Durveka Misra: Hetubindutikaloka (subcommentary on Arcata's Hetubindutika on Dharmakirti's Hetubindu) Based on the ed. by Pandit S. Sanghavi and Muni Shri Jinavijayaji: HetubinduÂika of BhaÂÂa ArcaÂa with the Sub-Commentary entitled ùloka of Durveka Misra. Baroda : Oriental Institute 1949, pp. 233-411. (Gaekwad's Oriental Series, CXIII) Provided by Helmut Krasser, Wien #<...># = BOLD %<...>% = ITALIC *<...>* = SUPERSCRIPT &<...>& = SUBSCRIPT ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ {p. 233} paï¬itadurvekamiÓrak­to hetubinduÂÅkÃloka÷ | [1#< b>#]#< | >#*<1>*## prahÅïÃv­tisaæghÃtaæ praïipatya tathÃgatam | viv­ïomi yathÃÓakti bhaÂÂÃrcaÂaguror gira÷ || abhimÃnadhanà ye ca ye ca buddhidhanà janÃ÷ | na tadartham ayaæ yatnas tasmÃn naiva nirarthaka÷ || sve«ÂadevatÃnamaskriyà hi puïyaprasavabhÆmir itaÓ cÃntarÃyarahità ÅpsitaparisamÃptir bhavatÅty ÃgamÃd vedità Ói«ÂÃcÃrÃnurak«aïadharmà *<2>*cÃyaæ dharmÃkaradatto hetubindutÅkÃæ cikÅr«urÃdita eva svÃdhidaivataæ stutipura÷saraæ namasyati | namaskÃraÓlokakaraïe cÃk«epaparihÃraudharmottarapradÅpÃditanÅtidiÓà anugantavyau | ÃÓayaprayogabhedena hetvavasthÃm ubhayÅæ svÃrthaparÃrthaprakar«abhedena phalÃvasthÃæ dvayÅæ darÓayi«yate | asya hetuphalÃvasthopadarÓanaæ*<3>* munÅndrasya namasyÃbhimatà | bodhisattvÃvasthÃyÃæ hi bhagavÃn anekajanmÃbhyÃsayogÃt kalyÃïamitrasaæparkÃc ca prathamam ÃÓayaviÓe«asampadam udapÅpadat | yÃm iha praïidhibodhicittam Ãti«Âhante tattvavida÷ | tasya parastÃd ÃÓaæsitÃrthasaæpÃdanÃya prayogaviÓe«am aÓe«am akÃr«Åt | yaæ prasthÃnabodhici*<4>*ttam Ãcak«ate | tasyopari«ÂÃt prayogaviÓe«aprakar«aprÃpte÷ paramapuru«Ãrthaphalaæ sakalam alabdha | athÃta÷ sattvopakÃraæ vividham abÃdhitaæ vyadhita | ata evÃyaæ ## [1#<.>#5#<.># [tyÃdinÃdau kaïÂhoktÃm ak­ta ÃÓayÃvasthÃm | tadanu ## [1#<.>#6#<.># [tyÃdinà prayogÃvasthÃm | tasya paÓcÃt ## [1#<.>#7#<.>#]#< >#tyÃdinà phalÃvasthÃm | tadanantaraæ ## [1#<.>#8#<.>#] ityÃdinà ca sattvopakÃrÃvasthÃm iti | yatra ca evaævidho ##[1#<.>#8#<.>#] ## [1#<.>#8#<.>#]#< >#namaskÃromÅti sambandha÷ | upakÃryopakÃriïo÷ samaæ pravartamÃnà nirantaram udÅyamÃnà ca mahattvayuktà mahatÅ ca sà du÷khÃt du÷khahetor và samuddharaïakÃmatà nÃma yà karuïà tadÃtmikà k­pà ceti tathà | ##*<6>*## yasya sa tathokta÷ | kiæ kartuæ sa tathÃvidha ityÃkÃæk«ÃyÃm Ãha -- ## [1#<.>#5#<.>#] iti | {p.234}kiæ trÃtum ityapek«ÃyÃæ trÃïakriyÃkarma ## [1#<.>#5#<.>#]#< >#Ãha | taæ viÓe«ayann Ãha -- ## [1#<.>#5#<.>#] paripÆrïaæ sakalam iti yÃvat | punar api viÓina«Âi ## [1#<.>#5#<.>#]#< >#iti | vyasanaæ du÷kham, tadvantam | nityayoge cÃyaminirdra«Âvya÷ | k­pÃÓabdapratyÃsatte÷ *<7>*sÃmarthyÃt du÷khÃt du÷khahetor và trÃtum ity artho 'vati«Âhate | avivak«itÃpÃdanÃd và anapÃdÃnatvam | du÷khÃd du÷khahetoÓ ca sarvasattvà mayà mocayitavyà ityÃÓayasaæpadyoginy avasthà ÃÓayÃvasthety ucyate | ##[1#<.>#6#<.>#] nimittam, sÃrvaj¤apadasyeti vak«yamÃïasvÃrthaprakar«aprÃptisÃmarthyÃd avaseyam | citikriyÃbhisambandhÃd dvitÅyà | kÅd­Óam i*<8>*tyÃÓaÇkÃyÃæ tadviÓe«Âum uktaæ ##tyÃdi paÓcÃd yojyam | ## [1#<.>#6#<.>#] puïyaj¤ÃnasvabhÃvam | anyathà viÓina«Âi ## [1#<.>#6#<.>#] vistÅrïaæ mahÃntaæ yÃvat | puïyaj¤ÃnasaæbhÃrÃv eva hi sÃrvaj¤aæ padam Ãvahata÷ | puïyaj¤ÃnasaæbhÃropÃrjanam eva sattvoddharaïÃya prayoga÷ | tena tatpadaprÃptyaiva sattvoddharaïasaæbhavÃt | anyathà tatpadÃbhÃvÃt | [2a] *<1>*evaævidhaprayogasampadyoginy evÃvasthà prayogÃvasthety ucyate | ayaæ prayoga÷ prÃcÅnaÓ cÃÓayo dvÃv etau pÃraæparyeïa paramapadaprÃpte÷ kÃraïam iti tatpadaprÃptihetutvamÃtravivak«ayÃ, avasthÃmÃtravivak«ayà ca hetvavasthà bhagavato vyapadiÓyate | bhedavivak«ayà punar ÃÓayaprayogÃvastheti | ## [1#<.>#6#<.>#] upacitya rÃÓÅk­tyeti yÃvat | tathÃ*<2>*bhÆtÃdrisamÃÓritau samÃÓrayaïÃpek«ÃyÃæ paurvakÃlika÷ pratyaya÷ | kim evaækÃraæ cakÃrety Ãha -- ##[1#<.>#7#<.>#]tyÃdi | yacchabdo 'trÃpi sambadhyate | uttaratrÃpi abhisambhantsyate | kiæ bhÆta÷ san yas tam ÃÓrita ityÃha -- ##[1#<.>#6#<.>#]ti | sarvathà nirasta÷ sÃdaranirantaracirakÃlÃbhyÃsÃyÃso yena sa tathà | matadvayÃÓrayaïena*<3>* sadÃvyÃpanena icchÃdhÅnatvÃt yogyatayà và vyÃpanena upayuktakÃrtsnye k­tsnaÓabdaprayogÃt sopÃyaheyopÃdeyÃtmaka## cÃsÃvÃvaraïÃdilak«aïasya malasyÃtiÓayena prahÃïÃn ## ceti tathà | saiva parÃrthodayasthÃnatvÃd ## iva tathà | taæ #<Órita÷># [1#<.>#7#<.>#] prÃpta÷ tadyogÅ *<4>*jÃta iti yÃvat | idam eva ca sarvaj¤asya padaæ paramapuru«Ãrthaphalam | evaælak«aïaphalasaæpadyoginy avasthà phalÃvasthety ucyate | {p.235}h­di bhavaæ ## [#< >#1#<.>#8#<.>#] sadasatpathavivekavibandhakatvÃt tama iva#< tama÷ >#[1#<.>#8#<.>#] aj¤Ãnam kayÃcid vyapek«ayà tu h­do manaso bhedavivak«ÃyÃæ tadubhayatvam uktam. lokoktyape*<5>*k«ayà và | tad## vidhvaæsayati dharmadeÓanÃdvÃreïa anyathà ceti tathà | ## mÃrajayanÃdbuddho bhagavÃn| kva hÃrdatamopaha iti apek«ayÃm Ãha -- ## [1#<.>#8#<.>#] iti | lokavi«ayaæ yac caitasaæ tamas tasya hantà | lokasyaiva tathÃbhÆtatamasopahanteti yÃvat lupya(kya)ta iti loka÷ | hÃrdatama÷ *<6>*ÓabdapratyÃsatte÷ prÃïÅ j¤Ãtavya÷ | evaækÃriïyevÃvasthà sattvopakÃrÃvasthety ucyate | sa eva vyasanijanatrÃïanimittak­pÃdhÃraïasÃdharmyÃt | raver api tadÃgame tathÃrthopvarïanÃt | tadà tu vyasanaæ rogo j¤Ãtavyam | udayÃdrisamÃÓrayaïasÃmyÃl loke tamopahatvasÃdharmyÃc ca | tadà *<7>*tattamo 'ndhakÃraæ dra«Âavyam | ravir iva ## | rÆpakÃlaÇkÃraÓ cÃtra kÃvyaguïo darÓita÷ | ## [1#<.>#8#<.>#]#< >#iti Óira÷ praïamayata evaævidhaæ vacanam avaseyam | tena kÃyiko namaskÃro darÓita÷ syÃn nÃnyathà | ÓabdÃnupÆrvÅviÓe«occÃraïena tu vÃciko darÓita÷ | kÃyavyÃpÃravyÃhÃrayoÓ ca tadutthÃpakamana÷pÆrvakatvÃt *<8>*mÃnasiko 'pi iti sarvam avadÃtam | sopÃyasvÃrthasampadÃkhyÃnadvÃreïeyaæ namaskriyà iti tattvÃvyÃkhyÃnam udgh­«Âaæ nÃtiÓli«Âa¤ceti nodghaÂitam | athavà anyathà vyÃkhyÃyate | parÃrtha÷ khalv ayaæ ÂÅkÃlak«aïo grantho 'bhipreta÷ | paraÓ ca vi«ayado«ÃÓaÇkÃyÃæ ÓravaïÃya nÃvadhatte | tataÓ cÃnavadhÃnaæ vi«ayado«ÃÓaÇka[2 b.]*< 1>*yà vyÃptaæ tadviruddhopadarÓanena anavadhÃnani«edhÃrthaæ vyÃpakaviruddhavi«ayaviÓuddhim upadidarÓayi«ur Ãha -- ##[1#<.>#5#<.>#] ityÃdi | ÂÅkÃvi«ayoÓ cÃ(*<0>*«ayaÓ cÃ)cÃryadharmakÅrtigrantha÷ | tadvi«uddhiÓ ca pravacanaviÓuddhyÃ, pravacanÃrthasamarthanaparatayà ÃcÃryaÓÃstrasya tadekavi«ayatvÃt | tataÓ cÃcÃryaÓÃstraviÓuddhinibandhanapravacanaviÓuddhiæ bodhayituæ bhagavato guïedi*<2ta>*tvanirdo«ate namaskÃrÃpadeÓena darÓayati | upÃyopadarÓanapÆrvakatathÃbhÆtapraj¤odayÃdrisamÃÓrayaïÃbhidhÃnena bhagavata÷ sarvÃj¤Ãnavigamo darÓita÷ | sarvÃj¤ÃnavaidhuryÃd astu nirdo«a÷, sa tu svÃrthaprakar«aprÃpta÷ kasmÃt parasmai sopÃyaheyopÃdeyatattvam upadiÓati yena tasya tathÃbhÆtaæ pravacanaæ sambhaved ity ape*<3>*k«ÃyÃæ -- ##[1#<.>#5#<.>#]tyÃdinà mahÃkaruïayà yogam upadarÓayati | tato mahÃkaruïÃ**gÃt samÅcÅnam upadiÓati praj¤Ãprakar«ayogÃc ca bhÆtaæ samÃdhÃ(sasÃdha)namiti prakÃÓitam | tenÃnupadeÓo 'nyathopadeÓaÓ ca vyudasta÷ | yad Ãha -- {p.236}"dayayà Óreya Ãca«Âe j¤ÃnÃd bhÆtaæ sasÃdhanam" [PV 1.284] iti | tathà -- "vaiphalyÃdvakti *<4>*nÃn­tam" iti | ata evÃviparÅtaj¤eyÃdyupadeÓadvÃreïa ##[1#<.>#8#<.>#] saæv­tta÷ ityarthÃd eva vacanaæ viÓuddhaæ darÓitam | tadvi«ayatayà cÃcÃryagranthaviÓuddhi÷ | tadvi«ayatayà ca ÂÅkÃviÓuddhiÓca sÃmarthyÃd ÃkhyÃtà bhavati | Óe«am samÃnaæ pÆrveïeti | bhavatu bhagavato nirdo«atayà pravacanaviÓuddhi÷ | tathÃpyÃcÃryasya*<5>* vÃÇmanaso(sayo)r vaiguïyasambhavena tacchÃstraæ na viÓotsyati ity ÃÓaÇkyÃcÃryasyÃpi jagadatiÓÃyipraj¤ÃyogapradarÓanena vÃÇmanaso(sayo)rvaiguïyÃbhÃvo ##[1#<.>#13#<.>#]tyÃdinà darÓayi«yate | vÃÇmanaso(sayo)rvaiguïyaæ hi jìye sati bhavattena vyÃptam | tadviruddhaæ cÃtyantaprak­«Âabuddhitvaæ | tasmin sati katham bhaved ity abhiprÃyÃt | *<6>*ÃcÃryagranthaviÓuddhÃv api tavaiva vÃÇmanasayor vaiguïyÃt ÂÅkà avadÃtà na bhavi«yati iti cÃÓaÇkya auddhatyaparihÃrÃpadeÓena ÃcÃryavacanÃpek«ayà Ãtmano ja¬atvam abhyupetya vaidarbhyaparayà vacanam aÇgyà ##[1#<.>#15#<.>#] ityÃdinà svavÃÇmanaso(sayo)r vaiguïyavaikalyam api prakÃÓai«yate | Ãdau kasya*<7>*cit pÃrÓvasthasya aÓrutaitatpÆrvapak«avÃdivacanasya tatrÃnÃd­tasya và vyÃkhyÃtagranthavyÃkhyÃnena carvitacarvaïam anuti«Âhatà tvayà [kathaæ] tattvÃtiÓayaprakÃÓanalak«anaæ mÃdhuryam antast­ptikaram ÃsÃdayitavya÷ (vyam) tat kim evam Ãcaritam iti tvarayÃbhiprÃyaæ svayam udghÃÂitaæ vighaÂayitum Ãha -- ##[1#<.>#10#<.>#] ityÃdi | -- tvarÃyogino 'sya pÆrvapak«aæ k«e*<8>*payitvà tu te evÃÓaÇke nirÃkurvann Ãha -- ##[1#<.>#13#<.>#]tyÃdi | pÆrvavyÃkhyÃne tu varam avyÃkhyÃte 'nyatra kleÓa÷ kriyatÃæ yatra rasaviÓe«ÃsvÃda÷ sambhavÅ, na punar atra tadasambhavÃd iti ÃÓaÇkÃyÃm idaæ yojyaæ | uttarÃbhyÃæ tu ÓlokÃbhyÃæ svakÅyauddhatyaparihÃra÷ kevala÷ k­ta iti | dharmakÅrter imÃni vacanÃni te«u | Ãk­«Âarasaæ hi ra[3a]*< 1>*sanÅyaæ ##m ucyate | amÅ«Ãm api bahubhir vyÃkhyÃtatvena Ãk­«ÂarasatvÃt carvitam iva carvite«u ##[1#<.>#10#<.>#] rasÃsvÃdÃrtho vyÃpÃraviÓe«a÷ | acarvitacarvaïarÆpÃdavyÃkhyÃtÃnyagranthavyÃkhyÃnÃd iti prakaraïalabhyam avadhim abhisambandhÃya (sandhÃya) ki¤cid i«Âau -- ##[1#<.>#10#<.>#] ity avyayam Ãha | {p. 237}"varam adya kapota÷ Óvo mayÆrÃt", "m­tÃd varaæ durbalate"tyÃdi yÃvat | na punar aca*<2>*rvitÃnyagranthacarvaïam iti buddhisthÅk­tavarjanÅyÃÇgam eva caivam Ãha | sÃmarthyagamyatvÃc ca varjanÅyatvenÃbhimataæ nÃvÃdÅt | `##` nyÃyata÷ sambhÃvanÃm Ãha | anye punar anipÃtam eva Óre«Âhavacanaæ carvaïasamÃnÃdhikaraïaæ ##Óabdaæ varïayanti | na kevalam acarvite«v iti ##Óabdaæ vyÃcak«ate | mahato 'pi mahÅyÃæsamÃcÃryam | vidu«aÓ cÃ*<3>*sya sarvathaivÃbhidhÃnaæ dra«Âavyam | nanu ca vyÃkhyÃtatvÃd Ãntaratayà ni«pŬitasya manÃg api mÃdhuryÃbhÃvÃd eva tadaprÃptau kathaæ ## ity abhidhÅyata iti ÃÓaÇkya prativastÆpamÃlaÇkÃreïa prativacanam Ãha ##[1#<.>#11#<.>#] iti | ## drÃk«Ãphalam | ## k«epe prayogÃt naiva ##ty artha÷ | anayà vacanavyaktyà *<4>*asÆyÃm api | gambhÅrÃïÃm ÃcÃryagirÃæ nÆnaæ na sarvam arthajÃtam yathÃvat pÆrve vyÃcakhyur atas tathÃvidharasÃsvÃdas tena bhavi«yatÅti nitarÃæ vÃcyam iti sÆcayati | pÆrvapak«ani«edhÃbhiprÃye ##[1#<.>#10#<.>#]#< >#yasmÃd arthe, vyaktam ity asminn arthe và | ##[1#<.>#13#<.>#] yuktimÃrga÷ eva ##tyantarnÅtaniyama÷ samÃsa÷ | ##[1#<.>#13#<.>#] ity ayaæ Óabda÷ kÃ*<5>*kÃk«ivad ubhayor api pÃrÓvayor vyÃpriyate | tenÃyam artha÷ ## karmabhÆtam ## ekasmiæstulÃntarvartamÃnam ##vasthità yasya ## adharÅkuryÃt | ## iti sambhÃvanÃpadam etat | yanmater jagad abhibhavanaæ sambhÃvyate ity artha÷ | ÓakyÃrthaæ và | jagaj jetuæ Óakteti yÃvat | ##[1#<.>#14] evaæmate÷ ##[1#<.>#14#<.>#] vÃca*<6>* | ##tyÃdyÃtmikÃ÷ | kvati vadansvavyÃkhyeyatayà tÃn saæbhÃvayati | duravagÃhatayà ## [1#<.>#14#<.>#] | ata eva kvety Ãha | ##ty anena tadavyÃkhyÃt­tvenÃtmÃnam asaæbhÃvayan dÆrÅkaroti | ##[1#<.>#15#<.>#] ity anena nipÃtasamudÃyena prak­taæ pratisamÃdhatte |[1]##[1#<.>#16#<.>#] yÃn adhik­tya *<7>*yadartham iti yÃvat | ##[1#<.>#16#<.>#]evaævidhenÃpi mayà | vaktroktipak«e tv ÃcÃryaæ prati ja¬adhÅr iti bruvatà lokaæ prati viparyayo 'ntarnihita÷ | __________NOTES__________ [1] ÂibetanabhëÃntaram ÃÓritya "te«Ãæ k­te" ity evaærÆpa÷ pÃÂho 'smÃbhi÷ kalpita÷ mudritaÓ ca| kintu imÃæ ÂÅkÃm ÃÓritya tatratyamÆlapÃÂha÷ "yÃn uddiÓya" ity evaæ pÆraïÅya÷ | ___________________________ ##[1#<.>#15#<.>#] iti vidarbhavacanena durjanamanas to«akareïa -- yadi durjano mayi nÃhatya yadà carati tadà bahubir evÃcÃryÃbhiprÃyo na samyagvyaj¤ÃyÅti bahujanoddeÓenaiva *<8>*mayaitad vibhajyate | anyathà tu sopi jana÷ {p. 238}pÆrvÃdapavyÃkhyÃnagranthÃdÃcÃryagranthÃrthaæ j¤Ãsyati | na hy aj¤o j¤ak­tÃd eva ki¤cid avagacchati nÃnyata iti niyama÷ | tata÷ katham aham asmin ni«phale mahÅyasi prayÃse pravarteyeti darÓayati | pÆrvavyÃkhyÃne punar auddhatyaparihÃramÃtraparaæ vivak«itam etan naitat paryavasÃnavyÃpÃram iti [3b] *<1>*sarvam anavadyam | avacchedyÃvacchedakabhÃvenÃvasthitau viÓi«Âau vÃcyavÃcakarÃÓÅ ##[1#<.>#18#<.>#] tasyÃ##[1#<.>#18#<.>#] Ãrabhyata iti k­tvà | sÃmarthyÃt tadÃdis tatra ##[1#<.>#18#<.>#] phalaæ prakaraïasyety arthÃt | idaæ ca ÓÃbdÅÇgatim ÃÓrityoktaæ dra«Âavyam | Ãrthena tu nyÃyena prakaraïÃbhidheyasyÃnumÃnasya prayojanaæ parok«ÃrthapratipattirÆpaæ vyÃkhyÃrthatayà j¤Ãtavyam | *<2>*tathà hy anumanavyutpÃdanam evÃnena kasmÃt kriyate ? yasmÃt paroksÃrthapratÅtis tadÃÓrayà | atas tatparaæ vadan vÃkyam iti saiva vÃkyÃrtha÷ | etac ca #<"parok«Ãrthapratipatter anumÃnÃÓrayatvÃt" ity anena tu >#[3#<.>#23#<.>#] ityÃdinà parastÃlleÓato nirne(rïe)«yata iti | ##[1#<.>#16#<.>#] prayojanÃbhidhÃnam | ##[1#<.>#16#<.>#] avadhÃraïe ##[##]##mity asmÃt paro dra«Âavya÷ | ##[1#<.>#19] *<3>*evam arthe | ##khyÃtÃro manyanta iti viÓe«a÷ [iti Óe«a÷]ta eva tadanusahÃyakam anyaæ sÃk«iïam upak«ipanta Ãcak«ate ##[1#<.>#20#<.>#] ityÃdi | ##[1#<.>#21#<.>#] ity anena sarvaæ saæg­hïÃti alpasyetarasyÃpi vety artha÷ | ata eva pÆrvasmÃd aviÓe«apradarÓanÃrtho ##[1#<.>#21#<.>#]Óabda÷ | ##[1#<.>#22#<.>#] ityavyayam avadhau | ##[1#<.>#22#<.>#] ity asmÃt paro 'stir bhavantÅpara÷ *<4>*sÃmÃnyaprÃya[÷] siddho dra«Âavya÷ | ## iti **rvavadavadhau | ##chÃstraæ ## ca karma ##[1#<.>#22#<.>#] prav­ttivi«ayi kriyatÃm | ## ksepe prayogÃt na kenacid ity artha÷ | ##[1#<.>#24#<.>#] Órot­prav­ttyarthaæ prakaraïÃdau prayojanÃbhidhÃnam ##[1#<.>#24#<.>#] | nanu yenÃbhiprÃyeïa tais tatprav­tyartham upavarïyate sa evÃbhiprÃyo bhavatà nÃ*<5>*bodhi tat katham etat prati«idhyata ity ÃÓaÇkya ##[1#<.>#24#<.>#] ityÃdinà tadabhiprÃyam udbhinatti | ##nà [1#<.>#24#<.>#] vacanasyÃkÃram Ãha | taæ ## ## yathà syÃd iti prakaraïÃt | kimupÃyaniÓcayena te«Ãm ity Ãha --#< anupÃya >#[1#<. >#25#<.>#] iti | ##[2#<.>#1]iti kÃkÃk«inyÃyena dvayor api pÃrÓvayo*<6>*r abhisambadhyate | upÃyaniÓcayepi kasmÃt prav­ttir ity Ãha -- ##[2#<.>#1#<.>#] tasya phalasyÃbhilëeïa | kva prav­ttir ity Ãha -- ##[2#<. >#1#<.>#]#< Ãdi>#grahaïÃt cintÃde÷ {p. 239} saægrahas tatra | ##[2#<.>#2] hetau | ##[2#<.>#2] tasya prayojanasyokte÷ | ##[2#<.>#2] saphalatvam ##[2#<.>#2] tair iti prakaraïÃt | yadi sopapatti*<7>*kam etat tais tathopavarïitam tarhi sundaram evety Ãha -- ##[2#<.>#2] | ## 'vadhÃraïe | ## anantaropanÅtopapattigarbhitaæ tad abhidhÃnaæ ## yuktyà saÇgatam | ##[2#<.>#3] tasya prayojanasyopÃye | ##[2#<.>#3] tad upÃyatvam | tasya ##[2#<.>#3] | ##[2#<.>#4] prav­tti÷ | ##[1#<.>#4]tyatrÃntarbhÆto ïijartho dra«Âavya÷ | tena ## avadhÃrito ##*<8>*## yais te«Ãm | kar«akà api bÅjÃdivi«aye buddhipÆrvakÃriïa iti prek«ÃvattvapuraskÃreïodÃharaïam | nanu yathopeyÃrthinÃm upÃyÃniÓcayena prav­ttau prek«Ãvattve k«atis tathopeyÃniÓcayepi prav­ttau kiæ na tatk«atir ity Ãha ##[2#<.>#6] iti | ## pÆrvasmÃd asya bhedaæ darÓayati |[2]##[1#<.>#6] iti hetubhÃvena viÓe«aïam | ##[2#<.>#7] ity upe[4a]*< 1>*yasyeti prakaraïÃt | __________NOTES__________ [2] hetubinduÂÅkÃyÃ÷ prater atra truÂitatvÃt "bhÃvini" iti padaæ pÆrayitvà na mudritaæ nirdi«Âap­«Âhe, tathÃpi "upeye tu" ity anantaraæ tatpadaæ tatra sthÃpyam eva ÃlokÃnurodhena | 32 he. ___________________________ ##[2#<.>#8] sambhÃvanÃyà ÃkÃraæ darÓayati | etad uktaæ bhavati -- ÓakyaniÓcayam aniÓcitya pravartamÃnÃ÷ svakartavyÃkaraïÃd upÃlabhyÃ÷, na tv aÓakyÃ(kya)niÓcayam iti | yady evaæ prakaraïasyÃpi prayojanaviÓe«aæ pratyupÃyabhÃvaæ niÓcitya tadarthitayà pravarti«yanta iti Ãha -- ##[2#<.>#10] iti | ## 'vadhÃraïe | kasmÃn nÃsti ity Ãha -- #<ÓabdÃnÃm >#[2#<.>#11] iti | na*<2>*nu ca vÃcyavÃcakabhÃvalak«aïapratibandhasadbhÃvÃt pratibandhÃbhÃvo 'siddha÷ | tathÃhi -- yadi Óabdasya vÃcakaÓaktir arthasya ca vÃcyaÓaktir vastusatÅ na syÃt tadà pauru«eyÅ syÃt| puru«ÃdhÅnatve ca Óakte÷ -- yo 'yam "Óabda eva vÃcako 'rthasya, artha eva vÃcya÷, na tv artha÷ Óabdasya vÃcaka÷" iti d­«Âo niyama÷, sa na syÃt | puru«ecchÃyà avyÃha*<3>*taprasaratvÃt | na ca niyamavilopo 'sti | na hÅcchann api samayakÃra÷ puru«o 'rthe vÃcakaÓaktim, Óabde ca vÃcyaÓaktim arpayituæ pÃrayati | tasmÃd yathà ghaÂa-pradÅpayo÷ prakÃÓyaprakÃÓakaÓaktir vaiparÅtyamananubhavantÅ niyamavatÅ vÃstavÅ tathà ÓabdÃrthayor api vÃcyavÃcakaÓaktir niyamavatÅ vÃstavyeveti | {p.240}atrocya*<4>*te | yady arthaÓabdamÃtrÃpek«ayà niyama÷ pratipÃdyate tadÃsÃv asiddha÷ | tathÃhi -- saÇketavaÓÃt t­ïajÆÂÃdir artho yathÃrthÃntarasya mamatvakriyÃviÓe«avidhÃtÃdilak«aïasya prakÃÓako vÃcakas tathà samayasÃmarthyÃd evÃrtha÷ ÓabdasyÃpi vÃcako bhavaty eva | tad yathà bhÆtahastalak«aïÃyÃæ kalÃyÃæ *<5>*kani«ÂhÃdyà aÇgulya÷ kakÃrÃdÅnÃæ tatparvarekhÃÓ cÃkÃrÃdÅnÃm | na ca ÓabdasyÃpi arthaprakÃÓanÃd arthapratÅtijananÃd anyadvÃcakatvaæ nÃma | atha ghaÂÃrtho ghaÂaÓabdasya vÃcako na bhavatÅty ucyate | hanta! tasyÃpi saÇketavaÓÃt tathÃbhÃva÷ kena nivÃryate? | "yadÃhaæ yu«mabhyaæ ghaÂam a*<6>*rthaæ darÓayÃmi tadà ghaÂaÓa damuccÃrayitavyam, anyathà và j¤Ãsyatheti" -- tadà kiæ tasya tathÃtvaæ na bhavati? | yadi satyavÃdÅ bhavÃn naivaæ vaktum arhatÅti yat ki¤cid etat | tasmÃt siddha÷ pratibandhÃbhÃva÷ | nanu Óabdasya tÃvad vaktukÃmatÃyÃæ asti pratibandha÷ | sà ca yathÃvas tv eva vartata iti praïÃlikayà bÃhye prati*<7>*bandhÃt Óabdasya prÃmÃïyaæ ko 'pahastayed ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[2#<.>#11] iti | ##[2#<.>#12] viÓe«avivak«Ãyà abhyupagame | vastvanatikrameïÃpi kvacid bhavatÅti ##grahaïam | ##[2#<.>#12] iti vivak«ÃyÃæ pramÃïÃt ÓabdÃt | syÃd etat -- ye yam arthaæ yathà vivak«ayà vi«ayÅkurvanti vaktÃras te tathaiva tam artham anuti«Âhanti ity atra apy evaæ vivak«itur evam evÃnu«ÂhÃnaæ*<8>* bhavi«yatÅti niÓcaye kuto niÓcayÃbhÃva÷ ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[2#<.>#13] iti | ## yasmÃt | kathaæ tathÃnu«ÂhÃnaniyamÃbhÃva ity Ãha -- ##[2#<.>#14]ti | "saritastÅre ÓarkarÃÓakaÂaæ paryastam Ãste | tadÃgacchata bho gacchÃma÷" ity abhidhÃyÃpy anyathà prav­ttidarÓanÃt ##[2#<.>#15] vyavahartari jane | sarvagranthakÃravacane 'pi ##[2#<.>#16] ÃsthÃyà abhÃvÃt | prayojanÃ[4b]*< 1>*bhidhÃnÃt prakaraïasya tadupÃyabhÃvavi«ayo 'rthasandeha÷ prav­ttyaÇgam upajÃyate | tataÓ ca prakaraïe prav­ttir arthinÃm iti prakaraïasya prayojanaviÓe«aæ pratyupÃyatvasaæÓayaæ prav­ttyaÇgakartum ÃdivÃkyam uktam iti mataæ paÓcÃtdharmottarÃdinÃpy arthÃt darÓitaæ ye«Ãm, tÃn kaÂÃk«ayann Ãha -- ##[2#<.>#17]tyÃdi | ##[2#<.>#17] iti prathamato yojya*<2>*m | ## và ##s tadbhÃvastattà saiva[3]## yasya sa tathà | __________NOTES__________ [3] asmÃbhi÷ "tadupÃyatÃvi«aye" iti pÃÂha÷ kalpayitvà mudrita÷ kintu Ãlokam ÃÓritya "tadupÃyatÃvi«aya÷" iti pÃÂha÷ kalpanÅya÷ | ___________________________ {p. 241} kasya tadupÃyatety ekadeÓÃkÃÇk«ÃyÃæ tu ##[2#<.>#17] iti ÓrutatvÃd dra«tavyam | ##[2#<.>#18] jÃyate | ata eva "jani÷ kartu÷ prak­ti÷" [PÃ. 1.3.23] ity anena labdhÃpÃdÃnasaæj¤akÃt pÆrvaæ pa¤camÅ | ##[2#<.>#18] sandehodayÃt | ##[2#<.>#18] tadupÃyaniÓcayÃrtham | ##[2#<.>#18] hÃlika÷ | Ãdi[2.18]ÓabdÃt *<3>*tad itara÷ | aÇkurÃdijananayomyaæ ##, tadviparÅtam ## | ##[2#<.>#18] tanniyamÃrtham | __________NOTES__________ [4] atrÃlokasammata÷ ÂÅkÃpÃÂha÷ "bÅjÃbÅjÃvadh­taye" na tu yathà mudrite labhyate "bÅjÃdyavadh­taye" iti | ___________________________ ##[2#<.>#19] iti parÃbhyupagame sarvatra | ##[2#<.>#19] iti yuktatvenÃbhimatÃæ prav­ttiæ prati«edhayati | hetum Ãha -- ##[2#<.>#19]ti | asati vacane kathaæ sambhava ity Ãha -- ##[1#<.>#20]ti | ##[2#<.>#21] saæÓayasya | "anumÃnavyutpatti÷ prayojanam asya" ity*<4>*anabhidhÃne viÓi«Âaæ prayojanaæ prati prakaraïasyopÃyatvaæ katham iha sandigdhe vidagdha ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[2#<.>#21]ti | ##[2#<.>#22] ity upalambhÃt | sÃmarthyÃt te«Ãæ ÓravaïÃdity artho 'vasÃtavya÷ | ayam atrabhaÂÂÃrcaÂasyÃbhiprÃya÷ -- yadvyutpattya yo 'rthÅÓrutatadupÃyagranthasambhavaÓca sa kasyacid granthasya darÓanÃt tasya cÃrthitva*<5>*vi«ayopÃyabhÃvaæ prati sÃdhakabÃdhakapramÃïÃpratisaævedÅ tathÃvidhavacanam antareïÃpi arthitvamÃtracodito 'rthitvavi«ayopÃyabhÃvaæ saæÓayÃno jij¤ÃsÃdita evÃnyatra ÃdivÃkyaviyukta iva granthe pravarti«yati(te) -- tatpÃÂhaÓravaïÃdilak«aïÃæ prav­ttim Ãcari«yati | anyathà ÃdivÃkyavikale bhÆyasi ÓÃstre prav­*<6>*ttir na syÃt | tatra ca yad eva prav­ttinibandhanaæ tad atrÃpi bhavi«yati | nÃpi ÃdivÃkye saty apy ÃÓvÃso yujyate, anyatpratij¤ÃtavatÃm api anyavyutpÃdanadarÓanÃt | yathÃta÷ (yathà --"athÃta÷) dharmaæ vyÃkhyÃsyÃma÷" [VS 1.1.1] iti pratij¤Ãya «aÂpadÃrthÅpratipÃdanaækaïÃdasya | tato ni«phalaivÃdivÃkyakriyà syÃd yadi tadvi«aya*<7>*saæÓayotpÃdanene prav­ttyarthaæ tad upavarïyate | anyathà tv ÃdivÃkyepi katham iva pravarteta Óroteti? | {p. 242} anayaiva carcadvÃrÃdharmottarÃdimatepi pratyavastheyam | tathÃhi --yady arthasaæÓayaæ prakaraïe prav­ttyaÇgaæ kartum abhidheyÃdÅni abhidhÅyanta ÃdivÃkyena, tatkaraïÃd eva ca taphalam upavarïyate, tarhi tatraivÃdivÃkye kathaæ prav­tti÷*<8>* ÓrotÌïÃm asati tasyÃdivÃkyasyÃbhidheyÃdyabhidhÃyake vÃkyÃntare' iti pr«ÂodharmottarÃdirÃca«ÂÃæ tÃvat | kà prav­ttir ÃdivÃkya iti cet; tasya paÂhanaæ Óravaïam arthÃvagÃhanam | anyathà prakaraïepi kà prav­ttir iti tulyacodyam | vyÃkhyÃt­vacanÃt tatra prav­ttau prakaraïe 'pi kà k«ati÷? | tadvacanaæ krŬÃdyartham anyathÃpi [5a]*<1>*saæbhÃvyata iti cet; samÃnam idam anyatrÃpi | jij¤Ãsayà prav­ttau cÃdivÃkyaæ vaiyarthyam aÓnuvÅta | ÃdivÃkyavikalaÓÃstraprav­ttyaiva ca prayÃsÃlpÅyastvÃt | tatra tadantareïÃpi prav­ttir nÃnyatreti prativacanaæ pratik«iptam | tasmÃd dÆram api gatvà tenedam abhidhÃnÅyaæ yad evÃsmadabhimatam iti kim atinirbandhena [k­]taæ bahutithena do«eïa | saæÓayasya *<2>*svarÆpam upadarÓayann Ãha -- ##[2#<.>#22] iti | ##[2#<.>#22]ty anena niÓcayenÃnyÃnusaraïabÅjaæ darÓitam | saæprati prayojanaviÓe«aæ prati prakaraïasyopÃyabhÃvasaæÓayaæ tadabhidhÃnÃt prÃï nyÃyaprÃptaæ pradarÓya prayojanamÃtrÃpek«ayÃpi tasyopÃyatvasandehas tadabhidhÃnasya purastÃt sambhavÅ tato 'pi prakaraïe prav­ttir avyÃhateti darÓayan *<3>*tatraivÃbhyccaye hetum Ãha -- ##[2#<.>#23] iti | ##[2#<.>#24] ity etajjij¤ÃsÃta ity arthÃt | prav­ttyupayogiprayojanaÓÆnyaæ ##[2#<.>#24] tadviparÅtaæ ##[2#<.>#24] | ##[2#<.>#24] iti pak«ÃntarÃvadyotane | anena prek«ÃpÆrvakÃri[tva]prayuktatvaji(prayuktaji)j¤Ãsà darÓità | saprayojanatvÃnusaraïe kadÃcid asmadabhimatam api prayoja*<4>*naæ sambhÃvyata iti bhÃva÷ | ata eva vyanakti -- ##[2#<.>#24] iti | ##nà [2#<.>#25]#< >#jij¤ÃsÃyÃ÷ svarÆpaæ darÓitam | ##[2#<.>#25] ni«phala÷ prayojanapratipÃdako ##sya prastÃvÃdÃdivÃkyasyo##[2#<.>#26] pradarÓanam | yady evam artho vÃkyopanyÃso vyarthas tarhi kim arthaævÃrtikakÃreïÃkÃrÅty ÃÓaïkya ## [2.27] ityÃ*<5>*dinopasaæhÃravyÃjena phalam asya darÓayati | yasmÃd evam artha÷ sambaddha÷ tasmÃddheto÷ | ##[2#<.>#28] nÃnu«ÂhÅyata iti yathÃsaækhyaæ sambandha÷ | tayo÷ sÃdhyayo÷ yathÃsaækhyam evodÃharaïe prÃha | {p.243} ##[3#<.>#2] prati«edhyasya tatkaraïapratipÃdanÃnu«ÂhÃnalaksaïasya vyÃpakasyÃnupa*<6>*labdher ÃkÃraæ kathayati | tayà ##[3#<.>#2] pratyavasthÃnaæ kurvata÷ | tasyà ##, yasyà ##pradarÓanaæ tad ## prayojanam, tad yathà bhavatÅty upanyasanakriyÃyà viÓe«aïam etat | ÃdÅyate asmÃd iti #<Ãdi÷ >#[3#<.>#3] tatra | asmÃt khalu arthà ÃdÃya ÃdÃya vyÃkhyÃyanta iti | syÃd etat -- vacana*<7>*syÃsya bahir arthe prÃmÃïyÃbhÃvÃt katham asau tadvacanÃt tadasiddhatÃæ budhyate? | yadi parasmÃdasya tadvi«ayo 'rthasaæÓaya÷ pravrttyaÇgaæ jÃyata iti tad eva matamÃyÃtam iti kim anena masÅmrak«itakukkaÂanyÃyenÃcariteneti | atrÃca«Âe -- kevalaæ ya÷ pratipattà sati prayojanÃdau prek«ÃpÆrvakÃriïaæ kartÃraæ *<8>*niyamena Ãdau tadvÃdinaæ manvÃna÷ tadarthaæ vacanam asyÃpy apaÓyann aprek«ÃvatprayuktatvagarbhaprayojanÃdikam atrÃpi jÃnÅte, taæ pratipatt­viÓe«aæ pratÅdam ak­tÃdivÃkyaævÃrtikak­d iti | anyathà katham asau ni«prayojanaæ cedi(dami)tyÃdi ni÷sandigdham abhidadhyÃt | Ãdyasya tÆktayà nÅtyà prav­ttir avyÃhateti sarvam avadÃtam | atra*<1>* [5b]bhaÂÂÃrccaÂamate sarvair evadharmottarÃdimatÃnusÃribhi÷ parÃkramyate | ittham asmÃbhir idaæ gamitam | etac ca sÃdhv asÃdhu và madhyasthayà dhiyà sadbhir eva vij¤Ãsyata iti | pÆrvaæ sÃmÃnyena prayojanÃbhidhÃnam ÃkhyÃtam idÃnÅæ viÓe«eïÃvacchindann Ãha ##[3#<.>#5] vÃkyopanyÃse | etad arthÃtmanopi saæbhavÃt prakaraïÃtmana ity Ãha | tad uktamkÃvyÃla*<2>*ÇkÃre "ÓabdÃrthau sahitau kÃvyam" [kÃvyÃ. 1.16] iti | kathaæ punar vyutpÃdanaæ "##"tyÃdiÓabdarÆpasya prakaraïasya prayojanam ity ÃÓaækya sarvaÓabdasÃdhÃraïaprayojanopanyÃsapÆrvakam asya tadyogaæ darÓayitum ##[3#<.>#6] ityÃdinopakramate | yasya yadÃtmÅyam ity asyÃrtha÷ | ##[3#<.>#6]#< >#ekasminn arthe prÃdhÃnyena pratipÃdye 'rthÃdvÃreïÃnyonyÃ*<3>*pek«iïa upakÃryopakÃrakabhÃvenÃvasthitasya padasamÆhasya | ##[3#<.>#6] yasmÃd arthe | tad evÃtra nÃstÅty Ãha ##[3#<.>#7]ti | ## yasmÃd arthe | padÃnÃæ [3.7] suptiÇntÃnÃæ ÓabdÃnÃm avÃntaravÃkyÃntargatÃnÃm | ##[3#<.>#7]ti |hetubindusaæj¤akamahÃvÃkyÃpek«ayà tadantarbhÆtÃnÃæ vÃkyÃnÃm | ÃkÃæk«ÃpÆraïa*<4>*yogyaæ(gya)tattadarthadvÃreïa ##[3#<.>#7]vyapek«Ã tena | __________NOTES__________ [5] parasparasaæsargÃt' S[ata÷ paraæ sarvatra mudritahetubinduÂÅkÃyÃ÷S' iti saæj¤Ã bodhyà |] ___________________________ {p. 244} nanv etÃvatÃpi na j¤Ãyate kotra samudÃyÃrtho yasmin pratipÃdye amÅ«Ãæ parasparasambandhena vyÃpÃra ity Ãha ##[3#<.>#8] iti | nipÃtasamudÃyaÓcÃyaæ yasmÃd ity asminn arthe sarvatra | ##[3#<.>#8]#< >#vipratipattinirÃkaraïena pratipÃdyate | *<5>*##[3#<.>#8] hetau | yadi tacchabdena tat parÃm­«yeta tadà tadabhidheyaæ vyutpÃdyatayoktaæ bhaved yÃvatà tacchabdena tan na parÃm­«Âam iti Ãha -- ##[3#<.>#9] iti |[6]## yasmÃd arthe | vÃkyabhedeÓ ca dra«Âavya÷ | tato 'yam artha÷ -- yasmÃt tacchabdena tasya ## svÅkÃra÷ tasmÃt ##[3#<.>#9] iti | __________NOTES__________ [6] ÃlokÃnurodhenatasyaiva ca tacchabdena' itiÂÅkÃpÃÂha÷ syÃt | mudrite tuca' varjita÷ pÃÂho 'sti | ___________________________ syÃd etat -- ayaæ khalu tacchabdo anantarapra*<6>*kÃntaæ pradhÃnaæ parÃm­Óan d­«Âa÷, anumÃna¤ ca sÃmÃnye(samÃsÃrthe) guïÅbhÆtam | tat kathaæ tasya tena parÃmarÓa÷? Ity aÓaækyÃha -- ##[3#<.>#9] iti | nipÃtasamudÃyaÓ cÃyaæ viÓe«ÃrthÃbhidhÃnÃbhyupagame sarvatra | ##[7][3#<.>#10] upasarjanÅbhÆtam apradhÃnÅbhÆtam iti yÃvat | bahuvrÅhÃvany asyaiva padÃrthasya prÃdhÃnyÃt | __________NOTES__________ [7] ÂÅkÃyÃæ prater atra truÂitatvÃtguïabhÆtam' iti kalpayitvà sthÃpita÷ pÃÂha÷, kintu Ãlokasammata÷guïÅbhÆtam' iti pÃÂha÷ | ___________________________ ##*<7>*##[3#<.>#10] ity abhyupagapÆrvaæ viÓe«oktau | #<Óabda>#sya ## prav­tti÷ -- arthÃbhidhÃnam, tasyÃ÷ | ##sya ## svÅkÃra÷ sambandha÷ iti yÃvat | tena samaæ vÃstavasambandhÃt tatparÃmarÓa÷ syÃdity Ãha -- #<ÓabdÃnÃm >#[3#<.>#12] iti | ##[3#<.>#12] svarÆpeïa saÇketÃvyavadhÃnenety arthÃ÷ | athavà masa(Óa)kasaækÃÓe kiæ mahÃstrÃkar«aïaprÃye*<8>*ïeti manyamÃnas tadabhimataæ prÃdhÃnyam eva darÓayann Ãha -- ##[3#<.>#13]tyÃdi | ayam asyÃÓaya÷ -- yady api samÃsÃrthopasarjanaæ pratyavamrasÂum aÓakyaæ tathÃpi vyutpÃdyatayà ÓÃstre prak­tatvÃt buddhyantareïa g­hÅtaæ svatantraæ satpratyavam­«yate | yathÃyadg­ham etat tam Ãnaya' iti | ##[3#<.>#14] Ói«yasantÃnavarttinÅti dra«Âavyam | [6a]*< 1>*##[3#<.>#15]#< >#evety avadhÃraïÅyam | {p. 245} yady evaæ tadvyutpattyartham iti vaktavye ïicà nirdeÓena kiæ prayojanam ity Ãha -- ##[3#<.>#15] iti | yato 'numÃnavyutpatti÷ prakaraïasya sÃdhyatvÃd eva prayojanaæ nÃnyathà ##asmÃt kÃraïÃt prakaraïasya vyÃpÃras tathÃrthÃbhidhÃnaæ ##[3#<.>#16] | kiærÆpaæ tad datÓayitum ity Ãha -- ##[3#<.>#15]ti | ## sÃdhyatvÃd ya*<2>*sya sa tathoktas taæ ##vyutpattivi«ayaæ prayojakavyÃpÃraæ darÓayitum iti yÃvat | ##[3#<.>#16]#< >#ÃcÃrya ity arthÃt | ïicnirdeÓasyaivÃkÃraæ ## darÓayati | __________NOTES__________ [8] pratipÃdayitum' iti kalpayitvà pÆrito ÂÅkÃpÃÂha÷ | tathÃpi ÃlokÃnurodhenadarÓayitum' ity eva samyak | ___________________________ evaæ ca vyÃcaksÃïa÷ Ói«yasyÃnumÃnavyutpattau prakaraïasya hetukart­tÃæ darÓayati | Óabdo 'rthaæ pratipÃdayati iti lokasya vyavahÃradarÓanÃt | sÃmarthyÃc cÃcÃryasyÃpi tathÃbhÃva*<3>*m abhipraiti | sati caivaæ kartu÷ ÓrotuÓ ca karaïa-Óravaïaprayojanam api sÆcitaæ bhavati | athÃsati sÃdhyasÃdhanasambandhÃbhidhÃne kathaæ tatpratÅtir yena tasya tatprayojanaæ siddhim adhyÃsÅtety Ãha -- ##[3#<.>#17] iti | yata÷ prakaraïavyÃpÃro 'numÃnavyutpattivi«aya ukta÷ tata÷ kÃraïÃt | ##[3#<.>#17]#< >#avadhÃraïe ##[3#<.>#17]#< >#prakÃÓita÷*<4>* | anyathà prakaraïavyÃpÃrasya tadvi«ayatvÃyogÃd iti bhÃva÷ | nanu ca praïetur j¤Ãnastham arthaæ pratipÃdayitum ucyate na (æuccaritena) ÓabdÃtmanà prakaraïena tadabhidhÃnaæ kartavyam | na hi anyathà tam arthaæ pratipÃdyÃ(dyÃ÷ Ã)k­tyà darÓayituæ Óakyante | tathà cÃrthÃbhidhÃnam evÃtra prayojakasya prakaraïasya vyÃpÃra÷ | sa ca ïyantÃbhidheya÷*<5>* | tasmÃt vyutpÃdanaæ prakaraïasyÃbhidhÃnam eva | tataÓ cÃsyaivÃbhidhÃnÃrtham idam Ãrabhyata iti prasaktam | na caitad yuktam | anumÃnavyutpattyarthaæ hÅdam Ãrabhyate | na tv asyaivÃbhidhÃnÃrtham iti codyaæ pratividhÃtum abhyupagacchann Ãha -- ##[3#<.>#18] iti | #<Óabda>#sya ##vartanam prav­tti÷ vyÃpÃra iti yÃvat | tena ÓÃbdena nyÃ*<6>*yena ## ity artha÷ | etad uktaæ bhavati -- Óabdasya hi vyutpattivi«aya÷ prayojakavyÃpÃro 'bhidheya÷ pradhÃnaæ ten tÃdarthyaæ gamyeteti | yadÅdam anumatam eva tarhi kim artham evam abhihitam ity ÃÓaÇkya pratisamÃdhÃnam Ãha -- ##[3#<.>#19]#< >#iti | ##[3#<.>#19]#< >#vastuv­ttyapek«ayà Ãrthena nyÃyeneti*<7>* yÃvat | {p 246}vastuv­ttyÃpi kathaæ vyutpatte÷ prÃdhÃnyam ity Ãha ##[3#<.>#18] iti | ayam ÃÓaya÷ -- sarvo hi prayojakavyÃpÃra÷ prayojyakriyÃrtha÷ | uktaæ hi "vikledanopasarjanà viklitti÷ pace÷ pradhÃnÃrtha÷" iti | tasmÃd vyutpÃdanÃrtham iti prayojakavyÃpÃravad vyutpattyartham ity uktaæ bhavati | tadvyutpattyartham iti tÆcyamÃne anyais tadarthais bhojanÃ*<8>*d iva (janÃva)sthÃnÃdibhi÷ prayojakas tadarthamÃtravyÃpÃratayà samÃna ukta÷ syÃt | asti cÃsyÃsÃdhÃrÃïo vyÃpÃra÷ | sa kathaæ nÃm gamyeta iti nyÃyyo ïiÇnirdeÓa÷ iti | ÓÃbdÅæ gatim ÃÓritya vÃkyasya prakaraïaprayojanÃbhidhÃnaprav­ttatvam abhisandhÃya parok«Ãrthety Ãder ekadeÓasya ÓÃbdyaiva gatyà guïabhÆtÃrthavÃcakatvaæ da[6b]*< 1>*rÓayann Ãha -- ##[3#<.>#23]ti | ÓabdÃtmanaÓ cet prakaraïasya prayojanam uktam, k­tam arthÃtmanas tenÃbhihitena ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[3#<.>#24] iti | tÃtparyÃrthapradarÓanenaivaæ vyÃcak«ÃïaÓ cÃrthena nyÃyena abhidheyaprayojanam eva vaktuæ prav­ttam idaæ vÃkyam iti darÓayati | ##[4#<.>#5]#< >#iti sÃmÃnyoktasyÃsya vi«ayopadarÓane | ##[4#<.>#5]#< >#satyaæ | kiæ tad i*<2>*ty apek«ÃyÃæ ##ktau strÅtvÃvagatÃv api yathà na tatra strÅpratyayas tadvat sarvatra dra«Âavyam ity artha÷ | à samantÃd upyate 'nena iti #<Ãvapanam >#[4#<.>#5] kim ity apek«ÃyÃæ ##[4#<.>#5] iti | ##piÂakikà | nanu parok«Ãrthapratipatter anumÃnÃÓrayatvÃt yadi tad vyutpÃdyate tarhi ÓabdÃder api tannimittatvÃt tad api kiæ na vyutpÃdyate ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[4#<.>#7] iti | ## *<3>*tatpratipatte÷ trirÆpaliÇgÃÓrayatvakathanena | ## yasmÃd arthe | ##[4#<.>#8] pramÃïarÆpà avyabhicÃriïÅti yÃvat | kasmÃd evam uktaæ bhavatÅty Ãha -- ##[4#<.>#8]#< >#iti uktatrirÆpaliÇgÃd anyasmÃt ## avyabhicÃriïyÃ÷ parok«Ãrthapratipatter ## aprayujyamÃnatvÃt | asaty avadhÃraïe ayam a*<4>*rtha÷ kutastya ity Ãha -- ##[4#<.>#10] niyamÃd iti | ##[4#<.>#10]#< >#avadhÃraïasya ÃkÃraæ darÓayati | ##[4#<.>#10] parok«Ãrthapratipatter anumÃnÃÓrayatvÃd eva | #<Ãdi>#[4#<.>#10]ÓabdÃd arthÃpattyÃdiparigraha÷ | uktÃd anyena prakÃreïÃnumÃnatve prÃmÃïye sati iti yÃvat | ##[4#<.>#11] ÓabdÃdÅnÃm | {p. 247} syÃd etat -- aliÇgajÃpi parok«Ãrthapratipattir *<5>*avybhicÃriïÅ bhavi«yati tatkahaæ ÓabdÃdÅnÃæ saty api prÃmÃïye tathÃtvam ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[4#<.>#13] iti | ##ÓabdenÃÓe«aparigrahaæ darÓayati | ##[4#<.>#13]#< >#svavaÓà liÇgÃnapek«eti yÃvat | hetum Ãha -- ##[4#<.>#14] iti | yastayà vyavasÅyate sa tasyÃ÷ ## | mà bhÆt saævÃdikÃ, pramÃïaæ tu kasmÃn na bhavati? | Ãha -- ##*<6>*##m[9]avisaævÃdakatvaæ, tad eva ##svabhÃvo yasya tadbhÃvas tat## tasmÃt [4#<.>#15] | __________NOTES__________ [9] Ãlokasammata÷ mÆlapÃÂha÷avisaævÃdanalak«atvÃt' na tu yathà mudrita÷ --avisaævÃdalak«aïatvÃt' iti | ___________________________ svatantrÃyà ayogÃt, anyata eva sà bhavi«yati kim etÃvatÃnumÃnatvam? | na hi pak«adharmataiva liÇgasya rÆpaæ yena tajjÃyÃ÷ tathÃtvaæ syÃdity Ãha -- ## [4#<.>#15] iti |[10]##[4#<.>#16] si«Ãdhayi«itÃpratibaddhÃt | __________NOTES__________ [10] S' prater atra truÂitatvÃtyadi syÃ' iti pÆritam asmÃbhi÷ | Ãlokam anus­tyaasambaddhÃt yadi syÃ' iti -- pÃÂha÷ pÆraïÅya÷ | ___________________________ astu tarhi pratibandho na tu *<7>*pak«adharmatà | tataÓ cÃnvayavyatirekavato 'pi ÓabdÃder apak«adharmÃt parok«Ãrthapratipattir avyabhicÃriïÅ nÃnumÃnam ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[4#<.>#16] iti | yady evam astu tatpratipattiheto÷ pak«adharmatvam api | kim ata÷ ity Ãha -- ##[4#<.>#18] iti | ##[4#<.>#18] sÃdhyasambaddhaæ viÓi«Âadharmasambaddha¤ ca | ## hetau | ##[4#<.>#18] k­tsnaiva | ##[4#<.>#19] na p­thak pramÃïam*<8>* | __________NOTES__________ [11] ayam Ãlokasammata÷ pÃÂha÷ | SevambhÆta÷' | ___________________________ sarvatrÃyam ##[4#<.>#19]#< >#vÃkyÃrthaparisamÃptau | yatra tu arthaviÓe«e vartate sa prÃyeïa kathyate | syÃd etat -- utsÆtro 'yam arthas tvayà vyÃkhyÃyate na tv ayam atrÃcÃryasya vivak«ita ity Ãha ##[4#<.>#19] iti | ##[4#<.>#20] yasmÃd arthe | nanu prak­tasambandhÃd arthitam ayam artho 'tyanta (-darÓane 'yam artho 'saÇgata) ity Ãha -- ##[4#<.>#20] iti | ##[4#<.>#22] iti samuccÅyamÃnÃvadhÃraïam idam | nara¤ ca nÃrÃyaïa[7a]*< 1>*m eva cÃdau svata÷ sutau dvau janayÃæ babhÆva iti yathà {p. 248} "vivak«Ãto 'prayoge 'pi tasyÃrtho 'yaæ pratÅyate" iti ca bhÃva÷ ##[4#<.>#22] iti dhru(bru)vata÷ | tadvyutpÃdanÃrtham ity atrÃpi arthagrahaïasambhavÃd[12]##[4#<.>#24]ty Ãha | __________NOTES__________ [12] Ãlokasammata÷atrÃrthagrahaïaæ' iti pÃÂha÷ | Sarthagrahaïaæ' | ___________________________ ##[4#<.>#24] padasyÃkÃraæ darÓayati | ##[4#<.>#24]#< >#vastuvi«ayam, na sÃmÃnyavi«ayam ity arthÃt | katham arthavi«ayatvÃbhidhÃne 'numÃnaprÃmÃïyasya svalak«aïa*<2>*vi«ayatvam uktaæ bhavatÅty Ãha -- ##[4#<.>#25]ti | evam evÃcÃryasya tathÃbhidhÃnaæ saÇgacchate nÃnyatheti darÓayitum Ãha -- ##[4#<.>#26] iti | anumanaprÃmÃïyasya svalak«aïavi«ayatvÃd eva | anyathÃpratyak«avyavasthÃyÃ÷' iti viÓe«o(«yo)ktaæ syÃt na sÃmÃnyenety ÃÓaya÷ | atra prÃmÃïyasya vastuvi«ayatvÃd anyena sÃmÃnyavi«ayatvaprakÃreïa ##[4#<.>#27] svalak«aïe, nÃnyavi«ayÃ*<3>*j j¤ÃnÃd anyatra prav­ttir yuktÃ, atiprasaÇgÃd iti bhÃva÷ | nanu sÃmÃnyam api vastu, tena tadarthakriyÃrthitayaive prav­ttir upapatsyata ity Ãha -- ##[5#<.>#1] | ##nà [5#<.>#1]#< >#vastutve 'bhyupagamaæ darÓayati | tasyÃm evÃrthakriyÃyÃæ prav­ttir bhavi«yatÅty Ãha -- ##[5#<.>#2] iti |[13]##[5#<.>#2] sÃmÃnyÃlambanaj¤ÃnotpattÃv eva | __________NOTES__________ [13] tadu[tpÃdya]tvena' S | ___________________________ tarhi vÃhadohÃrthakri*<4>*yÃrthitayaiva pratÅte gotve sÃmÃnye pravartsyatÅti ata Ãha -- ##[5#<.>#2] iti | ## avadhÃraïe | hetum Ãha -- ##[14][##] iti | anvayavyatirekÃbhyÃæ tatraiva tadvyÃpÃrÃvadhÃraïÃd iti bhÃva÷ | __________NOTES__________ [14] svalak«aïasyaiva S | ___________________________ bhinnasya sata÷ kÃryakÃraïabhÃvÃd anyasya sambandhasyÃbhÃvÃd[15]##[5#<.>#4]ty Ãha | __________NOTES__________ [15] anupakÃra[katvena]' S | ___________________________ abhyupetyÃpi sambandham idÃnÅm Ãha -- ##[5#<.>#5]#< >#iti | ##[5#<.>#5]#< >#vaktavyÃ*<5>*ntarasamuccaye | dhÆmÃrthinopi dhÆmapratipattau dhÆmadhvaje pratipatti÷ prÃpnoti iti i«Âam dharmam atikrÃnta÷ prasaÇga÷ ##[5#<.>#6]s tasmÃddheto÷ | {p. 249} ## anavadhÃrita÷, ## anyatvaæ yena sa tathà tasya [5.6] | tadanavasÃya eva kuta ity Ãha -- ## [5.3] iti | samavÃyena hi sambaddhaæ sÃmÃnyam iti --naiyÃyikÃdÅnÃæmatam | ##[16]sÃmÃnyasy#<ÃdhyavasÃyÃt >#[5#<.>#7] samÃropÃt | ##[5#<.>#7] svalak«aïe | __________NOTES__________ [16] Ãlokasaæmata÷tadadhyavasÃyÃt' iti pÃÂha÷ |avasÃyÃt' S | ___________________________ nanu kim idaæ samavÃyasya sÆk«matvaæ vivak«itam? | yadi parimÃïaviÓe«ayogitvam, tad asya na sambhavati | athÃpy upalabdhijananayogyarÆparahitatvaæ tad api tadabhÃvÃt tad eva nopalabhyatÃm, na tu tasya tÃdrÆpyeïa sÃmÃnyatadvetor bhedÃnupalak«aïam upapadyate | na ca samavÃyo nopalabhyatenaiyÃyikamate samavetaviÓe«aïabhÃvena tasyopalabdher i«ÂatvÃt | tanmatasya cÃÓaækyamÃnatvÃd iti | na, abhiprÃyÃparij¤ÃnÃt | iha hi sÆk«matvaæ samavÃyasya samavÃyinor bhedenÃnupalambhakatvaæ vivak«itam | e«a hi samavÃyasya mahimà yena samavÃyinau nirluÂhitagarbhavadbhedena nopala*<8>*mbhayati paÂatantvÃdivad iti | anyathà vyÃkhyÃnaæ tu sÃhasam eva | atra ##[5#<.>#7] iti pratividhÃnam | iha bhrÃntes tvayÃpy avaÓyÃbhyupagantavyatvÃd ##[5#<.>#8] ity Ãha | vÃsanÃdvayanibaddho hi vikalpa÷ svÃbhÃsam evÃgovyÃv­ttaæ pratiyan bÃhyasyÃpy agovyÃv­ttatayà bhedam avagÃhitum anÅÓÃno bÃhya eva gaur mayà pratÅta ity abhimanyamÃ[7b]*< 1>*na÷ prak­tyaiva bhrÃntirÆpo jÃyate | bhrÃntir eva ##[5#<.>#8] vastubhÆtasÃmÃnyaÓÆnyaæ svak«aïÃÓrayatayà anumÃnaj¤ÃnÃÓrayatayopagatatvena ca tayor antarvartitvÃd anupayogitayà ca ghÃÂÃmastakÃntarÃlavartimÃæsapiï¬arÆpaga¬usthÃnÅyatvÃt ga¬urÆpaæ [5.8] tena tadvi«ayatayopagateneti prakaraïÃt ##[5#<.>#8]#< >#na ki¤cid ity artha÷ | ayam asyÃÓaya÷ -- *<2>*yadi vikalpo d­ÓyavikalpyÃv arthÃv ekÅk­tya lokaæ pravartayituæ na ÓaknuyÃt yadi ca tadupagame 'pi bhrÃnti÷ prav­ttinimittaæ nopagamyeta, tadà tathà prav­ttau sÃmÃnyam upayujyetÃpi | yadi ca tat pramÃïaprasiddhaæ bhavet ga¬uvadevÃnupayuktam api upagamyeta, upagamya ca tathà prav­tti i«yeta, yÃvatà sarvam evedam asambhavÅti | nanu nirnibandhano 'nyatrÃ*<3>*nyasya samÃropo nopapadyate | na ca vyakti«u sarvato vyÃv­ttÃsu anugatÃkÃrasya buddhipratibhÃsasyÃrope kiïcin nimittam asti | tat kathaæ bhrÃntyà prav­ttikalpanà jyÃyasÅty abhiprÃyavÃnÃha -- ##[5#<.>#8]ti | {250} ##[5#<.>#9] ity uttaram | yÃ÷ svahetubhyas tathotpannÃs tà vyaktaya÷ svahetusÃmarthyÃt ##pratyavamar«Ãrthaj¤ÃnÃdy ekaæ ## *<4>*yÃsÃæ tÃs tathà | etad uktaæ bhavati -- atatkÃryavyÃv­ttyà tadekakÃryatvaæ sarvasajÃtÅyÃnugataæ tÃsu vidyamÃnam anugatÃkÃrasya buddhipratibhÃsasyÃropabÅjaæ kin na bhavatÅti? | syÃd etat -- tadekakÃryatayà tathÃbhÆtà api vyaktaya÷ tathÃbhÆtÃyà bhrÃnter bÅjam upapadyante | sÃmÃnyam ity asmatpak«asyÃpi na ki¤cit pramÃïam ity abhi*<5>*sambandham Ãkalayya parasparasÃmÃnyÃbhidhÃnam unmÆlayitum Ãha -- ##[5#<.>#10]ti | ##ÓuklÃdi÷, #<Ãk­ti÷ >#saæsthÃnaæ saæyogaviÓe«a÷, tÃbhyÃæ ## 'viÓi«Âa÷ #<ÃkÃra >#ÃbhÃso yasya yatra và tat tathoktam | varïasamÃnÃbhÃsam Ãk­tisamÃnÃbhÃsaæ varïÃbhÃsam Ãk­tyÃbhÃsam iti yÃvat | varïÃk­tiprayukta*<6>*tvÃt sÃmÃnyasya, tajj¤ÃnasyÃpi tathÃtvaæ nÃyuktam ity Ãha -- ##[5#<.>#11] iti | ##[5#<.>#11] varïÃk­tiyuktarÆpam | taduktam -- "varïÃk­tyak«arÃkÃraÓÆnyaæ gotvam hi varïyate" [PV 2.147] iti | ##[5#<.>#11] tasmÃt | varïÃk­tiprayuktaæ hi pratibhÃsamÃnaæ hi tadvarïÃk­tiyoginy aparatra ##[5#<.>#11] nibandhanaæ bhavet, nÃnyad itibhÃva÷ | yadi nÃma sÃmÃnya*<7>*tadvator varïÃdiyogÃbhyÃæ vaisad­Óyaæ tathÃpi sÃmÃnyaæ tatra bhramanibandhanaæ kiæ na bhavati ity Ãha -- ##[5#<.>#11]ti | asti hi kÃcidbhrÃntir yà antarupaplavasambhave ity abhipretya ##[5#<.>#12] ity Ãha | yadi evaæ bÃhyasya buddhipratibhÃsena sÃmÃnyena kiæ sÃd­Óyaæ yena brÃntir utpadyata iti Ãha -- ##[5#<.>#12] iti | [17]## yaj ##tasya ya #<ÃkÃro>#*<8>* vijÃtÅyavyÃv­ttarÆpaæ tasya ##[5#<.>#13][18]##[5#<.>#12] iti hetubhÃvena viÓe«aïam | tena vijÃtÅyavyÃv­ttatvÃd ity artha÷ | buddhipratibhÃsasya và atadrÆpaparÃv­ttatayaivÃvabhÃsanÃd iti ca bhÃva÷ | __________NOTES__________ [17] Ãlokasammata÷sÃmÃnyÃlambanaj¤ÃnÃkÃrasarÆpÃ÷' iti pÃÂha÷ |sÃmÃnyÃkÃraj¤ÃnasvarÆpÃ÷' S | [18] Ãlokasammata÷vijÃtÅyavyÃv­ttÃ÷' iti pÃÂha÷ |a[samÃnajÃ]tÅyavyÃv­ttÃ÷' S | ___________________________ yairvaiÓe«ikÃdibhir vyakter bhinnaæ sÃmÃnyam i«Âaæ tair apy avaÓyam uktayà nÅtyà svalak«aïavi«ayam anumÃnasya prÃmÃïyam e«Âavyam iti pra[8a]*< 1>*tipÃdya saæpratimÅmÃæsakÃdÅn pratipÃdayituæ ##[5#<.>#16] ity Ãdinopakramate | {p. 251} ##[5#<.>#16]#< >#viÓe«Ãrtha÷ | sÃmÃïyaæ anumÃne pratibhÃsamÃnaæ prav­ttivi«aya÷, tac ca vyaktisvarÆpam iti svalak«aïavi«ayam eva prÃmÃïyaæ tasyÃpatitam ity ÃÓaya÷ | yady evaæ bhavanmatavat tad api matam atiÓobhanam ity ÃÓaÇkya Ãha -- ##[5#<.>#17]ti | taddeÓopasargaïajanmanÅndriyaj¤Ãna iva *<2>*pratibhÃsanaprasaÇgena ÓabdÃd api taæ(tat)pratÅtau cak«urindriyÃdivaiyarthyaprasaÇgena vyakter apratibhÃsane tadÃtmakaæ sÃmÃnyaæ katham iva pratibhÃyÃd iti bhÃva÷ | nanu yady anumÃnasyÃpi prÃmÃïyaæ svalak«aïavi«ayaæ tarhi pratyak«Ãd asya bheda÷ katham ity ÃÓaÇkyÃha --[19]## iti | ## pratyk«Ãd anumÃnaæ bhedavad darÓayati | __________NOTES__________ [19] S saæj¤akahetubinduÂÅkÃyÃ÷ prater atra truÂitatvÃt mÆlapÃÂhÃbhÃva÷ bodhya÷ | ___________________________ yasmÃd arthÃ[t]sÃk«Ãd anudaya*<3>*mÃnam utpattuæ liÇgam apeksate, artha¤ ca na sÃk«Ãtkaroti ##ity artha÷ | ## ÃÓrayÃrtha÷ | syÃn matam -- yady asyÃpi svalak«aïaæ vi«aya÷, tarhy anyat sÃmÃnyalak«aïaæ, so 'numÃnasya vi«aya÷[NB I] itinyÃyabindur virudhyetety Ãha -- ##ti | ## yasmÃd arthe | kathaæ tathà vaktuæ Óakyata ity Ãha -- ## iti | sÃ*<4>*mÃnyam atadrÆpaparÃv­ttir lak«aïaæ lak«akaæ yasyÃtadrÆpaparÃv­ttasya vastuna÷ | ta eva bhedÃÓ ca avivecitabhedÃ÷ sÃmÃnyam ity artha÷ | ##ity arthapunaruktÃÓaÇkà ity avaseyam | ÓabdapunaruktasyÃnumbhavÃd eva tadÃÓaÇkÃyà abhÃvÃt | dvividhaæ hi punar uktam | arthapunaruktam -- yadà viÓe«avidhitsÃ*<5>*dyabhÃve sa evÃrtha÷ ÓabdÃntareïÃbhidhÅyate | Óabdapunaruktaæ tu vidhitsÃdyabhÃva eva yadà sa eva Óabda÷ punar uccÃryate | viÓe«avidhitsÃdibhÃve tad eva dvaidham arthÃnuvÃdaÓabdÃnuvÃdÃtmanà dvaidhaæ bhavatÅti | vÃrtikÃdau tarhy anaipuïyamÃcÃryasyeti cet | na, mandabuddhÅnadhik­tya tatprav­tte÷ | ## t­tÅyÃntÃt tasir dra«Âavya÷ | ## prabhedaniÓcayata÷ puru«avyutpÃdanam iti vigraha÷ | prabhedasya vyutpÃdanam iti sambadhyate | prabhedo 'pi dvidhà dra«Âavya÷ -- anupalabdhyÃdibhedena pak«adharmatvÃdyÃtmanà ca | yadi kÃryÃdibhedaniÓcÃyakaæ pramÃïam atroktam, tarhi anvayÃdipra(sva)rÆpaprabhedaniÓcÃyakaæ pramÃïaæ nokta*<7>*m evaty ÃÓaækyÃha ## | tribhir anvayavyatirekapak«adharmatÃtmakai÷ prakÃrai÷ | {p. 252} ## bhedam upagatasya | evam abhidhÃnÃd eva cÃsya prabhedasyety atrÃsmÃbhis tathà vyÃkhyÃtam anyathà etan na saægaccheta | syÃd etat -- liÇgalak«aïÃnumÃnasvarÆpasya vyutpÃdanaæ syÃd yadi lak«yaæ lak«aïaæ tan nirdi«Âaæ bhavet | prabhedasya ca *<8>*tadà syÃd yadi tan nirdeÓa÷ syÃt | na cÃtra tadvÃcakam astÅty Ãha ##| eva¤ ca nirdeÓapradarÓanaæ paraæ k­taæ boddhavyaæ na tu lak«aïÃnuvÃdena lak«yavidhirdarÓita÷ | ##r iti tu lak«yamanÆdya ## ityÃdilak«aïaæ vidheyam avaseyam | ## niyamasyÃkÃro darÓita÷ | pratipÃdyopalak«aïaæ [8b]*< 1>*bhÃvagrahaïaæ | tena ## abhidheye«u ity artha÷ | abhÃve«u tathà na syÃt | atra tu sÃhÃyakaækumÃrilasÃk«iïam apak«ipann Ãha ## iti | saævitter ## 'nubandha÷ sthairyam | dhÃrÃvÃhitvam iti yÃvat | ##vipak«ÃbhÃvasaævittir ad­¬hà yatra, na tatra, ## ity anena sÆcayati |[20]hiryasmÃd ## ## | ##Óabdena *<2>*saæbandho vivak«yate | na tv anyatarakarmÃdiguïa eva | sÃmÃnyÃder apratyak«atvaprasaÇgÃt | so 'pi kasmÃd ity Ãha -- ## iti | bhÃvÃæÓena saha sambaddham indriyaæ yogyaæmÅmÃæsakamate | sator eva sambandhopapatter iti bhÃva÷ | sa vi«ayo 'syeti ##s tasya bhÃvas tattà | kasyà sety apek«ÃyÃm Ãha ##eti | kasmÃd ity Ãha -- ##ti | viro*<3>*dhiny anupapannà ## caturbhi÷ prakÃrai÷ | __________NOTES__________ [20] bhÃvÃæÓenaiva saæyogo yogyatvÃdi indriyasya hi' iti SV, abhÃva 18 | ___________________________ asÃmÃnyatayaiva tatsÃdhanÅbhavi«yatÅty Ãha -- ## iti | ##[6#<.>#9] svabhÃvo yasya tat tathà | anukrÃntaæ prakÃntam ekaj¤ÃnasaæsargitulyayogyatÃlak«aïaæ vÃcyam | hetvantaram api tathà bhavi«yati ity Ãha -- ##[6#<.>#9] iti sambhÃvayati | ##[6#<.>#9] yasmÃd arthe | ##tathÃrÆpam iti prastÃvÃt | #<Ãdi>#[6#<.>#9]#<*< >#4>*ÓabdÃt kÃlasya saægraha÷ | ghaÂavad iti cÃÓaya÷ | ##[21][6#<.>#12] kÃryakÃraïavyÃpyavyÃpakalak«aïa÷ | ##[22][6#<.>#12] kÃryakÃraïabhÃvÃdyabhÃvÃt | ##[6#<.>#12] kÃraïavyÃpakÃnupalabdhÅ | na ca tasya cÃtyantÃsato 'vikalakÃraïasya bhÃva÷ sambhavati iti bhÃva÷ | __________NOTES__________ [21] prakÃro 'yaæ' --S [22] tat' -- S ___________________________ {p. 253} amÆ«Ãæ sambhavam abhyupapadyedÃnÅæ dÆ«aïaæ datte -- ## [6#<.>#14] *<5>*iti | __________NOTES__________ [23] vÃ' S ___________________________ nanu katham ayaæ niyama÷ sidhyatÅti praÓne kim idam ak­taæ niyamasiddhyanaÇgam abhidhÅyata ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[6#<.>#18] iti | ## vak«yamÃïakam | ##[6#<.>#18] vÃÇmaye vyavahÃre | ##[6#<.>#18] tasya niyamyamÃnasya viparyayeïa | ##[6#<.>#19] tasya niyamavi«ayasya vipak«a÷ tadvipak«as tasya ## | [6#<.>#21] satyÃm | *<6>*prati«edhyasya hetutvasya ya÷ ## tena yad## hetvÃbhÃsatvaæ tasya ##[6#<.>#25] | nanu hetÆktalak«aïapratÅtikÃm(mo)hetor eva rÆpaæ pratÅyatÃm, kathaæ puna÷ parasparaparihÃravattayà tayor virodha÷ pratÅyata ity Ãha -- ##[7#<.>#1]ti | tasya hetor ya #<ÃtmÃ># tatra ## ya÷ ##s tasya yaj ## saæve*<7>*danaæ tasmÃddheto÷ ## tadanÃtmatayà sÃmarthyÃt j¤Ãtayà | itthaæbhÆtalak«aïà ceyaæ t­tÅyà | ## tasyÃ÷ ##[7#<.>#2] sÃmarthyena niÓcayÃt | tasmÃt kiæ bhavatÅty Ãha -- ##[7#<.>#2] syÃd etat -- atyantÃsato hetvantarasya na kenacit saha virodhÃvagati÷ yena viruddhopalambhÃt abhÃvagatir bhavati | tatra ca hetutvam a*<8>*tyantÃsat kathaæ ni«idhyeta iti pÆrvapak«advayam utprek«amÃïa Ãha -- ##[7#<.>#4] iti | ## yasmÃd arthe | nÃpi ca tena ni«idhyamÃnaæ hetutvam atyantÃsattayopagatam iti sambandhanÅyam | tarhi kim atra tattvam ity Ãha -- ##[7#<.>#6] iti | ##[7#<.>#6] kÃryÃdau ##niÓcitaæ ##aj¤ÃnÃt ## [7#<.>#6]#< >#hetutrayabÃhye arthe #<Ãropitaæ >#[7#<.>#7]#< >#sattvena vyavasthÃpitam | #<ÓaÇkita>#[9a]*< 1>*##asti na veti' saæÓayÃspadÅk­tam | ##[7#<.>#7] tasmÃt | ## kasmÃt sÃmarthyÃt prakÃÓyamÃnam ity uktam | evam upalak«aïatvÃd asya kathaæ ni«edha ity api dra«Âavyam | nanu kiæ hetvantare hetutvaæ bhavatvÃ[bhavat hetvÃ]bhÃsatvabhÃvÃn nivartamÃnam avagataæ yena tasyÃnena virodho vak«yata ity Ãha -- ##[7#<.>#8] iti | idÃnÅm atyantÃsattvam abhyupagamyÃpi do«ÃbhÃvaæ pradarÓayitum Ãha -- ##[7#<.>#10] iti | {p. 254} kathaæ punas tatraiva*<2>* tadavagamo na bhavatÅty ÃÓaÇkyÃha -- ##[7#<.>#11] iti | mà tatrÃvadhÃri virodho 'nyatrÃpi katham atyanta÷(tÃ)satas tadavagama ity Ãha -- ## [7#<.>#13] iti | __________NOTES__________ [24] S pratÃv atra ÓaÇkita÷ pÃÂha÷ | ÃlokÃnurodhena sa tu "virodho 'pi tu sarvatra" iti gamyate | ___________________________ ##[7#<.>#15] vastÆnÃæ vibhaktarÆpaæ, tat prayojanam asya iti tathÃ[25]| niyatarÆpapratÅtir eva sarveïa samaæ tasya virodhapratÅtir iti samudÃyÃrtha÷ | __________NOTES__________ [25] lÃk«aïika÷ [7.15] ___________________________ ##[7#<.>#18] vyÃk­tÃni, te«u | prakaraïaæ nigamayann Ãha -- ##*<3>*##[7#<.>#18] iti | ##[7.18] iti anantaroktam upapattiprakÃraæ pratyavam­«ati | ##[7#<.>#20]#< >#abhiprÃyasyÃbhiprÃyeïa vi«ayÅk­tasyÃkÃraæ darÓayati | pramÃïayor dvaitÃt dvayor aniyatarÆpadarÓane ##[7#<.>#25]ty uktam | ## ity anenÃropam Ãha | viÓe«aprati«edhÃt Óe«avidhÃnaæ labdham ity abhiprÃyeïa ##*<4>*#< >#[7#<.>#27] ity Ãha | bhavatu avinÃbhÃvÃbhÃvo hetvÃbhÃsatvan tu kasmÃd ity Ãha -- ##[8#<.>#2] | ##nÃæ ##[8#<.>#3] sÃdhÃraïena dharmeïa | saæprati viÓi«Âena nÃmnà sÃdhanam idam avacchindan Ãha -- ## [8#<.>#3]#< >#ityÃdi | avinÃbhÃvavaikalyam eva tu kuta÷ siddhim ity Ãha -- ##[8#<.>#5] iti | tebhya÷*<5>* svabhÃvÃdibhyo vyatiriktÃnÃæ ## [8#<.>#6] vak«yamÃïasya vyÃpakasyÃnupalabdhyà | __________NOTES__________ [26] vyÃpakÃnupalabdhita÷ -- S ___________________________ tadanupalabdhir eva kuta ity Ãha -- ##[8#<.>#5]ti | tadbhÃve hi trividhÃntarbhÃvÃd eva tadvyatiriktatvam eva na bhaved iti bhÃva÷ | kiæ tadvyÃpakÃnupalabdhyà tatsiddhim adhyÃrohatÅty Ãha -- ##[8#<.>#6] iti | tÃdÃtmyena tadutpattÃ*<6>*v eveti(tpattyà veti) vivak«itam | na tu dvÃbhyÃm eva | tasmÃd utpattis tatkÃraïÃd votpattiÓ ca tadutpattir i«Âà dra«Âavyà | kutas tÃbhyÃæ tasya vyÃptir ity Ãha -- ##[8#<.>#7] iti | ##[8#<.>#7] avinÃbhÃve | ##[8#<.>#8] avinÃbhÃvasya | ##[8#<.>#8] sator ## | {p. 255} kasmÃt tayor eva tasya bhÃva÷? | kiæ punar anyathÃpi na bhÃvah ity Ãha -- ##[8#<.>#8]#< >#| pÆrvoktata*<7>*dutpattini«edhena yasya yasmÃd anutpattir yatkÃraïÃd và tasy#<Ãtadutpatter># iti [8#<.>#8] boddhavyam | atra svÃtantryajihÃsayÃvÃrtikam upanyasyati -- ##[8#<.>#9] iti | syÃd etat -- d­«Âacaram idaæ yat atatsvabhÃvena anutpannena ca kenacit kasyacid avyabhicÃro yathà rasÃdinà rÆpÃder ity Ãha -- ##[8#<.>#15] iti | ##[8#<.>#15] avyabhicÃritvam | *<3>*kenety Ãha -- ##[8#<.>#15] iti | #<Ãdi>#ÓabdÃt sparÓÃdisaÇgraha÷ | ##[8#<.>#16] ity abhidadhÃnas tadutpattiÓabdena pÆrvaæ dve vidhe vivak«ite iti sphuÂayati | etad ev#<Ãnyathà >#[8#<.>#17] ityÃdinà dra¬hayati | viÓe«ÃbhÃvo 'siddha÷, ekÃrthasamavÃyitvam eva viÓe«a ity abhipretur vacanam ##[8#<.>#19] ityÃdinà ÓaÇkate | ekÃrthasamavÃya ity atra dvayÅ vyutpa[9b]*< 1>*tti÷ -- ekasminn arthe ekasmin samavÃya ekÃrthasya và samavÃya iti | atra tu ##sminn ## dvayo÷ ## iti vivak«itam | sa ## yasya ## sa tathà | siddhÃntÅ pratividhÃsyamÃnaÓ codayati -- ##[8#<.>#20] iti | "ayutasiddhÃnÃm ÃdhÃryÃdhÃrabhÆtÃnÃæ ya÷ sambandha ihapratyayahetu÷ sa samavÃya÷" [PraÓasta. p. 696) ityÃdÃv ÃdhÃryÃdhÃragrahaïÃd ## ityÃ*<2>*ha | astu tathÃvidhayor asau kà k«atir iti Ãha -- ##[8#<.>#20] iti | ## yasmÃd arthe | tasyÃbhidheyatvenÃbhimatasvarÆpÃndhakÃre atiprasaktido«Ãn na ##[8#<.>#21] | sthityÃdikaraïenÃdhÃrabhÃvasyÃnyatra ni«iddhatvÃd iti bhÃva÷ | ##[8#<.>#21] hetau | samavÃyam abhyupetya etad uktam | tad eva tu nÃstÅti saæprati pratipÃdayann Ãha --[27]##[8#<.>#22] iti | ##*<3>*##[28][9#<.>#1]ti ## sahety eva yojanÅyam | __________NOTES__________ [27] S prater atra truÂitatvÃt "-samavÃyo[vase]ya÷" iti kalpanayà pÆrita÷ pÃÂha÷ | ÃlokÃnurodhena tu sa evaæ syÃt -- "-samavÃyo 'vaseya÷ | yathà ca samavÃya÷" [28] và -- S ___________________________ {p. 256} ##[9#<.>#2]#< >#vastusvabhÃvÃ÷ ##[9#<.>#2]#< >#tathÃbhÆtÃvyabhicÃriïo bhavanti | bhavantas tarhi kiæ kartÃra ity Ãha -- ##[9#<.>#3]#< >#iti | ##[9#<.>#3]#< >#paricchedakÃ÷ tathÃbhÆtavastusvabhÃvÃnÃm iti prakaraïÃt | "akasmÃt"Óabdo 'nimittavacana÷ tenÃkasmÃd bhavo 'hetuka ity artha÷ | ##[9#<.