Ksanabhangasiddhi Based on the edition by Haraprasad Shastri: Six Buddhist Nyaya tracts in Sanskrit. Calcutta: The Asiatic Society, 1989, 1-114. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 55.2 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ K«aïabhaÇgasiddhi÷ / nama÷ samantabhadrÃya / Ãk«iptavyatirekà ya vyÃptiranvayarÆpiïÅ / sÃdharmmyavati d­«ÂÃnte sattvahetorihocyate // yat sat tat k«aïikaæ yathà ghaÂa÷ santaÓcÃmÅ vivÃdÃspadÅbhÆtÃ÷ padÃrthà iti / heto÷ parok«ÃrthapratipÃdakatvaæ hetvÃbhÃsatvaÓaÇkÃnirÃkaraïamantareïa na Óakyate pratipÃdayituæ / hetvÃbhÃsÃÓca asidvavirudvÃnaikÃntikabhedena trividhÃ÷ / tatra na tÃvadayamasidvo hetu÷ / yadi nÃma darÓane darÓane nÃnÃprakÃraæ sattvalak«aïamuktamÃste, arthakriyÃkÃritvaæ, sattÃsamavÃya÷, svarÆpasattvaæ, utpÃdavyayaghrauvyayogitvaæ pramÃïavi«ayatvaæ, sadupalambhapramÃïagocaratvaæ vyapadeÓavi«ayatvamityÃdi, tathÃpi kimanena aprastutena idÃnÅmeva ni«ÂaÇkitena / yadeva hi pramÃïato nirÆpyamÃïaæ padÃrthÃnÃæ sattvamupapannaæ bhavi«yati; tadeva vayamapi svÅkari«yÃma÷ / kevalaæ yadetadarthakriyÃkÃritvaæ sarvvajanaprasidvamÃste; tat khalvatra sattvaÓabdenÃbhisandhÃya sÃdhanatvenopÃttaæ / tacca yathÃyogaæ pratyak«ÃnumÃnapramÃïaprasidvasadbhÃve«u bhÃve«u pak«Åk­te«u pratyak«Ãdinà pramÃïena pratÅtamiti na svarÆpeïÃÓrayadvÃreïa vÃsidvasambhÃvanÃpi // nÃpi viruddha÷ / sapak«Åk­te ghaÂe sadbhÃvÃt / nanu kathamasya sapak«atvaæ, pak«avadatrÃpi k«aïabhaÇgÃsiddhe÷ / nahyasya pratyak«ata k«aïabhaÇgasiddhi÷ / tathÃtvenÃniÓcayÃt / nÃpi sattvÃnumÃnata÷ / punarnidarÓanÃntarÃpek«ÃyÃmanavasthÃprasaÇgÃt / na cÃnyadanumÃnamasti / sambhave và tenaiva pak«e 'pi k«aïabhaÇgasidveralaæ sattÃnumÃneneti cet / ucyate / anumÃnÃntarameva prasaÇgaprasaÇgaviparyyayÃtmakaæ ghaÂe k«aïabhaÇgaprasÃdhakaæ pramÃïÃntaramasti, tathà ghaÂo varttamÃnak«aïe tÃvat ekÃmarthakriyÃæ karoti / atÅtÃnÃgatak«aïayorapi kiæ tÃme vÃrthakriyÃæ kuryÃdanyÃæ vÃ, navà kÃmapi kriyÃmiti traya÷ pak«Ã÷ / nÃtra prathamapak«o yukta÷ k­tasya karaïÃyogÃt / atha dvitÅyo 'bhyupagamyate tadidamatra vicÃryyatÃm / yadà ghaÂo varttamÃnak«aïabhÃvi kÃryyaæ karoti tadà kimatÅtÃnÃgatak«aïabhÃvinyapi kÃryye Óakto 'Óakto và / yadi Óaktastadà varttamÃnak«aïabhÃvikÃryyavat atÅtÃnÃgatak«aïabhÃvyapi kÃryyaæ kuryyÃt tatrÃpi ÓaktatvÃt Óaktasya k«epÃyogÃt / anyathà varttamÃnak«aïabhÃvino 'pi kÃryyasyÃkaraïaprasaÇgÃt pÆrvvÃparakÃlayorapi ÓaktatvenÃviÓe«Ãt, samarthasya ca sahakÃryyapek«Ãyà ayogÃt / athÃÓaktastadà ekatra kÃryye ÓaktÃÓaktatvaviruddhadharmmÃdhyÃsÃt k«aïavidhvaæso ghaÂasya durvvÃraprasara÷ syÃt / nÃpi t­tÅya÷ pak«a÷ saÇgacchate ÓaktasvabhÃvÃnuv­ttereva / yadà hi Óaktasya svabhÃvasya vilambo 'pyasahyastadà dÆrÅtsÃritamakaraïam / anyathà vÃrttamÃnikasyÃpi kÃryyasyÃkaraïaæ syÃt ityuktaæ / tasmÃd yad yadà yajjananavyavahÃrapÃtraæ, tattadà tat kuryyÃt / akurvvacca na jananavyavahÃrabhÃjanam / tadevamekatra kÃryye samarthetarasvabhÃvatayà pratik«aïaæ bhedÃt ghaÂasya sapak«atvamak«atam / atra prayoga÷ / yad yadà yajjananavyavahÃrayogyaæ tattadà tajjanayatyeva / yathà antyà kÃraïasÃmagrÅ svakÃryyaæ / atÅtÃnÃgatak«aïabhÃvikÃryyajananavyavahÃrayogyaÓcÃyaæ ghaÂo varttamÃnak«aïabhÃvikÃryyakaraïakÃle sakalakriyÃtikramakÃle 'pÅti svabhÃvahetuprasaÇga÷ / asya ca dvitÅyÃdik«aïabhÃvikÃryyakaraïavyavahÃragocaratvasya prasaÇgasÃdhanasya vÃrttamÃnikakÃryyakaraïakÃle sakalakriyÃtikramakÃle ca ghaÂe dharmmiïi parÃbhyupagamamÃtrata÷ sidvatvÃt asidvistÃvadasambhavinÅ / nÃpi virudvatÃ, sapak«e antyakÃraïasÃmagryÃæ sadbhÃvasambhavÃt / nanvayaæ sÃdhÃraïÃnaikÃntiko hetu÷ / sÃk«Ãdajanake 'pi kuÓÆlÃdyavasthitavÅjÃdau vipak«e samarthavyavahÃragocaratvasya sÃdhanasya darÓanÃditi cet / na / dvividho hi samarthavyavahÃra÷ pÃramÃrthika÷ aupacÃrikaÓca / tatra yatpÃramÃrthikam jananaprayuktaæ jananavyavahÃragocaratvaæ tadiha sÃdhanatvenopÃttaæ / tasya ca kuÓÆlÃdyavasthita vÅjÃdau kÃraïakÃraïatvÃt aupacÃrikajananavyavahÃravi«ayabhÆte sambhavÃbhÃvÃt kuta÷ sÃdhÃraïÃnaikÃntikatà / na cÃsya sandigdhavyatirekità viparyyaye bÃdhakapramÃïasadbhÃvÃt / tathÃhÅdaæ jananavyavahÃragocaratvaæ niyatavi«ayatvena vyÃptamiti sarvvajanÃnubhavasiddham / na cedaæ nirnimittaæ / deÓakÃlasvabhÃvaniyamÃbhÃvaprasaÇgÃt / na ca jananÃdanyannimittamupalabhyate / tadanvayavyatirekÃnuvidhÃnadarÓanÃt / yadi ca jananamantareïÃpi jananavyavahÃragocaratvaæ syÃt tadà sarvvasya sarvvatra jananavyavahÃra ityaniyama÷ syÃt / niyataÓcÃyaæ pratÅta÷ / tato jananÃbhÃve vipak«e niyatavi«ayatvasya vyÃpakasya niv­ttau nivarttamÃnaæ jananavyavahÃragocaratvaæ janana eva viÓrÃmyatÅti vyÃptisidveranavadyo hetu÷ / na cai«a ghaÂo varttamÃnakÃryyakaraïak«aïe sakalakriyÃtikramaïe ca atÅtÃnÃgatak«aïabhÃvikÃryyaæ janayati / tato na jananavyavahÃrayogya÷ / sarvva÷ prasaÇga÷ prasaÇgaviparyyayani«Âha iti nyÃyÃt / atrÃpi prayoga÷ / yadyadà yanna karoti / tattadà tatra samarthavyavahÃrayogyaæ yathà ÓÃlyaÇkuramakurvvan kodrava÷ ÓÃlyaÇkure / na karoti cai«a ghaÂo varttamÃnak«aïabhÃvikÃryyakaraïakÃle sakalakriyÃtikramakÃle cÃtÅtÃnÃgatak«aïabhÃvikÃryyamiti vyÃpakÃnupalabdhirbhinatti samarthak«aïÃdasamarthak«aïam / atrÃpyasiddhirnÃsti varttamÃnak«aïabhÃvikÃryyakaraïakÃle sakalakriyÃtikramakÃle ca atÅtÃnÃgatak«aïabhÃvikÃryyakaraïasyÃyogÃt / nÃpi virodha÷ sapak«e bhÃvÃt / na cÃnaikÃntikatà pÆrvvoktena nyÃyena samartha vyavahÃragocaratvajanakatvayovidhibhÆtayo÷ sarvvopasaæhÃravatyà vyÃpte÷ prasÃdhanÃt / yatpunaratroktaæ yadyadà yanna karoti na tattadà tatra samarthamityatra ka÷ karotyartha÷ / kiæ kÃraïatvaæ? tatkÃryyotpÃdÃnuguïasahakÃrisÃkalyaæ? Ãhosvit kÃryyÃvyabhicÃra÷? kÃryyasambandho veti? tatra kÃraïatvameva karotyartha÷ / tata÷ pak«ÃntarabhÃvino do«Ã anabhyupagamapratihatÃ÷ / na cÃtrapak«e kÃraïatvasÃmarthyayo÷ paryyÃyatvena vyÃpakÃnupalambhasya sÃdhyÃviÓi«ÂatvamabhidhÃtumucitaæ / samarthavyavahÃragocaratvÃbhÃvasya sÃdhyatvÃt / kÃraïatvasamarthavyavahÃragocaratvayoÓca b­k«aÓiæÓapayoriva vyÃv­ttibhedo 'stÅtyanavasara eva evaævidhasya k«udrapralÃpasya / tadevaæ prasaÇgaprasaÇgaviparyyayahetudvayabalato ghaÂe d­«ÂÃnte k«aïabhaÇga÷ siddha÷ / tatkathaæ sattvÃdanyadanumÃnaæ d­«ÂÃnte k«aïabhaÇgasÃdhakam / nÃstÅtyucyate / na caivaæ sattvahetorvaiyarthyaæ / d­«ÂÃntamÃtra eva prasaÇgaprasaÇgaviparyyayÃbhyÃæ k«aïabhaÇgaprasÃdhanÃt nanvÃbhyÃmeva pak«e 'pi k«aïabhaÇgasiddhirastviti cet / astu ko do«a÷ / yo hi pratipattà prativastu yadyadà yajjananavyavahÃrayogyaæ tattadà tajjanayatÅtyà dikamupanyasituæ analasastasya tata eva k«aïabhaÇgasiddhi÷ / yastu prativastu tannyÃyopanyÃsaprayÃsabhÅru÷ sa ttvekatradharmmiïi yadyadà yajjananavyavahÃrayogyaæ tattadà tajjanayatÅtyÃdinyÃyena sattvamÃtramasthairyyavyÃptamavadhÃryyasattvÃdevÃnyatra k«aïikatvamavagacchatÅti / kathamapramattovaiyarthyamasyÃcak«Åta tadevamekÃrthakÃriïo ghaÂasya dvitÅyÃdik«aïabhÃvikÃryyÃpek«ayà samarthetarasvabhÃvavirudvadharmmà dhyÃsÃt bheda eveti k«aïabhaÇgatayà sapak«atÃmÃvahati ghaÂe sattveheturupalabhyamÃno na virudva÷ / na cÃya manaikÃntika÷ / atraiva sÃdharmmyavati d­«ÂÃnte sarvvopasaæhÃravatyà vyÃpte÷ prasÃdhanÃt / nanu viparyyaye bÃdhakapramÃïabalÃbdyÃptisiddhistasya copanyÃsavÃrttÃpi nÃsti tatkathaæ vyÃpti÷ prasÃdhiteti cet / tadetat taralatarabuddhivilasitaæ / tathà hi uktametat varttamÃnak«aïabhÃvikÃryyakaraïakÃle atÅtÃnÃgatak«aïabhÃvikÃryye 'pi ghaÂasya Óaktisambhave tadÃnÅmevaitat karaïamakaraïe ca ÓaktÃÓaktasvabhÃvatayà pratik«aïaæ bheda iti k«aïikatvena vyÃptaiva sà arthakriyÃÓakti÷ / nanvevaæ anvayamÃtramastu vipak«Ãt punarekÃntena vyÃv­ttiriti kuto labhyamiti cet, vyÃptisiddhereva / byatirekasandehe vyÃptisiddhireva kathamiti cet, na dvividhà hi vyÃptisiddhiranvayarÆpà ca kartt­dharmma÷ / sÃdhanadharmmavati dharmmiïi sÃdhyadharmmasyÃvaÓyambhÃvo ya÷ / vyatirekarÆpà ca karmmadharmma÷ sÃdhyÃbhÃve sÃdhanasyÃvaÓyamabhÃvo ya÷ / enayoÓcaikatarapratÅtiniyamena dvitÅyapratÅtimÃk«ipati / anyathÃ, ekasyÃ÷ eva siddha÷ / tasmÃd / yathà viparyyaye bÃdhakapramÃïabalÃt niyamavati vyatireke siddhe anvayavi«aya÷ saæÓaya÷ pÆrvvaæ sthito 'pi paÓcÃtparigalati / tato 'nvayaprasÃdhanÃrthaæ na p­thaksÃdhanamucyate / tathà prasaÇgatadviparyyayahetudvayabalato niyamavatyanvaye siddhe vyatirekavi«aye pÆrvvaæ sthito 'pi sandeha÷ paÓcÃtparigalatyeva / na ca vyatirekasÃdhakamanyat pramÃïaæ vyaktavyam / tataÓca sÃdhyÃbhÃve sÃdhanasyaikÃntiko vyatireka÷ / sÃdhane sati sÃdhyasyÃvaÓyamanvayo veti na kaÓcidarthabheda÷ tadevaæ viparyyayabÃdhakapramÃïamantareïÃpi prasaÇgaprasaÇgaviparyyayahetudvayabalÃt anvayarÆpavyÃptisidvau