Dharmakirti: Vadanyaya (Vn) Based on the edition by P.P. Gokhale: Vàdanyàya of Dharmakãrti. Delhi : Srisatguru Publications, 1993 (Bibliotheca Indo-Buddhica Series, 126). Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 64 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. #<...># = BOLD for references to Gokhale's edition (added) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ (##) Vàdanyàyaþ nigrahasthànalakùaõam 1. nyàyavàdinamapi vàdeùu asadvyavasthopanyàsaiþ ÷añhà nigçhõanti, tanniùedhàrthamidamàrabhyate / asàdhanàïga gavacanamadoùodbhàvanaü dvayoþ / nigrahasthànam, anyatu na yuktamiti neùyate // iùñasyàrthasya siddhiþ sàdhanam. tasya nirvartakam aïgam. tasya avacanaü tasyàïgasyànuccàraõaü vàdino nigrahàdhikaraõam: tadabhyupagamya apratibhayà tåùõãmbhàvàt / sàdhanàïgasyàsamarthanàd và // (##) 2. [svabhàvahetau sàdhanàïgasamarthanam] trividhameva hi liïgamapratyakùasya siddheraïgam - svabhàvaþ, kàryam, anupalambha÷ca / tasya samarthanaü sàdhyena vyàptiü prasàdhya dharmiõi bhàvasàdhanam / yathà 'yat sat kçtakaü và, tat sarvamanityam, yathà ghañàdiþ, san kçtako và ÷abdaþ' iti / 3. atràpi na ka÷cit kramaniyamaþ, iùñàrthasiddherubhayatràvi÷eùàt / yasmàd dharmiõi pràk sattvaü prasàdhya pa÷càdapi vyàptiþ prasàdhyata eva / yathà - ''san ÷abdaþ kçtako và, ya÷caivaü sa sarvo 'nityaþ, yathà - ghañàdiþ' iti / (##) 4. atra vyàptisàdhanaü viparyaye bàdhakapramàõopadar÷anam / yadi na sarvaü sat kçtakaü và pratikùaõavinà÷i syàd, akùaõikasya kramayaugapadyàbhyàmarthakriyàyogàd arthakriyàsàmarthyalakùaõamato vyàvçttam - ityasadeva syàt / sarvasàmarthyopàkhyàvirahalakùaõaü hi nirupàkhyamiti / evaü sàdhanasya sàdhyaviparyaye bàdhakapramàõànupadar÷ane virodhàbhàvàdasya viparyayavçtteradar÷ane san kçtako và syàt, nitya÷ca ityanivçttireva ÷aïkàyàþ / (##) 5. na ca sarvànupalabdhirbhàvasya bàdhikà, tatra sàmarthyaü kramàkramayogena vyàptaü siddham; prakàràntaràbhàvàt / tena vyàpakadharmànupalabdhirakùaõike sàmarthyaü bàdhate / kramayaugapadyàyogasya sàmarthyàbhàvena vyàptisiddhernànavasthàprasaïgaþ / 6. atràpyadar÷anamapramàõam, yataþkramayaugapdyàyogasyaivàsàmarthyena vyàptyasiddheþ pårvakasyàpi hetoravyàptiþ / ihàpi punaþ sàdhanopagame 'navasthàprasaïga iti cet / na; abhàvasàdhanasyàdar÷anasyàpratiùedhàt / yadadar÷anaü viparyayaü sàdhayati hetoþ sàdhyaviparyaye, tadasya viruddhapratyupasthànàd bàdhakaü pramàõamucyate / (##) evaü hi sa hetuþ sàdhyàbhàve 'san sidhyet, yadi tatra pramàõavatà svaviruddhena bàdhyeta / anyathà tatràsya bàdhakàsiddhau saü÷ayo durnivàraþ / tato vyatirekasya sandehàdanaikàntikaþ syàddhetvàbhàsaþ / nàpyadar÷anamàtràd vyàvçttiþ; viprakçùñeùvasarvadar÷ino 'dar÷anasyàbhàvàsàdhanàd, arvàgdar÷anena satàmapi keùà¤cidarthànàmadar÷anàt / (##) 7. bàdhakaü punaþ pramàõam / yatra kramayaugapadyàyogo na tasya kvacit sàmarthyam / asti càkùaõike sa iti pravartamànamasàmarthyamasallakùaõamàkarùati / teha 'yat sat kçtakaü và tadanityameva' iti sidhyati / tàvatà sàdhanadharmamàtrànvayaþ sàdhyadharmasya svabhàvahetulakùaõaü ca siddhaü bhavati / evaü svabhàvahetuprayogeùu samarthitaü sàdhanàïgaü bhavati / tasyàsamarthanaü sàdhanàïgàvacanam / tad vàdinaþ paràjayasthànam; pràrabdhàrthàsàdhanàt / vastutaþ samarthasya hetorupàdàne 'pi sàmarthyàpratipàdanàt / (##) 8. [kàryahetau sàdhanàïgasamarthanam] kàryahetàvapi sàdhanàïgasya samarthanam / yat kàryaü liïgaü kàraõasya sàdhanàyopàdãyate, tasya tena saha kàryakàraõabhàvaprasàdhanaü bhàvàbhàvaprasàdhanapramàõàbhyàm / yathà - 'idamasmin sati bhavati', 'satsvapi tadanyeùu samartheùu taddhetuùu tadabhàve na bhavati' iti / evaü hyasyàsandigdhaü tatkàryatvaü samarthitaü bhavati / anyathà kevalaü 'tadabhàve na bhavati' ityupadar÷ane anyasyàpi tatràbhàve sandigdhamasya sàmarthyam / anyat / tatra samarthaü, tadabhàvàt tanna bhåtam / etannivçttau punarnivçttiryadçcchàsaüvàdaþ / màtçvivàho hi tdde÷ajanmanaþ piõóakharjårasya de÷àntareùu màtçvivàhàbhàve 'bhàvavat / evaü hi samarthitaü tat kàryaü sidhyati / siddhiü tat svasambhavena tatsambhavaü sàdhyati, kàryasya kàraõàvyabhicàràt / avyabhicàre ca svakàraõaiþ sarvakàryàõàü sadç÷o nyàyaþ / (##) evamasamarthanaü kàryahetàvapi sàdhanàïgàvacanaü tad vàdinaþ paràjayasthànam / asamarthite tasmin kàryatvàsiddherarthàntarasya tadbhàvàpratibaddhasvabhàvasya bhàve tadbhàvaniyamàbhàvàt, àrabdhàrthàsiddhesarvastutaþ kàryasyàpyupàdàne tadapradipàdanàt / (##) 9. [anupalabdhàvapi sàdhanàïgasamarthanam] anupalabdhàvapi pratipatturupalabdhilakùaõapràptasyànupalabdhisàdhanaü samarthanam; tàdç÷yà evànupalabdhe rasadvyavahàrasiddheþ / anupalabdhilakùaõapràptasya pratipattçpratyakùopalabdhinivçttàvapyabhàvàsiddheþ / tatropalabdhilakùaõapràptiþ svabhàvavi÷eùaþ kàraõàntarasàkalyaü ca / svabhàvavi÷eùo yanna tribidhena viprakarùeõa viprakçùñam / yadanàtmaråpapritibhàsavivekena pratipattçpratyakùapratibhàsaråpam / tàdç÷aþ satsvanyeùåpalambhapratyayeùu tathànupalabdho 'sadvyavahàraviùayaþ, anyathà sati liïge saü÷ayaþ / (##) 10. atràpi sarvamevaüvidhamasadvyavahàraviùaya iti vyàptiþ, kasyacidasato 'bhyupagame tallakùaõàvi÷eùàt / na hyevaüvidhasyàsattvànabhyupagame 'nyatra tasya yogaþ / na hyevaüvidhasya sataþ satsvanyeùåpalambhakàraõeùvanupalabdhiþ / anupalabhyamànaü tvãdç÷aü nàstãtyetà - vanmàtranimitto 'yamasadvyavahàraþ, anyasya tannimittasyàbhàvàt / (##) 11. sarvasàmarthyaviveko nimittamiti cet / evametat, tasyaiva sarvasàmarthyavivekina evaü pratãtiþ, anyasya tatpratipattyupàyasyàbhàvàt / tatpratipattau ca satyàmasadvyavahàra itãdaü tannimittamucyate / (##) 12. buddhivyapade÷àrthakriyàbhyaþ sadvyavahàro viparyaye càsadvyavahàra iti cet / bhavati buddheryathoktapratibhàsàyàþ sadvyavahàraþ, viparyaye 'sadvyavahàraþ / pratyakùàviùaye tu syàlliïgajàyà api kuta÷cit sadvyavahàraþ / asadvyavahàrastu tadviparyaye 'naikàntikaþ, viprakçùñe 'rthe pratipattçpratyakùasya anyasya và pramàõasya nivçttàvapi saü÷ayàt / 13. na ca sarve buddhivyapade÷àstadbhedàbhedau và vastusattàü vastubhedàbhedasattàü và sàdhayanti, astsvapi katha¤cidatãtànàgatàdiùu nànaikàrthakriyàkàriùu vàrtheùu tadbhàvakhyàpanàya nànaikàtmatàbhàve 'pinànaikaråpàõàü vçtteþ - ràjà mahàsammataþ (##) prabhavo ràjavaü÷asya, saïkha÷cakravartã mahàsammatanirmitasya yåpasyotthàpayità, ÷a÷aviùàõaü, råpaü sanidar÷anaü sapratighaü ghaña÷ceti / 14. nahi sanidar÷anàdi÷abdà nànàvastuviùayàþ, ekatropasaühàràt / nànàviùayatve 'pyekatropasaühàrastannimittànàü tattatsamavàyàditi cet / àyàse batàyaü tapasvã padàrthe [padarthaþ?] patito 'nekasambandhinamupakçtyànekaü÷abdamàtmani tebhyaþ samà÷aüsan ! sa yaiþ ÷aktibhedairanekasambandhina mupakaroti tairevànekaü ÷abdaü kiü notthàpayati ! evaü hyanena pramparànusàrapari÷ramaþ parihçto bhavati / (##) nànà÷abdotthàpanàsàmarthye nànàsambandhyupakàro 'pi mà bhåt, anupakàre hi teùàü tatsambandhitàpi na sidhyati / ghaña ityapi ca råpàdaya eva bahava ekàrthakriyàkàriõa eka÷abdavàcyà bhavantu, kimarthàntarakalpanayà? bahavo 'pi hi ekàrthakàriõo bhaveyuþ, cakùuràdivat / tatsàmarthyakhyàpanàya tatraika÷abdaniyogo 'pi syàditi yuktaü pa÷yàmaþ / (##) 15. na ca niùprayojanà lokasyàrtheùu ÷abdayojanà / tatra ye 'rthàþ saha pçthagvà ekaprayojanàþ teùàü tadbhàvakhyàpanàya hi ek÷abdo niyujyeta yadi, kiü syàt? tadarthakriyà÷aktikhyàpanàya niyuktasya samudàya÷abdasyaikavacanavirodho 'pi nàstyeva; sahitànàü sà ÷aktirekà, na pratyekamiti / samudàya÷abda ekasmin samudàye vàcye ekavacanaü ghaña iti / jàti÷abdeùvarthànàü pratyekaü sahitànàü ca ÷aktirnànaikà ca ÷aktiriti, nànaika÷aktivivakùàyàü bahuvacanamekavacanaü cecchàtaþ, vçkùà vçkùamiti [? vçkùa iti] syàt / yadyeùa niyamo bahuùveva bahuvacanam ekasminnekavacanamiti / asmàkaü tu sàïketikeùvartheùu saïketava÷àt tàvitya bhinive÷a eva / (##) 16. nàneko råpàdireka÷abdotthàpane samartha iti cet / kiü vai puruùavçtteranapekùàþ ÷abdànarthaþ svayamutthyàpayanti, àhosvit puruùaiþ ÷abdà vyavahàràrthamartheùu niyujyante? svayamutthàpane hi bhàva÷aktiþ, à÷aktirvà cintyeta / na ca tadyuktam, puruùaisteùàü niyoge yatheùñaü niyu¤jãranniti kastatropànambhaþ? nimittaü ca niyogasyoktameva / api ca - yadi na råpàdãnàmekena ÷abdena sambandhaþ, kathamekenaiùà - mà÷rayàbhimatena dravyeõa sambandha iti kevalamayamasadbhåtàbhinive÷a eva / (##) na vayamekasambandhavirodhàdekaü ÷abdaü necchàmaþ, api tvabhinnànàü råpàdãnàü ghañakambalàdiùu nànàrthakriyà÷abdavirodhàt te ekaråpàþ samudàyàntarà - sambhàvinãmarthakriyàmeva na kuryuþ, tena tatprakà÷anàyaikenàpi ÷abdenocyeran / bhavatu nàma kasyacidiyaü và¤chà - bhaveyurekaråpà råpàdayaþ sarvasamudàyeùu iti / kimidaü parasparaviviktaråpapratibhàsàdhyakùadar÷anamenàmupekùate? aniùñaü cedaü råpàdãnà / pratisamudàyaü svabhàvabhedopagamàt / (##) 17. yadyanya eva råpàdibhyo ghañaþ syàt kiü syàt? astu, tasya pratyakùasya sato 'råpàdiråpasya tadvivekena buddhau svaråpeõa pratibhàsane kimàvaraõam? pratibhàsamànà÷ca vivekena pratyakùàrthà dç÷yante 'pçthagde÷atve 'pigandharasàdayaþ. vàtàtapaspar÷àdaya÷caikendriyagràhyatve 'pi / (##) idameva ca pratyakùasya