Ksanabhangasiddih vyatirekatmika Based on the edition by Haraprasad Shastri. Six Buddhist Nyaya tracts in Sanskrit. Calcutta: The Asiatic Society, 1989, 1-114. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 55.3 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Kùaõabhaïgasidviþ vyatirekàtmikà / vyatirekàtmikà vyàptiràkùiptànvayaråpiõã / baidhamyaivati dçùñànte sattve hetorihocyate // yatsattat kùaõikaü yathà ghañaþ santa÷càmãvivàdàspadãbhåtàþ padàrthà iti svabhàvo hetuþ / na tàvadasyàsidviþ sambhavati / yathàyogaü pratyakùànumàõapramàõapratãte dharmmiõi sattva÷abdenàbhipretasyàrthakriyàkàritvalakùaõasya sàdhanasya pramàõasamadhigatatvàt / na ca virudvànaikàntikate / vyàpakànupalambhàtmanà viparyyayabàdhakapramàõena vyàpteþ prasàdhanàt / byàpaka¤càrthakriyàkàritvasya kramàkramikàryyaviùayatvameva / na punaþ kàraõagatau kàryyagatau và kramàkramàvasya vyàpakau / kçtvà karaõalakùaõasya kramasya kùaõike 'sambhavàt / kàryyagatàbhyàü kramàkramàbhyàü kàraõa÷aktervyàptayogàt / tasmàt kàraõagatayà kramàkramikàryyaviùayatayà vyàpyamànà kàraõa÷aktiþ kramàkramavyàptetyucyate / viùayeõa viùayinirdde÷àt / vyavahàralàghavàrthaü / tata÷ca yadyapi sarvvatra kramàkramau sattvasya vyàpakàvityàdyucyate / tathàpi kramàkramikàryyaviùayatvameva vyàpakaü bodvavyaü / nanu yadaikameva kàryyamaïkuràdikamutpadyate, tadà kathaü kàryyagatakramàkramavyavastheti cet / ucyate / yadyapyekameva kàryyaü bhinnakàlakàryyamapekùyakramastadabhàvàccàkrama statkàritvameva kramàkramakàritvaü / tathàpyapekùaõãyaviùayabhedàt kramàkramayorasàïkaryyameva / pitçputratvavat / kaþ punarasau vyàptiprasàdhako vyàpakànupalambha iti cet / ucyate / yasya kramàkramikàryyaviùayatvannàsti, na tat ÷aktaü, yathà ÷a÷aviùàõaü / nàsti ca nityàbhimatasya bhàvasya kramàkramikàryyaviùayatvamiti vyàpakànupalambhaþ / na tàvadayamasidvo vaktavyaþ / nityasya dharmmiõaþ kramàkramikàryyaviùayatvena vyàpakena saha virodhasadbhàvàt, tathà hi pårvvàparakàlayorekatve nityatvaü kùaõadvayepi bhede kramàkramitvaü / tata÷ca nityatvaü kramàkramitva¤cetyabhinnatvaü bhinnatva¤cetyuktaü bhavati / etayo÷ca parasparaparihàrasthitilakùaõatayà virodhaþ / tat kathaü nitye kramàkramasambhavaþ / nàpi virudvaþ sapakùe bhàvàt / nacànaikàntikaþ / kramàkramàbhàvasyàrthakriyàsàmarthyàbhàvena vyàptatvàt / tathà hi na tàvat kramàkramàbhyàmanyaþ prakàrosti, yenàrthakriyàsambhàvanàyàü kàramàkramàbhyàmarthakriyàvyàptirna syàt / tasmàdarthakriyàmàtrànubadvatayà tayoranyataraprakàrasya / ubhayorabhàve càbhàvàdarthakriyàmàtrasyeti tàbhyàü tasya vyàptisidviþ / pakùãkçte ca tayorabhàvenàrthakriyà÷aktyabhàvasidvau kathamanekàntaþ / na hi byàpyavyàpakayorvyàpyavyàpakabhàvasidvimudvåyabyàpyàbhàvena vyàpakàbhàvasya vyàptisidvau, upàyàntaramastãti niravadyo vyàpakànupalambhaþ / sattvasya kùaõikatvena vyàptiü sàdhayatyeva / nanu vyàpakànupalambhataþ sattvasya kathaü svasàdhyaprativandhasidviþ, asyàpyanekadoùaduùñatvàt / tathàhi na tàvadayaü prasaïgo hetuþ sàdhyadharmmiõi pramàõasidvatvàt, paràbhyupagamasidvatvàbhàvàt, viparyyayaparyyavasànàbhàvàcca / atha svatantraþ, tadà÷rayàsidvaþ / akùaõikasyà÷rayasyàsambhavàdapratãtatvàdvà / pratãti