Antarvyaptisamarthana Based on the edition by Haraprasad Shastri. Six Buddhist Nyaya tracts in Sanskrit. Calcutta : The Asiatic Society, 1989, 1-114. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 55.6 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ AntarvyÃptisamarthanam / om namo buddhÃya / iha sattvamarthakriyÃkÃritvaæ taditarasattvalak«aïÃyogÃt / tacca kramayaugapadyÃbhyÃæ vyÃptaæ parasparavyavacchedalak«aïatvÃdanayo÷ / prakÃrÃntareïa karaïÃsambhavÃt / kramayaugapadye cÃk«aïikatve na sta÷ / pÆrvvÃparakÃlayoaravicalitaikasvabhÃvasya kartt­tvÃkartt­tve virudvadharmmadvayÃyogÃt / tatra na tÃvat krama÷ kramÃïÃmekaikaæ prati pÆrvÃparakÃlayo÷ kartt­tvÃkartt­tvÃpatte÷ / evaæ sarvvakramÃbhÃvÃt kevalaæ sakalakÃryyayaugapadyamavaÓi«yate / tatra ca sphuÂa tara÷ pÆrvvÃparakÃlayo÷ kartt­tvÃkart­tvaprasaÇga÷ / virudve ca kartt­tvÃkartt­tve ekadharmmiïi na sambhavata÷ / ekasvabhÃvaÓca tÃvatkÃlamak«aïika iti sidva etasmin kramayaugapadyayorayoga÷ / tadevamak«aïike vyÃpakÃnupalabdhyà ni«idvaæ sattvaæ k«aïika evÃ[va] ti«Âhate iti k«aïikatvena vyÃptaæ / tattena vyÃptaæ yat yatra dharmmiïi sidhyati tatra k«aïikatvaæ prasÃdhayati / idamevedÃnÅæ vicÃryyate / keyaæ (kveyaæ) vyÃptigrahÅtavyà d­«ÂÃntadharmmiïi sÃdhyadharmmiïi và / kecidÃhu÷ / d­«ÂÃntadharmmiïyeva dhÆmavat / anyathà sÃdhanavaiphalyaæ syÃt / ubhayadharmmasidvi(dve)ranÃntarÅyakatvÃt vyÃptisidve÷ / nahi mahÃnasasidvÃyÃmagnidhÆmayorvyÃptau punaragnisidvaye dhÆmaliÇgamanvi«yata iti / tathÃhi / d­«ÂÃnte g­hyate vyÃptirdharmmayostatra d­«Âayo÷ / hetumÃtrasya d­«Âasya vyÃpti÷ pak«e tu gamyate // sà ca sarvvopasaæhÃrÃt sÃmÃnyamavalambate / tasya dharmmiïi v­ttistu pratÅyetÃnumÃnata÷ // pratyak«ad­«ÂayorvanhidhÆmayo÷ kÃryyakÃraïabhÃvasidvau tayorvyÃptisidviriti pratyak«asidve vanhau yuktamanumÃnavaiphalyam / naivaæ vyÃptisidve÷ prÃk pramÃïÃntarasidvaæ dharmmiïi k«aïikatvam / sÃdhanadharmmameva tu kevalamanupaÓyanto viparyyaye bÃdhakapramÃïavalÃttasya k«aïikatvena vyÃptiæ pratÅma÷ / tattata÷ sÃdhanavaiphalyam / vaiphalyameva, k«aïikatvavyÃptasya sattvasya tathÃtvena dharmmiïi pratÅtau k«aïikatvasyÃpi pratÅteriti cet / na / sarvvopasaæhÃravatÅ hi vyÃpti÷ sÃdhyasidveraÇgam / tadiyamanapek«itadharmmiviÓe«aæ sÃdhanadharmmamÃtramavalambate / tadyathà / yatra dhÆmastatrÃgniriti / na punaryatra mahÃnase dhÆmastatrÃgniriti / evamihÃpi yat sattatk«aïikamiti vyÃptipratÅtau sÃdhanadharmmasyÃpi dharmmiïi sattvaæ nÃntarbhavati / kiæ puna÷ sÃdhyadharmmasya / tasmÃt sattvasÃmÃnyasya sÃdhanadharmmasya pak«adharmmatvaæ vyÃptiÓcaikaÓa÷ pratipÃdya tadubhayasÃmarthyÃt sÃdhyadharmmasya dharmmiïi v­tti÷ pratÅyata iti kuto 'numÃnavaiphalyaæ / yadyevaæ vyÃptipratÅtÃvasati dharmmiïi parÃmarÓe sÃdhyadharmmiïi vyÃptigrahaïamiti / kuta÷ / tatra d­«Âasya sattvasya vyÃptipratÅte÷ / yathà mahÃnasad­«ÂÃgnidhÆmayorvyÃptigrahe d­«ÂÃntadharmmiïi vyÃptigrahaïamucyate / na hi vyÃptigrahaïe mahÃnasaparÃmarÓo 'stÅtyuktaæ / nanu vyÃptipak«adharmmatvayorekaÓa÷ pratÅtÃvapi yasyaiva pak«adharmmatvamavagatantasyaiva sÃdhyena vyÃptiravasiteti sÃmarthyÃt sÃdhyasattÃkathanamavaiyarthyaæ sÃdhanasya / nanu na pak«adharmmatvagati÷ sÃdhyagati÷ sÃdhyadharmmasaæsparÓÃt / nÃpi vyÃptipratÅtireva sÃdhyasidvi÷ / sÃmÃnyÃlambanatayà dharmmiviÓe«eïa dharmmayoranavacchedÃt / anyathà viÓe«ayorvyÃptiprasaÇgÃt tadayaæ vyastavi«aya÷ sÃmarthyÃditi hetunirddeÓa÷ / atha hetostrairÆpyaparicchedasÃmarthyÃt sÃdhyapratÅtirutpadyata ityucyate / na tarhÅdÃnÅæ vyarthohetu÷ / svarÆpaniÓcayena sÃdhyaniÓcayopajananÃt / na hi kvacidiyattÃdhikaæ liÇgasya karttavyamastÅti / api ca g­hÅte pak«adharmmatve sambandhe ca sm­te anumÃnaæ bhavadbhiri«yate / tadvadantarvyÃptÃvapÅ«yatÃæ / na hi bahirvyÃptivÃdinÃmapi vism­tÃyÃæ vyÃptau anumÃnaprav­ttirasti / tatra yasyaiva pak«adharmmatvamavagataæ tasyaiva sÃdhyadharmmeïa vyÃptism­te÷ kinna sarvvÃnumÃnavaiyarthyaæ / sÃdhyadharmmiïo 'parÃmarÓeïa vyÃpte÷ smaraïÃditi cet / sÃdhyadharmmiïi d­«Âasyaiva vyÃptismaraïe kathaæ sÃdhyadharmmiïo 'parÃmarÓa÷ / sÃmÃnyÃlambanatvÃdvyÃpte÷ / sÃdhyadharmmino 'navacchedÃditi cet / nanu tatra d­«Âasya kathaæ tenÃnavaccheda÷ / tenÃvacchinnasya và asÃdhÃraïatvÃt kathaæ vyÃpti÷ / ayogavyavacchedena viÓe«aïÃnnÃsÃdhÃraïateti cet tathÃpi kinna sÃdhyadharmmÅ parÃm­Óyate / yatra yatra parvvate dhÆmastatra tatrÃgniryathà mahÃnasa iti