pratyakùatvaü yadanàtmaråpàdivivekena svaråpasya buddhau samarpaõam / ayaü punarghañàdiramålyadànakrayã yaþ svaråpaü ca nopadar÷ayati, pratyakùatàü ca svãkartumicchati / 18. etena buddhi÷abdàdayo 'pi vyàkhyàtàþ, yadi taistatsàdhanamiùyate / na ca pratyakùasyànabhibhave råpànupalakùaõam; yena tatsàdhanàya liïgamucyate / apratyakùatve 'pyapramàõasya sattopagamo na yuktaþ / tanna råpàdibhyo 'nyo ghañaþ evaü tàvanna buddhivyapade÷àbhyàü sattàvyavahàraþ, sattàbhedàbhedavyavahàro và / (##) ata eva na tadviparyayàd viparyayaþ / 19. arthakriyàtastu sattàvyavahàraþ syàt, na sattàbhedàbhedavyavahàraþ, ekasyàpyanekàrthakriyàdar÷anàt / yathà pradãpasya vij¤ànavartivikàrajvàlàntarotpàdanàni / anekasyàpi cakùuràderekavij¤ànakriyàdar÷anàt / na bråmaþ - arthakriyàbhedamàtreõa sattàbheda iti / kiü tarhi? adçùñàrthakriyàbhedena / yà arthakriyà yasminnadçùñà punardç÷yate sà sattàbhedaü sàdhayati / yathà mçdyadçùñà satyudakadhàraõàdyarthakriyà ghañe dç÷yamànà / adçùñà ca tantuùu pràvaraõàdyarthakriyà pañe dçsyate iti sattàbhedaþ / (##) sidhyatyevamarthàntaraü, tathàpyavayavã na sidhyati / yathàpratyayaü saüskàrasantatau svabhàvabhedo tpatterarthakriyàbhedaþ / araõinirmathanàvasthàdàvivàgneþ sthålakarãùatçõakàùñhadahana÷aktibhedaþ, tathà yathàpratyayaü svabhàvabhedotpattestantvàdiùvarthakriyàbhedaþ / etena buddhivyapade÷abhedàbhedau vyàkhyàtau / (##) 20. tatrayaduktam - 'arthakriyàtaþ sattàvyavahàrasiddhiþ, viparyayàd viparyayaþ' iti; satyametat / sa eva tu viparyayo 'nupalabdhilakùaõapràpteùu na sidhyati / tatra punaridamanicchato 'pyàyàtam - 'yasyedaü sàmarthyamupalabdhilakùaõapràptaü sannopalabhyate, so 'sadvyavahàraviùayaþ, sàmarthyalakùaõatvàt sattvasya' iti / tathàpi ko 'ti÷ayaþ pårvakàdasya? na hi svabhàvàdarthàntaraü sàmarthyam / tasyopalabdhilakùaõapràptasya yo 'nupalambhaþ sa svabhàvasyaiveti pårvakaiveyamanupalabdhiþ / tasmàdanena kvacit keùà¤cidasadvyavahàramabhyupagacchatà ato 'nupalambhàdabhyupagantavyaþ / so 'nyatràpi tathàvidhe 'vi÷iùña iti so 'pi tathàstu iti / na và kvacid, vi÷eùàbhàvàt / vyàptiþ - sarva evaüvidho 'nupalabdho 'sadvyavahàraviùaya iti / (##) 21. naiva ka÷cit kvacit katha¤cidanupalabdho 'pyasadvyavahàraviùaya iti cet / sarvasya sarvaråpàõàü sarvadànivçtteþ sarvaü sarvatra sarvadà samupayujyeta / idaü ca na syàt - 'idamataþ', 'nàta idam', 'ihedam', 'iha nedam', 'idànãmidam', 'idànãü nedam', 'idamevam' 'idaü naivam' iti; kasyacidapi råpasya katha¤cit kvacit kadàcid viviktahetorabhàvàt / ananvayavyatirekaü vi÷vaü syàt, bhedàbhàvàt / avasthànivçttipravçttibhedebhyo vyavastheti cet / nanvata eva sarvaviùayasyàsadvyavahàrasyàbhàvànna te sambhavanti, yatastebhyo vyavasthà syàt / kvacid viùaye 'sadvyavahàropagame sa kuta iti vaktavyam / na hyanupalambhàdanyo vyavacchedaheturasti; vidhipratiùedhàbhyaü vyavacchede sarvadànupalambhasyaiva sàdhanatvàt / anupalambhàdeva tadabhyupagame, sa yatraivàsti sarvo 'sadvyavahàraviùaya iti vaktavyam, vi÷eùàbhàvàt / (##) 22. sarvapramàõanivçttiranupalabdhiþ / sà yatra so 'sadviùaya [? so 'sadvyavahàra- viùaya] iùña iti cet / sukumàrapraj¤o devànàmpriyo na sahate pramàõacintà - parikle÷aü, yena nàtràdaraü kçtavàn / na hyanumànàdinivçttirabhàvaü gamayati, vyabhicàràt / na sarvapratyakùanivçttiþ, asiddheþ / nàtmapratyakùàvi÷eùanivçttirapi viprakçùñeùu / tasmàt svabhàvavi÷eùo yataþ pramàõànniyamen sadvyavahàraü pratipadyate, tannivçttistasyàsadvyavahàraü sàdhayati, tatsvabhàvasattàyàþ tatpramàõàsattayà iùñeþ / na copalabdhilakùaõapràptasyàrthasyàpraptyakùàdanyopalabdhiþ, yenànumànàdasyopalabdhiþ syàt / na ca tadråpànyathàbhàvamantareõàpratyakùatà, anyathàbhàve ca tadeva na syàt / api ca - kuta idamamantrauùadhamindrajànaü bhàvena ÷ikùitam, yadayamajàtànaùñaråpàti÷ayo 'vyavadhànadårasthànastasyaiva tadavasthendriyàdereva puruùasya kadàcit pratyakùaþ, apratyakùa÷ca; yena kadàcidasyànumànamupalabdhiþ, kadàcit pratyakùaü, kadàcidàgamaþ ! ekasminnevànati÷aye amãùàü prakàràõàü virodhàt / (##) 23. nànati÷ayanivçttyà, [naikàti÷ayanivçtyà?] aparàti÷ayotpattyà ca tairvyavahàrabhedopagamàt / so 'ti÷ayastasyàtmabhåto 'nanvaye [... nanvayaþ?] nivartamànaþ pravartamàna÷ca kathaü na svabhàvanànàtvamàkarùayati, sukhaduþkhavat / sànvayatve ca kà kasya pravçttirnivçttirvà iti yatki¤cidetat / athavà yadi ca kasyacitsvabhàvasya pravçttirnivçttirveti svayamapyabhyanuj¤àyate, tadetadeva paro bruvàõàþ kimiti nànumanyate? tasya niranvayopajananavinà÷opagamàditi cet / ko 'yamanvayo nàma? bhàvasya janmavinà÷ayoþ ÷aktiþ; sàstyeva pràgapi janmano nirodhàdapyårdhvam / tenàyaü nàpårvaþ sarvathà jàyate, na pårvo vina÷yatãti / yadi sà sarvadànati÷ayà, kimidànãmati÷ayavad yatkçto 'yaü vyavahàravibhàgaþ? (##) tà avasthà ati÷ayavatya iti cet, tà avasthàþ sà ca ÷aktiþ kimeko bhavaþ? àhosvit nànà? eka÷cet kathamidànãmidamekatràvibhaktàtmani niùparyàyaü parasparavyàhataü yokùyate - janmàjanma, nivçttiranivçttiþ, ekatvaü nànàtvaü, pratyakùatàpratyakùatà, arthakriyopayogaþ anupayoga÷cetyàdi / (##) 24. asti paryàyo 'vasthà ÷aktiriti, tenàvirodha iti cet / vismaraõa÷ãlo devànàmpriyaþ prakaraõaü na lakùayati / ÷aktiravasthetyeko bhàvo 'vibhàga iti yat ko 'yaü virodha uktaþ? athàpyanayorvibhàgaþ, naka÷cid virodhaþ, kevalaü sànvayau bhàvasya janmavinà÷au iti na syàt / tasmàd yasyànvayo na tasya janmavinàsau, yasya ca tau na tasyànvayaþ / (##) tayorabhedàdadoùa iti ced, anuttaraü bata doùasaïkañamatrabhavàn dçùñiràgeõa pravesyamàno 'pi nàtmànaü / cetayati / abhedo hi nàmaikyam, 'tau' ityayaü ca bhedàdhiùñhàno bhàviko vyavahàraþ / nivçttipràdurbhàvayoþ anivçttipràdurbhàvau, sthitàvasthitiþ ityàdikaü nànàtvalakùaõaü ca kathaü yotsyate? atha hi bhàvànàü bheda etadviraha÷càbhedaþ, yathà - sukhàdiùu ÷aktyavasthayoccaikàtmani / anyathà bhedàbhedalakùaõàbhàvàd bhedàbhedayoravyavasthà syàtsarvatra / tadàtmani pràdurbhàvo 'bhedaþ, viparyaye bhedaþ, yathà - mçdàtmani pràdurbhavato ghañasya tasmàdabhedaþ, bheda÷ca viparyaye sukhaduþkhayoriti idaü bhedàbhedalakùaõaü, tenàvirodha iti cet / na vai mçdàtmani ghañasya pràdurbhàvaþ / kiü tarhi? mçdàtmaiva ka÷cid ghañaþ, na hyekastrailokye mçdàtmà / prativij¤aptipratibhàsabheda÷ca dravyasvabhàvabhedàt / evaü hyasyàpi sukhàdiùu caitanyeùu bhedàvagamaþ samartho bhavati / yadyeva, bhedaþ syàt / satyapyetasmin kasyacidàtmano 'nvayà devamiti cet / sukhàdiùvapyayaü prasaïgaþ caitanyeùu ca / na ca ghañàdiùvapi sarvàtmanànvayaþ, avai÷varåpyasahotpattyàdiprasaïgàt / na ca ghañaü mçdàtmànaü ca ka÷cid vivekenopalakùayati, yenaivaü syàdidamiha pràdurbhåtamiti / na hyadhiùñhànàdhiùñhàninorvivekenànupalakùaõe evaü bhavati / na ca ÷akteþ ÷aktyàtmani pràdurbhàvaþ iti tasyàþ svàtmano 'bhedo na syàt / (##) 25. etenaiva pariõàmaþ pratyuktaþ / yo 'pi hi kalpayed - 'yo yasya pariõàmaþ sa tasmàdabhinnaþ' iti / na hi ÷aktiràtmanaþ pariõàma iti / ki¤cedamuktaü bhavati - pariõàma ityavasthitasya dravyasya dharmàntaranivçttiþ, dharmàntarapràdurbhava÷ca pariõàmaþ / yattaddharmàntaraü nivartate pràdurbhavati ca, kiü tat tadevàvasthitaü dravyaü syàt, tato 'rthàntaraü và, anyavikalpàbhàvat? yadi tattadeva, tasyàvasthànànna nivçttipràdurbhàvàviti kasya tàviti vaktavyam / avasthitasya dharmàntaramiti ca na sidhyati / na hi tadeva tasyànapà÷ritavyapekùàbhedaü dharmàntaraü bhavati / (##) atha dravyàdarthàntaraü dharmaþ, tadà tasya nivçttipràdurbhàvàbhyaü na dravyasya pariõatiþ / na hyarthàntaragatàbhyàü syàt nivçttipràdurbhàvàbhyàmarthàntarasya pariõatiþ, caitanye 'pi prasaïgàt / dravyasya dharma iti ca vyapade÷o na sidhyati, sambandhàbhàvàt / na hi kàryakàraõabhàvàdanyo vastusambandho 'sti / na cànayoþ kàryakàraõabhàvaþ, svayamatadàtmano 'tatkàraõatvàt, dharmasya dravyàdarthàntarabhåtatvàt / arthàntaratve 'pi dharmakàraõatve, arthàntarasya kàryasyotpàdanàt dravyasya pariõàmaþ itãùñaü syàt / tadviruddhasyàpi hetuphalasantàne mçddravyàkhye, pårvakànmçtpiõóadravyàt kàraõàduttarasya ghañadravyasya kàryasyotpattau 'mçd dravyaü pariõatam' iti vyavahàrasyopagamàt / na ca dharmasya dravyàt tattvànyatvàbhyàmanyo vikalpaþ sambhavati, ubhayathà yena pariõàmaþ / (##) 26. na nirvivekandravyameva dharmaþ, nàpi dravyàdarthàntaram, kiü tarhi? dravyasya sannive÷o 'vasthàntaram, yathà aïgulãnàü muùñiþ / na hyaïulya eva nirvivekà muùñiþ, prasàritànàmamuùñitvàt / nàpyarthàntaraü, pçthaksvabhàvànnopalabdhiriti cet / na, muùñeraïgulivi÷eùatvàt / aïgulya eva hi kà÷cana muùñiþ, na tu sarvàþ / na hi prasàrità aïgulyo nirvivekasvabhàvàþ muùñyaïgulyaþ, avasthàdvaye 'pi ubhayapratipattiprasaïgàt / yatra cahi khalu vivekaþ svabhàbhåtaþ, sa eava vastubhedalakùaõaü sukhuduþkhavat / parabhåte ca vivekotpàde 'ïgulyaþ prasàrità evopalabhyeran / na hi svayaü svabhàvàdapracyutasyàrthàntarotpàde 'nyathopalabdhi ratiprasaïgàt / nanåktaü, 'dravyameva nirvivekamavasthà, nàpi dravyàdarthàntaram' iti / uktamidaü, na punaryuktam / na hi sato vastunastattvànyatve muktvà anyaþ prakàraþ sambhavati, tayorvastuni paraspara parihàrasthitilakùaõatvenaikatyàgasyàparopàdànanàntarãyakatvàt / aïgulãùu