Ratnakirti: Nibandhavali (= Nibandh) Based on the edition by Anantalal Thakur: Ratnakãrti Nibandhàvalã. Patna : Kashiprasad Jayaswal Research Institute, 1975, pp. 1-149. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 75 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. #<...># = BOLD for references to Thakur's edition (added) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Ratnakãrti Nibandhàvalã // // sarvaj¤asiddhiþ // namastàràyai yasminnavaj¤à narakaprasåtirbhakti÷ca sarvàbhimatapradàyinã / avyàhataü yo jagadekabandhuþ sa j¤àyate sarvavidatra nirmalam // iha hi dharmaj¤àdaparama nava÷eùaj¤amanicchannapi kumàrilo dharmaj¤a eva kevale pratiùiddhe vedamupàdeyamabhimanyamànaþ pañhati dharmaj¤atvaniùedhastu kevalo 'tropayujyate / sarvamanyadvijànaüstu puruùaþ kena vàryate // iti / tadayamàcàryo 'pi sarvasarvaj¤acaraõareõusanàthaü yàvadàkà÷aü jagadicchannapi tribhuvanacåóàmaõãbhåtasaparikaraheyopàdeyatattvaj¤apuruùapuõóarãkaprasàdhanàdapyapramàõakajaóavaidika÷abdarà÷ipramukhasakaladurmatipravàdapratihatirityantarnayannàha heyopàdeyatattvasya sàbhyupàyasya vedakaþ / yaþ pramàõamasàviùño na tu sarvasya vedakaþ // ityàdi // tadidànãmupayuktasarvaj¤ameva tàvat prasàdhayàmaþ / paryante tu sarvasarvaj¤adohadamapyapaneùyàmaþ / svàsthyamàsthãyatàm / yo yaþ sàdaranirantaradãrghakàlàbhyàsasahitacetoguõaþ sa sarvaþ sphuñãbhàvayogyaþ / yathà yuvatyàkàraþ kàminaþ puruùasya / yathoktàbhyàsasahitacetoguõà÷vàmã caturàryasatyaviùayà àkàrà iti svabhàvo hetuþ / tatra na tàvadà÷rayadvàreõa hetudvàreõa vàsiddhisaübhàvanà / saükalparåóhànàü caturàryasatyàkàràõàü cetoguõatvamàtrasya ca hetoþ pratyàtmavedyatvàt / nàpi sàdaranirantaradãrghakàlàbhyàsalakùaõaü hetuvi÷eùaõamasaübhàvanãyam / tathà hi saüsàrasvabhàvaü (##) duþkhàti÷ayamapanetumiyaü saükalpàråóhà caturàryasatyàkàrabhàvanà pràrabdhà / asyà÷càsaübhàvanà nàma kiü (1) bhàvyasya saükalpàråóhatvàsaübhavàt (2) anarthitvàt (3) heyaråpàni÷cayàt (4) heyasya nityatvàt (5) tasyàhetutvàt (6) taddhetornityatvàt (7)heyahetvaparij¤ànàt (8) tadbàdhakàbhàvàt (9) bàdhakàparij¤ànàt (10) cittasya doùàtmakatvàt (11) tasya vyavasthitaguõatvàt (12) bhavàntaràbhàvàt (13) dhvastadoùapunarudbhavàd veti trayoda÷a vikalpàþ // tatra na tàvadàdyaþ pakùaþ / saparikaraheyopàdeyàtmakasya caturàryasatyàkàrasya bhàvyasya vikalpàråóhasya pratyàtmavedyatvàt // nàpi dvitãyaþ / duþkhamàtrasyàpi parityàgàrthitvena vyàpteþ sarvajanànubhavasiddhatvàt // nàpi tçtãyaþ / saüsàràtmano duþkhasvaråpasya pratãteþ / kathamasya duþkhàtmakatvamiti cet / saükùepataþ kathitaü sàkùàdduþkhaprakçti narakaü pretatiryakkharåpaü martye ÷arma kvacana tadapi grastamevàsukhena / devànàü ca kùayamupagate puõyapàtheyapiõóe caõóajvàlàvyatikaramuco hanta bhogàsta eva //iti // na ca caturthaþ / vàrtamànikapa¤caskandhàtmakasya duþkhasyotpàdadar÷anàt // na ca pa¤camaþ / duþkhasya kàdàcitkatvàt // nàpi ùaùñhaþ / kàryakàdàcitkatvasya anityahetukatvena vyàptatvàt // nàpiü saptamaþ / duþkhe viparyàsatçùõàpravçti÷aktikarmabhiþ sahitasyàtmadçùñilakùaõasya hetoþ sàüsàrikapa¤caskandhalakùaõakàryànyathànupapattito ni÷cayàt / yadàhuþ ahaükàrastàvattadanu mamakàrastadubhayaprasåto ràgàdistadahitamaterdveùadahanaþ / tataþ ÷eùaþ kle÷astata udayinaþ karmavisaràdvisàrã saüsàraþ ÷araõarahito dàruõataraþ // tasmàttçùõàviparyàsàvàtmadçùñipuraþsarau / saüsàriskandhajanakau nirõãtau kàryahetutaþ // àtmadar÷anasya càvidyàtvamàtmapratikùepato draùñavyam / tadabhàve 'pi kùaõabhaïgaprastàve paralokàdikamanàkulamavasthàpitam // na càùñamaþ / àtmadçùñiråpàyàþ avidyàyàþ pratipakùabhåtasya nairàtmyadar÷anasya saübhavàt // (##) nàpinavamaþ / nairàtmyadar÷anasya màrga÷abdavàcyasya pramàõato ni÷citatvàt // da÷amo 'pyasaübhavã / doùàvasthàyàü cittasya saüskàràpekùatvàt / yo hi yatsvabhàvastasmin svabhàve vyavasthito na saüskàramapekùate / yathà doùamapanãya tapanãyamakùayada÷àyàmavasthitam / apekùate ca cittamavidyàvasthàyàü saüskàramiti vyàpakaviruddhopalabdhiþ / pratiùedhyasya tatsvabhàvatvasya yadvyàpakaü saüskàranirapekùatvaü tadviruddhaü tadapekùatvamiti cittasya doùàtmakatvakùatiþ // ekàda÷o 'pyayuktaþ / cetasastattatsaüskàràti÷aye praj¤àti÷ayadar÷anàt // na ca dvàda÷aþ / paralokaprasàdhanàt / tathà hi, yaccittaü taccittàntaraü pratisandhatte / yathedànãntanaü cittam / cittaü ca maraõakàlabhàvãti svabhàvahetuþ / na càrhaccaramacittena vyabhicàraþ / tasyàgamamàtrataþ pratãtatvàt / niþkle÷acittàntarajananàd và / hetorvà kle÷e satãti vi÷eùaõàdityanàgatabhavasiddhiþ / evaü yaccittaü taccittàntarapårvakaü yathedànãntanaü cittam / cittaü ca janmasamayabhàvãtyarthataþ kàryaheturityatãtabhavasiddhiþ // na ca trayoda÷aþ / doùakàraõasyàtmadar÷anasya yadviruddhaü nairàtmyadar÷anaü tasya nirupadravatvàt / bhåtàrthatvàt / svabhàvatvàcca / sarvadàvasthiteþ / tannàyaü vi÷eùaõàsiddho 'pi hetuþ / tathàpã dç÷o 'bhyàso na kasya cid dé÷yata iti cet / na dç÷yatàm / saübhàvanà tàvada÷akyapratiùedhà / idànãntanajanapravçti÷càvyàhateti nàparaü gamyate / ata evedaü saübhàvanànumànamucyate // na caiùa viruddho hetuþ / sapakùe kàminyàkàre saübhavàt / na cànaikàntikaþ / abhyàsasahitaceto guõasphuñapratibhàsayoþ kàryakàraõayorghañakumbhakàrayoriva sarvopasaühàreõa pratyakùànupalambhataþ kàryakàraõabhàvasiddhàvabhyàsasahitacetoguõatvasya sàdhanasya sphuñapratibhàsakaraõayogyatayà vyàptisiddheþ / tathà hi vyàptyadhikaraõe kàmàturavartini yuvatyàkàre sàdaranirantaradãrghakàlàbhyàsasahitacetoguõàt pårvamanupalabdhiþ sphuñàbhasya / pa÷càdabhyàsasaüvedanaü sphuñàbhasaüvedanamiti / trividhapratyakùànupalambhasàdhyaþ kàryakàraõabhàvaþ sphuñapratibhàsàbhyàsasacivacittàkàrayoriyamupapannà sarvopasaühàravatã vyàptiþ / ato 'naikàntikatàpyasaübhavinãtyanavadyo hetuþ // nanu kathamanumànataþ sarvaj¤asiddhipratyà÷à / tasya parokùatvena tatpratibaddhaliïgàni÷cayàt (##) kiü ca sarvaj¤asattàsàdhane sarvo heturna trayãü doùajàtimatipatati / sarvaj¤e hi dharmiõyasiddhatvam / asarvaj¤e hi viruddhatvam / ubhayàtmakepyanaikàntikatvamiti // api ca abhyàsàt kàraõàtkàryasya sphuñàbhasya pratãtau nàva÷yaü kàraõàni kàryavanti bhavantãtyanaikàntikatà / atha sphuñãbhàvayogyatànumãyate / sàpi ÷aktirucyate / sà ca kàrye 'nantarà sàntarà và / tatràdyà kàryasamadhigamyà / na càdhigatakàryasya tayà ka÷cidupayogaþ / dvitãyà tu kàryàvasàyamaikàntikaü na sàdhayet // na ca kàryàpratãtau yogyatàni÷cayaþ saübhavã / nàpi yogyatàmàtrasàdhanekçtàrthaþ sàghanavàdã / sarvaj¤aj¤àne kàrye vivàdasya tàdavasthyàd / bhavatu sphuñãbhàvasya siddhiþ / tathàpi kaþ prastàvaþ sarvaj¤avivàde sàdhanamàrabdhavataþ sphuñatvaü cetasaþ sàdhayitum // kiü ca prasiddhànumàne bhåtalasya dharmiõaþ kumbhakàraghañayorapi dharmayoþ pratãtatvàt kàryakàraõabhàvo grahãtuü ÷akyata eva / prastute tu kàmàturasantànavartino yuvatyàkàrasya dharmiõastatpragatàbhyàsasphuñatvayorapi dharmayoþ parokùatvàt / kathaü kàryakàraõagçhãtiþ / yathà ca naiyàyikaü prati yuùmàbhirucyate pratyakùato na kàryamàtraü puruùavyàptaü sidhyati / kiü tvavàntarameva ghañajàtãyaü kàryamiti tathà nàkàramàtramabhyàsapårvakaü sidhyati / kiü tvavàntarameva yuvatyàkàrasàmànyamiti vyaktameva / na càbhyàsakàryaþ sphuñãbhàvaþ / tadabhàve 'pi svapne dar÷anàt // kiü ca sarvavido 'pi yadi caturàryasatyaparij¤ànataþ sarvaj¤atàsthitiþ, tarhi ghañàdikatipayavastuj¤àne 'pi sarvaj¤ateti sàdhvã ÷uddhiþ / api ca j¤ànavàn mçgyate ka÷cit taduktapratipattaye / aj¤opade÷akaraõe vipralambhana÷aïkibhiþ // iti yuùmàbhirevocyate / na ca sarvaj¤ànavàn vi÷eùaniùñhatayàdhigantuü ÷akyate / na càsya sattàmàtrasiddhau ka÷cidupayogaþ, pravçtteranaïgatvàditi sarvamasama¤jasam // atrocyate / na vayaü sàkùàtsarvaj¤asattàpratij¤àyàü hetuvyàpàramanumanyàmahe / bhådharàdhãnavahnisattàvat / kintu caturàryasatyàkàrasvaråpe dharmiõi sphuñàbhatvasya sàdhyasyàyogavyavacchedàrthaü parvate 'gnimàtràyogavyavacchedavat / sphuñàbhatvaü tu kàminyàkàràdidçùñànte dçùñameva / tacca parvatãyàgnivat / pakùadharmatàbalataþ satyacatuùñayàdhikaraõaü sidhyat sarvaj¤atàmàcakùmahe / yathoktam ityabhyàsabalàt parisphuñada÷àkoñiþ sphurat saübhavã heyàdeyatadaïgalakùaõaguõaþ sarvaj¤atà saiva naþ // iti / tadatràbhyàsasahitacaturàryasatyàkàraþ samagro dharmã sàmagryamabhyàsavi÷iùñacetoguõatvamàtraü hetuþ sphuñãbhàvayogyatàsàdhyam / yathà sàgnitvànagnitvasandehe (##) parvatàtmà pramàõapratãto dharmã / tathàtràpi sarvaj¤atvàsarvaj¤atvavivàde 'hi pratyàtmaviditaþ satyacatuùñayàkàro dharmã / tasmàt sphuñàbhatvena sàdhyena dçùñànte vyàptisiddherastyeva tatpratibaddhaliïgani÷cayaþ / sàdhyasandehe 'pi dharmiõa÷caturàryasatyàkàrasya siddherna trividhadoùajàteravasaraþ / yogyatàyàþ prasàdhanena ca kàraõàt kàryapratãtàvanaikàntikatvamityapyanabhyupagamapratihatam / yogyatà ca sàntaraiva sàdhyate / iyaü ca na gamayatu nàmaikàntataþ kàryasattvam / anupapadyamànaü punarasya saübhavamàkùipatyeva / tadà bhàvini kàrye sandehe 'pi kàraõayogyatà ni÷cãyata eva / brãhyàdau bhàviphalàni÷cayepi yogyatàni÷cayena pravçtteþ / anyathà ÷ilà÷akalàderapyupàdànaprasaïgaþ / tajjàtãyasya ÷aràvasthapaïkoptasya sàmarthyamupalabdhamiti cet / atràpi kàminyàkàre bhàvanàjàtãyasya sphuñãbhàvakaraõayogyatà dçùñeti samànam / evaü yogyatàmàtrasàdhanenaiva kçtàrthaþ sàdhanavàdã / sarvaj¤akàraõabhàvàttadabhàvavàdinàü nirdalanàt / kàryasya va traikàlikasya sambhàvanàprasàdhanàt / muttkyarthinàü ca pravçtteravirodhàt / vàdino 'pi tanmàtrasàdhanasyàbhipretatvàt / ataeva kaþ prastàvaþ sarvaj¤asattàvivàde sphuñãbhàvasàdhanasyetyàdyapyanavakà÷am / sarvaj¤a÷abdena sphuñãbhàvayogyatàyà vivakùitatvàt / tathà kàryakàraõapratãtirapi saübhavatyeva / tathà hi kàminyabhyàsasantatisahacàri saübhramakàyavacodar÷anameva kàminyàkàrasya tadbhàvanàyà÷ca dar÷anam / tathàbhåtakàyavaco 'dar÷anameva bhàvanàyà adar÷anam / evaü sphuñapratibhàsasantatisahacàrivi÷iùñakàyavacodar÷anaü sphuñapratibhàsadar÷anam / tathàvasthitakàyavaco 'dar÷anameva sphuñapratibhàsàdar÷anamityastyeva prastute 'pi pratyakùànupalambhataþ kàryakàraõabhàvapratãtiþ / iyaü ca tathàvasthakàmàtura÷arãravacanagrahaõe tadekade÷abhåtayuvatyàkàràbhyàsasphuñapratibhàsagrahaõavyavasthà vyàvahàrikeõàva÷yaü svãkartavyà / anyathà cityacaityaråparasagandhaspar÷aparamàõupu¤jàdyàtmakasya kumbhakàraghañaprade÷àderapi råpaikade÷agràhakaü cakùuþpratyakùaü na samudàyavyavasthàpakamiti sarvavyàvahàrikapramàõocchedaprasaïgaþ / tathà bàhyaghañakàminyàdãnàü ÷aktikçtasya mahato jàtibhedasya saübhavàdanyajàtãyavyàptigrahe 'nyajàtãyàd buddhimadanumànamayuktam / saükalpàråóhànàü tu jalajvalanayuvatyàkàràdãnàü bàhyatvenàdhyastànàmapi vij¤ànaikasvaråpatayaikajàtãyatvamastãti bhàvanàsahitàkàramàtreõaiva vai÷adyavyàptirastu // na ca svapne sphuñatàvyabhicàraþ / bhàvanàsiddhalakùaõayorhetvorjàtibhede tatkàryayorekatvàbhimàne 'pi jàtibhedasyàva÷yaü svãkartavyatvàt / dç÷yate hi siddhasàdhyà vai÷adyajàtiranapekùya viparãtabhàvanàü nidràvicchede vicchidyamànà / bhàvanàbhàvinã tu na vinà vipakùàbhyàsaü jàgrato 'pi yadàhuþ (##) svapne 'pi sphuñatà tathaiva na tathàpyekatvamevànayor a pràkàrasamatvameva samatàü jàteþ samàmaügati / anyannidhanirodhabàdhyamitaradbàdhyaü prayatnaiþ punar vai÷adyaü viparãtabhàvanabalàn nairghçõyabhede yathà // iti // yadapi ghañàdikatipayaj¤àne 'pi sarvaj¤aþ syàdityuktam / tatràpi ghañàdiprakçtà÷eùavedane 'pi bhayaü bhavàd dhãyet yadi ko doùaþ so 'pi sarvaj¤atàü vrajet / saüsàraduþkhamokùàya spçhayanto vayaü punar bhajema tadupàyaj¤aü sthàtuü tadgãtavartmani // ityuttaraü draùñavyam / tathà sattàmàtre vipratipannàn prati sattaiva kevalà prasàdhità / vi÷eùajij¤àsàyàü tu pramàõopapannakùaõikanairàtmyavàdina eva sugatasya bhagavataþ sarvaj¤atà / ata etadapi nirastaü yadàha bhaññaþ sugato yadi sarvaj¤aþ kapilo neti kà pramà / athobhàvapi sarvaj¤au matabhedaþ kathaü tayoþ // iti // tasmàt uktakrameõa muniràjanaye pramàyàþ ÷aktirvyanakti gatimapramitàü kçpàü ca / anyatra tu dvayamudastamado 'stamàne tenaika eva ÷araõaü sa niràtmavàdã // iti vi÷eùasiddhirapyanavadyeti sarvamanàkulamàkulàdhayaþ pare na pratipadyante / sàdhane 'sminnavadye 'pi durnãtidahanadagdhabuddhayaþ punarapyetadàcakùate / bàdhakapramàõasadbhàvàt sarvaj¤asyàsadvyavahàro yuktaþ sadvyavahàrapratiùedho và prasàdhakapramàõàbhàvàdveti // atra vicàryate kiü punarasya bhagavato bàdhakaü pramàõaü pratyakùamanumànaü ÷abdàdikaü veti vikalpàþ // na tàvat pratyakùam / pratyakùaü hi kevalaprade÷àdau pravartamànaü svapravçttiyogyameva tatra vastu pratiùedhati / na vastumàtram / na ca sarvaj¤asya pratyakùapravçttiyogyatàsti / svabhàvaviprakçùñatvàttasya // (##) syàdetat / na vayaü pratyakùaü pravartamànamabhàvaü sàdhayatãti bråmaþ / kiü tarhi / nivartamànam / tathà hi yatra vastuni pratyakùasya nivçttistasyàsadbhàvaþ / yathà ÷a÷aviùàõàdeþ / yatra tu pratyakùasya pravéttistasya sadbhàvo yathà ghañàdeþ / asti ca sarvaj¤e pratyakùanivçttiþ / tadasyàpyabhàvaþ kena nivàryata iti // ucyate / nivartamànaü pratyakùamabhàvaü sàdhayatãti ko 'rthaþ / kiü pratyakùasya yà nivçttistato 'bhàvasiddhiþ, nivçttisahitàdvà pratyakùàt, nivçttàdvà pratyakùàditi / nàdyaþ pakùaþ / satyapi vastuni pratyakùanivçtterupalabhyamànàyà vastvabhàvaniya tatvàsiddheþ // nàpi dvitãyaþ / svàbhàvena saha kasyacit sàhityànupapatteþ / anyathà tannivçttatvànupapatteþ // na ca tçtãyaþ / tathà hi nivçttàt pratyakùàdabhàvasiddhirityasataþ pratyakùàdityuktaü bhavati / na càsato hetubhàvaþ saübhavati / sarvasàmarthyavirahalakùaõatvàttasya / na hi tacca nàsti tena ca pratipattiriti nyàyyam / ato na tàvat pratyakùaü sarvaj¤abàdhakam // nàpyanumànam / taddhi trividhaliïgajatvena trividham / tatra kàryasvabhàvayorvidhisàdhanatvàt, pratiùedhe sàdhye 'navasaraþ / na ca dç÷yànupalambhaþ tatprabhedo và kàryànupalabdhyàdiryogyànupalambho và paràbhimato 'tra pramàõam / sarvaj¤atàyàþ svabhàvaviprakçùñatvenàdç÷yatvàt // nanu kàraõànupalambhàdeva sarvaj¤atàpratiùedhaþ sidhyati / tathà hi tatkàraõamindriyavij¤ànaü và mànasaü và bhàvanàbalajaü và / bhàvanàbalajamapi càkùuùaü và, mànasaü veti vikalpàþ / tatra na tàvaccakùurindriyavij¤ànama÷eùàrthagràhi / tasya pratiniyatàrthaviùayatvàt / de÷àntare kàlàntare [ca] tathaiva pratiniyamaþ / anyathà hetuphalabhàvàbhàvaprasaïgàt / anekendriyavaiyarthyaprasaïgàcca / tathà ca kàrikà ekendriyapramàõena sarvaj¤o yena kalpyate / nånaü sa cakùuùà sarvàn rasàdãn pratipadyate // yajjàtãyaiþ pramàõai÷ca yajjàtãyàrthadar÷anam / bhavedidànãü lokasya tathà kàlàntare 'pyabhåt // iti // tata÷caivaü prayogaþ kartavyaþ / buddhacakùurnàtãtàdiviùayam / cakùustvàt / smadàdicakùurvat / (##) acakùurvà / atãtàdiviùayatvàt / ÷abdavat / iti sarvametat ÷rotràdàvapi draùñavyam / na cakùuràdiprakarùaþ svàrthamatikramya dçùña / kàrikà yatràpyati÷ayo dçùñaþ sa svàrthànatilaïghanàt / dårasåkùmàdivçttau syànna råpe ÷rotravçttitaþ (?tà) // bçhaññãkà ca ÷rotragamyeùu ÷abdeùu dårasåkùmopalabdhitaþ / puruùàti÷ayo dçùño na råpàdyupalambhanàt // cakùuùàpi ca dårasthasåkùmaråpopalambhanam / kriyate 'ti÷ayapràptyà na tu ÷abdàdidar÷anam // na caitad vaktavyam / yadi nàmaikaikenendriyeõa tajj¤ànena và sarvasyàgrahaõaü tathàpi pa¤cabhirindriyaistajj¤ànairvà svasvaviùayapravçttairevàti÷ayapràptairbhaviùyatãti / ekaikasyàpi niþ÷eùasvaviùayagrahaõàdar÷anàt / paracittàdyatãndriyàõàü grahaõà(bhàvà) cca / tadevamindriyamindriyavij¤ànaü và nà÷eùagràhãti na prathamaþ pakùaþ // nàpi dvitãyaþ / tathà hi yadyapi tanmànasaü sarvàrthaviùayaü tathàpi na tasya svàtantryeõàrthagrahaõe vyàpàro 'sti / manaso bahirasvàtantryàt / anyathàndhavadhiràdyabhàvaprasaïgaþ / teùàmapi manaso bhàvàt / pàratantrye cendriyaj¤ànaparigçhãtàrthaviùayatvàdatãtànàgatadårasåkùmavyavahitaparacittàderarthasyendriyaparij¤ànàgocarasya manasà paricchedo na pràpnotãti kathaü sarvaj¤atà // na ca bhàvanàbalajaü sarvàrthagràhãti tçtãyaþ pakùaþ / tathà hi tadbhàvanàbalajamapi yadãndriyà÷ritamiti caturthaþ pakùaþ, tadà so 'saïgataþ / indriyasya tajj¤ànasya ca niyataviùayaviùayatvapratipàdanàt // atha bhàvanàbalena tathàvidhamutpannaü manovij¤ànaü sarvàrthagràhãti pa¤camaþ pakùaþ / tadànvarthatvàt pratyakùa÷abdasya tasya ca bhàvanàbalàvalambino 'pyanakùajatvàt nàrthasàkùàtkàritvamastãti pratipàdanãyam / kiü ca svaviùayasãmànamanatipatyaiva prakarùo 'pi dç÷yate / na tu sarvaviùayatveneti / kathaü tenàpi sakalàrthajàtàdivedanam / yato na kasyacidabhyàse 'pyatãndriyàrthadar÷itvamupalabdham // bçhaññãkà ye 'pi sàti÷ayà dçùñàþ praj¤àmedhàbalairnaràþ / stokastokàntaratvena na te 'tãndriyadar÷anàþ // (##) pràj¤o 'pi ca naraþ såkùmànarthàn draùñuü kùamo 'pi san / sajàtãranatikràmannàti÷ete parànapi // ekàvavarakasthasya pratyakùaü yatpravartate / ÷aktistatraiva tasya syànnaivàvavarakàntare // ye càrthà dåravicchinnà de÷aparvatasàgaraiþ / varùadvãpàntarairye ca kastàn pa÷yedihaiva san // atra varùaþ kàlavi÷eùaþ / evaü ÷àstravicàreùu dç÷yate 'ti÷ayo mahàn / na tu ÷àstràntaraj¤ànaü tanmàtreõaiva sidhyati // j¤àtvà vyàkaraõaü dåraü buddhiþ ÷abdàpa÷abdayoþ / àkçùyate na nakùatratithigrahaõanirõaye // jyotirvicca prakçùño 'pi candràrkagrahaõàdiùu / na bhavatyàdi÷abdànàü sàdhutvaü j¤àtumarhati // tathà vedetihàsàdij¤ànàti÷ayavànapi / na svargadevatàpårvapratyakùãkaraõe kùamaþ // da÷ahastàntaraü vyomno ye nàmotplupya gacchati / na yojanamasau gantuü ÷akto 'bhyàsa÷atairapi / tasmàdati÷ayaj¤ànairatidåragatairapi / ki¤cidevàdhikaü j¤àtuü ÷akyate natvatãndriyam // iti // pratyakùasåtre tu kà÷ikàkàraþ paramatamà÷aïkyàha, tanna, avagataviùayatvàd bhàvanàyàþ / na càkasmàdavagateråtpattiþ saübhavati / sarvotpattimatàü kàraõavattvàt / atha pramàõàntaràvagataü bhàvyate / kiü bhàvanayà / tata eva tatsiddheþ / kiü ca tatpramàõam / na tàvadanumànaü dharmàdharmayoþ pårvamagrahaõena tadvayàptaliïgasaüvedanàsaübhavàt / jagadvaividhyàrthàpatterapi hi kimapi kàraõamastãti etàvadunnãyate / na tu ka÷cidvi÷eùaþ / na cànirdiùñavi÷eùaviùayà bhàvanà bhavati / yoga÷àstreùvapi hi vi÷eùà eva dhyeyatayopadi÷yante / dhyeya àtmà prabhuryo 'sau hçdi dãpa iva sthitaþ / ityàdibhiþ / àga(ma)mànàttarhi avagataü bhàvayiùyate / yadi pramàõàttadà tata evàvagateþ / kiü bhàvanayà / hànopàdànàrthaü hi vastu jij¤àsyate / te ca tata eva siddhe (##) iti vyarthà bhàvanà / kàruõiko 'pi hi dharmàgamàneva ÷iùyebhyo vyàcakùãta / na bhàvanàbhedamanubhavet / atha vipralambhabhåyiùñhatvàdàgamànàü pramàõamàgamo na veti vicikitsamàno bhàvanayà jij¤àsate / tanna / tato 'pi tadasiddheþ / bhàvanàvalapariniùpannamapi j¤ànamanà÷vasanãyàrthameva / abhåtasyàpi bhàvyamànasyàparokùàrthavat prakà÷anàt / yathà hi tairevoktam tasmàd bhåtamabhåtaü và yad yadevàbhibhàvyate / bhàvanàpariniùpattau tat sphuñà kalpadhoþ phalam // api ca bhàvanàbalajamapramàõam / gçhãtagrahaõàt / yàvadeva hi gçhãtaü tàvadeva bhàvanayà viùayãkriyate / màtrayàpyadhikaü na bhàvanà gocarayati / yogàbhyàsàhitasaüskàrapàñavanimittà hi smçtireva bhàvaneti gãyate / sà ca na pramàõamiti sthitameva / na ca taduttarakàlaü sàkùàtkàrij¤ànamudetãti pramàõamasti / indriyasannikarùamantareõàrthasàkùàtkàrasya kvacidadar÷anàt / yoginàü dharmàdharmayoraparokùapratibhàsaü j¤ànaü nàsti, indriyasannikarùàbhàvàdasmadàdivat // vàcaspatistu kaõikàyàmàha / satyaü ÷rutànumànagocaracàriõã bhàvanà vi÷adàbhaj¤ànaheturiti nàvajànãmahe / kintu yadviùayajàtaü tadeva vi÷adapratipattigocaraþ / na jàtu råpabhàvanàprakarùo rasaviùayavij¤ànavai÷adyàya kalpate / nanu na viùayàntaravai÷adyahetubhàvaü bhàvanàyàþ saügiràmahe / kintu ÷rutànumànaviùayavai÷adyahetutàmeva / tadviùaya÷ca samastavastunairàtmyamiti tadbhàvanàprakarùaþ samastavastunairàtmyaü vi÷adayan samastavastuvi÷adatàmantareõa tadanupapatteþ samastavastuvai÷adyamàvahatãtyuktam / satyamuktam / ayuktaü tu tat / tathà hi nàgamànumànagocaratvaü niràtmanàü vastubhedànàü paramàrthasatàm / nahi te eteùàmanyanivçttimàtràvagàhinã paramàrthasatsvalakùaõaü gocarayitumarhataþ / nàpi tadviùayà bhàvanà / tadagràhyamapi svalakùaõaü tadadhyavaseyatayà tadviùaya iti tadyonirapi bhàvanà tadviùayeti tatprakarùastadvai÷adyaheturiti cet / na / tadadhyavaseyasyàpi paramàrthasatvàbhàvàt / tathà hi yadanumànena gçhyate yaccàdhyavasãyate te dve apyanyanivçttã, na vastunã / svalakùaõàvagàhitve 'bhilàpasaüsargayogyapratibhàsànupapatteþ // mà bhåttayoþ svalakùaõaü viùayaþ / tatprabhavabhàvanàprakarùaparyantajanmanastu (##) vi÷adàbhasya cetaso bhaviùyati / kàminãvikalpaprabhavabhàvanàprakarùàdiva kàmàturasya kàminãsvalakùaõasàkùàtkàraþ / karikumbhakañhorakucakala÷ahàriõi hariõa÷àvalolalocane campakadalàvadàtagàtralate làvaõyasarasi nirantaralagnalalitadoþkandalãmåla màliïganamaïgane preyasitare prayaccha / sa¤jãvaya jãvite÷vari, patito 'smi tava caraõanalinayoritivacanakàyaceùñayorupalabdheþ / asti ca vikalpàvikalpayoþ katha¤cit samànaviùayateti nàtiprasaïga iti cet / satyam / saübhavatyayamanubhavo na punarasyàrthe pràmàõyasaübhavaþ / atadutpatteratadàtmanastadavyabhicàraniyamàyogàt / atàdàtmyaü càrthasya vij¤ànàdatirekàt / anatireke 'pi ca vij¤ànànàmanyonyasya bhedàdatàdàtmyàt / ekasya vij¤ànasyetaravij¤ànavedanànupapatteþ / vij¤ànasvalakùaõaikatvàbhyupagame ca tannityamekamadvitãyaü brahmàbhyasanãyamiti kùaõikanairàtmyàbhyàsàbhyupagamo dattajalà¤jaliþ prasajyeta / tanna tàdàtmyàttasyàvyabhicàraþ / nàpi tatkàryatvàt / bhàvanàprakarùakàryaü khalvetanna viùayakàryam / yadyucyeta pàramparyeõa tatkàryamanumànavat / yathà hi vahnisvalakùaõàddhåmasvalakùaõam / tato dhåmànubhavastato dahana vikalpaþ, tata÷cànumànamutpannamiti pàramparyeõa vahnipratibandhàt pràpakaü ca vahnerdàhapàkakàriõaþ tathedamapi anumànajanitabhàvanàprakarùaparyantajaü pàramparyeõàrthaprasåta tayà tadavyabhicàraniyamàttatra pramàõamiti / tat kimanumànena vahniü vyavasthàpya bhàvayato yadvahniviùayamativi÷adavij¤ànaü tatpramàõamiti / omiti brubàõasya parvatanitambàrohaõe satãndriyasannikarùajanmano dahanavij¤ànasya bhàvanàdhipatya vi÷adàbhavij¤ànena saha saüvàdaniyamaprasaïgaþ / visaüvàda÷ca bahulamupalabhyate / lakùaõayogini ca vyabhicàrasaübhave tallakùaõameva bàdhitamiti vi÷adàbhamapi pràtibhamiva saü÷ayàkràntamapramàõam / tadbhàvanàyà bhåtàrthatvaü na tajjavi÷adàbha vij¤ànapràmàõyahetuþ, vyabhicàràt / eva¤ca pràsarpakasyeva saktukarkarãpràptimålalàbhamanorathaparamparàhito dvaviõasaübhàrasàkùàtkàrastathàgatasya niràtmakasamastavastusàkùàtkàra ityàpatitam / sarvàrthavastubhàvanàparikarmitacittasantànavartivij¤ànaü pratyàlambanapratyayatvamarthamàtrasya / tathà ca tadutpatteþ tadavyabhicàraniyama iti cet / na / arthasya hyàlambanapratyayatvavij¤ànaü pratãndriyàpekùatvena vyàptam / taccàsmàtsvaviruddhopalabdhyà (##) vyàvartamànamàlambanapratyayatàmapyarthasya nivartayati / na khalvindhanavi÷eùo dhåmaheturiti vinàpi dahanaü sahasreõàpi saüskàrairdhåbhamàdhate / tadàdhàne và samastakàrya hetvanumànocchedaprasaïgaþ / bhàvanàyà÷ca bhåtàrthàyà arthànapekùàyà eva vi÷adavij¤ànajananasàmarthyamupalabdha kàmàturàdivartinyà iti bhåtàrthàpi tannirapekùaiva samartheti nàrthasyàlambanapratyayatvaü ÷akyàvagamam / api ca àlambanapratyayà api ta evàsya kùaõà yujyante, ye tasya purastàttanà avyavadhànàstathà ca ta evàsya gràhyà na punaþ pårvataràþ / tatkàlà anàgatà÷ceti na sarvaviùayatà / atha dç÷yamànà dhàtutrayaparyàpannàþ pràõabhçto janmàntaraparivartopàttàtãtànàgataskandhakadambakopàdànopàdeyàtmàna iti taddar÷anaü dç÷yamànatàdàtmyena tadvi÷eùaõatayàtãtànàgatamapi gocarayati / na càsmadàdidar÷anasyàpi tathàtvaprasaïgaþ, ràgàdimalàvçtatvàt / tasya ca bhagavato nirmçùñanikhilakle÷opakle÷amalaü vij¤ànamanàvaraõaü paritaþ pradyotamàna màlambanapratyayaü sarvàkàraü gocarayet / tasya ca sàkùàt paramparayà ca katha¤cit sarveõa saübandhàd de÷kàlaviprakãrõavastumàtravi÷iùñasvabhàvatayà tathaiva gocarayet / na caitat sarvagrahaõamantareõeti sarvaviùayamasya vij¤ànamanàvaraõaü siddham / tadanupapannam / vicàràsahatvàt / tathà hãyamàlambanapratyayasya sarvavi÷iùñàtmatà bhàvikã na và / bhàvikã cet / na tàvatsarvasminnàlambanapratyaye caikà saübhavati / ekasyànekavçttitvànupapatteþ / nànà cet / àlambanapratyayà÷ca sarve ceti tattvam / tathà ca na saübandha iti na tadgrahaõe sarvagrahaõam / vikalpàropitatayà tvavikalpakaü samastavastuviùayaü sarvatra pratãyata iti subhàùitam / svàlambanapratyayamàtragocaramevàvikalpakaü samastavastuvi÷iùñàlambanàdhyavasàyajananam / tenàdhyavasàyànugatavyàpàramavikalpakamapi samastavastuviùayaü bhavati / yadàha vyavasyantãkùaõàdeva sarvàkàrànmahàdhiyaþ / iti cet / atha katipayavastvàlambanànubhavasya kutastya eùa mahimà yataþ samastavastvavasàya iti / ràgàdyàvaraõavigamàditi cet / tarhi yathàvad vaståni pa÷yet / na punarasmàdapàrthatvamasyeti / tadayuktaü vikalpanirmàõakau÷alamasya yujyeta / tattvàvarakatà hi sulabhamalànàü kle÷àdãnàü na punarvikalpanirmàõapratibandhatà / tasmàd bhàvanàprakarùamàtrajatvàt, arthàvyabhicàraniyamàbhàvàt, vi÷adàbhamapi saü÷ayàkràntatvàdapramàõamapratyakùaü ceti sàmpratam // (##) yadapi sadarthaprakà÷anaü buddheþ svabhàvo 'sadarthatvaü càgantukamiti, asati bàdhake sadarthatvameveti, tadayuktam / anumitabhàvitavahniviùayavi÷adàbhaj¤àna pràmàõyaprasaïgàt tadvidhasya kvacid bàdhadar÷anàdapràmàõyamihàpi samànam / anyatràbhinive÷àt / tadiha yadi vi÷adàbhavij¤ànahetutvaü bhàvanàyà vi÷eùaõatrayayogena sàdhyate, tataþ siddhasàdhanam / bhavatu tathàgatastathàbhåtavij¤ànavàn / na tvetadvij¤ànamasya pratyakùamapramàõatvàt / tathà càpakùadharmatayà hetorasiddhatà / prasiddhadharmaõo dharmiõo 'jij¤àsitavi÷eùatayà anumeyatvàbhàvàt / atha pratyakùavij¤ànahetutà bhàvanàyàþ paraü pratyasiddhà sàdhyate, tathà ca sati sàdhyaviparyayavyàpterviruddhatà hetoþ, vi÷eùaõatrayavatyà api bhàvanàyà vi÷adàbhabhràntavij¤ànajanakatvàt / dçùñàntasya ca sàdhyahãnatvàt / yadà ca bhåtàrthabhàvanàjanitatve 'pi nàsya pràmàõyamabhåtàrthatvàt, tadà yaducyate, nirupadravabhåtàrthasvabhàvasya viparyayaiþ / na bàdhà yatnavattve 'pi buddhestatpakùapàtataþ // iti / tadanupapannam / bhåtàrthatve 'pi hi buddheþ tatpakùapàtità bhåtàrthaiþ pratipakùairbàdho na bhavet / abhåtàrthà tviyaü sàtmãbhàva màpannàpyàtmàtmãyadçùñiriva saübhavadbàdhà / tasmàt pratipakùavibçddhimàtram / na tvàtyantikã vivçddhiþ saübhavati / yayà samålakàùaü kaùità doùà na punarudbhaviùyanti / ataevàsthirà÷rayatve 'pi apunaryatnàpekùatve 'pi asya nàtyantikã niùñhà saübhavati / àtmàtmãyadç÷a iva virodhipratyayasaübhavàt / tatsaübhava÷càbhåtàrthatvàt / ÷rutànumitaviùayaü tu pratyakùaü na saübhavatyeva / tayoþ parokùaråpàvagàhitvàt / pratyakùasya ca tadviparãtatvàt / tadgatabhåtàbhåtàrthànuvidhàyitvena svaviùaye ÷rutànumànaj¤ànàpekùayà pràmàõyànupapatte÷va // tat siddhametat bhåtàrthabhàvanàprakarùaparyantajavij¤ànamapratyakùamarthe 'pràmàõyàt / yadapramàõaü tadapratyakùamarthe / yathà kàmàturasya kàminãvij¤ànam / apramàõaü ca tat / nitàntavi÷adàbhatve sati bhàvanà (prakarùa) jatvàt / yannitàntavi÷adàbhatve sati bhàvanàprakarùajaü vij¤ànaü tadapramàõam / (##) yathànumitabhàvitavahnivi÷adavij¤ànamiti / samànahetujatvaü samànaråpatayà vyàptam / yadàha tadatadråpiõo bhàvàstadatadråpahetujàþ / iti / tadasya pràmàõyaü nivartamànaü tulyahetujatvamapi nivartayati / na caiùa bhåtàrthabhàvanàprakarùaparyantajo 'nindriyasannikçùñànumitabhàvitavahnivai÷adye ca niràtmakasamastavastuvai÷adye ca vi÷iùyate / na ca ràgàdyàvaraõaviraho vi÷eùaþ / na khalvete kambalàdibadàvarakà vij¤ànasya / kiü tu tadàkùiptamanà vividhaviùayabhedatçùõàdiparipluto na ÷aknoti bbàvayitumiti bhàvanàdaramàtra eva tadvirahopayogaþ / asti cehàpi ÷i÷irabharasaübhçta jaóimamantharatarakàyakàõóasyànumitavahnibhàvanàbhiyoga iti na hetu bhedataþ pratibandhasiddhiþ / na caikapàrthivàõusamavàyikàraõajanmabhirabhinnauùõyàpekùaikavahnisaüyogàsamavàyikàraõairgandharasaråpaspar÷airnànàsvabhàvairvyabhicàraþ / sàmarthyavaicitryàdekatve 'pi pàrthivasya paramàõoþ / tadvaicitryaü ca kàryavaicitryopalambhàt / tacca nityasamavetaü nityam, kàraõasàmarthyaprakrameõa ca pàrthivàvayavini kàrye jàyata iti avadàtam / pari÷iùñaü tu granthavyàkhyànasamaye vyàkhyàsyàmaþ / tadàstàü tàvat // trilocanastu nyàyaprakãrõake pràha / iha kila duþkhasamudayanirodhamàrgàkhyànyàryàõàü satyàni catvàri / teùàü satyànàü svaråpasàkùàtkàrij¤ànaü yogipratyakùam / tatra duþkhaü phalabhåtàþ pa¤copàdànaskandhàþ / tacca svaråpato j¤àtavyam / ta eva hetubhåtàþ samudayaþ / sa ca prahàtavyaþ / niþkle÷àvasthà cittasya nirodhaþ / sa ca sàkùàtkartavyaþ / tadavasthàpràptiheturnairàtmyakùaõikatvàdyàkàra÷cittavi÷eùo màrgaþ / sa ca bhàvayitavya iti saugatamatam / atrocyate / màrgastàvat pramàõapari÷uddho na bhavatãtyuktaü pràk / ato 'bhåtaviùayasya vikalpasyàbhyàsàdasatyàrthavij¤ànaü syànna saüvàdi / api ca pramàõapari÷uddhamàrgavàdo ÷àkyaþ pramàõaü pçùñaþ san satvàkhyaliïgajaü vikalpaü bråyàt / tato yàvadvikalpena dar÷itaråpaü tatsarvamasat / ÷abdasaüsçùñatvàt / tasmiü÷ca bhàvyamàne sattve bhàvakasya vikalpakasya bhàvanopahite vi÷adàbhatve ÷abdasaüsçùñagràhyanimittaü vikalpakatvaü nivartate / tadvyàvçttau gràhyamapi ÷abdasaüsçùñaü nivartate / ato nirvikalpakamapi yogij¤ànaü nirviùayaü prasaktam / yattu pàramàrthikaü vastvàtmakaü na (##) tatpramàõapari÷uddham / ÷uddhau và kiü bhàvanayà / bhàvyasya sàkùàdvij¤àtatvàt / na cànyasmin ÷abdasaüsçùñe bhàvyamàne sphuñamanyadråpaü bhavati / ÷okàturasyàpi niruddhendriyavyàpàrasya tanayabhàvanàyàü mitràdipratibhàsaprasaïgàt / kùaõikatve bhàvye samàropite vàstavaü kùaõikatvameva yogivij¤ànapratibhàsãti cet / na / satyàsatyayorekatvàbhàvàtmake hi bhede 'satyabhàvane 'pi yadi satyapratibhàsaþ, tarhi satyatanayàbhyàse 'pi ÷abdasàmyàdabhedinastanayasaüj¤akasya kasyacidaparasya svaråpapratibhàsaprasaïgaþ / tasmàdabhåtaviùayàbhyàsaü nirvikalpakamapi saüvàdànna pramàõamiti na sarvaj¤asiddhiþ / api ca bhàvyasya vastunaþ punaþ puna÷cetasi nive÷anamabhyàsaþ / sa ca brahmacaryeõa tapasà sàdaraü dãrghakàlaü nirantaramàsevito dçóhabhåmirasphuñàkàrasya vikalpasya sphuñàbhatvajanana iùñaþ / sa kùaõikatvanairàtmyavàdinà draóhayituma÷akyaþ / tathà hi bhàvyagràhã yàdç÷o vikalpa utpannastàdç÷a eva niranvayaü nirudhyate / tasmiü÷ca niruddhe punaþ punarutpadyamànaþ pratyayastàdç÷a evàpårva utpadyate / tadanena paryàyeõa kalpasahasre 'pi apårvotpatteravi÷eùànna tajjanyaþ saüskàro 'bhyàsa utpadyate / etena vi÷iùñavij¤ànotpàdo 'bhyàso vyàkhyàtaþ / niranvayaniruddhaü hi pårvapårvavij¤ànaü kathamuttarottaràvasthàntaraü vi÷iùñaü janayet / sarvathà kramabhàvibhiþ pratyayairavasthitameva råpaü ÷akyaü saüskartum / anavasthitaü tu svotpàdavyayayogimàtramityavi÷iùñaü syàt / tasmàt pratyàvçttibhàvyavastupratyayajaþ saüskàro vyutthànapratyayasaüskàravirodhã yasyàsti tasyaivàtmanaþ prakçùño 'pi bhàvyasàkùàtkàripratyayaheturitiyuktaü pa÷yàmaþ / kiü ca cittamekàgraü vyavasthàpayituü vikùepatyàgàrthamabhyàso 'nuùñhãyate / na ca kùaõikavàdinàü vikùiptaü cittamasti / pratyarthaniyatatayà sarvasya cittaikàgratvàt / tathà hi yadi sàkàraü vikalpavij¤ànaü svapratibhàsaniyatatvàt ekàgrameva tat kathaü vikùipyate / atha niràkàraü tathàpi vikalpakaü prati vikalpyaü bhinnameva / na tu sarvavikalpànàmekaü vikalpyamasti / tato niràkàramapi vij¤ànaü niyatàlambanatvàdekàgrameva, na vikùiptam / sarvathà nàsti kùaõikavàdinàmekamanekàrthamavasthitaü cittaü yadekàgraü kartumiùyate / tadevamabhyàsànupapatterasarvaj¤avatyàü cittasantatau na ca vij¤ànavi÷eùaþ sarvaj¤aþ sidhyatãti // nyàyabhåùaõakàrastvàha / sarvaj¤ànànàü niràlambanatve saüvedanamàtratve ca yogãtarapratyayayoþ ko vi÷eùaþ / ÷uddhà÷uddhatvamiti cet / bhavatu nàmaivam / tathàpi caturàryasatyàdiviùayatvamayuktam / na hi svàtmamàtravedanena caturàryasatyàdikaü sàkùàtkçtamiti yuktamatiprasaïgàt / (##) tadàkàratvena tadviùayatvamiti cet / tat kimidànãü sautràntikamatamabhyupagataü satyam / tathàpyatotànàgataviùayatvaü katham / na hyasataþ ka÷cidàkàro 'sti / dçùña÷rutànumitàkàra÷ca yadi bhàvanàbalataþ spaùña evàvabhàti, tathà ca satibhràntameva yogipratyakùaü syàt / avidyamànasya vidyamànàkàratayà pratibhàsanàt, svapnavat / tathà(') visaüvàditvànna bhràntam / na / anumànaj¤ànasya bhràntatve 'pi avisaüvàditvàbhyupagamàt / atha bhràntasyàpi saüvàditvena pràmàõyam / tathàpi pratyakùalakùaõasyàbhràntatvavi÷eùaõaü virudhyate / na càvisaüvàditvamapi tvanmate yuktam / yataþ pràpyàrthadar÷akatvaü và, pravçttiviùayopadar÷akatvaü và, avabhàtàdarthakriyàniùpattirvà bhavatàmavisaüvàditvamabhipretam / na caitadatãtàdyarthaj¤àne saübhavati / vartamànàrthaj¤ànasyàpi kùaõikatvapakùe nopapadyata eva / tasmàt saugatànàü yogipratyakùopavarõanamayuktameveti // kiü cedamapi vaktumucitam / yadyanumànapårvakamartheùu bhàvanàbalajaj¤ànamà÷vàsabhàjanaü, tadàstàü tàvadanumànapauruùapratyà÷à / pratyakùeõàpi cakùurdahanàdikaü gçhãtvà bhàvanàprakarùaparyante jàtaü sthirataraü tadàkàravij¤ànaü syàt, yàvanna viparãta bhàvanàbhiyogaparyantaþ / astaü gata÷ca tadviùayo 'vasthàntarapràpto veti kathaü pramàõopanãtavastugocaratve 'pi saüvàdà÷vàsaþ / api ca yadà hàlika eva havyà÷anamanumàya bhàvanayà sphuñayet, tadà na tadyogij¤ànaü paramàrthaviùayàbhàvàditi pratyakùàntaraprasaïgaþ / kiü ca tadyogij¤ànamindriyaj¤ànàdbhinnamabhinnaü và / abhedapakùe na yogij¤ànaü nàma pratyakùeõa bhinnamindriyaj¤ànenaiva saügrahàt / na ca bhàvanopaskçtasantànasya tathodayàd bhedavyavasthà / rasàyanàdisaüskàràpekùayàpi pratyakùàntaravyavasthàprasaïgàt / bhedapakùe ca bhàvanàsaübhavaü j¤ànaü kùaõikasàkùàtkàri / indriyaj¤ànaü ca syairyagràhãti sàdhvã siddhiþ / indriyaj¤ànasyàpi tadavasthàyàmasthairyagrahaõe kçtaü yogij¤ànena / na ca tasyàkasmikaþ kùaõikatvàvabodhaþ / bhàvanodbhåtavai÷adyasya hi tadbodhaþ / na cendriyaj¤ànasya bhàvanà / api tu manovij¤àne / tàmantareõàpi sàkùàt kriyàlàbhe ca bhàvanàvaiyarthyamiti kàraõàbhàvàdeva sarvaj¤apratihatiþ // atràbhidhãyate / yattàvat sarvapadàrthasaüvedanasya kàraõaü kimindriyaj¤ànamityàdi valgitaü tatra bhàvanàbalajaü manovij¤ànameva sarvapadàrthagràhãti pa¤cama evàsmàkaü pakùaþ / ataþ pakùàntarabhàvino doùà anabhyupagamapratihatàþ / yaccàsmadabhyupagate pa¤came pakùe dåùaõamuktam, anarthatvàtpratyakùa÷abdasya, tasya ca bhàvanàbalàbalambinopya nakùajatvànnàrthasàkùàtkàritvamastãti, tadasaïgatam / tathà hi pratyakùa÷abdasya tàvadakùà÷ritatvaü vyutpattinimittamarthasàkùàtkàritvaü tu pravçttinimittamiti pratipàditam / (##) na ca bhàvanàbalàvalambino manovij¤ànasyànakùà÷ritatve 'pyarthasàkùàtkaraõe ka÷cidasti ÷aktipratighàtaþ / yathà hi cakùrurindriyaü svasàmarthyànatikrameõa yogyade÷asthamarthamapekùya svavij¤ànajanane pravartate, tathà sarvàvidyàparipanthibhåtàrthabhàvanàsahitaü mana indriyamapi yogyade÷asthamarthaü pràpya svavij¤ànajanane pravartiùyate / apràpyakàritàyà ubhayoþ sàdhàraõatvàt / arthavattàyà÷ca manaso 'pi tadànãmiùñatvàt / pçthagjanasya tu na tàdç÷ã ÷aktiþ, yato netra÷rotravanmano 'pi tàdçïmaryàdayà yogyade÷asthamarthasahakàriõamàsàdya vedanamutpàdayet, sarvàvidyonmålakasya bhàvanàvi÷eùasya sahakàriõo 'bhàvàditi nàtiprasaïgaþ / tadavasthàyàü tu ÷rutinayanayoriva manaso 'pi kiyaddåreõa viùayasannidhivyavasthitika eva pramàtuü kùamaþ / kevalametàvaducyate / yàvattena ÷akyamadhigantuü svàkàràrpaõasamartha sahakàri vastu tàvaditarajanàsàdhàraõaü truñyadråpatayà tasya gocarãbhavatãti / ata evàrthàkàro vastuto na bhàvanàmàtrajanita iti na visaüvàda÷aïkàpi / bhàvanayà punastadãyasantàne netra ivà¤janavi÷eùeõa ÷aktirati÷ayavatã kàcidarpità yatparajanàsàdhàraõadar÷anamasya / tasmàdanakùajatve 'pi manovij¤ànasyàrthasàkùàtkàritvaü sambhavati / nanu manaso bahirasvàtantryam / anyathàndhabadhiràdyabhàvaprasaïgàt / uktaüca yoginàü dharmàdharmayoraparokùapratibhàsaü j¤ànaü nàsti / indriyasannikarùàbhàvàdasmadàdivaditi / api ca, arthasya hi àlambanapratyayatvamindriyàpekùatvena vyàptam / taccàsmàt svaviruddhopalabdhyà vyàvartamànamàlambanapratyayatàmapi tasya nivartayati / na khalvindhanavi÷eùo dhåmaheturiti vinàpi dahanaü sahasreõàpi saüskàrairdhåmamàdhatte / tadàdhàne samastakàryahetukànumànocchedaprasaïgaþ / na ca bhàvanàbalena kasyacidatãndriyadar÷itvaü sarvaj¤atvaü và dçùñamiti cet / atrocyate / manaþ÷abdena tàvadasmàkamanakùajaü vij¤ànamevàbhipretam / na càsminnandhabadhiràdyabhàvaprasaïgaþ / sarvàvidyàpratipakùabhåtàrthabhàvanàlakùaõasya sahakàrivi÷eùasyàndhàdãnàmabhàvàt / indriyasannikarùàbhàvàditi tvarthasàkùàtkàritvamàtràpekùayà sandigdhavyatirekitve anaikàntikã kàraõànupalabdhiþ / asmadvidhàrthasàkùàtkàritvàpekùayà punaþ siddhasàdhanam // asmadàdivi÷eùaõa÷ånyasyàrthasàkùàtkàritvamàtrasyaivendriyàdhãnatvadar÷anàdanaikàntikatvamasaübhavãti cet / yadyevamarthasàkùàtkàritvamàtrasyendriyavadàlokàdhãnatvamupalabdhamiti na santamase pa÷yeyurulåkàdayaþ / atha vyabhicàradar÷anàdàlokasyàvyàpakatvam, vyabhicàra÷aïkayà tarhãndriyasyàpyavyàpakatvam / vyàptyà ÷aïkà khaõóyata iti cet / ÷aïkàsaübhavàd vyàptirevàsaübhavinã / yadi hi prathamata eva vyàptiþ, vyabhicàro 'pi na dç÷yeta / (##) tasmàd vyabhicàradar÷anaü vyàpti÷aithilyàdeva / sati ca vyàpti÷aithilye ÷aïkàpi nyàyàdàpatantã kena pratihanyate / ulåkàdãnàü bhinnajàtãyatvàdàlokàbhàve 'pyarthasàkùàtkàritvamastviti cet / tarhi bhagavato 'pi bhåtàrthabhàvanàprakarùaparyantamahàpralayavàyunà nirastànàdyavidyàvipakùasya saüsàrakåpapatitebhyaþ pràõibhyo 'styevàdbhutavaijàtyamiti yuktamasyàvidyàpratipakùabhàvanàti÷ayasahitàtmakànantarapratyayàdàlambanapratyayàcca sàkùàdutpannasyendriyamantareõàrthasàkùàtkàritvam / ataþ kàraõànupalabdhiþ kà÷ikàkàrasya vyàpakaviruddhopalabdhi÷ca vàcaspateþ sandigdhavyatirekitvàdanaikàntikã / sandigdhavyatirekitvaü tu dåùaõamasmadã÷varadåùaõe prasàdhitam // tasmàtsàdhàraõakarmanirjàtànàmasmadàdãnàmarthasàkùàtkàritvamindriyàpekùatvena vyàptamiti siddhasàdhanam / prasiddhànumànasya ca na kùatirdç÷yatvopàdherdhåmàdeþ pratyakùànupalambhato vyàptigrahaõàvirodhàt / sàüsàrikàgocaràrthasàkùàtkàritvamàtràpekùayà tu sandigdhavyatirekitvam / adç÷yasya pratyakùànupalambhàbhyàü kenacid vyàptigrahaõàyogàt / viparyaye bàdhakapramàõasya càsaübhavàditi / na catãndriyadar÷itvaü sarvaj¤atvaü vàdar÷ane 'pi niùeddhuü ÷akyate, adç÷yànupalambhato niùedhàyogàt / kàraõànupalambhatastanniùedha iti cet / kàraõàbhàvo 'pi adar÷anamàtrato na sidhyatãti tadavasthaþ paribhavaþ // yadapi kà÷ikàkàreõàbhihitam, atha pramàõàntaràvagataü bhàvyate, ki bhàvanayà, tata eva tatsiddheriti / tadapyasaügatam / pramàõàntaraü hyanumànam / na ca caturàryasatyasvaråpe vastutattve ni÷cite sàkùàtkàramantareõa kle÷aj¤eyàvaraõakùatiriti svàrthamapi tàvad bhàvanà yuktimatã / tattvasàkùàtkàriõi ca cittasantàne sati ÷akyasàkùàtkriyamidamityanye 'pi ni÷cayànantaraü sàkùàtkriyàyai pravartyante, tadupadiùña svargasàdhanaü càrthabhàvanayànusarantãti svargàpavargalakùaõaparàrthasiddhaye ca bhàvanà saphaleti / anyathà tattvàsàkùàtkàriõo lokànatikràntasya vacanamanàdeyameva syàditi kva paràrthavàrtàpi / yacca kiü ca tatpramàõamityàdyàrabhya tasmàd bhåtamabhåtaü veti etatparyantena dharmàdharmayoranumànàpravartanamuktam, tatra dharmàdharma÷abdena kimabhipretam / yadi kùaõikaniràtmakavastu tattvam, tadà tasya pratyakùeõàni÷caye 'pi yathà viparyaye bàdhakapramàõabalena vyàptisaüvedanaü tathà kùaõabhaïgasàdhanàvasare vyavasthàpitam / atha vastånàü svargàdisàdhanatvamabhipretam, tadà tadviùayaparij¤ànàprasàdhane 'pi nàsmàkaü kàcit kùatiþ / saparikarasaüsàranirvàõaparij¤ànenaivopayuktasarvaj¤aprasàdhanàt / yadàhuþ heyopàdeyatattvasyetyàdi / yadapi, api ca bhàvanàbalajaü gçhãtagrahaõàdapramàõamityuktam, tatra gçhãtaü nàma pratyakùeõànumànena và / pramàõàntarasyàbhàvàt / na tàvat pratyakùaü kùaõikatvàdàvarvàcãnasya (##) kasyacidasti / anumànena caikavyàvçttivi÷iùñe vastutattve 'vasite 'pi sarvàtmanà spaùñavastutattvasàkùàtkàri pratyakùaü na gçhãtagràhi, anumànena vastutattvàspar÷anàt / na ca taduttarakàlamityàdi tu kàraõànupalabdhidåùaõaprastàve prativyåóhamiti / yadapi vàcaspatinà satyamityàdinà punaþ punaruttarottaramà÷aïkaya tat kimanumànena vahni vyavasthàpyetyàdinà bhàvanàbalajasyànumànapårvakatve visaüvàdamupadar÷yopasaühçtam, tanna bhàvanàyà bhåtàrthatvaü tajjavi÷adavij¤ànapràmàõyahetuþ, vyabhicàràditi / tadasaïgatam / tathà hyayaü vahniviùayenumànapårvakabhàvanàbalataþ spaùñavahnipratyayaþ kiü vahnerapyutpannaþ, tathàbhåtabhàvanàmàtràdeva và / prathamapakùe visaüvàda÷ca bahulamupalabhyate iti yaduktaü taddurbhàùitam / sàkùàdarthàdutpannasyàpi visaüvàdasaübhave 'nyasyàpi pratyakùasya hastakatyàgaprasaïgàt / dvitãyapakùe tu bhàvanàprakarùamàtrajasyàrthàdanutpannasya bahulaü visaüvàdopalambhe 'pi bhàvanàrthàbhyàü sàkùàdutpannasya yogipratyakùasyàpi visaüvàdasaübhava