyà ityucyante | màyàtvàdabhåtàþ | abhåtatvànna paramàrthasantaþ | yathàha gàthà-

abhåtabaddho loko 'yaü suni÷citavatprabhàsate |
asat dçùñaü sadàbhàsamasadvai parayà dhiyà || iti |

[ato] j¤àtavyaü skandhà api ÷ånyà iti |

nirodhasatyadar÷anaü màrgalàbha ityucyate | ato j¤àyate nirodhaþ paramàrthasan, na skandhà iti | yadi skandhàþ paramàrthasantaþ, yogàvacaro 'pi dçùñvà màrgalàbhã syàt | vastutastu na tathà | ato j¤àyate pa¤caskandhà na paramàrthasanta iti | skandhanirodha÷ca satyam | ato j¤àyate skandhà na satyamiti | na sambhavati skandhàþ satyaü skandhàbhàvo 'pi satyamiti vaktum | dç÷yasya sarvasya mohahetukatvàt | yathà na ka÷cidava¤citalocano màyàü pa÷yati | tathà yo 'mugdhaþ na sa pa÷yati skandhàn | ataþ skandhà na paramàrthasantaþ | ukta¤ca såtre- yatràsmãti tatre¤jitam | skandheùu càsti asmãti | yathàhànandaþ- dharmànupàdàya asmãti sidhyati yaduta råpaskandhaü yàvadvij¤ànaskandhamupàdàyeti | sthavirà bhikùavaþ kùemakamàhuþ- kimasmãti vadasi | kùemakaþ pratyàha- na khalvàyuùmanto råpamasmãti vadàmi | nàpyanyatraråpàdasmãti vadàmi | evaü yàvadvij¤ànamapi | api ca me àyuùmantaþ pa¤casåpàdànaskandheùu (#
SSS_378#) asmãti adhigatam | [ayamahamasmãti na samanupa÷yàmi] | iti | ayaü såtrà÷ayaþ- ÷aikùajanàþ kadàcit smçtivikùepàdasmimànamutpàdayanti | samàhitasmçtikasya pa¤casåpàdànaskandheùu asmimànaü niruddhameva | puùpavat | na målakàõóa÷àkhàpatràõyeva puùpam | nàpyanyatra tebhya puùpam | evameva na råpà dãni asmãti [vadàmi] | nàpyanyatra råpàdibhyaþ asmãti [vadàmi] | evamasminirodhapratyayamasmimànaü na pravartate | ato j¤àyate pa¤copàdànaskandhà api ÷ånyà iti |

yogàvacaraþ sarvanimittàni nirudhyànimittaü sàkùàtkuryàt | yadi vastusat nimittam, kimarthaü nànusmarati | na tãrthikànàmiva råpaprahàõakàle j¤àyate vastusat råpaü, parantu nànusmaryata iti | yogã ava÷yaü råpàdãnàü skandhànàü nirodhaü pa÷yati nirodhadar÷anàt animitte 'vatarati | ato j¤àyate råpàdayo na paramàrthasanta iti | yatra santi pa¤caskandhàþ tatràsmãti buddhirbhavati | pa¤caskandhà na santãtyato 'smãti buddhirnirudhyate | ataþ skandhàþ sarve ÷unyàþ | phenasåtre bhagavànàha- yadi puruùaþ phenapiõóaü pa÷yet yoni÷a upaparãkùeta | sa[tat]tucchaka¤caiva jànãyàt | evameva bhikùuryadi råpaskandhaü samyagupaparãkùate | sa[taü] riktaka¤caiva jànàti, tucchaka¤caiva[jànàti], asàraka¤caiva[jànati], vikùepalakùaõa¤caiva jànàti | vedanàmupaparãkùate yathà buddhudam, saüj¤à [mupaparãkùate]yathà marãcikàm, saüskàrà[nupaparãkùate] yathà kadalãm, vij¤àna[mupaparãkùate] yathà màyàm | tatra pa¤ca dçùñàntàþ ÷ånyàrthaniråpaõàþ | kasmàt | pa÷yàmaþ khalu cakùuùà phenamapacãyamànamabhàvatàü yàti | tathà budbudàdãnyapi | ato j¤àyate skandhà na paramàrthasanta iti | ye jinaputràþ saüsàràt paramanirviõõàþ | [te]dharmàõàü prakçtito 'nutpàdamàki¤canya¤ca pa÷yanti | ato ye 'nityaü (#
SSS_379#) pa÷yanti | [teùàü] vikùepavinà÷aduþkhalakùaõameva bhavati | ye niþsvabhàvaü pa÷yanti, anyalakùaõàbhàvàt te duþkhacaryàü paripårayanti | etattrividhaduþkhaparipåraõaü vimuktipràpakamityucyate | [ataþ] sarvadharmàþ ÷ånyà iti j¤àtavyam |

÷ånyatà ca vimokùamukham | ÷ånyatà ceyaü na kevalaü sattva÷ånyatàtmikà | dharma÷ånyatà[tmikà]pi càsti | yathoktam- cakùurutpadyamànaü na kuta÷cidàgacchati | nirudhyamànaü na kvacidgacchati | tadà prajànàti atãtamanàgataü cakùuþ ÷ånyamiti | pratyutpannaü cakùurapi caturmahàbhåtavikalpitamityataþ ÷ånyamiti | yathàha bhagavàn- yaccakùuùi màüsapiõóe khakkañaü kharagataü sa pçthivã [dhàtu]þ ityàdi | ya imàü ÷ånyatàü pratilabhate sa vadati nàsti yatki¤ciditi | ki¤càha- sarvasaüskàràþ prahãyanta iti prahàõasvabhàvàþ | vimucyanta iti vimuktikhabhàvàþ | nirudhyanta iti nirodhasvabhàvàþ iti | ato j¤àyate sarve saüskàrà niruddhà bhavantãti | yadi vastusantaþ saüskàràþ tadà na syuþ samyak prahàõavimuktinirodhàþ | nirodha÷càbhàva ityucyate | ato draùñavyaü paramàrthataþ saüskàràþ sarve 'bhàvàtmakàþ saüvçtitastu santi saüskàrà iti ||


dharmacittanirodhavargastripa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |

154 nirodhavargaþ

yannirvàõàlambanaü tat ÷ånyacittamityucyate | (pç) nirvàõamasaddharmaþ | cittaü kimàlambate | (u) cittamidaü yatki¤catàbhàvamàlambate | idaü pårvameva pratipàditam | nirvàõaj¤ànatvàt | (pç) ÷ånyacittamidaü kutra nirudhyate | (u) sthànadvaye [nirudhyate] (1) acittakasamàdhimupasampannasya (2) anupadhi÷eùanirvàõaü praviùñhasya santànasamucchede và nirudhyate | kasmàt | hetupratyayanirodhàt | acittakasamàdhàvàlambananirodhàt [tat] nirudhyate | santàne samucchidyamàne punaþ karmakùayàt [tat] nirudhyate |

(#
SSS_380#)
÷àstramàha- etàni trãõi cittàni nirodhayato yogàvacarasya karmakle÷à naiva punaþ samudàcaranti (pç) kasmàt na samudàcaranti | (u) puruùo 'yaü nairàtmyasampanna ityataþ karmakle÷à nirudhyante | yathà pradãpo dharma÷ca sati ni÷raye vartate | asati ni÷raye na vartate | evamàtmacitte ni÷raye sati karmakle÷ànàü samudayaþ | asati tu na samudayaþ | anàsravà samyagdçùñiþ sarvàõi nimittàni tathà pradahati yathà na ki¤cidava÷iùyate | yathà kalpàgniþ pçthivyàdin niþ÷eùaü dahati | nimittàbhàvàt karmakle÷ànàü na punaþ samudayo bhavati | asmicittakasya tu karmakle÷àþ samudyanti | arhataþ ÷ånyatàj¤ànagatiügatasya asmimànarahitasya na punaþ samudyanti |

asya nåtnakarmànupacaye 'pi pràktanakarmahetunà kasmànnopapattirbhavati | (u) samyak- praj¤ayà tatkarmavinà÷ànna vipàkabhàgbhavati | yathà dagdhaü bãjaü na punaþ prarohati | asati ca tçùõàcitte na karmàõi pacyante | yathà anabhiùyanditàyàü bhåmau bãjaü na prarohati | yogàvacarasyàsya sarvavij¤ànasthitiùu sarvanimittanirodhe vij¤ànaü nirà÷rayaü bhavati | ato nàstyupapattyàyatanam | yathà bãjamanà÷rayaü notpadyate | karmakle÷apauùkalyàt kàyamupàdatte | apauùkalye tu nirudhyate |

sa kle÷àbhàvàt vikalahetupratyayaþ satsvapi karmasu nopapattiü vedayate | sattvàþ kle÷ahetorgatiùu kàyaü vedayante | kàyaü vedayata ityataþ tasya karmàõi vipàkaü prayacchanti | asati kle÷e kàyo na vedyate | kàyavedyabhàvàt karmàõi kasya vipàkaü prayacchanti | yathà adharmeõa prabalamadhitiùñhati uttamarõo nàvakà÷aü labhate | tathà yogàvacaro 'pi | saüsàre 'vartamànasya santyapi karmàõi na vipàkaü prayacchanti | yathà baddhaü puruùamanye janà yatheùñaü nindanti | evaü kle÷abaddhànàü sattvànàü karmatàratamyava÷àt [kle÷àþ] vipàkaü prayacchanti | pratilabdhavimokùe tu nàvakà÷aü labhante |

svãyaü karma ca vipàkaü prayacchati | ÷ånyacaryàvihàritvàdasya puruùasya dharmeùu svalakùaõa[saüj¤à] nàstãtyataþ karmàõi na vipàkaü prayacchanti | yathà dattãkçtasya putrasya dàyabhàgo nàsti | tathedamapi | kle÷abalena ca karmàõi pravartante | kle÷avege kùãõe tu na tàni pravartante | yathà cakraü gatisthamapi vegakùayànna punaþ pravartate | kle÷abale ca karmàõi (#
SSS_381#) vikàrayanti | yathà sutavatsalàyà màtuþ raktaü stanyaü pariõamate | niruddhavàtsalyacittàyàstu na punaþ pariõamate | evaü kle÷abalàt karma vipàkaü prayacchati | [kle÷a]virahe tu na prayacchati | aya¤ca puruùaþ ÷ãlasamàdhipraj¤àdiguõairbhàvitakàyaþ | tatprabhàvamàhàtmyàt karmàõi nàvakà÷aü labhante | ataþ sadapi pràktanaü karma na vipàkaü prayacchati | evamasya pràktanaü karma pratyutpanne ki¤ci[dvipàka]marpayati | nåtnaü tu karma na karoti | yathàgnirindhanànàü bhasmãbhàve ÷àmyati | evamayaü puruùo 'pi vedanãyàbhàvànnirudhyate | [iti] trividhacittànàü nirodhàtsarvaduþkhebhyo 'tyantaü vimucyate | ato vidvàn trividhacittàni nirundhyàt ||

nirodhavarga÷catuþpa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |

[nirodhasatyaskandhaþ samàptaþ |]


(#
SSS_382#)
atha màrgasatyaskandhaþ

155 màrgasatyaskandhe samàdhyadhikàre samàdhihetuvargaþ

÷àstramàha- idànãü màrgasatyaü vicàryate | màrgasatyam- àryo 'ùñàïgiko màrgaþ samyak dçùñiryàvat samyak samàdhiþ | àryo 'ùñàïgiko màrgaþ saükùipya dvividhaþ (1) samàdhiþ parikara÷ca (2) j¤ànamiti |

idànãü samàdhirvicàrayitavyaþ | (pç) kiülakùaõà samàdhiþ | (u) cittasyaikatràvasthànaü samàdhilakùaõam | (pç) kathaü cittamekatràvatiùñhate | (u) bahulãkçtabhàvanayà tatràvatiùñhate | yadi bahuvàraü na bhàvayati tadà kùiprameva vikùipyate | (pç) kathaü bhàvayitavyam | (u) yathàsukhaü bhàvayitavyam | (pç) kathaü sukhayati | (u) kàyacittayordauùñhalyaü duþkham | pra÷rabdhidharmeõa kàyacittayordauùñhalye 'panãte sukhaü bhavati | (pç) kathaü pra÷rabdhirbhavati | (u) prãtipratyayaü kàyacitte dànte bhavataþ | (pç) kathaü prãtirbhavati | (u) triratnasmaraõadharma÷ravaõàdinà cittapràmodyàt bhavati | (pç) kathaü cittapràmodyaü bhavati | (u) pari÷uddha÷ãladhàraõàt cittasyaukaukçtye bhavati |

(pç) uktaþ samàdhihetuþ | idànãü kasya samàdhirhetuþ | (u) ayaü yathàbhåtaj¤ànasya hetuþ | yathàbhåtaj¤ànaü ÷ånyatàj¤ànam | yathoktaü yogàvacaraþ samàhitacitto vi÷uddhacitto vinãvaraõacitta÷cittaratho 'calacitto yathàbhåtaü prajànàti duþkhamàryasatyaü duþkhasamudayaü dukhanirodhaü duþkhanirodhagàmimàrgamàryasatyam iti | ato yathàbhåtaj¤ànalipsunà samàdhi bhàvanàyàü vãryamàrabdhavyam | vikùiptacittasya laukikasåtra÷ilpàdihitameva na bhavati | kiü punarlokottaraü hitam | ato j¤àyate laukikaü lokottara¤ca hitaü samàhitacittenaiva labhyate | sarva¤ca sat ku÷alaü samyak j¤ànàdhãnam | sarvamasadaku÷alaü mithyàj¤ànàdhãnam | yathoktaü såtre avidyà bhikùavaþ pårvaïgamàku÷alànàü dharmàõàü samàpattaye | anvagevàhrãkyamanapatràpyam | (#
SSS_383#) vidyà bhikùavaþ pårvaïgamà ku÷alànàü dharmàõàü samàpattaye anvageva hrãþ apatràpyam | iti | samàdhistu samyagj¤ànasya hetuþ | ato j¤àyate sarvaü satku÷alaü samàdhimupàdàya bhavatãti | tasmàt bhàvanàyàü yogaþ kartavyaþ ||

samàdhihetuvargaþ pa¤capa¤càduttara÷atatamaþ |


156 samàdhilakùaõavargaþ

(pç) uktaü bhavatà cittasyaikatràvasthànaü samàdhilakùaõamiti tatra samàdhi÷citta¤caikaü uta bhinnam | (u) na te bhinne | kecidàhu- samàdhi÷citta¤ca bhinne | samàdhilabdhacittamekatràvatiùñhata iti | sadapãdaü vacanamayuktàrthakam | yadi cittaü samàdhilabdhamàlambane 'vatiùñhata iti | samàdhiriyamapi àlambane 'vatiùñhamànà samàdhyantaramupàdàyàvatiùñheta | evamanavasthà bhavati | tattu na sambhavati | yadãyaü samàdhiþ prakçtito 'vasthànamiti | cittamapi na samàdhimupàdàyàvatiùñheta | ataþ samàdheranyat cittamiti yadvacanaü tadaprakçùñàrthakam | vedanàsaüj¤àdaya÷cetasikadharmà apyàlambane 'vatiùñhante | te 'pi kaü dharmamupàdàyàvatiùñhanta itãdaü vaktavyam | yadi vedanàsaüj¤àdãnàü pratyekaü samàdhirasti | tulyaþ pårvadoùaþ syàt | såtre ca cittasyaikàgratà samàdhilakùaõamiti kevalamuktam | na tu cittaü samàdhilabdhamavatiùñhata iti | ato j¤àyate na yuktamiti | cittasyaikàgratetyukte nànyadharmaþ prakà÷ito bhavati | yathà pårvamuktam- yatra cittaü sukhi bhavati tasminnàlambane 'vatiùñhata iti | cittasya koñiþ samàdhirna pçthagbhavatãti draùñavyam | yathà cittaü dãrghakàlàvasthànaü samàdhirityucyate |

(pç) samàdhiriyaü kiü sàsravà utànàsravà | (u) samàdhirdvividhà sàsravà anàsravà ceti | laukikà dhyànasamàdhayaþ sàsravàþ | dharmàvasthàmupasampannasya samàdhayo 'nàsravà ityucyante | kasmàt | kàlo 'yaü yathàbhåtaj¤ànadar÷anamityucyate | tasya kàlasya dvividhaü nàma samàdhiriti praj¤à ceti | cittasamàdhànàt samàdhiþ | yathàbhåtapraj¤ànàt (#
SSS_384#) praj¤à | cittasamàdhànaü trividhaü ku÷alamaku÷alamavyàkçtamiti | tatra ku÷alena cittasamàdhànameva samàdhiþ | natvaku÷alena avyàkçtena và | sà samàdhirdvividhà ekà vimuktihetuþ aparà avimuktihetuþ | vimuktiheturnàma niyatamålakam | kecidàbhidharmikà àhuþ- anàsravasamàdhireva niyatamålamiti | sa vàdo na yuktaþ | sàsravànàsravà yadi vimuktiü karoti | sà sarvàpi niyatamålamityucyeta |

samàdhiriyaü yathàlambanàvasthànaü tridhà vibhajyate | parãttà vipulà apramàõà ceti | cittaü ki¤citkàlamavasthàya yadi parãttamàlambanaü pa÷yati[tadà] parãttetyucyate | anye dve api tathà | samayava÷àtrividhaü lakùaõaü bhavati | pragrahalakùaõaü vyutthànalakùaõaü tyàgalakùaõamiti | citte 'balãne vyutthànalakùaõamupayoktavyam | citta uddhata pragrahalakùaõaü prayoktavyam | dànte ca citte tyàgalakùaõaü prayoktavyam | yathà suvarõakàraþ suvarõaü dravayati tàpayati secayati kàle ca sthapayati | yadi sadà tàpayati | tadà dravãbhavati | sadà secane ghanãbhavati | sadà sthapanesphåryate | evaü yogàvacarasya cittamapi | kampitasyàpragrahe sadà vikùepaþ | avalãnasyàvyutthàne kausãdyam | dàntasyàtyàge punaradamanam | yathà ca dànto '÷vaþ pravege pragçhyate | dandhaþ [ka÷ayà]tàóyate | dàntaþ parityajyate | evaü yogàvacarasya dàntaü cittamapi |

samàdherasyàstrividha upàyaþ samàdhyavatàropàyaþ samàdhyavasthànopàyaþ samàdhivyutthànopàya iti | yathàdharmaü samàdhàvatarati | ayaü samàdhyavatàropàyaþ | samàdhisthito na calati | ayaü samàdhyavasthànopàyaþ | yathàdharmaü samàdhervyuttiùñhate | ayaü samàdhivyutthànopàyaþ | (pç) kathamimàn trividhànupàyàn pratilabhate | (u) yogàvacaraþ svacittalakùaõaü gçhõan evaü pragçhõan evaü vyuttiùñhan evaü parityajan samàdhàvavatarati | tathà nirgacchati ca | (pç) sàkùàdeva samàdhigrahe ka upayoga upàyasya | (u) trividhopàyàn pravartamànasya àdãnavo bhavati | yathepsita¤ca na vindate | avataritumicchan vyutiùñheta vyutthàtumicchan punaravataret | itãdç÷à doùàþ santi | làbhaü hàniü manyeta | hàni¤ca làbham | yathà ki¤cidvi÷uddharåpaü ki¤citprakà÷aråpa¤ca dçùñvà vadeta- mahàhitaü labdhamiti | anityaü duþkhaü ÷ånyamityàdyanusmarataþ cittaü na sukhi bhavati | pratyuta hànikaramiti vadet |

(#
SSS_385#)
(pç) yogàvacarasya kasmàt kadàcitsamàdhilàbho 'sti kadàcinnàsti | (u) samàdhilàbhasya catvàraþ pratyayàþ- (1) ihàdhvani yunakti, (2) pårvakàyapratyayaþ (3) samàdhilakùaõaü sugçhõàti, (4) ÷rutvà samàdhidharmànanuvartayati iti | samàdhibhàvanà÷caturvidhàþ- (1) sadàprayogã naikàgraü carati | (2) ekàgraü carati na sadàprayukto bhavati | (3) sadàprayukta÷ca bhavati ekàgra¤ca carati | (4) na sadà prayukto naikàgraü carati | ki¤ca santi caturvidhàþ bahuku÷alaþ alpapraj¤aþ, alpaku÷alo bahupraj¤aþ, bahuku÷alo bahupraj¤aþ, alpaku÷alo 'lpapraj¤a iti | eùutçtãyo yogàvacaro 'va÷yaü labhate | caturtho nàva÷yaü labhate | prathamadvitãyau yadi dàntau samau tadà labhete ||

samàdhilakùaõavargaþ ùañpa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |


157 trisamàdhivargaþ

(pç) uktaü såtre- trayaþ samàdhayaþ ekàïgabhàvanasamàdhiþ, ubhayàïgabhàvanasamàdhiþ aryaþ samyaksamàdhiriti | kimidam | (u) ekàïgabhàvana iti yat samàdhiü bhàvayati na praj¤àm | praj¤àü và bhàvayati na samàdhim | ubhayàïgabhàvana iti samàdhiü bhàvayati praj¤à¤ca bhàvayati | ayaü laukikasamàdhiråùmàdidharmagataþ | àryaþ samyaksamàdhiriti yaddharmàvasthàmupasampanno nirodhasatyaü sàkùàtkaroti | sa àryaþ samyagityucyate | kenedaü j¤àyate | yathà sthaviro bhikùuràha- yogàvacaraþ samàdhinà cittaü bhàvayan praj¤àmupàdàya kle÷àn pratiùedhayati | praj¤ayà cittaü bhàvayan samàdhimupàdàya kle÷àn pratiùedhayati | samàdhinà praj¤ayà ca cittaü bhàvayan svabhàvamupàdàya vimucyate | svabhàvo nàma yaþ prahàõasvabhàvaþ viyogasvabhàvo nirodhasvabhàvaþ | samàdhipraj¤ayoryugapatprapåraõàdàryaþ samyagityucyate | yathà samàdhipraj¤àbhyàü vimuktilabdhaþ sarva÷o vimuktaityucyate |

(pç) kecidàhuþ- ekàïgabhàvana iti yadi samàdhimupàdàya ra÷miü pa÷yati na råpàõi | yadi(và)råpàõi pa÷yati na ra÷mim | ubhayàïgabhàvana iti yat råpa¤ca pa÷yati ra÷mi¤ca pa÷yati | àryaþ samyaksamàdhiriti yat ÷aikùà÷aikùàbhyàü pratilabdhaþ samàdhiþ (#
SSS_386#) iti | kathamidam | (u) ra÷mimàtraü pa÷yati na råpamiti nàsti ki¤cana såtram såtre kevalamuktam- ahaü prakçtito ra÷mimapa÷yaü råpamapyapa÷yam | idànãü ra÷mirvinaùñaþ, råpamapi na pa÷yàmãti | bhavatà ca vaktavyaü kena kàraõena ra÷miü pa÷yati na råpam ityàdi | iti nàvocaþ |

(pç) såtra uktaü- trayaþ samàdhayaþ ÷ånyato 'nimitto 'praõihita iti | eùàü trayàõàü samàdhãnàü ko bhedaþ | (u) yadi yogàvacaro na pa÷yati sattvaü nàpi dharmam | ayamucyate ÷ånyataþ [samàdhi]riti | ãdç÷e ÷ånye[yadi]gràhyanimittaü nàsti | ayaü ÷ånya evànimittaþ | ÷ånye ca nàsti praõihitaü ki¤cana | ayaü ÷ånyaþ[samàdhi]revàpraõihita ityucyate | atastrayo 'pyekàrthakàþ | (pç) tathà cet kasmàt traya ityucyante | (u) ÷ånyaü bhàvayediti ÷ånyatàsamartha àha | ÷ånyaü bhàvayan hitaü labhate yaduta nimittaü na pa÷yatãti | nimittàdar÷anàdanimittaþ | animittatvàdapraõihãtaþ | apraõihitatvànna kàyaü vedayate | kàyàvedanàtsarvaduþkhànmucyate | ityàdi hitàni ÷ånyatàbhàvanayà labhate | ata ucyate traya iti |

kecidàbhidharmikà àhuþ yaþ samàdhiþ ÷ånyànàtmàkàreõa bhavati ayaü ÷ånya ityucyate | ya àkàro 'nityato duþkhato hetutaþ samudayato janakataþ pratyayato màrgato yathàvadàcarato niryàõato bhavati | ayamapraõihitaþ | ya àkàro nirodhata upa÷amataþ praõãtato viyogato bhavati | ayamanimitta iti | kathamidam | (u) yadàha bhavàn- anityato duþkhata àkàraþ apraõihita iti | tadayuktam | kasmàt | bhagavàn sadà vadati yadanityaü tadeva duþkham | yat dukhaü tadevànàtmakam iti | nairàtmyaü prajànan na punaþ praõidadhàti | ato j¤àyate ÷ånyatvàcca na praõidadhàtãti | hetutaþ samudayato janakataþ pratyayata àkàra iti matam | tat tathaiva syàt | kasmàt | uktaü hi såtre- yatki¤citsamudayalakùaõaü sarvaü tannirodhalakùaõamiti pa÷yan nirvidyate iti | màrge ca na bhavedapraõihita àkàraþ | kasmàt | praõidhànaü hi tçùõàïgam | yathàsåtramuktam hãnaü madhyamaü praõidhànaü na màrga àsaktijanakam | ato na bhavedapraõihita àkàraþ | ki¤coktaü såtre- pa¤cànàü skandhànàü nirodhànnirodha ityucyate iti j¤àtavyam | ÷ånya eva nirodha ityucyate | na (#
SSS_387#) tatràsti praõidhànam | kàyatçùõà hi praõidhànaü bhavati | ato j¤àyate ime traya ekàrthakà iti na syàdbheda iti |

(pç) ki¤coktaü såtre- trayaþ samàdhayaþ ÷ånya÷ånyaþ, apraõitàpraõihitaþ, animittànimitta iti | kathamidam | (u) ÷ånyena pa¤caskandhàn ÷ånyàn dçùñvà ekena ÷ånyena punarimaü ÷ånyaü ÷ånyãkaroti | ayaü ÷ånya÷ånya ityucyate | apraõihitena pa¤caskandhàn nirvidya apraõihitena punarimamapraõihitaü nirvedayati | ayamapraõihitàpraõihitaþ | animittena pa¤caskandhàn pra÷àntàn dçùñvà animittena punaranimittaü na gçhõàti | ayamanimittànimittaþ |

(pç) àbhidharmikà àhuþ- traya ime samàdhayaþ sàsravà iti | kathamidam | (u) ime na sàsravàþ | kasmàt | samayasyàsyà nàsravànu÷ayatvàt | samàdhirayaü ÷ånyàdipradhànaþ | kathaü sàsravo bhavet | (pç) yadi ÷ånyàdayaþ samàdhayo vastutaþ praj¤àtmakàþ | kathaü samàdhirityucyate | (u) samàdhãnàü bhedàt | samàdhi÷ca yathàbhåtaj¤ànadar÷anàdhàyakatvàt samàdhirityucyate | phale hetåpacàràt |

(pç) kecidàbhidharmikà àhuþ- ÷ånya÷ånyàdayaþ samàdhayo '÷aikùajanamàtralabhyà nànyairiti | kathamidam | (u) ÷aikùajanà api labheyuþ | kasmàt | yogàvacareõa hi sàsravàõàmanàsravàõàü sarveùàü dharmàõàü nirodho 'dhigantavyaþ | ataþ ÷aikùajanairapi anàsravadharmàõàü nirodho 'dhigantavyaþ syàt ||

trisamàdhivargaþ saptapa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |


158 catussamàdhibhàvanàvargaþ

asti samàdhibhàvanà dçùñadharmasukha [vihàra]àyaü saüvartate | asti samàdhibhàvanà j¤ànadar÷ana[pratilàbha]àya saüvartate | asti samàdhibhàvanà smçtisamprajanyàya saüvartate | asti samàdhibhàvanà àsravàõàü kùayàya saüvartate | yaþ samàdhiþ dçùñadharmasukhapràpako yaduta dvitãyadhyànàdayaþ | [sà prathamà bhavanà |]kenedaü j¤àyate | bhagavànàha- dvitãyadhyànaü samàdhijaü prãtisukhaü nàmne saüvartate anyadharmàya saüvartate yathà piõóapàtàya ÷ràvastyàü prave÷a iti |

(#
SSS_388#)
(pç) prathamaü dhyànamapi saprãtisukham | kasmànnocyate sa dçùñadharmasukhavihàra iti | (u) prathamadhyànasya cittavikùepakavitarkavicàravyàmi÷ritatvàt na taducyate dçùñadharmasukhamiti (pç) dvitãyadhyànasyàpi santi prãtyàdaya÷cittavikùepakà dharmàþ | kasmàducyate sukhamiti | (u) sarvavitarkavicàrapårvakaü cittaparigrahàt prãtyàdayaþ sukhamityucyante, duþkhàkàrataþ paraü sarvaü duþkhamityucyate | prathamadhyàne duþkhamaudàrikam | dvitãyadhyànàdiùu duþkhaü såkùmam | såkùmaduþkhatvàt sukhamityàkhyàü labhate |

(pç) dvitãyadhyànàdayaþ sàüparàyikasukhavihàrà api bhavanti | kasmàt dçùñadharmasukhavihàramàtramucyate | (u) yathàjàta÷atroþ sàndçùñikaü ÷ràmaõyaphalamuktam | pratyàsatyocyate [tathà] | pa¤cakàmasukhànàü bhedàyocyate dçùñadharmasukha[vihàra i]ti | yadi pa¤cakàmasukhàsaktaþ ka÷cit, ato na dhyànabhàgbhavati | tadarthamàha- pa¤cakàmasukhànàü viyoge paramaü dçùñadharmasukhaü pratilabhadhva iti | buddhà na sàüparàyikakàyavedanaü pra÷aüsanti | ato nàbhidadhati sàmparàyikaü sukham | laukikà vadanti sukhaü gçhasthasya na pravrajitasyeti | ato bhagavànàha- idaü pravrajitasya dçùñadharme sukhamiti |

imà÷catasraþ samàdhibhàvanàþ sarvà dçùñadharmasukha[vihàrà]ya saüvartante | prathamàyà nàmopacàràt kevalamucyate dçùñadharmasukha[vihàràye]ti |

(pç) yadãmà÷casraþ samàdhibhàvanà nànàhitàni sàdhayanti | kasmàtkevalamucyante catvàrãmàni hitàni | (u) hitaü dvividhaü laukikaü lokottaramiti | dvitãyà samàdhibhàvanà laukikahitàya bhavati yaduta j¤ànadar÷anam | j¤ànaü nàmàùñavimokùàyatanada÷akçtsnàyatanàdihitam | dar÷anaü pa¤càbhij¤àdihitam | kasmàt | cakùuùà dç÷yamànatvàt hitamidaü dar÷anamityucyate | idaü ra÷migrahamupàdàya siddhatvàt j¤ànadar÷anamiti bhavati | yat ra÷milakùaõamityucyate dvitãyamidaü lokottaraü hitam |

pa¤caskandhàn samprajànàtãti samprajanyam | ataþ såtra uktam- sasmçtisamprajanyo (#
SSS_389#) yogàvacaro yà vedanà vitarkàþ saüj¤à utpadyante sarvà[stàþ] pratijànàti iti | vedanànàü praj¤ànaü nàma spar÷apratyayà vedanà, nàsti tu vedaka iti | vitarkànàü praj¤ànaü nàma ahamiti vitarkaþ; kathaü [sa] na bhavet | yaþ strãpuruùàdipraj¤aptisaüj¤àvikalpaþ, tatsaüj¤àpratibhedanà vitarkà na bhavati | yathoktaü såtre- vitarkaþ kiü nidànaþ | [vitarkaþ] [prapa¤ca] saüj¤à [saükhyà] nidàna iti | ato j¤àyate praj¤aptisaüj¤àpratibhedanàt smçtisamprajanyaü nàma | smçtisamprajanyenàsravakùayo labhyate | yathoktaü såtre- yogàvacaraþ pa¤cànàü skandhànàmudayavyayànudar÷ã skandhànàü nirodhaü sàkùàtkaroti iti | ato j¤àyate | sarvàõi laukikàni lokottaràõi hitàni caturùu saïgçhãtànãti |

(pç) kecidàbhidharmikà àhuþ- caturthadhyàne 'rhatphalaü pratilabhamànasya ànantaryamàrga àsravakùaya ityucyate iti | kathamidam | (u) na hi tatràsti vi÷iùñahetuþ caturthadhyànamàtrasyànantaryamàrga àsravakùayo nànyasyeti | ata[sta]nna yujyate |

samàdhibhàvanà ca trividhahitàya saüvartate- (1) dçùñadharmasukha[vihàrà]ya, (2) j¤ànadar÷ana [pratilàbhà]ya, (3) àsravakùayàya ca | dvividhàya và saüvartate | uktavadekàntakùayàrthatvàt suvi÷uddhyarthatvàt, saüsàrakùayàrthatvàt, nànàsvabhàvavivekàrthatvàt màrgamupadi÷ati cakùuùmàn | tatra pårve trayaþ prahàõasyàbhidhànam, antimo j¤ànasya | nàtra bhagavàn dçùñadharmasukha[vihàra]màha |

catussamàdhibhàvanàvargo 'ùñapa¤cà÷aduttara÷atatamaþ |


159 caturapramàõasamàdhivargaþ

maitrã karuõà mudità upekùà | [tatra] maitrã nàma vyàpàdaviruddhaü ku÷alacittam | yathà suvij¤aþ suvij¤àya sadà hitaü pràrthayate | tathà yogàvacaro 'pi sarvasatvànàü kçte sadà sukhaü pràrthayate | ato 'yaü sarvasattvànàü suvij¤o bhavati | (pç) kiü nàma suvij¤asya (#
SSS_390#) lakùaõam | (u) nityaü lakùyata aihikàmuùmikahitasukhaprakarùapràrthanàü kurvan naiva viruddhàsukhapràrthanàm | tathà yogàvacaro 'pi sattvànàü sukhameva pràrthayate nàsukham |

karuõà vihiüsàviruddhaü maitracittam | kasmàt | sattvànàü sukhapràrthanatvàt | (pç) dveùavihiüsayoþ ko bhedaþ | (u) citte dveùasmçtimutpàdya satvàn tàóayituü vihisituü và icchati | dveùoddhitaü kàyavàkkarma vihiüsetyucyate | dveùo vihiüsàyà hetuþ | dveùàkàükùã ava÷yaü pradà÷amàcarati |

mudità ãrùyàviruddhaü maitracittam | ãrùyà nàma parasyotkarùaü dçùñvà akùamamàõasyotpanno 'såyàvyàpàdaþ | yogàvacarasya sarvasattvànàü làbhaprakarùaü dçùñvà mahatã prãtirbhavati yathàtmano hitalàbhe |

(pç) kimimàni trãõi maitrã[råpàõi]à (u) maitracittasyaiva trayaþ prakàràþ | kasmàt | avyàpàdo maitrã | na ka÷cidadviùan duþkhinaü sattvaü dçùñvà dayate | yadà sarveùu sattveùu paramaü maitracittaü ka÷cidduþkhopadravasambhràntaü putraü dçùñveva samàcaratitasmin samaye pravçttaü maitracittaü karuõetyucyate | atha và ka÷cit parasya duþkhe karuõàmutpàdayannapi na parasyotkarùe pramuditacitto bhavati | kenedaü j¤àyate | ka÷citsapatnasya duþkhaü dçùñavaiva karuõàyate | kiü punarlabdhavijayaü putraü dçùñvà [na] pramodyata iti | yogàvacaraþ sarvasattvàn samçddhilàbhino dçùñvà svàbhedataþ pramuditacitto bhavati | iyaü muditetyucyate | ato j¤àyate maitrãcittavi÷eùaþ karuõà mudità ceti |

(pç) kasyopekùayà upekùà | (u) ÷atruü mitra¤ca pa÷yato maitracittaü na samamasti | mitre 'dhikam | udàsãne na tulyam | ÷atrau tu alpam | tathà karuõà muditàpi | ato yogàvacaro mitre maitramupekùya ÷atrau ÷àtravamupekùya cittasàmyaü cikãrùati | pa÷càt sarvasattveùu samacitto bhavati | tathà karuõà muditàpi | ataþ såtra uktam- ràgapratighaprahàõàyopekùàü bhàvaya iti | (pç) tathà cet na pçthagastyupekùàcittam | cittasàmyamàtramupekùàü bhavati | (u) pårvamevoktaü mayà maitracittavi÷eùàþ karuõàmuditàdaya iti | maitracitta¤cottamàdhamamadhyadharmaistrividham | trayàõàmeùàü samabhàva upekùà | yathà vadanti uttamamaitracittena trãõi dhyànàni bhàvayatãti |

(#
SSS_391#)
(pç) kenopàyena tanmaitracittaü pratilabhate | (u) uttaratna vakùyante pratighasyàdãnavàþ | tànàdãnavàn praj¤àya maitracittaü bhàvayati | maitracittasya hitaguõa¤ca pa÷yati | yathoktaü såtre maitracetovihàrã sukhaü svapiti | sukhaüpratipadyate | na pàpakaü svapnaü pa÷yati | devatà rakùanti | manuùyàõàü priyo bhavati | [amanuùyàõàü priyo bhavati |] nàsmai agnirvà viùaü và ÷astraü và kramate | [uttaramapratividhyan brahmalokopago bhavati] iti | imànyàni÷aüsàni ÷rutvà bhàvayati | yogàvacaro 'nusmarati- ahaü vyàpàdamutpàdya ahameva vipàkamanubhavàmi nànya iti | ato vyàpàdamakçtvà maitracittaü bhàvayati | ki¤ca yogàvacaro manasi karoti ahamalpakena pàpakena anyasya kçtena bahåni pàpakàni tacchataguõàni tadabhinnànyanubhavàmi | ataþ pàpakàni parivarjayediti | ukta¤ca såtre- pa¤ca dveùaprahàõakàraõàni sadànusmartavyànãti | vyàpàda÷ca yogàvacarasya nàlaü bhavati | aùña ku÷alàniü÷asàni pårvamanusmaret | pàpakàni varjayato vyàpàdaþ ÷àmyati | puruùasya pårvàdhvani màtà và syàt, garbhiõã prasavitrã ca madarthaþ duþkhaü vyavasyamànà syàt | atha và syàt mama pità bhràtà bhàryà putro và | kathaü dveùñavyam | iti | anusmareccàgàminyadhvani mama pità màtà bhràtà và bhavet iti | arhan pratyekabuddho buddho và bhavediti [anusmaraõaü] kuryàt | kathaü dveùñavyam | durjanàn dçùñvà pàpakamàcaran ubhayoradhvanorduþkhaü vedayate | ato na dveùñavyam | pårva¤ca nibhçtaü pa÷yet janasya svabhàvaþ ku÷alo 'ku÷ala iti | yadi durjano mama [aku÷ala]màdadhàti, kasmàdahaü dviùàmi | yathàgninà dagdho nà[gniü]dviùet | kle÷opahataþ pi÷àcapãóita iva na svàtantryabhàgbhavati | iti pårvaü pa÷yan kimarthaü dviùati | yena pratyayena kùàntiü bhàvayati | taü dharmamanusmaret | tadà vyàpàdaþ
÷àmyati, maitracitta¤ca vardhate | kùàntiguõo yogàvacaro 'nuvicintayati- ahaü yadi paraü dviùàmi | tadà pçthagjanasya gràmãõasya tasya [mama] ca nàsti bhedaþ | ataþ kùantavyamiti | yathàha bhagavàn gàthàm-

(#
SSS_392#)
suvinãto yathà hastã sahate ÷aramastrakam
tathà càhamapãhaiva titikùe sarvapàpakam || iti |

api càha gàthàm-

a÷lãlamapavàda¤ca vigarhàü pratighaü tathà |
na kùametàdhamaþ sattvaþ ÷ilavçùñiü yathà khagaþ ||
a÷lãlamapavàda¤ca vigarhãü pratighaü tathà |
kùameta hi màhasattvaþ puùpavçùñiü yathà gajaþ || iti |

ataþ kùantavyam | tadaku÷alaü guõaþ pariõamate | aku÷alebhyo guõasaüsiddheþ | yogàvacara ime sattvà måóhà avij¤à bàlasamànà na vidveùyà iti prajànàti | ityanenopàyena maitracittaü bhàvayati |

(pç) kathaü karuõàü bhàvayati | (u) yogàvacaro 'lpasukhino duþkhabahulàn dçùñvà karuõàyate | kathamahaü duþkhini sattve punarduþkhamàadhyàm iti | atyantasukhàsaktàn dçùñvà ca cintayati- kathamahaü parapraõihitaü hàpayeyamiti | ataþ karuõàyate | duþkhinaü sattvaü dçùñvà dçùñadharme duþkhitvàt duþkhã bhavati | sukhinaü sattvaü dçùñvà anitya[sukha]tvàt duþkhã bhavati | ataþ sarve sattvà duþkhabhàgina àdàvante và na vimuktilàbhina ityanena pratyayena karuõàyate |

(pç) kathaü muditàü bhàvayati | (u) yogàvacaraþ parahiterùyàlutà pçthagjanalakùaõamiti dçùñvà muditàü bhàvayati | cintayati caivam- sattvànàü sukhamutpàdayeyamiti | [yadi] paraþ svayaü labhate | tadà sa màü satkaroti | ato muditàmutpàdayet | taderùyàdçùñirvçthà nàsti kimapi hitam | na paramupahanti | pratyutàtmànameva hiüsati | yathokta¤ca såtre- ãrùyà saüyojanà iti | tatsaüyojanaparijihãrùayà muditàmutpàdayati |

(pç) kathamupekùàü carati | (u) viùamacitte doùaü dçùñvà cittasàmyacikãrùayà upekùàü carati | yogàvacaro ràgapratighacitte doùadar÷anàdupekùàcaryàü bhàvayati |

(pç) idamapramàõacittaü kasyàü bhåmau vartate | (u) triùu dhàtuùu vartate | (pç) àbhidharmikàþ kecidàhuþ- tçtãyadhyànàdårdhvaü nàsti saumanasyendriyam iti | kathamidam | (#
SSS_393#) (u) nàhaü vadàmi muditacittaü saumanasyendriyasvabhàvamiti | kintu parahite 'kaluùamuditacittatà muditetyucyate | catvàrãmànyapramàõàni praj¤àsvabhàvàni |

(pç) kathamàråpyadhàtau catvàryapramàõàni bhavanti | råpalakùaõena hi sattvo vikalpyate | tatra råpaõe råpalakùaõaü kathaü bhavet | (u) aråpasattvà api vikalpanãyàþ | yathoktaüsåtre- saråpàråpyàdiùu kuryàditi | ki¤coktaüsåtre- ÷ubhavipàkapratilàbhaparamàü maitracetovimuktiü bhàvayati | àkà÷ànantyàyatanapratilàbhaparamàü karuõà[cetovimuktiü] bhàvayati | vij¤ànànantyàyatanapratilàbhaparamàü mudità[cetovimuktiü]bhàvayati | àki¤canyàyatanapratilàbhaparamàmupekùà[cetovimuktiü]bhàvayati | iti | ato j¤àyate àråpye 'pi santyapramàõànãti | (pç) ekaikasyàü bhåmàvekamapramàõamasti | kiü naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatane kimapi nàsti | (u) sarveùvapyàyataneùu sarvàõi santi | atyadhimaitrãbhàvanayà paraü ÷ubhàyatanamutpadyate | karmaõàü saråpavipàkajanakatvàt | yaþ sattvànàü sukhàkàükùã sa sukhavipàkaü labhate | tathà karuõàpi | kàyàdhãnatayà bhåyasà duþkhànàü samudayaþ | àkà÷e ca råpaü nàstãtyato vij¤ànànantyàyatanacittasyàlambane paramasukhavihàritvàt | àki¤canyàyatanaparamà upekùeti | yogàvacaraþ saüj¤àpariklàntatvàdàki¤canyàyatanamupasampadya viharati | naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatane 'pi apramàõamasti | atisåkùmàtvànnopalabhyata iti nocyate | sarveùvapyàyataneùu sarvamasti iti bàhulyava÷àt ucyate | ÷ubhe maitryàüþ paramàdhikyàt ityevamàdi | dhyànasamàdhiùu catvàryapramàõacittàni vipàkavedanàpradhànàni sattvàlambanatvàt |

(pç) àbhidharmikà àhuþ- catvàryapramàõàni kàmadhàtukasattvamàtràlambanà nãti | tatkatham | (u) kasmànnànyasattvàlambanàni tàni | vaktavyo 'tra hetuþ | bhagavànapramàõasåtra àha- iha bhikùurmaitrasahagatena cetasà ekàü di÷aü[sphuritvà viharati | tathà] dvitãyàü tathà tçtãyàü caturthã ityårdhvamadhastiryak[sarvadà sarvatratàyai] sarvàvantaü lokaü [maitrasahagatena cetasà] sphuritvà viharati iti | råpàråpyakadhàtukasattvà anityà bhaïgurà durgati gàmina ityasti hetuþ |

(#
SSS_394#)
(pç) àbhidharmikà àhuþ- kàmadhàtugato yogàvacara evàpramàõànyupasampadya viharatãti | kathamidam | (u) sarvàyatanajàtàþ sarva upasampadya viharanti | (pç) yadi tanna jàtà api upasampadya viharanti | tadà na puõyaü kùãyeta | tatra nityamutpadyeran | (u) yathà tatra dhyànàdãn ku÷aladharmànusampadya viharanto 'pi[tato]nivartante | tathà maitràdãnapi (pç) yadyayaü nyàyaþ | kasmànna kùipraü nivartante | (u) astãdç÷aü karma satyapi nivçttihetau na nivartante | yathà kàma[dhàtuka]devàdayaþ satyapi ku÷alakarmaõi durgatàvupapadyante | tathedamapi ||

(pç) maitrasamàdhivihàriõaü kasmànna viùaü÷astramagnirvà kramate | (u) ku÷alapuõyaghanagabhãramaku÷alàni nàdhitiùñhanti devaiþ surakùitatvàt | (pç) såtramàha- maitrasahagataü smçtisambodhyaïgaü bhàvayati iti | sàsravànàsravayoþ kathaü sahabhàvanà | (u) maitrã[smçti]sambodhyaïgenànugatà bhavati | yathoktaü såtre- yadi ka÷cidekàgracittena dharmaü ÷çõoti | tadà pa¤canãvaraõàni prahàya saptasambodhyaïgàni bhàvayati | dharmà÷ravaõe 'pi sambodhyaïgàni bhàvayati | iti | ki¤coktaü såtre- bhàvayatha bhikùavo maitracittam, pratijànàmi anàgàmiphalaü pràpsyatheti | maitracittaü yadyapi na saüyojanaü hàpayati | [tathàpi]pårvameva maitracittena puõyaguõaj¤ànahitasa¤cayàdàryamàrgapraj¤àü labdhvà saüyojanàni prajahàti | ata ucyate maitrã bhàvanayà anàgàmiphalaü labhata iti | maitrã bhàvanayà sambodhyaïgamapyevam |

(pç) arhan prahãõasattvasaüj¤aþ | kathamapramàõàni bhàvayati | (u) arhan maitracittamupasampadya viharannapi namaitrakarmasiddhiü sa¤cinoti | upapattivedanàbhàvàt | (pç) buddhànàü bhagavatàü mahàkaruõà katham | (u) buddhànàü bhagavatàü naiva mãmàüsàj¤ànamasti | dharmàõàmatyanta÷ånyatàü prajànanto 'pi pçthagjaneùu gabhãraü mahàkaruõàmàcaranti |

(pç) karuõàyà mahàkaruõàyà÷ca ko bhedaþ | (u) kçpàcittamàtraü karuõà | kriyàü sàdhayatãti mahàkaruõà | kasmàt | bodhisattvaþ sattvànàü duþkhaü dçùñvà tatkùayàya vãryamàrabhate | apramàõakalpeùu bhàvanàsàdhyatvànmahàkaruõetyucyate | àj¤endriyeõa sattvànàü (#
SSS_395#) duþkhaü dçùñvà [tat] apaneùyàmãti niyamena cittoddhàpanaü mahàkaruõà | upakàrabahuleti mahàkaruõà | apratihateti mahàkaruõà | kutaþ | karuõàcittaü hi parasya pàpakaü smçtvà pratighàtamutpàdayet | mahàkaruõà tu nànàvidhaparamapàpakeùvapi apratihatagatirbhavati | karuõàcittaü kadàcit ghanaü, kadàcit tanãyaþ, na samaü bhavati | sarvatra sameti mahàkaruõà | àtmano hitaü tyaktvà parasya hitamàtramàkàükùata iti mahàkaruõà | karuõà tu naivamityayaü bhedaþ | buddhe maitryàdi mahadityucyate | karuõà tu [kadàcit] duþkhàkàükùiõãti kevaletyucyate ||

caturapramàõasamàdhivarga ekonaùaùñuttara÷atatamaþ |


160 pa¤càïgàryasamàdhivargaþ

uktaü hi såtre- pa¤càïga[bhåtà] àryasamàdhayaþ yaduta prãtiþ sukhaü cittavi÷uddhiþ prakà÷alakùaõaü bhàvanàlakùaõamiti | prãtiþ prathamadvitãyadhyànayoþ | prãtilakùaõaü samamiti ekàïgamucyate | tçtãyadhyàne prãtivirahàt sukhaü pçthagekamaïgamucyate | caturthadhyàne cittavi÷uddhistçtãyamaïgamucyate | imàni trãõyaïgànyà÷rityotpadyate prakà÷abhàvanàlakùaõam | prakà÷alakùaõaü bhàvanàlakùaõasya hetuü kçtvà pa¤caskandhàn paribhedayati | pa¤caskandhànàü ÷ånyatàbhàvanaü bhàvanàlakùaõamityucyate | nirvàõagàmitvàdàryam |

(pç) såtra uktam- pa¤ca àryasamàdhij¤ànàni | katamàni imàni | (u) bhagavàn svayamàha- yogã cintayati mamàyaü samàdhiràryo niràmiùa iti prathamaj¤ànamutpadyate | (#
SSS_396#) samàdhirayamakàpuruùasevita iti dvitãyaj¤ànamutpadyate | samàdhirayaü ÷àntaþ praõãtaþ prãtipra÷rabdhilabdha iti tçtãyaj¤ànamutpadyate | ayaü samàdhiþ pratyutpannasukha àyatyà¤ca sukhavipàka iti caturthaj¤ànamutpadyate | sa khalu punarahamimaü samàdhiü smçta eva samàpadye smçta eva vyuttiùñhàmãti pa¤camaü j¤ànamutpadyate | iti | anena samàdhàvapi j¤ànamastãti bhagavàn prakà÷ayati | cittadhàraõà paraü nàsti | samàdhiü bhàvayato yadi kle÷à bhavanti | [tadà tàn] tatrotpannaü j¤ànamapanayati | samàdhiü kçtvà àryaü niràmiùaü chandayàmãtãdaü prathamaj¤ànamucyate | àryo niràmiùo yadutàkàpuruùasevita ityayaü paõóitapragãtaþ | akàpuruùà yadàryajanàþ | j¤ànalàbhitvàtkàpuruùà na bhavanti | [yat] j¤ànaü praj¤aptiü bhinatti | idaü dvitãyaj¤ànamityucyate | ràgàdikle÷ànàmalpãyasàü nirodhàt ÷àntam | ÷àntatvàt praõãtam | kle÷àdãnàü visaüyogàllabdhaü visaüyogalabdhamityucyate | ayaü vãtaràgamàrgaþ- idaü tçtãyaj¤ànaü bhavati | kle÷aprahàõasàkùàtkàràt kùemaü ÷àntaü labhate | tàpavinirmuktaü sukhaü pratyutpannasukhamàyatãsukham, pratyutpannaü sukhaü kle÷avinirmuktaü sukham | àyatyàü sukhaü yannirvàõasukham | idaü caturthaj¤ànaü bhavati | yogã nityamanimittacitto viharati | ato nityaü smçto vyuttiùñhati smçtaþ samàdhimusampadyate | idaü pa¤camaü j¤ànaü bhavati | tasmàdyadi pa¤camaj¤ànamidaü notpannaü, utpàdayitavyam | yadyutpannaü samàdhiphalaü
labdhameva ||

pa¤càïgàryasamàdhivargaþ ùaùñyuttara÷atatamaþ |


161 ùañsamàdhivargaþ

(pç) uktaü såtre- samàdhayaþ ùañ aùñyekalakùaõabhàvanà ekalakùaõatvàya saüvartate | astyekalakùaõabhàvanà nànàlakùaõatvàya saüvartate | astyekalakùaõabhàvanà ekalakùaõanànàlakùaõatvàya saüvartate | evaü nànàlakùaõabhàvanàpi | katamànãmàni | (u) ekalakùaõamitãdaü dhyànasamàdhiþ syàt | dhyànasamàdherekàlambana ekàgratàviharaõàt | nànàlakùaõamitãdaü j¤ànadar÷anaü bhavet | dharmàõàü nànàsvabhàvasya [pari]j¤ànàt | pa¤caskandhàdidharmàõàmupàyatvàt | (pç) kathamekalakùaõà bhàvanà ekalakùaõatvàya saüvartata iti | (u) yat ka÷cit samàdhimupàdàya punaþ samàdhimutpàdayati | ekalakùaõà nànàlakùatvàya saüvartata iti (#
SSS_397#) yadi ka÷cit samàdhimupàdàya j¤ànadar÷anamutpàdayati | ekalakùaõà bhàvanà ekalakùaõanànàlakùaõatvàya saüvartata iti yadi ka÷cit samàdhimupàdàya dhyànasamàdhiü pa¤caskandhopàya ¤cotpàdayati | evaü nànàlakùaõabhàvanàpi |

(pç) kecidàrmidharmikà àhuþ- ekalakùaõà bhàvanà ekalakùaõatvàya saüvartata iti yadi ka÷cit caturthadhyànamupàdàya arhatphalaü sàkùàtkaroti tat | ekalakùaõà bhàvanà nànàlakùaõàya saüvartata iti yat ka÷cit caturthadhyànamupàdàya pa¤càbhij¤àþ sàkùàtkaroti tat | ekalakùaõà bhàvanà ekalakùaõanànàlakùaõàya saüvartata iti yat ka÷cit caturthaü dhyànamupàdàyàrhatphalaü pa¤càbhij¤à÷ca sàkùàtkaroti tat | nànàlakùaõà bhàvanà nànàlakùaõàya saüvartata iti yat ka÷cit pa¤càïgabhåtasamàdhãnupàdàyàrhatphalaü pa¤càbhij¤à÷ca sàkùàtkaroti | tathà anyau dvàvapi | kathamidam | (u) [atra] heturvaktavyaþ | kasmàt caturthadhyànamarhatphala¤caikalakùaõam | pa¤càïga[bhåta]samàdhiþ pa¤càbhij¤à÷ca nànàlakùaõà iti | pa¤càïgàni nà÷rãyante | pa¤càïgasamàdhi÷caturõàü dhyànànàü prakà÷alakùaõo bhàvanàlakùaõaþ | kathaü tànyà÷ritya arhatphalaü labhate | kasmàt | ava÷yaü dhyànamekamà÷ritya arhatphalaü labhate | ki¤ca prakà÷alakùaõamà÷rityàpi arhatphalaü labheta | tasmànnàsti [hetuþ] |

kecidàhuþ- ùaóvidhàþ samàdhisamàpattayaþ ànulomikasamàpattiþ, pràtilomikasamàpattiþ ànulomikapràtilomikasamàpattiþ ànulomikavyutkràntiþ pràtilomikavyutkràntiþ ànulomikapràtilomikavyutkràntiriti | kathamidam | (u) kecidàbhidharmikà àhuþ yogã nirodhasamàpattàvatàramicchatãtyato dhyàneùu samàpatti (= prave÷a) vyutthàne kramike | tasmànna syàt yadi vànulomyena yadi và pràtilomyena yadi vànulomyapràtilomyena vyutkramàdiþ | pa¤casamàpattivyutthànaiþ kiü hitaü labhate | yogã nirodhasamàpattiü pràpayiturava÷yaü krama÷o 'vataret krama÷a÷ca vyuttiùñhet | yadyuttamabhåmibhàk kasmàtpunaradho bhåmimavatarati | adhobhåmiþ kaõñakabhåtà | yathà na ka÷citpunarbàlakrãóàyàmabhiramate | yathà ca vidagdho jano na punarabhiramate måóhe | tathedamapi syàt |

yaduktaü vyutkràmatãti | idamayuktam | såtre kevalamuktaü kramikà dhyànasamàdhãnàü (#
SSS_398#) samàpattaya iti | yadi yogã vyutkràmati àtçtãyam | kasmànna vyutkràmati àcaturthapa¤camam | balànubhàvasadç÷amidamiti yadi matam | yathà ka÷cit ÷reõimàruhya ekaü sopànaü vyutkramet na dvau | dçùñànto 'yamapi naikàntikaþ | mahàbaliùñhaþ ka÷cit catvàri sopànànyapi vyutkramet | ÷ataü pakramàn prakramamàõo 'pi ka÷cidasti | ato na yujyate | såtre yadyapyuktaü bhagavatà nirvàõaü samàpadyamàno 'nulomapratilomaü vyutkramya dhyànasamàdhãn samàpadyata iti | såtramidaü samyagarthaviruddham | na ÷reddheyam | satyapi vacane 'smin nàyamartho yuktaþ | kasmàt | yadi yogino nirodhasamàpattàvatàraü vadati tadànulomyena samàpattiþ syàt naikakùaõe pa¤cadhà | yogã yadi sàkùànnirodhasamàpattyavatàramicchati tadà naikakùaõe syàt | yadi dhyànasamàdhiùu svacittaü bubhukùati, va÷itvàparihàõitvàt anulomapratilomaü vyuttiùñhati samàpadyate vyutkràmati ca | yathà ka÷cida÷vamàråóho yadi pratibalaruddhaþ, tadà nàva÷yaü pratinivartate | yadi damanaü niùevitumicchati | tadà rahasi [karoti] |

yaduktam- adhobhåmiþ kaõñaka[bhåtà] | na [tatra] samàpadyeteti | adhobhåmera jayàt punaþ samàpadyate | yogigocaramàrgatvàt | yaduktaü yathà na ka÷cit bàlakrãóàyàmabhiramata iti | [tatra] nidànaü kadàcidbàlakrãóàtmakaü bhavati | yathà ka÷cidvçddho nañaþ sarvadà nçtyati na tçpto bhavati | ÷ikùaõàrthatvàt | evamàryaþ anulomapratilomaü dhyàneùu vyuttiùñhati samàpadyate vyutkràmati ca devamanuùyàõàü pradar÷anakàmitvàt maharùãõàü samàdhiùu va÷itàbalàcca | bhagavàn parinirvàõagamanakàle paramapraõãtadhyànasamàdhibhirvàsita÷arãratvàt svatantraü samàpadyata vyudatiùñhat anulomaü pratilomaü vyudakràmãt | anupadhi÷eùanirvàõagataü bhagavantaü pa÷yan sarvebhyo 'ku÷alasaüskàrebhyo nirvidyeta | ato bhagavànasmin dharme 'dbhutaü premàvi÷cakàra |

idaü såtraü samyagarthaviruddhamiti yat bhavànavocat | tadidamayuktam | yat bhavatoktaü kasmànna vyutkràmati yàvaccaturthamiti | [tat] bodhisattvapiñaka uktaü vyuktràntilakùaõam- prathamadhyànàt vyutkramya nirodhasamàpattiü samàpadyate | nirodhasamàpattervyutkramya yàvadvikùiptacittamavatarati iti | cittabala mahimnà evaü ÷ankoti ||