punaþ pratikùaõavinà÷inãùvanyà eva prasaritaþ anyà muùñiþ / tatra muùñyàdi÷abdà vi÷eùaviùayàþ, aïgulã÷abdaþ sàmànyaviùayaþ, bãjàïkuràdi÷abdavat, vrãhyàdi÷abdavacca / tenàïgulyaþ prasàrità na muùñiþ / (##) 27. tadyadi pràgasadeva kàraõe kàryaü bhavet, kiü na sarvaþ sarvasmàt bhabvati, na hyasattve ka÷cid vi÷eùa iti? nanu sarvatra sattve 'pyayaü tulyo doùaþ - na hi sattve ka÷cid vi÷eùaþ, vi÷eùe và sa vi÷eùa straigunyàd bhinnaþ syàt, tadbhàve vi÷eùasyànanvayàt / sata÷ca sarvàtmanà niþsvabhàvàvasthàyàmiva kiü jàyate? sàdhanavaiphalyaü ca, sàdhyasya kasyacidabhàvàt / yasya kasyacidati÷ayasya tatra katha¤cidasata utpattau so 'ti÷ayastatra asan kathaü jàyeta? jàto và sarvaþ sarvasmàjjàyeta iti tulyaþ paryanuyogaþ / nàti÷ayastatra sarvathà nàsti, katha¤citsata eva bhàvàditi cet / yathà nàsti sa prakàraþ, tatra asan kathaü jàyeta? (##) 28. na ca sarvathà sataþ ka÷cijjanmàrtha ityuktam / asato 'pi kàryasya kàraõàdutpàde yo yajjananasvabhàvastata eava tasya janma, nànyasmàditi niyamaþ / tasyàpi sa svabhàvaniyamaþ svahetorityanàdisvabhàvaniyamaþ / api ca - yadi mçtpiõóe ghaño 'sti, kathaü tadavasthàyàü na pa÷càdvadupalabdhiþ, tadarthakriyà và? vyakterapràdurbhàvàditi cet / tasyà eva tadarthakriyàdibhàve ghatvàt tadråpasya ca pràgasattvàt kathaü ghaño 'sti? na hi råpàntarasya sattve råpàntaramasti / na ca råpapratibhàsavede vastvabhedo yuktaþ, atiprasaïgàt / (##) 29. tasmàd yaþ upalabdhilakùaõapràptasvabhàvànupalabdhiþ sa nàstyeva / na hi tasyatatsvabhàvasthitàvanupalabdhitaþ, asthiti÷càtattvam, parasparaütathàsthitayoreva [tathàsthitayoriva?] sukhaduþkhayoriti vyàptiþ, asadvyavahàrani÷cayena anupalabdhivi÷eùasya / tenànupalabdhyà kasyacid vyavacchedaü prasàdhayatà tasya yathoktopalabdhilakùaõapràptiråpatà dar÷anãyà / upadar÷yànupalabdhinirde÷àsamarthanaü svabhàvànupalabdhau, vyàpakànupalabdhàvapi dharmayorvyàpyavyàpakabhàvaü prasàdhya vyàpakasya nivçttiprasàdhanaü samarthanam / kàraõànupalabdhàvapi kàryakàraõabhàvaü prasàdhya kàraõasya nivçtti prasàdhanaü samarthanam / tadviruddhopalabdhiùvapi dvayorviruddhayorekasya viruddhasyoparar÷anaü samarthanam / (##) evamanupalabdhau sàdhanàïgasyàsamarthanaü sàdhanàïgàvacanam / tad vàdino nigrahasthànasamarthane [? nigrahasthànam, asamarthane] tasmin vyàpyàsiddheþ / (##) 30. athavà - sàdhyate yena pareùàmapratãto 'rtha iti sàdhanaü, triråpahetu- vacanasamudàyaþ / tasyàïgaü pakùadharmàdivacanam / tasyaika- syàpyavacanamasàdhanàïga- vacanaü, tadapi vàdino nigrahasthànam / tadavacane heturåpasyaivàvacanam, avacane siddherabhàvàt / 31. [pratij¤àdãnàmasàdhanàïgatvam] athavà - tasyaiva sàdhanasya yannàïgaü pratij¤opanayanigamanàdi tasyàsàdhanàïgasya sàdhanavàkye upàdànaü vàdino nigrahasthànaü, vyarthàmidhànàt / anvayavyatirekavacanayorvà sàdharmyavati vaidharmyavati ca sàdhanaprayoga ekasyaivàbhidhànena siddherbhàvàd dvitãyasyàsàmarthyamiti tasyàpyasàdhanàïgasyàbhidhànaü nigrahasthànaü, vyarthàbhidhànàdeva / (##) nanu ca viùayopadar÷anàya pratij¤àvacanamasàdhanàïgamapyupàdeyameva / na, vaiyarthyàt / asatyapi pratij¤àvacane yathoktàt sàdhanavàkyàd bhavatyeveùñàrthasiddhirityapàrthakaü tasyopàdànam / yadi ca viùayopadar÷anamantareõa pratãterutpattiþ, kathaü na pratij¤à sàdhanàdayaþ [sadhanàvayavaþ?]? na hi pakùadharmavacanasyàpi pratãtihetubhàvàdanyaþ sàdhanàrthaþ, sa pratij¤àvacane 'pi tulya iti kathaü na sàdhanam? kevalasyàsàmarthyàdasàdhanatvamiti cet / tattulyaü pakùadharmavacanasyàpãti tadapi na sàdhanàvayavaþ syàt / na hi pakùadharmavacanàt kevalà [kevalàt?] pratipatterutpattiþ / etena saü÷ayotpattiþ pratyuktà, pakùadharmavacanàdapi kevalàdapradar÷ite sambandhe saü÷ayotpatteþ / tasmàd vyarthameva sàdhanavàkye pratij¤àvacanopàdànaü vàdino nigrasthànam / (##) 32. athavà sàdhanasya siddheryannàïgam - asiddhaþ, viruddhaþ anaikàntiko và hetvàbhàsaþ tasyàpi vacanaü vàdino nigrahasthànam, asamarthopàdànàt / tathà sàdhyàdivikalasya anvayàpradar÷itànvayà tairapi [? ananvayàpradar÷itànvayàderapi] dçùñàntàbhàsasya sàdhanàïgasya [?asàdhanàïgasya] vacanamapi vàdino nigrahasthànam asamarthopàdànàdeva / na hi tairhetoþ sambandhaþ ÷akyate pradar÷ayitum / apradar÷anàdasàmarthyam / (##) 33. athavà - siddhiþ sàdhanaü, tadaïgaü dharmo yasyàrthasya vivàdà÷rayasya vàdaprastàvahetoþ sa sàdhanàïgaþ / tadvayatirekeõàparasyàpyajij¤àsitasya vi÷eùasyà÷àstrà÷rayavyàjàdibhiþ prakùepo moùaõaü [ghoùaõaü?] ca paravyàmohanànubhàùaõa÷aktivighàtàdihetoþ, tadapyasàdhanàïgavacanaü vàdino nigrahasthànam, aprastutàbhidhànàt / ebhiþ kathàviccheda eva; tathà vi÷eùasahitasyàrthasya prativàdino 'jij¤àsitatvàt / jij¤àsàyàmadoùþ / jij¤àsitaü punararthasyànyasya prasaïgaparaüparayà ye ùa pannàdinà (?) bahiþ prativàdinaþ, prà÷nikànàü ca nyàyadar÷inàmiti / ebhiþ kathàviccheda eva karaõãyaþ / na hi ka÷cidarthaþ kvacit kriyamàõaprasaïge na prayujyate, nairàtmyavàdinastu tatsàdhane nçtyagãtyàderapi tatra prasaïgàt / yathà - pratij¤àbhidhànapårvakaü ka÷cit kuryàt - 'nàstyàtmà' iti vayaü bauddhà bråmaþ / ke bauddhàþ? ye buddhasya bhagavataþ ÷àsanamabhyupagatàþ / ko buddho bhagavàn? yasya ÷àsane bhadantà÷vaghoùaþ pravrajitaþ / ka þ punarbhadantà÷vaghoùaþ? yasya ràùñrapàlaü nàma nàñakam / kãdç÷aü ràùñrapàlaü nàma nàñakam? iti prasaïgaü kçtvà 'nàndyante tataþ pravi÷ati såtradhàraþ' iti pañhet, nçtyed, gàyecca / prativàdã taü ca sarvaprasaïgaü nànukartuü samartha iti paràjitaþ syàt / iti sabhyaþ sàdhusammatànàü viduùàü tattvacintàprakàraþ / (##) 34. na caivaü prastutasya paryavasànaü sa bhavati [? sambhavati], 'ani÷caya phalatvàdanàrambha eva vàdasya / kathaü caiva jayaparàjayau? prativàdino 'pyananubhàùaõasyaivamprakàrasya prasaïgasya vistareõànubhàùaõavyàjena sambhavàd, ani÷citatvàcca / tasmàt pratij¤àvacanameva tàvanna nyàyyam / kutaþ punastatràjij¤àsitavi÷eùaprasaïgopanyàsaþ, tadvyàkhyàprasaïgavitathapralàpa÷ca? sarva÷càyaüprakàro durmatibhiþ ÷añhairnyàyasàmarthyenàrthapratipàdane 'samarthaiþ pravartitaþ / yathà - 'puruùàti÷ayapårvakàõi tanubhuvanakaraõàdãni' iti pratij¤àya tanukaraõabhuvanavyàkhyàvyàjena sakalavai÷eùika÷àstràrthaghoùaõam / 'nityaþ ÷abdo 'nityo và' iti vàde dvàda÷alakùaõaprapa¤caprakà÷ana÷àstra praõetç- jaiminipratij¤àtatattvanityatàdhikaraõa÷abdaghañànyatarasadvitãyo ghaþña iti pratij¤àmuparacayya dvàda÷alakùaõàdivyàkhyànam / sarvo 'yaü durmatãnàmasàmarthyapracchàdanopàyaþ, na tu satyairastyupetaþ, tattvaparãkùàyàü phalàdipratisaraõadaõóaprayogàdãnàmayuktatvàt / (##) 35. bhavatyeva nàñakàdighoùaõe 'rthàntaragamanàt paràjaya iti cet, anyasyàpyajij¤àsitasya kiü na bhavati? na hi tasyàpi kàcid vivakùitasàdhyadharmasiddhau nàntarãyakatà / yathà hetupratyayapàratantryalakùaõasaüskàraduþkhatàdisiddhimantareõa nànityatàsiddhiþ / (##) tathàvidhastu dharmaþ pçthaganukto 'pi sàdhyadharme 'ntarbhàvàt pakùãkçta eveti na pçthagasyopanyàsaþ, vyàkhyànaü và / tasmàdevaüvidhasyàpi tadànãü prativàdino jij¤àsitasyàrthasya pratij¤àyàmanyatraivopanyàso vyàkhyànaü và arthàntaragamanànnigrahasthànameva / tena jij¤àsitadharmamàtrameva sàdhanàïgaü vàcyaü, na prasaïga upakùeptavyaþ, tadupakùepe 'tiprasaïgàt / evamasàdhanàïgavacanaü vàdino nigrahasthànaü prativàdinà tathàbhàve pratipàdite, anyathà dvayorekasyàpi na jayaparàjayàviti / (##) 36. [adoùodbhàvanaü nigrahasthànam] adoùodbhàvanaü prativàdino nigrahasthànam / vàdinà sàdhane pratyukte 'bhyupagatottarapakùo yatra viùaye prativàdã yadà na doùamudbhàvayati, tadà paràjito vaktavyaþ / sàdhanadoùàþ punaþ - nyånatvam, asiddhiþ, anaikàntikatà, vàdinaþ sàdhayitumiùñasyàrthasya viparyayasàdhanam, aùñàda÷a dçùñàntàbhàsà÷ca / teùàmanudbhàvanamapratipàdanaü prativàdinaþ paràjayàdhikaraõam / (##) tat punaþ sàdhanasya nirdoùatvàt, sadoùatve 'pi prativàdino 'j¤ànàt, pratipàdanàsàmarthyàd và / na hi duùña sàdhanàbhidhàne 'pi vàdinaþ prativàdino 'pratipàdite doùe paràjayavyavasthàpanà yuktà, tayoreva parasparasàmarthyopaghàtàpekùayà jayaparàjayavyavasthàpanàt / kevalaü hetvàbhàsàd bhåtapratipatterabhàvàda pratipàdakasya jayo 'pi nàstyeva / na hi tattvacintàyàü ka÷cicchalavyavahàraþ / yadyevaü, kiünu paràjayaþ, tattvasiddhibhraü÷àt? na aniràkaraõàt / niràkaraõaü hi tasyànyena paràjayaþ, na siddhyabhàvaþ, pratiyogyapekùaõàt / siddhyabhàvasya sàdhanàbhàve 'satyapi pratiyogini bhàvàt / pratiyogina÷ca tanniràkaraõe 'sàmarthyàt paràjayasyànutpatteraparàjayaþ / tasmàdayamasamarthasàdhanàbhidhàyyapi pareõa tathàbhàve 'pratipàdite 'paràjito vaktavyaþ / (##) 37. [vàde chalavyavahàraniùedhaþ] chalavyavahàro 'pi vijigãùuõaü vàda iti cet / na, durjanavipratipattyadhikàre satàü ÷àstràpravçtteþ / na hi parànugrahapravçttà mithyàpralàpàrambhàt sotkarùaparapaüsanàdãn [svotkarùaparapaüsanàdãn?] asadvyavahàràn upadi÷anti / na ca paravipaüsanena làbhasatkàra÷lokopàrjanaü satàmàcàraþ / nàpi tathàpravçttebhyaþ svahastadànena pràõinàmupatàpanaü satsammatànàü ÷àstrakàra sabhàsadàü yuktam / na ca nyàya÷àstràõi sadbhirlàbhàdyupàrjanàya praõãyante / tasmànna yogavihitaþ ka÷cid vijigãùuvàdo nàma / parànugrahapravçttàstu santo vipratipannaü pratipàdayanto