iti sthavãyasã bhràntiþ / nanu yadãndriyaü vinàpi bhàvanàrthàbhyàü yogij¤ànamutpadyate, tarhi parvate bhàvanàvahnibhyàü vahnij¤ànamutpadyatàmavisaüvàdi / visaüvàda÷ca bahulamupalabhyata iti cet / na / sàkùàdvahnerutpàde sati visaüvàdàbhàvàt / kevalamutpàda eva duràpaþ / na hi vayaü pramàõadçùñavastubhàvanàsahitaü manaindriyamarthasvaråpagràhij¤ànaü janayatãti bråmaþ, api tvasaddçùñilakùaõàvidyàparipanthikùaõikanairàtmyalakùaõasarvavastutattvabhàvanàsahitam / na ca vahnitvaü sarvavastutattvam, kiü tu kùaõikanairàtmyameveti kùaõabhaïgaprasàdhanataþ pratipàditamiti / kiü ca svamanãùàparikalpitaþ khalvayamanuimitabhàvitavahniviùayavi÷adaþ pratyayaþ / na punarasya loke saübhavaþ / tathà hi niùprayojanamanunmatto na ka÷cidbhàvayati / prayojanaü ca ÷i÷irabharamantharakàyakàõóasyàpi dàhàdimàtrameva, taccànumitenaiva vahninà tadde÷opasarpaõàt sidhyati / anupasarpaõe bhàvanàvaiyarthyam / purastàttu bhàvite parisphurati tadarthàpekùayà bhràntiþ pràsarpakasyevetyàdyupahàsyamapyasya kùatàtmano durnãtipåtigavãbhakùaõàdhmàtajaradgomàyorudgàra iva satàmasahyaþ / yadapi tato 'nantaramà÷aïkayàrthasyàlambanapratyayatvamindriyàpekùitvena vyàptamiti prasàdhitam, tatpårvameva pratyuktam / tathà bhàvanàyà÷cetyàdyà÷aïkayàrthasyàlambanapratyayatvama÷akyàvagamamiti yaduktaü tadapyasambaddham / cakùurindriyasyàpyarthamantareõa dvicandrake÷oõóukàdau vi÷adabhràntaj¤ànajananasàmarthyamupalabdhamityarthasahitamapi kevalameva samartham / ato ghañàderapyàlambanapratyayatvama÷akyàvagamamiti indriyapratyakùamapi pratihataü syàditi / tathà, api (##) càlambanapratyayà api ta eva yujyanta ityàdirna punarvikalpanirmàõapratibandhateti paryanto vyarthaþ / asmàbhirevaüvidhasya prastute 'nabhyupagatatvàt / ata eva tasmàdbhàvanàprakarùamàtrajatvàt, arthàvyabhicàraniyamàbhàvàt, vi÷adàbhamapi saü÷ayàkràntatvàt, apramàõamapratyakùaü ceti sàmpratamityupasaühàro 'pi dhikkàraþ / sarveùàmeva hetånàmasiddhatvàt / bhàvanàbalajasyàrthàdapyutpatterindriyapratyakùavat / sadarthaprakà÷anaü buddheþ svabhàva ityàdyasmàkamapi manoharam / bhàvanàyà÷ca sàmànyena sphuñàbhaj¤ànahetutvaü sàdhyate / pramàõopapannacaturàryasatyaviùayaniùñhàyàü tu sàmarthyàt pratyakùapramàõahetutàpi sàdhyate / ata eva kàminãpratibhàsasyàpramàõatve 'pyapratyakùatve 'pi sphuñàbhatvasya sàdhyadharmasàmànyasya saübhavàt na viruddho hetuþ / nàpi dçùñàntasya sàdhya÷ånyateti / na ca nairàtmyadçùñiþ saübhavadbàdhà, arthàdutpatterabhåtàrthatvàbhàvàt / ÷rutànumitaviùayaü pratyakùaü na saübhavatotyapyayuktam / àgamànumànayordvividho viùayaþ gràhyo 'dhyavaseya÷ca / tatra gràhyaþ svàkàraþ, adhyavaseyastu pàramàrthikavastusvalakùaõàtmà / asya ca parokùatve 'numànasàmagrãsaübhave 'numànaviùayatvam, pratyakùasàmagrãsaübhave ca krameõa pratyakùaviùayatvaü dçùñameva / tatsiddhamityàdyupasaühàro 'pi paryàkula eva / apramàõatvàditi hetu÷ca prathamo 'siddhaþ / bhàvanàbalajasyàrthàdapyutpatteþ, pramàõa÷aktisaübhavàt, indriyapratyakùavat / bhàvanàbalajatvàditi dvitãyastu sandigdhavyatirekitvàdanaikàntikaþ / tathà yathànumitabhàvitavahniviùayavi÷adaj¤ànamiti dçùñànto 'pyasaübhavãti pratipàditam / bhavatu và, tathàpi yogij¤ànasya tena saha tulyahetutvamasiddham / taddhi pramàõadçùñavastubhàvanàmàtrajam / yogij¤ànaü tu avidyàpratipakùasarvavastutattvabhàvanàviùayàbhyàmutpannamiti mahàntamapi vi÷eùamasau durmatiprapàtapatito nàvagàhata ityupekùaõãyaþ // nyàyaprakãrõe tu màrgastàvat pramàõapari÷uddho na bhavatãtyuktaü yat, tat tatprasàdhakapramàõenaiva pratyuktam / yaccàpi cetyàdyàrabhya yogij¤ànaü nirviùayaü prasaktamityuktam tatra keyaü nirviùayatà nàma / kiü vikalpàkàranivçttau niràkàratà, arthàkàràdvisadç÷àkàratà, atha tadàkàratve 'pi tadvastusaüspar÷ità / na tàvatprathamaþ pakùaþ kùamaþ / j¤ànasya niràkàratànupapatteþ / nàpi dvitãyaþ / kàminyàdibhàvanàyàstadàkàrasyaiva vi÷adasya dar÷anàt / na ca tçtãyaþ / arthasamarpitàkàrasaüspar÷amapàsyànyasyàrthasaüspar÷asyàyogàt / tathà coktam arthena ghañayatyenàmityàdi / tayo÷caikatvenàdhyavasàyàd bàhya eva pravçttinivçttã, vyàvahàrikasya sphuñãbhàvo 'pi bahirabhimatasya paryante vikalpopàdeyakùaõasyaiva sphuñasyodayaþ / tàvataiva sa (##) viùayastena sàkùàtkçta iti vyavahàraþ kevalamarthàdapyutpattau / anyathà vyabhicàràdapràmàõyam / na ca vikalpopadar÷itamapiþ råpamavastu j¤ànàtmakatvàt / anàtmakatve prakà÷àyogàt / tadbhàvanaiva càrthabhàvanà, tatsphuñãbhàva eva bàhuasphuñãbhàvaþ, prakàràntareõa bàhyaspar÷àyogàt / etena yat pàramàrthikamityàdi na sarvaj¤asiddhiritiparyantaü pratyuktam / yaccàpi cetyàdi na yuktaü pa÷yàma itiparyantena dåùaõamuktam, tadapyasaügatam / tathà hi yàdç÷a eva bhàvyagràhã pratyayaþ prathamo niranvayo niruddhastàdç÷a evàpara utpadyata iti niyamani÷cayakàraõaü na ki¤cidasti caõóadevatàspar÷àdanyat, kùaõikatvàditi cet / nanu kùaõikatvaü sthàyitayà virudhyate na visadç÷otpàdena, taddhi pràcãnaü niranvayanirodhe yathà sadç÷akùaõàntaramàrabhate tathà svahetugatasàmarthyayogàt kàryotpàdànumeyàd yadi vi÷eùale÷avi÷iùñaü kùaõàntaramutpàdayati, tadà na kàcit kùatiþ / na hi bhavata iva bhàvasyàpi kùaõikatàyàü pradveùo nàma / tasmànna kùaõikatvottaravi÷iùñakùaõajanakatvayorvirodha iti nàpàrthako 'bhyàsaþ / yaccedaü ki¤cetyàdinà kùaõikatve cittamavikùiptamàveditam, tadapyasàdhu / nairàtmyàditattvaparà(ï) mukhasya sarvasyaiva vikùiptatvàt / bhàvanàbalena tattvasàkùàtkàriõaþ samàhitatvàt / atha ca tattvasàkùàtkriyàlàbhàt gràhakàkàràvagraha saübhavàt(ca) vyàvahàrikamapi vikùiptamasti cittam / yato mamaiva doùakùayo bhàvãti màrgàmyàsapravçttirabhyàhateti / paramàrthataþ pràpyàdãnàmabhàve 'pi tatsaükalpasyaivànàdyavidyàprabhàvitasya sarvatra pravartakatvàt / ata eva màrgasatyàbhyàsàt siddhaþ sarvaj¤aþ / nyàyabhåùaõasyàpi yogàcàràpekùayà dåùaõamaprastutam / bahirarthàmyupagamenaiva sàdhanaprakramàt / yaccoktam tathàpyatãtànàgataviùayatvaü katham, na hyasataþ ka÷cidàkàro 'stãti, tadetat prastàvànavagàhanaphalam / upayuktasarvaj¤àdhikàreõa hi sarvakùaõikaniràtmakavastubhàvanopakùeõaþ, na sarvasarvaj¤àpekùayà / tato 'tãtànàgatamapratãyamànamapi na bàdhakam / tàvataiva duþkhanirodhasiddheþ / parasmai ca kùaõikatvàdini(ùñha)kasya de÷anàvatàràt / na ca sarvasarvaj¤ahastakatyàgaþ / tathà hi caturàryasatyasàkùàtkàrapràptau niràvaraõàntaþ karaõasya kàruõyàti÷ayàt sarvàkàraparàrthaparatayà sakalagocaracàriõi cetasi ciraviråóhotsàhasya tàdçgupàyavi÷eùàdhigamo bhaviùyati, yamanutiùñhatastadutpattimantareõàpi devatàdhipatyàt satyasvapnavat / pratiparamàõusarvaviùayaü yathà de÷akàlàkàrapratyavasthànukàri sphuñataraü j¤ànamudiyàt, tadà na tàvadvastuvyabhicàrakçtaü visaüvàditvam, vastånàmeva pratibhàsanàt / utpattisàråpyàbhyàü vedyasthitiriti tu pçthagjanàpekùayà / yoginastu sàråpyamàtreõaiva grahaõamiti nyàyaþ / (##) yad vàrtikam avi÷uddhadhiyaþ prati / gràhyagràhakacinteyamacintyà yoginàü gatiþ // iti / tadevaü bhàvibhåtayorajanakayorapi yogij¤àne sphuraõamabàdhyam / bhàvibhåtayostarhi yadi svaråpasya sphuraõam, vartamànataiva syàt / atha svaråpasannihitaü j¤ànameva tadàkàramiti niràlambanaü niyamena / tadapi nàsti / yasmàdasannihite 'pyarthe bhàvanàbalàt tadde÷akàlàkàrànukàri vij¤ànaü kathamanàlambanam / tathàtvenàdhyavasàyàcca, adhyavasitakàlavi÷iùñasyaiva satyasvapnavattasya pràpteþ / yad bhàùyam yathà sa dçùñaþ ÷aradàdikàlayukta stathà tasya na bàdhitatvam / tatkàlayuktastu na tena dçùña stathàpratãtàvapi nàsti doùaþ // j¤ànamàtrasya tu tattvataþ sphuraõàcca na vartamànatàprasaïgaþ saïgataþ / tathà kùaõikatvapakùe 'pi ekatvàdhyàropasàmarthyànna vyavahàrikaü prati pramàõasya kàcit kùatiriti ÷àstre prapa¤citam / yadapi ki¤cedamapi vaktumucitamityàdyàrabhya bhàvanàbalajasyànumànapårvakatve 'pi pratyakùapårvakatve 'pi vyabhicàràbhidhànam, tadarthàdapi bhàvanàbalajasya sàkùàdutpattisvãkàràdapahastitam / yathendriyajasyàpi dvicandràdij¤ànasyàrthàdanutpatterapràmàõyam, arthendriyàbhyàmutpattau tu pràmànyamevaü pramàõapårvakasyàpi bhàvanàmàtràdutpannasyàpràmàõyam, bhàvanàrthàbhyàmutpannasya tu pràmàõyam / yadi yogij¤ànasyàrthàdutpattiþ, pramàõapårvakatvàpekùayà na ki¤catprayojanamiti ceta / na de÷akàlavastuvi÷eùamapàsya sàmànyena sarvadikkàlavartivastumàtraü kùaõikaniràtmakamityani÷caye mahàprayàsasàdhyapuruùàyuùavyàpinyàü bhàvanàyàmeva pravçtterabhàvàt / na ca hàliko havyà÷anamanumàya sphuñãkarotiyena pratyakùàntaratvaprasaïgaþ / asàmarthyavaiyarthyàbhyàü tadasaübhavapratipàdanàt / yadapyuktaü yogino j¤ànamindriyaj¤ànàdabhinnaü bhinnaü và / tatra prathamapakùe tàvanna vastudoùaþ / tàdçkpuruùavi÷eùasya siddhatvàt / vyavasthàdåùaõamapi nàsti / sàdhyatayaiva tàdégda÷àvi÷eùasya lokàtikràntàti÷ayasya paramapuruùàrtharåpasya sàdhanavi÷eùapratipàdanàya pçthagjanasàdhàraõendriyaj¤ànàd bhedena nirde÷àt / paramapuruùàrthaviùayatvàbhàvàdeva ca rasàyanàdisaüskàrajasyàpi j¤ànasya na pratyakùàntaratà / bhedapakùe 'pi na tàvat stharyetarasphuraõakçtopàlambhasaübhavaþ / indriyaj¤ànenàpi vastu (##) sarvàtmanà gçhõatà truñyadråpasyaiva grahaõàt / adhyavasàyo hi pårvaü durllabhaþ idànãü tu bhàvanàbalanirdalitàvidye cittasantàne so 'pãndriyaj¤ànena janyata iti vi÷eùaþ / nanu yogino manovij¤ànendriyaj¤ànàbhyàü pa÷yata àkàradvayasphuraõaprasaïga iti cet / satyam / satyaj¤ànàkàrastàvad vastuno na bhinnade÷o 'nyatarabhràntiprasaïgàt / atastàvàkàràvapratimau kayà gatyà spharata iti ko nirõetuü kùamaþ / yadàha acintyà yoginàü gatiriti / sarvathà tu na yogij¤ànasya kùatiriti siddham / tadevaü kàraõànupalambhàdapi na sarvaj¤atàbhàvaþ / nanu yadi nàma yuùmadabhimatasyànumànasya na bàdhakam, tathàpyastyevànumànaü bàdhakam / tathà hi ÷akyamidamabhidhàtum sugato 'sarvaj¤aþ / j¤eyatvàt, prameyatvàt, sattvàt, puruùatvàt, vaktçtvàt, indriyàdimattvàdityàdi / rathyàpuruùavat / tathà ca bçhaññãkà yasya j¤eyaprameyatvavastusattvàdilakùaõàþ / nihantuü hetavaþ ÷aktàþ ko nu taü kalpayiùyati // kàrikàpi pratyakùàdyavisaüvàdi prameyatvàdi yasya ca / sadbhàvavàraõe ÷aktaü ko nu taü kalpayiùyati // atrocyate / kimete j¤eyatvàdayaþ sarvaj¤atvena sàkùàdviruddhàþ paramparayà và / aviruddhavidhàne pratiùedhàyogàt / sa ca sàkùàd virodha parasparaparihàrasthitilakùaõo và, bhàvàbhàvavat; sahànavasthànalakùaõo và, dahanatuhinavaditi / na tàvadàdyaþ pakùaþ / yadvyavacchedanàntarãyako yasya paricchedastayoreva parasparaparihàrasthitilakùaõo virodhaþ / na ca j¤eyatvàdi sarvaj¤atvavyavacchedena sthitam / kiü tarhi / aj¤eyatvàdivyavacchedena / tathà sarvaj¤atvamasarvaj¤atvavyavacchedena, na tu j¤eyatvavyavacchedena / nàpi dvitãyo virodhaþ / yasya hyavikalakàraõasya bhavato yatsannidhànàdabhàvastayoreva sahànavasthànalakùaõo virodhaþ / na ca sarvaj¤atvaü pràk pravçttamavikalakàraõaü dçùñaü yena pa÷càjj¤eyatvàdisadbhàve nivartata iti syàt / tathàtve sati de÷àdiniùedya eva bhavenna tu sarvathoccheda iti / na ca paramparayà virodhaþ / sa hi bhavan niùedhyasya sarvaj¤atvasya vyàpakaviruddhatvàt, kàraõaviruddhatvàt, kàryaviruddhatvàt, svabhàvaviruddhakàryatvàt, (##) vyàpakaviruddhakàryatvàt, kàraõaviruddhakàryatvàt, kàryaviruddhakàryatvàt, svabhàvaviruddhavyàptatvàt, vyàpakaviruddhavyàptatvàt, kàraõaviruddhavyàptatvàt, kàryaviruddhavyàptatvàd và bhaved / tatra sarvaj¤atvasyàsattvàt, vyàpakakàraõakàryàõàmasiddhestadviruddhakàryavyàpyàbhàvàt na prameyatvàdayaþ sarvaj¤atvena paramparayàpi viruddhàþ / nanu vaktçtvaü virudhyata eva sarvaviùayanirvikalpaj¤ànaviruddhavikalpakàryatvàd vaktçtvasya / naitad yuktam / savikalpàvikalpayoryugapadavçttervikalpakatvena sarvaj¤asyàvirodhàt / kastarhi pçthagjanàdasya bheda iti cet / ucyate / yathà màyàkàro nirmità÷vàdiviùayaü vij¤ànaü nirviùayatvena ni÷cinvannabhràntaþ, tadanyasmàcca ÷reùñhaþ, tathà bhagavànapi ÷uddhalaukikavikalpasammukhãbhàve 'pi na bhrànto nàpi pçthagjanasamàna iti / tata÷ca nirvikalpakasarvaj¤aj¤ànavikalpayorvirodhàbhàvàd vaktçtvaü sarvaj¤atvena sahàviruddhameva // etenaidapi nirastam yadàha kà÷ikàkàraþ, samàdhervyutthàyopadekùyata iti cet / na / vyutthitasya hyabhilàpinã pratãtibhràntabhàùitamapramàõaü bhavediti // yadapyuktaü bçhaññãkàyàm yadà copadi÷edekaü ki¤citsàmànyavaktçvat / ekade÷aj¤agãtaü tanna syàtsarvaj¤abhàùitam // tadapi nirastam, vikalpenaikasya kasyacidàmukhãkçtvopade÷e 'pi nirvikalpena sarvamavabudhyamànasya vacanànàü sarvaj¤abhàùitatvàdeva // yatpunaþ kàrikàyàmuktam sànnidhyamàtratastasya puüsa÷cintàmaõeriva / ni÷caranti yathàkàmaü kuóyàdibhyo 'pi de÷anàþ // evamàdyucyamànaü hi ÷raddadhànasya ÷obhate / kuóyàdiniþsçtatvàttu nà÷vàso de÷anàsu naþ // kinnu buddhapraõotàþ syuþ kiüvà kai÷cidduràtmabhiþ / adç÷yairvipralambhàrtha pi÷àcàdibhirãritàþ // bçhaññãkàyàmapi tasmin dhyànasamàdhisthe cintàratnavadàsthite / ni÷caranti yathàkàmaü kuóyàdibhyo 'pi de÷anàþ // tàbhirjij¤àsitànarthàn sarvàn jànanti mànavàþ / hitàni ca yathàyogaü kùipramàsàdayanti te // (##) ityàdi kãrtamànaü tu ÷raddadhànasya ÷obhate / vayama÷raddadhànàstu ye yuktãrarthayàmahe // kuóyàdiniþsçtànàü ca na syàdàptopadiùñatà / vi÷vàsa÷ca na tàsu syàtkenaitàþ kãrtità iti // kinnu buddhapraõãtàþ syuþ kiü và bràhyaõava¤cakaiþ / krãóadbhirupadiùñàþ syurdårasthaprati÷abdakaiþ // kiü và kùudrapi÷àcàdyairadçùñaiþ parikalpitàþ / tasmànna tàsu vi÷vàsaþ kartavyaþ pràj¤amànibhiþ // etadapyanabhyupagamenaiva nirastam / ÷uddhalaukikavikalpasaümukhãbhàvenaiva tasya de÷akatvàbhyupagamàditi // atha và yathà cakrasyoparate 'pi daõóapreraõàvyàpàre pårvàvegava÷àd bhramaõam / evaü bhagavati pratyastamitasamastavikalpajàle 'pi sthite yadi pårvapraõidhànàhitasatatànàbhogavàhinã de÷anà syàttadà ko virodhaþ / vivakùàbhàve kathaü vacanapravçttiriti na vaktavyam / tadabhàve 'pi nidràõasya tattatpravyaktavacanasandar÷anàt / vacanamàtrasya vivakùayà vyàpterabhàvàt / tasmàd yathà pårvàbhyàsato jhañiti prabodhitasyàriõà prahàràdidànenànuråpa eva prakramaþ ÷astroddharaõàdikaþ, tathà sarvavedinopi sakalàþ kalàþ ityanàkulam / yadàhàlaïkàraþ ÷atrusànnidhyamàtreõa pravartante 'vikalpataþ / pràgeva tanniràkàriprakramàþ kopanirmitàþ // yatpunaruktam pi÷àcàdikçta÷aïkayà nàtrà÷vàsaþ satàü yukta iti / tadasaïgatam, yataþ saübhinnàlàpahiüsàdikutsitàrthopadar÷anam / krãóà÷ãlapi÷àcàdeþ kàryaü tàsu na vidyate // pramàõadvayasaüvàdi mataü tadviùaye 'khile / yasya bàdhà pramàõàbhyàmaõãyasyapi nekùate // yathàtyantaparokùe 'pi na pårvàparabàdhitam / karuõàdiguõotpatteþ sarvapuüsàü pravartakam // sarvànu÷ayasaüdohapratipakùàbhidhàyakam / nirvàõanagaradùvàrakapàñapuñabhedanam // (##) taccet krãóana÷ãlànàü rakùasàü và vaco bhavet / ta eva santu saübuddhàþ sarvatallakùaõasthiteþ // na ca nàmni vivàdaþ / na ca nàmanivçttau vastu nivartate / pratyuta vedasyaiva krãóana÷ãlapi÷àcàdipraõãtatvaü yuktaü saübhàvayitum / yena go÷avàdiùu yogeùvagamyàgamanàdayo 'satyasamudàcàràþ saüprakà÷itàþ / lokaprasiddhi÷ca trayo vedasya kartàro munibhaõóani÷àcaràþ / iti alamatinirbandhena // nanu sarvaj¤atvaü vãtaràgaditvena vyàptamiùyate / tadviruddhaü ca ràgàdiyogitvam, tatkàryaü ca vacanam / tadetad vyàpakaviruddhakàryabhåtaü vacanaü sarvaj¤àbhàvaü sàdhayati paramparayà viruddhatvàditi cet / na / ràgàdãnàü vacasa÷ca kàryakàraõabhàvàsiddheþ / tathà hi vacanavi÷eùo ràgàdikàryam, yo ràgeõaiva janitaþ, vacanamàtraü và / tatra na tàvat prathamaþ pakùaþ / tàdç÷asya vacanasya ni÷cayopàyàsaübhavàt / asabhyamaithunàcàraprakà÷akaü vacanaü tatkàryamiti cet / na / abhipràyasya durlakùyatvàt / virakto 'pi raktavacceùñate, rakto 'pi viraktavadityabhipràyo durbodhaþ / tata÷ca vi÷iùñavyavahàrasya sàükaryeõa na tatraikàntena ràgànumànaü yujyate / nàpi vacanamàtraü ràgàdikàryam / asaümukhãbhåtaràgàdayo 'pi hi svàbhimatadevatàstutividhàne màtràdigurujanasaübhàùaõàdau ca vacanamàtramuccàrayantaþ samupalabhyante / na ca yadyadabhàve bhavati tasya tatkàryatocyate, atiprasaïgàt / ràgàdiyogyatà tarhi vacasaþ kàraõam, tayà vinopalakhaõóalàdau vacanasyàdar÷anàditi cenna / karaõaguõavaktukàmate hi vacanasya hetuþ / tadabhàvàdevopalakhaõóalàdau nivartate, na ràgàdiyogyatàyà abhàvàt / yadi kàraõaguõàdisakalatadanyakàraõabhàve 'pi ràgàdi yogyatàbhàvànnotpadyate vacanamiti sidhyettasyàþ kàraõatvam / upalakhaõóalàdau tu vaktukàmatà nàsti / tatkathaü tatkàraõatvaü vacasàmiti / evaü tarhi vaktukàmataiva ràgo 'stu / iùñatvànna ki¤cid bàdhitaü syàt, nàmni vivàdàbhàvàt / paramàrthataþ punarnityasukhàtmàtmãyadar÷anàkùiptaü sà÷ravaviùayaü cetaso 'bhiùvaïgaü ràgamàhuþ / niùpannasarvasampattervivakùàpi na yujyata iti cet / adoùo 'yam, paràrthatvàdvivakùàyàþ / vãtaràge 'rthàsaïgàbhàvàt kathaü paràrthàpi pravçttiriti cet / na / àsaïgamantareõa karuõayàpi pravçtteþ / saiva ràga iti cet / iùñatvàdadoùaþ / ràgasya tu svaråpamuktam / kàruõikasyàpi niùphalàrambho na yukta iti cet / na / paràrthasyaiva phalatvàt / iùñalakùaõatvàt phalasyeti yatki¤cidetat / (##) nanu nirvikalpasya bhagavataþ kathaü tasyàmavasthàyàü karuõàsaübhavaþ / duþkhavikalpaprabhavà hi karuõetyanvayavyatirekàbhyàmanyatvena ni÷citam / tata÷ca kàraõàbhàvàt kathaü kàryasaübhava iti cet / na / yathà kumbhakàranivçttàvapi svasantànamàtrabhàvinã ghañàdisthitistathotthàpakavikalpàbhàve 'pi sama(na) ntarapratyayabalàdanàlambanakaruõàpravétteravàryatvàt / yadàhurguravaþ sattàropakçto 'pi bhàvanava÷àt kàñhinyamàpattathà ÷aithilye 'pi yathàsya duþkhahataye sàndrastathaiva ÷ramaþ / utpàde tu phalasya hetuniyamo no tu prabandhasthitau tasmàd duþkhadç÷aþ kùaye 'pi vilasanmaitryàdaye 'smai namaþ // etenaitadapi nirastaü yadàha kàrikàyàm ràgàdirahite càsmin nirvyàpàre vyavasthite / de÷anànyapraõãtaiva syàdçte pratyavekùaõàt // nanu yadi nàmaivaü vaktçtvaü sarvaj¤atvena sahàviruddhaü dehendriyabuddhyàdiyogitvaü tu viruddhameva / sarvaj¤atàvyàpakavãtaràgatvaviruddharàgàdikàraõatvàddehàdãnàm / tata÷ca pratiùedhyavyàpakaviruddhakàraõopalambhàt sarvaj¤àbhàva iti cet / ucyate / dehàdãnàü hetutve 'pi naiùàü kevalànàü sahakàrimàtràõàmàtmàbhinive÷alakùaõopàdànakàraõavikalànàü ràgàdijanakatvamityagamakà eva dehàdayaþ sarvaj¤àbhàvasya / tasmàj j¤eyatvàdãnàmapyasàmarthyànna paraparikalpitànumànato 'pi sarvaj¤àbhàvaþ / nàpi svavikalpitaü ÷àbdàdikaü bhagavato bàdhakam / tathà hi yadyapi teùàü sati pràmàõye 'numàna evàntarbhàvaþ, anantarbhàve càpràmàõyameveti sthålaü dåùaõamasti, tathàpi tatpràmàõyamabhyupagamyàpi bråmaþ / yattàvat pauruùeyavacanaü tadapramàõameva bhavatàm / na ca vaidikaü ki¤cidvacanaü sarvanaràsarvaj¤atvapratipàdaka mupalabhyate / pratyuta nimittanàmni ÷àkhàntare sphuñatarameva sarvaj¤aþ pratipàditaþ / tathà hi sa vetti vi÷vaü na ca tasya vettà ityàdinà ca sarvaj¤o vede pratipàditaþ // nàpyupamànàttadabhàvaþ sidhyati / tathà hi smaryamàõameva gavàdivastu purovartigavayàdisàdç÷yopàdhi gavàdyupàdhi và sàdç÷yamupamànena pratãyata iti sthitiþ / na ca sarvaj¤asantànavartãni cetàüsi kenacit sarvaj¤enànubhåtàni yataþ smaraõena viùayãkriyeran, paracittavitterayogàt // (##) yat punaruktaü kumàrilena naràn dçùñvà tvasarvaj¤àn sarvànevàdhunàtanàn / tatsàdç÷yopamànena ÷eùàsarvaj¤ani÷cayaþ // tadapyayuktam, adhunàtanasarvanaràsarvaj¤atvàni÷cayàt / ni÷caye càtmanyeva sarvaj¤atvàbhyupagamaprasaïgàt / nàpyarthàpattirbàdhikà / yato dçùñaþ ÷ruto vàrtho 'nyathà nopapadyata iti adçùñàrthaüparikalpanamarthàpattirucyate / na càsarvaj¤atvamantareõa sarvanareùu ka÷cidartho dçùñaþ ÷ruto và nopapadyate yatastadarthàpattyà parikalpyeta / nanu saüsàrasya tàvadanàditvaü pramàõena pratãtam / tacca na sarvaj¤ena j¤àyate, tajj¤ànàvadheþ parastàdasattve 'nàditàkùatiprasaïgàt, tadanyathànupapadyamànaü sarvabhàvànàmanàditvaü sarvaj¤àbhàvaü sàdhayatãti cet / ucyate / upayuktasarvaj¤àpekùayà tàvadidamadåùaõam / tasyànàditvàj¤àne 'pi upayuktasarvaj¤atvàvyàhateþ / sarvasarvaj¤asyàpyabhàve sàdhye 'samartheyamarthàpattiþ / tathà hi yathà saüsàrasyànàditve pårvapårvavastusattàyà anavadhitvaü tathà sarvaj¤aj¤ànasyàpi pårvapårvavastusattàvyàpakatvenànavadhiprasaratà iti / aj¤àtasyaikasyàpi vastuno 'navasthiteþ / satyapi sarvaj¤e 'nàditvamupapadyamànaü na sarvaj¤àbhàvamàkùipati / tata÷càrthàpattirapi na sarvaj¤asya bàdhikà / na càbhàvapramàõabàdhyaþ sarvaj¤aþ / pramàõapa¤cakanivçttirabhàvapramàõamiùyate / tatra nivçttiriti prasajyavçttyà pramàõànutpattimàtramabhipretam, atha và paryudàsavçttyà vastvantaram, vastvantaramapi jaóaråpaü j¤ànaråpaü và, j¤ànamapi j¤ànamàtram, ekaj¤ànasaüsargivastuj¤ànaü veti vikalpàþ / tatra na tàvannivçttimàtrabhàvapramàõamupapadyate / tatkhalu nikhila÷aktivikalatayà na ki¤cit / yacca na ki¤cit tatkathaü prameyaü paricchindyàt, tadviùayaü và vij¤ànaü janayet, pratãtaü và tatkathamiti sarvamandhakàranartanam / yathoktam na hyabhàvaþ kasyacitpratipattiþ pratipattiheturvà / tasyàpi và kathaü pratipattiriti / nàpi vastvantaratàpakùe jaóaråpaþ pramàõàbhàvaþ saügacchate, tasya prameyaparicchedàyogàt / paricchedasya j¤ànadharmatvàt / nàpi j¤ànamàtrasvabhàvo 'bhàvaþ / de÷akàlasvabhàvaviprakçùñasyàpi tato 'bhàvaprasaïgàt / tadapekùayàpi vij¤ànamàtratvàt tasya / athaikaj¤ànasaüsargisvabhàvo 'numanyate, tadà kùatamabhàvapramàõapratyà÷ayà, adhyakùavi÷eùasyaivàbhàvapramàõanàmakaraõàt / tasya càsmàbhirdç÷yànupalambhàkhyasàdhanatvena svãkçtatvàt / dç÷yànupalambha÷ca bhagavadabhàvasàdhane 'samartha iti pårvamevàveditam / (##) kiü ca, kaþ punarayaü pramàõàbhàvo 'bhimato bhavatàm / svapramàõagaõanivçttiratha sarvapràõigaõapramàõanivçttiþ / tatra svapramàõagaõanivçttirvyabhicàriõã, tasyàü satyàmapi vyavahitasyàrthasyàna pahnavatvàt / parapramàõanivçttistvasarvavido 'siddhà / yadàha sarvàdçùñi÷ca sandigdhà svàdçùñirvyabhicàriõã / vindhyàdrirandhradårvàderadçùñàvapi sattvataþ // iti // tadevaü nàbhàvapramàõato 'pi sarvaj¤aniùedha iti sthitam // nanu tathàpi sadvyavahàràrthaü sàdhakamapyasya na vidyate / tathà hi sarvavido 'tãndriyatvàt na tàvadasmadàdipratyakùamasya sàdhakam / yathà càsmàbhirasau nopalabhyate tathàsmajjàtãyairapyapratyakùasvabhàvaniyamàt / na càyaü kàlàntare 'bhåditi ca kalpanà yujyate / yathà hi kàlatvàdidànãntanakàlavaditi anenànumànena niràkartuü ÷akyate, na tathà sàdhayitum / kàrikà sarvaj¤akalpanà tvanyairvede vàpauruùeyatà / tulyavat kalpyate yena tenedaüsaüpradhàryate // sarvaj¤o dç÷yate tavannedànãmasmadàdibhiþ / niràkaraõavacchakyà na càsãditi kalpanà // iti // nàpyanumànataþ sarvaj¤asiddhiþ / tatpratibaddhaliïgàni÷cayàt / kiü ca sarvaj¤asattàsàdhane sarvo hetuþ trayãü doùajàtiü nàtivartate asiddhatvaü viruddhatvamanaikàntikatvaü ceti / tathà hi sarvaj¤e dharmiõi kriyamàõe na taddharmo hetuþ siddhaþ / tasyaiva dharmiõaþ sàdhyatvenàsiddhatvàt / siddhau và vaiyarthyaprasaïgàt / asarvaj¤e dharmiõi na sarvaj¤asiddhiþ / hetoþ sarvaj¤aviparãtasàdhanatvena viruddhatvàt / nàpi sarvaj¤àsarvaj¤adharmo hetuþ / tasyànaikàntikatvàt / tasmànnànumànato 'pi sarvaj¤asiddhiþ / kàrikà dçùño na caikade÷o 'sti liïgaü yo vànumàpayet / iti // nàpyàgamagamyaþ / àgamo hi dvividhaþ pauruùeyo nitya÷ca / tatra pauruùeyopyàgamaþ tadãyo và tatra pramàõam, naràntarapraõãto và / na tàvattadãyaþ / anyo 'nyasaü÷rayàpatteþ / tathà hyàgamasya sarvaj¤oktatve pràmàõyam / asya ca pràmàõye satyasmàt sarvaj¤asiddhiriti / naràntarapraõãtastu pramàõatvenànabhimata evetyato 'pi na sarvaj¤asiddhiþ // (##) kiü ca sarvaj¤apraõãtàdvacanàt sarvaj¤asiddhau kimaparàddhaü svavacanena yenàto 'pyasau na gamyeta / nàpi nityàgamagamyaþ sarvaj¤aþ, tathàvidhasya sarvaj¤apratipàdakasya nityàgamasyàbhàvàt / yaccopaniùadàdau sarvaj¤apratipàdakavàkyaü tasyànyàrthatvaü draùñavyam / na ca nityavàkyasyànityasarvaj¤atvapratipàdakatvam, nirviùayatvaprasaïgàt / kiü ca yadyaïgãkçto nityàgamaþ, kiü sarvaj¤akalpanayà, nitya evàgamo dharme pramàõaü bhaviùyati / kàrikà na càgamena sarvaj¤astadãye 'nyonyasaü÷rayàt / naràntarapraõãtasya pràmàõyaü gamyate katham // na càpyevaü paro nityaþ ÷akyo labdhumihàgamaþ / dçùña÷cedarthavàdatvaü tatpare syàdanityatà // àgamasya ca nityatve siddhe tatkalpanà vçthà / yatastaü pratipatsyante dharmameva tato naràþ / bçhaññãkàpi na càgamavidhiþ ka÷cinnityaþ sarvaj¤abodhakaþ / ityàdi saptacatvàriü÷at ÷lokàþ saprapa¤cametamarthaü pratipàdayanti / tadevamàgamato 'pi na sarvaj¤asiddhiþ / nàpyupamànapramàõasamadhigamyaþ / upamànaü hi sadç÷agrahaõanàntarãyakapravçttika masannikçùñàrthagocaram / yathà gavayagrahaõadvàreõa goþ smaraõam / na ca sarvaj¤asadç÷aþ ka÷cidasti / kàrikà sarvaj¤asadç÷aü ka¤cid yadi pa÷yema samprati / upamànena sarvaj¤aü jànãyàmastato vayam // nàpyarthàpattitaþ sarvaj¤asiddhiþ / dçùñaþ ÷ruto vàrtho 'nyathà nopapadyate iti adéùñàrthaparikalpanamarthàpattilakùaõam / na càtra pramàõapratãtaü ki¤cid vastvasti yatsarvaj¤amantareõànupapadyamànaü tatsattàmupanayet / tannàrthàpattirapi sarvaj¤asàdhanã / na ca pramàõapa¤cakàbhàvasvabhàvàdabhàvapramàõàdasya siddhiþ, vastvabhàvasàdhanatvàdasya / pratyutàyamevàsyàbhàvaü sàdhayatãti pratipàditam / yadapãdaü kàrikàbçhaññãkayorekaùaùñyà ÷lokaiþ sarvaj¤asiddhaye bauddhasya sàdhanamà÷aïkaya dåùitaü tadapi ghçõàkaramiti granthavistarabhayànna likhitam / (##) tathà hyetàni kila saugataiþ sarvaj¤asàdhanàya sàdhanànyabhidhãyante sarvaj¤o 'stãti satyam, sarvaj¤oktatvàt, dharmàbhyupade÷akatvàt, buddhaþ sarvaj¤a iti cirapravçttadçóhasmçteþ, prathamatarama÷eùa÷iùyajanavargasyànekavidhacittacaittàdiparij¤ànàt, sakalapadàrtharà÷itattvopade÷àditi // tasmàt sthitametat nàtãndriyadar÷ã sàkùàdasti, api tu nityavacanadvàreõaiva tasya dar÷anamiti / tadevaü sarvathà sarvaj¤asàdhakapramàõàsabhavàdayukto bauddhànàü sarvaj¤e sadvyavahàra iti // atrocyate / anumànàdanyato 'siddhau siddhasàdhanam / anumànàdapãtyasiddham, anumànasya pårvamuktatvàt / tatpratibaddhaliïgàni÷cayàdityàdidåùaõaprabandho 'pi prativyåóha ityupayuktasarvaj¤astàvat trailokyàlokaþ siddhaþ / sarvasarvaj¤apakùe 'pãdaü sàdhanam / yatpramàõasaüvàdini÷citàrthavacanaü tatsàkùàtparamparà(và) tadarthasàkùàtkàrij¤ànapårvakam / yathà dahano dàhaka iti vacanam / pramàõasaüvàdi ni÷citàrthavacanaü cedam / kùaõikàþ sarvaj¤asaüskàrà ityarthataþ kàryahetuþ / nàsyàsiddhiþ, sarvabhàvakùaõabhaïgaprasàdhanàdasya vacanasya satyàrthatvàt / nàpi virodhaþ, sapakùe bhàvàt / na cànaikàntikaþ, vacanamàtrasya saü÷ayaviparyàsapårvakatve 'pi pramàõani÷citàrthavacanasya sàkùàtpàramparyeõa tadarthasàkùàtkàrij¤ànapårvakatvàt / anyathà niyamena pramàõasaüvàdàyogàt // ayaü ca bhàùyakàrãyaþ sarvasarvaj¤aprasàdhakaprayogaþ paõóitajitàribhiþ prapa¤cita iti tata eva pracayato 'badhàrya iti / daurvàraprativàdivikramamanàdçtya pramàprauóhitaþ sarvaj¤o jagadekacakùurudagàdeùa prabhàvo 'tra ca / saübuddhasthitimedinãkulagirerasmadguroþ kintvayaü saükùepo mama ratnakãrtikçtinastadvistaratràsinaþ // vi÷vamastu ÷ubhàdasmàd yathecchaü ratimanmathaþ / ma¤juvajra÷ca paryante tatpàdaü satphalapradam // aha¤ca ma¤juvajraþ syàü ma¤jughoùo 'tha ma¤juvàk / ma¤ju÷rãrva(à) diràõma¤jukumàro jinadhårdharaþ // // sarvaj¤asiddhiþsamàptà // (##) // 2 // // ã÷varasàdhanadåùaõam // oü namastàràyai / såktaratnà÷rayatvena jitaratnàkaràdidam / gurorvàgambudheþ smartuü ki¤cidàkçùya likhyate // rãtiþ sudhànidhiriyaü sattame madhyavartini / vidveùiõi viùajvàlà ki¤cijj¤e tu na ki¤cana // ihaite naiyàyikàdayo vivàdapadasya kùitidharàdeþ svaråpopàdànopakaraõasaüpradànaprayojanavibhàgapravãõaü sarvaj¤atàdiguõavi÷iùñaü puruùavi÷eùamicchanti / yadàhuþ eko vibhuþ sarvavidekabuddhisamà÷rayaþ ÷à÷vata ã÷varàkhyaþ / pramàõamiùño jagato vidhàtà svargàpavargàrthibhirarthanãyaþ // iti // sa ca kathaü sidhyatãti paryanuyuktàþ sàdhanamidamàcakùate / vivàdàdhyàsitaü buddhimaddhetukam / kàryatvàt / yat kàryaü tadbuddhimaddhetukam / yathà ghañaþ / kàryaü cedam / tasmàd buddhimaddhetukamiti / hetoþ parokùàrthapratipàdakatvamanubhåteùu hetvàbhàseùu na ÷akyamàvedayitum / hetvàbhàsà÷ca pa¤ca / yathoktam savyabhicàraviruddhaprakaraõasamasàdhyasamàtãtakàlà iti / tatra na tàvadayaü sàdhyasamo hetuþ / asiddho hi sàdhyasamaþ kathyate / sa ca saükùepato vibhajyamàno dvidhà vyavatiùñhate / à÷rayàsiddhatvàd vàsiddho yathà surabhi gaganàravindamaravindatvàditi / satyapi cà÷raye pramàõena saübandhàsiddherasiddho (##) yathà anityaþ ÷abdaþ sàvayavatvàditi / na càbhyàü prakàràbhyàü prastutasya hetorasiddhirasti / kùmàruhàdau dharmiõi pramàõasamadhigate kàryatvasya sàdhanasya pramàõapratãtatvàt / cirotpannaparvatàdau ca dharmiõi kàryatvaü sàvayavatvena hetunà boddhavyam / tad yathà vivàdapadaü kàryam / sàvayavatvàt / yatsàvayavaü tat kàryam / yathà vastram / tathà cedam / tasmàt kàryamiti / nanu sàvayavatvena hetunà dravyàõàmeva kàryatvaü sidhyati / na tu tatsamavetànàü guõakarmàdãnàm / teùàmavayavasaübandhàbhàvàditi cet / satyam / teùàü kàryaguõàditvena hetvantareõa kàryatvamadhigantavyam / tathà hi janmabhàjo vivàdàdhyàsitanityetarasamavàyino guõàdayaþ / kàryaguõàditvàt / yo yaþ kàryaguõàdiþ sa sarvastathà, yathà ghañàdiråpàdiþ / tathà caite / tasmàjjanmabhàjaþ / iti / kàryatvaü ca na svakàraõasamavàyaþ, sàmànyavi÷eùo và boddhavyaþ, yenàsya pradhvaüsàvyàpakatvàd bhàgàsiddhatà syàt, kiü tu kàraõàdhãnasvaråpamàtram / tacca ÷abdàdiùviva pradhvaüsàdàvapi pratyakùeõàdhigatamiti na tàvadayamasiddho hetuþ / nàpi viruddhaþ / tathà hi yo vipakùa eva vartate sa khalu sàdhyaviparyayavyàpteþ sàdhyaviruddhaü sàdhayan viruddho 'bhidhãyate / yathà nityaþ ÷abdaþ kçtakatvàditi / na càyaü tathà, prasiddhakartçkeùu ghañàdiùu sapakùeùu sadbhàvadar÷anàt / nanu buddhimatpårvakatve sàdhye siddhasàdhanam / abhimataü hi pareùàmapi karmajatvaü kàryajàtasya, karmaõa÷ca cetanàtmakatvàt, cetanàhetukatvàdvà / taddhetukatvaü ca jagataþ / sarvaj¤apårvakatve tu sàdhye vyàptiþ svapne 'pi nopalabddhà / dçùñànta÷ca sàdhyahãnaþ, kulàlàdãnàmasarvaj¤atvàt / viruddhatà ca hetorasarvaj¤apårvakatvenaiva kumbhàdau kàryatvasya vyàpterupalabdheþ / na copalabdhimatpårvakatvamàtraü sàdhanaviùayaþ, tadvi÷eùasya tu sarvaj¤apårvakatvasyàtadviùayasyàpi tataþ siddhiriti sàmpratam / tathà hi yadyasau vi÷eùo na sàdhanaviùayaþ kathamatastatsiddhiþ, siddhaü và kathamaviùayaþ, viùaya÷cet kathamananvayadoùaü na spç÷editi cet / ucyate / sàmànyamàtravyàptàvapi antarbhàvitavi÷eùasya sàmànyasya pakùadharmatàva÷ena sàdhyadharmiõyanumànàt vi÷eùaviùayamanumànaü bhavatyeva / itarathà sarvànumànocchedaprasaïgàt / (##) tathà hi vahnayanumànamapi na sàmànyamàtraviùayam, tasya pràgeva siddhatvàt / nàpi tadvi÷iùñagirigocaram vahnitvasàmànyasya tatsambandhàbhàvena tadvi÷eùaõatvànupapatteþ / itarathà gotvasamavàyàdiva gàvaþ ÷àbaleyàdayaþ parvato 'pi vahnitvasamavàyàd vahniþ prasajyeta / astyeva girervahnitvena saüyuktasamavàyaþ saübandha iti cet / tarhi nàpratipadya parvatasaüyuktaü vahnivi÷eùamasau ÷akyapratipattiriti vahnivi÷eùasyàpyananumànam / tathà cànanvayadoùaprasaïgaþ / indriyànumàne 'pyayameva nyàyo draùñavyaþ, yathendriyalakùaõakaraõavi÷eùasiddhiþ / tathà hi tatràpi nendriyakaraõikà kàcit kriyopalabdhà / na khalu cchidàdyàþ kriyà indriyasàdhanà, vra÷canàdãnàmanindriyatvàt / na ca vra÷canàdisàdhanà saübhavati råpàdiparicchittilakùaõà kriyà / tasmàd yathà kriyàtvasàmànyasya karaõamàtràdhãnatvavyàptatve pakùadharmatàva÷àdindriyalakùaõakaraõavi÷eùasiddhistathehàpi satyapi kàryatvasyopàdànopakaraõasaüpradànaprayojanaj¤akartçmàtravyàptatve 'pi vivàdàdhyàsiteùu pakùadharmatàva÷àdupàdànàdyabhij¤asàmànyasyàkùiptavi÷eùasyaiva siddhiþ / anyathà sàmànyasyàpi vyàpakàbhimatasya na siddhiþ syàt, nirvi÷eùasyàsaübhavadvi÷eùasya và tasyànupapatteþ / asarvaj¤asya càtràdçùñàdibhedavij¤ànarahitasyàdhiùñhàtçbhàvàsaübhavàt sarvaj¤àtmaka eva vi÷eùo balàdàpatati / nanåpàdànàdyabhij¤akartç màtreõevàsarvaj¤atvadehitvàdibhirapi vyàptira÷akyaparihàrà, vyabhicàràdar÷anasya samànatvàditi cet / na sarvaj¤atvàsarvaj¤atvayordehitvàdehitvayorvà kàryotpattàvanupayogàt / na hi sàrvaj¤yaü kartçõàü yogyatàmupasthàpayati, asarvaj¤ebhyaþ kumbhakàràdibhyaþ kumbhàdãnàmaprasavaprasaïgàt / nàpyasàrvaj¤yaü kumbhakàràdeva keyåràdãnàmapyutpattiprasaïgàt / tathà na dehitvaü kàryotpattàvupayogi kumbhakàràdeva keyåràdãnàmutpattiprasaïgàt /nàdehitvaü kumbhakàràd ghañàdãnàmanutpàdaprasaïgàt / tata÷vopàdànàdyabhij¤apuruùapårvakatvameva kàryatvasya vyàpakam / tadeva ca buddhimatpuruùapårvakatva÷abdavàcyam / tena yadyapi buddhimatpårvakatvamàtraü vyàptiviùayastathàpi tadvi÷eùasya sarvaj¤atvasya pakùadharmatàbalàt pratilambha iti vi÷eùaviùayamanumànam / na coktadoùaprasaïgaþ, tasya sàdhyadçùdàntayordharmavikalpàdutkarùàpakarùalakùaõaparyanuyogasya sarvànumànasàdhàraõyenànumànamàtrapràmàõyapratikùepahetutvàt / etena yaduktaü kaõikàyàü yadi kulàlàdãnàü katipayopakaraõàdij¤ànaü, na samastopakaraõàdij¤atà, tarhi tenaiva nidar÷anena ã÷varasyàpi tadupakaraõàdimàtraj¤ànam / tanmàtraj¤àne na sarvaj¤atàsiddhiþ / katipayaj¤o hi tathà sati syàt / na và tanmàtraj¤ànamapã÷varasya bàlàdivadityàha / vàlonmattàdãnàü svakàryaprayojanàparij¤àne (##) 'pi nirabhipràyàõàü tatra tatra pravçttidar÷anàt / na ca kulàlàdayo nidar÷anam na vàlàdaya ityatra niyamaheturastãti tannirastam // ã÷varasya hi katipayàtãndriyopakaraõàdij¤àne tatkàraõasya sarvatra samànatvàda÷eùopakaraõàdij¤atàyà durvàratvàt / kàraõaü ca tajj¤àne sattàmantareõa nànyat, dharmàdharmàdãnàü laukikapratyàsattihetånàü tatràsaübhavàt / kàraõàbhede ca kàryàbhedaþ / anyathà katipayàtãndriyaj¤ànamapi na syàt / yathà hi kulàlàdistulyadar÷anasàmagrãkeùu nàki¤cijj¤àþ tathàtãndriyopakaraõàdiùvapã÷varaþ, sàmarthyasyàvi÷eùàt / na ca bàlonmattàdinidar÷anena katipayopakaraõaj¤atàniùedho yuktaþ, bãjadçùñàntena buddhimanmàtrasyàpi niùedhàbhidhànaprasaïgàt / tasmàd yathopàdànàdyabhij¤asyàpi saübhavàd bãjàdibhirna vyabhicàràbhidhànam, tathà bàlonmattàdibhirapãti kulàlàdãnàmeva dçùñàntatà yuktimatã, upàdànàdyabhij¤abuddhivanmàtrakàryatvayoþ sàdhyasàdhanayostatra prasiddhatvàt / tathà j¤ànavadã÷varasya cikãrùàprayatnaunityàvityatràpi / yadabhihitam - nityau cet kimã÷varasya j¤ànena cikãrùàprayatnopayoginà, tayornityatvàt, svotpàdopayogànapekùaõàdityàdi / tadapyasàram / aj¤àtakartçtvànupapatteþ / j¤ànaü hi yatra cikãrùàprayatnàvanityau tatra tàvupasthàpayadupakaraõàdikamupadar÷ayati / yatra tu tau nityau tatropakaraõàdikamupadar÷ayadapi saphalam / tasmàt satyapi cikãrùàprayatnayornityatve saphalamã÷varaj¤ànaü sàkùàtkàryotpattàvanupayogyapi / ata eva ca so 'yamãdç÷o vi÷eùo vicàràsahaþ kathaü pakùadharmatàbalàdapi sàdhyadharmiõyupasaühriyata ityàdirapi pralàpa eva / ã÷varaj¤ànasyàvyàhatau sarvaj¤atàvi÷eùasya durvàratvàt / yadabhihitam - prekùàvatàü pravçttiþ prayojanavattayà vyàptà / na ce÷varasya prekùàvato jagannirmàõe prayojanamutpa÷yàmaþ, pràptanikhilapràpaõãyasya pràptavyàbhàvàt / tadapi sàvadyam, tadabhipràyasya durvodhatvàt, prayojanàbhàvàsiddheþ, vyàpakànupalabdheþ, sandigdhatvàt / vicitrà hi puruùamàtrasya cetovçttiþ pràgeva vi÷vasya kartuþ / pràptanikhilapràpaõãyasyàpi karåõayàpi paràrthapravçttaþ saübhàvyamànatvàt / na càsya narakàdinirmàõapravçttiþ kàruõikatàmupahanti, pratyuta pituþ putragaõóapàñanavçttirivàlpaduþkhadànena prabhåtadàruõaduþkhàpanayanàt karuõàti÷ayameva gamayati / prekùàvatàmivàsyàpi niyatasthirapravçttisiddheþ prayojanànumitireva nyàyapràptà // yaccedamudãritam - yadi hi sarvakàryàõàmekaþ kartà syàt tato 'j¤asya (##) tattvànupapatteþ sarvaj¤atà syàt / atha punarekaikaü kàryamekaikena kartrà janyata iti yo yajjanayati sa tatkàraõamàtraj¤a eva na tu sarvaj¤a iti / atrocyate / kàryaliïgàvi÷eùàdekaþ kartà saditi j¤ànàvi÷eùàt sattaikatvavat / kuta÷cilliïgàdanumitasya vastuno nànàtvasya liïgàntarànumeyatvàt, nànàtvamupapàdayituü pramàõàntaraü vaktavyam / yathàtmanànàtvamavasthàpayadbhiþ sukhàdi (bhirnànàtva) vyavasthàpanamucyate / na ceha karturanekatvàdhigame pramàõàntaramasti / ekatve tu na pramàõàntaramanveùñavyam, ekasya karturabhàve bahånàü vyàhatamanasàü svàtantreõa parasparavirodhena mithaþ svànukålàbhipràyànavabodhena yugapatkàryànutpatiþ, utpannasya và vilopàdiprasaïgaþ syàditi / ekatve tu siddhe sarvaj¤atàsiddhiravirodhinã / na ce÷carasya sakalakùetraj¤asamavàyidharmàdharmaj¤ànakàraõàbhàvena tadaj¤ànam, tatsamavetànàü j¤ànacikãrùàprayatnànàü nityatvàt / na ca buddhitannityatvayoþ ka÷cidvirodhaþ / na ca buddheranityatàyàstatra tatropalabdherã÷varabuddherapi tathàtvaü yuktam, råpàdãnàmapyanityànàü tatra tatropalabdhestoyàdiparamàõusamavetànàmapi råpàdãnàmanityatvaprasaïgàt / parapuruùasamavetadharmàdharmàdhiùñhànamapyasya yuktameva, saüyuktasaüyogisamavàyasya sambandhasya sadbhàvàt / saüyuktàþ khalvã÷vareõa paramàõavaþ, tai÷ca kùetraj¤àþ, tatsamavetau ca dharmàdharmàviti // tadevaü kaõikàyàü vàcaspaterã÷varadåùaõaü yathàsàramutthàpya vyudastamasmàbhiþ / aparaü ca busapràyamanabhyupagamaprasiddhasiddhàntagrastamiha granthavistarabhayànna likhitam / tadevamabhimatasyaiva sarvaj¤atàlakùaõasya vi÷eùasya siddhernaiùa vi÷eùaviruddho hetuþ / nàpi karmabhiþ siddhasàdhanamiti sthitam // na cànaikàntikaþ / sa hi bhavannasàdhàraõo và syàt, yathà nityà pçthvã gandhavatvàditi; anupasaühàryo và, yathà sarvaü nityaü prameyatvàditi; sàdhàraõo và yathà nityaþ ÷abdaþ, aspar÷avattvàditi / tatra na tàvadàdimau pakùau, sapakùasadbhàvadar÷anena pratikùiptatvàt / nàpyantimaþ, adhigatakartçnivçttervyomàdervipakùàd vyàvçtterupalabdheþ / nanu puruùavyàpàramantareõa tçõàdãnudayamànànavalokayan lokaþ kàryamàtraü puruùapårvakamiti vyàptimeva na pratipadyata iti cet / evaü tarhi prasiddhànumànasthitirapi dattajalà¤jaliþ / tatràpi hi vyàptipratãtikàla eva vyàghràdiparyàkulàtidurgaprade÷e vahnivyàpàramantareõa dhåmaü puruùavyàpàraü vinà pårvaü siddhaü ghañaü và vilokayan loko dhåmamàtraü vahnipårvakaü ghañamàtraü và puruùapåervakamiti vyàptimeva na pratipadyata iti vaktuü ÷akyatvàt / (##) tatra vahnipuruùayorde÷akàlaviprakçùñatvàdapratikùepa iti cet / yadyevaü tçõàdàvapi puruùasya svabhàvaviprakçùñatvàdapratikùepa iti sarvaü samànamanyatràbhinive÷àt / puruùavyàpàrapårvakatà tàvanna pratãyate tçõàdãnàm / sà ca puruùasyàdç÷yatvàdasattvàd và na pratãyatàm, kimanena vicàritena / sarvathà ki¤citkàryamapårvapuruùapårvakamapa÷yanna vyàptiü kàryamàtrasya puruùeõa ka÷cit cetanàvànavagacchatãti cet / yadyevaü vahnimàtrapårvakatà tàvanna pratãyate dhåmasya, puruùamàtrapårvakatà ca ghañasya / sà ca vahnerde÷aviprakçùñatvàdasattvàd và puruùasya kàlaviprakçùñatvàdasattvàd và na pratãyatàm, kimanena vicàritena / sarvathà dhåmamàtraü vahnivyàpàrapårvakamapa÷yan ghañamàtraü và puruùapårvakamapa÷yannavyàptimeva dhåmasya vahnimàtreõa ghañasya puruùamàtreõa và ka÷ciccetanàvànadhigacchatãtyapyucyamànaü na vaktraü vakrãkaroti / tat kimanena prasiddhànumànàpalàpinà jàtyuttareõa // syàdetat / na sapakùàsapakùayordar÷anàdar÷anamàtreõàvyabhicàrani÷cayaþ, atadàtmano 'tadutpatte÷càvyabhicàraniyamàbhàvàt / tadidaü kàryatvaü sandigdhavipakùavyàvçttikatvenàsàdhanam / atrocyate / nàsti vipakùàddhetorvyàvçttisandehaþ, dhåmànalayoriva kàryabuddhimatorupalambhànupalambhasàdhanasya kàryakàraõabhàvasya siddhatvàt / kàryavi÷eùasyaiva tadutpàdasiddhirna kàryasàmànyasya, yathà dhåmàdivartino vastutvàdernànalàdijanyatvani÷caya iti cet / na / vi÷eùahetvabhàvàt / upalambhànupalambhayostadutpattisàdhanatveneùñayoravi÷eùàt kàryavi÷eùasyeva kàryasàmànyasya prabodhà÷rayàyattatàsiddheþ / yathà hi kàryaü vastràdyupàdànavad dçùñam, kàryàntaramapyadçùñopàdànamupàdànavat kàryatvàdyupasthàpyate tathà tadeva kàryaü vastràdi dçùñakartçkamityadçùñakartçkamapi kàryatvàt kartçmadvyavasthàpyate / upàdànasyeva karturapikàryeõànukçtànvayavyatirekatvàt / tanmàtranibandhanatvàcca sarvatra kàryakàraõavyavahàrayoþ / tasmàd yathà kàryaü ca syànnirupàdànaü ceti na ÷akyamà÷aïkitum, kàryamàtrasyopàdànamàtràdutpàdasiddheþ tathà kàryaü ca bhavedakartçkaü ceti nà÷aïkanãyam, kàryamàtrasya kartçmàtràdutpàdasiddheravi÷eùàt // nanu bråyà nàma ki¤cit / tathàpi na kàryamàtràd buddhimadanumànam, api tu kàryavi÷eùàdeva / yaddar÷anàdakriyàdar÷ino 'pi kçtabuddhiþ syàt / na cànapekùitatattvànugamàcchabdamàtrasàmyàt sàdhyasiddhiryuktà / go÷abdavàcyatàmàtreõa vàgàdãnàü viùàõitvànumitiprasaïgàditi cet / tadetat khasthottaramanuttaràrham, kàryasàmànyasyaiva vyàptiprasàdhanàt / api ca kà punariyaü kçtabuddhiþ, kimapekùitaparavyàpàràvasàyo 'tha puruùakçtametaditi pauruùeyatvani÷caya iti / (##) yadyàdyaþ pakùaþ sa kathaü kùityàdiùu nàsti, kàraõavyàpàràtmalàbhalàkùaõasya kàryatvasya kumbhàdivat kùityàdiùvavi÷eùàt / atha puruùeõa kçtamiti pauruùeyatvani÷cayaþ kçtabuddhirabhimatà, tadàpi tàdç÷ã kçtabuddhiþ kasya nàstãti vaktavyam / kiü kàryatvàditi hetoravinàbhàvavedina àhosvit tadviparãtasya / nàdyaþ pakùaþ / avinàbhàvavedinaþ sàdhyàpratipatterayogàt / atha tadviparãtasya sàdhyabuddhirna bhavatãti kçtabuddhihetukatvamavanitanumahãruhàdiùu nàstãti buddhimato 'numànaü pratikùipyate / nanvevaü sati sarvànumànoccheda syàt / sarvahetånàmagçhãtàvinàbhàvaü prati agamakatvàt / tasmànna kçtabuddhihetutvaü vi÷eùaþ / bhavatu và ka÷cidaniråpitaråpo vi÷eùastathàpi kimanena / kàryamàtrasyaiva dhåmamàtrasyeva vyàptipratãteþ / na ca kàryatvena hetunà saha mçddhikàrasya samakakùatà / tasya svasàdhyena dç÷yakumbhakàreõa saha vyabhicàrasya ÷ata÷o dar÷anàt / kàryatvasya tu dç÷yàdç÷yasàdhàraõena buddhimanmàtreõa tadyogàditi nàyamanaikàntikaþ / nàpi prakaraõasamaþ, apratipakùatvàt / na hyasya pratipakùopasthàpakaü dharmàntaramasti / yathà nityaþ ÷abdo vastutve satyanupalabhyamànanityadharmatvàdityasya, anityaþ ÷abdo vastutve satyanupalabhyamànanityadharmatvàditi pratipakùakçtaü dharmàntaramasti / na cedaü bàdhakaü vaktavyam / ne÷varakartçkaü jagat / vastutvasattvàdityàdi / ã÷varakartçkatvasya vastutvàditi virodhàbhàvàt / iti gàyaü prakaraõasamo 'pi / na ca kàlàtyayàpadiùñaþ pratyakùànumànàgamairbàdhitaviùayasya tathàbhàvàt / asya ca tairavirodhàt / tatra pratyakùaviruddhaþ, anuùõastejo 'vayavã kçtakatvàt / anumànaviruddhaþ, sàvayavàþ paramàõavo mårtatvàt / àgamaviruddhaþ, ÷uci na(ra) ÷iraþ kapàlaü pràõyaïgatvàditi / tatra na tàvadayaü pratyakùaviruddhaþ, sàdhyaviparyayasya pratyakùàviùayatvàt / nàpyanumànaviruddhaþ, dharmigràhiõànumànenàbàdhitaviùayatvàt / na càgamaviruddhaþ, àgamena sàdhyaviparya(ya) syàparicchedàt / saugatàdyàgamairviparãtaparicchedàditi cet / na, teùàü kùaõikatvàdyarthavisaüvàdopalambhena pràmàõyàbhàvàt / vedàgamo 'pi bàdhakatvena nà÷aïkanãyaþ, sahasra÷ãrùà puruùaþ ityàdinà tatra kartureva pratipàdanàt / tathàbhåtapuruùàti÷ayapårvakatvàbhàve satyapràmàõyàcceti nàyamatikràntakàlo hetuþ / tadevamapanãtahetvàbhàsavibhramàdataþ sàdhanàdupàdànàdyabhij¤o buddhimànabhimataþ kartà sidhyati / sa eva bhagavànasmàkamã÷vara iti sthitam // (##) tathàsya siddhaye ÷aïkaraþ sàdhanamidamabhipraiti - jagadetat prabodhà÷rayàyattaprasavamabhilàùaprãtiparamàõumårtyàdhàraparatvàparatrvànumeyasàmànyasamavàyàntyavi÷eùatadekàrthasamavetaparimàõaikatvapçthaktvagurutvasnehàpàrthivaråparasaspar÷àpyadravatvàmårtasaüyogataditaretaràbhàvànutpattiråpàråpamasmadàdivinirmitetarat / acetanopàdànatvàt / yaditthaü tat tathà, yathà kalasaþ / tathà cedam / tasmàdidamapi tatheti / asyàyamarthaþ / jagaditi dharmã / prabodhà÷rayàyattaprasavamiti sàdhyam / abhilàùetyàdi anutpattiråpàråpaparyantena dharmivi÷eùaõenàkà÷àdinityavargaparihàraþ / asmadàdivinirmitetaradityanenàpi dharmivi÷eùaõena prasiddhakartçkaghañàdiparihàraþ / abhilàùa÷ca prãti÷ca paramàõumårti÷ca / àsàmadhàraþ àkà÷a àtmà paramàõuþ / paratvàparatvànumeyau dikkàlau / sàmànyàdayastu yathàprasiddhà grahãtavyàþ / tathà narasiühaþ pràha - vij¤ànàdhàràdhãnajanma(a) janmàvacchinnàtmobhayavàdyavivàdàspadapuruùapårvakavyatireki bhàvànubhàvi prameyajàtam / utpattimattvàt / yad yadàkhyàtasàdhanasambandhi tattaduktasàdhyadharmàdhikaraõam / yathà vàsaþ / tathà cedam / tasmàdidamapi tatheti / asyàyamarthaþ / prameyajàtaü dharmi / vij¤ànàdhàràdhãnajanmeti sàdhyam / ajanmàvacchinnàtmeti dharmivi÷eùaõam / etenàkà÷àdinityavargaparihàraþ / ubhayavàdyavivàdàspadapuruùapårvakavyatirekãtyanenàpi prasiddhakartçkaghañàdiparihàraþ / bhàvànubhàvãti vasturåpam / etena pradhvaüsàdiparihàraþ / yad yadàkhyàtasàdhanasaübandhãti vyàptivacanaü yaddharmiråpaü kathitasàdhanayogãtyarthaþ / trilocanastu vyatirekiõamimaü prayogamàha - sarvaü kàryaü prabodhavaddhetukam / utpattidharmakatvàt / yannityaü dçùñamabodhavaddhetukaü tasyàkà÷àdestathotpattirnàstãti dçùñam / utpattidharmakaü ca pakùãkçtamasmadàdivinirmitetarat / (##) tasmàd bodhavaddhetukamiti / punardvyaõuke÷varasiddhau trilocana eva pràha - vivàdàspadãbhåtaü dvitvamàtmotpattau kasyacidekaikaviùayàü buddhimapekùate / dvitvasaükhyàtvàt / yad yad dvitvaü tat tathà / yathà dve dravye / tathà cedaü dvayaõukagataü dvitvam / tasmàttatheti / yasya càtra buddhirapekùyate sa bhagavànã÷varaþ // tathà ca vàcaspatiþ pramàõayati - vivàdàùyàsitatanutarugirisàgaràdayaþ upàdànàdyabhij¤akartçkàþ / kàryatvàt / yadyat kàryaü tattadupàdànàdyabhij¤akartçkam / yathà pràsàdàdi / tathà va vivàdàdhyàsitàstanvàdayaþ / tasmàttatheti / evaü sthitvà sthitvà pravçttidharmakatvàt, sannive÷avattvàt, arthakriyàkàritvàdityàdayo hetavaþ kathitapa¤càvayavakrameõa boddhavyà iti / tadetaddurmativispanditaü jagadandhãkaraõaü na satàmupekùitumucitamiti ki¤ciducyate / iha khalu buddhimatkàryamàtrayoþ sàdhyasàdhanayoþ sarvopasaühàravatã vyàptistàvadava÷yaü grahãtavyà / anyathà gamyagamakabhàvàyogàt / sà ca gçhyamàõà kiü kàraõakàryamàtrayoriva viparyayabàdhakapramàõabalàd gràhyà / yadvàgnidhåmayoriva vi÷iùñànvayavyatirekagrahaõapravaõavi÷iùñapratyakùànupalambhàbhyàü boddhavyà / uta svavyavasthayà sapakùàsapakùayorbhåyodar÷anàdar÷anàbhyàü pratyetavyà / àhosvit sapakùàsapakùayoþ sakçddar÷anàdar÷anàbhyàü j¤àtavyeti catvàro vikalpàþ / na tàvadàdyaþ pakùaþ / sàdhyaviparyaye buddhimadabhàve kàryatvasàmànyasya sàdhanasya bàdhakapramàõàbhàvàt / nanu bàdhakapramàõàbhàvo 'siddhaþ / tathà hãdaü kàryatvaü yathà buddhimatà vyàptamiùyate tathà de÷akàlasvabhàvaniyatatvenàpi, kàdàcitkakàraõasannidhimattayàpi, sàmagrãkàryatvenàpi vyàptamupalabdham / sa ca de÷àdi niyamaþ kàdàcitkakàraõasannidhiþ sàmagrã và buddhimatpårvikà siddhà / yadi punaracetanàni cetanànadhiùñhitàni kàryaü kuryuþ tato patra kvacanàvasthitàni janayeyuriti na de÷akàlasvabhàvaniyataprasavaü kàryamupalabhyeta / hetusamavadhànajanmatayà na kàryaü pratyekaü kàraõairjanyata iti cet / samavadhànameva tu kàraõànàü kutaþ / kàdàcitkaparipàkàdadçùñavi÷eùàditi cet / nanvayamacetanaþ kathaü yathàvat kàraõàni sannidhàpayet / no khalu kvacidavasthitàni (##) daõóàdãni vinà kumbhakàraprayatnamadçùñavi÷eùava÷àdeva parasparaü sannidhãyante / sannihitàni và kàryàya prabhavantãti buddhimatà de÷akàlasvabhàvaniyamasya kàdàcitkakàraõasannidheþ sàmagryà÷ca vyàptisiddhiþ / buddhimadabhàve caiùàü vyàpakànàü nivçttau nivartamànaü kàryatvaü buddhimatpårvakatvena vyàpyata iti pratibandhasiddhaye vyàpakànupalambhatrayamupanyastam / tathà ca na kàryaü buddhimatparityàgàt ahetukameva bhavatãti saübhàvyam, de÷akàlasvabhàvaniyamàbhàvaprasaïgàt / nàpi buddhimato 'nyasmàdeva bhavatãti ÷aïkanãyam, sakçdapyutpàdàbhàvaprasaïgàt / na cànyasmàdasmàdapi bhavatãti saübhàvyam, aniyatahetutve 'hetutvaprasaïgàt / tathà buddhimantamantareõàcetanena karaõe sarvadà kriyàyà aviràmaprasaïga÷cetyapi viparyayabàdhakamatiprasaïgacatuùñayaü vyàptiprasàdhakamiti kàryatvasya hetupårvakatvamiva buddhimatpårvakatvamapyavàryamiti cet / atrocyate / sidhyatyevedaü manoràjyaü yadi de÷akàlasvabhàvaniyamasya kàdàcitkakàraõasannidheþ sàmagryà÷ca buddhimatpårvakatvena vyàptiþ sidhyati / kevalametadeva duràpam / buddhimadabhàve 'pi hi svahetubalasamutpannasannidhe(þ) pratiniyatade÷akàla÷aktinàcetanenàpi sàmagrãlakùaõakàraõavi÷eùeõa kriyamàõàni de÷akàlasvabhàvaniyamakàdàcitkakàraõasannidhisàmagrãkàryatvàni yujyanta iti sandigdhàsiddhà vyàpakànupalabdhayaþ // buddhimadabhàve samavadhànameva kuta iti cet / tadapi cetanànadhiùñhitayathoktàcetanasàmagrãvi÷eùàdeva / so 'pi tàdç÷àdityanàdyacetanasàmagrãparamparàto 'pide÷àdiniyamasaübhàvanàyàü nàva÷yaü buddhimadapekùà / ghañàderde÷akàlasvabhàvaniyamaþ kàdàcitkakàraõasannidhi÷ca, sàmagrã ca buddhimatpårvikà dçùñà ityaparopi de÷akàlasvabhàvaniyamàdistathaiveti cet / yadyevaü ghañàdikamapi kàryaü bahu÷o buddhimatpårvakamupalabdhamiti sarvameva kàryaü tathàstu, kimanena vyàpakànu (pa)lambhopanyàsaduarvyasanena / ghañàderbahu÷o buddhimatpårvakatvadar÷ane 'pi na sarvatra kàryamàtrasya tathàbhàvani÷caya÷cet / de÷àdiniyamàdãnàmapãdaü samànamiti kathamatràpi ÷aïkàvyudàsaþ // astu tadà pratyakùameva sarvatra vyàptigràhakamiti cet / na tarhi viparyayabàdhakapramàõabalàd vyàptigrahanirvàhaþ / pratyakùaü ca tatrà÷aktamiti dvitãyavikalpàvasare nivedayiùyate / tathà siddhe kàryakàraõabhàve dhåmasyàhetukotpatàvanyasmàdevo tpattàvanyasmàdapyutpattau saübhàvyamànàyàü de÷àdiniyamàbhàva (klçptahetu) tyàga (anya) hetutvaprasaïgàþ saïgacchante / prastute tu buddhimatkàryamàtrayoþ kàryakàraõabhàvo nàdyàpi siddhaþ / sàdhayituü và ÷akyaþ / na càcetanasya kartçtve kriyàyà (##) aviràmaprasaïgaþ saïgataþ / na hyacetanamityeva sarvadà sàmarthyayogi, tasyàpi svahetuparamparàpratibaddhasàmarthyatvàdityacetanakàraõavi÷eùaparamparàsaübhàvanàyàü nàva÷yaü buddhimadàkùepa iti svamatavyàlopaviklavavikro÷itamàtramevedaü na punaratra nyàyagandho 'pi / tadevaü vyàptisàdhanàrthamupanyastaü vyàpakànupalambhatrayaü sandigdhàsiddhamatiprasaïgatucaùñayaü ca buddhimatkàryamàtrayorvyàptyasiddhàvasaïgatam / ataþ kàryatvaü sàdhanaü sandigdhavipakùavyàvçttikatvàdanaikàntikam // atra vàcaspatiþ pràha - sandigdhavipakùavyàvçttikatvaü nàma hetudoùa eva na bhavati / tatkathaü nirasyate / tathà hi ya eva vipakùe dçùño hetuþ sa eva prameyatvàdivadabhimataü na sàdhayet / yastu mahatàpi prayatnena mçgyamàõo 'sapakùe nopalakùitaþ sa kathaü sàdhyaü na sàdhayet / ava÷yaü÷aïkayà bhàvyaü niyàmakamapa÷yatàm / iti tu datàvakà÷à laukikamaryàdàtikrameõa saü÷ayapi÷àcã labdhaprasarà na kvacinnàstoti nàyaü kvacitpravarteta / sarvasyaivàrthasya katha¤cicchaïkàspadatvàdar÷anàt / anartha÷aïkàyà÷ca prekùàvatàü nivçttyaïgatvàt / antataþ snigdhànnapànopayoge 'pi maraõadar÷anàt / tasmàt pràmàõikalokayàtràmanupàlayatà yathàdar÷anaü ÷aïkanãyam, na tvadçùñamapi / vi÷eùasmçtyapekùo hi saü÷ayo nàsmçterbhavati / na ca smçtirananubhåtacare bhavati / taduktaü mãmàüsàvàrttikakçtà adhyuùñasahasrikàyàm - nà÷aïkà niþpramàõiketi / tathà tenaiva bçhaññãkàyàm - utprekùeta hi yo mohàdajàtamapi bàdhakam / sa sarvavyavahàreùu saü÷ayàtmà kùayaü vrajet // iti // tadetat pralàpamàtram / na hi mahatàpi prayatnena vipakùe mçgyamàõasya hetoradar÷anamàtreõa vyatirekaþ sidhyati / tathà hi vipakùe heturnopalabhyata ityanena tadupalambhakapramàõanivçttirucyate / pramàõaü ca prameyasya kàryam, nàkàraõaü viùaya iti nyàyàt / na ca kàryanivçttau kàraõanivçtirupalabdhà, nirdhåmasyàpi bahnerupalambhàt / yadi punaþ pramàõasattayà prameyasattà vyàptà syàt, tadà yuktametat / kevalamiyameva vyàptirasaübhavinã, sarvasya sarvadar÷itvaprasaïgàt / tannàdar÷anamàtreõa vyatirekasiddhiþ / yathoktam - (##) sarvàdçùñi÷ca sandigdhà svàdçùñirvyabhicàriõã / vindhyàdrirandhradårvàderadçùñàvapi sattvataþ // iti sakalavipakùasyàrvàcãnaü pratyadç÷yatvàt // yaccoktam - saü÷ayapi÷àcã labdhaprasarà na kvacinnàstãti na kvacit pravarteteti / tadasaïgatam / arthasaü÷ayasyàpi prekùàvatàü pravçttyaïgatvàt pravçttiravirodhinyeva / anarthasandehaþ sarvatra kartuü ÷akyate / antataþ snigdhànnapànopayoge 'pi maraõadar÷anàdapravçttiriti cet / duarj¤ànametat / tathà hi arthasandeho 'narthasandeho veti nàyaü ùaùñhãsamàsaþ / kintvarthonmukhaþ sandeho 'rthasandehaþ, anarthonmukhaþ sandeho 'nartha sandeha iti ÷àkapàrthivàdivanmadhyapadalopã samàsaþ / evaü sati snigdhànnapànàdàvarthasandeha eva, tajjàtãyasya svaparasantàne dçùñipuùñyàdyarthasya koñi÷aþ karaõadar÷anàt, maraõàderanarthasya kvacit kadàciddar÷anàt / etadviviparãto 'narthasandeho draùñavyaþ / tasmàt pramàõàdivàrthasaü÷ayàdapi prekùàvatàü tatra tatra pravçttirdurvàraiva // yadapãdaü lapitaü yathàdar÷anaü ÷aïkanãyaü nàdçùñapårvamapi vi÷eùasmçtyapekùo hi saü÷aya ityàdi / tadasaübaddham / sàdhakabàdhakapramàõàbhàvàdeva paryudàsavçttyà vasvantararåpàt sarvatra saü÷ayotpatteþ / kiüca vi÷eùasmçtyapekùa evàyaü saü÷ayaþ / tathà hi lakùaõayogitvàyogitvàbhyàmeva tajjàtãyàtajjàtãye vaktavye / anyathà lakùaõapraõayanamanarthakaü syàt / evaü ca sati tàdàtmyatadutpattilakùaõapratibandhaviyogitvena sàdhàraõena dharmeõa prameyatvadhåmatvakàryatvàdãnàü tvanmatena sajàtãyatvàt prameyatvavyabhicàradar÷anameva ÷aïkàmupasthàpayatãti yathàdar÷anamevedamà÷aïkitam / ya÷ca kumàrilasya sàkùitvenopanyàsaþ sa khalu dadhibhàõóe vióàlaþ sàkùãti pravàdaü nàtipatatãti kimatra vaktavyam / tadevaü vipakùe 'dar÷anamàtreõa heto 'rvyatirekàsiddheþ sandigdhavipakùavyàvçttikatvaü nàma hetudåùaõaü durvàrameva / ata evàsyopanyàso 'doùodbhàvanaü nàma nigrahasthànamiti yadanenàveditaü tadapi sàvadyam / pratyutàsmin hetoþ saddåùaõe parihartavye nàyaü hetudoùo 'to na parihartavyo 'sya copanyàso 'doùodbhàvanaü nàma nigrahasthànamiti bruvannayameva tapasvã svamatena niranuyojyànuyogalakùaõena nigrahasthànena nigçhyata iti kçpàmarhati / tadevaü viparyayabàdhakapramàõàbhàvàdavyàpterasiddheþ sandigdhavipakùavyàvçttikatvàdanaikàntikaþ kàryatvalakùaõo hetuþ // athàgnidhåmayoriva vi÷iùñànvayavyatirekagrahaõapravaõavi÷iùñapratyakùànupalambhàbhyàü vyaptirni÷vãyata iti dvitãyaþ pakùaþ / atrocyate / kiü dç÷ya÷arãropàdhinà buddhimanmàtreõa vyàptirgçhyate, àhosvit dç÷ya÷arãropàdhivi÷ureõa dç÷yàdç÷yasàdhàraõeneti (##) vikalpau / yadyàdyaþ pakùaþ, tadà tathàbhåtasàdhyamantareõàpyutpadyamàne viñapàdau kàryatvadar÷anàt prameyatvàdivat sàdhàraõànaikàntiko hetuþ / nanu vçkùàdayaþ pakùãkçtàþ / kathaü tairvyabhicàraþ / trividho hi bhàvarà÷iþ / sandigdhakartçko yathà vçkùàdiþ / prasiddhakartçko yathà ghañàdiþ / akartçko yathà àkà÷àdiþ / tatra prasiddhakartçke ghañàdau pratyakùànupalambhàbhyàü vyàptimàdàya sandehapade kùmàruhàdau kàryatvamupasaühçtya buddhimànanumãyate / na punarasau vyabhicàraviùayo bhavitumarhati / yadàha - na sàdhyenaiva vyabhicàra iti / ayuktametat / na hi vyabhicàraviùaya eva pakùe bhavitumarhati, sandigdhe hetuvacanàd vyasto hetoranà÷rayaþ iti nyàyàt / vyabhicàraviùayatà ca dç÷ya÷arãropàdherbuddhimanmàtrasya tçõàdyutpattau dç÷yànupalambhena pratikùiptatvàt / tata÷ca kùmàdharàdireva sandigdhakartçkaþ pakùãkartumucitaþ kùmàruhàdistvacetanakartçka iti caturtho bhàvarà÷irneùñavyaþ / atha vyabhicàracamatkàràstrividhabhàvarà÷ivyavasthàpanàrthaü ca viñapàdau pratyakùàpratikùiptena dç÷yàdç÷yasàdhàraõena buddhimanmàtreõa vyaptiravagamyata iti dvitãyaþ saïkalpaþ / tadà viñapàdau buddhimanmàtrasya saübhàvyamànatvàt na sàdhàraõànaikàntikatàü brå maþ / kiü tarhi vyàptigrahaõakàle dç÷yàdç÷yasàdhàraõasya buddhimanmàtrasya sàdhyasyàdç÷yatayà dç÷yànupalambhena vyatirekàsiddhervyàpterabhàvàt sandigdhavyàvçttikatvamàcakùmahe / tathà hi / yadà kumbhakàravyàpàràtpårvaü kumbhasya vyatirekaþ pratyetavyastadà na sàdhyàbhàvakçto ghañavyatirekaþ pratyetuü ÷akyaþ / yathà hi viñapàdijanmasamaye buddhimanmàtrasyàdç÷yatvena niùeddhuma÷akyatvàt sattàsaübhàvanà tathà ghañàdàvapi vyatirekani÷cayakàle buddhimanmàtrasyàdç÷yatvàt sattvasaübhàvanàyàü sàdhyàbhàvaprayuktasya sàdhanàbhàvasyàsiddhatvena vyàpterabhàvàt kathaü na sandigdhavyatireko hetuþ / yathoktam - na ca yathà kàryaü ca syànnirupàdànaü ceti nà÷aïkanãyam, tathà kàryaü ca bhavedakartçkaü ceti nà÷aïkanãyamiti, tatràpi kàryaü ca syànnirupàdànaü ca bhavediti na vaktavyamiti kenaiva pratàrito 'si / yadi hyatra pratyakùànupalambhàbhyàü vyàptirgçhyate tadà kathamupàdànapårvakaü kàryamàtra sidhyati / vyàptigrahaõaprakàràntaraü ca tvayàpi nopanyastam / dç÷yàdç÷yasàdhàraõayorupàdànakàryamàtrayordç÷yaviùayàbhyàü pratyakùànupalambhàbhyàü vyàpterabhyåhituma÷akyatvàt / svamatavyàlopaprasaïgastu pramàõacintàvasare 'pràptàvakà÷aþ / viparyayabàdhakapramàõabalàdvàtra vyàptisiddhiþ / tathà hi yathàïkuràdikaü kàryaü niyatade÷akàlasvabhàvatvena vyàptaü tathà ÷àlitvàdinàpi (##) jàtibhedena vyàptamupalabdham / tata÷cànupàdànapårvakatvàdvipakùàtmanaþ ÷àlitvàdijàtibhedasya vyàpakasya nivçttau nivartamànaü kàryatvamupàdànapårvakatve vi÷ràmyat tena vyàptaü sidhyati / na cànupàdànenàpi kriyamàõaþ ÷àlitvàdijàtibhedo yujyate, upàdànaü vinà kçtànupàdànàdeva kevalàdekajàtãyakàraõàt tadatajjàtãyakàryotpattau kàryabhedasyàhetukatvaprasaïgàt taduktam - tadatadråpiõo bhàvàstadatadråpahetujàþ //iti / anyathànupàdànàdeva kùityàderaïkuràdikamutpadyetetyaïkuràrthino bãjaü nànusareyuþ / tasmàdviparyayabàdhakapramàõabalàdeva kàryatvasya hetumàtrapårvakatvenevopàdànapårvakatvenàpi vyàptisiddhiriti nyàyaþ / na caivaü kàryamàtrakartçtvamàtrayorapi vyàptiprasàdhakaü viparyaye bàdhakaü pramàõamasti, pårvoktasya vyàpakànupalambhatrayasyàti prasaïgacatuùñayasya ca pràgeva pratyàkhyàtatvàt / tasmàtkàryaü ca syàt na ca dhãmatkartçpårvakamiti ÷aïkàü kurvàõaþ prativàdã vinà caraõamardanàdinà niùeddhuma÷akyaþ // nanu yadi dç÷yàgnidhåmasàmànyayoriva dç÷yàtmanoreva kàryakàraõasàmànyayoþ pratyakùànupalambhato vyàptistadà paracittànumànakùatiþ / svaparasantànasàdhàraõena dç÷yàdç÷yena cinmàtreõa pratyakùato dç÷yaviùayàd vyàptigrahaõàyogàdityapi na vàcyam / bàhyàrthasthitau hi svaparasantànasàdhàraõasya cinmàtrasya svaråpeõàdç÷yatve 'pi dç÷ya÷arãreõa sahaikasàmagrãpratibandhàdavinirbhàgavartitvamastyeva / tato yathà ghañaviùayaü pratyakùaü råpaikade÷apravçttamapyavyabhicàràt samudàyopasthàpakam tathà dehagràhakameva pratyakùaü dehàvinirbhàgavarti svaparasantànasàdhàraõaü cinmàtraü kampàdervyàpakamadhigacchati / tadevaü dç÷yàtmano dç÷yàvinirbhàgavartino và padàrthasya vyàvahàrikapañupratyakùataþ siddhirvyàptigraha÷ca, na tu tathàtvavinàkçtàdç÷yasàdhàraõacinmàtrasyeti santànàntarànumànamucitam / tasmàd yadi pratyakùànupalambhàbhyàü vyàptigrahastadà dç÷yenaiva dç÷yasyeti nyàyaþ / tadayaü saükùepàrthaþ - kàryatvasya vipakùavçttihataye saübhàvyate 'tãndriyaþ kartà ced vyatirekasiddhividhurà vyàptiþ kathaü sidhyati / dç÷yo 'tha vyatirekasiddhimanasà kartà samà÷rãyate tattyàge 'pi tadà tçõàdikamiti vyaktaü vipakùe kùaõam // ato na pratyakùànupalambhàbhyàmapi vyàptisiddhiþ // nanu bhåyodar÷anàdar÷anàbhyàü pratibandhaþ pratãyata iti tçtãya evàsmàkaü pakùaþ / kevalaü sa pratibandho na tadutpattilakùaõo grahãtavyaþ / kintu svàbhàvikaþ / sa eva dar÷anàdar÷anàbhyàü pratãyate / tathà caitamevàrthaü vàcaspatiþ pràha - (##) na sapakùàsapakùayordar÷anàbhyàü kàryatvasya gamakatvamapi tu svàbhàvikapratibandhabalàditi brå maþ / sa eva tu sapakùàsapakùayordar÷anàdar÷anàbhyàü bakùyamàõena krameõa pratãyata iti tadupakùepo 'pi yuktaþ / tena yasyàsau svàbhàvikapratibandho niyataþ siddhaþ sa eva gamako gamya÷cetaraþ sambandhãti yujyate / tathà hi dhåmàdãnàü vahnyàdibhiþ saha sambandhaþ svàbhàviko na tu vahnyàdãnàü dhåmàdibhiþ / te hi vinà dhåmàdibhirupalabhyante / yadà tvàrdrendhanasaübandhamanubhavanti tadà dhåmàdibhiþ saübadhyante / tasmàd vahnyàdãnàmàrdrendhanàdyupàdhikçtaþ sambandho na tu svàbhàvikastato na niyataþ / svàbhàvikastu dhåmàdãnàü vahnyàdibhiþ sambandhaþ, tadupàdheranupalabhyamànatvàt / kvacid vyabhicàrasyàdar÷anàt / anupalabhyamànasyàpi kalpanànupapatteþ / na cànupalabhyamàno dar÷anànarhatayà sàdhakabàdhakapramàõàbhàvena sandihyamàna upàdhiþ saübandhasya svàbhàvikatvaü pratibadhnàtãti yuktam / yathoktaü pràk seyaü saü÷ayapi÷àcãtyàdi / tasmàdupàdhiü prayatnenànviùyanto 'nupalabhamànà nàstãtyavagamya svàbhàvikatvaü ni÷cinumaþ // syàdetat / anyasyànyena sahàkàraõena cet svàbhàvikaþ sambandho bhavet, sarvaü sarveõa sambadhyeta / tathà ca sarvaü sarvasmàd gamyeta / athànyaccedanyasya kàryaü kasmàt sarvaü sarvasmànna bhavati anyatvàvi÷eùàt / tata÷ca sa evàtiprasaïgaþ / yadyucyeta svabhàvà na paryanuyojyàþ / tasmàdanyatvàvi÷eùe 'pi ki¤cideva kàraõaü kàryaü ca ki¤ciditi / nanveùa svabhàvànanuyogo 'kàryakàraõabhåtànàmapi svabhàvaprativandhe tulya eva / tasmàd yatki¤cidetadapi // kimasya saübandhasya vyàptigràhakaü pramàõamiti cet / ucyate bhåyodar÷anagamyà hi vyàptiþ sàmànyadharmayoþ / iti prasiddhameva / asyàyamarthaþ kà÷ikàkàreõa vyàkhyàtaþ - pràcãnànekadar÷anajanitasaüskàrasahàye carame dar÷ane cetasi vakàsti dhåmasyàgniniyatasvabhàvatvam, ratnatattvamiva parokùakasya, ÷abdatattvamiva vyàkaraõasmçtisaüskçtasya, bràhmaõatvamiva màtàpitçsaübandhasmaraõasacivasyetyàdi / na hyetat sarvamàpàtato na pratibhàtamiti purastàdapi pratibhàsamànamanyathà bhavatãti // trilocanena punarayamarthaþ kathitaþ - bhåyodar÷anena bhåyodar÷anasahàyena manasà tajjàtãyànàü saübandho gçhãto bhavati / ato dhåmo 'gniü na vyabhicarati / tadvayabhicàrepyupàdhirahitaü sambandhamatikràmet / hetorvipakùa÷aïkànivartakaü pramàõamupalabdhilakùaõapràptopàdhivirahani÷cayaheturanupalambhàkhyaü pratyakùameva / tataþ siddhaþ svàbhàvikaþ sambandhaþ / tathehàpãti svamataü vyavasthàpitamiti // (##) vàcaspatinàpãdamuktam - abhijàtamaõibhedatattvavad bhåyodar÷anajanitasaüskàrasahàyamindriyameva dhåmàdãnà vahnyàdibhiþ svàbhàvikasaübandhagràhãti yuktamiti // atrocyate / bhede sati tadutpatteranyaþ svàbhàvikaþ saübandhaþ ÷abdàsphàlanamàtramevedam / na khalu niråpyamàõaþ pràpyate / tathà hi svàbhàvikastu dhåmàdãnàü vahnyàdibhiþ saübandhaþ tadupàdheranupalabhyamànatvàt / kvacid vyabhicàrasyàdar÷anàditi tvayaivàsya lakùaõamuktam / etaccàsiddham / yataþ, upàdhi÷abdena svato 'rthàntaramevàpekùaõãyamabhidhàtavyam / na càrthàntaraü dç÷yatàniyatam, adç÷yasyàpi de÷akàlasvabhàvaviprakçùñasya saübhavàt / tata÷ca dhåmasyàpi hutà÷ena saha sambandhe syàdupàdhiþ, na copalakùyata iti kathamadar÷anànnàstyeva yataþ svàbhàvikasaübandhasiddhiþ // atha yadyathàntaramapekùaõãyaü syàt / kathaü dhåma ityeva pàvakasatàniyama iti cet / nanvidameva cintyate / tadutpatterasvãkàre sahasra÷o dar÷ane 'pi kiü sarvatra dhåme satyava÷yamagniþ sambhavã na veti kadàcidarthàntaramupàdhimapekùya dhåmo 'pi syànnàgniriti kimatra niùñaïkakàraõam / tadupàdheranupalabhyamànatvàt / kvacid vyabhicàrasyàdar÷anàditi tu yaduktaü tatpratyuktameva / adç÷yasyàpyupàdheþ saübhàvyamànatvàt / vyabhicàrasya ca pratyayàntaravaikalyenàhatyàdar÷ane 'pi niùeddhama÷akyatvàt / ata eva tayorbàdhakàbhàve 'pi sàdhakabàdhakapramàõàbhàvàt ÷aïkà saübhavatyeva / na punastavàmunà viklavavikro÷itamàtreõa vyàvartate / na caitàvatà pràmàõikalokayàtràtikramaþ / pràmàõikaireva sàdhakabàdhakapramàõàbhàve nyàyapràptasya saü÷ayasya vihitatvàt / na ca sarvatràpravçttiprasaïgaþ, pramàõàdarthasaü÷ayàcca pravçtterupapatteþ / na cànarthasandehaþ sarvatra va rtuü ÷akyate, kvacidarthonmukhatàyà eva dar÷anàt // yaccànyatvàvi÷eùe 'pi ki¤cideva kàraõaü kàryaü ca ki¤ciditi svabhàvo yathà na paryanuyojyastathaiùa svabhàvànanuyogo 'kàryakàraõabhåtànàmapi svabhàvapratibandhe tulya eveti gràmyajanadhandhãkaraõaü prativandãkaraõamatilàghavamàviskaroti vàcaspateþ / tathà hi vastutvàvi÷eùe 'pyagnirdahati nàkà÷amityatra yathà nàtiprasaïgaþ saïgataþ pramàõasiddhatvàdasyàrthasya, tathà bhedàvi÷eùe 'pi ki¤cideva kasyacitkàraõaü kàryaü ca ki¤cidityatràpi nàtiprasaïgàvatàraþ / bhede sati tadanvayavyatirekànuvidhànalakùaõasya kàryakàraõabhàvasya pramàõasiddhatvàdeva / na caivaü svàbhàvikasaübandha÷abdavàcyo 'rthaþ pramàõasiddhaþ ka÷cidasti, tallakùaõasyàsiddhatvàduktatvàt / na ca pratij¤àsiddhe vastunyatiprasaïgo nàbhidhàtavyaþ, sarveùàü sarvatra tadråpàbhyupagamamàtreõa vijetçtvaprasaïgàt / yadàhàlaïkàrakàraþ - yatki¤cidàtmàbhimataü vidhàya niruttarastatra kçtaþ pareõa / (##) vastusvabhàvairiti vàcyamitthaü, tathottaraüsyàdvijayã samastaþ // iti // kiü ca svàbhàvikasaübandha iti ko 'rthaþ / kiü svato bhåtaþ svahetuto bhåto 'hetuko veti trayaþ pakùàþ / na tàvadàdyaþ pakùaþ, svàtmani kàritravirodhàt / dvitãyapakùe tu tadutpattireva saübandho mukhàntareõa svãkçta iti na ka÷cidvivàdaþ / ahetukatve tu de÷akàlasvabhàvaniyamàbhàvaprasaïgàdityasaïgataþ svàbhàvikaþ saübandhaþ // etena yaduktam - na sapakùàsapakùayordar÷anàdar÷anàbhyàü kàryatvasya gamakatvamapitu svàbhàvikasaübandhabalàditi bråmaþ, sa eva tu sapakùàsapakùayordar÷anàdar÷anàbhyàü vakùyamàõena krameõa pratãyata iti, tadiùñakàmatàmàtràviùkaraõamiti mantavyam / svàbhàvikasaübandhasya hyupàdhinirapekùaniyatatvaü lakùaõamuktam / tasya coktanyàyenàsiddhau bhåyodar÷anajanitasaüskàrasahàye carame cetasi manasi và tathàbhåtaü niyatatvaü parisphuratãti sadayena vaktuma÷akyatvàt / yacca ÷abdatattvamiva bràhmaõatvamiveti dçùñàntãkçtaü taddvayamapyasmàn pratyasiddhamiti dçùñàntayitumanucitam / abhijàtamaõibhedatattvaü tu parisphuratãti yuktam / tasya hyupade÷aparamparàto màõikyavattenàpi kaùñenendradhanuràkàrajyotiràdikaü lakùaõaü ni÷citam / na caivaü svàbhàvikasaübandhalakùaõaü tvayà svakapolaracitamapi pramàõena ni÷citam / yenàsyàpi tàdç÷ã vyavasthà syàditi yatki¤cidetat // kiü ca bhavatu tàvadayamanavadhàritaråpaþ svàbhàvikaþ saübandhaþ, tathàpi dar÷anàdar÷anàbhyàmasya grahaõamatidurlabham / tathà hi yadi pràcãnànekadar÷anajanitasaüskàrasahàyena caramacetasà dhåmasyàgniniyatatvaü gràhyaü tadà sapakùàsapakùayoþ koñi÷aþ pravçttadar÷anàdar÷anajanitasaüskàrasahàyena caramacetasà pàrthivatvasyàpi lohalekhyatvaniyatatvaü gçhyata iti pàrthivatvàdapi lohalekhyatvasiddhirastu / atha pàrthivatvasya lohalekhyatvaniyatatvameva nàsti vajre vyàbhicàradaer÷anàt / tat kathaü pratyakùeõa niyatatvagrahaþ / tarhi dhåmasya vahniniyatatvameva nàsti, vyabhicàràbhàvasya dar÷ayituma÷akyatvàt / tatkathaü caramacittena niyamagraha ityapi tulyam / vyabhicàràdar÷anàdavyabhicàra iti cet / nanu vyabhicàràdar÷anàdavyabhicàra iti ko 'rthaþ / kiü vyabhicàràdar÷anàdavyabhicàraþ, vyabhicàràbhàvàt và / prathame pakùe vyabhicàro bhavatu mà và vyabhicàràdar÷anàdevàvyabhicàra iti niùõàtaü pàõóityam / atha dvitãyaþ pakùaþ / tadà vyabhicàràbhàvaþ kuto j¤àtaþ / adar÷anàditi cet / tat kimadar÷anamàtraü dç÷yàdar÷anaü và / prathamama÷aktam / na hyadar÷ane 'pi vyabhicàro nàstãtyabhidhàtuü ÷akyate, cirakàlanaùñabràhmaõãvyabhicàravat / àhatyàdar÷ane (##) 'pyaticirakàlavyavadhànena vyabhicàradar÷anàt / dvitãyaü càsambhavi, kvacit kadàcit kenacid vyabhicàradar÷anasàmagryàü satyàü vyabhicàradar÷anàt / dar÷anasàmagryabhàve tu pratyayàntaravaikalyàt de÷akàlàntaravartitvàd và vyabhicàrasya sa(rvaü) pratyupalabdhilakùaõapràptatvàbhàvàt / tasmàt satyapi vyabhicàre tadupalambhasàmagryabhàvàd vyabhicàrànupalambhaþ / prakàràntareõa và tadutpattilakùaõenàvyabhicàre vyabhicàrànupalambha ityubhayathàpi vyabhicàropalambhanivçttirastu / tvayà tu yadavyabhicàrapratipattinibandhanaü dar÷anàdar÷anamupavarõitaü tatpàrthivatvàdau vyabhicàràd dhåme 'pi nàvyabhicàranibandhanamiti dhåmo 'pi tvanmate nà÷vàsabhàjanamiti prasaktam / asmanmate tu pratyakùànupalambhàbhyàmekatra kàryakàraõabhàvasiddhau na vyabhicàra÷aïkàsaübhavaþ / tadabhàve tu hetumattàü vilaïghayediti nyàyàt na saü÷ayapi÷àcàvasaraþ / tadevaü bhåyodar÷anàdar÷anàbhyàmapi na vyàptisiddhiþ / tarhi sakçt sapakùàsapakùayodar÷anàrdanàbhyàü vyàpterni÷caya iti caturtha eva pakùo 'stu / tathà hi kàryatvasya buddhimanmàtrapårvakatvenànvayo ghañàdau dçùñaþ, àkà÷àdau buddhimatkàraõanivçttau kàryatvasya vyatirekaþ / tata÷ca sakçdanvayavyàtireka siddhau vyàpteþ siddhatvàt kuto 'naikàntikatà / atràbhidhãyate / yadi buddhimatkàraõakàryatvayorekatra pratibandhaþ pramàõapratãtaþ syàttadà àkà÷àdau buddhimannivçttau kàryatvasya nivçttiriti yuktam / sa ca pratibandhaþ tàdàtmyaü tadutpattiþ svàbhàviko 'nyo và na sidhyati sàdhakapramàõàbhàvàdityanantaramevàveditam / tata÷càkà÷àdau buddhimannivçttirapi syàt / na ca kàryatvasya nivçttiriti sandigdhavipakùavyàvçttikatvàdanaikàntikaü kàryatvam / nanvàkà÷asyàsmanmate nityatvaü tvanmate càsattvam / tatkathamataþ kàryatvavyatirekaþ sandigdha iti cet / ucyate / nahyàkà÷e kàryavyàvçttimàtraü vyatirekaþ / kintu sàdhyàbhàvaprayuktaþ sàdhanàbhàvo vyatirekaþ / sa càkà÷e grahãtuma÷akyaþ / yathà tatra buddhimatkàraõanivçttistathà kàraõamàtrasyàpi nivçttiþ / tat kasyàbhàvaprayuktaþ kàryàbhàvaþ pratãyatàü yena vyatirekaþ sidhyati// nanu satyamevaitat / yathàkà÷e buddhimatkàraõanivçttistathà kàraõamàtrasyàpi tatra nivçttirna buddhimatkàraõavyatirekànuvidhàyitvaü kàryatvasya ni÷cetuü ÷akyate / tathàpi ghañàdau kàryatvasya buddhimatànyayadar÷anàdàkà÷e 'pi buddhimadabhàvaprayuktaþ kàryatvàbhàvaþ pratãyate / tatkathaü vyatirekàsiddhiriti cet / hanta ghañàdàvapi na kàryatvasya sattàmàtramanvayaþ / kiü tu sàdhyasadbhàvaprayuktaþ sàdhanasadbhàvaþ / sa ca ghañe grahãtuma÷akyaþ / yathà hi tatra buddhimadbhàvastathà kañakuóyàdibhàvo 'pi / tat (##) ka evaü jànàtu kiü buddhimadbhàve kàryatvasya bhàvo yadvà kañakuóyàdibhàve bhàva iti / tasmàdatra vi÷iùñànvayavyatirekagrahaõapravaõavi÷iùñapratyakùànupalambhàvanusartavyau yad dç÷yayoreva kàryakàraõayostadutpattisiddhàvanvayavyatirekau sidhyataþ // na ca pratibandhasàdhakaü pramàõaü svapne 'pyastãti caturtho 'pi pakùaþ kùataþ / tadevaü buddhimatkàryamàtrayorvyàpterasiddhàvadhikaraõasiddhànta nyàyàdyupàdànàdyabhij¤aþ sarvaj¤aþ puruùavi÷eùaþ sidhyatãti pratyà÷à durà÷aiva // yacca kriyàsàmànyasya pakùadharmatàva÷àccakùurlakùaõakaraõavi÷eùasiddhiriti dçùñànto dar÷itaþ so 'pi sàdhyà(bhi)nnaþ / tatra hi råpaj¤ànànyathànupapattyà siddhasya kàraõàntarasyaiva cakùurindriyamiti nàmakaraõàt / råpaj¤ànajanakatvàtiriktasya cakùurlakùaõavi÷eùasyàsiddhatvàt / atha råpaj¤ànajanakatvameva cakùuùñvamucyate / bhavatu ko doùaþ / etadevàsmàbhi kàraõàntaramucyate / tathaiva yadi tvayàpi buddhimatsàmànyà÷rayamàtrasya puruùavi÷eùaþ iti nàma kriyate, tadà nàsmàkaü kàcidvipratipattiþ / paramàrthato buddhimatsàmànyà÷raye sarvaj¤atvàdivi÷eùa÷cakùuràdivi÷eùavat sidhyatãti tatra vivadàmahe / ubhayorapi dçùñàntadàrùñàntikayorvi÷eùasàdhanasàmarthyàbhàvàt // tadayaü saükùepàrthaþ - dç÷ye tu sàdhye vyabhicàra eva dç÷yaü na cenna vyabhicàrasiddhiþ / sàdhàraõatvàdatha và vipakùasandehataþ sàdhyamato na sidhyati // itã÷varo dattajalà¤jaliþ // idànãü sàdhanasvaråpaü niråpyate / yadetanmerumandaramedinãghañapañàdisàdhàraõaü kàryamàtraü sàdhanamupanyastam yàvadasya buddhimadanvayavyatirekànuvidhànamekatra nàvadhàryate tàvad gamakatvamayuktam / na ca tat svapne 'pi pratyetuü ÷akyam / tathà hi kumbhakàravyàpàre sati mçtpiõóàd ghañalakùaõaü kàryamupalabhyatàü nàma / na tu vyàpàràt pårvaü ghañavatkàryamàtrasya vyatirekaþ pratyetuü ÷akyaþ, kumbhakàravyatireke 'pi ÷oùabhaïgàdilakùaõasya kàryasya mçtpiõóe dar÷anàt / na ca yadvinàbhåtaü yadupalabhyate tattasya kàryamatiprasaïgàt / tçõàdivanmçtpiõóasya ÷oùabhaïgàdikàryamàtramapi pakùãkçtamiti cet / kriyatàü buddhimadvyatireke kàryamàtravyatirekastvekatràpi pratipàdyatàü yena vyàptisiddhau tçõàdiriva ÷oùabhaïgàderapi buddhimadanumànaü syàt / (##) àkà÷àdivaidharmyadçùñàntastu pårvaü pratihataþ, buddhimatpårvakatvasyeva kàraõamàtrapårvakatvasyàpi tatra saübhavàt kiüprayuktaþ kàryatvàbhàva ityaparij¤ànàt // etena yaduktam - na vyabhicàropalambhàtpràtisvikavi÷eùaparityàgena ghañàdãnàmabhåtvàbhavanàdanyaråpaü vi÷eùamupalakùayàmo yanniùñhaü puruùapårvakatvaü vyavasthàpayàma iti tadapi prativyåóham / kumbhakàràdyabhàve 'pi mçtpiõóàdau ÷oùabhaïgàdikàryadar÷anàdabhåtvà bhàvalakùaõasya kàryamàtrasya vyatirekàsiddhervyàpterabhàvàt // nanu yadi kàryatvamàtrasya na buddhimatà pratyakùato vyàptigrahaþ vyatirekàbhàvàt, tvayàpi tarhi kathaü kçtakatvasyànityatvena vyàptiravadhàryata iti cet / anapekùàlakùaõaviparyayabàdhakapramàõabalàditi bråmaþ / taccàtadråpaparàvçttasyaiva kçtakatvasya vipakùàd vyatirekaü sàdhayati / na ca tvayà viparyayabàdhakapramàõamabhidhàtuü ÷akyata iti pràgeva pratipàditam / sandigdhavipakùavyàvçttikatvàdanaikàntikamidaü kàryatvamàtram // etena yadetat naiyàyikànàmàkùepaparihàravióambanam / iha khalu dve kàryatve / kàryamàtram / vi÷iùñaü ca / tatràdyasya pratibandhàsiddheranaikàntikatvam / vi÷iùñasya bhådharàdiùvasaübhavàdasiddhatvamiti / tadasaïgatam / kàryatvamàtrasyaiva pratibandhopapàdanàt // yaccoktaü vi÷iùñaü kàryatvamiti / kãdç÷aü punastaditi vaktavyam / atha yatkàryaü ùuruùànvayavyatirekànuvidhàyitayà tatpårvakamupalabdham / yaddçùñerakriyàdar÷ino 'pi kétabuddhirutpadyate tatkàryaü sakalapràsàdàdyanugataü bhådharàdivyàvçttaü vi÷iùñamityabhidhãyate / tadasundaram / vikalpànupapatteþ // tathà càha ÷aïkaraþ - kçtabuddhiþ kiü sàdhyabuddhiþ kiü và sàdhanabuddhiþ / sàdhyabuddhirapi yadi gçhãtavyàptikasya, sà bhavatyeva / athàgçhãtavyàptikasya, kimanyatràpi sà bhavantã dçùñà / atha sàdhanabuddhiþ / tarhi svopagamavirodhaþ, sarvasya bhàvasya kçtakatvopagamàditi // vàcaspatiþ punaratràha - idamatra nipuõataraü niråpayatu bhavàn kiü buddhimadanvayavyatirekànuvidhànaü vi÷eùaþ / àhosvit taddar÷anaü yatparvatàdiùu nàstãtyabhidhãyate / yadi pårvakaþ kalpaþ, sa buddhimaddhetukatvaü tanubhuvanàdãnàmàtiùñhamànairabhyupeyata eva / na hi kàraõaü kàryànanuvihitabhàvàbhàvamanyo vaktyahrãkàt / atha taddar÷anamiti caramaþ kalpaþ / na tarhi akriyàdar÷inaþ kçtabuddhisaübhavaþ / ya eva hi ghaño 'nena buddhimadanvayavyatirekànuvidhàyã dçùñaþ, sa eva kàryo na tu vipaõivartã / tajjàtãyasya (##) tadanvayavyatirekànuvidhànadar÷anàdadçùñànvayavyatirekànuvidhànamapi tajjàtãyaü tatheti cet / hantotpattimadghañàdi buddhimadanvayavyatirekànuvidhàyãti anyadapitanubhuvanàdikaü tathà bhavanna daõóena paràõudyate ghañajàtãyamutpattimadbuddhimatpårvakamiti cet / nanu pràsàdàdi taddhetukaü na bhavet / aghañajàtãyatvàt / atha yajjàtãyamanvayavyatirekànuvidhàyi dçùñam, tajjàtãyamevàdçùñànvayavyatirekamapi taddhetukam / tat kiü kàryajàtãyaü pràsàdàdi buddhimaddhetukaü na dçùñam yenotpattimattanubhuvanàdi tathà na syàt / na khalu tajjàtãyatve ka÷cidvi÷eùa iti // vittokastvàha - bhavatu và ka÷cidaniråpitaråpo vi÷eùaþ / kiü punaranena vi÷eùaü pratipàdayatàbhipretam / kiü kàryatvasàmànyasyàsiddhatvam / atha kàryavi÷eùasya / atha kàryamàtrasya buddhimatkartçvyabhicàraþ / atha sàdhyadçùñàntayorvaidharmyamàtram / kiü càtaþ yadi tàvat kàryasàmànyasyàsiddhatvam / tannàsti / vi÷vambharàdiùvapi kàraõavyàpàrajanyatvasyobhayasiddhatvàt / atha kàryavi÷eùasya kumbhàdivartinaþ pakùe 'siddhirabhidhãyate / tadà na kàcidatra kùatirvi÷eùasya hetutvenànupàdànàt / yadi kàryasàmànyasya kartçvyabhicàraþ pratipàdayitumiùñaþ / sa na ÷akyo vipakùe 'dar÷anàt / tçõàde÷ca pakùãkçtatvàt / ÷aïkàmàtrasya sarvathàniùiddhatvàt / sandigdhavyatirekitvaü naiyàyikànàü niranuyojyànuyogo bauddhànàmadoùodbhàvanaü nigrahasthànamiti tu pratipàditam / tathàpi bàdhakapramàõànyabhihitànyeva / tasmànna pratibandhàsiddheþ sarvatra vyabhicàrà÷aïkà / atha sàdhyadçùñàntayorvaidharmyodbhàvanam / tanna / tasya sarvatra sulabhatvàt / yadi sàdhyadçùñàntayorvaidharmyamàtràt sàdhyàsiddhiþ nirvçttedànãmanumànavàrtàpi niku¤jamahànasayorapi dhåmavattve 'pi katha¤cid vaidharmyopapatteriti sakalaü yatki¤cidetaditi / tadayamatra saükùepàrthaþ / yattàvat kàryatvamàtraü tadevoktena krameõa pratibandhasiddherbhådharàdiùu dçùñaü puruùamanumàpayatãtyasmàkamabhimatasàdhyamasiddhirupapannaiveti kimasmàkamadhikacintayetyaïgãkçtyàpyuktaü vi÷iùñakàryatvam / tadeva tu nàstãti punarvistareõa pratipàditamiti tadapi sarvamanavadheyameva / tathà hi kàryatvamàtrasya tàvaduktena krameõa vyàpterasiddhatvàdanaikàntikatvamanivàryam / yacca vi÷iùñakàryatvaü vikalpya dåùitaü tasyàsmàbhiranabhyupagatatvàt taddåùaõàya prabandhaþ prayàsaikaphalaþ / na hi kàryatvaü dvividhamabhimatam / ekaü sarvakàryànugatam, aparaü parvatàdivyàvçttaü ghañapañapràsàdàdyanuyàyãti / kiü tu kàryamanekajàtãyakam / tatra yadi nàma pañasya pràsàdàdibhiþ saha vastutvasaüsthànavi÷eùayogitvakàryatvàdibhirdharmaiþ sajàtãyatvamasti tathàpi na tàn dharmàn buddhimatpårvakànadhigacchati vyàvahàrikaü pratyakùam, kàryatvàdãnàü buddhimadvyatirekànuvidhànàbhàvàt / tatkathaü pràsàdaparvatàdiùu kàryatvàdidar÷anàd buddhimadanumànamastu / kiü tu yasyaiva ghañajàtãya kàryaücakrasya vyatirekasiddhistasya buddhimadvyàptatvaü pratyakùataþ sidhyatãtyuktam / (##) tena de÷akàlàntare ghañajàtãyàdeva buddhimadanumànam / yadà tu pràsàdajàtãyakamapi buddhimaddhetukamekatra pçthagavadhàryate tadà tajjàtãyàdapi buddhimatsiddhiþ / evaü tattajjàtãyasaràboda¤cana÷akañapañakeyåraprabhçteþ kàryacakràd buddhimatpårvakatvena pçthak pçthagavadhàritàd buddhimadanumànamanavadyam / amumevàrthamabhisandhàyàcàryapàdairabhihitam- siddhaü yàdçgadhiùñhàtçbhàvàbhàvànuvçttimat / sannive÷àdi tadyuktaü tasmàd yadanumãyate // iti / evaü ghañapañaparvatàdãnàü kàryatvavastutvàdibhirdharmaiþ sajàtãyatve 'pi avàntaraü ghañapañaparvatatvàdijàtibhedamàdàya lokasya vyàptigràhakaü pratyakùaü pravartataü iti dar÷ayituü saüvyavahàrapragalbhapuruùabuddhyapekùayà yaddar÷anàdakriyàdar÷ino 'pi kçtabuddhirbhavatãtyuktam / na tu ÷àstraparava÷abuddhipuruùàpekùayà / tathà hi ÷àstrasaüskàrarahitasya vyavahàrapragalbhasya puruùasya devakulajàtãyakaü puruùapårvakatayàvadhàritavato nagaràdvanaü praviùñasya parvatadevakulayordar÷ane tayordvayorapyakriyàdar÷ino 'pi devakule kçtabuddhirbhavati na parvate / tadanayordevakulaparvatayoþ kàryatvàdinà ekajàtitve 'pi kçtabuddhibhàvàbhàvau na tayoþ parvatadevakulatvalakùaõàvàntarajàtibhedamanavasthàpya sthàtuü prabhavataþ / jàtibhede ca siddhe devakulajàtãye vyàptergrahaõàt na parvatajàtãyasya, na ca pràsàdajàtãyasya vyàptisiddhiriti na tato buddhimadanumànam / yadà tu pràsàdasyàpi pçthag vyàptigrahaþ tadà tajjàtãyàdapi buddhimadanumànamastu / na kùitidharàdijàtãyasya svapne 'pi vyàptigrahaþ krãóàparvatàdernàmamàtràbhede 'pi parvatàdibhirekàntato bhinnasvaråpatvàt / yacca pçùñaü keyaü kçtabuddhirityàdi / tatra kàmaü sàdhyabuddhireveti bråmaþ / yaccàtroktaü sàdhyabuddhirapi yadi gçhãtavyàptikasya sà bhavatyeva / athàgçhãtavyàptikasya kimanyatràpi sà bhavantã dçùñeti // atrocyate / gçhãtavyàptikasyànumànaü bhavati, agçhãtavyàptikasya na bhavatãtyatràsmàkaü na kàcidvipratipattiþ / kevalaü gçhãtavyàptikosmin viùaye na saübhavatãti bråmaþ / uktakrameõa vyatirekàsiddhervyàvahàrikapratyakùeõa kàryatvasya vyàptatvàni÷cayàt / tasmàdavàntarajàtibhedaprasiddhyarthaü vyàvahàrikapuruùàpekùayaivàsyà buddherbhàvàbhàvàvuktau / jàtibhede ca prayojanaü pårvameva pratipàditam / yadapyatra nipuõammanyena vàcaspatinà kathitaü tat kiü kàryajàtãyaü pràsàdàdi buddhimaddhetukaü na dçùñaü yenotpattimattanubhuvanàdi tathà na syàt, na khalu tajjàtãyakatve ka÷cidvi÷eùa iti / tadasaïgatam / tathà hi bhavatu pràsàdaparvatàdãnàü kàryatvàdinà sajàtãyatvam / tattu na vyàvahàrikapratyakùeõa buddhimadvyàptaü pratyetuü ÷akyam, vyàptigrahaõasamaye dçùñànte buddhimadabhàvaprayuktasya kàryamàtravyatirekasya dar÷ayituma÷akyatvàt / (##) tadayaü saükùepàrthaþ / kàryatvamàtrasyàvyatirekàdavyàptasyàgamakatvam / avàntaraü tu ghañapràsàdàdisàdhàraõaü kàryatvamàtramasmàbhirapi na svãkçtameva / yathà tu ghañatvapañatvàdipràtisvikànekajàtipuraskàreõa prasiddhànumànavyavasthà sà cànavadyamavasthàpiteti / saüprati sàdhyàtmà vicàryate / nanu vàdinà sàdhane samupanyaste taddåùaõopanyàsamapàsya sàdhyasvaråpavikalpanaü nàma naiyàyikamate niranuyojyànuyogaþ, saugatamate tvadoùodbhàvanaü nigrahasthànamiti cet / tadetajjàlmajalpitam / tathà hi sàdhyasvaråpe 'pariniùñhite tadanusàriõã pakùasapakùavipakùavyavasthà kutaþ / tadasiddhau càsiddhatàdayo doùàþ pakùadharmatàdaya÷ca guõà na vyavasthità ityuktam / nedànãü hetordoùa guõakatheti måkena prativàdinà sthàtavyam / tasmàddhetudoùopanyàsàyaiveyaü sàdhyaniruktirityayameva vàdã svamate niranuyojyànuyogadåùaõena nigrahasthànena nigçhyata iti kimatra nirbandhena / yadetat kàryatvaü sàdhanaü kimanena vi÷vasya buddhimanmàtrapårvakatvaü sàdhyate / àhosvidekatvavibhutvasarvaj¤atvanityatvàdiguõavi÷iùñabuddhimatpårvakatvam / prathamapakùe siddhasàdhanam / dvitãye tu vyàpterabhàvàdanaikàntikatà / nanu sàmànyena vyàptau pratãtàyàmapi pakùadharmatàbalàd vi÷eùasiddhiþ / yathàgneþ parvatàyogavyavacchedàdisiddhiþ / anyathà sarvànumànocchedaþ / anumànadveùã hyevaü jalpati - anumànabhaïgapaïke 'smin nimagnà vàdidantinaþ / vi÷eùe 'nugamàbhàvaþ sàmànye siddhasàdhyatà // atrocyate / sidhyatyeva pakùadharmatàbalato vi÷eùaþ / na tu sarvaþ / yena hi vinà pakùasthaü sàdhanaü nopapadyate sa vi÷eùaþ sidhyatu / yathà vahnereva parvatavartitvàdivi÷eùo na pa¤cavarõa÷ikhàkalàpakamanãyaþ / na ca girãõàü taråõàü kàryatvaü karturekatvavibhutvasarvaj¤atvàdikamantareõa nopapadyate, taditareùvapi dar÷anàt / tasmàt pakùàyogavyavacchedabhedamàtre na dåùaõam / iùñasiddhyanvayàbhàvàdatirikte tu dåùaõam // yadyevaü svasvaråpopàdànopakaraõasaüpradànaprayojanàbhij¤a eva kartà sàdhyate / svaråpamiha ca dvayaõukaü kàryam / upàdànamiha paramàõujàticatuùñayam / upakaraõaü samastakùetraj¤asamavàyidharmàdharmau / sampradànaü kùetraj¤àþ, yànayaü bhagavàn svakarmabhirabhipraiti / (##) prayojanaü sukhaduþkhopabhogaþ kùetraj¤ànàm / evaü bhåte buddhimati sàdhye kutaþ siddhasàdhanam / na càvyàptiþ / kulàladçùñàntena udàpànadyabhij¤atvasya saübhavàt / tathà ca vàcaspatiþ pramàõayati - vivàdàdhyàsitàstanugirisàgaràdayaþ upàdànàdyabhij¤akartçkàþ / kàryatvàt / yadyatkàrya tattadupàdànàdyabhij¤akartçkam / yathà pràsàdàdi / tathà ca vivàdàdhyàsitàstanvàdayaþ / tasmàttatheti / evamataþ sàdhanàdupàdànàdyabhij¤akartçmàtraü prasàdhya tasya sarvaj¤atvasàdhanàya vàcaspatireva punarapãdamàha - bhavatu tàvadupàdànàdyabhij¤akartçmàtrasiddhiþ / pàri÷eùyàt tu vyatirekidvitãyanàmno 'numànàdvi÷eùasiddhiþ / tathà hi tanubhuvanàdyupàdànadyabhij¤aþ kartà nànityàsarvaviùayabuddhimàn / tatkartustadupàdànàdyanabhij¤atvaprasaïgàt / na hyevaüvidhastadupàdànàdyabhij¤o yathàsmadàdiþ / tadupàdànàdyabhij¤a÷càyam / tasmàttatheti / no khalu paramàõubhedàn kùetraj¤asamavàyina÷ca karmà÷ayabhedànaparimeyànanyaþ ÷akto j¤àtumçte tàdçgã÷varàditi / atrocyate / yàvanti dvayaõukàni bhinnade÷akàlasvabhàvàni kàryàõi santi teùu sarveùveva kimeka eva buddhimàn vyàpriyate / aneko và / yadvà svasvaviùayamàtropàdànàdivedinaþ parasparavyàpàrànabhij¤à bhinnade÷akàlasvabhàvàþ pratidvayaõukamanya eva buddhimanto vyàpriyante iti trayaþ pakùàþ / na tàvat prathamapakùaþ / de÷akàlasvabhàvabhinnànàü sarveùàü dvayaõukànàü karturekatvàsiddheþ / yaccaikatvasàdhanàya kàryaliïgàvi÷eùàdityàdyapi sàdhanamupanyastaü tadasaïgatam / dhåmaliïgàvi÷eùe 'pi hyagneranekatvavat tatràpi tacchaïkàsaübhavàt / saditi liïgàvi÷eùàditi tu dçùñànto 'smàn pratyasiddha eva, tasmàd yathà mayà nànàtvasàdhanàya pramàõaü vaktavyaü tathà tvayàpyekatvasàdhanàya sàdhanamabhidhànãyam / atha manyate anekatvasàdhanàbhàvàdekatvasiddhiriti / yadyevamekatvasàdhanàbhàvàdanekatvameva kiü nàvagacchasi / yadapyuktam - ekatve tu na pramàõàntaramanveùñavyamekasya karturabhàve bahånàü vyàhatamanasàmityàdi / tadapi cintyatàm / bahubhiþ karaõe yugapatkàryànutpattiriti kiü (##) bhinnade÷akàlànàü kàryàõàmanutpattirvivakùità / ekasyaiva và mahàvayavinaþ / kùitighañàdiråpasya / tatra ekasminnapi kàrye bahubhiþ karaõe utpattivirodhi (naü) na pa÷yàmaþ / bahånàü parasparaü vaimatyaniyamàbhàvàt / parasparàvyàghàtapuruùatvayordvividhasyàpi virodhasyàsaübhavàt / puruùatvaü hi apuruùatvena viruddham / na tu parasparàvyàghàtena / ye tvanantade÷akàlasvabhàvabhedabhinnàsteùu sutaràmevànekavyàpàraniùedho 'sambhavãti dvitãyopi pakùo vyudastaþ / na ca karturekatvena dçùñà vyàptisiddhiþ / anekenàpi svatantreõa svasvaprayojanàrthinà gràmapraviùñahariõàdimàraõaikakàryadar÷anàt / tasyàpi pakùãkaraõe ekakartçpårvakàbhimatasyàpi pakùãkaraõe àtmakartçpårvakatvamastu / tadevaü na sarvadvayaõukànàü karturekatvasiddhiþ / tathà coktam ekakarturna siddhau tu sarvaj¤atvaü kimà÷rayam / ata eva dvitãyo 'pi pakùaþ kùãõaþ / sarveùu dvayaõukeùvekasyàpi karturapravçttau bahånàü sutaràmapravçtteþ / tçtãyastu pakùo yadi bhaved tadà svasvavyàpàraviùayamàtropàdànàdyabhij¤atve 'pi naikaþ ka÷cit sarvaj¤aþ sidhyati / na ca j¤ànaü sattàmàtreõa katipayàtãndriyadar÷anavat sarvàrthagrahaõaü yena tadabhedàt prastutaparamàõåvat sarvasyaivàvi÷eùeõa grahaõàt sarvaj¤atà syàt / anumànato hi katipayàtãndriyadar÷ane siddhe 'pã÷varasya tatkàraõayogitvaü ni÷cãyate / na tu j¤ànasattàmàtreõa prakàràntareõeti ni÷caya iti kutaþ sarvaj¤atà / nanvatãndriyaü paramàõvàdikaü jànato na kathaü sàrvaj¤yamiti cet / tat kimidànãmasarvadar÷itveùvatãndriyadar÷anamàtreõa sarvaj¤atàpratyà÷à / evameveti cet / hanta yadi nàma nyàyavihastena tvayà ãdç÷o hastasamàracitaþ sarvaj¤aþ paribhàvitastathàpyanyeùàmapàradårade÷akàlavartinàü dvayaõukàdãnàmupàdànàdiùu januùàndhaprakhyasya paramapuruùàrthàvedino và lokaiþ pràmàõikai÷ca nàsya sàrvaj¤yamanumanyate // asmàkantu nàtãndriyadar÷imàtre pradveùaþ / evaü ca karturekatvàsiddhau vyatirekyapi heturasamarthaþ vi÷veùàmekasya karturasiddhau tadupàdànàdyabhij¤abhàvasyà siddhatvàt / ya÷ca yanmàtrakàraþ sa tanmàtropàdànàdyabhij¤o bhavanna sarvaj¤aþ / anekà÷rayeõàpi upàdànàdyabhij¤asàmànyasya caritàrthatvàt / tadevamupàdànàdyabhij¤apuruùamàtrasiddhàvapi naikatvasarvaj¤atvàdivi÷iùñapuruùavi÷eùasiddhiþ / puruùamàtre ca siddhasàdhanamuktam / buddhimanmàtrapårvakatàmicchatàmupàdànàdyabhij¤abuddhimatpårvakatve sàdhye kathaü siddhasàdhanamiti cet / na tadapekùayà siddhasàdhyatàyà janitatvàt (##) kevalamasiddhoddhàre 'bhimate vi÷eùe siddhe 'pi naiyàyikasyàpi nàbhimatasiddhiriti bråmaþ // saugatasya tàvadaniùñasiddhiriti cet, na, svàbhimatasàdhyasàdhanenaiva hi parasyàniùñamapi sàdhanãyam / anyathà màtç÷okasmaraõàdinàpi tadaniùñasiddhiþ syàditi / asya saügrahaþ pareùñasiddhirnapareùñabàdhakaü prasàdhane vedanayatnamàtrayoþ / ananvayo 'bhãùñavi÷eùasàdhane vipakùasandehasahantu sàdhanam // sàdhyacintàdhikàrastçtãyaþ // evamanye 'pi hetavo yathàyogamabhyuhya dåùaõãyàþ / tadevaü tàvadã÷varasya sadvyavahàro niùiddhaþ / asadvyavahàràrthantu tallakùaõavilakùaõakùaõabhaïgasàdhakaü sattàdisàdhanameva draùñavyamiti // ityabodhajanakartçvikalpa vyàpi mohatimirapratirodhi / ratnakãrtiracanàmalaramya jyotirastu ciramapratirodhi // (##) // 3 // apohasiddhiþ // // namastàràyai // apohaþ ÷abdàrtho nirucyate / nanu ko 'yamapoho nàma / kimidamanyasmàdapohyate / asmàd vànyadapohyate / asmin vànyadapohyata iti vyutpattyà vijàtivyàvçttaü bàhyameva vivakùitam / buddhyàkàro và / yadi và apohanamapoha ityanyavyàvçttimàtram iti trayaþ pakùàþ / na tàvadàdimau pakùau / apohanàmnà vidhereva vivakùitatvàt / antimo 'pyasaügataþ, pratãtibàdhitatvàt / tathà hi parvatodde÷e vahnirastãti ÷àbdã pratãtirvidhiråpamevollikhantã lakùyate / nànagnirna bhavatãti nitrçttimàtramàmukhayantã / yacca pratyakùabàdhitaü na tatra sàdhanàntaràvakà÷aþ ityatiprasiddham // atha yadyapi nivçttimahaü pratyemãti na vikalpaþ tathàpi nivçttapadàrthollekha eva nivçttyullekhaþ / na hyanantarbhàvitavi÷eùaõapratãtirvi÷iùñapratãtiþ / tato yathà sàmànyamahaü pratyemãti vikalpàbhàve 'pi sàdhàraõàkàraparisphuraõàd vikalpabuddhiþ sàmànyabuddhiþ pareùàm, tathà nivçttapratyayàkùiptà nivçtibuddhirapohapratãtivyavahàramàtanotãti cet / nanu sàdhàraõàkàraparisphuraõe vidhiråpatayà yadi sàmànyabodhavyavasthà, tat kimàyàtamasphuradabhàvàkàre cetasi nivçttipratãtivyavasthàyàþ / tato nivçttimahaü pratyemãtyevamàkàràbhàve 'pi nivçttyàkàrasphuraõaü yadi syàt ko nàma nivçttipratãtisthitimapalapet / anyathà asati pratibhàse tatpratãtivyavahçtiriti gavàkàre 'pi cetasi turagabodha ityastu / atha vi÷eùaõatayà antarbhåtà nivçttipratãtirityuktam / tathàpi yadyagavàpoóha itãdç÷àkàro vikalpastadà vi÷eùaõatayà tadanuprave÷o bhavatu kiü tu gauriti pratãtiþ / tadà ca sato 'pi nivçttilakùaõasya vi÷eùaõasya tatrànutkalanàt kathaü tatpratãtivyavasthà / athaivaü matiþ - yad vidhiråpaü sphurati tasya paràpoho 'pyastãti tatpratãtirucyate / tadàpi sambandhamàtramapohasya / vidhireva sàkùànnirbhàsã / api (##) caivamadhyakùasyàpyapohaviùayatvamanivàryam vi÷eùato vikalpàdekavyàvçttollekhino 'khilànyavyàvçttamãkùamàõasya / tasmàdvidhyàkàràvagrahàdadhyakùavad vikalpasyàpi vidhiviùayatvameva nànyàpohaviùayatvamiti kathamapohaþ ÷abdàrtho ghuùyate / atràbhidhãyate / nàsmàbhirapoha÷abdena vidhireva kevalo 'bhipretaþ / nàpyanyavyàvçttimàtram / kintvanyàpohavi÷iùño vidhiþ ÷abdànàmarthaþ / tata÷ca na pratyekapakùopanipàtidoùàvakà÷aþ // yattu goþ pratãtau na tadàtmàparàtmeti sàmarthyàdapohaþ pa÷cànni÷cãyata iti vidhivàdinàü matam, anyàpohapratãtau và sàmarthyàdanyàpoóho 'vadhàryate iti pratiùedhavàdinàü matam / tadasundaram / pràthamikasyàpi pratipatti kramàdar÷anàt / na hi vidhiü pratipadya ka÷cidarthàpattitaþ pa÷càdapohamavagacchati / apohaü và pratipadyànyàpoóham / tasmàd goþ pratipattirityanyàpoóhapratipattirucyate / yadyapi cànyàpoóha÷abdànullekha uktastathàpi nàpratipattireva vi÷eùaõabhåtasyànyàpohasya / agavàpoóha eva go÷abdasya nive÷itatvàt / yathà nãlotpale nive÷itàdindãvara÷abdànnãlotpalapratãtau tatkàla eva nãlimasphuraõamanivàryaü tathà go÷abdàdapyagavàpoóhe nive÷itàd gopratãtau tulyakàlameva vi÷eùaõatvàdago 'pohasphuraõamanivàryam / yathà pratyakùasya prasajyaråpàbhàvàgrahaõamabhàvavikalpotpàdana÷aktireva tathà vidhivikalpànàmapi tadanuråpànuùñhànadàna÷aktirevàbhàvagrahaõamabhidhãyate / paryudàsaråpàbhàvagrahaõaü tu niyatasvaråpasaüvedanamubhayoravi÷iùñam / anyathà yadi ÷abdàdarthapratipattikàle kalito na paràpohaþ kathamanyaparihàreõa pravçttiþ / tato gàü badhàneti codito '÷vàdãnapi badhnãyàt // yadapyavocad vàcaspatiþ jàtimatyo vyaktayo vikalpànàü ÷abdànàü ca gocaraþ / tàsàü ca tadvatãnàü råpamatajjàtãyaparàvçttamityatastadavagaterna gàü badhàneti codito '÷vàdãn badhnàti / tadapyanenaiva nirastam / yato jàteradhikàyàþ prakùepe 'pi vyaktãnàü råpamatajjàtãyaparàvçttameva cet, tadà tenaiva råpeõa ÷abdavikalpayorviùayãbhavantãnàü kathamatadvayàvçttiparihàraþ // atha na vijàtãyavyàvéttaü vyaktiråpaü tathàpratãtaü và tadà jàtiprasàda eùa iti kathamarthato 'pi tadavagatirityuktapràyam / atha jàtibalàdevànyatovyàvçtam / bhavatu jàtibalàt svahetuparamparàbalàd vànyavyàvçtam / ubhayathàpi vyàvçttapratipatau vyàvçttipratipattirastyeva / (##) na càgavàpoóhe go÷abdasaïketavidhàvanyãnyà÷rayadoùaþ / sàmànye tadvati và saükete 'pi taddoùàvakà÷àt / na hi sàmànyaü nàma sàmànyamàtramabhipretam, turage 'pi go÷abdasaüketaprasaïgàt / kiü tu gotvam / tàvatà ca sa eva doùaþ / gavàdiparij¤àne gotvasàmànyàparij¤ànàt / gotvasàmànyàparij¤àne go÷abdavàcyà parij¤ànàt / tasmàdekapiõóadar÷anapårvako yaþ sarvavyaktisàdhàraõa iva bahiraghyasto vikalpabuddhyàkàraþ tatràyaü gauriti saüketakaraõe netaretarà÷rayadoùaþ / abhimate ca go÷abdapravçttàvago÷abdena ÷eùasyàpyabhidhànamucitam / na cànyàpoóhànyàpohayorvirodho vi÷eùyavi÷eùaõabhàvakùatirvà, parasparavyavacchedàbhàvàt / sàmànàdhikaraõyasadbhàvàt / bhåtalaghañàbhàvavat / svàbhàvena hi virodho na paràbhàvenetyàbàlaprasiddham / eùa panthàþ ÷rughnamupatiùñhata ityatràpyapoho gamyata eva / aprakçtapathàntaràpekùayà eùa eva ÷rudhnapratyanãkàniùñasthànàpekùayà ÷rughnameva / araõyamàrgavad vicchedàbhàvàdupatiùñhata eva / sàrthadåtàdivyavacchedena panthà eveti pratipadaü vyavacchedasya sulabhatvàt / tasmàdapohadharmaõo vidhiråpasya ÷abdàdavagatiþ puõóarãka÷abdàdiva ÷vetimavi÷iùñasya padmasya // yadyevaü vidhireva ÷abdàrtho vaktumucitaþ, kathamapoho gãyata iti cet / uktamatràpoha÷abdenànyàpohavi÷iùño vidhirucyate / tatra vidhau pratãyamàne vi÷eùaõatayà tulyakàlamanyàpohapratãtiriti / na caiva pratyakùasyàpyapohaviùayatvavyavasthà kartamucità / tasya ÷àbdapratyayasyeva vastuviùayatve vivàdàbhàvàt / vidhi÷abdena ca yathàdhyavasàyamatadråpaparàvçtto bàhyo 'rthobhimataþ, yathàpratibhàsaü buddhyàkàra÷ca / tatra bàhyo 'rtho 'dhyavasàyàdeva ÷abdavàcyo vyavasthàpyate / na svalakùaõaparisphårtyà / pratyakùavadde÷akàlàvasthàniyatapravyaktasvalakùaõàsphuraõàt / yacchàstram ÷abdenàvyàpçtàkùasya buddhàvapratibhàsanàt / arthasya dçùñàviva iti / indriya÷abdasvabhàvopàyabhedàdekasyaivàrthasya pratibhàsabheda iti cet / atràpyuktam - jàto nàmà÷rayonyànyaþ cetasàü tasya vastutaþ / ekasyaiva kuto råpaü bhinnàkàràvabhàsi tat // na hi spaùñàspaùñe dve råpe parasparaviruddhe ekasya vastunaþ staþ / yata ekenendriyabuddhau pratibhàsetànyena vikalpe / tathà sati vastuna eva bhedapràpteþ / (##) na hi svaråpabhedàdaparo vastubhedaþ / na ca pratibhàsabhedàdaparaþ svaråpabhedaþ / anyathà trailokyamekameva vastu syàt // dåràsannade÷avartinoþ puruùayorekatra ÷àkhini spaùñàspaùñapratibhàsabhede 'pi na ÷àkhibheda iti cet / na bråmaþ pratibhàsabhedo bhinnavastuniyataþ, kiü tvekaviùayatvàbhàvaniyata iti / tato yatràrthakriyàbhedàdisacivaþ pratibhàsabhedastatra vastubhedaþ, ghañavat / anyatra punarniyamenaikaviùayatàü pariharatãtyekapratibhàso bhràntaþ // etena yadàha vàcaspatiþ - na ca ÷àbdapratyakùayorvastugocaratve pratyayàbhedaþ kàraõabhedena pàrokùyàpàrokùyabhedopapatteriti, tannopayogi / parokùapratyayasya vastugocaratvàsamarthatàt / parokùatà÷rayastu kàraõabheda indriyagocaragrahaõaviraheõaiva kçtàrthaþ / tanna / ÷àbde pratyaye svalakùaõaü parisphurati / kiü ca svalakùaõàtmani vastuni vàcye sarvàtmanà pratipatteþ vidhiniùedhayorayogaþ / tasya hi sadbhàve 'stãti vyartham, nàstãtyasamartham / asadbhàve tu nàstãti vyartham, astãtyasamartham / asti càstyàdipadaprayogaþ / tasmàt ÷àbdapratibhàsasya bàhyàrthabhàvàbhàvasàdhàraõyaü na tadviùayatàü kùamate // yacca vàcaspatinà jàtimadvyaktivàcyatàü svavàcaiva prastutyàntarameva na ca ÷abdàrthasya jàterbhàvàbhàvasàdhàraõyaü nopapadyate / sà hi svaråpato nityàpi de÷akàlaviprakãrõànekavyaktyà÷rayatayà bhàvàbhàvasàdhàraõãbhavantyastinàstisaübandhayogyà / vartamànavyaktisaübandhità hi jàterastità / atãtànàgatavyaktisaübandhità ca nàstiteti sandigdhavyatirekitvàdanaikàntikaü bhàvàbhàvasàdhàraõyam, anyathàsiddhaü veti vikalpitam / tadaprastutam / tàvatà tàvanna prakçtakùatiþ / jàtau bharaü nyasyatà svalakùaõavàcyatvasya svayaü svãkàràt / kiü ca sarvatra padàrthasyasvalakùaõasvaråpeõaivàstitvàdikaü cintyate / jàtestu vartamànàdivyaktisaüvadhã 'stitvàdikamiti tu bàlapratàraõam / evaü jàtimadvyaktivacane 'pi doùaþ / vyakte÷cet pratãtisiddhiþ jàtiradhikà pratãyatàü mà và, na tu vyaktipratãtidoùànmuktiþ / etena yaducyate kaumàrilaiþ sabhàgatvàdeva vastuno na sàdhàraõyadoùaþ / vçkùatvaü hyanirdhàritabhàvàbhàvaü ÷abdàdavagamyate / tayoranyatareõa ÷abdàntaràvagatena saübadhyata iti / tadapyasaïgatam / sàmànyasya nityasya pratipattàbanirdhàritabhàvàbhàvatvàyogàt / (##) yaccedam - na ca pratyakùasyeva ÷abdànàmarthapratyàyanaprakàro yena taddçùña ivàstyàdi÷abdàpekùà na syàt, vicitra÷aktitvàt pramàõànàmiti / tadapyaindriyaka÷àbdapratibhàsayorekasvaråpagràhitve bhinnàvabhàsadåùaõena dåùitam / vicitra÷aktitvaü ca pramàõànàü sàkùàtkàràdhyavasàyàbhyàmapi caritàrtham / tato yadi pratyakùàrthapratipàdanaü ÷àbdena tadvadevàvabhàsaþ syàt / abhavaü÷va na tadviùayakhyàpanaü kùamate // nanu vçkùa÷abdena vçkùatvàü÷e codite sattvàdyaü÷ani÷cayanàrthamastyàdipadaprayoga iti cet / niraü÷atvena pratyakùasamadhigatasya svalakùaõasya ko 'vakà÷aþ padàntareõa / dharmàntaravidhiniùedhayoþ pramàõàntareõa và / pratyakùe 'pi pramàõàntaràpekùà dçùñeti cet / bhavatu tasyàni÷cayàtmakatvàdanabhyastasvaråpaviùaye / vikalpastu svayaü ni÷cayàtmako yatra gràhã tatra kimapareõa / asti ca ÷abdaliïgàntaràpekùà / tato na vastusvaråpagrahaþ // nanu bhinnà jàtyàdayo dharmàþ parasparaü dharmiõa÷ceti jàtilakùaõaikadharmadvàreõa pratãte 'pi ÷àkhini dharmàntaravattayà na pratãtiriti kiü na bhinnàbhidhànàdhãno dharmàntarasya nãlacaloccaistaratvàderavabodhaþ / tadetadasaïgatam / akhaõóàtmanaþ svalakùaõasya pratyakùe 'pi pratibhàsàt / dç÷yasya dharmadharmibhedasya pratyakùapratikùiptatvàt / anyathà sarvaü sarvatra syàdityatiprasaïgaþ / kàlpanikabhedà÷rayastu dharmadharmivyavahàra iti prasàdhitaü ÷àstre / bhavatu và pàramàrthiko 'pi dharmadharmibhedaþ / tathàpyanayoþ samavàyàderdåùitatvàdupakàralakùaõaiva pratyàsattireùitavyà / evaü ca yathendriyapratyàsattyà pratyakùeõa dharmipratipattau sakalataddharmapratipattistathà ÷abdaliïgàbhyàmapi vàcyavàcakàdisaübandhapratibaddhàbhyàü dharmipratipattau nirava÷eùataddharmapratipattirbhavet / pratyàsatimàtrasyàvi÷eùàt // yacca vàcaspati, na caikopàdhinà sattvena vi÷iùñe tasmin gçhãte upàdhyantaravi÷iùñastadgrahaþ / svabhàvo hi dravyasyopàdhibhirvi÷iùyate / na tåpàdhayo và vi÷eùyatvaü và tasya svabhàva iti / tadapi plavata eva / na hyabhedàdupàdhyantaragrahaõamàsa¤jitam / bhedaü puraskçtyaivopakàrakagrahaõe upakàryagrahaõaprasa¤janàt / na càgnidhåmayoþ kàryakàraõabhàva iva svabhàvata eva dharmadharmiõoþ pratipattiniyamakalpanamucitam / (##) tayorapi pramàõàsiddhatvàt / pramàõasiddhe ca svabhàvopavarõanamiti nyàyaþ // yaccàtra nyàyabhåùaõena såryàdigrahaõe tadupakàryà÷eùavasturà÷igrahaõaprasa¤janamuktam, tadabhipràyànavagàhanaphalam / tathà hi tvanmate dharmadharmiõorbhedaþ, upakàralakùaõaiva ca pratyàsattistadopakàrakagrahaõe samànade÷asyaiva dharmaråpasyaiva copakàryasya grahaõamàsa¤jitam / tatkathaü såryopakàryasya bhinnade÷asya dravyàntarasya và dçùñavyabhicàrasya grahaõaprasaïgaþ saïgataþ / tasmàdekadharmadvàreõàpi vastusvaråpapratipattau sarvàtmapratãteþ kva ÷abdàntareõa vidhiniùedhàvakà÷aþ / asti ca / tasmànna svalakùaõasya ÷abdavikalpaliïgapratibhàsitvamiti sthitam // nàpi sàmànyaü ÷àbdapratyayapratibhàsi / saritaþ pàre gàva÷carantãti gavàdi÷abdàt sàsnà÷çïgalàïgålàdayo 'kùaràkàraparikaritàþ sajàtãyabhedàparàmar÷anàt sampiõóitapràyàþ pratibhàsante / na ca tadeva sàmànyam / varõàkçtyakùaràkàra÷ånyaü gotvaü hi kathyate / tadeva ca sàsnà÷çïgàdimàtramakhilavyaktàvatyantavilakùaõamapi svalakùaõenaikãkriyamàõaü sàmànyamityucyate tàdç÷asya bàhyasyàpràpterbhràntirevàsau ke÷apratibhàsavat / tasmàd vàsanàva÷àd buddhereva tadàtmanà vivarto 'yamastu / asadeva và tadråpaü khyàtu / vyaktaya eva và svajàtãyabhedatiraskàreõànyathà bhàsantàmanubhavavyavadhànàt smçtipramoùo vàbhidhãyatàm / sarvathà nirviùayaþ khalvayaü sàmànyapratyayaþ / kva sàmànyavàrtà / yat punaþ sàmànyàbhàve sàmànyapratyayasyàkasmikatvamuktaü tadayuktam / yataþ pårvapiõóadar÷anasmaraõasahakàriõàtiricyamànavi÷eùapratyayajanikà sàmagrã nirviùayaü sàmànyavikalpamutpàdayati / tadevaü na ÷àbde pratyaye jàtiþ pratibhàti / nàpi pratyakùe / na cànumànato 'pi siddhiþ / adç÷yatve pratibaddhaliïgàdar÷anàt / nàpondriyavadasyàþ siddhiþ j¤ànakàryataþ kàdàcitkasyaiva nimittàntarasya siddheþ / yadà piõóàntare antaràle và gobuddherabhàvaü dar÷ayet tadà ÷àvaleyàdisakalagopiõóànàmevàbhàvàdabhàvo gobuddherupapadyamànaþ kathamarthàntaramàkùipet / atha gotvàdeva gopiõóaþ / anyathà turago 'pi gopiõóaþ syàt / yadyevaü gopiõóàdeva gotvamanyathà turagatvamapi gotvaü syàt / tasmàt kàraõaparamparàta eva (##) gopiõóo gotvaü tu bhavatu mà và / nanu sàmànyapratyayajananasàmarthyaü yadyekasmàt piõóàdabhinnaü tadà vijàtãyavyàvéttaü piõóàntaramasamartham / atha bhinnam, tadà tadeva sàmànyam, nàmni paraü vivàda iti cet / abhinnaiva sà ÷aktiþ prativastu / yathà tvekaþ ÷aktasvabhàvo bhàvastathànyo 'pi bhavan kãdç÷aü doùamàvahati / yathà bhavatàü jàtirekàpi samànadhvaniprasavahetuþ, anyàpi svaråpeõaiva jàtyantaranirapekùà, tathàsmàkaü vyaktirapi jàtinirapekùà svaråpeõaiva bhinnà hetuþ // yattu trilocanaþ - a÷vatvagotvàdãnàü sàmànyavi÷eùàõàü svà÷raye samavàyaþ sàmànyaü sàmànyamityabhidhànapratyayayornimittamiti / yadyevaü vyaktiùvapyayameva tathàbhidhànapratyayaheturastu, kiü sàmànyasvãkàrapramàdena / na ca samavàyaþ saübhavã / iheti buddheþ samavàyasiddhiriheti dhã÷ca dvayadar÷anena / na ca kvacit tadviùaye tvapekùà svakalpanàmàtramato 'bhyupàyaþ // etena seyaü pratyayànuvçttiranuvçttavastvanuyàyinã kathamatyantabhedinãùu vyaktiùu vyàvçttaviùayapratyayabhàvànupàtinãùu bhavitumarhatãtyåhàpravartanamasya pratyàkhyàtam / jàtiùveva parasparavyàvçttatayà vyaktãyamànàsvanuvçttapratyayena vyabhicàràt / yat punaranena viparyaye bàdhakamuktam, abhidhànapratyayànuvçttiþ kuta÷cinnivçttya kvacideva bhavantã nimittavatã, na cànyannimittamityàdi / tanna samyak / anuvçttamantareõàpyabhidhànapratyayànuvçtteratadråpaparàvçttasvaråpavi÷eùàdava÷yaü svãkàrasya sàdhitatvàt / tasmàt - tulye bhede yayà jàtiþ pratyàsattyà prasarpati / kvacinnànyatra saivàstu ÷abdaj¤ànanibandhanam // yat punaratra nyàyabhåùaõoktaü na hyevaü bhavati, yayà pratyàsattyà daõóasåtràdikaü prasarpati kvacinnànyatra saiva pratyàsattiþ puruùasphañikàdiùu daõóisåtritvàdivyavahàranibandhanamastu, kiü daõóasåtràdineti / tadasaïgatam / daõóasåtrayorhi puruùasphañikapratyàsannayoþ dçùñayo daõóisåtritva pratyayahetutvaü nàpalapyate / sàmànyaü tu svapne 'pi na dçùñam / tad yadãdaü parikalpanãyaü tadà varaü pratyàsattireva sàmànyapratyayahetuþ parikalpyatàm, kiü gurvyà parikalpanayetyabhipràyàparij¤ànàt / (##) athedaü jàtiprasàdhakamanumànamabhidhãyate / yadvi÷iùñaj¤ànaü tadvi÷eùaõagrahaõanàntarãyakam / yathà daõóij¤ànam / vi÷iùñaj¤ànaü cedaü gaurayamityarthataþ kàryahetuþ / vi÷eùaõànubhavakàryaü hi dçùñànte vi÷iùñabuddhiþ siddheti / atrànuyogaþ / vi÷iùñabuddherbhinnavi÷eùaõagrahaõanàntarãyakatvaü và sàdhyaü vi÷eùaõamàtrànubhavanàntarãyakatvaü và / prathamapakùe pakùasya pratyakùabàdhà sàdhanàvadhànamanavakà÷ayati, vastugràhiõaþ pratyakùasyobhayapratibhàsàbhàvàt / vi÷iùñabuddhitvaü ca sàmànyaheturanaikàntikaþ, bhinnavi÷eùaõagrahaõamantareõàpi dar÷anàt / yathà svaråpavàn ghañaþ, gotvaü sàmànyamiti và / dvitãyapakùe tu siddhasàdhanam / svaråpavàn ghaña ityàdivat gotvajàtimàn piõóa iti parikalpitaü bhedamupàdàya vi÷eùaõavi÷eùyabhàvasyeùñatvàdagovyàvçttànubhavabhàvitvàd gaurayamiti vyavahàrasya / tadevaü na sàmànyasiddhiþ / bàdhakaü ca sàmànyaguõakarmàdyupàdhicakrasya kevalavyaktigràhakaü pañupratyakùaü dç÷yànupalambho và prasiddhaþ / tadevaü vidhireva ÷abdàrthaþ / sa ca bàhyo 'rtho buddhyàkàra÷ca vivakùitaþ / tatra na buddhyàkàrasya tattvataþ saüvçtyà và vidhiniùedhau, svasaüvedanapratyakùagamyatvàt / anadhyavasàyàcca / nàpi tattvato bàhyasyàpi vidhiniùedhau, tasya ÷àbde pratyayepratibhàsanàt / ata eva sarvadharmàõàü tattvato 'nabhilàpyatvaü pratibhàsàdhyavasàyàbhàvàt / tasmàd bàhyasyaiva sàüvçtau vidhiniùedhau / anyathà saüvyavahàrahàniprasaïgàt / tadevaü nàkàrasya na bàhyasya tattvato vidhisàdhanam / bahireva hi saüvçtyà saüvçtyàpi tu nàkçteþ // etena yad dharmottaraþ àropitasya bàhyatvasya vidhiniùedhàvityalaukikamanàgamamatàrkikãyaü kathayati, tadapyapahastitam / nanvavyavasàye yadyadhyavaseyaü vastu na sphurati tadà tadadhyavasitamiti ko 'rthaþ / apratibhàse 'pi pravçttiviùayãkçtamiti yo 'rthaþ / apratibhàsàvi÷eùe viùayàntaraparihàreõa kathaü niyataviùayà pravçttiriti cet / ucyate / yadyapi vi÷vamagçhãtaü tathàpi vikalpasya niyatasàmagrãprasåtatvena niyatàkàratayà, niyata÷aktitvàt niyataiva jalàdau pravçttiþ / dhåmasya parokùàgnij¤ànajananavat / (##) niyataviùayà hi bhàvàþ pramàõapariniùñhitasvabhàvà na ÷aktisàükaryaparyanuyogabhàjaþ / tasmàt tadadhyavasàyitva màkàravi÷eùayogàt tatpravçttijanakatvam / na ca sàdç÷yàdàropeõa pravçttiü bråmaþ, yenàkàre bàhyasya bàhye và àkàrasyàropadvàreõa dåùaõàbakà÷aþ / kiü tarhi svavàsanàvipàkava÷àdupajàyamànaiva buddhirapa÷yantyapi bàhyaü bàhye pravçttimàtanotãti viplutaiva / tadevamanyàbhàvavi÷iùño vijàtivyàvçtto 'rtho vidhiþ / sa eva càpoha÷abdavàcyaþ ÷abdànàmarthaþ pravçttinivçttiviùaya÷ceti sthitam / atra prayogaþ / yad vàcakaü tatsarvamadhyavasitàtadråpaparàvçtavastumàtragocaram / yatheha kåpe jalamiti vacanam / vàcakaü cedaü gavàdi÷abdaråpamiti svabhàvahetuþ / nàyamasiddhaþ / pårvoktena nyàyena pàramàrthikavàcyavàcakabhàvasyàbhàve 'pyadhyavasàyakçtasyaiva sarvavyavahàribhirava÷yaü svãkarttavyatvàt / anyathà sarvavyavahàrocchedaprasaïgàt / nàpi viruddhaþ / sapakùe bhàvàt / na cànaikàntikaþ / tathà hi ÷abdànàmadhyavasitavijàtivyàvçttavastumàtraviùayatvamanicchadbhiþ paraiþ paramàrthato vàcyaü svalakùaõamupàdhirupàdhiyogaþ sopàdhirastu yadi và kçtirastu buddhaþ / gatyantaràbhàvàt / aviùayatve ca vàcakatvàyogàt / tatra àdyantayorna samayaþ phala÷aktihànermadhye 'pyupàdhivirahàt tritayena yuktaþ // tadevaü vàcyàntarasyàbhàvàt viùayavattvalakùaõasya vyàpakasya nivçttau vipakùato nivarttamànaü vàcakatvamadhyavasitabàhyaviùayatvena vyàpyata iti vyàptisiddhiþ / mahàpaõóitaratnakãrtipàdavira(ci) tamapohaprakaraõaü samàptam // (##) // 4 // // kùaõabhaïgasiddhiþ // / anvayàtmikà // üamastàràyai // àkùiptavyatirekà yà vyàptiranvayaråpiõã / sàdharmyavati dçùñànte sattvahetorihocyate // yat sat tat kùaõikam / yathà ghañaþ / santa÷vàmã vivàdàspadãbhåtà padarthà iti / hetoþ parokùàrthapratipàdakatvaü hetvàbhàsatva÷aïkàniràkaraõamantareõa na ÷akyate pratipàdayitum / hetvàbhàsà÷ca a÷iddhaviruddhànaikàntikaprabhedena trividhàþ / tatra na tàvadayamasiddho hetuþ / yadi nàma dar÷ane dar÷ane nànàprakàraü sattvalakùaõamuktamàste, arthakriyàkàrittvaü, sattàsamavàyaþ, svaråpasattvam, utpàdavyayadhrauvyayogitvaü, pramàõaviùayattvaü tadupalambhakapramàõagocaratvaü, vyapade÷aviùayatvamityàdi, tathàpi kimanenàprastutenedànãmeva niùñaïkitena / yadeva hi pramàõato niråpyamàõaü kadàrthànàü sattvamupapannaü bhaviùyati tadeva vayamapi svãkariùyàmaþ / kevalaü tadetadarthakriyàkàritvaü sarvajanaprasiddhamàste tat khalvatra sattva÷abdenàbhisandhàya sàdhanatvenopàttam / tacca yathàyogaü pratyakùànumànapramàõaprasiddhasadbhàveùu bhàveùu pakùikçteùu pratyakùàdinà pramàõena pratãtamiti na svaråpeõà÷rayadvàreõa bàsiddhisaübhàvanàpi // nàpi viruddhatà,sapakùãkçte ghañe sadbhàvàt / nanu kathamasya sapakùatvam, pakùavadatràpi kùaõabhaïgàsiddheþ / na hyasya pratyakùataþ kùaõabhaïgasiddhiþ, tathàtvenàni÷cayàt / nàpi sattvànumànataþ,punarnidar÷anàntaràpekùàyàmanavasthànaprasaïgàt / na cànyadanumànamasti / saübhave và tenaiva pakùe 'pi kùaõabhaïgasiddheralaü sattvànumàneneti cet / ucyate / anumànàntarameva prasaïgaprasaïgaviparyayàtmakaü ghañasya kùaõabhaïgaprasàdhakaü pramàõàntaramasti / tathà hi ghaño vartamànakùaõe tàvadekàmarthakriyàü (##) karoti / atãtànàgatakùaõayorapi ki tàmevàrthakriyàü kuryàt, anyàü và, na và kàmapi kriyàmiti trayaþ pakùàþ // nàtra prathamaþ pakùo yuktaþ, kçtasya karaõàyogàt / atha dvitãyo 'bhyupagamyate, tadidamatra vicàryatàm / yadà ghaño vartamànakùaõabhàvi kàryaü karoti tadà kimatãtànàgatakùaõabhàvinyapi kàrye ÷akto '÷akto và / yadi ÷aktastadà vartamànakùaõabhàvikàryavadatãtànàgatakùaõabhàvyapi kàryaü tadaiva kuryàt / tatràpi ÷aktatvàt / ÷aktasya ca kùepàyogàt / anyathà varttamànakùaõabhàvino 'pi kàryasyàkaraõaprasaïgàt / pårvàparakàlayorapi ÷aktatvenàvi÷eùàt / samarthasya ca sahakàryapekùàyà ayogàt / athà÷aktaþ, tadaikatra kàrye ÷aktà÷aktatvaviruddhadharmàdhyàsàt kùaõavidhvaüso ghañasya durvàraprasaraþ syàt / nàpi tçtãyaþ pakùaþ saïgacchate, ÷aktasvabhàvànuvçttereva / yadà hi ÷aktasya padàrthasya vilambo 'pyasahyastadà dårotsàritamakaraõam / anyathà vàrtamànikasyàpi kàryasyàkaraõaü syàdityuktam / tasmàd yad yadà yajjananavyavahàrapàtraü tattadà tat kuryàt / akurvacca na jananavyavahàrabhàjanam / tadevamekatra kàrye samarthetarasvabhàvatayà pratikùaõaü bhedàd ghañasya sapakùatvamakùatam // atra prayogaþ / yad yadà yajjananavyavahàrayogyaü tat tadà tajjanayatyeva / yathà antyà kàraõasàmagrã svakàryam / atãtànàgatakùaõabhàvikàryajananavyavahàrayogya÷càyaü ghaño vartamànakùaõabhàvikàryakaraõakàle sakalakriyàtikramakàle 'pãti svabhàvahetuprasaïgaþ / asya ca dvitãyàdikùaõabhàvikàryakaraõavyavahàragocaratvasya prasaïgasàdhanasya vàrtamànikakàryakaraõakàle sakalakriyàtikramakàle ca ghañe dharmiõi paràbhyupagamamàtrataþ siddhatvàdasiddhistàvadasaübhavinã / nàpi viruddhatà, sapakùe 'ntyakàraõasàmagryàü sadbhàvasaübhavàt / nanvayaü sàdhàraõànaikàntiko hetuþ / sàkùàdajanake 'pi ku÷ålàdyavasthitavãjàdau vipakùe samarthavyavahàragocaratvasya sàdhanasya dar÷anàditi cet / na / dvividho hi samarthavyavahàraþ - pàramàrthika aupacàrika÷ca / tatra yatpàramàrthikaü jananaprayuktaü jananavyavahàragocaratvaü tadiha sàdhanatvenopàttam / tasya ca ku÷ålàdyavasthitabãjàdau kàraõakàraõatvàdaupacàrikajananavyavahàraviùayabhåte saübhavàbhàvàt kutaþ sàdhàraõànaikàntikatà / (##) na càsya sandigdhavyatirekità, viparyaye bàdhakapramàõasadbhàvàt / tathà hãdaü jananavyavahàragocaratvaü niyataviùayatvena vyàptamiti sarvajanànubhavaprasiddham / na cedaü nirnimittam, de÷akàlasvabhàvaniyamàbhàvaprasaïgàt / na ca jananàdanyannimittamupalabhyate, tadanvayavyatirekànuvidhànadar÷anàt / yadi ca jananamantareõàpi jananavyavahàragocaratvaü syàt tadà sarvasya sarvatra jananavyavahàra ityaniyamaþ syàt / niyata÷càyaü pratãtaþ / tato jananàbhàve vipakùe niyataviùayatvasya vyàpakasya nivçttau nivartamànaü jananavyavahàragocaratvaü janana eva vi÷ràmyatãti vyàptisiddheranavadyo hetuþ / na caiùa ghaño varttamànakàryakaraõakùaõe sakalakriyàtikramaõe càtãtànàgatakùaõabhàvi kàrya janayati / tato na jananavyavahàrayogyaþ, sarvaþ prasaïgaþ prasaïgaviparyayaniùñha iti nyàyàt // atràpi prayogaþ / yad yadà yanna karoti na tattadà tatra samarthavyavahàrayogyam / yathà ÷àlyaïkuramakurvan kodravaþ ÷àlyaïkure / na karoti caiùà ghaño vartamànakùaõabhàvikàryakaraõakàle sakalakriyàtikramakàle càtãtànàgatakùaõabhàvi kàryamitivyàpakànupalabdhirbhinatti samarthakùaõàdasamarthakùaõam // atràpyasiddhirnàsti, vartamànakùaõabhàvikàryakaraõakàle sakalakriyàtikramakàle càtãtànàgatakùaõabhàvikàryakaraõasyàyogàt / nàpi virodhaþ, sapakùe bhàvàt / na cànaikàntikatà, pårvoktena nyàyena samarthavyavahàragocaratvajanakatvayorvidhibhåtayoþ sarvopasaühàravatyà vyàpteþ prasàdhanàt // yat punaratroktam, yad yadà yanna karoti na tattadà tatra samarthamityatra kaþ karotyarthaþ / kiü kàraõatvam / uta kàryotpàdànuguõasahakàrisàkalyam / ahosvit kàryàvyabhicàraþ / kàryasaübandho veti / tatra kàraõatvameva karotyarthaþ / tataþ pakùàntarabhàvino doùà anabhyupagamapratihatàþ / na càtra pakùe kàraõatvasàmarthyayoþ paryàyatvena vyàpakànupalambhasya sàdhyàvi÷iùñatvamabhidhàtumucitam, samarthavyavahàragocaratvàbhàvasya sàdhyatvàt / kàraõatvasamarthavyavahàragocaratvayo÷ca vçkùa÷iü÷apayoriva vyàvçttibhedo 'stãtyanavasara evaivaüvidhasya kùudrapralàpasya / tadevaü prasaïgaprasaïgaviparyayahetudvayabalato ghañe dçùñànte kùaõabhaïgaþ siddhaþ / tat kathaü sattvàdanyadanumànaü dçùñànte kùaõabhaïgasàdhakaü nàstãtyucyate / na caivaü sattvahetorvaiyarthyam, dçùñàntamàtra eva prasaïgaprasaïgaviparyayàbhyàü kùaõabhaïgaprasàdhanàt // (##) nanvàbhyàmeva pakùe 'pi kùaõabhaïgasiddhirastviti cet / astu, ko doùaþ / yo hi pratipattà prativastu yad yadà yajjananavyavahàrayogyaü tattadà tajjanayati ityàdikamupanyasitumanalasastasya tata eva kùaõabhaïgasiddhiþ / yastu prativastu tannyàyopanyàsaprayàsabhãruþ sa khalvekatra dharmiõi yad yadà yajjananavyavahàrayogyaü tattadà tajjanayati ityàdinyàyena sattvamàtramasthairyavyàptamavadhàrya sattvàdevànyatra kùaõikatvamavagacchatãti, kathamapramato vaiyarthyamasyàcakùãta / tadevamekakàryakàriõo ghañasya dvitãyàdikùaõa bhàvikàryàpekùayà samarthetarasvabhàvaviruddhadharmàdhyàsàd bheda eveti kùaõabhaïgitayà sapakùatàmàvahati ghañe sattvaheturupalabhyamàno na viruddhaþ / na càyamanaikàntikaþ, atraiva sàdharmyavati dçùñànte sarvopasaühàravatyà vyàpteþ prasàdhanàt / nanu viparyayabàdhakapramàõabalàd vyàptisiddhiþ / tasya copanyàsavàrtàpi nàsti / tatkathaü vyàptiþ prasàdhiteti cet / tadetat taralabuddhivilasitam / tathà hi uktametad vartamànakùaõabhàvikàryakaraõakàle 'tãtànàgatakùaõabhàvikàrye 'pi ghañasya ÷aktisaübhave tadànãmeva tatkaraõam / akaraõe ca ÷aktà÷aktasvabhàvatayà pratikùaõaü bheda iti kùaõikatvena vyàptaiva sà arthakriyà÷aktiþ // nanvevamanvayamàtramastu / vipakùàt punarekàntena vyàvçttiriti kuto labhyata iti cet / vyàptisiddhereva / vyatirekasandehe vyàptisiddhireva kathamiti cet / na / dvividhà hi vyàptisiddhiþ / anvayaråpà ca kartçdharmaþ sàdhanadharmavati dharmiõi sàdhyadharmasyàva÷yambhàvo yaþ, vyatirekaråpà ca karmadharmaþ sàdhyàbhàve sàdhanasyàva÷yambhàvoyaþ / enayo÷caikatarapratãtirniyamena dvitãyapratãtimàkùipati / anyathaikasyà evàsiddheþ / tasmàd yathà viparyaye bàdhakapramàõabalàt niyamavati vyatireke siddhe 'nvayaviùayaþ saü÷ayaþ pårvaü sthito 'pi pa÷càt parigalati tato 'nvayaprasàdhanàrthaü na pçthak sàdhanamucyate tathà prasaïgatadviparyayahetudvayabalato niyamavatyanvaye siddhe vyatirekaviùaye pårvaü sthito 'pi sandehaþ pa÷càt parigalatyeva / na ca vyatirekaprasàdhakamanyat pramàõaü vaktavyam / tata÷ca sàdhyàbhàve sàdhanasyaikàntiko vyatirekaþ / sàdhane sati sàdhyasyàva÷yamanvayo veti na ka÷cidarthabhedaþ / tadevaü viparyayabàdhakapramàõamantareõàpi prasaïgaprasaïgaviparyayahetudvayabalàdanvayaråpavyàptisiddho sattvahetoranaikàntikatvasyàbhàvàdataþ sàdhanàt kùaõabhaïgasiddhiranavadyeti // (##) nanu ca sàdhanamidamasiddham / na hi kàraõabuddhyà kàrya gçhyate, tasya bhàvitvàt / na ca kàryabuddhyàkàraõam, tasyàtãtatvàt / na ca vartamànagràhiõà j¤ànenàtãtànàgatayorgrahaõam, atiprasaïgàt / na ca pårvàparayoþ kàlayorekaþ pratisandhàtà asti, kùaõabhaïgabhaïgaprasaïgàt / kàraõàbhàve tu kàryàbhàvapratãtiþ svasaüvedanavàdino manorathasyàpyaviùayaþ / nanu ca pårvottarakàlayoþ saüvitto, tàbhyàü vàsanà, tayà ca hetåphalàvasàyo vikalpa iti cet tadayuktam / sa hi vikalpo gçhãtànusandhàyako 'tadråpasamàropako và / na prathamaþ pakùaþ / ekasya pratisandhàturabhàve pårvàparagrahaõayorayogàt /vikalpavàsanàyà evàbhàvàt / nàpi dvitãyaþ / marãcikàyàmapi jalavij¤ànasya pràmàõyaprasaïgàt / tadevamanvayavyatirekayorapratipatterarthakriyàlakùaõaü sattvamasiddhamiti // kiü ca prakàràntaràdapãdaü sàdhanamasiddham / tathà hi bãjàdãnàü sàmarthyaü bãjàdij¤ànàt tatkàryàdaïkuràdervà ni÷cetavyam / kàryatvaü ca vastutvasiddhau sidhyati / vastutvaü ca kàryàntaràt / kàryàntarasyàpi kàryatvaü vastutvasiddhau / tadvastutvaü ca tadaparakàryàntaràdityanavasthà / athànavasthàbhayàt paryante kàryàntaraü nàpekùate, tadà tenaiva pårveùàmasattvaprasaïgànnaikasyàpyarthasàmarthya sidhyati / nanu kàryatvasattvayorbhinnavyàvçttikatvàt sattàsiddhàvapi kàryatvasiddhau kà kùatiriti cet / tadasaïgatam / satyapi kàryatvasattvayorvyàvçttibhede sattàsiddho kutaþ kàryatvasiddhiþ / kàryatvaü hyabhåtvàbhàvitvam / bhavanaü ca sattà / sattà ca saugatànàü sàmarthyameva / tata÷ca sàmarthyasandehe bhavatãtyeva vaktuma÷akyam / kathamabhåtvàbhàvitvaü kàryatvaü setsyati / apekùitaparavyàpàratvaü kàryatvamityapi nàsato dharmaþ / sattvaü ca sàmarthyam / tacca sandigdhamiti kutaþ kàryatvasiddhiþ / tadasiddhau pårvasya sàmarthyaü na sidhyatãti sandigdhàsiddho hetuþ // tathà viruddho 'pyayam / tathà hi kùaõikatve sati na tàvadajàtasyànanvayaniruddhasya và kàryàrambhakatvaü saübhavati / na ca niùpannasya tàvàn kùaõo 'sti yamupàdàya kasmaicit kàryàya vyàpàryeti / ataþ kùaõikapakùa evàrthakriyànupapatterviruddhatà / atha và vikalpena yadupanãyate tat sarvamavastu / tata÷ca yastvàtmake kùaõikatve sàdhye 'vaståpasthàpayannanumànavikalpo viruddhaþ / yadvà sarvasyaiva hetoþ kùaõikatve sàdhye viruddhatvaü de÷akàlàntarànanugame sàdhyasàdhanabhàvàbhàvàt / anugame ca nànàkàlamekamakùaõikaü kùaõikatvena virudhyata iti // (##) anaikàntiko 'pyayam, sattvasthairyayorvirodhàbhàvàditi / atrocyate / yattàvaduktaü sàmarthyaü na pratãyata iti, tat kiü sarvathaiva na pratãyate, kùaõabhaïgapakùe và / prathamapakùe sakalakàrakaj¤àpakahetucakrocchedànmukhaspandanamàtrasyàpyakaraõaprasaïgaþ / anyathà yenaiva vacanena sàmarthyaü nàstãti pratipàdyate tasyaiva tatpratipàdanasàmarthyamavyàhatamàyàtam / tasmàt paramapuruùàrthasamãhayà vastutattvaniråpaõapravçttasya ÷aktisvãkàrapårvikaiva pravçttiþ / tadasvãkàre tu na ka÷cit kvacit pravarteteti nirãhaü jagajjàyeta / atha dvitãyaþ pakùaþ / tadàsti tàvat sàmarthyapratãtiþ / sà ca kùaõikatve yadi nopapadyate tadà viruddhaü vaktumucitam / asiddhamiti tu nyàyabhåùaõãyaþ pàpo vilàpaþ / na ca satyapi kùaõikatve sàmarthyapratãtivyàghàtaþ / tathà hi kàraõagràhij¤ànopàdeyabhåtena kàryagràhiõà j¤ànena tadarpitasaüskàragarbheõa asya bhàve asya bhàva ityanvayani÷cayo janyate / tathà kàraõàpekùayà bhåtalakaivalyagràhij¤ànopàdeyabhåtena kàryàpekùayà bhåtalakaivalyagràhiõà j¤ànena tadarpitasaüskàragarbheõa asyàbhàve asyàbhàva iti vyatirekani÷cayo janyate / yadàhurguravaþ - ekàvasàyasamanantarajàtamanyavij¤ànamanvayavimar÷amupàdadhàti / evaü tadekavirahànubhavodbhavànyavyàvçttidhãþ prathayati vyatirekabuddhim // evaü sati gçhãtànusandhàyaka evàyaü vikalpaþ, upàdànopàdeyabhåtakramipratyakùadvayagçhãtànusandhànàt / yadàhàlaïkàraþ- yadi nàmaikamadhyakùaü na pårvàparavittimat / adhyakùadvayasadbhàve pràkparàvedanaü katham // iti // nàpi dvitãyo 'siddhaprabhedaþ / sàmarthyaü hi sattvamiti saugatànàü sthitireùà / na caitatprasàdhanàrthamasmàkamidànãmeva pràrambhaþ / kiü tu yatra pramàõapratãtebãjàdau vastubhåte dharmiõi pramàõapratãtaü sàmarthyaü tatra kùaõabhaïgaprasàdhanàya / tata÷càïkuràdãnàü kàryàdar÷anàdàhatya sàmarthyasandehe 'pi pañupratyakùaprasiddhamasatparàvçttaü sanmàtratvamavàryameva / anyathàïkuràdau sattàmàtrànabhyupagame pratidar÷anaü lakùaõabhedapraõayanàyogàt / sarvatra sadvyavahàràbhàvaprasaïgàcca / tasmàcchàstrãyasattvalakùaõasandehe (##) 'pi pañupratyakùabalàvalambitavastubhàve 'ïkuràdau kàryatvamupalabhyamànaü bãjàdeþ sàmarthyamupasthàpayatãti nàsiddhidoùàvakà÷aþ // nàpi kùaõikatve sàmarthyakùatiþ, yato viruddhatà syàt / kùaõikatvaniyatapràgbhàvitvalakùaõakàraõatvayorvirodhàbhàvàt kùaõamàtrasthàyino 'pi sàmarthyasaübhavàditi nàdimo virodhaþ / nàpi dvitãyo virodhaprabhedaþ / avastuno vastuno và svàkàrasya gràhyatvepi adhyavaseyavastvapekùayaiva sarvatra pràmàõyapratipàdanàd vastusvabhàvasyaiva kùaõikatvasya siddhiriti kva virodhaþ / yacca gçhyate yaccàdhyavasãyate te dve apyanyanivçttã na vastunã, svalakùaõàvagàhitve 'bhilàpasaüsargànupapatteriti cet / na / adhyavasàyasvaråpàparij¤ànàt / agçhãte 'pi vastuni mànasyàdipravçttikàrakatvaü vikalpasyàdhyavasàyitvam / apratibhàse 'pi pravçttiviùayãkçtatvamadhyavaseyatvam / etaccàdhyavaseyatvaü svalakùaõasyaiva yujyate, nànyasya / arthakriyàrthitvàdarthipravçtteþ / evaü càdhyavasàye svalakùaõasyàsphuraõameva / na ca tasyàsphuraõai 'pi sarvatràvi÷eùeõa pravçttyàkùepaprasaïgaþ, pratiniyatasàmagrãprasåtàt, pratiniyatasvàkàràt, pratiniyata÷aktiyogàt, pratiniyataevàtadråpaparàvçtte 'pratãte 'pi pravçttisàmarthyadar÷anàt, yathà sarvasyàsattve 'pi bãjàdaïkurasyaivotpattiþ, dçùñasya niyatahetuphalabhàvasya pratikùeptuma÷akyatvàt / paraü bàhyenàrthena sati pratibandhe pràmàõyam / anyathà tvapràmàõyamiti vi÷eùaþ // tathà tçtãyo 'pi pakùaþ prayàsaphalaþ / nànàkàlasyaikasya vastuno vastuto 'saübhave 'pi sarvade÷akàlavartinoratadråpaparàvçttayoreva sàdhyasàdhanayoþ pratyakùeõa vyàptigrahaõàt / dvividho hi pratyakùasya viùayaþ gràhyo 'dhyavaseya÷ca / sakalàtadråpaparàvçttaü vastumàtraü sàkùàdasphuraõàt pratyakùasya gràhyo viùayo mà bhåt, tadekade÷agrahaõe tu tanmàtrayorvyàptini÷càyakavikalpajananàdadhyavaseyo viùayo bhavatyeva / kùaõagrahaõe santànani÷cayavat / råpamàtragrahaõe råparasagandhaspar÷àtmakaghañani÷cayavacca / anyathà sarvànumànocchedaprasaïgàt // tathà hi vyàptigrahaþ sàmànyayoþ, vi÷eùayoþ, sàmànyavi÷iùñasvalakùaõayoþ svalakùaõa vi÷iùñasàmànyayorveti vikalpàþ / nàdyo vikalpaþ, sàmànyasya bàdhyatvàt / abàdhyatve 'pyadç÷yatvàt / dç÷yatve 'pi puruùàrthànupayogitayà tasyànumeyatvàyogàt / nàpyanumitàt sàmànyàd vi÷eùànumànam / sàmànyasarvasvalakùaõayorvakùyamàõanyàyena pratibandhapratipatterayogàt / (##) nàpi dvitãyaþ, vi÷eùasyànanugàmitvàt / antime tu vikalpadvaye sàmànyàdhàratayà dçùña eva vi÷eùaþ sàmànyasya vi÷eùyo vi÷eùaõaü và karttavyaþ / adçùña eva và de÷akàlàntaravartã / yadvà dçùñàdçùñàtmako de÷akàlàntarvarttyatadråpaparàvçttaþ sarvo vi÷eùaþ / na prathamaþ pakùo 'nanugàmitvàt / nàpi dvitãyaþ, adçùñatvàt / na ca tçtãyaþ, prastutaikavi÷eùadar÷ane 'pi de÷akàlàntaravartinàü vi÷eùàõàmadar÷anàt / atha teùàü sarveùàmeva vi÷eùàõàü sadç÷atvàt, sadç÷asàmagrãprasåtatvàt, sadç÷akàryakàritvàditi pratyàsattyà ekavi÷eùagràhakaü pratyakùamatadråpaparàvçttamàtre ni÷cayaü janayadatadråpaparàvçttavi÷eùamàtrasya vyavasthàpakam / yathaikasàmagrãpratibaddharåpamàtragràhakaü pratyakùaüü ghañe ni÷cayaü janayad ghañagràhakaü vyavasthàpyate / anyathà ghaño 'pi ghañasantàno 'pi pratyakùato na sidhyate, sarvàtmanà grahaõàbhàvàt / tadekade÷agrahaõaü tvatadråpaparàvçtte 'pyavi÷iùñam / yadyevamanenaiva krameõa sarvasya vi÷eùasya vi÷eùaõavi÷eùyabhàvavat vyàptipratipattirapyastu / tat kimarthaü nànàkàlamekamakùaõikamabhyupagantavyaü yena kùaõikatva sàdhanasya viruddhatvaü syàditi na ka÷cidvirodha prabhedaprasaïgaþ // na càyamanaikàntiko 'pi hetuþ, pårvoktakrameõa sàdharmyadçùñànte prasaïgaviparyayahetubhyàmanvayaråpavyàpteþ prasàdhanàt / nanu yadi prasaïgaviparyayahetudvayabalato ghañedçùñànte kùaõabhaïgaþ sidhyet tadà sattvasya niyamena kùaõikatvena vyàptisiddheranaikàntikatvaü nasyàditi yuktam / kevalamidamevàsambhavi / tathà hi ÷akto 'pi ghañaþ kramikasahakàryapekùayà kramikàryaü kariùyati / na caitad vaktavyam / samartho 'rthaþ svaråpeõa karoti / svaråpaü ca sarvadàstãtyanupakàriõã sahakàriõyapekùà na yujyata iti / satyapi svaråpeõa kàrakatve sàmarthyàbhàvàt kathaü karotu / sahakàrisàkalyaü hi sàmarthyam / tadvaikalyaü càsàmarthyam / na ca tayoràvirbhàvatirobhàvàbhyàü tadvataþ kàcit kùatiþ, tasya tàbhyàmanyatvàt / tasmàdarthaþ samartho 'pi syàt, na ca karotãti sandigdhavyatirekaþ prasaïgahetuþ // atrocyate / bhavatu tàvat sahakàrisàkalyameva sàmarthyam / tathàpi so 'pi tàvad bhàvaþ svaråpeõa kàrakaþ / tasya ca yàdç÷a÷caramakùaõe 'kùepakriyàdharmà svabhàvastàdç÷a eva cet prathamakùaõe tadà tadàpi prasahya kurvàõo brahmaõàpyanivàryaþ / na ca so 'pyakùepakriyàdharmà svabhàvaþ sàkalye sati jàto bhàvàd bhinna evàbhidhàtuü (##) ÷akyaþ, bhàvasyàkartçtvaprasaïgàt / evaü yàvad dharmàntaraparikalpastàvattàvadudàsãno bhàvaþ / tasmàd yadråpamàdàya svaråpeõàpi janayatãtyucyate tasya pràgapi bhàve kathamajaniþ kadàcit / akùepakriyàpratyanãkasvabhàvasya và pràcyasya pa÷càdanuvçttau kathaü kadàcidapi kàryasaübhavaþ // nanu yadi sa evaikaþ kartà syàd yuktametat / kiü tu sàmagrã janikà / tataþ sahakàryantaravirahavelàyàü balãyaso 'pi na kàryaprasava iti kimatra viruddham / na hi bhàvaþ svaråpeõa karotãti svaråpeõaiva karoti, sahakàrisahitàdeva tataþ kàryotpattidar÷anàt / tasmàd vyàptivat kàryakàraõabhàvo 'pyekatrànyayogavyavacchedenànyatràyogavyacchedenàvaboddhavyaþ, tathaiva laukikaparãkùakàõàü saüpratipatteriti // atrocyate / yadà militàþ santaþ kàryaü kurvate tadaikàrthakaraõalakùaõaü sahakàritvameùàmastu, ko niùeddhà / militaireva tu tat kàryaü karttavyamiti kuto labhyate / pårvàparayoarekasvabhàvatvàd bhàvasya sarvadà jananàjananayoranyataraniyamaprasaïgasya durvàratvàt / tasmàt sàmagrã janikà, naikaü janakamiti sthiravàdinàü manorathasyàpyaviùayaþ / dç÷yate tàvadidamiti cet / dç÷yatàm / kiü tu pårvasthitàdeva sàmagrãmadhyapraviùñàd bhàvàt kàryotpattiranyasmàdeva và vi÷iùñàd bhàvàdutpannàditi vivàdapadam / tatra pràgapi saübhave sarvadaiva kàryotpattirna và kadàcidapãti virodhamasamàdhàya cakùuùã nimãlya tata eva kàryotpattidar÷anàditi sàdhyànuvàdamàtrapravçttaþ kçpàmarhatãti / na ca pratyabhij¤àdibalàdekatvasiddhiþ / tat pauruùasya lånapunarjàtake÷anakhàdàvapyupalambhato nirdalanàt / lakùaõabhedasya ca dar÷ayituma÷akyatvàt / sthirasiddhadåùaõe càsmàbhiþ prapa¤cato nirastatvàt / tasmàt sàkùàt kàryakàraõabhàvàpekùayobhayatràpyanyayogavyavacchedaþ / vyàptau tu sàkùàt paramparayà kàraõamàtràpekùayà kàraõe vyàpake 'yogavyavacchedaþ / kàrye vyàpye 'nyayogavyavacchedaþ / tathà tadatatsvabhàve vyàpake 'yogavyavacchedaþ / tatsvabhàve ca vyàpye 'nyayogavyavacchedaþ / vikalpàråóharåpàpekùayà vyàptau dvividhamavadhàraõam / nanu yadi pårvàparakàlayorekasvabhàvo bhàvaþ sarvadà janakatvenàjanakatvena và vyàpta upalabdhaþ syàt, tadàyaü prasaïgaþ saügacchate / na ca kùaõabhaïgavàdinà pårvàparakàlayorekaþ (##) ka÷cidupalabdha iti cet / tadetadatigràmyam / tathà hi pårvàparakàlayorekasvabhàvatve satãtyasyàyamarthaþ / parakàlabhàvã janako yaþ svabhàvo bhàvasya sa eva yadi pårvakàlabhàvã, pårvakàlabhàvã và yo 'janakaþ svabhàvaþ sa eva yadi parakàlabhàvã tadopalabdhameva jananamajananaü và syàt / tathà ca sati siddhayoreva svabhàvayorekatvàrope siddhameva jananamajananaü vàsajyata iti / nanu kàryameva sahakàriõamamekùate, na tu kàryotpattihetuþ / yasmàd dvividhaü sàmarthyaü nijamàgantukaü na sahakàryantaram, tato 'kùaõikasyàpi kramavat sahakàrinànàtvàdapi kramavat kàryanànàtvopapattera÷akyaü bhàvànàü pratikùaõamanyànyatvamupapàdayitumiti cet / ucyate / bhavatu tàvannijàgantukabhedena dvividhaü sàmarthyam / tathàpi yat pràtisvikaü vastusvalakùaõamarthakriyàdharmakamava÷ya mabhyupagantavyam, tat kiü pràgapi pa÷càdeva veti vikalpya yaddåùaõamudãritaü tatra kimuktamaneneti na pratãmaþ / yattu kàryeõaiva sahakàriõo 'pekùyanta ityupaskçtaü tadapi nirupayogam / yadi hi kàryameva svajanmani svatantraü syàd yuktametat / kevalamevaü sati sahakàrisàkalyasàmarthyakalpanamaphalam / svatantràdeva hi kàryaü kàdàcitkaü bhaviùyati / tathà ca sati santo hetavaþ sarvathàsamarthàþ / asadetat kàryaü svatantramiti vi÷uddhà buddhiþ / atha kàryasyaivàyamaparàdho yadidaü samarthe kàraõe satyapi kadàcinnopapadyata iti cet / na tattarhi tatkàryaü svàtantryàt / yadbhàùyam sarvàvasthàsamàne 'pi kàraõe yadyakàryatà / svatantraü kàryamevaü syànna tatkàryaü tathà sati // atha na tadbhàve bhavatãti tatkàryamucyate / kiütu tadabhàve na bhavatyeveti, vyatirekapràdhànyàditi cet / na / yadi hi svayaü bhavan bhàvayedeva hetuþ svakàryam, tadà tadabhàvaprayukto 'syàbhàva iti pratãtiþ syàt / no ced yathà kàraõe satyapi kàrya svàtantryànna bhavati, tathà tadabhàve 'pi svàtantryàdeva na bhåtamiti ÷aïkà kena nivàryeta / yad bhàùyam tadbhàve 'pi na bhàva÷cedabhàve 'bhàvità kutaþ / tadabhàvaprayukto 'sya so 'bhàva iti tat kutaþ / tasmàd yathaiva tadabhàve niyamena na bhavati tathaiva tadbhàve niyamena bhavedeva / abhavacca na tatkàraõatàmàtmanaþ kùamate / (##) yaccoktaü prathamakàryotpàdanakàle hi uttarakàryotpàdanasvabhàvaþ, ataþ prathamakàla evà÷eùàõi kàryàõi kuryàditi / tadidaü màtà me bandhyetyàdivat svavacanavirodhàdayuktam / yo hi uttarakàryajananasvabhàvaþ sa kathamàdau kàryaü kuryàt / na tarhi tatkàryakaraõasvabhàvaþ / na hi nãlotpàdanasvabhàvaþ pãtàdikamapi karotãti / atrocyate / sthirasvabhàvatve hi bhàvasyottarakàlamevedaü kàryaü na pårvakàlamiti kuta etat / tadabhàvàcca kàraõamapyutarakàryakaraõasvabhàvamityapi kutaþ / kiü kurmaþ / uttarakàlameva tasya janmeti cet / astu sthiratve tadanupapadyamànamasthiratàmàdi÷atu / sthiratve 'pyeùa eva svabhàvastasya yaduttarakùaõa eva karotãti cet / hatedànãü pramàõapratyà÷à / dhåmàdatràgnirityatràpi svabhàva evàsya yadidànãmatra niragnirapi dhåma iti vaktuü ÷akyatvàt / tasmàt pramàõaprasiddhe svabhàvàlambanam / na tu svabhàvàvalambanena pramàõavyàlopaþ / tasmàd yadi kàraõasyottarakàryakàrakatvamabhyupagamya kàryasya prathamakùaõabhàvitvamàsajyate, syàt svavacanavirodhaþ / yadà tu kàraõasya sthiratve kàryasyottarakàlatvamevàsaïgatamataþ kàraõasyàpyuttarakàryajanakatvaü vastuto 'sambhavi tadà prasaïgasàdhanamidam / jananavyavahàragocaratvaü hi jananena vyàptamiti prasàdhitam / uttarakàryajananavyavahàragocaratvaü ca tvadabhyupagamàt prathamakàryakaraõakàla eva ghañe dharmiõi siddham / atastanmàtrànubandhina uttaràbhimatasta karyasya prathame kùaõe 'saübhavà deva prasaïgaþ kriyate / na hi nãlakàrake 'pi pãtakàrakatvàrope pãtasaübhavaprasaïgaþ svavacanavirodho nàma / tadevaü ÷aktaþ sahakàryanapekùitatvàd jananena vyàptaþ / ajanarya÷ca ÷aktà÷aktatvaviruddhadharmàdhyàsàd bhinna eva // nanu bhavatu prasaïgaviparyayabalàdekakàryaü prati ÷aktà÷aktatvalakùaõaviruddhadharmàdhyàsaþ / tathàpi na tato bhedaþ sidhyati / tathà hi bãjamaïkuràdikaükurvad yadi yenaiva svabhàvenàïkuràdikaü karoti tenaiva kùityàdikaü tadà kùityàdãnàmapyaïkurasvàbhàvyàpattiþ / nànàsvabhàvatvena tu kàrakatve svabhàvànàmanyonyàbhàvàvyabhicàritvàdekatra bhàvàbhavau parasparaviruddhau syàtàmityekamapi bãjaü bhidyeta / evaü pradãpo 'pi tailakùayavarttidàhàdikam / tathà pårvaråpamapyuttararåparasagandhàdikamanaikaiþ svabhàvaiþ parikalitaü karoti / teùàü ca svabhàvànàmanyo 'nyàbhàvàvyabhicàràdviruddhànàü yoge pradãpàdikaü bhidyeta / na ca bhidyate / (##) tanna viruddhadharmàdhyàso bhedakaþ / tathà bãjasyàïkuraü prati kàrakatvaü gardabhàdikaü pratyakàrakatvamiti kàrakatvàkàrakatve api viruddho dharmau / na ca tadyoge 'pi bãjabhedaþ / tadevamekatra bãje pradãpe råpe ca vipakùe paridç÷yamànaþ ÷aktà÷aktatvàdirviruddhadharmàdhyàso na ghañàderbhedaka iti / atra bråmaþ / bhavatu tàvad bãjàdãnàmanekakàryakàritvàddharmabhåtànekasvabhàvabhedaþ, tathàpi kaþ prastàvo viruddhadharmàdhyàsasya / svabhàvànàü hyanyonyàbhàvàvyabhicàre bhedaþ pràptàvasaro na virodhaþ / virodhastu yadvidhàne yanniùedho yanniùedhe ca yadvidhànaü tayorekatra dharmiõi parasparaparihàrasthitatayà syàt / tadatraikaþ svabhàvaþ svàbhàvena viruddho yukto bhàvàbhàvavat / na tu svabhàvàntareõa ghañatvavastutvavat / evamaïkuràdikàritvaü tadakàritvena viruddhaü na punarvastvantarakàritvena / pratyakùavyàpàra÷càtra yathà nànàdharmairadhyàsitaü bhàvamabhinnaü vyavasthàpayati tathà tatkàryakàriõaü kàryàntaràkàriõaü ca / tad yadi pratiyogitvàbhàvàdanyonyàbhàvàvyabhiocàriõàvapi svabhàvàvaviruddhau tatkàrakatvànyàkàrakatve vàviùayabhedàdaviruddhe tat kimàyàtamekakàryaü prati ÷aktà÷aktatvayoþ parasparapratiyoginorviruddhayordharmayãþ / etayorapi punaravirodhe virodho nàma dattajalà¤jaliþ // bhavatu tarhyekakàryàpekùayaiva sàmarthyàsàmarthyayorvirodhaþ / kevalaü yathà tadeva kàryaü prati kvacidde÷e ÷aktirde÷àntare cà÷aktiriti de÷abhedàdaviruddhe ÷aktya÷aktã tathaikatraiva kàryakàlabhedàdapyaviruddhe / yathà pårvaü niùkriyaþ sphañikaþ sa eva pa÷càt sakriya iti cet / ucyate / na hi vayaü paribhàùàmàtràdekatra kàrye de÷abhedàdaviruddhe ÷aktya÷aktã bråmaþ, kiü tu virodhàbhàvàt / tadde÷akàryakàritvaü hi tadde÷akàryàkàritvena viruddham / na punarde÷àntare tatkàryàkàritvenànyakàryakàritvena và // yadyevaü tatkàlakàryakàritvaü tatkàlakàryàkàritvena viruddham / na punaþ kàlàntare tatkàryàkàritvenànyakàryakàritvena và / tatkathaü kàlabhede 'pi virodha iti cet / ucyate / dvayorhi dharmayorekatra dharmiõyanavasthitiniyamaþ parasparaparihàrasthitilakùaõo virodhaþ / sa ca sàkùàtparasparapratyanãkatayà bhàvàbhàvavad và bhavet, ekasya và niyamena pramàõàntareõa bàdhanànnityatvasattvavad và bhavediti na ka÷cidarthabhedaþ / tadatraikadharmiõi tatkàlatat kàryakàritvàdhàre kàlàntare tatkàryàkàritvasyànyakàryakàritvasya và niyamena pramàõàntareõa bàdhanàdvirodhaþ / tathà hio yatraiva dharmiõi tatkàlakàryakàritvamupalabdhaü na tatraiva kàlàntare (##) tatkàryàkàritvamanyakàryakàritvaü và brahmaõàpyupasaühartuü ÷akyate, yenànayoravirodhaþ syàt / kùaõàntare kathitaprasaïgaviparyayahetubhyàmava÷yaübhàvena dharmibhedaprasàdhanàt // na ca pratyabhij¤ànàdekatvasiddhiþ, tatpauruùasya nirmålitatvàt / ata eva vajro 'pi pakùakukùau nikùiptaþ / kathamasau sphañiko baràkaþ kàlabhedenàbhedaprasàdhanàya dçùñàntãbhavitumarhati / na caivaü samànakàlakàryàõàü de÷abhede 'pi dharmibhedo yukto bhedaprasàdhakapramàõàbhàvàt / indriyapratyakùeõa nirastavibhramà÷aïkenàbhedaprasàdhanàcceti na kàlabhede 'pi ÷aktya÷aktyorvirodhaþ svasamayamàtràdapahastayituü ÷akyaþ, samayapramàõayorapravçtteriti // tasmàt sarvatra viruddhadharmàdhyàsasiddhireva bhedasiddhiþ / vipratipannaü prati tu viruddhadharmàdhyàsàd bhedavyavahàraþ sàdhyate // nanu tathàpi sattvamidamanaikàntikamevàsàdhàraõatvàt sandigdhavyatirekitvàd và / yathà hãdaü kramàkramanivçttàvakùaõikànnivçttaü tathà sàpekùatvànapekùatvayorekatvànekatvayorapi vyàpakayornivçttau kùaõikàdapi / tathà hi upasarpaõapratyayena devadattakarapallavàdinà sahacaro bãjakùaõaþ pårvasmàdeva pu¤jàt samartho jàto 'napekùa àdyàti÷ayasya janaka iùyate / tatra ca samànaku÷ålajanmasu bahuùu bãjasantàneùu kasmàt ki¤cideva bãjaü paramparayàïkurotpàdànuguõamupajanayati vãjakùaõaü nànye bãjakùaõà bhinnasantànàntaþ pàtinaþ / na hi upasarpaõapratyayàt pràgeva teùàü samànàsamànasantànavartinàü bãjakùaõànàü ka÷cit paramparàti÷ayaþ / athopasarpaõapratyayàt pràï na tatsantànavartino 'pi janayanti, paramparayàpyaïkurotpàdànuguõaü bãjakùaõaü bãjamàtrajananàt teùàm / kasyacideva bãjakùaõasyopasarpaõa pratyayasahabhuva àdyàti÷ayotpàdaþ / hanta tarhi tadabhàve satyutpanno 'pi na janayedeva / tathà ca kevalànàü vyabhicàrasaübhavàdàdyàti÷ayotpàdakamaïkuraü và pratikùityàdãnàü parasparàpekùàõàmevotpàdakatvamakàmenàpi svãkarttavyam / ato na tàvadanapekùà kùaõikasya sambhavinã / nàpyapekùà yujyate, samasamayakùaõayoþ savyetaragoviùàõayorivopakàryopakàrakabhàvàyogàt iti nàsiddhaþ prathamo vyàpakàbhàvaþ / api càntyo bãjakùaõo 'napekùàïkuràdikaü kurvan yadi yenaiva råpeõàïkuraü karoti tenaiva kùityàdikaü tadà kùityàdãnàmapyaïkurasvàbhàvyàpattirabhinnakàraõatvàditi na tàvadekatvasaübhavaþ // nanu råpàntareõa karoti / tathà hi bãjasyàïkuraü pratyupàdànatvam / kùityàdikaü tu prati sahakàritvam / yadyevaü sahakàritvopàdànatve kimekaü tattvaü nànà và / (##) ekaü cet kathaü råpàntareõa janakam / nànàtve tvanayorbãjàdbhedo 'bhedo và / bhede kathaü bãjasya janakatvaü tàbhyàmevàïkuràdãnàmutpatteþ / abhede và kathaü bãjasya na nànàtvaü bhinnatàdàtmyàt, etayorvaikatvamekatàdàtmyàt / yadyucyeta kùityàdau janayitavye tadupàdànaü pårvameva kùityàdibãjasya råpàntaramiti / na tarhi bãjaü tadanapekùaü kùityàdãnàü janakam / tadanapekùatve teùàmaïkuràdbhedànupapatteþ / na cànupakàrakàõyapekùanta iti tvayaivoktam / na ca kùaõasyopakàrasaübhavo 'nyatra jananàt, tasyàbhedyatvàdityanekatvamapi nàstãti dvitãyo 'pi vyàpakàbhàvo nàsiddhaþ / tasmàdasàdhàraõànaikàntikatvaü gandhavattvavaditi / yadi manyetànupakàrakà api bhavanti sahakàriõo 'pekùaõãyà÷ca kàryeõànuvihitabhàvàbhàvàcca sahakaraõàcca / nanvanena krameõàkùaõiko 'pi bhàvo 'nupakàrakànapi sahakàriõaþ kramavataþ kramavatkàryeõànukçtànvayavyatirekànapekùiùyate / kariùyate ca kramavatsahakàriva÷aþ krameõa kàryàõãti vyàpakànupalabdherasiddheþ sandigdhavyatirekamanaikàntikaü sattvaü kùaõikatva siddhàviti / atra bråmaþ / kãdç÷aü punarapekùàrthamàdàya kùaõike sàpekùànapekùatvanivçttirucyate / kiü sahakàriõamapekùata iti sahakàriõàsyopakàraþ karttavyaþ / atha pårvàvasthitasyaiva bãjàdeþ sahakàriõà saha saübhåyakaraõam / yadvà pårvàvasthitasyetyanapekùyamilitàvasthasya karaõamàtramapekùàrthaþ / atra prathamapakùasyàsaübhavàdanapekùaiva kùaõikasya, kathamubhayavyàvçttiþ / yadyanapekùaþ kimityupasarpaõapratyayàbhàve 'pi na karoti / karotyeva yadi syàt / svayamasaübhavã tu kathaü karotu / atha tadvà tàdçgvàsãditi na ka÷cidvi÷eùaþ / tatastàdçksvabhàvasaübhave 'yakaraõaü sahakàriõi nirapekùatàü na kùamata iti cet / asaübaddhametat, varõasaüsthànasàmye 'pyakartçüstatsvabhàvatàyà virahàt / sa càdyàti÷ayajanakatvalakùaõaþ svabhàvavi÷eùo na samànàsamànasantànavartiùu bãjakùaõeùu sarveùveva saübhavã / kiü tu keùucideva karmakarakarapallavasahacareùu / nanvekatra kùetre niùpattilavanàdipårvakamànãyaikatra ku÷åle kùiptàni sarvàõyeva bãjàni sàdhàraõaråpàõyeva pratãyante / tat kutastyo 'yamekabãjasaübhavã vi÷eùo 'nyeùàmiti cet / ucyate / kàraõaü khalu sarvatra kàrye dvividham - dçùñamadçùñaü (##) ceti sarvàstikaprasiddhametat / tataþ pratyakùaparokùasahakàriapratyayasàkalyamasarvavidà pratyakùato na ÷akyaü pratipattum / tato bhavedapi kàraõasàmagrã÷aktibhedàttàdç÷aþ svabhàvabhedaþ keùà¤cideva bãjakùaõànàü yena ta eva bãjakùaõà àdyàti÷ayamaïkuraü và paramparayà janayeyuþ / nànye ca bãjakùaõàþ / nanu yeùåpasarpaõapratyayasahacareùu svakàraõa÷aktibhedàdàdyàti÷ayajanakatvalakùaõo vi÷eùaþ saübhàvyate sa tatràva÷yamastãti kuto labhyamiti cet / aïkurotpàdàdanumitàdàdyàti÷ayalakùaõàt kàryàditi bråmaþ /kàraõànupalabdhestarhi tadabhàva eva bhaviùyatãti cet / na / dç÷yàdç÷yasamudàyasya kàraõasyàdar÷ane 'pyabhàvàsiddheþ kàraõànupalabdheþ sandigdhàsiddhatvàt / tadayamarthaþ pàõispar÷avataþ kùaõasya na bhidà bhinnànyakàlakùaõàd bhedo veti matadvaye mitibalaü yasyàstvasau jitvaraþ / tatraikasya balaü nimittavirahaþ kàryàïgamanyasya và sàmagrã tu na sarvathekùaõasahà kàryaü tu mànànugam // iti // tadevaü nopakàro 'pekùàrtha ityanapekùaiva kùaõikasya sahakàriùu nobhayavyàvçtiþ // atha saübhåyakaraõamapekùàrthaþ, tadà yadi pårvasthitasyeti vi÷eùaõàpekùà tadà kùaõikasya naivaü kadàcidityanapekùaivàkùãõà / atha pårvasthitasyetyanapekùya militàvasthitasyaiva karaõamapekùàrthastadà sàpekùataiva, nànapekùà / tathà ca nobhayavyàvçttirityasiddhaþ prathamo vyàpakànupalambhaþ / tathaikatvànekatvayorapi vyàpakayoþ kùaõikàd vyàvçttirasiddhà / tattadvyàvçttibhedamà÷rityopàdànatvàdikàlpanikasvabhàvabhede 'pi paramàrthata ekenaiva svaråpeõànekakàryaniùpàdanàdubhayavyàvçtterabhàvàt / yacca bãjasyaikenaiva svabhàvena kàrakatve kùityàdãnàmaïkurasvàbhàvyàpattiranyathà kàraõàbhede 'pi kàryabhede 'pi kàryasyàhetukatvaprasaïgàdityuktam tadasaïgatam / kàraõaikatvasya kàryabhedasya ca pañunendriyapratyakùeõa prasàdhanàt / ekakàraõajanyatvaikatvayorvyàpteþ pratihatatvàt / prasaïgasyànupadatvàt / yacca kàraõàbhede kàryàbheda ityuktaü tatra sàmagrãsvaråpaü kàraõamabhipretam / sàmagrãsajàtãyatve na kàryavijàtãyatetyarthaþ / na punaþ sàmagrãmadhyagatenaikenànekaü kàryaü na kartavyaü nàma, ekasmàdanekotpatteþ pratyakùasiddhatvàt / na caivaü pratyabhij¤ànàt kàlabhede 'pyabhedasiddhirityuktapràyam / na cendriyapratyakùaü bhinnade÷aü sapratighaü (##) dç÷yamarthadvayamekamevopalambhayatãti kvacidupalabdham yena tatràpi bhede ÷aïkà syàt / ÷aïkàyàü và pañupratyakùasyàpyapalàpe sarvapramàõocchedaprasaïgàditi / nàpi sattvahetoþ sandigdhavyatirekitvam, kùityàderdravyàntarasya bãjasvabhàvatvenàsmàbhirasvãkçtatvàt / anupakàriõyapekùàyàþ pratyàkhyàtatvàt vyàpakànupalambhasyàsiddhatvàyogàt / tadetau dvàvapi vyàpakànupalambhàvasiddhau na kùaõikàt sattvaü nivartayata iti nàyamasàdhàraõo hetuþ // api ca vidyamàno bhàvaþ sàdhyetarayorani÷citànvayavyatireko gandhavattàdivadasàdhàraõo yuktaþ / prakçtavyàpakànupalambhàcca sarvathàrthakriyaivàsatã ubhàbhyàü vàdibhyàmubhayasmàdvinivartitatvena nirà÷rayatvàt / tat kathamasàdhàraõànaikàntiko bhaviùyatãtyalaü pralàpini nirbandhena / tadevaü ÷aktasya kùepàyogàt samarthavyavahàragocaratvaü jananena vyàptamiti prasaïgaviparyayayoþ satve hetorapi nànaikàntikatvam / ataþ kùaõabhaïgasiddhiritisthitam // iti sàdharmyadçùñànte 'nvayaråpavyàptyà kùaõabhaïgasiddhiþ samàptà // kçtiriyaü mahàpaõóitaratnakãrtipàdànàmiti // (##) // 5 // // kùaõabhaïgasiddhiþ // // vyatirekàtmikà // // namastàràyai // vyatirekàtmikà vyàptiràkùiptànvayaråpiõã / vaidharmyavati dçùñànte sattvahetorihocyate // yat sat tat kùaõikam / yathà ghañaþ / santa÷càmã vivàdàspadãbhåtàþ padàrthà iti svabhàvahetuþ / na tàvadasyàsiddhiþ saübhavati, yathàyogaü pratyakùànumànapramàõapratãte dharmiõi sattva÷abdenàbhipretasyàrthakriyàkàritvalakùaõasya sàdhanasya pramàõasamadhigatatvàt / na ca viruddhànaikàntikate, vyàpakànupalambhàtmanà viparyaye bàdhakapramàõena vyàpteþ prasàdhanàt / yasya kramàkramau na vidyete na tasyàrthakriyàsàmarthyam / yathà ÷a÷aviùàõasya / na vidyete càkùaõikasya kramàkramàviti vyàpakànupalambhaþ / na tàvadayamasiddho hetuþ, akùaõike dharmiõi kramàkramasadbhàvàyogàt / tathà hi pràptàparakàlayorekatve nityatvam / tasya kramàkramayoge kùaõadvaye 'pyava÷yaü bhedaþ / bhedàbhedayo÷ca parasparavirodhàt kuto 'kùaõike kramàkramasaübhavaþ / kùaõadvaye 'pi bhede kramàkramayogaþ / abhede hi prathama eva kùaõe ÷aktatvàd bhàvino 'pi kàryasya karaõaprasaïge kathaü kàryàntarakaraõe kramàntaràvakà÷aþ / na càkùaõikasyàkrameõaiva sakalasvakàryaü kçtvà svàsthyam / kùaõàntare 'pi ÷aktatvàt punastatkàryakaraõaprasaïgàt / tasmàdakùaõikamiti pårvàparakàlayorabhedaþ / kramàkramayoga iti pårvàparakàlayorbhedaþ / anayo÷ca parasparaparihàrasthitilakùaõo virodhaþ / tadayamakùaõike dharmiõi kramàkramàbhàvalakùaõo heturnàsiddho vaktavyaþ / kramàkramayogitvàkùaõikatvayorvirodhàdeva / (##) nàpi viruddhaþ, sapakùe bhàvàt / na cànaikàntikaþ, kramàkramàbhàvasyàrthakriyàsàmarthyàbhàvena vyàptatvàt / yenaiva hi pratyakùàtmanà pramàõenàparaprakàràbhàvàdvidhibhåtàbhyàü kramàkramàbhyàü vidhibhåtasyàrthakriyàsàmarthyasya vyàptiþ prasàdhità, tenaivàrthakriyàsàmarthyàbhàvena kramàkramàbhàvasya vyàptiþ prasàdhiteti svãkarttavyam / na hi dahanàdinà dhåmàdervyàptisàdhakapramàõàdaparaü dhåmàdyabhàvena dahanàdyabhàvasya vyàptisàdhakaü ki¤cit pramàõaü ÷araõabhåtamasti / tasmàdvidhyoreva vyàptisàdhakaü pramàõamabhàvayorapi vyàptisàdhakamiti nyàyasya duratikramatvàt sattvàbhàvena kramàkramàbhàvo vyàpta eveti nànaikàntika ityanavadyo vyàpakànupalambhaþ / tadayamakùaõikàd vinivartamànaþ svavyàpyaü sattvaü nivartyaü kùaõike vi÷ràmayatãti sattvahetoþ kùaõabhaïgasiddhirapyanavadyà / (##) nanu vyàpakànupalambhataþ sattvasya kathaü svasàdhyapratibandhasiddhiþ, asyàpyanekadoùaduùñatvàt / tathà hi na tàvadayaü prasaïgo hetuþ, sàdhyadharmiõi pramàõasiddhatvàt, paràbhyupagamasiddhatvàbhàvàt, viparyayaparyavasànàbhàvàcca / atha svatantraþ, tadà÷rayàsiddhaþ / akùaõikasyà÷rayasyàsaübhavàt / apratãtatvàdvà / pratãtarhi pratyakùeõànumànena vikalpamàtreõa và syàt / prathamapakùadvaye sàkùàt pàramparyeõa và svapratãtilakùaõàrthakàritve maulasàdhàraõo hetuþ vyàpakànulambha÷ca svaråpàsiddhaþ syàt / arthakriyàkàritve kramàkramayoranyatarasyà va÷yaübhàvàt / antimapakùe tu na ka÷ciddheturanà÷rayaþ syàt / vikalpamàtrasiddhasya dharmiõaþ sarvatra sulabhatvàt / api ca, tat kalpanàj¤ànaü pratyakùapçùñhabhàvi và syàt, liïgajanma và, saüskàrajaü và, sandigdhavastukaü và, avastukaü và / tatràdyapakùadvaye 'kùaõikasya sattaivàvyàhatà / kathaü bàdhakàvatàraþ / tçtãye tu na sarvadàkùaõikasattàniùedhaþ, tadarpitasaüskàràbhàve tatsmaraõàyogàt / caturthe tu sandigdhà÷rayatvaü hetudoùaþ / pa¤came ca tadviùayasyàbhàvo na tàvat pratyakùataþ sidhyati, akùaõikàtmanaþ sarvadaiva tvanmate 'pratyakùatvàt / na cànumànatastadabhàvastatpratibaddhaliïgànupalambhàdityà÷rayàsiddhistàvaduddhatà / evaü dçùñànto 'pi pratihantavyaþ / svaråpàsiddho 'pyayaü hetuþ, sthirasyàpi kramàkramisahakàryapekùayà kramàkramàbhyàmarthakriyopapatteþ / nàpi kramayaugapadyapakùoktadoùaprasaïgaþ / tathà hi kramisahakàryapekùayà kramikàryakàritvaü tàvadaviruddham / tathà ca ÷aïkarasya saükùipto 'yamabhipràyaþ / sahakàrisàkalyaü hi sàmarthyam / tadvaikalyaü càsàmarthyam / na ca tayoràvirbhàvatirobhàvàbhyàü tadvataþ kàcit kùatiþ, tasya tàbhyàmanyatvàt / tatkathaü sahakàriõo 'napekùya kàryakaraõaprasaïga iti / trilocanasyàpyayaü saükùiptàrthaþ / kàryameva hi sahakàriõamapekùate / na kàryotpattihetuþ / yasmàt dvividhaü sàmarthyaü nijamàgantukaü ca sahakàryantaram, tato 'kùaõikasyàpi kramavatsahakàrinànàtvàdapi kramavatkàryanànàtvopapattera÷akyaü bhàvànàü pratikùaõamanyànyatvamupapàdayitumiti / nyàyabhåùaõo 'pi lapati / prathamakàryotpàdanakàle hi uttarakàryotpàdanasvabhàvaþ / ataþ prathamakàla evà÷eùàõi kàryàõi kuryàditi cet / tadidaü màtà me bandhyetyàdivat svavacanavirodhàdayuktam / yo hi uttarakàryajananasvabhàvaþ sa (##) kathamàdau tat kàryaü kuryàt / (atha kuryàt) na tarhi tatkàryakaraõasvabhàva / nahi nãlotpàdanasvabhàvaþ pãtàdikamapi karotãti / vàcaspatirapi pañhati / nanvayamakùaõikaþ svaråpeõa kàryaü janayati / taccàsya svaråpaü tçtãyàdiùviva kùaõeùu dvitãye 'pi kùaõe saditi tadàpi janayet / akurvan và tçtãyàdiùvapi na kurvãta, tasya tàdavasthyàt / atàdavasthye và tadevàsya kùaõikatvam // atrocyate / satyaü svaråpeõa kàryaü janayati na tu tenaiva / sahakàrisahitàdeva tataþ kàryotpattidar÷anàt / tasmàd vyàptivatkàryakàraõabhàvo 'pyekatrànyayogavyavacchedena / anyatràyogavyavacchedenàvavoddhavyaþ / tathaiva laukikaparãkùakàõàü saüpratipatteriti na kramikàryakàritvapakùoktadoùàvasaraþ // nàpyakùaõike yaugapadyapakùoktadoùàvakà÷aþ / ye hi kàryamutpàditavanto dravyavi÷eùàsteùàü vyàpàrasya niyatakàryotpàdanasamarthasya niùpàdite kàrye 'nuvartamàneùvapi teùu dravyeùu nivçttàrthàdånà sàmagrã jàyate / tatkathaü niùpàditaü niùpàdayiùyati / na hi daõóàdayaþ svabhàvenaiva kartàro yenàmã niùpatteràrabhya kàryaü vidadhyuþ / kiü tarhi vyàpàràve÷inaþ / na ceyatà svaråpeõa na kartàraþ, svaråpakàrakatvanirvàhaparatayà vyàpàrasamàve÷àditi // kiü ca kramàkramàbhàva÷ca bhaviùyati na ca sattvàbhàva iti sandigdhavyatireko 'pyayaü vyàpakànupalambhaþ / na hi kramàkramàbhyàmanyasya prakàrasyàbhàvaþ siddhaþ, vi÷eùaniùedhasya ÷eùàbhyanuj¤àviùayatvàt / kiü ca prakàràntarasya dç÷yatve nàtyantaniùedhaþ / adç÷yatve tu nàsattàni÷cayo viprakarùiõàmiti na kramàkramàbhyàmarthakriyàsàmarthyasya vyàptisiddhiþ / ataþ sandigdhavyatireko 'pi vyàpakànupalambhaþ / kiü ca dç÷yàdç÷yasahakàripratyayasàkalyavataþ kramayaugapadyasyàtyantaparokùatvàt tena vyàptaü sattvamapi parokùameveti na tàvatpratibandhaþ pratyakùataþ sidhyati / nàpyanumànataþ, tatpratibaddhaliïgàbhàvàditi / api ca kramàkramàbhyàmarthakriyàkàritvaü vyàptamityatisubhàùitam / yadi krameõa vyàptaü kathamakrameõa / athàkrameõa na tarhi krameõa / kramàkramàbhyàü vyàptamiti tu bruvatà vyàpterevàbhàvaþ pradar÷ito bhavati / na hi bhavati dhåmo vahnibhàvàbhàvàbhyàü vyàpta iti / ato vyàpteranaikàntikatvam / api ca kimidaü bàdhakamakùaõikànàmasattàü sàdhayati, utasvidakùaõikàt sattvasya vyatirekam, atha sattvakùaõikatvayoþ pratibandham / na pårvo vikalpaþ, (##) uktakrameõa hetorà÷rayàsiddhatvàt / na ca dvitãyaþ / yato vyàpakanivçttisahità vyàpyanivçttirvyatireka÷abdasyàrthaþ / sà ca yadi pratyakùeõa pratãyate tadà taddhetuþ syàditi sattvamanaikàntikam / vyàpakànupalambhaþ svaråpàsiddhaþ / atha sà vikalpyate tadà pårvoktakrameõa pa¤cadhà vikalpya vikalpo dåùaõãyaþ / ata eva na tçtãyo 'pi vikalpaþ, vyatirekàsiddhau sambandhàsiddheþ / kiü ca na bhåtalavadatràkùaõiko dharmã dç÷yate / na ca svabhàvànupalambhe vyàpakànupalambhaþ kasyacit dç÷yasya pratipattimantareõàntarbhàvayituü ÷akyata iti / kiü càsyàbhàvadharmatve à÷rayàsiddhatvamitaretarà÷rayatvaü ca / bhàvadharmatve viruddhatvaü ca / ubhayadharmatve cànaikàntikatvamiti na trayãü doùajàtimatipatati / yat punaruktamakùaõikatve kramayaugapadyàbhyàmarthakriyàvirodhàditi / tatra virodhasiddhimanusaratà virodhyapi pratipattavyaþ / tatpratãtinàntarãyakatvàd virodhasiddheþ / yathà tuhinadahanayoþ sàpekùadhråvabhàvayo÷ca / pratiyogã càkùaõikaþ pratãyamànaþ pratãtikàritvàt sanneva syàt, ajanakasyàprameyatvàt / saüvçtisiddhenàkùaõikatvena virodhasiddhiriti cet / saüvçtisiddhamapi vàstavaü kàlpanikaü và syàt / yadi vàstavaü kathaü tasyàsattvam / kathaü càrthakriyàkàritvavirodhaþ / arthakriyàü kurvaddhi vàstavamucyate / atha kàlpanikam / tatra kiü virodho vàstavaþ, kàlpaniko và / na tàvad vàstavaþ, kalpitavirodhivirodhatvàt, bandhyàputravirodhavat / atha virodho 'pi kàlpanikaþ na tarhi sattvasya vyatirekaþ pàramàrthika iti kùaõabhaïgo dattajalà¤jaliriti / ayameva codyaprabandho 'smadgurubhiþ saügçhãtaþ nityaü nàsti na và pratãtiviùayastenà÷rayàsiddhatà hetoþ svànubhavasya ca kùatirataþ kùiptaþ sapakùo 'pi ca / ÷ånya÷ca dvitayena sidhyati na càsattàpi sattà yathà no nityena virodhasiddhirasatà ÷akyà kramàderapi // iti // atrocyate / iha vastunyapi dharmidharmavyavahàro dçùño yathà gavi gotvam, pañe ÷uklatvam, turage gamanamityàdi / avastunyapi dharmidharmavyavahàro dçùño yathà ÷a÷aviùàõe tãkùõatvàbhàvo bandhyàputre vaktçtvàbhàvo gaganàravinde gandhàbhàva (##) ityàdi / tatràvastuni dharmitvaü nàstãti kiü vastudharmeõa dharmitvaü nàsti, àhosvidavastudharmeõàpi / prathamapakùe siddhasàdhanam / dvitãyapakùe tu svavacanavirodhaþ / yadàhurguravaþ dharmasya kasyacidavastuni mànasiddhà bàdhàvidhivyavahçtiþ kimihàsti no và / kvàpyasti cet kathamiyanti na dåùaõàni nàstyeva cet svavacanapratirodhasiddhiþ // avastuno dharmitvasvãkàrapårvakatvasya vyàpakasyàbhàvàdà ÷rayàsiddhidåùaõasyànupanyàsaprasaïga ityarthaþ / yenaiva hi vacanenàvastuno dharmitvaü pratiùidhyate, tenaivàvastuno dharmitvàbhàvena dharmeõa dharmitvamabhyupagatam / parantu pratiùidhyata iti vyaktamidamã÷varaceùñitam / tathà hyavastuno dharmitvaü nàstãti vacanena dharmitvàbhàvaþ kimavastuni vidhãyate, anyatra và, na và kvacidapãti trayaþ pakùàþ / prathamapakùe 'vastuno na dharmitvaniùedhaþ, dharmitvàbhàvasya dharmasya tatraiva vidhànàt / dvitãye 'vastuni kimàyàtam anyatra dharmitvàbhàvavidhànàt / tçtãyastu pakùo vyartha eva nirà÷rayatvàditi kathamavastuno dharmitvaniùedhaþ / tasmàdyathà pramàõopanyàsaþ prameyasvãkàrapårvakatvena vyàptaþ, vàcaka÷abdopanyàso và vàcyasvãkàrapårvakatvena vyàptastathàvastuno dharmitvaü nàstãti vacanopanyàso 'vastuno dharmitvasvãkàrapårvakatvena vyàptaþ / anyathà tadvacanopanyàsasya vyarthatvàt / tad yadi vacanopanyàso vyàpyadharmastadàvastuno dharmitvasvãkàro 'pi vyàpakadharmo durvàraþ / atha na vyàpakadharmaþ tadà vyàpyasyàpi vacanopanyàsasyàsaübhava iti måkataivàtra balàdàyàteti kathaü na svavacanapratirodhasiddhiþ / yadàhàcàryaþ - na hyabruvan paraü bodhayitumã÷aþ / bruvan và doùamimaü parihartumiti mahati saükañe prave÷aþ / avastuprastàve sahçdayànàü måkataiva yujyata iti cet / aho mahadvaidagdhyam / avastuprastàve svayameva yathà÷akti valgitvà bhagno måkataiva nyàyapràpteti paribhàùayà niþsartumicchati / na càvastuprastàvo ràjadaõóena vinà caraõamardanàdinàniùñimàtreõa và pratiùeddhaü ÷akyate / tata÷vàtràpi kramàkramabhàvasya sàdhanatve sattvàbhàvasya ca sàdhyatve sandigdhavastubhàvasyàvastvàtmano và kùaõikasya dharmitvaü kena pratiùidhyate / (##) trividho hi dharmo dçùñaþ / ka÷cit vastuniyato nãlàdiþ / ka÷cidavastuniyato yathà sarvopàkhyàvirahaþ / ka÷cidubhayasàdhàraõo yathànupalabdhimàtram / tatra vastudharmeõàvastuno dharmitvaniùedha iti yuktam / na tvavastudharmeõa, vastvavastudharmeõa và, svavacanasyànupanyàsaprasaïgàdityakùaõikasyàbhàve sandehe 'pi và vastudharmeõa dharmitvamavyàhatamiti nàyamà÷rayàsiddho vyàpakànupalambhaþ / akùaõikàpratãtà và÷rayàsiddho heturiti yuktamuktam, tadapratãtau tadvyavahàràyogàt / kevalamasau vyavahàràïgabhåtà pratãtirvastvavastunorekaråpà na bhavati / sàkùàtpàramparyeõa vastusàmarthyabhàvino hi vastupratãtiþ / yathà pratyakùamanumànaü pratyakùapçùñhabhàvã ca vikalpaþ / avastunastu sàmarthyàbhàvàdvikalpamàtrameva pratãtiþ / vastuno hi vastubalabhàvinã pratãtiryathà sàkùàtpratyakùam, paramparayà tatpçùñhabhàvã vikalpo 'numànaü ca / avastunastu na vastubalabhàvinã pratãtistatkàrakatvenàvastutvahàniprasaïgàt / tasmàdvikalpamàtramevàvastunaþ pratãtiþ / na hyabhàvaþ ka÷cidvigrahavàn yaþ sàkùàtkartavyo 'pi tu vyavahartavyaþ / sa ca vyavahàro vikalpàdapi sidhyatyeva / anyathà sarvajanaprasiddho 'vastuvyavahàro na syàt / iùyate ca taddharmitvapratiùedhànubandhàdityakàmakenàpi vikalpamàtrasiddho 'kùaõika svãkartavya iti nàyamapratãtatvàdapyà÷rayàsiddho heturvaktavyaþ / tata÷càkùaõikasya vikalpamàtrasiddhatve yaduktam, na ka÷ciddheturanà÷rayaþ vikalpamàtrasiddhasya dharmiõaþ sarvatra sulabhatvàditi tadasaïgatam / vikalpamàtrasiddhasya dharmiõaþ sarvatra saübhave 'pi vastudharmeõa dharmitvàyogàt / vastudharmahetutvàpekùayà à÷rayàsiddhasyàpi hetoþ saübhavàt / yathàtmano vibhutvasàdhanàrthamupanyastaü sarvatropalabhyamànaguõatvàditi sàdhanam / vikalpa÷càyaü hetåpanyàsàt pårvaü sandigdhavastukaþ / samarthite tu hetàvavastuka iti bråmaþ / na càtra sandigdhà÷rayatvaü nàma hetudoùaþ / àstàü tàvat / sandigdhasyàvastuno 'pi vikalpamàtrasiddhasyàvastudharmàpekùayà dharmitvaprasàdhanàt / vastudharmahetvapekùayaiva sandigdhà÷rayasya hetvàbhàsasya vyavasthàpanàt / yatheha niku¤je mayåraþ kekàyitàditi / avastukavikalpaviùayasyàsattvaü tu vyàpakànupalambhàdeva prasàdhitam / evaü dçùñàntasyàpi vyomotpalàderdharmitva vikalpamàtreõa pratãti÷càvagantavyà / tadeva mavastudharmàpekùayàvastuno dharmitvasya vikalpamàtreõa pratãte÷càpahnotuma÷akyatvànnàyamà÷rayàsiddho hetuþ / na ca dçùñàntakùatiþ / na caiùa svaråpàsiddhaþ, akùaõike dharmiõi kramàkramayorvyàpakayorayogàt / tathà hi yadi tasya prathame kùaõe dvitãyàdikùaõabhàvikàryakaraõasàmarthyamasti tadà (##) prathamakùaõabhàvikàryavat dvitãyàdikùaõabhàvyapi kàryaü kuryàt, samarthasya kùepàyogàt / atha tadà sahakàrisàkalyalakùaõasàmarththaü nàsti, tadvaikalyalakùaõasyàsàmarthyasya saübhavàt / na hi bhàvaþ svaråpeõa karotãti svaråpeõaiva karoti, sahakàrisahitàdeva tataþ kàryotpattidar÷anàditi cet / yadà tàvadamã militàþ santaþ kàryaü kurvate tadaikàrthakaraõalakùaõaü sahakàritvameùàmastu, ko niùeddhàþ / militaireva tu tatkàryaü karttavyamiti kuto labhyate / pårvàparakàlayorekasvabhàvatvàd bhàvasya sarvadà jananàjananayoranyataraniyamaprasaïgasya durvàratvàt / tasmàt sàmagrã janikà, naikaü janakamiti sthiravàdinàü manoràjyasyàpyaviùayaþ / kiü kurmo dç÷yate tàvadevamiti cet / dç÷yatàm, kiü tu pårvasthitàdeva pa÷càt sàmagrãmadhyapraviùñàd bhàvàt kàryotpattiranyasmàdeva vi÷iùñasàmagrãsamutpannàt kùaõàditi vivàdapadametat / tatra pràgapi saübhave sarvadaiva kàryotpattirna và kadàcidapãti virodhamasamàdhàya tata eva kàryotpattiriti sàdhyànuvàdamàtrapravçttaþ kçpàmarhati / na ca pratyabhij¤ànàdevaikatvasiddhiþ, tatpauruùasya lånapunarjàtake÷aku÷akadalãstambàdau nirdalanàt / vistareõa ca pratyabhij¤àdåùaõamasmàbhiþ sthirasiddhidåùaõe pratipàditamiti tata evàvadhàryam / nanu kàryameva sahakàriõamapekùate / na tu kàryotpattihetuþ / yasmàd dvividhaü sàmarthyaü nijamàgantukaü ca sahakàryantarama, tato 'kùaõikasyàpi kramavatsahakàrinànàtvàdapi kramavatkàryanànàtvamiti cet / bhavatu tàvat nijàgantukabhedena dvividhaü sàmarthyam / tathàpi tat pràtisvikaü vastusvalakùaõaü sadyaþ kriyàdharmakamava÷yàbhyupagantavyam / tadyadi pràgapi, pràgapi kàryaprasaïgaþ / atha pa÷càdeva, na tadà sthiro bhàvaþ / na ca kàryaü sahakàriõo 'pekùata iti yuktam, tasyàsattvàt / hetu÷ca sannapi yadi svakàryaü na karoti, tadà tatkàryameva tanna syàt, svàtantryàt / yaccoktam - yo hi uttarakàryajananasvabhàvaþ sa kathamàdau kàryaü kuryàt, (atha kuryàt) na tarhi tatkàryakaraõasvabhàvaþ, na hi nãlotpàdanasvabhàvaþ pãtàdikamapi karotãti tadasaïgatam / sthirasvabhàvatve bhàvasyottarakàlamevedaü na pårvakàlamiti kuta etat / tadabhàvàcca kàraõamapyuttarakàryasvabhàvamityapi kutaþ / kiü kurmaþ, uttarakàlameva tasya janmeti cet / sthiratve tadanupapadyamànamasthiratàmàdi÷atu / sthiratve 'pyeùa eva svabhàvastasya yaduttarakùaõa eva kàryaü karotãti (##) cet / na / pramàõabàdhite svabhàvàbhyupagamàyogàditi na tàvadakùaõikasya kramikàryakàritvamasti / nàpyakramikàryakàritvasaübhavaþ, dvitãye 'pi kùaõe kàrakasvaråpasadbhàve punarapi kàryakaraõaprasaïgàt / kàryeniùpanne tadviùayavyàpàràbhàvàdånà sàmagrã na niùpàditaü niùpàdayediti cet / na / sàmagrãsaübhavàsaübhavayorapi sadyaþ kriyàkàrakasvaråpasaübhave janakatvamavàryamiti pràgeva pratipàdanàt / kàryasya hi niùpàditatvàt punaþ kartuma÷akyatvameva kàraõamasamarthamàvedayati / tadayamakùaõike kramàkramikàryakàritvàbhàvo na siddhaþ / na ca kramàkramàbhyàmaparaprakàrasaübhavo yena tàbhyàmavyàptau sandigdhavyatireko hetuþ syàt / prakàràntara÷aïkàyàü tasyàpi dç÷yatvàdé÷yatva prakàradvayadåùaõe 'pi svapakùe 'pyanà÷vàsaprasaïgàt / tasmàdanyonyavyavacchedasthitayornàparaþ prakàraþ saübhavati / svaråpàpraviùñasya vastuno 'vastuno vàtatsvabhàvatvàt / prakàràntarasyàpi kramasvaråpàpraviùñatvàt / tathàtãndriyasya sahakàriõo 'dç÷yatve 'pyayogavyavacchedena dç÷yasahakàrisahitasya dç÷yasyaiva sattvasya dç÷yakramàkramàbhyàü vyàptiþ pratyakùàdeva sidhyati / evaü kramàkramàbhyàmarthakriyàkàritvaü vyàptamiti kramàkramayoranyonyavyavacchedena sthitatvàdetatprakàradvayaparihàreõàrthakriyàkàritvamanyatra na gatamityarthaþ / ata evaitayorvinivçttau nivartate // trilocanasyàpi vikalpatraye prathamadåùaõamà÷rayàsiddhidoùaparihàrato nirastam / dvitãyaü càsaïgatam, vikalpaj¤ànena vyatirekasya pratãtatvàt / na hyabhàvaþ ka÷cidvigrahavàn yaþ sàkùàtkartavyaþ, api tu vikalpàdeva vyavahartavyaþ / na hyabhàvasya vikalpàdanyà pratipattirapratipattirvà sarvathà / ubhayathàpi tadvyavahàrahàniprasaïgàt / evaü vaidharmyadçùñàntasya hetuvyatirekasya ca vikalpàdeva pratipattiþ / tçtãyamapi dåùaõamasaïgatam / vyàpakànupalambhena nirdoùeõa sattvasya kùaõikatvena vyàpteravyàhatatvàt / tadayaü vyàpakànupalambho 'kùaõikasyàsattvam sattvasya tato vyatirekaü kùaõikatvena vyàptiü va sàdhayatyekavyàpàràtmakatvàditi sthitam // nanu vyàpakànupalabdhiriti yadyanupalabdhimàtraü tadà na tasya sàdhyabuddhijanakatvamavastutvàt / na cànyopalabdhirvyàpakànupalabdhirabhidhàtuü ÷akyà bhåtalàdivadanyasya kasyacidanupalabdheriti cet / tadasaïgatam / dharmyupalabdherevànyatrànupalabdhitayà vyavasthàpanàt / yathà hi neha ÷iü÷apà vçkùàbhàvàdityatra vçkùàpekùayàkevalaprade÷asya dharmiõa upalabdhirvçkùànupalabdhiþ / ÷iü÷apàpekùayà ca kevalaprade÷asya dharmiõa upalabdhireva r÷i÷apàyà abhàvopalabdhiriti svabhàvahetuparyavasàyivyàpàro (##) vyàpakànupalambhaþ / tathà nityasya dharmiõo vikalpabuddhyavasitasya kramikàritvàkramikàritvàpekùayà kevalagrahaõàdeva kramikàritvàkramikàritvànupalambhaþ / artha kriyàpekùayà ca kevalapratãtirevàrthakriyàyogapratãtiriti vyàpakànupalambhàntaràdasya na ka÷cidvi÷eùaþ // adhyavasàyàpekùayà va bàhye 'kùaõike vastuni vyàpakàbhàvàd vyàpyàbhàvasiddhivyavahàraþ / adhyavasàya÷ca samanantarapratyayabalàyàtàkàravi÷eùayogàdagçhãte 'pi pravartana÷aktirboddhavyaþ / ãdç÷a÷càdhyavasàyo 'smaccitràdvaitasiddhau nirvàhitaþ / sa càvisaüvàdã vyavahàraþ parihartuma÷akyaþ / yad vyàpaka÷ånyaü tadvayàpya÷ånyamiti / etasyaivàrthasyànenàpi krameõa pratipàdanàt / ayaü ca nyàyo yathà vastubhåte dharmiõi tathàvastubhåte 'pãti ko vi÷eùaþ / tathà hyekaj¤ànasaüsargyatra vikalpya eva / yathà ca hariõa÷irasi tenaikaj¤ànasaüsargi ÷çïgamupalabdhaü ÷a÷a÷irasyapi tena sahaikaj¤ànasaüsargitvasaübhàvanayaiva ÷çïgaü niùidhyate, tathà nãlàdàvapariniùñhitanityànityabhàve kramàkramau svadharmiõà sàrdhamekaj¤ànasaüsargiõau dçùñau, yadi nitye bhavataþ, nityagràhij¤àne svadharmiõà nityena sahaiva gçhyeyàtàmiti saübhàvanayà ekaj¤ànasaüsargadvàrakameva pratiùidhyate / kathaü punaretasminnityaj¤àne kramàkramayorasphuraõamiti yàvatà kramàkramakroóãkçtameva nityaü vikalpayàma iti cet / ata eva bàdhakàvatàro viparãtàropa mantareõa tasya vaiyarthyàt / kàlàntare 'pyekaråpatayà nityatvam / kramàkramau ca kùaõadvaye bhinnaråpatayà / tato nityatvasya kramàkramikàrya÷akte÷ca parasparaparihàrasthiti lakùaõatayà durvàro virodha iti kathaü nitye kramàkramayorantarbhàvaþ anantarbhàvàcca ÷uddhanityavikalpena dårãkçtakramàkramasamàropeõa kathamullekhaþ / tata÷ca pratiyogini nitye 'pi vikalpyamàne ekaj¤àna saüsargilakùaõapràpte nityopalabdhireva nityaviruddhasyànupalabhyamànasya kramàkramasyànupalabdhiþ / tata eva càrthakriyà÷akteranupalabdhiþ / tasmàd vyàpakavivekidharmyupalabdhitayà na vyàpakànupalambhàntaràdasya vi÷eùaþ // na tvetadavastu dharmitvopayogivastva dhiùñhànatvàt pramàõavyavasthàyà iti cet / kimidaü vastvadhiùñhànatvaü nàma / kiü paramparayàpi vastunaþ sakà÷àdàgatatvam, atha vastuni kenacidàkàreõa vyavahàrakàraõatvam, vastubhåtadharmipratibaddhatvaü và / (##) yadyàdyaþ pakùastadà kramàkramasyàrthakriyàyà÷ca vyàptigrahaõagocaravastupratibaddhatvamasyàpi na kùãõam / na dvitãye 'pi pakùe doùaþ saübhavati, kùaõabhaïgivastusàdhanopàyatvàdasya / na càntimo 'pi vikalpaþ kalpyate, tasyaiva nityavikalpasya vastuno dharmibhåtasya kramàkramavadbàhyanityopàdàna÷ånyatvenàrthakriyàvad bàhyanityopàdàna÷ånyatve prasàdhanàt / paryudàsavçttyà buddhisvabhàvabhåtàkùaõikàkàre vastubhåte dharmiõi pratibaddhatvasaübhavàt // ayameva nyàyo na vaktà bandhyàsuta÷caitanyàbhàvàdityàdau yojyaþ / etena yathà vçkùàbhàvàdirantarbhàvayituü ÷akyate na tathàyamiti trilocano 'pi nirastaþ // na ca kramàdyabhàvastrayãü doùajàtiü nàtikràmati, abhàvadharmatve 'pi à÷rayàsiddhidoùaparihàràt / yattvanena pramàõàntarànnityànàmasattvasiddhau kramàdivirahasyàbhàvadharmatà sidhyatãtyuktam, tadvàlasyàpi durabhidhànam / nityo hi dharmã / asattvaü sàdhyam / kramikàryakàritvàkramikàryakàritvaviraho hetuþ / asya càbhàvadharmatvaü nàma asattvalakùaõasvasàdhyàvinàbhàvitvamucyate / tacca kramàkrameõa sattvasya vyàptisiddhau sattvasya vyàpyasyàbhàvena kramàkramasya vyàpakasya viraho vyàptaþ sidhyatãtyabhàvadharmatvaü pràgeva vidhyorvyàptisàdhanàt pratyakùàdanumànàdekasmàdvà pramàõàntaràt siddhamiti netaretarà÷rayadoùaþ / na ca sattàyàmivàsattàyàmapi tulyaþ prasaïgo bhinnanyàyatvàt / vastubhåtaü hi tatra sàdhyaü sàdhanaü ca / tayordharmyapi vastveva yujyate / vastunastu pratyakùànumànàbhyàmeva siddhiþ / tayorabhàve niyamenà÷rayàsiddhiriti yuktam / asattàsàdhane tvavastudharmo heturavastu vikalpamàtrasiddhe dharmiõi nà÷rayàsiddhidoùeõa dåùayituü ÷akyaþ / tathà akùaõikasya kramayaugapadyàbhyàmarthakriyàvirodhaþ sidhyatyeva / tathà vikalpàdevàkùaõiko virodhã siddhaþ / vikalpollikhita ÷càsya svabhàvo nàpara ityapi vyavahartavyam / anyathà tadanuvàdena kramàkramàdirahitatvàdiniùedhàdikamayuktam, tatsvaråpasyànullekhàdanyasyollekhà dityakùaõika÷a÷aviùàõàdi÷abdànuccàraõaprasaïgaþ / asti ca / ato yathà pramàõàbhàve 'pi vikalpasiddhasya (##) bandhyàsutàdeþ saundaryàdiniùedho 'nuråpastathà vikalpopanãtasyaivàkùaõikaråpasya tata eva pratyanãkàkàreõa saha virodhavyavasthàyàü kãdç÷o doùaþ syàt / yadi càkùaõikànubhavàbhàvàd virodhapratiùedhastarhi bandhyàputràdyanubhavàbhàvàdeva saundaryàdiniùedho 'pi mà bhåt // nanvevaü virodhasyàpàramàrthikatvam / taddvàreõa kùaõabhaïgasiddhirapyapàramàrthikã syàditi cet / na hi virodho nàma vastvantaraü ki¤cidubhayakoñidattapàdasaübandhàbhidhànamiùyate asmàbhiråpapadyate và yenaikasaübandhino vastutvàbhàve 'pàramàrthikaü syàt / yathà tviùyate tathà pàramàrthika eva / viruddhàbhimatayoranyo 'nyasvaråparihàramàtraü virodhàrthaþ / sa ca bhàvàbhàvayoþ pàramàrthika eva / na bhàvo 'bhàvaråpamàvi÷ati, nàpyabhàvo bhàvaråpaü pravi÷atãti yo 'yamanayorasaükaraniyamaþ sa eva pàramàrthiko virodhaþ / kàlàntaraikaråpatayà hi nityatvam / kramàkramau kùaõadvaye 'pi bhinnaråpatayà / tato nityatvakramàkramikàryakàritvayorbhàvàbhàvavad virodho 'styeva // nanu nityatvaü kramayaugapadyavattvaü ca viruddhau dharmau vidhåya nàparo virodho nàma, kasya bàstavatvamiti cet / na / na hi dharmàntarasya saübhavena virodhasya pàramàrthikatvaü bråmaþ / kiü tu viruddhayordharmayoþ sadbhàve / anyathà virodhanàmadharmàntarasaübhave 'pi yadi na viruddhau dharmau kva pàramàrthikavirodhasaübhavaþ / viruddhauceddhamau