ùañsamàdhivarga ekaùaùñayuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_399#)
162 saptasamàdhivargaþ

÷àstramàha- sapta ni÷rayàþ prathamaü dhyànaü ni÷rityàsravakùayaü labhate | yavadàki¤canyàyatanaü ni÷rityàsravakùayaü labhata iti | ni÷rayo nàma yat saptadhyànànyupàdàyàryaj¤ànaü pratilabhate | yathoktam- samàhitasya yathàbhåtaj¤ànamutpadyata iti | pratilabdhadhyànasamàdhimàtraü ka¤cana sampannaü vadati | ato bhagavànàha- nàyaü sampanna iti | samàdhimimaü ni÷ritya àsravàõàü kùayàkhyaü vi÷iùñaü dharmaü pràrthayãta | ata ucyate ni÷raya iti |

(pç) kathamimàn dhyànasamàdhãn ni÷rityàsravàõàü kùayaü labhate | (u) bhagavànàha- yogã yenàkàreõa yenàlambanena prathamaü dhyànaü samàpadyate sa yogã tadàkàraü tadàlambanaü na punaþ smarati | kintu pa÷yati prathamadhyàne yadråpàõi yadi và vedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànàni rogato gaõóataþ ÷alyato 'ghato 'nityato duþkhataþ ÷ånyato 'nàtmataþ | evaü pa÷yata÷cittamàsravebhyo vimokùàya nirvidyate | yàvadàki¤canyàyatanamapyevam | parantu trãõyàkà÷ànantyàyatanà[dã]ni àråpyadar÷anãyàni | yogã kàmadhàtumohitaþ prathamaü dhyànaü nirvàõamiti pa÷yati | tattu pa÷càllabhate | ato bhagavànàha- mà manyadhvaü nirvàõasukhalakùaõamiti | kintu pa÷yata prathamadhyàne pa¤caskandhànàmaùñàdãnavàn iti | tathà ni÷rayàntareùvapi |

(pç) kàmadhàtuþ kasmànna ni÷raya ityucyate | (u) uktaü hi susãmasåtre- atikramya sapta ni÷rayàn asti àryamàrgapratilambhanam iti | ato j¤àyate kàmadhàturapyastãti |

(pç) kecidàhuþ- prathamadhyànasàmantakamapràptabhåmiü ni÷ritya [api] arhatphalaü labhata iti | kathamidam | (u) maivam | yadyapràptà bhåmirni÷rayo bhavati | tadàsti (#
SSS_400#) doùaþ | yadyapràptàü bhåmiü labdhuü ÷aknoti | kasmànna prathamaü dhyànaü samàpadyate | ato na yuktamidam | (pç) naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanaü kasmànna ni÷raya ityucyate | (u) na tatràsti saüj¤ànam | samàdhau bhåyasà praj¤àlpãyasã | ato nocyate [sa] ni÷rayo bhavatãti | saptasaüj¤àsamàdhayastu sapta ni÷rayà bhavanti | kasmàdàha bhagavàn saptani÷rayàþ sapta saüj¤àsamàdhaya iti | (u) tãrthikà atattvaj¤atvàt saüj¤àmàtramà÷rayante | sarve ni÷ryàþ saüj¤àkaluùità na vimokùàya bhavanti ityataþ saüj¤àsamàdhirityàkhyà | àryàstu saüj¤àü bhaïktvà samàdhimimaü ni÷ritya àsravàõàü kùayamupàdadate | ato ni÷raya ityàkhyà | yathoktaü yogã dharmànimàn pa÷yati rogato gaõóata iti | naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanamapi saüj¤ayà asaüj¤ànànna saüj¤àsamàdhirityucyate |

saptasamàdhivargo dviùaùñayuttara÷atatamaþ |


163 aùñavimokùavargaþ

÷àstramàha- såtra uktaü- aùñau vimokùàþ- adhyàtmaü råpasaüj¤ã bahirdhà råpàõi pa÷yati iti prathamo vimokùaþ | yogàvacaro 'nena vimokùeõa råpàõyabhibhàvayati | kenedaü j¤àyate | dvitãyavimokùe hyuktam- adhyàtmamaråpasaüj¤ã bahirdhà råpàõi iti | adhyàtmaråpaparibhedanàdàha- àdhyàtmamaråpasaüj¤ãti | ato j¤àyate yogàvacaraþ prathamavimokùe krameõa kàyaråpamabhibhavatãti | dvitãyavimokùaü pràpya tatra råpamabhibhåtameva | bàhyaråpamàtramasti | tçtãyavimokùe bàhyaråpamapyabhibhåtam | ato na pa÷yati adhyàtmaü bahirdhà råpa¤ca | idaü råpa÷ånyamityàkhyàyate | yathoktaü pàràyaõasåtre-

råpalakùaõavidhvaüsã sarvàn kàmàn jahàti ca |
antarbahi÷ca no pa÷yan ahaü pçcchàmi vastvidam || iti |

[ata årdhvaü] caturùu vimokùeùu cittaü vij¤àna÷ånyamityàha | yathoktaü ùaódhàtusåtre- yo bhikùavaþ pa¤casu dhàtuùu atyantanirviõõaþ, [tasya] anyat j¤ànamàtramasti iti | (#
SSS_401#) j¤àtavyaü caturùu vimokùeùu vij¤ànànyanubhavatãti | aùñamavimokùe sarveùàü kùayaþ | kasmàt råpanirodhe cittanirodhe saüskçtànàmàtyantikanirodhaþ | idamevàrhatphalamityucyate | evaü krameõa kùayabhàk bhavati | ime 'ùñavimokùàþ |

ka÷cidàha- prathamau dvau vimokùàvavi÷uddhau | tçtãyastu vi÷uddha iti | nedaü yujyate | kasmàt ayaü vimokùa iti nàsti [yatki¤cit | yasya] avi÷uddhabhàvanayà vimokùaü labhate | vi÷uddhabhàvanayàpi nàsti vimokùaþ | kevalaü ÷ånyabhàvanayà vimokùaü labhate | tãrthikà vi÷uddhàvi÷uddhabhàvanàü bhajantena vimokùabhàgina ityàkhyàyante |

(pç) tãrthikà api råpalakùaõaü vinà÷a(ya)nti | kathamidam | (u) tãrthikà vimokùàdhimuktyà råpalakùaõaü vinà÷ayanti na tu ÷ånyabhàvanayà | kasmàt | yathàbhàvanàdhimuktiprayogaü mçtaparityaktaü kàyaü ÷mà÷ànikakçmayo bhakùayanti ityàdi pa÷yanti | (pç) tãrti(rthi)kà råpavinirmuktamàråpyasamàdhiü vindante | [teùàü] àråpyavimokùo bhavet | (u) tãrthikànàü satyapi àråpyasamàdhau [tatra] àsaïgànna[sa]vimokùa ityucyate | àryàþ punaràråpyasamàdhimupàdàya caturaþ skandhàn rogata ityàdyaùñabhiràkàraiþ pa÷yanti | ato vimokùa ityucyate |

(pç) bhavànavocat- nirodhasamàpattirarhatphalamiti | idamayuktam | kasmàt | ÷aikùà api aùñavimokùabhàja ucyante | nirodhasamàpattiràsravakùayàtmiketi bhavatoktam | tathà ca ÷aikùà àsravakùayabhàjaþ syuþ | (u) såtre sàmànyalakùaõena nirodha uktaþ | na tu vivicya ayaü cittanirodhaþ ayaü kle÷akùaya iti | yathoktaü såtre- nirodho dvividhaþ [kùaya]nirodhaþ anupårvanirodha iti | dvividhaü nirvàõaü dçùñadharmanirvàõam àtyantikanirvàõamiti | ki¤càha kùemo dvividhaþ- [avara]kùemaþ paramakùema iti | kùemalàbho 'pi dvividhaþ [avara]kùemalàbhaþ paramakùemalàbha iti | ataþ ÷aikùajanànàü pratilabdho na pàramàthikanirodhaþ | ki¤coktaü (#
SSS_402#) såtre nirodhasamàpattimupasampanno bhikùuþ kçtakaraõãya iti | yadi nirodhasamàpattirnàrhatphalam, tadà kçtakaraõãya iti nàbhidadhyàt |

(pç) kiü ÷aikùà vastuto nàùñavimokùàn labhante | (u) såtra uktaü ÷aikùo navànupårvasamàdhãn labhata iti | na tåktaü kùayanirodhaü pratilabhata iti | yogàvacaro yadi kùayanirodhaü pratilabdhvà na dhyànasamàdhãn samàpadyate | ayaü praj¤àvimukta ityucyate | yadi dhyànasamàdhãn samàpadyate na kùayanirodhaü labhate | [tadà] kàyasàkùãtyucyate | yadyubhayaü labhate | tadà ubhayato vimukta ityucyate | kasmàt | kle÷à eko bhàgaþ | dhyànasamàdhyàvaraõadharmà aparo bhàgaþ | ubhàbhyàü bhàgàbhyàü vimukta ubhayato[bhàga]vimukta ityucyate | (pç) anupårva[vihàre]ùu nirodho vimokùeùu nirodha÷ca kiü nànà | (u) vya¤janamekam | arthastu nànà | anupårveùu nirodha÷cittacaittànàü nirodhaþ | vimokùeùu nirodhaþ kle÷ànàü nirodhaþ | yathoktaü såtre- saüskàràõàmanupårvanirodhaþ | tathàhi- prathamadhyànaü samàpannasya vàk nirudhyate | dvitãyadhyànaü samàpannasya vitarkavicàrà niruddhà bhavanti | tçtãyadhyànaü samàpannasya prãtirnirudhyate | caturthadhyànaü samàpannasya sukhaü nirudhyate | àkà÷ànantyàyatanaü samàpannasya rupasaüj¤à niruddhà bhavati | vij¤ànànantyàyatanaü samàpannasya àkà÷ànantyàyatanasaüj¤à niruddhà bhavati | àki¤canyàyatanaü samàpannasya vij¤ànànantyàyatanasaüj¤à niruddhà bhavati | naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanaü samàpannasya àki¤ca nyàyatanasaüj¤à niruddhà bhavati | nirodhasamàpattiü samàpannasya saüj¤à ca vedanà ca niruddhà bhavati | iti | eùu nirodheùu nirodho vi÷iùño yaduta yogàvacaro ràgadveùamohebhyo nirviõõo vimucyate |

(pç) kathaü j¤àyate anupårveùu cittacaittànàü nirodhaþ vimokùeùu kle÷ànàü nirodha iti | (u) nirodhastulyàrtho 'pi medavàn syàt | anupårveùåcyate saüj¤àvedayitanirodha iti | vimokùeùu avidyàvedanàspar÷anirodha iti | kasmàt | praj¤aptito hi vedanotpadyate | praj¤aptibhede vedanà nirudhyate | såtreùvastãdç÷o vibhàgaþ | yadyàha- kaõñhato yogàvacaraþ (#
SSS_403#) kùayanirodhalàbhãti | tadà [sa] kçtakaraõãya iti | j¤àtavyaü nirvàõaü sakùàtkurvataþ sarve kle÷à nirudhyanta iti | na tvàha cittacaittà nirudhyanta iti | (pç) yadyaùñavimokùàþ kle÷anirodhadharmakàþ | tadà sarve 'rhantaþ sarvadà labheran | (u) sarve labhante | na tu samàpadyante | ye dhyànasamàdhãn sàkùàtkurvanti te samàpadyante | (pç) yogàvacarasya yadi na santi dhyànasamàdhayaþ | kathaü sa kàyacitta÷ånyatàü labhate kle÷àü÷ca kùapayati | (u) ayaü samàdhiyukto 'pi na sàkùàtkaroti | asti punastañidupamasamàdhiþ | [imaü] samàdhimupàdàya kle÷àn kùapayati | yathoktaü såtre- mama bhikùava÷cãvaramupàditsoþ kle÷o bhavati | cãvaramupàdàya punaþ kle÷o na bhavati | ityàdi | kasmàt | tañidupamasamàdhicittaü vajropamaü tattvaj¤ànaü kle÷àn bhinatti | artho 'yaü bhagavatà tçtãyabala uktaþ yaduta dhyànavimokùasamàdhisamàpattisaükle÷avyavadànavibhàgayathàbhåtaj¤ànam | tatra dhyànaü nàma catvàri dhyànàni | kecidàhuþ- catvàri dhyànàni catvàro 'råpasamàdhayaþ sarve dhyànamityucyante | vimokùaþ aùñavimokùàþ | samàdhirekakùaõatañidupamasamàdhiþ | samàpattiþ dhyànavimokùasamàdhiùu va÷itàbalalàbhaþ yathàha- ÷àriputraþ- saptabodhyaïgeùu samàpattiü vyutthàna¤ca
va÷ãkaromi iti | ato j¤àyate praj¤àvimuktasyàrhataþ santi dhyànasamàdhayaþ | kintu na [tatra] samàpadyate | abhyàsaprakarùàt samàpattiü va÷ãkaroti |

(pç) kasmàdarhan na dhyànasamàdhãnàü prakçùñamabhyastà bhavati | (u) puruùo 'yaü pratilabdhamàrgaþ kçtakçtyo bhavati | upekùàbhinavàt na samyagabhyasyati | yadyupekùàcittaü nàsti tadàsamàpattiü samàpadyate iti nàsti dåùaõam | yathoktaü såtre- yogàvacara÷catura çddhipàdàn samyagabhyasan himavantaü parvataràjaü tathà dhamati yathà reõuparyavasannaü bhavati | kiü punarmaraõamavidyàm iti | ato j¤àyate aùñavimokùeùåcyate àsravakùayanirodhaþ na nirodhasamàpattiü samàpadyata iti | ukta¤ca såtre- asti vidyàsvabhàvaþ asti ÷ånyasvabhàvaþ, astyàkà÷ànantyàyanasvabhàvaþ, asti vij¤ànànantyàyata(na)svabhàvaþ astyàki¤canyàyatanasvabhàvaþ asti naivasaüj¤àsaüj¤àyatanasvabhàvaþ asti nirodhasvabhàvaþ | avidyàmupàdàyàsti vidyàsvabhàvaþ | (#
SSS_404#) a÷ånyamupàdayàsti ÷ånyasvabhàvaþ | råpamupàdàyàstyàkà÷ànantyàyatanasvabhàvaþ | akà÷ànantyàyatanasvabhàvamupàdàyàsti vij¤ànànantyàyatanasvabhàvaþ | vij¤ànànantyàyatanasvabhàvamupàdàyàstyàki¤canyàyatanasvabhàvaþ | àki¤canyàyatanasvabhàvamupàdàyàsti naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanasvabhàvaþ | pa¤caskandhànupàdàyàsti nirodhasvabhàva iti | pa¤caskandhàn praj¤aptilakùaõàn yo na paribhedayati tasyàvidyà bhavati | yastàn paribhedayati | tasya bhavati vidyàsvabhàvaþ | yathà bhagavàn ekaü bhikùumanu÷àsti- ÷ånyeùu sarvasaüskàreùu saüskàràn ÷ånyàn bhàvayitvà damaya svacittam iti | yathà ka÷citpradãpamàdàya ÷ånyàgàraü pravi÷ya pa÷yati sarvaü ÷ånyamiti | [tathà] yogàvacaro råpamupàdàyàdhigacchati råpamidaü niruddhamiti | ayaü ÷ånyasvabhàva ityucyate | tãrthikà àkà÷ànantyàyanamupàdàya pratilabhante råpàdviyujyante | yàvannaivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanamupàdàya àki¤canyàyatanàt viyujyante |

skandhànupàdàyàsti nirodhasvabhàva iti | yogàvacara[÷cintayati]- yatki¤canamanaskàraþ yatki¤canakçtakaraõam sarveùàü nirodhaþ ÷reyàniti | ayaü skandhànupàdàyàsti nirodhasvabhàva iti |

(pç) ime svabhàvàþ kaü samàdhiü ni÷ritya pratilabhyante | (u) såtra uktam- vidyàsvabhàvo yàvat naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanasvabhàvaþ sarvaü khayaü samàdhisamàpattiviharaõàtpratilabhate yaduta saüskçtamàrgaviharaõàtpratilabhata iti | kasmàt | àdyo råpaj¤ànàlambano vidyàsvabhàvaþ | dvitãyasvabhàvo 'pi råpopàdàno rupamupàdàya tathà vivecayati yathà ÷ånyaü bhavati | evaü yàvannaivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanasvabhàvaþ, sarve saüskçtadharmàþ ÷ånyà iti nirodhasamàpattyà nirodhaü pratilabhate | atra sarveùàü saüskçtadharmàõàü kùayanirodhàt | ato j¤àyate atrokto nirodhaþ kùayanirodho nirvàõamiti |

(pç) ime vimokùàþ kasyàü bhåmau bhavanti | (u) yogàvacaro råpaparibhedecchayà kàmadhàtupratilabdhaü samàdhiü và råpadhàtupratilabdhaü và samàdhiü ni÷rayamàõo råpaü ÷ånyaü pratilabhate | sarvabhåmigataü citta¤ca ÷ånyaü pratilabhate | (pç) eùu vimokùeùu kati sàsravàþ kati anàsravàþ | (u) ÷ånyasvabhàvatvàt sarve 'nàsravàþ ||

aùñavimokùavargastriùaùñyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_405#)
164 aùñàbhibhvàyatanavargaþ

adhyàtmaü råpasaüj¤ã [eko] bahirdhà råpàõi pa÷yati parãttàni suvarõadurvarõàni | tànyabhibhåya jànàti pa÷yati | evaü saüj¤ã ca bhavati | idaü prathamamabhibhvàyatanam | adhyàtmaü råpasaüj¤ã bahirdhà råpàõi pa÷yati adhimàtràõi[suvarõadurvarõànãti vistaro yàvat] idaü dvitãya[mabhibhvàyatana]m | adhyàtmamaråpasaüj¤ã bahirdhà råpàõi pa÷yati parãttàni [suvarõadurvarõànãti yàvat] idaü tçtãya[mabhibhvàyatana]m | adhyàtmamaråpasaüj¤ã bahirdhã råpàõi pa÷yati adhimàtràõi [suvarõadurvarõànãti yàvat] idaü [caturthamabhibhvàyatana]m | adhyàtmamaråpasaüj¤ã bahirdhà råpàõi pa÷yati nãlàni nãlavarõàni nãlanirbhàsàni tadyathà umakàpuùpaü[sampannaü] vàràõaseyaü và vastraü[nãlaü nãlavarõaü nãlanidar÷anaü nãlanirbhàsam | tàni khalu råpàõyabhibhåya jànàti pa÷yati | evaüsaüj¤ã ca bhavatãdaü] pa¤cama[mabhibhvàyatana]m | ùaùñhaü pãtàni pa÷yati | saptamaü- raktàni pa÷yati | aùñamaü- avadàtàni pa÷yati | yogàvacara evamapramàõàni råpàõi pa÷yati | kasmàt | na kevalaü santãmàni nãlàdãni catvàri råpàõi | saükùipyakathanàdaùñàbhibhvàyatanàni bhavanti | yogàvacaro yadà ÷ånyatayà råpàõi paribhedayati | tadà abhibhvàyatanamityucyate |

(pç) ka idaü pratilabhate | (u) ime bhagavataþ ÷ràvakà nànye | (pç) imànyaùñàbhibhvàyatanàni kasyà bhåmau bhavanti | (u) kàmadhàtau bhavanti | (pç) kiü sàsravàõi utànàsravàõi | (u) pårvaü sàsravàõi santi ÷ånyatayà råpàõàü paribhede 'nàsravàõi bhavanti | (pç) kasmàdayaü dharmaþ kevalamabhibhvàyatanamityucyate | (u) idaü yogàvacaràõàmabhyàsaktamàyatam | ato bhagavàn ÷ràvakàõàü kçta àha- abhibhvàyatanamiti | tadàlambanàbhibhavapradar÷anàrtham ||

aùñàbhibhvàyatanavarga ÷catuùpaùñayuttara÷atatamaþ |


165 navànupårva[vihàreùu]prathamadhyànavargaþ

navànupårvavihàràþ- catvàri dhyànàni catasra àråpyasamàpattayaþ nirodhasamàpatti÷ca | prathamaü dhyànam- yathoktaü såtre yogàvacaro vivicyaiva kàmairvivicyàku÷alai (#
SSS_406#) dharmaiþ savitarkaü savicàraü vivekajaü prãtisukhaü prathamaü dhyànamupasampadya viharatãti | (pç) prathamadhyànalakùaõamàtraü vaktavyam | kasmàtpunarucyate vivicyaiva kàmairiti | (u) kecidapavadanti nàsti kàmavivikto loka iti | laukikànàü [sadà] pa¤cakàmeùu sthitatvàt | na hi ka÷ciccakùuùà råpaü na pa÷yati | ÷rotreõa ÷abdaü na ÷çõoti, ghràõena gandhaü na jighrati, rasanayà rasaü na rasayati, kàyena na spar÷ànanubhavatãti | ata ucyate vivicyaiva kàmairiti | kàmo nàma kàmacittaü na råpàdiþ | yathoktam- råpàdayaþ padàrthà na kàmà iti | kathaü tajjànãmaþ | vyavasàyã khalu råpàdiùu sthitvaiva kàmaü prajahàti | yathoktaü såtre- råpàdayastadbhàgà na kàmà bhavanti iti | ato ràgacittaü kàma ityucyate | yasya ràgacittaü bhavati sa kàmàn paryeùate | kàmaparyeùaõàpratyayaü ràgapratidhavadhavihiüsà aku÷alà dharmà anuvartante | yathoktaü mahànidànasåtre- tçùõàü pratãtya paryeùaõà ityàdi | ato j¤àyate kàmaràgairviviktatvàt vivicyaiva kàmairiti | kecidàhuþ- råpàdibhiþ pa¤cakàma[guõai]rviviktaü kàmairviviktamiti | vivicyàku÷alai rdharmairiti pa¤canãvaraõairviviktam |

prathamaü dhyànaü vikùiptacittàsannatvàtsavitarkam | yogàvacarasyàpariniùpannasamàdhibalasya cittavikùepasyodayàtsavitarkam | yathoktaü såtre- savitarka savicàraü vihàraü viharàmãti | [ato] j¤àtavyaü bhagavànavocat- vikùiptacittaü vitarka iti | vitarko 'yaü krama÷a÷cittasamàdhànapravçttau vicàro bhavati | yadà samàdhipariniùpattyà cittaü na bhåyasà vikùipati tadà vicàraþ | vicàro 'yaü yogàvacamanutartayan dhyànàntaràlaü pràpnoti | vitarkavicàraviviktasya prãtilàbhe vivekajà prãtiricyate | prãtiriyaü prathamalabdhà kàyaü sukhayatãti sukhaü bhavati | vitarkavicàraviveka[jà] prãtirekàlambanasthità dhyànamityucyate | dhyànasyàsya vitarkavicàravyàkulatvàt kàyàntaravipàkaü pratilabhate | asyottamamadhyamàdhamavibhàgàtsanti brahmakàyikà brahmapurohità mahàbrahmàõaþ |

(pç) yadi vitarkavicàraviveka[jà] prãtiþ prathamaü dhyànam | tadà na syàt pa¤càïgaü prathamaü dhyànam | yadi vitarkavicàravivekaþ, dvitãyadhyànasya ko bhedaþ | ukta¤ca såtre- prathamaü dhyànaü savitarkaü savicàram | anyat pra÷rabdhisukham anyà ca prãtiriti | yadi prãtireva sukham, tadà saptasambodhyaïgeùu prasrabdhibodhyaïgaü na pçthaguktaü syàt | (#
SSS_407#) (u) prathamaü dhyànaü na syàtpa¤càïgamiti bhavadvacanamayuktam | na hyucyate pa¤càïgàni prathamadhyànasvabhàvà iti | prathamadhyànasyàsannabhåmàvimau vitarkavicàrau sta ityaïgamityucyete |

(pç) yadyàsannabhåmiko dharmagaõo 'ïgamiti | prathamaü dhyànamapi pa¤cakàma[guõà]nàü pratyàsannamiti [te] aïgàni vaktavyàni syuþ | (u) pa¤cakàma[guõà]na pratyàsannà bhavanti | yogàvacaracittaü hi [ta]dviviktameva | prathamadhyànànantara¤ca na kàmacittamudeti | pa¤cakàmaguõà÷ca na prathamadhyànasyàïgàni vartante | aïgaü nàma kàraõam | bhàga eva kàraõam | yathàryamàrgàïgàni sa¤citàni kàraõànityàdi | tathà vitarkavicàràvapi prathamadhyànasya kàraõam | yat yogàvacara àlambane samàhitaþ, [tato] vyàvartane punassamàdhinimittamupàdàya tatràlambane cittaü samàdhàya maulikaü nimittaü manasi karoti | imau vitarkavicàrau | ato j¤àyate vitarkavicàrau prathamadhyànasya kàraõamiti | dvitãyadhyàne cittasamàdhànaü sthitameva | ato na tau kàraõam | dhyànadvayasamanantara¤ca na vitarkavicàrau bhavataþ |

yadàha bhavàn prathamaü dhyànaü vitarkavicàrasahagatamiti | tadayuktam | prathamadhyàna utpanne 'tha vitarkavicàrau bhavataþ | tayoþ pratyàsannatvàt tatsahagatamityucyate | yathà ÷iùyeõa saha gacchatãti ki¤cidviprarùe 'pi sahetyucyate | amyà bhåmerjananahetukatayà vitarkavicàrau staþ | yathà bhåtapãóitaþ puruùo [bhåta] anudgrame 'pi pãóita ityucyate | puruùasyàsya bhåtadåùitasya punarudbhavapratyayo 'stãti [kçtvà] pãóita ityucyate | sukhavedanaiva prãtiþ | kintu vibhajyocyate | pra÷rabdhito 'pi sukhaü pçthagucyate | yathoktaü såtre- pra÷rabdhakàyaþ sukhaü vedayata iti |

(pç) tathà cet kathaü prathamaü dhyànaü pa¤càïgamityucyate | (u) kàlataþ pa¤cocyante | yathà saptabodhyaïgàni kàlàbhisandhiü labdhvà caturda÷a bhavanti | tatrocyate asti kàyapra÷rabdhiþ asti cittapra÷rabdhiriti | na tu vastuto 'sti kàyapra÷rabdhiþ | cittameva sukhitamiti [tat] kàyo 'pi vedayate | evaü prãtirapi prathamataþ kàyagatà prãtisukhamityucyate | prãtiþ prathamalabdhalakùaõà sukhaü bhavati | pa÷càtparaü prãtirityàyate | (#
SSS_408#) kàlabhedàt | na hyasti pçthak pra÷rabdhidharmaþ | prãtau jàtamàtràyàü kàyacitte aduùñhule sukumàre dànte ca bhavata ityataþ pra÷rabdhirityucyate | yathà rogiõa÷caturmahàbhåtànàü nirodhaþ, arogiõa÷caturmahàbhåtànàmudayaþ tadà ayaü puruùaþ sukhãti nàma | evaü pra÷rabdhirapi | pra÷amane 'pi pra÷rabdhirityuktam | yathoktaü såtre- saüskàràõàmanupårvanirodhaþ- tathàhi- prathamaü dhyànaü samàpannasya vàk niruddhà bhavati | yàvannirodhasamàpattiü samàpannasya saüj¤à vedanà ca niruddhà bhavati | iti | ato nàsti pçthak pra÷rabdhidharmaþ |

yadi mataü prathamaü dhyànaü vitarkavicàrasamprayuktamiti tadapi na yuktam | kasmàt | uktaü hi såtre- yadi yogàvacaraþ prathamaü dhyànaü samàpadyate | tadà vàk niruddhà bhavati iti vitarkavicàrau ca vàco hetuþ | kathaü vàco heturasti, vàk ca niruddhà bhavati | yadi mataü vitarkavicàrau yadyapi vartete | vyavahàramàtraü niruddhaü bhavatãti | tadà kasyacit kàmadhàtukacittagatasya avyavahàrakàle 'pi [viatarkavicàra]rodho bhavet |

(pç) prathamadhyàne vitarkavicàrau na staþ | àryastçùõãübhàvaþ syàt | bhavàüstu dvitãyadhyànamàryatåùõãübhàvamàha | na prathamadhyànam | ato j¤àyate prathamadhyàne vitarkavicàrau syàtàm iti | (u) vitarkavicàrapratyàsannatvànnàha àryatåùõãübhàva iti | na tu vitarkavicàrasamprayuktatvàt | ukta¤ca såtre- prathamadhyànasya ÷abdaþ kaõñaka iti | ato nàha tåùõãbhàva iti | (pç) prathamadhyànasya kasmàt ÷abdaþ kaõñako bhavati | (u) prathamadhyàne samàdhigataü cittaü kusume salilavat pe÷alam | dvitãyadhyànàdau samàdhigataü cittaü sarjarasrasataruvat sudçóhan | spar÷àdayo 'pi prathamadhyànasya kaõñakàþ | spar÷asya prathamadhyànasyotthàpakatvàt | na tathà dvitãyadhyànàdeþ | kasmàt | prathamadhyàne pa¤cavij¤ànànàmavyupa÷abhàt | dvitãyadhyànàdau ca teùàü vyupa÷amàt ||

navànupårva [vihàre]ùu prathamadhyànavargaþ pa¤caùaùñyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_409#)
166 dvitãyadhyànavargaþ

[puna÷ca yogàvacaraþ] vitarkavicàràõàü vyupa÷amàt adhyàtmaü samprasàdanaü cetasa ekotibhàvamavitarkamavicàraü samàdhijaü prãtisukhaü dvitãyadhyànamupasampadya viharati | (pç) yadi vitarkavicàràõàü vyupa÷amàt dvitãyadhyànam, tarhi prathamadhyànaü savitarkaü savicàrameùñavyam | yathà dvitãyadhyàne prãtirastãti vyupa÷àntaprãti tçtãyadhyànamityucyate | (u) yathà prathamadhyàne duþkhendriye 'satyapi dvitãyadhyàne duþkhendriyavyupa÷ama ucyate | tathedamapi | (pç) prathamadhyàne duþkhendriye 'satyapi [pa¤ca] vij¤ànàni santi | vij¤ànàni ca duþkhendriyasyà÷rayàþ | ata ucyate prathamadhyàne duþkhendriyasyàvyupa÷amaþ | (u) prathamadhyàne santyapi vij¤ànàni na duþkhendriyasyà÷rayà bhavanti | (pç)pa¤cavij¤ànasvabhàvo duþkhendriyasyà÷raya[tà] | svàbhàvyàtprathamaü dhyànaü saduþkhamucyate | (u) tathà ce ddaurmanasyendriyaü manovij¤ànasvabhàvajamiti sarvatra bhavet | (pç) adhunà kasmàducyate prathamadhyàne duþkhendriyavyupa÷amaþ | (u) prathamadhyànasamàdhicittapratyàsannam | asamàhitacittaþ kàmadhàtukapratãsaüyuktàni vij¤ànànyutpàdayati | tatra duþkhendriyaü bhavati | ato nocyate prathamadhyàne duþkhe[ndriya]vyupa÷amaþ | (pç) tathà cet prathamadhyànamapi daurmanasyendriyapratyàsannam | tat daurmanasyendriyamapi vaktavyaü yadi dvitãyatçtãyadhyànayorniruddham | (u) kàmà÷rayaü daurmanasyendriyaü kàma÷rayaprãtijananam | suvi÷uddhaprãtilàbhino 'vi÷uddhaprãtirnirudhyate | ataþ prathamadhyàne nàsti daurmanasyendriyam | asamàdhiü ni÷ritya duþkhendriyamutpadyate | prathamadhyànasya vikùiptacittapratyàsannatvàt na [tasya] vyupa÷ama ucyate | yathà tçtãyadhyàne duþkhaü nàsti | ucyate ca duþkhasya sukhasya ca prahàõàt caturthadhyànamupasampadya viharatãti | tathedamapi |

yogàvacaraþ prathamadhyàne 'paripårõasamàdhiþ sadà vitarkavicàràbhyàü vikùipyata ityata ucyate dvitãdhyàne vitarkavicàràõàü vyupa÷ama iti | adhyàtmaü samprasàdanamiti | dvitãyadhyàne nibhçta÷cittasamàdhànàdvikùepaþ sadà nàvakà÷aü labhate | adhyàtmamavikùiptacittatvàdadhyàtmaü samprasàdanamityàkhyà | idaü dvitãyadhyànasya råpam | cetasa ekotibhàvamavitarkamavicàramiti | cetasa ekotibhàva÷cetasa (#
SSS_410#) ekasmin màrge viharaõaü dhyànamityucyate | idamevàdhyàtmaü samprasàdanam | etatsamàdhilàbhàt vitarkavicàrau na bhavataþ | na yathà prathamadhyàne caittà vitarkavicàrasthàþ | uta ucyate avitarkamavicàramiti |

samàdhijaü prãtisukhamiti | prathamadhyàne vivekàtprãtiü labhate | atra tu samàdhipariniùpattyà prãtiü labhate | ata àha samàdhijamiti | (pç) prathamadhyànagataprãteþ dvitãyadhyànagataprãte÷ca ko bhedaþ | (u) prathamadhyàne daurmanasyavyupa÷amàt prãtiþ | dvãtãyadhyàne duþkhavyupa÷amàt prãtiþ | prathamadhyàne prãtiravi÷uddhaprãtivirodhitayà labhyate | yadyubhe api prãti tçùõàpratyaye | tathàpi prathamadhyàne sàtipe÷alà |

(pç) etàdç÷o 'rthaþ kiü sàsravaþ kimanàsravaþ | (u) sarvaü sàsravam | àtmasaüj¤àyàü satyàmasti prãtiþ | yasyànàsravaü cittam | tasya nàstyàtma[saüj¤à] | àtmano 'sattvànnàsti prãtiþ |

(pç) asatyàsrave nàsti prãtiritãdamapyayuktam | bhagavàn saptasambodhyaïgeùu prãtisambodhyaïgamàha | prãtisambodhyaïgantu anàsravam | ato j¤àuyate 'styanàsravà prãtiriti | ukta¤ca såtre- prãtimanaskasya kàyaþ pra÷rabhyati | pra÷rabdhakàyaþ sukhaü vedayate iti | yadi nàstyanàsravà prãtiþ | nàstyanàsravà pra÷rabdhiþ nàstanàsravaü sukhamityapi bhavet | paramaku÷aladharmacàriõaþ pariùadgaõàn pa÷yato bhagavataþ prãtirbhavati | ato j¤àyate 'styanàsravà prãtiriti | (u) saptabhiþ sambodhyaïgairanàsravàü prãtimadhigacchatãti tava[mata]midamayuktam | sambodhyaïgaü dvividhaü sàsravamanàsrava¤ceti | yathoktaü såtre- yasmin samaye yogàvacaro dharmaü ÷çõoti | asya pa¤ca nãvaraõàni tasmin samaye na bhavanti, saptabodhyaïgàni ca tasmin samaye bhàvanàparipåriü gacchanti | sambodhi÷ca asaümbodhij¤ànasyàkhyà | yadi sambodhàya bhavanti | avi÷uddhàdidharmàõàmàcaraõaü sambodhyaïgamucyeta | bhavànàha- nàstyanàsravà prãtirityapi syàditi | pårvaü prãtau samutpannàyàü pa÷càdanàsravaü yadyathàbhåtadar÷anaü pratilabhate | na ca sarvàþ pra÷rabdhayaþ prãtiü pratãtya bhavanti | yathà dvitãyadhyàne (#
SSS_411#) prãtirnàsti, asti ca pra÷rabdhiþ | na vayaü bråmo j¤ànavinirmukto 'sti pçthagvedanàdharma iti | idamanàsravaü prathamata÷cittagataü sukhamityucyate | ato 'styanàsravaü sukham | na tu prãtiü pratãtya bhavati | ki¤coktaü såtre- kàyacittayordauùñhalyàpanayanaü pra÷rabdhiþ | anàsrava[j¤àna]pratilambhakàle kàyacittayordàntatvàt astyanàsravà pra÷rabdhiþ | bhagavàn sadopekùàcitte viharatãtyata àha- asti bhagavataþ prãtiriti | idaü vastu prakà÷ayitavyam |

yasya nàstyàtmà | na tasyàsti prãtiþ | yadyarhato 'sti prãtiþ | daurmanasyamapi bhavet | vastutastu nàsti daurmanasyam | ato j¤àyate nàsti prãtiriti | (pç) yathà dvitãyadhyàye 'sti prãtiþ nàsti tu daurmanasyam | tathà arhato 'pi prãtirasti na daurmanasyam | ko doùaþ | (u) sarveùu dhyànasamàdhiùu asti daurmanasyaü yathà indriyàrtheùåcyate | daurmanasyaü prãti÷ca yàvadbhavàgraü[bhavati] | sukhaduþkhe ca yàvaccatvàri dhyànàni kàyamanugacchataþ | ki¤ca tçtãyadhyànagataþ prãterviràgàdupekùako viharatãtyucyate | ato nàstyanàsravà prãtiriti | yadyasti, kathaü viràgàditi vacanaü bhavet | anàsrave citte ca prãti rna bhavet | prãtayaþ sarvàþ praj¤aptisaüj¤àvikalpaü ni÷ritya bhavanti |

(pç) tathà cet prathamadvitãyadhyànayornàstyanàsravà vedanà | uktaü hi såtre- prathamadvitãyadhyànayoþ kevalaü prãtirasti na caitasikaü sukhamiti | idànãü prãtirapi nàsti | kimasti punaþ | (u) iyaü prãtiþ prãterviràgàdityàdi nànàsravaü dhyànamàha | ki¤citpunaþ såtramàha- anàsravaü dhyànam, yadyogàvacaro yadàkàraü yadàlambanaü prathamadhyànamupasampadya viharati | na tadàkàraü tadàlambanaü smarati | kintu pa÷yati prathamadhyànagatàni råpavedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànàni rogato gaõóato yàvadanàtmataþ |

(pç) rogato gaõóataþ ÷alyato 'ghata ityetàni catvàri lokacaritàni nànàsravàõi | ata idaü såtraü pramàõãkçtya nànàsravaü sàdhayituü ÷aknoùi | (u) ime catvàra àkàrà duþkhasya nàmàntaràõi | ato 'nàsravàõi | (pç)÷aikùasyàpi kiü nàstyanàsravà prãtiþ | (u) màrgacittagatasya nàsti prãtiþ | vyavahàragatasya tvasti | a÷aikùasya sarvadà nàsti | (pç) uktaü hi såtre- prãtisukhacittena catvàri satyàni pratilabhata iti | kathamàha- nàstyanàsravà prãtiriti | (u) anàtmacittameva sukham | (#
SSS_412#) yogàvacaraþ pratilabdhànàtmacitto viparyayaü vinà÷ayati | paramàrthaj¤ànàttu cittaü pramodyate | na pçthagasti prãtiþ | ki¤ca tatsåtraü prakà÷ayati na prãtyà paramàrthaj¤ànaü pratilabhata iti | ata evamucyate ||

dvitãyadhyànavargaþ ùañùaùñyuttara÷atatamaþ |


167 tçtãyadhyànavargaþ

prãtyà÷ca viràgàdupekùako viharati smçtaþ samprajànan sukha¤ca kàyena pratisaüvedayate yadàryà àcakùante upekùakaþ smçtimàn sukhavihàrãti tçtãyaü dhyànamupasampadya viharati |

(pç) kasmàt prãtyà÷ca viràgàditi | (u) yogàvacaraþ prãtau paribhramediti viràgaþ | prãti÷ceyaü saüj¤àvikalpajà, ca¤calà pravçttilakùaõà | prathamata àrabhya duþkhànuyàyinã | hetunànena viràgaþ | yogàvacaraþ ÷àntaü tçtãyadhyànaü labhamàno dvitãyadhyànaü prajahàti | prãtijaü sukha¤ca mandam | prãtiviràgajaü sukhaü gabhãram | yathà ka÷cit putrabhàryàdibhiþ sadà na prãto bhavati | prãteþ saüj¤àvikalpajatvàt | sukhaü na saüj¤àvikalpajamiti sadà bhavati | tathà yogàvacaro 'pi prãtiü prathamata àgatàü tu sukhaü manyate | pa÷càttu [tato] nirvidyate |

(pç) yadi ka÷ciddharmapãóitaþ, sa tu ÷ãtaü sukhaü manyate | yogàvacaraþ kena duþkhena pãóitaþ tçtãyaü dhyànaü sukhaü manyate | (u) dvitãyadhyàne prãti÷ca¤calasaüj¤odità kaõñakàhativat, yogàvacaro 'nayà prãtyà pãóita iti aprãtisamàdhau sukhasaüj¤àü karoti | (pç) dharmaduþkhàstitvava÷àt ÷ãtaü sukhaü bhavati | yadi dharmavivikto bhavati | na tadà ÷ãtaü sukhaü bhavati | yogàvacaraþ prãtiviviktaþ kasmàtpunastçtãyadhyàne sukhasaüj¤àü karoti | (u) sukhajananaü dvitãyadhyànaü kadàcit duþkhavartanàtsambhavati | yathà dharmaduþkhinaþ ÷ãtaü sukhaü bhavati | kadàcit duþkhavivekàt sambhavati | yathà vipriyavivekaþ | yathà bhagavàn kau÷àmbibhikùuvivikta àha- ahaü sukhãti | tathedamapi calasaüj¤àviviktaþ tçtãyadhyàne sukhasaüj¤à karoti | yathà pa¤cakàmaguõavivekàtprathamaü dhyànaü sukhaü bhavati |

(#
SSS_413#)
upekùaka iti | prãterviràgàditi ÷àntaü bhavati | yogàvacaraþ pårvaü prãtisaüsaktamanà bahudhà vikùiptaþ | idànãü tato viràgàccittaü ÷àmyati | ata upekùaka ityucyate | smçtaþ samprajànan iti | prãtyàdãnavàdetadubhayaü sadopanãyate | na tena prãtiràgatà prabhinnà bhavati | ki¤ca smçta iti prãteràdãnavaü smarati | samprajànàn prãtàvàdãnavaü pa÷yati | sukha¤ca kàyena pratisaüvedayata iti | prãtiviraktasyopekùakasyopekùaiva sukham | ani¤janànãùatvàt | nedaü sukhaü saüj¤àvikalpajam | ataþ sukha¤ca kàyena pratisaüvedayata iti nàma | yattadàryà àcakùanta upekùaka iti | àcakùaõaü nàma laukikànanusçtya sukhamiti kathanam | yathàcakùante naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanamiti | anàsaktacittatvàt upekùaka iti | smçtimàn sukhavihàrãti | puruùo 'yaü praj¤àyopekùate yat prãtàvàdãnavaü dçùñvà nirvidyata ityataþ såpekùàü labhate | kalyàõasmaraõaü yat prãtàvàdãnavasmaraõam | tatràpi vaktavyaü samprajànan iti | smçtyà sàhacaryàt nocyate | sukhamiti paramasukham | ata àryà àcakùanta upekùaka iti |

(pç) tçtãyadhyàne 'sti sukhapratisaüvedanam | kasmàdàha- upekùàsukhamiti | (u) nàhamasmin ÷àstre vadàmi vedanàvyatiriktaü pçthagasti upekùàsukhamiti | sukhaprãtisaüvedanamevopekùàsukham | (pç) tathà cet caturthadhyàne sukhapratisaüvedanaü vaktavyam | upekùàyàþ sattvàt | (u) caturthadhyàne 'pi sukhapratisaüvedanamastãti vadàmi | kintu tçtãyadhyànasukhasya prahàõàdevamucyate | (pç) yadi sukhapratisaüvedanasamanvitam | kasmàt | prathamadvitãyadhyànayoþ prãtirityàkhyà | tçtãyadhyàne sukhamiti | (u) saüj¤àvikalpasya sattvàt prãtiþ | tasyàbhàvàt sukham | yogàvacarasya tçtãyadhyàne samàhitacittavçttitvena saüj¤àvikalpasyàbhàvàt sukhamityucyate | tçtãyadhyànapravçttyupa÷amasya làbhàcca sukhamityucyate | yatà i¤janamãùaõacittamàryà duþkhamiti vadanti | i¤janaü nàma vikalpasyàbhidhànam | tadeva sukham ||

tçtãyadhyànavargaþ saptaùaùñyuttara÷atatamaþ |


168 caturthadhyànavargaþ

sukhasya ca duþkhasya ca prahàõàtpårvameva saumanasyadaurmanasyànàmastaïgamàdaduþkhamasukhamupekùàsmçtipari÷uddhaü caturthaü dhyànamupasampadya viharati | (pç) yadi pårvameva (#
SSS_414#) duþkhasya prahàõam | kasmàdatrocyate | yadyava÷yaü vaktumiùñam, vaktavyaü pårvameva prahàõàditi | yathà pårvameva saumanasyadaurmanasyànàmastaïgamàditi | (u) caturthadhyànamani¤janam | tadàni¤janalakùaõasàdhanàyocyate nàsti caturthã vedaneti | kasmàt | i¤janaü nàma kampanàrambhaþ | yogàvacarasya sukhasukhàbhidrutasya cittami¤jate | citta i¤jite ràgadveùau bhavataþ | sukhasya duþkhasya ca prahàõàt cittaü ne¤jate |

(pç) yadi caturthadhyànaü hitatamaü vedyate | kasmàtsukhamiti nocyate | (u) vedanàyà astaïgamàdaduþkhamasukhamityucyate | yatredaü sukhamiti cittaü smarati prajànàti | tat sukhamityucyate | tçtãyadhyànakasukhaviviktasya caturthadhyànasya làbhànna sukhamiti gaõyate |

upekùàsmçtipari÷uddhamiti | atropekùà pari÷uddhà | anãùaõatvàt | triùu dhyàneùvasti ãùaõaü yadidaü sukhamiti | asmiü÷ca dhyàne smçtirapi pari÷uddhà | kasmàt | tçtãyadhyàne sukhàsaïgitvàt smçtirvyàkulà | caturthadhyànaü pràpya sukharàgasya prahàõàt smçtiþ pari÷uddhà |

(pç) kasmàccaturthadhyàne na samprajanyamuktam | (u) yadyuktaü smçtipari÷uddhamiti | samprajanyamuktameveti veditavyam | anayordvayordharmayormitho 'vyabhicàràt | ki¤càyaü dhyànasamàdhimàrgaþ na samprajanyamàrgaþ | samprajanyasya praj¤à[råpa]tvànnocyate | tçtãyadhyànasya caramabhàge 'pi nocyate samprajanyam | upekùakaþ smçtimàn sukhavihàrãti kevalamucyate | nocyate upekùakaþ smçtisamprajanyavàn sukhavihàrãti | smçtiriyaü dhyànasamàdhiü sàdhayati | yadi kasyacit samàdhirasiddhà, [tasya] saüj¤àmàdàya smçtiþ sàdhayati | tena kevalamucyate | uttamaguõamupekùàü pràptasya nàdhamaguõo manaskàro 'pekùyate | ataþ samprajanyaü nocyate |

(pç) aduþkhàsukhà vedanà avidyàïgam | caturthadhyàne bhåyasà samprajanyaviruddham | ato nocyate samprajanyam | (u) tathà cet aduþkhàsukhà vedanà nànàsravà syàt | sukhavedanàyàþ kàmàïgatvàt | na ca [sà]nàsravà | (pç) tçtãyadhyàne svabhåmidoùavirodhàyocyate samprajanyam | parabhåmidoùavirodhàya cocyate smçtiþ | caturthadhyàne svabhåmirnaivaü duùñetyatyato nocyate samprajanyam | (u) caturthadhyàne 'pi asti kàmàdidoùaþ | ato vaktavyaü samprajanyam | atra kàmadoùo 'tisåkùmaþ duravabodhaþ ato 'va÷yaü vaktavyaü syàt | anyabhåmau vaktavyamapi nocyate | ato j¤àyate yathàsmatprativacanaü syàditi |

(#
SSS_415#)
(pç) kasmàccaturthadhyàna à÷vàsapra÷vàsanirodhaþ | (u) pra÷vàsaþ kàyaü citta¤cà÷rayate | kenedaü j¤àyate | yadà cittaü såkùmaü, tadà ÷vàso 'pi såkùmaþ | caturthadhyàne cittamacalamityata à÷vàsapra÷vàsau niruddhau | yathà ka÷cit paramaklànto bhàraü vahati | parvataü và àrohati tadà÷vàsaþ sthålo bhavati | ÷vasanakàle [punaþ] såkùmaþ | tathà caturthadhyàne 'pyevamacalasaüj¤ayà cittamupa÷àntamityata à÷vàsapra÷vàsau niruddhau | kecidvadanti yogina÷caturthadhyànakacaturmahàbhåtalàbhitayà kàyagataromakåpàþ saüvçtàþ | ataþ ÷vàso niruddha iti | tadayuktam | kasmàt | annapànarasapravàhaþ kàyamabhivyàpnoti | yadi romakåpàþ saüvçtàþ, na samudàcaret | vastutastu na sambhavati | ato j¤àyate caturthadhyànacittabalameva ÷vàsanirodhakamiti |

(pç) caturthadhyàne nàsti sukhà vedanà | tatra kathamasti tçùõànu÷ayaþ | uktaü hi såtre- sukhavedanàyàü tçùõànu÷aya iti | (u) tatràsti såkùmà sukhà vedanà | audàrikasukhaprahàõàtparamucyate aduþkhamasukhamiti | yathà samãraõaprakampitapradãpaþ | yadi nigåóhagçhe nikùipyate | tadà na kampate | tatràva÷yamasti khalu såkùmo vàtaþ | audàrikavàtàbhàvàttu na kampate | tathà caturthadhyàne 'pyasti såkùmaü sukham | audàrikasukhaduþkhaprahàõàdaduþkhamasukhamityàkhyàyate ||

caturthadhyànavargo 'ùñaùaùñhyuttara÷atatamaþ |

169 àkà÷ànantyàyatanavargaþ

sarva÷o råpasaüj¤ànàü samatikramàt pratighasaüj¤ànàmastaïgamàt nànàtvasaüj¤ànàmamanaskàrà danantam àkà÷am ityàkà÷ànantyàyatanamupasampadya viharati | råpasaüj¤à nàma råparasagandhaspar÷asaüj¤àþ | yogàvacaraþ kasmàt[tàþ] samatikràmati | yadeùu råpeùu pratighaþ antaràyaþ | nànàtvasaüj¤à yat ghaõñàbheryàdayaþ | etàþ saüj¤à vividhakle÷ànàü vividhakarmaõàü vividhaduþkhànàü hetavaþ | ato hetoþ samatikràmati | sarva÷o råpasaüj¤ànàü samatikràntasya (#
SSS_416#) pratighasaüj¤à nirudhyate | pratighasaüj¤ànirodhe nànàtvasaüj¤à na bhavati | tatra saükùepànnoktam asya samatikramàdasya nirodha iti |

kecidàhuþ- sarva÷o råpasaüj¤eti cakùurvij¤ànà÷rità saüj¤à iti | pratighasaüj¤eti ÷rotraghràõajihvàkàyavij¤ànà÷rità saüj¤à | nànàtvasaüj¤eti manovij¤ànà÷rità saüj¤à | iti | idamayuktam | kasmàt | pratighasaüj¤à nirudhyata iti vadato råpaü saïgrahãtameva | kasmàt pçthagucyate | råpasaüj¤àü pratighasaüj¤à¤ca vinà nàsti pçthaïmanovij¤ànà÷ritaü råpam | ato na vaktavyaü pçthaï nànàtvasaüj¤eti | iti yathàpårvaü vaktavyam |

àkà÷ànantyàyatanamupasampadya viharatãti | yogàvacaraþ råpasaüj¤àbhibhavapari÷ràntatvàdàkà÷ànantyàyatanaü bhàvayati | anta÷cakùurghràõagrãvàdyàkà÷asaüj¤àü gçhõàti | bahiþ kåpaguhàdvàràntarvçkùavàñikàdyàkà÷asaüj¤àü gçhõàti | ki¤càyaü kàyo maraõavipannaþ sma÷ànàgninà dagdhaþ praõa÷yati | ato j¤àyate kàyo 'yaü pårvaü sàkà÷a iti |

(pç) ayamàkà÷asamàdhiþ kimàlambanena bhavati | (u) àdita àkà÷àlambanaþ svãyaskandhàlambanaþ parakãyaskandhàlambana÷ca siddho bhavati | kasmàt | karuõà÷ãrùaka evaü cintayati- sattvà dayanãyà råpasaüj¤àpãóità iti | (pç) samàdhirayaü kaü sattvamavalambate | (u) sarvasattvànavalambate | (pç) yogàvacaro 'yaü råpasaüj¤àviviktaþ | kathaü råpasattvànavalambate | (u) ayaü råpamavalambate | råpe tu cittaü na suprabuddhaü nàbhiraktaü nàbhyàsaktam | yathoktaü såtre- àryaþ pa¤cakàmaguõàn dçùñvà saüsmaran na tatràbhinandati na prabodhayati nàdhyavasàya tiùñhati | tato bhãto nivartate | yathà tàpàt carmacchedaþ | nirvàõamanusmarata÷cittaü tatra suprabuddhaü bhavati iti | evamayamapi råpamavalambamàno na [tatrà]bhinandyàdhyavasàya tiùñhati | yathà ca yogàvacaro råpasaüj¤àvivikto 'pi àkà÷àntena caturthadhyànamavalambate | yathà aråpasamàdhiranàsravaü råpamabalambate | na tatra doùo 'sti | akle÷àyatanatvàt | tathànyadapi syàt |