nyàyamanusareyuþ satsàdhanàbhidhànena, bhåtadoùodbhàvanena và / sàkùipratyakùaü tasyaivànuprabodhàya / tadeva nyàyànusaraõaü satàü / vàdaþ - uktanyàye tattvàrthã cet pratipadyeta, tadapratipattàvapyanyo na vipratipadyeteti / tattvarakùaõàrthaü sadbhirupahartavyameva chalàdi vijigãùubhiriti cet / nakhacapeña÷astraprahàràdãpanàdibhirapãti vaktavyam! tasmànna jyàyànayaü tattvarakùaõopàyaþ / sàdhanaprakhyàpanaü satàü tattvarakùaõopàyaþ, sàdhanàbhàsadåùaõaü ca / tadabhàve mithyàpralàpàdatra paropatàpavidhàne 'pi tattvàpratiùñàpanàt / anyathàpi nyàyopavarõane vidvatpratiùñhànàt / (##) tasmàt parànugrahàya tattvakhyàpanaü vàdino vijayaþ, bhåtadoùadar÷anena mithyàpratipattinivartanaü prativàdinaþ / (##) 38. athavà - yo na doùaþ sàdhanasya, tadbhàve 'pi vàdinà tadasàdhayitum [tadà sàdhayitum?] iùñasyàrthasya siddhervighàtàbhàvàt, tasyodbhàvanaü prativàdino nigrahàdhikaraõaü, mithyottaràbhidhànàt / yathà sàdhyatayàniùño 'pi vàdino dharmaþ ÷àstropagamàt sàdhya iti tadviparyàsena na virodhodbhàvanam / 'nàstyàtmà' iti tava pratij¤àpadayorvirodha iti pratij¤àdoùodbhàvanaü, 'prayatnàntarãyakaþ ÷abdo 'nityaþ, prayatnàntarãyakatvàd' iti hetordharmavi÷eùatvàt pratij¤àrthaikade÷a ityasiddhodbhàvanaü, sarvàõi sàdharmyavaidharmyasamàdãni jàtyuttaràõi ityevamàderdoùasyodbhàvanamadoùodbhàvanam / tasya vàdinà doùàbhàsatve prakhyàpite prativàdã paràjito vaktavyaþ, pårvapakùe sàdhanasya nirdoùatvàt / doùavati punaþ sàdhane na dvayorekasyàpi jayaparàjayau, tattvàprakhyàpanàt, adoùodbhàvanaü ca / apratipakùàyàü ca pakùasiddhau kçtàyàü jetà bhavati / tasmàjjigãùatà svapakùa÷ca sthàpanãyaþ, parapakùa÷ca niràkartavyaþ / nirdoùe sàdhanàbhidhàne 'pi vàdinaþ prativàdinà doùàbhàsa udbhàvite dåùaõàbhàvatvakhyàpane eva jayaparàjayau, nànyathà, bhàvatastattvàbhidhàne 'pi pratipakùaniràkaraõena tattvasya prakhyàpanàsàmarthyàt, na prativàdinno 'pyatra, bhàvato mithyàpratipatteriti / idaü nyàyyaü nigrahasthànalakùaõamuktamasmàbhiþ / nyàyamatakhaõóanam (##) 39. anyatu na yuktamiti neùyate / yatredaü yathoktaü nigrahasthànalakùaõaü nàsti, tasya nigrahasthànatvamayuktamiti noktamasmàbhiþ / [1] 'pratidçùñàntadharmàbhyanuj¤à svadçùñànte pratij¤àhàniþ nigrahasthànam' [nyà.så. 5.2..2] ityatra bhàùyakàramataü dåùayitvà vàrtikakàro yaü sthitapakùamàha, tatraivaü bråmaþ - pratidçùñàntasya yo dharmastaü yadà svadçùñànte 'bhyanujànàti nigçhãto veditavyaþ / tatra dçùña÷càsàvante ca vyavasthita iti dçùñàntaþ / svadçùñàntaþsvapakùaþ / pratidçùñàntaþ pratipakùaþ / pratipakùasya dharmaü svapakùe 'bhyanujànan paràjitaþ / yathà 'anityaþ ÷abda aindriyakatvàd' iti bruvan pratipakùavàdini sàmànyena pratyavasthite àha - 'yadi sàmànyamaindriyakaü nityaü ÷abdo 'pyevamastu' ityeùà pratij¤àhàniþ, pràkpratij¤àtasya ÷abdànityatvasya tyàgàditi / (##) 40. atropagatapratij¤àtyàgàt pratij¤àhànau vi÷eùapratiniyamaþ kiükçto 'nena prakàreõa pratij¤àü tyajataþ pratij¤àhàniriti / sambhavati hyanenàpi prakàreõa hetudoùodbhàvanàdinà pratipakùasàdhanàbhidhànena ca svapakùaparityàgaþ, parapakùopagama÷ca / (##) idameva ca pratij¤àhàneþ pradhànaü nimittam / evaü pratipàditena pratij¤à hàtavyà, hànau ca paràjaya iti / 41. idaü punarasambhaddhameva - 'sàmànyaü nityamaindriyakam' ityukte '÷abdo 'pyevamastu; iti kaþ svasthàtmàsvayamaindriyakatvàdanityaþ ÷abdo ghatavaditi bruvan sàmànyenopadar÷anamàtreõa nityaü ÷abdaü pratipadyeta? sàmànyasyàpi nityasyaindriyakatve tasyànitye ghañe dar÷anàt saü÷ayitaþ syàt / jàtyà pratipadyetàpãti cet / tathapi kiü sàmànyopadar÷anena? evameva nityaþ ÷abdaþ iti vaktavyam, jaóasya pratipattau vicàràbhàvàt / na ca nityasàmànyopadar÷anena taddharmaü ÷abde pratipadyamànena pratipakùadharmo 'bhyanuj¤àto bhavati / 'anityaþ ÷abdaþ' iti ca vadato nitya÷abda ityà¤jasaþ pratipakùaþ syàt, (##) na nityaü sàmànyamiti / tasmàdaindriyakatvasya nityànityapakùavçttervyabhicàràdasàdhanàïgasyopàdànànnigrahàrhaþ, na pratipakùadharmànuj¤yànena prakàreõa pratij¤àhàneþ / (##) 42. [2] 'pratij¤àtàrthapratiùedhe dharmavikalpàt tadarthanirde÷aþ pratij¤àntaram /' [nyà. så. 5.2.3] pratij¤àto 'rtho 'nityaþ ÷abda aindriyakatvàdityeva, tasya hetuvyabhicàropadar÷anena pratiùedhe kçte dharmabhedavikalpàt sàmànyaghañayo sarvagatatvàsarvagatatvadharmavikalpena pratij¤àntaraü karoti - yathà ghaño 'sarvagato 'nityaþ evaü ÷abdo 'pyasarvagato 'nitya iti / etatpratij¤àntaraü nàma nigrahasthànaü sàdhanasàmarthye 'pyaparij¤ànàt / sa hi pårvasyàþ 'anityaþ ÷abda' iti pratij¤àyàþ sàdhanàttadà yàm 'asarvagataþ ÷abda' iti pratij¤àmàha, taddar÷anàya taddarthanirde÷a ityàha / tadarthaþ pårvoktasàdhyasiddhyarthaþ / uttarapratij¤ànirde÷astadarthanirde÷aþ / na ca pratij¤à pratij¤àntarasàdhane samarthà, iti nigrahasthànam (##) 43. atràpi naivaü bruvatà pratij¤àntaraü pårvapratij¤àsàdhanàyoktaü bhavati / kiü tarhi? vi÷eùaõam / aindriyakatvasya hetoþ sàmànye vçttyà vyabhicàra udbhàvite 'sarvagatatve satyaindriyakatvasyahetorvi÷eùaõopàdàne vyàbhicàraü pariharati, na punaþ pratij¤àntaramàha; asarvagatatvasya ÷abde siddhatvàt, pratij¤àyà÷ca sàdhyanirde÷alakùaõatvàt / yadapyuktaü - 'pårva pratij¤àsàdhanàyottaràü pratij¤àmàha' iti, tadapyuktam / na hi pratij¤à pratij¤àsàdhanàyocyamànà pratij¤àntaraü bhavati / kiü tarhi? hetvàderanyatamaþ sàdhyasàdhanàyopàdànàt / sàdhananirde÷aþ sa syàt, na sàdhyanirde÷aþ / udàharaõasàdharmyàde÷ca hetulakùaõasyàsarvagatatve bhàvàt, pratij¤àlakùõasya càbhàvàt / hetutvamasarvagatatve prayuktaü na pratij¤àntaram / (##) 44. atyantàsambaddhaü cedaü - pratij¤àü pratij¤àsàdhanàyàheti / yo hi pràk pratij¤àmuktvà hetådàharaõàdikaü vaktuü jànàti, sa ki¤cidanukramaü [ka¤cidanukramaü?] sàdhanasya jànàtyeva hi / jànan kathamavikalàntaþkaraõaþ pratij¤àmeva pratij¤àsàdhanàyopàdadãta? upàdadatà cànena pratij¤àmàtreõa siddhiriùñà bhavati / tata÷ca na pràgapi hetuü bråyàt / evaüprakàràõàmasambaddhànàü parisaükhyàtuma÷akyatvàt lakùaõaniyamo 'pyasambadaddha eva - pratij¤àntaràbhidhàne pratij¤àntaraü nàma nigrahasthànamiti / evamprakàràõàmekameva lakùaõaü vàcyaü syàt / na caivaüvidhaþ ka÷cid vivàdeùu dçùñapårvo vyavahàro yena tadarthaü yatnaþ kriyate / na ca bàlapralàpànuddi÷ya ÷àstraü pravartate / pravçttau ca kà niùñà, teùàmaniùñhànàt? (##) 45. dç÷yate ca viduùàmapi nàtiniråpaõàdasiddhàbhidhànamiti vyavahàradar÷anàt tàdç÷aü paràjayàdhikaraõaü vyavasthàpyate / tasmàdihàpi yadi nivçttàkaükùe vàdini paro 'naikàntikatàmudbhàvayed, asàdhanàïgasyànaikàntikasyàbhidhànànnigrahasthànaü vàdinaþ / evaü yadi prativàdã satsàmànyamaindriyakaü nityaü ca pramàõena pratipàdayituü ÷aknuyàt anuddi÷yàpramàõakaü ÷àstropagamaü, pramàõenaiùàmarthànàmapratipàdanena bhåtadoùodbhàvanametat / na ka÷citparàjayaþ, abhyupagamamàtreõa vastusiddherabhàvàt, prativàdinà doùasyàpratipàditatvàt / pramàõairasamarthitasàdhanàbhidhànàt tu jetàpi na bhavatãti / anityàkàükùe [? anivçttàkàükùe] punarvàdini na ka÷cad doùoþ, vi÷eùaõàbhidhànena hetoþ samarthanopakramàt / (##) 46. [3.] "pratij¤àhetvorvirodhaþ pratij¤àvirodhaþ /" [nyà.så.5 2. 4.] yathà 'guõavyatiriktiü dravyam; iti pratij¤à, 'råpàdibhyo 'rthàntarasyànupalabdheþ iti hetuþ, so 'yaü pratij¤àhetvorvirodhaþ / etenaiva pratij¤àvirodho 'lapyuktaþ, yatra pratij¤à vacanena [svavacanena? virudhyate / yathà - ÷ramaõà garbhiõã, nàstyàtmeti và / hetuvirodho 'pi, yatra pratij¤ayà heturvirudhyate / yathà - 'sarvaü pçthak, samåhe bhàva÷abdaprayogàd' iti / etena pratij¤ayà dçùñàntavirodho vyàkhyàtaþ / (##) 47. heto÷ca dçùñàntàdibhirvirodhaþ, pramàõavirodha÷ca pratij¤àhetvorvaktavyaþ / yaþ parapakùaü svasiddhena gotvàdinà vyabhicàrayati, tad viruddhamuttaraü veditavyam / svapakùànapekùaü ca / yaü ca svapakùànapekùaü hetuü prayuïkte - 'anityaþ ÷abdaþ aindriyakatvàd' iti, tasya svasiddhasya gotvàderanityavirodhàd viruddhaþ / iti parapakùeùvasiddhena gotvàdinànaikàntikacodanàviruddhaþ / ubhapakùasampratipannastvanaikàntikaþ / yadubhayapakùaü [yadubhayapakùa- ?] pratipannaü vastu tenànaikàntikacodanà iti / (##) 48. atràpi pratij¤àrthaþ, sàdhanavàkye prayogapratiùedhàt / tadà÷rayastatkçto và hetudç÷ñàntayorna virodha iti na pratij¤àvirodho nàma ki¤cinnigrahasthànam / syàdetat / asatyapi pratij¤àprayoge gamyamàno 'pi pratij¤àhetvorvirodho bhavati / yathà - råpàdibhyo 'rthàntarasyànupalabdhistad guõavyatiriktam, nopalabhyate ca råpàdibhyo 'rthàntaraü dravyam / ityukte 'pi gamyata eva sàdhyasàdhanayorvirodhaþ - kathaü tato 'rthàntarasyànupalabdhiþ, tadvyatireka÷ceti / satyaü, syàdayaü virodhaþ, yadi hetuþ sàdhyadharmaviparyayaü sàdhayet / yadi hyupalabdhilakùaõavyàptatvena [hyupalabdhilakùaõapràptatveva?] upagatasya sato (##) dravyaråpàdipratibhàsavivekena svapratibhàsànupalabdhistasya tadvyatireke nàsti [tadvyatirekeõàsti?] iti iùñavyatirekaviparyayasàdhanàd viruddho heturasmàbhirukta eveti / bhavatyevedaü nigrahàdhikaraõaü, yadyevaüvidhaþ pratij¤àhetoþ [? pratij¤àhetvoþ] virodha iùñaþ / atha punarasyopalabdhilakùaõapràptirlupyate, tadà na ka÷cit pratij¤àhetoþ [? pratij¤àhetvoþ] virodhaþ, vyatiriktànàmapi bhàvànàü kuta÷cid viprakarùiõàü