>#4]#< >#tasmÃt ##va*<4>*stuna÷ ## viramet | sarvasya sarva÷ svabhÃva÷ syÃd ity artha÷ | digÃdivad aheto÷ sato deÓakÃlaniyamo ne«Âa eveti vÃdini tu ##grahaïaæ d­«ÂÃntÃrthaæ dra«Âavyam | tena yathà deÓakÃlaniyamo heturahitasya nÃsti tathà dravyaniyamo 'pi na syÃd ityartha÷ | etad eva ##[9#<.>#5]#< >#ityÃdinà samarthayati | *<5>*##yasmÃt ##gamakaæ vastu kart­ ##gamyaæ[29]##(kvacid) dharmiïy## agnir và ##[9#<.>#5]#< >#tadviparÅtaæ và syÃt | ##[9#<.>#5] vastuno ##[9#<.>#6]#< >#gamye ## dravyam #<Ãyattaæ>#, ##ti asya vivaraïaæ ## iti | __________NOTES__________ [29] "kvacid" iti mudrite saæpÆrita÷ pÃÂha÷ samyak ___________________________ anvayamukhenoktvà vyatirekamukheïÃpy upapÃdayati ##[9#<.>#6] iti | [30]##[9#<.>#7] ityÃdinopasaæharati | __________NOTES__________ [30] "tato" iti mudrite saæpÆrita÷ pÃÂha÷ | ___________________________ ##[9#<.>#9] iti | sukhÃvasthÃnopalak«aïam idaæ dra«Âavyam | abhidhÃtavyam eva kÃraïam | na tu bhavadabhipretam ity Ãha ##[9#<.>#10] iti | ##[9#<.>#10] tasmÃt | ##[9#<.>#11] avinÃbhÃvarahitÃ÷ | etad evÃcÃryavacanena saæsyandayann Ãha -- ##[9#<.>#11] iti | syÃd etat -- asaty api tatsvÃbhÃvye tatkÃryatve và ki¤cid arthÃntaram avyabhicarad­«Âam eva yathÃ*< 7>*tape tarucchÃyà | yathà tulÃyà arvÃgbhÃgonnÃmÃvanÃmau parabhÃgÃvanÃmonnÃmÃv iti | evam ÃdyasmÃbhirdharmottarapradÅpe vistareïa nirÆpitam ity ÃstÃm tÃvad iha | syÃd etad -- avinÃbhÃvasya tÃdÃtmyatadutpattyor avyabhicÃre nimittam na tÃvat tÃdÃtmyatadutpattÅ sto yathà cÃyaæ tathà tadanyopi tadavyabhicÃrÅ ca syÃ*<8>*n na ca tasya tatsvabhÃvatvaæ tatkÃryatva¤ ceti | {p. 257} atrocyate | nÃvinÃbhÃvo nÃmÃnya evÃnvayavyatirekavato 'vinÃbhÃvino rÆpÃt | kevalaæ kayÃcid vyapek«ayà tato bhinna iva kathyate. na tu tÃvatà vastuto bhinna eva. avinÃbhÃvi ca rÆpaæ ki¤cid avyabhicaritavyÃd arthÃntaraæ ki¤cid anarthÃntaram, tasya tatkÃryatayÃiva pratibandho 'narthÃnta[10a]*<1>*rasya tu tÃdÃtmyena | ata evÃvinÃbhÃvabhÃvÃt tÃdÃtmyatadutpattivyavahÃra÷ sÃdhyate | tadabhÃvaæ tu tad api rÆpaæ nÃstÅti pratipÃdyata iti sarvam avadÃtam | ##[9#<.>#15]#< >#asminn arthe ##[9#<.>#15]#< >#dvyavayaæ sÃdhanavÃkyam | tadutpattipak«e tu tatkÃraïena cety api | syÃd etat -- yathà tÃdÃtmyatadutpattyabhÃvo 'py anupalabdhi÷ sÃdhyÃvyabhicÃriïÅ tathÃnyad api kiæ na bhaved ity ÃÓaæ*<2>*kyÃha ##[9#<.>#18]ti | abhÃvavyavahÃrayogyatÃyÃ÷ sÃdhanÃdity abhiprÃya÷ | ##[9#<.>#19]#< lak«anaæ># nibandhanaæ yasya sa tathà | tad apiÃcÃryasyÃbhimatam iti darÓayann Ãha ##[9#<.>#22] iti | idÃnÅm imam eva "pak«adharma"ityÃdiÓlokaæ anyathà vyÃcikhyÃsuranena yÃvanto 'rthà nirdi«ÂÃ÷ tÃvata÷ parisaækhyÃtum Ãha -- ##[9#<.>#25] iti |[31]## saækhyÃniyamasy##*<3>*## yukti÷ | __________NOTES__________ [31] "tadupadarÓakaæ ca pramÃïam" -- S | "tadupapattiÓ ca" iti Ãlokasaæmata÷ pÃÂha÷ | ___________________________ etac chlokavyÃkhyÃnasyÃparÃm api vidhÃæ darÓayann Ãha -- ##[9#<.>#28]#< >#iti | pÆrvan tu lak«yÃnuvÃdena lak«aïavidhÃnaparaæ vivak«itam | na tv avadhÃraïacintÃk­teti tato bhinnam idaæ vyÃkhyÃnam | katham idam uktam avadhÃraïam upapadyata ity abhipretya p­cchati | ##[10#<.>#1]#< >#atreti prastÃvÃt | ##iti sÃmÃnyata÷ kÃraïaæ p­cchati | avi*<4>*nÃbhÃva[32]bhÃvÃd iti Óli«ÂanirdeÓam abhisandhÃya ##[10#<.>#3] ity uktam | tathà hy avinÃbhÃve niyamÃn niyatatvÃd ity ukte kasyety ÃÓaækÃyÃæ ## ÓrutatvÃt trividhasyeti yujyate vaktum | __________NOTES__________ [32] avinÃbhÃvaniyamÃt -- S ___________________________ evam ubhayÃvadhÃraïe(ïena) vyÃkhyÃtena korthÃtiÓaya÷ prakÃÓito bhavatÅty Ãha ##[10#<.>#3] iti | dvÃv api ## Óabdau hetvarthÃu | evam u*<5>*ktaæ bhavati | ##[10#<.>#7]#< >#kÃraïÃt ## | kuta÷? ##[33]##syÃ## | ##| kuta÷ atrÃ##[34]##[10#<.>#8] | __________NOTES__________ [33] Ãlokasaæmata÷ pÃÂha÷ samyak, na tu yathà saæpÆrita÷ [34] ahetutvam -- S ___________________________ {p. 258} asmin vyÃkhyÃne "hetvÃbhÃsÃs tato 'pare" iti vyÃkhyÃtuæ pÆrvapak«aæ racayann Ãha[35]##[10#<.>#11] *<6>*iti | dvedhà hi tadaæÓavyÃptiviraho viparyayavyÃpte÷ viparyaye bÃdhakapramÃïÃbhÃvÃd ity abhiprÃyeïÃha ##[10#<.>#17]tyÃdi | ##[10#<.>#17] buddhinivi«Âà ## ##| asiddhetyÃdi tu vÃstavÃnuvÃda÷ | na tu tatsaæj¤ayà j¤Ãtais tai÷ prayojana(naæ) hetutvamÃtraj¤Ãne*<7>*na caritÃrthatvÃt | evam api và praj¤Ãi÷ j¤Ãyanta iti na kÃcit k«ati÷ | __________NOTES__________ [35] tatraitat -- S ___________________________ evadeva sÃmÃnyanyÃyopadarÓanamukhena prasÃdhayann Ãha -- ##[10#<.>#19] iti | atrÃpi vyÃkhyÃne aÇgÃÇgibhÃvena pratipÃditÃnÃm arthÃnÃm avacchedaæ kurvann Ãha -- ##[10#<.>#27]#< >#| ##sya -- trividho hetur eva, trividha eva hetur ity asyÃvadhÃraïadvayasya ##[11#<.>#1] upapattÅ dve *<8>*ity arthatvÃt | #<Óli«Âasya># «a«Âhyà saptamyà ca saægatasya, avinÃbhÃvaniyamÃt -- ity asya nirdeÓÃt | anantaroktÃs trayo 'rthà imau ca dvikÃraïalak«aïau dvÃv arthÃpattayaÓ caka iti «a¬arthà bhavanti | asminn eva Óloke pÆrvavyÃkhyÃnÃparityÃgenÃv­ttyaivÃparam api vyÃkhyÃnam abhyuccinvann Ãha ##[11#<.>#4] | nanu prathama eva vyÃkhyÃne "trividhaiva(tridhaiva) sa[10b]*< 1>*iti prabhedasya vyutpÃdanam" iti bruvatà sa hetus traidhà kÃryasvabhÃvÃnupalabdhibhedabhinna iti prakÃÓitam evaitat, kathaæ vyÃkhyÃnÃntaram idam iti cet | satyam etat | kevalaæ "tridhaiva sa" ity atra vyÃkhyÃnÃntaram idaæ vidheyaæ tac ca tadà suj¤Ãtaæ bhavati, yady asya prÃkprav­ttaæ vyÃkhyÃnam upadarÓya pradarÓyata ity abhiprÃyeïa tad vyÃkhyÃnam anÆditam | etad apek«eïa tu a*<2>*thavety anena ki¤caÓabdÃrtham ujjvalayatà yat pradarÓyate tad eva vyÃkhyÃnÃntaraæ dra«Âavyam | ajahatkÃryatvÃdiprabheda evÃyaæ prabhedo j¤Ãtavya÷ | tenÃyam artha÷ -- kÃryÃdibhedabhinna eva pratyekaæ pak«adharmatvÃnvayavyatirekÃtmakas trirÆpa eveti | etenaikadvipadaparyudÃsena «aÂpak«Ãn pratik«ipya saptamapak«aparigraheïÃnumÃnalak«aïam abhipre*<3>*taæ vÃrtikak­to darÓayati | yata ekapadaparigraheïa traya÷ pak«Ã, dvipadaparigraheïÃpi traya iti «aÂkam, tatparyudÃsena saptikÃ(saptama)parigraha÷ | tathÃhi pak«adharmo hetur ity ucyamÃne yasya sapak«enanvayo vipak«e ca prav­tti÷ sopi hetu÷ syÃt | yathà nitya÷ Óabda÷ k­takatvÃd iti | sapak«e yasyÃnvaya ity ucyamÃ*<4>*ne vipak«aprav­tter apak«adharmasya hetutvaæ syÃt | yathà nitya÷ ÓabdaÓ cÃk«u«atvÃt sÃmÃnya{p. 259}vad iti | ya(ta)thà sapak«avyatireka ity ucyamÃne yo 'pak«adharma÷ sapak«e ca nÃsti sa hetu÷ syÃt | yathà anitya÷ Óabdo 'sattvÃd iti | pak«adharme sapak«e ca yo 'sti sa hetur ity ucyamÃne nitya÷ Óabda÷ prameyatvÃd iti*<5>* vipak«av­ttir hetu÷ syÃt | pak«adharma÷ sapak«e nÃstÅty ucyamÃne nitya÷ Óabdo jÃtimattve sati ÓrÃvaïatvÃd ity ayaæ sapak«av­ttihÅno hetu÷ syÃt | sapak«e 'sti vipak«e ca nÃstÅty ucyamÃne anityÃ÷ paramÃnava÷ k­takatvÃd ity ayam apak«adharmo hetu÷ syÃt | tad etat sarvam mà bhÆd iti samudÃyopÃdÃne prayo*<6>*janam iti | idam eva ca sarvaæ buddhÃvÃdhÃyadharmottarapradÅpe 'smÃbhir abhyadhÃyi "trirÆpÃl liÇgÃd iti ca Ãcak«Ãïena" ityÃdi | nanu pak«adharmavacane pak«adharmatoktà | anvayavyatirekÃtmakayos tu rÆpayo÷ kenÃbhidhÃnaæ yenaivaæ vyÃkhyÃyata ity Ãha ##[11#<.>#6]ti | atraiva sÃmarthyÃvacchinnam avadarÓayann Ãha *<7>*##[11#<.>#7]tyÃdi | pÆrvaprabhedÃparityÃgenÃsya bhedasya vivak«itatvÃt | ubhayam api tacchabdena parÃm­«ati | avinÃbhÃvabhÃva evÃbÃdhitavi«ayatvasya bhÃvÃt na tadrÆpÃntaram, vastÆnä ca viruddhasvabhÃvadvayÃbhÃvÃt tatraikasmiæs tadavinÃbhÃvini tadviruddharÆpÃvinÃbhÃvino 'nyasyÃsaæbhavenÃpi(pya)pratipak«atvaæ nÃma tadantargatam eva | yasya tu tadvya*<8>*tiriktam i«Âaæ tadabhiprÃyeïa ##[11#<.>#10]grahaïam | ##[11#<.>#12] ##[11#<.>#12]#< >#sadbhÃva÷, sa yasyÃsti tasmin | avinÃ[bhÃvÃ]bhÃvam eva ##[11#<.>#13] ityÃdinà samarthayati | rÆpÃntarayoginy apy avinÃbhÃvÃsambhavÃd asiddhas tadbhÃva ity Ãha ##[11#<.>#14]#< >#pratibandhanibandhanÃ[vinÃ] bhÃvavatÅti | yadi tasminn api rÆpÃntaraæ syÃt kevalam apramÃïakam etad ucyata ity Ãha ##[11#<.>#15]ti | [11a] *<1>*##te[36]hetunà vyaktÅkriyata iti | __________NOTES__________ [36] vak«yati -- S ___________________________ pak«o dharmadharmisamudÃya÷ | tathÃbhÆtasamudÃyasÃdhakapramÃïÃbhÃvena taddharmatayà sarvasyaiva grahÅtum aÓakyatvÃd iti bhÃva÷ | atha katha¤cit taddharmasya ##[11#<.>#19]#< >#niÓcayas tasyÃæ và siddhaprayojanatvÃt tasya hetor vaiyarthyam | parasthÃnapatitatvÃt para evÃsÃv ity abhiprÃyeïaÅÓvarasena eva ##[12#<.>#6] abhipreta÷ | ##tvena*<2>* sÃdhyÃdhikaraïÃd ##bhinnÃdhikaraïatvena ##[12#<.>#12] aniÓcitam, tatra cirÃspadÅbhÆte dharmiïi dvayor apy anyayor asiddhatvÃt | idam iha svarÆpÃsiddham idaæ tu vyadhikaraïÃsiddham ity etad eva kuto vyavasthÃpyam iti cet | satyam etat | kevalaæ tatrÃsiddho 'pi hetur anyadharmigatatvenopÃdÅyate, sa vyadhikaraïÃsiddho boddhavya÷ | {p. 260} kasmÃt tatsaæbandhanÃ*<3>*rthaæ nÃÓaÇkanÅyam ity ÃÓaækÃyÃæ tad abhidhÃnÅyaæ tadabhivyaktatvÃd anena noktam | dharmo hetus tadaæÓena vyÃpta ityukte và [saka]lopi hi jÃnÃty eva | na tasyÃtmana evÃæÓena vyÃpta ityabhiprÃyÃt | #<ÃcÃryeïa >#[13#<.>#22] iti |ÃcÃryadignÃgena | paksasya dharmiïo dharmasyÃnupapatte÷ na tÃvat karmadhÃrayo ta evÃsaækhyÃpÆrvakatvÃ*<4>*c ca na dvigu÷ | anavyayatvÃc ca nÃvyayÅbhÃva÷ | yac chabdavÃcyÃsaæbhavÃt, na hi sa eva dharmÅ sa eva dharma ity arthavirodhÃc ca samÃsÃntasyÃnicpratyayaprasakteÓ ca na bahuvrÅhi÷ | napusaækaliÇgÃt dvivacanaprasaÇgÃc ca "cÃ"arthÃsaæbhavÃc ca na dvandva÷ | saptamÅsamÃsasÆtre ca dharmaÓabdasyÃsaægrahÃd yogavibhÃgena tatsamÃsabhÃve*<5>*pi «a«ÂhÅsaptamyor abhedÃd ity abhiprÃyavÃn prÃha [37]#<«a«thÅtatpuru«Ãd >#[14#<.>#22] iti | «a«ÂhÅsamÃse ca rÃjapuru«Ãdau svÃmyantaravyavacchedo d­«Âo rÃj¤a÷ puru«o vÃcyusyeti(-«o nÃnyasyeti) | tadvad ihÃpi pak«asya dharmo nÃnyasyety anyayogavyavaccheda÷ syÃd ity abhisambandha÷ | __________NOTES__________ [37] «a«ÂhÅsamÃsÃc ca -- S ___________________________ nanu ##[15#<.>#21] vahni÷ | #<Ãdi>#ÓabdÃd buddhyÃdi k«aïikatvene«Âam iti tat ka*<6>*tham aksaïivÃdinaæ taæ prati pak«asya(syÃ)bhÃva ity Ãha ##[15#<.>#21] | ##[15#<.>#22] iti bruvatoyaæ bhÃva÷ -- yadi pratyak«eïa k«aïasyopalak«aïaæ syÃt, tadà d­«ÂÃntaparye«aïà paryavasÃnaæ gacchet | yadà tv anumÃnatas tadà tad api te«Ãm anumÃnam ad­«ÂÃntakaæ kathaæ syÃd iti sÃdhanaæ du÷kham iti | etac ca kasyacit parasya k«aïikatvÃbhyu*<7>*pagamam abhyupagamyoktam | na tu sahetunÃÓavÃdibhir buddhyÃder apy utpattik«aïa eva bhÃvo na tu dvitÅye k«aïa iti evaæ lak«aïaæ k«aïikatvam e«Âavyam, ÃÓutaravinÃÓitvÃbhiprÃyeïa k«aïikaÓabdaprav­tter i«ÂatvÃd iti dra«Âavyam iti | tatra prati.....ndhanasyÃvinÃbhÃvasya bÃdhakapramÃïata÷ siddhÃv apy anyatve 'traiva v­ttir apek«aïÅyeti paribhÃ.... *<8>*##[15#<.>#24] tasya pratipannaæ syÃd ity ÃÓaya÷ | ##[15#<.>#25] svÅk­tam abhyupagatam iti yÃvat | sva#<(sa) >#[15#<.>#26] iti svasÃdhyapratibandha÷ | ##[16#<.>#1]viniÓcaye | ## vastu dhÆmÃdikaæ ##parvatÃdau ##niÓcitaæ ##dhÆmÃde÷ ##vahnyÃdau ##pratibaddhatvam ##pratibandhavida÷ puæsas t## pratibandhavi«ayasya vahnyÃde÷ ##dhÆmÃdi[11b]*< 1>*kaæ ##anumÃpakaæ ##parvatÃdau ##evam arthe | ##balaæ sÃmarthyam iti yÃvat | ##[16#<.>#5] evaæpradhÃnam etad arthaæ "tattulye sadbhÃva÷" iti vacanam | sa hetunÃpi tattvena (hetu÷ kalpitatvena) dharmo yasya sa ##[16#<.>#5]#< >#sÃdhyadharmÅ tasya | vastubalÃd Ãgataæ ## | {p. 261} pak«atvena tasya sapak«atvaæ nirÃkriyata ity Ãha sÃdhyatvene[16.6]ti | icchÃvyavasthitalak«aïatvena tasyÃvÃstavatvaæ *<2>*darÓitam | tena hÅnabalatvam sÃdhyÃvinÃbhÃvitvasyÃvinÃbhÃvÃd iti saæbandha÷ | kasmÃt tannibandhanaæ tad ity apek«ÃyÃm Ãha -- ##[16#<.>#8] iti | ##vinÃbhÃvitvasy#<ÃyogÃd># ayujyamÃnatvÃd iti | ##[16#<.>#10] atrÃnanuv­tter iti | ##[16#<.>#10]tyÃdinà pratividhatte | ##[16#<.>#14]ti ÓiæÓapÃtvÃder v­k«atvÃdivyavahÃrasÃdhanasya | yadÃpi tathÃvidhasya hetor anyatve ca prasiddhena *<3>*pratibandhen kÃryaæ tadÃpy anyatrÃpy ananuvartamÃna÷ kathaæ du«yed ity Ãha ##[16#<.>#18]ti | viruddhopi viparyaye samyagdhetuneti ceti viparyayÃniÓcitav­ttitvam uktam | tasmin dharmiïi saæÓayahetu÷ syÃt | sÃdhyabhÃvÃbhÃvayor ity arthÃt | sÃdhyabhÃvÃbhÃvavimukta eva dharmÅ bhavi«yati prakÃrÃntarasadbhÃvÃt, tat katham asau tatra saæÓayahe*<4>*tu÷ syÃd ity ÃÓaækyÃha -- ##[16#<.>#19]#< >#sÃdhyav­ttivyavacchede vahnibhÃvÃyogÃt | kasyety ÃÓaækÃyÃm Ãha ##[16#<.>#19]#< >#tasya hetor ÃÓrayasyeti | kasmÃt punas tena sÃdhyadharmava[tÃ] | tadabhÃvavatà và bhavitavya÷(vyam) prakÃrÃntarasyÃpi sambhavÃd ity Ãha ##[16#<.>#20]ti | anyonyavyavacchedarÆpÃïÃm ekabhÃvasyÃ*<5>*paravidhinÃntarÅyatvÃt kuta÷ prakÃrÃntaraæ saæbhavatÅti bhÃva÷ | syÃd etat -- antarvyÃptiprasÃdhakÃd eva pramÃïÃdvivÃdÃdhyÃsitasya dharmiïas taddharmatvaj¤ÃnÃn maulasya hetoh katham ativyaktam api vaiyarthyaæbhadantadharmÃkaradattena na lak«itam iti | aho abhiprÃyÃparij¤Ãnavilasitam | evaæ hi bruvato 'syÃyam ÃÓa*<6>*ya÷ -- d­«ÂÃntadharmiïÅva sÃdhyadharmiïy api sarvopasaæhÃreïa dharmÃnavacchedena vyÃptigrahe maulÃd eva sÃdhyasiddhe÷ kuto vaiyarthyam | itarathà d­«ÂÃntadharmiïyapi viparyaye bÃdhakapramÃïav­ttÃvi«yamÃïÃyÃæ katham iva maulo hetur vaiyarthyaæ nÃÓnuvÅta | tathÃhi tatrÃpi tatprav­ttaæ dharmisÃmÃnyopagraheïa vyÃptiæ pratipadyate | *<7>*tathà ca pak«Åk­tasyÃpi jij¤Ãsitadharmavattvaæ tata eva siddham iti | athocyate -- bÃdhakapramÃïamÃhÃtmyÃt sattvasya k«aïikatvasiddhÃv api kiæ na ÓaÓavi«ÃïÃdes tattvaæ siddhaæ tatas tadvyÃv­ttirÆpatÃpratipÃdanÃrthaæ dharmiïo 'vaÓyaæ "saæÓcÃyam ÓabdÃdi÷" ity artha÷ [upa]saæhartavya÷ | ita÷ sattvahetor evÃsaæh­tÃt ÓabdÃde÷ k«aïikatvÃvagatir nÃsmanmate hetor vaiyarthyam i*<8>*ti | nanu samÃnam idam asmÃkam api | tathÃhi vyÃptigrÃhakÃt pramÃïÃt tatra prav­ttÃd api dharmiviÓe«Ãparigraheïa plavamÃnÃkÃrà prav­tti÷ k«aïikatvasattvayos tÃdÃtmyagrÃhiïÅ jÃtà na tu prav­ttyaÇgam | "ya(sa)ccedam" iti tu dar«ite sati "idaæ k«aïikaæ ÓabdÃdi" iti prav­ttyaÇgaæ pratÅtir upajÃyate, yato viÓi«Âe deÓÃdau pravarttata iti | katham asmanmate maula[12a]*< 1>*sya hetor vaiyarthyam {p. 262}amandamandÃk«eïocyata iti |dharmottarÃdibhirvigarhite 'py asminmate gatir iyaæ asmÃbhir upavarïità | atrÃpi tu ki¤cid vÃcyaæ tad asmÃbhir evasvayÆthyavicÃre darÓitam iha tu mà bhÆd virasÅbhÃva iti nocyata iti | nanu viÓe«aïena sahodito nipÃto 'yogaæ vyavacchinatti | "viÓe«aïaviÓe«yÃbhyÃm iti" vacanÃt | atra ca pak«a eva *<2>*vyavacchedakavad viÓe«aïam iti tenaiva sahÃvadhÃraïaæ vÃcyam | tathà ca pak«asyaive dharma ity uktau tadavastho do«a iti cet | naitad asti | "viÓe«aïaviÓe«yÃbhyÃm" ity atra ÓÃbdÅæ gatim anÃÓrityÃÓritatvÃd viÓe«aïam, ÃÓrayatvÃd viÓe«yam ity Ãrthena viÓe«aïaviÓe«yayor abhipretatvÃt | sati caivaæ pak«o na viÓe«aïam, ÃÓrayatvÃd viÓe«yas tu bhavati, dharmas tv ÃÓri*<3>*tatvÃd viÓe«aïam eva na viÓe«ya iti | tena sahoditanipÃto 'yogam eva vyavacchinattÅti sarvam avadÃtam | ##[17#<.>#4] nÃma kaÓcit puru«a÷ | tenaivÃkÃreïa j¤Ãtasya j¤ÃnÃya praÓnÃnupapatti÷ | ##[38]##[17#<.>#11] | #<Ãdi>#[17#<.>#11] ÓabdÃt prakaraïÃdisaægraha÷ | ##ananyasÃdhÃraïe ##'tiÓaye ##r yasya sa [17#<.>#12] tathà | tad uktaæ "*<4>*na hi viÓe«asannidhir eva sÃmÃnyaÓabdÃnÃæ viÓe«Ãvasthitihetur api tu prakaraïasÃmarthyÃdikam arpaya(m api" i)ti | ##[17#<.>#12]tyÃdinaitad eva samarthayate | pÃrtha÷ p­thÃyÃ÷ kuntÃyà apatyam | yogarƬhiÓ cai«Ã tenÃrjuna evÃbhidhÅyate | #<Órotu÷ >#[17#<.>#19]#< >#arthÃt pra«Âu÷ pratipÃdyasyeti yÃvat | ##[17#<.>#13]#< sÃtiÓayaæ >#dhÃnurddharya(yaæ ya)dÃnya*<5>*gÃmi ni«idhyate | __________NOTES__________ [38] Ãlokasammata÷ "sÃmarthyÃdinÃ" iti samyak | na tu yathà mudrita÷ "prakaraïa sÃmarthyÃdinÃ" iti | ___________________________ kamÃt tatra dhanurdharatvamÃtram ity Ãha ##[17#<.>#15]ti | parÃm­«yate[39][17#<.>#21] vÃcyatvena parig­hyate | __________NOTES__________ [39] parÃm­Óyate -- S ___________________________ anabhimataæ prati«edhayati ##[17#<.>#21] iti | kuta ity Ãha -- ##[17#<.>#22]ti | nanu kai«Ã vÃcoyuktird## | kiæ dhÆmÃdÅnÃæ ÃÓritatvena dharmÃïÃæ dhÆmatvapÃrthivatvÃdayo dharmà na santi*<6>*? yenaivam ucyata iti | satyam etad và kevalaæ bodhe yatna÷ karaïÅya÷ | dharmaÓabdeneha sÃdhyo vahnyÃdir abhipreta÷ sa ca tasya dharmo nÃsty eveti kim avadyam | athÃtra kena dharmo 'bhihito yena dharmasya dharmabhÃvapratipÃdanaæ yujyata ity Ãha {p. 263} ##[17#<.>#22] iti | ## yasmÃd arthe | aæÓa ivÃæÓo yathÃæÓo '*<7>*ÓiviÓe«aïas tathà dharmopi dharmiviÓe«aka ity abhiprÃya÷ | pak«aÓabdena samudÃyavacanÃt tad ekadeÓa evÃæÓo vaktavya ity Ãha ##[17#<.>#22] iti | tasyaivaikadeÓa÷ kiæ nocyata ity Ãha ##[40]##[17#<.>#22] iti | [40] mudrite "ca" rahita÷ pÃÂha÷ kaplita÷ kintu Ãlokasammata÷ pÃÂha÷ "tasya ca eka-" iti | ___________________________ ##[41]##[17#<.>#28]ti pÆrvaæ boddhavyam | yato vyÃpye sati vyÃpakasya niyamenopasthÃpanam eva vyÃpakani«Âhà vyÃpti*<8>*s tatkaraïÃt | ##[18#<.>#3] na tu vyÃpakasya ##r#< >#avinÃbhÃvitÃpratÅti÷ | kim apek«Ã sà tathà pratÅtir ity Ãha[42]##[18#<.>#2]ti | vyÃpakabhÃvam apek«ate "Åk«ik«amibhyÃæ¤ ca" [VÃ. 1981] iti karmopapade ïa÷ | ##sya ##niyamavi«ayaæ rÆpam apek«ya paryÃlocya tathà pratÅtir bhavatÅty artha÷ | __________NOTES__________ [41] ayam eva samyak pÃÂha÷ na tu yathà kalpito 'smÃbhih "dharmÃïÃæ dharmÃntaratvÃbhÃvÃt" iti | [42] Ãlokasammata÷ "vyÃpakabhÃvÃpek«Ã" iti pÃÂha÷ samyak, na tu yathà asmÃbhi÷ kalpita÷ | ___________________________ tatra bhÃvam evety abhimatam avadhÃraïaæ pradarÓyÃnabhimataæ nirÃ[12b]*< 1>*kurvann Ãha ## ##[18#<.>#3]ti | ##[18#<.>#5]ti | avadhÃryata iti vartate | ##[18#<.>#6] sapak«Ãsapak«asÃdhÃraïa÷ | do«ÃntarasamuccayÃrthaÓ cakÃra÷ | ##[18#<.>#8]Óabdo vyÃpakadharmÃpek«ayà pak«Ãntaram avadyotayati | ##[18#<.>#8]ty avadhÃraïam abhimataæ pratipÃdyÃnyathÃvadhÃraïaæ ni«edhayann Ãha ##ti [18#<.>#9] | etad eva sÆtrakÃravacanena saæsyandayann Ãha ##[18#<.>#17]ti | *<2>*liÇge sÃdhane sati ##sÃdhyaæ ##| anena vyÃpakadharmagatà vyÃptir darÓità | ##lliÇgaæ ##sÃdhya eva bhavatÅti | anena vyÃpyadharmagatà vyÃptir uktà | uktena prakÃreïa ##vadhÃraïasya ##vaiparÅtye-viparyÃsaÓ ca ekatrÃyogavyavacchedena viÓe«aïÃ(ïama)paratrÃnyayogavyavacchedena tasmin ## sati *<3>*##[##]## ()vyÃptir ity artha÷ |[43]##[18#<.>#20] vyÃpter ubhayatra ekÃkÃratÃpratipattiprati«edhapradarÓanena | aya¤ ca do«aÃcÃryeïaye dhÆmaæ saæyoginaæ hetum icchanti, tÃn pratyabhihito na tunaiyÃyikÃn prati | tair dhÆmasya ekÃrthasamavÃyitvÃl liÇgatvenopagatatvÃt | te hi dhÆmÃ{p. 264}vayavinaæ pradeÓaæ và dharmiïam ÃdhÃya*<4>* sÃgnitvasi«Ãdhayi«ayà dhÆmatvaæ dhÆmavattvaæ và sÃmÃnyaæ hetum upÃdadata iti | __________NOTES__________ ___________________________ [43] etena -- S ##[18#<.>#23] vyÃptivatsadgamakatve #<ÃkhyÃtaæ >#[18#<.>#23] prakÃÓitam | ##[18#<.>#23]tyÃdinaitad eva samarthayate | etad api tadvacanena saæsyandayann Ãha -- ##[19#<.>#1]#< >#iti | dvi«ÂhatvÃt sambandhasya katham ubhayatraikÃkÃratÃvyÃptir na syÃd ity ÃÓaækya ##ty anena dvi«Âhaæ samba*<5>*ndhaæ vÃstavam abhyupagamyÃpi pratividhatte | kayor asÃv ity Ãha = ##[19#<.>#2] iti | aægej¤apa(aÇger j¤Ãnapa)rasya grahaïÃd aægyate liÇgyate pratÅyate 'nena parok«Ãrtha ity aÇgaæ liÇgam | tena liÇgaliÇginor ity artha÷ | kiæbhÆta÷ sa ity Ãha | sahe[19.2]ti | tayor eva yugapadbhÃviprak­tatvÃt | dvi«ÂhatvÃbhyupagamÃd eva ca sahabhÃvitvÃbhyupagamo*<6>*py ÃyÃta÷ | "##"ÓabdasÃnnidhyÃt "tathÃpÅ"ty arthato dra«Âavyam | ## saæbandhasya ## vartanam | tayor liÇgaliÇginor ity arthÃt | kayor iva sety Ãha -- #<ÃdhÃrÃdheyayor >#iveti saptamyantÃd ## | yathà ÃdhÃrÃdheyabhÃvalak«aïa÷ sambandho dvi«Âhopi naikarÆpayà v­ttyà dvayor vartate yata evaikasambandhayogepi nÃdhÃrasyÃ*<7>*dheyatvam Ãdheyasya vÃdhÃratvaæ tathà liÇgaliÇginor vyÃptir api dhÆmatvÃdÃv anyathÃ, anyathà ca vahnitvÃdau | ata eva dhÆmatvÃdir eva vyÃpyatayà gamako na prameyatvÃdi÷ | vahnitvÃdir eva vyÃpakatayà gamyo na tu tÃrïatvÃdir nÃpi dhÆmo gamyo vahnir gamaka iti | yata evaæ tasya v­tti÷ ##[19#<.>#4] kÃraïena | ##[19#<.>#4]tyÃdinà prakaraïopasaæhÃra÷ | ##*<8>* [19#<.>#10] itinyÃyabindau |viniÓcaye 'pi "trirÆpÃl liÇgÃt" ityÃdinokta÷ | spardhayÃvasthÃnaæ ## | ##[19#<.>#22] yasya sa, tadbhÃvas tattÃ, tasyÃ÷ ## prakÃÓanaæ tad eva ##prayojanaæ yasya "##"Óabdasya | paramÃrthatas tÃdÃtmyÃt [19.24] iti bruvatà tadupapÃdayatà cÃnvayena vyatirekagatau vyatirekeïa cÃnvayagatau svabhÃvahetur adhik­ta iti darÓitam | tena yat ke[13a]*< 1>*nacid upak«iptam -- "sÃmarthyam icchata÷kÅrter na«Âaæ dvitvÃvadhÃraïam" iti - tad apahastitam dra«Âavyam | {p. 265}[44]## niÓcayarÆpÃt prastÃvÃt | "pak«adharmas tadaæÓena vyÃpto hetu÷" iti vacanÃt | ## paripÃÂyà | ##ti sarvasyaivety avadhÃraïÅyam | ## iti sÃmasty ani«edho boddhavyo na tu kasyacit | dvÃbhyÃm anyasya punar ekaike*<2>*neti | __________NOTES__________ [44] atra S prater ekaæ patraæ na«Âam | ___________________________ avikalpanatvÃt pratyak«Ãsya kathaæ tato niÓcayas tasya sambhavÅty ÃÓaækyÃha -- pratyak«eïa[45]##[20#<.>#8]ti | ##[20#<.>#8] yasmÃd arthe | ##[20#<.>#9]ti dhÆmÃdiliÇgapratyak«ÃbhiprÃyeïoktam | ##[20#<.>#9]#< >#iti pratyak«ato ##ity upacÃrata÷ ##iti | __________NOTES__________ [45] S pratau "prati" iti nÃsti | ___________________________ nanu sÃmÃnyaæ liÇgaæ kathaæ tasyÃdhyak«ato niÓcaya ity Ãha ##[20#<.>#11]ti | ##[20#<.>#19] ityÃdinÃuddyo*<3>*takaramatam ÃÓaækyate | ##[20#<.>#19] vahnimÃn | sa deÓo 'pratyak«o 'dhodeÓasya tÃdrÆpyÃd ity ÃÓaya÷ | kiæ tathÃbhÆtaæ nabhosti? sattve và kiæ tasya bhÃgostÅty ÃÓaækyabauddhÃbhipretam eva darÓayan para Ãha #<Ãloke>#[20#<.>#20]ti | ÃdirahaïÃt tamaso grahaïam | tad uktam " ÃlokatamasÅ nabha÷" ivÃ(ityÃ)Óaya÷ | ##vastuta÷ sÃdharmyÃ(sÃdhyÃ)dhÃ*<4>*ra iti dra«Âavyam | tarhy anumÃnotseda eva prÃpta ity ÃÓaækya puner eva vyavasthÃæ kurvann Ãha ##[20#<.>#22]#< >#iti | kathaæ puna÷ sa eva dharmÅ sa eva hetur bhavitum arhatÅty Ãha ##[20#<.>#22] iti | anena dhÆmaviÓe«asya dharmitvaæ dhÆmasÃmÃnyasya hetutvaæ darÓayati | samÃnacodyopadarÓanamukhena ##[20#<.>#23]#< >#ityÃdinà siddhÃntÅ pra*<5>*tividhÃtum upakramate | ##ivaæ mate÷ | ##[20#<.>#27]#< >#iti d­ÓyÃd­ÓyavibhÃgavata÷ dhÆmepi dharmiïi uktena prakÃreïa etat saægacchata iti sÃmyÃbhimÃnaÓa«yaæ(Óasyaæ) parasya sÃ(ÓÃ)tayann Ãha ## ##[21#<.>#1]ti | ##Óabda÷ paramatÃd viÓe«Ãrtha÷ | anyatropalabhyamÃnasyÃnyadeÓÃpek«ayà gamakatvaæ katham ity Ãha ##*<6>*##[21#<.>#2]ti | ÃcÃryeïÃpy etad abhimatam ity upadarÓayann Ãha ##[21#<.>#3]ti | ataÓ caivam abhyupetavyam iti darÓayann Ãha ##[21#<.>#9]ti | anumÃnahetutvÃd anumÃnaæ pratyayabhedabheditvÃdi | ##[21#<.>#15]#< >#svarÆpagrahaïam api tÃvat kathaæ yujyate ity eva yojyam | ##[21#<.>#15] ÃdhÃrÃdheyalak«aïasya graha*<7>*ïam | ##[21#<.>#16] pratyavasthÅyamÃnasyÃkÃraæ darÓayati | {p. 266} evam asau pratyavatastha iti kathaæ j¤Ãyata ity ÃÓaækyÃha ##[21#<.>#16]ti | ## yasmÃt ##kumÃrilena| jyoti«ÂomÃde÷ Óreya÷sÃdhanatvaæ ## boddhavya÷ | yad ÃhaÓabarasvÃmÅ"ko dharmmo ya÷ Óreya÷sÃdhana÷" [ÁÃbarabhÃ.1.1.2] iti | ataevakumÃrilopyÃha "Óreya÷sÃdhanatÃpy e«Ãæ ni*<8>*tyaæ vedÃt pratÅyate" [ÁlokavÃ. 2.14] iti | jaiminisÆtre ÓabarasvÃmÅyam ##[21#<.>#17] | etadbhëyam iti cÃrthadvÃreïoktam | na tv Åd­Óa evabhëyagrantha÷| pramÃïasyeti vivak«ÃyÃm ##[21#<.>#18] iti nirdeÓa÷ | kadà tatpÆrvakaæ tad ity Ãha ##ti | ##kalpanÃÓÆnyà ##[21#<.>#19] | saiva kathaæ tathety Ãha ##[21#<.>#19]ti | yasmÃd arthe và [13b] *<1>*yadÃÓabdo dra«Âavya÷ | vikalpanam antareïÃpi kathaæ na tathà grahaïam ity Ãha ##[21#<.>#20]ti | liÇgÃde÷ pratyÃsannatvÃt liÇgÃdikam evÃ## dra«Âavyam | ##sambaddhatvena ##grahaïam | ## Ãk«epasyÃkÃraæ darÓayati | pratyak«eïÃgrahaïaæ kasyety apek«ÃyÃm Ãha ##[21#<.>#23]r iti | kuta ity Ãha -- ## iti | ## ity agrahaïam | ##ti ni«edhayati | vikalpa*<2>*syÃpÅ«ÂatvÃt pratyak«eïeti prakaraïÃt | kiæ vikalpamÃtrasya tathotpattir ity ÃÓaækyÃha -- ##[21#<.>#24]ti | ##upakÃri yasya, tasmÃdvopakÃropy astÅti tathà | nanu nirvikalpasavikalpabhedenÃrthavij¤Ãnasya dvaite satÅdaæ vaktuæ yujyate | na caitat saæbhavÅty Ãha -- ##[21#<.>#25]ti | ## yasmÃdarthe | vikalpÃt pÆrvaæ bhÃvÃt ##[21#<.>#25]#< >#Ãdyam bÃlÃdi«u tathÃ*<3>*vidhavikalpÃni«Âer j¤Ãnaæ d­«ÂÃntataye«Âam | #<Óuddhavastujam># [21#<.>#26] Óabdasmaraïarahitavastujam ity artha÷ | ##[21#<.>#27] ÃlocanÃj¤ÃnÃt ##m uttarakÃlam | ##r aprathame | ##viÓi«Âaæ ##na kevalam ÃlocanÃj¤Ãnam iti ##Óabda÷ | evaæ ca bruvato 'yaæ bhÃva÷ -- yady api prathamaæ nirvikalpakabodhena dvyÃtmakaæ *<4>*vastug­hÅtam indriyasaæbandhÃt, tathÃpi na viÓe«yaviÓe«aïabhÃvÃpattyà g­hÅtam, aya÷ÓalÃkÃkalpayor jÃtitadvato÷ sÃk«ÃtkaraïÃt | tathà g­hïattv idaæ pramÃïam eveti | ##nà [22#<.>#1]#< >#ukte÷ ÃkÃraæ darÓayati | ##[22#<.>#3] sÃmarthyÃd etad uktam | na tu sÃk«Ãt tenoktam etat | yasmÃt tenaivaæ bruvatà sÃmarthyÃd etat prakÃÓitaæ ##[22#<.>#3] tasmÃt | ##kumÃrilena ##[46]##yo ## "saugatÃnÃm eva pratyak«eïa liÇgÃdyagrahaïÃm" ity evaælak«aïa÷, tasya ## | __________NOTES__________ [46] upavarïita S | ___________________________ {p. 267} Ói«yÃïÃæ sukhapratipattyarthaæ ##[22#<.>#4]tyÃdiphakkikÃyÃ÷ samudÃyÃrtham upadarÓayann Ãha ##[22#<.>#5]ti | nanu cÃvikalpakaæ pratyak«aæ neyato vyÃdhÃna(vyÃpÃrÃn)kartuæ samarthaæ tat*<6>* kathaæ tannibandhanas tanniÓcaya ity abhidhÃtari katham idaæ "sadhÆmaæ hÅ"tyÃdivaco na plavata ity ÃÓaækÃyÃm ##[22#<.>#5]ti | ##[22#<.>#5] avadhÃraïe | ekasya sÃk«Ãd itarasya sÃmarthyÃj jananÃt ##[22#<.>#9]ty uktam | kadÃcid vidhivikalpaæ kadÃcit prati«edhavikalpaæ janayatÅty abhiprÃyeïa caitad uktam | ##[22#<.>#10]ti yathÃyogaæ vi*<7>*dhivikalpo darÓita÷ | ##[22#<.>#10] ityÃdi yathÃyogaæ prati«edhavikalpa÷ | kim anubhÆte 'rthe vikalpodaya÷? naivam ucyata ity Ãha[47]##[22#<.>#11]ti (yathÃnubhavam iti) | yady anubhavÃnatikrameïa vikalpodayas tadà sarvatrÃæÓe tadudayaprasaÇga÷ ity Ãha ##[22#<.>#11]ti | ##abhyÃsÃdisahakÃrikÃïÃm iti boddhavyam | na tu vikalpasyotpadyamÃnÃbhyÃ(mÃnasyÃbhyÃ)sÃdi÷ *<8>*sahakÃrÅ, anubhavasya tu bhavati | kecit(kaÓcit) khalu yannama(?)nubhavo bhÆyodarÓanalak«aïÃbhyÃsasahakÃryanurÆpaæ vikalpaæ janayati | asyÃpy ayam artha÷ -- nÃnubhava ity eva vikalpaæ janayati | kiætu kaÓcit puna÷ punas tatrotpadyamÃnas tÃd­Óo bhavati | yathà rÆpakÃdiparÅk«akÃïÃm | kaÓcit tu svabhÃvÃtiÓayalak«aïaæ pÃÂavam apek«ya janayati | asyÃpy aya[14a]*< 1>*m artha÷ -- kaÓcid anubhava÷ prak­tyaiva paÂÅyÃn jÃyate yas tatra k«ama÷ | yathà yoginÃæ sarvatra | asmÃdÃdÅnÃæ ke(kva)cid vi«aye | kvacit punar avidyÃnubandhÃt sad­ÓÃparÃparotpÃdavipralabdhaÓ ca sarvadaiva tirask­tapaÂimà yo naiva tatk«amo bhavati | yathÃrvÃgdarÓinÃæ k«aïikatvÃdau | ##[22#<.>#11]ty atrÃdigrahaïÃt pratyÃsattitÃratamyÃdayo g­hyante | __________NOTES__________ [47] yathÃnubhavam iti -- S ___________________________ syÃd etat -- sa*<2>*mbandho 'yam iti niÓcayÃnanubhavanÃt kathaæ sambandhaniÓcayas tannibandhana ucyata ity ÃÓaækyÃha ##[22#<.>#13]ti | pÃÓcÃtyavidhiprati«edhavikalpajananaæ yathokta÷ prakÃras tena | nanu sambandhasyÃdhÃrÃdheyalak«aïasyÃnanubhavÃt kathaæ tanniÓcayas tannibandhana upavarïyata ity Ãha ##[22#<.>#16]ti | ##[22#<.>#19] auttarÃdharyeïa ##[22#<.>#19] g­hÅtvà | {p. 268} yadi *<3>*tathÃbhÆtavastudvayÃd anyo nÃsti tarhi katham "anayor ayaæ saæbandha÷ sambandhinau caitau" iti vyavahÃra ity Ãha -- ##[22#<.>#20]#< >#| yena tathÃbhÆtavastudvayÃnubhavÃÓrayata÷ samÃropita÷ sanbandha÷ tena kÃraïena ##[22#<.>#21]Ó ca "ayaæ dharmÅ ayaæ dharma÷" iti ÓÃbdo 'bhipreta÷ | ##[22#<.>#21]tÅtthaæbhÆtalak«aïà ceyaæ t­tÅyà | etad vyavahÃre kÃraïam Ãha ##*<4>*##[22#<.>#20]ti | na tv ayaæ paramÃrthiko vyavahÃra ity artha÷ | nanu ca tathÃbhÆtavastudvayÃd anyasya sambandhasyÃbhÃvÃt, tasya ca pratyak«eïa grahaïÃt sambandhaniÓcayas tathÃbhÆtavastudvayak­tos tu, liÇgasÃmÃnyaniÓcayas tu kathaæ tatk­ta÷ | pratyak«eïa liÇgasÃmÃnyasyÃgrahaïÃt | na ca viÓe«o liÇgam ity ÃÓaækyÃha ##[22#<.>#22]ti | *<5>*##Óabda÷ sambandhavyavahÃrÃt sÃmÃnyavyavahÃrasyÃnatiÓayakhyÃpanÃrtha÷ | syÃd etat -- anugatasya vastuno 'bhÃve 'nugatapratyayo nirhetuka÷ kathaæ bhaved ity Ãha ##[22#<.>#23] iti | na svalak«aïasya vikalpajanane sÃk«Ãd vyÃparas tasyÃtadvi«ayatvÃd ity Ãha -- ##[22#<.>#23]ti | yadi te vijÃtÅyasvabhÃvÃs tathÃpi kathaæ ta*<6>*tpratyayahetutvaæ te«Ãm ity Ãha -- ##[22#<.>#23]ti | ##syÃbhinnakÃrasya ##, sa cÃsau ##Ó ca [tatra] ## |ÃcÃryavacanenaitat saæsyandayann Ãha ## [22#<.>#25] iti | [ekasyÃ]bhinnasya pratyavamar«as tad evedam iti sambandhÃhÃra (samanvÃhÃra) iti vigraha÷ kÃrya÷ na tv ekaÓ cÃsau pratyavamar«aÓ ceti | evaæ hi pratyavamar«aÓ cÃ(syÃ)pi bhinna*<7>*tvÃt katham ekatvaæ? tadaparaika(parÃ)marÓÃd iti yady ucyeta tadà tasyÃpi tattvaæ tata ity anavasthà | tathà ca yÃvad antimasya tathÃtvaæ na j¤Ãyate tÃvad ÃdimasyÃpi tattvavyavasthà na syÃt, asatyÃæ ca tasyÃm ekadhÅhetubhÃvena vyaktÅnÃm apy abhinna[tvam a]rpÃyituæ na Óakyetety alam iha vistareïa | yasmÃt tair ayaæ vikalpo janyate tata÷ [23#<.>#1] | anubhÆtÃlambanaæ j¤Ãnaæ sm­ti÷, atra tu *<8>*sÃmÃnyaæ kenÃnubhÆtam ayaæ g­hïÃti, yena sm­titvaæ syÃd ity Ãha ##[23#<.>#1] iti | vijÃtÅyavyÃv­ttaæ svalaksaïaæ pratyak«eïek«itam, na tu vyÃv­ttir ity Ãha ##[23#<.>#3]ti | syÃd etat -- vikalpÃnÃm anarthagrÃhitayà bÃhyÃrthÃsaæsparÓÃd eva kathaæ g­hÅtagrÃhitvalak«aïaæ sm­titvam ity ÃÓcarya upasaæhÃrÃpadeÓenÃha -- ##[23#<.>#4] iti | yady evaæ dvaidham api vikalpa÷ pratipattur adhyavasÃ[14b]*< 1>*yavaÓÃd g­hÅtabÃhyÃrthagrÃhitayà sm­tir ucyate, tarhi paramÃrthata÷ kiævi«aya ity Ãha ##[23#<.>#7] iti | yato 'yaæ vikalpa÷ paramÃrthato nirvi«ayopi pratipantradhyavasÃyÃnurodhÃt sm­tir abhipreta÷ ##[23#<.>#7] tasmÃt | ## etad vak«yamÃïakam #<Ãha># {p. 269} kaÓcitkumÃrilÃdi÷| kim Ãhety Ãha ##[23#<.>#7]ti | ##bhinnÃkÃraæ yadvij¤Ãnaæ tad ## ## sm­tirÆpa*<2>*m iti ##bauddho vadet | ##ivaævÃdino ## niÓcitaæ ## vi«aye yat## tatra #<ÓaktatÃ># sÃmarthyam astu | vandhyÃsutasyÃpi smarttuæ yat so(-rtum asau) Óakta iti yÃvat kathaæ tasyÃtyÃntÃbhÃvasmaraïaÓaktatopakalpyata iti ÃÓaækÃyÃæ cÆrïakenopapattim Ãha ##ananubhÆtatvÃt | evaæ bruvato 'pi (yaæ) bhÃva÷ -- anubhÆte *<3>*hi sm­tir bhavati | yadi vÃnanubhÆtepi smaraïam upapadyate tadà vandhyÃsutepy ananubhÆtatvÃviÓe«Ãt smÃrtà buddhi÷ kiæ na kalpyata iti | ##[23#<.>#18]Óabdo 'dhye«Ãmantraïe | ##Óabda÷ sÃmÃnyata÷ praÓne | ##Óabdas tu viÓe«ata÷ | tenÃyam artha÷ -- yu«mÃn evÃdhye«ya sÃmÃnyato viÓe«ataÓ ca etat p­cchÃma iti | Óataæ saævatsa*<4>*rÃ÷ puru«Ãyu«am | atra svÃtantryaparijihÅr«ayà tatkÃrikà upak«ipann Ãha -- ##[23#<.>#19]ti | ##[23#<.>#20]bauddhasyamatena | tasya ##[23#<.>#28] ##[23#<.>#29] iti sambandha÷ kÃrya÷ | #<ÃnantyÃt >#[23#<.>#28] iti hetu÷ | tasyaiva samarthanaæ sarvam | aliÇgajam evÃnumÃnaæ bhavi«yatÅty Ãha -- ##[23#<.>#21]ti | ## yasmÃd arthe | *<5>*##[23#<.>#21] liÇgarahitam | ##svalak«aïasya anavagatam eva liÇgaæ liÇgij¤Ãnaæ kari«yatÅty Ãha -- ##[23#<.>#23]ti | ## pÆrvavat | pradÅpayogyatayà gamakasvasyÃbhÃvÃd iti bhÃva÷ | ##[23#<.>#24] sÃmÃnyarÆpasya liÇgasya | ## liÇgasÃmÃnyagrÃhiïo 'numÃnÃntara##[23#<.>#25] janma | kiæbhÆtÃl liÇgÃt ##*<6>*##sÃmÃnyaj¤ÃnayuktÃt sÃmÃnyÃtmanà j¤ÃtÃd iti yÃvat | asya ca liÇgasÃmÃnyasya j¤ÃyamÃnasyÃnumeyatvam, pratyak«eïa tvanmate sÃmÃnyÃgrahaïÃd iti bhÃva÷ | ## liÇgasya sÃmÃnya##[23#<.>#26] liÇgenÃpareïety arthÃt | tenÃpi sÃmÃnyarÆpatayà anumÃnÃntarÃd eva j¤Ãtena tathÃbhÃvya*<7>*m ity abhiprÃyeïÃha -- ##[23#<.>#27]ti | astv evaæ kà k«atir ity Ãha ##[23#<.>#27]ti | nanv evaæ liÇgÃnumÃnasyaivÃnantyaæ na tu liÇgyanumÃnasya tat kathaæliÇgyanumÃnÃnÃm ity uktam iti cet | satyaæ, kevalaæ tad evÃdyaæ liÇgaæ j¤ÃpakahetvadhikÃrÃt j¤ÃyamÃnasÃmÃnyarÆpatayà cÃnumÃnatà (-mÃnena) niÓcÅyamÃnaæ liÇgi jÃtam | svaliÇgyape*<8>*k«ayà liÇgam apek«ata(m apÅ«yata) iti abhiprÃyÃd ado«a eva | {p. 270} ##smil ##[23#<.>#28] dharmiïi | nanu ca sÃmÃnyarÆpasya liÇgatve tasya cÃnumÃnenaiva grahe na pratyak«atas tanniÓcaya upapadyata ity abhidhÃtari katham idamÃcÃryÅyaæ ##metyÃdinà pratyak«atas tanniÓcayasyopavarïanaæ yujyata ity ÃÓaækyÃha ##[23#<.>#30] iti | ##[24#<.>#1] bhrÃntatvÃt | [15a]*< 1>*## hi vijÃtÅyavyÃv­tti÷ | ayam artho -- vijÃtÅyavyÃv­tter anyasya sÃmÃnyasyÃbhÃvÃt vijÃtÅyavyÃv­ttyavagama eva sÃmÃnyÃvagama÷ | vÃsanÃdvayanibaddhaÓ ca vikalpa÷ svapratibhÃsam eva niyataæ bahÅrÆpatayà sÃdhÃraïatayà pratipadyamÃno bÃhya eva vijÃtÅyavyÃv­ttyà mayà pratÅyata iti manyata iti | prakrtyà bhrÃntatvÃt sÃmÃnyasya | sa vivecita*<2>*bhedo []bheda eva vikalpena pratÅyata ity uktam | atha yadi prak­tibhrÃnto 'yaæ vikalpas tarhi kathaæ tasya atadvyÃvrttavastuprÃpakatvalak«aïaæ saævÃdakatvam ity Ãha ##[24#<.>#2]ti | kasmÃt punar vikalpÃbhÃsasÃmÃnyasya liÇga(Çgatvam) na tu dhÆmÃdisvalak«aïasyety Ãha ##[24#<.>#6]ti | ##[24#<.>#6]tyÃdinopapattim Ãha | atraivopacayahetuæ darÓayann Ãha ##[24#<.>#7]ti | aya*<3>*m atrÃbhiprÃya÷ | avaÓyaæ hi ki¤cid anumitsatà dhÆmÃdisvalak«aïadarÓanottarakÃlam -- "idaæ sÃdhyam idaæ sÃdhanam" iti saækalayitavyam | sati cÃsmin saækalpe sata÷ k«aïabhaÇgitayà vastudarÓanÃbhÃvÃt | darÓanena ca vi«ayiïà vi«ayasya d­ÓyasyÃ[48]bhidhÃnaæ tena d­Óyasya liÇgaæ(liÇga)svalak«aïasyÃbhÃvÃd ity artha÷ | tataÓ ca katham svalak«aïadarÓanÃÓrayo *<4>*gamyagamakabhÃvo bhaved yena kalpitadharmadvÃrako gamyagamakabhÃvo [na bha]ved iti | __________NOTES__________ [48] P d­Óyasya liÇgaæ | N prater atra samyak pÃÂha÷ | ata eva sa eva mÆle sthÃpita÷ | ___________________________ nanu yadi pratyak«ap­«ÂhabhÃvinÃpi vikalpena sÃmÃnyaæ pratÅyate, tarhinyÃyabindau yadavÃdi [te]na "anyatsÃmÃnyalak«aïaæ so 'numÃnasya vi«aya÷" iti virudhyetety ÃÓaækyÃha ##[24#<.>#9]ti | tadanyasye[24.11]ty anumÃnottarakÃlabhÃvi*<5>*no 'prÃptaprÃmÃnyasyÃgnir atretyÃdyÃkÃrasyÃnyasyÃpi svatantrasya vikalpasya | evam api kim artham avadhÃryata ity Ãha ##[24#<.>#12] | ## grÃhyatvena naiva bhavatÅti pratipÃdayitum ity artha÷ | pÆrvapak«advayapÆrvakaæ phakkikÃyÃ÷ samudÃyÃrthaæ vyÃkhyÃyÃvayavÃrthaæ vyÃkhyÃtuæ ##[24#<.>#13] ityÃdinopakra*<6>*mate | #<Ãdi>#[?]ÓabdÃd ekavinÃÓe sarvavinÃÓÃdisaÇgraha÷ "pratyakseïa d­«Âavata÷" {p. 271} ity asya tÃtparyÃrtham Ãha ##[24#<.>#26]ti | kathaæ punar asya tathÃmananam anupapannam ity Ãha ##[24#<.>#27]ti | ##[24#<.>#27]ti hetubhÃvena viÓe«aïam | syÃd etat -- kathaæ viviktatÃpratÅti÷ | yadi kevalapratÅtis tarhi sÃbhÃvasaævittibhantareïa*<7>* natarÃæ prasiddyatÅti kathaæ pratyak«eïa tathÃgrahaïam upavarïyata iti | tad asat | tathÃhi bhinnam abhÃvam icchatÃpi vastÆnÃæ svarÆpaæ parÃnanupravi«Âam avaÓyai«Âavyam, anyathà prÃtisvikÃm evaæ tadabhÃvasyaivÃyogÃnÃm (?) | ata÷ parÃnanupraveÓena graha eva kevalagraha÷ | itarathetaretarÃÓrayatvaprasaÇga÷ | tÃvat khalv abhÃvasaævittir nÃsti tadÃ*<8>*tmavad yÃvat kevalagraho na bhavet | tÃvac ca kevalagraho nÃsti yÃvat nÃbhÃvasaævittir iti | ki¤ca yathà kevalo 'bhÃvo 'paraïÃbhÃvena vinà pratÅyate tathà bhÃvopy antareïÃparÃbhÃvaæ kevala÷ kiæ na mÅyeta | evam anabhyupagame vÃnavasthà prasajyeteti | tad ÃhavÃrtikÃlaækÃre praj¤Ãkaragupta÷ "praparÃnanu[15b]*< 1>*veÓena pratÅti÷ kevalagraha÷ | nanu kevalasamva(saævitti)r abhÃvavittita÷ kuta÷ | sÃpi kevalasaævittiæ vinà neti samÃnatà || yathà và kevalo 'bhÃvo vinÃbhÃvena mÅyate | tathÃbhÃ(tathà bhÃ)vopi naiva¤ ced anavasthà prasajyate ||" iti | kathaæ nirvi«ayasya vikalpasya yathÃd­«Âabhedasya paramÃrthavi«ayatvam ucyata ity Ãha[49]##Ãdi | __________NOTES__________ [49] S pratir atra truÂita÷ | ___________________________ ##tad upapattyape*<2>*k«ayà | paramÃrthaÓabdayogovÃrtikakÃrasya ÂÅkÃk­tÃdarÓita÷ | lak«yate cÃyamÃcÃryasyÃbhimata÷ | samÃno yadvat yÃd­Óo d­«Âo ## | sa cÃsau ## eva ## | sa eva vi«ayo 'dhyavasÃyavaÓÃd yasyeti sa tathà | itarathà tu paramÃrthato 'vi«aya eva | "paramÃrthaÓabdaæ prayuæjÃno vÃrtikakÃra÷ kathaæ na pramÃdye(dya?)" evaæ tubhaÂÂÃ*<3>*rcaÂena kathaæ na vyÃkhyÃtam iti na pratÅma÷ | pramÃïalak«aïasÃmÃnyena yogam upadarÓya pramÃïaviÓe«asya pratyak«asyÃpi lak«aïena yogaæ darÓayann Ãha ## iti | | indriyÃïÃæ iti vyaktivivak«ayà bahuvacanam | cak«ur indriyÃpek«ayà granthasyÃsya yojanÃyÃæ tu indriyasya nÃyanaraÓmyavayavina indriyasyÃnu*<4>*mÃnasiddhasya saæbhÃradaæÓena saæyoge saæbandhe saty asya vikalpasya nÅtopanityÃtmano bhÃvÃd iti | {p. 272-278} "yadvendriyaæ pramÃïa(ïaæ) syÃt tasya cÃrthena saægati÷ [ÁlokavÃ. 4.60] ityÃdivacanÃt svÃbhimÃnÃt pratyak«atvenendriyam udÃharaïÅk­taæ pareïa | na puna÷ pratipÃdyapratipÃdakayor buddhisÃmyavi«ayo d­«ÂÃnto bhavitum arhati |bauddhasyai*<5>*vam ani«Âer bÃdhakÃbhidhÃnÃc ceti | ##[25#<.>#13]ty atra ccheda÷ subodha eva | #<Ãdyami>#[25#<.>#12]ty etad vyÃcak«Ãïa Ãha #<Ãdau >#[25#<.>#14] iti | kasmÃdÃ[da]vityÃkÃæk«ÃyÃæ Ãha ##[25#<.>#14]ti | #<Ãdau bhavam># iti tv artha[÷] yasyÃrthasyetyÃdinà svalak«aïenÃsÃdhÃraïasyaivopalak«aïÃd ## iti vyÃca«Âe | ##[25#<.>#16]r vidhiprati«edha*<6>*vikalpayo÷ | uktam evÃrthaæ tathÃhÅ[25.17]tyÃdinopapÃdayati | ##[25#<.>#25] [a]parÃmiÓra(m­«Âa)svabhÃve | nanu ca tasyÃsaækÅrïarÆpatà [na] svata÷ kiæ tv abhÃvÃæÓasadbhÃvÃt | tat katham evam abhidhÅyata ity ÃÓaækya kÃraïam Ãha ##[25#<.>#26]tyÃdi | ##[25#<.>#27] tasya pararÆpamiÓratÃprakÃreïa | ##[25#<.>#28] parÃbhÃvo ##parÃtmava*<7>*d iti bhÃva÷ | atraivÃbhyuccayahetum Ãha ##[25#<.>#28] | ##[26#<.>#1] saækÅrïarÆpatà kathaæ na yuktimatÅty Ãha ##[26#<.>#2]ti | ##taddhetubhÃvena viÓe«aïam | yogaparivarjanaæ tasyÃyogÃt ## vastuneti sÃmarthyÃt | nanu tena tasya saækÅrïarÆpasya vinÃÓa[ne] parÃbhÃvena sarve«Ãm eva bhÃvÃnÃm udayak«aïÃd Ærdhvam abhÃvÃd abhÃvaika*<8>*rasaæ jagat syÃd iti prasaæjayituæ yuktaæ na bhÆ(tu) ##[50]##[26#<.>#4]ti | satyam | yathÃÓruti÷(te) syÃd e«a do«a÷ | kevalam asya tÃtparyÃrthabodhe yatna÷ karaïÅya÷ | iha khalu bhÃvÃnÃæ k«aïabhaÇgitvepi sad­ÓÃparÃparak«aïodayÃd vastusantÃnavi«ayà pratÅtir asti na tv abhÃvavi«a[16a]*< 1>*yaiva | ataeva tattvavÃrmatatha(?)yÃm upaplavatotpadyate | udayottarakÃlam avyavadhÃnena vastuvi«ayà ca pratÅti÷ katham upapadyeta yadi sa evÃbhÃva÷ pÆrvasiddhaæ saækÅrïarÆpaæ vinÃsyÃd anyasaæ(vinÃÓyÃty adasaæ)kÅrïarÆpam utpÃdayet | sati caivaæ varaæ svahetor eva tathÃvidhÃtÃm udayos tv ity ucyata iti | hetutvenÃrthÃkriyÃkÃritvena vasturÆpatvÃd abhÃva*<2>*rÆpataiva hÅyetety etad upek«e(k«yai)va caitad uktaæ dra«Âavyam | __________NOTES__________ [50] -vinÃÓane ca varaæ -- S ___________________________ prathamaæ saækÅrïarÆpÃïÃm utpÃdobhyupeyate paÓcÃd asaækÅrïarÆpÃïÃm udayam upagantum -- kà punar atra hÃnir ity ÃÓaækyÃha ##[26#<.>#5]tyÃdi | kaÓcit kila parivrìaÓucau patitaæ {p. 279} modakaæ karaïa g­hïan kenacit sotprÃsaæ p­«Âa÷ " kim aÓucer modakam udgrhïÃsi" iti | sa evaæ p­«Âas taæ pratya*<3>*vÃdÅt "prak«Ãlyoæ(lyÃ) traiva tyak«Ã(k«yÃ)mi" iti | so 'yaæ ##grahaïÃrtho ##s tad##[26#<.>#6] | yathà ca tatra tanmatam "atraiva tyaktavya evÃyam" tadà kim aÓucim rak«itasyÃnnasya grahaïena, varam ayaæ pÆrvÃvasthÃne nai(e)vÃstu ity upÃlambhas tathÃtrÃpi | yadi tv abhÃvata evÃsaækÅrïarÆpÃïÃæ paÓcÃd utpÃdo 'bhyupetavyo *<4>*varaæ prathamata eva tathÃbhÆtÃnÃm udayo 'bhyupagamyatÃm ity ÃbhiprÃya÷ | tatas tathÃvidho(dha)sya pramÃïaprasiddhau cÃyam upÃlambhÃbhiprÃyo dra«Âavya÷ | ##[26#<.>#6]tyÃdinà prak­topasaæhÃra÷ | ##[26#<.>#13]#< >#ity asya tÃtparyÃrthaæ darÓayann Ãha -- ##[26#<.>#13] iti | ## saæbhÃvayati ## bhinatti | ##[26#<.>#14] vyavacchinna­upavi«a*<5>*yÃtadrÆpaparÃv­ttarÆpavi«ayeti yÃvat | tathà saty ## | vyÃptigrÃhakapramÃïÃnadhigatasya viÓi«ÂadeÓÃdivartitad asÃdhÃraïarÆpasya grahaïÃd iti bhÃva÷ | "anyarÆpam idaæ na bhavati" itya(tÅ)yam abhÃvapratÅti÷ kena pramÃïene«Âà yenÃsyÃ÷ prÃmÃïyam ÃcÃryeïa nivÃryata ity ÃÓaækyÃcÃryasyÃbhiprÃyaæ *<6>*parisphuÂayann Ãha -- ##[26#<.>#20]ti | kasmÃt punar etat pratÅtijanakatvenÃnyad a[bhÃ]vÃkhyaæ pramÃïaæ na bhavati, e«Ã ca tatphalam ity Ãha ##[26#<.>#20]ti | Ãkriyate adhyavasÅyata iti ÃkÃro [26.21] viÓe«o vyÃv­ttir eva | kiæbhÆta ity Ãha -- ##[26#<.>#22]ti | ## tÅk«ïatà buddher iti prakaraïÃt | #<Ãdi>#ÓabdÃt pratyÃsattitÃratamyÃder grahaïam | pÃÂavÃ*<7>*dipratyayÃntaraæ svaniÓcayÃ[yÃ]pek«ata iti tatsÃpek«a ukta÷ | etad evopapÃdayann Ãha ##[26#<.>#22]ti | ##[27#<.>#10]#< >#vastuno viÓe«aïatvenÃgrahaïÃd iti dra«Âavyam | na tu sarvathà []grÃha eva vÃcya÷ | aya÷ÓalÃkÃkalpasya svatantrasya tena grahaïasyÃbhimatatvÃt | a(nya)thà "nirvikalpakabodhena dvyÃtmakasyÃpi vastuno grahaïam |" (ÁlokavÃ. p. 118) ityÃdi virudhyeta | indriya*<8>*sambadhÃdhÅnÃlocanÃj¤ÃnotpattiÓ ca katham ani«ÂamÃtrena nirvartyete(nivartyete)ti | ##a[27.14]prathame | ##[27#<.>#16]#< >#iti vadan pramÃïÃprasiddhatÃæ darÓayati | prakhyÃnaæ prakÃÓanaæ pratibhÃsanaæ prakhyà | ##[##]##syeva ##[27#<.>#27] yasya sa tathokta÷ | ata eva tatsad­Óa ity Ãrtha÷ | atha mà bhÆt sÃmÃnyam arthakriyÃsÃdhanaæ vyaktis tÃvat tatsÃdhanÅbhavati | [16b]*< 1>*tadadhyavasÃyitayaiva ca vidhivikalpa÷ pramÃïaæ kiæ na bhavatÅty ÃÓaækya ##[27#<.>#24]#< >#dÆrasthena sambandha÷ kÃrya÷ | ##[27#<.>#23]#< >#vidher vikalpasyeti prastÃvÃt | {p. 280} katham aprÃmÃïyam ity ÃÓaækyaæ yojyam | ## nirvikalpakapratyak«avi«ayasya nirvikalpakaj¤ÃnenÃdhigamÃd iti | ##[27#<.>#23] vyaktam ity asminn arthe | na mayÃrthakriyÃsÃdhananirvikalpapratyak«avi«ayÃdhyavasÃt­tvaæ *<2>*tasyocyate, yena tvayaivam ucyata ity Ãha ## ##[27#<.>#19]tyÃdi | ##[27#<.>#21] yasmÃd arthe | tatoyam artha÷ -- yasmÃd evam ucyate pÆrvapak«avÃdinety arthÃt | evam abhidhÃne 'pi kathaæ tadadhyavasÃya ukto bhavatÅty ÃÓaækyÃha ##[27#<.>#21] | jÃtim atiriktÃm adhigacchato 'sya prÃmÃïyaæ bhavi«yatÅty ÃÓaækyoktam evÃrtham adhikavidhÃnÃrtham anuvadann Ãha ##[27#<.>#24] | ##[27#<.>#25] ak«amÃyÃm | tasyà arthakriyÃsÃdhanatvÃbhÃvenÃnarthatvÃd, arthakriyÃsÃdhanasyÃiva cÃrthatvÃt | apÆrvÃrthavij¤Ãnatvasya pramÃïalak«aïasyÃbhÃvÃd abhipretya ## ity uktam | anena ya÷ pareïa vidhivikalpasya "tatrÃpÆrvÃrthavij¤Ãnam" ityÃdinà sÃmÃnyena pramÃïalak«aïayogo darÓita÷ sa nÃstÅti darÓitam | yopi "satsaæprayoga" ityÃdinà *<4>*vi«eÓeïa pratyaksalak«aïayogo darÓita÷ so 'pi nÃstÅti darÓayann Ãha ##[27#<.>#25]#< | ataeva --># jÃter arthakriyÃsÃdhanatvÃbhÃvenÃnarthatvÃd eva | ## asya vikalpasya asaæbhavinÅ | kathaæ na saæbhavatÅti Ãha -- ##[27#<.>#25]ti | tena ##[26#<.>#26] ya÷ ## sambandhas tasyà ##[27#<.>#26] | mÅmÃæsakamatena sadai(tai)va sahendriyaæ sambandhaæ (banddhuæ) prabhavati nÃsatety abhiprÃya÷ | tad uktaækumÃrilena -- "bhÃvÃæÓenaiva sambandho yogyatvÃd indriyasya hi" (ÁlokavÃ. pra. 18) iti | [51]##[28#<.>#13] arthakriyÃsÃdhanasya vi(sÃdhanavi)«ayasya j¤Ãnasya ## [28.14] vastuni ##upadarÓitÃrthaprÃpakatvÃd iti yÃvat | ##[28#<.>#13]ti saæbandhanÅyam | ##[22#<.>#8]tyarthakriyÃsÃdhanavi«ayaæ yan na bhava*<6>*tÅti | ##[27#<.>#14]rthakriyÃsÃdhane prav­ttyanaÇgatvÃt | etad eva samarthayann Ãha ##[28#<.>#14] | ##[28#<.>#15]m upadarÓitÃrthaprÃpakam ity artha÷ | ##[28#<.>#15]ty atracchedo vyakta eva | ##vyavahartari jane | ## vyaktam etad ity asminn arthe | __________NOTES__________ [51] tasya S | ___________________________ nanu yadi nÃma tadarthakriyÃsÃdhane pravartakaæ na bhavati tathÃpi tat prÃpakatvenÃvisaævÃda*<7>*katayà pramÃïaæ kiæ na bhavatÅty ÃÓaækyÃha ##[28#<.>#16]ti | ##(gaæcchadi)ti [28#<.>#16] | atra hetau Óatur vidhÃnÃt pravartate | anadhigamÃd iti kÃraïam uktam | {p. 281} ##[28#<.>#22]#< >#sÃmÃnyajanmajanya(sÃmÃnyajanya)tay## | "samÃnaprasavÃtmikà jÃti÷" iti vacanÃt | ##[28#<.>#23] iti vyaktisÃdhyatayopagatÃm iti pratyetavyam | anena yauvÃrthakriyÃ*<8>*yu«mÃbhir vyaktisÃdhyatayopagamyate saiva tatsÃdhyà bhavi«yatÅty api pak«a÷ pratik«ipta÷ | ubhayatrÃpi vyakter evÃnvayavyatirekÃbhyÃæ sÃk«Ãt pÃraæparyeïa ca tatra sÃmarthyasya pramÃïenÃvagatatvÃd ity abhipretam | nanu kasmin kÃle karotÅti praÓne "svalak«aïapratipatter Ærdhvam" [28.23] ity uktam yuktam | na tu[52]## iti praÓne iti cet | satyam kevalaæ ##[17a]*< 1>*##[28#<.>#24] uttarakÃlaæ pratÅyamÃnatvÃd Ærdhvam uttarakÃlam ity uktam upacÃrata iti boddhavyam | tatpratipatter Ærdhvaæ pratÅyamÃnatvam eva darÓayann Ãha ##[28#<.>#25] | yad và kÅd­Óam iti praÓnayitvaiva ## yojyam | tatsÃmarthyotpannavikalpagrÃhyatvam api kiæ svalak«aïapratipatter Ærdhvam eva kiæ và kiyatkÃlapari(rya)vasÃne ity apek«ÃyÃm uktam tatpratipatte*<2>*r Ærdhvam iti ##[28#<.>#27] | kiæviÓi«Âaæ sÃmÃnya tathÃtayà pra(bra)vÅtÅti | parÃbhiprÃyeïÃpy evam abhidhÃnaæ kim artham ity Ãha ## [28.27] | nanu kiæ sÃmÃnyamÃtram evÃrthakriyÃsÃdhanaæ na bhavati, yena ## tathÃ##ty ucyata ity ÃÓaækyÃbhyupagamam evottaraæ racayann Ãha -- ##[28#<.>#29] | __________NOTES__________ [52] kÅd­Óaæ S ___________________________ yadi evam anumÃnavikalpagrÃhyasyÃpi sÃmÃnyasya tathÃtvÃ*<3>*t tadvi«ayasyÃnumÃnavikalpasyÃpi prÃmÃïyan na syÃt | tataÓ ca ÓabdapraveÓe 'k«itÃrÃnirgamav­ttÃnto jÃta ity ÃÓaækyÃha ##[29#<.>#1] | ##viÓe«Ãrtha÷ | yat ## [29#<.>#3]#< >#| kÅd­Óam ity apek«ÃyÃm Ãha -- ##[29#<.>#2]#< >#| anadhigataæ pÆrvaj¤ÃnenÃparicchinnaæ yad arthakriyÃsÃdhanaæ tadvi«aya ÃÓrayatvÃ*<4>*dhyavasÃyena yasya tat tathà | hetubhÃvena caitad viÓe«aïam | anena ca vidhivikalpÃvabhÃsisÃmÃnyasyÃrthakriyÃsÃdhanavi«ayatvepi nÃnadhigatÃrthakriyÃsÃdhanavi«ayatvam iti na tadvi«ayasya prÃmÃïyam iti darÓitam | tadvi«ayatvam evÃsya kuta ity Ãha ##[29#<.>#2] yad arthakriyÃyÃæ sambaddhaæ ka(kÃ)raïabhÃvena tatsaæbandhÃ*<5>*t tadÃrƬhatvÃt tanni«ÂhatvÃd iti yÃvat | sambaddhasambandha(ddha)tvam eved­Óam asya kva ity apek«ÃyÃæ ##[29#<.>#1]tyÃdi yojyam | tathÃbhÆtaliÇganiÓcayadvÃreïa pratÅyamÃnatvÃt ##[29#<.>#1] uktaæ veditavyam | kÃrya¤ ca vyÃpya¤ ca tathÃvasÅyamÃnaæ svakÃraïaæ vyÃpakaæ cÃtadrÆpaparÃv­ttaæ *<6>*pratyÃyayatÅti bhÃva÷ | anena sarvaïaitad uktaæ anumÃnavikalpena hi paramÃrthato 'rthakriyÃsÃdhanam eva vahnyÃdi viÓi«ÂadeÓÃdyavacchedena | {p. 282} ekato vyÃv­ttyollikhyamÃnaæ sÃmÃnyaæ, nÃnyad atas tadadhyavasÃyinas tasya prÃmÃïyam upapadyate | nanu darÓanottarakÃlabhÃvino vikalpasya viÓi«ÂadeÓÃditayà g­hÅta*<7>*syaivÃrthakriyÃsÃdhanasya tathÃdhyavasÃyÃd iti vidhivikalpagrÃhyam api sÃmÃnyam anadhigatÃrthakriyÃsÃdhanavi«ayaæ sat svagrÃhiïaæ vikalpaæ prÃmÃïyena jojayi«yatÅty Ãha -- ##[29#<.>#4] | ## pÆrvÃd vaidharmyam asya dyotayati | ##[29#<.>#9] | udÃharaïÅkriyate | prak­taparityÃge kiæ kÃraïam iti cÃÓaya÷ | ##[29#<.>#10]dÃhriyata iti saæbandhanÅy*<8>*am | d­«ÂÃntam eva vivaÂayituæ ##[29#<.>#10]tyÃdinopakramate | parasparaæ vyÃv­ttyà hi vyaktayo bhinnam eva j¤Ãnam upajanayeyu÷ | kathaæ punar abhinnÃæ dhiyam abhidhÃnaæ cÃdadhatÅty ÃÓaækyÃha -- ##[29#<.>#23] iti | ##vÃhadohÃdikÃryaæ tatra ##| pratiniyatatvam avaÓyaæ prÃgbhÃvitvaæ ##[29#<.>#23] yasyà sà tathoktà | upakartavyam abhiva(vya)ktavyaæ na tu janayitavyam ity avase[17b]*< 1>*yam | nityatayà tasya pareïa tathÃtvÃnubhyupagamÃt | parÃbhyupagamÃn apek«ÃyÃæ cÃsya d­«ÂÃntatvÃnupapatte÷ | tasmÃd vivak«itÃd ## [29#<.>#24] tadekasÃmÃnyaæ vyaæjakatvÃkhyam | ##[29#<.>#24] tadaparasÃmÃnyayogena vyaæjakatvaprakÃreïa | tadabhivyaktayepi tadaparaæ sÃmÃnyaæ tadekasÃmÃnyÃbhivyaæjakÃkhyaæ sÃmÃnyÃbhivya¤jakatvÃkhyam aparam upeyam | *<2>*tathà tadabhivyaktayepy anyad ity ana## aparyavasÃnasya ##[29#<.>#24] prÃpter heto÷ | sÃdhayi«yanti vivak«itasÃmÃnyayogam antareïa svabhÃvata eveti prakaraïÃd avaseyam | nanu kiæ pramÃïaparid­«ÂÃrthÃpalÃpe prayatir bhavatÃæ yenaivam abhidhÅyata ity Ãha ##[29#<.>#6] iti | atha kim aj¤ÃyamÃnapramÃïakam asad avaÓyaæ bhavati yena sarvathà tadarthakriyo*<3>*ccheda÷ kriyata ity Ãha ##[29#<.>#26]ti | pramÃïÃbÃdhÃm eva mÃtrayà darÓayituæ ##[29#<.>#27]tyÃdinopakramate ##[29#<.>#28] iti vadan d­ÓyÃnupalambhaæ bÃdhakaæ darÓayati | ##[30#<.>#2] nirluÂhitagarbhavadvibhÃgenÃpratipatti÷ | rÆparÆpiïor ananyatvena bhede rÆpiïa ema bhedÃpatter ity abhipretyÃha ##*<4>*##[30#<.>#5] | #<Ãdi>#[30#<.>#5]ÓabdÃc chabdaj¤Ãnaparigraha÷ | nanu bhinnasÃmÃnyayogÃd bhedo bhÃvÃnÃæ, na puna÷ pratibhÃsabhedÃd ity ÃÓaækya yadi apy atra Óataæ do«Ã÷ sambhavanti, tathÃpi granthÃvastirabhayÃd ekam eva dÆ«aïaæ datte ## {p. 283} [30#<.>#7]#< >#| evaæ manyate yadi sÃmÃnyabhedÃd bhÃvabhedas tadà gavÃÓvarasyeva gotvÃ*<5>*Óvatvayor api bhedas tadaparasÃmÃnyabhedÃd bhaved iti sÃmÃnyasyÃpy aparasÃmÃnyaprasakter iti | astv eva kà k«itir ity Ãha -- ##[30#<.>#7] | ##[30#<.>#7]ti sÃmÃnyasya | ##[30#<.>#10] "na tathÃvidham upalak«ayÃm" ityÃdinopadarÓitena d­ÓyÃnupalambhena | kathaæ punar d­ÓyÃnupalambha÷ siddho yena tannirÃkrÂam e*<6>*tat syÃt ##[30#<.>#15] iti | ##[30#<.>#15]ty anva(nu)gamÃpek«atvaæ buddher iti prakaraïÃd dra«Âavyam | ##[30#<.>#16] indriyabuddhÃv ##[30#<.>#16] apratibhÃsanÃt | aspa«ÂanÅlÃdyÃkÃrÃ÷ sÃ(rà sÃ)mÃnyabuddhir abhimataæ saævedyata iti cÃtrÃbhipretam | vyaktirÆpam apÃsyÃnyasye«Âa(spa«Âa)m eva rÆpam upagatam | tatrÃvabhÃsate tad eva sÃmÃnya*<7>*m asmÃkam ity ÃÓaækya tad api nÃstÅty abhiprÃyavÃn Ãha ##[30#<.>#27]ti | anupalak«aïÃd ity abhisambaddhyate | saæprati dvitÅyasya spa«ÂarÆpasyopalak«aïam abhyupagamya tasyÃnugÃbhirÆpatvaæ prati«edhayann Ãha | ##[30#<.>#17]ti | ## viÓe«ÃrthÃbhidhÃnÃbhyupagame | anena kiæ tad dvitÅyaæ spa«Âaæ rÆpaæ sÃbaleyabÃhuleyavyaktidvayÃntarÃlaæ na vyÃpnoti*<8>* kiæ vyÃpnotÅti vikalpayor buddhisthÅk­tayor madhye 'vyÃpanapak«e do«aæ darÓayati | ##sy#<ÃntarÃla>#m avakÃÓam ##[30#<.>#17] svasattayÃn abhisambandha(dhna)ta÷ | ##[30#<.>#18]#< >#vyaktyantarÃnugamo vyaktyantaravyÃpitvaæ ni«kriyatvena gatvà vyÃpÃrÃsaæbhavÃt tathÃtvepi pÆrvavyaktiviyogÃnu«aÇgÃt | na ca tatsÃÇgam iti ca bhÃva÷ | dvitÅya [18a] *<1>*vikalpepy Ãha ##[30#<.>#18]ti | ##[30#<.>#19] antarÃle | na tasya tatra vyaktaæ rÆpam asti vya¤jakÃbhÃvÃt tenÃnupalak«aïam ity Ãha ##[30#<.>#19]ti | avaÓyaæ hi bhÆtale tat kayÃcid vyaktam iti na tasyÃvyaktarÆpasaæbhava iti bhÃva÷ |vÃrtikakÃrasyÃpy ayam artho 'bhipreta iti pratipÃdayann Ãha -- ##[30#<.>#20]ti | prak­topayayogibhÃga eva paÂhituæ yujyata itivÃrtikasya pÃdatra*<2>*yam evÃyam apaÂhat | uktayopapattyà vyaktaikarÆpasaæbhave cedam anyadÃ(trÃ)pÅti nidarÓayann Ãha -- ##[30#<.>#23] | ## vaktavyÃntarasamuccaye | sarvasarvagatavÃdinam adhik­tyoktaæ ##[30#<.>#23] | svÃÓrayasarvagatavÃdinaæ tu prati ##[30#<.>#24]ti | ##[30#<.>#25]Óabdo 'sambhÃvanÃyÃm | iha ekatraivÃÓraya ity ane*<3>*nÃpy aæÓenÃyaæ na d­«ÂÃnta÷ kintu yathà k«aïikatvasya nirvikalpakabodhena d­«ÂasyÃpi na darÓanÃvasÃyas tathà sakalasvÃÓrayarÆpapratibhÃsepi na darÓanÃvasÃya ity anenaiva | astu tarhi sarvabhuvanavartirÆpasya niÓcaya÷ | sarvasvÃÓrayavartino và kà {p. 284} k«atir ity Ãha ##[30#<.