Prajnakaramati: Bodhicaryavatarapanjika = Bcp Based on the edition by P.L. Vaidya: BodhicaryÃvatÃra of ÁÃntideva with the Commentary Pa¤jika of Praj¤Ãkaramati. Darbhanga : Mithila Institute, 1960. (Buddhist Sanskrit Texts, 12). Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 54 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. STRUCTURE OF REFERENCES (added): Bca_nn.nn = BodhicaryÃvatÃra_pariccheda.verse Bcp nn = pagination of ed. #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ (##) ÓÃntidevaviracita÷ bodhicaryÃvatÃra÷ / praj¤Ãkaramativiracitayà pa¤jikÃkhyavyÃkhyayà saævalita÷ / // om namo buddhÃya / 1. bodhicittÃnuÓaæso nÃma prathama÷ pariccheda÷ / sugatÃn sasutÃn sadharmakÃyÃn praïipatyÃdarato 'khilÃæÓca bandyÃn / sugatÃtmajasaævarÃvatÃraæ kathayi«yÃmi yathÃgamaæ samÃsÃt // Bca_1.1 // ............ akhilÃæÓca bandyÃniti kalyÃïamitraprabh­tÅnÃm / sugatÃtmajasaævarÃvatÃramiti abhidheyakathanam / kathayi«yÃmÅti prayojanÃbhidhÃnam / saæbandhapratipÃdanapadaæ tu na vidyate, sÃmarthyÃdeva tu sa pratipattavya÷ / yathÃgamamiti svÃtantryaparihÃrapadam / samÃsÃditi punaruktatÃparihÃravacanam / iti samudÃyÃrtha÷ / avayavÃrthastu ucyate / sugatÃnityatra gataÓabdena sarvap­thagjanebhyo bhagavatÃæ vyavacchedaæ darÓayati, te«Ãæ saæsÃrÃntargatatvÃt, bhagavatÃæ tu saæsÃravinirgatatvÃt / suÓabdastu praÓastÃdyarthatrayav­ttiviÓi«Âaæ suga.......... / tenÃyamartha÷- praÓastaæ yathà bhavati evaæ madhyamapratipadà kleÓÃdyÃvaraïaprahÃïaæ gatÃ÷ sugatÃ÷ / anena prahÃïasaæpattiruktà / yadi và / praÓastaæ sarvadharmani÷svabhÃvatÃtattvaæ gatà adhigatÃ÷ sugatÃ÷ / anena adhigamasaæpadupadarÓità / ya[di vÃ]..............tÅrthikaÓÃst­bhyo bhagavatÃæ viÓe«aÓcopadarÓito bhavati / te«ÃmÃtmÃdibhÃvÃbhiniveÓavaÓÃt praÓastagamanÃbhÃvÃt / ÃtmÃdÅnÃæ ca pramÃïabÃdhitatvÃt / saæsÃrÃpratipak«atvÃcca apraÓastaæ gamanam / apunarÃv­ttyà và gatÃ÷, punarjanmano rÃgÃdinà ......... haækÃraÓuddhayà ahaækÃrabÅjasya avidyÃyÃ÷ sarvathà prahÃïÃt sugatÃ÷ / anena strotaÃpannasak­dÃgÃmibodhisattvebhyo 'pi bhagavatÃæ viÓe«o darÓita÷ / te«Ãæ praÓastagamane 'pi sarvadhÃtvaprahÃïÃt punarÃv­ttisaæbhavÃt / ni÷Óe«aæ và ..........sarvavÃsanÃyà api kÃyabÃgbuddhivaiguïyalak«aïÃyÃ÷ svayamadhigatamÃrgoktÃvapÃÂavasya và sarvathà prahÃïÃt sugatÃ÷ / etÃvatà saæpÆrïagÃmitvaæ bhagavatÃæ pratipÃditam / anenÃpi anÃgÃmiÓrÃvakapratyekabuddhebhyo bhagavatÃmasÃdhÃraïaguïatvamÃveditam / te«Ãæ..........kÃyavÃgbuddhivaiguïyasya svÃdhigatamÃrgoktayapÃÂavasya ca saæbhavÃt / evaæ ca buddhatvamaÓe«aguïasarasamasÃdhÃraïamaparayogibhi÷ sugataÓabdena khyÃpitam / tÃnevaæbhÆtÃn sugatÃnÃdarata÷ paramaprasÃdena praïipatyeti (##) namask­tya sugatÃtmajasaævarÃvatÃraæ kathayi«yÃmiti saæbandha÷ / kiæbhÆtÃn? sasutÃniti / sutÃÓca munÅnÃmiha labdhapramuditÃdibhÆmayo bodhisattvà eva g­hyante / te«Ãmeva atra adhik­tatvÃt / tai÷ saha / anena viÓe«aïena Ãryasaæghasya namaskÃro 'ntarbhÃvita÷ / aparaæ viÓe«aïamÃhasadharmakÃyÃniti / sarvÃpa [dvimu]kto bhagavatÃæ svÃbhÃviko dharmakÃya÷ / sa eva ca adhigamasvabhÃvo dharma÷ / samÆhÃrtho và kÃyaÓabda÷ janakÃyo balakÃya iti yathà / tena pravacanasyÃpi grahaïam / tena saha / anenÃpi dharmasya namaskÃro 'ntarbhÃvita÷ iti / ratnatrayanamaskÃro 'yamityu[ktaæ bhavati] // nanu buddhÃddharmo dharmataÓca Ãryasaægha iti krama÷ / tat kimiti buddhÃnantaramÃryasaægha÷, tadanu dharma iti vyatikramanirdeÓa÷? satyam / iha ÓlokabandhÃnurodhÃd vyatikramanirdeÓo veditavya÷ / yojanÃttu sugatÃn sadharmakÃyÃn sasutÃn praïipatya, iti anukrameïaiva / na kaÓcidatra do«a÷ / athavà / bodhisattvÃnÃmapi adhigatadharmatvÃdÃnurÆpyeïa dharmakÃyo vidyata eva / te«Ãmapi saha dharmakÃyena namaskaraïaæ pratipÃdanÅyam / te 'pi hi samadhigatadharmatayà sugatatvaniyatÃ÷ sugataprÃyÃ÷ / iti dharmÃt pÆrvaæ nirdeÓa÷ / iti na kiæcidayuktam / kimetÃneva? netyÃha- akhilÃæÓca bandyÃniti / aparÃnapi samastÃn vandanÅyÃn ÃcÃryopÃdhyÃyaprabh­tÅnapi / Ãdarata÷ praïipatyeti / iti pÆrvÃrdhena sugatÃdÅnÃæ namask­timabhidhÃya aparÃrdhena abhidheyÃdÅni pratipÃdayannÃha- sugatÃtmajetyÃdi / Ãtmano jÃtÃ÷ ÃtmajÃ÷ / sugatÃnÃmÃtmajÃ÷ jinaputrÃ÷, bodhisattvà ityartha÷ / te«Ãæ saævarÃvatÃram / saævaraïaæ saævriyate và aneneti saævara÷, bodhicittagrahaïapÆrvakaæ bodhisattvaÓik«ÃsamÃdÃnam / tacca yathÃvasaraæ vak«yÃma÷ / tasya avataraïam / avatÅryate tasmin và anenetyavatÃro mÃrga÷, yena bodhisattvapadaprÃptau sugatatvamavÃpyate / taæ kathayi«yÃmi pratipÃdayi«yÃmi / anena granthenetyartha÷ / evamanena pratipÃdyamÃnatvÃt saævarÃvatÃra÷ abhidheyamasya, ayamabhidhÃnaæ saævarÃvatÃrasya, iti abhidhÃnÃbhidheyalak«aïa÷ saæbandho 'pyarthÃt kathita÷ / tatkathanaæ ca abhidhÃnaprayojanam / paramÃrthatastu abhidheyasvarÆpavyutpattireva tatprayojanam / abhidheyasya puna÷ ÓrutamayyÃdipraj¤otpÃdanakrameïa sarvÃvaraïavigamÃd buddhatvameva prayojanamiti prayojanani«Âhà / idaæ ca sugatÃtmajasaævarÃvatÃraÓabde eva antarbhÃvitam / tadanantaramevokte÷ / yadanuÓaæsakathanena ca sÆcayi«yati / aÓucipratimÃmimÃæ g­hÅtvà jinaratnapratimÃæ karotyanardhÃm / [bodhi 1.10] iti saæbandhÃbhidheyaprayojanÃni prav­ttyaÇgatayà pratipÃditÃni / anyathà anabhidheyÃdiÓaÇkayà prek«ÃvatÃmatra prav­ttirna syÃt / nanu tvayà svÃtantrayeïa kathitaæ kathanaæ kathaæ grahÅ«yantÅtyÃha- yathÃgamamiti / ÃgamÃnatikrameïa / yathaiva pravacane bhagavadbhi÷ pratipÃdita÷, (##) tathà mayÃpi tadarthÃnativ­ttyà pratipÃdayitavya÷ / anena ÃgamÃt svÃtantryaæ parih­taæ bhavati / utsÆtramidaæ na bhavatÅtyartha÷ / pravacanÃrthÃvagÃhanamapi ca avakratayà anena Ãtmano darÓitam / idamapi prav­ttyaÇgameva / nanu yadi yathÃgamaæ kathayitavya÷, tarhi Ãgame eva tadabhilëiïa÷ pravarti«yante, tatkimanenetyÃha- samÃsÃditi / saæk«epÃt / yadi nÃma Ãgame 'pi kathita÷, tathÃpi tatra ativistareïa nÃnÃsÆtrÃnte«u pratipÃdanÃt / ahaæ tu piï¬Åk­tya saæk«epeïa kathayi«yÃmÅti viÓe«a÷ / anena punaruktamidaæ bhavatÅti parih­tam / ayamapi ca aprav­ttyaÇgatÃparihÃra÷ / tasmÃt prav­ttyaÇgattvÃdabhidheyÃdikathanamasaægataæ na bhavati- tarhi praïÃmakaraïamapÃrthakam / tadapi ÓreyolÃbhÃdyarthamabhidhÅyamÃnaæ kathamapÃrthakam? ayamasyÃbhiprÃya÷sugatÃdipraïÃmasamudbhÆtapuïyasaæbhÃrasamÃkrÃntacittasaætÃnasya pratanutarapurÃk­tapÃpav­tterÆpaÓÃntavighnasya ÃrabdhÃrthaparisamÃptirupajÃyate / samastasÃdhujanagatamÃrgÃnugamanamapi ca anena Ãtmana÷ prakÃÓitaæ bhavet / i«ÂadevatÃdinamask­tiÓravaïÃdÃstikatvasaæbhÃvanayà Órot­ïÃmÃtmagranthe ca gauravamÃpÃditaæ syÃt / atra ca sugataÓabdena udbhÃvitabhagavanduïamÃhÃtmyaÓravaïÃt tadabhilëiïa÷ tadupÃrjanapravaïamÃnasÃ÷ sugatÃtmajasaævarÃvatÃraparij¤ÃnÃya yatnavanta÷ asmin pravartante / idamabhimatadevatÃdipraïÃmaphalam / etena idamapi- yena yadabhimatamabhipretaæ kartum, sa tadeva karotu nÃnyat / anyakaraïe aprastutÃbhidhÃnamatiprasaÇgaÓca syÃt / tadayamapi saævarÃvatÃrakathane k­tÃbhiprÃya÷ kimaprastutami«ÂadevatÃdipraïÃmaæ karoti? prÃguktado«advayaprasaÇgÃditi yaducyate, tadapi nirÃk­taæ bhavati, tadupayogasya varïitatvÃt nÃprastutÃbhidhÃnam / yat prak­topayogi tadvaktavyaæ nÃnyat, ityatiprasaÇgo nÃstÅti sarvaæ sustham // nanu ÃgamÃnatiriktaæ saæk«epeïÃbhidhÅyamÃnamapi kathamarthaviÓe«ÃdyabhÃvÃdviÓe«eïa prav­ttyaÇgatayà kasyacidupÃdeyaæ syÃt? tasmÃdÃgamÃdadhikamapi kiæcidatra vaktavyamityÃÓaÇkayÃha- na hi kiæcidapÆrvamatra vÃcyaæ na ca saægrathanakauÓalaæ mamÃsti / ata eva na me parÃrthacintà svamano vÃsayituæ k­taæ mayedam // Bca_1.2 // naiva kiæcidapÆrvamaparamÃgamÃdatiriktamasmin vaktavyamasti mama / yasmÃdarthe và hiÓabda÷ / tarhi tadadhikaprameyÃnabhidhÃne 'pi padÃrtharacanÃviÓe«o bhavi«yati / tasmÃdapi viÓe«eïa prav­tti÷ syÃditi / atrÃha- na ceti / nÃpi saægrathanamarthapadavinyÃsaviÓe«a÷, tatra kauÓalaæ naipuïyaæ mamÃsti / avadhÃraïe và cakÃra÷ / yadyevam, kathamasya parÃrthopayogitvamiti / (##) Ãha- ata eveti / paraprasa¤jitameva abhyupagacchati / yasmÃdapÆrvaæ vaktuæ mama ÓaktirnÃsti / nÃpi saægrathanakauÓalamasti / na ca parÃrthacintÃpi / parÃrthopayuktamidaæ bhavatÅti vikalpo 'pi me nÃsti, tatra ÓktivaiguïyÃt / kimarthaæ karaïÃya yatna iti cedÃha- khamana iti / Ãtmacittaæ sugatÃtmajasaævarÃvatÃrÃbhyÃsarasena adhikÃdhikaæ vÃsayituæ k­taæ praïitaæ mayà prakaraïamidam / saævarÃvatÃrakathanaæ và / atÅtakÃlanirdeÓa÷ antastattvani«pannaæ manasi nidhÃyeti // nanu nÃtmÃrthaæ granthapraïayanaæ d­«Âam, na ca svayaæk­tenaiva Ãtmani viÓe«ÃdhÃnam, tÃvata÷ saæskÃraviÓe«asya prÃgevÃtmani vidyamÃnatvÃditi / atrÃha- mama tÃvadanena yÃti v­ddhiæ kuÓalaæ bhÃvayituæ prasÃdavega÷ / atha matsamadhÃtureva paÓyedaparo 'pyenamato 'pi sÃrthako 'yam // Bca_1.3 // anena granthena và / kuÓalaæ ÓubhamanaskÃraæ bhÃvayitumÃrÃdhayitum / v­ddhiæ yÃti prasÃdavega÷ / uttarottaravardhamÃnasya prasannacittasaætÃnasya pravÃhavÃhitayà prav­tti÷ / anena svÃrthakÃritvamanubhavasiddhamasya nidarÓayati / parÃrthakÃritvamapi leÓata÷ saæbhavati iti darÓayannÃha- atha matsametyÃdi / atheti prakÃrÃntaropanyÃse / svÃrthakÃritvamasya tÃvadanubhavasiddham / yadi punarmama samÃnaprak­tireva kaÓcidanya÷ paÓyedÅk«eta, enaæ granthamarthaæ vÃ, ato 'pi parÃrthopayuktatvÃdapi sÃrthaka÷ saprayojano 'yam / parÃrthopayogasyÃpi kathaæcit saæbhavÃt / anena Ólokena nirabhimÃnatÃmÃtmano darÓayati // idÃnÅæ saævarÃvatÃrakathÃæ grÃhayitumupoddhÃtaæ racayannÃha- k«aïasaæpadiyaæ sudurlabhà pratilabdhà puru«ÃrthasÃdhanÅ / yadi nÃtra vicintyate hitaæ punarapye«a samÃgama÷ kuta÷ // Bca_1.4 // a«ÂÃk«aïavinirmuktasya k«aïasya saæpatti÷ samagratà / iyaæ sudurlabhà su«Âhu du÷khena labhyata iti kathaæcitprÃpyà / mahÃrïavayugacchidrakurmagrÅvÃrpaïopamà / pratilabdhà prÃptÃ, sà ca puru«ÃrthasÃdhanÅ / puru«asya artha÷ abhyudayani÷Óreyasalak«aïa÷, tasya sÃdhanÅ ni«pÃdanÅ / tadaÇgatvÃt tatra samartheti yÃvat / yadi ca evaæbhÆtÃyÃmapi asyÃæ (##) na hitaæ vicintyate, svaparasukhahetu÷ svargÃpavargasÃdhanaæ nopÃdÅyate, tadà punarapi bhÆyo 'pi e«a tathÃgatotpÃda÷ ÓraddhÃkÓaïavimukto manu«yabhÃva÷ ityayaæ samÃgama÷ samÃveÓo milanamiti yÃvat / kuta÷ katham? na kathaæcidbhavi«yati sudurlabhatvÃt / ak«aïÃvasthÃyÃæ dharmapravicayasya kartumaÓakyatvÃt, ityabhiprÃya÷ / yathoktamÃryagaï¬avyÆhasÆtre Ãryajayo«mÃyatanavimok«e- durlabhà a«ÂÃk«aïaviniv­tti÷ / durlabho manu«yabhÃvapratilambha÷ / durlabhà k«aïasaæpadviÓuddhi÷ / durlabho buddhotpÃda÷ / durlabhà avikalendriyatà / durlabho buddhadharmaÓravaïa÷ / durlabhaæ satpuru«asamavadhÃnam / durlabhÃni bhÆtakalyÃïamitrÃïi / durlabho bhÆtanayÃnuÓÃsanyupasaæhÃra÷ / durlabhaæ samyagjÅvitaæ manu«yaloke iti // [gaï¬avyÆhasÆtra 116] idamevÃbhisaædhÃyoktam- mÃnu«yaæ durlabhaæ loke buddhotpÃdo 'tidurlabha÷ / tato 'pi ÓraddhÃpravrajyÃpratipatti÷ sudurlabhà // bodhau cittaæ d­¬haæ sarvasattvÃnÃmanukampayà / sarvadu÷khapraÓÃntyarthaæ durlabhÃnÃæ paraæparà // iti // ak«aïÃ÷ punarime- narakapretatirya¤co mlecchà dÅrghÃyu«o 'marÃ÷ / mithyÃd­gbuddhakÃntÃrau mÆkatëÂÃvihÃk«aïÃ÷ // iti // tasmÃdidÃnÅmeva udyoga÷ kartavya iti // sÃæprataæ bodhicittagrahaïÃya tatrÃbhilëamutpÃdayitumanuÓaæsÃmavatÃrayannÃha- rÃtrau yathà meghaghanÃndhakÃre vidyut k«aïaæ darÓayati prakÃÓam / buddhÃnubhÃvena tathà kadÃcillokasya puïye«u mati÷ k«aïaæ syÃt // Bca_1.5 // niÓÃyÃæ yathà jaladÃgamasamaye meghairbahule tamasi sati saudÃmanÅ k«aïalavamÃtramÃlokayati kiæcidvastujÃtaæ prakÃÓayati / saivopamà atrÃpi ityÃha- buddhÃnubhÃvenetyÃdi / buddhà eva hi bhagavanto hitasukhopasaæhÃrÃya sadà bhavyÃbhavyatayà sarvasattvasaætÃnamavalokayantasti«Âhanti / yadà yatra yenopÃyena yasmai yaæ bhavyaæ paÓyanti tadà tatra tenopÃyena tasmai tamadhiti«Âhanti / abhavyÃvasthÃyÃmupek«ya viharanti / iti tathÃgatÃdhi«ÂhÃnena kathaæciddurlabhotpattikatvÃt / lokasya janasya puïye«u hitasukhahetu«u kuÓale«u karmasu buddhirmuhÆrtamekaæ bhavet / tatra tasyà asthiratvÃt / anÃdisaæsÃre lokena akuÓalapak«asyaiva abhyastatvÃt // (##) yadi nÃma evam, tata÷ kimityÃha- tasmÃcchubhaæ durbalameva nityaæ balaæ tu pÃpasya mahatsughoram / tajjÅyate 'nyena Óubhena kena saæbodhicittaæ yadi nÃma na syÃt // Bca_1.6 // yata evam, tasmÃcchubhaæ puïyaæ durbalaæ sÃmarthyavikalameva, vidyudunme«aprÃyatvÃt ati k­Óam / nityaæ sarvakÃlam / kasya tarhi atiÓayavad balamastÅtyÃha- balaæ tviti / sÃmarthyaæ punaraÓubhasya mahat, meghaghanÃndhakÃrasad­ÓattvÃttasya / sughoramatibhayaækaraæ narakÃdidu÷khadÃyakatvÃt, sudurjayatvÃcca / bhavatu nÃma mahat sÃmarthyamasya, tathÃpi tadapareïa balavatà puïyena je«yate, tathà ca na kÃcit k«atiriti, Ãha- tadityÃdi / tat tÃd­Óaæ mahÃsÃmarthyaæ jÅyate abhibhÆyate / anyena itareïa / kena? na kenÃpÅtyartha÷ / kuta÷ punarevamucyate? saæbodhÅtyÃdi / samyaksaæbodhau buddhatve yaccittaæ sarvasattvasamuddharaïÃbhiprÃyeïa tatprÃptyarthamadhyÃÓayena manasikÃra÷ / tadyadi nÃma na bhavet, mahÃsÃmarthyaæ hi tadapareïa mahÅyasà parÃjÅyate sÆryeïeva niÓÃndhakÃra÷ / na ca saæbodhicittÃt pratipak«o mahÅyÃnapara÷ saæbhavati / tasmÃt tatpratighÃtÃya saæbodhicittameva upÃdeyaæ nÃnyadityabhiprÃya÷ // ito 'pi saæbodhicittamupÃdeyamityÃha- kalpÃnanalpÃn pravicintayadbhird­«Âaæ munÅndrairhitametadeva / yata÷ sukhenaiva sukhaæ prav­ddhamutplÃvayatyapramitäjanaughÃn // Bca_1.7 // eko 'ntarakalpa÷ kalpa÷ / viæÓatirantarakalpÃ÷ kalpa÷ / aÓÅtirantarakalpÃ÷ kalpa÷ / sa ca mahÃkalpa ityabhidhÅyate / tadiha mahÃkalpasyaiva grahaïam / analpÃn bahÆn prathamÃsaækhyeyÃntargatÃn / pravicintayadbhi÷ tÃtparyeïa paribhÃvayadbhi÷ / d­«Âamadhigatam / munÅndrai÷ buddhairbhagavadbhirbodhisattvÃvasthÃyÃm / hitaæ sarvÃrthasÃdhanayogyam, tadbÅjabhÆtatvÃt / etadeva saæbodhicittameva / kathaæ punaridameva hitamityÃha- yata ityÃdi / yasmÃt sukhaæ prav­ddhaæ prakar«agataæ buddhatvalak«aïam / apramitÃn aprameyÃn / janaughÃn sattvasamÆhÃn / utplÃvayati uttÃrayati saæsÃradu÷khamahÃrïavÃt / tasmÃdidameva hitam // athavà / yasmÃt sukhaæ devamanu«yasaæpattilak«aïam / prav­ddhaæ v­ddhiæ gatam / arthÃt saæbodhicittÃdeva / utplÃvayati atiÓayena saætarpayati / saukaryÃdadhikataraæ yadbhavati tadutplÃvanamucyate / yathà dadhnà vayamutplÃvità iti saukaryÃdadhikataraæ dadhi bhÆtamityartha÷ // (##) yadi và / yata÷ saæbodhicittÃt sukhaæ prav­ddhamiti yojanÅyam // kathaæ prav­ddhamityÃha- sukhenaiveti / na ak­cchreïa / na Óirolu¤canÃdinà mahatà ka«Âena / tathà hi bodhicittasaævarÃdeva bodhisattvo 'mitapuïyaj¤ÃnasaæbhÃrÃt pravardhamÃno devamanu«yasaæpattÅ÷ sukhamadhigacchan sattvÃneva adhikataraæ tÃbhi÷ saætarpayatÅti / yadvak«yati- evaæ sukhÃtsukhaæ gacchan ko vi«Ådetsacetana÷ / bodhicittarathaæ prÃpya sarvakhedaÓramÃpaham // iti // [bodhi. 