tadvyatirekeõànupalabdhàvapi vyatirekasya bhàvàt / (##) 49. yaduktaü - 'svavacanapratij¤àyàþ [? pratij¤àyàþ] svavacanavirodhe pratij¤àvirodhaþ' iti tatredameva nigrahàdhikaraõam, asàdhanàïgabhåtàyàþ pratij¤àyàþ sàdhanavàkye prayogaþ, na virodhaþ, tadadhikaraõatvàt / yadi pratij¤ànapekùoþ virodhaþ syàt, syàt paràjayà÷rayaþ / pratij¤àdhikaraõatve punastatprayogakçta eva paràjayaþ, asya prastàvopasaühàràvasànatvàd vyarthaü virodhodbhàvanam, paràjitaparàjayàbhàvàd bhasmãkçtànalavat / ye tu kecid vicàraprasaïgeùu ekatra sàdhye bahavo hetava ucyante, teùa / vikalpena tatsàdhyasàdhanàya vçtteþ sàmarthyam, anyathà dvitãyasya vaiyarthyàt / yadi hi tatràpyekaprayogamantareõàparasya prayogo na sambhavet, na tadà dvitãyasya ka÷cit sàdhanàrthaþ, pratãtapratipàdanàbhàvàt / (##) tasmànna pratij¤àyàþ svavacanavirodho nàma ki¤cinnigrahasthànam / na ca 'nàstyàtmà' ityatra ka÷cit pratij¤àvirodhaþ nàstyàtma÷abdàrthasya bhàvopàdànatvaniùedhàt / sabdàrthaniùedhe hi virodhaþ syàt / na ca svalakùaõaü ÷abdàrtha iti / (##) 50. yaþ punaþ pratij¤àyà bàdhanàddhetuvirodha uktaþ, yathà - 'sarvaü pçthak samåhe bhàva÷abdaprayogàt' iti / nàtra pratij¤àprayogaþ, nàpi hetoþ, yena virodhaþ syàt / kiü tarhi? pratipàditàrthopadar÷anenopasaühàravacanametasmàt [... vacanametatsyàt?] / anyaireva hetubhiþ ÷abdasyaikavi÷eùànabhidhànam, anekàrthasàmànyàbhidhànaü ca pratipàdya sarvasya ÷abdàrthasya nànàrtharåpatayaikavastuvi÷eùasvabhàvatàbhàvamupadar÷ayan ÷abdàrthamadhikçtya sarvaü pçthagiti bråyàt / etena tadvirodhaþ pratyuktaþ / (##) 51. dçùñàntopadar÷anaü caitad - 'anityaþ ÷abdaþ kçtakànityatvàd' / yathà kvacid arthe vipratipattau prasiddhamanekàrthasàmànye ÷abdaprayogamupadar÷ya pratipàditavipratipattisthànaþ sàmànyenopasaüharati - sarvaü pçthagiti / yadi dçùñàntaprayogaþ, kimçjunaivatatprayogakrameõa na prayuktaþ, vipratipattiviùaya÷ca kiü na dar÷ita iti cet / na, samàsanirde÷àt / evamapi prayogadar÷anàd, asàdhanavàkyatvàcca / ata eva na pratij¤ayà hetorbàdhanam / na caikameva ki¤cinnàstãti bruvàõaþ ka÷cit tatsamuccayaråpamekaü ca samåhamicchati, yena virodhaþ syàt / yo 'pi 'yugapat kaïkena yogàd' ityàdinà paramàõorbhedamàha, na tasyàpyekaþ samuccayaråpaþ sàdhayitumiùñaþ / kiü tarhi? abhàva eva, ekànekapratiùedhàt / ataþ so 'pi na samåhastasyeùño na tatra ÷abda iti na virodhaþ / (##) 52. na viruddho 'yaü pårvakàt pratij¤àhetuvirodhàt bhidyate, yena pçthagucyeta / tatra hetupratij¤ayorbàdhanam, iha pritij¤ayà hetorityasti bheda iti cet / arthavirodhe hi hetupratij¤ayorbàdhyabàdhakabhàvaþ syàt / 'sarvàrthavirodho dviùu' iti yamapi (##) [yadapi?] parasparaü bbàdhakam, ekàrthasannidhàvaparàrthàsambhavàt, tatra hetupratij¤ayoþ sahapçthagvà bàdhodàharaõayorna ka÷cidarthabhedaþ / 53. api càyaü viruddho và sati hetuprayoge vyadhikaraõatvàdasiddha ityasiddhatà hetornigrahasthànam / sa khalåcyamàna evàtaddharmatayà pratãto vaktuþ paràjayamànayati / paràjite tasmiüstadarthavirodhacintayà na ki¤cit / api ca - sarvatràyaü pratij¤àhetvorvirodhaþ sambhavan dvayãü doùajàtimabhipatati viruddhatàmasiddhatàü ceti / (##) viruddhatà siddhe hetordharmiõi bhàve sàdhyadharmaviparyaya eva, bhàva pratij¤àvirodhàt / asiddhatàpunardharrmiõi pratij¤àtàrthasiddhau, viruddhayoþ svabhàvayoþ ekatràsambhavàt, na cànyathà virodhaþ / asiddhe dharmasvabhàve 'bhihitayorhetupratij¤àtàrthayorvirodhàd virodhasambhava iti cet / apramàõayoge tåbhayordharmiõi saü÷ayaþ / tathà sati hetordharmiõi bhàvasaü÷aye 'siddhataiva hetudoùa ityasiddhaviruddhàbhyàmanyo na pratij¤ayà virodho nàma paràjayahetuþ / asiddhaviruddhe ca hetvàbhàsavacanàdevokte iti na pçthak pratij¤àvirodho vaktavya iti / (##) 54. ubhayà÷rayatvàd virodhasya vivakùàto 'nyataranirde÷a iti cet / syàdetat / pratij¤àhetvorvirodha iti pratij¤àhetå à÷rityobhayà÷rayo bhavati / tatra yadà (##) pratij¤àvirodho vivakùitastadà pratij¤àvirodha ityucyate, yadà pratij¤àyà hetorvà virodhastadà viruddho heturiti / ataþ pratij¤àvirodhaþ, hetuvirodho và ityadoùoþ / tatra hetorudàharaõam - nityaþ ÷abdaþ utpattidharmakatvàditi / pratij¤àvirodhasya - nàstyàtmeti / pratij¤àhetvoþ parasparaviruddhodàharaõam - guõavyatiriktamityàdi / pratij¤ayà hetuvirodhodàharaõam 'nàstyeko bhava' ityàdikam iti / na, sarvahetvapekùasya virodhahetvàbhàsànatikramàt, yathoktaü pràk / anapekùe ca kevale svataþ prativirodhe [pratij¤àvirodhe?] vivakùite pratij¤àhetvorvirodha iti hetugrahaõamasambaddham / na cotpattidharmatvànnityamityatràpi hetuvirodho yuktaþ / pratij¤ayà hi hetorbàdhane hetuvirodhaþ, iha tu hetunà pratij¤à bàdhyate iti pratij¤àvirodho yuktaþ / ubhayà÷raye 'pi virodhe bàdhyamànavivakùayà tadvirodhavyavasthàpanàt / (##) 55. yadapyuktam - etena pratij¤ayà dçùñàntavirodhàdayo 'pi vaktavyà bhaõóàlekhyanyàyeneti, tatràpi pakùãkçtadharmaviparyavati dçùñànte virodhaþ syàt / viruddhe ca dçùñànte yadi pakùadharmasya vçttirananyasàdhàraõà prasàdhyate viruddhastadà hetvàbhàsaþ / (##) sàdhàraõàyàmaprasàdhite và tadvçttiniyame 'naikàntikaþ / avçttau vàsàdhàraõaþ / viruddhadçùñàntàvçttau viparyayavçttau ca na ka÷cid hetudoùaþ, dçùñàntavirodha÷ca pratij¤àyà iti cet / na, tadàpi saü÷ayahetutvànativçtteþ / dçùñàntavirodho hi pratij¤àyàþ sàdharmye doùo na vaidharmye, abhimatatvàt / sàdharmyadçùñànte ca viparãtadharmavati vastutaþ sàdhyàvyabhicàre 'pi hetornàvyabhicàradharmatà ÷akyà dar÷ayitumiti nàpradar÷itàvinàbhàvasambandhàt hetorni÷cayaþ / tanna pratij¤ayà dçùñàntavirodho hetvàbhàsànativartate / (##) 56. ubhayathàpi doùo 'stviti cet / na / na hetudoùasya pràk prasaïgena paràjitasya doùàntarànpekùaõàt / vi÷eùeõa sàdhanàvayavànukramaniyamavàdinaþ / udàharaõasàdharnyaü hetulakùaõaü viruddhe dçùñànte na sambhavatãti pràkprayuktasya hetordoùeõa paràjaya iti nottaradçùñàntàpekùayà virodha÷cintàmarhati / hetorapi dçùñàntavirodhe 'sàdhàraõatvaü viruddhatvaü và, vaidharmye yadi vçttiþ syàt / (##) pramàõavirodhe tu hetoryathà - 'na dahano 'gniþ saityàt' ityàdi hyasiddho hetvàbhàsaþ / pratij¤àyà pramàõavirodhaþ svavacanavirodhena vyàkhyàtaþ iti sarve evaite sàdhanavirodhe hetvàbhàseùvantarbhavantãti hetvàbhàsavacanenaivoktàþ / (##) 57. yattu viruddhamuttaraü parapakùe svasiddhena gotvàdinànaikàntikacodaneti, tadasambaddhameva / yadi hi svasiddhena gotvàdinà parasya vyabhicàrasiddhimàkàïkùeta, tasya tatsvapakùaviruddhaü nàbhimatamiti virodho yujyeta / sa hi svayaü pratipanne gotve hetuvçtteþ saü÷ayàno 'pratipattimàtmanastathà khyàpayati / sa ca hetuþ satyasati gotve 'prasàdhitasàdhanasàmarthyaþ saü÷aye hetutvàdanaikàntika eva / prasàdhite tu sàmarthye gotve 'vçttyà hetau na saü÷aya eva, sarvasaü÷ayaprakàràõàü parihàreõa samarthanàt / etena svapakùànapekùahetuprayogasyànaikàntikatà vyàkhyàtà / so 'pi svàbhimatanityagotvavçttihetumanityatve bruvàõo 'samarthatayàsàdhanàïgatayà saü÷ayahetumevàheti / yatpunaruktam - ubhayapakùasampratipannena vastunànaikàntikacodaneti, tatràpyava÷yaü saü÷ayahetutvamukhenaivànaikàntiko vaktavyaþ / tadasamarthite 'nyatràpi tulyamiti nobhayasiddhetarayoranaikàntikatvavi÷eùaþ / (##) 58. yadapyuktaü - 'dçùñàntàbhàsà hetvàbhàsapårvakatvàt tadabhidhànenaivoktà iti na pçthag nigrahasthàneùåktàþ' iti tadapyavayavàntaravàdino 'yuktam / yo 'vayavàntaraü dçùñàntahetoþ [dçùñàntaü hetoþ?] àha tasya na hetvàbhàsoktyà dçùñàntàbhàsoktirvyàpyà, tadvacanena gamyamànsya tasmàt sàdhanàntaràbhàvaprasaïgàt / dçùñàntàbhàsànàü hetvàbhàse 'pyantarbhàvàd dçùñàntasyàpi hetàvantarbhàva iùño bhavati / tathà ca na dçùñàntaþ pçthaksàdhanàvayavaþ syàd, apçthagvçtteþ / yo dçùñàntasàdhyo 'rthastasya hetàvantarbhàvàddhetunaiva sàdhita iti na dçùñàntasya pçthak ki¤citsàmarthyam / api ca - na ki¤cit pårvapakùavàdino hetvàbhàsàsaüspar÷e nyàyyaü nigrahasthànamastãti tatsambhandhãni sarvàõyeva hetvàbhàsatàvacanenaiva uktànãti na pçthagvàcyàni syuþ / arthàntaragamanàderapi hetora÷àmarthye eva sambhavàt / na hi samarthe hetau sàdhye ca siddhe 'rthàntaragamanaü ka¤cidàrabhate, asamarthasya mithyàpravçtteriti / (##) 59. [4] "pakùapratiùedhe pratij¤àtàrthàpanayanaü pratij¤àsaünyàsaþ /" [nyà. så.5.2.5] yaü pratij¤àtamartham 'anityaþ ÷abdaþ eindriyakatvàd' iti sàmànyavçttyà hetorvyabhicàrapradar÷anena saþ pratiùedhe kçte, 'ka evamàha- anityaþ ÷abdaþ' iti parityajati, tasya pratij¤àsaünyàso nàma nigrahasthànamiti / atràpi yadyudbhàvite 'pi hetorvyabhicàre na sapakùaü [svapakùaü parityajati?[, kiü na gçhyeta? anigçha ta [?anigçhãta] eva hetvàbhàsàbhidhànàditi cet / kimidànãmuttarapratij¤àsaünyàsàpekùayà tasya tadevàdyaü nigrahasthànamiti kimanyaira÷aktaparicchedaiþ klãbapralàpapraceùñitairupanyastaiþ? evaü hi atiprasaïgaþ (##) syàt / pakùapratiùedhe tåùõãmbhavataståùõãmbhàvo nàma nigrahasthànam, prapalàyamànasya prapalàyitaü nàmeti evamàdyapi vàcyaü syàt / tasmàdetadapi asambaddhamiti / (##) 60. [5.] 