Tarkabhasa Based on the edition by Losang Norbu Shastri: TarkabhëÃ. Sarnath : Central Institute of Higher Tibetan Studies, 2004, 1-76. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 72 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Tarkabhëà pratyak«am maÇgalÃcaraïam guruæ praïamya lokeÓaæ ÓiÓunÃmalpamedhasÃm / dharmakÅrtimataæ Órutyai tarkabhëà prakÃÓyate // pramÃïasÃmÃnyalak«aïam iha khalu prek«ÃpÆrvakÃriïo 'rthijanÃ÷ sarvapuru«Ãrthasiddhinimittaæ pramÃïamanusarantÅti pramÃïamÃdau vyutpÃdyate / pramÃïaæ samyagj¤ÃnamapÆrvagocaram / pramÅyate 'rtho 'neneti pramÃïam / tadeva samyagj¤Ãnam, sandehaviparyÃsado«arahitatvÃt / avisaævÃdakaæ j¤Ãnaæ loke samyag j¤ÃnamabhidhÅyate / na ca saæÓayaviparyÃsaj¤ÃnayoravisaævÃdakatvamasti / yathà sthÃïurvà puru«o veti j¤Ãnasya, marÅcikÃsu và jalaj¤Ãnasya / apÆrvo gocaro asyetyapÆrvagocaram / gocaro vi«ayo ghaÂÃdi÷ / tasmÃdutpannaæ tadarthaprÃpaïayogyaæ j¤Ãnaæ pramÃïam // pramÃïasya kÃryam nanu j¤Ãnaæ kart­ puru«aæ prayojyamartha karmabhÆtaæ yadi kadÃcinna prÃpayati tatkathamaprÃpakatvÃt pramÃïaæ syÃt? ucyate / na hi j¤Ãnena puru«o gale pÃdukÃnyÃyena balÃdarthe pravartayitavya÷ / api tvevaæbhÆtamidaæ vatusvarÆpaæ nÃnyathetyanenÃkÃreïa niÓcayo janayitavya÷ / sa cettena k­ta÷, etÃvataivÃsya prÃmÃïyamaviruddham / puru«astu tatra prayojanavaÓÃt pravartatÃm­te prayojanaæ na pravartatÃm, artho và yogipiÓÃcÃdibhirapahriyatÃm / j¤Ãnasya kimÃyÃtam? // k«aïikaæ sannapi pramÃïasya saægati÷ nanvavisaævÃdakatvena j¤Ãnasya prÃmÃïyam / avisaævÃdakatvaæ ca d­«ÂÃrthaprÃpaïÃt / na ca yad d­«Âaæ tatprÃpyate, k«aïikatvÃt kiæ ca, rÆpaæ d­«Âa, prÃpyate ca spra«Âavyam / tato 'nyad d­«Âamanyat prÃpyata ityapratÅtaprÃpaïÃt kathaæ prÃmÃïyamasya saægacchatÃm / na, yadi nÃma vastuto 'nyadeva prÃpyate tathÃpi d­«Âameva mayà prÃptamityekatvÃdhyavasÃyÃt pratÅtaprÃpaïamabhidhÅyate / yattu marÅcikÃdijalaj¤Ãnaæ tadaprÃpaïayogyatvÃdapramÃïameva // arthakriyÃsthiti÷ nanvidaæ prÃpaïayogyamidaæ netyarthakriyà prÃptimantareïa niÓcetumaÓakyam / j¤ÃnotpattimÃtreïa tu na bhrÃntÃbhrÃntayorbhedo 'vadhÃryate / tataÓca kathaæ tatsamyagj¤Ãnamiti cet? nai«a do«a÷ / yaddyapi j¤ÃnamÃtrodayÃd vaiÓi«ÂyamanayoravadhÃrayituæ na Óakyate, tathÃpi j¤ÃnaviÓe«odayÃddyathaikasya vaiÓi«Âayaæ tathocyate / tathà hi - yadi nÃma mandabuddhirutpattivaÓÃdavisaævÃdakatvaæ j¤Ãnasya nÃvadhÃrayituæ samartha÷, tathÃpi dÃhapÃkÃvagÃhanasnÃnapÃnonmajjanÃddyarthakriyÃæ dÆrato 'nubhavato narasya darÓanenoccalad dhÆmÃdidarÓanena cÃvadhÃrayati / amandabuddhistu paÂutarapratyak«eïaivÃvadhÃrayati, na tvarthakriyÃprÃptyà / yadyavisaævÃdalak«aïaæ prÃmÃïyaæ tadà Órotraj¤ÃnasyÃdhigatÃrthÃprÃpakatvÃt kathaæ prÃmÃïyamini cet? na / arthasvarÆpapratÅtirhi prÃmÃïyam / tacca bÃhyÃrthakriyÃprÃptimantareïÃpi sambhavati / yaduktam- pramÃïamavisaævÃdi j¤ÃnamarthakriyÃsthiti÷ / avisaævÃdanam iti / Óabdasya ÓrutimÃtreïaiva caritÃrthatvÃt Órutireva tatrÃrthakriyÃsthiti÷ / yathà ravicandrÃmbudacitrÃdÅnÃæ darÓanamevÃrthakriyÃsthiti÷ / taduktam- j¤eyasvarÆpasaævittiri«Âà tatra kriyÃsthiti÷ iti / prathamaæ tu prek«ÃvÃnarthakriyÃrthitayà jalÃnalÃdÃvarthakriyÃsandehÃdeva pravartate / yadi nÃma tasyaiva nÃsti sandeho me vartata iti tathÃpi sÃdhakabÃdhakapramÃïÃbhÃvÃdyukta÷ sandeho bhavan kena vÃryate iti / tasmÃt sthitametat- ÃsÃditanirantarÃrthakriyÃvyavahÃrÃt paÂutarapratyak«odayÃdevÃrtha pravartate, mandabuddhistu tÃdrÆpyÃnumÃnÃditi / ata eva tu pratyak«asya svata÷ prÃmÃïyam / kasyacittu parata÷ / yogij¤Ãnasya svasaævedanasya ca svata eva prÃmÃïyam / anumÃnasya tu niÓcayÃtmakatvÃt svata eva pramÃïyam / apÆrvagocaram tenÃyamartha÷- prathamata eva yadvij¤Ãnaæ vi«aye prav­ttaæ tadeva pramÃïam, na tu tatraiva paÓcÃdbhÃvi j¤ÃnÃntaramapi, g­hitagrÃhitvena tasyÃprÃmÃïyÃt / yathà ghaÂaæ nirvikalpakena j¤Ãnena d­«Âvà paÓcÃttasminneva vi«aye ghaÂo 'yamiti savikalpakaæ j¤Ãnaæ smaraïarÆpam, yathà và parvatÃdau dhÆmaæ d­«Âvà vahniratretyanumÃnaj¤ÃnÃnantaraæ punarapi tatraiva vahniratretyanumÃnaj¤Ãnam / indriyÃdera apramÃïam samyagj¤Ãnaæ pramÃïamityukte sÃmarthyÃjja¬asvabhÃvasyendriyÃde÷ paricchedakatvÃbhÃvÃt prÃmÃïyaæ nirastam paricchedakatvaæ hi boddh­tvam / tacca j¤Ãnasyaiva nijarÆpam / tatkathamaj¤ÃnÃtmana indriyÃde÷ svarÆpaæ bhavitumarhatÅti // pramÃïasya dvaividhyam, pratyak«aÓabdanirvacanaæ ca tad dvividhaæ pratyak«amanumÃnaæ ceti / pratigatamak«aæ pratyak«am / ak«amindriyaæ cak«u÷ ÓrotraghrÃïajihvÃkÃyÃkhyam / tasmÃdutpannaæ j¤Ãnaæ pratyak«amabhidhÅyate / nanu yadyak«ÃÓritaæ j¤Ãnaæ pratyak«aæ tadà mÃnasÃdi vak«yamÃïaæ j¤ÃnatrayamindriyÃdanutpatte÷ pratyak«aæ na syÃt? atrocyate- pratigatamak«amiti yaduktaæ tatpratyak«aÓabdasyÃvyutpattimÃtranimittaæ pratipÃditam / prav­ttinimittaæ tu pratyak«aÓabdasÃyÃrthasÃk«ÃtkÃritvameva ru¬hivaÓÃdavagantavyaæ paÇkajavat / tata÷ svasaævedanÃdikamapi j¤Ãnaæ svasaævedanarÆpamartha sÃk«ÃtkarotÅti pratyak«aÓabdavÃcyaæ siddhyatÅti // anumÃnaÓabdanirvacanam mÅyate 'rtho 'neneti mÃnam / anu÷ paÓcÃdarthe / paÓcÃnmÃnamanumÃnam / liÇgagrahaïaliÇgaliÇgisambandhasmaraïayo÷ paÓcÃt yadvij¤Ãnaæ parvatÃdau dharmiïi parok«avastvÃlambakaæ tadevÃnumÃnaÓabdenÃbhidhÅyate / etacca ru¬hivaÓÃdavagantavyam / pramÃïasaækhyÃvipratipatti÷ dvividhavacanena ekaæ trÅïi catvÃri pa¤ca «a¬hiti vipratipattayo nirasyante / tathà hi pratyak«amevaikaæ pramÃïamiti cÃrvÃka÷ / pratyak«amanumÃnaæ ÓÃbdaæ ceti sÃækhya÷ / pratyak«amanumÃnamupamÃnaæ ÓÃbdaæ ceti naiyÃyika÷ / pratyak«amanumÃnaæ ÓÃbdamupamÃnamarthapattiriti prÃbhÃkara÷ / pratyak«amanumÃnaæ ÓÃbdamupamÃnamarthapattirabhÃvaÓceti mÅmÃæsaka÷ / dvividhavacanena dvitve prÃpte pratyak«amanumÃnaæ ceti punaryaduktaæ tadanyathÃdvitvanirÃsÃrtham / tathà hi vaiyÃka raïo brÆte pratyak«aæ ÓÃbdaæ ceti pramÃïadvayam // cÃrvÃkÃbhimatÃnumÃnÃpramÃïyanirasanam tatra anumÃnasya prÃmÃïyamavaÓyamabhyupagantavyaæ cÃrvÃkeïeti pratipÃdyate / tathà hi - sa khalu pratyak«alak«aïaæ parapratipÃdanÃya praïayati / parasya ca buddhirna pratyak«Ã / kiæ tarhi kÃyavÃgvyÃpÃrÃdikÃryÃdanumeyà / tato 'nena kÃryaliÇgajamanumÃnaæ balÃdabhyupagataæ syÃt / paralokani«edhÃya cÃnupalambhÃkhyaæ sÃdhanamÃca«Âe / ato 'sau svayamevÃnumÃnena pramÃïena vyavaharati, nÃnumÃnaæ pramÃïamiti ca bruvan kathaæ nÃma nonmattaÓcÃrvÃka÷ syÃt? ÓabdopamÃnÃrthÃpatyabhÃvÃnÃæ pramÃïÃntaratvanirasanam ÓÃbdaæ ca j¤Ãnaæ bÃhyÃrthÃvisaævÃdakatvena pramÃïame«Âavyam / avisaævÃdakatvaæ ca sambandhamantareïa na saægacchate / na ca ÓabdÃnÃæ bÃhyÃrthena saha kaÓcitsambandho 'sti / tathà hi - ÓabdÃrthayo÷ sambandho bhavan tÃdÃtmyaæ tadutpattirarvà bhavet / tatra na tÃvÃttÃdÃtmyaæ ÓabdÃrthayo÷, atyantabhedena pratibhÃsanÃt / tÃdÃtmyaæ hyekatvamabhidhÅyate bhinnapratibhÃsayorapyekatve svÅkriyamÃïe gavÃÓvÃdÅnÃmapyekatvaprasaÇga÷ / nÃpi tadutpatti÷ / nÃpi tadutpatti÷, anvayavyatirekÃbhÃvÃt / tasmÃt tadutpattirityevaæ vaktuæ na Óakyate / tathà hi - ÓabdavyÃpÃramantareïa svahetoreva m­tpiï¬adaï¬asalilakulÃlacakrÃde÷ sakÃÓÃdutpadyamÃno ghaÂÃdirartho d­Óyate / Óabdo 'pi bÃhyÃrtha vinaiva puru«ecchÃmÃtreïa tÃlvÃdivyÃpÃrÃdevotpadyate / atha tÃdÃtmyatadutpattibhyÃmanya eva vÃcyÃvÃcakatvalak«aïa÷ ÓabdÃrthayo÷ vÃstava÷ sambandhadho 'sti / evaæ tarhyasaæketavido 'pi puru«asya ÓabdÃduccaritÃnniyatÃrthapratÅti÷ prÃptÃ, yogyatà mÃtreïaiva pradÅpÃt ghaÂÃdipratÅtivat na caitadasti / tathà hi - abhinavo nÃlikeradvÅpÃdÃyÃta÷ pumÃnagniÓabdaæ ÓrutvÃpyagniÓabdÃnna ki¤cidartha pratyetÅti / atha tÃæstÃn saæketÃnapek«ya tattadarthapratyÃyanayogya evÃyaæ Óabdo jÃyata ityucyate / tanna / na hyevamasya prÃmÃïyamavati«Âhate / sarvatra saæketasya yogyatvÃt / tato na j¤Ãyate kiæ vivak«itÃrthamÃha, Ãhosvidanyaæ veti / astu và anya eva kaÓcitsambandha÷ / tathà ca so 'pi kena sambandhena tayo÷ sambaddha iti pra«Âavya÷ / anyena caturthena sambandheneti cet, caturtho 'pi te«u kena sambandhena sambaddha÷? pa¤camena kenaciccet, so 'pi kenetyanavasthÃyÃæ antyÃsiddhau pÆrve«Ãmapyasiddhi÷ / athÃsambaddha eva ÓabdÃrthayo÷ samvandha iti cet / tanna / yo na sambaddha÷ sa kathaæ sambandho bhavati ghaÂasyeva paÂa÷ / atha vaktavyaæ sambandhasya tÃd­Óa eva svabhÃva÷, yena sambandhÃntaranirapek«a evaæ paraæ sambadhnÃti? taduyuktam / pramÃïasiddhe hi svabhÃve nottaramabhidhÅyate / yathÃgnerevÃyamÅd­Óa÷ svabhÃvo yaduta dÃhakatvaæ nÃma nÃnyasyÃkÃÓÃde÷ / sambandhasiddhau tu pramÃïaæ ki¤cinnirupayanto na paÓyÃma÷ / na caivaæ vaktavyaæ ÓabdaÓaktisvabhÃvÃdeva ÓabdÃnÃæ niyatÃrthÃvyabhicÃritvamiti / tathà hi - yadi ghaÂa ityayaæ Óabda÷ svabhÃvÃdeva kambugrÅvÃkÃraæ vÃrisaædhÃraïasamartha padÃrthamabhidadhÃti, tatkathaæ saæketÃntaramapek«ya puru«ecchayà turagÃdikamabhidadhyÃt / na hi ÓÃlibÅjaæ svahetoraÇkurajananasvabhÃvamutpannaæ saæketÃntamapek«ya gardabhaæ janayituæ samartha syÃt / nÃpyÃptapraïÅtaÓabdÃnÃæ prÃmÃïyamabhidhÃtumucitam / Ãptatvasyaiva niÓcetumaÓakyatvÃt / tathà hi - Ãptatvaæ k«iïado«atvamucyate / k«Åïado«atà ca paracittav­tti÷ kÃcidabhidhÅyate / paracittav­ttÅnÃæ durlak«yatvÃt, kÃyavÃgvyÃpÃrÃdikÃryaliÇgasyÃnyathÃpi v­ttidarÓanÃt / sarÃgà api vÅtarÃgà iva ce«Âanta iti nyÃyÃtkathamÃptatvaæ niÓcÅyatÃmiti / samvandhadÆ«aïena ca vaidikaÓabdÃnÃæ prÃmÃïyaæ nirastamiti p­thaÇnoktam / kathaæ tarhi sarvo 'yamasandigdho laukiko vyavahÃra iti cet / tathà tathà saæketena vivak«ÃvaÓÃditi na kÃcit k«ati÷ / yathoktam 'vakturabhiprÃyaæ sÆcayeyu÷ Óabdà iti // naiyÃyikasammatasyopamÃnapramÃïasya nirasanam naiyÃyikasyopamÃnaprapa¤ca÷ / ya÷ pratipattà gÃæ jÃnÃti na gavayam, sa ca apadi«Âa÷ svÃminà araïyaæ gatvà gavayamÃnayeti / sa ca gavayaÓabdavÃcyamarthamajÃnÃno vanecaramanyaæ tajj¤aæ puru«aæ p­«ÂavÃn, kÅd­Óo gavaya iti / sa cÃha yÃd­ÓÅ gaustÃd­Óo gavaya iti / tasyÃraïyagatasya pre«yapuru«asya atideÓa vÃkyÃrthasmaraïasahakÃri gavayasÃrÆpyaj¤Ãnaæ kart­ ayamasau gavayaÓabdavÃcyo 'rtha iti pratipattiæ phalasvarÆpÃæ janayatpramÃïam / etaccÃyuktam / yatprÃmÃïyaæ nÃma vi«ayavattayÃæ vyÃptam / na cÃsya nipuïamapi nirupayanto vi«ayaæ saæpaÓyÃma÷ / tathà hi - samÃkhyà nÃma sambandha÷ tasya vi«ayo varïyate / sa ca paramÃrthato nÃsti / d­Óyatve tasyÃnupalambhena bÃdhà / ad­Óyatve tasya sattÃsÃdhakaæ pramÃïaæ nek«yate / kiæ ca - sa hi sambandha÷ sambadhibhyÃæ bhinno 'bhinno và / yadà bhinnastadà tayo÷ sambandha÷ kena sambandheneti vÃcyam / sambandhÃntarakalpanÃyÃmanavasthà / athÃbhinnastadà sambandhinÃveva kevalau / na samÃkhyà nÃma sambandha÷ kaÓcit / atha sambaddhabuddhijanakatvaæ sambandha÷ / tanna yuktam / yata÷ sambaddhÃvetÃviti buddhi÷ svahetubalÃt sambaddhavastudvayÃdapi sambhÃvyamÃnà na