Haribhadrasuri: Nyayapravesapravrtti Based on the edition by A.B. Dhruva: NyÃyapraveÓaprav­tti. Delhi : Srisatguru Publications, 1987, 1-29. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 66 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ HaribhadrasÆrik­tà NyÃyapraveÓaprav­tti÷ / ÓrÅsarvaj¤Ãya nama÷ // samyagj¤Ãnasya vaktÃraæ praïipatya jineÓvaram / nyÃyapraveÓakavyÃkhyÃæ sphuÂÃrthÃæ racayÃmyaham // racitÃmapi satpraj¤airvistareïa samÃsata÷ / asatpraj¤o 'pi saæk«iptaruci÷ sattvÃnukampayà // tatra ca- sÃdhanaæ dÆ«aïaæ caiva sÃbhÃsaæ parasaævide / pratyak«amanumÃnaæ ca sÃbhÃsaæ tvÃtmasaævide // ityÃdÃveva Óloka÷ / ÃhÃsya kimÃdÃvupanyÃsa iti / ucyate / iha prek«ÃpÆrvakÃriïa÷ prayojanÃdiÓÆnye na kvacitpravartanta ityato 'dhik­taÓÃstrasya prayojanÃdipradarÓanena prek«ÃvatÃæ prav­ttyarthamiti / ÓÃstrÃrthakathanakÃlopasthitaparasaæbhÃvyamÃnÃnupanyÃsahetunirÃkaraïÃrthaæ ca nyÃyapraveÓakÃkhyaæ ÓÃstramÃrabhyate ityukte saæbhavatyevaævÃdÅ para÷- nÃrabdhavyamidaæ prayojanarahitatvÃt unmattakavÃkyavat / tathà nirabhidheyatvÃt kÃkadantaparÅk«Ãvat / tathà asaæbaddhatvÃt daÓa dìimÃni «a¬apÆpÃ÷ kuï¬amajÃjinaæ palalapiï¬aæ sara kÅÂiketyÃdivÃkyavat / tadamÅ«Ãæ hetÆnÃmasiddhatodbhÃvayi«ayà prayojanÃdipratipÃdanÃrthamÃdau ÓlokopanyÃsa / ayaæ cÃbhidheyaprayojane eva darÓayati sÃk«Ãt saæbandhaæ tu sÃmarthyena / yathà caitadevaæ tathà sukhapratipattyarthamevameva leÓato vyÃkhyÃya darÓayi«yÃma÷ // vyÃkhyà ca padavÃkyasaægateti / uktaæ ca- ÓÃsraprakaraïÃdÅnÃæ yathÃrthÃvagama÷ kuta÷ / vyÃkhyÃæ vihÃya tattvaj¤ai÷ sà coktà padavÃkyayo÷ // tatrÃpi padasamudÃyÃtmakatvÃdvÃkyasyÃdau padÃrthagamanikà nyÃyyà / sà ca padavibhÃgapÆrvetyata÷ padavibhÃga÷ / sÃdhanam dÆ«aïam ca eva sÃbhÃsam parasaævide pratyak«am anumÃnam ca sÃbhÃsam tu Ãtmasaævide iti padÃni // adhunà padÃrtha ucyate / sÃdhyate aneneti siddhirvà sÃdhayatÅti và sÃdhanam / tacca pak«ÃdivacanajÃtam / vak«yati ca / pak«ÃdivacanÃni sÃdhanam / vi«ayaÓcÃsya dharmaviÓi«Âo dharmÅ / tathà dÆ«yate 'nena dÆ«ayatÅti và dÆ«aïam / tacca sÃdhanado«odbhÃvanaæ vacanajÃtameva / vak«yati ca sÃdhanado«odbhÃvanÃni dÆ«aïÃni / vi«ayaÓcÃsya sÃdhanÃbhÃsa÷ na samyaksÃdhanam / tasya du«ayitumaÓakyatvÃt / nanu vak«yati sÃdhanado«odbhÃvanÃni dÆ«aïÃnÅti tadetatkatham / ucyate / sÃdhanÃbhÃsa eva kiæcitsÃmyena sÃdhanopacÃrÃdado«a÷ ityetacca tatraiva nirloÂhayi«yÃma÷ / caÓabda÷ samuccaye / evakÃro 'vadhÃraïe / sa cÃnyayogavyavacchedÃrtha ityetaddarÓayi«yÃma÷ / tathà ÃbhÃsanamÃbhÃsa÷ / saha ÃbhÃsena vartate sÃbhÃsam / sÃbhÃsaÓabda÷ pratyekamabhisaæbadhyate / sÃdhanaæ sÃbhÃsaæ dÆ«aïaæ sÃbhÃsam / tatra sÃdhanÃbhÃsaæ pak«ÃbhÃsÃdi / vak«yati ca / sÃdhayitumi«Âo 'pi pratyak«Ãdiviruddha÷ pak«ÃbhÃsa ityÃdi / dÆ«aïÃbhÃsaæ cÃbhÆtasÃdhanado«odbhÃvanÃni / vak«yati ca abhÆtasÃdhanado«odbhÃvanÃni dÆ«aïÃbhÃsÃnÅti // parasaævide ityatra pare prÃÓnikÃ÷ saævedanaæ saævid avabodha ityartha÷ / pare«Ãæ saævit parasaævit tasyai parasaævide parÃvabodhÃya / iyaæ tÃdarthye caturthÅ / yathà yÆpÃya dÃru÷ / iti padÃrtha÷ // vÃkyarthastvayam / sÃdhanadÆ«aïe eva sÃbhÃse parasaævide parÃvabodhÃya na pratyak«ÃnumÃne / parasaævitphalatvÃttayo÷ / yathà pÃrtha eva dhanurdhara÷ pÃrthe dhanurdhÃrayati sati ko 'nyo dhanurdhÃrayati iti // pratyak«am ityatra ak«amindriyaæ tataÓca pratigatamak«aæ pratyak«aæ kÃryatvenendriyaæ prati gatamityartha÷ / idaæ ca vak«yati pratyak«aæ kalpanÃpo¬ham ityÃdi / tathà mÅyate aneneti mÃnaæ paricchedyata ityartha÷ / anuÓabda÷ paÓcÃdarthe / paÓcÃnmÃnaæ anumÃnam / pak«adharmagrahaïasaæbandhasmaraïapÆrvakamityartha÷ / vak«yati ca trirÆpÃlliÇgÃlliÇgini j¤ÃnamanumÃnam / caÓabda÷ pÆrvavat / sÃbhÃsam ityÃdi / vak«yati ca kalpanÃj¤ÃnamarthÃntare pratyak«ÃbhÃsam ityÃdi / tathà hetvÃbhÃsapÆrvakaæ j¤ÃnamanumÃnÃbhÃsam ityÃdi ca / tu ÓabdastvevakÃrÃrtha÷ / sa cÃvadhÃraïa iti darÓayi«yÃma÷ // Ãtmasaævide iti / atatÅtyÃtmà jÅva÷ / saævedanaæ saævit / Ãtmana÷ saævit Ãtmasaævit / tasyai Ãtmasaævide ÃtmÃvabodhÃya / Ãtmà ceha cittacaittasaætÃnarÆpa÷ parig­hyate na tu paraparikalpito nittyatvÃdidharmà / tatpratipÃdakapramÃïÃbhÃvÃt / iti padÃrtha÷ // vÃkyÃrthastvayam / pratyak«ÃnumÃne eva sÃbhÃse Ãtmasaævide ÃtmÃvabodhÃya na sÃdhanadÆ«aïe ÃtmasaævitphalatvÃt tayo÷ / Ãha nanu sÃdhanamapi vastuto 'numÃnameva tataÓcÃnumÃnamityÃdyukte sÃdhanÃbhidhÃnaæ na yujyate asminvà prÃgukte anumÃnÃbhidhÃnamiti / nai«a do«a÷ / svÃrthaparÃrthabhedanÃbhidhÃnÃt / tatra sÃdhanaæ parÃrthamanumÃnamidaæ puna÷ svÃrtham / aparastvÃha / Ãdau sÃdhanadÆ«aïÃbhidhÃnamayuktaæ pratyak«ÃnumÃnapura÷sarattvÃttatprayogasya / ucyate / satyapi tatpura÷saratve ÓÃstrÃrambhasya parasaævitpradhÃnatvÃtsÃdhanadÆ«aïayorapi tatphalatvÃtpratyÃsatterÃdÃvupanyÃsa÷ / parÃrthanibandhana÷ svÃrtha iti nyÃyapradarÓanÃrthamanye // k­taæ prasaÇgena / prak­taæ prastuma÷ // iha ca sÃdhanÃdayo '«Âau padÃrthÃ÷ abhidheyatayà uktÃ÷ / parasaævittyÃtmasaævittyoratra prayojanatvena saæbandhaÓca sÃmarthyagamya eva / sa ca kÃryakÃraïalak«aïa÷ / kÃraïaæ vacanarÆpÃpannaprakaraïameva / kÃryaæ tu prakaraïÃrthaparij¤Ãnam / tathÃhÅdamasya kÃryamiti saæbandhalak«aïà «a«ÂhÅ / Ãha- yadyevaæ parasaævittyÃtmasaævittyo÷ prakaraïÃrthaparij¤Ãnena vyavahitatvÃdaprayojanatvamiti / na / vyavahitasyaiva vivak«itatvÃt / kimarthaæ vyavahitameva vivak«itamiti / ucyate / uttarottaraprayojanÃnÃæ prÃdhÃnyakhyÃpanÃrtham / tathà cehÃnuttaraprayojanaæ paramagatiprÃptireva / tathà coktam / samyaÇnyÃyaparij¤ÃnÃddheyopÃdeyavedina÷ / upÃdeyamupÃdÃya gacchanti paramÃæ gatim // Ãha- yadyevamihÃnuttaramevedaæ kasmÃnnopanyastamiti / ucyate / avyutpannaæ vineyagaïamadhik­tya tatprathamatayaiva tasyÃprayojakatvÃt // aparastvÃha / idamiha ÓrotaïÃæ prayojanamuktaæ kartustarhi kiæ prayojanamiti vÃcyam / ucyate / tasyÃpyanantaraparabhedabhinnamidameva / anantaraæ tÃvatsattvÃnugraha÷ / paraæparaæ tu paramagatiprÃptireva / tathà coktam / samyaÇnyÃyopadeÓena ya÷ sattvÃnÃmanugraham / karoti nyÃyabÃhyÃnÃæ sa prÃpnotyacirÃcchivam // alaæ vistareïa // iti ÓÃstrasaægraha÷ / itiÓabda÷ parisamÃptivÃcaka÷ / etÃvÃneva / Ói«yate 'nena tattvamiti ÓÃstramadhik­tameva; arya(rthya)ta ityartha÷ / ÓÃstrasyÃrtha÷ ÓÃstrÃrtha÷ / tasya sagraha÷ ÓÃstrÃrthasaægraha÷ / saægrahaïaæ saægraha÷ / etÃvÃnevÃdhik­taÓÃstrÃrthasaæk«epa ityartha÷ / ÓÃstrato cÃsyÃlpagranthasyÃpi viÓvavyÃpakanyÃyÃnuÓÃsanÃditi v­ddhavÃda÷ // tatra yathoddeÓastathà nirdeÓa iti k­tvà sÃdhanasvarÆpÃvadhÃraïÃyÃha // tatra pak«ÃdivacanÃni sÃdhanam / tatraÓabdo nirdhÃraïÃrtha÷ / tatra te«u sÃdhanÃdi«u sÃdhanaæ tÃvannirdhÃryate iti / nirdhÃraïaæ ca jÃtiguïakriyÃnimittamiti / atra guïanimittaæ sÃdhanatvena guïena nirdhÃryate iti / gomaï¬alÃdiva gau÷ k«Årasaæpannatvena guïena // pacyate iti pak«a÷ / paca vyaktÅkaraïe / pacyate vyaktÅkriyate yo 'rtha÷ sa pak«a÷ / sÃdhya ityartha÷ / sa ca dharmaviÓi«Âo dharmÅ / pak«a Ãdirye«Ãæ te pak«Ãdaya÷ / ayaæ bahubrÅhi÷ samÃsa÷ / ayaæ ca tadguïasaævij¤ÃnaÓca bhavati / tatra tadguïasaævij¤Ãno yathà lambakarïa ityÃdi / lambau karïau yasyÃsau lambakarïa÷ / lambakarïatvaæ ca tasyaiva guïa ityartha÷ / atadguïasaævij¤Ãno yathà parvatÃdikaæ k«etramityÃdi / parvata Ãdiryasya tatparvatÃdikaæ k«etram / na parvata÷ k«etraguïa÷ / kiæ tarhi / upalak«aïamÃtramiti bhÃvanà / ayamiha tadguïasaævij¤Ãno bahuvrÅhirveditavya÷ / yathà parvatÃdikaæ k«etraæ nadyÃdikaæ vanamiti / na punaryathà lambakarïa÷ brÃhmaïÃdayo varïà iti / pak«ÃdivacanÃni sÃdhanamityÃdiÓabda upalak«aïÃrtha÷ / asya cÃyamartha÷ / ÃdÅyate 'smÃdityÃdi÷ yathà parvatÃdikaæ k«etramityÃdau / na punarÃdÅyate ityÃdi÷ yathà brÃhmaïÃdayo varïà ityadÃviti / tata÷ susthitamidaæ pak«a÷ Ãdirye«Ãæ te pak«Ãdaya÷ // te ca pak«opalak«ità hetud­«ÂÃntÃ÷ / te«Ãæ vacanÃnyuktaya÷ // kiæ sÃdhanamiti / iha ca yadà sÃdhyate 'neneti sÃdhanaæ karaïÃbhidhÃnÃrtha÷ sÃdhanaÓabdastadà pak«opalak«itÃni hetutvÃdivacanÃni sÃdhanam / yatastai÷ karaïabhÆtairvivak«ito 'rtha÷ parasaætÃne pratipÃdyate / yadà punarbhÃvasÃdhana÷ siddhi÷ sÃdhanamiti tadà pak«Ãdivacanajanyaæ pratipÃdyagataæ j¤Ãnameva sÃdhanam / tatphalatvÃtpak«ÃdivacanÃnÃm / kÃrye kÃraïopacÃrÃt / yathedaæ me ÓarÅraæ paurÃïÃæ karmeti / yadà tu kart­sÃdhana÷ sÃdhayatÅti sÃdhanaæ tadà pak«ÃdivacanÃnyeva kart­tvena vivak«yante pratipÃdyasaætÃne j¤ÃnotpÃdakatvÃt iti / tadevaæ pak«ÃdivacanÃni sÃdhanam / tadyathà v­k«Ã vanaæ hastyÃdaya÷ senà / Ãha / ekavacananirdeÓa÷ kimarthamucyate / samuditÃnÃmeva pak«ÃdivacanÃnÃæ sÃdhanatvakhyÃpanÃrtham / uktaæ ca diÇnÃgÃcÃryeïa sÃdhanamiti caikavacananirdeÓa÷ samastasÃdhanatvakhyÃpanÃrtha÷ / ityalaæ vistareïa // evaæ tÃvatsÃmÃnyena sÃdhanamuktam / idaæ ca na j¤Ãyate kiæ kÃrakamuta vya¤jakam / sÃdhanasya dvaividhyadarÓanÃt / tatra kÃrakaæ vÅjÃdyaÇkurÃde÷ / vya¤jakaæ pradÅpÃdi tamasi ghaÂÃdÅnÃm / ato vya¤jakatvapratipÃdanÃyÃha / pak«ahetud­«ÂÃntavacanairhi prÃÓnikÃnÃmapratÅto 'rtha÷ pratipÃdyate iti // asya gamanikà / pacyate iti pak«a÷ / hinotÅti hetu÷ / hi gatau / sarve gatyarthÃ÷ j¤ÃnÃrthÃ÷ / tathà d­«Âamarthamantaæ nayatÅti d­«ÂÃnta÷ / sa ca dvidhà sÃdharmyevaidharmyabhedÃt / tataÓcaivaæ samÃsa÷ / d­«ÂÃntaÓca d­«ÂÃntaÓca d­«ÂÃntau / hetuÓca d­«ÂÃntau ca hetud­«ÂÃntÃ÷ / pak«asya hetud­«ÂÃntÃ÷ pak«ahetud­«ÂÃntÃ÷ / te«Ãæ vacanÃni pak«ahetud­«ÂÃntavacanÃni / tai÷ pak«ahetud­«ÂÃntavacanai÷ / hiÓabdo yasmÃdarthe / praÓneniyuktÃ÷ prÃÓnikà vidvÃæsa÷ / svasamayaparasamayavedina÷ / uktaæ ca- svasamayaparasamayaj¤Ã÷ kulajÃ÷ pak«advayasthitÃ÷ k«amiïa÷ / vÃdapathe«vabhiyuktÃstulÃsamÃ÷ prÃÓnikÃ÷ proktÃ÷ // te«Ãæ prÃÓnikÃnÃmapratÅto 'navagato 'navabuddho 'rtha÷ pratipÃdyate / Ãha / ye yathoktÃ÷ prÃÓnikÃ÷ kathaæ te«Ãæ kaÓcidapratÅto 'rtha iti / ucyate / na tatparij¤ÃnamaÇgÅk­tyÃpratÅta÷ / kiætu vÃdiprativÃdipak«aparigrahasamarthanÃsahastadantargata ityato 'pratÅto 'rtha÷ pratipÃdyate / nanu cÃtra cÃturthyà kriyayà ceti vaktavyalak«aïayà bhavitavyaæ tatkimartha «a«Âhyatrocyate / kÃrakÃïÃmavivak«Ã Óe«a iti Óe«alak«aïà «a«ÂhÅ / ke«Ãæ pratipÃdyate / sÃmarthyÃdye«ÃmapratÅta÷ anye«ÃmaÓrutatvÃtte«Ãmeva pratipÃdyate / itiÓabdastasmÃdarthe / yasmÃdevaæ tasmÃdvya¤jakamidaæ sÃdhanamapratÅtÃrthapratipÃdakatvÃt pradÅpavat / vyatireke bÅjÃdi // tatra pak«ÃdivacanÃni sÃdhanam ityuiktam // adhunà yathoddeÓaæ nirdeÓa itinyÃyamÃÓritya pak«alak«aïapratipÃdanÃyÃha / tatra pak«a÷ prasiddho dharmÅ / asya gamanikà / tatraÓabdo nirdhÃraïÃrtha÷ / nirdhÃraïaæ ca prasiddhadharmitvÃdiguïato 'vaseyamiti / pak«a iti lak«yanirdeÓa÷ / dharmÅti / dharmÃ÷ k­takatvÃdayaste 'sya vidyante iti dharmÅ ÓabdÃdi÷ / kathaæ prasiddha ityata Ãha / prasiddhaviÓe«aïaviÓi«Âatayà svayaæ sÃdhyatvenepsita÷ / tatra prasiddhaæ vÃdiprativÃdibhyÃæ pramÃïabalena pratipannam / viÓi«yate 'neneti viÓe«aïam / tena viÓi«Âa÷ prasiddhaviÓe«aïaviÓi«Âa÷ / tadbhÃva÷ prasiddhaviÓe«aïaviÓi«Âatatà / tayà prasiddhaviÓe«aïaviÓi«Âatayà hetubhÆtayà prasiddha÷ / atrÃha / iha dharmiïastÃvatprasiddhatà yuktà viÓe«aïasya tvanityatvÃderna yujyate / sÃdhyatvÃt / anyathà vivÃdÃbhÃvena sÃdhanaprayogÃnupapatte÷ / naitadevam / samyagarthÃnavabodhÃt / iha prasiddhatà viÓe«aïasya na tasminneva dharmiïi samÃÓrÅyate kiætu dharmyantare ghaÂÃdau / tataÓca yathoktado«Ãnupapatti÷ / tathà svayamityanenÃbhyupagamasiddhÃntaparigraha÷ // sÃdhyatvenepsita iti / sÃdhanÅya÷ sÃdhayitavya÷ sÃdhanamarhatÅti và sÃdhya÷ / tasya bhÃva÷ sÃdhyatvama / tena sÃdhyatvena / Åpsita÷ abhimata÷ i«Âa icchÃyà vyÃpta ityartha÷ / iha ca viÓe«aïasya vyavacchedakatvÃtprasiddho dharmÅtyanenÃprasiddhaviÓe«aïasya pak«ÃbhÃsasya vyavacchedo dra«Âavya÷ / prasiddhaviÓepaïaviÓi«Âayetyanena tvaprasiddhaviÓe«aïasya ubhayena cÃprasiddhobhayasya svayamityanena cÃbhyupagamasiddhÃntaparigraheïa sarvatantrapratitantrÃdhikaraïasiddhÃntÃnÃæ vyavacchedo dra«Âavya÷ / iha tu Óastranirapek«avÃdinorlokaprasiddhayordharmadharmiïo÷ parigrahavacanamabhyupagamasiddhÃntastaæ svayamityanenÃha / tataÓcayadapi svayamiti vÃdinà yastadà sÃdhanamÃha / etena yadyapi kvacicchÃstre sthtia÷ sÃdhanamÃha tacchÃstrakÃreïa tasmindharmiïyanekadharmÃbhyupagame 'pi yastadÃnena vÃdinà dharma÷ sÃdhayitumi«Âa÷ sa eva sÃdhyo netara ityuktaæ bhavatÅti yaduktaæ vÃdimukhyena tadapi saægatameva / sÃdhyatveneti sÃdhyatvenaiva na sÃdhanatvenÃpi / anena ca sÃdhyahetud­«ÂÃntÃbhÃsÃnÃæ pak«atvavyudÃsa÷ / Åpsita ityanena ca noktamÃtrasyaivetyuktaæ bhavati / icchayÃpi vyÃpta÷ pak«a÷ / ityetacca parÃrthÃÓcak«urÃdaya ityatra darÓayi«yÃma÷ / ityanena dharmaviÓi«Âo dharmÅ pak«a ityÃveditaæ bhavati / tataÓca na dharmamÃtraæ na dharmÅ kevala÷ na svatantramubhayaæ na ca tayo÷ saæbandha÷ kiætu dharmadharmiïorviÓe«aïaviÓe«yabhÃva iti bhÃvÃrtha÷ // iha coktalak«aïayoge satyapyaÓrÃvaïa÷ Óabda ityevamÃdÅnÃmapi pratyak«ÃviruddhÃnÃæ pak«atvaprÃptyÃtivyÃptirnÃma lak«aïado«a÷ prÃpnotÅtyastanniv­ttyarthamÃha / pratyak«Ãdyaviruddha iti vÃkyaÓe«a÷ / pratyak«Ãdibhiraviruddha÷ / ÃdiÓabdÃdanuktÃnumÃnÃdiparigraha÷ / ityayaæ vÃkyaÓe«o vÃkyÃdhyÃhÃro dra«Âavya iti / udÃharaïopadarÓanÃyÃha tadyathà / anitya÷ Óabdo nityo veti / tadyathetyudÃharaïopanyÃsÃrtham / tatra bauddhÃderanitya÷ Óabdo vaiyÃkaraïÃdernitya iti / ukta sodÃharaïa÷ pak«a÷ / sÃæprataæ hetumabhidhitsurÃha hetustrirÆpa÷ / tatra hinoti gamayati jij¤ÃsitadharmaviÓi«ÂÃnarthÃniti hetu÷ / sa ca trirÆpa÷ / trÅïi rÆpÃïi yasyÃsau trirÆpa÷ trisvabhÃva ityartha÷ / ekasya vastuno nÃnÃtvamapaÓyan p­cchaka Ãha kiæ punastrirÆpyam / kimiti paripraÓne / punariti vitarke / trirÆpasya bhÃvastrairÆpyam / evaæ p­cchakena p­«Âa÷ sannÃhÃcÃrya÷ pak«adharmatvaæ sapak«e sattvaæ vipak«e cÃsattvameva / asya gamanikà / uktalak«aïa÷ pak«atasya dharma÷ pak«adharmastadbhÃva÷ pak«adharmatvam / pak«aÓabdena cÃtra kevalo dharmyeva 'bhidhÅyate / avayave samudÃyopacÃrÃt / idamekaæ rÆpam / tathà sapak«e sattvam / sapak«o vak«yamÃïalak«aïa÷ / tasminsattvamastitvaæ sÃmÃnyena bhÃva ityartha÷ / idaæ dvitÅyaæ rÆpam / tathà vipak«e cÃsattvamiti t­tÅyaæ rÆpam / vipak«o vak«yamÃïalak«aïastasminpunarasattvamevÃvidyamÃnataiva / caÓabda÷ puna÷ÓabdÃrtha÷ / sa ca viÓe«Ãrtha iti darÓitameva / Ãha ihaivÃvadhÃraïe 'bhidhÃnaæ kimartham / ucyate / atraivaikÃntÃsattvapratipÃdanÃrtham / sapak«e tvekadeÓe 'pi sattvamadu«Âameveti / tathà ca satyekÃntato vipak«avyÃv­ttÃ÷ sapak«aikadeÓavyÃpino 'pi prayatnÃnantarÅyakatvÃdaya÷ samyagghetava evetyÃveditaæ bhavati // sapak«e sattvamityÃdi yaduktaæ tatra sapak«avipak«ayo÷ svarÆpamajÃnÃno vineya÷ p­cchati / ka÷ puna÷ sapak«a÷ ko và vipak«a iti / ayaæ tu praÓno nigadasiddha eva / nirvacanaæ tvidaæ sÃdhyadharmetyÃdi / asya gamanikà / ihopacÃrav­ttyà dharme sÃdhyatvamadhik­tyocyate / sÃdhyaÓcÃsau dharmaÓca sÃdhyadharma÷ / anityatvÃdi÷ / samÃna÷ sad­Óastasya bhÃva÷ sÃmÃnyaæ tulyatà / sÃdhyadharmasya sÃdhyadharmeïa và sÃmÃnyaæ sÃdhyadharmasÃmÃnyam / tena samÃno 'rtha÷ sapak«a iti / samaæ tulyaæ mÃnamasyeti samÃna÷ / tulyamÃnaparicchedya iti bhÃvanà / artho ghaÂÃdi÷ / na tu vacanamÃtram / samÃna÷ pak«aæ sapak«a iti / athavà upacÃrav­ttyà dharmiïi sÃdhyatvamadhikriyate / tataÓca / sÃdhyasya dharma÷ sÃdhyadharma÷ / Óe«aæ pÆrvavat / anupacaritaæ tu sÃdhyam / dharmaviÓi«Âo dharmÅti bhÃvÃrtha÷ // sÃæprataæ sapak«asyaiva udÃharaïamupadarÓayannÃha / tadyathà anitye Óabde sÃdhye ityÃdi / tadyathetyudÃharaïopanyÃsÃrtha÷ / anitye Óabde sÃdhye kim? / ghaÂÃdiranitya÷ padÃrthasaæghÃta÷ sapak«a÷ / sÃdhyÃnityÃtvasamÃnatvÃt // adhunà vipalak«aïapratipÃdanÃyÃha / vipak«o yatra sÃdhyaæ nÃsti / visad­Óa÷ pak«o vipak«a÷ / sa kÅd­giti svarÆpato darÓayati / yatra yasminnarthe / sÃdhanÅyaæ sÃdhyam / nÃsti na vidyate / iha ca sÃdhyapratibandhatvÃt sÃdhanasya tadapi nÃstÅti gamyate / udÃharaïaæ darÓayati / yathà yannityamityÃdi / tatra yannityamiti kimuktaæ bhavati? / yadanityaæ na bhavati tadak­takaæ d­«Âamiti / tatk­takamapi na d­«Âam yathÃkÃÓamiti / tatra hi sÃdhyabhÃvÃt sÃdhanÃbhÃva÷ / sÃæprataæ vicitratvÃdavadhÃraïavidhe÷ vipak«adharmatvÃdi«u tamupadarÓayannÃha / tatra k­takatvamityÃdi / tatreti pÆrvavat / k­takatvaæ prayatnÃnantarÅyakatvaæ và anityÃdau heturiti yoga÷ / tatra kriyate iti k­taka÷ / apek«itaparavyÃpÃro hi bhÃva÷ svabhÃvani«pattau k­taka iti / tadbhÃva÷ k­takatvam / prayatnÃntarÅyakatvaæ và iti / prayatnaÓcetanÃvato vyÃpÃra÷ / tasya prayatnÃnantaraæ tatra bhÃvo jÃta iti và prayatnÃnantarÅya÷ / sa eva prayatnÃnantarÅyaka÷ / tadbhÃva÷ prayatnÃnantarÅyakatvam / vÃÓabda÷ caÓabdÃrtha÷ / sa ca samuccaye / dvitÅyahetvabhidhÃnaæ vipak«avyÃv­tta÷ / sapak«aikadeÓav­ttirapi samyaggheturyathà / yameveti darÓanÃrthatvÃdadu«Âamiti / ayaæ ca hetu÷ kiæ pak«adharma eva na tu pak«asyaiva dharma÷ / ayogavyavacchedamÃtraphalatvÃdavadhÃraïasya / yathà caitro dhanurdhara eva / anena cÃsiddhÃnÃæ caturïÃmasÃdhÃraïasya ca vyÃv­tti÷ / tathà saphala evÃstvanyayogavyavaccheda÷ yathà pÃrtha eva dhanurdhara÷ / anena tu sÃdhÃraïÃdÅnÃæ navÃnÃmapi hetvÃbhÃsÃnÃæ vyÃv­tti÷ / Ãha / yadi sapak«a evÃsti tataÓca tadvyatirekeïÃnyatra pak«e 'pyabhÃvÃt dharmatvÃnupapatti÷ / na anavadh­tÃvadhÃraïÃt / pak«adharmatvasyÃvadhÃritvÃt / Ãha / yadyevaæ vipak«e nÃsti eveti t­tÅyamavadhÃraïaæ kimartham? / ucyate / prayogopadarÓanÃrtham / uktaæ ca / anvayavyatirekayorekamapi rÆpamuktaæ kathaæ nu nÃma dvitÅyasyÃk«epakaæ syÃditi / prabhÆtamatra vaktavyaæ tattu nocyate / granthavistarabhayÃt / gamanikÃmÃtnametat / anityÃdau heturityatrÃdigrahaïÃt du÷khÃdiparigraha÷ / ityukto hetu÷ // sÃæprataæ d­«ÂÃntamabhidhitsurÃha / d­«ÂÃnta ityÃdi / d­«Âaæ tatrÃrthaæ antaæ nayatÅti d­«ÂÃnta÷ / pramÃïopalabdhameva vipratipattau saævedanani«ÂhÃæ nayatÅtyartha÷ / sa ca dvividha÷ / dve vidhe yasya sa dvividhastadeva dvaividhyam / darÓayati sÃdharmyeïa vaidharmyeïa ca / samÃno dharmo yasyÃsau sadharmà sadharmaïo bhÃva÷ sÃdharmyaæ tena / visad­Óo dharmo yasyÃsau vidharmà vidharmaïo bhÃva÷ vaidharmyaæ tena / caÓabda÷ samuccaye / tatra sÃdharmyeïa tÃvaditi / tÃvacchabda÷ kramÃrtha÷ / yatreti / abhidheyahetoruktalak«aïasya sapak«a evÃstitvaæ khyÃpyate / sapak«a uktalak«aïastasmiæÓcÃstitvaæ vidyamÃnatvaæ khyÃpyate pratipÃdyate vacanena / taccedam / yatk­takaæ tadanityaæ yathà ghaÂÃdi÷ iti sugamam / anena sÃdhanad­«ÂÃntÃbhÃsa÷ / vaidharmyeïÃpi / yatra sÃdhyÃbhÃve hetorabhÃva eva kathyate / yatretyabhidheye / sÃdhyaæ anityatvÃdi tasyÃbhÃve heto÷ k­takatvÃde÷ / kim? / abhÃva eva kathyate pratipÃdyate vacanena / taccedamudÃharaïaæ darÓayati / yannityaæ tadak­takaæ d­«Âaæ yathÃkÃÓamiti sugamam / Ãha / na saugatÃnÃæ nityaæ nÃma kiæcidasti / tadabhÃvÃt kathaæ vaidharmyad­«ÂÃnta ityucyate? / nityaÓabdenÃtranityatvasyÃbhÃva ucyate / atreti prayoge d­«ÂÃntavÃkye và / kiæ nityaÓabdena anityasvasyÃbhÃva ucyate? / anityo na bhavatÅti nitya÷ / ak­takaÓabdenÃpi k­takatvasyÃbhÃva÷ ucyate / iti ca vartate / k­takau na bhavatÅtyak­taka÷ / na tu vastu sannityamak­takaæ vÃsti / atraivodÃharaïamÃha / yathà bhÃvÃbhÃvo 'bhÃva÷ / yathetyaupamye / bhÃva÷ sattà tasyÃbhÃvo bhÃvÃbhÃva÷ / asÃvabhÃva ucyate / na tu bhÃvÃdanyo 'bhÃvo nÃma vastusvarÆpo 'sti evaæ nityaÓabdenÃtretyÃdi dÃr«ÂÃntike 'pi bhÃvitameva // uktÃ÷ pak«Ãdaya÷ // saha pak«eïa vi«ayabhÆtena hetud­«ÂÃntà ityartha÷ / e«Ãæ vacanÃni / e«Ãmiti pak«opalak«itÃnÃæ hetud­«ÂÃntÃnÃm / vacanÃni ye vÃcakÃ÷ ÓabdÃ÷ / kim? / parapratyÃyanakÃle prÃsnikapratyÃyanakÃle sÃdhanam / yathà prayogato darÓayati / yathà anitya÷ Óabda÷ iti pak«avacanam / k­takatvÃditi pak«adharmavacanam / yat k­takaæ tadanityaæ d­«Âaæ yathà ghaÂÃdiriti sapak«Ãnugamavacanam / yannityaæ tadak­takaæ d­«Âaæ yathÃkÃÓamiti vyatirekavacanam / iti nigadasiddham / yÃvat etÃnyeva trayo 'vayavà ityucyante / etÃnyeva pak«ahetud­«ÂÃntÃnÃæ vacanÃni / traya iti saækhyà / avayavà ityucyante / pÆrvÃcÃryÃïÃæ saæj¤Ãntarametat / yathoktaæ sÃdhanamavayavÃ÷ // uktaæ sÃdhanam / adhunà tadÃbhÃsa ucyate / tatrÃpi pak«ÃdivacanÃni sÃdhanamiti pak«asyopalak«aïatvÃtprathamaæ pak«a ukta÷ / ihÃpi pak«ÃbhÃsa evocyate sÃdhayitumityadi / sÃdhayitumi«Âo 'pi pak«Ãdiviruddha÷ pak«ÃbhÃsa÷ / sisÃdhayi«ayà vächita÷ apiÓabdÃtprasiddho dharmÅtyÃdi tadanyalak«aïayukto 'pi / kim? / pratyak«Ãdiviruddha÷ / virudhyate sa viruddha÷ / pratyak«Ãdayo vak«yamÃïalak«aïÃstairviruddho nirÃk­ta÷ pratyak«Ãdiviruddha÷ / kim? / pak«ÃbhÃsa÷ / tasyÃtroktalak«aïa÷ pak«a÷ ÃbhÃsanamÃbhÃsa÷ ÃkÃramÃtram / pak«asyevÃbhÃso yasyÃsau pak«ÃbhÃsa÷ pak«ÃkÃramÃtram / na tu samyak pak«a ityartha÷ / tadyathetyudÃharaïopanyÃsÃrtha÷ / pratyak«aviruddha ityÃdi / pratyak«aæ vak«yamÃïalak«aïam / iha puna÷ pratyak«aÓabdena tatparicchinno dharma÷ parig­hyate ÓÃliku¬avanyÃyÃt / tataÓca prasiddharmadharmaÓabdalopÃt pratyak«aprasiddhadharmaviruddha÷ pratyak«aviruddha÷ / evamanumÃnaviruddha÷ ÃgamalokasvavacanaviruddhÃÓceti bhÃvanÅyamiti / aprasiddhiviÓe«aïÃdiÓabdÃrthamudÃharaïanirÆpaïÃyÃmeva vak«yÃma÷ / sÃæpratamudÃharaïÃni darÓayati / tatra pratyak«aviruddha÷ ityuddeÓa÷ / yathà aÓrÃvaïa÷ Óabda÷ ityudÃharaïam / atra Óabdo dharmÅ / aÓrÃvaïatvaæ sÃdhyadharma÷ / ayaæ ca sÃdhyamÃnastatraiva dharmiïi pratyak«aprasiddhena ÓrÃvaïatvena virudhyate iti pratyak«aviruddha÷ / Ãha / ÓrÃvaïatvaæ sÃmÃnyalak«aïatvÃtpratyak«agamyameva na bhavati kathaæ pratyak«aprasiddhadharmaviruddha÷? iti / atrocyate / bhÃvapratyayena svarÆpamÃtrÃbhidhÃnÃtsÃmÃnyalak«aïatvÃnupapatterado«a iti / atra ca bahu vaktavyaæ tattu nocyate / ak«aragamanikÃmÃphalatvÃtprayÃsasya // anumÃnaviruddho yathà / nityo ghaÂa iti / atra ghaÂo dharmÅ / nityatvaæ sÃdhyadharma÷ / sa cÃnumÃnaprasiddhenÃnityatvena tatraiva dharmiïi bÃdhyate / anumÃnaæ cedam / anityo ghaÂa÷ kÃraïÃdhÅnÃtmalÃbhatvÃt pradipavat // Ãgamaviruddho yathà / vaiÓe«ikasya nitya÷ Óabda iti sÃdhayata÷ / vaiÓe«iko 'hamityevaæ pak«aparigrahaæ k­tvà yadà Óabdasya nityatvaæ pratijÃnite tadÃgamavirÆddha÷ / yatastasyÃgame ÓabdasyÃnityatvaæ prasiddham / uktaæ ca buddhimatpÆrvà vÃkyak­tirvede tadvacanÃdÃmnÃyasya prÃmÃïyamityÃdi // lokaviruddho yathà / Óuci naraÓira÷kapÃlaæ prÃïyaÇgatvÃt ÓaÇkhaÓuktivat iti / atra naraÓira÷kapÃlaæ dharmitvenopÃdayite / Óucitvaæ sÃdhyadharma÷ / sa ca sÃdhyamÃnastatraiva dharmiïi lokaprasiddhaÓucitvena nirÃkriyata iti / Ãha / iha hetud­«ÂÃntopÃdÃnaæ kimarthamucyate? / lokasthiterbalÅyastvakhyÃpanÃrtham / nÃnumÃnenÃpi lokaprasiddhirbÃdhyata ityartha÷ // svavacanaviruddho yathà / mÃtà me vandhyà iti / iha ca mÃtà sÃdhyadharmitvenopÃttà / vandhyeti ca sÃdhyadharma÷ / sa ca sÃdhyamÃnastatraiva dharmiïi svavacanaprasiddhena mÃt­tvena viruddhyate / virodhaÓca mÃt­Óabdena prasavadharmiïÅ vanitocyate vandhyÃÓabdena tadviparÅtà / tataÓca yadi mÃtà kathaæ vandhyÃ? vandhyà cetkathaæ mÃteti? // tathà aprasiddhaviÓe«aïo yathà / bauddhasya sÃækhyaæ prati vinÃÓÅ Óabde iti / na prasiddhamaprasiddham / viÓi«yate aneneti viÓe«aïaæ sÃdhyadharmalak«aïam / tataÓcÃprasiddhaæ viÓe«aïaæ yasmin sa tathÃvidha÷ / evaæ Óe«epyak«aragamanikà kÃryeti / atra ca Óabda iti nirdeÓa÷ / vinÃÓÅti sÃdhyadharma÷ / ayaæ ca bauddhasya sÃækhyaæ prati aprasiddhiviÓe«aïa÷ / na hi tasya siddhÃnte kiæcidvinaÓvaramasti / yata uktam- tadetatrailokyaæ vyakterapaiti nityatvaprati«edhÃt / apetamapyasti vinÃÓaprati«edhÃdityÃdi [yÃgasÆtra- 3, 13 vyÃsabhëya] / Ãha / yadyevaæ na kaÓcitpak«ÃbhÃso nÃmÃsti / tathÃhi- vipratipattau i«ÂÃrthasiddhye 'numÃnaprayoga÷ / vipratipattireva caitaddo«akartrÅti k­to 'numÃnam / atrocyate / na vipratipattimÃtraæ taddo«akart­ yuktiviruddhatvÃt / tathÃhi- upapattibhird­«ÂÃntasÃdhane k­te 'numÃnaprayoga÷ i«ÂÃrthasiddhaye bhavati / nÃnyathà / puna÷ sÃdhanÃpek«atvÃt / ato d­«ÂÃntaæ prasÃdhya prayoga÷ kartavya iti / aprasÃdhite tu pak«ÃbhÃsa÷ / iti k­ta prasaÇgena // tathà aprasiddhaviÓe«yo yathà sÃækhyasya bauddhaæ prati cetana Ãtmeti / tatra viÓe«yo dharmÅtyanarthÃntaram / iha cÃtmà dharmÅ / cetanatvaæ sÃdhyadharma÷ / iti pak«a÷ sÃækhyasya bauddhaæ prati aprasiddhaviÓe«ya÷ / Ãtmano 'prasiddhatvÃt / sarve dharmà nirÃtmÃna ityabhyupagamÃt / Ãk«epaparihÃrau pÆrvavat // tathà aprasiddhobhayo yathà / vaiÓe«ikasya bauddhaæ prati sukhÃdisamavÃyikÃraïamÃtmà iti / ubhayaæ dharmadharmiïau / tatrÃtmà dharmÅ / sukhÃdisamavÃyikÃraïatvaæ sÃdhyadharma÷ / vaiÓe«ikasya hi kÃraïatrayÃtkÃryaæ bhavati / tadyathÃ- samavÃyikÃraïÃt asamavÃyikÃraïÃt nimittakÃraïÃcca / tathÃhi- tantava÷ paÂasya samacÃyikÃraïaæ tantusaæyogo 'samavÃyikÃraïaæ turÅvemÃdayastu nimittakÃraïam / itthamÃtmà sukhadu÷khecchÃdÅnÃæ samavÃyikÃraïam / Ãtmamana÷saæyogo 'samavÃyikÃraïam / srakcandanÃdayo nimittakÃraïam / ityevaæ vaiÓe«ikasya bauddhaæ prati aprasiddhobhaya÷ / na tasyÃtmà viÓe«ya÷ siddho nÃpi samavÃyikÃraïaæ viÓe«aïam / sÃmagryà eva janakatvÃbhyupagamÃt / Ãk«epaparihÃrau pÆrvavat // tathà prasiddhasaæbandho yathà ÓrÃvaïa÷ Óabda iti / prasiddho vÃdiprativÃdinoravipratipattyà sthita÷ saæbandho dharmadharmilak«aïo yasmin sa tathÃvidha÷ / iha Óabdo dharmÅ ÓrÃvaïatvaæ sÃdhyadharma÷ / ubhayaæ caitat vÃdiprativÃdino÷ prasiddham / e«Ãæ vacanÃni ityÃdi / e«Ãmiti navÃnÃmapi paramÃrÓa÷ / vacanÃni / pratij¤Ãdo«Ã iti saæbandha÷ kÃraïamÃha / dharmasvarÆpanirÃkaraïamukhena pa¤cÃnÃmÃdyÃnÃm / svaæ ca tadrÆpaæ ca svarÆpamityartha÷ / nirÃkriyate 'neneti nirÃkarotÅti và nirÃkaraïam / prati«edhanamityartha÷ / dharmasvarÆpasya nirÃkaraïaæ tattathà mukhamiva mukhaæ dvÃramiti bhÃva÷ / dharmasvarÆpanirÃkaraïameva mukhaæ tena dharmasvarÆpanirÃkaraïamukhena dharmayÃthÃtmyaprati«edhadvÃreïetyartha÷ / prati«idhyate cÃÓrÃvaïa÷ Óabda÷ / ityevamÃdi«u pa¤casu pratyak«Ãdiprasiddhaæ dharmayÃthÃtmyamiti bhÃvanà / tathà pratipÃdanÃsaæbhavatastrayÃïÃm / tatra pratipÃdyate 'nena pratipÃdayatÅti và pratipÃdanam / paramapratyÃyanamiti h­dayam / tasyÃsaæbhava÷ pratipÃdanÃsaæbhava÷ tasmÃt pratipÃdanÃsaæbhavata÷ / na ca d­«ÂÃntÃdyapratipattau pratipÃdanaæ saæbhavati / tathà sÃdhanavaiphalyataÓcaikasya / viphalasya bhÃvo vaiphalyaæ sÃdhanasya vaiphalyaæ sÃdhanavaiphalyaæ tasmÃtsÃdhanavaiphalyata÷ / ca samuccaye / tataÓca e«Ãæ vacanÃni / pratij¤Ãdo«Ã÷ / pratij¤Ãpak«a ityanarthÃntaram / do«ÃbhÃsa iti ca tulyam / ityabhihitÃ÷ pak«ÃbhÃsÃ÷ // sÃæprataæ hetvÃbhÃsÃnabhidhitsurÃha / asiddhÃnaikÃntikaviruddhà hetvÃbhÃsÃ÷ / asiddhaÓca anaikÃntikaÓca viruddhaÓca asiddhÃnaikÃntikaviruddhÃ÷ / hetuvadÃbhÃsante iti hetvÃbhÃsÃ÷ / yathoddeÓaæ nirdeÓa iti nyÃyamaÇgÅk­tyÃsiddhapratipipÃdayi«ayÃha / tatrÃsiddhaÓcatu÷prakÃra÷ / tatra e«u asiddhÃdi«u / asiddha÷ sidhyati sa siddha÷ pratÅta÷ na siddha÷ asiddha÷ apratÅta÷ / catu÷prakÃraÓcaturbheda÷ / prakÃrÃndarÓayati / tadyathà / ubhayÃsiddha ityÃdi / tadyatheti pÆrvavat / ubhayorvÃdiprativÃdino÷ asiddha ubhayÃsiddha÷ // anyatarasya vÃdina÷ prativÃdino và asiddha anyatarÃsiddha÷ // saædihyate sa saædigdha÷ / saædigdhatvÃdevÃsiddha÷ saædigdhasiddha÷ // ÃÓrayo dharmÅ so 'siddho yasyÃsau ÃÓrayÃsiddha÷ / ca samuccaye / itiÓabda÷ parisamÃptyartha÷ // idÃnÅmudÃharaïÃnyÃha / tatra ÓabdÃnityatve ityÃdi / tatreti pÆrvavat / ÓabdÃnityatve sÃdhye anitya÷ Óabda÷ ityetasmin cÃk«u«atvÃditi / cak«urindriyagrÃhyaÓcÃk«u«astadbhÃvaÓcÃk«u«atvam / tasmÃdityayaæ heturubhayÃsiddha÷ / tathÃhi- cÃk«u«atvaæ na vÃdina÷ prasiddhaæ nÃpi prativÃdina÷ / ÓrotrendriyagrÃhyatvÃcchabdasya // k­takatvÃditi ÓabdÃbhivyaktivÃdinaæ prati anyatarÃsiddha÷ / Óabdanityatve sÃdhye iti / vartate k­takatvÃdityayaæ hetu÷ ÓabdÃbhivyaktivÃdinaæ mÅmÃæsakaæ kÃpilaæ và pratyanyatarÃsiddha÷ / tathÃhi- na tasya tÃlvo«ÂhapuÂÃdibhi÷ kriyate Óabda÷ kiætvabhivyajyata iti // tathà bëpÃdibhÃvenetyÃdi / bëpo jalÃdiprabhava÷ sa Ãdiryasya reïuvartyÃde÷ sa bëpÃdistasya bhÃva÷ sattà tena bëpÃdibhÃvena / saædihyamÃna÷ kimayaæ dhÆma uta bëpa uta reïuvartiriti saædehamÃpadyamÃna÷ / bhÆtasaæghÃta÷ sÆk«ma÷ k«ityÃdisamÆha÷ / kim? / agne÷ siddhiragnisiddhistasyÃmagnisiddhau / agniratra thÆmÃditi upadiÓyamÃna÷ procyamÃna÷ saædigdhÃsiddha÷ / niÓcito hi dhÆmo dhÆmatvena hutavahaæ gamayati nÃniÓcita iti / tathà dravyamÃkÃÓamityÃdi / ÃkÃÓa iti dharminirdeÓa÷ / dravyamiti sÃdhyo dharma÷ / guïÃÓcÃsya «a / tadyathà / saækhyà parimÃïaæ p­thaktvaæ saæyogo vibhÃga÷ ÓabdeÓceti // tatra guïÃnÃmÃÓraya÷ guïÃÓrayastadbhÃvastattvaæ tasmÃt guïÃÓrayatvÃditi / ayaæ heturÃkÃÓÃsattvavÃdinaæ bauddhaæ pratyÃÓrayÃsiddha÷ / dharmiïa evÃsiddhatvÃt / tathà ca tasyÃyaæ siddhÃnta÷ / pa¤ca imÃni bhik«ava÷ saæj¤ÃmÃtraæ saæv­timÃtraæ pratij¤ÃmÃtraæ vyavahÃramÃtraæ kalpanÃmÃtram / katamÃni pa¤ca / atÅta÷ addhà anÃgata÷ addhà pratisaækhyÃnirodha÷ ÃkÃÓaæ pugdala iti / nanu cÃnyo 'pyasti asiddha÷ sa ca dvidhà / pratij¤ÃrthaikadeÓÃsiddha÷ / yathà anitya÷ Óabdo 'nityatvÃt / avyÃpakÃsiddhaÓceti / yathà sacetanÃstarava÷ svÃpÃt / sa kasmÃnnokta÷ / ÃcÃrya Ãha / antarbhÃvÃt / kva punarantarbhÃva iti cait ubhayÃsiddhe / tasmÃdado«a÷ / Ãha / yadyevamasiddhabhedadvayamevÃstu ubhayÃsiddho 'nyatarÃsiddhaÓceti / Óe«advayasyÃtraivÃntarbhÃvÃt / tathà cÃnyairapyuktam- asiddhabhedau dvÃveva dvayoranyatarasya và // ityÃdi / naitadevam / dharmyasiddhihetusaædehopÃdhidvÃreïa bhedaviÓe«asya siddhe÷ / vineyavyutpattiphalatvÃcca ÓastrÃrambhasya / paryÃptaæ vistareïokto 'siddha÷ // sÃæpratam anaikÃntika÷ ucyate / sa ca «aÂprakÃra÷ «a¬vidha÷ / ekÃnte bhava aikÃntika÷ / na aikÃntikau 'naikÃntika÷ / «a prakÃrà asyeti «aÂprakÃra÷ «a¬ vidhaityartha÷ // bhedÃnevÃha / sÃdhÃraïa ityÃdi / anvartham / ityudÃharaïameva vak«yÃma÷ / tatra sÃdhÃraïa÷ prabheyatvÃnnitya iti / tatreti pÆrvavat / dvayorbahÆnÃæ và ya÷ sÃmÃnya÷ sa sÃdhÃraïa÷ / pramÅyate iti prameyo j¤eya ityartha÷ tadbhÃva÷ prameyatvaæ tasmÃtprameyatvÃt pramÃïaparicchedyatvÃt / nitya ityatra ÓabdÃkhyo dharmÅ gamyate / idaæ ca sapak«etarÃkÃÓaghaÂÃdibhÃvena sÃdhÃraïatvÃt saæÓayanimittamiti / Ãha ca / taddhi nityÃnityetyÃdi / tat prameyatvaæ dharma÷ / hi rÆpapradarÓane / nityaÓcÃnityaÓca nityÃnityau nityÃnityau ca tau pak«au ca nityÃnityapak«au / tayornityÃnityapak«ayorityartha÷ / kim? / sÃdhÃraïatvÃt tulyav­ttitvÃdanaikÃntikam / prayoga eva darÓayati / kiæ ghaÂavat prameyatvÃdanitya÷ Óabda÷ ÃhosvidÃkÃÓavat prameyatvÃnnitya iti prakaÂÃrthaæ darÓayati / aho nÃyaæ saæÓayahetu÷ / etatprayogamantareïa prÃgeva saæÓayasya bhÃvÃt / tadbhÃvabhÃvitvÃnupapatte÷ / uktaæ ca / anaikÃntikabhedÃÓca naiva saæÓÅtikÃraïam / saædehe sati hetÆkte sadbhÃvasyÃviÓe«ata÷ // ityÃdi / naitadevam / saæÓayasyÃvivak«itatvÃt / tamantareïÃpi prayogopapatteÓca / kriyate ca viparyastamatiprabh­tipratipattyarthamapi prayoga÷ / tatrÃpi saæÓayahetutvÃdanaikÃntikÃmiti // asÃdhÃraïa÷ ÓrÃvaïatvÃnnitya ityÃdi / sÃdhÃraïavilak«aïa÷ asÃdhÃraïa÷ asÃmÃnya÷ pak«adharma÷ san sapak«avipak«ÃbhyÃæ vyÃv­tta ityartha÷ / udÃharaïamÃha / ÓrÃvaïatvÃnnitya iti / ÓravaïendriyagrÃhya÷ ÓrÃvaïastadbhÃva÷ ÓrÃvaïatvaæ tasmÃt / nitya÷ avinÃÓÅ / Óabda iti gamyate / tatredaæ ÓrÃvaïatvaæ svadharmiïaæ vihÃya na sapak«e ÃkÃÓÃdau nÃpi vipak«e ghaÂÃdau vartata iti saæÓayanimittam / ata evÃha / taddhÅtyÃdi / tat ÓrÃvaïatvam / hi rÆpapradarÓane nityÃnityapak«ÃbhyÃæ vyÃv­ttatvÃt / saæÓayaheturiti yoga÷ / anyatra varti«yata itÅdamapi nirÃkurvannÃha / nityÃnityavinirmuktasya cÃnyasya cÃsaæbhavÃt / yadasti tena nityena và bhavitavyamanityena và nÃnyathà / virodhÃdatiprasaægÃcca / ata÷ saæÓayahetu÷ saæÓayakÃraïam / kathamityÃha / kiæbhÆtasyetyÃdi / kiæprakÃrasya kiæ nityasyÃhosvidanityasyÃsyeti / prastutasya Óabdasya ÓrÃvaïatvamityetaduktaæ bhavati / yadi tadanyatra nitye vÃnitye vopalabdhaæ bhavati tatastabdalenetaratrÃpi niÓcayo yujyate nÃnyathà / viparyakalpanÃyà apyanyanivÃritaprasaratvÃt / ityatra bahu vaktavyam / alaæ prasaÇgena / Ãk«epaparihÃrau pÆrvavat / evaæ Óe«e«vapi bhÃvanÅyamiti // sapak«aikadeÓav­ttirityÃdi / samÃna÷ pak«a÷ sapak«a÷ tasyaikadeÓa÷ sapak«aikadeÓa÷ tasminv­ttirasyeti sapak«aikadeÓav­tti÷ / tathà visad­Óa÷ pak«o vipak«astaæ vyÃptuæ ÓÅlamasyeti vipak«avyÃpÅ / udÃharaïamÃha / yathà / aprayatnÃnantarÅyaka÷ Óabdo nityatvÃditi / Óabdo dharmÅ / aprayatnÃnantarÅyakatvaæ sÃdhyo dharma÷ / anityatvÃditi hetu÷ / tatra aprayatnÃnantarÅyaka÷ pak«a÷ / aprayatnÃnantarÅyako 'rtha÷ / asya sÃdhyavidyudÃkÃÓÃdipadÃrthasaæghÃta÷ kim? / sapak«a÷ / tatraikadeÓe vidyudÃdau vartate 'nityatvaæ nÃkÃÓÃdau / nityatvÃttasya / tathà aprayatnÃnantarÅyaka÷ pak«o 'sya ghaÂÃdirvipak«a÷ / tatra sarvatra ghaÂÃdau vidyate 'nityatvam / prayatnÃntarÅyakasyÃnityatvÃt / yasmÃdevaæ tasmÃdetadapi anityatvaæ vidyudghatasÃdharmyeïa vidyudghatulyatayÃnikÃntikam / bhÃvanikÃmÃha / kiæ ghaÂavat anityatvÃt prayatnÃnantarÅyaka÷ / Óabda÷ ÃhosvidvidyudÃdivadanityatvÃdaprayatnÃnantarÅyaka iti / prakaÂÃrtham // vipak«aikadeÓav­ti÷ sapak«avyÃpÅ / samÃsa÷ sukara eva / udÃharaïamÃha / yathà prayatnÃnantarÅyaka÷ Óabdo 'nityatvÃt / prayatnÃnantarÅyaka÷ pak«o 'sya ghaÂÃdi÷ sapak«a÷ / tatra sarvatra ghaÂÃdau vidyate 'nityatvam / prayatnÃnantarÅyaka÷ pak«o 'sya vidyudÃkÃÓÃdirvipak«a÷ / tatraikadeÓe vidyudÃdau vidyate 'nityatvam / nÃkÃÓÃdau / tasmÃdetadapi vidyudghaÂasÃdharmyeïa pÆrvavadanaikÃntikam iti sÆtrÃrtha÷ / uktavaiparÅtyena svadhiyà bhÃvanÅyamiti // ubhayapak«aikadeÓav­tti÷ / ubhayapak«ayo÷ sapak«avipak«ayorekadeÓav­ttirasyeti ubhayapak«aikadeÓav­tti÷ / udÃharaïamÃha / yathà nitya÷ Óabdo 'mÆrtatvÃditi // nitya÷ pak«o 'syÃkÃÓaparamÃïvÃdi÷ sapak«a÷ / tatraikadeÓa ÃkÃÓÃrdo vidyate 'mÆrtatvaæ na paramÃïvÃdau / anitya÷ pak«o 'sya ghaÂasukhÃdirvipak«a÷ / tatraikadeÓe sukhÃdau vidyate 'mÆrtatvaæ na ghaÂÃdau / tasmÃdetadapi sukhÃkÃÓasÃdharmyeïÃnaikÃntikam / etadapi sÆtraæ nigadasiddham / tathà viruddhÃvyabhicÃrÅ / adhik­tahetvanumeyaviruddhÃrthasÃdhako viruddha÷ / viruddhaæ na vyabhicaratÅti viruddhÃvyabhicÃrÅ / upanyasta÷ san tathÃvidhÃrthÃnirÃk­te÷ pratiyoginaæ na vyabhicaratÅti bhÃva÷ / tataÓcÃnena pratiyogisÃdhyamapÃk­tya hetuprayoga÷ kartavya ityetadÃha / anye tu viruddhaÓcÃsÃvavyabhicÃrÅ ca viruddhÃvyabhicÃrÅti vyÃcak«ate / idaæ punarayuktameva / virodhÃdanekÃntavÃdÃpatteÓca / udÃharaïamÃha / yathÃnitya÷ Óabda÷ k­takatvÃd ghaÂavat / nitya÷ Óabda÷ ÓrÃvaïatvÃt Óabdatvavat / ubhayo÷ saæÓayahetutvÃt dvÃvapyetÃveko 'naikÃntika÷ samuditÃveva / anitya÷ Óabda÷ k­takatvÃdghaÂavaditi vaiÓe«ikeïokte mÅmÃæsaka Ãha / nitya÷ Óabda÷ ÓrÃvaïatvÃt Óabdatvavat / Óabdatvaæ hi nÃma veïuvÅïÃm­daÇgapaïavÃdibhedabhinne«u sarvaÓabde«u Óabda ityabhinnÃbhidhÃnapratyayanibandhanaæ sÃmÃnyaviÓe«asaæj¤itaæ nityamiti / ubhayo÷ saæÓayahetutvÃditi / ekatra dharmiïi ubhayo÷ k­takatvaÓrÃvaïatvayo÷ saæÓayahetutvÃt saædehahetutvà / tathà caikatra dharmiïi k­takatvaÓrÃvaïatvÃkhyau hetu saædehaæ kuruta÷ kiæ k­takatvÃdghaÂavadanitya÷ ÃhosvicchrÃvaïatvÃcchabdatvavannitya÷ iti / evaæ saædehahetutve pratipÃdite paraÓcodayati kiæ samastayo÷ saædehahetutvam uta vyastayo÷ / yadi samastayo÷ saædehahetutvaæ tadÃsÃdhÃraïÃnna bhidyate / ÓrÃvaïatvaæ cÃsÃdhÃraïatvenoktam / atha vyastayostadapi na / vyastayo÷ samyagdhetutvÃt / atrocyate / samastayoreva saædehahetutvam / nanÆktam asÃdhÃraïÃnna bhidyate / tanna / yato bhidyata eva / parasparasÃpek«o viruddhÃvyabhicÃrÅ ceti / ekaka÷ asahÃyo 'sÃdhÃraïa÷ / sa cÃnenÃæÓenÃcÃryeïa bhinna upÃtta iti tasmÃdado«a÷ / uktaæ ca mÆlagranthe dvÃvapyetÃveko 'naikÃntika÷ samuditÃveva / anudbhÃvite tu tadabhÃva iti / atra bahu vaktavyam / tattu nocyate / saæk«eparucisattvÃnugrahÃrtho 'yamÃrambha÷ / ityukto 'naikÃntika÷ // sÃæprataæ viruddhamÃha÷ viruddhaÓcatu÷prakÃra ityÃdi / virudhyate sa viruddha÷ / tathà hyayaæ dharmasvarÆpÃdiviparÅtasÃdhanÃrddharmeïa dharmiïà và virudhyata eveti catu÷prakÃraÓcaturbheda÷ / tadyathà / dharmasvarÆpaviparÅtasÃdhana ityÃdi / tadyatheti bhedopanyÃsÃrtha÷ / ÓabdÃrthamudÃharaïÃdhikÃra eva vak«yÃma÷ / tatra dharmetyÃdi / tatra dharmasvarÆpaviparÅtasÃdhano yathà nityeti pÆrvavat / dharma÷ paryÃya ityanarthÃntaram / tasya svarÆpamasÃdhÃraïÃmÃtmalak«aïa dharmasvarÆpaæ tasya viparÅtasÃdhana iti samÃsa÷ / evaæ Óe«e«vapi dra«Âavyamiti / adhunodÃharaïamÃha / yathà nitya Óabda÷ k­takatvÃt prayatnÃnantarÅyakatvÃdvà ityayaæ heturvipak«a eva bhÃvadviruddha÷ / atra dharmasvarÆpanityatvam / ayaæ ca hetuviparÅtamanityatvaæ sÃdhayati / tenaivÃvinÃbhÆtatvÃt / tathà cÃha / vipak«a eva bhÃvÃdviruddha÷ / Ãha ayamapak«adharmatvÃdasiddhÃnna viÓi«yate kathaæ viruddha iti? / atrocyate / nÃvaÓyaæ pak«adharma eva viruddhatà anyathÃpyÃcÃryaprav­tte÷ / adhik­tayogaj¤ÃpakÃt / na cÃyamasiddhÃnna viÓi«yate iti / viparyayasÃdhakatvenÃsiddhe÷ / etatpradhÃnatvÃccopanyÃsasya / anyathÃnaikÃntikasyÃpyasiddhatvaprasaÇga÷ / nityatvÃdisÃdhanatvena prameyatvÃdÅnÃmapi asiddhatvÃt / ityalaæ prasaÇgena / gamanikÃmÃtrametat / dharmaviÓe«aviparÅtasÃdhana ityasyodÃharaïaæ yathà parÃrthÃÓcak«urÃdaya÷ saæghÃtatvÃt ÓayanÃsanÃdyaÇgavat iti / ka÷ punarevamÃha? / sÃækhyo bauddhaæ prati / iha cak«urÃdayo dharmiïa÷ / ÃdiÓabdÃt Óe«endiyamahadahaæÇkÃrÃdiparigraha÷ / pÃrÃrthyaæ sÃdhyadharma / asya ca viÓe«o 'saæhataparÃrthatvami«Âam / anyathà siddhasÃdhyatÃpattyà prayogavaikalyaprasaÇga÷ / saæghÃtatvÃditi hetu÷ / tatra dvayorbahÆnÃæ và melaka÷ saæghÃtastasya bhÃva÷ saæghÃtatvaæ tasmÃtsaæghÃtatvÃt / ÓayanÃsanÃdyaÇgavaditi d­«ÂÃnta÷ / Óayanaæ palyaÇkÃdi / ÃsanamÃsandakÃdi / tadaÇgÃni pratÅtÃnyeva / yathaitadaÇgÃni saæghÃtatvÃddevadattÃdiparÃrthÃni vartante evaæ cak«urÃdayo 'pÅti bhÃvÃrtha÷ / adhunà viruddhamÃha / ayamityÃdi / ayaæ hetu÷ saæghÃtatvalak«ano yathà yena prakÃreïa pÃrÃrthyaæ parÃrthabhÃvaæ cak«urÃdÅnÃæ sÃdhayati tathà tenaiva prakÃreïa saæhatatvamapi sÃvayavatvamapi parasyÃtmana÷ sÃdhayati / tenÃpyavinÃbhÆtatvÃt / tathà cÃha / ubhayatrÃvyabhicÃrÃt / ubhayatreti parÃrthe saæhatatve ca avyabhicÃrÃd gamakatvÃdityartha÷ / tathà caivamapi vaktuæ Óakyata eva saæhataparÃrthÃÓcak«urÃdaya÷ saæghÃtatvÃt ÓayanÃsanÃdyaÇgavaditi / ÓayanÃsaïÃdyaÇgÃni hi saæhatasya karacaraïorugrÅvÃdimata evÃrthaæ kurvanti nÃnyasya / tathopalabdheriti / Ãha vipak«a eva bhÃvÃdviruddha iti sÃmÃnyaæ viruddhalak«aïaæ tatkathamihopapadyate? iti / ucyate / asaæhataparavipak«o hi saæhata iti tatraiva v­ttidarÓanÃt / kiæ nopapadyate? / Ãk«epaparihÃrau pÆrvavat // dharmisvarÆpaviparÅtetyÃdi / dharmà asya vidyante iti dharmÅ / udÃharaïaæ tu yathà na dravyamityÃdi / ka÷ punarevamÃha? / vaiÓe«iko bauddhÃnprati / kena puna÷ saæbandhena? iti / ucyate / tasya siddhÃnto dravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃ÷ «aÂpadÃrthÃ÷ / tata÷ p­thvyÃpastejovÃyurÃkÃÓaæ kÃlo digÃtmà mana iti dravyÃïi / guïÃÓcaturviÓati÷ / rÆparasagandhasparÓasaækhyÃparimÃïÃni p­thaktvaæ saæyogavibhÃgau paratvÃparatve buddhi÷ sukhadu÷khecchÃdve«Ã÷ prayatnaÓceti sÆtroktÃ÷ / caÓabdÃt dravatvaæ gurutvaæ saæskÃra÷ sneho dharmÃdharmau ÓabdaÓceti / evaæ caturviÓati rguïÃ÷ / pa¤ca karmÃïi / tadyathà utk«epaïamavak«epaïamÃku¤canaæ prasÃraïaæ gamanamiti karmÃïi / gamanagrahaïÃbdhramaïarecanaspandanÃdyavarodha÷ / sÃmÃnyaæ dvividhaæ paramaparaæ ceti / tatra paraæ sattà bhÃvo mahÃsÃmÃnyamiti cocyate / aparaæ dravyatvÃdi / tatra sattà dravyaguïakarmabhyo 'rthÃntaram / kathÃpunaryuktyÃ? ityatrÃha / na dravyaæ bhÃva÷ ekadravyavattvÃditi hetu÷ / sÃmÃnyaviÓe«avaditi d­«ÂÃnta÷ / adhunà bhÃvÃrtha ucyate / na dravyaæ bhÃva÷ / dravyÃdanya ityartha÷ / ekadravyavattvÃdityatra ekaæ ca taddravyaæ ca ekadravyamasyÃstÅti ÃÓrayabhÆtamiti ekadravyavÃn / samÃnÃdhikaraïÃbdahuvrÅhi÷ kadÃcitkarmadhÃraya÷ sarvadhanÃdyartha iti vacanÃt / tadbhÃvastattvaæ tasmÃdekadravyavattvÃt / ekasmindravye vartamÃnatvÃdityartha÷ / vaiÓe«ikasya hi adravyaæ dravyaæ anekadravyaæ ca dravyam / tatrÃdravyaæ dravyamÃkÃÓakÃladigÃtmana÷ paramÃïava÷ / anekadravyaæ tu dvayaïukÃdiskandhÃ÷ / ekadravyaæ tu dravyameva nÃsti / ekadravyavÃæÓca bhÃva÷ / ityato dravyalak«aïavilak«aïatvÃt na dravyaæ bhÃva iti / d­«ÂÃnta÷ sÃmÃnyaviÓe«a÷ / sa ca dravyatvaguïatvakarmatvalak«aïa÷ / dravyatvaæ hi navasu dravye«u vartamÃnatvÃtsÃmÃnyaæ guïakarmabhyo vyÃvartamÃnatvÃdviÓe«a÷ / evaæ guïatvakarmatvayorapi bhÃvanà kÃryeti / tataÓca sÃmÃnyaæ ca tadviÓe«aÓca sa iti sÃmÃnyaviÓe«astena tulyaæ vartata iti sÃmÃnyaviÓe«avat / dravyatvavadityartha÷ / tataÓcaitadukte bhavati / yathà navasu dravye«u pratyekaæ vartamÃnaæ dravyaæ na bhavati kiætu sÃmÃnyaviÓe«alak«aïaæ dravyatvameva evaæ bhÃvo 'pÅtyabhiprÃya÷ / Ãha yadi nÃma dravyaæ na bhavati tathÃpi guïobhavi«yati karma ca ityetadapi nirÃcikÅr«urÃha / guïakarmasu ca bhÃvÃt / tataÓca na guïo bhÃva÷ guïe«u bhÃvÃd guïatvavat / yadi ca bhÃvo guïa÷ syÃnna tarhi guïe«u varteta nirguïatvÃd guïÃnÃm / vartate ca guïe«u bhÃva÷ / san guïa iti pratÅte÷ / tathà na karma bhÃva÷ karmasu bhÃvÃtkarmatvavat / yadi ca bhÃva÷ karma syÃt na tarhi karmasu varteta ni«karmakatvÃtkarmaïÃm / vartate ca karmasu bhÃva÷ / satkarmeti pratÅte÷ / vyatyayopanyÃsastu pratij¤ÃhetvorvicitranyÃyapradarÓanÃrtham / ityevaæ vaiÓe«ikeïokte bauddha Ãha / ayaæ ca hetustriprakÃro 'pi yathà dravyÃdiprati«edhaæ sÃdhayati tathà bhÃvasya dharmiïo 'bhÃvatvamapi sÃdhayati / tenÃpyavinÃbhÆtatvÃt / tathà cÃha / ubhayatrÃvyabhicÃrÃt / ubhayatra dravyÃdiprati«edhe bhÃvÃbhÃve ca gamakatvÃt / tathà ca / yatathaidbaktuæ Óakyate na dravyaæ bhÃva÷ ekadravyatvÃt dravyatvavat evamidamapi Óakyate bhÃvo bhÃva eva na bhavati ekadravyatvÃt dravyatvavat / na ca dravyatvaæ bhÃva÷ sÃmÃnyaviÓe«atvÃt / evaæ na guïa÷ guïe«u bhÃvÃt guïatvavat / atrÃpi bhÃvo bhÃva eva na bhavati guïe«u bhÃvÃt guïatvavat / na ca guïatvaæ bhÃva÷ sÃmÃnyaviÓe«atvÃdeva / evaæ na karma bhÃva÷ karmasu bhÃvÃt karmatvavat atrÃpi bhÃvo bhÃva eva na bhavati karmasu bhÃvÃt karmatvavat / na ca karmatvaæ bhÃva÷ sÃmÃnyaviÓe«atvÃt / sÃmÃnyaviruddhalak«aïayojanà tu bhÃvavipak«atvÃtsÃmÃnyaviÓe«asya sukaraiva / Ãha ayamasiddhÃnna viÓi«yate iti kathaæ viruddha÷? / tathÃhi / na bhÃvo nÃma dravyÃdivyatirikta÷ kaÓcidasti saugatÃnÃm / tadabhÃvÃccaÓrayÃsiddha eva heturiti / atrocyate satyametat / kiætu paraprasiddho 'pi vipak«amÃtravyÃpÅ viruddha iti nidarÓanÃrthatvÃt / ekasminnapi cÃnekado«ajÃtyupanipÃtanÃt tadbhedadarÓanÃrthatvÃnna do«a iti / Ãha evamaviruddhabhÃva÷ sarvatra viÓe«aviruddhabhÃvÃditi / na / virodhino 'dhik­tahetvanvitad­«ÂÃntabalenaiva niv­te÷ / tathÃpyanitya÷ Óabda÷ pÃkyatvÃdghatavat pÃkya÷ Óabda iti viruddhapreraïÃyÃæ k­takatvÃnvitÃpÃkyapaÂÃdid­«ÂÃntÃntarasÃmarthyÃttanniv­ttyà na viruddhatà / aniv­ttau cÃbhyupagamyata eva / aÓakyà ceha tanniv­ttirekadravyavatvasya tadvyatirekeïÃnyatrÃv­tteriti / atra bahu vaktavyam / alaæ prasaÇgena // dharmiviÓe«aviparÅtasÃdhano yathà / dharmÅ bhÃva eva tadviÓe«a÷ satpratyayakart­tvam / yata uktaæ saditi yato dravyaguïakarmasu sà sattà / tadviparÅtasÃdhano yathà / ayameva heturekadravyavattvÃkhya÷ asminneva pÆrvapak«e na dravyaæ bhÃva ityÃdilak«aïe asyaiva dharmiïo bhÃvÃkhyasya yo viÓe«o dharma÷ satpratyayakart­tvaæ nÃma tadviparitamasatpratyayakart­tvamapi sÃdhayati / tenÃpi vyÃpyatvÃt / tathà hyetadapi vaktuæ Óakyata eva bhÃva÷ satpratyayakartà na bhavati ekadravyavattvÃdravyatvat / na ca dravyatvaæ satpratyayakart­ dravyapratyayakart­tvÃt / evaæ guïakarmabhÃvahetvorapi vÃcyam / ata evamuktam- ubhayatrÃvyabhicÃrÃditi / bhÃvitÃrthameva / Ãk«epaparihÃrau pÆrvavat // uktà hetvÃbhÃsÃ÷ / sÃæprataæ d­«ÂÃntÃbhÃsÃnÃmavasara÷ / te ucyante / tatra yathà d­«ÂÃnto dvividha÷ evaæ mÆlabhedavyapek«ayà tadÃbhÃso 'pi tathà / Ãha / d­«ÂÃntÃbhaso dvividha÷ / sÃdharmyeïa vaidharmyeïa ca / d­«ÂÃnta uktalak«aïa÷ / d­«ÂÃntavadÃbhÃsa iti d­«ÂÃntÃbhÃsa÷ / d­«ÂÃntapratirÆpaka ityartha÷ / tatra sÃdharmyeïa tÃvadd­«ÂÃntÃbhÃsa÷ pa¤caprakÃra÷ pa¤cabheda÷ tadyathà / sÃdhanadharmÃsiddha ityÃdi / tadyatheti bhedopadarÓanÃrtha÷ / sÃdhanadharmo heturasiddho nÃstÅtyucyate / tataÓca sÃdhanadharmo 'siddho 'smin so 'yaæ sÃdhanadharmÃsiddha÷ / na tu bahubrÅhau ni«ÂhÃntaæ pÆrvaæ nipatatÅti k­tvÃsiddhasÃdhanadharmà iti / na vÃhitÃgnyÃdi«u vacanÃt / ÃhitÃgnyÃdeÓcÃk­tigaïatvÃdvikalpav­tteriti / anye tu sÃdhanadharmeïa rahitatvÃdasiddha÷ sÃdhanadharmÃsiddha÷ iti vyÃcak«ate / na caitadatiÓobhanam / evaæ sÃdhyobhayadharmÃsiddhayorapi bhÃvanÅyam / anvayÃdiÓabdÃrthaæ tÆdÃharaïÃdhikÃre vak«yÃma÷ / sa cÃvasara÷ prÃpta eveti yathÃkramaæ nirdiÓyate / tatra sÃdhanadharmÃsiddho yathà / nitya÷ Óabdo 'mÆrtatvÃt / yathetyudÃharaïopanyasÃrtha÷ / nitya÷ Óabda iti pratij¤Ã pak«a÷ / amÆrtatvÃditi hetu÷ / anvayamÃha / yadamÆrtaæ vastu tannityaæ d­«Âaæ yathà paramÃïuriti sÃdharmyad­«ÂÃntatvam / etadÃbhÃsÃnÃmeva prakrÃntatvÃt / nÃrtho vaidharmyeïeti na pradarÓita÷ / ayaæ ca sÃdhyasÃdhanadharmÃnugata i«yate / iha tu sÃdhyadharmo 'sti na sÃdhanadharma÷ / tathà cÃha / paramÃïau hi sÃdhyaæ nityatvamasti / antyakÃraïatvena nityatvÃt / sÃdhanadharmo 'mÆrtatvaæ nÃsti / kuta÷ / mÆrtatvÃt paramÃïunÃm / mÆrtatvaæ ca mÆrtimatkÃryaghaÂÃdyupalabdhe÷ siddhamiti // sÃdhyadharmÃsiddho yathà / nitya÷ Óabdo 'mÆrtatvÃd buddhivaditi / yadamÆrtaæ vastu tannityaæ d­«Âaæ yathà buddhi÷ / buddhau hi sÃdhanadharmo 'mÆrtatvasti sÃdhyadharmo nityatvaæ nÃsti anityatvÃdbuddhoriti sÆtraprayoga÷ sugama eva / vyÃptiæ darÓayati / yadamÆrtaæ vastu tannityaæ d­«Âaæ yathà buddhi÷ / Ãha kathamayaæ sÃdhyadharmÃsiddha? iti / atrÃha / buddhau hi sÃdhanadharmo 'mÆrtatvamasti / tadamÆrtatvapratÅte÷ / sÃdhyadharmo nityatvaæ nÃsti / kuta÷? / anityatvÃdbuddheriti // ubhayÃsiddho dvividha÷ / katham? ityatrÃha / sannasaæÓceti / sanniti vidyamÃnobhayÃsiddha÷ / tataÓca asanniti avidyamÃnobhayÃsiddha÷ / prayogo maula eva dra«Âavya÷ / yata Ãha / tatra ghaÂavadÅti vidyamÃnobhayÃsiddha÷ / tataÓca nitya÷ Óabdo 'mÆrtatvÃdghaÂavadityatra na sÃdhyadharmo nityatvalak«aïa÷ nÃpi sÃdhanadharmo 'mÆrtatvalak«aïo 'sti anityatvÃnmÆrtatvÃdghaÂasyeti / tathÃÃkÃÓavadityavidyamÃnobhayÃsiddha÷ / tataÓca nitya÷ Óabdo 'mÆrtatvÃdÃkÃÓavaditi / nanvayamubhayasabdhÃvÃtkathamubhayÃsiddha ityÃÓaÇkayÃha / tadasattvavÃdinaæ prati / ÃkÃÓÃsattvavÃdinaæ bauddhaæ prati / sÃækhyasyetyartha÷ / sati hi tasminnityatvÃdidharmacintà nÃnyatheti // ananvaya ityÃdi / avidyamÃno 'nvayo 'nanvaya÷ / apradarÓitÃnvaya ityartha÷ / anvayo 'nugamo vyÃptiriti anarthÃntaram / lak«aïamÃha / yatretyÃdi / yatretyabhidheyamÃha / vinÃnvayena vinà vyÃptidarÓanena sÃdhyasÃdhanayo÷ sÃdhyahetvorityartha÷ / sahabhÃva ekav­ttimÃtram / pradarÓyate kathyate ÃkhyÃyate / na vÅpsayà sÃdhyÃnugate«u heturiti / udÃharaïamÃha / yathà ghaÂe k­takatvamanityaæ ca d­«Âamiti / ghaÂa÷ k­takatvÃnityatvayorÃÓraya iti / evaæ sati ÃÓrayÃÓrayibhÃvamÃtrÃbhidhÃnÃdanyatra vyabhicÃrasaæbhavÃdi«ÂÃrthasÃdhakatvÃnupapatti÷ / viparÅtÃnvaya ityÃdi / viparÅto viparyayav­ttiranvayo 'nugamo yasmin tathÃvidha÷ / udÃharaïamÃha / yatk­takaæ tadanityaæ d­«Âamiti vaktavye yadanityaæ tatk­takaæ d­«Âamiti bravÅti / evaæ prÃksÃdhanadharmamanuccÃrya sÃdhyadharmamuccÃrayati / Ãha / evamapi ko do«a÷? iti / ucyate / nyÃyamudrÃvyatikrama÷ / anyatra vyÃptivyabhicÃrÃt / yathà hyanitya÷ Óabda÷ prayatnÃntarÅyakatvÃdiyatra yadyadanityaæ tattatprayatnÃntarÅyakam / anityÃnÃmapi vidyudÃdÅnÃmaprayatnÃnantarÅyakatvÃt / ityalaæ prasaÇgena / ayaæ sÃdharmyad­«ÂÃntÃbhÃsa÷ samÃpta÷ // vaidharmyeïÃpi / na kevalaæ sÃdharmyeïaiva / kim? / d­«ÂÃntÃbhÃsa÷ / prÃÇnirÆpitaÓabdÃrtha÷ / pa¤caprakÃra÷ / tadyathà sÃdhyÃvyÃv­tta ityÃdi / tatra sÃdhyaæ pratÅtaæ tadavyÃv­ttasmÃditi sÃdhyÃvyÃv­tta÷ / Ãk«epaparihÃrau pÆrvavat / evaæ sÃdhanobhayÃvyÃv­ttayorapi vaktavyam / avyatirekÃdiÓabdÃrthaæ tÆdÃharaïÃdhikÃra eva vak«yÃma÷ / sa cÃvasara÷ prÃpta eva // tatra sÃdhyÃvyÃv­tta÷ yathà nitya÷ Óabdo 'mÆrtatvÃtparamÃïuvat / yathetyudÃharaïopanyÃsÃrtha÷ / nitya÷ Óabda iti pratij¤Ã / amÆrtatvÃditi hetu÷ / vaidharmyad­«ÂÃntÃbhÃsasya prakrÃntatvÃtsÃdharmyad­«ÂÃnto nokta÷ / abhyÆhyaÓcÃkÃÓÃdi÷ / vaidharmyad­«ÂÃntastu paramÃïu÷ / ayaæ ca sÃdhyasÃdhanobhayadharmavikala÷ samyagi«yate / yata uktam / sÃdhyÃbhÃve hetorabhÃva eva kathyate ityÃdi / na cÃyaæ tathetyÃha ca / paramÃïorhi sakÃÓÃt / sÃdhanadharmo hetu÷ / tameva darÓayati amÆrtatvamiti / vyÃv­ttaæ niv­ttam / kuta÷? / mÆrtatvÃtparamÃïunÃm / sÃdhyadharmo nityatvaæ tanna vyÃv­ttam / kuta÷? / nityatvÃtparamÃïÆnÃm / Ãha / sÃdharmyad­«ÂÃntÃbhÃse«vÃdau sÃdhanadharmÃsiddha ukta÷ iha sÃdhyÃvyÃv­tta iti kimarthamucyate? / tasyÃnvayapradhÃnatvÃt / anvayasya ca sÃdhanadharmapura÷sarasÃdhyadharmoccÃraïarÆpatvÃt / vyatirekastu ubhayavyÃv­ttirÆpa÷ sÃdhyÃbhÃve ca hetorabhÃva iti / ata÷ sÃdhyÃvyÃv­tta÷ // tathà sÃdhanÃvyÃv­tta÷ karmavat / prayoga÷ pÆrvavadeva / vaidharmyad­«ÂÃntastu karma / tacca utk«epaïÃdi g­hyate / tatra karmaïa÷ sÃdhyaæ nityatvaæ vyÃv­ttam / anityatvÃtkarmaïa÷ / sÃdhanadharmo hetu÷ / tameva darÓayati amÆrtatvamiti / tanna vyÃv­ttam / amÆrtatvÃtkarmaïa iti // ubhayÃvyÃv­tta÷ÃkÃÓavaditi / nityatvasÃdhaka÷ prayoga÷ paramÃïvÃdisÃdharmyad­«ÂÃntayukta÷ pÆrvavat / vaidharmyad­«ÂÃntastvÃkÃÓamiti / tato hi ÃkÃÓÃt / na nityatvaæ vyÃv­ttaæ nÃpyamÆrtatvam / kuta÷? / nityatvÃdamÆrtatvÃdÃkÃÓasyeti // avyatireka ityÃdi / avidyamÃnavyÃtireka÷ avyatireka÷ anidarÓitavyatireka ityartha÷ / lak«aïamÃha / yatra vinà sÃdhyasÃdhananiv­ttyà tadvipak«abhÃvo nidarÓyate / yatretyabhidheyamÃha / vinà sÃdhyasÃdhananiv­ttyà prastutaprayoge yadanityaæ tanmÆrtaæ d­«ÂamityÃdilak«aïayà / tadvipak«abhÃva÷ sÃdhyasÃdhanavipak«abhÃvamÃtram / nidarÓyate pratipÃdyate iti yÃvat / d­«ÂÃntamÃha / yathà ghaÂe 'nityatvaæ ca murtatvaæ ca d­«Âamiti / itthaæ hyekatrÃbhidheyamÃtrÃbhidhÃnÃdvaidharmyÃpratipÃdanÃdarthÃpattyÃpi gamyate pratipattigauravÃdi«ÂÃrthasÃdhakatvamiti // viparitavyatireka ityÃdi / viparÅto viparyasto vyatireka uktalak«aïo yasmin sa tathÃvidha÷ / tameva