>#27] iti | ##s tÃd­ÓarÆpaniÓcayÃt | ##[31#<.>#1]chabde*<4>*na sÃmÃnyaæ pratyavam­«yate | ##Óabdena ca saæbaddhaæ vivak«itam | tenÃyam arthas tatsahacÃriïa÷ sÃmÃnyasaæbaddhasya tatsamavÃyavi«ayasyeti yÃvad iti | etac canaiyÃyikÃdÅnpratyabhihitam | mÅmÃæsakaæpratyÃha -- ##[31#<.>#1]## | kim indriyabuddhau sÃmÃnyasya pratibhÃsa ÃhosvidvikalpabuddhÃ*<5>*v anumÃnÃtmikÃyÃm iti vikalpayor antarnihitayor ekaæ vikalpaæ nirÃk­tyÃparaæ nirÃkartum Ãha ##[31#<.>#3]ti | #<Ãdi>#ÓabdÃd ÓabdabÃ(ÓabdÃdi)parigraha÷ | prÃktanam ##[30#<.>#15]ti padam atrÃbhisaæbadhyate | tata÷ ## dvitÅyayà nirdeÓa÷ | yathÃspa«Âo vyaktyÃkÃro 'rthÃkÃro và lak«yamÃïa÷ samvedya*<6>*mÃnosti na tathà svalak«aïapratibhÃso vyaktyÃkÃro lak«yamÃïostÅti yojyam | kasmÃd evam ity Ãha -- ##[31#<.>#5] iti tasya svalak«aïasyÃbhÃve ##[31#<.>#6]#< >#sÃmÃnyabuddhÅnÃm | atraivÃbhyuccayahetum Ãha #<ÃkÃrÃntareïa ce>#[31#<.>#6]ti | svaj¤Ãne indriyajanmani j¤Ãne | spa«tÃspa«ÂarÆpadvayayogi svalak«aïaæ tenendri*<7>*yaj¤Ãne spa«Âena rÆpeïa pratibhÃty anyatra punar aspa«Âenety Ãha ##[31#<.>#6]ti | ##[31#<.>#7]ti ghaÂa pratibhÃsepi paÂapratibhÃsakalpanà syÃt | ghaÂapaÂalak«aïarÆpadvaya(yÃ)yogitvÃt paÂasyetyÃder uttarasyÃtrÃpi suvacatvÃd ity abhisandhi÷ | ##[31#<.>#7]tyÃdinopasaæharati | iyam abhinnÃbhÃsà sÃmÃnyÃkÃrà svalak«aïÃd udbhavo 'syà iti ##vyÃv­ttavastugrÃhiïÅ ## | ##[31#<.>#9]ti | "d­¬hatvÃt sarvadà buddher" iti bruvatà yadi buddher dÃr¬hyam abhihitaæ tad api ni­upayann Ãha -- ##[31#<.>#10]## | sahetukavinÃÓavÃdipak«e ##[31#<.>#10]ty ÃÓutaravinÃÓitvÃbhyupagamÃd iti veditavyam | ##[31#<.>#11] sÃmÃnyabuddhe÷ | ##[31#<.>#10] abÃdhyamÃnatvam | [18b]*< 1>*##cchabdo 'nekÃntavacano niyatosti tena ##[31#<.>#12]nakÃntavÃda yad và syÃd ak«aïika÷ syÃt k«aïika ityÃdi [31#<.>#12] syÃd iti vÃda÷ ##s tasya ## nirÃkaraïaæ tasmÃd evÃvadhÃraïÅyo bÃdhaka iti prak­tatvÃt | syÃdvÃdabhaÇgam adhÅtyeti karmaïi lyablope ceyaæ pa¤camÅ dra«Âavyà | ##[29#<.>#22] ityÃdinà yad upakrÃntaæ tad upasaæharann Ãha *<2>*##[31#<.>#16]tyÃdi | ##[31#<.>#18]#< mithyÃtve>#[53]##[32#<.>#1] iti sambandha÷ | {p. 285} ##[32#<.>#1] pareïety arthÃt | kiæ k­tvÃsÃv ukta ityÃha ##[31#<.>#19] | ##[31#<.>#22] ityÃdir ##[31#<.>#22]tyanta÷ pÆrvapak«agrantha÷ | asyaiva pÆrvapak«asyÃkÃram ##[30#<.>#23]Óabdo darÓayati | ##[31#<.>#19] sÃmÃnyasya ##[31#<.>#19]r vartanasya | ## vyavacchedakam | sÃbaleyÃdi«u karkÃdisÃdhÃraïe parasparaæ bhinna*<3>*tvepi gotvam eva vartate nÃÓvatvam ity etan nimittam | ##kasmÃt sÃbaleyÃt karko bhinnas tathà bÃhuleyopi tatas ##[31#<.>#21] bhede ##[31#<.>#21] sÃbaleyÃdi«u v­ttir gotvasya av­ttitÃvidyamÃnav­ttitvam avidyamÃnatvam evÃÓvatvasyÃdiÓabdasaæg­hÅtasya | kasya ke«ucid v­ttyav­ttiteti apek«ÃyÃm uktaæ*<4>* ##[31#<.>#22]ti | ##[54]## kÃkÃk«inyÃyenobhayatrÃpi v­ttyav­ttitÃyÃæ buddhÃv api saæbadhyate | tenÃyam artho yathà gotvÃde÷ ke«ucid v­ttyÃv­ttitÃnimittÃpi niyÃmakasÃmÃnyarahitÃpi ##[31#<.>#22] tadvad##[31#<.>#22]r abhinnÃbhÃsà dhÅranimittà janakagotvasÃmÃnyaÓÆnyÃnÃditathÃvidhavÃsanÃsÃmarthyÃt ke«u*<5>*cid eva ##[31#<.>#22]ti | ## vi«ayaæ vinà kutotpa(vinà buddhyutpa)ttyabhÃvena ##[31#<.>#25]sÃmÃnyaæ ## nityam ## | yad và ## kÃraïena ##sÃmÃnyam ## niÓcitam | ##nnena vi«ayeïa vinà anugamÃtmikÃnÃæ buddhÅnÃm utpÃde ko do«a ity Ãha | ##[31#<.>#26] | ## abhinnÃbhÃsà sÃmÃnyabuddhaya÷ | anena sÃmÃnyÃbhÃve tathÃbhÆtabuddhyutpÃde bÃdhakapramÃïam uktaæ pareïa | asÃv eva vandÅk­tam arthaæ pratikurvann Ãha -- ##[31#<.>#27] | ## niyateti prakaraïÃt | na ##[31#<.>#27]ti bruvato 'yaæ bhÃvas tadantareïa tathÃvidhabuddyutpÃde mithyÃtvado«osti bÃdhaka÷ | ## [31#<.>#27] tu sÃmÃnyÃntareïa ke«ucid eva v­ttau kim asti bÃdhakaæ yena tatrÃnya*<7>*sÃmÃnyam abhyanujÃnÃmÅti | ##[32#<.>#1] mithyÃtvaprasaktido«o ##siddhÃntatÅti##[32#<.>#2]smadÃdÅn ## vyathayati | kasmÃd ity Ãha ##[32#<.>#2]ti | yady api pÆrvavat sÃmÃnyabuddher mithyÃtvavyavasthÃnibandhanaæ pramÃïaæ mÃtrayà darÓitaæ tathÃpi bahumukham evÃsyà mithyÃtvavyavasthÃpakaæ pramÃïam astÅti pratipÃdayituæ ##[32#<.>#3]tyÃdino*<8>*pakramate | ##[32#<.>#4] galakambala÷ | #<Ãdi>#ÓabdÃt kakudÃdiparigraha÷ |[55]## sÃmÃnyarÆpatÃhÃniprasaÇgÃt | nodayavyayaprasaÇgayogi nityatvÃbhÃvaprasaÇgabhÃvÃd iti buddhistham | ##[32#<.>#8] anantaroktaæ pratyavam­«ati | kuto na yuktam ity Ãha ##[32#<.>#9]ti | amum arthaæ sÃtirekaæ kÃrikÃbhir vaktuæ para {p. 286} mukhenÃha ##(-khenÃha Ãhace)## | ## iti vyakte[19a]*< 1>*r itiprakaraïÃd dra«Âavyam | ##[32#<.>#10]#< kene«Âhe>#[32#<.>#11]ti liÇgavipariïÃmena saæbandhanÅyam | ##[32#<.>#11] kÃraïena | ## vyaktivat | ##[32#<.>#11] vyaktyantarÃnanugÃmitvam | __________NOTES__________ [53] "mithyÃtvaprasaÇgado«a÷" -- S [54] "animittÃ" -- S [55] na cÃsÃ--- S ___________________________ nanu ca "sÃmÃnyÃny api caitÃni nÃÓÅny ÃÓrayanÃÓata" [ÁlokavÃ. p­. 380] iti vacanÃnmÅmÃæsakairvyaktinÃÓe nÃÓa i«Âa eveti kim ucyate vyaktinÃÓe 'nÃÓa÷ | kene«Âhe(«Âa i)ti prak­taæ mÅmÃæsakamatam iti | satyam eta*<2>*t | kevalam evaævaktur ayam ÃÓaya÷ yady ekaæ sÃmÃnyaæ tato bhinna¤cÃbhinna¤ ca saægacchate tadà vyaktirÆpeïa vyayate tadvyatiriktena ca rÆpeïÃnuvartata iti syÃd api yadi paraæ manomodakopayogamÃtravad etad iti | etac cÃdhastÃd yathÃvasaram ihaiva pratipÃdayi«yate | ata eva ca kaiÓcinnaiyÃyikÃir nÃÓÅnÅty upalabhyÃnÅty etad arthaæ*<3>*kumÃrilenoktaæ vyÃkhyÃtam iti | vyaktijanmani janmÃni«Âau sÃmÃnyasya dÆ«aïam idam upasthitam iti darÓayann Ãha -- ##[32#<.>#12]tyÃdi | jÃtir iti vak«yamÃïÃpek«ayà strÅliÇgena nirdeÓa÷ | ni«kriyatvÃj jÃter ity abhipretya nÃgatety abhyupagamayati | ##[32#<.>#13] vyaktyudayÃt pÆrvam | d­ÓyÃyà anupalabdhatvÃd ity abhiprÃyeïa ca ##*<4>*[32#<.>#13]## | ##[32#<.>#12]ty atrÃpi saæbadhyate | tasyà vyakter utpadyamÃnÃyà ##diÓyate 'sminn iti k­tvÃdhÃra ukta÷ | anenaitad darÓayati | tatsaæbabdhoru(?)bandhanena và prakÃreïa bhavet sa caikopi na bhavatÅti | ##jÃti÷ ##vyaktyà ##saæbaddhà ##[32#<.>#13] na katha¤cit | tajjanyajanmani sÃmÃnyasye«yamÃïe*<5>* tÃdÃtmyaæ tÃvad atibhavÃn na(tÃvad bhedÃn na) yujyate | tatsambandhamÃtram api na saægacchata ity abhiprÃyo 'syaivaæ ca vaditur boddhavyo 'nyathÃmÅmÃæsakamatetÃdÃtmyÃd anyasya sambandhasyÃni«Âer ÃgatÃÓrayÃntarÃdityÃdidvÃrà sambandhamÃtrani«edho 'nupayukta÷ prasajyeta prastuta¤ ca tanmatam iti | vyaktinÃÓe 'vinÃÓitve«tau*<6>* ca sÃmÃnyasye(syÃ)yaæ do«a÷ syÃd iti darÓayann Ãha ##(ktÅti) [32#<.>#14] | ni«kriyatvÃd ity abhiprÃyeïa ##[32#<.>#14]ty Ãha | ##[32#<.>#14] na«tavyaktirahite d­ÓyÃdarÓanÃbhiprÃyeïa ca ##ty Ãha | ##[32#<.>#15] kÃkÃk«i(kÃkvÃ) praÓnayukta÷ kathaæ(katha)nÃÓakyatvaæ pratipÃdayati | jÃter vyaktyÃtmakatvopagame tadudayavyayayos tadanvaya*<7>*vyayau na syÃtÃm | satyä ca tadvi«tÃv ayam aya¤ ca do«a iti pratipÃdya tattadi«Âau ca jÃtes tÃdÃtmyopagama eva jaghanya iti pratipÃdayann Ãha ##[32#<.>#16]r ityÃdi | sà vyaktir Ãtmà svabhÃvo yasya tadbhÃva÷ | ##[32#<.>#17] vÃdyÃdibhir aprÃpitÃsvÃsthyaæ ceto {p. 287} ye«Ãæ te«Ãm | katham i«Âam | k«epe cÃyaæ kima÷ prayoga÷ | upaplutaceta*<8>*sÃm evamÅmÃæsakÃnÃmidam i«Âam iti sÃmarthyÃd darÓitam | pramÃïÃsi(mÃsi)ddhau prak­«Âaæ kÃrakaæ pramÃïam ucyate 'viÓe«ÃdhÃyitve ca sÃdhakatamatvÃbhÃvÃt katham asya tattvaæ syÃd ity ÃÓaya÷ | ##[32#<.>#27]ti vyÃcak«ÃïaÓ ##[32#<.>#27]kÃram avadhÃraïe darÓayati | ## ##[32#<.>#28] vikalpasyeti prakaraïÃt | tasmin vikalpe [19b] *<1>*pratibhÃsanÃt tasya sÃmÃnyam iti prakÃÓitam | saæbaddhasaæbandhÃd ityÃdi pÆrvokta÷ prakÃra÷ | vyaktisvabhÃvatve tasya kathaæ tadakart­tvam ity Ãha ##[33#<.>#3] | kalpitaæ vikalpena ghaÂitaæ ##[33#<.>#3] svabhÃvo yasya tasya | ##[33#<.>#3] ra¤janÃdyarthakriyÃnupapatte÷ | sarvanityasÃdhÃraïadÆ«aïam iha samuccinvann Ãha | ##[33#<.>#4]ti | ##[56]##[33#<.>#5]ti tadekasÃdhyatayopagatÃbhinnaj¤ÃnÃbhidhÃnala*<2>*k«aïam avaseyam | ##[33#<.>#6]r evam artho ##[33#<.>#6] cetasi nidhattevÃrttikakÃra ity evaæ bruvÃïa iti cÃrthÃd dra«Âavyam | __________NOTES__________ [56] veti S | ___________________________ ## iti pramÃïalak«aïaæ pareïa kÃrikayà darÓitam iti darÓayann Ãha ##[33#<.>#11]. aham#< >#ahamikayà kriyà #<Ãhopuru«ikà >#tayà [33#<.>#16] karaïabhÆtayà | tatsvalak«aïam aspa«ÂarÆpatayà anukarotÅti tadanukÃrÅ*<3>*ti vivak«itam iti prakaÂyann Ãha | ##[33#<.>#27] aspa«ÂanÅlasvalak«aïÃbhÃsam ity artha÷ | sarva eva hi vikalpo 'spa«Âasvalak«aïÃbha÷ | nÅlÃdi paÓyatas tu vikalpayato ya÷ spa«ÂÃrthapratibhÃsÃbhimÃna÷, sa tadvikalpasamasamayajanmano nirvikalpasya prasÃdÃt | yathà caitat tathobhe(ce) samÅcÅnam ÃcÃryo *<4>*viniÓcayam iti (ya iti) tata evÃ[va]gantavyam | kathaæ punar aspa«ÂanÅlasvalak«aïÃnukÃri na tu nirvikalpavat spa«Âasvalak«aïÃnukÃrÅty ÃÓaækya yojyam -- ##[33#<.>#27] vyavadhÃnena ## tata÷ svalak«aïÃd iti prakaraïÃt | yadi tatas tan notpannam, tarhi tasya niyatanÅlÃdyÃkÃraparigraha÷ kutastya ity ÃÓaækya yojyam -- ##[33#<.>#17]ti | darÓane*<5>*nÃmudhenÃ(nÃnubhavenÃ)hita÷ ##[33#<.>#27] vÃsanà ##[57]##[33#<.>#27] Ãk«epas tadvaÓÃt | ##[33#<.>#27] vyaktam etad ity Ãsminn arthe | __________NOTES__________ [57] Ãdheya S | ___________________________ nanu yat tatrÃvabhÃsate tat svalak«aïam | yena spa«ÂanÅlasvalak«aïÃnukÃrÅty ucyata ity Ãha ##[33#<.>#28]ti | ## ekÅkaraïÃt | d­ÓyavikalpyÃv arthÃv ekÅk­tyÃsya prav­tter ity artha÷ | d­ÓyavikalpyaikÅkaraïaæ*<6>* ca tasya tathotpatter eva dra«Âavyam | tadavabhÃsino 'bÃhyatvÃd eva na paramasÃvanukarotÅty ÃÓaya÷ | ##[34#<.>#1] vikalpa÷ | ta po(pÃ)nÃlambane kathaæ g­hÅtagrÃhitvalak«aïaæ smrtitvam ity ÃÓaækyÃha ##[34#<.>#4]ti | {p. 288} sm­tirÆpatvam evÃnumÃnavikalpasya pratipÃdayan para÷ prÃha -- ##[34#<.>#11]tyÃdi | agnitvÃdinà rÆpaïÃnavacchinn*<7>*atvÃt ## ity Ãha ##sÆpakÃraÓÃlà | #<Ãdi>#[34#<.>#12]ÓabdÃdayas kÃrakuÂyÃder grahaïam | ##[34#<.>#15] pÆrvaæ vyÃptigrahaïakÃla ity ÃkÆtam | ## parvatÃdau | ##[34#<.>#13] anumÃnavikalpavat | nanv adhigatÃv adhigantur apy anumÃnavikalpasya prÃmÃïyapradarÓanenÃsyÃpi tathÃbhÆtasya prÃmÃïyam Ãveditam evati kim anenoktÃ*<8>*natiÓÃyinoktenÃpÅty ÃÓaækyÃha ##[34#<.>#14] iti | pÆrvapak«iïaitasminn uktepy evaæ bruvÃïo niyatam evaæ vak«yamÃïakaæ ##[34#<.>#14] cetasi niveÓayati | ##[34#<.>#14]tyÃdinà mananÅyam eva darÓayati | #<Ãdi>#[34#<.>#15]ÓabdÃt kÃlasya parigraha÷ | ##[34#<.>#17] parvatÃdigrÃhi | ##[34#<.>#17] mahÃsÃdidharmigrÃhi | tatra d­«ÂÃntadharmigrÃhiïà darÓane[na] naiva [20a] parvatÃdiviÓi«Âam anagninà vyÃv­ttaæ vastu g­hÅtam | nÃpi tadÃha na parva(nÃpi parva)tÃdisÃdhyadharmigrÃhiïÃnvayÃdyavedino(nÃ)pi | tathÃtra vipatti (tathÃtve 'vipratipatti)prasaægÃt tadviÓi«Âam anagnivyÃv­ttam vastu g­hÅtam itidarÓanÃnvayÃ(darÓanadvayÃ)nadhigatam uktam | ##[34#<.>#18] saæbandhavyudÃ...ena ##[34#<.>#20] anumÃnavikalpaviparÅtatvÃt | tena yadÃ(thÃ) ¬­..yatyaiva niÓcayanÃt | nanu ##[34#<.>#23]stvÃlambanatvÃd ity abhipretam | tathà cÃnumÃnÃsaægraha÷ ity Ãha ##[34#<.>#23]ti | cakÃras tuÓabdasyÃrthe | pramÃïasya vyÃpÃra÷ prÃpaïam tasya vi«ayas tam abhipretyocyate | ## [34#<.>#25] vi«ayam abhipretyocyate iti sambandhanÅyam | Ãlambanalak«aïaæ grÃhyarÆpam | uktÃd anyena prakÃreïa ##vyÃpinÅ sarvapramÃïÃsaægrÃhikà | viprak­«Âo de*<3>*ÓakÃlasvabhÃvair vyavahito vi«ayo yasyÃ÷ sà tathoktà | ##[35#<.>#1]tyÃdi pratividhÃnam | vikalparÆpasyaiva vastuno dharmitvÃt | tasyaiva ca tatpradhÃnatvÃdyanupÃdÃnatvasÃdhyatvÃt | tatrÃpi pramÃïavyavasthÃyÃs tad eva vikalparÆpaæ vastvadhi«ÂhÃnam astÅti samudÃyÃrtha | darÓanavidhiprati«edhavikalpÃnÃæ darÓanasyaiva *<4>*prÃmÃïyaæ netarayor iti prak­tam | ukta¤ ca "tatra tadÃdyam eva"[25#<.>#11] ityÃdinà | tatkuto 'sya vastvÃÓrayeïa pramÃïavyavasthÃpratipÃdanasyÃrthotpÃ(syopapÃ)danam ityÃÓaækya saægati darÓayitum ##[35#<.>#12]tyÃdinopakramate | tasya anadhigatavasturÆpÃdhigant­tvasya ##ddhatà | tasyà ##[35#<.>#16] prakÃÓanaæ tadartham | {p. 289} ##[35#<.>#20] svalak«aïasyaiva | sÃmÃ*<5>*nyasyÃpy arthkriyÃsa(sÃ)marthyalak«aïatvÃt tadvi«ayopi vikalpa÷ prÃmÃïyÃnnÃpaitÅti pÆrvapak«am utpaÓyann evaæ bruvÃïa÷ kiæ manyata ity Ãha ##[35#<.>#21] | ## a[35#<.>#21]rthakriyÃsÃmarthyalak«aïaviparÅtatvÃt | yathà ca tasyÃrthakriyÃkÃritvasaæbhavi tathà purastÃd uktam iti | gƬhÃbhisandhiÓ caivaæ ## [35#<.>#21] iti dra«Âavya*<6>*m | ##[35#<.>#23]#< vastuny eva >#[35#<.>#24]#< puru«asya prav­tter i>#[35#<.>#23]ti saæbandha÷ | ## na ##[35#<.>#23]ti sÃdhye ca hetupadam etat | kathaæ prav­ttir ity Ãha ##[35#<.>#24]ti | kasmÃt tadadhyavasÃyena prav­tti÷ kalpyate ity ##[35#<.>#25]ti | ##[4##35#<.>#24] svalak«aïe pÆrvasyà upapatter asyÃÓ ca tulyatvÃt kim anena punar uktene*<7>*ty Ãha ##[35#<.>#27]ti | eta¤ ca ÓÃbdÅæ gatim ÃÓritya bhedo darÓito dra«Âavya÷ | athÃrthÃbhedÃt kiæ mukhabhedamÃtreïa bhedenopadarÓiteneti nirbandhas tad evocyata ity abhiprÃyavÃn Ãha ##[36#<.>#1]ti | ##[36#<.>#6]tinipÃtÃnipÃtasamudÃya÷ kasmÃd ity asyÃrthe vartate | syÃd etat svalak«aïe nirvikalpakavi«aye pravartayann api tadanubhavÃt prameyÃ*<8>*ntaravi«aya÷ san prÃmÃïyaæ prÃpsyatÅty ÃÓaækyÃha ##[36#<.>#12] iti | ##[36#<.>#13] prameyÃntare svavi«aya eva[58]##i[36#<.>#14]ti | sambhÃvanapadam etat | ÓakyÃrthaæ và | kiæ kartuæ pravartayed ity Ãha -- ##[59]##i[36#<.>#14]ti | prameyÃntaramÃtraæ tadvi«ayam abhipretya tatraiva pravarttayet ##m i[36#<.>#14]ty uktam adhunà tu yadi sÃmarthya[20b](sÃmÃnya)*< 1>*lak«aïaæ tatprameyÃntaraæ tadà ##[36#<.>#14] ity uktam | ## na svalak«aïe nÃpi sÃmÃnye na ## prav­ttimÃtraprati«edhÃd ghriyate | __________NOTES__________ [58] pravartayatu S | [59] tatsÃdhyÃm arthakriyÃm S | ___________________________ yad và pÆrvaæ sÃmÃnyasÃdhyÃm arthakriyÃmanÃkalyyÃbhihitam ##[36#<.>#13] ityÃdi | idÃnÅæ tu tatsÃdhyÃm arthakriyÃmÃkÃlyyoktam -- ##[36#<.>#14]ti | kasmÃd evÃm ity Ãha -- ##[36#<.>#15]ti | tatsiddhaya eva pravartayi«yatÅti Ãha ##[36#<.>#16]ti | ##*<2>*##[36#<.>#14]r abhinnaj¤Ãnalak«aïÃyà arthakriyÃyà ni«patte÷ | sÃmÃrthyÃc cÃbhinnÃbhidhÃnalak«aïÃyÃÓ cety Ãbhedam (Ó cety api vedyam) | nanu tata÷ prameyÃntaravi«ayopi pratyayas tadvi«aye pravarttayanni«pÃditasvavi«ayÃrthakriyo và kvacit pravarttayan prÃmÃïyam api prÃpsyatÅty Ãha -- ##[36#<.>#16]tyÃdi | ##[36#<.>#17] ity atra bahuvacanena sÃkalyaæ darÓayati | ## ni«pÃdità ##[36#<.>#18] | {p. 290} svavi«ayÃrthakri*<3>*yà ye«Ãnte tathÃ, te«Ãæ ##[36#<.>#19] na ##ti pÆrvakeïÃbhisambandha÷ | ##[36#<.>#19] viÓe«e«yaiva yair mÅmÃæsakair evaæ ##[##]##[36#<.>#19] te«Ãæ mata iti sÃmÃrthyÃt | ##[36#<.>#21] sÃmÃnyaviÓe«Ãtmakasya | vij¤ÃnÃbhinnahetutvÃd icchÃder vij¤ÃnÃtmakaæ(katvaæ) siddham abhipretya prÃmÃïyÃnu«aÇga÷ kuto(k­to) veditavya÷ | ##[36#<.>#26] vya*<4>*vaccheda÷ |kumÃrilamatena pratyak«ÃnumÃnopamÃnÃrthÃpattiÓÃbdÃbhÃvÃ÷ «a¬ eva pramÃïÃnÅty evaærÆpà ##[36#<.>#27] truÂyet | ## pravÃhena ##[37#<.>#1] bhavanadharmÃïi | ## tad##lak«aïo hetur iti prakaraïÃt | ekasminn arthe sajÃtÅyÃni sajÃtÅyavijÃtÅyÃni vÃ*<5>* ## pravarttanta iti ## [37#<.>#5] | ##[37#<.>#7]#< bhidyata >#[37#<.>#8] iti sambandha÷ | ke«Ãæ k«aïiviÓe«e(«a)sÃdhye 'rthe vächà bhavati | yady asmadÃdÅnÃæ tathÃrthÃdarÓitvÃd eva na saæbhavatÅty Ãha ##i[37#<.>#11]ti | yogaÓ cittaikÃgratà sa ye«Ãm asti te«Ãm, nityayoge praÓaæsÃyÃæ vÃya[mi]nirdra«Âavya÷ | ÓamathavipaÓyane và yogas tadva*<6>*tÃm | nanu te«Ãæ svÃrthÃsaæbhavÃt kim abhipretyÃsmin vächà bhavatÅty Ãha -- ##[37#<.>#11]ti | atha paropakÃriïa÷ pare«Ãm evopakurvantu kasmÃt puna÷ k«aïaviÓe«asÃdhyam arthaæ prÃptuæ pariharttuæ vÃbhila«antÅty Ãha ##i[37#<.>#12]ti | kasyacit k«aïaviÓe«asÃdhyasyÃrthasya ## sÃk«Ãt pÃraæparyeïa ##[37#<.>#12]yujyamÃna*<7>*tvÃt | ##[37#<.>#12] prÃïinÅti prakaraïÃd avaseyam | anena paropakÃrÃÇgatvaæ tasya darÓitam | ##[37#<.>#12] nÃnÃyogak«ematvam iti sambandhanÅyam | tadety atracchedo vyakta eva | etad eva nidarÓayann Ãha -- ##[37#<.>#12]ti | sÃmÃnyocchedasyÃrthasya vi«ayopadarÓane yathaitaddarÓitam, tathÃnyad api dra«Âavyam iti yathÃÓabdasyÃrtha÷ | bhÃvanÃmÃrgavyudÃsena[60]##[37#<.>#12] ity u*<8>*ktam | du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãæti÷, du÷khe dharmaj¤Ãnam | du÷khe 'nvayaj¤Ãnak«Ãæti÷, du÷khe anvayaj¤Ãnam | samudaye dharmaj¤Ãnak«Ãnti÷, samudaye dharmaj¤Ãnam | samudaye 'nvayaj¤Ãnak«Ãnti÷, samudaye 'nvayaj¤Ãnam | nirodhe dharmaj¤Ãnak«Ãnti÷, nirodhe dharmaj¤Ãnam | nirodhe 'nvayaj¤Ãnak«Ãnti÷, nirodhe 'nvayaj¤Ãnam | mÃrge dharmaj¤Ãnak«Ãnti÷, mÃrge dharmaj¤Ãna[m] | mÃ[21a]*< 1>*rge 'nvayaj¤Ãnak«Ãntir ity evaæ pa¤cadaÓaksaïà darÓanamÃrga÷ taduktamabhidharmakoÓe "ad­«Âad­«Âer d­ÇmÃrgas tatra pa¤cadaÓak«aïÃ÷" [AK. 6.28] iti | tasmin darÓanamÃrge phalabhÆtÃ÷ pa¤casaækleÓaskandhÃ÷ | du÷khÃkhyaæ satyam | {p. 291} tasmin ##[37#<.>#13] svarÆpaj¤Ãnayogyatà | du÷khasÃk«ÃtsaækÃ(k«ÃtkÃ)rij¤Ãnopajananayogya÷ kuÓala iti yÃvat | __________NOTES__________ [60] atra viÓe«Ãrthinà visuddhimaggo 'nusatavya÷ p­. 359 | ___________________________ sa k«aïa÷ kiæ karo*<2>*tÅty Ãha |[61]##i[37#<.>#13]ti | rÃga-pratidha-mÃna-avidyÃ-vicikitsà pa¤ca, satkÃyad­«Âi-mithyÃda«Âi-antahrÃhad­«Âi-d­«ÂiparÃmar«a-vrataparÃmar«alak«aïà d­«Âaya÷ -- daÓÃnuÓayÃ÷ e«Ãm ##[37#<.>#13] vinÃÓayati | kathaæ karotÅty Ãha | ##[37#<.>#14]tyÃdi | tair anuÓayair viruddho 'yam ÃÓayaÓ cittasaætatyavasthÃviÓe«as tasyo*<3>*tpÃdanÃt | du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntik«aïasyÃrthakriyÃm upadarÓya du÷khe dharmaj¤Ãnak«aïasya tato bhinnÃm arthakriyÃæ darÓayitum Ãha -- ##[37#<.>#14] iti | ##[37#<.>#14] du÷khasvarÆpasÃk«ÃtkÃri(ra)prav­ttaj¤Ãnam | ##[37#<.>#15] mok«a÷ prÃpyate anayeti vyutpattyÃ, nirvÃïasya prÃptir yasmÃd iti vyutpattyà và tÃvat kleÓaviviktatà ##*<4>*##Óabdenoktà | darÓanamÃrgapraheyÃïÃæ dvÃtriæÓata÷ kle«ÃnÃæ madhye 'nena daÓÃnÃæ eva kle«ÃnÃæ vi(ni)rodhÃd dagdha(d daÓa)kleÓaviviktatÃnÃtatasyÃt pÃdanÃta (?) samudayÃdij¤ÃnÃdiprahÃtavyakleÓaprahÃïipratirÆpà nirvÃïabhÃvasya davÅyÃ(ya÷) siddhyavasthÃnÃd anyathÃitad asamaæjasaæ syÃd iti | athavà nirvÃïaÓabdena naivÃrcaÂa÷paramani÷ÓrayasÃtmane yad evam Æce kiætvavÃntarani÷Óreyasaæ tathÃbhÆtam iti na ki¤cid avadyam | kathaæ tathÃkarotÅty Ãha ##[37#<.>#15] | sati tasmin manÃgapi te punar notpadyante | api tu tadvivikta eva k«aïaprabandha iti tadà sudÃr¬÷yÃpÃdanaæ tasyÃdhÅsayam (?) | pÆrvakena ca k«aïena kleÓà ni«kleÓità uttareïa tu yathà te*<6>* punar na praviÓanti, tathà Ãcaritam ity anayor vyÃpÃraprayojanam | ataevÃbhidharmako«e "caurani«kÃÓanapÃÂapidhÃnavad" iti (AK 6.28 Bh) darÓitam | du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntidharmaj¤Ãne ca kÃmÃvacarakleÓapratipak«atayà j¤Ãtavye du÷khe dharmaj¤Ãnak«Ãntidharmaj¤Ãnayor udÃharaïÃ(ïa)diÇmÃtratvena anye«Ãm api tathà vivi*<7>*ktatvÃd ##i[37#<.>#16]ti bahuvacanenÃha grÃhakÃïyÃlambakÃni | kÃni punas tÃni grÃhakÃïÅty Ãha ##[37#<.>#16]ti | paracittavi«ayÃïi j¤ÃnÃni ##[37#<.>#16] | __________NOTES__________ [61] damÃnÃæ S iti tv asamyak ___________________________ etad uktaæ bhavati | darÓanamÃrgam adhigacchato du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntyÃdiksaïÃ÷ | kramabhÃvina÷ kramabhÃvibhir j¤Ãnair yogyaætareïa yad Ãlambyate parÃrthoddeÓena tathà tadvi«ayÃïi ta*<8>*dyogÃntaraj¤ÃnÃni ##[37#<.>#16] pÆrvapÆrvaj¤ÃnÃd bhinnÃny eva pramÃïÃnÅti darÓanamÃrgÃdhigant­k«aïavi«ayÃïÃæ yogij¤ÃnÃnÃæ p­thag eva prÃmÃïyam iti pratipÃdya saæprati sÃmÃnyenaiva yogij¤ÃnÃni bhinnÃrthakriyÃsÃmarthyak«aïavi«ayÃïi sarvÃïy eva pramÃïÃnÅti pratipÃdayi«yann Ãha -- ##[37#<.>#17]tyÃdi | {p. 292} ##[37#<.>#18]#< adhyak«acetasÃæ nÃnÃyo># [21b]*< 1>*##[37#<.>#21] | p­thag eva prÃmÃïyam iti Óe«a÷ prakaraïalabhyaæ và | adhikaraïe ceyaæ «a«ÂhÅ | tena bhagavat sambandhÅni yÃny adhyak«acetÃæsi sÃk«ÃtkÃraprav­ttÃni j¤ÃnÃni te«Ãm ity Ãrtha÷ | kiæbhÆtÃnÃæ bhagavatÃm ity Ãha ##[37#<.>#19]ti | ## bhÃvanÃbalajena j¤Ãnena ##[62]##[37#<.>#20] paÓyatÃm | kathaæ te«Ãæ nÃnÃyogak«ematvam ity Ãha ##[37#<.>#20]ti | te«Ãæ bhagavat sa*<2>*mbandhya##[37#<.>#20] ye vi«ayÃbhinnÃ÷ k«aïÃs ta«Ãæ ##[37#<.>#21] vyÃpÃrÃt | anena vi«ayasya tathÃtvÃd vi«ayiïas tathÃtvam uktam avaseyam | kasmÃt punas te pratik«aïaæ bhÃvÃn vÅk«anta ity Ãha -- ##[37#<.>#18]ti | ##[37#<.>#19] hetau | anugrÃhakavibandhakÃnurÆpam Ãcaritum ity arthÃd eva sthitam | __________NOTES__________ [62] -k«aïaæ vÅk«amÃïÃnÃæ -- S ___________________________ nanu tathÃpi siddhÃrthà bhagavanta÷ svÃrthamaïÅ*<3>*yÃæsam apy apaÓyanta÷ kasyacit k«aïasya kasyacit prÃïino 'nugrÃhakatve vibandha[ka]tvepi kasmÃd bhÃvÃn pratik«aïaæ vÅk«anta ity ÃÓaækyatehe(kya he)tu bhÃvena bhagavad viÓe«aïapadam Ãha ##[37#<.>#17]ti | parasmai hitamÃyati pathyaæ tasyÃdhÃnaæ karaïam | tasya ## anu«Âheyam evaitad iti niyamas tadvatÃm | nityayoge cÃyaæ matup*<4>* | ## eva sadasadvivekakaraïÃd Ãloka iv#<Ãloka>#s ten#<ÃvabhÃsita># udyotito 'ntarÃtmà ye«Ãn te«Ãm [37#<.>#18] antarÃtmeti lokabhÃva(na)yoktaæ paramÃrtha(ta)s tu tathÃbhÆtaj¤ÃnÃv alokavatÃm ity artha÷ | aÓabdavi«aye prathane vÃcye ve÷ parÃtst­ïÃtergha¤o 'bhÃvÃd vastuvistara ity asÃdhur ayaæ prayoga iti *<5>*cet | tat tu nÃtiÓli«Âam | yata÷ sÆtre prathanaæ vistÅrïatvam abhipretam | tad ÃhakÃÓikÃkÃra÷"prathanaæ vistÅrïatÃ" iti | na cÃtra vistaraÓabdena vastÆnÃæ vistÅrïatvam abhipretam api tu bÃhulyaæ yathà t­ïasya vistara ity atra | ataeva "prathana iti kiæ? t­ïavistara" iti pratyudÃh­tam | asya cÃrthaæbhÃgav­ttikÃropi a¤jasÃ*<6>*vya(sà vyÃ)¤jÅt "t­ïasya vistaro bÃhulyam ity artha÷" | tat katham aprathane varttamÃnÃd asmÃd dhÃtor gha¤ bhavitum arhatÅti | ataevapraj¤ÃkaraguptopivÃrtikÃlaÇkÃrasyÃdau "prÃya÷ prastutavastuvistarabh­to nak«anta evoccakair vaktÃra÷" ity avocad iti | kiæ sarvavedino 'dhik­tya bhavatÃyaæ hetur anekÃnta ucyate, a*<7>*thÃsmadÃdÅn iti vikalpayor buddhisthÅk­tayo÷ pÆrvasmin vikalpe pratisamÃdhÃyÃparasminn api pratividhÃtukÃma÷ ##[37#<.>#21]tyÃdinopasaæhartum upakramate | ## p­thak tvaæ tad dra«Âuæ ÓÅlaæ ye«Ãæ tÃn ##[37#<.>#21]ddiÓya ## | {p. 293} prakaraïÃt "pÆrveïÃbhinnayogak«ematvÃd" iti hetur anaikÃntika ityÃkhyÃyate | tadà "nÃnekÃnta÷ sa hetur" iti *<8>*prakaraïÃt | vipak«agamanÃbhÃvÃd iti bhÃva÷ | ##[37#<.>#23]ti pak«Ãntaram upak«ipati | ## prav­ttiniv­ttilak«aïam anu«ÂhÃnaæ prayojanaæ ye«Ãæ ##[37#<.>#23] | paramÃrthato bhedakÃraïam uktam ##[38#<.>#5]ti | tatrÃdya eva pramÃïam | na samya¤co 'pi paräca÷ pratyayà iti samarthayituæ ##[38#<.>#8]tyÃdinopakramate | ##[38#<.>#8]m arthakriyÃsÃdha[22a]*< 1>*naæ tasya ## tatra ##[38#<.>#9][63]##vidyamÃnaviplavà ##[38#<.>#10]r ye«Ãm te tathà te«Ãæ prek«ÃpÆrvakÃriïÃm ity artha÷ ##sya ## ni«pattis tasyÃ÷ ## ni«pÃdakaæ tasya ##bhinnatvÃt | ##[38#<.>#16] saædÅpanamÃdiÓabdÃt pavanasvedanÃdiparigraha÷ | __________NOTES__________ ___________________________ [63] "aklÅvadhiyÃæ" iti Ãlokasaæmata÷ pÃÂha÷ | "aviklavadhiyÃæ" iti S ##[39#<.>#18]tyÃdi yac codyam | ##[406##]tyÃdi pratyak«aæ pramÃïam abhrÃntam ity uktaæ bhavatÅti vakta*<4>*vyam | anantaroktÃd eva kÃraïakalÃpÃt | pratyak«alak«aïÃnuktau ca pratyak«asyaivÃnabhidhÃne parok«apratipatte÷ sarvasyà anumÃne 'ntarbhÃvapradarÓanepi kathaæ pramÃïadvaitamÃkhyÃtaæ bhavati? darÓanam eva pramÃïam ityÃkhyÃnÃc ca nÃj¤Ãnam indriyÃdi pramÃïam iti darÓitaæ bhavati | bhinnÃyÃs tu prathamÃyÃ÷ katham apÃka*<5>*raïam? kiæ ca mukhyav­ttyà yad uddiÓya ÓÃstraæ pravartate tad arthaæ tad ucyate | na tu sÃmarthyÃnu«aægato và yad vyutpÃdayati tad arthaæ tad ucyate | na ca pratyak«avyutpÃdanÃbhyupagamepi mukhyav­ttyà tadvyutpÃdane prav­ttam idam iti kathaæ sÃmÃnyena samyagj¤ÃnavyutpÃdanÃrtham ucyate | anyathà anumÃnavyutpÃdanÃrthatvepi tasya sÃmarthyÃd anu*<6>*mÃnÃbhÃsapratipÃdanam anu«aÇgato vikalpasya dhÃrÃvÃhinä ca paräcÃ(parÃcÃæ)vikalpaj¤ÃnÃnÃæ pramÃïÃbhÃsatvapratipÃdanam astÅti anumÃnatadÃbhÃsavyutpÃdanÃrtham iti pramÃïÃpramÃïavyutpÃdanÃrtham iti và kiæ nocyate? yady a(yada)py anyat samyagj¤ÃnavyutpÃdanÃrtham abhipretam, tatrÃpi kalpanÃprav­(bh­)tor mithyÃj¤ÃnasyÃpi*<7>* prasaægato vyutpÃdanam astÅti tad api samyagj¤ÃnavyutpÃdanÃrtham iti kiæ nocyata iti yat ki¤cid etat | tathà yady anumÃnatas tathÃbhÆtasya niÓcayÃt tasya prÃdhÃnyam ucyate, tadà pratyak«ato dharmigrahaïaæ vyÃptigrahaïa¤ cÃntareïa nÃnumÃne prav­ttir astÅti tasyÃpi kiæ na prÃdhÃnyam ucyate? na ca tasyÃparabhÃvÃt prÃdhÃnyakalpanà jyÃyasÅ | ki*<8>*¤ ca tad api tattve niÓcÃyakam anumÃnaæ samastatattvaniÓcÃyakasÃk«ÃtkÃraprav­ttapratyak«ÃÇgam upasarjanam | tad etabhÆyeyaæ (?) pradhÃnaæ bhavitum arhatÅti kathaæ viparyastÃs tattvavida÷ | api ca svasaævedanaæ pratyak«Ãm antareïa sarvathà na kasyacit tattvavyavasthÃnam iti tasyÃiva prÃdhÃnyaæ kiæ na kalpyata iti | sa hi mithyÃj¤Ãnaæ pratyak«asya vi«ayo [22b] *<1>*yata(tra) tenÃnurÆpo niÓcayo janita÷ na ca tatra vivÃda÷ saæbhavati yenÃnumÃnÃt tanniÓcaya÷ pÃrthyate | {p. 294} athottarakÃlabhÃvina÷ saæÓayasyÃnumÃnato nirÃsÃt tasya tathÃtvam ucyate | tarhi pratyak«asyÃtiÓayena tadvÃcyam, tatsaæÓayono(yÃnu)tpÃdasya pratyak«anibandhanasya bahulam upalambhÃt | atha tadà tatpratyak«aæ g­hÅtagrÃhitayà na pramÃïavyapadeÓayogyaæ satsaÓayaæ nirasya*<2>*ti anumÃnam api tathaiveti kim anenoktena? na ca k«aïikatvÃdi pratyak«asya vi«ayo yenÃnumÃnatas tanniÓcayÃt prÃdhÃnyaæ tasya kalpyetety alaæ bahunà | pratyak«asyÃpi paÂuna÷ pravartakatvÃt kiæ na prÃdhÃnyaæ? nahi yogyatà yogyÃd vastuno 'nyà yà parok«Ã satÅ tena niÓcetum aÓakyÃnyena niÓcÅyeta tanniÓcÃyakaæ tajj¤Ãnam anyat pramÃïaæ sad anumÃnaæ syÃt | kintu *<3>*yogyam eva vastu yogyatÃ, yathà ca pratyak«asyÃrthasyaikaprakÃrà pratipattis tathÃcÃryeïa svayam evÃnyatra darÓitam | atha yady api yogyatà yogyavastusvabhÃvà tathÃpi parok«aphalasavyapek«Ã parok«eti | nanu phalasya parok«atve sà kiæ paramÃrthata÷ parok«Ã kiæ và parok«akalpÃ? tatra yadi parok«aæmate (?) parok«aiva tadà pra*<4>*tyak«aparok«ayor ekÃtmatÃnupapatter bhinnaiva syÃt | yathÃmÅmÃæsakÃnÃækÃryÃrthÃpattisÃdhanà | atha parok«aiva; kathaæ puna÷ pratyak«asvabhÃvà parok«aiva | tanniÓcayasya kartum aÓakyatvÃd iti cet | yadi nÃmÃbhyÃsÃt pÆrvaæ niÓcetum aÓakyà tathÃpy abhyÃsadaÓÃpannena paÂÅyasà pratyak«eïa svato 'pasÃritabhrÃntini*<5>*mittena kiæ na niÓcÅyate? phalam api tasya dÃhÃdi nÃtyantaparok«am anyatra tatk­tasya tasyÃnekaÓo 'nubhavÃt | ata evÃbhyÃsena tat paÂutaraæ jÃtam | natvam abhyu(na tu abhyu)dayÃdi dÃnacetanÃdikÃryatvena niÓcitaæ kenacid yena tatrÃpy abhyÃsÃt tathÃniÓcaya÷ syÃt | yÃvat Ãtyantaparok«am eva | atas tadapek«ayà dÃnacetanÃ*<6>*Óakter aniÓcayo yukta÷ | tad ayam artho yenÃsak­d vahnyÃder dÃhÃdyanubhÆtaæ sa tadà phalasya parok«atvepi dÃhÃdijananayogyam etad iti pratyak«eïa niÓcinoty eva | yathà cÃnabhyÃsÃvasthÃyÃæ pÆæsa÷ k­ttimÃk­ttimamuktÃdipratipatte÷ paropadeÓÃpek«aïÃt svato 'saæbhavepi saty apy abhyÃse sa eva puru«a÷ puru«Ã*<7>*ntaranirapek«o muktÃde÷ k­ttimÃdirÆpatÃæ svayam eva pratipadyate | tathÃnabhyÃsÃvasthÃyÃæ svatas tadyogyatÃniÓcayepi abhyÃsÃdita÷ paÂimapratyak«aæ svayam eva tadyogyaæ niÓcÃyayi«yatÅti kiæ nÃnumanyate | Ãha cÃtrabhart­hari÷"maïirÆpyÃdij¤Ãnaæ tadvidÃæ nÃnumÃnikam" iti | ki¤ ca na vyÃptismaraïam antareïÃnumÃnaæ pravartate | na cÃgnyÃ*<8>*di vastu d­«Âvà tatsÃdhyÃrthakriyÃvächayà prav­ttau yad yad evam arthakriyÃkÃri yathà mahÃnasÃdi d­«Âaæ tadvastv iti prav­ttau(tte÷) prÃgvyÃptismaraïaæ saty avÃdinà vadituæ Óakyata iti kathaæ tatrÃnumÃnasya pravartakatvakalpanà na sÃhasam | ataÓ caivaæ yatas tÃdrÆpyÃvasÃye pratyak«aæ nÃnumÃnasÃpek«amanavasthÃprasakte÷ | yathà ca tasya pÃÂavaæ tÃdrupyaniÓcaye [23a] *<1>*caritÃrtham upavarïanÅyam, tathà yogyatÃniÓcaye kiæ na varïyata ity alam ativistareïa | yat tu tac c#<ÃnumeyatÃæ nÃtipatati >#[40#<.>#19] tat svaparasaætÃnavartinÅr buddhÅr adhik­tyoktam "anyatrÃnubhÆtavi«ayebhya" iti vacanÃd iti | atra ca sarvatra samÃdhÃnaæ dhÅmadbhir eva vidheyam | {p. 295} Ãtmà (?) ##[41#<.>#20] gamyagamakabhÃva÷ | k­takatvÃdau ##[41#<.>#24] ##*<2>*##[41#<.>#24] bhinnaæ rÆpaæ ##[te] nÃÓrayate | kuto nÃlambata ity Ãha ##[41#<.>#25]ti | paramÃrthabhinnÃnÃm akÃryakaraïabhÆtÃnÃæ sambandhÃbhÃve tathÃtvÃbhÃvaprasaægÃt | ekasminn arthe dvayo÷ samavÃya ##[41#<.>#26]tra vivak«ita÷ ##[41#<.>#26] ÃdÅ yasya tasya | k­takatvam Ãdir yasya sÃvayavatvÃde÷ sÃdhanadharmasya | anityatvam Ãdir yasya*<3>* sÃvayavatvÃde÷ sÃdhyadharmasya | ##[41#<.>#27]ti samavÃyasya | atraivÃpecayahetum Ãha ## i[42#<.>#2]ti |[64]#<Ãdi>#[42#<.>#3]ÓabdÃd akÃÓadikkÃlamana÷paramÃïÆnÃæ saægraha÷ | kathaæ puna÷ k­takatvÃde÷ ÓabdÃdau v­ttÃv ÃtmÃdivrttir Ãsaæjyata ity Ãha | ## ##[42#<.>#3]ti | ##[42#<.>#5] samavÃyasya | "na ca saæyogavannÃnÃtvaæ bhÃvavalliÇgÃviÓe«Ãt viÓe«aliÇgÃ*<4>*bhÃvÃc ca tasmÃd bhÃvavat sarvatraika÷ samavÃya" [PraÓa.Bh. pr. 172] iti vacanÃd ekatvenÃbhyupagama÷ | athÃpi syÃt na samavÃyÃd v­ttir api tu samavÃya eva v­ttir iti tad apy avadyam | saæbandhÃbhÃvena bhÃvoyaæ vrttir iti kalpanÃyà ayogÃt | saæbandhÃntarakalpanÃyä cÃnavasthÃprasaægÃt | yadi ca samavÃyas tasya vrttir ÃtmÃdi«v api tasya bhÃvÃt*<5>* kathaæ na tasya v­ttir iti tadavastho do«a iti | ##[42#<.>#6]Óabda÷ pak«Ãntaram avadyotayati | etasminn upagame ga¬¬apraveÓe 'k«itÃrÃnirgamv­ttÃnto jÃta iti darÓayann Ãha ##[42#<.>#8]ti | __________NOTES__________ [64] purvatra ÓaækÃcihnitaæ "Ãtmà (?)" iti padaæ atratyam sambhavati ___________________________ abhÆtvà yo na bhavati bhÆtvà ca [na] vinaÓyati sa ##s tasya ## ## tasya ## sa ##[42#<.>#9] yasyÃs tasyÃ÷ | sà kim a*<6>*vaÓyÃbhyupagamanÅyà yenÃnyasyopagamo ni«idhyata ity Ãha ##[42#<.>#8] | paramÃrthena bhedo dharmiïà sahety arthÃt tadvato÷ paramÃrthabhedavattva¤ ca parÃbhiprÃyeïoktaæ dra«Âavyam | ##[42#<.>#11] ÓabdÃdau | taddharmatÃnapek«ÃyÃntu nityÃbhimate«v api tau varteyÃtÃm iti bhÃva÷ | utpattivinÃÓadharmatÃyÃ÷ kalpanÃbuddheÓ c#<ÃntarÃle># ghÃÂÃmastakÃntarÃlavartimÃæsapiï¬ÃparanÃma ga¬ur iva ##[42#<.>#11]r ni«phalatvÃt tena | ##[42#<.>#12] | ayam abhisandhi÷ | yadi k­takatvÃdayo dharmà vyatirekiïastava dharmiïi pramÃïasiddhÃ÷ syus tadà satyÃm api tasya vastunas tathÃtÃyÃmajÃgalastanavadanupayuktà api kena nÃma nÃbhyupagamyeran | vastusvabhÃvÃnÃ*<8>*m aparyanuyojyatvÃt | kevalaæ tad eva pramÃïasiddhatvaæ na saæbhavati pratyak«apramÃïavÃdhitatvam eva lak«yata iti | {p. 296} atha kiæ kalpanÃniveÓina÷ k­takatvÃdayo dharmÃ÷ sÃdhyadharmam avabodhayanti yenÃvaÓyÃbhyupagamanÅtyÃyÃ(nÅyÃyÃ) utpattivinÃÓadharmatÃyà eva tathÃvidhabuddhinibandhanatvÃt kim anyenety ucyata ity ÃÓaækÃyÃm abhyupagama [23b] *<1>*evotpattir(vottara)m ity abhiprÃyavÃn Ãha ##[42#<.>#12]tyÃdi | ##[42#<.>#12] tanniÓcÃyakaj¤Ãnanirapek«eïa svarÆpeïa vastuna utpatte÷ prabh­ti sarvadeti veditavyam | ##[42#<.>#14] satataæ ##sya sÃdhyadharmasya ##s tasyÃ÷ ##[42#<.>#14] | kathaæ nÃma te tatpratÅtinibandhanaæ bhavatÅty Ãha ## i[42#<.>#14]ti | nanu vastvasaæsparÓitve vikalpasya kathaæ vastuna÷ k­takatvÃdirÆpa*<2>*tÃpratÅtir ity Ãha ##[42#<.>#15]ti | ## yasmÃd arthe | ##[42#<.>#17] k­takatvÃdirÆpasya vastuno 'saæsparÓepy agrahaïepi | tadagrÃhiïa÷ kathaæ tadadhyavasÃya ity Ãha ##[42#<.>#17]ti | ##[42#<.>#18] k­takatvÃt k­takatvÃdirÆpabÃhyopÃdÃnatvÃt | ## vikalpasyeti prakaraïÃt | nanu ca na k­takatvÃdayo dharmÃs tathÃvidhabuddhinibandhanatvene«yante kintv a*<3>*rthakriyÃkÃritayÃ, tat kathaæ tathÃvidhavikalpa÷ syÃd yata÷ prasavet (vikalpasya tata÷ prasava÷) | tasya tasya dharmasya vaiyarthyam ity Ãha ## i[42#<.>#18]ti | ## Óabdo yasmÃd arthe | tasmÃd abhÆtvÃbhavanadharmaïo bhÆtvà cÃbhÃvanadharmaïo dharmiïo ## anye ## ##buddher ## tasyà ## kevalaæ ##[42#<.>#18] tadbhÃvastayà | etad uktaæ*<4>* bhavati yadi k­takatvÃdi(di÷) dharmiïo 'nyo na syÃt tarhi k­takÃdibuddhir anubhavasiddhà nirnibandhanà syÃt | na caivam ato 'sty etadbuddhikÃrÅ k­takatvÃd iti (dir iti) tatkalpanà | tataÓ ca tanmÃtrakÃritva(tvaæ) parikalpanÅyaæ sÃdhÅya÷ | tathÃpi tathÃvidhÃd bhÃvÃd anye te tannibandhanaæ kalpyaætÃm ity Ãha ## i[42#<.>#19]tyÃdi | yasmÃd evam anantaroktaæ ##*<5>* [42#<.>#19] tasmÃt | tasya k­takatvÃder yà kalpanà | "atraivedaæ k­takatvÃdi nÃtmÃdi«u" ity evaærÆpà tasyà yannibandhanam abhÆtvÃbhavanadharmatÃdi tad eva ##[42#<.>#20] | hetum asyÃni«Âer Ãha ##[42#<.>#20]ti | astu tadabhyupagamas tathÃpi kathaæ tasya vaiyarthyam ity Ãha | ##[42#<.>#21]ti | ##[42#<.>#21] anyena ni«pÃditaprayojanà ##[42#<.>#21] tadvyatiriktÃ÷ kalpanÃnirmitÃstu te saætu | tatra [na] kÃcid bÃdheti cÃrthÃt sÆcitam | syÃd etat -- yadi vyatiriktÃnityatÃdidharmayogepi vastuna evÃvasthÃyitvÃdirÆpaæ vyavahartÃra÷ pratipÃdayanti, tadà tasya bhÆtvÃbhavanadharmatÃdyupagame tadupagame ca tasyaitadbuddhinibandhanatvasya yujyamÃnatvÃc caritÃrthà vyatirekiïo dharmà ta bha(dharmà bha)veyur yÃvatà vyatiriktÃnityatÃdibhÃve tad eva vyavahartÃra÷ pratipadyante | tat kathaæ yad eva tatkalpanÃnibandhanam ityÃdyucyamÃnaæ parabhÃgaæ pu«ïÃtÅty ÃÓaækyÃha ##[42#<.>#22]ti | {p. 297} ## yasmÃd arthe | vyaktam etad ity asminn arthe và | anityatÃgrahaïaæ copalak«aïaæ tena k­takatvÃdÃv api yathÃ*<8>*yogam eva tatpratyayaæ ##[42#<.>#23] niÓcinvanti | k­takatvÃd anityatÃmatamandhanta(tÃm anuminvanta) iti prakaraïÃt | kasmÃd avastvÃtmÃnaæ te tathà pratÅyantÅty Ãha ##anavasthÃyÅsvabhÃvasy#<ÃnurÆpÃ># samÅcÅnocità yà ## tad## ##[42#<.>#24] pravartanÃt | te«Ãm anumÃtÌïÃm ity arthÃt | atra viparyaye bÃdhakam Ãha ##[42#<.>#24]ti | vyatiri[24a]*< 1>*ktÃnityatÃyÃæ satyÃæ ##[42#<.>#25] sthiratvÃt ## ÓabdÃdivastuna÷ prastÃvÃt | ##[42#<.>#25]ti bruvÃïasyÃyam ÃÓayo bhinnanityatÃyogepi vastuno nÃnyathÃtvaæ tasyÃs tatrÃki¤cit karatvÃt | ki¤citkriyÃyÃæ và bhedÃbhedÃdido«Ãnu«aÇgÃt | bhedepi tato vyÃv­tta(vyÃvarta)mÃnasya tasyÃkÃÓÃder iva nityatvavyavastheti vastuno ##dhe[42#<.>#25]tos tasya nityatvasya *<2>*vastuno yo #<'vagamas >#ten#<Ãrthi>#[65]## nyÃyaprÃpte sati ## anumÃtÃd i(tà ani)tyÓabdÃdipadÃrtha## -- [42#<.>#25][66]##s tasmÃc ## ##[42#<.>#26] tad asaædehe 'numÃnÃyogÃt | tathà sandihÃna÷ ##kasmÃd vastuno '##[42#<.>#26] k­tatÃtparyÃrtha÷ | anityatÃyÃs tadvyatiriktatvÃd tasya sthirÃtmatÃniÓcayÃd eva*<3>* tatsaæÓayapÆrvakÃnityatÃvicÃrasyaivÃyogÃd iti bhÃva÷ | [65] avagamÃrthitvena S | [66] nÃsti S | ___________________________ ##yeti kvacitpÃÂha÷ | tatra nityatve prayojye hetau t­tÅyà pratyeyà | vyatiriktÃyÃm anityatÃyÃæ vastunas tathà vicÃro na yujyata iti pratipÃdya do«Ãntaram api tasyÃæ darÓayann Ãha ##[43#<.>#1]ti | ##pratipannÃyÃm anityatÃyÃæ na vastuny apratipanna ity arthÃt sÆcitam | ##[43#<.>#2] vyatiriktÃnityatÃdvÃreïa | ##[43#<.>#2]r vastunas tathÃtvaj¤ÃnÃt | vyavadhÅyate vastvanenÃnityÃdineti ##[43#<.>#4] | vyavadhÃnaæ và vyavadhis tena ##[43#<.>#3] | ## bhinnÃnityatÃdivyavadhÃnaÓÆnyasyaiva varam astu pratipatti÷ | viÓe«he*<5>*tum Ãha -- ##[43#<.>#4]ti | vyatiriktÃnityatÃprapipattÃv api vastunas tathÃtvapratÅti÷ kathaæ yujyata ityÃdido«aÓatam utpaÓyan sotprÃsam Ãha tad ## i[43#<.>#4]ti | ##[43#<.>#8]nantarokto do«o ## [43#<.>#8] bhavati | ##[43#<.>#8] hetubhÆtayà | ##[43#<.>#4]t kenacid rÆpeïa yo ##s tasy##[43#<.>#10] notpre*<6>*k«Ãmahe | yadi kathaæcid bhedo na syÃd bhedÃdhi«ÂhÃna÷ sÃdhyasÃdhanabhÃva÷ katham upapadyetoyonu(dyetety Ãha) ##[43#<.>#10]ti | ##[43#<.>#11] nyÃyabalÃyÃtÃæ saæbhÃvanÃm Ãha | {p. 298} sÃdhyadharmasya sÃdhanadharmarÆpatopagame sati bhedopagame phalaæ na ki¤cid iti pratipÃdya saæpratyekÃtmasÃdhyasÃdhanayor bheda eva na saæbhavati | tat kathaæ sa ce*<7>*tanopagamyeti(gamya iti) (?) pratipÃdayann Ãha ##[43#<.>#11]ti | ##t kenÃpi svabhÃvena yo ##[43#<.>#12] k­takatvÃnityatvayo÷ sa ## yukta÷ | kasmÃd ity Ãha ## i[43#<.>#12]ti | yena dharmisvabhÃvena tayor abheda i«yate tasmÃd ##[67]##[43#<.>#12]r dharmayor iti prastÃvÃt | yena svabhÃvena ## a[43#<.>#13]bhedas tenÃpi [na] bheda eva yenÃyaæ do«a÷ syÃt | ki*<8>*ntu tatopi svabhÃvÃt tayo÷ k­takatvÃnityatvayo÷ kathaæcid bhedÃbhedau na bheda evÃbheda eve(eva ve)ti | yena svabhÃvenÃbhinnÃv i«yete tadekasvabhÃvÃd api ##[43#<.>#14]r bhidyamÃnayo÷ | ## bhedÃvadhinà svabhÃvena ## [43#<.>#14] iti | yady abhedo ne«yate tadaikÃntiko bheda eva syÃt | sati caivaæ pÆrvako do«a iti prÃyeïo[24b]*< 1>*ktam || ## a[43#<.>#16]bhedanimittenÃbhinnena svabhÃvena kathaæcid bhedanimittam iti prastÃvÃd boddhavyam | ##k«o #<'bhyu>#(ro 'bhyu)##[43#<.>#25] | atrÃpi yadi tena svabhÃvena tayor abheda eva bhavet tadaikÃntiko 'bheda eva tadà ca kalpanÃv abhÃsibhedanibandhana÷ sÃdhyasÃdhanabhÃva÷ syÃt tathà cÃsmanmatÃnupraveÓaprasaÇga ity ÃÓayo 'vaseya÷ | abheda*<2>*nimitte bhedanimitte ca svbhÃvÃntare 'bhyupagate mÃbhÆd aikÃntiko 'bhedo bhedo veti punas tathÃbhÆtasvabhÃvÃntarÃbhyupagamo nyÃyaprÃpta÷ | punas tatrÃpy evam ity abhiprÃyavÃnitiÓabdahetÃv abhiprÃyÃha ##[43#<.>#16]ti (-prÃyavÃn Ãha ity anantaiveti | iti Óabdo hetau) | na kevalam avikalpakÃyÃæ buddhÃvaty[68]#<Ãpa>#[43#<.>#16]Óabda÷ | ##[43#<.>#17] parapÃÂi÷ | ##[43#<.>#28] bhinnÃbhinnasvabhÃvakalpanayà ##*<3>*##[43#<.>#18] visamvÃdayanti | dÆ«Ãntaram apy atropacinvann Ãha | ##[43#<.>#19] | bhedapak«abhÃvinà saæbandhÃbhÃvena sÃdhyasÃdhanabhÃvÃyogÃd ityÃdÅnÃæ do«ÃïÃæ katham ##[43#<.>#20]vasaro 'vakÃÓa evety artha÷ | itopi bhinnÃbhinnarÆpobhayadharmÃsaæbhava iti saæk«epeïÃha ##[43#<.>#20]ti | ##[43#<.>#20] puraskrtya vikalpabuddhyà Ãlambyeti *<4>*yÃvat kalpanÃghaÂitasya prati«edhÃt ##[43#<.>#24] ity Ãha | iti÷ tritayasyÃkÃraæ darÓayati | trayo 'vayavà asyeti ##[43#<.>#20] | __________NOTES__________ [67] svabhÃvÃd abhedÃt S | [68] nÃsti S ___________________________ prakaraïam upasaæharann Ãha ## i[43#<.>#24]tyÃdi | ##[44#<.>#18]ktarÆpo 'nvaya÷ | ## a[44#<.>#20]nupapate÷ | {p. 299} yathà cÃyogas tathopari«Âat sahakÃriparvaïi nirïe«yate | bhavato 'smÃd abhidhÃnapratyayÃv iti ##[45#<.>#5] ## i[45#<.>#5]tyÃdinà tam evÃbhivyanakti | tadbhadÃnuvidhÃnam eva sÃdhyayann Ãha ##[45#<.>#23]tyÃdi | #<ÆrïÃ># me«aloma ## viÓe«a÷ | anenaitad Ãha -- yady ad­Óyaæ tasya karaïaæ syÃt tat katham akaraïasyendhanÃder bhedam anuvi[da]dhyÃd iti | indhanabhedÃnuvidhÃnaæ dhÆmasya pratipÃdya vahnibhedÃnuvidhÃnaæ pratipÃdayann Ãha -- ##[45#<.>#27]ti | alpaÓ ca mahÃæÓ cÃlpamahÃntau tau ca tÃv indhanavikÃrau ca tatkÃriïa÷ | prÃtipadikagrahaïe na hi tadantasya grahaïam iti | "Ãnmahata÷ samÃnÃdhikaraïa" [PÃ. 6.3.46] ityÃtvanna bhavati | ##[45#<.>#27]lpamahato và dhÆmasya darÓanÃd iti sambandha÷ | ad­ÓyÃtmano 'gnyÃdisÃmagryÃæ niyataæ sannidhÃna*<7>*m upek«yÃgnyÃder eva kÃryaæ dhÆma iti | etat sÃdhikÃm upapattim abhidhÃyÃdhunà tanniyatasannidhÃnam eva tasya na yujyata iti darÓayann Ãha ##[45#<.>#28]ti | ##vaktavyÃntarasamuccaye | tasyÃgnyÃde÷ ## tadbhÃvas ##[46#<.>#1] | tasyaivÃd­Óyasya tadanantaraæ bhÃvÃn na dhÆma÷ syÃd iti bhÃva÷ | ##[46#<.>#3]d­ÓyakÃryatvena samaæ dhÆmÃdikÃryasya tulyopÃyatvaæ*<8>* samuccinoti | ##d­Óyasya sata(sata÷)tadbhÃvÃnuvidhÃnam | ## 'vadhÃraïe ##[46#<.>#4]m ity asmÃt parodra«Âavya÷ |[69]atrÃpi v­k«endhanayor api ##[46#<.>#5]m iti | tadupalambhe pragupalabdhilak«aïaprÃptam upalabdham upalabhyata iti | v­k«ÃdibhÃve niyatasannidher ad­ÓyÃtmana÷ kutaÓcid indhanasya bhÃva iti ##a[46#<.>#6]prathame ##[25a] *<1>*parakÅya ##[70]## vÃkya(v­k«a)bhedÃnuvidhÃnÃd indhanasya v­k«ÃdisannidhÃne 'd­ÓyÃtmano niyatasannidhÃnatà yuktÃ, pratibandhÃbhÃvÃt ##[46#<.>#2]#< ce>#[71]tyÃdi | v­k«ÃdikÃraïatvaæ tasya ##[46#<.>#5] bÅjÃder ##[46#<.>#5]ti parihÃra÷ | tatrÃpy adaÓyÃtmano niyatasannidher ityÃdicodyaparihÃrayor ÃbhÅk«ÆnyenÃnavasthÃnÃt paryavasÃnaæ ca (naæ na) syÃt | tataÓ cai*<2>*kasyÃpi niyatakÃryatvaæ na syÃd ity ÃkÆtam | yadi va tasyÃpy ad­Óyasya bhÃve niyatasannidhÃna[na]paramad­Óyaæ kÃraïaæ kiæ na kalpyate? nyÃyasya samÃnatvÃt | tathÃtrÃpy evam ity ##na vyavasthita÷ kÃryakÃraïabhavo bhaved ity artha÷ | athavà ##[46#<.>#5] v­k«Ãdau ##[46#<.>#5] d­ÓyabhÃvakalpanÃyÃæ pareïa kriyamÃïÃyÃæ tad evottara[*<3>*m indhanÃ]der v­k«ÃdibhedÃnuvidhÃnÃt | na ca v­k«ÃdisannidhÃne niyatasannidhÃnatà yuktetyÃdi | nÃpi v­k«ÃdikÃraïatvam ad­ÓyÃtmano v­k«Ãde÷ svahetor eva bÅjÃder bhÃvadarÓanad iti {p. 300} ca | uttÅryate 'ni«Âapak«Ãd anenety uttaram etat | bÅjÃdibhÃve niyatasannidher ityÃdau ##[46#<.>#6] ca parasya sa eva bÅjÃdibhedÃnuvi*<4>*dhÃnÃd ityÃdy anaætarokto 'smÃkaæ ##[46#<.>#6] paracodyapratividhÃnam | ##[46#<.>#6] cÃnantaraæ vyÃkhyÃteti | ##[46#<.>#6]ndhanÃde÷ svahetor eva v­k«Ãder bhÃvadarÓanÃd ti vacanasÃmarthyÃt, yasya yasmÃd bhÃvo d­Óyate tasya tatkÃraïatvam iti pratipÃditena | yasyà eva sÃmagryà agnÅndhanÃder utpattis tasyà eva taddrÓyatva*<5>*m upajÃyata iti | ##[46#<.>#7] tayor niyatasannidhÃnanimittaæ sÃpi ## pratyÃkhyÃtà kasyacid bhÃve vij¤ÃyamÃnasyaiva tatkÃryatvavyavasthÃsiddhe÷ | tadbhÃve 'nupalabhyamÃnasya tu tatkÃryatvakalpanÃyÃm atiprasaægÃd iti bhÃva÷ | atraiva vaktavyÃntaraæ samuccivann Ãha ## i[46#<.>#7]ti | tasyÃd­*<6>*Óyasy#<ÃnvayavyatirekÃnuvidhÃnÃt >#[46#<.>#7] | ##a[46#<.>#8]d­Óyam | ##[46#<.>#8]nvayavyatirekÃnuvidhÃnam | nimittÃbhÃvam evÃvedayann Ãha kÃryeti [46.10] | satsvanye«u kÃraïe«u samarthe«u kÃryam abhavatkasta(vatta)dutpattau kÃraïÃntaram apek«aïÅyaæ pratipÃdayati | na tu bhave(va)d eveti samudÃyÃrtha÷ | __________NOTES__________ [69] tatrÃpi S [70] sa eva S [71] bandhe và S ___________________________ saæprati sa(ta)tkÃraïatvam upetyÃpi*<7>* nÃsmatpratij¤Ãtasya kÃcit k«atir iti pratipÃdayitum Ãha ## (bhavatv iti) [46#<.>#12] |[72]##[46#<.>#14] vahnyÃde÷ kÃraïatvahÃne÷ agnyÃder anyasyÃpi[73]bhÃva÷ [bhÃve] dhÆmaæ prati kÃraïatvena kathaæ na agnyÃde÷ ##[46#<.>#14] | katha¤ ca tanni«cayena prav­ttau na visamvÃda ity ÃÓaækyÃha tasya (?) | abhyupagamanÅyad­«ÂÃntadvÃreïÃmumarthaæ dra¬hayann Ãha*<8>* ##[46#<.>#15]tyÃdi | ##sya kÃraïasya ##m abhÃvo na hy akÃraïatvena pratÅtasya kÃraïatvahÃnir ity artha÷ | ## d­«ÂakÃraïasya ## [46#<.>#16] | ##[46#<.>#16]r d­«ÂakÃraïÃprÃpti÷ prasajyata Ãpadyate aneneti prasaÇgÃpÃdanam atiÓayita÷ prasaÇgo #<'tiprasaægas># ten#<Ãlaæ >#[46#<.>#16] na ki¤cit | nanu ca tadbhÃve bhÃvas tadabhÃve 'bhÃvaÓ ca [25b] *<1>*kÃryadharmÃv imau tat katham ayam eva kÃryakÃraïabhÃva uty ucyate | kÃryabhÃva iti tu yuktaæ vaktum iti | satyam etat kevalam etasmin kÃryadharme kathite kÃraïadharmopi svabhÃve bhÃvo bhÃvanaæ bhÃvo bhÃvayit­tvaæ sattayÃbhisambandhayit­tvaæ svÃbhÃve cÃbhÃvo 'bhÃvanam abhÃvayit­tvam anutpÃdayit­tvaæ yat tallak«aïa÷ suj¤Ãno bhavatÅty ÃcÃryeïaiva*<2>*m uktam anenÃpy evaæ vyÃkhyÃtam | {p. 301} tenÃyam artha÷ -- arthÃntaratve sati ya÷ prÃgbhÃvÅ so(svÃ)nvayavyatirekÃv anuvidhÃpayati tat kÃraïam | yaÓ ca paÓcÃdbhÃvyanvayavyatirekÃnuvidhÃpanÃnvyavyatirekÃnuvidhÃnalak«aïa÷ ##[46#<.>#22] iti | yad và kÃryakÃraïabhÃvaniÓcayahetutvÃd ayam eva tathokta÷ | tathà hi kÃryagatÃbhyÃm eva tadbhÃva*<3>*bhÃvatad(tada)bhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ tayo÷ kÃryakÃraïabhÃvo vibhÃvyate | asati kÃraïatve tadbhÃva(vÃ)bhÃvayos tadbhÃvÃbhÃvÃv eva na bhavetÃm iti | nÃyam evam ayam eva kÃraïabhÃvo nÃma anya eva dvi«Âha÷ sambandho 'stÅty ÃÓaækyÃha ##[46#<.>#23] | ## yasmÃd arthe | ##[46#<.>#23] tadbhÃvabhÃvatadabhÃvÃbhÃvÃbhyÃm | svarÆpe*<4>*ïÃsvÅk­takÃryakÃraïarÆpayor agnidhÆmayo÷ dÆ«aïÃntaram anvacinvann Ãha ##[47#<.>#1]ti | ##[47#<.>#4] apÆrvasya rÆpasya tena ni«pÃdyamÃnasya | ##[47#<.>#4]kÃryakÃraïarÆpÃbhyÃm | nahÅtvÃya(?)rthÃntarasyatva samarthanam (?) | tatas tasya ##[47#<.>#9]rthÃntaratvÃt | ##[47#<.>#9] iti kÃryakÃraïabhÃvasambandhena kriyamÃïo(mÃïÃt) *<5>*rÆpÃt prÃgbhÃvinÅ vahnis tasya dhÆmarÆpe (?) ##[47#<.>#13] kÃryakÃraïabhÃva÷ tayos tÃdrÆpyepi kÃraïabuddhÃv asyopayogÃn na vaiyarthyam ity Ãha -- ##[47#<.>#13]ti | ##[47#<.>#14] nyÃyata÷ sambhÃvanÃæ darÓayati | katham avasÅyate nÃrthÃntaranimitte ity Ãha ##[47#<.>#14]ti | tasya tatsÃmarthyÃ(tasya tÃbhyÃm arthÃ)ntarasya ##[47#<.>#16] tadvivekenÃprati*<6>*bhÃsina÷ | ##[47#<.>#16] vyaktim ity etad asminn arthe | sarvaæ sarvatra g­hÅtam itÅ«Âaæ dharmam atikrÃnta÷ prasaÇgo #<'tiprasaÇga÷ >#[47#<.>#16] | tasyÃnupalabdhilak«aïaprÃptatvÃd viÓe«e(«a)ïÃsiddhoyaæ hetur ity Ãha ##[47#<.>#16]ti | kim avaÓyam upalabhyamÃnena tena tadbuddhihetunà bhÃvyaæ yenaivam ucyata ity Ãha ##[47#<.>#18]ti | ##*<7>*##[47#<.>#18] kÃryakÃraïabuddhÅ | ## [47#<.>#19] arthÃntarasya ##[47#<.>#19] kÃryakÃraïabuddhyo÷ | na cÃnvayavyatirekÃnuvidhÃnam avidu«as tadbuddhÅ bhavata iti buddhistham | upapattyantaram atraiva samuccinvann Ãha ##[47#<.>#19]ti | ##[47#<.>#20] co(svo)paraktaj¤Ãnanibandhanam | ##[47#<.>#21]r vikalpÃtmikayor iti prakaraïÃd dra«Âavyam | tadbu*<8>*ddhinibandhanatvepi tasya katham avaÓyam upalak«aïam ity Ãha ##[47#<.>#22]tyÃdi | ## [47#<.>#24] vaktavyÃntarasamuccaye | ## __________NOTES__________ [72] atra "yato vahnyÃde÷ kÃraïatvahÃne÷" etÃvÃn pÃÂha÷ agre "visaævÃda ity ÃÓaÇkyÃha" etad anantaraæ saægacchate | pramÃdÃt prÃgÃyÃto bhÃti | [73] agretanaæ "tasya?" iti Óaækà cihnitaæ padaæ atratyaæ bhÃti | tathà ca "tasya bhÃve" iti "tadbhÃve" [46.13] ity asya vivaraïam | ___________________________ a[47#<.>#24]gnidhÆmÃbhyÃm ##[47#<.>#24] bhinnasya | kÃryakÃraïabhÃvarÆpasya sattvasya sabandhÃntarasadbhÃvÃt kathaæ na ghaÂata ity Ãha | ##[47#<.>#25]ti | tasmÃt kÃryakÃraïÃbhÃvasaæbandhÃd anyasya tenÃpy arthÃntareïa [26a] *<1>*sambandhena sahÃsya kathaæ saæbandha iti paryanuyoge saæbandhÃntaraæ kalpanÅyam | puna÷ paryanuyoge punas tatheti ##[47#<.>#25]prasaktis tata÷ | na caivaæsambandhÃntaraæ parikalpyate | kiæ tarhi kÃryakÃraïabhÆtavastukÃryakÃraïÃkhyasambandhayor {p. 302} akÃryakÃraïabhÃva eva sambandha ity Ãha ##[47#<.>#26]ti |[74]##[47#<.>#27]#< >#kÃryakÃraïabhÃvasya bhinna*<2>*sya kalpitasya tato 'sahabhÃvitvÃt | ## [47#<.>#27] kÃryakÃraïabhÆtavahnidhÆmÃdivastukÃle | tayoÓ caikakÃlikatvaæ kuto yenaikajanakatvaæ syÃd iti | atra gajanimÅlikÃæ k­tvaitad uktaæ dra«Âavyam | ##[48#<.>#3] kÃryakÃraïÃdhyavasÃya÷ | bhavatv asau kalpitavi«ayas tathÃpi bhinnasambhava÷ kathaæ na bhaved ity Ãha -- *<3>*##[48#<.>#4]ti | tadvyavasÃyasya kÃryakÃraïatÃvyavasÃyasya | ##[75]## bhinnasya kÃryakÃraïabhÃvasya | mÃbhÆt kalpitavi«ayoyaæ tadavasÃya iti hi tasya kalpanà sa cet tathÃvidha ai«itavya÷ kiæ teneti bhÃva÷ | kiæ kalpyamÃnosau tadbhÃva÷ kiæ kÃryakÃraïabhÃvÃbhyÃæ sahitÃbhyÃæ janyate Ãhosvide*<4>*kaikeneti pak«ayor Ãdyaæ pak«aæ k«apayann Ãha ##[48#<.>#5] | kÃryeïa janyamÃna÷ kÃryabhÃva÷ syÃt | kÃraïena janyamÃnaÓ ca kÃraïabhÃva ity abhipretya ##[48#<.>#6]ty Ãha | pratyekajanyamÃnatÃyÃm api kÃraïam uddiÓya nirÆpayann Ãha -- ##[48#<.>#6]ti | ##[48#<.>#8]cchabdÃpek«ayà tu svakÃryasyeti vi*<5>*bhaktivipariïÃmena yojyam | a[76]tasarthapratyayayogena«a«ÂhÅ prÃpte÷ | ## tasmÃd ##[48#<.>#9] kÃryatadbhÃvayo÷ | __________NOTES__________ [74] sadbhÃvaæ S [75] tasyà S | [76] «a«Âhyatasarthapratyayena (PÃ. 2.3.30) ___________________________ nanv ekasÃmagryadhÅnataivÃnayo÷ sambandha iti kathaæ parasparÃsambandha ucyata iti cet | na, kÃryeïÃpi samam asya kÃryakÃraïabhÃvasya saæbandhasya prak­tatvÃt sÆktam idam | eka*<6>*sÃmagryadhÅnate«Âau ca tad utpatte÷ pÆrvaæ kÃraïaæ na kÃraïaæ syÃt | tvanmate tadyogÃt tadavyavasthiter yoyam aprÃptatvÃd iti do«o dra«Âavya÷ | ##sya dhÆmÃde÷ ##[48#<.>#11] karaïaæ ## | ##[48#<.>#13] taddhÆmÃdikriyÃpek«am | ##[48#<.>#12] vahnyÃde÷ asattvÃn mà sma tajjanayata, kà no hÃnir ity Ãha ##[48#<.>#15]ti*<7>* | tadbhÃva÷ kÃryakÃraïabhÃva÷ ## | kÃraïÃbhÃvÃd anutpannaÓ ca(nnÃÓva)ÓaÓavi«Ãïà yathà na÷ (na) kathaæ tadbhÃvasambandho bhavitum arhatÅty ÃÓaya÷ | saæpratyak«aïikapak«am abhyupagamyÃha -- ## | pratyayahetu÷ kÃryakÃraïabuddhihetur và nÃtivartate | yadi hi tadÃÓritaæ syÃt tadà tatra tathÃvidhaæ bodhaæ vidadhyÃd a*<8>*nyathÃsati viprakar«ÃbhÃvÃt sarvatra tadbuddhiæ janayen no và kvacid apÅti bhÃva÷ | idaæ punar atra sÃdhu d­Óyate | ayaæ khalu kÃryakÃraïabhÃva÷ kÃryakÃraïayor vastunor varttamÃno nÃæÓena vaæÓadaï¬avad vartate akhaï¬arÆpatvÃt | kÃryÃbhÃva÷ kÃraïÃ[77]bhÃva iti prÃpter anekarÆpatÃpattiprasakteÓ ca | pratyeka[26b]*< 1>*rÆpakÃryatvena vartamÃnaÓ ca yathÃkÃryakÃra[ïa]yo÷ kÃryakÃraïabuddhÅ janayati tathà pratyekaæ janayet | sati caivaæ vahnÃv eva dhÆmÃpek«ayaiva kÃryakÃraïabuddhÅ prasajyeyÃtÃæ tathà dhÆmepi tadvahnyapek«ayaiva kÃryakÃraïabuddhÅ prasaÇga(saja)ta÷ | mà sma và kÃryakÃraïayor api {p. 303} bhÆtÃm iti | tadekaprakÃ(hÃ)ranihate 'pi sambandhe 'sminn imÃm Åd­ÓÅæ sÆk«mek«ikÃæ kurvatÃbhaÂÂÃrcaÂena*<2>*katham ayaæ sthavÅyÃn do«o na darÓita iti na pratÅma÷ | __________NOTES__________ [77] "kÃraïabhÃva" ity api paÂhyate | ___________________________ nanu ya÷ kila kÃryakÃraïalak«aïasaæbandhÃntaravaÓÃt kayoÓcid vastuno÷ kÃryakÃraïarÆpatÃm upaiti taæ pratyetad ucyamÃnaæ Óobheta | asmÃkaæ tu kÃryasamavÃyaæ kÃraïatvaæ kÃraïasamavÃya(yi)tvaæ ca kÃryatvam icchatÃm ity anantaroktÃd do«Ãn na(ktà do«Ã na) kiæcid upaghnantÅtinaiyÃyikavacanam ÃÓaækya tadabhi*<3>*mÃnam apy unmÆlayann Ãha -- ## | samavÃyikÃraïasyaiva kapÃlÃde÷ | tatraiva ghaÂÃdikÃryasya samavÃyÃt | ## yasmÃd arthe | ## kulÃlÃdi | ## kapÃlasaæyogÃdi÷ | tayor na kÃryasamavÃyostÅti na kÃraïaæ syÃt tataÓ cÃvyÃpitvaæ lak«aïado«a iti sÃmarthyÃd darÓitam | kÃryalak«aïe*<4>*(ïa)syÃpy akÃryasya ## ##Óabdo 'piÓabdasyÃrthe | tatsamavÃya÷ kÃraïasamavÃya÷ | samavÃyikÃraïa eva kapÃlÃdau samavÃyah kÃryatvaæ na nimittÃsamavÃyikÃraïayor iti saptamyantaæ sa(pada)dvayam iha sambandhavyam, kapÃlÃdisamavÃyina eva ghaÂÃder udayopagamÃt | tataÓ ca nimittÃsamavÃyikÃraïÃpek«ayà ghaÂÃdi*<5>*kaæ kÃryaæ na syÃd ity atrÃpi avyÃpitaiva darÓità | idÃnÅæ sÃdhÃraïaæ dÆ«aïam upadarÓayann Ãha ##ti | ## samavÃyasya ## vaktavyÃntarasamuccaye | anyathÃtvavyÃkhyÃnam atra sÃhasam iti nÃnÆdyatepi | vyaktibhedavivak«ayopayuktakÃrye và ##ÓabdaprayogÃt | ## kÃryakÃraïabhÆte vastuni | ## a*<6>*viÓi«ÂarÆpatvÃt | ## anyonyaæ vahner dhÆmo dhÆmasyÃpi vahni÷ | kÃryaæ kÃraïaæ ca syÃt, samavÃyasya kÃryatvakÃraïatvalak«aïasya viÓe«Ãd ubhayas tÃdrÆpyamatÃd rÆpyaæ và na samaæ syÃd ity evaæ vaditur abhiprÃya÷ | athavà sarvatra kÃle vastuni akÃryakÃraïabhÆtepi | sarvatra và aætaÓo mahÃsÃmÃnyasya sattÃyÃ÷*<7>* samavÃyabhÃvÃn na samavÃyabhÃvo vibhÃvita÷ | kiætvaviÓe«a evÃnÆdita iti dra«Âavyam | nanu nÃviÓi«Âa÷ samavÃya÷ kÃryatvakÃraïatvalak«aïatvene«Âo 'smÃkaæ kiætu pÆrvottarabhÃvÃbhÃvaiÓi«Âa ity ÃÓaækyÃha ## | pÆrvottarakÃlÃvacchinau padÃrthau pÆrvottarÃv uktau | tayor yau bhÃvÃbhÃvau, pÆrvabhÃva eva yad uttarasya bhÃva÷ | tadabhÃ*<8>*va eva yo 'bhÃvo 'bhavit­tvam, purvasyÃpi ya÷ svabhÃva eva bhÃvo bhÃvanaæ sattayÃbhisaæbandhakatvaæ svÃbhÃva eva ca yo 'bhÃvo 'bhÃvanaæ samaæ (?) [a]bhÃvayit­tvaæ tadviÓe«aïa÷ samavÃya÷ kÃryakÃraïalak«aïam | etad uktaæ bhavati yo 'rthÃntaraæ svÃnvayavyatirekÃv anuvidhÃpayati, yaÓ cÃrthÃntarasyÃnvayavyatirekÃv anuvidhatte eva anvayavyatirekÃnuvidhÃ[panÃ] [27a]*< 1>*nvayavyatirekÃnuvidhÃyinÅ vastunÅ viÓe«aïe yasya samavÃyasya sa tadviÓe«aïa÷ | {p. 304} kÃryakÃraïatvalak«aïatvene«ta iti na sarvatra tathÃbhÃvaprasaÇga iti | anyathà vyÃkhyÃnaæ tv abhÃvaÓabdasya duryojyatvÃt sÃhasamitÅ nÃnÆdyatepi | etan ni«edhayann Ãha | ## | hetum Ãha ## iti | ## bhÃvÃbhÃvavatà pÆrvottarakÃlena vastunÃ## avi*<2>*dyamÃnasambandhatvÃt | ayam artho viÓe«aïaæ vyavacchedakaæ bhavati | *<3>*tatra kena saæbandhena tathÃbhÆte ca vastuni samavÃyam imam avacchinno (cchinto) yena tadviÓe«aïaæ syÃt | evam eva ca tathÃtve sarvaæ sarvasya viÓe«aïaæ syÃd iti | nanu viÓe«aïaviÓe«yabhÃva eva *<4>*sambandha÷ | na ca sambandhena sambandhÃntarÃnusaraïaæ Óreyaæ ity ÃÓaækyÃha ## | ni«krÃnto 'tiÓayo vyavasthitarÆpÃd viÓe«o yasmÃn ni«krÃnto vÃtiÓayÃt | tasya kenacid atiÓÃyayitum aÓakyasyety artha÷ | nityatvÃc ca niratiÓayatvam iti buddhistham | evaæ brÆvÃïaÓ caivam abhipraiti viÓe«aïena tÃvad atiÓÃ*<5>*yake nÃvaÓyabhÃvyam anyathà sarvaæ sarvasya viÓe«aïam Ãpadyeta | tatrÃnityasya kaÓcid atiÓayam Ãdadhat ki¤cid bhaved api viÓe«aïam | yadi tatrÃpi so 'tiÓaya÷ kiæ tato bhinna utÃbhinna÷, yadi bhinnas tasya kim ÃyÃtam athÃbhinnas tasyaiva tarhi karaïam Ãpatitam iti kaÓcin na paryanuyu¤jÅta, na tu pÆrvÃparakÃlayo ravicalita*<6>*tadrÆpasya nityasyeti | saæprati te yady avaÓyaæ viÓe«ane asyai«Âavye iti nirbandhas tadaitat yuktarÆpam ity upaga...arbham upadarÓayann Ãha ## veti | ##Óabdo 'bhyupagataæ pak«Ãntaraæ darÓayati | ## anvayavyatirekÃnuvidhÃpanÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyinos ## tatsamavÃyaviÓe«aïatvenÃ*<7>*bhimatayos tallak«aïatà kÃryakÃraïalak«aïatÃstu | tayor eva pramÃïopapannatvÃd itarasya ca tadbÃdhitatvÃd ity ÃÓaya÷ | ##r anantaroktaæ pratyavam­«ati | ##vÃrtikak­teti prakaraïÃt | agnÅndhanÃdy eva sÃmagrÅtyantarnÅtaniyama÷ samÃsa÷ kartavyo 'ta evÃmÆæ niyamam asahamÃnasya bhinasÃmagrÅvÃdino*<8>* matam ÃÓaækya tannirÃkurvann Ãha ##ti | anyathà kuto 'sya pratyÃkhyÃnagranthasyotthÃnaæ syÃd iti | ## ##sÃmagrÅnirapek«eïaiva rÆpeïa | ##[48#<.