Tarkasastra (reconstructed text) (TÓ) Based on the edition by G. Tucci: Pre-DiÇnÃga Budhist texts on Logic from Chinese Sources. Baroda 1929 (Gaekwad's Oriental Series, 49). Reprint: Nepal: Pilgrims Book House, 1998, 1-40. (Reconstructed Text) Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 69 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. #<...># = BOLD for references to Tucci's edition (added) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ TarkaÓÃstram / atha prathamaæ prakaraïam / (ÓÃstramÃha) bhavÃn manyate 'smadvacanamanyÃyyamiti cedbhavato 'pi vacanamanyÃyyam / yadi bhavadvacanamanyÃyyaæ, tadÃsmadvacanaæ nyÃyyam / yadi [bhavatocyate] bhavadvacanaæ nyÃyyaæ, paramasmadvacanamanyÃyyaæ tanna yuktam / ki¤ca yadanyÃyyaæ tadetatsvato nyÃyyaæ, tasmÃd yadanyÃyyaæ tannÃsti / yadi svato 'nyÃyyaæ tadetadanyÃyyamasaccaiva, tasmÃdahamanyÃyya[vÃdÅ] iti cedbhavatocyate tadayuktam / anyacca / mama vacanamanyÃyyamiti cedbhavatocyate, tato bhavÃnaj¤a iti spa«Âam / kuta iti cet / yadanyÃyyaæ tannirÃbhÃsam / vacanaæ nyÃyÃbhÃvÃdbhinnamabhinnaæ và ? / abhinnaæ cedvacanamapi nÃstÅti mama vacanamanyÃyyamiti bhavatà kathamucyate / atha bhinnaæ, tato vacanaæ nyÃyyamiti mama vacanamanyÃyyamiti kathaæ bhavatocyate / vacanasvalak«aïakhaï¬anÃcca / bhavatkhaï¬anavacanamasmadvacanasya samakÃlÅnamasamakÃlÅnaæ vÃ? samakÃlÅnaæ cedasmadvacanakhaï¬ane 'samarthaæ, yathà goÓ­Çge 'Óvakarïau và parasparaæ khaï¬ayituæ na Óaknuvata÷ / samakÃlÅnatvÃt / asamakÃlÅna¤ced, bhavata÷ khaï¬anaæ pÆrvamasmadvacanaæ paÓcÃt / athÃsmadvacanÃnuccÃraïÃt, kiæ bhavatà khaï¬yate? / tasmÃdbhavata÷ khaï¬anamasidvam / athÃsmadvacanaæ (##) pÆrvaæ, bhavata÷ khaï¬anaæ tu paÓcÃd, evaæ tarhyasmadvacanasidvatvÃt kasya khaï¬anaæ bhavi«yati? / samakÃlÅna¤cet, tato 'smadvacanaæ bhavataÓca khaï¬anamityetayoretat khaï¬anametacca khaï¬anÅyamiti viÓe«o na syÃt / yathà nadÅsamudravÃrisaæyogakÃle viÓe«Ãsambhava÷ / apara¤ca / bhavata÷ khaï¬anaæ svakhaï¬anÃrthamasvakhaï¬anÃrthaæ vÃ? svakhaï¬anÃrtha¤cet, tata÷ svata÷ svÃrthahÅnaæ bhavedasmadvacananu siddham / asvakhaï¬anÃrtha¤ced, asiddham / kuta iti cet, svÃrthata÷ khaï¬anÃsidve÷ / siddha¤cet, svÃrthahÃni÷ parÃrthasidviÓca / ki¤cÃsmadvacanamanyÃyyamiti ced, vacanameva na bhavet / vacana¤cennaivÃnyÃyyam / anyÃyyamiti cet, tadvirudvam / yathà kumÃrÅ putravatÅti / yato yadi kumÃrÅ putravatÅti na sampadyate / yadi putravatÅ, tarhi naiva kumÃrÅ / kumÃrÅti putravatÅti cobhayaæ virudvam / tasmÃnmama vacanamanyÃyyamiti cedbhavatocyate tadayuktam / etatpuna÷ pratyak«avirudvam / bhavÃnasmÃkaæ vacanaæ ÓrutvÃnyÃyyaæ manyate cet, tattarhi ÓrutatvÃtpratyak«asiddham / pratyak«aæ hi balavattaraæ tasmÃdbhavadvacanahÃni÷ / yathà kaÓcinmanyeta Órotravij¤Ãnata÷ ÓabdasyÃnupalabdhiratha Órotravij¤Ãnata÷ Óabdasyopalabdhi÷ pratyak«asidveti, tadà pratyak«asya balavattaratvÃttadvacanahÃni÷ / anumÃnaviruddhaæ caitat / mama vacanamanumÃnenopalabhyate cettato nyÃyyamiti spa«Âam / anyÃyyaæ hi vacanaæ naiva vidyate / yadi vacanamasti tadà nyÃyyamiti j¤Ãyate / yathà kaÓcinmanyeta Óabdo 'nityo hetumattvÃt / yacca hetumattadanityaæ, (##) yathà ghaÂa÷ / sa hetumattvÃdanitya÷ / yadi hetumÃæstadÃnitya÷ Óabdo, yadi nityo naiva hetumÃn / ityanityatÃnumÃnasidvà / anumÃnabalÃnnityatahÃni÷ / nyÃyyamiti, yadvacanaæ tannyÃyyam / yannyÃyyamityanumÃnasiddhaæ, tadanyÃyyamiti prati«idvam / lokavirudvaæ caitat / yadbhavatoktaæ mama vacanamanyÃyyamiti tallokavirudvam / kasmÃditi, loke hi caturvidhanyÃyasatvÃt / [tathà hi] hetuphalanyÃya÷ sÃpek«anyÃya÷ sÃdhananyÃyastathatÃnyÃyaÓca / hetuphalanyÃya÷ / yathà bÅjamaÇkuraÓca / sÃpek«anyÃya÷ / yathà dÅrghaæ hrasvaæ, pità putra÷ / sÃdhananyÃya÷ / yathà pa¤cÃvayavavÃkyaæ sÃdhanÃrtham / tathatÃnyÃyastrividha÷ / yathÃnÃtmatathatÃnityatÃtathatà nirodhatathatà ca / iha loke vacanaæ phalaæ, nyÃyo heturiti / iha loke yadà phalaæ d­«Âaæ tadà sahetukaæ j¤Ãtam / yadà vacanamupalabdhaæ, tadà nyÃyyaæ j¤Ãtam / yanmama vacanamanyÃyyamiti bhavatoktaæ tallokavirudvam / anyÃyyaæ vacanamityasya nÃstyavakÃÓa÷ / yad bhavatoktaæ mama vacanamanyahisaævÃditvÃditi tadidamidÃnÅæ bhavatà sÃrdhaæ vicÃrya nirdhÃryate / yadi kaÓcidanyadvadettadà tasya do«a÷ syat / bhidyate bhavata÷ pratij¤Ãsmatpratij¤Ãta÷ / atha tadbhavata÷ svoktam / tadÃnyaduktam / tasmÃdbhavÃneva do«amÃpadyate / yadi bhavadartho 'smaduktÃdanyastadÃnyatvado«o bhavata eva na tu mama / yadi nÃnyat, tarhi matpak«atulyameva, tena nÃstyanyatvam / athocyate mamÃnyaditi tanmithyà / anyaccÃnyasmÃnnÃnyadityananyatvam / (##) yadyanyadanyasmÃdanyat, tato 'nyanna bhavet / yathà manu«yo goranyo na gaurbhavati, yadyanyadanyasmÃdanyat, tadà tadekaæ bhavet / yadyekaæ tato nÃnyat, tatkimucyate mamÃnyaditi / ataÓcaitanyÃyyamiti / ahaæ nyÃyamavalambya bhavatà vivade / tasmÃdanyathÃhaæ vadÃmi / yadyÃvayorbheda eva na syÃnna tadà bhavatà vivÃdo 'haæ tu bhavadarthameva vadÃmi / sarvamuktamanyaditi ced, bhavatÃpi ki¤ciduktamiti bhavÃnapyanyadvadatÅti do«o bhavata eva / yadi bhavato vÃkyaæ nÃnyat, tarhi mamÃpi vacanaæ nÃnyaditi yad bhavatoktamahamanyadvadÃmÅti tadayuktam / atha bhavadvacanaæ mithyaiva / Óe«aæ pÆrvavat / yad (bhavato)ktaæ mama vacanamasiddhamiti tadidÃnÅæ (bhavatà sÃrdhaæ) vicÃrya nirdhÃryate / yadi vacanamasiddhaæ, tadà tadeva vacanamasiddham / yadi vacanasyÃsiddhatvaæ, tadà vacanameva na prÃptam / atha vacanaæ na prÃptaæ, kathaæ bhavatocyate mayà yaduktaæ tadasiddhamiti / atha vacanaæ prÃptaæ tatsidvameva syÃt / yadi maduktamasiddhamiti bhavatocyate tadayuktam / yadi sarvaæ vacanamasiddha, tarhi bhavaduktaæ mama khaïdanamapyasiddham / yadi bhavaduktaæ khaï¬anamasiddhaæ na syÃt, tarhi mama vacanamapi naivÃsiddham / yadi (bhavato)cyate maduktamasiddhaæ tadayuktam / yadasiddhaæ tatsvata eva siddham / tasmÃnnÃstyasiddham / yadyasiddha na svata÷ siddhaæ, tadÃsiddhaæ na syÃt / yadi siddhaæ, nÃstyasiddhaæ, tato yad (bhavato)ktaæ maduktamasiddhamiti tanniravakÃÓam / yadi bhavatocyate mama khaï¬anamananubhëaïameva tadà na mama matasyopalabdhi / (##) atha nopalabhyate mama mataæ, tato mama khaï¬anaæ kartuæ na Óakyate / tadidÃnÅæ (bhavatà sÃrdhaæ)vicÃrya nirdhÃryate / yadi bhavÃn matkhaï¬anaæ nÃnubhëate, tadà bhavÃn khaï¬anaæ vaktuæ na Óaknoti / kiæ punarmanyate bhavÃn khaï¬anamananubhëya khaï¬anaæ Óakyaæ, athavà khaï¬anamanubhëya khaï¬anaæ Óakyam / yadi tÃvad (bhavÃn) ananubhëya (khaï¬anaæ vaktuæ Óaknoti), ahamapyananubhëya khaï¬anaæ vaktuæ ÓaknuyÃm / athavà khaï¬anamanubhëya khaï¬anaæ vaktuæ Óakyaæ, tadà sadaiva khaï¬anÃnubhëaïam syÃt / kuta÷? khaï¬anÃtpuna÷ khaï¬anasyotpannatvÃt / tadà khaï¬anÃnavasthà / na ca sa kÃlo vidyate yatra na khaï¬anÃnubhëaïam / [ata÷] yatra khaï¬anaæ vaktuæ Óakyate sa kÃlo nÃsti / apara¤ca khaï¬anamiti khaï¬anÃnnÃma / yadi tatkhaï¬anÃnubhëaïÃnnÃma khaï¬anamiti vaktuæ Óakyate, ananubhëya tu khaï¬anamiti vaktuæ ja Óakyate / tata÷ pÆrvakhaï¬anasya nÃma paÓcÃdanubhëaïaæ prÃptam / paravartikhaï¬anaæ nÃma na tÃvadanubhëaïaæ prÃpnoti / t­tÅyantu dvitÅyasya khaï¬anasya nÃmÃnubhëaïaæ prÃptam / caturthaæ t­tÅyasya khaï¬anasya nÃmÃnubhëaïaæ prÃptam / iti sadÃnubhëaïÃdanavasthà / ananubhëya khaï¬anaæ nÃma vaktuæ Óakyamiti ced, ananubhëyÃpi tata÷ prathamaæ khaï¬anaæ nÃma vaktuæ Óakyam / prathamaæ khaï¬anam nÃmÃnanubhëya khaï¬anaæ nÃma vaktuæ Óakyamiti cet, dvitÅyamapi khaï¬anaæ nÃmÃnanubhëya khaï¬anaæ nÃma vaktuæ Óakyate / dvitÅyaæ khaï¬anaæ nÃmÃnanubhëya khaï¬anamiti vaktuæ Óakyata iti cet, prathamaæ khaï¬anaæ (##) nÃmÃpyananubhëya khaï¬anaæ nÃma vaktuæ Óakyeta / kintu prathamaæ khaï¬anaæ nÃmÃvaÓyamanubhëyam / tasmÃtkhaï¬anaæ nÃma vaktuæ Óakyate / atha dvitÅyaæ khaï¬anaæ nÃmÃpyavaÓyamanubhëyaæ, tadà khaï¬anaæ nÃma vaktuaæ Óakyate natvananubhëya vaktavyam / yadi puna÷ khaï¬anamananubhëya vadet, khaï¬anasya nigrahasthÃnÃpatti÷ / yadi bhavÃn svakhaï¬anaæ nÃnubhëate, tato bhavaduktakhaï¬anasya nigrahasthÃnÃpatti÷ / yadi bhavÃn khaï¬anamananubhëya khaï¬anaæ vadet, khaï¬anaæ vadaæÓca nigrahasthÃne na patet, tadÃhamapi khaï¬anamananubhëya khaï¬anaæ vadanna nigrÃhya÷ / ki¤ca yadà bhavadvacanaæ mama[mataæ] khaï¬ayati, tadÃhamanubhëe / yadà tvahaæ bhavanmataæ khaï¬ayÃmi tadà bhavÃnapyanubhëate / atha parasparÃnubhëaïaæ, na tadà khaï¬anaprati«ÂhÃpanam / yadi parasparÃnubhëaïaæ, tadà samyagarthahÃni÷ / yathà potÃvanyonyasambadvau samudravelÃsamaye parasparasaæghar«eïa dolÃyamÃnau / apara¤ca / sarve Óabdà yadà mukhÃnnirgatÃstadà na«Âà eveti kathaæ madvacanÃnubhëaïam? / atha Óabdo vinÃÓadharmà / apunarÃgamanÃtpunarbhëaïamaÓakyam / atha Óabda÷ sthitiÓÅlastadÃnubhëaïamaÓakyaæ, nityatvÃt / na«Âa iti cen, na ki¤cidanubhëitavyaæ tadabhÃvÃt / Óabdo na«Âa iti cet, tvadanubhëaïÃyaitanme vacanamiti yadbhavÃn bravÅti sa kutarka eva / yad (bhavato)ktaæ madvacanaæ pÆrva, [bhavata] khaï¬anaæ tu paÓcÃditi tadidÃnÅæ (bhavatà sÃrdhaæ) vicÃrya nirdhÃryate / yadi madvacanaæ pÆrvaæ, khaï¬anantu paÓcÃditi tanyÃyyam / kuta iti (##) cen, madvacanaæ pÆrvaæ bhavadvacanaæ tu paÓcÃditi / yadyasmadvacanaæ paravartivacanaæ khaï¬ayati, tato 'smadartho viÓi«yate bhavadvacanasya tu hÃni÷ / ki¤ca yadyucyate bhavatà sarvÃïi vacanÃni pÆrvavartÅni khaï¬anantu paravartÅti, tadà bhavÃnapi pÆrvameva vacanaæ vadatÅti paÓcÃtkhaï¬anaæ bhavet / yadi bhavadvacanasya pÆrvavartitve 'pi paÓcÃtkhaï¬anaæ nÃsti, tarhi madvacanasya pÆrvavartitve 'pi, paÓcÃtkhaï¬anaæ na syÃt / yacca khaï¬anaæ pÆrvasya paravartÅti svabhÃvata÷ pÆrvasya khaï¬anaæ na paÓcÃdasti / yadi svabhÃvata eva pÆrvasya khaï¬anaæ paÓcÃt syÃt, tadà pÆrvaæ paÓcÃdityubhe na syÃtÃm / tasmÃdyadbhavatoktaæ pÆrvasya khaï¬anaæ parabhÃvÅti tadayuktam / yadi svabhÃvata÷ pÆrvasya khaï¬anaæ na paÓcÃt / hetvabhÃvÃt / tadà pÆrvasyÃpi khaï¬anaæ parabhÃvi na bhavet / yadbhavatoktaæ madvacanaæ pÆrvaæ, khaï¬anaæ tu parabhÃvi tanmithyà / yadabhihitaæ bhavatÃ, mayà hetvantaramuktamiti tadidÃnÅæ (bhavatà sÃrdhaæ) vicÃrya nirdhÃryate / yadi pÆrvahetuæ parityajya hetvantaraprati«ÂhÃpanÃnnigrahasthÃnamÃpadyate, tadà bhavÃn nigrahasthÃnamÃpanna÷ / kathamiti ced, bhavatà pÆrvahetuæ parityajya hetvantaraprati«ÂhÃpanÃt / yadi hetvantaraprati«ÂhÃpanÃdbhavato na nigrahasthÃnatvÃpattistadà mamÃpi tathà / ki¤ca maduktahetuto bhavaduktahetorbheda÷ / yadyanyaæ hetuæ vadÃmi tanmama nyÃyyam / yadyanyaæ hetuæ na vadeyaæ, tato bhavaddhetuæ vadeyam / tato na pratipak«atayà virodho 'pi tvÃvayostulyavacanataiva / yadi sad­Óa eva heturÃvÃbhyÃæ prati«ÂhÃpita÷, tadà bhavÃnasmaddhetuæ khaï¬ayatÅti svahetumeva khaï¬ayati / (##) api ca yadi sarvÃïi vacanÃni hetvantarÃïi syustadÃbhavaduktÃni vacanÃnyapi hetvantarÃïi bhaveyu÷ / tataÓca bhavato nigrahasthÃnÃpatti÷ / atha vacanÃnyuccÃrayannapi na bhavÃn nigrÃhyastarhi yadbhavatoktaæ hetuæ prati«ÂhÃpayannahaæ nigrÃhya iti tadayuktam / yadbhavatoktamarthÃntaraæ vadÃmÅti tadidÃnÅæ (bhavatà sÃrdhaæ) vicÃryaæ nirdhÃryate / anyà me pratij¤Ã, anyà ca bhavata iti yattannyÃyyameva / athÃhaæ bhavata÷ pratipak«atayà virodhÅtyarthÃntaraæ bravÅmi / yadi matamasmadartho bhavadarthÃdananyastadÃsmadartho bhavadarthapratipak«atayà na virudvo / yadi bhavÃnasmadarthaæ khaï¬ayati, tarhi bhavata÷ svÃrthasyaiva khaï¬anaæ bhavet / yadarthÃntaraæ na tatsvayamarthÃntarama / tasmÃnnÃstyarthÃntaram / yadi tvarthÃntaraæ svayamevÃrthÃntaraæ, na tadÃrthÃntaram / tasmÃdyadbhavatoktamahamarthÃntaraæ vadÃmÅti na yuktam / apara¤ca yaduktaæ sarvaæ tadarthÃntara¤cettadà bhavaduktamapyarthÃntaraæ bhavet / yadi bhavaduktamarthÃntaraæ na bhavettadà yadbhavatà pratij¤Ãtaæ sarvamarthÃntaramiti tadayuktam / yad (bhavato)ktamahaæ pÆrvacanÃdananyadvacanaæ vadÃmÅti tadidÃnÅæ (bhavatà sÃrdhaæ) vicÃrya nirdhÃryate / asmatpratij¤Ã bhavatpratij¤ÃyÃ÷ pratipak«abhÃvena viruddhà / yadasmatpratij¤Ã bhavatpratij¤ÃyÃ÷ pratipak«abhÃvena virudvÃ, tannyÃyyam / kuta iti cet / sarvatrÃhaæ bhavadarthakhaï¬anÃrthaæ vadÃmi, tasmÃdasmadvacanamananyat / yadi mayÃrthÃntaramuktaæ, tarhi bhavatpratij¤ÃsmadarthÃdanyà / yadyahamarthÃntaraæ vadÃmi tadà (##) bhavadarthaæ vadÃmi / evantÃvannÃhaæ bhavadviruddo / tataÓca yadi bhavÃn mÃæ khaï¬ayati, tarhi svÃrthasyaiva khaï¬anam / anyacca / yathà mayà pÆrvamuktamanitya÷ Óabda iti / etÃni vacanÃni vinÃÓasvabhÃvÃni k«ayasvabhÃvÃni ca / idÃnÅmanyadvacanamuccaryate / tataÓca yadbhavatoktaæ bhavÃn pÆrvavacanaæ vadatÅti tanmithyà / apara¤ca / yadbhavatoktaæ maduktamananyaditi / tatra yadyahamanyadvadÃmi tadà tadanyayat / yadyahamananyadvadÃmi tadananyat / yadyahaæ tadvadaæstanna sÃdhayituæ Óaknomi, tadà yadbhavatoktamananyaditi tadyuktam / yacca (bhavato)ktaæ mayà sarvamuktaæ nÃnuj¤Ãyata iti tadidÃnÅæ (bhavatà sÃrdhaæ) vicÃrya nirdhÃryate / sarvaæ nÃnuj¤Ãyata iti yaduktaæ bhavatà etadvacanaæ sarvasminnantarbhavati na vÃ? / yadi tÃvatsarvasminnantarbhavati tadà bhavÃn svayaæ svoktaæ nÃnujÃnÃti / yadi svayaæ nÃnujÃnÃtyasmadartha÷ svata eva siddho bhavedbhavavacanasya tu hÃni÷ syÃt / atha sarvasminnÃntarbhavati tadà tasya sarvatvameva na syÃt / yadi sarvatvameva na bhavet, tadà bhavatà yadananuj¤Ãtaæ tatsarvam / yadi sarvamananuj¤Ãtaæ tadÃsmadartho bhavatà naivÃnanuj¤Ãta÷ / asmadartha÷ siddho bhavatastu sarvasya prati«edha÷ / iti prathamaæ prakaraïam / (##) atha dvitÅyaæ prakaraïam / (ÓÃstramÃha) khaï¬anasya trividhado«Ãpatti÷ / viparÅnakhaï¬anamasatkhaï¬anaæ viruddhakhaï¬ana¤ceti / yadi khaï¬anametattrividhado«opetaæ tadà nigrahasthÃnam / [tatra] viparÅtakhaï¬anam / yadi prati«ÂhÃpitaæ khaï¬anaæ samyagarthena na saæyuktaæ syÃttadà tadviparÅtakhaï¬anamityucyate / viparÅtakhaï¬anaæ daÓavidham / (1)sÃdharmyakhaï¬anam (2) vaidharmyakhaï¬anam (3) vikalpakhaï¬anam (4) aviÓe«akhaï¬anam (5) prÃptyaprÃptikhaï¬anam (6) ahetukhaï¬anam(7) upalabdhikhaï¬anam (8) saæÓayakhaï¬anam (9) anuktikhaï¬anam (10) kÃryabhedakhaï¬anam / 1. [tatra] sÃdharmyakhaï¬anam / vastusÃdharmyapratyavasthÃnaæ sÃdharmyakhaï¬anamityucyate / (ÓÃstramÃha) Óabdo 'nitya÷ pratyanotpannatvÃdyathà ghaÂa÷ prayatnotpanna÷ / utpannaÓca vina«Âa÷ / Óabdo 'pi tatheti Óabdo 'nitya iti sthÃpite prativÃdÅ prÃha / yadi ghaÂasÃdharmyÃcchabdo 'nityastadÃkÃÓasÃdharmyÃcchabdo nitya÷ syÃt / tataÓcÃkÃÓavacchabdo nitya iti / [atra] sÃdharmyamamÆrtatvam / (ÓÃstraæ punarÃha) Óabdo 'nitya÷ prayatnotpannatvÃt / yannityaæ na tatprayatnenotpannaæ yathÃkÃÓaæ nityaæ na prayatnenotpannam / Óabdastu na tathà / tasmÃcchabdo 'nitya iti sthÃpite prativÃdÅ prÃha / yadi (Óabdasya) nityÃkÃÓavaidharmyacchabdo 'nitya iti, tadà kiæ prÃptam? / yadyÃkÃÓasÃdharmyaæ (##) tato nitya eva Óabda iti / sÃdharmyaæ cÃmÆrtatvaæ tasmÃnnitya÷ / (ÓÃstramÃha) ete khaï¬ane viparÅte 'siddhe ca (khaï¬ane) / kuta iti cet / aikÃntikaikarasadharmasthÃpanaæ hi heturiti manyate / sarvadharmÃïÃæ prayatnotpannatvenÃnityatÃvarïanÃt / so 'nityatÃvarïakaheturaikÃntikaikarasastasmÃdanityatÃnapasaraïÅyaiva / tatsÃmÃnajÃtÅyaæ cikhyÃpayi«atayà ghaÂÃdyudÃharaïamuktam / prativÃdÅ tvanaikÃntikaikarasÃrthapratyavasthÃnena khaï¬anaæ bhëate yathà yadi bhavÃn sÃdharmyeïa ÓabdasyÃnityatÃæ sthÃpayati tadÃhamapi vaidharmyeïa Óabdasya nityatÃæ prati«ÂhÃpayÃmi / yadi ca bhavadartha÷ siddho mamÃpyartha÷ siddho bhavediti / (ÓÃstramÃha) bhavata÷ khaï¬anamayuktam / kuta iti cet / bhavatprayuktasya hetoranaikÃntikanityatvÃnityatvÃvyÃptivarïanÃt / asmÃbhistrilak«aïo hetu÷ sthÃpita÷ / tadyathà pak«adharmma÷ sapak«asatvaæ vipak«avyÃv­ttiÓca / tasmÃdvetusiddhiranapasaraïÅyà / bhavaddhetustu na tathà tasmÃdbhavatkhaï¬anaæ viparÅtam / yadi bhavatà prati«ÂhÃpito heturasmaddhetutulyobhavettadà samyakkhaï¬anaæ sidhyeta / yadyanityatÃpratij¤Ã nityatÃæ khaï¬ayati tadà [nityatÃ-] khaï¬anasiddhi÷ / kuta iti cet / nityatÃsthÃpakahetunÃnityatÃsthÃpakahetu÷ khaï¬yate cet, tadÃnityatÃviparyÃsado«o vyaktÅkartuæ na Óakyata iti prasiddham / nityatÃhetoranaikÃntikaikarasatvÃdanityatÃhetoraikÃntikaikarasatvÃcca / (##) 2. vaidharmyakhaï¬anam / vastuvaidharmyapratyavasthÃnaæ vaidharmyakhaï¬anamityucyate / (ÓÃstramÃha) anitya÷ Óabda÷ / kasmÃt? k­takatvÃt / yat k­takaæ tadanityam / yathÃkÃÓaæ nityamak­takatvÃt / Óabdasya tathÃtvÃbhÃvÃcchabdo 'nitya÷ / prativÃdÅ prÃha / yadi Óabdo nityÃkÃÓavidharmyÃdanitya iti, tadà kiæ prÃptam / yadi ghaÂavaidharmyaæ Óabdasya, tadà sa nitya iti / tadvaidharmyamamÆrtatvam / ghaÂo mÆrtastasmÃdghaÂo 'nitya÷ Óabdastu nitya÷ / (ÓÃstramÃha) Óabdo 'nitya÷ k­takatvÃt / yathà ghaÂo 'nitya÷ k­takatvÃt, tathà Óabdo 'pi / prativÃdÅ prÃha / yadi ghaÂasÃdharmyÃcchabdasyÃnityatà bhavatà sthÃpitÃ, tadà kiæ prÃptam? / Óabdo nitya eva ghaÂavaidharmyÃdvaidharmyamamÆrtatvam / ghaÂastu mÆrta÷ / (ÓÃstramÃha) viparÅta ete khaï¬ane / kuta iti cet / asmatsthÃpitÃnityatÃhetoraikÃntikaikarasatvÃt / bhavatprati«ÂhÃpitanityatÃhetostvanaikÃntikaikarasatvÃnnityatvÃnityatvavyÃptivarïanÃt / tasmÃdaniÓcitaheturaikÃntikahetuæ khaï¬ayituæ na Óaknoti / yo 'smÃbhi÷ sthÃpito hetu÷ k­takatvÃcchabdo 'nitya iti tasya (heto÷) pak«adharmma÷ sapak«asattvaæ vipak«avyÃv­ttiÓca / trayalak«aïasampannatvÃt so 'napasaraïÅya÷ / ya÷ punarbhavatprati«ÂhÃpito hetu÷ Óabdo nityo 'mÆrtatvÃditi tasya pak«adharma÷ sapak«e vipak«e ca vartata ityasiddho hetu÷ / 3. vikalpakhaï¬anam / sÃdharmye vaidharmyapratyavasthÃnaæ vikalpakhaï¬anamucyate / (##) (ÓÃstramÃha) Óabdo 'nitya÷ pratyatnenotpannatvÃdghaÂavaditi ÓabdasyÃnityatà / prativÃdÅ prÃha / bhavächabdasya prayatnenotpannatvÃdghaÂavatsÃdharmyaæ sthÃpayati / asti punastadvaidharmyam / pakkatvamapakvatvaæ, cÃk«u«atvamacÃk«u«atvamityÃdi evaæ ghaÂaÓabdayo÷ pratyekaæ viÓe«a÷ / Óabda÷ prayatnenotpannatvÃnnitya÷ ghaÂastu prayatnenotpanno 'pyanitya÷ / tasmÃcchabdo nitya÷ / viparÅtametatkhaï¬anam / kuta iti cet / asmatsthÃpitaheturanityatÃvyÃv­tto nityatÃvyÃv­tta÷ / etaddhetusthÃpanamanityatÃnumÃnÃrtham / yathÃgnyanumÃnÃrthaæ dhÆma÷ prayujyate / dhÆmo hyagnyavyÃv­tta÷ / tasmÃdasmatsthÃpitahetu÷ sidvo 'napasaraïÅyaÓca / bhavatà ÓabdasyÃpakva iti viÓe«aïaæ prayujyate / tataÓca nitya iti / tadecchÃdve«adu÷khasukhavÃyvÃdÅnyapakvÃni na punaretÃni nityÃni / tasmÃdapakvatvaæ nityatÃhetutvena na prati«ÂhÃpayitavyam / na cÃcÃk«u«atvamapi nityatÃhetutvena prati«ÂhÃpayitavyam / kuta iti cet / icchadve«adu÷khasukhavÃyvÃdÅnyacÃk«u«Ãïi na punarnityÃni / bhavaddhetu÷ sapak«e vipak«e ca vartate tasmÃdasÃdhaka÷ / bhavaddheturmama (heto) stulyo matpratij¤ÃyÃÓca khaï¬anÃsamartha iti cet / asmatsthÃpanaæ trividhahetusamÃÓritaæ tasmÃdatulyam / yadatulyaæ tulyamiti bhavatoktaæ tasmÃdbhavata÷ khaï¬anaæ viparÅtam / 4. aviÓe«akhaï¬anam / ekasÃdharmyakhyÃpanÃtsarvasyÃviÓe«eïa pratyavasthÃnamaviÓe«akhaï¬anamucyate / Óabdo 'nitya÷ kÃraïabhedena Óabdasya bhedÃddÅpavat / (##) yadi vartikà mahatÅ jyotirmahat / yadi vartikà k«udrà jyotirapi k«udram, iti sthÃpite / prativÃdÅ prÃha yadi sÃdharmyÃdyathà ghaÂÃdyanityaæ Óabdo 'pi tathà syÃttadà sarvasya sarveïÃviÓe«aprasaÇga÷ / kuta iti cet / sarvasya sarveïa sÃdharmyÃt / sÃdharmyaæ kiæ punaÓcet / sattaikatvaæ prameyatvamityetat sÃdharmyamucyate / sadharmÃïyapi sarvÃïi vastÆni viÓe«Âavastubhyo bhinnÃnÅti cecchabdo 'pi tathà / ghaÂÃdisadharmÃpi Óabdo nityo ghaÂastvanitya÷ / kuta iti cet / sattvÃdisÃdharmye 'pi svabhÃvaviÓe«asambhavÃt / yathà dÅpa÷ Óabdo manu«yo 'Óva ityÃdi / iti sÃdharmyasamÃÓritamanumÃnamasiddham / viparÅtametatkhaï¬anaæ kuta iti cet / sarve«Ãæ na mayà sattvÃdisÃdharmyaæ prati«idvamapi tu te«Ãæ viÓe«a evÃvadhÃryate / sÃdharmyasampattitraividhyamanityatÃæ sthÃpayati / taccÃsmÃbhiranityatÃsÃdhanÃyocyate na tu sÃdharmyamÃtramupÃdÅyate na khalvasti sà kÃpi yuktiryà naivaæ vicÃryate / kasmÃditi cet / naikamapi vidyate tÃd­Óaæ yadanyavastuno na sad­Óaæ na ca viÓi«Âaæ syÃt / tasmÃdyadi sÃdharmyamasti tadà tatsapak«avarti sarvavipak«avyÃv­ttam / yadi tadupÃdÃnena hetusthÃpanaæ, siddho heture«a / sÃdharmyamÃtreïa hetuprati«ÂhÃpanaæ tvasiddhaæ tasmÃdviparÅtam / punaÓcÃnitya÷ Óabda÷ k­takatvÃdghaÂavat / tasmÃcchabdo 'nitya÷ / prativÃdÅ prÃha / hetu÷ pratij¤Ã cÃbhÃvÃnna bhidyete / ko nÃmÃrtho hetusamutpÃdasya / hetvasaæyoge ÓabdasyÃnutpÃda (##) iti / anutpannatvÃdabhÃva evetyetasyÃrtha÷ / kathaæ nÃma Óabdo 'nitya iti / anutpanna÷ Óabda utpattimupalabhata utpanno vinaÓyati / vinÃÓÃccÃbhÃva evetyetasyÃrtha÷ / iti hetu÷ pratij¤Ã cÃbhÃvavat / viparÅtametatkhaï¬anam / kuta iti cet / asmatpratij¤Ãyà abhÃva÷ pradhvaæsÃbhÃvÃtmaka÷ / asmatsthÃpitahetorabhÃva÷ prÃgabhÃva÷ / prÃgabhÃva÷ sarvalokaprasiddhatvÃtsiddho 'nityatÃhetutvena sthÃpita÷ / pradhvaæsÃbhÃva÷ sÃækhyÃdyaprasidvatvÃdasiddha÷ / artho hi siddhena hetunà sthÃpyate / yadi siddhà pratij¤opÃdÅyate 'siddhastu heturbhavata÷ khaï¬anasya viparyÃso 'dhikataro bhavet / sarve«Ãæ vastÆnÃæ pÆrvamabhÆtvà paÓcÃdabhÃva iti mayoktam / tasmÃcchabda÷ pÆrvamasaæÓcet paÓcÃdapyasan / yadi pÆrvamasattvaæ bhavato 'nanuj¤Ãtaæ tadaitadbhavatà cintyatÃm / yadi pÆrvaæ Óabda÷ sanneva na cÃsti pratibandhastadà kasmÃcchrotreïa nopalabhyate / tasmÃtpÆrvamasattvaæ nÃgapadavaditi j¤Ãyate / yadi ka¤cidviÓi«Âabuddhirabhimatamarthaæ sÃdhayituæ na Óaknoti, i«ÂasÃdhanaæ ca na yuktisampannaæ so 'rtho nirasanÅya÷ / 5. prÃptyaprÃptikhaï¬anam / hetu÷ sÃdhyaæ prÃpnoti na vÃ? / yadi tÃvat sÃdhyaæ prÃpnoti tadÃsÃdhaka÷ / atha hetu÷ sÃdhyaæ na prÃpnoti tadÃpyasÃdhaka÷ / etatprÃptyaprÃptikhaï¬anamucyate / prativÃdÅ prÃha / yadi hetu÷ sÃdhyaæ prÃpnoti tadà sÃdhyena saæsargÃtsÃdhyaæ na sÃdhayati / yathà nadÅvÃri samudravÃripravi«Âaæ na punarnadÅvÃri, hetustadvadasÃdhaka÷ / (##) yadi sÃdhyamasiddhaæ, tadà heturaprÃpaka÷ / yadi prÃpakastadà kiæ siddhasyÃrthasya hetunà / tasmÃddheturasiddha÷ / atha na prÃpnoti tadà so 'nyavastuvadasÃdhakaæ, tasmaddheturasiddha÷ / yadi heturaprÃpakastadÃsamartha÷ / yathÃgniraprÃpya dahanÃsamartho 'siÓcÃprÃpya chedanÃsamartha÷ / viparÅtametatkhaï¬anaæ / dvividho hetu÷ / utpattiheturvya¤janahetuÓca / yadi bhavata÷ khaï¬anamutpattihetusamÃÓritaæ tadà siddhaæ khaï¬anam / yadi vya¤janahetusamÃÓritaæ tadà viparÅtam / kasmÃditi cet / uktaæ mayà yaddhetu÷ sÃdhyaæ notpÃdayatyapi tu parapratipÃdanÃrthaæ sÃdhyaæ vyanaktyavyÃv­ttatvÃt / sÃdhyasattve 'pi sÃdhyasya yathÃrthaj¤Ãnaæ na jÃyate / kuta iti cet / mohÃt / tasmÃd vya¤janaheturityucyate / yathà rÆpasattve 'pi pradÅpaprayojanaæ tadvya¤janÃrthaæ na tu tadutpattyartham / tasmÃdvya¤janahetÃvutpattikhaï¬anaæ viparÅtakhaï¬anam / 6. ahetukhaï¬anaæ / traikÃlye hetorasambhava ityahetukhaï¬anamucyate / prativÃdÅ prÃha / kiæ hetu÷ sÃdhyÃtpÆrvaæ paÓcÃdyugapadvà / yadi tÃvaddhetu÷ prÃk sÃdhya¤ca paÓcÃttadÃsati sÃdhye, hetu÷ kasya sÃdhaka÷? / atha paÓcÃt, sÃdhya¤ca prÃk, tadà siddhe sÃdhye kiæ hetunÃ? / atha yugapattadÃhetu÷ / yathà yugapatsadbhÃvÃÇgo÷ Ó­Çge dak«iïaæ vÃmaæ và parasparotpÃdake ityayuktam / tasmÃdyaugapadya¤cettadà hetutvÃsambhava÷ / viparÅtametatkhaï¬anam / kuta iti cet / yatpÆrvaæ samutpannaæ (##) tadeva hetunà vyajyate yathà dÅpa÷ vidyamÃnÃnyeva vastÆni vyanakti na tvavidyamÃnÃni vastÆnyutpÃdayati / bhavÃn punarutpattihetunà me vya¤jakahetuæ khaï¬ayati tasmÃdviparÅtametatkhaï¬anaæ, na tu siddham / atha manyase yadye«a heturvya¤jakaheturbhavati j¤ÃnÃbhÃve sa kasya hetu÷ / tasmÃd vya¤jakaheturasiddha iti k­te khaï¬ane, tadà prÃptikriyÃsambhave heturnÃma nopapadyate kriyÃsadbhÃve tu heturnÃmopapadyate / yadà vya¤janakriyà tadaiva heturnÃmopapadyate / taduktaæ bhavati pÆrvaæ heturnÃma nopapadyate paÓcÃttu heturnÃmopapadyate / yaccÃbhihitaæ hetu÷ prÃk kriyà tu paÓcÃditi tadado«am / athaivaæ sati, kriyÃyà hetuto 'nutpattiriti cedetat khaï¬anamasiddham / kasmÃditi cet / etatprÃgeva [sad] vastu paÓcÃddheturnÃmopapadyate / vastuni vina«Âe paÓcÃt kriyotpattiriti cet, tadaitatkhaï¬anaæ sidhyati na tvevamucyate, pÆrvaæ bhÃve 'pi [hetoriti] nÃmÃnupapatti÷ paÓcÃttu nÃmopapatti÷ / tasmÃtphalasya hetuta utpatti÷ / 7. upalabdhikhaï¬anam / viÓi«ÂahetunÃnityatÃvarïanÃde«o 'heturiti upalabdhikhaï¬anamucyate / prativÃdÅ prÃha / yadi prayatna[ÃnantarÅyaka]tvÃcchabdo 'nityastadà yatra prayatno na vidyate tatra nityatÃprasaÇga÷ / yathà vidyudvÃyvÃdÅnyaprayatna [ÃnantarÅyaka]Ãïyanitye«u cÃntarbhÆtÃni tasmÃdanityatve sÃdhye na prayatnamÃtraæ samÃÓrayaïÅyaæ prayatnasyÃsÃdhanatvÃt / sÃdhana¤cedyatra yatra prayatno nÃsti tatra tatra nityatÃyÃ÷ sambhava÷ / yathÃgniæ vinà na dhÆmasthiti÷ / dhÆmo 'gne÷ saddheturdhÆmÃgnyoravyatirekÃt / (##) prayatnastu na tathÃ, tasmÃdasiddho hetu÷ / ki¤ca prayatno nÃnityatÃsthÃpanÃsamartha÷ / kuta iti cet / vyÃptyabhÃvÃt / vyÃptisambhave hyanityatÃsthÃpanopapatti÷ / vyÃptyasambhave tvanityatÃsthÃpanÃnupapatti÷ / yathà kasyacitpratij¤Ã syÃt sarve taravo divyacetanà iti / kasmÃditi cet / tarÆïÃæ nidrÃsambhavÃcchirÅ«avat / tatrÃha khaï¬ayità / tarÆïÃæ divyacetanÃsiddhà / kasmÃt? hetorvyÃptyabhÃvÃt / ÓirÅ«a eva svapiti na tvapare tarava÷ / sa svapno na sarvÃæstarÆn vyÃpnoti tasmÃtsarve«Ãæ tarÆïÃæ divyacetanatvaprati«ÂhÃpane svapno 'samartha÷ / prayatno 'pi tathà sarve«ÃmanityÃnÃmavyÃpakatvÃdanityatÃsthÃpane 'samartha÷ // viparÅtametatkhaï¬anam / mayaivaæ noktam / naitaducyate mayà yatprayatna÷ sarvÃnityatÃkhyÃpane samartho heturanye tu hetavo 'samarthÃ÷ / yadyanyo 'nityatÃkhyÃpane samartho heturvidyate tadÃhaæ sukhÅ / asmadarthasiddhe÷ / asmatsthÃpito hetu÷ khyÃpanasamartha÷, anyo 'pi hetu÷ khyÃpanasamartha÷ / tasmÃtpratij¤Ã siddhà / yathà dhÆmenÃgniranumita÷ / yadi kaÓcidvadetprabhayÃgnirapi siddho 'smadarthe 'pi tathÃsambhava÷ / prayatnotpattiranityatÃkhyÃpanasamarthà / yadyanye 'pi hetavo 'nityatÃkhyÃpanasamarthÃ, anityatÃpi siddhà / tasmÃdviparÅtaæ khaï¬anaæ bhavata÷ / asmanmatÃkhaï¬anÃt / yadyahaæ bravÅmi yadyadanityaæ tattatsarvaæ prayatnasamutpannamiti tadà prayatnotpattihetoravyÃpitvÃdasiddhatvamiti bhavatà khaï¬anaæ vaktavyam / tadaitacca khaï¬anaæ viÓi«yate / yadÃhaæ bravÅmi ÓabdÃbikamanityaæ prayatnasamutpannatvÃttadà yatsarvamanityaæ (##) tatprayatnasamutpannamiti nocyate / tasmÃdviparÅtaæ khaï¬anaæ bhavata÷ / 8. saæÓayakhaï¬anam / vipak«asÃdharmyÃtsaæÓayavÃdena khaï¬anam / anitya÷ Óabda÷ prayatnasamutpannatvÃt / yadyatprayatnasamutpannaæ tattadanityaæ ghaÂavat / iti sthÃpite prativÃdÅ prÃha / yatsamutpannaæ tatprayatena vyaktaæ yathà mÆlakÅlakodakaæ prayatnena vyaktaæ na tu prayatnena samutpannam / Óabdo 'pi tathà / tasmÃtprayatnadvÃrà hetusthÃpanamaniyatamanutpanna utpanne ca bhÃvÃt / tasmÃt taæ hetumÃÓritya Óabde saæÓayotpatti÷ / kathaæ ca Óabdo 'vadhÃryate? kiæ ghatavadasamutpanna÷ samutpadyate mÆlakÅlodakavatsamutpanno và vyajyate? tasmadanaikÃntikatà / tasmÃdutpattiheto÷ saæÓayotpÃdakatvÃdasÃdhakatvamiti j¤eyam / kasmÃt / utpÃdakatvÃd vyaktÅkaraïÃcca / viparÅtametatkhaï¬anam / kuta iti cet / noktamasmÃbhiryacchabda÷ prayatnena vyakta÷ / api tu yata÷ prayatnena samutpannastasmÃcchabdo 'nitya iti / punarbhavatà kiæ khaï¬yate / yadi (bhavato)cyate prayatnakÃryaæ dvividhamutpattirabhivyaktiÓca / utpattirghaÂÃdivadabhivyaktirmÆlakÅlo dakÃdivat / Óabdo 'pi prayatnakÃrya÷ / tasmÃttasmin nityatÃnityatÃsaæÓayotpattiriti / tadayuktam / kuta iti cet / mÆlakÅlodakÃderaprayatnakÃryatvÃt / mÆlakÅlodakÃbhivyakti÷ prayatnakÃryyeti cet / etadasmanmataæ na khaï¬ayati / abhivyaktiranutpannà prayatnenotpatti labhate / tasmÃtprayatnakÃryamekavidhaæ sadaivanityatvÃditi bhavatkhaï¬anamayuktam / (##) atha manyase yatprayatna-[kÃryaæ] taddvidham / anityaæ nitya¤ca / ghaÂotpattiranityà ghaÂadhvaæso nitya÷ / Óabdo 'pi tatheti / e«a saæÓayo 'yukta÷ / kasmÃt? asiddhatvÃt / yadi bhavato ghaÂadhvaæsasya dhvaæse sadbhÃvastata÷ sadbhÃvÃddhvaæsÃbhÃva÷ syÃt / yadi dhvaæse 'bhÃvastadà dhvaæso 'bhÃva eva / kuta iti cet / bhÃvÃbhÃvÃt / andhakÃravat / andhakÃre jyoti«o 'bhÃva÷ tasmÃdandhakÃra÷ / dhvaæso 'pi tathà / dhvaæse bhÃvÃbhÃva÷ tasmÃddhvaæsabhÃva iti cet / tadayuktaæ khapu«pabandhyÃputraÓaÓavi«Ãïe«u bhÃvÃbhÃvÃtte«Ãmapi sadbhÃvaprasaÇga÷ / yadi khapu«pÃdÅnÃæ sadbhÃvo bhavatà nÃnuj¤Ãyate, tadà ghaÂadhvaæsasyÃpi tathÃtvam / tasmÃtsadbhÃva iti na vaktavyam / tasmÃtprayatnakÃryamekavidhaæ sadaivÃnityatvÃt / tasmÃdayukto bhavata÷ saæÓaya÷ / apratipattiÓcedbhavata÷ pratipÃdanÃrthamahaæ vya¤janahetuæ vadÃmi / anitya÷ Óabda÷ / kasmÃt / prÃgvyavadhÃnÃbhÃvÃtprayatnenotpattini«patti÷ / tasmÃdanitya÷ Óabdo ghaÂavaditi j¤Ãtam / yatprayatnenopalabhyate yacca prayatnena kriyate tadubhayaæ bhinnamiti bhavatà prati«ÂhÃpitam / tadayuktam / ko 'yamartho yatprayatnenopalabhyate tadanityamiti / kasmÃt / yasmÃdanutpannaæ samutpadyate samutpanna¤ca vinaÓyati / tasmÃnmÆlakÅlodakÃdestathÃpyanityatÃsambhava÷ / yaccocyate yadabhivyaktaæ nityamiti tasya kiæ prayojanam / 9. anuktikhaï¬anam / pÆrvamanuktatvÃdanityatÃbhÃva etadanuktikhaï¬anam / pratij¤Ã pÆrvavat / prativÃdÅ prÃha / prayatna iti vacanaæ ÓabdasyÃnityatÃheturiti cettadà kiæ prÃpyate? (##) prayatna ityanukte tadà Óabdo nitya÷ / etadeva prÃpyate, pÆrvakÃle nitye sati kathamadhunÃnitya÷ syÃt / viparÅtametatkhaï¬anam / kasmÃt / asmÃbhi÷ sthÃpito heturabhivyaktyartho notpattyartho na và vinÃÓÃrtha÷ / yadyasmatsthÃpitasya hetorvinÃÓa÷ syÃttadà bhavatkhaï¬anaæ viÓi«yeta / yadà heturmayÃnuktastadà ÓabdasyÃnityatÃnabhivyakteti cedbhavatkhaï¬anam / etatkhaï¬anÃbhÃsa eva / yadi vinÃÓahetunà mÃm khaï¬ayati bhavÃn tadviparÅtakhaï¬anaæ syÃt / 10. kÃryabhedakhaï¬anam- kÃryyabhedÃd ghaÂavatacchabda iti na vaktavyam / etat kÃryabhedakhaï¬anamucyate / anitya÷ Óabda÷ k­takatvÃd ghaÂavaditi sthÃpite prativÃdÅ prÃha ghaÂaÓabdayo÷ kÃryabheda÷ / kÃryabhedÃt tulyÃnityatÃnupapatti÷ / viparÅtametatkhaïdanam / kasmÃt? / anitya Óabdo ghaÂasamÃnakÃryatvÃditi noktaæ mayà / api tu sarvÃïi vastÆni tulyena nyÃyena k­takatvÃd anityÃnÅtyevamuktam / na tu samÃnakÃryÃpek«atvÃd ghaÂavacchabdo 'nitya iti / dhÆmo bhinno 'pyagnivya¤jaka÷ / ghaÂo 'pi tathà ÓabdasyanityatÃvya¤jaka÷ / anyacca paraïoktaæ kÃryaviÓe«akhaï¬anam / anyadasti yenocyate nitya÷ Óabda ÃkÃÓasamÃÓritatvÃt / ÃkÃÓo nitya÷ / yatki¤cidÃkÃÓasamÃÓritaæ tannityam / yathà paramÃïo÷ pÃrimÃï¬alyam / paramÃïurnitya÷ pÃrimÃï¬alya¤ca paramÃïusamÃÓritaæ, tasmÃtpÃrimÃï¬alyaæ nityam / Óabdo 'pi tadvadÃkÃÓasamÃÓritatvÃnnitya÷ / anyacca / nitya÷ Óabda÷ / kasmÃt / ÓrÃvaïatvÃt / yathà Óabdatvaæ (##) ÓravaïagrÃhyaæ nitya¤ca, tathà Óabdo 'pi tasmÃnnitya÷ / etatpratij¤Ãntaram / vaiÓe«ika Ãha / yadi nityaæ hetunà sthÃpyate, tato hetukriyatvÃdanityam / tasmÃcchabdo 'nitya÷ / viparÅtametatkhaï¬anam / kasmÃt? na mayoktaæ hetunà nityatotpanneti, api tu heturanityatÃæ vyanakti / parasyÃj¤ÃnÃtparasya pratipÃdanÃrthamasmatsthÃpitaheturvya¤janaheturna tvutpattihetu÷ / bhavatkhaï¬anamutpattihetoreva / tasmÃdviparÅtam / ki¤ca pratij¤Ãkhaï¬ane bhavadukte na mayÃnuj¤Ãte / kuta iti cet / nÃsmÃbhiranityate«Âà pratÅtà và / tasmÃdukto mayai«o 'rtha÷ / etaddaÓavidhaæ viparÅtakhaï¬anamucyate / viparyayeïa taddo«asthÃpanÃt / yadi khaï¬anaæ tattulyaæ bhavettadà viparÅtakhaï¬anÃpatti÷ / aparamasatkhaï¬anam / mithyÃvacanÃdasat / mithyÃvacanaæ tvayathÃrthamanarthaka¤ca / etaducyate 'satkhaï¬anam / asatkhaï¬anaæ trividhamavarïya(vya¤jaka) khaï¬anamarthÃpatti(vya¤jaka)khaï¬anaæ, pratid­«Âa(Ãrthavya¤jaka)khaï¬ana¤ca / 1. avarïya(vya¤jaka)khaï¬anam / pratyak«avi«aye yaddhetvanve«aïaæ tadavarïyakhaï¬anamucyate / anitya÷ Óabda÷ / kuta iti cet / k­trimatvÃdghaÂavaditi sthÃpite prativÃdÅ prÃha / asmÃbhird­«Âaæ yadghaÂa÷ k­trima÷ / kena hetunà tadanityatÃnumÅyate / yadi hetuæ vinà (##) ghaÂasya nityatà sthÃpità Óabdo 'pi nityetÃhetumantareïa nityo bhavet / asattatkhaï¬anam / kasmÃt? / yat[pÆrvameva]pratÅtaæ na tasya hetunà sÃdhanam / yadi pratÅyate yadvaÂa÷ sahetuko 'nityaÓceti kimanityatÃhetvanmve«aïena / tasmÃdasadetatkhaï¬anam / 2. arthÃpatti(vya¤jaka)khaï¬anam / vipak«e 'rthÃpattiretadarthÃpattikhaï¬anam / Ãtmà na vidyate / kuta iti cet / anabhivyaktatvÃdvandhyÃputravaditi sthÃpite prativÃdÅ prÃha / tadetadarthÃdÃpattiryadyabhivyaktaæ sadanabhivyaktaæ tvasaditi / athÃbhivyaktaæ kadÃcitsatkadÃcidasa / anabhivyaktaæ tadvat / alÃtacakramarÅcigandharvanagaravat / tadabhivyaktam / tatsadbhÃvasthÃpanaæ tvaÓakyam / yadyabhivyaktasya sadbhÃvasthÃpanamaÓakyaæ tadÃnabhivyaktasyÃsadbhÃvaprati«ÂhÃpanaæ [sutarÃma] Óakyam / asattatkhaï¬anam / ko 'sau nyÃyo yenaitadarthÃdÃpattirbhavet / yadanabhivyaktaæ tadatyantamasaditi naitadarthÃdÃpadyate / abhivyaktaæ dvividhamanarthÃpattirarthÃpattiÓca / yadi v­«Âirbhavati tadà meghenÃpi bhavitavyam / meghe satyapi