Durveka Misra: Hetubindutikaloka
(subcommentary on Arcata's Hetubindutika on Dharmakirti's Hetubindu)
Based on the ed. by Pandit S. Sanghavi and Muni Shri Jinavijayaji:
Hetubinduñika of Bhañña Arcaña with the Sub-Commentary entitled âloka of Durveka Misra.
Baroda : Oriental Institute 1949, pp. 233-411.
(Gaekwad's Oriental Series, CXIII)


Provided by Helmut Krasser, Wien



#<...># = BOLD
%<...>% = ITALIC
*<...>* = SUPERSCRIPT
&<...>& = SUBSCRIPT



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




{p. 233}

paõóitadurvekami÷rakçto

hetubinduñãkàlokaþ |

[1#< b>#]#< | >#*<1>*#<namo buddhàya |>#

prahãõàvçtisaüghàtaü praõipatya tathàgatam |
vivçõomi yathà÷akti bhaññàrcañaguror giraþ ||
abhimànadhanà ye ca ye ca buddhidhanà janàþ |
na tadartham ayaü yatnas tasmàn naiva nirarthakaþ ||

sveùñadevatànamaskriyà hi puõyaprasavabhåmir ita÷ càntaràyarahità ãpsitaparisamàptir bhavatãty àgamàd vedità ÷iùñàcàrànurakùaõadharmà *<2>*càyaü dharmàkaradatto hetubindutãkàü cikãrùuràdita eva svàdhidaivataü stutipuraþsaraü namasyati | namaskàra÷lokakaraõe càkùepaparihàraudharmottarapradãpàditanãtidi÷à anugantavyau |

à÷ayaprayogabhedena hetvavasthàm ubhayãü svàrthaparàrthaprakarùabhedena phalàvasthàü dvayãü dar÷ayiùyate | asya hetuphalàvasthopadar÷anaü*<3>* munãndrasya namasyàbhimatà | bodhisattvàvasthàyàü hi bhagavàn anekajanmàbhyàsayogàt kalyàõamitrasaüparkàc ca prathamam à÷ayavi÷eùasampadam udapãpadat | yàm iha praõidhibodhicittam àtiùñhante tattvavidaþ | tasya parastàd à÷aüsitàrthasaüpàdanàya prayogavi÷eùam a÷eùam akàrùãt | yaü prasthànabodhici*<4>*ttam àcakùate | tasyopariùñàt prayogavi÷eùaprakarùapràpteþ paramapuruùàrthaphalaü sakalam alabdha | athàtaþ sattvopakàraü vividham abàdhitaü vyadhita |

    ata evàyaü #<yaþ saüjàte># [1#<.>#5#<.># [tyàdinàdau kaõñhoktàm akçta à÷ayàvasthàm | tadanu #<puõyaj¤àne># [1#<.>#6#<.># [tyàdinà prayogàvasthàm | tasya pa÷càt #<kçtsne># [1#<.>#7#<.>#]#< >#tyàdinà phalàvasthàm | tadanantaraü #<loka># [1#<.>#8#<.>#] ityàdinà ca sattvopakàràvasthàm iti |

yatra ca evaüvidho #<jinaraviþ >#[1#<.>#8#<.>#] #<taü namasyàmi># [1#<.>#8#<.>#]#< >#namaskàromãti sambandhaþ |

    upakàryopakàriõoþ samaü pravartamànà nirantaram udãyamànà ca mahattvayuktà mahatã ca sà duþkhàt duþkhahetor và samuddharaõakàmatà nàma yà karuõà tadàtmikà kçpà ceti tathà | #<saüjàtà >#*<6>*#<mahàkçpà># yasya sa tathoktaþ |

kiü kartuü sa tathàvidha ityàkàükùàyàm àha -- #<tràtum># [1#<.>#5#<.>#] iti |

{p.234}kiü tràtum ityapekùàyàü tràõakriyàkarma #<janam># [1#<.>#5#<.>#]#< >#àha |

    taü vi÷eùayann àha -- #<samagram># [1#<.>#5#<.>#] paripårõaü sakalam iti yàvat |

    punar api vi÷inaùñi #<vyasaninam># [1#<.>#5#<.>#]#< >#iti | vyasanaü duþkham, tadvantam | nityayoge càyaminirdraùñvyaþ | kçpà÷abdapratyàsatteþ *<7>*sàmarthyàt duþkhàt duþkhahetor và tràtum ity artho 'vatiùñhate | avivakùitàpàdanàd và anapàdànatvam |

    duþkhàd duþkhaheto÷ ca sarvasattvà mayà mocayitavyà ityà÷ayasaüpadyoginy avasthà à÷ayàvasthety ucyate |

    #<hetuþ >#[1#<.>#6#<.>#] nimittam, sàrvaj¤apadasyeti vakùyamàõasvàrthaprakarùapràptisàmarthyàd avaseyam | citikriyàbhisambandhàd dvitãyà |

kãdç÷am i*<8>*tyà÷aïkàyàü tadvi÷eùñum uktaü #<puõye>#tyàdi pa÷càd yojyam | #<puõyaj¤ànam ayaü># [1#<.>#6#<.>#] puõyaj¤ànasvabhàvam |

    anyathà vi÷inaùñi #<vipulaü># [1#<.>#6#<.>#] vistãrõaü mahàntaü yàvat | puõyaj¤ànasaübhàràv eva hi sàrvaj¤aü padam àvahataþ |

    puõyaj¤ànasaübhàropàrjanam eva sattvoddharaõàya prayogaþ | tena tatpadapràptyaiva sattvoddharaõasaübhavàt | anyathà tatpadàbhàvàt | [2a] *<1>*evaüvidhaprayogasampadyoginy evàvasthà prayogàvasthety ucyate |

    ayaü prayogaþ pràcãna÷ cà÷ayo dvàv etau pàraüparyeõa paramapadapràpteþ kàraõam iti tatpadapràptihetutvamàtravivakùayà, avasthàmàtravivakùayà ca hetvavasthà bhagavato vyapadi÷yate | bhedavivakùayà punar à÷ayaprayogàvastheti |

#<pracitya># [1#<.>#6#<.>#] upacitya rà÷ãkçtyeti yàvat | tathà*<2>*bhåtàdrisamà÷ritau samà÷rayaõàpekùàyàü paurvakàlikaþ pratyayaþ |

    kim evaükàraü cakàrety àha -- #<kçtsne>#[1#<.>#7#<.>#]tyàdi | yacchabdo 'tràpi sambadhyate | uttaratràpi abhisambhantsyate | kiü bhåtaþ san yas tam à÷rita ityàha -- #<vidhåte>#[1#<.>#6#<.>#]ti | sarvathà nirastaþ sàdaranirantaracirakàlàbhyàsàyàso yena sa tathà | matadvayà÷rayaõena*<3>* sadàvyàpanena icchàdhãnatvàt yogyatayà và vyàpanena upayuktakàrtsnye kçtsna÷abdaprayogàt sopàyaheyopàdeyàtmaka#<kçtsnaj¤eyavisarpiõã># càsàvàvaraõàdilakùaõasya malasyàti÷ayena prahàõàn #<nirmalapraj¤à># ceti tathà | saiva paràrthodayasthànatvàd #<udayàdrir># iva tathà | taü #<÷ritaþ># [1#<.>#7#<.>#] pràptaþ tadyogã *<4>*jàta iti yàvat | idam eva ca sarvaj¤asya padaü paramapuruùàrthaphalam | evaülakùaõaphalasaüpadyoginy avasthà phalàvasthety ucyate |

{p.235}hçdi bhavaü #<hàrdam># [#< >#1#<.>#8#<.>#] sadasatpathavivekavibandhakatvàt tama iva#< tamaþ >#[1#<.>#8#<.>#] aj¤ànam kayàcid vyapekùayà tu hçdo manaso bhedavivakùàyàü tadubhayatvam uktam. lokoktyape*<5>*kùayà và | tad#<apahanti># vidhvaüsayati dharmade÷anàdvàreõa anyathà ceti tathà |
    #<jino># màrajayanàdbuddho bhagavàn| kva hàrdatamopaha iti apekùayàm àha -- #<loke># [1#<.>#8#<.>#] iti | lokaviùayaü yac caitasaü tamas tasya hantà | lokasyaiva tathàbhåtatamasopahanteti yàvat lupya(kya)ta iti lokaþ | hàrdatamaþ *<6>*÷abdapratyàsatteþ pràõã j¤àtavyaþ | evaükàriõyevàvasthà sattvopakàràvasthety ucyate |

    sa eva vyasanijanatràõanimittakçpàdhàraõasàdharmyàt | raver api tadàgame tathàrthopvarõanàt | tadà tu vyasanaü rogo j¤àtavyam | udayàdrisamà÷rayaõasàmyàl loke tamopahatvasàdharmyàc ca | tadà *<7>*tattamo 'ndhakàraü draùñavyam | ravir iva #<raviþ># | råpakàlaïkàra÷ càtra kàvyaguõo dar÷itaþ |

    #<mårdhnà namasyàmi># [1#<.>#8#<.>#]#< >#iti ÷iraþ praõamayata evaüvidhaü vacanam avaseyam | tena kàyiko namaskàro dar÷itaþ syàn nànyathà | ÷abdànupårvãvi÷eùoccàraõena tu vàciko dar÷itaþ | kàyavyàpàravyàhàrayo÷ ca tadutthàpakamanaþpårvakatvàt *<8>*mànasiko 'pi iti sarvam avadàtam |

    sopàyasvàrthasampadàkhyànadvàreõeyaü namaskriyà iti tattvàvyàkhyànam udghçùñaü nàti÷liùña¤ceti nodghañitam |

    athavà anyathà vyàkhyàyate | paràrthaþ khalv ayaü ñãkàlakùaõo grantho 'bhipretaþ | para÷ ca viùayadoùà÷aïkàyàü ÷ravaõàya nàvadhatte | tata÷ cànavadhànaü viùayadoùà÷aïka[2 b.]*< 1>*yà vyàptaü tadviruddhopadar÷anena anavadhànaniùedhàrthaü vyàpakaviruddhaviùayavi÷uddhim upadidar÷ayiùur àha -- #<ya >#[1#<.>#5#<.>#] ityàdi |

ñãkàviùayo÷ cà(*<0>*ùaya÷ cà)càryadharmakãrtigranthaþ | tadviùuddhi÷ ca pravacanavi÷uddhyà, pravacanàrthasamarthanaparatayà àcàrya÷àstrasya tadekaviùayatvàt | tata÷ càcàrya÷àstravi÷uddhinibandhanapravacanavi÷uddhiü bodhayituü bhagavato guõedi*<2ta>*tvanirdoùate namaskàràpade÷ena dar÷ayati | upàyopadar÷anapårvakatathàbhåtapraj¤odayàdrisamà÷rayaõàbhidhànena bhagavataþ sarvàj¤ànavigamo dar÷itaþ |

sarvàj¤ànavaidhuryàd astu nirdoùaþ, sa tu svàrthaprakarùapràptaþ kasmàt parasmai sopàyaheyopàdeyatattvam upadi÷ati yena tasya tathàbhåtaü pravacanaü sambhaved ity ape*<3>*kùàyàü -- #<yaþ saüjàte>#[1#<.>#5#<.>#]tyàdinà mahàkaruõayà yogam upadar÷ayati | tato mahàkaruõà*<yà>*gàt samãcãnam upadi÷ati praj¤àprakarùayogàc ca bhåtaü samàdhà(sasàdha)namiti prakà÷itam | tenànupade÷o 'nyathopade÷a÷ ca vyudastaþ | yad àha --

{p.236}"dayayà ÷reya àcaùñe j¤ànàd bhåtaü sasàdhanam" [PV 1.284] iti |

tathà --

        "vaiphalyàdvakti *<4>*nànçtam"

iti | ata evàviparãtaj¤eyàdyupade÷advàreõa #<hàrdatamopahaþ >#[1#<.>#8#<.>#] saüvçttaþ ityarthàd eva vacanaü vi÷uddhaü dar÷itam | tadviùayatayà càcàryagranthavi÷uddhiþ | tadviùayatayà ca ñãkàvi÷uddhi÷ca sàmarthyàd àkhyàtà bhavati | ÷eùam samànaü pårveõeti |

    bhavatu bhagavato nirdoùatayà pravacanavi÷uddhiþ | tathàpyàcàryasya*<5>* vàïmanaso(sayo)r vaiguõyasambhavena tacchàstraü na vi÷otsyati ity à÷aïkyàcàryasyàpi jagadati÷àyipraj¤àyogapradar÷anena vàïmanaso(sayo)rvaiguõyàbhàvo #<nyàyamàrge>#[1#<.>#13#<.>#]tyàdinà dar÷ayiùyate | vàïmanaso(sayo)rvaiguõyaü hi jàóye sati bhavattena vyàptam | tadviruddhaü càtyantaprakçùñabuddhitvaü | tasmin sati katham bhaved ity abhipràyàt |

    *<6>*àcàryagranthavi÷uddhàv api tavaiva vàïmanasayor vaiguõyàt ñãkà avadàtà na bhaviùyati iti cà÷aïkya auddhatyaparihàràpade÷ena àcàryavacanàpekùayà àtmano jaóatvam abhyupetya vaidarbhyaparayà vacanam aïgyà #<tathàpi >#[1#<.>#15#<.>#] ityàdinà svavàïmanaso(sayo)r vaiguõyavaikalyam api prakà÷aiùyate |

    àdau kasya*<7>*cit pàr÷vasthasya a÷rutaitatpårvapakùavàdivacanasya tatrànàdçtasya và vyàkhyàtagranthavyàkhyànena carvitacarvaõam anutiùñhatà tvayà [kathaü] tattvàti÷ayaprakà÷analakùanaü màdhuryam antastçptikaram àsàdayitavyaþ (vyam) tat kim evam àcaritam iti tvarayàbhipràyaü svayam udghàñitaü vighañayitum àha -- #<varaü hi >#[1#<.>#10#<.>#] ityàdi | --

tvaràyogino 'sya pårvapakùaü kùe*<8>*payitvà tu te evà÷aïke niràkurvann àha -- #<nyàyamàrge>#[1#<.>#13#<.>#]tyàdi |

    pårvavyàkhyàne tu varam avyàkhyàte 'nyatra kle÷aþ kriyatàü yatra rasavi÷eùàsvàdaþ sambhavã, na punar atra tadasambhavàd iti à÷aïkàyàm idaü yojyaü | uttaràbhyàü tu ÷lokàbhyàü svakãyauddhatyaparihàraþ kevalaþ kçta iti |

    dharmakãrter imàni vacanàni teùu | àkçùñarasaü hi ra[3a]*< 1>*sanãyaü #<carvita>#m ucyate | amãùàm api bahubhir vyàkhyàtatvena àkçùñarasatvàt carvitam iva carviteùu #<carvaõaü >#[1#<.>#10#<.>#] rasàsvàdàrtho vyàpàravi÷eùaþ | acarvitacarvaõaråpàdavyàkhyàtànyagranthavyàkhyànàd iti prakaraõalabhyam avadhim abhisambandhàya (sandhàya) ki¤cid iùñau -- #<varam >#[1#<.>#10#<.>#] ity avyayam àha |

{p. 237}"varam adya kapotaþ ÷vo mayåràt", "mçtàd varaü durbalate"tyàdi yàvat | na punar aca*<2>*rvitànyagranthacarvaõam iti buddhisthãkçtavarjanãyàïgam eva caivam àha | sàmarthyagamyatvàc ca varjanãyatvenàbhimataü nàvàdãt | `#<api>#` nyàyataþ sambhàvanàm àha |

    anye punar anipàtam eva ÷reùñhavacanaü carvaõasamànàdhikaraõaü #<vara>#÷abdaü varõayanti | na kevalam acarviteùv iti #<càpi>#÷abdaü vyàcakùate | mahato 'pi mahãyàüsamàcàryam | viduùa÷ cà*<3>*sya sarvathaivàbhidhànaü draùñavyam |

    nanu ca vyàkhyàtatvàd àntaratayà niùpãóitasya manàg api màdhuryàbhàvàd eva tadapràptau kathaü #<varam># ity abhidhãyata iti à÷aïkya prativaståpamàlaïkàreõa prativacanam àha #<niùpãóitàpi >#[1#<.>#11#<.>#] iti | #<mçdvãkà># dràkùàphalam | #<kimaþ># kùepe prayogàt naiva #<jahàtã>#ty arthaþ | anayà vacanavyaktyà *<4>*asåyàm api | gambhãràõàm àcàryagiràü nånaü na sarvam arthajàtam yathàvat pårve vyàcakhyur atas tathàvidharasàsvàdas tena bhaviùyatãti nitaràü vàcyam iti såcayati | pårvapakùaniùedhàbhipràye #<hiþ>#[1#<.>#10#<.>#]#< >#yasmàd arthe, vyaktam ity asminn arthe và |

    #<nyàyamàrgaþ >#[1#<.>#13#<.>#] yuktimàrgaþ eva #<tule>#tyantarnãtaniyamaþ samàsaþ | #<ekatra >#[1#<.>#13#<.>#] ity ayaü ÷abdaþ kà*<5>*kàkùivad ubhayor api pàr÷vayor vyàpriyate | tenàyam arthaþ #<jagat># karmabhåtam #<ekatra># ekasmiüstulàntarvartamànam #<ekatrà>#vasthità yasya #<matir jayed># adharãkuryàt | #<jayed># iti sambhàvanàpadam etat | yanmater jagad abhibhavanaü sambhàvyate ity arthaþ | ÷akyàrthaü và | jagaj jetuü ÷akteti yàvat |

    #<tasya >#[1#<.>#14] evaümateþ #<giraþ >#[1#<.>#14#<.>#] vàca*<6>* | #<parokùàrthe>#tyàdyàtmikàþ | kvati vadansvavyàkhyeyatayà tàn saübhàvayati | duravagàhatayà #<gambhãràþ># [1#<.>#14#<.>#] | ata eva kvety àha |

    #<ahaü jaóadhãþ kva ce>#ty anena tadavyàkhyàtçtvenàtmànam asaübhàvayan dårãkaroti |

    #<tathàpi >#[1#<.>#15#<.>#] ity anena nipàtasamudàyena prakçtaü pratisamàdhatte |[1]#<yàn uddi÷ya >#[1#<.>#16#<.>#] yàn adhikçtya *<7>*yadartham iti yàvat | #<mayàpi>#[1#<.>#16#<.>#]evaüvidhenàpi mayà | vaktroktipakùe tv àcàryaü prati jaóadhãr iti bruvatà lokaü prati viparyayo 'ntarnihitaþ |


__________NOTES__________

[1] ñibetanabhàùàntaram à÷ritya "teùàü kçte" ity evaüråpaþ pàñho 'smàbhiþ kalpitaþ mudrita÷ ca| kintu imàü ñãkàm à÷ritya tatratyamålapàñhaþ "yàn uddi÷ya" ity evaü påraõãyaþ |
___________________________



#<mandamatayaþ santi mattopi kecana >#[1#<.>#15#<.>#] iti vidarbhavacanena durjanamanas toùakareõa -- yadi durjano mayi nàhatya yadà carati tadà bahubir evàcàryàbhipràyo na samyagvyaj¤àyãti bahujanodde÷enaiva *<8>*mayaitad vibhajyate | anyathà tu sopi janaþ {p. 238}pårvàdapavyàkhyànagranthàdàcàryagranthàrthaü j¤àsyati | na hy aj¤o j¤akçtàd eva ki¤cid avagacchati nànyata iti niyamaþ | tataþ katham aham asmin niùphale mahãyasi prayàse pravarteyeti dar÷ayati | pårvavyàkhyàne punar auddhatyaparihàramàtraparaü vivakùitam etan naitat paryavasànavyàpàram iti [3b] *<1>*sarvam anavadyam |

    avacchedyàvacchedakabhàvenàvasthitau vi÷iùñau vàcyavàcakarà÷ã #<prakaraõam >#[1#<.>#18#<.>#] tasyà#<rambha >#[1#<.>#18#<.>#] àrabhyata iti kçtvà | sàmarthyàt tadàdis tatra #<prayojanaü >#[1#<.>#18#<.>#] phalaü prakaraõasyety arthàt | idaü ca ÷àbdãïgatim à÷rityoktaü draùñavyam | àrthena tu nyàyena prakaraõàbhidheyasyànumànasya prayojanaü parokùàrthapratipattiråpaü vyàkhyàrthatayà j¤àtavyam | *<2>*tathà hy anumanavyutpàdanam evànena kasmàt kriyate ? yasmàt paroksàrthapratãtis tadà÷rayà | atas tatparaü vadan vàkyam iti saiva vàkyàrthaþ | etac ca #<"parokùàrthapratipatter anumànà÷rayatvàt" ity anena tu >#[3#<.>#23#<.>#] ityàdinà parastàlle÷ato nirne(rõe)ùyata iti |

    #<tat >#[1#<.>#16#<.>#] prayojanàbhidhànam | #<co >#[1#<.>#16#<.>#] avadhàraõe #<pravç>#[#<ttya>#]#<rtha>#mity asmàt paro draùñavyaþ | #<itiþ >#[1#<.>#19] *<3>*evam arthe | #<kecidvyà>#khyàtàro manyanta iti vi÷eùaþ [iti ÷eùaþ]ta eva tadanusahàyakam anyaü sàkùiõam upakùipanta àcakùate #<tad uktam >#[1#<.>#20#<.>#] ityàdi | #<kasyacid >#[1#<.>#21#<.>#] ity anena sarvaü saügçhõàti alpasyetarasyàpi vety arthaþ | ata eva pårvasmàd avi÷eùapradar÷anàrtho #<và>#[1#<.>#21#<.>#]÷abdaþ | #<yàvat>#[1#<.>#22#<.>#] ityavyayam avadhau | #<noktam >#[1#<.>#22#<.>#] ity asmàt paro 'stir bhavantãparaþ *<4>*sàmànyapràya[þ] siddho draùñavyaþ | #<tàvad># iti *<pa>*rvavadavadhau | #<tac>#chàstraü #<tac># ca karma #<kena gçhyatàm >#[1#<.>#22#<.>#] pravçttiviùayi kriyatàm |

    #<kimaþ># ksepe prayogàt na kenacid ity arthaþ |

#<tat >#[1#<.>#24#<.>#] ÷rotçpravçttyarthaü prakaraõàdau prayojanàbhidhànam #<ayuktam >#[1#<.>#24#<.>#] |

    nanu yenàbhipràyeõa tais tatpravçtyartham upavarõyate sa evàbhipràyo bhavatà nà*<5>*bodhi tat katham etat pratiùidhyata ity à÷aïkya #<yata >#[1#<.>#24#<.>#] ityàdinà tadabhipràyam udbhinatti | #<iti>#nà [1#<.>#24#<.>#] vacanasyàkàram àha | taü #<prati prakaraõasyopàyatàü ni÷citya># #<pravçttiþ syàd># yathà syàd iti prakaraõàt |

    kimupàyani÷cayena teùàm ity àha --#< anupàya >#[1#<. >#25#<.>#] iti |

    #<prekùàvatàm>#[2#<.>#1]iti kàkàkùinyàyena dvayor api pàr÷vayo*<6>*r abhisambadhyate |

    upàyani÷cayepi kasmàt pravçttir ity àha -- #<tadarthitayà >#[2#<.>#1#<.>#] tasya phalasyàbhilàùeõa | kva pravçttir ity àha -- #<prakaraõasya ÷ravaõaü >#[2#<. >#1#<.>#]#< àdi>#grahaõàt cintàdeþ {p. 239} saügrahas tatra | #<iti >#[2#<.>#2] hetau | #<tad abhidhànasya >#[2#<.>#2] tasya prayojanasyokteþ | #<arthavattà >#[2#<.>#2] saphalatvam #<varõyate >#[2#<.>#2] tair iti prakaraõàt |

    yadi sopapatti*<7>*kam etat tais tathopavarõitam tarhi sundaram evety àha -- #<na caitad iti >#[2#<.>#2] | #<co># 'vadhàraõe | #<etad># anantaropanãtopapattigarbhitaü tad abhidhànaü #<na># yuktyà saïgatam |

#<tad upàye >#[2#<.>#3] tasya prayojanasyopàye | #<tadbhàvaþ >#[2#<.>#3] tad upàyatvam | tasya #<ni÷cayàt >#[2#<.>#3] | #<sasyadyupàye bãjàdau >#[2#<.>#4] pravçttiþ |

    #<avadhçte>#[1#<.>#4]tyatràntarbhåto õijartho draùñavyaþ | tena #<avadhrtaþ># avadhàrito #<bã>#*<8>*#<jàdi bhàvo># yais teùàm | karùakà api bãjàdiviùaye buddhipårvakàriõa iti prekùàvattvapuraskàreõodàharaõam |

nanu yathopeyàrthinàm upàyàni÷cayena pravçttau prekùàvattve kùatis tathopeyàni÷cayepi pravçttau kiü na tatkùatir ity àha #<upeye tu >#[2#<.>#6] iti | #<tuþ># pårvasmàd asya bhedaü dar÷ayati |[2]#<bhàvini >#[1#<.>#6] iti hetubhàvena vi÷eùaõam | #<ani÷cayepi >#[2#<.>#7] ity upe[4a]*< 1>*yasyeti prakaraõàt |


__________NOTES__________

[2] hetubinduñãkàyàþ prater atra truñitatvàt "bhàvini" iti padaü pårayitvà na mudritaü nirdiùñapçùñhe, tathàpi "upeye tu" ity anantaraü tatpadaü tatra sthàpyam eva àlokànurodhena | 32 he.
___________________________



    #<itiþ >#[2#<.>#8] sambhàvanàyà àkàraü dar÷ayati | etad uktaü bhavati -- ÷akyani÷cayam ani÷citya pravartamànàþ svakartavyàkaraõàd upàlabhyàþ, na tv a÷akyà(kya)ni÷cayam iti |

    yady evaü prakaraõasyàpi prayojanavi÷eùaü pratyupàyabhàvaü ni÷citya tadarthitayà pravartiùyanta iti àha -- #<ni÷caya÷ ca >#[2#<.>#10] iti | #<co># 'vadhàraõe |

    kasmàn nàsti ity àha -- #<÷abdànàm >#[2#<.>#11] iti |

    na*<2>*nu ca vàcyavàcakabhàvalakùaõapratibandhasadbhàvàt pratibandhàbhàvo 'siddhaþ | tathàhi -- yadi ÷abdasya vàcaka÷aktir arthasya ca vàcya÷aktir vastusatã na syàt tadà pauruùeyã syàt| puruùàdhãnatve ca ÷akteþ -- yo 'yam "÷abda eva vàcako 'rthasya, artha eva vàcyaþ, na tv arthaþ ÷abdasya vàcakaþ" iti dçùño niyamaþ, sa na syàt | puruùecchàyà avyàha*<3>*taprasaratvàt | na ca niyamavilopo 'sti | na hãcchann api samayakàraþ puruùo 'rthe vàcaka÷aktim, ÷abde ca vàcya÷aktim arpayituü pàrayati | tasmàd yathà ghaña-pradãpayoþ prakà÷yaprakà÷aka÷aktir vaiparãtyamananubhavantã niyamavatã vàstavã tathà ÷abdàrthayor api vàcyavàcaka÷aktir niyamavatã vàstavyeveti |

{p.240}atrocya*<4>*te | yady artha÷abdamàtràpekùayà niyamaþ pratipàdyate tadàsàv asiddhaþ | tathàhi -- saïketava÷àt tçõajåñàdir artho yathàrthàntarasya mamatvakriyàvi÷eùavidhàtàdilakùaõasya prakà÷ako vàcakas tathà samayasàmarthyàd evàrthaþ ÷abdasyàpi vàcako bhavaty eva | tad yathà bhåtahastalakùaõàyàü kalàyàü *<5>*kaniùñhàdyà aïgulyaþ kakàràdãnàü tatparvarekhà÷ càkàràdãnàm | na ca ÷abdasyàpi arthaprakà÷anàd arthapratãtijananàd anyadvàcakatvaü nàma |

    atha ghañàrtho ghaña÷abdasya vàcako na bhavatãty ucyate | hanta! tasyàpi saïketava÷àt tathàbhàvaþ kena nivàryate? | "yadàhaü yuùmabhyaü ghañam a*<6>*rthaü dar÷ayàmi tadà ghaña÷a damuccàrayitavyam, anyathà và j¤àsyatheti" -- tadà kiü tasya tathàtvaü na bhavati? | yadi satyavàdã bhavàn naivaü vaktum arhatãti yat ki¤cid etat | tasmàt siddhaþ pratibandhàbhàvaþ |

nanu ÷abdasya tàvad vaktukàmatàyàü asti pratibandhaþ | sà ca yathàvas tv eva vartata iti praõàlikayà bàhye prati*<7>*bandhàt ÷abdasya pràmàõyaü ko 'pahastayed ity à÷aïkyàha -- #<vivakùàyàm >#[2#<.>#11] iti |

    #<apiþ >#[2#<.>#12] vi÷eùavivakùàyà abhyupagame | vastvanatikrameõàpi kvacid bhavatãti #<niyama>#grahaõam | #<tataþ >#[2#<.>#12] iti vivakùàyàü pramàõàt ÷abdàt |

syàd etat -- ye yam arthaü yathà vivakùayà viùayãkurvanti vaktàras te tathaiva tam artham anutiùñhanti ity atra apy evaü vivakùitur evam evànuùñhànaü*<8>* bhaviùyatãti ni÷caye kuto ni÷cayàbhàvaþ ity à÷aïkyàha -- #<na hi >#[2#<.>#13] iti | #<hiþ># yasmàt |

    kathaü tathànuùñhànaniyamàbhàva ity àha -- #<visaüvàde>#[2#<.>#14]ti |

    "saritastãre ÷arkarà÷akañaü paryastam àste | tadàgacchata bho gacchàmaþ" ity abhidhàyàpy anyathà pravçttidar÷anàt #<loke >#[2#<.>#15] vyavahartari jane | sarvagranthakàravacane 'pi #<anà÷vàsàt >#[2#<.>#16] àsthàyà abhàvàt |

    prayojanà[4b]*< 1>*bhidhànàt prakaraõasya tadupàyabhàvaviùayo 'rthasandehaþ pravçttyaïgam upajàyate | tata÷ ca prakaraõe pravçttir arthinàm iti prakaraõasya prayojanavi÷eùaü pratyupàyatvasaü÷ayaü pravçttyaïgakartum àdivàkyam uktam iti mataü pa÷càtdharmottaràdinàpy arthàt dar÷itaü yeùàm, tàn kañàkùayann àha -- #<prayojane>#[2#<.>#17]tyàdi |

    #<prakaraõasya >#[2#<.>#17] iti prathamato yojya*<2>*m | #<tasya tasmin># và #<upàya>#s tadbhàvastattà saiva[3]#<viùayo># yasya sa tathà |


__________NOTES__________

[3] asmàbhiþ "tadupàyatàviùaye" iti pàñhaþ kalpayitvà mudritaþ kintu àlokam à÷ritya "tadupàyatàviùayaþ" iti pàñhaþ kalpanãyaþ |
___________________________



{p. 241} kasya tadupàyatety ekade÷àkàïkùàyàü tu #<prakaraõasya >#[2#<.>#17] iti ÷rutatvàd draùtavyam |

#<janyate >#[2#<.>#18] jàyate | ata eva "janiþ kartuþ prakçtiþ" [Pà. 1.3.23] ity anena labdhàpàdànasaüj¤akàt pårvaü pa¤camã |

#<tataþ >#[2#<.>#18] sandehodayàt | #<tadbhàvanirdhàraõàya >#[2#<.>#18] tadupàyani÷cayàrtham | #<kçùãvalo >#[2#<.>#18] hàlikaþ | àdi[2.18]÷abdàt *<3>*tad itaraþ | aïkuràdijananayomyaü #<bãjaü>#, tadviparãtam #<abãjam[4]># | #<tadavadhçtaye >#[2#<.>#18] tanniyamàrtham |


__________NOTES__________

[4] atràlokasammataþ ñãkàpàñhaþ "bãjàbãjàvadhçtaye" na tu yathà mudrite labhyate "bãjàdyavadhçtaye" iti |
___________________________



#<cet >#[2#<.>#19] iti paràbhyupagame sarvatra | #<na >#[2#<.>#19] iti yuktatvenàbhimatàü pravçttiü pratiùedhayati | hetum àha -- #<prayojane>#[2#<.>#19]ti |

asati vacane kathaü sambhava ity àha -- #<tatsàdhake>#[1#<.>#20]ti | #<tasya >#[2#<.>#21] saü÷ayasya |

"anumànavyutpattiþ prayojanam asya" ity*<4>*anabhidhàne vi÷iùñaü prayojanaü prati prakaraõasyopàyatvaü katham iha sandigdhe vidagdha ity à÷aïkyàha -- #<anumàne>#[2#<.>#21]ti |

#<dar÷anàt >#[2#<.>#22] ity upalambhàt | sàmarthyàt teùàü ÷ravaõàdity artho 'vasàtavyaþ |

ayam atrabhaññàrcañasyàbhipràyaþ -- yadvyutpattya yo 'rthã÷rutatadupàyagranthasambhava÷ca sa kasyacid granthasya dar÷anàt tasya càrthitva*<5>*viùayopàyabhàvaü prati sàdhakabàdhakapramàõàpratisaüvedã tathàvidhavacanam antareõàpi arthitvamàtracodito 'rthitvaviùayopàyabhàvaü saü÷ayàno jij¤àsàdita evànyatra àdivàkyaviyukta iva granthe pravartiùyati(te) -- tatpàñha÷ravaõàdilakùaõàü pravçttim àcariùyati | anyathà àdivàkyavikale bhåyasi ÷àstre pravç*<6>*ttir na syàt | tatra ca yad eva pravçttinibandhanaü tad atràpi bhaviùyati |

nàpi àdivàkye saty apy à÷vàso yujyate, anyatpratij¤àtavatàm api anyavyutpàdanadar÷anàt | yathàtaþ (yathà --"athàtaþ) dharmaü vyàkhyàsyàmaþ" [VS 1.1.1] iti pratij¤àya ùañpadàrthãpratipàdanaükaõàdasya |

    tato niùphalaivàdivàkyakriyà syàd yadi tadviùaya*<7>*saü÷ayotpàdanene pravçttyarthaü tad upavarõyate | anyathà tv àdivàkyepi katham iva pravarteta ÷roteti? |

    {p. 242} anayaiva carcadvàràdharmottaràdimatepi pratyavastheyam | tathàhi --yady arthasaü÷ayaü prakaraõe pravçttyaïgaü kartum abhidheyàdãni abhidhãyanta àdivàkyena, tatkaraõàd eva ca taphalam upavarõyate, tarhi tatraivàdivàkye kathaü pravçttiþ*<8>* ÷rotéõàm asati tasyàdivàkyasyàbhidheyàdyabhidhàyake vàkyàntare' iti prùñodharmottaràdiràcaùñàü tàvat |

    kà pravçttir àdivàkya iti cet; tasya pañhanaü ÷ravaõam arthàvagàhanam | anyathà prakaraõepi kà pravçttir iti tulyacodyam | vyàkhyàtçvacanàt tatra pravçttau prakaraõe 'pi kà kùatiþ? | tadvacanaü krãóàdyartham anyathàpi [5a]*<1>*saübhàvyata iti cet; samànam idam anyatràpi | jij¤àsayà pravçttau càdivàkyaü vaiyarthyam a÷nuvãta | àdivàkyavikala÷àstrapravçttyaiva ca prayàsàlpãyastvàt | tatra tadantareõàpi pravçttir nànyatreti prativacanaü pratikùiptam | tasmàd dåram api gatvà tenedam abhidhànãyaü yad evàsmadabhimatam iti kim atinirbandhena [kç]taü bahutithena doùeõa |

    saü÷ayasya *<2>*svaråpam upadar÷ayann àha -- #<kim asya >#[2#<.>#22] iti | #<na và ki¤cidi>#[2#<.>#22]ty anena ni÷cayenànyànusaraõabãjaü dar÷itam |

    saüprati prayojanavi÷eùaü prati prakaraõasyopàyabhàvasaü÷ayaü tadabhidhànàt pràõ nyàyapràptaü pradar÷ya prayojanamàtràpekùayàpi tasyopàyatvasandehas tadabhidhànasya purastàt sambhavã tato 'pi prakaraõe pravçttir avyàhateti dar÷ayan *<3>*tatraivàbhyccaye hetum àha -- #<api ca >#[2#<.>#23] iti |

    #<evaü jij¤àsoþ >#[2#<.>#24] ity etajjij¤àsàta ity arthàt |

    pravçttyupayogiprayojana÷ånyaü #<niùprayojanam >#[2#<.>#24] tadviparãtaü #<prayojanavat >#[2#<.>#24] | #<uta >#[2#<.>#24] iti pakùàntaràvadyotane | anena prekùàpårvakàri[tva]prayuktatvaji(prayuktaji)j¤àsà dar÷ità | saprayojanatvànusaraõe kadàcid asmadabhimatam api prayoja*<4>*naü sambhàvyata iti bhàvaþ | ata eva vyanakti -- #<asmadabhimatena và >#[2#<.>#24] iti | #<iti>#nà [2#<.>#25]#< >#jij¤àsàyàþ svaråpaü dar÷itam |

    #<vyarthaþ >#[2#<.>#25] niùphalaþ prayojanapratipàdako #<vàkya>#sya prastàvàdàdivàkyasyo#<panyàsaþ >#[2#<.>#26] pradar÷anam |

    yady evam artho vàkyopanyàso vyarthas tarhi kim arthaüvàrtikakàreõàkàrãty à÷aõkya #<tasmàd># [2.27] ityà*<5>*dinopasaühàravyàjena phalam asya dar÷ayati | yasmàd evam arthaþ sambaddhaþ tasmàddhetoþ |

    #<kartuü pratipàdayituü và nàrabhyate >#[2#<.>#28] nànuùñhãyata iti yathàsaükhyaü sambandhaþ | tayoþ sàdhyayoþ yathàsaükhyam evodàharaõe pràha |

    {p.243} #<itiþ >#[3#<.>#2] pratiùedhyasya tatkaraõapratipàdanànuùñhànalaksaõasya vyàpakasyànupa*<6>*labdher àkàraü kathayati | tayà #<pratyavatiùñhamànasya >#[3#<.>#2] pratyavasthànaü kurvataþ | tasyà #<asiddhatà>#, yasyà #<udbhàvanaü >#pradar÷anaü tad #<evàrthaþ># prayojanam, tad yathà bhavatãty upanyasanakriyàyà vi÷eùaõam etat |

    àdãyate asmàd iti #<àdiþ >#[3#<.>#3] tatra | asmàt khalu arthà àdàya àdàya vyàkhyàyanta iti |

    syàd etat -- vacana*<7>*syàsya bahir arthe pràmàõyàbhàvàt katham asau tadvacanàt tadasiddhatàü budhyate? | yadi parasmàdasya tadviùayo 'rthasaü÷ayaþ pravrttyaïgaü jàyata iti tad eva matamàyàtam iti kim anena masãmrakùitakukkañanyàyenàcariteneti |

    atràcaùñe -- kevalaü yaþ pratipattà sati prayojanàdau prekùàpårvakàriõaü kartàraü *<8>*niyamena àdau tadvàdinaü manvànaþ tadarthaü vacanam asyàpy apa÷yann aprekùàvatprayuktatvagarbhaprayojanàdikam atràpi jànãte, taü pratipattçvi÷eùaü pratãdam akçtàdivàkyaüvàrtikakçd iti | anyathà katham asau niùprayojanaü cedi(dami)tyàdi niþsandigdham abhidadhyàt |

    àdyasya tåktayà nãtyà pravçttir avyàhateti sarvam avadàtam |

    atra*<1>* [5b]bhaññàrccañamate sarvair evadharmottaràdimatànusàribhiþ paràkramyate | ittham asmàbhir idaü gamitam | etac ca sàdhv asàdhu và madhyasthayà dhiyà sadbhir eva vij¤àsyata iti |

    pårvaü sàmànyena prayojanàbhidhànam àkhyàtam idànãü vi÷eùeõàvacchindann àha #<tatreti >#[3#<.>#5] vàkyopanyàse | etad arthàtmanopi saübhavàt prakaraõàtmana ity àha | tad uktamkàvyàla*<2>*ïkàre "÷abdàrthau sahitau kàvyam" [kàvyà. 1.16] iti |

    kathaü punar vyutpàdanaü "#<parokùàrthe>#"tyàdi÷abdaråpasya prakaraõasya prayojanam ity à÷aükya sarva÷abdasàdhàraõaprayojanopanyàsapårvakam asya tadyogaü dar÷ayitum #<yathàsvam >#[3#<.>#6] ityàdinopakramate | yasya yadàtmãyam ity asyàrthaþ | #<vàkyasya >#[3#<.>#6]#< >#ekasminn arthe pràdhànyena pratipàdye 'rthàdvàreõànyonyà*<3>*pekùiõa upakàryopakàrakabhàvenàvasthitasya padasamåhasya | #<hiþ >#[3#<.>#6] yasmàd arthe |

    tad evàtra nàstãty àha #<tacce>#[3#<.>#7]ti | #<co># yasmàd arthe | padànàü [3.7] suptiïntànàü ÷abdànàm avàntaravàkyàntargatànàm | #<avàntaravàkyànàmi>#[3#<.>#7]ti |hetubindusaüj¤akamahàvàkyàpekùayà tadantarbhåtànàü vàkyànàm | àkàükùàpåraõa*<4>*yogyaü(gya)tattadarthadvàreõa #<parasparaü[5]sambandho>#[3#<.>#7]vyapekùà tena |


__________NOTES__________
[5] parasparasaüsargàt' S[ataþ paraü sarvatra mudritahetubinduñãkàyàþS' iti saüj¤à bodhyà |]
___________________________



    {p. 244} nanv etàvatàpi na j¤àyate kotra samudàyàrtho yasmin pratipàdye amãùàü parasparasambandhena vyàpàra ity àha #<tathàhi >#[3#<.>#8] iti | nipàtasamudàya÷càyaü yasmàd ity asminn arthe sarvatra |

    #<vyutpàdyate >#[3#<.>#8]#< >#vipratipattiniràkaraõena pratipàdyate | *<5>*#<itiþ >#[3#<.>#8] hetau |

    yadi tacchabdena tat paràmçùyeta tadà tadabhidheyaü vyutpàdyatayoktaü bhaved yàvatà tacchabdena tan na paràmçùñam iti àha -- #<tasyaiva >#[3#<.>#9] iti |[6]#<caþ># yasmàd arthe | vàkyabhede÷ ca draùñavyaþ | tato 'yam arthaþ -- yasmàt tacchabdena tasya #<sambandhaþ># svãkàraþ tasmàt #<sambandhàt >#[3#<.>#9] iti |


__________NOTES__________

[6] àlokànurodhenatasyaiva ca tacchabdena' itiñãkàpàñhaþ syàt | mudrite tuca' varjitaþ pàñho 'sti |
___________________________



    syàd etat -- ayaü khalu tacchabdo anantarapra*<6>*kàntaü pradhànaü paràmç÷an dçùñaþ, anumàna¤ ca sàmànye(samàsàrthe) guõãbhåtam | tat kathaü tasya tena paràmar÷aþ? Ity a÷aükyàha -- #<yady api >#[3#<.>#9] iti | nipàtasamudàya÷ càyaü vi÷eùàrthàbhidhànàbhyupagame sarvatra | #<guõãbhåtam>#[7][3#<.>#10] upasarjanãbhåtam apradhànãbhåtam iti yàvat | bahuvrãhàvany asyaiva padàrthasya pràdhànyàt |


__________NOTES__________

[7] ñãkàyàü prater atra truñitatvàtguõabhåtam' iti kalpayitvà sthàpitaþ pàñhaþ, kintu àlokasammataþguõãbhåtam' iti pàñhaþ |
___________________________



    #<ta>#*<7>*#<thàpi >#[3#<.>#10] ity abhyupagapårvaü vi÷eùoktau | #<÷abda>#sya #<vçtiþ># pravçttiþ -- arthàbhidhànam, tasyàþ |

    #<pradhàna>#sya #<saüspar÷aþ># svãkàraþ sambandhaþ iti yàvat | tena samaü vàstavasambandhàt tatparàmar÷aþ syàdity àha -- #<÷abdànàm >#[3#<.>#12] iti | #<svabhàvataþ >#[3#<.>#12] svaråpeõa saïketàvyavadhànenety arthàþ |

    athavà masa(÷a)kasaükà÷e kiü mahàstràkarùaõapràye*<8>*õeti manyamànas tadabhimataü pràdhànyam eva dar÷ayann àha -- #<pakùe>#[3#<.>#13]tyàdi |

    ayam asyà÷ayaþ -- yady api samàsàrthopasarjanaü pratyavamrasñum a÷akyaü tathàpi vyutpàdyatayà ÷àstre prakçtatvàt buddhyantareõa gçhãtaü svatantraü satpratyavamçùyate | yathàyadgçham etat tam ànaya' iti |

    #<aviparãtasvaråpapratipattiþ >#[3#<.>#14] ÷iùyasantànavarttinãti draùñavyam | [6a]*< 1>*#<sàdhyatvàd>#[3#<.>#15]#< >#evety avadhàraõãyam |
    {p. 245} yady evaü tadvyutpattyartham iti vaktavye õicà nirde÷ena kiü prayojanam ity àha -- #<ata eva >#[3#<.>#15] iti | yato 'numànavyutpattiþ prakaraõasya sàdhyatvàd eva prayojanaü nànyathà #<ataþ >#asmàt kàraõàt prakaraõasya vyàpàras tathàrthàbhidhànaü #<tad dar÷ayituü[8]>#[3#<.>#16] | kiüråpaü tad dat÷ayitum ity àha -- #<anumàne>#[3#<.>#15]ti | #<anumànavyutpattiþ viùayaþ># sàdhyatvàd ya*<2>*sya sa tathoktas taü #<dar÷ayituü >#vyutpattiviùayaü prayojakavyàpàraü dar÷ayitum iti yàvat | #<nirdi÷ati >#[3#<.>#16]#< >#àcàrya ity arthàt | õicnirde÷asyaivàkàraü #<itiþ># dar÷ayati |


__________NOTES__________

[8] pratipàdayitum' iti kalpayitvà pårito ñãkàpàñhaþ | tathàpi àlokànurodhenadar÷ayitum' ity eva samyak |
___________________________



    evaü ca vyàcaksàõaþ ÷iùyasyànumànavyutpattau prakaraõasya hetukartçtàü dar÷ayati | ÷abdo 'rthaü pratipàdayati iti lokasya vyavahàradar÷anàt | sàmarthyàc càcàryasyàpi tathàbhàva*<3>*m abhipraiti | sati caivaü kartuþ ÷rotu÷ ca karaõa-÷ravaõaprayojanam api såcitaü bhavati |

    athàsati sàdhyasàdhanasambandhàbhidhàne kathaü tatpratãtir yena tasya tatprayojanaü siddhim adhyàsãtety àha -- #<tata÷ ca >#[3#<.>#17] iti | yataþ prakaraõavyàpàro 'numànavyutpattiviùaya uktaþ tataþ kàraõàt | #<caþ >#[3#<.>#17]#< >#avadhàraõe #<uktaþ >#[3#<.>#17]#< >#prakà÷itaþ*<4>* | anyathà prakaraõavyàpàrasya tadviùayatvàyogàd iti bhàvaþ |

    nanu ca praõetur j¤ànastham arthaü pratipàdayitum ucyate na (üuccaritena) ÷abdàtmanà prakaraõena tadabhidhànaü kartavyam | na hi anyathà tam arthaü pratipàdyà(dyàþ à)kçtyà dar÷ayituü ÷akyante | tathà càrthàbhidhànam evàtra prayojakasya prakaraõasya vyàpàraþ | sa ca õyantàbhidheyaþ*<5>* | tasmàt vyutpàdanaü prakaraõasyàbhidhànam eva | tata÷ càsyaivàbhidhànàrtham idam àrabhyata iti prasaktam | na caitad yuktam | anumànavyutpattyarthaü hãdam àrabhyate | na tv asyaivàbhidhànàrtham iti codyaü pratividhàtum abhyupagacchann àha -- #<yady api >#[3#<.>#18] iti | #<÷abda>#sya #<vçttam >#vartanam pravçttiþ vyàpàra iti yàvat | tena ÷àbdena nyà*<6>*yena #<prakaraõavyàpàrasya pràdhànyam># ity arthaþ |

    etad uktaü bhavati -- ÷abdasya hi vyutpattiviùayaþ prayojakavyàpàro 'bhidheyaþ pradhànaü ten tàdarthyaü gamyeteti |

    yadãdam anumatam eva tarhi kim artham evam abhihitam ity à÷aïkya pratisamàdhànam àha -- #<tathàpi >#[3#<.>#19]#< >#iti | #<vastuvçttena >#[3#<.>#19]#< >#vastuvçttyapekùayà àrthena nyàyeneti*<7>* yàvat |

    {p 246}vastuvçttyàpi kathaü vyutpatteþ pràdhànyam ity àha #<tasyà >#[3#<.>#18] iti | ayam à÷ayaþ -- sarvo hi prayojakavyàpàraþ prayojyakriyàrthaþ | uktaü hi "vikledanopasarjanà viklittiþ paceþ pradhànàrthaþ" iti | tasmàd vyutpàdanàrtham iti prayojakavyàpàravad vyutpattyartham ity uktaü bhavati | tadvyutpattyartham iti tåcyamàne anyais tadarthais bhojanà*<8>*d iva (janàva)sthànàdibhiþ prayojakas tadarthamàtravyàpàratayà samàna uktaþ syàt | asti càsyàsàdhàràõo vyàpàraþ | sa kathaü nàm gamyeta iti nyàyyo õiïnirde÷aþ iti |

    ÷àbdãü gatim à÷ritya vàkyasya prakaraõaprayojanàbhidhànapravçttatvam abhisandhàya parokùàrthety àder ekade÷asya ÷àbdyaiva gatyà guõabhåtàrthavàcakatvaü da[6b]*< 1>*r÷ayann àha -- #<parokùàrthe>#[3#<.>#23]ti |

    ÷abdàtmana÷ cet prakaraõasya prayojanam uktam, kçtam arthàtmanas tenàbhihitena ity à÷aïkyàha -- #<na hi >#[3#<.>#24] iti |

    tàtparyàrthapradar÷anenaivaü vyàcakùàõa÷ càrthena nyàyena abhidheyaprayojanam eva vaktuü pravçttam idaü vàkyam iti dar÷ayati | #<yathà >#[4#<.>#5]#< >#iti sàmànyoktasyàsya viùayopadar÷ane | #<bhåtaü >#[4#<.>#5]#< >#satyaü | kiü tad i*<2>*ty apekùàyàü #<bràhmaõãtyu>#ktau strãtvàvagatàv api yathà na tatra strãpratyayas tadvat sarvatra draùñavyam ity arthaþ |

à samantàd upyate 'nena iti #<àvapanam >#[4#<.>#5] kim ity apekùàyàü #<iyam >#[4#<.>#5] iti | #<uùñrikà >#piñakikà |

    nanu parokùàrthapratipatter anumànà÷rayatvàt yadi tad vyutpàdyate tarhi ÷abdàder api tannimittatvàt tad api kiü na vyutpàdyate ity à÷aïkyàha -- #<anena >#[4#<.>#7] iti | #<anena># *<3>*tatpratipatteþ triråpaliïgà÷rayatvakathanena | #<co># yasmàd arthe | #<pramàõabhåtà >#[4#<.>#8] pramàõaråpà avyabhicàriõãti yàvat |

    kasmàd evam uktaü bhavatãty àha -- #<anyasmàt >#[4#<.>#8]#< >#iti uktatriråpaliïgàd anyasmàt #<tatpratipatter># avyabhicàriõyàþ parokùàrthapratipatter #<ayogàd># aprayujyamànatvàt |

    asaty avadhàraõe ayam a*<4>*rthaþ kutastya ity àha -- #<avadhàraõàt >#[4#<.>#10] niyamàd iti | #<itiþ >#[4#<.>#10]#< >#avadhàraõasya àkàraü dar÷ayati |

    #<tataþ >#[4#<.>#10] parokùàrthapratipatter anumànà÷rayatvàd eva | #<àdi>#[4#<.>#10]÷abdàd arthàpattyàdiparigrahaþ | uktàd anyena prakàreõànumànatve pràmàõye sati iti yàvat | #<teùàü >#[4#<.>#11] ÷abdàdãnàm |

    {p. 247} syàd etat -- aliïgajàpi parokùàrthapratipattir *<5>*avybhicàriõã bhaviùyati tatkahaü ÷abdàdãnàü saty api pràmàõye tathàtvam ity à÷aïkyàha -- #<tathàhi >#[4#<.>#13] iti |

    #<sarva>#÷abdenà÷eùaparigrahaü dar÷ayati | #<svatantrà >#[4#<.>#13]#< >#svava÷à liïgànapekùeti yàvat |

    hetum àha -- #<tasyàþ >#[4#<.>#14] iti | yastayà vyavasãyate sa tasyàþ #<svàrthaþ># |

    mà bhåt saüvàdikà, pramàõaü tu kasmàn na bhavati? | àha -- #<avi>#*<6>*#<saüvàdana>#m[9]avisaüvàdakatvaü, tad eva #<lakùaõaü >#svabhàvo yasya tadbhàvas tat#<tvaü># tasmàt [4#<.>#15] |


__________NOTES__________

[9] àlokasammataþ målapàñhaþavisaüvàdanalakùatvàt' na tu yathà mudritaþ --avisaüvàdalakùaõatvàt' iti |
___________________________



    svatantràyà ayogàt, anyata eva sà bhaviùyati kim etàvatànumànatvam? | na hi pakùadharmataiva liïgasya råpaü yena tajjàyàþ tathàtvaü syàdity àha -- #<anyatràpi(topi)># [4#<.>#15] iti |[10]#<asambaddhàt >#[4#<.>#16] siùàdhayiùitàpratibaddhàt |


__________NOTES__________

[10] S' prater atra truñitatvàtyadi syà' iti påritam asmàbhiþ | àlokam anusçtyaasambaddhàt yadi syà' iti -- pàñhaþ påraõãyaþ |
___________________________



    astu tarhi pratibandho na tu *<7>*pakùadharmatà | tata÷ cànvayavyatirekavato 'pi ÷abdàder apakùadharmàt parokùàrthapratipattir avyabhicàriõã nànumànam ity à÷aïkyàha -- #<dharmyasaübandhepi >#[4#<.>#16] iti |

    yady evam astu tatpratipattihetoþ pakùadharmatvam api | kim ataþ ity àha -- #<evam >#[4#<.>#18] iti | #<evaü[11]råpaü >#[4#<.>#18] sàdhyasambaddhaü vi÷iùñadharmasambaddha¤ ca | #<itiþ># hetau | #<sarvà >#[4#<.>#18] kçtsnaiva | #<na bhidyate >#[4#<.>#19] na pçthak pramàõam*<8>* |


__________NOTES__________

[11] ayam àlokasammataþ pàñhaþ | Sevambhåtaþ' |
___________________________



    sarvatràyam #<itiþ >#[4#<.>#19]#< >#vàkyàrthaparisamàptau | yatra tu arthavi÷eùe vartate sa pràyeõa kathyate |

    syàd etat -- utsåtro 'yam arthas tvayà vyàkhyàyate na tv ayam atràcàryasya vivakùita ity àha #<eùa ca >#[4#<.>#19] iti | #<caþ >#[4#<.>#20] yasmàd arthe |

    nanu prakçtasambandhàd arthitam ayam artho 'tyanta (-dar÷ane 'yam artho 'saïgata) ity àha -- #<pakùa >#[4#<.>#20] iti | #<vyàpta eva ca >#[4#<.>#22] iti samuccãyamànàvadhàraõam idam |

nara¤ ca nàràyaõa[7a]*< 1>*m eva càdau svataþ sutau dvau janayàü babhåva



iti yathà

    {p. 248} "vivakùàto 'prayoge 'pi tasyàrtho 'yaü pratãyate"

iti ca bhàvaþ #<avadhàraõàt >#[4#<.>#22] iti dhru(bru)vataþ |

    tadvyutpàdanàrtham ity atràpi arthagrahaõasambhavàd[12]#<atre>#[4#<.>#24]ty àha |


__________NOTES__________

[12] àlokasammataþatràrthagrahaõaü' iti pàñhaþ | Sarthagrahaõaü' |
___________________________



    #<itiþ >#[4#<.>#24] padasyàkàraü dar÷ayati | #<svalakùaõaviùayaü >#[4#<.>#24]#< >#vastuviùayam, na sàmànyaviùayam ity arthàt |

    katham arthaviùayatvàbhidhàne 'numànapràmàõyasya svalakùaõa*<2>*viùayatvam uktaü bhavatãty àha -- #<arthe>#[4#<.>#25]ti |

    evam evàcàryasya tathàbhidhànaü saïgacchate nànyatheti dar÷ayitum àha -- #<ata eva >#[4#<.>#26] iti | anumanapràmàõyasya svalakùaõaviùayatvàd eva | anyathàpratyakùavyavasthàyàþ' iti vi÷eùo(ùyo)ktaü syàt na sàmànyenety à÷ayaþ | atra pràmàõyasya vastuviùayatvàd anyena sàmànyaviùayatvaprakàreõa #<tatra >#[4#<.>#27] svalakùaõe, nànyaviùayà*<3>*j j¤ànàd anyatra pravçttir yuktà, atiprasaïgàd iti bhàvaþ |

    nanu sàmànyam api vastu, tena tadarthakriyàrthitayaive pravçttir upapatsyata ity àha -- #<sàmànyasyeti >#[5#<.>#1] | #<api>#nà [5#<.>#1]#< >#vastutve 'bhyupagamaü dar÷ayati |

    tasyàm evàrthakriyàyàü pravçttir bhaviùyatãty àha -- #<tasyà÷ ca >#[5#<.>#2] iti |[13]#<tadutpattàv eva >#[5#<.>#2] sàmànyàlambanaj¤ànotpattàv eva |


__________NOTES__________
[13] tadu[tpàdya]tvena' S |
___________________________



    tarhi vàhadohàrthakri*<4>*yàrthitayaiva pratãte gotve sàmànye pravartsyatãti ata àha -- #<na hi >#[5#<.>#2] iti | #<hiþ># avadhàraõe |

    hetum àha -- #<tasya>#[14][#<?>#] iti | anvayavyatirekàbhyàü tatraiva tadvyàpàràvadhàraõàd iti bhàvaþ |


__________NOTES__________

[14] svalakùaõasyaiva S |
___________________________



    bhinnasya sataþ kàryakàraõabhàvàd anyasya sambandhasyàbhàvàd[15]#<anupakàryataye>#[5#<.>#4]ty àha |


__________NOTES__________

[15] anupakàra[katvena]' S |
___________________________



    abhyupetyàpi sambandham idànãm àha -- #<satyapi >#[5#<.>#5]#< >#iti | #<caþ >#[5#<.>#5]#< >#vaktavyà*<5>*ntarasamuccaye |

    dhåmàrthinopi dhåmapratipattau dhåmadhvaje pratipattiþ pràpnoti iti iùñam dharmam atikràntaþ prasaïgaþ #<atiprasaïga>#[5#<.>#6]s tasmàddhetoþ |

    {p. 249} #<anavasitaþ --># anavadhàritaþ, #<vivekaþ --># anyatvaü yena sa tathà tasya [5.6] |

    tadanavasàya eva kuta ity àha -- #<samavàyasya># [5.3] iti | samavàyena hi sambaddhaü sàmànyam iti --naiyàyikàdãnàümatam | #<tasya>#[16]sàmànyasy#<àdhyavasàyàt >#[5#<.>#7] samàropàt | #<tatra >#[5#<.>#7] svalakùaõe |


__________NOTES__________

[16] àlokasaümataþtadadhyavasàyàt' iti pàñhaþ |avasàyàt' S |
___________________________



    nanu kim idaü samavàyasya såkùmatvaü vivakùitam? | yadi parimàõavi÷eùayogitvam, tad asya na sambhavati | athàpy upalabdhijananayogyaråparahitatvaü tad api tadabhàvàt tad eva nopalabhyatàm, na tu tasya tàdråpyeõa sàmànyatadvetor bhedànupalakùaõam upapadyate | na ca samavàyo nopalabhyatenaiyàyikamate samavetavi÷eùaõabhàvena tasyopalabdher iùñatvàt | tanmatasya cà÷aükyamànatvàd iti |

    na, abhipràyàparij¤ànàt | iha hi såkùmatvaü samavàyasya samavàyinor bhedenànupalambhakatvaü vivakùitam | eùa hi samavàyasya mahimà yena samavàyinau nirluñhitagarbhavadbhedena nopala*<8>*mbhayati pañatantvàdivad iti | anyathà vyàkhyànaü tu sàhasam eva |

    atra #<evaü tarhi >#[5#<.>#7] iti pratividhànam | iha bhràntes tvayàpy ava÷yàbhyupagantavyatvàd #<bhràntimàtram evàstu >#[5#<.>#8] ity àha |

    vàsanàdvayanibaddho hi vikalpaþ svàbhàsam evàgovyàvçttaü pratiyan bàhyasyàpy agovyàvçttatayà bhedam avagàhitum anã÷àno bàhya eva gaur mayà pratãta ity abhimanyamà[7b]*< 1>*naþ prakçtyaiva bhràntiråpo jàyate |

    bhràntir eva #<bhràntimàtram >#[5#<.>#8] vastubhåtasàmànya÷ånyaü svakùaõà÷rayatayà anumànaj¤ànà÷rayatayopagatatvena ca tayor antarvartitvàd anupayogitayà ca ghàñàmastakàntaràlavartimàüsapiõóaråpagaóusthànãyatvàt gaóuråpaü [5.8] tena tadviùayatayopagateneti prakaraõàt #<kiü >#[5#<.>#8]#< >#na ki¤cid ity arthaþ |

    ayam asyà÷ayaþ -- *<2>*yadi vikalpo dç÷yavikalpyàv arthàv ekãkçtya lokaü pravartayituü na ÷aknuyàt yadi ca tadupagame 'pi bhràntiþ pravçttinimittaü nopagamyeta, tadà tathà pravçttau sàmànyam upayujyetàpi | yadi ca tat pramàõaprasiddhaü bhavet gaóuvadevànupayuktam api upagamyeta, upagamya ca tathà pravçtti iùyeta, yàvatà sarvam evedam asambhavãti |

    nanu nirnibandhano 'nyatrà*<3>*nyasya samàropo nopapadyate | na ca vyaktiùu sarvato vyàvçttàsu anugatàkàrasya buddhipratibhàsasyàrope kiõcin nimittam asti | tat kathaü bhràntyà pravçttikalpanà jyàyasãty abhipràyavànàha -- #<nirbãje>#[5#<.>#8]ti |

    {250} #<tà eva >#[5#<.>#9] ity uttaram | yàþ svahetubhyas tathotpannàs tà vyaktayaþ svahetusàmarthyàt #<tadeka>#pratyavamarùàrthaj¤ànàdy ekaü #<kàryaü># *<4>*yàsàü tàs tathà |

    etad uktaü bhavati -- atatkàryavyàvçttyà tadekakàryatvaü sarvasajàtãyànugataü tàsu vidyamànam anugatàkàrasya buddhipratibhàsasyàropabãjaü kin na bhavatãti? |

    syàd etat -- tadekakàryatayà tathàbhåtà api vyaktayaþ tathàbhåtàyà bhrànter bãjam upapadyante | sàmànyam ity asmatpakùasyàpi na ki¤cit pramàõam ity abhi*<5>*sambandham àkalayya parasparasàmànyàbhidhànam unmålayitum àha -- #<varõe>#[5#<.>#10]ti | #<varõaþ >#÷uklàdiþ, #<àkçtiþ >#saüsthànaü saüyogavi÷eùaþ, tàbhyàü #<samàno># 'vi÷iùñaþ #<àkàra >#àbhàso yasya yatra và tat tathoktam | varõasamànàbhàsam àkçtisamànàbhàsaü varõàbhàsam àkçtyàbhàsam iti yàvat |

    varõàkçtiprayukta*<6>*tvàt sàmànyasya, tajj¤ànasyàpi tathàtvaü nàyuktam ity àha -- #<na ca >#[5#<.>#11] iti | #<tadråpaü >#[5#<.>#11] varõàkçtiyuktaråpam | taduktam --

    "varõàkçtyakùaràkàra÷ånyaü gotvam hi varõyate" [PV 2.147] iti |

    #<tat >#[5#<.>#11] tasmàt |

    varõàkçtiprayuktaü hi pratibhàsamànaü hi tadvarõàkçtiyoginy aparatra #<bhrànter bãjaü >#[5#<.>#11] nibandhanaü bhavet, nànyad itibhàvaþ |

    yadi nàma sàmànya*<7>*tadvator varõàdiyogàbhyàü vaisadç÷yaü tathàpi sàmànyaü tatra bhramanibandhanaü kiü na bhavati ity àha -- #<sàdç÷ye>#[5#<.>#11]ti | asti hi kàcidbhràntir yà antarupaplavasambhave ity abhipretya #<paraiþ >#[5#<.>#12] ity àha |

    yadi evaü bàhyasya buddhipratibhàsena sàmànyena kiü sàdç÷yaü yena bràntir utpadyata iti àha -- #<vyaktaya >#[5#<.>#12] iti |

    [17]#<sàmànyàlambanaü># yaj #<j¤ànaü >#tasya ya #<àkàro>#*<8>* vijàtãyavyàvçttaråpaü tasya #<saråpàþ >#[5#<.>#13][18]#<vijàtãyavyàvçttà >#[5#<.>#12] iti hetubhàvena vi÷eùaõam | tena vijàtãyavyàvçttatvàd ity arthaþ | buddhipratibhàsasya và atadråpaparàvçttatayaivàvabhàsanàd iti ca bhàvaþ |

__________NOTES__________

[17] àlokasammataþsàmànyàlambanaj¤ànàkàrasaråpàþ' iti pàñhaþ |sàmànyàkàraj¤ànasvaråpàþ' S |
[18] àlokasammataþvijàtãyavyàvçttàþ' iti pàñhaþ |a[samànajà]tãyavyàvçttàþ' S |
___________________________



    yairvai÷eùikàdibhir vyakter bhinnaü sàmànyam iùñaü tair apy ava÷yam uktayà nãtyà svalakùaõaviùayam anumànasya pràmàõyam eùñavyam iti pra[8a]*< 1>*tipàdya saüpratimãmàüsakàdãn pratipàdayituü #<yaiþ >#[5#<.>#16] ity àdinopakramate |

    {p. 251} #<tuþ >#[5#<.>#16]#< >#vi÷eùàrthaþ |

    sàmàõyaü anumàne pratibhàsamànaü pravçttiviùayaþ, tac ca vyaktisvaråpam iti svalakùaõaviùayam eva pràmàõyaü tasyàpatitam ity à÷ayaþ |

    yady evaü bhavanmatavat tad api matam ati÷obhanam ity à÷aïkya àha -- #<svalakùaõe>#[5#<.>#17]ti |

    tadde÷opasargaõajanmanãndriyaj¤àna iva *<2>*pratibhàsanaprasaïgena ÷abdàd api taü(tat)pratãtau cakùurindriyàdivaiyarthyaprasaïgena vyakter apratibhàsane tadàtmakaü sàmànyaü katham iva pratibhàyàd iti bhàvaþ |

    nanu yady anumànasyàpi pràmàõyaü svalakùaõaviùayaü tarhi pratyakùàd asya bhedaþ katham ity à÷aïkyàha --[19]#<parokùa># iti | #<tuþ># pratykùàd anumànaü bhedavad dar÷ayati |


__________NOTES__________

[19] S saüj¤akahetubinduñãkàyàþ prater atra truñitatvàt målapàñhàbhàvaþ bodhyaþ |
___________________________



    yasmàd arthà[t]sàkùàd anudaya*<3>*mànam utpattuü liïgam apeksate, artha¤ ca na sàkùàtkaroti #<tasmàd >#ity arthaþ | #<sati bhàva># à÷rayàrthaþ |

    syàn matam -- yady asyàpi svalakùaõaü viùayaþ, tarhy anyat sàmànyalakùaõaü, so 'numànasya viùayaþ[NB I] itinyàyabindur virudhyetety àha -- #<tadeve>#ti | #<co># yasmàd arthe |

    kathaü tathà vaktuü ÷akyata ity àha -- #<lakùyata># iti |

    sà*<4>*mànyam atadråpaparàvçttir lakùaõaü lakùakaü yasyàtadråpaparàvçttasya vastunaþ |

    ta eva bhedà÷ ca avivecitabhedàþ sàmànyam ity arthaþ | #<punar uktà÷aïkàm >#ity arthapunaruktà÷aïkà ity avaseyam | ÷abdapunaruktasyànumbhavàd eva tadà÷aïkàyà abhàvàt |
    dvividhaü hi punar uktam | arthapunaruktam -- yadà vi÷eùavidhitsà*<5>*dyabhàve sa evàrthaþ ÷abdàntareõàbhidhãyate | ÷abdapunaruktaü tu vidhitsàdyabhàva eva yadà sa eva ÷abdaþ punar uccàryate | vi÷eùavidhitsàdibhàve tad eva dvaidham arthànuvàda÷abdànuvàdàtmanà dvaidhaü bhavatãti |

    vàrtikàdau tarhy anaipuõyamàcàryasyeti cet | na, mandabuddhãnadhikçtya tatpravçtteþ |

    #<pramàõeneti># tçtãyàntàt tasir draùñavyaþ |

    #<tanni÷cayataþ># prabhedani÷cayataþ puruùavyutpàdanam iti vigrahaþ | prabhedasya vyutpàdanam iti sambadhyate | prabhedo 'pi dvidhà draùñavyaþ -- anupalabdhyàdibhedena pakùadharmatvàdyàtmanà ca | yadi kàryàdibhedani÷càyakaü pramàõam atroktam, tarhi anvayàdipra(sva)råpaprabhedani÷càyakaü pramàõaü nokta*<7>*m evaty à÷aükyàha #<trividheti># | tribhir anvayavyatirekapakùadharmatàtmakaiþ prakàraiþ | {p. 252} #<prakarùeõa bhinnasya># bhedam upagatasya | evam abhidhànàd eva càsya prabhedasyety atràsmàbhis tathà vyàkhyàtam anyathà etan na saügaccheta |

    syàd etat -- liïgalakùaõànumànasvaråpasya vyutpàdanaü syàd yadi lakùyaü lakùaõaü tan nirdiùñaü bhavet | prabhedasya ca *<8>*tadà syàd yadi tan nirde÷aþ syàt | na càtra tadvàcakam astãty àha #<tatra tredhàvyutpàdane vyavasthite satãti >#| eva¤ ca nirde÷apradar÷anaü paraü kçtaü boddhavyaü na tu lakùaõànuvàdena lakùyavidhirdar÷itaþ |

    #<hetu>#r iti tu lakùyamanådya #<pakùadharma># ityàdilakùaõaü vidheyam avaseyam | #<itinà># niyamasyàkàro dar÷itaþ | pratipàdyopalakùaõaü [8b]*< 1>*bhàvagrahaõaü | tena #<bhàveùu># abhidheyeùu ity arthaþ | abhàveùu tathà na syàt |

    atra tu sàhàyakaükumàrilasàkùiõam apakùipann àha #<tad uktam># iti | saüvitter #<anugamo># 'nubandhaþ sthairyam | dhàràvàhitvam iti yàvat | #<sakçjjàtà tu >#vipakùàbhàvasaüvittir adçóhà yatra, na tatra, #<yathàvadhàraõam># ity anena såcayati |[20]hiryasmàd #<indriyasya># #<bhàvàïge(vàü÷e)naiva saüyogaþ># | #<saüyoga>#÷abdena *<2>*saübandho vivakùyate | na tv anyatarakarmàdiguõa eva | sàmànyàder apratyakùatvaprasaïgàt | so 'pi kasmàd ity àha -- #<yogyatvàd># iti | bhàvàü÷ena saha sambaddham indriyaü yogyaümãmàüsakamate | sator eva sambandhopapatter iti bhàvaþ | sa viùayo 'syeti #<tadviùaya>#s tasya bhàvas tattà | kasyà sety apekùàyàm àha #<pratykùasy>#eti | kasmàd ity àha -- #<arthe>#ti | viro*<3>*dhiny anupapannà #<caturdhà># caturbhiþ prakàraiþ |


__________NOTES__________

[20] bhàvàü÷enaiva saüyogo yogyatvàdi indriyasya hi' iti SV, abhàva 18 |
___________________________



    asàmànyatayaiva tatsàdhanãbhaviùyatãty àha -- #<tatra># iti |

    #<anukràntaü råpaü >#[6#<.>#9] svabhàvo yasya tat tathà | anukràntaü prakàntam ekaj¤ànasaüsargitulyayogyatàlakùaõaü vàcyam |

    hetvantaram api tathà bhaviùyati ity àha -- #<yadi >#[6#<.>#9] iti sambhàvayati | #<hiþ >#[6#<.>#9] yasmàd arthe | #<syàt >#tathàråpam iti prastàvàt | #<àdi>#[6#<.>#9]#<*< >#4>*÷abdàt kàlasya saügrahaþ | ghañavad iti cà÷ayaþ |

    #<ayaü prakàraþ>#[21][6#<.>#12] kàryakàraõavyàpyavyàpakalakùaõaþ | #<tasmàt>#[22][6#<.>#12] kàryakàraõabhàvàdyabhàvàt | #<te >#[6#<.>#12] kàraõavyàpakànupalabdhã | na ca tasya càtyantàsato 'vikalakàraõasya bhàvaþ sambhavati iti bhàvaþ |


__________NOTES__________

[21] prakàro 'yaü' --S
[22] tat' -- S 
___________________________


    {p. 253} amåùàü sambhavam abhyupapadyedànãü dåùaõaü datte -- #<sambhave ca[23]># [6#<.>#14] *<5>*iti |


__________NOTES__________

[23] và' S
___________________________



    nanu katham ayaü niyamaþ sidhyatãti pra÷ne kim idam akçtaü niyamasiddhyanaïgam abhidhãyata ity à÷aïkyàha -- #<evaü manyata >#[6#<.>#18] iti | #<evaü># vakùyamàõakam | #<iha >#[6#<.>#18] vàïmaye vyavahàre | #<tadviparyayeõa >#[6#<.>#18] tasya niyamyamànasya viparyayeõa | #<tadvipakùasya >#[6#<.>#19] tasya niyamaviùayasya vipakùaþ tadvipakùas tasya #<vyàptau># | [6#<.>#21] satyàm | *<6>*pratiùedhyasya hetutvasya yaþ #<svabhàvas># tena yad#<viruddhaü># hetvàbhàsatvaü tasya #<upalabdhyà >#[6#<.>#25] |

    nanu hetåktalakùaõapratãtikàm(mo)hetor eva råpaü pratãyatàm, kathaü punaþ parasparaparihàravattayà tayor virodhaþ pratãyata ity àha -- #<tadàtme>#[7#<.>#1]ti | tasya hetor ya #<àtmà># tatra #<niyato># yaþ #<pratibhàsa>#s tasya yaj #<j¤ànaü># saüve*<7>*danaü tasmàddhetoþ #<viparãtasya anyatayà># tadanàtmatayà sàmarthyàt j¤àtayà | itthaübhåtalakùaõà ceyaü tçtãyà | #<tadàbhàsatà># tasyàþ #<pratãteþ >#[7#<.>#2] sàmarthyena ni÷cayàt |

    tasmàt kiü bhavatãty àha -- #<parasparam iti >#[7#<.>#2]

    syàd etat -- atyantàsato hetvantarasya na kenacit saha virodhàvagatiþ yena viruddhopalambhàt abhàvagatir bhavati | tatra ca hetutvam a*<8>*tyantàsat kathaü niùidhyeta iti pårvapakùadvayam utprekùamàõa àha -- #<te ca >#[7#<.>#4] iti | #<co># yasmàd arthe | nàpi ca tena niùidhyamànaü hetutvam atyantàsattayopagatam iti sambandhanãyam | tarhi kim atra tattvam ity àha -- #<kevalaü >#[7#<.>#6] iti |

    #<anyatra >#[7#<.>#6] kàryàdau #<prasiddhaü >#ni÷citaü #<vyàmohàd >#aj¤ànàt #<tatra># [7#<.>#6]#< >#hetutrayabàhye arthe #<àropitaü >#[7#<.>#7]#< >#sattvena vyavasthàpitam | #<÷aïkita>#[9a]*< 1>*#<m>#asti na veti' saü÷ayàspadãkçtam |

    #<tat >#[7#<.>#7] tasmàt | #<kiü># kasmàt sàmarthyàt prakà÷yamànam ity uktam | evam upalakùaõatvàd asya kathaü niùedha ity api draùñavyam |

    nanu kiü hetvantare hetutvaü bhavatvà[bhavat hetvà]bhàsatvabhàvàn nivartamànam avagataü yena tasyànena virodho vakùyata ity àha -- #<na ca >#[7#<.>#8] iti |

    idànãm atyantàsattvam abhyupagamyàpi doùàbhàvaü pradar÷ayitum àha -- #<nàpi >#[7#<.>#10] iti |

    {p. 254} kathaü punas tatraiva*<2>* tadavagamo na bhavatãty à÷aïkyàha -- #<na hi >#[7#<.>#11] iti |

    mà tatràvadhàri virodho 'nyatràpi katham atyantaþ(tà)satas tadavagama ity àha -- #<sarvatra[24]># [7#<.>#13] iti |


__________NOTES__________

[24] S pratàv atra ÷aïkitaþ pàñhaþ | àlokànurodhena sa tu "virodho 'pi tu sarvatra" iti gamyate |
___________________________



    #<lakùaõaü >#[7#<.>#15] vastånàü vibhaktaråpaü, tat prayojanam asya iti tathà[25]| niyataråpapratãtir eva sarveõa samaü tasya virodhapratãtir iti samudàyàrthaþ |


__________NOTES__________

[25] làkùaõikaþ [7.15]
___________________________



    #<durmatãnàü vispanditàni >#[7#<.>#18] vyàkçtàni, teùu |

    prakaraõaü nigamayann àha -- #<iti sthitam e>#*<3>*#<tat >#[7#<.>#18] iti | #<itiþ >#[7.18] iti anantaroktam upapattiprakàraü pratyavamçùati | #<itiþ >#[7#<.>#20]#< >#abhipràyasyàbhipràyeõa viùayãkçtasyàkàraü dar÷ayati |

    pramàõayor dvaitàt dvayor aniyataråpadar÷ane #<katareõe>#[7#<.>#25]ty uktam | #<upagatam># ity anenàropam àha | vi÷eùapratiùedhàt ÷eùavidhànaü labdham ity abhipràyeõa #<pakùadharmatàsadbhàve
pi>#*<4>*#< >#[7#<.>#27] ity àha |

    bhavatu avinàbhàvàbhàvo hetvàbhàsatvan tu kasmàd ity àha -- #<avinàbhàveti >#[8#<.>#2] | #<asiddhaviruddhànaikàntikà>#nàü #<sàmànyadharmeõa >#[8#<.>#3] sàdhàraõena dharmeõa |

    saüprati vi÷iùñena nàmnà sàdhanam idam avacchindan àha -- #<iti># [8#<.>#3]#< >#ityàdi |

    avinàbhàvavaikalyam eva tu kutaþ siddhim ity àha -- #<avinàbhàvavaikalya¤ ca >#[8#<.>#5] iti |

    tebhyaþ*<5>* svabhàvàdibhyo vyatiriktànàü #<vyàpakànupalabdhyà[26]># [8#<.>#6] vakùyamàõasya vyàpakasyànupalabdhyà |


__________NOTES__________

[26] vyàpakànupalabdhitaþ -- S
___________________________



    tadanupalabdhir eva kuta ity àha -- #<trividhe>#[8#<.>#5]ti | tadbhàve hi trividhàntarbhàvàd eva tadvyatiriktatvam eva na bhaved iti bhàvaþ |

    kiü tadvyàpakànupalabdhyà tatsiddhim adhyàrohatãty àha -- #<tathàhi >#[8#<.>#6] iti |

    tàdàtmyena tadutpattà*<6>*v eveti(tpattyà veti) vivakùitam | na tu dvàbhyàm eva | tasmàd utpattis tatkàraõàd votpatti÷ ca tadutpattir iùñà draùñavyà |
    kutas tàbhyàü tasya vyàptir ity àha -- #<tayoþ >#[8#<.>#7] iti | #<tatra >#[8#<.>#7] avinàbhàve | #<tasya >#[8#<.>#8] avinàbhàvasya | #<tayoþ >#[8#<.>#8] sator #<eva># |

    {p. 255} kasmàt tayor eva tasya bhàvaþ? | kiü punar anyathàpi na bhàvah ity àha -- #<atatsvabhàvasyeti >#[8#<.>#8]#< >#|

    pårvoktata*<7>*dutpattiniùedhena yasya yasmàd anutpattir yatkàraõàd và tasy#<àtadutpatter># iti [8#<.>#8] boddhavyam |

    atra svàtantryajihàsayàvàrtikam upanyasyati -- #<taduktam >#[8#<.>#9] iti |

    syàd etat -- dçùñacaram idaü yat atatsvabhàvena anutpannena ca kenacit kasyacid avyabhicàro yathà rasàdinà råpàder ity àha -- #<råpàdinà >#[8#<.>#15] iti |

    #<rasàder avinàbhàvaþ >#[8#<.>#15] avyabhicàritvam |

    *<3>*kenety àha -- #<råpàdinà >#[8#<.>#15] iti | #<àdi>#÷abdàt spar÷àdisaïgrahaþ |

    #<tatkàraõotpattir eva >#[8#<.>#16] ity abhidadhànas tadutpatti÷abdena pårvaü dve vidhe vivakùite iti sphuñayati |

    etad ev#<ànyathà >#[8#<.>#17] ityàdinà draóhayati |

    vi÷eùàbhàvo 'siddhaþ, ekàrthasamavàyitvam eva vi÷eùa ity abhipretur vacanam #<ekàrtha >#[8#<.>#19] ityàdinà ÷aïkate |

    ekàrthasamavàya ity atra dvayã vyutpa[9b]*< 1>*ttiþ -- ekasminn arthe ekasmin samavàya ekàrthasya và samavàya iti |

    atra tu #<eka>#sminn #<arthe># dvayoþ #<samavàyaþ># iti vivakùitam | sa #<nimittaü># yasya #<avinàbhàvasya># sa tathà |

    siddhàntã pratividhàsyamàna÷ codayati -- #<nanu >#[8#<.>#20] iti |

    "ayutasiddhànàm àdhàryàdhàrabhåtànàü yaþ sambandha ihapratyayahetuþ sa samavàyaþ" [Pra÷asta. p. 696) ityàdàv àdhàryàdhàragrahaõàd #<upavarõyate># ityà*<2>*ha |

    astu tathàvidhayor asau kà kùatir iti àha -- #<sa ca >#[8#<.>#20] iti | #<co># yasmàd arthe |

    tasyàbhidheyatvenàbhimatasvaråpàndhakàre atiprasaktidoùàn na #<sidhyati >#[8#<.>#21] | sthityàdikaraõenàdhàrabhàvasyànyatra niùiddhatvàd iti bhàvaþ | #<itiþ >#[8#<.>#21] hetau |

    samavàyam abhyupetya etad uktam | tad eva tu nàstãti saüprati pratipàdayann àha --[27]#<yathà ca >#[8#<.>#22] iti | #<tàdà>#*<3>*#<tmye ce>#[28][9#<.>#1]ti #<tena># sahety eva yojanãyam |


__________NOTES__________

[27] S prater atra truñitatvàt "-samavàyo[vase]yaþ" iti kalpanayà påritaþ pàñhaþ | àlokànurodhena tu sa evaü syàt -- "-samavàyo 'vaseyaþ | yathà ca samavàyaþ"
[28] và -- S 
___________________________



    {p. 256} #<ye >#[9#<.>#2]#< >#vastusvabhàvàþ #<evaü bhavanti >#[9#<.>#2]#< >#tathàbhåtàvyabhicàriõo bhavanti |

    bhavantas tarhi kiü kartàra ity àha -- #<kevalam >#[9#<.>#3]#< >#iti | #<draùñàraþ >#[9#<.>#3]#< >#paricchedakàþ tathàbhåtavastusvabhàvànàm iti prakaraõàt |

    "akasmàt"÷abdo 'nimittavacanaþ tenàkasmàd bhavo 'hetuka ity arthaþ | #<itiþ >#[9#<.>#4]#< >#tasmàt #<na kasya cid>#va*<4>*stunaþ #<sa svabhàvo># viramet | sarvasya sarvaþ svabhàvaþ syàd ity arthaþ |

    digàdivad ahetoþ sato de÷akàlaniyamo neùña eveti vàdini tu #<de÷akàla>#grahaõaü dçùñàntàrthaü draùñavyam | tena yathà de÷akàlaniyamo heturahitasya nàsti tathà dravyaniyamo 'pi na syàd ityarthaþ |

    etad eva #<taddhi >#[9#<.>#5]#< >#ityàdinà samarthayati | *<5>*#<hir >#yasmàt #<tad>#gamakaü vastu kartç #<ki¤cid >#gamyaü[29]#<ka¤cid>#(kvacid) dharmiõy#<upanãyeta># agnir và #<na veti >#[9#<.>#5]#< >#tadviparãtaü và syàt | #<yasya >#[9#<.>#5] vastuno #<yatra >#[9#<.>#6]#< >#gamye #<ki¤cid># dravyam #<àyattaü>#, #<na ve>#ti asya vivaraõaü #<anàyattam># iti |


__________NOTES__________

[29] "kvacid" iti mudrite saüpåritaþ pàñhaþ samyak
___________________________



    anvayamukhenoktvà vyatirekamukheõàpy upapàdayati #<anyathà >#[9#<.>#6] iti |

    [30]#<tasmàd >#[9#<.>#7] ityàdinopasaüharati |


__________NOTES__________

[30] "tato" iti mudrite saüpåritaþ pàñhaþ |
___________________________



    #<pàdaprasàrikà >#[9#<.>#9] iti | sukhàvasthànopalakùaõam idaü draùñavyam | abhidhàtavyam eva kàraõam |

    na tu bhavadabhipretam ity àha #<tac ca >#[9#<.>#10] iti | #<itiþ >#[9#<.>#10] tasmàt | #<tadvikalà >#[9#<.>#11] avinàbhàvarahitàþ | etad evàcàryavacanena saüsyandayann àha -- #<tathà càha >#[9#<.>#11] iti |
    syàd etat -- asaty api tatsvàbhàvye tatkàryatve và ki¤cid arthàntaram avyabhicaradçùñam eva yathà*< 7>*tape tarucchàyà | yathà tulàyà arvàgbhàgonnàmàvanàmau parabhàgàvanàmonnàmàv iti | evam àdyasmàbhirdharmottarapradãpe vistareõa niråpitam ity àstàm tàvad iha |

    syàd etad -- avinàbhàvasya tàdàtmyatadutpattyor avyabhicàre nimittam na tàvat tàdàtmyatadutpattã sto yathà càyaü tathà tadanyopi tadavyabhicàrã ca syà*<8>*n na ca tasya tatsvabhàvatvaü tatkàryatva¤ ceti |

    {p. 257} atrocyate | nàvinàbhàvo nàmànya evànvayavyatirekavato 'vinàbhàvino råpàt | kevalaü kayàcid vyapekùayà tato bhinna iva kathyate. na tu tàvatà vastuto bhinna eva. avinàbhàvi ca råpaü ki¤cid avyabhicaritavyàd arthàntaraü ki¤cid anarthàntaram, tasya tatkàryatayàiva pratibandho 'narthànta[10a]*<1>*rasya tu tàdàtmyena | ata evàvinàbhàvabhàvàt tàdàtmyatadutpattivyavahàraþ sàdhyate | tadabhàvaü tu tad api råpaü nàstãti pratipàdyata iti sarvam avadàtam |

    #<atra >#[9#<.>#15]#< >#asminn arthe #<prayogo >#[9#<.>#15]#< >#dvyavayaü sàdhanavàkyam | tadutpattipakùe tu tatkàraõena cety api |

    syàd etat -- yathà tàdàtmyatadutpattyabhàvo 'py anupalabdhiþ sàdhyàvyabhicàriõã tathànyad api kiü na bhaved ity à÷aü*<2>*kyàha #<svabhàve>#[9#<.>#18]ti | abhàvavyavahàrayogyatàyàþ sàdhanàdity abhipràyaþ | #<tàdàtmyaü >#[9#<.>#19]#< lakùanaü># nibandhanaü yasya sa tathà | tad apiàcàryasyàbhimatam iti dar÷ayann àha #<taduktam >#[9#<.>#22] iti |

    idànãm imam eva "pakùadharma"ityàdi÷lokaü anyathà vyàcikhyàsuranena yàvanto 'rthà nirdiùñàþ tàvataþ parisaükhyàtum àha -- #<tad evam >#[9#<.>#25] iti |[31]#<tasya># saükhyàniyamasy#<opapatti>#*<3>*#<r># yuktiþ |


__________NOTES__________

[31] "tadupadar÷akaü ca pramàõam" -- S | "tadupapatti÷ ca" iti àlokasaümataþ pàñhaþ |
___________________________



    etac chlokavyàkhyànasyàparàm api vidhàü dar÷ayann àha -- #<athavà >#[9#<.>#28]#< >#iti | pårvan tu lakùyànuvàdena lakùaõavidhànaparaü vivakùitam | na tv avadhàraõacintàkçteti tato bhinnam idaü vyàkhyànam | katham idam uktam avadhàraõam upapadyata ity abhipretya pçcchati | #<kiü kàraõam >#[10#<.>#1]#< >#atreti prastàvàt | #<kim >#iti sàmànyataþ kàraõaü pçcchati | avi*<4>*nàbhàva[32]bhàvàd iti ÷liùñanirde÷am abhisandhàya #<trividhasya ca >#[10#<.>#3] ity uktam | tathà hy avinàbhàve niyamàn niyatatvàd ity ukte kasyety à÷aükàyàü #<trividhasya ca># ÷rutatvàt trividhasyeti yujyate vaktum |


__________NOTES__________

[32] avinàbhàvaniyamàt -- S
___________________________



    evam ubhayàvadhàraõe(õena) vyàkhyàtena korthàti÷ayaþ prakà÷ito bhavatãty àha #<tena >#[10#<.>#3] iti | dvàv api #<iti># ÷abdau hetvarthàu | evam u*<5>*ktaü bhavati | #<tataþ >#[10#<.>#7]#< >#kàraõàt #<trividhahetuvàhyeùu hetuvyavahàraü kurvanto nirastà bhavanti># | kutaþ? #<avi>#[33]#<nàbhàva>#syà#<bhàvàt># | #<trivedhe ca hetàv ahetutàm àcakùàõà nirastà bhavanti >#| kutaþ atrà#<vi>#[34]#<nàbhàvasyàva÷yaü bhàvàt >#[10#<.>#8] |


__________NOTES__________

[33] àlokasaümataþ pàñhaþ samyak, na tu yathà saüpåritaþ
[34] ahetutvam -- S 
___________________________


    {p. 258} asmin vyàkhyàne "hetvàbhàsàs tato 'pare" iti vyàkhyàtuü pårvapakùaü racayann àha[35]#<tathaitat >#[10#<.>#11] *<6>*iti | dvedhà hi tadaü÷avyàptiviraho viparyayavyàpteþ viparyaye bàdhakapramàõàbhàvàd ity abhipràyeõàha #<viparyaye>#[10#<.>#17]tyàdi | #<te >#[10#<.>#17] buddhiniviùñà #<asiddhaviruddhànaikàntikà heturåpavikalatayà># #<hetvàbhàsà gamyanta eva >#| asiddhetyàdi tu vàstavànuvàdaþ | na tu tatsaüj¤ayà j¤àtais taiþ prayojana(naü) hetutvamàtraj¤àne*<7>*na caritàrthatvàt | evam api và praj¤àiþ j¤àyanta iti na kàcit kùatiþ |


__________NOTES__________

[35] tatraitat -- S
___________________________



    evadeva sàmànyanyàyopadar÷anamukhena prasàdhayann àha -- #<tathàhi >#[10#<.>#19] iti |

    atràpi vyàkhyàne aïgàïgibhàvena pratipàditànàm arthànàm avacchedaü kurvann àha -- #<tad atreti >#[10#<.>#27]#< >#| #<tadubhaya>#sya -- trividho hetur eva, trividha eva hetur ity asyàvadhàraõadvayasya #<kàraõam >#[11#<.>#1] upapattã dve *<8>*ity arthatvàt | #<÷liùñasya># ùaùñhyà saptamyà ca saügatasya, avinàbhàvaniyamàt -- ity asya nirde÷àt | anantaroktàs trayo 'rthà imau ca dvikàraõalakùaõau dvàv arthàpattaya÷ caka iti ùaóarthà bhavanti |

    asminn eva ÷loke pårvavyàkhyànàparityàgenàvçttyaivàparam api vyàkhyànam abhyuccinvann àha #<ki¤ceti >#[11#<.>#4] |

    nanu prathama eva vyàkhyàne "trividhaiva(tridhaiva) sa[10b]*< 1>*iti prabhedasya vyutpàdanam" iti bruvatà sa hetus traidhà kàryasvabhàvànupalabdhibhedabhinna iti prakà÷itam evaitat, kathaü vyàkhyànàntaram idam iti cet | satyam etat | kevalaü "tridhaiva sa" ity atra vyàkhyànàntaram idaü vidheyaü tac ca tadà suj¤àtaü bhavati, yady asya pràkpravçttaü vyàkhyànam upadar÷ya pradar÷yata ity abhipràyeõa tad vyàkhyànam anåditam | etad apekùeõa tu a*<2>*thavety anena ki¤ca÷abdàrtham ujjvalayatà yat pradar÷yate tad eva vyàkhyànàntaraü draùñavyam | ajahatkàryatvàdiprabheda evàyaü prabhedo j¤àtavyaþ | tenàyam arthaþ -- kàryàdibhedabhinna eva pratyekaü pakùadharmatvànvayavyatirekàtmakas triråpa eveti | etenaikadvipadaparyudàsena ùañpakùàn pratikùipya saptamapakùaparigraheõànumànalakùaõam abhipre*<3>*taü vàrtikakçto dar÷ayati |

    yata ekapadaparigraheõa trayaþ pakùà, dvipadaparigraheõàpi traya iti ùañkam, tatparyudàsena saptikà(saptama)parigrahaþ | tathàhi pakùadharmo hetur ity ucyamàne yasya sapakùenanvayo vipakùe ca pravçttiþ sopi hetuþ syàt | yathà nityaþ ÷abdaþ kçtakatvàd iti | sapakùe yasyànvaya ity ucyamà*<4>*ne vipakùapravçtter apakùadharmasya hetutvaü syàt | yathà nityaþ ÷abda÷ càkùuùatvàt sàmànya{p. 259}vad iti | ya(ta)thà sapakùavyatireka ity ucyamàne yo 'pakùadharmaþ sapakùe ca nàsti sa hetuþ syàt | yathà anityaþ ÷abdo 'sattvàd iti | pakùadharme sapakùe ca yo 'sti sa hetur ity ucyamàne nityaþ ÷abdaþ prameyatvàd iti*<5>* vipakùavçttir hetuþ syàt | pakùadharmaþ sapakùe nàstãty ucyamàne nityaþ ÷abdo jàtimattve sati ÷ràvaõatvàd ity ayaü sapakùavçttihãno hetuþ syàt | sapakùe 'sti vipakùe ca nàstãty ucyamàne anityàþ paramànavaþ kçtakatvàd ity ayam apakùadharmo hetuþ syàt | tad etat sarvam mà bhåd iti samudàyopàdàne prayo*<6>*janam iti | idam eva ca sarvaü buddhàvàdhàyadharmottarapradãpe 'smàbhir abhyadhàyi "triråpàl liïgàd iti ca àcakùàõena" ityàdi |

    nanu pakùadharmavacane pakùadharmatoktà | anvayavyatirekàtmakayos tu råpayoþ kenàbhidhànaü yenaivaü vyàkhyàyata ity àha #<tadaü÷e>#[11#<.>#6]ti | atraiva sàmarthyàvacchinnam avadar÷ayann àha *<7>*#<nàbàdhite>#[11#<.>#7]tyàdi | pårvaprabhedàparityàgenàsya bhedasya vivakùitatvàt | ubhayam api tacchabdena paràmçùati | avinàbhàvabhàva evàbàdhitaviùayatvasya bhàvàt na tadråpàntaram, vastånठca viruddhasvabhàvadvayàbhàvàt tatraikasmiüs tadavinàbhàvini tadviruddharåpàvinàbhàvino 'nyasyàsaübhavenàpi(pya)pratipakùatvaü nàma tadantargatam eva | yasya tu tadvya*<8>*tiriktam iùñaü tadabhipràyeõa #<vyatirikta>#[11#<.>#10]grahaõam | #<råpàntarasya>#[11#<.>#12] #<sambhavaþ>#[11#<.>#12]#< >#sadbhàvaþ, sa yasyàsti tasmin |

    avinà[bhàvà]bhàvam eva #<nahi >#[11#<.>#13] ityàdinà samarthayati | råpàntarayoginy apy avinàbhàvàsambhavàd asiddhas tadbhàva ity àha #<tadvati >#[11#<.>#14]#< >#pratibandhanibandhanà[vinà] bhàvavatãti | yadi tasminn api råpàntaraü syàt kevalam apramàõakam etad ucyata ity àha #<yathà ce>#[11#<.>#15]ti | [11a] *<1>*#<vakùya>#te[36]hetunà vyaktãkriyata iti |


__________NOTES__________

[36] vakùyati -- S
___________________________



    pakùo dharmadharmisamudàyaþ | tathàbhåtasamudàyasàdhakapramàõàbhàvena taddharmatayà sarvasyaiva grahãtum a÷akyatvàd iti bhàvaþ | atha katha¤cit taddharmasya #<siddhiþ >#[11#<.>#19]#< >#ni÷cayas tasyàü và siddhaprayojanatvàt tasya hetor vaiyarthyam |

    parasthànapatitatvàt para evàsàv ity abhipràyeõaã÷varasena eva #<paraþ >#[12#<.>#6] abhipretaþ |

    #<adhi(vyadhi)karaõa>#tvena*<2>* sàdhyàdhikaraõàd #<vi>#bhinnàdhikaraõatvena #<asiddham >#[12#<.>#12] ani÷citam, tatra ciràspadãbhåte dharmiõi dvayor apy anyayor asiddhatvàt | idam iha svaråpàsiddham idaü tu vyadhikaraõàsiddham ity etad eva kuto vyavasthàpyam iti cet | satyam etat | kevalaü tatràsiddho 'pi hetur anyadharmigatatvenopàdãyate, sa vyadhikaraõàsiddho boddhavyaþ | {p. 260} kasmàt tatsaübandhanà*<3>*rthaü nà÷aïkanãyam ity à÷aükàyàü tad abhidhànãyaü tadabhivyaktatvàd anena noktam | dharmo hetus tadaü÷ena vyàpta ityukte và [saka]lopi hi jànàty eva | na tasyàtmana evàü÷ena vyàpta ityabhipràyàt |

    #<àcàryeõa >#[13#<.>#22] iti |àcàryadignàgena |

    paksasya dharmiõo dharmasyànupapatteþ na tàvat karmadhàrayo ta evàsaükhyàpårvakatvà*<4>*c ca na dviguþ | anavyayatvàc ca nàvyayãbhàvaþ | yac chabdavàcyàsaübhavàt, na hi sa eva dharmã sa eva dharma ity arthavirodhàc ca samàsàntasyànicpratyayaprasakte÷ ca na bahuvrãhiþ | napusaükaliïgàt dvivacanaprasaïgàc ca "cà"arthàsaübhavàc ca na dvandvaþ | saptamãsamàsasåtre ca dharma÷abdasyàsaügrahàd yogavibhàgena tatsamàsabhàve*<5>*pi ùaùñhãsaptamyor abhedàd ity abhipràyavàn pràha [37]#<ùaùthãtatpuruùàd >#[14#<.>#22] iti | ùaùñhãsamàse ca ràjapuruùàdau svàmyantaravyavacchedo dçùño ràj¤aþ puruùo vàcyusyeti(-ùo nànyasyeti) | tadvad ihàpi pakùasya dharmo nànyasyety anyayogavyavacchedaþ syàd ity abhisambandhaþ |


__________NOTES__________

[37] ùaùñhãsamàsàc ca -- S
___________________________



    nanu #<jvàlà >#[15#<.>#21] vahniþ | #<àdi>#÷abdàd buddhyàdi kùaõikatveneùñam iti tat ka*<6>*tham aksaõivàdinaü taü prati pakùasya(syà)bhàva ity àha #<yad apãti >#[15#<.>#21] | #<na pratyakùataþ >#[15#<.>#22] iti bruvatoyaü bhàvaþ -- yadi pratyakùeõa kùaõasyopalakùaõaü syàt, tadà dçùñàntaparyeùaõà paryavasànaü gacchet | yadà tv anumànatas tadà tad api teùàm anumànam adçùñàntakaü kathaü syàd iti sàdhanaü duþkham iti | etac ca kasyacit parasya kùaõikatvàbhyu*<7>*pagamam abhyupagamyoktam | na tu sahetunà÷avàdibhir buddhyàder apy utpattikùaõa eva bhàvo na tu dvitãye kùaõa iti evaü lakùaõaü kùaõikatvam eùñavyam, à÷utaravinà÷itvàbhipràyeõa kùaõika÷abdapravçtter iùñatvàd iti draùñavyam iti | tatra prati.....ndhanasyàvinàbhàvasya bàdhakapramàõataþ siddhàv apy anyatve 'traiva vçttir apekùaõãyeti paribhà.... *<8>*#<kàlpanikatvaü >#[15#<.>#24] tasya pratipannaü syàd ity à÷ayaþ | #<pratipannaü >#[15#<.>#25] svãkçtam abhyupagatam iti yàvat | sva#<(sa) >#[15#<.>#26] iti svasàdhyapratibandhaþ | #<anyatra >#[16#<.>#1]vini÷caye | #<yad># vastu dhåmàdikaü #<kvacit >#parvatàdau #<dçùñaü >#ni÷citaü #<tasya >#dhåmàdeþ #<yatra >#vahnyàdau #<pratibandhaþ >#pratibaddhatvam #<tadvidaþ >#pratibandhavidaþ puüsas t#<asya># pratibandhaviùayasya vahnyàdeþ #<tad >#dhåmàdi[11b]*< 1>*kaü #<gamakam >#anumàpakaü #<tatra >#parvatàdau #<itiþ >#evam arthe | #<gatir >#balaü
sàmarthyam iti yàvat |

    #<evaüparam >#[16#<.>#5] evaüpradhànam etad arthaü "tattulye sadbhàvaþ" iti vacanam | sa hetunàpi tattvena (hetuþ kalpitatvena) dharmo yasya sa #<taddharmà >#[16#<.>#5]#< >#sàdhyadharmã tasya | vastubalàd àgataü #<vàstavam># |

    {p. 261} pakùatvena tasya sapakùatvaü niràkriyata ity àha sàdhyatvene[16.6]ti | icchàvyavasthitalakùaõatvena tasyàvàstavatvaü *<2>*dar÷itam | tena hãnabalatvam sàdhyàvinàbhàvitvasyàvinàbhàvàd iti saübandhaþ | kasmàt tannibandhanaü tad ity apekùàyàm àha -- #<anyathà >#[16#<.>#8] iti | #<tasyà>#vinàbhàvitvasy#<àyogàd># ayujyamànatvàd iti | #<idam >#[16#<.>#10] atrànanuvçtter iti |

    #<satyam i>#[16#<.>#10]tyàdinà pratividhatte | #<kasyacidi>#[16#<.>#14]ti ÷iü÷apàtvàder vçkùatvàdivyavahàrasàdhanasya | yadàpi tathàvidhasya hetor anyatve ca prasiddhena *<3>*pratibandhen kàryaü tadàpy anyatràpy ananuvartamànaþ kathaü duùyed ity àha #<tadà hã>#[16#<.>#18]ti | viruddhopi viparyaye samyagdhetuneti ceti viparyayàni÷citavçttitvam uktam | tasmin dharmiõi saü÷ayahetuþ syàt | sàdhyabhàvàbhàvayor ity arthàt |

    sàdhyabhàvàbhàvavimukta eva dharmã bhaviùyati prakàràntarasadbhàvàt, tat katham asau tatra saü÷ayahe*<4>*tuþ syàd ity à÷aükyàha -- #<tadubhayabahir bhàvàyogàt >#[16#<.>#19]#< >#sàdhyavçttivyavacchede vahnibhàvàyogàt | kasyety à÷aükàyàm àha #<taddharmiõaþ >#[16#<.>#19]#< >#tasya hetor à÷rayasyeti | kasmàt punas tena sàdhyadharmava[tà] | tadabhàvavatà và bhavitavyaþ(vyam) prakàràntarasyàpi sambhavàd ity àha #<sàdhye>#[16#<.>#20]ti | anyonyavyavacchedaråpàõàm ekabhàvasyà*<5>*paravidhinàntarãyatvàt kutaþ prakàràntaraü saübhavatãti bhàvaþ |

    syàd etat -- antarvyàptiprasàdhakàd eva pramàõàdvivàdàdhyàsitasya dharmiõas taddharmatvaj¤ànàn maulasya hetoh katham ativyaktam api vaiyarthyaübhadantadharmàkaradattena na lakùitam iti | aho abhipràyàparij¤ànavilasitam | evaü hi bruvato 'syàyam à÷a*<6>*yaþ -- dçùñàntadharmiõãva sàdhyadharmiõy api sarvopasaühàreõa dharmànavacchedena vyàptigrahe maulàd eva sàdhyasiddheþ kuto vaiyarthyam | itarathà dçùñàntadharmiõyapi viparyaye bàdhakapramàõavçttàviùyamàõàyàü katham iva maulo hetur vaiyarthyaü nà÷nuvãta | tathàhi tatràpi tatpravçttaü dharmisàmànyopagraheõa vyàptiü pratipadyate | *<7>*tathà ca pakùãkçtasyàpi jij¤àsitadharmavattvaü tata eva siddham iti |


    athocyate -- bàdhakapramàõamàhàtmyàt sattvasya kùaõikatvasiddhàv api kiü na ÷a÷aviùàõàdes tattvaü siddhaü tatas tadvyàvçttiråpatàpratipàdanàrthaü dharmiõo 'va÷yaü "saü÷càyam ÷abdàdiþ" ity arthaþ [upa]saühartavyaþ | itaþ sattvahetor evàsaühçtàt ÷abdàdeþ kùaõikatvàvagatir nàsmanmate hetor vaiyarthyam i*<8>*ti |

    nanu samànam idam asmàkam api | tathàhi vyàptigràhakàt pramàõàt tatra pravçttàd api dharmivi÷eùàparigraheõa plavamànàkàrà pravçttiþ kùaõikatvasattvayos tàdàtmyagràhiõã jàtà na tu pravçttyaïgam | "ya(sa)ccedam" iti tu darùite sati "idaü kùaõikaü ÷abdàdi" iti pravçttyaïgaü pratãtir upajàyate, yato vi÷iùñe de÷àdau pravarttata iti | katham asmanmate maula[12a]*< 1>*sya hetor vaiyarthyam {p. 262}amandamandàkùeõocyata iti |dharmottaràdibhirvigarhite 'py asminmate gatir iyaü asmàbhir upavarõità | atràpi tu ki¤cid vàcyaü tad asmàbhir evasvayåthyavicàre dar÷itam iha tu mà bhåd virasãbhàva iti nocyata iti |

    nanu vi÷eùaõena sahodito nipàto 'yogaü vyavacchinatti | "vi÷eùaõavi÷eùyàbhyàm iti" vacanàt | atra ca pakùa eva *<2>*vyavacchedakavad vi÷eùaõam iti tenaiva sahàvadhàraõaü vàcyam | tathà ca pakùasyaive dharma ity uktau tadavastho doùa iti cet | naitad asti | "vi÷eùaõavi÷eùyàbhyàm" ity atra ÷àbdãü gatim anà÷rityà÷ritatvàd vi÷eùaõam, à÷rayatvàd vi÷eùyam ity àrthena vi÷eùaõavi÷eùyayor abhipretatvàt | sati caivaü pakùo na vi÷eùaõam, à÷rayatvàd vi÷eùyas tu bhavati, dharmas tv à÷ri*<3>*tatvàd vi÷eùaõam eva na vi÷eùya iti | tena sahoditanipàto 'yogam eva vyavacchinattãti sarvam avadàtam |

    #<caitro >#[17#<.>#4] nàma ka÷cit puruùaþ | tenaivàkàreõa j¤àtasya j¤ànàya pra÷nànupapattiþ | #<sàma>#[38]#<rthyam >#[17#<.>#11] | #<àdi>#[17#<.>#11] ÷abdàt prakaraõàdisaügrahaþ | #<prakçùñe >#ananyasàdhàraõe #<guõe >#'ti÷aye #<vçtti>#r yasya sa [17#<.>#12] tathà | tad uktaü "*<4>*na hi vi÷eùasannidhir eva sàmànya÷abdànàü vi÷eùàvasthitihetur api tu prakaraõasàmarthyàdikam arpaya(m api" i)ti | #<pàrthe hã>#[17#<.>#12]tyàdinaitad eva samarthayate | pàrthaþ pçthàyàþ kuntàyà apatyam | yogaråóhi÷ caiùà tenàrjuna evàbhidhãyate | #<÷rotuþ >#[17#<.>#19]#< >#arthàt praùñuþ pratipàdyasyeti yàvat | #<tàdç÷aü >#[17#<.>#13]#< sàti÷ayaü >#dhànurddharya(yaü ya)dànya*<5>*gàmi niùidhyate |


__________NOTES__________

[38] àlokasammataþ "sàmarthyàdinà" iti samyak | na tu yathà mudritaþ "prakaraõa sàmarthyàdinà" iti |
___________________________



    kamàt tatra dhanurdharatvamàtram ity àha #<pratipàdye>#[17#<.>#15]ti |

    paràmçùyate[39][17#<.>#21] vàcyatvena parigçhyate |


__________NOTES__________

[39] paràmç÷yate -- S
___________________________



    anabhimataü pratiùedhayati #<na dharma >#[17#<.>#21] iti | kuta ity àha -- #<dharmasye>#[17#<.>#22]ti |

    nanu kaiùà vàcoyuktird#<dharmasya dharmàsaübhavàd iti># | kiü dhåmàdãnàü à÷ritatvena dharmàõàü dhåmatvapàrthivatvàdayo dharmà na santi*<6>*? yenaivam ucyata iti | satyam etad và kevalaü bodhe yatnaþ karaõãyaþ | dharma÷abdeneha sàdhyo vahnyàdir abhipretaþ sa ca tasya dharmo nàsty eveti kim avadyam | athàtra kena dharmo 'bhihito yena dharmasya dharmabhàvapratipàdanaü yujyata ity àha {p. 263} #<aü÷a÷ ca >#[17#<.>#22] iti | #<co># yasmàd arthe | aü÷a ivàü÷o yathàü÷o '*<7>*÷ivi÷eùaõas tathà dharmopi dharmivi÷eùaka ity abhipràyaþ | pakùa÷abdena samudàyavacanàt tad ekade÷a evàü÷o vaktavya ity àha #<pakùa÷abdena >#[17#<.>#22] iti | tasyaivaikade÷aþ kiü nocyata ity àha #<tasya>#[40]#<ca >#[17#<.>#22] iti |
[40] mudrite "ca" rahitaþ pàñhaþ kaplitaþ kintu àlokasammataþ pàñhaþ "tasya ca eka-" iti |
___________________________



    #<dharmàõàü dharmà>#[41]#<dhàratvàsaübhavàdi>#[17#<.>#28]ti pårvaü boddhavyam | yato vyàpye sati vyàpakasya niyamenopasthàpanam eva vyàpakaniùñhà vyàpti*<8>*s tatkaraõàt | #<vyàpyasyaiva >#[18#<.>#3] na tu vyàpakasya #<vyàptatàpratãti>#r#< >#avinàbhàvitàpratãtiþ | kim apekùà sà tathà pratãtir ity àha[42]#<vyàpake>#[18#<.>#2]ti | vyàpakabhàvam apekùate "ãkùikùamibhyàü¤ ca" [Và. 1981] iti karmopapade õaþ | #<vyàpaka>#sya #<bhàvaü >#niyamaviùayaü råpam apekùya paryàlocya tathà pratãtir bhavatãty arthaþ |


__________NOTES__________

[41] ayam eva samyak pàñhaþ na tu yathà kalpito 'smàbhih "dharmàõàü dharmàntaratvàbhàvàt" iti |
[42] àlokasammataþ "vyàpakabhàvàpekùà" iti pàñhaþ samyak, na tu yathà asmàbhiþ kalpitaþ |
___________________________



    tatra bhàvam evety abhimatam avadhàraõaü pradar÷yànabhimataü nirà[12b]*< 1>*kurvann àha #<na># #<tv i>#[18#<.>#3]ti | #<nàpi tatraive>#[18#<.>#5]ti | avadhàryata iti vartate | #<sàdhàraõaþ >#[18#<.>#6] sapakùàsapakùasàdhàraõaþ | doùàntarasamuccayàrtha÷ cakàraþ | #<và>#[18#<.>#8]÷abdo vyàpakadharmàpekùayà pakùàntaram avadyotayati |

    #<tatraive>#[18#<.>#8]ty avadhàraõam abhimataü pratipàdyànyathàvadhàraõaü niùedhayann àha #<atràpã>#ti [18#<.>#9] |

    etad eva såtrakàravacanena saüsyandayann àha #<tad uktami>#[18#<.>#17]ti | *<2>*liïge sàdhane sati #<liïgã >#sàdhyaü #<bhavaty eva >#| anena vyàpakadharmagatà vyàptir dar÷ità | #<itara>#lliïgaü #<punarliïginy eva >#sàdhya eva bhavatãti | anena vyàpyadharmagatà vyàptir uktà | uktena prakàreõa #<niyamasyà>#vadhàraõasya #<viparyàse >#vaiparãtye-viparyàsa÷ ca ekatràyogavyavacchedena vi÷eùaõà(õama)paratrànyayogavyavacchedena tasmin #<viparyàse># sati *<3>*#<liïgaliïgino>#[#<ra>#]#<sambandho># ()vyàptir ity arthaþ |[43]#<tena >#[18#<.>#20] vyàpter ubhayatra ekàkàratàpratipattipratiùedhapradar÷anena | aya¤ ca doùaàcàryeõaye dhåmaü saüyoginaü hetum icchanti, tàn pratyabhihito na tunaiyàyikàn prati | tair dhåmasya ekàrthasamavàyitvàl liïgatvenopagatatvàt | te hi dhåmà{p. 264}vayavinaü prade÷aü và dharmiõam àdhàya*<4>* sàgnitvasiùàdhayiùayà dhåmatvaü dhåmavattvaü và sàmànyaü hetum upàdadata iti |


__________NOTES__________


___________________________



[43] etena -- S
    #<iha >#[18#<.>#23] vyàptivatsadgamakatve #<àkhyàtaü >#[18#<.>#23] prakà÷itam | #<tathàhã>#[18#<.>#23]tyàdinaitad eva samarthayate |

    etad api tadvacanena saüsyandayann àha -- #<tathà ca >#[19#<.>#1]#< >#iti | dviùñhatvàt sambandhasya katham ubhayatraikàkàratàvyàptir na syàd ity à÷aükya #<yady api i>#ty anena dviùñhaü samba*<5>*ndhaü vàstavam abhyupagamyàpi pratividhatte | kayor asàv ity àha = #<aïga >#[19#<.>#2] iti | aügej¤apa(aïger j¤ànapa)rasya grahaõàd aügyate liïgyate pratãyate 'nena parokùàrtha ity aïgaü liïgam | tena liïgaliïginor ity arthaþ |

    kiübhåtaþ sa ity àha | sahe[19.2]ti | tayor eva yugapadbhàviprakçtatvàt | dviùñhatvàbhyupagamàd eva ca sahabhàvitvàbhyupagamo*<6>*py àyàtaþ | "#<yady api>#"÷abdasànnidhyàt "tathàpã"ty arthato draùñavyam | #<tasya># saübandhasya #<vçttir># vartanam | tayor liïgaliïginor ity arthàt | kayor iva sety àha -- #<àdhàràdheyayor >#iveti saptamyantàd #<vatiþ># |

    yathà àdhàràdheyabhàvalakùaõaþ sambandho dviùñhopi naikaråpayà vçttyà dvayor vartate yata evaikasambandhayogepi nàdhàrasyà*<7>*dheyatvam àdheyasya vàdhàratvaü tathà liïgaliïginor vyàptir api dhåmatvàdàv anyathà, anyathà ca vahnitvàdau | ata eva dhåmatvàdir eva vyàpyatayà gamako na prameyatvàdiþ | vahnitvàdir eva vyàpakatayà gamyo na tu tàrõatvàdir nàpi dhåmo gamyo vahnir gamaka iti |

    yata evaü tasya vçttiþ #<tena >#[19#<.>#4] kàraõena | #<itã>#[19#<.>#4]tyàdinà prakaraõopasaühàraþ |

    #<anyatra>#*<8>* [19#<.>#10] itinyàyabindau |vini÷caye 'pi "triråpàl liïgàt" ityàdinoktaþ |

    spardhayàvasthànaü #<kakùà># | #<tulyà kakùà >#[19#<.>#22] yasya sa, tadbhàvas tattà, tasyàþ #<såcakaü># prakà÷anaü tad eva #<arthaþ >#prayojanaü yasya "#<và>#"÷abdasya |

    paramàrthatas tàdàtmyàt [19.24] iti bruvatà tadupapàdayatà cànvayena vyatirekagatau vyatirekeõa cànvayagatau svabhàvahetur adhikçta iti dar÷itam | tena yat ke[13a]*< 1>*nacid upakùiptam --

    "sàmarthyam icchataþkãrter naùñaü dvitvàvadhàraõam" iti

- tad apahastitam draùñavyam |

    {p. 265}[44]#<prasaïgato># ni÷cayaråpàt prastàvàt | "pakùadharmas tadaü÷ena vyàpto hetuþ" iti vacanàt | #<såtrasya krameõa># paripàñyà | #<sarvasye>#ti sarvasyaivety avadhàraõãyam | #<pratyakùànumànàbhyàm># iti sàmasty aniùedho boddhavyo na tu kasyacit | dvàbhyàm anyasya punar ekaike*<2>*neti |


__________NOTES__________

[44] atra S prater ekaü patraü naùñam |
___________________________



    avikalpanatvàt pratyakùàsya kathaü tato ni÷cayas tasya sambhavãty à÷aükyàha -- pratyakùeõa[45]#<pratã>#[20#<.>#8]ti | #<co >#[20#<.>#8] yasmàd arthe | #<sàmànyavikalpajananàd i>#[20#<.>#9]ti dhåmàdiliïgapratyakùàbhipràyeõoktam | #<upacàrata >#[20#<.>#9]#< >#iti pratyakùato #<ni÷caya >#ity upacàrataþ #<ucyata >#iti |


__________NOTES__________

[45] S pratau "prati" iti nàsti |
___________________________



    nanu sàmànyaü liïgaü kathaü tasyàdhyakùato ni÷caya ity àha #<yady apã>#[20#<.>#11]ti |

    #<yas tu >#[20#<.>#19] ityàdinàuddyo*<3>*takaramatam à÷aükyate | #<agnisambandhã >#[20#<.>#19] vahnimàn | sa de÷o 'pratyakùo 'dhode÷asya tàdråpyàd ity à÷ayaþ | kiü tathàbhåtaü nabhosti? sattve và kiü tasya bhàgostãty à÷aükyabauddhàbhipretam eva dar÷ayan para àha #<àloke>#[20#<.>#20]ti | àdirahaõàt tamaso grahaõam | tad uktam " àlokatamasã nabhaþ" ivà(ityà)÷ayaþ | #<prade÷e >#vastutaþ sàdharmyà(sàdhyà)dhà*<4>*ra iti draùñavyam | tarhy anumànotseda eva pràpta ity à÷aükya puner eva vyavasthàü kurvann àha #<tasmàd >#[20#<.>#22]#< >#iti |

    kathaü punaþ sa eva dharmã sa eva hetur bhavitum arhatãty àha #<sàgniþ >#[20#<.>#22] iti | anena dhåmavi÷eùasya dharmitvaü dhåmasàmànyasya hetutvaü dar÷ayati | samànacodyopadar÷anamukhena #<tulyà(tasyà)pi >#[20#<.>#23]#< >#ityàdinà siddhàntã pra*<5>*tividhàtum upakramate | #<tasya>#ivaü mateþ | #<tàvata >#[20#<.>#27]#< >#iti dç÷yàdç÷yavibhàgavataþ dhåmepi dharmiõi uktena prakàreõa etat saügacchata iti sàmyàbhimàna÷aùyaü(÷asyaü) parasya sà(÷à)tayann àha #<prade÷a># #<eva ce>#[21#<.>#1]ti | #<ca>#÷abdaþ paramatàd vi÷eùàrthaþ | anyatropalabhyamànasyànyade÷àpekùayà gamakatvaü katham ity àha #<de÷a>#*<6>*#<kàle>#[21#<.>#2]ti |

    àcàryeõàpy etad abhimatam ity upadar÷ayann àha #<yadàce(he)>#[21#<.>#3]ti | ata÷ caivam abhyupetavyam iti dar÷ayann àha #<pathe>#[21#<.>#9]ti | anumànahetutvàd anumànaü pratyayabhedabheditvàdi |

    #<dharmiõo và>#[21#<.>#15]#< >#svaråpagrahaõam api tàvat kathaü yujyate ity eva yojyam |

    #<tayoþ sambandhasya >#[21#<.>#15] àdhàràdheyalakùaõasya graha*<7>*õam | #<itiþ >#[21#<.>#16] pratyavasthãyamànasyàkàraü dar÷ayati |

    {p. 266} evam asau pratyavatastha iti kathaü j¤àyata ity à÷aükyàha #<tena hã>#[21#<.>#16]ti | #<hir># yasmàt #<tena>#kumàrilena| jyotiùñomàdeþ ÷reyaþsàdhanatvaü #<dharmo># boddhavyaþ | yad àha÷abarasvàmã"ko dharmmo yaþ ÷reyaþsàdhanaþ" [øàbarabhà.1.1.2] iti | ataevakumàrilopyàha

    "÷reyaþsàdhanatàpy eùàü ni*<8>*tyaü vedàt pratãyate" [ølokavà. 2.14] iti |

    jaiminisåtre ÷abarasvàmãyam #<etad bhàùyam >#[21#<.>#17] | etadbhàùyam iti càrthadvàreõoktam | na tv ãdç÷a evabhàùyagranthaþ| pramàõasyeti vivakùàyàm #<anumànàdina >#[21#<.>#18] iti nirde÷aþ |

    kadà tatpårvakaü tad ity àha #<yade>#ti | #<nirvikalpà >#kalpanà÷ånyà #<indriyasya dhãþ >#[21#<.>#19] | saiva kathaü tathety àha #<smçtã>#[21#<.>#19]ti |

    yasmàd arthe và [13b] *<1>*yadà÷abdo draùñavyaþ | vikalpanam antareõàpi kathaü na tathà grahaõam ity àha #<nace>#[21#<.>#20]ti | liïgàdeþ pratyàsannatvàt liïgàdikam evà#<vikalpyeti># draùñavyam | #<tathà >#sambaddhatvena #<gçhãtir >#grahaõam | #<itiþ># àkùepasyàkàraü dar÷ayati |

    pratyakùeõàgrahaõaü kasyety apekùàyàm àha #<liïgàde>#[21#<.>#23]r iti | kuta ity àha -- #<avikalpanàd># iti | #<tad># ity agrahaõam | #<ne>#ti niùedhayati | vikalpa*<2>*syàpãùñatvàt pratyakùeõeti prakaraõàt | kiü vikalpamàtrasya tathotpattir ity à÷aükyàha -- #<arthe>#[21#<.>#24]ti | #<artharåpam >#upakàri yasya, tasmàdvopakàropy astãti tathà |
nanu nirvikalpasavikalpabhedenàrthavij¤ànasya dvaite satãdaü vaktuü yujyate | na caitat saübhavãty àha -- #<astã>#[21#<.>#25]ti | #<hir># yasmàdarthe | vikalpàt pårvaü bhàvàt #<prathamam >#[21#<.>#25]#< >#àdyam bàlàdiùu tathà*<3>*vidhavikalpàniùñer j¤ànaü dçùñàntatayeùñam | #<÷uddhavastujam># [21#<.>#26] ÷abdasmaraõarahitavastujam ity arthaþ | #<tataþ >#[21#<.>#27] àlocanàj¤ànàt #<para>#m uttarakàlam | #<puna>#r aprathame | #<jàtyàdibhir >#vi÷iùñaü #<yayà buddhyàvasãyate sàpi >#na kevalam àlocanàj¤ànam iti #<api>#÷abdaþ | evaü ca bruvato 'yaü bhàvaþ -- yady api prathamaü nirvikalpakabodhena dvyàtmakaü *<4>*vastugçhãtam indriyasaübandhàt, tathàpi na vi÷eùyavi÷eùaõabhàvàpattyà gçhãtam, ayaþ÷alàkàkalpayor jàtitadvatoþ sàkùàtkaraõàt | tathà gçhõattv idaü pramàõam eveti | #<iti>#nà [22#<.>#1]#< >#ukteþ àkàraü dar÷ayati | #<uktaü >#[22#<.>#3] sàmarthyàd etad uktam | na tu sàkùàt tenoktam etat | yasmàt tenaivaü bruvatà sàmarthyàd etat prakà÷itaü #<tataþ >#[22#<.>#3] tasmàt | #<tena>#kumàrilena #<upada>#[46]#<r÷ito >#yo #<doùaþ># "saugatànàm eva pratyakùeõa liïgàdyagrahaõàm" ity evaülakùaõaþ, tasya #<pratividhànàya># |


__________NOTES__________

[46] upavarõita S |
___________________________



    {p. 267} ÷iùyàõàü sukhapratipattyarthaü #<sadhåmaü hã>#[22#<.>#4]tyàdiphakkikàyàþ samudàyàrtham upadar÷ayann àha #<ayam atre>#[22#<.>#5]ti |

    nanu càvikalpakaü pratyakùaü neyato vyàdhàna(vyàpàràn)kartuü samarthaü tat*<6>* kathaü tannibandhanas tanni÷caya ity abhidhàtari katham idaü "sadhåmaü hã"tyàdivaco na plavata ity à÷aükàyàm #<atre>#[22#<.>#5]ti | #<hiþ >#[22#<.>#5] avadhàraõe |

    ekasya sàkùàd itarasya sàmarthyàj jananàt #<vidhipratiùedhavikalpadvayaü janayatã>#[22#<.>#9]ty uktam |

    kadàcid vidhivikalpaü kadàcit pratiùedhavikalpaü janayatãty abhipràyeõa caitad uktam | #<evam etadi>#[22#<.>#10]ti yathàyogaü vi*<7>*dhivikalpo dar÷itaþ | #<nànyathà >#[22#<.>#10] ityàdi yathàyogaü pratiùedhavikalpaþ | kim anubhåte 'rthe vikalpodayaþ? naivam ucyata ity àha[47]#<yathàbhyàsami>#[22#<.>#11]ti (yathànubhavam iti) | yady anubhavànatikrameõa vikalpodayas tadà sarvatràü÷e tadudayaprasaïgaþ ity àha #<abhyàse>#[22#<.>#11]ti | #<abhyàsàdisahakàriõàm ity >#abhyàsàdisahakàrikàõàm iti boddhavyam | na tu vikalpasyotpadyamànàbhyà(mànasyàbhyà)sàdiþ *<8>*sahakàrã, anubhavasya tu bhavati | kecit(ka÷cit) khalu yannama(?)nubhavo bhåyodar÷analakùaõàbhyàsasahakàryanuråpaü vikalpaü janayati | asyàpy ayam arthaþ -- nànubhava ity eva vikalpaü janayati | kiütu ka÷cit punaþ punas tatrotpadyamànas tàdç÷o bhavati | yathà råpakàdiparãkùakàõàm | ka÷cit tu svabhàvàti÷ayalakùaõaü pàñavam apekùya janayati | asyàpy aya[14a]*< 1>*m arthaþ -- ka÷cid anubhavaþ prakçtyaiva pañãyàn jàyate yas tatra kùamaþ | yathà yoginàü sarvatra | asmàdàdãnàü ke(kva)cid viùaye | kvacit punar avidyànubandhàt sadç÷àparàparotpàdavipralabdha÷ ca sarvadaiva tiraskçtapañimà yo naiva tatkùamo bhavati | yathàrvàgdar÷inàü kùaõikatvàdau | #<pàñavàdã>#[22#<.>#11]ty atràdigrahaõàt pratyàsattitàratamyàdayo gçhyante |


__________NOTES__________

[47] yathànubhavam iti -- S
___________________________



    syàd etat -- sa*<2>*mbandho 'yam iti ni÷cayànanubhavanàt kathaü sambandhani÷cayas tannibandhana ucyata ity à÷aükyàha #<tathàhã>#[22#<.>#13]ti | pà÷càtyavidhipratiùedhavikalpajananaü yathoktaþ prakàras tena |

    nanu sambandhasyàdhàràdheyalakùaõasyànanubhavàt kathaü tanni÷cayas tannibandhana upavarõyata ity àha #<na ce>#[22#<.>#16]ti | #<tathà >#[22#<.>#19] auttaràdharyeõa #<avasthitam arthadvyam à÷ritya >#[22#<.>#19] gçhãtvà |

    {p. 268} yadi *<3>*tathàbhåtavastudvayàd anyo nàsti tarhi katham "anayor ayaü saübandhaþ sambandhinau caitau" iti vyavahàra ity àha -- #<teneti>#[22#<.>#20]#< >#| yena tathàbhåtavastudvayànubhavà÷rayataþ samàropitaþ sanbandhaþ tena kàraõena #<vyavahàra>#[22#<.>#21]÷ ca "ayaü dharmã ayaü dharmaþ" iti ÷àbdo 'bhipretaþ | #<dharmadharmitaye>#[22#<.>#21]tãtthaübhåtalakùaõà ceyaü tçtãyà | etad vyavahàre kàraõam àha #<bhe>#*<4>*#<dàntare>#[22#<.>#20]ti | na tv ayaü paramàrthiko vyavahàra ity arthaþ |

    nanu ca tathàbhåtavastudvayàd anyasya sambandhasyàbhàvàt, tasya ca pratyakùeõa grahaõàt sambandhani÷cayas tathàbhåtavastudvayakçtos tu, liïgasàmànyani÷cayas tu kathaü tatkçtaþ | pratyakùeõa liïgasàmànyasyàgrahaõàt | na ca vi÷eùo liïgam ity à÷aükyàha #<sàmànye>#[22#<.>#22]ti | *<5>*#<api>#÷abdaþ sambandhavyavahàràt sàmànyavyavahàrasyànati÷ayakhyàpanàrthaþ |

    syàd etat -- anugatasya vastuno 'bhàve 'nugatapratyayo nirhetukaþ kathaü bhaved ity àha #<teùàm eva >#[22#<.>#23] iti | na svalakùaõasya vikalpajanane sàkùàd vyàparas tasyàtadviùayatvàd ity àha -- #<anubhave>#[22#<.>#23]ti | yadi te vijàtãyasvabhàvàs tathàpi kathaü ta*<6>*tpratyayahetutvaü teùàm ity àha -- #<vijàtãye>#[22#<.>#23]ti | #<ekàkàra>#syàbhinnakàrasya #<paràmarùaþ>#, sa càsau #<pratyaya>#÷ ca [tatra] #<hetutvàt># |àcàryavacanenaitat saüsyandayann àha #<tathà càha># [22#<.>#25] iti | [ekasyà]bhinnasya pratyavamarùas tad evedam iti sambandhàhàra (samanvàhàra) iti vigrahaþ kàryaþ na tv eka÷ càsau pratyavamarùa÷ ceti | evaü hi pratyavamarùa÷ cà(syà)pi bhinna*<7>*tvàt katham ekatvaü? tadaparaika(parà)mar÷àd iti yady ucyeta tadà tasyàpi tattvaü tata ity anavasthà | tathà ca yàvad antimasya tathàtvaü na j¤àyate tàvad àdimasyàpi tattvavyavasthà na syàt, asatyàü ca tasyàm ekadhãhetubhàvena vyaktãnàm apy abhinna[tvam a]rpàyituü na ÷akyetety alam iha vistareõa |

    yasmàt tair ayaü vikalpo janyate tataþ [23#<.>#1] |

    anubhåtàlambanaü j¤ànaü smçtiþ, atra tu *<8>*sàmànyaü kenànubhåtam ayaü gçhõàti, yena smçtitvaü syàd ity àha #<tatpratibhàsina >#[23#<.>#1] iti |

    vijàtãyavyàvçttaü svalaksaõaü pratyakùeõekùitam, na tu vyàvçttir ity àha #<nahã>#[23#<.>#3]ti |

    syàd etat -- vikalpànàm anarthagràhitayà bàhyàrthàsaüspar÷àd eva kathaü gçhãtagràhitvalakùaõaü smçtitvam ity à÷carya upasaühàràpade÷enàha -- #<tasmàt >#[23#<.>#4] iti | yady evaü dvaidham api vikalpaþ pratipattur adhyavasà[14b]*< 1>*yava÷àd gçhãtabàhyàrthagràhitayà smçtir ucyate, tarhi paramàrthataþ kiüviùaya ity àha #<vastuta >#[23#<.>#7] iti | yato 'yaü vikalpaþ paramàrthato nirviùayopi pratipantradhyavasàyànurodhàt smçtir abhipretaþ #<tataþ >#[23#<.>#7] tasmàt | #<yad># etad vakùyamàõakam #<àha># {p. 269} ka÷citkumàrilàdiþ| kim àhety àha #<sàmànye>#[23#<.>#7]ti | #<abhedenà>#bhinnàkàraü yadvij¤ànaü tad #<etat># #<smàrtaü># smçtiråpa*<2>*m iti #<yo>#bauddho vadet | #<tasyà>#ivaüvàdino #<nånaü># ni÷citaü #<vandhyàsute 'pi># viùaye yat#<smaraõaü># tatra #<÷aktatà># sàmarthyam astu | vandhyàsutasyàpi smarttuü yat so(-rtum asau) ÷akta iti yàvat kathaü tasyàtyàntàbhàvasmaraõa÷aktatopakalpyata iti à÷aükàyàü cårõakenopapattim àha #<sàmànyasyànanubhåtatayà >#ananubhåtatvàt | evaü bruvato 'pi (yaü) bhàvaþ -- anubhåte *<3>*hi smçtir bhavati | yadi vànanubhåtepi smaraõam upapadyate tadà vandhyàsutepy ananubhåtatvàvi÷eùàt smàrtà buddhiþ kiü na kalpyata iti |

    #<aïga>#[23#<.>#18]÷abdo 'dhyeùàmantraõe | #<kiü>#÷abdaþ sàmànyataþ pra÷ne | #<punaþ>#÷abdas tu vi÷eùataþ | tenàyam arthaþ -- yuùmàn evàdhyeùya sàmànyato vi÷eùata÷ ca etat pçcchàma iti | ÷ataü saüvatsa*<4>*ràþ puruùàyuùam | atra svàtantryaparijihãrùayà tatkàrikà upakùipann àha -- #<tathà càhe>#[23#<.>#19]ti | #<yasya >#[23#<.>#20]bauddhasyamatena | tasya #<ekaliïgini >#[23#<.>#28] #<gatir yugasahasreùu bahuùv api na vidyata >#[23#<.>#29] iti sambandhaþ kàryaþ |

    #<ànantyàt >#[23#<.>#28] iti hetuþ | tasyaiva samarthanaü sarvam |

    aliïgajam evànumànaü bhaviùyatãty àha -- #<nace>#[23#<.>#21]ti | #<co># yasmàd arthe | *<5>*#<liïgavinirmuktaü>#[23#<.>#21] liïgarahitam | #<asàmànyasya >#svalakùaõasya anavagatam eva liïgaü liïgij¤ànaü kariùyatãty àha -- #<nace>#[23#<.>#23]ti | #<caþ># pårvavat | pradãpayogyatayà gamakasvasyàbhàvàd iti bhàvaþ | #<tasya >#[23#<.>#24] sàmànyaråpasya liïgasya | #<tasya># liïgasàmànyagràhiõo 'numànàntara#<syodbhåtiþ >#[23#<.>#25] janma | kiübhåtàl liïgàt #<sàmànyaj¤à>#*<6>*#<nasaühitàt >#sàmànyaj¤ànayuktàt sàmànyàtmanà j¤àtàd iti yàvat | asya ca liïgasàmànyasya j¤àyamànasyànumeyatvam, pratyakùeõa tvanmate sàmànyàgrahaõàd iti bhàvaþ | #<tasya># liïgasya sàmànya#<syodbhavas tadudbhavo >#[23#<.>#26] liïgenàpareõety arthàt | tenàpi sàmànyaråpatayà anumànàntaràd eva j¤àtena tathàbhàvya*<7>*m ity abhipràyeõàha -- #<anumànàntaràd eva j¤àtene>#[23#<.>#27]ti | astv evaü kà kùatir ity àha #<evaü ce>#[23#<.>#27]ti |

    nanv evaü liïgànumànasyaivànantyaü na tu liïgyanumànasya tat kathaüliïgyanumànànàm ity uktam iti cet | satyaü, kevalaü tad evàdyaü liïgaü j¤àpakahetvadhikàràt j¤àyamànasàmànyaråpatayà cànumànatà (-mànena) ni÷cãyamànaü liïgi jàtam | svaliïgyape*<8>*kùayà liïgam apekùata(m apãùyata) iti abhipràyàd adoùa eva |

    {p. 270} #<eka>#smil #<liïgini >#[23#<.>#28] dharmiõi |

    nanu ca sàmànyaråpasya liïgatve tasya cànumànenaiva grahe na pratyakùatas tanni÷caya upapadyata ity abhidhàtari katham idamàcàryãyaü #<sadhå>#metyàdinà pratyakùatas tanni÷cayasyopavarõanaü yujyata ity à÷aükyàha #<evaü manyata >#[23#<.>#30] iti |

    #<prakçtyà vibhramàd >#[24#<.>#1] bhràntatvàt | [15a]*< 1>*#<sàmànyaü># hi vijàtãyavyàvçttiþ | ayam artho -- vijàtãyavyàvçtter anyasya sàmànyasyàbhàvàt vijàtãyavyàvçttyavagama eva sàmànyàvagamaþ | vàsanàdvayanibaddha÷ ca vikalpaþ svapratibhàsam eva niyataü bahãråpatayà sàdhàraõatayà pratipadyamàno bàhya eva vijàtãyavyàvçttyà mayà pratãyata iti manyata iti | prakrtyà bhràntatvàt sàmànyasya | sa vivecita*<2>*bhedo []bheda eva vikalpena pratãyata ity uktam |

    atha yadi prakçtibhrànto 'yaü vikalpas tarhi kathaü tasya atadvyàvrttavastupràpakatvalakùaõaü saüvàdakatvam ity àha #<liïgavikalpasya ce>#[24#<.>#2]ti | kasmàt punar vikalpàbhàsasàmànyasya liïga(ïgatvam) na tu dhåmàdisvalakùaõasyety àha #<nahã>#[24#<.>#6]ti | #<tasye>#[24#<.>#6]tyàdinopapattim àha | atraivopacayahetuü dar÷ayann àha #<sàdhye>#[24#<.>#7]ti |

    aya*<3>*m atràbhipràyaþ | ava÷yaü hi ki¤cid anumitsatà dhåmàdisvalakùaõadar÷anottarakàlam -- "idaü sàdhyam idaü sàdhanam" iti saükalayitavyam | sati càsmin saükalpe sataþ kùaõabhaïgitayà vastudar÷anàbhàvàt | dar÷anena ca viùayiõà viùayasya dç÷yasyà[48]bhidhànaü tena dç÷yasya liïgaü(liïga)svalakùaõasyàbhàvàd ity arthaþ | tata÷ ca katham svalakùaõadar÷anà÷rayo *<4>*gamyagamakabhàvo bhaved yena kalpitadharmadvàrako gamyagamakabhàvo [na bha]ved iti |


__________NOTES__________

[48] P dç÷yasya liïgaü | N prater atra samyak pàñhaþ | ata eva sa eva måle sthàpitaþ |
___________________________



    nanu yadi pratyakùapçùñhabhàvinàpi vikalpena sàmànyaü pratãyate, tarhinyàyabindau yadavàdi [te]na "anyatsàmànyalakùaõaü so 'numànasya viùayaþ" iti virudhyetety à÷aükyàha #<yat tåktam i>#[24#<.>#9]ti | tadanyasye[24.11]ty anumànottarakàlabhàvi*<5>*no 'pràptapràmànyasyàgnir atretyàdyàkàrasyànyasyàpi svatantrasya vikalpasya |

    evam api kim artham avadhàryata ity àha #<svalakùaõeti >#[24#<.>#12] | #<svalakùaõaü viùayo># gràhyatvena naiva bhavatãti pratipàdayitum ity arthaþ |

    pårvapakùadvayapårvakaü phakkikàyàþ samudàyàrthaü vyàkhyàyàvayavàrthaü vyàkhyàtuü #<tatra >#[24#<.>#13] ityàdinopakra*<6>*mate | #<àdi>#[?]÷abdàd ekavinà÷e sarvavinà÷àdisaïgrahaþ "pratyakseõa dçùñavataþ" {p. 271} ity asya tàtparyàrtham àha #<na tvi>#[24#<.>#26]ti | kathaü punar asya tathàmananam anupapannam ity àha #<nahã>#[24#<.>#27]ti | #<vastuvalabhàvine>#[24#<.>#27]ti hetubhàvena vi÷eùaõam |

    syàd etat -- kathaü viviktatàpratãtiþ | yadi kevalapratãtis tarhi sàbhàvasaüvittibhantareõa*<7>* nataràü prasiddyatãti kathaü pratyakùeõa tathàgrahaõam upavarõyata iti | tad asat | tathàhi bhinnam abhàvam icchatàpi vastånàü svaråpaü parànanupraviùñam ava÷yaiùñavyam, anyathà pràtisvikàm evaü tadabhàvasyaivàyogànàm (?) | ataþ parànanuprave÷ena graha eva kevalagrahaþ | itarathetaretarà÷rayatvaprasaïgaþ | tàvat khalv abhàvasaüvittir nàsti tadà*<8>*tmavad yàvat kevalagraho na bhavet | tàvac ca kevalagraho nàsti yàvat nàbhàvasaüvittir iti |

    ki¤ca yathà kevalo 'bhàvo 'paraõàbhàvena vinà pratãyate tathà bhàvopy antareõàparàbhàvaü kevalaþ kiü na mãyeta | evam anabhyupagame vànavasthà prasajyeteti | tad àhavàrtikàlaükàre praj¤àkaraguptaþ

        "praparànanu[15b]*< 1>*ve÷ena pratãtiþ kevalagrahaþ |

        nanu kevalasamva(saüvitti)r abhàvavittitaþ kutaþ |

        sàpi kevalasaüvittiü vinà neti samànatà ||

        yathà và kevalo 'bhàvo vinàbhàvena mãyate |

        tathàbhà(tathà bhà)vopi naiva¤ ced anavasthà prasajyate ||" iti |

    kathaü nirviùayasya vikalpasya yathàdçùñabhedasya paramàrthaviùayatvam ucyata ity àha[49]#<ni÷cayety>#àdi |


__________NOTES__________

[49] S pratir atra truñitaþ |
___________________________



    #<anenai>#tad upapattyape*<2>*kùayà | paramàrtha÷abdayogovàrtikakàrasya ñãkàkçtàdar÷itaþ | lakùyate càyamàcàryasyàbhimataþ | samàno yadvat yàdç÷o dçùño #<yathàdçùñaþ># | sa càsau #<bheda># eva #<paramàrthaþ># | sa eva viùayo 'dhyavasàyava÷àd yasyeti sa tathà | itarathà tu paramàrthato 'viùaya eva |

    "paramàrtha÷abdaü prayuüjàno vàrtikakàraþ kathaü na pramàdye(dya?)" evaü tubhaññà*<3>*rcañena kathaü na vyàkhyàtam iti na pratãmaþ |

    pramàõalakùaõasàmànyena yogam upadar÷ya pramàõavi÷eùasya pratyakùasyàpi lakùaõena yogaü dar÷ayann àha #<sad># iti | | indriyàõàü iti vyaktivivakùayà bahuvacanam | cakùur indriyàpekùayà granthasyàsya yojanàyàü tu indriyasya nàyanara÷myavayavina indriyasyànu*<4>*mànasiddhasya saübhàradaü÷ena saüyoge saübandhe saty asya vikalpasya nãtopanityàtmano bhàvàd iti |

    {p. 272-278} "yadvendriyaü pramàõa(õaü) syàt tasya càrthena saügatiþ [ølokavà. 4.60] ityàdivacanàt svàbhimànàt pratyakùatvenendriyam udàharaõãkçtaü pareõa | na punaþ pratipàdyapratipàdakayor buddhisàmyaviùayo dçùñànto bhavitum arhati |bauddhasyai*<5>*vam aniùñer bàdhakàbhidhànàc ceti |

    #<prathamamitã>#[25#<.>#13]ty atra cchedaþ subodha eva | #<àdyami>#[25#<.>#12]ty etad vyàcakùàõa àha #<àdau >#[25#<.>#14] iti | kasmàdà[da]vityàkàükùàyàü àha #<vikalpapravçteri>#[25#<.>#14]ti | #<àdau bhavam># iti tv artha[þ] yasyàrthasyetyàdinà svalakùaõenàsàdhàraõasyaivopalakùaõàd #<asàdhàraõaviùayaü svalakùaõam># iti vyàcaùñe | #<itarayo>#[25#<.>#16]r vidhipratiùedha*<6>*vikalpayoþ | uktam evàrthaü tathàhã[25.17]tyàdinopapàdayati |

    #<asaükãrõaråpe >#[25#<.>#25] [a]paràmi÷ra(mçùña)svabhàve |

    nanu ca tasyàsaükãrõaråpatà [na] svataþ kiü tv abhàvàü÷asadbhàvàt | tat katham evam abhidhãyata ity à÷aükya kàraõam àha #<tathàhã>#[25#<.>#26]tyàdi | #<anyathà >#[25#<.>#27] tasya pararåpami÷ratàprakàreõa | #<sa evàbhàvàü÷aþ >#[25#<.>#28] paràbhàvo #<na siddhyet >#paràtmava*<7>*d iti bhàvaþ | atraivàbhyuccayahetum àha #<na ceti >#[25#<.>#28] | #<sà >#[26#<.>#1] saükãrõaråpatà kathaü na yuktimatãty àha #<svahetubale>#[26#<.>#2]ti | #<svahetubalàyàtasya >#taddhetubhàvena vi÷eùaõam | yogaparivarjanaü tasyàyogàt #<tena># vastuneti sàmarthyàt |

    nanu tena tasya saükãrõaråpasya vinà÷a[ne] paràbhàvena sarveùàm eva bhàvànàm udayakùaõàd årdhvam abhàvàd abhàvaika*<8>*rasaü jagat syàd iti prasaüjayituü yuktaü na bhå(tu) #<tena saükãrõaråpavinà÷ena>#[50]#<varaü svahetor evàsaükãrõaråpàõàm udayo 'stvi>#[26#<.>#4]ti | satyam | yathà÷rutiþ(te) syàd eùa doùaþ | kevalam asya tàtparyàrthabodhe yatnaþ karaõãyaþ | iha khalu bhàvànàü kùaõabhaïgitvepi sadç÷àparàparakùaõodayàd vastusantànaviùayà pratãtir asti na tv abhàvaviùa[16a]*< 1>*yaiva | ataeva tattvavàrmatatha(?)yàm upaplavatotpadyate | udayottarakàlam avyavadhànena vastuviùayà ca pratãtiþ katham upapadyeta yadi sa evàbhàvaþ pårvasiddhaü saükãrõaråpaü vinàsyàd anyasaü(vinà÷yàty adasaü)kãrõaråpam utpàdayet | sati caivaü varaü svahetor eva tathàvidhàtàm udayos tv ity ucyata iti | hetutvenàrthàkriyàkàritvena vasturåpatvàd abhàva*<2>*råpataiva hãyetety etad upekùe(kùyai)va caitad uktaü draùñavyam |


__________NOTES__________

[50] -vinà÷ane ca varaü -- S
___________________________



    prathamaü saükãrõaråpàõàm utpàdobhyupeyate pa÷càd asaükãrõaråpàõàm udayam upagantum -- kà punar atra hànir ity à÷aükyàha #<kimi>#[26#<.>#5]tyàdi | ka÷cit kila parivràóa÷ucau patitaü {p. 279} modakaü karaõa gçhõan kenacit sotpràsaü pçùñaþ " kim a÷ucer modakam udgrhõàsi" iti | sa evaü pçùñas taü pratya*<3>*vàdãt "prakùàlyoü(lyà) traiva tyakùà(kùyà)mi" iti | so 'yaü #<parivràjako(ka)modake(ka)>#grahaõàrtho #<nyàya>#s tad#<upagamena kim >#[26#<.>#6] | yathà ca tatra tanmatam "atraiva tyaktavya evàyam" tadà kim a÷ucim rakùitasyànnasya grahaõena, varam ayaü pårvàvasthàne nai(e)vàstu ity upàlambhas tathàtràpi | yadi tv abhàvata evàsaükãrõaråpàõàü pa÷càd utpàdo 'bhyupetavyo *<4>*varaü prathamata eva tathàbhåtànàm udayo 'bhyupagamyatàm ity àbhipràyaþ | tatas tathàvidho(dha)sya pramàõaprasiddhau càyam upàlambhàbhipràyo draùñavyaþ | #<tasmàdi>#[26#<.>#6]tyàdinà prakçtopasaühàraþ |

    #<pratykùabalena >#[26#<.>#13]#< >#ity asya tàtparyàrthaü dar÷ayann àha -- #<yadi tu >#[26#<.>#13] iti | #<yadiþ># saübhàvayati #<tur># bhinatti | #<vyavacchedeviùayà >#[26#<.>#14] vyavacchinnaçupaviùa*<5>*yàtadråpaparàvçttaråpaviùayeti yàvat | tathà saty #<api smçtir na syàt># | vyàptigràhakapramàõànadhigatasya vi÷iùñade÷àdivartitad asàdhàraõaråpasya grahaõàd iti bhàvaþ |

    "anyaråpam idaü na bhavati" itya(tã)yam abhàvapratãtiþ kena pramàõeneùñà yenàsyàþ pràmàõyam àcàryeõa nivàryata ity à÷aükyàcàryasyàbhipràyaü *<6>*parisphuñayann àha -- #<nàbhàve>#[26#<.>#20]ti | kasmàt punar etat pratãtijanakatvenànyad a[bhà]vàkhyaü pramàõaü na bhavati, eùà ca tatphalam ity àha #<nahã>#[26#<.>#20]ti | àkriyate adhyavasãyata iti àkàro [26.21] vi÷eùo vyàvçttir eva | kiübhåta ity àha -- #<pàñave>#[26#<.>#22]ti | #<pàñavaü># tãkùõatà buddher iti prakaraõàt | #<àdi>#÷abdàt pratyàsattitàratamyàder grahaõam | pàñavà*<7>*dipratyayàntaraü svani÷cayà[yà]pekùata iti tatsàpekùa uktaþ | etad evopapàdayann àha #<nahã>#[26#<.>#22]ti |

    #<anadhigamàd iti >#[27#<.>#10]#< >#vastuno vi÷eùaõatvenàgrahaõàd iti draùñavyam | na tu sarvathà []gràha eva vàcyaþ | ayaþ÷alàkàkalpasya svatantrasya tena grahaõasyàbhimatatvàt | a(nya)thà "nirvikalpakabodhena dvyàtmakasyàpi vastuno grahaõam |" (ølokavà. p. 118) ityàdi virudhyeta | indriya*<8>*sambadhàdhãnàlocanàj¤ànotpatti÷ ca katham aniùñamàtrena nirvartyete(nivartyete)ti | #<punar >#a[27.14]prathame | #<varõyata >#[27#<.>#16]#< >#iti vadan pramàõàprasiddhatàü dar÷ayati | prakhyànaü prakà÷anaü pratibhàsanaü prakhyà | #<tai>#[#<mi>#]#<rikàdij¤àna>#syeva #<prakhyà >#[27#<.>#27] yasya sa tathoktaþ | ata eva tatsadç÷a ity àrthaþ |

    atha mà bhåt sàmànyam arthakriyàsàdhanaü vyaktis tàvat tatsàdhanãbhavati | [16b]*< 1>*tadadhyavasàyitayaiva ca vidhivikalpaþ pramàõaü kiü na bhavatãty à÷aükya #<na tatra pràmàõyam iti >#[27#<.>#24]#< >#dårasthena sambandhaþ kàryaþ | #<tasya >#[27#<.>#23]#< >#vidher vikalpasyeti prastàvàt | {p. 280} katham apràmàõyam ity à÷aükyaü yojyam | #<tasya># nirvikalpakapratyakùaviùayasya nirvikalpakaj¤ànenàdhigamàd iti | #<co >#[27#<.>#23] vyaktam ity asminn arthe | na mayàrthakriyàsàdhananirvikalpapratyakùaviùayàdhyavasàtçtvaü *<2>*tasyocyate, yena tvayaivam ucyata ity àha #<tataþ># #<param i>#[27#<.>#19]tyàdi | #<co >#[27#<.>#21] yasmàd arthe | tatoyam arthaþ -- yasmàd evam ucyate pårvapakùavàdinety arthàt | evam abhidhàne 'pi kathaü tadadhyavasàya ukto bhavatãty à÷aükyàha #<tatreti >#[27#<.>#21] |

    jàtim atiriktàm adhigacchato 'sya pràmàõyaü bhaviùyatãty à÷aükyoktam evàrtham adhikavidhànàrtham anuvadann àha #<jàtes tv iti >#[27#<.>#24] | #<apiþ >#[27#<.>#25] akùamàyàm | tasyà arthakriyàsàdhanatvàbhàvenànarthatvàd, arthakriyàsàdhanasyàiva càrthatvàt | apårvàrthavij¤ànatvasya pramàõalakùaõasyàbhàvàd abhipretya #<na pràmàõyam># ity uktam |

    anena yaþ pareõa vidhivikalpasya "tatràpårvàrthavij¤ànam" ityàdinà sàmànyena pramàõalakùaõayogo dar÷itaþ sa nàstãti dar÷itam | yopi "satsaüprayoga" ityàdinà *<4>*viùe÷eõa pratyaksalakùaõayogo dar÷itaþ so 'pi nàstãti dar÷ayann àha #<ata eveti >#[27#<.>#25]#< | ataeva --># jàter arthakriyàsàdhanatvàbhàvenànarthatvàd eva | #<pratyakùatàpi># asya vikalpasya asaübhavinã | kathaü na saübhavatãti àha -- #<arthakriye>#[27#<.>#25]ti | tena #<sahendriyàõàü >#[26#<.>#26] yaþ #<saüprayogaþ># sambandhas tasyà #<abhàvàt >#[27#<.>#26] |

    mãmàüsakamatena sadai(tai)va sahendriyaü sambandhaü (banddhuü) prabhavati nàsatety abhipràyaþ | tad uktaükumàrilena --

    "bhàvàü÷enaiva sambandho yogyatvàd indriyasya hi" (ølokavà. pra. 18) iti |

    [51]#<asya >#[28#<.>#13] arthakriyàsàdhanasya vi(sàdhanavi)ùayasya j¤ànasya #<arthakriyàsàdhane># [28.14] vastuni #<pravçttyaïgatvàd >#upadar÷itàrthapràpakatvàd iti yàvat | #<netarat pramàõaü vravãtã>#[28#<.>#13]ti saübandhanãyam | #<itarad i>#[22#<.>#8]tyarthakriyàsàdhanaviùayaü yan na bhava*<6>*tãti | #<tada(d)viparãtatvàda>#[27#<.>#14]rthakriyàsàdhane pravçttyanaïgatvàt | etad eva samarthayann àha #<tathàhãti >#[28#<.>#14] | #<apratàraka>#[28#<.>#15]m upadar÷itàrthapràpakam ity arthaþ | #<lokepã>#[28#<.>#15]ty atracchedo vyakta eva | #<loke >#vyavahartari jane | #<api># vyaktam etad ity asminn arthe |


__________NOTES__________

[51] tasya S |
___________________________



    nanu yadi nàma tadarthakriyàsàdhane pravartakaü na bhavati tathàpi tat pràpakatvenàvisaüvàda*<7>*katayà pramàõaü kiü na bhavatãty à÷aükyàha #<yac ce>#[28#<.>#16]ti | #<anadhigacchann iti >#(gaücchadi)ti [28#<.>#16] | atra hetau ÷atur vidhànàt pravartate | anadhigamàd iti kàraõam uktam |

    {p. 281} #<tatsadhyatayà >#[28#<.>#22]#< >#sàmànyajanmajanya(sàmànyajanya)tay#<opagatàm abhinnaj¤ànàbhidhànalakùaõàm># | "samànaprasavàtmikà jàtiþ" iti vacanàt | #<vyaktisàdhyàm >#[28#<.>#23] iti vyaktisàdhyatayopagatàm iti pratyetavyam | anena yauvàrthakriyà*<8>*yuùmàbhir vyaktisàdhyatayopagamyate saiva tatsàdhyà bhaviùyatãty api pakùaþ pratikùiptaþ | ubhayatràpi vyakter evànvayavyatirekàbhyàü sàkùàt pàraüparyeõa ca tatra sàmarthyasya pramàõenàvagatatvàd ity abhipretam |

    nanu kasmin kàle karotãti pra÷ne "svalakùaõapratipatter årdhvam" [28.23] ity uktam yuktam | na tu[52]#<kãdç÷a># iti pra÷ne iti cet | satyam kevalaü #<svalakùaõa>#[17a]*< 1>*#<pratipatteþ >#[28#<.>#24] uttarakàlaü pratãyamànatvàd årdhvam uttarakàlam ity uktam upacàrata iti boddhavyam | tatpratipatter årdhvaü pratãyamànatvam eva dar÷ayann àha #<tatsàmarthyeti >#[28#<.>#25] | yad và kãdç÷am iti pra÷nayitvaiva #<tatsàmarthyeti># yojyam | tatsàmarthyotpannavikalpagràhyatvam api kiü svalakùaõapratipatter årdhvam eva kiü và kiyatkàlapari(rya)vasàne ity apekùàyàm uktam tatpratipatte*<2>*r årdhvam iti #<evaü bravãti >#[28#<.>#27] | kiüvi÷iùñaü sàmànya tathàtayà pra(bra)vãtãti | paràbhipràyeõàpy evam abhidhànaü kim artham ity àha #<dar÷aneti># [28.27] | nanu kiü sàmànyamàtram evàrthakriyàsàdhanaü na bhavati, yena #<parais># tathà#<bhidhànàd evaü bravãtã>#ty ucyata ity à÷aükyàbhyupagamam evottaraü racayann àha -- #<sarvam eveti >#[28#<.>#29] |


__________NOTES__________

[52] kãdç÷aü S
___________________________



    yadi evam anumànavikalpagràhyasyàpi sàmànyasya tathàtvà*<3>*t tadviùayasyànumànavikalpasyàpi pràmàõyan na syàt | tata÷ ca ÷abdaprave÷e 'kùitàrànirgamavçttànto jàta ity à÷aükyàha #<yat tv api >#[29#<.>#1] | #<tur >#vi÷eùàrthaþ | yat #<sàmànyam arthakriyàm upakalpayati># [29#<.>#3]#< >#| kãdç÷am ity apekùàyàm àha -- #<anadhigateti >#[29#<.>#2]#< >#| anadhigataü pårvaj¤ànenàparicchinnaü yad arthakriyàsàdhanaü tadviùaya à÷rayatvà*<4>*dhyavasàyena yasya tat tathà | hetubhàvena caitad vi÷eùaõam | anena ca vidhivikalpàvabhàsisàmànyasyàrthakriyàsàdhanaviùayatvepi nànadhigatàrthakriyàsàdhanaviùayatvam iti na tadviùayasya pràmàõyam iti dar÷itam | tadviùayatvam evàsya kuta ity àha #<sambaddheti >#[29#<.>#2] yad arthakriyàyàü sambaddhaü ka(kà)raõabhàvena tatsaübandhà*<5>*t tadàråóhatvàt tanniùñhatvàd iti yàvat | sambaddhasambandha(ddha)tvam evedç÷am asya kva ity apekùàyàü #<kàraõe>#[29#<.>#1]tyàdi yojyam | tathàbhåtaliïgani÷cayadvàreõa pratãyamànatvàt #<kàraõavyàpakasaübaddhaliïgani÷cayadvàràyàtam >#[29#<.>#1] uktaü veditavyam | kàrya¤ ca vyàpya¤ ca tathàvasãyamànaü svakàraõaü vyàpakaü càtadråpaparàvçttaü *<6>*pratyàyayatãti bhàvaþ | anena sarvaõaitad uktaü anumànavikalpena hi paramàrthato 'rthakriyàsàdhanam eva vahnyàdi vi÷iùñade÷àdyavacchedena | {p. 282} ekato vyàvçttyollikhyamànaü sàmànyaü, nànyad atas tadadhyavasàyinas tasya pràmàõyam upapadyate |

    nanu dar÷anottarakàlabhàvino vikalpasya vi÷iùñade÷àditayà gçhãta*<7>*syaivàrthakriyàsàdhanasya tathàdhyavasàyàd iti vidhivikalpagràhyam api sàmànyam anadhigatàrthakriyàsàdhanaviùayaü sat svagràhiõaü vikalpaü pràmàõyena jojayiùyatãty àha -- #<idam iti >#[29#<.>#4] | #<tuþ># pårvàd vaidharmyam asya dyotayati |

    #<udàhriyate >#[29#<.>#9] | udàharaõãkriyate | prakçtaparityàge kiü kàraõam iti cà÷ayaþ | #<niràkartum u>#[29#<.>#10]dàhriyata iti saübandhanãy*<8>*am |

    dçùñàntam eva vivañayituü #<kàü punar i>#[29#<.>#10]tyàdinopakramate | parasparaü vyàvçttyà hi vyaktayo bhinnam eva j¤ànam upajanayeyuþ | kathaü punar abhinnàü dhiyam abhidhànaü càdadhatãty à÷aükyàha -- #<evam >#[29#<.>#23] iti | #<tad ekaü >#vàhadohàdikàryaü tatra #<pratiniyamaþ >#| pratiniyatatvam ava÷yaü pràgbhàvitvaü #<lakùaõaü >#[29#<.>#23] yasyà sà tathoktà | upakartavyam abhiva(vya)ktavyaü na tu janayitavyam ity avase[17b]*< 1>*yam | nityatayà tasya pareõa tathàtvànubhyupagamàt | paràbhyupagamàn apekùàyàü càsya dçùñàntatvànupapatteþ | tasmàd vivakùitàd #<aparaü sàmànyaü># [29#<.>#24] tadekasàmànyaü vyaüjakatvàkhyam | #<anyathà >#[29#<.>#24] tadaparasàmànyayogena vyaüjakatvaprakàreõa | tadabhivyaktayepi tadaparaü sàmànyaü tadekasàmànyàbhivyaüjakàkhyaü sàmànyàbhivya¤jakatvàkhyam aparam upeyam | *<2>*tathà tadabhivyaktayepy anyad ity ana#<vasthàyà># aparyavasànasya #<prasaügàt >#[29#<.>#24] pràpter hetoþ | sàdhayiùyanti vivakùitasàmànyayogam antareõa svabhàvata eveti prakaraõàd avaseyam |

    nanu kiü pramàõaparidçùñàrthàpalàpe prayatir bhavatàü yenaivam abhidhãyata ity àha #<kim >#[29#<.>#6] iti | atha kim aj¤àyamànapramàõakam asad ava÷yaü bhavati yena sarvathà tadarthakriyo*<3>*cchedaþ kriyata ity àha #<pramàõàbàdhitena ce>#[29#<.>#26]ti |

    pramàõàbàdhàm eva màtrayà dar÷ayituü #<tathàhã>#[29#<.>#27]tyàdinopakramate #<nopalakùayàma >#[29#<.>#28] iti vadan dç÷yànupalambhaü bàdhakaü dar÷ayati | #<avibhàvanaü >#[30#<.>#2] nirluñhitagarbhavadvibhàgenàpratipattiþ | råparåpiõor ananyatvena bhede råpiõa ema bhedàpatter ity abhipretyàha #<padàrtha>#*<4>*#<dvayopagamaprasaügàd iti >#[30#<.>#5] | #<àdi>#[30#<.>#5]÷abdàc chabdaj¤ànaparigrahaþ |

    nanu bhinnasàmànyayogàd bhedo bhàvànàü, na punaþ pratibhàsabhedàd ity à÷aükya yadi apy atra ÷ataü doùàþ sambhavanti, tathàpi granthàvastirabhayàd ekam eva dåùaõaü datte #<sàmànyasyeti># {p. 283} [30#<.>#7]#< >#| evaü manyate yadi sàmànyabhedàd bhàvabhedas tadà gavà÷varasyeva gotvà*<5>*÷vatvayor api bhedas tadaparasàmànyabhedàd bhaved iti sàmànyasyàpy aparasàmànyaprasakter iti | astv eva kà kùitir ity àha -- #<niþsàmànyasyeti >#[30#<.>#7] | #<asye>#[30#<.>#7]ti sàmànyasya |

    #<eteneti >#[30#<.>#10] "na tathàvidham upalakùayàm" ityàdinopadar÷itena dç÷yànupalambhena | kathaü punar dç÷yànupalambhaþ siddho yena tanniràkrñam e*<6>*tat syàt #<yata >#[30#<.>#15] iti | #<tadàsiddham i>#[30#<.>#15]ty anva(nu)gamàpekùatvaü buddher iti prakaraõàd draùñavyam | #<tatra >#[30#<.>#16] indriyabuddhàv #<anupalakùaõàd >#[30#<.>#16] apratibhàsanàt | aspaùñanãlàdyàkàràþ sà(rà sà)mànyabuddhir abhimataü saüvedyata iti càtràbhipretam | vyaktiråpam apàsyànyasyeùña(spaùña)m eva råpam upagatam | tatràvabhàsate tad eva sàmànya*<7>*m asmàkam ity à÷aükya tad api nàstãty abhipràyavàn àha #<spaùñasyàpã>#[30#<.>#27]ti | anupalakùaõàd ity abhisambaddhyate | saüprati dvitãyasya spaùñaråpasyopalakùaõam abhyupagamya tasyànugàbhiråpatvaü pratiùedhayann àha | #<tad bhàve ce>#[30#<.>#17]ti | #<co># vi÷eùàrthàbhidhànàbhyupagame | anena kiü tad dvitãyaü spaùñaü råpaü sàbaleyabàhuleyavyaktidvayàntaràlaü na vyàpnoti*<8>* kiü vyàpnotãti vikalpayor buddhisthãkçtayor madhye 'vyàpanapakùe doùaü dar÷ayati | #<vyaktidvaya>#sy#<àntaràla>#m avakà÷am #<avyàpnuvataþ >#[30#<.>#17] svasattayàn abhisambandha(dhna)taþ | #<kathaü tadanugamo >#[30#<.>#18]#< >#vyaktyantarànugamo vyaktyantaravyàpitvaü niùkriyatvena gatvà vyàpàràsaübhavàt tathàtvepi pårvavyaktiviyogànuùaïgàt | na ca tatsàïgam iti ca bhàvaþ |

    dvitãya [18a] *<1>*vikalpepy àha #<vyàptau ce>#[30#<.>#18]ti | #<tatra >#[30#<.>#19] antaràle |

    na tasya tatra vyaktaü råpam asti vya¤jakàbhàvàt tenànupalakùaõam ity àha #<nahã>#[30#<.>#19]ti | ava÷yaü hi bhåtale tat kayàcid vyaktam iti na tasyàvyaktaråpasaübhava iti bhàvaþ |vàrtikakàrasyàpy ayam artho 'bhipreta iti pratipàdayann àha -- #<tathà ce>#[30#<.>#20]ti | prakçtopayayogibhàga eva pañhituü yujyata itivàrtikasya pàdatra*<2>*yam evàyam apañhat | uktayopapattyà vyaktaikaråpasaübhave cedam anyadà(trà)pãti nidar÷ayann àha -- #<ekatràpãti >#[30#<.>#23] | #<co># vaktavyàntarasamuccaye | sarvasarvagatavàdinam adhikçtyoktaü #<sakaleti >#[30#<.>#23] | svà÷rayasarvagatavàdinaü tu prati #<svà÷raye>#[30#<.>#24]ti | #<nàma>#[30#<.>#25]÷abdo 'sambhàvanàyàm | iha ekatraivà÷raya ity ane*<3>*nàpy aü÷enàyaü na dçùñàntaþ kintu yathà kùaõikatvasya nirvikalpakabodhena dçùñasyàpi na dar÷anàvasàyas tathà sakalasvà÷rayaråpapratibhàsepi na dar÷anàvasàya ity anenaiva | astu tarhi sarvabhuvanavartiråpasya ni÷cayaþ | sarvasvà÷rayavartino và kà {p. 284} kùatir ity àha #<tata >#[30#<.>#27] iti | #<tata>#s tàdç÷aråpani÷cayàt | #<tac>#[31#<.>#1]chabde*<4>*na sàmànyaü pratyavamçùyate | #<sahacàri>#÷abdena ca saübaddhaü vivakùitam | tenàyam arthas tatsahacàriõaþ sàmànyasaübaddhasya tatsamavàyaviùayasyeti yàvad iti | etac canaiyàyikàdãnpratyabhihitam |

    mãmàüsakaüpratyàha -- #<tadabhinnasvabhàvasya ce>#[31#<.>#1]#<ti># |

    kim indriyabuddhau sàmànyasya pratibhàsa àhosvidvikalpabuddhà*<5>*v anumànàtmikàyàm iti vikalpayor antarnihitayor ekaü vikalpaü niràkçtyàparaü niràkartum àha #<athe>#[31#<.>#3]ti | #<àdi>#÷abdàd ÷abdabà(÷abdàdi)parigrahaþ | pràktanam #<evàbhipretye>#[30#<.>#15]ti padam atràbhisaübadhyate | tataþ #<anumànàdibuddhim iti># dvitãyayà nirde÷aþ | yathàspaùño vyaktyàkàro 'rthàkàro và lakùyamàõaþ samvedya*<6>*mànosti na tathà svalakùaõapratibhàso vyaktyàkàro lakùyamàõostãti yojyam | kasmàd evam ity àha -- #<tadabhàva >#[31#<.>#5] iti tasya svalakùaõasyàbhàve #<tàsàü >#[31#<.>#6]#< >#sàmànyabuddhãnàm | atraivàbhyuccayahetum àha #<àkàràntareõa ce>#[31#<.>#6]ti | svaj¤àne indriyajanmani j¤àne | spaùtàspaùñaråpadvayayogi svalakùaõaü tenendri*<7>*yaj¤àne spaùñena råpeõa pratibhàty anyatra punar aspaùñenety àha #<aneke>#[31#<.>#6]ti | #<atiprasaïgàdi>#[31#<.>#7]ti ghaña pratibhàsepi pañapratibhàsakalpanà syàt | ghañapañalakùaõaråpadvaya(yà)yogitvàt pañasyetyàder uttarasyàtràpi suvacatvàd ity abhisandhiþ | #<tasmàdi>#[31#<.>#7]tyàdinopasaüharati | iyam abhinnàbhàsà sàmànyàkàrà svalakùaõàd udbhavo 'syà iti #<svalakùaõodbhavà satã bhinnàrthagràhiõã >#vyàvçttavastugràhiõã #<na pratibhàti># | #<kiü tv anàdã>#[31#<.>#9]ti |

    "dçóhatvàt sarvadà buddher" iti bruvatà yadi buddher dàróhyam abhihitaü tad api niçupayann àha -- #<dçóþatva¤ ce>#[31#<.>#10]#<ti># | sahetukavinà÷avàdipakùe #<kùaõikatvàbhyupagamàd i>#[31#<.>#10]ty à÷utaravinà÷itvàbhyupagamàd iti veditavyam | #<asyàþ >#[31#<.>#11] sàmànyabuddheþ | #<tad >#[31#<.>#10] abàdhyamànatvam |

    [18b]*< 1>*#<syà>#cchabdo 'nekàntavacano niyatosti tena #<syàdvàdo>#[31#<.>#12]nakàntavàda yad và syàd akùaõikaþ syàt kùaõika ityàdi [31#<.>#12] syàd iti vàdaþ #<syàdvàda>#s tasya #<bhaügo># niràkaraõaü tasmàd evàvadhàraõãyo bàdhaka iti prakçtatvàt | syàdvàdabhaïgam adhãtyeti karmaõi lyablope ceyaü pa¤camã draùñavyà |

    #<evaü manyata >#[29#<.>#22] ityàdinà yad upakràntaü tad upasaüharann àha *<2>*#<tasmàd i>#[31#<.>#16]tyàdi | #<yas tu >#[31#<.>#18]#< mithyàtve>#[53]#<doùa >#[32#<.>#1] iti sambandhaþ | {p. 285} #<uktaþ >#[32#<.>#1] pareõety arthàt | kiü kçtvàsàv ukta ityàha #<pårvapakùayitveti >#[31#<.>#19] | #<sàmànyam >#[31#<.>#22] ityàdir #<bhaviùyatã>#[31#<.>#22]tyantaþ pårvapakùagranthaþ | asyaiva pårvapakùasyàkàram #<iti>#[30#<.>#23]÷abdo dar÷ayati | #<tasya >#[31#<.>#19] sàmànyasya #<vçtte>#[31#<.>#19]r vartanasya | #<niyàmakaü># vyavacchedakam | sàbaleyàdiùu karkàdisàdhàraõe parasparaü bhinna*<3>*tvepi gotvam eva vartate nà÷vatvam ity etan nimittam | #<yathai>#kasmàt sàbaleyàt karko bhinnas tathà bàhuleyopi tatas #<tulyepi bhinnatve >#[31#<.>#21] bhede #<keùucit >#[31#<.>#21] sàbaleyàdiùu vçttir gotvasya avçttitàvidyamànavçttitvam avidyamànatvam evà÷vatvasyàdi÷abdasaügçhãtasya | kasya keùucid vçttyavçttiteti apekùàyàm uktaü*<4>* #<gotvàder i>#[31#<.>#22]ti | #<animitte>#[54]#<ti># kàkàkùinyàyenobhayatràpi vçttyavçttitàyàü buddhàv api saübadhyate | tenàyam artho yathà gotvàdeþ keùucid vçttyàvçttitànimittàpi niyàmakasàmànyarahitàpi #<tathà >#[31#<.>#22] tadvad#<buddhi>#[31#<.>#22]r abhinnàbhàsà dhãranimittà janakagotvasàmànya÷ånyànàditathàvidhavàsanàsàmarthyàt keùu*<5>*cid eva #<bhaviùyatã>#[31#<.>#22]ti | #<tena># viùayaü vinà kutotpa(vinà buddhyutpa)ttyabhàvena #<tat>#[31#<.>#25]sàmànyaü #<dhruvaü># nityam #<icchaüti># | yad và #<tena># kàraõena #<tat>#sàmànyam #<icchanti dhruvaü># ni÷citam | #<tenàbhi>#nnena viùayeõa vinà anugamàtmikànàü buddhãnàm utpàde ko doùa ity àha | #<tà
hãti >#[31#<.>#26] | #<tà># abhinnàbhàsà sàmànyabuddhayaþ | anena sàmànyàbhàve tathàbhåtabuddhyutpàde bàdhakapramàõam uktaü pareõa | asàv eva vandãkçtam arthaü pratikurvann àha -- #<na tv iti >#[31#<.>#27] | #<vçttir># niyateti prakaraõàt | na #<duùyatã>#[31#<.>#27]ti bruvato 'yaü bhàvas tadantareõa tathàvidhabuddyutpàde mithyàtvadoùosti bàdhakaþ | #<sàmànyasya># [31#<.>#27] tu sàmànyàntareõa keùucid eva vçttau kim asti bàdhakaü yena tatrànya*<7>*sàmànyam abhyanujànàmãti | #<asau >#[32#<.>#1] mithyàtvaprasaktidoùo #<na tathàgata>#siddhàntatãti#<pari÷uddhabuddhãn a>#[32#<.>#2]smadàdãn #<bàdhate># vyathayati | kasmàd ity àha #<sàmànye>#[32#<.>#2]ti | yady api pårvavat sàmànyabuddher mithyàtvavyavasthànibandhanaü pramàõaü màtrayà dar÷itaü tathàpi bahumukham evàsyà mithyàtvavyavasthàpakaü pramàõam astãti pratipàdayituü #<tathàhã>#[32#<.>#3]tyàdino*<8>*pakramate | #<sàmnà >#[32#<.>#4] galakambalaþ | #<àdi>#÷abdàt kakudàdiparigrahaþ |[55]#<nàsàdhàraõaü># sàmànyaråpatàhàniprasaïgàt | nodayavyayaprasaïgayogi nityatvàbhàvaprasaïgabhàvàd iti buddhistham | #<itiþ >#[32#<.>#8] anantaroktaü pratyavamçùati | kuto na yuktam ity àha #<viruddhe>#[32#<.>#9]ti | amum arthaü sàtirekaü kàrikàbhir vaktuü para {p. 286} mukhenàha #<ne>#(-khenàha àhace)#<tyàdi># | #<nà÷a># iti vyakte[19a]*< 1>*r itiprakaraõàd draùñavyam | #<ajàtatà >#[32#<.>#10]#< keneùñhe>#[32#<.>#11]ti liïgavipariõàmena saübandhanãyam | #<kena >#[32#<.>#11] kàraõena | #<tadvad># vyaktivat | #<ananvayo >#[32#<.>#11] vyaktyantarànanugàmitvam |


__________NOTES__________

[53] "mithyàtvaprasaïgadoùaþ" -- S
[54] "animittà" -- S 
[55] na càsà--- S 
___________________________




    nanu ca "sàmànyàny api caitàni nà÷ãny à÷rayanà÷ata" [ølokavà. pç. 380] iti vacanànmãmàüsakairvyaktinà÷e nà÷a iùña eveti kim ucyate vyaktinà÷e 'nà÷aþ | keneùñhe(ùña i)ti prakçtaü mãmàüsakamatam iti | satyam eta*<2>*t | kevalam evaüvaktur ayam à÷ayaþ yady ekaü sàmànyaü tato bhinna¤càbhinna¤ ca saügacchate tadà vyaktiråpeõa vyayate tadvyatiriktena ca råpeõànuvartata iti syàd api yadi paraü manomodakopayogamàtravad etad iti | etac càdhastàd yathàvasaram ihaiva pratipàdayiùyate | ata eva ca kai÷cinnaiyàyikàir nà÷ãnãty upalabhyànãty etad arthaü*<3>*kumàrilenoktaü vyàkhyàtam iti |

    vyaktijanmani janmàniùñau sàmànyasya dåùaõam idam upasthitam iti dar÷ayann àha -- #<vyaktã>#[32#<.>#12]tyàdi | jàtir iti vakùyamàõàpekùayà strãliïgena nirde÷aþ | niùkriyatvàj jàter ity abhipretya nàgatety abhyupagamayati | #<pràg >#[32#<.>#13] vyaktyudayàt pårvam | dç÷yàyà anupalabdhatvàd ity abhipràyeõa ca #<nàsãd ity u>#*<4>*[32#<.>#13]#<pagamayati># | #<cedi>#[32#<.>#12]ty atràpi saübadhyate | tasyà vyakter utpadyamànàyà #<de÷o >#di÷yate 'sminn iti kçtvàdhàra uktaþ | anenaitad dar÷ayati | tatsaübabdhoru(?)bandhanena và prakàreõa bhavet sa caikopi na bhavatãti | #<sà >#jàtiþ #<tayà >#vyaktyà #<saïgatà >#saübaddhà #<kathaü >#[32#<.>#13] na katha¤cit | tajjanyajanmani sàmànyasyeùyamàõe*<5>* tàdàtmyaü tàvad atibhavàn na(tàvad bhedàn na) yujyate | tatsambandhamàtram api na saügacchata ity abhipràyo 'syaivaü ca vaditur boddhavyo 'nyathàmãmàüsakamatetàdàtmyàd anyasya sambandhasyàniùñer àgatà÷rayàntaràdityàdidvàrà sambandhamàtraniùedho 'nupayuktaþ prasajyeta prastuta¤ ca tanmatam iti | vyaktinà÷e 'vinà÷itveùtau*<6>* ca sàmànyasye(syà)yaü doùaþ syàd iti dar÷ayann àha #<vyakti>#(ktãti) [32#<.>#14] | niùkriyatvàd ity abhipràyeõa #<nàgate>#[32#<.>#14]ty àha | #<tacchånye>#[32#<.>#14] naùtavyaktirahite dç÷yàdar÷anàbhipràyeõa ca #<na sthite>#ty àha | #<kveti >#[32#<.>#15] kàkàkùi(kàkvà) pra÷nayuktaþ kathaü(katha)nà÷akyatvaü pratipàdayati | jàter vyaktyàtmakatvopagame tadudayavyayayos tadanvaya*<7>*vyayau na syàtàm | satyठca tadviùtàv ayam aya¤ ca doùa iti pratipàdya tattadiùñau ca jàtes tàdàtmyopagama eva jaghanya iti pratipàdayann àha #<vyakte>#[32#<.>#16]r ityàdi | sà vyaktir àtmà svabhàvo yasya tadbhàvaþ | #<anupaplutaü
>#[32#<.>#17] vàdyàdibhir apràpitàsvàsthyaü ceto {p. 287} yeùàü teùàm | katham iùñam | kùepe càyaü kimaþ prayogaþ | upaplutaceta*<8>*sàm evamãmàüsakànàmidam iùñam iti sàmarthyàd dar÷itam | pramàõàsi(màsi)ddhau prakçùñaü kàrakaü pramàõam ucyate 'vi÷eùàdhàyitve ca sàdhakatamatvàbhàvàt katham asya tattvaü syàd ity à÷ayaþ |

    #<naivai>#[32#<.>#27]ti vyàcakùàõa÷ #<ca>#[32#<.>#27]kàram avadhàraõe dar÷ayati | #<liïgagrahaõàt># #<tarakàlabhàvino >#[32#<.>#28] vikalpasyeti prakaraõàt | tasmin vikalpe [19b] *<1>*pratibhàsanàt tasya sàmànyam iti prakà÷itam | saübaddhasaübandhàd ityàdi pårvoktaþ prakàraþ | vyaktisvabhàvatve tasya kathaü tadakartçtvam ity àha #<tasyeti >#[33#<.>#3] | kalpitaü vikalpena ghañitaü #<råpaü >#[33#<.>#3] svabhàvo yasya tasya | #<tadasaübhavàd >#[33#<.>#3] ra¤janàdyarthakriyànupapatteþ | sarvanityasàdhàraõadåùaõam iha samuccinvann àha | #<nace>#[33#<.>#4]ti | #<anyà >#[56]#<ce>#[33#<.>#5]ti tadekasàdhyatayopagatàbhinnaj¤ànàbhidhànala*<2>*kùaõam avaseyam | #<iti>#[33#<.>#6]r evam artho #<manyate >#[33#<.>#6] cetasi nidhattevàrttikakàra ity evaü bruvàõa iti càrthàd draùñavyam |


__________NOTES__________

[56] veti S |
___________________________



#<anadhigatàrthaviùayaü pramàõam># iti pramàõalakùaõaü pareõa kàrikayà dar÷itam iti dar÷ayann àha #<tatràpårveti >#[33#<.>#11]. aham#< >#ahamikayà kriyà #<àhopuruùikà >#tayà [33#<.>#16] karaõabhåtayà | tatsvalakùaõam aspaùñaråpatayà anukarotãti tadanukàrã*<3>*ti vivakùitam iti prakañyann àha | #<aspaùñanãlasvalakùaõànukàrã >#[33#<.>#27] aspaùñanãlasvalakùaõàbhàsam ity arthaþ | sarva eva hi vikalpo 'spaùñasvalakùaõàbhaþ | nãlàdi pa÷yatas tu vikalpayato yaþ spaùñàrthapratibhàsàbhimànaþ, sa tadvikalpasamasamayajanmano nirvikalpasya prasàdàt | yathà caitat tathobhe(ce) samãcãnam àcàryo *<4>*vini÷cayam iti (ya iti) tata evà[va]gantavyam | kathaü punar aspaùñanãlasvalakùaõànukàri na tu nirvikalpavat spaùñasvalakùaõànukàrãty à÷aükya yojyam -- #<sàkùàd >#[33#<.>#27] vyavadhànena #<anutpattes># tataþ svalakùaõàd iti prakaraõàt | yadi tatas tan notpannam, tarhi tasya niyatanãlàdyàkàraparigrahaþ kutastya ity à÷aükya yojyam -- #<dar÷ane>#[33#<.>#17]ti | dar÷ane*<5>*nàmudhenà(nànubhavenà)hitaþ #<saüskàro >#[33#<.>#27] vàsanà #<tasyà>#[57]#<vedha >#[33#<.>#27] àkùepas tadva÷àt | #<co>#[33#<.>#27] vyaktam etad ity àsminn arthe |


__________NOTES__________

[57] àdheya S |
___________________________


    nanu yat tatràvabhàsate tat svalakùaõam | yena spaùñanãlasvalakùaõànukàrãty ucyata ity àha #<dç÷ye>#[33#<.>#28]ti | #<dç÷yavikalpyayor># ekãkaraõàt | dç÷yavikalpyàv arthàv ekãkçtyàsya pravçtter ity arthaþ | dç÷yavikalpyaikãkaraõaü*<6>* ca tasya tathotpatter eva draùñavyam | tadavabhàsino 'bàhyatvàd eva na paramasàvanukarotãty à÷ayaþ | #<sa >#[34#<.>#1] vikalpaþ | ta po(pà)nàlambane kathaü gçhãtagràhitvalakùaõaü smrtitvam ity à÷aükyàha #<tathàhã>#[34#<.>#4]ti |

{p. 288} smçtiråpatvam evànumànavikalpasya pratipàdayan paraþ pràha -- #<tathàhi>#[34#<.>#11]tyàdi | agnitvàdinà råpaõànavacchinn*<7>*atvàt #<anagnivyavçttaü vastumàtram># ity àha #<mahànasas >#såpakàra÷àlà | #<àdi>#[34#<.>#12]÷abdàdayas kàrakuñyàder grahaõam | #<pràk >#[34#<.>#15] pårvaü vyàptigrahaõakàla ity àkåtam | #<prade÷avi÷eùe># parvatàdau | #<tadvas >#[34#<.>#13] anumànavikalpavat |

    nanv adhigatàv adhigantur apy anumànavikalpasya pràmàõyapradar÷anenàsyàpi tathàbhåtasya pràmàõyam àveditam evati kim anenoktà*<8>*nati÷àyinoktenàpãty à÷aükyàha #<evaü manyata >#[34#<.>#14] iti | pårvapakùiõaitasminn uktepy evaü bruvàõo niyatam evaü vakùyamàõakaü #<manyate >#[34#<.>#14] cetasi nive÷ayati | #<yad i>#[34#<.>#14]tyàdinà mananãyam eva dar÷ayati | #<àdi>#[34#<.>#15]÷abdàt kàlasya parigrahaþ | #<sàdhyadharmigràhi >#[34#<.>#17] parvatàdigràhi | #<dçùñàntadharmigàhi >#[34#<.>#17] mahàsàdidharmigràhi | tatra dçùñàntadharmigràhiõà dar÷ane[na] naiva [20a] parvatàdivi÷iùñam anagninà vyàvçttaü vastu gçhãtam | nàpi tadàha na parva(nàpi parva)tàdisàdhyadharmigràhiõànvayàdyavedino(nà)pi | tathàtra vipatti (tathàtve 'vipratipatti)prasaügàt tadvi÷iùñam anagnivyàvçttam vastu gçhãtam itidar÷anànvayà(dar÷anadvayà)nadhigatam uktam | #<ayogovyavacchedena >#[34#<.>#18] saübandhavyudà...ena #<tadviparãtatvàd >#[34#<.>#20] anumànavikalpaviparãtatvàt | tena yadà(thà) óç..yatyaiva ni÷cayanàt |

    nanu #<vastvadhiùñhànatvàd va>#[34#<.>#23]stvàlambanatvàd ity abhipretam | tathà cànumànàsaügrahaþ ity àha #<vastvadhiùñhànatvaü ce>#[34#<.>#23]ti | cakàras tu÷abdasyàrthe | pramàõasya vyàpàraþ pràpaõam tasya viùayas tam abhipretyocyate | #<nàlambanalakùaõaü># [34#<.>#25] viùayam abhipretyocyate iti sambandhanãyam | àlambanalakùaõaü gràhyaråpam | uktàd anyena prakàreõa #<anyathà>#vyàpinã sarvapramàõàsaügràhikà | viprakçùño de*<3>*÷akàlasvabhàvair vyavahito viùayo yasyàþ sà tathoktà |

    #<tatràpã>#[35#<.>#1]tyàdi pratividhànam | vikalparåpasyaiva vastuno dharmitvàt | tasyaiva ca tatpradhànatvàdyanupàdànatvasàdhyatvàt | tatràpi pramàõavyavasthàyàs tad eva vikalparåpaü vastvadhiùñhànam astãti samudàyàrtha | dar÷anavidhipratiùedhavikalpànàü dar÷anasyaiva *<4>*pràmàõyaü netarayor iti prakçtam | ukta¤ ca "tatra tadàdyam eva"[25#<.>#11] ityàdinà | tatkuto 'sya vastvà÷rayeõa pramàõavyavasthàpratipàdanasyàrthotpà(syopapà)danam ityà÷aükya saügati dar÷ayitum #<idaü ce>#[35#<.>#12]tyàdinopakramate | tasya anadhigatavasturåpàdhigantçtvasya #<asi>#ddhatà | tasyà #<udbhàvanaü >#[35#<.>#16] prakà÷anaü tadartham | {p. 289} #<tasyaiva >#[35#<.>#20] svalakùaõasyaiva | sàmà*<5>*nyasyàpy arthkriyàsa(sà)marthyalakùaõatvàt tadviùayopi vikalpaþ pràmàõyànnàpaitãti pårvapakùam utpa÷yann evaü bruvàõaþ kiü manyata ity àha #<sàmànyasyeti >#[35#<.>#21] | #<tadviparãtatvàd># a[35#<.>#21]rthakriyàsàmarthyalakùaõaviparãtatvàt | yathà ca tasyàrthakriyàkàritvasaübhavi tathà purastàd uktam iti | gåóhàbhisandhi÷ caivaü #<manyata># [35#<.>#21] iti draùñavya*<6>*m | #<tatopi >#[35#<.>#23]#< vastuny eva >#[35#<.>#24]#< puruùasya pravçtter i>#[35#<.>#23]ti saübandhaþ | #<tatsàmarthyajanmà vikalpo># na #<pramàõam i>#[35#<.>#23]ti sàdhye ca hetupadam etat | kathaü pravçttir ity àha #<tadadhyavasàyene>#[35#<.>#24]ti | kasmàt tadadhyavasàyena pravçttiþ kalpyate ity #<anyathe>#[35#<.>#25]ti | #<tatra >#[4#</>#35#<.>#24] svalakùaõe pårvasyà upapatter asyà÷ ca tulyatvàt kim anena punar uktene*<7>*ty àha #<pårvam i>#[35#<.>#27]ti | eta¤ ca ÷àbdãü gatim à÷ritya bhedo dar÷ito draùñavyaþ | athàrthàbhedàt kiü mukhabhedamàtreõa bhedenopadar÷iteneti nirbandhas tad evocyata ity abhipràyavàn àha #<yad ve>#[36#<.>#1]ti
| #<kim itã>#[36#<.>#6]tinipàtànipàtasamudàyaþ kasmàd ity asyàrthe vartate |

    syàd etat svalakùaõe nirvikalpakaviùaye pravartayann api tadanubhavàt prameyà*<8>*ntaraviùayaþ san pràmàõyaü pràpsyatãty à÷aükyàha #<ayam asyàbhipràya >#[36#<.>#12] iti | #<tatraiva >#[36#<.>#13] prameyàntare svaviùaya eva[58]#<pravartayed >#i[36#<.>#14]ti | sambhàvanapadam etat | ÷akyàrthaü và | kiü kartuü pravartayed ity àha -- #<råpaü >#[59]#<tatsàdhyam >#i[36#<.>#14]ti | prameyàntaramàtraü tadviùayam abhipretya tatraiva pravarttayet #<tatsàdhyàm arthakriyàm adhigantu>#m i[36#<.>#14]ty uktam adhunà tu yadi sàmarthya[20b](sàmànya)*< 1>*lakùaõaü tatprameyàntaraü tadà #<naiva và >#[36#<.>#14] ity uktam | #<naiva và pravartayet># na svalakùaõe nàpi sàmànye na #<kvacid apãti># pravçttimàtrapratiùedhàd ghriyate |


__________NOTES__________

[58] pravartayatu S |
[59] tatsàdhyàm arthakriyàm S |
___________________________



    yad và pårvaü sàmànyasàdhyàm arthakriyàmanàkalyyàbhihitam #<tatraiva >#[36#<.>#13] ityàdi | idànãü tu tatsàdhyàm arthakriyàmàkàlyyoktam -- #<naiva ve>#[36#<.>#14]ti | kasmàd evàm ity àha -- #<tadviùaye>#[36#<.>#15]ti | tatsiddhaya eva pravartayiùyatãti àha #<vikalpe>#[36#<.>#16]ti | #<tatsi>#*<2>*#<ddhe>#[36#<.>#14]r abhinnaj¤ànalakùaõàyà arthakriyàyà niùpatteþ | sàmàrthyàc càbhinnàbhidhànalakùaõàyà÷ cety àbhedam (÷ cety api vedyam) |

    nanu tataþ prameyàntaraviùayopi pratyayas tadviùaye pravarttayanniùpàditasvaviùayàrthakriyo và kvacit pravarttayan pràmàõyam api pràpsyatãty àha -- #<nahã>#[36#<.>#16]tyàdi | #<pratyayà >#[36#<.>#17] ity atra bahuvacanena sàkalyaü dar÷ayati | #<sàdhità># niùpàdità #<arthakriyà >#[36#<.>#18] | {p. 290} svaviùayàrthakri*<3>*yà yeùànte tathà, teùàü #<kvacid api >#[36#<.>#19] na #<pravartayantã>#ti pårvakeõàbhisambandhaþ | #<vi÷eùeõa >#[36#<.>#19] vi÷eùeùyaiva yair mãmàüsakair evaü #<vyàkhyà>#[#<ya>#]#<te >#[36#<.>#19] teùàü mata iti sàmàrthyàt | #<dvyàtmakasya >#[36#<.>#21] sàmànyavi÷eùàtmakasya | vij¤ànàbhinnahetutvàd icchàder vij¤ànàtmakaü(katvaü) siddham abhipretya pràmàõyànuùaïgaþ kuto(kçto) veditavyaþ | #<pramàõànàmiyattà >#[36#<.>#26] vya*<4>*vacchedaþ |kumàrilamatena pratyakùànumànopamànàrthàpatti÷àbdàbhàvàþ ùaó eva pramàõànãty evaüråpà #<vi÷ãryeta >#[36#<.>#27] truñyet | #<dhàrayà># pravàhena #<vahana÷ãlàni >#[37#<.>#1] bhavanadharmàõi | #<anekàntas># tad#<abhinnayogakùematva>#lakùaõo hetur iti prakaraõàt | ekasminn arthe sajàtãyàni sajàtãyavijàtãyàni và*<5>* #<pramàõàni saüplavante># pravarttanta iti #<vàdã># [37#<.>#5] | #<pratikùaõaü >#[37#<.>#7]#< bhidyata >#[37#<.>#8] iti sambandhaþ | keùàü kùaõivi÷eùe(ùa)sàdhye 'rthe và¤chà bhavati | yady asmadàdãnàü tathàrthàdar÷itvàd eva na saübhavatãty àha #<yoginàmi >#i[37#<.>#11]ti | yoga÷ cittaikàgratà sa yeùàm asti teùàm, nityayoge pra÷aüsàyàü vàya[mi]nirdraùñavyaþ
| ÷amathavipa÷yane và yogas tadva*<6>*tàm | nanu teùàü svàrthàsaübhavàt kim abhipretyàsmin và¤chà bhavatãty àha -- #<pare>#[37#<.>#11]ti |

    atha paropakàriõaþ pareùàm evopakurvantu kasmàt punaþ kùaõavi÷eùasàdhyam arthaü pràptuü pariharttuü vàbhilaùantãty àha #<kasyacid >#i[37#<.>#12]ti | kasyacit kùaõavi÷eùasàdhyasyàrthasya #<kathaü cit># sàkùàt pàraüparyeõa #<vopayogàd upa>#[37#<.>#12]yujyamàna*<7>*tvàt | #<kvacit >#[37#<.>#12] pràõinãti prakaraõàd avaseyam | anena paropakàràïgatvaü tasya dar÷itam | #<tadà >#[37#<.>#12] nànàyogakùematvam iti sambandhanãyam | tadety atracchedo vyakta eva | etad eva nidar÷ayann àha -- #<yathe>#[37#<.>#12]ti | sàmànyocchedasyàrthasya viùayopadar÷ane yathaitaddar÷itam, tathànyad api draùñavyam iti yathà÷abdasyàrthaþ |

    bhàvanàmàrgavyudàsena[60]#<dar÷anamàrga >#[37#<.>#12] ity u*<8>*ktam | duþkhe dharmaj¤ànakùàütiþ, duþkhe dharmaj¤ànam | duþkhe 'nvayaj¤ànakùàütiþ, duþkhe anvayaj¤ànam | samudaye dharmaj¤ànakùàntiþ, samudaye dharmaj¤ànam | samudaye 'nvayaj¤ànakùàntiþ, samudaye 'nvayaj¤ànam | nirodhe dharmaj¤ànakùàntiþ, nirodhe dharmaj¤ànam | nirodhe 'nvayaj¤ànakùàntiþ, nirodhe 'nvayaj¤ànam | màrge dharmaj¤ànakùàntiþ, màrge dharmaj¤àna[m] | mà[21a]*< 1>*rge 'nvayaj¤ànakùàntir ity evaü pa¤cada÷aksaõà dar÷anamàrgaþ taduktamabhidharmako÷e "adçùñadçùñer dçïmàrgas tatra pa¤cada÷akùaõàþ" [AK. 6.28] iti | tasmin dar÷anamàrge phalabhåtàþ pa¤casaükle÷askandhàþ | duþkhàkhyaü satyam | {p. 291} tasmin #<duþkhe dharmaj¤ànakùàntiþ >#[37#<.>#13] svaråpaj¤ànayogyatà | duþkhasàkùàtsaükà(kùàtkà)rij¤ànopajananayogyaþ ku÷ala iti yàvat |


__________NOTES__________

[60] atra vi÷eùàrthinà visuddhimaggo 'nusatavyaþ pç. 359 |
___________________________


    sa kùaõaþ kiü karo*<2>*tãty àha |[61]#<da÷ànàm >#i[37#<.>#13]ti | ràga-pratidha-màna-avidyà-vicikitsà pa¤ca, satkàyadçùñi-mithyàdaùñi-antahràhadçùñi-dçùñiparàmarùa-vrataparàmarùalakùaõà dçùñayaþ -- da÷ànu÷ayàþ eùàm #<vàsanàü nirodhayati >#[37#<.>#13] vinà÷ayati | kathaü karotãty àha | #<tadviruddhe>#[37#<.>#14]tyàdi | tair anu÷ayair viruddho 'yam à÷aya÷ cittasaütatyavasthàvi÷eùas tasyo*<3>*tpàdanàt | duþkhe dharmaj¤ànakùàntikùaõasyàrthakriyàm upadar÷ya duþkhe dharmaj¤ànakùaõasya tato bhinnàm arthakriyàü dar÷ayitum àha -- #<duþkha >#[37#<.>#14] iti | #<duþkhe dharmaj¤ànaü >#[37#<.>#14] duþkhasvaråpasàkùàtkàri(ra)pravçttaj¤ànam | #<nirvàõaü >#[37#<.>#15] mokùaþ pràpyate anayeti vyutpattyà, nirvàõasya pràptir yasmàd iti vyutpattyà và tàvat kle÷aviviktatà #<nirvàõa>#*<4>*#<pràpti>#÷abdenoktà | dar÷anamàrgapraheyàõàü dvàtriü÷ataþ kleùànàü madhye 'nena da÷ànàü eva kleùànàü vi(ni)rodhàd dagdha(d da÷a)kle÷aviviktatànàtatasyàt pàdanàta (?) samudayàdij¤ànàdiprahàtavyakle÷aprahàõipratiråpà nirvàõabhàvasya davãyà(yaþ) siddhyavasthànàd anyathàitad asamaüjasaü syàd iti | athavà nirvàõa÷abdena naivàrcañaþparamaniþ÷rayasàtmane yad evam åce kiütvavàntaraniþ÷reyasaü tathàbhåtam iti na ki¤cid avadyam | kathaü tathàkarotãty àha #<anu÷ayati >#[37#<.>#15] | sati tasmin manàgapi te punar notpadyante | api tu tadvivikta eva kùaõaprabandha iti tadà sudàróþyàpàdanaü tasyàdhãsayam (?) | pårvakena
ca kùaõena kle÷à niùkle÷ità uttareõa tu yathà te*<6>* punar na pravi÷anti, tathà àcaritam ity anayor vyàpàraprayojanam | ataevàbhidharmakoùe "cauraniùkà÷anapàñapidhànavad" iti (AK 6.28 Bh) dar÷itam | duþkhe dharmaj¤ànakùàntidharmaj¤àne ca kàmàvacarakle÷apratipakùatayà j¤àtavye duþkhe dharmaj¤ànakùàntidharmaj¤ànayor udàharaõà(õa)diïmàtratvena anyeùàm api tathà vivi*<7>*ktatvàd #<eùàm >#i[37#<.>#16]ti bahuvacanenàha gràhakàõyàlambakàni | kàni punas tàni gràhakàõãty àha #<pare>#[37#<.>#16]ti | paracittaviùayàõi j¤ànàni #<paracittaj¤ànàni >#[37#<.>#16] |


__________NOTES__________

[61] damànàü S iti tv asamyak
___________________________



    etad uktaü bhavati | dar÷anamàrgam adhigacchato duþkhe dharmaj¤ànakùàntyàdiksaõàþ | kramabhàvinaþ kramabhàvibhir j¤ànair yogyaütareõa yad àlambyate paràrthodde÷ena tathà tadviùayàõi ta*<8>*dyogàntaraj¤ànàni #<pçthag eva >#[37#<.>#16] pårvapårvaj¤ànàd bhinnàny eva pramàõànãti dar÷anamàrgàdhigantçkùaõaviùayàõàü yogij¤ànànàü pçthag eva pràmàõyam iti pratipàdya saüprati sàmànyenaiva yogij¤ànàni bhinnàrthakriyàsàmarthyakùaõaviùayàõi sarvàõy eva pramàõànãti pratipàdayiùyann àha -- #<parahite>#[37#<.>#17]tyàdi | {p. 292} #<bhagavatàm >#[37#<.>#18]#< adhyakùacetasàü nànàyo># [21b]*< 1>*#<gakùematvàt >#[37#<.>#21] | pçthag eva pràmàõyam iti ÷eùaþ prakaraõalabhyaü và | adhikaraõe ceyaü ùaùñhã | tena bhagavat sambandhãni yàny adhyakùacetàüsi sàkùàtkàrapravçttàni j¤ànàni teùàm ity àrthaþ | kiübhåtànàü bhagavatàm ity àha #<sarve>#[37#<.>#19]ti | #<sarvabhàvàn># bhàvanàbalajena j¤ànena #<pratikùaõamã>#[62]#<kùamàõànàü >#[37#<.>#20] pa÷yatàm | kathaü teùàü nànàyogakùematvam ity àha #<tadviùaye>#[37#<.>#20]ti | teùàü bhagavat sa*<2>*mbandhya#<dhyakùacetasàü >#[37#<.>#20] ye viùayàbhinnàþ kùaõàs taùàü #<bhinnàsvarthakriyàsåpayogato >#[37#<.>#21] vyàpàràt | anena viùayasya tathàtvàd viùayiõas tathàtvam uktam avaseyam | kasmàt punas te pratikùaõaü bhàvàn vãkùanta ity àha -- #<ka÷cid eve>#[37#<.>#18]ti | #<itiþ >#[37#<.>#19] hetau | anugràhakavibandhakànuråpam
àcaritum ity arthàd eva sthitam |


__________NOTES__________

[62] -kùaõaü vãkùamàõànàü -- S
___________________________



nanu tathàpi siddhàrthà bhagavantaþ svàrthamaõã*<3>*yàüsam apy apa÷yantaþ kasyacit kùaõasya kasyacit pràõino 'nugràhakatve vibandha[ka]tvepi kasmàd bhàvàn pratikùaõaü vãkùanta ity à÷aükyatehe(kya he)tu bhàvena bhagavad vi÷eùaõapadam àha #<parahite>#[37#<.>#17]ti | parasmai hitamàyati pathyaü tasyàdhànaü karaõam | tasya #<dãkùà># anuùñheyam evaitad iti niyamas tadvatàm | nityayoge càyaü matup*<4>* | #<j¤ànam># eva sadasadvivekakaraõàd àloka iv#<àloka>#s ten#<àvabhàsita># udyotito 'ntaràtmà yeùàn teùàm [37#<.>#18] antaràtmeti lokabhàva(na)yoktaü paramàrtha(ta)s tu tathàbhåtaj¤ànàv alokavatàm ity arthaþ |

    a÷abdaviùaye prathane vàcye veþ paràtstçõàtergha¤o 'bhàvàd vastuvistara ity asàdhur ayaü prayoga iti *<5>*cet | tat tu nàti÷liùñam | yataþ såtre prathanaü vistãrõatvam abhipretam | tad àhakà÷ikàkàraþ"prathanaü vistãrõatà" iti | na càtra vistara÷abdena vastånàü vistãrõatvam abhipretam api tu bàhulyaü yathà tçõasya vistara ity atra | ataeva "prathana iti kiü? tçõavistara" iti pratyudàhçtam | asya càrthaübhàgavçttikàropi a¤jasà*<6>*vya(sà vyà)¤jãt "tçõasya vistaro bàhulyam ity arthaþ" | tat katham aprathane varttamànàd asmàd dhàtor gha¤ bhavitum arhatãti | ataevapraj¤àkaraguptopivàrtikàlaïkàrasyàdau "pràyaþ prastutavastuvistarabhçto nakùanta evoccakair vaktàraþ" ity avocad iti |

    kiü sarvavedino 'dhikçtya bhavatàyaü hetur anekànta ucyate, a*<7>*thàsmadàdãn iti vikalpayor buddhisthãkçtayoþ pårvasmin vikalpe pratisamàdhàyàparasminn api pratividhàtukàmaþ #<tad yadã>#[37#<.>#21]tyàdinopasaühartum upakramate | #<kùaõànàü vivekaþ># pçthak tvaü tad draùñuü ÷ãlaü yeùàü tàn #<adhikçtyo>#[37#<.>#21]ddi÷ya #<ucyate># |

    {p. 293} prakaraõàt "pårveõàbhinnayogakùematvàd" iti hetur anaikàntika ityàkhyàyate | tadà "nànekàntaþ sa hetur" iti *<8>*prakaraõàt | vipakùagamanàbhàvàd iti bhàvaþ | #<athe>#[37#<.>#23]ti pakùàntaram upakùipati | #<saüvyavahàraþ># pravçttinivçttilakùaõam anuùñhànaü prayojanaü yeùàü #<tàn >#[37#<.>#23] | paramàrthato bhedakàraõam uktam #<anyànyakàraõataye>#[38#<.>#5]ti | tatràdya eva pramàõam | na samya¤co 'pi parà¤caþ pratyayà iti samarthayituü #<tathàhã>#[38#<.>#8]tyàdinopakramate | #<tatsàdhana>#[38#<.>#8]m arthakriyàsàdha[22a]*< 1>*naü tasya #<pràpaõaü># tatra #<samarthe >#[38#<.>#9][63]#<aklãvà>#vidyamànaviplavà #<dhã>#[38#<.>#10]r yeùàm te tathà teùàü prekùàpårvakàriõàm ity arthaþ #<artha>#sya #<kriyà># niùpattis tasyàþ #<sàdhanaü># niùpàdakaü tasya #<bhedo>#bhinnatvàt | #<saüdhukùaõa >#[38#<.>#16] saüdãpanamàdi÷abdàt pavanasvedanàdiparigrahaþ |


__________NOTES__________


___________________________



[63] "aklãvadhiyàü" iti àlokasaümataþ pàñhaþ | "aviklavadhiyàü" iti S
    #<yady evam i>#[39#<.>#18]tyàdi yac codyam | #<tathàhã>#[406#<?>#]tyàdi
    pratyakùaü pramàõam abhràntam ity uktaü bhavatãti vakta*<4>*vyam | anantaroktàd eva kàraõakalàpàt | pratyakùalakùaõànuktau ca pratyakùasyaivànabhidhàne parokùapratipatteþ sarvasyà anumàne 'ntarbhàvapradar÷anepi kathaü pramàõadvaitamàkhyàtaü bhavati? dar÷anam eva pramàõam ityàkhyànàc ca nàj¤ànam indriyàdi pramàõam iti dar÷itaü bhavati | bhinnàyàs tu prathamàyàþ katham apàka*<5>*raõam? kiü ca mukhyavçttyà yad uddi÷ya ÷àstraü pravartate tad arthaü tad ucyate | na tu sàmarthyànuùaügato và yad vyutpàdayati tad arthaü tad ucyate | na ca pratyakùavyutpàdanàbhyupagamepi mukhyavçttyà tadvyutpàdane pravçttam idam iti kathaü sàmànyena samyagj¤ànavyutpàdanàrtham ucyate | anyathà anumànavyutpàdanàrthatvepi tasya sàmarthyàd anu*<6>*mànàbhàsapratipàdanam anuùaïgato vikalpasya dhàràvàhinठca parà¤cà(paràcàü)vikalpaj¤ànànàü pramàõàbhàsatvapratipàdanam astãti anumànatadàbhàsavyutpàdanàrtham iti pramàõàpramàõavyutpàdanàrtham iti và kiü nocyate? yady a(yada)py anyat samyagj¤ànavyutpàdanàrtham abhipretam, tatràpi kalpanàpravç(bhç)tor mithyàj¤ànasyàpi*<7>* prasaügato vyutpàdanam astãti tad api samyagj¤ànavyutpàdanàrtham iti kiü nocyata iti yat ki¤cid etat | tathà yady anumànatas tathàbhåtasya ni÷cayàt tasya pràdhànyam ucyate, tadà pratyakùato dharmigrahaõaü vyàptigrahaõa¤ càntareõa nànumàne pravçttir astãti tasyàpi kiü na pràdhànyam ucyate? na ca tasyàparabhàvàt pràdhànyakalpanà jyàyasã | ki*<8>*¤ ca tad api tattve ni÷càyakam anumànaü samastatattvani÷càyakasàkùàtkàrapravçttapratyakùàïgam upasarjanam | tad etabhåyeyaü (?) pradhànaü bhavitum arhatãti kathaü viparyastàs tattvavidaþ
|

    api ca svasaüvedanaü pratyakùàm antareõa sarvathà na kasyacit tattvavyavasthànam iti tasyàiva pràdhànyaü kiü na kalpyata iti | sa hi mithyàj¤ànaü pratyakùasya viùayo [22b] *<1>*yata(tra) tenànuråpo ni÷cayo janitaþ na ca tatra vivàdaþ saübhavati yenànumànàt tanni÷cayaþ pàrthyate | {p. 294} athottarakàlabhàvinaþ saü÷ayasyànumànato niràsàt tasya tathàtvam ucyate | tarhi pratyakùasyàti÷ayena tadvàcyam, tatsaü÷ayono(yànu)tpàdasya pratyakùanibandhanasya bahulam upalambhàt | atha tadà tatpratyakùaü gçhãtagràhitayà na pramàõavyapade÷ayogyaü satsa÷ayaü nirasya*<2>*ti anumànam api tathaiveti kim anenoktena? na ca kùaõikatvàdi pratyakùasya viùayo yenànumànatas tanni÷cayàt pràdhànyaü tasya kalpyetety alaü bahunà | pratyakùasyàpi pañunaþ pravartakatvàt kiü na pràdhànyaü? nahi yogyatà yogyàd vastuno 'nyà yà parokùà satã tena ni÷cetum a÷akyànyena ni÷cãyeta tanni÷càyakaü tajj¤ànam anyat pramàõaü sad anumànaü syàt | kintu *<3>*yogyam eva vastu yogyatà, yathà ca pratyakùasyàrthasyaikaprakàrà pratipattis tathàcàryeõa svayam evànyatra dar÷itam | atha yady api yogyatà yogyavastusvabhàvà tathàpi parokùaphalasavyapekùà parokùeti | nanu phalasya parokùatve sà kiü paramàrthataþ parokùà kiü và parokùakalpà? tatra yadi parokùaümate (?) parokùaiva tadà pra*<4>*tyakùaparokùayor ekàtmatànupapatter bhinnaiva syàt | yathàmãmàüsakànàükàryàrthàpattisàdhanà | atha parokùaiva; kathaü punaþ pratyakùasvabhàvà
parokùaiva | tanni÷cayasya kartum a÷akyatvàd iti cet | yadi nàmàbhyàsàt pårvaü ni÷cetum a÷akyà tathàpy abhyàsada÷àpannena pañãyasà pratyakùeõa svato 'pasàritabhràntini*<5>*mittena kiü na ni÷cãyate? phalam api tasya dàhàdi nàtyantaparokùam anyatra tatkçtasya tasyàneka÷o 'nubhavàt | ata evàbhyàsena tat pañutaraü jàtam | natvam abhyu(na tu abhyu)dayàdi dànacetanàdikàryatvena ni÷citaü kenacid yena tatràpy abhyàsàt tathàni÷cayaþ syàt | yàvat àtyantaparokùam eva | atas tadapekùayà dànacetanà*<6>*÷akter ani÷cayo yuktaþ | tad ayam artho yenàsakçd vahnyàder dàhàdyanubhåtaü sa tadà phalasya parokùatvepi dàhàdijananayogyam etad iti pratyakùeõa ni÷cinoty eva | yathà cànabhyàsàvasthàyàü påüsaþ kçttimàkçttimamuktàdipratipatteþ paropade÷àpekùaõàt svato 'saübhavepi saty apy abhyàse sa eva puruùaþ puruùà*<7>*ntaranirapekùo muktàdeþ kçttimàdiråpatàü svayam eva pratipadyate | tathànabhyàsàvasthàyàü svatas tadyogyatàni÷cayepi abhyàsàditaþ pañimapratyakùaü svayam eva tadyogyaü ni÷càyayiùyatãti kiü nànumanyate | àha càtrabhartçhariþ"maõiråpyàdij¤ànaü tadvidàü nànumànikam" iti | ki¤ ca na vyàptismaraõam antareõànumànaü pravartate | na càgnyà*<8>*di vastu dçùñvà tatsàdhyàrthakriyàvà¤chayà pravçttau yad yad evam arthakriyàkàri yathà mahànasàdi dçùñaü tadvastv iti pravçttau(tteþ) pràgvyàptismaraõaü saty avàdinà vadituü ÷akyata iti kathaü tatrànumànasya pravartakatvakalpanà na sàhasam | ata÷ caivaü yatas tàdråpyàvasàye pratyakùaü nànumànasàpekùamanavasthàprasakteþ
| yathà ca tasya pàñavaü tàdrupyani÷caye [23a] *<1>*caritàrtham upavarõanãyam, tathà yogyatàni÷caye kiü na varõyata ity alam ativistareõa |

    yat tu tac c#<ànumeyatàü nàtipatati >#[40#<.>#19] tat svaparasaütànavartinãr buddhãr adhikçtyoktam "anyatrànubhåtaviùayebhya" iti vacanàd iti | atra ca sarvatra samàdhànaü dhãmadbhir eva vidheyam |

    {p. 295} àtmà (?) #<sàdhyasàdhanabhàvo >#[41#<.>#20] gamyagamakabhàvaþ | kçtakatvàdau #<pàramàrthikaü >#[41#<.>#24] #<sàdhyasàdha>#*<2>*#<nayor dharmiõi÷cabhedaü >#[41#<.>#24] bhinnaü råpaü #<nàlamba>#[te] nà÷rayate | kuto nàlambata ity àha #<sambandhe>#[41#<.>#25]ti | paramàrthabhinnànàm akàryakaraõabhåtànàü sambandhàbhàve tathàtvàbhàvaprasaügàt | ekasminn arthe dvayoþ samavàya #<ekàrthasamavàyo >#[41#<.>#26]tra vivakùitaþ #<kçtakatvànityatve >#[41#<.>#26] àdã yasya tasya | kçtakatvam àdir yasya sàvayavatvàdeþ sàdhanadharmasya | anityatvam àdir yasya*<3>* sàvayavatvàdeþ sàdhyadharmasya | #<tasye>#[41#<.>#27]ti samavàyasya | atraivàpecayahetum àha #<samavàyàd># i[42#<.>#2]ti |[64]#<àdi>#[42#<.>#3]÷abdàd akà÷adikkàlamanaþparamàõånàü saügrahaþ | kathaü punaþ kçtakatvàdeþ ÷abdàdau vçttàv àtmàdivrttir àsaüjyata ity àha | #<ya eva># #<hã>#[42#<.>#3]ti | #<tasya >#[42#<.>#5] samavàyasya | "na ca saüyogavannànàtvaü bhàvavalliïgàvi÷eùàt vi÷eùaliïgà*<4>*bhàvàc ca tasmàd bhàvavat sarvatraikaþ samavàya" [Pra÷a.Bh. pr. 172] iti vacanàd ekatvenàbhyupagamaþ | athàpi syàt na samavàyàd vçttir api tu samavàya eva vçttir iti tad apy avadyam | saübandhàbhàvena bhàvoyaü vrttir iti kalpanàyà ayogàt | saübandhàntarakalpanàyठcànavasthàprasaügàt | yadi ca samavàyas tasya vrttir àtmàdiùv api tasya bhàvàt*<5>* kathaü na tasya vçttir iti tadavastho doùa iti | #<atha>#[42#<.>#6]÷abdaþ pakùàntaram avadyotayati | etasminn upagame gaóóaprave÷e 'kùitàrànirgamvçttànto jàta iti dar÷ayann àha #<saiva tarhã>#[42#<.>#8]ti |


__________NOTES__________

[64] purvatra ÷aükàcihnitaü "àtmà (?)" iti padaü atratyam sambhavati
___________________________



    abhåtvà yo na bhavati bhåtvà ca [na] vina÷yati sa #<tadviparãtaråpa>#s tasya #<yaþ># #<samàropas># tasya #<vyavacchedaþ># sa #<viùayo >#[42#<.>#9] yasyàs tasyàþ | sà kim a*<6>*va÷yàbhyupagamanãyà yenànyasyopagamo niùidhyata ity àha #<saiveti >#[42#<.>#8] | paramàrthena bhedo dharmiõà sahety arthàt tadvatoþ paramàrthabhedavattva¤ ca paràbhipràyeõoktaü draùñavyam | #<dharmiõi >#[42#<.>#11] ÷abdàdau | taddharmatànapekùàyàntu nityàbhimateùv api tau varteyàtàm iti bhàvaþ | utpattivinà÷adharmatàyàþ kalpanàbuddhe÷ c#<àntaràle># ghàñàmastakàntaràlavartimàüsapiõóàparanàma gaóur iva #<gaóu>#[42#<.>#11]r niùphalatvàt tena | #<vyatireko bhedas tadvatà >#[42#<.>#12] |

    ayam abhisandhiþ | yadi kçtakatvàdayo dharmà vyatirekiõastava dharmiõi pramàõasiddhàþ syus tadà satyàm api tasya vastunas tathàtàyàmajàgalastanavadanupayuktà api kena nàma nàbhyupagamyeran | vastusvabhàvànà*<8>*m aparyanuyojyatvàt | kevalaü tad eva pramàõasiddhatvaü na saübhavati pratyakùapramàõavàdhitatvam eva lakùyata iti |

    {p. 296} atha kiü kalpanànive÷inaþ kçtakatvàdayo dharmàþ sàdhyadharmam avabodhayanti yenàva÷yàbhyupagamanãtyàyà(nãyàyà) utpattivinà÷adharmatàyà eva tathàvidhabuddhinibandhanatvàt kim anyenety ucyata ity à÷aükàyàm abhyupagama [23b] *<1>*evotpattir(vottara)m ity abhipràyavàn àha #<tathàhã>#[42#<.>#12]tyàdi | #<sattàmàtreõa >#[42#<.>#12] tanni÷càyakaj¤ànanirapekùeõa svaråpeõa vastuna utpatteþ prabhçti sarvadeti veditavyam | #<anavarataü >#[42#<.>#14] satataü #<taddharma>#sya sàdhyadharmasya #<pratãti>#s tasyàþ #<prasaïgàt >#[42#<.>#14] | kathaü nàma te tatpratãtinibandhanaü bhavatãty àha #<kiütv># i[42#<.>#14]ti | nanu vastvasaüspar÷itve vikalpasya kathaü vastunaþ kçtakatvàdiråpa*<2>*tàpratãtir ity àha #<sa ce>#[42#<.>#15]ti | #<co># yasmàd arthe | #<tadråpasya >#[42#<.>#17] kçtakatvàdiråpasya vastuno 'saüspar÷epy agrahaõepi | tadagràhiõaþ kathaü tadadhyavasàya ity àha #<paramparaye>#[42#<.>#17]ti | #<tadupàdànatvàt >#[42#<.>#18] kçtakatvàt kçtakatvàdiråpabàhyopàdànatvàt | #<tasya># vikalpasyeti prakaraõàt | nanu ca na kçtakatvàdayo dharmàs tathàvidhabuddhinibandhanatveneùyante kintv a*<3>*rthakriyàkàritayà, tat kathaü tathàvidhavikalpaþ syàd yataþ prasavet (vikalpasya tataþ prasavaþ) | tasya tasya dharmasya vaiyarthyam ity àha #<tadvyatiriktàs tv># i[42#<.>#18]ti | #<tu># ÷abdo yasmàd arthe | tasmàd abhåtvàbhavanadharmaõo bhåtvà càbhàvanadharmaõo dharmiõo #<vyatiriktà># anye #<tasyàþ># #<kalpanà>#buddher #<utpattis># tasyà #<nimittaü># kevalaü #<nimittamàtram >#[42#<.>#18] tadbhàvastayà | etad uktaü*<4>* bhavati yadi kçtakatvàdi(diþ) dharmiõo 'nyo na syàt tarhi kçtakàdibuddhir anubhavasiddhà nirnibandhanà syàt | na caivam ato 'sty etadbuddhikàrã kçtakatvàd iti (dir iti) tatkalpanà | tata÷ ca tanmàtrakàritva(tvaü)
parikalpanãyaü sàdhãyaþ | tathàpi tathàvidhàd bhàvàd anye te tannibandhanaü kalpyaütàm ity àha #<tadvaram># i[42#<.>#19]tyàdi | yasmàd evam anantaroktaü #<tat>#*<5>* [42#<.>#19] tasmàt | tasya kçtakatvàder yà kalpanà | "atraivedaü kçtakatvàdi nàtmàdiùu" ity evaüråpà tasyà yannibandhanam abhåtvàbhavanadharmatàdi tad eva #<tathàvidhavikalpaprasavanimittaü varam astu >#[42#<.>#20] | hetum asyàniùñer àha #<tasye>#[42#<.>#20]ti | astu tadabhyupagamas tathàpi kathaü tasya vaiyarthyam ity àha | #<tadabhyupagame ce>#[42#<.>#21]ti | #<caritàrthà >#[42#<.>#21] anyena niùpàditaprayojanà #<vyatirekavantaþ >#[42#<.>#21] tadvyatiriktàþ kalpanànirmitàstu te saütu | tatra [na] kàcid bàdheti càrthàt såcitam |

    syàd etat -- yadi vyatiriktànityatàdidharmayogepi vastuna evàvasthàyitvàdiråpaü vyavahartàraþ pratipàdayanti, tadà tasya bhåtvàbhavanadharmatàdyupagame tadupagame ca tasyaitadbuddhinibandhanatvasya yujyamànatvàc caritàrthà vyatirekiõo dharmà ta bha(dharmà bha)veyur yàvatà vyatiriktànityatàdibhàve tad eva vyavahartàraþ pratipadyante | tat kathaü yad eva tatkalpanànibandhanam ityàdyucyamànaü parabhàgaü puùõàtãty à÷aükyàha #<ava÷ya¤ ce>#[42#<.>#22]ti | {p. 297} #<co># yasmàd arthe | vyaktam etad ity asminn arthe và | anityatàgrahaõaü copalakùaõaü tena kçtakatvàdàv api yathà*<8>*yogam eva tatpratyayaü #<pratipadyante >#[42#<.>#23] ni÷cinvanti | kçtakatvàd anityatàmatamandhanta(tàm anuminvanta) iti prakaraõàt | kasmàd avastvàtmànaü te tathà pratãyantãty àha #<tasmàd >#anavasthàyãsvabhàvasy#<ànuråpà># samãcãnocità yà #<arthakriyà># tad#<arthitayà># #<pravçtteþ >#[42#<.>#24] pravartanàt | teùàm anumàtéõàm ity arthàt | atra viparyaye bàdhakam àha #<anyathe>#[42#<.>#24]ti | vyatiri[24a]*< 1>*ktànityatàyàü satyàü #<nityatvàt >#[42#<.>#25] sthiratvàt #<tasya># ÷abdàdivastunaþ prastàvàt | #<nityatvàdi>#[42#<.>#25]ti bruvàõasyàyam à÷ayo bhinnanityatàyogepi vastuno nànyathàtvaü tasyàs tatràki¤cit karatvàt | ki¤citkriyàyàü và bhedàbhedàdidoùànuùaïgàt | bhedepi tato vyàvçtta(vyàvarta)mànasya tasyàkà÷àder iva nityatvavyavastheti vastuno #<nityatvàd>#dhe[42#<.>#25]tos tasya nityatvasya *<2>*vastuno yo #<'vagamas >#ten#<àrthi>#[65]#<tve># nyàyapràpte sati #<ayam># anumàtàd i(tà ani)ty÷abdàdipadàrtha#<sàdhyàrthakriyàrthã># -- [42#<.>#25][66]#<iti>#s tasmàc #<chabdàdikaü># #<nityam à÷aükamànaþ >#[42#<.>#26] tad asaüdehe 'numànàyogàt | tathà sandihànaþ #<kiü >#kasmàd vastuno '#<nityatàvicàraü pratyàhitàsthaþ
>#[42#<.>#26] kçtatàtparyàrthaþ | anityatàyàs tadvyatiriktatvàd tasya sthiràtmatàni÷cayàd eva*<3>* tatsaü÷ayapårvakànityatàvicàrasyaivàyogàd iti bhàvaþ |
[65] avagamàrthitvena S |
[66] nàsti S |
___________________________




    #<vyatiriktànityata>#yeti kvacitpàñhaþ | tatra nityatve prayojye hetau tçtãyà pratyeyà | vyatiriktàyàm anityatàyàü vastunas tathà vicàro na yujyata iti pratipàdya doùàntaram api tasyàü dar÷ayann àha #<vyatiriktàyàü ce>#[43#<.>#1]ti | #<tatraiva >#pratipannàyàm anityatàyàü na vastuny apratipanna ity arthàt såcitam | #<tadvàreõa >#[43#<.>#2] vyatiriktànityatàdvàreõa | #<pratipatte>#[43#<.>#2]r vastunas tathàtvaj¤ànàt | vyavadhãyate vastvanenànityàdineti #<vyavadhis tena >#[43#<.>#4] | vyavadhànaü và vyavadhis tena #<kim >#[43#<.>#3] | #<avyavahitasyaiva># bhinnànityatàdivyavadhàna÷ånyasyaiva varam astu pratipattiþ | vi÷eùhe*<5>*tum àha -- #<tenaive>#[43#<.>#4]ti | vyatiriktànityatàprapipattàv api vastunas tathàtvapratãtiþ kathaü yujyata ityàdidoùa÷atam utpa÷yan sotpràsam àha tad #<etad># i[43#<.>#4]ti | #<eùo >#[43#<.>#8]nantarokto doùo #<na># [43#<.>#8] bhavati | #<tatsvabhàvatayà >#[43#<.>#8] hetubhåtayà | #<katha¤ci>#[43#<.>#4]t kenacid råpeõa yo #<bheda>#s tasy#<opagame ki¤citkalam utpa÷yàmo >#[43#<.>#10] notpre*<6>*kùàmahe | yadi kathaücid bhedo na syàd bhedàdhiùñhànaþ sàdhyasàdhanabhàvaþ katham upapadyetoyonu(dyetety àha) #<sàdhye>#[43#<.>#10]ti | #<api >#[43#<.>#11] nyàyabalàyàtàü saübhàvanàm àha |

    {p. 298} sàdhyadharmasya sàdhanadharmaråpatopagame sati bhedopagame phalaü na ki¤cid iti pratipàdya saüpratyekàtmasàdhyasàdhanayor bheda eva na saübhavati | tat kathaü sa ce*<7>*tanopagamyeti(gamya iti) (?) pratipàdayann àha #<na ce>#[43#<.>#11]ti | #<kathaüci>#t kenàpi svabhàvena yo #<bhedaþ >#[43#<.>#12] kçtakatvànityatvayoþ sa #<na># yuktaþ | kasmàd ity àha #<ekasmàd># i[43#<.>#12]ti | yena dharmisvabhàvena tayor abheda iùyate tasmàd #<ekasmàt>#[67]#<svabhàvabhedàt tayo>#[43#<.>#12]r dharmayor iti prastàvàt | yena svabhàvena #<tayor># a[43#<.>#13]bhedas tenàpi [na] bheda eva yenàyaü doùaþ syàt | ki*<8>*ntu tatopi svabhàvàt tayoþ kçtakatvànityatvayoþ kathaücid bhedàbhedau na bheda evàbheda eve(eva ve)ti | yena svabhàvenàbhinnàv iùyete tadekasvabhàvàd api #<bhedavato>#[43#<.>#14]r bhidyamànayoþ | #<tena># bhedàvadhinà svabhàvena #<katha¤cid abhedanimittam># [43#<.>#14] iti | yady abhedo neùyate tadaikàntiko bheda eva          syàt | sati caivaü pårvako doùa iti pràyeõo[24b]*< 1>*ktam || #<tenàpy># a[43#<.>#16]bhedanimittenàbhinnena svabhàvena kathaücid bhedanimittam iti prastàvàd boddhavyam | #<aparo>#kùo #<'bhyu>#(ro 'bhyu)#<pagantavyaþ >#[43#<.>#25] | atràpi yadi tena svabhàvena tayor abheda eva bhavet tadaikàntiko 'bheda eva tadà ca kalpanàv abhàsibhedanibandhanaþ sàdhyasàdhanabhàvaþ syàt tathà càsmanmatànuprave÷aprasaïga ity à÷ayo 'vaseyaþ | abheda*<2>*nimitte bhedanimitte ca svbhàvàntare 'bhyupagate màbhåd aikàntiko 'bhedo bhedo veti punas tathàbhåtasvabhàvàntaràbhyupagamo nyàyapràptaþ | punas tatràpy evam ity abhipràyavàniti÷abdahetàv abhipràyàha #<anantaive>#[43#<.>#16]ti (-pràyavàn àha ity anantaiveti | iti ÷abdo hetau) | na kevalam avikalpakàyàü buddhàvaty[68]#<àpa>#[43#<.>#16]÷abdaþ
| #<paraüparà >#[43#<.>#17] parapàñiþ | #<tatkalpanayà >#[43#<.>#28] bhinnàbhinnasvabhàvakalpanayà #<vipralambha>#*<3>*#<nte >#[43#<.>#18] visamvàdayanti | dåùàntaram apy atropacinvann àha | #<kathaücic ceti >#[43#<.>#19] | bhedapakùabhàvinà saübandhàbhàvena sàdhyasàdhanabhàvàyogàd ityàdãnàü doùàõàü katham #<anavasaro >#[43#<.>#20]vasaro 'vakà÷a evety arthaþ | itopi bhinnàbhinnaråpobhayadharmàsaübhava iti saükùepeõàha #<ya÷ ce>#[43#<.>#20]ti | #<purodhàya >#[43#<.>#20] puraskrtya vikalpabuddhyà àlambyeti *<4>*yàvat kalpanàghañitasya pratiùedhàt #<pàramàrthika >#[43#<.>#24] ity àha | itiþ tritayasyàkàraü dar÷ayati | trayo 'vayavà asyeti #<tritayam >#[43#<.>#20] |


__________NOTES__________

[67] svabhàvàd abhedàt S |
[68] nàsti S 
___________________________



    prakaraõam upasaüharann àha #<tasmàd># i[43#<.>#24]tyàdi | #<sa co>#[44#<.>#18]ktaråpo 'nvayaþ | #<tasyà virodhàd># a[44#<.>#20]nupapateþ |

{p. 299} yathà càyogas tathopariùñat sahakàriparvaõi nirõeùyate |

    bhavato 'smàd abhidhànapratyayàv iti #<bhàvaþ >#[45#<.>#5] #<kàryatvam># i[45#<.>#5]tyàdinà tam evàbhivyanakti | tadbhadànuvidhànam eva sàdhyayann àha #<candane>#[45#<.>#23]tyàdi | #<årõà># meùaloma #<bhedo># vi÷eùaþ | anenaitad àha -- yady adç÷yaü tasya karaõaü syàt tat katham akaraõasyendhanàder bhedam anuvi[da]dhyàd iti | indhanabhedànuvidhànaü dhåmasya pratipàdya vahnibhedànuvidhànaü pratipàdayann àha -- #<alpe>#[45#<.>#27]ti | alpa÷ ca mahàü÷ càlpamahàntau tau ca tàv indhanavikàrau ca tatkàriõaþ | pràtipadikagrahaõe na hi tadantasya grahaõam iti | "ànmahataþ samànàdhikaraõa" [Pà. 6.3.46] ityàtvanna bhavati | #<tadanuråpasyà>#[45#<.>#27]lpamahato và dhåmasya dar÷anàd iti sambandhaþ | adç÷yàtmano 'gnyàdisàmagryàü niyataü sannidhàna*<7>*m upekùyàgnyàder eva kàryaü dhåma iti | etat sàdhikàm upapattim abhidhàyàdhunà tanniyatasannidhànam eva tasya na yujyata iti dar÷ayann àha #<na ce>#[45#<.>#28]ti | #<co >#vaktavyàntarasamuccaye | tasyàgnyàdeþ #<kàryaü tatkàraõaü># tadbhàvas #<tattà >#[46#<.>#1] | tasyaivàdç÷yasya tadanantaraü bhàvàn na dhåmaþ syàd iti bhàvaþ | #<co >#[46#<.>#3]dç÷yakàryatvena samaü dhåmàdikàryasya tulyopàyatvaü*<8>* samuccinoti | #<tasyà>#dç÷yasya sata(sataþ)tadbhàvànuvidhànam | #<co># 'vadhàraõe #<samàna>#[46#<.>#4]m ity asmàt parodraùñavyaþ |[69]atràpi vçkùendhanayor api #<tathàbhàvakalpanàyàü tad evottara>#[46#<.>#5]m iti | tadupalambhe pragupalabdhilakùaõapràptam upalabdham upalabhyata iti | vçkùàdibhàve niyatasannidher adç÷yàtmanaþ kuta÷cid indhanasya bhàva iti #<punar >#a[46#<.>#6]prathame #<codye >#[25a] *<1>*parakãya #<eva>#[70]#<eva># vàkya(vçkùa)bhedànuvidhànàd indhanasya vçkùàdisannidhàne
'dç÷yàtmano niyatasannidhànatà yuktà, pratibandhàbhàvàt #<pratibandhe >#[46#<.>#2]#< ce>#[71]tyàdi | vçkùàdikàraõatvaü tasya #<vçkùàdeþ svahetor eva >#[46#<.>#5] bãjàder #<bhàvadar÷anàd i>#[46#<.>#5]ti parihàraþ | tatràpy ada÷yàtmano niyatasannidher ityàdicodyaparihàrayor àbhãkùånyenànavasthànàt paryavasànaü ca (naü na) syàt | tata÷ cai*<2>*kasyàpi niyatakàryatvaü na syàd ity àkåtam | yadi va tasyàpy adç÷yasya bhàve niyatasannidhàna[na]paramadç÷yaü kàraõaü kiü na kalpyate? nyàyasya samànatvàt | tathàtràpy evam ity #<anavasthà >#na vyavasthitaþ kàryakàraõabhavo bhaved ity arthaþ | athavà #<tatràpi >#[46#<.>#5] vçkùàdau #<tathàbhàvakalpanàyàm >#[46#<.>#5] dç÷yabhàvakalpanàyàü pareõa kriyamàõàyàü tad evottara[*<3>*m indhanà]der vçkùàdibhedànuvidhànàt | na ca vçkùàdisannidhàne niyatasannidhànatà yuktetyàdi | nàpi vçkùàdikàraõatvam adç÷yàtmano vçkùàdeþ svahetor eva bãjàder bhàvadar÷anad iti {p. 300} ca | uttãryate 'niùñapakùàd anenety uttaram etat | bãjàdibhàve niyatasannidher ityàdau #<puna÷ codye >#[46#<.>#6] ca parasya sa eva bãjàdibhedànuvi*<4>*dhànàd ityàdy anaütarokto 'smàkaü #<parihàrah >#[46#<.>#6] paracodyapratividhànam | #<anavasthà >#[46#<.>#6] cànantaraü vyàkhyàteti | #<etene >#[46#<.>#6]ndhanàdeþ svahetor eva vçkùàder bhàvadar÷anàd ti vacanasàmarthyàt, yasya yasmàd bhàvo dç÷yate tasya tatkàraõatvam iti pratipàditena | yasyà eva sàmagryà agnãndhanàder utpattis tasyà eva taddr÷yatva*<5>*m upajàyata iti | #<ekasàmagryadhãnatà >#[46#<.>#7] tayor niyatasannidhànanimittaü sàpi #<pratyuktà># pratyàkhyàtà kasyacid bhàve vij¤àyamànasyaiva tatkàryatvavyavasthàsiddheþ | tadbhàve 'nupalabhyamànasya tu tatkàryatvakalpanàyàm atiprasaügàd iti bhàvaþ
| atraiva vaktavyàntaraü samuccivann àha #<tad># i[46#<.>#7]ti | tasyàdç*<6>*÷yasy#<ànvayavyatirekànuvidhànàt >#[46#<.>#7] | #<tad >#a[46#<.>#8]dç÷yam | #<tac cà>#[46#<.>#8]nvayavyatirekànuvidhànam | nimittàbhàvam evàvedayann àha kàryeti [46.10] | satsvanyeùu kàraõeùu samartheùu kàryam abhavatkasta(vatta)dutpattau kàraõàntaram apekùaõãyaü pratipàdayati | na tu bhave(va)d eveti samudàyàrthaþ |


__________NOTES__________

[69] tatràpi S
[70] sa eva S 
[71] bandhe và S 
___________________________




    saüprati sa(ta)tkàraõatvam upetyàpi*<7>* nàsmatpratij¤àtasya kàcit kùatir iti pratipàdayitum àha #<råpantv iti># (bhavatv iti) [46#<.>#12] |[72]#<yato >#[46#<.>#14] vahnyàdeþ kàraõatvahàneþ agnyàder anyasyàpi[73]bhàvaþ [bhàve] dhåmaü prati kàraõatvena kathaü na agnyàdeþ #<kàraõatvahàniþ >#[46#<.>#14] | katha¤ ca tanniùcayena pravçttau na visamvàda ity à÷aükyàha tasya (?) | abhyupagamanãyadçùñàntadvàreõàmumarthaü draóhayann àha*<8>* #<nahã>#[46#<.>#15]tyàdi | #<dçùña>#sya kàraõasya #<hàna>#m abhàvo na hy akàraõatvena pratãtasya kàraõatvahànir ity arthaþ | #<tasya># dçùñakàraõasya #<kàryaü taddar÷anàt># [46#<.>#16] | #<atatpràpti>#[46#<.>#16]r dçùñakàraõàpràptiþ prasajyata àpadyate aneneti prasaïgàpàdanam ati÷ayitaþ prasaïgo #<'tiprasaügas># ten#<àlaü >#[46#<.>#16] na ki¤cit | nanu ca tadbhàve bhàvas tadabhàve 'bhàva÷ ca [25b] *<1>*kàryadharmàv imau tat katham ayam eva kàryakàraõabhàva uty ucyate | kàryabhàva iti tu yuktaü vaktum iti | satyam etat kevalam etasmin kàryadharme kathite kàraõadharmopi svabhàve bhàvo bhàvanaü bhàvo bhàvayitçtvaü sattayàbhisambandhayitçtvaü svàbhàve càbhàvo 'bhàvanam abhàvayitçtvam anutpàdayitçtvaü yat tallakùaõaþ suj¤àno bhavatãty àcàryeõaiva*<2>*m uktam anenàpy evaü vyàkhyàtam | {p. 301} tenàyam arthaþ -- arthàntaratve sati yaþ pràgbhàvã so(svà)nvayavyatirekàv anuvidhàpayati tat kàraõam | ya÷ ca pa÷càdbhàvyanvayavyatirekànuvidhàpanànvyavyatirekànuvidhànalakùaõaþ #<kàryakàraõabhàva >#[46#<.>#22] iti | yad và kàryakàraõabhàvani÷cayahetutvàd ayam eva tathoktaþ | tathà hi kàryagatàbhyàm eva tadbhàva*<3>*bhàvatad(tada)bhàvàbhàvàbhyàü tayoþ kàryakàraõabhàvo
vibhàvyate | asati kàraõatve tadbhàva(và)bhàvayos tadbhàvàbhàvàv eva na bhavetàm iti | nàyam evam ayam eva kàraõabhàvo nàma anya eva dviùñhaþ sambandho 'stãty à÷aükyàha #<sa hãti >#[46#<.>#23] | #<hi># yasmàd arthe | #<tàbhyàü >#[46#<.>#23] tadbhàvabhàvatadabhàvàbhàvàbhyàm | svaråpe*<4>*õàsvãkçtakàryakàraõaråpayor agnidhåmayoþ dåùaõàntaram anvacinvann àha #<svabhàvena ce>#[47#<.>#1]ti | #<tasya >#[47#<.>#4] apårvasya råpasya tena niùpàdyamànasya | #<tato >#[47#<.>#4]kàryakàraõaråpàbhyàm | nahãtvàya(?)rthàntarasyatva samarthanam (?) | tatas tasya #<tato >#[47#<.>#9]rthàntaratvàt | #<pårvake >#[47#<.>#9] iti kàryakàraõabhàvasambandhena kriyamàõo(màõàt) *<5>*råpàt pràgbhàvinã vahnis tasya dhåmaråpe (?) #<tadbhàvaþ >#[47#<.>#13] kàryakàraõabhàvaþ tayos tàdråpyepi kàraõabuddhàv asyopayogàn na vaiyarthyam ity àha -- #<karye>#[47#<.>#13]ti | #<api >#[47#<.>#14] nyàyataþ sambhàvanàü dar÷ayati | katham avasãyate nàrthàntaranimitte ity àha #<tasye>#[47#<.>#14]ti | tasya tatsàmarthyà(tasya tàbhyàm arthà)ntarasya #<tathàvidhasya >#[47#<.>#16] tadvivekenàprati*<6>*bhàsinaþ | #<api >#[47#<.>#16] vyaktim ity etad asminn arthe | sarvaü sarvatra gçhãtam itãùñaü dharmam atikràntaþ prasaïgo #<'tiprasaïgaþ >#[47#<.>#16] | tasyànupalabdhilakùaõapràptatvàd vi÷eùe(ùa)õàsiddhoyaü hetur ity àha #<anupalabdhã>#[47#<.>#16]ti | kim ava÷yam upalabhyamànena tena tadbuddhihetunà bhàvyaü yenaivam ucyata ity àha #<na hã>#[47#<.>#18]ti | #<tadbu>#*<7>*#<ddhã >#[47#<.>#18] kàryakàraõabuddhã | #<asya># [47#<.>#19] arthàntarasya #<tayoþ >#[47#<.>#19] kàryakàraõabuddhyoþ | na cànvayavyatirekànuvidhànam aviduùas tadbuddhã bhavata iti buddhistham | upapattyantaram atraiva samuccinvann àha #<na ce>#[47#<.>#19]ti | #<svavi÷iùñapratyayanibandhanaü
>#[47#<.>#20] co(svo)paraktaj¤ànanibandhanam | #<kàryakàraõabuddhyo>#[47#<.>#21]r vikalpàtmikayor iti prakaraõàd draùñavyam | tadbu*<8>*ddhinibandhanatvepi tasya katham ava÷yam upalakùaõam ity àha #<nahã>#[47#<.>#22]tyàdi | #<co># [47#<.>#24] vaktavyàntarasamuccaye | #<kàryakàraõàbhyàm>#


__________NOTES__________

[72] atra "yato vahnyàdeþ kàraõatvahàneþ" etàvàn pàñhaþ agre "visaüvàda ity à÷aïkyàha" etad anantaraü saügacchate | pramàdàt pràgàyàto bhàti |
[73] agretanaü "tasya?" iti ÷aükà cihnitaü padaü atratyaü bhàti | tathà ca "tasya bhàve" iti "tadbhàve" [46.13] ity asya vivaraõam |
___________________________



a[47#<.>#24]gnidhåmàbhyàm #<arthàntarasya >#[47#<.>#24] bhinnasya | kàryakàraõabhàvaråpasya sattvasya sabandhàntarasadbhàvàt kathaü na ghañata ity àha | #<sambandhe>#[47#<.>#25]ti | tasmàt kàryakàraõàbhàvasaübandhàd anyasya tenàpy arthàntareõa [26a] *<1>*sambandhena sahàsya kathaü saübandha iti paryanuyoge saübandhàntaraü kalpanãyam | punaþ paryanuyoge punas tatheti #<anavasthà>#[47#<.>#25]prasaktis tataþ | na caivaüsambandhàntaraü parikalpyate | kiü tarhi kàryakàraõabhåtavastukàryakàraõàkhyasambandhayor {p. 302} akàryakàraõabhàva eva sambandha ity àha #<kàrye>#[47#<.>#26]ti |[74]#<tadbhàvasya >#[47#<.>#27]#< >#kàryakàraõabhàvasya bhinna*<2>*sya kalpitasya tato 'sahabhàvitvàt | #<kàryakàraõakàle># [47#<.>#27] kàryakàraõabhåtavahnidhåmàdivastukàle | tayo÷ caikakàlikatvaü kuto yenaikajanakatvaü syàd iti | atra gajanimãlikàü kçtvaitad uktaü draùñavyam | #<sa ca >#[48#<.>#3] kàryakàraõàdhyavasàyaþ | bhavatv asau kalpitaviùayas tathàpi bhinnasambhavaþ kathaü na bhaved ity àha -- *<3>*#<kalpite>#[48#<.>#4]ti | tadvyavasàyasya kàryakàraõatàvyavasàyasya | #<ta>#[75]#<sya># bhinnasya kàryakàraõabhàvasya | màbhåt kalpitaviùayoyaü tadavasàya iti hi tasya kalpanà sa cet tathàvidha aiùitavyaþ kiü teneti bhàvaþ | kiü kalpyamànosau tadbhàvaþ kiü kàryakàraõabhàvàbhyàü sahitàbhyàü janyate àhosvide*<4>*kaikeneti pakùayor àdyaü pakùaü kùapayann àha #<kàryeti >#[48#<.>#5] | kàryeõa janyamànaþ kàryabhàvaþ syàt | kàraõena janyamàna÷ ca kàraõabhàva ity abhipretya #<katham i>#[48#<.>#6]ty àha | pratyekajanyamànatàyàm api kàraõam uddi÷ya niråpayann àha -- #<yadà ce>#[48#<.>#6]ti | #<pa÷cà>#[48#<.>#8]cchabdàpekùayà
tu svakàryasyeti vi*<5>*bhaktivipariõàmena yojyam | a[76]tasarthapratyayayogenaùaùñhã pràpteþ | #<tat># tasmàd #<ubhayoþ >#[48#<.>#9] kàryatadbhàvayoþ |


__________NOTES__________

[74] sadbhàvaü S
[75] tasyà S |
[76] ùaùñhyatasarthapratyayena (Pà. 2.3.30) 
___________________________




    nanv ekasàmagryadhãnataivànayoþ sambandha iti kathaü parasparàsambandha ucyata iti cet | na, kàryeõàpi samam asya kàryakàraõabhàvasya saübandhasya prakçtatvàt såktam idam | eka*<6>*sàmagryadhãnateùñau ca tad utpatteþ pårvaü kàraõaü na kàraõaü syàt | tvanmate tadyogàt tadavyavasthiter yoyam apràptatvàd iti doùo draùñavyaþ | #<kàrya>#sya dhåmàdeþ #<kriyà >#[48#<.>#11] karaõaü #<kathaü># | #<tadapekùaü >#[48#<.>#13] taddhåmàdikriyàpekùam | #<asya >#[48#<.>#12] vahnyàdeþ asattvàn mà sma tajjanayata, kà no hànir ity àha #<tadbhàva÷ ce>#[48#<.>#15]ti*<7>* | tadbhàvaþ kàryakàraõabhàvaþ #<saübandhaþ># | kàraõàbhàvàd anutpanna÷ ca(nnà÷va)÷a÷aviùàõà yathà naþ (na) kathaü tadbhàvasambandho bhavitum arhatãty à÷ayaþ | saüpratyakùaõikapakùam abhyupagamyàha -- #<akùaõikatvepãti># | pratyayahetuþ kàryakàraõabuddhihetur và nàtivartate | yadi hi tadà÷ritaü syàt tadà tatra tathàvidhaü bodhaü vidadhyàd a*<8>*nyathàsati viprakarùàbhàvàt sarvatra tadbuddhiü janayen no và kvacid apãti bhàvaþ | idaü punar atra sàdhu dç÷yate | ayaü khalu kàryakàraõabhàvaþ kàryakàraõayor vastunor varttamàno nàü÷ena vaü÷adaõóavad vartate akhaõóaråpatvàt | kàryàbhàvaþ kàraõà[77]bhàva iti pràpter anekaråpatàpattiprasakte÷ ca | pratyeka[26b]*< 1>*råpakàryatvena vartamàna÷ ca yathàkàryakàra[õa]yoþ kàryakàraõabuddhã janayati tathà pratyekaü janayet | sati caivaü vahnàv eva dhåmàpekùayaiva kàryakàraõabuddhã prasajyeyàtàü tathà dhåmepi tadvahnyapekùayaiva
kàryakàraõabuddhã prasaïga(saja)taþ | mà sma và kàryakàraõayor api {p. 303} bhåtàm iti | tadekaprakà(hà)ranihate 'pi sambandhe 'sminn imàm ãdç÷ãü såkùmekùikàü kurvatàbhaññàrcañena*<2>*katham ayaü sthavãyàn doùo na dar÷ita iti na pratãmaþ |


__________NOTES__________

[77] "kàraõabhàva" ity api pañhyate |
___________________________



    nanu yaþ kila kàryakàraõalakùaõasaübandhàntarava÷àt kayo÷cid vastunoþ kàryakàraõaråpatàm upaiti taü pratyetad ucyamànaü ÷obheta | asmàkaü tu kàryasamavàyaü kàraõatvaü kàraõasamavàya(yi)tvaü ca kàryatvam icchatàm ity anantaroktàd doùàn na(ktà doùà na) kiücid upaghnantãtinaiyàyikavacanam à÷aükya tadabhi*<3>*mànam apy unmålayann àha -- #<samavayãti># | samavàyikàraõasyaiva kapàlàdeþ | tatraiva ghañàdikàryasya samavàyàt | #<co># yasmàd arthe | #<nimittakàraõaü># kulàlàdi | #<asamavàyikàraõaü># kapàlasaüyogàdiþ | tayor na kàryasamavàyostãti na kàraõaü syàt tata÷ càvyàpitvaü lakùaõadoùa iti sàmarthyàd dar÷itam | kàryalakùaõe*<4>*(õa)syàpy akàryasya #<veti># #<và>#÷abdo 'pi÷abdasyàrthe | tatsamavàyaþ kàraõasamavàyaþ | samavàyikàraõa eva kapàlàdau samavàyah kàryatvaü na nimittàsamavàyikàraõayor iti saptamyantaü sa(pada)dvayam iha sambandhavyam, kapàlàdisamavàyina eva ghañàder udayopagamàt | tata÷ ca nimittàsamavàyikàraõàpekùayà ghañàdi*<5>*kaü kàryaü na syàd ity atràpi avyàpitaiva dar÷ità |

    idànãü sàdhàraõaü dåùaõam upadar÷ayann àha #<tasya ce>#ti | #<tasya># samavàyasya #<co># vaktavyàntarasamuccaye | anyathàtvavyàkhyànam atra sàhasam iti nànådyatepi | vyaktibhedavivakùayopayuktakàrye và #<sarvatra>#÷abdaprayogàt | #<sarvatra># kàryakàraõabhåte vastuni | #<avi÷eùàd># a*<6>*vi÷iùñaråpatvàt | #<parasparam># anyonyaü vahner dhåmo dhåmasyàpi vahniþ | kàryaü kàraõaü ca syàt, samavàyasya kàryatvakàraõatvalakùaõasya vi÷eùàd ubhayas tàdråpyamatàd råpyaü và na samaü syàd ity evaü vaditur abhipràyaþ | athavà sarvatra kàle vastuni akàryakàraõabhåtepi | sarvatra và aüta÷o mahàsàmànyasya sattàyàþ*<7>* samavàyabhàvàn na samavàyabhàvo vibhàvitaþ | kiütvavi÷eùa evànådita iti draùñavyam |

    nanu nàvi÷iùñaþ samavàyaþ kàryatvakàraõatvalakùaõatveneùño 'smàkaü kiütu pårvottarabhàvàbhàvai÷iùña ity à÷aükyàha #<pårveti># | pårvottarakàlàvacchinau padàrthau pårvottaràv uktau | tayor yau bhàvàbhàvau, pårvabhàva eva yad uttarasya bhàvaþ | tadabhà*<8>*va eva yo 'bhàvo 'bhavitçtvam, purvasyàpi yaþ svabhàva eva bhàvo bhàvanaü sattayàbhisaübandhakatvaü svàbhàva eva ca yo 'bhàvo 'bhàvanaü samaü (?) [a]bhàvayitçtvaü tadvi÷eùaõaþ samavàyaþ kàryakàraõalakùaõam | etad uktaü bhavati yo 'rthàntaraü svànvayavyatirekàv anuvidhàpayati, ya÷ càrthàntarasyànvayavyatirekàv anuvidhatte eva anvayavyatirekànuvidhà[panà] [27a]*< 1>*nvayavyatirekànuvidhàyinã vastunã vi÷eùaõe yasya samavàyasya sa tadvi÷eùaõaþ | {p. 304} kàryakàraõatvalakùaõatveneùta iti na sarvatra tathàbhàvaprasaïga iti | anyathà vyàkhyànaü tv abhàva÷abdasya duryojyatvàt sàhasamitã nànådyatepi | etan niùedhayann àha | #<ayukteti># | hetum àha #<tad># iti | #<tena># bhàvàbhàvavatà pårvottarakàlena vastunà#<saübandhàd># avi*<2>*dyamànasambandhatvàt | ayam artho vi÷eùaõaü vyavacchedakaü bhavati | *<3>*tatra kena saübandhena tathàbhåte ca vastuni samavàyam imam avacchinno (cchinto) yena tadvi÷eùaõaü syàt | evam eva ca tathàtve sarvaü sarvasya vi÷eùaõaü syàd iti |

    nanu vi÷eùaõavi÷eùyabhàva eva *<4>*sambandhaþ | na ca sambandhena sambandhàntarànusaraõaü ÷reyaü ity à÷aükyàha #<nirati÷ayasyeti># | niùkrànto 'ti÷ayo vyavasthitaråpàd vi÷eùo yasmàn niùkrànto vàti÷ayàt | tasya kenacid ati÷àyayitum a÷akyasyety arthaþ | nityatvàc ca nirati÷ayatvam iti buddhistham |

    evaü bråvàõa÷ caivam abhipraiti vi÷eùaõena tàvad ati÷à*<5>*yake nàva÷yabhàvyam anyathà sarvaü sarvasya vi÷eùaõam àpadyeta | tatrànityasya ka÷cid ati÷ayam àdadhat ki¤cid bhaved api vi÷eùaõam | yadi tatràpi so 'ti÷ayaþ kiü tato bhinna utàbhinnaþ, yadi bhinnas tasya kim àyàtam athàbhinnas tasyaiva tarhi karaõam àpatitam iti ka÷cin na paryanuyu¤jãta, na tu pårvàparakàlayo ravicalita*<6>*tadråpasya nityasyeti | saüprati te yady ava÷yaü vi÷eùane asyaiùñavye iti nirbandhas tadaitat yuktaråpam ity upaga...arbham upadar÷ayann àha #<tayor eva># veti | #<và>#÷abdo 'bhyupagataü pakùàntaraü dar÷ayati | #<tayor># anvayavyatirekànuvidhàpanànvayavyatirekànuvidhàyinos #<tadvi÷eùaõayos># tatsamavàyavi÷eùaõatvenà*<7>*bhimatayos tallakùaõatà kàryakàraõalakùaõatàstu | tayor eva pramàõopapannatvàd itarasya ca tadbàdhitatvàd ity à÷ayaþ | #<iti>#r anantaroktaü pratyavamçùati | #<evam abhipràyavatà >#vàrtikakçteti prakaraõàt | agnãndhanàdy eva sàmagrãtyantarnãtaniyamaþ samàsaþ kartavyo 'ta evàmåü niyamam asahamànasya bhinasàmagrãvàdino*<8>* matam à÷aükya tanniràkurvann àha #<na ce>#ti | anyathà kuto 'sya pratyàkhyànagranthasyotthànaü syàd iti | #<svaråpata># #<evàpara>#sàmagrãnirapekùeõaiva råpeõa | #<kàrye >#[48#<.>#23] janayitavye #<yataþ >#[47#<.>#26] ÷aktivyàghàtàt | #<anyatre>#[48#<.>#26]ti | nipàto 'nyavacanosti tenànyad ity àrthaþ |

    sàmagry api janayantã kiü sàmagryantarasavyapekùà janayaty athànapekùà | yadi [21b] sàma*<1>*gryantarasàpekùà tarhi saivànvayavyatirekàbhyàü janikà syàd àdyasàmagryàstu janakatvaü harãtakiü pràpya devatà recayantãty anena tulyaü syàt | a(ya)dyanirapekùà tadvadabhàvopi svahetulakùaõasàmarthyas tannirapekùa eva kiü na janayatãty api dåùaõam iha draùñavyam | na ca sàmagrã tato bhedenopalabhyate | na càsyà anupalabdhilakùaõapràptatà yuktetyà*<2>*dy api pårvavaddraùñavyam |