>#23] janayitavye ##[47#<.>#26] ÓaktivyÃghÃtÃt | ##[48#<.>#26]ti | nipÃto 'nyavacanosti tenÃnyad ity Ãrtha÷ | sÃmagry api janayantÅ kiæ sÃmagryantarasavyapek«Ã janayaty athÃnapek«Ã | yadi [21b] sÃma*<1>*gryantarasÃpek«Ã tarhi saivÃnvayavyatirekÃbhyÃæ janikà syÃd ÃdyasÃmagryÃstu janakatvaæ harÅtakiæ prÃpya devatà recayantÅty anena tulyaæ syÃt | a(ya)dyanirapek«Ã tadvadabhÃvopi svahetulak«aïasÃmarthyas tannirapek«a eva kiæ na janayatÅty api dÆ«aïam iha dra«Âavyam | na ca sÃmagrÅ tato bhedenopalabhyate | na cÃsyà anupalabdhilak«aïaprÃptatà yuktetyÃ*<2>*dy api pÆrvavaddra«Âavyam | {p. 305} ## 'nvet­tvam anvÅyamÃnatvaæ ca ## vyatirecayit­tvaæ vyatiricyamÃnatvaæ ca tÃvÃ## yasya tasya [49#<.>#11] | ##[49#<.>#18] mÅmÃæsakÃdaya÷ | ##a[49#<.>#18]nvayaniÓcayam | ##[49#<.>#27] ity Ãcak«Ãïo yasyÃrthÃntarasya yenÃnvaya÷ sakalalokasÃk«ika÷ so 'vaÓyaæ tajjanyas tatkÃraïajanyo ve*<3>*ti pratipÃdayati ataeva "kÃryakÃraïabhÃvÃd vÃ" ity atrÃpi tena samaæ tatkÃraïena samaæ và kÃryakÃraïabhÃvÃd iti veditavyam iti | tatra svabhÃvahetvÃdau viparyayeïa bÃdhakapramÃïav­ttyÃdy eva darÓitaæ tat tu katham ## ##[51#<.>#1] ucyata ity ÃÓaækyÃha ##[51#<.>#2]ti | ##[51#<.>#2] sÃdhyaviparyaye hetor ##*<4>* viparÅtotthÃpakaæ yat ## tasya ## [51#<.>#2] sÃdhyasÃdhanayo÷ tannibandhanatvÃt | anvayaniÓcayasyeti prakaraïÃt | uttaratrÃpy evaæ dra«Âavyam | tadbhÃvasiddhe÷ tanmÃtrav­ttisiddhes taddhetukatvÃt | asadvyavahÃrasya hi d­ÓyÃnupalabdhimÃtre v­ttau siddhÃyÃæ deÓakÃlÃnavacchedena yatra yatropalabdhilak«aïÃnupalabdhis tatra tatrÃsadvyavahÃrayogyatetyanvayaniÓcayaprav­tter ##[78]##[79]##[51#<.>#4#<->#5]ti uktam | ## na (?) kÃraïavyÃpakÃnupalabdhÅ | __________NOTES__________ [78] -bhÃvaprasÃdhaka-S [79] tadabhÃvasiddhihetutvÃc ca- S | ___________________________ ##[51#<.>#15]ti sÃdhyÃbhÃve hetvabhÃvasya |[80]##[51#<.>#19]s tatsvabhÃvatÃsiddhis tata÷ ## ## nimitte yasya ##sya*<6>* pratibaddhatvasya tasya ##[51#<.>#22] | tasmÃd utpattis tatkÃraïÃd votpattis tadutpattir abhipretà | ##[52#<.>#2] kÃraïavyÃpakÃnupalabdhyor iti prakaraïÃt | kadà punas tadviÓe«aïaæ nopek«ituæ Óakyata ity Ãha ##ti#< >#[52#<.>#3] | ##[52#<.>#4] nidarÓanÅyatvena svÅkaroti pratipÃdaka iti prakaraïÃt | ## i*<7>*[52#<.>#8]ti | saædigdhÃsiddhatvÃd iti dra«tavyam | ##[52#<.>#12] sÃdhyÃbhÃve 'bhÃvakhyÃpanam | tÃdÃtmyatadutpattisiddhau hi plavamÃnÃkÃrÃyÃ÷ sÃdhyÃbhÃve sÃdhanÃbhÃvapratipatter utpattir ity ÃÓaya÷ | amum evÃrthaæ ##[52#<.>#15] hÅtvÃdinà prasÃdhayati | phalavacanasya kÃryaÓabdasya napÆæsakaliÇgatvÃd asati bahuvrÅhÃvajahalliÇgatvÃc ca ##[52#<.>#21]m iti nirdeÓovÃrtikakÃra*<8>*syÃvasÃtavya÷ | __________NOTES__________ [80] tadbhÃvatÃ-S ___________________________ ##[52#<.>#23] aki¤citkarÅ | ##[52#<.>#23]t pratibandhavirahitÃd vipak«e 'darÓanÃt kevalÃt | ##[52#<.>#23] vyatirekÃsambhavam | tam eva {p. 306} ##[52#<.>#27]tyÃdinopapÃdayati | sÃdhyÃbhÃvÃd anyasya tadanupalabdhikÃraïasyÃbhÃvÃt ekatra sthitasyÃpi tadanupalabdhirastÅty abhÃva eva kiæ na bhavatÅty ÃÓaækyÃha ##tyÃdi*<1>* [28a] | #<Ãdi>#ÓabdÃtkÃlasya parigraha÷ | ##[53#<.>#3] dharmiïi ##[53#<.>#3] vidyamÃnepi ## ##[53#<.>#4] upalambhavirahamÃtrasya [|] na tathÃvidho vyatireko 'bhipreta ity Ãha -- ##[53#<.>#5]veti | nanv adarÓanamÃtrÃd vyatirekam icchatÃm uktena nyÃyena tadasaæbhava eva darÓita÷ | pratibandham antareïa darÓanamÃtrÃd anvayam icchatÃæ tu na tadabhÃvo bhÃvito 'va*<2>*ÓyadarÓayitavyaÓ cÃsau "avinÃbhÃvaniyamo 'darÓanÃnna na darÓanÃt" [Pra.VÃ. 3.30] ity atrÃbhidhÃnÃd ity ÃÓaækyÃnantarodita evÃyam artha iti darÓayitum Ãha ## [53#<.>#7]pÅti | ## [53#<.>#8] pratibandhanibandhanÃnvayaniÓcayavacanenÃpi | ##[81]#< iti >#[53#<.>#8] sapak«e darÓanamÃtranibandhanam iti prakaraïÃt dra«Âavyam | ## a[53#<.>#9]nvayasyÃpi | na da*<3>*rÓanamÃtrÃd anvayam icchÃmo yenaivam abhidhÅyate | kiætu bhÆyodarÓanÃd ity ÃÓaækyÃha ##[53#<.>#12] | evam upalak«aïatvÃd asya nÃdarÓanamÃtrÃd vyatirekam icchÃmo 'pi tu bhÆyodarÓanÃd ity api dra«Âavyam eva | "bhÆyodarÓanagamyà hi" (Álo.VÃ. anu.12) ity asya Óe«anirdeÓenÃpi gamayitum aÓakyatvÃd ## a[53#<.>#13]nvayÃtmiketi dra«Âa*<4>*vyam | bhavatopi mahÃnasamahÃhradÃdau bhuyodarÓanÃdarÓanÃbhyÃæ kim anyad vyÃptinimittam astÅty Ãha ##[53#<.>#14]ti | pratibandhanibandhanÃbhyÃm eva tÃbhyÃæ sà siddhyati nÃnyathety anena darÓitam | ## deÓe ## [53#<.>#14] pracuraæ yathà bhavati ## ## [53#<.>#14] sÃhacaryeïopalabdhÃnÃm Ãmalakatvaka«ÃyarasatvÃdÅnÃæ | ##*<5>*## [53#<.>#14] ksÅrÃvasekÃdinà madhurarasatvÃdibhÃvasyÃpi sambhavÃt | sambhÃvanÃyà avakÃÓaæ darÓayituæ ##[53#<.>#15] iti | ## 'bhÃve | evam upalak«aïatvÃd asya sÃdhyabhÃve bhÆyodarÓanepi na vyatirekÃtmikà vyÃpti÷ siddhyati | ke(kva)cid bahulaæ sÃdhyÃbhÃve 'bhÃvinÃm upalambhepy a*<6>*nyathÃtvasya saæbhavÃt | tadasambhavabÃdhakapramÃïÃbhÃvÃd ity api dra«Âavyam | tathÃhi madhurarasatvÃbhÃve 'mbhastvasya sÃdhanadharmasyÃbhÃva÷ sÃdhyadharmiïa÷ sÃmudrÃd ambhaso 'nyatra sarvatra d­Óyata iti bhÆyodarÓanepi lavaïodadhÃv evÃnyathÃtvaæ d­«Âam iti | anyathÃmbhastvam api mahÃrïavÃmbhaso madhuratva*<7>*sÃdhye samyagdhetur abhyavagantavya÷ prasajyeta | bÃdhakÃbhÃvÃt kÃryavyÃpyÃbhÃvavyatireke sati syÃtÃ(?)rvÃgdarÓibhir aÓakyaniÓcayatvenÃlak«aïatvÃd asya sÃdhyÃbhÃve hÅty alaæ bahunà | __________NOTES__________ [81] -nibandhanÃma -- S ___________________________ tÃdÃtmyatadutpattilak«aïa## ya eva sa ##[54#<.>#12] "sà viparyaye bÃdhakapramÃïav­tti÷" iti vacanÃt "pratyak«ÃnupalambhasÃdhana÷" {p. 307} iti vacanÃ*<8>*c ca darÓita÷ | ##[54#<.>#13]s tasmÃt ## ##[54#<.>#13] bhede[na]nokta ÃcÃryeïeti prakaraïÃt | pratibandhasiddhÃv api kathaæ kÃraïavyÃpakÃnupalabdhyor anvayavyetirekau prasiddhyata ity ÃÓaækya etad evopapÃdayann Ãha ##[54#<.>#14]tyÃdi | kÃryavyÃpyÃbhÃvavyatireke sati kiærÆpe tasminn ity Ãha[82]## iti | tatkÃryasvabhÃvÃtmani [28b] pra*<1>*ti«edhaprati«edhasya vidhirÆpatvÃd ity abhiprÃya÷ | ## asaæbhavati | kathaæ vyatiricyata ity Ãha | ##[54#<.>#14]ti | ##[54#<.>#16]ti yadi tadvyatireke na vyatiricyata iti | __________NOTES__________ [82] tadbhÃvalak«ane -- S ___________________________ tadanu "tÃdÃtmyatadutpattyor avinÃbhÃvavyÃpikayor" iti purastÃd uktaæ kathaæ punar adhunà ## ## ## ## i[55#<.>#25]ty ucyata ity ÃÓaækyÃha ##[83]i[55#<.>#26]ti | ubhaya*<2>*vyÃptitvÃd ity artha÷ | ## ## i[55#<.>#30]ti -- "avinÃbhÃvavaikalyaï ce"tyÃdinà pÆrvam uktatvÃd ity uktam | ##[56#<.>#1]tyÃdinopapattyantaram api darÓayati | kÃryahetuprasaÇgÃt ## ## ## [56#<.>#1]ty uktam | rohiïyà rohiïÅnak«atrasya Ãsattir ude«yamÃïÃyÃ÷ pratyÃsannatà tasyÃ÷ ## [56#<.>#14] kalpanÃj¤Ãnam iti yÃvat | ##[56#<.>#14] tatkalpanà ## i[56#<.>#16]ty etaj jÃtÅyaæ*<3>* pratyuktatvenoktam arthÃd ity artha÷ | __________NOTES__________ [83] k­takatvà -- S ___________________________ kathaæ punas tasyÃs tadudayÃnantaram udayo 'vaÓyaæbhÃvÅ saægacchata ity ÃÓaækyopasaæhÃravyÃjenÃha ## i[56#<.>#16]ti | ##[56#<.>#16]ti k­ttikÃkhyasaptatÃrÃv­ndasyeti prakaraïÃd avaseyam | ##[56#<.>#16] pÆrvÃvasthÃnadeÓÃt saækramaïam abhivyaktyavasthÃprÃptir và tasyà hetur e*<4>*va ##[56#<.>#17]ti kiyatkÃlak«epeïeti dra«Âavyam ##[56#<.>#17]s taddhetutveneti prakaraïÃt | anena tatrÃpi pratibandhasadbhÃvo darÓita÷ | nŬÃnupaghÃte satyanutrastÃnÃæ g­hÅtÃï¬ÃnÃæ pipÅlikÃnÃm ekadigabhimukhÃnÃæ sa¤caraïaæ d­«Âvà yad var«ÃnumÃnaæ tad apy asati pratibandhe sa ghaÂate tasmÃt tatrÃpÅyam eva gatir iti darÓayituæ ##[56#<.>#17]tinà darÓayati | itarathà vivÃdÃdhyÃsitasattvÃd asya kathaæ d­«ÂÃntarÆpatopapadyeta | ##[56#<.>#17] p­thivyÃdÅnÃæ ##[56#<.>#17]vasthÃviÓe«a÷ | ya eva tathÃbhÆtapÅpilikÃsaæk«obhahetu÷ sa eva katipayakÃlavyavadhÃnena paÓcÃtkÃlabhÃvino var«asya hetur ity a*<6>*rtho 'rthÃd dra«Âavya÷ | kÃraïakÃraïatayà ca hetur dra«Âavyo 'nyathà cirÃtÅtaæ kÃraïam i«Âaæ {p. 308} syÃd e«tavyam và | ##[56#<.>#18]s tasmÃt ## k­ttikodayasya hetor yo ##[56#<.>#18] katipayakÃlÃtyayena rohiïyudayopÃdÃnakÃraïaÓaktiprabodhÃdhÃnenÃnyathà và yajjanakatvaæ tadanumÃnena | itthaæbhÆtalak«a*<7>*ïÃceyaæ t­tÅyà | ##[56#<.>#18] rohiïyÃsatti kalpanety abhisambandhÃt strÅliÇgena nirdeÓa÷ | d­ÓyatvaviÓe«aïÃnavacchinnÃnupalabdhir ##[56#<.>#20] | ## i[56#<.>#22]ty abhÃvavi«ayatvÃyogÃd iti dra«Âavyaæ ##[56#<.>#24] viruddhopalabdhimukhena | evaæ bruvÃïa÷ saiva virodhagrahaïakÃlapravrttà d­ÓyÃnupalabdhir idÃnÅæ smaryamÃ*<8>*ïÃbhÃvasÃdhanÅ | tatsmÃrakatvena copalambhasyÃsyaikaj¤ÃnasaæsargivastvantarÃnavacchinnasyÃnupalabdhirÆpatà ata evoktaæ "prayoga÷ kevalaæ bhinna÷ sarvatrÃrtho na bhidyate (Pra.VÃ.2.90)" ity abhipraiti | atra ca yathà praj¤Ãkaraguptena parÃkrÃntaæ tathÃsmÃbhirdharmottarapradÅpe darÓitam iti nehocyate | ##[56#<.>#25] yadi taddvÃre[29a]*< 1>*ïÃnupalabdhiprayogo ne«yate | ##nyabhÃve saty aprati«iddhÃnivÃritopalabdhir yasyÃnyabhÃvepi sà tattvata ity artha÷ | ## a[56#<.>#25]bhÃvÃniÓcayÃd abhÃvÃyogÃd iti yÃvat | samudÃyasya sÃdhyatvÃt katham asau sÃdhya ity Ãha ##[57#<.>#5] iti | sambandhyantarasyÃnupÃdÃnÃt | kasyÃsau svabhÃvo 'vasÃtavya ity Ãha ##*<2>*##[57#<.>#6]#< >#| tanmÃtrÃd anvayitvam api tasya saæbhÃvyate | tato viÓi«yata ity Ãha ##[57#<.>#17]#< |># yadi nÃma na vyabhicÃras tathÃpi kasmÃd viÓe«aïaæ nopapadyate ity Ãha ##[57#<.>#22] iti | paramatamapek«ata iti ## Åk«ik«amibhyÃæ ce(PÃ.Và 470)ti karmopapade 'ïa÷ | parepi kim evam e«itaro na bhavaæti yena tanmatÃpek«am idam ucyate ityÃ*<3>*ha ##[57#<.>#25]ti | ##khyasaæskÃravatà ##ïa mudgarÃdinà ya÷ ##[58#<.>#4]khyo guïas tasmÃd avayave«u ghaÂÃdidravyÃrambhake«u kapÃlÃdi«u, ## kriyÃbahuvacanena vyÃptim upadarÓayati na tu bahutvasaækhyÃm eva | saæyogasyaikye kriyÃyà apy ekasyà bhÃvÃt | yathà vegavat sÆ*<4>*cyÃdisaæyoge kuvalayadale Ãme và ghaÂe, tathÃpi kriyÃpraïÃlikayà dravyanÃÓo 'sty eveti | ##[58#<.>#4] karmabhyah | ##[58#<.>#4]nÃæ taddravyÃrambhakÃïÃæ dravyÃrambhakasaæyogapratidvandvÅvibhÃgÃkhyo guïa utpadyate | ##[58#<.>#4] vibhÃgÃt saæyogavinÃÓo dravyÃrambhakasya saæyogasya vinÃÓa÷ | tata÷ saæ*<5>*yogavinÃÓÃt | tenÃvayavasamyogenÃsamavÃyikÃraïena yad Ãrabdhaæ dravyaæ tad vinaÓyati | dvedhà hi dravyasya nÃÓo vaiÓe«ikÃdibhir abhyupeyate ÃÓrayavinÃÓÃd asamavÃyikÃraïavinÃÓÃc ca | atra cÃsamavÃyikÃraïasyÃsya saæyogasya vinÃÓÃt | {p. 309} kÃryagrahaïena tu vÃstavaæ rÆpam a*<6>*nÆditam | na tu tadÃrabdhaæ cÃkÃrya¤cÃsti yad vyavacchidyate | yadi cÃ(vÃ) kÃryatvenaiva tan naÓyati | yat kÃryaæ tad avaÓyaæ nÃÓadharmakam iti pratipÃdayituæ ##[58#<.>#5]grahaïam | Ãhety(bhi)sambandhÃd dvitÅyayà nirdeÓa÷ | samavÃyabalÃd v­ttau tasyaikarÆpatvÃd viÓe«ÃbhÃvo vivak«ita÷ | k­takatvÃnityatvayor ekatve kathaæ gamya*<7>*gamakabhÃvo bhede tasyopapatter ity Ãha[84]## [58#<.>#23] | ## dharmayor yo ## p­thaktvaæ tasy#<ÃvabhÃsa÷># sa vidyate yasyÃm sà ca sà kalpanà ceti tathà | dharmabhedam avabhÃsayatÅti và tathà | sà ca sà kalpanà ceti tathà | itthaæ padasaæskÃraæ k­tvà paÓcÃd abhÆtvÃbhavandharmakabhÆtvÃbhavandharmakavastudarÓanabalotpannà ca sà *<8>*k­takatvÃnityatvadharmabhedÃvabhÃsikalpanà ceti vigraha÷ kÃrya÷ | saiva ##m u[58#<.>#27]pÃyas tena | sÃdhakapramÃïÃbhÃvÃd bÃdhakasadbhÃvÃc ca na tatkalpanà yuktimatÅti bhÃva÷ | evaæ sÃdhyasÃdhanabhÃvopapattÃv api tatkalpyatÃm | yadi tad eva vyatiriktam anityatvÃdi tatsÃdhyÃm arthakriyÃæ prÃptuæ hÃtuæ vÃrthibhiÓ cintyate tad api nÃstÅti darÓayitum Ãha*<1>* [29b] -- ##[58#<.>#28] ##[58#<.>#28] taddharmisvarÆpasyaiva | hÃnopÃdÃnavi«ayatayà ##[58#<.>#29] vicÃryatvÃt | kathaæ tasyaiva cintyatvam ity Ãha -- ##[58#<.>#28]ti | kaiÓcintanÅyatvam ity Ãha -- ##[58#<.>#29]r iti | tÃm arthakriyÃm arthayantÅti tathà tai÷ | arthakriyà ca tadÃyattà ata evopeksÃ(peyÃ)rthina upÃyam evÃnusaraætÅti | etad evacÃryavacanena saæspandayann Ãha -- ## ##*<2>*## i[58#<.>#29]ti | yasmÃd evam evaitan nÃnyathà ## tasmÃd uktam ÃcÃryeïa | san hi ÓabdÃrtho 'sandhyÃv­tti÷ (sadvyÃv­tti÷) ÓabdÃrtha iti ya÷ ##[59#<.>#1]s tena taæ hetÆk­tya ye ÓabdÃrthÃnnÃpahavate(hnuvate) tair ##[59#<.>#2] ÓabdÃdikam eva | vyÃv­tti÷ ÓabdÃrtha iti vÃdibhir apy arthÃt vyÃv­ttam eva vastu tathÃpi pra(thà pra)tipÃdyata iti te«Ãm api vastucintanam | athavà ÓabdÃrthamanapava*<3>*dadbhi÷ sadÃpek«yÃbhe(dÃdipak«abhe)dena sattvenÃsattvena ca vastv eva cintyata ity artha÷ | tasmÃ(kasmÃ)d ## ## ## ity ÃhÃÓaæ(tyÃÓaæ)kÃyÃm ##ty uktam | ##r yasmÃt | ##[59#<.>#2] vastuni | yady apy atra vidhau sÃmÃnyÃdirÆpe vyÃv­ttau ca prasajyaprati«edhÃnmati(dhÃtmani) phalodayo na ##[59#<.>#2]s tathÃ(thÃpi) kiæ tathÃtvena cintyate ity ata Ãha ## | #<«aï¬÷asya>#*<4>* [59#<.>#4] suratamÃcaritum ak«amasya t­tÅyÃ(ya)prak­te÷ | ## ca vai## ceti dvandvaikavadbhÃva÷ tatra kÃminyà v­«asyantyÃ÷ ##[59#<.>#4] vim­«yÃvadhÃraïena | __________NOTES__________ [84] taddarÓana-S ___________________________ {p. 310} nanu yadi vastuta÷ k­takatvÃnityatvayos tÃdÃtmyam tarhi vastuna÷ k­takatvaniÓcaye 'nityatvam apy aikÃtmyÃn niÓcitam eveti katham anumÃnÃvatÃra ity ÃÓaækyopasaæhÃravyÃje*<5>*nÃha -- ## i[59#<.>#6]ti | yasmÃt tasyaiva vastunas tÃpyamavaÓyai«itavyaæ tasmÃt | ## ## ## ## #<ÃtmanÃ># ## ## ## niÓcÅyanta iti {5] saæbandha÷ | ## sÃk«Ãtk­tà ## ÓabdÃdayo dharmiïa÷ | ##[58#<.>#6]t k­takatvÃdinà rÆpeïa, kiæbhÆtena? ## k­takÃd ## ak­takaæ tasmÃd ##*<6>* | ## abhyÃsapÃÂavÃdiprakÃreïa ##nityatvÃdinà ## anityarÆpaæ yan na bhavati tasmÃd ##[59#<.>#7] | anena vyÃv­ttyabhedena vyÃvrtti(tte)rbhedo darÓita÷ | k­takatveneva yadi tenÃpy Ãtmanà te tadà niÓcetuæ ÓakyÃ÷ katham anumÃnÃn niÓcÅyanta ity Ãha [59#<.>#8] ## iti | aniÓcaya eva kuta ity Ãha | ##*<7>*##[59#<.>#7]ti | bhrÃnter vibhramasya kÃraïaæ nirantarasad­ÓÃparÃparotpattir avidyà ca tasya sadbhÃvÃt | atha yadi tadÃnÅm aniÓcitarÆpeïa samaæ tasya niÓcitasya rÆpasya pratibandho nÃvasitas tarhi katham asambaddhadarÓanÃt tanniÓcayo bhavitum arhatÅty ÃÓaækÃyÃm anumÃnaæ viÓi«Âam Ãha ##[59#<.>#8]ti | ##[59#<.>#8] viparyaye bÃdhakÃt pramÃïÃt | ##*<8>*## ## pÆrabhÃvÅ yasyÃnumÃnasya tasmÃt [59#<.>#9] itis tasmÃt ##[59#<.>#12] vinÃÓasy#<ÃrthÃntaranimittatayÃ># ## | yasmÃd evaæbhÆtà sattà tatsamavÃyo và anityatà ##[59#<.>#16] kÃraïÃt ÃtmÃdÃv evaæbhÆtasattÃsamavÃyayor abhÃvÃd iti bhÃva÷ | athÃstv evam kiæ nacchinnam anena tÃvadviÓe«aïenÃsmÃbhir atatsvabhÃvatÃ*<1>* [30a] vinÃÓasyÃkhyÃtà tÃvataiva caritÃrthÃ÷ sma iti saugatamatam ÃÓaækya svasiddhÃntÃbhyÃsavyÃmohÃpasmÃra÷ para÷ prÃha -- ## ## ##[59#<.>#16] ## | itir vinÃÓaÓabdaæ pratyavam­«ati | tena vinÃÓaÓabdenety artha÷ | prÃgabhÃvÃdibhedena bhÃvÃbhÃvasyÃnekavidhatvÃt viÓina«ti ## i[59#<.>#17]ti | ##[59#<.>#17]pi bhavadbhis tadÃtmakam eva*<2>* manyate tato 'yuktam atatsvabhÃvatÃpratipÃdanam iti ca punar ÃÓaækya para evÃha -- ## iti {25] ##[59#<.>#17]r bhinatti ##[59#<.>#17] ity abhisambandhyate | ## [59#<.>#20] pradhvaæsÃbhÃvalak«aïasya | ## [59#<.>#17] virodhÃd anupapatte÷ | kathaæ punar virodha ity Ãha ## i[59#<.>#20]ti | evaæ bruvÃïas tadupapattyanabhidhÃnakÃraïaæ darÓayati | ## [59#<.>#23]nuti«ÂhÃ*<3>*sava÷ | ##[60#<.>#1] sakÃÓÃd udaye 'pi ##[60#<.>#2] pradhvaæsÃbhÃvasya | {p. 311} ## [60#<.>#2] vinÃÓo vastuni | ## [60#<.>#2] avyÃpÃrÃt | atÃdarthasthyo 'ni(davasthyam ani)tyatvaæ tasya ca tadavasthatvÃt katham anityatvam ity artha÷ | yadi nÃma tadbhÃve tatpÆrvÃvasthitarÆpÃn na vicalati tathÃpi tadviÓe«aïau sattÃsamavÃyau tasyÃnityatà vyavasthÃpya*<4>*ta ity Ãha ##[60#<.>#4] | avicalitamanÃpannÃnyathÃbhÃvaæ rÆpaæ yasya tasya sattÃyÃm Ãha -- sÃmÃnyasya samavÃyasya caikatvenÃtmÃder api tathÃbhÃvo bhaved iti bhÃva÷ | "vinÃÓa iti ca bhÃvÃbhÃvaæ pradhvaæsalak«aïaæ manyÃmaha" iti yatpareïoktaæ tad avadyaæ pratipÃdya "k­takaæ tv iti ca" yad uktaæ tad api *<5>*dÆ«ayann Ãha svakÃraïe[60.6]ti | samavÃyasyaikatvenÃtmÃder api tathÃbhÃvaprasaÇgenaivam anicchatopi na siddyatÅty ÃÓaya÷ | amum evÃrthaæ vidhimukhena sÃdhayann Ãha [##]##[60#<.>#8] ## [60#<.>#8] lokaneti Óe«a÷ | anenaitad darÓayati v­ddhavyavahÃro hi ÓabdÃrthaniÓcayabhÆmi÷ | k­takatvaÓabdena caivaævidha evÃrtho 'bhidhÅyate*<6>* v­ddhair iti | prÃkpadhvaæsÃbhÃvayos tadviÓe«aïarÆpatÃm upetya prÃgdÆ«aïam uktam | saæprati tu tÃm api vighaÂayann Ãha ##[60#<.>#8]ti | etac ca pÆrvam eva vyÃkhyÃtaprÃyam | ## ## [60#<.>#10] abhÆtvÃbhavanaæ bhavit­tvaæ k­takatvam astu | evaæ tulyanyÃyatayà vÃ(cÃ)bhavanam anicchato 'nityatà na siddhyati | bhÆtvÃbhavanopagame và sthirasvabhÃvatayaivÃnityatÃstv iti abhiprÃyavatoktam ##[60#<.>#10]ti | yadi và tasmÃd anena(nÃ)sthirasvabhÃvataiva bhÃvasyÃnumÃtavyeti yad utpattyabhidhÃnapÆrvakam upasaæh­ti÷ tadabhiprÃyeïaivam uktam | ## ##÷ [60#<.>#16] sÃdhyarahità v­ttir anaikÃntikatvam iti yÃvat | prati«edhyasyÃvaÓyaæbhÃvitvasya yadviruddhaæ anavaÓyaæ*<8>*bhÃvitvam tena yadvyÃpta(ptaæ) hetvantarÃpek«itvaæ tasyopalabdhi÷ ## {20] i[60#<.>#19]ti ca viruddhavyÃptyo(to)palabdhyaprasaÇga iti dra«Âavyam paropagamena pak«adharmatÃsiddhe÷ | yatra hi vyÃptir vÃstavÅ pak«adharmatà tu paropagamasiddhà sa prasaÇgahetu÷ | yatra tu tritayaæ pramÃïasiddhaæ sa svatantro hetur ity ÃÓaya e«a÷ | ## [60#<.>#20] ## parimitasya*<1>* [30b] heto÷ ## [60#<.>#21] raÇgÃÓrayasya vastrÃde÷ | upadhÃtaka÷ pratyayo ## tadupanipÃtena nÃvaÓyaæbhÃvitety anavaÓyaæ bhÃvitety artha÷ | ## Óabdena rÃgÃd vinÃÓaæ [60#<.>#22] bhinatti | ##[60#<.>#24]r vinÃÓahetusannidhe÷ ##[60#<.>#24] | ta evopadhÃtaka(kÃ) vinÃÓakÃ÷ syus tataÓ ca sahetuko vinÃÓa÷ siddha ity asyÃbhiprÃya÷ | ##*<2>* ##[60#<.>#27] ## ity eva saæbaddhyate | ## ## vinÃÓahetÆnÃæ saæbandhÅnÅmÃni virodhÅni {p. 312} ÓaktivibandhakÃni yogipiÓÃcÃdÅni te«Ãm ## #<ÃnantyÃt>#[60#<.>#28] | ##[60#<.>#28] te«Ãæ virodhinÃæ sadbhÃve | ##[60#<.>#28] tasya nÃÓaheto÷ Óakter upaghÃtÃt | yadi te taddhetavas tair avaÓyaæ tatphalair bhÃvyam ity Ãha *<3>*## i[60#<.>#28]ti | itir hetau ##[60#<.>#29] hi nidrÃdirvate (haridrÃdivastre) dravyÃpek«opi kiæ na syÃd iti praÓne bauddhÅyaæ vacanaæ ##[61#<.>#2] ## ##[61#<.>#2]ti | ##[60#<.>#3] sarvagatatvena | ## ## i[60#<.>#3]ti para÷ | ##[61#<.>#4]sya kvacid abhavanasya #<ÓaækÃ># saædehas tayà ##[60#<.>#4] ## karaïÅyo bhavadbhir iti ca prakaraïÃt | *<4>*anenaitad paro darÓayati sarvatropalabdhasyÃnyathÃbhÃvaÓaækaiva bhavata÷ prek«Ãvato na yuktà kevalam anena vyÃjena nÆnaæ parasiddhÃntasyÃnavadyatayà mana÷kheda eva tvayà kriyata iti | ##[85]## i[61#<.>#5]ti siddhÃntÅ | sÃmÃnyaviÓe«ÃkÃrÃbhyÃæ praÓna÷ kiæpuna÷Óabdena nipÃtÃnipÃtasamudÃyena darÓi*<5>*ta÷ | ## [61#<.>#5] sarvavastubÃhulyavyÃpÅ ## [61#<.>#5] yasya bhavata÷ sa tathà | yathà tu vastuvistaraÓabdasiddhis tathà purastÃd abhihitam | ## [61#<.>#6] sarvavastudarÓitve và kasyaciddhetuk­to vinÃÓo d­«Âa÷ | sarvasyaiva tÃdrÆpyamanivÃritam iti Ãha -- ## i[61#<.>#6]ti | ##r avadhÃraïe ##*<6>*## [61#<.>#7] kÃraïÃntarÃdhÅnotpattÅnÃæ vastrarÃgÃdÅnÃm ## ##[61#<.>#8] apit­te(apÅtatve)nÃpy upalabdher heto÷ ##[61#<.>#8]nyathÃtva #<ÓaækÃ># prakaraïÃd vinÃÓasyÃbhÃvasaædeho yasya puæsas tathà san | anenÃrthÃntarÃnubandhini vinÃÓo sÃdhye k­takatvasya saædigdhavipak«avyÃv­ttikatvenÃnai*<7>*kÃntikam Ãha | ## ## ## [61#<.>#9]ityÃdinà tu sÃdhÃraïÃnaikÃntikaæ darÓyati | ##[61#<.>#10]Óabdena pradhvaæsÃbhÃvo vivak«ita÷ | tasyaiva svani«pattÃv apek«itaparavyÃpÃratvena k­takatvÃt | tathÃtvene«tatvÃc ca | nityatopagame kÃraïam Ãha ## [61#<.>#10] iti | tasya bhÃvÃbhÃvasya pradhvaæsalak«aïasya vinÃÓe ##*<8>* pradhvastasy##virbhÃvas tasya ##[61#<.>#10] prÃpte÷ | __________NOTES__________ [85] kiæ và punar iti S ___________________________ syÃd etan nityaæ sattvÃdiprasaÇgena nÃhetukaæ vastunÃm ujjanam | na ca ghaÂÃder bhÃvasya tadvinÃÓavinÃÓonvayavyatirekÃbhyÃæ kÃraïatvenÃvagato 'pi tu kulÃlÃdir eva | tat kathaæ vinÃÓavinÃÓe tadunmajjanamÃsaæjyamÃnamabhajamÃnaæ na syÃd iti | tad e*<1>*[31a]tad avadyam | tathÃhi ghaÂÃbhÃvavyÃv­ttir {p. 313} eva ghaÂo ghaÂavinÃÓaÓ ca ghaÂÃ(Âa)bhÃvavyÃv­ttir iti ghaÂÃbhÃvasyÃbhÃve ghaÂarÆponmajjanÃsaæjanaæ jyÃya eveti | atraivopacayahetum Ãha ##[61#<.>#11]ti | ## [61#<.>#14] nÃÓo 'hetu÷ san ## [61#<.>#14] pradhvaæsÃbhÃvasya ##[86]##[61#<.>#14] janitum arhati | __________NOTES__________ [86] saæjÃyate S ___________________________ ## [61#<.>#17] vastÆnÃm ## vinÃÓÃkhyo ## ## '[61#<.>#17]vaÓyaæbhÃvÅ | *<2>*anenaitad darÓayati -- naiva k­takatvaæ nirviÓe«aïaæ sÃdhanam asmÃbhir abhidhÅyate yenaivaæ syÃt kintu vastutvaviÓe«aïÃnava(ïenÃva)vicchinnaæ tato vastutve sati yatk­takatvaæ tadavaÓyaæbhÃvinÃÓam ity Ãrtha iti | ##[61#<.>#17]r ityÃdinà siddhÃntÅ pratividhatte k«epe kima÷ prayogÃn na kutaÓcid ity artha÷ | ## i[61#<.>#18]ti bhÃvÃnÃm avaÓyabhÃvÅ vinÃÓa iti | ## *<3>*bhÃvÃnÃm[87]##[61#<.>#18] avinÃÓitvasyÃnupalabdher etad avasitam iti prakaraïÃt | ## ## [61#<.>#18] vidyamÃnopi | #<ÃtmÃde÷ >#[61#<.>#18] ## ## [61#<.>#18] ÃtmÃdyabhÃvasyÃsÃdhaka÷ ## ## [61#<.>#18] vastu«u ## avinÃÓitvaæ ##[61#<.>#19] ni«edhayati | ÃtmÃdyupanyÃsena caitad darÓayati | yady avinÃÓitvÃnupa*<4>*lambho 'vinÃÓÃÓitvÃbhÃvaæ sÃdhayati tarhi viÓe«ÃbhÃvÃd ÃtmÃdyanupalambhopi tadabhÃvaæ sÃdhayet | na cÃyam apÅti d­«ÂÃntavighaÂanaæ parasyÃÓaækamÃna Ãha ## [61#<.>#19]ti | ## ÃtmÃde÷ Ãtmanas tÃvad rÆparasÃdipratyayÃnÃm ekÃnekatvasÃdhakasyÃbÃdhitapratisandhÃnavi«ayatvÃder anumÃnÃt*<5>* | #<Ãdi>#[61#<.>#18]Óabdasaæg­hÅtasya ca digÃde÷ pÆrvÃparÃdipratyayÃder anumÃnata iti buddhistham | ##nà [61#<.>#19] vaktavyasyÃkÃra÷ kathita÷ | ## ##[61#<.>#20] tatsattvasÃdhake | __________NOTES__________ [87] anyathÃbhÃvasya S ___________________________ nanu yasyÃnupalabdhis tasyÃbhÃva evety abhidhÃtari ko 'yam upÃlambha÷ | vipak«epi hetor v­ttyadarÓaïe 'bhÃvasiddhyavirodhÃt; ÃtmÃdes tv a*<6>*nupalabdhir evÃsiddhà tato nÃbhÃvasiddhir iti | sÃdhÆktaæ bhavatà kevalaæ ##[61#<.>#20]tyÃdi bruvato 'bhiprÃyo na samyagvyaj¤Ãyi | ayaæ khalv asyÃÓaya÷ | tÃvaddhetor vipak«e 'nÅk«aïaæ na k«amate abhÃvaæ vibhÃvayituæ, yÃvad yady annopalabhyate tat tan nÃstÅti na sidhyati | sati caivamÃtmÃdyanupalabhyamÃnam asatsi*<7>*ddham iti pramÃïapratik«iptaæ kathaæ anumÃnasya vi«aya÷ syÃt? tad uktaæ "vyÃpto hetor anÃÓraya" iti | yadi vÃnupalambha eva pratibandhaÓÆnya÷ kevalo 'nupalambho deÓakÃlaviprak­«Âe«u kathaæ tathÃbhÃvam avabodhayet? yatas tena siddhivipak«Ã hetuvyÃv­ttir ÃtmÃde÷ sattvam anumÃpayed iti | ##[61#<.>#25] prayoga*<8>*vinyÃsenaiva ##[62#<.>#1]nu«aÇgena prastÃveneti yÃvat | {p. 314} sÃdhyad­«ÂÃntadharmiïo÷ ## [62#<.>#3] sad­Óo hetusadbhÃvalak«aïo ##[62#<.>#3] pratipÃdyatayà ##[62#<.>#3] prayogasyÃsau sadharmÃ, samÃnasyeti yogavibhÃgÃt samÃnasya pak«Ãdi«v iti vaktavye parigrahÃd và sa bhÃvas ## ## [62#<.>#3] bhavato 'smÃd abhidhÃnapratyayÃv iti k­tvà [31b]*< 1>* rÆpaviÓe«a÷ | tayor eva ## [62#<.>#4] hetusadbhÃvÃsadbhÃvalak«aïo ## pratipÃdyatayà ## ## ## [62#<.>#5] aÓe«asya sÃdhyetaradharmiïa÷ (sÃdhyadharmiïa÷) sÃdhyadharmaïovÃnyatra sarvatra sÃdhye hetor vyÃptir vivak«ità | na tu sÃdhyadharmaïo 'nyatra d­«ÂÃntadharmiïi prav­ttena sarvopasaæhÃreïa g­hyamÃïà vyÃptir ## tasyà ##[62#<.>#1] | nanu ca sattvalak«aïe *<2>*svabhÃvahetau sÃdhyadharmiïy api viparyaye bÃdhakapramÃïav­ttyÃpi vyÃptir grahÅtuæ Óakyata iti | naitad apek«ayà hetor anyatra v­ttyapek«ayà kiæcid yenedam Ãsajyeta | kiætu kÃryaheto÷ sarvasya svabhÃvahetuvi«ayasya cÃvaÓyam anyatra pra(a)v­ttir apek«aïÅyà | tadarthaæ anyatrÃanuv­ttir ity ÃÓaÇkitam iti kin na bhavÃn vyÃca«Âe*<8>* | ÃcÃryasya ca sattva*<3>*hetÆpanyÃsÃnantaraæ yathà ## [62#<.>#9] ity udÃharaïadarÓanÃt tu tvadÅyaæ vyÃkhyÃnam apavyÃkhyÃnaæ lak«yata iti nirbhartsanÃmÃÓaÇkyÃsyÃcÃryasyÃnyad­Óam abhiprÃyam udghÃÂayann Ãha ## ## [62#<.>#9]#< >#iti | ## [62#<.>#9] puæsa÷ | kiæ punas tatra sm­tyÃdhÃnÃrthaæ d­«ÂÃntavacanam, na tu d­«ÂÃntamÃtrapratipÃdanÃrtham ity Ãha -- ##[62#<.>#11]ti*<4>* | anena puru«aviÓe«aæ prati etad ÃcÃryeïeti nÃsmadvyÃkhyÃnasya kiæcid avadyam iti darÓayati | vibhaktivipariïÃmena sambandham eva ## i[62#<.>#16]ty anena darÓayati | bahir evadhyÃptir ## tÃm | ##[62#<.>#23] ## ##[62#<.>#25] iti sambandha÷ | ##[62#<.>#24]ti nipÃtasamudÃyo viÓe«ÃbhidhÃnÃrthÃbhyupagame | ##[62#<.>#24]ti sÃdhanadharmasya sÃdhyadharmeïÃnvayadarÓanamÃtreïeti | ## [62#<.>#24] sÃdhanadharmasya ## sÃdhyenÃnvÅyamÃnatvasya ## [62#<.>#24] | pratibandham antareïa tadabhÃve 'pi tadabhÃ(tadbhÃ)vÃvirodhÃd iti bhÃva÷ | ## [62#<.>#25] hetau | ## pratibandhasÃdhakasya pramÃïasya[88]## [63.3] | ## [63#<.>#4] si«Ãdhaiy«itadharmaviÓi*<6>*«Âo ## [63#<.>#5] ÓabdÃdi÷ | ##[63#<.>#6] sÃdhyadharmaviÓi«Âadharmipratipatte÷ | vyÃptipradarÓanapÆrvake pak«adharmapradarÓane 'bhidhÃya pak«adharmapradarÓanapÆrvake vyÃptipradarÓane 'py Ãha -- ## ##[63#<.>#8]ti | ## pak«adharmapradarÓanapÆrvikÃyÃæ ## [63#<.>#8] {p. 315} pradarÓyamÃnÃyä ceti Óe«a÷ sarvopasaæhÃreïa vyÃptigraha*<7>*ïe plavamÃnÃkÃrÃyÃ÷ pratipatter ubhayatrÃviÓe«ÃnmukhabhedamÃtreïaitad uktam ity avaseyam | __________NOTES__________ [88] tatsm­taye S | ___________________________ sÃdhyanirdeÓa÷ ## [63#<.>#24] tasyÃh ## [63#<.>#24] prayukti÷ sa ##[89]##[63#<.>#24] sÃdhyanirdeÓo na k­ta ity artha÷ | ##[64#<.>#12]grahaïaæ pramÃïopalak«aïaæ dra«tavyaæ tena tabhisrÃyÃæ rÃtrau prÃktanÃdiviprak­«Âe deÓe karpÆrorïÃdigartha(gandha)viÓe«ÃddhÆ*<8>*maviÓe«am anumÃnato niÓcityÃgniviÓe«am anuminvato 'pi saÇgraha÷ | ## i[64#<.>#16]ty avadhÃraïaphalapradarÓanam etat | __________NOTES__________ [89] nopadarÓita÷ S | ___________________________ atrÃrthitaiva karïam Ãgatya buddhisthaæ prakÃÓayati ya piÓÃcÅ sà kila ##[64#<.>#18] | liÇgasya pak«adharmÃnvayavyatirekÃtmano gamakasya ##[65#<.>#12] niÓcayanam | ## [65#<.>#14] hetau | ## [65#<.>#14] ta*<1>*[32a]ttÃm adhirohati | kim upahasatÅty Ãha -- ## ## i[65#<.>#14]ti lokoktiÓ cai«Ã | kathaæ tatspardhÃsyocyata ity Ãha tat ## i[65#<.>#15]ti | ## [65#<.>#15] anumÃtu÷ | ##[65#<.>#15] samÃnÃdhikaraïa«a«Âhy eva và | "##"[65#<.>#23]tyÃdinà pÆrvaæ svayaæ kÃraïam abhidhÃya ÃcÃryoktaæ kÃraïaæ darÓayituæ paraæ praÓnenopakramayati ## i[65#<.>#13]ti | yadi pratij¤Ãprayoge 'pi sà ÓaÇkà tarhi*<2>* kiæ tenety ÃÓaÇkya para evÃha ## [66#<.>#13] ityÃdi | tadÃ(##nÃ) [66#<.>#13]#< >#pratij¤Ãprayogapak«aæ viÓina«Âi "a## ##[66#<.>#9]" ity evÃbhisambadhyate | ##Ó ca ##Ó ca ##Ó ca te«Ãæ ##[66#<.>#14] niÓcayo na syÃt | idam eva dÆ«aïaæ tena samuccitam | atraiva dÆ«Ãntaram api samuccinvann Ãha | ## ##[66#<.>#17]ti | svapak«aviÓe«aæ darÓayann Ãha |[90]## ## i[66#<.>#18]ti | ##[66#<.>#27]ti t­tÅ*<3>*yÃntapratirÆpako nipÃta÷ kintv etasyÃrthe vartamÃno atropapatte÷ | tasmin nibaddhatad (tasmin iva tadvat) ## sÃdhyalak«aïa ## [67#<.>#3] upanÅyate ##[67#<.>#3]ty arthakathanam etat | upasthÃpyate yena puru«eïÃsau tathÃ, vi«ayasya tatheti tu vigraha÷ | tenÃnirdi«taviÓe«eïa ## ## [67#<.>#4] kathaæ punas tÃna*<4>*(tena) sÃdhyam upasthÃpyata ity ÃÓaækÃyÃæ yojyaæ --[91]## | [67#<.>#3] __________NOTES__________ [90] "tu" nÃsti S | [91] pratij¤ÃvacanadvÃreneti S | ___________________________ {p. 316} evaæ tÃvad anena vyÃkhyÃtam | kecit punar anyathÃpy etad vyÃcak«ate | upasthÃpyate prakÃÓyate ## [67#<.>#3] vacanena ## ##[67#<.>#3] | ayam api "prameyasyopadarÓanam antareïa" [69#<.>#24] ity ##Óabdena vacanam eva vyÃkhyÃsya[ti] na tu puru«am | tad api *<5>*agnir atrÃgnimÃnayaæ sÃgnir ayam ityÃdirÆpeïÃnirdi«ÂaviÓe«aæ vivak«itam ity ata÷ -- kenacid ity uktam iti ##[67#<.>#5]rthina÷ | arthitvaæ cÃnvayabrÃhmaïÃprÃptyÃdinà dra«Âavyam | ##[67#<.>#6] ni«krayaæ ##[67#<.>#6] prÃrthayate | itas tata÷ pÃrvaïaÓrÃddhÃdibhojÅ dvija÷ ##[67#<.>#6] | amum eva d­«ÂÃntaæ viv­ïvann Ãha ##[67#<.>#6]ti | ## [67#<.>#7] atra prakaraïÃd bhojanÃnantaraæ dÃnaæ dra«Âavyam | ##[67#<.>#7] arthaviÓe«ÃprÃptikÃlÃd anyasmin kÃle | prÃrthanÃpÆrvakam itas tato bhojanaÓÅlat##[92]parvabrÃhmaïasad­Óasya caitad viÓe«aïaæ caraïam | Óra(#<ÓrÃ>#)##[67#<.>#8]ty atrÃdigrahaïÃd upanayanasamÃvartanÃdiparvasaÇgraha÷ | arthitvamÃ*<7>*trepi naitad vacanaæ tasya sambhÃvyata iti taæ viÓe«ayann Ãha -- #<ÓraddhÃlu>#[67#<.>#8]m iti | #<ÓraddhÃluæ># ÓraddhÃvantam | anena ÓraddhÃnuviddham evÃrthitvaæ kÃryaÓabdena vÃrtikak­to vivak«itam iti darÓayati | ##[67#<.>#8] khÃdyaviÓe«as taæ prati | sopi mahyaæ pracuro dÃtavya iti viruktena darÓayati |[93]##[67#<.>#9] pracurataratÃmnÃlpatararÆpyaghaÂito dravya*<8>*viÓe«a÷ | dak«iïÃyathÃdau (ïÃdau) ca prÃyeïa rÆpakeïa vyavahÃra÷ | ##[94]ty abhisambandhÃd dvitÅyà | ##[67#<.>#9] evaævÃdinà parvabrÃhmaïena | __________NOTES__________ [92] aurdhvarathika÷ S | [93] rÆpakaæ S | [94] dadÃsi S | ___________________________ nanÆktam etad yathà parÃrthe 'numÃne liÇgaæ parasmÃd eva pratyeyam iti tatpunas tvayà na apahastitam iti ÃÓaækÃyÃæ yad[95]##[67#<.>#17]ty uktam | tad vyÃkhyÃtuæ ##[67#<.>#11]tyÃdinopakramate*<1>* [32b] ##ca bruvÃïo niyataæ vaktavyÃntarasamuccaye | arthÃd ÃcÃryasyÃbhipreta iti darÓayati na tv asyaiva vaktavyÃntarasamuccayÃrtha÷ ##[67#<.>#11]Óabdaprayogo ghaÂate | yad api bravÅ«ÅtyÃder asmadvacanÃd apÅtyÃcÃryavacanÃntaravyÃkhyÃnaparatvasya vyaktatvÃt | athavÃyaæ nipÃtÃnipÃtasamudÃya÷ ki¤caÓabdo 'sya vivak«ita÷ kintu *<2>*cakÃra÷ apiÓabdasyÃrthe | tena kim apÅty uktaæ bhavati | tato 'yaæ vÃkyÃrtho yad api kim api bravÅ«Åti | evaæ ca bruvatà lokoktir anuk­teti | ##[67#<.>#18] liÇgavacanasya, ##[67#<.>#20] tad eva liÇgam iti prak­tatvÃta | ##[68#<.>#1]Óabdo 'trÃdhye«Ãmantraïe | ##[68#<.>#1]Óabda÷ sÃmÃnyata÷ praÓne ##[68#<.>#1] Óabdas tu viÓe«ata÷ | tenÃyam artho {p. 317} yu«mÃ*<3>*n evÃdhye«ya sÃmÃnyato viÓe«ataÓ caiva p­cchÃma iti | upahÃse ceyam adhye«aïà prakaraïÃd dra«Âavyà | __________NOTES__________ [95] yata÷ asmadvacanÃd api S | ___________________________ #<Ãdi>#[68#<.>#4]ÓabdÃd vaidharmyavat prayogasya hetuviruddhÃnaikÃntikÃnÃæ hetos trairÆpyasya ca grahaïaæ | ##[66#<.>#23]ÓabdenÃcÃryeïa sÃdharmyavaidharmyavat prayogayor hetuviruddhÃnaikÃntikÃnÃæ hetos trairÆpyasya ca svarÆpapratÅtir vivak«itety abhipretya ##[66#<.>#24] pratÅtir iti vyÃca«Âe | ataeva krameïaitat sarvaæ darÓayi«yate | nanu kim avaÓyaæ prÃpti÷ pak«adharmasya ca prayogo yenaivam ucyamÃnaæ Óobhate ity ÃÓaækyÃha -- ##[68#<.>#9] iti | ##[68#<.>#18] iti yojayitvà kiæ *<5>*tanmÃtroktyà so 'vagamyata ity aÓaækÃyÃæ ##[68#<.>#18]ti yojyam | ## ## i[69#<.>#5]tyÃdi tu[96]pÆrvam eva k­tavyÃkhyÃnam | ## evÃtra ##[69#<.>#6]bhipreta÷ | ##[69#<.>#6] ##r ity anuvartate | #<ÃcÃryapÃdai>#[69#<.>#12]r ity ÃcÃryavasubandhum abhisandhÃ*<6>*yoktam | ## i[69#<.>#12]ty ÃsyÃyam artha÷ | yortha÷ kiæcid antareïa na bhavati sa nÃntarÅyaka÷ | atra ca sÃmarthyÃdyam artham antareïa na bhavati tan nÃntarÅyaka iti grÃhyam | sa cÃsÃvarthaÓ ceti tadà tasya darÓanam | darÓanena ca vi«ayiïà vi«ayasya tasyaiva d­ÓyamÃnasya*<7>* nirdeÓa÷ | tena niÓcÅyamÃna evÃsau parok«Ãrthahetur bhavatÅti darÓitam | ##[69#<.>#12] iti tannÃntarÅyakatÃæ yo vetti tasyety artha÷ | ##[69#<.>#12]hetutvÃc cÃnumÃnam uktam | ##[69#<.>#13]r gamakarÆpamÃtrasya svarÆpaæ darÓayati[97]##vÃdavidhisaæj¤ake prakaraïe | ## Ã[69#<.>#14]cÃryÅye lak«aïe | ##[69#<.>#14]d uddyotakaraprabh­ti[bhi÷] | kuta÷ punar asaæta eva do«Ãs tai÷ kÅrtyanta *<8>*ity ÃÓaækÃyÃæ yojyaæ ##[69#<.>#14]ti | svapraj¤Ãyà aparÃdho do«as tasmÃt | ##[69#<.>#14]r avadhÃrayati | tathà hyuddyotakareïa kilÃnumÃnasÆtravÃrtike 'pare tu bruvate nÃntarÅyakÃrthadarÓanaæ tadvido 'numÃnam iti" (NyÃyavÃ. p. 54) paÂhitvà tasyÃrthaæ mÃtrayà viv­ttyaiva "atrÃrthagrahaïam atiricyata" iti mÃtrayaiva dÆ«aïam uktvà punar vipa¤citam -- "nÃntarÅyakÃrya iti samÃsapadam etat | tatra yadi «a«ÂhÅ*<1>* [33a] samÃso nÃntarÅyakasyÃrtha iti | nÃnyantarÅyakaæ tÃvatk­takatvam, tasyÃrtho dharma÷ prayojanam vÃ? yadi tÃvad dharma÷ k­taka[tva]syÃrtha÷, sattvaprameyatvÃbhidheyatvÃdy anumÃnaæ prÃptam | atha prayojanam anityatvapratipattir hetu÷ prÃpta÷ | atha bahuvrÅhir nÃntarÅyako rtho yasyeti | tatrÃpi k­takatvaæ nÃntarÅyakaæ tad yasya sa hetu÷ prÃpta÷ | tac ca k­takatvaæ ghaÂÃde÷ {p. 318} *<2>*ÓabdasyÃnityatvasya và | yadi ghaÂÃde÷, ghaÂÃdir hetu÷ prÃpta÷ | anitya÷ Óabdo ghaÂÃt | atha Óabdasya, Óabdo hetu÷ prÃpnoti | anitya÷ Óabda÷ ÓabdÃt | a(athÃ)nityatvasya[98]sÃdhyasÃdhanak­takatvaæ dharmas tathÃpy anitya÷ Óabdo 'nityatvÃd iti prÃpnoti | athÃnityatvasyÃrtha÷ k­takatvam iti | sarvathà k­takatvam anityatve na hetu÷ syÃt | atha samÃnÃdhika*<3>*raïo nÃntarÅyakaÓ cÃsÃv arthaÓ ceti | tathÃpy asamartha÷ samÃso viÓe«aïaviÓe«yaniyamÃbhÃvÃt | ubhayapadavyabhicÃre sati samÃnÃdhikareïà bhavati nÅlotpalavat nÅlaÓabdasyÃnekÃrthaprav­ttatvÃd utpalaÓabdasya ca tathÃbhÃvÃt sÃmÃnÃdhikaraïyaæ bhavati | na punar iha nÃntarÅyakatve ity u(ka ity u)kte*<4>*sti vyabhicÃro 'rtho 'nartha iti yenÃrthagrahaïaæ samarthaæ syÃt | ekapadavyabhicÃro 'pi d­«Âaæ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ p­thivÅ dravyam" iti cÃÓaækyoktam "anyathà taæ(tat)p­thivÅ dravyam iti | atrobhayapadavyabhicÃra÷ | pradhÃnÃÇgabhÃvasya bhedena p­thivÅÓabdena dravyam apy ucyate p­thvÅtva¤ ca | dravyaÓabdena ca pradhÃnÃÇgavivak«ayÃ*<5>* dravyaæ dravyatva¤ ca ata evobhayapadavyabhicÃrÃt p­thivÅ dravyam iti yuktam uktam | iha punar na yuktaæ nÃntarÅyakada(kÃrthada)rÓanam iti | kasmÃd arthapratyÃyanÃrthatvÃc chabdaprayogasya -- arthapratyÃyanÃrthaæ hi Óabdasya prayogam icchanti | nÃntarÅyaka iti cokte 'rtho gamyate | ato na yukto 'rthaÓabda iti | tadvida iti na yuktam naivÃnyathÃnÃntÅyaka (?) iti | na hi nÃliker advÅpavÃsino dhÆmadarÓanÃn nÃntarÅyaka iti j¤Ãnam asti | atas tadvida ity api na vaktavyam |" (NyÃyavÃ. p. 54-55) asanta eva do«a iti bruvÃïaÓ cÃyam evÃbhi(vam abhi)praiti | samÃsÃntarapak«abhÃvinas tÃvad do«ÃnabhyupagamamÃtreïaikaprahÃranihatÃ÷ | samÃnÃdhikaraïasamÃsas tv ekapada*<6>*vyabhicÃrepi d­«ÂatvÃn nÃnupapanna÷ | tathà hy artho nÃntararÅyako 'pi syÃd anityalak«aïo 'nÃntarÅyako 'pi syÃt nityalak«aïa÷ | tata ekapadavyabhicÃrÃd api sÃmÃnÃdhikaraïyam aviruddham | atha tvanmate nityo nÃmÃsty eva kalpaviparivarti tÃvad asti, tata evaitad upalapsyate | anyathÃyam anityadhvani÷ kaæ vyavacchiædyÃt |bauddhÃbhimatasya*<8>* ca tathÃbhÆtasya k«aïikatvasya kenacid ani«Âe÷ tathÃbhÆtavyavacchedÃt naivÃk«aïikaj¤ÃnavÃstvityÃdau prayoge 'yam ak«aïikadhvani÷ kaæ vyavacchiædyÃt | atha nÃntarÅyaka iti pÆrvam ukte 'rthasyÃvagatatvÃt kim arthapadena yenaivaæ samÃsaÓ cintyeta | hantÃkÃÓÃ[di]Óabdenaiva pÆrvabhÃvinà dravyÃdirÆpasyÃvagatatvÃt kiæ dravyÃdiÓabdena ye*<1>*[33b]na tatrÃpi tathà samÃsa÷ syÃt | tad evam Ãdau ya eva te parihÃra÷ samÃdhir bha(sa me 'pi bha)vi«yati iti yat ki¤cid etat | yat tu p­thivÅ dravyam ity atrobhayapadavyabhicÃraæ darÓayitvà sarvatrobhayapadavyabhicÃrÃd eva samÃnÃdhikaraïa÷ samÃso bhavatÅti darÓitaæ tad yoga÷(tat pÃpÅya÷) | ÃkÃÓadravyaæ digdravyaæ kÃladravyam, {p. 319} sÃmÃnyapadÃrtha÷, viÓe«apadÃrtha÷, samavÃya*<2>*padÃrtha÷ «aÂpadÃrtha÷ yÃcakapuru«a ityÃdau ubhayapadavyabhicÃrasya brahmaïÃpi vibhÃvayitum aÓakyatvÃt sÃmÃnÃdhikaraïyasya ca darÓanÃt | na hy e«Ãm ÃkÃÓÃdÅnÃæ sÃmÃnyaæ kenacid apyate saægacchate và yenÃkÃÓÃdiÓabdÃnÃm ÃkÃÓÃkÃÓatvÃdyanekÃrthav­ttitvÃd ubhayapadavyabhicÃre samÃnÃdhikaraïa÷ samÃsa÷ syÃt | *<3>*nÃpi «aïïÃæ ki¤cit sÃmÃnyam asti yasyÃpy abhidhyÃd a(bhidhÃnÃd a)yam apy ubhayapadavyabhicÃro varïyate | na ca yÃcakaÓabdena karmÃpi tajjÃtir api vÃbhidhÅyate | atra copapattir anyatrÃbhihiteti nocyate | na cÃkÃÓadravyaæ, sÃmÃnyapadÃrtha÷, yÃcakapuru«a ityÃdi karmadhÃraya÷ samÃso na*<4>* d­Óyate | ki¤ ca yathà p­thivÅÓabdena p­thivÅ p­thivÅtva¤ cocyata ity ubhayapadavyabhicÃrÃt p­thivÅdravyam iti yujyate vaktum, tathà nÃntarÅyakatvaæ nÃntarÅuakaÓ ca, arthaÓabdenÃpy arthatvam arthaÓ cocyata ity ubhayapadavyabhicÃrÃdyuktÃrtha eva samÃsa÷ | atha tvanmate nÃrthatvÃdy asti | yadi nÃma vÃstavaæ nÃsti tathÃpi kalpitaæ tÃvad asti | tÃvatÃpi Óabdasiddhyupapatter uktaprÃyam etad iti kiæ bahunÃ? vastuv­ttyÃbhÃvÃn nÃntarÅyakÃrtho dhÆmo bhavati | tasya ##[69#<.>#12] nÃntarÅyakÃrthadarÓanam api bhavati | tatra yadi ##[69#<.>#12] iti nocyeta tadà nÃliker advÅpÃyÃtasya dhÆmadarÓanam anumÃnam Ãpadyeta tatas tadvida iti vaktavyam eva | na ca nÃntarÅyako 'rtha iti j¤Ãnam e*<6>*va nÃntarÅyakÃrthaj¤Ãnam ity ucyate, yenaivam ucyeta | kiætu vastuto 'nÃntarÅyako yo na bhavaty artha÷, tasya yaddarÓanaæ tad apÅty alam atiÓabdÃrthaparyavadÃtamatÅnÃæ vacana vidhÃ(cÃ)raïayeti | ## i[69#<.>#16]ti sambandha÷ | katham ayuktam ity ÃÓaækÃyÃæ ##[69#<.>#16]dikÃraïavacanam | __________NOTES__________ [96] p­. 260. paæ. 23 [97] nÃsti S | [98] anityatvasya sÃdhanabhÃvena k­takatvaæ dharma÷ | NyÃyavÃ. p. 54 ___________________________ ##[69#<.>#25]m ity atrÃdi*<7>*grahaïenÃpratipannasya jij¤ÃsoÓ cÃvabodha÷ | sÃmÃnyanyÃyasiddhÃm astikriyÃm apek«ya ##[69#<.>#29]ti paurvakÃlika÷ pratyaya÷ pratyeya÷ | saæÓayajij¤ÃsÃdika[70.9]m ity atrÃdiÓabdÃt prayojanÃdiparigraha÷ | tathÃmunaivÃdigrahaïena pa¤camyantasyÃpi hetuprayogasya saægraha÷ kÃrya÷ | asati hi sÃdhyÃbhidhÃne kuta etad iti hetvÃ*<8>*kÃæk«Ãyà evÃbhÃvÃt | sÃdhyasiddhau hetor nimittatvaæ kathayantÅæ paæcamÅm uccÃrayantaæ katham iva vicak«aïà tayÃca(ïà na pratyÃca)k«Årann iti | d­«ÂÃnta eva vacanakarmatÃæ nÅyamÃna upasaæharaïaæ tad apek«a÷ upasaæhÃro [70.11] ¬haukanaæ sattvapradarÓanam | d­«ÂÃntad­«ÂasÃmarthyasya hetor iti ca prakaraïÃd dra«Âavyam | sÃdhyaÓabdenopacÃrÃt sÃdhyadharmÅ«Âa÷ | [34a] *<1>*pa«ÂhÅsaptamyor abhedÃc ca sÃdhyadharmiïÅty artho boddhavya÷ | ##[70#<.>#13]r lak«aïasya svarÆpam Ãha ##[70#<.>#14] lak«aïam ity anuvartate | {p. 320} ## pramÃïavalÃyÃtasyÃrthasya ##[70#<.>#28]nyathÃÓaækÃrthÃvya(-kÃvya)vaccheda÷ tadarthaæ yathà bhavati | yadi pramÃïÃnÃæ vyÃpÃro nigamanenopasaæhriyate | tadaitad yujyate vaktum | na cÃsya tathÃtvam ity ÃÓaækyÃha ##[70#<.>#28]ti ##[70#<.>#29] yasmÃd arthe*<2>* | vyÃpÃraÓabdena vyÃpÃraphalam abhipretam | nanu kÃni punar atra pramÃïÃni santi yadbalÃyÃtÃrthopasaæharaïam asya varïyata ity ÃÓaÇkya parai e«Ãm avayavÃnÃm evaæ pramÃïatvarÆpam ÃkhyÃtam ity ÃkhyÃtuæ ##[70#<.>#29]tyÃdinopakramate | ##[71#<.>#4]ti prakaraïÃd anyak­tasya nÃmna iti dra«Âavyam | tathÃhi te kasyacid rÃjaputrasya mahÃmÃtrasya vÃ*<3>* yogino(nÃ)nyena sajÃtÅyena k­taæ nÃma Órutvà ahopuru«ikayà dhanÃÓayà codità anyathà cÃ(vÃ) tadu[t]sÃhavardhanaæ nÃma k­tvà tallikhituæ prayu¤jate 'ta eva ## i[99][71#<.>#4]ti ïicà nirdi«Âam | ayuktatayà ni«phalam apÅ[100][71#<.>#5]ti vÃstavÃnuvÃdo 'py e«a prak­topayogÅ | ## ceti*<4>* tathà ##[71#<.>#13] | vaiyarthyÃdi syÃd iti sambandhÃt ##[71#<.>#21]ty uktam | __________NOTES__________ [99] nÃmalekhane -- S [100] "api" nÃsti -- S ___________________________ nanÆdyotakaropavarïitam asya prayojanam astÅti kathaæ vaiyarthyam ity Ãha ## i[71#<.>#22]ti | ## i[71#<.>#23]ti | "tenaiva tÃvad darÓitene"[66#<.>#3]tyÃdinoktatvÃd uktam | yathokte ca svayam uttaram Ãha ##[71#<.>#23]ti | ##[71#<.>#27] prathamaæ sÃdhyala*<5>*k«aïakarmanirÆpapaïÃbhÃve | ##[70#<.>#21]tyÃdinà ca yadupanayasamarthanÃrthaæ pareïoktaæ tatpratividhÃtukÃma Ãha ##[72#<.>#1]tyÃdi | co yasmÃd arthe | ## i[72#<.>#4]ti yadà dhÆmaæ d­«Âvà tasyÃgninà vyÃptim anusm­tya taæ tattvena pratyavam­Óya pratyetÅti | ##[72#<.>#4] pratyavam­Óya pratyayÃrthasya | ##[72#<.>#4]tyÃdy u*<6>*ttaram | atha tadantareïÃpi yat pak«ÃrthapratÅter avidhÃnÃn na tena ki¤cid iti brÆyÃt | samÃnam idaæ prak­te 'pÅti ca buddhistham asyaivaæ brÆvato dra«Âavyam | pramÃïavyÃpÃrasamarthanÃrtha¤ ca yad uktaæ[101]tatrÃpy Ãha | ## ## i[72#<.>#7]ti | ##[72#<.>#9] iti bruvatà cÃgamapratij¤ayor ekavi«ayatvÃd Ãgama÷ prati*<7>*j¤ety ucyata iti ye varïayanti [te] nirastÃ÷ | yo hi pratij¤ayocyate 'rtha÷ sa eva cÃgamepy ucyate tadaiva tat syÃt | na caivam ato nirÃsa÷ | __________NOTES__________ [101] p. 70 paæ.29 ___________________________ {p. 321} hetuÓabdena gamakavacanaæ vÃcyam | gamaka¤ ca trairÆpyavalliÇgam | na ca pa¤camyantena tena Óabdena liÇgasya trairÆpyam abhidhÅyate kintu pak«adharmatvamÃtram [72.11] nimittabhÃva eva cety evaæ v*<8>*aditur abhiprÃya÷ | etena tad api vinik«iptam yat kaiÓcin nipuïa(ïaæ)manyairnaiyÃyikair ucyate, "pratij¤Ãrthaæ sÃdhayituæ samarthaæ pak«adharmatvenopasaæhartavyaæ liÇgaæ anumÃnaæ tadabhidhÃyÅ Óabdo hetu÷ so 'py abhidheyasya niyamahetutvÃt bÃhyÃÇgaæ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ cÃbhidhÃnÃbhidheyayor abhedavivak«ayà sÃk«Ãt pÃraraæparye[34b]*< 1>*ïa caikaci«ayatvÃd iti | "tÃvaddhi dhÆmÃdivastu na liÇgaæ yÃvad vahnyÃdinÃntarÅyakatayà na niÓcÅyate, dharmiviÓe«e ca kvacin nopalÅyate | tannÃntarÅyakatayà niÓcitaæ kvacid upasaæh­taæ ca sÃdhyasÃdhanasÃmarthyaæ bhavati nÃnyathà | na ca pacamyantena "dhÆmÃd" ityÃdinà Óabde[na] tasya tannÃntarÅyakatvaæ pak«e ca sattvaæ kathyate | udÃharaïopanayayor vaiyarthyaæprasaÇgÃt | *<2>*tat kathaæ pratij¤ÃrthasÃdhanasamarthaliÇgÃbhidhÃyitvaæ tasya Óabdasya yena "tadabhidhÃyÅ Óabdo hetu÷" ity ucyate, sa tathà bÃhyÃÇgam iti cocyate "hetur anumÃnam" iti sÃmÃnÃdhikaraïyaæ tathà kalpeteti | pratyak«eïa sÃdhyasÃdhanayor vyÃptis tatra g­hyata iti d­«ÂÃnta÷ pratyak«o 'bhipreta÷ | ata evÃyaæ ##[72#<.>#12] iti | naiva sa*<3>*rvatra d­«ÂÃnte pratyk«eïa sÃdhyasÃdhanayor vyÃptir g­hyate | yathà bhavanmata eva nitya Ãtmà sattÃsambandhitve satyanÃÓritatvÃt, paramÃïuvad ity atra d­«ÂÃnte nityatvaæ sattÃsambandhitve satyanÃÓritatvaæ yau dharmau tayor vyÃptir anumÃnena g­hyata ity abhisandhi÷ | anenaitad api pratyuktaæ yat tair evanaiyÃyi*<4>*kapravarair ucyate -- "sÃdhyasÃdhanayor vyÃptito vi«ayo d­«ÂÃnta÷ | tatra pratyak«eïa vyÃptiæ g­hÅtvà paÓcÃd udÃharati | tena pratyak«aæ niyÃmakam astÅti" | udÃharaïam api vÃkyasya bhÃgÃntaram iti pratyak«eïa vyÃptigrahaïasyÃsarvavi«ayatvÃt kvacid bhÃvÃt tathÃbhidhÃne ca tata eva d­«ÂÃnto 'numÃna*<5>*m ity abhidhÅyeteti | tasya tadÃtiriktÃrthagrahaïÃbhÃvÃd ity abhiprÃyeïa ##[72#<.>#13]ty Ãha | etac ca bahubÃdhya(bahuvÃcya)m anyatroktam iti nehoktam, siddhas tv artho 'nÆdita÷ | anayaiva ca dvÃrà yad ucyate tair eva "yathÃtatheti d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayo÷ sÃrÆpyapratipattir upamÃnam atideÓevÃkya*<6>*tÃ, pak«adharmatvagrÃhipramÃïavacanam upanaya÷ | atrÃpy upamÃnaæ niyamahetutva(tvaæ) dharmiïi và sÃdhanadharmasya saæbhavaæ bodhayadasaæbhavaæ nivartayati yatpramÃïaæ tanniyÃmakam astÅti upanayopi niyamahetumattvÃd bhÃgÃntaram" iti tad api pratyÃkhyeyaæ dvividhasyÃsya varïitasyopamÃnasyÃprÃmÃïyÃd eva*<7>* kathaæ niyÃmakam? yenopanayanasya niyamahetukasiddhyà {p. 322} bhÃgÃntaratvaæ siddhyet | dharmiïi ca sÃdhanadharmasya sambhavaæ pariccheda(cchidya) pratyak«am anumÃnaæ vÃsaæbhavaæ nivartayatÅti atrÃpi pratyak«aæ niyÃmakam astÅti d­«ÂÃntavad upanayopi pratyak«am iti vaktavya÷ | kvacid anumÃnasyÃpi tathÃtvÃd anumÃnam ity apÅty alam atÃrkikavacanani*<8>*rbandhena | ##[72#<.>#14] upamÃnarÆpopanayavyÃpÃra÷ | ##[72#<.>#16]panaya eva | syÃd etad -- anitya÷ Óabda ity ukte kuta etad iti Órotur apek«opajÃyate | na tu dharmiïi liÇgasya sattvo(sattvÃ)pek«Ã | tasmÃt pratij¤Ãnantaraæ parÃpek«itasÃdhyapratipattir api tu prati(pattihetuprati)pipÃdayi«ayà pa¤camyantasya tadabhidhÃyina÷ Óabdasya prayogo na tu dha[35a]*< 1>*rmiïi liÇgasya sattvapratipÃdanÃrtha÷ | tato na tasya pak«adharmatÃpratipÃdanaæ prayojanam iti kathaæ pak«adharmatvaæ sa eva darÓayi«yatÅti na ki¤cit tenety ucyamÃnaæ Óobheteti | atrocyate | anitya÷ Óabda iti pratij¤opÃdÃnepi tadanantaram eva yad yad k­takaæ tat sarvam anityam, yathà ghaÂas tathà cÃyaæ k­taka ity ukte sÃdhyapratÅtau kiæ nimittÃkÃæk«opaÓa*<2>*mo nÃsti? yena pa¤camyantasya liÇgÃbhidhÃyina eva tadupaÓama÷ prayojanaæ varïyeta | yadi saty avÃdÅ bhavÃn naivaæ vaktum arhatÅti | ki¤ ca yo yasmin ki¤cid nimittabhÃvam apek«ate na sa tatra ÓaÓavi«ÃïÃyamÃnasya tattvam apek«ate | api tu tatra sata eveti kathaæ ÓabdÃnityatvasiddhau kasyacin nimittÃvamapek«itavatà sattvaæ nÃpek«itam | yena *<3>*parÃnapek«itaæ sattvaæ pratipÃdayituæ na tannimittÃbhidhÃyina÷ Óabdasya sÃmÃnya(m arthya)m astÅty ucyeta tasmÃc chabdÃdau dharmiïi liÇgasya sÃdhyasiddhau nimittabhÆtasattvapratipÃdanaæ hetuprayogasya prayojanam avaÓyai«itavyam | ya(ta)ccopanayenÃpi Óakyaæ saæpÃdayitum iti sÃdhÆktaæ ##[102]##[72#<.>#17]ti | __________NOTES__________ [102] na ki¤cit tena S | ___________________________ saæprati nigamane yathÃÓruti *<4>*dÆ«aïam Ãha -- ##[103]##[72#<.>#18] iti | athÃpi syÃn nÃyaæ puna÷ Óabda÷ [a]prathame kiæ tarhi sÃd­Óye, yathà "aciraprabhà punar niÓcarati" ity atra | sÃd­Óya¤ ca kiyadrÆpeïÃsty eva | yad và yady api siddhanirdeÓo nigamanaæ sÃdhyanirdeÓaÓ ca pratij¤Ã, tathÃpi yasyaiva pratij¤ÃyÃæ sÃdhyatvam ÃsÅt tasyÃiva nigamane siddhatvam ity avasthÃ*<5>*vantam ekam ÃÓritya samÃnavi«ayatayà nigamanaæ pratij¤ety upacaryate tathà ca punar vacanam apy upapannam iti | na caitan nigamanaæ ni«prayojanam ÃÓaækanÅyam, sÃdhye viparÅtaprasaÇgaprati«edhÃrthatvÃd asya | tad uktaæ "sÃdhyaviparÅtaÓaækÃvyavacchedÃrthaæ nigamanam iti" | yady api ca liÇgam ÃÓrayavatsÃdhyÃvinÃbhÃvi ca*<6>* pratij¤Ãdibhir avayavair ÃkhyÃtaæ tathÃpi nigamanam antareïa vyÃpakaviruddhaprasaægÃÓaækà syÃt | {p. 323} anyad eva hi d­«ÂÃntadharmiïi sÃdhyaæ yatsÃdhanadharmasya vyÃpakam ÃsÅt | anyad eva ca dharmiïy anityatvaæ tac ca sÃdhanadharmasya vyÃpakaæ na bhavatÅti avyÃpakasya siddhiæ manyamÃna÷ sÃdhyaviruddham abyÃpakatvena viÓe«Ã*<7>*bhÃvÃn mƬhamatir nityatvam api dharmiïi prasa¤jayet | tathà ca sati sÃdhyaviparyaye hetor v­ttiÓaækÃyÃæ bÃdhakaæ pramÃïaæ tad eva vÃcyam yadudÃharaïasthayo÷ sÃdhyasÃdhanayo÷ pratibandhagrÃhi | ataeva tasmÃd ity anena sarvanÃmnà pratibaddhaæ liÇgaæ sÃdhyaviruddhaÓaækÃæ nivartayituæ prak­tatvÃt pratyavam­«yate | tasmÃd viparyayaÓaækÃnivartakapramÃïopasthÃpa*<8>*kaæ nigamanaæ sÃdhye viparÅtaprasaÇgaprati«edhÃrthaæ bhavatÅti | tad etannaiyÃyikapravarasya prak­«Âaæ praj¤Ãs svalitavilasitam | tathà hi sÃdhye nirdi«Âe hetau cÃbhihite ¬­«ÂÃnte codÃh­te d­«ÂÃntada«ÂasÃmarthye ca hetau sÃdhyadharmiïy upanÅte ka÷ sacetano "yena vinà yo na bhavati dharma÷ sa bhavaæs tadabhÃvam apy upasthÃpayati" iti niÓcÅnvÅta saæÓayÅta và yena [35b] *<1>*viruddhaprasaÇgaÓaækÃnirÃkaraïÃya nigamanam abhidhÅyeta | na cÃyam anunmatto 'nityatve dve «asyati(paÓyati) yenÃnyad eva d­«ÂÃntadharmiïi sÃdhyam anityatvam anyad eva ca sÃdyadharmiïy anityatve tac ca sÃdhanadharmasya vyÃpakaæ na bhavatÅti avyÃpakasya siddhiæ manyeta yato ()vyÃpakatvena viÓe«ÃbhÃvÃtt anityatvam api dharmiïi prasa¤jayet | na ca viÓe«eïa vyÃptim asÃv agra*<2>*hÅ[d i]ti, viÓe«eïa vyÃpter avÃsambhavÃt | tathà coktaæ -- "vyÃpti÷ sÃmÃnyadharmayo÷" iti | anyathà saty api tasmiæs tad ÃÓaæke(kÃ) nÃpÃkriyeta | etena sapratipak«atvaÓaækÃnirÃkaraïatvam tatprayojanam iti yat kaiÓcid upavarïyate tad api parÃstam avaseyam | atha mohamÃhÃtmyÃd evam api saæbhÃvyata iti cet | apayÃtaæ tarhi pa¤cÃvayavatvaæ vÃkyasya | *<3>*sambhavaty api kaÓcin mƬhataramatir ya÷ pa¤cÃvayave 'pi vÃkye prayukte nÃnityopÅti vacanam antareïa ÓabdasyÃnityatvaæ niyataæ na pratyeti | asti ca digambarÃïÃævipratipatti÷ -- syÃn nitya÷ Óabda÷ syÃd anitya iti | tadbhÃvavyudÃsÃya nÃnÅ(ni)tyopÅty api kiæ nocyata ity alam ativistareïa ni«prayojanakatvena | nigamanasya vÃkyÃÇgatve*<4>* niraste prathamam upadarÓitaæ yad ubhaye«Ãæ mataæ tadaraïyÃnÅruditatulyaæ jÃtam iti kiæ tatrokteneti | ##[72#<.>#21] Óre«Âhatara÷ | pratij¤ÃhetÆdÃharaïopanayanigamanÃni pa¤cÃvayavà yasya sa tathà ##[72#<.>#21] sÃmasty ani«edhaÓ cai«a dra«Âavya÷ | ## i[72#<.>#25]ty abhidhÃnÃbhidheyayor abhedavivak«ayà sÃk«Ãt pÃramparyeïa ekavi«ayatvÃd vÃ*<5>* pak«adharmatvÃbhidhÃyÅ Óabdo dra«Âavya÷ | hetuÓ caivÃnuvÃdyenÃtmanà pratipÃdyamÃno vyÃpyarÆpa÷ pratipÃdino bhavatÅti prathamÃntena tadabhidhÃyinà Óabdena pratipÃdyate | ata÷ prathamÃnta eva tadabhidhÃyÅ Óabdo nyÃyya÷ | hetvabhidhÃyiÓabdamÃtrÃpek«ayà tu pÆrvÃparaniyamakhan¬anam ÃcÃryasya dra*<6>*«Âavyam | __________NOTES__________ [103] yatra ca pratij¤Ãyà S | ___________________________ {p. 324} ##[73#<.>#12]ti svabhÃvahetvadhikÃreïa viv­tam | kÃryahetunà vyabhicÃram ÃÓaækya ##[74#<.>#6]ty Ãha | ##[74#<.>#7] pratibandhena | ##[74#<.