rhi pratyakùeõànumànena vikalpamàtreõa và syàt / prathamapakùadvaye sàkùàtpàramparyyeõa và svapratãtilakùaõàrthakàritve maulaþ sàdhàraõo hetuþ / vyàpakànupalambha÷ca svaråpàsidvaþ syàt / arthakriyàkàritve kramàkramayoranyatarasyàva÷yambhàvàt / antimapakùe tu na ka÷cidveturanà÷rayaþ syàt vikalpamàtrasidvasya dharmmiõaþ sarvvatra sulabhatvàt / api ca tat kalpanàj¤ànaü pratyakùapçùñhabhàvi và syàt, liïgajanma và, saüskàrajaü và, sandigdhavastukaü và, avastukaü và / tatràdyapakùadvaye 'kùaõikasya sattaivàbyàhatà kathaü vàdhakàvatàraþ / tçtãye tu na sarvvadà 'kùaõikasattàniùedhaþ / tadarpitasaüskàràbhàve tat smaraõàyogàt / caturthe tu sandigdhà÷rayatvaü hetudoùaþ / pa¤came ca tadviùayasyàbhàvo na tàvat pratyakùataþ sidhyati / akùaõikàtmanaþ sarvvadaiva tvanmate 'pratyakùatvàt / na cànumànatastadabhàvaþ pratibadvaliïgànupalambhàdityà÷rayàsidvistàvadudvatà / evaü dçùñàntopi pratihantavyaþ // svaråpàsidvopyayaü hetuþ sthirasyàpi kramàkramisahakàryyapekùayà kramàkramàbhyàmarthakriyopapatteþ / nàpi kramayaugapadyapakùoktadoùaprasaïgaþ / tathàhi kramisahakàryyapekùayà kramikàryyakàritvantàvadavirudvaü / tathàca ÷aïkarasya saükùipto 'yamabhipràyaþ / sahakàrisàkalyaü hi sàmarthyaü / tadvaikalya¤càsàmarthyaü / na ca tayoràvirbhàvatirobhàvàbhyàntadvataþ kàcit kùatiþ, tasya tàbhyàmanyatvàt / tatkathaü sahakàriõo 'napekùyakàryyakaraõaprasaïga iti / trilocanasyàpyayaü saükùiptàrthaþ / kàryyameva hi sahakàriõamapekùate / na kàryyotpattihetuþ / yasmàddvividhaü sàmarthyannijamàgantuka¤ca sahakàryyantaraü / tato 'kùaõikasyàpi kramavatsahakàrinànàtvàdapi kramavatkàryyanànàtvopapattera÷akyaü bhàvànàü pratikùaõamanyànyatvamupapàdayitumiti // nyàyabhåùaõo 'pi lapati / prathamakàryyotpàdanakàle hyuttarakàryyotpàdanasvabhàvaþ / ataþ prathamakàla evà÷e ùàõi kàryyàõi kuryyàditi cet / tadidaü màtà me vandhyetyàdivat svavacanavirodhàdayuktaü / yohyuttarakàryyajananasvabhàvaþ sa kathamàdau tatkàryyaü kuryyàt / na tarhi tatkàryyakaraõasvabhàvaþ / nahi nãlotpàdanasvabhàvaþ pãtàdikamapi karotãti // vàcaspatirapi pañhati / nanvayamakùaõikaþ svaråpeõa kàryya¤janayati / taccàsya svaråpaü tçtãyàdiùviva kùaõeùu dvitãye 'pi kùaõe saditi tadàpi janayet / akurvvan và tçtãyàdiùvapi na kurvvãta / tasya tàdavasthyàt / atàdavasthye và tadevàsya kùaõikatvaü / atrocyate / satyaü svaråpeõa kàryya¤janayati na tu tenaiva / sahakàrisahitàdeva tataþ kàryyotpattidar÷anàt / tasmàt vyàptivatkàryyakàraõabhàvo 'pyekatrànyayogavyavacchedenàmyatràyogavyavacchedenàvabodvavyaþ / tathaiva lokikaparãkùakàõàü sampratipatteriti na kramikàryyakàritvapakùoktadoùàvasaraþ // nàpyakùaõike yaugapadyapakùoktadoùàvakà÷aþ / ye hi kàryyamutpàditavanto dravyavi÷eùàsteùàü vyàpàrasya niyatakàryyotpàdanasamarthasya niùpàdite kàryye 'nuvarttamàneùvapi teùu dravyeùu nivçttàrthàdånà sàmagrã jàyate / tatkathaü niùpàditaü niùpàdayiùyati / na hi daõóàdayaþ svabhàvenaiva karttàro yenàmã niùpatteràrabhya kàryyaü vidadyuþ / kintarhi vyàpàràve÷inaþ / na ceyatà svaråpeõa na karttàraþ svaråpakàrakatvanirvvàhaparatayà vyàpàrasamàve÷àditi // ki¤ca kramàkramàbhàva÷ca bhaviùyati na ca satvàbhàva iti sandigdhavyatirekopyayaü