tàvataiva tàttviko virodhavyavahàraþ kimapareõa pratij¤àmàtrasiddhena virodhanàmnà vastvantareõa / tadayaü pårvapakùasaükùepaþ nityaü nàsti na và pratãtiviùayastenà÷rayàsiddhatà hetoþ svànubhavasya ca kùatirataþ kùiptaþ sapakùo 'pi ca / ÷anya÷ya dvitayena sidhyati na càsattàpi sattà yathà no nityena virodhasiddhirasatà ÷akyà kramàderapi // iti // atra siddhàntasaükùepaþ dharmasya kasyacidavastuni mànasiddhà bàdhàvidhivyavahçtiþ kimihàsti no và / kvàpyasti cet kathamiyanti na dåùaõàni nàstyeva cet svavacanapratirodhasiddhiþ // (##) tadevaü nityaü na kramikàryakàritvàkramikàryakàritvayogãti paramàrthaþ / tata÷ca sattàyuktamapi naiveti paramàrthaþ / tata÷ca kùaõikàkùaõikaparihàreõa rà÷yantaràbhàvàdakùaõikànnivartamànamidaü sattvaü kùaõika eva vi÷ràmyattena vyàptaü sidhyatãti sattvàt kùaõikatvasiddhiravirodhinã // prakçtiþ sarvadharmàõàü yadbodhànmuktiriùyate / sa eva tãrthyanirmàthã kùaõabhaïgaþ prasàdhitaþ // iti kçtiriyaü ratnakãrteþ // (##) // 6 // // pramàõàntarbhàvaprakaraõam // pramàõadvitayàdanyapramàõagaõadåùaõam / nàpårvamucyate tattu prayogeõàtra mudrayate // iha khalu pramàõamàtre na kecid vipratipadyante / antata÷càrvàkasyàpi saüpratipatteþ / pramàõamàtrocchedavàdã ca tattadàï÷akya pratividhànàdasmadgurubhiravaj¤àtaþ pramàõamapramàõaü ced vicàràvasaro hataþ / bruvatà niyataü ki¤cit sàdhyaü và bàdhyameva và // tatràyuktiü bruvàõasya ÷làghà sadasi kãdç÷ã / nànumàyàþ paràyuktiþ kiü siddhaü tadanàdare // svãkçtà tena setyasmàttanmatyà bàdhanaü yadi / abàdhane 'syàþ svãkàràttadbhiyà bàdhanaü katham // sàdhyaü na ki¤ciditi ced bàdhàyà api sàdhyatà / sàpi neti vaco vyarthaü pra÷namàtre 'pi kiü phalam // phalaü yadi giraþ kvàpi nànyattaccàvabodhanàt / vàcaþ pratyàyane ÷aktà nàkùadhåmàdi sundaram // saü(vç)tau mànamiùñaü ced vicàro 'pyeùa saüvçtiþ / saüvçtàvapi neùñaü ced vadan jetà yathà tathà // saüvçti÷ca vinà mànaü vàïmàtreõa na sidhyati / mànato yadi duarvàraþ pramàõasya parigrahaþ // àcàryopyàha - aniùñe÷cet pramàõaü hi sarveùñãnàü nibandhanam / bhàvàbhàvavyavasthàü kaþ kartuü tena vinà prabhuþ // iti / tadevaü pramàõamàtràpratikùepe pratyakùaü tàvadàdau gaõanãyam, tanmålatvàdaparapramàõopapatteþ / na ca càrvàko 'pyanumànamanavasthàpya sthàtuü prabhavati, vyàpàratrayakaraõàt / (##) tacchàstre hi pratyakùetarasàmànyayoþ pramàõetaravidhànaü lakùaõapraõayanato vidhàtavyam / tacca lakùaõaü pratyakùe dharmiõi lakùye pràmàõye pratyetavye svabhàvo hetuþ / parabuddhipratipattau ca kàyàdivyàpàraþ kàryahetuþ / paralokapratiùedhe ca dç÷yànupalambho 'ïgãkartavya iti kathamanumànàpalàpaþ / yadàcàryaþ pramàõetarasàmànyasthiteranyadhiyo gateþ / pramàõàntarasadbhàvapratiùedhàcca kasyacit // api ca arthasyàsaübhave 'bhàvàtpratyakùe 'pi pramàõatàþ / pratibaddhasvabhàvasya taddhetutve samaü dvayam // ityanumànamapi pramàõam / pràmàõyaü ca pramàõàntaràgçhãtani÷citapravçttiviùayàrthatayà tatpràpaõe ÷aktiþ // nanvastu pràpaõe ÷aktiþ pràmàõyam, paramasaunàrthàdutpatteþ, api tvarthadar÷anàdi(ti) cet / kimidamarthadar÷anam / arthasya dharmo dç÷yatvam / j¤ànasya dharmo draùñçtvam / prathamapakùe nãlatvavad dç÷yatvasyàpi sàdhàraõatvàdekagocaro 'rthaþ sarvagocaraþ syàt / na hi pratipuruùamarthànàü bhedo nairàtmyaprasaïgàt / dvitãyapakùe tu kathamanyasmin j¤ànasvabhàve draùñçtve satyanyasyàsamba(ddha)syàrthasya pratyà÷à syàt / draùñçtvaü dç÷yatvamantareõànupapadyamànaü tadàkùipatãti cet / nanu j¤ànàrthayorutpattisàråpyabalato draùñçdç÷yatvavyavasthà(pa)nametat / anabhyupagame draùñçtvaü dç÷yatvaü ca na saübhavatãti kiü kenàkùipyatàm / bhavatu và prakàràntareõàpi draùñçdç÷yabhàvastathàpi bhede satyavyabhicàrastadutpattireva pràptinimittam / sà ca pràpaõa÷aktiþ pratyakùànumànayoravi÷iùñeti pramàõe eva / nanvanyadapi ÷àbdopamànàdikaü pramàõamasti / tathà hi ÷abdàccodanàråpàdasannikçùñe 'rthe svargàdau yajj¤ànamutpadyate tadapi ÷àbdaü j¤ànaü pramàõameva / pratyayitoditavàkyaprasåtaü ca j¤ànaü pramàõam / yadàha kumàrilaþ taccàkartçkato vàkyàdanyàdvà pratyayito (?) ditàt / iti / tatra yadà ÷abdasamutthaü j¤ànaü pramàõaü tadopàdànàdibuddhiþ phalam / yadà tu ÷abdastadà tadàlambanaü j¤ànaü phalamiti / naiyàyikasya punaþ àptopade÷aþ ÷abdaþ iti ÷abdapramàõalakùaõasåtram / tatra ÷abda iti lakùyapadam / àptopade÷a iti lakùaõapadam / asyàyaü saükùepàrthaþ / àptopadiùñaþ ÷abdaþ pramàõamiti / àpta÷ca (##) sàkùàtkçtaheyopàdeyatattvo yathàdçùñasya càrthasyàcikhyàsayà prayukta upadeùñà abhidhãyate / pramàõaphalavyavasthà ca pårvavad draùñavyeti / tathà mãmàüsakànàmupamànaü pramàõam / yaduktaü ÷abarasvàminà upamànamapi sàdç÷yamasannikçùñe 'rthe buddhimutpàdayati / yathà gavayadar÷anaü goþ smaraõasyeti / asyàyamarthaþ / ekatra dç÷yamànaü sàdç÷yaü kartç / pratiyogyantare dç÷yamànapratiyogisàdç÷yavi÷iùñatayaitatsàdç÷yavi÷iùño 'sau ityasannikçùñe 'rthe yàü buddhimutpàdayati tadupamànaü pramàõamiti / yattadoradhyàhàra iti / tasmàt smaratãti smaraõaü puruùaþ / tenàyamarthaþ - yathà gavaye dç÷yamànaü sàdç÷yaü gàü smarato manuùyasya etatsàdç÷yavi÷iùño 'sau gauriti buddhimutpàdayatãti / na cedamupamànaü smaraõaü kartavyam, gavayasàdç÷yavi÷iùñasya gorgovi÷iùñasya ca sàdç÷yasya prameyatvàt / gosàdç÷yayorvi÷eùaõavi÷eùyabhàvasyopamànapramàõaviùayasya gogràhiõà gavayagràhiõà và pratyakùeõa kenacidagrahaõàt / yadàha bhaññaþ pratyakùe 'pi yathà de÷e smaryamàõe ca pàvake / vi÷iùñasyànyataþ siddheranumànapramàõatà // pratyakùeõàvabuddhe ca sàdç÷ye gavi ca smçte / vi÷iùñasyànyato 'siddherupamànapramàõatà // na ca grahaõamantareõa smaraõamasti / tasmànnopamànaü smaraõamataþ pramàõamiti / naiyàyikàdãnàü tåpamànasåtram, prasiddhasàdharmyàt sàdhyasàdhanamupamànam iti / asyàyamarthaþ / prasiddhaü sàdharmyaü yasya tasmàd gavayàdeþ sàdhyasya saüj¤àsaüj¤isambandhasya sàdhanaü siddhistadupamànaphalam / samàkhyàsambandhapratipattiheturupamànamityarthaþ / ayamasya prapa¤caþ / yaþ pratipattà gàü jànàti na gavayam, àdiùña÷ca svàminà gacchàraõyam gavayamànayàsmàditi, gavaya÷abdavàcyamarthama jànàno vanecaramanyaü và tajj¤aü pçùñavàn, bhràtaþ kãdç÷o gavaya iti / tena càdiùñaü yathà gaustathà gavaya iti / tasya ÷rutàtide÷avàkyasya kasyà¤cidaraõyànyàmupagatasyàtide÷avàkyàrthasmaraõasahakàri yad gavayasàråpyaj¤ànaü tatprathamata evàsau gavaya÷abdavàcyo 'rtha iti pratipattiü prastuvànamupamànaü pramàõamiti / (##) tathàrthàpattisaüj¤aü pramàõaü mãmàüsakasya / arthàpattirapi dçùñaþ ÷ruto vàrtho 'nyathà nopadyamàno yadarthàntaraü parikalpayati / sàrthàpattiþ / yathà jãvati devadatte gçhàbhàvadar÷anena bahirbhàvasyàrthasya parikalpanà / asyàyamarthaþ / pratyakùàdibhiþ ùaóbhiþ pramàõaiþ prasiddhoþ yo 'rthaþ sa yena vinà na yujyate tasyàrthasya kalpanamarthàpattiriti / sà ca ùañpramàõapårvikà ùañprakàraiveti // pratyakùànumànàdipramàõapa¤cakàbhàvasvabhàvamabhàvàkhyaü pramàõam / prameyaü ghañàdyabhàvaþ / nàstãha ghañàdãti j¤ànaü ghañàdyabhàvàlambanaü phalam / yadàha kumàrilaþ pratyakùàderanutpattiþ pramàõàbhàva ucyate / sàtmano 'pariõàmo và vij¤ànaü vànyavastuni // pramàõapa¤cakaü yatra vasturåpe na jàyate / vastusattàvabodhàrthaü tatràbhàvapramaõatà // iti // etàni ùañ pramàõàni pratyakùàdãnyasaükãrõasvasvalakùaõayogitvàdanyonyàpraviùñasvabhàvàni pratyetavyànãti // atrocyate / codanàyàstàvad vàhye 'rthe pratibandhàbhàvànna pràmàõyam / prayogaþ - yasya yatra pratibandho nàsti na tasya tatra pràmàõyam / yathà dahane 'pratibaddhasya ràsabhasya / apratibaddhà÷ca bahirarthe vaidikàþ ÷abdàþ iti vyàpakànupalabdhiþ / na tàvadayamasiddho hetuþ / ÷abdànàü vastutaþ pratibandhàbhàvàt / pratibaddhasvabhàvatà hi pratibandhaþ / na ca sà nirnibandhanà, sarveùàü sarvatra pratibaddhasvabhàvatàprasaïgàt / nibandhanaü càsyàstàdàtmyatadutpattibhyàmanyannopalabhyate, atatsvabhàvasyàtadutpatte÷ca tatràpratibaddhasvabhàvatvàt / na hi ÷abdànàü vahirarthasvabhàvatàsti bhinnapratibhàsàvabodhaviùayatvàt / nàpi ÷abdà bahirarthàdupajàyante, arthamantareõàpi puruùasyecchàpratibaddhavçtteþ ÷abdasyotpàdadar÷anàt / nanu yogyatayaiva ki¤cat pratibaddhasvabhàvamupalabhyate / yathà cakùurindriyaü råpe / cakùuþ khalu vyàpàryamàõam råpamevopalabhbhayati / tathaivaite vaidikàþ ÷abdàstàdàtmyatadutpattiviyuktà api yogyatàmàtreõàtãndriyamarthaü bodhayiùyanti tatkathaü tàdàtmyatadutpattivirahamàtreõàpratibandho yenaivaü vyàpakànupalabdhiþ sidhyatãti / naiùa doùaþ / yata÷cakùurindriyamapi rasàdiparihàreõa råpa eva prakà÷akatvena pratiniyataü tatkàryatvàt / råpaü hi cakùurupakaroti / na sattàmàtreõa cakùå råpaü prakà÷ayati, vyavahitasyàpi råpopalabdhiprasaïgàt / tasmàd råpàd yogyade÷asannihitàt tajj¤ànajananayogyatàmàsàdya cakùå råpaj¤ànamutpàdayattatkàryamiti vyaktamavasãyate / anyathà tadupakàrànapekùasya tasyàpi tatprakà÷ananiyamo nopapadyate / (##) na hyanupakàryatvàvi÷eùe cakùå råpasyaiva prakà÷akam, na rasàderiti ghañàmupaiti niyamaþ / ayameva tarhi niyamaþ kuto yad råpeõaiva cakùuråpakartavyam, na rasàdineti / yadi vastuva÷àdeva råpamupakaroti na rasàdikam, hanta tarhi yathopakàryatvaü prati niyama÷cakùuùo råpeõa, tathà ÷abdànàmapi svàbhàvika evàstu bahirarthapratyàyananiyama iti / atrocyate / na cakùuùaþ svàbhàviko råpopakàryatàniyamaþ, kasyacid vastunaþ svàbhàvikatvànupapatteþ / tathà hi svàbhàvikatvaü vastudharmasyànujànànaþ praùñavyaþ - kiü svàbhàvika iti svato bhavati, àhosvit parataþ, athàhetutaþ / yadi svato bhavati, tadasaïgatam, svàtmani kriyàvirodhàt / athàhetutaþ tadayuktam, ahetorde÷àdiniyamàyogàt / tasmànna svàbhàviko råpopakàryatàpratiniyama÷cakùuùaþ / kiünibandhanastarhi svahetupratibaddha iti, bråmaþ - cakùåþ khalu svahetunà janyamànaü tàdç÷ameva janitam yadråpopakartavyameva bhavati / råpamapi tàdç÷ameva svahetunà janitaü yattadupakàrakasvabhàvam / ÷abdànàmapi sa svabhàvaþ svahetupratibaddho yenaite bàhyàrthàvyabhicàriõa iti cet / na ÷akyamevamabhidhàtum, nityatvàbhyupagamàdvedavàkyànàm / athànityatvamabhyupagamyàyamàkùepaþ parihartumiùyate, tadapi duùkaram, doùàntaraprasaïgàt / yadi svahetunaiva te niyamàrthopadar÷ana÷aktimanto janitàþ, tadàvyutpannasamayasyàpi svàrthamavavodhayeyuþ / yathà cakùuþ svaheto råpaprakà÷akamutpannaü sat prakà÷ayatyeva råpamasaïketavido 'pi, na ca ÷abdàduccaritàt pràgapratãtasamayasyàpi vi÷eùàvagamaþ samasti / tasmànna svahetupratibaddha÷cakùuràderiva ÷abdànàmarthapratipàdananiyama iti ni÷cayaþ // atha svahetubhirevàyamãdç÷asteùàü svabhàvo datto yena te saüketavi÷eùasahàyà eva kamapyarthamavabodhayanti / na tarhi saïketaparàvçttau padàrthàntaravçttayo bhaveyuþ / yadi hyayamagnihotra÷abdaþ saüketàpekùo yàgavi÷eùapratipàdakaþ, kathaü saïketànyatvenàrthàntaraü pratipàdayati / na hi kùityàdyapekùeõa bãjena svahetoraïkurajananasvabhàvenotpannena ràsabhaþ ÷akyo janayitum, tathà ÷abdo 'pi yadarthapratipàdananiyatastameva prakà÷ayet // atha tattatsaïketàpekùastattadarthapratyàyanayogya evàyaü jàta ityucyate / tadapi na prastutopayogi / na hyevamasya pràmàõyamavatiùñhate / yadà hi saïketenàpuruùàrtha pratipàdanamapi saübhàvyata eva, tadà na ÷akyamupakalpayituü kimayamabhimatasyaivàrthasya dyotako na veti / tarhi vàcyavàcakalakùaõaþ ÷abdàrthayoþ saübandho bhaviùyati / tathà càha vàcyavàcakasaübandhàþ santi yadyapi vàstavàþ / saïketairanabhivyaktà na te 'rthavyaktihetavaþ // (##) iti cet / nanu tasya vàstavatve 'saïketavido 'pyarthapratipattirbhavedityuktam, saïketàpekùàyàü càrthàntare na pravartetetyàdyabhihitam / ataþ pårvamevàyaü pratyàkhyàto vàcyavàcakalakùaõaþ sambandhaþ / tasmànna bahirarthe pratibandhaþ ÷abdànàmiti nirõayaþ // tata÷ca nàsiddho hetuþ // nàpi viruddhaþ, viparyayavyàptyabhàvàt / tadabhàva÷ca sapakùe vçttyupadar÷anàt / na hi viruddhasya sàdharmyavati dharmiõi sadbhàvo yuktaþ, sàdhyaviparyayasya tatràbhàvàt / na ca vyàpakamantareõa vyàpyasya saübhavaþ, tatpracyutiprasaïgàt // nàpyanaikàntiko hetuþ, viparyaye bàdhakapramàõasaübhavàt / pràmàõyapratiùedhe hi sàdhye pramàõyameva vipakùaþ / na ca tasmin pratibandhàbhàvalakùaõo heturasti, svaviruddhena pratibandhena vyàptatvàt / na khalvayaü pràde÷ikaþ pramàõa÷abdo j¤àneùu nirnibandhana eva, sarvaj¤àneùu pràmàõyavyapade÷aprasaïgàt / nibandhanaü ca svaviùayapratibandhàdanyannopapadyate / tasmàt pramàõasya pramàõavyapade÷aviùayatvaü svaviùayapratibandhane vyàptam / ataþ pramàõe dharmiõi vipakùe pràmàõyasya viruddhavyàptasyopalambhena vipakùe vyavacchedasiddhernànaikàntiko hetuþ / na cànyo doùaþ saübhavã / tasmànnirastà÷eùadoùeõa hetunà yat prasiddhaü tadupàdeyameva satàm (iti) paõóita÷rãjitàripàdaireva vedàpràmàõye dar÷itam / evaü ca vaidika÷abdànàü pramàõye niraste tadutthaü j¤ànamapyapramàõameva / àptapraõãtasya punarvacanasyàrthàvyabhicàre tajjanmano j¤ànasyàvyabhicàrasaübhave 'pi na pràmàõyamupagantuü ÷akyate, paracittavçttãnàma÷akyani÷cayatvenàptatvàparij¤ànàt vacanasyàpi tatpraõãtatvàpratipatteþ / prayoga÷càtra - yad yena råpeõa na ni÷citaü na tat tena råpeõa vyavahriyate / yathà rathyàpuruùaþ sarvaj¤atvena / na pratãyate càbhimatapuruùa àptatveneti vyàpakànupalabdhiþ // nàyamasiddhaþ, àptàbhimatasya tathàtvàni÷cayàt / tathà hi paracittavçttayo 'tãndriyatvànna pratyakùasamadhigamyà iti kàyavàgvyavahàrato 'numàtavyàþ / tau ca kàyavàgvyavahàrau buddhipårvamanyathàpi kartuü ÷akyete / tatastatpratibaddhatvenàni÷cayàt kathaü kàyavàgvyavahàrato vi÷iùñaparacittavçttyanumànam // nàpi viruddhaþ, sapakùe sadbhàvasaübhavàt // nàpyanaikàntikaþ, pràmàõikatadråpavyavahartavyatvani÷citatvayorvyàpyavyàpakabhåtayorvidhibhåtayorvçkùatva÷iü÷apàtvayoriva pratyakùànupalambhàbhyàü sarvopasaühàreõa (##) vyàpteþ siddhatvàt / tadataþ sàdhanàd doùatrayarahitàt sàdhyaü siddhyadavàcyameva / tadevamàptatvasya durbodhatvena tatpraõãtatvàni÷cayàdekaprahàranihatamàptavacasaþ pràmàõyam / ato yadetasya pràmàõyaprasiddhyarthaü vàcaspatiprabhçtãnàü valgitaü tadapràptàvasarameva / evaü pratyayoditamapi bhaññàbhimataü ÷àbdaü pramàõyaü vyastamiti boddhavyam / tasmàt sthitametat na ÷àbdaü bahirarthe pramàõamastãti / buddhyàkàre tu tatkàryaprasåtatvàttadanumànameveti / mãmàüsakoktaü tàvadupamànaü mànameva na bhavati, nirviùayatvàdasya / ihàpi prayogaþ - yasya na viùayavattvaü na tasya pràmàõyam / yathà ke÷oõóukaj¤ànasya / na siddhaü ca viùayavattvamupamànaj¤ànasyeti vyàpakànupalambhaþ / nàyamasiddho hetuþ, nirviùayatvàdupamànasya / tathà hi sàdç÷yavi÷iùñaþ piõóaþ piõóavi÷iùñaü và sàdç÷yamupamànasya viùayo varõyate / na sadç÷avastuvyatiriktaü sàdç÷yaü vyavasthàpayituü ÷akyate, pramàõenàpratãtatvàt / nanu sàdç÷yaü vastu durvàrameva / yadàha sàdç÷yasya ca vastutvaü na ÷akyamapavàdhitum / bhåyo 'vayasàmànyayogo jàtyantarasya tat // iti / atrocyate / yadi sadç÷àtiriktaü sàdç÷yaü vastu dç÷yaü syàt, tadà dç÷yànupalambhagrastameva, ÷àstrànàhitasaüskàreõàpi kenacittasyàdar÷anàt / tasya càstitve sarva sarvatràstãtyapravçttinivçttikaü jagadàpadyeta / athàdç÷yaü tatsàdç÷yamupeyate, tathàpi tatra prasiddhaliïgàbhàvàdasiddhameva / siddhena ca tena viùayavattopamànasya sidhyeta / sàdç÷yapratyayastu svahetostathotpannena sadç÷avastunàpi kriyamàõoghañata eva iti na sàdç÷yamupasthàpayituü prabhavati / upamànapramàõabalàdeva sàdç÷yasiddhiriti cet / na / pramàõàntarasiddhayoreva sàdç÷yapiõóayorvi÷eùaõavi÷eùyabhàvasyopamànaviùayatvàt kathaü sàdç÷yamàtrasyopamànàt siddhiþ / tata÷ca sàdç÷yasyàsiddherna tadvi÷iùñaþ piõóaþ piõóavi÷iùñaü và sàdç÷yamupamànasya viùayaþ / tadevamupamànasya nirviùayatvaü siddhamiti nàsiddho hetuþ / nàpi viruddhaþ, sapakùe bhàvàt / na cànaikàntikaþ / tathà hi pràmàõyàbhàve sàdhye pramàõyameva vipakùaþ / tacca viùayavattayà vyàptam, nirnimittatve sarvaj¤ànapràmàõyaprasaïgàt / tadayaü viruddhavyàptopalabdhyà vipakùànnivartamàno viùayavattvàbhàvalakùaõo hetuþ pràmàõyàbhàvalakùaõa eva vi÷ràmyatãti vyàptisiddhiþ / ato nopamànaü pramàõamiti / (##) naiyàyikaparikalpitopamànaniràkaraõàryamapyayameva prayogo draùñavyaþ, tasyàpi nirviùayatvàt / tathà hi samàkhyàsaübandhastasya viùayo varõyate / sa ca paramàrthato nàsti / sa hi saübandhaþ saübandhibhyàü bhinno 'bhinno và / yadi bhinnastadà tayoriti kutaþ / na ca saübandhàntaràditi vaktavyam, tadapi kathaü teùàmiti cintàyàmanavasthàprasaïgaþ / na ca yathà pradãpaþ prakà÷àntaramantareõa prakà÷ate tathà saübandho 'pi saübandhàntaramantareõa saübaddho bhaviùyatãti vaktumucitam / pramàõasiddhe hi vasturåpe 'yamasya svabhàva iti varõyate / yathà pradãpasyaiva / saübandhastu na pramàõapratãtaþ / tatka evaü jànàtvayamasya svabhàva iti, yadvà nàstyevàyamiti / ayamanayoþ saübandhaþ saübaddhàvetàviti tu buddhiþ svahetubalàt saübaddhavastudvayàdapi saübhàvyamànà na saübandhamàkùeptuü prabhavati / tasmànna bhinnasaübandhasiddhiþ / athàbhinnaþ tadà saübandhinàveva kevalàviati na samàkhyàsaübandho nàma, yaþ ka÷cidupamànasya viùayaþ syàt / nanu saübandhabuddhijanakatvaü saübaddhapadàrthàdbhinnamabhinnaü và / bhede ca sa eva sambandhaþ, nàmni paraü vivàdaþ / athàbhinnam, tadà yathà saübaddhapadàrthasya svabhàvaþ sarvapadàrthasàdhàraõastathà tadapi råpaü tadavyatibhinnaü sarvapadàrthasàdhàraõamiti sa padàrtho 'bhimatapadàrtheneva parairapi padàrthaiþ saha saübaddhaþ syàt / nacaivam, tasmàdbhinnaü tatsabandhabuddhijanakatvaü saübaddhapadàrthàdeùñavyamiti cet / nanvetadà÷aïkya ràjakulapàdaiþ parihçtameva / tathà hi saübaddhaü svayameva cennanu yathà taü tasya saübandhinaü pratyàtmà jagatãmapi prati tathà tatkena yogo 'sya na / saübandhe parato 'pi tulyamakhilaü tenaiva cet saüyamo hetuþ kiü na niyàmakaþ sa ca kathaü yogaþ kvacinnàpare // iti / tasmàt saübandhàbhàvàt pårvoktena nyàyena sàråpyàbhàvàccàsiddhaü naiyàyikasyàpi nirviùayamupamànaü pramàõamato 'nantareõaiva vyàpakànupalambhena niràkçtam / arthàpattirapi / yadetat sàmànyalakùaõaü pratyakùàdipratãto yo 'rthaþ sa yena vinà nopapadyate tasyàrthasya parikalpanamarthàpattirityatra vicàryate / yasyàrthasya dar÷anàd yo 'rthaþ parikalpyate tayoryadi pratibandho 'stitadàrthàpattiranumànameva / arthàpattiriti nàmàntarakaraõe nàsmàkaü kàcidvipratipattiþ / tathà hi pramàõaparidçùño 'rthaþ kenacidvinà nopapadyata iti kuto labhyate, yadi paridç÷yamànaparikalpyamànayoþ ka÷cit saübandhaþ syàt / anyathà tena vinà nopapadyata ityahrãkàdanyo na bråyàt, (##) ghañapañavat / sa ca sambandhaþ kvacit pårvamava÷yaü pratyakùànupalambhataþ kvacidadç÷yatve 'pi viparyayabàdhakapramàõabalàdvà ni÷cetavyaþ / anyathà tena vinànupapattij¤ànasyaivànupapatteþ / sati caivam, ekaü saübandhinaü dçùñvà yatrasthena vinà tatrasthaü nopapadyate, tasya dvitãyasya saübandhinaþ kalpanamanumànameva / tatra svabhàvapratibandhe svabhàvahetujaiva sàrthàpattiþ / tadutpattipratibandhe kàryàliïgajaiva / taduktam - anyathànupapannatvamanvayavyatirekiõyarthe bhavati yat, tasmànnàrthàpattiþ pramàõàntaramiti / tasmàt paridç÷yamànaparikalpyamànayoþ sati pratibandhe nàrthàpattiþ pramàõàntaramiti / atha tayorna pratibandhaþ, tadàrthàpattiþ pramàõameva na bhavatãti mantavyam, sàkùàt pàramparyeõa ca saübandhàbhàvàt / yasya yatra pratibandho nàsti na tasya tatra pràmàõyamityàdirveda niràkaraõàrtha yaþ pårvamupanyastaþ sa evàsyà api pràmàõyaniràkaraõàya draùñavyaþ / sàmànyenaivàrthàpattau niràkçtàyàü pratyakùàdipårvakatvalakùaõastatprapa¤co nirasto bhavatyeveti tadarthaü na prabandho 'bhidhãyate, gavi niràkçte ÷àvaleyaniràkçtivat / tasmànnàrthàpattiþ pramàõàntaramiti / tathà abhàvapramàõasyàpi pràmàõyaü nopapadyate, tasyàpi nirviùayatvàt / tata÷ca mãmàüsakopavalgitopamànaniràkaraõàrthamupanyasto yo viùayavattvàbhàvalakùaõo 'nupalambhaþ sa evàsyàpi niràsàrthamupanyasitavyaþ / nanu càtràsiddho hetuþ / tathà hi yadi ghañàbhàvo vàstavaþ prameyabhåto na syàt, tadà nàstãha ghaña iti pratyayaþ kathamutpadyata iti cet / kevalaprade÷agràhipratyakùàditi bråmaþ / nanu yadi kaivalyaü prave÷asvaråpaü tattarhi saghañe 'pi prade÷e vidyata iti tatràpi tasya pratyayasya sadbhàvaprasaïgaþ / athàtiriktaþ, mukhàntareõàbhàva evàbhyupagato bhavatãti cet, na / kaivalyaü tadviviktatvamasaïkãrõatvamityàdibhiþ padaiþ prade÷asya ghañaü pratyanàpannàdhàrabhàvasya svahetuta utpannasya ghañaprade÷àdanya evàtmàbhidhãyate / sa eva càbhàvapratyayaü janayatãti kimapareõàbhàvena kartavyam / nanu ghañaü pratyanàpannàdhàrabhàvasya prade÷asyeti ghañàbhàvayuktasya prade÷asyetyuktaü bhavatãti cet / tarhi ghañàbhàvo 'pi ghañaü pratyanàpannàdhàrabhàvaþ kimabhàvàntareõa svaråpeõaiva và / prathamapakùe 'navasthà / atha tadabhàvaråpatvàdabhàvàntaramantareõaiva ghañàbhàvo ghañaü pratyanàpannàdhàrabhàvaþ / yadyevamasahàyaþ prade÷avi÷eùo 'pi paryudàsavçttyà ghañàbhàvaråpatvàdabhàvaü vinaiva ghañaü pratyanàpannàdhàrabhàvo yukta iti kimakàõóamàhopuruùikayà mithyàpralàpenàbodhaviklavaü ÷iùyapudgalamàkulayasi / tasmàd bhåtalàtiriktasyàbhàvasyàsiddhatvànnàyaü viùayavattàbhàvalakùaõo heturasiddhaþ / pramàõapa¤cakàbhàvàdeva tu prameyàbhàvasiddhipratyà÷àpi na yujyate, vipratipattiviùayatvàdasyà nenaiva prameyàbhàvasiddherayogàt / viruddhànaikàntikatve ca pårvameva hetoþ parihçte / tadataþ siddhamabhàvapramàõàbhimatasyàpràmàõyamiti / (##) athavàbhàvapramàõasvaråpameva niråpyatàm / kaþpunaþ pramàõàbhàvàtmàbhimato bhavatàm, kiü prasajyavçttyà pramàõànutpattimàtram, atha và paryudàsavçttyà bhàvàntaram / vastvantaramapi jaóaråpaü j¤ànaråpaü và / j¤ànaråpamapi j¤ànamàtrakamekaj¤ànasaüsargivastuj¤ànaü veti ùaó vikalpàþ / tatra na tàvannivçttiråpo 'bhàvo yujyate / sa khalu nikhila÷aktivikalatayà na ki¤cit / yacca na ki¤cit tatkathamabhàvaü paricchindyàt, tadviùayaü và j¤ànaü janayet, pratãtaü và tatkathamiti sarvamandhakàranartanam / yadàhuþ - na hyabhàvaþ kasyacit pratipattiþ pratipattiheturvà tasyàpi kathaü pratipattiriti / nàpi vastvantaratàpakùe jaóaråpo 'bhàvaþ saïgacchate, tasyàbhàvalakùaõaprameyaparicchedàbhàvàt, paricchedasya j¤ànadharmatvàt / nàpi j¤ànamàtrasvabhàvo 'bhàvo vaktavyaþ, de÷akàlasvabhàvaviprakçùñasyàpi tato 'bhàvaprasaïgàt, tadapekùayàpi j¤ànamàtratvàt tasya / athaikaj¤ànasaüsargivastuj¤ànasvabhàvo 'numanyate tadàstamabhàvapramàõapratyà÷ayà, pratyakùavi÷eùasyaivàbhàvanàmakaraõàt / tasya càsmàbhirdç÷yànupalambhàkhyasàdhanatvena svãkçtatvàt / ato na kàcid vipratipattirnàma / tasmàdabhàvapramàõasvaråpamarpi niråpyamàõaü vi÷ãryata eva / yadapyasya lakùaõamuktam pratyakùàderanutpattiþ pramàõàbhàva ucyate / ityàdi, tadapi yàcitakamaõóanam / tasmàt sthitametat, pramàõasya sato 'traivàntarbhàvàt pramàõe eva // pramàõàntarbhàvaprakaraõaü samàptam // (##) // 7 // // vyàptinirõayaþ // iha dahanàdinà dhåmàderarthàntarasya vyàptistadutpattilakùaõà / sà ca vi÷iùñànvayavyatirekagrahaõapravaõavi÷iùñapratyakùànupalambhasàdhaneti nyàyaþ / atra ca bhaññaprabhçtayo vipratipadyante / tathà hi te 'gnimati prade÷e dhåmasya bhåyodar÷anaü tadviyukte ca tathaivàdar÷anamityanvayavyatirekitvaü kalpayàmbabhåvuþ / nanu bhåyasàpi pravçtte dar÷anàdar÷ane ghañakulañàdàvupalabdho vyabhicàra iti cet / kimetàvatà tatràpyanumànamastu, tadvadvà dhåmàdàvapi bhà bhåt / prathamapakùastàvad vyabhicàràdeva nirastaþ / dvitãyo('pi) vyabhicàràdeva / na hyanyasya vyabhicàre dhåmasya ki¤cit / tasmàdagnidhåmayoravyabhicàrasyàsaübhave ÷atamapi tadupapattayaþ tatprasàdhakavi÷iùñapratyakùànupalambhà và nànumànopayoginaþ / saübhave và kiü tadutpattyà tadupayoginà vi÷iùñapratyakùànupalambhena, dar÷anàdar÷anàbhyàmevàvyabhicàrasiddheþ / tathà ca kà÷ikàkàraþ pràcãnànekadar÷anajanitasaüskàrasahàyenacarameõa cetasà dhåmasyàgniniyatatvaü gçhyata iti // trilocanastvàha - pratyakùànupalambhayorvi÷eùaviùayatvàt kathaü tàbhyàü sàmànyayoþ saübandhapratipattiþ / athànagnivyàvçttenàdhåmavyàvçttasya saübandhaþ pratãyata eveti / nanu so 'pi kasya pramàõasya viùayaþ / na tàvatpratyakùasya, svalakùaõaviùayatvàttasya / nàpyanumànasya, tasyàpi tatpårvakatvàt / na ca vyàvçtyoþ ka÷citsaübandhaþ / atha pratyakùapçùñhabhàvã vikalpo dçùñe bhede 'bhedamadhyavasyati, tadeva sàmànyam / evamapi vikalpànàü na vastvena viùayaþ / api tu gràhyàkàraþ / sa ca na vastu / vastu tu teùàü parokùameveti, kathaü tenàpi sambandhagrahaþ / asmàkaü tu bhåyodar÷anasahàyena manasà tajjàtãyànàü saübandho gçhãto bhavati / ato dhåmo nàgniü vyabhicarati / tadvyabhicàre dhåma upàdhirahitaü saübandhamatikràmediti hetovipakùa÷aïkànivartakaü pramàõamupalabdhilakùaõapràptopàdhivirahaheturanupalambhàkhyaü pratyakùameva / tataþ siddhaþ svàbhàvikaþ sambandhaþ // vàcaspatestu prapa¤caþ / tathà hi dhumàdãnàü vahnyàdibhiþ svàbhàvikaþ saübandhaþ / na tu vahnyàdãnàü dhåmàdibhiþ / te hi vinàpi dhåmàdibhirupalabhyante / vahnyàdayastu yadàrdrendhanasaübandhamanubhavanti tadà dhåmàdibhiþ saübadhyante / vahnyàdãnàü (##) tu sphuñamàrdrendhanàdyupàdhikçtaþ saübandho na tu svàbhàvikaþ / tato 'niyataþ / svàbhàvikastu dhåmàdãnàü vahnayàdibhiþ saübandhaþ, tadupàdheranupalabhyamànatvàt / kvacid vyabhicàrasyàdar÷anàt anupalabhyamànasyàpi kalpanànupapatteþ / na càdç÷yamàno 'pi dar÷anànarhatayà sàdhakabàdhakapramàõàbhàvena sagdihyamàna upàdhiþ saübandhasya svàbhàvikatvaü pratibadhnàtãti yuktam / ava÷yaü ÷aïkayà bhàvyaü niyàmakamapa÷yatàm iti tu dattàvakà÷à laukikamaryàdàtikrameõa ÷aïkàpi÷àcã labdhaprasarà na kvacinnàstãti nàyaü kvacit pravarteta / sarvatraiva kasyacidanarthasya katha¤cicchaïkàspadatvàt / anartha÷aïkàyà÷ca prekùàvatàü nivçttyaïgatvàt / antataþ snigdhànnapànopayoge 'pi maraõadar÷anàt / tasmàt pràmàõikalokayàtràmanupàlayatà yathàdar÷anameva÷aïkanãyam / na tvadçùñapårvamapi / vi÷eùasmçtyapekùa eva hi saü÷ayo nàsmçterbhavati / na ca smçtirananubhåtacare bhavitumarhati / taduktaü mãmàüsàvàrtikakçtà - nà÷aïkà niþpramàõikà iti / tasmàdupàdhiü prayatnenànviùyanto 'nupalabhamànà nàstãtyavagamya svàbhàvikatvaü saübandhasya ni÷cinumaþ / syàdetat / anyasyànyena sahàkàraõena cet svàbhàvikaþ saübandho bhavet, sarvaü sarveõa svabhàvataþ saübadhyeta / sarvaü sarvasmàd gamyeta / athànyasya cedanyat kàryaü kasmàt sarvaü sarvasmànna bhavati, anyatvàvi÷eùàt / tata÷ca sa evàtiprasaïgaþ / yadyucyeta na bhàvasvabhàvàþ paryanuyojyàþ, tasmàdanyatvàvi÷eùe 'pi ki¤cideva kàraõaü kàryaü ca ki¤ciditi / nanveùa svabhàvànàmanuyogo bhinnànàmakàryakàraõabhåtànàmapi svabhàvapratibandhe tulya eva / tasmàd yatki¤cidetadapi / kena punaþ pramàõenaiùa svàbhàvikaþ saübandho gçhyate / pratyakùasaübandhiùu pratyakùeõa / tathà hi abhijàatamaõibhedatattvavad bhåyodar÷anajanitasaüskàrasahàyamindriyameva dhåmàdãnàü vahnyàdibhiþ svàbhàvikàsaübandhagràhãti yuktamutpa÷yàmaþ / evaü mànàntaraviditasaübandheùu mànàntaràõyeva yathàsvaü bhåyodar÷anasahàyàni svàbhàvikasaübandhagrahaõe pramàõànyunnetavyàni / svabhàvata÷ca pratibaddhà hetavaþ svasàdhyena yadi (##) sàdhyamantareõa bhaveyuþ, svabhàvàdeva pracyaveranniti tarkasahàyà nirastasàdhyavyatirekavçttisandehà yatra dçùñàstatra svasàdhyamupasthàpayantyeveti // atrocyate / iha khalu bhede tadutpattireva vyàptiþ / na càsàvanyo và svata evàvinàbhàvalakùaõaþ svàbhàvikaþ saübandho bhåyodar÷anamàtrataþ sidhyati / tathà hi, kiü yatra bhåyodar÷anapravçttistatra niyatatvavyavasthà, yatra và niyatatvamasti tatraiva bhåyodar÷anapravçttiþ / prathamapakùe ghañàdapi kulañà, pàrthivatvàdapi lohalekhyatvaü sidhyet, bhåyodar÷anasaübhave 'pi niyatatvasaübhavàt / vyabhicàradar÷anànnaivamiti cet / kasya punarvyabhicàradar÷anam yasya kasyacit ÷àstrakàrasya, pratipatturvà / prathamapakùe pratipattuþ kimàyàtaü yato nànumànamayaü kuryàt / anyathànyasya tadviùayapratyakùãkàreõaiva so 'pi kçtàrtha iti kimava÷yamanumànamanveùate / na càptavacanàdavyabhicàradar÷anàdanumànam / àptasya ni÷cetuma÷akyatvàdityanyatra prasàdhanàt / ÷àstrakàraü ca pçùñvà dçùñasaübandho 'pi dhçmàdagnimanumàsyata ityalaukikam / pratipattustu nàva÷yaü sannapi vyabhicàro gocarãbhavati / na hi yatra vyabhicàrastatraiva tàvati kàle de÷e vàva÷yaü pratãtimavatarati / apratãyamàna÷ca nàstyeveti na niyamaþ / satyapi vyabhicàre dar÷anasàmagrayabhàvàt tasmàdar÷anàt / aticirakàlavyavadhàne 'pi dar÷anàt bràhmaõyàdivyabhicàravat // ghañapàrthivàdau pratipattaiva pravçttaþ / tadaiva krameõa và vyabhicàraü pa÷yediti cet / yadi tàvadasau katha¤cit pravartate, pravçtto 'pi và sàmagryabhàvàvyabhicàraü na pa÷yet / vajraü và lohena vyàpàrayet / vyaktaü tasya tàvat tadapyamànamàpannamiti mahat pàõóityam / tasmàd yadi vyabhicàràdar÷anàdanumànaü tadàdçùñavyabhicàrasya pratipatturghañapàrthivatvàdapyasti / tathà adar÷anamàtreõa vyabhicàràbhàvo na sidhyati, yogyànupalabdhereva sarvatràbhàvasàdhane 'dhikàràt / tato bahulaü sahacàramàtreõa na vyabhicàrã na vàvyabhicàrã ni÷cita iti ÷aïkàvakà÷aþ // yadyevamadçùñavyabhicàràdapi dhåmàdanumànaü mà bhåt / na / ãdç÷asya ÷aïkàvakà÷asya sarvatra tadutpattirahite saübhavàditi / atha kadàcit pratipattà pravçtto vyabhicàraü pa÷yati / na tarhi yatra bhåyodar÷anam, tatra niyatatvasthitiþ / tatra kuto dhåme pratibandhasiddhiþ / bhåyodar÷anasyànyatra niyatatvopasthàpakatvakùatau malinapauruùatvena sarvatrànà÷vàsàt // yadyevaü dvicandràdau cakùuràdipratyakùaü malinapauruùamupalabdhamiti ghañàdikamapi nopasthàpayediti cet / na / indriyaviùayakàryaü hi pratyakùam / na dvicandràdij¤ànamãdç÷amarthakàryatvàbhàvàt / (##) tato bhinnalakùaõasya pratyakùàbhàsattve 'pi ghañaj¤ànaü pratyakùameva / na caivaü dhåmàdau pàrthivatvàdau ca vyàptigràhakasya bhåyodar÷anasya lakùaõabhedo yenaikatrà÷vàsaþ syàt // ete evàrthakàryatvàkàryatve lakùaõabheda iti cet / na / ghañàdij¤ànasya hyarthakàryatvavivàde pramàõàntarato 'rthakriyàlàbhato và ni÷cayaþ, na pratij¤àmàtreõa / na càtra dhåmasyàgnisahacàraþ sadàtano 'yamatha suhçddvayasyeva sàtyayo gçhãta iti saü÷aye sadàtanasahacàraprasàdhakapramàõàntarasaïgatirasti, tatkàryaü và ki¤cidupalabhyate / tarhi bàdhyamànatvàbàdhyamànatvalakùaõo lakùaõabhedo bhaviùyatãtyapi na vaktavyam, avyabhicàragràhakasya bhåyodar÷anasya bàdhitatvàsiddheþ / abàdhamàtraü hi prasajyapratiùedho 'pramàõam / pramàõàntarasaïgatirarthakriyàlàbho và paryudàsa÷càsiddha iti na tàvat prathamaþ pakùaþ / nàpi dvitãyaþ / niyatatvàbhàve 'pi pàrthivatvàdau bhåyodar÷anasaübhavàditi na bhåyodar÷anagamyà vyàptiþ // trilocanacodye 'pi bråmaþ / yadi pratyakùaü svalakùaõaviùayamityayogavyavacchedenocyate tadà siddhasàdhanam / anyayogavyavacchedastvasiddhaþ, pratyakùànumànàdisarvaj¤ànànàü gràhyàvaseyabhedena viùayadvaividhyànatikramàt / yadvi yatra j¤àne pratibhàsate tad gràhyam / yatra tu tat pravartate tadadhyavaseyat / tatra pratyakùasya svalakùaõaü gràhyam / adhyavaseyaü tu sàmànyam, atadråpaparàvçttasvalakùaõamàtràtmakam / anumànasya tu viparyayaþ / tata÷ca sàüvyavahàrikapramàõàpekùayà råparasagandhaspar÷asamudàyàtmakasya ghañasya råpabhedamàtragrahaõe 'pi pratyakùataþ samudàyasiddhivyavasthà / tathaikasyàtadråpaparàvçttasya grahaõe 'pi sàdhyasàdhanasàmànyayoratadråpaparàvçttavastumàtràtmanorayogavyavacchedena viùayabhåtayorvyàptigraho yukta eva / ata eva vikalpànàmavastveva viùayaþ, vastu tu teùàü parokùamevetyapi durj¤ànam, sarvavikalpànàmadhyavaseyàpekùayà vastuviùayatvàt / ÷àstre 'pi tathaiva pratipàdanàt / na ca manasà tajjàtãyànàü vyàptigrahaþ ÷akyaþ, manaso bahirasvàtantryàt / anyathà andhabadhiràdyabhàvaprasaïgàt / na ca vahnivyabhicàre dhåma upàdhirahitaü àübandhamatikràmediti vaktumucitam, svakapolakalpitasvàbhàvikasaübandhasya yàcitakamaõóanatvàditi // yadapi vàcaspatijalpitam, yo yatropàdhinà niyatastatra tasya svàbhàvikaþ saübandhaþ / yathà dahane dhåmasya / tadupàdherdç÷yasyànupalabhyamànatvàt kvacid vyabhicàrasyàdar÷anàdityatredaü vicàryate / yasyàdar÷anataþ svàbhàvikaþ saübandho vyavasthàpanãyaþ, sa khalu dhåmasvaråpàdarthàntaramupàdhirvaktavyo yathà dahanàdindhanam / arthàntaraü ca ki¤cid dç÷yamadç÷yaü ca ki¤cit, na tu sarvameva dç÷yatàniyatam / tata÷ca dhåmasyàpi hutà÷ane syàdupàdhiþ, na copalabhyate ityupàdhimàtrànupalabdhiranaikàntikã / tatkathamadar÷anamàtrànnàstyevopàdhiþ, yataþ svàbhàvikasaübandhasiddhiþ (##) syàt / dç÷yopàdhyabhàvasàdhane tu siddhasàdhanam / paramadç÷yopàdhi÷aïkàsaübhave svàbhàvikatvapratirodhastadavastha eva / kvacid vyabhicàràdar÷anàdityasaübaddhameva, upàdhivat vyabhicàrasyàpyadar÷anamàtràdabhàvàsiddheþ / vyabhicàrasya sarvade÷akàlayoþ saübhave 'pi dç÷yatve 'pi sarvadà sarvatra sarveõa sàmagryabhàvàdapi ni÷cetuma÷akyatvàt / bràhmaõyàdivyabhicàravadevàhatyàdar÷ane 'pi de÷akàlàntare taddar÷anasya niùeddhuma÷akyatvàt / nanu yadi dhåmasyàpekùaõãyamarthàntaramupàdhiþ syàt kathaü dhåma ityeva pàvakasattàniyama iti cet / nanvidameva cintyate kiü dhåme satyava÷yamagniþ saübhavãna veti / kadàcidarthàntaramupàdhimapekùya dhåmo 'pi syànnàgniriti kimatra niùñabdhaü kàraõam / tasmàt pàvakaparàdhãnodayo dhåmaþ pariniùñhitaþ kathaü tadabhàve bhàvaü svãkuryàdityeva sàdhu / atha vyaktau jàtau và vahnivyabhicàro na dçùñaþ, kathaü tatra ÷aïkayata iti cet / tat kiü sthàõuvyaktau jàtau và puruùatvaü dçùñaü yena sthàõau ÷aïkayate / anyatrordhvatàliïgite dçùñamiti cet / ihàpyanyatra bhåyaþ sahacàriõi pàrthivatvàdau dçùña eva vyabhicàraþ / yatraiva tu yat saü÷ayyate tatraiva tasya dar÷anamapekùyata ityalaukikam / yadi dhåmavyaktau vyabhicàro dçùñastadà dhåmasàmànyaü vyàptau bahirbhåtameva, kathaü saü÷ayaþ / atha jàtau dçùñastadàpi vyabhicàrani÷caya eva, kathaü saü÷ayaþ / ato dhåmajàtàvadç÷yamàno 'pi vyabhicàra upàdhirvà dar÷anàyogyatayà niùeddhuma÷akya iti saü÷ayo durvàraprasaraþ / sa cedànãmupàdhervyabhicàrasya và saü÷ayaþ svàbhàvikatvasaü÷ayasvabhàvaþ svàbhàvikatvani÷cayaü tàvadava÷yaü pratibadhnàti / tasmàt svàbhàvikatvani÷cayapratibandha evàrthataþ, ni÷cayamantareõa gamakasya svayamaki¤citkaratvàt / tadevamupàdhyanupalabdhirvyabhicàrasyànupalabdhirvànaikàntikã na tayorabhàvaü sàdhayati, yataþ saübandhasya svàbhàvikatvasiddhiþ syàt / asiddhà ceyamupàdhyanupalabdhiþ / yathà dahano nendhanena vinà dhåmena saübadhyate tathà dhåmo 'pi na tena vinàgninà saübadhyata iti samànamupàdhitvamindhanasyobhayatra / atha siddhasyàgnerindhanasàhityena dhåmalàbha ityupàdhivyavasthà, asiddhasya tu dhåmasya tannimittàtmalàbhatayàvyabhicàràt svàbhàvikaþ saübandha iti vyavasthà pyata iti cet / evamapi saiva tadutpattiràyàtà / saiva svàbhàvikaþ saübandhaþ / na punaþ pratij¤àsiddhaþ sahacàramàtràtmakaþ / kiü ca svàbhàvikatvàdavyabhicàraþ sarvatra, sarvatràvyabhicàràcca svàbhàvikatvamitãtaretarà÷rayatvamanivàryam / yasya tu sakçttadutpattipratãtireva sarvatràvyabhicàrapratãtistasya nàyaü prasaïgaþ / yadyevaü mamàpi bhåyodar÷anàdavyabhicàrasiddhiriti cet / na / bhåya ityapariniùñhitavàrasaükhyatvàt kiyatà dar÷anena lakùaõànusàrã nirvçtimàsàdayet / asmàkaü (##) tu pratyakùànupalabdhau parigaõitasaükhyàveva / yadàhuþ pràgadçùñau kramàt pa÷yan vetti hetuphalasthitim / dçùñau và krama÷o 'pa÷yannanyathà tvanavasthi(ti)riti // yattvanupalabhyamànasyàpi kalpanànupapatteriti vilapitam, tadvàlasyàpyasàmpratam / anupalabhyamàne 'rthe ca kalpanàvakà÷àt / na hi dç÷yamàno ghañaþ kalpita ucyate / na ca sandihyamàna upàdhiþ saübandhasya svàbhàvikatvaü pratibadhnàtãti yuktam, sàdhakabàdhakàbhàva eva saü÷ayasya nyàyapràptatvàt / ata eva na sarvatra ÷aïkàpi÷àcàvakà÷aþ / tatkathaü nàyaü pravartetaü / pramàõaviùaye 'pi ÷aïkà kartuü ÷akyata iti cet / na / svãkçtapramàõasya hi ni÷cayaphalatvàt pramàõasyàvipratipannapramàõaviùaye ni÷cayasvãkàranàntarãyaka eva tatsvãkàraþ / na ca ÷aïketyeva na pravçttiþ, arthasaü÷ayenàpi pravçtteranivàryatvàt snigdhànnapànopayogavat / tadupayoge kadàcinmaraõadar÷ane 'pi koñi÷o jãvitadar÷anàt / na ca pràmàõikalolayàtràkùatiþ, pràmàõikaireva pramàõàbhàve saü÷ayasya vihitatvàt / yathàdar÷anamà÷aïkanãyamityàdyapi siddhasàdhanam, anyatra dçùñasyaivopàdhervyabhicàrasya và ÷aïkitatvàt / kiü ca bàdhakàdar÷ane 'pi sàdhakabhàvàdapi ÷aïkà syàdeva / yadapi syàdetaditi valgitaü tadapi niþsàram / pramàõasiddhe hi råpe svàbhàvàvalambanam / natu svabhàvàvalambanenaiva vastusvaråpavyavasthà / tadyadi niyataviùayànvayavyatirekagràhakapratyakùànupalambhapramàõasiddhe hetuphalabhàve svabhàvavàdastat kimàyàtaü svàbhàvikasaübandhe / yatra tadutpattisàmagrãü hçdayena dårãkçtyànyataþ sahacaritadvayàd vi÷eùaüõa pratãtau pratyupàya eva devãyàn / tatsàmagryapekùaõe ca tadutpattireva sà / kimàhopuruùikayà nàmàntarakaraõena / kena punaþ pramàõena eùa svàbhàvikaþ saübandho gçhyata ityàdistadgrahaõaprakàraþ pårvameva niràkçtaþ / tathà svàbhàvikatvàsiddhau svabhàvata÷ca pratibaddhà hetava ityàdyupasaühàropi manoràjyamàtram / tasmàdarthàntare gamye kàryahetustadbhàvasiddhi÷ca pratyakùànupalambhàditi sthitam / tadevaü svàbhàvikavàdena hçdayànulepanama÷ucineva parihàryaü dårata iti / // vyàptinirõayaþ samàpto ratnakãrtipàdànàm // (##) // 8 // // sthirasiddhidåùaõam // namastàràyai // yadyogàdandhavadvi÷vaü saüsàre bhramadiùyate / sà kçpàva÷agaiþ pàpà sthirasiddhirapàsyate // iha pare sakalapadàrthasthairyaprasàdhanàrthaü pratyakùamanumànamarthàpattiü(ca) pramàõànyàcakùate / tathà hi sa evàyaü ghañasphañikàdiriti pratyabhij¤àkhyaü pratyakùamudãyamànaü sthairyamutthàpayati / na cedamapramàõamabhighàtavyam / apràmàõyaü hi bhavadapràmàõyakàraõopapattyà và bhavet, pràmàõyalakùaõavirahàd và / yadyàdyaþ pakùaþ kimapràmàõyakàraõam, mithyàtvamaj¤ànaü saü÷ayo và / na tàvadatra mithyàtvam / mithyàtvaü hi tadviùaye bàdhakapratyayàd và hetåtthadoùato và saübhàvyeta / na tàvad bàdhagandho 'pi saübhavati, de÷akàlanaràntareùvapyasaübhavàt / na cànavagatàpi bàdhà kadàcidapi bhaviùyatãti ÷aïkà yuktimatã, nirbãja÷aïkànupapatteþ / ava÷yaü ÷aïkayà bhàvyaü niyàmakamapa÷yatàm / iti dattàvakà÷à saü÷ayapi÷àcã labdhaprasarà na kvacinnàstãti nàyaü kvacitpravarteta / antataþ snigdhànnapànopayoge 'pi maraõadar÷anena sarvatra ÷aïkànivçtteþ / tasmàt pràmàõikalokayàtràmanupàlayatà yathàdar÷anameva ÷aïkanãyaü nàdçùñapårvamapi / yaduktaü kàrikàyàü nà÷aïkà niùpramàõikà / iti / bçhaññãkàyàmapi utprekùeta hi yo mohàdaj¤àtamapi bàdhakam / sa sarvavyavahàreùu saü÷ayàtmà kùayaü vrajet // iti / kùaõabhaïgasàdhanaü bàdhakamasyeti cet / na / anumànasya paramparayàpi pratyakùapårvakatvàt pratyakùaü pradhànam / pràdhànyàccànumànasya bàdhakam / na tvanumànamasya / pratyakùàntaraü tu bàdhakaü bhavati / yathà sarpàdipratyayasya rajvàdipratyakùam / taccàtra na saübhavati / nanu pratyakùe 'pi bàdhake kasmànna bhavati parasparapratibandhena dvayorapyapratyakùatà / na / arthakriyàsamarthavastuviùayàviùayatvena samànatvàbhàvàdekasya pratyakùàbhàsatvàditi na (##) sadviùayatvaü bàdhakapratyayànmithyàtvam / nàpi hetåtthadoùattaþ, de÷akàlanaràntare 'rthavisaüvàdàt / nàpyaj¤ànamapràmàõyakàraõamatràsti, pratyabhij¤ànasaüvedanasaübhavàt / na ca saü÷ayaþ / na hi tadevedaü syàd và na veti sphañikàdiùådayati matiþ,kiü tu tadevedaü sphañikàdikamiti nirastavibhramà÷aïkà / tannàpràmàõyakàraõopapattyà pratyabhij¤ànasyàpràmàõyam / nàpi lakùaõakùayàt / yadeva hi utpannamasandigdhamaduùñakàraõajanyaü de÷akàlanaràntareùvabàdhitaü ca tadeva pramàõamiti naþ siddhàntaþ / taduktam tasmàd dçóhaü yadutpannaü na visaüvàdamçcchati / j¤ànàntareõa vij¤ànaü tatpramàõaü pratãyatàm // tathà bçhaññãkàpi tatràpårvàrthavij¤ànaü ni÷citaü bàdhavarjitam / aduùñakàraõàrabdhaü pramàõaü lokasaümatam // iti / etacca lakùaõamuktanyàyena pratyabhij¤àne 'pi saübhavatãti pramàõamevedam / nanvidamekameva na bhavati, kàraõabhedàt, viùayabhedàt, svabhàvavirodhàcca / tathà hi sa iti saüskàrakàryam, ayamiti cendriyakàryam / na ca kàraõabhede 'pi kàryàbhedo vi÷vavaicitryàhetukatvaprasaïgàt / tathà satyapi sphañikaþ sphañika iti vyapade÷àbhede pårvade÷akàlasaübandhàparade÷akàlasaübandhàbhyàü viruddhadharmàbhyàü yogàt sphañikaþ pårvàparakàlayorbhidyata iti viùayabhedo vaktavyaþ / tathà sa iti parokùam, ayamiti sàkùàtkàraþ / na cànayoþ svabhàvaviruddhayordahanatuhinayoriva ÷akyà ÷akreõàpyekatà àpàdayitum, trailokasyaikyaprasaïgàt / na càsya pràmàõyam, vikalpatvenàvastunirbhàsitvàt,smàrtàdavi÷eùàcca / tasmàt pratyabhij¤à ekatvaü sthàpayati bhàvànàmiti manorathamàtram // atrocyate / ekamevedaü pratyabhij¤ànaü samàkhyàtam / yadyapãndriyaü kevalamasamartham, yadyapi saüskàramàtram, saüskàrasadhrãcãnaü tu indriyaü bhàvayiùyati pratyabhij¤ànam, tadbhàvàbhàvànuvidhànàt pratyabhij¤àbhàvàbhàvayoþ / na hi nàjãjanad bãjamàtramaïkuramiti mçdàdisahitamapi na janayati / atha bhavatu de÷akàlayostatsaüsargayorvà parasparanànàtvam, na tadavacchinnasya padmaràgasya, tasya tàbhyàü tatsaüsargàbhyàü cànyatvàt // tato 'nyatve tatsaüsargayoþ kutastadãyatvamiti cet / svabhàvàdeveti saüsargaparãkùàyàü nipuõataramupapàdayiùyate / na ca svabhàvavirodhaþ, anumànasyàpyanekatvaprasaïgàt / tadapi hi pratyakùamapratyakùaü ca, avikalpo vikalpa÷ca, asamàropaþ samàropa÷ca / svànubhavàvasthàpitàbhedasya svaråpatadgràhyabhedàpekùayà