sambandhÃntaramÃk«iptuæ prabhavati // mÅmÃæsakasammatasyopamÃnapramÃïasya nirasanam evaæ mÅmÃæsakopavarïitasyÃpi prÃmÃïyaæ nirÃkartavyam / tathà hi, sÃd­ÓyaviÓi«Âa÷ piï¬a÷ piï¬aviÓi«Âaæ và sÃd­ÓyamupamÃnasya vi«ayastena varïyate / na ca sad­Óavastuno 'tiriktaæ sÃd­Óyaæ vyavasthÃpayituæ Óakyate, pramÃïenÃpratÅtatvÃt / tathà hi - yadi sad­ÓÃdatiriktaæ sÃd­Óyaæ d­Óyaæ syÃt tadà d­ÓyÃnulambhagrastametat / athÃd­Óyaæ tadà tatpratibaddhaliÇgÃbhÃvÃt anumÃnÃdapi kathaæ tatsiddhi÷ / sÃd­Óyapratyayastu svahetostathotpannena sad­ÓavastunÃpi kriyamÃïo ghaÂata iti na tatpratyayÃdapi tatsiddhiryuktà / upamÃnÃdeva sÃd­Óyasiddhiriti cet? na / yata÷ pramÃïÃntarasiddhayoreva sÃd­Óyapiï¬aoyoryo viÓe«aïavi«e«yabhÃvastasyopamÃnavi«ayatvaæ tena vÃdinà parikalddhapyate / tatkathaæ sÃd­ÓyamÃtrasyÃpyupamÃnÃt siddhiriti // arthÃpattipramÃïanirasanam arthÃpatterapi prÃmÃïyaæ p­thaÇnopapadyate / tathà hi pratyak«ÃdipratÅto yo 'rtha÷ sa yena vinà nopapadyate tasyÃrthasya kalpanamarthÃpattirityarthÃpatterlak«aïam / atredaæ cintyate - yo 'sau pramÃïad­«Âo 'rtha÷, tasya yadi parikalpyamÃnena parok«Ãrthena saha kaÓcittÃdÃmyalak«aïa÷ tadutpattilak«aïo va pratibandho 'sti tadà svabhÃvaliÇgajà kÃryaliÇgajà vÃsau pratipattirityarthÃpattiranumÃnameva / atha nÃsti pratibandha÷, tadÃnÅmarthÃpatti÷ pramÃïameva na bhavati, asambandhÃt ghaÂÃtpaÂapratÅtivaditi // abhÃvapramÃïanirasanam abhÃvasya svarÆpameva tÃvannopalabhÃmahe, kuta eva tasya prÃmÃïyaæ bhavi«yati / tathà hi - pratyak«ÃdipramÃïÃnÃmanutpattirabhÃvÃkhyaæ pramÃïaæ mÅmÃæsakairabhidhÅyate / tatra keyamanutpatti÷? kiæ prasajyav­tyà pramÃïÃnutpattimÃtram? atha paryudÃsav­tyà vastvantaram? vastvantaramapi ja¬arÆpaæ, j¤ÃnarÆpaæ vÃ? j¤Ãnamapi kiæ j¤ÃnamÃtram ekaj¤Ãnasaæsargivastuno j¤Ãnaæ vÃ? tatra na tÃvat prasajyarÆpo 'bhÃvo yujyate / tasya sarvaÓaktiÓÆnyatvÃt paricchedakatvaæ và kathaæ bhavet? ata eva kenÃpi na tatpratidyate / yadÃha paï¬itacakracƬÃmaïi÷- nÃbhÃva÷ kasyacitpratipatti÷ pratipattiheturvà / tasyÃpi kathaæ pratipatti÷ iti / nÃpi ja¬arÆpam, ja¬asya paricchedakatvÃbhÃvÃt / na hi ja¬arÆpaæ ÓakaÂÃdikaæ ghaÂaæ paricchinattÅti kvÃpi d­«Âaæ Órutaæ veti / nÃpi j¤ÃnamÃtram, deÓakÃlasvabhÃvaviprak­«ÂasyÃpi sumeruÓaækhacakravartipiÓÃcÃderapi j¤ÃnamÃtrÃdabhÃvapramÃïÃdabhÃvaprasaÇgÃt / athaikaj¤ÃnasaæsargibhÆtalÃdivastuj¤ÃnamabhÃvo 'bhidhÅyate tadà pratyak«aviÓe«asyaivÃbhÃvapramÃïanÃmaka raïÃnnÃsmÃkaæ kÃcid vipratipattiriti / sthitametat- pratyak«amanumÃnaæ ceta dvividhameva pramÃïamiti // pratyak«alak«aïam tatra pratyak«aæ kalpanÃpo¬hamabhrÃntam / pÆrvoparamanusandhÃya ÓabdasaÇkÅrïÃkÃrà pratÅtirjalpÃkÃrà và kalpanà / yathà vij¤apuru«asya so 'yaæ ghaÂa iti pratÅti÷ / bÃlamÆkatiryagÃdÅnÃmantarjalpÃkÃrà parÃmarÓarÆpà và pratÅti÷ / tathà coktam - abhilÃpasaæsargayogyapratibhÃsapratÅti÷ kalpanà // iti // nanu bÃlamÆkÃdÅnÃmantarjalpÃkÃraæ kalpanÃj¤ÃnamastÅti kuto niÓcetavyamiti ceta, vikalpakÃryÃdi«ÂÃpÃdÃnaparihÃrÃt / d­«Âaæ cedaæ kÃrya bÃlamÆkÃdau, ÅptisatÃrthasvÅkaraïamanÅpsitÃrthatyajanaæ nÃma / bÃlamÆkÃdivij¤Ãnasya kalpanÃtva sÆcanena bhattoktÃlocanÃj¤Ãnaæ savikalpakamiti pratipÃditaæ bhavati / kiæ puna÷ kÃraïaæ kalpanÃvibhramÃtmakaæ ca j¤Ãnaæ pratyak«aæ na syÃditi ceta? na / arthasvarÆpasÃk«ÃkÃri hi j¤Ãnaæ pratyak«amiti sarvo«Ãæ prasiddham / na ca kalpanÃvibhramÃvartharÆpaæ sÃk«Ãtkartu samarthau / tathà hi - arthagrÃhakaæ j¤Ãnamarthasya kÃryam / artho hi grÃhyatvÃt j¤Ãnasya kÃraïam / yathoktam - bhinnakÃlaæ kathaæ grÃhyamiti cet grÃhyatÃæ vidu÷ / hetutvameva yuktij¤Ã j¤ÃnÃkÃrÃrpaïak«amam // iti // kalpanÃj¤Ãnamarthamantareïa vÃsanÃmÃtrÃdevopajÃyamÃnaæ kathamarthasya kÃryaæ syÃt, arthena saha anvayavyatirekÃbhÃvÃt / na hi yadantareïÃpi yadbhavati tattasya kÃryam, atiprasaÇgÃt / yadi puna÷ kalpanÃj¤ÃnamarthÃdupajÃyeta, tenÃpi tadà ghaÂÃdirartho d­Óyeta / tataÓcÃndhasyÃpi rÆpadarÓanaprasaÇga÷, na cÃsti / ata evoktam - ÓÃbdyÃæ buddhÃvarthasya pratyak«a iva pratibhÃsÃbhÃvÃd nÃsti kalpanÃyà arthasÃk«ÃtkÃritvam iti // etena yaduktaæ pareïa÷ na so 'sti pratyayo loke ya÷ ÓabdÃnugamÃd­te / anuviddhamiva j¤Ãnaæ sarva Óabdena bhÃsate // iti // tannirastam / tathÃhi - ghaÂe purovartini uccÃryamÃïe tatsamÅpavarti bhÆtalÃdij¤ÃnamuccÃraïarahitamanubhÆyata eva / na ca tathà tatra ÓabdÃnugato 'sti / na ca vikalpadvayaæ sak­diti nyÃyÃt // bhrÃntaj¤Ãnam bhrÃntamapi j¤Ãnaæ nÃrthasÃk«ÃtkÃri / bhrÃntaæ hyarthakriyÃsamarthae vastuni viparyastamucyate / arthakriyÃk«amaæ ca vastusvarÆpaæ deÓakÃlÃkÃraniyataæ, tatkathaæ viparÅtapratibhÃsinà bhrÃntena j¤Ãnena sÃk«Ãtkriyate / yadÃha ÃcÃrya÷- 'timirÃÓubhramaïanauyÃnasaæk«obhÃdyanÃhitavibhramaæ j¤Ãnaæ pratyak«am ' // iti // etena kÃmalina÷ Óukle Óaækhe pÅtapratibhÃsi j¤Ãnaæ, bhramÃdalÃtÃdau cakrÃdinirbhÃsi j¤Ãnaæ, gacchantyÃæ nÃvi sthitasya caladav­k«ÃdibhrÃntij¤Ãnaæ, gìhamarmaprahÃrahatasya jvalatstambhÃdipratibhÃsi j¤Ãnaæ ca, na pratyak«amityuktaæ bhavati / nanu yadi nÃma tajj¤Ãnaæ na pratyak«aæ kathaæ tato vastuprÃptiriti cet? na tato vastuprÃpti÷ / kiæ tarhi, j¤ÃnÃntarÃdeveti kecit / pratyak«asya cÃturvidhyam taccaturvidhaæ- indriyaj¤Ãnaæ mÃnasaæ svasaædanaæ yogij¤Ãnaæ ceti / indriyapratyak«am cak«urÃdÅndriyapa¤cakÃÓrayeïotpadyamÃnaæ bÃhyarÆpÃdipa¤cavi«ayÃlambanamindriyapratyak«am / tatra cak«urvij¤Ãnaæ rÆpavi«ayam / Órotravij¤Ãnaæ ca Óabdavi«ayam / ghrÃïavij¤Ãnaæ gandhavi«ayam / jihvÃvij¤Ãnaæ rasavi«ayam / kÃyavij¤Ãnaæ sparÓavi«ayam / indriyapratyak«asya vyapadeÓa÷ indriyapratyak«amiti vyapadeÓasyÃsÃdhÃraïakÃraïatvaæ nimittam / yathà bherÅÓabdo yavÃÇkara iti / idaæ ca pratyak«aæ yatraiva svÃnurÆpaæ vikalpaæ janayati tatraiva pramÃïam, sÃævyÃvahÃrika pramÃïÃdhikÃrÃditi // mÃnasapratyak«am svavi«ayÃnantaravi«ayasahakÃriïendriyaj¤Ãnena samanantarapratyayena janitaæ manovij¤Ãnaæ mÃnasam / svaÓabdenendriyaj¤Ãnamabhimatam, svasya vi«ayo bÃhyo ghaÂÃdi÷, svavi«ayasyÃnantara÷, svavi«ayÃnantara÷ indriyaj¤Ãnavi«ayÃdanyo ghaÂÃdirdvitÅyak«aïa÷ / tena sahakÃriïà saha militvÃ, indriyaj¤ÃnenopÃdÃnena samanantarapratyayasaæj¤akena yajjanitaæ tanmÃnasaæ pratyak«amucyate / tato yaduktaæ pareïÃtra÷ 'g­hÅtagrÃhitvamandhabadhirÃdyabhÃvo yogij¤ÃnasyÃpi mÃnasatvaprasaÇga÷ avyavahÃritvaæ ca' iti / tannirastam / tathà hi - dvitÅyak«aïagrahaïÃt g­hÅtagrÃhitvasya nirÃsa÷ / indriyaj¤Ãnajanitaæ hi mÃnasam / andhÃdÅnÃæ rÆpÃdivi«ayÃlambanakamindriyaj¤Ãnameva nÃsti, kutastajjanitaæ mÃnasaæ bhavi«yati? ato nÃstyandhabadhirÃdyabhÃvado«a÷ / samanantarapratyayaviÓe«aïena yogij¤Ãnasya mÃnasapratyak«aprasaÇgo nirasta÷ / samanantarapratyayaÓabda÷ svasantÃnavartinyupÃdÃnaj¤Ãne ru¬hyà prasiddha÷ / tato bhinnasantÃnavartiyogij¤Ãnamapek«ya p­thagjanacittÃnÃæ samanantarapratyayavyapadeÓo nÃstÅti / avyavahÃritvaæ punarasya dÆ«aïaæ nopapadyate, sÆk«makÃlabhÃvitvena p­thagjanairdurlak«yatvÃt / vyavahÃrÃÇgetvena cÃnabhyupagamÃt / Ãgamaprasiddhaæ hi mÃnasapratyak«am / na tvasya niÓcÃyakaæ ki¤cidasti / yathoktaæ bhagavatÃ- `dvÃbhyÃæ bhik«avo rÆpaæ g­hyate, cak«u«Ã tadÃk­«Âenamanasà ca' iti // nanu ca vyavahÃrÃnupayuktamupadarÓayituæ kiæ prayojanam, Åd­glak«aïayuktaæ yadi mÃnasaæ pratyak«aæ syÃt, na kaÓciddo«a÷ syÃdityÃgamasyÃpi viÓuddhiranena pratipÃditeti prayojanam // svasaævedanapratyak«am cittacaittÃnÃæ svasaævedanatvasamarthanam sarvacittacaittÃnÃmÃtmasaævedanaæ svasaævedanam / cittaæ vastumÃtragrÃhakaæ j¤Ãnam / citte bhÃvÃ÷ caittÃ÷, vastuno viÓe«arÆpagrÃhakà sukhadu÷khopak«Ãlak«aïÃ÷ / te«Ãæ sarvacittacaittÃnÃmÃtmà saævidyate yena rÆpeïa tatsvarÆpamÃtmasvarÆpasÃk«atkÃritvÃt svasaævedanaæ pratyak«aæ kalpanÃpo¬hamabhrÃntaæ cocyate / atra kecidÃhu÷ - na ca cittacaittÃnÃæ svasaævedanaæ ghaÂate, svÃtmani kriyÃvirodhÃt / na ca suÓik«ito 'pi naÂavaÂu÷ svaskandhamÃro¬huæ Óaknoti / na hi tÅk«ïÃpyasidhÃrà svamÃtmÃnaæ chinatti / na hi prajjvalito 'pi vahniskandha ÃtmÃnaæ dahati / tathà cittacaittamapi kathamÃtmÃnaæ vedayatu vedyavedakabhÃvo hi karmakart­bhÃva÷ / karmakart­tvaæ ca loke bhedenaiva prasiddham, v­k«asÆtradhÃrayoriva / atrocyate, na karmakart­bhÃvena vedyavedakatvaæ j¤Ãne varïyate / kiæ tarhi? vyavasthÃpyavyavasthÃpakabhÃvena / yathà pradipa ÃtmÃnaæ prakÃÓayati tathà j¤Ãnamapi ja¬apadÃrthavilak«aïaæ svahetoreva prakÃÓasvabhÃvamupajÃyamÃnaæ svasaævedanaæ vyavasthÃpyate / tathà coktam - vij¤Ãnaæ ja¬arÆpebhyo vyÃv­ttamupajÃyate / iyamevÃtmasaævittirasya yÃja¬arÆpatà // iti // alaÇkÃrakÃreïÃpyuktam - kalpita÷ karmakartrÃdi÷ paramÃrtho na vidyate / ÃtmÃnamÃtmanaivÃtmà nihantÅti nirucyate // iti // na ca cittacaittÃnÃæ j¤ÃnÃntareïa prakÃÓyatvaæ yujyate / tathà hi - na tÃvatsamÃnakÃlabhÃvinà j¤ÃnÃntareïa cittacaittaæ prakÃÓyata iti ghaÂate, upakÃryopakÃrakatvÃbhÃvÃt, savyetaragovi«Ãïayoriva / nÃpi bhinnakÃlabhÃvinÃ, k«aïikatvÃt, prakÃÓitavyasyaivÃbhÃvÃt / api ca yadi j¤Ãnaæ svasaævedanaæ na syÃt, tadà j¤Ãto 'rtho iti durghaÂa÷ syÃt, 'nÃg­hÅtaviÓe«aïà buddhirviÓe«ye varttate' iti nyÃyÃt / tathà hi - artho viÓe«ya÷, j¤Ãta iti viÓe«aïam, j¤Ãto j¤Ãnena viÓe«ita iti / j¤Ãnaæ cetsvayaæ na bodharÆpeïa pratÅtaæ, tatkathaæ j¤Ãnena viÓe«ito 'rtha÷ pratÅyatÃm / na hi daï¬Ãgrahaïe daï¬ino grahaïaæ yuktisaÇgatam / yaccoktaæ trilocanena - cak«u«o 'grahaïe 'pi cÃk«u«aæ rÆpaæ pratÅyate, tathà j¤ÃnÃnavabodhe 'pi j¤Ãto 'rtha iti ghaÂi«yate // iti // tadasÃdhu / prastute 'nupayogÃt / na hi cak«Æ rÆpasya viÓe«aïam / kiæ tarhi? cak«urvij¤ÃnÃsaævedane kathaæ j¤ÃyatÃmiti codyamak«atameva // yatpunarj¤Ãnasya parok«atvapratipÃdanÃya bhaÂÂenoktam - yathà ca rÆpÃdiprakÃÓanyathÃnupapatyà indriyasiddhi÷, tathà j¤ÃnasyÃpi siddhiriti / tathà hi tatra bhëyam - na hi kaÓcidaj¤Ãte 'rthe buddhimupalabhate / j¤Ãte tvanumÃnÃdavagacchati iti // vÃrtikaæ ca - tasya j¤Ãnaæ tu j¤ÃtatÃvaÓÃt / iti / j¤Ãtatà ca vi«ayaprÃkaÂyamucyate / tadapi cÃyuktam / prÃkaÂyasyÃpi j¤ÃnÃt p­thaktve vi«ayarÆpatÃyÃæ vyaktau ja¬arÆpatÃ, ja¬asya prakÃÓÃyogÃt / vi«ayÃdarthÃntaratve ja¬atÃyÃæ tasyÃpi svata÷ prakÃÓÃyogÃt / prÃkaÂayÃntareïa nu prakÃÓane 'navasthà syÃt / j¤ÃnasvabhÃvatve prÃkaÂayasyÃpi parok«atvaprasaÇga÷ / tato 'vaÓyaæ j¤Ãnasya svasaævedanatvamabhidheyam / anubhavaprasiddhaæ ca svasaævedanatva kathamapahnuyeta? taduktam - apratyak«opalambhasya nÃrthad­«Âi÷ prasiddhayati / iti / alaÇkÃrakÃro 'pyÃha - parok«aæ yadi tat j¤Ãnaæ j¤Ãtamityeva tatkuta÷ / parok«asya svarÆpaæ kastasya lak«ayituæ k«ama÷ // iti // nanu sarvaj¤ÃnÃnÃæ svasaævedanapratyak«atve ghaÂo 'yamityÃdivikalpaj¤Ãnasya nirvikalpakatvaæ, pÅtaÓaÇkhÃdij¤ÃnasyÃbhrÃntatvaæ ca kathaæ na bhavet? ucyate - vikalpaj¤Ãnamapi svÃtmani nirvikalpameva / ghaÂo 'yamityanena