darÓayati / yadanityamityÃdi / prastutaprayoga eva tathÃvidhasÃdharmyad­«ÂÃntayukte vyatirekamupadeÓayan yadanityaæ tanmÆrtaæ d­«Âa miti vaktavye yanmÆrta tadanityaæ d­«Âamiti bravÅti / Ãha / evamapi ko do«a÷? iti / ucyate / anyatra vyabhicÃra÷ / tathà hyanitya÷ Óabda÷ prayatnÃnantarÅyakatvÃdityatra yadaprayatnÃnantarÅyakaæ tannityamiti / vyatireko vidyutà vyabhicÃra÷ // nigamayannÃha / e«ÃmityÃdi / yathoktarÆpÃïÃæ pak«ahetud­«ÂÃntÃbhÃsÃnÃæ vacanÃni / kiæ na sÃdhanam? / ÃbhÃsatvÃdeva / kiæ tarhi? / sÃdhanÃbhÃsamiti // uktaæ sÃdhanÃbhÃsam // adhunà dÆ«aïasyÃvasara÷ / taccÃtikramya bahutaravaktavyatvÃtpratyak«ÃnumÃne tÃvadÃha / ÃtmapratyÃyanÃrthaæ puna÷ pratyak«amanumÃnaæ ca dve eva pramÃïe / pratyak«aæ vak«yamÃïalak«aïaæ anumÃnaæ ca / asamÃsakaraïaæ vibhinnavi«ayaj¤ÃpanÃrtham / svalak«aïavi«ayameva pratyak«am / sÃmÃnyalak«aïavi«ayamevÃnumÃnam / ca samuccaye / dve eva pramÃïe ityanena saækhyÃniyamamÃha / tathÃhi bauddhÃnÃæ dve eva pramÃïe pratyak«ÃnumÃne / Óe«apramÃïÃnÃmatraivÃntarbhÃvÃt / antarbhÃvaÓca pramÃïasamuccayÃdi«u carcitatvÃnneha pratanyate / adhunà pratyak«aïirÆpaïÃyÃha / tatra pratyak«amityÃdi / tatreti nirdhÃraïÃrtha÷ / pratyak«amiti lak«yanirdeÓa÷ / kalpanÃpo¬hamiti lak«aïam / ayaæ lak«yalak«aïapravibhÃga÷ / tatra pratigatamak«aæ pratyak«am / kalpanÃpo¬hamiti / kalpanà vak«yamÃïalak«aïà sà apo¬hà apetà yasmÃt tat kalpanÃpo¬ham / samÃsÃk«epaparihÃrau pÆrvavat / kalpanayÃpo¬haæ kalpanÃyà vÃpo¬haæ kalpanÃpo¬ham / yat iti tatsvarÆpanirdeÓa÷ / evaæbhÆtaæ cÃrthe svalak«aïamapi bhavati / Ãha / j¤Ãnaæ saævedanam / tacca nirvi«ayamapi bhavati ata Ãha arthe vi«aye / sa ca dvidhà svalak«aïasÃmÃnyalak«aïabhedÃt / ata Ãha / rÆpÃdau svalak«aïe ityartha÷ / iha yaduktaæ kalpanÃpo¬hamiti tatsvarÆpÃbhidhÃnata eva vyÃca«Âe nÃmajÃtyÃdikalpanÃrahitam / tadak«amak«aæ prati vartate iti pratyak«am / tatra nÃmakalpanà yathà ¬itthà iti / jÃtikalpanà yathà gauriti / ÃdiÓabdena guïakriyÃdravyaparigraha÷ / tatra guïakalpanà Óukla iti / kriyÃkalpanà pÃcaka iti / dravyakalpanà daï¬Åti / Ãbhi÷ kalpanÃbhÅ rahitaæ Óabdarahitam / svalak«aïahetutvÃt / uktaæ ca / na hyarthe ÓabdÃ÷ anti tadÃtmÃno và yena tasminpratibhÃsamÃne te 'pi pratibhÃserannityÃdi / tadak«amityÃdi / tadityanena yannirdi«Âasya parÃmarÓa÷ / ak«ÃïÅndriyÃïi / tataÓcÃk«amak«aæ pratÅndriyamindriyaæ prativartata iti pratyak«am / Ãha / yathendriyasÃmarthyÃjj¤Ãnamutpadyate tathà vi«ayasÃmarthyÃdapi tatkasmÃdindriyeïaiva vyapadeÓo na vi«ayeïeti? / atrocyate / asÃdhÃraïatvÃdindriyasya sÃdharaïatvÃccÃrthasyeti / tathà hi / indriyamindriyavij¤Ãnasyaiva heturityasÃdharaïam / arthastu manovij¤ÃnasyÃpÅti sÃdhÃraïa÷ / asÃdhÃraïena ca loke vyapadeÓaprav­ttiryathà bherÅÓabdo yavÃÇkura iti / uktaæ ca bhadantena / asÃdhÃraïahetutvÃdak«aistadyapariÓyate ityÃdi / Ãha / manovij¤ÃnÃdyapi pratyak«amityuktaæ na ca tadanena saæg­hÅtamiti kathaæ vyÃpità lak«aïasya / ucyate / kalpanÃpo¬haæ yattajj¤Ãnarthe rÆpÃdau ityanenÃrthasÃk«ÃtkÃritvagrahaïÃnmanovij¤Ãnaderapi tadavyabhicÃrÃtsaæg­hÅtameva tanmÃnasam / laukikaæ tu pratyak«amadhik­tyÃvyayÅbhÃva÷ / iti k­taæ prasaÇgeïa / gamanikÃmÃtrametat // anumÃnamityÃdi / anumitiramumÃnam / tacca liÇgÃdarthadarÓanamÃliÇgaæ punastrirÆpamuktam / pak«adharmatvÃdi / tasmÃtrirÆpÃlliÇgÃdyadanumeye 'rthe dharmaviÓi«Âe dharmiïi j¤Ãnamutpadyate kiæviÓi«Âam? agniratra dhÆmÃt anitya÷ Óabda÷ k­takatvÃt tadanumÃnamiti / udÃharaïadvayaæ tu vastusÃdhanakÃryasvabhÃvÃkhyahetudvayakhyÃpanÃrtham / adhunà phalamÃha / ubhayatretyÃdi / ubhatra pratyek«e 'numÃne ca / tadeva j¤Ãnaæ pratyak«anumÃnalak«aïam / phalaæ kÃryam / kuta÷? / adhigamarÆpatvÃt / adhigama÷ paricchedastadrÆpatvÃt / tathÃhi paricchedarÆpameva j¤Ãnamutpadyate / na ca paricchedÃd­te anyajj¤Ãnaæ phalam / bhinnÃdhikaraïatvÃt / ityatra bahu vaktavyam alaæ prasaÇgena / sarvathà na pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmanyadvibhinnaæ phalamastÅti / Ãha / yadyevaæ pramÃïÃbhÃvaprasaÇga÷ / tabdhÃvÃbhimatayo÷ pratyak«ÃnumÃnayo÷ phalatvÃt / pramÃïÃbhÃve ca tatphalasyÃpyabhÃva÷ iti / tatra pramÃïÃbhÃvanirÃcikÅr«ayÃha / savyÃpÃravatkhyÃte÷ pramÃïatvamiti saha vyÃpÃreïa vi«ayagrahaïalak«aïena vartate iti savyÃpÃram / pramÃïamiti gamyate / savyÃpÃramasyà vidyata iti savyÃpÃravatÅ / khyÃtiriti gamyate / savyÃpÃravatÅ cÃsau khyÃtiÓca savyÃpÃravatkhyÃti÷ pratÅti÷ / tasyÃ÷ savyÃpÃravattyÃ÷ khyÃte÷ pramÃïatvamiti / etaduktaæ bhavati / vi«ayÃkÃraæ j¤ÃnamutpadyamÃnaæ vi«ayaæ g­ïhadevotpadyate iti pratÅte÷ grÃhakÃkÃrasya pramÃïateti / anye tu saæÓcÃsau vyÃpÃra÷ sadvyÃpÃra÷ pramÃïavyavasthÃkÃritvÃtsannityucyate / so 'syà vidyata iti sadyÃpÃravatÅ Óe«aæ pÆrvavat vyÃcak«ate / ityukte pratyak«ÃnumÃne // adhunà pratyek«ÃbhÃsamÃha / kalpanÃj¤ÃnamarthÃntare pratyak«ÃbhÃsam / etadeva grahaïavÃkyaæ vyÃcikhyÃsurÃha / yajj¤Ãnaæ ghaÂa÷ paÂa iti và vikalpayata÷ ÓabdÃropitamutpadyate / arthÃntare sÃmÃnyalak«aïe / tadarthasvalak«aïÃvi«ayatvÃt / sÃmÃnyalak«aïavi«ayatvÃdityartha÷ / uktaæ pratyak«ÃbhÃsam // sÃæpratamanumÃnÃbhÃsamÃha / hetvÃbhÃsapÆrvakaæ hetvÃbhÃsanimittaæ j¤ÃnamanumÃnÃbhÃsam / vyabhicÃrÃt / etadeva vyÃca«Âe / hetvÃbhÃso hi bahuprakÃra ukta÷ asti vÃdibhedena / tasmÃt hetvÃbhÃsÃt yadanumeye 'rthe dharmaviÓi«Âe dharmiïi j¤Ãnam avyutpannasya asiddhÃdisvarÆpÃnabhij¤asya bhavati tadanumÃnÃbhÃsam / ityuktaæ pratyak«Ãdicatu«Âayam // idÃnÅmuktaÓe«aæ du«aïamabhidhÃtukÃma Ãha / sÃdhanado«odbhÃvanÃni dÆ«aïÃni / pramÃïado«aprakaÂanÃnÅtyartha÷ / bahuvacananirdeÓa÷ pratyekamapi pratij¤Ãdido«ÃïÃæ dÆ«aïatvÃt / etÃnyeva daÓayÅrta / sÃdhanado«o nyÆnatvam / sÃmÃnyena viÓe«amÃha / pak«ado«a÷ pratyak«adiviruddhatvam / pratyak«Ãdiviruddhà pratij¤etyevamÃdi / hetudo«a÷ asiddhÃnaikÃntikaviruddhatvam / asiddho heturityevamÃdi / evaæ d­«ÂÃntado«Ã÷ sÃdhanadharmÃdyasiddhatvam / tasyodbhÃvanamiti / tasya pratyak«aviruddhahetvÃde÷ prakÃÓanaæ prÃÓnikapratyÃyanaæ na tudbhÃvanamÃtrameva / dÆ«aïamiti sÃmÃnyena dÆ«aïajÃtyanatikramÃdekavacanamiti / uktaæ dÆ«aïam // adhunà dÆ«ÃïÃbhÃsamÃha / abhÆtasÃdhanado«odbhÃvanÃni dÆ«aïÃbhÃsÃni / abhÆtamavidyamÃnameva tadyata÷ sÃdhanado«aæ sÃmÃnyanodbhÃvayanti prakÃÓayanti yÃni tÃni jÃtidÆ«aïÃbhÃsÃni / etadeva darÓayati / saæpÆrïe sÃdhane avayave nyÆnatvavacanam / nyÆnamidamityevaæbhÆtam / adu«Âapak«e pak«a do«avacanam ityÃdi nigadasiddham / yÃvad etÃni du«aïÃbhÃsÃni kim? / ityata Ãha / nahyebhi÷ parapak«o dÆ«yate / kuta÷? / niravadyatvÃtparapak«asya / ityuparamyate ÓÃstrakaraïÃt // ÓÃstraparisamÃptau tatsvarÆpapratipÃdanÃyaivÃha / padÃrthamÃtramityÃdi / padÃrthamÃtramiti sÃdhanÃdipadoddeÓamÃtrama / ÃkhyÃtaæ kathitam / Ãdau prathamam / diÇmÃtrasiddhaye nyÃyadiÇmÃtrasiddhayartham / yÃtra yuktiranvayavyatirekalak«aïà / ayuktirvà asiddhÃdibhedà / sÃnyatra pramÃïasamuccayÃdau / suvicÃrità prapa¤cena nirÆpitetyartha÷ // nyÃyapraveÓakaæ yadyÃkhyÃyÃvÃptamiha mayà puïyam / nyÃyÃdigamasukhadaæ saælabhatà bhavyo janastena // samÃptà ceyaæ Ói«yahità nÃma nyÃyapraveÓakaÂÅkà // k­tiriyaæ haribhadrasÆre÷ //