'avi÷eùokte hetau pratiùiddhe vi÷eùamicchato hetvantaram / "[nya.så.5.2.6.] nidar÷anam - 'ekaprakçtãdaü vyaktaü, parimàõàt, mçtpårvakàõàü ÷aràvaprabhçtãnaü dçùñaü parimàõam' iti / asya vyabhicàreõa pratyavasthànam - nànàprakçtãnàmekaprakçtãnàü ca dçùñaü parimàõamiti / evaü pratyavasthita àha - ekaprakçtisamanvayaprakàràõàü pariõàmadar÷anàt [parimàõadar÷anàt?] sukhaþduþkhamohasamanvitaü hãdaü sarvaü vyaktaü parigçhyate [parimitaü gçhyate?] / tasya prakçtyantararåpasamanvayàbhàvo 'sati [? prakçtyantararåpasamanvayàbhàve sati] ekaprakçtikatvamiti tadavi÷eùokte hetau pratiùedhaü bruvato hetvantaraü bhavati / sati hetvantarabhàve pårvasya hetorasàdhakatvànnigrahasthànam / atràpi pårvasyaiva hetoranaikàntikasyàbhidhànànnigçhãte hetvantaracintà kvopayujyate? yadi pràksàdhanavàdã hetumanaikàntikamuktvà dattottaràvasaraþ tenaiva nigçhyate / adattottaràvasaro hetvantaràbhidhàne 'pi na nigrahamarhati, aviràmàt / (##) 61. [6.] "prakçtàdarthàdapratibaddhàrthamarthàntaram" [nyà.så. 5.2.7.] yathoktalakùaõe pakùapratipakùaparigrahe hetutaþ sàdhyasiddhau prakçtàyàü kuryàt- nityaþ ÷abdo 'spar÷atvàditi hetuþ / hetu÷ca nàma hinoterdhàtostu÷abde pratyaye kçdantaü padam / padaü ca nàmàkhyhàtopasarganipàtà iti prastutya nàmàdãni vyàcaùñe / idamarthànantaraü nàma nigrahasthànam, abhyupagatàrthàsaïgatatvàditi / nyàyyametannigrahasthànaü, pårvottarapakùavàdinoþ pratipàdite doùa prakçtaü parityajyàsàdhanàïgavacanamadoùodbhàvanaü ca / sàdhanavàdinà hyupanyastasàdhanasya samarthane (##) kartavye tadakçtvà parasya prasaïgenàprasaïgena vàtannàntarãyakasyàbhidhànamuttaravàdino 'pi doùodbhàvanamàtràdaparasyopakùepa iti / (##) 62. [7.] "varõakramanirde÷avannirarthakam / "[nyà. så.5.2.8] yathà 'nityaþ÷abdo jabagaóatvàt jhabhaghaóhavad' iti / sàdhanànupàdànàt nigçhyate iti / idamapyasambaddham / na hi varõakramanirde÷asiddhàvànarthakyaü yadeva ki¤cidasàdhanàïgasya vacanaü tadevànarthakaü; sàdhyasiddhyupayogino 'bhidheyasyàbhàvàt, niùprayojanatvàcveti / prakàravi÷eùopàdànamasambaddham / vaterupàdànàdadoùa iti cet / syàdetat varõakramanirde÷avaditi vatiratropàttaþ so 'nyadàpi [so 'nyadapi?] ananuråpaü gçõhàti ityadoùaþ iti / na / arthàntàràdernigrahasthànasyàvacanaprasaïgàt / evaü hi tà nirarthakà vàcyà nirarthakenaivàbhidhànàhitam [nirarthakenaivàbhidhànàt?] / na sàdhyasiddhau anarthakaü nirarthakaü, yasya naiva ka÷cidarthastannirarthakamiùñamiti cet / yasya kasyacidavàdino 'pi hi nirarthakàbhidhàne kiü na nigrahaþ? nigrahanimittàvi÷eùàt / na; tasyehàprastàvàditi cet / àyàtamiha - yo nirarthakaü bravãti, tasya tenaiva nigraha iti / tattunyaü sarvasyàsàdhanàïgavàdina iti / sa sarvo nirarthakàbhidhàno 'pyanenaiva nigrahasthànena nigrahàrhaþ / na ca varõakramanirde÷aþ sarvatra nirarthakaþ; kvacitprakaraõe tasyàpyarthavattvàt / tasmàdatraivàsyànarthakyàt nigrahasthànatvam / api cànyadidamucyate - 'varõakramanirde÷o nigrahasthànam' iti; kapolavàditakaükùyaghaññitakamityevamàdãnàmapi vàcyatvàt / (##) 63. [8.] "parùatprativàdibhyàü trirabhihitamapyavij¤àtàrtham / "[nya. så. 5.2.9] yadvàkyaü parùadà prativàdinà ca trirabhihitaü na vij¤àyate kliùña÷abdamapratãta - prayogamatidrutoccàritamityevamàdinà kàraõena tadavij¤àtàrthamasàmarthyasaüvaraõàya prayuktaü nigrahasthànamiti / nedaü nirarthakàd bhidyate; sapadiprakçtàrthasambaddhaü gamakamevakuryàt, nàsyàsàmarthyaü, na ca jàóyàt parùadàdayo na pratipadyante iti na vidvànnigrahamarhati / (##) parùatpratibhàsaparikalpyàrhavacanàt nigrahàrha eveti cet / nyàyavàdino jàóyàduktamajànan kiü na prativàdã nigçhyate? jàóyàt parùadàdeþ avij¤àtapratipàdanasàmarthya iti vijetà na syànna nigrahàrhaþ / asambaddhàbhidhàne nirarthakameveti na pçthak vivakùitàrthaü [vivakùitam avij¤àtàrthaü?] nàma nigrahasthànamiti / (##) 64. [9.] "paurvàparyàyogàdapratibaddhàrthamapàrthakam /" [nyà. så. 5.2.10] yatrànekasya padasya vàkyasya và paurvàparyeõa yogo nàstãtyasambaddhàrthatà gçhyate, tatsamudàyàrthàpàyàd apàrthakaü da÷adàóimàdivàkyavat / idaü kila padànàm asambaddhàt [asambandhàt?] asambaddhavarõàt nirarthakàt pçthaguktam / nanvevamasambaddhavàkyamapi pçthag vàcyam; nobhayasaïgrahàdapàrthakaü yuktam; nirarthakasya saügrahaprasaïgàt / evaüvidhàcca vi÷eùasamà÷rayàt pçthag nigrahasthànalakùaõapralapane 'tiprasaïgo 'pyuktaþ / na ca saïgrahanirde÷e ka¤ciddoùaü pa÷yàmaþ / prabhede và guõàntaramiti yatki¤cidetat / (##) 65. [10] "avayavaviparyàsavacanamapràptakàlam /" [nyà.så. 5.2.11] pratij¤àdãnàü yathàlakùaõamarthava÷àt kramaþ, tatràvayavànàü viparyayeõàbhidhànaü nigrahasthànam / na; evamapi siddheriti cet / na; prayogàpeta÷abdatulyatvàt / yathà- gaurityasya padasyàrthe goõãti prayujyamànaü padaü kakudàdimantamarthaü pratipàdayatãti na ÷abdàrthàkhyànaü vyartham / anena ca padena go÷abdameva pratipadyate, go÷abdat (##) kakudàdimantamartham, tathà pratij¤àdyavayavaviparyayeõànupårvãü pratipadyate, ànupårvyà càrthamiti / tathà hi pårvaü karmopàdãyate mçtpiõóàdikaü loke, tataþ karaõam iti / (##) 66. tadetadunmattakasyonmattakasaüvarõanamiva prayogàpeta÷abdavadetaditi / yadi goõã÷abdàt kakudàdimatyarthe pratãti÷abdànvàkhyànaprayatnena [? pratãtiþ, ÷abdànvàkhyànaprayatne na] arthaü pa÷yàmaþ / goõã÷abdasyàrthapratipàdane 'sàmarthyàt / satyaü dçùñà, na tu sàkùàdityuktam / nanu goõã÷abdàdapi loke pratãtirdçùñà / satyaü dçùñà, na tu sakùàdityuktam / uktametanna punaryuktaü; strã÷ådràõàmubhayapratãterabhàvàt / yaþ khalu ubhayaü vetti, ÷abdamapa÷abdaü ca, sa eva pratipadyate / yastu nakka÷abdaü mukka÷abdameva và vetti, na nàsà÷abdaü, sa kathamapa÷abdàcchabdaü pratipadetat, tato 'rthaü pratipadyeta? dçùñà cànubhayavedino 'pi pratãtiriti / na paramparayà pratãtiþ, arthe 'samarthasya ÷abdo 'pi pratãtijananàsàmarthyàcca / na hyarthe 'pi vàcakatvaü nàmànyadeva, anyatra tadviùayapratãtijananàt / apa÷abda÷cecchabde pratãtiü janayed, artha eva kiü na janayati? na hyetasyàrthàt ka¤cid bhedaü pa÷yàmaþ, yena taü pariharet / akçtasamayasya ÷abde 'pyapratãtijananàcca / na hyayamapa÷abdaþ ÷abde 'pi svabhàvataþ pratãtiü janayati, adar÷anàt samaya eva tu janayet / samayava÷àt pravartate / evaü hi pratipattiparamparàpari÷ramaþ parihçto bhavati / (##) 67. viparyayadar÷anàcca / ÷abdàdarthamapratipadyamànà apa÷abdaireva j¤ànaü vyutpadyamànà loke dçsyante iti vyarthaü ÷abdànu÷àsanam / na vyarthaü, saüskçta÷abdavyutpattyarthamiti cet / ko 'yaü ÷abdànàü saüskàraþ? na hyeùàü praj¤àbàhu÷rutyàdikaü saüskàraü pasyàmaþ / nàpyeùàmekàntena ÷ravyatà / nàpyarthapratyàyane ka÷cidati÷ayaþ / na dharmasàdhanatà, mithyàvçtticodanebhyaþ saüskçtebhyo 'pyadharmotpatteþ / anyebhyo 'pi viparyayeõa dharmotpatteþ / ÷abddsya suprayogàdeva svargamodanaghoùaõà vacanamàtram / na caivaüvidhànàgamànàdriyante yuktij¤àþ / na ca dànàdidharmasàdhanacodanà÷ånyakevala÷abdasuprayogàt nagapàtam iti bruvàõasya kasyacinmukhaü vakrã bhavati / tasmànna saüskçto nàma ka÷cicchabdaþ / (##) ÷iùñaprayogaþ saüskàra iti cet / ke ÷iùñàþ? ye viditavedyàdiguõayuktàþ / kaþ punareùàü guõotkarùànapekùo 'lãkanirbandho yatte 'måneva ÷abdàn prayu¤jate nàparàn? na càtra ka÷cicchabde 'parokùaþ sàkùã, yata idameva prayu¤jate nàparàn ÷iùñà iti ni÷cinumaþ / nanvevaü [na tvevaü?] vayaü guõàti÷ayamapasyantaþ saüskàraü keùà¤cicchabdànàmanumanyàmahe, tadanvàkhyànaü [tadanvàkhyàne?] yatnaü và; guõàti÷ayàbhàvàt / vedarakùàdikaü càprayojanameva atatsamayasthàyinaþ / satyapi guõàti÷aye na karaõãya evànvàkhyàne yatnaþ, tatsvabhàvasyànyato 'pi siddheþ / pràkçtàpabhraü÷adramióàndhràdibhàùàvat / na hi pratide÷aü bhàùàõàü ki¤cillakùaõamasti / atha ca sampradàyasàmyàllokastathaiva pratipadyate, tàsàü ca prayogabhraü÷aü, tathà saüskçtànàü ÷abdànàü pratãtirbhaviùyati / iti jaóapratipattirevaiùà, yà ÷abdànàü lakùaõe pravçttiþ / (##) 68. avayavaviparyaye 'pi yadi teùàü vacanànàü sambandhapratãtiþ, na viparyayaþ nàpi arthàpratãtiþ; sàmarthyàt / na hyatra ka÷cit samayaþ pratyàyànàvi÷eùe 'pi evameva avayavàþ prayoktavyà iti / sa eva teùàü kramo yathàvastitebhyo 'rthapratãtirbhavati / iti na viparyayàt pratãtiþ, tata ànupårvãpratipattyà pratãtiriti cet / nàpratãyamànasambandhebhyaþ ànupårvãpratipattiþ / yeùàü ÷abdànàü ka÷cit sambandho jàyate [j¤àyate?] 