(#
SSS_417#)
(pç) àkà÷aü råpàyatanasvabhàvam | kathamidamàlambya råpasaüj¤àþ samatikràmati | (u) samàdhirayamasaüskçtàkà÷àvalambitvàt råpàõi samatikràmati | (pç) samàdhirayaü nàsaüskçtamàkà÷amavalambate | kasmàt | asmin samàdhyupàye cakùuràdimadhya[gata]màkà÷amuktam | ato j¤àyate saüskçtamàkà÷amavalambata iti | na coktaü såtre asaüskçtàkà÷asya lakùaõam | saüskçtàkà÷alakùaõamatramuktaü yatra råpaü nàsti tadàkà÷amiti | ato nàsaüskçtamàkà÷am | (u) na råpasvabhàvàmàkà÷amucyate | kasmàt | uktaü hi såtre àkà÷amaråpamadç÷yamapratighamiti | (pç) asti punaþ såtravacanam- àlokaü pratãtyàkà÷aü jànãma iti | na råpaü vihàyàstyanyo dharma àlokaü pratãtya j¤àpyaþ | (u) råpàbhàva àkà÷a ityucyate | råpàõyàlokena j¤àpyàni | ata àlokaü pratãtya råpàbhàvo j¤àyate | natvàkà÷amasti |

tamasyapi àkà÷aü j¤àyate | andho hastenàpi àkà÷aü jànàti | daõóenàpi àkà÷amidamiti jànàti | ato j¤àyate àkà÷aü na råpasvabhàvamiti | na råpamebhiþ pratyayairj¤àpyate | råpamida¤ca sapratigham | àkà÷amapratigham | ànyàdiþ råpàõyatyantaü kùapayati | natvàkà÷am | yadyàkà÷aü kùãyate, kimàtmakaü bhavet | (pç) råpasyotpàdesatyàkà÷amastameti | yathà bhittàvudbhåtàyàü na punaràkà÷amasti | (u) tatra råpamutpannam | nànena råpeõa yatki¤cit kùãyate | kasmàt | råpàbhàvo hyàkà÷am | nahyabhàvaþ punarabhàvaþ kartuü ÷akyaþ | ato na råpàkà÷aü kùapayati | bhavànàha- àkà÷aü råpamiti | na tatràstikàraõaü yenedaü råpaü bhavet | (pç) pa÷yàmaþ khalu dvàràdàvàkà÷am | pratyakùadçùñe na kàraõàpekùà | (u) àkà÷aü na pratyakùadç÷yamiti pårvameva dåùitatvàt- yat tamasyapi j¤àpyamityàdi |

(pç) yadyàkà÷aü na råpam | ko dharma idaü bhavati | (u) abhàvadharma àkà÷am | yatra[råpaü] nàstãti vacanam tatràkà÷aü bhavati | (pç) ukta¤ca såtre- ùaó dhàturayaü puruùakàya iti | ki¤càha- àkà÷amadç÷yamaråpamapratighamiti | yadyabhàvadharmaþ, (#
SSS_418#) naiva vaktuü ÷akyate | na hi ÷a÷a÷çïgadç÷yamaråpamapratighamityucyate | (u) yo vastusan dharmaþ sa sarvaþ pratiùñhito bhavati | yathà nàma råpà÷ritam, råpa¤ca nàmà÷ritam | àkà÷antvanà÷ritamato 'bhàvadharma iti j¤àyate | yadbhabhavànàha- àkà÷aü dhàturiti | tadapi na yuktam | kasmàt | råpe råpaü pratihanyate råpamasati viruddharåpe vivardhate | anenàrthenàha bhagavàn- ùaódhàtuko 'yaü puruùakàya iti | [yat] bhavànàha- na hi ÷a÷a÷çïga madç÷yamaråpamapratighamityucyata iti | tadapyayuktam | kasmàt | sarvathà àkà÷ava÷àllabhyate | asti kçtakamatãtànàgatavastvàdi | nedç÷amasti ÷a÷a÷çïgàdau | (pç) cittamapyevamaråpamamårtamapratigham | nàstãti vaktavyam | (u) cittantu karma karoti yadàlambanamupàdatte | àkà÷amakarmakam | abhàvamàtreõa kçtakàstitàlàbhàdabhàvadharma iti j¤àyate ato 'yaü samàdhiradita àkà÷amavalambate |

(pç) samàdhirayaü katamàü bhåmimavalambate | (u) sarvà bhåmiþ nirodhamàrga¤càvalambate | (pç) kecidàhuþ- aråpasamàpattayo nirodhàlambanà api ayaü anumànaj¤ànabhàgãyaü nirodhamàtramàlambate | na dçùñaj¤ànabhàgãyaü nirodham | iti | tatkatham | (u) sarvaü nirodhamavalambate | dçùñadharmaj¤ànena pratyutpannasvabhåmi[gata]nirodhamavalamyate | anumànaj¤ànenànyanirodhamavalambate | evaü màrgo 'pi | sarvapratipakùàvalambitvàt |

(pç) àråpyadhàtugatàþ sattvà anyabhåmikacittamutpàdayanti na và | (u) anyabhåmikacittamanàsravacitta¤cotpàdayanti | (pç) tathà cet kathaü na cyutirbhavati | (u) karmavipàke vartamànattvànna cyavate | yathà kàmadhàtau råpadhàtau càbhij¤àbalàdanyasmin råpe anyasmin citte sthito 'pi na cyavate | tathà tatràpi | (pç) àkà÷ànantyàyatanasamàdheràkà÷àyatanasya kçtsnàyatanasya ca ko bhedaþ | (u) àkà÷ànantyàyatanaü samàpitsorupàyamàrgaþ kçtsnamityàkhyàyate | samàdhisamàpattiþ sampannà àkà÷asamàdhisamàpattiþ ? | tatra samàdherhetuphala[bhàvo] bhåmiþ sarvà sàsravà [và]anàsravà | yadi samàdhiþ, samàdhiü vinà yadi saükle÷aþ yadi và vvavadànam sarvamàkà÷ànantyàyatanamityàkhyàyate ? ||

àkà÷ànantyàyatanavarga ekonasaptatyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_419#)
170 àråpyasamàdhitritayavargaþ

sarva÷a àkà÷ànantyàyatanaü samatikramya [anantaü vij¤ànamiti] vij¤ànànantyàyatanamupasampadya viharati | yogàvacaro råpàtparamanirviõõo råpapratipakùadharmamapyupekùate | yathà nadãü tãrtvà uóupaü tyajati | yathà và coraü niùkàsya nivartayitumicchati | tathà yogàvacaro 'pi àkà÷aü pratãtya råpaü paribhedayan [àkà÷a]mapi parijihãrùati |

vij¤ànànantyàyatanamiti yogàvacaro vij¤ànenànantamàkà÷amityavalambamànaþ tadà anantaü vij¤àna[mapi àlambate] | ata àkà÷amupekùya vij¤ànamavalambate | yathà råpapari÷rànta àkà÷amàlambate | tathà àkà÷apari÷rànta upa÷amecchayà vij¤ànamàtramàlambate | pudgalo 'yaü vij¤ànenàkà÷amàlambata ityato vij¤ànapradhàna ityucyate | ato vij¤ànamàtramàlambate |

yogàvacaro vij¤ànenàlambanamanuvartayan kàlamanuvartata ityato 'nantamasti | tatpari÷ramanirviõõo vij¤ànaü paribhidya tatparijihãrùayà àki¤canyàyatanamupasampadya viharati | [tadà] evaü cintayati vij¤ànamasti tatra duþkham | mama yadyasti anantaü vij¤ànam, tadà ava÷yamante duþkhena bhàvyam iti | ato vij¤ànàlambanacittaü pragçhõàti | cittasya [parama]såkùmatvàt àki¤canyamityucyate |

punarevaü cintayati- aki¤canyamitãyaü saüj¤à | saüj¤à ca duþkhopàyàyàsàya bhavati rogato gaõóataþ | yasya saüj¤à nàsti sa punarmåóho bhavati | yadàki¤canyaü pa÷yàmi tadeva ki¤cidbhavati | ataþ saüj¤àbhyo na vimokùalabdhaþ | yogàvacaraþ saüj¤àü vipadaü àsaj¤ikaü sammohaü pa÷yati | iti naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanamupasampadya viharati | ÷àntaü praõãta¤ca yat naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanamityucyate | pçthagjanàþ sadotrastà asaüj¤àü sammohaü manyante | ato nàtyantaü cittaü niroddhumalaü bhavanti |

kecidàhuþ- asaüj¤isattvà api cittaü niroddhumalamiti | tadayuktam | (#
SSS_420#) kasmàt | yadi råpadhàtau cittaü niroddhumalaü bhavanti kasmàdàråpyadhàtau nàlam | (pç) råpadhàtuþ råpavànityata÷cittaü nirodhayanti | àråpyadhàtau pràgeva råpaü niruddham, idànãü puna÷cittaü nirudhyate råpacittayoryugapannirodhaü pa÷yata utràsasammohaþ syàt | (u) yat tatra vartamànaü na [tat] nirodhakam | tadantaràjàyamànantu nirodhakaü syàt | yathà nirodhasamàpattau | (pç) cittanirodhasya phalamàsaüj¤ikam | ato råpacittanirodhe 'tyantadoùàya bhavati | (u) nirodhasamàpatterapi sacittakatà phalam | tathedamapi | yadi phalamasamucchinnam, [tadà] phalastha iti nàma | yathà nirmitagataü råpam nirmitacitte punaþ phalamutpàdayati | ato nàtyantaü nirudhyate | ato råpadhàtau na cittanirodho vaktavyaþ | yadyucyate | aråpadhàtàvapi vaktavyaþ syàt |

asaüj¤i samàpattau ca na cittaü nirudhyeta | kasmàt | yogàvacaro 'va÷yaü cittanirvedàt cittaviràgàt cittaü nirodhayati | yadi cittanirviõõa evàråpadhàtau notpadyeta | kiü punaþ råpadhàtàvutpadyeta iti | pçthagjanà÷citte gabhãramàtmasaüj¤àmutpàdayanti | yathoktaü såtre- dãrgharàtraü [hyetat bhikùavaþ] a÷rutavataþ] pçthagjanasya adhyavasitaü mamàyitaü paràmçùñam etanmama eùo 'hamasmi eùa ma àtmeti | ato na ni÷÷eùaü nirvidyate virajyate | ki¤coktaü såtre- tãrthikàþ trayàõàmupàdànànàü samucchedaü nirodhamupadi÷anti nàtmavàdopàdànasya iti | ato na cittaü niroddhumalam | yathà markañopamasåtram [a÷rutavàn] pçthagjanaþ kàyaü virajyeta na cittam | varaü [bhikùavaþ a÷rutavàn] pçthagjana imaü càturmahàbhautikaü kàya[màtmata] upagacchet na tveva cittam | tatkasya hetoþ | dç÷yate 'yaü [bhikùava ÷càturmahàbhautikaþ] kàya [ekamapi varùaü] tiùñhan.....da÷a varùàõi [tiùñhan] yàvacchatavarùàõyapi tiùñhan | yacca khalu [etadbhikùava] ucyate cittamityapi mana ityapi vij¤ànamityapi tat ràtyà÷ca divasasya càtyayena anyadevotpadyate anyannirudhyate | tadyathà [bhikùavaþ] (#
SSS_421#) markaña [araõya upavane caran] ÷àkhàü gçhõàti | tàü muktvà anyàü gçhõàti | ekameva bhikùavo yadidamucyate cittamityapi mana ityapi vij¤ànamityapi | tat ràtyà÷ca divasasya càtyàyena anyadevotpadyate anyannirudhyate |] tatra ÷rutavàn [bhikùavaþ] àrya÷ràvakaþ pratãtya samutpàdameva sàdhukaü yoni÷o manasikaroti | ato 'nityamityeva prajànàti iti | pratãtyasamutpàdasyàj¤àtà vedanàvi÷eùàdij¤ànaü vikalpayati | sarve tãrthikà avikalpapratyayaj¤ànatvàt na cittaü nirodhayitumalam | pçthagjanà÷ca råpaviràgiõo ['pi] cittàviràgitvànnàlaü vimoktum | ye yugapaccittaü
niroddhumalam | te kasmànnàlaü vimoktum |

ki¤ca pçthagjanàþ [citta]nirodhabhãrutayà nirvàõe nàlaü ÷ànta÷ivasaüj¤àmutpàdayitum | yathoktaü såtre- naiùo 'hamasmi, naitanmameti pçthagjanànàmutràsapadam ÷ànta÷ivasaüj¤àü notpàdayati | kathaü cittaü niroddhumalaü bhavet | pçthagjanànà¤ca dharmo [yat] uttamàü bhåmiü pratãtyàvaràü bhåmiü vijahàti | ato nàsti cittanirodhapratyayaþ | kintu samàdhibalena såkùmasaüj¤àmabhimukhãkçtya cittasya prabodhàt vadati nàsti saüj¤eti | audàrikasaüj¤àmutpàdayan tadaiva [tataþ] cyutaþ patati | [sa càsaüj¤ãtyucyate |] yathà alpaj¤o 'j¤a iti | yathà và alpada÷ano 'da÷ana iti | yathà và sammårchàbhraùñacetanàþ suùuptàþ krimayaþ ÷ãtibhåtamakaràþ | yathà và naivasaüj¤ànasaüj¤àyatanamityucyate | tathà tatràpi vastutaþ saüj¤àyàü satyàmapi saüvçtito 'saüj¤ãtyucyate |

àråpyasamàdhitrayavargaþ saptatyuttara÷atatamaþ |


171 nirodhasamàpattivargaþ

sarva÷onaivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanaü samatikramya saüj¤àvedayitanirodhaü kàyena spçùñvà viharati | (pç) dhyàneùu kasmànnocyate sarva÷aþ samatikramyeti | aråpasamàpattiùu ca (#
SSS_422#) nokto 'staïgamaþ | (u) uktaü khalvasmàbhiþ dhyànasamàdhiùu santi vitarkavicàraprãtisukhàdayo dharmà iti ato nocyate sarva÷aþ samatikramyeti | (pç) àkà÷ànantyàyatane råpacittamastãti pratipàditameva | ato 'råpeùvapi na vaktavyaü sarva÷aþ samatikramyeti (u) àkà÷ànantyàyatanasamàpattiü samàpanno råpacittàdvimucyate, na vitarkavicàràdibhyo dharmebhyaþ | kecidàhuþ- samatikramo vyupa÷amo 'staïgamaþ sarvamekàrthakam, vya¤janameva nànà iti | àråpyasamàpattiùu ca cittaü susthiram | avarabhåmau cittaü vikùepakampyam | ato nocyate sarva÷aþ samatikramyeti | (pç) yat sahaivoktaü asti kaõñako yaduta råpasaüj¤à ityàdi | tat kasmàducyate cittaü susthiramiti | (u) yadyapi sahaivokta masti kaõñaka iti | tathàpi caturthadhyànamacalamityàkhyàyate | evamaråpasamàpattiùu samàpattibalamahimnà susthiramityàkhyà labhyate |

(pç) ÷aikùo na nirodhasamàpattiü labheta | naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanasya sarva÷o 'natikramàt | (u) ÷aikùo naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatane sarvasaüskàràõàü vyupa÷amaü pa÷yati | kintu na pa÷yati teùàmanutpàdam | ata uktadoùo labhyate | yat bhavatà pårvamuktaü navànupårvikeùu cittacaittànàü nirodha iti tat virudhyate | (u) nirodhasamàpattirdvividhà- kle÷ànàü kùayaråpà kle÷ànàmakùayaråpà iti | kle÷ànàü kùayaråpà vimokùeùu vartate kle÷ànàmakùayaråpà anupårvaü [vihàre]ùu vartate | (1) kle÷ànàü nirodhànnirodhasamàpattiþ, (2) cittacaittànàü nirodhànnirodhasamàpattiþ | kle÷ànàü nirodho 'ùñamavimokùaþ | tedevàrhatphalam | arhatphala¤ca sarvasaüj¤ànàü punaranutpàdako vyupa÷ama eva | atra saüj¤ànàü vyupa÷ame 'pi anyasaüyojanànàü sattvàt punaranutpàdikà na bhavati |

(pç) yadi yogavacaro navànupårvavihàrai÷cittaü nirodhayati | srotaàpannàdayaþ kathaü cittanirodhadharmaü sàkùàtkurvanti | (u) anupårvavihàreùu nirodho mahànirodhaþ | (#
SSS_423#) yadi ka÷cit dhyànasamàpattãþ sàdhu bhàvayati, màrgacittabaladàróhyàdimaü nirodhaü labhate | yadi nàsti tadbalam, tadà nirodhasamàpattirnedç÷aü mahàbalaü vindate | ato 'nupårvavihàrà uktàþ | anyatràpyasti nirodhacittam | yathà caturthadhyàne cittacaittàn nirundhya àsaüj¤ike pravi÷ati | prathamadhyànàdau kasmànna nirodhaþ | anyatràpi ca nirodhacittàrtho bhavet | yathoktaü såtre srotaàpannàdayo nirodhaü sàkùàtkurvanti | niruddhacittameva nirodha ityucyate na punaranyo 'sti dharmo nirodha iti | ato j¤àyate imà navabhåmãrvihàyàpyasti cittanirodha iti |

(pç) yadi nirodhasamàpattau sarvacittacaittàn nirodhayati | kasmàtsaüj¤àvedayitanirodhamàtramucyate | (u) sarvàõi cittàni veditànãtyucyante | vedita¤cedaü dvividhaü- saüj¤àveditaü praj¤àveditamiti | saüj¤àveditaü saüskçtàlambanaü cittam | saüj¤àkàràõàü praj¤aptigatatvàt praj¤apti÷ca dvividhà- hetusaüghàtapraj¤aptiþ dharmapraj¤apti÷ceti | ataþ sarvasaüskçtàlambanaü cittaü saüj¤à bhavati | praj¤àveditaü asaüskçtàlambanaü cittam | ataþ saüj¤àveditanirodha ityuktau sarvanirodha ukto bhavati |

(pç) sarveùu cittacaitteùu pràdhànyàt saüj¤àveditaü kevalamucyate | kasmàt | kle÷ànàmasti bhàgadvayam- tçùõàbhàgo dçùñibhàga iti | veditàdutpadyate tçùõàbhàgaþ | saüj¤àto dçùñibhàgaþ | kàmadhàtau råpadhàtau ca veditaü pradhànam | aråpyadhàtau tu saüj¤à pradhànà | ato dvividhamevoktam | vij¤ànasthitiùu ca saüj¤àveditamàtramuktam | vij¤ànasthitãnàü cittàdutthitatvàdeva saüskàra ityàkhyà | saüj¤àveditanirodha ityuktau ca sarvacittacaittànàü nirodha ukto bhavati | cittacaittànàü tato 'vyabhicàràt | (u) maivam | bhavànàha- pràdhànyàt [saüj¤àveditaü] kevalamucyata iti | [tadà] cittamàtraü vaktavyam | kasmàt | uktaü hi tatra tatra (?) såtre- cittaü khalvadhipattiþ dvividhànàü kle÷ànàmà÷rayaþ | cittasyaiva vikalpàt saüj¤àveditamityucyate | iti | ato vaktavyaü cittameva | citte cokte sugamam | ato bhavaduktirna [saübhavati] |

(#
SSS_424#)
(pç) samàpattiriyaü kasmàducyate kàyena spçùñvà viharatãti | (u) aùñavimokùàþ sarve kàyena spçùñvà viharantãti vaktavyàþ | ayaü nirodhadharmaþ anabhilàpavedyatvàt kàyena sàkùàtkarotãtyàha | tadyathà apàü spraùñà tacchaityaü prajànàti | na tu ÷rotà prajànàti | tathedamapi | acittadharmatvàt iyaü kàyena sàkùàtkarotãti syàt |

(pç) yadbhavànàha- nirodhasamàpattiracittadharma iti | na tat yujyate | kasmàt | samàpattimimàü samàpannaþ sattva [eva] bhavati | loke ca nàsti ko 'pi sattvo 'cittaka ityato 'yuktam | ukta¤ca såtre- àyuråsma vij¤ànamime trayo dharmàþ sadàvyabhicàriõa iti | ato nàsti niruddhacittaþ [sattvaþ] | sarve ca sattvà÷caturbhiràhàrairjãvanti | nirodhasamàpattimupasampannasya na santyàhàràþ | kasmàt | nahyayaü kabalãkàramàhàraü bhunakti | spar÷àdayo 'pi niruddhàþ | ato nàstyàhàraþ | citta¤ca cittàdutpadyate | citte 'smin niruddhe nànyaccittamutpadyate | samanantarapratyayàbhàvàt kathamårdhvabhàvi cittamutpadyeta | ki¤cànupadhi÷eùanirvàõapraviùñamàtraü cittaü samucchinnasantati sat nirudhyate | nànyatra[gataü] nirudhyate | yathoktaü såtre- råpeõa kàmàn samatikràmati | aråpeõa råpaü samatikràmati | nirodhena sarvacetanàmanaskàràn samatikràmati iti | cittameva cetanà manaskàro bhavatãtyava÷yaü nirodhena taü samatikràmati | sopadhi÷eùanirvàõalàbhinaþ kliùñaü cittaü nirudhyate | niråpadhi÷eùanirvàõalàbhino 'kliùñaü cittaü nirudhyate | ityayameva tathàgata÷àsane samyagarthaþ | nirodhasamàpattiü samàpanna÷ca na mçta ityucyate | cittanirodho hi maraõam | yadi niruddhaü cittaü punarjàyate | mçta÷ca punarjàyeta | nirvàõaü praviùño 'pi punarjàyeta | tadà tu naiva vimokùaþ | vastutastu na tathà | ata÷cittaü na nirudhyate |

atrocyate | yadbhavànàha- nàstyacittakaþ sattva iti acitta[tà] sàmye 'pi maraõe 'sti bhedaþ | yathà såtre paripçcchati- yo 'yaü [bhante] mçtaþ [kàlakçtaþ] ya÷càyaü (#
SSS_425#) saüj¤àvedayitanirodhaü samàpannaþ | anayoþ kiü nànàkaraõam | pratyàha- yo 'yaü [gçhapate] mçtaþ [kàlakçtaþ] | tasya àyuråùma vij¤ànamitãmàni trãõyekàntaniruddhàni | ya÷càyaü [gçhapate] saüj¤àvedayitanirodhaü samàpannaþ | tasya cittamàtraü niruddham, àyuråùma tu kàyàd vibhaktaü vartate iti | ato 'cittakaþ sattvo bhavediti | puruùasyàsya cittaü sa tatasthitilàbhi bhavati | [sthiti]làbhabalàt sacitta ityàkhyà | na tu sa tarupàùàõasamaþ | yadbhavànavocat- trãõi vastånyavyabhicàrãõãti | tat kàmaråpadhàtukasattvàrthatayoktam | aråpadhàtàvastyàyuþ, asti vij¤ànam, natvasti åùma | nirodhasamàpattiü samàpannasya càstyàyuþ astyåùma, natvasti vij¤ànam | asmin såtre 'pyuktam vij¤ànaü kàyàdvibhaktamiti | atastrãõyavibhaktànãti yat vacanaü, tat yatra santi tatroktam |

yadavocadbhavàn- àhàraü vinà kathaü jãvediti | kàyo 'yaü pårvatanãnamanaþ sa¤cetanàhàràt pratyutpanne vartate | ÷ãtàdispar÷àt kàyaü sandhatte | yaduktaü bhavatà cittaü pratãtya cittamutpadyata | [tatra] cittaü cittàntarasya kàrakahetuþ | kàrakahetau niruddhe cittàntaramutpàdayati | (pç) kathaü niruddhaü cittaü cittàntaramutpàdayati | yathà cakùå niruddhaü sat na tadvij¤ànaü janayati | (u) yathà niruddhaü karma vipàkamutpàdayati | tathedamapi | yanmanaþ yacca manovij¤ànam ime dve mithaþ pratisambandhinã | na tathà cakùu÷cakùurvij¤ànam | ato 'hetuþ | yadavocaþ santànasamuccheda eva cittaü nirudhyata iti | tadayuktam | trividho hi nirodhaþ- råpanirodhaþ cittanirodhaþ kadàcidråpacittobhayanirodhaþ, kadàcidråpasya nirodho na tu cittasya yathà nirodhasamàpattisamàpanne | kadàcidråpacittobhayanirodhaþ yathà santànasamucchede |

yadavocaþ nirodhasamàpattiü samàpanno na mçta ityucyata iti | puruùasyàsya nàyuråùma niruddham | mçtasya trãõyapi niruddhànãti | ayaü bhedaþ | puruùasyàsya ca àyuråùma pratãtya cittaü punarutpadyate | na tathà mçtasya | yaduktaü bhavatà- yadi niruddhaü cittaü punarjàyate, (#
SSS_426#) tadà na vimokùa iti | tadayuktam | kasmàt | nirvàõaü praviùñasya pårvakarmavedyàni àyuråùmavij¤ànàni niruddhàni | na punarutpadyante | asya tu àyuråùmaõoranirodhe pårvakàlãnaü cittamutpadyate | yathà nirodhasamàpattivarga uktam- nirodhasamàpattiü samàpannaþ ùaóàyatanàni kàyajãvita¤ca pratãtya punarvyuttiùñhata iti | ata÷cittaü punarutpadyate | nirvàõaü praviùñasya cittaü paraü na punarutpadyate | ato j¤àyate samàpattiriyamacittaketi |

(pç) kasmàdetatsamàpattervyutthitasya dattaü dçùñadharme vipàkaü pràpayati | (u) etatsamàpattervyutthitasya cittaü parama÷àntam | yathoktaü såtre- nirodhasamàpattervyutthitasya cittaü nirvàõabhàgãyam iti | asya ca dhyànasamàpattibalaü sudçóham | tadà÷ritya praj¤àpi mahatã | praj¤àmahimnà dàyako vi÷iùñaü vipàkaü vindate | yathà ÷atasahasra÷ràvakàõàü satkàrako naikabuddhasya [satkàra]samàno bhavati | atra praj¤ayaiva vi÷eùo na saüyojanasamucchede | tathedamapi | imàü samàpattiü samàpannasya bahulasaddharmavàsitacittatvàt mahàphalamutpadyate | yathà sukçùñe kùetre sasyamava÷yaü bahulaü bhavati | lokànnirviõõasya dànaü mahàvipàkaü pràpayati | nirodhasamàpattervyutthito lokàtparamanirviõõa ityatastatsatkàro vi÷iùñaþ | vi÷uddhacittasya dànaü mahàvipàkapràpakam | nàvi÷uddhacittasya puruùo 'yaü praj¤aptyàpi na kliùñacittaþ | ata[sta]tsatkàro mahàvipàkapràpakaþ | ki¤càyaü sadà paramàrthasatye tiùñhati | anye saüvçtisatye vartante | puruùo 'yaü sadà saraõadharme vartate | kasmàt | saüskçtàlambanaü cittaü saraõaü bhavati | ukta¤ca såtre-

tçõadoùàõi kùetràõi ràgadoùà iyaü prajà |
tasmàddhi vãtaràgeùu dattamasti mahàphalam || iti |

ràgapratyayà praj¤aptisaüj¤à | asyàþ samàpattervyutthito nirvàõàlambana ityataþ praj¤aptisaüj¤ayà viviktaþ | api coktaü såtre- yasya dànapateþ satkàraü bhuïktvà apramàõasamàdhimupasampadya (#
SSS_427#) viharati | ayaü dànapattiþ tatpratyayamapramàõapuõyaü labhate iti | nirodhasamàpattervyutthitasya [yat] nirvàõàlambanaü cittam | idamucyate 'pramàõam | ato dçùña eva vipàkaü labhate | ki¤ca aùñabhirguõai ralaïkçtamidaü puõyakùetram- samyak dçùñiþ, nirvàõàlambanaü cittaü anyàni càïgàni taiþ samanvàgataü bhavati | ata[statra dattaü] dçùñavipàkaü janayati |

(pç) kecidàhuþ- nirodhasamàpatti÷cittaviprayuktasaüskàro laukikadharma÷ceti | tatkatham | (u) yathoktavat etatsamàpattervyutthitasya parama÷àntyàdayo guõà bhavanti | neme guõà laukikàþ syuþ | (pç) nirodhasamàpattirdharmàõàü pratirodhàrthà | tena dharmeõa hi cittaü notpàdayati | ata÷cittaviprayuktasaüskàraþ syàt | yathà tapte 'yasmi kàrùõyaü na bhavati | tàpàpagame punarbhavati | tathedamapi syàt | (u) tathà cet nirvàõamapi cittaviprayuktasaüskàraþ syàt | kasmàt | nirvàõaü pratãtya hi nànye skandhàþ samutpadyante | yadi nirvàõaü na cittaviprayuktasaüskàra iti | iyaü samàpattirapi na cittaviprayuktasaüskàraþ syàt | yogàvacaràõàmãdç÷o dharmaþ syàt nirodhasamàpattiü samàpanne praõihitànugamanàccittaü na pravartate | ato na vaktavyo viprayuktasaüskàra iti |

(pç) imàü samàpattimevànupårvaü samàpadyata iti kimanupårvameva vyuttiùñheta | (u) anupårvameva vyuttiùñhate | krameõa caudàrikaü cittaü samàpadyate | (pç) såtra uktamnirodhasamàpattervyutthitaü cittaü prathamaü trayaþ spar÷àþ spç÷anti- ani¤jyaþ [spar÷aþ] animittaþ [spar÷aþ] apraõihitaþ [spar÷a] iti | kasmàdevam | (u) asaüskçtàlambane citte vidyamànaþ spar÷aþ ani¤jyaþ animittaþ apraõihita iti nàma | ÷ånyata evàni¤jyaþ | saüskçtàlambanasya cittasya laghutvàdastã¤janaü yadråpavedanàdãnàü grahaõam | ÷ånye[sati] animittam | animitte [sati] ràgàdi kimapi nàsti | acittako 'yaü prathamaü nirvàõamàlambya tataþ saüskçtamàlambate | ata ucyate vyutthàne trayaþ spar÷àþ spç÷antãti |

(pç) kecidàhuþ- nirodhasamàpattiü samàpannasya cittaü sàsravam | samàpattivyutthitasya cittaü sàsravaü kadàcidanàsravaü kadàciditi | kathamidam | (u) na sàsravam | yogàvacara etatsamàpattisamãpsayà prathamata eva sarvàn saüskàràn paribhedayati | paribhedàtsamàpadyate | (#
SSS_428#) vyutthitasya nirvàõàlambanaü cittamevàbhimukhã bhavati | ato j¤àyate sarvathà anàsravamiti |

såtra uktam- [saüj¤àvedayita]nirodhasamàpattiü samàpadyamànasya bhikùornaivaü bhavati] ahaü [saüj¤àvedayita]nirodhaü samàpadye iti | vyutthitasya api naivaü bhavati [ahaü vyuttiùñhàmãti | tathà cen kathaü samàpadyate | (u) nityaü bhàvitatvàt samàpattibalaü sudçóhaü bhavati | tathà cintanàsattve 'pi samàpadyate | yogàvacaro 'yaü saüskçtà[lambana]samucchedàt tathàbhåtaü nirodhaü samàpadyate | yadi cittamagçhya saüskçtamàlambate | tadà na samàpanno nàma | ataþ såtramàha [atha khalvasya] pårvameva tathàcittaü bhàvitaü bhàvati [yat tat tathàtvàya] upanayati iti |

(pç) yadi nàsti ÷ånyàdanyadupalabhyam | tadà asaüskçtàlambanaü cittaü bhàvayitvà kamupakàraü labhate | (u) dãrghakàlaü bhàvitatvàt samàpattidàróhye j¤ànadar÷anaü suni÷citaü bhavati | yathà saüskçtàlambanaü cittaü pa÷yato 'pi nàsti kùaõikàdanyat | dãrghakàla bhàvitaü cittamàtrantu sudçóhaü bhavati | tathedamapi syàt ||

nirodhasamàpattivarga ekasaptatyuttara÷atatamaþ |


172 da÷akçtsnàyatanavargaþ

pårvàlambanamakampayitvà cittabalava÷ità kçtsnàyatanamityucyate | yogàvacaraþ parãttanimittaü gçhãtavàn adhimuktibalena tat vipulayati | kasmàt | samàhitacittabalàt tattve 'vatarataþ sarvaü ÷ånyaü bhavati | adhimuktàvavatarataþ pårvagçhãtaü nimittamanuvartate | (pç) ko 'yamadhimuktisvabhàvaþ | (u) nãlàdãni råpàõyapramàõàni | tanmålàni (#
SSS_429#) saükùipya catvàri, pçthivyàdãni catvàri mahàbhåtàni, catvàri ca råpàõàü målàni etadaùñakaparicchinnamidamàkà÷am | vij¤ànamanantamàkà÷aü prajànàtãti anantamapi | yasmàt sàntadharmo nànantaü gçhõàti | imàni da÷a bhavanti |

(pç) pçthivyàmasti tu dravyato 'bàdi | yogã kathaü pçthivãmàtraü bhàvayati | (u) dãrghakàlaü tat bhàvayan sadà pçthivãnimittaü gçhõàti | tataþ pçthivãmàtraü pa÷yati nànyadvastu | (pç) yoginà dçùñaü pçthivãnimittaü dravyataþ pçthivã na và | (u) adhimuktibalàt dar÷ane pçthivã bhavati na dravyato bhavati pçthivã | (pç) nirmàõabalàt bhåyamànaü nirmitamapi kiü na dravyam | (u) nirmitaü samàdhibalàtsiddhamityataþ kçtakaü vastu yaduta prabhà aptejàdi ca |

(pç) kecidàbhidharmikà àhuþ- aùñakçtsnàyatanàni caturthadhyànamàtre vartanta iti | tat katham | (u) yadi vartanta kàmadhàtau triùu dhyàneùu ca ko doùaþ | antime dve kçtsnàyatane pratyekaü svabhåmau bhavetàm | tàni ca da÷a sàsravàõi | àlambanàkampitvàt | (pç) àkà÷aü kiü råpapratighalakùaõam | (u) yogã adhimuktyà ca cakùuþ÷rotràdyàkà÷alakùaõaü ÷ånyaü gçhõàti | na sàkùàdravyasadråpaü paribhedayati | ato 'pi àdhimuktikamityàkhyà [tasya] |

(pç) ukta¤ca såtre- sarvapçthivãsamàdhiü samàpannasyaivaü bhavati- ahameva pçthivã, pçthivyevàhamiti | kasmàdevaü bhavati | (u) [sva]cittaü sarvavyàpi pa÷yati | ata÷cintayati sarvamahamiti | (pç) kecidàhuþ- ayaü samàdhiþ kàmadhàtvàptapçthivyàdimàtramàlambata iti | kathamidam | (u) yadi kàmadhàtvàptapçthivyàdi sarvamàlambate ko doùaþ | praj¤aptyàcàyaü samàdhiranyàn dharmànavalambate | tatra kaþ punardoùo 'sti | ki¤càyaü samàdhiradhimuktito 'bhåtamàlambanaü bhàvayati | nàsti tu ki¤cidabhåtaü pçthivyàdi | (pç) bhagavataþ ÷ràvakà api bhåmyàdi bhàvayanti | kathamidam | (u) yadi ÷aikùajanà bhàvayanti | sarvaü tat paribhedàrtham | (pç) vastuto nàsti khalu sarvaü pçthivã ityàdãni | kathamayaü samàdhirviparyasto na bhavati | (u) bhàvanàyàmasyàmasti mohabhàgaþ | tatràtmadçùñeþ samudbhavàt | a÷ubhàdibhàvanà yadyapi na paramàrthasatyam | tathàpi vairàgyànukålà bhavati | na tathà bhàvaneyam | ato 'sti mohabhàgaþ |

(pç) kasmànna bhàvayati anantaü vedanàdi | vij¤ànamàtrantu bhàvayati | (u) (#
SSS_430#) gràhyaü pçthivyàdi | vij¤ànaü gràhakam | ato vij¤ànaü bhàvayati na vedanàdi | vedanàdi ca cittasya prabheda iti pratipàditameva pårvam | ki¤ca yogã na pa÷yati vedanàdi sarvatra vyàpi | sarvatra suþkhaduþkhavedanayorabhàvàt | bhagavataþ ÷ràvakà ye 'smin samàdhau viharanti | teùàmavinà÷àrthàlambanatvàt | yatastadàlambanaü yogino 'bhinive÷àyatanaü bhavati | yadi tadvina÷yati tadà pçthagjanasamaþ syàt ||

da÷akçtsnàyatanavargo dvisaptatyuttara÷atatamaþ |


173 da÷asaüj¤àsu anityasaüj¤àvargaþ

anityasaüj¤à, duþkhasaüj¤à, anàtmasaüj¤à, àhàre pratikålasaüj¤à, sarvaloke 'nabhiratisaüj¤à, a÷ubhasaüj¤à, maraõasaüj¤à, prahàõasaüj¤à, viràgasaüj¤à, nirodhasaüj¤à [cetida÷a saüj¤àþ] | anityasaüj¤à yadanitye anityamiti samàhitaþ prajànàti | (pç) kasmàtsarvamanityam | (u) sarve hi dharmàþ pratãtyasamutpannàþ | hetupratyayavinà÷àtsarve 'nityatàü yànti |

(pç) na yuktamidam | keciddharmàþ pratãtyasamutpannà api nànityàþ | yathà tãrthikànàü såtramàha- triõàciketasya kartà ÷à÷vate pade jàyate iti | brahmakàuyikà÷ca ÷à÷vatàþ | (u) bhavatàü ÷àsane 'pyuktam ÷akro devànàmindraþ kratu÷ataü kçtvà punaþ patatãti | ukta¤ca gàthàyàm- ÷akràdayaþ ÷atasahasràdhikànàü kratånàmanuùñhàtàro 'nityàþ kùãyanta itri | kratånàü ÷atasahasramapi na vartate | ato j¤àyate triõàciketo 'nitya iti | ÷akro devànàmindro devendràdikàyabhàga÷ca kùãyate | ataþpratãtyasamutpannà dharmà anityàþ | ki¤ca bhavatàü vedaþ påjyo 'bhimataþ | vede punaruktam- vidyayà amçtama÷nuta iti | yathàha- àdityavarõo mahàpuruùo lokasvabhàvamatãtaþ | tatpuruùànugatamanasko 'mçtama÷nute | na punaranyo màrgo 'stãti | "aõoþ puruùasyàõuràtmà, mahato mahànàtmà sadà kàye ÷ete | ya imamàtmànaü na veda | tasya vedàdàvadhãyànasyàpi na ka÷canopakàra iti |

(#
SSS_431#)
brahmakàyikà÷ca sarve 'nityàþ | kasmàt | bhavatàü ÷àsane hyuktam- brahmà sahàüpatirapi guõànàü [prakarùàya] sadà kratuü yajamàno vrataü dhatte iti | yadi kàyo nitya iti prajànàti | kasmàt puõyaü karoti | ÷råyate ca bhavatàü granthe vacanam- asti brahmaõaþ [sahàü] patermaithunaràgaþ | sati ca tasmin dveùàdayaþ sarve kle÷à ava÷yaü bhavanti | satsu kle÷eùu ava÷yamasti pàpakarma | evaü pàpã kathaü nityaü vimokùaü pratilabheta | na ca sarva çùayo devàn yajante | nàpi sarve brahmayànaü caranti | yadãdaü nityaü, tadà sarvathà tadàcareyuþ | sarve ca padàrthà anityàþ | kasmàt | yàni pçthivyaptejovàyavo bhåtàni | tàni kalpàvasàne kùãyamàõàni na ki¤cidava÷iùyante | kàla÷ca cakravatpravartate | ato j¤àyate 'nityànãti | ÷ãlasamàdhipraj¤àdyapramàõaguõasampannà mahànto dãpaïkarabuddhàdayaþ pratyekabuddhà mahàsammatàdayaþ kalpàdyà ràjànaþ sarve 'pyanityàþ | kaþ padàrtho nityo bhavet | api ca bhagavànàha- yatki¤citsamudayadharma, sarvaü tat vyayadharma iti | yathoktaü gomayapiõóisåtre- atha khalu bhagavàn parãttaü gomayapiõóaü pàõinà gçhãtvà taü bhikùumetadavocat- nàsti ki¤cidãdç÷aü råpaü [yat råpaü] nityaü dhruvaü [÷à÷vataü] avipariõàmadharma [÷à÷vatasaüj¤am] iti | asminneva såtre punarvistara÷a uktam- ÷akrabrahmacakravartiràjànàü [ye] phalavipàkàþ [te sarve] 'pi atãtà niruddhà vipariõatà iti | ato j¤àyate sarvamanityamiti |

traidhàtukasya sarvasyàyuþ parimitam | avãcinarakasya paramàyurekaþ kalpaþ | saïghàtanarakasya kalpàrdham | anyeùàü ki¤cidånaü và adhikaü và | nàgàdãnàmàyuradhikataramekaþ kalpaþ | pretànàmadhikataramàyuþ saptavarùasahasràõi | [pårva]videhànàmàyuþ pa¤cà÷aduttaravarùa÷atadvayam | [avara]godànãyànàmàyuþ pa¤cavarùasahasràõi | uttarakuråõàü niyatàmàyurvarùasahasram | jambådvãpinàmàyurapramàõakalpà và da÷avarùàõi vàyuþ | càturmahàràjikànàü devànàmàyuþ pa¤cavarùasahasràõi | yàvadbhavàgràõàmàyuraùñavarùasahasràõi | ato j¤àyate traidhàtukaü sarvamanityamiti |

tribhiþ ÷raddhàbhi÷ca ÷raddhãyate 'nityamiti | dçùñe nàsti ka÷ciddharmo nityaþ | àptavacane 'pi na ka÷ciddharmo nityaþ | anumitij¤àne 'pi nàsti ka÷cinnityaþ | dçùñapårvakatvàdanumànasya | yadyasti ki¤cinnityaü sthànam | ko vidvàn sarvadharmanirodha[pårvaü] vimuktimabhilaùet | ko (#
SSS_432#) và neùyàt | sukhavedinàü sadà saüvàsaü priyaü và vastutastu vidvàn sarvathà vimuktimeva pràrthayate | ato j¤àyate samudayadharma na nityaü bhavatãti | atha punarvaktavyaü samudayadharma sarvaü kùaõikaü muhårtamapi na tiùñhati | kaþ punarvàdo nityaü bhavatãti |

(pç) anityasaüj¤à÷raddhà kiü karoti | (u) kle÷àn vinà÷ayati | yathoktaü såtre- anityasaüj¤à bhàvità [bahulãkçtà] sarvaü kàmaràgaü paryàdàti | sarvaü råparàgaü [paryàdàti | sarvaü] bhavaràgaü [paryàdàti] | sarvamasmimànaü [paryàdàti sarvà]mavidyàü paryàdàti iti | (pç)

(pç) maivam | anityasaüj¤eyaü kàmaràgamapi vardhayati | yathà ka÷cit subhikùakàlo na dãrgha iti budhyan maithunaràga àsajyate | kusumaü nàticiraü navaü bhavatãti jànan sukhàyà÷u tadupabhuïkte | parasya [dayitàjanasya] suråpaü na nityaü bhavatãti jànan maithunaràgaü drutataraü vardhayati | evamanityaj¤ànava÷àtkàmaràga utpadyate | ato nànityasaüj¤à kàmaràgaü vinà÷ayati | kecidanityamiti jànanto vadhàdikamapi kurvanti | yàvattirya¤caþ anityamiti jànanto 'pi na kle÷àn bhindanti | ato 'nityasaüj¤àü bhàvayato na ka÷cidupakàro bhavati | (u) anityatvàdviyogaduþkhamutprekùamàõaþ subhikùakàlasukhajãvitadhanamànàni tyajanti | viduùo nànena prãticittamutpadyate | prãticittàbhàve na kàmacittamutpadyate | vedanàü pratãtya hi tçùõà bhavati | vedanànirodhe tçùõà nirudhyate | ato j¤àyate anityasaüj¤à kàmaràgaü samucchedayatyeva | ya÷ca dharmo 'nityaþ, so 'nàtmà ityanityamanàtma ca bhàvayato yogino nàtmabuddhirbhavati | àtmabuddhyabhàve àtmãyabuddhirna bhavati | àtmãyabuddhyabhàvàt kutra kàmaràgaþ syàt | anityasaüj¤àü bhàvayan svaparakàyaü kùaõikaü maraõa[dharma] ca pa÷yati | kathaü ràgamutpàdayet | yogã pràrthitaü sarvamanityaü vipralopanamiti anuyàti | tadà tucchaü bhavati | tucchatvàt na kàmaràgamutpàdayati | yathà ka÷cidvàlakaþ ÷ånye hastaþ tuccha iti j¤àtvaiva na [tatra]saïgaü janayati | ki¤ca sattvà nàdhruvavastuùu prãyante | yathà ka÷cit bhaïguratvàt bhàjane na pramudyate | yathàpi ca kàcinnàrã amukasya puruùasyàyurna saptadinànyeùyatãti ÷rutvà [vadati] satsvapi subhikùakàlàrjavabahumànadhanaprabhàvabaleùu ko và prãyeta iti | jano 'yaü samyaganityasaüj¤à- [bhàvana]yà na kàmaràgamutpàdayati | vidvàn hi punaràvçttipatanàdiduþkhamanusmaran yàvaddivyakàmeùvapi nàsajyate | kevalamuktimeva pràrthayate | anityasaüj¤à
kàmaràgaü vardhayatãti yadbhavànavocat tadayuktam |

(#
SSS_433#)
yadi ka÷cidaprahãõàsmimàno bhavati | tadà sa bàhyaü vastvanityaü pa÷yan ÷ocyate | priyabaloviparihàõyà ca kàmapràrthatàü karoti | pçthagjano 'yaü prahãõakàmasukho ['pi] na viyogaduþkhaü prajànàti | tadyathà ka÷cidbàlako màtrà tàóitaþ punarmàtaramevàyàti | vidvàüstu duþkhahetau sthita eva na duþkhaü nirodhyamiti j¤àtvà tyajati duþkhahetuü yaduta pa¤caskandhàn | ayaü yogã àbhyantaraskandhàn paribhettuü anàtmasaüj¤àü pratilabhate | bàhyavastuvinà÷e 'pi na ÷okena pãóyate | anàtmapratilàbhã kiü punaþ pràrthayãta anityasaj¤yapi na ki¤citpràrthayate |

anityasaüj¤à ceyaü yadi duþkhe 'nàtmasaüj¤àü notpàdayati | tadà sà kle÷avinà÷anasampannà na bhavati | ata uktaü såtre- ekàgreõa cittena pa¤caskandhànanityàn bhàvayet | ya àdhyàtmikàn skandhàn aparibhidya bahirdhà vastu anityaü pa÷yati | tasya sàtmasaüj¤atvàt ÷oka utpadyate | tadeyamasamyagbhàvanà bhavati | iti | anityamiti pa÷yatàmapi na nirvedaviràga utpadyate | yathà aurabhrikavyàdhàdãnàm | eùàü satyapi anityaj¤àne na sàdhubhàvanà bhavati | ka÷citsamyagbhàvayannapi nànavarataü bhàvanàü vyavasyati | tasya kàmacittamante viparyasyati | ata ucyate- ekagracitteteti | ki¤ca ka÷cit anitya[saüj¤à]malpakàlaü bhàvayati | kle÷àstu bahavaþ | na [tàn] paribhettumalaü bhavati | yathà alpamauùadhaü bahvã rvyàdhãrna vinà÷ayati | tathedamapi | ata ucyate- ekàgracittena anityamiti samyambhàvanà kle÷àn vinà÷ayati | iti |

dharmà anityà iti j¤ànameva tattvaj¤ànam | sati tattvaj¤àne na bhavanti kàmàdayaþ kle÷àþ | kasmàt | avidyàpratyayatvàt kàmàdãnàm | iti anitya[saüj¤à] na kàmaràgasaüvardhanãti veditavyam | ki¤cànityasaüj¤à sarvàn kle÷ànupa÷amayati | yogã yadi prajànàti vastvidamanityamiti | na tadà [tatra]sakàmo bhavati | puruùo 'yamava÷yaü mariùyatãti prajànan kasmai dviùyàt | kaþ sacetano mriyamàõaü dviùyàt | yadi dharmà anityàþ, kathaü tata uddhatasaüj¤àmutpàdayet | dharmà anityà iti j¤ànànna moha utyadyate | mohànudayànnavicikitsàdayo bhavanti | ato j¤àyate anitya[saüj¤à] kle÷ànàü virodhinãti ||

anityasaüj¤àvargastrisaptattyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_434#)
174 duþkhasaüj¤àvargaþ

yo dharmo bàdhàtmakaþ tad duþkhamityucyate | tatrividham- duþkhaduþkhaü vipariõàmaduþkhaü saüskàraduþkhamiti | pratyutpanne vastuto duþkhaü yadasi÷astràdi tad duþkhaduþkham | priyàõàü punarbhàryàdãnàü viyogakàle yadbhavati duþkham, idaü vipariõàmaduþkham | ÷ånyànàtmaj¤ànalàbhino yaccittaü bhavati saüskçtadharmàþ sarve viheñhanà iti | tatsaüskàraduþkham | tadduþkhànuyàyi cittaü duþkhasaüj¤à |

(pç) duþkhasaüj¤àü bhàvayatà kiü hitaü labhyate | (u) duþkhasaüj¤àyàü phalànnirvedo bhavati | kasmàt | na hi duþkhasaüj¤àü bhàvayità kàmaprãtiü sevate | tatprãtyabhàvànna tçùõà bhavati | yogã yadi dharmà duþkhamiti prajànàti | tadà na saüskàrànanubhavati | dharmà anityà anàtmakà api na duþkhajanakàþ tadà naiva tyàjyàþ | duþkhatvàttu tyàjyàþ | duþkhatyàgàdvimucyate | sarve sattvà atitaràü bhãtà bhavanti yadidaü duþkhamiti | yadi taruõo vçddho và pàmaraþ paõóito và àóhyo daridro và jànàti idaü duþkhalakùaõamiti | [tadà] sarve te nirviõõà bhavanti | sarve yogacàriõaþ puruùà nirvàõe ÷àntopa÷amasaüj¤otpàdakà bhavanti | sarveùàü saüsàre duþkhasaüj¤otpàdanàt | kenedaü j¤àyate | ye sattvàþ kàmadhàtvàptaduþkhopadrutà bhavanti | te prathamadhyàne ÷àntasaüj¤àmutpàdayanti | evaü bhavàgraduþkhopadrutà nirvàõe ÷àntasaüj¤àmutpàdayanti |

saüsàre 'styavadyaü yaduta duþkham | yathoktaü såtre- yat råpaõamanityaü duþkhaü vipariõàmadharma, ayaü råpasyàdãnava iti | avidyayàbhiniviùñamidaü duþkham | kenedaü j¤àyate | sattvànàü paramàrthato duþkhe sukhasaüj¤otpàdàt | paramaduþkhasaüj¤otpàdanàttu nirvidyante | ato bhagavànàha- ye duþkhaü budhyanti teùàmahaü duþkhamàryasatyaü vyàkaromi iti | tatra bhagavàn lokasatyamupàdàya imamarthaü prakà÷ayati | sarvadevamanuùyàõàü yatra sukhasaüj¤à bhavati | tatra mama ÷ràvakà duþkhasaüj¤àmutpàdayanti | utpannaduþkhasaüj¤à nirvidyanta iti | paramamohapadaü (#
SSS_435#) yad duþkhe sukhasaüj¤otpàdanam | anayà saüj¤ayà ca sarvasattvànàü saüsàre yàtàyàtànàü mànasaü kli÷yati | duþkhasaüj¤àpratilàbhinastu mucyante |

caturbhiràhàrai÷cordhvadehaü samàpadyate | tatra duþkhasaüj¤ayà àhàràn prajahàti | yathà putramàüsakhàdanam, yathà và ni÷carmagobhakùaõam, yathà aïgàrakarùubhakùaõam | yathà ÷akti÷atadhàràvalepanam | tathàbhåte 'ùvàhàreùu sarvaü duþkhàrthakam | tathà duþkhasaüj¤ayà àhàràn prajahàti | duþkhasaüj¤àü bhàvayato mano na catasçùu vij¤ànasthitiùu sukhaü viharati sarvatra duþkhadar÷itvàt | yathà mugdhàþ ÷alabhàþ sukhasaüj¤ayà pradãpe patanti | vidvàn agnirdahatãti j¤àtvà [taü] parãharati | pràkçtà api tathà avidyàmohàdårdhvadehàgnau patanti | vidvàüstu duþkhasaüj¤ayà vimucyate | sarva¤ca traidhàtukaü duþkhaü duþkhasamudayaþ | duþkhà vedanà duþkham | duþkhajanakaü duþkhasamudayaþ | [idànã]maduþkhamapi ava÷yaü ciràdduþkhaü janayati | ato loke sarvaü duþkhamiti bhàvayet | nirviõõacittà dharmàn vedayanto vimucyante ||

duþkhasaüj¤àvarga÷catussaptatyuttara÷atatamaþ |


175 anàtmasaüj¤àvargaþ

yogã sarve dharma bhaïgavipariõàmalakùaõà iti pa÷yati | yasmin råpe àttmatayàbhinivi÷ate idaü råpaü vipariõàmadharma | tadvipariõàmadharmaj¤ànàdàtmacittaü pariharati | tathà vedanàdãnapi | yathà ka÷cit girinirjharànuvàhito yatki¤cidavalambya tadvihàya mucyate | tathà yogyampi tadàtmatayà kalpayati | tadvipariõàmadharma dçùñvà anàtmakaü prajànàti | ato 'nàtmake 'nàtmasaüj¤àü bhàvayati |

(pç) anàtmasaüj¤àü bhàvayan kiü hitaü labhate | (u) anàtmasaüj¤àbhàvayità duþkhasaüj¤àü paripårayati | pçthagjanà àtmasaüj¤ayà paramàrthato duþkhe na duþkhaü pa÷yanti | anàtmasaüj¤ayà tu atyalpe 'pi duþkhe tadupaghàtaü budhyate | anàtmasaüj¤ayà copekùàcittaü samudàcarati | kasmàt | àtmasaüj¤ayà hi àtmà na÷yediti bibhyanti | yadi paramàrthaü (#
SSS_436#) jànàti tadà hàyapati duþkhamanàtmakaü vinà÷yamiti | tadà samudàcaratyupekùà | anàtmasaüj¤ayà ca nityasukhaü bhavati | kasmàt | sarvamanityam | tatra yadi àtmàtmãyacittamutpàdayati | tadà àtmà na bhavet, àtmãyamapi na bhavet, sadà duþkhamevàsti iti vadet | nàstyàtmàtmãyamiti cintayato dharmeùu vinaùñheùu na duþkhamutpadyate |

anàtmasaüj¤ayà ca yogina÷cittaü vi÷udhyati | kasmàt | sarve hi kle÷à àtmadçùñisambhåtàþ | idaü vastu àtmano hitamityataþ kàmaràga utpadyate | idaü vastu àtmano 'hitamityato dveùapratitha utpadyate | anenàtmaivàbhimànajanakaþ | ahamàyuùo 'nte kariùyàmi na kariùyàmiti dçùñivicikitsà bhavati | evamàtmanaiva sarve kle÷àþ samudbhavanti | anàtmasaüj¤ayà tu sarve kle÷àþ samucchidyante | kle÷ànàü samucchedàt cittaü vi÷udhyati | cittavi÷uddhyà ca kà¤canaü loùñaü candanamasidhàràü pra÷aüsàü nindà¤ca samaü manyate | priyavipriyairviviktaü cittaü sunivçttaü ÷àntaü bhavati | ato j¤àyate 'nàtmasaüj¤akasya cittaü vi÷udhyatãti | anàtmasaüj¤àü vihàya nàstyanyo màrgo vimuktipràpakaþ | kasmàt | yadyàtmavàdã prajànàti nàstyàtmà nàstàtmãyamiti | evaü vyavasitaü cittamutpàdayanneva vimucyate |

(pç) maivam | kadàcidanàtsaüj¤ayà punaþkàmacittamutpadyate | yathà strãråpe ràgaþ | tatsarvamanàtmasnehàt | nairàtmyamanusaranneva puõyapàpaü sa¤cinoti | kasmàt | svakàyasyopakàre 'pakàre và na puõyapàpam | (u) sàtmakacittaþ kàmaràgamutpàdayati | svakàye puruùasaüj¤àü parakàye ca strãsaüj¤àmutpàdya [tatra] abhinivi÷ate | tadabhinive÷otpàda÷ca praj¤aptyà bhavati | tallakùaõaiva praj¤aptiþ | ato na nairàtmyaü kàmacittajanakam | anàtmacitta÷ca na karmàõi sa¤cinoti | yathà arhato 'nàtmasaüj¤ayà na karmàõi sa¤cãyante | anàtmasaüj¤eyaü sarveùàü kle÷ànàü karmaõà¤ca samucchedinã | ata[stàü] bhàvayet ||

anàtmasaüj¤àvargaþ pa¤casaptatyuttara÷atatamaþ |


176 àhàre pratikålasaüj¤àvargaþ

sarvaü duþkhajananamàhàrakàmàdbhavati | àhàràcca maithunaràgaþ sahotpadyate | kàmadhàtau yàni santi duþkhàni sarvàõi tàni annapàna maithunaràgaü pratãtya bhavanti | àhàrakàmasamucchedàya pratikålasaüj¤àü bhàvayet |