7.30] nanu bhagavatÃmapi maitrÅbalÃdijÃtake«u [jÃtakamÃlÃ-8] mahaddu«karaæ ÓrÆyate / tat kathaæ sukhenaiva sukhaæ prav­ddhamiti? nai«a do«a÷ / yata÷ utpÃdyameva parahitasukhÃdhÃyakaæ du÷khaæ svaparayo÷ / k­pÃtmabhi÷ / sukhameva tÃd­Óaæ du÷khaæ paradu÷khadu÷khinÃæ dhimatÃmiti pratipÃdayi«yate // asmÃdapi svaparahitahetutvÃdbodhicittaæ na parityÃjyameveti darÓayannÃha- bhavadu÷khaÓatÃni tartukÃmairapi sattvavyasanÃni hartukÃmai÷ / bahusaukhyaÓatÃni bhoktukÃmairna vimocyaæ hi sadaiva bodhicittam // Bca_1.8 // saæsÃradu÷khaÓatÃni narakÃdigatidu÷khÃnÃmasÃtaveditÃnÃæ ÓatÃni aparyantasamÆhÃæ startukÃmai÷ parityaktumicchadbhi÷ ÓrÃvakapratyekabuddhagotrai÷ / na kevalamÃtmÅyÃni, lokÃnÃæ jÃtyÃdidu÷khÃnyapi hartukÃmairapanetukÃmairbodhisattvagotrai÷ / na kevalaæ svaparadu÷khÃni hartukÃmai÷, api ca, bahÆni sukhÃnyeva saukhyÃni te«Ãæ ÓatÃni devamanu«yopapattilabhyÃni anubhavitukÃmai÷ saæsÃrasukhÃbhilëukairapi / sadaiva sarvakÃlaæ na vimocyamaparityÃjyaæ bodhicittam / svÅkartavyamityartha÷ / athavà saæbodhikÃÇk«iïÃmeva viÓe«aïÃni // asmÃdapi guïaviÓe«Ãdbodhicittaæ grÃhyamityÃha- bhavacÃrakabandhano varÃka÷ sugatÃnÃæ suta ucyate k«aïena / sanarÃmaralokavandanÅyo bhavati smodita eva bodhicitte // Bca_1.9 // saæsÃra eva bandhanÃgÃram, tatra bandhanaæ bandho rÃgÃdaya eva yasyeti vigraha÷ / tÃd­Óo varÃkastapasvÅ san / udite eva bodhicitte prathamataraæ bodhicittasaævaragrahaïasamaye / sugatÃnÃæ suta ucyate, buddhaputra ityabhidhÅyate / k«aïena tatk«aïameva / na kevalamevamityÃha- (##) sanarÃmaretyÃdi / saha narÃmarai÷ manu«yadevairvartante ye asurÃdayo lokÃ÷, tesÃmapi vandanÅyo namaskaraïÅya÷ stavanÅyaÓca bhavati sma / smaÓabdena atÅtakÃlÃbhidyotanÃdbodhicittodayasamaye eva bhÆta÷ // asmÃdapi guïÃnuÓaæsadarÓanÃdbodhicittagrahaïe yatna÷ karaïÅya ityÃha- aÓucipratimÃmimÃæ g­hÅtvà jinaratnapratimÃæ karotyanarghÃm / rasajÃtamatÅva vedhanÅyaæ sud­¬haæ g­hïata bodhicittasaæj¤am // Bca_1.10 // amedhyapratimÃmimÃæ manu«yÃdikalevarasvabhÃvÃæ taddhÃtukÃæ tatsvabhÃvÃm / tena saævardhitÃmityartha÷ / tÃæ g­hÅtvà ÃdÃya / jina eva ratnam, durlabhapratilambhÃdiguïayogÃt / tasya pratimÃæ karoti ni«pÃdayati bodhicittam / tathÃgatavigrahaæ nirvartayatÅtyartha÷ / kiæ bhÆtÃm? anarghÃm / na vidyate argho mÆlyaæ yasyÃ÷ / sarvatraidhÃtukÃtiÓÃyiguïatvÃd guïaparyantÃparij¤ÃnÃcca / tathoktÃæ tÃm / ata eva rasajÃtaæ rasaprakÃram / atyuccavedhakÃritvÃdatÅva vedhanÅyam / kartari anÅya÷ karaïe và / tat tÃd­Óam / bodhicittaæ saæj¤Ã asya rasajÃtasya / bodhicittÃparavyapadeÓam / sud­¬haæ g­hïata yathà g­hÅtaæ punarna calati g­hïÅteti prÃpte g­hïateti yathÃgamapÃÂhÃt / tasmÃjjinaratnamÃtmÃnaæ kartukÃmairbodhicittamahÃrasa÷ sud­¬haæ grahÅtavya÷ / uktaæ ca Ãryamaitreyavimok«e [gaï¬avyÆhasÆtra 502] tadyathà kulaputra asti hÃÂakaprabhÃsaæ nÃma rasajÃtam / tasyaikaæ palaæ lohapalasahasraæ suvarïÅkaroti / na ca tadrasapalaæ Óakyate tena lohapalasahasreïa paryÃdÃtuæ lohÅkartuæ và / evameva eka÷ sarvaj¤atÃcittotpÃdarasadhÃtu÷ kuÓalamÆlapariïÃmanÃj¤Ãnasaæg­hÅta÷ sarvakarmakleÓÃvaraïalohÃni paryÃdÃya sarvadharmÃn sarvaj¤atÃsuvarïÃn karoti / na ca sarvaj¤atÃcittotpÃdarasadhÃtu÷ Óakyate sarvakarmakleÓÃvaraïalohÃdibhi÷ paryÃdÃtuæ tatkartuæ veti // bhavagati«u vibhÆtikÃmairapi nÃtra saæÓayo viparyÃso và kartavya÷ ityupadarÓayannÃha- suparÅk«itamaprameyadhÅbhirbahumÆlyaæ jagadekasÃrthavÃhai÷ / gatipattanavipravÃsaÓÅlÃ÷ sud­¬haæ g­hï ata bodhicittaratnam // Bca_1.11 // gataya eva pattanÃni païyadravyakrayavikrayanagarÃïi iha pattanÃni / tadvat ÓubhÃÓubhakarmapaïyadravyakrayavikrayasthÃnÃni gatipattanÃni / te«u vipravÃso vipravasanameva ÓÅlaæ svabhÃvo ye«Ãæ te tathoktÃ÷ / te«Ãæ saæbodhanam / he gatipattanavipravÃsaÓÅlÃ÷, sud­¬haæ g­hïata bodhicittaratnam / bodhicittameva ratnaæ ratnamiva / yathà cintÃmaïimahÃratnaæ sarvadÃridyadurgatipraÓamanahetu÷, (##) tathà idamapi bodhicittaratnam / ayamabhiprÃya÷- vaïija eva sukhasaæpattilÃbhÃrthino yÆyam / ata÷ idameva mahÃratnaæ mahatÃdareïa g­hïata / kuta÷? bahumÆlyamiti hetupadametat / yasmÃdanarghamidaæ sarvÃtiÓÃyi laukikalokottarasaæpattinidÃnabhÆtatvÃt, tasmÃdidameva grÃhyamityartha÷ / kathamidaæ j¤Ãyata iti cedÃha- suparÅk«itamiti / su«Âhu nirÆpitaæ samyaÇ nirïÅtamityartha÷ / kairityÃha- aprameyadhÅbhi÷ / aprameyà pramÃtumaÓakyà dhÅrbuddhirye«Ãæ tai÷ mahÃprÃj¤ai÷ buddhabodhisattvai÷ / etÃvatà parÅk«ÃyÃæ skhalitamapi nÃsti iti suparÅkÓitamucyate / punarapi kiæbhÆtai÷? jagadekasÃrthavÃhai÷ / sÃrthaæ vÃhayantÅtyaï / jagatÃmeka eva sÃrthavÃhÃ÷ karuïÃvaÓavartino buddhà bhagavanto bodhisattvÃÓca, tai÷ / yathà khalu vaïijÃæ hitÃhitaprÃptiparihÃrayorhitai«iïo j¤ÃnavantaÓca sÃrthavÃhà netÃro bhavanti, iti na tatra visaævÃdasaæbhÃvanÃ, tathà atrÃpÅtyabhiprÃya÷ / tasmÃdidameva bodhicittaratnamanarghaæ sud­¬haæ grÃhyamiti / etacca tatraivoktam- tadyathà kulaputra yÃvaccandrasÆryau man¬alaprabhayà avabhÃsete / atrÃntare ye keciddhana dhÃnyaratnajÃtarÆparajatapu«padhÆpagandhamÃlyavilepanaparibhogÃ÷, te sarve vaÓirÃjamahÃmaïiratnasya mÆlyaæ na k«amante, evameva yÃvat tri«vapi adhvasu sarvaj¤aj¤Ãnaæ dharmadhÃtuvi«ayamavabhÃsayati / atrÃntare yÃni kÃni cit sarvadevamanu«yasarvasattvasarvaÓrÃvakapratyekabuddhakuÓalamÆlÃni sÃsravÃnÃsravÃïi sarvÃïi tÃni bodhicittotpÃdavaÓirÃjamahÃmaïiratnasya mÆlyaæ na k«amante / [gaï¬avyÆhasÆtra-500] iti // idamaparamasÃdhÃraïamatiÓayavat kalpataroriva mÃhÃtmyamasya upadarÓayannÃha- kadalÅva phalaæ vihÃya yÃti k«ayamanyat kuÓalaæ hi sarvameva / satataæ phalati k«ayaæ na yÃti prasavatyeva tu bodhicittav­k«a÷ // Bca_1.12 // kadalÅ yathà palamekavÃraæ datvà na puna÷ phalati, tathà bodhicittÃdanyadapi kuÓalaæ sarvameva kiæcideva vipÃke paripakve na puna÷ phaladÃnasamarthaæ bhavati / tÃvataivÃsya parik«ayÃt, vipÃkasya ca avyÃk­tatayà puna÷ phalÃnubandhÃbhÃvÃt / bodhicittasya punarayaæ viÓe«a÷ ityÃha- satatamityÃdi / sarvakÃlaæ phalati devamanu«yopapatti«u sukhasaæpattipradÃnÃt k«ayaæ na yÃti tadanyakuÓalavat, sthirasvabhÃvatvÃt / pratik«aïamanekaprakÃrai÷ ÓubhameghapravÃhairÃpÆryamÃïatvÃcca prasavatyeva tu bodhicittav­k«a÷, avicchinnasukhasaæpattiphalaprasavanÃt, uttarottaramaparà paraguïaviÓe«ajananÃcca / bodhicittaæ v­kÓa iva / upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ iti samÃsa÷ / yasmÃdevam, tasmÃdanuparatamatiÓayavatsarvasukhasaæpada÷ prÃptukÃmai÷ prek«Ãvadbhiridameva grÃhyam / kathitaæ caitadÃryÃk«ayamatinirdeÓe- (##) tadyathÃpi nÃma bhadanta ÓÃradvatÅputra mahÃsamudrapatitasyodakabindornÃstyantarà parik«aya÷ paryÃdÃnaæ yÃvanna kalpaparyanta÷ iti, evameva bodhipariïÃmitasya kuÓalamÆlasya nÃstyantarà parik«aya÷ paryÃdÃnaæ yÃvanna bodhimaï¬ani«adanam // iti // na kevalaæ sarvaÓubhasaæcayakÃraïam, akuÓalapak«ak«ayaheturapi bodhicittamiti sÃrdhaÓlokenÃha- k­tvÃpi pÃpÃni sudÃruïÃni yadÃÓrayÃduttarati k«aïena / ÓÆrÃÓrayeïeva mahÃbhayÃni nÃÓrÅyate tatkathamaj¤asattvai÷ // Bca_1.13 // bodhicittagrahaïÃtpÆrvaæ k­tvÃpi pÃpÃni akuÓalakarmÃïi narakÃdi«u du÷sahadu÷khadÃyakatvÃt sudÃruïÃni atibhayaækarÃïi mahÃnti và yasya bodhicittasyÃÓrayÃdÃÓrayaïÃt tadutpÃdanarak«aïavardhanasevanalak«aïÃt uttarati nistarati / tatsÃmarthyÃbhibhavena atikrÃmatÅtyartha÷ / k«aïena ekasminneva k«aïe mahata÷ puïyarÃÓe÷ samupÃrjanÃt / tadutpÃdanamÃtreïa / kathamivottarati? ÓÆrÃÓrayeïeva mahÃbhayÃni balavatpuru«ÃÓrayeïa yathà mahÃparÃdhaæ k­tvÃpi kaÓciduttarati tadaparÃdhaphalÃnnirbhayo bhavati, tathà prak­te 'pi / tadevaæbhÆtaæ bodhicittaæ kathaæ kimiti nÃÓrÅyate na sevyate? aj¤asattvai÷ praj¤ÃvikalairmƬhajanairityartha÷ / ÃÓrayaïÅyameva tadbhavediti bhÃva÷ / idamapi tatraivoktam- tadyathà kulaputra ÓÆrasaæniÓrita÷ puru«a÷ sarvaÓatrubhyo na bibheti, evameva bodhicittotpÃdaÓÆrasaæniÓrito bodhisattva÷ sarvaduÓcaritaÓatrubhyo na bibhetÅti // aparamapi bodhicittÃtpÃpak«ayad­«ÂÃntamÃha- yugÃntakÃlÃnalavanmahÃnti pÃpÃni yannirdahati k«aïena / yugÃntakÃle pralayasamaye analo bahni÷ saptasÆryodayasamudbhÆta÷ yathà sarvaæ kÃmÃdhÃtuæ saprathamadhyÃnaæ nirdahati, ni÷Óe«aæ dahati yathà bhasmÃpi nÃvaÓi«yate, tadvat pÃpÃni / kiæbhÆtÃni? mahÃnti sumeruprakhyÃni mahÃrauravÃdidu÷khavipÃkÃni yad bodhicittaæ nirdahati tadvipÃkopaghÃtÃnnirmÆlayati / k«aïena nacireïa / nÃÓrÅyate tatkathamaj¤asattvairiti saæbandha÷ kÃrya÷ // etadapi tatraivoktam- kalpoddÃhÃgnibhÆtaæ sarvadu«k­tanirdahanatayà / pÃtÃlabhÆtaæ sarvÃkuÓaladharmaparyÃdÃnakaraïatayà iti // nanu k­takarmÃvipraïÃÓavÃdÅ bhagavÃn, tat kathamidamabhidhÅyate? satyamucyate / bodhicittaprasÆte pratik«aïamÃkÃÓadhÃtuvyÃpake mahati puïyaughe 'ntarbhÆtatayà lavaïapalopamanyÃyena apraj¤ÃyamÃnatvÃt, balavatà pratipak«eïa abhÅbhÆtatvÃcca, phaladÃnÃsamarthaæ dagdhameva tadityado«a÷ / yadi và nirupÃyÃbhisaædhinà taduktam- nÃbhuktaæ k«Åyate karmeti / idaæ tu sarvapÃpanirmÆlane (##) mahÃnupÃya÷ / tathà hi- yadà bodhisattva÷ sarvasattvÃnÃkÃÓadhÃtuvyÃpina÷ sarvadu÷khÃt samuddh­tya sarvasukhasaæpannÃn kari«yÃmÅtyadhyÃÓayena vicintayati / pÆrvak­taæ ca pÃpaæ vidÆ«aïÃsamudÃcÃrÃdibhi÷ k«apayati, tadà bodhicittabalÃdeva tatsaætÃne pÃpasya ka÷ sadbhÃva÷, yena codyasyÃvakÃÓa÷ syÃditi sarvaæ nirÃkulam / etÃvatà yaduktam- tajjÅyate 'nyena Óubhena kena iti, tadapi vispa«ÂÅk­tam / anye puna÷- aniyatavipÃkÃpek«ayà sarvametaducyate, niyatavipÃkasya tu karmaïa÷ kenacitprati«eddhumaÓakyatvÃdityÃhu÷ // itthamapi bodhicittamupÃdeyamityÃha- yasyÃnuÓaæsÃnamitÃnuvÃca maitreyanÃtha÷ sudhanÃya dhÅmÃn // Bca_1.14 // yasya bodhicittasya anuÓaæsÃn svÃbhÃvikÃn guïÃn amitÃn apramÃïÃn maitreyanÃtha÷ bhagavÃnajita÷ / kiæbhÆta÷? dhÅmÃn bodhisattva÷ / uvÃca uktavÃn / sudhanÃya sudhananÃmne bodhisattvÃya / tathà ca Ãryagaï¬avyÆhasÆtre [varïitam- bodhicittaæ hi kulaputra bÅjabhÆtaæ sarvabuddhadharmÃïÃm / k«etrabhÆtaæ sarvajagacchukladharmavirohaïatayà / dharaïibhÆtaæ sarvalokapratiÓaraïatayà / yÃvat pit­bhÆtaæ sarvabodhisattvÃrak«aïatayà / pe......... / vaiÓravaïabhÆtaæ sarvadÃridyasaæchedanatayà / cintÃmaïirÃjabhÆtaæ sarvÃrthasaæsÃdhanatayà / bhadraghaÂabhÆtaæ sarvÃbhiprÃyaparipÆraïatayà / ÓaktibhÆtaæ kleÓaÓatruvijayÃya // ityÃdi vistara÷ // nÃÓrÅyate tat kathamaj¤asattvai÷ iti atrÃpi yojanÅyam // idÃnÅæ bodhicittasya prabhedaæ darÓayannÃha- tadbodhicittaæ dvividhaæ vij¤Ãtavyaæ samÃsata÷ / bodhipraïidhicittaæ ca bodhiprasthÃnameva ca // Bca_1.15 // tat samanantarapradarÓitÃnuÓaæsaæ bodhicittaæ dvividhaæ dviprakÃraæ vij¤Ãtavyaæ veditavyam / gotrabhÆmyÃdigatÃnekaprakÃrasaæbhave 'pi kathaæ dvividhamityÃha- samÃsata÷ / aparaprakÃrasaæbhave 'pi saæk«epata÷ idaæ dvividhamucyate / dvividhamapi katham? bodhipraïidhicittamityekam, bodhiprasthÃnamiti dvitÅyam / bodhau praïidhi÷, tadeva cittaæ tatra và cittam / yaccittaæ praïidhÃnÃdutpannaæ bhavati dÃnÃdiprav­ttivikalaæ ca, tat praïidhicittam / tadyathÃ- sarvajagatparitrÃïÃya buddho bhaveyamiti prathamataraæ prÃrthanÃkÃrà cetanà / prasthÃne cittaæ prasthÃnameva và cittam / cittasya tatsvabhÃvatvÃt / pÆrvakamanaskÃrapura÷sarameva yata÷ prabh­ti saævaragrahaïapÆrvakaæ saæbhÃre«u pravartate, tat prasthÃnacittam / iti uktakrameïa dvaividhyam / iyÃneva bheda÷ iti evakÃreïa pratipÃdayati / cakÃradvayaæ parasparasamuccaye / dvayorapi bodhicittatvaæ darÓayati / tena pÆrvakaæ bodhicittaæ na bhavatÅti ÓaÇkÃæ nirasyati / ÓÆraægamasÆtre ÃdyotpÃditasyÃpi bodhicittasya buddhatvahetutvÃbhidhÃnÃt / tathà Ãryagaï¬avyÆhe coktam- (##) durlabhÃ÷ kulaputra te sattvÃ÷ sattvaloke ye anuttarasyÃæ samyaksaæbodhau cittaæ praïidadhati / tato 'pi durlabhatamÃste sattvÃ÷ ye anuttarÃæ samyaksaæbodhimanuprasthitÃ÷ // iti // idÃnÅmuktameva prabhedamudÃharaïena vyaktÅkurvannÃha- gantukÃmasya gantuÓca yathà bheda÷ pratÅyate / tathà bhedo 'nayorj¤eyo yÃthÃsaækhyena paï¬itai÷ // Bca_1.16 // yathà kaÓcit puru«a÷ abhimatadeÓaprÃptaye gantukÃma÷ gamanÃbhiprÃya÷, na tu punargacchatyeva, anya÷ punastatprÃptaye prasthito gacchatyeva / yadvadyathà / tayorbhedo viÓe«a÷ pratÅyate avagamyate, tadvattathà bhedo nÃnÃtvamanayorbodhipraïidhiprasthÃnacetasorj¤eya÷ avaboddhavya÷ paï¬itairvicak«aïai÷ / katham? yÃthÃsaækhyena / svÃrthe 'pyaï / prÃktanaæ praïidhicittasya nidarÓanaæ paÓcÃttanaæ prasthÃnacetasa÷ iti saækhyÃrtha÷ // tadetat praïidhicittaæ pratipattivikalamapi saæsÃre mahÃphalaæ bhagavatà varïitamityÃha- bodhipraïidhicittasya saæsÃre 'pi phalaæ mahat / yadi nÃma tat pratipattivikalam, tathÃpi tasya ÃstÃæ tÃvad buddhatvam, saæsÃre 'pi devamanu«yopapattisvabhÃvaæ sukhasaæpattilak«aïaæ phalaæ mahat, anyasmÃt kuÓalÃd b­hat / satataæ phalatÅtyÃdiviÓe«aïaviÓi«ÂatvÃt / tathà coktamÃryamaitreyavimok«e [=gaï¬avyÆhasÆtra-508]- tadyathÃpi nÃma kulaputra bhinnamapi vajraratnaæ sarvaprativiÓi«Âaæ suvarïÃlaækÃramabhibhavati, vajraratnanÃma ca na vijahÃti, sarvadÃridyaæ ca vinivartayati, evameva kulaputra pratipattibhinnamapi sarvaj¤atÃcittotpÃdavajraratnaæ sarvaÓrÃvakapratyekabuddhaguïasuvarïÃlaækÃramabhibhavati, bodhicittanÃma ca na vijahÃti, saæsÃradÃridyaæ ca vinivartayatÅti // tasmÃd yo 'pi pÃramitÃsu sarveïa sarvaæ sarvathà Óik«itumasamartha÷, tenÃpi bodhicittamutpÃdanÅyam / evamupÃyaparigraheïa mahÃphalatvÃt / yathoktamÃryÃpararÃjÃvavÃdakasÆtre- yasmÃt tvaæ mahÃrÃja bahuk­tyo bahukaraïÅya÷, asaha÷ sarveïa sarvaæ sarvathà sarvadà dÃnapÃramitÃyÃæ Óik«itum, yÃvat praj¤ÃpÃramitÃyÃæ Óik«itum / tasmÃttarhi tvaæ mahÃrÃja evameva saæbodhicchandaæ ÓraddhÃæ prÃrthanÃæ praïidhiæ ca, gacchannapi ti«Âhannapi ni«aïïo 'pi ÓayÃno 'pi jÃgradapi bhu¤jÃno 'pi pibannapi, satatamamitamanusmara, manasi kuru, bhÃvaya / sarvabuddhabodhisattvapratyekabuddhÃryaÓrÃvakap­thagjanÃnÃmÃtmanaÓca