'idamiha sambadhyate' iti, teùu viditasambandheùu kaþ kasya pårvo 'paro và kramaþ, yo yathàvasthitànàü sambandhaþ pratãyate / na hi vàkyeùu padànàü kramaniyamaþ ka÷cit, yathà ràj¤aþ puruùaþ, puruùo raj¤a iti / yàvadbhiþ padairarthaparisamàptistadekaü vàkyaü, yathà- 'devadatta gàmànaya kçùõàm' iti / atra padànàü yathàkàmaü prayoge 'pi nàrthapratãtau vi÷eùa iti ka÷cit kramàbhinive÷aþ / (##) pratipàditaü ca pratij¤àvacanàntareõàpi yathà pratãtirbhaviùyatãti / pratãyamànàrthasya ÷abdasya prayoge 'tiprasaïgaþ / pari÷iùñeùu ca sambandhaü pradar÷ya dharmiõi bhàvaþ pradar÷yeta, dharmiõi bhàvaü pradar÷ya sambandhaþ pradar÷yeta iti na niyamaþ ka÷cid; ubhayathàpi pratãtyutpatteþ ityuktam / apratãyamànasambandheùu ca padeùu na tebhya ànupårvyà api pratãteriti nedamapàrthakàd bhidyate iti nàpràptakàlaü pçthag vàcyaü syàditi / (##) 69. [11.] "hãnamanyatamenàpyavayavena nyånam /" [nyà.så. 5.2.12.] yasmin vàkye pratij¤àdãnàmanyatamo 'vayavo na bhavati, tadvàkyaü hãnaü; sàdhanàbhàve sàdhyàsiddheþ / na pratij¤ànyånaü hãnaü; tadabhàve pratãtibhàvàditi pratipàditam / hãnameva tat; nyånatàyàmapi nigrahàdityaparaþ / yaþ pratãyamànàrthamanarthakaü ÷abdaü prayuïkte, sa nigrahamarhet, nàrthopasaühitasyàbhidhàteti asamãkùitàbhidànametat / ata eva pratij¤àyà na sàdhanàïgabhàva iti / (##) 70. [12] "hetådàharaõàdhikamadhikam /" [nyà.så.5.2.13.] ekena kçtakatvàd itarasya ànarthakyamiti tadetanniyamàbhyupagame veditavyam / yatraikasàdhanavàkyaprayogapårvako vicàrastatràdhikàbhidhànamanarthakamiti nigrahasthànam / prapa¤cakathàyàü tu na ka÷cidoùaþ, niyamàbhàvàditi / (##) 71. [13.] "÷abdàrthayoþ punarvacanaü punaruktamanyatrànuvàdàt /" [nyà.så. 5.2.14] ÷abdapunaruktam - anityaþ ÷abdo 'nityaþ ÷abda iti / arthapunaruktam anityaþ ÷abdo nirodhadharmako dhvàna iti / atra na ÷abdapunaruktaü pçthagvàcyam: arthapunaruktavacanenaiva gatatvàt / na hyarthabhede ÷abdasàmye 'pi ka÷cid doùaþ / yathà- hasati hasati svàminyuccai rudatyabhiroditi / kçtiparikaraü svedo 'ïgàraü [svedodgàraü?] pårdhàvati [pradhàvati?] dhàvati // guõasamuditaü doùàpetaü praõindati nindati / dhanalavaparikrãtaü yantraü prançtyati nçtyati // yathà và- yadyasmin sati bhavati bhavati, na bhavati na bhavati tattasya kàryamitarat kàraõamiti / (##) 72. gamyamànàrthaü punarvacanamapi punaruktam; niyatapradaprayoge sàdhanavàkye yathà pratij¤àvacanamiti arthapunaruktenaiva gatàrthatvànna pçthagvàcyam / ayamapi niyatasàdhanavàkye eva doùo vaktavyaþ; na vistarakathàyàm / vyàcakùàõo hi kadàcidasamyak ÷ravaõapratipatti÷aïkayà sàkùiprabhçtãnàü punaþ punarbråyàditi na tatra ki¤cicchalam / nàviùayatvàditi cet; nàyaü gururna ÷iùya iti na yatnataþ pratipàdanãyaþ, yena punaþ punarucyate, iti punarvacane nigraha eveti cet / na; sàkùiõàü yatnena pratipàdyatvàt, tadpratipàdane doùàbhidhànàt, pratipàdyasya ÷iùyatvàt, vijigã÷uvàdapratiùedhatvàt, trirabhidhànavacanàt, punarvacanaprasaïge samayaniyamàbhàvàcca / (##) 73. na cedamadhikàd bhidyate iti na pçthagvàcyam / viniyatapradaprayoge hi sàdhanavàkye àdhikyadoùa iti punarvacane 'pi gatàrthasyàdhikyameva padasyeti / prapa¤cakathàyàm aniråpitai kàrthasàdhanàdhikaraõàyàü nànàrthasàdhanepsàyàü nànàsàdhanepsàyàü và ÷rotuþ hetvàdi bàhulyasya punarvacanasya doùatvàt / pratãtapratyayàbhàvàd hetvàdibàhulyaü vacanabàhulyaü ca sàdhanadoùa iti / (##) àdhikyapunarvacanayostulyadoùa iti saügrahavacanaü nyàyyam; doùàbhàvàdeva guõàbhàvàt, evamprakàràõàü bhedànàü vacane càtiprasaïgàdityuktam / paryàya÷abdakalpo hyaparo hetuþ pratipàdite viùaye pravartamànaþ ' pratipàdyasya vi÷eùàbhàvàt / arthaþ punaþ pratipàdanànna bhidyate / (##) 74. yatpunaruktam- "anuvàde tvapunaruktaü; ÷abdàbhyàsàdarthavi÷eùopapatteþ" / yathà "hetvapade÷àt pratij¤àyàþ punarvacanaü nigamanam" [nya. så. 1.1.39] iti / pratij¤àyà evaü [eva?] gamyamànàrthàyà vacanaü punarvacanaü. kiü punarasyàþ punarvacanam ityuyuktaü nigamanam / 75. [14.] "vij¤àtasya parùadà trirabhihitasyàpratyuccàraõamananubhàùaõam /" [nyà.så. 5.2.17] vij¤àtavàkyàrthasya parùadà trirabhihitasya yadapratyuccàraõaü tadananubhàùaõaü nàma nigrahasthànamapratyuccàrayan kimà÷rayaü parapakùapratiùedha kuryàditi / (##) uttareõàvasànànnedaü nigrahasthànamiti cet / syàdetat / uttareõa guõadoùavatà måóhàmåóhatvaü gamyate iti kimuccàritena? asti hi ka÷cid uttareõa samartho na pratyuccàraõena, nàsau tàvatà nigrahamarhediti / na: uttaraviùayàparij¤ànàt / yadyayaü na pratyuccàrayati, nirviùayamuttaraü prasajyeta / athottaraü bravãti, kathaü noccàrayati? tadidaü vyàhatamucyate- 'noccàrayati, uttaraü ca bravãti' iti / apratij¤ànàcca / na cedaü na [? na cedaü] parij¤àyate- pårvaü sarvamuccàrayitavyaü pa÷càduttaramabhidhàtavyamiti / apitu yathàkatha¤ciduttaraü vàcyam uttaraü cà÷rayàbhàve 'yuktamiti yuktamapratyuccàraõaü nigrahasthànamiti / (##) 76. yadi nàma vàdã svas àdhanàrthavivaraõavyàjena prasaïgàdaparaü ghoùayed, vivàdàspadaü ca jij¤àsitamarthamàtramukttvà pratij¤àdiùvarthavi÷eùaparamparayà aparànarthànupakùipya kathàü vistàrayet, tacca sarvaü yadà nànuvaktuü ÷aknuyàt, kastasya vivàdà÷rayàrthamàtrottaravacane sàmarthyavighàtaþ yena vàdivacanànubhàùaõaü nigrahasthànamucyate / tasmànna sarvaü vàdikathàmananubhàùamàõo nottare samarthaþ / yadvacanàntarãyakà jij¤àsitàrthasiddhiþ, yathà pakùadharmatàvyàptiprasàdhanamàtraü, na tatràpi prasaïgàntaropakùepaþ, tadava÷yaü sàdhanàïgaviùayatvàd dåùaõasya upadar÷yata eva / tatràpi na sarvaü pràganukrameõoccàrayitavyaü, pa÷càd dåùaõaü vàcyaü; dviruccàraõaprasaïgàt / dåùaõaviùayopadar÷anàrthe 'nubhàùaõe vàdivacanànukramaghoùaõaü vyarthamiti na kàryameva dåùayatà / 'asyàyaü doùoþ' iti nàntarãyatvàt pratidoùavacanaü viùayopadar÷anaü kriyate eva / (##) 77. na hi sarvaviùayopadar÷anaü kçtvà yugapad doùaþ ÷akyate 'bhidhàtum; pratyarthaü doùabhedàt / tasmàd yaü padàrthaü dåùayati, sa eva taddåùaõaviùayastadà pradar÷anãyaþ / (##) nàparastuþ; dåùõe 'paropadar÷anasyàsambhavàt / tasmin dåùite punaranyo 'rtho 'paradoùaviùaya ityayamanubhàùaõe dåùaõe ca nyàyaþ / sakçt sarvànubhàùaõe 'pi doùavacanakàle punarviùayaþ pradar÷anãya eva; apradar÷ite doùasya vaktuma÷akyatvàt / tathà ca dviranubhàùaõaü kçtaü syàt / tatra prathamaü sarvànukramànubhàùaõaü niùprayojanam / dåùaõavàdinà dåùaõe vaktavye yanna tatropayujyate tasyàbhidànamadoùodbhàvanam / dvirukti÷ca / iti sakçt sarvànubhàùaõaü paràjayàdhikaraõaü vàcyam / tathàstviti cet / syàdetat / uktametadarthàntaraü nigrahasthànamiti / tatra sàdhane yataþ kuta÷cit prasaïgàdinà nàntarãyakàbhidhàna / ['nàntarãyakàbhidhànaü?] vàdino 'rthàntaragamanameveti sa nigrahàrhaþ / na ka÷cit kvacit kriyamàõaprasaïgo na prayujyate, nàpi tat tasyànubhàùaõãyam / na cedamapyasmàbhiranuj¤àyate- sarvaü pràk sakçdvaktavyaü, pa÷càddåùaõamiti / kintu dåùayatàva÷yaü viùayo dar÷anãyaþ, anyathà dåùaõàvçtteriti / (##) 78. evaü tarhi nànanubhàùaõaü pçthag nigrahasthànaü vàcyam, apratibhayà gatatvàt / uttarasya hyapratipattirapratibhà [nyà.så. 5.2.18] / na cottaraviùayamapradar÷ayan uttaraü pratipattuü sararthaþ / na hyanàkùiptànuttarapratipattikamananubhàùaõam / tenànanubhàùaõasya vyàpikàyàmapratibhàyàü vihitaü nigrahasthànatvam ananubhàùaõam [ananubhàùaõe?] / gavyaparàmçùñatadbhedàyàü vihitamiva sàsnàdimattvaü bàhuleye 'pi / tasmàdpratibhaiva nigrahàdhikaraõatvena và [vàcyà?] nànanubhàùaõam / (##) ka÷càyaüsamayaniyamastrirabhihitasyànanubhàùaõamiti? yadi tàvat parapratyàyanàrthà pravçttiþ, kiü trirabhidhãyeta? tathà tathà sa gràhaõãyo yathàsya pratipattirbhavati / atha paropatàpanàrthà tadàpi kiü trirabhidhãyate? sàkùiõàü karõe nivedya prativàdã kaùñàpratãtadrutasaükùisàdibhirupadrotavyaþ, yathottarapratipattivimåóhaståùõãmbhavati / na hi paropatàpanakrame ka÷cinnyàyaþ, yena kaùñàpratãtaprayogadrutoccàrità nivàryante, trirabhidhànaü và vidhãyate / na ca paropatàpàya santaþ pravartante, ÷àstràõi và praõãyante ityado vakttavyam ! tasmàttàvadvaktavyaü, yàvadanena na gçhãtam / na trireva / agrahaõasàmarthye pràgeva và paricchinnasàmarthye parihartavyaþ punaranupratibodhyeti / (##) 79. [15.] "avij¤àtamaj¤ànam /" [nyà.så. 5.2.17] vij¤àtaü parùadà prativàdinà yadavij¤àtaü tadaj¤ànaü nàma nigrahasthànam / arthe khalvavij¤àte na tasya pratiùedhaü bråyàditi / etadapyananubhàùaõavadatreti tatraiva gamyatvàdavàcyam / yathànanubhàùaõe 'pradar÷itaviùayatvàduttarapratipattira÷akyeti anuttarapratipattyaiva nigrahasthànatvam; uttaraviùayapradar÷anaprasaïgamantareõànubhàùaõasya vaiyarthyàt / tathàj¤àne 'pyuttaràpratipattyaiva nigrahasthànatvam / ajànànaþ kathamuttaram uttaraviùayaü ca bråyàt? iti viùayàj¤ànamuttaràj¤ànaü ca nigrahasthànam / anyathà evaü sati apratibhayà [? apratibhàyà] nirviùayatvàt / (##) anavadhàritàrtho hi nànubhàùate, ananubhàùamàõo viùayamupadar÷yottaraü pratipattuü na ÷aknuyàdityuttaraü na pratipadyeta; j¤àtottaratadviùayasyottaràpratipatterasambhavàt / ubhayametaduttaràpratipatteþ kàraõamiti / tadabhàve pratipattirbhavatyeveti tayoþ pçthagvacane 'pratibhàyàþ ko viùaya iti vaktavyam ! nirviùayatvàdavàcyaiva syàt / (##) 80. nottaraj¤ànam [? nottaràj¤ànam] aj¤ànam / kiü tarhi? viùayàj¤ànam / j¤àte hi viùaye uttaràj¤ànàt tanna pratipadyeteti asti viùayo 'pratibhàyà iti cet / evaü tarhi ananubhàùaõaü nirviùayam; aj¤ànenàkùepàt / na hi viùayaü samyak pratipadyamànaþ ka÷cinnànubhàùeteti nànanubhàùaõaü pçthag vàcyam / uttaràj¤ànasya càkùepàt / viùayàj¤ànenottaràj¤ànamapyàkùiptameva na hi viùayamajànannuttaraü jànàtãti naivàpratibhàyà viùayo 'sti / j¤àte 'pi viùaye punaruttaràj¤ànamapratibhàyà viùaya iti cet / evaü tarhi viùayottaràj¤ànayorapi prabhedàt nigrahasthànàntaràlavàcyàni [nigrahasthànàntaràõi vàcyàni?] / yathàj¤ànasya viùayo j¤ànam [? viùayàj¤ànam] uttaràj¤ànamiti prabhedàdasatyapi guõàti÷aye nigrahasthànàntaravyavasthà kriyate, tathàj¤ànayorapi sarvottaràj¤ànamityàdi prabhedànnigrahasthànàntaràõi kiü nocyante? na cobhayasyàpyaj¤ànasya (##) saügrahavacane doùaþ, guõastu làghavasaüj¤aþ syàditi saügrahavacanaü nyàyyam / tasmàdananubhàùaõàj¤ànayorapratibhàviùayatvànna pçthagvacanam / api ca - na pårvottarapakùavàdino hetvàbhàsàpratibhàbhyàmanyat nigrahasthànaü nyàyyamasti, tadubhayavacanenaiva