pratyakùàdãnàmavirodha iti cet / na, ihàpi sàmyàt / na khalvetadapi vij¤ànaü (##) tattedantàdhikaraõamekamàbhyàmanuraktaü sphañikaü gocarayadabhinnaü nànubhåyate nàvasãyate và / ekatve 'pi ca vastunastadanura¤jakatattedantàbhedàpekùayà pratyakùatàparokùate na virotsyete, sahasaübhavàt, vij¤ànaikatvasya ca pramàõasiddhatvàt / na ca sa iti pårvade÷akàlasaüsargo 'yamiti ca sannihitade÷akàlasaüsargaü ekasya virudhyate, yato yuktaü yatpadmaràgasya svaråpe paricchidyamàne tadabhàvo vyavacchidyata iti tadavyavacchede tatsvaråpàparicchedàt svapracyutivyavacchedyasvabhàvatvàt padmaràgabhàvasya tadanavacchede tatparicchedànupapatteþ // kasmàt punastadanye puùparàgàdayo vyavacchidyante / tadabhàvàvinàbhàvàditi cet / sa eva kutaþ / pratyakùeõa kadàcidapi puùparàgapadmaràgayostàdàtmyànupalambhàditi cet / yatra tarhi tatastàdàtmyapratãtiþ, na tatra tadavinàbhàvaþ / samasti ca so 'yaü padmaràga iti de÷akàlàvasthànugatamekaü padmaràgamavabhàsayantã sàkùàtkàravatã pratãtiþ / na vikalparåpatayàsyà apràmàõyam, abhilàpasaüsargapratibhàsatvapràmàõyayoravirodhàt / na cedaü smàrtam, ade÷akàlàvasthàvato 'yaü de÷akàlàvasthànugatatvenàdhikyàditi // atha ke÷aku÷akadalãstambàdau satyapi bhede pratyabhij¤ànamutpannamiti cet / utpadyatàü ko doùaþ / kimanena pratipàditaü bhavati / kiü pratyabhij¤àyàþ sàdhàraõànaikàntikatvam, atha ÷abdasàmyàdubhayorapyapràmàõyam, uta saü÷ayàpàdanamàtram / prathamaþ pakùo 'nabhyupagamàdeva nirastaþ / na hãyamanumànatvenopanyastà / anumànatve 'pyabàdhitatvàditi vi÷eùaõe na doùa iti pratipàdayiùyàmaþ / nàpi dvitãyaþ pakùaþ, dçùñàntamàtrataþ sàdhyasiddherayogàt / ke÷oõóukàdiviùayasya cakùurvij¤ànasyàpyapràmàõye ghañàdipratyakùasyàpràmàõyaprasaïgàt / saü÷ayamàtraü tu vyavahàrocchedakatvànnà÷rayaõãyamevati pratipàditamiti na tçtãyo 'pio pakùaþ // kiü ca ke÷àdau yadi pratyabhij¤à vyabhicàriõo, kàryakàraõapratãtiþ kiü na vyabhicàriõã / yà vyabhicàriõo sà kàryakàraõapratãtireva na bhavatãti cet / yadyevaü yà visaüvàdinã sà pratyabhij¤aiva na bhavati tadàbhàsatvàditi samànam / pratyabhij¤ànasya ca sati pràmàõye 'numànàdiùvanantarbhàve pratyakùataiva, saüskàrasahàyendriyànvayavyatirekànuvidhàyitvàcca / satsaüprayoge satãndriyàõàü bhàvàcca / tadiyaü pratyabhij¤à anekade÷akàlàvasthàsaübaddhamekaü sphañikàdikaü gocarayantã sthairyaü vyavasthàpayati // tathànumànato 'pi sthiratàsiddhiþ / prayogaþ - vivàdàdhyàsitaþ sa evàyaü sphañikaü ityàdipratyabhij¤àpratyayo yathàrthaþ, abàdhitapratyayatvàt / yàvànabàdhitapratyayaþ sa sarvo yathàrtha upalabdhaþ / yathà svasaüvedanapratyayaþ / abàdhita÷càyam / tasmàttatheti / abàdhitatvaü ca parodbhàvitakùaõikatvasàdhanabàdhakoddhàrànni÷ceyam // (##) athàparaþ prayogaþ / vivàdàdhyàsità bhàvàþ pårvàparakàlayorekasvabhàvàþ, abàdhitapratyabhij¤ayà pratyabhij¤àyamànatvàt / yadyadabàdhitapratyabhij¤ayà pratyabhij¤àyate tatsarvamabhinnam / yathà yastvayà dçùño nãlo 'rthaþ sa eva mayà dçùña iti nãlo 'rthaþ pratyabhij¤àyate / tathà caite bhàvàþ / tasmàttatheti / pårvaü pratyayasya dharmità, adhunà bhàvànàmiti vi÷eùaþ / kiü ca sahetukatvàdvinà÷asya sthairya siddham / prayogaþ - vivàdàspadãbhåtà bhàvà yathàsvaü vinà÷ahetusannidheþ pràï na vinà÷inaþ, sahetukavinà÷atvàt / yadyaddhetukaü tattadasannidhau na bhavati / yathà vahnyàdyabhàve dhåmàdiþ / sahetukavinà÷à÷càmã bhàvàþ / tasmàttatheti / sahetukavinà÷atvaü ca ghañasyàgnidhåmayoriva pratyakùànupalambhato mudgaravinà÷ayorapi kàryakàraõabhàvasiddhau siddham / na ca vinà÷ahetorasàmarthyavaiyarthyàbhidhànamucitam, aïkuràdihetorapi tathàtvaprasaïgàt / ÷akyaü hi vaktumarthasyàbhaviùõutàyàmasamartho janmahetuþ, bhaviùõutàyàü vyartha iti / api ca akùaõikàþ santaþ, kàraõavattvàt / yat kàraõavattadakùaõikam / yathà bhàvavinà÷aþ / kàraõavanta÷ceme santaþ / tasmàdakùaõikà iti / kàraõavattvasya sàdhyaviparyaye vçtti÷aïkà vinà÷asya sahetukatvameva nivartayatãti prasiddhavyàptikàt kàraõavattvàdakùaõikatvasiddhiriti // tathà ÷aïkaraþ sthirasiddhau pràha / notpattyanantaravinà÷ã bhàvaþ, prameyatvàt, vastuvyàvçttivaditi / avidyamànavipakùatvàdanvayyeva hetuþ / prameyatvasya kùaõikatvena virodhàbhàvàt sandigdhavyatirekitvamiti cet / na khalu kùaõikatve kasyacitprameyatvaü sidhyati, kùaõasthitidharmaõaþ pramàõakàle 'pàtàt / atãtasya ca prameyatve 'tiprasaïgàditi / evameva prayogamupastuvan trilocano 'pyàha / akùaõikàþ sarvabhàvàþ, prameyatvàt / yat pramãyate tadakùaõikam / yathà bhàvavinà÷aþ / prameyà÷ca sarvabhàvàþ / tasmàdakùaõikà iti / asiddho dçùñàntadharmãti cet / na / svakàraõakalàpàdutpannavato bhàvasyàntareõa nivçttiprasavaü sarvadàvasthànaprasaïgàt / tadaiva bhàvo 'sti na pårvaü na pra÷càdityapi ÷abdaþ kùaõikaparyàyatveneùyamàõaþ kùaõàdårdhvaü sattvàvicchedopajananamantareõa nàrthavàn devairapi ÷akyaþ parikalpayitum / vinà÷akàlàpekùayà hi kùaõo 'lpãyàn kàlaþ / tena so 'syàstãti kùaõiko vaktavyaþ / itarathà janmavinà÷ayorekasmin kàle bhavatoþ tulyahetukatvenaikatvaprasaïgaþ / ekatve tu dvayorekataraþ prahàtavyaþ / tatra janmaprahàõe bhàvà niþsvabhàvàþ prasajyeran / nivçttiparityàge ca janmino bhàvà nityà iti durnivàraþ prasaïgaþ / tat siddho dçùñàntaþ // (##) nanu prameyatvakùaõikatvayorvirodhàsiddheþ sandigdhavipakùavyàvçttikaü prameyatvamiti cet / naitadasti / yasmàdarthaü ka¤cit pràpayat pratyakùaü tena pratyàsannatvàtpràpayati / pratyàsatti÷ca tadutpatirevàvakalpate, na tàdàtmyam, sàkàraniràkàravàdayoraprakçtatvàt / anyatra niràkçtatvàcca / sà ca niyatavastupratibhàsàkùiptà kàryakàraõabhàvalakùaõà pratyàsattistulyakàlaü pramàõaprameyayoranupapannà, savyetaraviùàõayoriva / tataþ pramàõamarthasattàü bodhayattadadhãnotpàdatayà bodhayati / kàraõabhàvamàtrànubandhitvàcca tasya pårvakàlasattayà bhavitavyam / ataþ pårvakàlasattvena vyàptaü prameyatvam / pårvakàlasattvaü ca kùaõikatve 'nupapannamiti vyàpakànupalabdhyà vipakùàt kùaõikatvàd vyàvartamànaü prameyatvamakùaõikatvena vyàpyata iti asandigdho vyatirekaþ / tadevamanumànapramàõasiddho 'kùaõika iti // evamarthàpattirapyasya sàdhikà / tathà hi kàryakàraõabhàvagrahaõaü kramayaugapadyagrahaõasmaraõam abhilàùaþ svayaünihitapratyanumàrgaõaü duùñàrthakutåhalaviramaõaü karmaphalasaübandhaþ saü÷ayapårvakanirõayaþ bandhamokùaþ mokùaprayatnaþ ÷ubhodarke karmaõi pravçttiþ pratyabhij¤à kàryakàraõabhàvaþ upàdànopàdeyabhàvaprabhçtayaþ sthirasattàmantareõànupapadyamànàþ sthairya sàdhayanti / pratikùaõaü bhede satyanubhaviturvinaùñatve 'nyasya kàryakàraõabhàvagrahaõàdyanupapatteriti kathaü kùaõabhaïga÷aïkàpi // atràbhidhãyate / apramàõamevàyaü pratyabhij¤àkhyo vikalpo mithyàtvaü ca sadviùayatvabàdhakapratyayàt / nanvasya bàdhakaü pratyakùamasambhavi, anumànaü càsamarthamàveditamiti cet / nanvasya pratyabhij¤ànasya svàrthàvinàbhàvadàróhye pratyakùasahasreõàpi kim / saüvàda÷aithilye tu bàdhakapratyakùavadanumànamapi pràptàvakà÷am, pramàõasyaiva siddhibàdhayoradhikàràt / tathà hi màyàkàraþ ÷irasi nimajjitaü golakamàsyena niþsàrayatãti pratyabhij¤à ÷irasi cchidraprasaïgasaïgatenànumànena bàdhyamànà pratãtaiva / bàdhyamànà na pratyabhij¤eti prastute 'pyastu / yathàvanatàkà÷apratibhàsaþ sarvasaüpratipattàvapi bàdhya eva tadvadekatàgrahaþ sarvasaüpratipattàvapi bàdhyo 'stu / tasmàdasyàþ pratyakùatàkãrtanaü yàcitakamaõóanamàtramatràõam / kathamataþ sthairyasthitirastu / tata÷cànumànatvamapyasyà dhvastam, uktakrameõa abàdhitatvavi÷eùaõaviruddhabàdhyamànatàyàþ prasàdhanàditi vi÷eùaõàsiddho hetuþ / yadàpi kùaõabhaïgasàdhakaü bàdhakaü nocyate asyàstadàpãyamapramàõameva, lånapunarjàtake÷apà÷àdau vyabhicàropalambhàt // nanåktaü yà vyabhicàriõã sà na pratyabhij¤etyàdi / yuktametat, yadi kàryakàraõabhàvapratãtivallakùaõabhedaþ pratipàdayituü ÷akyeta / yathà hyanvayavyatirekagrahaõapravaõapratyakùànupalambhàdupapanno ni÷cayaþ kàryakàraõabhàvapratãteranyastadàbhàsapratãtirityanayorlakùaõabhedaþ, tathà yadi pratyabhij¤àne 'pi lakùaõabhedo dar÷itaþ syàt, dar÷ayituü (##) và ÷akyo vyabhicàràvyabhicàropayogã, tadà bhavatu pratyabhij¤àtadàbhàsayorvivekaþ / na tvevamasti, sarvatràtyantasadç÷e vastuni pçthagjanapratyabhij¤àyà ekarasatvàt // saüvàditvàsaüvàditve lakùaõabheda iti cet / na / aliïgasya hi vikalpasya saüvàdo nàma pramàõàntarasaïgatirarthakriyàpràptirvà / tatra na tàvadàdyaþ pakùaþ, pa÷càdapi sa evàyamiti svatantraikàdhyavasàyamàtràdaparasya pramàõagandhasyàpyabhàvàt / nàpi dvitãyaþ pakùaþ saügacchate / na hi pårvàparakàlayorekavastupratibaddhà siddhà kàcidarthakriyàþ, bhinnenàpi tatsamàna÷aktinà tàdçgarthakriyàyàþ karaõàvirodhàt / tathà hi yathaiko ghaño vàri dhàrayatãti tatkàlabhàvino 'pyanyasya de÷àntaravartino na vàridhàraõavàraõam tathà dvitãyàdikùaõopyanyo yadi vàri dhàrayati, kãdç÷o doùaþ syàt / visadç÷akriyàyàü tu cintaiva nàsti / tatkathaü pratyabhij¤ànasya saüvàdasaübhavaþ // nanu yadyekaü pratyabhij¤ànaü bisaüvàdi dçùñamiti sarvameva pratyabhij¤ànaü visaüvàdi ÷aïkyate, tadaikamindriyaj¤ànaü ke÷oõóukadvicandràdau visaüvàdyupalabdhamiti ghañàdiùvapi sarvameva pratyakùaü visaüvàdi saübhàvyatàm, indriyajanyatvasyaikalakùaõasya sarvatra saübhavàditi cet / na / tatràpi lakùaõabhedasya sadbhàvàt / tathà hi bahirarthasthitàvindriyàrthakàryatayà sàkùàdarthàkàrànukàritvaü pratyakùatvam / taccàbhyàsavi÷eùàsàditapañimnà pratyakùeõa ni÷cãyate / kvacittvarthakriyàpràptij¤ànàditi pratyakùatvamanavadyameva / dvicandràdau tvarthavinàkçtena timiràdiviplutacakùuirmàtreõa tajj¤ànaü janitamiti pratyakùàbhàsameva / dvicandràdyarthàbhàvastu de÷akàlanaràntarairdvicandràderarthasya bàdhitatvàdavyàhata iti pratyakùàbhàsaparihàre 'pi pratyakùeùu ka à÷càsavirodhaþ / pratyabhij¤àne 'pi sarvamidamastãti na yuktam // yathà hi pårvaü pàvakàdau pàkàdikriyà pratibaddhà siddhà pa÷càdanubhåyamànà dahanaj¤ànasya saüvàdamàvedayati, anyathà bàhyàrthocchedànnirãhaü jagajjàyate, na tathà prathamacaramakàlayorekãmàvapratibaddhà kàcidarthakriyà upalabdhigocarà pårvàparakàlayorekatvamantareõa và pravçttyàdikùatiryenaikatàvagraho 'pi saüvàdã syàt / tadiyamanumànabàdhitatvàd vyabhicàra÷aïkàkalaïkitatvàccana pratyakùamanumànaü veti kathamataþ sthairyasiddhiranumànapratihatirvà // yat punarvàcaspatiråvàca saüskàrendriyayormilitayoreva pratyabhij¤ànaü prati kàraõatvamiti, tadayuktam, bhinnasàmagrãprasåtatvàdanayorj¤ànayoþ / tathà hi nimãlite cakùuùi sa ityatrendriyavinàkçtasyaiva saüskàrasya sàmarthyamupalabdham / prathamadar÷ane tvayamityatra saüskàrarahitasyaivendriyasya sàmarthyaü dçùñam / tasmàt sàmagrãdvayapratibaddhaü (##) j¤ànadvayamidamavadhàritam / kathamubhàbhyàü militvaikameva pratyabhij¤ànamutpàditamityudghuùyate / bãjakùityàdyostu pçthak sàmarthyaü na dçùñamityekaiva sàmagrãtyaïkuro 'pyeka evàstu / tathà pårvade÷akàlàparade÷akàlàbhyàü tatsaübaddhàbhyàmanyatvàt padyaràgasyàbheda ityapyasaïgatam / viruddhayordharmayoþ padmaràgàdanyatve 'pi viruddhadharmayogàt padmaràgasya bhedaþ kathamapahnayate, trailokyaikatvaprasaïgasya durvàratvàt / na hi dharmadharmiõoranyatve 'pi bràhmaõatvacàõóàlatve ekàdhàre bhavitumarhata iti padmaràgasya bhedo duratikramaþ / tathà ca na svabhàvavirodho 'numànasyàpyanekatvaprasaïgàt / tadapi pratyakùamapratyakùaü càvikalpo vikalpa÷càsamàropaþ samàropa÷cetyapyayuktam / anumànasya hi paramàrthataþ svasaüvedanapratyakùàtmano 'vikalpasyàsamàropasvabhàvasyàpratyakùatvavikalpatvasamàropatvàdeþ paràpekùayà praj¤aptatvàd viruddhadharmàdhyàsàbhàvàt kathaü bhedasiddhiþ / sa e vàyamiti tu pratyabhij¤ànasya sa ityaspaùñàkàrayogitvam, ayamiti spaùñàkàrayogitvamiti viruddhadharmadvayaü bhedakam // na caivaü vaktavyam tattedantàpekùayà pratyabhij¤ànasyàpyekasyaiva pàrokùyàpàrokùyamaviruddhamiti / na hodamekàkàratayà vyavasthitam, yenànumànavadasyàpi pàrokùyàpàrokùyavyavasthàmàtraü syàt / yàvadatãtàrthàkàrànukàro vartamànàrthànukàra÷ca svadharmo na bhavati tàvattadarthagocarataiva nàsti / kutaþ pàrokùyàpàrokùyavyavahàro bhaviùyati / tasmàt spaùñàspaùñàkàradvayaviruddhadharmàdhyàsàt pratyabhij¤ànaü pratyayadvayametaditi sthitam // tathà sahetukavinà÷atvàdayamapyasiddho hetuþ / yatpunaratroktam sahetukavinà÷atvaü ghañasyàgnidhåmayoriva pratyakùànupalambhato mudgaraghañavinà÷ayorapi kàryakàraõabhàvasiddhau siddhamiti, tadasaïgatam, agnidhåmayordvayorapi dç÷yatvàt, pratyakùànupalambhato dhåmasya vahnikàryatà sidhyatu / vinà÷a÷abdavàcyastvartho na ka÷cididantayà dçùñaþ / karparameva ghañamudgaràbhyàmutpadyamànamupalabdham / yadàhurguravaþ dçùñastàvadayaü ghaño 'tra ca patan dçùñastathà mudgaro dçùñà karparasaühatiþ paramato nà÷o na dçùñaþ paraþ / tenàbhàva iti ÷rutiþ kva nihità kiü vàtra tatkàraõaü svàdhãnà palighasya kevalamiyaü dçùñà kapàlàvaliþ // tadayamabhàvo dç÷yànupalabdhibàdhitaþ kathaü pratyakùato mudgaràdikàryamavadhàryaþ // yatpunarasminnadç÷yamàne 'pi dç÷yata iti vàgjàlaü sà bhaõóavidyà / tadvacanàd gçhõànnapi pa÷ureva / tathà hi kasyacit pratibhàsena sàdhyate 'pratibhàsi yat / pratibhàso 'sya nàsyeti nopapattestu gocaraþ // iti / (##) athaivaü vaktavyam kimanyena dhvaüsena, karparameva ghañadhvaüso 'stu, tathà ca sati mudgaràdyabhàve karparàbhàvàt ghañasthairyamavyàhatamiti / durà÷à khalveùà / tathà hi yathà nà÷a÷abdena karparamucyate tathà yadyabhàva÷abdenàpi karparamevocyate tadaikatra prade÷e ghañamekamapanãya ghañàntaranyàse tatràpanãtaghañasyàbhàvavyavahàro na syàt, tatpradhvaüsakapàlayostatrànutpàdàt / tasmàdyathàpanãtaghañasya pracyutimàtràpekùayà nyastaghañe 'bhàvavyavahàrastathà mudgaràdikàraõàbhàvàt pradhvaüsakarparayoranutpàde 'pi pracyutimàtràpekùayaiva pratikùaõamanyànyatvavyavahàro ghañasya sidhyatãti kutaþ sthairyasiddhiþ / tasmàt pradhvaüsakarparàbhàve 'pi pracyutimàtràtmakabhàvàpekùayàpyasmanmatamavyàhatam / yadàhurguravaþ àstàü karparapaüktireva kala÷adhvaüso na ceyaü purà tena sthairyamapi prasidhyatu tato bhinnena nà÷ena kim / atrottaram, nà÷aþ saiva yathocyate yadi tathàbhàvo 'pi kumbhàntar anyàse 'bhàvavacaþ kathaü matamataþ sidhyatyabhàvo 'pi na // iti / nanu yadi svahetujanito nà÷o nàsti, kathaü kvacideva de÷e kàle ghaño naùña iti pratãtiniyamaþ / na ca mudgaràdanyo nà÷asya heturvaktavyaþ, pràgapi nà÷asaübhave naùñaghañabuddhisaübhavaprasaïgàt / yadàhuþ nà÷o nàsti yadi svahetuniyataþ kiü de÷akàle kvacit kumbho naùña iti pratãtiniyamastenàsti kàrya÷ca saþ / nàpyanyat kila kàraõaü rayavato daõóàtpuràpyanyathà nà÷oktà na kçtà vinaùñaghañadhãþ kenoddhurà vàryate // iti cet / tarhãdànãmarthàpattyà pradhvaüsaü prasàdhya mudgaràdhãnatvamasya sàdhayitumàrabdham / tathà ca sati dhåmàgnivat pratyakùataþ pradhvaüsasya mudgaràdikàryatvaü siddhamityutphullagallamullapitaü vyàluptam // na càrthàpattito 'pi tatsiddhiþ saüdyapate, kumbho naùña iti pratãteranyathàpyupapadyamànatvàt / vinà÷aü vinàpi hi ghañadar÷anavato mudgarakçtakapàlànubhava evanaùñaghañàvasàyasàdhanaþ, kimapareõa nà÷ena kartavyam, ghaño naùña iti buddherghañani÷cayapårvakamudgarakçtakapàlànubhavamàtrànvayavyatirekànuvidhànadar÷anàt / na ceyaü sàmagrãpårvamapyasti / mudgaràbhàve karparapaükterevàbhàvàt kathaü pràgapi naùñaghañabuddhiprasaïgaþ saügato nàma / yadàhurguravaþ dçùñe 'mbhobhçti mudgaràdijanità dçùñà kapàlàvalã saïketànugamàdvinaùñaghañadhãstàvat samutpàdyate / (##) sàmagryàmiha nà÷anàma na kimapyaïgaü na càsyàmapi syàdeùà na kadàpi nàpi ca puràpyeùà samagrà sthitiþ // arthàpattirato gatà kùayamiyaü na dhvaüsasiddhau prabhuþ // iti // yadi nà÷ànubhavo nàsti kapàlànubhavàt kapàlakalpanaiva syàt, na naùñaghañabuddhiriti cet / tadetadatisàhasam, ghañani÷cayapårvakakapàlavalayadar÷anàdeva naùñaghañabuddheþ sàkùàdevànubhåyamànatvàt / tadapalàpe dhåmàdãnàmapi dahanàdipårvakatvani÷cayo na syàdityatiprasaïgaþ // nanu ghaño naùña iti buddhirvi÷eùyabuddhiþ / sà ca vinà÷aü vi÷eùaõamàkùipatãti cet / tadasat, yataþ svabuddhyà rajyate yena vi÷eùyaü tadvi÷eùaõam / ucyate / na càvidyamànamadç÷yaü và svabuddhyà ki¤cidra¤jayati / prayogo 'trayasya na svaråpanirbhàsastanna kasyacit svànurakta pratãtinimittam / yathà karike÷araþ / nàsti ca svaråpanirbhàso dhvaüsasyeti vyàpakànupalabdhiþ / nàsyà asiddhiþ, abhàvasya svaråpeõaivedantayà nirbhàsàbhàvàt / na ca viruddhatà, sapakùe bhàvàt / nàpyanaikàntikatvam, pratibhàsàbhàve 'pi svànuraktapratãtihetutve ÷a÷aviùàõàderapi tathàtvaü syàdityatiprasaïgaþ / nanu na dhvaüsena vinà vina÷yati jagad bhàvena sàrdhaü sacet saccàsacca kimastu vastuniyataü bhàvànujo 'sau tataþ / bhàvàt tena tu bhinnakàraõatayà tatkàraõàsaübhave 'bhàvàttena kçtànyatàpi galità bhaïgaþ kuto 'nukùaõam // atrocyate / kàraõàntaràdutpadyamàno dhvaüso 'bhinno bhinno và / nàdyaþ pakùaþ, bhinnakàraõatvàt, tairanabhyupagatatvàcca / atha dvitãyaþ pakùa / tadà kaþ punarbhàvasya pradveùo yena pradhvaüsàkhye vastuni svahetorutpanne nivartate nàma // yatpunaretaducyate - nàbhàvasyotpàde bhàvasyàparà nivçttiþ, kiü tvabhàvotpattireva tannivçttiriti / kathamanyasyotpàde 'nyasya nivçttiþ / atra svabhàvabhedairuttaraü vàcyam ye parasparaparihàrasthitayaþ svahetubhyo jàyante / na hi svato 'nyasyàïkurasya vahnirna kàraõamityanyatvàvi÷eùàd bhasmano 'pi na kàraõam / svabhàvabhedenatu kàryakàraõabhàvasamarthanaü parasparaparihàrasthitiniyame 'pi tulyam / yathà cotpàdasya purastàdakhilasàmarthyarahitasyàïkurapràgabhàvasyàpakàraü ka¤cidakurvanto 'pi bãjàdayo 'ïkuramàrabhamàõàþ pràgabhàvaü nivartayanti, tadutpàdasyaiva tatpràgabhàvanivçttiråpatvàt; evaü tadabhàvahetavo 'pi bhàvaråpe 'ki¤citkarà (##) api tadabhàvamàdadhànàstannivartayanti, abhàvotpàdasyaiva bhàvanivçttiråpatvàt / tena pårvavannàrthakriyàkaraõaprasaïga iti / taducitaü syàd yadi kàryakàraõayorivàsyà pyàtmà pramàõapratãtaþ syàt, kevalaü dç÷yànupalambhagraste 'pyetasminnupalabhyata iti pralàpo vyaktamiyaü bhaõóavidyetyuktam / arthàpattirapi kùãõetyapi pràgabhàvasya ca dçùñàntatvenopanyàso bhaõóàlekhyanyàyaþ / kiü ca kaþ punaratra virodhaþ sahasthànàbhàvo yadi tava virodho 'rthavipadoþ sahasthànàsaïgaþ kùaõamapi yathà ÷ãta÷ikhinoþ / sa ca dhvaüso dhvaüsàntaramupanayan saüprati bhaved virodhã so 'pyanyaü kùayamiti na nà÷aþ kathamapi // anyathà siddhasattàmàtreõa virodhitve sarvaü sarveõa viruddhaü prasajyeta / svabhàvàlambanamapyadar÷anàdeva nirastamiti / athànyonyàbhàvaprakçtikatayàrthe sato tadà kùayasyaivàbhàvaþ saha bhavatu và hetubalataþ / anena dhvaüse ca prakçtahatirasya tvanudaye balãyànevàrthaþ svayamapacaye 'nyena kimiha // saccàsacca kimastu vastviti tu prasaïgaþ trilocanaprastàve niràkaraõãyaþ / ata evàtra prastàve bhuvanaikagurån bhagavataþ kãrtipàdànavamanyamànaþ ÷aïkaraþ pa÷orapipa÷uriti kçpàpàtramevaiùa jàlmaþ / yadapyàha trilocanaþ bhàvavyatiriktàü nivçttimanicchadbhira÷akyà svaråpanivçttiravasthàpayitum / yà hi tasya pràktanã kàcidavasthà bhavadbhirarthakriyànirvartanayogyà dçùñà saiva yadyuttarakàlamapyanuvartate tarhi svaråpeõaiva nivçtto bhàvaþ kathamavasthàpyate / tadànãmayaü naùño nàma yadi svahetupratilabdhasvaråpavyatirekiõã tasya kàcidavasthotpadyeta, utpattau saiva tasyàtmàntaraü jàtamityatàdavasthyamevàsya vinà÷aü bråmaþ / tàdavasthye tàdàtmye ca svaråpeõa nivçtto bhàva ityasya ÷abdasya satyamarthaü na vidmaþ / svaråpanivçttiþ khalviyaü bhavantã bhàva eva syàt, bhàvàdanyà và / tattve svakàraõebhyo niùpannasyàrthasyànyathànupapattàvutpatteràrabhya sattvànnityatvaü prasajyeta / anyatve ca tadeva nivçtteranyatvanivçtti(riti) priyamanuùñhitaü priyeõa / tasmàdutsçjya vibhramaü nà÷otpattireva naùñatvamabhyupagantavyamiti / (##) tadetadaj¤ànaphalam / tathà hi svakàraõàdeva yathànyade÷avicchinnaråpaþ samudeti bhàvaþ / vicchinnabhinnakùaõavçttirevaü svakàraõàdeva na jàyate kim // abhàvato 'rthàntararåpabàdhe tatràpi càrthàntaramãkùaõãyam / pradãpadçùñàntamataü na kàntaü svaråpasaüdar÷anaviprayogàt // yathà hi de÷àntaraparàvçttamanãlàdiparàvçttaü ca svahetorutpannaü vastu tathà dvitãyakùaõàntaraparàvçttamapi / yathà cànyade÷ànavasthàyitvaü tadde÷àvasthàyitvenàviruddham, viruddhaü ca de÷àntaràvasthàyitvenaiva tathà dvitãyakùaõàvasthàyitvaü prathamakùaõàvasthàyitvenàviruddham, viruddhaü punardvitãyakùaõàvasthàyitvenaiva / kevalaü de÷àntaradvitãyakùaõayostatpracyutimàtraü vyavahriyate / tadanyonyàbhàvapradhvaüsàbhàvayoþ padàrthayoþ sadbhàve 'pyavàryam, abhàvàntaràsvãkàre 'pi bhàvàbhàvayorapyami÷ratvàsvãkàre tàdàtmyaprasaïgàt / tasmàd bhàvàbhàvayostàdàtmyamiti / yathàrthakriyàkàritvasya tadde÷avartitvanãlatvàdibhinnavirodhastathà dvitãyakùaõànavasthàyitvenàpãti vivakùitam / paramàrthatastu dharmidharmayostàdàtmyaü vyàvçttikçto bhedavyavahàra iti apohasiddhau prasàdhitam / etaccoktakrameõàviruddhamàpàditam / etàvati tu tattve vàkchalamàtrapravçttà dveùaviùajvalitàtmànaþ kùudràþ pralapantãti kimatra bråmaþ / tata÷ca vyatiriktanivçttyutpattimantareõa svaråpanivçtterupapatteþ kathaü kùaõàdårdhvaü pràktanasattàvasthitiþ / tasmàdutsçùñavibhramaü naùñavyavahàramàtramastu, na tvasyànyat ki¤cij jàyeta, bhàvasya tàdavasthyaprasaïgàt / abhàvaþ kathaü niùidhyata iti cet / na, tadanutpattimàtraviùayasya vàcàni÷cayena ca pa÷càdabhàvavyavahàramàtrapravartanasyeùñatvàd vaståtpattereva niùiddhatvàt / nanu keyaü vàcoyuktiþ, abhàvavyavahàramàtramiùyate pa÷cànnàbhàva iti / evaü sati visaüvàditàprasaïgo 'bhàvavyavahàrasya / abhàva÷ca mithyeti bhàva eva pratiùedhyasya syàt / sa càbhàvaþ pa÷cà(d) bhavatãti sphuñataramasya kàdàcitkatvàtsahetukatvam, vastutvaü ceti / asadetat, abhàvàkhyavastvantaràsvãkàre 'pi pracyutimàtràpekùayàpi vyavahàrasya caritàrthatvapratipàdanàt / yattu tadviviktabhåtalàderviùayatvamà÷aïkyoktam, na bhåtalàdervastvantaratvàt / na ca vastvantare pratipàdite pratãte và ghañàdi vastubhåtamiti pratipàditaü pratãtaü (##) và bhavati / evaü vastvantarameva nà÷a iti asmin mate yad dåùaõamuktaü tat svayameva parihçtaü syàditi, tadapyasaübaddham, kevalaü hi bhåtalamasya viùaya iti kathaü na ghañàderabhåtatvabodhaþ / yaiva hi ghañàdyapekùayà kaivalyàvasthà prade÷asya sa eva ghañavirahaþ / vacanàdinàpyevaü kevalaprade÷apratipàdane kathamiva na prakçtaghañàdyabhàvapratipàdanam / kaivalyaü càsahàyaprade÷àdavyatibhinnameva // na ceha ghaño nàstãti pratyayasya ghañavatyapi prade÷e prasaïgaþ, svahetostathotpannasya saghañaprade÷asya kevalaprade÷àdanyatvàt / na ca pratyabhij¤ànataþ saghañàghañaprade÷ayorekatvam, pårvamasya niràkaraõàt / na ca vinà÷ahetorasàmarthyavaiyarthyàbhidhàne 'ïkuràdihetorapi tathàbhidhàtumucitam / asiddhe hi kàrye hetorà÷rayaõamavàrtham / siddhe ceyaü cintà, yadi hetornityo 'nityo vàrtho jàtaþ kiü nà÷akàraõeneti hetupuraskàreõaiva pravçtteþ / na caivamasiddhe 'ïkuràdau kàrye ÷akyamabhidhàtum, svaråpasyaivàbhàt taddharmakatvà(tad) dharmakatvàdiparyanuyogasya nirviùayatvàt // nanu tvayàpi bhàvàbhàvayorlakùaõabhedo 'bhihitaþ / tatkathamekatvaü sarvàrthànàm / lakùaõabhedàdeva bhedavyavasthà / tato 'pi cenna bhedavyavasthitiþ, na kasyacit kuta÷cid bhedavyavasthitirityadvaitaprasaïga iti cet / na / yo hi na÷varasvabhàvaþ sa eva nà÷oþ, na÷yatãti bahulàdhikàràt kartari gha¤aþ prasàdhanàt, taü nà÷aü bhàvasvabhàvamicchàmaþ / na÷anaü nà÷a iti tu prasajyàtmà dvidhà kartavyaþ / tattvatastàvad vastutvavirahàt tattvànyatvavirahita evàsau bhàvo na bhavatãti tadbhàvaniùedhamàtrapàtaü tu bhavati khara÷çïgàdivat / saüvçtau tu yathà kàlabhedena vikalpyamànaþ kàdàcitka iva pratibhàti tathà sarvopàkhyàviraharåpatayà bhàvàdbhinna iva pratibhàtãti nàvastutvopalakùaõabhedàkhyànavirodhaþ / evaü ca sati saüvçttyà lakùaõabhede bhàvàbhàvayorbhedasyeùñatvàt / tatvena ca lakùaõaikatàvirahe bhàvasya tenaikyaniùedhàt kathamadvaitaprasaïgopàlambhaþ // syàdetat / na ca vivekàpratãtau tadviviktagrahaõaü bhavati / tadviveka÷ca na bhåtalàdisvaråpameva vi÷eùaõatvàditi / tadetannyàyabahiùkçtam / vi÷eùaõavi÷eùyabhàvo hi saïkalpàruóhe råpe bàhyàrthaspar÷e vikalpa÷abdaliïgàntaràõàü vaiyarthyaprasaïgàditi ÷àstre vistareõa pratipàdanàt / sa ca saïkalpo 'bhinnamapi bhàvaü bhinnamivàkalayati / yathà ÷ilàputrakasya ÷arãram, ÷arãre karaõàdayaþ, lambakarõo devadatta ityàdi / tasmàt kalpanàdhãno vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ / abhinne 'pi bhàve bhedavivakùàpekùo bhedavyavahàraþ kathaü bhedaniyatamàtmànamàtanotu // skhaladgatirayaü ràhoþ ÷ira ityàdinirde÷a iti cet / yadi satyametat, tadà ÷iro 'tiriktasya ràhoriva kùmàtalàderatiriktasya vivekasya dç÷yànupalambhabàdhitatvàdayamapi nirde÷aþ skhaladgatireva, tathàpi neti koùapànaü pramàõam / tasmàtsaghañàt (##) prade÷àntaràt prade÷a evàyamanyo ghañaviviktaþ svahetorutpanno na tu ghañavivekena vi÷eùitaþ, svahetorutpannasya viviktasyàbhàve vivekasyàbhàvàt / kiü ca vyàptaü bhidà yadi vi÷eùyavi÷eùa(õa)tvaü bhedàtyayànnanu tadà tadabhàva eva / de÷o vi÷iùña iti càsti yathà tathedamapyasti dç÷yamatabhedadçgasti neti // tasmànnàbhàvo nàma ka÷cid yatra kàraõavyàpàraþ / tadevaü sahetukavinà÷atvàditi hetuþ svaråpàsiddha iti sthitam // satàmakùaõikatvaü kàra(õa)vattvàdityapyasaübaddhameva, kùaõikatvakàraõavattvayorvirodhàbhàvàdakùaõikatvena kàraõavattvasya vyàpterasiddheþ sandigdhavyatirekitvàt / na càsya viparyaye vçtti÷aïkà nà÷asya sahetukatvameva nivartayati, uktakrameõa nà÷asyaivàbhàvàditi // tathà prameyatvàdapi sthirasiddhirmanorathamàtram / sàkàravedanodayapakùasthitau hi dvitãyakùaõànuvçttàvapyarthasya vyavahitatvàt, prakà÷ànupapatterviùayasvaråpavedanameva j¤ànasya viùayavedanam / evaü ca vartamànànurodhaþ / atãte 'pi tatpratyàsatterapracyuteþ / na càtiprasaïgaþ, anantaràtãtàdanyena kùaõena sàråpyàsamarpaõàt / tata÷ca kàraõatvàd yadi nàma prameyatvasya pårvakàlasattvena vyàptistathàpi prameyatvavat pårvakàlasattvamapi kùaõike 'viruddhamiti prameyatvàkùaõikatvayorvyàptisàdhano vyàpakànupalambho 'siddhaþ / j¤ànàkàràrpakatvaü hi hetutvam, prameyatvaü pràmàõikapratãtatvam / taccànantaràtãta eva kùaõe samupapadyate // j¤ànasattvàsamaye 'rthànuvçtterabhàvànnirviùayateti cet / nanvanuvçttàvapi tadarpitàkàrasvaråpasaüvedanameva tadvedanam / tadeva ca saviùayatvam / iyaü ca pratyàsattiranantaràtãte 'pi kùaõe 'kùãõeti na dvitãyakùaõànuvçtteranurodha ityuktam / ataþ sandigdhavyatirekitvàdanaikàntikameva prameyatvam // atha sàkàravàdavidveùàdanàkàraj¤ànagràhyatvaü prameyatvamabhipretaü tadàsiddhatàsya hetoþ / indriyàrthasannikarùàderj¤ànamutpadyatàü nàma / taccànubhavaikarasatvena sarvatràrthe sadç÷àkàratvàt kasya gràhakamastu, yenàbhisaübaddhamiti cet / àtmamanaþsaüyogàdãnàmapi grahaõaü syàt / janakasya grahaõamiti cet / tathàpyàtmàdãnàü grahaõaprasaïgaþ / viùayatvena janakasya grahaõamityapyasàdhu, viùayatvasyàdyàpyani÷cayàt / idaü dçùñaü ÷rutaü vedamityadhyavasàyo yatràrthe sa viùaya iti cet / nanvastyeva pratiniyato vyavahàraþ / kaþ punaratra pratyàsattiniyama iti pçcchàmaþ / sa cedupavarõayituü na ÷akyate, vyavahàro 'pi tvanmate niyato na syàditi bråmaþ / asti tàvaditi cet / ata evàrthasàråpyamasàdhàraõaü pratyàsattinimittamastu, nirmimitte niyamàyogàt // (##) nanu sàråpyamapyarthàdar÷ane kathamavadhàryate / tacca kimekade÷ena, sarvàtmanà và / àdye pakùe sarvaü sarvasya vedanaü syàt / dvitãye tu j¤ànamaj¤ànatàü vrajet / kiü ca sàråpyàdarthavedane 'nantaraü j¤ànaü tulyaviùayaü viùayaþ syàditi cet / màbhådarthasya dar÷anam / àkàravi÷eùabalàdadhyavasitàrthasyàrthakriyàpràpterevàrtho 'pãdç÷a iti sàråpyavyavahàro 'viruddhaþ / ata eva sthålagataü paramàõugataü và sàråpyaü na cintyate / j¤ànàkàrasya sthålatve 'pyekasàmagrãpratibaddhapu¤javi÷eùàdapyabhãùñakriyàkaraõàt puruùàrthasiddheþ / sàråpyaü caikade÷enaiva / na càtra sarvavedanaprasaïgaþ, sarveùàü j¤ànaü pratyajanakatvàt / janakànàü ca svavyapade÷animittàsàdhàraõaikade÷àrpakatvena gràhyatvàt / nàpi tulyaviùayàntaraj¤ànagrahaõaprasaïgaþ, tasya svasaüvedanàdeva pramàõàt siddhatvàt / pramàõàntarasya tatra vaiyarthyàt / jaóatve satyàkàràrpakasya vastuno gràhyatvàdityasyàrthasyàbhãùñatvàcca / bàhyàrthasthitau ceyaü cinteti sarvamanavadyam / tadevamayaü prameyatvàditi hetuþ sàkàravàdapakùe sandigdhavyatirekaþ, niràkàrapakùe càsiddha iti sthitam / na càrthàpattirati sthiràtmasàdhanã, kàryakàraõabhàvagrahaõàdãnàmanyathopapatteþ / tathà hi upàdànopàdeyabhàvasthitacittasantatimapyà÷rityeyaü vyavasthà sustheti kathamàtmànaü pratyujjãvayatu / tatra kàryakàraõabhàvapratãtistàvadanàkulà / tathàpi pràgbhàvivastuni÷cayaj¤ànasyopàdeyabhåtena tadarpitasaüskàragarbheõa pa÷càdbhàvivastuj¤ànenàsmin satãdaü bhavatãti ni÷cayo janyate / tathà pràgbhàvivastvapekùayà kevalabhåtalani÷càyakaj¤ànopàdeyabhåtena tadarpitasaüskàragarbheõa pa÷càdbhàvivastvapekùayà kevalabhåtalani÷càyakaj¤ànenàsminnasatãdaü na bhavatãti vyatirekani÷cayo janyate / yathoktam ekàvasàyasamanantarajàtamanyavij¤ànamanvayavimar÷amupàdadhàti / evaü tadekavirahànubhavodbhavànyavyàvçttidhãþ prathayati vyatirekabuddhim // ata eva devadattenàgnau pratãte yaj¤adattena ca dhåme pratãte na kàryakàraõabhàvagrahaõaü tajj¤ànayorupàdànopàdeyabhàvàbhàvàt / yatra tvekasantàne j¤ànakùaõayorupàdànopàdeyabhàvastatra kàryàdigrahaþ sugrahaþ / anyathà satyapi nityàtmani pratisandhàtari kàryakàraõabhàvàdãnàmapratãtireva syàt / tathà hi àtmanaþ sakà÷àt pratisandheyabuddhãnàmabhedo bhedo và bhedàbhedo và / prathamapakùe àtmaiva syàt pratisandhàtà, buddhya eva và syuþ pratisandheyà iti kaþ pratisandhànàrthaþ / bhedapakùa 'pi buddhibhyo bhidyamànasya jaóasyàtmanaþ kaþ pratisandhànàrtha iti na vidmaþ / buddhiyogàd draùñutvavat pratisandhàtçtvamiti (##) cet / buddhi reva tarhi draùñã pratisandhàtrã cetã niyamasvãkàre tadyogàdasya tathàtvamiti kimanena yàcitakamaõóanena / buddhãnàü kartçtvàbhàvàditi cet / taddvàreõàpi tarhi tasyàtmano draùñçtvàdivyavahàrànupapattiþ / yadi hi buddhirhetoþ phalasya và draùñrã syàt tadànantaryapratiniyamasya cànusandhàtrã kalpità / tadyogàd draùñçtvaü pratisandhàtçtvaü cocyata iti syàdapi prativiùayamalabdhavi÷eùàyàü ca buddhau saübandho 'pi na vi÷eùaü vyavahàrayitumã÷aþ - adhunà nibandhanàdhigantà, adhunà phalasya, idànãü pratisandhàteti / tathàvidhabuddhigatavi÷eùasvãkàre tu kimapareõàtmanà kartavyam, tàvataiva paryàptatvàd vyavahàrasya / sthiràtmànamantareõa saiva buddhirna syàditi cet / kenaivaü pratàrito 'si / aho mohamàhàtmyaü yadãdç÷ànapi parava÷ãkaroti / tathà hi nedamidamantareõa yaducyate tat khalvanyatra pratyakùànupalambhàbhyàü sàmarthyàvadhàraõe sati yujyate vahneriva dhåme, cakùuràdivadvà dçùñakàraõàntarasàmagryà kàryàdar÷ane pa÷càd dar÷ane ca ki¤cidanyadapekùaõãyamastãti sàmànyàkàreõa / àdyaþ pakùastàvannàstãti vyaktam / dvitãyo 'pi na saübhavã / na hi kàraõabuddhisamanantaraü kàryabuddhau satyàü ni÷cayapravçttasyedamasyànantaraü dçùñaü mayeti pratisandhànamadçùñapårvaü kadàcit yato 'nyasya sàmarthyaparikalpanaü syàdityudasya vyàmohamuktakrameõaiva kàryakàraõagrahaõavyavasthà svãkartavyà / bhedàbhedapakùastu dhikkàra eva, tasyaiva tadapekùayà bhedàbhedaviruddhadharmàdhyàsàdekatvànupapatteþ / tata÷ca yadbhinnaü bhinnamevàbhinnaü càbhinnamiti naikasya bhedàbhedau /tathàpyabhede vi÷vamekamiti yugapadutpàdasthitipralayaprasaïgaþ / evaü kramivastugràhakaiþ kramij¤ànairupàdànopàdeyabhåtaiþ sàkùàt pàramparyeõa krameõàmã jàyanta iti ni÷cayo janyate / aikakàlikànekavastugràhakaireva tajj¤ànairekopàdànatvàt sakçdimàni jàtànãti vikalpaþ kriyata iti kramàkramagrahaõamapyanavadyam / kathamanekaj¤ànàdekavikalpa iti cet / ki doùaþ / bhavantu bhinnà matayastathàpità dadhatyupàdànatayaikakalpanam / na bhinnasaükhyà phalahetubàdhinã na cànyasantànabhavà ivàkùamàþ // yadapyuktaü ÷aïkareõa pårvottarakùaõayoþ saüvittãþ, tàbhyàü vàsanà, tayà hetuphalabhàvàdhyavasàyã vikalpa iti cet / kimidànãü yatki¤cidà÷aïkitena vaktavyamityevaü vidhiranuùñhãyate bhavatà / vikalpo hi géhãtànusandhànamatadråpasamàropo và syàt / na tàvat pårvaþ pakùaþ, adçùñànvayavyatirekasya puruùasya hetuphalabhàvàgrahe 'nusandhànapratyayahetorvàsanàvi÷eùasyaivànupapatteþ / agçhãtasya cànusandhàne 'tiprasaïgàditi / (##) tadetanna samyagàlocitam / yato hetuphalabhåtayoþ pårvottarakùaõayorekaikena j¤ànenànanubhave 'pyupàdànopàdeyabhåtàbhyàü kramij¤ànàbhyàü hetuphalatve gçhãte eva / kevalaü hetukàle phalàbhàvàt / tadviùayasàmarthyagrahaõe 'pi phalàdar÷anàt tadavasàya evàpravçttaþ kàryadar÷anena pravartyate / tathà phalàvalokane 'pi tatkàryatà gçhãtaiva vikalpenànusandhãyata iti gçhãtànusandhànaråpa evàyaü vikalpa iti yatki¤cidetat / yadàha mahàbhàùyàlaïkàraþ yadi nàmaikamadhyakùaü na pårvàparavittimat / adhyakùadvayasadbhàve pràkparàvedanaü katham // iti // tathà smaraõamabhilàùaþ, svayaü vihitapratyanumàrgaõam, dçùñàrthakutåhalaviramaõam, karmaphalasaübandhaþ, saü÷ayapårvakanirõaya÷ca pårvapårvànubhavaikopàdànakàraõaiþ samarpitasaüskàragatairuttarottaràrthànubhavaivopàdeyabhåtairjanyamàno yujyata iti kimadhikenàtmanà parikalpitena / upàdànopàdeyabhàvaniyamàdeva ca na santànàntare smaraõàdiprasaïgaþ saïgataþ / kimidamupàdànamiti cet / ucyate / yatsantànanivçttyà yadutpadyate tattasyopàdànakàraõam / yathà mçtsantànanivçttyotpadyamànasya kumbhasya mçdupàdànamiti ÷àstre prapa¤citam / na càtra paralokakùatiþ // yadapyuktam - citta÷arãrayoþ kiyatkàlasthitinibandhanasya dçùñasya nivçttau cittasyàpi nivçttiprasaïgaþ / maraõavedanayà hi cittaü vikalam / tato 'vikalà cittàntarajananàvasthà na saübhavati / tasmàdupasthite maraõaduþkhe sarvasaüskàravirodhini cittamapyucchidyeteti nàstikyamàyàtamiti / tadayuktam / yato maraõaduþkhaü cittavi÷eùa eva, tasya cittàntarajananasàmarthyasvabhàvasya svabhàvàdavàryaiva j¤ànotpattiriti / bandhànmokùo 'pi saüsàricitta sabandhàdanà÷ravacittaprabandho yaþ / ÷ubhàdimokùayorapi pravçttiravàryà / yataþ satyapyàtmanyahameva mukto bhaviùyàmi sukhã cetyàtmagrahaõakùaõàdadhyavasàyàt pravartate / na punaràtmanà galahastitaþ / sa cànàdyavidyàparamparàyàtaþ pårvàparayorekatvàropako mithyàsaïkalpo bàdhite 'pyàtmanyavyàhataprasara iti kathamapravçttiþ / nanu nairàtmyavàdapakùe (tu) pårvamevàvabudhyate / madvinà÷àtphalaü na syànmatto 'nyasyàthavà bhavet // iti / apravçttirevàstviti cet / astu, ko doùaþ / yadyayamàtmagraho nirviùayo 'pi pravçttimanàkùipta kùaõamapi sthàtuü (na) prabhavati / yathà hi jàtasyàva÷yaü mçtyuriti (##) j¤àtavatopyapratikriyaputràdimaraõe sorastàóamàkrando maraõàdau ca yatnaþ ÷okodrekàt evamavidyodrekàdeva nairàtmyaü jànannapi pravartate, na sukhamàsta iti kimatra kriyatàm, avidyàyàþ pravartana÷akteravàryatvàt / pratyabhij¤à ca pårvameva dhvastà / kàryakàraõabhàvaniyatà pa÷càdbhàvipårvabhàvità / sà ca kùaõike 'pyaviruddhà / upàdànopàdeyatà ca kramisvasaüvedanaj¤ànadvayena sàkùàtkçtà tatpçùñhabhàvinà ni÷cãyata iti, asatyapyàtmani pratisandhàtari kàryakàraõagrahaõàdaya upapadyamànà nàtmànamupasthàpayituü prabhavanti / ato 'rthàpattirati na kùameti bhàgyahãnamanoràjyamiva sthirasiddhirvi÷ãryata eva / tathà ca kùaõabhaïgasandehe sattvàdyanumànaü pràptàvasaram // // sthirasiddhidåùaõaü samàptam // (##) // 9 // // citràdvaitaprakà÷avàdaþ // // namastàràyai // digeùà svaparà÷eùaprativàdiprasàdhanã / citràdvaitamatàbodhadhvàntastomakadarthinã // iha khalu sakalajaóapadàrtharà÷au pratyàkhyàte niràkçte ca niràkàravij¤ànavàde pratihate càlãkàkàrayogini pàramàrthikaprakà÷amàtre samyagunmålite ca sàkàravij¤ànàlãkatvasamàrope pratisantànaü ca svapnavadabàdhitadehabhogapratiùñhàdyàkàraprakà÷amàtràtmake jagati vyavasthite yasya yadà yàvadàkàracakrapratibhàsaü yadvij¤ànaü parisphurati tasya tadà tàvadàkàracakraparikaritaü tadvij¤ànaü citràdvaitamiti sthitiþ / tadevaü citramadvaitaü vij¤ànamiti padatrayamiha pratyupasthitam // atra ca vipratipattirnàma kiü citratàyàmadvaite vij¤ànatve sarvatraiveti vikalpàþ // na tàvadasau citrasvaråpànusàriõã bhavitumarhati, tanmàtrasya sarvaj¤ànubhavasiddhatvàt, anyathà ÷a÷aviùàõàdàviva jaóamidamalãkaü vij¤ànaü veti vipratipattãnàmanavakà÷aprasaïgàt / nàpi vij¤ànatve vivàdaþ kartuümucitaþ, sahopalambhaniyamàd ityàdinà pårvameva nãlàdãnàü sàkàravij¤ànatvaprasàdhanàt / ata eva sarvatràpi vimatirasaïgatà, sàkàravij¤ànasiddhàveva citràdvaitavàdàvatàràt / tasmàccitrateyamadvaitavirodhinãti vyàmohàdekatva eva vipratiprattiriti tatra prasàdhanaü sàdhanamidamucyate // yat prakà÷ate tadekam / yathà citràkàracakramadhyavartã nãlàkàraþ / prakà÷ate cedaü gauragàndhàramadhurasurabhisukumàrasàtetaràdivicitràkàrakadambakamiti svabhàvahetuþ / na tàvadasyàsiddhirabhidhàtuü ÷akyate, pratyakùapramàõaprasiddhasadbhàve vij¤ànàtmakanãlàdyàkàracakre dharmiõi prakà÷amànatàyàþ pratyakùasiddhatvàt / na càsya (##) hetorviruddhatà saübhavati, vicitràkàramadhyavartini nãlàkàre dçùñàntadharmiõi prakà÷amànatàlakùaõasya sàdhanasya dçùñatvàt / nanu caikatve sàdhye yadaparamekatvàdhikaraõaü tadiha dçùñàntãkartumucitam / na càsya nãlàkàrasya ekatà vidyate, viruddhadharmàdhyàsaprasiddhasyànekatvasya saübhavàt / de÷akàlàkàrabhedo hi viruddhadharmàdhyàsaþ / tata÷ca yathà citritàkàracakrasyàkàrabhedato bhedastathà nãlàkàrasyàpi de÷abhedato bhedaþ / tadayaü sàdhya÷ånyo dçùñànto hetu÷ca vipakùe paridç÷yamàno yadi tatraiva niyatastadà viruddhaþ // tatràpi saübhave 'naikànta iti cet / atrocyate / yadi de÷abhedato vij¤ànàtmakasthålanãlàkàrasya bhedastadàsya pratiparamàõude÷abhede bhedasaübhavàtu paramàõupracayamàtràtmako vij¤ànàtmakasthålanãlàkàraþ syàt / tathà ca sati sarveùàü vij¤àna(a)tmakanãlaparamàõånàü svasvaråpanimagnatvena saütamasanimagnànekapuruùavat vyativedanàbhàvàt sthålanãlàkhaõóalakapratibhàsàbhàvaprasaïgaþ saïgataþ syàt, gràhyagràhakalakùaõayoþ purastàdapakartavyatvàt / na caivaü vaktavyam paramàõånàü svaråpanimagnatve 'pyekopàdànatayà pu¤jàtmaiva sthålaþ sthålamàtmànaü j¤àsyatãti, satyapyekopàdànatve svasvaråpanimagnatvàdeva sthålavyavasthàpakasya bhinnasyàtmano 'nyonyaü và gràhyagràhakabhàvasyàyogàt / tàdàtmyena vyativedanasya cànabhyupagamàt / vargo vargaü vetti ityasyànupadatvàt / na ca yathà bàhyàrthavàde sthålaikàkàraj¤ànapratibhàsa eva bàhyaparamàõupracayapratibhàsavyavasthà gatyantaràbhàvàt, tathà j¤ànaparamàõupracayavyavasthà(paka) sthålaikàkàrayogivij¤ànàntarasthànabhyupagamàt / abhyupagame và tasyaiva dçùñàntatvàt / tasmàd yàvad yàvat pratibhàsastàvattàvat sthålatayaiva vyàptaþ / asthåle paramàõau sthålanivçttimàtre ca pratibhàsasya dç÷yànupalambhabàdhitatvàt / yathà prasiddhànumàne sattvaü kùaõikatvena vyàptaü kramàkramakàritvenàpi, kùaõikatvàbhàvàcca karmàkramanivçttau nivartamànaü kùaõikatve niyataü sidhyati, tathàtràpi prakà÷amànatvaü sàdhanamekatvenàpi sthaulyenàpi, ekatvàbhàvàcca vipakùàt paramàõupu¤jàtmana ekatvanivçttimàtràtmana÷ca svaviruddhopalambhàt sthaulyasya vyàpakasya nivçttau nivartamànamekatvaü niyataü sidhyati / tata÷ca yathà bahirvyàptipakùe ghañe dçùñàntadharmiõi viparyayabàdhakapramàõabalàt sattvaü kùaõikatvaniyatamavadhàrya sattvàt pakùe kùaõabhaïgasiddhiþ, ta(thà) tràpi nãlàkàre dçùñàntadharmiõi viparyayabàdhakapramàõabalàdeva prakà÷amànatvamekatvaniyatamavagamya prakà÷amànatvàd vicitràkàracakre sàdhyadharmiõyekatvasiddhiriti na dçùñàntasya sàdhya÷ånyatvam / nàpi hetorviruddhatà / na cànaikàntikatà // nanvekatve sàdhye tatpracyutirdvitvaü ca vipakùaþ, tasmàcca vipakùàddhetuvyatirekapratipattyavasare kiü vipakùàtmà prakà÷ate na và / pratibhàsapakùe prakà÷amànatvasya (##) hetoþ sàdhàraõànaikàntikatà, vipakùe 'pi dçùñatvàt / atha na prakà÷ate tadà sandigdhavyatirekitvam, kuto vyatireka ityavadherevàprakà÷amàna÷arãratvàt kathamataþ sàdhyasiddhipratyà÷à / atrocyate / iha dvividho vij¤ànànàü viùayaþ gràhyo 'dhyavaseya÷ca / pratibhàsamàno gràhyaþ / agçhãto 'pi pravçttiviùayo 'dhyavaseyaþ / tatràsarvaj¤e 'numàtarisakalavipakùapratibhàsàbhàvànna gràhyatayà vipakùo viùayo vaktavyaþ, sarvànumànocchedaprasaïgàt, sarvatra sakalavipakùapratibhàsàbhàvàt tato vyatirekàsiddheþ / pratibhàse ca de÷akàlasvabhàvàntaritasakalavipakùa sàkùàtkàre sàdhyàtmàpi varàkaþ sutaràü pratãyata ityanumànavaiyarthyam / tasmàdapratibhàse 'pyadhyavasàyasiddhàdeva vipakùàd dhåmàdervyatireko ni÷citaþ / tat kimarthamatra vipakùapratibhàsaþ pràrthyate / yadi punarasyàdhyavasàyo 'pi na syàttadà vyatireko na ni÷cãyata iti yuktam, pratiniyataviùayavyavahàràbhàvàt // nanvasmanmate vastvavastvàtmakasakalavipakùapratipattisaübhavàt tato hetuvyatirekaþ saüpratyetuü ÷akyata eva / na ca pratibhàsamàtreõa sattvaprasaïgaþ, arthakriyàkàritvalakùaõatvàt sattvasya / tvanmate tu prakà÷a eva vastutvam / ato vipakùayorekatvapracyutirdvitvayoþ pratibhàse prakà÷amànatvasàdhanasya vipakùasàdhàraõatà / apratibhàse casandigdhavyatirekitvamiti codyaü duruddharameveti cet / tadetadasaïgatam / tathà hi dhåmàdiravahnyàdervipakùàd vyàvçtto vahnyàdiniyataþ sidhyati, tasya ca vastvavastvàtmakasakalavipakùapadàrtharà÷eþ svaråpanirbhàsa iti kiü