sattvahetoranaikÃntikasyÃbhÃvÃdata÷ sÃdhanÃt k«aïabhaÇgasidviranavadyeti / nanu ca sÃdhanamidamasidvaæ, na hi kÃraïabudhyà kÃryyaæ g­hyate / tasya bhÃvitvÃt / na ca kÃryyabudhyà kÃraïam / tasyÃtÅtatvÃt / na ca varttamÃnagrÃhiïà j¤Ãnena atÅtÃnÃgatayorgrahaïamatiprasaÇgÃt / na ca pÆrvvÃparayo÷ kÃlayoreka÷ pratisandhÃtÃsti k«aïabhaÇgabhaÇgaprasaÇgÃt / kÃraïÃbhÃve tu kÃryyÃbhÃvapratÅti÷ svasambedanavÃdino manorathasyÃpyavi«aya÷ / na ca pÆrbbotarakÃlayo÷ sambittÅ tÃbhyÃæ vÃsanà tayà ca hetuphalÃvasÃyÅ vikalpa iti yuktaæ / sa hi vikalpo g­hÅtÃnusandhÃyako 'tadrÆpasamÃropako và na prathama÷ pak«a÷ / ekasya pratisandhÃturabhÃve pÆrvvÃparagrahaïayorayogÃt / vikalpavÃsanÃyà evÃbhÃvÃt / nÃpi dvitÅya÷; marÅcikÃyÃmapi jalavij¤ÃnaprÃmÃïyaprasaÇgÃt / tadevamanvayavyatirekayorapratipatterarthakriyÃlak«aïam sattvamasidvamiti // ki¤ca prakÃrÃntarÃdapÅdaæ sÃdhanamasidvaæ / tathà hi vÅjÃdÅnÃæ sÃmarthyaæ vÅjÃdij¤ÃnÃt kÃryyÃdaÇkurÃdervà niÓcetavyaæ / kÃryyatva¤ca vastutvasidvau sidhyati, vastutva¤ca kÃryyÃntarÃt / kÃryyÃntarasyÃpi kÃryyatvaæ vastutvasidvau / tadvastutva¤ca tadaparakÃryyÃntarÃdityanavasthà / athÃnavasthÃbhayÃt paryyante kÃryyÃntaraæ nÃpek«ate, tadà tenaiva pÆrvve«ÃmasattvaprasaÇgÃt naikasyÃpyarthakriyÃsÃmarthyaæ sidhyati / nanu kÃryyatvasattvayorbhinnavyÃv­ttikatvÃt / sattÃsidvÃvapi kÃryyatvasidvau kà k«atiriti cet / tadasaÇgatam, satyapi kÃryyatvasattvayorvyÃv­ttibhede sattvasidvau kuta÷ kÃryyatvasiddhi÷ / kÃryyatvaæ hyabhÆtvÃbhÃvitvaæ, bhavana¤ca sattà / sattà ca saugatÃnÃæ sÃmarthyameva / tataÓca sÃmarthyasandehe bhavatÅtyeva vaktumaÓakyaæ kathamabhÆtvÃbhÃvitvaæ kÃryyatvaæ setsyati / apek«itaparavyÃpÃratvaæ kÃryyatvamityapi nÃsato dharmma÷ sattva¤ca sÃmarthyaæ tacca sandigdhamiti kuta÷ kÃryyasiddhi÷ / tadasidvau pÆrvvasya sÃmarthyaæ na sidhyatÅti sandigdhÃsidvo hetu÷ / tathà virudvo 'pyayaæ, tathà hi k«aïikatve sati na tÃvat ajÃtasyÃnanvayanirudvasya và kÃryyÃrambhakatvaæ sambhavati / na ca nispannasya tÃvÃn k«aïo 'sti yamupÃdÃya kasmaicit kÃryyÃya vyÃpÃryyet / ata÷ k«aïikapak«a eva arthakriyÃnupapattervirÆdvatà / athavà vikalpena yadupanÅyate, tatsarvvamavastu, tataÓca vastvÃtmake k«aïikatve sÃdhye 'vastÆpasthÃpayannanumÃnavikalpo virudva÷ / yadvÃ, sarvvasyaiva heto÷ k«aïikatve sÃdhye virudvatvaæ deÓakÃlÃntarÃnanugame sÃdhyasÃdhanabhÃvÃbhÃvÃt anugame ca nÃnÃkÃlamekamak«aïikaæ k«aïikatvena virudhyata iti / anaikÃntiko 'pyayaæ sattvasthairyyayorvirodhÃbhÃvÃditi / pratrocyate / yattÃvaduktaæ sÃmarthyaæ na pratÅyata iti / tat kiæ sarvvathaiva na pratÅyate / k«aïabhaÇgapak«e và / prathamapak«e sakalakÃrakaj¤ÃpakahetucakrocchedÃt mukhaspandanamÃtrasyÃpyakaraïaprasaÇga÷ / anyathà yenaiva vacanena sÃmarthyaæ nÃstÅti pratipÃdyate tasyaiva tat pratipÃdanasÃmarthyamavyÃhatamÃyÃtam / tasmÃt paramapuru«ÃrthasamÅhayà vastutattvanirÆpaïaprav­ttasya ÓaktisvÅkÃrapÆrvvakaiva prav­tti÷ / tadasvÅkÃre tu na kaÓcit kvacit pravartteteti nirÅhaæ jagajjÃyate / atha dvitÅya÷ pak«a÷ / tadÃsti tÃvat sÃmarthyapratÅti÷ / sà ca k«aïikatve yadi nopapadyate tadà virudvaæ vaktumucitaæ, asidvamiti tu nyÃyabhÆ«aïÅya÷ prÃyovilÃpa÷ / na ca satyapi k«aïikatve sÃmarthyapratÅtivyÃghÃta÷ / tathÃhi kÃraïaj¤ÃnopÃdeyabhÆtena kÃryyagrÃhiïà j¤Ãnena tadarpitasaæskÃragarbheïa asya bhÃve asya bhÃva iti anvayaniÓcayo janyate, tathà kÃraïÃpek«ayà bhÆtalakaivalyagrÃhij¤ÃnopÃdeyabhÆtena kÃryyÃpek«ayà bhÆtalakaivalyagrÃhiïà j¤Ãnena tadarpitasaæskÃragarbhaïa asyÃbhÃve asyÃbhÃva iti vyatirekaniÓcayo janyate / yadÃhurgurava÷ / ekÃvasÃyasamanantarajÃtamanyavij¤Ãnamanvayavimar«amupÃdadhÃti / evaæ tadekavirahÃnubhavodbhavÃnyavyÃv­ttadhÅ÷ prathayati vyatirekabuddhiæ // evaæ sati g­hÅtÃnusandhÃyake evÃyaæ vikalpa÷ / upÃdÃnopÃdeyabhÆtakramipratyak«advayag­hÅtÃnusandhÃnÃt / yadÃhÃlaÇkÃra÷ / yadi nÃmaikamadhyak«aæ na pÆrvvÃparavittimat / adhyak«advayasadbhÃve prÃkparÃvedanaæ kathamiti / nÃpi dvitÅyo 'sidvaprabheda÷ / sÃmarthyaæ hi sattvamiti saugatÃnÃæ sthitire«Ã / na caitat prasÃdhanÃrthamasmÃkamidÃnÅmeva prÃrambha÷; kintu yatra pramÃïapratÅte vÅjÃdau vastubhÆte dharmmiïi pramÃïapratÅtaæ sÃmarthya tatra k«aïÃbhaÇga sÃdhanÃya / tataÓcÃÇkurÃdÅnÃæ kÃryyÃdaÓanÃt ÃhatyasÃmarthyasandehe 'pi paÂupratyak«aprasidvaæ sanmÃtratvamavadhÃryyameva / anyathà na kvacidapi vastumÃtrasyÃpi pratipatti÷ syÃt / tasmÃcchÃstrÅyasattvalak«aïasandehe 'pi paÂupratyak«avalÃvalambitavastubhÃve aÇkurÃdau kÃryyatvamupalabhyamÃnaæ vÅjÃde÷ sÃmarthyamupasthÃpayatÅti nÃsidvido«ÃvakÃÓa÷ / nÃpi kÓaïikatve sÃmarthyak«ati÷, yato virudvatà syÃt, k«aïikatvaniyataprÃgbhÃvitvalak«aïakÃraïatvayovirodhÃbhÃvÃt, k«aïamÃtrasthÃyinyapi sÃmarthyasambhavÃditi nÃdimo virodha÷ / nÃpi dvitÅyo virodhaprabheda÷ / avastuno vastuno và svÃkÃrasya grÃhyatve 'pi, adhyavaseyavastvapek«ayaiva sarvvatra prÃmÃïyapratipÃdanÃt vastusvabhÃvasyaiva k«aïikatvasidviriti kva virodha÷ / yacca g­hyate yaccÃdhyavasÅyate te dve api anyaniv­ttÅ na vastunÅ svalak«aïÃvagÃhitve abhilÃpasaæsargÃnupapatteriti cet / na / adhyavasÃyasvarÆpÃparij¤ÃnÃt ag­hÅte 'pi vastuni mÃnasyÃdiprav­ttikÃrakatvaæ vikalpasyÃdhyavasÃyitvaæ, apratibhÃse 'pi prav­ttivi«ayÅk­tatvamadhyavaseyatvam / etaccÃdhyavaseyatvaæ svalak«aïasyaiva yujyate, nÃnyasya / arthakriyÃrthitvÃt arthiprav­tte÷ / eva¤cÃdhyavasÃye svalak«aïasyÃsphuraïameva / na ca tasyÃsphuraïe 'pi sarvvatrÃviÓe«eïa prav­ttyÃk«epaprasaÇga÷, pratiniyatasÃmagrÅprasÆtÃt, pratiniyatasvÃkÃrÃt, pratiniyataÓaktiyogÃt, pratiniyata evÃtadrÆpaparÃv­tte apratÅte 'pi prav­ttisÃmarthyadarÓanÃt / yathà sarvvasyÃsattve 'pi vÅjÃdaÇkurasyaivotpatti÷ d­«Âasya niyatahetuphalabhÃvasya pratik«eptumaÓakyatvÃt / paraæ vÃhyenÃrthena sati pratibandhe prÃmÃïyamanyathÃtvaprÃmÃïyamiti viÓe«a÷ / tathà t­tÅyo 'pi pak«a÷ prayÃsaphala÷ / nÃnÃkÃlasyaikasya vastuno vastuto 'sambhavepyatadrÆpaparÃv­ttayoreva sÃdhyasÃdhanayo÷ pratyak«eïa vyÃptigrahaïÃt / dvividho hi pratyak«asya vi«ayo grÃhyo 'dhyavaseyaÓca sakalÃtadrÆpaparÃv­ttaæ vastumÃtraæ sÃk«ÃdasphuraïÃt pratyak«asya grÃhyo vi«ayo mà bhÆt / tadekadeÓagrahaïe tu tanmÃtrayorvyÃptiniÓcÃyakavikalpajananÃdadhyavaseyo vi«ayo bhavatyeva / k«aïagrahaïe santÃnaniÓcayavat / rÆpamÃtragrahaïe ghaÂaniÓcayavacca / anyathà sarvvÃnumÃnocchedaprasaÇgÃt / tathà hi vyÃptigraha÷ sÃmÃnyayo÷, viÓe«ayo÷, sÃmÃnyaviÓi«ÂaviÓe«ayo rviÓe«aviÓi«ÂasÃmÃnyayorveti vikalpÃ÷ / nÃdyo vikalpa÷ sÃmÃnyasya vÃdhyatvÃt / avÃdhyatve 'pyad­ÓyatvÃt / d­Óyatve 'pi puru«ÃrthÃnupayogitayà tasyÃnumeyatvÃyogÃt / nÃpyanumitÃt sÃmÃnyÃt viÓe«ÃnumÃnam, sÃmÃnyasarvvaviÓe«ayorvak«yamÃïanyÃyena pratibandhapratipatterayogÃt / nÃpi dvitÅyo viÓe«asyÃnanugÃmitvÃt / antime tu vikalpadvaye sÃmÃnyÃdhÃratayà d­«Âa eva viÓe«a÷ sÃmÃnyasya viÓe«yo viÓe«aïaæ và karttavya÷ / ad­«Âa eva và deÓakÃlÃntaravarttÅ / yadvà d­«ÂÃd­«ÂÃtmako deÓakÃlÃntarabartÅ atadrÆpaparÃv­tta÷ sarvvo viÓe«a÷ / na prathama÷ pak«o 'nanugÃmittvÃt; nÃpi dvitÅya÷, ad­«ÂatvÃt / na ca t­tÅya÷, prastutaikaviÓe«adarÓane 'pi deÓakÃlÃntaravarttinÃmadarÓanÃt / atha te«Ãæ sarvve«Ãmeva viÓe«ÃïÃæ sad­ÓatvÃt / sad­ÓasÃmagrÅprasÆtatvÃt sad­ÓakÃryyakÃritvÃditi prattyÃsattyÃ, ekaviÓe«agrÃhakaæ pratyak«amatadrÆpaparÃv­ttamÃtreniÓcayaæ janayadatadrÆpaparÃv­ttaviÓe«amÃtrasya vyavasthÃpakam / yathaikasÃmagrÅpratibadvarÆpamÃtragrÃhakaæ pratyak«aæ ghaÂe niÓcayaæ janayadghaÂagrÃhakaæ byavasthÃpyate / anyathà ghaÂo 'pi ghaÂasantÃno 'pi pratyak«ato na sidhyet sarvvÃtmanà grahaïÃbhÃvÃt / tadekadeÓagrahaïantvatadrÆpaparÃv­tte 'pyaviÓi«Âam / yadyevamanenaiva krameïa sarvvasya viÓe«asya viÓe«aïaviÓe«yabhÃvavat vyÃptipratipattirapyastu / tat kimarthaæ nÃnÃkÃlamekak«aïikamabhyupagantavyaæ yena k«aïikatve sÃdhanasya virudvatvaæ syÃt iti na kaÓcidvirodhaprabhedaprasaÇga÷ / na cÃyamanekÃntiko 'pi hetu÷ / pÆrvvoktakrameïa sÃdharmmyad­«ÂÃnte prasaÇgaviparyyayahetubhyÃmanvayarÆpavyÃpte÷ prasÃdhanÃt / nanu yadi prasaÇgaviparyyayahetudvayavalato ghaÂe d­«ÂÃnte k«aïabhaÇga÷ sidhyettadà sattvasya niyamena k«aïikatvena vyÃptisidveranaikÃntikatvaæ na syÃditi yuktam / kevala midamevÃsambhavi / tathÃhi Óakto 'pi ghaÂa÷ kramisahakÃryyapek«ayà kramikÃryyaæ kari«yati / na caitad vaktavyaæ samartho 'rtha÷ svarÆpeïa karoti / svarÆpa¤ca sarvvadÃstÅtyanupakÃriïi sahakÃriïyapek«Ã na yujyata iti, satyapi svarÆpeïa kÃrakatve sÃmarthyÃbhÃvÃtkathaæ karoti, sahakÃrisÃkalyaæ hi sÃmarthyaæ tadvaikalya¤cÃsÃmarthyaæ / na ca tayorÃvirbhÃvatirobhÃvÃbhyÃæ tadvata÷ kÃcit k«ati÷ / tasya tÃbhyÃmanyatvÃt / tasmÃdartha÷ samartho 'pi syÃt na ca karotÅti sandigdhavyatireka÷ prasaÇgahetu÷ / atrocyate / bhavatu tÃvat sahakÃrisÃkalyameva sÃmarthyaæ / tathÃpi so 'pi tÃvadbhÃva÷ svarÆpeïa kÃraka÷ / tasya ca yÃd­ÓaÓcaramak«aïe 'k«epakriyÃdharmmà svabhÃva÷ tÃd­Óa eva cet prathamak«aïe tadà tadÃpi prasahya kurbbÃïo brahmaïÃpyanivÃryya÷ / na ca so 'pyak«epakriyÃdharmmà svabhÃva÷ sÃkalye sati jÃto bhÃvÃdbhinna evÃbhidhÃtuæ Óakya÷ / bhÃvasyÃkartt­tvaprasaÇgÃt / evaæ yÃvadyÃvat dharmÃntaraparikalpastÃvattÃvadudÃsÅno bhÃva÷ / tasmÃdyadrÆpamÃdÃya svarÆpeïÃpi janayatÅtyucyate; tasya prÃgapi bhÃve kathamajani÷ kadÃcit / ak«epakriyÃpratyanÅkasvabhÃvasya prÃcyasya paÓcÃdanuv­ttau kathaæ kadÃcidapi kÃryyasambhava÷ / nanu yadi sa evaika÷ karttà syÃt yuktametat / kintu sÃmagrÅ janikà tata÷ sahakÃryyantaravirahavelÃyÃæ balÅyaso 'pi na kÃryyaprasava iti kimatra virudvaæ / na hi bhÃva÷ svarÆpeïakarotÅti svarÆpeïaiva karoti / sahakÃrisahitÃdeva tata÷ kÃryyotpattidarÓanÃt / tasmÃdyÃptivat kÃryyakÃraïabhÃvo 'pi, ekatrÃnyayogabyavacchedena anyatrÃyogavyavacchedena nÃvabodvavya÷, tathaiva laukikaparÅk«akÃïÃæ sampratipatteriti / atrocyate / yadà militÃ÷ santa÷ kÃryyaæ kurvvate tadaikÃrthakaraïalak«aïaæ sahakÃritvamepÃmastu ko ni«edvÃ? militaireva tu tatkÃryya karttavyamiti kuto labhyate? pÆrvvÃparayorekasvabhÃvatvÃdbhÃvasya / sarvvadà jananÃjananayoranyataraniyataprasaÇgasya durvvÃratvÃt / tasmÃt sÃmagrÅ janika naikaæ janakamiti sthiravÃdinÃæ manorathasyÃpyavi«aya÷ / d­Óyate tÃvadevamiti cet / d­ÓyatÃæ kintu pÆrvvasthitÃdeva sÃmagrÅmadhyapravi«ÂÃdbhÃvÃt kÃryotpattiranyasmÃdeva và viÓi«ÂÃdbhÃvÃdutpannÃditi vivÃdapadam / tatra prÃgapi sambhave sarvvadaiva kÃryyotpatti rna và kadÃcidapÅti virodhamasamÃdhÃya cak«u«Å nimÅlya tata eva kÃryyotpattidarÓanÃditi sÃdhyÃnuvÃdamÃtraprav­tta÷ k­pÃmarhatÅti / na ca pratyabhij¤ÃdibalÃdekatvasidvi÷ tat pauru«asya lÆnapunarjÃtakeÓanakhÃdÃvapyupalambhato nirddalanÃt, lak«aïabhedasya ca darÓayitumaÓakyatvÃt / sthirasidvidÆ«aïe cÃsmÃbhi÷ prapa¤cato nirastatvÃt / tasmÃt sÃk«Ãt kÃryyakÃraïabhÃvÃpek«ayà ubhayatrÃpyanyayogavyavaccheda÷ / vyÃptau tu sÃk«Ãtparamparayà kÃraïamÃtrÃpek«ayà kÃraïe vyÃpake 'yogavyavaccheda÷ / kÃryye vyÃpye 'nyayogavyavaccheda÷ / tathà tadatatsvabhÃve vyÃpake 'yogavyavaccheda÷ / tatsvabhÃve ca vyÃpye 'nyayogavyavacchedo vikalpÃru¬harÆpÃpek«ayà vyÃptau dvividhamavadhÃraæam / nanu yadi pÆrvvÃparakÃlayorekasvabhÃvo bhÃva÷ sarvvadÃjanakatvenÃjanakatvena và vyÃpta upalabdha÷ syÃttadÃyaæ prasaÇga÷ saÇgacchate / na k«aïabhaÇgavÃdinà pÆrvvÃparakÃlayoreka÷ kaÓcidupalabdha iti cet / tadetadatigrÃmyaæ / tathÃhi pÆrvvÃparakÃlayorekasvabhÃvatve satÅtyasyÃyamartha÷ / parakÃlabhÃvÅ janako ya÷ svabhÃvo bhÃvasya sa eva yadi pÆrvvakÃlabhÃvÅ / pÆrvvakÃlabhÃvÅ và yo 'janaka÷ svabhÃva÷ sa eva yadi parakÃlabhÃvÅ, tadopalabdhameva jananamajananambà syÃt, tathà ca sati sidvayoreva svabhÃvayorekatvÃrope sidvameva jananamajananambÃsajyata iti / nanu kÃryyameva sahakÃriïamapek«ate / na tu kÃryyotpattihetu÷ / yasmÃt dvividhaæ sÃmarthya nijamÃgantuka¤ca sahakÃryyantaraæ tato 'k«aïikasyÃpi kramavat sahakÃrinÃnÃtvÃdapi kramavat kÃryyanÃnÃtvopapatteraÓakyaæ bhÃvÃnÃæ pratik«aïamanyÃnyatvamupapÃdayitumiti cet / ucyate / bhavatu tÃvannijÃgantukabhedena dvividhaæ sÃmarthyaæ / tathÃpi yat prÃtisvikaæ vastusvalak«aïaæ arthakriyÃdharmmakamavaÓyamabhyupagantavyaæ tat kiæ prÃgapi paÓcÃdeva veti vikalpya yaddÆ«aïamugdÅritaæ / tatra kimuktamaneneti na pratÅma÷ / yattu kÃryyeïaiva sahakÃriïo 'pek«anta ityupatk­taæ tadapi nirupayogaæ / yadi hi kÃryyameva svajanmani svatantraæ syÃdyuktametat / kevalamevaæ sati sahakÃrisÃkalyasÃmarthyakalpanamaphalaæ / svÃtantryÃdeva hi kÃryyaæ kÃdÃcitkaæ bhavi«yati / tathà ca sati santo hetava÷ sarvvathÃsamarthÃ÷ / asadetat kÃryyaæ svatantramiti viÓuddhà budvi÷ / atha kÃryyasyaivÃyamaparÃdho yadidaæ samarthe kÃraïe satyapi kadÃcinnopapadyata iti cet / na tattarhi tat kÃryyaæ svÃtantryÃt / yadbhëyaæ / sarvvÃvasthÃsamÃne 'pi kÃraïe yadyakÃryyatà / svatantraæ kÃryyamevaæ syÃnnatatkÃryyantathà sati // atha na tadbhÃve bhavatÅti tatkÃryyamucyate, kintu tadabhÃvena bhavatyeveti vyatirekaprÃdhÃnyÃditi cet / na / yadi hi svayambhavan bhÃvayedeva hetu÷ svakÃryyaæ tadà tadabhÃvaprayukto 'syÃbhÃva iti pratÅti÷ syÃt / no ced yathà kÃraïe satyapi