tu kadÃcid­«Âirbhavati kadÃcinna bhavatÅtyanaikÃntikatà / dhÆmenÃgneranumÃnam / nÃtrÃrthÃdÃpatti÷ / dhÆme d­«Âe satyagniranumÅyate dhÆme tvasati agnerabhÃva÷ / anarthÃpattiriyam / kasmÃditi cet / taptÃya÷piï¬e lohitÃÇgÃre ca dhÆmÃbhÃve 'pya 'gne÷ sadbhÃva÷ / tasmÃdabhivyakte«varthÃpattikhaï¬anamabhÆtam / anyacca / rÆpamevÃlÃtacakramarÅcigandharvanagarÃïÅti pratibhÃtÅndriyabhramÃccittaviparyÃsena / tacca vartamÃna eva (##) sadanÃgate tvasat / rÆpamÃtramindriyabhramÃccittaviparyÃsena kadÃcit sad[vastÅva] prakÃÓate / yaduktaæ bhavatÃbhivyaktasya sattvamanaikÃntikaæ tadayuktam / ki¤ca bandhyÃputrad­«ÂÃntenÃyamevÃrtho mayà niÓcÅyate / yadabhivyaktisthÃnÃnna prabhraæÓate tadvastvabhÃva eva / bandhyÃutravat / yaccÃnabhivyaktisthÃnÃtprabhraæÓate nai«o me d­«ÂÃnta÷ / aïvÃkÃÓÃdi«u tu kadÃcidabhivyakti÷ kadÃcidanabhivyakti÷ / bhavadarthÃpatti÷ prati mayÃrthÃpattiruktà / yadabhivyaktisthÃnÃdekÃntena prabhraæÓate tadvastu sadeva / alÃtacakrÃdi«u cakramevÃnaikÃntikam / tacca cakrasyÃnaikÃntikatà yat pravartanakÃle sat, sthitikÃle cÃsat / tasmÃt neyamarthÃpatti÷ / anarthÃpattÃvarthÃpattikhaï¬anaæ cedetat khaï¬anamasat / punaranyathÃpyarthÃpattikhaï¬anaæ vadanti / yadi ghaÂasÃdharmyÃdanitya÷ Óabda ityarthÃdÃpannaæ tadÃsÃdharmyÃnnitya÷ / asÃdharmyaæ yacchabda÷ ÓravaïagrÃhyo 'mÆrtaÓca ghaÂastu cak«urgrÃhyo mÆrtaÓca / asÃdharmyÃcchabdo nitya÷ / evaævidhakhaï¬anaæ sÃdharmyakhaï¬anato 'rthÃpattikhaï¬anÃviÓe«Ãnna mayÃnuj¤Ãtam / 3. pratid­«ÂÃntakhaï¬anam / pratid­«ÂÃntabalÃt sÃdhanam / etaducyate pratid­«ÂÃnta (vya¤jaka) khaï¬anam / anitya÷ Óabdo 'nityaghaÂasÃdharmyÃditi cet / tadÃhamapi tasya nityatÃæ vyaktÅkaromi / yathà nityÃkÃÓasÃdharmyÃnnitya÷ Óabda÷ / yadi nityatÃsÃdharmyÃnnityatÃprÃptistadÃnityatÃsÃdharmyÃtkathamanityatà / asattatkhaï¬anam / kuta iti cet / abhÃvamÃtra vastvÃkÃÓamucyate / (##) yadi sato nityavaæ siddhastadà d­«ÂÃnta÷ sada khaï¬anam / kintvatrÃmato nityatà / ÃkÃÓamasadvastvera naitannityamanityaæ và vaktuæ Óakyate / asiddho d­«ÂÃnta etasya khaï¬anasya / ad­«ÂÃnte d­«ÂÃntatÃkalpanÃt / tasmÃdasadetatkhaï¬anam / yadi kaÓcinmanyate sadvastvevÃkÃÓo nityaÓca / etadviparÅtakhaï¬anaæ natu satkhaï¬anam / kasmÃt? / amÆrtatvasyanaikÃntikatvÃt / ÃkÃÓo 'mÆrto nityaÓca cittasukhadu÷khecchÃdikantvamÆrtamanityam / amÆrta÷ Óabda÷ kimÃkÃÓavannityo bhaveccittasukhÃdivadanityo và / amÆrtatvamanaikÃntikatvÃdasiddho hetu÷ / tasmÃdviparÅtametkhaï¬anam / aparaæ ca sahetukatvÃcchabdo 'nitya÷ / vastu sahetuka¤cet tadÃnityamiti j¤eyaæ ghaÂÃdivaditi sthÃpite / prativÃdÅ prÃha / asminnarthe saæÓaya÷ / kasmÃditi cet / ghaÂotpÃda÷ sahetuko 'nitya÷ / ghaÂadhvaæsastu sahetuko nitya÷ / Óabdasya sahetukatvÃcchabde saæÓayotpatti÷ / sahetukaghaÂotpÃdavadanitya÷ sahetukaghaÂadhvaæsavannityo và / asadetkhaï¬anam / kasmÃt? yadyasaddravyaæ nityamucyate daï¬ÃghÃtavina«ÂavastÆnÃmapi nityatÃpatti÷ / ki¤ca Óabdo 'nitya÷ / kuta÷ aindriyakatvÃt / ghaÂÃdivaditi sthÃpite / prativÃdÅ prÃha / atrÃpi saæÓayasambhava÷ / yadyaindriyaka÷ sÃmÃnyavattadà nityatÃpatti÷ / yadi Óabda aindriyakastadà sÃmÃnyavannitya÷ / yadi sÃmÃnyavanna nityo bhavet, tadà ghaÂad­«ÂÃntenÃnityo na bhavet / asadetatkhaï¬anam / kasmÃt / yadi gavÃdisÃmÃnyaæ gavÃdivyatiriktaæ syÃttadà p­thaktvena grÃhyaæ dra«Âavya¤ca (##) sÃmÃnyantu gavÃdivyatiriktaæ p­thaktvena g­hyate na ca d­Óyate / tasmÃdanityamiti j¤eyam / anyacca / Ãtmà na vidyate / kuta iti cet / anabhivyaktatvÃt / sarpaÓravaïavat / iti sthÃpite prativÃdÅ prÃha / samudrabinduparimÃïaæ himÃlayagurutva¤ca madeva kintvanabhivyakte / Ãtmano 'pi tathÃtvasambhava÷ / sanneva kintvanabhivyakta÷ / tasmÃdanabhivyaktiheturnÃtmÃbhÃvaæ sthÃpayituæ samartha÷ / saÇkhyÃparimÃïasya sa¤citÃdap­thaktvam / tatparimeyasa¤citamanukrameïeyaditÅyaditi ca pradarÓyate / tatsaÇkhyÃparimÃïaæ sm­tidhÃraïÃrthaæ, ekaæ, daÓa, sahasraæ niyutamityÃdyucyate / samudrabinduparimÃïasya himÃlayagurutvasya cÃp­thaktvena satvÃbhÃvÃt / yadyaparakhaï¬anaæ tatkhaï¬anasad­Óaæ taddo«asthÃpanÃdasatkhaï¬anamityucyate / viruddhakhaï¬anam / arthavisaævÃdakaæ viruddhamityucyate, yathà prabhÃndhakÃrau sthitigatÅ visaævÃdake / tadviruddhakhaï¬anamityucyate / viruddhakhaï¬anaæ trividham / anutpattikhaï¬anaæ, nityatÃkhaï¬anaæ, svÃrthaviruddhakhaï¬ana¤ca / 1. athÃnutpattikhaï¬anam / prÃgutpatte÷ prayatnanirapek«atvÃnnitya ityanutpattikhaï¬anam / prativÃdÅ prÃha / yadyanitya÷ Óabda÷ prayatna[ÃnantarÅyaka]tvÃttadà prÃgutpatteraprayatna[ÃnantarÅyaka]tvÃnnitya÷ / viruddhaæ tatkhaï¬anam / kuta iti cet / utpatte÷ pÆrvaæ Óabdo 'sanneva / asaæÓcet, kathaæ nitya÷ / yadi kaÓcidvadedvandhyÃputra÷ (##) k­«ïo bandhyÃputra÷ Óveta iti tadapi siddham bhavet / yadyasannityatÃnupapatti÷ / yadi nityo 'sattÃnupapatti÷ / asannityamiti svato viruddham / etadasatkhaï¬ane«varthÃpattisamam / kasmÃt / asatkhaï¬anÃt / Óabdo 'nitya÷ prayatna[ÃnantarÅyakatvÃ]diti sthÃpita etadarthÃdÃpadyate / aprayatna[ÃnantarÅya]katvÃnnitya iti tadasat / kuta÷ / prayatna[ÃnantarÅya] kaæ trividham, nityamanityamasacca / nityamÃkÃÓavat / anityaæ vidyudÃdivat / asadÃkÃÓakusumÃditiva / etatritayamaprayatna[ÃnantarÅya] kaæ bhavatà tvekena prakÃreïa nityamiti manyate / tasmÃdasat / 2. nityatÃkhaï¬anam / nityamanityabhÃvÃnnitya÷ Óabda÷ / etannityatÃkhaï¬anamucyate / prativÃdÅ prÃha / anitye nityamanityatÃ, sarvadharmÃïÃæ svabhÃvÃnirÃsÃt / anitye nityamanityatvabhÃvÃnnityatà siddhà / viruddhametat / kasmÃt / yadyanityaæ nityatÃlÃbha÷ katham / yadi kaÓcidvadedandhakÃre prabhÃstÅti tadvacanamapi siddhaæ bhavet / tannaiveti cettato bhavatkhaï¬anamapi viruddhamasacca / kasmÃditi cet / anityateti p­thagdharmo 'nityena na sambaddha÷ yo nityo mantavya÷ / anityatà naiva p­thagbhÃva÷ / yadyanutpannaæ vastÆtpattiæ labhata utpannantu vinaÓyati tato 'nityamityucyate / anityamasaditi cedyadanityena nityaæ ÓthÃpitaæ tasyÃpyasattÃprasaÇga÷ / 3. svÃrthaviruddham / yadi parÃrthasvaï¬ane svÃrthahÃnistadà tatsvÃrthaviruddhakhaï¬anamucyate / (##) anitya÷ Óabda÷ k­takatvÃdaÇkurÃdivaditi sthÃpite / prativÃdÅ prÃha / yadi heturanityatÃæ prÃpnoti tadÃnityatÃtulya÷ / yadyanityatÃæ na prÃpnoti tadÃnityatÃsÃdhanÃsamartha÷ / tasmÃdasiddho heturiti / yadi tÃvattava khaï¬anaæ matpratij¤Ãæ prÃpnoti, matpratij¤Ãtulyatve 'smadarthakhaï¬anÃsamartham / atha na matpratij¤Ãæ prÃpnoti tathÃpyasmadarthakhaï¬anÃsamartham / tasmÃdbhavatkhaï¬ane bhavadarthahÃni÷ / prativÃdÅ punarÃha / yadi hetu÷ pÆrvaæ pratij¤Ã tu