bÃhyamevÃrtha vikalpayati, na tvÃtmÃnam / taduktam - ÓabdÃrthagrÃhi yadyatra j¤Ãnaæ tattatra kalpanà / svarÆpaæ ca na ÓabdÃrthastatrÃdhyak«amato 'khilam // iti // bhrÃntamapyÃtmanyabhrÃntaæ svaprakÃÓarÆpeïaivÃvabhÃsanÃt / asadvi«ayatvÃcca bhrÃntirucyate / taduktam - svarÆpe sarvamabhrÃntaæ pararÆpe viparyaya÷ / iti // tasmÃdanyathà prakÃÓÃsiddhe÷ yadyamÅ prakÃÓante, tadà svahetoreva prakÃÓasvabhÃvÃdutpannÃ÷ santa÷ prakÃÓanta iti svÅkartavyam // yogipratyak«anirÆpaïam bhÆtÃrthabhÃvanÃprakar«aparyantajaæ yogij¤Ãnaæ ceti / yoga÷ samÃdhi÷, cittaikÃgratÃlak«aïa÷ / niÓÓe«avastutatvavivecikà praj¤Ã / yogo 'syÃstÅti yogÅ / yogino yat j¤Ãnaæ tatpratyak«am / kÅd­Óaæ taditi cet? bhÆtÃrthabhÃvanÃprakar«aparyantajam / bhÆtÃrtha÷ pramÃïopapannÃrtha÷ / bhÃvanà puna÷ punaÓcetasi samÃropa÷ / bhÆtÃrthabhÃvanÃprakar«aparyantÃjjÃtaæ yadvij¤Ãnaæ tat kalpanÃpo¬habhrÃntam / bhÆtÃrthaÓcaturÃryasatya du÷khasamudayanirodhamÃrgasaæj¤akam, pa¤caskandhasvabhÃvaæ k«aïikaÓÆnyanirÃtmakadu÷khÃdirÆpatayà pratipattavyam / yatsat tat k«aïikamityÃdyanumÃnena pramÃïopapannamupagantavyamiti // nanu bhÃvanà vikalpa÷, vikalpaÓcÃvastuvi«aya÷, tatkathaæ vastuna÷ sphuÂÅbhÃvo bhavatu /kathaæ và vikalpo nirvikalpatÃæ vrajet? k«aïikaæ ca citaæ kathamekÃgrÅbhavati? viÓe«aÓca kasya kena và kriyatÃm? ÓarÅrÅ ca rÃgÃdivirahÃnmuktaÓceti sarvamasaægatam / atrocyate - avastuvi«ayo 'pi vikalpo vastvadhyavasyatÅti bhÃvanÃto vastuna evÃtra sphuÂÅbhÃva÷ / na ca vikalpa eva nirvikalpaka÷, kiæ tu vikalpÃnnirvikalpakasyodaya÷ / anubhavasiddhaæ caitat bhÃvayatÃæ nirvikalpakapratibhÃsanaæ, kÃmaÓokÃdivat / na hi d­«Âe ki¤cidanupapannaæ nÃma / k«aïikamapi cittaæ sajÃtÅyak«aïe«u grahaïapravÅïatvÃt ekÃgramucyate / k«aïikatvanaiva viÓe«otpatti÷, na tu nityatvena, nityasyÃnÃdheyÃtiÓayatvÃt yaduktam - nityaæ tamÃhurvidvÃæso ya÷ svabhÃvo na naÓyati / tasya ÓaktiraÓaktirvà yà svabhÃvena saæsthità / nityavÃdapi kiæ tasya kastÃæ k«apayituæ k«ama÷ // iti // yattu ÓarÅritve sukhadu÷khayorbhÃvÃdanugrahanigrahÃt ÓarÅrÅ rÃgÃdivirahÃnmukta Óceti vighaÂanamuktaæ, tadayuktam / na hi ÓarÅraæ rÃgÃdihetu÷, kiæ tu avidyà / anitye nityamiti, anÃtmanyÃtmeti, du÷khe sukhamiti, aÓucau Óuciteti, caturvipayÃsasvabhÃvà mithyopalabdhi÷ / ata eva vi«ayasukhat­«ïà syÃt / ÃtmÃnaæ nityaæ paÓyata eva sukhÃbhikÃÇk«aïÃdisukhaheturÃtmÅya÷ syÃt / e«u cà 'saÇgo rÃga÷ / etatpratibandhÃÓca dve«Ãdaya÷ / tasmÃdavidyaiva mÆlaæ rÃgÃderna tu ÓarÅram / satyapi ÓarÅre yadyavidyà na syÃt, kuta eva rÃgÃdiyogÃ÷? tasmÃjjÅvaccharÅre satyapi avidyÃvirahÃt sarvasaÇgavirahalak«aïà muktirvÅtarÃgÃïÃæ bhavatÅti sarvaæ susthitam / pratyak«asya svalak«aïÃvi«ayatvasamarthanam tasya vi«aya÷ svalak«aïam / tasya caturvidhasya pratyak«asya svalak«aïaæ vi«ayo boddhavya÷ / svalak«aïamityasÃdhÃraïaæ vastusvarÆpaæ deÓakÃlÃkÃraniyatam / etenaitaduktaæ bhavati- ghaÂÃdirudakÃdyÃharaïasamartho deÓakÃlÃkÃraniyata÷ pura÷ prakÃÓamÃno 'nityatvÃdyanekadharmÃntarodÃsÅna÷ prav­ttivi«aya÷ sajÃtÅyavijÃtÅyavyÃv­tta÷ svalak«aïamityartha÷ / ayogÃnyogavyavacchedayo÷ bheda÷ nanu yadi svalak«aïameva pratyak«asya vi«ayo na sÃmÃnyaæ tadÃnÅæ dhÆmadahanasÃmÃnyayorvyÃpti÷ kathaæ pratyak«eïa g­hyatÃm? nÃyaæ do«a÷ / yato 'yogavyavacchedena svalak«aïaæ tasya vi«aya eva, na tvanyayogavyavacchedena svalak«aïameva tasya vi«aya iti / kiæ tarhi, sÃmÃnyamapyasya vi«aya÷ / pramÃïa phala vyavasthà dvividho hi pramÃïasya vi«aya÷ grÃhyo 'dhyavaseyaÓca / tatra pratyak«asya pratibhÃsamÃnaæ svalak«aïam eko grÃhya÷ / adhyavaseyastu pratyak«ap­«ÂhabhÃvino vikalpasya pratibhÃsamÃnaæ sÃmÃnyameva / tacca sÃmÃnyaæ dvividham, ÆrdhvatÃlak«aïaæ tiryaglak«aïaæ ceti / tatraikasyÃmeva ghaÂÃdivyaktau sajÃtÅyavyÃv­ttÃyÃmanekak«aïasamudÃya÷ sÃmÃnyaæ ÆrdhvatÃlak«aïaæ sÃdhanapratyak«asya vi«aya÷ / vijÃtÅyavyÃv­ttÃstvanekavyaktaya÷ tiryaksÃmÃnyaæ vyÃptigrÃhakapratyak«asya vi«aya÷ / anumÃnasya tu sÃmÃnyaæ grÃhyaæ, adhyavaseyastu svalak«aïameva / pratyak«asya svalak«aïavi«ayapratipÃdane paroktÃ÷ «a padÃrthà na vi«ayà ityuktam yathà - avayavidravyaæ, guïa÷, karma, sÃmÃnyaæ, viÓe«a÷, samavÃyaÓceti / na cai«Ãæ pratyak«e j¤Ãne pratibhÃso 'sti / na cÃpratibhÃsamÃno vi«ayo yujyate, atiprasaÇgÃt / tathà hi - ghaÂÃdau parid­ÓyamÃne pÆrvÃparÃdibhÃgaæ vihÃya nÃnyatki¤cidekamavayavidravyamupalabhÃmahe / yadÃha nyÃyaparameÓvara÷ - bhÃgà eva hi bhÃsante sannivi«ÂÃstathà tathà / tadvÃnnaiva puna÷ kaÓcidvibhÃga÷ sampratÅyate // iti // evaæ guïakarmÃdÅnÃæ ca du«aïaæ pratyetabyam // pramÃïaphalÃvabodha÷ nanu pramitirÆpÃæ kriyÃæ phalabhÆtÃæ ni«pÃdayajj¤Ãnaæ pramÃïamiti prasiddham / tatra kÃsau pramiti÷, yÃæ janajj¤Ãnaæ pramÃïamiti cet? ucyate - iha nÅlÃderarthÃt j¤Ãnaæ dvirÆpamutpadyate nÅlÃkÃraæ, nÅlabodhasvabhÃvaæ ca / tatrÃnÅlÃkÃravyÃv­tyà nÅlÃkÃraæ j¤Ãnaæ pramÃïam / anÅlabodhavyÃv­tyà nÅlabodharÆpaæ pramiti÷ / saiva phalam / yathoktam - arthasÃrÆpyamasya pramÃïam, arthÃdhigati÷ pramÃïaphalam / iti // etacca vikalpapratyayena bhinnaæ vyavasthÃpyate paramÃrthatastu nÃstyeva bheda÷ / yathoktam - tadeva pratyak«aæ j¤Ãnaæ pramÃïaphalam / iti // pramÃïatatphalayorabheda÷ sÃkÃraæ cedaæ j¤Ãname«Âavyam / yadi puna÷ sÃkÃraæ j¤Ãnaæ ne«yate, tadÃnÃkÃratvena sarvatra vi«aye tulyatvÃt vibhÃgena vi«ayavyavasthà na sidhyati / yatpuna÷ kecidÃhu÷ - pÆrvaæ j¤Ãnaæ pramÃïaæ uttaraæ j¤Ãnaæ pramÃïaphalamiti, tanna yuktam / tathà hi prathamak«aïabhÃvi tÃvajj¤Ãnaæ pramÃïaphalabhÆtasya dvitÅyaj¤ÃnasyÃnutpatte÷,phalabhÆtaj¤Ãnotpattau ca pÆrvasya k«aïikatvena vinÃÓÃt kathaæ ghaÂÃdivi«ayaæ j¤Ãnaæ pramÃïaæ bhavati? nÃpi samÃnakÃlabhÃvi j¤Ãnaæ phalamucitam, upakÃryopakÃrakatvÃbhÃvÃt, savyetaragovi«Ãïayoriva / [tasmÃt paramÃrthata÷ pramÃïaphalayornÃsti bheda÷ / kÃlpanikastu vyÃv­ttik­to bheda÷ vikalpabuddhau vyavasthÃpyate] // iti tarkabhëÃyÃæ pratyak«apariccheda÷ prathama÷ samÃpta÷ // svÃrthÃnumÃnam anumÃnasya dvaividhyam svÃrthÃnumÃnalak«aïam anumÃnaæ dvividham - svÃrthaæ parÃrthaæ ca / svasmai yattat svÃrthamanumÃnaæ j¤ÃnÃtmakam / parvatÃdau dharmiïi dhÆmÃdikaæ d­«Âvà yasya pratipattu÷ vahnij¤Ãnamutpadyate, sa eva tena j¤Ãnena parok«amarthaæ pratipadyate nÃnya iti svÃrthÃnumÃnamucyate / parasmai yattat parÃrtham / parÃrthÃnumÃnaæ vacanÃtmakam / trirÆpaliÇgapratipÃdakaæ vacanaæ paraæ pratipÃdayati j¤ÃpayatÅti k­tvà vacanamapyanumÃnaÓabdenocyate, upacÃrÃt, yathà Ãyurgh­tamiti / anumÃnasya kÃryam tatra svÃrtha trirÆpaliÇgÃdyadanumeye j¤Ãnam / rÆpatrayayuktÃlliÇgÃdanumeye parok«avi«aye yad j¤Ãnaæ rpatipatturutpadyate, tat svÃrthÃnumÃnam / tacca dharmaviÓe«a sambandhitayà sÃdhyÃvinÃbhÃvitvaniÓcaya ityeke / agnyadhyavasÃya ityanye / liÇgasya trirÆpatvam samprati liÇgasya trirÆpatvamucyate - anumeye satvameva niÓcitam / anumeye parvatÃdau dharmiïi liÇgasyÃstitvameva niÓcitaæ, tadekaæ rÆpaæ pak«adharmatÃsaæj¤akam / atra sattvagrahaïenÃsiddhasya nirÃsa÷, yathà - anityaÓÓabdaÓcÃk«u«atvÃt, cÃk«u«atvaæ cak«urvij¤ÃnagrÃhyatvamucyate, tacca Óabde dharmiïi nÃsti / evakÃreïa pak«aikadeÓÃsiddhasya nirÃsa÷, yathà digambaraprayoga÷ - cetanÃstarava÷ svÃpÃt / patrasaÇkocalak«aïo hi svÃpa÷, sa ca sarve«u taru«vasiddha÷ / niÓcitagrahaïena sandigdhÃsiddhasya nirÃsa÷, yathà - agniratra vëpÃditvena sandihyamÃnÃd bhÆtasaæghÃtÃt / satvaÓabdÃtpaÓcÃdevakÃreïa asÃdhÃraïasya nirÃsa÷, yathÃ- anityaÓÓabda÷ ÓrÃvaïatvÃt ghaÂavat // sapak«anirÆpaïam sapak«a eva sattvaæ niÓcitamiti vartate / samÃna÷ pak«a÷ sapak«a÷ / pak«eïa saha sad­Óo d­«ÂÃntadharmÅtyartha÷ / sapak«a eva satvaæ niÓcitamityanvayasaæj¤akaæ dvitÅyaæ rÆpam / atra sattvagrahaïena viruddhasya nirÃsa÷, yathà - Óabdo nitya÷ k­takatvÃt ghaÂavat / k­takatva hi nityatvavipak«eïÃnityatvena vyÃptamiti viruddhamucyate / evakÃreïa sÃdhÃraïasya nirÃsa÷, yathà - nityaÓÓabda÷ prameyatvÃt ghaÂavat / prameyatvaæ hi vikalpavi«ayÅk­tatvam, tacca sapak«e ÃkÃÓÃdau vipak«e ca ghaÂÃdau sarvatrÃstÅti sÃdhÃraïamucyate / sattvaÓabdÃt pÆrvasminnevakÃreïa sarvasapak«ÃvyÃpino 'pi prayatnÃnantarÅyakasya hetutvaæ kathitam / yathà - anityaÓÓabda÷ prayatnÃnantarÅyakatvÃdghaÂavadvidyudvat / niÓcitagrahaïena sandigdhÃnvayasya nirÃsa÷, yathà - asarvaj¤o 'yaæ kaÓcit vakt­tvÃdi«Âapuru «avat / i«Âapuru«e sapak«e ca vakt­tvamasarvaj¤atvena vyÃptamavyÃptaæ và na j¤Ãyate // vipak«anirÆpaïam asapak«e cÃsattvameva niÓcitam / na sapak«o 'sapak«a÷ / tatrÃsattvameva niÓcitaæ vyatirekasaæj¤akaæ t­tÅyaæ rÆpam / atrÃpyasattvagrahaïena viruddhasya nirÃsa÷ / yathà nityaÓÓabda÷ k­takatvÃdghaÂavat / viruddho hi vipak«e 'sti / evakÃreïa sÃdhÃraïasya vipak«aikadeÓav­tternirÃsa÷ / prayatnÃnantarÅyakatve sÃdhye anityatvaæ vipak«aikadeÓe vidhudÃdÃvasti / ÃkÃÓÃdau nÃsti / tato niyamenÃsya nirÃsa÷ / asattvavacanÃtpÆrvasminnavadhÃraïe ayamartha÷ syÃt / vipak«a eva yo nÃsti sa hetu÷ / tathà ca prayatnÃnantarÅyakatvaæ sapak«e 'pi nÃsti, tato na hetu÷ syÃt, tata÷ pÆrva na k­tamiti / niÓcitagrahaïena sandigdhavipak«avyÃv­ttikasya nirÃsa÷ / yathÃvÅtarÃgo 'yaæ puru«o vakt­tvÃt, rathyÃpuru«avat / yatrÃvÅtarÃgatvaæ nÃsti tatra vakt­tvamapi nÃsti, yathopalakhaï¬e / yadi nÃma pëaïakhaï¬Ãdubhayaæ vyÃv­ttaæ tathÃpi na j¤Ãyate kimavÅtarÃgatvaniv­ttyà pëaïakhaï¬Ãdbakt­tvaæ niv­ttaæ, ahosvit svata eveti / tata÷ sandigdhavyatireko 'yamanaikÃntika÷ / asattvaÓabdÃtpaÓcÃdevakÃreïa vipak«aikadeÓav­tternirÃsa÷ / yathà - prayatnÃnantarÅyakaÓÓabdo 'nityatvÃt / anityatvaæ vipak«ÃdÃkÃÓÃnniv­ttaæ, na vidyuta÷ / tato vipak«aikadeÓav­ttitvamasya // trirÆpaprayogasya prayojanam nanu sapak«a eva sattyamityukte sÃmÃrthyÃdevÃsapak«e cÃsattvamiti gamyate / tatkimarthamubhayorupÃdanamiti cet? vipak«aniyamÃrthamiti pÆrvav­ddhÃ÷ / te ca trividha eva vipak«o bhavatÅti manyante / sÃdhyÃbhÃvamÃtraæ, sÃdhyÃdanya÷, sÃdhyena saha viruddhaÓca prayoganiyamÃrthamiti kecit / anvayaprayogo vyatirekaprayogo và niyamavÃneka÷ prayoktavyo na dvÃvapÅti / sÃdharmyavaidharmyaprayogasÆcanÃrthamiti kecit / triliÇgabhedanirÆpaïam trirÆpÃïi ca trÅïyeva liÇgÃni / trÅïi rÆpÃïi ye«Ãæ tÃni trirÆpÃïi trÅïyeva liÇgÃni / kÃryaæ trirÆpaæ liÇgam / svÃbhÃvastrirÆpaæ liÇgam / anupalabdhistrirÆpaæ liÇgam / sÃdhanaæ j¤Ãpakaæ heturvyÃpyaæ ceti liÇgÃparanÃmÃni / kÃryahetunirÆpaïam tatra kÃryaæ yathà - yatra dhÆmastatrÃgniryathà mahÃnase, dhÆmaÓcÃtreti / vyÃptipak«adharmatÃsaæj¤akaæ dvayavayavameva sÃdhanavÃkyaæ saugatÃnÃm / anye tu pratij¤Ãhetud­«ÂÃntopanayanigamanaæ ceti pa¤cÃvayavaæ sÃdhanavÃkyamÃhu÷ / upanyÃsaÓced­Óa÷ - agniratra, dhÆmÃt, yatra dhÆmastatrÃgniryathà mahÃnase, tathà cÃyaæ, tasmÃdagniriti / etaccÃyuktam / pratij¤ÃvacanamÃtrÃtsambandharahitÃt sÃdhyapratipatterayogÃt / sambandhÃbhÃvastu ÓabdÃrthayo÷ sambandhadÆ«aïe pratipÃditatvÃnna punarucyate / pratij¤Ãmantareïa pa¤capyantahetuprayogo 'pyayukta÷ / hetuæ vinopanayad­«ÂÃntÃvapyayuktau / yatra pratij¤aiva nÃsti tatra pratij¤ÃyÃ÷ punarvacanaæ nigamanaæ kuto bhavi«yatÅti sarvamÃmÆlaæ viÓÅrïam / kÃryasambandhanirapaïam ayaæ ca kÃryaheturvi«ayabhedena trividha÷ / agnyÃdau sÃdhye dhÆmÃdi÷ trividhapratyak«Ãnupalambhena niÓcetavya÷ / cak«urÃdau sÃdhye j¤Ãnaæ kÃdÃcitkÃryotpÃdÃnniÓcÅyate / rÆpÃdau sÃdhye rasÃdirekasÃmagryadhÅnatayà niÓcÅyate, yathà mÃtuluÇgaphale rasÃdrÆpÃnumÃnam / na rÆpÃdrasÃnumÃnam / atra rÆpe janayitavye pÆrvakaæ rÆpamupÃdÃnam / rasastu sahakÃrikÃraïam / pÆrvapu¤jÃduttarapu¤jasyotpattau nyÃya e«a÷ / nanÆpÃdÃnasahakÃrikÃraïayoranvayavyatirekÃnuvidhÃnasya kÃryaæ prati tulyatvÃtko bheda÷? ucyate, yadvikriyayà yanni«pattirekasantÃne tatkÃryaæ pratipÆrvakamupÃdÃnam / yatsantÃnÃntare viÓe«odayanimittaæ tatsahakÃrikÃraïam / yathà ÓÃlyaÇkure janayitavye ÓÃlibÅjamupÃdÃnam, k«itisalilÃdi tatra sahakÃri / tadevaæ kÃryahetustadutpattisambandhÃd gamaka iti sthitam // svabhÃvahetunirÆpaïam svabhÃvo yathà - svabhÃva÷ svasattÃmÃtrabhÃvini sÃdhyadharme yo heturucyate sa tasya sÃdhyasya dharmasya svabhÃvo boddhavya÷ / yathÃ- v­k«avyavahÃrayogyo 'yaæ ÓiæÓapÃvyavahÃrayogyatvÃt / ayamiti pura÷ parid­ÓyamÃna÷ padÃrtho dharmÅ / ÓiæÓapÃvyavahÃrayogyatvÃditi hetu÷ / ÓiæÓapÃvyavahÃrayogyatvÃditi ko 'rtha÷? ÓÃkhÃpatravarïasaæsthÃnaviÓe«avyavahÃrayogyatvÃdityartha÷ / v­k«avyavahÃrayogyatvaæ sÃdhyam / nanvekatve sÃdhyasÃdhanabhÃvo na yukta÷, pratij¤ÃrthaikadeÓatvÃt? na / abhede 'pi kaÓcitpratipattà ÓiæÓapÃvyavahÃraæ k­tvà tatra v­k«avyavahÃraæ prÃk k­tamapi vyÃmohÃt ki¤cidÃropya punarna karoti / sa idÃniæ svabhÃvahetunà vyavahÃryate / tasmÃdetayo÷ paramÃrthata ekatve 'pi vikalpabuddhau vyÃv­ttisamÃÓrayeïa samutpannÃyÃæ bhedena pratibhÃsanÃt sÃdhyasÃdhanatvaæ na virudhyata iti // anupalabdhihetunirÆpaïam anupalabdhiryathà - nÃstÅha pradeÓe ghaÂa÷, upalabdhilak«aïaprÃptasyÃnupalabdhe÷ / upalabdhilak«aïaprÃptasyeti d­Óyasyetyartha÷ / nanvasata÷ kathaæ d­ÓyatÃ? ekendriyaj¤ÃnagrÃhyo pradeÓÃdÃvupalabhyamÃne yadi ghaÂa÷ syÃt d­Óya eva bhavediti / upalambhapratyayÃntarasÃkalyÃt d­Ótayà sambhÃvita÷, na tu d­Óya eva / tasyÃnupalabdheriti hetu÷ / sa caikaj¤ÃnasaæsargipadÃrthÃdekaj¤ÃnasaæsargipadÃrthopalambhÃdvà niÓcÅyata iti tadubhayaæ karmakart­bhÃvena paryudÃsav­ttyà anupalabdhirucyate, na tu prasajyav­ttyà upalabdhiniv­ttimÃtram / taddhi svayameva na ki¤ciditi kathaæ sÃdhanaæ syÃt / nÃpi prati«edhyÃdanyasya j¤ÃnamÃtram, rÆpopalambhÃdapi nÃraÇgarasani«edhaprasaÇgÃt / tasmÃnni«edhyÃdanyadviÓi«Âameva vastudvayaæ pradeÓa÷ pradeÓaj¤Ãnaæ vÃnupalabdhiriti sthitam / abhÃvo 'sÃdhya÷ ata evÃbhÃvo na sÃdhyate / tasya ghaÂaviviktapradeÓagrÃhiïà pratyak«eïaiva siddhatvÃt / abhÃvavyavahÃrastu m­¬haæ prati anulambhena sÃdhyate / tathà hi - kaÓcinmƬho raja÷prabh­ti«u sÃækhyaprasiddhe«u guïe«vanupalambhena pravarttitÃbhÃvabyavahÃro 'pi puna÷ sarvaæ sarvatrÃstÅti svasiddhÃntÃbhyÃsÃt kvÃpi pradeÓÃdau ghaÂÃnupalambhe satyapi nÃbhÃvavyavahÃraæ karotÅtyanupalambhena trividho vyavahÃra÷ kÃryate / tatra ni÷ ÓaÇkagamanÃgamanalak«aïa÷ kÃyiko vyavahÃra÷ / ghaÂo nÃstÅti vÃcika÷ / Åd­Óa eva antarjalpÃkÃro mÃnasikaÓceti / anupalabdhertÃdÃtmyatadutpattisambandhanirÆpaïam anupalambhasya karmadharmapak«e sÃdhyena saha [sÃd­Óye] tÃdÃtmyalak«aïa eva sambandho boddhavya÷ / kart­dharmapak«e tu tadutpatti÷ / tathà hi - ghaÂaviviktapradeÓa÷ pradeÓaj¤Ãnaæ vÃnupalabdhirityuktam / asadvyavahÃrayogyatvaæ ca tasya svabhÃva÷ [na kÃrya] j¤Ãnaæ tu pradeÓasya kÃryamiti // anupalabdhervyapadeÓa÷ nanu yadyanupalabdherapi tÃdÃtmyatadutpattÅ eva sambandhau, kathaæ tarhi kÃryasvabhÃvÃbhyÃmanupalabdherbheda÷? prati«edhasÃdhanÃt bhedau na vastuta÷ / yathoktamÃcÃryeïa - atra dvau vastusÃdhanau, eka÷ prati«edhahetu÷ iti / upalabdhilak«aïaprÃptatvaviÓi«Âena deÓavipak­«Âe sumervÃdau kÃlaviprak­«Âe bhavi«yacchaÇkhacakravartyÃdau svabhÃvaviprak­«Âe piÓÃcÃdÃvanupalambhamÃtrasambhave 'pi nÃbhÃvavyavahÃra ityuktaæ bhavati / anupalabdhervartamÃnakÃle anÃgatakÃle ca pramÃïam iyaæ cÃnupalabdhirvartamÃnakÃle pramÃïaæ viÓi«ÂasmaraïasadbhÃve 'tÅtakÃle ca, anÃgatakÃletvanupalabdhi÷ svayameva sandigdharÆpà / tato na pramÃïam / [anayÃnulabdhyÃbhÃvavyahÃra÷ sÃdhyate, na tvabhÃva÷ / tasya pratyak«eïaiva siddhatvÃdityuktaæ prÃk] yathÃhanyÃyavÃdÅ - amƬhasm­tisaæskÃrasyÃtÅtasya vartamÃnasya ca pratipatt­pratyak«asya niv­ttiranupalabdhi rabhÃvavyavahÃrasÃdhanÅ iti / anupalabdhibhedÃ÷ tatra yadà dÆratvÃnni«edhyasyÃyogyadeÓatvaæ syÃt, tadà d­ÓyÃnupalabdhi÷ sÃk«Ãtprayoktuæ na Óakyata iti kÃryÃnupalabdhyÃdaya÷ prayujyante / ata eveyaæ prayogabhedena «o¬aÓadhà bhavati / (1) tatra svabhÃvÃnupalabdhiryathà - nÃstyatra dhÆma÷, upalabdhilak«aïaprÃptasyÃnupalabdhe÷ / prati«edhyasya dhÆmasya ya÷ svabhÃva÷ tasyehÃnupalabdhi÷ / (2) kÃryÃnupalabdhiryathà - nehÃpratibaddhasÃmarthyÃni dhÆmakÃraïÃni santi, dhÆmÃbhÃvÃt / prati«edhyÃnÃæ hi dhÆmakÃraïÃnÃæ kÃrya dhÆma÷, tasyehÃnupalabdhi÷ / (3) kÃraïÃnupalabdhiryathà - nÃstyatra dhÆma÷ dahanÃbhÃvÃt / prati«edhyasya dhÆmasya kÃraïaæ dahana÷, tasyehÃnupalabdhi÷ / (4) vyÃpakÃnupalabdhiryathà - nÃtra ÓiæÓapÃ, v­k«ÃbhÃvÃt / prati«edhyÃyÃ÷ ÓiæpÃyÃ÷ vyÃpako v­k«a÷, tÃsyehÃnupalabdhi÷ / (5) svabhÃvaviruddhopalabdhiryathà - nÃtra ÓÅtasparÓa÷, vahneriti / prati«edhyasy ÓÅtasparÓasya ya÷ svabhÃva÷ tasya viruddho vahni÷ tasya cehopalabdhi÷ / (6) kÃryaviruddhopalabdhiryathà - nehÃpratibaddhasÃmarthyÃni ÓÅtakÃraïÃni santi, vahneriti / antyadaÓÃprÃptameva kÃraïaæ kÃryaæ janayati, na sarvaæ kÃraïÃm, tato viÓe«aïopÃdÃnam / prati«edhyÃnÃæ ÓÅtakÃraïÃnÃæ kÃryaæ ÓÅtaæ, tasya viruddho vahni÷, tasyehopalabdhi÷ / (7) kÃraïaviruddhopalabdhiryathà - nÃsya romahar«ÃdiviÓe«Ã÷ santi, sannihitadahanaviÓe«atvÃt / prati«edhyÃnÃæ romahar«ÃdiviÓe«ÃïÃæ kÃraïaæ ÓÅta, tasya viruddho dahanaviÓe«a÷, tasya cehopalabdhi÷ / (8) vyÃpakaviruddhopalabdhiryathà - nÃtra tu«ÃrasparÓa÷, dahanÃt / prati«edhyasya tu«ÃrasparÓasya vyÃpakaæ ÓÅtaæ, tasya viruddho dahanaviÓe«a÷ tasyehopalabdhi÷ / (9) svabhÃvaviruddhakÃryopalabdhiryathÃ, nÃtra ÓÅtasparÓa÷, dhÆmÃt / prati«edhyasya ÓÅtasparÓasya ya÷ svabhÃvastasya viruddho 'gni÷, tasya kÃrya dhÆma÷, tasya cehopalabdhi÷ / (10) kÃryaviruddhakÃryopalabdhiryathà - nehÃpratibaddhasÃmarthyÃni ÓÅtakÃraæïÃni santi dhÆmÃditi / prati«edhyÃnÃæ ÓÅtakÃraïÃnÃæ kÃryaæ ÓÅtaæ, tasya viruddho vahni÷, tasya kÃryaæ dhÆma÷, tasya cehopalabdhi÷ / (11) kÃraïaviruddhakÃryopalabdhiryathà - na romahar«ÃdiviÓe«ayukta sparÓavÃnayaæ pradeÓo dhÆmÃditi / prati«edhyÃnÃæ hi romahar«ÃdisparÓaviÓe«ÃïÃæ kÃraïaæ ÓÅtam, tasya viruddho 'gni÷, tasya kÃryaæ dhÆma÷, tasya cehopalabdhi÷ / (12) vyÃpakaviruddhakÃryopalabdhiryathà - nÃtra tu«ÃrasparÓa÷, dhÆmÃditi / ni«edhyasya tu«ÃrasparÓasya vyÃpakaæ ÓÅtam, tasya viruddho 'gni÷, tasya kÃryaæ dhÆma÷, tasya cehopalabdhi÷ / (13) svabhÃvaviruddhavyÃptopalabdhiryathà - nÃtra vahni÷, tu«ÃrasparÓÃt / prati«edhyasya hi vahnerya÷ svabhÃvastasya viruddhaæ ÓÅtam, tena vyÃptastu«ÃrasparÓa÷, tasya cehopalabdhi÷ / (14) kÃryaviruddhavyÃptopalabdhiryathà - nehÃpratibaddhasÃmarthyÃni vahnikÃraïÃni santi, tu«ÃrasparÓÃditi / prati«edhyÃnÃæ vahnikÃraïÃnÃæ kÃryaæ vahni÷, tasya viruddhaæ ÓÅtam, tena vyÃptastu«ÃrasparÓa÷, tasya cehopalabdhi÷ / (15) kÃraïaviruddhavyÃptopalabdhiryathà - nÃtra dhÆmastu«ÃrasparÓÃditi / prati«edhyasya dhÆmasya yatkÃraïamagni÷, tasya viruddhaæ ÓÅtam, tena vyÃptastu«ÃrasparÓa÷, tasya cehopalabdhi÷ / (16) vyÃpakaviruddhavyÃptopalabdhiryathà - nÃyaæ nitya÷, kadÃcitkÃryakÃritvÃt / prati«edhyasya nityatvasya niratiÓayatvaæ vyÃpakaæ, tasya viruddhaæ sÃtiÓayatvaæ, tena vyÃptaæ kadÃcitkÃryakÃritvaæ, tasya cehopalabdhi÷ / ete ca kÃryÃnupalabdhyÃdaya÷ pa¤cadaÓa prayogÃ÷ svabhÃvÃnupalabdhisvabhÃvà eva pratipattavyÃ÷ / prayuktibhedena paraæ bheda÷ / tatra svabhÃvÃnupalambhenÃsad vyavahÃrayogyatvaæ sÃdhyate, na tvÃbhÃva÷ / tasya ca pratyak«eïaiva siddhatvÃt / aparaiÓca sarvairabhÃvo 'bhÃvabyavahÃraÓca sÃdhyate, te«Ãæ parok«avi«ayatvÃt // iti tarkabhëÃyÃæ svÃrthÃnumÃnaparicchedo dvitÅya÷ samÃpta÷ // parÃrthÃnumÃnam parÃrthÃnumÃnalak«aïam trirÆpaliÇgÃkhyÃnaæ parÃrthÃnumÃnam / anvayavyatirekapak«adharmatÃsaæj¤akÃni trÅïi rÆpÃïi, yena vacanena prakhyÃpyante tadvacanamupacÃrÃdanumÃnaÓabdenocyate // tasya dvaividhyam tad dvividham sÃdharmyavadvaidharmyavacca / sÃdhyadharmid­«ÂÃntadhamiïorhetu sattÃk­taæ sÃd­Óyaæ sÃdharmyam / tadyasyÃsti tat sÃdharmyavat sÃdhanavÃkyam / sÃdhyadharmid­«ÂÃntadharmiïorhetusattÃk­taæ vaisÃd­Óyaæ vaidharmyam / tadyasyÃsti tadvaidharmyavata sÃdhanavÃkyam / svabhÃvahetossÃdharmyavatprayoganirÆpaïam, saæsk­tasya sarvasya k«aïika tvasamarthanaæ ca tatra svabhÃvaheto÷ sÃdharmyavantaæ prayogaæ darÓayituæ sautrÃntikamatamÃÓritya bhagavatà yaduktaæ - `saæsk­taæ k«aïikaæ sarvaæ' iti / tad vyutpÃdyate / sametya sambhÆya hetupratyayai÷ k­taæ vastujÃtaæ saæsk­tam / k«aïikamiti utpattik«aïa eva sattvÃt / sarvasaæk­tavinÃÓanirÆpaïam `sarvaæ tÃvat ghaÂÃdikaæ vastu mudgarÃdisannidhau nÃÓaæ gacchat d­Óyate / tatra yena svarÆpeïa antyÃvasthÃyÃæ ghaÂÃdikaæ vinaÓyati taccet svarÆpamutpannamÃtrasya vidyate tadÃnÅmutpÃdÃnantarameva tena vina«Âavyamiti vyaktamasya k«aïikatvam /' athed­Óa eva svabhÃvastasya svahetorjÃta÷, yat kiyantaæ kÃlaæ sthitvà vinaÓyatÅti / `evaæ tarhi mudgarÃdisannidhÃne ca e«a eva asya svabhava iti punarapyanena tÃvantameva kÃlaæ sthÃtavyam, punarapyevamiti naiva vinaÓyediti / tasmÃt k«aïadvayasthÃyitvenÃpyutpattau prathamak«aïavad dvitÅyak«aïe 'pi k«aïadvayasthÃyitvÃt punaraparaæ k«aïadvayamavati«Âheta / evaæ t­tÅye 'pi k«aïe tatsvabhÃvatvÃnnaiva vinaÓyatÅti /' syÃdetat, sthÃvarameva tadvastu svahetorjÃtam, balena virodhakena mudgarÃdinà vinÃÓyata iti? tadasat, kathaæ punaretadyujyate, na ca tadvinaÓyati sthÃvaratvÃt, vinÃÓaÓca tasya virodhina balena kriyata iti? na hyetatsambhavati jÅvati devadatto maraïaæ cÃsya bhavatÅti / atha vinaÓyati, kathaæ tarhyavinaÓvaraæ tadvastu svahetorjÃtam? na hi mriyate cÃmaraïadharmà ceti yujyate vaktum / tasmÃdanaÓvaratve kadÃcidapi naÓÃyogÃt, d­«ÂatvÃcca nÃÓasya, naÓvarameva tadvastu svahetorupajÃta ityaÇgÅkurma÷ / tasmÃdutpannamÃtrameva vinaÓyati / tatha ca k«aïak«ayitvaæ siddhaæ bhavati / prayoga÷ punarevaæ kartavya÷ - yadyat vinaÓvarasvarÆpaæ tattadanantarÃnavasthÃyi yathà antyak«aïavartighaÂasya svarÆpam / vinaÓvararÆpaæ ca rÆpÃdikamudayakÃla iti svabhÃvahetu÷ / nirviÓe«aïasvabhÃvaheto÷ prayoga÷ yadi k«aïak«ayiïo bhÃvÃ÷, kathaæ tarhi sa evÃyamiti pratyabhij¤Ãnaæ syÃt? ucyate - nirantarasad­ÓÃparÃparotpÃdÃdavidyÃnubandhÃcca pÆrvak«aïavinÃÓakÃla eva tatsad­Óaæ k«aïÃntaramudayate / tenÃkÃreïa vailak«aïyasyÃbhÃvÃd bhÃvena cÃvyavadhÃnÃt bhede 'pi sa evÃyamityabhedÃdhyavasÃyapratyaya÷ p­thagjanÃnÃæ prasÆyate / atyantabhinne«vapi ca lÆnapunarjÃtakuÓakeÓÃdi«vapi d­«Âa eva sa evÃyamiti pratyaya÷ / tathehÃpi kiæ na sambhÃvyate? tasmÃtsarva saæsk­taæ k«aïikamiti siddhamevaitat nirviÓe«aïasya svabhÃvahetorayaæ prayoga iti // tathÃparo 'pi nirviÓe«aïaprayoga÷ - yatsat tatsarvamanityaæ, yathà ghaÂa÷ / santaÓcÃmÅ pramÃïapratÅtÃ÷ / tathÃparo 'pi vedasya pauru«ayatvasÃdhanÃya svabhÃvahetu÷ / yadvÃkyaæ tatpauru«eyaæ, yathà rathyÃpuru«a vÃkyam / vÃkyaæ cedam - `agnihotraæ juhuyÃtsvargakÃma' iti / saviÓe«aïasvabhÃvaheto÷ prayoga÷ saviÓe«aïaprayogo yathà - yadyadutpattimat tatsarvamanityaæ, yathà ghaÂa÷ / utpattimÃæÓca Óabda÷ / anutpannebhyo vyÃv­tto bhÃva utpanna ucyate / yadà saiva vyÃv­ttirvyÃv­ttyantaravyavacchedena vyatiriktocyate bhÃvasyotpattiriti tadà kalpitena bhedena svabhÃvabhÆtadharmeïa viÓi«Âa÷ svabhÃvo hetu÷ / bhinnaviÓe«aïasvabhÃvaheto÷ prayoga÷ tathà bhinnaviÓe«aïasya prayoga÷ - yatk­takaæ tadanityaæ yathà ghaÂa÷, k­takaÓca Óabda÷ / nanu citraguriti bhinnaviÓe«aïasya prayoga÷, yathà cÃtra citragoÓabde bhinnaviÓe«aïavÃcako 'sti na tathà k­takaÓabde bhinnaviÓe«aïavÃcakaæ kimapyasti / tatkathaæ bhinnaviÓe«aïasyodÃharaïamiti ced? ucyate - apek«itaparavyÃpÃro hi svabhÃvani«pattau bhÃva÷ k­taka÷ ityucyate / tatra÷ k­takaÓabda÷ paravyÃpÃrasÃpek«aæ svabhÃbaæ prak­tyaiva vadan bhinnaviÓe«aïamevÃha // prayuktabhinnaviÓe«aïasvabhÃvaheto÷ prayoga÷ prayuktabhinnaviÓe«aïasya svabhÃvasya prayoga÷ - ya÷ pratyayabhedabhedÅ sa k­taka÷, yathà dhÆma÷, pratyayabhedabhedÅ ca Óabda÷ / pratyaya÷ kÃraïaæ, tasya bhedastena bhettuæ ÓÅlaæ yasya sa pratyayabhedabhedÅ / kÃraïamahattvena mahattvaæ kÃraïÃlpatvenÃlpatvaæ yasyetyartha÷ pratyayabhedabhediÓabdasya bhinnaviÓe«aïavÃcakasyÃtra prayuktatvÃt prayuktabhinnaviÓe«aïo 'yam / svabhÃvaheto÷ nÃnÃprabhedadarÓanaæ ca vyÃmohaniv­ttaye dharmabhedakalpanayÃpi svabhÃvahetureva prayujyata iti pratipÃdayitum / svabhÃvahetorvaidharmyavatprayoganirÆpaïam svabhÃvahetorvaidharmyavÃn prayogo yathà - yadyadÃnantarÃnavasthÃyi na bhavati na tattadà vinaÓvararÆpaæ, yathÃkÃÓam / vinaÓvararÆpaæ ca rÆpÃdikamudayakÃle / vyatirekaprayoge sÃdhanÃbhÃvena sÃdhyÃbhÃvasya vyÃptatvÃt sÃdhyÃbhÃva÷ sÃdhanÃbhÃve niyato bhavatÅti boddhavyam / tathÃparo 'pi vaidharmyavÃn prayoga÷ - yatra k«aïikatvaæ nÃsti tatra sattvamapi nÃsti, yathà gaganÃravinde / saæÓca Óabda÷ / tathà yatrÃnityatvaæ niv­ttaæ tatrotpattimattvamapi, yathà kÆrmaromïi / utpattimÃæÓca Óabda÷ / yatrÃnityatvaæ niv­ttaæ tatra k­takamapi, yathà ÓaÓaÓriÇge / k­takaÓca Óabda÷ / yatra k­takatvaæ nÃsti tatra pratyayabhedabheditvamapi nÃsti, yathà gagane / pratyayabhedabhedÅ ca Óabda iti // kÃryaheto÷ sÃdharmyavadvaidharmyavatprayoganirÆpaïam kÃryaheto÷ sÃdharmyavÃn prayogo yathà - yatra yatra dhÆmastatra tatrÃgni÷, yathà mahÃnase, dhÆmaÓcÃtra / kÃryaheturapi pratyak«ÃnupalambhÃbhyÃæ siddha eva kÃryakÃraïabhÃve sati kÃraïe sÃdhye prayoktavya÷ / vaidharmyaprayogo yathà asatyagnau na bhavatyeva dhÆma÷ yathà - mahÃhrade / asti ceha dhÆma iti / anupalabdhessÃdharmyavad prayoga÷ anupalabdhe÷ sÃdharmyavan prayogo 'vayavinirÃkaraïÃya yathà - yadyatropalabdhilak«aïaprÃptaæ sannopalabhyate tattatrÃsadvyavahÃrayogyam, yathà naraÓirasi Ó­Çgam / nopalabhyate cÃtropalabdhilak«aïaprÃpta÷ parÃbhimato 'vayavÅ ghaÂaÓabdavÃcye«u kapÃle«u / vaidharmyavatprayoganirÆpaïam anupalabdhervaidharmyavÃn prayogo yathà - yatsadupalabdhilak«aïaprÃptaæ tadupalabhyata eva, yathà nÅlÃdiviÓe«a÷ / neha upalabdhilak«aïaprÃptasya sata upalabdhirghaÂasyeti / sÃdhyasÃdhanayorvyÃpti÷ sarvatra sÃdharmyavati sÃdhanavÃkye sÃdhyena sÃdhanaæ vyÃptam / baidharmyavati [puna÷] sÃdhanavÃkye sÃdhanÃbhÃvena sÃdhyÃbhÃvo vyÃpta iti pratipattavyam / sÃdhanasya ca sÃdhye niyatatvakathanaæ sÃdhyÃbhÃvasya sÃdhanÃbhÃve niyatatvakathanaæ nÃma vyÃptirabhidhÅyate / tata÷ pramÃïena vyÃptisiddhau satyÃæ nedaæ kvÃpi ÓaÇkanÅyaæ sÃdhanaæ ca syÃta, sÃdhyaæ ca tatra dharmiïi na syÃditi / parÃÇgÅk­teÓvarasÃdhakÃnumÃnasya nirasanam yatra pramÃïena sarvopasaæhÃravatÅ vyÃptireva na siddhÃ, tatra ÓaÇkÃprasaro 'nivÃrya÷ / yatheÓvarasiddhau kÃryatvÃnumÃne / tathà hi te«Ãæ sÃdhanopanyÃsa÷ / ihÃnya÷ sarvaj¤o bhagavÃn bhavatu và mà bhÆt, ÅÓvara÷ punassarvaj¤a÷ Óakyate sÃdhayitum / tathà hi, loke traya÷ khalu bhÃvÃ÷ kecinniÓcitakart­kÃ÷, yathà ghaÂÃdaya÷ / kecinniÓcitakart­niv­ttaya÷, yathà vyomÃdaya÷ / anye puna÷ sandigdhakart­kÃ÷, yathà k«ityÃdaya÷ / na punaretebhyo 'nya÷ prakÃro 'sti / tatra ye d­ÓyamÃnotpattayo vanaspatyÃdayo ye ca cirotpannà viÓvambharÃdaya÷ te sarve sandigdhakart­tvena vyavati«ÂhamÃnà buddhimatkart­kÃ÷ kÃryatvÃt, ghaÂÃdivat / nÃyamasiddho hetu÷, kÃryatvasya sarvo«Ãæ pramÃïasiddhatvÃt / nÃpi viruddha÷, sapak«e bhÃvÃt / na cÃnaikÃnta÷, sÃdhyaviparyaye bÃdhakapramÃïasadbhÃvÃt / tathÃhi - kÃrya tÃvat buddhimata÷ kumbhakÃrÃdupajÃyamÃnaæ bhÆyodarÓanasahÃyena mÃnasa pratyak«eïopalabdham / tadyadi buddhimantareïÃpi syÃt tadÃnÅæ buddhimata÷ sakÃÓÃtkadÃcidapi nopajÃyeta / kÃraïÃbhÃve kÃryasya sak­dapyutpÃdÃyogÃt / tasmÃnnedaæ kvÃpi ÓaÇkanÅyaæ kÃryaæ ca syÃt na buddhimaddhetukamiti / atredamabhidhÅte - sÃdhanaæ khalu sarvatra sÃdhyasÃdhanayo÷ sarvopasaæhareïa pramÃïena vyÃptau siddhÃyÃæ sÃdhyaæ gamayediti sarvavÃdisammatam / tatra yadi d­syaÓarÅraviÓi«Âena buddhimatà vyÃptirg­hyate tadà tathÃbhÆtasÃdhyamantareïÃpi jÃyamÃne t­ïÃdau kÃryatvasya darÓanÃt prameyatvÃdivat sÃdhÃraïÃnaikÃntiko 'yaæ hetu÷ / t­ïÃdaya÷ pak«Åk­tà ityapi na vaktavyam / na hi vyabhicÃravi«aya eva pak«o bhavitumarhati- `sandigdhe hetuvacanÃt vyasto hetoranÃÓraya' iti nyÃyÃt / athÃÓakyÃrohaïe 'pi parvate dahanamantareïa ca dhÆmadarÓanÃt, evaæ dhÆme 'pi vyabhicÃro vaktuæ sulabha eva? tanna / aÓakyÃrohaïatvena parvate dahanasya dra«ÂumaÓakyatvÃt yuktaæ tatra sandigdhavi«ayatvam / prastute tu d­ÓyaÓarÅraviÓi«Âena buddhimatà vyÃptau g­hyamÃïÃyÃæ d­ÓyÃnupalambhena buddhimato bÃdho bhavatÅti yuktam / atha d­ÓyaÓarÅreïa buddhimanmÃtreïa và vyÃptiravagamyate tadà ad­Óyasya buddhimanmÃtrasya và sÃdhyasya d­ÓyÃnupalambhena vyatirekÃsiddhe÷ sandigdhavipak«avyÃv­ttiko 'yaæ hetu÷ / sÃdhyÃbhÃvaprayuktasya sÃdhÃnÃbhÃvasya [kÃÓadÃva] siddhatvena vyÃpterabhÃvÃt tathà coktam j¤ÃnaÓrÅmitrapÃdai÷ / kÃryatvasya vipak«av­ttihataye sambhÃvyate 'tÅndriya÷ / kartà cedvayatirekasiddhividhurà vyÃpti÷ kathaæ sidhyati // d­Óyo 'tha vyatirekasiddhimanasà kartà samÃÓrÅyate / tattyogo 'pi tadà t­ïÃdikamiti vyaktaæ vipak«ek«aïam // trilocanÃbhyupagatasya vahnidhÆmayo÷ svÃbhÃvavika sambandhavÃdasya nirasanam yacca trilocanenoktam- `yathà svÃbhÃvika÷ sambandho dhÆmÃdÅnÃæ vahnayÃdibhissaha tathà kÃryatvasya buddhimatà sÃrdham, tadupÃdheranupalabhyamÃnatvÃt, kvacidvyabhicÃrasyÃdarÓanÃt' iti / tanna yuktam / yato 'rthÃntaraæ ki¤cidapek«aïÅyamupÃdhiÓabdenÃbhidhÅyate / na cÃrthÃntaramavaÓyaæ d­Óyaæ syÃt / ad­Óyamapi deÓakÃlasvabhÃvaviprak­sÂam sambhÃvyate / ato dhÆmasya dahanena saha sambandhe bhavi«yatyupÃdhi÷ / na copalabhyata iti kathamadarÓanamÃtreïa nÃstyevetyucyate / yadapyuktaæ vyabhicÃrasyÃdarÓanÃditi sÃdhanaæ, tadapi sandigdhÃsiddham / pratyayÃntaravaikalyenÃhatya vyabhicÃrasyÃdarÓane 'pi sarvatra ni«eddhumaÓakyatvÃt / na caitÃvatà prÃmaïikalokayÃtrÃtikrama÷ / prÃmÃïikaireva sÃdhakabÃdhakapramÃïÃbhÃve saæÓayasya vihitatvÃt / na ca caivaæ saæÓayena sarvatraprav­ttiprasaÇga÷, pramÃïÃdarthasandehÃcca prav­tterupapatte÷ / yadapyuktam - `yathÃnyatvÃviÓe«e 'pi bauddhÃnÃæ ki¤cideva vastu kÃryaæ syÃt, ki¤cideva kÃraïaæ, na sarva, tathà mamÃpyanyatvÃviÓe«e 'pi ki¤cideva dhÆmÃdikaæ vastu svÃbhÃvika sambandhena sambaddhaæ na sarvam' iti / tanna yuktam / yathà dhÆmÃkhyaæ vastu dahanÃyattamiti pramÃïasiddhiæ tathà kiæ svÃbhÃvikasambandho 'pi pramÃïasiddha÷, yenaivamucyate? ki¤ca svÃbhÃvikasambandha iti ko 'rtha÷? kiæ svato bhÆta÷, svahetorvà bhÆta÷ ahetuko và iti trayo vikalpÃ÷ / tatra na tÃvadÃdya÷ pak«a÷, svÃtmani kriyÃvirodhÃt / nÃpi dvitÅya÷, tadutpattisambandhasvÅkÃraprasaÇgÃt / athÃhetuka÷, tadà deÓakÃlasvabhÃvaniyamÃbhÃvÃdatÅvÃsaÇgata÷ svÃbhÃvikasambandhavÃda÷ / ki¤ca sÃdharmyeïa vaidharmyeïa và d­«ÂÃntamÃtramastÅti na vyÃptisiddhi÷ / yad­cchayà militayorapi karabhagadarbhayostathÃbhÃvaprasaÇgÃt / tasmÃnnidarÓanaæ nÃma [d­«ÂÃnta ucyate / sa ca] g­hÅtavism­tapratibandhasÃdhaka pramÃïasmaraïadvÃreïaiva hetÃvupayujyate, na svasannidhimÃtreïa / tathÃhi - na tÃvadÃkÃÓe sÃdhyÃbhÃvena sadhanÃbhÃva÷ pratÅyate / ÃkÃÓe hi yathà buddhimatkÃraïaniv­ttistathà acetanasyÃpi kÃraïasya niv­ttirnÃstyeva / tatkasyÃbhÃvaprayuktakÃryatvÃbhÃva÷ pratÅyatÃæ, yena sÃdhyÃbhÃvaprayuktasÃdhanÃbhÃva vyatireka÷ sidhyatÅti / nÃpi ghaÂe kÃryatvasya buddhimadanvayadarÓanÃdÃkÃÓe 'pi buddhimadabhÃvÃdeva kÃryatvÃbhÃvo vaktuæ yujyate, yasmÃdanayostÃdÃtmyaæ tadutpattiranyo và svÃbhÃvikÃdisambandha÷ pÆrvapramÃïena na prasÃdhita÷ syÃdityuktam / adarÓanamÃtreïa vyatireko 'siddha÷ ki¤cÃdarÓanamÃtrena vyatireko na sidhyati / tathà hi, vipak«e heturnopalabhyata ityanena tadupalambhakapramÃïa niv­ttirucyate / pramÃïaæ ca prameyasya kÃryam, 'nÃkÃraïaæ vi«aya' iti nyÃyÃt / na ca kÃryaniv­ttau kÃraïaniv­ttiryujyate, nirdhÆmasyÃpi vahnerbhÃnÃt / yadi puna÷ pramÃïasattayà prameyasattà vyÃptà syÃt, tadà yuktamevaitat / kevalamiyameva vyÃptirasambhÃvinÅ, sarvasya sarvadarÓitvaprasaÇgÃt / tasmÃnnÃdarÓanamÃtreïa vyatireka÷ sidhyati / yathoktam - 'sarvÃd­«ÂiÓca sandigdhà svÃd­«ÂirvyabhicÃriïÅ / bhÆjalÃntargatasyÃpi bÅjasyÃsattvadarÓanÃt' // iti // vÃcaspatimatanirasanam yadapi vÃcaspatirÃha - `viÓe«asm­tyapek«a eva saæÓayo bhavati tato yathÃdarÓanameva ÓaÇkitumucitam' iti / atrocyate - nÃyaæ nyÃya÷ sÃrvatrika÷ / tathà cÃbhyupagamyÃpi brÆma÷ / tathà hi - [kÃryatvadhÆmatvayo÷] tÃdÃtmyatadutpattisambandha viyogitvena sÃdhÃraïena dharmeïa prameyatvadhÆmatvakÃryatvÃdÅnÃæ tanmatenÃpi sajÃtÅyatvam / tatra prameyatvasyavyabhicÃradarÓanamevÃnyatrÃpi ÓaÇkÃmupasthÃpayatÅti yathÃdarÓanamevedamÃÓaÇkitam / ata÷ sandigdhavipak«avyÃv­ttikatvaæ nÃma hetudÆ«aïaæ durvÃrameva / etacca saddÆ«aïameva / ato yadanenoktam - 'nÃyaæ hetudo«a÷, ato na parihartavya÷, tasya copanyÃso 'do«odbhÃvanaæ nÃma nigrahasthÃnam' iti / tadidÃnÅæ svamatenaivÃnena vÃdinà niranuyojyÃnuyogalak«aïena