>#7]r anvayavyatirekayo÷ |[104]tadabhÃvakhyÃti÷ [75.7] tadabhÃvaj¤Ãnam, niyataæ khyÃpayataÓ cÃyam abhisandhi÷ | tattulya evÃstÅty abhidhÃne 'tattulye sarvatrÃnyasmin viruddhe 'sati ca *<7>*nÃstitvaæ lak«aïÃntaram iti prasaÇge niyamÃrtham ity eva nÃstitvaæ rÆpaæ t­tÅyaæ ##punar viruddhe ##[75#<.>#8] ceti darÓayitum asaty evety uktaæ sÆtrakÃreïeti | ##[75#<.>#8] iti sahasthitalak«aïenaiva virodhena viruddhyata iti | kathaæ ##[75#<.>#16]ty Ãha ##[75#<.>#16] vipak«Ãd vyavacchedasyÃbhÃvasya ## i[75#<.>#16]ti | ##[75#<. >#16] do«asyÃkÃraæ darÓayati | ##[75#<.>#19] tadabhÃva*<8>*sya | ## i[75#<.>#21]ty abhisambadhyate | tathà ##[105][75#<.>#13] virodhena viruddham ity api dra«Âavyam | __________NOTES__________ [104] hetor abhÃvakhyÃti÷ S [105] -lak«aïatayÃpi S ___________________________ ##[73#<.>#15] vegavaddravyasaæyogaviÓe«obhimata÷ | abhidhÃt#<ÃgnisaæyogÃd eva nÃÓapratyayau >#[76#<.>#15] tayo÷ ##[76#<.>#16] taæ ## na ##[76#<.>#16] yÃti | ##lak«aïaæ ##[76#<.>#26] | ##[76#<.>#26] paropagamasiddha [36a]*<1>* pak«adharmatÃdvÃreïa | ## i[77#<.>#1]ti bruvÃïena cÃdhikapratipÃdanÃrtham uktam evocyamÃnam anuvÃda eva na tu punar uktam iti darÓitam | ÃkÃÓÃdinityadravyÃpek«ayà ##[77#<.>#2]grahaïaæ d­«ÂÃntÃrthaæ dra«Âavyam | tenÃyam artho yathà nityÃnÃm amÅ«Ãæ deÓakÃlaniyamo nÃsti tathà ÓabdaguïatvÃdisvabhÃvaniyamopi na yujyata iti d­«ÂÃntÃrtham | ##*<2>*##[77#<.>#5]s tu dÃr«ÂÃntika÷ | ##[77#<.>#3] sattvalak«aïaikÃÇgahÅnatvÃt | ##[77#<.>#5] k«aïikatvasya prak­tasyÃk­takasadÃtmatÃæ ##[77#<.>#5] | #<ÓÃstrakÃra>#[77#<.>#5]Óabda÷ prakaraïÃtkÅrtipÃde«u dra«Âavya÷ | ## [77#<.>#9]ti sambandha÷ | ##[77#<.>#7] vastuv­ttyai na paropagamabalenety arthÃt | ##*<3>* [77#<.>#9] prakaraïÃd vinÃÓasadbhÃvaprasaÇgenety avaseyam | {p. 325} ##[77#<.>#11]diÇnÃgapÃdoktaæ ##[77#<.>#12] iti sambandhanÅyam | ##[77#<.>#12] pare«Âaæ prati | ##[77#<.>#25] vastuprakÃre ##[78#<.>#1] nirv­ttasthir Ãtmà | ##[78#<.>#1] anyathÃbhÃvasya | ##[78#<.>#2] heto÷ | ##[78#<.>#2] svahetuta÷ sthirarÆpatayà nirv­ttasyaiva ##*<4>*## heto÷ | ##[78#<.>#3] hetvagate sthirarÆpe ##[78#<.>#3] ##[78#<.>#3] nÃnyathÃbhÃvas tadÃtmà #<Óakyate kartum >#[78#<.>#1] | ## vinÃÓasya svabhÃvas tat##[78#<.>#5]tam eva | ##[78#<.>#11]Óabdo rÆpanibandhana÷ | svaliÇgena casyÃvasthÃnaæ k­tam | ##[78#<.>#16] bhÃvÃntaraÓÆnyabhÃvÃntararÆpasya | sarvarÆpaÓÆnyasya hy abhÃvasya he*<5>*tusa(ma)ttà virudhyate na tvasyeti bhÃva÷ | yadÅdaæ bhavatÃm apÅ«Âaæ tarhi kasmÃd asmanmataæ nÃbhyupeyata ity Ãha -- ## i[78#<.>#19]ti | ##[78#<.>#24] pradhvaæsarÆpabhÃvÃntarotpattau | etasmin parÃbhiprÃyepy evaæ bruvÃïo niyatam ##[78#<.>#26] vak«yamÃïakaæ ##[78#<.>#23]vÃrtikakÃra iti cÃrthÃt ##[78#<.>#26] tathÃbhÃva÷ pradhvastatvaæ *<6>*## ##[78#<.>#27] pradhvaæsarÆpatvam iti dra«Âavyam | dvayam apy etad yatrakurvan (?) para÷ prÃha | ##[79#<.>#1]ti | anena d­ÓyamÃnÃÇgÃrÃdibhÃvena sarvam indhanÃdi nivartata iti na sarvasya pradhvastatvaæ nÃpi gavÃdau satÅndhanÃdi nivartata iti na ## pradhvaæsarÆpateti pareïa darÓitam | ##[79#<.>#7] aÇgÃrÃde÷ | ##[79#<.>#13] dhvaæsam upayÃnti vinaÓyantÅti yÃvat | dÅpÃpek«ayÃvyaktatà dravyÃ(buddhya)pek«ayà ÃtmabhÃva÷ | ##[79#<.>#15] iti bruvÃïas tathÃtmakÃbhÃvarÆpatà yÃvad vyavasthÃpyatÃm abhÃvaikarasatvÃt pratipatte÷ | na tu bhÃvarÆpÃvyaktatÃpattau pramÃïam astÅti darÓayati | ## eva darÓayann Ãha ##[79#<.>#16]tyÃdi | ##[79#<.>#19] upalabdhiyogyatÃvikalarÆpa*<8>*tÃpattau | ##[80#<.>#3]ty asya vivaraïaæ ## i[80#<.>#3]ti | ## 'vadhij¤Ãnavi«ayatÃpanna÷ ##[80#<.>#12] vahnyÃdibhÃve ## | "lak«aïahetvo[÷] kriyÃyÃ÷" (PÃ. 3.2.126) iti hetau Óatu(?)r vidhÃnÃddhetupadam etat | {p. 326} nanÆktayà nÅtyà nÃÓasya tatkÃryatopapatte÷ katham etad ÃcÃryeïoktam ity ÃÓaækyÃha ##[80#<.>#16] iti | syÃn matam pra[36b]*< 1>*tÅtivi«ayopi na ca tatra pratÅtilak«aïÃrthakriyÃkÃrÅ | yathà sÃdhyÃbhÃve hetvabhÃvarÆpo vyatireko vikalpena pratÅyamÃna÷ na vikalpasya | kÃrakaÓ ca katham ucyate? na hy akÃraïaæ vi«ayo atiprasaÇgÃd iti | naitad asti sÃk«Ãt kÃraprav­ttaj¤ÃnÃbhiprÃyeïa tad ukter na tatra vyabhicÃro 'sti | anenÃpi ca tathÃvidhaj¤Ãnavi«ayeïÃvaÓyabhÃvya[m a]nyathà *<2>*pratyak«Ãnupalambhanibandhana÷ kÃryakÃraïabhÃva÷ kathaæ vyayasthÃpyeta ata evÃha[106]##[80#<.>#24] và kathaæ ## iti và sÃmarthya[107]## sÃmarthyayogità ##[80#<.>#27] vastutÃ, ##[81#<.>#7] asarvaj¤Ãpek«ayà sarvadà parok«ÃïÃm | tarhiÓabdÃrthaÓ cÃtra prakaraïÃd dra«Âavya÷ | ##[81#<.>#8] anumÃnasiddhayeti vivak«itam | *<3>*anena j¤ÃtaheturÆpatayà pratibhÃsanaye cÃmÅ«Ãæ prati«Âhitena rÆpeïa pratibhÃsanam iti pareïa darÓitam | ##[81#<.>#8]ty anena [a]bhÃvasya prati«ÂhitarÆpÃvabhÃsanÃbhÃvaæ pareïe«Âaæ nivartayati | bhavit­rÆpatvena pratibhÃsanam eva ÓaÓavi«ÃïÃdyapek«ayÃ##[81#<.>#8] prati«ÂhitarÆpÃvabhÃsanam iti siddÃntinÃpi darÓitam | sarvasÃmarthyÓÆnyatÃlak«aïenÃbhÃve do«Ãntaram anvÃcinvann Ãha ##[71#<.>#9] | unmajjanaæ [81.10] prakÃÓyaæ yac ca cak«urÃdÅnÃæ prati«ÂhitarÆpÃvabhÃsanasadbhÃvÃvabodhÃrtham te«Ãæ j¤ÃnaheturÆpatayà pratibhÃsanÃd iti pareïeritaæ tadabhÃvepi Óakyaæ*<5>* vaktum iti darÓayann Ãha ##[81#<.>#11] | pÆrvaæ tv atra gajanimÅlikÃæ k­tva anyad uktam | ## a[81#<.>#11]bhÃvasyÃpi ##[81#<.>#11] | cak«urÃdi(de)r iti prakaraïÃt | yadi nÃmÃsya j¤Ãnavi«ayatà tathÃpi na taddhetutà tat kathaæ taddheturÆpatayÃvabhÃsanaæ tulyam ucyata ity Ãha ##[81#<.>#12]ti | *<6>*etac ca pÆrvavadboddhavyam | yady abhÃvo nÃma nÃsty eva bhavanmate tarhi amÆrabhÃvabuddhaya÷ kamÃlamberann ity Ãha -- ## i[81#<.>#12]ti ##[81#<.>#12] iti hetubhÃvena viÓe«aïam | ##[81#<.>#19] tato niv­ttaæ tadabhÃvavad iti yÃvat | ## [81#<.>#19] g­hyeta ##[81#<.>#19] niv­ttyavadhivyudÃsena | sad iti pratya*<7>*yÃvi«ayasya na bhÃvateti bruvatà yad asadÃtmakatvam asyopagataæ tatra kiæ svarÆpeïÃsan kiæ và pararÆpeïeti pak«ayor ekaæ bhÃvaæ dÆ«ayitum Ãha -- ##[81#<.>#24]ti ##[81#<.>#24]napek«itabhÃvÃntarasaæsargeïa tuccharÆpeïÃpy ##[81#<.>#24]ki¤cid rÆpasya | na ca {p. 327} bhÃvÃbhÃvayor yaugapadyam upapadyate kadÃcit | na hi jÅvata eva maraïam iti ghatÃ*<8>*maïcatÅti bhÃva÷ | dhvaæsena vinÃÓaÓ ca kriyamÃïa÷ kiæ tadÃtmà tato 'nyo m­«Ã bhÃvÃntararÆpo và tuccharÆpo veti tatra ye vikalpÃ÷ tatra t­tÅyasmin vikayyaæ ##[108]##[81#<.>#26] tatas tadbhÃvepi nimittÅsyÃdi(kim itÅtyÃdi)dÆ«aïaparihÃrayor ÃbhÅk«aïye cÃnavasthÃv abhi(sthÃbhi)prÃyavÃn Ãha ## ##[82#<.>#6] | ## indhanÃder niv­tte÷ | ## iti siddhÃntÅ | ##[82#<.>#8][37a]*< 1>*ddhetubhedÃt | d­«Âaæ caitat sarvatra sahetuke 'nyatraiti darÓayann Ãha #<ÓÃlÅ>#[82#<.>#9]tyÃdi |[109]##[82#<.>#13]kasya bhÃvasya | saæk«epeïaitad atrÃnena vicÃritam |k«aïabhaÇgasiddhau tu vistareïa tataÓ ca vistararucina tata evÃvagantavyam | sÃpy asmadÅyÃk«aïabhaÇgasiddhir apek«itavyeti abhiprÃyavÃn Ãha ##[82#<.>#14]ti | syÃd etat "na bhavaty eva kevalam" ity anena*<2>* kim agnyÃdisaæyogakÃle tasya svarÆpÃbhÃva÷ pratipÃdyate kim và tadanuv­tti÷ | na tÃvat tadanuv­ttir ak«aïikatvaprasaÇgÃd aÓabdÃrthatvÃc ca | abhÃvapratipÃdane ca pÆrvoktà do«Ã÷ prasajyerann iti | nai«a do«a÷, anayà hi vacanabhaÇgyà parasaækucitakÃlasthÃpyutpattikÃla eva sa dvitÅye k«aïe na ki¤cid iti yadrÆpaæ bhÃvasya tatpratipÃdyate*<3>* | na tu ki¤cid vidhÅyate | ata evÃha ##[82#<.>#18] | mà bhÆd agnisaæyogÃdir nÃÓasya kartà kiæ naÓcchinaæ yadi parahetur asti -- ity Ãha [a]## i[82#<.>#22]ti | sa khalu tasya karttà vyayate(paÂhyate) ya÷ prÃgbhÃvÅ sannarthÃntaraæ svÃnvayavyatirekÃv anuvidhÃpayati yathà cak«urÃdi vij¤Ãnasya | tathÃbhÆtasyÃnvaya*<4>*vyatirekÃnuvidhÃpanam eva hetutvam, tadbhÃve bhÃvasya tadabhÃve cÃbhÃvasya hetulak«aïatvÃt | agnyÃdibhÃve ca bhavanadharmaïa÷ kasyacid bhÃ(cid abhÃ)vÃt kart­tvÃbhÃve katham iva tallak«aïam hetutvam eva saægamyata iti caivÃævaditur abhiprÃya÷ | [106] tadavi«aya S [107] sambandhità [108] vÃyaæ S [109] ekarÆpasya S ___________________________ ##[110]##[82#<.>#26] iti yojyam | yathÃyogaæ sambandha÷ *<5>*hetvantarÃpek«itatvaæ tadviruddhaæ cÃnapek«itvam | tena ca prÃptaæ(vyÃptaæ) s/tatsvÃbhÃvyam iti | __________NOTES__________ [110] sÆbhyagre-sthà S ___________________________ ##[83#<.>#15]ÓabdenÃvakÃÓavad vacanaæ vivak«itam | tenÃvasaraprÃptaæ vacanam ÃÓaÇkyety artho boddhavya÷ | evam anyatrÃpy evaævidhe prayoge j¤eyaæ | d­«ÂÃntÃd Ãgato ##[111][83#<.>#21] | kuÓÆlaÓabdena ghaÂÃdiracita ÃdhÃraviÓe«a ucyate | tadÃdÃv ##[83#<.>#23]vasthÃnaæ yasya sa tathokta÷ | __________NOTES__________ [111] kaæ S ___________________________ {p. 328} ##[84#<.>#18] #<Ãtmana÷># prÃtisvikarÆpasya ##[84#<.>#19]vasthÃbhede | ##[84#<.>#24] kenÃpi prakÃreïÃbheda ity arthasya rakhaladgatipadam evaitat | tanor bhedÃd eva ##[84#<.>#26] bhinnarÆpatÃprasaÇga÷ | tadvad a[84.26]bhinnarÆpÃvasthÃt­vat | ##[84#<.>#26] prasaÇga*<7>* iti prak­tatvÃd yojyam | nanu yadi bhedÃbhedau caikÃntikau syÃtÃæ syÃd a[na]ntarokto do«a÷ | yÃvatà tayor api kenacid rÆpeïa bheda÷ kenacid abheda ity ÃÓaækamÃna Ãha -- ##[84#<.>#26]ti | ##bhedÃbhedayo÷, ## ca ##vasthÃvÃæÓ ca tayor #<ÃtmÃnau># tayoÓ ca | ## a[85#<.>#1]bhedanimittataye«ÂasyÃpi rÆpÃntarasya | *<8>*## a[85#<.>#1]vasthÃtadvadbhyÃm | [85#<.>#1]#< anyathÃ># yadi tÃbhyÃæ tasyÃbhedanimittasya rÆpÃntarasya katha¤cid bhedo na syÃd aikÃtmyaæ yadi syÃd ity artha÷ | sa cÃsÃv abhedanimitt##Ó ceti tathà tasmÃt [85#<.>#1] | ## i[85#<.>#2]ti vadituÓ cÃyam ÃÓaya÷ -- ekÃtmyapak«e abhedanimitte rÆpÃntare và tÃbhyÃm avasthÃtadvadbhyÃm anuprave«Âavyaæ tayor và [37b] *<1>*tenÃbhedanimittena rÆpÃntareïa | tatra yadi tayor abhedanimitte rÆpÃntare anupraveÓas tadÃbhinnarÆpamÃtrasya bhÃvÃd avasthÃtadvator abheda eveti bhedasya vÃrtÃpi na syÃt | atha tasyÃbhedanimittasya rÆpÃntarasya tayor anupraveÓas tadÃvasthÃtadvantÃv evÃvasthitÃv ity apagatam abhedeneti | evaæ tarhi tasyÃstu tÃbhyÃæ katha¤cid bheda ity Ãha -- *<2>*##[85#<.>#3]ti | ##[85#<.>#3]d etÃbhyÃm iti tu prakaraïÃt | ##[85#<.>#3] rÆpÃntarasya tÃbhyÃæ ki¤cid bhedanibandhanam | yathà pÆrvaæ ## a[85#<.>#4]pararÆpasya | ##[85#<.>#4] katha¤cid bhedanibandhanam | ayam asya bhÃva÷ -- tasyÃparasya rÆpasya tebhyo 'vasthÃtadvadbhedanimittarÆpÃntarebhya÷ katha¤cid bhedonyathà tadaparaikasvabhÃvÃd atyanta*<3>*m abhedÃd avasthÃvasthÃtrabhedanimittarÆpÃntarÃïÃæ prÃktanena nyÃyenatyaætaæ bhedÃbhedau prasajyeyÃtÃm | atas tebhyas tasya katha¤cidbhede 'vaÓyai«itavye tannibandhanam aparasyÃpi rÆpasyÃparaæ rÆpam upaitavyam iti | tathà tadanyatrÃpy evam ev##[85#<.>#4] syÃt | ##*<4>*## i[85#<.>#6]tyÃdinà prak­tam upasaæharati | ##[85#<.>#10] pratyak«abÃdhÃm | anenaitad darÓayati | na pratyak«Ã satÅ pratyabhij¤Ã bÃdhyate kiætu bÃdhyamÃnà pratyak«ÃbhÃsà seti | etac copari«ÂÃd abhidhÃsyate |[112]## 'niÓcayo ##[85#<.>#12] | aniÓcayaphalatvaæ saæÓayahetutvaæ syÃd iti yÃvat | __________NOTES__________ [112] anaikÃntikatà bhavet S | ___________________________ ##[85#<.>#14] janakÃjana*<5>*katvam eva |[113]##[85#<.>#17]vasthÃtur ity artha÷ | __________NOTES__________ [113] dharmilak«aïasya | S ___________________________ {p. 329} na cÃ(ce)yam avasthà kÃryavij¤ÃnÃtiriktaæ j¤Ãnaæ janayati yena j¤Ãnalak«aïÃyÃm arthakriyÃyÃm asyopayogÃt sÃmarthyaæ kalpyety abhiprÃyeïa ##[85#<.>#22]ty avocad iti | ## i[85#<.>#24]ti, hetau ÓaturvidyÃnÃd bÃdhÃnubhavÃd i*<6>*ty artha÷ | bÃdhÃsadbhÃvÃd "bÃdhavarjitam" iti sÃmÃnyapramÃïalak«aïasyÃbhÃvaæ pratipÃdya viÓe«alak«aïasyÃpy abhÃvaæ pratipÃdayituæ ##[85#<.>#25]tyÃdinopakramate | ekarÆpÃbhÃve kathaæ tattvÃdhyavasÃya÷ syÃt sarve«Ãm ity ÃÓaÇkyÃnyathaivÃsyopapattim upasaæhÃravyÃjena darÓayan*<7>* Ãha -- ## i[86#<.>#3]tyÃdi | ##[86#<.>#3]Óabdena nirantarasad­Óaæ vivak«itam | tena nirantarasya ##[86#<.>#3]s tannirantaranibandhanety artha÷ | ##di«u lÆnapunÃrƬhe«v ity arthÃd avaseyam | #<ÃkÃrasÃmyamÃtreïÃpah­taæ># prakaraïÃt yathÃtvaniÓcayÃyogyÅk­taæ ##[86#<.>#4] ceto ye«Ãæ te«Ãm | nanu yadi ÃkÃrasya sÃmyaæ*<8>* sÃd­Óyaæ nÃma tvanmate ki¤cit syÃt tanmÃtrÃpah­tah­dayÃ÷ pratyabhijÃnÅyu÷ | na caitad asti, tat katham evam uktam ity Ãha ##[86#<.>#8]ti | "ekapratyavamarÓÃrthaj¤ÃnÃdyekÃrthasÃdhane | bhede 'pi niyatÃ÷ kecit svabhÃvenendriyÃdivat ||" [PramÃïavÃ. 3.72] ityÃdinà vipa¤citatvÃd evam uktam | ##[86#<.>#17] bhÃve«u | trayÃïÃm api rÆpÃïÃæ pramÃïasiddhatvÃt [38a] *<1>*svataætrahetur iyaæ ##[87#<.>#7] | ##[87#<.>#9] pratyabhij¤Ãnena pratyak«arÆpeïa ##[87#<.>#10]tyÃdi pratividhÃnam | tÃvad asya bÃdhakatvaæ na bhavati yÃvat pratyabhij¤ÃnasyÃprÃmÃïyaæ na siddhyati, anyathà anenaiva bÃdhyamÃnavi«ayatvÃd asya kathaæ prÃmÃïyaæ yena bÃdhakatvaæ syÃt? tÃvac ca tasyÃprÃmÃïyaæ nopapadyate yÃvad anumÃnasyÃsya prÃmÃïyasiddhyÃbodhakatvaæ na si*<2>*ddhyati | itarathà bÃdhavarjitatvÃdilak«aïasambhave prÃmÃïyÃpracyutir itÅtaretarÃÓrayatvaæ do«a ity ÃÓaÇkyamÃnam Ãha ##[87#<.>#10]ti | ##[87#<.>#11]ÓabdenopacÃrÃl liÇgam abhipretya ## i[87#<.>#12]tyÃdy uktam | yadi và liÇgasyety adhyÃhÃryam avacane ca pramÃïalak«aïayukte bÃdhasambhave tallak«aïam eva dÆ«itaæ syÃd iti sarvatrÃnÃÓvÃsa ity Ãbhi*<3>*prÃya÷ | {p. 330} ##[87#<.>#17] kintu pratyak«ÃbhÃsà satÅ cÃrthÃd avati«Âhate | ## bÃdhas tam ##[87#<.>#20] vyÃpnuvatÅ bhajamÃneti yÃvat | #<ÃkÃrasya >#[87#<.>#20] rÆpasya ##[114][87#<.>#20]#< ekatÃæ >#[87#<.>#20] tattvaæ[115]##[87#<.>#21] niÓcinvatÅ | #<Ãdi>#[87#<.>#21]ÓabdÃt phalasya saÇgraha÷ | sÆryoparÃjitaÓabdena yasya rƬhi÷ | #<Ãdi>#[87#<.>#22]ÓabdÃdvanyetarakarkoÂÃdiparigraha÷ | ##*<4>*## etad ##[87#<.>#23] | __________NOTES__________ [114] sÃmyÃt S | [115] pratiyatÅ S ___________________________ atha kiæ "##[88#<.>#19]" ity asiddhatve kÃraïam idam uktam? eva¤ cet na tarhÅyantaæ kÃlaæ bhavÃn buddhavÃn asiddhalak«aïam, pak«av­ttyÃdinà prakÃreïa hetos tathÃbhÃvÃd iti | yuktam avÃdÅd idaæ bhavÃn yadi paraæ ## i[88#<.>#18]ti vaditur abhiprÃyaæ nÃj¤ÃsÅt | ayaæ khalv asyÃbhiprÃya÷ *<5>*pratyabhij¤Ã nÃma vikalpaviÓe«a e«a÷ | sa ca vikalpasya vi«ayo ya÷ Óabdasya vi«aya÷, Óabdasaæs­«ÂÃrthapratibhÃsitvÃd vikalpasya | sa ca Óabdasya vi«ayo ya÷ saæketasya vi«aya÷, vÃcyavÃcakabhÃvasambandhasya vÃstavasya vyudastatvÃt | na cÃsÃmÃrthyavaiyarthyÃbhyÃæ svalak«aïÃtmani saæketa÷ kartum Óakyata iti kathaæ vastu*<6>*to bhÃvÃ÷ kecid abhi(pi) pratyabhij¤Ãnavi«ayÃtma(tmÃ)na÷ | tatra(tan na) pratyabhij¤Ãpanatvaæ(j¤ÃyamÃnatvaæ) siddhim adhyÃsÅta | yad yat pratyabhij¤Ãyate tat tat pÆrvÃparayo÷ kÃlayor ekasvabhÃvaæ yathedam ititathÃgatÃn pratipÃdayitum aÓakyatvÃt vyÃptyasiddhyÃnaikÃntikaÓ cÃyam iti | prau¬havÃditayà siddhim abhyupagamyÃpi dÆ«aïÃntarÃbhidhitsayà prav­tta*<7>*sya siddhÃntavÃdino ##[88#<.>#19]tyÃdivÃkyam | yad và dÆ«aïÃntaram anvÃcinvann Ãha -- ##[88#<.>#19]ti | [116]## i[88#<.>#27]ti bruvatà cedaæ darÓitam | yadi sarve«Ãæ janakasvabhÃvatà tasyÃæ cÃnyÃpek«ità syÃt syÃd adanaikÃntikatvam, na ceda[m a]stÅti | ##[88#<.>#28]Óabdo viÓe«avacana÷ | __________NOTES__________ [116] "j¤Ãna" itipadaæ nÃsti -- S ___________________________ prak­te tava kim ÃyÃtam ity Ãha -- ## i[89#<.>#10]ti | ##[89#<.>#12] bÅjÃdibhi÷ ## iti maulasya hetor iti dra«Âavyam | ##[89#<.>#14]viÓe«eïa | {p. 331} na ##[89#<.>#22]Óabdo yugapadarthav­ttirÃcÃryeïe«Âo 'pi tu sahodaravad ekÃrthav­tti÷ | api tu ekÃrthakaraïam api [114.19] yadvarïam iti kiæ sahakÃrilak«aïaparvaïi pratipÃdayi«yate | na ca yugapatkÃritvÃd eva bhÃvÃnÃæ parasparasahakÃritvaæ ghaÂate | ghaÂapaÂÃdÅnÃm api kadà svÃæ svÃ[38b]*< 1>*m arthakriyÃæ kurvatÃm api tathÃbhÃvaprasaÇgÃt | tat kathaæ #<"sahakÃri«u yugapatkaraïaÓÅle«u" >#[89#<.>#22] ity etadbhaÂÂÃrcaÂo vyÃca«Âa iti cet, nÃyaæ do«a÷ | na hi sahaÓabdasya etad vyÃkhyÃnaæ yugapad ity api tu bhÃvikÃraïÃnabhyupagame avaÓyam ekÃrthakÃriïÃm ekadà karaïam ity ekÃrthaæ buddhÃvÃropya vÃstavaæ rÆpam idam anÆditam | tena yugapad ekÃrthakaraïaÓÅle«v ity ava*<2>*seyam | ekÃrthakÃritvam eva tu lak«aïaæ na tu yugapatkaraïam avaÓyaæbhÃvyapi vyabhicÃrÃt | prÃj¤Ã÷ punar etad yathÃÓruti samarthayanti | nanu lÃbho mahÃnayam iti, na ca kÃcid ak«amà | ##[89#<.>#25]ti vyÃcak«Ãïo vaiÓabdam avadhÃraïe darÓayati | ka÷ punas tatretare«Ãæ vyÃpÃra ity Ãha -- ##[90#<.>#3] | vyÃpÃropayogasyÃsya pÃramÃrthikatvaæ kÃrakatvaæ ##*<3>*##[90#<.>#8#<,>#9]ti saæbandhanÅyam | kuta etad ity apek«ÃyÃæ kÃryetyÃdiyojyam | ##[90#<.>#8] kÃrakatvasyeti prak­tatvÃt | ##[90#<.>#17] tadvat | ##[90#<.>#17] svasannidhimÃtrata eva | ##[91#<.>#1] kÃraïavyÃpÃranirapek«Ãd rÆpÃd eva | #<Ãtmana >#[91#<.>#2] iti kÃryÃtmana÷ | ##[91#<.>#2] janmana÷ pÆrvam api | rÆparÆpiïor ananyatvÃd ity abhipretya ##*<4>*## u[91#<.>#4]ktam | tat ## 'sattvÃt | yatra sthitena kÃryaæ janayitavyaæ sa ##[91#<.>#12]bhipreta÷ | ## cÃsÃv ##Ó ceti tathà tadva##[92#<.>#3] | nanu sarve«Ãæ aÇkurotpÃde sÃmarthyÃpracyuteranekÃÇkureïa niyatam utpattavyam eveti yat pareïa prakaÂitam tat katham evaæbruvatÃpahastitam ity ÃÓaækyÃha ##[92#<.>#4] iti | ##*<5>* [92#<.>#16] iti pÆrvavadboddhavyam | ukte sati kim nÃma pratÅyatÃm iti tatsvabhÃvasya jananÃd ity asyÃnaikÃntikatve maulasyÃpi tathÃtvamanivÃryam iti parasyÃÓaya÷ | ##[92#<.>#18]ti prasaÇge kÃryÃbhedasya bÃdhake pareïokte katham etat tadbÃdhakaæ bhavatÅty ÃÓaækyÃha ##[92#<.>#29] iti | ##[93#<.>#1] tadavasthÃprÃptÃnekasamarthajanyasvabhÃvatvÃt | ##[93#<.>#1]bhinnÃtmana iti prakaraïÃt | ## i[93#<.>#2]tyÃdi para÷ | ## i[93#<.>#4]ti {p. 332} siddhÃntÅ | ## i[93#<.>#4]ti ekajÃtÅyÃpek«ayoktam na tu kÃryamÃtrÃpek«ayÃ, bhinnajÃtÅyasyÃnekasyotpÃdÃbhyupagamÃt | ## kart­*<7>*## i[93#<.>#6]ty abhinnarÆpakÃryam | ##[93#<.>#8]dbhÃve bhavanam | bhavatÃm i[93.10]tisÃækhyÃnabhisaædhÃyÃha | dharmavacanasya saækaraÓabdasya bhÃvÃd ## a[93#<.>#23]sÃækaryÃd ity artha÷ | ata evÃha ##[93#<.>#24] | parodÃh­takÃryÃpek«ayà sÃmagrÅbhedÃd bhedaæ pratipÃdayituæ ##[93#<.>#25]tyÃdinopakramate | ## Ãbhimukhyam | #<Ãdi>#[93#<.>#26]ÓabdÃt vÃsanÃprabodhÃdisaægraha÷*<8>* | ##[93#<.>#27]Óabdena timirÃdivik­tam indriyaæ vivak«itamanyato bhrÃntij¤ÃnÃnudayÃt | ##grahaïena cÃlambanasyaiva nirÃso vivak«ita÷ | na tv ÃlokÃde÷ tadabhÃve tadanutpatte÷ | tadanye[93.28]ty atrÃpy ÃlokÃdi dra«Âavyaæ | ##[94#<.>#4]s tad ekaæ janyaæ vij¤Ãnaæ ##[94#<.>#4]kÃtmatÃlak«aïasya | ##[94#<.>#6] nÃnÃtvaæ na bhava(ja)ti | ## i[94#<.>#8]ti ni[39a]*< 1>*pÃtÃnipÃtasamudÃya÷ praÓne | yadi và vitarke ##Óabda÷ ##Óabdas tu praÓne | ##[94#<.>#8]Óabdo nipÃto 'tra saæbodhane | anekasya bhÃve te«Ãm anena(ka)janakatvam ity upagate h­dayanihitaÓaÇkarasvÃmicodya÷ kaÓcin ## i[94#<.>#12]tyÃdinà codayati | sa eva svÃtantryaparijihÅr«ayÃnaiyÃyikapravaravacanena saæspandayann Ãha#< Ãha ce>#[94#<.>#18]ti |ÓaÇkarasvÃmÅca buddhistham asya*<2>* | ## tasmÃt ##[94#<.>#19] kasmÃt | ## i[94#<.>#19]ti hetubhÃvena viÓe«aïam | te«Ãm avÃntarasÃmagrÅbhedÃd bheda iti pratipÃdayituæ ## i[94#<.>#20]tyÃdinopakramate | vij¤Ãnotpattau vij¤Ãnam upÃdÃnakÃraïam | cak«urÃdisahakÃrikÃraïam | cak«u÷k«aïotpattau tu cak«ur upÃdÃnakÃraïam, vij¤ÃnÃdi sahakÃrikÃraïam evam anyatrÃpÅty e*<3>*kam upÃdÃnakÃraïam itarat sahakÃri kÃraïaæ k­tvà sÃmagrÅïÃæ vailak«aïyam Åk«itavyam | ##[94#<.>#25] vij¤Ãnacak«u÷k«aïÃdirÆpÃïÃm | ## i[94#<.>#28]tyÃdi siddhÃntÅ | anukÃra iti karote÷ ïijantÃddha dra«Âavya÷ | ##[94#<.>#28]ïa¤ca svasaætatipatitakÃryakart­katvaæ vÃcyam | {p. 333} etac cÃsyaivopasaæhÃre vyaktÅkari*<4>*«yate | tasyÃnukÃraïam evÃnukart­mukhena darÓayann Ãha ##[95#<.>#1]ti | dvitÅyalak«aïaæ viv­ïvann Ãha ##[95#<.>#3]ti | ##Óabda÷ samaÓ cÃsau bodharÆpatvenÃnantaraÓ cÃvyavahiteneti vyutpattyÃpi prak­tatvÃnmanaskÃra eva dra«Âavyo na tv ÃgamasiddhyÃÓrayaïenopÃdÃnamÃtre, upÃdÃna*<5>*lak«aïasyaivÃbhidhÃnÃt ÓakandhvÃdipÃÂhÃc ca dÅrghatvÃbhÃvovaseya÷ | na ## niyamena ##[95#<.>#4] ity arthÃt | ##[95#<.>#5] niyamena vyÃpÃra iti prak­tatvÃt | janyatayà yat sva## tasya ##rthÃd utpattur yà ##tà ##[95#<.>#5] | j¤ÃnotpÃdahetor ity artha÷ | cak«urviÓe«aïatve 'pÅttha*<6>*m evÃsyÃyam evÃrtha÷ | atrÃpi samanantaraÓabdepinamana(bdenamana)skÃro 'bhipreta÷ | uktayor lak«aïayor Ãdyaæ lak«aïaæ durbodhatvÃd upasaæhÃravyÃjena spa«Âayann Ãha -- ## i[95#<.>#6]ti | ##vyavasthaiva kuto yena tatpatita##[95#<.>#7] j¤Ãtavyam ity apek«ÃyÃæ yojyam | ##[95#<.>#7]ti | ##[95#<.>#11] hetau | #<Ã>#*<7>*(avÃ)##[95#<.>#12]syà evoktalak«aïÃvÃntaraviÓe«ak­tatvÃd ity artha÷ | ## i[95#<.>#15]tyÃdinà prak­tam upasaæharati | ##[95#<.>#15]kajÃtÅyasyeti vivak«itam | kÃryamÃtrÃpek«ayÃnekatvasye«ÂatvÃt prasaÇgÃnupapatte÷ | anye(atha) tadabhupagamÃt siddhaæ bhavatÃm | tato naivaæ vaktum ucitam ity ÃÓaækyÃha ##[95#<.>#16]ti | evaæ tÃvadbhaÂÂÃrcaÂenopÃdÃnasahakÃrilak«aïaæ praïÅtam | kecit punar atraivaæ bruvate, naivedaæ lak«aïadvayam upapadyate avyÃpte÷ | tathÃhi yadi yad ekÃkÃraparÃmar«apratyayanibandhanatayà svasantatipatitakÃryapasÆtinimittaæ tadupÃdÃnakÃraïam ity ucyate, tadà candrakÃntÃdapÃæ prasave jyotsnà na syÃd upÃdÃnakÃraïam | yadi candrakÃnta[39b]þ 1þmaïerupayatÅnÃmapÃæ candrikayà samam ekÃkÃraparÃmarÓapratyayahetutvam asti yena tathà tayà tÃsÃæ tadekasÃætÃnavyavasthÃsiddhau svasantatipatitakÃryajanakatvena ÓaÓÃÇkavadupÃdÃnakÃraïaæ kalperan | na ca tatrÃnyasya tadupÃdÃnakÃraïatvam upapadyate | evam vanaspatibhya÷ phalaprasÆtau tvagbhÃvÃ[117]viÓe«asya na syÃt tadupÃdÃnatvam | *<2>*kiyad và Óakyate nidarÓayituæ diÇmÃtraæ tÃvad upadarÓitam | dvitÅye 'pi lak«aïe 'nenaivÃvyÃptitvam unneyam, na hi candrikÃder avÃdimÃtrotpattau niyamena vyÃpÃra÷ Óakreïëi Óakyate darÓayitum | tÃd­ÓotpÃdo vidyata iti cet | cak«urÃder api tÃd­gvij¤ÃnotpÃde niyamena vyÃpÃra iti tasyÃpi tathÃtvaprasaktir iti yat ki¤cid etat | *<3>*sahakÃrilak«aïam apy avadyam | siddhasaætÃna eva hi vastuni prÃgavasthÃpek«aviÓe«ahetutvaæ kasyacit kalpyeta | {p. 334} santÃnÃpek«akasya tu prathamak«aïasyotpÃde katham evam abhidhÃnaæ [na] sÃhasam ity alaæ bahuneti | atra tu samÃdhÃnamatadbhi(naæ mahadbhi)r eva vidheyam | __________NOTES__________ [117] "bhÃvaviÓe«asya" ity api d­Óyate | ___________________________ ##[95#<.>#23]m ity ekasÃmagrÅmadhyapravi«Âa## anekatvÃ*<4>*t kÃryasya ekajÃtÅyasyÃbheda ekatvaæ ##[95#<.>#20]t sÃmagrÅlak«aïasya kÃraïasya sÃmagryantarÃpek«ayà vailak«ÃïyÃt | ##syÃpi ##[95#<.>#20] sÃmagryantarakÃryÃdvailak«aïyam iti | ##[95#<.>#26]cchaÓabda÷ krame | ##[95#<.>#27] kumbhakÃra÷ ## [96#<.>#1] anyonyÃsahitasvabhÃvÃni ##[96#<.>#1] santi yÃni ##[96#<.>#1]#< sÃdhayanti># nirvartayanti | m­tpiï¬asya carmakÃrÃdikÃraïapratilambhe satÅ«ÂakÃdikÃryaæ, kulÃlasya dÃtrÃdipratyayÃntaraprÃptau lavaïa(nÃ)dikÃryam | sÆtrasya kuvindÃdihetvantarasÃhitye gha(pa)ÂÃdikÃryam | tÃny api kiæ bhÆtÃni sÃdhayantÅty Ãha ##[96#<.>#1]ti | m­tpiï¬Ãpek«ayà bÅjÃdijanyebhyo 'kurÃdibhyo *<6>*##, ##[96#<.>#3] vyagrÃvasthÃprÃptakÃraïÃntarasÃdhyebhyo ## santi janayanti [96#<.>#3]#< m­tpiï¬akulÃlasÆtrÃïÅ>#ti sÃmagryupalak«aïam uktaæ na punar iyanti eva ghaÂasya kÃraïÃni | evaæ vak«yamÃïepy upadarÓane dra«Âavyam | upadarÓitam evopapÃdayann Ãha ##[96#<.>#4]ti | nany yadi*<7>* kulÃlÃdisahito m­tpiï¬as tadanyasamÃgrÅmadhyapravi«Âam­tpiï¬akÃryÃd aviÓi«Âaæ kÃryaæ janayanti, na tarhi sÃmagrivailak«aïyÃt kÃryavailak«aïye nidarÓanam idam upapadyata ity ÃÓaækyÃha ##[96#<.>#4] | ##[96#<.>#6] m­dÃtmakam eva ghaÂÃdilak«aïam eva karoti | ##[96#<.>#4] iti prÃgukto 'bhimsambadhyate kartà | kuto vilak«aïaæ *<8>*karotÅty Ãha ##[96#<.>#7] | kena kÃraïeïety Ãha ##[96#<.>#7]ti | kevalam­tpiï¬Ãd bhinna÷ svabhÃvo yasya m­tpiï¬asya sa tathà tasya bhÃvas tattà ##[96#<.>#7] | kevalaÓabdena ca kulÃlÃdirahi[ta]tÃmÃtraæ vivak«itam | na tu kÃraïÃntarasÃhityavyavacchedas tena ## i[96#<.>#7]ti kÃraïÃntarasahitam­tpiï¬akÃryÃd ity artha÷ | kutastyastasyà [40a] *<1>*sau binna÷ svabhÃva ity Ãha -- ##[96#<.>#6]ti | tasya kulÃlasyÃrthÃt kulÃla[k«aïa]lak«aïasya pratyÃsÅdato ## prÃktanak«aïas tenÃhita utpÃdito ##[96#<.>#6] viÓi«Âaæ rÆpaæ yasya sa tathokta÷ | anenaikasÃmagryadhÅnÃviÓi«totpatti÷ sÆcità | hetubhÃvena caitad viÓe«aïam | ##[96#<.>#6] vyaktam etad ity asminn arthe | evam upÃdÃnabhÃve cobhaya*<2>*tra vyÃpriyamÃïasyÃpi m­tpiï¬asya sahakÃryÃ(rya)ntarapratilambhÃdÃtmanopi sata÷ kÃryasya tadanyasahakÃrisahitakÃryÃt vilak«aïasyaiva {p. 335} janakatvaæ pratipÃdya sahakÃraïasyÃpy ubhayatra sahakÃribhÃvenaiva vyÃpriyamÃïasya kulÃlÃder upÃdÃnÃntaraprÃptau tadanyasahitakÃryÃd vilak«aïakÃryajanakatvam atidiÓann Ãha -- ## i*<3>*[96#<.>#8]ti ##[96#<.>#8] m­tpiï¬alak«aïÃd upÃdÃnÃd yad anyad upÃdÃnaæ tena sahitam | ##[96#<.>#8]#< tadvilak«aïam eva >#[96#<.>#9] | tasmÃt tadanyopÃdÃnasahitakÃryÃd visad­Óam eva ghaÂÃdikaæ ##[96#<.>#10] | ##[96#<.>#10]r yathà m­tpiï¬ÃdÅtyÃder ÃcÃryÅyavÃkyasya ya÷ samudÃyÃrthas tasyÃkÃraæ darÓayati*<4>* | ##[96#<.>#11]tyÃdinedÃnÅm avayavÃrthaæ vyÃca«Âe | ##[96#<.>#15]Óabdena m­«aya(m­ïmaya)pidhÃnaviÓe«a ucyate | tasya ##[96#<.>#15]Óabdena viÓe«aïasamÃsaæ k­tvà tasy##[96#<.>#15]dÅti tatpuru«aæ vidhÃya tad iva tasyeva vÃkÃro [96.15] yasyeti bahuv­Åhi÷ kÃrya÷ | ÃdiÓabdÃt tadavayavÃntaraviÓe«asya bhinnajÃtÅyasya kambugrÅvÃde*<5>*r và saægraha÷ | ##[96#<.>#17]##[96#<.>#18]#< cakrÃder vibhakta÷ svabhÃvo bhvatÅti >#[96#<.>#21] sambandha÷ | m­tsaæsthÃnaviÓe«ÃtmatayÃiva(taiva) ghaÂasya kutastyety Ãha ##[96#<.>#17]ti | ##[96#<.>#19] m­tsaæsthÃnÃtmatÃjananasvabhÃvatvÃt kÃraïÃt | ##[96#<.>#19] m­tsaæsthÃnarÆpayogÃt | anyad eva sÆtrasÃhi*<6>*tyepi tayo÷ kathaæ tajjananasvabhÃva[tva]m ity Ãha ##[96#<.>#20]ti | tacchabdena sÆtraæ parÃm­«yate,[118]## vilak«aïasvabhÃvatvÃt tannirapek«ÃvasthÃto bhinnasvabhÃvataiva tayo÷ katham ity apek«ÃyÃæ ## i[96#<.>#20]ti hetubhÃvena viÓe«aïapadam idaæ yojyam | nirdi«Âa*<7>*kÃraïÃbhiprÃyeïa ##[96#<.>#24]grahaïaæ na tu ghaÂasya trÅïy eva kÃraïÃni | ## bhinnasÃmagrÅvyÃpÃrai÷ ##pek«asva(ye sva)bhÃvaviÓe«Ã÷ kÃryÃïÃæ viÓi«ÂÃ÷ svabhÃvÃs te«Ãm ##[96#<.>#24]sÃÇkaryam | tatra yadi te kulÃlÃdayah pratyekaæ janakÃ÷ syus tadÃ##[96#<.>#21] ity ucyeta | tathÃpi kathaæ sarvata÷ samutpa*<8>*dyamÃnasyÃkhaï¬Ãtmana÷ kÃryasyÃyaæ viÓe«o 'smÃd aya¤ cÃsmÃd iti vyavasthÃpyata ity ÃÓaækyÃh ##[96#<.>#25]tyÃdi | ito 'stu kÃryasya tatsÃmagrÅbhÆtasakalajanyatvaæ tadgatasya tu tatadviÓe«asya kathaæ tajjanyatvavyavasthety Ãha ##[##]##ti [96#<.>#27] m­tpiï¬Ãdyapek«ayà m­tpiï¬Ãder aparasya tajjÃtÅyatvaæ pratyeyam | [40b]*< 1>* anenaitad darÓayati -- naikasyÃm eva sÃmagryÃæ tasminn evÃkhaï¬Ãtmani kÃrye tattadviÓe«asya tattajjanyatvam avadhÃryate api tu tattadupacaye tat tad upacayatya tattadapodhÃre tattadu(da)pacayasya darÓaïÃdekatvÃdhyavasÃyataÓ caikÃdhikaraïatvena {p. 336} vyavasthÃpitÃd iti | vyavahartÃraÓ caivaæ na vipa¤ci(Óci)ta iti ##[96#<.>#29]r ity uktam | te«Ãm apy evaæ *<2>*vivecanena kiæ prayojanam ity Ãha ##[96#<.>#29] iti | ## 'nantaroktavivecanÃt | anekam api kÃraïaæ kasmÃt svÅkurvantÅty Ãha ##[97#<.>#1]ti | k«epavatyÃæ hi sÃmagryÃm anyonyotpÃditÃtiÓayakÃryapraïÃlikayà väcchitÃÇkurÃdikÃryopajananayogyakÃraïasÃmagryasadbhÃvÃrtham | etac copari«tÃt pradarÓayi«yate | __________NOTES__________ [118] bhinnÃtmakatayà S | ___________________________ "yatra yadyogyaæ rÆpa*<3>*m upapadyate sa tasya vi«aya" iti ##[97#<.>#14] ghaÂasyety artha÷ | ##[97#<.>#15] prÃptasahakÃryantarÃvasthÃkÃryÃt | ##[97#<.>#19]ti kÃryasya | anena "tajjanitaviÓe«abhedasye"ti mÆlasya ##[97#<.>#17]padaviÓe«aïasya bahuvrÅhau kartavye vigraho darÓita÷ | ##[97#<.>#27] ##[97#<.>#28] | ##[97#<.>#26]ty anuvartate*<4>* ##[97#<.>#28] nÃrhatÅti cÃrtha÷ | hetau ÓÃnaco vidhÃnÃt ##[97#<.>#28]tpÃdÃd iti tadrÆpÃnukÃrÅ(rÃ)yuktatÃyÃæ hetur ukto dra«Âavya÷ | tathÃpi kasmÃn na yuktam ity apek«ÃyÃm Ãha -- ##[98#<.>#1]ti | ##[98#<.>#3] yà pareïÃikÃntikatvenÃbhimatà sà nÃsti, ekatvÃd eva pramÃïasiddhÃd ity abhiprÃya÷ | yadi*<5>* và naikÃntikÅ na niÓcayavatÅ | athavÃnekÃtmataivaikÃntikÅ netipÆrveïÃbhisaæbadhyate | atha vij¤Ãnopajanane kim indriyÃdÅni svalak«aïÃntarÃntarÃprasavadharmÃïyapetasaætÃnÃny eva yenaikasyaiva kÃryasya karaïam e«Ãm upavarïyate | ity Ãha ##[98#<.>#6]ti | nanu ##[98#<.>#6]Óabdena yadi vij¤Ãnasya janaka÷ kÃraïakalÃpo 'bhipreta÷, tadoktam eva kim apetaæ(ta)saætÃnatà te«Ãm iti | athaikam upÃdÃnam itaratsahakÃrikÃraïam abhisandhÃya ekasÃmagrÅty uktaæ na tad api caturasram, tasyà apy avÃntarasÃmagryÃ÷ kiæ tadupÃdÃnopÃdeyasyÃiva k«aïasya prasava÷ | athopÃdeyam anekaæ na bhavatÅty abhipre*<7>*yate | haæta tad api sarvaæ svaæ svam upÃdÃnam apek«yopÃdeyam eveti tad avastho do«a iti | uttara(ukta) eva ekasÃmagrÅÓabdÃrtha÷ kaivalaæ bodhe yatra÷ karaïÅya÷ | ekam upÃdÃnaæ sad evetaratsahakÃrikÃraïasad eva vyÃpriyate yadà tadà ekasyaiva vij¤Ãnasya manaskÃropÃdÃnasya cak«urÃdisahakÃrikÃraïasyaiva sata utpa*<8>*ttir na tu cak«u÷k«aïasyaivaæbhÆtasya sa[ta] utpattir api tu cak«ur upÃdÃnasya manaskÃrÃdisahakÃrikÃraïasya sata iti | evaæ rÆpÃdik«aïasyÃpy utpÃde dra«Âavyam svayam | atra samudÃyÃrtho manaskÃropÃdÃnakÃraïacak«urÃdisahakÃrikÃraïÃtmikà satÅ sÃmagryekam eva kÃryaæ janayati | tadaivÃnyajjanayantÅ tu naivam Ãtmikà satÅ ja[41a]*< 1>*nayati | kiæ tarhi cak«ur upÃdÃnakÃraïamanaskÃrÃdisahakÃrikÃraïÃtmikà | {p. 337} evaæ rÆpÃdik«aïajanmi(nma)ny api pratyeyam | ata evai«Ãm ÃntarasÃmagrÅbheda÷ k­ta÷ parasparato bheda ity uktaæ purastÃd iti sarvam avadÃtam | kasmÃt punar i«ÂaikasÃmagryapek«ayaivaitad ucyate, na ca sÃmagrÅmÃtrÃpek«ayÃpÅty Ãha ## i[98#<.>#6]ti | ##*<2>*##i[98#<.>#7]ti ## ca sà cak«urÃdisahakÃrikÃraïÃtmikà sÃmagrÅ ceti tathà yatropÃdÃnabhÃvenÃntargatÃnÃm antarbhÆtÃnÃæ yatra sÃmagryÃæ sahakÃritvena te«Ãæ vyÃpÃras tatra | tatsÃmagryantaraæ tadavayavatvena | ##[98#<.>#8]ti sopÃdeyak«aïÃpek«ayà tadvij¤Ãnaæ cak«u«a÷ kÃryÃntaram evam anyasyÃpy anyat tasya kÃryÃntarasyÃpi prÃrambhÃd ity anuvartate *<3>*anekakÃryakart­tvam iti ra(ca) Óe«a÷ kÃrya÷ anyathà kasmin sÃdhye pa¤camÅyaæ hetubhÃvam abhidadhyÃt | asyaivÃrthasya d­¬hÅkaraïÃrthaæ d­«ÂÃntayann Ãha ##[98#<.>#9]ti | ##[98#<.>#10] tadvad ##[98#<.>#9]ty ekam ity asyÃnuv­ttes tathÃnekapratyayajanitam ekam api nÃstÅty artha÷ | ##[98#<.>#9]#< >#hetau | ##[98#<.>#10] nyÃyata÷ sambhÃvanÃm Ãha | *<4>*yadi và paramÃrthata÷ ## i[98#<.>#9]ti sambandha÷ kÃrya÷ | kasmÃn na k«atir ity Ãha -- ## i[98#<.>#7]ti | ##tyÃdi ca pÆrvavad vyÃkhyeyam | itis tv anantaroktÃnyopÃdÃnakÃraïÃni sahakÃrikÃraïÃni pratyavam­«ati, tatoyam artha uktalak«aïakÃraïÃnekatvÃd iti | saæprati prak­tam upasaæharann Ãha ##[98#<.>#10] iti | ##[98#<.>#11] kÃryamÃtrÃÓrayaïena | atha siddhasÃdhanatvaæ heto÷ ko do«a iti cet | tad etaddharmottarapradÅpe 'smÃbhir vivecitaæ vistarataÓ ca svayÆthyavicÃra ity ÃstÃæ tÃvad iha | ##[98#<.>#16]Óabdena dravati paryÃyÃn gacchatÅti vyutpÃttyà dharmo pariïÃminityo vivak«ita÷ *<6>*paryÃyaÓabdena ca pari samantÃdetyeti dravyam iti vyutpattyà dharmÃ÷ | #<Ãdi>#[98#<.>#18]ÓabdÃt sparÓÃdisaægraha÷ | ## dravyaæ ##[98#<.>#19] paryÃyà iti dravyaparyÃyayor etad udÃharaïam ##[98#<.>#19]syÃkÃraæ darÓayati dvitÅyas tu saæj¤Ãbhedasya | ##[98#<.>#22]nà lak«aïabhedasyÃkÃro darÓita÷ | ##[98#<.>#23] ity upalak«aïam etat | ##*<7>*nà [98#<.>#23] kÃryabhedasya svarÆpam Ãha ## a[98#<.>#24]nantaroktabhedÃbhedaæ pratyavam­«ati | cak«urÃdÅnÃm ##ekakÃryajanaka÷ sÃmÃnyabhÆtas tajjanyatà ##[98#<.>#26] | ## ityÃdinopasaæharati para÷ | sÃmÃnyena pararÆpÃïÃæ ÃtmÃbhedasya bo(syÃbÃ)dhakatvaæ pratij¤Ãya viÓe«eïedÃnÅæ darÓayitum Ãha -- ## i[99#<.>#7]ti | ##*<8>* ##bahuvacanÃntasya prayoga÷ | bahuvacanaæ ca "yu«madi gurÃv ekapÃm" ity anena | anena saækhyÃbhedÃdity asya {p. 338} sÃdhÃraïÃnaikÃntikatvaæ darÓitam | dharmadharmisamudÃyÃtmakasya ##asy#<ÃpratÅti÷ >#[99#<.>#12] prasajyeta | tatpratÅtau vÃvasthÃtravasthÃvi«ayapÆjyatÃpratyayagocaratvasya gauravasyÃpratÅti÷ prasajyeta | atraiva vaktavyÃ[41b]*< 1>*ntaram uccinvann Ãha ##[99#<.>#12]#< iti cet yatra># bahuvacanaæ "jÃtyÃkhyÃyÃm ekasmin bahuvacanam anyatarasyÃm" [PÃ.1.2.58] ity anena | ##[99#<.>#16] iti bruvatà ca yadi saækhyÃbhedo 'nekatvasya sÃdhaka÷ syÃt tadà tadabhedopy ekatvasya sÃdhaka÷ syÃt | anyathà tasyÃyogÃt | na caivaæ tasmÃt saækhyÃbhedo na samartho 'nekatvaæ sÃdhayitum iti darÓitaæ dra«Âavyam | ##*<2>* [99#<.>#19] saæj¤ÃbhedÃt | anena saæj¤ÃbhedÃd ity asya saædigdhavipak«avyÃv­ttyÃnaikÃntikatvaæ darÓitam | saæprati sÃdhÃraïÃnaikÃntikatvam api darÓayann Ãha ## ##[99#<.>#19] atra gajanimÅlikayà pÆrvado«o dra«Âavya÷ | samastasya [99.21] ÓaktiÓaktimadÃtmakasya dharmadharmisamudÃyasya | ##[99#<.>#23]r ddharmadharmiïos tad##[99#<.>#24] dharmavÃcinÃm | ##[99#<.>#26] leÓa÷ | *<3>*sarvadaikarÆpeïÃvasthÃnaæ ##[99#<.>#28] tattadavasthÃrÆpeïa pariïamato 'vasthÃnaæ ## tad##[100#<.>#1]#< sà ca >#[100#<.>#1] pariïÃmanityatà | ##[100#<.>#2] pariïÃmanityasya suvarïÃder dravyasya | ##[100#<.>#2] paryÃyarÆpeïa cchedo vinÃÓa÷ | paryÃyÃïÃm iveti vaidharmyad­«ÂÃnta÷ | ## pariïÃmanityatà |[119]kÆÂasthanitya*<4>*tà dravye paryÃyÃtirikte ##[100#<.>#4] | kuta ity Ãha ##[100#<.>#5]ti | __________NOTES__________ [119] atra "kÆÂasthanityatÃvat" iti pÃÂha÷ ÂibeÂanÃnusÃrÅ samyagbhÃti | ___________________________ ## i[100#<.>#12]ti pÃÂhe vibhakta÷ pariïÃmo ye«Ãm iti vigraha÷ | vibhakto viÓi«takÃryakÃritvena niyukta iti cÃrtha iti pÆrve nibandhak­to vyÃcakhyu÷ | idÃnÅm api kecit paï¬itÃæmanyà anenaiva pÃÂhena katham api vyÃcak«ate | tad etat pÃpÅya÷ *<5>*vibhakti[kta]ÓabdasyÃnyÃrthatvÃt, na hy ayaæ vibhaktaÓabdo viÓi«ÂakÃryakÃritvena niyuktaæ vakti | api tu vibhÃgena vyavasthÃpitam | ki¤ ca kim asya ÓabdadÃridyaæ yena viÓi«ÂakÃryakÃripariïÃme«v iti vaktavyaæ vihÃya idam Åd­Óam avÃcakam Ãcak«Åta | sarva eva ca pariïÃmas tadanyakÃryÃpek«ayà viÓi«ÂakÃryakÃrÅti ko 'nyasmÃd a*<6>*sya paÂÃdipariïÃmasya viÓe«a÷, kaÓcÃsya niyokteti kim asthÃnaparÃkrameïa | tasmÃt kvacit pustake pramÃdapÃÂha e«a÷ | vibhaktaparimÃïe«v iti tu pÃÂho yuktarÆpa÷ | tatra pariæÃïaæ mÃnavyavahÃrakÃraïaæ {p. 339} guïaviÓe«a÷ | paraprasiddhyà cedam ucyate tac ca dÅrghatvÃkhyam utpÃdyam atra vivak«itam | tatra vibhaktaæ vibhÃgena*<7>* vyavasthÃpitam parimÃïam ye«Ãæ paÂÃdÅnÃæ te«u vistÃrite«u dÅrghÅk­te«v iti yÃvat | vibhaktÃyÃm ÃdikarpaÂÃdaya÷ ki¤cid Ãv­ïvate ki¤cic ca dhÃrayanti ki¤cid upabadhnantÅti | ## ##utpadyamÃnaæ ##[140#<.>#18] | hetau ca ÓaturvidhÃnÃt pÆrvam abhÃvÃ(bhava)t kasyacid bhÃve bhÃvÃ(bhava)d ity artha÷ | bhavet kÃryam iti tu pÃpÅyÃn pÃÂha÷ | yadi*<8>* parasparopÃdÃnÃhitarÆpaviÓe«as tatsÃmagryantargata÷ sarva eva k«aïa÷ pratyekaæ samartha utpadyate | yato vij¤ÃnÃdiprasÆtis tena tÃvad avaÓyaæ j¤ÃnajananasvabhÃvenaiva bhÃvyam, avij¤ÃnajananasvabhÃvenaiva vÃ, na tu parasparaviruddhatadatajjananasvabhÃvena bhedaprasaÇgÃdity abhiprÃyavÃn paraÓcodayann Ãha ## i[100#<.>#24]tyÃdi | ##[42a]*<1>*##[100#<.>#26] iti bruvataÓ cÃyam abhiprÃya÷ -- "tadatadrÆpiïo bhÃvÃs tadatadrÆpahetujÃ÷ | tadrÆpÃdi kim aj¤Ãnaæ vij¤ÃnÃbhinnahetujam ||" (PramÃïavÃ. 2.251) iti | ## vi[101#<.>#3]j¤ÃnÃtmakÃnekakÃryakÃrirÆpatvÃt | ##[101#<.>#4] sajÃtÅyetarak«aïÃnÃm | ##cak«urÃdÅnÃæ ##tadÃ[na]##[101#<.>#5] tasmÃt | nanu tatsannidhau vij¤Ãnalak«aïakÃryadarÓanÃt vij¤Ãnasyaiva *<2>*janaka ity avadhÃraïÃt tadavasthe do«a kasmÃd idam ucyata ity Ãha ##[101#<.>#5]ti | anainaitad Ãha dharmamÃtrasya saædehÃd ayogavyavaccheda evÃtra nyÃyaprÃpto nÃnyayogavyavaccheda iti | nanu ca yena rÆpeïa vij¤Ãnaæ vij¤Ãnaæ janayati yadi tenaikarÆpeïaiva rÆpaæ janayati tadà tenÃvaÓyaæ tadvij¤ÃnavadbodhÃtmanà bhÃvyam | atha tadanyena rÆpe*<3>*ïa janayati tarhi viruddharÆpadvayÃnu«aÇga ity ÃÓaÇkyÃha ##[101#<.>#7] iti | ato vij¤ÃnÃvij¤ÃnajananasvabhÃvatvÃt | kasmÃn na syÃd ity Ãha -- ##[101#<.>#7]ti | #<ÃtmÃtiÓayasya># [101#<.>#7] svahetupratyayasÃmarthyÃyÃtavij¤ÃnÃvij¤ÃnopajananayogyasvabhÃvaviÓe«asya | anenaitad darÓayati ekenaiva rÆpeïa tattajjanayati *<4>*kevalaæ tad ekaæ rÆpamÅd­gvij¤ÃnÃvij¤Ãnajananam iti | etad uktaæ bhavati tatsÃmagryantargatÃnÃæ sarve«Ãm eva k«aïÃnÃæ svahetubhir idaæ rÆpam upanÅtaæ yaduta yÆ«matprÃgbhÃve 'nekenaiva bodhÃbodhÃtmakena kÃryeïa janitavyam iti | evaæ tarhi vijnÃnÃbhinnahetujatvena {p. 340} sukhÃdÅnÃæ bodhÃtmakatvaæ du÷khasÃdha[katva]mÃpanÅya*<5>*(pa)nnam | tatrÃpi hÅdaæ Óakyate vaktuæ pro«itÃgatapriyaputrÃdik«aïasya svahetusamÆhÃd eva tathÃbhÆtaæ rÆpam upa(da)pÃdi yena vij¤Ãnam avij¤ÃnÃtmakaæ ca sukham anyac ca janayatÅti ÓuddhÃd rÆpe(?) yadime(?)tadviÓe«avadviÓe«ÃkhyÃne 'smÃbhih parih­tam iti tata evanugantavyam iti | pÆrvam avadhÅritÃvadhÃraïanirÆpeïÃ*<6>*ktÃv uktam adhunà purask­tÃvadhÃraïoktÃv iti bhedo dra«Âavya÷ | idaætayà vyapadeÓayogyaæ ## | svadeÓe parotpattini(vi)bandhakaæ ##[101#<.>#11] | iyaæ cÃgamabhëà | bhinnaprav­ttinimittayor ekasminn arthe v­tti÷ sÃmÃnÃdhikaraïyam te«Ãæ tannimittÃnÃæ tadayogÃd ekatraiva v­ttyanupapatte÷ | ##[101#<.>#14] *<7>*tadekopakÃrÃpek«ÃyÃm, upakÃrasyopakÃryÃbhedÃn nyÃyaprÃptÃd iti | uktam evÃdhikÃbhidhÃnÃrtham avatÃrayann Ãha -- ##[101#<.>#17]tyÃdi | pratibandhÃbhÃva eva kuta ity Ãha -- tadgrÃhaketi tadabhÃvam eva pratipÃdayitum Ãha ##[101#<.>#18] iti | ##[101#<.>#20] jyotÅrÆpÃdyÃtmatayaiva | pratyak«eïaivam upalambhÃn na tÃvat pratyak«aæ tatpratibandhasÃdhakam ity arthÃd darÓitam | yenÃnumÃnena kÃryabhedasya kÃraïÃnekatvapratibandha÷ sÃdhyate ##[101#<.>#20] etac caikasÃmagryantargataviÓi«ÂaikaikakÃraïÃpek«ayà dra«Âavyam na tu kÃraïamÃtrÃpek«ayà kalÃpÃt kalÃpotpatter iti | atraiva do«Ãntaraæ samuccinvann Ãha ##[101#<.>#21]ti | sahakÃryyupÃdÃnabhÃven#<ÃnekakriyÃnabhyupagame >#[101#<.>#21] yadi [42b] *<1>*ekasyÃnekarÆpatvam asmÃbhir abhyupetaæ syÃt pramÃïopapannaæ tadà dharmisvabhÃvatayaiva taducyetety abhiprÃyeïoktam ekasyÃnekasvabhÃvatÃyà eva ## i[101#<.>#25]ti | ##[101#<.>#27]nekavat | ##ti yadi yenÃnekenaiva(ka)svabhÃvatÃm anubhavati tad eva paraæ bhidyate | na tv asau dharmÅti ##[102#<.>#3]r hetau | ##yasyÃnekasya tad ekakÃryaæ tasya bhÃvas ##[102#<.>#4] eka*<2>*kÃryakÃritvaæ na syÃd ity artha÷ | tasyaiva kÃryasya yadÃtmapuraskÃreïa dharmiparyÃyavyavasthà tena bhedÃd evaikarÆpatvÃbhÃvÃd iti samudÃyÃrtha÷ | nanu naivÃsmÃbhir ekam anekaæ karotÅty ucyate yena tvayaivam ucyeta, kintu samagrÃvasthÃyÃæ tadekaikam eva tadekaikam upakalpayatÅty ÃÓaækya ##[102#<.>#6]tyÃdi prathamato yojyam | kasmÃn na *<3>*janayatÅty apek«ÃyÃæ tu paÓcÃdyojyam | ##[102#<.>#4]tyÃdi | ##[120]yugapad eva | etaddo«abhayÃt parasparopÃdÃnak­topakÃrÃpek«atve ce«yamÃïe te«Ãm ekaikena bhÃvatastÃvata÷ k«aïasyopakÃrÃt | katham ekam anekakÃryak­n n syÃd iti cÃnena darÓitam | ##[102#<.>#6]ty {p. 341} ekasyÃnekakÃryakÃritvÃsaæbhavÃt | gatÃrtham apy etat kaïÂhoktaæ kurvann Ãha | ##[102#<.>#7]tyÃdi | yathÃyogam ekÃnekaÓabdau sambandhavyau | anabhyupagamÃd evaikasyÃnekakriyÃvirahÃd uktayà nÅtyÃnekasyÃpy ekakriyÃvirahÃd iti cÃrtho dra«Âavya÷ | __________NOTES__________ [120] sahaika S ___________________________ nanu ca ekasyÃnekakÃritvaprakÃrÃd anekasyaivaikakÃritvaprakÃrÃt kilÃnya÷ prakÃro nÃstÅ*<5>*ty abhimatam | asti khalv anekam evÃnekaæ karotÅti prakrÃntaæ tat katham etat saægasyata iti cen na | anekaikasÃmagryÃ(ya)nta÷patitenÃnekakriyopagame sarvvasyaivopÃdÃnasahakÃribhÃvena sajÃtÅjavijÃtÅyaviÓi«Âak«aïÃrambhasya nyÃyaprÃptasyopagamÃd ekasyÃnekakriyopagamaprÃpter ity abhiprÃyÃ*<6>*t sarvam avadÃtam | ahetukatve ca tanniyamÃyogÃd iti bhÃva÷ | dravyaparyÃyayos tÃvad bhinnaæ kÃryam i«Âam | tau caikasvabhÃvÃv ekaæ vastv iti katham ekasyÃnekakÃryakÃritvam anunmattena pratik«ipyata ity abhiprÃyavÃn Ãha ##[102#<.>#13]tyÃdi | ##tve 'pi naikavastutety aha -- ##[102#<.>#15]ti | ##yadi *<7>*vastuno 'nya÷ svabhÃva÷ syÃt ##[102#<.>#15] vastuna÷ evaæ svabhÃvasyÃpy avastutÃprasaÇgÃdity api dra«Âavyam yenÃbhiprÃyeïa ##[102#<.>#14] ity avÃdÅt tam idÃnÅæ sphuÂayann Ãha ##[102#<.>#16]ti | yadà hi tÆlapiï¬Ãdidravyaæ dvipiï¬akadravyanirmÃïasamaya eva kÃkatÃlÅyanyÃyena pavanÃvadhÆtatÆlÃæÓuprabh­tinà svalpaparimÃïena *<8>*dravyÃntareïa saæyujyate dravyÃrambhakasaæyogÃpratidvaædvÅ(dvi)vibhÃ[ga]ja(bhÃgaja)nakakriyÃhetuæ ca sahakÃrikÃraïaæ pratilabhate | tadataddravyaæ dvipiï¬akaæ tÆladravyam | guïaæ ca tathÃbhÆtasaæyogÃkhyam | karma ca tathÃbhÆtÃæ kriyÃm ekadaiva karotÅti dravyaguïakarmaïÃæ samavÃyikÃraïaævaiÓe«ikair avÓyaipitavyam ity abhiprÃyo 'syaivaæ vaditur avasÃtavya÷ | [43a] *<1>*anyathà kÃryadravyodayasamakÃlaæ kÃrye [na] ÓuklÃdirÆpam utpadyate | kintÆtpanne kÃrye paÓcÃt kÃraïÃd utpadyate ata evaikasmin k«aïe dravyam arÆpam asparÓam arasam agandham upagamyateyogai÷| tasya tu guïasyotpadyamÃnasya samavÃyikÃraïaæ tad evÃnantarotpannaæ dravyaæ na tu tatkÃraïaæ dravyam | evaæ tÃvad idam asmÃbhir yathà katha¤cid upapÃditam, *<2>*karmaïaÓ caikasyeti tu saæyogasaæskÃrÃpek«ayopapÃdayituæ Óakyate na puna÷ saæyogavibhÃgÃpek«ayà | na hi kutaÓcid api karmaïo yugapat saæyogavibhÃgÃv utpadyete kintu prathamaæ vibhÃgas tata÷ prÃcyasaæyogavinÃÓas tadanantaram u?arasayoga iti padÃrthavida÷ prajÃnate | na ca yuktyÃyÃ(pÃ)dyaitad vaktavyam |vaiÓe«ikaprakriyÃyÃæ*<3>* sthitvaivaitad abhidhÃnasya prakÃntatvÃt | anyathà kim asti karma kim asti saæyogÃdir yenaivam ucyeta | ataÓ caivaæ ##[102#<.>#17]tyÃha | abhinnakÃlaæ ca kÃryaæ vicÃrayituæ prak­taæ na tu bhinnakÃlam iti kiæ bahunà | etac cavaiÓe«ikaÓailÅmanupÃlayanto yadi kecana nipuïà manÅ«iïo yathÃÓruti samarthaya*<4>*nti kÃmaæ samarthayantu na no hÃni÷ kÃcid api tu mahÃneva lÃbha iti | {p. 342} ##[121]##[102#<.>#24] kÃrtsnyena | na tu sajÃtÅyà vijÃtÅyÃ÷ samastà ## i[102#<.>#25]ty artha÷ | ##[103#<.>#1] vicÃreïa | __________NOTES__________ [121] anavayavena S ___________________________ deÓakÃlasvabhÃvabhedÃnÃæ madhye deÓakÃlÃbhedasyÃbhedasÃdhane sÃdhÃraïÃnaikÃntikatvaæ pratipÃdayann Ãha ##[103#<.>#4]tyÃdi*<5>* | svabhÃvÃbhedapi nirÆpayann Ãha -- ##[103#<.>#5]ti | apir upagamapradarÓane | dvitÅya÷ punar ##[103#<.>#6] avadhÃraïe ## asmÃt paro dra«Âavya÷ | ##[103#<.>#6]ti dravyasyÃnuv­ttirÆpatà paryÃyÃïÃæ vyÃv­ttirÆpateti yathÃkramaæ yojyam | pratyekam iti prativastvaty artho dra«Âavya÷ na tu pratyÃtmeti | *<6>*nahi dravyasya vyÃv­ttirÆpatÃpi nÃpi paryÃyÃïÃm anuv­ttirÆpatÃpi | tad ayam artho yadi prativastu dravyaparyÃyayor anuv­ttivyÃv­ttirÆpataivopagamyata ity anyonyavyÃv­ttisvabhÃvadvayÃvi«Âaæ ## syÃn na ## | ##[103#<.>#8]r hetau | ##[103#<.>#8] svabhÃvÃbhedÃt | padÃrthadvayasyaiva nyÃya*<7>*prÃptatvÃt svabhÃvÃbhedasyaivaæ siddhatvÃd iti bhÃva÷ | anuv­ttivyÃv­ttyos tatsvabhÃvatvam upetyaitad uktam etad eva tu nÃstÅti darÓayann Ãha -- ##[103#<.>#8]tyÃdi ##[122][103#<.>#9] ca bhÃvatvaæ nimittam ihÃbhipretam yad anantaraæ vyaktÅkari«yate tatas tayos tatsvabhÃvatvÃyogÃt | tatsvÃbhÃvatvam evÃnayo÷ kathaæ na yujya*<8>*te yanaivam ucyata ity Ãha -- ##[103#<.>#11]ti bhÃvatvena kriyÃtvena | ##[103#<.>#11] kartradhÅnatvÃt | bhÃvayadvÃ(yan vÃ) utpattimÃn dharmas tattvena bhavità dharmÅ tadadhÅnatvÃt na tu tattvÃd iti | yady ekakÃryakart­tvÃd ekatvaæ tarhi anekakÃryakart­tvÃd anekatvaæ syÃt | anyathà tadyo(tadayo)gÃt na caivam i«Âaæ yuktaæ và tasmÃd etad api viparyaye bÃdha[43b]*< 1>*kÃbhÃvÃn na vaktum ucitam ity abhiprÃyavÃn Ãha ## [103#<.>#22] | ##[103#<.>#24]tyÃdi bruvata÷ pÆrvavad abhiprÃyo boddhavya÷ | ##[103#<.>#22] saæketitÃsaæketitÃnÃm | ekÃbhidhÃnÃbhidheyatvÃsaæbhave viÓvasya tadyogyatvaæ hetu÷ | ##prak­tatvÃt ÓabdÃnÃm abhidheyalak«aïa##[103#<.>#26]#< bruvÃïaæ >#[103#<.>#26]#< pratyabhihitam># a[103#<.>#26]nantaram eva | ##[103#<.>#27]ti bruvataÓ ca*<2>* pÆrvavadabhiprÃyo j¤eya÷ | anantaroktayà vacanabhaÇgyà saædigdhavipak«avyÃv­ttyÃnaikÃntikatvaæ sÆcayitvà sampratyekavij¤Ãnavi«ayatvÃd ity asya sÃdhÃraïÃnaikÃntikatvaæ khyÃpayitum Ãha ##[104#<.>#1] | nanu yady ekaæ dvirÆpanne«yate kathaæ tarhi tad ekaæ vij¤Ãnaæ bodharÆpaæ nÅlÃkÃraæ cotpadyata ity ucyata iti parasya vacanam ÃÓaækyÃ*<3>*ha[123]## iti | ##[104#<.>#3] nÅlasarÆpatayà ##[104#<.>#5] vastuta÷ | anena vyÃv­ttibhedam upÃdÃya tathocyate na tu vÃstavaæ dvairupyam iti darÓitam | {p. 343} ##[104#<.>#6] bhÆyonyonyÃvayavÃpravi«ÂatvÃt | ÓabalarÆpatve cÃyaæ hetuh | d­«ÂÃntam eva vighaÂayann Ãha ##[104#<.>#8]tyÃdi | ## hiraïyakaÓipuvadhÃrthanirmi*<4>*tanarasiæhÃtmaka÷ | avayavina÷ pramÃïabÃdhitatvÃd ity abhipretya ##[104#<.>#8] ity uktam | ##[104#<.>#9] | sarvatra narasiæhadravya(buddhya)bhÃvÃd iti bhÃva÷ | anenaiva saæmÆrcchitatvÃbhÃvena ÓabalarÆpatvÃsiddhe÷ sÃdhanaÓÆnyo d­«ÂÃnta iti darÓitam | tathà cÃvyavasthitaparamÃïupraca*<5>*yÃbhiprayeïa bhÃgaÓabdaprav­ttir na tu paraprasiddhà tasyÃvayavÃbhiprÃyeïa avayavyÃrambhasyÃnabhyupagamÃt | saæprati bhavatu narasiæhabhÃgÃbhyÃæ narasiæhÃvayavino nirmÃïaæ tathÃpi tasya ÓabalarÆpatvÃsiddhe÷ sÃdhanaÓÆnya eva d­«ÂÃnta iti darÓanÃd darÓayitum Ãha ##[104#<.>#10]ti | tÃsu tÃ*<6>*su hy avasthÃsu sa evÃyaæ nara ity anuv­ttipratyayahetor naratvajÃter ÆrdhvatÃsÃmÃnyaÓabdÃbhilÃpyÃyÃs tÃsu cÃvasthÃsu siæha÷ siæha ity anugÃbhipratyayaheto÷ siæhatvajÃtes tathÃbhÆtÃyà anyà tÃsu tÃsvavasthÃsu sa evÃyaæ narasiæha ity anuv­ttapratyayahetubhÆtà tathÃbhÆtaiva jÃtir jÃtyantaram avaseyam | *<7>*##[104#<.>#10] iti sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdeÓaÓ ca tasya tadvataÓ cÃbhedavivak«ayà samudÃyavivak«ayà và dra«Âavya÷ |digambaramatasya ca prak­tatvÃt evaæ vyÃkhyÃyate tena hi tiryaksÃmÃnyam ne«Âam upari«ÂÃc ca etadbhaÂÂÃrcaÂenÃpi sphuÂayi«yate | nÃpi tiryaksÃmÃnyam atra kalpayituæ yuktam, narasiæhasya tathÃbhÆtasyaikatvÃt anekav­*<8>*ttitvÃc ca sÃmÃnyasyeti | ÓabalarÆpatvÃbhÃvam eva ##[104#<.>#11]tyÃdinÃpratipÃdayati | ayam asyÃÓayo yadi saæmÆrcchitatvaæ tyaktvà yathà katha¤cid anekarÆpatvenÃpi ÓabalarÆpatocyate tathÃpy ekatvÃbhÃvasya nyÃyaprÃptatvÃn naikasya (ÓabalarÆpatocyate) | tathÃpy ekatvÃbhÃvasya nyÃyaprÃptatvÃn naikasya[124]) Óabalarupatvaæ iti [44a] *<1>*prak­tam eva hÅyeteti | avaÓyaæ hi ÓÃbalyam icchatà vaicitryaæ nÃnÃrÆpatvam e«tavyam ity abhiprÃyeïÃha (vaicitryaæ nÃnÃrÆpatvam e«tavyam ity abhiprÃyeïÃha[125]) ##[104#<.>#11]ti | yady ekaæ ÓabalarÆpaæ co(no)papadyate kathaæ tarhi loka÷ Óabalam idam iti manyata ity ÃÓaækyÃha ## i[104#<.>#13]tyÃdi | ##pratyayavamar«Ãdyekaæ ## tasya ##[104#<.>#13] | ekavyavahÃre cÃyaæ hetu÷ | __________NOTES__________ [122] "tvena" ity api paÂhituæ Óakyam | [123] vij¤Ãnaæ tu S [124] ko«ÂhakÃntargata÷ pÃÂha÷ punar Ãvartita÷ | [125] ko«ÂhakÃntargata÷ pÃÂha÷ punar Ãvartita÷ | ___________________________ iha khalu*<2>* vÃstavadharmÃpek«o vÃstavo dharmÅ | dharmaÓ ca pÆrvaæ k­takavicÃreïa pÃramÃrthiko nirastas tadapek«o dharmy api vÃstavo vyudasta ity abhiprÃyeïa dharmadharmÅïor ## i[104#<.>#18]ty uktam | {p. 344} anantaroktam arthajÃtaæ sÃtirekaæ svakrtÃbhi÷ kÃrikÃbhi÷ pratipÃdayituæ paramukheïÃha -- #<Ãha ce># [104#<.>#20]ti | ##[104#<.>#21] ekasyeti prakaraïÃt | ##[104#<.>#21]Óabdo vakturaruciæ khyÃpayati | ##[104#<.>#22]r dravyaparyÃyayo÷ | tatra saæj¤Ãbhedasya tÃvad bhedakatvaæ pratibadhnann Ãha ##[104#<.>#23]ti | ##[104#<.>#24] gocaro vi«aya÷ | apohasyÃpi vastutvenÃdhyÃvasÃyÃt viÓe«ayann Ãha ##[104#<.>#24]ti | bahuvacanena vyÃptim Ãha ## tasmÃt ##[104#<.>#23] hetunà | lokoktiÓ cai«Ã dra«tavyà | ## sÃæketika÷ Óabdas tad##*<4>*##[104#<.>#24] | ata eva sÃmÃnyena ÓabdÃvi«ayatvaæ pratipÃditam | ÓabdÃnÃæ vastugocaratvani«edhadvÃrà ca saæj¤ÃbhedasyÃbhedakatvaæ pratipÃdayato 'yam ÃÓayo yadi puna÷ Óabdà vastuv­ttyà indriyaj¤ÃnÃnÅva bÃhyavi«ayà abhavi«yan niyatam ime anyonyabhinnarÆpÃ÷ santo locanÃdicetÃæsÅva rÆpÃdÅny arthÃn svasvavi«ayÃ*<5>*n abhetsyanta iti | vastÆnÃæ tadgo(tadago)caratve kÃraïam Ãha -- ##[104#<.>#25]tyÃdi | abhidhÃnÃbhidheyayor abhedavivak«ÃyÃm ity#<ÃdivacanÃd># i[104#<.>#25]tyÃdivacanapratipÃditÃd arthÃd ity artho 'vasÃtavya÷ | ##[104#<.>#27]smÃt ##[104#<.>#27] kalpanÃrƬharÆpavi«ayÃ÷ | ##[104#<.>#28]smÃd yadi ##[104#<.>#28] kalpitasyaiva bhedo bhaved iti yo*<6>*jyam | kalpitabhede kiæ vastubhedo na bhavatÅty Ãha ##[105#<.>#1] iti | arthÃk«iptam eva kaæÂhoktaæ kurvann Ãha ##[105#<.>#1] iti | nanu kim ekadvivacanabahuvacanÃny eva saækhyà yena tadbheda÷ saækhyÃbheda÷ (saækhyÃbhe[126]da) ucyeta | na caitat | kiæntv adyai(?)vaikatvÃdirÆpà saækhyà tadabhidhÃyakaæ tu vacanam ata eva pÃïini÷*<7>* "bahu«u bahuvacanÃma"(PÃ. 1.4.21)tyÃdyÃcakhyÃv iti | syÃd evaitat yady ekÃdivyavahÃrahetu÷ saækhyà ekadravyÃnekadravyà và pramÃïabÃdhità na syÃt | kevalam iti eva nÃsti | asti tu tathÃbhÆtasaÇketÃnurodhÃd ekÃdivacanam evaikÃdivyavahÃranibandhaham ity anenÃbhiprÃyeïoktam ##[105#<.>#2] iti | __________NOTES__________ [126] ko«ÂhakÃntargata÷ pÃÂha÷ punar Ãvartita÷ | ___________________________ ##[105#<.>#3] vacanabhedÃtmakÃ*<8>*t saækhyÃbhedÃt ##[105#<.>#3] kalpanÃviparivartino rÆpasya ##[105#<.>#4] iti dÆrastham iha saæbandhanÅyam | ## {p. 345} [105#<.>#4] dravyaparyÃyarupeïÃnyathà và | ##[127][105#<.>#3]ti bhedÃdhyavasÃyo 'vasaya÷ | kuta÷ puna÷ siddham etad vacanabhedÃtmaka÷ saækhyÃbheda÷, sa cÃbhedaka ity Ãha -- ## i[105#<.>#4]ti | atrÃpi vÃcyavÃcakayor abhedavivak«ayà ityÃdi pratipÃdi[44b]*< 1>*ta evetyÃdiÓabdenokto dra«Âavya÷ | __________NOTES__________ [127] vibhinnatà S ___________________________ adhunà lak«aïabhedam adhik­tyÃha ##[105#<.>#5] iti | ##[105#<.>#6] kasmÃt | ##[105#<.>#6] naiva, viruddhadharmÃdhyÃsÃd iti bhÃva÷ | yadi và ## iti hetubhÃvena viÓe«aïaæ tena tadÃtmakatvÃt ##kasmÃd dravyÃvinÃÓe ##[105#<.>#6] ity artha÷ | anenaikasya etal lak«aïadvayÃyogÃl lak«aïabhedo 'siddha ukta÷ | uktado«a(«aæ) nirÃcikÅr«o÷ pa*<2>*rasya vacanamÃ[ÓaÇkamÃ]na Ãha ##[105#<.>#7] iti | ##[105#<.>#7] paryÃyÃ÷ | ##[105#<.>#7]ti parÃbhyupagamaæ darÓayati | ##[105#<.>#7] na dharmirÆpeïety arthÃd avasthitam | etan nirÃkurvann Ãha -- ## | dravyasvabhÃvato 'nyasvabhÃvatà te«Ãæ kim asti? p­cchataÓ cÃyam abhiprÃyo yaÓ.anyasvabhÃvatà te«Ãæ bhavet svabhÃvabhedena svabhÃvÃbheda eva na bhaved iti | ata evÃyaæ vaida*<3>*rbhaparasya praÓna÷ | siddhÃntavÃdyevaitad do«adarÓino 'nyasvabhÃvatÃni«edham ÃÓaækamÃna Ãha ##[105#<.>#8] | atrÃpy Ãha ##[105#<.>#8] iti | ##[105#<.>#8] tena prakÃreïa | paryÃyÃ÷ paryÃyarÆpeïa na«Âà na dharmirÆpeïety evam Ãtmanà ##[105#<.>#8] | no ced iti tu kvacit pÃÂha÷ | tatrÃpi ## dravyasvabhÃvena ##*<4>* ##[105#<.>#8] na yadi prak­tÃÓ ca paryÃyÃ÷ kart­katvenÃbhisaæbadhyante | etad ÃÓaækya siddhÃnty evÃha ## i[105#<.>#8]ti | dravyasvabhÃvasya ÓrutatvÃt, dravyasvabhÃvÃd anyasvarÆpatà te«Ãæ kim astÅty artha÷ | Óe«am samÃnaæ pÆrveïa | anugÃmirÆpaæ dravyam udayavyayayoginas tu paryÃyà aikÃtmya¤ ca dravyaparyÃ*<5>*yÃïÃm ahrÅkai÷ kiæ ne«taæ? tatra vyayina÷ paryÃyÃnadhik­tyoktam | idÃnÅm udayino 'dhik­tyÃha -- ##[105#<.>#9]ti | paryÃyà ity anuvartate | dravyasyÃtraiva ÓrutatvÃt ##[105#<.