sÃmÃnyÃlambanÃyÃæ vyÃptau dharmmiviÓe«aparÃmarÓasyÃnaÇgatvÃditi cet yuktametat sÃdhyadharmmiïà hyayogavyavaccheda÷ sÃdhanadharmmasya rÆpÃntarameva pak«adhammatvÃkhyaæ / na tvayaæ vyÃpteraÇgaæ / tamantareïÃpi vyÃpte÷ sÃmÃnyÃlambanÃyÃ÷ paricchedaparisamÃpte÷ kathamanyathà d­«ÂÃntadharmmiïi vyÃptigrahaïavÃrttÃpi tadedÃnÅæ pak«adharmmatvÃyogÃt pak«adharmmatvÃgrahaïÃt; pak«adharmmatvagrahaïe và tadaiva sÃdhyamapi sÃmarthyÃdasidvaæ sidvamiti sarvvÃnumÃnavaiyarthyaprasaÇga÷ / paÓcÃtkÃlabhÃviliÇgaj¤Ãnamapi ca sm­tireva syÃt na pramÃïaæ / tasmÃt vyÃpteranaÇgatvÃt pak«adharmmatvaæ vyÃptigrahaïe sadapi nÃntarbhavatÅti p­thagg­hÅtasm­tayo÷ pak«adharmmatvavyÃptyo÷ sÃmarthyÃdanumeyagatirutpadyate iti / evamavaiyarthyaæ sÃdhanÃnÃme«itavyam iti mÃnaphalatvÃt / tadvat p­thagmÆtayo÷ pak«adharmmatvavyÃptyo÷ sÃmarthyÃdanumÃnotpattirantarvyÃptÃvapi kinne«yate / tadi«Âau và kathaæ sÃdhanavaiyarthyaæ / trairÆpyagatisÃmarthyÃdanumeyagatiriti hi tadupÃdÃnaÓaktireva sÃmarthyamucyate, na tu trairupyapratÅterantarbhÃva iti sarvvaæ samÃnaæ / na sarvvaæ samÃnaæ / antarvyÃptau hi vyÃptiæ prati gatyaiva pak«adharmmatvamavagataæ anavagate pak«adharmmatve vyÃpterapyanavagate÷ / tato vyÃptipÆrvvake sÃdhanavÃhye pak«adharmmavacanamanarthakamanantavyÃptau / naivaæ bahirvyÃptau bahireva vyÃptigrahaïÃt / atrÃha,- "yena tena krameïÃtra prayukte sÃdhane sati / avetyaæ pak«adharmmatvaæ paÓcÃdvyÃpti÷ pratÅyate // pratyak«a iva d­«ÂÃnte tatra setyanyathà kathaæ / dvau d­«Âvà vidma iti ced vyÃpte÷ prÃk dvayad­k kathaæ //" vyÃptipak«adharmmatve hi svavÃkyÃbhyÃæ yena tena prayuktÃbhyÃæ sÆcyete na tu sÃk«Ãt pratÅyete / vÃca÷ svayamapramÃïatvÃt / yadÃha,- Óaktasya sÆcakaæ heturvaco 'Óaktamapi svayamiti / sÆcitayo 'stu tayo÷ sattve hetau prathamatarapak«adharmmatvavi«ayameva pramÃïamabhimukhÅbhavatu / tena pramÃïena dharmmiïi sidvasya sattvasya paÓcÃdvyÃpti÷ pramÃïÃntareïa g­hyata iti kasya vaiyarthyamiti / pratyak«e 'pi d­«ÂÃntadharmmiïi prathamaæ heturg­hyate paÓcÃdvyÃptiritye«a eva krama÷ anyathà d­«ÂÃntadharmmiïi vyÃptirg­hÅtetyetadeva na syÃt / d­«ÂÃntadharmmiïyad­«Âasyaiva hetorvyÃptigrahaïÃt / yadyevaæ sÃdhyadharmmo 'pi vyÃptigrahaïÃdhikaraïe