(#
SSS_437#)
yathà kalpàdau sattvàþ svargàdàgatya loke 'smin upapàdukà abhåvan | [te] prabhàsvarakàyàþ khecaràþ svatantrà bhåtvà pçthivãrasamàdàva÷nuvan | tada÷anabahulàþ praõaùñapramàti÷ayà abhåvan | evaü krameõa jaràvyàdhimaraõa÷àlinaþ yàvadvatsara÷ataü bhåyasà duþkhaiþ pãóitàþ | àhàràbhinive÷ava÷àt sarve te tàdç÷emyaþ phalemyaþ praõaùñàþ | ata àhàraü yoni÷o bhàvayet | annapànàbhinive÷ànmaithunaràga utpadyate | tato 'nye kle÷à bhavanti | tebhyo 'ku÷alaü karma kurvanti aku÷alakarmataþ trãn doùàn vardhayitvà devamanuùyàõàmapakurvanti | tasmàt sarvàþ kle÷avipattaya àhàrakàmàt bhavanti jaràvyàdhimaraõalakùaõàni annapànàdhãnàni |

àhàro 'yaü sthàne paramamabhinive÷ayati | kàmaràgo gururapi na puruùaü kle÷ayati | yathà àhàrakartà | yadi và bàlo vçddho gçhasthaþ pravrajito và anàhàrapãóito bhavati | àhàramimaü bhuïktvà anàsaktamanà bhavet | aviràgã atitaràü khidyate | yathà asidhàràvalepanã, yathà và viùa[siktau]ùadhasevakaþ | yathà và viùasarpapoùakaþ | ato bhagavànàha- bhàvitacitta idamàhàrayet | nàhàrakàmàya tadduþkhapãóitaþ syàt iti | kecittãrthikà [api] nira÷anavratamàcaranti | ato bhagavànàha- nàsyàhàrasyopacchedàt vimucyate | kintu yoni÷o manasi kçtvà àhàrayediti | ye samucchinnàhàràþ teùàü kle÷à na kùãyante | ahitaü tãvramaraõameva bhavati | ato bhagavànàha- àhàre 'smin pratikålasaüj¤àü janayet, nàsti tato 'vadyamiti |

(pç) kathamàhàre pratikålasaüj¤à kuryàt | (u) ayaü kàyasvabhàvo 'ku÷alaþ | atyuttaramasamàhàraphalaü sarvama÷uci | atastato nirvindyàt | surabhigandhamadhurapànabhojanàni ÷ucikàla eva kàyasya hitakaràõi | dantena carvitaü làlayà siktaü liïgaü vàntavadàmà÷ayapatitaü kàyasya hitakaram | ato j¤àyate '÷ucãti | idamannapànamaj¤ànàtsukham | yadi ka÷cinmadhuramàhàraü labhamàno 'pi punarvàntaü na bhunakti | iti j¤àtavyamaj¤ànabalàttanmadhuraü manyata iti |

àhàrapratyayaü kçùikarma sevàrjanaü saürakùaõamityeva¤jàtãyaduþkhànyanubhavati | tatpratyayamapramàõàni pàpàni kurvanti | yada÷uci sarvaü tadàhàràdhãnam | asatyàhàre kena (#
SSS_438#) bhavanti tvagasthiraktamàüsoccàràdãnya÷ucãni vaståni | yà durgatayorvarcaþkuñãkrimyàdayaþ te sarve gandharasàbhinive÷àdatrotpadyante | yathoktaü karmavarge- yastarùito mriyate sa jalakrimibhàvenotpadyate | nibióasthàne mçtaþ pakùiùåtpadyate | maithunaràgeõa mçto yonàvutpadyate | ityevamàdi | ya etadàhàravivikta sa mahàsukhaü pratilabhate | yathà råpadhàtau nirvàõe cotpadyate | àhàrànuvartanataþ kçùõàdiduþkhaü bhavati | evamàhàro '÷ucirduþkha iti dçùñvà pratikålasaüj¤àü bhàvayet ||

àhàre pratikålasaüj¤àvargaþ ùañsaptatyuttara÷atatamaþ |


177 sarvaloke 'nabhiratisaüj¤àvargaþ

yogã pa÷yati lokeùu sarvaü duþkham, citte ca nàsti ki¤citsukhamiti | aya¤ca yogã bhàvayati prãtiviviktaü samàdhiü tadyathà anàtmasaüj¤àü duþkhasaüj¤àmàhàre pratikålasaüj¤àü maraõasaüj¤àm | ityàdi | tadà tasya cittaü na sarvaloke 'bhiramate | api càyaü pa÷yati- yatpriyaü tatkàmaràgavardhanam, yadvipriyaü tat dveùapratighavardhanamiti | ata ubhayatra nàbhiramate | dhanikasya pàlanàdiduþkhamastãti dç÷yate | daridrasyàki¤canyaduþkhaü dç÷yate | susthàniko duþsthàne patiùyamàõo dç÷yate | duþsthàniko dçùñe duþkhànyanubhavan dç÷yate | pratyutpanno dhaniko 'va÷yaü patiùyàmi, ida¤ca kàmàdãnàü vihçtisthànamiti prajànàno dç÷yate | pratyutpanno daridro na pratyayopalabhyanirgama iti prajànànaþ | ato na savaloke 'bhiramate | alpatarà÷ca sattvàþ susthàna utpannàþ, bahutarà durgatau patanti | yathoktaü såtre- alpataràþ susthàna utpadyante bahutarà dusthàna utpadyante | tadàdãnavaü dçùñvà nirvàõameva pràrthayante | iti | puruùo 'yaü pa÷yati kàmàdayo doùàþ kle÷àssadà santànamanuvartanta iti | yathà krodhàsevã puruùo 'vakà÷e labdhe punarbadhyate | asmin vadhake kathamabhirameta | kle÷àdutpannamaku÷alaü karma sadànuvartamànaü dç÷yate | naivàku÷alakarmaphalànmucyate | yathoktaü såtre-

sa cettu pàpakaü karma kariùyati karoùi và |
na te duþkhàtpramoko 'sti, utpàtyàpi palàyataþ || iti |

(#
SSS_439#)
ato nàbhiramate | jàtyàdãnyaùña duþkhàni sadà sukçtinamanuvartante | kiü punaþ pàpinam | evaü kathaü loke abhirameta | tadyathà à÷ãviùakaraõóaþ pa¤cokùiptàsikà vadhakàþ ÷ånye gràme coraþ | tàdç÷ànyavaratãràõi duþkhàni sadà sattvànanuvartante | kathaü tatràbhirameta | tadyathà lavaõatiktatçùõànadãvàhitaþ pa¤cakàmaguõaviùa÷alya [viddhaþ] avidyàndhakàràïgàrakarùau [patitastàdç÷àni] duþkhàni sattvànanuvartante | kathaü [tatra] abhirameta | yogã upa÷amasukhamalpaü vipattikle÷aduþkhàni bahånãti prajànàti | kasmàt, [yasmàt] pratidãnaü lokaiståyamànà vanaùaõóaprasåtasphãtaphalasamçddhi÷àlino ['pi] bhåpà na dãrghakàlasukhalàbhino dç÷yante | sukhasampraharùiõo 'lpàþ | duþkhavedinastu bahavaþ | ato na sarvaloke 'bhiramate |

(pç) saüj¤àmimàü bhàvayan kàni hitàni vindate | (u) nànàvidhalokalakùaõeùu na cittamabhinivi÷ate | tàü saüj¤àü bhàvayatà kùipraü mokùo labhyate | saüsàre ca dãrghakàlaü [na]tiùñhati | ayaü yogã hitaü j¤ànaü vindate | sadà sarvatràdãnavabhàvitvàt | asya ca citte na kle÷à udbhavanti |

udbhave và÷u nirudhyante | yathà taptàyaþkapàle patitaü jalabindu | yogã loke nàbhiramata ityataþ paramopa÷ame 'bhiramate | yo lokànnirviõõaþ sa upa÷ame parame 'bhiramate | tasmàt sarvaloke 'nabhiratisaüj¤àü bhàvayet ||

sarvaloke 'nabhiratisaüj¤àvargaþ saptasaptatyuttara÷atatamaþ |


178 a÷ubhasaüj¤àvargaþ

(pç) a÷ubhasaüj¤àü kathaü bhàvayet | (u) yogã pa÷yati kàyasya bãjama÷ubhaü yaduta màtàpitora÷ucimàrgaja÷ukra÷oõitasaïghàtaþ | kàyo 'yama÷ucibhiþ saüsiddho yaduta jãrõàhàraprasvedaprasnigdhaþ | upapattisthàna¤cà÷uci yaduta màtuþ kukùau paripårõama÷uci bhavati | (#
SSS_440#) viõmåtràdya÷ucipadàrthàþ sambhåya kàyaü kurvanti | navasu dvàreùu sadà÷ucãni sravanti | kàyo 'yaü yatra nikùipyate tadeva sthànamamaïgalama÷uci | annaü pànaü vastraü puruùakàyagataü parãhitaü sarvaüma÷uci bhavati | pareùàü dåùaõa¤ca bhavati | kàyasyàsya padàrthaþ sarvo '÷uciþ | yathà snànajalaü yadi và snànapàtràdi | kàyotthaü ke÷anakha÷iïkhàõa÷leùmàdi sarvama÷uci | dç÷yate ca mçtakàyo '÷ucitaþ | kàyo 'yaü mriyamàõaþ kimanyo bhavati | àdita àrabhyàyama÷uciriti veditavyam | jàyamànastu àtmabuddhiviparyayàt ÷ucirityucyate | mçtaspçùñã a÷ucirbhavati | ke÷anakhàdi sadà mçtavastu | apramàõà mçtakrimaya÷ca sadà kàyaü spç÷anti | ato j¤àtavyaü kàyo 'yamàdita àrabhyà÷uciriti | a÷ucilåkùàmakùikàma÷akàdayaþ sarvà a÷ucikrimayaþ sarvadàgatya kàyaü spç÷antãtya÷cà÷uciþ | kàyo 'yaü varcaþkuñãvat sadà÷ucipårõaþ | tatpratãtya varcaþkuñyàü sahasradhà krimayo bhavanti | tathàyaü kàyo 'pi |

kàyo 'yaü ÷ma÷ànasamaþ | kasmàt | mçtakàyasya hi sthànaü ÷ma÷ànamityucyate | ayaü kàyo 'pi bahvayo mçtakrimayo 'tra tiùñhanti | ayaü kàyo '÷uciü karoti | yàni ÷ucisthànàni surabhikusumavastramàlàdãni [tàni] sarvàõyetatkàyava÷àda÷ucãni bhavanti | bràhmaõà mçtagçhe prasåtikàgçhe ca nàhàramupabhu¤janti | a÷ucitvàt | asmin kàye tu ÷atasahasradhà krimayaþ sadà jàyante mriyante ca | tadà nopabhojyànnapàno bhavet | ato j¤àyate '÷uciriti | loke ca narakama÷uci | kàyo 'yaü krimi÷atasahasràõàü narakam | ato '÷uciþ | kàyo 'yaü sadà snànamapekùate | yadi ÷uciþ | kimarthaü snànamapekùate | surabhikusumagandhamàlàlaïkçto 'yaü kàyaþ iti veditavyaü kàyo 'yaü svabhàvato '÷uciriti | praj¤aptyà ÷ucibhiþ bàhyairalaïkriyate | ayaü manuùyakàyaþ paramama÷uciþ | yathànyeùàü sattvànàü carmaromanakhadantamajjàsthimàüsàni kadàcidupayujyante | manuùyakàye tu naikamasti gràhyam | paramà÷ucitvàt | yathotpalapadbhapuõóarãkapuùpàdãni a÷ucisabhåtatvàda÷ucãni bhavanti | na tathà kàyo 'yamanyapadàrthaira÷ucãkriyate | prakçtita evà÷uciþ | kàyo 'yaü yadi ÷uciþ | tadà na vastreõàcchàdayet | yathà puruùo vastràcchàditamalarà÷iþ paràn va¤cayati | tathà strã àcchàdanàbharaõàcchàditakàyà puruùaü mohayati | tathà puruùo 'pi | [ato] j¤àtavyama÷uciriti | samantato 'yaü kàyaþ sadà a÷uci nissàrayati yaduta navarandhràõi a÷ucidvàràõi romakåpeùu ca naikamasti ÷uci |

(#
SSS_441#)
(pç) a÷ubhasaüj¤àbhàvanà kasya hitasya làbhàya bhavati | (u) strãpuruùayoþ ÷ubhasaüj¤ayà kàmaràga utpadyate | tasmàtkàmaràgàtpàpakànàü dvàramapràvriyate | a÷ubhasaüj¤àbhàvanàyàntu kàmaràgàõàü nigraho bhavati | kasmàt | ayaü hi kàyo durgandhamalaira÷uci÷carmàvçtatvàtparaü na j¤àyate | vasanàcchàdità÷ucirà÷yàbhàsavat ÷ucipriyavastu parivarjayet | yogã càyaü vinãlakalohitakàdisaüj¤ayà sarvakàyaü paryàdàti | kàyaparyàdànàt na kàmaràgo bhavati | pratyakùaü dç÷yate ca vinãlakalohitakàdiråpam | (pç) yadvastuto 'vinãlakam, tat kasmàdvinãlakaü pa÷yati | (u) adhimuktivalàdyogã tat vinãlakaü gçhõàti | sarvàõi råpàõi ca vinãlakalohitakàni pa÷yati |

(pç) bhàvaneyaü kasmànna viparyastà bhavati | (u) kàyo 'yaü vinãlakalohitabhàgãyaþ | yathoktaü såtre- asti vçkùe vi÷uddhatà iti | vinãlakalohitakalakùaõaü sadà bhàvayan anyàni råpàõyabhibhavati | yathà [indra]nãlamaõiprabhà sphañikaråpaü tiraskaroti | evaü vinãlakalohitakàdilakùaõaü dãrghakàlaü bhàvayato '÷ubha[saüj¤à] sampårõà bhavati | a÷ubhasaüj¤àyàü na maithu ràga utpadyate | anutpanne maithunaràge sàüvçtasarvàpattivimukho nirvàõameyànuyàti | a÷ubhasaüj¤àü bhàvayata idç÷aü hitaü labhyate |

a÷ubhabhàvanàvargo 'ùñasaptatyuttara÷atatamaþ |


179 maraõasaüj¤àvargaþ

yogãmaraõasaüj¤ayà jãvite 'dhruvacitto bhavati | ityataþ [tàü] bhàvayet | ayaü sadà ku÷aladharmeùu paramamabhirato 'ku÷aladharmàn prajahàti | kasmàt | sattvà bhåyasà maraõavismaraõàdaku÷alaü karma kurvanti | yadà tu maraõamanusmaranti tadà prajahati | satatamaraõànusmaraõàcca màtàpitçbhràtçsvasçj¤àtisàlohitaparijanàdiùu ràgatçùõàlpãyasã bhavati | maraõasaüj¤àü bhàvayataþ svasya hitaü bhavati yaduta cittaikàgryeõa ku÷aladharmàõàmupacayaþ | (#
SSS_442#) laukikàþ sattvà bhåyasà parihitàbhiratà svahitaü tyajantyeva | ki¤càyaü kùiprameva mucyate | kasmàt | àjava¤javamanughàvatàü hi lokànàü sadà maraõaü bhavati | ayantu maraõanirvedà dvimuktimeva pràrthayate |

(pç) kathaü maraõasaüj¤àü bhàvayet | (u) sarvamanityamiti pårvaü sàmànyata uktam | idànãntu kàyo 'nitya iti màtraü bhàvayet | skandhànàü santànasamucchedo maraõa saüj¤etyucyate | kàyo 'yaü bàhyavastvapekùayàpyanityataraþ | tadyathà mçõmaye ghañe 'dhruvalakùaõam | tadapyatikrànto 'yaü kàya iti yogã bhàvayati | kasmàt | mçõmayo 'yaü ghaño yadi [samyak] prayogapàlitaþ kadàcit ciraü tiùñhet | ayaü kàyastu ciratamaü tiùñhamàno na vatsara÷atamatikràmati | adhruvatvànmaraõasaüj¤àmanusmaret | ki¤càyaü kàyaþ paripanthidharmaiþ sambahulaþ yadutà÷i÷astragadàvadhakacoraprapàtapànabhojanàparipàcanàti÷ãtàtigharmavàtavyàdhayaþ | saükùepataþ sarve sattvà asattvà÷ca kàyasya paripanthino dharmà draùñavyàþ | ato bhàvayenmaraõasaüj¤àm |

ki¤ca yogã pa÷yati kàyaþ kùaõikanityo vipariõàmalakùaõo naikaü kùaõamapyàrakùya iti | ato maraõasaüj¤àü bhàvayati | yogã dçùñadharme ca pa÷yati bàlyayauvanavàrdhakyàni savyàdhãni nirvyàdhãni và na maraõaparihàrãõãti | evaü kàyenàpi bhavitavyamityanusmçtya maraõasaüj¤àü bhàvayati | ki¤ca yogã pa÷yati aniyatavipàkaü karma | na sarvakarmàõi kùãyante àyurvarùa÷atairapi | karmaõo 'niyatatvànmaraõamapyaniyataü iti | ato maraõasaüj¤àmanusmaret | anàdau ca saüsàre 'sti karmàpramàõama | asti ki¤citkarma anyakarmaõo varaõakam | mamàpi bhavedakàlikamaraõakarma | iti kathamasminnàyuùi[yogã] ÷raddadhãta | ki¤ca yogã pa÷yati maraõamatiprabhaviùõu, na sàntvavacanenollàpanãyaü dhanenànuneyaü vigraheõa và mocanãyam | yathà mahati ÷aile caturbhyo digbhya àgate nàsti palàyanasthànam |

(pç) yadi ka÷cidyamaü santaparyati | tadà maraõànmucyate | (u) ayaü bàlo måóha[evaü] vadati | yamaþ pràõinàmutpàdane vadhe càsvatantrabalaþ | kevalaü paràmç÷ati kiü ku÷alacàrã kiü vàku÷alacàrãti | vipàkavedanàyàü kùãyamàõàyàü hiüsrakakàyapratyayaü mriyate | ato yogã kàyo 'ni÷rayo '÷araõo maraõavartmagata iti pa÷yan maraõasaüj¤àmanusmarati | ki¤ca yogã sadà pa÷yati kàyo 'yaü jaràvyàdhiparipãóito 'dhruvasvabhàvaþ pratikùaõamutpannavinà÷ã (#
SSS_443#) vij¤ànasantànavinaùña ityato maraõasaüj¤àü bhàvayati | ki¤càyaü yogã pa÷yati maraõaü niyataü jãvitamaniyatam | aniyatànniyataü vi÷iùyata ityato maraõasaüj¤àü bhàvayati |

(pç) kasmàt jaràvyàdhyàdisaüj¤à anuktvà maraõasaüj¤àmàtramucyate | (u) jaràvyàdhyabhibhåtaþ puruùo na parikùãyate | vyàdhirbalaü harati jarà yauvanaü harati | j¤àtisàlohito dhanamanyacca[harati] | kàyastu tathàpi tiùñhati | maraõaü punaþ sarvamapaharati | jaràvyàdhyàdi ca maraõasya pratyayaþ | ato na pçthagucyate | ukta¤ca såtre- maraõaü nàma mahàtàmastram ara÷mikamarakùaõam asahàyakamanupasthàpakaü paramabhayasthànaü iti | ato maraõasaüj¤àmanusmaret | ki¤ca sattvà maraõapratyayaü paralokàdvibhyati | traidhàtuke sarvasyàsti maraõaü na tathà jarà vyàdhi÷ca |

(pç) yadi sattvàn vihàya nàsti maraõasaüj¤à | sattvà eva praj¤aptisantaþ | yogã kasmàdimàü saüj¤àü bhàvayati | (u) vina÷varasattvalakùaõa[j¤àna]vihãno maraõàdvibheti | yo maraõasaüj¤àü bhàvayati | na sa bibheti | ato bhàvayet | anityasaüj¤àdayo màrgasya pratyàsannàþ | a÷ubhàhàre pratikålamaraõasaüj¤àdayo màrgaviprakçùñàþ | màrgapratilàbhã ãdç÷asaüj¤ayà cittaü pragçhõàti |

maraõasaüj¤àvarga ekonà÷ãttyuttara÷atatamaþ |


180 antimasaüj¤àtritayavargaþ

prahàõasaüj¤eti | yathà caturùu samyakpradhàneùåktam- utpannànàü pàpakànàmaku÷alànàü dharmàõàü prahàõàya [chandaü janayati vyàyamati]vãryamàrabhate | [cittaü pragçhõàti pradadhàti] iti | ime ca pàpakà aku÷alà dharmà narakàdiduþkhakle÷ànàü pratyayàþ | pàpakãrti÷abdànàü cittaparitàpàdiduþkhànà¤ca målam | tasmàtprajahyàt |

(#
SSS_444#)
(pç) kathaü prajahàti | (u) dharmàõàmakaraõaü pratibdhastasmin samaye prajahàti | ayoni÷o manaskàraþ kàmaràgàdãnàü kle÷ànàü pratyayaþ | tanmanaskàraprahàõàt te dharmàþ prahãyante | (pç) imàü prahàõasaüj¤àü bhàvayan kiü hitaü vidante | (u) tàü saüj¤àü bhàvayan sadà na pàpakàn dharmànanuvartate | kartavya[meva] karoti | aùñàvakùaõàü÷ca varjayati | puruùasyàtmahitaü yadutakle÷ànàü prahàõam | kle÷aprahàõàbhirati dharmacã varasaüvçtaliïgasya pravrajitasya hitam tayà nocet svakàyameva manyeta | yadi yogã prahàõasaüj¤àbhàvanàyàmabhirataþ, tadà buddhe dharmapåjàü karoti |

viràgasaüj¤à nirodhasaüj¤à iti | ràge càtyantànutpanne viràgo bhavati | tadviràgànusmaraõameva viràgasaüj¤à | (pç) prahàõasaüj¤aiva viràgasaüj¤eti matam | kasmàtpunarucyate | (u) prahàõàllabhyate viràgam | prahàõaü nàma kàmaràgasyàpanayanam | yathoktaü såtre- kàmaràgasya prahàõàt pa¤caskandhàþ prahãyante iti | prahàõasaüj¤à ca viràgasaüj¤à | kasmàt | tasmin samaye nàsti kàmaþ, tasya dharmasya prahàõaü bhavati | ato viràgasaüj¤àlàbhino duþkhakle÷àþ nirudhyante | yathoktaü såtre- vãtaràgo vimucyate iti | vimuktilàbha eva prahàõam | anupadhi÷eùa[nirvàõaü] praviùñhasya nirodho bhavati | ukta¤ca såtre- trayaþ svabhàvàþ prahàõasvabhàvo viràgasvabhàvo nirodhasvabhàva iti | yaducyate prahàõasvabhàvo viràgasvabhàva iti tadarhata eva bhavati | sa hi prahãõasarvakle÷astraidhàtukaviraktaþ soùadhi÷eùanirvàõe tiùñhati | yaducyate nirodhasvabhàva iti tadàyuùo 'nte jãvitavyapagame prahãõasantànasya | nirupadhi÷eùanirvàõaü samàpannasyaiva bhavati |

asti ca dvidhà vimuktiþ praj¤àvimukti÷cetovimuktiriti | yadabhihitaü prahàõamiti tat avidyàü prajahàtãti praj¤à vimucyate | yadviràga iti tat tçùõàü vivarjayatãti ceto vimucyate | dvayorvimuktayoþ phalaü nirodho bhavati | yatprahàõasaüj¤etyabhidhànaü tadevàvidyàsravaprahàõasyàbhidhànaü yannirodhasaüj¤eti tadanayordvayoþ phalam | yathoktaü såtre- sarvasaüskàràõàü prahàõàt prahàõam | sarvasaüskàreùu viràgàdviràgaþ | sarvasaüskàràõàü nirodhàt nirodha iti | tathà ceme traya ekasyaiva nàmàntaram | yo 'nityasaüj¤àü (#
SSS_445#) yàvannirodhasaüj¤àü bhàvayati sa kçtasarvakçtyo niruddhasarvakle÷aþ prahãõaskandhasaüyojanasantatirnirupadhi÷eùanirvàõaü samàpadyate |

antimasaüj¤àtritayavargo '÷ãtyuttara÷atatamaþ |

181 samàdhipariùkàreùu àdyapa¤casamàdhipariùkàravargaþ

(pç) pårvamuktaü bhavatà- màrgasatyaü [dvividhaü] yat samàdhiþ tatpariùkàra÷ceti | tatra samàdhiruktaþ | samàdhipariùkàra idànãü vaktavyaþ | yasmàt sati samàdhipariùkàre samàdhiþ sidhyati na tvasati | (u) samàdhipariùkàrà ya ekàda÷adharmàþ- (1) pari÷uddha÷ãlatà, (2) abhisambodhipratilàbhaþ, (3) indriye guptadvàratà, (4) bhojane màtraj¤atà, (5) ràtryà àdyàntimabhàge jàgaraõatà, (6) ku÷alavitarkasampannatà, (7) kalyàõàdhimuktisampannatà, (8) pradhànãyàïgasampannatà, (9) vimuktyàyatanasampannatà, (10) anàvaraõatà, (11) anàsaïgità iti |

pari÷uddha÷ãlateti | aku÷alakarmaõo viratiþ ÷ãlam | aku÷alakarmàõi yàni pràõàtipàtàdattàdànakàmamithyàcàràõi trãõi kàyikakarmàõi | mçùàvàda pi÷unavàcà paruùavàcà sampralàpa itãme catvàri vàcikakarmàõi | ebhyaþ pàpakebhyo viratiþ ÷ãlam | vandanapratyudgamanànuvrajanapåjàdisaddharmàcaraõamapi ÷ãlamityucyate | ÷ãlaü samàdhihetuü karotãti samàdãyate | tathà hi tadyathà suvarõakàraþ pårvaü sthålamalamapanayati | evaü prathamataþ ÷ãlasamàdànena sthålàn ÷ãladoùànapanayati | pa÷càtsamàdhyàdinà anyàn såkùmadoùànapanayati | yasmàdasati ÷ãlasamàdàne dhyànasamàdhirna bhavati | ÷ãlasamàdàna pratyayàttu dhyànasamàdhiþ sulabho bhavati | yathoktaü såtre- ÷ãle màrgasya målaü (#
SSS_446#) sopàna¤ceti | ki¤càha- ÷ãla prathamaratha[vinãta]m iti | prathamaü ratha[vinãta]manabhiruhya dvitãyaü ratha[vinãtaü]kathamabhirohati | api càha- ÷ãlaü samà bhåmiþ | imàü samàü bhåmiü vyavasthàpya catvàri satyàni pa÷yati iti | àha ca- dve bale | [katame dve |] pratisaükhyàbalaü bhàvanàbala¤ceti | pratisaükhyàbalaü ÷ãlasamàdànameva | bhàvanàbalaü màrgaþ | pårva ÷ãlabhedàpattiü ÷ãlasamàdànahita¤ca pratisaükhyayà vicàrya ÷ãlaü samàdatte | pa÷càt pratilabdhamàrgaþ pàpakàtprakçtyà viramati | ki¤càha- ÷ãlaü bodhivçkùasya målamiti | asati måle nàsti vçkùaþ | ataþ pari÷uddha÷ãlàva÷yakã |

dharma[tà] ca tathaiva syàt | asati ÷ãlasamàdàne na bhavati dhyànasamàdhiþ | tadyathà vyàdhicikitsàyà auùadhamapekùyate | tathà kle÷avyàdhicikitsàyà asati ÷ãle na sampadyata auùadham | àha ca- pari÷uddha÷ãlasya cittaü nànutapyati | yàvadviraktacitto vimucyata iti | ime sarve guõàþ ÷ãlasamàdànàdhãnàþ | ataþ samàdhipariùkàra ityucyate |

asti ca karmàvaraõaü, kle÷àvaraõaü, anayordvayoþ phalaü vipàkàvaraõam | pari÷uddha÷ãlasyemàni trãõyàvaraõàni na bhavanti | anàvçtacittasya samàdhiþ sidhyati | pari÷uddha÷ãlo na vikùipatãtyato niyamena nirvàõamadhigacchati gaïgàsrotasi dàruskandhavat | pari÷uddha÷ãlasamàdànàt vyavasthàü karoti | ÷ãlasamàdànaü kàyikaü vàcikamaku÷alaü karma pratiùedhayati | dhyànasamàpattirmànasamaku÷alaü karma pratiùedhayati | evaü kle÷ànàü pratiùedhe pratilabdhatattvaj¤ànasyàtyantikaprahàõaü bhavati |

màrgavarge 'sakçddar÷itaü ÷ãlaü stambhabhåtamiti | dhyànasamàdhicittanagarasya ÷ãlaü parighà bhavati | saüsàraughataraõasya ÷ãlaü setuþ | sajjanapariùadi prave÷asya ÷ãlaü mudrà | aùñàïgikàryakùetrasya ÷ãlaü pàrabhåtam | yathà pàrarahite kùetre jalaü na tiùñhati | evaü pari÷uddha÷ãle 'sati samàdhijalaü na tiùñhati | (pç) kaþ pari÷uddha÷ãlaþ | (u) yo gogã pàpakriyànabhiratàdhyà÷ayaþ paralokaparivàdàdibhyo bibhyati | [sa] pari÷uddha÷ãla ityucyate | ki¤ca yogã cittavi÷uddhaye pari÷uddha÷ãlo bhavati | yathoktaü saptamaithunaràgasåtre- kàye 'nàpattike 'pi cittamapari÷uddhamityataþ ÷ãlamapyapari÷uddhamiti | ÷ãlabhedapratyayàþ (#
SSS_447#) sarve kle÷àþ | teùàü pragrahe pari÷uddha÷ãlo bhavati | ÷ràvakàõàü ÷ãlaü nirvàõàrthameva | tathàgatamàrgàrthã mahàkaruõàcittena sarvasattvànàü kçte na ÷ãlalakùaõaü samàdatte | ÷ãlamidaü [tathà] karoti yathà bodhisvabhàvo bhavati | ãdç÷aü ÷ãlaü pari÷uddhamityucyate |

abhisambodhiriti | uktaü hi såtre- dvau khalvàyuùman pratyayau samyakdçùñerutpàdàya parato ghoùo yoni÷o manaskàra iti | parato ghoùa evàbhisambodhiþ | (pç) tathà cet abhisambodhimàtramucyate | (u) uktaü hi såtre- [anyataro] 'rhan bhagavantaü pçcchati sma ekànte niùaõõasya mama evamabhavat- abhisambodhisampadà tu màrgapratilàbhasya vikalaþ pratyaya iti | bhagavànavocat | maivaü vocaþ yàbhisaübodhiþ sà tu màrgasya pratilàbhasya sakalaþ pratyayaþ | kasmàt | jàtijaràvyàdhimaraõàþ sattvà àtmano 'bhisambodhiü labhamànà hi jàtijaràvyàdhimaraõebhyo vimucyante iti | sattvàþ sambodhimupàdàya ÷ãlàdãn pa¤cadharmàt vipulayanti | tadyathà sàlavçkùo himavantamupàdàya pa¤ca vaståni vardhayati | bhagavàn svayameva sambodhyabhirataþ | yathà prathamamàrgalabdhasyaivamabhavat- yadi ka÷cidaguraþ, tadà so 'paritràso 'satkàracittaþ sadà aku÷aladharmaviparyasto 'nupa÷amacarya÷ca bhavati | kenàcàryavàn syàm | kamupani÷ritya tiùñhàmi | evaü cintayan sarvàn matto 'vi÷iùñhànadràkùam | tadaiva smçtirudapàdi pratilabdho mayà dharmaþ yamupàdàyàbhisambuddhaþ tameva dharmamupani÷rayiùya iti | brahmàdayo deva api prà÷aüsan nàsti ka÷cit buddhàdvi÷iùñaþ, sarve buddhàþ saddharmagurukà iti | abhisambodhi÷ca pradãpasadç÷à | (#
SSS_448#) yathà ka÷cit sacakùuùko 'pi pradãpaü vinà na pa÷yati | tathà yoginaþ puõyaguõatãkùõendriyatàpratyaye satyapi abhisambodhiü vinà na bhavati ka÷canopakàraþ | (pç) kà nàmàbhisambodhiþ | (u) yena puruùaþ saddharmàn vardhayati sàbhisambodhiþ | sarve ca sajjanàþ saddharme pratitiùñhanti [iti sà] sarvà devamanuùyalokeùvabhisambodhiþ |

(3) indriyeùu guptadvàrateti yà samyak smçtiþ | yogã svàtmànamanàrakùya na pa÷yati | ekàgracittaþ samyak smçtiü puraskçtyaiva pa÷yet | saüprajanyamiti ca [tasya] nàma | anena samprajanyena purotamàlambanaü paryàdàti | tatparyàdànànna nimittamudgçhõàti | nimittànudgrahaõàt na praj¤aptimanusarati | indriyàõàmagopane nimittodgrahaõàt kle÷àþ pa¤cendriyàõi strotovat pravartayanti | tadaiva ÷ãlàdãn saddharmàn vinà÷ayati | ya indriyeùu guptadvàro bhavati tasya ÷ãlàdayaþ sudçóhà bhavanti |

(4) bhojane ca màtraj¤ateti | na råpabalàya [na] maithunàya [na] kàmànàmàsvàdàya bhojanam | [yàvadevàsya] kàyasya yàpanàya | (pç) yogã kasmàtkàyayàpanaü karoti | (u) saddharmasya bhàvanàyai | yaþ saddharmàduparamate tasya màrgo na bhavati | asati màrge duþkhàdvisaüyogo na bhavati | yadi ka÷cit ku÷alasya bhàvanàyai na bhunakti | tadà [sa] vadhakaü corameva puùõàti | dànapateþ puõya¤ca vinà÷ayati | janànàü satkàra¤ca modhayati | evaü na bhu¤jyàt janànàü bhojanam | (pç) bhojane ca kà màtrà | (u) yathà kàyaü yàpayati | sà màtrà | (pç) kiü bhojanaü bhu¤jyàt | (u) yat bhojanaü ÷ãtoùõàdi vyàdhiü kàmakrodhàdyàdhi¤ca na vardhayati | tat bhu¤jyàt | tadapi bhojanaü yathàkàlaü bhu¤jyàt | bhojanamidamasmin kàle ÷ãtoùõakàmakrodhàdhivyàdhiü vardhayatãti prajànan na bhu¤jyàt |

(pç) tãrthikà vadanti- yaþ pari÷uddhamàhàraü bhuïkte sa pari÷uddhaü puõyaü vindate | yat yatheùñhamabhimataråparasagandhaspar÷avat approkùitamabhinimantritaü bhu¤jyate tat pari÷uddhamityucyate | kathamidam | (u) bhojane nàsti pratiniyatà pari÷uddhiþ | kasmàt | yadi (#
SSS_449#) paribhogenàhàro 'pari÷uddho bhavati | sarva àhàrà nàparibhojyàþ | yathà stanyaü vatsaparibhuktam | madhu makùikàparibhuktam | àpaþ krimiparibhuktàþ | kusumaü bhramaparibhuktam | phalaü pakùiparibhuktam ityàdi | ki¤càyaü kàyo '÷ucisambhåtaþ | kàyasvabhàvo '÷uciþ a÷uciparipårõaþ | àhàraþ pårvamevà÷uciþ pa÷càdapi kàyaü praviùño naikadhà÷ucirbhavati | doùaviparyayeõa paraü ÷uciriti mithyà vadanti | (pç) yadyatyantama÷uciþ [kàyaþ] | tadà caõóàlàdibhiþ ko vi÷eùaþ | (u) pràõàtipàtàdviratiradattàdànàdviratirmithyà jãvàdviratirityàdinà anuråpamàhàraü labdhvà àhàre ca pratikålasaüj¤àü dçùñvà praj¤àjalaprokùitamatha tàvadbhuïkte | na kevalaü jalaprokùitaü punaþ ÷ucirbhavati |

(5) ràtrya àdyàntimabhàge jàgaraõateti | yogã prajànàti vyavasàyàdhãnà kàryasiddhiriti | ato na nidràti | pa÷yati na middhaü vçthà, nànena ki¤cillabhyata iti | yadi bhavàn middhaü sukhaü manyate | tat sukhamatyalpaü dçùña¤ca apàryapravacanam | ki¤ca yogã kle÷aiþ samamekatra nàbhiramate | yathà ka÷ciccoraiþ saha vàse nàbhiramate | kathaü ka÷cit loke coràõàü raõabhåmau nidràsyati | ato na nidràti |

(pç) middhaü gàóhamàgataü kathaü niruõaddhi | (u) ayaü bhagavacchàsanàsvàdane 'dhicittaü prãti¤ca labdhvà niruõaddhi | saüsàre ca jaràvyàdhimaraõadoùànanusmarata÷cittaü bibhyati | ato na nidràti | ki¤ca yogã pa÷yati- manuùyakàyo labdhaþ samagràõãndriyàõi, pràptaü buddha÷àsanamanargham, sàdhvasàdhuviveko 'tiduùkaraþ, idànãü taraõaü nànviùyàmi, kadà vimokùiùya iti | ato middhaü tiraskartuü vãryamàrabhate |

samàdhipariùkàreùu àdyapa¤casamàdhipariùkàravarga ekà÷ãtyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_450#)
182 aku÷alavitarkavargaþ

ku÷alavitarkasampannateti | yadi ka÷cidanidrannapi aku÷alavitarkànutpàdayati yaduta kàmavitarko vyàpàdavitarko vihiüsàvitarko jàtivitarko janapadavitarko 'maraõavitarkaþ parànugrahavitarkaþ paràvamanyanàvitarka ityàdayaþ | varaü middham, naiùàmaku÷alànàü vitarkàõàmutpàdaþ | naiùkramyàdiku÷alavitarkàn samyaganusmaret yaduta naiùkramyavirtarko 'vyàpàdàvihiüsàvitarko 'ùñamahàpuruùavitarkaþ |

kàmavitarka iti | yat kàmaü ni÷ritya pa¤cakàmaguõeùåtpannavitarkaþ pa÷yati hitaü sukhamiti | ayaü kàmavitarkaþ | sattvànàü vihiüsàrtho[vitarko] vyàpàdavitarko vihiüsàvitarkaþ | yogã nànusmaredimàüstrãn vitarkàn | kasmàt | tànanusmaran hi gurutaraü pàpaü vindate | pårvamukta eva kàmàdãnàmàdãnavaþ | teùàmàdãnavatvànnànusmaret |

(pç) mohavitarkaþ kasmànnoktaþ | (u) ime trayo 'ku÷alavitarkàþ kramikàþ | anye kle÷àstu naivaü bhavanti | yogã kadàcitpa¤cakàmaguõànusmaraõàtkàmavitarkamutpàdayati | kàmitàlàbhàvdyàpàdo bhavati | vyàpàdasaüsiddhà vihiüsà | ato nokto mohàdiþ | mohasaüsiddhameva phalaü yaduta vyàpàdaþ | yadi vyàpàdàdaku÷alaþ karmànto bhavati | te trayo vitarkà aku÷alakarmahetavo bhavanti | yathoktaü såtre- ayaü valmãko ràtrau dhåmàyati | divà prajvalati | [yatkhalu bhikùo divà karmàntànàrabhya ràtrà]vanuvitarkayati [anuvicàrayati] idaü [ràtrau] dhåmàyanam | [yatkhalu bhikùo ràtràvanuvitarkayitvà divà] karmàntàn [prayojayati kàyena vàcà manasà | idaü [divà] prajvalanam |

j¤àtivitarka iti | j¤àtiva÷àdutpadyante 'nusmaraõàni | j¤àtiþ kùemakhukhaü vindatu (#
SSS_451#) itãcchati | tasya vinà÷avihiüsàmanusmarataþ ÷oka utpadyate | yat j¤àtibhirekakàryàõyanusmarati [ayaü] j¤àtivitarkaþ | yogã nànusmaredimaü vitarkam | kasmàt | pårvameva hi pravrajyàkàle j¤àtãn tyaktavàn | idànãü tadvikarmà÷rayaõaü nànuråpaü bhavati | yadi pravrajitaþ imaü j¤àtivitarkamanusmarati | tadà gçhaparivàraparityàgo vçthàki¤citsàdhanaþ | j¤àtisnehàdadhyavasànaü bhavati | adhyavasànàdàrakùà | àrakùàpratyayaü daõóàdàna÷astràdànàdikarmànukramaü pravartate | ato notpàdayet j¤àtivitarkam | j¤àtisamàgame ca ku÷aladharmaü na vardhayati | yoginà smartavyaü sarveùu sattveùu jananamaraõapravàhapravçtteùu nàsti j¤àtiraj¤àtiþ | kasmàt paryàsajyate iti | saüsàre j¤àtyarthameva ÷okakaruõaparidevà÷råõi mahàsàgaranirvartanàni bhavanti | idànãü punaradhyavasàne duþkhamanavasthameva | sattvà÷ca kàryanimittaü hi mithaþ snihyanti | nàsti tu kutracit snehanaiyatyam | j¤àtãnàmanusmaraõamidaü mohalakùaõam | laukikà måóhàþ svahitavihãnàþ parahitaü kàmayante | j¤àtimanusmarataþ svahitamatyalpaü bhavati | ityebhiþ [kàraõaiþ] yogã na j¤àtivitarkamutpàdayet |

janapadavitarka iti | yogã [ka÷cit] cintayati- amuko janapadaþ sukhaþ kùemaþ ÷ivaþ, tatra gatvà nibhçtaü sukhaü lapsya iti | citta¤ca capalaü sarvatra bhramaõadar÷anakàükùãti | yogã nedç÷aü vitarkamutpàdayet | kasmàt | sarveùu hi janapadeùu asti ka÷ciddoùaþ | ka÷cijjanapado 'ti÷ãtaþ | ka÷cidatyuùõaþ | ka÷cit kùàmabahalaþ | ka÷ciccorabahulaþ | evamàdayo vividhà doùàþ santãtyato na cintayet | ya÷capalaþ sa dhyànasamàdheþ parihãyate | yatràbhirataþ ku÷aladharmaü vardhayati ayaü ramaõãya ityucyate | ka upayogo janapadànàü paryàlokanena | sarvo janapado dårata eva ÷ràvyo nàva÷yaü gatvà ÷làghanãyaþ | laukikà bahudhà duùñà iti vacanàt | janapadeùu bhramaõã nànàduþkhànyanubhavati | kàyo 'yaü duþkhahetuþ | duþkhahetumimaü kàyaü dhçtvà yatra yatra gacchati tatra tatra duþkhànyanubhavati | sukhaduþkhavedanà karmakàraõàdhãnà | sudåraü gacchato 'pi nàsti ka÷canopakàraþ | ato na janapadavitarkamutpàdayet |

(#
SSS_452#)
amaraõavitarka iti | yogã cintayatyevam- màrgo mayà pa÷càdbhàvayitavyaþ | àdau såtravinayàbhidharmakùudrakapiñakabodhisattvapiñakànyadhyetavyàni | bàhyagranthà÷ca suvistaramabhyasitavyàþ | bahavaþ ÷iùyà àrjayitavyàþ | kalyàõamitramupasthàya caturaståpàn vanditvà janàna mahàdànaü kartuü protsàhya ca pa÷cànmàrgo bhàvayitavya iti | [aya]mamaraõavitarkaþ | naivaü cintayet yogã | kasmàt | na hi maraõakàlo niyataþ | na pårvameva j¤eyaþ | vçttyantareùu vyàpçtena na màrgo bhàvituü ÷akyaþ | pa÷cànmaraõakàle samupasthite cittaü kaukçtyena pãóyate | mayàyaü kàyo vçthà poùitaþ na ki¤cillabdham | pa÷ubhiþ samaü mriyata iti | yathoktaü såtre- pçthagjano viü÷atidhà svacittaü nigçhyevaü cintayet- vibhinnàkàraveùamàtraü mama vçthà [sarvaü] na ki¤cillabdham, yàvadàmaraõamadànto bhaviùyàmãti | paõóito na karotyakàryam | yathoktaü dharmapade-

[yeùà¤ca susamàrabdhà nityaü kàyagatà smçtiþ]
akçtyaü te na sevante nityaü sàtatyakàriõaþ |
smçtànàü samprajànànàmastaü gacchanti càsravàþ || iti |

api coktaü såtre-

catussatyeùvalàbhã [yaþ] kàmàn labdhumupàyataþ |
yatnena vãryamàtiùñhet bhç÷aü tatparipàlane || iti |

ato nàmaraõavitarkamutpàdayet | amaraõavitarka÷ca måóhasya pràõitam | ko j¤ànã tçõàgre 'va÷yàyabinduvat jãvitamadhruvaü j¤àtvà kùaõamekaü jãveyamiti [manyeta] | ukta¤ca såtre- bhagavànavocat kathaü pånaryåyaü bhikùavo bhàvayatha maraõasmçtim | [anyataro (#
SSS_453#) bhikùu]rbhagavantamavocat- [iha mamaivaü bhavati- aho vata] ahaü sapta varùàõi na jãveyamiti | evamapacayo 'bhåta yàvanmuhårtaü na [jãveya]miti | anya[taro bhikùurbhagavantametadavocat] ahaü ùaó varùàõi na jãveyamiti | evamapacayo 'bhåt- yàvanmuhåtamapi [na jãveya]miti | evamukte bhagavàn tàn bhikùånetadavocat- yåyaü bhikùavaþ pramattà [viharatha, dandhà]maraõasmçtiü bhàvayatha iti | anyataro bhikùu [rbhagavanta]mupetyàvocat[mamaivaü bhavati aho bata] ahaü [tadantaraü] na jãveyaü yadantaraü à÷vasitvà pra÷vasàmi pra÷vasitvà và÷vasàmi iti | bhagavànavocat- sàdhu sàdhu tvaü [khalu bhikùo] bhàvayasi maraõasmçtim iti | ato notpàdayedamaraõasaüj¤àm |

parànugrahavitarka iti [yad]bandhàvanugrahapràpaõamicchati | yadyevaü cintayati- amukaü dhanamànasukhànàü dànamàcarayàmi | amukastu nopaiti iti | yogã nedç÷aü vitarkamutpàdayet | kasmàt | nànayà smçtyà parasya sukhaü dukhaü và pràpayati | kintu samàhitaü cittameva vikùipati | (pç) parasyànugrahacikãrùà kiü karuõàcittaü nanu | (u) yogã màrgamarthayan cintayetpàramàrthikaü hitaü yaduta anityatàdi | yadyapyatra ki¤citpuõyamasti tathàpi màrgapratirodhakasya hitamalpaü, doùastu bahulaþ | samàhitacittasya vikùepàt | yo vyagracittatayà parasya hitamanusmarati | sa kàmàsaktyà nàdãnavaü pa÷yati | ato nànucintayet |

paràvamanyanàvitarka iti | yadyogã cintayati- gotravaü÷àkçtiråpadhanamànanaipuõyeùu ÷ãlatãkùõendriyatvadhyànasamàdhipraj¤àdiùu ca nàyaü matsama iti | nedç÷aü yogã vitarkamutpàdayet | kasmàt | sarveùàü vastunàmanityatvàt | ya uttamo 'dhama iti | teùu ko vi÷eùo 'sti | eùàü kàyake÷aromanakhadantaü sarvama÷uci, samaü bhavati na viùamam | jaràvyàdhimaraõàdivipadapi samà | sarveùàü sattvànàmadhyàtmaü bahirdhà ca duþkhavihiüsàpi samà na (#
SSS_454#) viùamà | pçthagjanànàü dhanasamçddhiþ pàpapratyayà | dhanasamçddhi÷ca na dãrghakàlikã | [ataþ] punardaridro bhavati | ato na paràvamanyanàvitarkamutpàdayet | ayaü màno 'vidyàïgam | vidvàn kathamimaü vitarkamutpàdayiùyati ||

aku÷alavitarkavargo dvya÷ãtyuttara÷atatamaþ |


183 ku÷alavitarkavargaþ |

naiùkramyavitarka iti pravivekàbhilàùicittatà | yat pa¤cakàmaguõebhyo råpàråpyadhàtubhya÷ca pravivekaþ | asmin praviveke 'bhilàùo naiùkramyavitarkaþ | pravivekàbhilàùàdasmà dduþkhànàmasambhavàt | kàmàsaktiva÷àddhi duþkhaü bhavati | asatyàü kàmàsaktau sukhaü bhavati |

vitarkeùu dvau vitarkau sukhaü yadutàvyàpadavitarko 'vihiüsàvitarkaþ | kasmàt | dvau hãmau vitarkau kùemavitarkau | yathoktaü tathàgatavarge- tathàgatasya khalu dvau vitarkau nityamupatiùñhato yaduta yogakùemavitarkaþ pravivekavitarka÷ca iti | yogakùemavitarkaþ avyàpàdàvihiüsàvitarka eva | pravivekavitarko naiùkramyavitarkaþ | trãnimàn vitarkayataþ puõyaü vardhate | samàhitacittattàpi sidhyati | cittaü vi÷udhyate ca | trãnimàn vitarkàn vitarkayan paryutthànàni pratihanti | paryutthànànàü samucchedàt prahàõaü sàkùàtkaroti | ki¤ca yogã pravivekàmilàùayà bahånàü ku÷aladharmàõàmupacayàdà÷u vimucyate |

aùñamahàpuruùavitarka iti alpecchasyàyaü dharmo nà[yaü dharmo] mahecchasya | santuùñasyà[yaü dharmo nàyaü dharmo 'santuùñasya] | praviviktasya [ayaü dharmo nàyaü dharmaþ (#
SSS_455#) saïgaõikàràmasya] | àrabdhavãryasya [ayaü dharmo nàyaü dharmaþ kusãdasya] | upasthitasmçtikasya [ayaü dharmo nàyaü dharmo muùñasmçtikasya] | samàhitasya [ayaü dharmo nàyaü dharmo 'samàhitasya] | praj¤àvato ['yaü dharmo nàyaü dharmo duùpraj¤asya] | niùprapa¤càràmasyàyaü dharmo nàyaü dharmaþ prapa¤càràmasya itãme 'ùñau |

alpeccho yogã yo màrgaü bhàvayitumapekùitamicchati | na bahu pràrthayate anyadanupayuktam | ayamalpecchaþ | santuùña iti | ka÷cit [kenacit] kàraõena và ÷ãlàya và parasya cittaprasàdanàya vàlpaü gçhõàti na tu santuùñacitto bhavati | yo 'lpaü gçhãtvà santuùñacitto bhavati | ayaü santuùñaþ | ka÷cidalpaü gçhãtvàpi ramaõãyaü kàmayate | ayamalpeccho na santuùñaþ | yo 'lpalàbhena tçpyati sa santuùñaþ | (pç) yadyapekùitagràhã alpeccha iti | sarve sattvà alpecchà bhaveyuþ | eùàü pratyekamapekùitatvàt | (u) yogã anàsaktattittatayà gçhõàti upayogàrthamàtraü, na bahu gçhõàti | na tu yathà laukikà ya÷omaõóanavardhanàya bahu gçhõànti | (pç) yogã kasmàdalpecchayaþ santuùño bhavati | (u) [sa] hi paripàlanàdàvàdãnavaü pa÷yati | anupayuktadravyasaïgrahaþ sammåóhasya lakùaõam | pravrajito na bahu sa¤cinvannavadàtavasanaiþ samo bhavet | tàdç÷adoùasattvàdalpecchaþ santuùño bhavati | yogã yadi nàlpecchaþ santuùñaþ, tadà kàmacittaü krama÷o vardheta | dhanalàbhitvàdapràrthanãyaü pràrthayãta | dhanalàbhàbhilàùa÷ca naiva saü÷àmyati | [tatra] adhyavasàyitvàt | pravivekasukhàya pravrajito dhanakàmitayà tatkaraõãyaü vismarati | kle÷ànapi na prajahàti | kasmàt | bàhyapadàrthàneva na prajahàti | kaþ punarvàda àdhyàtmikàn dharmàn prajahàtãti | làbhadçùñirvipattivihiüsàhetuþ | yathà karakavçùñiþ sasyàni vinà÷ayati | ataþ satatamalpecchasantuùñatàü bhàvayet |

dç÷yate ca deyasya padàrthasya pratyarpaõaü duùkaram | yañhà çõã [çõa]mapratyarpayan pa÷càttadduþkhaü vyathàmanubhavati iti | làbhasatkàradçùñiþ buddhàdibhiþ sajjànaistyaktà | (#
SSS_456#) yathàha bhagavàn- nàhaü làbhasatkàramanupràpnomi mà làbhasatkàro màmanupràpnotviti | aya¤ca yogã saddharmasantuùñatvàllàbhasatkàraü prajahàti | yathàha bhagavàn- devà na pratilabhante naiùkramyasukhaü pravivekasukhamupa÷amasukhaü yathà mayà pratilabdham | ato làbhasatkàraü prajahàmi iti | yathàha ÷àriputraþ-

animittaü bhàvayitvà càhaü ÷ånyasamàdhinà |
samãkùe sarvavaståni kheñapiõóàn yathà bahiþ || iti |

ki¤ca yogã pa÷yati na kàmopabhogena tçptirbhavati | yathà lavaõodakaü piban na tarùaõamapanayati iti praj¤àü prarthayànastçpto bhavati |

mahecchaþ sadà pràrthanàmutpàdayan bahu pràrthayitvàlpaü vindate | ataþ sadà khidyate | pa÷yàma÷ca bhikùàrthã janairavamanyate na satkriyate yathàlpecchaþ | pravrajito mahatpràrthayata ityakàryametat | janairdattasyàgrahaõantu yuktaråpam | ato 'lpecchàsantuùñimàcaret |

pravivikta iti yat gçhasthapravrajitayoþ kàyikapravivekasamàcàraþ kle÷eùu mànasapravivekasamàcàraþ ayaü pravivekaþ | (pç) yogã kasmàtpravivikto bhavati | (u) pravrajità apratilabdhamàrgà api pravivekàràmà bhavanti | avadàtavasanàdayaþ tatsthànagatastrãråpavikùepàvakçùñà na tatra kadàcitsukhino bhavanti | praviveke tu cittaü såpa÷amaü bhavati | yathà salilamanàvilaü prakçtitaþ svaccham | ataþ praviveke carati | pravivekadharmo 'yaü gaïgànadãvàlukàsamairbuddhairabhisaüstutaþ | kenedaü j¤àyate | bhagavàn gràmopakaõñhe niùaõõaü bhikùuü dçùñvà aprãtamanasko bhavati | ÷ånyàyatane ca ÷ayànaü bhikùuü dçùñvà bhagavàn prãtamanasko bhavati | tatkasya hetoþ | gràmopakaõñhe niùùaõõasya bhikùorbahubhiþ kàraõaiþ samàhitacittavikùepe labdhavyaü na labhyate sàkùàtkartavyaü na sàkùàtkriyate | ÷ånyàyatane ÷ayànasya ki¤citkausãdye satyapi samàdhyà÷àsambhave cittaü parigçhyate | parigçhãtaü cittaü vimucyate | nimittodgrahamupàdàya ca kàmàdayaþ kle÷àþ samudbhavanti | ÷ånyàyatane na råpàdãni nimittàni santãti kle÷àþ suprahàõàþ | yathàgnirasatãndhane svataþ ÷àmyati | ukta¤casåtre- yo bhikùuþ saïgaõikàvihàrarataþ sambhàùyarataþ [sa] gaõàdavivikta ityataþ sàmayikãmeva vimuktiü na (#
SSS_457#) pratilabhate | kaþ punarvàdaþ akopyàü vimuktiü pratilabhata iti | praviviktavihàrã punarubhayaü sàkùàtkurute | iti | yathà pradãpo vàtaviviktaþ prakà÷ate | evaü yogã pravivekavihàritayà tattvaj¤ànaü vindate |