>#9]Óabdena tasya parÃmarÓa÷ | tad ayaæ vÃkyÃrtho ## bhedanibandhanepi kena kÃraïena ##[105#<.>#10] paryÃyÃ÷ ## iti | viruddhdharmÃ*<6>*dhyÃsa eva kuta ity Ãha -- ##[105#<.>#9] iti | hetau ÓaturvidhÃnÃc ca paÓcÃd bhÃvÃd ity artha÷ | tanni«pattÃvani«pattir eva viruddhadharmÃdhyÃsa iti bhÃva÷ | {p. 346} anena ca prakÃradvayena tÃdÃtmyahÃpanena bhinnarÆpÃïÃæ e«Ãæ tena saha sambandhÃbhÃvÃt taddharmatvam eva ca na syÃt | tataÓ ca prak­tak­tidarÓitam atraiva vaktavyÃntaraæ samu¤cinvann Ãha ##[105#<.>#10]#< tatra># dravye ##jÃtaæ ##? dravyaparyÃyayor aikÃtmyena dravyasthitau paryÃyÃïÃm api niyatà sthitir iti na ki¤cid bhÆtam ity abhisandhi÷ | ##[105#<.>#10] kasyacit tadatiriktasyÃbhÃvÃt | abhiprÃyam avidu«a÷ parasya vacanam ÃÓaækamÃna Ãha ##[105#<.>#11]ti | bhidyanta iti ## paryÃyà eva *<8>*## bhÆtaæ ##[105#<.>#11] | etannirÃcikÅr«ann Ãha ## i[105#<.>#12]ti | ##avadhÃraïe bhinnam ity asmÃt paro dra«Âavya÷ | ##[105#<.>#13] tayor aikÃtmye | ## i[105#<.>#14]ti dravyÃvinÃÓa(Óe) paryÃyÃ÷ paryÃyarÆpeïa na«Âà na dharmirÆpeïa, sthite ca tasmin bhedarÆpaæ bhÆtam iti ceti | asaæbaddhatvam evÃsya pÆrvasÃmarthyoktaæ kaïÂhoktaæ kurvann Ãha[128]## i[105#<.>#14]ti ## ca tad ##[45a]*< 1>*#<«Âaæ># ceti tathà | [128] ekam iti S ___________________________ tadaitat prasajyata iti pÃrÓvasthasyÃviditaprastÃvasya praÓnam ÃÓaækyÃha -- ##[105#<.>#15]tyÃdi | yasmÃd uktayà nÅtyà lak«aïabheda eva siddhas ##[105#<.>#16] tasmÃt | samprati kÃryabhedaæ prastuvann Ãha -- ##[105#<.>#17]ti | kÃryabhedÃt ##[105#<.>#17] | ##[105#<.>#17] svabhÃvabhede sati avaÓyaæ hi bhedam icchatà svabhÃvabheda evai«Âavyo 'nyathà bhedÃsiddhe÷ | sati *<2>*caivaæ kim aki¤citkara÷ kÃryabhedo bhedasiddhyartham ucyata iti paraæ Óik«ayann Ãha ##[105#<.>#19]ti | nanu kÃryabhedo 'bhinnasya svabhÃvasya bhedaka iti ki¤citkara evÃpi(evopa)nyÃsÃrho 'pi ca tat kim evam ucyata ityÃsaækyÃha ##[105#<.>#20]#< >#iti | ## yasmÃt ## prakaraïÃt svahetvÃgatasyÃbhinnasvabhÃvasya paÓcÃdbhavanasvabhÃvasya ##iva svahetubalÃyÃtasyÃbhinnasya na ##[105#<.>#20] hetau ÓaturvidhÃnÃt paÓcÃd bhÃvÃd ity artha÷ | prÃgbhÃvÅ hi kÃraïaæ tadbhinnaæ svabhÃvaæ kuryÃd api, na tu paÓcÃd bhÃvÅty abhiprÃya÷ | paÓcÃd bhavann api kasmÃn na bhedaka iti? Ãha ##[105#<.>#21] | nanu kÃryabheda÷ svahetusamutthaæ svabhÃvaæ mà nÃma vikÃr«it tadavasthe vikÃrÃyogÃt, tam eva tu vinÃÓayi*<4>*«yatÅty Ãha ##[105#<.>#21] | yadi cÃyaæ kÃryabhedas tayo÷ svabhÃvasya bhedaka÷ syÃt tad ayaæ do«a÷ syÃd iti darÓayann Ãha -- ##[105#<.>#22]ti | {p. 347} ## dravyaparyÃyÃtmake ##[105#<.>#22] | syÃd etat -- syÃd ayaæ do«o yadi bheda÷ paÓcÃt prakaraïÃt svahetvÃvage(tvÃga)tasyÃbhinnasvabhÃvasya paÓcÃd bhavansvabhÃvasya tasyaiva svahetubalÃyÃ*<5>* tasyÃbhinnasya na bhedakas tayor abhinnoya(yaæ) svabhÃvo na bhavet | yÃvatÃsty abhinnopi svabhÃvas tatas tayor abhedopÅty Ãha ##[105#<.>#22] | ## 'bhinna÷ svabhÃva÷ | ##[105#<.>#23] dravyaparyÃyayo÷, ## kÃraïena | kuta÷ punar asau tayor na syÃd ity Ãha -- ## i[105#<.>#23]ti parasparabhinnÃbhyÃæ dravyaparyÃyÃbhyÃæ abhinnasyÃbhi*<6>*nnasvabhÃvasya kalpitasya tasya | ##[105#<.>#23] bhedÃd vyatirekÃt | bhede hi kÃryakÃraïabhÃva÷ saæbandha÷ | sa cÃtra nÃstÅti ca buddhistham | ##[105#<.>#23] dravyaparyÃyakalpitÃbhinnasvabhÃvÃnÃm | ##[105#<.>#25] t­tÅyasyÃpi svabhÃvasya ##[105#<.>#25] dravyaparyÃyÃbhinnasvabhÃvÃbhedaprasiddhyartham paraÓcaturtha÷ ##[105#<.>#26]nyathÃya÷ -- *<7>*ÓalÃkÃkalpÃstÆyeva(s traya evÃ)saæbaddhÃ÷ prasajyerann iti bhÃva÷ | evaæ pa¤camÃdÃv api saiva vÃrtetyÃdinà bhinnasvabhÃvasyÃsambandhaniÓcayaparipanthinya[na]vasthà syÃt | nanu kim a[na]vasthÃbhayÃd d­«ÂÃnekasvabhÃvÃpalÃpa÷ kartavya÷ ity Ãha -- ## [105#<.>#27] | syÃd etat syÃd ayaæ do«o yady abhinnasya svabhÃvasya dravyaparyÃyÃbhyÃæ bhedo 'py upagamyeta | kintv abheda*<8>* evety Ãha ## i[105#<.>#29]ti | ## dravyaparyÃyayor ##svabhÃvÃd ##bhaved iti yojyam, bheda eva tayor ##[105#<.>#30] vilÅyeta | kuta ity Ãha ##[105#<.>#30]ti | tasmÃd ekasmÃt svabhÃvÃd avyatirekas tayor ity arthÃt | athavà ##ityÃdy anyathà vyÃkhyeyam | ##[105#<.>#23] dravyaparyÃyÃbhyÃm ##[105#<.>#23]vyatiriktasya [45b] *<1>*vibhedas tadÃtmavadbhedÃt | ayaæ cÃbhiprÃyo drvyaparyÃ[ya]yo÷ kalpitÃbhinnasvabhÃvayos tÃdÃtmyopagame tasya và tayor anupraveÓa e«itavyas tayor và tatreti | tatra yadi kalpitasya svabhÃvasya dravyaparyÃyayor anupraveÓas tadà tÃv eva svarÆpeïa vyavati«ÂheyÃtÃæ na tv asÃv iti so 'sankathaæ tatsambandhÅ syÃt | nanu ca nÃsau svabhÃvas tayor upalÅyamÃnas tadabhedÃ*<2>*nubhÃvÅ kiæ tarhi te«Ãm abhedasiddhyartham abhinnasvabhÃvo 'nyo 'bhyupagamyate ity abhiprÃyasya parasya vacanam ÃÓaækamÃna Ãha ## i[105#<.>#24]ti | atrÃpi do«Ãntaram upek«yaivÃnavasthÃæ darÓayann Ãha ##[105#<.>#26]ti | atha dravyaparyÃyayos tasminn abhinne svabhÃve 'nupraveÓas tatrÃha ## i[105#<.>#29]tyÃdi iti | {p. 348} nanu na tayos tadÃbhi(dÃbhi)nnasvabhÃvayogÃd abhedo yenaiva*<3>*m ucyate | kintu svata evÃbheda ity Ãha ##[106#<.>#1]ti | ## dravyaparyÃyayo÷ svarasasiddhasyaikÃtmyasya ##[106#<.>#1]ÇgÅkÃre | ## bhedasya ##[106#<.>#2] satyatve | ##[106#<.>#2]#< >#pratipÃdye m­«ÃrthatvÃt(rthatÃ) tatpratipÃdakasya vacanasyety arthÃt | kasmÃt punar bhedÃbhedÃv ekÃtmakau na syÃtÃm ity Ãha ##[106#<.>#3]ti | ##*<4>*## a[106#<.>#3]nyonyavyavacchedena vyavasthitÃtmanÃm | ##[106#<.>#4] vidhir ##sy#<ÃbhÃvÃ># ni«edho yas tad##[106#<.>#4] bhedÃbhedÃbhyÃæ ## nÃsti | yadi viruddhadharmÃdhyÃso bhedavyavasthÃÇga÷ (Çgaæ) syÃn naikatra bhedÃbhedau bhavetÃm | sa eva tu na bhedavyavasthÃnimittam ity ÃÓaækyÃha ##[106#<.>#4]ti | ##[106#<.>#8] *<5>*viruddhadharmÃdhyÃso 'bhipreta÷ | ##Óabdena bhedavyavasthà vivak«ità | ##[106#<.>#8]Óabdena ca nimittam | tenÃyam artho yadi viruddhadharmÃdhyÃso bhedavyavasthÃÇgaæ ne«yate, tadaivaæ na syÃt | evaæ ca kathaæ syÃt evaæ ca kasmÃn ne«tavyam iti | tadrÆpÃ÷ santopi ##[106#<.>#5]#< >#bhinnÃ÷ syur virodhasya bhedavyavasthÃÇgatvÃt | anyena prakÃreïa ##[106#<.>#6] paryÃyavinÃÓe | dravyaæ kathaæ vinÃÓi syÃt | dravyaæ hi paryÃyarÆpeïa naÓyati, na tu dravyerÆpeïetyahrikair i«yate | tadrÆpeïÃpi vinÃÓa÷ kasmÃd i«yate | sarvathaiva tasya vinÃÓa÷ kinne«yata ity artha÷ | kathaæ nÃma dravyam e«tavyam ity ÃkÃæk«ÃyÃæ «ik«ayann Ãha ##[106#<.>#7]ti | ## [106#<.>#7] sthiratà | "nedhru(rdhru)va" ity a*<7>*nena nisastyayo vidhÃnÃt | apracyutÃnutpannapÆrvÃpararÆpasyÃvasthÃnaæ ##, ##[106#<.>#7] paryÃye«u | pariïÃmanityatà dravye«u kasmÃd i«teti sÃmarthyÃd Ãveditam | astu tarhÅ«tà kÆÂasthanityatety ÃÓaækyÃha ## i[106#<.>#9]ti | tasyÃ÷ kÆÂasthanityatÃyà i«Âau | atra do«Ãntaram upek«yaiva etad Ãha ##[106#<.>#9]ti | yathottarottarasarvaparyÃ*<8>*yÃnugÃmisuvarïatvÃdy ekaæ sÃmÃnyam i«yate tattadbhinnadeÓÃdisarvavyaktyanuyÃyisuvarïatvagotvÃdy ekaæ ##[106#<.>#10] kasmÃn ne«yate | icchÃmas tarhÅdam apÅty Ãha ##[106#<.>#10]ti | jananÅ mÃtà | prathamama¬hà patnÅ jÃyà | nanu yadi strÅtvasÃmÃnyam abhipretyedam ucyate tadÃbhyupagama evottaram iti koyam anupayÃ(nuyo)ga÷ ? bhÃryÃtva¤ copÃdhirÆpa na [46a] *<1>*sÃmÃnyam | anyathà saæketÃvedinopi gÃva iva tà api bhÃryà ma[a]bhimatà vyaktyastenarÆpeïa sÃmÃnyabhÃsÃæ {p. 349} dhiyamÃdadhÅran | na caitad asti, tasmÃd ayuktam etad iti | Óobhanam uktaæ bhavatà kevalam evaæ vaditur abhiprÃyo na samyagj¤Ãyi | ayaæ khalv asyÃbhiprÃyo yenopÃdhyavacchinnena kenacid rÆpeïa tatstrÅtvaæ tasyÃæ jÃyÃyÃæ vartamÃna*<2>*m enÃæ tathopabhogÃÇgaæ nopapÃdayati vinaiva tÃvad Ãtmanà jananyÃm api tena vartitavyamanyarÆpÃbhÃvÃt | sati caivaæ tasyà api tathÃtvam Ãpadyeta; evam atrÃpek«ayÃpy ucyamÃnajÃyÃyà api tathÃtvam anivÃryam | yady evaæ ÓÃbaleyabÃhuleyÃdÅnÃm apy ekagotvÃdiyogÃd ekatvaæ kiæ nÃpÃdyata iti? priyaæ priyeïÃcaritam iti | udÃharaïa*<3>*diÇmÃtraæ tÆktam etad upahÃsÃpadeÓeneti sarvam avadÃtam | evam uktayà nityà bhedÃbhedÃv ekÃdhikaraïau na yuktÃv iti pratipÃdyÃdhunà bhavetÃæ tau tathÃ, tathÃpy uktado«Ãn na muktir iti pratipÃdayann Ãha ##[106#<.>#11]ti | dravyaparyÃyayor bhede hy ekÃntena vibhinne te syÃtÃm | na tv ekaæ dvirÆpam, tathÃ*<4>* suvarïakuï¬alÃdiparyÃyayor aparasparÃtmatayà kuï¬alÃdisuvarïaviÓe«ÃbhyÃæ tayor apratibhÃsanaprasaÇgÃdayo do«Ã÷ | abhedapak«e caikasyÃne[ka]kÃryakart­tvam uktam avyÃhatam Ãpadyeta | dravyaparyÃyarÆpatvenÃbhyupetaæ dvairÆpyaæ hÅyetetyÃdayo do«Ã÷ | sati caivaæ viphalo 'yam ekasya bhedÃbhyupaga*<5>*ma iti cÃrthÃd darÓitam | ##[106#<.>#11]r bhedÃbhedayor ## [106#<.>#11]#< kathaæ và na># bhavanti | pratyekaæ bhÃvÃn na samudÃye bhavantÅty Ãha -- ##[106#<.>#12] do«Ã÷ | nanu ca d­«Âam idaæ yata ekaikabhÃvino do«Ã÷ samudÃyÃvasthÃyÃæ na bhavantÅty abhiprÃyavÃn para÷ prÃha ##[106#<.>#13] | kevalo gu¬a÷ «le«maïor hetur ## ÓuïÂhÅ *<6>*kevalaæ ##[106#<.>#13] | militayos tv anayos tau do«au kasmÃn na bhavata iti prakaraïÃd dra«ÂavyamadhyÃhÃro và kartavya÷ | atra samÃdhim Ãha ## i[105#<.>#14]ti | parasparopasarpaïÃÓrayÃt pratyayÃt tadupÃdÃnasahakÃriïo #<'nyad eva >#[106#<.>#14] tat -- kÃryakÃriïa÷ kevalÃd gu¬Ãt | kevalÃc ca nÃgarÃd bhinnam eva viÓi«tÃ*<7>*rthakriyÃkÃri dravyÃntaram ##[106#<.>#14]khyam utpannam | na tu sa eva gu¬o nÃgara¤ ca dve ime dravye | ##[106#<.>#14] tadgu¬anÃgarakÃraïam | anenaitad Ãha -- viÓi«ÂaÓle«maharaïÃdyarthakriyÃkÃridravyÃntaram idam udapÃdi tena pratyekabhÃvÅ mama do«o na bhavati | bhavatas tu militÃv api bhedÃbhedau dravyaparyÃyalak«aïau tÃv eveti kathan no(katham u?)bhayabhÃ*<8>*vino do«Ã na bhaveyur iti | athÃstu dravyÃntaram idaæ tathÃpi madhuratvÃt kaÂukatvÃc ca kathaæ kaphapittak­n na bhavatÅti pÃrÓvasthasya codyam pratik«ipann Ãha ## i[106#<.>#15]ti | ##[106#<.>#15]#< kaphahetur># na saæbhÃvyate | ##i[106#<.>#15]ti saæbhÃvanapadam etat, ÓakyÃrtham và | kena punar nidarÓanena sarvaæ madhuram eva(vaæ) saæbhÃvayitum ayuktam ity ata Ãha ##[106#<.>#15]ti | {p. 350} kaphanÃ[46b] *<1>*ÓakatvÃd eva madhura(na) ity abhiprÃya÷ | anena madhuratvÃd ity ayaæ hetu÷ sÃdhÃraïÃnaikÃntiko darÓita÷ | ##[106#<.>#16] kaÂukam và ## iti ## iti cÃnuvartanÅyam | pÆrvavannidarÓanaæ vyÃkhyeyam | ##[106#<.>#16] pippalÅ ÓÅtavÅryÃhitye(te)ty ÃÓaya÷ | anenÃpi kaÂukatvÃd ity asya sÃdharaïÃnaikÃntikatvaæ darÓayato 'yam abhiprÃya÷ | gu¬anÃgarÃkhyasya dravyÃntarasyÃ*<2>*syÃnyad evetthaæ madhura(na) iva mÃdhuryaæ kaÂukatvam api pippalyà ivÃnyad eva tena militÃvasthÃyÃæ na do«advayasambhava iti | yadi ca pratyekabhÃvinÃæ do«ÃïÃæ militÃvasthÃyÃæ gu¬anÃgarÃder abhÃvopadarÓanenaitat prati«idhyate, tadà pratyekabhÃvinÃæ do«ÃïÃæ samudÃyÃvasthÃyÃm api bhÃvadarÓanÃt kim asmad abhimataæ cÃnupa(nÃbhyupa)padyata iti *<3>*darÓayituæ ## i[106#<.>#17]tyÃdinopakramate | yadi và samudÃyÃvasthÃyÃæ te«Ãæ do«ÃïÃm asadbhÃve sÃdhye pratyekabhÃvitvÃd ity asya heto÷ sÃdhÃraïÃnaikantikatvaæ darÓayitum Ãha -- ## i[106#<.>#17]ti | ## pratyetyekaæ yasya kÃryasya ##[106#<.>#17] nimittaæ svatas tad yadi svahetubalÃn ##[106#<.>#17]nyasahitam evÃdhikaraïam utpadyate tadà kiæ *<4>*tatkÃryakÃri tatra ##[106#<.>#18] k«epe kima÷ prayogÃd d­«Âam evety artha÷ | sneho hi kaphahetur Æ«ïatvaæ ca pittak­dd­«Âaæ sahitÃvasthÃyÃm api te tatkÃryakÃriïÅ d­«Âe yathà amÆmëaÇgate, ata eva ##[106#<.>#18] ity udÃharati | mëo hi snigdhatvÃd Æ«ïavÅryatvÃc cobhayÃtmaka ubhayam eva kÃryaæ kaphapittalak«aïaæ karotÅti | nanu madhurarasÃd api madhura÷(na÷) Óle«mà kasmÃn na jÃyate kaÂukÃyà api pippalyÃ÷ kuto na pittaæ yenÃsmad uktaæ bhavatà vyabhicÃryate | tathÃpy abhÃve và gu¬ÃnnÃgarÃc ca tau do«au mà bhÆtÃm iti parasya matam ÃÓaækya d­«ÂasyopapattiprakÃraæ darÓayitum Ãha #<Óaktyapek«a¤ ce>#[106#<.>#19]ti | yasmÃt tena kÃryeïotpattavyam, tasya svopÃdÃnaÓakti*<6>*m apek«ata iti #<Óaktyapek«am >#[106#<.>#19] | kiæ tat## mÃdhuryÃdi guïamÃtraæ nibandhanaæ na bhavatÅti praÓne 'bhyupagama evottaraæ kurvann Ãha -- ##[106#<.>#19] | ÃcÃraviÓe«Ãnavacchinna÷ kevalo mÃdhuryÃdiguïo guïamÃtraæ tad ##[106#<.>#19] akÃraïaæ yasya tat tathoktam | Óaktyapek«atvepi kÃryasya tasyÃ÷ sarvatra bhÃvÃt tadavastho [do«a] *<7>*ity Ãha ##[106#<.>#20] | ##[106#<.>#20] ÓaktÅnÃæ ki¤cid eva kÃryaæ ## janyatayà sambandhÅ bhavati | ayam artho madhuratvÃviÓe«epi ki¤cid eva svahetusamudbhÆtarÆpaviÓe«aæ yat tathÃkÃryakÃri na tat sarvam | taddhetos tajjanana÷ svabhÃva÷ kutastya iti cet, svahetos tasyÃpi tathety aparyanuyojya e(-jyame)vaitat | etad uktaæ bhavati -- ekantena vibha(bhi)nnatvÃdi*<8>*do«o hi bhedamÃtre prasajyamÃno na bhedasya ÓaktiviÓeam apek«ate | na ca bhedasya {p. 351} viÓe«a eva saæbhavati militÃvasthÃyÃm api tÃdrÆpyÃd eva | evam abhedado«opi dra«Âavya÷ | tasmÃd guïamÃtranibandhanaæ yatkÃryaæ tad yathà sati tasmin bhavati | tathà bhedÃbhedamÃtre saæbhavino do«Ã ye te tadbhÃve kathaæ na syur iti | bhedÃbhedÃbhyÃm utpatti[47a]*< 1>*dharmatvam amÅ«Ãæ do«ÃïÃm abhyupetya sarvam idam uktam adhunà tu tÃdÃtmyÃd eva te«Ãm anivÃryatvam ÃyÃtam iti pratipÃdayituæ gu¬anÃgarÃdau pareïa d­«ÂÃntÅk­te janyado«ÃïÃm anyathaivÃnupapattim abhyupagacchann Ãha ##[106#<.>#24]ti | ## nÃgarÃde÷ | ## tasmÃd ## do«asya sa ## a[106#<.>#23]pi | ##[106#<.>#24] bhedÃbhedÃtmà | ## do«a÷, sa tu ##bhÆte bhede ## ##ni«topi na ##[106#<.>#24] | atatsvabhÃvatvaprasaÇgÃd iti bhÃva÷ | idam atrÃrthasatattvaæ bhidyamÃnaæ hi rÆpaæ bhedo viparyayeïa cÃbheda÷ | vibhinne ca te syÃtÃm ityÃdinà ca vastutas tadÃtmaka eva do«o darÓita÷ | anekakÃryakÃritvam api abhinnarÆpÃtmakam eva vastuta÷ | anya*<3>*d api dÆ«aïaæ vastuto bhedÃbhedÃtmakam eva | vyÃv­ttik­tas tu bhedo yadi bhaved bhavatu na tÃvatà prak­tak«atir iti | tanmate 'vasthÃntarÃvayavina÷ sattvam upetyaitad uktam idÃnÅ tu sa eva nÃstÅti darÓayitum Ãha ##[106#<.>#25]ti | ## bhÃgatvenÃbhimatà eva | paramÃrthatas tu paramÃïava evety artha÷ | tena tena prakÃreïÃdhisti*<4>*ryagÆrddhvÃvasthÃnalak«aïena tattadarthakriyÃkÃritvalak«aïena ca ##[106#<.>#25] vyavasthitÃ÷ | ##[106#<.>#23] bhÃgavÃn | ## svato niraæÓa÷ | anena d­ÓyÃnupalaæbho {darÓita÷ | tadabhÃvÃc ca kena saha te«Ãæ bhedÃbhedacintà syÃd iti cÃbhipretam | nanv asaty ekasminn avayavini dhÃraïÃkar«ane katham upapadyeyÃtÃm ity Ãha -- ##[106#<.>#27]ti | ##*<5>* [106#<.>#27] bhÃgÃ÷ | eka sÃmagryadhÅnatvÃd anyonyakÃraïÃdhÅnÃpek«Ã÷ santas tathÃvasthitavapu«o yenaikasyÃkar«ane dhÃrane vÃnye«Ãm api te bhavata iti | na kevalaæ d­«ÂahetubalÃt te«Ãæ tathÃsthitir api tv ad­«ÂavaÓÃd apÅti darÓayann Ãha -- ##[106#<.>#28]ti | lokasyÃsÃdhÃraïacetanÃtmakarmaïÃm api ##*<6>*##[106#<.>#28] parasparaæ vibhÃgena na vartante | nanu cÃkÃraïasya karmaïa÷ sÃmarthyopavarïanam ayuktam ity ÃÓaækyÃha ##[106#<.>#29]ti | ##[106#<.>#21]r yasmÃd arthe | "karmajaæ lokavaicitryam" [Abhidh. 4.1] | {p. 352} iti vacanÃt ##[106#<.>#30] ity Ãha | te«Ãm eva prÃïinÃæ sÃdhÃraïair asÃdhÃrarïavau karmabhi÷ | ##[106#<.>#30] karmasya eva tadÃdhipatyÃd eveti yÃvat | ##*<7>*##[106#<.>#30] vibhÃgena na vartante | athÃsaty ekasminn avayavini ekoyaæ ghaÂa ityÃdi vyapadeÓa÷ kathaæ syÃd ity ÃÓaækyÃha -- ##[106#<.>#31]ti | ## bhÃgÃ÷ ## ekakÃryakÃritvÃdinà prakÃreïa | nanu caiko ghaÂa ityÃdi Óabdajanmani ÓabdÃnuviddhe j¤Ãne tÃvatki¤cid ekatvena pratyavabhÃsate tad eva ca svalak«aïaæ svalak«aïatvenÃdhyavasÃyÃt ta katham abhe*<8>*dino 'rthasyÃpalÃpa÷ kriyata ity Ãha ##[106#<.>#32]ti | svalak«aïÃlambanaæ j¤Ãnaæ ##[106#<.>#32] tasmin ## | ayam abhiprÃyo yadi Óabdagocaro 'rtha÷ svalak«aïaæ syÃt tadendriyaprabhavepi pratyaye tathaiva pratibhÃseta | na caitad asti sajÃtÅyavijÃtÅyavyÃv­ttapratibhÃsÃt | na caikam eva rÆpam upÃyabhede 'pi bhinnÃkÃrÃvabhÃsi yuktam | tad uktam "ekasyai[47b]*< 1>*va kuto rÆpaæ bhinnÃkÃrÃvabhÃsi tat" [PramÃnÃvÃ.2.235] evaæ tarhi Óabdapratyayagocara eva ki¤cid ekaæ tÃvad ÃstÃm | tato na sarvathaikasyÃbhÃva÷ sidhyatÅty Ãha ##[107#<.>#1]ti | ##[107#<.>#1] bhÃgà evaæ | vijÃtÅyavyÃv­ttyà kevalayà pratÅyamÃnÃ##[107#<.>#1] | ayam arthas tatrÃpi j¤Ãne ta eva bhÃgà a[vi]vecitabhedÃ÷ pratÅyante na tu tadatiriktaæ ki¤cid ekam api | adhyavasÃyÃnu*<2>*rodhena ca ta evety uktaæ dra«Âavyam | yatau bhÃgÃtiriktaæ nirbhÃgad­Óyam anupalabhyamÃnam asadvyavahÃragocara÷ ##[107#<.>#2]s tasmÃt |[129]te«Ãæ bhÃgÃnÃæ paryÃyaÓabdÃbhilÃpyÃnÃm | __________NOTES__________ [129] e«Ãæ S ___________________________ punar api nirbhÃgamaÇgÅk­tya siæhÃvalokitanyÃyena dÆ«aïÃntaram Ãha | ##[130]##[106#<.>#3]ti | bhinno de«o yasya sa cÃsÃv aæÓaÓ ceti padasaæskÃraæ k­tvà paÓcÃd ##Óabdena saha *<3>*karmadhÃraya÷ kÃrya÷ | tad##[107#<.>#3] tadvyÃpità | ayam ÃÓayo yadi tat sÃæÓaæ syÃt, tadekenÃæÓenaikaæ bhinnadeÓam aæÓaæ vyÃpyÃpareïÃparaæ vyÃpnuyÃt | na tu niraæÓaæ sat tathà kartum utsahata iti | nanu pratÅyate tÃvad ekasyÃnekabhinnadeÓÃæÓayogità tatra kiæ katham etad iti vim­«Âena | tathà coktama __________NOTES__________ [130] nirvibhÃgasya S ___________________________ [131]"tat tathaivÃbhyupaitavyam yad yathaiva pratÅyata |" __________NOTES__________ [131] tulanÃÁlokavÃ. anu. 186 | ___________________________ ity abhiprÃyavata÷ parasya vacanam ÃÓaÇkamÃna Ãha ##[107#<.>#4]ti yady apy atroktam eva dÆ«aïaæ na nirvikalpe nÃpi vikalpe j¤Ãne tadekamanubhÃsata ityadi | {p. 353} tathÃpi tadupek«yaiva dÆ«aïÃntaram Ãha[132]##[107#<.>#4]ti | __________NOTES__________ [132] k«aïadhvaæsÃnu-S | ___________________________ ##[107#<.>#5] sthairyaæ ##[107#<.>#5] yat tadornityam abhisaæbandhÃtte *<5>*## kasmÃn ##[107#<.>#5] iti yojyam | anenaitad Ãha pratÅtiÓaraïÃÓ ced bhavantas tadà katham anyathà pratÅyamÃnà anyathà anugamyanta iti | puna÷ parasya vacanam ÃÓaækamÃna Ãha -- ##[107#<.>#6] iti | ## pramÃïÃt tanmatà ity abhisambandhavyam | ## prak­te ## bÃdhakaæ pamÃïaæ ##[107#<.>#6] tulya*<6>*m atrÃpi taddhita ity artha÷ | uktepi d­ÓyÃnupalambhÃdau bÃdhake 'nyad api bÃdhakaæ darÓyann Ãha -- ## i[107#<.>#7]ti | ## ekÃtmakatvÃt | ## anyonyÃnupraveÓamukhena bheda evÃbheda eva veti niyamavantÃv ## syÃtÃm | ##[107#<.>#7] niÓcitam | athaikÃtmyetpi paryÃyà eva bhidyante na dharmÅ dharme (?) ca na bhidya*<7>*te na tu paryÃyà ity ÃÓaækyÃha -- ##[107#<.>#8]ti | viruddhadharmÃdhyÃsasya ekatvabÃdhakasya bhÃvÃd ## eva ##[107#<.>#8]vaÓyaæbhÃvÅty abhiprÃya÷ | ananyatvepi nÃyaæ do«o bhinnarÆpasyÃpi bhÃvÃd iti parasya vacanam ÃÓaækamÃna Ãha ##[107#<.>#9]ti | ##Óabdo bhinnakamo ## ity asmÃt paro dra«Âavya÷ | na kevalam abheda iti cÃrtha÷ | atrÃ*<8>*py Ãha ##[107#<.>#10]ti | ##ÓabdadarÓitam abhedam api dÆ«ayann Ãha ##[107#<.>#12]ti | ##[107#<.>#13] ity abhinnasvabhÃva ity abhipretam | ##[107#<.>#13] yadabhinnarÆpanimittà | kathaæ nÃstÅty Ãha ##[107#<.>#14] iti | ## ekasmÃt svabhÃvÃt, ## svabhÃvÃnupraveÓe ##[107#<.>#14] dravyarÆpatà paryÃyarÆpatà ca hÅyeta, tadÃtmavad iti bhÃva÷ | ##[48a]*< 1>*##[107#<.>#15]bhinnasya svabhÃvasya ##[107#<.>#15] dravyaparyÃyÃbhyÃm | ##[107#<.>#15] ity anenoktaæ bahutvam evÃha ##[107#<.>#16]tyÃdi | ##[107#<.>#17] drayaparyÃyatadanyasvabhÃvebhyo 'nyo 'bhinna÷ svabhÃvas ## eva trayÃïÃm ## yadi tatrÃpi sa eva do«a iti puna÷ svabhÃvÃntarakalpane ca ##[107#<.>#18] iva ## 'navasthÃprasaÇgah syÃt | atraiva do«Ãntaraæ samuccinvann Ãha *<2>*## i[107#<.>#19]ti | kuta evaæ syÃd ity Ãha ## i[107#<.>#19]ti | tasmin pÃratantryaæ tasmÃt | kayos tattantratvam ity apek«ÃyÃm {p. 354} Ãha -- tad ## i[107#<.>#19]ti | tasmÃd ekasvabhÃvÃd anyayor dravyaparyÃyayor bhedasyÃbhedasya ca tanmÆlatvÃt tattantratvaæ pratyeyam | astu tarhi tasya tathÃtvam anekÃtmakatvaæ ca vastuna÷ | na ca d­«ÂasyÃnavasthayà apalÃpa÷ ka*<3>*rtuæ Óakya ity Ãha -- ## i[107#<.>#20]ti | ## yasmÃn naivaæ pramÃïena gamyate | prakaraïam upasaæharann Ãha ##[107#<.>#20]ti | ##[na]ntaroktena kÃraïakalÃpena ##anekÃntavÃdo ## utpathaprasthitakalpita÷ | ##[107#<.>#21]r hetau | ##[107#<.>#21]#< na># ki¤cit | etÃvataiva sarvasya samÃhitatvÃd iti bhÃva÷ | avaÓyamo bhÃ*<4>*va ÃvaÓyakam ity asya bhÃvapratyayÃntatvÃd ap­kkaraïasyÃvaÓyakam iti prÃpte yoyam #<ÃvaÓyakam ap­thakkaraïam># i[108#<.>#1]ti prayoge sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdeÓa÷ sa÷ katham iti tu na jÃne mahÃnta eva pra«ÂavyÃ÷ | ##[108#<.>#11] kartavye«u ##[108#<.>#11] na ## iti rÆpÃdivargÃbhiprÃyeïÃnapek«a*<5>*sya tat kÃraïamÃtraæ vivak«itam | na tu viÓe«aprati«edhÃt sÃpek«asya kÃraïatvam | aguïatvena ca dravyakarmaïor vyavaccheda÷ | sÃmÃnyavattvena ca sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃnÃm | saæyogavibhÃgÃpek«ayà tv anapek«o na kÃraïaæ kintu sÃpek«a eva kÃraïam iti vivak«itam | sÃpek«atvaæ na caramabhÃvyape*<6>*k«ayà dra«Âavyam | na tu kasyacid anyÃnapek«asyaiva kÃraïatvam asti yenÃnapek«o 'kÃraïam ity ucyamÃnaæ Óobheta | tadÃtvaguïatvena dravyasya vyavacchedo dra«Âavya÷ | tad yathà tantuturÅsaæyogalak«aïo guïa÷ paÂaturÅsaæyoge kartavye paÂaæ paÓcÃdbhÃvinam apek«ate | yathà ca vaæÓÃdau pÃÂanÃkhyÃ*<7>*vayavakarmajo 'vayavÃntarÃd vibhÃga÷ paÓcÃdbhÃvinaæ dravyavinÃÓam apek«ya sakriyasyÃvayavasyÃkÃÓÃdideÓÃd vibhÃgam Ãrabhate, yathà cÃsau na kriyÃjo vibhÃga÷ kintu vibhÃgaja eveti vibhÃgajaæ vibhÃgam abhyupagacchadbhirvaiÓe«ikair i«yate tathà nehÃprak­tatvÃd ucyate | ## ity atr#<Ãdi>#[108#<.>#15]grahaïÃt samavÃyikÃraïatvasya saægraha÷ | ##*<8>*##[108#<.>#28]Óabdena prakaraïÃdbauddhak­taæcodyaæ dra«Âavyam | tasya ##[108#<.>#28] iti vigraha÷ | asmÃkam ayam #<ÃsmÃkÅna÷ >#[109#<.>#16] | "[133]yu«mad asmadbhyÃm anyatarasyÃm kha¤" ity anena kha¤a kartavya÷ | ##[109#<.>#6] prÃguktasaæskÃrapak«a iva | ##[109#<.>#21]#< cety Ãca«Âa >#[109#<.>#25] iti sambandha÷ | __________NOTES__________ [133] pÃïinÅyaæ sÆtraæ (4.3.1) tu bhinnam | ___________________________ ##[110#<.>#6] ekakaraïaÓÅlÃ÷ | ##[111#<.>#2] vÃsanÃprabodhakaæ rasÃdika¤ ca [48b] *<1>*yathÃyogyaæ vÃcyam, ##[111#<.>#2], ##[111#<.>#3]#< sÃma>#gryÃs tathÃbhÆtÃyà | ##[111#<.>#3]ti {p. 355} nirvikalpakasya rasÃdyÃlambanasya | ##[111#<.>#3] vij¤Ãnalak«aïopÃdÃnopÃdeyatvena | nanu ca manaskÃrÃdisamudÃyajanyam idam ekam upadarÓitam etatsÃmagrÅmadhyapravi«Âaikajanyaæ tu kiæ na darÓitam ity Ãha ## i[111#<.>#13]ti | ## iti tatsÃmagryanta÷patitakÃraïÃnapek«aikajanyam i*<2>*ty avaseyam, na tv ekajanyaæ nÃma ki¤cit saæbhavati | tatra cak«urÃdinirapek«amanaskÃrajanyo manorÃjyÃdivikalpa÷, vi«ayÃdinirapek«acak«urmanaskÃrÃtmakadvayajanyaæ dvicandrÃdivij¤Ãnam, samanantarapratyayÃd vij¤ÃnÃc cak«urvij¤ÃnasyopalambhÃmahe(?)tyÃdyabhidhÃnÃd evaitad Æhituæ Óakyam ity ahiprÃyeïa ca ##[134]## i[111#<.>#13]ty Ãha | nanu kiæ bhÃgato viÓe«av­ttir yena*<3>* bahuvacanena nirdeÓa ity Ãha[135]## ##[111#<.>#17]ti | ## ## | __________NOTES__________ [134] svayam abhyÆhyam S [135] atajjanyÃpek«ayà S ___________________________ kuta÷ svabhÃvabhedavattvaæ tasyety apek«ÃyÃæ yojyam ##[112#<.>#1]tyÃdi | p­thivyÃdÅny upÃdÃya vartanta ity upÃdÃya ##[112#<.>#5] parasparÃdi mayÆravyaæsakÃditvÃt samÃsa÷ | ÃgamÃpek«ayà vaktum udyatena ca*<4>* pareïÃgamabhëaivÃnÆdità | svabhÃvasthitaæ tenÃÓraya÷(sthiter ÃÓraya÷) ##[112#<.>#18] | avaÓyaæ hi pratibandhakena ki¤citkareïa bhÃvyam | ki¤citÓabdavÃcyenÃrthÃntareïety abhiprÃyeïÃha ## i[112#<.>#19]ti | nanÆpakÃraka ÃdhÃro na tu janakas tat katham evam ucyata ity Ãha ##[112#<.>#27]ti | ##[113#<.>#2] p­thivyÃdÅ*<5>*nÃm | ##[113#<.>#2]vaibhëikamate kathyata iti dra«Âavyam | na tusautrÃntikanaye bhÆtabhautikavibhÃgosti | ##[113#<.>#9] kÃlavilaæbane | ##[113#<.>#14]ty anugrÃhyasahacÃriïety avaseyam | ##[113#<.>#14]#< tadutpÃdanÃt># | ## viÓe«asy## | ##[113#<.>#15] kriyamÃïaviÓe«asya | kathaæ tatrÃki¤citkaratvaæ tasya sa*<6>*hakÃriïo j¤Ãpitaæ bhavatÅty Ãha -- #<ÓaktipratibandhakÃpanayanene>#[113#<.>#19]ti | yasmÃd arthe 'yaæ nipÃta÷ "##"[nai]veti vyÃcak«Ãïo ##[113#<.>#25]Óabdam avadhÃraïe darÓayati | ##[114#<.>#2] nyÃyabalÃyÃtÃyÃm ity avaseyam | ata eva vyanakti ##[114#<.>#3]ti | {p. 356} anena sahakÃrÅty atraikÃrtha÷ sahaÓabdovÃrtikakÃreïa darÓita÷ | kathaæ tarhi ##[114#<.>#12] ity ayaæ vyÃca«Âeti cet, uktam atra pÆrvam iti na punar ucyate | ##[114#<.>#13] ity ekÃrthakÃrÅ | vahnyÃdisahakÃrÅÓÅtak«aïÃdilak«aïe kÃryÃbhisandhinÃ##[114#<.>#17]grahaïam | ##[115#<.>#8]ti t­tÅyÃntapratirÆpako 'yaæ nipÃto yasmÃd ity asminn arthe, kiætv etasminn arthe và anuvartate | ## anyena yuktÃ÷ ##*<8>*##[115#<.>#9] k«aïamÃtrasthÃyina÷ | tadavasthÃyà ## pÆrvaæ ## uttarakÃlaæ[136]## tadvikalÃvasthÃyÃæ ##[115#<.>#10] sadbhÃva÷ | __________NOTES__________ [136] p­thaktva S ___________________________ nanu yadi svaheto÷ samarthasyotpattis tarhi katham anantaram uktam -- "te samarthÃ÷ svabhÃvata÷ [115#<.>#6]" ity ata Ãha ##[115#<.>#16]ti | bhavatyasmÃt kÃryam iti bhÃvo hetus ## iti | tad api tvayà kasmÃn na vyÃkhyÃtam iti cet | na, sa[49a]*<1>*martha÷ kuta utpanna ity asya vyÃghÃtaprasaægÃt | ##[137]##[115#<.>#17]ti camÅmÃæsakamatÃÓrayaïenÃha na tunaiyÃyikÃevam icchanti yena tanmatopagraheïÃpy etat saægaccheta, sahakÃrisÃkalyasyaiva tai÷ sÃmarthyarÆpatvene«Âe÷ | tathà cÃha --jalpamahodaghi÷"sahakÃrisÃkalyaæ tadvata÷ sÃmarthyaæ vaikalyaæ tv asÃmarthyam" iti | __________NOTES__________ [137] micchati S ___________________________ ##[115#<.>#25] vivak«itakÃryaka*<2>*raïe Óaktam | #<ÃvaÓyakaæ>#[138]## i[116#<.>#11]ty asya Óabdasya tu siddhi÷[139]pÆrvaæ na jÃne | __________NOTES__________ [138] avaÓyaæjanakatvam S [139] dra«Âavyam -- p­. 354 paæ. 8 -- "avaÓyamo bhÃva÷ ityÃdinà na jÃne ityantena k­tÃ", etadarthaka÷ pÃÂhastruÂitotra bhÃti | ___________________________ ##[116#<.>#14] ca prakaraïÃt k«etre prakiraïaæ ceti dvandvaæ k­tvà paÓcÃd ÃdiÓabde[na] bahuvrÅhi÷ kÃrya÷ | prakiraïam ity ayam auïÃdika÷ Óabdo na tu kiratirlyu¬anto dra«Âavyas tadà guïasyÃprati«edhena prakaraïam iti prÃpter asÃdhu*<3>*tvaprasaægÃt | ##[116#<.>#19] yogyadeÓe sthitvà ##Ãdyena saha militvà ## sahakÃryupÃdÃnarÆpai÷ | nanu ca "ata eva tayor avasthayor" ityÃdinà pratyabhij¤ÃyÃ÷ prÃmÃïyam apoditam eva tat kathaæ na punar ukte(ktam i)ty Ãha -- ##[117#<.>#9]ti | ##[117#<.>#11] {p. 357} sÃrÆpyavi«ayapratyabhij¤ÃprÃmÃïyanirÃkaraïam iti | ## sÃmarthyÃd darÓita*<4>*m eva | tarhi kim arthaæ punar uktam ity Ãha -- ##i[117#<.>#12]ti ## pÆrvasmÃd asya kathanasya viÓe«aæ darÓayati | #<ÃdhyÃtmike«u >#[117#<.>#15] Ãntare«u | paÓcÃd bÃhyepi darÓayitavyatvÃt krame ## Óabdam Ãha | #<Óakyaparicchedaæ >#[117#<.>#15] viÓi«ÂakÃryakÃraïatayà paricchettuæ Óakyam | [140]## avyavadhÃnena vij¤ÃnakÃryakÃriïa÷ ##dheto÷ | *<5>*tasya janane -- ##vyavadhÃnÃdisvÅkÃre, kathaæ tÃd­Óo na bhavatÅty Ãha ## iti | anyÃd­ÓÃddhi bhavannanyÃd­ÓasyÃpi hetor hetuvyapadeÓasaæbhavÃj jananahetur ity Ãha | kathaæ taddhetur ity Ãha ## iti ## parasparopasarpaïÃdyÃÓrayahetusahakÃribhir indriyÃdibhi÷ | *<6>*## ca tadvij¤Ãnajanane ## ceti tathà ## | anena parasparopasarpaïÃdyÃÓrayapratyayaviÓe«endriyÃdikalÃpasya sÃk«Ãd vij¤Ãnahetor hetutvaæ darÓitam | etac cÃnantaram eva spa«Âayi«yate | idaæ cÃk«epavatÅæ sÃmagrÅm abhipretyoktaæ dra«Âavyam | katham anyathÃbhÃvasyÃ*<7>*saæbhava iti Ãha ##ti | ## ca te hetavaÓ ca te ca te ## ca te«Ãm ## | ## tasmÃt | anantaroktaspa«ÂÅkaraïaæ caitad dra«Âavyam | __________NOTES__________ [140] S pratir atra truÂità | ___________________________ sukhasaævarditatvÃd iti vyÃcak«Ãïo mÆle ## ity asy#<Ãnabhiyoga>#nimittasyÃpi sÃmarthyÃt ##[119#<.>#12]ÓÅla ity asya hetubhÃvena *<8>*viÓe«aïatvaæ darÓayati | nanu k­taæ ni«pÃditam ucyate 'tra ca kimÃcÃryeïa ni«pÃditam ity ÃÓaækÃæ nirÃkurvann Ãha ## i[119#<.>#14]ti | na ## e[119#<.>#15]vam Ãcak«Ãïena dvir uktÃbhÃvo darÓita iti boddhavyam | asyÃrthasyÃsak­duktatvÃt ekavÃraæ prativihite puna÷ pratividhÃpayitari avaj¤ÃsaæbhavenopahÃsÃæyogÃc ca k­taæ k­tam iti nirdeÓasya nyÃ[49b]*<1>*yaprÃptatvÃd atiprasiddhatvÃc ceti | nanu kiæ kurvantaæ kartuæ prayuÇkte puna÷ pÆrvapak«avÃdÅ yena puna÷ pÆrvapak«avÃdÅ kÃrayatÅty ucyata ity Ãha -- ## ityÃdi | ##[119#<.>#17] nirÆpitaæ nirïÅtam iti yÃvat | pÆrvavan mÅmÃæsakÃbhiprÃyeïa ##[119#<.>#25] ity Ãca«Âe | ##[120#<.>#6]##[120#<.>#7] | {p. 358} samprati prakÃrÃntareïÃpi pratyabhij¤Ãyà aprÃmÃïyaæ paramabhyupagamayituæ bhÆmikÃæ racayann Ãha -- ##[120#<.>#12]ti | ayaæ cÃtrÃbhiprÃya÷ -- bhavatu yÃvad bÅjÃdÃvucchÆnoccÆnatarÃdiviÓe«asya darÓanÃt sÃmarthyotpÃdÃdikalpanà na punar iha tathà adarÓanÃd iti | ##nyatvamanÃpannasya | ##[120#<.>#13] vij¤ÃnotpÃdÃdisÃmarthyam | ##[120#<.>#14] yasya puæ*<3>*sa÷ sa tathà | yady api viveko 'sya pratyak«ato nÃvagamyate tathÃpy etasmÃt pramÃïÃt tatsvabhÃvasya sÃmarthyasyotpatti÷ kalpyata iti darÓayann Ãha ##[120#<.>#15]ti | ## utpadyata iti ## | kramiïÃæ vij¤ÃnÃdikÃryÃïÃæ ##[120#<.>#15] | *<4>*tac ca ## iti niÓcaya÷ | ## i[120#<.>#17]ti siddhÃntÅ | ## e[120#<.>#17]karÆpam | ##sya ya÷ ##sa ÃkÃras tena ## rahito ya ##dis tad## | yata evaivaæ tata evÃvik­tam iti ca dra«Âavyam | anavakl­ptikhyÃpanÃrtho ##[120#<.>#19]Óabda÷ | abhyupagamyatÃm evaæ kà k«atir ity Ãha tatheti tadvat | *<5>*## i[120#<.>#25]ty Ãgantukaæ sÃmarthyam ity avasÃtavyam | dvividhaæ hi sÃmarthyaæ prÃtisvikam Ãgantuka¤ ca | prÃtisvikÅ ca Óaktir avaÓyai«itavyà | anyathà ÓilÃÓakalam api k«ityÃdisÃnnidhye bÅjavadaækuraæ kasmÃn na niva(rva)rtayatÅti paryanuyoge kim uttaraæ vÃcyam iti hi te«Ãæ matam | nanu sÃmarthyam atiÓayalak«aïaæ sahakÃryÃdheyaæ tato 'nyad eva tat ka*<6>*thaæ "sahakÃripratyaya[sÃnnidhya]lak«aïasye"ty ucyata ity Ãha ##[141]##[121#<.>#3]ti | pratyÃsattilak«aïasya sÃnnidhasya tebhya÷ sannihitebhyo 'nyasyÃnapapatte÷ | sÃnnidhyaÓabdaparityÃgena sahakÃripratyayalak«aïasyeti te evetyÃdy apy uktaæ dra«Âavyam | ata ev#<ÃbhyupagamÃd># i[121#<.>#3]ti upÃgatÃbhyupagamÃd i*<7>*ti pratyetavyam | evam ##[142]##[121#<.>#6]#< k«aïi>#[143]##ty abhisaæbandhanÅyam | __________NOTES__________ [141] tata eva S [142] icchato S [143] k«aïikatevai-S ___________________________ yac chabdesyaitad vyÃkhyÃnaæ ## i[121#<.>#21]ti | idaæ Óabdasya caitad iti etad ##[121#<.>#21] | anuttarasyaivottarÅkaraïÃd ## i[121#<.>#24]ty uktam | evaæ niyu¤jÃnamaho mahÃsÃmarthyam astu kà tavÃk«amety ÃÓaækya yadi nÃmety avatÃrayituæ ##[121#<.>#25]tyÃdy Ãha | na cÃtra ##[121#<.>#25]#< kiætv itÅyam># asmÃkaæ ##[122#<.>#3]ti samba*<8>*ndha÷ | ##[121#<.>#25] ity anena ÂÅkÃkÃravacanenaikavÃkyÅkaraïapak«ety a(pya)smÃkaæ iti "asmado dvayoÓ ca" (PÃ. 1-2-59) {p. 359} ity anenaikasminn evÃrthe bahuvacanena dra«tavyam | evam asaæbaddhavÃdiny apÆjya eva ##upasaæhÃraparaæ dra«Âavyam | ## i[122#<.>#1]ty arthÃt saæbodhyamÃnasya dainyaprakÃÓanam iti | nik­«Âasambodhane 'yaæ ##[122#<.>#1] Óabda iti yÃvat | ## 'pra[50a]*< 1>*savadharmakatvÃt | ## 'pagata÷ ##[122#<.>#2] prasÆti÷ paraæparà yasya tathoktam | ##[122#<.>#3] cintÃrÆpam upadarÓitam | Óira÷kampe cÃsya ##[122#<.>#10]ty asya Óabdasya prayogam Ãkalayya prayoktur abhiprÃyaæ varïayan ##[122#<.>#13]ty Ãca«Âe | ata eva cedam Ãha -- kiæ tvayÃstitvena p­cchyata iti pÃrÓvasthaæ praÓnayann Ãha ## i[122#<.>#13]ti | ## hetor ÃhÃrya iti pra*<2>*karaïÃt | ## atreti Óabdena ##ÃstitvenÃbhipretasya ##[122#<.>#17]syÃkÃro darÓita÷ | ata eva nyÃyyavacanasyÃstitvena darÓyamÃnasya rÆpaæ darÓayan ##[122#<.>#16]ti punar Ãha | yady evam asya nyÃyyavacanasya sadbhÃvÃdanavadyam evÃsmanmatam ity ÃÓaæ*<3>*kyÃha ## i[122#<.>#17]ti | kevalam ##[122#<.>#17] vak«amÃïaæ ##si | pracyutam ajanakaæ rÆpam utpannaæ janakaæ rÆpaæ dvandvaikavadbhÃvam abhipretya pracyut## ity Ãha -- apracyuto(tÃ)nutpannatvenaiva ca ##[123#<.>#8]tvaæ j¤eyam | ##[123#<.>#19] janakÃjanakabhedepi | ##[123#<.>#20] bhÃvabhedasya | ## i[123#<.>#20]ti parÃ*<4>*pek«o ya÷ svabhÃvabhedo na bhavati svata eva yo bhÃvabhedalak«aïatvÃd iti | bhavata idaæ ##[123#<.>#21] | #<ÃdhÅyate >#[123#<.>#26] adhikriyate niyujyate và | svarÆpeïa kart­tve vivak«itasyÃpi tÃdrÆpya prasajyetety abhiprÃyeïÃha ##[144]#<«Ãm api pararÆpeïa kart­tva >#[124#<.>#1] iti | ## iti para eva kartà syÃt | tasya tu tathÃtvaæ*<5>* harÅtakÅæ prÃpya devatà recayantÅty anena tulyaæ syÃd ity abhipretyÃha -- ## i[124#<.>#3]ti | ##[124#<.>#5] "sahitas tatsvabhÃvo na kevala" ity asya | prak­tam upasaæharann Ãha -- ## i[124#<.>#10]ti | ## ##[124#<.>#10]nÃpi prakÃreïa na ## ## | purastÃd api tasya svarÆpasya bhÃvÃd iti bhÃva÷ | __________NOTES__________ [144] te«Ãm api-S ___________________________ *<6>*syÃd etaj janakam asya rÆpam avasthitaæ janaka¤ ca tad ucyate yasmin saty eva kÃryam asti na tu yasmin sati kÃryaæ bhavaty eva, sati bhÃvasyÃka(kÃ)raïasÃdhÃraïïatvÃt | kÃryam api tadbhÃ(tadabhÃ)ve {p. 360} nopapadyeta ity eva tasya kÃryaæ, tadbhÃve tu bhavaty avaÓyam iti ko(kvo)payogo 'sya | tasmÃt kathaæ tadrÆpabhÃvepi kÃryakriyÃ*<7>* prasaæjanaæ jyÃya iti | atrocyate ak«aïikatvenÃpracyutÃnutpannarÆpÃntare sarvÃvasthÃsamÃne 'pi kÃraïaæ yadi kÃryaæ nopajÃyate tarhi tatsvatantram Ãpadyeta | tathà ca na tat tasya kÃryaæ syÃt | tadavÃdi vÃrtikÃlaækÃre praj¤Ãkaraguptena -- "sarvÃvasthÃsamÃne 'pi kÃraïe yady akÃryatà || svatantraæ kÃryam eva syÃn na [tat]kÃryaæ tathà *<8>*sati ||" iti | kÃraïapÃratantrye ca tatkÃraïaæ tatkÃryaæ haÂhÃd eva janayet | tathÃpy abhÃve na tasya kÃryaæ syÃt | tasmÃd a[kÃraïÃt] kÃraïasya viÓe«a÷ kÃryasyÃvaÓyaæbhÃva evÃvaÓya¤ ca vaktavya÷ | nanu "tadbhÃ(tadabhÃ)ve na bhavati kÃryam" ity akÃraïÃd asya viÓe«a÷ | na hi tasyÃkÃraïasyÃbhÃve tatkÃryaæ na bhavatÅti, hanta kuta etad avagamyate tada[50b]*<1>*bhÃvaprayukto 'syÃbhÃva iti | yadi hi tadbhÃ(tadabhÃ)vasyÃbhÃve tadbhÃvalak«aïe kÃryÃbhÃvasyÃbhÃva÷ kÃryabhÃvalak«aïa÷ syÃt tadà tadabhÃvaprayukto 'syÃbhÃva÷ siddhyed itarathÃkÃraïÃbhimatÃbhÃvaprayukto 'pi tadabhÃva÷ kiæ na kalpyate?[145]tadabhÃvepi kÃryÃbhÃvasya bhÃvÃn na tadabhÃvaprayuktatÃsyeti cet, samÃnam idaæ kÃraïÃbhimatepi | tasmÃd yathà *<2>*tadavastha eva kÃraïe svayam eva kÃryaæ na bhavati svÃtantryÃt, tathà tadabhÃvo 'pi svayam eva na bhavi«yatÅti svÃtantryÃd eva | yaÓ ca svayam eva na bhavati nÃsau niyamyata tena paratantratve tasya kÃraïasya bhÃve 'vaÓyam eva bhavet | tadÃhaalaÇkÃrakÃra÷ __________NOTES__________ [145] akÃraïÃbhimatÃbhÃvÃbhÃve 'pi ity artha÷ | ___________________________ "[146]tadbhÃvepi na bhÃvaÓ ced abhÃve bhÃvità kuta÷ | __________NOTES__________ [146] PramÃïavÃ. ùlaæ. p­. 74. ___________________________ tadabhÃvaprayukto 'sya so 'bhÃva iti *<3>*tat kuta÷ ||" iti | tasmÃt tadbhÃve bhÃvas tadabhÃve cÃbhÃva iti viÓe«ita÷ kÃryakÃraïabhÃvo 'vaÓyaæ bhavatÅti j¤Ãpayati | tathà ca kÃraïe saty avaÓyaæbhÃvi kÃryam ÃyÃtam iti kathaæ kadÃcit kriyÃvirÃma÷ | ki¤ ca tathÃvidho hi kÃryÃbhÃvo nirhetukatvÃt svayam eva bhavatÅti yuktam api | bhÃvas tu hetuparatantratvÃt sa*<4>*marthe hetau na bhavatÅti na yuktam | tad uktam "abhÃvo hi padÃrthÃnÃæ svayam eva bhaved api | bhÃvas tu paratantratvÃt kathaæ hetor bhaven na sa÷ ||" iti | {p. 361} nanu kÃryÃbhÃvasya svatantratvÃt "kÃraïe saty eva na bhavatÅ"ti yuktam evaitat | evaæ tarhi na kÃraïÃbhÃva prayukto 'bhÃva kathaæ bhavet kÃryasya(kÃryam[147]asya) tata÷ svayam e*<5>*va na bhavati, yaÓ ca svayam eva na bhavati nÃsau tena niyantuæ Óakya÷ | tato yathà svayaæ na bhavati tathà bhaved api | tato na tasya kÃryam | yadà tu kÃraïe sati bhaved eva tadà svarasanirodhepy aparÃparak«aïotpattes tadabhÃva eva saætÃnocchedas tadabhÃva eva ca saætÃnÃk«epak«aïÃnÃrambho và su*<6>*j¤Ãta(na) iti kÃraïapratibaddhatvaæ siddhyati | __________NOTES__________ [147] "kÃryam asya" PramÃïavÃ. Alaæ.p­. 74. ___________________________ etena tad api nirastamyadÃhur eke yathobhayÃdhÅnanirÆpaïà vyÃptir ayogavyavacchedena vyÃpake nirÆpyate vyÃpye sati bhÃva eva vyÃpakasya nÃbhÃva iti; vyÃpyasya punar anyayogavyavacchedena vyÃpaka eva bhÃvo vyÃpyasya nÃnyatreti | evaæ kÃrya*<7>*kÃraïabhÃvo 'py ubhayÃdhÅnanirÆpaïopi kÃraïe 'yogavyavacchedena nirÆpyate, kÃryotpÃdasya purastÃd bhÃva eva kÃraïasya nÃbhÃva iti; kÃrye punar anyayogavyavacchedena kÃraïa eva sati bhÃvo nÃnyasminn ity anubhavÃnusÃrÃnniÓcÅyata iti | uktayà nÅtyà tadbhÃve 'bhavatas tatkÃryatÃyà evÃbhÃvaprasaÇgÃt *<8>*svabhÃve 'bhÃvamata(?)Ó cÃtata kÃrya÷ kÃ(tatkÃryakÃ)raïatÃyÃ÷ sa tu yà (?) abhisaæbandhayata eva cÃtra bhavata÷ (?) kÃraïasya mukhyasyÃnubhavo 'nyas tu tÃdarthyÃd upacaritakÃraïabhÃvasyÃnubhava iti svayam upacaritakÃraïÃnubhavarÆpatva eveti | api ca yathà kÃraïe saty avaÓyaæ bhÃvam anicchatà kÃryasya kÃdÃcit kÃdanvayÃt tatkÃra[51a]*< 1>*ïam i«yate | tathà kÃdÃcit kÃdavyatirekÃd api kin na kÃraïam i«yate yujyate và | tasmÃt kÃryakÃraïabhÃvaæ niyatam icchatà yathà vyÃptimÃn vyatireka e«Âavyas tathà vyÃptimÃnn anva(mÃn anva)yopy avaÓyai«itavyo 'nyathà tadyo(tadayo)gÃd iti | kiæ ca sahitÃvasthÃyÃæ tÃvad asau bhÃva÷ kÃryaæ janayatÅtÅ«yate | janayatÅti ca ko 'rtha÷ ? kiæ kÃryaæ*<2>* sattayÃbhisambadhyate kiæ vÃbhisaætsyate? ki¤cÃta÷ ? yady utara÷ pak«as tadà tasmi¤ janayati na kadÃcit kÃryaæ satpratyayavi«aya÷ syÃt sattayà abhisambandhasya bhÃvitatvÃ(vitvÃ)t | athÃnya(dya) evopagamas tadà vikalpadvayam, kim anenaiva svabhÃvena pÆrvam ayam avasthito 'thÃnyena | na tÃvad anyena, ekasya rÆpadvayÃyogÃt | *<3>*anenaiva svabhÃvenÃvasthÃne ca saæpratÅva tadÃpi kÃryaæ sattayÃbhisambadhyata ity upetaæ syÃt | tathà ca prak­tak­(k«a)tir iti kim asthÃnÃbhiniveÓeneti | atha bhavato 'pi kim idaæ kÃraïatvaæ? kiæ prÃgbhÃva eva kiæ và prÃg eva bhÃva÷? yadi prÃgbhÃva eva, tadà sthirasyÃpi evam eva kÃraïatve su[148]sÃdhitasya*<4>* nirÃkaraïaæ prasajyeta | atha prÃg eva bhÃva÷, tad etatk«aïikatve siddhe siddhyati | tad eva tu na siddham iti {p. 362} katham idam ucyamÃnaæ Óobheteti | ÃstÃæ prÃgbhÃva eva kÃraïatvaæ ko bÃdha÷? nanÆktam evÃk«aïikasyÃpi kÃraïatve sÃdhayituæ Óakye tadanirÃk­tir eva mahatÅ bÃdheti ceti | hanta kiæ *<5>*heturÆpasya lak«aïenÃk«aïikasya sattvaætathÃgatair nirÃkriyate yenedam api vaktum adhyavasitÃs tarkavida÷ kathaæ nÃmeti cet | ucyate | prÃgbhÃva evÃsau sthirarÆpÃt kramÃkramÃkhyasya vyÃpakasya niv­ttyà nivartate | yathà ca tasya tÃbhyÃæ vyÃptir yathà ca tatas tayor niv­ttis tathÃnyatra ni­ïÅtam iti ne*<6>*ha hetulak«aïakÃle 'prak­tatvÃd ucyate | atha tad eva na saægacchate | tarhi tad evocyatÃm | na tu hetulak«aïena tasyà nirÃk­tir iti | alam atÃrkikavacanenÃtinirbandheneti | __________NOTES__________ [148] atra svasÃdhitasya ity api d­Óyate | ___________________________ ##[##]## e[123#<.>#21]kena prakÃreïa vyÃkhyÃyÃpareïÃpi prakÃreïa vyÃkhyÃtum ##[124#<.>#10]tyÃdinopakramate |[149]##[124#<.>#10] apek«Ã*<7>*yÃ÷ | __________NOTES__________ [149] asya S ___________________________ nanÆktam eva pratyayÃntarÃpek«asvakÃryajananasvabhÃvo bhÃvas tat kathaæ pratyayÃntarasÃhityadaÓÃyÃ÷ pÆrvaæ kuryÃd ity Ãha ##[124#<.>#19]ti | ##[124#<.>#23] sahakÃrisÃhityÃsÃhityakÃlayo÷ | kecit puna÷ "svahetubhir evÃyaæ pratyayÃntarasÃpek«akÃryajananasvabhÃvo janita [124#<.>#11]" ity atraiva vipa¤cyate | *<8>*yady evaædharmo 'yaæ svahetubhir eva janita÷ syÃt tadà na kadÃcij janayet | tathà hi yÃvat sahakÃripratyayasannidhikÃlas tÃvad akaraïadharmÃsau bhÃvo 'nyathÃsyà pÆrvam api kart­tvaæ prasajyeta | pratyayÃntarasannidhikÃle ca sa eva kiyatkÃlÃkaraïasvabhÃvo ya÷ prathame k«aïa ÃsÅt | tato naiva kuryÃt ki[51b]*<1>*yatkÃlÃkaraïadharmatvÃt tasya kriyÃyÃt (kriyÃyÃætu) sa eva svabhÃvo na bhavet | yadvà tÃvatkÃlÃpek«ajanakasya svabhÃvasyÃnuv­ttes tÃdÃtmya÷(mye) tÃvatkÃlam akriya eva | punar ante tathaiveti katham ivÃk«aïika÷ kadÃcid api janayet | tasmÃn na pratyayÃntarÃpek«ajanakasvabhÃvo bhÃva÷ svahetubhir janyata iti | tathà cÃha -- "tatsahakÃrisÃpek«a*<2>*janako yadi hetubhi÷ | bhÃva÷ syÃj janito nÃsau kiæcij janayet tadà || tathÃhi sannidhÅyante yÃvat te sahakÃriïa÷ | tÃvan nÆnam akartÃsau svabhÃvas tasya vastuna÷ || e«itavyo 'nyathà pÆrvaæ tatkart­tvaprasaÇgata÷ | tatsannidhÃnakÃle ca svabhÃvo 'sya (?) vartate || tan na kuryÃt kriyÃyÃm và svabhÃvosya no bhavet (?) | yadvà {p. 363} tÃvat samayasÃpe*<3>*k«ajanakasyÃnuv­...ttata÷ || svabhÃvasya tathÃpy e«a tÃvat kÃlam asatkriya÷ | punar ante tathaiveti kuryÃd ak«aïika÷ katham? ||" iti | ##gato #<'ntyo >#[125#<.>#9] yasya sa tathokta÷ | ##[150]##[126#<.>#22] yasya nipÃtasyÃrthakathanaæ ## i[126#<.>#22]ti | __________NOTES__________ [150] prasahya S | ___________________________ ##[127#<.>#15]tiÓayena | santÃnam apy ÃÓritya katham ucyata ity Ãha -- ##[128#<.>#8] | kiæ lak«aïaæ nÃma vastu*<4>*tas tatra sahakÃritvam ity Ãha -- ##[151]## i[128#<.>#10]ti | ##[128#<.>#14] viÓe«ya | __________NOTES__________ [151] pÆrvapÆrvak«aïe-S | ___________________________ ##[152]##[130#<.>#4] | pra[153]yÃtura(?)samÃnakÃlakÃraïak«aïa÷ | ##[130#<.>#6] tad evedam iti niÓcitasya | __________NOTES__________ [152] tatsamÃnakÃla÷ S [153] pradÃtura- ity api paÂhyate | ___________________________ ## te ca ##[130#<.>#13] tathà ## yato 'nyo nÃsti kÃla÷ sovacchedakatvenai«Ãæ vidyata *<5>*iti "[154]ar«a Ãdi"ty enad vidhÃtavya÷ | tenaikak«aïikasthÃyÅni vasturÆpÃïÅty artha÷ | evam anyatrÃpy evaævidhe prayoge j¤eyam | ## [130#<.>#10] svÃnurÃgÃnnÃÓo(n)mukhatvÃd iti yÃvat | prakaraïÃt kÃry##[130#<.>#15] pratyeyam | ##[130#<.>#19] kÃlavilambavatÅ | __________NOTES__________ [154] pÃïinÅyasÆtraæ tu "ar«a Ãdibhyo 'c (5.2.127) iti vartate | kiætu durvekena anyad eva ki¤cid uddhata bhÃti | tathà ca atra "ar«a Ãdibhyo 'dityanenÃd vidhÃtavya÷" iti pÃÂha÷ samyak sambhÃvyate | ___________________________ tadanÃsÃdanam eva katham ity Ãha -- ## i[130#<.>#27]ti*<6>* | ayaæ niratiÓayo 'yaæ ca sÃtiÓaya iti vivekasyÃbhÃvÃt | ##[130#<.>#28]dyam ity arthÃt | yad uktam ak«aïike ##[131#<.>#10] iti | ## [131#<.>#12] k«aïikÃnÃm | yad và ## i[131#<.>#13]tÅdam ubhayatrÃpi sambandhanÅyam | pÆrvaæ svadeÓasthityà tÃ(te) eva ##parata÷ ##[131#<.>#15] pratyÃsÅdanti | dÆradeÓavartinÃæ kathaæ hetuphalabhÃvapratiniyama ity ÃÓaækÃyÃæ nyÃyam upadarÓayann Ãha ## ##[131#<.>#16]ti ##na dÆrasthitasahakÃrik­tena viÓe«eïa saviÓe«Ã eva saænidhÅyanta itÅ«yate | ## viÓe«asy##[131#<.>#22] | {p. 364} naiva kÃryotpÃdane yogyÃs te 'smÃbhir i«yante kiæ tarhi kÃryotpÃdÃnuguïasyotpÃ*<8>*dane tat kathaæ tadupÃyetyÃdy ucyamÃnaæ Óobhetety ÃÓaækyÃha ##[132#<.>#5] iti | ##[132#<.>#20] vaktroktyà | kiæ ##[132#<.>#22]r hi dvistrir và brÆma÷ | kiæ tarhi ÓataÓa eva brÆma ity artha÷ | saæpratyevam eva vyÃkhyÃnasya niravadyatayÃpÆrvaÂÅkÃk­ta÷kaÂÃk«ayann Ãha -- ## i[132#<.>#23]ti | ##[132#<.>#25]ÂÅkÃk­ta÷| na viÓe«otpÃdanÃd evetyÃdigranthasya punar uktatÃpari[52a]*<1>*hÃrÃrthaæ ## yatnaæ kurvanti | ##[132#<.>#26]ti nipÃto nÃmantraïamÃtre | ##[133#<.>#2]d viÓe«otpÃdÃbhÃvÃt | na sarvadÃparÃparayogosya saæbhavati yenÃsya tannibandhano viÓe«a÷ kalpyata ity Ãha ##[133#<.>#22]ti | ##[133#<.>#22]sahÃyam eva | chÃyÃpi ÓÅtÃdyarthakriyÃkÃriïÅ vastv eva tv anÃ(na tv Ã)lokÃbhÃvamÃtramiticchÃ[155]yodvatà (?) | na tu pratik«aïam ityÃdinà ekadaivÃrthasyoktatvÃt kathaæ dvi÷ punar grahaïaæ k­tam ity Ãha ## i[133#<.>#29]ti | ##[134#<.>#2]r dvau vÃrau "dvitricaturbhya÷ suj" iti | (PÃ. 5-4-18) sucakenoktam ity Ãha ##[134#<.>#2] iti | tajjanmanimittam ity Ãcak«Ãïo mÆle nimittasaptamÅæ darÓayati | __________NOTES__________ [155] yoddhatà (?) ity api paÂhyate | ___________________________ ## i[136#<.>#23]ti janmanyaparasparasaæp­ktalak«aïavyavadhÃneneti dra«Âavyam | *<3>*anyathà vak«yamÃïavirodha÷ syÃt | yasmin kÃrye kartavye 'nukÆlo 'nuguïa÷ sa cÃsau ## ceti tathà #<ÃsÃd itas># tad## yais te tathà tai÷ [136#<.>#28] | atha kena granthena pÆrvam anavasthoktà kathaæ ca syÃd iti pÃrÓvasthavacanam ÃÓaækya taæ prÃguktaæ granthaæ tasya cÃrthaæ darÓayann Ãha ##[137#<.>#1]tyÃdi | kathaæ *<4>*sà na bhavatÅty Ãha ##[137#<.>#4]ti | kuÓÆlÃdyavastham api bÅjaæ k«ityÃdinà k­taviÓe«aæ k«ityÃdikam api tena k­taviÓe«am evopati«Âhata ity asya ##[156]##[137#<.>#4] kiæ nÃmÃbhyupetÃmaty Ãha ##[137#<.>#5]tyÃdi | purvavat##[137#<.>#5]Óabdo dra«tavya÷ | ##'yam Ãdyo viÓe«a÷ ##*<5>*nantarak«aïarÆpas tajjanakasya dharmaÓabdÃd anicaæ vidhÃtuæ vyutpattiæ darÓayann Ãha a##[137#<.>#14]ti | ##[137#<.>#27] iti tatkÃryatÃæ ceti dra«Âavyam itarathà antyÃvasthÃprÃpter abÅ(prÃptena bÅ)jÃdinà anekÃnta÷ syÃt | __________NOTES__________ [156] prakÃrasyÃnubhyupagamÃt S ___________________________ {p. 365} ##ti viv­ïvan ##[137#<.>#28]Óabdaæ nipÃtaæ darÓayati ##ty asyÃrthe vartamÃnam | *<6>*atha yena nyÃyena k«aïikasyaikÃrthakriyayà sahakÃritvasaæbhavas tenÃk«aïikasyÃpi bhavi«yati tat katham evaæ vibhajyata iti Ãha ##[138#<.>#2] iti | svabhÃvÃntarotpattir api viruddhà kasmÃt kalpyata ity Ãha ##[138#<.>#3]ti | kathaæ na virudhyata ity Ãha ##[128#<.>#4]ti | tarhi pÆrvasvabhÃvasya katham u(ma)*<7>*panaya ity Ãha -- ##[138#<.>#6]ti | [157]tatsabhÃvataiva | __________NOTES__________ [157] idaæ "asau" (138.15) ity asya arthakathanaæ bhÃti | ___________________________ ##[138#<.>#15]ti nipÃtÃnipÃtasamudÃya÷ kasmÃd ity asyÃrthe vartate | ##[138#<.>#15]ty ayam api nipÃto v­thety asyÃrthe | ##[138#<.>#15] pratyayÃntarÃïi | samprati vyÃkhyÃtaprabandhasya saæbhavaprastutÃbhidhÃnasaægatiæ darÓayann Ãha ## i[138#<.>#17]ti | ##[138#<.>#20]ti "tatsvabhÃvasya jananÃd" ity asya *<8>*## prastÃvÃd Ãgataæ ##[138#<.>#23] kÃryaæ yathe«Âam avinÃÓaæ hetu(«Âam vinÃÓahetu)naiva niv­tti÷ kriyata ity Ãha ##[139#<.>#27]r iti | ##[139#<.>#28] sakÃÓÃt, ##[139#<.>#29] pradhvaæsalak«aïasya ## | ##[140#<.>#5] prÃcyenaiva rÆpeïa vartamÃnasya | nanu yadi svarasaniruddhÃt tÃmrÃder upÃdÃnakÃraïÃd vahnyÃdeÓ ca sahakÃri[52b]*<1>*kÃraïÃd anyasyaiva dravyÃdirÆpasya tÃmrÃder utpattir ihÃcÃryeïopagamyate -- tarhipramÃïavÃrtike 'nenaiva yadavÃdi -- "sahakÃrÃt sahasthÃnÃÓaækà agnitÃmra(sthÃnam agnitÃmra)dravatvavat" (PramÃïavÃ. 1.6.4) iti tadvirudhyeta | Óakyate hi tatrÃpÅdaæ vaktum upÃdÃnÃt tasmÃt tasmÃc ca sahakÃrikÃraïÃd anyad eva tat tathotpannam | na tv agnis tÃmradravatvaæ saha ti«Âhata iti cet | satyam, yathÃÓruti*<2>* syÃd virodho yathà tv avirodhas tathÃsmÃbhirviÓe«ÃkhyÃne khyÃpitam iti tata evÃnugantavyam iti | {p. 366} ## '[140#<.>#19]sthitisvarÆpo dharma÷ parÃÓritatvÃt | tasy## | ##[140#<.>#12]sthirarÆpÃd dharmÃd vinÃÓahetusamudbhÆtÃt | ##[140#<.>#19]r ucyamÃnasyÃkÃraæ darÓayati | para eva praÓnayann Ãha -- ##[140#<.>#22] iti | ##[140#<.>#24]#< >#tasya vinÃÓasya këÂhÃder i*<3>*ti prakaraïÃt | tathÃpi tasya tathÃtvam katham ity ÃÓaækya para evÃha ##[140#<.>#24]ti | ##[140#<.>#25] vinÃÓahetvagnyÃdyabhÃvepi | tarhi na nivartetaivety ÃÓaækya sa evÃha ##[140#<.>#25]tyÃdi | ##[140#<.>#26] yad etat | yat tasmÃt tasya vinÃÓo bhavatÅti bruvatà parakÃryatvaæ tasya kathitaæ bhavatÅty ÃÓaækya sa evÃha ##*<4>*## i[140#<.>#27]ti | uktam evÃrtham upasaæhÃravyÃjena sphuÂayann Ãha ## i[140#<.>#28]ti | atramÅmÃæsakasya sahÃyakaæ darÓayann Ãha -- ## i[141#<.>#2]ti | ## svabhÃvena ##[141#<.>#4]#< apek«ya nivartata >#[141#<.>#3] iti yojyam | ## k«aïikavÃdinÃæ ## a[141#<.>#4]pek«ya nivartata iti sambanddhavyam | ##[141#<.>#8]r bhÃvasyÃbhÃva÷ prasajya*<5>*prati«edha ity artha÷, avadhÃraïenÃnyasya virÃma÷ | sÃpi katham ahetur ity Ãha -- ##[141#<.>#9]ti | yadi sà bhavitrÅ katham ahetukà bhaved ity ÃÓaækya sa evÃha -- ##[141#<.>#9]ti | ko nÃmÃsya bhëitasyÃrtha ity Ãha ## i[141#<.>#10]ti | ##ktam uttaraæ kart­ ##[141#<.>#12] | ##[141#<.>#14] nÃstÅ*<6>*ti bruvato 'yam ÃÓaya÷ | sa hi nitya ucyate yo naiva vinaÓyati na cÃyaæ tathopagata iti | ##[141#<.>#15]ti siddhÃntÅ | ##[141#<.>#15] kÃlÃntarasthitidharmatopagamepi | ##[141#<.>#16] iti "kÃlÃdhvanor atyantasaæyoga" (PÃ. 2-3-5) iti dvitÅyà | ## vyÃpya ##[141#<.>#18] ity artha÷ | yady ekadivasÃv ati(se 'ti)krÃnte saty ekadivasÃ(sa)nyÆnasa*<2>*mvatsare sthitidharmà syÃt tadÃnayo÷ svabhÃvayor viruddhadharmÃdhyÃsena bheda eva bhaved ity abhiprÃyeïa ##[141#<.>#18]ty Ãha | ye(te)naiva nyÃyena dvitrik«aïasthitidharmotpÃdÃvagamepi nityatopagamo 'vagantavya÷ | ##[141#<.>#27] ak«aïikavÃdinà | ##[142#<.>#3] "tadantepi sa evÃsya svabhÃva" ity anena ## yuktyà ##[142#<.>#5]n nÃÓÃyogÃt | ##[142#<.>#9]ti siddhÃntavÃdÅ | ##[142#<.>#9] virodhisannidhÃnÃpek«atvÃd eva ##[142#<.>#8] apek«aïÅyavirodhikÃraïatvaprasakte÷ | {p. 367} ##[142#<.>#10] [53a]*<1>*hetutvasy#<Ãpek«Ã># kÃryeïÃpek«yamÃïadharmasyaivÃpek«Ã sà vivak«itatvÃt sà ##[142#<.>#11] yasya tadbhÃvas tattvaæ tasmÃt | ## i[142#<.>#12]ti siddhÃntÅ | ayaæ cÃsyÃÓayo yadi vinÃÓo 'nyathà nopapadyate parataÓ ca na bhavati taæ cÃpek«ata iti pramÃïasiddhaæ syÃt kalpyeta vaitat, yadi param etad eva nÃstiÅti | pÆrvam akiïcitkaratvena virodhitvam upetya tadapek«Ã*<2>*yÃæ uktam | saæprati tu virodhitve 'ki¤citkaratvam eva nÃstÅti darÓayann Ãha ##[142#<.>#15]ti | ##[142#<.>#16]Óabdo 'saæbhÃvanÃyÃm iha | ##[142#<.>#20] siddhÃnta÷ | ##[142#<.>#27] mudgarÃdibhÃva eva | ##[142#<.>#27] kapÃlÃdÅnÃæ ## utpÃdÃt | yathà tadbhÃvabhÃvitvaæ te«Ãæ tathà darÓayann Ãha -- ## i[142#<.>#28]ti | kasmÃt saæjÃtÃtiÓaya ity apek«ÃyÃæ yojyam ##[142#<.>#28]tyÃdi | *<3>*kÃryamukhenoktvà kÃraïamukhenÃpy Ãha ##[143#<.>#2]ti | ## vegavanmudgarÃdisahakÃriïo ghaÂak«aïasya | ##[143#<.>#10] parasparaparihÃrasthitarÆpatvÃt | vinÃÓa÷ kathaæ tasya svabhÃvo bhavitum arhati yena evam ucyata ity Ãha -- ##[143#<.>#14]ti | bhÃve vihito gha¤ a(ku)to vacanÃt ka*<4>*rtari bhavatÅty ÃÓaækyÃha -- ## i[143#<.>#14]ti | "kutyalyuÂo bahulam" (PÃ. 3-3-113) ity asmÃd vacanÃd ity artha÷ | ##[143#<.>#23]#< pratipÃdye>#[143#<.>#24]ti yojyam | ## vinaæ«Âur ity arthÃt | kathaæ pratipÃdyety Ãha -- ## i[143#<.>#23]ti | ##vinÃÓahetvayogena | ayoga eva kuta ity Ãha -- ##[143#<.