atÅtÃnÃgatapratyutpannÃni kuÓalamÆlÃnipiï¬ayitvà tulayitvà anumodayasva agrayà anumodanayà / anumodya ca sarvabuddhabodhisattvapratyekabuddhÃryaÓrÃvakÃïÃæ pÆjÃkarmÃïi niryÃtaya / niryÃtya ca sarvasattvasÃdhÃraïÃni kuru / tata÷ sarvasattvÃnÃæ yÃvat sarvaj¤atÃpratilambhÃya sarvabuddhadharmaparipÆraïÃya dine dine traikÃlyamanuttarÃyÃæ samyaksaæbodhau pariïÃmaya / evaæ khalu tvaæ mahÃrÃja pratipanna÷ san rÃjyaæ ca kÃrayi«yasi, rÃjyak­tyÃni ca na hÃpayi«yasi, bodhisaæbhÃrÃæÓca paripÆrayi«yasi // ityÃdikamuktvÃha- (##) sa khalu punastvaæ mahÃrÃja samyaksaæbodhicittakuÓalamÆlavipÃkena anekak­tvo deve«u upapanno 'bhÆ÷ / anekak­tvo manu«ye«u upapanno 'bhÆ÷ / sarvÃsu ca devamanu«yopapatti«u Ãdhipatyaæ kÃrayi«yasi / iti vistara÷ // iti caryÃvikale 'pi bodhicitte nÃvamanyanà kÃryà / tasyÃpi anantasaæsÃre sukhaprasavanÃt / yat puna÷ pratipattisÃraæ bodhicittaæ tadatitarÃæ vipulaphalameveti siddhamityÃha- na tvavicchinnapuïyatvaæ yathà prasthÃnacetasa÷ // Bca_1.17 // na tu na puna÷ / yathà prasthÃnacittasya avicchinnapuïyatvaæ nirantaraÓubhapravÃha vÃhitvam, na tathà asyeti bhÃva÷ // idameva avicchinnapuïyatvaæ v­ttadvayena prasÃdhayannÃha- yata÷ prabh­tyaparyantasattvadhÃtupramok«aïe / samÃdadÃti taccittamanivartyena cetasà // Bca_1.18 // tata÷prabh­ti suptasya pramattasyÃpyanekaÓa÷ / avicchinnÃ÷ puïyadhÃrÃ÷ pravartante nabha÷samÃ÷ // Bca_1.19 // yata÷prabh­ti÷ yasmÃdÃrabhya / na vidyate paryanta÷ iyattà asyeti aparyantasya ÃkÃÓadhÃtuvyÃpina÷ sattvadhÃto÷ / pramok«aïe pramok«e sarvadu÷khopaÓamanimitte / samÃdadÃti taccittam, samyaksaæbodhicittaæ samÃdÃya vartate / katham? anivartyena cetasà aprav­ttibhra«Âena manasà / tata÷prabh­ti tadÃdiæ k­tvà / suptasya middhÃkrÃntacittasya pramattasya vik«iptacittasyÃpi / ubhayatrÃpi saæbadhyate / upalak«aïaæ caitat / gacchato 'pi ti«Âhato 'pi ni«aïïasyÃpi bhu¤jÃnasyÃpi mÆrcchÃdyavasthÃyÃmapÅtyÃdi dra«Âavyam / anekaÓa iti / pratik«aïamanekavÃram / avicchinnÃ÷ puïyadhÃrÃ÷ nirantarasaætataya÷ ÓubhavegÃ÷ pravartante / nabha÷samÃ÷ pratik«aïamÃkÃÓadhÃtupramÃïÃ÷ / tasmÃt pratipattisÃreïa bodhisattvena bhavitavyam / ÃryasamÃdhirÃje coktam- tasmÃt pratipattisÃro bhavi«yÃmi, ityevaæ kumÃra Óik«itavyam / tat kasya heto÷? pratipattisÃrasya kumÃra na durlabhà bhavati anuttarà samyaksaæbodhiriti [samÃdhi-10] // avicchinnapuïyaætvamasya bhagavataivoktamityupadarÓayannÃha- idaæ subÃhup­cchÃyÃæ sopapattikamuktavÃn / hÅnÃdhimuktisattvÃrthaæ svayameva tathÃgata÷ // Bca_1.20 // idameva aprameyapuïyatvaæ svayameva Ãtmanaiva tathÃgato buddho bhagavÃnuktavÃn kathitavÃn / kva? subÃhup­cchÃyÃæ subÃhup­cchÃnÃmni sÆtre / katham? sopapattikaæ sayuktikam / kimartham? hÅnÃdhimuktisattvÃrtham / hÅne ÓrÃvakapratyekabuddhayÃne adhimukti÷ Óraddhà chando và (##) ye«Ãæ te / te sattvÃÓca / tebhya idaæ tadartham / tat prayojanamuddiÓyetyartha÷ / tathà hi- ye aniyatagotrÃÓciratarakÃlena bahutarasaæbhÃropÃrjanabhÅtà mahÃyÃnÃccittaæ vyÃvartya laghutarakÃlena alpatarasaæbhÃrasÃdhye ÓrÃvakapratyekabuddhayÃne cittamutpÃdayanti, tadvayÃvartanÃrthaæ bhagavÃnupapattimÃha // tÃmevopapattiæ v­ttadvayena kathayannÃha- Óira÷ÓÆlÃni sattvÃnÃæ nÃÓayÃmÅti cintayan / aprameyeïa puïyena g­hyate sma hitÃÓaya÷ // Bca_1.21 // kimutÃpratimaæ ÓÆlamekaikasya jihÅr«ata÷ / aprameyaguïaæ sattvamekaikaæ ca cikÅr«ata÷ // Bca_1.22 // katipayajanÃnÃæ mastakapŬÃæ nÃÓayÃmi mantreïa agadena vÃ, ityevaæ manasi kurvan apramÃïena suk­tena asau kalyÃïÃbhiprÃyo g­hÅto dra«Âavya÷ / kiæ punarapramÃïaæ saæsÃradu÷khaæ pratisattvamapramÃïasya jagato hartumicchata÷ / api ca tacchÆlamapanÅya sarvasattvÃn sarvaguïasamaÇgina÷ kartumicchata÷ kimaprameyaæ puïyaæ na bhavati? iti vibhaktivipariïÃmena yojanÅyam / avicchinnÃ÷ puïyadhÃrÃ÷ kimuta tasya na pravartante nabha÷samà iti / tasmÃd yathà saæbhÃrabÃhulyasÃdhyaæ buddhatvam, yathà saæbhÃravaipulye 'pi pratik«aïamiti hetuviÓe«Ãdatraiva mahÃyÃne mahÃnlÃbha÷ / ato nÃsmaccittamabhayasthÃne kÃtaratayà vinivartanÅyamityupadarÓitaæ bhavati / yadvak«yati- k«apayan pÆrvapÃpÃni pratÅcchan puïyasÃgarÃn / bodhicittabalÃdeva ÓrÃvakebhyo 'pi ÓÅghraga÷ // iti // [bodhi. 7.29] yaÓcaivaæ sarvasattvÃnÃæ hitasukhÃrthamudyujyate, sa devÃdibhyo 'pyasÃdhÃraïaguïÃtvÃt praÓasya ityupadarÓayannÃha- kasya mÃtu÷ piturvÃpi hitÃÓaæseyamÅd­ÓÅ / devatÃnÃm­«ÅïÃæ và brahmaïÃæ và bhavi«yati // Bca_1.23 // kasya sattvasya / mÃturjananyÃ÷ / kasya piturvà janakasya / devatÃnÃæ somavaruïÃdÅnÃm / ­«ÅïÃæ và vasi«ÂhagotamÃdÅnÃm / brahmaïÃæ và vedhasÃm / iyamÅd­ÓÅ hÅtÃÓaæsà hitopasaæhÃramati÷ yÃd­ÓÅ samanantaraæ pratipÃdità bodhisattvasya bhavi«yati iti / ÃstÃæ tÃvat bhÆtà bhavati vÃ, bhavi«yatyapi naiva kasyacidbodhisattvamantareïÃnyasya // kuta÷ punaretadityÃha- te«Ãmeva ca sattvÃnÃæ svÃrthe 'pye«a manoratha÷ / notpannapÆrva÷ svapne 'pi parÃrthe saæbhava÷ kuta÷ // Bca_1.24 // (##) te«Ãæ mÃtrÃdÅnÃæ svÃrthe 'pi Ãtmana÷ k­te 'pi e«a manoratha÷ sarvadu÷khamapahartum, apramÃïaguïÃnÃdhÃtuæ notpannapÆrva÷ abhÆtapÆrva÷ svapne 'pi / ÃstÃæ tÃvajjÃgradavasthÃyÃæ buddhipÆrvakamutpanna÷ / parÃrthe kadÃcidutpadyeta ityÃha- parÃrthe saæbhava÷ kuta÷ / Ãtmà hi vallabho lokasya parasmÃt / tatraiva cennÃsti, parÃrthe saæbhÃvanÃpi kuta÷? athavà / svapne 'pi parÃrthe saæbhava÷ kuta÷ iti yojyam // tadevamasÃdhÃraïatvaæ bodhisattvasya pratipÃdya upasaæharannÃha- sattvaratnaviÓe«o 'yamapÆrvo jÃyate katham / yatparÃrthÃÓayo 'nye«Ãæ na svÃrthe 'pyupajÃyate // Bca_1.25 // evamatyadbhutakarmakÃritayà durlabhotpÃdÃt sattva eva ratnaviÓe«a÷ apÆrva÷ anupalabdhapÆrva÷ / ayamiti yÃd­Óaguïo 'tra kathita÷ / jÃyate katham / kathamityadbhute / kasmÃt punarevamucyate? Ãha- yatparÃrtheti / yasya mahÃtmana÷ parÃrthÃÓaya÷ anye«Ãæ sattvÃnÃmuktakrameïa na svÃrthe 'pyupajÃyate ityasmÃt // atra ca anye 'pi bodhicittotpÃdakasya guïà vaktavyÃ÷ / yathà Ãryagaï¬avyÆhe bhagavatà Ãryamaitreyeïa sudhanamadhik­tya udbhÃvitÃ÷ / te ca ativistareïa ÓÃstrak­tà Óik«Ãsamuccaye darÓitÃÓca, tatraiva avadhÃrayitavyà // punarapi bodhicittÃnuÓaæsÃdvÃreïa bodhisattvasyÃprameyapuïyatvamÃha- jagadÃnandabÅjasya jagaddu÷khau«adhasya ca / cittaratnasya yatpuïyaæ tatkathaæ hi pramÅyatÃm // Bca_1.26 // sarvasattvÃnÃæ sarvaprÃmodyakÃraïasya devÃdisarvasaæpattinidÃnabhÆtatvÃt / cittaratnasya bodhicittasya yat puïyaæ tat kathaæ hi pramÅyatÃm, kena prakÃreïa nÃma saækhyeyatÃm / ativipulatayà pramÃtumaÓakyatvÃt / etaduktamÃryavÅradattaparip­cchÃyÃm- bodhicittÃddhi yatpuïyaæ tacca rÆpi bhavedyadi / ÃkÃÓadhÃtuæ saæpÆrya bhÆyaÓcottari tadbhavet // iti // yadi nÃma sÃmÃnyena nirdeÓa÷, tathÃpi prasthÃnacittasyeti dra«Âavyam, tasyaiva prak­tatvÃt / punarapi tasyaiva viÓe«aïamÃha- jagaddu÷khau«adhasya ceti / sarvaprÃïabh­tÃæ kÃyikacaitasikasarvadu÷khanivartanatayà sarvavyÃdhiharaïamahÃgadasvabhÃvatvÃt / tadanena abhyudayani÷Óreyasahetutvaæ bodhicittasya pratipÃditaæ bhavati / ato yuktameva asya asaækhyeyapuïyatvamityuktaæ bhavati // kathaæ punaretadyuktamityÃÓaÇkaya pratipÃdayannÃha- hitÃÓaæsanamÃtreïa buddhapÆjà viÓi«yate / kiæ puna÷ sarvasattvÃnÃæ sarvÃsaukhyÃrthamudyamÃt // Bca_1.27 // (##) sarvajagatparitrÃïÃya buddho bhaveyamityadhyÃÓayena ÃÓaæsanÃt prÃrthanÃt kevalÃt pratipattivikalÃdbodhicittÃdityartha÷ / yatpuïyaæ bhavati tadbuddhapÆjÃmatiÓete ityÃgamÃdbhavatyeva puïyaskandhaprasavahetu÷ / iti prathamasya bodhicittasya mÃhÃtmyamuktam / etadapi tatraivoktam- gaÇgÃvÃlikasaækhyÃni buddhak«etrÃïi yo nara÷ / dadyÃtsadratnapÆrïÃni lokanÃthebhya eva hi // yaÓcaika÷ präjalirbhÆtvà cittaæ bodhÃya nÃmayet / iyaæ viÓi«yate pÆjà yasyÃnto 'pi na vidyate // iti // kiæ puna÷ sarvadu÷khitajanÃnÃæ sarvadu÷khamapanÅya sarvasukhasaæpannÃn kari«yÃmÅtyudyogakaraïÃdatiÓayavat puïyaæ na bhavati // nanu hitÃhitaprÃptiparihÃrayo÷ svayameva sattvà vicak«aïÃ÷ / tat kutrodyamasyopayoga iti v­ttatritayena pariharannÃha- du÷khamevÃbhidhÃvanti du÷khani÷saraïÃÓayà / sukhecchayaiva saæmohÃt svasukhaæ ghnanti Óatruvat // Bca_1.28 // yaste«Ãæ sukharaÇkÃïÃæ pŬitÃnÃmanekaÓa÷ / t­ptiæ sarvasukhai÷ kuryÃtsarvÃ÷ pŬÃÓcchinatti ca // Bca_1.29 // nÃÓayatyapi saæmohaæ sÃdhustena sama÷ kuta÷ / kuto và tÃd­Óaæ mitraæ puïyaæ và tÃd­Óaæ kuta÷ // Bca_1.30 // du÷khÃnni÷saraïÃbhiprÃyÃ÷ prÃïÃtipÃtÃdibhirakuÓalai÷ karmabhi÷ k«udhÃdidu÷khapratÅkÃramicchanta÷ / du÷khameva narakÃdiprapÃtavedanÃsvabhÃvam / abhidhÃvanti tadabhimukhÃ÷ pravartante / du÷khameva praviÓantÅtyartha÷ / Óalabhà iva dÅpaÓikhÃmiti / ata eva sukhecchayaiva sukhÃbhilëeïaiva svasukhaæ ghnanti Óatruvat / ÃtmasukhaghÃtÃya kathamÃtmanaiva Óatravo bhavantÅti cet, saæmohÃd viparyÃsavaÓÃt hitÃhitaprÃptiparihÃrayo÷ parij¤ÃnÃbhÃvÃt // ato ya÷ puïyÃtmà akÃraïavatsala÷ te«Ãæ viparyastÃnÃæ sukharaÇkÃïÃæ sukhabhilëukÃïÃæ sarvaÓo 'labdhasukhÃnÃæ pŬitÃnÃæ du÷khitÃnÃm / anekaÓa iti anekairdu÷khaÓatairbahudhà bÃdhitÃnÃæ t­ptimÃpyÃyanaæ sarvasukhai÷ kuryÃt kÃyikacaitasikai÷ / yadi và / anekaÓa÷ anekaprakÃraæ t­ptiæ sarvasukhai÷ kuryÃt iti yojanÅyam / na sukhat­ptimÃtraæ janayati, kiæ tarhi sarvÃ÷ pŬÃ÷ samastà du÷khà vedanÃÓcchinatti ca Óamayati ca // na kevalaæ du÷khapraÓÃntiæ sukhat­ptiæ ca karoti, nÃÓayatyapi saæmoham, aparij¤Ãnamapi nivartayati / apathamidame«a panthà bhayamata ita eta gÃta mÃsÃdam / iti heyopÃdeyamÃrgaprakÃÓanÃt / yaÓcaivaæ paravyasananivartanaparatanno hitasukhavidhÃnatatparaÓca (##) sarvabhÆtÃnÃm / sÃdhustena sama÷ kuta÷, tena mahÃtmanà tulya÷ sÃdhu÷ kuta÷? naiva kutaÓcidvidyate akÃraïaparamavatsalasvabhÃvatvÃt / kuto và tÃd­Óaæ mitram, hitasukhopasaæhÃrapravaïamÃnasaæ paramaviÓvÃsasthÃnaæ tÃd­Óaæ tatsamaæ mitram, suh­t kuta÷? naiva saæbhavati / puïyaæ và tÃd­Óaæ kuta÷? evaæ viharato bodhisattvasya yat puïyamupajÃyate, tadapi na kenacitpuïyena samÃnam // k­te ya÷ pratikurvÅta so 'pi tÃvatpraÓasyate / avyÃpÃritasÃdhustu bodhisattva÷ kimucyatÃm // Bca_1.31 // pÆrvaæ bhayasaækaÂavyasane«u upak­tamanena ityupak­te sati pratyupakÃraæ karoti ya÷, so 'pi tÃvat praÓasyate lokena stÆyate sÃdhurayamiti / ya÷ punaravyÃpÃritasÃdhu÷ anabhyarthitakalyÃïopanetà bodhisattva÷, kimucyatÃæ kimaparamabhidhÅyatÃm? tasya praÓaæsà kartumaÓakyetyartha÷ // d­«ÂavyavahÃramapek«yÃpi bodhisattvasya puïyamÃhÃtmyamudbhÃvayannÃha- katipayajanasattradÃyaka÷ kuÓalak­dityabhipÆjyate janai÷ / k«aïamaÓanakamÃtradÃnata÷ saparibhavaæ divasÃrdhayÃpanÃt // Bca_1.32 // parimitasattvÃnÃmÃhÃrapÃnamÃtradÃnasamÃdÃnamÃdiÓan puïyakarmà ayamiti pÆjyate satkriyate janai÷ satkarmaratairlokai÷ / tadapi dÃnaæ k«aïam, na sakalamaha÷, tadardhaæ vÃ, api tu muhÆrtamekam / aÓanakamÃtradÃnata iti / kutsitamaÓanamaÓanakam, apraïÅtaæ bhojanam, tadeva kevalaæ tanmÃtram, tathÃvidhavya¤janarahitam / tasya dÃnata÷ parityÃgata÷ / katham? saparibhavam / kriyÃviÓe«aïametat / satiraskÃraæ namaskÃrÃpura÷saram / haÂhÃtsatrÃgÃraæ praviÓata÷ khaÂacapeÂÃdinà prah­tyeti yÃvat / puna÷ kiæbhÆtÃt? divasÃrdhayÃpanÃt praharadvayopastambhanÃt / madhyÃnhe bhuktvà sÃyaæ punarÃhÃrÃnve«aïÃt // bodhisattvasya punaretadviparÅtaæ dÃnamiti pratipÃdayannÃha- kimu niravadhisattvasaækhyayà niravadhikÃlamanuprayacchata÷ / gaganajanaparik«ayÃk«ayaæ sakalamanorathasaæprapÆraïam // Bca_1.33 // na vidyate avadhiriyattà / iyadbhaya÷ Óatasahasralak«akoÂisaækhyebhyo dÃsyÃmi, tata÷ paraæ neti na sattvÃnÃæ gaïanayà dadÃti, kiæ tu niravadhisattvasaækhyayà / nÃpi niyatakÃlam, (##) api tu niravadhikÃlam / kalpaÓatasahasralak«akoÂiÓataæ yÃvaddÃsyÃmi, tata÷ paraæ neti sÃvadhikaæ na dadÃti / gaganeti / gaganamiva janÃ÷ gaganajanÃ÷ / yathà ÃkÃÓamaparyantaæ tathà jano 'pÅtyartha÷ / yadi và / gaganaæ ca janÃÓca te gaganajanÃ÷ / te«Ãæ parik«aya÷ paryavadÃnam / yÃvadÃkÃÓadhÃturyÃvacca sattvà na parinirv­tÃ÷ tÃvadavadhikam / yadvak«yati- ÃkÃÓasya sthitiryÃvadyÃvacca jagata÷ sthiti÷ / tÃvanmama sthitirbhÆyÃt iti / [bodhi. 10.55] tasmÃdak«ayam, na vidyate k«aya÷ paryanto 'syeti k­tvà / ayamabhiprÃya÷- gaganajanaparik«ayÃvadhi yaddÃnaæ tadvastuto 'k«ayameva, te«Ãæ parik«ayÃbhÃvÃt / nÃpi pratiniyataæ vastu, api tu sakalamanorathasaæprapÆraïam / yadyasyÃbhimataæ tat sarvamanavadyamabhiprÃyÃlhÃdanakaraæ paramapremagauravasatkÃrapriyavacanapura÷saraæ pramuditamanasà anuprayacchato bodhisattvasya kiæ puna÷ pÆjà na yujyate? tasya sutarÃæ yujyate iti yojyam / yaduktaæ nÃrÃyaïaparip­cchÃyÃm- na tadvastu upÃdÃtavyaæ yasmin vastuni nÃsya tyÃgacittamutpadyate / na tyÃgabuddhi÷ krameta / yÃvat ayaæ mamÃtmabhÃva÷ sarvasattvebhya uts­«Âa÷ parityakta÷, prÃgeva bÃhyÃni vastÆni / yasya yasya sattvasya yena yena yadyat kÃryaæ bhavi«yati, tasmai tasmai tattaddÃsyÃmi / tatsaævidyamÃnaæ hastaæ hastÃrthikebhyo dÃsyÃmi, yÃvat Óira÷ Óirorthikebhya÷ parityak«yÃmi, ka÷ punarvÃdo bÃhye«u vastu«u / yaduta dhanadhÃnyajÃtaruparajataratnÃbharaïahayarathagajavÃhanagrÃmanagaranigamajanapadarÃjyarëÂrarÃjadhÃnÅpattanadÃsÅdÃsakarmakarapauru«eyaputraduhit­parivÃre«u / iti vistara÷ // evaæ ca guïaratnasamuccayasthÃne parahitasukhavidhÃnaikaparamamahÃvrate bodhisattve svÃtmahitakÃmai÷ svacittaæ rak«itavyaæ prayatnata÷ ityupadarÓayannÃha- iti sattrapatau jinasya putre kalu«aæ sve h­daye karoti yaÓca / kalu«odayasaækhyayà sa kalpÃn narake«vÃvasatÅti nÃtha Ãha // Bca_1.34 // ityevamuktakrameïa sattrapattau sarvadà sukhadÃnapatau jinasya putre sugatasya sute / bodhisattve ityartha÷ / kalu«aæ pÃpacittaæ sve h­daye ÃtmacittasaætÃne karoti utpÃdayati durÃtmà ya÷, sa narake«vÃvasati iti nÃtho buddho bhagavÃnÃha brÆte / upÃnvadhyìvasa÷ iti karmatve prÃpte adhikaraïavivak«Ã / kiyad yÃvat kalu«odayasaækhyayà kalpÃn / yÃvata÷ k«aïÃæstatsaætÃne kalu«acittamutpadyate, tÃvata÷ kalpÃn kalu«acittak«aïasaækhyÃn narake«u ti«ÂhatÅti bhÃva÷ / yaduktaæ praÓÃntaviniÓcayaprÃtihÃryasÆtre- (##) yÃvanti ma¤juÓrÅrbodhisattvo bodhisattvasyÃntike pratighacittÃnyutpÃdayati avamanyanÃcittÃni vÃ, tÃvata÷ kalpÃæstena saænÃha÷ saænaddhavya÷- vastavyaæ mayà mahÃnarake«u iti // nanu tathÃgatasya du«Âacittena rudhiramutpÃdayato nÃvÅcau cittotpÃdanak«aïasaækhyayà kalpÃn avasthitiruktà / na tathÃgatÃt kaÓcidadhikatara÷ saæbhavati trailokye / tat kathamidamatidurghaÂaæ nÅyate? satyam / na khalu yathÃbhÆtamasmin naye vastutattvavyavasthà / sarvasya pravacanasya neyanÅtÃrthatayà vyavasthÃpanÃt / na hi kaÓcit tathÃgate sadevako 'pi loko du«ÂacittamutpÃdayituæ k«amate / analpakalpasaækhyayà abhyÃsena sarvasattve«u maitracittasya sÃtmÅbhÃvÃt, nÃsya kÃye Óastraæ kramatÅti maitracittasyÃnuÓaæsakathanÃt / na ca karmaplutiriha vastuto darÓità / karmÃvaraïasya buddhÃnÃæ prahÅïatvÃt / tasmÃdvaineyajanÃbhisaædhinà tadupadarÓitaæ na paramÃrthata÷ / bodhisattvÃpakÃre tu buddhatvameva samÆlopaghÃtamupahataæ bhavet / tathà ca sadevakasya lokasya artha÷ upahato bhavet / yathÃgamamidamuktam / paramÃrthamiha bhagavÃneva jÃnÃti / idamuktaæ ca ÓraddhÃbalÃdhÃnÃvatÃramudrÃsÆtre- ya÷ kaÓcinma¤juÓrÅ÷ kulaputro và kuladuhità và gaÇgÃnadÅvÃlukÃsamÃn stÆpÃn vinipÃtayeddahedvÃ, yaÓcÃnya÷ kulaputro và kuladuhità và mahÃyÃnÃdhimuktasya bodhisattvasya mahÃsattvasya vyÃpÃdakhilakrodhacittamutpÃdya ÃkroÓayet paribhëayet, ayaæ tato 'saækhyeyataraæ pÃpaæ praviÓati / tat kasmÃddheto÷? bodhisattvanirjÃtà hi buddhà bhagavanta÷, buddhanirjÃtÃÓca stÆpÃ÷ sarvasukhopadhÃnÃni ca sarvadevanikÃyÃÓca / bodhisattvamasatk­tya sarvabuddhà asatk­tà bhavanti / bodhisattvaæ satk­tya sarvabuddhÃ÷ satk­tà bhavanti / ityÃdi // yasya punastatra prasannaæ cittamutpadyate, tasya kiyat puïyaphalamupajÃyate, ityÃha- atha yasya mana÷ prasÃdameti prasavettasya tato 'dhikaæ phalam / mahatà hi balena pÃpakaæ jinaputre«u Óubhaæ tvayatnata÷ // Bca_1.35 // yasya puna÷ puïyÃtmano mana÷ prasÃdamupayÃti bodhisattve, prasavettasya tato 'dhikaæ phalam, tasya prasannacittasya prasavedupajÃyeta tato 'dhikaæ phalaæ tasmÃtpÆrvakapÃpaphalÃd bahutaraæ puïyakarmaphalaæ vipÃkaviÓe«Ãt prasavedutpadyeta / yadi và / tatsamadhikavipÃkaphalÃdhÃyakaæ karmaiva phalamucyate / adhikataraphalajanakaæ karma upajÃyate iti yÃvat / uktaæ ca niyatÃniyatÃvatÃramudrÃsÆtre- sacenma¤juÓrÅ÷ daÓasu dik«u sarvalokadhÃtu«u sarvasattvà utpÃÂitÃk«Ã bhaveyu÷ parikalpamupÃdÃya / (##) atha kaÓcideva kulaputro và kuladuhità và te«Ãæ sarvasattvÃnÃæ maitracittastÃnyak«Åïi janayet parikalpamupÃdÃya / yo 'nyo và ma¤juÓrÅ÷ kulaputro và kuladuhità và mahÃyÃnÃdhimuktaæ bodhisattvaæ prasannacitta÷ paÓyet, ayaæ tato 'saækhyeyataraæ puïyaæ prasavati / iti // tasmÃdasmin mahati puïyak«etre Óubhacittameva karaïÅyamÃtmaj¤ai÷ // api ca / ito 'pi Óubhacittameva kartumucitam / yasmÃnmahatà balena paramak­cchreïa pÃpakaæ pÃpameva pÃpakaæ kutsitatvÃdvà du«k­taæ karma bodhisattve«u kriyate, te«Ãæ sakalakÃyavÃÇyana÷pracÃrasya prasÃdajanakatvÃt / bodhicittaprabhÃvÃcca na bodhisattve«u kasyacidapakÃracittamutpadyate / etaduktamÃryama¤juÓrÅvimok«e- tadyathà kulaputra cintÃmaïiratnarÃjamukuÂÃvabaddhÃnÃæ mahÃnÃgarÃj¤Ãæ nÃsti paropakramabhayam, evameva bodhicittamahÃkaruïÃcintÃmaïiratnarÃjamukuÂÃvabaddhÃnÃæ bodhisattvÃnÃæ nÃsti durgatyapÃyaparopakramabhayam / iti // ata÷ kimarthamanarthopÃrjanaæ kaÂukaphalaæ te«u prayatnata÷ prÃrabhyate? ata eva Óubhaæ tvayatnata÷, saægrahavastvÃdibhi÷ sarvasattvahitasukhakarmakÃritvÃt pariÓuddhakarmakÃritayÃ, kvacidapi skhalitÃbhÃvÃcca / aprayatnata eva prÅtiprasÃdaprÃmodyamupajÃyate te«u / ata÷ kuÓalaæ punarayatnata eva prasÆyate // sÃæpratamutpÃditabodhicitte«u atiÓayavatà Ãtmanà mana÷prasÃdamÃvi«kurvan ÓÃstrakÃrastÃn namasyannÃha- te«Ãæ ÓarÅrÃïi namaskaromi yatroditaæ tadvaracittaratnam / yatrÃpakÃro 'pi sukhÃnubandhÅ sukhÃkarÃæstÃn Óaraïaæ prayÃmi // Bca_1.36 // te«Ãæ puru«aku¤jarÃïÃæ ÓarÅrÃïi ÃtmabhÃvÃn namaskaromi praïipatya vande / yatra ye«u (ye«Ãæ?) saætÃne«u uditamutpannaæ taduktÃnuÓaæsaæ varacittaratnam / cittameva ratnaæ cintÃmaïisad­Óam / varaæ Óre«Âhaæ sarvadÃridyadu÷khÃpahÃritvÃt / tacca tadvaracittaratnaæ ceti vigraha÷ / taditi bhinnaæ và / iyaæ ca adhikaguïÃdhÃrasya satk­ti÷ / aparamapi tadviÓe«aïamÃha- yatrÃpakÃro 'pÅti / ye«u paramakalyÃïah­daye«u bodhisattve«u apakÃro 'pi parÃbhavo 'pi k­ta÷ tatkartu÷ sukhÃnubandhÅ paraæparayà sukhamÃvahatÅti / ayamabhiprÃya÷- tatrÃpakÃra÷ kartumaÓakya÷ / saæbhave và kathaæcit tadapakÃrameva nimittaæ k­tvà prav­ttÃnÃæ du«ÂÃbhiprÃyÃïÃæ puna÷ kenacinnimittena tatprasÃdasamutpÃdanÃt / tatra apakÃro nirvÃïe sukhamanubandhÃti / tadyathà maitrÅbalajÃtake [jÃtakamÃlÃ-8] pa¤cakÃnadhik­tyoktam / bodhisattvapraïidhÃnÃdvà apakÃro 'pi sukhÃnubandhÅtyucyate / yadvak«yati- (##) abhyÃkhyÃsyanti mÃæ ye ca ye cÃnye 'pyapakÃriïa÷ / utprÃsakÃstathÃnye 'pi sarve syurbodhibhÃgina÷ // iti // [bodhi. 3.16] athavà / yatrÃpakÃro 'pi ye«ÃmapakÃro 'pi mahÃkaruïÃdhyÃÓayÃt priyaputreïa k­ta iva du÷khaheturapi sukhameva janayati, yathà k«Ãntiparicchede kathayi«yÃma÷ / evaæ sarvathà sukhahetutvÃt sukhÃrthinÃæ ratnÃkara iva ratnÃrthinÃmÃÓryaïÅyà bodhisattvà ityupadarÓayati / sukhÃkarÃæstÃn Óaraïaæ prayÃmi / sukhasya ÃkarÃ÷ sarvasukhaikaprabhavatvÃt / tÃn uktakrameïa apakÃre 'pi sukhahetÆn / Óaraïaæ prayÃmi / te mama trÃïaæ bhavantu iti bhÃva÷ // iti praj¤ÃkaramativiracitÃyÃæ bodhicaryÃvatÃrapa¤jikÃyÃæ bodhicittÃnuÓaæsÃvivaraïaæ nÃma prathama÷ pariccheda÷ // (##) 2. pÃpadeÓanà nÃma dvitÅya÷ pariccheda÷ / sÃæpratamevaæ k«aïasaæpatsamÃgamaæ durlabhamadhigamya viditabodhicittÃnuÓaæsa÷ bodhicittagrahaïÃrthaæ buddhabodhisattvÃnÃmukhÅk­tya vandanapÆjanaÓaraïagamanapÃpadeÓanÃpuïyÃnumodanabuddhÃdhye«aïÃyÃcanÃbodhipariïÃmanÃæ ca kurvannÃha- taccittaratnagrahaïÃya samyak pÆjÃæ karomye«a tathÃgatÃnÃm / saddharmaratnasya ca nirmalasya buddhÃtmajÃnÃæ ca guïodadhÅnÃm // Bca_2.1 // tasya samanantarapratipÃditÃnuÓaæsasya cittaratnasya grahaïÃya svÅkÃrÃya / tadutpÃdayitumityartha÷ / tathÃgatÃnÃæ buddhÃnÃæ bhagavatÃæ pÆjÃæ karomi / e«o 'hamiti bodhicittagrÃhako 'yamÃtmÃnaæ nidarÓayati / ayaæ buddharatnasya nirdeÓa÷ / saddharmaratnasya ceti ÃgamÃdhigamalak«aïasya / nirmalasyeti trikalyÃïatayà trikoÂiÓuddhasya prak­tiprabhÃsvarasya ca / sarvadà sarvamalÃnÃmasthÃnatvÃt, kleÓÃnÃmÃgantukatvÃt, samastamalÃpaharaïapaÂutvÃcca / ayaæ ca dharmaratnasya nirdeÓa÷ / tadÃtmajÃnÃæ ca buddhasutÃnÃm / guïodadhÅnÃæ guïaratnasamudrÃïÃm ÃryÃvalokitama¤jugho«aprabh­tÅnÃm / ayaæ tu saægharatnasya nirdeÓa÷ / ityÃdau ratnatrayapÆjÃvidhi÷ / pÆjÃæ karomÅti sarvatra saæbandhanÅyam / samyagiti pÆjÃyà eva viÓe«aïam / samyagaviparÅtaæ yathà bhavati / tÅvracittaprasÃdena và grahaïasya và viÓe«aïam / samyaggrahaïÃya atiÓayaprasannacittena na parÃnurodhÃdinà / yathà g­hÅtaæ na punarbhraÓyati iti // pÆjÃmeva kathayannÃha- yÃvanti pu«pÃïi phalÃni caiva bhai«ajyajÃtÃni ca yÃni santi / ratnÃni yÃvanti ca santi loke jalÃni ca svacchamanoramÃïi // Bca_2.2 // yat parimÃïame«Ãmiti yÃvanti niravaÓe«Ãïi / pu«pÃïi phalÃni caiva / ÃkÃÓadhÃtuprasarÃvadhÅni sarvÃïyapÅmÃni aparigrahÃïi / ÃdÃya buddhayà munipuægavebhyo niryÃtayÃmye«a saputrakebhya÷ iti sarvatra pÆrve«u yojanÅyam / bhai«ajyajÃtÃni au«adhaprakÃrÃ÷ / svacchamanoramÃïÅti ratnÃnÃmapi viÓe«aïam // mahÅdharà ratnamayÃstathÃnye vanapradeÓÃÓca vivekaramyÃ÷ / latÃ÷ sapu«pÃbharaïojjvalÃÓca drumÃÓca ye satphalanamraÓÃkhÃ÷ // Bca_2.3 // (##) devÃdiloke«u ca gandhadhÆpÃ÷ kalpadrumà ratnamayÃÓca v­k«Ã÷ / sarÃæsi cÃmbhoruhabhÆ«aïÃni haæsasvanÃtyantamanoharÃïi // Bca_2.4 // mahÅdharÃ÷ parvatÃ÷ / ratnamayà ratnasvabhÃvÃ÷ / vivekaramyà iti vivekoparamyà manoharÃ÷ / vivekÃnukÆlà iti yÃvat / supu«pÃbharaïojjvalÃÓceti Óobhanapu«pÃïyevÃbharaïÃni maï¬anÃni tairujjvalà atibhrÃji«ïava÷ / satphalanamraÓÃkhà iti santi ca ÓobhanÃni varïagandharasasaæpannÃni tÃni phalÃni ceti tairnamrà avanatà bhÆmilagnà iva ÓÃkhà ye«Ãæ te kalpadrumÃ÷ kalpav­k«Ã÷ / ambhoruhabhÆ«aïÃni padmÃnyeva bhÆ«aïÃni ye«Ãæ tÃni tathà / haæsasvanÃtyantamanoharÃïi haæsÃnÃæ svanai rÆtairatyantamanoharÃïi ramaïÅyÃni tÃni tathà // ak­«ÂajÃtÃni ca ÓasyajÃtÃnyanyÃni và pÆjyavibhÆ«aïÃni / ÃkÃÓadhÃtuprasarÃvadhÅni sarvÃïyapÅmÃnyaparigrahÃïi // Bca_2.5 // ak­«ÂÃnyeva halavilekhanamantareïaiva jÃtÃni prÃdurbhÆtÃni / ÓasyajÃtÃni vrÅhiviÓe«Ã÷ / anyÃni và pÆjyavibhÆ«aïÃni pÆjyÃnÃmÃrÃdhyÃnÃæ vibhÆ«aïÃni ÓobhÃkarÃïi / anyÃni aparÃïi ÃkÃÓadhÃtuprasarÃvadhÅni ÃkÃÓadhÃto÷ prasaro 'vakÃÓa÷ vistÃro vÃ, tÃvadavadhÅni tatparyantÃni / sarvÃïyapÅmÃni uktÃni uktasad­ÓÃni aparigrahÃïi amamÃni na kenacit svÅk­tÃnÅtyartha÷ // ÃdÃya buddhyà munipuægavebhyo niryÃtayÃmye«a saputrakebhya÷ / g­hïantu tanme varadak«iïÅyà mahÃk­pà mÃmanukampamÃnÃ÷ // Bca_2.6 // ÃdÃya buddhayà g­hÅtvà manovij¤Ãnena / munipuægavebhyo muniv­«abhebhyo niryÃtayÃmi prayacchÃmi / saputrakebhya÷ sabodhisattvagaïebhya÷ / g­hïantu tanme svÅkurvantu tadetat sarvaæ mama pÆjopahÃravastu / varadak«iïÅyà anuttaradak«iïÃpÃtrÃïi buddhabodhisattvÃ÷ / mahÃk­pÃ÷ sarvasattvahitasukhavidhÃnaikamanasa÷ / mÃæ dÅnadu÷khitasattvamanukampamÃnÃ÷ karuïÃyamÃnÃ÷ / mamÃnugrahÃyeti yÃvat // syÃdetat- kiæ punarevaæ manomayapÆjÃmÃtraæ vidhÅyate yÃvatà tattadvastu manoharaæ sÃk«Ãdeva kasmÃnnopanÅyate ityÃÓaÇkayÃha- (##) apuïyavÃnasmi mahÃdaridra÷ pÆjÃrthamanyanmama nÃsti kiæcit / ato mamÃrthÃya parÃrthacittà g­hïantu nÃthà idamÃtmaÓaktyà // Bca_2.7 // ak­tapuïyo 'smi, ata eva mahÃdaridra÷ / puïye sarvopakaraïasaæpattibhirbhavati / tadabhÃvÃt pÆjÃrthamanyadupakaraïaæ mama nÃsti kiæcit / ato mamÃrthÃya mama puïyakÃmatayà bhagavantaÓca parÃrthacittÃ÷ parahitasukhÃbhilëiïo mahÃkÃruïikatvÃt / ato g­hïantu nÃthà idamuktaæ pÆjopakaraïaæ mayà niryÃtitam / ÃtmaÓaktyeti svasÃmarthyena // ayaæ punarÃtmabhÃvo mamÃyatto 'sti / taæ niryÃtayÃmÅtyÃha- dadÃmi cÃtmÃnamahaæ jinebhya÷ sarveïa sarvaæ ca tadÃtmajebhya÷ / parigrahaæ me kurutÃgrasattvà yu«mÃsu dÃsatvamupaimi bhaktyà // Bca_2.8 // ÃtmÃnaæ ca prayacchÃmi jinebhya÷ / sarveïa sarvaæ ca sarvaprakÃreïa / ÃtmasvÅkÃraæ parityajya tadÃtmajebhyo 'pi / mÃæ pratig­hïÅta narav­«abhÃ÷ / yu«mÃsu dÃsatvaæ dÃsabhÃvaæ svÅkaromi / na jÅvikÃdilobhÃt, api tu bhaktyà paramagauraveïa / ÓraddhÃvilena cetasetyartha÷ // nanu ka÷ punaratra guïo 'stÅtyÃha- parigraheïÃsmi bhavatk­tena nirbhÅrbhave sattvahitaæ karomi / pÆrvaæ ca pÃpaæ samatikramÃmi nÃnyacca pÃpaæ prakaromi bhÆya÷ // Bca_2.9 // bhavatk­tena yu«madÅyena mahadÃÓrayeïa vigatabhaya÷ saæsÃre lokÃnÃæ hitamarthaæ saæpÃdayÃmi / mahadÃÓraye 'pi nÃkuÓalakarmÃv­tasya svahitakaraïe 'pi sÃmarthyamastÅtyÃha- pÆrvaæ cetyÃdi / pÆrvamaparij¤ÃnÃt k­tamakuÓalakarma samatikramÃmi, vidÆ«aïÃsamudÃcÃrÃdibhirnirharÃmi / samatikrÃmatÅtyukte samatikramÃmÅtyuktaæ ÓÃbdavyavahÃre«vanÃdarÃt, arthapratiÓaraïatÃdhÃtupradhÃnatvÃcca / aparaæ ca pÃpaæ na puna÷ karomi / ÃyatyÃæ punarakaraïasaævaraæ vidadhe // iti sarvamÃtmaniryÃtanÃprabh­tipÆjopahÃraæ niryÃtya punarviÓe«eïa pÆjÃæ vidhÃtumÃha- ratnojjvalastambhamanorame«u muktÃmayodbhÃsivitÃnake«u / svacchojjvalasphÃÂikakuÂÂime«u sugandhi«u snÃnag­he«u te«u // Bca_2.10 // (##) ratnairindranÅlÃdibhirujjvalÃ÷ prabhÃsvarà ye stambhÃ÷ tairmanoharÃ÷ kamanÅyÃ÷ / te«u snÃnag­he«u snÃnaæ karomÅti yojyam / puna÷ kiæbhÆte«u? muktÃmayà mauktikaracanÃkhacità udbhÃsina÷ udbhÃsvarÃ÷ vitÃnà iva vitÃnakÃ÷ ye«u te tathÃ, te«u / svacchÃ÷ sunirmalÃ÷ , ujjvalà dÅptimanta÷, sphaÂikasyeme sphÃÂikÃ÷, kuÂÂimÃ÷ bhÆmiracanÃviÓe«Ã ye«u, te«u / sugandhi«u k­«ïÃgurucandanÃdidhÆpitavÃsite«u / snÃnÃya g­hÃ÷ te«u // manoj¤agandhodakapu«papÆrïai÷ kumbhairmahÃratnamathairanekai÷ / snÃnaæ karomye«a tathÃgatÃnÃæ tadÃtmajÃnÃæ ca sagÅtivÃdyam // Bca_2.11 // udakaæ ca pu«pÃïi ca manoj¤agandhÃni ca tÃni / tai÷ pÆrïÃ÷ kumbhà ghaÂÃ÷, tai÷ / mahÃratnamayai÷ mahÃnti vaidÆryÃ(dÅ)ni ca ratnÃni ca tÃni, tatsvabhÃvai÷ / anekai÷ ÓatasahasrakoÂibhi÷ / sagÅtavÃdyaæ saha manoharagÅtan­ttamurajÃdivÃdyai÷ // pradhÆpitairdhautamalairatulyairvastraiÓca te«Ãæ tanumunm­«Ãmi / tata÷ suraktÃni sudhÆpitÃni dadÃmi tebhyo varacÅvarÃïi // Bca_2.12 // pradhÆpitairaguruprabh­tidhÆpai÷ / dhautamalai÷ prak«Ãlitakalma«ai÷ / nirmalairityartha÷ / atulyairapratisamai÷ / vastrairdukÆlai÷ / te«Ãæ tathÃgatÃnÃæ tadÃtmajÃnÃæ ca / tanuæ ÓarÅram / unm­«Ãmi saæmÃrjayÃmi / tatastasmÃdunmar«aïÃnantaram / suraktÃni ÓobhanarÃgai÷ su«Âhu và raktÃni / ÓobhanadhÆpena dhÆpitÃni / dadÃmi tebhyo jinebhya÷ / varacÅvarÃïi anuttarÃïyÃcchÃdanÃni // divyairm­duÓlak«ïavicitraÓobhairvastrairalaækÃravaraiÓca taistai÷ / samantabhadrÃjitama¤jugho«alokeÓvarÃdÅnapi maï¬ayÃmi // Bca_2.13 // divyairdivibhavairdevÃrhai÷ / m­dÆni ca sukumÃrasparÓÃni, Ólak«ïÃni ca sÆkÓmÃïi / vicitrà nÃnÃvarïak­tà Óobhà ye«Ãæ tairvastrai÷ / alaækÃravaraiÓca vibhÆ«aïapradhÃnai÷ / taistairiti mukuÂakaÂakakeyÆrahÃranÆpurÃdibhi÷ / samantabhadrÃjitama¤jugho«alokeÓvarÃdÅnapi bodhisattvÃn maï¬ayÃmi alaækaromi // sarvatrisÃhasravisÃrigandhairgandhottamaistÃnanulepayÃmi / sÆttaptasÆnm­«ÂasudhautahemaprabhojjvalÃn sarvamunÅndrakÃyÃn // Bca_2.14 // (##) sahasraæ caturdvÅpikÃnÃæ tathà candrasÆryamerÆïÃæ pratyekaæ kÃmadevÃnÃæ brahmalokÃnÃæ ca / sÃhasraÓcÆliko mata÷ / sa eva sahasraguïite dvisÃhasra / tatsahasraæ trisÃhasra÷ / ÓatakoÂi÷ cÃturdvÅpikÃnÃmityartha÷ / evaæ sarvÃsu dik«u lokadhÃturananto 'paryantaÓca / sarvatrisÃhastrÃïi / visartuæ ÓÅlaæ ye«Ãæ te tathà / tathÃvidhà gandhÃ÷ parimalà ye«Ãæ te tathà / tairgandhottamairyak«akardamaharicandanÃdibhi÷ / tÃn munÅndrakÃyÃnanulepayÃmi samÃlabhe / kiæbhÆtÃn? sÆttaptaæ puÂapÃkÃdinà pariÓodhitÃntarmalam / sÆnm­«Âaæ ro«ÃïÃdimaïisaæmÃrjitam / sudhautaæ k«ÃrÃmlalavaïÃdiprak«Ãlitabahirmalam / tathÃbhÆtaæ ca taddhema ceti / tasya prabhÃ, dyutirityartha÷ / tadvadujjvalÃn dyutimata÷ / etacca yathÃlokaprasiddhita÷ kathitam / na tu tathÃgatakÃyaÓobhÃyà laukikaæ kiæcidupamÃnamasti // sÃæprataæ mÃlyapÆjÃmupak«ipati- mÃndÃravendÅvaramallikÃdyai÷ sarvai÷ sugandhai÷ kusumairmanoj¤ai÷ / abhyarcayÃbhyarcyatamÃn munÅndrÃn stragbhiÓca saæsthÃnamanoramÃbhi÷ // Bca_2.15 // mÃndÃravaæ deve«u pu«paviÓe«a÷ / indÅvaramutpalam / mallikà vÃr«ikÅ / etatpramukhai÷ sarvai÷ Óobhanagandhai÷ pu«pairmanohÃribhi÷ pÆjyatamÃn munÅndrÃn pÆjayÃmi / stragbhiÓca mÃlÃbhiÓca grathanaracanÃviÓe«akamanÅyÃbhi÷ // dhÆpapÆjÃmÃha- sphÅtasphuradgandhamanoramaiÓca tÃn dhÆpameghairupadhÆpayÃmi / sphÅtà mÃæsalÃ÷ / sphurantaÓca digantavyÃpina÷ bahulagandhodgÃriïo và / tÃd­Óà gandhà ye«Ãæ dhÆpameghÃnÃæ te tathÃ, tai÷ / dhÆpà meghà iva ambaratalÃvalambibimbÃ÷ / upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ iti samÃsa÷ / dhÆpÃnÃæ và meghÃ÷, tai÷, meghavadudgacchadbhirityartha÷ / tÃniti munÅndrÃn upadhÆpayÃmi // naivedyapÆjÃmÃha- bhojyaiÓca khÃdyairvividhaiÓca peyaistebhyo nivedyaæ ca nivedayÃmi // Bca_2.16 // bhojyaæ yanmukhamÃpÆrya bhujyate / khÃdyaæ yat kavalaÓa÷ / chedyaæ dh­tapÆrÃdi / peyaæ yat pÅyate eva pÃnakÃdi / ebhirvividhairnÃnÃprakÃropasaæsk­tai÷ / tebhyo munÅndrebhyo nivedyaæ ca nivedayÃmi // dÅpapÆjÃmÃha- ratnapradÅpÃæÓca nivedayÃmi suvarïapadme«u nivi«ÂapaÇktin / (##) gandhopalipte«u ca kuÂÂime«u kirÃmi pu«paprakarÃn manoj¤Ãn // Bca_2.17 // ratnamayÃ÷ pradÅpÃ÷ tÃn / nivi«Âà paÇktirmÃlà ye«Ãæ te tathà / kveti? suvarïapadme«u / sÃpek«atve 'pi gamakatvÃt samÃsa÷ / gandhopalipte«u candanakuÇkumÃdigandhaiÓcarcite«u // pralambamuktÃmaïihÃraÓobhÃnÃbhÃsvarÃn diÇmukhamaï¬anÃæstÃn / vimÃnameghÃn stutigÅtaramyÃn maitrÅmayebhyo 'pi nivedayÃmi // Bca_2.18 // pralambairmuktÃmaïihÃrai÷ Óobhà ye«Ãæ tÃn vimÃnameghÃn vimÃnasamÆhÃn ÃlokakÃriïa÷ sarvadikÆÓobhÃkarÃn // suvarïadaï¬ai÷ kamanÅyarÆpai÷ saæsaktamuktÃni samucchritÃni / pradhÃrayÃmye«a mahÃmunÅnÃæ ratnÃtapatrÃïyatiÓobhanÃni // Bca_2.19 // kanakamayadaï¬ai÷ kÃntimatsaæsthÃnai÷ / muktÃkhacitÃni ratnamayÃni chatrÃïi / samucchritÃnÅti uddaï¬itÃni // idÃnÅæ pÆjopahÃramupasaæharannÃha- ata÷ paraæ prati«ÂhantÃæ pÆjÃmeghà manoramÃ÷ / tÆryasaægÅtimeghÃÓca sarvasattvaprahar«aïÃ÷ // Bca_2.20 // ita÷ prabh­ti ete pÆjÃmeghà mayà niryÃtitÃ÷, anye và devÃdibhirupanÅtÃ÷ kalpaæ và kalpÃvaÓe«aæ và prati«ÂhantÃm prakar«av­ttisthità bhavantu / tÆryasaægÅtimeghÃÓca tÆryÃïi murajÃdivÃdyÃni / saægÅtaya÷ sametya gÅtaya÷ / samudÃyagÅtÃnÅtyartha÷ / athavà / saægÅtakÃni nuttagÅtavÃditÃni samuditÃnyucyante / te«Ãæ meghÃ÷ anekasamudÃyÃ÷ / te ca sarvasattvaprahar«aïÃ÷ sarvasattvÃnÃæ pramodakÃriïa÷, na punaraÓakyaÓravaïÃ÷ / prati«ÂhantÃmiti saæbandha÷ // sÃmÃnyenÃbhisaæk«ipya saddharmÃdi«u pÆjÃmÃha- sarvasaddharmaratne«u caitye«u pratimÃsu ca / pu«paratnÃdivar«ÃÓca pravartantÃæ nirantaram // Bca_2.21 // dvÃdaÓÃÇgapravacanÃtmake«u sarvasaddharmaratne«u / ratnamiva ratnaæ vastutattvÃlokakÃritvÃt, paramanirv­tihetutvÃcca / stÆpe«u bhagavaccaitye«u / pratimÃsu ceti buddhabodhisattvavigrahapratik­ti«u / pu«pav­«Âayo ratnav­«ÂayaÓca / ÃdiÓabdÃccandanacÆrïavastrÃdivar«Ã÷ / nirantaramiti ÃsaæsÃramanavacchinnam // (##) anuttarapÆjÃmatidiÓannÃha- ma¤jugho«aprabh­taya÷ pÆjayanti yathà jinÃn / tathà tathÃgatÃnnÃthÃn saputrÃn pÆjayÃmyaham // Bca_2.22 // ma¤jugho«asamantabhadrÃjitalokanÃthapramukhà daÓabhÆmÅÓvarà bodhisattvÃ÷ yathà yena adhyÃÓayena tathÃgatÃn pÆjayanti, tathà tena adhimok«eïa ahamapi tathÃgatÃn saha putrai÷ bodhisattvagaïai÷ pÆjayÃmi // stutipÆjÃmÃha- svarÃÇgasÃgarai÷ stotrai÷ staumi cÃhaæ guïodadhÅn / stutisaægÅtimeghÃÓca saæbhavantve«vananyathà // Bca_2.23 // svarÃ÷ sapta gÃndhÃrÃdaya÷ / te«ÃmaÇgÃni prabhedÃ÷ kÃmodÃdaya÷ / te«Ãæ sÃgaravadatibÃhulyÃt sÃgarÃ÷, tai÷ stotrai÷ / stutaya eva saægÅtaya÷, stutÅnÃæ và saægÅtaya÷ samudÃyÃ÷ / tÃsÃæ meghÃ÷ saæbhavantu upati«ÂhantÃm / e«u buddhabodhisattve«u / ananyathà aviparÅtà yathà mayopakalpitÃstathaivetyartha÷ // buddhadharmasaægharatne«u praïÃmapÆjÃmÃha- sarvak«etrÃïusaækhyaiÓca praïÃmai÷ praïamÃmyaham / sarvatryadhvagatÃn buddhÃn sahadharmagaïottamÃn // Bca_2.24 // yÃvanti daÓasu dik«u buddhak«etrÃïi, te«u yÃvanto 'ïava÷, tatsaækhyai÷ praïÃmai÷ / sarvatryadhvagatÃniti atÅtapratyutpannÃnÃgatÃn tathÃgatÃn / kiæbhÆtÃn? sahadharmagaïottamÃn gaïÃnÃmuttamo 'grabhÆto bodhisattvagaïa÷ / dharmaÓca gaïottamaÓca tÃbhyÃæ saha // tathÃgatastÆpe«u praïÃmamÃha- sarvacaityÃni vande 'haæ bodhisattvÃÓrayÃæstathà / nama÷ karomyupÃdhyÃyÃnabhivandyÃn yatÅæstathà // Bca_2.25 // ÆrdhvatiryagadhastanÃsu diÓÃsu vidiÓÃsu ca / saÓarÅrÃÓarÅre«u stÆpe«u praïamÃmyahamityartha÷ / bodhisattvÃÓrayÃnapÅti jÃtakÃvadÃnajanmÃdisthÃnÃni / abhivandyÃniti v­ddhÃn vandanÃrhÃn / tadanena pÆjÃvandanÃvidhirukta÷ // ayaæ ca pÆjÃvidhistrisamayarÃje kathita÷ / yathoktam- sthalajà ratnaparvatÃ÷ / jalajà ratnaparvatÃ÷ / sthalajajalajÃni ratnÃni daÓadigavasthitÃni / amamÃnyaparigrahÃïi / deyÃnÅtyuktam / anayà ca diÓà sarvabhai«ajyÃni sarvarasÃyanÃni sarvasalilÃni / anavadyÃni Ãmaï¬alÃni (?) sarvakäcanamaï¬alÃni / viv­tte«u và lokadhÃtu«u paramarasasparÓasaæpannà bhÆparpaÂakà am­talatà / ak­«ÂoptÃ÷ ÓÃlaya÷ / sarvottarakurudvÅpe«u ca pariÓuddhe«u ca lokadhÃtu«u ye ramaïÅyÃ÷ paribhogÃ÷ / yathà Ãryaratnameghe cÃha- sa yÃnÅmÃni sÆtrÃnte«u udÃrÃïi pÆjopasthÃnÃni Ó­ïoti, tÃnyÃÓayatastÅvreïÃdhyÃÓayena (##) buddhabodhisattvebhya÷ pariïÃmayati / tathà sa vividhÃni pÆjopasthÃnÃnyanuvicintayati iti // sÃæprataæ ratnatrayaÓaraïagamanapÆrvakaæ pÃpadeÓanÃmÃha- buddhaæ gacchÃmi Óaraïaæ yÃvadà bodhimaï¬ata÷ / dharmaæ gacchÃmi Óaraïaæ bodhisattvagaïaæ tathà // Bca_2.26 // trÃïÃrthaæ ÓaraïÃrtham / gamanaæ tadÃj¤ÃparipÃlanam / yo hi yaæ Óaraïaæ gacchati, sa tadÃj¤Ãæ nÃtikramatÅti bhÃva÷ / bodhimaï¬ata iti / maï¬aÓabdo 'yaæ sÃravacanam, gh­tamaï¬a iti yathà / tathà ca sati bodhipradhÃnaæ yÃvat / yÃvat samyaksaæbodhiæ nÃdhigacchÃmi ityartha÷ // vij¤ÃpayÃmi saæbuddhÃn sarvadik«u vyavasthitÃn / mahÃkÃruïikÃæÓcÃpi bodhisattvÃn k­täjali÷ // Bca_2.27 // vij¤ÃpayÃmÅtyanena buddhabodhisattvÃnÃmagragatamÃtmÃnaæ dhyÃtvà adhyÃÓayenaitadvaktavyamityupadarÓitam / k­täjaliriti kÃyavij¤aptiruktà / a¤jali÷ karadvayena saæpuÂaæ k­tvetyartha÷ // anÃdimati saæsÃre janmanyatraiva và puna÷ / yanmayà paÓunà pÃpaæ k­taæ kÃritameva và // Bca_2.28 // yaccÃnumoditaæ kiæcidÃtmaghÃtÃya mohata÷ / tadatyayaæ deÓayÃmi paÓcÃttÃpena tÃpita÷ // Bca_2.29 // anÃdimatÅti pÆrvajanmaparaæparÃsu / janmanyatraiveti asminnapi janmani, na kevalaæ pÆrvatra / paÓuneti mohabahulatÃmÃtmano darÓayati / trividhaæ karma kÃyavÃÇmanobhistatra k­tam / tribhirapi kÃritamiti / vÃÇmanobhyÃmanumoditamityapi / ÃtmaghÃtÃyeti tatpÃpakarmaphalasya mama Ãtmanyeva vipÃkÃt / tadatyayamiti tadÃpattim / deÓayÃmi prakÃÓayÃmi uttÃnÅkaromi, na pracchÃdayÃmi / paÓcÃttÃpeneti akuÓalakarmaïo narakÃdau du÷khavipÃkaÓravaïÃt // adhunà yathÃpradhÃnamatyayadeÓanÃmÃha- ratnatraye 'pakÃro yo mÃtapit­«u và mayà / guru«vanye«u và k«epÃt kÃyavÃgbuddhibhi÷ k­ta÷ // Bca_2.30 // ratnatraye iti anuttaraguïak«etre / mÃtetyÃdinà upakÃrik«etre / tatrÃpakÃrasya vistaratÅvradu÷khavipÃkatvÃt // anekado«adu«Âena mayà pÃpena nÃyakÃ÷ / yatk­taæ dÃruïaæ pÃpaæ tatsarvaæ deÓayÃmyaham // Bca_2.31 // anekado«adu«Âeneti rÃgÃdikleÓadÆ«itena, na svatantreïetyartha÷ // *** [added:] *** kathaæ ca ni÷sarÃmyasmÃn nityodvego 'smi nÃyakÃ÷ / mà bhÆnme m­tyuracirÃd ak«Åïe pÃpasaæcaye // Bca_2.32 // **************** (##) pÃpakarmaïi saævegamÃha- kathaæ ca ni÷sarÃmyasmÃt paritrÃyata satvaram / kathaæ kena prakÃreïa / asmÃdaÓubhÃt / satvaraæ ÓÅghram / keyaæ tvarà bhavata ityÃha- mà mamÃk«ÅïapÃpasya maraïaæ ÓÅghrame«yati // Bca_2.33 // yÃvat pÃpak«ayaæ na karomi, tÃvanmama m­tyurbhavi«yati na / anyathà durgati gamanabhayÃt // nanu ca ak­tapÃpaparik«ayasya bhavato m­tyo÷ ko 'vakÃÓa ityÃha- k­tÃk­tÃparÅk«o 'yaæ m­tyurviÓrambhaghÃtaka÷ / svasthÃsvasthairaviÓvÃsya ÃkasmikamahÃÓani÷ // Bca_2.34 // idaæ k­tamidamak­taæ tÃvaditi na parÅk«ate m­tyu÷ / viÓrambho viÓvÃsa÷ / tena ghÃtaka÷ / nÃpi nÅrogo 'haæ yuvà balavatkÃyo veti viÓvasanÅyam / kuta÷? ÃkasmikamahÃÓaniriti acintitavajrapÃtasad­Óa÷ // yadyevaæ pÃpÃd bhayam, kimarthaæ tarhi tat k­tamityÃha- priyÃpriyanimittena pÃpaæ k­tamanekadhà / sarvamuts­jya gantavyamiti na j¤ÃtamÅd­Óam // Bca_2.35 // priya Ãtmà ÃtmÅyaÓca, apriyastadapakÃrÅ / priyasya hitasukhamapriyasya ca tadviparÅtamicchatà k­taæ pÃpamanekadhà prÃïÃtipÃtÃdattÃdÃnÃdibhedenÃnekaprakÃram / nanu sarvametannacireïa parityajya gantavyam, tat kimiti nirarthakaæ pÃpakamupacÅyate ityÃha- sarvamityÃdi / sarvaæ priyamapriyaæ và uts­jya vihÃya gantavyam / etattu na mayà mugdhena paribhÃvitam // apriyà na bhavi«yanti priyo me na bhavi«yati / ahaæ ca na bhavi«yÃmi sarvaæ ca na bhavi«yati // Bca_2.36 // kimidÃnÅæ pariÓi«ÂamavasthitamityÃha- tattatsmaraïatÃæ yÃti yadyadvastvanubhÆyate / svapnÃnubhÆtavatsarvaæ gataæ na punarÅk«yate // Bca_2.37 // yadyadvastviti sukhaheturdu÷khaheturvà / anubhÆyate saævedyate / kathaæ punarevamityÃhasvapnÃnubhÆtavaditi / yathà svapnÃvasthÃyÃmupalabdhaæ vina«Âaæ na punarÅk«yate, tatra smaraïamÃtrameva avaÓi«yate // tathà anyadapi sarvaæ priyÃdisaægatamasthiramasminneva janmanÅtyupadarÓayannÃha- ihaiva ti«ÂhatastÃvadgatà naike priyÃpriyÃ÷ / tannimittaæ tu yatpÃpaæ tatsthitaæ ghoramagrata÷ // Bca_2.38 // (##) ti«Âhata÷ ÃsÅnasyaiva mama paÓyata÷ / gatà anityatayà grasitÃ÷ / yadyevaæ tarhi tadarthaæ k­taæ pÃpamapi tai÷ saha yÃsyatÅtyÃha- tannimittamityÃdi / te«Ãæ priyÃdÅnÃæ nimittaæ tadarthaæ yatk­taæ pÃpaæ tatpunaragrata eva sthitaæ me / tanmayà saha yÃsyatÅtyartha÷ // nanvevaæ paÓyannapi kathaæ mÆrcchito 'sÅtyÃha- evamÃgantuko 'smÅti na mayà pratyavek«itam / mohÃnunayavidve«ai÷ k­taæ pÃpamanekadhà // Bca_2.39 // nÃhaæ kasyacit parita÷, na me kaÓcit, ityevaæ na mayà pratyavek«itaæ vicÃritam / tena kÃraïena / anunaya ÃsaÇga÷ Ãtmani ÃtmÅye ca / vidve«a÷ pratigha÷ / tat pratikÆlamÃcarati // cirataramatidÅrghÃyu«o bhavata÷ kà maraïÃÓaÇkÃ? tat kimevaæ bibhe«ÅtyÃha- rÃtriædivamaviÓrÃmamÃyu«o vardhate vyaya÷ / Ãyasya cÃgamo nÃsti na mari«yÃmi kiæ nvaham // Bca_2.40 // aharniÓam / Ãyu«o vardhate vyaya÷, Ãyu÷saæskÃrÃ÷ k«Åyante / aviÓrÃmamiti k«aïamapi na vyayavicchittirasti / ÃgamanamÃgama÷ anupraveÓa÷ / sa ca Ãyasya upacayasya leÓato 'pi na saævidyate tadahamevaæ kiæ nu na mari«yÃmi? api tu ciramapi sthitvà jÅvitaæ maraïaparyavasÃnamiti // syÃdetat / yannimittaæ k­taæ pÃpaæ te 'pi na narakÃdi«u tatphaladu÷khÃnubhavakÃle saævibhÃgino bhavi«yanti / tat kimiti kÃtarabhÃvamavalambase ityatrÃha / ÃstÃæ tÃvatparaloke- iha ÓayyÃgatenÃpi bandhumadhye 'pi ti«Âhatà / mayaivekena so¬havyà marmacchedÃdivedanà // Bca_2.41 // iha asminneva bhave maraïÃntikÃdidu÷khabÃdhÃyÃæ svajanaparijanamadhyagatenÃpi / marmacchedÃdivedaneti pipÃsÃgÃtrasaætÃpÃdidu÷khaæ mayaivaikena so¬havyam / na tatra alpÅyÃnapi bhÃgo 'nyasya saæbhavati // kiæ punarnarakÃdÃvityÃha- yamadÆtairg­hÅtasya kuto bandhu÷ kuta÷ suh­t / puïyamekaæ tadà trÃïaæ mayà tacca na sevitam // Bca_2.42 // kÃladÆtairg­hÅtasya adhi«Âhitasya galapÃÓena baddhasya mudgarairÃkoÂyamÃnasya aÂavÅkÃntÃragahanakaïÂakavi«amaÓilÃÓakalairvitudyamÃnacaraïasya asahÃyasya karmÃnubhavabhÆmiæ nÅyamÃnasya / kuto bandhu÷ kuta÷ suh­t iti na tatra kecit sahÃyÃsrÃïaæ saæbhavanti / puïyamevaikaæ tadà trÃïaæ syÃt / mayà tacca na sevitam, tacca puïyaæ trÃïabhÆtaæ mayà nopÃrjitam // (##) punarapi pÃpÃt saævegamÃha- anityajÅvitÃsaÇgÃdidaæ bhayamajÃnatà / pramattena mayà nÃthà bahu pÃpamupÃrjitam // Bca_2.43 // asthÃyini jÅvite / ÃsaÇgÃdÃgrahÃt / idamÃgÃmi narakÃdidu÷khabhayamajÃnatà apaÓyata / pramatteneti yauvanarÆpadhanÃdhipatyÃdimadamattena // kiæ punarevaæ saævegabahulo bhavÃnityÃha- aÇgacchedÃrthamapyadya nÅyamÃno viÓu«yati / pipÃsito dÅnad­«Âiranyadevek«ate jagat // Bca_2.44 // atyalpamidaæ karacaraïÃdicchedanaæ du÷khaæ narakadu÷khÃt / tathÃpi tatreyamavasthà bhavati / viÓu«yati sarvÃtmanà Óo«amupayÃti / pipÃsitast­«ïÃrta÷ / dÅnad­«Âiriti k­païad­«Âi÷ / anyadeveti viparÅtam // narakadu÷khasyÃtiÓayamÃha- kiæ punarbhairavÃkÃrairyamadÆtairadhi«Âhita÷ / mahÃtrÃsajvaragrasta÷ purÅ«otsargave«Âita÷ // Bca_2.45 // kÃtaraird­«ÂipÃtaiÓca trÃïÃnve«Å caturdiÓam / bhairavÃkÃrairiti bhayaækararÆpai÷ / adhi«Âhita÷ ÃtmasÃtk­ta÷ / mahÃtrÃsanajvarastena grasto g­hÅta÷ / purÅ«amuccÃra÷, tasyotsargo vinirgama÷, tena ve«Âito vilipta÷ / kÃtarairiti dÅnai÷ / caturdiÓaæ trÃïÃnve«Å / kathamityÃha- ko me mahÃbhayÃdasmÃtsÃdhustrÃïaæ bhavi«yati // Bca_2.46 // sÃdhurakÃraïavatsala÷ / trÃïaæ paritrÃtà // trÃïaÓÆnyà diÓo d­«Âvà puna÷ saæmohamÃgata÷ / tadÃhaæ kiæ kari«yÃmi tasmin sthÃne mahÃbhaye // Bca_2.47 // evamapi yadà kutracidapi trÃïaæ na paÓyati, tadà trÃïÃbhÃvÃt puna÷ saæmohamÃgata÷ / tadà tasmin kÃle kiæ kari«yÃmi? sarvakriyÃsu asamartha÷ san / tasmin sthÃne pratÃpanÃdinarakabhÆmau // tasmÃdidÃnÅmeva pratÅkÃrÃnu«ÂhÃnaæ yuktamityÃha- adyaiva Óaraïaæ yÃmi jagannÃthÃn mahÃbalÃn / jagadrak«ÃrthamudyuktÃn sarvatrÃsaharÃn jinÃn // Bca_2.48 // jagatÃæ nÃthÃn sarvÃÓvÃsanirv­tisthÃnabhÆtÃn nÃyakÃn / mahÃbalÃniti sarvatrÃpratihatasÃmarthyÃn / jagadrak«ÃrthamudyuktÃniti sarvasattvaparitrÃïÃrthamudyuktÃn / evamapi (##) trÃïÃnÃÓritya bhayopaÓamo na syÃt, tadà kiæ ÓaraïagamanenetyatrÃha- sarvatrÃsaharÃniti sarvavyasanÃpahartÌn // dharmasaæghaÓaraïagamanamÃha- taiÓcÃpyadhigataæ dharmaæ saæsÃrabhayanÃÓanam / Óaraïaæ yÃmi bhÃvena bodhisattvagaïaæ tathà // Bca_2.49 // tairbuddhairbhagavadbhi÷ / adhigataæ sÃk«Ãtk­tam / dharmaæ nirvÃïamityartha÷ / saæsÃrabhayanÃÓanaæ sarvakleÓapratipak«atvÃt / bhÃveneti paramaprasÃdena na mÃyÃÓÃÂhyena vicikitsayà và / bodhisattvagaïamiti saægham / tatheti bhÃvena // idÃnÅæ yathÃpradhÃnaæ bodhisattvebhya ÃtmaniryÃtanaæ kurvannÃha- samantabhadrÃyÃtmÃnaæ dadÃmi bhayavihvala÷ / punaÓca ma¤jugho«Ãya dadÃmyÃtmÃnamÃtmanà // Bca_2.50 // samantabhadrÃya bodhisattvÃya / ÃtmÃnaæ dadÃmi niryÃtayÃmi / bhayavihvalo narakÃdibhayavyÃkula÷ / punaÓca ma¤jugho«Ãya ma¤junÃthÃya / Ãtmaneti na parapreraïayà / svayameva prasannacitta ityartha÷ // taæ cÃvalokitaæ nÃthaæ k­pÃvyÃkulacÃriïam / viraumyÃrtaravaæ bhÅta÷ sa mÃæ rak«atu pÃpinam // Bca_2.51 // ÃryÃvalokiteÓvaram / k­payà vyÃkulaæ caritaæ ÓÅlamasyeti k­pÃvyÃkulacÃriïamiti tasyaiva viÓe«aïam / viraumi Ãravaæ karomi / Ãrtaravamiti kriyÃviÓe«aïam / du÷khadÅnakÃtarasvaram / bhÅta÷ trasta÷ pÃpakarmaphalÃt / sa bhagavÃnavalokita÷ mÃæ rak«atu pÃpinaæ k­tapÃpaæ mÃæ trÃyatÃm // ÃryamÃkÃÓagarbhaæ ca k«itigarbhaæ ca bhÃvata÷ / sarvÃn mahÃk­pÃæÓcÃpi trÃïÃnve«Å viraumyaham // Bca_2.52 // ÃryamÃkÃÓagarbhaæ ca bodhisattvam / k«itigarbhaæ ca bodhisattvam / viraumÅti pareïa saæbandha÷ / sarvÃn mahÃk­pÃæÓcÃpi, ye 'pi na