àrabdhavãrya iti | yogã yadi samyakpradhànamàcaran aku÷aladharmàn prajahàti ku÷aladharmàü÷ca sa¤cinoti | [tadà] tatra samyakpradhànàmàcaratãti àrabdhavãrya ityucyate | eva¤ca bhagavacchàsane hitaü pratilabhate | tatkasya hetoþ | [sa hi] ku÷aladharmasa¤cayena pratidinamabhivardhate | yathotpalapadmàdãni yathàsalilamabhivardhante | kausãdyacàrã punaþ kàùñhamusalavat prathamàbhinirvartanàdàrabhya pratidãnamapacãyate | àrabdhavãryasya arthapratilàbhitayà cittaü sadà pramudyate | kausãdyacàrã tu aku÷aladharmanivçttacittaþ satataü duþkhopadravamanubadhnàti | àrabdhavãryasya ca kùaõe kùaõe ku÷aladharmo nityamabhivardhate, nàpacãyate | vãryaprakçùñamàcarannàpnoti prakçùñaü sthànaü yaduta buddhànàü gatim | yathoktaü såtre bhagavatà ànandaü prati prakçùñaü vãryamabhyasan buddhagatiü yàtãti | àrabdhavãryasya cittasamàdhãþ sulabhaþ | mandendriya àrabdhavãryaþ saüsàràdevà÷u mucyate | tãùõendriyaþ kusãdastu na vimucyate | yadasti ki¤cidaihikamàmuùmikaü laukikaü lokottaraü hitaü, tat sarvaü vãryamupàdàya bhavati | sarveùàü lokànàü yadasti alàbhavyasanaü, tat sarvaü kausãdyamupàdàya bhavati | evaü kusãdasya doùamàrabdhavãryasya guõaü dçùñvà vãryamanusmarati |

upasthitasmçtika iti | kàyavedanàcittadharmeùu sadà smçtiü samupasthàpayati | (pç) eùàü caturõàü dharmàõàü smçtyà kãdç÷aü hitaü vindate | (u) pàpakà aku÷alà dharmà na cittamàgacchanti | yathà surakùite na pàpakaþ puruùo 'vatarati | yathà ca ghañaþ pårõo na punarudakamàdatte | evamasya puruùasya ku÷aladharmasampårõasya na pàpakàni prasajyante | yo bhàvitasamyaksmçtikaþ sa vimuktibhàgãyàn sarvàn ku÷aladharmàn saïgçhõàti | yathà samudràmbupàyinaþ sarvàõi strotàüsi pãtàni bhavanti | sarveùàmudakànàü samudravartitvàt | asyàþ smçterbhàvayità svatantracaryàsthàne viharatãtyucyate | kle÷amàro na ki¤cidàkopayati kàkolåkadçùñàntavat | asya ca cittaü supratiùñhitaü duùkampanaü bhavati | yathà vçtto (#
SSS_458#) ghañaþ÷ikyamadhinivi÷yate | sa càciramevàrthaü lapsyate | yathoktaü bhikùuõãsåtre- bhikùuõya ànandametadavocan- iha bhadanta [ànanda] vayaü catçùu smçtyupasthàneùu supratiùñhitacittà viharantya [udàraü] pårveõàparaü vi÷eùaü samprajànàma iti | ànando 'vocat- evametat bhaginya evametat bhaginya iti |

samàhita iti | cittasamàdhiü bhàvayataþ pravaro 'rtho bhavati | yathoktaü såtre- samàhito yathàbhåtaü prajànàti iti | anena manuùyakàyenàtimànuùadharmo bhavati yaduta kàyenodakarmamagni¤cà[vagàhya] nirgacchati | vihàyasà gamane ca svatantra ityàdi | ki¤càsya sukhaü bhavati yat yàvaddevàþ sahàüpatibrahmàdayo 'pi nàpnuvanti | ayaü yat kartavyaü tat karotãtyucyate | yadakartavyaü na tat karoti | samàhitasya saddharmaþ sadà vardhate samàhitasya cittaü nànutapyate | ayaüpravrajyàphalabhàgbhavati tathàgata÷àsanànuyàyã ca | nànyapuruùavat vçthà satkàraü svãkaroti | ayameva dànapuõyaü vipàcayati nànye | aya¤ca samàhitadharmo buddhairàryai÷ca niùevitaþ | sarveùàü ku÷aladharmàõàü samàrjanàya yogya÷ca bhavati | yadi samàhitasya siddhirbhavati tadà àryamàrgasya pratilàbho bhavati | yadi na siddhiþ, tadà ÷ubhadeveùåpapadyate yaduta råpàråpyadhàtau | tatkasya hetoþ | na hi dànàdinà ãdç÷aü kàryaü pratilabhate yadekàntataþ pàpakànàmakaraõam | yathoktaü såtre- yo daharo yuvà àjanma maitrãü bhàvayati | sa kiü pàpakaü cittamutpàdayet | pàpakaü và cintayet | no hãdaü bhagavan | [tatkasya hetoþ] [tatsamàdhiprabhàva eùaþ | iti | cittasamàdhi÷ca tattvaj¤ànasya pratyayaþ | tattvapraj¤à sarvàn saüskàràn kùapayati | saüskàràõàü kùayàt sarve duþkhopàyàsàþ ÷àmyanti | yogã sarvàõi laukikàni lokottaràõi smaranneva kuryàt na klamathena kàryaü prayojayan | anye pudgalàstena labdhaü pramàtuü cittameva notpàdayanti | ata àha- samàhito 'rthamàpnotãti |

(#
SSS_459#)
praj¤àvàniti | praj¤àvata÷citte kle÷à na sambhavanti | yadi sambhavanti, tadaiva nirudhyante yathà taptàyaþpàtre patità jalakaõikà | praj¤àvata÷citte saüj¤à nàvirbhavanti | yadyàvirbhavanti, tadaiva nirudhyante yathà tçõàgre 'va÷yàyabinduþ sårya uditamàtre ÷uùyati | yaþ praj¤àcakùuùkaþ sa buddhadharmaü pa÷yati | yathà cakùuùmataþ sårya upayogàya kalpate | praj¤àvàn buddhasya dharmadàyabhàgityucyate | yathà jàtaþ putraþ pitrordhanabhàgbhavati | praj¤àvàneva sa jãva ityucyate | anye mçtà iti | praj¤àvàn tattvamàrgikaþ, màrgasya parij¤ànàt | praj¤àvàneva bhagavataþ ÷àsanà[mçta]rasaü vetti | yathà avipariõatajihvendriyaþ pa¤carasàn vivecayati | praj¤àvàn bhagavacchàsane samàhito na kampate tadyathà ÷ailo na vàyunà kampyate | praj¤àvàn ÷ràddha ityucyate | catuþ ÷raddhàlàbhitayà parànanuyàyitatvàt | àryapraj¤endriyapratilàbhã jinauraso bhavati | anye bàhyàþ pçthagjanàþ | ata ucyate praj¤àvànarthaü vindata iti |

niùprapa¤càràma iti | yadekànekatvavàdaþ sa prapa¤caþ | yathà ànandaþ ÷àriputraü pçcchati- ùaõõàm [àyuùman] spar÷àyatanànàma÷eùaviràganirodhàdasti anyatki¤cit | ÷àriputraþ pratyàha[mà hyevamàyuùman] | ùaõõà[màyuùman] spar÷àyatanànàma÷eùaviràganirodhàdastyanyatki¤ciditi (#
SSS_460#) vadan aprapa¤caü prapa¤cayasi | nàsti ki¤ciditi, asti ca nàsti cànyaditi, naivàsti no ca naivàstyanyaditi ca pra÷ne prativacanamapi tathà syàt |

(pç) kasmàdidamaprapa¤cam | (u) ayaü vastuta àtmadharmapra÷naþ yadyekaþ yadi vàneka iti | ato na pratyuvàca | àtmà ca na niyataþ | pa¤caskandheùu kevalaü praj¤aptyàbhidhãyate | yadyasti ki¤ciditi | yadi và nàsti ki¤ciditi pratibråyàt, tadà ÷à÷vatocchedapàtaþ syàt | yat pratãtyasamudenàtmavyavahàraþ sa niùprapa¤caþ | yadi pa÷yati sattvaü ÷ånyaü dharmà÷ca ÷ånyà iti sa niùprapa¤càràmaþ | ato niùprapa¤càràmà bhagavacchàsane 'rthaü vindante | iyaü ku÷alavitarkasampadà |

ku÷alavitarkavargastrya÷ãtyuttara÷atatamaþ |


184 antimapa¤casamàdhipariùkàravargaþ

(7) kalyàõàdhimuktisampaditi | yogã yat nirvàõe 'bhiramaõaþ saüsàraü vidveùayati | iyaü kalyàõàdhimuktiþ | evamadhimuktaþ kùipraü vimuktibhàgbhavati | nirvàõàbhiratasya cittaü na kutracidabhinivi÷ate | nirvàõàbhiratasya nàsti bhayam | yadi pçthagjanasya cittaü nirvàõamanusmarati | tadaiva santràso bhavati- ahamatyantaü nakùyàmãti |

(pç) kena pratyayena nirvàõe 'dhimucyate | (u) yogã lokamanityaü duþkhaü ÷ånyamanàtmakaü dçùñvà nirvàõe upa÷amasaüj¤àmutpàdayati | pudgalo 'yaü svàbhàvikakle÷apratanubhåto nirvàõabhàõakaü ÷çõoti | tadà [tasya] cittaü tatràdhimucyate | yadi và kalyàõamitràt yadi và såtràdhyayanàt saüsàra àdãnavaü ÷çõoti | yathà anavaràgrasåtre pa¤cadevadåtasåtre coktam | tadà saüsàrànnirviõõo nirvàõe 'dhimucyate |

(8) pradhànãyàïgasampaditi | yathoktaü såtre- pa¤ca pradhànãyàïgàni | (#
SSS_461#) katamàni [pa¤ca] | iha [bhikùavo] bhikùuþ ÷ràddho bhavati | a÷añho bhavati | alpàbàdho bhavati | àrabdhavãryo bhavati | praj¤àvàn bhavatãti | ÷raddhàvàn nàma[yaþ] triùu ratneùu caturùu satyeùu ca vigatavicikitso bhavati | vigatavicikitsatvàt kùipraü samàdhiþ sidhyati | ÷raddhàvataþ prãtibahulatvàcca kùipraü samàdhiþ sidhyati | ÷raddhàvàn susamàhito dànta÷ca bhavati | ato 'pi sahasà samàdhiü vindate | (pç) yadi samàdhinà praj¤otpadyate | atha vicikitsàü prajahàti | kathamidànãü samàdheþ pårvamevocyate vigatavicikitsa iti | (u) bahu÷rutatvàt ki¤cidvicikitsàü prajahàti | na samàdhilàbhàt | adhimuktakulotpannaþ ÷ràddhena sahavçttikaþ sadàdhimukticittaü bhàvayan apratilabdhasamàdhirapi vicikitsàü na karoti | evamàdi |

a÷añha iti | çjucittasya nàsti ki¤cidgopanãyam | sadapi sutãrõaü bhavati | yathà ka÷cidbhiùajamupetya vyàdhisvaråpamuktvà sucikitso bhavati | alpàbàdha iti | sa pårvaràtre 'pararàtre ca vyavasyati, na viramati | yadyàbàdhàbahulaþ, tanmàrgacaryàyà antaràyo bhavati | àrabdhavãrya iti | màrgàrthitvàt sadà viryamàrabhate | ato 'gniü manthàno na viramamàõo sahasàgniü vindate | praj¤àvàniti | praj¤àvattvena caturõàmaïgànàü phalaü bhavati yaduta màrgaphalam |

(pç) smçtyupasthànadharmà api pradhànãyàïgàni | kasmàt kevalamete pa¤ca dharmà uktàþ | (u) yadyapi sakalamaïgam | tathàpãme dharmà mukhyatamàþ yogibhirapyapekùyante | ata ime kevalamuktàþ | sarveùàü pàpakànàü parivarjanaü sarveùàü ku÷alànàü sa¤caya÷ca yogino 'ïgam | yathà......... såtre varõitam |

(9) vimuktyàyatanasampaditi yat pa¤cavimuktyàyatanàni | iha÷àstà [anyataro và] gurusthànãyaþ [sa brahmacàrã] bhikùånàü dharmaü de÷ayati | yathà yathà dharmaü de÷ayati | tathà tathà [tasmin dharme] arthapratisaüvedã ca dharmapratisaüvedã ca bhavati | [tasyàrtha]pratisaüvedino (#
SSS_462#) dharmapratisaüvedinaþ prãtirjàyate | prãtamanasaþ kàyaþ pra÷rabhyate | pra÷rabdhakàyaþ sukhaü vedayate | sukhina÷cittaü samàdhãyate | idaü prathamaü vimuktyàyatanam | yatra bhikùo[rapramattasyàtàpinaþ] prahitàtmano viharato ['vimuktaü] cittaü vimucyate | [aparikùãõà] và àsravàþ parikùayaü gacchanti | [ananupràptaü] và anuttaraü yogakùemamanupràpnoti | dvitãyaü [vimuktyàyatanaü] vistareõa såtràdhyayanam | tçtãyaü pareùàü dharmade÷anà | caturthaü vimukte sthàne dharmàõàmanuvitarkaþ anuvicàraþ | pa¤camaü samàdhinimittasya sugrahaõaü yaduta navanimittàdãni yathàpårvamuktàni |

(pç) ÷àstà [anyataro] và gurusthànãyaþ sabrahmacàrã kasmàt bhikùåõàü dharmaü de÷ayati | (u) dharmasamàpàdànena mahàntamarthamàpnoti | ityato de÷anàü karoti | sabrahmacàryayaþ ÷àstàramupàdàya pravrajitaþ | indriyàõàü paripàcanàya dharmaü de÷ayati | gurusthànãyaþ sabrahmacàrã samànakarmatvàcca dharmade÷anàü karoti | bhikùavo 'va÷yaü dharmaü ÷çõvantãtyata÷ca [dharma]de÷anàü karoti | ime pudgalà vi÷uddha÷ãlàdiguõasampannàþ tadyathà subhàjanaü samçddhiü samàdàtuü bhavyam ityato dharmade÷anàü karoti |

imàstisraþ praj¤àþ dharmapratisaüvedo bahu÷rutamayã praj¤à | arthapratisaüveda÷cintàmayã praj¤à | abhàbhyàmubhàbhyàü jàyate prãtiþ yàvatsamàhitasya yathàbhåtaj¤ànaü jàyate | iyaü bhàvanàmayã praj¤à | àsàü trisçõàü praj¤ànàü trãõi phalàni bhavanti yaduta nirvedo vairàgyaü vimuktiþ | dharmaü ÷rutvàdhãtya ca pareùàü dharmaü de÷ayati | iyaü bahu÷rutamayã praj¤à | dharmànanuvitarkayati anuvicàrayati | iyaü cintàmayã praj¤à | samàdhinimittaü sugçhõàti | iyaü bhàvanàmayã praj¤à |

(#
SSS_463#)
(pç) yà cittavimuktiþ [ya÷ca] à÷ravakùayaþ | anayoþ ko bhedaþ | (u) samàdhinà kle÷ànàü vyàvçtti÷cittavimuktiþ | kle÷ànàmatyantaprahàõamàsravakùayaþ | (pç) ÷ãlàdayo dharmà api vimuktyàyatanam | yathoktaü- ÷ãlavata÷cittaü na vipratisarati | avipratisàriõaþ prãtirjàyata ityàdi | kadàcit dànadihetorapi vimuktirbhavati | kasmàdime pa¤caiva dharmà uktàþ | (u)pràdhànyàtta evoktàþ | (pç) eùàü dharmàõàü kiü pràdhànyam | (u) vimukteþ sannikçùño hetuþ | ÷ãlàdayastu viprakçùñàþ | (pç) kathaü j¤àyate sannikçùño heturiti | (u) yogã dharmaü ÷rutvà prajànàti skandhàyatanadhàtån | taddharmakalàpamàtre nàstyàtmeti | ataþ praj¤aptirbhajyate | tatpraj¤aptibhaïga eva vimuktirityàkhyàyate | ataþ sannikçùño hetuþ | ukta¤ca såtre- bahu÷rutasyàni÷aüsà yaduta para÷àsanaü nànuvartate, cittaü susamàdhãyate ityàdi | anenàpi j¤àyate sannikçùño heturiti | tathàgata÷àsane mahàn làbho 'sti, kle÷àn nirodhayati, nirvàõa¤ca yàtãtyàdi | asminnupa÷amadharme ÷rotà và adhyetà và anuvicintayità và kùipraü vimucyate | ataþ sannikçùño hetuþ | dànena mahatpuõyaü vindate | ÷ãlena gauravam | bàhu÷rutyena praj¤àm | praj¤ayà àsravàõàü kùayaü vindate na puõyaü gauravaü và | ato j¤àyate sannikçùño heturiti | ÷àriputràdayo mahàpràj¤à iti kãrtyante | [tat] sarvaü bahu÷rutyàt |

(pç) yadi bàhu÷rutyena cittaü susamàdhãyate | ànandaþ kasmàt prathame 'ntime ca yàme vimuktiü nàlabhata | (u) ànando na yàvanmastakamupadhàne nyadhatta tàvadeva vimuktimalabhata | ato 'sadadbhutadharme 'vartata | kasmànna kùipram | ànandasyatasmin samaye vãryaü ki¤cidduùñamàsãt | atimàtraklàntatvànnàlabhata vimuktim | ànando 'smin yàma àsravàõàü kùayamanupràpnomãti praõidadhyau | yathà ca bodhisattvo bodhimaõóe praõihitavàn | kastàdç÷abalo yathà ànandaþ | sarvamidaü bàhu÷rutyabalam |

(#
SSS_464#)
(10) anàvaraõateti- yàni trãõyàvaraõàni karmàvaraõaü, vipàkàvaraõaü kle÷àvaraõamiti | yasyemànyàvaraõàni na santi | na sa duþsthàne patati | yo 'kùaõebhyomuktaþ sa màrgaü samàdàtuü bhavyo bhavati | sa caturbhi÷cakraiþ sampanna ityucyate | [tàni] pratiråpade÷avàsaþ satpuruùopà÷rayaþ àtmasamyakpraõidhiþ pårve ca kçtapuõyatà iti | [sa] catvàri srotaàpattyaïgàni ca sàdhayati yaduta satpuruùasaüvàsaþ saddharma÷ravaõaü, yoni÷omanaskàro dharmànudharmapratipattiþ | ràgàdãn trãn dharmànapi samutsçjati | yathoktaü såtre- trãn dharmànaprahàya na jaràvyàdhimaraõàni santarati | iti |

(11) anàsaktateti | "nàvaratãramupagacchati | na pàratãramupagacchati | na madhye saüsãdati | na sthala utsãdiùyati | na manuùyagràho bhaviùyati | nàmanuùyagràho bhaviùyati | nàvartagràho bhaviùyati | nàntaþpåtã bhaviùyati" | avaratãramiti ùaõõàmàdhyàtmikànàmàyatanàmadhivacanam | pàratãramãti ùaõõàü bàhyànàmàyatanànàmadhivacanam | madhye saüsãdati iti nandiràgasyàdhivacanam | sthala utsàda iti asmimànasyàdhivacanam | katamo manuùyagràhaþ | [iha] bhikùurgçhisaüsçùño viharati | [katamo] 'manuùyagràhaþ | [iha bhikùurekatya ekatyo] 'nyataraü devanikàyaü praõidhàya brahmacaryaü carati | ayamucyate 'manuùyagràha iti | àvartagràha iti pa¤cànàü kàmaguõànamadhivacanam | [katama÷ca] antaþpåtibhàvaþ | iha bhikùurekatyo du÷÷ãlo bhavati | pàpadharmà a÷uciþ ÷aïkàsmarasamàcàro 'brahmacàrã | ayamucyate 'ntaþpåtibhàva iti |

yasyàsti àdhyàtmikàyataneùu àtmagrahaþ | tasya bàhyàyataneùu àtmiyagrahaþ | àdhyàtmikabàhyàyatanebhyo nandiràgo bhavati | atastatraiva nimajjate | tebhyastu ahaïkàro jàyate | kasmàt | yadi ka÷citkàyàsaktaþ sukhã bhavatãtyato ['paraþ] ka÷cidàgatya laghu (#
SSS_465#) nindati | tadà [tasya]màno jàyate | evamàtmãyanandiràgàhaïkàràstaccittaü vikùepayanto 'nyànapi nirvartayanti |

(pç) dçùñànte 'smin kiü stroto bhavati | yadyàryo 'ùñàïgikamàrgaþ srotaþ | tadà ùaóàdhyàtmikabàhyàyatanàni pàrau na syuþ | nandiràgàdayo madhyaugha àvartaþ påtibhàvo 'pi ca na syuþ | yadi kàmatçùõà srotaþ | kathamimànanuvartya nirvàõamanupràpnoti | (u) àryo 'ùñàïgikamàrga eva srotaþ | dçùñànto nàva÷yaü sarvàkàraiþ samàno bhavati | yathàyaü dàruskandho 'ùñàkùaõavinirmukto mahàrõavaü gacchati | evaü bhikùurogho 'kùaõairvinirmukta àryàùñàïgikamàrgaü stroto 'nuvartyaü nirvàõa[mahàrõava]mavatarati | yathà kumbhasadç÷aü stanamiti vacanaü tadàkàramàtraü gçhõàti na kàñhinyaü màrdavaü và | yathà ca candropamaü vadanamiti vacanaü ÷obhà pauùkalyaü gçhõàti na tadàkàram | ki¤ca yogã àryamàrganirgato 'dhyàtmabahirdhàyataneùvàsajyate | na tu yathàyaü dàruskandhaþ strotomadhyagatastasmin pàre 'smin và àsajyate påtãbhavati và | ityàdi |

÷àstràcàrya àha- yathà gaïgàstroto niyamena mahàrõavaü pràpnoti | evamàryàùñàïgikamàrgastroto niyamena nirvàõaü pràpnoti |

evaü saükùipyaikàda÷amàdhipariùkàrà uktàþ, yeùu satsu niyamena samàdhirlabhyate ||

antimapa¤casamàdhipariùkàravarga÷catura÷ãtyuttara÷atatamaþ


185 ànàpànavargaþ

ànàpànasya ùoóa÷àkàrà yaduta sasmçta evà÷vasiti smçta eva pra÷vasiti | dãrghaü và à÷vasan dãrghamà÷vasimãti prajànàti dãrghaü và pra÷vasan dãrghaü pra÷vasimãti prajànàti || hrasvaü và à÷vasan hrasvamà÷vasimãti prajànàti | hrasvaü pra÷vasan hrasvaü pra÷vasimãti (#
SSS_466#) prajànàti || sarvakàyapratisaüvedã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate || sarvakàyapratisaüvedã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || pra÷rambhayan kàyasaüskàramà÷vasiùyàmãti ÷ikùate | pra÷rambhayan kàyasaüskàraü pra÷vasiùyamãti ÷ikùate || prãtipratisaüvedã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate | prãtipratisaüvedã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || sukhapratisaüvedã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate | sukhapratisaüvedã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || cittasaüskàrapratisaüvedã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate | cittasaüskàrapratisaüvedã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || prasrambhayan cittasaüskàramà÷vasiùyàmiti ÷ikùate | pra÷rambhayan cittasaüskàraü pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || cittapratisaüvedã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate | cittapratisaüvedã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || abhipramodayan cittamà÷vasiùyàmãti ÷ikùate | abhipramodayan cittaü pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || samàdadhan cittamà÷vasiùyàmãti ÷ikùate | samàdadhan cittaü pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || vimocayan cittamà÷vasiùyàmãti ÷ikùate | vimocayan cittaü pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || anityànudar÷ã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate | anityànudar÷ã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || viràgànudar÷ã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate | viràgànudar÷ã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate
|| nirodhànudar÷ã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate | nirodhànudar÷ã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate || pratinissargànudar÷ã à÷vasiùyàmãti ÷ikùate | pratinissargànudar÷ã pra÷vasiùyàmãti ÷ikùate |

(pç) kathamànàpànasya dãrghaü hrasvaü và bhavati | (u) yathà ka÷citparvatamàrohati | yadi và [và] bhàraü vahati | [tadà] klàntaþ hrasvaü ÷vasati | tathà yogyapi audàrike citte pravçtte hrasvaü [÷vasati] | audàrikacittamiti capalaü rogavikùiptaü cittam | dãrghaü ÷vasatãti yadi yogã såkùmacitte sthitaþ, [tadà] tasyà÷vàsapra÷vàsà dãrghà bhavanti | kasmàt | såkùmacittànuvartina à÷vàsapra÷vàsà api såkùmà anupatanti | yathà tasyaiva klàntasya vi÷ràntasya à÷ràsapra÷vàsà såkùmà anupatanti | tasmin samaye dãrghà a÷vàsa pra÷vàsà bhavanti |

(#
SSS_467#)
sarvakàya[pratisaüvedã]ti | yogã kàye tucchàdhimuktaþ sarvaromakåpeùu vàyumantarbahi÷càriõaü pa÷yati | pra÷rambhayan kàyasaüskàramiti | dhàtubalalàbhino vyupa÷àntacittasya yogina audàrikà à÷vàsapra÷vàsà vyupa÷àntà bhavanti | tadà yogã kàyammçtyupasthànasamanvito bhavati | prãtipratisaüvedãti | asmàtsamàdhidharmàdasya citte mahatã prãtirbhavati | prakçtito vidyamànàpi naivaü bhavati | asmin samaye prãtipratisaüvedãtyàkhyàyate | sukhapratisaüvedãti | prãteþ sukhaü jàyate | kasmàt | prãtamanasaþ kàyaþ pra÷rabhyate, pra÷rabdhakàyaþ sukhaü vindate | yathoktaü såtre- prãtamanasaþ kàyaþ pra÷ramyate | pra÷rabdhakàyaþ sukhaü vedayate | iti |

cittasaüskàrapratisaüvedãti | yogã prãtàvàdãnavaü pa÷yati | ràgajanakatvàt | ràgo 'yaü cittasaüskàraþ cittàdutpannatvàt | vedanàyàü ràgo jàyata ityato vedanàü cittasaüskàraü pa÷yati | pra÷rambhayan cittasaüskàramiti | yogã pa÷yati vedanàto ràgo jàyate | tat pra÷rambhayata÷cittamupa÷àmyati | audàrikavedanàmapi pra÷rambhayatãti pra÷rambhayan cittasaüskàramityucyate | cittapratisaüvedãti | yogã pra÷rambhayan vedanàsvàdaü pa÷yati cittaü ÷àntaü na lãnaü noddhatam | cittamidaü kasmiü÷citsamaye punarlãnaü bhavati | tasmin samaye 'bhipramodayati | yadi punaruddhatam | tasmin samaye samàdadhàti | yadyubhayadharmavinirmuktam | tasmin samaye samutsçjet | ata ucyate vimocayan cittamiti | evaü yogã samàhito 'nityàkàramutpàdayati | anityàkàreõa kle÷àn prajahàti | ayaü nirodhàkaraþ | kle÷ànàü prahàõàccittaü nirvidyate | ayaü viràgàkàraþ | viraktacittatayà sarveùàü pratinissargamanupràpnoti | ayaü prati nissargàkàraþ | evamanupårvaü vimuktimanupràpnotãti ùoóa÷àkàrà ànàpànasmçterbhavanti |

(pç) kasmàdànàpànasmçtiràryavihàra iti divyavihàra iti brahmavihàra iti ÷aikùavihàra iti a÷aikùavihàra iti cocyate | (u) vàyuràkà÷e viharati | àkà÷alakùaõaü råpalakùaõaü prakañayati | råpalakùaõamidaü ÷ånyameva | ÷ånyataivàryavihàra ityàryavihàro (#
SSS_468#) bhavati | ÷ubhadeveùåtpatyarthatvàt divyavihàraþ | upa÷amapràpaõàrthatvàt brahmavihàraþ | ÷aikùadharmapratilàbhàrthatvàt ÷aikùavihàraþ | a÷aikùàrthatvàda÷aikùavihàraþ |

(pç) yadya÷ubhabhàvanayà kàyàdvirakto vimuktimanupràpnoti | ka upayoga ebhiþ ùoóa÷abhiràkàraiþ | (u) a÷ubhabhàvanayà alabdhavairàgyasya àtmadurviõõasya kàyacitte vyàmohite syàtàm | yathà duùñamauùadhaü sevamànasya vyàdhiþ punarbhavati | evama÷ubhabhàvanayà durnivedo bhavati | yathà valgumuttitãrùayà bhikùavo '÷ubhabhàvanayà atãva nirviõõà viùapànabhçgupatanàdibhirvividhairàtmànaü dhnanti sma | na tathà ime ùoóa÷àkàrà vairàgyapràpakà api na durnivedajanakà bhavantãtyato vi÷iùyante | ki¤ca ayamàkàraþ sulabhaþ svakàyàvalambitvàt | a÷ubhà[kàrastu] suvinà÷aþ | ayamàkàraþ såkùmaþ svakàyavipariõàmakatvàt | a÷ubhàkàra audàrikaþ | asthikaïkàlavipariõàmaduùñaþ | ayamàkàraþ sarveùàü kle÷ànàü bhedakaþ | a÷ubhàkàrastu maithunaràgamàtrasya kasmàt | sarve hi kle÷à vitarkaü pratãtya jàyante | ànàpànasmçte÷ca sarvavitarkopacchedàrthatvàt |

(pç) anàpànaü kiü kàyànubandhi kiü cittànubandhi | (u) kàyànubandhi cittànubandhi ca | kasmàt | garbhà÷ayagatasyàbhàvàt j¤àyate kàyàdhãnamiti | caturthadhyànàdikasyàcittakasya càbhàvàt j¤àyate cittànubandhãti | (pç) à÷vàsapra÷vàso 'bhåtvotpanna÷cittàdhãno na syàt | kasmàt | sa na manaso va÷àdutpadyate | yathà anyadvastu smarati citte sadà à÷vàsapra÷vàsà bhavanti | yathà [bhukta] àhàraþ svayaü paripacyate | yathà ca pratibimbaü svayaü pravartate na puruùaþ karoti |

(u) à÷vàsapra÷vàso 'bhåtvotpadyate na smçtiva÷àt | kintu pratyayasàmagryotpadyate | sacittasyàsti acittakasya punarnàsti | ato j¤àyate cittàdhãna iti | yathàcitta¤ca bhidyate | audàrikacittasya hrasvaþ | såkùmacittasya dãrghaþ | ànàpànaü bhåmyadhãnaü cittàdhãnam | ànàpàna(bhåmi)gatasya ànàpànabhåmirapyasti | [tasya] tasmin samaye cittamapyasti | ànàpànabhåmirnàma kàmadhàtu strãõi dhyànàni ca | ya (#
SSS_469#) ànàpànabhåmigataþ [tasya] asti tu ànàpànabhåmi- cittam | acittakasya tasmin samaye [tadbhåmi]cittamapi nàsti | ànàpànavihãnabhåmigatasya tasmin samaye [tadbhåmi÷citta]mapi nàsti |

(pç) ÷vàsa utpadyamàna kiü pårvamà÷vasati | kiü và pårvaü pra÷vasati | (u) upapattikàle pårvamà÷vasati | maraõakàle 'nte pra÷vasati | evaü caturthadhyàne nirgamanaprave÷àvapi | (pç) ànàpànasmçtiriyaü kathaü paripårõà bhavati | (u) yogã yadi ùoóa÷àkàràn pratilabhate | tasmin samaye paripårõà bhavati | kecicchàstàcàryà vadanti- ùaóibhaþ pratyayaiþ paripårõeti | [ùañ pratyayà] yaduta gaõanà anubandhanà ÷amatho vipa÷yanà vivartanaü pari÷uddhiþ | gaõanà ànàpànagaõanà ekata àrabhya yàvadda÷a | triprakàrà gaõanà samà và atiriktà và nyånà và | samà nàma da÷asu satsu da÷eti gaõayati | atiriktà nàma ekàda÷asu da÷eti gaõayati | nyånà nàma navasu da÷eti gaõayati | anubandhanaü nàma yogina÷cittamànàpànamanubadhnàti | vipa÷yanà nàma yogã à÷vàsapra÷vàsàn kàyànubaddhàn maõiùu såtravatpa÷yati | ÷amatho nàma cittasyànàpàne pratiùñhàpanam | vivartanaü nàma cittaü pratãtya kàyasya pravçttiþ, cittaü pratãtya ca vedanàyàþ | pratyutpannacittadharmo 'pyevam | pari÷uddhirnàma yogini sarvakle÷aiþ sarvàkùaõai÷ca vimukte cittaü pari÷udhyati |

neme 'va÷yaniyatàþ | kasmàt | àkàreùu gaõànubandhanaråpayo dvayodharmayornàva÷yamupayogo bhavati | yato yogã kevalamànàpàne cittaü pratiùñhàpayan sarvàn vitarkànupacchedayati | yaþ ùoóa÷avidhamàcarituü samarthaþ sa paripårõa ityucyate | idaü paripårõalakùaõa¤càniyatam | mçdvindriyàcaritaü tãkùõendriyasyàparipårõam |

(pç) ànàpànasåtre 'smin kasmàduktam- àhàràya bhavatãti | (u) ànàpànastimitasya kàyaþ sukhã bhavati | yathà madhurànnabhujaþ kàyaþ prahlàdyate | ataþ àhàràya bhavatãtyucyate | (pç) eùu ùoóa÷àkàreùu kimànàpànaü saüsmarati | (u) asya puruùeõa (#
SSS_470#) pa¤caskandhàn niràkartumupàya ityàkhyà | pa¤caskandheùu niràkçteùu praj¤aptirniràkçteti kaþ punarupayoga ànàpànasmçtyà | idameva kàyànusmçtirityucyate | caturdhà kàyamanusmaratãti kàyànusmçtiþ |

(pç) smçtiratãtàlambanà | à÷vàsapra÷vàsàþ pratyutpannàþ | kasmàt tat smçtirbhavati | (u) idaü praj¤aptibhedakaü j¤ànamanusmçtinàmnocyate | caitasikadharmàõàmanyonyaü nàma bhavati | yathà da÷asaüj¤àdayaþ smçtipårvaü kriyamàõatvàt anusmçtirityucyate | dãrghahrasvàdãnàü nàryavihàra ityabhidhànam | kathaü vihàravirhãnaü smçtyupasthànamityàkhyàyate | ukta¤ca såtre yogã ànàpànaü ÷ikùamàõaþ dãrgha[mà÷vasan] và [÷ikùate] hrasvaü và sarvakàyapratisaüvedã và pra÷rambhayan kàyasaüskàraü và [÷ikùate] | tasmin samaye kàyasmçtyupasthànaü bhavati |

ayamàdya upàyamàrgaþ | vi÷uddhaye bhavatãtyato 'nte prahàõamàrrga ityucyate | atra anityàdyàkàro 'sti | asminsåtre paraü noktam | anyasmin såtretåktam- yogã ànàpàne [sthitaþ] kàye samudayadharmànudar÷ã vyayadharmànudar÷ã, samudayavyayadharmànudar÷ã viharatãti | àha- kàyamanityaü pa÷yatãtyàdi | caturthe paramanityàdyàkàraþ paripårõatvàduktaþ ||

ànàpànavargaþ pa¤cà÷ãtyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_471#)
186 samàdhyapakùàla vargaþ

samàdhirayaü tatpratibandhibhirapakùàlairvinirmuktaþ san mahaddhitaü sàdhayati | samàdhyapakùàlamiti yaduta audàrikã prãtiþ | yathoktaü såtre- mamaudàrikaü prãtipràmodyaü cittasya dåùaõamabhåt iti | yogã notpàdayedidamaudàrikaü prãtipramodyam | ràgàdidoùàõàü samàhita cittavikùepakatvàt |

(pç) dharmàdutpadyamànaü prãtipràmodyaü kathaü notpàdayet | (u) yoginaþ ÷ånya tàmanusmarato na prãtipramodyaü jàyate | asti sattva iti saüj¤ayà hi prãtipràmodyaü jàyate | pa¤casu skandheùu nàsti sattvaþ, kathaü prãtipràmodyaü bhaviùyati | yogã evamanusmaret- hetupratyayai vividhà dharmà jàyate yadutàtapàlokàdayo dharmàþ | tatra kiü prãtipràmodyam | ye prãtipràmodyakarà dharmàþ te sarve parimàrgità vyagravikùepakà iti pa÷yato yogina audàrikaü prãtipràmodyaü nirudhyate | yogã punarmahàntamarthaü pràrthayate | nàtapàlokàdibhirdharmairayaü bhavati | ato na prãtipràmodyaü jàyate | yogã nirodhalakùaõaü làbhaü pa÷yatãtyato nàtapàlokàdibhiþ [tasya] prãtipràmodyaü bhavati | ayaü yogã upa÷amaü bhàvayan kle÷ànàü kùayamicchati | ato na prãtipràmodyamutpàdayati | ãdç÷aiþ pratyayairaudàrikaü prãtipràmodyamupa÷amayati |

bhãrutà ca samàdherapakùàlaþ | ahaïkàramàlambanaü dçùñvà bhãrutàü janayati | loke yàni bhairavasthànàni tàni sarvàõi yogã pa÷yati | tàni sarvàõi anityaü vikùepakamiti parãkùya [tàni] nànuvidadhãta | kasmàt | dhyànaniùaõõadharme 'styayaü bhairavadar÷anasya pratyayaþ | nànena bhãrutàü janayet | sarvamidamabhåtaü ÷ånyaü màyàvat | bàlànàü va¤canamatattvam | evaü cintayato (#
SSS_472#) bhãrutà viyujyate | dharmàn ÷ånyànupà÷rayato nàsti bhãrutà | vihàrabalàdidaü vailakùaõyamanubhavàmãtyanusmaran na bibhyàt | ki¤ca kàye ÷ãla÷rutàdiguõasampadasti | na hiüsàprayogapratyaya ityanusmarato na bhavati bhãrutà | yogyayaü màrge paramàbhirata ityataþ kàyajãvite 'napekùo bhavati | kasmàt bibhyàt | ki¤càsya cittaü sadà samyaksmçtau tiùñhati | ato bhãrutà nàvakà÷aü labhate | ÷åralakùaõànusmaraõàcca na bibheti | bhãrutà ceyamabalãnatàlakùaõam | evamàdinà bhãrutàmapasàrayati |

adamaþ samàdherapakùàlaþ | [adamo] yat yogã ÷ãtavàtàdibhirvyàdhimàn | yadi vàtiklàntijaràmaraõapratyayairadàntakàyo bhavati | ràgatçùõerùyàdibhiþ kle÷airadàntacittasya dhyànasamàdhayo na÷yanti | ato yogã svakàyacitte saürakùan damayet |

vailakùaõya¤ca samàdherapakùàlaþ | [velakùaõyaü] yat malinatvalakùaõam | ki¤cidamalinatàlakùaõamapi dhyànasamàdhãnàü vikùepakam | yathà dànàdilakùaõam |

vaiùamya¤ca samàdherapakùàlaþ | [vaiùamyaü] yat vãryaü duùñhulaü yadi vàtilãnam | duùñhulasya kàyacitte 'tiklànte | atilãna[vãryo] na samàdhinimittaü gçhõàti | ubhàvapi samàdhe÷cyutau bhavataþ | yathà vartakàpoto gàóhaü gçhãto 'tilkànto bhavati | ÷ithilaü gçhãto hastàdutpatet | yathà và dàntà vãõàyàstantryo 'tyàyatà vàti÷ithilà và ubhayathà na svaraü sàdhayanti | àrabdhavãryaü pravegavat tadà duùaõàvasànaü bhavet | yathà bhagavànanuruddhamàha- atyàrabdhavãryasya kausãdyaü bhavet iti | kasmàt | atyàrabdhavãryo hi vastvaprasàdhya kausãdye patet | atilãnavãryo 'pi na vastu sàdhayati | ato vaiùamyaü samàdherapakùàlo bhavati |

(#
SSS_473#)
amanaskàraþ samàdherapakùàlaþ | amanaskàro nàma saddharmàmanaskàraþ | manaskàraprãtidharme satyapi nàsti vedayitam (?) | samàdhinimittamanaskçtya bàhyaråpasya manaskàra÷càmanaskàraþ | yogã cittaikàgryeõàrabdhavãryo vedanãyadharmaü manasi kuryàt | yathà tailapàtramàharet |

vaiparãtya¤ca samàdherapakùàlaþ | [vaiparãtyaü] yat ràgabahulaþ karuõàcaritamupàdatte | dveùabahalo '÷ubhaü bhàvayati | imau dvàvapi pratãtyasamutpàdaü bhàvayataþ | atilãne citte ÷amathaü bhàvayati | atyuddhate citte vãryamàrabhate | anayo dvayo÷cittayorupekùàmàcarati | idaü vaiparãtyam |

abhijalpaþ samàdherapakùàlaþ | [abhijalpo] yat vitarkavicàrabàhulyam | vitarkavicàràõàmabhijalpahetutvàt | citta¤ca nàlambane sudçóhapratibaddhaviharaõaü, nàbhiramate |

lakùaõagrahaõa¤ca samàdherapakùàlaþ | lakùaõaü trividham- yat ÷amathalakùaõamàrambhalakùaõamupekùàlakùaõamiti | punastrividhaü samàdhau samàpattilakùaõaü sthitilakùaõaü vyutthànalakùaõam iti | ãdç÷alakùaõànàü pravibhàgàku÷alo yogã dhyànàcyavate |

màna¤casamàdherapakùàlaþ | yadàha- ahameva samàdhimupasampadya viharàmi na tu sa itãdaü mànaü bhavati | yadàha- sa evopasampadya viharati nàhamitãdaü mànakalpaü bhavati | yadyapratilabdhasamàdhiràha- pratilabdhavàniti | idamadhimànam | apraõãtasamàdhau praõãtasaüj¤àmutpàdayati idaü mithyàmànam |

ràgàdidharmà api samàdhyapakùàlàþ | yathoktaü såtre- yo bhikùurekadharmeõa samanvitaþ sa na pa÷yati cakùuranityamiti | [katamo 'sàvekadharmaþ] ràgaþ iti | (pç) sarve 'vãtaràgàþ sattvà kiü na pa÷yanti cakùuranityamiti | (u) vacanamidaü ki¤cit nyånam | pratyutpanne (#
SSS_474#) samutpannaràgo na pa÷yati cakùuranityamiti iti vaktavyam | [ràga]samanvite 'pi ka÷cidbhedaþ | keùà¤cidràgàdayo ghanataràþ sadà cittamàvi÷anti | tadà [teùàü te] samàdhiü pratibadhnanti | tanubhåtàstu na sadàvi÷anti | tadà nàpakùàlà bhavanti |

såtre coktà srayoda÷a kçùõadharmàþ samàdhipratikålàþ trayoda÷a ÷ukladharmàþ samàdhyanukålàþ | yadbhagavànàha- trãõa dharmànaprahàya na jaràvyàdhimaraõaü tarati | [katame trayaþ] ràgadveùamohàþ | trãn dharmànaprahàya na samucchedayati ràgadveùamohàn | [katame trayaþ |] satkàyadçùñiþ ÷ãlavrataparàmar÷o vicikitsà | atha santi trayo dharmàþ ayoni÷omanaskàro du÷caritamatilãnacittatà | atha santi trayo dharmà muùitasmçtità, asamprajanyaü vikùiptacittatà iti | atha santi trayo dharmà auddhatyamindriyeùvaguptadvàratà ÷ãlavipannatà | atha santi trayo dharmàþ asràddhyaü dau÷÷ãlyaü kausãdyamiti | atha santi trayo dharmàþ sajjane 'ratiþ saddharma÷ravaõe dveùaþ paradoùaprakañane prãtiþ | ata santi trayo dharmaþ agauravatà saükathyadåùaõaü duùpraj¤asevanam | trãn dharmànaprahàya na prajahàti asatkàraü saükathyadåùaõaü duùpraj¤asevanam [katame trayaþ |] ahrãkyamanapatràpyaü pramàdaþ | ahrãkyamanapatràpyaü pramàdaü prahàya prajahàti asatkàraü saükathyadåùaõaü duùpraj¤asevanam | [evaü] yàvatsatkàyadçùñiü ÷ãlavrataparàmar÷aü vicikitsàü prajahan prajahàti ràgadveùamohàn jaràvyàdhimaraõàni ca tarati |

atra jaràvyàdhimaraõànàü taraõameva yannirupadhi÷eùanirvàõam | ràgadveùamohànàü samuccheda evàrhatphalaü sopadhi÷eùanirvàõam | saktàyadçùñi÷ãlavrataparàmar÷avicikitsànàü samuccheda eva yacchràmaõyaphalam | ayoni÷omanaskàradu÷caritàtilãnacittànàü samuccheda eva yadåùmagatàdinirvedhabhàgãyaku÷alamålam | muùitasmçtyasaü prajanyavikùiptacittànàü samuccheda eva yat caturõàü smçtyupasthànànàü bhàvanà | auddhatyendriyeùvaguptadvàratà÷ãlavipannatànàü samuccheda eva yat pravrajita÷ãlasamàdànam | sajjanàratisaddharma÷ravaõadveùaparadoùaprakañanaprãtinàü, a÷ràddhayadau÷÷ãlyakausãdyànàü, asatkàrasaükathyadåùaõaduùpraj¤asevanànàü, ahrãkyànapatràpyapramàdànà¤ca samuccheda eva yat gçhiõaþ pari÷uddhiþ |

(#
SSS_475#)
kasmàt | yat ka÷cit rahogataþ pàpakaü kçtvà na lajjate tadàhrãkyam | yat sa pàpakacittapravçtterårdhvaü saïghamadhye 'pi pàpakaü kçtvà nàpatrapate | tadanapatràpyam | saddharmamålàtku÷aladharmadvayàdbhaùñasya sadàku÷aladharmànuvartanaü pramàdaþ | ebhistribhirdharmaiþ samanvito gurusthànãyenacàryeõànu÷iùñhaü na samàdatte | sà agauravatà | àcàrya÷àsanasya viparyayàcaraõaü saükathyadåùaõam | evaü sati àcàryaü parivarjya ciraü durjanopasadanaü duùpraj¤asevanam | ebhyo 'nåtpannamahrãkyamagauravatà | anapatrapàdbhavati saükathyadåùaõam | pramàdàdbhavati durjanopasadanam | ato '÷ràddho bhåtvà dauþ÷ãlyaü samàdàya kusãdo bhavati | durjanaü sevamànaþ [àrya]÷àsanama÷raddadhàna àha- nàsti duùkçtasya vipàka iti | duùkçtamàcaran vipàkaü vindata iti ÷çõvanmàtro và kukkaña÷vàdidharmaü samàdàyàtyantikapàpameva kàïkùate | taddharmaü samàdàya na ki¤ciddhitamavindateti kausãdyamutpàdayati | kausãdyàt sajjane 'prãto bhavati yat tattvato nàsti samyak caryàvihàrãti | saddharma÷ravaõaü dviùan àha samyak caritadharmà mithyàdharmàþ nàsti tataþ ka÷canopakàra iti | cittakaùàyàt paradoùaprakañane prãta àha- parasya dharmacaryàto matsadç÷aü nàsti ki¤cilabdhamiti | evaü kle÷ànàmanigçhãtavata÷cittamuddhataü bhavati | auddhatyàdindriyàõàmasamàdadhànasya ÷ãlaü vipadyate | ÷ãlavipattyà smçtirmuùità bhavati | asamprajanye viharata÷cittaü vikùipyate | ayoni÷omanaskàra÷ca jàyate | jàtàyoni÷omanaskàratvàt durmàrge carati | durmàrge caran nàrthaü pratilabhate | ata÷cittaü mugdhamatilãnaü bhavati | cittasya mohàt na trãõi saüyojanàni samucchedayati | asamucchinnatrisaüyojanatvànna ràgàdikle÷àn prajahati | tato vyàdhyàdayaþ sarvà vipattaya÷ca bhavanti | eùàü viruddhàþ ÷ukladharmàþ
|

÷okaþ samàdherapakùàlaþ | tasmin varùe màse ayane samàdhimamukaü nàlabha iti cintayato yoginaþ ÷oko jàyate |

prãtyàsvàdane 'bhinive÷o 'pi samàdhyapakùàlaþ | anabhirati÷ca samàdherapakùàlaþ | pratiråpade÷akalyàõamitràdipratyayàn labdhvàpi na cittamabhiramate |

kàmàdãni nãvaraõàni samàdherapakùàlà bhavanti | saükùipya yàvaccãvarapiõóapàtàdayo dharmàþ ku÷alamålàpakarùaþ aku÷alamålaprakarùa÷ca sarvàõi samàdherapakùàlàni bhavanti | iti buddhvà yatnena tànyapanetuü paryeùeta ||

samàdhyapakùàlavargaþ ùaóa÷ãtyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_476#)
187 ÷amathavipa÷yanàvargaþ

(pç) bhagavàn tatra tatra såtre bhikùånàmantryàha- [iha bhikùuþ] araõyagato vàyatanagato và vçkùamålagato và ÷ånyàgàragato và manasi kuryàt dvau dharmau yaduta ÷amatho vipa÷yanàca iti | yadi sarve dhyànasamadhyàdidharmà manasi kartavyàþ | kasmàt ÷amathavipa÷yanàmàtramàha | (u) ÷amatho nàma samàdhiþ | vipa÷yanà praj¤à | sarve ca ku÷aladharmà bhàvanàjàtà iti dvàvimau parigçhãtau | vikùiptacittagatàþ ÷rutacintàmayàdipraj¤à apyatra saïgçhãtàþ | àbhyàü dvàbhyàmeva màrgadharmaü karoti | kasmàt | ÷amatho hi saüyojanà vyàvartayati | vipa÷yanà samucchedayati |

÷amathastçõagrahopamaþ vipa÷yanà asinà tallavanopamà | ÷amatho bhåmimàrjanopamaþ | vipa÷yanà gomayavikãrõanopamà | ÷amatho rajomàrjanopamaþ | vipa÷yanà jalena kùàlanopamà | ÷amatho jale nimajjanopamaþ | vipa÷yanà agnàvuttàpanopamà | ÷amatho gaõóopamaþ | vipa÷yanà ÷astracikitsopamà | ÷amathaþ sirodgamopamaþ | vipa÷yanà raktapàñanopamà | ÷amatha÷cittadamanopamaþ | vipa÷yanà atilãnacittavyutthànopamà | ÷amathaþ suvarõasya culukãkaraõopamaþ | vipa÷yanà adhidhamanopamà | ÷amathaþ såtrapàtopamaþ | vipa÷yanà bhåmisamãkaraõopamà | ÷amathaþ sanda÷inyà sandaü÷opamaþ | vipa÷yanà ÷astreõa kçntanopamà | ÷amathaþ kavacopamaþ | vipa÷yanà bhañànàü ÷astràdànopamà | ÷amathaþ samãkriyopamàþ | vipa÷yanà ÷aïkuvedhopamà | ÷amatho medaþsevanopamaþ | vipa÷yanà auùadhapradànopamà | ÷amathaþ suvarõakuññanopamaþ | vipa÷yanà bhàjanakaraõopamà |

laukikàþ sattvàþ sarve sukhaü duþkhaü và iti dvayorantayoþ patitàþ | ÷amathaþ sukhaü tyajati | vipa÷yanà dukhaü pariharati | ki¤ca saptasu vi÷uddhiùu ÷ãlavi÷uddhi÷cittavi÷uddhi÷ca ÷amathaþ | anyàþ pa¤ca vipa÷yanà | aùñamahàpuruùavitarkeùu ùaóvitarkàþ ÷amathaþ | (#
SSS_477#) dvau vipa÷yanà | caturùu smçtyupasthàneùu trãõi ÷amathaþ | caturthaü vipa÷yanà | catvàri çddhipàdàni ÷amathaþ | catvàri samyakpradhànàni vipa÷yanà | pa¤casu indriyeùu catvàrãndriyàõi ÷amathaþ | praj¤endriyaü vipa÷yanà | evaü balamapi | saptasu bodhyaïgeùu trãõi bodhyaïgàni ÷amathaþ | trãõi bodhyaïgàni vipa÷yanà | smçtistu ubhayagà | aùñasu màrgàïgeùu trãõyaïgàni ÷ãlam | dve aïge ÷amathaþ | trãõyaïgàni vipa÷yanà | ÷ãlamapi ÷amathànubandhi | ÷amatho ràgaü samucchedayati | vipa÷yanà avidyàmapanayati | yathoktaü såtre- ÷amatho bhàvita÷cittaü bhàvayati | cittaü bhàvitaü ràgaü prajahàti | vipa÷yanà bhàvità praj¤àü bhàvayati | praj¤à bhàvità avidyàü prajahàti iti | kàmaviyuktatvàt cittaü vimucyate | avidyàviyuktatvàt praj¤à vimucyate | tadubhayavimukti làbhino na punaþ ki¤cidava÷iùyate | ato dvayamàtramuktam |

(pç) yadi ÷amatho vipa÷yanà cittaü bhàvayati praj¤àü bhàvayati | cittapraj¤àbhàvitvàt ràgamavidyà¤ca prajahàti | kasmànniyama ucyate | ÷amatha÷cittaü bhàvayan ràgaü prajahàti | vipa÷yanà praj¤àü bhàvayantã avidyàü prajahàtãti | (u) vikùiptacittakasya cittasantànàni råpàdiùu samudàcaranti | santanyamànamidaü cittaü ÷amathaü labhate | tacchamanàducyate ÷amatha÷cittaü bhàvayatãti | ÷amitàccittàjjàyate praj¤à | ata ucyate vipa÷yanà praj¤àü bhàvayatãti | utpannavipa÷yanasyordhvaü yatki¤cidbhàvitaü sarvaü bhàvità praj¤etyucyate | àdyà praj¤à vipa÷yanà pa÷càpraj¤etyucyate |

yathoktaü såtre- ÷amatho bhàvito ràgaü prajahàtãti | idaü vidhnãbhåtaprahàõaü bhavati | kena tat j¤àyate | råpàdiùu bàhyakàmeùu ràgo jàyate | ÷amathauùadhaü labdhavato na punarjàyate | yathoktaü såtre- yogã niràmiùàü prãtiü labhamànaþ sàmiùàü prãtiü jahàti iti | yaduktamavidyàprahàõamiti, tadàtyantikaprahàõam | kena tat j¤àyate | avidyàprahàõàddhi ràgàdayaþ kle÷àþ prahãyante nirudhyante nàva÷iùyante | såtre 'pyuktam- ràgaviràgàt cetovimuktiþ | idaü vighnãbhåtaprahàõaü bhavati | avidyàviràgàt praj¤àvimuktiþ | (#
SSS_478#) idamàtyantikaprahàõam | iti | asti ca dvidhà vimuktiþ sàmayikavimuktiþ akopyavimuktiriti | sàmayikavimuktirvighnãbhåtaprahàõam | akopyavimuktiràtyantikaprahàõam |

(pç) sàmayikã vimuktiþ pa¤cavidhànàmarhatàmanàsravà vimuktiþ | akopyà vimukti÷càkopyadharmaõo 'rhato 'nàsravà vimuktiþ | kasmàdvidhnãbhåtaprahàõamàtramucyate | (u) neyamanàsravà vimuktiþ | kasmàt | samayavimukto hi yat adhikabalena ka¤citkàlaü saüyojanàni vighnayati nàtyantaü prajahàti | pa÷càtpunaþ [saüyojanàni]pràdurbhavanti | ato nànàsravà[sà] bhavati | vimuktiriyaü sàmayikatçùõàvimuktiþ | kùãõàsravasyàrhato nàsti ki¤cidiùyamàõam | (pç) tathà ced nàryasyeùyamàõaü ÷ãlam | (u) ÷aikùàõàmakùãõàsravatvàt àtmamatiþ kadàcitpràdurbhavati | ataþ ÷ãle jàyata iùñam | nàrhato 'tyantaprahãõàtmamateþ |

(pç) godhiko 'rhan ùaóvàraü sàmayikavimukteþ parihiõaþ | saptamaparihàõabhayàdasinàtmànaü jaghàna | yadi sa àsravàn vinà÷itavàn, nàtmànaü hanyàt | ato j¤àyate samayavimukto nànàsrava ityucyate | (u) ayaü spçùñàt saüyojanaprahàõàtsamàdheþ parihãõaþ | asmàtsamàdheþ ùañkçtva parihãõaþ | saptamavàraü spçùñvà samàdhimimaü àtmànaü hantumaicchat | tasmin samaye saükalpito 'rhanmàrgamaspç÷at | ato màraþ ÷aikùo vivçttakàyaskandhaü mçta iti àcaturdigantaü tadvij¤àpanàya yena bhagavàn tenopasaükramya bhagavantametadavocat |

÷ràvakaste [mahàvãra maraõaü maraõàbhibhåþ |]
akàükùate cetayate [tanniùedhadyutendriya] |

(#
SSS_479#)
atha khalu bhagavàn [màra iti viditvà ta]mavocat |

[evaü hi dhãràþ kurvanti nàkàükùante [ca] jãvitam |]
samålàü tçùõàmçdgçhya godhikaþ parinirvçtaþ || iti |

(pç) yaþ kùãõaràgaþ sa vighnãbhåtaprahàõakaþ | såtra uktaü- ràgàccetovimuktiþ | dveùamohàbhyàü praj¤àvimuktiriti | ki¤càha- nandiràgaprahàõàcceto vimuktiriti | àha- kàmàsravàccittaü vimucyata iti | evaü vighnãbhåtavimuktiþ syàt na pàramàrthikavimuktiþ | (u) atràpyuktam- avidyà prahãyata iti | ato j¤àyata iyamàtyantikavimuktiriti | yadi mataü ràgaprahàõaü kadàcidvidhnãbhåtaprahàõaü, kadàcidàtyantikaprahàõamiti | anutpannatattvaj¤ànasyedaü vidhnãbhåtaprahàõam | tattvaj¤ànànusàriõa atyantikaprahàõam | nàsti tu ka÷cit [kevalaü] ÷amathaü spçùñvà ràgamàtyantikaü prajahàtãti | tathà cet tãrthikà api ràgamàtyantikaü prajahyuþ | vastutastu na tathà | ato j¤àyata idaü vighnãbhåtaprahàõamàtramiti |