nigrahasthÃnenÃtmà bÃdhita ityupek«aïiyo 'yaæ devÃnÃæ priya÷ // ÅÓvarasÃdhakÃnumÃne anupapatti÷ nanu yadi d­ÓyÃgnidhÆmasÃmÃnyayoriva d­ÓyÃtmanoreva kÃryakÃraïasÃmÃnyayo÷ pratyak«Ãnulambhato vyÃptistadà santÃnÃntarÃnumÃnaæ na syÃt, paracittasyÃd­ÓyÃtmakatayà vyÃptigrahaïakÃle 'nantarbhÃvÃditi cet? na / svasaævedanaæ hi tatra vyÃptigrÃhakam / svasaævedanamÃtrÃpek«ayà paricittasyÃpi d­ÓyatvÃt / na caivaæ vyÃvahÃrikendriyapratyak«amÃtrabuddhimanmÃtraæ jaÂharacitrasÃdhÃraïaæ vahnimÃtraæ và gocaro yujyate, yenÃsyÃpi d­Óyatà syÃt / tasmÃt d­Óyenaiva vahninà dhÆmasya pratyak«ÃnupalambhÃbhyÃæ vyÃptiriti nyÃya÷ // ki¤ca yadi buddhimanmÃtrapÆrvakatvamanena sÃdhyate, tadà siddhasÃdhanatÃdÆ«aïaæ sÃdhanasya / atha eko nitya÷ sarvaj¤a ityÃdiviÓe«aïaviÓi«ÂabuddhimatpÆrvakatvaæ sÃdhyate, tadà evaæ viÓe«aïaviÓi«Âena sÃdhyena saha kÃryatvasya sÃdhanasya d­«ÂÃntadharmiïi pramÃïena vyÃpterasiddheranaikÃntikatvam / atha sÃmÃnyena vyÃptimÃdÃya viÓe«asya pak«adharmatÃbalÃt siddhirucyate? tanna yuktam / yena sÃdhyagatena viÓe«aïena vinà hetorv­ttirdharmiïi na ghaÂate, tasya viÓe«asya pak«adharmabalÃdyuktà siddhi÷ / yathà dhÆmÃt parvatadeÓav­ttitvasya dahanadharmasya, na tu tÃrïatvÃdÅnÃæ viÓe«ÃïÃm / tÃrïatÃmantareïÃpi parvate dhÆmadarÓanÃt / tadvad buddhimato 'pi ÓarÅrÃdiv­ttitvaæ yadi sidhyati, siddhyatu / na punaratyantavilak«aïaæ sarvaj¤atvam / asarvaj¤atve 'pi kÃryatvasya sambhavÃt / upÃdÃnÃdyabhij¤atvÃdapi na sarvaj¤atvasiddhi÷, ekatvasiddhau sidhtyetat / na caikatvaæ siddham / anekakart­pÆrvakatve 'pi kÃryatvasya sambhavÃt / yathÃnekakÅÂikÃni«pÃdita÷ ÓakramÆrdhà / atha ÓakramÆrdhno 'pÅÓvarapÆrvakatvaæ sÃdhyaæ, tarhi ghaÂasyÃpÅÓvarapÆrvakatvasiddhau kuto d­«ÂÃntatvam? atha kumbhakÃrasya kart­tvaæ d­«Âaæ kathamapÃkriyate? kÅÂakÃdÅnÃæ ca hetutvaæ d­«Âaæ tadapi kathaæ vÃryate? nÃpi bahÆnÃæ kÃraïatve vipratipattisambhÃvanÃ, d­«ÂatvÃdeveti / tasmÃt sÃdhyasÃdhanayo÷ sarvopasaæhÃravatÅ vyÃptird­«ÂÃntadharmiïi pramÃïenÃvaÓyaæ darÓayitavyeti sthitam / ki¤ca nityaikasarvaj¤e buddhimati sÃdhye viruddho 'pye«a÷ / anityÃnekÃsarvaj¤ena buddhimatà vyÃptatvÃt kÃryatvasya / tathà hi, sÃdhyaviparyayasÃdhanÃdiha viruddha ucyate / ayaæ ca sÃdhyaviparÅtaæ sÃdhyatÅtyÃstÃæ tÃvat prastÃvÃyÃteÓvaradÆ«aïodbhÃvanÃnibandhakaraïam // sÃdharmyavaidharmyaprayoge«u trairÆpyÃsiddhyÃÓaæÇkà tannirasana¤ca nanu sÃdharmyavati sÃdhanavÃkye anvaya evokta÷ na tu vyatireka÷ / vaidharmyavati ca vyatireka evokta÷, na tvanvaya÷ / tatkathamÃbhyÃæ trirÆpaæ liÇgaæ kathyata iti cet, nai«a do«a÷ / yasmÃt sÃdharmyavati ca sÃdhanavÃkye, upanyaste sÃmarthyÃdeva vyatireko 'vagamyate / vyatirekÃg­hÅtau ca sÃdhyÃbhÃve 'pi na sÃdhanÃbhÃva iti viparyaya÷ sambhÃvayitavya÷ / evaæ cÃnvayasyaivÃbhÃva÷ syÃt / satyapi sÃdhane sÃdhyÃbhÃvÃditi sÃmarthyam / tathà vaidharmyavati sÃdhanavÃkye upanyaste sÃmarthyÃdevÃnvayo 'vagamyate, anvayag­hÅtau hi sÃdhanaæ ca syÃt sÃdhyaæ ca na bhavediti viparyaya÷ sambhÃvayitavya÷ / evaæ ca vyatireka eva na bhavet / sÃdhyÃbhÃve 'pi sÃdhanasya bhÃvÃditi sÃmarthyam / tasmÃt dvÃvapi prayogau trirÆpaliÇgaprakÃÓakÃvityado«a÷ // vyaptigrÃhaka pramÃïanirÆpaïam samprati sÃdhyasÃdhanayorvyÃpti÷ yatra dharmiïi grahÅtavyÃ,yena ca pramÃïena, tadubhayaæ sukhÃvabodhÃrtha kathyate - svabhÃvaheto÷ sattvalak«aïasya k«aïikatvena vyÃpti÷ sÃdhyadharmiïyeva grahÅtavyeti kecit / te«ÃmantarvyÃptipak«o 'bhimata÷ / prasaÇgaprasaÇgaviparyayÃbhyÃæ d­«ÂÃntadharmiïi ghaÂÃdau vyÃptirgrahÅtavyetyanye / te«Ãæ bahirvyÃptipak«o 'bhimata÷ / sattvÃdanye«Ãæ svabhÃvahetÆnÃæ kÃryahetÆnÃmanupalambhahetÆnÃæ ca d­«ÂÃnta eva vyÃptirgrahÅtavyà / tatra ÓiæÓipÃtvasya v­k«atvavyavahÃre, sÃdhye d­«ÂÃnte pratyak«ÃnupalambhÃbhyÃæ vyÃptirgrÃhyà / sattvak«aïikatvayostu prasaÇgaprasaÇgaviparyayÃbhyÃæ pramÃïÃbhyÃæ, sÃdhyaviparyayabÃdhakapramÃïena và kramayaugapadyaniv­ttilak«aïena svasaævedanasÃmarthyasiddhervikalpasiddhervà vastutvÃvastutvÃbhyÃæ sandihyamÃne vipak«e dharmiïi, kÃryahetordhÆmÃdervahnyÃdinà mahÃnasÃdau d­«ÂÃntadharmiïi trividhapratyak«Ãnupalambhata÷, pa¤cavidhapratyak«Ãnupalambhato và vyÃptirgrahÅtavyà / , anupalambhasya tu asadvyavahÃrayogyatvena saha vyÃpti÷ pratyak«eïaiva / , anye«Ãæ tu svabhÃvahetÆnÃæ kÃryahetÆnÃæ và ke«Ã¤cit, yathÃsvabhÃvaæ pramÃïenonnÅya grahÅtavyeti // hetvÃbhÃsanirÆpaïam vyÃptyaniÓcaye hetoranaikÃntiko do«a÷ / sa ca trividha÷ - asÃdhÃraïÃnaikÃntika÷ sÃdhÃraïÃnaikÃntika÷, sandhigdhavipak«avyÃÃv­ttikaÓceti / tatra asÃdhÃraïÃnaikÃntiko yathà - sÃtmakaæ jÅvaccharÅram, prÃïÃdimattvÃt aparajÅvaccharÅravat, ghaÂavat / ayaæ heturaparajÅvaccharÅre Ãtmanà vyÃpta iti na niÓcita÷ / ghaÂe ca vipak«e Ãtmano 'bhÃvÃnniv­tta iti na niÓcita÷ / dharmiïi tu jÅvaccharÅre vidyata iti asÃdhÃraïÃnaikÃntika ucyate / aparaÓcÃsÃdhÃraïo yathà - anityaÓabda÷ ÓrÃvaïatvÃt, ghaÂavat, ÃkÃÓavaditi / sÃdhÃraïanaikÃntiko yathà - nitya÷ Óabda÷ prameyatvÃt, ghaÂavat ÃkÃÓavat / , sandigdhavipak«avyÃv­ttiko yathà - sa÷ ÓyÃmastatputratvÃt, parid­ÓyamÃnatatputravaditi // yaduktaæ prÃk, sattvasya k«aïikatvena saha vyÃpti÷ prasaÇgaprasaÇgaviparpayÃbhyÃæ grahÅtavyeti, tatra ko 'yaæ prasaÇgo nÃma? pramÃïaprasiddhavyÃptikena vÃkyena parasyÃni«ÂatvÃpÃdanÃya prasa¤janam prasaÇga÷, yathà - sÃmÃnyasya, anekav­ttitvÃbhyupagame anekatvaprasa¤janam / tathà hi - yadanekav­tti tadanekaæ yathà anekabhÃjanagataæ tÃlapham / anekav­tti ca sÃmÃnyam / tasmÃdanenÃpyanekena bhavitavyamiti prasaÇga÷ / prasaÇgasya kÃryam athÃnekatvaæ ne«yate, tadÃnekav­ttitvaæ ca mà svÅkurvÅthÃ÷ / nanu yadyetat prasaÇgÃkhyaæ sÃdhanaæ pramÃïa, na bhavati [trairÆpyÃbhÃvÃt] kathamasyopanyÃsa iti, vyÃptismaraïÃrthaæ vyÃpyaikadeÓakathanavaditi / yaduktam - `prasaÇgo dvayasambandhÃdekÃbhÃve 'nyahÃnaye' iti / asyÃyamartha÷ - vyÃpyavyÃpakayo÷ sambandhe sati yadi vyÃpakaæ ne«yate tadà vyÃpyamapi ne«yatÃm / atha vyÃpyami«yate tadà vyÃpakamapÅ«yatÃmiti / vÃdinà sÃdhanà upanyaste prativÃdinà tatra dÆ«aïaæ vaktavyamiti nyÃya÷ / asiddhaviruddhÃnaikÃntikÃnÃmanyatamasyodbhÃvanaæ dÆ«aïam / yathoktam - `dÆ«aïÃni nyÆnatÃdyukti' iti / hetudÆ«aïam nanve«ÃmevodbhÃvanaæ yadi dÆ«aïaæ,kva tarhi vaiyarthyÃsÃmarthyÃtiprasaÇgÃdÅnÃmantarbhÃva÷? atraiva tri«u / tatra vaiyarthyaæ tÃvadasiddhe 'ntarbhavati / sandigdhasÃdhyadharmo hi heturucyate / vaiyarthyaæ tu yatropanyasyate tatra sandigdhasÃdhyadharmakatvaæ hetorlak«aïaæ hetau na sambhavatÅti asiddha ucyate / [hetorlak«aïasyÃsiddhe÷] yaduktam - `sandigdhe hetuvacanÃt vyasto hetoranÃÓraya÷' iti / asÃmarthyaæ tu svarÆpÃsiddhÃvantarbhavati / na hi heto÷ sÃmarthya nÃma hetusvarÆpÃdanyat / hetoravastutvaprasaÇgÃt / atiprasaÇgaÓcÃnaikÃntike 'ntarbhÃvya÷, sÃdhyadharmamatikramya vipak«e 'pi prasakteriti // Ãtmanirasanam yatra tu dharmiïi sÃdhyaæ sÃdhayitumÃrabdhaæ tasya dharmiïa÷ pramÃïabÃdhitve ÃÓrayÃsiddhirhetordÆ«aïam / yathà sarvagata Ãtmà sarvatropalabhyamÃnaguïatvÃt / tadiha bauddhasyÃtmaiva na siddha÷, kiæ punasasya sarvadeÓopalabhyamÃnaguïatvaæ setsyati / tathà hi, tairthikÃ÷ khalvevaæ bruvanti / ÓarÅrÃdivastuvyatiriktaæ ÓubhÃÓubhakarmakart­tatphalabhokt­ nityavyÃpirÆpamÃtmÃkhyaæ dravyÃntaramasti / tena ca yadi nÃma viÓvaæ vyÃptaæ tadapi yadupabhogÃyatanatayà pareïa parig­hÅtaæ jÅvaccharÅraæ tadeva sÃtmakamabhidhÅyata iti / etaccÃyuktam / Ãtmana÷ siddhaye pramÃïÃbhÃvÃt / na hi pratyak«eïa Ãtmà pratÅyate / cak«urÃdij¤ÃnÃnÃæ rÆpÃdivi«ayapa¤cakaniyatatvÃt / mÃnasasyÃpyahaæpratyayasya ÓarÅrÃdivi«ayatvÃt gauro 'haæ sthÆlo 'haæ gacchÃmyahamityÃdyÃkÃreïa ahaæ pratyaya utpadyate yadÃha alaÇkÃrakÃra÷ - ahamityapi yajj¤Ãnaæ taccharÅrendriyÃæÓavit / ahaæ kÃïassukhÅ gaura÷ samÃnÃdhÃravedanÃt // na cÃsya ÓarÅravyatiriktasya taddharmo gauratvaæ sthÆlatvaæ và / na ca vibhoramÆrttasya mÆrtadravyÃnuvidhÃyinÅ gamanakriyà yuktimatÅ / na cÃyaæ mÃïavake siæhapratyaya eva bhÃkto yukta÷, skhaladv­ttiprasaÇgÃt / nÃpyanumÃnena pratÅyate, kÃryasvabhÃvaliÇgÃbhÃvÃt / nityaparok«eïa deÓakÃlÃkÃravyatirekavikalenÃtmanà saha kasyacidanvayavyatirekÃtmakÃryakÃraïabhÃvÃsiddhe÷ kÃryaliÇgÃyogat / dharmisattÃyÃÓcÃsiddhatvÃt svabhÃvaliÇgÃnupapatte÷ / na cÃnyalliÇgamasti / anyenÃpi liÇgena bhavatà sÃdhyavyÃptena bhavitavyam / tasya ca sarvathÃsiddhe÷, kathaæ tena vyÃptatvaæ liÇgasya niÓcÅyatÃm? ki¤ca, kiyamÃtmà bodharÆpa÷, abodharÆpo vÃ? yadi bodharÆpo nityaÓca tadà cak«urÃdivaiphalyaprasaÇgo durvÃra÷ / athÃnityo bodharÆpastadÃj¤ÃnasyaivÃtmeti nÃma k­tam, na vipratipatti÷ / athÃbodharÆpo d­ÓyaÓca tadÃnupalambho 'sya sattÃæ na k«amata iti nirÃtmasiddhiranavadyà / tasmÃt sarvaæ saæsk­taæ vastu nirÃtmakamiti // svarÆpÃsiddhyÃpi hetvabhÃsanirÆpaïam svarÆpÃsiddhayÃpyasiddho hetvÃbhÃso bhavati / yathà anityaÓÓabda÷ cÃk«u«atvÃditi / nanu vyÃptyasiddhirapi dÆ«aïam, tenÃpi pare«ÂÃrthÃsiddhe÷ / tatkiæ nocyate? anaikÃntikadÆ«aïenaiva gatÃrthatvÃt p­tha¬noktam / tathà hi - na svalak«aïÃbhyÃæ vyÃptirgrahÅtuæ Óakyà / svalak«aïasya deÓakÃlÃkÃraniyatatvenÃpyanyatrÃnugamÃbhÃvÃt / api tu sÃdhyasÃdhanasÃmÃnyÃbhyÃmeva vyÃptirgrahÅtavyà / tatra ca yadi sÃdhanaæ sÃdhyena vyÃptaæ na pratÅyate tadà sÃdhanaæ ca syÃt sÃdhyaæ ca na syÃdityanaikÃntikameva bhavati // apohanirÆpaïam, sÃmÃnyanirasanaæ ca nanu sÃmÃnyaæ cedaprasiddhaæ, tatkathaæ sÃdhyasÃdhanasÃmÃnyÃbhyÃæ sarvopasaæhÃravatÅ vyÃpti÷ pramÃïena g­hyate? nai«a do«a÷ / yato yÃd­Óaæ sÃmÃnyaæ parai÷ parikalpyate tÃd­Óaæ pramÃïena bÃdhyata iti nÃbhyupeyate tatsaugatai÷ / na tu vyavahÃraprasiddhamanyavyÃv­ttilak«aïamapohasaæj¤itamapi / nanu ko 'yamapoho nÃma? yathÃdhyavasÃyaæ bÃhya eva ghaÂÃdirartha apoha ityabhidhÅyate, apohyate 'smÃdanyadvijÃtÅyamiti k­tvà / yathÃpratibhÃsaæ buddhyÃkÃro vÃpoha÷, apohyate p­thak kriyate 'smin buddhyÃkÃre vijÃtÅyamiti k­tvà / yathÃtattvaæ niv­ttimÃtraæ prasajyarÆpo vÃpoha÷, apohanamapoha iti k­tvà / nanu yathÃdhyavasÃyaæ vidhireva, tarhi kevalo visÃya ityÃgatam / na apohaviÓi«Âo vidhirabhipreta÷ / yattu gopratÅtau na gavÃtmà agavÃtmeti sÃmarthyÃdapoha÷ paÓcÃnniÓcÅyata iti vidhivÃdinÃæ matam / anyÃpohapratipattau ca sÃmarthyÃdanyapo¬ho gavÃdirartho 'vadhÃryata iti niv­ttyapohavÃdinÃæ matam / tanna yuktam, vyavahÃrakÃle prathamaæ vartamÃnasyÃpi pratÅtikramÃdarÓanÃt / na hi vidhiæ pratipadya kaÓcidarthÃpattita÷ paÓcÃdapohamavagacchati, apohaæ và pratipadya paÓcÃdanyÃpo¬hamavagacchati / tasmÃt gopratipattireva anyÃpo¬ha pratipattirucyate / yadyapi goÓabdÃduccaritÃdanyÃpo¬haÓabdÃnullekha ukta÷, tathÃpi nÃpratipattireva viÓe«aïabhÆtasyÃnyÃpohasya / agavÃpo¬ha eva vastuni goÓabdasya saæketitatvÃt / yathà nÅlotpalasaæketitendÅvaraÓabdÃt utpalapratÅtau