vyàpakànupalambhaþ / na hi kramàkramàbhyàmanyaprakàrasyàbhàvaþ sidvaþ / vi÷eùaniùedhasya ÷eùàbhyanuj¤àviùayatvàt / ki¤ca prakàràntarasya dç÷yatvenàtyantaniùedhaþ / adç÷yatve tu nàsattàni÷cayo viprakarùiõàmiti na kramàkramàbhyàmarthakriyàsàmarthyasya vyàptisidviþ / ataþ sandigdhavyatireko 'pi vyàpakànupalambhaþ / ki¤ca dç÷yàdç÷yasahakàripratyayasàkalyavataþ kramayaugapadyasyàtyantaparokùatvàt tena vyàptaü sattvamapi parokùameveti na tàvatpratibandhaþ pratyakùataþ sidhyati nàpyanumànataþ, tatpratibadvaliïgàbhàvàditi / api ca kramàkramàbhyàmarthakriyàkàritvaü vyàptamityatisubhàùitaü / yadi krameõa vyàptaü kathamakrameõa / athàkrameõa na tarhi krameõa; kramàkramàbhyàü vyàptamiti tu bråvata vyàpterevàbhàvaþ pradar÷ito bhavati / nahi bhavati / agnirdhåmabhàvàbhàvàbhyàü vyàpta iti / ato vyàpteranaikàntikatvam / api ca kimidaü vàdhakamakùaõikànàmasattàü sàdha yati, utasvit, akùaõikàt sattvasya vyatirekaü, atha sattvakùaõikatvayoþ prativandhaü / na pårvvo vikalpaþ / uktakrameõa hetorà÷rayàsidvatvàt / na ca dvitãyaþ / yato vyàpakanivçttisahità vyàpyanivçttirvyatireka÷abdasyàrthaþ / sà ca yadi pratyakùeõa pratãyate tadà tadvetuþ syàditi sattvamanaikàntikaü / vyàpakànupalambhaþ svaråpàsidvaþ / atha sà vikalpyate / tadà pårvvoktakrameõa pa¤cadhà vikalpya vikalpyo dåùaõãyaþ / ata eva na tçtiyo 'pi vikalpaþ / vyatirekàsidvau sambandhàsidveþ / ki¤ca na bhåtalavadatràkùaõiko dharmmã dç÷yate / na ca svabhàvànupalambhe vyàpakànupalambhaþ kasyacit dç÷yasya pratipattimantareõàntarbhàvayituü ÷akya iti / ki¤càsyàbhàvadharmmatve / à÷rayà sidvatvamitaretarà÷rayatva¤ca / bhàvadharmmatve virudvatva¤ca / ubhayadharmmatve cànaikàntikatvamiti na trayãndoùajàtimatipatati // yatpunaruktamakùaõikatve karmayaugapadyàbhyàmarthakriyàvirodhàditi / tatra virodhasidvimanusaratà virodhyapi pratipattabyaþ / tatpratãtinàntarãyakatvàt virodhasidveþ / yathà tuhinadahanayoþ sàpekùadhruvabhàvayo÷ca pratiyogã càkùaõikaþ pratãyamànaþ pratãtikàritvàt sanneva syàt ajanakasyàprameyatvàt / saüvçttisidvenàkùaõikatvena virodhasidviriti cet / saüvçtisidvamapi vàstavaü kàlpanikaü và syàt / yadi vàstavaü kathantasyàsattvaü katha¤càrthakriyàvirodhaþ / arthakriyàü kurvvadvi vàstavamucyate / atha kàlpanikaü / tatra kiü virodho vàstavaþ kàlpaniko và / na tàvadvàstavaþ kalpitavirodhivirodhatvàt / bandhyàputravirodhavat / atha virodho 'pi kàlpanikaþ / na tarhi sattvasya vyatirekaþ pàramàrthika iti kùaõabhaïgo dattajalà¤jaliriti / ayameva codyaprabandho 'smad gurubhiþ saügçhãtaþ // nityannàsti na và pratãtiviùayastenà÷rayàsiddhatà / hetoþ svànubhavasya càkùatirataþ kùiptaþ sapakùo 'pi ca / ÷ånya÷ca dvitãyena sidhyati na càsattàpi sattà yathà no nityena virodhasidvirasatà ÷akyà kramàderapãti // atrocyate / iha vastunyapi dharmmidharmmavyavahàro dçùñoyathà gavi gotvaü, pañe ÷uklatvaü turage gamanamityàdi / avastunyapi dharmmidharmmavyavahàro dçùño yathà ÷a÷aviùàõe tãkùõatvàbhàvo bandhyàputre vakratvàbhàvo gagaõàravinde gandhàbhàva ityàdi / tatràvastuni dharmmittvannàstãti kimbastudharmmeõa dharmmitvannàsti / àhosvidavastudharmmeõàpi / prathamapakùe sidvasàdhanaü dvitãyapakùe tu svavacanavirodhaþ / yadàhu