kÃryyasvÃtantryÃnna bhavati / tathà tadabhÃve 'pi svÃtantryÃdeva na bhÆtamiti ÓaÇkà kena nivÃryyeta / yadbhëyaæ / tadbhÃve 'pi na bhÃvaÓcedabhÃve 'bhÃvità kuta÷ / tadabhÃvaprayuktosya so 'bhÃva iti tat kuta÷ // tasmÃd yathaiva tadbhÃve niyamena na bhavati / tathaiva tadbhÃve niyamena bhavedeva / abhavacca na tatkÃraïatÃmÃtmana÷ k«amate / yaccoktaæ, prathamakÃryyotpÃdanakÃle h­ttarakÃryyotpÃdanasvabhÃva÷ / ata÷ prathamakÃla evÃÓe«Ãïi kÃryyÃïi kuryyÃditi / tadidaæ mÃtà me vandhyetyÃdivat svavacananirodhÃdayuktaæ, yo h­ttarakÃryyajananasvabhÃva÷ sa kathamÃdau kÃryyaæ kuryyÃt / na tarhi tatkÃryyakaraïasvabhÃva÷ na hi nÅlotpÃdanasvabhÃva÷ pÅtÃdikamapi karotÅti / atrocyate / sthirasvabhÃvatve hi bhÃvasya uttarakÃlamevedaæ kÃryyaæ na pÆrvvakÃlamiti kuta etat / tadabhÃvÃcca kÃraïamapi uttarakÃryyakaraïasvabhÃvamityapi kuta÷ / kiæ kurmma÷ uttarakÃlameva tasya janmeti cet; astu sthiratve tadanupapadyamÃnamasthiratÃmÃdiÓatu; sthi«tvepye«a eva svabhÃvastasya yaduttarak«aïa eva karotÅti cet / utedÃnÅæ pramÃïapratyÃÓà / dhÆmÃdagnirityatrÃpi svabhÃva evÃsya yadidÃnÅmatra niragnirapi dhÆma iti vaktuæ ÓakyatvÃt / tasmÃt pramÃïasidve svabhÃvÃvalambanaæ, na tu svabhÃvÃvalambanena pramÃïavyÃlopa÷ / tasmÃd yadi kÃraïasyottarakÃryyakÃrakatvamabhyupagamya kÃryyasya prathamak«aïabhÃvitvamÃsajyate, syÃt svavacanavirodha÷ / yadà tu kÃraïasya sthiratve kÃryyasyottarakÃlatvamevÃsaÇgatam / ata÷ kÃraïasyÃpyuttarakÃryyajanakatvaæ vastuto 'sambhavi tadà prasaÇgasÃdhanamidaæ / jananavyavahÃragocaratvaæ hi jananena vyÃptamiti prasÃdhitaæ / uttarakÃryyajananavyavahÃragocaratva¤ca tvadabhyupagamÃt prathamakÃryyakaraïakÃla eva ghaÂe dharmmiïi sidvaæ / atastanmÃtrÃnubandhina uttarÃbhimatasya kÃryyasya prathame k«aïe 'sambhavÃdeva prasaÇga÷ kriyate / na hi nÅlakÃrake 'pi pÅtakÃrakatvÃrope pÅtasambhavaprasaÇga÷ svavacanavirodhonÃma / tadevaæ Óakta÷ sahakÃryyanapek«itatvÃt jananena vyÃpta÷ / ajanayaæÓca ÓaktÃÓaktatvavirudvadharmmÃdhyÃsÃdbhinna eva / nanu bhavatu prasaÇgaviparyyayabalÃdekakÃryyaæ pratiÓaktÃÓaktatvalak«aïavirudvadharmmÃdhyÃsa÷ / tathÃpi na tato meda÷ sidhyati; tathÃhi bÅjamaÇkurÃdikaæ kurvvad yadi yenaiva svabhÃvenÃÇkuraæ karoti tenaiva k«ityÃdikantadÃk«ityÃdÅnÃmapyaÇkurasvÃbhÃvyÃpatti÷ / nÃnÃsvabhÃvatvena tu kÃrakatve svabhÃvÃnÃmanyonyÃbhÃvÃvyabhicÃritvÃdekatra bhÃvÃbhÃvau parasparavirudvau syÃtÃmityekamapi bÅjaæ bhidyeta / evaæ pradÅpo 'pi tailak«ayavarttidÃhÃdikaæ; tathà pÆrvvarÆpamapyuttararÆparasagandhÃdikamanekai÷ svabhÃvai÷ parikaritaæ karoti / te«Ã¤ca svabhÃvÃnÃmanyonyÃbhÃvÃvyabhicÃrÃdvirudvÃnÃæ yoge pradÅpÃdikaæ bhidyeta / na ca bhidyate / tanna ! virudvadharmmÃdhyÃso bhedaka÷, tathà bÅjasyÃÇkuraæ prati kÃrakatvaæ garddabhÃdikaæ pratyakÃrakatvamiti kÃrakatvÃkÃrakatve api virudvau dharmau / na ca tadyoge 'pi bÅjabheda÷ / tadevamekatra bÅje pradÅpe rÆpe ca vipak«e parid­ÓyamÃna÷ ÓaktÃÓaktatvÃdirvirudvadharmmÃdhyÃso na ghaÂÃderbhedaka iti / atra brÆma÷ / bhavatu tÃvadvÅjÃdÅnÃmanekakÃryyakÃritvÃdvarmmabhÆtÃnekasvabhÃvabhedastathÃpi ka÷ prastÃvovirudvadharmmÃdhyÃsasya / svabhÃvÃnÃæ hyanyonyÃbhÃvÃvyabhicÃre bheda÷ prÃptÃvasaro na virodha÷ / virodhastu yadvidhÃne yanni«edho yanni«edhe yadvidhÃnaæ tayorekatradharmmiïi parasparaparihÃrasthitatayà syÃt / tadatraika÷ svbhÃva÷ svÃbhÃvena virudvo yukto bhÃvÃbhÃvavat / na tu svabhÃvÃntareïa / ghaÂatvavastutvavat / evamaÇkurÃdikÃritvaæ tadakÃritvena virudvaæ na punarvastvantarakÃritvena / pratyak«avyÃpÃraÓcÃtra yathà nÃnÃdharmmairadhyÃsitaæ bhÃvamabhinnaæ vyavasthÃpayati / tathà tatkÃryyakÃriïaæ kÃryyÃntarÃkÃriïa¤ca / tadyadi pratiyogitvÃbhÃvÃdanyonyÃbhÃvÃvyabhicÃri ïÃvapi svabhÃvÃvavirudvo tatkÃrakatvÃnyÃkÃrakatve và vi«ayabhedÃdavirudve, tat kimÃyÃtamekakÃryyamprati ÓaktÃÓaktatvayo÷ parasparapratiyoginÅrvirudvayordharmmayo÷ / etayorapi punaravirodhe virodho nÃma dattajaläjali÷ / bhavatu tarhyekakÃryyÃpek«ayaiva sÃmarthyÃsÃmarthyayorvirodha÷ / kevalaæ yathà tadeva kÃryyaæ prati kvaciddeÓe ÓaktirdeÓÃntare cÃÓaktiriti deÓabhedÃdavirudve ÓaktayaÓaktÅ tathaikatraiva kÃryye kÃlabhedÃdapyavirudve / yathÃpÆrvvaæ nni÷kriya÷ sphaÂika÷ sa eva paÓcÃt sakriya iti cet / ucyate / na hi vayaæ paribhëÃmÃtrÃdekatra kÃryye deÓabhedÃdavirudve ÓaktyaÓaktÅ brÆma÷ / kintu virodhÃbhÃvÃt / taddeÓakÃryya kÃritvaæ hi taddeÓakÃryyÃkÃritvena virudvaæ / na punardeÓÃntare tatkÃryyÃkÃritvenÃnyakÃryyakÃritvena và / yadyevantatkÃlakÃryyakÃritvaæ tatkÃlakÃryyÃkÃritvena virudvaæ / na puna÷ kÃlÃntare tatkÃryyÃkÃritvenÃnyakÃryyakÃritvena và / tatkathaæ kÃlabhede 'pi virodha iti cet / ucyate / dvayorhi dharmmayorekatradharmmiïyanavasthitiniyama÷ parasparaparihÃrasthitilak«aïo virodha÷ / sa ca sÃk«ÃtparasparapratyanÅkatayà bhÃvÃbhÃvavadvà bhavet / ekasya và niyamena pramÃïÃntareïa bÃdhanÃnnityatvasattvavadvà bhavediti na kaÓcidarthabheda÷ / tadatraikadharmmiïi tat kÃlakÃryyakÃritvÃdhÃre kÃlÃntare tatkÃryyÃkÃritvasyÃnyakÃryyakÃritvasya và niyamena pramÃïÃntareïa bÃdhanÃdvirodha÷ / tathà hi yatraiva dharmmiïi tatkÃlakÃryyakÃritvamupalabdhanna tatraiva kÃlÃntare tat kÃryyÃkÃritvamanyakÃryyakÃritvaæ và brahmaïÃpyupasaæharttuæ Óakyate, yenÃnayoravirodha÷ syÃt / k«aïÃntare kathita prasaÇgaviparyyayahetubhyÃmavaÓyambhÃvena dharmmibhedaprasÃdhanÃt / na ca pratyabhij¤ÃnÃdekatvasidvi÷ / tat pauru«asya nirmmÆlitatvÃt / ata eva vajro 'pi pak«akÆk«au nik«ipta÷ kathamasau sphaÂiko varÃka÷ kÃlabhedenÃbhedÃsÃdhanÃya d­«ÂÃntÅbhavitumarhati / na caivaæ samÃnakÃlakÃryyÃïÃæ deÓabhede 'pi dharmmibhedo yukto bhedasÃdhakapramÃïÃbhÃvÃdindriyapratyak«eïa nirastavibhramÃÓaÇkenÃbhedaprasÃdhanÃcca / iti na kÃlabhede 'pi ÓaktyaÓaktyorvirodha÷ svasamayamÃtrÃdapahastayituæ Óakya÷ / samayapramÃïayoraprav­tteriti / tasmÃt sarvvatra virudvadharmmÃdhyÃsasidvireva bhedasidvi÷ / vipratipannaæ prati tu virudvadharmmÃdhyÃsÃdbhedavyavahÃra÷ sÃdhyate / nanu tathÃpi sattvamidamanaikÃntikamevÃsÃdhÃraïatvÃt sandigdhavyatirekatvÃdvà / yathà hÅdaæ kramÃkramaniv­tto ak«aïikÃnniv­ttaæ, tathà sÃpek«atvÃnÃpek«atvayorekatvÃnekatvayorapi vyÃpakayorniv­ttau k«aïikÃdapi / tathÃhyupasapaïapratyayena devadattakarapallavÃdinà sahacaro vÅjak«aïa÷ pÆrvvasmÃdeva pu¤jÃt samarthojÃto 'napek«a ÃdyÃtiÓayasya janaka i«yate / tatra ca samÃnakuÓÆlajanmasu bahu«u vijasantÃne«u kasmÃt ki¤cideva vÅjaæ paramparayÃÇkurotpÃdÃnuguïamupajanayati bÅjak«aïÃnnÃnye vÅjak«aïà bhinnasantÃnÃnta÷pÃtina÷ / nahyupasarpaïapratyayÃt prÃgeva te«Ãæ samÃnÃsamÃnasantÃnavarttinÃæ vÅjak«aïÃnÃæ kaÓcit paramparÃtiÓaya÷ / athopasarpaïÃt prÃÇna tat santÃna varttino 'pi janayanti paramparayÃpyaÇkurotpÃdÃnuguïaæ vÅjak«aïaæ vÅjamÃtrajananÃtte«Ãæ / kasyacideva vÅjak«aïasyopasarpaïapratyayasahabhuva ÃdyÃtiÓayotpÃda÷ / hanta tarhi yadabhÃve satyutpannopi na janayedeva / tathà kevalÃnÃæ vyabhicÃrasambhavÃdÃdyÃtiÓayotpÃdamaÇkuraæ và prati k«ityÃdÅnÃæ parasparÃpek«ÃïÃmevotpÃdakatvamakÃmakenÃpi svÅkarttavyaæ / ato na tÃvadanapek«Ã k«aïikasya sambhavinÅ / nÃpya pek«Ã yujyate / samasamayak«aïayo÷ savyetaragovi«ÃïayorivopakÃryyopakÃrakabhÃvÃyogÃditi nÃsidva÷ prathamo vyÃpakÃbhÃva÷ / api cÃntyo vÅjak«aïo 'napek«o 'ÇkurÃdikaæ kurvvan yadi yenaiva rÆpeïÃÇkuraæ karoti tenaiva k«ityÃdikaæ / tadà k«ityÃdÅnÃmapi aÇkurasvÃbhÃvyÃpattirabhinnakÃraïÃtvÃditi na tÃvadekatvasambhava÷ / nanu rÆpÃntareïa karoti / tathà hi vÅjasyÃÇkuraæ pratyupÃdÃnatvaæ k«ityÃdikaæ tu prati sahakÃritvaæ / yadyevaæ sahakÃritvopÃdÃnatve kimekantatvaæ nÃnà và / eka¤ceta kathaæ rÆpÃntareïa janakaæ / nÃnÃtve tvanayorvÅjÃdbhedo 'bhedo và / bhede kathaæ vÅjasya janakatvaæ tÃbhyÃmevÃÇkurÃdÅnÃmutpatte÷ / abhede và kathaæ vÅjasya na nÃnÃtvaæ bhinnatÃdÃtmyÃt / etayorvà ekatvamekatÃdÃtmyÃt / yadyucyeta / kÓityÃdau janayitavye tadupÃdÃnam purvvameva k«ityÃdivÅjasya rÆpÃntaramiti / na tarhi vÅjantadanapek«aæ k«ityÃdÅnÃæ janakaæ / tadanapek«atve te«ÃmaÇkurodbhedÃnupapatte÷ / na cÃnupakÃrakÃïyapek«anta iti tvayaivoktaæ / na ca k«aïasyopakÃrasambhavo 'nyatra jananÃt tasyÃbhedyatvÃdityanekatvamapi nÃstÅti dvitÅyo 'pi vyÃpakÃbhÃvo na sidva÷ / tasmÃdasÃdhÃraïÃnaikÃntikatvaæ gandhavattvavaditi / yadi manyetÃnupakÃrakà api bhavanti sahakÃriïo 'pek«aïÅyÃÓca kÃryyeïÃnuvihitabhÃvÃbhÃvÃt sahakaraïÃcca / nanvanena krameïÃk«aïikopi bhÃvo 'nupakÃrakÃnapi sahakÃriïa÷ kramavata÷ kramavatkÃryyeïÃnuk­tÃnvayavyatirekÃnapek«i«yate / kari«yate ca kramavat sahakÃrivaÓa÷ krameïa kÃryyÃïÅti vyÃpakÃnupalabdherasidve÷ / sandigdhavyatirekamanaikÃntikaæ sattvaæ k«aïikatvasidvÃviti // atra brÆma÷ / kÅd­Óaæ punarapek«ÃrthamÃdÃya