tatkÃla eva nÅlamasphuraïamanivÃryaæ tathà goÓabdÃdapyagavÃpo¬ha eva vastuni saæketitÃt gopratÅtau tulyakÃlameva viÓe«aïatvÃt apohasya agavÃpoha- sphuraïamanivÃryam / yathà ca pratyak«asya prasajyaprati«edharÆpÃbhÃvagrahaïamabhÃva vikalpotpÃdanaÓaktireva, tathà vidhivikalpÃnÃmapi tadanurÆpÃnu«ÂhÃnaÓaktirevÃbhÃvagrahaïamabhidhÅyate / anyathà yadi goÓabdÃdarthapratipattikÃle nÃvagata÷ parÃpoha÷, kathaæ tarhi anyaparihÃreïa pratipattà gavi vartatÃm / tatto gÃæ badhÃneti codito 'ÓvÃnapi badhnÅyÃditi / tasmÃt sthitametat,bÃhyÃrtho 'dhyavasÃyÃdeva ÓabdavÃcye vyavasthÃpyate, na tu svalak«aïaparisphÆrtyÃ, pratyak«addyeÓakÃlÃkÃrÃvasthÃniyata pravyaktasvalak«aïÃsphuraïÃt / yadÃha nyÃyaparameÓvara÷ - 'ÓabdenÃvyÃp­tÃk«asya buddhÃvapratibhÃsanÃt / arthasya d­«ÂÃviva' iti // ki¤ca svalak«aïÃtmani vastuni vÃcye sarvÃtmanà pratipatte÷ vidhini«edhayorayoga÷ / tasya hi sadbhÃve astÅti vyartham, nÃstÅtyasamartham / asadbhÃve tu nÃstÅti vyartham,astitya samartham / asti cÃstyÃdipadaprayoga÷ / tasmÃt paramÃrthato na svalak«aïaæ ÓabdairabhidhÅyata iti sthitam // nanu yathà pratyak«eïa ghaÂasvarÆpe g­hÅte 'paÓcÃttatraiva k«aïikatvÃdiniÓcayÃrtha pramÃïÃntaraæ pravartate, tathà v­k«aÓabdena v­k«atvÃæÓe pratipÃdite satvÃæÓaniÓcayÃrthameva sadÃdipadaprayogo bhavi«yatÅti cet, na / pratyak«asyÃniÓyÃtmakatvÃdanabhyastasvarÆpavi«aye pramÃïÃntaraæ vartata iti yuktam / vikalpasya tu svayaæ niÓyÃtmakatvÃt, g­hÅte svarÆpe kiæ pramÃïÃntareïa paraæ grahÅtavyamiti // paraparikalpitasÃmÃnyanirasanam yÃd­Óaæ sÃmÃnyaæ parai÷ parikalpyate, anekavyaktisamavetaæ d­Óyamekaæ nityaæ tÃd­Óasya sattÃsÃdhakaæ na ki¤citpramÃïÃmupalabhÃmahe / tata÷ saditi vyavasthÃpayituæ tanna yuktam / tathà hi - gavÃdivyaktyanubhavakÃle varïÃsaæsthÃnÃdyÃtmakaæ vyaktisvarÆpamapahÃya nÃnyat ki¤cidekamanuyÃyi pratyak«e bhÃsate / tÃd­ÓasyÃnubhavÃbhÃvÃt / nÃpi svalak«aïÃnubhÃnantaramekÃkÃraparÃmarÓapratyayÃt anyathÃnupapattyà sÃmÃnyaparikalpanaæ yuktisaÇgatam / vyaktibhya eva svahetudattaÓaktibhyo 'sya pratyayasya paramparayotpatte÷ / bhede 'pi kÃÓcideva vyaktayo 'sya jananÃya samarthÃ÷, na sarvÃ÷, ityatra kÃryakÃraïabhÃvasya pratyak«ÃnupalambhÃbhyÃæ d­«ÂasyÃtivartayitumaÓakyatvÃt / d­«Âaæ cedaæ sÃmarthyaæ bhedÃviÓe«e 'pi kÃsäcideva vyaktÅnÃm / yathà jvarÃdipraÓamane gu¬ÆcÅnimbÃdÅnÃm / yathoktam - 'ekapratyavamarÓÃrthaj¤ÃnÃdyekÃrthasÃdhane / bhede 'pi niyatÃ÷ kecitsvabhÃvenendriyÃdivat' // iti // ki¤ca sarvagate vijÃtÅyÃd vyÃv­tte satyapi sÃmÃnye kiæ bhedÃviÓe«e 'pi govyakti«veva samavetaæ tat sÃmÃnyaæ tatraiva caikÃkÃrÃæ buddhiæ janayatÅti praÓne svabhÃvenaivetyuttaraæ parasya / tacca pramÃïÃsaÇgatam / asmÃkaæ tu svabhÃvenottaraæ pramÃïÃsiddhatvÃt yuktisaÇgatameva // tathedamaparaæ jÃtisÃdhanÃya sÃdhanaæ parasya / yad viÓi«Âaæ j¤Ãnaæ tad viÓe«aïagrahaïanÃntarÅyakam, yathà daï¬ij¤Ãnam / viÓi«Âaj¤Ãnaæ cedaæ gaurayamityarthata÷ kÃryahetu÷ / atrocyate - viÓi«ÂabuddherbhinnaviÓe«aïagrahaïanÃntarÅyakatvaæ sÃdhyaæ, viÓe«aïamÃtrÃnubhavanÃntarÅyakatvaæ và / prathamapak«e pratyak«abÃdhà / vastugrÃhiïi pratyak«e ubhayapratibhÃsÃbhÃvÃt / viÓi«Âabuddhitvaæ ca sÃmÃnyamityanaikÃntiko hetu÷ syÃt,bhinnaviÓe«aïagrahaïamantareïÃpi tasya darÓanÃt / yathà svarÆpavÃnayaæ ghaÂa÷, gotvasÃmÃnyamiti và / dvitÅyapak«e tu siddhasÃdhanam, svarÆpavÃn ghaÂa ityÃdivat gotvÃdijÃtimÃn piï¬a iti parikalpitabhedamupÃdÃya viÓe«aïaviÓe«ya bhÃvasye«ÂatvÃt / agovyÃv­ttyanubhavabhÃvitvÃt gaurayamiti vyavahÃrasya / tadevaæ ato 'pi sÃdhanÃnna sÃmÃnyasiddhiriti / tadevaæ paraparikalpitasÃmÃnyasya vicÃrÃsahatvÃt, atadrÆpaparÃv­ttavastumÃtrameva sÃmÃnyamapohaÓabdavÃcyaæ vyavahÃrÃÇgaæ yathÃdhyavasÃyamanavadyamiti sthitam / sÃmÃnyasya ni«edhÃya prayoga÷ punarevaæ kartavya÷ - yadyatropalabdhilak«aïaprÃptaæ sannopalabhyate tattatra asadvyavahÃravi«aya÷,yathà turaÇgamottamÃæge Ó­Çgaæ, nopalabhyate copalabdhilak«aïaprÃptaæ sÃmÃnyaæ parid­ÓyamÃnÃsu vyakti«viti svabhÃvÃnupalabdhi÷ / na cÃsiddhasambhÃvanà / varïasaæsthÃnalak«aïaæ vyaktisvarÆpamapahÃya dvitÅyasyÃnuyÃyino rÆpasya nipuïamapi nirÆpyamÃïasya sarvathà darÓanÃbhÃvÃt, nÃpi j¤ÃnavaddarÓanÃbhÃve 'pi pratyak«asiddhatvamasyÃbhidhÃtumucitam / j¤Ãnaæ hi svasaævedanapramÃïasiddham, na tu cak«urvij¤ÃnagrÃhyam / idaæ [tu sÃmÃnyaæ] cak«urvij¤ÃnagrÃhyamarthadharmatvÃt / pratyak«aæ ca parairi«Âamiti / tadevaæ paraparikalpitasÃmÃnyasya vicÃrÃsahatvÃt, atadrÆpaparÃv­ttavastumÃtrameva sÃmÃnyamuktam / tasmÃt sarvaæ saæsk­taæ vastu paraparikalpitasÃmÃnyena ÓÆnyamiti sthitam // ÅÓvarasÃdhananirasanam nÃpi kenacidbuddhimatoparacittamityapi vij¤eyam / tathà hi - asya jagata÷ karttà bhavan nityo và bhavedanityo và / tatra na tÃvannityo yukta÷, nitye karttari samarthe sati sargasthitipralayÃnÃæ niyamena yaugapadyaprasaÇgÃt / yena hi svarÆpeïa sthitipralayayo÷ sa karttà tadasya svarÆpaæ sargakÃle 'pi sannihitamiti tadaiva sthitipralayau kuryÃt / sahakÃrivirahÃnna karotÅti cet, tadasat / na hi nityena sahakÃriïà kadÃcidapyayaæ virahita÷ sadà sannihitatvÃt / nÃpyanityena sahakÃriïà virahita÷, anityasahakÃriïo 'pi tadÃyattajanmatvÃt / tata ekadà sarvakaraïÃdiprasaÇga÷ // nanu buddhimattvÃdÅÓvarasya nai«a do«a÷ / buddhiÓÆnyo hi svasattÃmÃtrajanyaæ kÃryamakrameïaiva kuryÃt / buddhimÃæstu karttumÅÓÃno 'pi anicchanna karotÅti kastasyopÃlambha÷? ucyate - tà apÅcchÃ÷ svasattÃmÃtranibandhanÃ÷ kiæ na karotÅti sa evÃsyopÃlambha÷ / atha svarÆpeïa sÃmarthye satyapi e«a eva tasya svabhÃva÷, yatsahakÃrilak«aïayÃgantukaÓaktyà vinà na karotÅti cet, tarhi mÃtÃpi sati vandhyà sà prak­tyaivaitadapi vaktavyaæ bhavedbhavatÃmiti yatki¤cidetat // nanve«a eva kÃryasvabhÃva÷, kevalÃt samarthÃdapi nodeti, sahakÃriïamapek«yaiva paÓcÃdbhavati [nÃsyopÃlambha iti] tanna yuktam / samartho hi sahakÃryapek«ÃmanÃd­tya balÃdeva kÃryaæ kuryÃt / anyathà [hyasya] asamarthatvaprasaÇgÃt / nityasya kramakÃritvani«edhanam nÃpi nitya÷ krameïa kÃryakÃrÅti yuktam, nirapek«atvÃt / yadÃha diÇmaï¬alavikhyÃtakÅrtirdharmakÅrti÷ - nityasya nirapek«atvÃt kramotpattirna yujyate / kriyÃyÃmakriyÃyÃæ ca kÃlayo÷ sad­ÓÃtmana÷ // iti // etena ÃtmÃdÅnÃmak«aïikÃnÃæ ghaÂÃdÅnÃæ k«aïikÃnÃæ ca krameïa kÃryakaraïaæ pratyuktam / na cÃtra pratyak«avirodha÷, pratyak«eïÃk«aïikasya grahaïÃyogÃt / na hi k«aïikaæ pratyak«amak«aïikamÅk«ituæ k«amate / anikak«aïavyÃpÃro hyak«aïika÷ / sa kathamekak«aïabhÃvinÃdhyak«eïa grahÅtuæ Óakya÷ / na hi prÃgÆrdhvaæ cÃvasthÃnamadhunà prakÃÓate / tasyÃpyadhunÃtanatÃprasaÇgÃt / janmavinÃÓÃvadhipratibhÃsaprasaÇgÃditi nedaæ pratyak«aæ pÆrvÃparakÃlavyÃptamarthaæ ka¤cidapi grahÅtumalam / pratyabhij¤Ãnasya pratyak«atvaæ nirasanam etena pratyabhij¤ÃnasyÃpratyak«atvamÃkhyÃtam / sÃk«ÃtkÃri hi j¤Ãnaæ pratyak«am / na ca prÃgavasthamadhunà sÃk«Ãtkartavyam, api tu smartavyam / na ca smaraïasvarÆpam pratyak«am / atha mataæ bhavedidaæ smaraïaæ yadidÃnÅntanamavasthÃnaæ na sÃk«ÃtkuryÃt, tatsÃk«Ãtkaraïapravaïaæ kathamidaæ smaraïaæ nÃma? yadÃha bhaÂÂa÷ - `pÆrvapramitamÃtre hi jÃyate sa iti sm­ti÷ / sa evÃyamitÅyaæ tu pratyabhij¤Ãtirekiïi' // iti // smaraïagrahaïasvarÆpaæ tarhi pratyabhij¤Ãnaæ syÃt, na tu grahaïasvarÆpameva / smaryamÃïe grahaïÃyogÃt, g­hyamÃïe ca smaraïÃyogÃt / na caikasya smaraïagrahaïe sambhavata÷, parasparavirodhÃt / yena hi svarÆpeïa smaraïaæ na tena svarÆpeïa grahaïamityanunmattena Óakyate vaktum / rÆpÃntareïa caikasya smaraïagrahaïe na syÃtÃm / bhÃve 'pi pratyak«Ãpratyak«e syÃtÃm / na tu smaryamÃïe pratyak«ameva, pratyak«ÃyogÃt / tasmÃt pratyabhij¤Ãpratyayo bhrÃnta eva, nirvi«ayatvÃt / prayogaÓcaivam - ya÷ pratyabhij¤Ãpratyaya÷ sa tattvato naikÃlambana÷, yathà lÆnapunarjÃtat­ïÃdi«u / pratyabhij¤Ã pratyayaÓcÃyaæ tadevedaæ nÅlÃdÅti pratyaya iti viruddhavyÃptopalabdhi÷ / ekatvÃnekatvayo÷ parasparavirodhÃt tadvi«ayakasaævedanayorapi virodha÷ tenaikÃlambanatvena anekÃlambanatvaviruddhena anekÃlambanatvena pÆrvoktyà nÅtyà pratyabhij¤Ãpratyayo vyÃpta iti na pratyabhij¤Ãnaæ k«aïikÃnumÃnabÃdhakam / na ca keÓÃdi«vapi sÃmÃnyÃlambanatayà ekÃlambanatvam keÓÃdivyaktereva pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃt / sÃmÃnye pratyabhij¤ÃyamÃne tadevedaæ keÓÃdÅti syÃt, na tadevedaæ keÓÃdÅti / ata evaikÃlambanatve pratyabhij¤Ãpratyayasya krametarÃbhyÃmutpattivirodhÃt, viruddhÃnaikÃntikatve nÃÓaÇkanÅye / na ca pratyabhij¤Ãnameva tadavasthÃpakam, yasyaiva vicÃryamÃïatvÃt / tasmÃt sthitametat nitya÷ kartà nÃstÅti / yadi nitya÷ kartà jagato na kÃraïaæ, kimasya tarhi kÃraïam? sattvÃnÃæ Óubhakarmaïa÷ jagata÷ kÃraïatvasamarthanam sattvÃnÃæ ÓubhÃÓubhÃkhyaæ karma / yathoktam - sattvalokamatha bhÃjanalokaæ cittameva racayatyaticitram / karmajaæ hi jagaduktamaÓe«aæ karma cittamavadhÆya na cÃsti // iti // vaibhëikamÃÓritya punarbhagavatà sarvaj¤ena coktam - `ÃkÃÓaæ dvau nirodhau ca nityaæ trayamasaæsk­tam / saæsk­taæ k«aïikaæ sarvamÃtmaÓÆnyamakart­kam' // iti // sarvaj¤asamarthanam bhavaparamparÃsamarthanaæ ca nanu sarvaj¤asiddhau hi tadvacanaæ nidarÓanÅkartumucitam / sarvaj¤asiddhaye kiæ pramÃïamiti cet? ucyate / yo ya÷ sÃdaranirantaradÅrghakÃlÃbhyÃsakalitacetoguïa÷ sa sarva÷ sphuÂÅbhÃvayogya÷, yathà yuvatyÃkÃra÷ kÃmina÷ puru«asya / yathoktÃbhyÃsakalitacetoguïÃÓcÃmÅ caturÃryasatyavi«ayÃkÃrà iti svabhÃvahetu÷ / na tÃvadÃÓrayadvÃreïa hetudvÃreïa vÃsiddhasambhÃvanà / saÇkalparu¬hÃnÃæ caturÃryasatyavi«ayÃkÃrÃïÃæ dharmiïÃæ cetoguïamÃtrasya ca heto÷ pratyÃtmavedyatvÃt / na cai«a viruddha÷, sapak«e kÃminyÃkÃre sambhavÃt / na cÃnaikÃntika÷, abhyÃsena sahitacetoguïasphuÂapratibhÃsayo÷ kÃraïakÃryayo÷ kumbhakÃraghaÂayoriva sarvopasaæhÃreïa pratyak«Ãnupalambhata÷ kÃryakÃraïabhÃvasiddhau abhyÃsasahitacetoguïatvasya sÃdhanasya sphuÂapratibhÃsakÃraïayogyatayà vyÃptisiddhe÷ / tathà hi - vyÃptyadhikaraïe kÃmÃturavartini yuvatyÃkÃre sÃdaranirantaradÅrghakÃlÃbhyÃsasahitacetoguïÃt pÆrvamanupalabdhi÷ sphuÂÃbhatvasya paÓcÃdabhyÃsasaævedanaæ,sphuÂÃbhasaævedanamiti trividhapratyak«ÃnupalambhasÃdhya÷ kÃryakÃraïabhÃva÷ sphuÂapratibhÃsÃbhyÃsa sahitacittÃkÃrayorityupapannà sarvopasaæhÃravatÅ vyÃpti÷ / ato 'naikÃntikatvÃbhÃvÃt anavadyo hetu÷ // nanvanena sÃdhanena caturÃryasatyÃkÃrÃïÃæ sÃk«ÃtkaraïÃt caturÃryasatyÃkÃrasÃk«atkÃrÅ vivak«itassarvaj¤a÷ sidhyati, na tvaviÓe«eïa sarvadharmasÃk«atkÃrÅ, tatastatsiddhaye sÃdhanÃntaramabhidheyam / ucyate - yatpramÃïasaævÃdi niÓcitÃrthaæ vacanaæ, tat sÃk«Ãt pÃramparyeïa và tadarthasÃk«atkÃrij¤ÃnapÆrvakaæ, yathà dahano dÃhaka iti vacanam, pramÃïasaævÃdi niÓcitÃrtha cedaæ vacanaæ, k«aïikÃ÷ sarvasaæskÃrà iti arthata÷ kÃryahetu÷ / nÃsyÃsiddhi÷, sarvadharmak«aïabhaÇgaprasÃdhanÃdasya