(pç) såtra uktam- ÷amathena cittaü bhàvayati | vipa÷yanàmupàdàya vimuktiü spç÷ati | vipa÷yanayà cittaü bhàvayati | ÷amathamupàdàya vimuktiü spç÷atãti | tat katham | (u) yogãyadi samàdhiü pratãtya kùayamàlambya praj¤àmutpàdayati | tadocyate ÷amathena cittaü bhàvayati | vipa÷yanàmupàdàya vimuktiü spç÷atãti | yadi vikùiptacittena skandhadhàtvàyatanàdãni vikalpayati | tatpratãtya kùayamàlambya ÷amathaü spç÷ati | tadocyate vipa÷yanayà cittaü bhàvayati | ÷amathamupàdàya vimuktiü spç÷atãti | yadi smçtyupasthànàdãni nirvedhabhàgãyàni spçùñvà cittaü parigçhõàti | tadà ÷abhathaü vipa÷yanàü yuganaddhaü bhàvayatãti | sarve ca yogino dvàvimau dharmau ni÷ritya cittaü nirudhya vimuktiü spç÷anti ||

÷amathavipa÷yanàvargaþ saptà÷ãtyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_480#)
188 samàdhibhàvanàvargaþ

(pç) bhavànavocat- samàdhiü bhàvayediti | samàdhicittamidaü pratiõakùamutpannavinà÷i | tat kathaü bhàvayitavyaü bhavati | (u) pratyakùaü pa÷yàmaþ khalu kàyikaü karma pratikùaõavinà÷yapi bhàvanàva÷àdvibhinnakau÷alaü bhavati | bhàvanàva÷àt ciraü punaþ punaþ pravartyamànaü sat sukaraü bhavati | tathà vàcikaü karmàpi | anuvihitàvçtti àvçttyà ca praguõãkçtaü dçóhãbhåta¤ca susmaraõaü bhavati yathàdhyayanàdi | mànasaü karma ca kùaõikamapi bhàvayitavyamiti j¤àtavyam | yathàgnirjanyaü vikàrayati | àpaþ ÷ilà bhedayanti | vàyuþ padàrthàn vidhamati | evaü kùaõikadharmàõàü sarveùàü saühatànàü balamasti | kle÷à yathàvàsanamanuvardhante | yathà ka÷cit punaþ punarmaithunacittaü bhàvayan bahån kàmànabhinirvartayati | tathà dveùamohàvapi | yathoktaü såtre- yo yadvastucittaü manasi karoti sa tatra pratipannaþ | tadyathà sadà kàmavitarkacittamanusaran kàmàya pratipadyate | evamanyau dvau vitarkàvapi | iti | ato j¤àyate cittamidaü kùaõikamapi bhàvayitavyaü bhavatãti |

bhàvanà nàmopacayaþ | dç÷yante dçùñe sarve dharmàþ sopacayàþ | yathoktaüsåtre- yogã khalu ayoni÷o manasikàràt kàmàdãnàsravànanutpannànutpàdayati | utpannàn vivardhayati | yadavarànmadhyamutpàdayati | madhyàduttamamutpàdayati | tadyathà bãjàdaïkuramaïkuràtkàõóaü kàõóànnàëaü nàëàt patraü patràtpuùpaü puùpàtphalamiti pratyakùato hetuto 'nupårvaü vivardhate | samàdhisamprajanyàdidharmà apyevameva syuþ | pratyakùato dçùñaü khalu vàsitatilasya gandhaþ saüïgkràtyà vardhata iti | ayaü gandhastila¤ca pratikùaõamavidyamànaü, tathàpi tadvàsanàbalamasti | ato j¤àyate kùaõikà dharmà api bhàvayitavyà iti |

(pç) tilaü vartamànadharmaþ | vàsito gandha àgantukaþ | avidyamànaü cittaü kùaõikaj¤ànenàgatya bhàvyate | kathaü dçùñànto bhavet | (u) nàsti ka÷cidvidyamànadharmaþ sarve ca dharmàþ kùaõikà iti pårvameva sàdhitam | ato nàsti dåùaõama | yadi dharmà akùaõikàþ, na bhàvayitavyàþ | svaråpata eva sadàsthitasya bhàvanayà ka upakàraþ | yadi dharmaþ pratikùaõavinà÷i, (#
SSS_481#) [tadà] avarànmadhyaü madhyàduttamamiti dharmasya bhàvanà bhavet | (pç) kusumàni tilaü pràpya vàsayanti | j¤ànantu na cittamàpnoti | ato nàsti bhàvanà | (u) pårvakarmadçùñànte pratipàditamidam | yaduttarabhàvikarma na pårvabhàvikarma pràpnoti | purvavacanaü nottarabhàvivacanamapekùate | tathàpi kàyikavàcikakarmaõorasti ca bhàvanàlakùaõam | ato 'pràptaü na bhàvyata iti tava vacanaü na dåùaõàya bhavati | pratyakùato dç÷yate ca hetuphalayorayaugapadye 'pi bhavatyeva hetoþ phalaü bhavatãti | evaü cittadharmasya kùaõikatve 'pi bhàvanàstyeva | yathà ca bãjaü salilasiktamaïkuràdãnapràpyàpi aïkuràdãnaïkurayati | evaü praj¤à pårvacitaü bhàvayati tadårdhvacittamupacitaü bhavati |

(pç) yadi kùaõikàttilàt tilàntaraü jàyate | kimidaü tilaü vàsitaü jàyate, avàsitaü và | yadyavàsitaü jàyate, naiva bhavedvàsanàvat | yadi vàsitaü jàyate | punaþ ka upayoga÷ciravàsana [kriya]yà | (u) vàsanàhetutvàt | yathà bijàtsalilasiktàdaïkuro 'ïkurayate | evaü pårvakusumayogaü pratãtya tilàntaraü jàyate | idaü tu vàsitaü jàyate | bhavànavocat- ka upayoga÷cirakàlavàsanayeti | yathà bhavatàü såtra uktaü- agnisaüyogàdaõuùu kçùõavarõe niruddhe raktavarõaü jàyata iti | yadyàdàvagnisaüyuktadharmasya kçùõavarõaü nirudhyata iti | na syàtpunaþ kçùõavarõasyotpattiþ | yadyàdàvagnisaüyuktadharmasya raktavarõamutpadyata iti punaþ pa÷càdagnisaüyuktadharmaþ kimartham | yadyàdàvagnisaüyogakàle kçùõavarõamutpadyate | raktavarõaü naivotpadyeta | yadi dvitãyakùaõe raktavarõaü jàyate | punara÷cirakàlàgnisaüyogaþ kimartham | yadi bhavatàmabhisandhiþ raktavarõaü krama÷o jàyata iti | cittamapyevamiti ko doùaþ | tathà vipariõàmàdirapi |

sarve dharmà sahetusapratyayà api krama÷o jàyante | yathà garbhàdhànàdikrameõa ÷arãramabhinirvartyate | evaü praj¤àsamàdhyàdayo dharmàþ kùaõikà api avaramadhyottamadharmakrameõa jàyante | bhàvanàdharmaþ såkùmo 'pi cittasantatimanyathayati | yathà pakùacchadasyoùmaõi mçdunyapi aõóaü krama÷o vikriyate | pàõitalamàüsamardanàt và÷ãjañà såkùma÷aþ kùãyate | evaü cittamapi | samàhitapraj¤à såkùmetyataþ krama÷o bhàvyate | dharmaü bhàvayan pràptikàle tàvat jànàti |

yathoktaü gàthàyàm-

(#
SSS_482#)
àcàryàtsarvamàdatte, sarva[tat] mi(mai?)trahetukam |
àtmacetanayà sarva, sarva pàke kàlamapekùate || iti |

ka÷cidajasramadhãyàno 'pi na pratyeti paripavkakàlika iva | yathà bahubhiþ puùpairekasmin samaye tilaü vàsayati na yathà puùpàlpàni krama÷a÷ciraü vàsayanti | medasà paripuùñiþ jale [naukà] nimajjanaü bhittinirmàõaü ityàdirapi tathà | pratyakùaü khalu [naþ] bãjàïkuràdãnàmupacayo 'tisåkùmaþ, naiva draùñuü ÷akyate | teùàü dainandina upacayaþ kle÷ànàü gaõanà | bàlakàdãnàü ÷arãraü stanyapànàdinà paripacyata itãdamapi tathà syàt | ato j¤àyate dharmabhàvanà såkùmà praõãtà duravabodhà ceti |

(pç) kadàciddharmo yugapadupacãyate | ka÷citpårvaü råpamadçùñvàpi taddar÷anamàtreõa tatràbhinivi÷ate | ka÷cidalpakàle 'pi bahu pratisaüvedã bhavati | kasmàducyate kramikaiva bhàvaneti | (u) sarvasyàtãtabhàvitvàt | ato j¤àyata upacità bhàvanà kramiketi | idaü pratipàditameva | na cittotpàdamàtreõa yatki¤citsàdhayati | yathoktaü såtre- yaþ ku÷aladharmeùu na bhàvanàyogamanuyuktaþ ku÷aladharmànanupàdàya kevalaü praõidadhàti àsravebhya÷cittavimokam | naivàsya cintitaü praõidhànàdbhavati | ku÷aladharmeùu bhàvanàyogànanuyuktatvàt iti |

yogã yadi ku÷aladharmeùu bhàvanàyogamanuyukto bhavati | akçtapraõidhànasyàpi [tasya] àsravebhya÷cittaü vimucyate | hetorhi phalaü jàyate na praõidhànàt | tadyathà pakùiõàmaõóasaüspar÷a àva÷yakaþ | na praõidhànàt janturaõóànnirgacchati | na ca praõidhànàtpradãpaprakà÷aþ pari÷uddho bhavati | kintu pari÷uddhatailaü pari÷uddhavartikà¤cobhayamapekùya [anya]vastusaüspar÷acà¤calyaràhitye ca tatprakà÷aþ pari÷uddho bhavati | ki¤ca na praõidhànamàtreõa dhànyaü labhyate | kintu ava÷yaü såkùetrasadbãjartuvçttisamãkriyàkçùikarmaõàü sàkalye tatpratilàbho bhavati | nàpi ca praõidhànamàtràt deho råpaü bala¤ca labhate | ava÷yaü vastrauùadhàhàrapoùaõàdipratyayena tu paripårõo bhavati | evaü na praõidhànamàtràdàsravàõàü kùayo bhavati | ava÷yaü tatvaj¤ànamapekùya vimucyate | ko j¤ànã hetoþ phalaü jàyata iti prajànan taddhetumupekùya anyasmàtphalamàkàükùeta |

(#
SSS_483#)
dharma bhàvayan dçùña eva phalavipàkaü pa÷yati | yathoktaü såtre- tiùñhantu saptadinàni mayà ÷àsitàþ ÷ràvakà muhårtaü tàvatku÷aladharmaü bhàvayanto 'pramàõavarùeùu nityaü sukhàü vedanàü spç÷anti iti | bhikùuõyo bhadantamànandamavocan- vayaü smçtyupasthàneùu supratiùñhitacittà viharantyaþ pårveõàparaü vi÷eùaü samprajànãma iti | såtre ca bhagavàn bhikùånàmantryàha- a÷añhasya màmupasaïkramato yanmayà pràtarupadiùño dharmaþ tadartha sàyaü vindate | yat sàyamupadiùño dharmaþ pràtastaddhitaü vindata iti | yaccàrhanmàrgaü spç÷ati na tat parapudgalaþ prayacchati | nànanyapudgalaþ | kevalaü samyagghetubhàvanàtastaddhitamàpnoti | anuttaraü buddhamàrga eva nanu ku÷aladharmasyopacitabhàvanayà spç÷ati | yathoktaü såtre- bhagavàn bhikùånàmantryàha- dvau dharmau ni÷rityàhamanuttaraü màrgaü samàpannaþ yat ÷ubhàbhiratàvanirvedo màrgabhàvanàyàmaklànti÷ca iti | bhagavataþ ku÷aladharmàõàü nàsti sãmà |

bodhisattvàþ samàdhimaspç÷anto 'pi na kusãdà bhavanti | kasmàt | ku÷ale 'kçte na ki¤cilabhyate | ku÷ale kçte 'pi nàkàre parivçttiþ | ku÷alamakurvato naiva kùaimaü bhavati | idaü cintayitvà vãryamàrabhamàõaþ ku÷aladharmaü bhàvayet | vãryamàrabhamàõasya làbho và bhavati hànirvà | akçtavãryasya naivàsti pratyà÷à | ato bhàvanàmàrabheta mà parikhedo bhåditi | pràj¤aþ paryavasàne 'va÷yaü mucyate | bhàvanàvinirmuktasya na punarastyupàyaþ | ataþ pràj¤ena bhàvanàrabdhavyà, mà parikhedo janayitavyaþ | yogã sucaritacaryàyà asti phalavipàka ityanusmçtya alabhamàno 'pi na viùàdaü karoti | ki¤ca yogã manasi kuryàt- mayà bhàvanàyàþ phalavipàko 'nupràpta eva | pårvàgataiþ sattvaiþ sarveùàü dhyànasamàdhãnàü [phalavipàkasya] anupràptatvàt | mamedànãü samyagbhàvanàpi phalavipàkamanupràpsyatãti | ato na parikhidyàt |

sucarita÷àlini tathàgataþ pratyakùaü karoti | ahamidànãü samyagàcaràmãtyato j¤ànamava÷yamanupràpsyate | ahaü màrgasamàpattipratyayasampannaþ yat manuùyadehapràptiravikalendriyatà puõyapàpavij¤àtçtà vimuktàvapi càdhimuktatà abhyàgatasambuddhità ityetaiþ pratyayaiþ samanvitaþ kathaü na bhàvanàphalavipàkamanupràpsye | vãryasamàcaraõamamoghameva | ato na parikhidyate | (#
SSS_484#) kle÷ànàü prahàõamatisåkùmaü dåravabodhaü và÷ãjañàyàü krama÷aþ kùayavat | mama kle÷ànàmapi bhavetprahàõam | saukùmyàtparaü na sambudhyate | ato j¤àyate ku÷alaü bhàvayituü vãryamuttamaü bhavatãti | alpãyasã praj¤àpi kle÷àn vinà÷ayati yathà alpãyàn prakà÷o 'ndhakàramapanayati | evamalpãyasãü praj¤àü labhamànaþ kçtakçtyo bhavati | ato na parikhidyate | dãrghakàye 'pi dussàdhanà yat samàdhisamàpattiþ | yadi samàdhiü samàpadyate | tadànye guõà acireõa bhavanti | ataþ kùipramalabhamàno 'pi na parikhidyate |

yogã samanucintayet samàdhisamàpattiratikçcchrà yathà purà bodhisattvaþ puõyena praj¤ayà ca ghaniùñhaþ ùañvarùàõi vyavasyan ante 'nupràptaþ | anyeùàü bhikùåõàü samàdhisamàpattirapi kçcchrà, kiü punarmama pçthagjanasya mandendriyasya vegenànupràptiriti | evamanucintya na parikhidyeta | yogibhirava÷yaü kartavyaü yat samàdhibhàvanà, nàsti punaþ karmàntaram | ato 'nanupràptasyànupràptaye bhàvayitavyam | bhàvayità samàdhimasamàpanno 'pi kàyapravivekalàbhã bhavati | praviviktakàyasya samàdhiþ sulabho bhavati | samàdhibhàvanàmàrabhamàõo bhagavadanugrahasyànçõo bhavati | pravivekacàritvàt yogàvacara ityàkhyàmapi vindate | dãrghakàlaü ku÷alaü bhàvayataþ ku÷alasvabhàvaþ sidhyati | yàvatkàyapravçtti ku÷alameva sadànupatati | ataþ sujanaiþ saïgaccheta | idaü mahate 'rthàya bhavati | sadà ku÷alasya bhàvayità dçùña eva kàyena àsravàõàü kùayaü spç÷et | yadi và maraõakàle spç÷et yadi và àyuùo 'nte susthàna upapadya tadantarà spç÷et | iti yathàdharma÷ravaõànu÷aüsa uktam |

yogã adhyàtmaü cittaü vãralakùaõaü puraskçtyaivaü cintayati ahaü kle÷àvaraõamaparyàdàya na kadàcidvçthà pratinivarta iti | ki¤ca yogã mànacittamà÷rityaivaü cintayati- ÷raddhàdãni ku÷alendriyàõi santãti anye samàdhiü pratipadyante | mamàpãdànãü santi | kimarthaü na samàpadya iti | yathà purà bodhisattvaþ aràóàdibhyo munibhyo dharmaü ÷rutvaivamacintayat ime ÷raddhàdiku÷alendriyatvàt dharmamanupràpnuvan | samàpãdànãü santi kasmànnànupràpsyàmãti | yogã prajànàti- kle÷à durbalàþ praj¤à balavatã | tatprahàõaü kimiti duùkaramiti | yathoktaü- bhikùuþ ùaóbhirdharmaiþ samanvàgato mukhamàrutena himavantaü [parvataràjamapi] pradalayet | kaþ punarvàdo avidyàmiti |

(#
SSS_485#)
ki¤ca yogã cintayati- ahaü pårvàdhvani na samàdhiü bhàvitavàn | ata idànãü nànupràpnomi | idànãü na prayate pa÷càtpunarnànupràpsyàmãti | ato bhàvanàmàrabhate | sadà samàdhibhàvitvàt cittamekatra pratitiùñhati | yathà ghañasya pravartanamanuparatamava÷yamekatra pratitiùñhati | api ca yogã cintayati- yadyahaü sadà vãryamàrabhe yadi cànanupràptamanupràpnomi | tadordhvaümava÷yaü na vipratisariùyàmãti | ata÷cittaikàgryeõa samàdhãn bhàvayitumàrabheta ||

samàdhibhàvanàvargo 'ùñhà÷ãtyuttara÷atatamaþ |


189 màrgasatyaskandhe j¤ànàdhikàre j¤ànalakùaõavargaþ

tattvasya praj¤à j¤ànamityàkhyàyate | tattvaü yat ÷ånyànàtmatà | tasya praj¤à tattvaj¤ànaü bhavati | praj¤àptau praj¤eti saüj¤à na tu j¤ànam | kasmàt | uktaü hi såtre- yathàsiþ parikçntati | àrya÷ràvakàþ praj¤àsinà saüyojanànubaddhàn anu÷ayaparyavanaddhàn sarvàn kle÷àn samucchedayati | nànyadharmeõeti vadanti | nàtattva[j¤àne] na kle÷àn samucchedayati iti | ato j¤àyate praj¤aiva tattva[j¤àna]miti |

(pç) yat bhavànàha- praj¤aiva kle÷àn samucchedayatãti | tadayuktam | kasmàt | saüj¤ayàpi hi kle÷àn samucchedayati | yathoktaü såtra- anityasaüj¤à bhàvità [bahulãkçtà] sarvaü kàmaràgaü paryàdàti | [sarvaü] råparàgaü [sarva]bhavaràgaü [sarva]masmimànaü [sarvà]mavidyà¤ca paryàdàti | iti | (u) maivam | praj¤ayà yaþ kle÷ànàü samucchedaþ [sa eva] saüj¤ayetyucyate | (#
SSS_486#) asti bhagavato dvividhaü vacanaü- paramàrthavacanaü saüj¤àvacanamiti | yathoktaü såtre- maitrã vyàpàdaü samucchedayatãti | ayaü maitrãdharmaþ paramàrthato na saüyojanaü samucchedayati | j¤ànamàtraü samucchedayati | yathoktaü- j¤ànàsiþ sarvàn kle÷àn samucchedayati iti | ato j¤àyate maitrã saüyojanaü samucchedayatãti saüj¤àvacanam | ki¤coktaü praj¤àrthasåtre- vimuktiü prajànàtãti praj¤à | kiü vastu vimuktiriti prajànàti | yat anityaü råpaü anityamiti yathàbhåtaü prajànàti | anityà vedanà, saüj¤à, saüskàrà, vij¤ànamanityamiti yathàbhåtaü prajànàti | iyaü praj¤aiveti | ki¤càha- àrya÷ràvakàþ samàhità yathàbhåtaü prajànantãti | ato j¤àyate paramàrtha eva praj¤eti | praj¤àdçùñànte coktam- j¤ànamasiþ praj¤à iùurityàdi | dçùñànto 'yaü sarvakle÷aprahàõamupadar÷ayati | tattvaj¤ànameva kle÷àn samucchedayatãtyataþ praj¤aiva tattva[j¤àna]miti j¤àyate | ukta¤ca gàthàyàm-

yogã pa÷yati vai loke sarve devà÷ca mànuùàþ |
tattvaj¤ànaparibhraùñà nàmaråpe 'bhiniviùñàþ || iti |

laukikà bhåyasà tucchakaü nityaü sukhaü subhamityàdi dçùñvà tattvaj¤ànàdbhaùñà bhavanti | yaþ paramàrthataþ ÷ånyamanàtma ityàdi pa÷yati, sa tattvaj¤ànã bhavati | ato j¤àyate praj¤aiva tattva[j¤àna]m iti |

àha ca bhagavàn såtre- yasya dhanaü vinaùñhaü, tasyàlpãyàn làbho vinaùñaþ | yasya praj¤à vinaùñà, tasya mahãyàn làbho vinaùña iti | ki¤càha- làbheùu dhanamalpãyàn làbhaþ | praj¤à tåttamo làbha iti | àhaca- pradyotànàü candrasåryapradyota alpãyàn praj¤àpradyoto 'gra iti | yadi praj¤à na tattva[j¤ànaü], kasmàdevaü vadet | ukta¤ca såtre- praj¤endriyamàryasatyasaïgçhãtamiti | àha ca- duþkhasamudayaj¤ànàdiþ tattva[j¤àna]miti prajànãyàt | paramàrthasatyàlambaneyaü praj¤à iti | àha ca- [bodhipakùika]dharmeùu praj¤à agrà iti | (#
SSS_487#) ki¤càha- anuttarà samyaksambodhiþ praj¤endriyamityabhidhãyate iti | ataþ sà tattvamiti | bhagavato da÷a balàni j¤ànamayàni | ato j¤àyate praj¤à vastutaþ paramàrthàlambanà bhavatãti | (pç) tathà sati praj¤à alaukikã bhavet | (u) vastuto 'laukikã praj¤à | kenedaü j¤àyate | laukikaü cittaü praj¤aptimavalambate | lokottaraü cittaü nairàtmya÷ånyatàmavalambate | kasmàt | praj¤aptirhi loka eva | praj¤apteratikràntaü lokottaram |

(pç) bhavaduktaü na yujyate | kasmàt | uktaü hi såtre- kiü vijànàti vij¤ànam | yaduta råpa÷abdagandharasaspar÷àn vijànàti | yathà skandhadhàtvàyatanàdãni vij¤ànena vijànàti | idaü vij¤ànaü lokottaraü bhavet | iti | ato laukikaü cittaü praj¤aptimàtramàlambate na tattvamiti bhavadvacanamayuktam | manovij¤ànamapi tattvàlambanam | vedanàsaüj¤àsaüskàràdyàlambitvàt | ki¤càha bhagavàn- dve samyak dçùñã laukikã lokottareti | puõyapàpàdyastitva [samyak dçùñi]laukikã yadàrya÷ràvakàõàü duþkhasamudayanirodhamàrgànàlambya anàsravasmçtyà samprayuktà praj¤à lokottarà | ukta¤ca gàthàyàm-

laukikottamadçùñãko yàtàyàto 'pi saüsçtau |
adhvanàü ÷atasàhasraü na yàvaddurgatau gataþ || iti |

ukta¤ca såtre- mithyàcàriõaþ susthàne janma bhavati | astya pàpakarmaõo 'nabhinirvçttau ku÷alapratyayaþ pårvaü vipacyate | kadàcinmaraõakàle samupasthite samyak dçùñisamprayuktaü ku÷alacittamabhimukhãbhavati | ataþ susthàne jàyate | iti | da÷asu ku÷ala[karma]patheùvapi samyagdçùñiruktà | kathaü bhavànàha lokottaraü j¤ànamiti | àha ca bhagavàn- trividhà praj¤à ÷rutamayã praj¤à, cintàmayã praj¤à, bhàvanàmayã praj¤à | ÷rutamayã praj¤à cintàmayã praj¤à laukikã | bhàvanàmayã ubhayavidhà iti | ki¤ca bhagavàn [ànàpàna]smçtiü janayàmàsa | ràhulo bhikùurapariniùpannàü vimuktipraj¤àmanupràpa | àha ca pa¤cadharmà aparipavkaü vimukticittaü vipàcayanti iti | eùà sarvà laukikã praj¤aiva | ki¤coktaü såtre- kecidabhiniùkramaõaku÷alàþ, na vipa÷yanàku÷alàþ | kecidvipa÷yanàku÷alàþ na santaraõaku÷alà iti | laukika j¤ànalàbhitayà abhiniùkramaõaku÷ala ityucyate | catussatyàdar÷itayà na vipa÷yanàku÷alaþ | (#
SSS_488#) catussatyàni pa÷yannapi àsravakùayàlàbhitayà na santaraõaku÷alaþ | bhagavàn svayamàha- dharmaj¤ànamanvayaj¤àna paracittaj¤àna¤ca laukikaü j¤ànamiti | ki¤càha- pårvanivàsaj¤ànaü cyutyupapattij¤ànaü sàsravamiti | api càha- dharmàõàü sthitij¤ànaü nirvàõaj¤ànaü bhavati | ityàdisåtreùåktatvàt j¤àtavyaü asti sàsravaü j¤ànamiti |

atra pratibråmaþ | yadyasti sàsravà praj¤à | idànãü vaktavyaü sàsravànàsravayoþ pravibhaktaü lakùaõam | (pç) yo dharmo bhave pàtakaþ sa sàsravaþ | tadanyo 'nàsravaþ | (u) ko dharmo bhave pàtakaþ | ko và na bhave pàtakaþ | idaü prativaktavyam | apratibråvàõasya nàsti sàsravànàsravayorlakùaõam | yadbhavatoktam- asti laukikaü cittamapraj¤aptyavalambanaü yadviùayàdãnàü vij¤ànamiti | tadayuktam | kasmàt | àha khalu bhagavàn- pçthagjanàþ satataü praj¤aptimanudhàvantãti | asyàrthaþ | sarvapçthagjanacittaü praj¤aptiü na paryàdàtãtyataþ sadà asmitàlakùaõamanudhàvati | naiva tato visaüyujyate | råpaü pa÷yato 'pi na ghañàdilakùaõàdvisaüyujyate iti | ataþ pçthagjana cittaü na tattvàrthamavalambate | vedanàsaüj¤àdãn dharmànavalambamàno 'pi ahaü mameti pa÷yati | ato j¤àyate sarvaü laukikaü cittaü praj¤aptimavalambata iti |

yaduktaü bhavatà- laukikã praj¤à yaduta dvidhà samyagdçùñirityàdi iti | tatredaü prativaktavyam- asti cittadvaividhyaü mohacittaü j¤ànacittamiti | praj¤aptidharmàvalambanaü cittaü mohacittam | yat ÷ånyà nàtmaråpadharmamàtràvalambanaü cittaü j¤ànacittam | yathoktamavidyàvibhaïgasåtre- avidyà katamà | yat pårvànte 'j¤ànamaparànte 'j¤ànaü pårvàntàparàntàj¤ànaü karmaõyaj¤ànaü karmavipàke 'j¤ànaü pårvàparakarmavipàkàj¤ànaü ityàdi tatra tatra yathàbhåtasyàj¤ànamadar÷anamanabhisamayaþ tamaþ saümohaþ [avidyà]ndhakàraþ iyamucyate 'vidyà iti | yathàbhåtasyà j¤ànamiti yat ÷ånyànàtmà j¤ànam | idaü pçthagjanacittaü sadà praj¤aptigataü sat praj¤aptimavalambate | ato 'vidyetyàkhyàyate | ÷ånyàlambanaü j¤ànam | idànãü yadi sarvaü laukikaü j¤ànaü praj¤aptimavalambate | praj¤aptyàlambanaü cittamavidyà bhavati | kathamucyate asti laukikã praj¤à iti |

(pç) bhavatoktavat praj¤aptyàlambanaü praj¤àlakùaõamavidyà | idànãmarhato 'vidyà bhavet | ghañàdyàlambanacittasya sattvàt | (u) arhato nàsti ghañàdyàlambanaü cittam | kasmàt | (#
SSS_489#) prathamàbhi sambodhikàla eva sarvapraj¤aptilakùaõànàü vidhvastatvàt | kriyàrthàrya kevalamabhidadhàti | na tatra mànadçùñàvabhinivi÷ate | santi trayo vàdàþ- (1) dçùñijaþ, (2) mànajaþ, (3) kriyàrthaja iti | tribhyaþ kriyàrtho bhavati | pçthagjanà yadvadanti ghaña iti pudgala iti | ayaü vàdo dçùñijaþ | ÷aikùà àtmadçùñivihãnà api samyaksmçtipramoùat pa¤casu skandheùu asmimànalakùaõena vadanti- ayaü pudgalaþ ayaü ghaña iti | yathà kùemakasåtra uktam | kriyàrthaja iti yadarhataþ | yathà mahàkà÷yapaþ saïghàñiü dçùñvà àha- iyaü mameti [yat] divyarddhau vicikitsàü janayati | bhagavàn tadvivçõvannàha- ayamatyantasamuddhatamànendriyaþ pradagdhahetupratyayaþ kathaü sàbhimànaþ syàt | praj¤aptyà paraü [tathà] vadatãti | ato j¤àyate astyarhato ghañàdicittamiti |

(pç) yadyalaukikã praj¤à | dve samyagdçùñã ityàdã såtraü kathaü neyam | (u) idaü sarvaü saüj¤àj¤ànamiti nàmnocyate | bhagavàn dharmàõàü tattvalakùaõapratisaüvedã vineyasattvànanusçtya vividhaü nàma sthàpayati | yathà praj¤àmeva vedanàdinàmnopadi÷ati | yaduta vedakaþ sarvadharmebhyo vimucyata iti | api càha anityàdisaüj¤à bhàvità sarvàn kle÷àn paribhedayatãti | àha ca- caturthamakçùõama÷uklaü karma sarvakarmàõi ÷aikùacetanàkhyàni kùapayatãti | ki¤càha- manasà sarvànabhivive÷àn prajahàtãti | àha ca-

÷raddhayà tarati ogham apramàdena càrõavam |
vãryeõa duþkhamatyeti praj¤ayà pari÷udhyati || iti |

api càha- cakùå råpadar÷anàyecchati iti | cakùuùi vastuto 'satyàmapãcchàyàü cittameva dar÷anàyecchat cakùurnàmnocyate |

(#
SSS_490#)
(pç) yadi laukikaü j¤ànaü saüj¤à | kasmàt j¤ànaü bhavati | yadi hetupratyayàn vinopadiùñaü j¤ànam | tadà sarvàþ saüj¤à j¤ànaü bhavetyuþ | vaktavyà ca dvividhà saüj¤à lokaü pratãtya satyaü, paramàrthaü pratãtya satyamiti | (u) maivam | saüj¤àyàþ santi nànàvibhàgàþ | kàcit mohakàùñhàtmikà saüj¤à yàvat laukikaku÷alàku÷alàni na vijànàti | kàcidavaramohàtmikà saüj¤à ku÷alàku÷alàni vivecayati | kàcidalpamohàtmikà saüj¤à asthisaüj¤àdyàlambate | praj¤apti mavihàya na skandhalakùaõàni vidhamati | itãyaü saüj¤à skandhalakùaõaparibhedakaü j¤ànamanukålayatãtyato bhagavànupadi÷ati j¤ànamiti | iya¤ca saüj¤à tattvaj¤ànasya hetuü karotãtyato j¤ànami tyucyate | asti ca loke kàraõe kàryopacàraþ | yathà suvarõaü bhuïkte | puruùasya pa¤cavçttãrdadàti | strã ÷ãlaü malinaü karoti | supàrà jaladhàrà sukhà | dharmavasanaþ puruùaþ sukha iti | saptàsravasåtre ca vacanaprahàõavçttiprahàõàdaya àsravahetava àsravà ityucyante | àhu÷ca àhàro jãvitaü pa÷avastçõànãti | api càhuþ- annavasràdãni bàhyajãvitam, yat parasvàpaharaõaü tadeva parajãvitàpaharaõam iti | idaü sarvaü hetumeva phalatayà vadanti | evaü j¤ànahetureva j¤ànamityucyate | ato 'navadyam |

(pç) smçtyupasthàneùu uùmàdiùu ca gataü cittaü tattvadharmamàlambate | kimidamanàsravam | (u) yadanàsravaü cittaü tat praj¤aptiü vidhamati | ato yatra praj¤aptividhamanaü cittaü tadanu samàgataü cittamanàsravaü bhavati | (pç) kutra cittaü praj¤aptiü yugapat vidhamati | (u) yatra pa¤cànàü skandhànàmudayavyayànudar÷anasampanno bhavati | tadà [teùà]manityasaüj¤àmanupràpnoti | anityasaüj¤à ca yogino 'nàtmasaüj¤àü sampàdayati | yathoktam- àrya÷ràvakàõàmanityasaüj¤ayà cittaü bhàvayatàmanàtmasaüj¤à pratitiùñhati | anàtmasaüj¤ayà cittaü bhàvayatàü kùipraü ràgadveùamohebhyo vimucyate ityàdi | kasmàt | anàtmasaüj¤ayà hi cittaü bhàvayatàü duþkhasaüj¤à pratitiùñhati | àtmasaüj¤itvàt duþkhamapi pratibudhyate | ato yo dharmo 'nityo 'nàtmà, sa duþkho 'pi iti prajànan aku÷alànnirvidyate | ato 'nàtmasaüj¤à duþkhasaüj¤àü sampàdayati |

(pç) kasmàdbhavànàha [anyathà] vidhanakramam | såtre tåktam- yadanityaü tadduþkham | yadduþkhaü tadànàtma iti | ato 'nityasaüj¤à duþkhasaüj¤à sampàdayati | duþkhasaüj¤ànàtmasaüj¤àü sampàdayati |

(#
SSS_491#)
(u) såtra uktam- anityasaüj¤àbhàvitaü ÷ràvakàõàü cittamanàtmasaüj¤àyàü pratitiùñhati iti | ato 'nityasaüj¤à anàtmasaüj¤àü sampàdayati | evaü vadato 'pi asti màrganayaþ | kasmàt | àtmavàdã hi paralokasàdhanàyàha- àtmà nitya iti | ataþ pa¤caskandhà anityà iti pa÷yan anàtmàna iti prajànàti | yathoktaü såtre- cakùuràtmeti yo vadet | tat nopapadyate | cakùuùa utpàdopi vyayo 'pi praj¤àyate | yasya khalu punarutpàdo 'pi vyayo 'pi praj¤àyate | àtmà ma utpadyate vyeti cetyasyàgataü bhavati | iti |

(pç) såtradvayamidaü kathaü pratisaüvedanãyam | (u) duþkhalakùaõaü dvividham- anityasaüj¤otthitaü vipariõàmaduþkhalakùaõam | anàtmasaüj¤otthitaü saüskàraduþkhalakùaõama | ataþ såtradvayamapyaviruddham | (pç) tathà cet smçtyupasthànoùmàdàvastyanityasaüj¤à | ayaü dharmo 'nàsravaþ syàt | (u)smçtyupasthànàdau yadãyamanàsravà, ko doùo 'sti | (pç) pçthagjanànàü citte na syàdiyamanàsravà | pçthagjanànàü citte 'pyasti abhåtasmçtyupasthànam | kathamidanàsravaü bhavet | (u) pudgalo 'yaü na vastutaþ pçthagjanaþ | ayaü srotaàpattiphalapratipannaka ityucyate | (pç) ayaü srotaàpattiphalapratipannakaþ satyadar÷anamàrge vartate | smçtyupasthànàdidharmà÷ca na satyadar÷anà bhavanti | (u) srotaàpattiphalapratipannakaþ sannikçùño viprakçùña÷ca bhavati | smçtyupasthànàdigato viprakçùñaþ pratipannakaþ satyadar÷anagatastu sannikçùñaþ | kenedaü j¤àyate | uktaü hi bhagavatà và÷ãjañopamasåtre- jànataþ pa÷yata àsravàõàü kùayaü vadàmi | kiü jànataþ kiü pa÷yata àsravàõàü kùayo bhavati | iti råpaü, iti råpasya samudayaþ | iti råpasyàstaïgamaþ | iti vedanà saüj¤àsaüskàravij¤ànàni yàvadastaïgamaþ | màrgamabhàvayato nàsravàõàü kùayo bhavati | bhàvayatastu bhavati | tadyathà [kukkuñyà] aõóàni samyagadhi÷ayitàni | evameva bhàvanànuyogamanuyuktasya bhikùornaivaü j¤ànaü bhavati etàvatko bata me 'dyàsravàõàü kùãõam | etàvatko hayaþ etàvatkaþ paramiti | atha khalvasya kùãõe kùãõànta eva j¤ànaü bhavati | tadyathà và÷ãjañàyàü [dç÷yante 'ïgulipadàni] (#
SSS_492#) | saptatriü÷a[vdodhya]ïga
bhàvanànuyogamanuyuktasya bhikùoralpakçcchreõaiva saüyojanàni pratipra÷rabhyante | påtikàni bhavanti | tadyathà sàmudrikayànàno[rbandhanàni] | ato j¤àyate smçtyupasthànàdigato màrgàïgabhàvanànuyogamanuktaþ srotaàpattiphalapratipannaka iti | yadyekasmin kùaõe yadi và pa¤cada÷asu kùaõeùu na bhàvanànuyogaü vindate | [tadà] j¤àtavyamayaü viprakçùñaþ srotaàpattipratipannaka iti |

(pç) iti råpaü, iti råpasya samudayaþ iti råpasyàstaïgamaþ, iti vedanà iti j¤ànamiti prathamamuktamàdyaphalasya màrgaþ | anantaràsrayo dçùñàntàsrayàõàü phalànàü màrgàþ | ato nàdyaphalapratipannaka ityucyate | (u) yadyaõóàni na samyagadhi÷ayitàni | tadà vina÷yanti | samyagadhi÷ayatàni saüsidhyanti | evaü smçtyupasthànàdàrabhya prathamaü bhàvanàmàrabhate | sa yadi na sàdhayati | na sa pratipannako bhavati | sàdhayanstu ÷aikùajano 'timàtrapåtivedaka ityucyate | ataþ smçtyupasthànàdau påtibhåtaþ san pçthagjano bhavati | yaþ saüsiddhabhàvanaþ sa àdyaphalapratipannako bhavati | tadyathà aõóàntargata | aõóàbdahirgataþ srotaàpanno bhavati | ato j¤àyate smçtyupasthànàdigataþ viprakçùñaþ pratipannaka ityucyate | ki¤cogreõa saïghe nimantrite devatà upasaïkramya àrocayanti- amuko gçhapate arhan yàvadamuka àdyaphalapratipannaka iti | yadi sa satyadar÷anamàrgagataþ | kathamàrocayeyuþ | j¤àtavyaü sa viprakçùñaþ pratipannaka iti |

ki¤coktaü bhagavatà såtre- yasya [khalu bhikùava imàni] pa¤cendriyàõi (÷raddhàdãni) na santi | tamahaü bàhyaþ pçthagjanapakùe sthita iti vadàmãti | asyàrthaþ- asti bàhya àbhyantara÷ca pçthagjanaþ | yasya nirvedhabhàgãyàni ku÷alendriyàõi na santi | sa bàhyaþ pçthagjana iti | yasya santi sa àbhyantara iti | ayamàbhyantaraþ pçthagjana àrya ityupyucyate pçthagjana ityapyucyate | bàhyaü pçthagjanamupàdàya àryaþ | satyadar÷anamàrgamupàdàya pçthagjanaþ | yathànanda÷channamàmantryàha- pçthagjano nànusmarati råpaü ÷ånyamanàtmà, vedanà, saüj¤à (#
SSS_493#) saüskàrà vij¤ànaü ÷ånyamanàtmà | sarve saüskàrà anityàþ | sarve dharmà anàtmànaþ | teùàü nirodho nirvàõamiti | atha ca [tatra] channasya [cittaü] na dharmaniyàme praskandati | nàpi pçthagjanasyaivaü bhavati ityàha |

(pç) sannikçùño viprakçùño và, ubhàvapi pratipannakau | kaþ pravibhàgastayoþ | (u) yo nirodhaü pa÷yati sa tattvataþ pratipannakaþ | yo dårabhàgãyaku÷alendriyagataþ pa÷yati pa¤caskandhà anityàþ duþkhà ÷ånyà anàtmàna iti | na tu nirodhaü pa÷yati | sa saüj¤àpratipannakaþ | kasmàt | yathoktaü såtre- bhikùavo bhagavantaü pçcchanti- kathaü dharmaü pa÷yema iti | bhagavànàha- cakùuþ pratãtya råpa¤ca cakùurvij¤ànamutpadyate | tatsahabhuvo vedanàsaüj¤à cetanàdayaþ sarve [dharmà] anityà vipariõàmadharmàõaþ a÷raddheyàþ | yo dharmo 'nityaþ, tad duþkham | duþkhasyàsya samudayo 'pi duþkham | sthitirapi duþkham | punaþ punarbhavalakùaõamapi duþkham | evaü yàvanmano dharmà api | yadãdaü duþkhaü nirudhyate | anyàni duþkhàni na sambhavanti | na punaþ santàno bhavati | yogina÷citta evaü bhavati- idaü praõãtamupa÷amapadaü yat sarveùàü mçùàbhåtànàü kàmatçùõànàmapagamaþ kùayo viràgo nirodho nirvàõam | yadasmin dharme cittaü praskandati adhimucyate ne¤jate na paràvartate na ÷ocate na paritràsate | tato nidànaü dharmaü pa÷yeyam iti | ato j¤àyate yogã anityàdyàkàraiþ pa¤caskandhànavalokayan viprakçùñaþ pratipannaka ityucyate | teùàü nirodhaü pa÷yan sannikçùñaþ pratipannaka iti | yathà channaþ sthaviràn prativadati- mamàpyevaü bhavati- råpamanityaü [vij¤ànamanityaü råpamanàtmà, vij¤ànamanàtmà, sarve saüskàrà anityàþ, sarve dharmà anàtmàna iti | atha ca punarme] sarvasaüskàrasamarthe tçùõàkùaye nirodhe nirvàõe cittaü
na praskandati, na prasãdati, na vimucyate [paritarùaõà | upàdànamutpadyate | pratyudàvartate mànasam | atha kastarhi ma àtmeti |] na khalvimaü dharmaü pa÷yato bhavati | iti |

ki¤càha- yogã yadasmin dharme mçdupraj¤ayà kùàntiü ÷raddadhate sa ÷raddhà[nusàrã] pratipannakaþ | pçthagjanamatãtya dharmaniyàmamavatàryàdyaphalamalabdhvà na deveùu bhavati | yastãkùõapraj¤ayà kùàntiü ÷raddadhate sa dharmà[nusàrã] pratipannakaþ | [yo] dharmamimaü pa÷yan (#
SSS_494#) trãõi saüyojanàni samucchedayati | na srotaàpannaþ yo nirava÷eùa[kùayà]bhij¤aþ so 'rhan | ato j¤àyate nirodhaü pa÷yan sannikçùñaþ pratipannako bhavatãti |

(pç) yogã kasmànnàtyantaü nirodhaü pa÷yati | (u) såtra uktam- dharmà nissvabhàvàþ pratãtyasamutpannàþ | ayaü dharmaþ paramagambhãraþ | sarvatçùõàkùaya upa÷amo nirodho nirvàõam | idaü padamatidurdar÷am | bhagavàn dvàda÷anidànànàü nirodhaü dçùñvà anuttaramabhisambuddho 'bhåt iti | dharmamudràyà¤coktam- pa¤caskandhànanityàn vipralopàn mçùàbhåtànasàràn ÷ånyàü÷ca pa÷yato yogino j¤ànadar÷anamavi÷uddhaü bhavati iti | såtramidamanta àha- yogina evaü bhavati- yanmayà dç÷yate ÷råyate àjighryate rasyate spç÷yate manyate tat sarvaü pratãtyasamutpannaü vij¤ànam | yadasya vij¤ànasya hetupratyayà nityà và anityà và iti | tadanityaj¤ànam | anityebhyo hetupratyayebhya utpannaü vij¤ànaü kathaü nityaü bhavet | ataþ sarve pa¤caskandhà anityàþ pratãtyasamutpannàþ kùayalakùaõàþ vipariõàmalakùaõà viyogalakùaõà nirodhalakùaõà iti pa÷yati | tadà yogino vi÷uddhaü j¤ànadar÷anaü bhavati | àtyantikanirodha ityanena vi÷uddhaü j¤ànadar÷anamucyate | ato nirodhaj¤ànadar÷anameva àryasatyadar÷anaü bhavati | àdau ca dharmasthititàj¤ànamante nirvàõaj¤ànaü bhavati | ato nirodhasatyadar÷anamevàryamàrgalàbho bhavati |

j¤ànalakùaõavarga ekonanavatyuttara÷atatamaþ |


190 ekasatyadar÷anavargaþ

(pç) yadbhavànàha- nirodhaü pa÷yanneva phalapratipannaka iti | tadayuktam | kasmàt | såtre hi bhagavatoktam- caturõàmaryasatyànàü yathàbhåtamananubodhàt evamidaü dãrghamadhvànaü [sandhàvitaü] saüsaritaü mama ca yuùmàka¤ca idànãmimàni catvàri satyànyanubaddhàni | tato nidàna¤ca samucchinnaü saüsaritam | na punaþ kàyasya vedanà bhavati | iti | j¤àtavyaü catussatyadar÷anàt phalapratipannako bhavati iti | na nirodhamàtradar÷anàt | ki¤càha bhagavànuttamadharmo yaduta catvàryàryasatyàni iti | ato yogã sarvàõi [satyàni] jànãyàt pa÷yecca | àha ca- ye hi kecit dharmaka¤cukà ninditakàyàþ samyakpravrajyàü ÷raddadhante | (#
SSS_495#) sarve te caturõàmàryasatyànàü yathàbhåtamabhisamayàya | ye hi kecit srotaàpattiü sakçdàgàmitàmanàgàmità¤ca lipsanti | sarve te caturõàmàryasatyànàbhisambuddhatvàt | ye hi kecit arhatàü pratyekabuddhatàü buddhamàrga¤ca lipsanti | sarve te caturõàmàryasatyànàmabhisambuddhatvàt | ato j¤àyate na nirodhasatyadar÷anamàtramàrgamàrga iti | àha ca bhagavàn- catvàryàryasatyànyanupårveõànupràpnotãti | dharmacakrapravartane coktam- idaü duþkhamayaü duþkhasamudayaþ ayaü duþkhanirodhaþ iyaü duþkhanirodhagàminã pratipaditi pa÷yato mama teùu cakùurudapadyata j¤ànamudapadyata vidyodapadyata bodhirudapadyata iti, evaü triparivartaü catvàryàryasatyànyavocat | ki¤coktaü såtre- avadàtavasane hrade prakùipte sati råpaü [yathà] vedayate | evamayaü puruùa ekatra niùaõõa÷catvàri satyàni pa÷yati iti | ki¤càha pari÷uddhacittaþ samyak bhàvayati- duþkhasatyaü yàvanmàrgasatyam | evaü pa÷yataþ kàmàsravàt bhavàsravàdavidyàsravàt cittaü vimucyate | iti | yatra yatra såtra uktamàryasatyam | tatra sarvatra catvàri satyànyuktàni | na nirodhasatyamàtrama | bhagavànàha catvàri j¤ànàni duþkhaj¤ànaü samudayaj¤ànaü nirodhaj¤ànaü
màrgaj¤ànamiti | tàni caturõàmàryasatyànàmarthàya bhavanti iti | yogã dharma÷aþ paripa÷yet catvàri satyàni | yathà bhiùak rogaü j¤àtvà roganidànaü rogavinà÷aü rogavinà÷auùadha¤ca jànãyàt | evaü yogã duþkhànàü nissaraõamicchan duþkhaü duþkhanidànaü duþkhanirodhaü duþkhanirodhagàminãü pratipada¤ca jànãyàt | yadi na jànàti duþkhaü kena j¤àsyati duþkhanidànaü duþkhanirodhaü duþkhanirodhagàminãü pratipada¤ca | ato j¤àyate na nirodhadar÷anamàtra[màryasatyam] iti |

atrocyate | yat keùà¤ciduktaü- catussatyànàü pratilàbha iti | sarvaü [tat] skandhadhàtvàyatanàdiùåktam- yadidaü råpaü ityàdi ayaü råpasya samudaya ityàdi ayaü råpasya vyaya ityàdi prajànata àsravàþ kùãyanta iti | ki¤càha bhagavàn- råpàdãnàü skandhànàü yathàbhåtamàsvàdamàdãnavaü nissaraõaptapraj¤àyànuttaraü màrgamaspç÷amiti na vadàmi | yathàbhåtaü prajànanstu màrgamaspç÷amiti prajànàmãti | nagaropamasåtre coktam- yadà mama na j¤ànamabhåt- [iti] jaràmaraõaü jaràmaraõasamudayo jaràmaraõanirodho jaràmaraõanirodhagàminã pratipat | yàvat saüskàràþ saüskàrasamudayaþ saüskàranirodhaþ saüskàranirodhagàminã pratipat iti | na (#
SSS_496#) tadà vadàmi- adhigato màrga iti | iti | evamàdi [vacanàni] dçùñvà yadi [vadàmaþ] ayameva dar÷anamàrgàdhigama iti | tadà ùoóa÷acitta[kùaõà] na màrgàdhigamaþ syuþ |

(pç) nàhaü vadàmi- ayamucyate dar÷anamàrgàdhigama iti; kintu ayaü sammar÷ana kàlãna iti | (u) caturùu satyeùvapyevamucyate | vaktavya¤cedaü sammar÷anakàlãnamiti | tathà no cet nidànaü vaktavyaü- catussatyadar÷anaü màrgàdhigamakàlãnaü pa¤caskandhàdidar÷anaü sammar÷anakàlãnamiti | (pç) kle÷ànàü prahàõaj¤àüna màrgàdhigamo bhavati | pa¤caskandhàdãnàü sammar÷anaü na kle÷ànàü prahàõàya bhavati | (u) pårvamevoktamasmàbhiþ- pa¤caskandhàdij¤ànamapi kle÷ànàü prahàõàya bhavatãti | yathoktam- råpàdij¤ànadar÷anàdàsravàþ kùãyanta iti | àha ca- lokasamudayaü samanupa÷yato nàstitàdçùñirnirudhyate | lokanirodhaü samanupa÷yato 'stitàdçùñirnirudhyata iti | bhagavàn svayaü nidànànyavalokayan màrgamadhijagàma | kiü÷uko[pama]såtre coktà nànàmàrgàdhigamapratyayàþ | kecit pa¤caskandhàn pa÷yanto màrgamadhigacchanti | kecit dvàda÷àyatanàni và aùñàda÷adhàtån và dvàda÷anidànàni và anyàni và pa÷yanto màrgamadhigacchanti iti | ato j¤àyate na catussatya[dar÷ana]màtreõa màrgàdhima iti | yadi bhavato mataü satyapyasmin vacane naitaddar÷anena kle÷àn prajahàtãti | catussatyadar÷anenàpi na kle÷àn prajahatãti vaktavyam | satya[dar÷ane]na na màrgamadhigacchatãti ava÷yaü vaktavyamiti | catussatyavibhaïga uktam- jàtirapi duþkhaü jaràpi duþkhaü vyàdhirapi duþkhaü maraõamapi duþkhaü vipriyasaüyogo duþkhaü priyaviyogo duþkhaü yadiùñaü na labhyate tadapi duþkhaü saükùepeõa pa¤copàdànaskandhà duþkhamiti | ki¤càha duþkhasamudayo yeyaü tçùõà paunarbhavikã tatra tatràbhinandinã iti | evamàdidar÷anena nàsravàõàü kùayaþ syàt | idaü sarvaü lokasatyaü na tu paramàrthasatyam
|

(#
SSS_497#)
(pç) yadyapi jàtimaraõàdi pa÷yato nàsravakùayaþ syàt | tathàpi pa¤copàdànaskandhà duþkhamityuktam | teùàü parij¤àtuþ kle÷à bhidyante | (u) anyàni trãõi satyàni kathaü bhavanti | ato j¤àyate [tat] bhavataþ svasaüj¤ànusmaraõavikalpa iti | pa¤copàdànaskandhà duþkhamiti pa÷yata÷cittameva vikùipyate na màrgo 'dhigamyate | (pç) yadi caturbhiþ satyaurna màrgamadhigacchati | kena dharmeõàdhigacchet | (u) ekenasatyenàdhigacchati yo 'yaü nirodhaþ | yathoktaü såtre- mçùà nàma ançtam | satyaü tadviparãtam | sarve saüskçtadharmà ançtamçùàgrahà iti | ato j¤àyate yogã cittata eva saüskçtadharme vartate na paramàrthata iti | yathoktaü såtre- saüskçtadharmà ançtà màyopamà jvàlopamà svapnopamà çõopamà iti | yathoktaü dharmapade-

abhåtabaddho loko 'yaü suni÷citavat prabhàsate |
asat dçùñaü sadàbhàsaü asadvai parayà dhiyà || iti |

strã puruùa iti dharmo yathàbhåtaü nàsti | pa¤caskandhànàü kalàpamàtre strã puruùa iti sudçóhaü kãrtayantaþ pçthagjanà viparyayamugdhà vadanti | sa vastuto nàsti | iti | yogã tu ime pa¤caskandhàþ ÷ånyà anàtmàna iti bhàvayati | ato na punastaü pa÷yati | yathoktaü dharmamudràsåtre- yogã bhàvayati råpamanityaü ÷ånyaü viyogalakùaõamiti | iti | anityamiti yat råpaü svaråpato 'nityam | ÷ånyamiti yathà ghañe jale 'sati ÷ånyo ghaña iti vadanti | evaü pa¤caskandheùu nàstyàtmà ityataþ ÷ånyà bhavanti | evaü bhàvayitàpi ÷ånyaþ | [tasya] j¤ànadar÷anamapi avi÷uddham pa¤caskandhànàü nirodhàdar÷atvàt | ante tu nirodhaü pa÷yati yaduta yogina evaü bhavati yanmayà dçùñaü ÷rutamityàdi | ato j¤àyate nirodhaü pa÷yata eva kle÷àþ kùãyanta iti |

(pç) kasmànnirodhaü pa÷yataþ kle÷àþ kùãyante nànyasatyàni | (u) yoginastasmin samaye duþkhasaüj¤à vyavasthità bhavati | nirodhalakùaõasàkùàtkurvatastu saüskçteùu duþkhasaüj¤à na (#
SSS_498#) vyavasthità bhavati | yathà kasyacit prathamadhyàne prãtisukhamalabdhavato na pa¤cakàmaguõeùu nirvedasaüj¤à jàyate | yathà ca avitarkàvicàrasamàdhimalabdhvà na savitarkasavicàrasamàdhau doùaü manyate | tathà yogyapi nirvàõamupa÷amalakùaõamanadhigamya na saüskàraduþkhamadhigacchati | ato j¤àtavyaü nirodhasatyaü pa÷yata eva duþkhasaüj¤à sampannà bhavati | duþkhasaüj¤àsampannatvàt tçùõàdãni saüyojanàni prahãyante iti |

(pç) yadi nirodhasatyadar÷anàt duþkhasaüj¤à sampannà bhavati | nirodhasatyaü pa÷yet pa÷càt kle÷àþ prahãyeran | kasmàt | nirodhasatyaü dçùñavat eva duþkhasaüj¤àyàþ sampannatvàt | (u) na pa÷càtprahãyeran | yasmin samaye nirodhasya nirodhalakùaõamadhigatam, tasminneva samaye duþkhasaüj¤à sampadyate | pa÷càttu abhimukhãbhavati | yathoktaü såtre- yogã [yat] samudayalakùaõaü tat nirodhalakùaõamiti prajànan suvi÷uddhaü dharmacakùuranupràpnoti | iti | skandheùu ca sadàsti àtmamatiþ | skandhà anityà duþkhà iti pa÷yannapi na nirodhamanupràpnoti | nirodhasatyaü pa÷yatastu asallakùaõatvàdàtmamatiratyantaü nirudhyate | (pç) yadi nirodhasatyaü pa÷yata àtmamatiþ kùãyate | kasmàt bhagavàn pudgalaþ sukumàramatirityàdi dçùñvà catussatyànyude÷ayati, na tu nirodhasatyamàtram | (u) tatràsti màrgànulomyena caritam | kimiti | anityasaüj¤ayà anàtmasaüj¤àsampannatvàt idaü duþkhamiti dar÷anamanupràpnoti | idaü màrgasya sannikçùñamityato militvà vadati |

(pç) màrgalàbhasamaya eva yadi satkàyadçùñiþ prahãyata iti | kasmàt punaràha ÷ãlavrataparàmar÷o vicikitsà iti | (u) yogã màrgamanupràpya dharmàþ ÷ånyà anàtmàna iti dçùñataþ pa÷yan na punarvicikitsate | na pçthagjanànàü ÷rutacintàdidar÷anaiþ samàno bhavati | màrgasatyaü pa÷yan prajànàti idamekameva tattvaü nànyadastãti | atastrãõyàha | (pç) yadi màrgalàbhakàla eva satyadar÷anapraheyàþ kle÷àþ kùãyante | kasmàt trayàõàü saüyojanànàmeva kùayamàha | (u) sarve kle÷àþ satkàyadçùñimålakàþ | yathà bhagavàn bhãkùån pçcchati- kena vastunà kiü vaståpàdàya kiü vastvabhinivi÷ya ãdç÷ã dçùñirbhavati | asmin kàye mriyamàõa eva ãdç÷àdayaþ sarvà dçùñayo nirudhyante | bhikùava àhuþ- bhagavanmålà hi (#
SSS_499#) no bhagavan dharmàþ | bhagavantameva pràrthayàmahe vyàkaraõàyeti | bhagavànàha- råpe khalu sati råpamupàdàya råpamabhinivi÷ya saktàyadçùñirbhavati | yàvadvij¤ànamapyevam | iti |

ato j¤àtavyaü satkàyadçùñimupàdàya sarve kle÷àþ sambhavantãti | kasmàt | satyàü hi satkàyadçùñau vadanti- ayamàtmà nityo vànityo veti | nitya iti pa÷yataþ ÷à÷vatadçùñiþ | anitya iti pa÷yata ucchedadçùñiþ | yadyàtmà nityaþ | tadà na karma, na vipàkaþ, duþkhavimokùaþ | na màrgabhàvanayà nirvàõamanupràpnoti | yadasyà dçùñeþ pràdhànyam | sa eva dçùñiparàmar÷aþ | [tasyà eva] yatprakarùalàbhaþ | sa eva ÷ãlavrataparàmar÷aþ | àtmadçùñau tçùõà | paradçùñau dveùaþ | àtmana uccadar÷anameva mànaþ | yathàbhåtàj¤ànàt yatsaüyojanànàü pràdurbhàvaþ | saivàvidyà | ataþ satkàyadçùñisamucchedàtsatyadar÷anena saüyojanaprahàõaü bhavati |

(pç) yadi satkàyadçùñisamucchedàdanyànyapi prahãyante | kasmàdvi÷iùyàha ÷ãlavrataparàmar÷aü vicikitsà¤ca | (u) tayoþ pràdhanyàt | dharmalakùaõaü sàkùàtkurvato yogino na vicikitsà bhavati | vicikitseyamastyàtmà nàstyàtmeti vicikitsate | màrgo vi÷uddhiü pràpayati navetyapi vicikitsate | idànãü duþkhasatyaü pa÷yata àtmadçùñiþ prahãyate | ayameva màrgo na punaranyo 'stãtyapi prajànàti | ata ucyate satkàyadçùñiprahàõameva vastuto duþkhadar÷anam | ÷ãlavratasamucchedàt màrgaü prayujya j¤àne j¤eyadharmeùu ca na vicikitsate | yaþ samyakj¤ànena j¤eyadharmàn prajànàti | sa eva samudayaü prahàya nirodhamadhigacchan catussatyasampanna ityucyate | ata eùàü trayàõàü vacanameva nirvicikitsàlakùaõaü pradar÷ayati | vicikitseyamàtmani màrge ca bhavati | yathoktaü såtre- àdyàbhisambodhilakùaõaü yaduta dharmaü pa÷yati dharmaü pratilabhate dharmaü prajànàti dharmaü pratisaüvedayate | vicikitsàjàlaü vitãrya para÷àsanaü nànuvartate | bhagavacchàsane ca vai÷àradyabalamanupràpya phale supratitiùñhati | iti ||

ekasatyadar÷anavargo navatyuttara÷atatamaþ |


191 sarvàlambanavargaþ

(pç) kasmàt j¤ànaü sarvàlambanaü bhavati | (u) yat j¤ànaü dhàtvàyatanàdigocaraü tat sarvàlambanamityucyate | kasmàt | àyataneùu dhàtuùu cokteùu padàrthà àlambanàni viùayà j¤eyà ityàdayaþ sarve dharmà bhavanti | [tàn] yat j¤ànamàlambate tat sarvàlambanamityucyate |

(#
SSS_500#)
(pç) j¤ànamidaü na samprayuktasahabhvàdidharmàn jànàti | (u) jànàti yadyàyatanàdyàlambanaü, tatsàmànyalakùaõaj¤ànaü bhavati | sàmànyalakùaõaj¤ànatvàt sarvamàlambate | kasmàt | dvàda÷àyatanànãti vadato nànyaþ punardharmo 'sti | ato j¤àyate j¤ànamidamapi svàtmànamàlambata iti | (pç) uktaü hi såtre- dvàbhyàü pratyayàbhyàü vij¤ànamutpadyata iti | ato na svàtmàlambanaü j¤ànaü syàt | j¤ànànàü dçùñàntàn pratãtya nàsti svàtmàlambanam | tadyathà- aïgulyagraü nàtmànaü spç÷ati | na cakùuþ svàtmànaü pa÷yati | (u) yat bhavànàha- dvàbhyàü pratyayàbhyàü vij¤ànamutpadyata iti | na tat niyamena bhavati | àlambanaü vinàpi j¤àmutpadyate | na hi sarvaü dvàbhyàü pratyayàbhyàmutpadyate | ki¤cit ùaùñhasya vij¤ànasya svakalàpe sarvathà asadàlambanaü bhavati | dçùñadharmà[lambana]tvàt | vij¤ànasyàsya råpàdidharmànàlambanatvàt | yadyàlambate andho 'pi råpaü pa÷yet | puruùasyàsya tasmin samaye cittacaittà atãtànàgatagatàþ | atãtànàgatà÷ca asaddharmàþ, kasyàlambanàni syuþ | àtmàdhyavasànamàtrasya pratiùedhàdevamucyate | yadi vij¤ànàni bhavanti | tàni sarvàõi àbhyàü dvàbhyàmeva bhavanti | na caturbhiþ pratyayaiþ | ki¤cit vij¤ànaü dvau pratyayau vinotpadyate | yathoktaü såtre- ùaóàyatanapratyayaþ spar÷a iti | na vastutaþ spar÷asya ùaóàyatanàni pratyayà bhavanti | utpadyamànaü na ùaóàyatanebhyo bhavati | saptamàyàtanasya pratiùedhàt | evaü caturaþ pratyayàn pratiùidhyàha bhagavàn dve àyatane iti |

(#
SSS_501#)
atãtànàgatàkà÷akàladigàdãnà¤ca j¤ànamutpadyate | te dharmà÷ca na vastusantaþ | idamevànàlambanaü j¤ànaü bhavati | (pç) anenaiva hetunà atãtànàgatàdayoþ dharmàþ santaþ syuþ | yadyasantaþ, kiü tajj¤ànamutpàdayati | ÷a÷a÷çïgakårmaromàhipadàdiùu na jàtu j¤ànamutpadyate | (u) kàritre j¤ànamutpadyate | evaü puruùadar÷ane 'tãte tadatãtakàlaü smarati | puruùaü bhàùamàõaü ÷çõvan tadbhàùaõakàlaü smarati | evamatãtàdidharmàõàü nàsti kàritramityato 'yuktam | (pç) idànãmatãte kiü kçtvà smaryate | (u) smaraõasya nàsti ko 'pi dharmaþ | bhavànàha- ÷a÷a÷çïgàdi kasmànna smaratãti | yo dharma utpadya niruddhaþ sa smaraõãyaþ | yaþ prakçtito 'san | kiü smaryeta yathà dharmaþ pårvaü sattvàkhya idànãmatãto 'pi sattvàkhyaþ | evaü tasmin dharme pårvaü smçtyutpàdàt tadeva cittaü punaþ smaryate | na tu cittàntaram | anena puruùeõa pårvaü taddharmanimittamupàttam | tasmin dharme niruddhe 'pi tatsaüj¤ànusmaraõamutpàdya [taü dharmaü] vikalpayati | yo dharmastasya citte jàyate sa dharmo vinaùñaþ | pa÷càt [ta]nmanovij¤ànaü tat vastu vijànàti ida[meva] nimittàlambanaü vij¤ànamityàkhyayate | nimittamidaü pà÷càtyanimittàlambanavij¤ànasya pratyayaü karoti | ÷a÷a÷çïgàdivij¤ànantu animittahetukamityato notpadyate | ÷a÷a÷çïgàdi pratãtyàpi vij¤ànaü bhavet | yadi na bhavati | kathaü vaktuü prabhavet |

(pç) ÷a÷aviùàõasvabhàvo na vij¤eyaþ | kasmàt | tasya hrasvatvadãrghatva÷uklatvakçùõatvàdismçtirhi na jàtu jàyate | tathàtãtadharmo 'pi | kasmàt | nahyasmàkamatãtadharma idànãmabhimukhãbhavati | yathà àryà anàgataü vastu j¤àtvà vadanti- idaü vastu tathà syàt, idaü vastu tathà na syàditi | (u) àryaj¤ànabalaü hi tathà dharmamasantamapi pràk prajànàti | yathà àryàþ pàùaõabhittiü bhittvà apratihatamunmajjanti nimajjanti ca | tathedamapi vastu asadapi jànanti | smçtibalàcca jànanti | yathà cakùurvij¤ànaü na strãti puruùa iti và vikalpayati | yadi cakùurvij¤ànaü na vikalpayati | manovij¤ànamapi (#
SSS_502#) na vikalpayet | vastutastu manovij¤ànaü vikalpayati | tathedamapi syàt | yathà càsmàkamanubhåtaniruddhe j¤ànamutpadyate | tathàryàõàmapi asati dharme j¤ànamutpadyate | yathà devadatta iti vacane naikaü vij¤ànaü catvàryakùaràõi vijànàti | tathàpi [tàni] vijànàti | yathà ca saükhyàparimàõapçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvàdayaþ | te dharmà adçùñà api [sva]vij¤ànamutpàdayanti | yathà ca puruùasya svaråpaü naikakùaõena parij¤eyamam | nàpi pratyaïgavij¤ànena | asatyapi pratyaïgaü puruùaj¤àne ekakùaõaü [ta]jj¤àne puruùaj¤ànamutpadyate | idamapi tathà syàt |

bhavànavàdãþ- dçùñàntaü pratãtya nàsti ki¤cit svàtmàlambanaü j¤ànamiti | tatràsti vacanaü manaþ svàtmànaü vijànàtãti | yogã cittavipa÷yanàmanusarati atãte 'nàgate tu cittaü nàsti iti vacanàt | yathà pratyutpannacittena pratyutpannacittamàlambate | no cet na jàtu ka÷citpratyutpannacittasamprayukta dharmaü vijànàti | (pç) såtra uktam-

sarve dharmà anàtmànaþ praj¤ayà yadi pa÷yati |
atha nirvindate duþkhe eùa màrgo vi÷uddhaye || iti |

iyaü praj¤à àtmànaü sahabhådharmànanyàni sarvadharmàlambanàni càpanayati | (u) j¤ànamidaü sàsravàlambanameva, natvanàsrava[àlambana]m | kasmàt | tasyàü hi gàthàyàmuktam- atha nirvindate duþkha iti | ato j¤àyate tat duþkhasatyàlambanameveti | àtmadçùñipraõà÷àya ca (#
SSS_503#) anàtmabhàvanà | àtmadçùñiþ pa¤copàdànaskandhàlambinã | j¤àtavyamanàtma[dçùñi]rapi pa¤caskandhànàlambata iti | pa¤caskandhà anityatvàdanàtmànaþ | yathoktaü såtre- yadanityaü tadanàtmà | yadànàtmà tadduþkham iti | bhagavànàha yadbhikùavo yuùmàkaü tatprajahata iti | bhikùava àhuþ- àj¤aptaü bhagavan | bhagavànàha- kathaü yuùmàbhiràj¤aptam | råpaü bhagavan [anàtmà] anàtmãyam | vedanà, saüj¤à, saüskàrà, vij¤àna[manàtmà] anàtmãyam | tadasmàbhiþ- prahàtavya]miti | bhagavànàha- sàdhu sàdhu khalu bhikùava iti | [ato] j¤àtavyamupàdànaskandheùveva anàtmabuddhirbhavatãti | ukta¤ca såtre- yatki¤cit [bhikùavo] råpamatãtamanàgataü pratyutpannamàdhyàtmikaü và bahirdhà và audàrikaü và såkùmaü và [hãnaü và praõãtaü và] yaddåre 'ntike và sarvaü jànàti nàtmà nàtmãyamiti | evaü yathàbhåtaü samyak praj¤ayà pa÷yati iti | àha ca- råpaü nàtmà, vedanà, saüj¤à, saüskàrà vij¤àna¤ca nàtmà iti pa÷yati | råpamanityaü tucchaü màyàvat bàlàlàpanaü vadhakaü steyakamanàtmà anàtmãyamiti | ki¤càha bhagavàn- atra niùaõõaþ ka÷cinmåóho 'vidyàõóagato 'vidyàndhãbhåtaþ parityajya buddha÷àsanamimàü mithyàdçùñimutpàdayati- yadi råpaü nàtmà, vedanà, saüj¤à, saüskàrà, vij¤àna¤canàtmà | kathamanàtmà karma kçtvà àtmanà anubhavati iti | ato j¤àyata upàdànaskandhàlambanameva nairàtmyamiti | såtre ca anàtmaj¤ànaü sarvadharmanàlambata
iti vacanasthànaü na ki¤canàsti | tatra tatra sarvatroktaü pa¤caskandhànàlambata iti |

(pç) bhagavàn svayamàha- sarvadharmà anàtmàna iti | ato j¤àyate saüskçto 'saüskçta÷caitajj¤ànasyàlambanam | na tu pa¤copàdànaskandhamàtramiti | àha ca- da÷a ÷ånyatàþ sarvadharmàlambanà iti | yà ÷ånyatà tadeva nairàtmyam | ki¤càha- sarve saüskàrà anityà duþkhà, sarve dharmà anàtmàna iti | yadanàtmaj¤ànaü tad duþkhasatyàlambanameva | kasmànnàha- sarvasaüskàrà anàtmàna iti | sarve dharmà anàtmàna ityuktatvàt j¤àtavyaü yat saüskàrà iti vacanaü tat saüskçtàbhidhàyakam | yat dharmà iti vacanaü tat sarvà[bhidhàyaka]miti | àha ca- ka ekalakùaõadharmaü lakùaõàntaradharma¤càbhimukhaü samprajànàti yathà vidyàcakùuùà råpaü (#
SSS_504#) pa÷yati | kevalaü buddhà bhagavantaþ samyak sambuddhà vimuktilàbhina ekalakùaõadharmaü lakùaõàntaradharma¤càbhimukhaü samprajànanti yathà vidyàcakùuùà råpaü pa÷yanti iti | anàtmalakùaõena hi sarvadharmà ekalakùaõàþ | ato j¤àyate anàtma[j¤ànaü] sarvadharmànàlambate | na tu duþkhamàtram iti |

ucyate | sarva[miti] dvividhaü sarvasaïgràhakamekade÷agràhakamiti | sarvasaïgràhakamiti yathà bhagavànàha- a÷aü sarvaj¤a iti | [atra] sarvaü nàma dvàda÷àyatanàni | ekade÷agràhakamiti yathàha- sarvamàdãptamiti | anàsravamasaüskçtantu nàdãptamupalabhyate | yathà ca tathàgatavarge uktam- tathàgataþ sarvatyàgã sarvajayã iti | ÷ãlàdayo dharmà na tyàjyàþ | kintu aku÷aladharmànuddi÷yàha- sarvatyàgãti | ajeyyà anye buddhàþ | anyàn sattvànuddi÷yàparamàha- sarvajayãti | ki¤càha- katamo bhikùuþ sarvaj¤aþ | yaþ ùañspar÷àyatanànàmutpàdaü nirodha¤ca yathàbhåtaü prajànàti | ayamucyate sàmànyalakùaõaj¤aþ sarvadharmàõàü, na tu vi÷eùalakùaõaj¤a iti | bhagavàüstu sàmànyavi÷eùaj¤aþ sarvaj¤a ityucyate | bhikùurayaü sàmànyena sarve dharmà anityà iti prajànàtãtyataþ sarvaj¤o bhavati | tasya nàmasàmye 'pi vastuto 'sti bhedaþ | [tat] ekade÷asaïgràhakaü nàma |

àha ca bhagavàn- yatsåtre 'vatarati | vinaye ca sandç÷yate | dharmatà¤ca na vilomayati | sa dharma upàdeya iti | ki¤càha- ya àha idaü buddhavacanamiti | sa suvya¤janaþ | na svarthaþ | vidvàn tatra svarthaü suvya¤janaü bråyàt | yenàrthena bhikùorasya vya¤janaü pra÷asyaü bhavati | punarasti ka÷cidvaktà svarthasya, na suvya¤janasya | svarthaü suvya¤janena prakùipet | ityevamàdisåtre bhagavàn sarvaü tat saü÷ràvayati | asti ca nãtàrthaü neyàrtha¤ca såtram | idantu neyàrthaü såtram | kasmàdekasmin vastuni sarvamiti vacanaü bhavati | tasyàbhisandhi rj¤àtavyàsti | laukikà api vadanti ekasmin sarvamiti | yathà vadanti- sarvatyàgaü karoti | sarveùà¤ca bhojanaü prayacchati | ayaü sarvabhuk iti | ato j¤àyate sarvamanàtmeti vacane satyapi pa¤copàdànaskandhàna[bhisandhàya] uktaü, na tu sarvadharmàniti draùñavyam |

yaduktaü bhavatà- da÷a ÷ånyatà iti | tatràsaüskçtaü ÷ånyamiti nopalabhyate | (#
SSS_505#) kasmàt | na hi ka÷cidasaüskçta àtmasaüj¤àmutpàdayati | tadanyasmin ÷ånye 'pi na kàcitkùatiþ | bhavànapi duþkhaj¤ànena ÷ånyaü saüyojayati | ataþ ÷ånyatà na sarvadharmàlambinã | (pç) laukikã ÷ånyatà sarvadharmànàlambate na tu anàsrava÷ånyatà | (u)nàsti tu laukikã ÷ånyatà | sarvà ÷ånyatà anàsravà | (pç) uktaü hi dharmamudràsåtre- ÷ånyatà laukikã ÷ånyateti | (u) iyaü lokottara÷ånyatà na tu laukikã ÷ånyatà | (pç) atroktaü j¤ànadar÷anasyàvi÷uddhatvàt j¤àyata iyaü laukikã ÷ånyateti | (u) uktantu pràgasmàbhiþ- anàsravaü cittaü praj¤aptividàraõamiti | ataþ praj¤aptividàraõàdàgatamanàsravaü cittam | pa÷cànnirodhasatyaü dçùñvà abhimànaü vihàya j¤ànadar÷anaü vi÷uddhaü bhavati | ato na laukikã ÷ånyatà |

yadbhavànàha- sarve saüskàrà anityàþ sarve dharmà anàtmàna iti | evaü hi syàt- yogã yadà nairàtmyasaüj¤àsamanvitaþ tadà dharmasaüj¤àsamanvitatvàt nairàtmye dharma iti sa saüj¤ocyate | yathoktaü dar÷anavarge- yo duþkhaü na pa÷yati, sa àtmadar÷ã bhavati | yo yathàbhåtaü duþkhaü pa÷yati, na sa punaràtmànaü pa÷yati | iti | yathàbhåtamiti yadanàtmadar÷anam | ataþ sarve dharmà anàtmàna iti vacanaü duþkhasatyamàtramàlambya anàtmà saüskàra ityabhidadhàti | yadbhavànavocat- buddhà [bhagavantaþ] ekalakùaõaü lakùaõàntara¤càbhimukhaü pa÷yantãti | tadapi dhàtvàyatanàdãnàmekatvàdekalakùaõamityucyate iti syàt | ko doùaþ ||

sarvàlambanavarga ekanavatyuttara÷atatamaþ |


192 àryavihàravargaþ

asti dvividho vihàraþ ÷ånyavihàra anàtmavihàra iti | pa¤caskandheùu nàsti sattva iti dar÷anaü ÷ånyavihàraþ | pa¤caskandhà api na santãti dar÷anamanàtmavihàraþ | kenedaü j¤àyate | uktaü hi såtre- råpaü niskhabhàvaü pa÷yati [yàvat] vedanàü saüj¤àü saüskàràn vij¤ànaü niþskhabhàvaü pa÷yatãti | ki¤coktaü såtre- niþskhabhàvamupàdàya vimucyata iti | ato j¤àyate råpasvabhàvo na vastusan yàvadvedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànasvabhàvà na vastusanta iti | api (#
SSS_506#) coktaü såtre- pa¤caskandhàþ ÷ånyà màyàvat iti | na hi màyà vastusatãti nirvàcyà | yadi màyà vastusatã, na màyeti bhavati | nàstãtyapi na nirvaktuü sambhavati | avastutvàdeva [bàlà]làpanaü karoti | aya¤ca yogã sarvaü ÷ånyaü pa÷yati | ato j¤àyate pa¤caskandhà na vastusanta iti | yathà ekalakùaõavidhamanàdbhittyàdireko ['pi] dharmo nàsti | tathà pa¤caskandhà api, naikaþ [tàdç÷aþ] paramàrthiko dharmo 'sti |

(pç) yadi råpàdayo dharmà api avastusantaþ | tadà ekaü lokasatyameva syàt | (u) nirodhaþ paramàrthasatyatvàdasti | yathoktaü såtre- mçùà nàma yat tucchakam | satyaü nàma yathàbhåtamiti | nirodhaþ sa niyataü yathàbhåta ityataþ paramàrthasan iti | (pç) yadbhavatoktaü pa¤caskandheùu nàsti sattva iti dar÷anaü [÷ånyavihàra] iti | kena hetunà pa¤caskandhàþ sattva ityucyante | [sa] kiü sàsrava utànàsravaþ | (u) sàsravo 'nàsrava÷ca (pç) såtra uktam- yaþ sattvaü pa÷yati sa pa¤copàdànaskandhàn pa÷yati iti | (u) anàsravadharmo 'pi sattvàkhye vartate nàsattvàkhye tarupàùàõàdau | ato j¤àyate anàsravàn skandhànupàdàyàpi sattva ityucyante | yadàcàryo 'nàsravacittagataþ | tasmin samaye 'pyasti cittaü sattva iti | ato 'nàsravacittamapi sattvo bhavati | sarve skandhà upàdànaskandhà ityucyante | upàdànàdutpannatvàt |

(pç) kathaü j¤àyate sarve upàdànàdutpadyanta iti | (u) anàsravadharmo dàna÷ãlasamàdhibhàvanà karmacittàdutpadyate | asati tu [tasmin] notpadyate | yathoktaü såtre- avidyànivçtatçùõàsaüyojanayà pratibaddho måóha imaü kàyamanupràpnoti | evaü vidvànapi iti | kàya evopàdànaskandhaþ | (pç) yadi sarve skandhà upàdànaskandhàþ | sàsravo 'nàsrava iti skandhànàü pravibhàgaþ katham | (u) sarve skandhà upàdànàdutpannà ityata upàdànaskandhà ityucyante | naiva punarbhavamupàdadata ityato 'nàsravàþ | ityayaü pravibhàgaþ | skandhà upàdànaskandhaiþ sahopàdànàdutpannà ityata upàdànaskandhà ityabhidhãyante | idaü såtraü na virudhyate |

imau dvau vihàrau yatki¤cidabhàvamàlambete | yadråpàdaye dharmàþ ÷ånyàþ svabhàvaniruddhà iti | ayameva yatki¤cidabhàvaþ | (pç) imau dvau pa¤caskandhànàlambete | uktaü hi såtre- råpaü pa÷yati ÷ånyamanàtmà vedanàsaüj¤àsaüskàràn vij¤àna¤ca pa÷yati ÷ånyamanàtmà iti | (u) (#
SSS_507#) skandhànupàdàya pa÷yati ÷ånyamanàtmeti | kasmàt | sattvakàraõe sattva÷ånyaü pa÷yati | råpàdãnàü dharmàõàmapi nirodhaü pa÷yati | (pç) eva¤cobhayàlambanam | yadyogã skandhàü÷ca ÷ånyànanusmarati | tadeva skandhàn yatki¤cidabhàva¤càlambate | (u) yogã sattvakàraõe na sattvaü pa÷yatãtyata eva ÷ånyacittamutpàdya tataþ ÷ånyaü pa÷yati | pa¤caskandhànàü nirodhe ca na pa÷yati råpasvabhàvaü vedanàsaüj¤àsaüskàravij¤ànasvabhàvam | ato j¤àyate imau dvau yatki¤cidabhàvàlambanàviti ||

àryavihàravargo dvinavattyuttara÷atatamaþ |


193 j¤ànadar÷anavargaþ

(pç) samyagdar÷anasya samyagj¤ànasya ca ko vi÷eùaþ | (u) ubhayamekàtmakameva | nàsti ka÷cidvi÷eùaþ | samyagdar÷anaü dvividhaü laukikaü lokottaramiti | laukikaü yadasti puõyaü pàpamityàdi | lokottaraü yat duþkhàdãnàü satyànàü pratisaüvedaþ | tathà samyak j¤ànamapi ||

(pç) bhavatoktaü j¤ànadar÷anayornedç÷aü lakùaõam | kasmàt kùàntayo dar÷anamàtraü na j¤ànam | kùayaj¤ànamanutpàdaj¤ànaü, pa¤cavij¤ànasamprayuktà ca praj¤à j¤ànameva ca dar÷anam | (u) kasmàt kùàntayo na j¤ànam | (pç) àj¤àtamàj¤àsyàmãtyata àj¤àsyàmãndriyam | yadi duþkhe dharmakùàntirj¤ànam | duþkhe dharmakùàntirj¤àtaiva duþkhe dharmaj¤ànamàj¤endriyaü syàt | nàj¤àsyàmãndriyam | ato kùàntirna j¤ànam | ukta¤ca såtre- yat dharmeùu dharmàn parãttaü praj¤ayà vipa÷yati | kùànti[riyaü vipa÷yanà] apariniùpannà | pariniùpannà tu j¤ànam iti | yà kùàntiþ, apariniùpannà vipa÷yanà [sà] | prathamà cànàsravà praj¤à pràthamikaü dar÷anaü kùàntiþ | na pràthamikaü dar÷anaü j¤ànaü bhavet | kùàntikàle ca na vini÷cayo bhavati | j¤ànakàle tu vini÷cayo 'va÷yaü bhavati | kùàntyutpattikàle vicikitsà punaranuvartate | ataþ kùàntirna j¤ànam | (u) yà kùàntistadeva j¤ànam | kasmàt | chandaþ abhiratiþ kùàntiþ (#
SSS_508#) sarvamekàrthakam | yogã pårvaü duþkhaü j¤àtvà pa÷càt [tat]kùàntàvabhiramate | yadi pårvameva nàsti j¤ànam | kùantavye kàbhiratiþ | parãttavacane ca kevalamuktaü vipa÷yanà kùàntiriti na j¤ànam | tathà cet pratipattiphalavedako j¤ànarahitaþ syàt | yadi manyase yogino j¤ànavata eva kùàntirbhavatãti | tadà kùàntivedanameva j¤ànaü bhavati | ukta¤ca såtre- [evaü] jànan pa÷yan àsravàdvimucyata iti | àha ca- j¤ànaü dar÷ana¤caikàrthakamiti | ki¤ca bhagavànàha- duþkhaj¤ànaü samudaya[j¤ànaü] nirodha[j¤ànaü] màrgaj¤ànam iti | na tvàha kùàntiriti | ato j¤àyate j¤ànameva kùàntiriti |

bhagavàn vimuktyarthamàha- yathàbhåtaü prajànàtãti j¤ànam iti | kùàntirapi yathàbhåtaü prajànàtãti na [j¤ànà]danyà syàt | yadi bhavat àj¤àta[màj¤àsyàmã]ndriyameva kùàntiriti | tadayuktam | na vayaü vadàmaþ pårvaü kùàntiþ pa÷càt j¤ànamiti | ekasyaiva cittasya kùàntiþ j¤ànamityàkhyà bhavati | ayaü såtràrtho 'siddhaþ | bhavataþ kathamasiddhena lakùaõasiddhirbhavati | bhavànàha- kùàntipariniùpanneti | pratyuktamidaü mayà yat j¤ànapårvikà kùàntiriti | [ataþ] pariniùpannaiva kùàntiriti draùñavyam | yadi pariniùpattiü na jànàti | kathaü kùamate | bhavànavocat- kùàntikàle na vini÷cayo 'stãti | bhavatàü ÷àsanekùàntyà saüyojanaü prajahàti | evamani÷citaü kiü saüyojanaü prajahàti | bhavànavocat- kùàntikàle vicikitsànuvartate iti | tathà cet màrgasatyadar÷ane 'pi vicikitsànuvartamànà bhavati | tatra j¤ànamutpadyamànamapi aj¤ànaü syàt | na savikalpikeyaü kùàntiþ idaü j¤ànaü bhavati | yathà laukikã vipa÷yanà catussatyànusàriõã kùàntirityapyucyate j¤ànamityapyucyate | anàsravà kùàntirj¤àna¤ca tathà syàt |

(pç) kùayaj¤ànamanutpàdaj¤àna¤ca j¤ànamàtraü na dçùñiþ | (u) kiü kàraõam | (pç) såtre hi pçthugucyate samyagdçùñiþ samyak j¤ànamiti | ato j¤ànaü na dçùñiþ | (u) tathà cet samyagdçùñirna samyag j¤ànaü bhavati | yadi bhavato mataü samyag (#
SSS_509#) dçùñiþ samyag j¤ànamiti | samyag j¤ànamapi samyag dçùñiþ syàt | pa¤càïgadharmakàye praj¤àskandhàt pçthaguktaü vimuktij¤ànadar÷anaü na praj¤à bhavet | tathà ca kùayaj¤ànamamutpàdaj¤ànamapi na praj¤à bhavati | idànãü samyagdçùñireva bhinnalakùaõatayà samyag j¤ànamityucyate | yaduta sarvakle÷ànàü kùayo 'rhata÷citte samutpadyata ityata[stata] samyag j¤ànamityucyate |

(pç) yadi samyag j¤ànameva samyagdçùñiþ | tadà arhanna da÷àïgasampannaþ syàt | (u) ekasyaiva nàmàntaram | yathà dharmaj¤ànaü duþkhaj¤ànamiti | àha ca- arhan aùñaguõapuõyakùetrasampaditi | ataþ samyag j¤ànameva samyagdçùñiþ | ùañsu sàmãcãùu ùaùñhã sàmãcã samatàdçùñirityucyate | yadi bhavatoktavat bhavati | tadà kùayaj¤ànamanutpàdaj¤ànaü na sàmãcã bhavati | ki¤ca samyagvipa÷yatãti samyagdçùñiþ | kùayaj¤ànamanutpàdaj¤àna¤ca samyagvipa÷yatãtyato 'pi samyagdçùñiþ |

(pç) pa¤cavij¤ànasamprayuktà praj¤à j¤ànamàtraü na dçùñiþ | (u) kasmànna dçùñiþ | (pç) pa¤cavij¤ànàni nirvikalpakàni | prathamata àlambanagatatvàt | dçùñirnàma sa¤cityopanidhyànam | pa¤cavij¤ànàni ca pratyutpannamàlambante | ato na dçùñiþ | (u) tatra vitarkavicàràbhàvàt na vikalpayanti | prathamata àlambanagatatvàt na dçùñiriti yadi matam | tadayuktam | kasmàt | bhavatàü hi ÷àsanaü cakùurvij¤ànaü santànàlambanaü yathà manovij¤ànamiti | ato na vaktavyaü prathamata àlambanagatamiti | tathà cenmanovij¤ànamapi na dçùñirbhavet | bhavàn punaràha- pratyutpannàlambanatvànna dçùñiriti | idamapi na yuktam | paracittaj¤ànamapi pratyutpannàlambanam | idamapi na dçùñiþ syàt | pa¤cavij¤àneùu nàsti yathàbhåtaj¤ànam | pratipattyabhàvàt | sadà praj¤aptyanuvartanàcca | dçùñiþ j¤ànaü praj¤à ityàdi sarvaü nàsti | kiü punardçùñimàtraü nàstãti |

kecidàhuþ- cakùurindriyaü dçùñiriti | kathamidam | (u) na cakùurindriyaü (#
SSS_510#) dçùñiþ | cakùurvij¤ànaü [viùayà]lambanaü bhavati | lokavyavahàramanusçtya cakùurdçùñirityucyate | (pç) kecidàhuþ- santyaùñadçùñayo yaduta pa¤camithyàdçùñayo laukikã samyagdçùñiþ ÷aikùadçùñira÷aikùadçùñiþ | età aùñadçùñirvarjayitvà anyà praj¤à na dçùñirityucyata iti | kathamidam | (u) j¤ànadar÷anaü vimuktilàbhaþ pratisaüvedanaü sàkùàtkàra itãdaü sarvamekàrthakam | iyaü dçùñiriyaü na dçùñiriti yat vacanam | sarvaü tat svasaüj¤àvikalpitaü vacanam | (pç) uktaü nanu såtre- jànan pa÷yan àsravàdvimucyata iti | kathamasti pravibhàgaþ | (u) yat j¤àtvà àdau praj¤aptiü vidàrayati tat j¤ànamityucyate | dharmasthitàyàmavataraõaü dar÷anam | àdyavipa÷yanà j¤ànam | [tat]pratisaüvedanaü dar÷anam | ityevamasti pravibhàgaþ ||

j¤ànadar÷anavargastrinavatyuttara÷atatamaþ |


194 trividhapraj¤àvargaþ

tisraþ praj¤à, ÷rutamayã praj¤à, cintàmayã praj¤à, bhàvanàmayã praj¤eti | såtràdi dvàda÷àïgapravacanàdutpannà ÷rutamayã | idamanàsravàü praj¤àü janayatãti praj¤à | yathoktaü såtre- ràhulo bhikùurvimuktipràpiõãü praj¤àü sampàdayati iti | vedàdãn vyàvahàrikagranthàn ÷çõvannapi nànàsravàü praj¤àmutpàdayatãtyato na [sà] ÷rutamayã praj¤à bhavati | yat såtràõàmarthaü cintayati sà cintàmayã praj¤à | yathocyate- yogã dharmaü ÷rutvà tadarthagatiü cintayati | iti | api càha- yogã dharmaü ÷rutvà tadarthaü cintayan sadà pratipadamanuvartata iti | yat j¤ànadar÷anamabhimukhãbhavati sà bhàvanàmayã praj¤à | yathocyate- yogã samàhitacitte pa¤caskandhànutpàdaniruddhàn pa÷yatãti | yathoktaü såtre- yåyaü bhikùavo dhyànasamàdhiü bhàvayanto yathàbhåtaj¤ànadar÷anamabhimukhaü labhadhve | iti | ki¤coktaü saptasamyagj¤ànasåtre- yat bhikùu dharmaü prajànàti | [iyaü] ÷rutamayã praj¤à | yadarthaü prajànàti [iyaü] cintàmayã praj¤à | yat (#
SSS_511#) kàlàdãn prajànàti | iyaü bhàvanàmayã praj¤à | iti | yathà ca ràhulaþ pa¤copàdànaskandhanikàyàdãnadhãte | iyaü ÷rutamayã praj¤à | yadviviktade÷e tadarthaü cintayati | iyaü cintàmayã praj¤à | pa÷càtsambodhikàle bhàvanàmayã praj¤à | ki¤coktaü såtre- trãõyàyudhàni ÷rutàyudhaü vivekàyudhaü praj¤àyudhamiti | ÷rutàyudhaü nàma ÷rutamayã praj¤à | vivekàyudhaü cintàmayã praj¤à | praj¤àyudhaü bhàvanàmayã praj¤à | api coktaü såtre- pa¤cànu÷aüsàdharma÷ravaõe | katamàþ pa¤ca | a÷rutaü ÷çõoti | ÷rutaü paryàdàpayati | kàükùàü vihanti | dçùñiü çju karoti | cittamasya prasãdati | iti | a÷rutaü ÷çõoti | ÷rutaü paryàdàpayati itãyaü ÷rutamayã praj¤à | kàükùàü vihanti | dçùñiü çjukaroti itãyaü cintàmayã praj¤à | cittamasya prasãdati
itãyaü bhàvanàmayã praj¤à | dharma÷ravaõànu÷aüsàyà¤coktam- ÷rotreõa dharmaü ÷çõoti | vàcà dharmamadhãte | iyaü ÷rutamayã praj¤à | manasà mãmàüsate | iyaü cintàmayã praj¤à | pa÷yan abhisameti | iyaü bhàvanàmayã praj¤à iti | caturùu ÷rotaàpattyaïgeùu saddharma÷ravaõaü ÷rutamayã praj¤à | yoni÷omanaskàra÷cintàmayã praj¤à | dharmànudharmapratipattirbhàvanàmayã praj¤à | pa¤cavimuktidvàreùu [yadanyatarasmàt] gurusthànãyàt dharmaü ÷rçõoti | iyaü ÷rutamayã praj¤à | [tasmin dharme] yadarthapratisaüvedã bhavati | iyaü cintàmayã praj¤à | tasya yat pramodyàdi jàyate | iyaü bhàvanàmayã praj¤à |

api coktaü såtre- bhagavàn dharmamupadi÷ati àdau kalyàõaü madhye kalyàõamante kalyàõamityàdi | taü dharmaü ÷çõoti satpuruùastaruõo vçddho và | ÷ruttvà pratisa¤cikùati- sambàdho gçhàvàso 'bhyavakà÷à pravrajyà | nedaü su karamagàramadhyàvasatà [ekàntapari÷uddhaü] saddharmaü caritumiti | tadaiva bhogaskandhaü prahàya j¤àtiparivçttaü prahàya agàràdanàgàraü (#
SSS_512#) pravrajati | ÷ãlaü dhatte | indriyàõi rakùati | iryàpatheùu samprajanyakàrã bhavati | viviktade÷e cintayati | pa¤ca nãvaraõàni prahàya prathamadhyànàdãnupasampadya viharati | yàvadàsravakùayamanupràpnoti | iti | tatra yat dharmaü ÷çõoti taruõo và vçddho và iti | iyaü ÷rutamayã praj¤à | ÷rutvà yat pratisa¤cikùati- sambàdho gçhàvàso 'bhyavakà÷à pravrajyeti | iyaü cintàmayã praj¤à | pa¤ca nãvaraõàni prahàya yàvadàsravakùayamanupràpnoti | iyaü bhàvanàmayã praj¤à | ki¤coktaü såtre- dvàbhyàü pratyayàbhyàü samyagdçùñirutpadyate | [katamàbhyàü dvàbhyàm] | parato dharma÷ravaõaü yoni÷omanaskàra iti | parato dharma÷ravaõaü ÷rutamayã praj¤à | yoni÷omanaskàra÷cintàmayã praj¤à | samyagdçùñisamutpàdo bhàvanàmayã praj¤à | ukta¤ca gàthàyàm-

niùevya santaü puruùaü saddharmamupa÷rutya ca |
viviktade÷àbhirataþ taccittaü vinayetpunaþ || iti |

tatra niùevya santaü puruùaü saddharmamupa÷rutya cetãyaü ÷rutamayã praj¤à | viviktade÷àbhirata itãyaü cintamayã praj¤à | taccittaü vinayetpunaritãyaü bhàvanàmayã praj¤à | ki¤ca bhagavàn bhikùånanu÷àsti- yatki¤cidbhàùamàõairyuùmàbhi÷catussatyàni bhàùayitavyàni | yatki¤ciccintayadbhi÷catussatyàni cintayitavyàni iti | tatra catussatyabhàùaõaü ÷rutamayã praj¤à | catussatyacintanaü cintàmayã praj¤à | catussatyànàü làbhaþ bhàvanàmayã praj¤à | evamàdinà tatra tatra såtre bhagavàn trividhàü praj¤àmavocat |

(pç) tisçùu praj¤àsu kati kàmadhàtau | kati råpadhàtau | kati àråpyadhàtau bhavanti | (u) kàmadhàtau sarvà bhavanti | yathà hastaka upàsako 'tapyaddeveùåpapadya tatra dharmaü de÷ayati | dharmaü de÷ayan ava÷yaü tadarthaü cintayati | ato j¤àyate råmadhàtàvapyasti cintàmayã praj¤eti | àråpyadhàtàvasti bhàvanàmayã praj¤à | (pç) kecidàhuþ kàmadhàtau nàsti bhàvanàmayã praj¤à | råpadhàtau nàsti cintàmayã praj¤eti | (#
SSS_513#) kathamidam | (u) kena pratyayena kàmadhàtau nàsti bhàvanàmayã praj¤à | (pç) na kàmadhàtukamàrgeõa sarvàõi nãvaraõàni sarvàõi paryavasthànàni prajahàti yena kàmadhàtukaparyavasthànaü nàbhimukhãbhavet | (u) bhavatàü ÷àsane nedaü vacanamasti yat na kàmadhàtukamàrgeõa nãvaraõàni paryavasthànàni prajahàti yena kàmadhàtukaparyavasthànaü nàbhimukhãbhavediti | àha ca kàmadhàtukamàrgeõa kle÷àna paribhedayatãti | kimiti | kàmadhàtàvasti a÷ubhàdibhàvanà | yathoktaü såtre- a÷ubhabhàvanàü bhàvayan kàmaràgaü samåhanti iti | tathà karuõàdàvapi | (pç) kàmadhàtàva÷ubhàdibhàvanà nàtyantaü kle÷àn samucchedayati | (u) råpadhàtukà÷ubhàdibhàvanàpi nàtyantaü kle÷àn samucchindyàt | (pç) dauùñhulyàdyàkàraiþ kle÷àn prajahàti | nà÷ubhàdinà | (u) dauùñhulyàdinà kle÷àn prajahàti nà÷ubhàdinà iti nàsti ki¤cana såtravacanam | uktaü hi såtre- a÷ubhàdinà kle÷àn samåhanti iti | dauùñhulyàdãnàü kimasti balaü kle÷ànàü samucchedakam | [yat] nàstya÷ubhàdãnàm | yadi kàmadhàtau dauùñhulyàdyàkàro 'sti | anenàkàreõa kle÷àn samucchindyàt | yadi nàsti, vaktavyaü kàraõaü kasmàdasti a÷ubhàdiþ, na dauùñhulyàdiriti | yadi sannapi na kle÷àn samucchedayati | råpadhàtau sannapi na samucchindyàt | atràpi kàraõaü vaktavyaü kasmàt kàmadhàtau na samucchedayati | råpadhàtau paraü samucchedayatãti |

kàmadhàtau sannapi dauùñhulyàdirna kle÷àn samucchedayati | asti vikùepadhàtutvàt | vikùiptacitto na ki¤citsamucchedayati | yayoktaü såtre- cittasamàdhànaü màrgaþ cittavikùepo 'màrga iti | (u) kàraõaü vaktavyaü kasmàt kàmadhàturvikùepadhàturiti | tatràsti a÷ubhàdibhàvanà yadyayaü vikùepadhàtuþ | kathaü kaïkàlàdi vilakùaõaü pa÷yati | råpadhàtau ca cittasamàdhàne (#
SSS_514#) kasya vailakùaõyamasti | kàmadhàto tu nàsti | (pç) råpadhàtukamàrgeõa vairàgyamanupràpya tadantarà mriyamàõo råpadhàtàvutpadyate | yathà àõiràõiü nissàrayati | (u) kiü nàma vairàgyam | (pç) kle÷aprahàõaü vairàgyam | råpadhàtukarmàrgeõa kle÷àn prajahàti | na kàmadhàtukena | (u) tãrthikàþ prahãõasaüyojanà api punaþ kàmadhàtau samutpadyante | ataþ [te] pràkçtà na prahãõasaüyojanà ityucyante | yadi [saüyojanàni] prahàya punarutpadyate | tadà anàsravaþ kùãõasaüyojano 'pi punarutpadyeta | tattu na sambhavati |

api coktaü såtre- kùãõatrisaüyojanastrãõi viùàõi samåhantãti | pràkçto na trãõi saüyojanàni kùapayatãtyato na vãtaràgo bhavati | pràkçtasya nityamasti àtmadçùñiþ | yataþ sa na satkàyadçùñyàdãn kùapayati | yadi pràkato vairàgyaku÷alaþ, sarve 'pi kle÷à na syuþ | kasmàt | sarve hi kle÷àþ pratãtyasiddhàþ | yathoktaü såtre- pratyayebhya àtmà sidhyatãti | yadi pçthagjanasyàsya kàmadhàtukapa¤caskandheùu satkàyadçùñirnodbhavati | årdhvadhàtukaskandheùu punarna bhavet | tadà tu pçthagjanasya na satkàyadçùñirbhavet | ityastãdç÷o doùaþ | evaü kle÷airatyantakùãõairbhavitavyam | pçthagjano 'yamarhan syàt | vastutastu [tasya] kle÷à naikàntaü kùãõàþ | yathoktaü såtre- dvàvimau bhikùavaþ a÷anyà phalantyà na santrasataþ | [katamau dvau] bhikùu÷ca kùãõàsravo ràjà ca cakravartã iti | idànãmayaü pçthagjano 'pi na santraset | arhan nàbhinandati jãvitaü, nàbhisantrasati maraõam | ayaü [pçthagjano] 'pi evaü syàt | yathà upaseno 'rhan à÷ãviùadaùño jãvitànte 'viråpendriyo 'vikçtaråpa÷ca babhåva | tathàyamapi syàt | arhato 'ùñau lokadharmà na cittamavapàtayanti | (#
SSS_515#) tathà syàdayamapi | vãtaràgatvàt | vastutastu pçthagjanasya vãtaràga iti kathyamànasyàpi nedaü lakùaõaü syàt | ato j¤àyate na kùãõakle÷o ['ya]miti |

(pç) pçthagjanaþ saüyojanàni prahàya atràyuùo 'nte råpadhàtàvutpadyate | yadi saüyojanàni na prajahàti | kathaü tatrotpadyeta | såtre 'pyuktam- asti vãtaràgastãrthika iti | àha ca aràóaþ kalàma udrako ràmaputro råpe vãtaràga àråpya utpadyata iti | ki¤càha- råpeõa kàmaü vijahàti | aråpeõa råpaü vijahàti | nirodhena smçtyupasthànàni vijahàtãti | ato [yat]bhavatoktaü pçthagjanaþ kùãõakle÷o 'pi punarutpadyata ityato na kùãõa[kle÷a] iti | tanna yujyate | bhavànapyàha- pçthagjanasya sarvàõi vidyamànàni prahãõànãti idaü vastutaþ pratiùiddhamityataþ kùãõo vãta ityucyate | yathoktaü gàthàyàm-

ahaü mameti yà cintà mriyamàõo jahàti tàm

ayameva vãtaràgo nàma | tãrthikànàü prahàõantu maraõaprahàõàdanyat | maraõaprahãõo na råpàråpyadhàtàvutpadyate | yo bàlaþ svabhåmiü tyajati taü satkçtavatàmapi nàsti mahàvipàkaþ | yadi vãtaràgaü tãrthikaü satkaroti, mahàvipàkaü vindate | vacane samàne 'pi tadarthastu vibhinnaþ | ato j¤àyate pçthagjano vastutaþ prahãõa[kle÷o] vãta[ràga] iti |

(u) pratiùedhe 'sti pravibhàgaþ | yadi gabhãrakle÷avyàvartakaþ tadà råpàråpadhàtàvutpadyate | yadi satkàyadçùñiü vyàvçttavàn tadà pårvokto doùaþ | yadi kàmadhàtukasatkàyadçùñiü na vyàvçttavàn | kathaü råõaråpyadhàtàvutpadyate | vyàvçttaràgapratighamàtrasya råpadhàtàvutpàdaþ | na vyàvçttasatkàyadçùñikasya | ataþ pçthagjano na vastutaþ prahãõasaüyojana iti j¤àyate | kàmadhàtukasaddharmo 'pi kle÷avyàvartako 'sti | ato j¤àyate kàmadhàtàvapi bhàvanàmayã praj¤àstãti | såtre 'pyuktam- saptani÷cayànatikramya sambodhiü vindata iti | ato j¤àyate kàmadhàtuni÷ritaþ samàdhistattvaj¤ànajanaka iti |
(#
SSS_516#)
(pç) pugdalo 'yaü prathamadhyànasyàsannabhåmiü ni÷cityàrhanmàrgamanupràpnoti | na kàmadhàtukasamàdhim | (u) na yuktam | atikramya saptani÷rayàniti vacanena prathamadhyànaü tadàsannabhåmi÷càtikràntaiva | na tatràsti kàraõamàsannabhåmiü ni÷rayate na kàmadhàtukasamàdhimiti | yadyayaü yogã àsannabhåmimupasannaþ | kasmànna prathamadhyànamupasampadyate | asyàpi nàsti kàraõam | susãmasåtre coktam- pårvaü khalu dharmasthitij¤ànaü pa¤cànnirvàõaj¤ànamiti | asyàrthaþ nàva÷yaü dhyànasamàdhipràptipårvaka àsravakùayaþ | kintu dharmasthitij¤ànamava÷yaü pårvaü kçtvà pa÷càdàsravakùayo bhavatãti | ato j¤àyate sarvàn dhyànasamàdhãnatikràmatãti | dhyànasamàdhisamatikramàya såsãmasåtramàha | yadyàsannabhåmiü vedayate | sa eva dhyànasamànadoùaþ | såtre càsannabhåmiriti vacanaü nàsti | svasaüj¤ànusmaraõavikalpo 'yam |

(pç) pårvamukto mayà àõidçùñàntaþ | ato j¤àyate anyabhåmikamàrgeõànyabhåmikasaüyojanaü prajahàtãti | yathà såkùmayàõyà sthålàõiü nissàrayati | evaü råpadhàtukamàrgeõa kàmadhàtuü prajahàti | yogã yadi pårvaü kàmamaku÷aladharmàü÷ca prajahàti | taduttaraü prathamadhyàne 'vatarati | ato j¤àyate 'va÷yamastyàsannabhåmiþ yayà kàmaü prajahàti | àha ca- råpamupàdàya kàmamatikràmatãti | yadi nàstyàsannabhåmiþ | kathaü råpamupàdadyàt | ukta¤ca såtre- yogã ÷ubhaü pratilabhamàno '÷ubhaü tyajati tadyathà nandaþ apsaratçùõàmupàdàya pårvatanakàmaü jahau iti | ya÷ca prathamadhyàne nopa÷amarasamanuvindate, na sa pa¤cakàmaguõeùu mahàvadyamatiü karoti | ato j¤àyate pårvaü prathamadhyànasyàsannabhåmimanupràpya kàmadhàtumutsçjatãti |

ucyate | kàmadhàtau ÷ubhamanupràpyà÷ubhaü prajahati | tadyathàha- pa¤canissaraõasvabhàvà iti | yadyàrya÷ràvakaþ kadàcit pa¤cakàmaguõà na prãtisaumanasyajanakà ityanusmarati | tadà taccittaü nàbhiramate siràpakùadàhavat | yadi [te] nissaraõadharmà ityanusmarati | tadà cittamabhiramate | àha ca- yogino yadàku÷alavitarko bhavati | tadà ku÷alavitarkeõa taü nirodhayati | tasmàdbhavadukta àõidçùñànto 'pi kàmadhàtau sambhavati | yat bhavànàha- (#
SSS_517#) råpamupàdàya kàmamatikràmatãti | idaü caramabhavikam | yogã yadi kàmadhàtukamàrgeõa kle÷àn prajahàti | tadanukrama÷o yàvadråpadhàtukaku÷aladharmàn pratilabhate | tasmin samaye kàmadhàtoratyantaprahàõaü nàma råpadhàtukadharmapratilàbhaþ | bhavànàha- nirodhasamàpattiü pratilabhata iti | arhannapi samàdhãn pratilabhate | kintu taccaramabhavikamityucyate | yadbhavatoktaü- ÷ubhaü praõãtaü pramodamupa÷amarasa¤ca pratilabhamàna iti | tatsarvaü sàmànyataþ pratyuktam |

yadi ca kàmadhàtau nàsti samàdhiþ | kathaü vyagracittena råpadhàtukaku÷alaü sàkùàtkaroti | (pç) praj¤àvimuktasyàrhato nàsti samàdhiþ | praj¤à paramasti | (u) tatra dhyànasamàdhimàtrasya niùedhaþ | ava÷yaü bhavitavyamalpakàlaü samàhitacittena yàvadekaü kùaõam | yathà såtre bhagavànàha- bhikùåõàü cãvaraü gçhõatàü triùu [kle÷a] viùeùu satsvapi cãvaràsaïgo niruddha eveti | vyagracittasya tattvaj¤ànamutpadyata iti na ki¤citsåtramàha | sarvathàha- samàhito yathàbhåtaü prajànàtãti ||

trividhapraj¤àvarga÷caturvanavatyuttara÷atatamaþ |


195 catuþ pratisaüvidvargaþ

(pç) asti dharmasthiteþ pratyàsannaü laukikaü j¤ànam | katamadidam | (u) idaü åùmàdidharme praj¤aptividàrakaü j¤ànam | j¤ànamidaü sàüvçtasatyadar÷ana[råpa]tvàt laukikam | àryamàrgasya pratyàsannatvàt dharmasthiteþ pratyàsannamityucyate | (pç) idaü satyadar÷anamàrge anàgatabhàvanàdãnàü j¤ànam | (u) anàgatabhàvanàdãnàü j¤ànaü nàstãti pa÷càdvakùyate | kasmàt | dharmalakùaõavidàraõe hi nàsti praj¤apticittam | ataþ satyadar÷anamàrge na laukikaü j¤ànaü bhàvayati |

(pç) såtra uktam- catasraþ pratisaüvida iti | katamà imàþ | (u) akùareùu, (#
SSS_518#) yà pratisaüvit | iyaü dharmapratisaüvit | ruteùu pratisaüvit niruktipratisaüvit | yaduta [nànà]digantaravyavahçtarutavi÷eùa[j¤àna]m | yathoktaü såtre- janapadaniruktau nàbhinive÷eta yogã iti | rutasyàprayoge 'rtho duradhigamaþ | akùaràbhàve 'rtho na prakà÷yo bhavati | iyameva niruktirakuõñhà akùayà asandigdhaü subhàùitamityucyate | yathoktaü såtre- santi catvàro bhàùitadharmàþ ki¤cidbhàùitaü sàrthagati nàkùayakaram | ki¤cidakùayakaraü na sàrthagati | ki¤cidubhayavat iti | ki¤cinnobhayavat iti | idaü trividhaü j¤ànaü niruktyupàyaþ | nàmapadaj¤àne yadarthapratisaüvedanam, iyamarthapratisaüvit | yathàha- santi catvàro bhàùitadharmàþ ka÷cidarthopàyaþ na vya¤janopàyaþ | ka÷cidvaya¤janopàyo nàrthopàyaþ | ka÷cidubhayopàyaþ | ka÷cinnobhayopàyaþ | ya etaccatuþpratisaüvitpràptaþ sa upàyasampanno duùpradhçùyo duradhigamyo dharmabhàùaõe | [tasya] subhàùitamakùaya[kara]mapi sàrthagati | praj¤ànavasannà vacananirukti÷cà pratihatà bhavati |

(pç) pratisaüvidiyaü kathaü pratilabdhavyà bhavati | (u) pårvàdhvanãnakarmapratyayàt | yadi pratyadhva praj¤àpratyayaü skandhàdyupàya¤ca samyagbhàvayati | tadà tadbhàvanàbalàdihaivàdhvani a÷ikùitàkùarasåtràdhyayano 'pi [tatra] j¤ànaü vindate | yathà divyacakùurabhij¤àdiùu | (pç) katamaþ pudgalaþ pratilabhate | (u) àryapudgala eva pratilabhate | kecidàhuþ- arhanneva (#
SSS_519#) pratilabhate | na ÷aikùajanà iti | nàyaü tathà niyamaþ | ÷aikùà api aùñavimokùàn vindate | kasmànna pratilabhanta idaü j¤ànam |

(pç) catasra imàþ pratisaüvidaþ kasmin dhàtau vartante | (u) kàmadhàtau råpadhàtau ca sarvà bhavanti | àråpyadhàtau kevalamarthapratisaüvidasti | pratisaüvid dvividhà bhavati sàsravà anàsraveti | ÷aikùàõàü dvividhà ca bhavati | a÷aikùàõàü kevalamanàsravà | pratilàbhe tu sarvà yugapadvindate | striyo 'pi pratilabhante yathà dharmadinnàdayo bhikùuõyaþ ||

catuþpratisaüvidvargaþ pa¤canavatyuttara÷atatamaþ |


196 pa¤caj¤ànavargaþ

pa¤ca j¤ànàni- dharmasthitij¤ànaü, nirvàõaj¤ànaü araõàj¤ànaü praõidhij¤ànaü pràntakoñikaj¤ànamiti | tatra dharmàõàmutpàdaj¤ànaü dharmasthitij¤ànam | yathà jàtipratyayaü jaràmaraõaü yàvadavidyàpratyayàþ saüskàrà iti | asti và tathàgato nàsti và tathàgataþ | eùàü svabhàvaþ sadà sthita ityato dharmasthitij¤ànamityucyate | eùàü dharmàõàü nirodho nirvàõaj¤ànam | yathà jàtinirodhe jaràmaraõanirodhaþ | yàvadavidyànirodhe saüskàranirodha iti |