k«aïikesÃpek«Ãnapek«atvaniv­ttirÆcyate / kiæ sahakÃriïamapek«ata iti sahakÃriïÃsyopakÃra÷ karttavya÷ / atha pÆrvvÃvasthitasyaiva vÅjÃde÷ sahakÃriïà saha sambhÆyakaraïaæ / yadvà purvvÃvasthitasyetyanapek«amilitÃvasthasya karaïamÃtramapek«Ãrtha÷ / atra prathamapak«asyÃsambhavÃdanapek«aiva k«aïikasya kathamubhayavyÃv­tti÷ / yadyanapek«a÷ k«aïika÷, kimityupasarpaïapratyayÃbhÃve 'pi na karoti / karotyeva yadi syÃt / svayamasambhavÅ tu kathaæ karotu / atha tadvà tÃd­gvà ÃsÅditi na kaÓcidviÓe«a÷ / tatastÃd­ksvabhÃvasambhavepyakaraïaæ sahakÃriïi nirapek«atÃæ na k«amata iti cet / asambadvametat / varïasaæsthÃnasÃmyepyakarttustatsvabhÃvatÃyà virahÃt / sa cÃdyÃtiÓayajanakatvalak«aïa÷ svabhÃvaviÓe«o na samÃnÃsamÃnasantÃnavartti«u vÅjak«aïe«u sarvve«veva sambhavÅ kintu ke«ucideva karmmakarakara pallavasahacare«u / nanvekatra k«etre ni«pattilabanÃdipÆrvvakamÃnÅyaikatra kuÓÆle k«iptÃni sarvvÃïyeva vÅjÃni sÃdhÃraïarÆpÃïyeva pratÅyante, tat kutastyo 'yamekavÅjasambhavÅ viÓe«onye«Ãmiti cet / ucyate / kÃraïaæ khalu sarvvatra kÃryye dvividhaæ d­«Âamad­«Âa¤ca sarvvÃstikaprasidvametat / tata÷ pratyak«aparok«asahakÃripratyayasÃkalyamasarvvavidà pratyak«ato na Óakyaæ pratipattuæ / tato bhavedapi kÃraïasÃmagrÅÓaktibhedÃttÃd­Óa÷ svabhÃvabheda÷ ke«Ã¤cideva vÅjak«aïÃnÃæ yena taeva vÅjak«aïà ÃdyÃtiÓayamaÇkurambà paramparayà janayeyu rnÃnye vÅjak«aïÃ÷ / nanu ye«Æpasarpaïapratyayasahacare«u svakÃraïaÓaktibhedÃdÃdyÃtiÓayajanakatvalak«aïo viÓe«a÷ sambhÃvyate, sa tatrÃvaÓyamastÅti kuto labhyamiti cet / aÇkurotpÃdÃdanumitÃdÃdyÃtiÓayalak«aïÃt kÃryyÃditi brÆma÷ / kÃraïÃnupalabdhestarhi tadabhÃva eva bhavi«yatÅti cet / na d­ÓyÃd­ÓyasamudÃyasya kÃraïasyÃdarÓanepyabhÃvasidve÷ kÃraïÃnupalabdhe÷ sandigdhÃsidvatvÃt / tadayamartha÷ / pÃïisparÓavata÷ k«aïasya na bhedabhinnÃnyakÃlak«aïÃdbhedo veti matadvaye mitibalaæ yasyÃstyasau jitvara÷ / tatraikasya balaæ nimittaviraha÷ kÃryyÃÇgamanyasya và / sÃmagrÅ tu na sarvvathek«aïasahà kÃryyantu mÃnÃnugamamiti // tadevaæ nopakÃro 'pek«Ãrtha ityanapek«yaiva k«aïikasya sahakÃri«u nobhayavyÃv­tti÷ / atha sambhÆyakaraïamapek«Ãrtha÷ / tadà yadi pÆrvvasthitasyeti viÓe«aïÃpek«Ã tadà k«aïikasya naivaæ kadÃcidityanapek«aivÃk«Åïà / atha pÆrvvÃsthitasyetyanapek«yamilitÃvasthitasyaiva karaïamapek«Ãrthastadà sÃpek«ataiva nÃnapek«a / tathà ca nobhayavyÃv­ttirityasidva÷ prathamo vyÃpakÃnupalambha÷ / tathaikatvÃnekatvayorapi vyÃpakayo÷ k«aïikÃdvyÃv­ttirasidvà / tattadyÃv­ttibhedamÃÓrityopÃdÃnatvÃdikÃlpanikasvabhÃvabhede 'pi paramÃrthata ekenaiva svarÆpeïÃnekakÃryyani«pÃdanÃdubhayavyÃv­tterabhÃvÃt / yacca vÅjasyaikenaiva svabhÃvena kÃrakatve k«ityÃdÅnÃmaÇkurasvÃbhÃvyÃpattiranyathà kÃraïÃbhede 'pi kÃryyabhede 'pi kÃryyasyÃhetukatvaprasaÇgÃdityuktaæ tadasaÇgataæ / kÃraïaikatvasya kÃryyabhedasya ca paÂunendriyapratyak«eïa prasÃdhanÃt / ekakÃraïajanyatvaikatvayorvyÃpte÷ pratihatatvÃt / prasaÇgasyÃnupadatvÃt / yacca kÃraïÃbhede kÃryyÃbheda ityuktaæ tatra sÃmagrÅsvarÆpaæ kÃraïamabhipretaæ sÃmagrÅsajÃtÅyatve na kÃryyavijÃtÅyatetyartha÷ / na puna÷ sÃmagrÅmadhyagatenaikenÃnekaæ kÃryyaæ na karttavyaæ nÃma / ekasmÃdanekotpatte÷ pratyak«asidvatvÃt / na caivaæ pratyabhij¤ÃnÃt kÃlabhedepyabhedasidvirityuktaprÃyam / na cendriyapratyak«aæ bhinnadeÓaæ sapratighaæ d­ÓyamarthadvayamekamevopalambhayatÅti kvacidupalabdhaæ yena tatrÃpi bhedaÓaÇkà syÃt / ÓaÇkÃyÃmbà paÂupratyak«asyÃpyapalÃpe sarvvapramÃïocchedaprasaÇgÃt / nÃpi sandigdhavyatireka÷ / k«ityÃderdrabyÃntarasya vÅjasvabhÃvatvenÃsmÃbhirasvÅk­tatvÃt anupakÃriïyapek«ÃyÃ÷ pratyÃkhyÃnÃt / vyÃpakÃnupalambhasyÃsidvatvÃyogÃt / tadetau dvÃvapi vyÃpakÃnupalambhÃvasidvau na k«aïikÃt sattvannivarttata iti nÃyamasÃdhÃraïo hetu÷ / api ca vidyamÃno bhÃva÷ sÃdhyetarayoraniÓcitÃnvayavyatireko gandhavattÃdivadasÃdhÃraïo yukta÷ / prak­tavyÃpakÃnupalambhÃcca sarvvathÃrthakriyaivÃsatÅ ubhÃbhyÃmbÃdibhyÃmubhayasmÃdvinivarttitatvena nirÃÓrayatvÃt / tat kathamasÃdhÃraïÃnaikÃntikÅ bhavi«yatyalaæ pralÃpini nirbbandhena / tadevaæ Óaktasya k«epÃyogÃt samarthavyavahÃragocaratvaæ jananena vyÃptamiti prasaÇgaviparyyayayo÷ sattve hetorapi nÃnaikÃntikatvamata÷ k«aïabhaÇgasidviriti sthitam // iti sÃdharmyad­«ÂÃnte 'nvayarÆpavyÃptyà k«aïabhaÇgasidvi÷ samÃptà // k­tiriyaæ mahÃpaï¬itaratnakÅrttipÃdÃnÃmiti //