vacanasya satyÃrthatvÃt / nÃpi viruddha÷, sapek«e bhÃvÃt / na cÃnaikÃntikatÃ, vacanamÃtrasya saæÓayaviparyÃsapÆrvakatve 'pi pramÃïa saævÃdi] niÓcitÃrthasya [vacanasya] sÃk«Ãt pÃramparyeïa và tadarthasÃk«ÃtkÃrij¤ÃnapÆrvakatvena pratyak«ÃnupalambhÃbhyÃmupalambhÃt / anyathà dhÆmÃdÃvapi hetutyÃgaprasaÇgÃdaÓe«akÃryahetÆcchedaprasaÇga÷ // bhavaparamparÃnirÆpaïam syÃdetat / anekabhavaparamparÃlak«aïena dÅrghakÃlena bhÃvyasya saÇkalpÃru¬hasya sphuÂÃbhatvaæ sambhÃvyate / bhavaparamparÃsiddhaye tu kiæ pramÃïam? ucyate / yaccittaæ tat cittÃntaraæ pratisandhatte, yathedÃnÅntanaæ cittam / cittaæ ca maraïakÃlabhÃvÅti svabhÃvahetu÷ / na cÃrhaccaramacittena vyabhicÃra÷ / tasyÃgamamÃtrapratÅtatvÃt ni÷ kleÓacittÃntarajananÃdvà / heto÷ kleÓe sati / viÓe«Ãpek«aïÃdi tyanÃgatabhavasiddhi÷ / iha pÆrvajanmÃbhyÃsÃt tapodÃnÃdhyayanÃdau sarvasattvÃnÃmabhyÃse prav­ttiriti pravÃda÷ / tatastatsiddhaye pramÃïamucyate - yaccittaæ tat cittÃntarapÆrvakaæ yathedÃnÅntanaæ cittam / cittaæ ca janmasamayabhÃvÅtyarthata÷ kÃryahetu÷ //vaibhëikamatanirÆpaïam nanu tattvasÃk«ÃtkÃraïÃnmukti÷ / tattvaæ caikameva, yathoktam - `muktistu ÓÆnyatÃd­«ÂistadarthÃÓe«abhÃvanÃ' iti / tatkathaæ sarvaj¤advaitaæ, bauddhaprabhedaÓceti? nai«a do«a÷ / yasmÃtsarvametad bhÆtÃrthe sattvÃnavatÃrayituæ bhagavatà pratipÃditam / tathà hi vaibhëikÃïÃæ matam - `ÃkÃÓaæ dvau nirodhau ca nityaæ trayamasaæsk­tam / saæsk­taæ k«aïikaæ sarvamÃtmaÓÆnyamakart­kam // 'iti // sautrÃntikÃnÃæ matam j¤Ãnamevedaæ sarvaæ nÅlÃdyÃkÃreïa pratibhÃsate, na bÃhyo 'rtha÷, ja¬asya prakÃÓÃyogÃt / yathoktam - `svakÃraj¤Ãnajanakà d­Óyà nendriyagocÃrÃ÷' // iti // alaÇkÃreïÃpyuktam - yadi saævedyate nÅlaæ kathaæ bÃhyaæ taducyate / na cetsaævedyate nÅlaæ kathaæ bÃhyaæ taducyate // nanu yadi prakÃÓamÃnaæ j¤Ãnamevadaæ, tadÃsti bÃhyo 'rtha iti kuta÷? bÃhyÃrthasiddhistu syÃdvayatirekata÷ / na hi sarvatra sarvadà nÅlÃdaya ÃkÃrÃ÷ prakÃÓante / na caitat svopÃdÃnamÃtrabalabhÃvitve sati yujyate / niyatavi«aye prav­ttyayogÃt / tasmÃdasti ki¤cide«Ãæ samanantarapratyayavyatiriktaæ yadbalena kvacit kadÃcit bhavantÅti ÓakyamavasÃtum / sa eva bÃhyo 'rtha iti, na punarasau bÃhyo 'rtha÷ avayavÅ, guïÃdayo dharmÃ÷ dravyÃÓrayiïa÷ parÃbhimatÃ÷, navavidhaæ dravyaæ paramÃïÃvo veti / tatra na tÃvat guïÃdaya÷, dravyani«edhenaiva te«Ãæ ni«edhÃt / na cÃsati samavÃyini dravye samavÃya iti taddu«aïamatra nÃdriyate / dravyaæ ca p­thivyÃpastejovÃyurÃkÃÓaæ kÃlo digÃtmà mana iti navavidham / ÃtmÃkÃÓakÃladiÇmanasÃæ nirasanam tatrÃtmani«edhÃyedamapi sÃdhanam - yatkÃdÃcitkaæ j¤Ãnaæ tatkÃdÃcitkakÃraïapÆrvakam, yathà saudÃminÅj¤Ãnam / kÃdÃcitkaæ cedamahaækÃraj¤Ãnamityarthata÷ kÃryahetu÷ / nÃyamasiddha÷ ahaækÃre dharmiïi j¤Ãnatvasya pratyak«asiddhatvÃt / nÃpi kÃdÃcitkaviÓe«aïamasiddham, sarvadÃhamiti j¤ÃnÃbhÃvÃt / nÃpi viruddha÷, sapak«e darÓanÃt / na cÃnaikÃntika÷, dhÆmapÃvakayoriva kÃdÃcitkaj¤ÃnakÃdÃcitkakÃraïayo÷ pratyak«ÃnupalambhÃbhyÃæ vyÃptisiddhe÷ / kÃdÃcitkaj¤Ãnasya cÃkÃdÃcitkakÃraïÃdutpattau kÃdÃcitkakÃraïÃdanutpattiprasaÇga÷ / aniyatahetukatÃyÃæ cÃhetukatÃprasaÇga÷, tathÃpyanaikÃntikatve prasiddhadhÆmÃdiheturapyanaikÃntika÷ syÃt, viÓe«ÃbhÃvÃt / api cÃhaækÃrasya akÃdÃcitkakÃraïapÆrvakatve sadaivodayaprasaÇga÷ / kÃraïasya kurvadrÆpatvÃt, akurvataÓcopacÃrata÷ kÃraïatvÃt, kurvadakurvatoraikyÃbhÃvÃt / bhÃve và kurvato 'pyakurvadrÆpatÃpatti÷, tatsvabhÃvatvÃt / ki¤cÃhaækÃrasya akÃdÃcitka kÃraïÃdutpÃde yugapadevotpÃdaprasaÇga÷, avyagrasÃmagrÅkatvÃt / nanvahaækÃrasyÃlambanamÃtmà na kÃraïamiti cenna / akÃraïasyÃlambanatvÃyogÃdatiprasaÇgÃditi // atha kimÃkÃÓaæ nÃma ki¤cidvastubhÆtamasti? uta nÃsti vÃ? nÃstyevaitat / yatra hi sapratighaæ dravyamasti na tatrÃkÃÓamavakÃÓaæ và dadÃti / yatra nÃsti tatra tadabhÃvÃdevÃvakÃÓa÷ siddha iti kva vÃkÃÓamavakÃÓaæ dadyÃt? [yasmÃdavakÃÓapradamÃkÃÓaæ bhaïyate] tasmÃt satyasmin sarvadà sarvathà sarvatrÃvakÃÓa÷ syÃt / na caitadasti / tasmÃnnÃstyevÃkÃÓamiti pratÅma÷ / etacca vaibhëÅkamatapek«ya dÆ«aïamuktam / paraistvÃkÃÓaæ Óabdaguïakami«yate / taccaikamiti cet samÃnadeÓatvÃt sarvaÓabdÃnÃæ vibhÃgena Óravaïaæ na syÃt / tatassannihitadeÓa iva dÆradeÓÃbhimato 'pi Óabda÷ ÓrÆyeta / na vÃnyo 'pÅtyekÃnta÷ / dikkÃlayoÓcaikatvÃt pÆrvÃparÃdipratyayÃnupapatti÷ / etena nityasyÃpi manaso 'sambhava eva / tathà hi - yugapajj¤ÃnÃnutpattyà mano 'numÅyate tadvÃdibhi÷ / anubhÆyanta eva yugapadbahÆni j¤ÃnÃni narttakÅdarÓanÃdau / yadi punarmano [nityaæ] syÃttadÃnÅmetÃni j¤ÃnÃni na yujyante / tasmÃnnÃstyeva mano 'pi // avayavinirasanapÆrvakaæ paramÃïumÃtrasamarthanam p­thivyÃdayo 'vaÓi«yante / te cÃvayaviparamÃïubhedena dvidhà i«yante / tatra yo 'vayavÅ ghaÂÃdi÷ paramÃïubhidvaryaïukÃdi krameïÃrabdha÷ prasiddha÷, tasya upalabdhi lak«aïaprÃptasyÃnupalambho bÃdhaka ityuktam / yadyavayavÅ nÃsti kathaæ tarhyayamekatvena pratibhÃsata iti cet - bhÃgà eva bhÃsante sannivi«ÂÃstathà tathà / tadvÃnnaiva puna÷ kaÓcinnirbhÃga÷ sampratÅyate // ityuktam / nanu ko 'yaæ bhÃgapratibhÃso nÃma? nÃnÃdigdeÓÃva««Âambhena sa¤cita÷ paramÃïupratibhÃsa eva / yadyevaæ kathaæ 'pratibhÃsadharma÷ sthaulyam' ityuktaæ dharmottareïa,tatrÃpyayamevÃrtha÷ arthasya svarÆpeïa nÃsti vedanam, 'bhÃktaæ syÃdarthavedanam' iti vacanÃt / tasmÃdyo 'yaæ nÅlÃdiprabhÃso nÃnÃdeÓavyÃpitvenÃnubhÆyate sa eva sthÆlapratibhÃsa ityado«a÷ ye 'pi tadÃrambhakÃ÷ paramÃïavo vaiÓe«ikÃïÃæ, sÃk«Ãdadhyak«yagocarà vaibhëikÃïÃæ darÓane, svasvÃkÃrasamarpaïapravaïÃ÷ sautrÃntikÃnÃæ mate, te 'pi yogÃcÃrÃïÃæ darÓane na sambhavanti / na khalveka÷ paramÃïu÷ prasiddhimadhyÃste / tasyÃdharottaracaturdik«u paramÃïumadhyÃsÅnasya niyamena «a¬aæÓatÃpatte÷ / yo hyasya svabhÃva÷ pÆrvaparamÃïupratyÃsanna÷ na sa evÃparaparamÃïupratyÃsanno ghaÂate / tayorekadeÓatÃprÃpte÷ / evaæ ca sa pÆrvaparamÃïusannihitasvabhÃvo 'paraparamÃïuæ pratyÃsÅdedyadi so 'pi tatra syÃt / asatyÃmapi pratyÃsattÃvÃbhimukhyamÃtre 'pyayameva v­ttÃnta÷ / tataÓca paramÃïumÃtraæ piï¬a÷ prasakta÷ // yogÃcÃrasya matam athavÃyaæ vicÃra÷, yadetatpratibhÃsamÃnaæ tadekaæ tÃvanna yuktam, anantaroktavicÃrÃt / nÃpyanekaæ, paramÃïuÓa÷ paramÃïorayogÃt / tathà hi - yadyasau sÃæÓa÷ kathaæ paramÃïu÷? atha niraæÓa÷ tadà saæyuktÃ÷ paramÃïÃva÷ sarvÃtmanà saæyogÃt parasparamabhinnadeÓÃ÷ syuriti sarva÷ piï¬a÷ paramÃïumÃtraæ syÃt, parvato 'pi k«itirapÅti / tasmÃdavaÓyaæ tayo÷ svabhÃvayorbhedo 'bhyupetavya÷ / yathà cÃnayostathà `dharottaradak«iïottaraparamÃïupratyÃsannÃnÃæ svabhÃbÃnÃæ ca bheda iti «a¬aæÓataiva paramÃïornyÃyabalÃdÃpatati / yadÃha - «aÂkena yugapadyogÃt paramÃïo÷ «a¬ÃæÓatà / «aïïÃæ samÃnadeÓatvÃt piï¬a÷ syÃdaïumÃtraka÷ // iti / na caikÃsiddhau anekasyÃpi siddhiriti na santi paramÃïava÷ / yadi bÃhyo 'rtho nÃsti kiæ vi«ayastarhyayaæ pratibhÃsa÷? pratibhÃsa÷ khalve«o 'nÃdivitathavÃsanÃta÷ pravartamÃno nirÃlambana eva lak«yate / tathà hi - sati vi«aye sÃlambanatà syÃt / tena cÃvayavinà bhavitavyam, paramÃïupracayena và / sa cÃyamubhayo 'pyanantarokta bÃdhakapramÃïa [grÃha] grastavigraho na vyomatÃmarasamatiÓete yathoktam - [na sannÃvayavÅ nÃma na santi paramÃïava÷ /] pratibhÃso nirÃlambha÷ svapnÃnubhavasannibha÷ // iti // nirÃlambanavÃda÷ svapnaj¤Ãnaæ nirÃlambanaæ viditameva / na ca svaprajÃgradanubhavayorbheda÷ kaÓcidapyasti / sarvaprakÃrasÃdharmyadarÓanÃt / na cÃnÃlambanÃdanavÃptarÆpaviÓe«aæ vij¤Ãnaæ sÃlambanasambandhamanubhavitumutsahate / yadanÃlambanÃdaviÓi«Âaæ tadanÃlambanam, yathaikasmÃdÃkÃÓakeÓadarÓanÃt dvitÅyam [j¤Ãnaæ] anÃlambanÃcca svapnaj¤ÃnÃdaviÓi«Âaæ vivÃdÃspadÅbhÆtaæ jÃgradvij¤Ãnamiti svabhÃvahetu÷ // vij¤Ãnasyasya sÃkÃratvanirÃkÃratvapak«abheda÷ yadi bÃhyo 'rtho nÃsti kiæ tarhi paramÃrthasat? grÃhyagrÃhakÃdikalaÇkÃnaÇkitaæ ni«prapa¤cavij¤ÃnamÃtraæ paramÃrthasat / yathoktam - `grÃhyagrÃhakanirmuktaæ vij¤Ãnaæ paramÃrthasat' iti / punaÓcoktam - `nÃnyo 'nubhÃvyo buddhyÃsti tasyà nÃnubhavo 'para÷ / grÃhyagrÃhakavaidhuryÃt svayaæ saiva prakÃÓate // `uktaæ caitadbhagavatà - `bÃhyo na vidyate hyartho yathà bÃlairvikalpyate / vÃsanÃluÂhitaæ cittamarthÃbhÃsaæ pravarttate // 'iti // sÃkÃravÃdinÃæ matam tatra kecidevamÃhu÷ - vij¤Ãnamevedaæ sarva sarvaÓarÅravi«ayabhÃvena prasiddham, tacca svasaævedanamiti na kasyacit grÃhyaæ grÃhakaæ và / kalpanayà tu grÃhyagrÃhakabhÃva iti vyavasthÃpyate / tata÷ parikalpitagrÃhyagrÃhakabhÃvarahitaæ vij¤Ãnaæ [sÃkÃraæ] satyamiti / nirÃkÃravÃdinÃæ matam anye tu sakalÃkÃrakalaÇkÃnaÇkitaæ ÓuddhasphaÂikasaækÃÓaæ vÃstavaæ vij¤Ãnam / ÃkÃrÃstvamÅ vitathà evÃvidyayà darÓitÃ÷ prakÃÓante / tasmÃt grÃhyaæ nÃma nÃstyeva grÃhyÃbhÃvÃt tadapek«ayà yadgrÃhakatvaæ vij¤Ãnasya tadapi nÃstÅti / mÃdhyamikÃnÃæ tu darÓane tadapi vij¤Ãnaæ na paramÃrthasat, vicÃrÃsahatvÃt / svabhÃvena hi yuktaæ pÃramÃrthika mucyate loke / na cÃsya vicÃrata÷ kaÓcitsvabhÃvo ghaÂate, eko vÃneko vÃ, pÆrvavicÃrÃsahatvÃt / yathoktam - 'ne«Âaæ tadapi dhÅrÃïà vij¤Ãnaæ pÃramÃrthikam / ekÃnekasvabhÃvena viyogÃdganÃbjavat' // iti // kÅrtipÃdairapyuktam - `bhÃvà yena nirupyante tadrÆpaæ nÃsti tattvata÷ / yasmÃdekamanekaæ và rÆpaæ te«u na vidyate' // iti // tathÃlaÇkÃrakÃreïÃpyuktam - `yadà tu na vikalpasya na cÃnyasya pramÃïatà / tadà viÓÅryamÃïe 'pi sarvasmin ko 'parÃdhyatu // `baddhamuktÃdi bhedo 'pi naivÃsti paramÃrthata÷ / bhedo hi nÃvabhÃtyeva sarvatra samadarÓinÃm' //iti // prayoga÷ punarevam - yadekÃnekasvabhÃvaæ na bhavati na tatparamÃrthasat, yathà vyomakamalam,ekÃnekasvabhÃvaæ ca na bhavati vij¤Ãnamiti vyÃpakÃnupalabdhi÷ / na tÃvadayamasiddho hetu÷ / sÃkÃre j¤Ãne bahirartha iva ekÃnesvabhÃvÃyogyatvasya parisphuÂatvÃt / yatra hi lokasya bÃhyÃrthavyavahÃrastadeva sÃkÃravÃdino j¤Ãnam, tato yattasya bahirbhÃve bÃdhakaæ tadevÃntarbhÃve 'pi bÃdhakam / na hi sthÆlamekamanekaæ ca paramÃïurÆpamapÅ«yate / vij¤ÃnÃtmakÃnÃmayamÃkÃro yadyeka÷ sthÆlo yati vÃneka÷ paramÃïuÓo bhinna÷, ubhayathÃpi bÃhyÃrthapak«abhÃvi dÆ«aïamaÓakyamurddhatum / na hi tadvij¤Ãne bahirbhÃvanibandhanaæ dÆ«aïam! yena tadbhÃvena bhavet / mÆrtinimittaæ bÃdhakam, nÃmÆrte vij¤ÃnÃtmani ityapi nissÃram / sÃkÃratÃyÃæ vij¤ÃnasyÃpi mÆrtatvÃt / ayameva hi deÓÃvitÃnavà [nÃkÃro] mÆrtiriti // ÓrÅmanmahÃjagaddalavihÃrÅya mahÃpaï¬ita bhik«umok«ÃkaraguptaviracitÃyÃæ tarkabhëÃyaæ parÃrthÃnumÃnapariccheda÷ t­tÅya÷ samÃpta÷ // granthÃgraæ ÓlokamÃnaæ 840 tarkabhëÃmimÃæ k­tvà puïyamÃsÃdi yanmayà / tena yuïyena loko 'yaæ buddhatvamadhigacchatu // * yÃd­Óaæ pustake d­«Âaæ tÃd­Óaæ likhitaæ mayà / yadi ÓuddhamaÓuddhaæ và mama do«o na dÅyate // udakÃnalacaurebhya÷ mÆrkhakebhyastathaiva ca / ka«Âena likhitaæ ÓÃstraæ yatnena paripÃlayet //* tarkabhëà samÃptà