    {p. 305} #<anvayo># 'nvetçtvam anvãyamànatvaü ca #<vyatireko># vyatirecayitçtvaü vyatiricyamànatvaü ca tàvà#<tmànau># yasya tasya [49#<.>#11] |

    #<ye >#[49#<.>#18] mãmàüsakàdayaþ | #<tam >#a[49#<.>#18]nvayani÷cayam |

    #<tasya svakàraõàvyabhicàradvàraka >#[49#<.>#27] ity àcakùàõo yasyàrthàntarasya yenànvayaþ sakalalokasàkùikaþ so 'va÷yaü tajjanyas tatkàraõajanyo ve*<3>*ti pratipàdayati ataeva "kàryakàraõabhàvàd và" ity atràpi tena samaü tatkàraõena samaü và kàryakàraõabhàvàd iti veditavyam iti | tatra svabhàvahetvàdau viparyayeõa bàdhakapramàõavçttyàdy eva dar÷itaü tat tu katham #<anvayani÷caya># #<ukta >#[51#<.>#1] ucyata ity à÷aükyàha #<svabhàve>#[51#<.>#2]ti | #<viparyaye >#[51#<.>#2] sàdhyaviparyaye hetor #<bàdhakaü>#*<4>* viparãtotthàpakaü yat #<pramàõaü># tasya #<vçttyà># [51#<.>#2] sàdhyasàdhanayoþ tannibandhanatvàt | anvayani÷cayasyeti prakaraõàt | uttaratràpy evaü draùñavyam | tadbhàvasiddheþ tanmàtravçttisiddhes taddhetukatvàt | asadvyavahàrasya hi dç÷yànupalabdhimàtre vçttau siddhàyàü de÷akàlànavacchedena yatra yatropalabdhilakùaõànupalabdhis tatra tatràsadvyavahàrayogyatetyanvayani÷cayapravçtter #<nimittàntaràbhàva>#[78]#<sàdhakapramàõatas tad>#[79]#<bhàvasiddhihetukatvàc ce>#[51#<.>#4#<->#5]ti uktam | #<te># na (?) kàraõavyàpakànupalabdhã |


__________NOTES__________
[78] -bhàvaprasàdhaka-S
[79] tadabhàvasiddhihetutvàc ca- S |
___________________________



    #<tasye>#[51#<.>#15]ti sàdhyàbhàve hetvabhàvasya |[80]#<tadbhàvasiddhi>#[51#<.>#19]s tatsvabhàvatàsiddhis tataþ #<tàdàtmyatad># #<utpattilakùaõe># nimitte yasya #<pratibandha>#sya*<6>* pratibaddhatvasya tasya #<ni÷cayàt >#[51#<.>#22] | tasmàd utpattis tatkàraõàd votpattis tadutpattir abhipretà | #<anupalabdhyoþ >#[52#<.>#2] kàraõavyàpakànupalabdhyor iti prakaraõàt | kadà punas tadvi÷eùaõaü nopekùituü ÷akyata ity àha #<yade>#ti#< >#[52#<.>#3] | #<upàdatte >#[52#<.>#4] nidar÷anãyatvena svãkaroti pratipàdaka iti prakaraõàt | #<asiddhatvàd># i*<7>*[52#<.>#8]ti | saüdigdhàsiddhatvàd iti draùtavyam | #<tat >#[52#<.>#12] sàdhyàbhàve 'bhàvakhyàpanam | tàdàtmyatadutpattisiddhau hi plavamànàkàràyàþ sàdhyàbhàve sàdhanàbhàvapratipatter utpattir ity à÷ayaþ | amum evàrthaü #<tathà >#[52#<.>#15] hãtvàdinà prasàdhayati | phalavacanasya kàrya÷abdasya napåüsakaliïgatvàd asati bahuvrãhàvajahalliïgatvàc ca #<kàrya>#[52#<.>#21]m iti nirde÷ovàrtikakàra*<8>*syàvasàtavyaþ |


__________NOTES__________

[80] tadbhàvatà-S
___________________________



    #<anupakàrikà >#[52#<.>#23] aki¤citkarã | #<adar÷anamàtrà>#[52#<.>#23]t pratibandhavirahitàd vipakùe 'dar÷anàt kevalàt | #<tadasaübhavaü >#[52#<.>#23] vyatirekàsambhavam | tam eva {p. 306} #<tathàhã>#[52#<.>#27]tyàdinopapàdayati | sàdhyàbhàvàd anyasya tadanupalabdhikàraõasyàbhàvàt ekatra sthitasyàpi tadanupalabdhirastãty abhàva eva kiü na bhavatãty à÷aükyàha #<de÷e>#tyàdi*<1>* [28a] | #<àdi>#÷abdàtkàlasya parigrahaþ | #<tatra >#[53#<.>#3] dharmiõi #<saty api >#[53#<.>#3] vidyamànepi #<hetau># #<anupalambhamàtrasya >#[53#<.>#4] upalambhavirahamàtrasya [|] na tathàvidho vyatireko 'bhipreta ity àha -- #<tathàvidhasyai>#[53#<.>#5]veti |

    nanv adar÷anamàtràd vyatirekam icchatàm uktena nyàyena tadasaübhava eva dar÷itaþ | pratibandham antareõa dar÷anamàtràd anvayam icchatàü tu na tadabhàvo bhàvito 'va*<2>*÷yadar÷ayitavya÷ càsau "avinàbhàvaniyamo 'dar÷anànna na dar÷anàt" [Pra.Và. 3.30] ity atràbhidhànàd ity à÷aükyànantarodita evàyam artha iti dar÷ayitum àha #<anvayani÷cayo># [53#<.>#7]pãti | #<tenàpi># [53#<.>#8] pratibandhanibandhanànvayani÷cayavacanenàpi | #<dar÷ananibandhanam>#[81]#< iti >#[53#<.>#8] sapakùe dar÷anamàtranibandhanam iti prakaraõàt draùñavyam | #<asyàpy># a[53#<.>#9]nvayasyàpi | na da*<3>*r÷anamàtràd anvayam icchàmo yenaivam abhidhãyate | kiütu bhåyodar÷anàd ity à÷aükyàha #<na ceti >#[53#<.>#12] | evam upalakùaõatvàd asya nàdar÷anamàtràd vyatirekam icchàmo 'pi tu bhåyodar÷anàd ity api draùñavyam eva | "bhåyodar÷anagamyà hi" (ølo.Và. anu.12) ity asya ÷eùanirde÷enàpi gamayitum a÷akyatvàd #<vyàptir># a[53#<.>#13]nvayàtmiketi draùña*<4>*vyam | bhavatopi mahànasamahàhradàdau bhuyodar÷anàdar÷anàbhyàü kim anyad vyàptinimittam astãty àha #<asatã>#[53#<.>#14]ti | pratibandhanibandhanàbhyàm eva tàbhyàü sà siddhyati nànyathety anena dar÷itam | #<kvacid># de÷e #<bahulaü># [53#<.>#14] pracuraü yathà bhavati #<tathà># #<dçùñànàü># [53#<.>#14] sàhacaryeõopalabdhànàm àmalakatvakaùàyarasatvàdãnàü | #<anya>#*<5>*#<thàtvasyàpi># [53#<.>#14] ksãràvasekàdinà madhurarasatvàdibhàvasyàpi sambhavàt | sambhàvanàyà avakà÷aü dar÷ayituü #<tad asaübhave >#[53#<.>#15] iti | #<tasyànyathàtvasyàsaübhave># 'bhàve | evam upalakùaõatvàd asya sàdhyabhàve bhåyodar÷anepi na vyatirekàtmikà vyàptiþ siddhyati | ke(kva)cid bahulaü sàdhyàbhàve 'bhàvinàm upalambhepy a*<6>*nyathàtvasya saübhavàt | tadasambhavabàdhakapramàõàbhàvàd ity
api draùñavyam | tathàhi madhurarasatvàbhàve 'mbhastvasya sàdhanadharmasyàbhàvaþ sàdhyadharmiõaþ sàmudràd ambhaso 'nyatra sarvatra dç÷yata iti bhåyodar÷anepi lavaõodadhàv evànyathàtvaü dçùñam iti | anyathàmbhastvam api mahàrõavàmbhaso madhuratva*<7>*sàdhye samyagdhetur abhyavagantavyaþ prasajyeta | bàdhakàbhàvàt kàryavyàpyàbhàvavyatireke sati syàtà(?)rvàgdar÷ibhir a÷akyani÷cayatvenàlakùaõatvàd asya sàdhyàbhàve hãty alaü bahunà |


__________NOTES__________

[81] -nibandhanàma -- S
___________________________



    tàdàtmyatadutpattilakùaõa#<pratibandhadvayani÷cayo># ya eva sa #<copàyaþ >#[54#<.>#12] "sà viparyaye bàdhakapramàõavçttiþ" iti vacanàt "pratyakùànupalambhasàdhanaþ" {p. 307} iti vacanà*<8>*c ca dar÷itaþ | #<iti>#[54#<.>#13]s tasmàt #<pçthag># #<noktaþ >#[54#<.>#13] bhede[na]nokta àcàryeõeti prakaraõàt |

    pratibandhasiddhàv api kathaü kàraõavyàpakànupalabdhyor anvayavyetirekau prasiddhyata ity à÷aükya etad evopapàdayann àha #<tathàhi>#[54#<.>#14]tyàdi | kàryavyàpyàbhàvavyatireke sati kiüråpe tasminn ity àha[82]#<tallakùaõa># iti | tatkàryasvabhàvàtmani [28b] pra*<1>*tiùedhapratiùedhasya vidhiråpatvàd ity abhipràyaþ | #<vyatiricyate># asaübhavati | kathaü vyatiricyata ity àha | #<kàrane>#[54#<.>#14]ti | #<anyathe>#[54#<.>#16]ti yadi tadvyatireke na vyatiricyata iti |


__________NOTES__________

[82] tadbhàvalakùane -- S
___________________________


    tadanu "tàdàtmyatadutpattyor avinàbhàvavyàpikayor" iti purastàd uktaü kathaü punar adhunà #<tàdàmyatadutpattyor># #<avinàbhàvena># #<vyàptayor># #<bhàvàd># i[55#<.>#25]ty ucyata ity à÷aükyàha #<kçtakam>#[83]i[55#<.>#26]ti | ubhaya*<2>*vyàptitvàd ity arthaþ | #<pràg># #<evoktam># i[55#<.>#30]ti -- "avinàbhàvavaikalyaõ ce"tyàdinà pårvam uktatvàd ity uktam | #<yadi ve>#[56#<.>#1]tyàdinopapattyantaram api dar÷ayati | kàryahetuprasaïgàt #<kàryàd># #<apy># #<anyad># [56#<.>#1]ty uktam | rohiõyà rohiõãnakùatrasya àsattir udeùyamàõàyàþ pratyàsannatà tasyàþ #<klçptiþ># [56#<.>#14] kalpanàj¤ànam iti yàvat | #<sàpi >#[56#<.>#14] tatkalpanà #<uktatvàd># i[56#<.>#16]ty etaj jàtãyaü*<3>* pratyuktatvenoktam arthàd ity arthaþ |


__________NOTES__________

[83] kçtakatvà -- S
___________________________



    kathaü punas tasyàs tadudayànantaram udayo 'va÷yaübhàvã saügacchata ity à÷aükyopasaühàravyàjenàha #<tasmàd># i[56#<.>#16]ti | #<nakùatracakrasye>#[56#<.>#16]ti kçttikàkhyasaptatàràvçndasyeti prakaraõàd avaseyam | #<saükràntiþ >#[56#<.>#16] pårvàvasthànade÷àt saükramaõam abhivyaktyavasthàpràptir và tasyà hetur e*<4>*va #<kàlavyavadhànene>#[56#<.>#17]ti kiyatkàlakùepeõeti draùñavyam #<kalpayitavya>#[56#<.>#17]s taddhetutveneti prakaraõàt | anena tatràpi pratibandhasadbhàvo dar÷itaþ | nãóànupaghàte satyanutrastànàü gçhãtàõóànàü pipãlikànàm ekadigabhimukhànàü sa¤caraõaü dçùñvà yad varùànumànaü tad apy asati pratibandhe sa ghañate tasmàt tatràpãyam eva gatir iti dar÷ayituü #<yathe>#[56#<.>#17]tinà dar÷ayati | itarathà vivàdàdhyàsitasattvàd asya kathaü dçùñàntaråpatopapadyeta | #<bhåtànàü >#[56#<.>#17] pçthivyàdãnàü #<saükùobho >#[56#<.>#17]vasthàvi÷eùaþ | ya eva tathàbhåtapãpilikàsaükùobhahetuþ sa eva katipayakàlavyavadhànena pa÷càtkàlabhàvino varùasya hetur ity a*<6>*rtho 'rthàd draùñavyaþ | kàraõakàraõatayà ca hetur draùñavyo 'nyathà ciràtãtaü kàraõam iùñaü {p. 308} syàd eùtavyam và | #<iti>#[56#<.>#18]s tasmàt #<hetoþ># kçttikodayasya hetor yo #<dharmaþ >#[56#<.>#18] katipayakàlàtyayena rohiõyudayopàdànakàraõa÷aktiprabodhàdhànenànyathà và yajjanakatvaü tadanumànena | itthaübhåtalakùa*<7>*õàceyaü tçtãyà | #<kalpayitavyà >#[56#<.>#18] rohiõyàsatti kalpanety abhisambandhàt strãliïgena nirde÷aþ | dç÷yatvavi÷eùaõànavacchinnànupalabdhir #<anupalabdhimàtram
>#[56#<.>#20] | #<abhàvàyogàd># i[56#<.>#22]ty abhàvaviùayatvàyogàd iti draùñavyaü #<taddvàreõa >#[56#<.>#24] viruddhopalabdhimukhena | evaü bruvàõaþ saiva virodhagrahaõakàlapravrttà dç÷yànupalabdhir idànãü smaryamà*<8>*õàbhàvasàdhanã | tatsmàrakatvena copalambhasyàsyaikaj¤ànasaüsargivastvantarànavacchinnasyànupalabdhiråpatà ata evoktaü "prayogaþ kevalaü bhinnaþ sarvatràrtho na bhidyate (Pra.Và.2.90)" ity abhipraiti | atra ca yathà praj¤àkaraguptena paràkràntaü tathàsmàbhirdharmottarapradãpe dar÷itam iti nehocyate | #<anyathà >#[56#<.>#25] yadi taddvàre[29a]*< 1>*õànupalabdhiprayogo neùyate | #<aniùiddhà>#nyabhàve saty apratiùiddhànivàritopalabdhir yasyànyabhàvepi sà tattvata ity arthaþ | #<abhàvàsiddher># a[56#<.>#25]bhàvàni÷cayàd abhàvàyogàd iti yàvat |

    samudàyasya sàdhyatvàt katham asau sàdhya ity àha #<avayava >#[57#<.>#5] iti | sambandhyantarasyànupàdànàt |

    kasyàsau svabhàvo 'vasàtavya ity àha #<sàdhye>#*<2>*#<ti >#[57#<.>#6]#< >#| tanmàtràd anvayitvam api tasya saübhàvyate | tato vi÷iùyata ity àha #<yo hãti >#[57#<.>#17]#< |># yadi nàma na vyabhicàras tathàpi kasmàd vi÷eùaõaü nopapadyate ity àha #<saübhava >#[57#<.>#22] iti | paramatamapekùata iti #<paramatàpekùam># ãkùikùamibhyàü ce(Pà.Và 470)ti karmopapade 'õaþ | parepi kim evam eùitaro na bhavaüti yena tanmatàpekùam idam ucyate ityà*<3>*ha #<naiyàyike>#[57#<.>#25]ti | #<vegà>#khyasaüskàravatà #<dravye>#õa mudgaràdinà yaþ #<saüyogà>#[58#<.>#4]khyo guõas tasmàd avayaveùu ghañàdidravyàrambhakeùu kapàlàdiùu, #<karmàõi># kriyàbahuvacanena vyàptim upadar÷ayati na tu bahutvasaükhyàm eva | saüyogasyaikye kriyàyà apy ekasyà bhàvàt | yathà vegavat så*<4>*cyàdisaüyoge kuvalayadale àme và ghañe, tathàpi kriyàpraõàlikayà dravyanà÷o 'sty eveti | #<tebhyaþ >#[58#<.>#4] karmabhyah | #<avayavà>#[58#<.>#4]nàü taddravyàrambhakàõàü dravyàrambhakasaüyogapratidvandvãvibhàgàkhyo guõa utpadyate | #<tato >#[58#<.>#4] vibhàgàt saüyogavinà÷o dravyàrambhakasya saüyogasya vinà÷aþ | tataþ saü*<5>*yogavinà÷àt | tenàvayavasamyogenàsamavàyikàraõena yad àrabdhaü dravyaü tad vina÷yati | dvedhà hi dravyasya nà÷o vai÷eùikàdibhir abhyupeyate à÷rayavinà÷àd asamavàyikàraõavinà÷àc ca | atra càsamavàyikàraõasyàsya saüyogasya vinà÷àt | {p. 309} kàryagrahaõena tu vàstavaü råpam a*<6>*nåditam | na tu tadàrabdhaü càkàrya¤càsti yad vyavacchidyate | yadi cà(và) kàryatvenaiva tan na÷yati | yat kàryaü tad ava÷yaü nà÷adharmakam iti pratipàdayituü #<kàrya>#[58#<.>#5]grahaõam
| àhety(bhi)sambandhàd dvitãyayà nirde÷aþ | samavàyabalàd vçttau tasyaikaråpatvàd vi÷eùàbhàvo vivakùitaþ | kçtakatvànityatvayor ekatve kathaü gamya*<7>*gamakabhàvo bhede tasyopapatter ity àha[84]#<dar÷aneti># [58#<.>#23] | #<kçtakatvànityatvayor># dharmayor yo #<bhedaþ># pçthaktvaü tasy#<àvabhàsaþ># sa vidyate yasyàm sà ca sà kalpanà ceti tathà | dharmabhedam avabhàsayatãti và tathà | sà ca sà kalpanà ceti tathà | itthaü padasaüskàraü kçtvà pa÷càd abhåtvàbhavandharmakabhåtvàbhavandharmakavastudar÷anabalotpannà ca sà *<8>*kçtakatvànityatvadharmabhedàvabhàsikalpanà ceti vigrahaþ kàryaþ | saiva #<dvàra>#m u[58#<.>#27]pàyas tena | sàdhakapramàõàbhàvàd bàdhakasadbhàvàc ca na tatkalpanà yuktimatãti bhàvaþ | evaü sàdhyasàdhanabhàvopapattàv api tatkalpyatàm | yadi tad eva vyatiriktam anityatvàdi tatsàdhyàm arthakriyàü pràptuü hàtuü vàrthibhi÷ cintyate tad api nàstãti dar÷ayitum àha*<1>* [29b] -- #<kalpayitvàpãti >#[58#<.>#28] #<vastvàtmana eva >#[58#<.>#28] taddharmisvaråpasyaiva | hànopàdànaviùayatayà #<cintyatvàd >#[58#<.>#29] vicàryatvàt | kathaü tasyaiva cintyatvam ity àha -- #<arthakriye>#[58#<.>#28]ti | kai÷cintanãyatvam ity àha -- #<tadarthibhi>#[58#<.>#29]r iti | tàm arthakriyàm arthayantãti tathà taiþ | arthakriyà ca tadàyattà ata evopeksà(peyà)rthina upàyam evànusaraütãti | etad evacàryavacanena saüspandayann àha -- #<tad># #<u>#*<2>*#<ktam># i[58#<.>#29]ti | yasmàd evam evaitan nànyathà #<tat># tasmàd uktam àcàryeõa | san hi ÷abdàrtho 'sandhyàvçttiþ (sadvyàvçttiþ) ÷abdàrtha iti yaþ #<pakùabheda>#[59#<.>#1]s tena taü hetåkçtya ye ÷abdàrthànnàpahavate(hnuvate) tair #<vastv eva >#[59#<.>#2] ÷abdàdikam eva | vyàvçttiþ ÷abdàrtha iti vàdibhir apy arthàt vyàvçttam eva vastu tathàpi pra(thà pra)tipàdyata iti teùàm
api vastucintanam | athavà ÷abdàrthamanapava*<3>*dadbhiþ sadàpekùyàbhe(dàdipakùabhe)dena sattvenàsattvena ca vastv eva cintyata ity arthaþ | tasmà(kasmà)d #<vastv># #<eva># #<cintyata># ity àhà÷aü(tyà÷aü)kàyàm #<atrahã>#ty uktam | #<hi>#r yasmàt | #<atra >#[59#<.>#2] vastuni | yady apy atra vidhau sàmànyàdiråpe vyàvçttau ca prasajyapratiùedhànmati(dhàtmani) phalodayo na #<pratibaddha>#[59#<.>#2]s tathà(thàpi) kiü tathàtvena cintyate ity ata àha #<artheti># | #<ùaõóþasya>#*<4>* [59#<.>#4] suratamàcaritum akùamasya tçtãyà(ya)prakçteþ | #<råpaü># ca vai#<råpyaü># ceti dvandvaikavadbhàvaþ tatra kàminyà vçùasyantyàþ #<kiü parãkùayà >#[59#<.>#4] vimçùyàvadhàraõena |


__________NOTES__________

[84] taddar÷ana-S
___________________________



    {p. 310} nanu yadi vastutaþ kçtakatvànityatvayos tàdàtmyam tarhi vastunaþ kçtakatvani÷caye 'nityatvam apy aikàtmyàn ni÷citam eveti katham anumànàvatàra ity à÷aükyopasaühàravyàje*<5>*nàha -- #<tasmàd># i[59#<.>#6]ti | yasmàt tasyaiva vastunas tàpyamava÷yaiùitavyaü tasmàt | #<dçùñà># #<api># #<bhàvàþ># #<kenacid># #<àtmanà># #<ni÷citàs># #<tadanyenàtmanà># #<anumànato># ni÷cãyanta iti {5] saübandhaþ | #<dçùñàþ># sàkùàtkçtà #<bhàvàþ># ÷abdàdayo dharmiõaþ | #<kenaci>#[58#<.>#6]t kçtakatvàdinà råpeõa, kiübhåtena? #<tasmàt># kçtakàd #<anyad># akçtakaü tasmàd #<vyàvçttena>#*<6>* | #<katha¤cid># abhyàsapàñavàdiprakàreõa #<tadanyenà>#nityatvàdinà #<tadråpam># anityaråpaü yan na bhavati tasmàd #<vyàvçttena >#[59#<.>#7] | anena vyàvçttyabhedena vyàvrtti(tte)rbhedo dar÷itaþ | kçtakatveneva yadi tenàpy àtmanà te tadà ni÷cetuü ÷akyàþ katham anumànàn ni÷cãyanta ity àha [59#<.>#8] #<ani÷cãyamànà># iti | ani÷caya eva kuta ity àha | #<bhrà>#*<7>*#<ntã>#[59#<.>#7]ti | bhrànter vibhramasya kàraõaü nirantarasadç÷àparàparotpattir avidyà ca tasya sadbhàvàt |

    atha yadi tadànãm ani÷citaråpeõa samaü tasya ni÷citasya råpasya pratibandho nàvasitas tarhi katham asambaddhadar÷anàt tanni÷cayo bhavitum arhatãty à÷aükàyàm anumànaü vi÷iùñam àha #<ni÷cite>#[59#<.>#8]ti | #<pramàõàntarato >#[59#<.>#8] viparyaye bàdhakàt pramàõàt | #<prati>#*<8>*#<bandhàvasàyaþ># #<purovartã># pårabhàvã yasyànumànasya tasmàt [59#<.>#9] itis tasmàt #<tasya >#[59#<.>#12] vinà÷asy#<àrthàntaranimittatayà># #<tanmàtrànanvayitve># |

    yasmàd evaübhåtà sattà tatsamavàyo và anityatà #<ataeva >#[59#<.>#16] kàraõàt àtmàdàv evaübhåtasattàsamavàyayor abhàvàd iti bhàvaþ |

    athàstv evam kiü nacchinnam anena tàvadvi÷eùaõenàsmàbhir atatsvabhàvatà*<1>* [30a] vinà÷asyàkhyàtà tàvataiva caritàrthàþ sma iti saugatamatam à÷aükya svasiddhàntàbhyàsavyàmohàpasmàraþ paraþ pràha -- #<vinà÷a># #<iti># #<ca >#[59#<.>#16] #<iti># | itir vinà÷a÷abdaü pratyavamçùati | tena vinà÷a÷abdenety arthaþ | pràgabhàvàdibhedena bhàvàbhàvasyànekavidhatvàt vi÷inaùti #<pradhvaüsàbhàvalakùaõam># i[59#<.>#17]ti | #<kçtakatvam a>#[59#<.>#17]pi bhavadbhis tadàtmakam eva*<2>* manyate tato 'yuktam atatsvabhàvatàpratipàdanam iti ca punar à÷aükya para evàha -- #<kçtakatvam># iti {25] #<tu>#[59#<.>#17]r bhinatti #<manyàmahe >#[59#<.>#17] ity abhisambandhyate | #<tathàvidhasya># [59#<.>#20] pradhvaüsàbhàvalakùaõasya | #<hetumat tayà># [59#<.>#17] virodhàd anupapatteþ | kathaü punar virodha ity àha #<svayam># i[59#<.>#20]ti | evaü bruvàõas tadupapattyanabhidhànakàraõaü dar÷ayati | #<pratipitsavo># [59#<.>#23]nutiùñhà*<3>*savaþ | #<mudgaràdeþ >#[60#<.>#1] sakà÷àd udaye 'pi #<tasya >#[60#<.>#2] pradhvaüsàbhàvasya |

    {p. 311} #<bhàve># [60#<.>#2] vinà÷o vastuni | #<anupayogàd># [60#<.>#2] avyàpàràt | atàdarthasthyo 'ni(davasthyam ani)tyatvaü tasya ca tadavasthatvàt katham anityatvam ity arthaþ | yadi nàma tadbhàve tatpårvàvasthitaråpàn na vicalati tathàpi tadvi÷eùaõau sattàsamavàyau tasyànityatà vyavasthàpya*<4>*ta ity àha #<avicaliteti >#[60#<.>#4] | avicalitamanàpannànyathàbhàvaü råpaü yasya tasya sattàyàm àha -- sàmànyasya samavàyasya caikatvenàtmàder api tathàbhàvo bhaved iti bhàvaþ | "vinà÷a iti ca bhàvàbhàvaü pradhvaüsalakùaõaü manyàmaha" iti yatpareõoktaü tad avadyaü pratipàdya "kçtakaü tv iti ca" yad uktaü tad api *<5>*dåùayann àha svakàraõe[60.6]ti | samavàyasyaikatvenàtmàder api tathàbhàvaprasaïgenaivam anicchatopi na siddyatãty à÷ayaþ | amum evàrthaü vidhimukhena sàdhayann àha [#<a>#]#<bhåtveti >#[60#<.>#8] #<varõyate># [60#<.>#8] lokaneti ÷eùaþ | anenaitad dar÷ayati vçddhavyavahàro hi ÷abdàrthani÷cayabhåmiþ | kçtakatva÷abdena caivaüvidha evàrtho 'bhidhãyate*<6>* vçddhair iti | pràkpadhvaüsàbhàvayos tadvi÷eùaõaråpatàm upetya pràgdåùaõam uktam | saüprati tu tàm api vighañayann àha #<na ce>#[60#<.>#8]ti | etac ca pårvam eva vyàkhyàtapràyam | #<tad># #<eva># [60#<.>#10] abhåtvàbhavanaü bhavitçtvaü kçtakatvam astu | evaü tulyanyàyatayà và(cà)bhavanam anicchato 'nityatà na siddhyati | bhåtvàbhavanopagame và sthirasvabhàvatayaivànityatàstv iti abhipràyavatoktam #<asthiratvabhàvatà ce>#[60#<.>#10]ti | yadi và tasmàd anena(nà)sthirasvabhàvataiva bhàvasyànumàtavyeti yad utpattyabhidhànapårvakam upasaühçtiþ tadabhipràyeõaivam uktam | #<kçtakatvasya># #<vyabhicàra>#þ [60#<.>#16] sàdhyarahità vçttir anaikàntikatvam iti yàvat | pratiùedhyasyàva÷yaübhàvitvasya yadviruddhaü
anava÷yaü*<8>*bhàvitvam tena yadvyàpta(ptaü) hetvantaràpekùitvaü tasyopalabdhiþ #<viruddhavyàptopalabdhir># {20] i[60#<.>#19]ti ca viruddhavyàptyo(to)palabdhyaprasaïga iti draùñavyam paropagamena pakùadharmatàsiddheþ | yatra hi vyàptir vàstavã pakùadharmatà tu paropagamasiddhà sa prasaïgahetuþ | yatra tu tritayaü pramàõasiddhaü sa svatantro hetur ity à÷aya eùaþ |

    #<tasya># [60#<.>#20] #<ca># parimitasya*<1>* [30b] hetoþ #<tadà÷rayasya># [60#<.>#21] raïgà÷rayasya vastràdeþ | upadhàtakaþ pratyayo #<vidhurapratyayas># tadupanipàtena nàva÷yaübhàvitety anava÷yaü bhàvitety arthaþ | #<punaþ># ÷abdena ràgàd vinà÷aü [60#<.>#22] bhinatti | #<taddhetusannidhe>#[60#<.>#24]r vinà÷ahetusannidheþ #<pràk >#[60#<.>#24] | ta evopadhàtaka(kà) vinà÷akàþ syus tata÷ ca sahetuko vinà÷aþ siddha ity asyàbhipràyaþ |

    #<takàraõànàü>#*<2>* #<ca >#[60#<.>#27] #<svakàraõàyattasannidhitvàd># ity eva saübaddhyate | #<sannihitànàm># #<api># vinà÷ahetånàü saübandhãnãmàni virodhãni {p. 312} ÷aktivibandhakàni yogipi÷àcàdãni teùàm #<apy># #<ànantyàt>#[60#<.>#28] | #<tadbhàve >#[60#<.>#28] teùàü virodhinàü sadbhàve | #<tacchaktipratibandhàt >#[60#<.>#28] tasya nà÷ahetoþ ÷akter upaghàtàt | yadi te taddhetavas tair ava÷yaü tatphalair bhàvyam ity àha *<3>*#<nàva÷yam># i[60#<.>#28]ti | itir hetau #<sàpekùo 'pi >#[60#<.>#29] hi nidràdirvate (haridràdivastre) dravyàpekùopi kiü na syàd iti pra÷ne bauddhãyaü vacanaü #<syàd >#[61#<.>#2] #<yadi># #<tathopalabhyete>#[61#<.>#2]ti | #<tathà >#[60#<.>#3] sarvagatatvena | #<yady># #<evam># i[60#<.>#3]ti paraþ | #<anyathàbhàva>#[61#<.>#4]sya kvacid abhavanasya #<÷aükà># saüdehas tayà #<nàdhàtavyo >#[60#<.>#4] #<na># karaõãyo bhavadbhir iti ca prakaraõàt | *<4>*anenaitad paro dar÷ayati sarvatropalabdhasyànyathàbhàva÷aükaiva bhavataþ prekùàvato na yuktà kevalam anena vyàjena nånaü parasiddhàntasyànavadyatayà manaþkheda eva tvayà kriyata iti | #<kiü>#[85]#<punar># i[61#<.>#5]ti siddhàntã | sàmànyavi÷eùàkàràbhyàü pra÷naþ kiüpunaþ÷abdena nipàtànipàtasamudàyena dar÷i*<5>*taþ | #<samastavastuvistaravyàpã># [61#<.>#5] sarvavastubàhulyavyàpã #<j¤ànàloko># [61#<.>#5] yasya bhavataþ sa tathà | yathà tu vastuvistara÷abdasiddhis tathà purastàd abhihitam | #<tathàbhàve># [61#<.>#6] sarvavastudar÷itve và kasyaciddhetukçto vinà÷o dçùñaþ | sarvasyaiva tàdråpyamanivàritam iti àha -- #<kasyacid># i[61#<.>#6]ti | #<tu>#r avadhàraõe #<hetvà>#*<6>*#<yattajanmanàm># [61#<.>#7] kàraõàntaràdhãnotpattãnàü vastraràgàdãnàm #<anyathàpi># #<dar÷anàd
>#[61#<.>#8] apitçte(apãtatve)nàpy upalabdher hetoþ #<upajàtà>#[61#<.>#8]nyathàtva #<÷aükà># prakaraõàd vinà÷asyàbhàvasaüdeho yasya puüsas tathà san | anenàrthàntarànubandhini vinà÷o sàdhye kçtakatvasya saüdigdhavipakùavyàvçttikatvenànai*<7>*kàntikam àha | #<kçtakam># #<api># #<càyam># [61#<.>#9]ityàdinà tu sàdhàraõànaikàntikaü dar÷yati | #<bhàvàbhàva>#[61#<.>#10]÷abdena pradhvaüsàbhàvo vivakùitaþ | tasyaiva svaniùpattàv apekùitaparavyàpàratvena kçtakatvàt | tathàtveneùtatvàc ca | nityatopagame kàraõam àha #<tadvinà÷a># [61#<.>#10] iti | tasya bhàvàbhàvasya pradhvaüsalakùaõasya vinà÷e #<bhàvasya>#*<8>* pradhvastasy#<onmajjanamà>#virbhàvas tasya #<prasaügàt >#[61#<.>#10] pràpteþ |

__________NOTES__________

[85] kiü và punar iti S
___________________________



    syàd etan nityaü sattvàdiprasaïgena nàhetukaü vastunàm ujjanam | na ca ghañàder bhàvasya tadvinà÷avinà÷onvayavyatirekàbhyàü kàraõatvenàvagato 'pi tu kulàlàdir eva | tat kathaü vinà÷avinà÷e tadunmajjanamàsaüjyamànamabhajamànaü na syàd iti | tad e*<1>*[31a]tad avadyam | tathàhi ghañàbhàvavyàvçttir {p. 313} eva ghaño ghañavinà÷a÷ ca ghañà(ña)bhàvavyàvçttir iti ghañàbhàvasyàbhàve ghañaråponmajjanàsaüjanaü jyàya eveti |

    atraivopacayahetum àha #<na ce>#[61#<.>#11]ti | #<sa># [61#<.>#14] nà÷o 'hetuþ san #<tasya># [61#<.>#14] pradhvaüsàbhàvasya #<kathaü>#[86]#<jàyeta >#[61#<.>#14] janitum arhati |


__________NOTES__________

[86] saüjàyate S
___________________________



    #<bhàùànàü># [61#<.>#17] vastånàm #<ayaü># vinà÷àkhyo #<dharma># #<aikàntiko># '[61#<.>#17]va÷yaübhàvã | *<2>*anenaitad dar÷ayati -- naiva kçtakatvaü nirvi÷eùaõaü sàdhanam asmàbhir abhidhãyate yenaivaü syàt kintu vastutvavi÷eùaõànava(õenàva)vicchinnaü tato vastutve sati yatkçtakatvaü tadava÷yaübhàvinà÷am ity àrtha iti | #<kutaþ puna>#[61#<.>#17]r ityàdinà siddhàntã pratividhatte kùepe kimaþ prayogàn na kuta÷cid ity arthaþ | #<etad># i[61#<.>#18]ti bhàvànàm ava÷yabhàvã vinà÷a iti | #<teùàü># *<3>*bhàvànàm[87]#<anyathàtvasya >#[61#<.>#18] avinà÷itvasyànupalabdher etad avasitam iti prakaraõàt | #<bhavann># #<api># [61#<.>#18] vidyamànopi | #<àtmàdeþ >#[61#<.>#18] #<sattàyà># #<anivartaka># [61#<.>#18] àtmàdyabhàvasyàsàdhakaþ #<katham># #<anyatra># [61#<.>#18] vastuùu #<anyathàbhàvam># avinà÷itvaü #<nivartayati >#[61#<.>#19] niùedhayati | àtmàdyupanyàsena caitad dar÷ayati | yady avinà÷itvànupa*<4>*lambho 'vinà÷à÷itvàbhàvaü sàdhayati tarhi vi÷eùàbhàvàd àtmàdyanupalambhopi tadabhàvaü sàdhayet | na càyam apãti dçùñàntavighañanaü parasyà÷aükamàna àha #<tasye># [61#<.>#19]ti | #<tasya># àtmàdeþ àtmanas tàvad råparasàdipratyayànàm ekànekatvasàdhakasyàbàdhitapratisandhànaviùayatvàder anumànàt*<5>* | #<àdi>#[61#<.>#18]÷abdasaügçhãtasya ca digàdeþ pårvàparàdipratyayàder anumànata iti buddhistham | #<iti>#nà [61#<.>#19] vaktavyasyàkàraþ kathitaþ | #<tatràpy># #<anumàne >#[61#<.>#20] tatsattvasàdhake |


__________NOTES__________

[87] anyathàbhàvasya S
___________________________



    nanu yasyànupalabdhis tasyàbhàva evety abhidhàtari ko 'yam upàlambhaþ | vipakùepi hetor vçttyadar÷aõe 'bhàvasiddhyavirodhàt; àtmàdes tv a*<6>*nupalabdhir evàsiddhà tato nàbhàvasiddhir iti | sàdhåktaü bhavatà kevalaü #<tatràpã>#[61#<.>#20]tyàdi bruvato 'bhipràyo na samyagvyaj¤àyi | ayaü khalv asyà÷ayaþ | tàvaddhetor vipakùe 'nãkùaõaü na kùamate abhàvaü vibhàvayituü, yàvad yady annopalabhyate tat tan nàstãti na sidhyati | sati caivamàtmàdyanupalabhyamànam asatsi*<7>*ddham iti pramàõapratikùiptaü kathaü anumànasya viùayaþ syàt? tad uktaü "vyàpto hetor anà÷raya" iti | yadi vànupalambha eva pratibandha÷ånyaþ kevalo 'nupalambho de÷akàlaviprakçùñeùu kathaü tathàbhàvam avabodhayet? yatas tena siddhivipakùà hetuvyàvçttir àtmàdeþ sattvam anumàpayed iti | #<prayogabhaïgyaiva >#[61#<.>#25] prayoga*<8>*vinyàsenaiva #<prasaïgenà>#[62#<.>#1]nuùaïgena prastàveneti yàvat | {p. 314} sàdhyadçùñàntadharmiõoþ #<samànaþ># [62#<.>#3] sadç÷o hetusadbhàvalakùaõo #<dharmaþ >#[62#<.>#3] pratipàdyatayà #<yasya >#[62#<.>#3] prayogasyàsau sadharmà, samànasyeti yogavibhàgàt samànasya pakùàdiùv iti vaktavye parigrahàd và sa bhàvas #<tasya># #<bhàvo># [62#<.>#3] bhavato 'smàd abhidhànapratyayàv iti kçtvà [31b]*< 1>* råpavi÷eùaþ | tayor eva #<visadç÷o># [62#<.>#4] hetusadbhàvàsadbhàvalakùaõo #<dharmaþ># pratipàdyatayà #<yasya># #<tasya># #<bhàvaþ># [62#<.>#5] a÷eùasya sàdhyetaradharmiõaþ (sàdhyadharmiõaþ) sàdhyadharmaõovànyatra sarvatra sàdhye hetor vyàptir vivakùità | na tu sàdhyadharmaõo 'nyatra dçùñàntadharmiõi pravçttena sarvopasaühàreõa
gçhyamàõà vyàptir #<bahirvyàptiþ># tasyà #<niràsaþ >#[62#<.>#1] |

    nanu ca sattvalakùaõe *<2>*svabhàvahetau sàdhyadharmiõy api viparyaye bàdhakapramàõavçttyàpi vyàptir grahãtuü ÷akyata iti | naitad apekùayà hetor anyatra vçttyapekùayà kiücid yenedam àsajyeta | kiütu kàryahetoþ sarvasya svabhàvahetuviùayasya càva÷yam anyatra pra(a)vçttir apekùaõãyà | tadarthaü anyatràanuvçttir ity à÷aïkitam iti kin na bhavàn vyàcaùñe*<8>* | àcàryasya ca sattva*<3>*hetåpanyàsànantaraü yathà #<ghañàdaya># [62#<.>#9] ity udàharaõadar÷anàt tu tvadãyaü vyàkhyànam apavyàkhyànaü lakùyata iti nirbhartsanàmà÷aïkyàsyàcàryasyànyadç÷am abhipràyam udghàñayann àha #<yathà># #<ghatàdaya># [62#<.>#9]#< >#iti | #<yasya># [62#<.>#9] puüsaþ | kiü punas tatra smçtyàdhànàrthaü dçùñàntavacanam, na tu dçùñàntamàtrapratipàdanàrtham ity àha -- #<dçùñànte>#[62#<.>#11]ti*<4>* | anena puruùavi÷eùaü prati etad àcàryeõeti nàsmadvyàkhyànasya kiücid avadyam iti dar÷ayati |

    vibhaktivipariõàmena sambandham eva #<sarvasminn># i[62#<.>#16]ty anena dar÷ayati |

    bahir evadhyàptir #<bahirvyàptis># tàm | #<te >#[62#<.>#23] #<nirastà># #<bhavanti >#[62#<.>#25] iti sambandhaþ | #<yady apã>#[62#<.>#24]ti nipàtasamudàyo vi÷eùàbhidhànàrthàbhyupagame | #<tàvate>#[62#<.>#24]ti sàdhanadharmasya sàdhyadharmeõànvayadar÷anamàtreõeti | #<asya># [62#<.>#24] sàdhanadharmasya #<tathàbhàvasya># sàdhyenànvãyamànatvasya #<abhàvàt># [62#<.>#24] | pratibandham antareõa tadabhàve 'pi tadabhà(tadbhà)vàvirodhàd iti bhàvaþ | #<itiþ># [62#<.>#25] hetau | #<tasya># pratibandhasàdhakasya pramàõasya[88]#<smaraõàya># [63.3] | #<dharmavi÷iùñaþ># [63#<.>#4] siùàdhaiyùitadharmavi÷i*<6>*ùño #<dharmã># [63#<.>#5] ÷abdàdiþ | #<tasyàþ >#[63#<.>#6] sàdhyadharmavi÷iùñadharmipratipatteþ | vyàptipradar÷anapårvake pakùadharmapradar÷ane 'bhidhàya pakùadharmapradar÷anapårvake vyàptipradar÷ane 'py àha -- #<tatpårvikàyàü># #<ce>#[63#<.>#8]ti | #<tatpårvikàyàü># pakùadharmapradar÷anapårvikàyàü #<vyàptau># [63#<.>#8] {p. 315} pradar÷yamànàyठceti ÷eùaþ sarvopasaühàreõa vyàptigraha*<7>*õe plavamànàkàràyàþ pratipatter ubhayatràvi÷eùànmukhabhedamàtreõaitad uktam ity avaseyam |

__________NOTES__________

[88] tatsmçtaye S |
___________________________



    sàdhyanirde÷aþ #<pratij¤à># [63#<.>#24] tasyàh #<prayogaþ># [63#<.>#24] prayuktiþ sa #<na>#[89]#<dar÷itaþ >#[63#<.>#24] sàdhyanirde÷o na kçta ity arthaþ | #<pratyakùa>#[64#<.>#12]grahaõaü pramàõopalakùaõaü draùtavyaü tena tabhisràyàü ràtrau pràktanàdiviprakçùñe de÷e karpårorõàdigartha(gandha)vi÷eùàddhå*<8>*mavi÷eùam anumànato ni÷cityàgnivi÷eùam anuminvato 'pi saïgrahaþ | #<pratij¤àprayogarahitàd># i[64#<.>#16]ty avadhàraõaphalapradar÷anam etat |


__________NOTES__________

[89] nopadar÷itaþ S |
___________________________



    atràrthitaiva karõam àgatya buddhisthaü prakà÷ayati ya pi÷àcã sà kila #<karõapi÷àcikà >#[64#<.>#18] |

    liïgasya pakùadharmànvayavyatirekàtmano gamakasya #<anusaraõaü >#[65#<.>#12] ni÷cayanam | #<itiþ># [65#<.>#14] hetau | #<upahasati># [65#<.>#14] ta*<1>*[32a]ttàm adhirohati | kim upahasatãty àha -- #<yat># #<tad># i[65#<.>#14]ti lokokti÷ caiùà | kathaü tatspardhàsyocyata ity àha tat #<tulyatvàd># i[65#<.>#15]ti | #<asya># [65#<.>#15] anumàtuþ | #<kramasya >#[65#<.>#15] samànàdhikaraõaùaùñhy eva và |

    "#<tadvacanasye>#"[65#<.>#23]tyàdinà pårvaü svayaü kàraõam abhidhàya àcàryoktaü kàraõaü dar÷ayituü paraü pra÷nenopakramayati #<kasmàd># i[65#<.>#13]ti | yadi pratij¤àprayoge 'pi sà ÷aïkà tarhi*<2>* kiü tenety à÷aïkya para evàha #<anitya># [66#<.>#13] ityàdi | tadà(#<tu>#nà) [66#<.>#13]#< >#pratij¤àprayogapakùaü vi÷inaùñi "a#<sati># #<sàdhyanirde÷a>#[66#<.>#9]" ity evàbhisambadhyate | #<hetu>#÷ ca #<viruddha>#÷ ca #<anaikàntika>#÷ ca teùàü #<pratãtiþ >#[66#<.>#14] ni÷cayo na syàt | idam eva dåùaõaü tena samuccitam | atraiva dåùàntaram api samuccinvann àha | #<heto÷># #<ce>#[66#<.>#17]ti | svapakùavi÷eùaü dar÷ayann àha |[90]#<sati># #<tv># i[66#<.>#18]ti | #<yavate>#[66#<.>#27]ti tçtã*<3>*yàntapratiråpako nipàtaþ kintv etasyàrthe vartamàno atropapatteþ | tasmin nibaddhatad (tasmin iva tadvat) #<viùayaþ># sàdhyalakùaõa #<upasthàpyate># [67#<.>#3] upanãyate #<yene>#[67#<.>#3]ty arthakathanam etat | upasthàpyate yena puruùeõàsau tathà, viùayasya tatheti tu vigrahaþ | tenànirdiùtavi÷eùeõa #<kenacid># #<vinà># [67#<.>#4] kathaü punas tàna*<4>*(tena) sàdhyam upasthàpyata ity à÷aükàyàü yojyaü --[91]#<pratij¤àdvàreõeti># | [67#<.>#3]


__________NOTES__________

[90] "tu" nàsti S |
[91] pratij¤àvacanadvàreneti S |
___________________________



    {p. 316} evaü tàvad anena vyàkhyàtam | kecit punar anyathàpy etad vyàcakùate | upasthàpyate prakà÷yate #<yena># [67#<.>#3] vacanena #<tena># #<vinà >#[67#<.>#3] | ayam api "prameyasyopadar÷anam antareõa" [69#<.>#24] ity #<atropadar÷ana>#÷abdena vacanam eva vyàkhyàsya[ti] na tu puruùam | tad api *<5>*agnir atràgnimànayaü sàgnir ayam ityàdiråpeõànirdiùñavi÷eùaü vivakùitam ity ataþ -- kenacid ity uktam iti #<kàryiõo >#[67#<.>#5]rthinaþ | arthitvaü cànvayabràhmaõàpràptyàdinà draùñavyam | #<målyaü >#[67#<.>#6] niùkrayaü #<mçgayate >#[67#<.>#6] pràrthayate | itas tataþ pàrvaõa÷ràddhàdibhojã dvijaþ #<parvabràhmaõaþ >#[67#<.>#6] | amum eva dçùñàntaü vivçõvann àha #<yathe>#[67#<.>#6]ti | #<dakùiõà># [67#<.>#7] atra prakaraõàd bhojanànantaraü dànaü draùñavyam | #<anyadà >#[67#<.>#7] arthavi÷eùàpràptikàlàd anyasmin kàle | pràrthanàpårvakam itas tato bhojana÷ãlat#<aurdhvarathyikaþ>#[92]parvabràhmaõasadç÷asya caitad vi÷eùaõaü caraõam | ÷ra(#<÷rà>#)#<ddhàdã>#[67#<.>#8]ty atràdigrahaõàd upanayanasamàvartanàdiparvasaïgrahaþ | arthitvamà*<7>*trepi naitad vacanaü tasya sambhàvyata iti taü vi÷eùayann àha -- #<÷raddhàlu>#[67#<.>#8]m iti | #<÷raddhàluü># ÷raddhàvantam | anena ÷raddhànuviddham evàrthitvaü kàrya÷abdena vàrtikakçto vivakùitam iti dar÷ayati | #<ghçtapuraþ >#[67#<.>#8] khàdyavi÷eùas taü prati | sopi mahyaü pracuro dàtavya iti viruktena dar÷ayati |[93]#<råpyaü >#[67#<.>#9] pracurataratàmnàlpatararåpyaghañito dravya*<8>*vi÷eùaþ | dakùiõàyathàdau (õàdau) ca pràyeõa råpakeõa vyavahàraþ | #<dadà>#[94]ty
abhisambandhàd dvitãyà | #<tena >#[67#<.>#9] evaüvàdinà parvabràhmaõena |


__________NOTES__________

[92] aurdhvarathikaþ S |
[93] råpakaü S |
[94] dadàsi S |
___________________________




    nanåktam etad yathà paràrthe 'numàne liïgaü parasmàd eva pratyeyam iti tatpunas tvayà na apahastitam iti à÷aükàyàü yad[95]#<asmadvacanàd apã>#[67#<.>#17]ty uktam | tad vyàkhyàtuü #<kiü ce>#[67#<.>#11]tyàdinopakramate*<1>* [32b] #<kiü ceti >#ca bruvàõo niyataü vaktavyàntarasamuccaye | arthàd àcàryasyàbhipreta iti dar÷ayati na tv asyaiva vaktavyàntarasamuccayàrthaþ #<kiüca>#[67#<.>#11]÷abdaprayogo ghañate | yad api bravãùãtyàder asmadvacanàd apãtyàcàryavacanàntaravyàkhyànaparatvasya vyaktatvàt | athavàyaü nipàtànipàtasamudàyaþ ki¤ca÷abdo 'sya vivakùitaþ kintu *<2>*cakàraþ api÷abdasyàrthe | tena kim apãty uktaü bhavati | tato 'yaü vàkyàrtho yad api kim api bravãùãti | evaü ca bruvatà lokoktir anukçteti | #<tadvacanasya >#[67#<.>#18] liïgavacanasya, #<anusariùyati >#[67#<.>#20] tad eva liïgam iti prakçtatvàta | #<aïga>#[68#<.>#1]÷abdo 'tràdhyeùàmantraõe | #<kiü>#[68#<.>#1]÷abdaþ sàmànyataþ pra÷ne #<punaþ >#[68#<.>#1] ÷abdas tu vi÷eùataþ | tenàyam artho {p. 317} yuùmà*<3>*n evàdhyeùya sàmànyato vi÷eùata÷ caiva pçcchàma iti | upahàse ceyam adhyeùaõà prakaraõàd draùñavyà |


__________NOTES__________

[95] yataþ asmadvacanàd api S |
___________________________



    #<àdi>#[68#<.>#4]÷abdàd vaidharmyavat prayogasya hetuviruddhànaikàntikànàü hetos trairåpyasya ca grahaõaü | #<pràk pratãti>#[66#<.>#23]÷abdenàcàryeõa sàdharmyavaidharmyavat prayogayor hetuviruddhànaikàntikànàü hetos trairåpyasya ca svaråpapratãtir vivakùitety abhipretya #<sàdharmyavat prayogadeþ >#[66#<.>#24] pratãtir iti vyàcaùñe | ataeva krameõaitat sarvaü dar÷ayiùyate |

    nanu kim ava÷yaü pràptiþ pakùadharmasya ca prayogo yenaivam ucyamànaü ÷obhate ity à÷aükyàha -- #<evaü manyata >#[68#<.>#9] iti | #<tad anityam iti uktaü >#[68#<.>#18] iti yojayitvà kiü *<5>*tanmàtroktyà so 'vagamyata ity a÷aükàyàü #<pakùadharmavacane satã>#[68#<.>#18]ti yojyam | #<yat># #<kacid># i[69#<.>#5]tyàdi tu[96]pårvam eva kçtavyàkhyànam | #<anumànakàla># evàtra #<vyavahàrakàlo >#[69#<.>#6]bhipretaþ | #<na pakùàdisaïketagrahaõàpekùà >#[69#<.>#6] #<vastugati>#r ity anuvartate | #<àcàryapàdai>#[69#<.>#12]r ity àcàryavasubandhum abhisandhà*<6>*yoktam | #<nàntarãyakàryadar÷anaü tadvido 'numànam># i[69#<.>#12]ty àsyàyam arthaþ | yorthaþ kiücid antareõa na bhavati sa nàntarãyakaþ | atra ca sàmarthyàdyam artham antareõa na bhavati tan nàntarãyaka iti gràhyam | sa càsàvartha÷ ceti tadà tasya dar÷anam | dar÷anena ca viùayiõà viùayasya tasyaiva dç÷yamànasya*<7>* nirde÷aþ | tena ni÷cãyamàna evàsau parokùàrthahetur bhavatãti dar÷itam | #<tadvida >#[69#<.>#12] iti tannàntarãyakatàü yo vetti tasyety arthaþ | #<anumàna>#[69#<.>#12]hetutvàc cànumànam uktam | #<iti>#[69#<.>#13]r gamakaråpamàtrasya svaråpaü dar÷ayati[97]#<vàdavidhau>#vàdavidhisaüj¤ake prakaraõe | #<tatràpy># à[69#<.>#14]càryãye lakùaõe | #<kai÷ci>#[69#<.>#14]d uddyotakaraprabhçti[bhiþ] | kutaþ punar asaüta eva doùàs taiþ kãrtyanta *<8>*ity à÷aükàyàü yojyaü #<svapraj¤e>#[69#<.>#14]ti | svapraj¤àyà aparàdho doùas tasmàt | #<tu>#[69#<.>#14]r avadhàrayati | tathà hyuddyotakareõa kilànumànasåtravàrtike 'pare tu bruvate nàntarãyakàrthadar÷anaü tadvido 'numànam iti" (Nyàyavà. p. 54) pañhitvà tasyàrthaü màtrayà vivçttyaiva
"atràrthagrahaõam atiricyata" iti màtrayaiva dåùaõam uktvà punar vipa¤citam -- "nàntarãyakàrya iti samàsapadam etat | tatra yadi ùaùñhã*<1>* [33a] samàso nàntarãyakasyàrtha iti | nànyantarãyakaü tàvatkçtakatvam, tasyàrtho dharmaþ prayojanam và? yadi tàvad dharmaþ kçtaka[tva]syàrthaþ, sattvaprameyatvàbhidheyatvàdy anumànaü pràptam | atha prayojanam anityatvapratipattir hetuþ pràptaþ | atha bahuvrãhir nàntarãyako rtho yasyeti | tatràpi kçtakatvaü nàntarãyakaü tad yasya sa hetuþ pràptaþ | tac ca kçtakatvaü ghañàdeþ {p. 318} *<2>*÷abdasyànityatvasya và | yadi ghañàdeþ, ghañàdir hetuþ pràptaþ | anityaþ ÷abdo ghañàt | atha ÷abdasya, ÷abdo hetuþ pràpnoti | anityaþ ÷abdaþ ÷abdàt | a(athà)nityatvasya[98]sàdhyasàdhanakçtakatvaü dharmas tathàpy anityaþ ÷abdo 'nityatvàd iti pràpnoti | athànityatvasyàrthaþ kçtakatvam iti | sarvathà kçtakatvam anityatve na hetuþ syàt | atha samànàdhika*<3>*raõo nàntarãyaka÷ càsàv artha÷ ceti | tathàpy asamarthaþ samàso vi÷eùaõavi÷eùyaniyamàbhàvàt | ubhayapadavyabhicàre sati samànàdhikareõà bhavati nãlotpalavat nãla÷abdasyànekàrthapravçttatvàd utpala÷abdasya ca tathàbhàvàt sàmànàdhikaraõyaü bhavati | na punar iha nàntarãyakatve ity u(ka ity u)kte*<4>*sti vyabhicàro 'rtho 'nartha iti yenàrthagrahaõaü samarthaü syàt | ekapadavyabhicàro 'pi dçùñaü sàmànàdhikaraõyaü pçthivã dravyam" iti cà÷aükyoktam "anyathà taü(tat)pçthivã dravyam iti | atrobhayapadavyabhicàraþ | pradhànàïgabhàvasya bhedena pçthivã÷abdena dravyam apy ucyate pçthvãtva¤ ca | dravya÷abdena ca pradhànàïgavivakùayà*<5>* dravyaü dravyatva¤ ca ata evobhayapadavyabhicàràt pçthivã
dravyam iti yuktam uktam | iha punar na yuktaü nàntarãyakada(kàrthada)r÷anam iti | kasmàd arthapratyàyanàrthatvàc chabdaprayogasya -- arthapratyàyanàrthaü hi ÷abdasya prayogam icchanti | nàntarãyaka iti cokte 'rtho gamyate | ato na yukto 'rtha÷abda iti | tadvida iti na yuktam naivànyathànàntãyaka (?) iti | na hi nàliker advãpavàsino dhåmadar÷anàn nàntarãyaka iti j¤ànam asti | atas tadvida ity api na vaktavyam |" (Nyàyavà. p. 54-55) asanta eva doùa iti bruvàõa÷ càyam evàbhi(vam abhi)praiti | samàsàntarapakùabhàvinas tàvad doùànabhyupagamamàtreõaikaprahàranihatàþ | samànàdhikaraõasamàsas tv ekapada*<6>*vyabhicàrepi dçùñatvàn nànupapannaþ | tathà hy artho nàntararãyako 'pi syàd anityalakùaõo 'nàntarãyako 'pi syàt nityalakùaõaþ | tata ekapadavyabhicàràd api sàmànàdhikaraõyam aviruddham | atha tvanmate nityo nàmàsty eva kalpaviparivarti tàvad asti, tata evaitad upalapsyate | anyathàyam anityadhvaniþ kaü vyavacchiüdyàt |bauddhàbhimatasya*<8>* ca tathàbhåtasya kùaõikatvasya kenacid aniùñeþ tathàbhåtavyavacchedàt naivàkùaõikaj¤ànavàstvityàdau prayoge 'yam akùaõikadhvaniþ kaü vyavacchiüdyàt | atha nàntarãyaka iti pårvam ukte 'rthasyàvagatatvàt kim arthapadena yenaivaü samàsa÷ cintyeta | hantàkà÷à[di]÷abdenaiva pårvabhàvinà dravyàdiråpasyàvagatatvàt kiü dravyàdi÷abdena ye*<1>*[33b]na tatràpi tathà samàsaþ syàt | tad evam àdau ya eva te parihàraþ samàdhir bha(sa me 'pi bha)viùyati iti yat ki¤cid etat | yat tu pçthivã dravyam ity atrobhayapadavyabhicàraü dar÷ayitvà sarvatrobhayapadavyabhicàràd eva samànàdhikaraõaþ samàso bhavatãti dar÷itaü tad yogaþ(tat pàpãyaþ) | àkà÷adravyaü digdravyaü kàladravyam, {p. 319} sàmànyapadàrthaþ, vi÷eùapadàrthaþ,
samavàya*<2>*padàrthaþ ùañpadàrthaþ yàcakapuruùa ityàdau ubhayapadavyabhicàrasya brahmaõàpi vibhàvayitum a÷akyatvàt sàmànàdhikaraõyasya ca dar÷anàt | na hy eùàm àkà÷àdãnàü sàmànyaü kenacid apyate saügacchate và yenàkà÷àdi÷abdànàm àkà÷àkà÷atvàdyanekàrthavçttitvàd ubhayapadavyabhicàre samànàdhikaraõaþ samàsaþ syàt | *<3>*nàpi ùaõõàü ki¤cit sàmànyam asti yasyàpy abhidhyàd a(bhidhànàd a)yam apy ubhayapadavyabhicàro varõyate | na ca yàcaka÷abdena karmàpi tajjàtir api vàbhidhãyate | atra copapattir anyatràbhihiteti nocyate | na càkà÷adravyaü, sàmànyapadàrthaþ, yàcakapuruùa ityàdi karmadhàrayaþ samàso na*<4>* dç÷yate | ki¤ ca yathà pçthivã÷abdena pçthivã pçthivãtva¤ cocyata ity ubhayapadavyabhicàràt pçthivãdravyam iti yujyate vaktum, tathà nàntarãyakatvaü nàntarãuaka÷ ca, artha÷abdenàpy arthatvam artha÷ cocyata ity ubhayapadavyabhicàràdyuktàrtha eva samàsaþ | atha tvanmate nàrthatvàdy asti | yadi nàma vàstavaü nàsti tathàpi kalpitaü tàvad asti | tàvatàpi ÷abdasiddhyupapatter uktapràyam etad iti kiü bahunà? vastuvçttyàbhàvàn nàntarãyakàrtho dhåmo bhavati | tasya #<dar÷anaü >#[69#<.>#12] nàntarãyakàrthadar÷anam api bhavati | tatra yadi #<tadvida >#[69#<.>#12] iti nocyeta tadà nàliker advãpàyàtasya dhåmadar÷anam anumànam àpadyeta tatas tadvida iti vaktavyam eva | na ca nàntarãyako 'rtha iti j¤ànam e*<6>*va nàntarãyakàrthaj¤ànam ity ucyate, yenaivam ucyeta | kiütu vastuto 'nàntarãyako yo na bhavaty arthaþ, tasya yaddar÷anaü tad apãty alam ati÷abdàrthaparyavadàtamatãnàü vacana vidhà(cà)raõayeti | #<pratij¤àvacanaü na yuktam># i[69#<.>#16]ti sambandhaþ | katham ayuktam ity à÷aükàyàü #<pakùadharmetyà>#[69#<.>#16]dikàraõavacanam |


__________NOTES__________

[96] pç. 260. paü. 23
[97] nàsti S |
[98] anityatvasya sàdhanabhàvena kçtakatvaü dharmaþ | Nyàyavà. p. 54 
___________________________




    #<saü÷ayitàdika>#[69#<.>#25]m ity atràdi*<7>*grahaõenàpratipannasya jij¤àso÷ càvabodhaþ | sàmànyanyàyasiddhàm astikriyàm apekùya #<muktve>#[69#<.>#29]ti paurvakàlikaþ pratyayaþ pratyeyaþ |

    saü÷ayajij¤àsàdika[70.9]m ity atràdi÷abdàt prayojanàdiparigrahaþ | tathàmunaivàdigrahaõena pa¤camyantasyàpi hetuprayogasya saügrahaþ kàryaþ | asati hi sàdhyàbhidhàne kuta etad iti hetvà*<8>*kàükùàyà evàbhàvàt | sàdhyasiddhau hetor nimittatvaü kathayantãü paücamãm uccàrayantaü katham iva vicakùaõà tayàca(õà na pratyàca)kùãrann iti | dçùñànta eva vacanakarmatàü nãyamàna upasaüharaõaü tad apekùaþ upasaühàro [70.11] óhaukanaü sattvapradar÷anam | dçùñàntadçùñasàmarthyasya hetor iti ca prakaraõàd draùñavyam | sàdhya÷abdenopacàràt sàdhyadharmãùñaþ | [34a] *<1>*paùñhãsaptamyor abhedàc ca sàdhyadharmiõãty artho boddhavyaþ | #<iti>#[70#<.>#13]r lakùaõasya svaråpam àha #<pratij¤àyà >#[70#<.>#14] lakùaõam ity anuvartate |

    {p. 320} #<tasya># pramàõavalàyàtasyàrthasya #<saüpratyayo >#[70#<.>#28]nyathà÷aükàrthàvya(-kàvya)vacchedaþ tadarthaü yathà bhavati | yadi pramàõànàü vyàpàro nigamanenopasaühriyate | tadaitad yujyate vaktum | na càsya tathàtvam ity à÷aükyàha #<a÷aùe>#[70#<.>#28]ti #<co>#[70#<.>#29] yasmàd arthe*<2>* | vyàpàra÷abdena vyàpàraphalam abhipretam |
    nanu kàni punar atra pramàõàni santi yadbalàyàtàrthopasaüharaõam asya varõyata ity à÷aïkya parai eùàm avayavànàm evaü pramàõatvaråpam àkhyàtam ity àkhyàtuü #<tathàhã>#[70#<.>#29]tyàdinopakramate |

    #<uparã>#[71#<.>#4]ti prakaraõàd anyakçtasya nàmna iti draùñavyam | tathàhi te kasyacid ràjaputrasya mahàmàtrasya và*<3>* yogino(nà)nyena sajàtãyena kçtaü nàma ÷rutvà ahopuruùikayà dhanà÷ayà codità anyathà cà(và) tadu[t]sàhavardhanaü nàma kçtvà tallikhituü prayu¤jate 'ta eva #<nàmalekhanam># i[99][71#<.>#4]ti õicà nirdiùñam | ayuktatayà niùphalam apã[100][71#<.>#5]ti vàstavànuvàdo 'py eùa prakçtopayogã | #<bàlapratàraka¤ ca tattadupayogavarõana¤># ceti*<4>* tathà #<tallakùaõayà >#[71#<.>#13] | vaiyarthyàdi syàd iti sambandhàt #<pratij¤àvacanasye>#[71#<.>#21]ty uktam |


__________NOTES__________

[99] nàmalekhane -- S
[100] "api" nàsti -- S 
___________________________



    nanådyotakaropavarõitam asya prayojanam astãti kathaü vaiyarthyam ity àha #<yat tåktam># i[71#<.>#22]ti | #<dattam uttaram># i[71#<.>#23]ti | "tenaiva tàvad dar÷itene"[66#<.>#3]tyàdinoktatvàd uktam | yathokte ca svayam uttaram àha #<ya÷ ce>#[71#<.>#23]ti | #<tadabhàve >#[71#<.>#27] prathamaü sàdhyala*<5>*kùaõakarmaniråpapaõàbhàve | #<svàrthànumànadçùña÷ ce>#[70#<.>#21]tyàdinà ca yadupanayasamarthanàrthaü pareõoktaü tatpratividhàtukàma àha #<ya÷ càgnã>#[72#<.>#1]tyàdi | co yasmàd arthe | #<kadàcid># i[72#<.>#4]ti yadà dhåmaü dçùñvà tasyàgninà vyàptim anusmçtya taü tattvena pratyavamç÷ya pratyetãti | #<asya >#[72#<.>#4] pratyavamç÷ya pratyayàrthasya | #<tade>#[72#<.>#4]tyàdy u*<6>*ttaram | atha tadantareõàpi yat pakùàrthapratãter avidhànàn na tena ki¤cid iti bråyàt | samànam idaü prakçte 'pãti ca buddhistham asyaivaü bråvato draùñavyam |

    pramàõavyàpàrasamarthanàrtha¤ ca yad uktaü[101]tatràpy àha | #<yat># #<punar># i[72#<.>#7]ti | #<na kvacid àgame pañhyata >#[72#<.>#9] iti bruvatà càgamapratij¤ayor ekaviùayatvàd àgamaþ prati*<7>*j¤ety ucyata iti ye varõayanti [te] nirastàþ | yo hi pratij¤ayocyate 'rthaþ sa eva càgamepy ucyate tadaiva tat syàt | na caivam ato niràsaþ |


__________NOTES__________

[101] p. 70 paü.29
___________________________



    {p. 321} hetu÷abdena gamakavacanaü vàcyam | gamaka¤ ca trairåpyavalliïgam | na ca pa¤camyantena tena ÷abdena liïgasya trairåpyam abhidhãyate kintu pakùadharmatvamàtram [72.11] nimittabhàva eva cety evaü v*<8>*aditur abhipràyaþ | etena tad api vinikùiptam yat kai÷cin nipuõa(õaü)manyairnaiyàyikair ucyate, "pratij¤àrthaü sàdhayituü samarthaü pakùadharmatvenopasaühartavyaü liïgaü anumànaü tadabhidhàyã ÷abdo hetuþ so 'py abhidheyasya niyamahetutvàt bàhyàïgaü sàmànàdhikaraõyaü càbhidhànàbhidheyayor abhedavivakùayà sàkùàt pàraraüparye[34b]*< 1>*õa caikaciùayatvàd iti | "tàvaddhi dhåmàdivastu na liïgaü yàvad vahnyàdinàntarãyakatayà na ni÷cãyate, dharmivi÷eùe ca kvacin nopalãyate | tannàntarãyakatayà ni÷citaü kvacid upasaühçtaü ca sàdhyasàdhanasàmarthyaü bhavati nànyathà | na ca pacamyantena "dhåmàd" ityàdinà ÷abde[na] tasya tannàntarãyakatvaü pakùe ca sattvaü kathyate | udàharaõopanayayor vaiyarthyaüprasaïgàt | *<2>*tat kathaü pratij¤àrthasàdhanasamarthaliïgàbhidhàyitvaü tasya ÷abdasya yena "tadabhidhàyã ÷abdo hetuþ" ity ucyate, sa tathà bàhyàïgam iti cocyate "hetur anumànam" iti sàmànàdhikaraõyaü tathà kalpeteti |

    pratyakùeõa sàdhyasàdhanayor vyàptis tatra gçhyata iti dçùñàntaþ pratyakùo 'bhipretaþ | ata evàyaü #<na sarvaþ pratyakùa >#[72#<.>#12] iti | naiva sa*<3>*rvatra dçùñànte pratykùeõa sàdhyasàdhanayor vyàptir gçhyate | yathà bhavanmata eva nitya àtmà sattàsambandhitve satyanà÷ritatvàt, paramàõuvad ity atra dçùñànte nityatvaü sattàsambandhitve satyanà÷ritatvaü yau dharmau tayor vyàptir anumànena gçhyata ity abhisandhiþ | anenaitad api pratyuktaü yat tair evanaiyàyi*<4>*kapravarair ucyate -- "sàdhyasàdhanayor vyàptito viùayo dçùñàntaþ | tatra pratyakùeõa vyàptiü gçhãtvà pa÷càd udàharati | tena pratyakùaü niyàmakam astãti" | udàharaõam api vàkyasya bhàgàntaram iti pratyakùeõa vyàptigrahaõasyàsarvaviùayatvàt kvacid bhàvàt tathàbhidhàne ca tata eva dçùñànto 'numàna*<5>*m ity abhidhãyeteti |

    tasya tadàtiriktàrthagrahaõàbhàvàd ity abhipràyeõa #<upamànaü tu pramàõam eva na bhavatã>#[72#<.>#13]ty àha | etac ca bahubàdhya(bahuvàcya)m anyatroktam iti nehoktam, siddhas tv artho 'nåditaþ | anayaiva ca dvàrà yad ucyate tair eva "yathàtatheti dçùñàntadàrùñàntikayoþ sàråpyapratipattir upamànam atide÷evàkya*<6>*tà, pakùadharmatvagràhipramàõavacanam upanayaþ | atràpy upamànaü niyamahetutva(tvaü) dharmiõi và sàdhanadharmasya saübhavaü bodhayadasaübhavaü nivartayati yatpramàõaü tanniyàmakam astãti upanayopi niyamahetumattvàd bhàgàntaram" iti tad api pratyàkhyeyaü dvividhasyàsya varõitasyopamànasyàpràmàõyàd eva*<7>* kathaü niyàmakam? yenopanayanasya niyamahetukasiddhyà {p. 322} bhàgàntaratvaü siddhyet | dharmiõi ca sàdhanadharmasya sambhavaü pariccheda(cchidya) pratyakùam anumànaü vàsaübhavaü nivartayatãti atràpi pratyakùaü niyàmakam astãti dçùñàntavad upanayopi pratyakùam iti vaktavyaþ | kvacid anumànasyàpi tathàtvàd anumànam ity apãty alam atàrkikavacanani*<8>*rbandhena | #<tadvyàpàra >#[72#<.>#14] upamànaråpopanayavyàpàraþ | #<sa evo>#[72#<.>#16]panaya eva |

    syàd etad -- anityaþ ÷abda ity ukte kuta etad iti ÷rotur apekùopajàyate | na tu dharmiõi liïgasya sattvo(sattvà)pekùà | tasmàt pratij¤ànantaraü paràpekùitasàdhyapratipattir api tu prati(pattihetuprati)pipàdayiùayà pa¤camyantasya tadabhidhàyinaþ ÷abdasya prayogo na tu dha[35a]*< 1>*rmiõi liïgasya sattvapratipàdanàrthaþ | tato na tasya pakùadharmatàpratipàdanaü prayojanam iti kathaü pakùadharmatvaü sa eva dar÷ayiùyatãti na ki¤cit tenety ucyamànaü ÷obheteti | atrocyate | anityaþ ÷abda iti pratij¤opàdànepi tadanantaram eva yad yad kçtakaü tat sarvam anityam, yathà ghañas tathà càyaü kçtaka ity ukte sàdhyapratãtau kiü nimittàkàükùopa÷a*<2>*mo nàsti? yena pa¤camyantasya liïgàbhidhàyina eva tadupa÷amaþ prayojanaü varõyeta | yadi saty avàdã bhavàn naivaü vaktum arhatãti | ki¤ ca yo yasmin ki¤cid nimittabhàvam apekùate na sa tatra ÷a÷aviùàõàyamànasya tattvam apekùate | api tu tatra sata eveti kathaü ÷abdànityatvasiddhau kasyacin nimittàvamapekùitavatà sattvaü nàpekùitam | yena *<3>*parànapekùitaü sattvaü pratipàdayituü na tannimittàbhidhàyinaþ ÷abdasya sàmànya(m arthya)m astãty ucyeta tasmàc chabdàdau dharmiõi liïgasya sàdhyasiddhau nimittabhåtasattvapratipàdanaü hetuprayogasya prayojanam ava÷yaiùitavyam | ya(ta)ccopanayenàpi ÷akyaü saüpàdayitum iti sàdhåktaü #<kiü>#[102]#<tene>#[72#<.>#17]ti |


__________NOTES__________

[102] na ki¤cit tena S |
___________________________


    saüprati nigamane yathà÷ruti *<4>*dåùaõam àha -- #<yatra>#[103]#<pratij¤àyà >#[72#<.>#18] iti | athàpi syàn nàyaü punaþ ÷abdaþ [a]prathame kiü tarhi sàdç÷ye, yathà "aciraprabhà punar ni÷carati" ity atra | sàdç÷ya¤ ca kiyadråpeõàsty eva | yad và yady api siddhanirde÷o nigamanaü sàdhyanirde÷a÷ ca pratij¤à, tathàpi yasyaiva pratij¤àyàü sàdhyatvam àsãt tasyàiva nigamane siddhatvam ity avasthà*<5>*vantam ekam à÷ritya samànaviùayatayà nigamanaü pratij¤ety upacaryate tathà ca punar vacanam apy upapannam iti | na caitan nigamanaü niùprayojanam à÷aükanãyam, sàdhye viparãtaprasaïgapratiùedhàrthatvàd asya | tad uktaü "sàdhyaviparãta÷aükàvyavacchedàrthaü nigamanam iti" | yady api ca liïgam à÷rayavatsàdhyàvinàbhàvi ca*<6>* pratij¤àdibhir avayavair àkhyàtaü tathàpi nigamanam antareõa vyàpakaviruddhaprasaügà÷aükà syàt | {p. 323} anyad eva hi dçùñàntadharmiõi sàdhyaü yatsàdhanadharmasya vyàpakam àsãt | anyad eva ca dharmiõy anityatvaü tac ca sàdhanadharmasya vyàpakaü na bhavatãti avyàpakasya siddhiü manyamànaþ sàdhyaviruddham abyàpakatvena vi÷eùà*<7>*bhàvàn måóhamatir nityatvam api dharmiõi prasa¤jayet | tathà ca sati sàdhyaviparyaye hetor vçtti÷aükàyàü bàdhakaü pramàõaü tad eva vàcyam yadudàharaõasthayoþ sàdhyasàdhanayoþ pratibandhagràhi | ataeva tasmàd ity anena sarvanàmnà pratibaddhaü liïgaü sàdhyaviruddha÷aükàü nivartayituü prakçtatvàt pratyavamçùyate | tasmàd viparyaya÷aükànivartakapramàõopasthàpa*<8>*kaü nigamanaü sàdhye viparãtaprasaïgapratiùedhàrthaü bhavatãti | tad etannaiyàyikapravarasya
prakçùñaü praj¤às svalitavilasitam | tathà hi sàdhye nirdiùñe hetau càbhihite óçùñànte codàhçte dçùñàntadaùñasàmarthye ca hetau sàdhyadharmiõy upanãte kaþ sacetano "yena vinà yo na bhavati dharmaþ sa bhavaüs tadabhàvam apy upasthàpayati" iti ni÷cãnvãta saü÷ayãta và yena [35b] *<1>*viruddhaprasaïga÷aükàniràkaraõàya nigamanam abhidhãyeta | na càyam anunmatto 'nityatve dve ùasyati(pa÷yati) yenànyad eva dçùñàntadharmiõi sàdhyam anityatvam anyad eva ca sàdyadharmiõy anityatve tac ca sàdhanadharmasya vyàpakaü na bhavatãti avyàpakasya siddhiü manyeta yato ()vyàpakatvena vi÷eùàbhàvàtt anityatvam api dharmiõi prasa¤jayet | na ca vi÷eùeõa vyàptim asàv agra*<2>*hã[d i]ti, vi÷eùeõa vyàpter avàsambhavàt | tathà coktaü -- "vyàptiþ sàmànyadharmayoþ" iti | anyathà saty api tasmiüs tad à÷aüke(kà) nàpàkriyeta | etena sapratipakùatva÷aükàniràkaraõatvam tatprayojanam iti yat kai÷cid upavarõyate tad api paràstam avaseyam | atha mohamàhàtmyàd evam api saübhàvyata iti cet | apayàtaü tarhi pa¤càvayavatvaü vàkyasya | *<3>*sambhavaty api ka÷cin måóhataramatir yaþ pa¤càvayave 'pi vàkye prayukte nànityopãti vacanam antareõa ÷abdasyànityatvaü niyataü na pratyeti | asti ca digambaràõàüvipratipattiþ -- syàn nityaþ ÷abdaþ syàd anitya iti | tadbhàvavyudàsàya nànã(ni)tyopãty api kiü nocyata ity alam ativistareõa niùprayojanakatvena | nigamanasya vàkyàïgatve*<4>* niraste prathamam upadar÷itaü yad ubhayeùàü mataü tadaraõyànãruditatulyaü jàtam iti kiü tatrokteneti | #<jyàyàn >#[72#<.>#21] ÷reùñhataraþ | pratij¤àhetådàharaõopanayanigamanàni
pa¤càvayavà yasya sa tathà #<tadàtmakaþ >#[72#<.>#21] sàmasty aniùedha÷ caiùa draùñavyaþ | #<hetur># i[72#<.>#25]ty abhidhànàbhidheyayor abhedavivakùayà sàkùàt pàramparyeõa ekaviùayatvàd và*<5>* pakùadharmatvàbhidhàyã ÷abdo draùñavyaþ | hetu÷ caivànuvàdyenàtmanà pratipàdyamàno vyàpyaråpaþ pratipàdino bhavatãti prathamàntena tadabhidhàyinà ÷abdena pratipàdyate | ataþ prathamànta eva tadabhidhàyã ÷abdo nyàyyaþ | hetvabhidhàyi÷abdamàtràpekùayà tu pårvàparaniyamakhanóanam àcàryasya dra*<6>*ùñavyam |


__________NOTES__________

[103] yatra ca pratij¤àyà S |
___________________________



    {p. 324} #<sàdhanadharmasya sàdhyasvabhàvatàyà eve>#[73#<.>#12]ti svabhàvahetvadhikàreõa vivçtam |

    kàryahetunà vyabhicàram à÷aükya #<kàryasye>#[74#<.>#6]ty àha | #<tena >#[74#<.>#7] pratibandhena | #<tayo>#[74#<.>#7]r anvayavyatirekayoþ |[104]tadabhàvakhyàtiþ [75.7] tadabhàvaj¤ànam, niyataü khyàpayata÷ càyam abhisandhiþ | tattulya evàstãty abhidhàne 'tattulye sarvatrànyasmin viruddhe 'sati ca *<7>*nàstitvaü lakùaõàntaram iti prasaïge niyamàrtham ity eva nàstitvaü råpaü tçtãyaü #<na >#punar viruddhe #<anyatra >#[75#<.>#8] ceti dar÷ayitum asaty evety uktaü såtrakàreõeti | #<viruddhata >#[75#<.>#8] iti sahasthitalakùaõenaiva virodhena viruddhyata iti | kathaü #<nànuùnà÷ãtàd apã>#[75#<.>#16]ty àha #<anyato >#[75#<.>#16] vipakùàd vyavacchedasyàbhàvasya #<prasaïgàd># i[75#<.>#16]ti | #<iti >#[75#<. >#16] doùasyàkàraü dar÷ayati | #<tasya >#[75#<.>#19] tadabhàva*<8>*sya | #<anyam icchatàm># i[75#<.>#21]ty abhisambadhyate | tathà #<parasparaparihàrasthitalakùaõenàpi>#[105][75#<.>#13] virodhena viruddham ity api draùñavyam |


__________NOTES__________

[104] hetor abhàvakhyàtiþ S
[105] -lakùaõatayàpi S 
___________________________



    #<abhidhàto >#[73#<.>#15] vegavaddravyasaüyogavi÷eùobhimataþ | abhidhàt#<àgnisaüyogàd eva nà÷apratyayau >#[76#<.>#15] tayoþ #<sannidhiþ >#[76#<.>#16] taü #<vinà vinà÷o># na #<ghañàdibhiþ saüsargatàü >#[76#<.>#16] yàti |

    #<tadanapekùà>#lakùaõaü #<bàdhakam >#[76#<.>#26] | #<prasaïgamukhena >#[76#<.>#26] paropagamasiddha [36a]*<1>* pakùadharmatàdvàreõa | #<vipa¤cayitum># i[77#<.>#1]ti bruvàõena càdhikapratipàdanàrtham uktam evocyamànam anuvàda eva na tu punar uktam iti dar÷itam | àkà÷àdinityadravyàpekùayà #<de÷akàla>#[77#<.>#2]grahaõaü dçùñàntàrthaü draùñavyam | tenàyam artho yathà nityànàm amãùàü de÷akàlaniyamo nàsti tathà ÷abdaguõatvàdisvabhàvaniyamopi na yujyata iti dçùñàntàrtham | #<de÷asvabhà>#*<2>*#<vaniyamàyoga>#[77#<.>#5]s tu dàrùñàntikaþ | #<ekàïgavaikalyàt >#[77#<.>#3] sattvalakùaõaikàïgahãnatvàt | #<tadàtmatàü >#[77#<.>#5] kùaõikatvasya prakçtasyàkçtakasadàtmatàü #<prati >#[77#<.>#5] | #<÷àstrakàra>#[77#<.>#5]÷abdaþ prakaraõàtkãrtipàdeùu draùñavyaþ | #<sattvasya kùaõikasvabhàvatàü pratipàdayiùyatã># [77#<.>#9]ti sambandhaþ | #<vastusthityaiva >#[77#<.>#7] vastuvçttyai na paropagamabalenety arthàt | #<abhàvaprasaïgena>#*<3>* [77#<.>#9] prakaraõàd vinà÷asadbhàvaprasaïgenety avaseyam |