dharmmiïi grahÅtabya eva yathà vanhidhÆmayoriti cet / na / tatra d­«Âasya hetorvipak«e bÃdhakav­ttimÃtrÃdeva vyÃptisidve÷ / j¤ÃtaÓcaivaæ na khalu vyÃptigrahaïÃt prÃk k«aïikasya kvacidapi sidvirasti tasyÃnumeyatvÃt / asidvÃyäca vyÃptÃvanumÃnÃprav­tte÷ / sÃdhanÃntarasya ca tadarthamananusaraïÃt / anusaraïe 'pyanavasthà syÃt / avasthÃne tÃvat prayÃsasya vaiyarthyÃt / viaparyyaye vyÃptibalÃdeva vyÃptisidveravighÃtÃt / vanhidhÆmayostu nÃd­«Âayo÷ kÃryyakÃraïabhÃvasidve÷ / tatsidvau na vipak«e bÃdhakav­ttiriti dvayadarÓanavyapek«Ã? vanhidhÆmayorvyÃptisidvi÷ sattvak«aïikatvayostu naivaæ / yathoktanyÃyena vyÃptisidve÷ / tasmÃt sattvamÃtrasya tatra dharmmiïi sidvasya bÃdhakavaÓÃdvyÃpti÷ setsyatÅtye«itavyaæ / tadvadantarvyÃptÃvapi / te ime vyÃptipak«adharmmatve svasvapramÃïavyavacchedyasÃdhanavÃkye na tu kevalaæ sÆcayitavye / na cÃnyataravÃkyena Óakyamubhayaæ sÆcayitumiti kuto 'nyataravÃkyavaiyarthyaæ // ekasyaiva hi dharmmasya kramÃtrairÆpyaniÓcaya÷ / vism­tÃvanumÃbhÃvÃt tat kiæ vyarthÃnumÃkhileti // api ca saægrahaÓloka÷,- bÃdhakÃt sÃdhyasidviÓcedvyartho hetvantaragraha÷ / bÃdhakÃttadasidviÓcedvyartho dharmmyantaragraha÷ // yadi hi dharmmiïi vyÃpti÷ sidhyantyeva sÃdhyasidvimantarbhÃvayati / nanu lÃbha evai«a÷ / byÃptiprasÃdhakÃdeva pramÃïÃt sÃdhyasidve÷ sattvahetvapÃÓrayaïaprayÃsasya nirasanÃt / na hi vyasanamevaitalliÇgÃntarÃnusaraïaæ nÃma / atha na vyÃptisÃdhakÃt sÃdhyasidvi÷ / na tarhyantarvyÃptau hetuvaiyarthyamiti kimakÃï¬akÃtaratayà bahu taramÃyÃsamÃviÓasi / dvayaæ hi bhavata÷ sÃdhyaæ d­«ÂÃntadharmmiïi v­tti÷ sÃdhyadharmmiïi ca / yathÃkramaæ byÃptipak«adharmmatvayo÷ sidvyarthaæ / nanu yadà pratiniyate dharmmiïi vivÃda÷, tadvahirbhÆte ca dharmmiïi vyÃptigrahaïaæ tadÃnÅæ bhavedvaiyarthyaæ / yadà tu vastumÃtre vivÃda÷ tadà sarvvavastu«u hetorv­ttistvayÃpi sÃdhyà mayÃpi ceti katamasmin dharmmiïi hetorv­ttisÃdhanaæ mama vyarthaæ bhavi«yati / kathamidÃnÅæ bahirvyÃptirvivÃdÃdhikaraïaæ bhÆta evÃnyatamasmin vyÃptisÃdhanÃt / tÃvanmÃtralak«aïatvÃcca sÃdhyadharmmiïa÷ / bÃdhakaæ pramÃïaæ pravarttamÃnamantargatamapi dharmmiïaæ bahi«karotÅti cet etadeva kathaæ bhavatu bÃdhakena pravarttamÃnenaiva tasmin sÃdhyasÃdhanÃt / sÃdhyasaæÓayopagame sÃdhyadharmmiïi lak«aïopagamÃditi cet ayuktametat / bÃdhakamÃtrÃt na sÃdhyasidvirityasminpak«e dharmmyantaraparigrahavaiyarthyÃbhidhÃnÃt / bÃdhakÃt sÃdhyasidvirityasmiæstu pak«e sÃdhanavaiyarthyamÃpÃditaæ / tasmÃdvÃdhakamÃtreïa sÃdhyÃsidvau na kvacit sandehaniv­tti÷ / sandehÃniv­ttau na vahi«karaïamavahi«k­taÓca sÃdhyadharmmyeveti tatra vyÃptirantarvyÃptireva nedÃnÅæ bahirvyÃptervÃrttÃpi / tadiyaæbahirvyÃptiramusmin pak«e kathaæ bhavati yadi pratiniyate dharmmiïi vivÃda÷ / tadvahirbhÆte ca dharmmiïi vyÃptigrahaïambhavati / tatra ca durudvara÷ dharmmyantaraparigrahavaiyarthyado«a÷ / bÃdhakamÃtreïa tu sÃdhyasidvau hetyantarameva vyarthaæ / api ca satvahetorviÓe«eïa na vahirvyÃptisambhava÷ / asidve dharmmiïa÷ sattve vivÃdÃnavatÃrata÷ / tatrÃsidvasya ca vyÃptigrahaïe sÃdhyadharmmiïi // vyÃptigraha÷ kathaæ nasyÃdd­«ÂÃnte 'pi na và bhavet // yatra hi dharmmiïi d­«Âasya hetorvyÃpti÷ pratÅyate tatra tasya vyÃptigrahaïamÃkhyÃyate / d­«Âa¤ca sÃdhyadharmmiïi sattvamanyathà vimatyayogÃditi kathaæ nÃntarvyÃpti÷ / tathÃpi sÃdhanavaiyarthyani«edhÃya bahireva g­hïÅma iti cet tat kimidÃnÅæ tvadicchÃnurodhÃt dharmmiïi hetorddarÓanamadarÓanamastu / darÓanaviÓe«e và bahireva vyÃptigrahaïavyavasthÃstu / ubhayatra d­«Âasya vyÃptigrahaïe 'pyasti bahirvyÃptibhÃga iti cet / nanu kimarthamiyÃn bhÃgo yatnena saærak«yate / mÃbhÆt hetuvaiyarthyamiti cet / nanu yadi bÃdhakav­ttimÃtreïa vyÃptigrahaïÃdhikaraïe dharmmiïi sÃdhyasidve÷ sÃdhanavaiyarthyamantarvyÃptau tadetadvahirvyÃptÃvapi tulyaæ / tasmÃd vyasanamÃtraæ bahirvyÃptigrahaïe viÓe«eïa sattve hetau kevalaæ ja¬adhiyÃmeva niyamena d­«ÂÃntasÃpek«a÷ sÃdhanaprayoga÷ parito«Ãya jÃyate / te«ÃmevÃnugrahÃrthamÃcÃryyo d­«ÂÃntamupÃdatte / yat sattatk«aïikaæ yathà ghaÂa iti / paÂumatayastu naivaæ d­«ÂÃntamapek«ante / "tasmÃdd­«ÂÃntaroktebhyo ghaÂaæ d­«ÂÃntamabravÅt / tathà mÃne«vavaiyarthyÃdantarvyÃptÃvapÅ«yatÃm // ityantaraÓloka÷ // kathamidÃnÅæ anumeye sattvameva sattvameva sapak«a eva sattvamasapak«e vÃsattvameva niÓcitamiti hetostrairupyamavagantavyam / "matau sapak«Ãsapak«au sÃdhyadharmmayutÃyutau / sattvÃsattve tatra hetoste