paÓcÃt, tadà pratij¤ÃbhÃve sa kasya hetu÷ / atha pratij¤Ã pÆrvaæ hetustu paÓcÃttadÃ, siddhÃyÃæ pratij¤ÃyÃæ kiæ hetunetye«o 'pyasiddho hetu÷ / yadi bhavatkhaï¬anaæ pÆrvamasmatpratij¤Ã tu paÓcÃdasmadarthÃbhÃve kiæ bhavatà khaï¬yate / yadyasmatpratij¤Ã pÆrvaæ bhavatkhaï¬anaæ tu paÓcÃttadÃsmatpratij¤ÃyÃæ sthÃpitÃyÃæ kiæ bhavatkhaï¬anena / bhavÃnasmatkhaï¬anÃnuj¤ÃnÃdasmatkhaï¬anopÃdÃnena mà khaï¬ayatÅti cettadayuktam / kasmÃditi cet / mayà prakaÂitaæ yadbhavatkhaï¬anaæ bhavadarthameva prati«edhati na tu bhavatkhaï¬anamavalambyÃsmadartho prati«ÂhÃpita÷ / aparakhaï¬ane tatkhaï¬anatulye sati taddo«aprati«ÂhÃpanaæ viruddhakhaï¬anamucyate / samyakkhaï¬anaæ pa¤cavidham / i«ÂÃrthadÆ«aïam, ani«ÂÃrthavyakti÷, prasaÇgavyakti÷, vi«amÃrthavyakti÷, marvÃnyÃyasiddhilÃbhavyakti÷ / prativÃdÅ prÃha / astyÃtmà saæghÃtasya parÃrthatvÃt / (##) yathà ÓayanÃsanÃdisaæghÃta÷ parÃrtha÷ / cak«urÃdÅndriyasaæghÃto 'pi parÃrtha÷ / parastvÃtmà / tasmÃdastyÃtmeti j¤Ãtam / nÃstyÃtmà / kuta iti cet / ekÃntÃnabhivyaktatvÃt / yadekÃntÃnabhivyaktaæ tadasadeva / yathÃnÅÓvarapuru«asya dvitÅyo mÆrdhà / dvitÅyo mÆrdhà rÆpagandhÃdimÆrdhÃkÃrato na p­thak mantavya÷ / tasmÃdasan / Ãtmano 'pi tathÃtvasambhava÷ / cak«urÃdÅndriye«u na hi sa p­thagabhivyakta÷ / tasmÃdasan / astyÃtmeti cettadayuktam / tadi«ÂadÆ«aïamucyate / yadi punarbhavÃn vadati yadÃtmalak«aïamaviÓe«yaæ, sa tu sanniti tadà dvitÅyo mÆrdhaviÓe«yo 'pi sanneva bhavet / dvitÅyo mÆrdhà sanniti bhavatà cenna pratipÃdyate tadÃtmanyapi tathà pratipattavyam / iyamucyate 'ni«ÂÃrthavyakti÷ / yadi bhavanmate ubhau tulyamevÃviÓe«yau / nyÃyÃsamÃÓrayÃccÃtmà sanna punardvitÅyo mÆrdhà / tadÃhamapi nyÃyÃsamaÓrayÃtsanneva dvitÅyo mÆrdhà na tvÃtmeti cedvadeyame«o 'rtha÷ sidvo bhavet / athÃsmadartho na siddho bhavadartho 'pi na sidva ityucyate prasaÇgavyakti÷ / anyacca / Ãtmà dvitÅya iva mÆrdhÃviÓe«ya÷ na tvasanniti cettadà vai«amyado«o bhavanmÆrdhyÃpatet / yadi kaÓcidvadedvandhyÃputra÷ sÃlaÇkÃro bandhyÃputro niralaÇkÃra iti tadapi siddhaæ bhavet / yadi kaÓcidevaæ vadettadà vai«amyado«Ãpatti÷ / bhavato 'pi tathÃtvasambhava÷ / iyaæ vai«amyado«avyakti÷ / athocyate nyÃyÃsamÃÓrayÃnniyatamevÃstyÃtmÃ, nyÃyÃsamÃÓrayÃnniyatameva nÃsti dvitÅyo mÆrdheti siddhaæ ca tadvacanamiti tadà (##) mÆrkhabÃlÃnyÃyavacanÃnyapi sidhyeyuryathÃkÃÓo d­Óya÷, ÓÅtolo 'gni÷, grÃhyo÷ vÃyurityÃdi mÆrkhavacanÃninyÃyÃsamÃÓritÃnyapi bhavatsÃdhyavat siddhÃni bhaveyu÷ / asiddhÃni cedbhavadartho 'pyevaæ syÃt / iyamucyate sarvÃnyÃyasiddhilÃbhavyakti÷ // iti dvitÅyaæ prakaraïam / (##) atha t­tÅyaæ prakaraïam / dvÃviæÓatividhà nigrahasthÃnÃpatti÷ / 1 pratij¤ÃhÃni÷, 2 pratij¤Ãntaram, 3 pratij¤Ãvirodha, 4 pratij¤ÃsaænyÃsa÷, 5 hetvantaram, 6 arthÃntaram, 7 nirarthakam, 8 avij¤ÃtÃrtham, 9 apÃrthakam, 10 aprÃptakÃlaæ, 11 nyÆnam, 12 adhikam, 13 punaruktam, 14 ananubhëaïam, 15 aj¤Ãnam, 16 apratibhÃ, 17 vik«epa÷ (vyÃjairdÆ«aïaparihÃra÷) 18 matÃnuj¤Ã (paradÆ«aïÃnuj¤Ã), 19 paryanuyojyopek«aïam (nigrahasthÃnaprÃptasya nigrahasthÃnÃpattyupek«aïam), 20 niranuyojyÃnuyoga÷ (asthÃne nigrahasthÃnÃbhiyoga÷), 21 apasiddhÃnta÷, 22 hetvÃbhÃsÃÓceti dvÃviæÓatibidhÃni nigrahasthÃnÃni / yadi kasyacinnigrahasthÃnÃpattirbhavet, na punastena saha vÃda÷ kartavya÷ / 1. pratij¤ÃhÃni÷ / svapratij¤ÃyÃæ pratipak«Ãbhyanuj¤eti pratij¤ÃhÃni÷ / nitya÷ Óabda÷ / kasmÃt / amÆrtatvÃt / ÃkÃÓavat / iti sthÃpite 'para÷ prÃha / Óabda ÃkÃÓasÃdharmyannitya iti cettato yadi vaidharmyaæ syÃt, tadÃnitya÷ / vaidharmya¤ca Óabdasya sahetukatvamÃkÃÓasya tvahetukatvamiti / Óabda aindriyaka ÃkÃÓastvanaindriyaka÷ / tasmÃcchabdo 'nitya iti pratyavasthita idamÃha / sÃdharmyaæ vaidharmyaæ và na mayà samÃlocyate / nityasÃdharmyaæ tu mayoktam / yadi nityasadharmà tadà nitya iti / (##) atrÃpara÷ / nityasÃdharmyamanaikÃntikam / amÆrtÃnyanityÃnyapi bastÆni vidyante / yathà sukhadu÷khÃdÅni / tasmÃdasiddho hetu÷ / vaidharmyaæ tu sarvamanityaæ nityavyatiriktamiti niÓcitaæ vyanakti / tasmÃdanityatÃsÃdhane samarthamityukte brÆyÃt / anityaæ sahetukam / nityaæ tvahetukamiti mayÃpi pratipÃditam / iti pratij¤ÃhÃninigrahasthÃnÃpatti÷ / 2. pratij¤Ãntaram / pratij¤ÃtÃrthaprati«edhe pareïa k­te dharmÃntaravikalpÃdarthanirdeÓa÷ pratij¤Ãntaramucyate / nitya÷ Óabda÷ / kasmÃt / asparÓatvÃt / ÃkÃÓavaditi sthÃpite apara÷ prÃha / asparÓatvahetunà nitya÷ Óabda iti bhavatà sthÃpitam / asparÓatvahetuÓcÃnaikÃntika÷ / cittecchakrodhÃdyasparÓamapyanityam / Óabdo 'pyasparÓastasmÃdanaikÃntikatà / ÃkÃÓÃdivannityaÓcittÃdivadanityo vetyasparÓatvamanaikÃntikameva / tasmÃdbhavaddheturasiddha÷ / yadi heturasiddhastadà pratij¤Ãpyasiddheti prasiddhamiti pratyavasthita idamÃha / Óabdo nityatà ceti na mama pratij¤Ã / api tu nityatà Óabdena saæbaddhÃ, ÓabdaÓca nityatathà sambaddha ityasmatpratij¤Ã / yo mayà nirdi«Âa÷ Óabda÷ sa rÆpÃdini«edhÃrtha÷ / yà ca mayà nirdi«Âà nityatÃ, sà nityatÃni«edhÃrthà / nityatà ÓabdÃnna vyatiricyate rÆpÃdibhyastu vyatiricyate / Óabdo nityatÃyà na vyatiricyate ÓrotragrÃhyÃdikÃttu vyatiricyate / yadyasmÃnna vyatiricyate, tattena sambaddham, e«Ãsmatpratij¤Ã / mayà na Óabdo na ca nityatà sthÃpyate / bhavÃn puna÷ Óabda¤ca nityatäca khaï¬ayati (##) na tu mama pratij¤Ãæ khaï¬ayati / iyamucyate pratij¤ÃntarÃnagrahasthÃnÃpatti÷ / 3. pratij¤Ãvirodha÷ / hetupratij¤ayorvirodha÷ pratij¤Ãvirodha ityucyate / prativÃdÅ prÃha / nitya÷ Óabda÷ / kasmÃt / sarvasyÃnityatvÃt / ÃkÃÓavat / iti sthÃpite 'para÷ prÃha bhavatoktaæ sarvamanityaæ tasmÃnnitya÷ Óabda iti / atha Óabda÷ sarvasminnantarbhavati na và / sarvasminnantarbhavati cet / sarvasyÃnityatvÃcchabdo 'pyanitya÷ / sarvasminnÃntarbhavati cettadà sarvamityasiddham / kuta iti cet / ÓabdasyÃsaÇgrahÃt / hetuvacane pratij¤ÃhÃni÷ / pratij¤Ãvacane ca hetuhÃni÷ / tasmÃdbhavato 'rtho 'siddha÷ / iyaæ pratij¤ÃvirodhanigrahasthÃnÃpattirucyate / 4. pratij¤ÃsaænyÃsa÷ / pareïa svapratij¤Ãprati«edhe k­te saænyÃso 'samarthaneti pratij¤ÃsaænyÃsa÷ / nitya÷ Óabda÷ / kuta÷ / aindriyakatvÃt / yathà sÃmÃnyamaindriyakaæ nitya¤ca / Óabdo 'pyaindriyakatvÃnnitya÷ / iti sthÃpite 'para÷ prÃha nitya÷ Óabda aindriyakatvÃditi bhavatoktam / atha yadaindriyakaæ tadanityalak«aïÃkrÃntaæ ghaÂÃdivat / ghaÂo hyaindriyakatvÃdanitya÷ / tasmÃcchabdopyanitya iti / yadbhavatoktaæ sÃmÃnyavannityamiti tadayuktam / tathà hi gavÃdisÃmÃnyaæ gavÃderabhinnaæ bhinnaæ và / abhinna¤ced, gaureva san sÃmÃnyaæ tvasat / bhinna¤ced, gorvyatiriktaæ sÃmÃnyaæ prakÃÓeta na tu gorvyatiriktaæ sÃmÃnyaæ prakÃÓate tasmÃdd­«ÂÃnto na nityatÃsÃdhaka÷ / pratij¤Ã cÃsiddhà / (##) iti dÆ«aïe k­te prativÃdÅ prÃha kenaitatsthÃpitam / iyaæ pratij¤ÃsannyÃsanigrahasthÃnÃpattirityucyate / 5. hetvantaram / aviÓe«ahetau sthÃpite paÓcÃddhetvantaroktiriti hetvantaram / nitya÷ Óabda÷ / kasmÃt / dviranabhivyaktatvÃt / yannityaæ tatsarvaæ sak­dabhivyaktamÃkÃÓavat / ÓabdasyÃpi tathÃtvam / iti sthÃpite 'para÷ prÃha / nitya÷ Óabdo dviranabhivyaktatvÃt / ÃkÃÓavaditi na tve«a heturyukta÷ / kuta iti ceddviranabhivyaktasya nityatÃnaikÃntikatvÃt / yathà vÃyo÷ sparÓasya ca sak­devÃbhivaktavÃpi vÃyuranitya÷ / Óabdo 'pi tatheti pratyavasthita idamÃha / Óabdo vÃyuvilak«aïa÷ / vÃyurhi tvagindriyagrÃhya÷ / Óabdastu ÓravaïagrÃhya÷ / tasmÃcchabdo vÃyuvilak«aïa iti / atrÃpara÷ prÃha / pÆrvamuktaæ bhavatà Óabdo nityo dviranabhivyaktatvÃdityadhunà tÆcyate Óabdo vÃyuvilak«aïa÷ p­thagindriyagrÃhyatvÃditi prathamahetutyÃgena bhavata hetvantaraæ prati«ÂhÃpitam / tasmÃdbhavato heturasiddha÷ / iyaæ hetvantaranigrahasthÃnÃpattirucyate / 6. arthÃntaram / prak­tÃrthÃpratisambaddhÃrthÃbhidhÃnamarthÃntaram / nitya÷ Óabda÷ / kasmÃt / rÆpÃdipa¤caskandhà daÓahetupratyayÃ÷ / etaducyate arthÃntaram / 7. nirarthakam / yadà vÃda i«Âastadà mantrabhëaïamiti nirarthakiam / (##) 8. avij¤ÃtÃrtham / pari«atprativÃdibhyÃæ trirabhihitamapyavij¤Ãtamityavij¤ÃtÃrtham / yadi kaÓciddharmaæ vakti pari«attu prativÃdÅ ca jij¤ÃsÃvapi trirabhihitaæ j¤Ãtumasamarthau / yathà (kaÓcidvaded) aïuramÆrta÷ sukhotpÃdaka÷ du÷khotpÃdako 'prÃpto sÃpakar«otkar«a÷ samito 'sannyÃso na vinÃÓa÷ / Óabdo nitya÷ kasmÃt / anityasya nityatvÃt / iyamavij¤ÃtÃrthanigrahasthÃnÃpattirucyate / 9. apÃrthakam / paurvÃparyyÃsambandho 'pÃrthakam / yathà kaÓcidvadet / daÓavidhaæ phalaæ trividha÷ kaæbala ekavidhaæ pÃnabhojanametadapÃrthakamucyate / 10. aprÃptakÃlam / pratij¤ÃyÃæ du«ÂÃyÃæ paÓcÃddhetusthÃpanamaprÃptakÃlam / nitya÷ Óabda÷ / yathà pÃrimÃï¬alyÃÓrayasya paramÃïornityatvÃtpÃrimÃï¬alyaæ nityaæ ÓabdasyÃpi tathÃtvasambhava iti k­te 'para÷ prÃha / bhavatà nityatÃsthÃpane heturnokta÷, pa¤cÃvayavanyÆnavacanasthÃpanÃdbhavadartho 'siddha iti dÆ«ita idaæ prÃha / asti me heturnÃmnà tu nokta÷ / ko 'yaæ heturiti cet / nityÃkÃÓÃÓrayatvamiti / atrÃpara÷ / yathà g­he dagdhe tatparitrÃïÃyodakÃnve«aïaæ tathÃnavasare 'rtharak«aïÃya hetusthÃpanam / etadaprÃptakÃlamucyate / 11. nyÆnam / pa¤cÃvayavà anyatamena hÅnà iti nyÆnam / pratij¤Ã heturudÃharaïamupanayanaæ nigamanamiti pa¤cÃvayavÃ÷ / (##) yathà (kaÓcidvadatya) nitya÷ Óabda ityayaæ prathamo 'vayava÷ / k­takatvÃditi dvitÅyo 'vayava÷ / yadvastu k­takaæ tadanityaæ yathà ghaÂa÷ k­tako 'nityaÓceti t­tÅyo 'vayava÷ / Óabdo 'pi tatheti caturtho 'vayava÷ / tasmÃcchabdo 'nitya iti pa¤camo 'vayava÷ / pa¤cÃvayavÃnÃmanyatamena nyÆnatà nyÆnanigrahasthÃnÃpattirityucyate / 12. adhikam / bahuhetÆdÃharaïoktiradhikam / yathà (kaÓcidvade) cchabdo 'nitya÷ / kasmÃt? / prayatnÃnantarÅyakatvÃdamÆrtatvÃdaindriyakatvÃdutpÃdavinÃÓÃbhyÃæ vÃcyatvÃccaitaddhetubÃhulyamityucyate / api ca Óabdo 'nitya÷ k­takatvÃd ghaÂavatpaÂavatg­havatkarmmavat / etadd­«ÂÃntabÃhulyamityucyate / vÃdÅ prÃha / bhavatà hetÆdÃharaïabahulyamuktam / yadyeko hetu÷ sÃdhanÃsamarthastadà kathamekahetuprayoga÷ / atha sÃdhanasamarthastadà kiæ hetubÃhulyena udÃharaïabahulye 'pi tathÃtvasambhava÷ / tadbÃhulyokteraprayojanatvÃt / 13. punaruktam / punaruktaæ trividhaæ, Óabdapunaruktaæ, artha punaruktaæ, arthÃpattipunarukta¤ca / Óabdapunaruktaæ yathà (kaÓcidvade) cchakra÷ Óakra÷ / arthapunaruktaæ yathà (kaÓcidvadet) cak«urak«i / arthÃpattipunaruktaæ yathà (kaÓcidvadet) satyaæ saæsÃro du÷khaæ satyaæ nirvÃïaæ sukham / prathamameva vacanaæ vaktavyaæ dvitÅyaæ tvaprayojanam / kasmÃt / pÆrvavacanasya spa«ÂÃrthatvÃt / pÆrvavacanasyÃrtha spa«ÂaÓced, dvitÅyavacanena kiæ spa«Âaæ bhavet / yadi na ki¤cit prakaÂayitavyaæ tadà tadaprayojanam / etatpunaruktamityucyate / 14. ananubhëaïam / pari«adà vij¤ÃtÃyÃ÷ pratij¤ÃyÃstrirabhihitÃyà (##) api yadi kaÓcitpratyuccÃraïÃsamarthastadÃnanubhëaïam / 15. aj¤Ãnam / pari«adà vij¤ÃtÃyà api pratij¤ÃyÃ÷ kenacidavij¤Ãnamaj¤Ãnamucyate / 16. apratibhà / yadi parasya pratij¤Ãæ nyÃyavadÅk«ate dÆ«aïe cÃsamarthastadÃpratibhà / apare tu vadanti / aj¤Ãne 'pratibhÃyäcobhayatrÃnigrahasthÃnÃpatti÷ / kasmÃt? / yadi kaÓcidarthaæ na vijÃnÃti dÆ«aïe cÃsamarthastena saha vÃdo na kartavya iti / ete tvatimande nigrahasthÃne / anye«u nigrahasthÃne«u, sado«asya vacanasya vividhenopÃyenoddharaïaæ Óakyam / atra tÆbhayatra na kaÓcidupÃya uddharaïasamartha÷ / e«a manu«ya÷ pÆrvaæ pÃï¬ityagauravaæ sthÃpayati, paÓcÃttu pÃï¬ityaæ prakaÂayitumaÓakta÷ / 17. vik«epa÷ / svapratij¤Ãyà do«aæ j¤Ãtvà vyÃjai÷ parihÃra÷ kÃryÃntarakathanam / yathÃhaæ svayaæ rogÅ, ahaæ paraæ roginaæ dra«ÂumicchÃmi / tadà tu yadi nÃpakrÃmati paradÆ«aïanirÃkaraïaæ na kalpayati / kasmÃt / bandhusnehÃpagamabhayÃt / iti vik«epanigrahasthÃnÃpattirucyate / 18. matÃnuj¤Ã / paradÆ«aïe svapak«ado«Ãbhyupagama iti matÃnuj¤Ã / yadi kaÓcit pareïa dÆ«aïe k­te, svapak«ado«amanujÃnÃti, yathà mama do«a evaæ bhavato 'pÅtyabhyupagacchan / iyaæ matÃnuj¤ocyate / 19. paryanuyojyopek«aïam / yadi kaÓcinnigrahasthÃnaæ prÃpnuyÃt, tasya nigrahÃpattyanudbhÃvanaæ taddÆ«aïecchayà tu (##) dÆ«aïasthÃpanam / tadarthe ca hÅne kiæ prayojanaæ dÆ«aïena / asiddhametaddÆ«aïam / etaducyate paryanuyojyopek«aïam / 20. niranuyojyÃnuyoga÷ / kasyacidanigrÃhyatve 'pi nigrahasthÃnÃbhiyogo niranuyojyÃnuyoga÷ / anyacca / prativÃdini svapratij¤ÃhÃnyÃpanne svapak«abhinnÃrthopÃdÃnenÃsthÃne paranigrahasthÃnadyotanam / ayamapi niranuyojyÃnuyoga÷ / 21. apasiddhÃnta÷ / pÆrvaæ caturvidhe siddhÃnte svayamaÇgÅk­te 'pi paÓcÃccedyathÃsiddhÃntaæ na brÆyÃdayamapasiddhÃnta÷ / 22. hetvÃbhÃsÃ÷ / yathà pÆrvamuktÃstrividhÃ÷ / asiddho 'neikÃntiko viruddhaÓceti hetvÃbhÃsÃ÷ / asiddha÷ / yathà kaÓcit sthÃpayedaÓva Ãgacchati / kasmÃt / Ó­ÇgadarÓanÃt / aÓvo 'Ó­Çga iti Ó­Çgaheturasiddho 'ÓvÃgamanasthÃpanÃsamartha÷ / anaikÃntika÷ / yathà kaÓcit sthÃpayetgaurÃgacchati / kasmÃt / Ó­ÇgadarÓanÃt / ya÷ saÓ­Çga sa gaurityanaikÃntika÷ chÃgarurvÃdÅnÃæ saÓ­ÇgatvÃt / Ó­ÇgaheturanaikÃntika÷ / tasmÃdgavÃgamanasthÃpanÃsamartha÷ / viruddha÷ / yathà kaÓcit sthÃpayetprabhÃte rÃtri÷ / kasmÃt / aruïodayÃt / aruïodayo rÃtryà viruddha÷ / aruïodayahetÆ rÃtristhÃpanÃsamartha÷ / yadi kenacide«a hetu÷ prayujyate tadà hetvÃbhÃsanigrahasthÃnÃpatti÷ / iti t­tÅyaæ prakaraïam / samÃptaÓcÃyaæ grantha /