    {p. 325} #<pårvàcàryoktaü >#[77#<.>#11]diïnàgapàdoktaü #<taü pratyanapekùatvaü khyàpayitum upakramata >#[77#<.>#12] iti sambandhanãyam | #<taü >#[77#<.>#12] pareùñaü prati |

    #<vastugatau >#[77#<.>#25] vastuprakàre #<tadàtmà >#[78#<.>#1] nirvçttasthir àtmà | #<tasya >#[78#<.>#1] anyathàbhàvasya | #<prasaïgàt >#[78#<.>#2] hetoþ | #<tasyaiva >#[78#<.>#2] svahetutaþ sthiraråpatayà nirvçttasyaiva #<anyathàtvàyogà>#*<4>*#<t># hetoþ | #<tatra >#[78#<.>#3] hetvagate sthiraråpe #<hetuvyàpàrasya >#[78#<.>#3] #<kalpayitum a÷akyatvàc ca >#[78#<.>#3] nànyathàbhàvas tadàtmà #<÷akyate kartum >#[78#<.>#1] |

    #<tasya># vinà÷asya svabhàvas tat#<svabhàvas>#[78#<.>#5]tam eva | #<lakùaõa>#[78#<.>#11]÷abdo råpanibandhanaþ | svaliïgena casyàvasthànaü kçtam | #<tasya >#[78#<.>#16] bhàvàntara÷ånyabhàvàntararåpasya | sarvaråpa÷ånyasya hy abhàvasya he*<5>*tusa(ma)ttà virudhyate na tvasyeti bhàvaþ |

    yadãdaü bhavatàm apãùñaü tarhi kasmàd asmanmataü nàbhyupeyata ity àha -- #<kiütv># i[78#<.>#19]ti |

    #<tadutpattau >#[78#<.>#24] pradhvaüsaråpabhàvàntarotpattau | etasmin paràbhipràyepy evaü bruvàõo niyatam #<evaü >#[78#<.>#26] vakùyamàõakaü #<manyate >#[78#<.>#23]vàrtikakàra iti càrthàt #<sarvasyendhanàdeþ >#[78#<.>#26] tathàbhàvaþ pradhvastatvaü *<6>*#<gavàdes># #<tathàbhàvaþ >#[78#<.>#27] pradhvaüsaråpatvam iti draùñavyam | dvayam apy etad yatrakurvan (?) paraþ pràha | #<tasmin satã>#[79#<.>#1]ti | anena dç÷yamànàïgàràdibhàvena sarvam indhanàdi nivartata iti na sarvasya pradhvastatvaü nàpi gavàdau satãndhanàdi nivartata iti na #<gavàdeþ># pradhvaüsaråpateti pareõa dar÷itam | #<asya >#[79#<.>#7] aïgàràdeþ |
    #<dhvaüsaüte >#[79#<.>#13] dhvaüsam upayànti vina÷yantãti yàvat | dãpàpekùayàvyaktatà dravyà(buddhya)pekùayà àtmabhàvaþ | #<bhàvaråpàvyaktatàbhàva >#[79#<.>#15] iti bruvàõas tathàtmakàbhàvaråpatà yàvad vyavasthàpyatàm abhàvaikarasatvàt pratipatteþ | na tu bhàvaråpàvyaktatàpattau pramàõam astãti dar÷ayati | #<etad># eva dar÷ayann àha #<yadi hã>#[79#<.>#16]tyàdi | #<atràpi >#[79#<.>#19] upalabdhiyogyatàvikalaråpa*<8>*tàpattau |

    #<paryudàsene>#[80#<.>#3]ty asya vivaraõaü #<vivakùitàd># i[80#<.>#3]ti |

    #<san bodhagocarapràpto># 'vadhij¤ànaviùayatàpannaþ #<tadbhàve >#[80#<.>#12] vahnyàdibhàve #<na÷yann iti># | "lakùaõahetvo[þ] kriyàyàþ" (Pà. 3.2.126) iti hetau ÷atu(?)r vidhànàddhetupadam etat |

    {p. 326} nanåktayà nãtyà nà÷asya tatkàryatopapatteþ katham etad àcàryeõoktam ity à÷aükyàha #<ayam abhipràya >#[80#<.>#16] iti | syàn matam pra[36b]*< 1>*tãtiviùayopi na ca tatra pratãtilakùaõàrthakriyàkàrã | yathà sàdhyàbhàve hetvabhàvaråpo vyatireko vikalpena pratãyamànaþ na vikalpasya | kàraka÷ ca katham ucyate? na hy akàraõaü viùayo atiprasaïgàd iti | naitad asti sàkùàt kàrapravçttaj¤ànàbhipràyeõa tad ukter na tatra vyabhicàro 'sti | anenàpi ca tathàvidhaj¤ànaviùayeõàva÷yabhàvya[m a]nyathà *<2>*pratyakùànupalambhanibandhanaþ kàryakàraõabhàvaþ kathaü vyayasthàpyeta ata evàha[106]#<tadviùayasya >#[80#<.>#24] và kathaü #<hetumattàvagatir># iti và sàmarthya[107]#<samaügità># sàmarthyayogità #<bhàvatà >#[80#<.>#27] vastutà, #<atyantaparokùàõam >#[81#<.>#7] asarvaj¤àpekùayà sarvadà parokùàõàm | tarhi÷abdàrtha÷ càtra prakaraõàd draùñavyaþ | #<j¤ànaheturåpatayà >#[81#<.>#8] anumànasiddhayeti vivakùitam | *<3>*anena j¤àtaheturåpatayà pratibhàsanaye càmãùàü pratiùñhitena råpeõa pratibhàsanam iti pareõa dar÷itam | #<ne>#[81#<.>#8]ty anena [a]bhàvasya pratiùñhitaråpàvabhàsanàbhàvaü pareõeùñaü nivartayati | bhavitçråpatvena pratibhàsanam eva ÷a÷aviùàõàdyapekùayà#<syàpi >#[81#<.>#8] pratiùñhitaråpàvabhàsanam iti siddàntinàpi dar÷itam | sarvasàmarthy÷ånyatàlakùaõenàbhàve doùàntaram anvàcinvann àha #<sarvaråpavivekasya ceti >#[71#<.>#9] | unmajjanaü [81.10] prakà÷yaü yac ca cakùuràdãnàü pratiùñhitaråpàvabhàsanasadbhàvàvabodhàrtham teùàü j¤ànaheturåpatayà pratibhàsanàd iti pareõeritaü tadabhàvepi ÷akyaü*<5>* vaktum
iti dar÷ayann àha #<j¤ànaviùayatayeti >#[81#<.>#11] | pårvaü tv atra gajanimãlikàü kçtva anyad uktam | #<asyàpy># a[81#<.>#11]bhàvasyàpi #<taddheturåpatayàvabhàsanasya tulyatvàt >#[81#<.>#11] | cakùuràdi(de)r iti prakaraõàt | yadi nàmàsya j¤ànaviùayatà tathàpi na taddhetutà tat kathaü taddheturåpatayàvabhàsanaü tulyam ucyata ity àha #<aheto÷ ce>#[81#<.>#12]ti | *<6>*etac ca pårvavadboddhavyam | yady abhàvo nàma nàsty eva bhavanmate tarhi amårabhàvabuddhayaþ kamàlamberann ity àha -- #<asmàkaü tv># i[81#<.>#12]ti #<svavàsanàparipàkànvayà >#[81#<.>#12] iti hetubhàvena vi÷eùaõam | #<tadvyatireki >#[81#<.>#19] tato nivçttaü tadabhàvavad iti yàvat | #<saüspç÷yeta># [81#<.>#19] gçhyeta #<tatparyudàsena >#[81#<.>#19] nivçttyavadhivyudàsena | sad iti pratya*<7>*yàviùayasya na bhàvateti bruvatà yad asadàtmakatvam asyopagataü tatra kiü svaråpeõàsan kiü và pararåpeõeti pakùayor ekaü bhàvaü dåùayitum àha -- #<na càsye>#[81#<.>#24]ti #<svaråpeõà>#[81#<.>#24]napekùitabhàvàntarasaüsargeõa tuccharåpeõàpy #<asato >#[81#<.>#24]ki¤cid råpasya | na ca {p. 327} bhàvàbhàvayor yaugapadyam upapadyate kadàcit | na hi jãvata eva maraõam iti ghatà*<8>*maõcatãti bhàvaþ | dhvaüsena vinà÷a÷ ca kriyamàõaþ kiü tadàtmà tato 'nyo mçùà bhàvàntararåpo và tuccharåpo veti tatra ye vikalpàþ tatra tçtãyasmin vikayyaü #<bhavatu>#[108]#<càyaü >#[81#<.>#26] tatas tadbhàvepi nimittãsyàdi(kim itãtyàdi)dåùaõaparihàrayor àbhãkùaõye cànavasthàv abhi(sthàbhi)pràyavàn àha #<tata÷># #<cànavastheti >#[82#<.>#6] | #<ata># indhanàder nivçtteþ | #<katham># iti siddhàntã | #<tadbhedà>#[82#<.>#8][37a]*< 1>*ddhetubhedàt | dçùñaü caitat sarvatra sahetuke 'nyatraiti dar÷ayann àha #<÷àlã>#[82#<.>#9]tyàdi
|[109]#<ekarasasyai>#[82#<.>#13]kasya bhàvasya | saükùepeõaitad atrànena vicàritam |kùaõabhaïgasiddhau tu vistareõa tata÷ ca vistararucina tata evàvagantavyam | sàpy asmadãyàkùaõabhaïgasiddhir apekùitavyeti abhipràyavàn àha #<vistarata÷ ce>#[82#<.>#14]ti | syàd etat "na bhavaty eva kevalam" ity anena*<2>* kim agnyàdisaüyogakàle tasya svaråpàbhàvaþ pratipàdyate kim và tadanuvçttiþ | na tàvat tadanuvçttir akùaõikatvaprasaïgàd a÷abdàrthatvàc ca | abhàvapratipàdane ca pårvoktà doùàþ prasajyerann iti | naiùa doùaþ, anayà hi vacanabhaïgyà parasaükucitakàlasthàpyutpattikàla eva sa dvitãye kùaõe na ki¤cid iti yadråpaü bhàvasya tatpratipàdyate*<3>* | na tu ki¤cid vidhãyate | ata evàha #<nàsyàbhavanam anyad và bhavatãti >#[82#<.>#18] | mà bhåd agnisaüyogàdir nà÷asya kartà kiü na÷cchinaü yadi parahetur asti -- ity àha [a]#<kartur ahetutvam># i[82#<.>#22]ti | sa khalu tasya karttà vyayate(pañhyate) yaþ pràgbhàvã sannarthàntaraü svànvayavyatirekàv anuvidhàpayati yathà cakùuràdi vij¤ànasya | tathàbhåtasyànvaya*<4>*vyatirekànuvidhàpanam eva hetutvam, tadbhàve bhàvasya tadabhàve càbhàvasya hetulakùaõatvàt | agnyàdibhàve ca bhavanadharmaõaþ kasyacid bhà(cid abhà)vàt kartçtvàbhàve katham iva tallakùaõam hetutvam eva saügamyata iti caivàüvaditur abhipràyaþ |
[106] tadaviùaya S
[107] sambandhità 
[108] vàyaü S 
[109] ekaråpasya S 
___________________________






    #<så>#[110]#<cyagreùu sthàtum a÷aktaþ sarùapa >#[82#<.>#26] iti yojyam | yathàyogaü sambandhaþ *<5>*hetvantaràpekùitatvaü tadviruddhaü cànapekùitvam | tena ca pràptaü(vyàptaü) s/tatsvàbhàvyam iti |


__________NOTES__________

[110] såbhyagre-sthà S
___________________________



    #<avakà÷a>#[83#<.>#15]÷abdenàvakà÷avad vacanaü vivakùitam | tenàvasarapràptaü vacanam à÷aïkyety artho boddhavyaþ | evam anyatràpy evaüvidhe prayoge j¤eyaü | dçùñàntàd àgato #<dàrùñàntikaþ>#[111][83#<.>#21] | ku÷åla÷abdena ghañàdiracita àdhàravi÷eùa ucyate | tadàdàv #<avasthà>#[83#<.>#23]vasthànaü yasya sa tathoktaþ |


__________NOTES__________

[111] kaü S
___________________________


    {p. 328} #<avasthànàm iva >#[84#<.>#18] #<àtmanaþ># pràtisvikaråpasya #<tadbhede>#[84#<.>#19]vasthàbhede | #<kathaücit >#[84#<.>#24] kenàpi prakàreõàbheda ity arthasya rakhaladgatipadam evaitat | tanor bhedàd eva #<bhedaprasaïgo >#[84#<.>#26] bhinnaråpatàprasaïgaþ | tadvad a[84.26]bhinnaråpàvasthàtçvat | #<abhedasya và >#[84#<.>#26] prasaïga*<7>* iti prakçtatvàd yojyam |

    nanu yadi bhedàbhedau caikàntikau syàtàü syàd a[na]ntarokto doùaþ | yàvatà tayor api kenacid råpeõa bhedaþ kenacid abheda ity à÷aükamàna àha -- #<tayor apã>#[84#<.>#26]ti | #<tayor >#bhedàbhedayoþ, #<avasthà># ca #<tadvàna>#vasthàvàü÷ ca tayor #<àtmànau># tayo÷ ca | #<tasyàpy># a[85#<.>#1]bhedanimittatayeùñasyàpi råpàntarasya | *<8>*#<tàbhyàm># a[85#<.>#1]vasthàtadvadbhyàm | [85#<.>#1]#< anyathà># yadi tàbhyàü tasyàbhedanimittasya råpàntarasya katha¤cid bhedo na syàd aikàtmyaü yadi syàd ity arthaþ | sa càsàv abhedanimitt#<aikasvabhàva>#÷ ceti tathà tasmàt [85#<.>#1] | #<bhedàbhedàv># i[85#<.>#2]ti vaditu÷ càyam à÷ayaþ -- ekàtmyapakùe abhedanimitte råpàntare và tàbhyàm avasthàtadvadbhyàm anupraveùñavyaü tayor và [37b] *<1>*tenàbhedanimittena råpàntareõa | tatra yadi tayor abhedanimitte råpàntare anuprave÷as tadàbhinnaråpamàtrasya bhàvàd avasthàtadvator abheda eveti bhedasya vàrtàpi na syàt | atha tasyàbhedanimittasya råpàntarasya tayor anuprave÷as tadàvasthàtadvantàv evàvasthitàv ity apagatam abhedeneti | evaü tarhi tasyàstu tàbhyàü katha¤cid bheda ity àha -- *<2>*#<råpàntarasye>#[85#<.>#3]ti | #<katha¤cit ta>#[85#<.>#3]d etàbhyàm iti tu prakaraõàt | #<tannibandhanaü >#[85#<.>#3] råpàntarasya tàbhyàü ki¤cid bhedanibandhanam | yathà pårvaü #<tathàsyàpy># a[85#<.>#4]pararåpasya | #<tadanyat >#[85#<.>#4] katha¤cid bhedanibandhanam | ayam asya bhàvaþ -- tasyàparasya råpasya tebhyo 'vasthàtadvadbhedanimittaråpàntarebhyaþ katha¤cid bhedonyathà tadaparaikasvabhàvàd atyanta*<3>*m abhedàd avasthàvasthàtrabhedanimittaråpàntaràõàü pràktanena nyàyenatyaütaü bhedàbhedau prasajyeyàtàm | atas tebhyas tasya katha¤cidbhede 'va÷yaiùitavye tannibandhanam aparasyàpi råpasyàparaü råpam upaitavyam iti | tathà tadanyatràpy evam ev#<ety aparimitaråpataivaikasya
>#[85#<.>#4] syàt | #<tasmà>#*<4>*#<d># i[85#<.>#6]tyàdinà prakçtam upasaüharati | #<tadbàdhàü >#[85#<.>#10] pratyakùabàdhàm | anenaitad dar÷ayati | na pratyakùà satã pratyabhij¤à bàdhyate kiütu bàdhyamànà pratyakùàbhàsà seti | etac copariùñàd abhidhàsyate |[112]#<anekànto># 'ni÷cayo #<bhavet >#[85#<.>#12] | ani÷cayaphalatvaü saü÷ayahetutvaü syàd iti yàvat |


__________NOTES__________

[112] anaikàntikatà bhavet S |
___________________________



    #<etad eva >#[85#<.>#14] janakàjana*<5>*katvam eva |[113]#<dharma(rmi)lakùaõasyà>#[85#<.>#17]vasthàtur ity arthaþ |


__________NOTES__________

[113] dharmilakùaõasya | S
___________________________



{p. 329} na cà(ce)yam avasthà kàryavij¤ànàtiriktaü j¤ànaü janayati yena j¤ànalakùaõàyàm arthakriyàyàm asyopayogàt sàmarthyaü kalpyety abhipràyeõa #<sarvasàmarthyavirahalakùaõasye>#[85#<.>#22]ty avocad iti | #<anubhàvàd># i[85#<.>#24]ti, hetau ÷aturvidyànàd bàdhànubhavàd i*<6>*ty arthaþ | bàdhàsadbhàvàd "bàdhavarjitam" iti sàmànyapramàõalakùaõasyàbhàvaü pratipàdya vi÷eùalakùaõasyàpy abhàvaü pratipàdayituü #<tatpratibhàsini÷ ce>#[85#<.>#25]tyàdinopakramate | ekaråpàbhàve kathaü tattvàdhyavasàyaþ syàt sarveùàm ity à÷aïkyànyathaivàsyopapattim upasaühàravyàjena dar÷ayan*<7>* àha -- #<tasmàd># i[86#<.>#3]tyàdi | #<sadç÷a>#[86#<.>#3]÷abdena nirantarasadç÷aü vivakùitam | tena nirantarasya #<sadç÷asyàparasya bhàva>#[86#<.>#3]s tannirantaranibandhanety arthaþ | #<ke÷à>#diùu lånapunàråóheùv ity arthàd avaseyam | #<àkàrasàmyamàtreõàpahçtaü># prakaraõàt yathàtvani÷cayàyogyãkçtaü #<hçdayaü >#[86#<.>#4] ceto yeùàü teùàm |

nanu yadi àkàrasya sàmyaü*<8>* sàdç÷yaü nàma tvanmate ki¤cit syàt tanmàtràpahçtahçdayàþ pratyabhijànãyuþ | na caitad asti, tat katham evam uktam ity àha #<na ce>#[86#<.>#8]ti |

    "ekapratyavamar÷àrthaj¤ànàdyekàrthasàdhane |

    bhede 'pi niyatàþ kecit svabhàvenendriyàdivat ||" [Pramàõavà. 3.72]

ityàdinà vipa¤citatvàd evam uktam |

    #<teùu >#[86#<.>#17] bhàveùu |

    trayàõàm api råpàõàü pramàõasiddhatvàt [38a] *<1>*svataütrahetur iyaü #<vyàpakànupalabdhiþ >#[87#<.>#7] |

    #<anena >#[87#<.>#9] pratyabhij¤ànena pratyakùaråpeõa #<ani÷cite>#[87#<.>#10]tyàdi pratividhànam | tàvad asya bàdhakatvaü na bhavati yàvat pratyabhij¤ànasyàpràmàõyaü na siddhyati, anyathà anenaiva bàdhyamànaviùayatvàd asya kathaü pràmàõyaü yena bàdhakatvaü syàt? tàvac ca tasyàpràmàõyaü nopapadyate yàvad anumànasyàsya pràmàõyasiddhyàbodhakatvaü na si*<2>*ddhyati | itarathà bàdhavarjitatvàdilakùaõasambhave pràmàõyàpracyutir itãtaretarà÷rayatvaü doùa ity à÷aïkyamànam àha #<nàpã>#[87#<.>#10]ti |

    #<anumàna>#[87#<.>#11]÷abdenopacàràl liïgam abhipretya #<svasàdhyapratibandhàd># i[87#<.>#12]tyàdy uktam | yadi và liïgasyety adhyàhàryam avacane ca pramàõalakùaõayukte bàdhasambhave tallakùaõam eva dåùitaü syàd iti sarvatrànà÷vàsa ity àbhi*<3>*pràyaþ |

    {p. 330} #<naivaü bråmahe >#[87#<.>#17] kintu pratyakùàbhàsà satã càrthàd avatiùñhate | #<anumànasya virodho># bàdhas tam #<a÷ruvànà >#[87#<.>#20] vyàpnuvatã bhajamàneti yàvat | #<àkàrasya >#[87#<.>#20] råpasya #<sàmànyàd>#[114][87#<.>#20]#< ekatàü >#[87#<.>#20] tattvaü[115]#<pratãyatã >#[87#<.>#21] ni÷cinvatã | #<àdi>#[87#<.>#21]÷abdàt phalasya saïgrahaþ | såryoparàjita÷abdena yasya råóhiþ | #<àdi>#[87#<.>#22]÷abdàdvanyetarakarkoñàdiparigrahaþ | #<tathà>#*<4>*#<bhàvam># etad #<anubhavati >#[87#<.>#23] |


__________NOTES__________

[114] sàmyàt S |
[115] pratiyatã S 
___________________________



    atha kiü "#<na ca sa pakùe kvacid vartata >#[88#<.>#19]" ity asiddhatve kàraõam idam uktam? eva¤ cet na tarhãyantaü kàlaü bhavàn buddhavàn asiddhalakùaõam, pakùavçttyàdinà prakàreõa hetos tathàbhàvàd iti | yuktam avàdãd idaü bhavàn yadi paraü #<tadàyam asiddho hetur># i[88#<.>#18]ti vaditur abhipràyaü nàj¤àsãt | ayaü khalv asyàbhipràyaþ *<5>*pratyabhij¤à nàma vikalpavi÷eùa eùaþ | sa ca vikalpasya viùayo yaþ ÷abdasya viùayaþ, ÷abdasaüsçùñàrthapratibhàsitvàd vikalpasya | sa ca ÷abdasya viùayo yaþ saüketasya viùayaþ, vàcyavàcakabhàvasambandhasya vàstavasya vyudastatvàt | na càsàmàrthyavaiyarthyàbhyàü svalakùaõàtmani saüketaþ kartum ÷akyata iti kathaü vastu*<6>*to bhàvàþ kecid abhi(pi) pratyabhij¤ànaviùayàtma(tmà)naþ | tatra(tan na) pratyabhij¤àpanatvaü(j¤àyamànatvaü) siddhim adhyàsãta | yad yat pratyabhij¤àyate tat tat pårvàparayoþ kàlayor ekasvabhàvaü yathedam ititathàgatàn pratipàdayitum a÷akyatvàt vyàptyasiddhyànaikàntika÷ càyam iti | prauóhavàditayà siddhim abhyupagamyàpi dåùaõàntaràbhidhitsayà pravçtta*<7>*sya siddhàntavàdino #<na ce>#[88#<.>#19]tyàdivàkyam | yad và dåùaõàntaram anvàcinvann àha -- #<na ce>#[88#<.>#19]ti |

   [116]#<j¤ànajanakasvabhàvatàvirahàd># i[88#<.>#27]ti bruvatà cedaü dar÷itam | yadi sarveùàü janakasvabhàvatà tasyàü cànyàpekùità syàt syàd adanaikàntikatvam, na ceda[m a]stãti | #<bheda>#[88#<.>#28]÷abdo vi÷eùavacanaþ |


__________NOTES__________

[116] "j¤àna" itipadaü nàsti -- S
___________________________



    prakçte tava kim àyàtam ity àha -- #<tadvad># i[89#<.>#10]ti | #<taiþ >#[89#<.>#12] bãjàdibhiþ #<anekànta># iti maulasya hetor iti draùñavyam |

    #<sàmànyenà>#[89#<.>#14]vi÷eùeõa |

    {p. 331} na #<saha>#[89#<.>#22]÷abdo yugapadarthavçttiràcàryeõeùño 'pi tu sahodaravad ekàrthavçttiþ | api tu ekàrthakaraõam api [114.19] yadvarõam iti kiü sahakàrilakùaõaparvaõi pratipàdayiùyate | na ca yugapatkàritvàd eva bhàvànàü parasparasahakàritvaü ghañate | ghañapañàdãnàm api kadà svàü svà[38b]*< 1>*m arthakriyàü kurvatàm api tathàbhàvaprasaïgàt | tat kathaü #<"sahakàriùu yugapatkaraõa÷ãleùu" >#[89#<.>#22] ity etadbhaññàrcaño vyàcaùña iti cet, nàyaü doùaþ | na hi saha÷abdasya etad vyàkhyànaü yugapad ity api tu bhàvikàraõànabhyupagame ava÷yam ekàrthakàriõàm ekadà karaõam ity ekàrthaü buddhàvàropya vàstavaü råpam idam anåditam | tena yugapad ekàrthakaraõa÷ãleùv ity ava*<2>*seyam | ekàrthakàritvam eva tu lakùaõaü na tu yugapatkaraõam ava÷yaübhàvyapi vyabhicàràt | pràj¤àþ punar etad yathà÷ruti samarthayanti |

    nanu làbho mahànayam iti, na ca kàcid akùamà | #<naive>#[89#<.>#25]ti vyàcakùàõo vai÷abdam avadhàraõe dar÷ayati | kaþ punas tatretareùàü vyàpàra ity àha -- #<bhavaneti>#[90#<.>#3] |

    vyàpàropayogasyàsya pàramàrthikatvaü kàrakatvaü #<hãye>#*<3>*#<te>#[90#<.>#8#<,>#9]ti saübandhanãyam | kuta etad ity apekùàyàü kàryetyàdiyojyam | #<upacàràt >#[90#<.>#8] kàrakatvasyeti prakçtatvàt | #<tathà >#[90#<.>#17] tadvat | #<tata eva >#[90#<.>#17] svasannidhimàtrata eva |

    #<svata eva >#[91#<.>#1] kàraõavyàpàranirapekùàd råpàd eva | #<àtmana >#[91#<.>#2] iti kàryàtmanaþ | #<pràg api >#[91#<.>#2] janmanaþ pårvam api | råparåpiõor ananyatvàd ity abhipretya #<råpabhedalakùaõàtvà>#*<4>*#<d ity># u[91#<.>#4]ktam | tat #<kuto># 'sattvàt |

    yatra sthitena kàryaü janayitavyaü sa #<kàryade÷o >#[91#<.>#12]bhipretaþ |
    #<ya÷># càsàv #<abhipràya>#÷ ceti tathà tadva#<tà >#[92#<.>#3] |

    nanu sarveùàü aïkurotpàde sàmarthyàpracyuteranekàïkureõa niyatam utpattavyam eveti yat pareõa prakañitam tat katham evaübruvatàpahastitam ity à÷aükyàha #<ayam abhipràya >#[92#<.>#4] iti |

    #<yugapat kartçbhya>#*<5>* [92#<.>#16] iti pårvavadboddhavyam | ukte sati kim nàma pratãyatàm iti tatsvabhàvasya jananàd ity asyànaikàntikatve maulasyàpi tathàtvamanivàryam iti parasyà÷ayaþ |

    #<na kàraõabhedàt kàryabhedaþ syàd i>#[92#<.>#18]ti prasaïge kàryàbhedasya bàdhake pareõokte katham etat tadbàdhakaü bhavatãty à÷aükyàha #<evaü manyata >#[92#<.>#29] iti | #<sàmagrãjanyasvabhàvatvàt >#[93#<.>#1] tadavasthàpràptànekasamarthajanyasvabhàvatvàt | #<kàryasyà>#[93#<.>#1]bhinnàtmana iti prakaraõàt | #<nanv># i[93#<.>#2]tyàdi paraþ | #<yady evam># i[93#<.>#4]ti {p. 332} siddhàntã | #<yad anekasmàd bhavatànekena bhavitavyam># i[93#<.>#4]ti ekajàtãyàpekùayoktam na tu kàryamàtràpekùayà, bhinnajàtãyasyànekasyotpàdàbhyupagamàt | #<ekaü># kartç*<7>*#<tatkàryam># i[93#<.>#6]ty abhinnaråpakàryam | #<etat ta>#[93#<.>#8]dbhàve bhavanam | bhavatàm i[93.10]tisàükhyànabhisaüdhàyàha |

    dharmavacanasya saükara÷abdasya bhàvàd #<asaükaràd># a[93#<.>#23]sàükaryàd ity arthaþ | ata evàha #<paraspareti >#[93#<.>#24] | parodàhçtakàryàpekùayà sàmagrãbhedàd bhedaü pratipàdayituü #<tathàhã>#[93#<.>#25]tyàdinopakramate | #<sàdguõyam># àbhimukhyam | #<àdi>#[93#<.>#26]÷abdàt vàsanàprabodhàdisaügrahaþ*<8>* | #<indriya>#[93#<.>#27]÷abdena timiràdivikçtam indriyaü vivakùitamanyato bhràntij¤ànànudayàt | #<màtra>#grahaõena càlambanasyaiva niràso vivakùitaþ | na tv àlokàdeþ tadabhàve tadanutpatteþ | tadanye[93.28]ty atràpy àlokàdi draùñavyaü |

    #<upayogaviùaya>#[94#<.>#4]s tad ekaü janyaü vij¤ànaü #<tathàvidhasyai>#[94#<.>#4]kàtmatàlakùaõasya | #<na bhidyate >#[94#<.>#6] nànàtvaü na bhava(ja)ti | #<kiü nv># i[94#<.>#8]ti ni[39a]*< 1>*pàtànipàtasamudàyaþ pra÷ne | yadi và vitarke #<nu>#÷abdaþ #<kiü>#÷abdas tu pra÷ne | #<vai>#[94#<.>#8]÷abdo nipàto 'tra saübodhane |

    anekasya bhàve teùàm anena(ka)janakatvam ity upagate hçdayanihita÷aïkarasvàmicodyaþ ka÷cin #<nanv># i[94#<.>#12]tyàdinà codayati | sa eva svàtantryaparijihãrùayànaiyàyikapravaravacanena saüspandayann àha#< àha ce>#[94#<.>#18]ti |÷aïkarasvàmãca buddhistham asya*<2>* | #<tat># tasmàt #<kiü >#[94#<.>#19] kasmàt | #<vij¤ànàbhinnahetuka(ja)m># i[94#<.>#19]ti hetubhàvena vi÷eùaõam |

    teùàm avàntarasàmagrãbhedàd bheda iti pratipàdayituü #<teùàm># i[94#<.>#20]tyàdinopakramate | vij¤ànotpattau vij¤ànam upàdànakàraõam | cakùuràdisahakàrikàraõam | cakùuþkùaõotpattau tu cakùur upàdànakàraõam, vij¤ànàdi sahakàrikàraõam evam anyatràpãty e*<3>*kam upàdànakàraõam itarat sahakàri kàraõaü kçtvà sàmagrãõàü vailakùaõyam ãkùitavyam | #<kàryàõàü >#[94#<.>#25] vij¤ànacakùuþkùaõàdiråpàõàm |

    #<bodharåpatàder># i[94#<.>#28]tyàdi siddhàntã | anukàra iti karoteþ õijantàddha draùñavyaþ | #<anukàra>#[94#<.>#28]õa¤ca svasaütatipatitakàryakartçkatvaü vàcyam | {p. 333} etac càsyaivopasaühàre vyaktãkari*<4>*ùyate | tasyànukàraõam evànukartçmukhena dar÷ayann àha #<tathàhã>#[95#<.>#1]ti | dvitãyalakùaõaü vivçõvann àha #<niyamena ce>#[95#<.>#3]ti | #<samanantara>#÷abdaþ sama÷ càsau bodharåpatvenànantara÷ càvyavahiteneti vyutpattyàpi prakçtatvànmanaskàra eva draùñavyo na tv àgamasiddhyà÷rayaõenopàdànamàtre, upàdàna*<5>*lakùaõasyaivàbhidhànàt ÷akandhvàdipàñhàc ca dãrghatvàbhàvovaseyaþ | na #<cakùuràder># niyamena #<vyàpàra >#[95#<.>#4] ity arthàt | #<cakùuùo >#[95#<.>#5] niyamena vyàpàra iti prakçtatvàt | janyatayà yat sva#<vij¤ànaü># tasya #<yogyatà>#rthàd utpattur yà #<yogya>#tà #<taddhetoh >#[95#<.>#5] | j¤ànotpàdahetor ity arthaþ | cakùurvi÷eùaõatve 'pãttha*<6>*m evàsyàyam evàrthaþ | atràpi samanantara÷abdepinamana(bdenamana)skàro 'bhipretaþ | uktayor lakùaõayor àdyaü lakùaõaü durbodhatvàd upasaühàravyàjena spaùñayann àha -- #<tasmàd># i[95#<.>#6]ti | #<svasaütati>#vyavasthaiva kuto yena tatpatita#<kàryaprasåtinimittaü >#[95#<.>#7] j¤àtavyam ity apekùàyàü yojyam | #<yad ekàkàre>#[95#<.>#7]ti | #<itiþ >#[95#<.>#11] hetau | #<à>#*<7>*(avà)#<ntaravi÷eùakçtatvàt ta>#[95#<.>#12]syà evoktalakùaõàvàntaravi÷eùakçtatvàd ity arthaþ | #<tasmàd># i[95#<.>#15]tyàdinà prakçtam upasaüharati |

    #<kàryasyai>#[95#<.>#15]kajàtãyasyeti vivakùitam | kàryamàtràpekùayànekatvasyeùñatvàt prasaïgànupapatteþ | anye(atha) tadabhupagamàt siddhaü bhavatàm | tato naivaü vaktum ucitam ity à÷aükyàha #<na ce>#[95#<.>#16]ti |

    evaü tàvadbhaññàrcañenopàdànasahakàrilakùaõaü praõãtam | kecit punar atraivaü bruvate, naivedaü lakùaõadvayam upapadyate avyàpteþ | tathàhi yadi yad ekàkàraparàmarùapratyayanibandhanatayà svasantatipatitakàryapasåtinimittaü tadupàdànakàraõam ity ucyate, tadà candrakàntàdapàü prasave jyotsnà na syàd upàdànakàraõam | yadi candrakànta[39b]þ 1þmaõerupayatãnàmapàü candrikayà samam ekàkàraparàmar÷apratyayahetutvam asti yena tathà tayà tàsàü tadekasàütànavyavasthàsiddhau svasantatipatitakàryajanakatvena ÷a÷àïkavadupàdànakàraõaü kalperan | na ca tatrànyasya tadupàdànakàraõatvam upapadyate | evam vanaspatibhyaþ phalaprasåtau tvagbhàvà[117]vi÷eùasya na syàt tadupàdànatvam | *<2>*kiyad và ÷akyate nidar÷ayituü diïmàtraü tàvad upadar÷itam | dvitãye 'pi lakùaõe 'nenaivàvyàptitvam unneyam, na hi candrikàder avàdimàtrotpattau niyamena vyàpàraþ ÷akreõàùi ÷akyate dar÷ayitum | tàdç÷otpàdo vidyata iti cet | cakùuràder api tàdçgvij¤ànotpàde niyamena vyàpàra iti tasyàpi tathàtvaprasaktir iti yat ki¤cid etat | *<3>*sahakàrilakùaõam apy avadyam | siddhasaütàna eva hi vastuni pràgavasthàpekùavi÷eùahetutvaü kasyacit kalpyeta | {p. 334} santànàpekùakasya tu prathamakùaõasyotpàde katham evam abhidhànaü [na] sàhasam ity alaü bahuneti | atra tu samàdhànamatadbhi(naü mahadbhi)r eva vidheyam |


__________NOTES__________

[117] "bhàvavi÷eùasya" ity api dç÷yate |
___________________________



    #<ubhaya>#[95#<.>#23]m ity ekasàmagrãmadhyapraviùña#<kàraõasya bhedàd># anekatvà*<4>*t kàryasya ekajàtãyasyàbheda ekatvaü #<kàraõabhedà>#[95#<.>#20]t sàmagrãlakùaõasya kàraõasya sàmagryantaràpekùayà vailakùàõyàt | #<kàrya>#syàpi #<bhedaþ >#[95#<.>#20] sàmagryantarakàryàdvailakùaõyam iti | #<tàva>#[95#<.>#26]ccha÷abdaþ krame | #<kulàlaþ >#[95#<.>#27] kumbhakàraþ #<vyagrasvabhàvàni># [96#<.>#1] anyonyàsahitasvabhàvàni #<kàraõàntarasahitàni >#[96#<.>#1] santi yàni #<kàryàõãùñakàdiråpàõi >#[96#<.>#1]#< sàdhayanti># nirvartayanti | mçtpiõóasya carmakàràdikàraõapratilambhe satãùñakàdikàryaü, kulàlasya dàtràdipratyayàntarapràptau lavaõa(nà)dikàryam | såtrasya kuvindàdihetvantarasàhitye gha(pa)ñàdikàryam | tàny api kiü bhåtàni sàdhayantãty àha #<tadanye>#[96#<.>#1]ti | mçtpiõóàpekùayà bãjàdijanyebhyo 'kuràdibhyo *<6>*#<bhinnasvabhàvàni>#, #<tebhyo >#[96#<.>#3] vyagràvasthàpràptakàraõàntarasàdhyebhyo #<vilakùaõam eva ghañàtmakaü kàryaü samagràõi># santi janayanti [96#<.>#3]#< mçtpiõóakulàlasåtràõã>#ti sàmagryupalakùaõam uktaü na punar iyanti eva ghañasya kàraõàni | evaü vakùyamàõepy upadar÷ane draùñavyam | upadar÷itam evopapàdayann àha #<tathàhã>#[96#<.>#4]ti |

nany yadi*<7>* kulàlàdisahito mçtpiõóas tadanyasamàgrãmadhyapraviùñamçtpiõóakàryàd avi÷iùñaü kàryaü janayanti, na tarhi sàmagrivailakùaõyàt kàryavailakùaõye nidar÷anam idam upapadyata ity à÷aükyàha #<kulàlàdãti >#[96#<.>#4] | #<tadàtmakam eva >#[96#<.>#6] mçdàtmakam eva ghañàdilakùaõam eva karoti | #<mçtpiõóa >#[96#<.>#4] iti pràgukto 'bhimsambadhyate kartà | kuto vilakùaõaü *<8>*karotãty àha #<tatkàryàd apãùñakàder iti >#[96#<.>#7] | kena kàraõeõety àha #<kevale>#[96#<.>#7]ti | kevalamçtpiõóàd bhinnaþ svabhàvo yasya mçtpiõóasya sa tathà tasya bhàvas tattà #<tayà >#[96#<.>#7] | kevala÷abdena ca kulàlàdirahi[ta]tàmàtraü vivakùitam | na tu kàraõàntarasàhityavyavacchedas tena #<tatkàryàd># i[96#<.>#7]ti kàraõàntarasahitamçtpiõóakàryàd ity arthaþ | kutastyastasyà [40a] *<1>*sau binnaþ svabhàva ity àha -- #<tatkàreõe>#[96#<.>#6]ti | tasya kulàlasyàrthàt kulàla[kùaõa]lakùaõasya pratyàsãdato #<yatkàraõaü># pràktanakùaõas tenàhita utpàdito #<vi÷eùo >#[96#<.>#6] vi÷iùñaü råpaü yasya sa tathoktaþ | anenaikasàmagryadhãnàvi÷iùtotpattiþ såcità | hetubhàvena caitad vi÷eùaõam | #<co >#[96#<.>#6] vyaktam etad ity asminn arthe | evam upàdànabhàve cobhaya*<2>*tra vyàpriyamàõasyàpi mçtpiõóasya sahakàryà(rya)ntarapratilambhàdàtmanopi sataþ kàryasya tadanyasahakàrisahitakàryàt vilakùaõasyaiva {p. 335} janakatvaü pratipàdya sahakàraõasyàpy ubhayatra sahakàribhàvenaiva vyàpriyamàõasya kulàlàder upàdànàntarapràptau tadanyasahitakàryàd vilakùaõakàryajanakatvam atidi÷ann àha -- #<evam># i*<3>*[96#<.>#8]ti #<tadanyopàdànasahitaü >#[96#<.>#8] mçtpiõóalakùaõàd upàdànàd yad anyad upàdànaü tena sahitam | #<mçtpiõóasahitaü >#[96#<.>#8]#<
tadvilakùaõam eva >#[96#<.>#9] | tasmàt tadanyopàdànasahitakàryàd visadç÷am eva ghañàdikaü #<kàryaü janayati >#[96#<.>#10] | #<iti>#[96#<.>#10]r yathà mçtpiõóàdãtyàder àcàryãyavàkyasya yaþ samudàyàrthas tasyàkàraü dar÷ayati*<4>* | #<tatre>#[96#<.>#11]tyàdinedànãm avayavàrthaü vyàcaùñe | #<vughna>#[96#<.>#15]÷abdena mçùaya(mçõmaya)pidhànavi÷eùa ucyate | tasya #<pçthu>#[96#<.>#15]÷abdena vi÷eùaõasamàsaü kçtvà tasy#<odarà>#[96#<.>#15]dãti tatpuruùaü vidhàya tad iva tasyeva vàkàro [96.15] yasyeti bahuvçãhiþ kàryaþ | àdi÷abdàt tadavayavàntaravi÷eùasya bhinnajàtãyasya kambugrãvàde*<5>*r và saügrahaþ | #<såtràt ta>#[96#<.>#17]#<syaiva ghañasya >#[96#<.>#18]#< cakràder vibhaktaþ svabhàvo bhvatãti >#[96#<.>#21] sambandhaþ | mçtsaüsthànavi÷eùàtmatayàiva(taiva) ghañasya kutastyety àha #<mçtpiõóe>#[96#<.>#17]ti | #<tajjananasvabhàvatvàt >#[96#<.>#19] mçtsaüsthànàtmatàjananasvabhàvatvàt kàraõàt | #<ghañasya tadråpayogàt >#[96#<.>#19] mçtsaüsthànaråpayogàt | anyad eva såtrasàhi*<6>*tyepi tayoþ kathaü tajjananasvabhàva[tva]m ity àha #<tannirapekùe>#[96#<.>#20]ti | tacchabdena såtraü paràmçùyate,[118]#<bhinnasvabhàvatvàd># vilakùaõasvabhàvatvàt tannirapekùàvasthàto bhinnasvabhàvataiva tayoþ katham ity apekùàyàü #<såtrakàraõopahitavi÷eùayor># i[96#<.>#20]ti hetubhàvena vi÷eùaõapadam idaü yojyam | nirdiùña*<7>*kàraõàbhipràyeõa #<kàraõatraya>#[96#<.>#24]grahaõaü na tu ghañasya trãõy eva kàraõàni | #<tadupayogair># bhinnasàmagrãvyàpàraiþ #<kàryà>#pekùasva(ye sva)bhàvavi÷eùàþ kàryàõàü vi÷iùñàþ
svabhàvàs teùàm #<asaükaro '>#[96#<.>#24]sàïkaryam | tatra yadi te kulàlàdayah pratyekaü janakàþ syus tadà#<nukràntakàraõatrayajanya >#[96#<.>#21] ity ucyeta | tathàpi kathaü sarvataþ samutpa*<8>*dyamànasyàkhaõóàtmanaþ kàryasyàyaü vi÷eùo 'smàd aya¤ càsmàd iti vyavasthàpyata ity à÷aükyàh #<tasya caikaike>#[96#<.>#25]tyàdi | ito 'stu kàryasya tatsàmagrãbhåtasakalajanyatvaü tadgatasya tu tatadvi÷eùasya kathaü tajjanyatvavyavasthety àha #<tadekaikasa>#[#<jà>#]#<tã>#ti [96#<.>#27] mçtpiõóàdyapekùayà mçtpiõóàder aparasya tajjàtãyatvaü pratyeyam | [40b]*< 1>* anenaitad dar÷ayati -- naikasyàm eva sàmagryàü tasminn evàkhaõóàtmani kàrye tattadvi÷eùasya tattajjanyatvam avadhàryate api tu tattadupacaye tat tad upacayatya tattadapodhàre tattadu(da)pacayasya dar÷aõàdekatvàdhyavasàyata÷ caikàdhikaraõatvena {p. 336} vyavasthàpitàd iti | vyavahartàra÷ caivaü na vipa¤ci(÷ci)ta iti #<tattvacintakai>#[96#<.>#29]r ity uktam | teùàm apy evaü *<2>*vivecanena kiü prayojanam ity àha #<yata >#[96#<.>#29] iti | #<yato># 'nantaroktavivecanàt | anekam api kàraõaü kasmàt svãkurvantãty àha #<paraspare>#[97#<.>#1]ti | kùepavatyàü hi sàmagryàm anyonyotpàditàti÷ayakàryapraõàlikayà và¤cchitàïkuràdikàryopajananayogyakàraõasàmagryasadbhàvàrtham | etac copariùtàt pradar÷ayiùyate |


__________NOTES__________

[118] bhinnàtmakatayà S |
___________________________



    "yatra yadyogyaü råpa*<3>*m upapadyate sa tasya viùaya" iti #<tadviùayasya >#[97#<.>#14] ghañasyety arthaþ | #<tadanyàvasthàviùayàt >#[97#<.>#15] pràptasahakàryantaràvasthàkàryàt | #<asye>#[97#<.>#19]ti kàryasya | anena "tajjanitavi÷eùabhedasye"ti målasya #<kàrya>#[97#<.>#17]padavi÷eùaõasya bahuvrãhau kartavye vigraho dar÷itaþ |

    #<j¤ànaü >#[97#<.>#27] #<tadråpam anukartuü yuktam >#[97#<.>#28] | #<ne>#[97#<.>#26]ty anuvartate*<4>* #<na yuktaü >#[97#<.>#28] nàrhatãti càrthaþ | hetau ÷ànaco vidhànàt #<tadråpavikalàrthasàmarthyeno>#[97#<.>#28]tpàdàd iti tadråpànukàrã(rà)yuktatàyàü hetur ukto draùñavyaþ | tathàpi kasmàn na yuktam ity apekùàyàm àha -- #<bhràntate>#[98#<.>#1]ti | #<aikàntikã >#[98#<.>#3] yà pareõàikàntikatvenàbhimatà sà nàsti, ekatvàd eva pramàõasiddhàd ity abhipràyaþ | yadi*<5>* và naikàntikã na ni÷cayavatã | athavànekàtmataivaikàntikã netipårveõàbhisaübadhyate |

    atha vij¤ànopajanane kim indriyàdãni svalakùaõàntaràntaràprasavadharmàõyapetasaütànàny eva yenaikasyaiva kàryasya karaõam eùàm upavarõyate | ity àha #<etac ce>#[98#<.>#6]ti |

    nanu #<ekasàmagrã>#[98#<.>#6]÷abdena yadi vij¤ànasya janakaþ kàraõakalàpo 'bhipretaþ, tadoktam eva kim apetaü(ta)saütànatà teùàm iti |

    athaikam upàdànam itaratsahakàrikàraõam abhisandhàya ekasàmagrãty uktaü na tad api caturasram, tasyà apy avàntarasàmagryàþ kiü tadupàdànopàdeyasyàiva kùaõasya prasavaþ | athopàdeyam anekaü na bhavatãty abhipre*<7>*yate | haüta tad api sarvaü svaü svam upàdànam apekùyopàdeyam eveti tad avastho doùa iti | uttara(ukta) eva ekasàmagrã÷abdàrthaþ kaivalaü bodhe yatraþ karaõãyaþ | ekam upàdànaü sad evetaratsahakàrikàraõasad eva vyàpriyate yadà tadà ekasyaiva vij¤ànasya manaskàropàdànasya cakùuràdisahakàrikàraõasyaiva sata utpa*<8>*ttir na tu cakùuþkùaõasyaivaübhåtasya sa[ta] utpattir api tu cakùur upàdànasya manaskàràdisahakàrikàraõasya sata iti | evaü råpàdikùaõasyàpy utpàde draùñavyam svayam | atra samudàyàrtho manaskàropàdànakàraõacakùuràdisahakàrikàraõàtmikà satã sàmagryekam eva kàryaü janayati | tadaivànyajjanayantã tu naivam àtmikà satã ja[41a]*< 1>*nayati | kiü tarhi cakùur upàdànakàraõamanaskàràdisahakàrikàraõàtmikà | {p. 337} evaü råpàdikùaõajanmi(nma)ny api pratyeyam | ata evaiùàm àntarasàmagrãbhedaþ kçtaþ parasparato bheda ity uktaü purastàd iti sarvam avadàtam | kasmàt punar iùñaikasàmagryapekùayaivaitad ucyate, na ca sàmagrãmàtràpekùayàpãty àha #<paramàrthatas tv># i[98#<.>#6]ti | #<tatsàmarthyantargatànà>#*<2>*#<m >#i[98#<.>#7]ti #<sà># ca sà cakùuràdisahakàrikàraõàtmikà sàmagrã ceti tathà yatropàdànabhàvenàntargatànàm antarbhåtànàü yatra sàmagryàü sahakàritvena teùàü vyàpàras tatra | tatsàmagryantaraü tadavayavatvena | #<kàryàntarasye>#[98#<.>#8]ti sopàdeyakùaõàpekùayà
tadvij¤ànaü cakùuùaþ kàryàntaram evam anyasyàpy anyat tasya kàryàntarasyàpi pràrambhàd ity anuvartate *<3>*anekakàryakartçtvam iti ra(ca) ÷eùaþ kàryaþ anyathà kasmin sàdhye pa¤camãyaü hetubhàvam abhidadhyàt | asyaivàrthasya dçóhãkaraõàrthaü dçùñàntayann àha #<yathe>#[98#<.>#9]ti | #<tadà >#[98#<.>#10] tadvad #<anekapratyayajanitam apã>#[98#<.>#9]ty ekam ity asyànuvçttes tathànekapratyayajanitam ekam api nàstãty arthaþ | #<iti >#[98#<.>#9]#< >#hetau | #<api >#[98#<.>#10] nyàyataþ sambhàvanàm àha | *<4>*yadi và paramàrthataþ #<kàraõànekatvàt kàryànekatvopagame 'pi na kàcit kùatir># i[98#<.>#9]ti sambandhaþ kàryaþ | kasmàn na kùatir ity àha -- #<tatsàmagryantargatànàm># i[98#<.>#7]ti | #<yathe>#tyàdi ca pårvavad vyàkhyeyam | itis tv anantaroktànyopàdànakàraõàni sahakàrikàraõàni pratyavamçùati, tatoyam artha uktalakùaõakàraõànekatvàd iti | saüprati prakçtam upasaüharann àha #<tata >#[98#<.>#10] iti | #<sàmànyena >#[98#<.>#11] kàryamàtrà÷rayaõena | atha siddhasàdhanatvaü hetoþ ko doùa iti cet | tad etaddharmottarapradãpe 'smàbhir vivecitaü vistarata÷ ca svayåthyavicàra ity àstàü tàvad iha |

    #<dravya>#[98#<.>#16]÷abdena dravati paryàyàn gacchatãti vyutpàttyà dharmo pariõàminityo vivakùitaþ *<6>*paryàya÷abdena ca pari samantàdetyeti dravyam iti vyutpattyà dharmàþ | #<àdi>#[98#<.>#18]÷abdàt spar÷àdisaügrahaþ | #<ghaño># dravyaü #<råpàdayaþ >#[98#<.>#19] paryàyà iti dravyaparyàyayor etad udàharaõam #<itiþ saükhyàbheda>#[98#<.>#19]syàkàraü dar÷ayati dvitãyas tu saüj¤àbhedasya | #<iti>#[98#<.>#22]nà lakùaõabhedasyàkàro dar÷itaþ | #<vasturàga >#[98#<.>#23] ity upalakùaõam etat | #<iti>#*<7>*nà [98#<.>#23] kàryabhedasya svaråpam àha #<itir># a[98#<.>#24]nantaroktabhedàbhedaü pratyavamçùati | cakùuràdãnàm #<abhinno ya àtmà >#ekakàryajanakaþ sàmànyabhåtas tajjanyatà #<tasya >#[98#<.>#26] | #<etad eva dvayam># ityàdinopasaüharati paraþ |

    sàmànyena pararåpàõàü àtmàbhedasya bo(syàbà)dhakatvaü pratij¤àya vi÷eùeõedànãü dar÷ayitum àha -- #<saükhyàbhedas tàvad># i[99#<.>#7]ti | #<bahutvena>#*<8>* #<vyavahàro >#bahuvacanàntasya prayogaþ | bahuvacanaü ca "yuùmadi guràv ekapàm" ity anena | anena saükhyàbhedàdity asya {p. 338} sàdhàraõànaikàntikatvaü dar÷itam | dharmadharmisamudàyàtmakasya #<kàrtsny>#asy#<àpratãtiþ >#[99#<.>#12] prasajyeta | tatpratãtau vàvasthàtravasthàviùayapåjyatàpratyayagocaratvasya gauravasyàpratãtiþ prasajyeta | atraiva vaktavyà[41b]*< 1>*ntaram uccinvann àha #<vrãhaya >#[99#<.>#12]#< iti cet yatra># bahuvacanaü "jàtyàkhyàyàm ekasmin bahuvacanam anyatarasyàm" [Pà.1.2.58] ity anena | #<na ca paryàyaråpeõa bhidyanta >#[99#<.>#16] iti bruvatà ca yadi saükhyàbhedo 'nekatvasya sàdhakaþ syàt tadà tadabhedopy ekatvasya sàdhakaþ syàt | anyathà tasyàyogàt | na caivaü tasmàt saükhyàbhedo na samartho 'nekatvaü sàdhayitum iti dar÷itaü draùñavyam |

    #<tataþ>#*<2>* [99#<.>#19] saüj¤àbhedàt | anena saüj¤àbhedàd ity asya saüdigdhavipakùavyàvçttyànaikàntikatvaü dar÷itam | saüprati sàdhàraõànaikàntikatvam api dar÷ayann àha #<ekasminn api># #<ceti>#[99#<.>#19] atra gajanimãlikayà pårvadoùo draùñavyaþ | samastasya [99.21] ÷akti÷aktimadàtmakasya dharmadharmisamudàyasya | #<tayo>#[99#<.>#23]r ddharmadharmiõos tad#<vàdhinàü >#[99#<.>#24] dharmavàcinàm | #<màtrà >#[99#<.>#26] le÷aþ |

    *<3>*sarvadaikaråpeõàvasthànaü #<kåñasthanityatà tayà >#[99#<.>#28] tattadavasthàråpeõa pariõamato 'vasthànaü #<pariõàmanityatà># tad#<upagamàt >#[100#<.>#1]#< sà ca >#[100#<.>#1] pariõàmanityatà | #<asya >#[100#<.>#2] pariõàmanityasya suvarõàder dravyasya | #<tadråpeõa >#[100#<.>#2] paryàyaråpeõa cchedo vinà÷aþ | paryàyàõàm iveti vaidharmyadçùñàntaþ | #<iyaü># pariõàmanityatà |[119]kåñasthanitya*<4>*tà dravye paryàyàtirikte #<na saübhavati >#[100#<.>#4] | kuta ity àha #<paryàye>#[100#<.>#5]ti |


__________NOTES__________

[119] atra "kåñasthanityatàvat" iti pàñhaþ ñibeñanànusàrã samyagbhàti |
___________________________



    #<vibhaktapariõàmeùv># i[100#<.>#12]ti pàñhe vibhaktaþ pariõàmo yeùàm iti vigrahaþ | vibhakto vi÷iùtakàryakàritvena niyukta iti càrtha iti pårve nibandhakçto vyàcakhyuþ | idànãm api kecit paõóitàümanyà anenaiva pàñhena katham api vyàcakùate | tad etat pàpãyaþ *<5>*vibhakti[kta]÷abdasyànyàrthatvàt, na hy ayaü vibhakta÷abdo vi÷iùñakàryakàritvena niyuktaü vakti | api tu vibhàgena vyavasthàpitam | ki¤ ca kim asya ÷abdadàridyaü yena vi÷iùñakàryakàripariõàmeùv iti vaktavyaü vihàya idam ãdç÷am avàcakam àcakùãta | sarva eva ca pariõàmas tadanyakàryàpekùayà vi÷iùñakàryakàrãti ko 'nyasmàd a*<6>*sya pañàdipariõàmasya vi÷eùaþ, ka÷càsya niyokteti kim asthànaparàkrameõa | tasmàt kvacit pustake pramàdapàñha eùaþ | vibhaktaparimàõeùv iti tu pàñho yuktaråpaþ | tatra pariüàõaü mànavyavahàrakàraõaü {p. 339} guõavi÷eùaþ | paraprasiddhyà cedam ucyate tac ca dãrghatvàkhyam utpàdyam atra vivakùitam | tatra vibhaktaü vibhàgena*<7>* vyavasthàpitam parimàõam yeùàü pañàdãnàü teùu vistàriteùu dãrghãkçteùv iti yàvat | vibhaktàyàm àdikarpañàdayaþ ki¤cid àvçõvate ki¤cic ca dhàrayanti ki¤cid upabadhnantãti | #<pràgavidyamànaü kasyacid(d)bhàve># #<bhavad>#utpadyamànaü #<kàryam >#[140#<.>#18] | hetau ca ÷aturvidhànàt pårvam abhàvà(bhava)t kasyacid bhàve bhàvà(bhava)d ity arthaþ | bhavet kàryam iti tu pàpãyàn pàñhaþ |

    yadi*<8>* parasparopàdànàhitaråpavi÷eùas tatsàmagryantargataþ sarva eva kùaõaþ pratyekaü samartha utpadyate | yato vij¤ànàdiprasåtis tena tàvad ava÷yaü j¤ànajananasvabhàvenaiva bhàvyam, avij¤ànajananasvabhàvenaiva và, na tu parasparaviruddhatadatajjananasvabhàvena bhedaprasaïgàdity abhipràyavàn para÷codayann àha #<nanv># i[100#<.>#24]tyàdi | #<kathaü tadanyakàrya>#[42a]*<1>*#<saübhava >#[100#<.>#26] iti bruvata÷ càyam abhipràyaþ --

        "tadatadråpiõo bhàvàs tadatadråpahetujàþ |

        tadråpàdi kim aj¤ànaü vij¤ànàbhinnahetujam ||"
                        (Pramàõavà. 2.251) iti |

    #<anekakàryakriyàsvabhàvatvàd># vi[101#<.>#3]j¤ànàtmakànekakàryakàriråpatvàt | #<teùàü >#[101#<.>#4] sajàtãyetarakùaõànàm | #<teùàü >#cakùuràdãnàü #<sattà >#tadà[na]#<ntaryeõa dar÷anaü >#[101#<.>#5] tasmàt | nanu tatsannidhau vij¤ànalakùaõakàryadar÷anàt vij¤ànasyaiva *<2>*janaka ity avadhàraõàt tadavasthe doùa kasmàd idam ucyata ity àha #<tatre>#[101#<.>#5]ti | anainaitad àha dharmamàtrasya saüdehàd ayogavyavaccheda evàtra nyàyapràpto nànyayogavyavaccheda iti |

    nanu ca yena råpeõa vij¤ànaü vij¤ànaü janayati yadi tenaikaråpeõaiva råpaü janayati tadà tenàva÷yaü tadvij¤ànavadbodhàtmanà bhàvyam | atha tadanyena råpe*<3>*õa janayati tarhi viruddharåpadvayànuùaïga ity à÷aïkyàha #<na càta >#[101#<.>#7] iti | ato vij¤ànàvij¤ànajananasvabhàvatvàt | kasmàn na syàd ity àha -- #<ekasyaive>#[101#<.>#7]ti | #<àtmàti÷ayasya># [101#<.>#7] svahetupratyayasàmarthyàyàtavij¤ànàvij¤ànopajananayogyasvabhàvavi÷eùasya | anenaitad dar÷ayati ekenaiva råpeõa tattajjanayati *<4>*kevalaü tad ekaü råpamãdçgvij¤ànàvij¤ànajananam iti | etad uktaü bhavati tatsàmagryantargatànàü sarveùàm eva kùaõànàü svahetubhir idaü råpam upanãtaü yaduta yåùmatpràgbhàve 'nekenaiva bodhàbodhàtmakena kàryeõa janitavyam iti | evaü tarhi vijnànàbhinnahetujatvena {p. 340} sukhàdãnàü bodhàtmakatvaü duþkhasàdha[katva]màpanãya*<5>*(pa)nnam | tatràpi hãdaü ÷akyate vaktuü proùitàgatapriyaputràdikùaõasya svahetusamåhàd eva tathàbhåtaü råpam upa(da)pàdi yena vij¤ànam avij¤ànàtmakaü ca sukham anyac ca janayatãti ÷uddhàd råpe(?) yadime(?)tadvi÷eùavadvi÷eùàkhyàne 'smàbhih parihçtam iti tata evanugantavyam iti | pårvam avadhãritàvadhàraõaniråpeõà*<6>*ktàv uktam adhunà puraskçtàvadhàraõoktàv iti bhedo draùñavyaþ | idaütayà vyapade÷ayogyaü #<sanidar÷anam># | svade÷e parotpattini(vi)bandhakaü #<sapratigham >#[101#<.>#11] | iyaü càgamabhàùà | bhinnapravçttinimittayor ekasminn arthe vçttiþ sàmànàdhikaraõyam teùàü tannimittànàü tadayogàd ekatraiva vçttyanupapatteþ | #<apekùàyàü >#[101#<.>#14] *<7>*tadekopakàràpekùàyàm,
upakàrasyopakàryàbhedàn nyàyapràptàd iti | uktam evàdhikàbhidhànàrtham avatàrayann àha -- #<nàpã>#[101#<.>#17]tyàdi | pratibandhàbhàva eva kuta ity àha -- tadgràhaketi tadabhàvam eva pratipàdayitum àha #<pratyakùata >#[101#<.>#18] iti | #<ekàtmatayaiva >#[101#<.>#20] jyotãråpàdyàtmatayaiva | pratyakùeõaivam upalambhàn na tàvat pratyakùaü tatpratibandhasàdhakam ity arthàd dar÷itam | yenànumànena kàryabhedasya kàraõànekatvapratibandhaþ sàdhyate #<tatràpi >#[101#<.>#20] etac caikasàmagryantargatavi÷iùñaikaikakàraõàpekùayà draùñavyam na tu kàraõamàtràpekùayà kalàpàt kalàpotpatter iti | atraiva doùàntaraü samuccinvann àha #<ekasye>#[101#<.>#21]ti | sahakàryyupàdànabhàven#<ànekakriyànabhyupagame >#[101#<.>#21] yadi [42b] *<1>*ekasyànekaråpatvam asmàbhir abhyupetaü syàt pramàõopapannaü tadà dharmisvabhàvatayaiva taducyetety abhipràyeõoktam ekasyànekasvabhàvatàyà eva #<cintyatvàd># i[101#<.>#25]ti | #<tadvada>#[101#<.>#27]nekavat | #<anyathe>#ti yadi yenànekenaiva(ka)svabhàvatàm anubhavati tad eva paraü bhidyate | na tv asau dharmãti #<iti>#[102#<.>#3]r hetau |

    #<ekaü kàryaü >#yasyànekasya tad ekakàryaü tasya bhàvas #<tattà >#[102#<.>#4] eka*<2>*kàryakàritvaü na syàd ity arthaþ | tasyaiva kàryasya yadàtmapuraskàreõa dharmiparyàyavyavasthà tena bhedàd evaikaråpatvàbhàvàd iti samudàyàrthaþ |

    nanu naivàsmàbhir ekam anekaü karotãty ucyate yena tvayaivam ucyeta, kintu samagràvasthàyàü tadekaikam eva tadekaikam upakalpayatãty à÷aükya #<na caike>#[102#<.>#6]tyàdi prathamato yojyam | kasmàn na *<3>*janayatãty apekùàyàü tu pa÷càdyojyam | #<nahã>#[102#<.>#4]tyàdi | #<sahaiva>#[120]yugapad eva | etaddoùabhayàt parasparopàdànakçtopakàràpekùatve ceùyamàõe teùàm ekaikena bhàvatastàvataþ kùaõasyopakàràt | katham ekam anekakàryakçn n syàd iti cànena dar÷itam | #<tata÷ ce >#[102#<.>#6]ty {p. 341} ekasyànekakàryakàritvàsaübhavàt | gatàrtham apy etat kaõñhoktaü kurvann àha | #<anekasye>#[102#<.>#7]tyàdi | yathàyogam ekàneka÷abdau sambandhavyau | anabhyupagamàd evaikasyànekakriyàvirahàd uktayà nãtyànekasyàpy ekakriyàvirahàd iti càrtho draùñavyaþ |


__________NOTES__________

[120] sahaika S
___________________________



    nanu ca ekasyànekakàritvaprakàràd anekasyaivaikakàritvaprakàràt kilànyaþ prakàro nàstã*<5>*ty abhimatam | asti khalv anekam evànekaü karotãti prakràntaü tat katham etat saügasyata iti cen na | anekaikasàmagryà(ya)ntaþpatitenànekakriyopagame sarvvasyaivopàdànasahakàribhàvena sajàtãjavijàtãyavi÷iùñakùaõàrambhasya nyàyapràptasyopagamàd ekasyànekakriyopagamapràpter ity abhipràyà*<6>*t sarvam avadàtam | ahetukatve ca tanniyamàyogàd iti bhàvaþ | dravyaparyàyayos tàvad bhinnaü kàryam iùñam | tau caikasvabhàvàv ekaü vastv iti katham ekasyànekakàryakàritvam anunmattena pratikùipyata ity abhipràyavàn àha #<dravye>#[102#<.>#13]tyàdi | #<ekasvabhàva>#tve 'pi naikavastutety aha -- #<svabhàvasyaive>#[102#<.>#15]ti | #<anyathà >#yadi *<7>*vastuno 'nyaþ svabhàvaþ syàt #<tasya >#[102#<.>#15] vastunaþ evaü svabhàvasyàpy avastutàprasaïgàdity api draùñavyam yenàbhipràyeõa #<kathaü nonmattaþ >#[102#<.>#14] ity avàdãt tam idànãü sphuñayann àha #<ekasvabhàvatve ce>#[102#<.>#16]ti | yadà hi tålapiõóàdidravyaü dvipiõóakadravyanirmàõasamaya eva kàkatàlãyanyàyena pavanàvadhåtatålàü÷uprabhçtinà svalpaparimàõena *<8>*dravyàntareõa saüyujyate dravyàrambhakasaüyogàpratidvaüdvã(dvi)vibhà[ga]ja(bhàgaja)nakakriyàhetuü ca sahakàrikàraõaü pratilabhate | tadataddravyaü dvipiõóakaü tåladravyam | guõaü ca tathàbhåtasaüyogàkhyam | karma ca tathàbhåtàü kriyàm ekadaiva karotãti dravyaguõakarmaõàü samavàyikàraõaüvai÷eùikair av÷yaipitavyam ity abhipràyo 'syaivaü vaditur avasàtavyaþ | [43a] *<1>*anyathà kàryadravyodayasamakàlaü kàrye [na] ÷uklàdiråpam utpadyate | kintåtpanne kàrye pa÷càt kàraõàd utpadyate
ata evaikasmin kùaõe dravyam aråpam aspar÷am arasam agandham upagamyateyogaiþ| tasya tu guõasyotpadyamànasya samavàyikàraõaü tad evànantarotpannaü dravyaü na tu tatkàraõaü dravyam | evaü tàvad idam asmàbhir yathà katha¤cid upapàditam, *<2>*karmaõa÷ caikasyeti tu saüyogasaüskàràpekùayopapàdayituü ÷akyate na punaþ saüyogavibhàgàpekùayà | na hi kuta÷cid api karmaõo yugapat saüyogavibhàgàv utpadyete kintu prathamaü vibhàgas tataþ pràcyasaüyogavinà÷as tadanantaram u?arasayoga iti padàrthavidaþ prajànate | na ca yuktyàyà(pà)dyaitad vaktavyam |vai÷eùikaprakriyàyàü*<3>* sthitvaivaitad abhidhànasya prakàntatvàt | anyathà kim asti karma kim asti saüyogàdir yenaivam ucyeta | ata÷ caivaü #<yatkrtàntakopene>#[102#<.>#17]tyàha | abhinnakàlaü ca kàryaü vicàrayituü prakçtaü na tu bhinnakàlam iti kiü bahunà | etac cavai÷eùika÷ailãmanupàlayanto yadi kecana nipuõà manãùiõo yathà÷ruti samarthaya*<4>*nti kàmaü samarthayantu na no hàniþ kàcid api tu mahàneva làbha iti |

    {p. 342} #<anavaya>#[121]#<vatvena >#[102#<.>#24] kàrtsnyena | na tu sajàtãyà vijàtãyàþ samastà #<vyakrãrvya÷nuvãrann># i[102#<.>#25]ty arthaþ | #<kathayà >#[103#<.>#1] vicàreõa |


__________NOTES__________

[121] anavayavena S
___________________________



    de÷akàlasvabhàvabhedànàü madhye de÷akàlàbhedasyàbhedasàdhane sàdhàraõànaikàntikatvaü pratipàdayann àha #<tathàhã>#[103#<.>#4]tyàdi*<5>* | svabhàvàbhedapi niråpayann àha -- #<svabhàvopã>#[103#<.>#5]ti | apir upagamapradar÷ane | dvitãyaþ punar #<api >#[103#<.>#6] avadhàraõe #<råpatety># asmàt paro draùñavyaþ | #<anuvçttivyàvçttiråpate>#[103#<.>#6]ti dravyasyànuvçttiråpatà paryàyàõàü vyàvçttiråpateti yathàkramaü yojyam | pratyekam iti prativastvaty artho draùñavyaþ na tu pratyàtmeti | *<6>*nahi dravyasya vyàvçttiråpatàpi nàpi paryàyàõàm anuvçttiråpatàpi | tad ayam artho yadi prativastu dravyaparyàyayor anuvçttivyàvçttiråpataivopagamyata ity anyonyavyàvçttisvabhàvadvayàviùñaü #<ghañapañavatpadàrthadvayaü># syàn na #<tv ekaü dviråpam># | #<iti>#[103#<.>#8]r hetau | #<tasmàt >#[103#<.>#8] svabhàvàbhedàt | padàrthadvayasyaiva nyàya*<7>*pràptatvàt svabhàvàbhedasyaivaü siddhatvàd iti bhàvaþ | anuvçttivyàvçttyos tatsvabhàvatvam upetyaitad uktam etad eva tu nàstãti dar÷ayann àha -- #<na ce>#[103#<.>#8]tyàdi #<anuvartamànavyàvartamànàdhànatva>#[122][103#<.>#9] ca bhàvatvaü nimittam ihàbhipretam yad anantaraü vyaktãkariùyate tatas tayos tatsvabhàvatvàyogàt | tatsvàbhàvatvam evànayoþ kathaü na yujya*<8>*te yanaivam ucyata ity àha -- #<bhàvatvene>#[103#<.>#11]ti bhàvatvena kriyàtvena | #<bhavitradhãnatvàt >#[103#<.>#11] kartradhãnatvàt | bhàvayadvà(yan và) utpattimàn dharmas tattvena bhavità dharmã tadadhãnatvàt na tu tattvàd iti | yady ekakàryakartçtvàd ekatvaü tarhi anekakàryakartçtvàd anekatvaü syàt | anyathà tadyo(tadayo)gàt na caivam iùñaü yuktaü và tasmàd etad api viparyaye bàdha[43b]*< 1>*kàbhàvàn na vaktum ucitam ity abhipràyavàn àha #<ekasyàpãti># [103#<.>#22] | #<ekasyàpy aneke>#[103#<.>#24]tyàdi bruvataþ pårvavad abhipràyo boddhavyaþ
| #<kçtàkçtànàü >#[103#<.>#22] saüketitàsaüketitànàm | ekàbhidhànàbhidheyatvàsaübhave vi÷vasya tadyogyatvaü hetuþ | #<viùayabhedaü >#prakçtatvàt ÷abdànàm abhidheyalakùaõa#<viùayabhedaü >#[103#<.>#26]#< bruvàõaü >#[103#<.>#26]#< pratyabhihitam># a[103#<.>#26]nantaram eva | #<ekatràpã>#[103#<.>#27]ti bruvata÷ ca*<2>* pårvavadabhipràyo j¤eyaþ | anantaroktayà vacanabhaïgyà saüdigdhavipakùavyàvçttyànaikàntikatvaü såcayitvà sampratyekavij¤ànaviùayatvàd ity asya sàdhàraõànaikàntikatvaü khyàpayitum àha #<bahånठceti >#[104#<.>#1] | nanu yady ekaü dviråpanneùyate kathaü tarhi tad ekaü vij¤ànaü bodharåpaü nãlàkàraü cotpadyata ity ucyata iti parasya vacanam à÷aükyà*<3>*ha[123]#<kiütv># iti | #<nãlapraticchàyatayà >#[104#<.>#3] nãlasaråpatayà #<bhàvato>#[104#<.>#5] vastutaþ | anena vyàvçttibhedam upàdàya tathocyate na tu vàstavaü dvairupyam iti dar÷itam | {p. 343} #<saümårcchitatvàd >#[104#<.>#6] bhåyonyonyàvayavàpraviùñatvàt | ÷abalaråpatve càyaü hetuh | dçùñàntam eva vighañayann àha #<sa hã>#[104#<.>#8]tyàdi | #<sa># hiraõyaka÷ipuvadhàrthanirmi*<4>*tanarasiühàtmakaþ | avayavinaþ pramàõabàdhitatvàd ity abhipretya #<paramàõusaühà(ghà)taråpa >#[104#<.>#8] ity uktam | #<pratyekaü narasiüharåpà na bhavanti >#[104#<.>#9] | sarvatra narasiühadravya(buddhya)bhàvàd iti bhàvaþ | anenaiva saümårcchitatvàbhàvena ÷abalaråpatvàsiddheþ sàdhana÷ånyo dçùñànta iti dar÷itam | tathà càvyavasthitaparamàõupraca*<5>*yàbhiprayeõa bhàga÷abdapravçttir na tu paraprasiddhà tasyàvayavàbhipràyeõa avayavyàrambhasyànabhyupagamàt
| saüprati bhavatu narasiühabhàgàbhyàü narasiühàvayavino nirmàõaü tathàpi tasya ÷abalaråpatvàsiddheþ sàdhana÷ånya eva dçùñànta iti dar÷anàd dar÷ayitum àha #<jàtyantaraü ce>#[104#<.>#10]ti | tàsu tà*<6>*su hy avasthàsu sa evàyaü nara ity anuvçttipratyayahetor naratvajàter årdhvatàsàmànya÷abdàbhilàpyàyàs tàsu càvasthàsu siühaþ siüha ity anugàbhipratyayahetoþ siühatvajàtes tathàbhåtàyà anyà tàsu tàsvavasthàsu sa evàyaü narasiüha ity anuvçttapratyayahetubhåtà tathàbhåtaiva jàtir jàtyantaram avaseyam | *<7>*#<sa >#[104#<.>#10] iti sàmànàdhikaraõyena nirde÷a÷ ca tasya tadvata÷ càbhedavivakùayà samudàyavivakùayà và draùñavyaþ |digambaramatasya ca prakçtatvàt evaü vyàkhyàyate tena hi tiryaksàmànyam neùñam upariùñàc ca etadbhaññàrcañenàpi sphuñayiùyate | nàpi tiryaksàmànyam atra kalpayituü yuktam, narasiühasya tathàbhåtasyaikatvàt anekavç*<8>*ttitvàc ca sàmànyasyeti | ÷abalaråpatvàbhàvam eva #<vicitraü hã>#[104#<.>#11]tyàdinàpratipàdayati | ayam asyà÷ayo yadi saümårcchitatvaü tyaktvà yathà katha¤cid anekaråpatvenàpi ÷abalaråpatocyate tathàpy ekatvàbhàvasya nyàyapràptatvàn naikasya (÷abalaråpatocyate) | tathàpy ekatvàbhàvasya nyàyapràptatvàn naikasya[124]) ÷abalarupatvaü iti [44a] *<1>*prakçtam eva hãyeteti | ava÷yaü hi ÷àbalyam icchatà vaicitryaü nànàråpatvam eùtavyam ity abhipràyeõàha (vaicitryaü nànàråpatvam eùtavyam ity abhipràyeõàha[125]) #<vicitryaü hã>#[104#<.>#11]ti | yady ekaü ÷abalaråpaü co(no)papadyate kathaü tarhi lokaþ ÷abalam idam iti manyata ity à÷aükyàha #<kevalam># i[104#<.>#13]tyàdi | #<eka>#pratyayavamarùàdyekaü
#<kàryaü># tasya #<dar÷anàt >#[104#<.>#13] | ekavyavahàre càyaü hetuþ |


__________NOTES__________

[122] "tvena" ity api pañhituü ÷akyam |
[123] vij¤ànaü tu S 
[124] koùñhakàntargataþ pàñhaþ punar àvartitaþ |
[125] koùñhakàntargataþ pàñhaþ punar àvartitaþ |
___________________________





    iha khalu*<2>* vàstavadharmàpekùo vàstavo dharmã | dharma÷ ca pårvaü kçtakavicàreõa pàramàrthiko nirastas tadapekùo dharmy api vàstavo vyudasta ity abhipràyeõa dharmadharmãõor #<niùedhàd># i[104#<.>#18]ty uktam |

    {p. 344} anantaroktam arthajàtaü sàtirekaü svakrtàbhiþ kàrikàbhiþ pratipàdayituü paramukheõàha -- #<àha ce># [104#<.>#20]ti |

    #<vastuna >#[104#<.>#21] ekasyeti prakaraõàt | #<kila>#[104#<.>#21]÷abdo vakturaruciü khyàpayati | #<tayo>#[104#<.>#22]r dravyaparyàyayoþ |

    tatra saüj¤àbhedasya tàvad bhedakatvaü pratibadhnann àha #<indriye>#[104#<.>#23]ti | #<vasturåpaü ÷abdànàü naiva >#[104#<.>#24] gocaro viùayaþ | apohasyàpi vastutvenàdhyàvasàyàt vi÷eùayann àha #<indriyaj¤ànanirbhàsã>#[104#<.>#24]ti | bahuvacanena vyàptim àha #<tat># tasmàt #<kena >#[104#<.>#23] hetunà | lokokti÷ caiùà draùtavyà | #<saüj¤à># sàüketikaþ ÷abdas tad#<bhedà>#*<4>*#<t >#[104#<.>#24] | ata eva sàmànyena ÷abdàviùayatvaü pratipàditam | ÷abdànàü vastugocaratvaniùedhadvàrà ca saüj¤àbhedasyàbhedakatvaü pratipàdayato 'yam à÷ayo yadi punaþ ÷abdà vastuvçttyà indriyaj¤ànànãva bàhyaviùayà abhaviùyan niyatam ime anyonyabhinnaråpàþ santo locanàdicetàüsãva råpàdãny arthàn svasvaviùayà*<5>*n abhetsyanta iti |

    vastånàü tadgo(tadago)caratve kàraõam àha -- #<parame>#[104#<.>#25]tyàdi | abhidhànàbhidheyayor abhedavivakùàyàm ity#<àdivacanàd># i[104#<.>#25]tyàdivacanapratipàditàd arthàd ity artho 'vasàtavyaþ |

    #<tat ta>#[104#<.>#27]smàt #<kalpitagocaràþ >#[104#<.>#27] kalpanàråóharåpaviùayàþ | #<tat ta>#[104#<.>#28]smàd yadi #<saüj¤àbhedàd bhedaþ >#[104#<.>#28] kalpitasyaiva bhedo bhaved iti yo*<6>*jyam |

    kalpitabhede kiü vastubhedo na bhavatãty àha #<vyàvçttibheda >#[105#<.>#1] iti | arthàkùiptam eva kaüñhoktaü kurvann àha #<na vastuna >#[105#<.>#1] iti |

    nanu kim ekadvivacanabahuvacanàny eva saükhyà yena tadbhedaþ saükhyàbhedaþ (saükhyàbhe[126]da) ucyeta | na caitat | kiüntv adyai(?)vaikatvàdiråpà saükhyà tadabhidhàyakaü tu vacanam ata eva pàõiniþ*<7>* "bahuùu bahuvacanàma"(Pà. 1.4.21)tyàdyàcakhyàv iti | syàd evaitat yady ekàdivyavahàrahetuþ saükhyà ekadravyànekadravyà và pramàõabàdhità na syàt | kevalam iti eva nàsti | asti tu tathàbhåtasaïketànurodhàd ekàdivacanam evaikàdivyavahàranibandhaham ity anenàbhipràyeõoktam #<naivànyo mato vacanabheda >#[105#<.>#2] iti |


__________NOTES__________

[126] koùñhakàntargataþ pàñhaþ punar àvartitaþ |
___________________________



    #<tato >#[105#<.>#3] vacanabhedàtmakà*<8>*t saükhyàbhedàt #<kalpitasya >#[105#<.>#3] kalpanàviparivartino råpasya #<na tu vastuna >#[105#<.>#4] iti dårastham iha saübandhanãyam | #<katha¤cid># {p. 345} [105#<.>#4] dravyaparyàyarupeõànyathà và | #<abhinnate>#[127][105#<.>#3]ti bhedàdhyavasàyo 'vasayaþ | kutaþ punaþ siddham etad vacanabhedàtmakaþ saükhyàbhedaþ, sa càbhedaka ity àha -- #<yeùàm># i[105#<.>#4]ti | atràpi vàcyavàcakayor abhedavivakùayà ityàdi pratipàdi[44b]*< 1>*ta evetyàdi÷abdenokto draùñavyaþ |


__________NOTES__________

[127] vibhinnatà S
___________________________



    adhunà lakùaõabhedam adhikçtyàha #<avinà÷a >#[105#<.>#5] iti | #<kiü >#[105#<.>#6] kasmàt | #<tadàtmakà >#[105#<.>#6] naiva, viruddhadharmàdhyàsàd iti bhàvaþ | yadi và #<tadàtmakà># iti hetubhàvena vi÷eùaõaü tena tadàtmakatvàt #<kiü >#kasmàd dravyàvinà÷e #<nà÷ina >#[105#<.>#6] ity arthaþ | anenaikasya etal lakùaõadvayàyogàl lakùaõabhedo 'siddha uktaþ |

    uktadoùa(ùaü) niràcikãrùoþ pa*<2>*rasya vacanamà[÷aïkamà]na àha #<naùñà >#[105#<.>#7] iti | #<te >#[105#<.>#7] paryàyàþ | #<cedi>#[105#<.>#7]ti paràbhyupagamaü dar÷ayati | #<paryàyaråpeõa >#[105#<.>#7] na dharmiråpeõety arthàd avasthitam | etan niràkurvann àha -- #<dravyeti># | dravyasvabhàvato 'nyasvabhàvatà teùàü kim asti? pçcchata÷ càyam abhipràyo ya÷.anyasvabhàvatà teùàü bhavet svabhàvabhedena svabhàvàbheda eva na bhaved iti | ata evàyaü vaida*<3>*rbhaparasya pra÷naþ | siddhàntavàdyevaitad doùadar÷ino 'nyasvabhàvatàniùedham à÷aükamàna àha #<na ced iti >#[105#<.>#8] | atràpy àha #<nà÷a >#[105#<.>#8] iti | #<tathà >#[105#<.>#8] tena prakàreõa | paryàyàþ paryàyaråpeõa naùñà na dharmiråpeõety evam àtmanà #<kathaü nà÷aþ >#[105#<.>#8] | no ced iti tu kvacit pàñhaþ | tatràpi #<naùñàþ paryàyaråpeõa># dravyasvabhàvena #<no>#*<4>* #<cet >#[105#<.>#8] na yadi prakçtà÷ ca paryàyàþ kartçkatvenàbhisaübadhyante | etad à÷aükya siddhànty evàha #<kim anyaråpatà teùàü># i[105#<.>#8]ti | dravyasvabhàvasya ÷rutatvàt, dravyasvabhàvàd anyasvaråpatà teùàü kim astãty arthaþ | ÷eùam samànaü pårveõa | anugàmiråpaü dravyam udayavyayayoginas tu paryàyà aikàtmya¤ ca dravyaparyà*<5>*yàõàm ahrãkaiþ kiü neùtaü?

    tatra vyayinaþ paryàyànadhikçtyoktam | idànãm udayino 'dhikçtyàha -- #<dravyàtmanã>#[105#<.>#9]ti | paryàyà ity anuvartate | dravyasyàtraiva ÷rutatvàt #<tat>#[105#<.>#9]÷abdena tasya paràmar÷aþ | tad ayaü vàkyàrtho #<viruddhadharmàdhyàsa(se)># bhedanibandhanepi kena kàraõena #<te >#[105#<.>#10] paryàyàþ #<dravyàtmakà># iti | viruddhdharmà*<6>*dhyàsa eva kuta ity àha -- #<dravyàtmani sthite pa÷càdbhavanta >#[105#<.>#9] iti | hetau ÷aturvidhànàc ca pa÷càd bhàvàd ity arthaþ | tanniùpattàvaniùpattir eva viruddhadharmàdhyàsa iti bhàvaþ |

    {p. 346} anena ca prakàradvayena tàdàtmyahàpanena bhinnaråpàõàü eùàü tena saha sambandhàbhàvàt taddharmatvam eva ca na syàt | tata÷ ca prakçtakçtidar÷itam atraiva vaktavyàntaraü samu¤cinvann àha #<bhåta... kim iti >#[105#<.>#10]#< tatra># dravye #<bhåtaü >#jàtaü #<kiü>#? dravyaparyàyayor aikàtmyena dravyasthitau paryàyàõàm api niyatà sthitir iti na ki¤cid bhåtam ity abhisandhiþ | #<yataþ >#[105#<.>#10] kasyacit tadatiriktasyàbhàvàt |

    abhipràyam aviduùaþ parasya vacanam à÷aükamàna àha #<bhede>#[105#<.>#11]ti | bhidyanta iti #<bhedàþ># paryàyà eva *<8>*#<tadråpaü># bhåtaü #<yadàùyate >#[105#<.>#11] | etanniràcikãrùann àha #<bhinnam># i[105#<.>#12]ti | #<hir>#avadhàraõe bhinnam ity asmàt paro draùñavyaþ |