sarvamuktamiti / tadubhayàkùiseùu prabhedeùu guõàti÷ayamantareõa vacanàdare 'tiprasaïgàt vyarthaþ prapa¤ca iti / (##) 81. [16.] "uttarasyàpratipattirapratibhà /" [nyà.så. 5.2.18] parapakùapratiùedhe uttaraü yadà na pratipadyate, tadà nigçhãto vaktavyaþ / (##) sàdhanavacanànantaraü prativiùayamuttare vyarthaü tadaj¤ànakramaghoùaõa÷lokapàñhàdinà kàlaü gamayan kartavyàpratipattyà nigrahàrha iti nyàyyaü nigrahasthànamiti / 82. [17.] "kàryavyàsaïgàt kathàvicchedo vikùepaþ /" [nyà. så. 5.2.20] yatki¤cit kartavyaü vyàsajya kathàü vicchinatti / 'idaü me karaõãyaü prahãyate, asminnavasite pa÷càt kariùyàmi / prati÷yàkalàme kaõñhaü kùiõoti' - ityevamàdinà kathàü vicchinatti / sa vikùepo nàma nigrahasthànamekataranigrahàntàyàü kathàyàü svayameva kathàntaü pratipadyate iti / idamapi yadi pårvapakùavàdã kuryàd vyàjopakùepamàtreõa, na punarbhåtasya tathàvidhakathoparodhinaþ karyasya bhàve, tasya svasàdhanàsàmarthyaparicchedàdeva vikùepaþ syàt / tathà cedamarthàntaragamane evàntarbhavet; asamarthasàdhanàbhidhànàt (##) hetvàbhàseùu và / prakçtasàdhanàsambaddhapratipatte÷ca nirarthakàpàrthakàbhyàü ca na bhidyate / atiprasaïga÷caivamprakàràõàmasambaddhasàdhanavàkyapratipattibhedànàü pçthag nigrahasthànavyavasthàpane proktaþ / athottaravàdã evaü vikùipet, sàdhanànantaram uttare pratipattavye tadapratipattyà vikùepapratipattirapratibhàyàmarthàntare vàntarbhavati / (##) 83. nanu nàva÷yaü sàdhanadåùaõàbhyàmeva sarvasya pratipattiþ, yena sarvà vàdiprativàdinorna samyak pratipatterhetvàbhàse 'rthe pratibhàyàü vàntarbhavàt / bhavati hi anibaddhenàpi kathàprapa¤cena vivàda iti / na; asambhavàt / ekatràdhikaraõe viruddhàbhyupagamayorvivàdaþ syàt; aviruddhàbhyupagamayoranabhyupagamayorvà virodhàbhàvàt / tatràva÷yamekasya vàgvacanapravçttiþ; yugapatpravçttau parasparavacanagrahaõàvadhàraõottaràõàmasambhavena pravçttivaiphalyàt svasthàtmanàmapravçtteþ / tena ca svopagamopanyàse 'va÷yaü sàdhanaü vaktavyaü; anyathà pareùàmaprattipatteþ / apareõa ca tatsambandhi dåùaõam / ubhayorasamyakpratipattau hetvàbhàsàpratibhayoþ prasaïga iti sarvo nyàyapravçttaþ pårvottarapakùopanyàso dvayaü nàtipatati / etenaiva vitaõóà pratyuktà; abhyupagamàbhàve vivàdàbhàvàt / (##) 84. yadà tarhyabhyupagamya vàdaü viphalatayà na ki¤cid vakti, anyadvà yatki¤cit pralapati, tadà kathaü hetvàbhàsàntarbhàvaþ? asamarthitasàdhanàbhidhàne evamuktam / anabhidhànànyàbhidhànayorapi paràjaya evetyuktam; abhyupagamya vàdamasàdhanàïgavacanàt / etenàdhikasya punaruktasya ca pratij¤àdervacanasya na nigrahasthànatvaü vyàkhyàtam / tadapi hi pratipàditàrthaviparyayatvàtsàdhanasàmarthyavidhànamapratãtapratyayatayà na lakùaõàt sàdhanasya / asàdhanàïgavacanamiti nigrahasthànamiti / (##) 85 [18.] : "svapakùadoùàbhyupagamàt parapakùe doùaprasaïgo matànuj¤à /" [nyà. så. 5.2.21] yaþ pareõa coditaü doùamanuddhçtya bhavato 'pyayaü doùa iti bravãti, yathà - 'bhavàü÷cauraþ puruùatvàt' ityukte sa taü prati bråyàd- bhavànapãti / sa svapakùe doùàbhyupagamàt parapakùe taü doùaü prasa¤jayan paramatamanujànàtãti matànuj¤à nigrahasthànamiti / atràpi yadi puruùatvàccauro bhavànapi syàt, na ca bhavatàtmaivamiùñaþ, tasmànnàyaü cauryaheturiti yadyayamabhipràyaþ, tadà na ka÷ciddoùaþ, anabhimate tadàtmani cauratvena hetudar÷ane dåùaõàt / prasaïgamantareõaivamçjunaiva krameõa kiü na vyabhicàrita iti cet / yatki¤cidetat / santi hyevamprakàrà api vyavahàrà loka iti / atha tadupakùepamabhyupagacchati, etadapi uttaràpratipattyaiva tatsàdhane nigrahàrhaþ / nàparatra; svadoùopakùepàt / tatsàdhananirdoùatàyàü hi tadabhyupagama evottaràpratipattiriti tàvataiva pårvamàpannanigrahasya paradoùopakùepasyànapekùaõãyatvàditi / (##) 86. [19.] "nigrahapràptasyànigrahaþ paryanuyojyopakùaõam /" [nyà.så. 5.2.22]paryanuyojyo gàma nigrahopapattyà codanãyaþ / tasyopekùaõaü nigrahapràptau satyananuyogaþ / etacca 'kasya paràjayaþ' ityanuyuktayà parùadà vaktavyaü, na khalu nigrahapràptaþ svakaupãnaü vivçõuyàditi / atràpi yadi sàdhanavàdinaü nigrahapràptamuttaravàdã na paryanuyuïkte, aprati- bhaivàsyottaràpratipatteriti na paryanuyojyopekùaõaü pçthag nigrahasthànam / nyàyacintàyàü punarna dvayorekasyàpyatra jayaparajàjayau; sàdhanàbhàsenàrthàpratipàdanàt, bhåtadoùànabhidhànàcca / (##) 87. atha ka¤ciddoùamudbhàvayati, ka¤cinna, na tadà nigrahamarhati; uttarapratipatteþ / arhatyeva, sato doùasyànudbhàvanàditi cet / na santa iti kçtvà sarve doùà ava÷yaü vaktavyàþ / avacane và nigrahaþ; ekenàpi tatsàdhanavighàtàdekasàdhanavacanavat / yathaikasyàrthasyànekasàdhanasadbhàve 'pyekenaiva sàdhanena tatsiddherna sarvopàdànam iti na doùamudbhàvayannevàparasyànudbhàvanànnigrahàrhaþ pårvavat / atha pårvapakùavàdã uttarapakùavàdinaü nigrahapràptaü na nigçõhàti, tadà tayornyàye naikasyàpi pårvavat jayaparàjayau; doùàbhàsaü bruvàõamuttaravàdinaü svasàdhanàdanutsàrayato 'samarthitasàdhanatvànna jayo vàdinaþ; sarvadoùàsambhavapradar÷anena sàdhanàïgàsamarthanàt / nàpyuttaravàdinaþ, ubhayadoùàpratipàdanàt / tasmàdevamapi na paryanuyojyopekùaõaü nàma paràjayàdhikaraõamiti / (##) 88. [20.] "anigrahasthàne nigrahasthànànuyogo niranuyojyànuyogaþ /" [nyà. så. 5.2.23] nigrahasthànalakùaõasya mithyàvyavasàyàdanigrahasthàne nigçhãto 'sãti paraü bruvan niranuyojyànuyogànnigçhãto vaktavyaþ / (##) atràpi yadi tatsàdhanavàdinamabhåtaistaddoùairuttaravàdyabhiyu¤jãta, so 'sthàne nirdoùe nigrahasthànasya niyoktodbhàvayità na bhavati tathà / bhåtadoùodbhàvanalakùaõasyottarasyà- pratipatteritareõottaràbhàsatve pratipàdite 'pratibhayaiva nigçhãta iti nedamato nigrahasthànàntaram / athottaravàdinaü sàdhanadoùamudbhàvayantamaparo doùàbhàsavacanenàbhiyu¤jãta, tasya tena bhåtadoùatve pratipàdite sàdhanàbhàsavacanenaiva nigçhãta iti / evamapi nedaü hetvàbhàsebhyo bhidyate / ava÷yaü hi viùayàntarapràptyarthaü hetvàbhàsà nigrahasthànatvena vaktavyàþ, taduktàvaparoktiranarthiketi / (##) 89. [21.] "siddhàntamabhyupetyàniyamàt kathàprasaïgo 'pasiddhàntaþ /" [nyà. så. 5.2.24] kasyacidarthasya tathàbhàvaü pratij¤àya pratij¤àtàrthaviparyayàt kathàprasaïgaü kurvato 'pasiddhànto vij¤eyaþ / tathà 'na sato vinà÷aþ, nàsadutpadyate' iti siddhàntamabhyupetya pakùamavasthàpayati - 'ekàntà prakçtiþ vyaktasya avyaktalakùaõà; vikàràõàm anvayadar÷anàt / mçdanvayànàü ÷aràvàdãnàü dçùñamekaprakçtikatvam / tathà càyaü vyaktabhedaþ sukhaduþkhamohasamanvito gçhyate, tatsukhàdibhirekaprakçtiþ' iti / sa evamuktavàn paryanuyujyate - atha prakçtirvikàra iti kathaü lakùayitavyam? yasyàvasthitasya dharmàntaranivçttau dharmàntaraü pravartate sà prakçtiþ, yat tad dharmàntaraü sa vikàra iti / so 'yaü prakçtàrthaviparyayàdaniyamàt kathàü prasa¤jayati / pratij¤àtaü cànena - 'nàsadàvirbhavati, na sat tirobhavati' iti / (##) 90. sadasato÷ca tirobhàvàvirbhàvàvantaraõa na kasyacit pravçttyuparamaþ, pravçttirvà- ityevaü pratyavasthite yadi sa sata àtmahànamasata÷càtmalàbhamabhyupaiti, apasiddhànto bhavati / atha nàbhyupaiti, pakùo 'sya na sidhyatãti / ito 'pi na ka÷cidaniyamàt kathàprasaïgo yattenopagataü nàsadutpadyate na sadvina÷yati' iti tasya samarthanàyedamuktam 'ekaprakçtikamidaü vyaktamanvayadar÷anàd' iti / tatraikà prakçtiþ sukhaduþkhamohàstadavibhaktayonikam idaü vyaktaü, tadanvayadar÷anàt / vyaktasya tatsvabhàvatàbhedopalabdheriti / sukhàdãnàmutpattivinà÷àbhyupagamàbhàvàt sarvasya tadàtmakasya notpatti- vinà÷àviti siddhaü bhavati / (##) 91. atra taduktasya hetordoùamanudbhàvya vikàraprakçtilakùaõaü pçcchan svayamayaü prakçtàsambandhena aniyamàt kathàü pravartayati / tatredaü syàd vàcyaü - vyaktaü nàma pravçttinivçttidharmakaü, na tathà sukhàdayaþ, vyaktasya sukhàdyanvaye sukhàdisvabhàvatà pravçttinivçttidharmatàlakùaõamavahãyata iti / na tadrahitasukhàdisvabhàvatà, vyaktalakùaõavirodhàditi, sukhàdyanvayadar÷anàdityasiddho heturiti / evaü hi tasya sàdhanadoùodbhàvanena pakùo dåùito bhavati / so 'nupasaühçtya sàdhanadoùaü, kathàü pratànayan svadoùaü paratropakùipati / ayameva doùo 'nena prakàreõocyate iti cet / eùa naimittikànàü viùayaþ, na lokaþ ÷abdairapratipàditamarthaü pratipattuü samartha iti, sa evàyaü bhaõóàlekhyanyàyo 'tràpi / yathoktena nyàyena pårvakasyàsàdhanàïgasyàsiddhasya hetorabhidhànàdeva nigrahaþ, nàpi niyamàt [aniyamàt?] kathàprasaïgàt iti idamapi hetvàbhàseùvantarbhàvàt na pçthagvàcyam / (##) 92. [22.] "hetvàbhàsà÷cayathoktàþ /" [nyà.så. 5.2.25] hetvàbhàsà÷ca nitrahasthànàni / kiü punarlakùaõàntarayogàd hetvàbhàsà nigrahasthànatvamàpadyante, yathà pramàõàni prameyatvam? ityata àha yathoktahetvàbhàsalakùaõenaiva nigrahasthànabhàva iti / atràpi yathoktatvàccintyemeva - kiü te yathà lakùitaprabhedàstathaiva, àhosvidanyathaiveti? tattu cintyamànamihàtiprasajyate iti na pratanyate / hetvàbhàsà÷ca yathànyàyaü nigrahasthànamiti, etàvanmàtramiùñamiti / (##) 93. loke 'vidyàtimirapañalollekhanastattvadçùñer vàdanyàyaþ parahitarataireùa sadbhiþ praõãtaþ / tattvàlokaü timirayati taü durvidagdho jano 'yaü, tasmàdyatnaþ kçta iha mayà tatsamujjvàlanàya // vàdanyàyo nàma prakaraõaü samàptam / [kçtiriyamàcàryadharmakãrticaraõànàm]