rguravaþ / dharmmasya kasyacida vastuni mànasidvà bàdhàvidhivyavahçtiþ kimihàsti no và / kvàpyasti cet kathamiyanti na dåùaõàni nàstyeva cet svavacanapratirodhasidviþ // avastuno dharmmitvasvãkàrapårvvakatvasya vyàpakasyàbhàve à÷rayàsidvidåùaõasyànupanyàsaprasaïgaityarthaþ / yenaiva hi vacanenàvastuno dharmmitvàbhàvena dharmmeõa dharmmatvamabhyupagataü / parastu pratiùidhyata iti vyaktamdimã÷varaceùñitaü / tathàhyavastuno dharmmitvannàstãti vacanena dharmmitvàbhàvaþ kimavastu vidhãyate, anyatra và, na và kvacidapãti trayaþ pakùàþ / prathamapakùe 'vastuno na dharmmitvaniùedhaþ / dharmmitvàbhàvasya dharmmasya tatraiva vidhànàt / dvitãye 'vastuni kimàyàtaü / anyatra dharmmitvàbhàvavidhànàt / tçtãyastu pakùo vyartha eva nirà÷rayatvàt iti kathamavastuno dharmmitvaniùedhaþ / tasmàdyathà pramàõopanyàsaþ prameyasvãkàrapårvvakatvena vyàptaþ / vàcaka÷abdopanyàso và vàcyasvãkàrapårvvakatvena vyàptaþ / tathàvastuno dharmmitvaü nàstãti vacanopanyàso 'vastuno dharmmitvasvãkàrapårvvatvena vyàptaþ / anyathà tadvacanopanyàsasya vyarthatvàt / tadyadi vacanopanyàso vyàpyadharmmaþ / tadàvastuno dharmmitvasvãkàropi vyàpakadharmmo durbbàraþ / atha na vyàpakadharmmaþ / tadà vyàpyasyàpi vacanopanyàsasyàsambhava iti måkataivàtra balàdàyàteti kathaü na svavacanavirodhasidviþ / nahyabråvan parambodhayitumã÷aþ / bruvan và doùamimaü pariharttumiti mahati saïkañe prave÷aþ / avastuprastàve sahçdayàõàü måkataiva yujyata iti cet / aho mahadvaidagdhyaü / avastuprastàve svayameva yathà÷akti valgitvà bhagno måkataiva nyàyapràpteti paribhàùayà niþsarttumicchati / nacàvastuprastàvo ràjadaõóena vinà caraõamarddanàdinàniùñimàtreõa và pratiùedvuü ÷akyate / tata÷càtràpi kramàkramàbhàvasya sàdhanatve sattvàbhàvasya ca sàdhyatve sandigdhavastubhàvasyàvastyàtmano và kùaõikasya dharmmitvaü kena pratihanyate / trividho hi dharmmo dçùñaþ ka÷cidvastuniyato nãlàdiþ / ka÷cidavastuniyato yathà sarvvopàkhyàvirahaþ / ka÷cidubhayasàdhàraõo yathànupalabdhimàtraü / tatra vastudharmmeõàvastuno dharmmitvaniùedha iti yuktaü / natvavastudharmmeõa / vastvavastudharmmeõa và / svavacanasyànuyanyàsaprasaïgàdityarkùàõakasyàbhàve sandehe vàvastudharmmeõa dharmmitvamavyàhatamiti nàyamà÷rayàsidvo vyàpakànupalambhaþ // akùaõikàpratãtà vayamà ÷rayàsidvoheturiti tu yuktamuktaü / tadapratãtau tadvyavahàràyogàt / kevalamasau vyavahàràïgabhåtà pratãti rvastvavastunorekaråpà na bhavati / sàkùàtpàramparyyeõa vastusàmarthyabhàvinã hi vastupratãtiþ / yathà pratyakùamanumànaü pratyakùapçùñhabhàvã ca vikalpaþ / avastunastu sàmarthyàbhàvàt vikalpamàtrameva pratãtiþ / vastuno hi vastubalabhàvinã pratãti ryathàsàkùàtpratyakùaü paramparayà tatpçùñhabhàvã vikalpo 'numàna¤ca / avastunastu na vastubalabhàvinã pratãtistatkàrakatvenàvastutvahàniprasaïgàt / tasmàdvikalpamàtramevàvastunaþ pratãtiþ / nahyabhàvaþ ka÷cidvigrahavàn yaþ sàkùàtkarttavyo 'pi tu vyavaharttavyaþ / sa ca vyavahàro vikalpàdapi sidhyatyeva / anyathà sarbbajanaprasidvo 'vastuvyavahàro na syàt / iùyate ca tadvarmitvapratiùedhànuvandhàdityakàrakenàpi vikalpamàtrasidvo 'kùaõikaþ svãkarttavya iti nàyamapratãtatvàdapyà÷rayàsidvoheturvaktavyaþ / tata÷càkùaõikasya vikalpamàtrasidvatve yaduktaü na ka÷cidveturanà÷rayaþ syadvikalpamàtrasidvasya dharmmiõaþ sarvvatra sulabhatvàditi tatasaïgataü / vikalpamàtrasidvasya dharmmiõaþ sarvvatra sambhave 'pi vastudharmmeõa dharmmitvàyogàt / vastudharmmahetutvàpekùayà à÷rayàsidvasyàpi hetoþ sambhavàt / yathà àtmano vibhutvasàdhanàrthamupanyastaü sarvvatropalabhyamànaguõatvàditi sàdhanaü / vikalpa÷càyaü hetåpanyàsàt / pårvvaü sandigdhavastukaþ, samarthite tu hetàvavastuka iti bråmaþ / na càtra sandigdhà÷rayatvaü nàma hetudoùaþ / àstàntàvat / sandigdhasyàvastunopi vikalpamàtrasidvasyàvastudharmmàpekùayà dharmmitvaprasàdhanàt / vastudharmmahetutvàpekùayaiva sandigdhà÷rayasya hetvàbhàsasya vyavasthàpanàt / yatheha niku¤je mayåraþ kekàyitàditi / avastukavikalpaviùayasyàsattvantu vyàpakànupalambhàdeva prasàdhitaü / evaü dçùñàntasyàpi vyomàderdvarmmitvaü vikalpamàtreõa pratãti÷càvagantavyà / tadevamavastudharmmàpekùayàvastunodharmmitvasya vikalpamàtreõa pratãte÷càpanhotuma÷akyatvànnàyamà÷rayàsidvo hetuþ / na dçùñàntakùatiþ // na caiùa svaråpàsidvaþ / akùaõike dharmmiõi kramàkramayo rvyàpakayorayogàt / tathà hi yadi tasya prathame kùaõe dvitãyàdikùaõabhàvikàryyakàraõasàmarthyamasti tadà prathamakùaõabhàvikàryyavat dvitãyàdikùaõabhàvyapi kàryyaü kuryyàt / samarthasya kùepàyogàt / atha tadà sahakàrisàkalyalakùaõasàmarthyaü nàsti / tadvaikalyalakùaõasyàsàmarthyasya sambhavàt / na hi bhàvaþ svaråpeõa karotãti svaråpeõaiva karoti / sahakàrisahitàdeva tataþ kàryyotpattidar÷anàt iti cet / yadà tàvadamã mãlitàþ santaþ kàryyaü kurvvate tadaikàrthakaraõalakùaõaü sahakàritvameùàmastu ko ni ùedvà / militaireva tu tatkàryyaïkarttavyamiti kuto labhyate / pårvvàparakàlayorekasvabhàvatvàt bhàvasya / sarvvadà jananàjananayoranyataraniyamaprasaïgasya durvvàratvàt / tasmàt sàmagrãjanikà naikaü janakamiti sthiravàdinàmmanoràjyasyàpyaviùayaþ / kiü kurmmo dç÷yate tàvadevamiti cet / dç÷yatàü kintu pårvvasthitàdeva pa÷càt sàmagrãmadhyapraviùñàdbhàvàt kàryyotpattiranyasmàdeva vi÷iùñasàmagrãsamutpannàt kùaõàditi vivàdapadametat / tatra pràgapi sambhave sarvvadaiva kàryyotpatte rnavà kadàcidapãti virodhamasamàdhàya tata eva kàryyotpattiriti sàdhyànuvàdamàtrapravçttaþ kçpàmarhati / na ca pratyabhij¤ànàdevaikatvasidviþ / tat pauruùasya låna punarjjàtake÷aku÷akadalãstambàdau nirddalanàt / vistareõa ca pratyabhij¤ànadåùaõamasmàbhiþ sthirasidvidåùaõe pratipàditamiti tata evàvadhàryyaü / nanu kàryyameva sahakàriõamapekùate / na tu kàryyotpattihetuþ / yasmàddvividhaü sàmarthyaü nijamàgantuka¤casahakàryyantaraü / tato 'kùaõikasyàpi kramavat sahakàrinànàtvàdapi kramavatkàryyanànàtvamiti cet, bhavatu tàvannijàgantukabhedena dvividhaü sàmarthyaü tathàpi tatpràtisvikaü vastusvalakùaõaü sadyaþ kriyàdharmmakamava÷yàbhyupagantavyam / tadyadi pràgapi, pràgapi kàryyaprasaïgaþ / atha pa÷càdeva na tadà ÷thirobhàvaþ // na ca kàryyaü sahakàriõo 'pekùata iti yuktaü / tasyàsattvàt / hetu÷ca sannapi yadi svakàryyannakaroti tadà tatkàryyameva tanna syàt, svàtantryàt / yaccoktaü / yo 'hyuttarakàryyajananasvabhàvaþ sa kathamàdau kàryyaü kuryyàt / na tarhi tatkàryyakaraõasvabhàvaþ / na hi nãlotpàdanasvabhàvaþ pãtàdikamapi karotãti / tadasaïgataü / sthirasvabhàvatve bhàvasyottarakàlamevedaü kàryyannapårvvakàlamiti kuta etat / tadabhàvàcca kàraõamapyuttarakàryyakaraõasvabhàvamityapi kutaþ / kiü kurmma uttarakàlameva tasya janmeti cet / sthiratve tadanupapadyamànamasthiratàmàdi÷atu / ÷thiratve 'pyeùa eva svabhàvastasya yaduttarakùaõa eva kàryyaü karotãti cet / na / pramàõavàdhite svabhàvàbhyupagamàyogàditi na tàvadakùaõikasya kramikàryyakàritvamasti / nàpyakramikàryyakàritvasambhavaþ / dvitãye 'pi kùaõe kàrakasvaråpasadbhàve punarapi kàryyakaraõaprasaïgàt / kàryye niùpanne tadviùayavyàpàràbhàvàdånà sàmagrã na niùpàditaü niùpàdayediti cet / na / sàmagrãsambhavàsambhavayorapi sadyaþ kriyàkàrakasvaråpasambhave janakatvamavàryyamiti pràgeva pratipàdanàt / kàryyasya hi niùpàditatvàt punaþ karttuma÷akyatvameva kàraõamasamarthamàvedayati / tadayamakùaõike kramàkramikàryyakàritvàbhàvo na sidvaþ / na ca kramàkramàbhyàmaparaprakàrasambhavo yena tàbhyàmavyàptau sandigdhavyatireko hetuþ syàt / prakàràntara÷aïkàyàü tasyàpi dç÷yàdç÷yatvaprakàradvayadåùaõe 'pi svapakùepyanà÷vàsaprasaïgàt / tasmàdanyo 'nyavyavacchedasthitayornàparaþ prakàraþ sambhavati / svaråpàpraviùñasya vastuno 'vastunovànyatvàt / prakàrà ntarasyàpi kramasvaråpàpraviùñatvàt / tathàtãndriyasya sahakàriõo 'dç÷yatvepyayogavyavacchedena dç÷yasahakàrisahitasya dç÷yasyaiva sattvasya dç÷yakramàkramàbhyàü vyàptiþ pratyakùàdeva sidhyati / evaü kramàkramàbhyàmarthakriyàkàritvaü byàptamiti kramàkramayoranyo 'nyavyavacchedena sthitatvàdetatprakàradvayaparihàreõàrthakriyàkàritvamanyatra na gatamityarthaþ / ata evaitayorvinivçttau nivartteta / trilocanasyàpi vikalpatraye prathamadåùaõamà÷rayàsidvidoùaparihàrato nirastaü / dvitãya¤càsaïgataü vikalpaj¤ànena vyatirekasya pratãtatvàt / nahyabhàvaþ ka÷cit vigrahavàn yaþ sàkùàtkarttavyo 'pi tu vikalpàdeva vyavaharttavyaþ / na hyabhàvasya vikalpàdanyàpratipattirapratipattirvà sarvvathobhayathàpi tadvyavahàrahàniprasaïgàt / evaü vaidharmmyadçùñàntasya hetuvyatirekasya ca vikalpàdeva pratãtiþ / tçtãyamapi dåùaõamasaïgataü / vyàpakànupalambhe nirddoùatvasya kùaõikatvena vyàpteravyàhatatvàt / tadayaü vyàpakànupalambho 'kùaõikasyàsattvaü, sattvasya tato vyatirekaü kùaõikatvena vyàpti¤ca sàdhayatyekavyàpàràtmakatvàt iti sthitaü / nanu vyàpakànupalabdhiriti yadyanupalabdhimàtrantadà na tasya sàdhyabudvijanakatvamavastutvàt / na cànyopalabdhirvyàpakànupalabdhirabhidhàtuü ÷akyà bhåtalàdivat anyasya kasyacidanupalabdheriti cet tadasaïgataü / dharmmyupalabdherevànyatràpyanupalabdhitayà vyavasthàpanàt / yathà neha ÷iü÷apà vçkùàbhàvàdityatra vçkùàpekùayà kevalaprade÷asya dharmmiõa upalabdhirdç÷yànupalabdhiþ / ÷iü÷apàpekùayà ca kevalaprade÷asya dharmmiõa upalabdhireva ÷iü÷apàbhàvopalabdhiriti svabhàvahetuparyyavasàyivyàpàro vyàpakànupalambhaþ / tathà hi nityasya dharmmiõo vikalpabudvyadhyavasi tasya kramikàritvàkramikàritvàpekùayà kevalagrahaõameva kramikàritvà kramikàritvànupalambha arthakriyàpekùayà ca / kevalapratãtirevàrthakriyàviyogapratãtiriti vyàpakànupalambhàntaràdasya na ka÷cidvi÷eùaþ / adhyavasàyàpekùayà ca vàhye 'kùaõike 'vastuni vyàpakàbhàvàt vyàpyàbhàvasidvivyavahàraþ / adhyavasàya÷ca samanantarapratyayavalàyàtàkàravi÷eùayogàdagçhãte 'pi pravarttana÷aktirvodvavyaþ / ãdç÷a÷càdhyavasàyo 'rtho 'smaccitràdvaitasidvau nirvvàhitaþ / sa càvisambàdã vyavahàraþ pariharttuma÷akyaþ; yadvyàpaka÷ånyaü; tadvàpya÷ånyamiti / etasyaivàrthasyànenàpi krameõa pratipàdanàt / aya¤ca nyàyo yathà vastubhåte dharmmiõi tathàvastubhåte 'pãti ko vi÷eùaþ / tathàhyekaj¤ànamàtravikalpa eva / yathà ca, hariõa÷irasi tenaikaj¤ànasaüsargi÷çïgamupalabdhaü / ÷a÷a÷irasyapi tena sahaikaj¤ànasaüsargitvasambhàvanayaiva ÷çïgaü niùidhyate / tathà nãlàdàvapariniùñhitanityànityabhàve kramàkramau svadharmmiõà sàrdvaü ekaj¤ànasaüsargiõau dçùñau nitye 'pi yadi bhavataþ / nityagràhiõà j¤ànena svadharmmiõà nityena sahaiva gçhyeyàtàmiti sambhàvanayà / ekaj¤ànasaüsargidvàrakameva pratiùidhyate / kathaü punaretannityaj¤àne kramàkramayorasphuraõamiti / yàvatà kramàkramakroóãkçtameva nityaü vikalpayàma iti cet / ataeva vàdhakàvatàro viparãtaråpàropamantareõa tasya vaiyarthyàt / kàlàntareõaikaråpatayà nityatvaü / kramàkramau ca kùaõadvaye bhinnaråpatayà / tato nityatvasya kramàkramikàryya÷akte÷ca parasparaparihàrasthitalakùaõatayà durvvàro virodha iti kathaü nitye kramàkramayorantarbhàvaþ / anantarbhàvàcca ÷uóvanityavikalpena dårãkçtakramàkramasamàropeõa kathamullekhaþ / tata÷ca pratiyogini nitye 'pi kalpyamàne, ekaj¤ànasaüsargilakùaõapràpte nityopalabdhireva nityavirudvasyànupalabhyamànasya kramàkramasyànupalabdhiþ / tataeva vàrthakriyà÷akteranupalabdheþ / tasmàdvyàpakavivekidharmmyupalabdhitayà na vyàpakànupalambhàntaràdasya vi÷eùaþ / nanvetadavastudharmmikopayogikastvadhiùñhànatvàt pramàõavyavasthàyà iti cet / kimidambastvadhiùñhànatvannàma / kimparamparayàpi vastunaþ sakà÷àdàgatatvam, atha vastuni kenacidàkàreõa vyavahàrakàraõatvaü, vastubhåtadharmmiprativadvatvambà / yadyàdyaþ pakùastadà kramàkramasyàrthakriyàyà÷ca vyàptigrahaõagocaravastuprativadvatvamapi na kùãõaü / na ca dvitãye 'pi pakùe doùaþ sambhavati / kùaõabhaïgivastusàdhanopàyatvàdasya / na càntimo 'pi vikalpaþ kalpyate / tasyaiva nityavikalpasya vastuno dharmmibhåtasya kramàkramavadvàhyanityopàdàna÷ånyatvenàrthakriyàvadvàhyanityopàdàna÷ånyatvaprasàdhanàt / paryyudàsavçttyà budvisvabhàva bhåtà kùaõikàkàre vastubhåte dharmmiõi prativadvatvasambhavàt / ayameva nyàyo na vaktà bandhyàsuta÷caitanyàbhàvàdityàdau yojyaþ / etena yathà vçkùàbhàvàdityàdyantarbhàvayituü ÷akyo na tathàyamiti trilocano 'pi nirastaþ / na ca kramàdyabhàvastrayãü doùajàtinnàtikràmati / abhàvadharmmatve 'pyà÷rayàsidvidoùaparihàràt / yattvanena pramàõàntarànnityànàmasattvasidvau kramàdivirahasyàbhàvadharmmatà na sidhyatãtyuktaü / tadvàlasyàpi durabhidhànaü / nityo hi dharmmã / asattvaü sàdhyaü / kramikàryyakàritvàkramikàryyakàritvaviraho hetuþ / asya càbhàvadharmmatvannàma / asattvalakùaõasvasàdhyàvinàbhàvitvamucyate / tacca kramàkrameõa sattvasya vyàptisidvau sattvasya vyàpyasyàbhàvena kramàkramasya vyàpakasya viraho vyàptaþ sidhyatãtyabhàvadharmmatvaü pràgeva vidhyorvyàptisàdhakàt pratyakùàdanumànàtmakàdvà pramàõàntaràt sidva miti netaretarà÷rayatvadoùaþ / na ca sattàyàmivàsattàyàmapi tulyaprasaïgo bhinna