    #<abhede >#[105#<.>#13] tayor aikàtmye | #<etad># i[105#<.>#14]ti dravyàvinà÷a(÷e) paryàyàþ paryàyaråpeõa naùñà na dharmiråpeõa, sthite ca tasmin bhedaråpaü bhåtam iti ceti | asaübaddhatvam evàsya pårvasàmarthyoktaü kaõñhoktaü kurvann àha[128]#<evam># i[105#<.>#14]ti #<naùñaü># ca tad #<an>#[45a]*< 1>*#<ùñaü># ceti tathà |
[128] ekam iti S
___________________________



    tadaitat prasajyata iti pàr÷vasthasyàviditaprastàvasya pra÷nam à÷aükyàha -- #<dravye>#[105#<.>#15]tyàdi | yasmàd uktayà nãtyà lakùaõabheda eva siddhas #<tataþ >#[105#<.>#16] tasmàt |

    samprati kàryabhedaü prastuvann àha -- #<kàrye>#[105#<.>#17]ti | kàryabhedàt #<tayoþ svabhàvasya bhedo yadi bhavet >#[105#<.>#17] | #<tathà sati >#[105#<.>#17] svabhàvabhede sati ava÷yaü hi bhedam icchatà svabhàvabheda evaiùñavyo 'nyathà bhedàsiddheþ |

    sati *<2>*caivaü kim aki¤citkaraþ kàryabhedo bhedasiddhyartham ucyata iti paraü ÷ikùayann àha #<svabhàvasyaive>#[105#<.>#19]ti | nanu kàryabhedo 'bhinnasya svabhàvasya bhedaka iti ki¤citkara evàpi(evopa)nyàsàrho 'pi ca tat kim evam ucyata ityàsaükyàha #<na hi >#[105#<.>#20]#< >#iti | #<hir># yasmàt #<kàryàõàü bhedaþ pa÷càt># prakaraõàt svahetvàgatasyàbhinnasvabhàvasya pa÷càdbhavanasvabhàvasya #<tasya>#iva svahetubalàyàtasyàbhinnasya na #<bhedakaþ >#[105#<.>#20] hetau ÷aturvidhànàt pa÷càd bhàvàd ity arthaþ | pràgbhàvã hi kàraõaü tadbhinnaü svabhàvaü kuryàd api, na tu pa÷càd bhàvãty abhipràyaþ |

    pa÷càd bhavann api kasmàn na bhedaka iti? àha #<svabhàvasyeti >#[105#<.>#21] | nanu kàryabhedaþ svahetusamutthaü svabhàvaü mà nàma vikàrùit tadavasthe vikàràyogàt, tam eva tu vinà÷ayi*<4>*ùyatãty àha #<nà÷eti >#[105#<.>#21] | yadi càyaü kàryabhedas tayoþ svabhàvasya bhedakaþ syàt tad ayaü doùaþ syàd iti dar÷ayann àha -- #<ekàntene>#[105#<.>#22]ti | {p. 347} #<te># dravyaparyàyàtmake #<vastunã >#[105#<.>#22] | syàd etat -- syàd ayaü doùo yadi bhedaþ pa÷càt prakaraõàt svahetvàvage(tvàga)tasyàbhinnasvabhàvasya pa÷càd bhavansvabhàvasya tasyaiva svahetubalàyà*<5>* tasyàbhinnasya na bhedakas tayor abhinnoya(yaü) svabhàvo na bhavet | yàvatàsty abhinnopi svabhàvas tatas tayor abhedopãty àha #<sa ceti >#[105#<.>#22] | #<so># 'bhinnaþ svabhàvaþ |

    #<tayoþ >#[105#<.>#23] dravyaparyàyayoþ, #<kena># kàraõena | kutaþ punar asau tayor na syàd ity àha -- #<vibhinnàbhyàm># i[105#<.>#23]ti parasparabhinnàbhyàü dravyaparyàyàbhyàü abhinnasyàbhi*<6>*nnasvabhàvasya kalpitasya tasya | #<vibhedato >#[105#<.>#23] bhedàd vyatirekàt | bhede hi kàryakàraõabhàvaþ saübandhaþ | sa càtra nàstãti ca buddhistham | #<teùàü >#[105#<.>#23] dravyaparyàyakalpitàbhinnasvabhàvànàm |

    #<tasyàpi >#[105#<.>#25] tçtãyasyàpi svabhàvasya #<tadabhedaprasiddhye >#[105#<.>#25] dravyaparyàyàbhinnasvabhàvàbhedaprasiddhyartham para÷caturthaþ #<kalpanãyo >#[105#<.>#26]nyathàyaþ -- *<7>*÷alàkàkalpàståyeva(s traya evà)saübaddhàþ prasajyerann iti bhàvaþ | evaü pa¤camàdàv api saiva vàrtetyàdinà bhinnasvabhàvasyàsambandhani÷cayaparipanthinya[na]vasthà syàt |

    nanu kim a[na]vasthàbhayàd dçùñànekasvabhàvàpalàpaþ kartavyaþ ity àha -- #<na ceti># [105#<.>#27] |

    syàd etat syàd ayaü doùo yady abhinnasya svabhàvasya dravyaparyàyàbhyàü bhedo 'py upagamyeta | kintv abheda*<8>* evety àha #<aikàntikas tv># i[105#<.>#29]ti | #<bhinnayor># dravyaparyàyayor #<abhinnà>#svabhàvàd #<abheda aikàntiko yadi >#bhaved iti yojyam, bheda eva tayor #<vi÷ãryeta >#[105#<.>#30] vilãyeta | kuta ity àha #<tadeke>#[105#<.>#30]ti | tasmàd ekasmàt svabhàvàd avyatirekas tayor ity arthàt |

    athavà #<vibhinnàbhyàm >#ityàdy anyathà vyàkhyeyam | #<vibhinnàbhyàü >#[105#<.>#23] dravyaparyàyàbhyàm #<abhinnasyà>#[105#<.>#23]vyatiriktasya [45b] *<1>*vibhedas tadàtmavadbhedàt | ayaü càbhipràyo drvyaparyà[ya]yoþ kalpitàbhinnasvabhàvayos tàdàtmyopagame tasya và tayor anuprave÷a eùitavyas tayor và tatreti | tatra yadi kalpitasya svabhàvasya dravyaparyàyayor anuprave÷as tadà tàv eva svaråpeõa vyavatiùñheyàtàü na tv asàv iti so 'sankathaü tatsambandhã syàt | nanu ca nàsau svabhàvas tayor upalãyamànas tadabhedà*<2>*nubhàvã kiü tarhi teùàm abhedasiddhyartham abhinnasvabhàvo 'nyo 'bhyupagamyate ity abhipràyasya parasya vacanam à÷aükamàna àha #<teùàm># i[105#<.>#24]ti | atràpi doùàntaram upekùyaivànavasthàü dar÷ayann àha #<tathe>#[105#<.>#26]ti | atha dravyaparyàyayos tasminn abhinne svabhàve 'nuprave÷as tatràha #<aikàntikas tv># i[105#<.>#29]tyàdi iti |

    {p. 348} nanu na tayos tadàbhi(dàbhi)nnasvabhàvayogàd abhedo yenaiva*<3>*m ucyate | kintu svata evàbheda ity àha #<abhedasye>#[106#<.>#1]ti | #<abhedasya># dravyaparyàyayoþ svarasasiddhasyaikàtmyasya #<aparityàge >#[106#<.>#1]ïgãkàre | #<tasya># bhedasya #<avitathàbhàve >#[106#<.>#2] satyatve | #<abhede >#[106#<.>#2]#< >#pratipàdye mçùàrthatvàt(rthatà) tatpratipàdakasya vacanasyety arthàt |

    kasmàt punar bhedàbhedàv ekàtmakau na syàtàm ity àha #<anyonye>#[106#<.>#3]ti | #<anyonyà>#*<4>*#<bhàvaråpàõàm># a[106#<.>#3]nyonyavyavacchedena vyavasthitàtmanàm | #<ekasya bhàvo >#[106#<.>#4] vidhir #<apara>#sy#<àbhàvà># niùedho yas tad#<dhetuko yataþ >#[106#<.>#4] bhedàbhedàbhyàü #<dviråpatà># nàsti | yadi viruddhadharmàdhyàso bhedavyavasthàïgaþ (ïgaü) syàn naikatra bhedàbhedau bhavetàm | sa eva tu na bhedavyavasthànimittam ity à÷aükyàha #<anyonyàbhàvaråpà÷ ce>#[106#<.>#4]ti |

    #<virodho >#[106#<.>#8] *<5>*viruddhadharmàdhyàso 'bhipretaþ | #<bheda>#÷abdena bhedavyavasthà vivakùità | #<lakùaõa>#[106#<.>#8]÷abdena ca nimittam | tenàyam artho yadi viruddhadharmàdhyàso bhedavyavasthàïgaü neùyate, tadaivaü na syàt | evaü ca kathaü syàt evaü ca kasmàn neùtavyam iti |

    tadråpàþ santopi #<na bhedino >#[106#<.>#5]#< >#bhinnàþ syur virodhasya bhedavyavasthàïgatvàt | anyena prakàreõa #<tadvinà÷e >#[106#<.>#6] paryàyavinà÷e | dravyaü kathaü vinà÷i syàt | dravyaü hi paryàyaråpeõa na÷yati, na tu dravyeråpeõetyahrikair iùyate | tadråpeõàpi vinà÷aþ kasmàd iùyate | sarvathaiva tasya vinà÷aþ kinneùyata ity arthaþ |

    kathaü nàma dravyam eùtavyam ity àkàükùàyàü ùikùayann àha #<kåñe>#[106#<.>#7]ti | #<nityatà># [106#<.>#7] sthiratà | "nedhru(rdhru)va" ity a*<7>*nena nisastyayo vidhànàt | apracyutànutpannapårvàpararåpasyàvasthànaü #<kåñasthanityatà>#, #<bhedeùu >#[106#<.>#7] paryàyeùu | pariõàmanityatà dravyeùu kasmàd iùteti sàmarthyàd àveditam |

    astu tarhãùtà kåñasthanityatety à÷aükyàha #<tad iùñàv># i[106#<.>#9]ti | tasyàþ kåñasthanityatàyà iùñau | atra doùàntaram upekùyaiva etad àha #<kinne>#[106#<.>#9]ti | yathottarottarasarvaparyà*<8>*yànugàmisuvarõatvàdy ekaü sàmànyam iùyate tattadbhinnade÷àdisarvavyaktyanuyàyisuvarõatvagotvàdy ekaü #<kiü >#[106#<.>#10] kasmàn neùyate | icchàmas tarhãdam apãty àha #<jananye>#[106#<.>#10]ti | jananã màtà | prathamamaóhà patnã jàyà | nanu yadi strãtvasàmànyam abhipretyedam ucyate tadàbhyupagama evottaram iti koyam anupayà(nuyo)gaþ ? bhàryàtva¤ copàdhiråpa na [46a] *<1>*sàmànyam | anyathà saüketàvedinopi gàva iva tà api bhàryà ma[a]bhimatà vyaktyastenaråpeõa sàmànyabhàsàü {p. 349} dhiyamàdadhãran | na caitad asti, tasmàd ayuktam etad iti | ÷obhanam uktaü bhavatà kevalam evaü vaditur abhipràyo na samyagj¤àyi | ayaü khalv asyàbhipràyo yenopàdhyavacchinnena kenacid råpeõa tatstrãtvaü tasyàü jàyàyàü vartamàna*<2>*m enàü tathopabhogàïgaü nopapàdayati vinaiva tàvad àtmanà jananyàm api tena vartitavyamanyaråpàbhàvàt | sati caivaü tasyà api tathàtvam àpadyeta; evam atràpekùayàpy ucyamànajàyàyà api tathàtvam anivàryam | yady evaü ÷àbaleyabàhuleyàdãnàm apy ekagotvàdiyogàd ekatvaü kiü nàpàdyata iti? priyaü priyeõàcaritam iti | udàharaõa*<3>*diïmàtraü tåktam etad upahàsàpade÷eneti sarvam avadàtam |

    evam uktayà nityà bhedàbhedàv ekàdhikaraõau na yuktàv iti pratipàdyàdhunà bhavetàü tau tathà, tathàpy uktadoùàn na muktir iti pratipàdayann àha #<bhedàbhedoktadoùà÷ ce>#[106#<.>#11]ti | dravyaparyàyayor bhede hy ekàntena vibhinne te syàtàm | na tv ekaü dviråpam, tathà*<4>* suvarõakuõóalàdiparyàyayor aparasparàtmatayà kuõóalàdisuvarõavi÷eùàbhyàü tayor apratibhàsanaprasaïgàdayo doùàþ | abhedapakùe caikasyàne[ka]kàryakartçtvam uktam avyàhatam àpadyeta | dravyaparyàyaråpatvenàbhyupetaü dvairåpyaü hãyetetyàdayo doùàþ | sati caivaü viphalo 'yam ekasya bhedàbhyupaga*<5>*ma iti càrthàd dar÷itam | #<tayo>#[106#<.>#11]r bhedàbhedayor #<iùtau># [106#<.>#11]#< kathaü và na># bhavanti | pratyekaü bhàvàn na samudàye bhavantãty àha -- #<pratyekam iti te >#[106#<.>#12] doùàþ |

    nanu ca dçùñam idaü yata ekaikabhàvino doùàþ samudàyàvasthàyàü na bhavantãty abhipràyavàn paraþ pràha #<guóa÷ceti >#[106#<.>#13] | kevalo guóaþ ùleùmaõor hetur #<nàgaraü># ÷uõñhã *<6>*kevalaü #<pittasya kàraõam >#[106#<.>#13] | militayos tv anayos tau doùau kasmàn na bhavata iti prakaraõàd draùñavyamadhyàhàro và kartavyaþ | atra samàdhim àha #<tanmålam># i[105#<.>#14]ti | parasparopasarpaõà÷rayàt pratyayàt tadupàdànasahakàriõo #<'nyad eva >#[106#<.>#14] tat -- kàryakàriõaþ kevalàd guóàt | kevalàc ca nàgaràd bhinnam eva vi÷iùtà*<7>*rthakriyàkàri dravyàntaram #<idaü guóanàgarà>#[106#<.>#14]khyam utpannam | na tu sa eva guóo nàgara¤ ca dve ime dravye | #<tanmålaü >#[106#<.>#14] tadguóanàgarakàraõam | anenaitad àha -- vi÷iùña÷leùmaharaõàdyarthakriyàkàridravyàntaram idam udapàdi tena pratyekabhàvã mama doùo na bhavati | bhavatas tu militàv api bhedàbhedau dravyaparyàyalakùaõau tàv eveti kathan no(katham u?)bhayabhà*<8>*vino doùà na bhaveyur iti |

    athàstu dravyàntaram idaü tathàpi madhuratvàt kañukatvàc ca kathaü kaphapittakçn na bhavatãti pàr÷vasthasya codyam pratikùipann àha #<madhuram># i[106#<.>#15]ti | #<sarvaü madhuraü >#[106#<.>#15]#< kaphahetur># na saübhàvyate | #<syàd >#i[106#<.>#15]ti saübhàvanapadam etat, ÷akyàrtham và | kena punar nidar÷anena sarvaü madhuram eva(vaü) saübhàvayitum ayuktam ity ata àha #<yathe>#[106#<.>#15]ti | {p. 350} kaphanà[46b] *<1>*÷akatvàd eva madhura(na) ity abhipràyaþ | anena madhuratvàd ity ayaü hetuþ sàdhàraõànaikàntiko dar÷itaþ | #<tãkùõaü >#[106#<.>#16] kañukam và #<sarvam># iti #<neti syàd># iti cànuvartanãyam | pårvavannidar÷anaü vyàkhyeyam | #<màgaghikà >#[106#<.>#16] pippalã ÷ãtavãryàhitye(te)ty à÷ayaþ | anenàpi kañukatvàd ity asya sàdharaõànaikàntikatvaü dar÷ayato 'yam abhipràyaþ | guóanàgaràkhyasya dravyàntarasyà*<2>*syànyad evetthaü madhura(na) iva màdhuryaü kañukatvam api pippalyà ivànyad eva tena militàvasthàyàü na doùadvayasambhava iti |

    yadi ca pratyekabhàvinàü doùàõàü militàvasthàyàü guóanàgaràder abhàvopadar÷anenaitat pratiùidhyate, tadà pratyekabhàvinàü doùàõàü samudàyàvasthàyàm api bhàvadar÷anàt kim asmad abhimataü cànupa(nàbhyupa)padyata iti *<3>*dar÷ayituü #<pratyekam># i[106#<.>#17]tyàdinopakramate | yadi và samudàyàvasthàyàü teùàü doùàõàm asadbhàve sàdhye pratyekabhàvitvàd ity asya hetoþ sàdhàraõànaikantikatvaü dar÷ayitum àha -- #<pratyekam># i[106#<.>#17]ti | #<yat># pratyetyekaü yasya kàryasya #<nidànaü >#[106#<.>#17] nimittaü svatas tad yadi svahetubalàn #<mibhrama>#[106#<.>#17]nyasahitam evàdhikaraõam utpadyate tadà kiü *<4>*tatkàryakàri tatra #<dçùñam? >#[106#<.>#18] kùepe kimaþ prayogàd dçùñam evety arthaþ | sneho hi kaphahetur åùõatvaü ca pittakçddçùñaü sahitàvasthàyàm api te tatkàryakàriõã dçùñe yathà amåmàùaïgate, ata eva #<yathà màùa >#[106#<.>#18] ity udàharati | màùo hi snigdhatvàd åùõavãryatvàc cobhayàtmaka ubhayam eva kàryaü kaphapittalakùaõaü karotãti |

    nanu madhurarasàd api madhuraþ(naþ) ÷leùmà kasmàn na jàyate kañukàyà api pippalyàþ kuto na pittaü yenàsmad uktaü bhavatà vyabhicàryate | tathàpy abhàve và guóànnàgaràc ca tau doùau mà bhåtàm iti parasya matam à÷aükya dçùñasyopapattiprakàraü dar÷ayitum àha #<÷aktyapekùa¤ ce>#[106#<.>#19]ti | yasmàt tena kàryeõotpattavyam, tasya svopàdàna÷akti*<6>*m apekùata iti #<÷aktyapekùam >#[106#<.>#19] | kiü tat#<kàryaü># màdhuryàdi guõamàtraü nibandhanaü na bhavatãti pra÷ne 'bhyupagama evottaraü kurvann àha -- #<guõeti >#[106#<.>#19] | àcàravi÷eùànavacchinnaþ kevalo màdhuryàdiguõo guõamàtraü tad #<anibandhanam >#[106#<.>#19] akàraõaü yasya tat tathoktam | ÷aktyapekùatvepi kàryasya tasyàþ sarvatra bhàvàt tadavastho [doùa] *<7>*ity àha #<sarvatreti >#[106#<.>#20] | #<tàsàü >#[106#<.>#20] ÷aktãnàü ki¤cid eva kàryaü #<kasyacid eva># janyatayà sambandhã bhavati | ayam artho madhuratvàvi÷eùepi ki¤cid eva svahetusamudbhåtaråpavi÷eùaü yat tathàkàryakàri na tat sarvam | taddhetos tajjananaþ svabhàvaþ kutastya iti cet, svahetos tasyàpi tathety aparyanuyojya e(-jyame)vaitat | etad uktaü bhavati -- ekantena vibha(bhi)nnatvàdi*<8>*doùo hi bhedamàtre prasajyamàno na bhedasya ÷aktivi÷eam apekùate | na ca bhedasya {p. 351} vi÷eùa eva saübhavati militàvasthàyàm api tàdråpyàd eva | evam abhedadoùopi draùñavyaþ | tasmàd guõamàtranibandhanaü yatkàryaü tad yathà sati tasmin bhavati | tathà bhedàbhedamàtre saübhavino doùà ye te tadbhàve kathaü na syur iti |

    bhedàbhedàbhyàm utpatti[47a]*< 1>*dharmatvam amãùàü doùàõàm abhyupetya sarvam idam uktam adhunà tu tàdàtmyàd eva teùàm anivàryatvam àyàtam iti pratipàdayituü guóanàgaràdau pareõa dçùñàntãkçte janyadoùàõàm anyathaivànupapattim abhyupagacchann àha #<virodhã>#[106#<.>#24]ti | #<virodhino># nàgaràdeþ | #<sannidhis># tasmàd #<virodhi÷unyàd guóàder janma yasya># doùasya sa #<tajjanmà na bhaved># a[106#<.>#23]pi | #<tadàtmà >#[106#<.>#24] bhedàbhedàtmà | #<tu># doùaþ, sa tu #<tasminnàtma>#bhåte bhede #<abhede># #<cà>#niùtopi na #<nivartate >#[106#<.>#24] | atatsvabhàvatvaprasaïgàd iti bhàvaþ | idam atràrthasatattvaü bhidyamànaü hi råpaü bhedo viparyayeõa càbhedaþ | vibhinne ca te syàtàm ityàdinà ca vastutas tadàtmaka eva doùo dar÷itaþ | anekakàryakàritvam api abhinnaråpàtmakam eva vastutaþ | anya*<3>*d api dåùaõaü vastuto bhedàbhedàtmakam eva | vyàvçttikçtas tu bhedo yadi bhaved bhavatu na tàvatà prakçtakùatir iti |

    tanmate 'vasthàntaràvayavinaþ sattvam upetyaitad uktam idànã tu sa eva nàstãti dar÷ayitum àha #<bhàgà eva ce>#[106#<.>#25]ti | #<bhàgà eva># bhàgatvenàbhimatà eva | paramàrthatas tu paramàõava evety arthaþ | tena tena prakàreõàdhisti*<4>*ryagårddhvàvasthànalakùaõena tattadarthakriyàkàritvalakùaõena ca #<saüniviùtà >#[106#<.>#25] vyavasthitàþ | #<tadvàn >#[106#<.>#23] bhàgavàn | #<nirvibhàgaþ># svato niraü÷aþ | anena dç÷yànupalaübho {dar÷itaþ | tadabhàvàc ca kena saha teùàü bhedàbhedacintà syàd iti càbhipretam |

    nanv asaty ekasminn avayavini dhàraõàkarùane katham upapadyeyàtàm ity àha -- #<anyo 'nye>#[106#<.>#27]ti | #<te>#*<5>* [106#<.>#27] bhàgàþ | eka sàmagryadhãnatvàd anyonyakàraõàdhãnàpekùàþ santas tathàvasthitavapuùo yenaikasyàkarùane dhàrane vànyeùàm api te bhavata iti | na kevalaü dçùñahetubalàt teùàü tathàsthitir api tv adçùñava÷àd apãti dar÷ayann àha -- #<karmaõàü ce>#[106#<.>#28]ti | lokasyàsàdhàraõacetanàtmakarmaõàm api #<sàmarthyàt te 'vinirbhàgavarti>#*<6>*#<naþ >#[106#<.>#28] parasparaü vibhàgena na vartante |

    nanu càkàraõasya karmaõaþ sàmarthyopavarõanam ayuktam ity à÷aükyàha #<sannive÷ane>#[106#<.>#29]ti | #<hi>#[106#<.>#21]r yasmàd arthe |

    "karmajaü lokavaicitryam" [Abhidh. 4.1] |

{p. 352} iti vacanàt #<karmabhir janità >#[106#<.>#30] ity àha | teùàm eva pràõinàü sàdhàraõair asàdhàrarõavau karmabhiþ | #<tebhyaþ >#[106#<.>#30] karmasya eva tadàdhipatyàd eveti yàvat | #<avi>#*<7>*#<bhàgino >#[106#<.>#30] vibhàgena na vartante |

    athàsaty ekasminn avayavini ekoyaü ghaña ityàdi vyapade÷aþ kathaü syàd ity à÷aükyàha -- #<te ce>#[106#<.>#31]ti | #<te># bhàgàþ #<kathaücid># ekakàryakàritvàdinà prakàreõa | nanu caiko ghaña ityàdi ÷abdajanmani ÷abdànuviddhe j¤àne tàvatki¤cid ekatvena pratyavabhàsate tad eva ca svalakùaõaü svalakùaõatvenàdhyavasàyàt ta katham abhe*<8>*dino 'rthasyàpalàpaþ kriyata ity àha #<na ce>#[106#<.>#32]ti | svalakùaõàlambanaü j¤ànaü #<svalakùaõaj¤ànaü >#[106#<.>#32] tasmin #<na># | ayam abhipràyo yadi ÷abdagocaro 'rthaþ svalakùaõaü syàt tadendriyaprabhavepi pratyaye tathaiva pratibhàseta | na caitad asti sajàtãyavijàtãyavyàvçttapratibhàsàt | na caikam eva råpam upàyabhede 'pi bhinnàkàràvabhàsi yuktam | tad uktam

    "ekasyai[47b]*< 1>*va kuto råpaü bhinnàkàràvabhàsi tat" [Pramànàvà.2.235]

evaü tarhi ÷abdapratyayagocara eva ki¤cid ekaü tàvad àstàm | tato na sarvathaikasyàbhàvaþ sidhyatãty àha #<aspaùte>#[107#<.>#1]ti | #<ta eva >#[107#<.>#1] bhàgà evaü | vijàtãyavyàvçttyà kevalayà pratãyamànà#<spaùñaråpàþ >#[107#<.>#1] | ayam arthas tatràpi j¤àne ta eva bhàgà a[vi]vecitabhedàþ pratãyante na tu tadatiriktaü ki¤cid ekam api | adhyavasàyànu*<2>*rodhena ca ta evety uktaü draùñavyam | yatau bhàgàtiriktaü nirbhàgadç÷yam anupalabhyamànam asadvyavahàragocaraþ #<tata>#[107#<.>#2]s tasmàt |[129]teùàü bhàgànàü paryàya÷abdàbhilàpyànàm |


__________NOTES__________

[129] eùàü S
___________________________



    punar api nirbhàgamaïgãkçtya siühàvalokitanyàyena dåùaõàntaram àha |

    #<ni>#[130]#<rbhàgasya ce>#[106#<.>#3]ti | bhinno deùo yasya sa càsàv aü÷a÷ ceti padasaüskàraü kçtvà pa÷càd #<aneka>#÷abdena saha *<3>*karmadhàrayaþ kàryaþ | tad#<yogità >#[107#<.>#3] tadvyàpità | ayam à÷ayo yadi tat sàü÷aü syàt, tadekenàü÷enaikaü bhinnade÷am aü÷aü vyàpyàpareõàparaü vyàpnuyàt | na tu niraü÷aü sat tathà kartum utsahata iti | nanu pratãyate tàvad ekasyànekabhinnade÷àü÷ayogità tatra kiü katham etad iti vimçùñena | tathà coktama


__________NOTES__________

[130] nirvibhàgasya S
___________________________



    [131]"tat tathaivàbhyupaitavyam yad yathaiva pratãyata |"


__________NOTES__________

[131] tulanàølokavà. anu. 186 |
___________________________



ity abhipràyavataþ parasya vacanam à÷aïkamàna àha #<pratãte÷ cedi>#[107#<.>#4]ti yady apy atroktam eva dåùaõaü na nirvikalpe nàpi vikalpe j¤àne tadekamanubhàsata ityadi | {p. 353} tathàpi tadupekùyaiva dåùaõàntaram àha[132]#<dhvaüse>#[107#<.>#4]ti |


__________NOTES__________

[132] kùaõadhvaüsànu-S |
___________________________



#<ye paryàyàþ sthemànaü >#[107#<.>#5] sthairyaü #<dadhataþ pratãyante >#[107#<.>#5] yat tadornityam abhisaübandhàtte *<5>*#<kùaõadhvaüsànubhàvinaþ kutaþ># kasmàn #<matà >#[107#<.>#5] iti yojyam | anenaitad àha pratãti÷araõà÷ ced bhavantas tadà katham anyathà pratãyamànà anyathà anugamyanta iti | punaþ parasya vacanam à÷aükamàna àha -- #<anyata >#[107#<.>#6] iti | #<anyato bàdhakàt># pramàõàt tanmatà ity abhisambandhavyam | #<iha># prakçte #<tad># bàdhakaü pamàõaü #<samaü >#[107#<.>#6] tulya*<6>*m atràpi taddhita ity arthaþ |

    uktepi dç÷yànupalambhàdau bàdhake 'nyad api bàdhakaü dar÷yann àha -- #<aikàntikàv># i[107#<.>#7]ti | #<ananyatvàd># ekàtmakatvàt | #<tayor># anyonyànuprave÷amukhena bheda evàbheda eva veti niyamavantàv #<aikàntikàu># syàtàm | #<dhruvaü >#[107#<.>#7] ni÷citam | athaikàtmyetpi paryàyà eva bhidyante na dharmã dharme (?) ca na bhidya*<7>*te na tu paryàyà ity à÷aükyàha -- #<anyonyaü ve>#[107#<.>#8]ti | viruddhadharmàdhyàsasya ekatvabàdhakasya bhàvàd #<bheda># eva #<niyato >#[107#<.>#8]va÷yaübhàvãty abhipràyaþ |

    ananyatvepi nàyaü doùo bhinnaråpasyàpi bhàvàd iti parasya vacanam à÷aükamàna àha #<tayor apã>#[107#<.>#9]ti | #<api>#÷abdo bhinnakamo #<bheda># ity asmàt paro draùñavyaþ | na kevalam abheda iti càrthaþ | atrà*<8>*py àha #<yenàtmane>#[107#<.>#10]ti | #<api>#÷abdadar÷itam abhedam api dåùayann àha #<dravye>#[107#<.>#12]ti |

    #<svabhàva >#[107#<.>#13] ity abhinnasvabhàva ity abhipretam | #<yannimittà >#[107#<.>#13] yadabhinnaråpanimittà | kathaü nàstãty àha #<tata >#[107#<.>#14] iti | #<tata># ekasmàt svabhàvàt, #<abhede># svabhàvànuprave÷e #<tayoþ svàtmahàniþ >#[107#<.>#14] dravyaråpatà paryàyaråpatà ca hãyeta, tadàtmavad iti bhàvaþ |

    #<ta>#[48a]*< 1>*#<syà>#[107#<.>#15]bhinnasya svabhàvasya #<tàbhyàü >#[107#<.>#15] dravyaparyàyàbhyàm | #<ta >#[107#<.>#15] ity anenoktaü bahutvam evàha #<dharmã>#[107#<.>#16]tyàdi |

    #<tebhyo >#[107#<.>#17] drayaparyàyatadanyasvabhàvebhyo 'nyo 'bhinnaþ svabhàvas #<teùàm># eva trayàõàm #<abhedasiddhyarthaü kalpyate># yadi tatràpi sa eva doùa iti punaþ svabhàvàntarakalpane ca #<pårva >#[107#<.>#18] iva #<prasaïgo># 'navasthàprasaïgah syàt |

    atraiva doùàntaraü samuccinvann àha *<2>*#<dharmãtvam># i[107#<.>#19]ti | kuta evaü syàd ity àha #<tattantratvàd># i[107#<.>#19]ti | tasmin pàratantryaü tasmàt | kayos tattantratvam ity apekùàyàm {p. 354} àha -- tad #<anyayor># i[107#<.>#19]ti | tasmàd ekasvabhàvàd anyayor dravyaparyàyayor bhedasyàbhedasya ca tanmålatvàt tattantratvaü pratyeyam | astu tarhi tasya tathàtvam anekàtmakatvaü ca vastunaþ | na ca dçùñasyànavasthayà apalàpaþ ka*<3>*rtuü ÷akya ity àha -- #<na caivam># i[107#<.>#20]ti | #<co># yasmàn naivaü pramàõena gamyate | prakaraõam upasaüharann àha #<tene>#[107#<.>#20]ti | #<tenà>#[na]ntaroktena kàraõakalàpena #<ayam>#anekàntavàdo #<jàlmakalpita># utpathaprasthitakalpitaþ |

    #<iti>#[107#<.>#21]r hetau | #<bahubhàùitayà alaü >#[107#<.>#21]#< na># ki¤cit | etàvataiva sarvasya samàhitatvàd iti bhàvaþ |

    ava÷yamo bhà*<4>*va àva÷yakam ity asya bhàvapratyayàntatvàd apçkkaraõasyàva÷yakam iti pràpte yoyam #<àva÷yakam apçthakkaraõam># i[108#<.>#1]ti prayoge sàmànàdhikaraõyena nirde÷aþ saþ katham iti tu na jàne mahànta eva praùñavyàþ | #<saüyogavibhàgeùu >#[108#<.>#11] kartavyeùu #<anapekùo >#[108#<.>#11] na #<kàraõam># iti råpàdivargàbhipràyeõànapekùa*<5>*sya tat kàraõamàtraü vivakùitam | na tu vi÷eùapratiùedhàt sàpekùasya kàraõatvam | aguõatvena ca dravyakarmaõor vyavacchedaþ | sàmànyavattvena ca sàmànyavi÷eùasamavàyànàm | saüyogavibhàgàpekùayà tv anapekùo na kàraõaü kintu sàpekùa eva kàraõam iti vivakùitam | sàpekùatvaü na caramabhàvyape*<6>*kùayà draùñavyam | na tu kasyacid anyànapekùasyaiva kàraõatvam asti yenànapekùo 'kàraõam ity ucyamànaü ÷obheta | tadàtvaguõatvena dravyasya vyavacchedo draùñavyaþ | tad yathà tantuturãsaüyogalakùaõo guõaþ pañaturãsaüyoge kartavye pañaü pa÷càdbhàvinam apekùate | yathà ca vaü÷àdau pàñanàkhyà*<7>*vayavakarmajo 'vayavàntaràd vibhàgaþ pa÷càdbhàvinaü dravyavinà÷am apekùya sakriyasyàvayavasyàkà÷àdide÷àd vibhàgam àrabhate, yathà càsau na kriyàjo vibhàgaþ kintu vibhàgaja eveti vibhàgajaü vibhàgam abhyupagacchadbhirvai÷eùikair iùyate tathà nehàprakçtatvàd ucyate | #<guõavad># ity atr#<àdi>#[108#<.>#15]grahaõàt samavàyikàraõatvasya saügrahaþ |

    #<co>#*<8>*#<dya>#[108#<.>#28]÷abdena prakaraõàdbauddhakçtaücodyaü draùñavyam | tasya #<parihàra >#[108#<.>#28] iti vigrahaþ |

    asmàkam ayam #<àsmàkãnaþ >#[109#<.>#16] | "[133]yuùmad asmadbhyàm anyatarasyàm kha¤" ity anena kha¤a kartavyaþ | #<pràgva>#[109#<.>#6] pràguktasaüskàrapakùa iva | #<nirbandhagrahaõena >#[109#<.>#21]#< cety àcaùña >#[109#<.>#25] iti sambandhaþ |


__________NOTES__________

[133] pàõinãyaü såtraü (4.3.1) tu bhinnam |
___________________________



    #<sahakaraõa÷ãlà >#[110#<.>#6] ekakaraõa÷ãlàþ |

    #<pratyayàntaraü >#[111#<.>#2] vàsanàprabodhakaü rasàdika¤ ca [48b] *<1>*yathàyogyaü vàcyam, #<tatsàpekùà >#[111#<.>#2], #<tataþ >#[111#<.>#3]#< sàma>#gryàs tathàbhåtàyà | #<itarasye>#[111#<.>#3]ti {p. 355} nirvikalpakasya rasàdyàlambanasya | #<tadupàdeyatvena >#[111#<.>#3] vij¤ànalakùaõopàdànopàdeyatvena | nanu ca manaskàràdisamudàyajanyam idam ekam upadar÷itam etatsàmagrãmadhyapraviùñaikajanyaü tu kiü na dar÷itam ity àha #<tadanyad># i[111#<.>#13]ti | #<ekajanyam># iti tatsàmagryantaþpatitakàraõànapekùaikajanyam i*<2>*ty avaseyam, na tv ekajanyaü nàma ki¤cit saübhavati | tatra cakùuràdinirapekùamanaskàrajanyo manoràjyàdivikalpaþ, viùayàdinirapekùacakùurmanaskàràtmakadvayajanyaü dvicandràdivij¤ànam, samanantarapratyayàd vij¤ànàc cakùurvij¤ànasyopalambhàmahe(?)tyàdyabhidhànàd evaitad åhituü ÷akyam ity ahipràyeõa ca #<sva>#[134]#<yam åhyam># i[111#<.>#13]ty àha | nanu kiü bhàgato vi÷eùavçttir yena*<3>* bahuvacanena nirde÷a ity àha[135]#<tajjanyàpekùayà># #<ce>#[111#<.>#17]ti | #<sàmagryantarasya svabhàvabhedavato bhàvàd># #<bhinnakàryaprasåtiþ># |

__________NOTES__________

[134] svayam abhyåhyam S
[135] atajjanyàpekùayà S 
___________________________



    kutaþ svabhàvabhedavattvaü tasyety apekùàyàü yojyam #<kàryàntare>#[112#<.>#1]tyàdi | pçthivyàdãny upàdàya vartanta ity upàdàya #<råpaü >#[112#<.>#5] parasparàdi mayåravyaüsakàditvàt samàsaþ | àgamàpekùayà vaktum udyatena ca*<4>* pareõàgamabhàùaivànådità | svabhàvasthitaü tenà÷rayaþ(sthiter à÷rayaþ) #<svabhàvasthityà÷rayaþ >#[112#<.>#18] | ava÷yaü hi pratibandhakena ki¤citkareõa bhàvyam | ki¤cit÷abdavàcyenàrthàntareõety abhipràyeõàha #<svabhàvàntarotpàdane yàvad># i[112#<.>#19]ti |

    nanåpakàraka àdhàro na tu janakas tat katham evam ucyata ity àha #<nahã>#[112#<.>#27]ti | #<bhåtànàü >#[113#<.>#2] pçthivyàdã*<5>*nàm | #<ucyata iti >#[113#<.>#2]vaibhàùikamate kathyata iti draùñavyam | na tusautràntikanaye bhåtabhautikavibhàgosti |

    #<kàlakùepeõa >#[113#<.>#9] kàlavilaübane | #<tatsahabhàvine>#[113#<.>#14]ty anugràhyasahacàriõety avaseyam | #<anantaraü >#[113#<.>#14]#< tadutpàdanàt># | #<tasya># vi÷eùasy#<otpàdanàt># | #<tasya >#[113#<.>#15] kriyamàõavi÷eùasya | kathaü tatràki¤citkaratvaü tasya sa*<6>*hakàriõo j¤àpitaü bhavatãty àha -- #<÷aktipratibandhakàpanayanene>#[113#<.>#19]ti |

    yasmàd arthe 'yaü nipàtaþ "#<na vai>#"[nai]veti vyàcakùàõo #<vai>#[113#<.>#25]÷abdam avadhàraõe dar÷ayati | #<saübhàvanàyàü >#[114#<.>#2] nyàyabalàyàtàyàm ity avaseyam | ata eva vyanakti #<nyàye>#[114#<.>#3]ti |

    {p. 356} anena sahakàrãty atraikàrthaþ saha÷abdovàrtikakàreõa dar÷itaþ | kathaü tarhi #<saha yugapat kurvanta >#[114#<.>#12] ity ayaü vyàcaùñeti cet, uktam atra pårvam iti na punar ucyate | #<evaüvidha >#[114#<.>#13] ity ekàrthakàrã | vahnyàdisahakàrã÷ãtakùaõàdilakùaõe kàryàbhisandhinà#<pacãyamàna>#[114#<.>#17]grahaõam |

    #<yàvate>#[115#<.>#8]ti tçtãyàntapratiråpako 'yaü nipàto yasmàd ity asminn arthe, kiütv etasminn arthe và anuvartate | #<sahità># anyena yuktàþ #<kùaõamàtravi>#*<8>*#<lambinaþ >#[115#<.>#9] kùaõamàtrasthàyinaþ | tadavasthàyà #<pràk># pårvaü #<pa÷càd># uttarakàlaü[136]#<pçthak># tadvikalàvasthàyàü #<bhàvaþ >#[115#<.>#10] sadbhàvaþ |


__________NOTES__________

[136] pçthaktva S
___________________________



    nanu yadi svahetoþ samarthasyotpattis tarhi katham anantaram uktam -- "te samarthàþ svabhàvataþ [115#<.>#6]" ity ata àha #<paramate>#[115#<.>#16]ti | bhavatyasmàt kàryam iti bhàvo hetus #<tasmàd># iti | tad api tvayà kasmàn na vyàkhyàtam iti cet | na, sa[49a]*<1>*marthaþ kuta utpanna ity asya vyàghàtaprasaügàt | #<sahakàribhyaþ sàmarthyam>#[137]#<icchantã>#[115#<.>#17]ti camãmàüsakamatà÷rayaõenàha na tunaiyàyikàevam icchanti yena tanmatopagraheõàpy etat saügaccheta, sahakàrisàkalyasyaiva taiþ sàmarthyaråpatveneùñeþ | tathà càha --jalpamahodaghiþ"sahakàrisàkalyaü tadvataþ sàmarthyaü vaikalyaü tv asàmarthyam" iti |


__________NOTES__________

[137] micchati S
___________________________



    #<samarthaü >#[115#<.>#25] vivakùitakàryaka*<2>*raõe ÷aktam | #<àva÷yakaü>#[138]#<jananam># i[116#<.>#11]ty asya ÷abdasya tu siddhiþ[139]pårvaü na jàne |


__________NOTES__________

[138] ava÷yaüjanakatvam S
[139] draùñavyam -- pç. 354 paü. 8 -- "ava÷yamo bhàvaþ ityàdinà na jàne ityantena kçtà", etadarthakaþ pàñhastruñitotra bhàti |
___________________________



    #<ku÷åla¤ ca tadapanetçpuruùaprayatna÷ ca kùetranayanaü ca prakiraõaü >#[116#<.>#14] ca prakaraõàt kùetre prakiraõaü ceti dvandvaü kçtvà pa÷càd àdi÷abde[na] bahuvrãhiþ kàryaþ | prakiraõam ity ayam auõàdikaþ ÷abdo na tu kiratirlyuóanto draùñavyas tadà guõasyàpratiùedhena prakaraõam iti pràpter asàdhu*<3>*tvaprasaügàt |

    #<sametya >#[116#<.>#19] yogyade÷e sthitvà #<sambhåya >#àdyena saha militvà #<pratyayaiþ># sahakàryupàdànaråpaiþ |

    nanu ca "ata eva tayor avasthayor" ityàdinà pratyabhij¤àyàþ pràmàõyam apoditam eva tat kathaü na punar ukte(ktam i)ty àha -- #<pårva¤ ce>#[117#<.>#9]ti | #<etad api >#[117#<.>#11] {p. 357} sàråpyaviùayapratyabhij¤àpràmàõyaniràkaraõam iti | #<uktam eva># sàmarthyàd dar÷ita*<4>*m eva | tarhi kim arthaü punar uktam ity àha -- #<vipa¤canàrthaü tv >#i[117#<.>#12]ti #<tuþ># pårvasmàd asya kathanasya vi÷eùaü dar÷ayati |

    #<àdhyàtmikeùu >#[117#<.>#15] àntareùu | pa÷càd bàhyepi dar÷ayitavyatvàt krame #<tàvac># ÷abdam àha | #<÷akyaparicchedaü >#[117#<.>#15] vi÷iùñakàryakàraõatayà paricchettuü ÷akyam |

    [140]#<sàkùàd># avyavadhànena vij¤ànakàryakàriõaþ #<pratyayàd>#dhetoþ | *<5>*tasya janane -- #<vyavadhànàdipratipattau >#vyavadhànàdisvãkàre, kathaü tàdç÷o na bhavatãty àha #<anyàdç÷àd># iti | anyàdç÷àddhi bhavannanyàdç÷asyàpi hetor hetuvyapade÷asaübhavàj jananahetur ity àha | kathaü taddhetur ity àha #<tad># iti #<tatsahakàribhiþ># parasparopasarpaõàdyà÷rayahetusahakàribhir indriyàdibhiþ | *<6>*#<samartha¤># ca tadvij¤ànajanane #<svasvakùaõàntaraü># ceti tathà #<tasyàrambhàt># | anena parasparopasarpaõàdyà÷rayapratyayavi÷eùendriyàdikalàpasya sàkùàd vij¤ànahetor hetutvaü dar÷itam | etac cànantaram eva spaùñayiùyate | idaü càkùepavatãü sàmagrãm abhipretyoktaü draùñavyam | katham anyathàbhàvasyà*<7>*saübhava iti àha #<paraspare>#ti | #<vij¤ànanirmàõasamarthà÷># ca te hetava÷ ca te ca te #<indriyàdaya÷># ca teùàm #<upàdànaiþ># | #<samarthahetvindriyàder jananaü># tasmàt | anantaroktaspaùñãkaraõaü caitad draùñavyam |


__________NOTES__________

[140] S pratir atra truñità |
___________________________



    sukhasaüvarditatvàd iti vyàcakùàõo måle #<sukhaidhita># ity asy#<ànabhiyoga>#nimittasyàpi sàmarthyàt #<krãóana>#[119#<.>#12]÷ãla ity asya hetubhàvena *<8>*vi÷eùaõatvaü dar÷ayati | nanu kçtaü niùpàditam ucyate 'tra ca kimàcàryeõa niùpàditam ity à÷aükàü niràkurvann àha #<kçtam># i[119#<.>#14]ti | na #<punar># e[119#<.>#15]vam àcakùàõena dvir uktàbhàvo dar÷ita iti boddhavyam | asyàrthasyàsakçduktatvàt ekavàraü prativihite punaþ pratividhàpayitari avaj¤àsaübhavenopahàsàüyogàc ca kçtaü kçtam iti nirde÷asya nyà[49b]*<1>*yapràptatvàd atiprasiddhatvàc ceti | nanu kiü kurvantaü kartuü prayuïkte punaþ pårvapakùavàdã yena punaþ pårvapakùavàdã kàrayatãty ucyata ity àha -- #<punar># ityàdi | #<nirloñhitaü >#[119#<.>#17] niråpitaü nirõãtam iti yàvat |

    pårvavan mãmàüsakàbhipràyeõa #<sàmarthyaü sahakàribhyo jàyata >#[119#<.>#25] ity àcaùñe | #<sàmarthyasyo>#[120#<.>#6]#<tpattiþ tadvato 'nutpattiþ >#[120#<.>#7] |

    {p. 358} samprati prakàràntareõàpi pratyabhij¤àyà apràmàõyaü paramabhyupagamayituü bhåmikàü racayann àha -- #<vyàvasthitasyaive>#[120#<.>#12]ti | ayaü càtràbhipràyaþ -- bhavatu yàvad bãjàdàvucchånoccånataràdivi÷eùasya dar÷anàt sàmarthyotpàdàdikalpanà na punar iha tathà adar÷anàd iti | #<vyavasthitasyà>#nyatvamanàpannasya | #<sàmarthyaü >#[120#<.>#13] vij¤ànotpàdàdisàmarthyam |

    #<apratibhàsamàno viveko >#[120#<.>#14] yasya puü*<3>*saþ sa tathà |

    yady api viveko 'sya pratyakùato nàvagamyate tathàpy etasmàt pramàõàt tatsvabhàvasya sàmarthyasyotpattiþ kalpyata iti dar÷ayann àha #<vij¤ànàdã>#[120#<.>#15]ti | #<anutpattiprasaügàt pràgasatsàmarthyaü cakùuràdisannidhàv># utpadyata iti #<ni÷cayaþ># | kramiõàü vij¤ànàdikàryàõàü #<yaugapadyodayaprasaïgàt >#[120#<.>#15] | *<4>*tac ca #<kramavad># iti ni÷cayaþ |
    #<yady evam># i[120#<.>#17]ti siddhàntã | #<avikçtam># e[120#<.>#17]karåpam | #<apårvasàmarthya>#sya yaþ #<pratibhà>#sa àkàras tena #<vivikto># rahito ya #<upalà>#dis tad#<gràhi># | yata evaivaü tata evàvikçtam iti ca draùñavyam | anavaklçptikhyàpanàrtho #<và>#[120#<.>#19]÷abdaþ |

    abhyupagamyatàm evaü kà kùatir ity àha tatheti tadvat | *<5>*#<sàmarthyam># i[120#<.>#25]ty àgantukaü sàmarthyam ity avasàtavyam | dvividhaü hi sàmarthyaü pràtisvikam àgantuka¤ ca | pràtisvikã ca ÷aktir ava÷yaiùitavyà | anyathà ÷ilà÷akalam api kùityàdisànnidhye bãjavadaükuraü kasmàn na niva(rva)rtayatãti paryanuyoge kim uttaraü vàcyam iti hi teùàü matam |

    nanu sàmarthyam ati÷ayalakùaõaü sahakàryàdheyaü tato 'nyad eva tat ka*<6>*thaü "sahakàripratyaya[sànnidhya]lakùaõasye"ty ucyata ity àha #<ata>#[141]#<eve>#[121#<.>#3]ti | pratyàsattilakùaõasya sànnidhasya tebhyaþ sannihitebhyo 'nyasyànapapatteþ | sànnidhya÷abdaparityàgena sahakàripratyayalakùaõasyeti te evetyàdy apy uktaü draùñavyam | ata ev#<àbhyupagamàd># i[121#<.>#3]ti upàgatàbhyupagamàd i*<7>*ti pratyetavyam | evam #<iccha>#[142]#<tà >#[121#<.>#6]#< kùaõi>#[143]#<kataive>#ty abhisaübandhanãyam |


__________NOTES__________

[141] tata eva S
[142] icchato S 
[143] kùaõikatevai-S 
___________________________




    yac chabdesyaitad vyàkhyànaü #<yasmàd># i[121#<.>#21]ti | idaü ÷abdasya caitad iti etad #<dar÷anam >#[121#<.>#21] | anuttarasyaivottarãkaraõàd #<uttarãkçtam># i[121#<.>#24]ty uktam | evaü niyu¤jànamaho mahàsàmarthyam astu kà tavàkùamety à÷aükya yadi nàmety avatàrayituü #<na càtre>#[121#<.>#25]tyàdy àha | na càtra #<me kàcid akùamà >#[121#<.>#25]#< kiütv itãyam># asmàkaü #<cintà cittaü dunotã>#[122#<.>#3]ti samba*<8>*ndhaþ | #<na càtra me >#[121#<.>#25] ity anena ñãkàkàravacanenaikavàkyãkaraõapakùety a(pya)smàkaü iti "asmado dvayo÷ ca" (Pà. 1-2-59) {p. 359} ity anenaikasminn evàrthe bahuvacanena draùtavyam | evam asaübaddhavàdiny apåjya eva #<påjàvacanam >#upasaühàraparaü draùñavyam | #<dainyodbhàvanam># i[122#<.>#1]ty arthàt saübodhyamànasya dainyaprakà÷anam iti | nikçùñasambodhane 'yaü #<hantaþ >#[122#<.>#1] ÷abda iti yàvat | #<tato># 'pra[50a]*< 1>*savadharmakatvàt | #<apeto># 'pagataþ #<saütànaþ >#[122#<.>#2] prasåtiþ paraüparà yasya tathoktam | #<itinà >#[122#<.>#3] cintàråpam upadar÷itam |

    ÷iraþkampe càsya #<satyam idam astã>#[122#<.>#10]ty asya ÷abdasya prayogam àkalayya prayoktur abhipràyaü varõayan #<pçcchatã>#[122#<.>#13]ty àcaùñe | ata eva cedam àha -- kiü tvayàstitvena pçcchyata iti pàr÷vasthaü pra÷nayann àha #<kiü tad># i[122#<.>#13]ti | #<iti># hetor àhàrya iti pra*<2>*karaõàt | #<audàsãnyàpattir ity># atreti ÷abdena #<idam >#àstitvenàbhipretasya #<nyàyyavacana>#[122#<.>#17]syàkàro dar÷itaþ | ata eva nyàyyavacanasyàstitvena dar÷yamànasya råpaü dar÷ayan #<satym idam apy astã>#[122#<.>#16]ti punar àha | yady evam asya nyàyyavacanasya sadbhàvàdanavadyam evàsmanmatam ity à÷aü*<3>*kyàha #<kiütv># i[122#<.>#17]ti | kevalam #<idaü >#[122#<.>#17] vakùamàõaü #<praùñavyo>#si |

    pracyutam ajanakaü råpam utpannaü janakaü råpaü dvandvaikavadbhàvam abhipretya pracyut#<otpannam># ity àha -- apracyuto(tà)nutpannatvenaiva ca #<sthiraikasvabhàva>#[123#<.>#8]tvaü j¤eyam |

    #<tadbhede 'pi >#[123#<.>#19] janakàjanakabhedepi | #<tasya >#[123#<.>#20] bhàvabhedasya | #<aparàpekùasvabhàvabhedalakùaõatvàd># i[123#<.>#20]ti parà*<4>*pekùo yaþ svabhàvabhedo na bhavati svata eva yo bhàvabhedalakùaõatvàd iti | bhavata idaü #<bhàvatkam >#[123#<.>#21] | #<àdhãyate >#[123#<.>#26] adhikriyate niyujyate và | svaråpeõa kartçtve vivakùitasyàpi tàdråpya prasajyetety abhipràyeõàha #<e>#[144]#<ùàm api pararåpeõa kartçtva >#[124#<.>#1] iti | #<pararåpeõa kartçtve># iti para eva kartà syàt | tasya tu tathàtvaü*<5>* harãtakãü pràpya devatà recayantãty anena tulyaü syàd ity abhipretyàha -- #<pararåpeõàpy akàrakatvàd># i[124#<.>#3]ti | #<asyottarasya >#[124#<.>#5] "sahitas tatsvabhàvo na kevala" ity asya | prakçtam upasaüharann àha -- #<tasmàd># i[124#<.>#10]ti | #<katha¤cit># #<ke>#[124#<.>#10]nàpi prakàreõa na #<kàryakriyàyà># #<viràmaþ># | purastàd api tasya svaråpasya bhàvàd iti bhàvaþ |


__________NOTES__________

[144] teùàm api-S
___________________________



    *<6>*syàd etaj janakam asya råpam avasthitaü janaka¤ ca tad ucyate yasmin saty eva kàryam asti na tu yasmin sati kàryaü bhavaty eva, sati bhàvasyàka(kà)raõasàdhàraõõatvàt | kàryam api tadbhà(tadabhà)ve {p. 360} nopapadyeta ity eva tasya kàryaü, tadbhàve tu bhavaty ava÷yam iti ko(kvo)payogo 'sya | tasmàt kathaü tadråpabhàvepi kàryakriyà*<7>* prasaüjanaü jyàya iti |

    atrocyate akùaõikatvenàpracyutànutpannaråpàntare sarvàvasthàsamàne 'pi kàraõaü yadi kàryaü nopajàyate tarhi tatsvatantram àpadyeta | tathà ca na tat tasya kàryaü syàt | tadavàdi vàrtikàlaükàre praj¤àkaraguptena --

        "sarvàvasthàsamàne 'pi kàraõe yady akàryatà ||
        svatantraü kàryam eva syàn na [tat]kàryaü tathà *<8>*sati ||" iti |

    kàraõapàratantrye ca tatkàraõaü tatkàryaü hañhàd eva janayet | tathàpy abhàve na tasya kàryaü syàt | tasmàd a[kàraõàt] kàraõasya vi÷eùaþ kàryasyàva÷yaübhàva evàva÷ya¤ ca vaktavyaþ |

    nanu "tadbhà(tadabhà)ve na bhavati kàryam" ity akàraõàd asya vi÷eùaþ | na hi tasyàkàraõasyàbhàve tatkàryaü na bhavatãti, hanta kuta etad avagamyate tada[50b]*<1>*bhàvaprayukto 'syàbhàva iti | yadi hi tadbhà(tadabhà)vasyàbhàve tadbhàvalakùaõe kàryàbhàvasyàbhàvaþ kàryabhàvalakùaõaþ syàt tadà tadabhàvaprayukto 'syàbhàvaþ siddhyed itarathàkàraõàbhimatàbhàvaprayukto 'pi tadabhàvaþ kiü na kalpyate?[145]tadabhàvepi kàryàbhàvasya bhàvàn na tadabhàvaprayuktatàsyeti cet, samànam idaü kàraõàbhimatepi | tasmàd yathà *<2>*tadavastha eva kàraõe svayam eva kàryaü na bhavati svàtantryàt, tathà tadabhàvo 'pi svayam eva na bhaviùyatãti svàtantryàd eva | ya÷ ca svayam eva na bhavati nàsau niyamyata tena paratantratve tasya kàraõasya bhàve 'va÷yam eva bhavet | tadàhaalaïkàrakàraþ


__________NOTES__________

[145] akàraõàbhimatàbhàvàbhàve 'pi ity arthaþ |
___________________________



        "[146]tadbhàvepi na bhàva÷ ced abhàve bhàvità kutaþ |


__________NOTES__________

[146] Pramàõavà. âlaü. pç. 74.
___________________________



        tadabhàvaprayukto 'sya so 'bhàva iti *<3>*tat kutaþ ||" iti |

    tasmàt tadbhàve bhàvas tadabhàve càbhàva iti vi÷eùitaþ kàryakàraõabhàvo 'va÷yaü bhavatãti j¤àpayati | tathà ca kàraõe saty ava÷yaübhàvi kàryam àyàtam iti kathaü kadàcit kriyàviràmaþ |

    ki¤ ca tathàvidho hi kàryàbhàvo nirhetukatvàt svayam eva bhavatãti yuktam api | bhàvas tu hetuparatantratvàt sa*<4>*marthe hetau na bhavatãti na yuktam | tad uktam

        "abhàvo hi padàrthànàü svayam eva bhaved api |

        bhàvas tu paratantratvàt kathaü hetor bhaven na saþ ||" iti |

    {p. 361} nanu kàryàbhàvasya svatantratvàt "kàraõe saty eva na bhavatã"ti yuktam evaitat | evaü tarhi na kàraõàbhàva prayukto 'bhàva kathaü bhavet kàryasya(kàryam[147]asya) tataþ svayam e*<5>*va na bhavati, ya÷ ca svayam eva na bhavati nàsau tena niyantuü ÷akyaþ | tato yathà svayaü na bhavati tathà bhaved api | tato na tasya kàryam | yadà tu kàraõe sati bhaved eva tadà svarasanirodhepy aparàparakùaõotpattes tadabhàva eva saütànocchedas tadabhàva eva ca saütànàkùepakùaõànàrambho và su*<6>*j¤àta(na) iti kàraõapratibaddhatvaü siddhyati |


__________NOTES__________
[147] "kàryam asya" Pramàõavà. Alaü.pç. 74.
___________________________



    etena tad api nirastamyadàhur eke yathobhayàdhãnaniråpaõà vyàptir ayogavyavacchedena vyàpake niråpyate vyàpye sati bhàva eva vyàpakasya nàbhàva iti; vyàpyasya punar anyayogavyavacchedena vyàpaka eva bhàvo vyàpyasya nànyatreti | evaü kàrya*<7>*kàraõabhàvo 'py ubhayàdhãnaniråpaõopi kàraõe 'yogavyavacchedena niråpyate, kàryotpàdasya purastàd bhàva eva kàraõasya nàbhàva iti; kàrye punar anyayogavyavacchedena kàraõa eva sati bhàvo nànyasminn ity anubhavànusàrànni÷cãyata iti | uktayà nãtyà tadbhàve 'bhavatas tatkàryatàyà evàbhàvaprasaïgàt *<8>*svabhàve 'bhàvamata(?)÷ càtata kàryaþ kà(tatkàryakà)raõatàyàþ sa tu yà (?) abhisaübandhayata eva càtra bhavataþ (?) kàraõasya mukhyasyànubhavo 'nyas tu tàdarthyàd upacaritakàraõabhàvasyànubhava iti svayam upacaritakàraõànubhavaråpatva eveti | api ca yathà kàraõe saty ava÷yaü bhàvam anicchatà kàryasya kàdàcit kàdanvayàt tatkàra[51a]*< 1>*õam iùyate | tathà kàdàcit kàdavyatirekàd api kin na kàraõam iùyate yujyate và | tasmàt kàryakàraõabhàvaü niyatam icchatà yathà vyàptimàn vyatireka eùñavyas tathà vyàptimànn anva(màn anva)yopy ava÷yaiùitavyo 'nyathà tadyo(tadayo)gàd iti |

    kiü ca sahitàvasthàyàü tàvad asau bhàvaþ kàryaü janayatãtãùyate | janayatãti ca ko 'rthaþ ? kiü kàryaü*<2>* sattayàbhisambadhyate kiü vàbhisaütsyate? ki¤càtaþ ? yady utaraþ pakùas tadà tasmi¤ janayati na kadàcit kàryaü satpratyayaviùayaþ syàt sattayà abhisambandhasya bhàvitatvà(vitvà)t | athànya(dya) evopagamas tadà vikalpadvayam, kim anenaiva svabhàvena pårvam ayam avasthito 'thànyena | na tàvad anyena, ekasya råpadvayàyogàt | *<3>*anenaiva svabhàvenàvasthàne ca saüpratãva tadàpi kàryaü sattayàbhisambadhyata ity upetaü syàt | tathà ca prakçtakç(kùa)tir iti kim asthànàbhinive÷eneti | atha bhavato 'pi kim idaü kàraõatvaü? kiü pràgbhàva eva kiü và pràg eva bhàvaþ? yadi pràgbhàva eva, tadà sthirasyàpi evam eva kàraõatve su[148]sàdhitasya*<4>* niràkaraõaü prasajyeta | atha pràg eva bhàvaþ, tad etatkùaõikatve siddhe siddhyati | tad eva tu na siddham iti {p. 362} katham idam ucyamànaü ÷obheteti | àstàü pràgbhàva eva kàraõatvaü ko bàdhaþ? nanåktam evàkùaõikasyàpi kàraõatve sàdhayituü ÷akye tadaniràkçtir eva mahatã bàdheti ceti | hanta kiü *<5>*heturåpasya lakùaõenàkùaõikasya sattvaütathàgatair niràkriyate yenedam api vaktum adhyavasitàs tarkavidaþ kathaü nàmeti cet | ucyate | pràgbhàva evàsau sthiraråpàt kramàkramàkhyasya vyàpakasya nivçttyà nivartate | yathà ca tasya tàbhyàü vyàptir yathà ca tatas tayor nivçttis tathànyatra niçõãtam iti ne*<6>*ha hetulakùaõakàle 'prakçtatvàd ucyate | atha tad eva na saügacchate | tarhi tad evocyatàm | na tu hetulakùaõena tasyà niràkçtir iti | alam atàrkikavacanenàtinirbandheneti |


__________NOTES__________

[148] atra svasàdhitasya ity api dç÷yate |
___________________________



    #<na hi sa sàmã(hã)>#[#<tya>#]#<ity># e[123#<.>#21]kena prakàreõa vyàkhyàyàpareõàpi prakàreõa vyàkhyàtum #<athave>#[124#<.>#10]tyàdinopakramate |[149]#<asyà >#[124#<.>#10] apekùà*<7>*yàþ |


__________NOTES__________

[149] asya S
___________________________



    nanåktam eva pratyayàntaràpekùasvakàryajananasvabhàvo bhàvas tat kathaü pratyayàntarasàhityada÷àyàþ pårvaü kuryàd ity àha #<pratyayàntare>#[124#<.>#19]ti | #<tadatatkàlayoþ >#[124#<.>#23] sahakàrisàhityàsàhityakàlayoþ | kecit punaþ "svahetubhir evàyaü pratyayàntarasàpekùakàryajananasvabhàvo janita [124#<.>#11]" ity atraiva vipa¤cyate | *<8>*yady evaüdharmo 'yaü svahetubhir eva janitaþ syàt tadà na kadàcij janayet | tathà hi yàvat sahakàripratyayasannidhikàlas tàvad akaraõadharmàsau bhàvo 'nyathàsyà pårvam api kartçtvaü prasajyeta | pratyayàntarasannidhikàle ca sa eva kiyatkàlàkaraõasvabhàvo yaþ prathame kùaõa àsãt | tato naiva kuryàt ki[51b]*<1>*yatkàlàkaraõadharmatvàt tasya kriyàyàt (kriyàyàütu) sa eva svabhàvo na bhavet | yadvà tàvatkàlàpekùajanakasya svabhàvasyànuvçttes tàdàtmyaþ(mye) tàvatkàlam akriya eva | punar ante tathaiveti katham ivàkùaõikaþ kadàcid api janayet | tasmàn na pratyayàntaràpekùajanakasvabhàvo bhàvaþ svahetubhir janyata iti | tathà càha --

        "tatsahakàrisàpekùa*<2>*janako yadi hetubhiþ |

        bhàvaþ syàj janito nàsau kiücij janayet tadà ||

        tathàhi sannidhãyante yàvat te sahakàriõaþ |

        tàvan nånam akartàsau svabhàvas tasya vastunaþ ||

        eùitavyo 'nyathà pårvaü tatkartçtvaprasaïgataþ |
        tatsannidhànakàle ca svabhàvo 'sya (?) vartate ||

        tan na kuryàt kriyàyàm và svabhàvosya no bhavet (?) |

    yadvà

        {p. 363} tàvat samayasàpe*<3>*kùajanakasyànuvç...ttataþ ||

        svabhàvasya tathàpy eùa tàvat kàlam asatkriyaþ |

        punar ante tathaiveti kuryàd akùaõikaþ katham? ||" iti |

    #<upa>#gato #<'ntyo >#[125#<.>#9] yasya sa tathoktaþ | #<prasa>#[150]#<jyet >#[126#<.>#22] yasya nipàtasyàrthakathanaü #<hañhàd># i[126#<.>#22]ti |


__________NOTES__________

[150] prasahya S |
___________________________



    #<sutaràma>#[127#<.>#15]ti÷ayena |

    santànam apy à÷ritya katham ucyata ity àha -- #<pårvottareti >#[128#<.>#8] | kiü lakùaõaü nàma vastu*<4>*tas tatra sahakàritvam ity àha -- #<pårva>#[151]#<kùaõebhyas tv># i[128#<.>#10]ti | #<tasya >#[128#<.>#14] vi÷eùya |


__________NOTES__________

[151] pårvapårvakùaõe-S |
___________________________



    #<tatsamànakàla>#[152]#<kàraõakùaõaþ >#[130#<.>#4] | pra[153]yàtura(?)samànakàlakàraõakùaõaþ | #<ekatvenàdhim uktasya >#[130#<.>#6] tad evedam iti ni÷citasya |


__________NOTES__________
[152] tatsamànakàlaþ S
[153] pradàtura- ity api pañhyate |
___________________________



    #<upanipatantãti upanipàtàs># te ca #<kùaõàþ >#[130#<.>#13] tathà #<kùaõo># yato 'nyo nàsti kàlaþ sovacchedakatvenaiùàü vidyata *<5>*iti "[154]arùa àdi"ty enad vidhàtavyaþ | tenaikakùaõikasthàyãni vasturåpàõãty arthaþ | evam anyatràpy evaüvidhe prayoge j¤eyam | #<svarasataþ># [130#<.>#10] svànuràgànnà÷o(n)mukhatvàd iti yàvat | prakaraõàt kàry#<otpàdaü pratyanuguõatvaü >#[130#<.>#15] pratyeyam | #<kùepavatã >#[130#<.>#19] kàlavilambavatã |


__________NOTES__________

[154] pàõinãyasåtraü tu "arùa àdibhyo 'c (5.2.127) iti vartate | kiütu durvekena anyad eva ki¤cid uddhata bhàti | tathà ca atra "arùa àdibhyo 'dityanenàd vidhàtavyaþ" iti pàñhaþ samyak sambhàvyate |
___________________________



    tadanàsàdanam eva katham ity àha -- #<kùaõànàm># i[130#<.>#27]ti*<6>* | ayaü nirati÷ayo 'yaü ca sàti÷aya iti vivekasyàbhàvàt | #<kàryotpàdànuguõamà>#[130#<.>#28]dyam ity arthàt |

    yad uktam akùaõike #<tatsarvaü kùaõikeùv api mamaü yata >#[131#<.>#10] iti | #<teùàü># [131#<.>#12] kùaõikànàm | yad và #<kùaõànàm># i[131#<.>#13]tãdam ubhayatràpi sambandhanãyam | pårvaü svade÷asthityà tà(te) eva #<paras>#parataþ #<samutpannavi÷eùàþ sannidhãyante >#[131#<.>#15] pratyàsãdanti | dårade÷avartinàü kathaü hetuphalabhàvapratiniyama ity à÷aükàyàü nyàyam upadar÷ayann àha #<yena># #<yasyàbhã>#[131#<.>#16]ti #<ye>#na dårasthitasahakàrikçtena vi÷eùeõa savi÷eùà eva saünidhãyanta itãùyate | #<tasya># vi÷eùasy#<otpattàv api >#[131#<.>#22] |

    {p. 364} naiva kàryotpàdane yogyàs te 'smàbhir iùyante kiü tarhi kàryotpàdànuguõasyotpà*<8>*dane tat kathaü tadupàyetyàdy ucyamànaü ÷obhetety à÷aükyàha #<yadi hi >#[132#<.>#5] iti |

    #<bhaïgyà >#[132#<.>#20] vaktroktyà | kiü #<puna>#[132#<.>#22]r hi dvistrir và bråmaþ | kiü tarhi ÷ata÷a eva bråma ity arthaþ | saüpratyevam eva vyàkhyànasya niravadyatayàpårvañãkàkçtaþkañàkùayann àha -- #<evam># i[132#<.>#23]ti | #<ye >#[132#<.>#25]ñãkàkçtaþ| na vi÷eùotpàdanàd evetyàdigranthasya punar uktatàpari[52a]*<1>*hàràrthaü #<yatante># yatnaü kurvanti | #<hante>#[132#<.>#26]ti nipàto nàmantraõamàtre | #<tadabhàvà>#[133#<.>#2]d vi÷eùotpàdàbhàvàt |

    na sarvadàparàparayogosya saübhavati yenàsya tannibandhano vi÷eùaþ kalpyata ity àha #<nahã>#[133#<.>#22]ti | #<ekam evà>#[133#<.>#22]sahàyam eva | chàyàpi ÷ãtàdyarthakriyàkàriõã vastv eva tv anà(na tv à)lokàbhàvamàtramiticchà[155]yodvatà (?) | na tu pratikùaõam ityàdinà ekadaivàrthasyoktatvàt kathaü dviþ punar grahaõaü kçtam ity àha #<kùaõikeùv># i[133#<.>#29]ti | #<dvi>#[134#<.>#2]r dvau vàrau "dvitricaturbhyaþ suj" iti | (Pà. 5-4-18) sucakenoktam ity àha #<tatra svarasata >#[134#<.>#2] iti | tajjanmanimittam ity àcakùàõo måle nimittasaptamãü dar÷ayati |


__________NOTES__________

[155] yoddhatà (?) ity api pañhyate |
___________________________



    #<parasparopasarpaõàdyà÷rayàd eva pratyayavi÷eùàd># i[136#<.>#23]ti janmanyaparasparasaüpçktalakùaõavyavadhàneneti draùñavyam | *<3>*anyathà vakùyamàõavirodhaþ syàt | yasmin kàrye kartavye 'nukålo 'nuguõaþ sa càsau #<vi÷eùa÷># ceti tathà #<àsàd itas># tad#<anukålo vi÷eùo># yais te tathà taiþ [136#<.>#28] |

    atha kena granthena pårvam anavasthoktà kathaü ca syàd iti pàr÷vasthavacanam à÷aükya taü pràguktaü granthaü tasya càrthaü dar÷ayann àha #<athe>#[137#<.>#1]tyàdi | kathaü *<4>*sà na bhavatãty àha #<tasye>#[137#<.>#4]ti | ku÷ålàdyavastham api bãjaü kùityàdinà kçtavi÷eùaü kùityàdikam api tena kçtavi÷eùam evopatiùñhata ity asya #<praka>#[156]#<raõa(kàra)syànubhyupagamàt >#[137#<.>#4] kiü nàmàbhyupetàmaty àha #<puruùa>#[137#<.>#5]tyàdi | purvavat#<prakiraõa>#[137#<.>#5]÷abdo draùtavyaþ | #<kàryotpàdànuguõo >#'yam àdyo vi÷eùaþ #<saüparkakùaõà>#*<5>*nantarakùaõaråpas tajjanakasya dharma÷abdàd anicaü vidhàtuü vyutpattiü dar÷ayann àha a#<kùepeõe>#[137#<.>#14]ti | #<kàryatàm ananubhavata >#[137#<.>#27] iti tatkàryatàü ceti draùñavyam itarathà antyàvasthàpràpter abã(pràptena bã)jàdinà anekàntaþ syàt |

__________NOTES__________

[156] prakàrasyànubhyupagamàt S
___________________________



    {p. 365} #<bàhulyene>#ti vivçõvan #<pràyaþ>#[137#<.>#28]÷abdaü nipàtaü dar÷ayati #<bàhulyene>#ty asyàrthe vartamànam | *<6>*atha yena nyàyena kùaõikasyaikàrthakriyayà sahakàritvasaübhavas tenàkùaõikasyàpi bhaviùyati tat katham evaü vibhajyata iti àha #<tatsambhavina >#[138#<.>#2] iti |

    svabhàvàntarotpattir api viruddhà kasmàt kalpyata ity àha #<pràgakàrakasye>#[138#<.>#3]ti | kathaü na virudhyata ity àha #<tasyaiva hã>#[128#<.>#4]ti | tarhi pårvasvabhàvasya katham u(ma)*<7>*panaya ity àha -- #<tatre>#[138#<.>#6]ti |

    [157]tatsabhàvataiva |


__________NOTES__________

[157] idaü "asau" (138.15) ity asya arthakathanaü bhàti |
___________________________



    #<kim itã>#[138#<.>#15]ti nipàtànipàtasamudàyaþ kasmàd ity asyàrthe vartate | #<mughe>#[138#<.>#15]ty ayam api nipàto vçthety asyàrthe |

    #<tàni >#[138#<.>#15] pratyayàntaràõi |

    samprati vyàkhyàtaprabandhasya saübhavaprastutàbhidhànasaügatiü dar÷ayann àha #<tad evam># i[138#<.>#17]ti | #<anekàntaparihàràyoktam asye(ktasye)>#[138#<.>#20]ti "tatsvabhàvasya jananàd" ity asya *<8>*#<prasaügàt># prastàvàd àgataü #<pràsaügikaü >#[138#<.>#23] kàryaü yatheùñam avinà÷aü hetu(ùñam vinà÷ahetu)naiva nivçttiþ kriyata ity àha #<vinà÷aheto>#[139#<.>#27]r iti | #<mudgaràdeþ >#[139#<.>#28] sakà÷àt, #<vastvantarasya >#[139#<.>#29] pradhvaüsalakùaõasya #<bhàve># |

    #<vyavasthitaråpasya >#[140#<.>#5] pràcyenaiva råpeõa vartamànasya |

    nanu yadi svarasaniruddhàt tàmràder upàdànakàraõàd vahnyàde÷ ca sahakàri[52b]*<1>*kàraõàd anyasyaiva dravyàdiråpasya tàmràder utpattir ihàcàryeõopagamyate -- tarhipramàõavàrtike 'nenaiva yadavàdi --

    "sahakàràt sahasthànà÷aükà agnitàmra(sthànam agnitàmra)dravatvavat" (Pramàõavà. 1.6.4) iti tadvirudhyeta | ÷akyate hi tatràpãdaü vaktum upàdànàt tasmàt tasmàc ca sahakàrikàraõàd anyad eva tat tathotpannam | na tv agnis tàmradravatvaü saha tiùñhata iti cet | satyam, yathà÷ruti*<2>* syàd virodho yathà tv avirodhas tathàsmàbhirvi÷eùàkhyàne khyàpitam iti tata evànugantavyam iti |

    {p. 366} #<asthitisvabhàvo># '[140#<.>#19]sthitisvaråpo dharmaþ parà÷ritatvàt | tasy#<otpattiþ># | #<tato >#[140#<.>#12]sthiraråpàd dharmàd vinà÷ahetusamudbhåtàt | #<iti>#[140#<.>#19]r ucyamànasyàkàraü dar÷ayati | para eva pra÷nayann àha -- #<kathaü j¤àyata >#[140#<.>#22] iti | #<avasthànàt >#[140#<.>#24]#< >#tasya vinà÷asya kàùñhàder i*<3>*ti prakaraõàt | tathàpi tasya tathàtvam katham ity à÷aükya para evàha #<yadã>#[140#<.>#24]ti | #<tadasaübhavepi >#[140#<.>#25] vinà÷ahetvagnyàdyabhàvepi | tarhi na nivartetaivety à÷aükya sa evàha #<tasya svabhàvene>#[140#<.>#25]tyàdi | #<yad uta >#[140#<.>#26] yad etat | yat tasmàt tasya vinà÷o bhavatãti bruvatà parakàryatvaü tasya kathitaü bhavatãty à÷aükya sa evàha #<parasmà>#*<4>*#<d># i[140#<.>#27]ti | uktam evàrtham upasaühàravyàjena sphuñayann àha #<svahetubhir evàyam># i[140#<.>#28]ti | atramãmàüsakasya sahàyakaü dar÷ayann àha -- #<tad uktam># i[141#<.>#2]ti | #<yena># svabhàvena #<virodhinaü >#[141#<.>#4]#< apekùya nivartata >#[141#<.>#3] iti yojyam | #<anyeùàü># kùaõikavàdinàü #<mudgaràdikam># a[141#<.>#4]pekùya nivartata iti sambanddhavyam |

    #<bhàvacyuti>#[141#<.>#8]r bhàvasyàbhàvaþ prasajya*<5>*pratiùedha ity arthaþ, avadhàraõenànyasya viràmaþ | sàpi katham ahetur ity àha -- #<tasyà÷ ce>#[141#<.>#9]ti | yadi sà bhavitrã katham ahetukà bhaved ity à÷aükya sa evàha -- #<nahã>#[141#<.>#9]ti | ko nàmàsya bhàùitasyàrtha ity àha #<kevalam># i[141#<.>#10]ti |

    #<idam anantaro>#ktam uttaraü kartç #<vikalpadvayaü karma nàtikràmati >#[141#<.>#12] | #<nityavikalpasyàvakà÷o >#[141#<.>#14] nàstã*<6>*ti bruvato 'yam à÷ayaþ | sa hi nitya ucyate yo naiva vina÷yati na càyaü tathopagata iti | #<ne>#[141#<.>#15]ti siddhàntã | #<tadupagamepi >#[141#<.>#15] kàlàntarasthitidharmatopagamepi | #<saüvatsara >#[141#<.>#16] iti "kàlàdhvanor atyantasaüyoga" (Pà. 2-3-5) iti dvitãyà | #<samvatsaraü># vyàpya #<sthita >#[141#<.>#18] ity arthaþ | yady ekadivasàv ati(se 'ti)krànte saty ekadivasà(sa)nyånasa*<2>*mvatsare sthitidharmà syàt tadànayoþ svabhàvayor viruddhadharmàdhyàsena bheda eva bhaved ity abhipràyeõa #<sa eva tad antepã>#[141#<.>#18]ty àha | ye(te)naiva nyàyena dvitrikùaõasthitidharmotpàdàvagamepi nityatopagamo 'vagantavyaþ | #<anena >#[141#<.>#27] akùaõikavàdinà | #<pårvoktena >#[142#<.>#3] "tadantepi sa evàsya svabhàva" ity anena #<nyàyena># yuktyà #<tadayogà>#[142#<.>#5]n nà÷àyogàt |
    #<ne>#[142#<.>#9]ti siddhàntavàdã | #<ata eva >#[142#<.>#9] virodhisannidhànàpekùatvàd eva #<vinà÷asya tannibandhanatvaprasaügàt >#[142#<.>#8] apekùaõãyavirodhikàraõatvaprasakteþ | {p. 367} #<hetubhàvasya >#[142#<.>#10] [53a]*<1>*hetutvasy#<àpekùà># kàryeõàpekùyamàõadharmasyaivàpekùà sà vivakùitatvàt sà #<lakùaõaü >#[142#<.>#11] yasya tadbhàvas tattvaü tasmàt | #<kaþ punar># i[142#<.>#12]ti siddhàntã | ayaü càsyà÷ayo yadi vinà÷o 'nyathà nopapadyate parata÷ ca na bhavati taü càpekùata iti pramàõasiddhaü syàt kalpyeta vaitat, yadi param etad eva nàstiãti | pårvam akiõcitkaratvena virodhitvam upetya tadapekùà*<2>*yàü uktam | saüprati tu virodhitve 'ki¤citkaratvam eva nàstãti dar÷ayann àha #<katha¤ ce>#[142#<.>#15]ti | #<nàma>#[142#<.>#16]÷abdo 'saübhàvanàyàm iha |

    #<samayaþ >#[142#<.>#20] siddhàntaþ | #<tadbhàva eva >#[142#<.>#27] mudgaràdibhàva eva | #<teùàü >#[142#<.>#27] kapàlàdãnàü #<bhàvàt># utpàdàt | yathà tadbhàvabhàvitvaü teùàü tathà dar÷ayann àha -- #<vegavad># i[142#<.>#28]ti | kasmàt saüjàtàti÷aya ity apekùàyàü yojyam #<paraspare>#[142#<.>#28]tyàdi | *<3>*kàryamukhenoktvà kàraõamukhenàpy àha #<tasya ce>#[143#<.>#2]ti | #<tasya># vegavanmudgaràdisahakàriõo ghañakùaõasya |

    #<parasparaparihàraråpatvàt >#[143#<.>#10] parasparaparihàrasthitaråpatvàt | vinà÷aþ kathaü tasya svabhàvo bhavitum arhati yena evam ucyata ity àha -- #<vina÷yatã>#[143#<.>#14]ti | bhàve vihito gha¤ a(ku)to vacanàt ka*<4>*rtari bhavatãty à÷aükyàha -- #<bahulam># i[143#<.>#14]ti | "kutyalyuño bahulam" (Pà. 3-3-113) ity asmàd vacanàd ity arthaþ |

    #<vinà÷aü pratyanapekùàü >#[143#<.>#23]#< pratipàdye>#[143#<.>#24]ti yojyam | #<anapekùàü># vinaüùñur ity arthàt | kathaü pratipàdyety àha -- #<tad># i[143#<.>#23]ti | #<taddhetvayogena >#vinà÷ahetvayogena | ayoga eva kuta ity àha -- #<asàmarthye>#[143#<.>#24]ti | #<pårvàcàrya>#÷abdenàcàryadignàgo 'bhipretaþ |

    syàd etat tatra khalu viparyaye bàdhakaü pramàõam ucyate yat sàdhyaviparyaye hetor vçtti(ttiü) bàdhamànaü sàdhyasàdhanayoþ pratibandhaü sàdhayati | na tu yat sàkùàd eva sàdhyaü sàdhayati | iyaü cànapekùà sàkùàd eva kùaõakùayitàü kçtakànàü satàü sàdhayituü ÷akteti | *<6>*tathàhi ye yadbhàvaü pratyanapekùàs te tadbhàvaniyatà yathàntyà kàraõasàmagrã svakàryotpàdane | vinà÷aü pratyanapekùà÷ codayàn antaram ime kçtakà bhàvà iti -- prayoge kçte kçtakànàm eùàü kùaõikatà kiü na pratãyate yena kçtakatvàddhetos tatsiddhiþ pràrthyate | tasmàd ayaü maulo hetur vaiyarthyam àtmanaþ pa÷yan nai(÷yan ne)vaü viparyaye bàdhakaü pramàõaü sàdhyasiddhau sahàyam apekùayituü kùaõam api na kùamata iti | na vayaübhaññàrcañena kçtakatvasya hetor evaüråpe vuparyaye bàdhakapramàõe pradar÷ite sati {p. 368} caivaü gaóuprave÷e 'kùitàrànirgamakalpite yathà÷ruti su÷liùñaü ki¤cid vaktumã÷mahe, kevalaüvàrtikakàra*<8>*sya kçtakatvahetor vyàptiü samarthayituü pårvàcàryaiþ kàmanapekùàü bruvatoyam abhipràyaü (?) prakà÷ayituü sahàmahe | anapekùa÷abdena hy anapekùàsåcitaü bàdhakam abhipretam | na tv etadai(d e)va bàdhakaü pramàõam | tathàhi kçtakatvasyodayànantaram avinà÷itve sati vinà÷aü prati sàpekùatvaü syàt | anyathà vinà÷ayogàt | vinà÷aü [53b] *<1>*pratyanapekùatvaü taddhetuyogàd avagataü tasya vyàpakam tatas
tadvyàpakaü svaviruddhavidhinà vipakùàt tadbhàvàniyatatvàd udayànantaram avinà÷itvalakùaõàt nirvatamànaü svayam api vyàpyaü kçtakatvam àdàya nivartata iti vyàptisiddhiþ | tata÷ ca vyàpakavirudhopalambhàt kçtakasya hetor nivçttir iti vyàpakopalabdhivuparyaye bàdhakaü pramàõam -- eta*<2>*t sucanàrtham anapekùàü (?) bàdhakaü pramàõam asyàbhimatam | ye yadbhàvaü pratyanapekùà ity etad api yady anantaroktasåcanàd bàdhakaü pramàõam ucyate, kàmam ucyatàü kaþ pratikålo 'nukålam àcarati | na tu jàtu tad eva bàdhakaü pramàõaü vaktuü yuktam svàtantryeõa kùaõikatvasya tena sàdhanàt | tad ukyamàcàrya÷àntarakùitena --

        "tatra ye kçtakà bhàvàþ sarve te kùaõabhaïginaþ |

        vinà÷aü prati sarveùàm anapekùatayàsthiteþ ||

        yadbhàvaü prati yan naiva hetvantaram apekùate |

        tat tatra niyataü j¤eyaü svahetubhyas tathodayàt |

        nirvibandhà hi sàmagrã svakàryotpàdane yathà |

        vinà÷aü prati sarvepi nirapekùà÷ ca janminaþ ||" (Tattvasaü. 353-355) ityàdi |

    ye punar imaü do*<4>*ùam upadar÷itaü prativada[158]nto yathà÷ruti bàdhakaü pramàõam idaü samarthayitum ã÷ate na tàn vayaü[159]vidmaþ pratyutopakàriõa eva manyàmaha iti | tarhi pårvàcàryair akçtakasatàü kùaõikatvam uktam, tathà ca nityatvam urpakùeta(?)m ity à÷aükyopasaühàravyàjenàha -- #<tad evam># i[144#<.>#9]tyàdi | ahetoþ svabhàvàdiniyamàyo*<5>*gàd ity abhipràyeõàha #<kç>#[160]#<takatvasya sato 'bhàvàd># i[144#<.>#9]ti |


__________NOTES__________

[158] "bahanto" ity api pañhyate |
[159] atra yadi "dviùmaþ" iti pàñhaþ syàt tadà bàóhaü saügacchet |
[160] akçtakasya S |
___________________________




    #<sàmànyene>#ty asya spaùñãkaraõaü #<kçtake>#[144#<.>#25]ti #<tatsvabhàvasàpekùatvàddhi>#[144#<.>#23]nà÷isvabhàvasàpekùatvàt | #<vinà÷isvabhàvasàpekùa>#[161]#<õàd i>#[144#<.>#24]ti hetubhàvena vi÷eùaõam | #<iti>#[144#<.>#25]r hetau | {p. 369} #<a>#[162]#<napekùàyà >#[144#<.>#25] hetubhåtàyàþ svato nasvataþ sva(na÷varasva)bhàvatà tasyà pra(a)si*<6>*ddheþ hetvantaravyàpàraniùedhamàtràbhipràyeõa #<sva>#[163]#<to >#[144#<.>#25] grahaõaü draùñavyam | abhidhànãyam abhidhàtum ucitam #<iti manyamàna >#[144#<.>#27] àcàrya iti prakaraõàt | #<saübhàvanàyàü >#[145#<.>#4] nyàyabalàyàtàyàm iti draùñavyam |


__________NOTES__________

[161] sàpekùàõàm S |
[162] anapekùayà S |
[163] sato S |
___________________________




    nanu sattàyogàditaþ satvam akùaõikasyopapatsyate tat kathaü #<÷aktir hi >#[145#<.>#18] -- ityàdy ucyamànaü ÷obhata i*<7>*ty à÷aükyàha #<evaü manyata >#[145#<.>#20] iti | tripadàrthasatkarãti sattà tair iùyata ity abhipràyeõàha -- #<sàmànyàdã>#[145#<.>#22]ti | àdi÷abdàt vi÷eùasamavàyaparigrahaþ | svaråpasattve ca teùàm iùyamàõe tadvad anyeùàm api kiü [na] bhavet? itaretarà÷rayatve caikàsiddhau dvayàsiddhir doùaþ | #<teùàü >#[145#<.>#24] vandhyàsutàdãnàm | tasyaiva sattàyoga ity arthasàma*<8>*rthyam eva bhàvalakùaõam #<àyàtam># i[146#<.>#3]ty eùa eva pàñhaþ #<iti>#[146#<.>#2]÷abdena hetvabhidhàne arthyata ity artho dàhapàkàdis tatra sàmarthyaü tad eva bhàvalakùaõam àyàtam iti saügatatvàt | tasyaiva sattàyoga ity artha iti pramàdapàñhaþ | evaü hi sàmarthyam eva bhàvalakùaõam ity akàraõam uktaü syàt ke ca(kva ca) tatsàmarthyam iti ca noktaü bhavet tasmà[54a]*<1>*d ity adhyàhçtya vyàkhyàne ca kliùñam iùñaü syàd iti | atraivopapattyantaraü samuccinvann àha -- #<itthaü ce>#[146#<.>#3]ti anena vakùyamàõena prakàreõa | #<evam># a[146#<.>#3]rthasàmarthyabhàvalakùaõam iti | tam eva prakàraü dar÷ayann àha #<anyathe>#[146#<.>#3]ti | arthasàmarthyàd anyena prakàreõa |

    mãmàüsakàdãnàü sattvalakùaõam apàsyadigambarasyàpi dåùayitum àha | #<utpàde>#[146#<.>#6]ti*<2>* | yady evam àhuþ:-

        "ghañamaulisuvarnàrthãü nà÷otpàdasthitiùv ayam |

        ÷okapramodamàdhyasthyaü jano yàti sahetukam ||" [âptamã. 59]

        "na nà÷ena vinà ÷oko notpàdena vinà dhçtiþ |

        sthityà vinà na màdhyasthyaü tasmàd vastu trayàtmakam ||" iti |

tathà

        "prayovrato na dadhyatti na payotti dadhivrataþ |

        agorasavrato nobhe tasmàd vastu trayàtmakam ||" [âptamã. 60] iti |

    katham ayu*<3>*ktam ity àha #<ghrauvyeõe>#[146#<.>#7]ti | #<virodhàddhetor ekasmin dharmiõyayogàt >#[146#<.>#7] | eùàm ity arthàt | anenàsaübhavitàü lakùaõadoùam àha -- #<yathoktaü >#[146#<.>#10] yàdç÷am uktaü utpàdvyayaghrauvyàtmakaü lakùaõaü yasya tat tathoktam | utpàdavyayaghrauvyàõàm {p. 370} asattvaprasaïgenàvyàpitàlakùaõadoùo draùñavyaþ na càsaddhis tair anyasya yogo *<4>*yukta iti | #<anyathà >#[146#<.>#12] svaj¤ànajananam apy ayogya÷aktatvopagame(ma?)prakàreõa(?) yadi hi sàmànyàd iti svaj¤ànaü janayet tadàrthatvena vyavasthàpyeta nànyatheti bhàvaþ | #<àdi>#[146#<.>#12]÷abdena dravyàvyavasthàdisaügrahaþ |

    #<kùaõi>#[164]#<katva >#[146#<.>#27] iti sat saptamãyam | #<kramayaugapadyàbhyàm >#i[146#<.>#28]ti kramayaugapadyakàritvàbhyàm iti dra*<5>*ùñavyam itarathà kàryadharmàbhyàmàbhyàü kàraõadharmaþ kàryakàritvaü katham iva vyàpyeta | yathàcàmå kàryadharmau tathopariùñàdbhaññàrcañena eva sphuñayiùyate |


__________NOTES__________

[164] akùaõikatve S |
___________________________


    arthakriyàkàritvamàtrakramàkramakàritvàtmakàrthakriyàkàritvavi÷eùayo÷ cobhayavyàptikatvàtmakaü sattvaü kramàkramakàritvàbhyàü vyàptam i*<6>*ty ucyate | anyathà sàmànyena vi÷eùo vyàpyate | vçkùatveneva ÷iü÷apàtvam | na tu vi÷eùeõa sàmànyaü vyàpyate | vçkùatvam iva ÷iü÷apàtveneti | katham idam ucyamànaü ÷obheteti | #<tato >#[146#<.>#29] vyàpyavyàpakabhàvàt kàryakàraõa÷aktaråpavyàpakayoþ kramàkramakàritvayor #<nivçtte>#[147#<.>#1]r nivçttatvàt | ta(ka)dà nivçttir ity apekùàyàm àha #<akùaõi>#*<7>*#<katva >#[147#<.>#2] iti akùaõikatve sati | tatra evàkùaõikatvàd vipakùàn nivçtter iti ca sàmarthyàd apàdànaü draùñavyam | kathaü tayos tato nivçttir ity àha -- #<virodhàd># i[147#<.>#1]ti | #<virodhàd># ity anupapatter ity artha, na tu ÷àstranirdiùñalakùaõayor virodhayor anyataravirodhava÷àd iti | "virodha÷abdenàyogasya vivakùitatvàt tata÷ càkùaõikasya kramayaugapadyàbhyàm *<8>*arthkriyàsiddhim anusaratàsaugatena[165]virodhy apy akùaõikaþ[166]pratyetavyo virodhipratipattinàntarãyakatvàd virodhasiddhir[167]iti yadãritaü÷aïkaràcàryeõa tadapahastitam | ayogapakùe 'pi yàvat sambhavaü dåùaõaü pratividhànaü càsmàbhirvi÷eùàkhyàna eva vistareõàbhihitam iti tata evàpekùitavyam iti. anena ca yasya [na] kramàkramayogo na ta[54b]*<1>*sya kvacit sàmarthyam, yathàkà÷aku÷e÷ayasya. asti càkùaõike sati vyàpakànupalambhaþ sattvahetoþ sàdhyaviparyaye bàdhakaü pramàõaü dar÷itaü veditayam | yathà càsyà÷rayàsiddhatvadoùo na saübhavati | a(ta)thàsmàbhi÷catuþsa(÷a)tyàükùaõabhaïgasiddhauvi÷eùàkhyàne
càkhyàtam iti tata evàvagantavyam iti. #<viruddhayoþ >#[147#<.>#3] sattvàsattvayoþ | tato 'kùaõikatvàt |


__________NOTES__________

[165] saugatenaem.(cf. Steinkellner 1963: 8 frag. 6) : saugate HBòâ
[166] virodhy apy akùaõikaþem.(cf. Steinkellner 1963: 8 frag. 6) : virodhyasya kùaõikaþ HBTâ 
[167] virodhasiddherem.(cf. Steinkellner 1963: 8 frag. 6) : virodhasiddhir HBTâ 
___________________________




    *<2>*#<kramayaugapadyàbhyàm eve>#[147#<.>#6]ty atra kramayaugapadye kàryadharmàv eva vivakùite | tenàyam arthaþ -- #<kàryam aïkuràdikaü bãjàdinà >#[147#<.>#6] kevalaü và kriyetànyasahitaü {p. 371} ceti | #<kàryajanmanaþ>#[168][147#<.>#8] kàryotpatteþ | #<viprakarùiõàü >#[147#<.>#10] svabhàvàdiviprakarùayuktànàü #<ne>#[147#<.>#14]ti siddhàntã | #<ubhayathà >#[147#<.>#15] tasya prakàràntarasya dç÷yatvàdç÷yatvaprakàreõa | kàryàntarasàhityàsàhityaråpe krama*<3>*yaugapadye vivçõvatà cànena kàryadharmatvaü kramayaugapadvayor vyaktam upadar÷itam | ata eva kramayaugapadyàbhyàü kàryakriyàvyàptety asmàbhir vyàkhyàtaü tathà | #<tadubhayàvasthàvirahepi >#[147#<.>#17] kàryàntarasahitàsahitàvasthàbhàvepy aïkuràder iti prakaraõàt | #<anyathàbhavanaü >#[147#<.>#18] prakàràntaram | bhavatv evaü, tataþ kim àyàta*<4>*m ity àha -- #<tasya ce>#[147#<.>#18]ti | anena dç÷yàtmatvaü tasya samarthitam | astuü dç÷yànupalambhàt kasmiü÷cid de÷e kàle ca tasyàbhàvavyavahàro 'nyasmin punar de÷e kàle càpratiùedhàt kathaü tatra prakàràntarasyàbhàvaþ siddhyatãti à÷aükyàha | #<tasya ce>#[147#<.>#23]tyàdi | #<aïkuràdibhàvasya># aïkuràdyutpàdasya #<avasthàdvayabahirbhàvaniùe>#*<5>*#<dhe># kàryàntarasahitàsahitàvasthàbahirbhàvas tàbhyàü prakàràntaraü tasya niùedhe dç÷yànupalambhakçte sati hy ani(sati ni)ùedha ity àha -- #<kayo÷cid># i[147#<.>#24]ti | #<de÷àntaràdau (>#147#<.>#24#<) bhàvepã>#[147#<.>#25]ti tasyàïkuràder iti prakaraõàt #<na kàcit kùatiþ >#[147#<.>#25] | kiü bhåte de÷àntaràdàv ity àha #<krameõetyà>#[147#<.>#24]di | #<itarasmin và >#[147#<.>#24] yugapadaïkuràdi*<6>*bhàvavati và | etac ca hetubhàvena vi÷eùaõam | ayaü cà÷ayo de÷àntaràdir apy
etad de÷àntaravat kramena và tadbhàvavàn yugapad và bhavitum arhati, tadubhayàvasthàbahirbhàvasya niùiddhatvàt | sati caivam adoùa eveti | #<na kàcit kùatir># i[147#<.>#25]ti bruvata÷ càyam abhipràyaþ -- kàryasya caikatraikadàvasthàdvayabahirbhàvo niùi*<7>*ddho 'nyadàpi tena bhavatà pramàõaparidçùñàtmanaiva bhavitavyam anyathà tat kathaü de÷àntaràdau prakàràntaram à÷aükyeti(kyeteti) | prakaraõam upasaüharann àha #<ta>#[#<ta>#]#< >#[147#<.>#25] iti |


__________NOTES__________

[168] kàryàtmanaþ S
___________________________



    nanu saüpratyevoktaþ svabhàvànupalambha evetyàdi tat katham idànãm ucyate #<pratyakùa >#[147#<.>#25] ityàdãti cet | naiùa doùaþ pårvaü hi måóhaü pratipattàraü prati tathoktam adhunà punar amåóhaü pratã*<8>*ti ko vyàghàtaþ |

    #<kramayaugapadyayor># i[148#<.>#1]ti kramàkramayor ity arthaþ sakçtapratyupalakùaõena yaugapadya÷abdenàkramasyaiva vivakùitatvàt anyathànyo 'nyavyavacchedaråpatà durupapàdàpadyate tataþ sarvatraivàkramàrthã(rtho) yaugapàdyàrthaþ | ata evàsmàbhir akrama÷abdena yaugapadyamanåditam iti | #<tasya >#[148#<.>#3] prakàràntarasya pratiùedhaþ | [55a]*<1>*ubhayaniùedhàtmakam eva prakàràntaraü kiü {p. 372} na bhavati yenaikaniùedhanàparavidhànàt tasya niùedho bhavatãty àha -- #<vidhipratiùedhayor># i[148#<.>#4]ti | ayam abhipràyaþ -- kramo na bhavatãti ayam evàkramavidhiþ | sopi na bhavatãti tadaiva tasya niùedhaþ anayo÷ caikàdhikaraõayor ekakàlikayor virodhas tasmàt tathàbhåtasyà...ü...va iti | #<tasyàpratiùedha >#[148#<.>#3] *<2>*iti tv apàñha ea | kàraõam api kàraõàpekùayà kàryam eveti kàraõagrahaõam, na tu kàraõatvenàsyopayogo 'tra ka÷cit | karya eva prakàràntaràsaübhavasya cintyatvàt; yad và kàraõena kriyamàõe kàrya iti j¤àpanàrthaü kàraõagrahaõaü vàstavaü råpa(varå)pànubàdakaü pratiùedhasya yadviruddhaü tasyopalabdhir ity à÷aükà etad evopapàdayann àha #<vyavacchidya>#*<3>*#<màne>#[148#<.>#10]ti | #<itarasya vyavasthànam># i[148#<.>#10]ti tathavyavacchidyamànaprakàràd itaravyavasthànam iti tathà |[169]#<sambhavaü hetoþ >#[148#<.>#15] #<sadbhà>#vam iti prakaraõàt | saübhavagrahanaü copalakùaõaü tena pårvasiddhàü ca vyàptiü pradar÷yety api draùñavyam | #<virodhasàdhanam evà>#[148#<.>#15]rthàt pràkpravçttam ity avaseyam | bàdhakam ity asyàviruddhopalabdheþ sàdhyavi*<4>*paryaye #<bàdhakaü >#[148#<.>#15] pramàõam ucyata iti càdhyàhàryà(rya)kriyàpekùayàyaü
ktvàpratyayaþ kàryo 'nyathà kàü kriyàm apekùyeyaü pårvakàlà pradar÷anakriyà pradar÷ayitavyà yatràyaü bhavet, yathà÷ruti bhinnakartçkàyàü ca kriyàyàm ayaü prasajyeta puruùasambadhitvàt pradar÷anasyeti | viruddhamàtràbhipràyeõa #<÷ãtoùõaspar÷ayor># i[148#<.>#16]ty udàharati |


__________NOTES__________

[169] sadbhàvaü S
___________________________



    nanu kramàkramàbhyàü kàryaü kàmaü vyàpyatàü tathàpy akùaõikaþ krameõàkrameõa và kàryaü kariùyati | sati caivaü vyàpakànupalambho 'siddha ity à÷aükyàha -- #<tatreti >#[148#<.>#18] | #<avi÷eùàt >#[148#<.>#18] pårvaråpàvi÷eùàt | etad eva dçùñàntavyàjena vyanakti #<akàrakàvasthàyàm># #<ive>#[148#<.>#18]ti | apekùitasahakàripratyayaþ sa*<6>*nkaroti nànyadety àha -- #<sahakàryapekùà ce>#[148#<.>#19]ti | #<anupanyasanãye>#[148#<.>#20]ti ca sambandhaþ; kuta ity àha #<dvividhasyàpã>#[148#<.>#19]ti | atha yathà bhinnade÷ànekakàryakàritvam ekasya svahetu(to)s tathotpàdàd upapadyate taddhi(tadvadbhi)nnakàlànekakàryakaraõam upapatsyate tat kutaþ kramakàritvànupapattir akùaõikasyeti ceti(cet) | tad etacca*<7>*tuþsa(÷a)tyàü kùaõabhaïgasiddhàv asmàbhiþ såktaü pratyuktam iti tata evànugantavyam |

    nanu kàraõalakùaõasya kramasya kùaõikapakùepy anupapatteþ samàno doùa iti ced etad api tatraiva nirõitam iti nehocyata iti | #<sarveùàü >#[148#<.>#20] ceti dvitãyàdikùaõabhàvinàm ity avaseyam | #<ekakriyàkàla eva >#[148#<.>#20] prathama kùaõakriyàkàla {p. 373} eva | #<tatkàraõa>#[#<ka>#]#<sya>#*<8>* [148#<.>#21] dvitãyàdikùaõabhàvitvenàbhimatakàryakàrakasya #<tadai>#kakriyàkale, #<eva>#[148#<.>#20]kàro #<bhàvàd># ity asmàt paro draùñavyaþ | anena ca yad yadà yajjanasamarthaü tat tadà janayaty eva yathà antyà kàraõasàmagrã | dvitãyàdikùaõabhàvitvenàbhimatakàryajanasvaråpa÷ càkùaõikaþ prathamakùaõa iti svabhàvahetuprasaïgaü såcayati | #<nàpi yugapat >#[148#<.>#21] | "[55b]*<1>*akùaõikaþ kàryàõi karotã"[148#<.>#18]ty abhisambadhyate | yena svabhàvena tatkàryamajãjanat tasya svaråpasyànuvçtter ity abhipretya #<punas>#[170]#<tatkaraõaprasaïgàc ce>#[148#<.>#22]ty àha | anenàpi samudàye yajjananasamarthaü tat tadà ta tajjanayaty eva yathàntyaþ kàraõakalàpaþ | kçtakatvenàbhimatakàryakaraõaråpa÷ càkùaõiko dvitãyàdikùaõa iti svabhàvahetuprasaïgam e*<2>*va dar÷ayati | anayo÷ ca prasaïgahetvor upadar÷itayor arthàdunnãyamànayo÷ ca prasaïgaviparyayayor yàvat saübhavaü dåùaõaü taduddharaõaü càsmàbhirvi÷eùakhyàne samãcãnaü niråpitam iti tata evàvagantavyam iti | #<akàrakaråpàvi÷eùàd >#[148#<.>#23] idànãü yad #<akàrakaråpam># asya tasmàd #<avi÷eùàd># ity artho 'vasàtavyaþ | #<bhedaprasaïgaþ >#[148#<.>#25] ÷aktà÷aktayo*<3>*råpayor ity arthàt | atraivopapattyantaram upacinvann àha #<nitya÷ ce>#[148#<.>#25]ti |[171](pårvottarakàlabhàvà ca upapattyor bhedo 'vaseyaþ pårvakàlahetur akàle ca) #<ekadà
>#[128#<.>#28] ekasminn eva kùaõàtmani kàle sarvasya kartavyasy#<aikadà >#[148#<.>#29] eva kçtatvàd arthakriyàkàritvàbhàvàd asattvaü syàt | #<iti>#[149#<.>#1]r hetau | prakaraõam upasaüharann àha #<eva>#[149#<.>#2]m iti |


__________NOTES__________

[170] punas tatkriyàprasaïgàt S |
[171] koùñhakàntargataþ pàñhaþ asambaddho bhàti |
___________________________



    àrya*<4>*j¤ànaü tanvaütãti #<àyatanà>#ni | #<cakùuràdãni >#[149#<.>#3] ca tàny àyatanàni ceti tathà | antarvyàptivàdinopy asya mate pramàõasiddhasyaiva dharmitvaü vàcyam anyathàntarvyàptir asamarthità syàt | tata÷ cakùuràdyàyatanànàm amãùàü pramàõasiddhànàm iti draùñavyam |

    syàd etad yat sat tatkùaõikam eveti niyataü kùaõikatvaü sàdhayituü kila sa*<5>*ttvàkhyo hetur upadãyate | ayaü càkhilaü vastu nàkùaõikaü nàpi kùaõikam iti sàdhayan sàdhyaviparyayasàdhànàd viruddha eva | tathà càvàdãdvàdanyàye syàd vàdake÷arã-- "akhilasya vastuno 'nekàntikatvaü sattvàt | anyathàrthakriyà kutaþ" -- iti | etac ca vyàcakùàõena kulabhåùaõena ñãkàkçtà evaü vyàkhyàtam upa*<6>*pàdita¤ ca -- "#<akhilaü># caràcaraü såkùmavyavahitaviprakçùñaü #<vastu># dharmitvenopàttam | anto dharmo #<naiko 'neko 'nta># àtmà svaråpaü yasya tadbhàvas tattvam -- ayaü sàdhyo dharmaþ #<sattvàd># iti hetuþ | #<anyathà>#nekàtmakatvàbhàvaprakàreõa -- {p. 374} #<arthakriyà># kàryaü saü(ryasaü)pàdanaü #<kuto># na kuta÷cit | anenànyathànupapatter viparyaye bàdhakaü pramàõaü samarthakaü dar÷itam --

        "anyathànupapannatvaü yasyàsau hetur iùyate |

        dçùñàntau dvàvapistàü và (?) yàcàtau hi na kàraõam ||" iti nyàyàt |

tan na tàvad akùaõiko bhàvaþ kàryaü kaçtuü ÷aknoti | tasya kramayaugapadyàbhyàm arthakriyàvirotacata(ràdhàt) nàpi kùaõiko bhàvaþ kàryaü kartuü prabhavati | tathàhi kiü kùaõiko bhàvaþ svasattàkàle kàryakaraõasva*<8>*bhàvo 'thànyadà | yadi prathamavikalpas tadà tadaiva kuryàt | svasattàkùaõe ca kàryakçtau sarvaü jagadekakùaõavarti pràpnoti | tathàhi kàraõaü svasattàkùaõa eva yat kàryam akçta tad apy anyasya kàraõam iti tad api tadaiva svakàryaü kuryàt | tad api kàraõam anyasyeti tad api tadaiva kuryàd evam uttareùv apy ayam eva nyàya iti | satyam, kà[56a]*<1>*raõaü svasattàkùaõa eva kàryaïkaroti, tatkaraõasvabhàvatvàt, kevalaü kàryam anyadotpadyata iti cet | tarhi kàryam api tadaivotpadyetànyada tatkàlaü parihçtya kàryotpattir virudhyeta[172]utpattàviùyamàõàü(õàyàü) và samanantarotpàdavirodhaþ | tathàhi tatkaraõasamarthasyàpi kàlam ujjitvà jàyamànasya kàryasya kàraõakçtopakàraparàïmukha*<2>*sya yo 'yaü samanantaraniyama etadvinà÷ànantaram evedam asya kàryam iti tasyànupapattiþ | soyaü kàraõavinà÷o viråpàkhyo 'kiïcitkaras tathàpi yadi tatsamanantaraniyamaþ kàryasya syàt tadà nityasyàpi kàraõatvam apratihataü syàt | tathàhi yathà svasattàlakùaõa eva kàryakaraõasvabhàve kùaõike bhàve saty api na tadaiva *<3>*kàryàõy utpadyante api tu kàlàntare, tathà nityepi bhàve sarvadà tatkaraõasamarthe 'pi kàryàõy eva vilambya vilambyotpadyanta iti kiü na samànam | na ca dvitãye kùaõe nirvyàpàratayà sadasator akùaõikakùanikayoþ ka÷cid vi÷eùa iti |"


__________NOTES__________

[172] atra pràktanaü "anyadà" padaü samàkçùya anyadotpattau iùyamàõàyàm ity arthaþ kartavyaþ |
___________________________



    yadinàmàhrãkoktir upekùaõãyà prekùàvatàü tathàpi ki¤cid ucyate | *<4>*iha khalu kàryakàritvaü vastånàü na vyàpàrasamàve÷àt utpàdàtirokiõo vyàpàrasyànupapatteþ, nàpi kàryeõa sahotpàdaþ, savyetaraviùàõayor iva sahabhuvor anyatarakàritvànupapatteþ |

        "asataþ pràgasàmarthyàt pa÷càc cànupayogataþ |"

iti nyàyàt | kiü tarhi ki¤cid anantaraü sattayàbhi*<5>*sambadhyamànaü prati niyatapràgbhàvitvam eva, kàryasyàpi niyamena tadanantarabhàvitvam eva tajjanyatvam | sati caivaü svasattàkàle kàryakaraõasvabhàvo bhàva iti ko 'rthaþ? tatsattàkàlaü pårvaü kçtvà kàryaü sattayàbhisaübadhyata iti | tathà svalakùaõa(svakùaõa) eva karotãty asyàpi ko 'rthaþ? anantarabhàvikàryà*<6>*t pårvaü sadbhavati {p. 375} kàraõam iti | tad uktaü "bhåtiryaiva kriyà saiva" ityàdi | itthaü caikaprahàraniya(ha)tam eva tatsarvaüdigambareritam | tata÷ ca kùaõikasyaivàrthakriyotpatteþ sattvaü kùaõikatvam eva sàdhayad viruddham àcakùàõàþkùapaõàanekàntatve ca sàdhye sàdhanam idam upanayantaþ sphuñamahãkàveti(mahãkà eveti) *<7>*upekùàm eva pre...vitàmarhantãti |

    svabhàvahetuü vyàkhyàya kàryahetuü vyàkhyàtukàmovàrtikakàrasya kàryahetvabhidhànasya nimittam dar÷ayan pårvàparayoþ saügatiü #<tad evam># i[150#<.>#3]tyàdinà karoti | #<tadgataü >#[150#<.>#5] kàryahetvà÷ritam | kasmàt punaþ svabhàvahetuvad apy asyànvayavyatirekàv eva na pratipàdyete, yena tadgatà*<8>* parabhràntikàraõopàdànartham eva kàryahetuviùayo[pa]dar÷anaü varõyeta iti à÷aükya #<kàryahetàv># i[150#<.>#4]tyàdi yojyam | #<tayor># a[150#<.>#4]nvayavyatirekayoþ | tarhi kàryakàraõabhàvasiddhir etaddar÷anãyà tata÷ ca tàü dar÷ayitum iti kiü nocyata ity apekùàyàü #<tasyà÷ ce>#[150#<.>#5]ti yojyam | #<tasyàþ># kàryakàraõabhàvasiddheþ | hetoþ pratyàsannatvàt [56b] *<1>*#<hetor vyatirikta >#[150#<.>#7] ity àcaùñe | #<kàryaü >#[150#<.>#7] kàryam eveti vivakùitaü | "tridhaiva sa" iti niyamasya pårvaü pratipàditatvàt ata eva #<kasmàt kàryam eve>#[150#<.>#8]ti pa÷càc codayiùyate | #<anarthàntare># vyàvçttibhedàt parikalpitavyàvçttyantararåpaü dharmàntare | asàdhàraõaü #<kàryaü >#[150#<.>#9] |

    diï[173]nàgena[174](sarvavyaktiùv anupaga(ùv anuga)tapratyayaprasåtiþ?) |

__________NOTES__________

[173] "àcàryeõa" [150.13] ity asya vivaraõaü dignàgena iti bhàti |
[174] "sarvavyaktiùv anugatapratyayaprasåti?" idaü ÷aükàcih¤itaü padaü nàtratyaü kiütu agretanaü bhàti | tac ca "agner iti" ity asya anantaraü yadi syàt tadà saügaccetàpi | tatràpi sàmànyapadaü gacchitaü bhàti | tathà ca sarvavyaktiùv anugatapratyayaprasåtiþ sàmànyaü ity arthaþ syàt |
___________________________



    sarvathà tadbhàvam eva pratipàdayann àha*<2>* -- #<agner># i[150#<.>#17]ti | asyà÷ritatvàd agneþ agnitvaü sarvàgnivyàpanàd anugatapratyayahetutvavivakùayaiva sàmànyadharmà api gamakàbhipretàs ta iva | tàrõatvàdeþ sarvàgnyavyàpanàd vyàvçttapratyayahetutvà(tva)vivakùayà vi÷eùadharmatvaü vivakùitam, na tu sarvathà sàmànyaråpatvam asya niràcikãrùitam sarvatàrõàdivahniùv anugatapratyayaprasåti*<3>*hetutvàt, sàmànyaråpasya càtràvyàghàtàt, anyathà tàrõavahnyàdijanyaråpatayàvadhàritàt dhåmànvayatà(màn na vahnità)rõàdyanumànaü syàt vi÷eùaråpasyàvyàpakatayà ananumeyatvàt | tepi vi÷eùadharmà gamyàþ syuþ, iùyante càgneþ sàmànyadharmà evàgnitvadravyatvasattvaj¤eyatvàdayo gamyà iti bhàvaþ | dhåmasyàpi vi÷eùadharmavatsàmànyadharmà gamakàþ syuþ na ceùyante sattvaj¤eyatvàpàrthivatvàdayo gamakà iti bhàvaþ | ko 'sau dhåmà÷rito vi÷eùadharmo {p. 376} dçùñàntãkçta iti ced evaü dhåmatvapàõóutvàdibhir i[150#<.>#23]ty atra dhåmatvàdi niråpayiùyaüto nirdekùyàmaþ |

    nanu kàryatvasya tadbhàvàkhyaikasambandhava÷àd gamakatvaü tat kathaü "sarvathà *<5>*janyajanakabhàvàd" ity ucyata ity à÷aükyàha #<janye>#[150#<.>#20]ti | sarvathà janyajanakabhàvam eva pratipàdayann àha #<tathàhã>#[150#<.>#21]ti | pårvoktena prakàreõàgnitvàdãnàü sàmànyadharmatvaü j¤eyam | sarvaü caitaddharmabhedaparikalpanayocyate | tçõe bhavo vahnis #<tàrõaþ >#[150#<.>#22] | parõe bhavaþ #<pàrõaþ >#[150#<.>#23] | bhàvapradhàna÷ caiva nirde÷as tena tàrõatvàdibhir ity arthaþ |

    nanu yathàgnitvaü sakalàgnivyàpanenànugatapratyayahetutvàt sàmànyadharma ucyate tathà dhåmatvam api sàmànyadharma eva | yathà ca dravyatvàdayo 'gnyanagnisàdhàraõatvàd anugatabuddhinibandhanatvena sàmànyadharmàs tathà pàõóutvam api dhåmanãhàràdigamanàd anugataj¤ànakàraõatvàc ca sàmànyadharma *<7>*eva tat kathamamå vi÷eùaõe dharmitvenodàharaõãkçte iti | sàdhåktaü bhavati(tà) kevalaü bodhe yatnaþ karaõãyaþ | iha khalu sarvadhåmavyaktivyàpyanugatapratyayahetudhåmatvam eva sàmànyavi÷eùo vijàtãyàd vyàvçttapratyayapuraskàreõa vi÷eùadharmo vivakùita ityàdicodyam apoditam | evaü saty agnitvam api vi÷eùadharma ity agne*<8>*r vi÷eùadharmasyàpi gamyatvam àyàtam iti cet | tathàvidhasya vi÷eùadharmasya gamyatveneùñatvàn na ka÷cid doùa iti | avàntaravi÷eùasya tu tàrõatvàder gamyatvam dåmamàtrasya tadapratibandhàn niùidhyata iti kim avadyam | dhåmasya vijàtãyàsàdhàraõadharmavàcaka÷ ca pàõóu÷abdo 'sti yonenopàtta iti dvitãyam api codyam apodyate | sa [57a]*<1>*caitacchabdàbhilàpyo dharmo durj¤àna ity agnir atra pàõóutvàd iti nocyata iti sarvam avadàtam |

    #<svabhàvaivadha>#[151#<.>#8](vair dha)rmair ity arthaþ | #<aparortha >#[151#<.>#13] iti | yàvadbhir avinàbhàvikàraõasya bàhyaikade÷asyànyo 'rtho na tu samudàyagranthasyàmumartham antareõa pårvàrthamàtreõa vàkyasyàsaügatatvàt | #<saübadhyata >#[151#<.>#11] iti tat#<kàryaü teùàü hetur># i[151#<.>#15]ti sambandhaþ kàrya ity artho na*<2>* tu pårvavyàkhyànoktam atràpi vyàkhyàne 'bhisambadhyata iti boddhavyam | pårvavyàkhyàne teùàü svagatànàü dhåmatvàdãnàü hetur iti pràptàv arthàü saü(v arthàsaü)gater eva saübandhanãyatvàd iti | #<teùàü># iti kàraõagatànàü dharmàõàü hetus tatkàryam iti pårvoktam abhisaübadhyate | kaiþ svabhàvair hetur ity atra gajanimãlikaiva kçtà etad enusandhànena na *<3>*tv anantaraü vàkyaü bhaviùyati | kecit punar atraivam àhuþ -- ukte sati niyatam etad vyàkhyeyaü nànyathà | sati caivaü pårvavyàkhyànasya kvopayogaþ | tasmàd yatas tadutpattiniyamàbhàve sarvathà janyajanakà(ka)bhàvo vyavasthàpayitum ayuktas tasmàd yàvadbhiþ kàraõe {p. 377} vyavasthitair dharmair vinà tatkàryaü na bhavati tàva*<4>*tàü hetur nànyeùàü tatkàryatvaniyamàd ity evaü vyàkhyàtum ucitam iti | atra tu samàdhànam atràbhiyuktair eva dàtavyam iti |

    pårvavyàkhyànasya pa÷càdvyàkhyàtatayà pa÷càdbhavena #<pà÷càt yenàrthena >#[151#<.>#20] kàraõà÷ritànàü tàvatàü hetur ity anena #<kàraõagatam aü÷am># i[151#<.>#20]vàü÷aü dharmaü #<niråpya># sàdhyatvena ni÷citya pa÷càd*<5>*vyàkhyàtàd arthàt pràgvyàkhyàtatvena pràgbhavena #<pràktanenàrthena># "yàvadbhir dhåmatvàdibhiþ svagatair" ity anena #<kàryagatama÷aü># dharmaü #<niråpaya>#[151#<.>#20]n prakaraõàd gamakatayà ni÷cinvan | pårvavat #<pàõóutva>#[151#<.>#23]m anayoþ vi÷eùaråpatvaü ca pratyeyam | #<pareùàm># u[152#<.>#8]bhayatràvi÷iùñaråpasaüyogava÷àd gamyagamakabhàvam i*<6>*cchatàm ity abhipràyaþ | #<grahãtuü >#[152#<.>#20] ni÷cetum | dhåmatvaü vi÷eùaõaü yasya tena dhåmatvàd iti vi÷eùaõe tu dravyatvàdau hetutayopanãyamàne samarthavi÷eùatvenàsàdhanàïgavacanàt katham eva kùmàdãni gçhyata itibhaññàrcañeõàpi ÷aïkitam na ca parihçtam iti kim asmàkam atra pari÷rameõadharmottaràder e*<7>*va tu tadavaseyam iti |

    yathàiva janyajanakabhàvas tathaiva kiü na gamyagamakabhàva ity àha #<nahã>#[152#<.>#25]ti | vastuvçttyapekùayaiva kasmàn na tathàtvam kiü punar ni÷cayàpekùa ity àha -- #<tathàhã>#[152#<.>#26]ti |

    nanu bhavo bhavato yasmàd bhàva÷aükàyàü nànvayavyatirekàv ity ukte tato 'bhàva ucyamànaþ kathaü ÷obhata ity à÷aükyàha evaü #<manyata >#[154#<.>#12] iti | #<÷akramårddhà >#[154#<.>#28] valmãkaþ*<8>* iti |

    manyamàna àha -- #<sarvaþ >#[155#<.>#13]#< tathàvidhajanme>#[155#<.>#15]ti #<kuta >#[155#<.>#17] iti draùñavyam |

    nanu uktam eva tadutpannam eva kàryaü kàraõam apekùate na tu tàdç÷àtàdç÷atàyàü tatas tayor hetunirapekùayor iùñatvàd eva kim anenoktenety à÷aükyàhetukatve sarvatraivotpattaritayo (?) vi÷eùeõabhàvaþ syàd iti ityàdidåùaõam utpatsyeva (?) kàraõanirapekùatva[57b]*<1>*m eva tayor asahamàna àha #<nahã>#[159#<.>#4]ti | #<tadapekùà># ity apekùà |

    aparàjita÷abdena yo latàvi÷eùa ucyate sa sårya÷abdàbhidheyo 'vaseyaþ | #<itara># [161#<.>#24] ÷abdena latàcampako vçkùacampakasamànàkàro de÷avi÷eùabhavo vaktavyo na tu bhåmicampaka iti yasya råóhiþ tasya vçkùacampakena sahàkàrasàmyasyaivàbhàt |

    #<kùaõabhedà>#(dhànaü[175]kuta÷cid råpàt kathaücit tena sahaikapratyavamar÷ajananà)#<÷rayatvenaiva såkùmàvàntarajàtibhede >#[162#<.>#18] | jàtibhede katham ekasaütànavyavasthety àha -- {p. 378} #<sarve>#[162#<.>#20]ti | yady ekàkàrapratyayanaivanunaivyapratyaya(nibandhanai)kasantànavyavasthà tadànyasya so(svo)pàdànena sahaikasaütànavyavasthà na syàt sà càva÷yavàcyànyathà svasantatipatitakàryajanakatvena yà tasyopàdanatvenàbhimatasyopàdànavyavasthà sà na syàd ity a*<2>*bhipràyavàn para÷ codayati #<àdyasye>#[162#<.>#22]ti | jàtyanuvidhànaü kutaci(÷ci)d råpàt katha¤cit tena sahaikapratyavamarùajananam | #<tathàhã>#[162#<.>#23]tyàdinaitad eva samarthayate | agurujàtibhedànukaraõaü taddhåmasyàgurugandhasahacàritayà pratyavamarùajanakatvam | anukurvantyeveti vartate #<taddhåmàþ >#[162#<.>#24] tadvartiüdhåmàþ | *<4>*tadbhedànukaraõam eùàü kuto j¤àyate ity àha -- #<tadrå>#[176]#<pe>#[162#<.>#25]ti | yasmàd indhanena saha dhåmasya kenacid råpeõa ekàkàraparàmar÷ajanakatayaikasaütati [vyavasthànàd yena (?)] tasmàt indhanam eveti sthålenàyaü vyapade÷o vastutas tu tadgatàrdrasantànavi÷eùas tasyopàdànakàraõaü j¤eyaü santà*<5>*nas tu tasyàïgàràdeþ | yathà caitat tathàdharmottareõa vini÷cayañãkàyàü nirõãtam iti tata evàpekùitavyam | prasajyate pratipàdyata iti prasaïgo 'ti÷ayitaþ prasaïgo #<'tiprasaïgas tenàlam># a[163#<.>#4]tivistareõety artho 'tra draùñavyaþ |


__________NOTES__________

[175] koùñhakagataþ pàñhaþ pratyantare dç÷yate sa ca na samyag bhàti |
[176] durvekànurodhena "tadråparasavãrya" ityàdi pàñhaþ syàt |
___________________________


    #<tasya >#[163#<.>#6] kàryabhedasyàtàdç÷atvalakùaõasyàbhàvàt | #<tasyeti># bhedasya tasmin sa*<6>*ty ajàyamànasyàpi katham ahetutvam iti pàr÷vasthavacanam à÷aükyàha #<nahã>#[163#<.>#9]ti | #<asaty abhede >#[163#<.>#11] prakaraõàd asati sàmagryabheda ity arthaþ | kutaþ punar asaty abhede jàta ity apekùàyàü yojyaü #<sàmagryor># i[163#<.>#11]ti | #<hetau >#[163#<.>#12] sàmagryor bhede 'nyàdç÷atvalakùaõe saty abhavato bhedasya #<tathà># tadvat #<hetau >#[163#<.>#12] sàmagryabhedalakùaõe #<'saty api># bhavato bhedasyeti prakaraõàt | #<abhedas># tàdç÷atvam ekajàtãyatvam iti yàvat tasya #<nibandhanatvàt >#[163#<.>#14] ÷àlikodravàdau bhedasya bhàvàt kathaü na kvacit padànubandha ity àha #<÷àlã>#[163#<.>#15]ti | taddhetvor abhedahatutvàt tayor apy abhedenaiva bhavitavyam iti tad api pakùãkçtam eveti bhàvaþ | hetubhede 'pi *<8>*÷àlikodravàder na tatku(kç)to bhedo 'nyàdç÷atvam api tv evam evety àha -- #<nimittam antareõe>#[163#<.>#13]ti | #<kalpanàyàü># bhedakalpanàyàü vi÷eùàbhàvàn nirmittatvena #<vi÷eùàbhàvàt >#[163#<.>#16] ÷àlyantare 'pi kiü na kalpyata iti ÷eùaþ prakaraõa laübhyam và | yad và na hetvabhedo 'bhedasya nibandhanam | nàpi hetubhedaþ kitv evam evàbhedo bhaviùyatãty à[58a]*<1>*ha -- #<nimittam># i[163#<.>#16]ti | #<kalpanàyàm># abhedakalpanàyàm | vi÷eùàbhàvàc chàlikodravayor api bhe(abhe)daþ kiü na kalpyata iti pårvavat |

    syàd etat pratibhàsaniyamanibandhanoyam abhedo nànyanibandhanas tat kim evam ucyate ity àha #<pratibhàse>#[163#<.>#16]ti | pratibhàsasya bhedas tàdç÷atvam | tasya #<sa(bhrà)ntinimittàd># {p. 369} à[163#<.>#17]kàrasàmyàdeþ #<paramàrthato bhede 'py># atàdç*<2>*÷atvepy #<upalakùaõàd># dar÷anànaivam iti draùtavyam | evam upalakùaõatvàd asya bhedavicàràvasare 'pi pratibhàsabhedàd bheda iti pårvapakùe pratibhàsabhedasya ca kuta÷cid bhràntinimittàt paramàrthato 'bhedepy upalakùaõàd iti vaktavyam | ubhayatràpi tu yadi pratibhàsabhedàbhedàv apy aparapratibhàsabhedàbhedanibandhanau tatràpi tatpratyanavasthà tasmàd à*<3>*dyayor api tathàtvaü vyavasthàpayituü na ÷akyata iti doùo dar÷ayitavyaþ #<tayoþ >#[163#<.>#21] bhedàbhedayoþ | #<tasya >#[163#<.>#22] svaübhàvasya | #<tàbhyàü >#[163#<.>#22] bhedàbhedàbhyàm | #<tebhyàü># bhàvasvabhàvabhedàbhedebhyo #<'nyaþ># #<sa># càsau #<sambandha÷># ceti tathà tasya #<kalpanà >#[163#<.>#23] tasyàm | sopi teùàü kuta ity àkàükùàyàü sambandhàïgãkaraõaü tatràpi tatparyanuyoge tad e*<4>*vottaram ity anavasthà | #<svàtmany evàvasthànàd># i[163#<.>#24]ti bruvato 'yaü bhàvo yadi bhàvasvabhàve tayor anuprave÷as tadà sa evàvatiùñheta na tu tau | atha tayos tasyànuprave÷as tarhi tàv avatiùñheyàtàü na tv asàv iti | punar bhedapakùa eva doùàntaraü samuccinvann àha #<anupakàràc ce>#[163#<.>#25]ti | yau bhedàbhedau tàdç÷atvàtà*<5>*dç÷atvalakùaõàv asau pratipadyate #<tàv api yadi bhinnau >#[164#<.>#1] tato vyatiriktau | #<tàdavasthà># (tadabasthaþ) [164#<.>#2] na bhinnaü nàpy abhinnaü yat tadavastham, yadavasthaü bhedàbhedapratipattikàle | #<tasya >#[164#<.>#2] bhàvasvabhàvasya | #<tasya >#[164#<.>#6] svaråpàntareõa kriyamàõasya
| tata eva hetubalàyàtàt kuta÷cid bhinnàbhinnàd råpàd #<vi÷eùasàmànyàtmano>#[164#<.>#11]r ity atra vi÷eùa÷abdena svalakùaõaü na vàcyam | tasya bhidyata iti vyutpattyà bhedaråpatvàpatter ayogàsiddhiprasaïgàn nàpi vi÷eùpadàrthas tasya vinà÷àrambharahite÷ve vàõavàkà÷àdiùu pravçtteþ pareõa bheda÷abdenàbhipretatvàt | kiütv ekasàmànyayogepyavàntarasàmànyavi÷eùaþ | #<tayo>#[164#<.>#13]r bhedàbhedayoþ | *<7>*#<apekùayà># #<hã>#[164#<.>#18]ty atrasthasya #<hi>#÷abdasya maulasya vyàkhyànam etat #<yasmàd># i[164#<.>#18]ti | ñãkàkçtas tu "#<apekùayàhi>#" ity atrasthahi÷abdo 'vadhàraõe, yad và #<hir yasmàd apekùayà tasye>#ti yojyam | dvàv etau ÷atçpratyayau hetau draùñavyau |

    #<sàdhanànàü kàraõànàü sàdhanàya >#[165#<.>#2] niùpàdanàya kathaü neùyata ity àha | #<vilakùaõàd apã>#[165#<.>#10]ti | yàdç÷aü dçùñaü #<yathà dçùñam># | *<8>*yathàdçùñaü kàryaü yathàdçùñàd eva kàraõàd utpadyeteti vartate | vilakùaõayàpi vivakùitasàmagryà anyàdç÷àpi tallakùaõaü vivakùitasàmagryà jàyamànakàryasaråpam | tatsàmagrãvailakùaõyàvi÷eùàdyasyàþ kasyà÷cit sàmagryà jàyamànaü kiü tallakùaõaü na bhavatãti |

    tathà ca sa eva doùa ity à÷aükya para evàha #<kasyà÷cid eve>#[165#<.>#23]ti | #<atrà>#smi[58b]*<1>*n #<pårvapakùe >#[165#<.>#25]#< yàdç÷ã ÷akti>#[165#<.>#28]r iti yojyam | #<nàmàntareõa >#[166#<.>#3] saüj¤àntareõa | kathaü tad eva #<nàmàntareõoktaü># {p.380} #<syàd ity àha tadvilakùaõasye>#[166#<.>#3]ti | #<tadvilakùaõasyà>#gnyàdisàmagrãvilakùaõasya | yàgnyàdisàmagryànyàdç÷ã sàmagrã sà tacchabdena pratyavamraùñavyà | tasy#<àvilakùaõasyà>#gnyàdikàraõakalàpasya ya #<àtmàti÷ayaþ># ÷akti÷abdavàcyas tasy#<àsaübhavàd># a[166#<.>#4]yogàt | *<2>*anagnyàdiråpasya kàraõakalàpasyàgnyàdisàmagrã÷aktiyogàsaübhavàd iti samudàyàrthaþ | tadàtmàti÷ayayoge 'pi katham agnyàdiråpatvaü tasyety àha #<sa eva hã>#[166#<.>#4]ti #<dhåmaü janayati sahakàrikàraõatvena># | #<svajàtim anukàrayaty># u[166#<.>#5]pàdànabhàvena janayatãty arthaþ | #<yadi ce>#[166#<.>#7]ty atra #<ca>#÷abdas tu÷abdasyarthe | tàü sàmagrãm agnyàdisaüj¤ayà vayaü*<3>* vyavaharàmo bhavantas tu ÷akramårdhàdisaüj¤ayà vyavaharante ato #<nàgni># saüj¤àyàm eva #<vivàdaþ syàt># | [166#<.>#7] kathaü punar nàgny eva vivàdo nànyatrety àha #<arthàbhedam># i[166#<.>#7]ti | arthàbhedaü tathà dhåmajanana÷aktilakùaõam #<abhyupagamya tathàbhidhànàt >#[166#<.>#7] ÷akramårdhàdãty abhidhànàt | dhåmàdikaü kàryaü kartç kathaü ni÷citam ity àha -- #<atadråpe>#[166#<.>#9]ti | #<kà>#*<4>*#<raõam># indhanàdikaü karma #<na vyabhicarati># | kùaõàpekùàpakùe tu kàraõam indhanàdi kùaõaråpam ity avaseyam | avyabhicàrasyàkàraü dar÷ayati -- #<tadvilakùaõàd># iti | #<itir># hetau #<siddhyati >#[166#<.>#12] niùpadyata iti |

    kàryaü hetuü vyàkhyàyàdhunànupalabdhiü vyàcikhyàsuryatas tatas tadutthànaü tadupadar÷ayituü #<tad evam i>#[167#<.>#3]tyàdinopakramate | #<bhavad># utpadyamànaü #<dçùñaü># ni÷citaü #<sakçd># i[167#<.>#3]ti sakçd apãti j¤eyam | #<pratyakùànupalambhàbhyàü >#[167#<.>#3] yathà vyàkhyàtàbhyàm | #<tathàvidhàd eve>#[167#<.>#4]ty avadhàrayato 'nantaroktaivopapattiþ buddhisthà | avadhàraõena pratãyamànam apy atathàvidhàj janmaniùedhaü kaõñhoktaü kurvann àha -- #<ne>#[167#<.>#4]ti | #<vyàptyà >#[167#<.>#5] sarvade÷akàlaparigraheõa | *<6>*#<tur># anupalabdhiü bhedavatãü dar÷ayati | yàdç÷yuktà #<yathoktà >#[167#<.>#7] tasyàü dç÷yatvavi÷eùaõàyàm ity arthaþ | nimittàntaràbhàvopadar÷anaü pràg uktam iti bhàvaþ | #<svaråpa>#[167#<.>#8]grahaõam upalakùaõaü tena vyàpàrepãty api pratyeyam | ata eva vyàpàrasya pa÷càd dar÷ayitavyatvàt | krame tàvac chabdaü prayu¤jàno 'nupalabdhisvaråpaü *<7>*tàvad dar÷ayatãti vakùyati | #<e>#[#<va>#]#<kà>#[167#<.>#8]ras tv anvayavyatirekaviùayavipratipattimàtraniràsàrthaþ | yathà÷ruti vyàkhyàne tu tathetyàdi vakùyamàõam asaügataü syàt | #<tathàhã>#[167#<.>#8]tyàdinà svaråpaviùayavipratipattiü pratipàdayati | tathà ce÷varasena÷varakavyàkhyàne pramàõàntaratvenemàm upadar÷ayàü babhåva | #<pratiùedhyaviùayaj¤ànaviùayaråpe>#*<8>*#<õàpariõàma>#[167#<.>#11]s tadviùayaj¤ànànàdhàratvaü tadgràhakatvenànavasthànam àtmano mantavyam | tajj¤ànàdhàratvapratiùedhamàtravivakùayà ca pakùàntaram iti pramàõàntaratvam eva tadanyavij¤ànà÷rayeõopapàdayann {p. 381} àha #<nahã>#[167#<.>#13]ti | pratyakùam
ekam anumànàtmakaü yad và | #<tasya >#[167#<.>#13] pratyakùasyànumànasya và | #<tato># bhàvàü÷àt | kiü kurvat tarhi tadabhàvapramàõa[59a]*<1>*vyapade÷am a÷nuta ity àha #<bhàvàü÷a (abhàvàü÷e) >#[167#<.>#14]#< janayad iti >#[167#<.>#15] hetàvayaü ÷atçpratyayaþ pratyeyaþ | #<tad># ity anyaviùayaj¤ànam | tadindriyajanmani j¤àne yadavabhàsate sa tasya viùayas tatpratipattijanakatvena labhata ity abhisaübandhàd dvitãyà #<sàdhana>#[167#<.>#18]padasaüskàravelàyàm anupalabdhir nàpekùiteti tathà nirde÷aþ | kathaü tarhi sa sidhyatãty à÷aükàyàm àcàryade÷ãya*<2>*syaivàbhipràyaü varõayann àha #<anupalabdher># i[167#<.>#18]ti | yadi vimç÷yamànam "aghañam etadbhåtalam" iti pratãtir nàti÷ete "tadghaño nàsti" iti j¤ànam pratiyogismaraõasahàyenendriyeõa janyamànatvàt tajj¤ànà[na]ntarabhàvi saüyuktavi÷eùabhàvalakùaõàt indriyàrthasannikarùàñ jàyamànaü pratyakùaü sad eva #<pramàõàntaram># anumànàdeþ pramàõàd anyat pramà*<3>*õam | yad và vi÷eùavacano 'yam antara÷abdaþ | kiü bhåtaü sad etat pratyakùaü pramàõam ity àha #<abhàvasya >#[167#<.>#21] iti | #<tuccharåpasya >#[167#<.>#21] iti bhàvaråpa÷ånyasyeti boddhavyam na tv avasthà(tv astv à)tmana iti tanmatenàbhàvasyàpi vastutvàt |

    nanu ca nedaü pratyakùaü pramàõaü, api tu sannikarùasya pratyakùapramàõasya pramàõaråpaü phalam etat tat katha*<4>*m evam uktam iti cet, satyam etat | kevalaü hànàdibuddhiråpaü phalaü pradhànam idaü pramàõam abhipretam | #<paricchedàtmakam># i[167#<.>#21]ti ca paricchidyate 'neneti paricchedas tadàtmakam | paricchittis tåpàdànàdidhãreveti | yadi và pramàõa÷abdenopacàràt phalam evàbhipretam iha evaübhåtaü pratyakùapramàõaphalàntaram àca*<5>*kùàõai÷ ca sàmarthyàt yata etad bhavati tat pratyakùaü pramàõam iti dar÷itam iti sarvathàvadàtam | teùàm eva bauddhaü prati vakroktiü dar÷ayann àha -- #<tad eva># [167#<.>#21] iti tad eva pramàõam anantaroktaü yat | #<prativàdinàü># tãrthakànàm àcàryade÷ãyànàü ca #<tanniràsàrthaü >#[167#<.>#24] buddhibhedaniràsàrthaü, vipratipattiniràsàrtham iti yàva*<6>*t | upalabdhilakùaõapràptir yasyàsti sa khalåpalabdhilakùaõapràpta ucyate | saiva tu kãdç÷ã yatpràpto 'rthas tathokto vàrtikakçtety à÷aïkyopalabdhilakùaõapràptim abhipretàü dar÷ayann àha #<upalabdhã>#[167#<.>#25]ti | upalabdhilakùaõapràptir evaüråpà #<÷àstrakçtà>#*<7>* #<anyatra vyàkhyàtà >#[167#<.>#29] iti sambandhaþ kàryaþ | #<pratyaya>#[167#<.>#26]÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate |[177]#<hetu>#pratyaya àlokàdiþ, #<samananatara>#pratyayaþ pràktanaü vij¤ànam, #<adhipatipratyaya÷># ca cakùuràdiþ, àlambyata iti kçtvà #<àlambanapratyayo># nãlàdiþ sa | kim artham sà tathàråpà #<÷àstrakçtà >#[167#<.>#28] {p. 382} anyatra vyàkhyàtety à÷aïkàyàm àha -- #<naiyàyika >#[168#<.>#1] iti | vipratipattim eva dar÷ayann àha -- #<te hi >#[168#<.>#1] iti | #<dra>#[178]#<vyàõàm># u[168#<.>#2]palambhakànãti
vadatà ca yatraitàni santi tadupalambhe nimittaü dravya eva ca santãti dravyasyaivolambhe nimittam amåni nopalambhamàtra iti dar÷itam, anyathà abhàvasamavàyayor upalabdhir na syàt | na ca nàsti saüyuktasamarthatayà vi÷eùaõabhàvena tayor upalambhasyanaiyàyikair iùñatvàt | [59a]*<1>*evaü guõàdãnàm api tathà tathopalabdher iùñatvàd iti | evam eùàü abhidhànaü kuto j¤àyata iti àha #<mahatã>#[168#<.>#2]ti | etac ca pratitantrasiddhàntà÷rayaõena #<evaü vacanàdi>#[168#<.>#3]ty àcaùña iti draùñavyam anyathà asaügatam uktaü syàtvai÷eùikasåtratvàd asyeti | asyàyam artho mahattvayukte mahatyupalabdhir bhavati na dvayaõukàdau | yadi mahattvàd upalabdhis tarhi paramamahattvepy avakà÷àdau sà kiü na bhavatãti paryanuyogà÷aükàyàü tadvyavacchedàrtham uktam #<anekadravyatvàd iti># | athavà anekadravyàvayavàs tadvattvam avayavino mahata eva na dvayaõukasyety utpattyànyanirapekùatvaü mahattvànekadravyatvayor iti lakùaõavikalpa evàyaü vivakùitaü boddhavyam | anekaü dravyam àrambhakatayà vidyate yasya tadbhàvas ta*<3>*smàt | anekadravyavattvàd iti pàñhe sarvadhanàder àkçtigaõatvena gaõapàñhàd asya bahuvrãhipratiùedhena ÷atur vidhe draùñavyaþ (matuvidhiþ dçùñaþ) anyathà karmadhàrayamattvarthãyàt bahuvrãhir làghaveneùña ity anekaü dravyaü [yasya] sa tathà tadbhàvas tasmàd iti nirde÷aþ pràpnoti anekadravyavattvà(vyatvà)d iti pàñhe tu na ka÷cid àyàsaþ | yadi *<4>*mahattvàd anekadravyavattvàd anyata[ra]smàd và upalabdhir vàyàv api sà syàt | tannivçttyartham uktaü #<råpàd># i[168#<.>#3]ti |


__________NOTES__________

[177] durvekànurodhena "hetusamanantare"tyàdi pàñhaþ samyag bhàti |
[178] durvekànurodhena "dravyàõàm upalambhakàny àha" iti pàñhaþ syàt |
___________________________



    nanu cànayopalabdhilakùaõapràptyà yuktasyànupalambhato 'bhàvasiddher anupalabdhis tàval liïgatvena tair iùñaivety àha -- #<evaü ca >#[168#<.>#3] iti | #<anaikàntikãty àcakùate >#[168#<.>#5] ta evanaiyàyikàþ| kuto 'naikàntikãty à÷aïkya *<5>*tanmata eva sthitvà àha -- #<saty api >#[168#<.>#4] iti | etad eva tanmatyaiva nidar÷anenopapàdayann àha -- #<nahi >#[168#<.>#5] iti |[179]#<na bhavanti># na santi |bhàùyakàraþprakaraõàtnyàyabhàùyakàraþpakùãlasvàmã | anumànata upalabdhim eva tadãyàü dar÷ayitum àha -- #<indriyatvàt >#[168#<.>#8] iti | #<pràpyakàrã >#[168#<.>#9] viùayaü pràpya tena saha saüyujya tatra j¤ànaü janayatãty arthaþ | e*<6>*tac càrthakathanam avaseyam na tu anugamànaprayoga eùa | pa¤càvayavasya vàkyasyànupadar÷anàt | bhavabaikàntikatvaü kãtana(tadanaikàntikatvakãrtana)m evopasaüharann àha -- #<tad evam># i[168#<.>#11]ti | {p. 373} anaikàntikatvàbhidhànaü ca teùàü vai÷eùikasåtre yathà÷ruti draùñavyam | na tu tair yathà vyàkhyàyate | te hi råpàd ity udbhåtasamàkhyàtàd iti vi÷eùya *<7>*nàyanara÷myavayavina upalabdhiü nivartayantãti |[180]#<tanniràsàrtham># u[168#<.>#12]palabdhilakùaõapràptànupalabdher anaikàntikatvaniràsàrtham | kathaü tanniràsàrtham ity àha -- #<upalabdhã>#[168#<.>#12]ti | #<abhyadhàd >#[168#<.>#13] anyatreti sàmarthyàt | tadupadar÷aneti[pi] yadi vyabhicàrasaübhavaþ kathaü tanniràkçtaü bhavatãty àha #<yadàhã>#[168#<.>#13]ti | #<kuto vyabhicàràvakà÷a >#[168#<.>#15] iti tayopalabdhilakùaõa*<8>*pràptyà vartamànasyànupalabdhir iti ca prakaraõàt | #<tasyà >#[168#<.>#15] ity upalabdhilakùaõapràptànupalabdheþ |


__________NOTES__________

[179] måle "bhavanti" ity eva mudritaü kiütu "na bhavanti" ity eva pàñho 'nuñãkàgataþ sàdhuþ |
[180] tanniràsaü S |
___________________________



    nanunaiyaikair yadupalabdhilakùaõapràpti÷abdena mahattvàdikam ucyate tasyàpy anavadyatvàt saivopalabdhilakùaõapràptir bhavatàpi kasmàn nocyate kiü punar àhopuruùikayànyàbhidhãyata ity à÷aükyàha #<mahattvàdikaü tv># i[168#<.>#16]ti | tam evà[60a]*<1>*saübhavam à÷rayàbhàvadvàreõa pratipàdayitum àha #<nahã>#[168#<.>#17]ti | #<hir># yasmàt | na råpàdivyatiriktaü dravyaü #<svaj¤àne pratibhàsate># | kathaü na pratãbhàtãty àha #<àkàràntareõe>#[168#<.>#18]ti | råpàdyàtmano 'nyenàtmanà | kiü bhåteneti àha #<tatpratibhàse>#[168#<.>#18]ti tasya råpàdeþ pratibhàsaþ pratibhàsata iti kçtvà svaråpam eva tasya #<vivekaþ># pracyutis tadvatà | anenànupalambha*<2>*s tadbhàvavyavahàrasàdhako dar÷itaþ | #<pa>#(gha)ñapratibhàsane 'pi pañapratibhàsavyavasthà syàd ity #<atiprasaïga>#[168#<.>#19]s #<tasmàt># | idànãü dravyam abhyupagamya mahattvàdeþ tadupalambhakatvam apàkartçkàma àha #<na ce>#[168#<.>#20]ti | #<tatsambandhepi># mahattvasaübandhepi | svahetusamudbhåte 'pi tatràmahati dravyàtmani tasyàki¤citkaratvàd iti bhàvaþ | svaråpeõa mahatas tu kim arthàntare*<3>*õa mahattvena tadbuddher api tata evotpatter iti càbhipretya #<na ca svaråpeõàmahata >#[168#<.>#20] iti | ekasminn eva pakùe sa doùo dar÷ito 'neneti draùñavyam |

    atha tatsaübandhe mà bhåd asya svato mahattà kiü na÷ chinnam arthàntarabhåtamahattvaråpeõàsya grahaõaü bhaviùyatãty àha -- [168#<.>#21] -- #<para>#[181]#<råpeõeti># | parasya tato 'nyasya mahattvasya råpeõa | *<4>*#<katham abhràntaü >#[168#<.>#21] bhràntam eva | atasmiüs tadgraharåpatvàd bhrànter iti bhàvaþ | upalambhayatãty #<upalaübhakam># | etac ca mahattvam upetyoktaü dåùaõam | na tu ca mahatvà(tva)n nàma ki¤cit na càtra sa(tat) kasyàcid upalaübhakaü nàmety api vaktavyam | råpaü và dravyasyopalambhakam iti vartate | kutas tasyànupalambhakatvam ity àha -- #<tasyàpã>#[168#<.>#23]ti | tasya råpa*<5>*sya #<na tathà gràhakatvam># i[168#<.>#24]ti sambandhanãyam | gràhayatãti {p. 384} gràhakaü tasya bhàvas tattvam iti càrtho draùtavyaþ | #<api >#[168#<.>#23] nyàyataþ saübhàvanàm àha | tulyopakattvaü(papattiü) và samuccinnoti | pareõàkàükùitahetuü dar÷ayitum àha #<svaråpeõe>#[168#<.>#23]ti | #<svaråpeõa># pràtisvikena àtmanà #<grahaõe saty># anyasyopalabdhau tasyeti pratyàsatteþ | nànyasyàparokùãbhàva iti dravyàtmano 'tyantaparokùatvàt | ayam asyà÷ayo råpaü hi gçhyamàõam evopalambhakaü yuktaü, nànyathà | na tac ca dravyaråpeõa gçhyate tadgràhiõo j¤ànasya bhràntatvaprasaügàt | tataþ kathaü dravyasyopalaübha iti | tathàpy asya tathàtvam upagacchàmo yadi tato bhedena tatpratibhàsaþ *<7>*syàn na caitad astãti pratipàdayann àha #<dravyaråpasye>#[168#<.>#23]ti | #<dravyaråpasya># dravyasvaråpasya | #<tadvivekena># råpasvabhàvavivekena anupalakùaõàd anupalabdheþ | etac ca dåùaõaü mahattvepy upalaübhe draùtavyam | atraiva vaktavyàntaraü samuccinvann àha
-- #<na ce>#[168#<.>#24]ti | hetum àha #<yata >#[168#<.>#25] iti | #<pratilabdhàtmakam evo>#tpannam eva sat | #<tathàtàü >#[168#<.>#25] samavàyikàraõatàm | utpattikùa*<8>*õe nirguõam api dvitãye kùaõe saguõaü bhaviùyatãty àha #<na ce>#[168#<.>#27]ti |[182]#<svasya># dravyasya | #<pràktanaråpayogepi># pårvasvaråpanà÷o 'kùaõikatvàd asyety à÷ayaþ | #<yataþ >#[168#<.>#28] pårvaråpanà÷aråpàntaràvirbhàvàt |


__________NOTES__________

[181] apararåpeõa S |
[182] asya S 
___________________________



    nanu ca pårvaråpanà÷e tasyaiva nà÷àd råpàntaràvirbhàve cànyasyaiva bhàvàt kathaü yad eva mahattvàdikaü prati pràgapratipannàdhàrabhàvaü tad evàdhà[60b]*<1>*ratàü yàyàd iti ced ayam aparo 'stu doùo 'syety abhipràyàd adoùa eùaþ | ihàpi mahattvàdikaü prati dravyam àdhàro nopapadyata iti dar÷ayann àha -- #<na ce>#[169#<.>#1]ti | prajanakasyàpi tathàtve 'tiprasaügàt | sthàpakatvàdinà prakàràntareõàdhàrabhàvasyànyatra niùiddhatvàc ceti bhàvaþ | #<arthàkriyàvirodhàd># a[169#<.>#2]rthakriyàyà anupapatteþ | yathà càkùaõikaþ krameõàkrameõa vàrthakriyàm upakalpayituü na kalpyate tathoditaü purastàt | samavàyikàraõasyeti prakaraõàt mahattvàdikaü prati samavàyikàraõasyàsyopalambhasya dravyasyety artho 'vaseyaþ | syàd etad yadi nàmànantaroditayà nãtyà taü prati tasyàdhàrabhàvo nopapadyate tathàpi tadanàdhàra eva tatsamavayikàraõaü kiü na bhavatãty àha #<yata >#[169#<.>#3] iti | *<3>*#<svotkalitaü># svà÷ritaü svàråóham iti yàvat | janayatu tarhi svotkalitaü kàryam | yatas tathà vyapade÷am a÷nata ity àha -- #<na ce>#[169#<.>#4]ti | #<etad># iti svotkalitakàryajananam | ayam asyà÷ayo labdhàtmasattvenaiva hi tathà janayitavyaü na tv àgçhãtamahattvàdiråpeõa tenotpattavyam sahabhuvoþ kàryakàraõabhàvàbhàvenàta*<4>*ddhetukatvaprasaügàt kùaõika[ta]yà tu dvitãyekùaõe 'sattvàt na svotkalitakàryajananam iti -- #<pa÷càd àdhàra># [183]#<bhàvo >#[169#<.>#5] na cety anuvartate, svahetvàgatasya tadàdhàraråpasyàvinà÷àd iti bhàvaþ |


__________NOTES__________

[183] àdhàràbhàvaþ S
___________________________



    {p. 385} tadabhàvepi katham asaübhavãty àha -- #<yasmàd># i[169#<.>#6]ti | #<evam># anekadravyavad iti vyapadi÷yate | dravyàbhàva÷ ca na hi råpàdivy*<5>*atiriktam ityàdinà anantaram evopapàditaþ | #<tayopalabdhilakùaõapràptyà >#[169#<.>#10]#< upalabdhilakùaõapràptasye>#ti tathàbhåtopalabdhilakùaõapràptimata ity arthaþ | #<iti>#[169#<.>#11]r hetau ÷àstrakàraþ prakaraõàtvàrtikakàraþ| abhàva÷abdena abhàvo abhàvavyavahàra÷ càbhipretya(ta) ity abhipràyeõa àha -- #<abhàvavyavahàrahetu÷ ce>#[169#<.>#13]ti | #<yà tv># i[169#<.>#13]tyàdi bruvata÷ càyam abhipràyo -- yadi vyàpakàdyanupalabdhyabhipràyeõàbhàvavyavahàrayetur veti vaktum adhyavasyàha -- naitad råpàt abhàva÷abdenàpy abhàvavyavahàrasya viùayeõa viùayiõo nirde÷asambhavena vaktuü ÷akyatvàt bruvan vi÷iùñàm evànupalabdhim abipraitãti #<upalabdhilakùaõapràptànupalabdher># vyàpàram imaü kathayatà ca vàrtikakçtà sàmarthyàd yad atropadar÷itaü anyatra tu sàkùàd abhihitam tad api dar÷ayann àha -- #<yà tv anupalabdhã>#[169#<.>#15]tyàdi #<sadvyavahàrapratiùedhahetur ity avagantavyam >#[169#<.>#17] | kutaþ punas tad anyavastuvij¤ànam evecchantãti j¤àyata ity apekùàyàü yojyam -- #<vij¤ànaü vànyavastunãti vacanàd># i[169#<.>#21]ti | yadà #<kartçsthatayà >#*<8>*#<vivakùyata >#[169#<.>#24] ity arthaþ |

    nanu bhavanmate kim upadhã(m upalabdhà) ka÷cid àtmàsti, yenaivam ucyate ity àha -- #<upalabhamàna÷ ce>#[169#<.>#26]ti | #<co># vyaktam etad ity asminn arthe yasmàd arthe và | atraivàhaükàrasyopapatter iti bhàvaþ |

    nanu upalabdhikriyàyàþ kartà upalabhamàna ucyate | tat kim upalabdhijanakas tathàvidha-upalabhamàna ucyata ity à÷aükyàha #<tathàhã>#[169#<.>#28]ti | kàmam evam uca(cya)tàm [61a]*<1>*tathàpãndriyàdeþ kathaü tattvam ity àha #<na ce>#[169#<.>#28]ti | #<anyasye>#[170#<.>#1]ty àtmanaþ | #<janakatvam iti># prakaraõàt upalabdhijanakatvam ity arthaþ | #<àtmana >#[170#<.>#7] àtmàkhyasya nityadravyasya | #<tadutpattàv># upalabdhyutpattau #<hetånàü ava(na)sthitiþ># iyanta eva hetava iti vyavasthàbhàvaþ | hetvanavasthitau ca kàryàrthino niyatakàraõopàdànaü na syàd iti bhàvaþ |

    à÷rayatvàt tarhy asau kartà *<2>*bhaviùyatãty àha -- #<à÷rayatvam apã>#[170#<.>#11]ti | tasya nityasyàtmano*<6>* janakatvànupapatter iti bhàvaþ | #<kùaõikatve># utpattikùaõamàtrasattve sati #<sthiter># upàdàtirekiõyà #<abhàvàt >#[170#<.>#12] | na #<pàtàbhàvas># tasyàþ [170#<.>#14] patanasyaivàsaübhavàd iti bhàvaþ | kuto na patanaü tasyà yato na pàtàbhàvaþ sthitir ity àha -- #<tasyàþ >#[170#<.>#14] iti | tasyà upalabdher #<gurutvàbhàvàt >#[170#<.>#15] {p. 386} gurutvasaüj¤akaguõà*<3>*bhàvàt | tadabhàva÷ ca buddher guõaråpatve nirguõatvàt, nirguõatva¤ ca guõànàü "aguõatvaü dravyà÷ritatvaü ce"ti vacanàt, gurutvaü ca guõaþ "gurutvaü jalabhåmyoþ patanakàraõam" iti vacanàc ca gurutvàbhàvaþ | mà bhåd gurutvaü tasyàþ patanaü tu kiü na bhavatãty àha -- #<saü>#[184]#<yogàbhàva >#[170#<.>#15] iti | yadi gurutvàd eva patanaü bhavet na *<4>*tarhi ÷àkhàdau phalànyavatiùñheteti saüyogàbhàve satãty uktam #<saüyogàbhàve >#[170#<.>#15] ÷àkhàvçntàdisaüyogàbhàve |


__________NOTES__________

[184] saüyogàbhàvena S |
___________________________



    #<kçtàntaþ >#[170#<.>#16] siddhàntaþ #<samavàyàt># upalabdhes tatra samavàyàd ity arthaþ | #<so 'pi >#[170#<.>#16] samavàyo 'pi | kàryakàraõà(õa)bhàvavi÷eùaþ àdhàryàdhàrabhàvaþ sa càtmano nityasya sa saübhavatãti bhàvaþ | yady apy u*<5>*palabdher na pàtaþ sambhavã tathàpy asau kim àdhàro na bhavatãty à÷aïkya pårvasmin pakùa eva prativacanaü dar÷ayati | #<na càpatanadharmikàyà >#[170#<.>#17] iti | apatanadharmakatvaü ca tasyà gurutvàbhàvàd anantaram eva pratipàditam | anenaitad dar÷ayati -- patanadharmaõo jalàdeþ pàtapratibandhakaþ ka÷cid àdhàro bhavatu yàvad ya*<6>*di tatràpi ka÷cit ko 'yaü pratibandho nàmeti na paryanuyu¤jãta | na tv apatanadharmaõa iti tad àhapràmàõikacakracåóàmaõiþ--

        "syàd àdhàro jalàdãnàü gamanapratibandhataþ |

        agatãnàü kim àdhàro guõasàmànyakarmaõàm ||" [Pramàõavà. 1.70] iti |

    #<anyasyàpy># à[170#<.>#18]tmanopi | tadbhàvaprasaïgas tadàdhàratvaprasaïgaþ | kuta etad ity à*<7>*ha #<tasye>#[170#<.>#19]ti | #<tasya samavàyasya | samànatvàt >#[170#<.>#19] ekatvàt | ata evàha -- eka#<tvena >#[170#<.>#19] iti | #<asya># [170#<.>#19] samavàyasya |

    #<prakaraõe >#[170#<.>#25] ciütàyàü prastàve iti yàvat | #<vivakùitàt >#[170#<.>#25] ÷àstravihitàd | #<bhakùyàt >#[170#<.>#25] bhakùaõàrhàt | anyatvena #<gràmyakukkuñaþ >#[170#<.>#26]#< tadanyasya >#[170#<.>#26] bràhmaõàder anyasya | #<bhakùyo 'pi sannabhakùya ucyata >#[170#<.>#26] iti samba[ndha]nãyam | anekena nidar÷anenopapadya*<8>*màno 'rthaþ suj¤àto bhavatãty nidar÷anàntaram àha #<yathà ca >#[170#<.>#27] iti | #<adhikàre >#[170#<.>#27] prastàve | #<tadvad >#[171#<.>#1] upadar÷itadvayavad #<vi÷iùña >#[171#<.>#3] uttarapadàrthàbhàvavi÷iùñe #<arthe >#[171#<.>#3] tatsadç÷a iti yàvat | #<tayà na¤o bhàvaviùayatà >#[171#<.>#3] iti {p. 387} yojyam | #<tayà >#[171#<.>#3] itãtthambhåtalakùanà ceyaü tçtãyà pratyeyà | bhàvaviùayabhànapratiùedhamàtraviùayatety arthàt | kiübhåtasya na¤a [61b] *<1>*ity apekùàyàü yojyam #<àgçhãte>#[171#<.>#3]ti | tathà vidhisàmànayena samantàt svãkççtottarapadàrthapratiùedhasya kathaü punar etat j¤àtavyam ity atràyaü na ...ttarapadàrthapratiùedhamàtravçttiþ prasahyavçttir atra tu uttarapadàrthàbhàvavi÷iùñasadç÷avastuvçttiþ paryudàsavçttiþ ity à÷aïkàyàm àha #<yatra >#[171#<.>#4] iti | yatraivam evaü #<tatra paryudàsavçttità >#[171#<.>#6] iti sambandhaþ | #<vidheþ pràdhà>#*<2>*#<nyam># a[171#<.>#4]bhidheyatayà bhàvaråpaü pratipàdyata ity arthaþ | #<pratiùedhaþ >#[171#<.>#5] tathàbhåtottarapadàrthaniùedhaþ #<arthagçhãtaþ># sadç÷avastuvidhànasàmarthyàkùiptaþ #<vidhibhàgvidhe>#[171#<.>#5]r yo 'rthaþ kùatriyàdiþ #<svapadenà>#tmavàcakena #<nocyate># paryudàsam arthapratipàdake vàkye iti boddhavyam na tu "samàsanimitte
anvàkhyànavàkya" iti nityasamàsatvàd asya tadasaübhavàt *<3>*itarathà "raj¤àþ puruùamànaya" ityàdivat kùatriyànayane vivakùite na bràhmaõamànayetyàdir api prayogaþ prasajyeta | yat tu [na] bràhmaõo 'bràhmaõa ity ucyate tad bràhmaõo na bhavati prasajyapratiùedhena màtrayà arthaþ kathyate | paryudàse prasajyapratiùedhopy astãti kçtvà, na punaþ samàsàrthamanvàkhànavàkyaü *<4>*tat, kumbhaü karotãti kumbhakàraþ kumbhasya samãpam upakuübham ityàdivad iti | yadi svapadena nocyate kathaü nàmàsav ucyeta iti cet | anya÷abdeneti bråmaþ | anya÷abdasyaiva tatra prayogàt ekavàkyatà ca tathàrthakathane vàkye na¤arthavàcakasyànya÷abdasya suvantenaia padàntareõàbhisambandhàt | etad eva*<5>* sàmànyopadar÷itaü lakùaõaü prakçte yojayann àha #<vi>#[185]#<dhi÷ ce>#[171#<.>#6]ti | #<vàkyena >#[171#<.>#7] tathàvidheneti draùñavyam | evaü tatpratiùedhaþ pratãyata ity àha -- #<vivakùitopalabdher anivartana >#[171#<.>#8] iti | kathaü tarhy asàv ucyata ity àha #<kiü tarhã>#[171#<.>#10]ti | katham anya÷abdenocyate na tu sva÷abdenety àha #<anya÷abdasyaive>#[171#<.>#11]ti*<6>* | vàkya iti tattvàrthakathane #<vàkya >#[171#<.>#11] iti pratyeyam | tatràpi kathamanya÷abdaprayoga ity apekùàyàü yojyaü #<paryudàsà÷rayeõe>#[171#<.>#10]ti | etad eva dar÷ayati #<anyopalabdhir anupalabdhir># i[171#<.>#11]ti | #<itir># a[171#<.>#12]÷abdenàbhidhànasyàkàraü dar÷ayati | #<na¤a÷ ca subantena># samàsaikade÷ena | #<sàmarthyaü >#[171#<.>#12] vyapekùàlakùaõaþ sambandhaþ | *<7>*#<iti>#[171#<.>#12]r hetau | #<ekavàkyatvaü># na vàkyabhedaü(daþ) sàmànàdhikaraõyam ity arthaþ | tad eva dar÷ayann àha -- #<anyà>#[186]#<upalabdhir
anupalabdhir># i[171#<.>#12]ti | #<iti>#nà ekavàkyatvasyàkàro dar÷itaþ | #<prasajyapratiùedhaþ >#[171#<.>#13] kaücid arthaü prasajya yaþ pratiùedhaþ | kasyacid arthasya prasaïgam upadar÷anam adhikàraü kçtvà yo niùedha uttarapadàrthapratiùedhamàtraü yatràbhi*<8>*dheyam ity arthaþ mayåravyaüsakàditvàc ca {p. 388} samàsaþ |[187]#<tadviparãtaþ >#[171#<.>#13] upadar÷itaparyudàsaviparãtaþ | vaiparityam eva sukhapratipattyartham upadar÷ayann aha -- #<tatra hã>#[171#<.>#14]tyàdi | tatra hy attarapadàrthapratiùedhasya samàsàrthatvàt pràdhànyam | #<vidhiþ># kasyacid arthasya vidhànaü #<arthàt># sàmarthyàt #<gamyate >#[171#<.>#14] yadà vidhipratãtis tadàrthàd iti ca draùñavyam | [62a] *<1>*tathàhi "abhihite na bhavanti dvitãyàdyàþ vibhaktayaþ" ity ukter vi÷eùapratiùedhasya ÷eùadhãnàntarãyakatvàd iti lakùaõàt sàmarthyàd anabhihite bhavatãti gamyate | såryaü na pa÷yantãti nàtra pradç(na¤o 'tradç)÷inà ti¤antena saübaddho na tu subanteneti #<vàkyabhedaþ># | #<pratiùedhabhàk >#[171#<.>#15] såryadar÷anàdiþ #<svapadena >#[171#<.>#15] svavàcakena såryaü na pa÷yantãti anenocyate | atra tu samàsa*<2>*nimitte 'nvàkhyànavàkya iti draùñavyam | prasajyavçttina¤samàse tatsaübhavàd iti sarva¤ caitat prakaraõàdito j¤àtuü ÷akyam iti sarvam avadàtam |


__________NOTES__________

[185] vidhe÷ ceti S
[186] na upalabdhi-S 
[187] etadviparãtaþ S 
___________________________




    pràsaügikaü parisamàpayya saüprati prakçtam anudhunva(nubandhna)nn àha #<tad evam># i[171#<.>#16]ti |[188]#<bhàvato >#[171#<.>#26] vastunaþ paramàrthata iti yàvat | #<saübandhakalpanàyàm># a[171#<.>#27]nyasya vàstavasya saübandhasya kalpanàyàm | sopy arthàntarabhåtaþ sambandhaþ*<3>* kathaü tayor iti paryanuyoge tadanyakalpanà, tatràpy evam ity anavasthà prastutavastuvyavasthàparipaüthinã syàt | uktasadç÷aü #<uktapràyam >#[171#<.>#27] |


__________NOTES__________

[188] sambandhàbhàvataþ S iti tu na yuktaü, "sambandho bhàvato" iti tu anuñãkànurodhena samyak pàñhaþ |
___________________________



    tatra vij¤àne kiü bhåtaü sadghañaråpam tatra svàkàram arpayatãty apekùàyàü yojyam #<tathàvidham># i[172#<.>#16]ti | yathàvidhaü prade÷aråpaü tathàvidhaü sat vyavadhànaviprakarùàdirahitam ity arthaþ | svàkàradvàre*<4>*õa | [172#<.>#19]#< >#svàkàràrpaõadvàreõa | etad eva sphuñayann àha #<tad># i[172#<.>#20]ti | #<tayoþ saüsargasvà(saüsargamà)tmani >#[172#<.>#20] svàtmani #<dar÷ayati | avadheyavacasaþ >#[172#<.>#28] àkarõanãyavacanàþ | #<laghuvçttitvàd >#[172#<.>#28] ati÷ãghrapracàratvàt j¤ànasya #<yaugapadyàbhimàno >#[172#<.>#29] yugapadgrhãtànãty adhyavasàyaþ | evaü càcakùàõena krameõaiva tàni purovartãni tulyayogyatàråpàõi vaståni gçhya*<5>*nte j¤ànena tu yugapad iti sàmarthyàd dar÷itam | #<sarvatra tathàbhàvaprasaügàt >#[173#<.>#5] bhràntikalpanàprasaügàt | j¤ànam evàtra kriyeti manyate paraþ | #<katham># i[173#<.>#4]ti siddhàntã santamasàvasthitaghañàdipratipattau kartavyàyàü pradãpasyàpi karaõaråpatvam avyàhatam iti bhàvaþ | #<kartçbhedàd># devadattàdipratipattçråpakatvanaika(kartraneka)tvàt | #<kartre>#*<6>*#<katvàt >#[173#<.>#5] tarhi iti siddhàntavàdã | ayam asyà÷ayo yadi saty apy ekasminn asmin karaõe 'nekatra ghañàdike karmaõi kartranekatvàd anekakriyodayo varõyate tarhi kartrekatvàt kriyaikatvam iti sàmarthyàd àyàtam {p. 389} tata÷ ca na karaõaikatvànuvidhànaü kriyaikatvasyeti kim anenoktenàpãti | syàd etat yathà tatra kartàro*<7>* bahavaþ pratipattàras tathà karaõànyapãndriyàõi bahåny eva tata÷ ca karaõabàhulyàd evànekatra karmaõi kriyàbàhulyam iti karaõaikatvàt kriyaikatvaü vyavasthitam iti | tad etad avadyam | yato jvalyamàne dãpe pratyekam ekasminn evendriye pradãpe và karaõe sarveùàm eva pratipatéõàm anekaghañàdikarmaviùayaj¤ànakùaõànekakriyo*<8>*dayàt sàdhàraõanaikàntikatvam anivàritam eveti |
#<vi÷aràruùu >#[173#<.>#6] vi÷araõa÷ãleùv ity arthaþ | ayam asyàbhipràyo yaþ kila labdhàtmasattàka eva pa÷càt svàtantryeõa kàücit kriyàm abhinive÷ayati sa kartà, ya÷ ca kriyàsiddhau sàdhakatamaþ sa karaõam ucyate | tathà sata eva kadàcit kriyàyogàd arthàntarabhåtà kriyà jàyate kùaõamàtrasthàyã ca kçtsnà(sno) bhàva [62b] *<1>*iti kathaü sattvam àsàdya tathàkàrã tathà pratipatsyate kriyàsvarthà(kriyàm arthà)ntarabhåtàm iti | saüprati kùaõikàkùaõikayor asàdhàraõadåùaõam àha -- #<na ce>#[173#<.>#8]ti | #<sarvakàrakànvayavyatirekànuvidhàyinã>#ti vi÷eùaõaü hetubhàvena veditavyam | råparasàdivai(rasàvi vavai)dharmyodàharaõam |

    idànãm ekaj¤ànasaüsargàd ity atraika÷abdàrthaü niråpayitum àha #<tatre>#[173#<.>#14]ti | #<ekàyatanasaügçhãta># ekaråpà*<2>*dyàyatanasügçhãto #<'nekatràpi># #<ekam evendriyaj¤ànam># i[173#<.>#15]ti | niràkàrapakùe dvyàdisaükhyàniràsàrtha ekaþ ÷abdaþ sàkàrapakùepicitràdvaitavàdimatena tathaivaika÷abdaþ | #<pratyartham># i[173#<.>#16]ti sthålenàyaü vyapade÷aþ kçtaþ | paramàrthatas tv ekasminn eva dravye paramàõusamåhàtmake prati paramàõu tadàkàradhàrãõya*<3>*r vàgdar÷anaü saükùepàny eva(dar÷anaprasaüge yàny eva) j¤ànàny utpadyanta iti | asmiü÷ ca pakùe yac codyam, ya÷ ca parihàras tad dvayam api vi÷eùàkhyàne 'smàbhir abhihitam iti nehocyate | #<yogyatàyà >#[173#<.>#23] iti prakaraõàt pratiùedhyatadviviktaprade÷ayoþ svaj¤ànopajananayogyatàyà ity arthaþ #<ekasmin j¤àne saüsraùñuü># ÷ãlaü yayos tau #<tathoktau>#*<4>* | #<vyàptinyàyasamà÷rayàd># a[173#<.>#23]÷eùopasaühàranyàyasvãkàràt | #<pratyàsatteþ >#[174#<.>#1] pratyàsattinyàyasamà÷rayaõàd ity arthaþ | kà punar atra tayoþ pratyàsattiþ sambhavinãty àha -- #<ekaj¤àne>#[174#<.>#1]ti |