nirvikalpakaj¤àne kalpanàyàü và / nirvikalpe cet / pratibhàsa iti ca ko 'rthaþ / kiü niràkàre j¤àne sakalavipakùàdisvaråpasya sàkùàt sphuraõam, yadi và tadarpitabuddhisvabhàvabhåtasadç÷àkàraprakà÷aþ, atha samanantarapratyayabalàyàtabuddhigatabàhyasadç÷àkàrapratibhàsaþ, àhosvid buddheràtmabhåtavipakùasadç÷àlãkàkàraparisphårtiþ / na tàvadàdyaþ pakùo yuktaþ, de÷akàlasvabhàvaviprakçùñànàü padàrthànàmarvàcãne jane niràkàre ca j¤àne sphuraõàyogàdityasyàrthasya ÷àstre eva vistareõa prasàdhanàt / sphuraõe càsàdhyasyàpi prakà÷anaprasaïge 'numànavaiyarthyasya pratipàdanàt / nàpi dvitãyaþ pakùaþ, de÷àdiviprakçùñatvàdeva sàkùàtsvàkàrasamarpaõasàmarthyàbhàvàt / na ca tçtãyaþ saïgataþ, sàdç÷yasaübhave 'pi samanantarabalàdevàyàtasya bàhyena saha pratyàsatterabhàvàt / na caturtho 'pi prakàra saübhavati, asatprakà÷ayorvirodhàt, sphurato 'lokatvàyogàt / tathà hyasatprakà÷a iti kimasadã÷varàdeþ khyàtiþ, bhàsamàno và àkàro 'san, san và na ka÷cit khyàtãti vivakùitam / tatra yasya padàrthasya svaråpaparinirbhàsaþ sa kathamasanniti pràõadhàribhirabhidhàtavyaþ / sphurataþ ke÷oõóukàkàrasya (##) bàhyaråpatayà bàdhyatve 'pi j¤ànaråpatayàrthatvasya àcàryeõa pratipàditatvàt gràhakàbhimataniràkàraprakà÷asyàpyasattvàbhidhànaprasaïgàt // pratibhàse 'pi bàdhanàdasatyatvamiti cet / kiü tad bàdhakam, pratyakùamanumànaü và / yadyekatra svaråpasàkùàtkàriõi pratyakùe 'vi÷vàsaþ kathamanyatra bàdhake svaråpàntaraprakà÷a eva nirvçttistatpårvakamanumànaü ca sutaràmavi÷vàsabhàjanamiti na bàdhakavàrtàpi / yadàhurguravaþ yasya svaråpanirbhàsastadevàsatkathaü bhavet / bàdhàto yadi sàpyekà pratyakùànumayornanu // pratyakùe yadyavi÷vàsaþ ekatrànyatra kà gatiþ / tatpårvamanumànaü ca kathamà÷vàsagocaraþ // iti / nanu dçùñameva dvicandràdipratibhàse 'pi bàdhitam / na dçùñe 'nupapannatvaü tajj¤àtamapi bàdhyate // iti cet / na / bàdhyasyàpratibhàsanàt / pratibhàsina÷càbàdhyatvàt / tathà hi buddhyàkàrasya nirbhàso bàdhà bàhyasya vastunaþ / sphårtàvapyavi÷vàse kva vi÷vàsa iti kãrtitam // etena bhàsamàno và àkàro 'sanniti dvitãyo 'pi pakùaþ pratikùiptaþ, pratibhàsàdeva sattàsiddherbàdhakàbakà÷àbhàvàt / tathà san và ka÷cinna khyàtãti tçtãyasaïkalpo 'pi vyàkulaþ, prakà÷avyàptatvàt sattàyàþ / aprakà÷asyàsattayà grastatvàt // nanu prakà÷o nàmaþ vastunaþ sattàsàdhakaü pramàõam / na ca pramàõanivçttàvarthàbhàvaþ / arthakriyà÷aktistu sattvam / taccàprakà÷asyàpi na virudhyata iti cet / satyametat / bahirarthabàde 'prakà÷asyàpi sàmarthyàbhyupagamàt / ke÷oõóukàdipratibhàse 'dhyavasitasyàrthakriyà÷aktiviyogàdevàbhàvasiddheþ / sarvathà bahirabhàve tu j¤ànasya prakà÷àvyabhicàràttàvataiva sattve kimarthakriyayà / kathamanyahçdaþ sattvaü prakà÷àdeva nàsya cet / nàrthakriyàpi sarvasmai kvacicced bhàsanaü na kim // iti / nirvikalpe tàvat svasaüvedanasiddhasvàkàramantareõa vipakùàdayo na parisphuranti / athàmã vikalpe pratibhàsanta iti dvitãyaþ saïkalpo 'bhyupagamyate, asminnapi pakùe pratibhàsamàna àkàro 'sàdhàraõo '÷abdasaüsçùñatayà svasaüvedanatàdàtmye praviùñatvàdvastusanneva / adhyavaseyatayà vipakùàdayo gçhyanta iti cet / tadàpi teùàü svaråpasya nirbhàso 'sti na và / nirbhàse pratyakùasiddhataiva, nàsatkhyàtiþ / ÷àstre 'pi (##) 'svaråpasàkùàtkàritvameva pratyakùatvam' uktam / tasya cetarapratyakùeùviva vikalpe 'pi svãkàre viruddhavyàptopalambhena vikalpabhràntatvayordåramapàstatvàdvikalpe 'pi tvanmate pratyakùatvamakùatam / tat kathaü tatsiddhasya pratyakùàntarànumànàbhyàü bàdhàbhidhànam, tayorapi svaråpàntaraprakà÷apauruùatvàt // atha vikalpabhràntatvayorvyàpakaviruddhayoþ saübhavàt vikalpe pratyakùatvamevàsaübhavi / nanvasya pratyakùatvamasaübhavãti svaråpasàkùàtkàritvamasaübhavãtyuktam / atha vipakùàdirartho 'smin prakà÷ata iti vàcà svaråpasàkùàtkàritvaü kathitamiti màtà me bandhyeti vçttàntaþ / iùyate ca tvayà vipakùàdisvaråpasàkùàtkàritvaü bikalpasyeti pratyakùatànatikramaþ, apratyakùatve vastusvaråpasphuraõàyogàt / tata÷ca tatpratibhàsino 'pi råpasya sata eva khyàtirnàsatkhyàtiþ / na ca tadeva vikalpe parisphuradråpamasatàmã÷varàdãnàü svaråpam, asattvasyaivàbhàvaprasaïgàt / svaråpasphuraõe 'pyasattve 'nyatràpi prakà÷inyanà÷vàsàt / tato yat sàkàravàde jalpitam nityàdayaþ santa eva syuþ iti tadàtmana eva patitam / yadàhurguravaþ svaråpasàkùàtkaraõàdadhyakùatvaü na càparam / vikalpabhramabhåmitvamata eva hi bàdhitam // yadi nàdhyakùatà tasya råpanirbhàsa eva na / tatastadasadã÷àdi pratibhàtãtyasaïgatam // yadi tu pratibhàseta råpamasya sadeva tat / tadasatpratibhàtãti tacca bhàtyasadeva vaþ // athàdhyavasàye 'dhyavaseyasvaråpasya pratibhàso nàstãtyucyate / na tadà kasyacidadhyavasàyaþ / kathamataþ pratiniyatavastuvyavasthàsiddhiþ / kiü ca ko 'yamadhyavasàyonàma / kiü vyàvçttibhedaparikalpitasya prakà÷àü÷asya, svàkàràü÷asya, alãkàkàrasya, bàhyavastuno 'vastuno và sphuraõamadhyavasàyàrthaþ / yadi và svàkàre bàhyàropaþ, bàhye và svàkàràropaþ, svàkàrabàhyayoryojanà, tayorekãkaraõamekapratipattirabhedena pratipattiþ bhedàgraho 'dhyavasàyàrtha iti vikalpàþ / tatra na tàvadàdimau pakùau kalpanàmarhataþ / svaråpe sarvasyaiva sphuraõasya nirvikalpatvàdavasàyànupapattiþ / itarathà nirvikalpakaj¤ànàbhàvaprasaïgàt / alãkasphuraõaü tu pràk pratyàkhyàtam /satyapi sphuraõe 'sphuñatvànnirvikalpakametat / dvicandràdij¤ànavat / astu svagràhye tannirvikalpakam, bàhye tu adhyavaseye (##) adhyavasàya iti cet / na tatsaübandhàbhàvàta, tadapratibhàsàcca / anyathàtiprasaïgàdityuktapràyam / bàhyavastusvaråpasphuraõe tu pratyakùapratipattirevàsàviti ko 'dhyavasàyaþ / avastusphuraõaü punastridhà vikalpya pràgeva pratyàkhyàtam / svàkàre tu bàhyàropo na saübhavatyeva / tathà hi j¤ànaü kenacidàkàreõa satyenàlãkena vopajàtaü nàma / bàhyàropastu tadàkàre tatkçto 'nyakçto và syàt / tatkçtatve na tàvat tatkàla eva vyàpàràntaramanubhåyata iti kutastadàropaþ / kàlàntare ca svayamevàsat kasya vyàpàraþ syàt / dvitãyapakùe j¤ànàntaramapi nàkàràroparàgasaïginãmutpattimantareõa vyàpàràntareõa kvacit ki¤citkaraü nàma / tadetadarvàcãnaj¤ànasadç÷àkàragocarãkaraõe 'pi na bàhyàropavyàpàramaparaü spç÷ati tadàkàrale÷ànukàramapahàya / na ca ÷abdàmukhãkaraõamatirikto vyàpàraþ, ÷abdàkàrasyàpi svaråpa evàntarbhàvàditi nàkàràdanyo j¤ànavyàpàraþ / àropyamàõa÷càsàvartho bàhyaþ / tatra buddhau yadi svaråpeõa sphurati satyapratãtirevàsau, ka àropaþ / atha na parisphurati tathàpi ka àropaþ / sphuraõe và adhikaraõabhåtasvàkàràtiriktasyàropyamàõàkàrasyàpi pratibhàsaprasaïgaþ / tadàkàrasphuraõameva tasya sphuraõamiti cet / na / tasyàropaviùayatvàt / na hi marãcisphuraõameva jalasphuraõamiti na svàkàre bàhyàropaþ / ata eva bàhye svàkàràropo nàsti, àropaviùayasya bàhyasyàsphuraõàt / tata eva svàkàrabàhyayoryojanàpyasaübhavinã, yogyayorapratibhàsàt / na caikãkaraõamadhyavasàyaþ / ko 'yamekãkaraõàrthaþ / yadyekatàpattau prayojakatvaü tadàropyàropaviùayayoþ kadàcidekãbhàvàbhàvàdasaübhava eva / na hi ÷a÷aviùàõe kàraõaü ki¤cit / na ca pårvamanekamekatàmetãti kùaõikavàdinaþ sàüpratam / arthàntarotpattimàtraü tu syàt / na ca tadupalabdhigocaro 'nyatràropaviùayàt svàkàràt / na ca tàvatàpyarthasya ki¤ciditi kathamekãkaraõam / athaikapratãtiradhyavasàyaþ / tathàpi na dvayorekapratipattiradhyavaseyànubhavàbhàvàt / na ca dvayoþ pratãtirityevàdhyavasàyaþ nãlapãtavat / na càbhedena pratãtiradhyavasàyaþ / yataþ paryudàsapakùe aikyapratãtiruktà bhavati / sà ca pratyuktà, adhyavaseyapratipattyabhàvàt / bhedena pratãtiniùedhamàtre 'pi na bàhyasya pratãtirukteti kutastadadhyavasàyaþ / yadi hi bàhyaü prakà÷eta ekatvenànekatvena và satà asatà và pratãtiriti yuktam / sarvàkàratatsvaråpatiraskàreõa sà pratãtirityekapratãtiriti cet / tatsvaråpatiraskàre tarhi tadapratibhàsanameva / kasyacidaü÷asya pratibhàsanàditi cet / na / niraü÷atvàdvastunaþ sarvàtmanà pratibhàso 'pratibhàso veti ÷àstramevàtra vistareõa parãkùyate / (##) na ca bhedàgraho 'dhyavasàyo vaktavyaþ / tathà hi kiü bàhye gçhyamàõe 'gçhyamàõe và / na ca prathamaþ pakùaþ, bàhyagrahaõasya pratikùiptatvàt / grahaõe vàdhyavasàyasya pratyakùatàprasaïgàt / agçhyamàõe tu bàhye pravçttiniyamo na syàt, anyeùàmapi tadànãmagrahaõàdanyatràpi pravçttiprasaïgàt / trilocano 'pãtthamadhyavasàyaü dåùayati / ko 'yamadhyavasàyaþ / kiü grahaõam, ahosvit karaõam, uta yojanà, atha samàropaþ / tatra svàbhàsamanarthamartha kathaü gçhõãyàt, kuryàd và vikalpaþ / na hi nãlaü pãtaü ÷akyaü grahãtuü kartuü và ÷ilpaku÷alenàpi / nàpyagçhãtena svalakùaõena svàkàraü yojayitumarhati vikalpaþ / na ca svalakùaõaü vikalpagrahaõagocaraþ / na ca svàkàramanarthamarthamàropayati / na tàvadagçhãtasvàkàraþ ÷akya àropayitumiti tadgrahaõameùitavyam / tatra kiü gçhãtvà àropayati, atha yadaiva svàkàraü gçhõàti tadaivàropayati / nàdyaþ / na hi kùaõikaü vikalpavij¤ànaü kramavantau grahaõasamàropau kartumarhati / uttarasmiüstu kalpe 'vikalpasvasaüvedanapratyakùàdvikalpàkàràdahaïkàràspadàdanahaïkàràspadaþ samàropyamàõo vikalpena svagocaro na ÷akyo 'bhinnaþ pratipattum / nàpi bàhyasvalakùaõakatvena ÷akyaþ pratipattum, vikalpàkàre svalakùaõasya bàhyasyàpratibhàsanàditi / bàcaspatirapi adhyavasàyaü pratikùipati / anarthaü svàbhàsamarthamadhyavasyatãti nirvacanãyametat / nanvayamàropayatãti kiü vikalpasya svaråpànubhava evàropaþ, uta vyàpàràntaraü svaråpànubhavàt / na tàvat pårvaþ kalpaþ, anubhavasamàropayorvikalpàvikalparåpatayà dravakañhinavattàdàtmyànupapatteþ / vyàpàràntaratve tu kramaþ samànakàlatà và / na tàvat kramaþ, kùaõikasya vij¤ànasya kramavadvyàpàràyogàt / akùaõikavàdinàmapi buddhikarmaõorviramya vyàpàrànupapatteþ na kramavadvyàpàrasaübhavaþ / anubhavasamàropau samànakàlàviti cet / bhavatu samànakàlatvaü kevalam / àtmà svabhàvasthita eva vedyaþ, parabhàvena vedane svaråpavedanànupapatteþ / tathà càtmà j¤ànasya gràhyagràhakàkàro 'nubhåto 'rtha÷ca samàropitaþ / na tvàtmà vedyamànaþ samàropito nàrthaþ samàropyamàõaþ pratyakùavedyaþ / sa ca samàropaþ sato 'sato và grahaõameva / na ca j¤ànàtiriktasya grahaõaü saübhavatãtyupapàditam / svapratibhàsasya bàhyàdbhedàgraho bàhyasamàropastato bàhye vçttiriti cet / sa kiü gçhyamàõe bàhye na và / na tàvad gçhyamàõe / uktaü hyetanna tadgrahaõaü saübhavatãti / agçhyamàõe tu bhedàgrahe na pravçttiniyamaþ syàt, anyeùàmapi tadànãmagrahàdanyatràpi pravçttiprasaïgàditi / tasmàd yathà yathàyamadhyavasàya÷cintyate tathà tathà vi÷ãryata eva / tathà vikalpàropàbhimànagrahani÷cayàdayo 'pyadhyavasàyavat svàkàraparyavasità eva sphuranto bàhyasya vàrtàmàtramapi na (##) jànantãtyadhyavasàyasvabhàvà eva ÷abdapravçttimittabhede 'pi tatkathaü yuktyàgamabahirbhåto 'nàtmasphuraõamàcakùãta / nanvevaü vikalpàdãnàmasaübhave saübhave 'pyanàtmaprakà÷akatvànabhyupagame sarvajanaprasiddhavidhipratiùedhavyavahàrocchedaprasaïga iti lokavirodhaþ / vikalpa ityadhyavasàyaityàropa ityabhimàna iti graha iti ni÷caya ityàdikaü ÷àstre pratipadaü pratipàditam, tatsiddhaü ca bahirarthàdikamabhyupagatamityàcàryavirodhaþ, nyàyavirodha÷ca / tathà hi savareva prakàrairaviparãtasvaråpasaüvedanàd bhrànteratyantamabhàvaþ syàt / tata÷ca sarvasattvàþ sadaiva samyaksambuddhà bhaveyuþ / vikalpità buddhirbhràntiþ, svapratibhàse 'narthe 'rthàdhyavasàyàditi cet / kathamavasãyamànastayà so 'rtho na prakà÷ate / prakà÷amàno và kathamasau tasyàü na prakà÷ate / atha prakà÷ata eva, tadàrthasya tàdàtmyaprasaïgaþ / asati càrthe sàrasyàt abhånmàndhàtà, bhaviùyati ÷aïkho 'styàtmà, nityaþ ÷abda iti sarvàtmanà ca ni÷cayaþ syàt / gauriti spaùñena ca svena lakùaõena prakà÷eta / svalakùaõe ca saïketàyogàt vikalpikaiva sà buddhirna syàt / tasmàda÷eùagovyaktisàdhàraõena gotvena gobuddhiralãkena sàbhilàpena viplavàt prakhyàtãti tathà prakà÷anamasyà gavàrthàvasàya ityeùñavyam / evaü hyete doùà na syuþ, apratibhàsamànasyàpi svalakùaõasya bhràntyàvasàyàditi // atràbhidhãyate / na tàvalloka÷àstravirodhau, agçhãte 'pi bàhye pravçttinivçttyàdisamarthanàt svaparavàdiduratikramàdhyavasàyasvaråpanirvacanàt / nyàyavirodhasya tu gandho 'pi nàsti / tathà hi kà punariyaü bhràntirasatkhyàtiratasmiüstadgraho và yadabhàvàdidànãmeva muktiràsajyate / na tàvadàdyaþ pakùaþ, asatkhyàteþ pratyàkhyànàt / yadàhurguravaþ yasya svaråpanirbhàso bàdhakàd yadi tanna sat / bàdhake 'pi ka à÷vàsaþ svaråpàntarabhàsini // anyasvaråpopanayàt tatsvaråpanivàraõam / tatràpi saü÷ayo jàtaþ pårvabàdhopalabdhitaþ // iyamevàgrahe bàdhà nàdyajasyàparà yadi / asya pårvaiva bhavatu råpanirbhàsanaü samam // nànyà va bhàvinãtyatra pramàõaü ki¤cidasti vaþ / api svaråpanirbhàse yadà bàdhakasaübhavaþ // (##) anirbhàse svaråpasya hetu÷odhanaviplave / bàdha÷aïkàvinirbhàse 'pyevaü ced viplavo mahàn // iti // ÷àstre ca atasmiüstadgrahàt svapratibhàse 'narthe 'rthàdhyavasàyàd dç÷yavikalpyayorekãkaraõàd bhràntiruktà / tàmayaü samarthayitumasamarthaþ svàtantryeõàlãkasphuraõaü bhràntiriti kàvyaü viracayya vistàrayati // nanvatasmiüstadgraho 'pi bhramaþ svàkàraparyavasitaj¤ànàdatirikto bahubhirbahudhà vicàryaü pratyàkhyàtaþ / tat kathaü tasminnapi pakùe na bhràntikùatiryenedànãmeva muktiprasaïgo na syàditi cet / tadetad bhagavato bhàùyakàrasya matavidveùaviùavyàkulavikro÷itamatikàtarayati kçpàparava÷adhiyaþ / tathà hi samanantarapratyayabalàyàtasvapratibhàsavi÷eùavedanamàtràdagçhãte 'pi paratra pravçttyàkùepo 'dhyavasàyaþ / na càsau pårvoktavàgjàlaiþ pratihantuü ÷akyaþ, sarvapràõabhçtàü pratyàtmaviditatvàt, kai÷cidapyanudbhinnatvàt / ayameva ca saüsàrastatkùayo mokùa iti kvedànãmeva tadvàrtàpi / tathà hi vicitrànàdivàsanàva÷àt prabodhakapratyayavi÷eùàpekùayà vikalpaþ kenacidàkàreõopajàyamàna eva bahirmukhapravçttyanukålamarthakriyàsmaraõàbhilàùàdiprabandhamàdhatte / tataþ puruùàrthakriyàrthino bahirarthànuråpàõi pravçttinivçttyavadhàraõàni bhavanti / pçthagjanasantànaj¤ànakùaõànàü tàdç÷o hetuphalabhàvasya niyatatvàt / ani÷citàrthasaübandhavikalpakàle 'pi sadasattànirõayàdipravçttiprasavaþ / tatra yadubhayathà pravçttisàdhanasàmarthyamasya svahetubalàyàtamayameva pravçttiviùayatvàropo 'dhyavasàyàparanàmà / yathà candràdij¤ànasya bhràntasyàbhràntasya và taddar÷anàvasàyajananameva grahaõavyàpàraþ / svavidapãyamarthavideva kàryato draùñavyeti nyàyàt / tathà vikalpasyàpyagniratretyàdinàkàreõotpadyamànasya pravçttyàkùepakatvameva bàhyàvasànaü nàma / yathà ca nirvikalpadvicandràdyàkàrataiva tathàvasàyasàdhanã, evamavasàyasyàpi tàdç÷àkàrataiva viùayàntaravimukhapravçttisàdhanã // nanu tathà ca tacca tena pratipàdyate na ca tajj¤àne tat prakà÷ata iti ÷apathenàpi na saüpratyaya iti cet / asaübaddhametat / na hyadhyavasàyàd bàhyasya pañàdervastuno bàdhakàvatàràt pårvasandigdhavastubhàvasya kùaõikàderavastuno và ÷a÷aviùàõàderasphuraõe 'pi siddhipratibandho brahmaõàpi pratividhàtuü ÷akyaþ / dvividho hi viùayavyavahàraþ, pratibhàsàdadhyavasàyàcca / tadiha pratibhàsàbhàve 'pi paràpoóhasvalakùaõàderadhyavasàyamàtreõa viùayatvamuktam, sarvathà nirviùayatve pravçttinivçttyàdisakalavyavahàrocchedaprasaïgàt / tata÷ca tena ca tat pratipàdyate na ca j¤àne tatprakà÷a iti saïgatirastyeva, prakà÷yaprakà÷akabhàvàbhàve 'pyadhyavasàyàdhyavasàyakabhàvenàpi viùayaviùayibhàvopapatteþ / (##) nanu yadi nàdhyavaseyapratãtistadàgçhãte 'pi svalakùaõàdau pravçttiriti sarvatràvi÷eùeõa prasajyeta, sarvatràgçhãtatvena vi÷eùàbhàvàt, tata÷ca pràptirapi nàbhimatasya niyamenetyanumànamapi viplutam / atra bråmaþ / yadyadhyavaseyamagçhãtaü vi÷vamapyagçhãtam, tathàpi niyataviùayaiva pravçttirna sarvatra, tathàbhåtasamanantarapratyayabalàyàtaniyatàkàratayà niyata÷aktitvàdvikalpasya / niyata÷aktayo bhàvà hi pramàõapariniùñhitasvabhàvàþ, na ÷aktisàïkaryaparyanuyogabhàjaþ, asadutpattivat sarvatràsattve 'pi hi bãjàdaïkurasyaivotpattiþ, tatraiva tasya ÷akteþ pramàõena niråpaõàt / tathehàpi hutavahàkàrasya vikalpasya dàhapàkàdyarthakriyàrthinastatsmaraõavato hutavahaviùayàyàmeva pravçttau sàmarthyaü pramàõapratãtaü kathamatiprasaïgabhàgi / pratyàsatticintàyàü ca tàttvikasyàpi vahnerjvaladbhàsvaràkàratvaü vikalpollikhitasyàpãti, tàvatà tatraiva pravartana÷aktirjvalanavikalpasya na jalàdau // nanu ca sàdç÷yàropeõa kiü svàkàrasya bàhye svàkàre và bàhyasyàropaþ / ubhayathàpyasaïgati, àropyàropaviùayayoþ svàkàrabàhayayordvayorgrahaõàsaübhavàditi cet / na vayamàropeõa pravçttiü bråmaþ / kiü tarhi, svavàsanàparipàkava÷àdupajàyamànaiva sà buddhirapa÷yantyapi bàhayaü bàhaye pravçttimàtanotãti viplutaiva saüsàràtmikà ca / yat ÷àstraü na j¤àne tulyamutpattito dhiyaþ / tathàvidhàyàþ iti / tasmànna råpyàdivadàropadvàreõa pravçttirapi tu tathàvidhàkàrotpattipratibaddha÷aktiniyamàt / na ca vicàrakasya vastvadar÷anani÷cayàdapravçttiþ saïgacchate / dar÷ane 'pi hi pravçttirarthakriyàrthitayà / arthakriyàpràpti÷ca vastusattàniyame / sa ca niyamo yathà dar÷anàd vastupratibandhakçtaþ, tathà vikalpavi÷eùàdapi pàramparyeõa vastuprativastupratibandhakçta ityadar÷ane 'pi adhyavasàyàt pravçttiryujyata iti nànumànamanavasthitam / etena tacca na pratãyate, tena càbhedàbhàsanamityupàlambho 'saübhavãtyupadar÷itam, apratibhàse 'pi pravçttiviùayãkaraõamityabhedàdiniùñhàyà dar÷itatvàt / tasmàdavicàraramaõãyo 'tasmiüstadgraha eva bhràntiràropàparanàmà, tatkùaya÷ca mokùa iti yuktam / yadàhurguravaþ tasmàtpravçtteràkùepe vikalpàkàrajanmani / mato jalàdyàropo 'pi satyàsatyasama÷ca saþ // tato yadyapi tattvena nàropo nàma kasyacit / vyavahàrakçtastveùa pratiùeddhuü na ÷akyate // marãcau jalavad yàvadanàtmanyàtmakalpanam / bhrama eva hi saüsàro nirvàõaü tattvasaüsthitiþ // (##) tata÷ca yàvanna vicàrasaübhavo bhavo 'yamanyaþ ÷ama ityayaü nayaþ / vicàralãlàlalite tu mànase bhavaþ ÷amo và ka iheti kathyatàm // tathà àryamaitreyanàthapàdà api na càntaraü kiücana vidyate 'nayoþ sadarthavçttyà ÷amajanmanoriha / tathàpi janmakùayato vidhãyate ÷amasya làbhaþ ÷ubhakarmakàriõàm // àryanàgàrjunapàdà÷ca nirvàõaü ca bhava÷caiva dvayameva na vidyate / parij¤ànaü bhavasyaiva nirvàõamiti kathyate // iti sarvaireva prakà÷airaviparãtasvaråpasaüvedane 'pi bhràntivyavasthàsaübhavàdasti saüsàraþ // yadapyuktaü vikalpasyàviùaya÷ca bàhyam grahaõaü càsya ÷abdena saüyojyeti vikalpatvamapi duryojam, àtmani ca ÷abdayojanà nàstãti vikalpo nàma nàstyeva, tatkasya vikalpacinteti / atrabhidhãyate / ihàgniratretyadhyavasàyo yathà kàyikãü vçttiü prasåte tathàgnirmayà pratãyata iti vàcikãmapi prasåte, etadàkàrànuvyavasàyaråpàü mànasãmapi prasavati / evaü ca sati yathà vikalpenàyamartho gçhãta iti ni÷cayaþ, tathà ÷abdena saüyojya gçhãta ityapi, arthàkàrale÷avacchabdàkàrasyàpi sphuraõàt / tasmàdarthagrahàbhimànavàn mànavastàvadabhidhànasaüyuktagrahaõàbhimànavànapãtyavasàyànurodhàdeva vikalpavyavasthà na tattvataþ / yadàhurguravaþ na ÷abdaiþ saüsargaþ kvacidapi bahirvà manasi và- kùaràkàràkãrõaþ sphurati punararthàkçtilavaþ / ubhàvapyàkàrau yadapi dhiya evàdhyavasitir vidhatte tau bàhye vacasi ca vikalpasthitirataþ // abhàne pratibhàne và na càropo 'pi kasyacit / pratãtyotpàdabhedena vyavasthàmàtramãdç÷am // nirvikalpàdvikalpasya bhàve le÷ànukàriõaþ / saïketakàrivacanàd buddhyàkàre vi÷eùiõi // (##) saïketaþ kçta ityàsthà tàdçk ÷abda÷rutau punaþ / pravçttyàkùepabuddhyàtmabhàve vàcyavyavasthitiþ // iti / tasmàd vastu và ghañapañàdi sandigdhavastu và sàdhakabàdhakàtikràntam, avastu vàtmadikkàlàkùaõikàdikamadhyavasitamiti, apratibhàse 'pi pravçttiviùayãkçtamityarthaþ / ayameva càropaikãkaraõàdhyavasàyàbhedagrahàdãnàmarthaþ sarvatra ÷àstre boddhavyaþ / tasmàdadhyavasàyasyàkàravi÷eùayogàdagçhãte 'pi pravartanayogyatà nàma yo dharmastayà bàhyàdhyavasàyayorgràhyagràhakabhàva÷cet saüvçttyà duùpariharaþ, tadà viùayiviùayabhàvo 'pi labdha ityadhyavasàyamàtreõa viùayaviùayitvamuktamiti yuktam / yadàha alaïkàrakàraþ kathaü tadviùayatvaü tatra pravartanàditi / etena yaduktam kathamavasãyamànastayàtmàrtho na prakà÷yata ityàdi, tannirastam, tadaprakà÷e 'pi tadadhyavasàyasya vyavasthàpitatvàt / asati càrthe sà na syàdityapyayuktam, àtmàderadhyavaseyasya pratibhàsapratikùepe buddhyà saha tàdàtmyàbhàvàt / na ca sarvàkàrani÷cayaprasaïgadoùaþ saïgataþ / sarvàkàrani÷cayo hi sarveùvàkàreùu pravçttikàrakatvàtmà niruktaþ, na caikàkàrollekhino vikalpasyàkàràntare pravartana÷aktiranubhavaviùaya iti kutaþ ÷abdapramàõàntarànapekùeti yuktam / tatra nirvikalpakaü spaùñapratibhàsatvàd gràhakaü vyavasthàpyate / vikalpastu spaùñaikavyàvçttyullekhàdàropakàdivyavahàrabhàjanam / yathà ca bàhye sati kvacid bhramavyavasthà tathàntarnaye 'pi sarvatra / kevalaü bahirmukhapravçtyapekùayà kriyamàõo nàtmani ka÷cid bhrama ityuktaü bhavati / na ca gosvalakùaõaprakà÷àvakà÷aþ, svàkàrasyaiva sphuraõàt, svalakùaõe ca saüketàyogàt / vikalpikaiva na syàditi tu svaråpàpekùayà siddhasàdhanam / bàhyàpekùayà tvadhyavasàyavad vikalpikaiva sà buddhistathà / tasmàda÷eùagovyaktisàdhàraõena gotvena gobuddhiralãkena sàbhilàpena viplavàt prakhyàtãti tathà prakhyànamasyà gavàvasàya ityeùñavyamityapi neùñavyameva, caraõamardanàdinà pratyavasthàne 'pi yukti÷àstrabahirbhåtatvàdetadabhàve 'pi kathitadoùapradhvaüsàt / na hi vikalpabuddhàvalãkàkàrasphuraõameva bàhyasyàdhyabasàya iti kàcidarthasaïgatiþ, arthasyeti saübandhànupapatte / buddheratra kramàbhàvàt pratyakùataiva, kathamadhyavasàyaþ / apratibhàsamànasyàpi svalakùaõasya bhràntyàvasàyàditi tu na budhyàmahe / avasàyena hi tadvitispar÷e pratibhàsaþ ko 'paraþ / tadvittàvapyaspaùñatvàdadhyavasàya ityapyayuktam, tadråpavittàvaspaùñatvasyaivàbhàvàt / jàto nàmà÷rayo 'nyonya÷cetasàü tasya vastunaþ / ekasyaiva kuto råpaü bhinnàkàràvabhàsi yat // (##) iti àcàryaþ smaryatàm / na ca tadàsau bhràntirbhavitumarhati, vastusvaråpasyaiva nirbhàsàt // alãkavçtteriti cet / saivàstu / bàhyasyàsphurato 'dhyavasàyaþ katham / saiva sa iti cet / alãkamidamiti viduùo bàhyàdhyavasàyavyasthàbhàvàt, bàhyàsphuraõàt tadapratibaddhatvàcca / pratibandhe 'pi tasyepi syàt, na punastadadhyavasàyaþ, tadasphuraõasphuraõayorapi tadayogàdityalamatinirbandhena / tadevamapratibhàsino 'pi vipakùàdadhyavasàyamàtrasiddhàdeva vyàvçtto doùatrayanirmuktaþ prakà÷amànatàtmako heturyàvatprakà÷àvadhij¤ànàtmakacitràkàracakrasyaikatvaü sàdhayatyeva // yadàhurguravaþ bhàsate yattadekaü tadyathà citre sitàkçtiþ / bhàsate càkhilaü citraü pãta÷ãtasukhàdikam // nàtràsiddhiþ prakà÷asya citre dharmiõi dar÷anàt / na ca sàdhyaviyuktatvaü dçùñàntasyàpi dç÷yate // ekaikàõunimagnatvàt saüvittirna parasparam / na caikàõuprakà÷o 'sti sthålameva sphuratyataþ // bàhyàõånàü pratãbhàso buddhirekà sthavãyasã / j¤ànàõånàü ka ekastu pratibhàso bhaviùyati // tasmàt sthålatayà vyàpto nirbhàsastannivçttitaþ / nivartamàno 'nekasmàdekatve viniyamyate // yathà sajàtãyamatàd bhàgàdbhedaniràkriyà / anàbhàsaprasaïgena vijàtãyamatàt tathà // tannàstu sàdhyo dçùñànto na ca ÷aïkàviparyaye / ato nirdoùato heto÷citràdvaitavyavasthitiþ // saügraha÷loka÷ca ekatvena yathàptimànabhimato bhàsastathà vyàpyate sthaulyenàpyaõu÷o na hi kvacididaü svapne 'pi nirbhàsanam / tena pratyaõubhedanetyuparataü tadvyàpakasyàtyayàd ekatvena parãtamàkçticaya÷càyaü vinirbhàsate // iti // nanu càtra dçùñàntadàrùñàntikayorubhayamàtràpyekatvaü pratyakùato 'numànàcca viruddhadharmàdhyàsalakùaõàt pratihatam, tat kathamanumànàdekatvasiddhiriti cet / ucyate / yadetat pratyakùaü bhedasàdhakamupanãyate, tat kiü nãlàdãnàmanàtmabhåtamàtmabhåtaü (##) và / prathamapakùe, àstàü tàvadeùàmato bhedasiddhiþ, sattàmàtramapi na sidhyet / sa hi nãlàdiko 'rtho jaóo vij¤ànàntaràtmàlãkasvabhàvo và svãkartavyaþ / triùvapi pakùeùu prakà÷yaprakà÷akabhàvàbhàvaþ / tathà hi j¤ànasya prakà÷akatvaü nàma kiü vidyamànatvaü vyàpàràve÷o và / prathamapakùe sarvasarvadar÷itvaprasaïgaþ, sarvapuruùaj¤ànavidyamànatàyàþ sarvaü pratyavi÷iùñatvàt / tathà nãlàdibhirapi j¤ànasya grahaõaprasaïgaþ, teùàmapi vidyamànatvalakùaõagràhakatvasaübhavàt // atha j¤ànatve sati vidyamànatvamiti savi÷eùaõaü lakùaõamucyate / tat kiü nãlàdãnàmaj¤ànatve ko÷apànamàyuùmatà kartavyam, yena sattàmàtreõa samasamayaü sphuratorvij¤ànanãlàdyoþ pratij¤àmàtràdekasya jaóatvàlãkatvabàdhyatvàprakà÷atvàdi vyavasthàpyate / atha dvitãyastadà sa kiü vyàpàraþ pratyakùasyàtmà j¤ànàntaram, arthasyàtmàrthàntaraü và syàt / prathamavikalpe svàtmani kàritravirodhaþ / dvitãyapakùe j¤ànàntaraü yadyanyaviùayam arthasya na ki¤cit / tadviùayatvaü càdyàpi na siddham, tatpratyàsattereva cintyamànatvàt // tçtãye punaþ saïkalpe nãlàdikaü kçtameva syàt, na prakà÷itam, tailavartyàdibhiriva pradãpaþ / prakà÷astu svayameva / tathà ca j¤ànàntaratvàt santànàntaravadapratibhàsaprasaïgaþ / caturthe tu vikalpe arthàntare kçte nãlàdikaü tadavasthameva / na cànàtmaprakà÷anasàmarthyaü j¤ànasya svãkartumucitam, vyàpàravat prakà÷anasyàpyevaü niràkartavyatvàt / na càgnidhåmayoþ kàryakàraõabhàva iva j¤ànaj¤eyayorapi svàbhàviko gràhyagràhakabhàvo vaktavyaþ, pramàõasiddhakàryakàraõabhàvavad gràhyagràhakasvaråpayoradyàpi nirvaktuma÷akyatvàditi kva nãlàdivàrtàpi yadbhedasiddhipratyà÷à pratyakùataþ sampadyate // athàtmabhåtaü tat pratyakùamiti dvitãyaþ pakùaþ, tadàtmasvasaüvedanameva bhedasàdhakamabhyupagataü bhavet / tacca yadi pratyàkàraü bhinnaü tadà sarveùàü svasvaråpanimagnatvàccitraprakà÷apraõà÷aprasaïga ityuktam / athaitaddoùabhayàt sarveùàmàkàràõàmekatvameva svabhàvabhåtaü svasaüvedanamiùyate, tadaitadeva citràdvaitaü vij¤ànamucyate, yadanekàbhimatànàü sahopalabdhànàü nãlasukhàdyàkàràõàü svabhàvabhåtàkhaõóasvasaüvedanapratyakùaü nàma / yadàhurguravaþ bhramàbhramàkalpanakalpanàni, ÷àtàsitàdãnyakhilàkùajàni / j¤ànànyabhinnàni sahopalabdheþ, pårvàparatvaü tu na vedyameva // iti / (##) tadevaü dçùñàntadàrùñàntikayorubhayatràpi svasaüvedanapratyakùasiddhamekatvamavidyàva÷àd vipratipattau satyàmanumànataþ sàdhyate / ata eva svasaüvedanapratyakùàdanumànàcca ekatvasiddhau na pratyakùàntaram / nàpi viruddhadharmàdhyàsalakùaõamanumànaü bhedasàdhanàya pràptàvasaram, bhedagràhakasya bhinnasya pratyakùasyoktakrameõàpràmàõyàt, pakùasya pratyakùàdibàdhitatvàt / nanu bråyànnàma ki¤cit, tathàpi pratibhàsabhedàd bheda eva, na hi dçùñe 'nupapannaü nàmeti cet / hanta 1 pratibhàsa÷abdena kimabhipretam, kimàkàracakraü sphuraõaü và / tatra yadi prathamaþ pakùaþ, tadà bàhye 'rthe pratyetavye buddhyàkàraþ pramàõam / tathàcàkàrabhedo vyavahartavya eva / anyathà bàhyabhedo na sidhyet / yadà punaràkàracakrameva prameyam svasaüvedanaü ca pramàõaü tadà tenaiva nãlàdãnàü svabhàvabhåtenàkhaõóàtmanà ekãkçtànàü kathamapramàdã bhedamàcakùãta / dvitãyapakùe tu sphuraõaü svabhàvabhåtàkhaõóasvasaüvedanamevoktamiti / tathàpi kathaü bhedastasmàd yathordhvamindriyapratyakùataþ kùaõabhede pratãte 'pyavidyàva÷àdekatvàdhyavasàyaþ tathà tiryaksvasaüvedanapratyakùeõàkàràbhede 'dhigate 'pyavidyàva÷àdeva bhedàvasàyaþ // yadyevaü viruddhadharmàdhyàsato vij¤ànàkàracakravad vyàpto 'pi na bhidyeteti cet / na, bàhye dharmiõyanekatvasya sàdhyasya pratyakùàdyabàdhitatvàt / buddhyàkàrakadambake tåktakrameõa svasaüvedanàdisiddhaikatve 'nekatvasya pratyàkhyànàd bàdhakàvatàra eva nàsti / tasmàd vij¤ànatve satãti hetuvi÷eùaõaü kartavyam yena bàhyasyaiva bhedaþ sidhyati // nanu yadi vij¤ànàtmakaü vicitràkàracakramekaü tadà nãlàkàra eva pãtàdyàkàravçndaü pravi÷et / tathà prakà÷àkàracakrayorabhedo vyaktisàmànyavat prakà÷a eva, àkàracakrameva và syàditi cet / asadetat / tathà hi dvayorapyanayoþ prasaïgaviparyayayoþ bhedaþ, sa ca bàhyàrthavàda eva yujyate, tatra bhedagràhakasyendriyapratyakùasyeùñatvàt / vij¤ànavàde tvanàtmaprakà÷àbhàvàt svasaüvedanamevaikaü pramàõam / tato 'pi viparyayasya bhedasya siddheþ prasaïgo 'pyasaïgataþ ityadvaitameva / kiü ca evaü sthålanãlàdyàkàro 'pi paramàõumàtre pravi÷edityapratibhàsaüjagadàpadyeta / asti ca pratibhàsaþ / tasmàd yathàvasthitànàmevàkàràõàmakhaõóasvasaüvedanàtmataivaikatvam, na bhedo na saükocaþ svãkartavyo 'pratibhàsaprasaïgàt / tathà kçtakatvasyànityatvavastutvàdibhirabhede kçtakatvamevànityatvameva và syàdityapi prasaïgo vaktavya àpadyeta, sàmànyavyaktyoriva tayorvastuto 'bhedo 'khaõóàtmatvàt // vyàvçttibheda eva paramiti cet / yadyevaü prakà÷anãlàdyorapyayameva kramo jàgartãtyekàva÷eùaprasaïgo bàlapralàpaþ / tadevaü (##) bàhyaü na na÷yati bhidàõutayàpi sattvàdarthaktriyàvirahasaükaratàtmabhede / buddhistu na÷yati bhidaiva vidaiva sattvàccitràpyato na bhidameti kimatra kurmaþ // nanu de÷avitànàptirnàtmàntaraviyoginaþ / de÷avitànahànau na bhàsa ityapi ÷akyate // iti cet / na svàtmàntaramanyàtmà sa bàhyasyaiva yujyate / buddheþ svavittiniùñhàyàþ yaþ parastasya kà gatiþ // hanta tathàpi nãlàdivattadekaü ca kathametat sametu cet / nãlamaü÷àntaraü caikaü kathaü tadbhàti saïgatam // neùñaü tadapi cet tarhi kvàõvantarbhidi bhàsanam / na parãkùàkùamaü càõuþ kutastasya tadà bhidà // mà bhådavastubhàvàccet so 'pyekatvahatau bhavet / nirbhàsàdekatàsiddhau svavittervastutà sthità // na pratãtyasamutpàdo 'nutpàdo vàsya bàdhakaþ / ekànekaviyoge 'pi sphårtimàtreõa sattvataþ // kiü ca pårvàparaj¤ànamadvaite yanna vidyate / pratãtyotpannatà tasmàdasiddherapyasàdhanam // anutpàdo 'pyanekànto 'kàryakàraõaråpakam / hàne 'pi hetuphalayoþ sphuradråpaü kva gacchatu // ekànekatayà vastuvyàptiþ siddhà yadi kvacit / sarva÷ånyatvasamaye heturiùñavighàtakçt // atha lokapra(si)ddhau ca na sarvalokakalpitam / vastuvyavasthà ÷araõaü kiü tu mànena saïgatam // na càdhyakùànumànàbhyàmanaïgaü kvacidãkùitam / yasya rà÷iranekaü syànnàpi vastu ca ki¤cina // yasya caikataratvàbhyàü sattvavyàptiþ sa hanyatàm / abhràntavittimàtreõa sattàvàdã tu jitvaraþ // // samàpta÷citràdvaitaprakà÷avàdo 'yam // gràhayaü na tasya grahaõaü (na) tena j¤ànàntaragràhayatàpi ÷ånyaþ / tathàpi ca j¤ànamayaþ prakà÷aþ pratyakùapakùastu tavàviràsãt // (##) // 10 // // santànàntaradåùaõam // atheha prakà÷asahopalambhàdisàdhanabalena jaóapadàrtharà÷àvapàste nãlapãtàdya÷eùapadàrthajàte ca svacittapratibhàsàtmani svapnamàyàdivadadvayaråpe siddhe santànàntarasadasattàniråpaõàrthamidamàrabhyate / evaü hi kecidàhuþ / astyeva santànàntaramanumànapratãtam / tathà hãcchàcittasamanantaravyàhàravyavahàràbhàsasya dar÷anàt tadabhàve càdar÷anàdupalambhànupalambhasàdhanamanvayavyatireka÷arãramicchàcittena saha vyàhàràdyàbhàsasya kàryakàraõabhàvamàtmasantàne 'vadhàryecchàcittasyàpratisaüvedanasamaye 'pi vicchinnavyàhàràdyàbhàsadar÷anàt tatkàraõabhåtamicchàcittamanumãyamànaü santànàntarameva vyavatiùñhata iti / atredamàlocyate / tadicchàcittaü vyàhàràdyàbhàsasya kàraõatayà vyavasthàpyamànamanumàturdar÷anayogyamatha dç÷yàdç÷yavi÷eùaõànapekùamicchàmàtram / yaditàvadàdyovikalpastadànumàturdar÷anayogyatvàdicchàcittasyànumànakàle 'nupalabdhirabhàvameva gamayatãtyanupalambhàkhyapratyakùabàdhitatvàt kvànumànàvakà÷astasya / yadi punaricchàcittamanumànakàle 'pyanubhåyeta, tadà kimasyànumànena / athaivamagnidhåmayostadutpattisiddhyanantaraü naganiku¤je dhåmamupalabhamàno nàgnimapyanuminuyàt, tatràpyagneranupalabdhibàdhitatvàt, upalambhe cànumànavaiphalyàt / naivam, anumànasamaye de÷aviprakarùavato vahnerdar÷anàyogyatvena dç÷yànupalabdhivirahàt, adç÷yànupalambhasya càbhàvasàdhanatvavirodhàt / icchàcittasya tu nàsti de÷aviprakarùaþ / icchàcittaü hi svasaübaddhamevànumàturdar÷anayogyam, tasya ca de÷àdiviprakarùa ityalaukikametat / atha dvitãyo vikalpaþ / tathà hãcchàcittamàtraü svaparasantànasàdhàraõadç÷yàdç÷yavi÷eùaõànapekùaü vyàhàràdyàbhàsaü prati kàraõatayàvadhàryate / tadavadhàraõaü kena pramàõena / vyàhàràdyàbhàsasya hãcchàmàtràbhàve 'bhàvaü pratãtya tadutpattisiddhigaveùaõà / na cecchàmàtrasya svaparasantànasàdhàraõasya svasaüvedanenànyena vàbhàvaþ ÷akyàvagamaþ / yathà hi vahnimàtrasya de÷akàlavyavahitasyàpi dhåmotpàdade÷akàlayoryadi syàdupalabhyetaiva mayeti saübhàvitasyànumàtçpuruùendriyapratyakùeõa (##) dhåmotpàdàt pràgabhàve 'vadhàryamàõastadutpattisiddhimadhyàsayatãti vyavahitade÷akàlasyàpi vahnerdhåmamàtraü prati kàraõatvàvadhàraõam, svabhàvaviprakçùñasya tu jañharabhavàdisàdhàraõasya sarvathànumàtçpuruùà÷akyàbhàvapratãtikasya vyàptibahirbhàva eva / tathàtràpãcchàcittaü parasantànasàdhàraõamapi yàvadyadãya syàdupalabhyetaiva mayeti yadi saübhàvayituü ÷akyeta tadà tadvyatirekasiddhidvàreõa kàraõatayàvadhàryate / kevalaü svabhàvaviprakçùñe cittamàtre 'stamiteyaü katheti // na ca paracittaü kàlaviprakçùñaü vartamànatvàdasya, atãtànàgatayoreva kàlaviprakçùñatvena vyavahàràt / nàpi de÷aviprakçùñam, yasminneva hi ÷ukla÷aïkhàdide÷e svacittaü ÷uklàkàrapratibhàsi svasaüvedanena vedyate tadde÷avartyeva pãtàkàrapratibhàsi parasantànabhàvi cittaü na vedyate / tat kathameùa de÷aviprakarùaþ // athecchàcittamàtraü svasaüvedanamàtràpekùayà na svabhàvaviprakçùñam / na hyagnirapyeko yenaivendriyavij¤ànena dç÷yate tenaivànyo 'pi dç÷yam / tatra yathà cakùurvij¤ànamàtràpekùayà agnimàtraü dç÷yamiti vyavasthàpyate tathàtràpi svasaüvedanamàtràpekùayà icchàcittamàtraü svaparasantànasàdhàraõamapi dç÷yameveti / atrocyate / kimatra màtra÷abdenànumàtçpuruùasaübandhàsaübandhàbhyàmavi÷eùitaü yasya kasyacit puruùasyendriyaj¤ànaü vastuviùayãkurvàõamasya dç÷yatàsaübhave 'pinànimitamabhimatam / yadyevaü pi÷àcàdirapi dç÷yaþ syàt / so 'pi hi kasyacit puüso yogyàdeþ svajàtãyasya và pi÷àcàntarasya bhavatyevendriyaj¤ànagocara iti na ka÷cit svabhàvaviprakçùñaþ syàt / tasmàdanumàtçpuruùasaübandhitvamanapàsya vij¤ànasya svalakùaõàdibhedaniràsapara eva màtra÷abdo yuktaþ / etadevà÷aïkaya dharmottareõàbhihitam - ekapratipattrapekùaü cedaü pratyakùalakùaõam / ityàdi / tenaivaü dç÷yatàsaübhàvanà yadãha de÷e kàle và syàd ghañàdirniyamenopalabhyeta, madãyasya cakùurvij¤ànamàtrasya viùayãbhavediti / paracitte tu na ÷akyamevam / yadãha paracittaü syàt niyamena madãyasya svasaüveda(na) màtrasya viùayi syàditi // yadi cecchàcittamàtraü tadutpattigrahaõasamaye dç÷yatayà saübhàvayitavyam, tadànumànakàle 'pi dç÷yatayà saübhàvya tadanupalambhenàbhàvasàdhane kathamanumànaü pravartayitumidamàrabdham, pratyakùeõaiva pakùabàdhàt / na ca kàlabhedena svabhàvaviprakarùetaràviti yatki¤cidetat / tasmàdicchàcittamàtrasya svaparasantànasàdhàraõasya dç÷yatayà saübhàvayituma÷akyatvàt vyahàràdyutpàdàt pràganupalambhe 'pyabhàvasiddhau na tadabhàvaprayukto vyàhàràdyabhàvaþ pratãyata iti kathaü kàraõatvasiddhiryataþ kàryahetudvàreõànumãyeta / icchàcittavi÷eùastu svasantànabhàvã na bhavatyevànumàturdç÷yaþ / kiü tu tasya dç÷yànupalambhàjjij¤àsitavi÷eùe dharmiõi bàdhitasya kathamanumànamityuktameva // (##) tadevamicchàcittavi÷eùe svasantànabhàvini sàdhye pakùasya pratyakùabàdhaþ, icchàcittamàtre 'pi svaparasantànasàdhàraõe sàdhye yadyanupalambhamàtreõa dç÷ya vi÷eùaõànapekùeõa pratibandhasiddhisamaye tasyàbhàvaþ pratãyate, tadà pakùãkçte dharmiõi tatheti sa eva doùaþ / atha na pratãyate tadà sandigdhavyatireko hetvàbhàso vyàhàràdiriti sthitam / evaü tarhi santànàntarasàdhakasyàbhàvàd bàdhakasyàpi kasyacidadar÷anàdbhavatu tatra sandeha eveti kecit / tairidaü bàdhakamabhidhãyamànamavadhãyatàm / yadi hi santànàntaraü saübhavet tadà tato bhedena svasantànasyàva÷yaü bhavitavyam / anyathà svasantànàdapi prakà÷amànàttasya parasantànàbhimatasya bhedo na syàt / na càbhedastayoriti svasantànàd bhedàbhedàbhyàmabàdhyasya parasantànasya sàmànya÷a÷aviùàõàdivadabhàva evàyàta iti kathaü sandehaþ / tasmàt parasantànàpekùayà svasantànasya bhedo 'pyava÷yambhàvyaþ / sa ca bhedaþ santànasya svabhàvaþ svasantàne pratibhàsamàne niyamena pratibhàseta / kathamaparathà pratibhànàpratibhànalakùaõaviruddhadharmàdhyàse 'pi svasantànasya parasantànàd bhedaþ svabhàvatàmàsàdayet // na càsau bhedaþ pratibhàsate / bhedapratibhàse hi upagamyamàne tadavadhibhåtasyàpi parasantànasya pratibhàso durapahnavaþ syàt / asmàdbhinnamitãdaü cet svaråpaü svasya cetasaþ / sàvadherasya bhàsaþ syànna và gràhyaü tadàtmanà // bhede 'nyale÷amapi naiti kuto bhinnaþ / evamàdikama÷eùamiha pravacanapradãpa÷rãsàkàrasaïgrahàdivacanamanusmaryatàm / yathà hi svasantànamàtre parisphurati ÷a÷aviùàõàdasphurato na bhedaþ pratibhàti tathà parasantànàdapi sphuraõavirahiõo na bhàtyeva bhedaþ / na hi parasantànàpekùayà ka÷cid vi÷eùale÷aþ svasantànasya parisphurati yo nàsti ÷a÷aviùàõàpekùayà / na ca ÷a÷aviùàõaparasantànàvapekùya samàne svasantànapratibhàse ÷a÷aviùàõàpekùayà na bhedo nàpyabhedaþ pratibhàti / parasantànàpekùayà tu bheda eva bhàtãtyevamavasthàpayituü ÷akyam / bhedàbhedayorabhàvaparihàreõa hi yathà bhedo vyavasthitaþ tadvad bhedapratibhàso 'pi bhedàbhedàbhàvapratibhàsavilakùaõa evocito bhavitum, na ca tathànubhåyate / tathàpi bhedaþ pratibhàtãti vacanaracanametat / bhàùyakàranyàyo 'pyatra bhedapratibhàsadåùaõe vistarato 'vagantavyaþ // (##) yadi càvadhipratibhàsavirahe 'pi bhedapratibhànamidaü paracittànu(kampayà) kùamitavyaü (tarhi) bahirarthasyàpi kathamabhàvaþ sidhyati / ÷akyaü hi tatràpi sandehamavatàrayitum, na bahirarthaþ kasyacidàbhàsate, parasantànastu parasya pratibhàsata eva, tata÷càtraiva sandeho na bahirartha iti cet / etadapi sakalaü sandigdhameva / na hyava÷yaü parasantànaþ parasyàbhàsate, kadàcidasau nàstyeva na càsàvavabhàsata ityapi vaktuü ÷akteþ / kiü ca mà nàma bhàsãùña bahirarthaþ kasyacidapi tathàpi kathaü tadabhàvasiddhirbhedapratibhàsàbhyupagamavàdina itãyanmàtramiha vivakùitam / na càtra ka÷cid doùaþ / tasmàd bahirarthena sàdhàraõaü santànàntaramiti kathaü vij¤aptivàdinàmapi saümataü bhaviùyati / kiü ca kàryakàraõabhàvo 'pi vij¤ànadvayasya bhedapratibhàsavàdinà bàdhituma÷akyaþ / pårvabhàvinã hi saüvittiþ parasaüvittyapekùayà bhedaü pårvatvaü càtmano gçhõàtyevàvadhipratibhàsavigame 'pi // parabhàvinyapi saüvittiþ pårvasaüvittyapekùayà bhedaü paratvaü càtmano 'dhigacchatyeva santànàntaravaditi niyatapårvàparabhàvalakùaõe kàryakàraõabhàve 'vabhàsamàne 'vasãyamàne ca nãlàdicitràkàravat katham saüvçttyàstu yathà tathà iti bhagavato vàrtikakàrasya vacanena phalitamatra mate / api ca citràkàracakre dharmiõyadvaitasàdhanàrthamupanyastasya prakà÷amànatvàdihetorbhedagràhakapratyakùàpahçtaviùayatvamudbhàvayataþ prativàdino bhedagrahaõamanumanyamànena santànàntarasandehaü ca vinà kathamuttaritavyaü bhavatà // nanvevamapi santànàntaràbhàvaþ kena pramàõena siddhaþ / na tàvat pratyakùeõa, tasya vidhiviùayasya pratiùedhasàdhanàtadhikàràt / nàpyanumànena, tasya dç÷yàbhàvasàdhananiyatasyàtãndriyaparacittàbhàvasàdhane 'navatàràditi cet / atra bråmaþ / santànàntarasaübhave niyatabhàvaþ tatao bhedaþ svacittasya / abhede svasantànàt parasantàna eva syàt / yathà ca yadupalabhyamànaü yenaü råpeõa na bhàsate na tat tena råpeõa sadvyavahàrayogyaü yathà nãlaü pãtaråpeõa / nopalabhyate ca svacittamupalabhyamànaü parasantànàd bhinne(na)råpeõeti bhedasya svacittatàdàtmyaniùedhe dç÷yavi÷eùaõaprayogànapekùà svabhàvànupalabdhiriyam // nàpyasiddhiþ, bhedapratibhàse tadavadherapi pratibhàsapràpteþ / avadhyapratibhàse tu bhedapratibhàsàbhàvaþ ÷a÷aviùàõabhedapratibhàsàbhàvavat siddha eva / evamanena pramàõena santànàntarasya svacittàpekùayà bhede pratikùipte abhede ca svayamevàsaübhavini bhedàbhedàbhyàmavàcyatvaü siddham / sàmànyàdivad vastutàpahatiriti, kathaü (##) bàdhakàbhàvàt santànàntare sandeho 'bhidhãyate / etacca ÷àstrãyaprameyasmàraõamàtraphalaü ki¤cillikhitamiti / paramiha svayamanusandheyam / api ca santànàntare tàvadarvàgdç÷àü sandeho bhavadbhiranumanyate / bhagavatastu kimavasthàpyatàm / saüdehàvasthàpane kathaü sarvaj¤atà / vidyamànameva kadàcit santànàntaraü bhagavatà nàvadhàryate tathàpyasau sarvaj¤a iti kathametat / anumànaü ca santànàntaraviùayaü pràgeva cintitam / na cànumànena pratãtàvapi sarvaj¤atà bhavitumarhati / pratyakùeõa paracittapratãtau gràhyagràhakabhàvo 'pi paracittasya bhagavaccittena sahàyàta iti bahirarthavàda eva mukhàntareõopagataþ syàt, kathamayaü va¤cayati vàdaþ // asmadãyamatena tu paracittaü nàstyeveti tadavadhàraõakçto(na) bhagavataþ sarvaj¤atàkùatidoùaþ / yàvacca bhedagrahaõàbhimànaråpà saüvçsttitàvat santànàntare sandehàttadavabodhanàrthaü vacanàdirapi pravartata iti svavacanavirodho 'pi na saübhavatyeva / na khalu santànàntaraviùayaþ sarvathà sandeho nàstyevetyabhimatamasmàkam, api tu paramàrthagatiriyamupadar÷ità / idaü hi santànàntaràbhàvasàdhanamadvayasàdhanena sàdhàraõamiti naikaniyataþ svavacanàdivirodhastatparihàro và / citràkàrasaübhavamàtreõàpi ca vedàntadhvàntàpasàro bhàùyakàreõa dar÷itaþ / tathà ca àtmà sa tasyànubhavaþ sa ca nànyasya kasyacit ityàdivàrtikavyàkhyànabhàùyam / àtmavàdastarhi prasakta iti cet / na citràkàrasaüvedanàt ityàdi dveùavikaluùà÷eùà eva tuùàkàro 'pi vedàntasiddhànta iti alakùita tadgranthànutthàpayantã santànàntaràpekùayà pañhitavatãtyavasthà (?) sarvà saüvçtisatyàntaþ pàtinã hyevàpai(tã) ti sakalamanàkulamiti // // santànàntaradåùaõaü samàptam //