nyàyatvàt / vastubhåtaü hi tatra sàdhyaü sàdhana¤ca / tayodharmmyaipi vastubhåta eva yujyate // vastunastu pratyakùànumànàbhyàmeva sidviþ / tayorabhàve niyamenà÷rayàsidviriti yuktaü / asattàsàdhane tvavastudharmmà heturavastuni vikalpamàtrasidve dharmmiõi nà÷rayàsidvidoùeõa dåùayituü ÷akyaþ / tathàkùaõikasya kramayogapadyàbhyàmarthakriyàvirodhaþ sidhyatyeva / tathà vikalpàdevàkùaõiko virodhã sidvaþ / vikalpollikhita÷càsya svabhàvo nàpara ityapi vyavaharttavyaü / anyathà tadanuvàdena kramàkramàdirahitatvàdiniùedhàdikamayuktaü / tat svaråpasyànullekhàdityakùaõika÷a÷aviùàõàdi÷abdànuccàraõaprasaïgaþ / asti ca / ato yathà pramàõàbhàve 'pi vikalpasatvasya bandhyàsutàdeþsaundaryyàdiniùedho 'nuråpaþ, tathà vikalpopanãtasyaivàkùaõika svaråpasya tat pratyanãkàkàreõa saha virodhavyavasthàyàü kãdç÷o doùaþ syàt / yadi càkùaõikànubhavàbhàvàt virodhapratiùedhaþ, tarhi bandhyàputràdyananubhavàdeva saundaryyàdiniùedho 'pi màbhåta / nanvevaü virodhasyàpàramàrthikatvaü / taddvàreõa kùaõabhaïgasidvirapyapàramàrthikã syàditi cet / na hi virodhonàma vastvantaraü ki¤cit ubhayakoñidattapàdaü sambadvàbhidhànamiùyate 'smàbhirupapadyate và / yenaikasambandhino vastutvàbhàve 'paramàrthikaþ syàt / yathà tviùyate tathà pàramàrthika eva / virudvàbhimatayoranyo 'nyasvaråpaparihàramàtraü virodhàrthaþ / tacca bhàvàbhàvayoþ pàramàrthikameva na bhàvo 'bhàvaråpamàvi÷ati / nàpyabhàvo bhàvaråpaü pravi÷atãti yo 'yamanayorasaïkaraniyamaþ sa eva pàramàrthiko virodhaþ / kàlàntaraikaråpatayà hi nityatvaü / kramàkramau kùaõadvaye 'pi bhinnaråpatayà tato nityatvakramàkramikàryyakàrakatvayorbhàvàbhàvavat virodho 'styeva / nanu nityatvakramayaugapadyavattva¤ca virudvau vidhåya nàparo virodhonàma / kasya vàstavatvamiti cet / na / na hi dharmmàntarasya sambhavena virodhasya pàramàrthikatvaü bråmaþ / kintu virudvayordharmmayoþ sadbhàve 'nyathà virodhanàmadharmmàntarasambhave 'pi yadi na virudvau dharmmau kva pàramàrthikavirodhasadbhàvaþ / virudvau ca dharmmau tàvataiva tàttviko virodhavyavahàraþ / kimapareõa pratij¤àmàtrasidvena virodhanàmnà vastvantareõa / tadayaü pårvvapakùasaükùepaþ / nityannàsti na và pratãtiviùayastenà÷rayàsidvatà hetoþ svànubhavasya ca kùatirataþ kùiptaþ sapakùo 'pi ca / ÷ånya÷ca dvitayena sidhyati na và sattàpi sattàyathà nonityena virodhasidvirasatà ÷akyà kramàderapãti // atra sidvàntasaükùepaþ / dharmmasya kasyacivadastuni mànasidvà bàdhàvidhivyavakçtiþ kimihàsti no và / kàpyasti cet kathamiyanti na dåùaõàni / nàstyeva cet svavacanapratirodhasidviriti // tadevaü nityaü na kramikàryyakàritvàkramikàryyakàritvayogiparamàrthaþ / tata÷ca sattàyuktamapi naiva paramàrthataþ / tata÷ca kùaõikàkùaõikaparihàreõa rà÷yantaràbhàvàdakùaõikàdvinivarttamànamidaü sattvaü kùaõikatva eva vi÷ràmyante na vyàptaü sidhyatãti sattvàt kùaõabhaïgasidviüravirodhinã // prakçteþ sarvvadharmmàõàü yadvodhànmuktiriùyate / sa eva tãrthyanirmmàthã kùaõabhaïgaþ prasàdhitaþ // vipakùe vàdhanàdvetoþ sàdhyàtmatvaü prasidhyati / tat sidvau dvividhà vyàptisidviratràbhidhãyate // iti vaidharmmyadçùñànte vyatirekaråpavyàptyà kùaõabhaïgasidviþ samàptà // 0 // kçtiriyaü mahàpaõóitaratnakãrttipàdànàm // 0 //