(pç) tathà cet nirvàõaj¤ànamapi dharmasthitij¤ànaü bhavati | kasmàt | yataþ asti và tathàgato nàsti và tathàgataþ | asya svabhàvo 'pi sadà sthitaþ | (u) dharmàõàü kùayanirodho nirvàõamityàkhyàyate | asmin kùayanirodhe ko dharmaþ sthitaþ | (pç) nirvàõaü kimadravyamasat | (u) skandhànàma÷eùanirodho nirvàõamiti kãrtyate | tatra kimasti [ava÷iùñam] | (pç) dravyasat nirvàõam | tat kena j¤àyate | nirodhasatyaü hi nirvàõam | duþkhàdãnàü satyànàü vastusattvàt nirvàõamapi vastusat | ki¤ca nirvàõasya j¤ànaü nirodhaj¤ànaü bhavati | yadyasan dharmaþ | kasya dharmasya j¤ànamutpadyate | såtre ca bhagavànavocat- asti, bhikùavaþ kçtako jàto bhåtaþ saüskçtadharmaþ | asti (#
SSS_520#) [bhikùavaþ] akçtako 'jàto 'bhåto 'saüskçtadharma iti | api coktam- santi dvidhaiva dharmàþ saüskçto 'saüskçta iti | saüskçtadharma iti utpàdasthitivyayavikçtaþ | asaüskçta anutpàdasthitivyayavikçtaþ | ki¤coktaü såtre- ye vidyante saüskçtà và asaüskçtà và nirodho nirvàõaü teùàmagramàkhyàyate iti | àha ca- råpamanityam | råpanirodhe nirvàõaü nityam | evaü yàvadvij¤ànamapi | såtre coktam- nirodhaþ sàkùàtkartavya iti | yadyasan dharmaþ | katamaþ sàkùàtkartavyaþ | bhagavàn bahudhàtukasåtra àha- vidvàn saüskçtadhàtumasaüskçtàdhàtu¤ca yathàbhåtaü prajànàti | iti | yo 'saüskçtadhàtuþ tadeva nirvàõam | yathàbhåtaj¤àtaü kathamabhàva ityucyate | sarveùu såtreùu nàsti ki¤cinniyataü vacanaü nirvàõamasaddharma iti | ato j¤àyate yannirvàõamasaditi tat bhavataþ svasaüj¤àvikalpa eveti |

ucyate | yadi skandhànàü viyoge 'pi punarasti dharmàntaraü nirvàõamiti | tadà dharmàõàma÷eùanirodho nirvàõamiti na syàt | yadi nirvàõaü sat | tadà vaktavyaþ asti svabhàvaþ ko 'yamiti | nirvàõàlambanaþ samàdhiranimitta ityàkhyàyate | yadi dharmalakùaõamapi sajãvam | kimasallakùaõaü bhavati | yathoktaü såtre- yogã råpalakùaõaü prahãõaü pa÷yati yàvaddharmalakùaõaü prahãõaü pa÷yati iti | såtre ca tatra tatroktam- sarve dharmà anityàþ sarve dharmà anàtmànaþ | teùàü vyupa÷amo nirvàõamiti | tatràtmà sarvadharmàõàü svabhàvaþ | yat sarvadharmàõàü svabhàvàdar÷anam | tadà anàtmadar÷anaü bhavati | yadi nirvàõaü dharmaþ tadà nàsti svabhàva iti dar÷anaü nopalabdhuü ÷akyate | asya dharmasya nirodhàbhàvàt | yathà yatra ghaño 'sti | na tatra ghañasya vinà÷adharmo 'sti | ghañe vinaùñe tu ghaño vinaùña iti vaktuü ÷akyate | vçkùacchede 'pyevam | evaü saüskàrà athàpi vartante | tadà na nirvàõamityàkhyàyate | saüskàràõàü nirodhe tu nirvàõamityàkhyà bhavati |

duþkhanirodha÷ca na punardharmàntaraü bhavati | yathoktaü såtre- yadidaü bhikùavo duþkhaü nirudhyate anyadduþkhaü notpadyate na punastatsantatirasti | idaü sthànaü paramaü ÷àntaü ÷iva yaduta (#
SSS_521#) sarvapratinissargaþ kàyikacaitasikaràgàtyantavisaüyogo nirodho nirvàõamiti | tatredaü duþkhaü nirudhyate | anyaddaþkhaü notpadyata iti vacane ko dharmo nirvàõàdanyo bhavati | nàpyasti punaþ pçthak kùayadharmaþ | utpannamàtrà tçùõà nirudhyate, ajàtà na jàyate | tasmin samaye kùayo nàma | ko dharmaþ punarasti kùaya ityabhidhãyamànaþ | dravyato nàbhidhàtuü ÷akyate |

atha sattà dharmasya nàmàntaram | pa¤caskandhànàmabhàvo nirvàõamityucyate | tatràbhàvo vidyamànaþ san sattetyucyeta | itãdantu na sambhavati | a÷eùanirodhe nirvàõamityabhidhãyate | tadyathà cãvarakùayaþ punarna dharmàntaramasti | tathà no cet cãvarakùayàdirapi pçthak dharmaþ syàt |

bhavànavocat- asti nirodhaj¤ànamiti | tadapyabàdhitam | tadyathà vçkùacchedàdau [vçkùaccheda]j¤ànamutpadyate | na càsti pçthak chedadharmaþ | saüskàrava÷àttatra j¤ànamutpadyate | yat sarvasaüskàràõàmabhàvaþ | [tat] nirvàõaü bhavati | yathà yatra yannàsti tatra tena ÷ånyamiti j¤ànam | (pç) kimidànãü nàsti nirvàõam | (u) na nàsti nirvàõamiti | kintu nàsti dravyadharma[råpam] | yadi nàsti nirvàõam | tadà sadà sarvatra jàtimaraõamasti | na kadàcinmokùasamayaþ | yathà asti ghañabhaïgaþ vçkùasamucchedaþ | paraü tu nàsti dravyato dharmàntaramastãti | [anena] anyasatyàdivacanamapi pratyuktam | kasmàt | asti duþkhanirodha ityato 'styajàto 'bhåto 'kçtako 'saüskçta ityàdivacanaü sarvamapratihatam |

araõàj¤ànamiti | yena j¤ànena na raõàyate pareõa saha | idamaraõà [j¤àna]m | (#
SSS_522#) kecidàhuþ- maitrãcittamidamiti | maitrãcittànna sattvànupahanti | anye kecidàhuþ- ÷ånyatàvihàro 'yamiti | anena ÷ånyatàvihàreõa na vastunà raõàyate | kecidvadantinirvàõàbhirucicittamidamiti | nirvàõàbhirucyà hi na raõàspadamasti | kecidvadanti- caturthadhyànagataü [ki¤cidida]miti | nedaü niyamena tathà | etajj¤ànabhàvitacittasyàrhato nàsti [raõàspadaü] ki¤cit |

praõidhij¤ànamiti | dharmeùu apratihataü praõidhij¤ànamityucyate | (pç) tathà cet bhagavato buddhasya kevalamidaü j¤ànaü syàt | (u) evameva | buddho bhagavànevaitajj¤ànasampannaþ | anye [ta]dbalàdhiùñhità apratihata[j¤ànaü] vindante |

pràntakoñikaj¤ànamiti | yat yogã prakçùñamuttamaü j¤ànaü sarvadhyànasamàdhibhiþ paribhàvitaü parivardhitaü pratilabhya [sva]jãvitasya bçddhau hràse va÷itàü vindate | idaü pràntakoñikaj¤ànamityucyate ||

pa¤caj¤ànavargaþ ùaõõavatyuttara÷atatamaþ |


(#
SSS_523#)
197 ùaóabhij¤àj¤ànavargaþ

asti ùaóabhij¤àj¤ànam | ùaóabhij¤àþ- kàyarddhiþ dviyacakùuþ divya÷rotraü paracittaj¤ànaü pårvanivàsànusmçtiràsravakùaya[j¤àna]miti | kàyarddhiriti | yogã svakàyàdapo 'gni¤càviùkaroti | vihàyasà gacchati | àvirbhavati | tirobhavati | såryàcandramasau paràmç÷ati | brahmàõamã÷varaü nànànirmitàü÷càdhigacchati | ãdç÷aü karma kàyarddhiþ | (pç) kathamidaü setsyati | (u) yogã dhyànasamàdhãnàü samyak bhàvanayà vindate | yathoktaü såtre- dhyànasamàdhànasya balamacintyamiti | kecidàhuþ- nirmàõacittamavyàkçtamiti | idamayuktam | yadyayaü yogã parahitàya nànànirmitaü pradar÷ayati | kasmàttadavyàkçtaü bhavet | kecidàhuþ- kàmadhàtukacittena kàmadhàtukanirmitaü karoti | råpadhàtukacittena råpadhàtukanirmitaü karotãti | tadapyayuktam | cakùuràdyapi evaü syàt | kàmadhàtukavij¤ànena kàmadhàtukaråpameva pa÷yedityàdi | yadi råpadhàtukacittaü kàmadhàtukacittaü karoti | ko doùo 'sti | kecidàhuþ- prathamadhyànàbhij¤ayà brahmalokaü gacchati yàvaccaturthadhyànàbhij¤ayà råpaparyantaü gacchatãti | idamapyayuktam | indriyabalava÷àt yatra kutracit gacchati | yadi tãkùõendriyaþ, prathamadhyànàbhij¤ayà caturthadhyànamanupràpnoti | mçdvindriyo dvitiyadhyànàbhij¤ayàpi na prathamadhyànamupayojayati | yathà mahàbrahmà [sahàü] patiþ dhyànasyàntaramanupràptaþ | na tatràsti [tasyà]bhij¤à | prathamadhyànabalena anyàn brahmadevànanupràpnoti | naiva tu prathamadhyànena brahmàvàsaü prajànàti | bhagavàn pårvanivàsena àråpyamanusmarati | yathoktaü såtre råpe và àråpye và pårvatanãnamupapattyàyatanaü bhagavàn sarvaü prajànàti | ato nàsti niyamaþ |

(#
SSS_524#)
kecidàhuþ- divyacakùuþ praj¤àsvabhàvamiti | tadapyayuktam | divyacakùuràlokava÷ena siddham | praj¤à tu naivam | (pç) såtra uktam- àlokalakùaõaü bhàvayan j¤ànadar÷anaü sàdhayati iti | j¤ànadar÷anameva divyacakùuþ | (u) maivam | api càha- divya÷rotraü na praj¤àsvabhàvamiti | tat ÷rotramityàkhyàyate iti | ato na praj¤àsvabhàvam | divyacakùuþ pratyutpannaü råpamàlambate | na tathà manovij¤ànam | divyacakùurvibhaïge coktam- j¤ànaü sattvakarmavipàka[bhåta]m | cakùurvij¤ànasya nàsti balamidam | kintu manovij¤ànasya j¤ànaü cakùurvij¤ànaprayogakàle samutpadyate | ato dhyànasamàdhibhya utpannaü råpaü divyacakùurityucyate | (pç) divyacakùuùaþ saüsthànaü kiü mahat kiü vàlpam | (u) tàrakàpramàõasadç÷am | (pç) andhasya katham | (u) cakùuràyatanena sahaiva bhavati | (pç) kiü divyacakùurekaü uta dve | (u) dve bhavataþ | (pç) yàü kà¤ciddi÷amanupa÷yati | (u) sarvà di÷o vyàpya pa÷yati | (pç) kiü nirmite 'pyasti | (u) nàsti | nirmàturasti | divya÷rotravàdo 'pyevam |

yogã tat paracittaü vetti | yat paracittaj¤ànam |(pç) kasmànnocyate paracaitasikaj¤ànam | (u) asmàdeva kàraõànnàsti pçthak caitasikam | parakãyasaüj¤àvedanàdãnàü j¤ànamapi paracittaj¤ànameva | kecidàhuþ- j¤ànamidaü sajàtãyàlambanam | yathà sàsraveõa sàsravaü jànàti anàsraveõa anàsravaü jànàti iti | tadayuktam | neme vadanti kàraõaniyamam- anena kàraõena sajàtãyamevàlambanaü jànàtãti | kecidvadanti- pratyutpannamàtràlambanamiti | tadapyayuktam | ki¤cidanàgatàlambanam | yathà ka÷cidavitarkasamàdhimupasampannaþ prajànàti asmàt samàdhervyutthite evamevaü vitarko bhaviùyatãti | kecidvadanti- j¤ànamidaü na màrgasatyaü prajànàtãti | tadayuktam | yadi prajànàti | ko doùaþ | àha ca- pratyekabuddho màrgasatyadar÷anagatatçtãyacittaü j¤àsyàmãti saptamaü cittameva pa÷yati | ÷ràvakastçtãyacittaü j¤àsyàmãti ùoóa÷aü cittameva pa÷yati | kimayaü na màrgasatyadar÷anaü prajànàti | kecidàhuþ- j¤ànamidaü na prajànàti årdhvabhåmimårdhva[bhåmi]pudgalamårdhvamindriyamiti | idamapyaniyatam | devà api prajànànti bhagavata÷cittam | tadyathà bhagavànekadà pariùadaü vihàya punargrahaõecchàmanvasmarat | tat sarvaü brahmà pràjànat | ki¤caikasmin samaye manasyacintayat- ràjà bhåtvà (#
SSS_525#) yathàdharmaü lokaü vineùyàmãti | màrastadeva j¤àtvà samàgatyàyàcata | devà api jànanti- ayamarhan yàvadayaü srotaàpattipratipannaka iti | bhikùavo 'pi prajànanti bhagavata÷cittam | tadyathà bhagavati parinirvàõàbhimukhe sati aniråddho bhagavatopasampannàn dhyànasamàdhãn yathàkramamajànãt | kecidàhuþ- j¤ànamidaü nàråpyaü prajànàtãti | ida mayuktam | bhagavàn hi pårvanivàsà[nusmçtyà] àråpyaü prajànàti | paracittaj¤ànenàpi tathà j¤àne ko doùaþ |

(pç) kathaü paricittaü jànàti | (u) àlambane sati jànàti | yadi cittaü råpàvacaraü, råpàlambanaü cittaü bhavati | ityàdi | (pç) tathà cet paracittaü sarvadharmàlambanaü syàt | (u) evameva [syàt] | yadi na jànàtyàlambanaü, katamat cittaü jànãyàt | yathoktaü såtre- bhavata÷cittamevamevamiti prajànàmi iti | idameva råpàdyàlambanam |

paracittaj¤ànaü trividham- nimittaj¤ànaü, vipàkapratilabdhaü, bhàvanàpratilabdhamiti | nimittaj¤ànamiti yathà aïgamantràdinà jànàti | vipàkapràptamiti yathà asuràdãnàm | bhàvanàpratilabdhamiti dhyànasamàdhibhàvanàbalapratilabdhaü paracittaj¤ànam | idameva ùaóabhij¤àsu bhàvanàpratilabdhamityucyate |

yadatãtàdhvanãskandhànàmanusmaraõaü [tat] pårvanivàsànusmaraõam | (pç) keùàü skandhànàmanusmaraõaü karoti | (u) svaskandhàn paraskandhànasattvaskandhàü÷cànusmarati | jinànàü skandhànanuramarannapi teùàü ÷ãlàdãn dharmànanusmarati | kena tat j¤àyate | yathà ÷àriputraþ bhagavantaü pratyàha- ahamatãtànàgatànàü tathàgatànàü cittamajànannapi teùàü dharmaü jànàmãti | ÷uddhàvàsà devàstathàgatacittaü jànantãtyato bhagavantamupasampadyàhuþ- atãtatathàgatànàü bhagavan iryàpatho 'pyevamiti |

(pç) pårvanivàsà[nusmçti]vibhaïge kasmàduktaü saha nimittena saha jàtyeti | (u) anusmçtirvi÷adetyata evaü nimittasaüj¤àmavocat amukaþ pudgalaþ ityàdi | vastuvij¤ànena nimittamityucyate | jàtirnàma gotram | yathàhuþ- idaü tava kulaü iyaü tava jàtiriti | jàtiü nimitta¤ca militvà vadatãtyato j¤ànadar÷anaü vi÷uddham | (pç) kasmàdvi÷adànusmaraõaü bhavati | (u) atãtadharmà niruddhà na nimittàni | athàpi tàn j¤àtuü prabhavatãdamadbhutam | (#
SSS_526#) ka÷cinnimittàbhyuhena jànan na vi÷adaü jànàti | yajjinaurasàþ [te] 'pi punarevam | ato jàtiü nimittaü militvoktam |

ka÷cit pårvanivàsaj¤ànaü prayojayati | kadàcit samàrgayà cintàmayapraj¤ayà prajànàtyatãtamadhvànam | yathà saüskàrapratyayaü vij¤ànam | anayordvayo÷cintàmayã praj¤à vi÷iùyate | kasmàt | asti hi pudgalasya aùñamahàsahasrakalpàn jànato 'pi nàstãyaü cintàmayã praj¤à | ato mithyàdçùñirutpadyate | yadi ta àgataü jaràmaraõaü bhavati | tadatãtya na punarasti [iti] | samàrgacintàmayapraj¤asya naivàsti taccittam |

(pç) kecidàhuþ- j¤ànamidamatãtaü krama÷o 'nusmaratãti | tadayuktam | yadi kùaõakrameõànusmarati | ekasminneva kalpe vastu durvij¤eyaü sarvataþ | kiü punarapramàõakalpe (pç) såtre kasmàduktam- ahamekanavatikalpànàgatya nàpa÷yaü [kimapi] dànamapacãyamànaü vinà vipàkena iti | (u) bhagavànatra saptabuddhàn sàkùãcakàra | dãrghàyuùkàþ ÷uddhàvàsà api buddhairna samadar÷inaþ | bhagavàn yathàbhåtaj¤ànaü pratilabdhavànityataþ pari÷uddhaguõaþ | yadi satkaroti [tathàgataü] sa ubhayorlokayoþ puõyamanupràpnoti | ata etadubhayamuktam |

kecidàhuþ- j¤ànamidaü nordhvabhåmiü prajànàtãti | tadayuktam | årdhva[bhåmika] kàyarddhyàdau pratyuktameva | (pç) yadi smçtisvabhàvamidam | kuto j¤ànamityucyate | (u) smçtirnimittamanusambhavati | atãtaü na nimittam | athàpyanusmarati | praj¤àvi÷eùameva smçtiriti bråmaþ |

pårvanivàsànusmçtistrividhà- pårvanivàsaj¤ànaprayogiõã, vipàkapratilabdhà, punaràtmasmçtisa¤jananãti | pårvanivàsaj¤ànaü bhàvanàpratilabdham | vipàkapratilabdhamiti yathàsuràdãnàm | punaràtmasmçtisa¤jananã yanmanuùyagatau bhavati | (pç) kena karmaõà punaràtmasa¤jananã bhavati | (u) sattvànàmavihiüsanena karmaõà pratilabhate | kasmàt | maraõakàla upapattikàle ca duþkhàbhihatatvànmuùitasmçtirbhavati | tatràmoùaõaü durlabham | ataþ ku÷alaü karmàpekùyate | kecidvadanti- idamatãtaü saptàdhvaparamamanusmaratãti | nàyaü niyamaþ | ka÷cit pratyadhvamavihiüsanadharmasubhàvitatvàt suciraü viprakçùña¤cànusmarati |

àsravakùayaj¤ànasàkùàtkàràbhij¤eti | vajropamasamàdhirayam | (#
SSS_527#) vajropamasamàdhirayamàsravakùayaråpaþ anàvaraõamàrgaþ | àsravakùayaþ a÷aikùaj¤ànamityucyate | vajropamasamàdhinà àsravàõàü nirodhaþ kùayaþ | [sa] àsravakùayaj¤ànasàkùàtkàràbhij¤etyucyate | (pç) anye çddhi[pàdà] api vaktavyàþ; kena dharmeõa sàkùàtkaroti | (u) uktameva pårvaü dhyànasamàdhãn gabhãraü bhàvayan çddhipàdàn sàkùàtkarotãti | yatprayojanamanusçtya sàkùàtkàraþ sàkùàtkçtaü vastu, [sa] sarva çddhipàdaþ |

kecidàhuþ- sarva àryamàrgà asravakùayasyopàyàþ | yathoktaü såtre- tathàgate loka utpanne supuruùà dharmaü ÷rutvà pravrajitàþ ÷ãlaü samàdadànà apanãtapa¤ca nãvaraõàþ samàdhiü bhàvayantaþ satyaü pa÷yanti ityàdi sarvamàsravakùayasyopàyàþ | kecidàhuþ- dànàdayaþ ku÷aladharmà api àsravakùayasya nidànàni | yathoktaü såtre- yogino dànaü kùãõàsrava÷ånyànàtmaj¤ànaü sàdhayatãti | idamucyate tattvata àsravakùayasàkùàtkàràbhij¤à iti | asyaiva dharmasya nàmàntaraü vajropamasamàdhiriti | nimittàni samåhantãti vajratvam | tãrthikàþ pa¤càbhij¤à bhavanti | tairasya tattvaj¤ànasyàpratilabdhatvàt |

(pç) anàtmaj¤ànena àtmadçùñiü bhindyàt | kathamanena kàmapratighàdi prajahàti | (u) anàtmaj¤ànena sarvàõi nimittàni nirundhe | nimittàbhàvàtsarve kle÷à nirudhyante | (pç) adyena anàtmaj¤ànena nimittàni nirundhe | dvitãyaj¤ànàdinà ka upayogaþ (u) nimittàni niruddhànyapi punarutpadyante | ato dvitãyàdyapekùate | (pç) yadi niruddhaü punarutpadyate | tadà anavasthaü nimittaü bhavati | tathà sati nàrhanmàrgaþ | (u) astyavasthà | yathà pa÷yàmaþ stanyaü ÷uùyat punaþ prasravati | asti ka÷cit kàlaþ [yadà] stanyaü pratiruddhapayaþprasåti bhavati | tadà avadhirbhavati | nimittamapyeyam | yathà ca tapte 'yasi kçùõalakùaõaü niruddhaü punarutpadyate | yàvallohitalakùaõamutpadyate | sa samayo 'vadhirityucyate | kalalàdayo dçùñàntà apyevam | yasmin samaye nimittàni niruddhàni na punarutpadyante | sa samayo 'rhanmàrgapratilambhaþ | (pç) kimarhato 'tyantàbhàvaråpàõi nimittàni | (u) yadà asamàhitacittasthaþ, tasmin samaye santyapi råpàdinimittàni | kintu na doùajanakàni | yadi ki÷cit cakùuùà råpàõi dçùñvà mithyàmanaskàreõa mithyà vikalpayati | tadà doùàjanakàni bhavanti |

(pç) kimanàtma÷ånyaj¤ànam | (u) yadyogã pa¤casu skandheùu praj¤aptaü sattvaü na pa÷yati | dharma÷ånyatvàt råpakàyanirodhaü yàvadvij¤ànanirodhaü pa÷yati | idamucyate anàtma÷ånyaj¤ànam | (#
SSS_528#) (pç) praj¤aptikçtà dharmà nityavartinaþ | [teùu] tçùõàdayaþ kle÷à api praheyàþ | yathoktam- padàrthà nityasthàyinaþ | vyavasàyã tu [tatra] kàmatçùõàü prajahàti iti | kiü nirodhalakùaõamapekùate | (u) såtra uktam- yatki¤citsamudayadharma, tatsarvaü nirodhadharma | teùu dharmeùu virajo dharmacakùuþ pratilabhata iti | yo nirodhena prahàõaü tadatyantaprahàõam | ka÷cidyogã råpeùu vãtaràgaþ kàmapratighaü kùapayati | tadarthaü bhàgavànãdç÷ãü gàthàmavocat | ki¤càha- saüskàràþ svabhàva÷ånyà màyàvat | pràkçtà aj¤à vadanti- te vastusanta iti | ÷aikùàþ punaþ prajànanti- te tucchà riktà màyàvaditi | arhannapi màyàü [kiü] na pa÷yati | ato j¤àyate yayà praj¤ayà dharmàõàü nirodhaü sàkùàtkaroti iyamàsravakùayaj¤ànasàkùàtkriyàbhij¤eti ||

ùaóabhij¤àvargaþ saptanavatyuttara÷atatamaþ |


198 j¤ànakùàntivargaþ

(pç) såtra uktam- yo yogã saptabhirupàyaistribhirarthàvalokanaiþ samanvitaþ so 'smin dharme kùipramàsravakùayamanupràpnotãti | kimidaü j¤ànam | (u) saptopàyà nàma ÷rutamayã praj¤à cintàmayã praj¤à ca | kasmàt | asamàhitacitta evaü vicàrayati- yadidaü råpam, ayaü råpasamudayaþ ayaü råpanirodhaþ iyaü råpanirodhagàminã pratipat, [ayaü] råpàsvàdaþ, [ayaü] råpàdãnavaþ idaü råpanissaraõaü iti | (pç) yadãyaü ÷rutamayã cintàmayã praj¤à | kasmàdàha- kùipramàsravakùayamanupràpnotãti | (u) yadyapãyaü ÷rutamayã cintàmayã praj¤à tathàpyevaü pa¤caskandhàn vikalpayan àtmamatiü vibhedayati | ata àha- kùipramàsravakùayamanupràpnotãti | trividhàvalokanaj¤ànaü yaduta saüskàrà anityà duþkhà anàtmàna iti | skandhadhàtvàyatanamukhena saüskàràn pa÷yato nàstyartho hitaü và | (pç) tathà cet pårvamàdãnava uktameva- anityà duþkhà iti | nissaraõe coktam- anàtmàna iti | kasmàtpunarucyate trividhamidamavalokanamiti | (u) trividhàþ ÷ikùate- pårvaü ÷rutamayãü cintàmayãü praj¤àm | pa÷càt bhàvanàmayãü praj¤àm | pårvaü ÷rutamayyàü cintàmayyàü praj¤àyàmuktàþ sapta prakàràþ | pa÷càdbhàvanàmayyàü praj¤àyàü trayaþ prakàràþ | kasmàt | yadanityaü tat duþkhamiti lakùaõasya bhaïgo (#
SSS_529#) nàma anityasya bhaïgaþ nànityasaüskàràõàü bhaïgaþ | pårvaü kàmakaùàyotsarga ukte 'pi noktaü kathamutsçjatãti | pa÷càttàbaduktaü trividhamarthàvalokanam |

(pç) katamà aùña kùàntayaþ | (u) yatki¤cit j¤ànaü praj¤aptividàraõam, iyaü kùàntirityucyate | kùàntiriyamåùmamurdhakùàntilaukikàgradharmeùva[sti] | (pç) yogino 'pi buddhe dharme saïghe ÷ãladiùu kùàntirasti | kasmàduktamaùñàviti | (u) pràdhànyàduktam | pràdhànyaü màrgapratyàsannatà | yathà duþkhe dharmaj¤ànàya duþkhe dharmakùàntirityevamàdi | kasmàt | pårvaü hi màrgànukålàü cintàmayãü praj¤àü prayujya pa÷càtpratyakùaj¤ànamanupràpnoti | yathà hastipakaþ pårvaü hastipadaü dçùñvà tena j¤ànena prajànàti- atra vartata iti | pa÷càdabhimukhãkaroti | tathà yogyapi pårvaü kùàntyànvayaj¤àne na nirvàõamabhyåhya pa÷càt tena j¤ànenàbhimukhãkaroti | ataþ såtra uktam- [evaü] jànan[evaü] pa÷yan àsravakùayamanupràpnotãti ||

j¤ànakùàntivargo 'ùñanavatyuttara÷atatamaþ


199 navaj¤ànavargaþ

(pç) kecidàbhidharmikà vadanti arhan kùayaj¤ànaü sàkùàtkurvan sàüvçtàni nava j¤ànàni pràpnoti yaduta kàmadhàtupratisaüyuktaü ku÷alamavyàkçtaü [j¤ànaü] yàvannaivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanapratisaüyuktaü ku÷alamavyàkçtaü [j¤àna]m | kathamidam | (u) na sarvo 'rhan sarvàn dhyànasamàdhãn pràpnoti | kathaü nava j¤ànàni pràpnuyàt | (pç) sarvo 'rhan dhyànasamàdhãn pràpnoti | na tu sarvaþ samàpattimabhimukhãkaroti | (u) yadi samàpattiü nàbhimukhãkaroti | katamà pràptirnàma | yathà ka÷cidàha- granthaü jànàmi, tadakùaramekantu na vijànàmãti | tathedamapyasti | (pç) yo vãtaràgaþ san na prathamadhyànasamàpattiü nàdyàpi pratyakùãkçtavàn | sa àyuùo 'nte ['pi] na tàmutpàdayati | (u) såtre tåktam- asminnantaràle samàpadya pa÷càttàü samutpàdayediti | idànãü kathamasminnantaràle 'samàpannastàü samutpàdayati | (pç) yadi (#
SSS_530#) ràgàdvirajyamànasyàtãtànàgatàni sarvàõi dhyànàni målataþ pràpnàni | tadvipàkena [ta]dutpattiü pràpnoti | (u) anàgataü karma akçtamabhåtaü na vipàkaü pràpayati | atãtàni dhyànàni citta utpannacaràõi yadi vipàkaü prayacchanti | tadà avidyamànatàhàniþ | ki¤ca nànàgatakarmàõi pràpnuyàt | yadi pràpyamiti, anàgataü sarvaü pràpyaü syàt | kasya pratibandhàt pràptyapràptã staþ |

(pç) yadyanàgato dharmo na pràpya iti | ÷aikùo nàùñabhiraïgaiþ samanvitaþ syàt | a÷aikùo 'pi da÷abhiraïgaiþ samanvitaþ | kasmàt | yasya dvitãyadhyànàdi ni÷ritya samyak dharmaniyàmàvakràntirbhavati | so 'nàgate samyaksaïkalpaü pràpnoti | yadi yogã kùayaj¤ànamabhimuravãkaroti | tadànàgate 'dhvani samy dçùñiü pràpnoti ka÷cidàråpyasamàdhiü ni÷rityàrhatphalaü pràpnoti | ayamanàgate samyaksaïkalpaü samyagvàcaü samyakkarmàntaü samyagàjãvaü pràpnoti | yadi tçtãyadhyànàdi ni÷rityàryamàrgaü pràpnoti | so 'nàgate prãtiü pràpnoti | evamàdayo dharmàstadà na syuþ | ato j¤àyate astyanàgato dharma iti | yadi ca nàsti anàgata[dharmaþ] kathaü bhàvako phalàni dhyànasamàdhyàdãnanupràpsyati | yogã yadà màrgànvayaj¤àne vartate | prathamaphalasaïgçhãtàni sarvàõi j¤ànàni samàdhãü÷ca sarvathànupràpnoti | tathà no cet phalàni gaõayitvà gaõayitvànupràpnuyàt | kasmàt | phalàni sarvàõyabhimukhãkàle pràpnuyàditãdaü na sambhavati | ato j¤àyate bhavedanàgate bhàvaneti |

ucyate | yat bhavatoktam- aïgaiþ samanvita iti | idamabàdhitam | kasmàt | ÷ãlàdyaïgàni krama÷aþ pràpyante naikakàlamiti bråmaþ | ato nàsti dåùaõam | yaduktaü bhavatà keùà¤citpràptistajjàtãyàtà[mapi] | yoginaþ [kutracit] duþkhaj¤ànapràptàvanyaduþkhaj¤ànajàtiþ pràptà bhavati | yathà manuùyajàtiþ pràptetyato manuùyalakùaõaü pràptaü bhavati | nàpi pratikùaõaü krama÷o manuùyalakùaõaü pràptamiti | tathedamapi | (pç) yogino vidyamànaduþkhàdãnàü j¤ànàni kramikàõãti sarvaü parihçtameva | srotaàpattiphalasaïgçhãtànàü j¤ànànàü pràptiþ punaraikakàlikã | (u) anàsravaj¤ànàni pràptàni tu na parihãyante | (pç) yadi pårvaü (#
SSS_531#) pràptàni na parihãyante | tadà pràptiþ prayoga iti nàsti bhedaþ | kasmàt | pràptaphala eva yogã ityàdidoùaþ | (u) yadi nàsti vi÷eùaþ | kimavadyaü bhavati | yathà sampannaphalo 'pi yogãtyucyate | tathedamapi | pudgalo 'yaü punarvi÷iùñaü dharmaü pràpnotãtyato 'sti pravibhàgaþ | ato nàsti doùaþ | yathà samàpattapa¤ca÷ãlaþ punaþ pravrajyàsaüvaramanupràpnuvannapi na maulika÷ãlebhyaþ parihãyate | pràptaphalasya ca màrgàdar÷anàdasti pravibhàgaþ | yathà ka÷cidàdau vastu jànannapi vi÷iùñavastu[dar÷anàya yatata] iti pravibhàgo 'sti | tathe damapi | ato j¤àyate nàstyanàgatasya pràptiriti | ki¤ca yogã ÷ånyànàtmaj¤àne viharati | tasmin samaye kathamanupràpnoti laukikaü dharmam | ato j¤àyate kùayaj¤ànapràptau na laukikaj¤ànamanupràpnotãti |

(pç) imàni laukikaj¤ànàni kùayaj¤ànena sahàrhataþ samàdhisamàpattivyutthànacittakriyàü pràpayanti | (u) arhata÷cittaü santànena pravartamànaü pratikùaõaü vi÷uddham | yadi punarnavaj¤ànàni pràpnoti | cakùuràdi sarvaü punaþ pràpyeta | tathà no cet na navaj¤ànàni pràpnuyàt | ukta¤ca- anàgatabhàvanàyà nàsti hetuþ pratyayo và iti | kasmàt | ete hi vadanti- satyadar÷anamàrge kevalaü nimittàbhàsaü j¤ànaü bhàvayati | cintanàmàrge 'pi nimittàbhàsamanimittàbhàsa¤ca bhàvayati | satyadar÷anamàrge nordhvabhåmiü bhàvayati | cintanàmàrge tu bhàvayati | màrgànvayaj¤àne na sàüvçtaü ku÷alaü bhàvayati | anyasmin j¤àne tu bhàvayati | ànantaryamàrge na paracittaj¤ànaü bhàvayati | ÷raddhàvibhukto dar÷anapràptatvena parivartamànaþ sarvasminnànantaryavimuktimàrge na sàüvçtaü màrgaü bhàvayati | samayavimuktaþ akopyavimuktatayà parivartamàno navànantarya[màrgeùu] aùñavimokùamàrgeùu saüvçtaü màrgaü na bhàvayati | navame vimuktimàrge [tu] bhàvayati | såkùmacitte na bhàvayati sarvamanàsravam | etyevamàdãnàü sarveùàü nàsti kàraõam | ato bhavàn yadi và samyagdyetuü bråyàt yadi và ÷raddhàpayet | ki¤ca ÷aikùabhàvanayà bhàvanà bhavati | åùma[gatà]diùu sthitikàle uttamàni sarvàõi ku÷alamålàni bhàvayati | sarvathà prakarùakaraõàrthatvàt | yathà såtramadhãyànasya sarvathà vai÷adyopakàro bhavati | ata åùmagatàdidharmakàlàt yàvat kùayaj¤ànaü sarveùàü bhàvanà bhavati | tathà no cet saddheturvaktavyaþ ||

navaj¤ànavarga ekonadvi÷atatamaþ |


(#
SSS_532#)
200 da÷aj¤ànavargaþ

da÷a j¤ànàni- dharmaj¤ànaü anvayaj¤ànaü, paracittaj¤ànaü saüvçtij¤ànaü, catvàri satyaj¤ànàni, kùayaj¤ànamanutpàdaj¤ànamiti | pratyutpannadharmaj¤ànameva dharmaj¤ànamityucyate | yathoktaü såtre- bhagavànànandamàmantryàha- asmin dharme evaü j¤ànena dçùñvà evaü pratibudhyasva | atãte 'nàgate 'pyevaü jànãhãti | vaktavyaü pratyutpannadharmaj¤ànamiti | idànãü pratyutpannamanuktvà kevalamucyate dharmaj¤ànamiti | yathoktaü såtre- bàlaþ pratyutpannaü dharmaü bahumanyate | j¤ànã anàgataü bahumanyata iti | ki¤càha- pratyutpannàþ kàmà anàgatàþ kàmà÷ca màrasenà màradheyà màrabandhanà ityàdau sarvatrocyate pratyutpannavàdaþ | idaü saükùipyavacanàt kevalaü dharmaj¤ànamityucyate |

ava÷iùñadharmaj¤ànamanvayaj¤ànamiti vadanti | ava÷iùñà iti yadutàtãtà anàgatà dharmàþ | pratyutpannadharmànanu pa÷càt jànàtãti anvayaj¤ànam | kasmàt | dçùñadharmaj¤ànapårvakaü hi anvayaj¤ànam | dharmaj¤ànaü nàma dçùñaj¤ànamityucyate | etaddharmaj¤ànamanusçtya vitarkitaü j¤ànamanvayaj¤ànamityucyate | (pç) anvayaj¤ànamidamanàsravaü j¤ànam | anàsravaü j¤ànaü kathamanvayaj¤ànaü bhavati | (u) loke 'pyastyanvayaj¤ànam | kasmàt | dharmaj¤ànamanvayaj¤ànaü paracittaj¤ànaü duþkhaj¤ànaü samudayaj¤ànaü nirodhaj¤ànaü màrgaj¤àna¤ca sarvaü sàsravamanàsravamasti | imàni j¤ànàni åùmagatàdidharmeùu sàsravàõi niyàmàvakràntipràpyàõi anàsravàõi |

(pç) kecidàhuþ- kàma[sampratiyukteùu] saüskàreùu [yadanàsravaü] j¤ànaü [kàmasampratiyuktànàü saüskàràõàü] hetau [yadanàsravaü] j¤ànaü [kàmasampratiyuktànàü saüskàràõàü] nirodhe [yadanàsravaü] j¤ànaü [kàmasampratiyuktànàü saüskàràõàü] prahàõàya màrge [yadanàsravaü] j¤ànam, idamucyate dharmaj¤ànam | råpàråpyasampratiyukteùu saüskàreùu yadanàsravaü j¤ànaü råpàråpyasampratiyuktànàü (#
SSS_533#) saüskàràõàü hetau yadanàsravaü j¤ànaü råpàråpyasampratiyuktànàü saüskàràõàü nirodhe yadanàsravaü j¤ànaü råpàråpyasampratiyuktànàü saüskàràõàü prahàõàya màrge yadanàsravaü j¤ànam, idamucyate 'nvayaj¤ànam iti | kathamidam | (u) uktaü hi såtre- bhagavànànandamàmantryàha- atãtae 'nàgate caivaü prajànãhãti | na ki¤citsåtramàha- råpàråpyasampratiyukteùu saüskàreùu j¤ànamanvayaj¤ànamiti | ki¤coktaü såtre- yogã anusmaret- ahamidànãü dçùñaråpeõopadruto bhavàmi | atãte 'pi råpeõopadruto 'bhavam, anàgate 'pi råpeõopadruto bhaviùyàmãti | api coktaü såtre- jàtipratyayaü jaràmaraõam | atãte 'nàgate 'pyevaü syàditi | tathàvocada÷vaghoùabodhisattvo gàthàm-

pratyakùamàlokya ca janma duþkhaü duþkhaü tathàtãtamapãti viddhi |
yathà ca tat duþkhamida¤ca duþkhaü tathànàgatamapyavehi |
[bãjasvabhàvo hi yatheha dçùño bhåto 'pi bhavyo 'pi tathànumeyaþ |]
patyakùata÷ca jvalano yathoùõo bhåto 'pi bhavyo 'pi tathoùõa eva || iti |

evamàdi duþkhaü mahàvaibhàùikà api vadanti |

atãtànàgatàdhvanãnadharmaj¤ànamevànvayaj¤ànam | asya ca yuktirasti | kasmàt | yogã hi atãte 'nàgàmini pratyutpanne ca duþkhe nirvidyate | nirveda eva eùu dharmeùu tattvaj¤ànapràdurbhàvaþ | yathà pratyutpannàþ saüskàrà duþkham | tathàtãtà anàgatàþ saüskàrà api duþkham | kena j¤ànena atãtànàgatàn dharmàn jànàti | yadãdaü dharmaj¤ànam | råpàråpyasampratiyuktàþ saüskàrà api santyatãtà anàgatàþ | teùàü j¤ànamapi dharmaj¤ànaü syàt | tathà ca dharmaj¤ànameva nànvayaj¤ànamasti | yadi råpàråpyasampratiyukteùu atãtànàgateùu saüskàreùu j¤ànàntaramastãti | kàmasampratiyukteùvatãtànàgateùu saüskàreùu ca j¤ànàntaraü bhavet | tadarthameva àbhidharmikà àhuþ- asti pràptirapràptirityato 'nupårveõa satyaü pa÷yatãti | kàmadhàtusampratisaüyuktaü duþkhaü pràptiþ | råpàråpyasampratiyuktaü duþkhamapràptiþ | ata ekasmin samaya ubhayaj¤ànaü na sambhavati | yadyapràptirduþkhamanvayaj¤ànena j¤àyate | idànãü kàmadhàtàvapràptirduþkhamapi anvayaj¤ànena j¤àyeta |

(#
SSS_534#)
(pç) kena j¤ànena saüyojanaprahàõamàrgo bhavati | (u) [tatra] dharmaj¤ànamàtramupayujyate | anvayaj¤ànamupàyamàrge vartate | (pç) kiü dharmaj¤ànamupayujyate | (u) duþkhe dharmaj¤ànaü nirodhe dharmaj¤àna¤copayujyate | kasmàt | yogã anityaü duþkhamiti pa÷yan ÷ånyamanàtmeti pa÷yati | tasmin samaye saüskàràõàü nirodhaü sàkùàtkaroti | anyat j¤ànaü sarvamupàyaþ | (pç) kiü duþkhaü dçùñvà nirodho bhavati | (u) vedanàþ dukhaü pa÷yati | tatràtmamatirutpadyate | atastàsàmapi nirodhaü pa÷yati | yathoktam- adhyàtmavimuktatvàt tçùõàyàþ kùaye nirodhe svata evàrhan pràpta ityucyate | iti | (pç) nanu såtre kiü noktaü sarvasaüskàràõàü prahàõaü prahàõalakùaõamiti | (u) ayaü yogã adhyàtmanirodhaü sàkùàtkçrvan sarvatra nirviõõaþ | ki¤ca yogã adhyàtmanirodhamava÷yaü sàkùàtkuryàt | nànyadava÷yaniyatam |

(pç) satyeùu kathaü j¤ànaü bhavati | (u) jàtirduþkhamityàdi j¤ànaü bhavati | (pç) idamasamàhitaü cittam, kathaü j¤ànaü janayati | (u) evaü dar÷ane sati skandhànàmanityatàdidoùamapi dçùñvà duþkhanàtmasaüj¤àü janayati | yathoktaü såtre- [yat] duþkhaü tadanityam, yadanityaü tadànàtma iti | kasmàt | cakùuràdãnàmindriyàõàmutpàdo 'sti vyayo 'sti | yadyayamàtmà, àtmana utpàdo vyayaþ syàdityato j¤àyate anàtmeti | ida¤ca cakùuràdyutpadyamànaü na kuta÷cidàgacchati | kçtakamastãtyato 'nàtmetyucyate | såtre coktaü- nàsti kàraka iti | ato j¤àyate yadanityaü tadanàtmeti | evaü yoginaþ samyak anityamanàtma ca bhàvayataþ kàyacittamupa÷àmyati | sarvasaüskàreùu samutpanneùu teùàü vihiüsàmanubhavato duþkhasaüj¤à samutpadyate | ni÷carmaõyà yathà gàva alpaspar÷e ['pi] vyathànubhåyate | tathà yogã anàtmasaüj¤àva÷àduttamàü duþkhasaüj¤àü sàdhayati | måóhastu àtmasaüj¤àva÷àtsatyapi mahati duþkhe na tadupàyàsamanubhavati | idamucyate duþkhaj¤ànam | saüskàràõàmutpàdadar÷anaü hetuj¤ànam | saüskàràõàü vyayadar÷anaü nirodhaj¤ànam | màrgasyàvaràgrànusaraõaü màrgaj¤ànam |

(pç) kimucyate kùayaj¤ànam | (u) sarvàõi nimittàni kùapayatãti kùayaj¤ànam | kasmàt | ÷aikùasya nimittaü prahãõaü punarutpadyate | idantu atyantaü kùapayatãti (#
SSS_535#) kùayaj¤ànam | yathoktaü såtre- abhåtanimittamidamabhåtaü saüj¤àmàtramiti prajànato duþkhàni kùãyanta iti | ÷aikùàþ prajànanti | abhåtaü saüj¤àmàtramàtmeti | taccittamatyantaü prahãõamiti kùayaj¤ànamityucyate | yathoktaü såtre- ka÷cidarhan tathàgatasya purato vyàkaroti- bhagavatà de÷itàni na santi mama | nàhameùu saüyojaneùu punarvicikitse | sadà mama samàhitaikàgrasya samyak caryàmanusmarataþ kàmàdãnyaku÷alàni na cittasyàsravà bhavanti iti | tatra nimittaü gçhõàtãtyataþ saüyojanàni bhavanti | prahãõanimittasya tu saüyojanàni nirudhyante | ÷aikùà nimitte 'nimittamiti viharanti | ata àtmamatiþ kadàcidàvirbhavati | yathà sthàõuü dçùñvà ayaü puruùa iti saü÷erate | ato 'rhataþ kevalaü nirvicikitsasya pràptiþ | sadà animittavihàricittatvàt pårvaü sattva÷ånyatàü dçùñvà pa¤casu skandheùu na pa÷yatyàtmànam | pa÷càt dharma÷ånyatvànna pa÷yati råpasvabhàvaü yàvadvij¤ànasvabhàva¤ca | ato j¤àyate sarvanimittakùayaþ kùayaj¤ànamiti |

sarvanimittànàmanutpàdaü jànàtãtyanutpàdaj¤ànam | ÷aikùasya prahãõanimittasya punarutpàdaþ kùãõaþ | a÷aikùasya nimittaü kùãõaü na punarutpadyate | sarvanimittànàü kùaye nirodhe yatpunaranutpàdaþ tadanutpàdaj¤ànam | (pç) ÷aikùo 'pi jànàti asti [mama] kùayaj¤ànamanutpàdaj¤ànamiti | yathànusmarati- parikùãõatrisaüyojano na punarutpatsya iti | kasmànnàha da÷àïgasamanvita iti | (u) ÷aikùo na sarvasaüj¤àþ prajahàti | ato nàha- asti [mama] kùayaj¤ànamanutpàdaj¤ànamiti | yathà ka÷cit tatra tatra pratibaddha ekasmànmukto 'pi na vimukta ityucyate | asti càyamarthaþ ÷àriputro 'nàthapiõóadasya da÷àïgasamanvàgamamavocat iti | arhan va÷itàbalapràptatvàt prajànàti- kùãõàni [me] saüyojanàni, na punarutpatsya iti | tathà ÷aikùo 'pi | arhan a÷aikùamàrgaü pràpto [yat] prajànàti kùãõà[me]jàtiriti | tat kùayaj¤ànamityucyate | uùitaü brahmacaryamiti ÷aikùacaryàparityàga ucyate | kçtaü karaõãyamiti karaõãyàni sarvàõi kçtvà prajànàti- asmàdbhavàt nàsti bhavàntaramiti | ato j¤àyate arhanneva sarveùu karaõãyeùu va÷itàü pràptaþ kùayaj¤ànenànutpàdaj¤ànena ca samanvitaþ syàt, (#
SSS_536#) na tu ÷aikùà iti | yathà ka÷cit jvaràrto[jvarà]nudgamakàle 'pi jvarãtyucyate | yathoktaü såtre-

sarvatra vihatà nandiþ tamaskandhaþ pradàlitaþ |
jitvà mçtyorhi senà¤ca viharàmi anàsravaþ || iti |

paracittaj¤ànaü yathà ùaóabhij¤àsåktam | pa¤caskandhakalàpaþ sattvaþ | tatra j¤ànaü saüvçtij¤ànam | anàsravaü j¤ànaü tattvaj¤ànam | idamanàsravàbhàsaü j¤ànàkhyàü pràpnotãtyataþ saüvçtij¤ànamiti vadanti | (pç) kecidàhuþ- sarve sattvàþ samaü j¤ànasamanvità iti | kathamidam | (u) yo jinauraso jànàti dharmàþ pratãtyasamutpannà iti | sa pràpnoti nànyaþ sattvaþ | j¤ànàkhyàyàþ pràpitvàt | sarve sattvàþ saüj¤àprayogamàtraü vijànanti | yadi pràpnuvantãdaü j¤ànam | [tadà] àbhyantarapçthagjana ityucyante |

da÷aj¤ànavargo dvi÷atatamaþ |


201 catu÷catvàriü÷ajj¤ànavargaþ

(pç) såtra uktam- catu÷cattvàriü÷at j¤ànàni yaduta jaràmaraõe j¤ànaü, jaràmaraõasamudaye j¤ànaü, jaràmaraõanirodhe j¤ànaü, jaràmaraõanirodhamàrge j¤ànaü, jàtibhavopàdànatçùõàvedanàspar÷aùaóàyatananàmaråpavij¤ànasaüskàreùvapyevam | kasmàdidamucyate | (u) nirvàõe (#
SSS_537#) tattvaratne vividhairdvàrairavatarati | ka÷citpa¤caskandhamukhenàvatarati | ka÷cit dhàtvàyatananidànadvàraiþ, [ka÷cit] satyaiþ evamàdibhirdvàrairnirvàõamanupràpnoti | kenedaü j¤àyate | yathoktaü såtre- [tadyathà] nagarasvàmã nagare niùaõõaþ syàt | [tatra] ki¤cit dåtayugamekasmàt dvàràdàgatyopasçtya nagarasvàmino yathàbhåtaü vacanaü niryàtya [yathàgatamàrgaü] pratipadyeta | tathà [anyadåtayugamanyebhyo] dvàrebhyo 'pi | tatra nagarasvàmyupamo yogã | dvàràõãti skandhadhàtvàyatanàdãnàü bhàvanàyà adhivacanam | dåtayugaü ÷amathavipa÷yanopamam | yathàbhåtaü vacanaü nirvàõasyàdhivacanam | iti | dåtà nànàdvàrebhya àgatà api ekameva sthànamupasarpanti | evaü skandhadhàtvàyatanàdãnàü bhàvanà nànàdvàràõyupàyà nirvàõe 'vataraõasya | yathà ràhula ekànte niùaõõo dharmaü cintayan evaü prajànàti- ãdç÷o dharma parikãrtitaü nirvàõaü prati anuprayàtãti |

(#
SSS_538#)
ki¤ca bhagavàn dharmasyàni÷aüsàyàmàha- dharmo 'yaü sarvàn kle÷àgnãna nirodhayatãti nirodha ityucyate | yogina÷cittaü pra÷amayatãti pra÷amaþ | yoginaþ samyak parij¤ànaü paràyayatãti paràyaõam | ityàdayo 'rthà nirvàõasyàni÷aüsàþ | brahmacaryamaùñàïgamàrga ucyate | aùñàïgamàrge ca samyagj¤ànamevoktam | asya samyagj¤ànasyaiva phalaü yaducyate nirvàõamiti | bhagavatopradiùñaü ÷àsanaü sarvaü nirvàõàya bhavati | ato j¤àyate pa¤caskandhàdayo dvàràõi nirvàõaparàyaõàni bhavanti |

(pç) kecidàbhidharmikà àhuþ- jaràmaraõaj¤ànaü duþkhaj¤ànamiti | kathamidam | (u) na [yuktam] | kasmàt | na tatrocyate duþkhàkàraþ | ato na [tat] duþkhaj¤ànam | (pç) idaü kasya j¤ànaü bhavati | (u) tat jaràmaraõasvabhàvaj¤ànam | (pç) ucyate ca jaràmaraõasamudayaþ jaràmaraõanirodho jaràmaraõanirodhamàrga ityàdi | ato j¤àyate idaü duþkhaj¤ànameva syàditi | (u) tat nidànadvàraü bhavati, na satyadvàram | ato na tasya duþkhàkàro vaktavyaþ | [evaü] samudayàdau vaktavyaþ | lakùaõasàmyàt | (pç) atra kuto nocyate àsvàdàdãnavanissaraõàdãnàü j¤ànàni | (u) sarvàõãmàni atra parigçhãtàni | kintu saïgãtikàraþ saükùipan na [vistara÷a] uvàca ||

catu÷catvàriü÷ajj¤ànavarga ekottaradvi÷atatamaþ |


202 saptasaptatij¤ànavargaþ

(pç) såtra uktam- saptasaptatij¤ànàni yaduta jàtipratyayaü jaràmaraõamiti [j¤ànam] | asatyàü jàtau nàsti jaràmaraõamiti [j¤ànam] | evamatãte 'nàgate 'dhvanyapi | (#
SSS_539#) yadasya dharmasthitij¤ànam | [tadapi] anityaü saüskçtaü kçtakaü pratãtyasamutpannaü kùayadharma, vipariõàmadharma, viyogadharma, vyayadharma iti j¤ànam | yàvadavidyàpratyayàþ saüskàrà ityapyevam iti | tatra kasmànnoktaü- jaràmaraõasya svabhàvo nirodho màrga ityàdi | (u) hitaj¤asya kçta evamuktaü tasya dvàratvamàtramaviùkaroti | anyadapyevaü j¤eyam |

tãrthikà bahavo nidàne bhràntà vadanti- laukikànàü padàrthànàü heturlokàtmaka ityàdi | ato bhagavàn teùàü nidànamàtramàha | (pç) jàtipratyayaü jaràmaraõamityuktvà kasmàtpunaràha- asatyàü [jàtà]viti | (u) niyamàrtham | yathà dànaü puõyasya hetuþ | ÷ãlenàpi puõyaü vindate | yathoktam- dhçta÷ãlo deveùåtpadyata iti | kecinmanyante- jarà- maraõapratyayà jàtiriti | kecidahetukà jàtiriti | ato niyama ucyate | (pç) kasmàdatãte 'nàgate 'dhvani punarniyama ucyate | (u) pratyutpannamatãtàdhvanaþ kadàcidbhinnadharma bhavati yadutàtãtànàü sattvànàmàyurapramàõaü prabhàva÷ca devatulya ityevamàdi | àyuràdi bhinnaü jaràmaraõapratyayo 'pi bhinno bhavediti janà vadeyuriti bhãtyà niyama ucyate | anàgate 'pyevaü [vaktavyam] |

idaü ùaóvidhaü dharmasthitij¤ànam | anyannàma nirvàõaj¤ànam | jaràmaraõasantànakaratvàducyate- anityaü saüskçtaü kçtakaü pratãtyasamutpannam | kùayadharma vipariõàmadharma ityanityàkàraþ | viyogadharma iti duþkhàkàraþ | vyayadharma iti anàtma÷ånyàkàraþ |

kasmàt tatra råpasya svaråpaü nirodhaþ vedanàyàþ saüj¤àyàþ saüskàràõàü vij¤ànasya ca svaråpaü nirodhaþ | ayaü trividhavipa÷yanànàmartha ityàkhyàyate | yathoktaü såtre- yo bhikùavaþ saptabhiþ sthànopàyaiþ tribhirvipa÷yanàrthai÷ca samanvitaþ sa kùipramàsravàõàü kùayamanupràpnoti | idameva nirvàõaj¤ànaü bhavatãti | ityàdi nidànaj¤ànàni apramàõa÷atasahasràõi santi yaduta (#
SSS_540#) cakùurvij¤ànamityàdi | yathoktaü såtre- cakùuùa karma pratyayaþ | karmaõaþ tçùõà pratyayaþ | tçùõàyà avidyà pratyayaþ | avidyàyà ayoni÷omanaskàraþ pratyayaþ | ayoni÷omanaskàrasya cakùåråpaü pratyayaþ | àsravàõàmayoni÷o mananaü pratyayaþ | àhàràõàü tçùõà pratyayaþ | pa¤cakàmaguõànàü kabalãkàràhàràdayaþ pratyayàþ | narakasyàlpàyuùa÷ca pràõàtipàtàdayaþ pratyayàþ | yadidànãntanaü duþkhaü pårvatanãna¤ca duþkhaü, sarvasyàbhåtasaüj¤à pratyayaþ | abhåtasaüj¤àyàþ kàyacittayoþ priyàpriye pratyayaþ | priyàpriyayoþ kàmaràgaþ pratyayaþ | kàmaràgasya mithyàvitarkaþ pratyayaþ ityevamàdipratyayànàü j¤ànamapramàõamanavadhi svayamevonnetavyam ||

saptasaptatij¤ànavargo dvyuttara÷atatamaþ |

[màrgasatyaskandhaþ samàptaþ]
÷àstraü samàptam