    #<tasmàd >#[174#<.>#8] ghañàt | yadà tajj¤ànaü tadà j¤àtçdharmalakùaõànupalabdhir yadà tatsvabhàvas tadà j¤eyadharmalakùaõà tadviviktaj¤ànam e*<5>*va paryudàsavçttyànupalabdhir ucyatàm, na tu tatsvabhàvo vetikumàrilo#< >#[174#<.>#11]#< >#mãmàüsàvàrtikakàro manyata iti ÷eùaþ | kartçkarmasthatvavivakùayopalabdher dvaitàd anupalabdher api tathaiva dvaitam àyàtaü nyàyata iti manyate | ghañàbhàvavyahàre tadviviktaprade÷aj¤ànasyaivopayogàd anupalabdhitvaü *<6>*yuktaü nànyasyety {p. 390} à÷aükya dvayor apy upayogàvi÷eùaü pratipàdayann àha #<yathe>#[174#<.>#12]ti | #<pratiyogã># niùedhyà(dhyo) vivakùitas tat#<smaraõàpekùam >#[174#<.>#13] | etad eva pratipattçvyavahàreõopapàdayann àha #<tathàhã>#[174#<.>#14]tyàdi | athaikaikatraikaikaü nàstãti kathaü dvayos tattvàrtham iti cet | naitad asti | ekaikasminn ekaikasya vi÷eùaõa*<7>*tvenàva÷yaü bhàvàt | tathàhi yasmàt kevalaprade÷àkàraü j¤ànaü mayà saüvedyate tasmàddhaño nàstãti vyavaharamàõasyàpi prade÷o vij¤ànàvac chedakatvenopayujyata eva | tathà ga(ya)taþ kevalaþ prade÷oyaü dç÷yate tato nàsti ghaña iti vyavaharatopi dar÷anaü prade÷opàdhibhàvena vyàpriyata eveti |

    #<àhatye>#[174#<.>#2]ti nipàtas ta*<8>*tkùaõam ity asyàrthe |

#<    tayo>#[174#<.>#16]#<r># bhàvàbhàvàü÷ayoþ | udbhavàbhibhavàbhyàü yathàsaükhya#<grahaõàgrahaõavyavasthà >#[175#<.>#16] |

    dharmabhede dharmiråpeõàbhede 'pi #<dharmayor bheda iùñaþ >#[175#<.>#18] | #<no># 'smàkaü sthànaü[189]#<sthitaü># vyavasthànaü matam iti yàvat tasmin | #<udbhavàbhibhavàtmatvàt >#[175#<.>#18] udbhåtànudbhåtaråpatvàt | #<grahaõaü >#[175#<.>#18] #<ca>#÷abdàd agrahaõaü càvatiùñhate tayor iti prakara[63a]*<1>*õàt |


__________NOTES__________

[189] sthite S |
___________________________



    etasmin vyàkhyàne bhàvapradhànaþ sàdhana÷abdovàrtikakàrasya vivakùita unnetavya ity abhipràyeõa #<sàdhanatvam># i[176#<.>#6]ti vyàcaùñe | #<siddhihetutva>#÷abdasàmarthyàc ca kasyacid iti labdham | #<tadayogàt si>#[176#<.>#7]ddhihetutvàyogàt | dåùaõàntaram atra samuccinvann àha #<abhàvasye>#[176#<.>#9]ti ca | abhàvasya #<nàstãti j¤ànajanane >#[176#<.>#10] #<nityaü tajjananaprasaïga >#[176#<.>#10] iti yojayitvà kuta etad ity apekùà*<2>*yàm #<anapekùitasahakàriõa >#[176#<.>#9] iti hetubhàvena vi÷eùaõapadaü yojyam | tadanapekùatvam eva katham asyety apekùàyàm #<anàdheyàti÷ayaü >#[176#<.>#10] tatprati (yatayeti) yojyam | #<sàdha>#[190]#<natvàyogàt ta>#[176#<.>#11]sya pratiùedhamàtrasyeti prakrtatvàt pratyeyam | tasya sàdhanàsiddher ity asya ekaü(ekàü) vidhàm abhidhàya aparàm upadar÷ayitum àha #<athave>#[176#<.>#11]ti | #<sàdhanam eva >#[176#<.>#12] sàdhakam eva ni÷càyakam eveti*<3>* yàvat #<tadubha(da)yaprasaïgàt >#[176#<.>#15] nàstãti j¤ànodayaprasaügàt |


__________NOTES__________

[190] sàdhakatva- S |
___________________________



    #<anyathà >#[176#<.>#25] bhàvaråpasaüsçùñatvaprakàreõa | #<tadayogàt >#[176#<.>#26] tasyàbhàvàü÷asyàyogàt | #<sà># pararåpàt saü(pàsaü)sçùñaråpatà |

    {p. 391} prakàràntareõàpy abhàvavyavahàrasiddher avibandhàt kiü tavaitatpakùà÷rayaõaprayatneneti parapakùa evà÷aükyàparasyaivàbhipràyaü *<4>*varõayann àha #<evaü manyata >#[177#<.>#9] iti | #<ghañaj¤ànàbhàvapratipattyà >#[177#<.>#10] và #<ghañàbhàvaü pratipadyata >#[177#<.>#11] iti vartate | #<tato >#[177#<.>#11] ghañàbhàvapratipatteþ | #<ghañàbhàvavyavahàram># iti pratipadyata ity asyànuvartanàd uktam kevalaprade÷àbhipràyeõa #<sàkùàd grahaõam >#[177#<.>#15] | tajj¤ànàbhipràyeõa #<pàraüparyagra>#haõam | sa ca tathà hànato(bhàvato) ghañàbhàvaþ | evaü hi lokapratãtir anukålità bhavatãti bhàvaþ | madhye ghañàbhàvapratãter bhàvàt #<pàraüparyeõàpi >#[177#<.>#18] ity àcaùñe paraþ | #<iti>#[177#<.>#19]nà mananãyasyàkàro dar÷itaþ | kevalaprade÷aj¤ànàpekùayà #<svasamvedana>#[178#<.>#2]pratyakùeõa cetyuktaü draùñavyam | para eva vi÷eùam à÷aükya pariharann àha #<nanv asty eve>#[178#<.>#8]ti | #<itarayà >#[178#<.>#9] pratiùedhamà*<6>*trayà råpayànupalabdhyà tadavagatayà #<anyasye>#[178#<.>#12]ti vyavadhànàvyavadhànakçtasya | evaü sati ko guõa ity àha --sàükhya(khyaþ) svamate guõaü dar÷ayann àha #<tathe>#[178#<.>#18]ti tathà sahã(tã)ti yojyam | #<hi>#r yasmàd arthe draùñavyaþ |

    #<tasya vastuno liïgaü bhavati># | [179#<.>#1] talliïgam evaü sati bhavatãty artho 'vaseya iti |

    #<bhàvàbhàvayor virodhà>#[179#<.>#10]d ekàtmatvànupa*<7>*patteþ #<tuccharåpatvaü>#[179#<.>#15] na ki¤cid råpatvam | tad api pararåpeõa na ki¤cid ity abhipràyeõàha -- #<pararåpeõa >#[179#<.>#16]#< tasyàpi tuccharåpatvàd># iti #<÷ånyavikalpapratibhàsã >#[179#<.>#17] tadabhàvamàtravikalpapratibhàsã | #<tad>#[191]#<råpa parihàràt >#[179#<.>#18] pratiùedhyaråpavirahàt | #<tathà># tadvat | #<virudhyeta >#[179#<.>#20] nopapadyeta | #<anyathà >#[179#<.>#21] svaråpeõàpi tuccharåpatvaprakàreõa | kathaü punas tathàtve parasya tatràbhàvo na syàd ity àha -- #<yo hã>#[179#<.>#22]ti #<råpàntarantu># sadç÷aråpàntarantu |


__________NOTES__________

[191] tadråpavirahàt S
___________________________



    kãdç÷aü #<pararåpa÷ånyaü >#[179#<.>#28] niùedhyaråparahitam | viùayeõa vàmunà viùayiõo vidhànasya vidhãyamànadharmasya -- nirde÷o draùñavyaþ | #<paryudàsa iti># [179#<.>#28] kathyata iti vartate | tato vivakùitàd råpàt #<tatpratãtiþ >#[180#<.>#2] råpàntaràbhàva#<pratãtiþ># | #<neti># prakçtaü niùedhayati | pratãtàv ity antarbhå[63b]*<1>*to ¤ijartho draùñavyas ten#<àkàraõa>#sya pratyàyakàjanakasya #<pratãtau># pratyàyane #<sàmarthyàsambhavàt >#[180#<.>#2] prakaraõàt #<tasya >#[180#<.>#5] vivakùitasya råpasyeti | arthàntarasya sato {p. 392} gamakatve hi tajjanitatvaü sàmarthyaü vàcyam | nacàrthàntaraprasajyapratiùedhena sakala÷aktivikalena tajjanitaü yenàsya tathàbhàvo bhaved iti bhàvaþ | ava÷yaü kiü tena tatkàraõena bhàvyaü yenàkàraõasyety u*<2>*cyamànaü ÷obhetety àha #<tàdàtmye>#[180#<.>#3]ti | #<anyasya >#[180#<.>#9] avyabhicàranibandhanasya bhàvàd iti bhàvaþ | #<tena>#[192]pratyakùeõa #<agrahaõàt># [180#<.>#9] |

__________NOTES__________

[192] tena grahaõàt S
___________________________



    syàd etad yadi tattvavyavasthàpakàd eva pramàõàd ghañasyàdheyabhåtasyàbhàvaþ siddhyati, tarhi tasya ghañàsaüsçùñaråpatvasidhyartham abhàvapramàõam abhyupeyam | ghañàsaüsçùñaråpatvam asya tataþ siddhyati | evaü tarhi ghañaü pratyàdhà*<3>*rabhàvo 'syàbhàvapramàõapratiùedhyaþ pràpta ity à÷aükàyàü yathà dvayam apy etat tata eva prasiddhyati tathà pradar÷ayituü #<dvividho hã>#[180#<.>#9]tyàdinopakramate | #<ayam># i[180#<.>#10]ti | idamàtre(tra) de÷amàtraü vivakùitam | #<tad vyàvçttaråpatayà >#[180#<.>#10] ghañavyàvçttasvabhàvatayà | #<ghañasaüsçstaråpo># na ghañena sambandhasyàhaikaråpam | tadvyàvçttaråpa*<4>*tayaiva ca #<ghañavàn api># ghañasahito 'pi | #<tato># ghañàt #<anya># iti | sarvathà ghañàd anyatvaü tasyaikà vidhà | #<ghañavàn># i[180#<.>#10]ti tu pramàdapàñhaþ | dvitãyàü bà(vi)dhàm àha #<kevala÷ ce>#[180#<.>#11]ti | kevala iti, ghañàd anya eva sànu(san) -- tatsaüyogãti vivakùitam tad eva kaivalyaü spaùñayann àha -- #<ghañaü pratã>#[180#<.>#11]ti | #<tasya># prade÷asya #<tadvivekena >#[180#<.>#12] ghaña*<5>*råpavivekena ca #<pratyakùeõa grahaõe># sati | #<ghañaviraha÷ ca >#[180#<.>#12] saüyogighañaviraha÷ ca | #<itis># tasmàt | #<vastå>#nàm #<asaïkaro >#[180#<.>#13]sàïkaryam, matsara÷abdavaddharmavacanasyàpi saükara÷abdasyà(sya) bhàvàt, tat #<siddhyarthaü># tanni÷cayàrthaü, #<parànabhyupagatàpekùa(kùya)te >#[180#<.>#20][193]#<tadeti># [180#<.>#20] ihaivacchedaþ svaj¤àna eva | parànabhyupagatatvam eva*<6>* tasyàþ pratipàdayati #<anyabhàvàd iti | anyathà >#[180#<.>#21] yadi tasya tadbhàvaråpatà parànabhyupagatànapekùate(kùità) tena prakàreõa | #<pratyakùasiddhatà ca >#[180#<.>#22] tadabhàvasyeti prakaraõàt
| #<tadaive>#[180#<.>#23]ti tayos tàdàtmyopagamakàle | yad và pratyakùasiddhatà tadaiva neti yojyam | yad và sà parànabhyupagatàpekùyate kiü tadà pratyakùasiddhatety à÷aükàyàü #<ne>#[180#<.>#23]ty uttaram | ke(kva) tarhi sàbhihitety apekùàyàm uktaü #<pa>#[194]#<kùàntara >#[180#<.>#23] iti | tàdàtmyopagamapakùa ity arthaþ | saüyoga eva samavàya÷abdenokta iti vyàcakùàõa÷ ca dhåmo hi saüyogã hetur ity abhipraiti | kutaþ punaþ sva÷abdenaiva {p. 393} go nokta ity àha -- #<saüyoge>#[181#<.>#2]ti | #<bhedene>#[181#<.>#3]tarabhinnena råpeõa yo #<vyapade÷o >#[180#<.>#3] vyapadi÷yamànatvaü tatr#<ànàdaràt># | yad và #<bhedena bhinnena># vàcakena yo vyapade÷am à(÷a à)khyànaü tatrànàdaràd iti | kiü punaþ samavàya eva nocyata ity àha #<pareùàü tv># i[180#<.>#3]ti | evaü tàvadbhaññàrcañovyàcaùña anye punar asthàna evàsya mativibhramo jàta ity àcakùate | tathàhi dhåmàvayavidharmiõi parvate và dhåmatve(mavattve)na dhåmatvena ca hetunà sàgni[64a]*<1>*tvaü sàdhyata ity ekàrthasamavàyyeva dhåmo hetur iti pare saüsacate (saücakùate) | purastàc càyaü tasmàd dhåma evàtra dharmã kartavyaþ | sàgnir ayaü dhåmo dhåmatvàd ityudyotakaramatam adar÷ayad idànãü tu tadvismçtyaivaü vyàcakùàõovàrtikakàram apy avaj¤ayàtra(j¤àpàtra)m àpàdayatãti -- kim atra bråma iti | #<itarasya >#[181#<.>#6] dhåmasya |


__________NOTES__________

[193] tad iti S |
[194] pakùàntareõa S 
___________________________



    #<nanu ce>#[181#<.>#8]tyàdinà prakçtam àkùi[pa]tà #<satyaü >#[181#<.>#10] #<prasaïgoranityà>#(ïgenetyà)dinà *<2>*ca pariharatà anena yadã÷varasenamatànuprave÷ena ka÷cid anyabhàvatadabhàvayor amãùàm anyatamaü sambandham icchati tadabhàvopadar÷anena sa tàvat kaõñhoktenaiva nirasyate | sàmarthyàc ca yepinaiyàyikà-- "na vayam anayor gamyagamakabhàvaü varõayàmo 'pi tu saüyuktavi÷eùaõasannikarùajanmanà pratyakùeõa ghañàbhàvaþ pratãyate" ity abhi*<3>*manyante tepy anyabhàvatadabhàvayoþ sambandhàbhàvena vi÷eùyavi÷eùaõabhàvànupapatteþ kathaü tajjanmanaþ pratyakùasya vàrtàpi yena tadavaseyo 'sattvàd bhavitum arhatãti nirastà bhavantãty abhipràyeõànyabhàvatadabhàvayoþ sambandhàbhàvo vibhàvita iti veditavyam | asyaivàrthasya punar uktatàü parihartum àha *<4>*#<pårvaü hi >#[181#<.>#11] iti | tasya tadanyàsaüsçùñaråpasyetyàdinà pràgabhihitatvàd uktam | #<pratyakùàntaram># i[181#<.>#12]ti hànàdibuddhivyapekùayà boddhavyam | na ca vi÷eùaõavi÷eùyabhàvalakùaõa eva saübandhaþ | sambandhena ca saübandhàntaraü mçgaõãyam iti tena ÷akyate vaktuü ùañsu padàrtheùv asyànantarbhàvena saptamapadàrthopagamayanvi*<5>*pra(gamanapra)saïgàt daõóadaõóinor jàtitadvato÷ ca vi÷eùaõavi÷eùyabhàvopapatteþ saüyogasamavàyasambandhayor astaügamanaprasa(saü)gàc ca kiü kurvac ca tat tasya vi÷eùaõam ityàdivicàràsahatvàc ceti | evaü càsyàkùepaparihàràpunar uktatàpradar÷anaü cànavagatavakùyamàõagranthàrthasya tvarayà coditasya codye *<6>*saty àdito draùñavyam itarathà
saübandhàbhàvopadar÷anagranthavyàkhyànànantaram idaü bhràjeteti |[195]#<tena># prade÷àvayavà #<dravyàtmàno >#[181#<.>#25] dravyasvabhàvàþ | #<navaiva >#[181#<.>#26] navasaükhyàvyavacchinnànyeva pçthivyaptejovàyvàkà÷adikkàlàtmamanolakùaõàni | tad àhapra÷astakaraþ"tatra dravyàõi -- {p. 394} pçthivyaptejovàyvàkà÷adikkàlàtma*<7>*manàüsi sàmànyavi÷eùasaüj¤oktàni navaiveti | "[Pra÷a. Bhà. p. 3] #<àdi>#[181#<.>#17]÷abdàd guõavattvasamavàyikàraõatvàvabodheþ(dhaþ) |


__________NOTES__________

[195] tehi S
___________________________



    #<tatra >#[181#<.>#17] abhàvo[ve] guõaråpeõaivàbhàvo dravye vartiùyata ity àha #<na ce>#[181#<.>#28]ti | #<tatra># dravye råparasagandhaspar÷asaükhyàparimàõapçthak[tva]saüyogavibhàgaparatvàparatvabuddhisukhaduþkhecchàdveùaprayatnagurutvadravatvasnehasaüskàradharmàdharma*<8>*÷abdà÷ caturvi÷atiguõàþ | na càyam abhàvas teùàü caturvi÷ater guõànàü råpàdãnàm anyatamaþ | karmaråpatayà tarhi tatràsau vartiùyata ity àha -- #<nàpã>#[182#<.>#1]ti | #<karmaråpatayà >#[182#<.>#1] vartata ity anuvartate | kasmàn na vartata ity àha #<pa¤casv># i[181#<.>#1]ti | utkùepaõàpakùepaõàvaku¤canaprasàraõagamanalakùaõeùu pa¤casu karmasvanantarbhàvàt | kathaü tasya tatràna[64b]*<1>*ntarbhàva ity àha #<tallakùaõavirahàd># i[182#<.>#2]ti | kiü punaþ karmaõo lakùaõaü yadvirahas tasyocyata ity àha #<ekadravyam># i[182#<.>#2]ti | bhàvapradhànatvàn nirde÷asyaikadravyatvam ity arthaþ | #<àdi>#[182#<.>#3]grahaõena karmatvasambandhaþ kùaõikatvaü mårtadravyavçttitvaü gurutvaprayatnasaüyogajatvaü svakàryasaüyogavirodhitvaü saüyogavibhàganirapekùakàraõatvam asamavàyikàraõatvaü svaparà÷raya*<2>*samavetakàryàrambhakatvaü sagànajàtãyànàrambhakatvaü dravyàrambhakatvaü ca parigçhãtam | sàmànyàdiråpeõa tarhi tatràsau vartsyatãty àha -- #<nàpã>#[182#<.>#3]ti | #<api># ÷abdàd vi÷eùasamavàyaparigrahaþ | kutas tathà na vartata ity àha #<tadråpe>#[182#<.>#3]ti | evaü bruvato 'syàyam à÷ayaþ -- svaviùayasarvagatam abhedàtmakam anekavçttyanuvçttibuddhikàraõaü hi sàmànyasya råpaü na*<3>* càyaü tathà | tathànteùu
bhavà antyàþ svà÷rayavi÷eùakatvàvi(tvàd vi)÷eùà vinà÷àrambharahiteùu nityadravyeùv aõvàkà÷adikkàlàtmanaþsva(tmanaþsu) pratidravyam ekaika÷o vartamànà atyantavyàvçttibuddhihetavaþ, na càyaü tathà | ayutasiddhànàm àdhàryàdhàrabhåtànàü ca sambandhaþ ihapratyayahetuþ samavàyo na càyaü tadråpa iti | *<4>*#<tadabhyupagamàt ta>#[182#<.>#5]sya saüyogasyàbhyupagamàt | #<pa¤cànàü >#[182#<.>#9] dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùàõàü #<samavàyitvaü >#[182#<.>#9] samavàyà÷rayatvam | #<prade÷àbhàvepi >#[182#<.>#13] vi÷iùñodde÷àbhàvepi #<ghañàbhàvasaübhavàt >#[182#<.>#13] | anena vyatirekànanuvidhànaü dar÷itam | #<na càsya prativiùayaü bheda >#[182#<.>#18] iti anena cetarakàryadharmàtikramo dar÷itaþ | #<sambandhibhedàt >#[182#<.>#19] | sambandhinàü ghañapañàdãnà #<bhedàt># nànàtvàt anyàdç÷atvàd và | #<bhede >#[182#<.>#20] nànàtve anyàdç÷atve veùyamàõe | #<tatprasaïgo># bhayapra(bhedapra)saïgaþ | samanantaram evoktaü (?) |

    nanu ca vàcyavàcakabhåtàv iha ÷abdàrthau prakçtau tathà buddhighañite ca ÷abdàrthasàmànye vàcyavàcakaråpe na tu ÷abdàrthasvalakùaõe, na ca tayoþ *<6>*÷abdàrthasàmànyayor janyajanakabhàvaþ {p. 395} sambhavã tat katham evam uktam ity à÷aïkya vi÷eùàbhidhànàrtham abhyupagacchann àha -- #<yady api ce>#[183#<.>#4]ti | #<÷abdàrthayor># i[183#<.>#5]ti | vàcyavàcakabhåtayor iti vivakùitam | #<buddhikalpitasàmànyaråpate>#[183#<.>#5]ti prabuddhasaüketàhitavàsanasya yà buddhiþ "sa evàyaü yo mayà vàcakatvena pratipannaþ sa *<7>*evàyaü yo vàcyatvena pratãta" iti saüketakàlopalabdha÷abdàrthabhedena svàkàraü pratãyatã jàyate tayà yadråpaü kalpitaü sàmànyaü tadråpateti vi÷eùavivakùayà na | #<tathàpã>#[183#<.>#5]ti utprekùà samàkalanamadhyavasàya iti yàvat tasyà #<nibandhanasya >#[183#<.>#6] bãjasya | ÷abdasvalakùaõànubhàvàd eva hi vàcaka÷abdasàmànyà(nyo)tprekùà bhava*<8>*tãti bhàvaþ | #<tanmukhena >#[183#<.>#7] vàcaka÷abdasàmànyotprekùàbãja÷abdasvalakùaõotthàpanadvàreõa #<anyabhàvasya >#[183#<.>#13] kevalaprade÷àdibhàvasya | anena ca #<pràg api >#[183#<.>#15] ityàdinà #<saty api tadabhipràya >#[183#<.>#16] ityàdinà ca tadanvayavyatirekànu(kànanu)vidhànaü tasya dar÷itam | bhede saty asati kàryakàraõabhàve avinàbhàvànupapattes tad#<dvàraka >#[183#<.>#16] [65a] *<1>*ity àha |

    nanu yadi yady asya siddher nibandhanaü tasya tena saha kàryakàraõabhàvàdikaþ sambandho 'va÷yaü bhàvãty ucyate | na tarhi cakùuràdãndriyaü svaviùayasya råpàdeþ pratipattinibandhanaü syàd ity abhipràyavàn paraþ pràha --[196]#<kathaü tarhi >#[183#<.>#28] iti | siddhànty àha -- #<paraspare>#[183#<.>#28]ti | anena yadi nàma tayoþ samakàlikayoþ sàkùàt kàryakàraõabhàvo 'stãti dar÷ayati | anayor apy evam eva bhavi*<2>*ùyatãty àha -- #<naivam># i[184#<.>#1]ti | iha anyabhàve tadabhàvasàdhane | #<evaü >#[184#<.>#1] anantaroktaü nàsti | kuta ity àha -- #<anyabhàve>#[184#<.>#1]ti | #<tadayogàd># e[184#<.>#1]kasàmagryutpàdàyogàt | ayoga÷ càbhàvasya kuta÷cid utpàde bhàvaråpatàpràptes tàdråpyahàniprasaïgàt ghañàbhàvena ca vinà tatprade÷akùaõasadç÷asya kùaõasyàbhàvaprasaïgàc ca draùtavyaþ | prauóhavàditayà tat tad uktaü ayuktaü pratipàdya*<3>* sampratyaprastutàbhidhànam asya dar÷ayann àha -- #<liïgaliïgibhàvalakùaõasya ca >#[184#<.>#2] iti |


__________NOTES__________

[196] katham indriya S |
___________________________



    #<na tu kevalo >#[184#<.>#24] ghañàbhàva iti prakçtatvàt | kaivalyam eva dar÷ayati dharmiõaþ #<kasyacid guõabhàvaü >#[184#<.>#24] vi÷eùaõatvam #<anàpanna># iti |

    #<tada>#[197]#<nyasya >#[185#<.>#23]#< dharmiõo 'bhàvàd># iti kevalaprade÷aråpàd anyasya | #<dharmiõo >#[185#<.>#24] liïgà÷rayasyàbhàvàd iti |


__________NOTES__________

[197] tata÷ cànyasya S |
___________________________



    {p. 396} #<de÷akàlava>#[198]#<stuniyata >#[186#<.>#8] iti *<4>*hetubhàvena vi÷eùaõam | #<pratij¤à >#[186#<.>#10] sàdhyanirde÷as tasyàþ | kçtakatvàdiparijihãrùayà vi÷iüsann àha -- #<vyàvçttito 'pã>#[186#<.>#12]ti | #<prade÷amàtram># i[186#<.>#14]ti bruvatà pareõa prade÷atvasàmànyaü hetuþ prade÷avi÷eùo dharmãti dar÷itam |


__________NOTES__________

[198] de÷akàlàv asyàniyato S |
___________________________



    #<yo 'sau kevala >#[186#<.>#23] iti | puro 'vasthitaghañajàtãya iti draùñavyam tasyaiva prakçtatvàt | liïgavaj j¤àpakatvàd ava÷yapratyetavyam ity abhipràyeõàha -- #<liïgabhåtasya >#[186#<.>#25]#< kevalasya prade÷asya >#[186#<.>#26] pratipattàv iti pårvavat pratij¤àrthaikade÷atàpy atra draùñavyà | tataþ kevalaprade÷àl liïgãbhåtàt |

    #<viùayaviùayibhàvene>#[187#<.>#10]tãtthaübhåtalakùaõà tçtãyà | #<tathàvidhà bhipràyàn abhij¤à(j¤a)taye>#ti[199]pàñho 'vadàto yathàbhidhànàbhipràyàn abhj¤à(j¤a)tayeti pàñhe tu mahàn kle÷aþ |


__________NOTES__________

[199] abhipràyàn abhij¤atayà S |
___________________________



    #<prameya>#*<6>*#<tvena >#[187#<.>#19] sàdhyatvena | #<àdi>#÷abdàd anyonyàbhàvapradhvaüsàbhàvayor na virodhomãmàüsakamate 'tyantàbhàvasya ca |

    #<ete >#[188#<.>#3] pràgabhàvàdiråpà bhedàþ #<itarapratãte÷ cà>#[188#<.>#6]bhàvàü÷apratãte÷ ca | #<tatsaüyoge >#[188#<.>#6] tenendriyeõa pratyetavyasya sambandhe | #<itthaü tu >#[188#<.>#5]#< yat pratãyata >#[188#<.>#6] iti prakaraõàt | #<tadasaüyogahetukam >#i[188#<.>#7]ndriyàsambandhahetukam | *<7>*j¤ànam iti prakçtatvàt | yad và #<tat># tathàvidhaü j¤ànaü #<asaüyogahetukaü># prakaraõàd indriyàsaüyogahetukaü na bhavatãti | nanu bhàvàü÷ayor bhedàt kathaü "tadanyabhàva eve"ty uktamàcàryeõa ity à÷aïkyàha -- #<evaü># #<manyata >#[188#<.>#15] iti | #<tadråpavaikalyàt># [188#<.>#17] ghañaråpavirahitatvàt | #<tadråpavaikalyaü >#[188#<.>#17] ghañaråpavaikalyam | #<tadabhàve >#[188#<.>#18] ghañaråpavaikalyàbhàve | #<tasya># ghañàd anyasya bhàvasya prade÷àdeþ | #<tathà ca >#[188#<.>#20] tasyàpi ghañaråpatvaprakàre sati | #<abhàvàü÷e 'pi># ghañàbhàvo 'pi #<na>#[200]#<siddhyati># ghañàtmaniveti bhàvaþ | #<tatsaüyoga eva >#[188#<.>#24] anyabhàvasaüyoga eva | #<vicàrayatà >#[189#<.>#2] mayeti buddhistham | #<avadhàryo >#[189#<.>#3] j¤àtavyaþ |


__________NOTES__________

[200] na siddhyet S |
___________________________



    #<sakalatrailokyavilakùaõaü >#[189#<.>#11] sarvapadàrthavyàvçttam | #<asàükaryeõa >#[189#<.>#12] abhi÷ratvena | #<saüpra>#[201]#<mugdhàkàraü >#[189#<.>#5] saüdihyamànasarvàkàram {p. 397} ani÷citàkàram iti | kàmalo vidyate 'syeti #<kàmalã >#[189#<.>#17] tasya | #<tatparicchadàbhàvaþ >#[189#<.>#20] tasya purovartino bhåtalàder apy abhàvasya paricchedàbhàvaþ |


__________NOTES__________

[201] sammugdhàkàraü S |
___________________________



    nanu ca kasyacid dar÷anàdyoyaü kvacit pràptiparihàràrtho vyavahàra iti prakçte #<adçùñasya ca parihàràrtha >#[189#<.>#23] iti vyàkhyànaü katham iva na sàhasam na hy adçùñasya dar÷anam asti | atha dar÷anam ity upalakùaõam etat, tato 'dar÷anà[65b]*<1>*d ity api draùñavyam iti cet | tad avadyam, dar÷anasyaiva saükãrõàsaükãrõaråpàvabhàsitayà vicàrayituü prakàütatvàt, yadi càdçùñaparihàràrtho vyavahàro bhavet tarhi kaõñakàdeþ parihàràrtho vyavahàro na bhavet kintu pràptyartho eva, samyakj¤ànapårvikà ca sarvahànopàdànalakùaõà puruùàrthasiddhir na syàd iti | sthàne paràkràntaü bhavatà kevalaü vivakùite dçùñàdçùña÷abdàrthe samãcãnaü mano na praõihitam, dçùña÷abdena hi sukham atravivakùitam #<adçùña÷a>#bdena ca tadviparyayeõa duþkham, tate......... -- kasyacid vastunaþ sukhahetor dar÷anàdyoyaü kvacid de÷e saüvitsàmarthyamàvavi(bhàvi)smaraõàdinà dçùñasya sukhasya pràptyartho vyavahàraþ pravçttilakùaõo ya÷ ca duþkhahetor dar÷anàd adçùñasya*<3>* duþkhasya parihàràrtho vyavahàro nivçttilakùaõaþ sa na syàt; sarvatraiva sukhahetuduþkhahetuviùayatvena saüpramugdhàkàratvàt sarvasyaiva dar÷anasyeti | ata÷ caivaü yad vini÷cayaþ"sukhaduþkhasàdhane hi j¤àtvà yathàrhaü pratipitsavaþ" ity alaü bahunà | kiü bhåtas tadartho vyavahàra ity àha #<pravçttinivçttilakùaõa >#[189#<.>#24] *<4>*iti yathàsaükhya sambandhaþ kàryaþ | #<anyathà >#[189#<.>#26] saükãrõaråpàpratibhàsanaprakàreõà#<sya >#[189#<.>#26] pratyakùasya |

    #<j¤ànadvayena >#[190#<.>#6] pratyakùànupalambharåpeõa | #<para>#[190#<.>#16]m itimãmàüsakam ity avaseyam | evam abhyupagame kàrite 'pi kiü phalam ity àha #<tathà ce>#[190#<.>#17]ti | yathà÷ruti j¤à#<pariõàmàkhyena dharmeõe>#[190#<.>#18]ty uktaü draùñavyam | #<bhàvàü>#[202]#<÷asyaivàbhàvatvenopa>#*<5>*#<gatatvàd># i[190#<.>#20]ti | "bhàvàntaravinirmukto 'bhàvotrànupalaübhavad" ityàdivacanàd uktaü bhàvàntarasyàpy atulyayogyatàråpasya tathàtveneùñatvàt | na tvadupagatànupalabdhiråpatvam abhàvapramàõasya bhaviùyatãty ata àha #<tulyayogyatàråpa>#[203]#<syai>#[190#<.>#20]veti | anyathà tasya tadabhàvaråpatvànupapatter iti bhàvaþ | bhavaty evaü *<6>*tathàpy ekaj¤ànasaüsargitvànapekùitayà bhedo bhaviùyatãty àha #<tulyayogyatàråpasya >#[190#<.>#20][204]#<etajj¤ànasaüsargiõa eva ce>#[190#<.>#20]ti | anyathà tulyayogyatàråpataiva {p. 398} na siddhyet | asatyàü ca tasyàü na pratiyogyatàbhàvana÷cayaþ syàd ity à÷ayaþ | #<tathopeyam># a[190#<.>#21]bhàvapramàõatayopagantavyam | #<tajj¤ànàt >#[190#<.>#21] tasya tadatulyayogya*<7>*tàråpasya tadekasaüsargiõa÷ ca vastuno j¤ànàt | etad eva sàdhayann àha #<nahã>#[190#<.>#22]ti | #<katham abhàvaþ >#[190#<.>#28] prasajyapratiùedhayor niråpàkhyànatvàt #<kasyacit paricchedo >#[191#<.>#1] bhavati | #<taddhetubhàvaþ >#[191#<.>#2] praricchedahetutvam |


__________NOTES__________

[202] bhàvàntarasyaiva- S
[203] syaika- S 
[204] ekaj¤àna- 
___________________________




    #<tade>#[191#<.>#10]ty evam abhyupagamakàle | #<kasyacid apã>#[191#<.>#10]ty anena kasyacid apãti målagrantham anubhàsate | #<tad evàhe>#ti #<kasyacid># iti grahaõakapadavivakùi*<8>*tam evàhaàcàryaþ| #<tasye>#[191#<.>#10]ty anena tasyeti målapadamulliïgàrtham àha #<salilopalambhàbhàvasye>#[191#<.>#10]ti | #<tadanyasya ve>#[191#<.>#14]ti | måla(laü) vyàcakùàõa àha --[205]#<tato 'pã>#[191#<.>#11]ti | kasmàt punas tataþ salilàd anyasyànalàder iti vyàkhyàyate na tu tatpratiùedhamàtrapuraskàreõety à÷aükyàcàryasyaitad dvayopanyàse 'bhipràyaü vacanabhaïgyà varõayitum àha #<vi>#[66a]*<1>*#<j¤àna>#[206]#<¤ ce>#[191#<.>#11]ti | #<tatràpi >#[191#<.>#12] "vij¤ànaü vànyavastuni" iti lakùaõe tadaïgãkaraõe 'pariõàma÷abdenànyavastuj¤ànàbhyupagamaü iti yàvat | #<tadàtmakatvàd># a[191#<.>#13]nyavastuj¤ànàtmakatvàt | tata àtmano yaþ pariõàmo mà bhåd bhedena vyavasthàpyeta "vij¤ànaü vànyavastuni" iti lakùaõam iti prakaraõàt | #<kasyacid apã>#tyàder målagranthasya samudàyàrtham idànãü #<tata÷ ca>#*<2>* #<kasyacid apã>#[191#<.>#14]tyàdinà vaktum upakramate | #<sthàpa>#[191#<.>#15]÷abdena gàóhasvàpo 'bhipretaþ | pragàóhanidràkràntasya hi viùayagrahaõavaikalyaü bhavati | yadi yat tadapekùeõànyasyànyatvena sarvaü susthaü syàt parasya tadà vyavadhànàdyavasthaiva prasaïgàrthamàcàryeõa nopadar÷ità syàd iti bhàvo #<vyavadhànàdigrahaõena ca etad dar÷ayatã>#[191#<.>#16]ti bruvato draùñavyaþ | #<prakàràntareõà>#smad abhimatàt pradhànàd anyena prakàreõa | #<na tiùñhed># iti asyàrthakathanaü #<pravartete>#[191#<.>#25]ti | tarhi pratiùñhetaivàrthakriyàvàptaye prasthànam eva kuryàd ity àha #<nàpã>#[191#<.>#25]ti | #<na pratiùñhete>#ty asyàrthaü kathayati #<na pravarteteti >#[191#<.>#25] etad eva pradar÷ayitum upakramate | #<tathàhã>#[191#<.>#26]ti
|

__________NOTES__________

[205] tato ve- S |
[206] ij¤ànaü ve- S |
___________________________



    #<tata ekada÷anàd anyà># *<4>*#<bhàve j¤ànam utpadyate tathocyate >#[192#<.>#19]nyad ity ucyate | #<tadråpatayà >#[192#<.>#19] sakalàsaükãrõavasturåpàvabhàsitayà | tadanyad vastu {p. 399} #<pratiyad evam># anyàbhàvaü pratyetãti #<vyapadi÷ya >#[192#<.>#20] #<tadayogàd># a[192#<.>#20]nyabhàvapratipattyayogàt | ya÷ cànyo #<vikalpo pà÷càt yo >#[193#<.>#8] vidhivikalpa ity arthàt | #<abhàvàkhyapramàõaü >#[193#<.>#9] nety anuvartanãyam | #<vahanaü># *<5>*vahitraü tad#<àråóhaiþ >#[193#<.>#17] |

    #<tadàtmano >#[195#<.>#5] ÷eùapadàrthavçttàtmanaþ sakà÷àt #<tat >#[195#<.>#6] pratyakùam | #<tatpràmàõyasamà÷rità >#[195#<.>#7] abhàvapràmàõyasamà÷rità |

    #<svabhàvata># eva [195#<.>#10] svahetuta eva | #<tasyà(sya) >#[195#<.>#13] abhàvàkhyasya pramàõasya |

#<adhyàtmanaþ >#[195#<.>#24] paràtmanaþ sakà÷àt | #<tadanyebhyo nivartanaü># [196#<.>#1] vyavacchedanaü tasya gçhyamàõa*<6>*syety arthàt #<tatparicchedaprasaïgàt >#[196#<.>#7] anyàtmaparicchedaprasaïgàt |

    #<tadàtmanaþ >#[196#<.>#10] sakà÷àd #<a÷eùamanyan># nivartayatãti vartate | tadàtmanopalabhamàneti katham ucyata ity apekùàyàü #<tathàvidhasvabhàvasyaivànukàràd># i[196#<.>#13]ti yojyam | #<upalabhamàne>#[196#<.>#14]ti hetau ÷ànayor vidhànàddhetupadam idam ana(m ava)vaseyam | *<7>*#<anyade÷e>#[196#<.>#15]tyàdi #<tathàtvapracyute>#[196#<.>#14]r vyàkhyànam | #<tathàbhåtàd># i[196#<.>#24]tyàder målagranthasya abhàvàt kàryam àha | #<abhàvakalpanayà >#[196#<.>#28] ity abhàvapramàõakalpanayeti prakaraõàt | viùayam evà(viùayeõaiva) viùayiõo nirde÷àt draùñavyam |

    [207]#<anyac caivam àtmakaü >#[197#<.>#1] na bhavatãti vartate | #<tato >#[197#<.>#3] nirvikalpakàt pratyakùàta #<vidhipratiùedhavikalpàv># i[197#<.>#4]ti yathàvàsanàprabodhaü*<8>* vidhivikalpa¤ceti boddhavyam | atha vaikalyasya (?) sàkùàd itarasya sàmarthyàj j¤ànàd vidhipratiùedhavikalpadvayopajanana uktaþ |[208]#<tadarthàd iti >#[197#<.>#21] tattvànyatvàbhyàm bhinnatayà vikalpatà(nà)d ity arthaþ | yena nimittena vivakùitasya tato 'nyatvaü na vyavasthàpyate, tasya #<nimittasya samànatvàt >#[197#<.>#27] | kathaü prakàràntaràbhàvaü såcayatãty apekùàyàü yojyam [66b] *<1>*#<tadviruddhasyeti >#[197#<.>#27] tena paricchidyamànena viruddhasyaitatparihàreõa vyavasthitasya tadasaükãrõasyeti yàvat | tadviruddhasya sarvavastuno dvaividhyasàdhanam {p. 400} eva kuta ity apekùàyàü #<sarvasyànyatayà vyàptisàdhanàd iti >#[198#<.>#4] yojyam |


__________NOTES__________

[207] anyathaitadàtmakam S iti tu na samyak |

___________________________



[208] tato 'rthàt S 
___________________________



    #<ekasya pramàõasya vyàpàra eva >#[198#<.>#6] iti bruvato 'yaü bhàvaþ -- tasyaivaikasya pramàõasya vçttaü vimçùyamàna(õa)m evam avatiùñhate | yata*<2>* iti #<tadråpatvàt># [198#<.>#10] paràsaükãrõaråpatvàt | vastvanatikrameõa #<yathàvastu >#[198#<.>#10] iti dçùñatadanyatvena sarvasya vyàptisàdhanàd ity api pramàõavçttavicàreõocyata ity avasàtavyam |

    #<itinà >#[198#<.>#27][na]ntaroktasya nyàyasyàkàro dar÷itaþ | #<ananyasahàyatvaü >#[199#<.>#1] ca #<kàryasya >#[199#<.>#1] ekajàtãyakàryàpekùayà draùñavyam | dvayor bhàvo dvitaiva #<dvaitaü># tat#<siddheþ >#[199#<.>#3] | #<ha(pra)tãyaty eva >#[199#<.>#6] #<buddhiþ># #<vyavasthà>#[209]#<pakakàla># #<evà>#[199#<.>#6]tadråpaü tataþ pçthak karotãti anuvartanãyam | itarathà ÷atçpratyayasyànupapattiþ prasajyeta | atra kathaü pratyayàntaràbhàvaþ siddhyatãty apekùàyàm àha -- #<tadviparãte>#[199#<.>#6]tyàdi |

__________NOTES__________

[209] vyavasthàpanàkàla eva S
___________________________



    #<ekapramàõanibandhanàü >#[199#<.>#9] iti pratyakùaikanibandhanàm anumànaikani*<4>*bandhanàü veti vivakùitam | na tu paropyenàm anekapramàõanibandhanàm icchati yad anena vyavacchidyeta | abhàvapramàõamàtranibandhanatayà tenopagamàd iti #<tasyopalabhyamànasya >#[199#<.>#11]#< tadàtmano >#[199#<.>#12]#< vyavaccheda >#[199#<.>#12] iti sambandhaþ | "tadanyàtmana" iti måle nirde÷àt kathaü tvayà #<tadanyàtmatàyà >#[199#<.>#14] iti vyàkhyàyata ity a*<5>*nuyogam à÷aïkyàha #<bhàvapradhànatvàn nirde÷asya >#[199#<.>#14] iti |

    #<avacchidyate >#[199#<.>#18] vyavacchidyate | sà tadekàkàraniyatà pratipattiþ |

#<sa ca >#[200#<.>#3] tadde÷akàla÷ ca syàt | tadde÷atà ca lokaprasiddhade÷àbhipràyeõoktà draùñavyà | na tu vastuno mårtaü vastu vastvantareõaikade÷aü nàmeti | #<no cet># katham iti vartate | #<abhàvasiddhir># i[200#<.>#9]ty a*<6>*bhàvavyavahàrasiddhir måóhaü pratãti ca draùñavyam | amåóhasya pratyakùàd evàbhàvavyavahàrasiddheþ | etac cànantaram eva pratipàdayiùyate | yathoktam evànupalambhaü dar÷ayitum àh#<opalabdhilakùaõapràptasya >#[200#<.>#9] iti | anupalambhàd iti càvartanãyam | tenàyaü vàkyàrthaþ -- upalabdhilakùaõapràptasyànupalambhàd iti | nanu upa*<7>*labdhilakùaõapràptànupalambha eva kãdç÷o yasmàt tatsiddhir ity àha #<tattulye>#[200#<.>#10]#<ti># | #<tena># niùedhyena saha #<tulyà># svaj¤ànopajananaü prati yogyatà saiva råpaü svabhàvo yasya {p. 401} sa tathà tasya yadupalambha upalabhyopalabhamànadharmaþ sa àtmà yasya [200#<.>#10] tasmàt | #<co >#[200#<.>#10] vyaktam etad ity asyàrthe | yad và upalambha÷abdena j¤ànamàtrasyàbhidhànaü | tena tu tattu*<8>*lyayogyatàråpopalabhyamànasena iti samuccãyate ity evaüråpàd anupalambhàt | anyathà vyàkhyàne tåpalabdhilakùaõapràptasyety asaïgataü syàd iti | #<na tu sàmànyena># [200#<.>#10] anupalambhamàtràd ity arthaþ | kim evaüvàdino 'pi sambhavati yenaivam ucyata ity àha -- #<yathàhuþ para >#[200#<.>#11] iti | #<vastusattàvabodhàryaü >#[200#<.>#13] #<yatra vasturåpeõa pramàõapa¤cakaü># [67a] *<1>*#<na jàyate tatreti >#[200#<.>#12] yojyam | pa¤càvayavà yasyeti #<pa¤cakam># | "saükhyàyàtisadattàyà kan" ity anena kan | pramàõaü ca tat pa¤cakaü ceti pa÷càt karmadhàrayaþ kàryaþ #<pramàõapa¤cakaü >#[200#<.>#12] na #<jàyata># iti ca pa¤cànàü pramàõànàü madhye yatraikam api na
jàyata ity arthaþ | sati vastuni tadanudaya eva katham ity àha #<saty apã>#[200#<.>#15]ti |

    #<tadviùayàyà upalabdhe>#[200#<.>#19]r liïgatvam api prakaraõàt | #<tadabhàvena># saha #<sambandhàbhàvasya tulyatvàd># i[200#<.>#25]ti yojyam |[210]#<bhàvaråpàyà># upalabdhiråpabhàvaråpàyàþ |


__________NOTES__________

[210] anyabhàvaråpàyàþ S
___________________________



    kasmàt sakà÷àt pramàõàntaraü pratyakùàdikaü nàstãty àha -- #<anyabhàvaviùayopalabdher># i[201#<.>#27]ti | #<kim># iti [202#<.>#6] sàmànyataþ pçcchati | #<punar># i[202#<.>#6]ti vi÷eùataþ #<so 'nyabhàvo >#[202#<.>#6] yosau kevalaprade÷alakùaõo 'nyabhàvaþ #<pratyakùalakùaõene>#[202#<.>#7]ndriyajapratyakùalakùanena | etac ca pràyeõa loko yasmàt kevalam idaü bhåtalaü ve*<3>*dyate tasmàd ghaño 'tra nàstãti pratyayamukhena pratipadyata ity abhipràyeõoktaü draùñavyam | #<anupalambhena siddha >#[202#<.>#8] iti ca tasyàpi pratyakùasya tadanupalambharåpatvàt vàstavànuvàdo boddhavyo na tu tasyànupalambharåpatàpratipàdanam idànãü prakçtaü nàpy upayuktam iti | #<abhàvavyavahàraü sàdhayet >#[202#<.>#8] nàbhàvam ity arthàt, tasya kevala*<4>*prade÷opalabdhikàla eva siddhatvàd iti bhàvaþ | nanu anupalabdhyà abhàvavyavahàraþ sàdhanãyo na càsau prade÷as tathety àha #<karmasthakriyàpekùaye>#[211][202#<.>#8]ti | upalabdheþ karmasthatvàpekùayà tatparyudàsenànyabhàvasya tathàtvam ity arthaþ | pratyakùaõàbhàvavyavahàraü pravartayitum anã÷àno 'sya mate #<måóho># vàcyas tasya #<pratipattau >#[202#<.>#10] pratipa*<5>*tti÷abdena càbhàvavyavahàraikade÷o j¤ànalakùaõo anuùñhànalakùaõo và vaktavyaþ | tasyàü sàdhyàyàü vyavahàra÷ ca tad itaro draùñavyaþ | måóhaü pratipattàraü prati taü sàdhayati nàmåóham iti ca samudàyàrthaþ | amåóhasya {p. 402} tarhi kiü nibandhano 'sadvyavahàra ity àha -- #<yas tv># i[202#<.>#11]ti | #<prasaïgenà>#[202#<.>#13]syaiva prastàvenàlaü na ki¤cit | atradharmottaraþprà*<6>*ha -- "tadekàkàraniyataü
pañãyo 'pi pratyakùaü nàbhàvavyavahàraü pravartayatum alam adçùñànàm api sattvàn nityaü ÷aükyamànànupalambhavyabhicàro hy abhàvaþ" iti | dç÷yatvavi÷eùaõàpekùàyàü cànupalabdhir evàyàteti càbhipraiti | atra tu yathà prativaktavyaü tathàsmàbhiþsvayåthyavicàre vicàritaü vistareõeti tata evàpekùitavyam iti |


__________NOTES__________

[211] -pekùàyàm S
___________________________



    yady api bahuprakàrànupalabdhis tathàpi målabhåtaprakàrapradar÷anàrthaü #<trividhe>#[202#<.>#21]ty uktaü draùtavyam | #<savi÷eùaõà >#[202#<.>#28] saha vi÷eùaõena upalabdhilakùaõapràptatvalakùaõena vartata iti |

    tathà #<kàraõavyàpakànupalabdhilakùaõasye>#[203#<.>#26]ti kàraõavyàpakayor yànupalabdhiþ tadviviktaprade÷aj¤ànàtmikà tallakùaõasyeti | #<siddhasambandhayo>#[204#<.>#3]r iti kàraõavyàpaka*<8>*yor iti målagranthasyàpekùaõàt saïgatam idam | #<tathàbhàvadar÷ane>#[204#<.>#10]ti ekadar÷anenànyadar÷ane tathaikàdar÷anenànyadar÷ane 'pi bhåyas tv avi÷eùaõatve ca kriyamàõe lohalekhyatvapàrthivatvàdinà pratyayavat tallabdhã tadviviktapadàrthaj¤ànàtmike tayoþ saüdeharåpatvàt | tadabhàvasya ca tayoþ kàraõavyàpakayor abhàvasyaca saüdigdhalakùaõatà vàcyà | etad eva vidarbhavacanena màtrayà dar÷ayann àha -- [67b] *<1>*#<puruùasya tv># i[204#<.>#11]ti | #<yadçcchàsaüvàda >#[204#<.>#12] iti bruvato yathàmalakakaùàyarasatvàdinà saüskàràdinà anyathàbhàvasambhave 'pi sàhacaryàdar÷anasaüvàdas tathà vivakùite 'pi bhaviùyatãti bhàvaþ |

    #<pratibandhaþ >#[204#<.>#16] sambandho 'bhidhàtavyo na tatpratibaddhatvaü yathànyatra | #<sàdhyasàdhanayor># i[204#<.>#16]tyàder anupapattiprasaïgàt | pratibandhe ceùñau ca sarveùàü sàdhanavattvena*<2>* ca sàdhyavatàü sàdhyàbhàvavattvena ca sàdhanàbhàvavatàm arthatàü draùñçma(?) pekùatvepi vyàptimator anvayavyatirekayor ni÷cayaþ sa¤jàyate | soyam upànañadharmamàtra (?) pçthivyàcchàdanaü nyàyaþ pràyaþ prakàro draùñavyaþ |

    jarannaiyàyikàbhipràyeõa #<naiyàyika>#[205#<.>#23]*<3>*grahaõam asya boddhavyam | adhunatanàþ punar anvayavyatirekiõaü paücalakùaõam anvayinaü vyatirekiõaü caturlakùaõalakùaõam àcakùata iti sàmànyenanaiyàyikagrahaõe vyàkhyàyamàne tanmatàvedanamasyàveditaü syàd iti | saükhyàyà guõatvena dravyà÷ritatvàd#<dhetudravyasye>#[205#<.>#28]ty àha | #<ekasaükhyànavacchinnàyàm># ity asyaivàrthakathanaü {p. 403} #<pratiheturahitàyàm >#[206#<.>#3] iti | sàdhyapratipakùasàdhako hetuþ #<pratihetuþ tadrahitàyàm># | siùà*<4>*dhayiùitaviruddhaü na vyabhicaratãti |

    #<tathà j¤àtatvaü cà>#[206#<.>#6]paraü råpam iti pràguktam anuvartate | yathoktabàdhàpramàõena sàdhyadharmaniràkaraõaü #<tasmin >#[206#<.>#17] sàdhye #<'sati >#[246#<.>#17] |

    #<vateti >#[207#<.>#2] nipàto 'nuviùaye | #<yaütradvaya>#[207#<.>#3]÷abdena prakaraõàdàkarùakaniùkàùakalakùaõe yantre vaktavye |

    yathà kila kenacit kutåhalinà ka÷cit tapasvã strãråpadhàriõã tçtãyàü prakçtiü paricaraõàyogyàü ÷abdavàcyàm udvàhya putraü tadarthakriyàü và vyapade÷ena pràrthyate tena tulyam idaü yadavinàbhàvavikalaü hetum upadar÷ya dharmiõi sàdhyakathanam iti manvànaþ paropahàsapårvakamàhàcaryaþ#<÷aõóham udvàhye>#[207#<.>#15]ti målamanådyasyàtvaü(rthaü?) prakçte yojayan dar÷ayati -- #<tasminn># i[207#<.>#15]ti | *<6>*#<tasmin># sàdhyadharmiõi #<sàdhyadharmasàdhana÷aktivikalaü >#[207#<.>#16] sàdhyadharmaprakà÷ana÷aktiviyuktam | tadvaikalya¤ ca tasya tatra tadavinàbhàvitayàniùñeþ | ÷abdàrthasyaitadvyàkhyànaü praticchàyayà draùñavyam | #<udvàhya >#[207#<.>#15] padàrthaü tathaiva vyàcakùàõa àha -- #<pariõàyye>#[207#<.>#16]ti | pariõàyyapadena ca tatsaübandhatvopadar÷anaü tallakùitam | tallakùaõaü*<7>* #<putraü mç>#[212]#<gyate >#[207#<.>#17] pràrthyate yàcyata iti yàvat | nanu cànyatràvinàbhàvyapi hetus tatra sàdhyaü vibhàvayed iti ko 'yam upahàsa ity àha #<nahã>#[207#<.>#20]ti | yadambhas tallavaõarasaü yathà sàmudram | ambha÷ cedaü nàdeyam iti prayoge caitad ucyata ity avaseyam | #<lavaõatayà >#[207#<.>#21] lavaõarasatayà |


__________NOTES__________

[212] mçgayate S |
___________________________



    #<ambhas tv àdiùu >#[207#<.>#25] hetuyopanãteùu tathà dar÷anàt | #<abàdhitadharmà># [207#<.>#27] *<8>*abàdhitasàdhyadharmà |

    #<tannipatasya >#[208#<.>#13] bàdhakapramàõavçttiniyatasya | vyàpakàbhàve vyàpyasyàpy ava÷yam abhàva iti bhàvaþ | #<tadbhàvasya >#[208#<.>#20] sàdhyabhàvasya | #<ata eve>#[208#<.>#21]ti bàdhakapramàõe sati sàdhyàbhàvàd eva |

    #<tadabhàvepi >#[208#<.>#23] bàdhakapramàõavçttyabhàvepi và #<bhàvàt># sàdhyàbhàvasyeti prakaraõàt |

    hetoþ sàmarthyaü #<hetusàmarthyaü># tatpratipàdayann àha #<paraþ >#[209#<.>#2] | kathaü [68a] *<1>*hetusàmarthyaü pratipàdayatãty apekùàyàü yojyam -- #<tatrànyathàtvam>#[213]i[209#<.>#1]ti | {p. 404} #<dar÷ayann iti >#[209#<.>#2] hetau ÷aturvidhànàt tatràbàdhàyà anyathàtvapradar÷anàd ity arthaþ | #<tatsiddhaye >#[209#<.>#6] sàdhyasiddhaye | yatràsau tadartham #<abhidhànãyaþ sa hetuprayogasya viùayaþ >#[209#<.>#6] |


__________NOTES__________

[213] tatrànyathàrtham iti S
___________________________



    #<vai>#[209#<.>#9]÷abdo 'kùamàyàü bàdhànupalabdhir abàdhetyàdi yad ucyate tatra kùamyata ity arthaþ | #<kiütv># i[209#<.>#9]ti nipàtànipàtasamudàyaþ*<2>* pra÷ne | #<tasyà >#[209#<.>#10] itir màtràrthànàü bhayahetur apàdànam ity apàdànatvàd apàdàne pa¤camãyam |

    #<kàku>#[209#<.>#16]÷abdenàtra vacanavinyàso vivakùitaþ | pra÷nàrthasya kiü ÷abdasyàprayogepi kàkur eva ÷iraþkampasahità pra÷naü prakà÷ayatãty abhipràyeõa #<pçcchatã>#[209#<.>#16]ti vyàcaùñe | bàdhànupalabdhir abàdheti abhidhànàd #<uktam etad># i[209#<.>#16#<->#17]ty abhipràyavàn paraþ pràhoktam evai*<3>*tad iti | #<kim arthaü prayujyate >#[209#<.>#18] sa hetur iti sàmarthyàt | #<abhàvani÷cayaü >#[209#<.>#24] paramàrthato 'sadbhàvani÷cayaü #<prati># |

    #<saü÷ayitasya >#[210#<.>#6] bàdhàü prati jàtasaüdehasya | #<j¤àna>#[#<ni>#]#<vçttyà>#[211#<.>#4] bàdhakaj¤àna[ni]vçttyàsau sàdhyabàdhà |

    #<àdi>#[212#<.>#21]÷abdàd anumànaviruddhàdeþ saügrahaþ #<teùàü >#[212#<.>#23] {15] pratyakùaviruddhàdãnàm #<upavarõanaü >#[212#<.>#23] svaråpa*<4>*pradar÷anam |

    tadbhàvàyogàd viùayatvàyogàt sàdhakapramàõasyànumànasyàvçtter yad uktaü "vyastohetor anà÷raya" iti bhàvaþ |[214]#<kiü yathà bàdhàvinàbhàvayor># i[213#<.>#9]ti pàñho yuktaråpaþ | kiü÷abdaviyukte tu pàñhe sa÷iraþkampayàkàükùà evaüvadataþ pra÷no 'bhipràyagato draùñavyaþ |


__________NOTES__________

[214] kathaü -- yathà bàdhàvinàbhàvayoþ S
___________________________



    #<tallakùaõaü >#[213#<.>#14] tasya hetoþ lakùaõam | anvayavyatirekàtmà#<vinàbhàvaþ># [213#<.>#14] | lakùaõa÷abdasya càsati bahuvrãhàvajahalliïgatvàt svaliïgena nirde÷aþ |

    viruddhasyàpi viparyaye samyagdhetutvàt tadabhipràyeõa #<viparyayasya ce>#[213#<.>#23]ty uktam |

    #<bhàvasiddhi>#[214#<.>#14]s tattvasiddhis tadayogàt |

    #<vivakùitaikasaükhyatvapratipàdita>#[214#<.>#17]m iti vivakùitaikasaükhyatva÷abdena pratipàditam ity arthaþ | *<6>*#<pårvakasye>#[214#<.>#21]tyalakùaõam etad ity asya | atràpi bàdhitatvàdiråpàntarayoginy api pårvayojitum upadar÷itam |

    #<niùpramàõike>#[214#<.>#59]ty etaddhetubhàvena vi÷eùaõam | #<sa iti >#[215#<.>#3] sa eveti vivakùitaü | nirastapratipakùatvam eva kuta ity àha -- #<tathàvidhe>#[215#<.>#12] tathà {p. 405} bhåtavi÷eùavati pañå #<tathàvidhe >#sàdhye kvacid #<dharmiõi >#[215#<.>#13] saübhavati sati | #<tada>#*<7>*#<vyabhicàriõaþ >#[216#<.>#7] sàdhyàvyabhicàriõaþ |

    #<vedapràmàõyaniràkartçùv># i[217#<.>#14]ti pratyakùàdyadhikàropi tenàsaüvàdàdãtyàdiùv ity abhipretaü -- yad àha --vàrtike kumàrilaþ--

        "svargayàgàdisambandhaviùayà÷ codanà mçùà |

        pratyakùàdyadhikàropi tair arthàüsaügatir yata[215]" [ølokavà. 2.26] ityàdi |


__________NOTES__________

[215] ølokavàrtike tu -- "pratyakùàdyagatàthatvàdãdçgbuddhàdivàkyavat" iti uttaràdharma
___________________________



    #<saugatair># i[217#<.>#14]tivàrtikakàràt pårvair iti vivakùitam | #<pratihetava >#[217#<.>#16] ity aduùñakàraõajanya*<8>*tvàd ityàdayaþ | yathàhakumàrilaþ--

        "codanàjanità buddhiþ pramàõaü doùavarjitaiþ |

        kàraõair janyamànatvàl liïgàptoktyakùabuddhivad ||" [ølokavà. 2.184] ityàdi |

    #<tannimittasaübhavàd a(d à)>#[217#<.>#20]÷aükànimittasaübhavàt | #<àkro÷amàtreõa >#[217#<.>#20] vipårvapakùe bhàùikàmàtreõa | keùàü na ka÷ciddhetuþ syàd ityàha #<ekasaükhyàvàdinàm># i[218#<.>#1]ti |

    #<samyagj¤ànaviparyayahetur iùña >#[218#<.>#6] iti pràktanenaàcàryagranthena | #<a>#[68b]*<1>*#<thàpradar÷itahetur># i[218#<.>#6]ty asyàcàryagranthasya sambandhaþ kàrya iti | na #<katha¤cid vyavacchedahetukaü>#[216][218#<.>#9] kenàpi prakàreõa nityànityavyavacchedahetutvam | tàbhyàm asyànvayavyatarekàsiddher abhipràyeõaivokte |


__________NOTES__________

[216] -hetutvam -- S
___________________________



    #<bhujam utkùipya >#[218#<.>#16] bàhumåddh...vãrkçtya #<phåtkurvan >#[218#<.>#17] phåtkàraü mu¤cann ity arthaþ | #<kai÷cid >#[218#<.>#18]ã÷varasenajinendrabuddhiprabhçtibhiþ | #<apracchàdanãyaü># [218#<.>#20] anàvaraõãyam |

    mã*<2>*màüsakamatena niraütarà prãtiþ svarge(rgo) vàcyaþ | apavargas tu mokùaþ | sa ca dar÷anabhedàd anekavidha iùñaþ | svargàpavargayojanam evavaiyàkaraõamatà÷rayeõa dar÷ayann àha -- #<tathàhã>#[219#<.>#1]ti |mãmàüsakamatà÷rayeõ#<àthave>#ty anena pakùàntaram àha -- #<vedàntaniùevaõàt >#[219#<.>#5] àtmatattvaniùevaõàt | #<praj¤àjàtãyena >#[219#<.>#5] pra÷astapraj¤ena | upa*<3>*hàsepy ayaü prayogaþ prakaraõàt j¤àtavyaþ | #<yad asya sàmarthyam àsãt tat tadupadar÷anenotkãlitaü># {p. 406} #<apanãtaü >#[219#<.>#8] iti vyàcakùàõa÷ cotkãlitam apanãtaü sàdhanasàmarthyaü yasya ÷ràvaõatvalakùaõasya hetoþ sa tathokto målagrantha iti dar÷ayati | nanu tàni vaståni te ca puruùàþ pratihetunaitadviparãtaråpopadar÷anadvàrà tathàbhåtàyàþ saüpadaþ pracyàvyante, na tu tena hetuneti kim ucyate #<tàni vaståni nityatvasaüpadaþ># #<pracyàvya tàü÷ ca puruùàõ svargàpavarasampada >#[219#<.>#8] iti cet, satyam etat kevalaü yasmàd asau vidyamàna eva svayaü pràpitàyàs tathàbhåtàyàþ saüpadaþ pracyàvyamànà na samànajàtãyena pareõa *<5>*tàni vaståni tàü÷ ca puruùàüs tràyasva tràyasveti phåtkàraü viplavam àbhàùamàõànãva svajãvitam apekùamàõa ivopekùate | tasmàt pracyàvyà vayaü taü paraü prayuktaü ivety abhipràyàd adoùatraya (?) iti cet, sarva¤caitat kiü yo vastuto asaübhavàt pratihetur ityàdidåùaõam avàdhitaviùayatve 'pi lakùaõe pratihetupa*<6>*dam apoddhçtyàbàdhapadaü prakùipya
vaktavyaü | ata evasmàbhir etann idànam eva kiü vastuto 'saübhavadbàdhatvam abàdhitaviùayatvam abhipretamutàpratibhàsamànabàdhatvam api kiü tadaiva kiü và anyeùàm api | tatràpi kiü tadaivàhosvid ubhayaü vadàpi (?) | anyeùàm api kiü tadaivàtha kàlàntare 'pãtyàdi vikalpya sarvatra yathà *<7>*yogaü dåùaõam upanayadbhir àtmaniràkaraõe '...àdhi[ta]tvam àtmasàdhanasya pratisaüdhànalakùaõasya hetor vi÷eùaõam apahastitam | tato 'nyair api jigãùubhir abàdhi[ta]tve vi÷eùaõe sarvatraivànayaiva di÷à pratyavastheyam iti |

    #<tallakùaõaü >#[220#<.>#23] liïgalakùaõam | j¤ànasyaiva #<bhàvapratyayena >#[220#<.>#24] tvatpratyayena | etad eva sàdhayann àha #<tathàhã>#[220#<.>#24]ti | #<svatantra>#*<8>* #<eva >#[220#<.>#29] vàcyvastunirapekùa eva | #<anarthapratilambha eva syàt># [221#<.>#1] arthapratilambho na syàd evety arthaþ | #<asya >#[221#<.>#2] vikalpapratibhàsinaþ sàmànyàkàrasya | yady evaü bàhyasyaiva hetutvam astu tatkim anena prayàsenety àha -- #<sàdhye>#[221#<.>#3]ti | kathaü tarhi vikalpàråóhànàü sàmànyàkàràõàü paramàrthato bàhyàïgàsaüspar÷inàü saüpàdakatvaü sàdhyasàdhanabhàvaþ [69a]*<1>*kàryàdiråpatvaü cety à÷aïkyàha -- #<taddharmatàm eve>#[221#<.>#4]ti | tasyaiva #<taddharmatàü># bàhyavastudharmatàm | bàhyagataü(tàü) tadvyàvçttiråpatàü iti yàvat | #<anu>#[217]#<saraüto >#[221#<.>#4] bhedàpratipattyà avidyamànanibandhanayàdhyavasyanto #<nànaikavyatirekàn >#[221#<.>#4] ekasminn apy arthe nànàråpaü kçtakatvànityatvàdi, ekatvaü sàmànyam anugàmiråpaü, vyatirekaü tayoþ paraspara(raü) dharmiõa÷ ca bhedaü hetau *<2>*÷aturvidhànàt pradar÷anàd ity arthaþ | sàdhyasàdhanabhàvasamarthanàrtham etad uktaü draùñavyam | {p. 407} saüvàdakatvasamarthanàrtham àha -- #<vastuni >#[221#<.>#5] iti | vastuni -- sàdhye 'rthe | #<paramparayà >#[221#<.>#5] saübaddhasaübaddhatayà | kàryàdivyapade÷asamarthana(nà)yàha #<kàryàdã>#[221#<.>#5]ti | kàryàdidar÷anadvàràyàtatvàt tattvenàdhyavasàyàc ca #<kàryàdi>#[218]#<vyapade÷anibandhanaü >#[221#<.>#5] ta eva iti prakaraõàt | tena vyapade÷a*<3>*nibandhanam iti ca vyapade÷a "indriyam asthànam etad ràjana (?)" iti nirde÷avad draùtavyaþ |


__________NOTES__________

[217] anusmaraüto S |

___________________________



[218] kàryàdiliïgavyapade÷anibandhanaü S |
___________________________



    j¤ànasya bàhyaliïgaråpatvaü niràkçtya sàmànyàkàraråpatvam api niràkurvann àha #<vikalpàvabhàsã ca >#[221#<.>#7] iti | #<tasya >#[221#<.>#8] vikalpàvabhàsinaþ | sàmànyàkàrasya #<niråpasye>#[221#<.>#8]ti ca vyàcakùàõo 'lãkaråpatàm apohasyàbhipraiti | #<tadråpasya >#[221#<.>#9] avçkùavyàvçtti*<4>*råpasya vicàrato 'sadråpasya #<vikalpa>#[219]#<pratibimbakasya >#[221#<.>#9] iti | vikalpàkàràd bhedena pratyetum a÷akyatvàt pratibimbasyeva pratibimbakasyàpohasya athavà anayà vacanabhaïgyà buddhayàkàro 'pi tathàdhyasto 'poho vàcya iti dar÷itam anena | kathaü tasya sàmànyàtmatvavyvasthety àha -- #<yasmàd># i[221#<.>#10]ti | #<anuyàyitayà >#[221#<.>#11]dhya[220]vasita*<5>*syety antaroktam anuvartate | evaüvidhasyàpi kiü na vikalpàtmatà | tathà ca j¤ànaü kiü na råpaü liïgasyety àha -- #<tathàtve># #<ca >#[221#<.>#11] iti | #<tathàtve >#[221#<.>#11] anuyàyitve | #<vikalparåpà>#[221]#<tmatà >#[221#<.>#12] vikalpasvalakùaõàtmatà | #<prakçtàyàü >#[221#<.>#17] prastutàyàm | #<råpa>#[222]#<m abhidhãyate >#[221#<.>#17] evaüvidhaü liïgasya råpam ity abhidhãyate | #<pratyayàt>#[223][221#<.>#21] saüpratyayàt |


__________NOTES__________

[219] vikalpapratibimbacakrasya S |
[220] vyavasitasya S |
[221] vikalparåpatà S |
[222] svaråpam abhi- S |
[223] saüpratyayàt S 
___________________________






    paramatàpekùayà #<pramàtur># i[221#<.>#28]ty ukta*<6>*m | tathà #<saüyogasamavàyàdãnàm># [222#<.>#1] iti, #<àlokamanaskàràdãnàm >#[222#<.>#2] iti, vastuvçttyapekùayoktam | #<na hi teùv asatsv># i[222#<.>#2]ti bruvato 'yaü bhàvo yadi tatra sàdhyaü na bhavet tadà tadavyabhicàrivastudar÷anapranàóikayà tatra j¤ànam eva na bhavet | yadi ca liïge dhåmàdau mahattvàdisamavàyo na syàt, yadi ca tasyendriyeõa saüyogo na*<7>* bhavet, tadà tadviùayaü pratyakùam eva na bhavet | asati ca tasmin na liïgini vij¤ànam utpadyeta tathàlokà bhàve 'pi tathaiva liïgij¤ànànutpattir j¤àtavyà | tathàsati manaskàre 'sati | manaskàrasàdguõya iti boddhavyam | pårvavàlliïgij¤ànànutpatti÷ ca | #<ni÷cayo 'pã>#ty eva pàñhaþ yatra pustake {p. 408} #<ni÷cayo hã>#[222#<.>#9]ti pàñhaþ | tatra hi÷abdo 'pi÷abdasya vàrthe*<8>* draùtavyaþ | #<tadvi÷eùatvàt >#[222#<.>#10] j¤ànavi÷eùatvàt | #<asya >#[222#<.>#11] ni÷cayasya |

    #<"sapakùe bhàvena" >#[222#<.>#19] kiü bhåtenety àha -- #<vipakùe >#[222#<.>#19] iti | #<sarvatra># vipakùe yo #<'bhàvaþ># tad#<vi÷iùñena >#[222#<.>#21] kiü bhåtena sarvatra vipakùe yo 'bhàvenety àha -- #<sapakùa >#[222#<.>#20] iti | #<tàdàtmyatadutpattã lakùaõe># nimitte yasya #<bhàvasya># sa tathà #<tadvi÷iùñena >#[222#<.>#21] | nanu ca dar÷anàdar÷ananibandhanau sapakùàsapakùayo[69a]*<1>*r bhàvàbhàvàv apy anyonyavi÷iùñàv eva tat ko 'ti÷ayo 'nenokta ity à÷aïkyàha -- #<etad uktaü bhavatã>#[222#<.>#22]ti | pratibandhasàdhakapramàõavçttyà #<ni>#[224]#<÷cito (tau) >#[222#<.>#23] na tu dar÷anàdar÷anàbhyàm ity arthàt | #<tathàvidhàv># i[223#<.>#6]ti vyàptimàntàv ity arthaþ |


__________NOTES__________

[224] ni÷citau S
___________________________



    #<tàdàtmyatadutpattisàdhanaviùayaü >#[223#<.>#10] tàdàtmyatadutpattisiddhiviùayam | #<tayor eva >#[223#<.>#19] bhàvàbhàvayor eva | #<àkùipyate >#[223#<.>#20] prakà÷yate | utpattyatireki*<2>*õyàþ sattàyà anutpatter #<yà># #<sattà utpatti>#[223#<.>#19]r iti vyàcaùñe | #<abhàvalakùaõasya >#[223#<.>#29] pratiyogyapekùayà tadviviktapadàrthalakùaõasya paramatà÷rayaõena caivam abhidhànam #<siddhyanti >#[224#<.>#1] vyavahàrayogyatàm upayànti | #<sarvasya >#[224#<.>#1] iti puüsaþ | tathà ca ayatnasiddhaþ sarvaþ sarvadar÷ãty à÷ayaþ | #<naivam i>#[228#<.>#1]#<tãdam># iti sambandhyate | liïgasya prakçtatvàt #<j¤àpakasya >#[224#<.>#13] ity àha*<3>* | #<àcàryeõa >#[224#<.>#21] itiàcàryadignàgena |såtrakàrãyani÷citagrahaõasàphalyam upavarõayatàvàrtikakçtàsvànumatir atra dar÷itaivety abhipràyeõa àcàryavacanam iva kçtvà iha #<asmàbhi÷ ca >#[224#<.>#21] ityàdi |

    #<tathàbhàvo >#[225#<.>#3] vyàptyànvayaþ | sarvatra tadabhàve ava÷yam abhàvo neti pårvakam anuvartanãyam | #<tasmàd yata >#[225#<.>#9] ityàdikavastu(-kas tu) målasyàdi*<4>*grantho anena subodhatvàn na vyàkhyàtaþ | ayaü tv asyàrtho 'vaseyo #<yata evaü tasmàd >#[224#<.>#20] yataþ pramàõàd anayor bhàvàbhàvayor bhavati ni÷cayas tadadhãnatà tayor bhàvàbhàvayoþ sattà vyavasthety asyàrthasya j¤àpanàrthaü ni÷citavacanaü kçtam iti |àcàryadignàgakçtani÷citagrahaõàrthe bhåyaþ saühriyamàõevartikakàreõa katham asmà*<5>*bhir ity ucyata ity à÷aükyàha -- #<asmàbhir># i[225#<.>#9]ti | #<àcàryakçte >#[225#<.>#9] såtrakàràcàryakçte | #<ni÷citagrahaõe >#[225#<.>#9]#< asmàkam abhimatatvàd># i[225#<.>#10]ti vacanena caivaüàcàryasyàbhipràyaü dar÷ayati | tac ced asmàkam abhimatam eva tadàsmàbhir evoktam iti | evaü tàvad anena vyàkhyàtaü lakùyate punar ayam asyàrthaþ -- {p. 409} etad arthaü såtrakàreõapramàõasamuccaye*<6>* -- mayà ca vini÷cayàdau ni÷citagrahaõaü kçtam ity abhipretyàcàryavàrtikakàreõàvàbhyàm ity asminn arthe #<'smàbhir># ity abhidhàyãti | dvayor arthayor bahuvacanaü kena vacaneneti "asmadordvayo÷ ca" ity aneneti bråma iti |

    #<ato 'pi nyàyàt># iti pàñhoþ #<ata eva nyàyàt >#[225#<.>#12] iti tu pramàdapàñhaþ | #<pratipannatvàt >#[225#<.>#15] j¤ànasyeti prakaraõàt | #<trairåpyàt j¤ànaü >#[225#<.>#1#<...>#] "#<råpàntaraü na bhavatã>#"ty anuvartate |

    #<sapakùe bhàva ucyata >#[226#<. >#] ity anena ca sàdhye saty eva bhàvo lakùitas tathà #<abhàvo 'sapakùa >#[226#<.>#1] ity anena asati sàdhye abhàva eva vivakùitaþ | #<vyàvçttikçtaü bhedam upàdàya >#[226#<.>#9] iti tatràbhàvavyàvçttyà bhàvo vyavasthàpyate | tatra bhàvayàvçttyàbhàva iti | #<paramàrthato bhedo nàsti >#[226#<.>#10] iti bruvato*<8>*yaü bhàvaþ tasmin saty eva bhàvo bhavitçtvaü tadabhàvo càbhàva evàbhavitçtvaü evam eva hetoþ svagata evàyaü dharmo 'ta eva yatrànvayas tatra vyatireka iti svabhàvahetusàdhyam etad avatiùñhate | na tattvà(tv arthà)pattigamyam iti | nanu ca yady anayoþ parasparàntarbhàvo na bhavet tarhi katham ekaü vàkyam ubhayaü gamayet | tathà caitat pårvoktaü [70a] *<1>*kiü ...... rhãti |

    #<bhinnalakùaõam eva >#[226#<.>#15] vyàvçttito bhinnasvabhàvam eva santaü tata÷ ca bhinnatvàt anayor liïgaråpatvàc ca pçthagavayavàntaratvaü yuktam iti bhàvaþ | yady ekaþ svabhà...............yaduktapårvaü tadavastham evety àha #<paraspara >#[226#<.>#16] ityàdi | #<ekavàkyàt >#[226#<.>#16] ekavàkyàrtharåpatvàt ekavàkyaprakà÷yarå*<2>*......sapakùavipakùayor bhàvàbhàvayor aparasparàkùepàd iti siddhàntavàdinàbhihitaü kim anena tadapratividhàyakena #<na tv># i[226#<.>#17]tyàdinoktena ity à÷aïkya pårvapakùavàdimata eva ...............dar÷ayitum àha -- #<ayam abhipràya >#[226#<.>#17] iti | tadabhàvo 'bhàvo gamyate anyathà tadarthaivàsyà vàkyasya na syàd ityà*<3>*.........ta iti vartate | #<pratibandha÷ ca >#[226#<.>#22] pratibaddhatva¤ ca hetor ity arthàt | #<tàdàtmyatadutpattibhyàü >#[225#<.>#22] tàdàtmyena tadutpattyà và | #<tadbhàve bhàvaråpa eve>#[226#<.>#23]ti vicàrata etad avatiùñhate | yata ity abhipràyeõoktaü ekavàkyeneti pãno devadatta ityàdinà #<tata evaikavàkyà>#[225]#<ntarabhàvàd># i[227#<.>#17]ti

__________NOTES__________

[225] -vàkyàrthàntara-S
___________________________



    {p. 410} kadàcit*<4>* .........pàdanakàle dçùñàd ity abhipràyeõoktam -- #<ekavàkyàrthànapekùàve>#[227#<.>#18]kavàkyàrthàvatavantà(?)v ity arthaþ | #<tadantarbhàvamàtreõa >#[227#<.>#18] ekavàkyàrthàntarbhàvamàtreõa niyamavadvàkyavyapakùeyà kadàcid dçùñena tadantarbhàvàt | ekaråpàntarar bhàvàt tu #<dvitãyagati>#[227#<.>#27]r neti vartate | #<bhinnaråpàv eve>#[228#<.>#6]ti yathà tayà ka*<5>*......ta tathà bhinnaråpàv eveti |

    #<tataþ >#[228#<.>#19] ÷àstràt | sarvadà càtra #<j¤àna>#[228#<.>#15]grahaõaü j¤àtatvopalakùaõaü j¤àtavyam | j¤àta(na)÷abdena asyaiva vivakùitvàt | etac ca purastàd upadar÷itam eva | syàd etat ye tàvat j¤àtatva÷abdena j¤ànam evàbhidadhate te santåktayà nãtyà niràkçtàþ | ye tu j¤ànakarmatvaü j¤àtatvaü*<6>* .........niràkriyante ity à÷aïkàyàm àha #<tad ayam atra >#[228#<.>#20] ityàdi | #<tadapekùo 'pi >#[228#<.>#25] j¤ànàpekùo 'pi | prakaraõam upasaüharann àha -- #<tad evam># i[228#<.>#28]ti | trãõi pakùadharmànvayavyatirekàtmakàni lakùaõàni yasya sa tathokta iti sarvam avadàtam |

    àcàrya÷rãdharmakãrtiviracitasyàsyahetubindusaü*<7>*...............tha tattvaprakà÷ikàü ñãkàü pañãyasãm ãdç÷ãü paràrtham uddi÷ya praõayatà niyataü mayàpi kim api puõyaü upàrjitaü tad apy ahaü paràrtham upanayàm iti manvàno 'nekajanmàbhyastakçpàyogàt sàtmãbhåtaparàrthakaraõo 'yaü bhadantadharmàkaradatta #<imam >#[229#<.>#1] ityàdi pariõàmanà÷lokenàha | asyàyaü samudàyà[rthaþ *<8>*#<munã÷aràdddhà>#]#<ntanayapradãpam >#[229#<.>#2]#< vivç>#[226]#<tya yat puõyam upàrjitaü tat jagato vi÷uddhiü vidheyàt >#[229#<.>#3] iti | kàyavàïmanomaunayogàn munayaþ pratyekabuddhàdayas teùàü ã÷aþ ÷àstà buddho bhagavàn savàsanakle÷aparihàõiyogenàta(?)bhyas tasya prakarùapràptayà tàyitvàt tasya nayo nãtiþ pravacanaü tasya ràddhàntaþ siddhàntas tasya [70b]*<1>* ............kùaõikàþ sarvasaüskàrà ityàdi pravacanàrthasyànena yathàvatprakà÷anàt #<ku>#tsitaþ pramàõànupapannàrthaprakà÷anàt #<tarko># nyàyadar÷anàdi[r i]ti tathà | a÷eùa÷ càsau sa ceti tathà | tasya #<màrgaþ >#[229#<.>#1] panthàþ siddhànta ity arthaþ | kùataþ khaõóitaþ tadvairåpyàpàdanàd a÷eùaþ kutarkamàrgo yena sa tathà | taü #<vivç>#[227]#<tya># vyàkhyàya*<2>* ...............rthàt | #<tat puõyaü >#[229#<.>#3] kartç #<vi÷uddhiü >#[229#<.>#3] vimalacittasaütati #<paràü >#[229#<.>#4] prakçùñàü sarvàvaraõaprahàõàd iti sarvam anavadyam iti |


__________NOTES__________

[226] vitatya S
[227] vitatya S 
___________________________



    {p. 411} dàridryaduþkhàd abhiyogamàtràd vi÷uddhabuddher virahàd abodhàt |

    nàstãha såktaü mama yat punaþ syàt gurorjitàreþsa khalu prasàdaþ ||

    kutåhalenaiva yadçcchayà và màtsaryato doùajighçkùa*<3>*[yà và]

    ......svata eva råpaü vij¤àsyate 'syeti na varõayàmaþ ||

    kçto 'yamarcañàloko nibandho bàlabàndhavaþ |

    yatra mårtir ivàdar÷e dç÷yate svaparasthitiþ ||

    paràrtham uddi÷ya yathàrthamarcañaüvivçõya puõyaü yadupàrjitaü mayà |

    nihantu tenàvaraõàni vidviùo janontaràyeõa vinaiva sarvathà ||
    samàpta÷ cà*<5>* ............... nibandhaþ ||

        kçtir iyaü paõóitadurvekami÷rasyeti |