>#24]ti | ##ÓabdenÃcÃryadignÃgo 'bhipreta÷ | syÃd etat tatra khalu viparyaye bÃdhakaæ pramÃïam ucyate yat sÃdhyaviparyaye hetor v­tti(ttiæ) bÃdhamÃnaæ sÃdhyasÃdhanayo÷ pratibandhaæ sÃdhayati | na tu yat sÃk«Ãd eva sÃdhyaæ sÃdhayati | iyaæ cÃnapek«Ã sÃk«Ãd eva k«aïak«ayitÃæ k­takÃnÃæ satÃæ sÃdhayituæ Óakteti | *<6>*tathÃhi ye yadbhÃvaæ pratyanapek«Ãs te tadbhÃvaniyatà yathÃntyà kÃraïasÃmagrÅ svakÃryotpÃdane | vinÃÓaæ pratyanapek«ÃÓ codayÃn antaram ime k­takà bhÃvà iti -- prayoge k­te k­takÃnÃm e«Ãæ k«aïikatà kiæ na pratÅyate yena k­takatvÃddhetos tatsiddhi÷ prÃrthyate | tasmÃd ayaæ maulo hetur vaiyarthyam Ãtmana÷ paÓyan nai(Óyan ne)vaæ viparyaye bÃdhakaæ pramÃïaæ sÃdhyasiddhau sahÃyam apek«ayituæ k«aïam api na k«amata iti | na vayaæbhaÂÂÃrcaÂena k­takatvasya hetor evaærÆpe vuparyaye bÃdhakapramÃïe pradarÓite sati {p. 368} caivaæ ga¬upraveÓe 'k«itÃrÃnirgamakalpite yathÃÓruti suÓli«Âaæ ki¤cid vaktumÅÓmahe, kevalaævÃrtikakÃra*<8>*sya k­takatvahetor vyÃptiæ samarthayituæ pÆrvÃcÃryai÷ kÃmanapek«Ãæ bruvatoyam abhiprÃyaæ (?) prakÃÓayituæ sahÃmahe | anapek«aÓabdena hy anapek«ÃsÆcitaæ bÃdhakam abhipretam | na tv etadai(d e)va bÃdhakaæ pramÃïam | tathÃhi k­takatvasyodayÃnantaram avinÃÓitve sati vinÃÓaæ prati sÃpek«atvaæ syÃt | anyathà vinÃÓayogÃt | vinÃÓaæ [53b] *<1>*pratyanapek«atvaæ taddhetuyogÃd avagataæ tasya vyÃpakam tatas tadvyÃpakaæ svaviruddhavidhinà vipak«Ãt tadbhÃvÃniyatatvÃd udayÃnantaram avinÃÓitvalak«aïÃt nirvatamÃnaæ svayam api vyÃpyaæ k­takatvam ÃdÃya nivartata iti vyÃptisiddhi÷ | tataÓ ca vyÃpakavirudhopalambhÃt k­takasya hetor niv­ttir iti vyÃpakopalabdhivuparyaye bÃdhakaæ pramÃïam -- eta*<2>*t sucanÃrtham anapek«Ãæ (?) bÃdhakaæ pramÃïam asyÃbhimatam | ye yadbhÃvaæ pratyanapek«Ã ity etad api yady anantaroktasÆcanÃd bÃdhakaæ pramÃïam ucyate, kÃmam ucyatÃæ ka÷ pratikÆlo 'nukÆlam Ãcarati | na tu jÃtu tad eva bÃdhakaæ pramÃïaæ vaktuæ yuktam svÃtantryeïa k«aïikatvasya tena sÃdhanÃt | tad ukyamÃcÃryaÓÃntarak«itena -- "tatra ye k­takà bhÃvÃ÷ sarve te k«aïabhaÇgina÷ | vinÃÓaæ prati sarve«Ãm anapek«atayÃsthite÷ || yadbhÃvaæ prati yan naiva hetvantaram apek«ate | tat tatra niyataæ j¤eyaæ svahetubhyas tathodayÃt | nirvibandhà hi sÃmagrÅ svakÃryotpÃdane yathà | vinÃÓaæ prati sarvepi nirapek«ÃÓ ca janmina÷ ||" (Tattvasaæ. 353-355) ityÃdi | ye punar imaæ do*<4>*«am upadarÓitaæ prativada[158]nto yathÃÓruti bÃdhakaæ pramÃïam idaæ samarthayitum ÅÓate na tÃn vayaæ[159]vidma÷ pratyutopakÃriïa eva manyÃmaha iti | tarhi pÆrvÃcÃryair ak­takasatÃæ k«aïikatvam uktam, tathà ca nityatvam urpak«eta(?)m ity ÃÓaækyopasaæhÃravyÃjenÃha -- ## i[144#<.>#9]tyÃdi | aheto÷ svabhÃvÃdiniyamÃyo*<5>*gÃd ity abhiprÃyeïÃha ##[160]## i[144#<.>#9]ti | __________NOTES__________ [158] "bahanto" ity api paÂhyate | [159] atra yadi "dvi«ma÷" iti pÃÂha÷ syÃt tadà bìhaæ saægacchet | [160] ak­takasya S | ___________________________ ##ty asya spa«ÂÅkaraïaæ ##[144#<.>#25]ti ##[144#<.>#23]nÃÓisvabhÃvasÃpek«atvÃt | ##[161]#<ïÃd i>#[144#<.>#24]ti hetubhÃvena viÓe«aïam | ##[144#<.>#25]r hetau | {p. 369} ##[162]##[144#<.>#25] hetubhÆtÃyÃ÷ svato nasvata÷ sva(naÓvarasva)bhÃvatà tasyà pra(a)si*<6>*ddhe÷ hetvantaravyÃpÃrani«edhamÃtrÃbhiprÃyeïa ##[163]##[144#<.>#25] grahaïaæ dra«Âavyam | abhidhÃnÅyam abhidhÃtum ucitam ##[144#<.>#27] ÃcÃrya iti prakaraïÃt | ##[145#<.>#4] nyÃyabalÃyÃtÃyÃm iti dra«Âavyam | __________NOTES__________ [161] sÃpek«ÃïÃm S | [162] anapek«ayà S | [163] sato S | ___________________________ nanu sattÃyogÃdita÷ satvam ak«aïikasyopapatsyate tat kathaæ #<Óaktir hi >#[145#<.>#18] -- ityÃdy ucyamÃnaæ Óobhata i*<7>*ty ÃÓaækyÃha ##[145#<.>#20] iti | tripadÃrthasatkarÅti sattà tair i«yata ity abhiprÃyeïÃha -- ##[145#<.>#22]ti | ÃdiÓabdÃt viÓe«asamavÃyaparigraha÷ | svarÆpasattve ca te«Ãm i«yamÃïe tadvad anye«Ãm api kiæ [na] bhavet? itaretarÃÓrayatve caikÃsiddhau dvayÃsiddhir do«a÷ | ##[145#<.>#24] vandhyÃsutÃdÅnÃm | tasyaiva sattÃyoga ity arthasÃma*<8>*rthyam eva bhÃvalak«aïam #<ÃyÃtam># i[146#<.>#3]ty e«a eva pÃÂha÷ ##[146#<.>#2]Óabdena hetvabhidhÃne arthyata ity artho dÃhapÃkÃdis tatra sÃmarthyaæ tad eva bhÃvalak«aïam ÃyÃtam iti saægatatvÃt | tasyaiva sattÃyoga ity artha iti pramÃdapÃÂha÷ | evaæ hi sÃmarthyam eva bhÃvalak«aïam ity akÃraïam uktaæ syÃt ke ca(kva ca) tatsÃmarthyam iti ca noktaæ bhavet tasmÃ[54a]*<1>*d ity adhyÃh­tya vyÃkhyÃne ca kli«Âam i«Âaæ syÃd iti | atraivopapattyantaraæ samuccinvann Ãha -- ##[146#<.>#3]ti anena vak«yamÃïena prakÃreïa | ## a[146#<.>#3]rthasÃmarthyabhÃvalak«aïam iti | tam eva prakÃraæ darÓayann Ãha ##[146#<.>#3]ti | arthasÃmarthyÃd anyena prakÃreïa | mÅmÃæsakÃdÅnÃæ sattvalak«aïam apÃsyadigambarasyÃpi dÆ«ayitum Ãha | ##[146#<.>#6]ti*<2>* | yady evam Ãhu÷:- "ghaÂamaulisuvarnÃrthÅæ nÃÓotpÃdasthiti«v ayam | ÓokapramodamÃdhyasthyaæ jano yÃti sahetukam ||" [ùptamÅ. 59] "na nÃÓena vinà Óoko notpÃdena vinà dh­ti÷ | sthityà vinà na mÃdhyasthyaæ tasmÃd vastu trayÃtmakam ||" iti | tathà "prayovrato na dadhyatti na payotti dadhivrata÷ | agorasavrato nobhe tasmÃd vastu trayÃtmakam ||" [ùptamÅ. 60] iti | katham ayu*<3>*ktam ity Ãha ##[146#<.>#7]ti | ##[146#<.>#7] | e«Ãm ity arthÃt | anenÃsaæbhavitÃæ lak«aïado«am Ãha -- ##[146#<.>#10] yÃd­Óam uktaæ utpÃdvyayaghrauvyÃtmakaæ lak«aïaæ yasya tat tathoktam | utpÃdavyayaghrauvyÃïÃm {p. 370} asattvaprasaÇgenÃvyÃpitÃlak«aïado«o dra«Âavya÷ na cÃsaddhis tair anyasya yogo *<4>*yukta iti | ##[146#<.>#12] svaj¤Ãnajananam apy ayogyaÓaktatvopagame(ma?)prakÃreïa(?) yadi hi sÃmÃnyÃd iti svaj¤Ãnaæ janayet tadÃrthatvena vyavasthÃpyeta nÃnyatheti bhÃva÷ | #<Ãdi>#[146#<.>#12]Óabdena dravyÃvyavasthÃdisaægraha÷ | ##[164]##[146#<.>#27] iti sat saptamÅyam | ##i[146#<.>#28]ti kramayaugapadyakÃritvÃbhyÃm iti dra*<5>*«Âavyam itarathà kÃryadharmÃbhyÃmÃbhyÃæ kÃraïadharma÷ kÃryakÃritvaæ katham iva vyÃpyeta | yathÃcÃmÆ kÃryadharmau tathopari«ÂÃdbhaÂÂÃrcaÂena eva sphuÂayi«yate | __________NOTES__________ [164] ak«aïikatve S | ___________________________ arthakriyÃkÃritvamÃtrakramÃkramakÃritvÃtmakÃrthakriyÃkÃritvaviÓe«ayoÓ cobhayavyÃptikatvÃtmakaæ sattvaæ kramÃkramakÃritvÃbhyÃæ vyÃptam i*<6>*ty ucyate | anyathà sÃmÃnyena viÓe«o vyÃpyate | v­k«atveneva ÓiæÓapÃtvam | na tu viÓe«eïa sÃmÃnyaæ vyÃpyate | v­k«atvam iva ÓiæÓapÃtveneti | katham idam ucyamÃnaæ Óobheteti | ##[146#<.>#29] vyÃpyavyÃpakabhÃvÃt kÃryakÃraïaÓaktarÆpavyÃpakayo÷ kramÃkramakÃritvayor ##[147#<.>#1]r niv­ttatvÃt | ta(ka)dà niv­ttir ity apek«ÃyÃm Ãha ##*<7>*##[147#<.>#2] iti ak«aïikatve sati | tatra evÃk«aïikatvÃd vipak«Ãn niv­tter iti ca sÃmarthyÃd apÃdÃnaæ dra«Âavyam | kathaæ tayos tato niv­ttir ity Ãha -- ## i[147#<.>#1]ti | ## ity anupapatter ity artha, na tu ÓÃstranirdi«Âalak«aïayor virodhayor anyataravirodhavaÓÃd iti | "virodhaÓabdenÃyogasya vivak«itatvÃt tataÓ cÃk«aïikasya kramayaugapadyÃbhyÃm *<8>*arthkriyÃsiddhim anusaratÃsaugatena[165]virodhy apy ak«aïika÷[166]pratyetavyo virodhipratipattinÃntarÅyakatvÃd virodhasiddhir[167]iti yadÅritaæÓaÇkarÃcÃryeïa tadapahastitam | ayogapak«e 'pi yÃvat sambhavaæ dÆ«aïaæ pratividhÃnaæ cÃsmÃbhirviÓe«ÃkhyÃna eva vistareïÃbhihitam iti tata evÃpek«itavyam iti. anena ca yasya [na] kramÃkramayogo na ta[54b]*<1>*sya kvacit sÃmarthyam, yathÃkÃÓakuÓeÓayasya. asti cÃk«aïike sati vyÃpakÃnupalambha÷ sattvaheto÷ sÃdhyaviparyaye bÃdhakaæ pramÃïaæ darÓitaæ veditayam | yathà cÃsyÃÓrayÃsiddhatvado«o na saæbhavati | a(ta)thÃsmÃbhiÓcatu÷sa(Óa)tyÃæk«aïabhaÇgasiddhauviÓe«ÃkhyÃne cÃkhyÃtam iti tata evÃvagantavyam iti. ##[147#<.>#3] sattvÃsattvayo÷ | tato 'k«aïikatvÃt | __________NOTES__________ [165] saugatenaem.(cf. Steinkellner 1963: 8 frag. 6) : saugate HBèù [166] virodhy apy ak«aïika÷em.(cf. Steinkellner 1963: 8 frag. 6) : virodhyasya k«aïika÷ HBTù [167] virodhasiddherem.(cf. Steinkellner 1963: 8 frag. 6) : virodhasiddhir HBTù ___________________________ *<2>*##[147#<.>#6]ty atra kramayaugapadye kÃryadharmÃv eva vivak«ite | tenÃyam artha÷ -- ##[147#<.>#6] kevalaæ và kriyetÃnyasahitaæ {p. 371} ceti | ##[168][147#<.>#8] kÃryotpatte÷ | ##[147#<.>#10] svabhÃvÃdiviprakar«ayuktÃnÃæ ##[147#<.>#14]ti siddhÃntÅ | ##[147#<.>#15] tasya prakÃrÃntarasya d­ÓyatvÃd­ÓyatvaprakÃreïa | kÃryÃntarasÃhityÃsÃhityarÆpe krama*<3>*yaugapadye viv­ïvatà cÃnena kÃryadharmatvaæ kramayaugapadvayor vyaktam upadarÓitam | ata eva kramayaugapadyÃbhyÃæ kÃryakriyÃvyÃptety asmÃbhir vyÃkhyÃtaæ tathà | ##[147#<.>#17] kÃryÃntarasahitÃsahitÃvasthÃbhÃvepy aÇkurÃder iti prakaraïÃt | ##[147#<.>#18] prakÃrÃntaram | bhavatv evaæ, tata÷ kim ÃyÃta*<4>*m ity Ãha -- ##[147#<.>#18]ti | anena d­ÓyÃtmatvaæ tasya samarthitam | astuæ d­ÓyÃnupalambhÃt kasmiæÓcid deÓe kÃle ca tasyÃbhÃvavyavahÃro 'nyasmin punar deÓe kÃle cÃprati«edhÃt kathaæ tatra prakÃrÃntarasyÃbhÃva÷ siddhyatÅti ÃÓaækyÃha | ##[147#<.>#23]tyÃdi | ## aÇkurÃdyutpÃdasya ##*<5>*## kÃryÃntarasahitÃsahitÃvasthÃbahirbhÃvas tÃbhyÃæ prakÃrÃntaraæ tasya ni«edhe d­ÓyÃnupalambhak­te sati hy ani(sati ni)«edha ity Ãha -- ## i[147#<.>#24]ti | ##147#<.>#24#<) bhÃvepÅ>#[147#<.>#25]ti tasyÃÇkurÃder iti prakaraïÃt ##[147#<.>#25] | kiæ bhÆte deÓÃntarÃdÃv ity Ãha ##[147#<.>#24]di | ##[147#<.>#24] yugapadaÇkurÃdi*<6>*bhÃvavati và | etac ca hetubhÃvena viÓe«aïam | ayaæ cÃÓayo deÓÃntarÃdir apy etad deÓÃntaravat kramena và tadbhÃvavÃn yugapad và bhavitum arhati, tadubhayÃvasthÃbahirbhÃvasya ni«iddhatvÃt | sati caivam ado«a eveti | ## i[147#<.>#25]ti bruvataÓ cÃyam abhiprÃya÷ -- kÃryasya caikatraikadÃvasthÃdvayabahirbhÃvo ni«i*<7>*ddho 'nyadÃpi tena bhavatà pramÃïaparid­«ÂÃtmanaiva bhavitavyam anyathà tat kathaæ deÓÃntarÃdau prakÃrÃntaram ÃÓaækyeti(kyeteti) | prakaraïam upasaæharann Ãha ##[##]#< >#[147#<.>#25] iti | __________NOTES__________ [168] kÃryÃtmana÷ S ___________________________ nanu saæpratyevokta÷ svabhÃvÃnupalambha evetyÃdi tat katham idÃnÅm ucyate ##[147#<.>#25] ityÃdÅti cet | nai«a do«a÷ pÆrvaæ hi mƬhaæ pratipattÃraæ prati tathoktam adhunà punar amƬhaæ pratÅ*<8>*ti ko vyÃghÃta÷ | ## i[148#<.>#1]ti kramÃkramayor ity artha÷ sak­tapratyupalak«aïena yaugapadyaÓabdenÃkramasyaiva vivak«itatvÃt anyathÃnyo 'nyavyavacchedarÆpatà durupapÃdÃpadyate tata÷ sarvatraivÃkramÃrthÅ(rtho) yaugapÃdyÃrtha÷ | ata evÃsmÃbhir akramaÓabdena yaugapadyamanÆditam iti | ##[148#<.>#3] prakÃrÃntarasya prati«edha÷ | [55a]*<1>*ubhayani«edhÃtmakam eva prakÃrÃntaraæ kiæ {p. 372} na bhavati yenaikani«edhanÃparavidhÃnÃt tasya ni«edho bhavatÅty Ãha -- ## i[148#<.>#4]ti | ayam abhiprÃya÷ -- kramo na bhavatÅti ayam evÃkramavidhi÷ | sopi na bhavatÅti tadaiva tasya ni«edha÷ anayoÓ caikÃdhikaraïayor ekakÃlikayor virodhas tasmÃt tathÃbhÆtasyÃ...æ...va iti | ##[148#<.>#3] *<2>*iti tv apÃÂha ea | kÃraïam api kÃraïÃpek«ayà kÃryam eveti kÃraïagrahaïam, na tu kÃraïatvenÃsyopayogo 'tra kaÓcit | karya eva prakÃrÃntarÃsaæbhavasya cintyatvÃt; yad và kÃraïena kriyamÃïe kÃrya iti j¤ÃpanÃrthaæ kÃraïagrahaïaæ vÃstavaæ rÆpa(varÆ)pÃnubÃdakaæ prati«edhasya yadviruddhaæ tasyopalabdhir ity ÃÓaækà etad evopapÃdayann Ãha ##*<3>*##[148#<.>#10]ti | ## i[148#<.>#10]ti tathavyavacchidyamÃnaprakÃrÃd itaravyavasthÃnam iti tathà |[169]##[148#<.>#15] ##vam iti prakaraïÃt | saæbhavagrahanaæ copalak«aïaæ tena pÆrvasiddhÃæ ca vyÃptiæ pradarÓyety api dra«Âavyam | ##[148#<.>#15]rthÃt prÃkprav­ttam ity avaseyam | bÃdhakam ity asyÃviruddhopalabdhe÷ sÃdhyavi*<4>*paryaye ##[148#<.>#15] pramÃïam ucyata iti cÃdhyÃhÃryÃ(rya)kriyÃpek«ayÃyaæ ktvÃpratyaya÷ kÃryo 'nyathà kÃæ kriyÃm apek«yeyaæ pÆrvakÃlà pradarÓanakriyà pradarÓayitavyà yatrÃyaæ bhavet, yathÃÓruti bhinnakart­kÃyÃæ ca kriyÃyÃm ayaæ prasajyeta puru«asambadhitvÃt pradarÓanasyeti | viruddhamÃtrÃbhiprÃyeïa #<ÓÅto«ïasparÓayor># i[148#<.>#16]ty udÃharati | __________NOTES__________ [169] sadbhÃvaæ S ___________________________ nanu kramÃkramÃbhyÃæ kÃryaæ kÃmaæ vyÃpyatÃæ tathÃpy ak«aïika÷ krameïÃkrameïa và kÃryaæ kari«yati | sati caivaæ vyÃpakÃnupalambho 'siddha ity ÃÓaækyÃha -- ##[148#<.>#18] | ##[148#<.>#18] pÆrvarÆpÃviÓe«Ãt | etad eva d­«ÂÃntavyÃjena vyanakti ## ##[148#<.>#18]ti | apek«itasahakÃripratyaya÷ sa*<6>*nkaroti nÃnyadety Ãha -- ##[148#<.>#19]ti | ##[148#<.>#20]ti ca sambandha÷; kuta ity Ãha ##[148#<.>#19]ti | atha yathà bhinnadeÓÃnekakÃryakÃritvam ekasya svahetu(to)s tathotpÃdÃd upapadyate taddhi(tadvadbhi)nnakÃlÃnekakÃryakaraïam upapatsyate tat kuta÷ kramakÃritvÃnupapattir ak«aïikasyeti ceti(cet) | tad etacca*<7>*tu÷sa(Óa)tyÃæ k«aïabhaÇgasiddhÃv asmÃbhi÷ sÆktaæ pratyuktam iti tata evÃnugantavyam | nanu kÃraïalak«aïasya kramasya k«aïikapak«epy anupapatte÷ samÃno do«a iti ced etad api tatraiva nirïitam iti nehocyata iti | ##[148#<.>#20] ceti dvitÅyÃdik«aïabhÃvinÃm ity avaseyam | ##[148#<.>#20] prathama k«aïakriyÃkÃla {p. 373} eva | ##[##]##*<8>* [148#<.>#21] dvitÅyÃdik«aïabhÃvitvenÃbhimatakÃryakÃrakasya ##kakriyÃkale, ##[148#<.>#20]kÃro ## ity asmÃt paro dra«Âavya÷ | anena ca yad yadà yajjanasamarthaæ tat tadà janayaty eva yathà antyà kÃraïasÃmagrÅ | dvitÅyÃdik«aïabhÃvitvenÃbhimatakÃryajanasvarÆpaÓ cÃk«aïika÷ prathamak«aïa iti svabhÃvahetuprasaÇgaæ sÆcayati | ##[148#<.>#21] | "[55b]*<1>*ak«aïika÷ kÃryÃïi karotÅ"[148#<.>#18]ty abhisambadhyate | yena svabhÃvena tatkÃryamajÅjanat tasya svarÆpasyÃnuv­tter ity abhipretya ##[170]##[148#<.>#22]ty Ãha | anenÃpi samudÃye yajjananasamarthaæ tat tadà ta tajjanayaty eva yathÃntya÷ kÃraïakalÃpa÷ | k­takatvenÃbhimatakÃryakaraïarÆpaÓ cÃk«aïiko dvitÅyÃdik«aïa iti svabhÃvahetuprasaÇgam e*<2>*va darÓayati | anayoÓ ca prasaÇgahetvor upadarÓitayor arthÃdunnÅyamÃnayoÓ ca prasaÇgaviparyayayor yÃvat saæbhavaæ dÆ«aïaæ taduddharaïaæ cÃsmÃbhirviÓe«akhyÃne samÅcÅnaæ nirÆpitam iti tata evÃvagantavyam iti | ##[148#<.>#23] idÃnÅæ yad ## asya tasmÃd ## ity artho 'vasÃtavya÷ | ##[148#<.>#25] ÓaktÃÓaktayo*<3>*rÆpayor ity arthÃt | atraivopapattyantaram upacinvann Ãha ##[148#<.>#25]ti |[171](pÆrvottarakÃlabhÃvà ca upapattyor bhedo 'vaseya÷ pÆrvakÃlahetur akÃle ca) ##[128#<.>#28] ekasminn eva k«aïÃtmani kÃle sarvasya kartavyasy##[148#<.>#29] eva k­tatvÃd arthakriyÃkÃritvÃbhÃvÃd asattvaæ syÃt | ##[149#<.>#1]r hetau | prakaraïam upasaæharann Ãha ##[149#<.>#2]m iti | __________NOTES__________ [170] punas tatkriyÃprasaÇgÃt S | [171] ko«ÂhakÃntargata÷ pÃÂha÷ asambaddho bhÃti | ___________________________ Ãrya*<4>*j¤Ãnaæ tanvaætÅti #<ÃyatanÃ>#ni | ##[149#<.>#3] ca tÃny ÃyatanÃni ceti tathà | antarvyÃptivÃdinopy asya mate pramÃïasiddhasyaiva dharmitvaæ vÃcyam anyathÃntarvyÃptir asamarthità syÃt | tataÓ cak«urÃdyÃyatanÃnÃm amÅ«Ãæ pramÃïasiddhÃnÃm iti dra«Âavyam | syÃd etad yat sat tatk«aïikam eveti niyataæ k«aïikatvaæ sÃdhayituæ kila sa*<5>*ttvÃkhyo hetur upadÅyate | ayaæ cÃkhilaæ vastu nÃk«aïikaæ nÃpi k«aïikam iti sÃdhayan sÃdhyaviparyayasÃdhÃnÃd viruddha eva | tathà cÃvÃdÅdvÃdanyÃye syÃd vÃdakeÓarÅ-- "akhilasya vastuno 'nekÃntikatvaæ sattvÃt | anyathÃrthakriyà kuta÷" -- iti | etac ca vyÃcak«Ãïena kulabhÆ«aïena ÂÅkÃk­tà evaæ vyÃkhyÃtam upa*<6>*pÃdita¤ ca -- "## carÃcaraæ sÆk«mavyavahitaviprak­«Âaæ ## dharmitvenopÃttam | anto dharmo ## Ãtmà svarÆpaæ yasya tadbhÃvas tattvam -- ayaæ sÃdhyo dharma÷ ## iti hetu÷ | ##nekÃtmakatvÃbhÃvaprakÃreïa -- {p. 374} ## kÃryaæ saæ(ryasaæ)pÃdanaæ ## na kutaÓcit | anenÃnyathÃnupapatter viparyaye bÃdhakaæ pramÃïaæ samarthakaæ darÓitam -- "anyathÃnupapannatvaæ yasyÃsau hetur i«yate | d­«ÂÃntau dvÃvapistÃæ và (?) yÃcÃtau hi na kÃraïam ||" iti nyÃyÃt | tan na tÃvad ak«aïiko bhÃva÷ kÃryaæ ka­tuæ Óaknoti | tasya kramayaugapadyÃbhyÃm arthakriyÃvirotacata(rÃdhÃt) nÃpi k«aïiko bhÃva÷ kÃryaæ kartuæ prabhavati | tathÃhi kiæ k«aïiko bhÃva÷ svasattÃkÃle kÃryakaraïasva*<8>*bhÃvo 'thÃnyadà | yadi prathamavikalpas tadà tadaiva kuryÃt | svasattÃk«aïe ca kÃryak­tau sarvaæ jagadekak«aïavarti prÃpnoti | tathÃhi kÃraïaæ svasattÃk«aïa eva yat kÃryam ak­ta tad apy anyasya kÃraïam iti tad api tadaiva svakÃryaæ kuryÃt | tad api kÃraïam anyasyeti tad api tadaiva kuryÃd evam uttare«v apy ayam eva nyÃya iti | satyam, kÃ[56a]*<1>*raïaæ svasattÃk«aïa eva kÃryaÇkaroti, tatkaraïasvabhÃvatvÃt, kevalaæ kÃryam anyadotpadyata iti cet | tarhi kÃryam api tadaivotpadyetÃnyada tatkÃlaæ parih­tya kÃryotpattir virudhyeta[172]utpattÃvi«yamÃïÃæ(ïÃyÃæ) và samanantarotpÃdavirodha÷ | tathÃhi tatkaraïasamarthasyÃpi kÃlam ujjitvà jÃyamÃnasya kÃryasya kÃraïak­topakÃraparÃÇmukha*<2>*sya yo 'yaæ samanantaraniyama etadvinÃÓÃnantaram evedam asya kÃryam iti tasyÃnupapatti÷ | soyaæ kÃraïavinÃÓo virÆpÃkhyo 'kiÇcitkaras tathÃpi yadi tatsamanantaraniyama÷ kÃryasya syÃt tadà nityasyÃpi kÃraïatvam apratihataæ syÃt | tathÃhi yathà svasattÃlak«aïa eva kÃryakaraïasvabhÃve k«aïike bhÃve saty api na tadaiva *<3>*kÃryÃïy utpadyante api tu kÃlÃntare, tathà nityepi bhÃve sarvadà tatkaraïasamarthe 'pi kÃryÃïy eva vilambya vilambyotpadyanta iti kiæ na samÃnam | na ca dvitÅye k«aïe nirvyÃpÃratayà sadasator ak«aïikak«anikayo÷ kaÓcid viÓe«a iti |" __________NOTES__________ [172] atra prÃktanaæ "anyadÃ" padaæ samÃk­«ya anyadotpattau i«yamÃïÃyÃm ity artha÷ kartavya÷ | ___________________________ yadinÃmÃhrÅkoktir upek«aïÅyà prek«ÃvatÃæ tathÃpi ki¤cid ucyate | *<4>*iha khalu kÃryakÃritvaæ vastÆnÃæ na vyÃpÃrasamÃveÓÃt utpÃdÃtirokiïo vyÃpÃrasyÃnupapatte÷, nÃpi kÃryeïa sahotpÃda÷, savyetaravi«Ãïayor iva sahabhuvor anyatarakÃritvÃnupapatte÷ | "asata÷ prÃgasÃmarthyÃt paÓcÃc cÃnupayogata÷ |" iti nyÃyÃt | kiæ tarhi ki¤cid anantaraæ sattayÃbhi*<5>*sambadhyamÃnaæ prati niyataprÃgbhÃvitvam eva, kÃryasyÃpi niyamena tadanantarabhÃvitvam eva tajjanyatvam | sati caivaæ svasattÃkÃle kÃryakaraïasvabhÃvo bhÃva iti ko 'rtha÷? tatsattÃkÃlaæ pÆrvaæ k­tvà kÃryaæ sattayÃbhisaæbadhyata iti | tathà svalak«aïa(svak«aïa) eva karotÅty asyÃpi ko 'rtha÷? anantarabhÃvikÃryÃ*<6>*t pÆrvaæ sadbhavati {p. 375} kÃraïam iti | tad uktaæ "bhÆtiryaiva kriyà saiva" ityÃdi | itthaæ caikaprahÃraniya(ha)tam eva tatsarvaædigambareritam | tataÓ ca k«aïikasyaivÃrthakriyotpatte÷ sattvaæ k«aïikatvam eva sÃdhayad viruddham Ãcak«ÃïÃ÷k«apaïÃanekÃntatve ca sÃdhye sÃdhanam idam upanayanta÷ sphuÂamahÅkÃveti(mahÅkà eveti) *<7>*upek«Ãm eva pre...vitÃmarhantÅti | svabhÃvahetuæ vyÃkhyÃya kÃryahetuæ vyÃkhyÃtukÃmovÃrtikakÃrasya kÃryahetvabhidhÃnasya nimittam darÓayan pÆrvÃparayo÷ saægatiæ ## i[150#<.>#3]tyÃdinà karoti | ##[150#<.>#5] kÃryahetvÃÓritam | kasmÃt puna÷ svabhÃvahetuvad apy asyÃnvayavyatirekÃv eva na pratipÃdyete, yena tadgatÃ*<8>* parabhrÃntikÃraïopÃdÃnartham eva kÃryahetuvi«ayo[pa]darÓanaæ varïyeta iti ÃÓaækya ## i[150#<.>#4]tyÃdi yojyam | ## a[150#<.>#4]nvayavyatirekayo÷ | tarhi kÃryakÃraïabhÃvasiddhir etaddarÓanÅyà tataÓ ca tÃæ darÓayitum iti kiæ nocyata ity apek«ÃyÃæ ##[150#<.>#5]ti yojyam | ## kÃryakÃraïabhÃvasiddhe÷ | heto÷ pratyÃsannatvÃt [56b] *<1>*##[150#<.>#7] ity Ãca«Âe | ##[150#<.>#7] kÃryam eveti vivak«itaæ | "tridhaiva sa" iti niyamasya pÆrvaæ pratipÃditatvÃt ata eva ##[150#<.>#8]ti paÓcÃc codayi«yate | ## vyÃv­ttibhedÃt parikalpitavyÃv­ttyantararÆpaæ dharmÃntare | asÃdhÃraïaæ ##[150#<.>#9] | diÇ[173]nÃgena[174](sarvavyakti«v anupaga(«v anuga)tapratyayaprasÆti÷?) | __________NOTES__________ [173] "ÃcÃryeïa" [150.13] ity asya vivaraïaæ dignÃgena iti bhÃti | [174] "sarvavyakti«v anugatapratyayaprasÆti?" idaæ ÓaækÃcih¤itaæ padaæ nÃtratyaæ kiætu agretanaæ bhÃti | tac ca "agner iti" ity asya anantaraæ yadi syÃt tadà saægaccetÃpi | tatrÃpi sÃmÃnyapadaæ gacchitaæ bhÃti | tathà ca sarvavyakti«v anugatapratyayaprasÆti÷ sÃmÃnyaæ ity artha÷ syÃt | ___________________________ sarvathà tadbhÃvam eva pratipÃdayann Ãha*<2>* -- ## i[150#<.>#17]ti | asyÃÓritatvÃd agne÷ agnitvaæ sarvÃgnivyÃpanÃd anugatapratyayahetutvavivak«ayaiva sÃmÃnyadharmà api gamakÃbhipretÃs ta iva | tÃrïatvÃde÷ sarvÃgnyavyÃpanÃd vyÃv­ttapratyayahetutvÃ(tva)vivak«ayà viÓe«adharmatvaæ vivak«itam, na tu sarvathà sÃmÃnyarÆpatvam asya nirÃcikÅr«itam sarvatÃrïÃdivahni«v anugatapratyayaprasÆti*<3>*hetutvÃt, sÃmÃnyarÆpasya cÃtrÃvyÃghÃtÃt, anyathà tÃrïavahnyÃdijanyarÆpatayÃvadhÃritÃt dhÆmÃnvayatÃ(mÃn na vahnitÃ)rïÃdyanumÃnaæ syÃt viÓe«arÆpasyÃvyÃpakatayà ananumeyatvÃt | tepi viÓe«adharmà gamyÃ÷ syu÷, i«yante cÃgne÷ sÃmÃnyadharmà evÃgnitvadravyatvasattvaj¤eyatvÃdayo gamyà iti bhÃva÷ | dhÆmasyÃpi viÓe«adharmavatsÃmÃnyadharmà gamakÃ÷ syu÷ na ce«yante sattvaj¤eyatvÃpÃrthivatvÃdayo gamakà iti bhÃva÷ | ko 'sau dhÆmÃÓrito viÓe«adharmo {p. 376} d­«ÂÃntÅk­ta iti ced evaæ dhÆmatvapÃï¬utvÃdibhir i[150#<.>#23]ty atra dhÆmatvÃdi nirÆpayi«yaæto nirdek«yÃma÷ | nanu kÃryatvasya tadbhÃvÃkhyaikasambandhavaÓÃd gamakatvaæ tat kathaæ "sarvathà *<5>*janyajanakabhÃvÃd" ity ucyata ity ÃÓaækyÃha ##[150#<.>#20]ti | sarvathà janyajanakabhÃvam eva pratipÃdayann Ãha ##[150#<.>#21]ti | pÆrvoktena prakÃreïÃgnitvÃdÅnÃæ sÃmÃnyadharmatvaæ j¤eyam | sarvaæ caitaddharmabhedaparikalpanayocyate | t­ïe bhavo vahnis ##[150#<.>#22] | parïe bhava÷ ##[150#<.>#23] | bhÃvapradhÃnaÓ caiva nirdeÓas tena tÃrïatvÃdibhir ity artha÷ | nanu yathÃgnitvaæ sakalÃgnivyÃpanenÃnugatapratyayahetutvÃt sÃmÃnyadharma ucyate tathà dhÆmatvam api sÃmÃnyadharma eva | yathà ca dravyatvÃdayo 'gnyanagnisÃdhÃraïatvÃd anugatabuddhinibandhanatvena sÃmÃnyadharmÃs tathà pÃï¬utvam api dhÆmanÅhÃrÃdigamanÃd anugataj¤ÃnakÃraïatvÃc ca sÃmÃnyadharma *<7>*eva tat kathamamÆ viÓe«aïe dharmitvenodÃharaïÅk­te iti | sÃdhÆktaæ bhavati(tÃ) kevalaæ bodhe yatna÷ karaïÅya÷ | iha khalu sarvadhÆmavyaktivyÃpyanugatapratyayahetudhÆmatvam eva sÃmÃnyaviÓe«o vijÃtÅyÃd vyÃv­ttapratyayapuraskÃreïa viÓe«adharmo vivak«ita ityÃdicodyam apoditam | evaæ saty agnitvam api viÓe«adharma ity agne*<8>*r viÓe«adharmasyÃpi gamyatvam ÃyÃtam iti cet | tathÃvidhasya viÓe«adharmasya gamyatvene«ÂatvÃn na kaÓcid do«a iti | avÃntaraviÓe«asya tu tÃrïatvÃder gamyatvam dÆmamÃtrasya tadapratibandhÃn ni«idhyata iti kim avadyam | dhÆmasya vijÃtÅyÃsÃdhÃraïadharmavÃcakaÓ ca pÃï¬uÓabdo 'sti yonenopÃtta iti dvitÅyam api codyam apodyate | sa [57a]*<1>*caitacchabdÃbhilÃpyo dharmo durj¤Ãna ity agnir atra pÃï¬utvÃd iti nocyata iti sarvam avadÃtam | ##[151#<.>#8](vair dha)rmair ity artha÷ | ##[151#<.>#13] iti | yÃvadbhir avinÃbhÃvikÃraïasya bÃhyaikadeÓasyÃnyo 'rtho na tu samudÃyagranthasyÃmumartham antareïa pÆrvÃrthamÃtreïa vÃkyasyÃsaægatatvÃt | ##[151#<.>#11] iti tat## i[151#<.>#15]ti sambandha÷ kÃrya ity artho na*<2>* tu pÆrvavyÃkhyÃnoktam atrÃpi vyÃkhyÃne 'bhisambadhyata iti boddhavyam | pÆrvavyÃkhyÃne te«Ãæ svagatÃnÃæ dhÆmatvÃdÅnÃæ hetur iti prÃptÃv arthÃæ saæ(v arthÃsaæ)gater eva saæbandhanÅyatvÃd iti | ## iti kÃraïagatÃnÃæ dharmÃïÃæ hetus tatkÃryam iti pÆrvoktam abhisaæbadhyate | kai÷ svabhÃvair hetur ity atra gajanimÅlikaiva k­tà etad enusandhÃnena na *<3>*tv anantaraæ vÃkyaæ bhavi«yati | kecit punar atraivam Ãhu÷ -- ukte sati niyatam etad vyÃkhyeyaæ nÃnyathà | sati caivaæ pÆrvavyÃkhyÃnasya kvopayoga÷ | tasmÃd yatas tadutpattiniyamÃbhÃve sarvathà janyajanakÃ(ka)bhÃvo vyavasthÃpayitum ayuktas tasmÃd yÃvadbhi÷ kÃraïe {p. 377} vyavasthitair dharmair vinà tatkÃryaæ na bhavati tÃva*<4>*tÃæ hetur nÃnye«Ãæ tatkÃryatvaniyamÃd ity evaæ vyÃkhyÃtum ucitam iti | atra tu samÃdhÃnam atrÃbhiyuktair eva dÃtavyam iti | pÆrvavyÃkhyÃnasya paÓcÃdvyÃkhyÃtatayà paÓcÃdbhavena ##[151#<.>#20] kÃraïÃÓritÃnÃæ tÃvatÃæ hetur ity anena ## i[151#<.>#20]vÃæÓaæ dharmaæ ## sÃdhyatvena niÓcitya paÓcÃd*<5>*vyÃkhyÃtÃd arthÃt prÃgvyÃkhyÃtatvena prÃgbhavena ## "yÃvadbhir dhÆmatvÃdibhi÷ svagatair" ity anena ## dharmaæ ##[151#<.>#20]n prakaraïÃd gamakatayà niÓcinvan | pÆrvavat ##[151#<.>#23]m anayo÷ viÓe«arÆpatvaæ ca pratyeyam | ## u[152#<.>#8]bhayatrÃviÓi«ÂarÆpasaæyogavaÓÃd gamyagamakabhÃvam i*<6>*cchatÃm ity abhiprÃya÷ | ##[152#<.>#20] niÓcetum | dhÆmatvaæ viÓe«aïaæ yasya tena dhÆmatvÃd iti viÓe«aïe tu dravyatvÃdau hetutayopanÅyamÃne samarthaviÓe«atvenÃsÃdhanÃÇgavacanÃt katham eva k«mÃdÅni g­hyata itibhaÂÂÃrcaÂeïÃpi ÓaÇkitam na ca parih­tam iti kim asmÃkam atra pariÓrameïadharmottarÃder e*<7>*va tu tadavaseyam iti | yathÃiva janyajanakabhÃvas tathaiva kiæ na gamyagamakabhÃva ity Ãha ##[152#<.>#25]ti | vastuv­ttyapek«ayaiva kasmÃn na tathÃtvam kiæ punar niÓcayÃpek«a ity Ãha -- ##[152#<.>#26]ti | nanu bhavo bhavato yasmÃd bhÃvaÓaækÃyÃæ nÃnvayavyatirekÃv ity ukte tato 'bhÃva ucyamÃna÷ kathaæ Óobhata ity ÃÓaækyÃha evaæ ##[154#<.>#12] iti | #<ÓakramÆrddhà >#[154#<.>#28] valmÅka÷*<8>* iti | manyamÃna Ãha -- ##[155#<.>#13]#< tathÃvidhajanme>#[155#<.>#15]ti ##[155#<.>#17] iti dra«Âavyam | nanu uktam eva tadutpannam eva kÃryaæ kÃraïam apek«ate na tu tÃd­ÓÃtÃd­ÓatÃyÃæ tatas tayor hetunirapek«ayor i«ÂatvÃd eva kim anenoktenety ÃÓaækyÃhetukatve sarvatraivotpattaritayo (?) viÓe«eïabhÃva÷ syÃd iti ityÃdidÆ«aïam utpatsyeva (?) kÃraïanirapek«atva[57b]*<1>*m eva tayor asahamÃna Ãha ##[159#<.>#4]ti | ## ity apek«Ã | aparÃjitaÓabdena yo latÃviÓe«a ucyate sa sÆryaÓabdÃbhidheyo 'vaseya÷ | ## [161#<.>#24] Óabdena latÃcampako v­k«acampakasamÃnÃkÃro deÓaviÓe«abhavo vaktavyo na tu bhÆmicampaka iti yasya rƬhi÷ tasya v­k«acampakena sahÃkÃrasÃmyasyaivÃbhÃt | ##(dhÃnaæ[175]kutaÓcid rÆpÃt kathaæcit tena sahaikapratyavamarÓajananÃ)#<Órayatvenaiva sÆk«mÃvÃntarajÃtibhede >#[162#<.>#18] | jÃtibhede katham ekasaætÃnavyavasthety Ãha -- {p. 378} ##[162#<.>#20]ti | yady ekÃkÃrapratyayanaivanunaivyapratyaya(nibandhanai)kasantÃnavyavasthà tadÃnyasya so(svo)pÃdÃnena sahaikasaætÃnavyavasthà na syÃt sà cÃvaÓyavÃcyÃnyathà svasantatipatitakÃryajanakatvena yà tasyopÃdanatvenÃbhimatasyopÃdÃnavyavasthà sà na syÃd ity a*<2>*bhiprÃyavÃn paraÓ codayati #<Ãdyasye>#[162#<.>#22]ti | jÃtyanuvidhÃnaæ kutaci(Óci)d rÆpÃt katha¤cit tena sahaikapratyavamar«ajananam | ##[162#<.>#23]tyÃdinaitad eva samarthayate | agurujÃtibhedÃnukaraïaæ taddhÆmasyÃgurugandhasahacÃritayà pratyavamar«ajanakatvam | anukurvantyeveti vartate ##[162#<.>#24] tadvartiædhÆmÃ÷ | *<4>*tadbhedÃnukaraïam e«Ãæ kuto j¤Ãyate ity Ãha -- ##[176]##[162#<.>#25]ti | yasmÃd indhanena saha dhÆmasya kenacid rÆpeïa ekÃkÃraparÃmarÓajanakatayaikasaætati [vyavasthÃnÃd yena (?)] tasmÃt indhanam eveti sthÆlenÃyaæ vyapadeÓo vastutas tu tadgatÃrdrasantÃnaviÓe«as tasyopÃdÃnakÃraïaæ j¤eyaæ santÃ*<5>*nas tu tasyÃÇgÃrÃde÷ | yathà caitat tathÃdharmottareïa viniÓcayaÂÅkÃyÃæ nirïÅtam iti tata evÃpek«itavyam | prasajyate pratipÃdyata iti prasaÇgo 'tiÓayita÷ prasaÇgo #<'tiprasaÇgas tenÃlam># a[163#<.>#4]tivistareïety artho 'tra dra«Âavya÷ | __________NOTES__________ [175] ko«Âhakagata÷ pÃÂha÷ pratyantare d­Óyate sa ca na samyag bhÃti | [176] durvekÃnurodhena "tadrÆparasavÅrya" ityÃdi pÃÂha÷ syÃt | ___________________________ ##[163#<.>#6] kÃryabhedasyÃtÃd­Óatvalak«aïasyÃbhÃvÃt | ## bhedasya tasmin sa*<6>*ty ajÃyamÃnasyÃpi katham ahetutvam iti pÃrÓvasthavacanam ÃÓaækyÃha ##[163#<.>#9]ti | ##[163#<.>#11] prakaraïÃd asati sÃmagryabheda ity artha÷ | kuta÷ punar asaty abhede jÃta ity apek«ÃyÃæ yojyaæ ## i[163#<.>#11]ti | ##[163#<.>#12] sÃmagryor bhede 'nyÃd­Óatvalak«aïe saty abhavato bhedasya ## tadvat ##[163#<.>#12] sÃmagryabhedalak«aïe #<'saty api># bhavato bhedasyeti prakaraïÃt | ## tÃd­Óatvam ekajÃtÅyatvam iti yÃvat tasya ##[163#<.>#14] ÓÃlikodravÃdau bhedasya bhÃvÃt kathaæ na kvacit padÃnubandha ity Ãha #<ÓÃlÅ>#[163#<.>#15]ti | taddhetvor abhedahatutvÃt tayor apy abhedenaiva bhavitavyam iti tad api pak«Åk­tam eveti bhÃva÷ | hetubhede 'pi *<8>*ÓÃlikodravÃder na tatku(k­)to bhedo 'nyÃd­Óatvam api tv evam evety Ãha -- ##[163#<.>#13]ti | ## bhedakalpanÃyÃæ viÓe«ÃbhÃvÃn nirmittatvena ##[163#<.>#16] ÓÃlyantare 'pi kiæ na kalpyata iti Óe«a÷ prakaraïa laæbhyam và | yad và na hetvabhedo 'bhedasya nibandhanam | nÃpi hetubheda÷ kitv evam evÃbhedo bhavi«yatÅty Ã[58a]*<1>*ha -- ## i[163#<.>#16]ti | ## abhedakalpanÃyÃm | viÓe«ÃbhÃvÃc chÃlikodravayor api bhe(abhe)da÷ kiæ na kalpyata iti pÆrvavat | syÃd etat pratibhÃsaniyamanibandhanoyam abhedo nÃnyanibandhanas tat kim evam ucyate ity Ãha ##[163#<.>#16]ti | pratibhÃsasya bhedas tÃd­Óatvam | tasya ## {p. 369} Ã[163#<.>#17]kÃrasÃmyÃde÷ ## atÃd­*<2>*Óatvepy ## darÓanÃnaivam iti dra«tavyam | evam upalak«aïatvÃd asya bhedavicÃrÃvasare 'pi pratibhÃsabhedÃd bheda iti pÆrvapak«e pratibhÃsabhedasya ca kutaÓcid bhrÃntinimittÃt paramÃrthato 'bhedepy upalak«aïÃd iti vaktavyam | ubhayatrÃpi tu yadi pratibhÃsabhedÃbhedÃv apy aparapratibhÃsabhedÃbhedanibandhanau tatrÃpi tatpratyanavasthà tasmÃd Ã*<3>*dyayor api tathÃtvaæ vyavasthÃpayituæ na Óakyata iti do«o darÓayitavya÷ ##[163#<.>#21] bhedÃbhedayo÷ | ##[163#<.>#22] svaæbhÃvasya | ##[163#<.>#22] bhedÃbhedÃbhyÃm | ## bhÃvasvabhÃvabhedÃbhedebhyo #<'nya÷># ## cÃsau ## ceti tathà tasya ##[163#<.>#23] tasyÃm | sopi te«Ãæ kuta ity ÃkÃæk«ÃyÃæ sambandhÃÇgÅkaraïaæ tatrÃpi tatparyanuyoge tad e*<4>*vottaram ity anavasthà | ## i[163#<.>#24]ti bruvato 'yaæ bhÃvo yadi bhÃvasvabhÃve tayor anupraveÓas tadà sa evÃvati«Âheta na tu tau | atha tayos tasyÃnupraveÓas tarhi tÃv avati«ÂheyÃtÃæ na tv asÃv iti | punar bhedapak«a eva do«Ãntaraæ samuccinvann Ãha ##[163#<.>#25]ti | yau bhedÃbhedau tÃd­ÓatvÃtÃ*<5>*d­Óatvalak«aïÃv asau pratipadyate ##[164#<.>#1] tato vyatiriktau | ## (tadabastha÷) [164#<.>#2] na bhinnaæ nÃpy abhinnaæ yat tadavastham, yadavasthaæ bhedÃbhedapratipattikÃle | ##[164#<.>#2] bhÃvasvabhÃvasya | ##[164#<.>#6] svarÆpÃntareïa kriyamÃïasya | tata eva hetubalÃyÃtÃt kutaÓcid bhinnÃbhinnÃd rÆpÃd ##[164#<.>#11]r ity atra viÓe«aÓabdena svalak«aïaæ na vÃcyam | tasya bhidyata iti vyutpattyà bhedarÆpatvÃpatter ayogÃsiddhiprasaÇgÃn nÃpi viÓe«padÃrthas tasya vinÃÓÃrambharahiteÓve vÃïavÃkÃÓÃdi«u prav­tte÷ pareïa bhedaÓabdenÃbhipretatvÃt | kiætv ekasÃmÃnyayogepyavÃntarasÃmÃnyaviÓe«a÷ | ##[164#<.>#13]r bhedÃbhedayo÷ | *<7>*## ##[164#<.>#18]ty atrasthasya ##Óabdasya maulasya vyÃkhyÃnam etat ## i[164#<.>#18]ti | ÂÅkÃk­tas tu "##" ity atrasthahiÓabdo 'vadhÃraïe, yad và ##ti yojyam | dvÃv etau Óat­pratyayau hetau dra«Âavyau | ##[165#<.>#2] ni«pÃdanÃya kathaæ ne«yata ity Ãha | ##[165#<.>#10]ti | yÃd­Óaæ d­«Âaæ ## | *<8>*yathÃd­«Âaæ kÃryaæ yathÃd­«ÂÃd eva kÃraïÃd utpadyeteti vartate | vilak«aïayÃpi vivak«itasÃmagryà anyÃd­ÓÃpi tallak«aïaæ vivak«itasÃmagryà jÃyamÃnakÃryasarÆpam | tatsÃmagrÅvailak«aïyÃviÓe«ÃdyasyÃ÷ kasyÃÓcit sÃmagryà jÃyamÃnaæ kiæ tallak«aïaæ na bhavatÅti | tathà ca sa eva do«a ity ÃÓaækya para evÃha ##[165#<.>#23]ti | ##smi[58b]*<1>*n ##[165#<.>#25]#< yÃd­ÓÅ Óakti>#[165#<.>#28]r iti yojyam | ##[166#<.>#3] saæj¤Ãntareïa | kathaæ tad eva ## {p.380} ##[166#<.>#3]ti | ##gnyÃdisÃmagrÅvilak«aïasya | yÃgnyÃdisÃmagryÃnyÃd­ÓÅ sÃmagrÅ sà tacchabdena pratyavamra«Âavyà | tasy#<Ãvilak«aïasyÃ>#gnyÃdikÃraïakalÃpasya ya #<ÃtmÃtiÓaya÷># ÓaktiÓabdavÃcyas tasy#<ÃsaæbhavÃd># a[166#<.>#4]yogÃt | *<2>*anagnyÃdirÆpasya kÃraïakalÃpasyÃgnyÃdisÃmagrÅÓaktiyogÃsaæbhavÃd iti samudÃyÃrtha÷ | tadÃtmÃtiÓayayoge 'pi katham agnyÃdirÆpatvaæ tasyety Ãha ##[166#<.>#4]ti ## | ## u[166#<.>#5]pÃdÃnabhÃvena janayatÅty artha÷ | ##[166#<.>#7]ty atra ##Óabdas tuÓabdasyarthe | tÃæ sÃmagrÅm agnyÃdisaæj¤ayà vayaæ*<3>* vyavaharÃmo bhavantas tu ÓakramÆrdhÃdisaæj¤ayà vyavaharante ato ## saæj¤ÃyÃm eva ## | [166#<.>#7] kathaæ punar nÃgny eva vivÃdo nÃnyatrety Ãha ## i[166#<.>#7]ti | arthÃbhedaæ tathà dhÆmajananaÓaktilak«aïam ##[166#<.>#7] ÓakramÆrdhÃdÅty abhidhÃnÃt | dhÆmÃdikaæ kÃryaæ kart­ kathaæ niÓcitam ity Ãha -- ##[166#<.>#9]ti | ##*<4>*## indhanÃdikaæ karma ## | k«aïÃpek«Ãpak«e tu kÃraïam indhanÃdi k«aïarÆpam ity avaseyam | avyabhicÃrasyÃkÃraæ darÓayati -- ## iti | ## hetau ##[166#<.>#12] ni«padyata iti | kÃryaæ hetuæ vyÃkhyÃyÃdhunÃnupalabdhiæ vyÃcikhyÃsuryatas tatas tadutthÃnaæ tadupadarÓayituæ ##[167#<.>#3]tyÃdinopakramate | ## utpadyamÃnaæ ## niÓcitaæ ## i[167#<.>#3]ti sak­d apÅti j¤eyam | ##[167#<.>#3] yathà vyÃkhyÃtÃbhyÃm | ##[167#<.>#4]ty avadhÃrayato 'nantaroktaivopapatti÷ buddhisthà | avadhÃraïena pratÅyamÃnam apy atathÃvidhÃj janmani«edhaæ kaïÂhoktaæ kurvann Ãha -- ##[167#<.>#4]ti | ##[167#<.>#5] sarvadeÓakÃlaparigraheïa | *<6>*## anupalabdhiæ bhedavatÅæ darÓayati | yÃd­Óyuktà ##[167#<.>#7] tasyÃæ d­ÓyatvaviÓe«aïÃyÃm ity artha÷ | nimittÃntarÃbhÃvopadarÓanaæ prÃg uktam iti bhÃva÷ | ##[167#<.>#8]grahaïam upalak«aïaæ tena vyÃpÃrepÅty api pratyeyam | ata eva vyÃpÃrasya paÓcÃd darÓayitavyatvÃt | krame tÃvac chabdaæ prayu¤jÃno 'nupalabdhisvarÆpaæ *<7>*tÃvad darÓayatÅti vak«yati | ##[##]##[167#<.>#8]ras tv anvayavyatirekavi«ayavipratipattimÃtranirÃsÃrtha÷ | yathÃÓruti vyÃkhyÃne tu tathetyÃdi vak«yamÃïam asaægataæ syÃt | ##[167#<.>#8]tyÃdinà svarÆpavi«ayavipratipattiæ pratipÃdayati | tathà ceÓvarasenaÓvarakavyÃkhyÃne pramÃïÃntaratvenemÃm upadarÓayÃæ babhÆva | ##*<8>*#<ïÃpariïÃma>#[167#<.>#11]s tadvi«ayaj¤ÃnÃnÃdhÃratvaæ tadgrÃhakatvenÃnavasthÃnam Ãtmano mantavyam | tajj¤ÃnÃdhÃratvaprati«edhamÃtravivak«ayà ca pak«Ãntaram iti pramÃïÃntaratvam eva tadanyavij¤ÃnÃÓrayeïopapÃdayann {p. 381} Ãha ##[167#<.>#13]ti | pratyak«am ekam anumÃnÃtmakaæ yad và | ##[167#<.>#13] pratyak«asyÃnumÃnasya và | ## bhÃvÃæÓÃt | kiæ kurvat tarhi tadabhÃvapramÃïa[59a]*<1>*vyapadeÓam aÓnuta ity Ãha ##[167#<.>#14]#< janayad iti >#[167#<.>#15] hetÃvayaæ Óat­pratyaya÷ pratyeya÷ | ## ity anyavi«ayaj¤Ãnam | tadindriyajanmani j¤Ãne yadavabhÃsate sa tasya vi«ayas tatpratipattijanakatvena labhata ity abhisaæbandhÃd dvitÅyà ##[167#<.>#18]padasaæskÃravelÃyÃm anupalabdhir nÃpek«iteti tathà nirdeÓa÷ | kathaæ tarhi sa sidhyatÅty ÃÓaækÃyÃm ÃcÃryadeÓÅya*<2>*syaivÃbhiprÃyaæ varïayann Ãha ## i[167#<.>#18]ti | yadi vim­ÓyamÃnam "aghaÂam etadbhÆtalam" iti pratÅtir nÃtiÓete "tadghaÂo nÃsti" iti j¤Ãnam pratiyogismaraïasahÃyenendriyeïa janyamÃnatvÃt tajj¤ÃnÃ[na]ntarabhÃvi saæyuktaviÓe«abhÃvalak«aïÃt indriyÃrthasannikar«Ã jÃyamÃnaæ pratyak«aæ sad eva ## anumÃnÃde÷ pramÃïÃd anyat pramÃ*<3>*ïam | yad và viÓe«avacano 'yam antaraÓabda÷ | kiæ bhÆtaæ sad etat pratyak«aæ pramÃïam ity Ãha ##[167#<.>#21] iti | ##[167#<.>#21] iti bhÃvarÆpaÓÆnyasyeti boddhavyam na tv avasthÃ(tv astv Ã)tmana iti tanmatenÃbhÃvasyÃpi vastutvÃt | nanu ca nedaæ pratyak«aæ pramÃïaæ, api tu sannikar«asya pratyak«apramÃïasya pramÃïarÆpaæ phalam etat tat katha*<4>*m evam uktam iti cet, satyam etat | kevalaæ hÃnÃdibuddhirÆpaæ phalaæ pradhÃnam idaæ pramÃïam abhipretam | ## i[167#<.>#21]ti ca paricchidyate 'neneti paricchedas tadÃtmakam | paricchittis tÆpÃdÃnÃdidhÅreveti | yadi và pramÃïaÓabdenopacÃrÃt phalam evÃbhipretam iha evaæbhÆtaæ pratyak«apramÃïaphalÃntaram Ãca*<5>*k«ÃïaiÓ ca sÃmarthyÃt yata etad bhavati tat pratyak«aæ pramÃïam iti darÓitam iti sarvathÃvadÃtam | te«Ãm eva bauddhaæ prati vakroktiæ darÓayann Ãha -- ## [167#<.>#21] iti tad eva pramÃïam anantaroktaæ yat | ## tÅrthakÃnÃm ÃcÃryadeÓÅyÃnÃæ ca ##[167#<.>#24] buddhibhedanirÃsÃrthaæ, vipratipattinirÃsÃrtham iti yÃva*<6>*t | upalabdhilak«aïaprÃptir yasyÃsti sa khalÆpalabdhilak«aïaprÃpta ucyate | saiva tu kÅd­ÓÅ yatprÃpto 'rthas tathokto vÃrtikak­tety ÃÓaÇkyopalabdhilak«aïaprÃptim abhipretÃæ darÓayann Ãha ##[167#<.>#25]ti | upalabdhilak«aïaprÃptir evaærÆpà #<ÓÃstrak­tÃ>#*<7>* ##[167#<.>#29] iti sambandha÷ kÃrya÷ | ##[167#<.>#26]Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate |[177]##pratyaya ÃlokÃdi÷, ##pratyaya÷ prÃktanaæ vij¤Ãnam, ## ca cak«urÃdi÷, Ãlambyata iti k­tvà #<Ãlambanapratyayo># nÅlÃdi÷ sa | kim artham sà tathÃrÆpà #<ÓÃstrak­tà >#[167#<.>#28] {p. 382} anyatra vyÃkhyÃtety ÃÓaÇkÃyÃm Ãha -- ##[168#<.>#1] iti | vipratipattim eva darÓayann Ãha -- ##[168#<.>#1] iti | ##[178]## u[168#<.>#2]palambhakÃnÅti vadatà ca yatraitÃni santi tadupalambhe nimittaæ dravya eva ca santÅti dravyasyaivolambhe nimittam amÆni nopalambhamÃtra iti darÓitam, anyathà abhÃvasamavÃyayor upalabdhir na syÃt | na ca nÃsti saæyuktasamarthatayà viÓe«aïabhÃvena tayor upalambhasyanaiyÃyikair i«ÂatvÃt | [59a]*<1>*evaæ guïÃdÅnÃm api tathà tathopalabdher i«ÂatvÃd iti | evam e«Ãæ abhidhÃnaæ kuto j¤Ãyata iti Ãha ##[168#<.>#2]ti | etac ca pratitantrasiddhÃntÃÓrayaïena ##[168#<.>#3]ty Ãca«Âa iti dra«Âavyam anyathà asaægatam uktaæ syÃtvaiÓe«ikasÆtratvÃd asyeti | asyÃyam artho mahattvayukte mahatyupalabdhir bhavati na dvayaïukÃdau | yadi mahattvÃd upalabdhis tarhi paramamahattvepy avakÃÓÃdau sà kiæ na bhavatÅti paryanuyogÃÓaækÃyÃæ tadvyavacchedÃrtham uktam ## | athavà anekadravyÃvayavÃs tadvattvam avayavino mahata eva na dvayaïukasyety utpattyÃnyanirapek«atvaæ mahattvÃnekadravyatvayor iti lak«aïavikalpa evÃyaæ vivak«itaæ boddhavyam | anekaæ dravyam Ãrambhakatayà vidyate yasya tadbhÃvas ta*<3>*smÃt | anekadravyavattvÃd iti pÃÂhe sarvadhanÃder Ãk­tigaïatvena gaïapÃÂhÃd asya bahuvrÅhiprati«edhena Óatur vidhe dra«Âavya÷ (matuvidhi÷ d­«Âa÷) anyathà karmadhÃrayamattvarthÅyÃt bahuvrÅhir lÃghavene«Âa ity anekaæ dravyaæ [yasya] sa tathà tadbhÃvas tasmÃd iti nirdeÓa÷ prÃpnoti anekadravyavattvÃ(vyatvÃ)d iti pÃÂhe tu na kaÓcid ÃyÃsa÷ | yadi *<4>*mahattvÃd anekadravyavattvÃd anyata[ra]smÃd và upalabdhir vÃyÃv api sà syÃt | tanniv­ttyartham uktaæ ## i[168#<.>#3]ti | __________NOTES__________ [177] durvekÃnurodhena "hetusamanantare"tyÃdi pÃÂha÷ samyag bhÃti | [178] durvekÃnurodhena "dravyÃïÃm upalambhakÃny Ãha" iti pÃÂha÷ syÃt | ___________________________ nanu cÃnayopalabdhilak«aïaprÃptyà yuktasyÃnupalambhato 'bhÃvasiddher anupalabdhis tÃval liÇgatvena tair i«Âaivety Ãha -- ##[168#<.>#3] iti | ##[168#<.>#5] ta evanaiyÃyikÃ÷| kuto 'naikÃntikÅty ÃÓaÇkya *<5>*tanmata eva sthitvà Ãha -- ##[168#<.>#4] iti | etad eva tanmatyaiva nidarÓanenopapÃdayann Ãha -- ##[168#<.>#5] iti |[179]## na santi |bhëyakÃra÷prakaraïÃtnyÃyabhëyakÃra÷pak«ÅlasvÃmÅ | anumÃnata upalabdhim eva tadÅyÃæ darÓayitum Ãha -- ##[168#<.>#8] iti | ##[168#<.>#9] vi«ayaæ prÃpya tena saha saæyujya tatra j¤Ãnaæ janayatÅty artha÷ | e*<6>*tac cÃrthakathanam avaseyam na tu anugamÃnaprayoga e«a | pa¤cÃvayavasya vÃkyasyÃnupadarÓanÃt | bhavabaikÃntikatvaæ kÅtana(tadanaikÃntikatvakÅrtana)m evopasaæharann Ãha -- ## i[168#<.>#11]ti | {p. 373} anaikÃntikatvÃbhidhÃnaæ ca te«Ãæ vaiÓe«ikasÆtre yathÃÓruti dra«Âavyam | na tu tair yathà vyÃkhyÃyate | te hi rÆpÃd ity udbhÆtasamÃkhyÃtÃd iti viÓe«ya *<7>*nÃyanaraÓmyavayavina upalabdhiæ nivartayantÅti |[180]## u[168#<.>#12]palabdhilak«aïaprÃptÃnupalabdher anaikÃntikatvanirÃsÃrtham | kathaæ tannirÃsÃrtham ity Ãha -- ##[168#<.>#12]ti | ##[168#<.>#13] anyatreti sÃmarthyÃt | tadupadarÓaneti[pi] yadi vyabhicÃrasaæbhava÷ kathaæ tannirÃk­taæ bhavatÅty Ãha ##[168#<.>#13]ti | ##[168#<.>#15] iti tayopalabdhilak«aïa*<8>*prÃptyà vartamÃnasyÃnupalabdhir iti ca prakaraïÃt | ##[168#<.>#15] ity upalabdhilak«aïaprÃptÃnupalabdhe÷ | __________NOTES__________ [179] mÆle "bhavanti" ity eva mudritaæ kiætu "na bhavanti" ity eva pÃÂho 'nuÂÅkÃgata÷ sÃdhu÷ | [180] tannirÃsaæ S | ___________________________ nanunaiyaikair yadupalabdhilak«aïaprÃptiÓabdena mahattvÃdikam ucyate tasyÃpy anavadyatvÃt saivopalabdhilak«aïaprÃptir bhavatÃpi kasmÃn nocyate kiæ punar Ãhopuru«ikayÃnyÃbhidhÅyata ity ÃÓaækyÃha ## i[168#<.>#16]ti | tam evÃ[60a]*<1>*saæbhavam ÃÓrayÃbhÃvadvÃreïa pratipÃdayitum Ãha ##[168#<.>#17]ti | ## yasmÃt | na rÆpÃdivyatiriktaæ dravyaæ ## | kathaæ na pratÅbhÃtÅty Ãha #<ÃkÃrÃntareïe>#[168#<.>#18]ti | rÆpÃdyÃtmano 'nyenÃtmanà | kiæ bhÆteneti Ãha ##[168#<.>#18]ti tasya rÆpÃde÷ pratibhÃsa÷ pratibhÃsata iti k­tvà svarÆpam eva tasya ## pracyutis tadvatà | anenÃnupalambha*<2>*s tadbhÃvavyavahÃrasÃdhako darÓita÷ | ##(gha)ÂapratibhÃsane 'pi paÂapratibhÃsavyavasthà syÃd ity ##[168#<.>#19]s ## | idÃnÅæ dravyam abhyupagamya mahattvÃde÷ tadupalambhakatvam apÃkart­kÃma Ãha ##[168#<.>#20]ti | ## mahattvasaæbandhepi | svahetusamudbhÆte 'pi tatrÃmahati dravyÃtmani tasyÃki¤citkaratvÃd iti bhÃva÷ | svarÆpeïa mahatas tu kim arthÃntare*<3>*ïa mahattvena tadbuddher api tata evotpatter iti cÃbhipretya ##[168#<.>#20] iti | ekasminn eva pak«e sa do«o darÓito 'neneti dra«Âavyam | atha tatsaæbandhe mà bhÆd asya svato mahattà kiæ naÓ chinnam arthÃntarabhÆtamahattvarÆpeïÃsya grahaïaæ bhavi«yatÅty Ãha -- [168#<.>#21] -- ##[181]## | parasya tato 'nyasya mahattvasya rÆpeïa | *<4>*##[168#<.>#21] bhrÃntam eva | atasmiæs tadgraharÆpatvÃd bhrÃnter iti bhÃva÷ | upalambhayatÅty ## | etac ca mahattvam upetyoktaæ dÆ«aïam | na tu ca mahatvÃ(tva)n nÃma ki¤cit na cÃtra sa(tat) kasyÃcid upalaæbhakaæ nÃmety api vaktavyam | rÆpaæ và dravyasyopalambhakam iti vartate | kutas tasyÃnupalambhakatvam ity Ãha -- ##[168#<.>#23]ti | tasya rÆpa*<5>*sya ## i[168#<.>#24]ti sambandhanÅyam | grÃhayatÅti {p. 384} grÃhakaæ tasya bhÃvas tattvam iti cÃrtho dra«tavya÷ | ##[168#<.>#23] nyÃyata÷ saæbhÃvanÃm Ãha | tulyopakattvaæ(papattiæ) và samuccinnoti | pareïÃkÃæk«itahetuæ darÓayitum Ãha ##[168#<.>#23]ti | ## prÃtisvikena Ãtmanà ## anyasyopalabdhau tasyeti pratyÃsatte÷ | nÃnyasyÃparok«ÅbhÃva iti dravyÃtmano 'tyantaparok«atvÃt | ayam asyÃÓayo rÆpaæ hi g­hyamÃïam evopalambhakaæ yuktaæ, nÃnyathà | na tac ca dravyarÆpeïa g­hyate tadgrÃhiïo j¤Ãnasya bhrÃntatvaprasaægÃt | tata÷ kathaæ dravyasyopalaæbha iti | tathÃpy asya tathÃtvam upagacchÃmo yadi tato bhedena tatpratibhÃsa÷ *<7>*syÃn na caitad astÅti pratipÃdayann Ãha ##[168#<.>#23]ti | ## dravyasvarÆpasya | ## rÆpasvabhÃvavivekena anupalak«aïÃd anupalabdhe÷ | etac ca dÆ«aïaæ mahattvepy upalaæbhe dra«tavyam | atraiva vaktavyÃntaraæ samuccinvann Ãha -- ##[168#<.>#24]ti | hetum Ãha ##[168#<.>#25] iti | ##tpannam eva sat | ##[168#<.>#25] samavÃyikÃraïatÃm | utpattik«a*<8>*ïe nirguïam api dvitÅye k«aïe saguïaæ bhavi«yatÅty Ãha ##[168#<.>#27]ti |[182]## dravyasya | ## pÆrvasvarÆpanÃÓo 'k«aïikatvÃd asyety ÃÓaya÷ | ##[168#<.>#28] pÆrvarÆpanÃÓarÆpÃntarÃvirbhÃvÃt | __________NOTES__________ [181] apararÆpeïa S | [182] asya S ___________________________ nanu ca pÆrvarÆpanÃÓe tasyaiva nÃÓÃd rÆpÃntarÃvirbhÃve cÃnyasyaiva bhÃvÃt kathaæ yad eva mahattvÃdikaæ prati prÃgapratipannÃdhÃrabhÃvaæ tad evÃdhÃ[60b]*<1>*ratÃæ yÃyÃd iti ced ayam aparo 'stu do«o 'syety abhiprÃyÃd ado«a e«a÷ | ihÃpi mahattvÃdikaæ prati dravyam ÃdhÃro nopapadyata iti darÓayann Ãha -- ##[169#<.>#1]ti | prajanakasyÃpi tathÃtve 'tiprasaægÃt | sthÃpakatvÃdinà prakÃrÃntareïÃdhÃrabhÃvasyÃnyatra ni«iddhatvÃc ceti bhÃva÷ | ## a[169#<.>#2]rthakriyÃyà anupapatte÷ | yathà cÃk«aïika÷ krameïÃkrameïa vÃrthakriyÃm upakalpayituæ na kalpyate tathoditaæ purastÃt | samavÃyikÃraïasyeti prakaraïÃt mahattvÃdikaæ prati samavÃyikÃraïasyÃsyopalambhasya dravyasyety artho 'vaseya÷ | syÃd etad yadi nÃmÃnantaroditayà nÅtyà taæ prati tasyÃdhÃrabhÃvo nopapadyate tathÃpi tadanÃdhÃra eva tatsamavayikÃraïaæ kiæ na bhavatÅty Ãha ##[169#<.>#3] iti | *<3>*## svÃÓritaæ svÃrƬham iti yÃvat | janayatu tarhi svotkalitaæ kÃryam | yatas tathà vyapadeÓam aÓnata ity Ãha -- ##[169#<.>#4]ti | ## iti svotkalitakÃryajananam | ayam asyÃÓayo labdhÃtmasattvenaiva hi tathà janayitavyaæ na tv Ãg­hÅtamahattvÃdirÆpeïa tenotpattavyam sahabhuvo÷ kÃryakÃraïabhÃvÃbhÃvenÃta*<4>*ddhetukatvaprasaægÃt k«aïika[ta]yà tu dvitÅyek«aïe 'sattvÃt na svotkalitakÃryajananam iti -- ## [183]##[169#<.>#5] na cety anuvartate, svahetvÃgatasya tadÃdhÃrarÆpasyÃvinÃÓÃd iti bhÃva÷ | __________NOTES__________ [183] ÃdhÃrÃbhÃva÷ S ___________________________ {p. 385} tadabhÃvepi katham asaæbhavÅty Ãha -- ## i[169#<.>#6]ti | ## anekadravyavad iti vyapadiÓyate | dravyÃbhÃvaÓ ca na hi rÆpÃdivy*<5>*atiriktam ityÃdinà anantaram evopapÃdita÷ | ##[169#<.>#10]#< upalabdhilak«aïaprÃptasye>#ti tathÃbhÆtopalabdhilak«aïaprÃptimata ity artha÷ | ##[169#<.>#11]r hetau ÓÃstrakÃra÷ prakaraïÃtvÃrtikakÃra÷| abhÃvaÓabdena abhÃvo abhÃvavyavahÃraÓ cÃbhipretya(ta) ity abhiprÃyeïa Ãha -- ##[169#<.>#13]ti | ## i[169#<.>#13]tyÃdi bruvataÓ cÃyam abhiprÃyo -- yadi vyÃpakÃdyanupalabdhyabhiprÃyeïÃbhÃvavyavahÃrayetur veti vaktum adhyavasyÃha -- naitad rÆpÃt abhÃvaÓabdenÃpy abhÃvavyavahÃrasya vi«ayeïa vi«ayiïo nirdeÓasambhavena vaktuæ ÓakyatvÃt bruvan viÓi«ÂÃm evÃnupalabdhim abipraitÅti ## vyÃpÃram imaæ kathayatà ca vÃrtikak­tà sÃmarthyÃd yad atropadarÓitaæ anyatra tu sÃk«Ãd abhihitam tad api darÓayann Ãha -- ##[169#<.>#15]tyÃdi ##[169#<.>#17] | kuta÷ punas tad anyavastuvij¤Ãnam evecchantÅti j¤Ãyata ity apek«ÃyÃæ yojyam -- ## i[169#<.>#21]ti | yadà ##*<8>*##[169#<.>#24] ity artha÷ | nanu bhavanmate kim upadhÅ(m upalabdhÃ) kaÓcid ÃtmÃsti, yenaivam ucyate ity Ãha -- ##[169#<.>#26]ti | ## vyaktam etad ity asminn arthe yasmÃd arthe và | atraivÃhaækÃrasyopapatter iti bhÃva÷ | nanu upalabdhikriyÃyÃ÷ kartà upalabhamÃna ucyate | tat kim upalabdhijanakas tathÃvidha-upalabhamÃna ucyata ity ÃÓaækyÃha ##[169#<.>#28]ti | kÃmam evam uca(cya)tÃm [61a]*<1>*tathÃpÅndriyÃde÷ kathaæ tattvam ity Ãha ##[169#<.>#28]ti | ##[170#<.>#1]ty Ãtmana÷ | ## prakaraïÃt upalabdhijanakatvam ity artha÷ | #<Ãtmana >#[170#<.>#7] ÃtmÃkhyasya nityadravyasya | ## upalabdhyutpattau ## iyanta eva hetava iti vyavasthÃbhÃva÷ | hetvanavasthitau ca kÃryÃrthino niyatakÃraïopÃdÃnaæ na syÃd iti bhÃva÷ | ÃÓrayatvÃt tarhy asau kartà *<2>*bhavi«yatÅty Ãha -- #<ÃÓrayatvam apÅ>#[170#<.>#11]ti | tasya nityasyÃtmano*<6>* janakatvÃnupapatter iti bhÃva÷ | ## utpattik«aïamÃtrasattve sati ## upÃdÃtirekiïyà ##[170#<.>#12] | na ## tasyÃ÷ [170#<.>#14] patanasyaivÃsaæbhavÃd iti bhÃva÷ | kuto na patanaæ tasyà yato na pÃtÃbhÃva÷ sthitir ity Ãha -- ##[170#<.>#14] iti | tasyà upalabdher ##[170#<.>#15] {p. 386} gurutvasaæj¤akaguïÃ*<3>*bhÃvÃt | tadabhÃvaÓ ca buddher guïarÆpatve nirguïatvÃt, nirguïatva¤ ca guïÃnÃæ "aguïatvaæ dravyÃÓritatvaæ ce"ti vacanÃt, gurutvaæ ca guïa÷ "gurutvaæ jalabhÆmyo÷ patanakÃraïam" iti vacanÃc ca gurutvÃbhÃva÷ | mà bhÆd gurutvaæ tasyÃ÷ patanaæ tu kiæ na bhavatÅty Ãha -- ##[184]##[170#<.>#15] iti | yadi gurutvÃd eva patanaæ bhavet na *<4>*tarhi ÓÃkhÃdau phalÃnyavati«Âheteti saæyogÃbhÃve satÅty uktam ##[170#<.>#15] ÓÃkhÃv­ntÃdisaæyogÃbhÃve | __________NOTES__________ [184] saæyogÃbhÃvena S | ___________________________ ##[170#<.>#16] siddhÃnta÷ ## upalabdhes tatra samavÃyÃd ity artha÷ | ##[170#<.>#16] samavÃyo 'pi | kÃryakÃraïÃ(ïa)bhÃvaviÓe«a÷ ÃdhÃryÃdhÃrabhÃva÷ sa cÃtmano nityasya sa saæbhavatÅti bhÃva÷ | yady apy u*<5>*palabdher na pÃta÷ sambhavÅ tathÃpy asau kim ÃdhÃro na bhavatÅty ÃÓaÇkya pÆrvasmin pak«a eva prativacanaæ darÓayati | ##[170#<.>#17] iti | apatanadharmakatvaæ ca tasyà gurutvÃbhÃvÃd anantaram eva pratipÃditam | anenaitad darÓayati -- patanadharmaïo jalÃde÷ pÃtapratibandhaka÷ kaÓcid ÃdhÃro bhavatu yÃvad ya*<6>*di tatrÃpi kaÓcit ko 'yaæ pratibandho nÃmeti na paryanuyu¤jÅta | na tv apatanadharmaïa iti tad ÃhaprÃmÃïikacakracƬÃmaïi÷-- "syÃd ÃdhÃro jalÃdÅnÃæ gamanapratibandhata÷ | agatÅnÃæ kim ÃdhÃro guïasÃmÃnyakarmaïÃm ||" [PramÃïavÃ. 1.70] iti | ## Ã[170#<.>#18]tmanopi | tadbhÃvaprasaÇgas tadÃdhÃratvaprasaÇga÷ | kuta etad ity Ã*<7>*ha ##[170#<.>#19]ti | ##[170#<.>#19] ekatvÃt | ata evÃha -- eka##[170#<.>#19] iti | ## [170#<.>#19] samavÃyasya | ##[170#<.>#25] ciætÃyÃæ prastÃve iti yÃvat | ##[170#<.>#25] ÓÃstravihitÃd | ##[170#<.>#25] bhak«aïÃrhÃt | anyatvena ##[170#<.>#26]#< tadanyasya >#[170#<.>#26] brÃhmaïÃder anyasya | ##[170#<.>#26] iti samba[ndha]nÅyam | anekena nidarÓanenopapadya*<8>*mÃno 'rtha÷ suj¤Ãto bhavatÅty nidarÓanÃntaram Ãha ##[170#<.>#27] iti | ##[170#<.>#27] prastÃve | ##[171#<.>#1] upadarÓitadvayavad ##[171#<.>#3] uttarapadÃrthÃbhÃvaviÓi«Âe ##[171#<.>#3] tatsad­Óa iti yÃvat | ##[171#<.>#3] iti {p. 387} yojyam | ##[171#<.>#3] itÅtthambhÆtalak«anà ceyaæ t­tÅyà pratyeyà | bhÃvavi«ayabhÃnaprati«edhamÃtravi«ayatety arthÃt | kiæbhÆtasya na¤a [61b] *<1>*ity apek«ÃyÃæ yojyam #<Ãg­hÅte>#[171#<.>#3]ti | tathà vidhisÃmÃnayena samantÃt svÅk­­tottarapadÃrthaprati«edhasya kathaæ punar etat j¤Ãtavyam ity atrÃyaæ na ...ttarapadÃrthaprati«edhamÃtrav­tti÷ prasahyav­ttir atra tu uttarapadÃrthÃbhÃvaviÓi«Âasad­Óavastuv­tti÷ paryudÃsav­tti÷ ity ÃÓaÇkÃyÃm Ãha ##[171#<.>#4] iti | yatraivam evaæ ##[171#<.>#6] iti sambandha÷ | ##*<2>*## a[171#<.>#4]bhidheyatayà bhÃvarÆpaæ pratipÃdyata ity artha÷ | ##[171#<.>#5] tathÃbhÆtottarapadÃrthani«edha÷ ## sad­ÓavastuvidhÃnasÃmarthyÃk«ipta÷ ##[171#<.>#5]r yo 'rtha÷ k«atriyÃdi÷ ##tmavÃcakena ## paryudÃsam arthapratipÃdake vÃkye iti boddhavyam na tu "samÃsanimitte anvÃkhyÃnavÃkya" iti nityasamÃsatvÃd asya tadasaæbhavÃt *<3>*itarathà "raj¤Ã÷ puru«amÃnaya" ityÃdivat k«atriyÃnayane vivak«ite na brÃhmaïamÃnayetyÃdir api prayoga÷ prasajyeta | yat tu [na] brÃhmaïo 'brÃhmaïa ity ucyate tad brÃhmaïo na bhavati prasajyaprati«edhena mÃtrayà artha÷ kathyate | paryudÃse prasajyaprati«edhopy astÅti k­tvÃ, na puna÷ samÃsÃrthamanvÃkhÃnavÃkyaæ *<4>*tat, kumbhaæ karotÅti kumbhakÃra÷ kumbhasya samÅpam upakuæbham ityÃdivad iti | yadi svapadena nocyate kathaæ nÃmÃsav ucyeta iti cet | anyaÓabdeneti brÆma÷ | anyaÓabdasyaiva tatra prayogÃt ekavÃkyatà ca tathÃrthakathane vÃkye na¤arthavÃcakasyÃnyaÓabdasya suvantenaia padÃntareïÃbhisambandhÃt | etad eva*<5>* sÃmÃnyopadarÓitaæ lak«aïaæ prak­te yojayann Ãha ##[185]##[171#<.>#6]ti | ##[171#<.>#7] tathÃvidheneti dra«Âavyam | evaæ tatprati«edha÷ pratÅyata ity Ãha -- ##[171#<.>#8] iti | kathaæ tarhy asÃv ucyata ity Ãha ##[171#<.>#10]ti | katham anyaÓabdenocyate na tu svaÓabdenety Ãha ##[171#<.>#11]ti*<6>* | vÃkya iti tattvÃrthakathane ##[171#<.>#11] iti pratyeyam | tatrÃpi kathamanyaÓabdaprayoga ity apek«ÃyÃæ yojyaæ ##[171#<.>#10]ti | etad eva darÓayati ## i[171#<.>#11]ti | ## a[171#<.>#12]ÓabdenÃbhidhÃnasyÃkÃraæ darÓayati | ## samÃsaikadeÓena | ##[171#<.>#12] vyapek«Ãlak«aïa÷ sambandha÷ | *<7>*##[171#<.>#12]r hetau | ## na vÃkyabhedaæ(da÷) sÃmÃnÃdhikaraïyam ity artha÷ | tad eva darÓayann Ãha -- ##[186]## i[171#<.>#12]ti | ##nà ekavÃkyatvasyÃkÃro darÓita÷ | ##[171#<.>#13] kaæcid arthaæ prasajya ya÷ prati«edha÷ | kasyacid arthasya prasaÇgam upadarÓanam adhikÃraæ k­tvà yo ni«edha uttarapadÃrthaprati«edhamÃtraæ yatrÃbhi*<8>*dheyam ity artha÷ mayÆravyaæsakÃditvÃc ca {p. 388} samÃsa÷ |[187]##[171#<.>#13] upadarÓitaparyudÃsaviparÅta÷ | vaiparityam eva sukhapratipattyartham upadarÓayann aha -- ##[171#<.>#14]tyÃdi | tatra hy attarapadÃrthaprati«edhasya samÃsÃrthatvÃt prÃdhÃnyam | ## kasyacid arthasya vidhÃnaæ ## sÃmarthyÃt ##[171#<.>#14] yadà vidhipratÅtis tadÃrthÃd iti ca dra«Âavyam | [62a] *<1>*tathÃhi "abhihite na bhavanti dvitÅyÃdyÃ÷ vibhaktaya÷" ity ukter viÓe«aprati«edhasya Óe«adhÅnÃntarÅyakatvÃd iti lak«aïÃt sÃmarthyÃd anabhihite bhavatÅti gamyate | sÆryaæ na paÓyantÅti nÃtra prad­(na¤o 'trad­)Óinà ti¤antena saæbaddho na tu subanteneti ## | ##[171#<.>#15] sÆryadarÓanÃdi÷ ##[171#<.>#15] svavÃcakena sÆryaæ na paÓyantÅti anenocyate | atra tu samÃsa*<2>*nimitte 'nvÃkhyÃnavÃkya iti dra«Âavyam | prasajyav­ttina¤samÃse tatsaæbhavÃd iti sarva¤ caitat prakaraïÃdito j¤Ãtuæ Óakyam iti sarvam avadÃtam | __________NOTES__________ [185] vidheÓ ceti S [186] na upalabdhi-S [187] etadviparÅta÷ S ___________________________ prÃsaægikaæ parisamÃpayya saæprati prak­tam anudhunva(nubandhna)nn Ãha ## i[171#<.>#16]ti |[188]##[171#<.>#26] vastuna÷ paramÃrthata iti yÃvat | ## a[171#<.>#27]nyasya vÃstavasya saæbandhasya kalpanÃyÃm | sopy arthÃntarabhÆta÷ sambandha÷*<3>* kathaæ tayor iti paryanuyoge tadanyakalpanÃ, tatrÃpy evam ity anavasthà prastutavastuvyavasthÃparipaæthinÅ syÃt | uktasad­Óaæ ##[171#<.