grÃhye yatra tatra và //" sÃdhyadharmmayukta÷ sarvva÷ sÃmÃnyena sapak«a÷, atadyuktaÓcÃsapak«a iti / tasmin sapak«a eva sattvamasapak«e cÃsattvameva yathÃkramamanvayavyatirekau tau punaryatra tatra và dharmmiïi grahÅtavyau yatra Óakyau grahÅtum / tadiha sattvasya sarvvato 'k«aïikÃdvyÃv­ttau bÃdhakabalÃt sidvÃyÃæ yat sattat k«aïikameveti anvaya÷ sÃdhyadharmmiïyavag­hyate / tatra d­«Âasya hetorvyÃptigrahaïÃt dharmmyantarÃsambhavÃt / sambhave 'pi tadanusaraïavaiyarthyÃt / yadyevamasÃdhÃraïo nÃma kathamanaikÃntika ukta÷ // asÃdhÃraïatÃæ hetudo«ammƬhavyapek«ayà / abravÅdagrahÃdvyÃpti(pte)rnaivaæ sarvvopasaæh­tau // uktametajja¬adhiyo dharmmyantara eva vyÃptigrahaïaæ pratipannÃ÷ / tadabhimÃnÃpek«ayÃsÃdhÃraïamanaikÃntikamÃha ÓrÃvaïatvaæ d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / sÃdhyadharmmiïi ca vyÃptirani«Âerag­hÅtÃyÃæ vyÃptau sandigdhobhayatayÃniÓcayakaratvÃt / athavà asÃdhÃraïataiva ÓrÃvaïatvasya mƬhÃbhimÃnopakalpità / d­«Âaiva hi ÓabdavyaktidharmmiïÅ vivÃdÃdhikaraïÃt / anyathà dharmmyasidviprasaÇgÃcca / d­«ÂÃd­«ÂaÓabdavyaktisÃdhÃraïa¤ca ÓrÃvaïatvaæ hetu÷ / dhÆmasÃmÃnyavat / tata÷ sarvvopasaæhÃravatyÃ÷ vyÃpte÷ sambhavÃt sattvÃdivadad­«Âameva sÃdhanaæ ÓrÃvaïatvÃkhyaæ / kramayaugapadyÃnupalambha eva cÃtra bÃdhakaæ pramÃïaæ / Órotraj¤Ãnajana katvameva hi ÓrÃvaïatvaæ / tasmÃnmƬhavyapekÓayÃsÃdhÃraïatvÃt / asÃdhÃraïasya sarvvopasaæhÃrÃyogÃt / sÃdhya dharmmiïi vyÃptipratÅtÃveva sÃdhyapratÅte÷ sÃdhanavaiphalyaæ syÃdeva / tanmÃbhÆvvaiphalyamiti naiva vyÃptirgrahÅtavyà / tasyÃmag­hÅtÃyÃæ sandigdhobhayatayà syÃdanaikÃntikatvaæ / sarvvopasaæhÃreïa tu vyÃptigrahaïe yathoktanyÃyena sÃdhanavaiphalyÃbhÃvÃt / adu«Âaæ sattvÃdi sÃdhanameveti veditavyam / tadevamubhayathà mƬhajanÃpek«ayÃsÃdhÃraïamanaikÃntikamuktam / samÃna¤caitadvahirvyÃptivÃdinÃmapi yadi hi mƬhamatÃpek«Ã na syÃt syÃdeva ÓrÃvaïatvamadu«Âo hetu÷ / satvÃdivanniyataÓabde«u hi vivÃde ÓabdÃntaraæ syÃt / d­«ÂÃnta÷ sarvvaÓabde«u vigatau bÃdhakaæ pramÃïaæ pravarttammanaæ ad­«ÂÃntamapi tatraikaæ d­«ÂÃntayatÅti kathama sÃdhÃraïamanaikÃntikaæ veti / 0 / antarvyÃptisamarthanaæ samÃptamiti // 0 // k­tiriyaæ ratnÃkaraÓÃntipÃdÃnÃmiti // 0 //