>#27] | __________NOTES__________ [188] sambandhÃbhÃvata÷ S iti tu na yuktaæ, "sambandho bhÃvato" iti tu anuÂÅkÃnurodhena samyak pÃÂha÷ | ___________________________ tatra vij¤Ãne kiæ bhÆtaæ sadghaÂarÆpam tatra svÃkÃram arpayatÅty apek«ÃyÃæ yojyam ## i[172#<.>#16]ti | yathÃvidhaæ pradeÓarÆpaæ tathÃvidhaæ sat vyavadhÃnaviprakar«Ãdirahitam ity artha÷ | svÃkÃradvÃre*<4>*ïa | [172#<.>#19]#< >#svÃkÃrÃrpaïadvÃreïa | etad eva sphuÂayann Ãha ## i[172#<.>#20]ti | ##[172#<.>#20] svÃtmani ##[172#<.>#28] ÃkarïanÅyavacanÃ÷ | ##[172#<.>#28] atiÓÅghrapracÃratvÃt j¤Ãnasya ##[172#<.>#29] yugapadgrhÅtÃnÅty adhyavasÃya÷ | evaæ cÃcak«Ãïena krameïaiva tÃni purovartÅni tulyayogyatÃrÆpÃïi vastÆni g­hya*<5>*nte j¤Ãnena tu yugapad iti sÃmarthyÃd darÓitam | ##[173#<.>#5] bhrÃntikalpanÃprasaægÃt | j¤Ãnam evÃtra kriyeti manyate para÷ | ## i[173#<.>#4]ti siddhÃntÅ santamasÃvasthitaghaÂÃdipratipattau kartavyÃyÃæ pradÅpasyÃpi karaïarÆpatvam avyÃhatam iti bhÃva÷ | ## devadattÃdipratipatt­rÆpakatvanaika(kartraneka)tvÃt | ##*<6>*##[173#<.>#5] tarhi iti siddhÃntavÃdÅ | ayam asyÃÓayo yadi saty apy ekasminn asmin karaïe 'nekatra ghaÂÃdike karmaïi kartranekatvÃd anekakriyodayo varïyate tarhi kartrekatvÃt kriyaikatvam iti sÃmarthyÃd ÃyÃtam {p. 389} tataÓ ca na karaïaikatvÃnuvidhÃnaæ kriyaikatvasyeti kim anenoktenÃpÅti | syÃd etat yathà tatra kartÃro*<7>* bahava÷ pratipattÃras tathà karaïÃnyapÅndriyÃïi bahÆny eva tataÓ ca karaïabÃhulyÃd evÃnekatra karmaïi kriyÃbÃhulyam iti karaïaikatvÃt kriyaikatvaæ vyavasthitam iti | tad etad avadyam | yato jvalyamÃne dÅpe pratyekam ekasminn evendriye pradÅpe và karaïe sarve«Ãm eva pratipatÌïÃm anekaghaÂÃdikarmavi«ayaj¤Ãnak«aïÃnekakriyo*<8>*dayÃt sÃdhÃraïanaikÃntikatvam anivÃritam eveti | ##[173#<.>#6] viÓaraïaÓÅle«v ity artha÷ | ayam asyÃbhiprÃyo ya÷ kila labdhÃtmasattÃka eva paÓcÃt svÃtantryeïa kÃæcit kriyÃm abhiniveÓayati sa kartÃ, yaÓ ca kriyÃsiddhau sÃdhakatama÷ sa karaïam ucyate | tathà sata eva kadÃcit kriyÃyogÃd arthÃntarabhÆtà kriyà jÃyate k«aïamÃtrasthÃyÅ ca k­tsnÃ(sno) bhÃva [62b] *<1>*iti kathaæ sattvam ÃsÃdya tathÃkÃrÅ tathà pratipatsyate kriyÃsvarthÃ(kriyÃm arthÃ)ntarabhÆtÃm iti | saæprati k«aïikÃk«aïikayor asÃdhÃraïadÆ«aïam Ãha -- ##[173#<.>#8]ti | ##ti viÓe«aïaæ hetubhÃvena veditavyam | rÆparasÃdivai(rasÃvi vavai)dharmyodÃharaïam | idÃnÅm ekaj¤ÃnasaæsargÃd ity atraikaÓabdÃrthaæ nirÆpayitum Ãha ##[173#<.>#14]ti | ## ekarÆpÃ*<2>*dyÃyatanasæg­hÅto #<'nekatrÃpi># ## i[173#<.>#15]ti | nirÃkÃrapak«e dvyÃdisaækhyÃnirÃsÃrtha eka÷ Óabda÷ sÃkÃrapak«epicitrÃdvaitavÃdimatena tathaivaikaÓabda÷ | ## i[173#<.>#16]ti sthÆlenÃyaæ vyapadeÓa÷ k­ta÷ | paramÃrthatas tv ekasminn eva dravye paramÃïusamÆhÃtmake prati paramÃïu tadÃkÃradhÃrÅïya*<3>*r vÃgdarÓanaæ saæk«epÃny eva(darÓanaprasaæge yÃny eva) j¤ÃnÃny utpadyanta iti | asmiæÓ ca pak«e yac codyam, yaÓ ca parihÃras tad dvayam api viÓe«ÃkhyÃne 'smÃbhir abhihitam iti nehocyate | ##[173#<.>#23] iti prakaraïÃt prati«edhyatadviviktapradeÓayo÷ svaj¤ÃnopajananayogyatÃyà ity artha÷ ## ÓÅlaæ yayos tau ##*<4>* | ## a[173#<.>#23]Óe«opasaæhÃranyÃyasvÅkÃrÃt | ##[174#<.>#1] pratyÃsattinyÃyasamÃÓrayaïÃd ity artha÷ | kà punar atra tayo÷ pratyÃsatti÷ sambhavinÅty Ãha -- ##[174#<.>#1]ti | ##[174#<.>#8] ghaÂÃt | yadà tajj¤Ãnaæ tadà j¤Ãt­dharmalak«aïÃnupalabdhir yadà tatsvabhÃvas tadà j¤eyadharmalak«aïà tadviviktaj¤Ãnam e*<5>*va paryudÃsav­ttyÃnupalabdhir ucyatÃm, na tu tatsvabhÃvo vetikumÃrilo#< >#[174#<.>#11]#< >#mÅmÃæsÃvÃrtikakÃro manyata iti Óe«a÷ | kart­karmasthatvavivak«ayopalabdher dvaitÃd anupalabdher api tathaiva dvaitam ÃyÃtaæ nyÃyata iti manyate | ghaÂÃbhÃvavyahÃre tadviviktapradeÓaj¤ÃnasyaivopayogÃd anupalabdhitvaæ *<6>*yuktaæ nÃnyasyety {p. 390} ÃÓaækya dvayor apy upayogÃviÓe«aæ pratipÃdayann Ãha ##[174#<.>#12]ti | ## ni«edhyÃ(dhyo) vivak«itas tat##[174#<.>#13] | etad eva pratipatt­vyavahÃreïopapÃdayann Ãha ##[174#<.>#14]tyÃdi | athaikaikatraikaikaæ nÃstÅti kathaæ dvayos tattvÃrtham iti cet | naitad asti | ekaikasminn ekaikasya viÓe«aïa*<7>*tvenÃvaÓyaæ bhÃvÃt | tathÃhi yasmÃt kevalapradeÓÃkÃraæ j¤Ãnaæ mayà saævedyate tasmÃddhaÂo nÃstÅti vyavaharamÃïasyÃpi pradeÓo vij¤ÃnÃvac chedakatvenopayujyata eva | tathà ga(ya)ta÷ kevala÷ pradeÓoyaæ d­Óyate tato nÃsti ghaÂa iti vyavaharatopi darÓanaæ pradeÓopÃdhibhÃvena vyÃpriyata eveti | #<Ãhatye>#[174#<.>#2]ti nipÃtas ta*<8>*tk«aïam ity asyÃrthe | #< tayo>#[174#<.>#16]## bhÃvÃbhÃvÃæÓayo÷ | udbhavÃbhibhavÃbhyÃæ yathÃsaækhya##[175#<.>#16] | dharmabhede dharmirÆpeïÃbhede 'pi ##[175#<.>#18] | ## 'smÃkaæ sthÃnaæ[189]## vyavasthÃnaæ matam iti yÃvat tasmin | ##[175#<.>#18] udbhÆtÃnudbhÆtarÆpatvÃt | ##[175#<.>#18] ##ÓabdÃd agrahaïaæ cÃvati«Âhate tayor iti prakara[63a]*<1>*ïÃt | __________NOTES__________ [189] sthite S | ___________________________ etasmin vyÃkhyÃne bhÃvapradhÃna÷ sÃdhanaÓabdovÃrtikakÃrasya vivak«ita unnetavya ity abhiprÃyeïa ## i[176#<.>#6]ti vyÃca«Âe | ##ÓabdasÃmarthyÃc ca kasyacid iti labdham | ##[176#<.>#7]ddhihetutvÃyogÃt | dÆ«aïÃntaram atra samuccinvann Ãha ##[176#<.>#9]ti ca | abhÃvasya ##[176#<.>#10] ##[176#<.>#10] iti yojayitvà kuta etad ity apek«Ã*<2>*yÃm ##[176#<.>#9] iti hetubhÃvena viÓe«aïapadaæ yojyam | tadanapek«atvam eva katham asyety apek«ÃyÃm ##[176#<.>#10] tatprati (yatayeti) yojyam | ##[190]##[176#<.>#11]sya prati«edhamÃtrasyeti prakrtatvÃt pratyeyam | tasya sÃdhanÃsiddher ity asya ekaæ(ekÃæ) vidhÃm abhidhÃya aparÃm upadarÓayitum Ãha ##[176#<.>#11]ti | ##[176#<.>#12] sÃdhakam eva niÓcÃyakam eveti*<3>* yÃvat ##[176#<.>#15] nÃstÅti j¤ÃnodayaprasaægÃt | __________NOTES__________ [190] sÃdhakatva- S | ___________________________ ##[176#<.>#25] bhÃvarÆpasaæs­«ÂatvaprakÃreïa | ##[176#<.>#26] tasyÃbhÃvÃæÓasyÃyogÃt | ## pararÆpÃt saæ(pÃsaæ)s­«ÂarÆpatà | {p. 391} prakÃrÃntareïÃpy abhÃvavyavahÃrasiddher avibandhÃt kiæ tavaitatpak«ÃÓrayaïaprayatneneti parapak«a evÃÓaækyÃparasyaivÃbhiprÃyaæ *<4>*varïayann Ãha ##[177#<.>#9] iti | ##[177#<.>#10] và ##[177#<.>#11] iti vartate | ##[177#<.>#11] ghaÂÃbhÃvapratipatte÷ | ## iti pratipadyata ity asyÃnuvartanÃd uktam kevalapradeÓÃbhiprÃyeïa ##[177#<.>#15] | tajj¤ÃnÃbhiprÃyeïa ##haïam | sa ca tathà hÃnato(bhÃvato) ghaÂÃbhÃva÷ | evaæ hi lokapratÅtir anukÆlità bhavatÅti bhÃva÷ | madhye ghaÂÃbhÃvapratÅter bhÃvÃt ##[177#<.>#18] ity Ãca«Âe para÷ | ##[177#<.>#19]nà mananÅyasyÃkÃro darÓita÷ | kevalapradeÓaj¤ÃnÃpek«ayà ##[178#<.>#2]pratyak«eïa cetyuktaæ dra«Âavyam | para eva viÓe«am ÃÓaækya pariharann Ãha ##[178#<.>#8]ti | ##[178#<.>#9] prati«edhamÃ*<6>*trayà rÆpayÃnupalabdhyà tadavagatayà ##[178#<.>#12]ti vyavadhÃnÃvyavadhÃnak­tasya | evaæ sati ko guïa ity Ãha --sÃækhya(khya÷) svamate guïaæ darÓayann Ãha ##[178#<.>#18]ti tathà sahÅ(tÅ)ti yojyam | ##r yasmÃd arthe dra«Âavya÷ | ## | [179#<.>#1] talliÇgam evaæ sati bhavatÅty artho 'vaseya iti | ##[179#<.>#10]d ekÃtmatvÃnupa*<7>*patte÷ ##[179#<.>#15] na ki¤cid rÆpatvam | tad api pararÆpeïa na ki¤cid ity abhiprÃyeïÃha -- ##[179#<.>#16]#< tasyÃpi tuccharÆpatvÃd># iti #<ÓÆnyavikalpapratibhÃsÅ >#[179#<.>#17] tadabhÃvamÃtravikalpapratibhÃsÅ | ##[191]##[179#<.>#18] prati«edhyarÆpavirahÃt | ## tadvat | ##[179#<.>#20] nopapadyeta | ##[179#<.>#21] svarÆpeïÃpi tuccharÆpatvaprakÃreïa | kathaæ punas tathÃtve parasya tatrÃbhÃvo na syÃd ity Ãha -- ##[179#<.>#22]ti ## sad­ÓarÆpÃntarantu | __________NOTES__________ [191] tadrÆpavirahÃt S ___________________________ kÅd­Óaæ ##[179#<.>#28] ni«edhyarÆparahitam | vi«ayeïa vÃmunà vi«ayiïo vidhÃnasya vidhÅyamÃnadharmasya -- nirdeÓo dra«Âavya÷ | ## [179#<.>#28] kathyata iti vartate | tato vivak«itÃd rÆpÃt ##[180#<.>#2] rÆpÃntarÃbhÃva## | ## prak­taæ ni«edhayati | pratÅtÃv ity antarbhÆ[63b]*<1>*to ¤ijartho dra«Âavyas ten#<ÃkÃraïa>#sya pratyÃyakÃjanakasya ## pratyÃyane ##[180#<.>#2] prakaraïÃt ##[180#<.>#5] vivak«itasya rÆpasyeti | arthÃntarasya sato {p. 392} gamakatve hi tajjanitatvaæ sÃmarthyaæ vÃcyam | nacÃrthÃntaraprasajyaprati«edhena sakalaÓaktivikalena tajjanitaæ yenÃsya tathÃbhÃvo bhaved iti bhÃva÷ | avaÓyaæ kiæ tena tatkÃraïena bhÃvyaæ yenÃkÃraïasyety u*<2>*cyamÃnaæ Óobhetety Ãha ##[180#<.>#3]ti | ##[180#<.>#9] avyabhicÃranibandhanasya bhÃvÃd iti bhÃva÷ | ##[192]pratyak«eïa ## [180#<.>#9] | __________NOTES__________ [192] tena grahaïÃt S ___________________________ syÃd etad yadi tattvavyavasthÃpakÃd eva pramÃïÃd ghaÂasyÃdheyabhÆtasyÃbhÃva÷ siddhyati, tarhi tasya ghaÂÃsaæs­«ÂarÆpatvasidhyartham abhÃvapramÃïam abhyupeyam | ghaÂÃsaæs­«ÂarÆpatvam asya tata÷ siddhyati | evaæ tarhi ghaÂaæ pratyÃdhÃ*<3>*rabhÃvo 'syÃbhÃvapramÃïaprati«edhya÷ prÃpta ity ÃÓaækÃyÃæ yathà dvayam apy etat tata eva prasiddhyati tathà pradarÓayituæ ##[180#<.>#9]tyÃdinopakramate | ## i[180#<.>#10]ti | idamÃtre(tra) deÓamÃtraæ vivak«itam | ##[180#<.>#10] ghaÂavyÃv­ttasvabhÃvatayà | ## na ghaÂena sambandhasyÃhaikarÆpam | tadvyÃv­ttarÆpa*<4>*tayaiva ca ## ghaÂasahito 'pi | ## ghaÂÃt ## iti | sarvathà ghaÂÃd anyatvaæ tasyaikà vidhà | ## i[180#<.>#10]ti tu pramÃdapÃÂha÷ | dvitÅyÃæ bÃ(vi)dhÃm Ãha ##[180#<.>#11]ti | kevala iti, ghaÂÃd anya eva sÃnu(san) -- tatsaæyogÅti vivak«itam tad eva kaivalyaæ spa«Âayann Ãha -- ##[180#<.>#11]ti | ## pradeÓasya ##[180#<.>#12] ghaÂa*<5>*rÆpavivekena ca ## sati | ##[180#<.>#12] saæyogighaÂavirahaÓ ca | ## tasmÃt | ##nÃm ##[180#<.>#13]sÃÇkaryam, matsaraÓabdavaddharmavacanasyÃpi saækaraÓabdasyÃ(sya) bhÃvÃt, tat ## tanniÓcayÃrthaæ, ##[180#<.>#20][193]## [180#<.>#20] ihaivaccheda÷ svaj¤Ãna eva | parÃnabhyupagatatvam eva*<6>* tasyÃ÷ pratipÃdayati ##[180#<.>#21] yadi tasya tadbhÃvarÆpatà parÃnabhyupagatÃnapek«ate(k«itÃ) tena prakÃreïa | ##[180#<.>#22] tadabhÃvasyeti prakaraïÃt | ##[180#<.>#23]ti tayos tÃdÃtmyopagamakÃle | yad và pratyak«asiddhatà tadaiva neti yojyam | yad và sà parÃnabhyupagatÃpek«yate kiæ tadà pratyak«asiddhatety ÃÓaækÃyÃæ ##[180#<.>#23]ty uttaram | ke(kva) tarhi sÃbhihitety apek«ÃyÃm uktaæ ##[194]##[180#<.>#23] iti | tÃdÃtmyopagamapak«a ity artha÷ | saæyoga eva samavÃyaÓabdenokta iti vyÃcak«ÃïaÓ ca dhÆmo hi saæyogÅ hetur ity abhipraiti | kuta÷ puna÷ svaÓabdenaiva {p. 393} go nokta ity Ãha -- ##[181#<.>#2]ti | ##[181#<.>#3]tarabhinnena rÆpeïa yo ##[180#<.>#3] vyapadiÓyamÃnatvaæ tatr#<ÃnÃdarÃt># | yad và ## vÃcakena yo vyapadeÓam Ã(Óa Ã)khyÃnaæ tatrÃnÃdarÃd iti | kiæ puna÷ samavÃya eva nocyata ity Ãha ## i[180#<.>#3]ti | evaæ tÃvadbhaÂÂÃrcaÂovyÃca«Âa anye punar asthÃna evÃsya mativibhramo jÃta ity Ãcak«ate | tathÃhi dhÆmÃvayavidharmiïi parvate và dhÆmatve(mavattve)na dhÆmatvena ca hetunà sÃgni[64a]*<1>*tvaæ sÃdhyata ity ekÃrthasamavÃyyeva dhÆmo hetur iti pare saæsacate (saæcak«ate) | purastÃc cÃyaæ tasmÃd dhÆma evÃtra dharmÅ kartavya÷ | sÃgnir ayaæ dhÆmo dhÆmatvÃd ityudyotakaramatam adarÓayad idÃnÅæ tu tadvism­tyaivaæ vyÃcak«ÃïovÃrtikakÃram apy avaj¤ayÃtra(j¤ÃpÃtra)m ÃpÃdayatÅti -- kim atra brÆma iti | ##[181#<.>#6] dhÆmasya | __________NOTES__________ [193] tad iti S | [194] pak«Ãntareïa S ___________________________ ##[181#<.>#8]tyÃdinà prak­tam Ãk«i[pa]tà ##[181#<.>#10] ##(ÇgenetyÃ)dinà *<2>*ca pariharatà anena yadÅÓvarasenamatÃnupraveÓena kaÓcid anyabhÃvatadabhÃvayor amÅ«Ãm anyatamaæ sambandham icchati tadabhÃvopadarÓanena sa tÃvat kaïÂhoktenaiva nirasyate | sÃmarthyÃc ca yepinaiyÃyikÃ-- "na vayam anayor gamyagamakabhÃvaæ varïayÃmo 'pi tu saæyuktaviÓe«aïasannikar«ajanmanà pratyak«eïa ghaÂÃbhÃva÷ pratÅyate" ity abhi*<3>*manyante tepy anyabhÃvatadabhÃvayo÷ sambandhÃbhÃvena viÓe«yaviÓe«aïabhÃvÃnupapatte÷ kathaæ tajjanmana÷ pratyak«asya vÃrtÃpi yena tadavaseyo 'sattvÃd bhavitum arhatÅti nirastà bhavantÅty abhiprÃyeïÃnyabhÃvatadabhÃvayo÷ sambandhÃbhÃvo vibhÃvita iti veditavyam | asyaivÃrthasya punar uktatÃæ parihartum Ãha *<4>*##[181#<.>#11] iti | tasya tadanyÃsaæs­«ÂarÆpasyetyÃdinà prÃgabhihitatvÃd uktam | ## i[181#<.>#12]ti hÃnÃdibuddhivyapek«ayà boddhavyam | na ca viÓe«aïaviÓe«yabhÃvalak«aïa eva saæbandha÷ | sambandhena ca saæbandhÃntaraæ m­gaïÅyam iti tena Óakyate vaktuæ «aÂsu padÃrthe«v asyÃnantarbhÃvena saptamapadÃrthopagamayanvi*<5>*pra(gamanapra)saÇgÃt daï¬adaï¬inor jÃtitadvatoÓ ca viÓe«aïaviÓe«yabhÃvopapatte÷ saæyogasamavÃyasambandhayor astaægamanaprasa(saæ)gÃc ca kiæ kurvac ca tat tasya viÓe«aïam ityÃdivicÃrÃsahatvÃc ceti | evaæ cÃsyÃk«epaparihÃrÃpunar uktatÃpradarÓanaæ cÃnavagatavak«yamÃïagranthÃrthasya tvarayà coditasya codye *<6>*saty Ãdito dra«Âavyam itarathà saæbandhÃbhÃvopadarÓanagranthavyÃkhyÃnÃnantaram idaæ bhrÃjeteti |[195]## pradeÓÃvayavà ##[181#<.>#25] dravyasvabhÃvÃ÷ | ##[181#<.>#26] navasaækhyÃvyavacchinnÃnyeva p­thivyaptejovÃyvÃkÃÓadikkÃlÃtmamanolak«aïÃni | tad ÃhapraÓastakara÷"tatra dravyÃïi -- {p. 394} p­thivyaptejovÃyvÃkÃÓadikkÃlÃtma*<7>*manÃæsi sÃmÃnyaviÓe«asaæj¤oktÃni navaiveti | "[PraÓa. BhÃ. p. 3] #<Ãdi>#[181#<.>#17]ÓabdÃd guïavattvasamavÃyikÃraïatvÃvabodhe÷(dha÷) | __________NOTES__________ [195] tehi S ___________________________ ##[181#<.>#17] abhÃvo[ve] guïarÆpeïaivÃbhÃvo dravye varti«yata ity Ãha ##[181#<.>#28]ti | ## dravye rÆparasagandhasparÓasaækhyÃparimÃïap­thak[tva]saæyogavibhÃgaparatvÃparatvabuddhisukhadu÷khecchÃdve«aprayatnagurutvadravatvasnehasaæskÃradharmÃdharma*<8>*ÓabdÃÓ caturviÓatiguïÃ÷ | na cÃyam abhÃvas te«Ãæ caturviÓater guïÃnÃæ rÆpÃdÅnÃm anyatama÷ | karmarÆpatayà tarhi tatrÃsau varti«yata ity Ãha -- ##[182#<.>#1]ti | ##[182#<.>#1] vartata ity anuvartate | kasmÃn na vartata ity Ãha ## i[181#<.>#1]ti | utk«epaïÃpak«epaïÃvaku¤canaprasÃraïagamanalak«aïe«u pa¤casu karmasvanantarbhÃvÃt | kathaæ tasya tatrÃna[64b]*<1>*ntarbhÃva ity Ãha ## i[182#<.>#2]ti | kiæ puna÷ karmaïo lak«aïaæ yadvirahas tasyocyata ity Ãha ## i[182#<.>#2]ti | bhÃvapradhÃnatvÃn nirdeÓasyaikadravyatvam ity artha÷ | #<Ãdi>#[182#<.>#3]grahaïena karmatvasambandha÷ k«aïikatvaæ mÆrtadravyav­ttitvaæ gurutvaprayatnasaæyogajatvaæ svakÃryasaæyogavirodhitvaæ saæyogavibhÃganirapek«akÃraïatvam asamavÃyikÃraïatvaæ svaparÃÓraya*<2>*samavetakÃryÃrambhakatvaæ sagÃnajÃtÅyÃnÃrambhakatvaæ dravyÃrambhakatvaæ ca parig­hÅtam | sÃmÃnyÃdirÆpeïa tarhi tatrÃsau vartsyatÅty Ãha -- ##[182#<.>#3]ti | ## ÓabdÃd viÓe«asamavÃyaparigraha÷ | kutas tathà na vartata ity Ãha ##[182#<.>#3]ti | evaæ bruvato 'syÃyam ÃÓaya÷ -- svavi«ayasarvagatam abhedÃtmakam anekav­ttyanuv­ttibuddhikÃraïaæ hi sÃmÃnyasya rÆpaæ na*<3>* cÃyaæ tathà | tathÃnte«u bhavà antyÃ÷ svÃÓrayaviÓe«akatvÃvi(tvÃd vi)Óe«Ã vinÃÓÃrambharahite«u nityadravye«v aïvÃkÃÓadikkÃlÃtmana÷sva(tmana÷su) pratidravyam ekaikaÓo vartamÃnà atyantavyÃv­ttibuddhihetava÷, na cÃyaæ tathà | ayutasiddhÃnÃm ÃdhÃryÃdhÃrabhÆtÃnÃæ ca sambandha÷ ihapratyayahetu÷ samavÃyo na cÃyaæ tadrÆpa iti | *<4>*##[182#<.>#5]sya saæyogasyÃbhyupagamÃt | ##[182#<.>#9] dravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«ÃïÃæ ##[182#<.>#9] samavÃyÃÓrayatvam | ##[182#<.>#13] viÓi«ÂoddeÓÃbhÃvepi ##[182#<.>#13] | anena vyatirekÃnanuvidhÃnaæ darÓitam | ##[182#<.>#18] iti anena cetarakÃryadharmÃtikramo darÓita÷ | ##[182#<.>#19] | sambandhinÃæ ghaÂapaÂÃdÅnà ## nÃnÃtvÃt anyÃd­ÓatvÃd và | ##[182#<.>#20] nÃnÃtve anyÃd­Óatve ve«yamÃïe | ## bhayapra(bhedapra)saÇga÷ | samanantaram evoktaæ (?) | nanu ca vÃcyavÃcakabhÆtÃv iha ÓabdÃrthau prak­tau tathà buddhighaÂite ca ÓabdÃrthasÃmÃnye vÃcyavÃcakarÆpe na tu ÓabdÃrthasvalak«aïe, na ca tayo÷ *<6>*ÓabdÃrthasÃmÃnyayor janyajanakabhÃva÷ {p. 395} sambhavÅ tat katham evam uktam ity ÃÓaÇkya viÓe«ÃbhidhÃnÃrtham abhyupagacchann Ãha -- ##[183#<.>#4]ti | #<ÓabdÃrthayor># i[183#<.>#5]ti | vÃcyavÃcakabhÆtayor iti vivak«itam | ##[183#<.>#5]ti prabuddhasaæketÃhitavÃsanasya yà buddhi÷ "sa evÃyaæ yo mayà vÃcakatvena pratipanna÷ sa *<7>*evÃyaæ yo vÃcyatvena pratÅta" iti saæketakÃlopalabdhaÓabdÃrthabhedena svÃkÃraæ pratÅyatÅ jÃyate tayà yadrÆpaæ kalpitaæ sÃmÃnyaæ tadrÆpateti viÓe«avivak«ayà na | ##[183#<.>#5]ti utprek«Ã samÃkalanamadhyavasÃya iti yÃvat tasyà ##[183#<.>#6] bÅjasya | Óabdasvalak«aïÃnubhÃvÃd eva hi vÃcakaÓabdasÃmÃnyÃ(nyo)tprek«Ã bhava*<8>*tÅti bhÃva÷ | ##[183#<.>#7] vÃcakaÓabdasÃmÃnyotprek«ÃbÅjaÓabdasvalak«aïotthÃpanadvÃreïa ##[183#<.>#13] kevalapradeÓÃdibhÃvasya | anena ca ##[183#<.>#15] ityÃdinà ##[183#<.>#16] ityÃdinà ca tadanvayavyatirekÃnu(kÃnanu)vidhÃnaæ tasya darÓitam | bhede saty asati kÃryakÃraïabhÃve avinÃbhÃvÃnupapattes tad##[183#<.>#16] [65a] *<1>*ity Ãha | nanu yadi yady asya siddher nibandhanaæ tasya tena saha kÃryakÃraïabhÃvÃdika÷ sambandho 'vaÓyaæ bhÃvÅty ucyate | na tarhi cak«urÃdÅndriyaæ svavi«ayasya rÆpÃde÷ pratipattinibandhanaæ syÃd ity abhiprÃyavÃn para÷ prÃha --[196]##[183#<.>#28] iti | siddhÃnty Ãha -- ##[183#<.>#28]ti | anena yadi nÃma tayo÷ samakÃlikayo÷ sÃk«Ãt kÃryakÃraïabhÃvo 'stÅti darÓayati | anayor apy evam eva bhavi*<2>*«yatÅty Ãha -- ## i[184#<.>#1]ti | iha anyabhÃve tadabhÃvasÃdhane | ##[184#<.>#1] anantaroktaæ nÃsti | kuta ity Ãha -- ##[184#<.>#1]ti | ## e[184#<.>#1]kasÃmagryutpÃdÃyogÃt | ayogaÓ cÃbhÃvasya kutaÓcid utpÃde bhÃvarÆpatÃprÃptes tÃdrÆpyahÃniprasaÇgÃt ghaÂÃbhÃvena ca vinà tatpradeÓak«aïasad­Óasya k«aïasyÃbhÃvaprasaÇgÃc ca dra«tavya÷ | prau¬havÃditayà tat tad uktaæ ayuktaæ pratipÃdya*<3>* sampratyaprastutÃbhidhÃnam asya darÓayann Ãha -- ##[184#<.>#2] iti | __________NOTES__________ [196] katham indriya S | ___________________________ ##[184#<.>#24] ghaÂÃbhÃva iti prak­tatvÃt | kaivalyam eva darÓayati dharmiïa÷ ##[184#<.>#24] viÓe«aïatvam ## iti | ##[197]##[185#<.>#23]#< dharmiïo 'bhÃvÃd># iti kevalapradeÓarÆpÃd anyasya | ##[185#<.>#24] liÇgÃÓrayasyÃbhÃvÃd iti | __________NOTES__________ [197] tataÓ cÃnyasya S | ___________________________ {p. 396} ##[198]##[186#<.>#8] iti *<4>*hetubhÃvena viÓe«aïam | ##[186#<.>#10] sÃdhyanirdeÓas tasyÃ÷ | k­takatvÃdiparijihÅr«ayà viÓiæsann Ãha -- ##[186#<.>#12]ti | ## i[186#<.>#14]ti bruvatà pareïa pradeÓatvasÃmÃnyaæ hetu÷ pradeÓaviÓe«o dharmÅti darÓitam | __________NOTES__________ [198] deÓakÃlÃv asyÃniyato S | ___________________________ ##[186#<.>#23] iti | puro 'vasthitaghaÂajÃtÅya iti dra«Âavyam tasyaiva prak­tatvÃt | liÇgavaj j¤ÃpakatvÃd avaÓyapratyetavyam ity abhiprÃyeïÃha -- ##[186#<.>#25]#< kevalasya pradeÓasya >#[186#<.>#26] pratipattÃv iti pÆrvavat pratij¤ÃrthaikadeÓatÃpy atra dra«Âavyà | tata÷ kevalapradeÓÃl liÇgÅbhÆtÃt | ##[187#<.>#10]tÅtthaæbhÆtalak«aïà t­tÅyà | ##ti[199]pÃÂho 'vadÃto yathÃbhidhÃnÃbhiprÃyÃn abhj¤Ã(j¤a)tayeti pÃÂhe tu mahÃn kleÓa÷ | __________NOTES__________ [199] abhiprÃyÃn abhij¤atayà S | ___________________________ ##*<6>*##[187#<.>#19] sÃdhyatvena | #<Ãdi>#ÓabdÃd anyonyÃbhÃvapradhvaæsÃbhÃvayor na virodhomÅmÃæsakamate 'tyantÃbhÃvasya ca | ##[188#<.>#3] prÃgabhÃvÃdirÆpà bhedÃ÷ ##[188#<.>#6]bhÃvÃæÓapratÅteÓ ca | ##[188#<.>#6] tenendriyeïa pratyetavyasya sambandhe | ##[188#<.>#5]#< yat pratÅyata >#[188#<.>#6] iti prakaraïÃt | ##i[188#<.>#7]ndriyÃsambandhahetukam | *<7>*j¤Ãnam iti prak­tatvÃt | yad và ## tathÃvidhaæ j¤Ãnaæ ## prakaraïÃd indriyÃsaæyogahetukaæ na bhavatÅti | nanu bhÃvÃæÓayor bhedÃt kathaæ "tadanyabhÃva eve"ty uktamÃcÃryeïa ity ÃÓaÇkyÃha -- ## ##[188#<.>#15] iti | ## [188#<.>#17] ghaÂarÆpavirahitatvÃt | ##[188#<.>#17] ghaÂarÆpavaikalyam | ##[188#<.>#18] ghaÂarÆpavaikalyÃbhÃve | ## ghaÂÃd anyasya bhÃvasya pradeÓÃde÷ | ##[188#<.>#20] tasyÃpi ghaÂarÆpatvaprakÃre sati | ## ghaÂÃbhÃvo 'pi ##[200]## ghaÂÃtmaniveti bhÃva÷ | ##[188#<.>#24] anyabhÃvasaæyoga eva | ##[189#<.>#2] mayeti buddhistham | ##[189#<.>#3] j¤Ãtavya÷ | __________NOTES__________ [200] na siddhyet S | ___________________________ ##[189#<.>#11] sarvapadÃrthavyÃv­ttam | ##[189#<.>#12] abhiÓratvena | ##[201]##[189#<.>#5] saædihyamÃnasarvÃkÃram {p. 397} aniÓcitÃkÃram iti | kÃmalo vidyate 'syeti ##[189#<.>#17] tasya | ##[189#<.>#20] tasya purovartino bhÆtalÃder apy abhÃvasya paricchedÃbhÃva÷ | __________NOTES__________ [201] sammugdhÃkÃraæ S | ___________________________ nanu ca kasyacid darÓanÃdyoyaæ kvacit prÃptiparihÃrÃrtho vyavahÃra iti prak­te ##[189#<.>#23] iti vyÃkhyÃnaæ katham iva na sÃhasam na hy ad­«Âasya darÓanam asti | atha darÓanam ity upalak«aïam etat, tato 'darÓanÃ[65b]*<1>*d ity api dra«Âavyam iti cet | tad avadyam, darÓanasyaiva saækÅrïÃsaækÅrïarÆpÃvabhÃsitayà vicÃrayituæ prakÃætatvÃt, yadi cÃd­«ÂaparihÃrÃrtho vyavahÃro bhavet tarhi kaïÂakÃde÷ parihÃrÃrtho vyavahÃro na bhavet kintu prÃptyartho eva, samyakj¤ÃnapÆrvikà ca sarvahÃnopÃdÃnalak«aïà puru«Ãrthasiddhir na syÃd iti | sthÃne parÃkrÃntaæ bhavatà kevalaæ vivak«ite d­«ÂÃd­«ÂaÓabdÃrthe samÅcÅnaæ mano na praïihitam, d­«ÂaÓabdena hi sukham atravivak«itam ##bdena ca tadviparyayeïa du÷kham, tate......... -- kasyacid vastuna÷ sukhahetor darÓanÃdyoyaæ kvacid deÓe saævitsÃmarthyamÃvavi(bhÃvi)smaraïÃdinà d­«Âasya sukhasya prÃptyartho vyavahÃra÷ prav­ttilak«aïo yaÓ ca du÷khahetor darÓanÃd ad­«Âasya*<3>* du÷khasya parihÃrÃrtho vyavahÃro niv­ttilak«aïa÷ sa na syÃt; sarvatraiva sukhahetudu÷khahetuvi«ayatvena saæpramugdhÃkÃratvÃt sarvasyaiva darÓanasyeti | ataÓ caivaæ yad viniÓcaya÷"sukhadu÷khasÃdhane hi j¤Ãtvà yathÃrhaæ pratipitsava÷" ity alaæ bahunà | kiæ bhÆtas tadartho vyavahÃra ity Ãha ##[189#<.>#24] *<4>*iti yathÃsaækhya sambandha÷ kÃrya÷ | ##[189#<.>#26] saækÅrïarÆpÃpratibhÃsanaprakÃreïÃ##[189#<.>#26] pratyak«asya | ##[190#<.>#6] pratyak«ÃnupalambharÆpeïa | ##[190#<.>#16]m itimÅmÃæsakam ity avaseyam | evam abhyupagame kÃrite 'pi kiæ phalam ity Ãha ##[190#<.>#17]ti | yathÃÓruti j¤Ã##[190#<.>#18]ty uktaæ dra«Âavyam | ##[202]#<ÓasyaivÃbhÃvatvenopa>#*<5>*## i[190#<.>#20]ti | "bhÃvÃntaravinirmukto 'bhÃvotrÃnupalaæbhavad" ityÃdivacanÃd uktaæ bhÃvÃntarasyÃpy atulyayogyatÃrÆpasya tathÃtvene«ÂatvÃt | na tvadupagatÃnupalabdhirÆpatvam abhÃvapramÃïasya bhavi«yatÅty ata Ãha ##[203]##[190#<.>#20]veti | anyathà tasya tadabhÃvarÆpatvÃnupapatter iti bhÃva÷ | bhavaty evaæ *<6>*tathÃpy ekaj¤ÃnasaæsargitvÃnapek«itayà bhedo bhavi«yatÅty Ãha ##[190#<.>#20][204]##[190#<.>#20]ti | anyathà tulyayogyatÃrÆpataiva {p. 398} na siddhyet | asatyÃæ ca tasyÃæ na pratiyogyatÃbhÃvanaÓcaya÷ syÃd ity ÃÓaya÷ | ## a[190#<.>#21]bhÃvapramÃïatayopagantavyam | ##[190#<.>#21] tasya tadatulyayogya*<7>*tÃrÆpasya tadekasaæsargiïaÓ ca vastuno j¤ÃnÃt | etad eva sÃdhayann Ãha ##[190#<.>#22]ti | ##[190#<.>#28] prasajyaprati«edhayor nirÆpÃkhyÃnatvÃt ##[191#<.>#1] bhavati | ##[191#<.>#2] praricchedahetutvam | __________NOTES__________ [202] bhÃvÃntarasyaiva- S [203] syaika- S [204] ekaj¤Ãna- ___________________________ ##[191#<.>#10]ty evam abhyupagamakÃle | ##[191#<.>#10]ty anena kasyacid apÅti mÆlagrantham anubhÃsate | ##ti ## iti grahaïakapadavivak«i*<8>*tam evÃhaÃcÃrya÷| ##[191#<.>#10]ty anena tasyeti mÆlapadamulliÇgÃrtham Ãha ##[191#<.>#10]ti | ##[191#<.>#14]ti | mÆla(laæ) vyÃcak«Ãïa Ãha --[205]##[191#<.>#11]ti | kasmÃt punas tata÷ salilÃd anyasyÃnalÃder iti vyÃkhyÃyate na tu tatprati«edhamÃtrapuraskÃreïety ÃÓaækyÃcÃryasyaitad dvayopanyÃse 'bhiprÃyaæ vacanabhaÇgyà varïayitum Ãha ##[66a]*<1>*##[206]#<¤ ce>#[191#<.>#11]ti | ##[191#<.>#12] "vij¤Ãnaæ vÃnyavastuni" iti lak«aïe tadaÇgÅkaraïe 'pariïÃmaÓabdenÃnyavastuj¤ÃnÃbhyupagamaæ iti yÃvat | ## a[191#<.>#13]nyavastuj¤ÃnÃtmakatvÃt | tata Ãtmano ya÷ pariïÃmo mà bhÆd bhedena vyavasthÃpyeta "vij¤Ãnaæ vÃnyavastuni" iti lak«aïam iti prakaraïÃt | ##tyÃder mÆlagranthasya samudÃyÃrtham idÃnÅæ ##*<2>* ##[191#<.>#14]tyÃdinà vaktum upakramate | ##[191#<.>#15]Óabdena gìhasvÃpo 'bhipreta÷ | pragìhanidrÃkrÃntasya hi vi«ayagrahaïavaikalyaæ bhavati | yadi yat tadapek«eïÃnyasyÃnyatvena sarvaæ susthaæ syÃt parasya tadà vyavadhÃnÃdyavasthaiva prasaÇgÃrthamÃcÃryeïa nopadarÓità syÃd iti bhÃvo ##[191#<.>#16]ti bruvato dra«Âavya÷ | ##smad abhimatÃt pradhÃnÃd anyena prakÃreïa | ## iti asyÃrthakathanaæ ##[191#<.>#25]ti | tarhi prati«ÂhetaivÃrthakriyÃvÃptaye prasthÃnam eva kuryÃd ity Ãha ##[191#<.>#25]ti | ##ty asyÃrthaæ kathayati ##[191#<.>#25] etad eva pradarÓayitum upakramate | ##[191#<.>#26]ti | __________NOTES__________ [205] tato ve- S | [206] ij¤Ãnaæ ve- S | ___________________________ ## *<4>*##[192#<.>#19]nyad ity ucyate | ##[192#<.>#19] sakalÃsaækÅrïavasturÆpÃvabhÃsitayà | tadanyad vastu {p. 399} ## anyÃbhÃvaæ pratyetÅti ##[192#<.>#20] ## a[192#<.>#20]nyabhÃvapratipattyayogÃt | yaÓ cÃnyo ##[193#<.>#8] vidhivikalpa ity arthÃt | ##[193#<.>#9] nety anuvartanÅyam | ## *<5>*vahitraæ tad#<ÃrƬhai÷ >#[193#<.>#17] | ##[195#<.>#5] Óe«apadÃrthav­ttÃtmana÷ sakÃÓÃt ##[195#<.>#6] pratyak«am | ##[195#<.>#7] abhÃvaprÃmÃïyasamÃÓrità | ## eva [195#<.>#10] svahetuta eva | ##[195#<.>#13] abhÃvÃkhyasya pramÃïasya | ##[195#<.>#24] parÃtmana÷ sakÃÓÃt | ## [196#<.>#1] vyavacchedanaæ tasya g­hyamÃïa*<6>*syety arthÃt ##[196#<.>#7] anyÃtmaparicchedaprasaÇgÃt | ##[196#<.>#10] sakÃÓÃd ## nivartayatÅti vartate | tadÃtmanopalabhamÃneti katham ucyata ity apek«ÃyÃæ ## i[196#<.>#13]ti yojyam | ##[196#<.>#14]ti hetau ÓÃnayor vidhÃnÃddhetupadam idam ana(m ava)vaseyam | *<7>*##[196#<.>#15]tyÃdi ##[196#<.>#14]r vyÃkhyÃnam | ## i[196#<.>#24]tyÃder mÆlagranthasya abhÃvÃt kÃryam Ãha | ##[196#<.>#28] ity abhÃvapramÃïakalpanayeti prakaraïÃt | vi«ayam evÃ(vi«ayeïaiva) vi«ayiïo nirdeÓÃt dra«Âavyam | [207]##[197#<.>#1] na bhavatÅti vartate | ##[197#<.>#3] nirvikalpakÃt pratyak«Ãta ## i[197#<.>#4]ti yathÃvÃsanÃprabodhaæ*<8>* vidhivikalpa¤ceti boddhavyam | atha vaikalyasya (?) sÃk«Ãd itarasya sÃmarthyÃj j¤ÃnÃd vidhiprati«edhavikalpadvayopajanana ukta÷ |[208]##[197#<.>#21] tattvÃnyatvÃbhyÃm bhinnatayà vikalpatÃ(nÃ)d ity artha÷ | yena nimittena vivak«itasya tato 'nyatvaæ na vyavasthÃpyate, tasya ##[197#<.>#27] | kathaæ prakÃrÃntarÃbhÃvaæ sÆcayatÅty apek«ÃyÃæ yojyam [66b] *<1>*##[197#<.>#27] tena paricchidyamÃnena viruddhasyaitatparihÃreïa vyavasthitasya tadasaækÅrïasyeti yÃvat | tadviruddhasya sarvavastuno dvaividhyasÃdhanam {p. 400} eva kuta ity apek«ÃyÃæ ##[198#<.>#4] yojyam | __________NOTES__________ [207] anyathaitadÃtmakam S iti tu na samyak | ___________________________ [208] tato 'rthÃt S ___________________________ ##[198#<.>#6] iti bruvato 'yaæ bhÃva÷ -- tasyaivaikasya pramÃïasya v­ttaæ vim­«yamÃna(ïa)m evam avati«Âhate | yata*<2>* iti ## [198#<.>#10] parÃsaækÅrïarÆpatvÃt | vastvanatikrameïa ##[198#<.>#10] iti d­«Âatadanyatvena sarvasya vyÃptisÃdhanÃd ity api pramÃïav­ttavicÃreïocyata ity avasÃtavyam | ##[198#<.>#27][na]ntaroktasya nyÃyasyÃkÃro darÓita÷ | ##[199#<.>#1] ca ##[199#<.>#1] ekajÃtÅyakÃryÃpek«ayà dra«Âavyam | dvayor bhÃvo dvitaiva ## tat##[199#<.>#3] | ##[199#<.>#6] ## ##[209]## ##[199#<.>#6]tadrÆpaæ tata÷ p­thak karotÅti anuvartanÅyam | itarathà Óat­pratyayasyÃnupapatti÷ prasajyeta | atra kathaæ pratyayÃntarÃbhÃva÷ siddhyatÅty apek«ÃyÃm Ãha -- ##[199#<.>#6]tyÃdi | __________NOTES__________ [209] vyavasthÃpanÃkÃla eva S ___________________________ ##[199#<.>#9] iti pratyak«aikanibandhanÃm anumÃnaikani*<4>*bandhanÃæ veti vivak«itam | na tu paropyenÃm anekapramÃïanibandhanÃm icchati yad anena vyavacchidyeta | abhÃvapramÃïamÃtranibandhanatayà tenopagamÃd iti ##[199#<.>#11]#< tadÃtmano >#[199#<.>#12]#< vyavaccheda >#[199#<.>#12] iti sambandha÷ | "tadanyÃtmana" iti mÆle nirdeÓÃt kathaæ tvayà ##[199#<.>#14] iti vyÃkhyÃyata ity a*<5>*nuyogam ÃÓaÇkyÃha ##[199#<.>#14] iti | ##[199#<.>#18] vyavacchidyate | sà tadekÃkÃraniyatà pratipatti÷ | ##[200#<.>#3] taddeÓakÃlaÓ ca syÃt | taddeÓatà ca lokaprasiddhadeÓÃbhiprÃyeïoktà dra«Âavyà | na tu vastuno mÆrtaæ vastu vastvantareïaikadeÓaæ nÃmeti | ## katham iti vartate | ## i[200#<.>#9]ty a*<6>*bhÃvavyavahÃrasiddhir mƬhaæ pratÅti ca dra«Âavyam | amƬhasya pratyak«Ãd evÃbhÃvavyavahÃrasiddhe÷ | etac cÃnantaram eva pratipÃdayi«yate | yathoktam evÃnupalambhaæ darÓayitum Ãh##[200#<.>#9] iti | anupalambhÃd iti cÃvartanÅyam | tenÃyaæ vÃkyÃrtha÷ -- upalabdhilak«aïaprÃptasyÃnupalambhÃd iti | nanu upa*<7>*labdhilak«aïaprÃptÃnupalambha eva kÅd­Óo yasmÃt tatsiddhir ity Ãha ##[200#<.>#10]## | ## ni«edhyena saha ## svaj¤Ãnopajananaæ prati yogyatà saiva rÆpaæ svabhÃvo yasya {p. 401} sa tathà tasya yadupalambha upalabhyopalabhamÃnadharma÷ sa Ãtmà yasya [200#<.>#10] tasmÃt | ##[200#<.>#10] vyaktam etad ity asyÃrthe | yad và upalambhaÓabdena j¤ÃnamÃtrasyÃbhidhÃnaæ | tena tu tattu*<8>*lyayogyatÃrÆpopalabhyamÃnasena iti samuccÅyate ity evaærÆpÃd anupalambhÃt | anyathà vyÃkhyÃne tÆpalabdhilak«aïaprÃptasyety asaÇgataæ syÃd iti | ## [200#<.>#10] anupalambhamÃtrÃd ity artha÷ | kim evaævÃdino 'pi sambhavati yenaivam ucyata ity Ãha -- ##[200#<.>#11] iti | ##[200#<.>#13] ## [67a] *<1>*##[200#<.>#12] yojyam | pa¤cÃvayavà yasyeti ## | "saækhyÃyÃtisadattÃyà kan" ity anena kan | pramÃïaæ ca tat pa¤cakaæ ceti paÓcÃt karmadhÃraya÷ kÃrya÷ ##[200#<.>#12] na ## iti ca pa¤cÃnÃæ pramÃïÃnÃæ madhye yatraikam api na jÃyata ity artha÷ | sati vastuni tadanudaya eva katham ity Ãha ##[200#<.>#15]ti | ##[200#<.>#19]r liÇgatvam api prakaraïÃt | ## saha ## i[200#<.>#25]ti yojyam |[210]## upalabdhirÆpabhÃvarÆpÃyÃ÷ | __________NOTES__________ [210] anyabhÃvarÆpÃyÃ÷ S ___________________________ kasmÃt sakÃÓÃt pramÃïÃntaraæ pratyak«Ãdikaæ nÃstÅty Ãha -- ## i[201#<.>#27]ti | ## iti [202#<.>#6] sÃmÃnyata÷ p­cchati | ## i[202#<.>#6]ti viÓe«ata÷ ##[202#<.>#6] yosau kevalapradeÓalak«aïo 'nyabhÃva÷ ##[202#<.>#7]ndriyajapratyak«alak«anena | etac ca prÃyeïa loko yasmÃt kevalam idaæ bhÆtalaæ ve*<3>*dyate tasmÃd ghaÂo 'tra nÃstÅti pratyayamukhena pratipadyata ity abhiprÃyeïoktaæ dra«Âavyam | ##[202#<.>#8] iti ca tasyÃpi pratyak«asya tadanupalambharÆpatvÃt vÃstavÃnuvÃdo boddhavyo na tu tasyÃnupalambharÆpatÃpratipÃdanam idÃnÅæ prak­taæ nÃpy upayuktam iti | ##[202#<.>#8] nÃbhÃvam ity arthÃt, tasya kevala*<4>*pradeÓopalabdhikÃla eva siddhatvÃd iti bhÃva÷ | nanu anupalabdhyà abhÃvavyavahÃra÷ sÃdhanÅyo na cÃsau pradeÓas tathety Ãha ##[211][202#<.>#8]ti | upalabdhe÷ karmasthatvÃpek«ayà tatparyudÃsenÃnyabhÃvasya tathÃtvam ity artha÷ | pratyak«aïÃbhÃvavyavahÃraæ pravartayitum anÅÓÃno 'sya mate ## vÃcyas tasya ##[202#<.>#10] pratipa*<5>*ttiÓabdena cÃbhÃvavyavahÃraikadeÓo j¤Ãnalak«aïo anu«ÂhÃnalak«aïo và vaktavya÷ | tasyÃæ sÃdhyÃyÃæ vyavahÃraÓ ca tad itaro dra«Âavya÷ | mƬhaæ pratipattÃraæ prati taæ sÃdhayati nÃmƬham iti ca samudÃyÃrtha÷ | amƬhasya {p. 402} tarhi kiæ nibandhano 'sadvyavahÃra ity Ãha -- ## i[202#<.>#11]ti | ##[202#<.>#13]syaiva prastÃvenÃlaæ na ki¤cit | atradharmottara÷prÃ*<6>*ha -- "tadekÃkÃraniyataæ paÂÅyo 'pi pratyak«aæ nÃbhÃvavyavahÃraæ pravartayatum alam ad­«ÂÃnÃm api sattvÃn nityaæ ÓaækyamÃnÃnupalambhavyabhicÃro hy abhÃva÷" iti | d­ÓyatvaviÓe«aïÃpek«ÃyÃæ cÃnupalabdhir evÃyÃteti cÃbhipraiti | atra tu yathà prativaktavyaæ tathÃsmÃbhi÷svayÆthyavicÃre vicÃritaæ vistareïeti tata evÃpek«itavyam iti | __________NOTES__________ [211] -pek«ÃyÃm S ___________________________ yady api bahuprakÃrÃnupalabdhis tathÃpi mÆlabhÆtaprakÃrapradarÓanÃrthaæ ##[202#<.>#21]ty uktaæ dra«tavyam | ##[202#<.>#28] saha viÓe«aïena upalabdhilak«aïaprÃptatvalak«aïena vartata iti | tathà ##[203#<.>#26]ti kÃraïavyÃpakayor yÃnupalabdhi÷ tadviviktapradeÓaj¤ÃnÃtmikà tallak«aïasyeti | ##[204#<.>#3]r iti kÃraïavyÃpaka*<8>*yor iti mÆlagranthasyÃpek«aïÃt saÇgatam idam | ##[204#<.>#10]ti ekadarÓanenÃnyadarÓane tathaikÃdarÓanenÃnyadarÓane 'pi bhÆyas tv aviÓe«aïatve ca kriyamÃïe lohalekhyatvapÃrthivatvÃdinà pratyayavat tallabdhÅ tadviviktapadÃrthaj¤ÃnÃtmike tayo÷ saædeharÆpatvÃt | tadabhÃvasya ca tayo÷ kÃraïavyÃpakayor abhÃvasyaca saædigdhalak«aïatà vÃcyà | etad eva vidarbhavacanena mÃtrayà darÓayann Ãha -- [67b] *<1>*## i[204#<.>#11]ti | ##[204#<.>#12] iti bruvato yathÃmalakaka«ÃyarasatvÃdinà saæskÃrÃdinà anyathÃbhÃvasambhave 'pi sÃhacaryÃdarÓanasaævÃdas tathà vivak«ite 'pi bhavi«yatÅti bhÃva÷ | ##[204#<.>#16] sambandho 'bhidhÃtavyo na tatpratibaddhatvaæ yathÃnyatra | ## i[204#<.>#16]tyÃder anupapattiprasaÇgÃt | pratibandhe ce«Âau ca sarve«Ãæ sÃdhanavattvena*<2>* ca sÃdhyavatÃæ sÃdhyÃbhÃvavattvena ca sÃdhanÃbhÃvavatÃm arthatÃæ dra«Â­ma(?) pek«atvepi vyÃptimator anvayavyatirekayor niÓcaya÷ sa¤jÃyate | soyam upÃnaÂadharmamÃtra (?) p­thivyÃcchÃdanaæ nyÃya÷ prÃya÷ prakÃro dra«Âavya÷ | jarannaiyÃyikÃbhiprÃyeïa ##[205#<.>#23]*<3>*grahaïam asya boddhavyam | adhunatanÃ÷ punar anvayavyatirekiïaæ paæcalak«aïam anvayinaæ vyatirekiïaæ caturlak«aïalak«aïam Ãcak«ata iti sÃmÃnyenanaiyÃyikagrahaïe vyÃkhyÃyamÃne tanmatÃvedanamasyÃveditaæ syÃd iti | saækhyÃyà guïatvena dravyÃÓritatvÃd##[205#<.>#28]ty Ãha | ## ity asyaivÃrthakathanaæ {p. 403} ##[206#<.>#3] iti | sÃdhyapratipak«asÃdhako hetu÷ ## | si«Ã*<4>*dhayi«itaviruddhaæ na vyabhicaratÅti | ##[206#<.>#6]paraæ rÆpam iti prÃguktam anuvartate | yathoktabÃdhÃpramÃïena sÃdhyadharmanirÃkaraïaæ ##[206#<.>#17] sÃdhye #<'sati >#[246#<.>#17] | ##[207#<.>#2] nipÃto 'nuvi«aye | ##[207#<.>#3]Óabdena prakaraïÃdÃkar«akani«këakalak«aïe yantre vaktavye | yathà kila kenacit kutÆhalinà kaÓcit tapasvÅ strÅrÆpadhÃriïÅ t­tÅyÃæ prak­tiæ paricaraïÃyogyÃæ ÓabdavÃcyÃm udvÃhya putraæ tadarthakriyÃæ và vyapadeÓena prÃrthyate tena tulyam idaæ yadavinÃbhÃvavikalaæ hetum upadarÓya dharmiïi sÃdhyakathanam iti manvÃna÷ paropahÃsapÆrvakamÃhÃcarya÷#<Óaï¬ham udvÃhye>#[207#<.>#15]ti mÆlamanÆdyasyÃtvaæ(rthaæ?) prak­te yojayan darÓayati -- ## i[207#<.>#15]ti | *<6>*## sÃdhyadharmiïi ##[207#<.>#16] sÃdhyadharmaprakÃÓanaÓaktiviyuktam | tadvaikalya¤ ca tasya tatra tadavinÃbhÃvitayÃni«Âe÷ | ÓabdÃrthasyaitadvyÃkhyÃnaæ praticchÃyayà dra«Âavyam | ##[207#<.>#15] padÃrthaæ tathaiva vyÃcak«Ãïa Ãha -- ##[207#<.>#16]ti | pariïÃyyapadena ca tatsaæbandhatvopadarÓanaæ tallak«itam | tallak«aïaæ*<7>* ##[212]##[207#<.>#17] prÃrthyate yÃcyata iti yÃvat | nanu cÃnyatrÃvinÃbhÃvyapi hetus tatra sÃdhyaæ vibhÃvayed iti ko 'yam upahÃsa ity Ãha ##[207#<.>#20]ti | yadambhas tallavaïarasaæ yathà sÃmudram | ambhaÓ cedaæ nÃdeyam iti prayoge caitad ucyata ity avaseyam | ##[207#<.>#21] lavaïarasatayà | __________NOTES__________ [212] m­gayate S | ___________________________ ##[207#<.>#25] hetuyopanÅte«u tathà darÓanÃt | ## [207#<.>#27] *<8>*abÃdhitasÃdhyadharmà | ##[208#<.>#13] bÃdhakapramÃïav­ttiniyatasya | vyÃpakÃbhÃve vyÃpyasyÃpy avaÓyam abhÃva iti bhÃva÷ | ##[208#<.>#20] sÃdhyabhÃvasya | ##[208#<.>#21]ti bÃdhakapramÃïe sati sÃdhyÃbhÃvÃd eva | ##[208#<.>#23] bÃdhakapramÃïav­ttyabhÃvepi và ## sÃdhyÃbhÃvasyeti prakaraïÃt | heto÷ sÃmarthyaæ ## tatpratipÃdayann Ãha ##[209#<.>#2] | kathaæ [68a] *<1>*hetusÃmarthyaæ pratipÃdayatÅty apek«ÃyÃæ yojyam -- ##[213]i[209#<.>#1]ti | {p. 404} ##[209#<.>#2] hetau ÓaturvidhÃnÃt tatrÃbÃdhÃyà anyathÃtvapradarÓanÃd ity artha÷ | ##[209#<.>#6] sÃdhyasiddhaye | yatrÃsau tadartham ##[209#<.>#6] | __________NOTES__________ [213] tatrÃnyathÃrtham iti S ___________________________ ##[209#<.>#9]Óabdo 'k«amÃyÃæ bÃdhÃnupalabdhir abÃdhetyÃdi yad ucyate tatra k«amyata ity artha÷ | ## i[209#<.>#9]ti nipÃtÃnipÃtasamudÃya÷*<2>* praÓne | ##[209#<.>#10] itir mÃtrÃrthÃnÃæ bhayahetur apÃdÃnam ity apÃdÃnatvÃd apÃdÃne pa¤camÅyam | ##[209#<.>#16]ÓabdenÃtra vacanavinyÃso vivak«ita÷ | praÓnÃrthasya kiæ ÓabdasyÃprayogepi kÃkur eva Óira÷kampasahità praÓnaæ prakÃÓayatÅty abhiprÃyeïa ##[209#<.>#16]ti vyÃca«Âe | bÃdhÃnupalabdhir abÃdheti abhidhÃnÃd ## i[209#<.>#16#<->#17]ty abhiprÃyavÃn para÷ prÃhoktam evai*<3>*tad iti | ##[209#<.>#18] sa hetur iti sÃmarthyÃt | ##[209#<.>#24] paramÃrthato 'sadbhÃvaniÓcayaæ ## | ##[210#<.>#6] bÃdhÃæ prati jÃtasaædehasya | ##[##]##[211#<.>#4] bÃdhakaj¤Ãna[ni]v­ttyÃsau sÃdhyabÃdhà | #<Ãdi>#[212#<.>#21]ÓabdÃd anumÃnaviruddhÃde÷ saægraha÷ ##[212#<.>#23] {15] pratyak«aviruddhÃdÅnÃm ##[212#<.>#23] svarÆpa*<4>*pradarÓanam | tadbhÃvÃyogÃd vi«ayatvÃyogÃt sÃdhakapramÃïasyÃnumÃnasyÃv­tter yad uktaæ "vyastohetor anÃÓraya" iti bhÃva÷ |[214]## i[213#<.>#9]ti pÃÂho yuktarÆpa÷ | kiæÓabdaviyukte tu pÃÂhe saÓira÷kampayÃkÃæk«Ã evaævadata÷ praÓno 'bhiprÃyagato dra«Âavya÷ | __________NOTES__________ [214] kathaæ -- yathà bÃdhÃvinÃbhÃvayo÷ S ___________________________ ##[213#<.>#14] tasya heto÷ lak«aïam | anvayavyatirekÃtmÃ## [213#<.>#14] | lak«aïaÓabdasya cÃsati bahuvrÅhÃvajahalliÇgatvÃt svaliÇgena nirdeÓa÷ | viruddhasyÃpi viparyaye samyagdhetutvÃt tadabhiprÃyeïa ##[213#<.>#23]ty uktam | ##[214#<.>#14]s tattvasiddhis tadayogÃt | ##[214#<.>#17]m iti vivak«itaikasaækhyatvaÓabdena pratipÃditam ity artha÷ | *<6>*##[214#<.>#21]tyalak«aïam etad ity asya | atrÃpi bÃdhitatvÃdirÆpÃntarayoginy api pÆrvayojitum upadarÓitam | ##[214#<.>#59]ty etaddhetubhÃvena viÓe«aïam | ##[215#<.>#3] sa eveti vivak«itaæ | nirastapratipak«atvam eva kuta ity Ãha -- ##[215#<.>#12] tathà {p. 405} bhÆtaviÓe«avati paÂÆ ##sÃdhye kvacid ##[215#<.>#13] saæbhavati sati | ##*<7>*##[216#<.>#7] sÃdhyÃvyabhicÃriïa÷ | ## i[217#<.>#14]ti pratyak«ÃdyadhikÃropi tenÃsaævÃdÃdÅtyÃdi«v ity abhipretaæ -- yad Ãha --vÃrtike kumÃrila÷-- "svargayÃgÃdisambandhavi«ayÃÓ codanà m­«Ã | pratyak«ÃdyadhikÃropi tair arthÃæsaægatir yata[215]" [ÁlokavÃ. 2.26] ityÃdi | __________NOTES__________ [215] ÁlokavÃrtike tu -- "pratyak«ÃdyagatÃthatvÃdÅd­gbuddhÃdivÃkyavat" iti uttarÃdharma ___________________________ ## i[217#<.>#14]tivÃrtikakÃrÃt pÆrvair iti vivak«itam | ##[217#<.>#16] ity adu«ÂakÃraïajanya*<8>*tvÃd ityÃdaya÷ | yathÃhakumÃrila÷-- "codanÃjanità buddhi÷ pramÃïaæ do«avarjitai÷ | kÃraïair janyamÃnatvÃl liÇgÃptoktyak«abuddhivad ||" [ÁlokavÃ. 2.184] ityÃdi | ##[217#<.>#20]ÓaækÃnimittasaæbhavÃt | #<ÃkroÓamÃtreïa >#[217#<.>#20] vipÆrvapak«e bhëikÃmÃtreïa | ke«Ãæ na kaÓciddhetu÷ syÃd ityÃha ## i[218#<.>#1]ti | ##[218#<.>#6] iti prÃktanenaÃcÃryagranthena | ##[68b]*<1>*## i[218#<.>#6]ty asyÃcÃryagranthasya sambandha÷ kÃrya iti | na ##[216][218#<.>#9] kenÃpi prakÃreïa nityÃnityavyavacchedahetutvam | tÃbhyÃm asyÃnvayavyatarekÃsiddher abhiprÃyeïaivokte | __________NOTES__________ [216] -hetutvam -- S ___________________________ ##[218#<.>#16] bÃhumÆddh...vÅrk­tya ##[218#<.>#17] phÆtkÃraæ mu¤cann ity artha÷ | ##[218#<.>#18]ÅÓvarasenajinendrabuddhiprabh­tibhi÷ | ## [218#<.>#20] anÃvaraïÅyam | mÅ*<2>*mÃæsakamatena niraætarà prÅti÷ svarge(rgo) vÃcya÷ | apavargas tu mok«a÷ | sa ca darÓanabhedÃd anekavidha i«Âa÷ | svargÃpavargayojanam evavaiyÃkaraïamatÃÓrayeïa darÓayann Ãha -- ##[219#<.>#1]ti |mÅmÃæsakamatÃÓrayeï#<Ãthave>#ty anena pak«Ãntaram Ãha -- ##[219#<.>#5] Ãtmatattvani«evaïÃt | ##[219#<.>#5] praÓastapraj¤ena | upa*<3>*hÃsepy ayaæ prayoga÷ prakaraïÃt j¤Ãtavya÷ | ## {p. 406} ##[219#<.>#8] iti vyÃcak«ÃïaÓ cotkÅlitam apanÅtaæ sÃdhanasÃmarthyaæ yasya ÓrÃvaïatvalak«aïasya heto÷ sa tathokto mÆlagrantha iti darÓayati | nanu tÃni vastÆni te ca puru«Ã÷ pratihetunaitadviparÅtarÆpopadarÓanadvÃrà tathÃbhÆtÃyÃ÷ saæpada÷ pracyÃvyante, na tu tena hetuneti kim ucyate ## ##[219#<.>#8] iti cet, satyam etat kevalaæ yasmÃd asau vidyamÃna eva svayaæ prÃpitÃyÃs tathÃbhÆtÃyÃ÷ saæpada÷ pracyÃvyamÃnà na samÃnajÃtÅyena pareïa *<5>*tÃni vastÆni tÃæÓ ca puru«Ãæs trÃyasva trÃyasveti phÆtkÃraæ viplavam ÃbhëamÃïÃnÅva svajÅvitam apek«amÃïa ivopek«ate | tasmÃt pracyÃvyà vayaæ taæ paraæ prayuktaæ ivety abhiprÃyÃd ado«atraya (?) iti cet, sarva¤caitat kiæ yo vastuto asaæbhavÃt pratihetur ityÃdidÆ«aïam avÃdhitavi«ayatve 'pi lak«aïe pratihetupa*<6>*dam apoddh­tyÃbÃdhapadaæ prak«ipya vaktavyaæ | ata evasmÃbhir etann idÃnam eva kiæ vastuto 'saæbhavadbÃdhatvam abÃdhitavi«ayatvam abhipretamutÃpratibhÃsamÃnabÃdhatvam api kiæ tadaiva kiæ và anye«Ãm api | tatrÃpi kiæ tadaivÃhosvid ubhayaæ vadÃpi (?) | anye«Ãm api kiæ tadaivÃtha kÃlÃntare 'pÅtyÃdi vikalpya sarvatra yathà *<7>*yogaæ dÆ«aïam upanayadbhir ÃtmanirÃkaraïe '...Ãdhi[ta]tvam ÃtmasÃdhanasya pratisaædhÃnalak«aïasya hetor viÓe«aïam apahastitam | tato 'nyair api jigÅ«ubhir abÃdhi[ta]tve viÓe«aïe sarvatraivÃnayaiva diÓà pratyavastheyam iti | ##[220#<.>#23] liÇgalak«aïam | j¤Ãnasyaiva ##[220#<.>#24] tvatpratyayena | etad eva sÃdhayann Ãha ##[220#<.>#24]ti | ##*<8>* ##[220#<.>#29] vÃcyvastunirapek«a eva | ## [221#<.>#1] arthapratilambho na syÃd evety artha÷ | ##[221#<.>#2] vikalpapratibhÃsina÷ sÃmÃnyÃkÃrasya | yady evaæ bÃhyasyaiva hetutvam astu tatkim anena prayÃsenety Ãha -- ##[221#<.>#3]ti | kathaæ tarhi vikalpÃrƬhÃnÃæ sÃmÃnyÃkÃrÃïÃæ paramÃrthato bÃhyÃÇgÃsaæsparÓinÃæ saæpÃdakatvaæ sÃdhyasÃdhanabhÃva÷ [69a]*<1>*kÃryÃdirÆpatvaæ cety ÃÓaÇkyÃha -- ##[221#<.>#4]ti | tasyaiva ## bÃhyavastudharmatÃm | bÃhyagataæ(tÃæ) tadvyÃv­ttirÆpatÃæ iti yÃvat | ##[217]##[221#<.>#4] bhedÃpratipattyà avidyamÃnanibandhanayÃdhyavasyanto ##[221#<.>#4] ekasminn apy arthe nÃnÃrÆpaæ k­takatvÃnityatvÃdi, ekatvaæ sÃmÃnyam anugÃmirÆpaæ, vyatirekaæ tayo÷ paraspara(raæ) dharmiïaÓ ca bhedaæ hetau *<2>*ÓaturvidhÃnÃt pradarÓanÃd ity artha÷ | sÃdhyasÃdhanabhÃvasamarthanÃrtham etad uktaæ dra«Âavyam | {p. 407} saævÃdakatvasamarthanÃrtham Ãha -- ##[221#<.>#5] iti | vastuni -- sÃdhye 'rthe | ##[221#<.>#5] saæbaddhasaæbaddhatayà | kÃryÃdivyapadeÓasamarthana(nÃ)yÃha ##[221#<.>#5]ti | kÃryÃdidarÓanadvÃrÃyÃtatvÃt tattvenÃdhyavasÃyÃc ca ##[218]##[221#<.>#5] ta eva iti prakaraïÃt | tena vyapadeÓa*<3>*nibandhanam iti ca vyapadeÓa "indriyam asthÃnam etad rÃjana (?)" iti nirdeÓavad dra«tavya÷ | __________NOTES__________ [217] anusmaraæto S | ___________________________ [218] kÃryÃdiliÇgavyapadeÓanibandhanaæ S | ___________________________ j¤Ãnasya bÃhyaliÇgarÆpatvaæ nirÃk­tya sÃmÃnyÃkÃrarÆpatvam api nirÃkurvann Ãha ##[221#<.>#7] iti | ##[221#<.>#8] vikalpÃvabhÃsina÷ | sÃmÃnyÃkÃrasya ##[221#<.>#8]ti ca vyÃcak«Ãïo 'lÅkarÆpatÃm apohasyÃbhipraiti | ##[221#<.>#9] av­k«avyÃv­tti*<4>*rÆpasya vicÃrato 'sadrÆpasya ##[219]##[221#<.>#9] iti | vikalpÃkÃrÃd bhedena pratyetum aÓakyatvÃt pratibimbasyeva pratibimbakasyÃpohasya athavà anayà vacanabhaÇgyà buddhayÃkÃro 'pi tathÃdhyasto 'poho vÃcya iti darÓitam anena | kathaæ tasya sÃmÃnyÃtmatvavyvasthety Ãha -- ## i[221#<.>#10]ti | ##[221#<.>#11]dhya[220]vasita*<5>*syety antaroktam anuvartate | evaævidhasyÃpi kiæ na vikalpÃtmatà | tathà ca j¤Ãnaæ kiæ na rÆpaæ liÇgasyety Ãha -- ## ##[221#<.>#11] iti | ##[221#<.>#11] anuyÃyitve | ##[221]##[221#<.>#12] vikalpasvalak«aïÃtmatà | ##[221#<.>#17] prastutÃyÃm | ##[222]##[221#<.>#17] evaævidhaæ liÇgasya rÆpam ity abhidhÅyate | ##[223][221#<.>#21] saæpratyayÃt | __________NOTES__________ [219] vikalpapratibimbacakrasya S | [220] vyavasitasya S | [221] vikalparÆpatà S | [222] svarÆpam abhi- S | [223] saæpratyayÃt S ___________________________ paramatÃpek«ayà ## i[221#<.>#28]ty ukta*<6>*m | tathà ## [222#<.>#1] iti, #<ÃlokamanaskÃrÃdÅnÃm >#[222#<.>#2] iti, vastuv­ttyapek«ayoktam | ## i[222#<.>#2]ti bruvato 'yaæ bhÃvo yadi tatra sÃdhyaæ na bhavet tadà tadavyabhicÃrivastudarÓanapranìikayà tatra j¤Ãnam eva na bhavet | yadi ca liÇge dhÆmÃdau mahattvÃdisamavÃyo na syÃt, yadi ca tasyendriyeïa saæyogo na*<7>* bhavet, tadà tadvi«ayaæ pratyak«am eva na bhavet | asati ca tasmin na liÇgini vij¤Ãnam utpadyeta tathÃlokà bhÃve 'pi tathaiva liÇgij¤ÃnÃnutpattir j¤Ãtavyà | tathÃsati manaskÃre 'sati | manaskÃrasÃdguïya iti boddhavyam | pÆrvavÃlliÇgij¤ÃnÃnutpattiÓ ca | ##ty eva pÃÂha÷ yatra pustake {p. 408} ##[222#<.>#9]ti pÃÂha÷ | tatra hiÓabdo 'piÓabdasya vÃrthe*<8>* dra«tavya÷ | ##[222#<.>#10] j¤ÃnaviÓe«atvÃt | ##[222#<.>#11] niÓcayasya | #<"sapak«e bhÃvena" >#[222#<.>#19] kiæ bhÆtenety Ãha -- ##[222#<.>#19] iti | ## vipak«e yo #<'bhÃva÷># tad##[222#<.>#21] kiæ bhÆtena sarvatra vipak«e yo 'bhÃvenety Ãha -- ##[222#<.>#20] iti | ## nimitte yasya ## sa tathà ##[222#<.>#21] | nanu ca darÓanÃdarÓananibandhanau sapak«Ãsapak«ayo[69a]*<1>*r bhÃvÃbhÃvÃv apy anyonyaviÓi«ÂÃv eva tat ko 'tiÓayo 'nenokta ity ÃÓaÇkyÃha -- ##[222#<.>#22]ti | pratibandhasÃdhakapramÃïav­ttyà ##[224]#<Ócito (tau) >#[222#<.>#23] na tu darÓanÃdarÓanÃbhyÃm ity arthÃt | ## i[223#<.>#6]ti vyÃptimÃntÃv ity artha÷ | __________NOTES__________ [224] niÓcitau S ___________________________ ##[223#<.>#10] tÃdÃtmyatadutpattisiddhivi«ayam | ##[223#<.>#19] bhÃvÃbhÃvayor eva | #<Ãk«ipyate >#[223#<.>#20] prakÃÓyate | utpattyatireki*<2>*ïyÃ÷ sattÃyà anutpatter ## ##[223#<.>#19]r iti vyÃca«Âe | ##[223#<.>#29] pratiyogyapek«ayà tadviviktapadÃrthalak«aïasya paramatÃÓrayaïena caivam abhidhÃnam ##[224#<.>#1] vyavahÃrayogyatÃm upayÃnti | ##[224#<.>#1] iti puæsa÷ | tathà ca ayatnasiddha÷ sarva÷ sarvadarÓÅty ÃÓaya÷ | ##[228#<.>#1]## iti sambandhyate | liÇgasya prak­tatvÃt ##[224#<.>#13] ity Ãha*<3>* | #<ÃcÃryeïa >#[224#<.>#21] itiÃcÃryadignÃgena |sÆtrakÃrÅyaniÓcitagrahaïasÃphalyam upavarïayatÃvÃrtikak­tÃsvÃnumatir atra darÓitaivety abhiprÃyeïa ÃcÃryavacanam iva k­tvà iha ##[224#<.>#21] ityÃdi | ##[225#<.>#3] vyÃptyÃnvaya÷ | sarvatra tadabhÃve avaÓyam abhÃvo neti pÆrvakam anuvartanÅyam | ##[225#<.>#9] ityÃdikavastu(-kas tu) mÆlasyÃdi*<4>*grantho anena subodhatvÃn na vyÃkhyÃta÷ | ayaæ tv asyÃrtho 'vaseyo ##[224#<.>#20] yata÷ pramÃïÃd anayor bhÃvÃbhÃvayor bhavati niÓcayas tadadhÅnatà tayor bhÃvÃbhÃvayo÷ sattà vyavasthety asyÃrthasya j¤ÃpanÃrthaæ niÓcitavacanaæ k­tam iti |ÃcÃryadignÃgak­taniÓcitagrahaïÃrthe bhÆya÷ saæhriyamÃïevartikakÃreïa katham asmÃ*<5>*bhir ity ucyata ity ÃÓaækyÃha -- ## i[225#<.>#9]ti | #<ÃcÃryak­te >#[225#<.>#9] sÆtrakÃrÃcÃryak­te | ##[225#<.>#9]#< asmÃkam abhimatatvÃd># i[225#<.>#10]ti vacanena caivaæÃcÃryasyÃbhiprÃyaæ darÓayati | tac ced asmÃkam abhimatam eva tadÃsmÃbhir evoktam iti | evaæ tÃvad anena vyÃkhyÃtaæ lak«yate punar ayam asyÃrtha÷ -- {p. 409} etad arthaæ sÆtrakÃreïapramÃïasamuccaye*<6>* -- mayà ca viniÓcayÃdau niÓcitagrahaïaæ k­tam ity abhipretyÃcÃryavÃrtikakÃreïÃvÃbhyÃm ity asminn arthe #<'smÃbhir># ity abhidhÃyÅti | dvayor arthayor bahuvacanaæ kena vacaneneti "asmadordvayoÓ ca" ity aneneti brÆma iti | ## iti pÃÂho÷ ##[225#<.>#12] iti tu pramÃdapÃÂha÷ | ##[225#<.>#15] j¤Ãnasyeti prakaraïÃt | ##[225#<.>#1#<...>#] "##"ty anuvartate | ##[226#<. >#] ity anena ca sÃdhye saty eva bhÃvo lak«itas tathà ##[226#<.>#1] ity anena asati sÃdhye abhÃva eva vivak«ita÷ | ##[226#<.>#9] iti tatrÃbhÃvavyÃv­ttyà bhÃvo vyavasthÃpyate | tatra bhÃvayÃv­ttyÃbhÃva iti | ##[226#<.>#10] iti bruvato*<8>*yaæ bhÃva÷ tasmin saty eva bhÃvo bhavit­tvaæ tadabhÃvo cÃbhÃva evÃbhavit­tvaæ evam eva heto÷ svagata evÃyaæ dharmo 'ta eva yatrÃnvayas tatra vyatireka iti svabhÃvahetusÃdhyam etad avati«Âhate | na tattvÃ(tv arthÃ)pattigamyam iti | nanu ca yady anayo÷ parasparÃntarbhÃvo na bhavet tarhi katham ekaæ vÃkyam ubhayaæ gamayet | tathà caitat pÆrvoktaæ [70a] *<1>*kiæ ...... rhÅti | ##[226#<.>#15] vyÃv­ttito bhinnasvabhÃvam eva santaæ tataÓ ca bhinnatvÃt anayor liÇgarÆpatvÃc ca p­thagavayavÃntaratvaæ yuktam iti bhÃva÷ | yady eka÷ svabhÃ...............yaduktapÆrvaæ tadavastham evety Ãha ##[226#<.>#16] ityÃdi | ##[226#<.>#16] ekavÃkyÃrtharÆpatvÃt ekavÃkyaprakÃÓyarÆ*<2>*......sapak«avipak«ayor bhÃvÃbhÃvayor aparasparÃk«epÃd iti siddhÃntavÃdinÃbhihitaæ kim anena tadapratividhÃyakena ## i[226#<.>#17]tyÃdinoktena ity ÃÓaÇkya pÆrvapak«avÃdimata eva ...............darÓayitum Ãha -- ##[226#<.>#17] iti | tadabhÃvo 'bhÃvo gamyate anyathà tadarthaivÃsyà vÃkyasya na syÃd ityÃ*<3>*.........ta iti vartate | ##[226#<.>#22] pratibaddhatva¤ ca hetor ity arthÃt | ##[225#<.>#22] tÃdÃtmyena tadutpattyà và | ##[226#<.>#23]ti vicÃrata etad avati«Âhate | yata ity abhiprÃyeïoktaæ ekavÃkyeneti pÅno devadatta ityÃdinà ##[225]## i[227#<.>#17]ti __________NOTES__________ [225] -vÃkyÃrthÃntara-S ___________________________ {p. 410} kadÃcit*<4>* .........pÃdanakÃle d­«ÂÃd ity abhiprÃyeïoktam -- ##[227#<.>#18]kavÃkyÃrthÃvatavantÃ(?)v ity artha÷ | ##[227#<.>#18] ekavÃkyÃrthÃntarbhÃvamÃtreïa niyamavadvÃkyavyapak«eyà kadÃcid d­«Âena tadantarbhÃvÃt | ekarÆpÃntarar bhÃvÃt tu ##[227#<.>#27]r neti vartate | ##[228#<.>#6]ti yathà tayà ka*<5>*......ta tathà bhinnarÆpÃv eveti | ##[228#<.>#19] ÓÃstrÃt | sarvadà cÃtra ##[228#<.>#15]grahaïaæ j¤Ãtatvopalak«aïaæ j¤Ãtavyam | j¤Ãta(na)Óabdena asyaiva vivak«itvÃt | etac ca purastÃd upadarÓitam eva | syÃd etat ye tÃvat j¤ÃtatvaÓabdena j¤Ãnam evÃbhidadhate te santÆktayà nÅtyà nirÃk­tÃ÷ | ye tu j¤Ãnakarmatvaæ j¤Ãtatvaæ*<6>* .........nirÃkriyante ity ÃÓaÇkÃyÃm Ãha ##[228#<.>#20] ityÃdi | ##[228#<.>#25] j¤ÃnÃpek«o 'pi | prakaraïam upasaæharann Ãha -- ## i[228#<.>#28]ti | trÅïi pak«adharmÃnvayavyatirekÃtmakÃni lak«aïÃni yasya sa tathokta iti sarvam avadÃtam | ÃcÃryaÓrÅdharmakÅrtiviracitasyÃsyahetubindusaæ*<7>*...............tha tattvaprakÃÓikÃæ ÂÅkÃæ paÂÅyasÅm Åd­ÓÅæ parÃrtham uddiÓya praïayatà niyataæ mayÃpi kim api puïyaæ upÃrjitaæ tad apy ahaæ parÃrtham upanayÃm iti manvÃno 'nekajanmÃbhyastak­pÃyogÃt sÃtmÅbhÆtaparÃrthakaraïo 'yaæ bhadantadharmÃkaradatta ##[229#<.>#1] ityÃdi pariïÃmanÃÓlokenÃha | asyÃyaæ samudÃyÃ[rtha÷ *<8>*##]##[229#<.>#2]#< viv­>#[226]##[229#<.>#3] iti | kÃyavÃÇmanomaunayogÃn munaya÷ pratyekabuddhÃdayas te«Ãæ ÅÓa÷ ÓÃstà buddho bhagavÃn savÃsanakleÓaparihÃïiyogenÃta(?)bhyas tasya prakar«aprÃptayà tÃyitvÃt tasya nayo nÅti÷ pravacanaæ tasya rÃddhÃnta÷ siddhÃntas tasya [70b]*<1>* ............k«aïikÃ÷ sarvasaæskÃrà ityÃdi pravacanÃrthasyÃnena yathÃvatprakÃÓanÃt ##tsita÷ pramÃïÃnupapannÃrthaprakÃÓanÃt ## nyÃyadarÓanÃdi[r i]ti tathà | aÓe«aÓ cÃsau sa ceti tathà | tasya ##[229#<.>#1] panthÃ÷ siddhÃnta ity artha÷ | k«ata÷ khaï¬ita÷ tadvairÆpyÃpÃdanÃd aÓe«a÷ kutarkamÃrgo yena sa tathà | taæ ##[227]## vyÃkhyÃya*<2>* ...............rthÃt | ##[229#<.>#3] kart­ ##[229#<.>#3] vimalacittasaætati ##[229#<.>#4] prak­«ÂÃæ sarvÃvaraïaprahÃïÃd iti sarvam anavadyam iti | __________NOTES__________ [226] vitatya S [227] vitatya S ___________________________ {p. 411} dÃridryadu÷khÃd abhiyogamÃtrÃd viÓuddhabuddher virahÃd abodhÃt | nÃstÅha sÆktaæ mama yat puna÷ syÃt gurorjitÃre÷sa khalu prasÃda÷ || kutÆhalenaiva yad­cchayà và mÃtsaryato do«ajigh­k«a*<3>*[yà vÃ] ......svata eva rÆpaæ vij¤Ãsyate 'syeti na varïayÃma÷ || k­to 'yamarcaÂÃloko nibandho bÃlabÃndhava÷ | yatra mÆrtir ivÃdarÓe d­Óyate svaparasthiti÷ || parÃrtham uddiÓya yathÃrthamarcaÂaæviv­ïya puïyaæ yadupÃrjitaæ mayà | nihantu tenÃvaraïÃni vidvi«o janontarÃyeïa vinaiva sarvathà || samÃptaÓ cÃ*<5>* ............... nibandha÷ || k­tir iyaæ paï¬itadurvekamiÓrasyeti |