nÃmagrahaïenodÃh­tÃ÷, tÃnapi paramakÃruïikÃn paradu÷khadu÷khina÷ // yaæ d­«Âvaiva ca saætrastÃ÷ palÃyante caturdiÓam / yamadÆtÃdayo du«ÂÃstaæ namasyÃmi vajriïam // Bca_2.53 // yasya darÓanamÃtreïa yamadÆtÃdaya÷ / ÃdiÓabdÃdanye 'pi yak«arÃk«asÃdayo du«Âà bhÅtÃ÷ santa÷ palÃyante, dÆramapagacchanti / taæ namasyÃmi namaskaromi / vajriïamiti vajramasyÃstÅti vajrapÃïiæ bodhisattvam / tadanena ÓaraïagamanÃdinà pÃpak«ayÃrthamÃÓrayabalamupadarÓitam / yaduktaæ caturdharmakasÆtre- (##) tatrÃÓrayabalaæ buddhadharmasaæghaÓaraïagamanamanuts­«Âabodhicittatà ca / sa balavatsaæniÓrayeïa na Óakyate pÃpenÃbhibhavitum / iti // punaranyathÃtvaÓaækÃæ nirÃkartumÃha- atÅtya yu«madvacanaæ sÃæprataæ bhayadarÓanÃt / Óaraïaæ yÃmi vo bhÅto bhayaæ nÃÓayata drutam // Bca_2.54 // atikramya yu«madÃj¤Ãm / sÃæpratamidÃnÅm / bhayadarÓanÃt, tadatikrame yasmÃdani«ÂaphalasaæbhavadarÓanÃt, vo yu«mÃn Óaraïaæ yÃmi bhÅta÷ ani«ÂaphalÃduttrasta÷ / tasmÃtpunaranyathÃÓaÇkà na kartavyà / ato bhayaæ nÃÓavata, pÆrvak­tapÃpÃd bhayamapanayata / drutaæ ÓÅghram / mametyadhyÃhÃryam // nanu evamapi ka÷ pratye«yati / tvadvacanÃdityÃÓaÇkaya punaratrÃrthe d­¬hatÃmÃha- itvaravyÃdhibhÅto 'pi vaidyavÃkyaæ na laÇghayet / kimu vyÃdhiÓatairgrastaÓcaturbhiÓcaturuttarai÷ // Bca_2.55 // itvaro gatvaro naÓvaro 'cirasthÃyÅtyartha÷ / laghurvà / sa cÃsau vyÃdhiÓceti, tasmÃd bhayena / vaidyavÃkyaæ na laÇghayet vaidyopadeÓaæ nÃtikramet / mà ayaæ vyÃdhirmama v­ddhimupagacchet / kimu kiæ puna÷ / vyÃdhiÓatairgrasto laÇghayet / caturbhiÓcaturuttarairiti caturadhikaiÓcaturbhi÷ Óatairityartha÷ / ÓatamakÃlam­tyÆnÃm, ekaæ kÃlamaraïamityekottaraæ Óataæ m­tyÆnÃm / te ca pratyekaæ vÃtapittaÓle«mak­tÃ÷ tatsaænipÃtak­tÃÓceti caturuttarÃïi catvÃri ÓatÃni bhavanti / iti kÃraïabhedÃtkÃryabheda÷, kÃryabhedÃcca kÃraïabhedavyavasthà // nanu tathÃpi kimatra bhayakÃraïaæ yannÃstÅtyÃha- ekenÃpi yata÷ sarve jambudvÅpagatà narÃ÷ / naÓyanti ye«Ãæ bhai«ajyaæ sarvadik«u na labhyate // Bca_2.56 // ekenÃpi vyÃdhinà kupitena yasmÃtsarve jambudvÅpagatà narÃ÷ prÃïino naÓyanti mriyante / anyacca / ye«Ãæ vyÃdhÅnÃæ bhai«ajyaæ au«adhaæ cikitsÃrthaæ kvacidapi na prÃpyate / atra kÃÓirÃjapadmakajÃtakamupaneyam / tadyathÃnuÓrÆyate- bodhicaryÃæ carannayameva bhagavÃnatÅte 'dhvani padmo nÃma kÃÓirÃjo babhÆva / tasmin samaye sarve jambudvÅpakà manu«yà mahatà rogeïa vikalÅbhÆtà mriyante ca / tairidamÃlocitam- ayameva asmÃkaæ svÃmÅ rÃjà paramakÃruïika÷ pratÅkÃraæ vidhÃsyatÅti asyaiva Ãtmadu÷khaæ nivedayÃma÷ / te ca evamavadhÃrya militvÃ, bho mahÃrÃja, bhavati svÃmini paramahitai«iïi saævidyamÃne 'pi iyamasmÃkamavasthÃ, iti tasmin rÃjani du÷khamÃvi«k­tavanta÷ / sa ca rÃjà karuïÃparavaÓah­daya÷ te«Ãæ du÷khamasahamÃna÷ ÓÅghramamÅ«Ãæ rogapŬÃmapanayata iti vaidyÃnÃj¤ÃpayÃmÃsa / te 'pi tatheti pratiÓrutya (##) cikitsÃÓÃstrÃïi vyavalokya sadyorohitamatsyamÃæsÃdanyad bhai«ajyamalabhamÃnÃ÷ tathaiva rÃj¤a÷ pratyuktavanta÷ / iti vistara÷ / idameva jÃtakaæ bhavopalak«aïaæ darÓitam // tatra sarvaj¤avaidyasya sarvaÓalyÃpahÃriïa÷ / vÃkyamullaÇghayÃmÅti dhiÇ mÃmatyantamohitam // Bca_2.57 // kÃyikamÃnasikÃnekaÓalyoddhÃriïa÷ / ÃtmÃnaæ jugupsate / dhiÇ mÃmatyantamohitamiti / evaæ jÃnannapi yadi tathÃgatÃj¤Ãyà vaimukhyamÃseve, tadà mama mohasya paryanto nÃsti / kutsanÅyo 'smÅtyartha÷ // kiæ punarevamityÃha- atyapramattasti«ÂhÃmi prapÃte«vitare«vapi / kimu yojanasÃhasre prapÃte dÅrghakÃlike // Bca_2.58 // parvatÃdiprapÃte«u alpatare«u yatrÃsthibhaÇgamÃtraæ maraïamÃtraæ và du÷khaæ syÃt / kimu yojanasÃhasra iti / yojanasahasraæ parimÃïamasya ityaï / anekayojanasahasraparimÃïe avÅcyÃdikaprapÃte ityartha÷ / dÅrghakÃlika iti / yatrÃntarakalpÃdibhirÃyu«a÷ k«aya÷ // sadyo maraïamad­«Âvaiva kimakÃï¬e kÃtaratayà sukhÃsikÃæ jahÃsÅtyÃha- adyaiva maraïaæ naiti na yuktà me sukhÃsikà / avaÓyameti sà velà na bhavi«yÃmyahaæ yadà // Bca_2.59 // avaÓyamiti niÓcitametat // tathÃpi bhayamayuktamityÃha- abhayaæ kena me dattaæ ni÷sari«yÃmi và katham / avaÓyaæ na bhavi«yÃmi kasmÃnme susthitaæ mana÷ // Bca_2.60 // abhayaæ mà bhairiti kena satpuru«eïa mama dattaæ yena nirbhayo vihari«yÃmÅti bhÃva÷ / yadi và ni÷saraïopÃyo 'pi yadi bhavet, tathÃpi bhayamayuktam / tadapi nÃsti / ni÷sari«yÃmi và kathaæ tato du÷khÃt / avaÓyaæ na bhavi«yÃmÅti / sarvajÅvitaæ maraïaparyavasÃnamityuktaæ bhagavatà // itthamapi na yuktà me sukhÃsiketyÃha- pÆrvÃnubhÆtana«Âebhya÷ kiæ me sÃramavasthitam / ye«u me 'bhinivi«Âena gurÆïÃæ laÇghitaæ vaca÷ // Bca_2.61 // abhinivi«Âeneti Ãsaktena / gurÆïÃmiti buddhabodhisattvakalyÃïamitrÃïÃm // tasmÃdidamaharniÓaæ mama manasi kartumucitamityÃha- jÅvalokamimaæ tyaktvà bandhÆn paricitÃæstathà / ekÃkÅ kvÃpi yÃsyÃmi kiæ me sarvai÷ priyÃpriyai÷ // Bca_2.62 // (##) jÅvalokaæ sattvalokam, imaæ manu«yÃdiasabhÃgatÃlak«aïam / ekÃkÅtyasahÃya÷ / kvÃpÅtyaniÓcitasthÃnam // iyameva tu me cintà yuktà rÃtriædivaæ tadà / aÓubhÃnniyataæ du÷khaæ ni÷sareyaæ tata÷ katham // Bca_2.63 // aÓubhÃditi akuÓalÃt karmaïa÷ / tata ityaÓubhÃt // sÃæprataæ k­takarmaphalasaæbandhaniÓcayo mahatÃbhiniveÓena punaratyayadeÓanÃmÃrabhata ityÃha- mayà bÃlena mƬhena yatkiæcitpÃpamÃcitam / prak­tyà yacca sÃvadyaæ praj¤aptyÃvadyameva ca // Bca_2.64 // tatsarvaæ deÓayÃmye«a nÃthÃnÃmagrata÷ sthita÷ / k­täjalirdu÷khabhÅta÷ praïipatya puna÷ puna÷ // Bca_2.65 // atyayamatyayatvena pratig­hïantu nÃyakÃ÷ / bÃleneti ajÃnatà / mƬheneti mohÃndhena / yatkiæciditi kÃyena vÃcà manasà và / prak­tisÃvadyaæ prÃïÃtipÃtÃdidaÓÃkuÓalasvabhÃvam / praj¤aptisÃvadyaæ yad bhagavatà g­hÅtasaævarÃïÃmeva praj¤aptamakÃlabhojanÃdirÆpam / deÓayÃmÅti vÃgvij¤aptimutthÃpayati / k­täjaliriti kÃyavij¤apti÷ / praïipatya puna÷punariti atiÓayavaccittasaævegamupadarÓayati / ati yatatyanena narakÃdi«u iti atyaya÷, aÓubhaæ karma / tamatyayatvena do«atvena pratig­hïantu jÃnantu paÓyantu vidantu vyaktÅk­taæ mayà / anÃvaraïacittena, pracchÃdanà atra mamÃstÅti bhÃva÷ // puna÷ skhalitaÓaÇkÃmapÃkartuæ punarakaraïasaævaraæ kurvannÃha- na bhadrakamityÃdi / na bhadrakamidaæ nÃthà na kartavyaæ punarmayà // Bca_2.66 // yadÃryakÃntaæ vij¤apraÓastaæ na bhavati tadabhadrakaæ garhitam anÃryaæ karmetyucyate / tadadyaprabh­ti jÃnatà paÓyatà buddhipÆrvakaæ saæcintya punarmayà na kartavyam / ÃyatyÃæ punarakaraïasaævaramÃpatsye ityartha÷ / etacca triskandhapravartanaprastÃve [bodhe, 5.98-99] vyaktÅkari«yate // iti praj¤ÃkaramativiracitÃyÃæ bodhicaryÃvatÃrapa¤jikÃyÃæ pÃpadeÓanà nÃma dvitÅya÷ pariccheda÷ // (##) 3. bodhicittaparigraho nÃma t­tÅya÷ pariccheda÷ / adhunà pÃpadeÓanÃnantaraæ puïyÃnumodanÃmÃha- apÃyadu÷khaviÓrÃmaæ sarvasattvai÷ k­taæ Óubham / anumode pramodena sukhaæ ti«Âhantu du÷khitÃ÷ // Bca_3.1 // narakÃdigatau du÷khamanubhavanto hi pariÓrÃntÃ÷ suk­tavipÃkamadhigamya pratilabdhasukhà viÓrÃmyanti kiyatkÃlam / anumode prasÃdena iti saæprahar«ayÃmi prasannacitta÷ / anumodanÃpi trividhÃmanasà kÃyena vÃcà ca / tatra prasannacitta÷ saæprahar«ayati manasÃ, kÃyena romahar«aÓrupÃtagÃtrakampÃdikamanubhavan, vÃcà ca saæprah­«Âacetana÷ tathÃvidhÃmeva vÃcamuccÃrayan, sÃdhu k­taæ bhadrakaæ k­tamiti / sukhaæ ti«Âhantu du÷khità iti yadarthaæ taistatkarma k­tam, tadapi te«Ãæ sam­dhyatu iti bhÃva÷ // laukikaæ karmÃnumodya lokottaramanumodamÃna÷ prÃha- saæsÃradu÷khanirmok«amanumode ÓarÅriïÃm / bodhisattvatvabuddhatvamanumode ca tÃyinÃm // Bca_3.2 // du÷khanirmok«amiti ÓrÃvakabodhi÷ pratyekabuddhabodhirvà / cittaæ và tadarthamutpÃditaæ tathocyate / tadà bodhitrayamapi tadgÃha÷ / ÓarÅriïÃmiti prÃïinÃm / bodhisattvatvabuddhatvamiti bodhisattvatvaæ bhagavatÃæ hetvavasthÃm, buddhatvaæ phalÃvasthÃmiti / tÃyinÃmiti svÃdhigatamÃrgadeÓakÃnÃm / yaduktam- tÃya÷ svad­«ÂamÃrgokti÷ iti / tadvidyate ye«Ãmiti / athavÃ- tÃya÷ saætÃnÃrtha÷ ÃsaæsÃramaprati«ÂhitanirvÃïatayÃvasthÃyinÃm // bodhisattvÃnÃæ puïyÃnumodanÃæ kurvannÃha- cittotpÃdasamudrÃæÓca sarvasattvasukhÃvahÃn / sarvasattvahitÃdhÃnÃnanumode ca ÓÃsinÃm // Bca_3.3 // cittotpÃdÃ÷ pratik«aïabhÃvino 'paryantÃgÃdhatayà samudrà iva samudrÃ÷ tÃn / kiæbhÆtÃn? sarvasattvasukhÃvahÃn sarvasattvÃnÃæ sukhamÃvahantÅti tadrasaikanimnasvabhÃvÃnityartha÷ / sarvasattvahitÃdhÃnÃniti hitavidhÃyakÃn / ÓÃsinÃmiti ÓÃsanaæ ÓÃsa÷ buddhatvopÃyÃbhyÃsa÷, tadarthatvÃdupacÃrÃt / tadvidyate ye«Ãmiti ÓÃsino bodhisattvÃ÷ / taduktam- upÃyÃbhyÃsa evÃyaæ tÃdarthyÃcchÃsanaæ matam / iti // athavÃ- ÓÃsituæ ÓÅlaæ ye«Ãmiti ÓÃsina÷ / bodhisattvà hi dÃnÃdibhi÷ saægrahavastubhi÷ sattvÃn saæg­hya sanmÃrge 'vatÃrayanti // etÃvatà anumodanà kathità / adhye«aïÃæ kathayannÃha- sarvÃsu dik«u saæbuddhÃn prÃrthayÃmi k­täjali÷ / dharmapradÅpaæ kurvantu mohÃddu÷khaprapÃtinÃm // Bca_3.4 // (##) dharmapradÅpaæ kurvantviti aj¤Ãnatamov­tÃnÃæ sattvÃnÃæ mÃrgÃmÃrgaviÓe«aparij¤ÃnavikalÃnÃæ dharmadeÓanÃtmakamÃlokaæ kurvantu // etÃvatà adhye«aïà kathità / yÃcanÃmupadarÓayannÃha- nirvÃtukÃmÃæÓca jinÃn yÃcayÃmi k­täjali÷ / kalpÃnanantÃæsti«Âhantu mà bhudandhamidaæ jagat // Bca_3.5 // k­tak­tyatayà parinirvÃïaæ gantumanasa÷ / aparyantakalpÃn sthitaye yÃcayÃmi / mà bhÆdandhamiti pÆrvavanmÃrgÃj¤ÃnaniÓcetanaæ mà bhÆt / anenÃpi yÃcanà proktà // yÃcanÃnÃntaramidÃnÅæ pariïÃmanÃmÃha- evaæ sarvamidaæ k­tvà yanmayÃsÃditaæ Óubham / tena syÃæ sarvasattvÃnÃæ sarvadu÷khapraÓÃntik­t // Bca_3.6 // evamuktakrameïa sarvamidaæ pÆjÃpÃpadeÓanÃpuïyÃnumodanÃdi k­tvà vidhÃya yanmayà ÃsÃditaæ prÃptaæ Óubhaæ suk­taæ tena Óubhena syÃæ bhaveyaæ sarvasattvÃnÃæ samastaprÃïabh­tÃæ sarvadu÷khapraÓÃntik­diti ni÷Óe«avyasanapraÓamanasamartho bhaveyam // iti sÃmÃnyena pariïamayya punarviÓe«eïÃha- glÃnÃnÃmasmi bhai«ajyaæ bhaveyaæ vaidya eva ca / tadupasthÃyakaÓcaiva yÃvadrogÃpunarbhava÷ // Bca_3.7 // teneti sarvatra yathÃyogaæ saæbandhanÅyam / glÃnÃnÃmiti vyÃdhipŬitÃnÃm / bhai«ajyamiti au«adham / vaidyaÓcikitsaka÷ / tadupasthÃyaka÷ tasya glÃnasya paricÃraka÷ / rogÃpunarbhava iti yÃvad vyÃdhiniv­tti÷ syÃt // k«utpipÃsÃvyathÃæ hanyÃmannapÃnapravar«aïai÷ / durbhik«Ãntarakalpe«u bhaveyaæ pÃnabhojanam // Bca_3.8 // k«ud bubhuk«Ã / pipÃsà t­«ïà / tayorvyathÃ, tÃbhyÃæ và vyathà / tÃæ hanyÃæ nivarteyam / annapÃnapravar«aïai÷ prabandhÃhÃrapÃnasaæpÃdanai÷ / durbhik«Ãntarakalpe«viti- kalpasya ÓastrarogÃbhyÃæ durbhik«eïa ca nirgama÷ / iti // tatra daÓavar«Ãyu«i prajÃyÃmantarakalpaparyante durbhik«eïa saævarta÷ prÃdurbhavati var«Ãn sapta, mÃsÃn sapta, divasÃnapi saptaiva / yaduktam- kalpasya ÓastrarogÃbhyÃæ durbhik«eïa vinirgama÷ / divasÃn sapta mÃsÃæÓca var«ÃÓcaiva yathÃkramam // iti / tatra annapÃnÃbhÃvÃdanyonyamÃæsÃsthibhak«aïameva ÃhÃra÷ / tadapi kecidalabhamÃnà ÃhÃravaikalyÃcca mriyante / tatra bhaveyaæ pÃnabhojanam // daridrÃïÃæ ca sattvÃnÃæ nidhi÷ syÃmahamak«aya÷ / nÃnopakaraïÃkÃrairupati«Âheyamagrata÷ // Bca_3.9 // (##) daridrÃïÃmiti dhanavikalÃnÃm / ak«aya iti Ãk­«yamÃïadhano 'pi yo na k«Åyate / nÃnopakaraïÃkÃrairiti ÓayanÃsanavasanabhojanÃbharaïavilepanaprabh­ti yadyadabhila«anti sattvÃ÷, taistairupakaraïaviÓe«ÃkÃrai÷ ahameva upati«Âheyaæ pratyupasthito bhaveyam / te«Ãæ daridrÃïÃæ sattvÃnÃmagrata÷ purata÷ / idaæ ca pariïÃmanamÃryavajradhvajasÆtre vistareïa pratipÃditam / tatredamuktam- sa tÃni kuÓalamÆlÃni pariïÃmayan evaæ pariïÃmayati- anenÃhaæ kuÓalamÆlena sarvasattvÃnÃæ layanaæ bhaveyaæ sarvadu÷khaskandhavinivartanatayà / sarvasattvÃnÃæ trÃïaæ bhaveyaæ sarvakleÓaparimocanatayà / sarvasattvÃnÃæ Óaraïaæ bhaveyaæ sarvabhayÃrak«aïatayà / sarvasattvÃnÃæ gatirbhaveyaæ sarvabhÆmyanugamanatayà / sarvasattvÃnÃæ parÃyaïaæ bhaveyamatyantayogak«emapratilambhanatayà / sarvasattvÃnÃmÃloko bhaveyaæ vitimiraj¤ÃnasaædarÓanatayà / sarvasattvÃnÃmulkà bhaveyamavidyÃtamondhakÃravinivartanatayà / ityÃdi vistara÷ / idamuktvà punaridamÃha- tatrÃdhyÃÓayata÷ pariïamayatio na vacanamÃtreïa / taccodagracitta÷ pariïamayati / h­«Âacitta÷ pariïamayati / prasannacitta÷ pariïamayati / pramuditacitta÷ strigdhacitta÷ pariïamayati / maitracitta÷ premacitto 'nugrahacitto hitacitta÷ sukhacitta÷ pariïamayati / iti vistara÷ // idÃnÅmÃtmabhÃvÃdiparityÃgaæ kurvannÃha- ÃtmabhÃvÃæstathà bhogÃn sarvatryadhvagataæ Óubham / nirapek«astyajÃmye«a sarvasattvÃrthasiddhaye // Bca_3.10 // ÃtmabhÃvÃniti sarvagaticyutyupapatti«u sarvakÃyÃn / nirapek«a÷ sarvaprakÃreïa nirÃsaÇga ityartha÷ / tyajÃmi uts­jÃmi / dadÃmÅtyartha÷ / bhogÃniti upabhogyavastÆni hayagajarathaprÃsÃdÃdyÃÓrayastrakcandanavastrÃbharaïakanyÃdÅni / sarvatryadhvagataæ Óubhamiti sarvatraidhÃtukasaæg­hÅtaæ puïyÃne¤jayasvabhÃvam / yadi và dÃnaÓÅlÃdiprasÆtaæ bhÃvanÃmayaæ ca / tryadhvagatam atÅtÃnÃgatapratyutpannam / syÃdetat- anÃgatasya asatsvabhÃvasya ko 'yamutsargo nÃma? satyam / kiæ tu tatsaæbhavakÃle tatrÃsaÇganivÃraïÃrthamevamucyate, idÃnÅmeva tatparityÃgÃt, ÃÓayasya viÓuddhivardhanÃrthaæ ca / etadevÃha- nirapek«a iti / tadvipÃkasya svÃrthe 'napek«a÷ / kimarthamevamanu«ÂhÅyate ityÃha- sarvasattvÃrthasiddhaye iti / sarvasattvÃnÃæ traidhÃtukavartinÃmabhyudayani÷Óreyasalak«aïÃrthani«pattaye / atÅtÃnÃgataÓubhotsargastu ÃryÃk«ayamatisÆtre 'bhihita÷ / yaduktam- kuÓalÃnÃæ ca cittacaitasikÃnÃmanusm­ti÷, anusm­tya ca bodhipariïÃmanÃ, ida matÅtakauÓalyam / yà anÃgatÃnÃæ kuÓalamÆlÃnÃæ nidhyaptirbodherÃmukhÅkarmasamanvÃhÃra÷, ye ye utpatsyante kuÓalÃÓcittotpÃdÃ÷, tÃnanuttarÃyÃæ samyaksaæbodhau pariïÃmayi«yÃmi / idamanÃgatakauÓalyam / iti vistara÷ / sarvatyÃgÃdhimuktiæ paripÆrye parityÃgacittavegÃt tena kÃyaprayogeïa uts­«Âasarvaparigraha÷ / sarvaparigrahamÆlÃdbhavadu÷khÃdvimukto mukta ityucyate / iti vistara÷ // (##) nanu ca ÃtmÃrthamapi kiæcidrak«itumucitamiti mÃtsaryaæ nirÃkurvannÃha- sarvatyÃgaÓca nirvÃïaæ nirvÃïÃrthi ca me mana÷ / tyaktavyaæ cenmayà sarva varaæ sattve«u dÅyatÃm // Bca_3.11 // sarve«Ãæ sÃsravÃtmabhÃvÃdÅnÃæ nirvÃïaæ mok«a÷ / tadarthi ca me mana÷, tadarthi ca mama cittam / tyaktavyaæ cediti / nirvÃïasamaye yadi sarvamÃtmabhÃvÃdi avaÓyaæ parityajya yÃtavyaæ mayÃ, tadà varaæ sattve«u dÅyatÃm, kimanena mÃtsaryahetunà vidh­teneti bhÃva÷ // tasmÃdidamihÃnurÆpamityÃha- yaÓcÃsukhÅk­taÓcÃtmà mayÃyaæ sarvadehinÃm / yathÃkÃmaægamakÃritÃyÃæ niyukto mayÃyamÃtmà kÃya÷ / sarvadehinÃæ sarvasattvÃnÃæ k­te / etadeva darÓayannÃha- ghrantu nindantu và nityamÃkirantu ca pÃæsubhi÷ // Bca_3.12 // krŬantu mama kÃyena hasantu vilasantu ca / dattastebhyo mayà kÃyaÓcintayà kiæ mamÃnayà // Bca_3.13 // kÃrayantu ca karmÃïi yÃni te«Ãæ sukhÃvaham / daï¬Ãdibhistìayantu vÃ, avarïavÃdairjugupsantu, Ãkirantu ca pÃæsubhi÷, dhÆlibhiravakirantu / dattastebhyo mayà kÃya iti, sarva÷ sarveïa mayà te«Ãæ parityakta÷, kiæ mama samavi«amacintayÃ? kÃrayantu karmÃïÅti anavadyÃni / etadevÃha- anartha÷ kasyacinmà bhÆnmÃmÃlambya kadÃcana // Bca_3.14 // ani«Âaæ kasyacitprÃïino mà bhÆt, mÃmÃÓritya kadÃcana, iha paratra và // ye«Ãæ kruddhÃprasannà và mÃmÃlambya matirbhavet / te«Ãæ sa eva hetu÷ syÃnnityaæ sarvÃrthasiddhaye // Bca_3.15 // ye«Ãæ kruddhà ye«Ãmaprasannà và matiÓcittaæ bhavet, te«Ãæ kruddhÃprasannamatÅnÃæ sa eva hetu÷ syÃt, kruddhà aprasannà matireva / puæstvaæ tu tacchabdasya hetusamÃnÃdhikaraïatayà / sarvÃrthasiddhaya iti ÃtmaparÃbhyudayani÷Óreyasani«pattaye // abhyÃkhyÃsyanti mÃæ ye ca ye cÃnye 'pyapakÃriïa÷ / utprÃsakÃstathÃnye 'pi sarve syurbodhibhÃgina÷ // Bca_3.16 // abhyÃkhyÃsyanti iti mithyÃropitado«eïa dÆ«ayi«yanti / anye 'pi ye kÃyikaæ mÃnasikaæ và apakÃraæ kari«yanti / utprÃsakà iti upahÃsakÃ÷, vi¬ambakÃriïo và / tathà anye 'pi udÃsÅnÃ÷ prasannÃÓca / sarve bhaveyurbuddhatvalÃbhina÷ // anÃthÃnÃmahaæ nÃtha÷ sÃrthabÃhaÓca yÃyinÃm / pÃrepsÆnÃæ ca naubhÆta÷ setu÷ saækrama eva ca // Bca_3.17 // (##) anÃthÃnÃmiti sÃænÃyyÃnve«iïÃm / sÃrthavÃhaÓca yÃyinÃmiti sÃrthamukhyo mÃrgaprapannÃnÃm / pÃrepsÆnÃmiti nadyÃdÅnÃæ pÃrimakÆlaæ gantukÃmÃnÃm // dÅpÃrthinÃmahaæ dÅpa÷ Óayyà ÓayyÃrthinÃmaham / dÃsÃrthinÃmahaæ dÃso bhaveyaæ sarvadehinÃm // Bca_3.18 // dÅpÃrthinÃmiti andhakÃrÃvasthitÃnÃm / ÓayyÃrthinÃmiti ÓayanÃbhilëiïÃm / dÃsÃrthinÃmiti upasthÃnÃrthaæ ye bh­tyakarmakarÃdÅnicchanti // cintÃmaïirbhadraghaÂa÷ siddhavidyà mahau«adhi÷ / bhaveyaæ kalpav­k«aÓca kÃmadhenuÓca dehinÃm // Bca_3.19 // cintÃmaïiriti cintitaphaladÃtà ratnaviÓe«a÷ / bhadraghaÂa iti yadyadvastu abhila«itamabhisaædhÃya asmin hastaæ prak«ipet, tatsarvaæ saæpadyate / siddhavidyeti siddhamantra÷ yadyatkarma tayà kriyate, tatsarvaæ sidhyati / mahau«adhiriti yadekaiva sarvopadravapŬÃpraÓamanahetu÷ / kalpav­k«aÓceti kalpitÃrthasaæpÃdako v­k«aviÓe«a÷ / kÃmadhenuÓceti yà vächitadohaæ duhyate // p­thivyÃdÅni bhÆtÃni ni÷Óe«ÃkÃÓavÃsinÃm / sattvÃnÃmaprameyÃïÃæ yathÃbhogÃnyanekadhà // Bca_3.20 // evamÃkÃÓani«Âhasya sattvadhÃtoranekadhà / bhaveyamupajÅvyo 'haæ yÃvatsarve na nirv­tÃ÷ // Bca_3.21 // p­thivyÃdÅnÅti p­thivÅ vasaædharà / ÃdiÓabdÃdÃpastejo vÃyuriti catvÃri mahÃbhÆtÃni / tÃni yathà ÓayanÃÓanasasyaphalamÆlÃdyÃdhÃratayà , tathà yÃnÃvagÃhanÃdihetutayà / evamanyatrÃpi yojyam / anantÃkÃÓadhatuvyÃpinÃmasaækhyÃnÃæ sattvÃnÃæ paribhogamupayÃnti, evameva ahamapi sarvasattvÃnÃmanekaprakÃreïa upabhogyo bhaveyam / yÃvatsarve na nirv­tà iti yÃvat sarve na saæsÃradu÷khavinirmuktÃ÷ // tasmÃde«ÃmÃtmabhÃvÃdÅnÃmutsarga÷ kÃryo bodhyarthinà / etacca dÃnamativistareïa Óik«Ãsamuccaye pradarÓitam / tadyathà tatraiva bodhisattvaprÃtimok«e kathitam- punaraparaæ ÓÃriputra bodhisattva÷ sarvadharme«u parakÅyasaæj¤ÃmutpÃdayati, na kaæcidbhÃvamupÃdatte / tatkasya heto÷? upÃdÃnaæ hi bhayamiti / idamuktvà tatraiva punaridamuktam- tathà cittaÓÆrÃ÷ khalu puna÷ ÓÃriputra bodhisattvà bhavanti / yÃvat svahastaparityÃgÅ bhavati, pÃdaparityÃgÅ nÃsÃparityÃgÅ ÓÅr«aparityÃgÅ aÇgapratyaÇgaparityÃgÅ, yÃvat sarvasvaparityÃgÅti // evaæ nÃrÃyaïaparip­cchÃyÃmapyabhihitam- na taddhastu upÃdÃtavyaæ yasmin vastuni nÃsya tyÃgacittamutpadyeta, na tyÃgabuddhi÷ krameta, (##) iti yÃvat, api tu khalu puna÷ kulaputra bodhisattvena mahÃsattvena evaæ cittamutpÃdayitavyam- ayaæ mamÃtmabhÃva÷ sarvasattvebhya uts­«Âa÷ parityakta÷, prÃgeva bÃhyÃni vastÆni / iti vistara÷ // tathà ÃryÃk«ayamatisÆtre 'pi deÓitam- ayaæ mayà kÃya÷ sarvasattvÃnÃæ kiækaraïÅye«u k«apitavya÷ / tadyathà imÃni catvÃri mahÃbhÆtÃni p­thivÅdhÃturabdhÃtustejodhÃturvÃyudhÃtuÓca nÃnÃsukhai÷ nÃnÃparyÃyai÷ nÃnÃrambaïai÷ nÃnopakaraïai÷ nÃnÃparibhogai÷ sattvÃnÃmupabhogaæ gacchanti, evameva ahamimaæ caturmahÃbhÆtasamucchrayaæ kÃyaæ nÃnÃsukhai÷ nÃnÃparyÃyai÷ nÃnÃrambaïai÷ nÃnopakaraïai÷ nÃnÃparibhogairvistareïa sarvasattvÃnÃmupajÅvyaæ kari«yÃmÅti vistara÷ // taccittaratnentyÃrabhya sarvamidaæ pÆrvakaæ bodhicittasaævaragrahaïÃya prayogo veditavya÷ / tadevaæ pÆjÃdi vidhÃya ÃtmabhÃvÃdidÃnamuts­jya pratipannabodhicittÃnuÓaæsa÷ k«aïasaæpadaæ paramadurlabhÃmavetya ÓraddhÃmÆlaæ d­¬hamupasthÃpya sattvÃnatrÃïÃnaparÃyaïÃn karuïÃyamÃna÷ svasukhanirapek«a÷ paradu÷khadu÷khÅ tatsamuddharaïÃÓayÃbhiprÃyo buddhatvameva tadupÃyaæ samutpaÓyan tatra baddhasaænÃha÷- yadÃtmana÷ pare«Ãæ ca bhayaæ du÷khaæ ca na priyam / tadÃtmana÷ ko viÓe«o yattaæ rak«Ãmi netaram // iti / [Óik«a.sa.kÃrikÃ-1] tena Ãtmana÷ sattvadhÃtoÓca- du÷khÃntaæ kartukÃmena sukhÃntaæ gantumicchatà / ÓraddhÃmÆlaæ d­¬hÅk­tya bodhau kÃryà matird­¬hà // iti // [Óik«a.sa.kÃrikÃ-2] samyaksaæbodhicittamutpÃdayitumupakramate- yathà g­hÅtaæ sugatairbodhicittaæ purÃtanai÷ / te bodhisattvaÓik«ÃyÃmÃnupÆrvyà yathà sthitÃ÷ // Bca_3.22 // yenÃÓayena sarvasattvÃnÃæ sarvadu÷khaprahÃïÃrtham / yadi và yathà g­hÅtaæ tadeva bhagavanto jÃnanti / bodhicittamiti bodhirbuddhatvaæ sarvÃvaraïaprahÃïÃt sarvadharmani÷svabhÃvatÃdhigama÷ / etacca sapracayaæ praj¤Ãparicchede vak«yÃma÷ / tatra cittamadhyÃÓayena tatprÃptaye manasikÃra÷ buddho bhaveyaæ sarvasattvahitasukhasaæpÃdanÃyetyartha÷ // iti pÆrvÃrdhena bodhicittotpÃdaæ pratipÃdya Óik«Ãsaævaragrahaïaæ pratipÃdayannÃha- te bodhisattvetyÃdi / bodhisattvaÓik«Ã yadutpÃditabodhicittena bodhisattvena sadà karaïÅyam, tatretyartha÷ / ÃnupÆrvÅti anu.......... (##) tadvadutpÃdayÃmye«a bodhicittaæ jagaddhite / tadvadeva ca tÃ÷ Óik«Ã÷ Óik«i«yÃmi yathÃkramam // Bca_3.23 // evaæ g­hÅtvà matimÃn bodhicittaæ prasÃdata÷ / puna÷ pu«Âasya pu«Âayarthaæ cittamevaæ prahar«ayet // Bca_3.24 // adya me saphalaæ janma sulabdho mÃnu«o bhava÷ / adya buddhakule jÃto buddhaputro 'smi sÃæpratam // Bca_3.25 // tathÃdhunà mayà kÃryaæ svakulocitakÃriïÃm / nirmalasya kulasyÃsya kalaÇko na bhavedyathà // Bca_3.26 // andha÷ saækÃrakÆÂebhyo yathà ratnamavÃpnuyÃt / tathà kathaæcidapyetad bodhicittaæ mamoditam // Bca_3.27 // jaganm­tyuvinÃÓÃya jÃtametadrasÃyanam / jagaddÃridyaÓamanaæ nidhÃnamidamak«ayam // Bca_3.28 // jagadvayÃdhipraÓamanaæ bhai«ajyamidamuttamam / bhavÃdhvabhramaïaÓrÃntajagadviÓrÃmapÃdapa÷ // Bca_3.29 // durgatyuttaraïe setu÷ sÃmÃnya÷ sarvayÃyinÃm / jagatkleÓopaÓamana uditaÓcittacandramÃ÷ // Bca_3.30 // jagadaj¤ÃnatimiraprotsÃraïamahÃravi÷ / saddharmak«ÅramathanÃnnavanÅtaæ samutthitam // Bca_3.31 // sukhabhogabubhuk«itasya và janasÃrthasya bhavÃdhvacÃriïa÷ / sukhasatramidaæ hyupasthitaæ sakalà bhyÃgatasattvatarpaïam // Bca_3.32 // jagadadya nimantritaæ mayà sugatatvena sukhena cÃntarà / purata÷ khalu sarvatÃyinÃmabhinandantu surÃsurÃdaya÷ // Bca_3.33 // iti praj¤ÃkaramativiracitÃyÃæ bodhicaryÃvatÃrapa¤jikÃyÃæ bodhicittaparigraho nÃma t­tÅya÷ pariccheda÷ // (##) 4. bodhicittÃpramÃdo nÃma caturtha÷ pariccheda÷ / evaæ g­hÅtvà sud­¬haæ bodhicittaæ jinÃtmaja÷ / Óik«Ãnatikrame yatnaæ kuryÃnnityamatandrita÷ // Bca_4.1 // sahasà yatsamÃrabdhaæ samyag yadavicÃritam / tatra kuryÃnna vetyevaæ pratij¤ÃyÃpi yujyate // Bca_4.2 // vicÃritaæ tu yadbuddhairmahÃprÃj¤aiÓca tatsutai÷ / mayÃpi ca yathÃÓakti tatra kiæ parilambyate // Bca_4.3 // yadi caivaæ pratij¤Ãya sÃdhayeyaæ na karmaïà / etÃæ sarvÃæ visaævÃdya kà gatirme bhavi«yati // Bca_4.4 // manasà cintayitvÃpi yo na dadyÃtpunarnara÷ / sa preto bhavatÅtyuktamalpamÃtre 'pi vastuni // Bca_4.5 // kimutÃnuttaraæ saukhyamuccairuddhu«ya bhÃvata÷ / jagatsarvaæ visaævÃdya kà gatirme bhavi«yati // Bca_4.6 // vetti sarvaj¤a evaitÃmacintyÃæ karmaïo gatim / yadbodhicittatyÃge 'pi mocayatyeva tÃæ narÃn // Bca_4.7 // bodhisattvasya tenaivaæ sarvÃpattirgarÅyasÅ / yasmÃdÃpadyamÃno 'sau sarvasattvÃrthahÃnik­t // Bca_4.8 // yo 'pyanya÷ k«aïamapyasya puïyavighnaæ kari«yati / tasya durgatiparyanto nÃsti sattvÃrthaghÃtina÷ // Bca_4.9 // ekasyÃpi hi sattvasya hitaæ hatvà hato bhavet / aÓe«ÃkÃÓaparyantavÃsinÃæ kimu dehinÃm // Bca_4.10 // evamÃpattibalato bodhicittabalena ca / dolÃyamÃna÷ saæsÃre bhÆmiprÃptau cirÃyate // Bca_4.11 // tasmÃdyathÃpratij¤Ãtaæ sÃdhanÅyaæ mayÃdarÃt / nÃdya cetkriyate yatnastalenÃsmi talaæ gata÷ // Bca_4.12 // aprameyà gatà buddhÃ÷ sarvasattvagave«akÃ÷ / nai«Ãmahaæ svado«eïa cikitsÃgocaraæ gata÷ // Bca_4.13 // adyÃpi cettathaiva syÃæ yathaivÃhaæ puna÷ puna÷ / durgativyÃdhimaraïacchedabhedÃdyavÃpnuyÃm // Bca_4.14 // kadà tathÃgatotpÃdaæ ÓraddhÃæ mÃnu«yameva ca / kuÓalÃbhyÃsayogyatvamevaæ lapsye 'tidurlabham // Bca_4.15 // (##) Ãrogyaæ divasaæ cedaæ sabhaktaæ nirupadravam / Ãyu÷k«aïaæ visaævÃdi kÃyopÃcitakopama÷ // Bca_4.16 // na hÅd­ÓairmaccaritairmÃnu«yaæ labhyate puna÷ / alabhyamÃne mÃnu«ye pÃpameva kuta÷ Óubham // Bca_4.17 // yadà kuÓalayogyo 'pi kuÓalaæ na karomyaham / apÃyadu÷khai÷ saæmƬha÷ kiæ kari«yÃmyahaæ tadà // Bca_4.18 // akurvataÓca kuÓalaæ pÃpaæ cÃpyupacinvata÷ / hata÷ sugatiÓabdo 'pi kalpakoÂiÓatairapi // Bca_4.19 // ata evÃha bhagavÃnmÃnu«yamatidurlabham / mahÃrïavayugacchidrakÆrmagrÅvÃrpaïopamam // Bca_4.20 // ekak«aïak­tÃt pÃpÃdavÅcau kalpamÃsyate / anÃdikÃlopacitÃt pÃpÃt kà sugatau kathà // Bca_4.21 // na ca tanmÃtramevÃsau vedayitvà vimucyate / tasmÃttadvedayanneva pÃpamanyat prasÆyate // Bca_4.22 // nÃta÷ parà va¤canÃsti na ca moho 'styata÷ para÷ / yadÅd­Óaæ k«aïaæ prÃpya nÃbhyastaæ kuÓalaæ mayà // Bca_4.23 // yadi caivaæ vim­«yÃmi puna÷ sÅdÃmi mohita÷ / Óoci«yÃmi ciraæ bhÆyo yamadÆtai÷ pracodita÷ // Bca_4.24 // ciraæ dhak«yati me kÃyaæ nÃrakÃgni÷ sudu÷saha÷ / paÓcÃttÃpÃnalaÓcittaæ ciraæ dhak«yatyaÓik«itam // Bca_4.25 // kathaæcidapi saæprÃpto hitabhÆmiæ sudurlabhÃm / jÃnannapi ca nÅye 'haæ tÃneva narakÃn puna÷ // Bca_4.26 // atra me cetanà nÃsti mantrairiva vimohita÷ / na jÃne kena muhyÃmi ko 'trÃntarmama ti«Âhati // Bca_4.27 // hastapÃdÃdirahitÃst­«ïÃdve«ÃdiÓatrava÷ / na ÓÆrà na ca te prÃj¤Ã÷ kathaæ dÃsÅk­to 'smi tai÷ // Bca_4.28 // maccittÃvasthità eva ghnanti mÃmeva susthitÃ÷ / tatrÃpyahaæ na kupyÃmi dhigasthÃnasahi«ïutÃm // Bca_4.29 // sarve devà manu«yÃÓca yadi syurmama Óatrava÷ / te 'pi nÃvÅcikaæ banhiæ samudÃnayituæ k«amÃ÷ // Bca_4.30 // (##) merorapi yadÃsaÇgÃnna bhasmÃpyupalabhyate / k«aïÃt k«ipanti mÃæ tatra balina÷ kleÓaÓatrava÷ // Bca_4.31 // na hi sarvÃnyaÓatrÆïÃæ dÅrghamÃyurapÅd­Óam / anÃdyantaæ mahÃdÅrghaæ yanmama kleÓavairiïÃm // Bca_4.32 // sarve hitÃya kalpante ÃnukÆlyena sevitÃ÷ / sevyamÃnÃstvamÅ kleÓÃ÷ sutarÃæ du÷khakÃrakÃ÷ // Bca_4.33 // iti saætatadÅrghavairi«u vyasanaughaprasavaikahetu«u / h­daye nivasatsu nirbhayaæ mama saæsÃrarati÷ kathaæ bhavet // Bca_4.34 // bhavacÃrakapÃlakà ime narakÃdi«vapi vadhyaghÃtakÃ÷ / mativeÓmani lobhapa¤jare yadi ti«Âhanti kuta÷ sukhaæ mama // Bca_4.35 // tasmÃnna tÃvadahamatra dhuraæ k«ipÃmi yÃvanna Óatrava ime nihatÃ÷ samak«am / svalpe 'pi tÃvadapakÃriïi baddharo«Ã mÃnonnatÃstamanihatya na yÃnti nidrÃm // Bca_4.36 // prak­timaraïadu÷khitÃndhakÃrÃn / raïaÓirasi prasabhaæ nihantumugrÃ÷ / agaïitaÓaraÓaktighÃtadu÷khà na vimukhatÃmupayÃntyasÃdhayitvà // Bca_4.37 // kimuta satatasarvadu÷khahetÆn prak­tiripÆnupahantumudyatasya / bhavati mama vi«Ãdadainyamadya vyasanaÓatairapi kena hetunà vai // Bca_4.38 // akÃraïenaiva ripuk«atÃni gÃtre«valaækÃravadudvahanti / mahÃrthasiddhyai tu samudyatasya du÷khÃni kasmÃnmama bÃdhakÃni // Bca_4.39 // svajÅvikÃmÃtranibaddhacittÃ÷ kaivartacaï¬Ãlak­«ÅvalÃdyÃ÷ / ÓÅtÃtapÃdivyasanaæ sahante jagaddhitÃrthaæ na kathaæ sahe 'ham // Bca_4.40 // daÓadigvyomaparyantajagatkleÓavimok«aïe / pratij¤Ãya madÃtmÃpi na kleÓebhyo vimocita÷ // Bca_4.41 // ÃtmapramÃïamaj¤Ãtvà bruvannunmattakastadà / anivartÅ bhavi«yÃmi tasmÃtkleÓavadhe sadà // Bca_4.42 // atra grahÅ bhavi«yÃmi baddhavairaÓca vigrahÅ / anyatra tadvidhÃtkleÓÃt kleÓaghÃtÃnubandhina÷ // Bca_4.43 // galantvantrÃïi me kÃmaæ Óira÷ patatu nÃma me / na tvevÃvanatiæ yÃmi sarvathà kleÓavairiïÃm // Bca_4.44 // nirvÃsitasyÃpi tu nÃma ÓatrordeÓÃntare sthÃnaparigraha÷ syÃt / yata÷ puna÷ saæbh­taÓaktireti na kleÓaÓatrorgatirÅd­ÓÅ tu // Bca_4.45 // (##) nÃya, na tu kleÓaÓatro÷ / na tasya itaraÓatruvatsamÃcÃro d­Óyate / kuta÷ punarevamicchayà labhyata ityÃha- kvÃsau yÃyÃnmanmana÷stho nirasta÷ sthitvà yasmin madvadhÃrthaæ yateta / nodyogo me kevalaæ mandabuddhe÷ kleÓÃ÷ praj¤Ãd­«ÂisÃdhyà varÃkÃ÷ // Bca_4.46 // mama cittÃnnirvÃsita÷ asau kleÓaripu÷ kutra gatvà avasthÃnaæ kuryÃt, yatrÃvasthitiæ k­tvà mama vadhÃya yateta? naiva tatsthÃnamutpaÓyÃmi, nirmÆlitasya punarutthÃnÃyogÃditi bhÃva÷ / ahameva tu kevalamanutsÃhÅ, apaÂubuddhipracÃratvÃt / kleÓÃ÷ punarime nirmÆlatvÃt paramÃrthatattvadarÓanamÃtrapraheyÃstapasvina÷ // etadeva prasÃdhayannÃha- na kleÓà vi«aye«u nendriyagaïe nÃpyantarÃle sthità nÃto 'nyatra kuha sthitÃ÷ punaramÅ mathnanti k­tsnaæ jagat / manoj¤Ãdivi«ayadarÓane 'pi ke«Ãæcitsaæv­tendriyÃïÃæ kleÓÃnutpatte÷ paramÃïuÓo vicÃre 'pi tatrÃdarÓanÃt / na vi«aye«u, nÃpi cak«urÃdÅndriyagaïe pÆrvavat, dharmacintÃdyavasthÃyÃmindriyasadbhÃve 'pyanupalabdhe÷ / nÃpi vi«ayendriyayorantarÃle madhye ti«Âhanti, d­ÓyÃnÃmanupalabdhereva / na ca etebhyo 'nyasmin sthÃne kvacidavasthità niÓcitÃ÷ / ato nirmÆlatayà tattvaÓÆnyà Ãgantukà eva, abhÆtaparikalpamÃtraprasÆtatvÃt / tathÃbhÆtà api jagadaÓe«aæ mathnanti / tathà ca kimatra samucitamasti? Ãha- mÃyaiveyamato vimu¤ca h­dayaæ trÃsaæ bhajasvodyamaæ praj¤Ãrthaæ kimakÃï¬a eva narake«vÃtmÃnamÃbÃdhase // Bca_4.47 // yathà hi mÃyà hastyÃkÃratayà tadÃkÃraÓÆnyÃpi mantrau«adhaprabhÃvÃdidaæpratyayatayà mantreïa tattvarahitÃpi pratibhÃsate, tathà amÅ api kleÓà viparyÃsanimittà ayoniÓomanasikÃrasamudbhÆtà idaæpratÅtyatÃmÃtrato nistattvà eva prakÃÓante / ato vijahÅhi h­daya trÃsaæ kleÓebhya÷ / ke nÃma amÅ varÃkÃ÷ paramÃrthato vicÃryamÃïÃ÷? ato bhajasva udyamam, utsÃhaæ kuru«va praj¤Ãrthaæ tattvapravicayÃdhigamÃya / kimakÃï¬a eva ni«prayojanameva narake«u saæghÃtÃdi«u kleÓavaÓagatayà ÃtmÃnamÃbÃdhase, pŬayasi? idÃnÅæ prÃktanamarthamaÓe«amupasaæharannÃha- evaæ viniÓcitya karomi yatnaæ yathoktaÓik«Ãpratipattiheto÷ / vaidyopadeÓÃccalata÷ kuto 'sti bhai«ajyasÃdhyasya nirÃmayatvam // Bca_4.48 // (##) evaæ samanantarasakalaparicchedapratipÃditamarthaæ viniÓcitya d­¬hÅk­tya anantaramÃyÃsvabhÃvatÃæ vÃ, karomi yatnam / kimartham? yathoktaÓik«Ãpratipattiheto÷, yathoktaÓik«Ã bodhisattvasya te«u te«u sÆtrÃnte«u yÃ÷ karaïÅyatayà pratipÃditÃ÷, ihaiva và ÓÃstre saæk«epeïa tatra tatropadarÓitÃ÷, tÃsÃæ Óik«aïÃrtham // uktÃni ca bhagavatà sÆtrÃnte«u bodhisattvaÓik«ÃpadÃni / yathoktamÃryaratnameghe- kathaæ ca kulaputra bodhisattvo bodhisattvaÓik«Ãsaævarasaæv­to bhavati? iha bodhisattva evaæ vicÃrayati- na prÃtimok«asaævaramÃtrakeïa mayà ÓakyamanuttarÃæ samyaksaæbodhimabhisaæboddhum / kiæ tarhi yÃnÅmÃni tathÃgatena te«u te«u sÆtrÃnte«u bodhisattvasamudÃcÃrà bodhisattvaÓik«ÃpadÃni praj¤aptÃni, te«u mayà Óik«itavyam / iti vistara÷ // tasmÃdasmÃdvidhena mandabuddhinà durvij¤eyo vistaroktatvÃd bodhisattvasya saævara÷ / tata÷ kiæ yuktam? marmasthÃnÃnyato vidyÃdyenÃnÃpattiko bhavet / [ÓikÓÃ. sa. kÃrikÃ-3] katamÃni ca tÃni marmasthÃnÃni? yaduta- ÃtmabhÃvasya bhogÃnÃæ tryadhvav­tte÷ Óubhasya ca / utsarga÷ sarvasattvebhyastadrak«ÃÓuddhivardhanam // [ÓikÓÃ. sa. kÃrikÃ-4] ityuktam / e«a bodhisattvasaægraho yatra bodhisattvÃnÃmabhyÃsaviÓrÃme 'pi Ãpattayo vyavasthÃpyante / yathoktaæ bodhisattvaprÃtimokÓasÆtre- yo bodhisattvena mÃrga÷ parig­hÅta÷ sarvasattvÃnÃæ k­te du÷khak«ayagÃmÅ, sacedbodhisattvasya taæ mÃrgaæ parig­hyÃvasthitasya api kalpakoÂeratyayena ekaæ sukhacittamutpadyeta, antaÓo ni«adyÃcittamapi, tatra bodhisattvena evaæ cittamutpÃdayitavyam- sarvasattvÃnÃmÃtyayikaæ parig­hya etadapi me bahu yanni«ÅdÃmÅti // ata evÃha- vaidyopadeÓÃditi / yathà vaidyopadeÓamakurvÃïasya bhai«ajyasÃdhyaæ karaïÅyaæ yasya bhai«ajyena và sÃdhyasya rogiïa÷ kuto 'sti nirÃmayatvaæ nÅrogatÃ? tathà sarvaj¤amahÃvaidyopadi«ÂaÓik«Ãpratipattimakurvata÷ kuto nirÃmayatvaæ karmakleÓopajanitajÃtyÃdidu÷dukhamahÃbhayÃdvimukti÷? tadevaæ samÃttasaævarasya sÃmÃnyamÃpattilak«aïamucyate yena Ãpattilak«aïena yuktaæ vastu svayamapyutprek«ya pariharet / na ca ÃpattipratirÆpake«u anÃpattipratirÆpake«u ca saæmuhyet / bodhisattva÷ sarvasattvÃnÃæ vartamÃnÃnÃgatasarvadu÷khadaurmanasyopaÓamÃya vartamÃnÃnÃgatasarvasukhasaumanasyotpÃdÃya ca ni÷ÓÃÂhyata÷ kÃyavÃÇmana÷parÃkramai÷ prayatnaæ na karoti, tatpratyayasÃmagrÅæ (##) nÃnve«ate, tadantarÃyapratÅkÃrÃya na ghaÂate, alpadu÷khadaurmanasyaæ bahudu÷khadaurmanasyapratÅkÃrabhÆtaæ notpÃdayati, mahÃrthasiddhayarthaæ và alpahÃniæ na karoti, k«aïamapyupek«ate, sÃpattiko bhavati / saæk«epato 'nÃpatti÷ svaÓaktyavi«aye«u kÃrye«u, tatra ni«phalatayà Óik«Ãpraj¤aptyabhÃvÃt / prak­tisÃvadyatayà và anyad g­hyat eva / yatra tu svaÓaktyagocare 'pi yogasÃmarthyÃdÃpatti÷ syÃt, tanna cintyam, sÃmÃnyapÃpadeÓanÃntarbhÃvÃttato mukti÷ / etat samÃsato bodhisattvaÓik«ÃÓarÅram / vistaratastu aprameyakalpaparyavasÃnanirdeÓyam // athavà saæk«epato dve bodhisattvasyÃpattÅ / yathÃÓaktyà yuktÃyuktamasamÅk«yÃrabhate, na nivartate upek«ate vÃ, sÃpattiko bhavati / nirÆpya yathÃrhamatikrÃmati antaÓaÓcaï¬ÃladÃsenÃpi codita÷, sÃpattiko bhavati / ya÷ punaretadabhyÃsÃrthaæ vyutpÃdamicchati, tena Óik«Ãsamuccaye tÃvaccaryÃmukhamÃtraÓik«aïÃrthamabhiyoga÷ karaïÅya÷, Óik«aïÃrambhasyaiva mahÃphalatvÃt / yathopavarïitaæ praÓÃntaviniÓcayaprÃtihÃryasÆtre- iti bodhisattvaÓik«Ã samÃsato yathopadeÓata÷ kathiteti // iti praj¤ÃkaramativiracitÃyÃæ bodhicaryÃvatÃrapa¤jikÃyÃæ bodhicittÃpramÃdaÓcaturtha÷ pariccheda÷ // (##) 5. saæprajanyarak«aïaæ nÃma pa¤cama÷ pariccheda÷ / evamÃtmabhÃvÃdÅnÃmutsargaæ rak«Ãæ ca pratipÃdya punarvistareïa rak«ÃÓodhanavardhanÃni pratipÃdayitumupakramate / utpÃditabodhicittena hi bodhisattvena uts­«ÂasyÃpi cÃtmabhÃvasya rak«ÃÓodhanavardhanÃni kÃryÃïi / yasmÃt- paribhogÃya sattvÃnÃmÃtmabhÃvÃdi dÅyate / arak«ite kuto bhoga÷ kiæ dattaæ yanna bhujyate // tasmÃtsattvopabhogÃrthamÃtmabhÃvÃdi pÃlayet / kalyÃïamitrÃnutsargÃtsÆtrÃïÃæ ca sadek«aïÃt // [ÓikÓÃ. sa. kÃrikà 5-6] tacca ÃtmabhÃvÃdiparipÃlanÃdi Óik«Ãrak«aïÃdeva syÃt / anyathà narakÃdivinipÃtagamanÃt tanna syÃt / ata idamabhidhÅyate- Óik«Ãæ rak«itukÃmena cittaæ rak«yaæ prayatnata÷ / na Óik«Ã rak«ituæ Óakyà calaæ cittamarak«atà // Bca_5.1 // Óik«yate upÃdÅyate g­hÅtasaævaraïeneti vihite«u karaïÅyatÃ, prati«iddhe«vakaraïaæ Óik«Ã, tÃæ rak«ituæ paripÃlayituæ kÃmena icchatà bodhisattvena Ãtmacittaæ rak«itavyaæ prayatnata iti kathayi«yamÃïÃt / atha Óik«Ãrak«aïÃdhikÃre kimiti cittaæ rak«yata ityÃha- na Óik«eti / anyathà Óik«aiva rak«itumaÓakyà calamanÃyattaæ cittamarak«atà / cittasya calatÃyÃæ Óik«ÃyÃ÷ sthairyÃyogÃt // ito 'pi cittameva rak«aïÅyamityÃha- adÃntà mattamÃtaÇgà na kurvantÅha tÃæ vyathÃm / karoti yÃmavÅcyÃdau muktaÓcittamataÇgaja÷ // Bca_5.2 // aparikarmità mattavaravÃraïà na janayanti tÃæ pŬÃmihaloke / paraloke avÅcyÃdau yÃæ karoti svacchandatayÃvasthitaæ cittameva mataÇgaja eva / tathÃgatÃj¤ÃÇkuÓena kathaæcid vaÓÅkriyamÃïatvÃt / tasyÃyattÅkaraïe guïamÃha- baddhaÓceccittamÃtaÇga÷ sm­tirajjvà samantata÷ / bhayamastaægataæ sarvaæ k­tsnaæ kalyÃïamÃgatam // Bca_5.3 // yadi baddha÷ kathaæcid bhavet / sm­tirvak«yamÃïalak«aïà / saiva rajjurbandhanopÃyatvÃt / samantata÷ sarvathà asatpak«e pracÃranirodhÃt / tadà bhayamastaægataæ pratyastamitaæ sarvamaÓe«am / sarvaæ kalyÃïamabhyudayani÷Óreyasalak«aïam / Ãgataæ saæprÃptam / devaÓced v­«Âo ni«pannÃ÷ ÓÃlaya iti yathà // (##) nanu bahavaÓca m­gavyÃlÃdayo 'pyupadravakÃriïa÷ santi, tebhya÷ kathaæ cittasya vaÓÅkaraïÃd bhayaæ na bhavi«yatÅtyÃha- vyÃghrÃ÷ siæhà gajà ­k«Ã÷ sarpÃ÷ sarve ca Óatrava÷ / sarve narakapÃlÃÓca ¬Ãkinyo rÃk«asÃstathà // Bca_5.4 // sarve baddhà bhavantyete cittasyaikasya bandhanÃt / cittasyaikasya damanÃt sarve dÃntà bhavanti ca // Bca_5.5 // subodham // kuta÷ punarevamityÃha- yasmÃdbhayÃni sarvÃïi du÷khÃnyapramitÃni ca / cittÃdeva bhavantÅti kathitaæ tattvavÃdinà // Bca_5.6 // sarve hyete karmÃk«epavaÓÃdani«ÂadÃyakà bhavanti / karma ca cittameva / cetanà karmeti vacanÃt / vÃkkÃyakarmaïorapi cittameva samutthÃpakam / tadantareïa tayoranutpatte÷ / cetayitvà karmeti vacanÃt / tasmÃt sarvamiha karmanirmitameva / tacca cittÃnnÃnyat / tadÃha- karmajaæ lokavaicitryaæ cetanà tatk­taæ ca tat / cetanà mÃnasaæ karma tajje vÃkkÃyakarmaïÅ / iti / [abhi. ko«a-4.1] na ca anapakÃracittasya kecidapakÃriïo nÃma / yasmÃt- niv­ttapÃpacittasya nÃsti loke bhayaæ dvi«a÷ / sukhahÃnirna tasyÃsti yasya cittaæ vaÓe sthitam // ata idamuktam- cittasya damanaæ sÃdhu cittaæ dÃntaæ sukhÃvaham / iti / [=dhammapada-25] tattvavÃdÅ bhagavÃn vastutattvakathanaÓÅlatvÃt / tenedaæ tattvaæ kathitaæ prakÃÓitam- sarvaæ cittaprasÆtamiti / ata÷ sarvatra cittameva pradhÃnam // itthamevaitannÃnyathà iti prasÃdhayannÃha- ÓastrÃïi kena narake ghaÂitÃni prayatnata÷ / taptÃya÷kuÂÂimaæ kena kuto jÃtÃÓca tÃ÷ striya÷ // Bca_5.7 // narakapÃlÃnÃæ kuntÃsimusalÃdÅni, asipatravanasamudbhÆtÃni và kena k­tÃni? na tatra kaÓcit kartÃsti ÅÓvarÃdi÷, tatkart­tvasya anyatra ni«iddhatvÃt, ihÃpi ni«etsyamÃnatvÃt / (##) taptalohamayÅ ca bhÆmi÷ kena ghaÂitÃ? tÃÓca striya÷ kuta÷ kÃraïasÃmagrÅto jÃtÃ÷, yÃ÷ pÃradÃrikai÷ ÓÃlmalÅv­k«asya adhastÃdupari ca d­Óyante? sa ca ÓÃlmalirvà ? ato nÃnyat kÃraïamatra cittÃdupakalpanÅyam / yaduktam- sattvalokamatha bhÃjanalokaæ cittameva racayatyaticitram / karmajaæ hi jagaduktamaÓe«aæ karma cittamavadhÆya ca nÃsti // iti // [madhyamakÃvatÃra-6.89] tasmÃccittamevÃtra kÃraïaæ nÃnyadityata Ãha- pÃpacittasamudbhÆtaæ tattatsarvaæ jagau muni÷ / tasmÃnna kaÓcit trailokye cittÃdanyo bhayÃnaka÷ // Bca_5.8 // pÃpakarmopask­taæ cittameva te«Ãæ kÃraïaæ bhagavÃn kathitavÃt / nÃparaæ kiæcit / yata evam, tasmÃnna trijagati pÃpacittÃdapara÷ kaÓcid bhayaheturasti / tasmÃccittameva vaÓÅkartavyam / yaduktamÃryaratnameghe- cittapÆrvagamÃ÷ sarvadharmÃ÷ / citte parij¤Ãte sarvadharmÃ÷ parij¤Ãtà bhavanti // api ca- cittena nÅyate lokaÓcittaæ cittaæ na paÓyati / cittena cÅyate karma Óubhaæ và yadi vÃÓubham // cittaæ bhramate alÃtavat / cittaæ vibhramate taraægavat / cittaæ dahate davÃgnivat / cittaæ rohayate (harate) mahÃmbuvat / iti ca // evaæ byupaparÅk«amÃïaÓcitte sÆpasthitasm­tirviharati, na ca cittasya vaÓaæ gacchati / api tu cittamevÃsya vaÓaæ gacchati / cittenÃsya vaÓÅbhÆtena sarve dharmà vaÓÅbhavantÅti // syÃdetat- dÃnapÃramitÃdi«u kathamiva cittaæ pradhÃnam? sà hi sarvasattvÃnÃæ dÃridyÃpanayanalak«aïetyÃha- adaridraæ jagatk­tvà dÃnapÃramità yadi / jagaddaridramadyÃpi sà kathaæ pÆrvatÃyinÃm // Bca_5.9 // dÃridyaæ hi nÃma sÃsravasukhabhogabubhuk«ayà cittakÃrpaïyam upakaraïavaikalyaæ và / tadapanÅya jagato yadi dÃnapÃramitÃparipÆrirbhavatÅtyucyate, tadà sà katham? na kathaæcidapi pÆrvatÃyinÃæ pÆrvamabhisaæbuddhÃnÃæ bhagavatÃæ yujyate / kuta÷? jagaddaridramadyÃpi, nÃdyÃpi yÃvajjagaddÃridyamupaÓÃmyati // (##) yadyevaæ ne«yate, kathaæ sà bhavatÅtyÃha- phalena saha sarvasvatyÃgacittÃjjane 'khile / dÃnapÃramità proktà tasmÃtsà cittameva tu // Bca_5.10 // sarvasvaæ bÃhyÃdhyÃtmikaæ sarvaæ vastu dÃnaæ dÃnaphalaæ ca sarvasattvebhya÷ parityajato 'bhyÃsena prakar«agamanÃd yadà apagatamÃtsaryamalaæ nirÃsaÇgatayà cittamutpadyate, tadà dÃnapÃramitÃni«pannetyucyate / tasmÃt sà cittameva nÃnyà dÃnapÃramità // ÓÅlapÃramità tu sutarÃæ cittamevetyata Ãha- matsyÃdaya÷ kva nÅyantÃæ mÃrayeyaæ yato na tÃn / labdhe viraticitte tu ÓÅlapÃramità matà // Bca_5.11 // prÃïÃtipÃtÃdisarvÃvadyaviraticittameva hi ÓÅlam, na punastadÃÓrayabhÆtabÃhyavi«ayaniv­ttisvabhÃvam / yadi punarvadhÃdivi«ayavastvabhÃvena tadvadhÃdyabhÃvÃcchÅlaæ syÃt, tadà te matsyÃdaya÷ kva nÅyantÃæ yatra te«Ãæ darÓanaæ na syÃt? anyathà tadvadhÃdyupakrame ÓÅlaæ na syÃt / na caivam / tasmÃtte«u vidyamÃne«vapi labdhe viraticitte niv­ttimanasikÃre ÓÅlapÃramità matà saæmatà tatsvabhÃvavidÃm / tasmÃt sà cittameva // k«ÃntipÃramitÃpi na cittÃdbhinnetyÃha- kiyato mÃrayi«yÃmi durjanÃn gaganopamÃn / mÃrite krodhacitte tu mÃritÃ÷ sarvaÓatrava÷ // Bca_5.12 // parÃpakÃrÃdisaæbhave 'pi cittasyÃkopanatà k«Ãnti÷ / anyathà yadi sarvaÓatrÆïÃæ tadvinipÃtanena vairaniryÃtanaæ k­tavata÷ kenacidvairÃbhÃvÃdupaÓÃntavairasya na kaÓcidapakÃrÅ syÃt / iti mar«aïaæ k«Ãnti÷ / tadà etadaÓakyÃnu«ÂhÃnam / Óatravo hi gaganasamatvÃdaparyantÃ÷ / te«Ãæ mÃraïamaÓakyam / tasmÃt krodhÃdiniv­tticittameva te«ÃmupÃyena mÃraïamiva, tatk­tÃpakÃrasyÃgaïanÃt, janmÃntaravairÃsaæbhavÃcca mÃritaprÃyÃste // atra aÓakyatÃyÃmapyupÃyena prav­ttau d­«ÂÃntopadarÓanena ÓakyatÃmÃha- bhÆmiæ chÃdayituæ sarvÃæ kutaÓcarma bhavi«yati / upÃnaccarmamÃtreïa channà bhavati medinÅ // Bca_5.13 // kaïÂakÃdyupaghÃtarak«aïÃrthaæ p­thvÅ chÃdayitumucità / na caitacchakyam, tÃvataÓcarmaïo 'bhÃvÃt, bhÃve 'pi chÃdanasyÃÓakyatvÃt / upÃyena puna÷ Óakyam / upÃnahaÓcarmaïà kevalena sarvà bhÆmiÓchÃdità bhavati // d­«ÂÃntoktamarthaæ prak­te yojayannÃha- bÃhyà bhÃvà mayà tadvacchakyà vÃrayituæ na hi / svacittaæ vÃrayi«yÃmi kiæ mamÃnyairnivÃritai÷ // Bca_5.14 // (##) Óatruprabh­tayo bhÃvà mayà vÃrayitumaÓakyÃ÷ / tadvat medinÅcarmacchÃdanavat apakÃrakriyÃyÃ÷ / ata÷ svacittameva Óakyaæ vÃrayi«yÃmi / anyavÃraïasyÃpÃrthakatvÃt, svacittavÃraïÃdeva tatsiddhe÷ / tasmÃt sà cittameva // vÅryapÃramità tu kuÓalotsÃhasvabhÃvà ativispa«Âaæ cittamevetyÃha- sahÃpi vÃkÓarÅrÃbhyÃæ mandav­tterna tatphalam / yatpaÂorekakasyÃpi cittasya brahmatÃdikam // Bca_5.15 // vacanakÃyasahitasyÃpi cittasya kuÓalapak«e mandapracÃrasya na tÃd­Óaæ phalamupajÃyate, yÃd­Óaæ dhyÃnÃdivi«aye paÂuprav­tterekÃkino 'pi cittasya phalaæ brahmabhÆyÃdikam / tasmÃt sà cittameva // dhyÃnaæ tu cittaikÃgratÃlak«aïaæ cittÃdanyathà vaktumaÓakyamityÃha- japÃstapÃæsi sarvÃïi dÅrghakÃlak­tÃnyapi / anyacittena mandena v­thaivetyÃha sarvavit // Bca_5.16 // mantrÃdyÃvartanalak«aïà vacanavyÃpÃrà japÃ÷ / tapÃæsi ca indriyadamanalak«aïÃ÷ kÃyikÃ÷ / tÃni atibahukÃlamabhyastÃnyapi anyatra saktacittena middhÃdyupahatacittena và / samÃnapÃÂavavikalenetyartha÷ / v­thaiva ni«phalameva, atyarthak­ÓaphalatvÃt, abhimatÃrthe 'nupayogÃdvà / putro 'pyaputra eva, putrakÃryÃkaraïÃdyathà / ityÃha bhagavÃn sarvaj¤a÷ / tasmÃd dhyÃnapÃramitÃpi cittameva // praj¤Ã tu nirvivÃdà cittamevetyÃha- du÷khaæ hantuæ sukhaæ prÃptuæ te bhramanti mudhÃmbare / yairetaddharmasarvasvaæ cittaæ guhyaæ na bhÃvitam // Bca_5.17 // pa¤cagatisaæsÃrajÃtyÃdidu÷khaæ prahÃtuæ tatprahÃïe nirvÃïasukhamadhigantuæ te sattvà mudhà nirarthakà eva bhramanti ambare kÃsÅpu«pamiva ni«phalaæ saæsÃre / yadanu«Âhitaæ kvacidapi na lagnamiti tadevamamidhÅyate pa¤cÃgnisevÃÓirolu¤canÃdivratam / ke punarevaæ bhramanti? yai÷ saæsÃrabhayabhÅrubhi÷ sukhÃrthibhiÓca dharmasarvasvaæ sarvalaukikalokottarakarmanidÃnabhÆtaæ cittaæ bÃlÃnÃmagocarasvabhÃvatayà guhyaæ na bhÃvitaæ tattvacittatayà puna÷ puna÷ sthirÅk­tam / tasmÃdiyamatitarÃæ cittameva / yathopavarïitamÃryagaï¬abyÆhe- svacittÃdhi«ÂhÃnaæ sarvabodhisattvacaryà / svacittÃdhi«ÂhÃnaæ sarvasattvaparipÃkavinaya÷ / peyÃlaæ / tasya mama kulaputra evaæ bhavati- svacittamevopastambhayitavyaæ sarvakuÓalamÆlai÷ / svacittameva parisyandayitavyaæ dharmameghai÷ / svacittameva pariÓodhayitavyamÃvaraïÅyadharmebhya÷ / svacittameva d­¬hÅkartavyaæ vÅryeïa / ityÃdi // (##) iti cittasvabhÃvatÃæ sarvatra pratipÃdya upasaæharannÃha- tasmÃtsvadhi«Âhitaæ cittaæ mayà kÃryaæ surak«itam / cittarak«Ãvrataæ mukttvà bahubhi÷ kiæ mama vratai÷ // Bca_5.18 // evamutpÃditabodhicittena Óik«Ãrak«aïe yatnavatà manasi kartavyam- svadhi«Âhitaæ sm­tyà surak«itaæ saæprajanyena vak«yamÃïarÅtyà mayà svacittaæ kartavyaæ tadekÃgramÃnasena / atraiva sarve«ÃmantarbhÃvÃt / ataÓcittarak«aïameva pradhÃnaæ vratam / tadvihÃya kimanyairvratairbahubhirapi mama prayojanam? na kiæcit / tadrahitasya ni«phalatvÃt / etÃvatÅ ceyaæ bodhisattvaÓik«Ã yaduta cittaparikarma / etanmÆlatvÃt sarvasattvÃrthÃnÃm / tadyathà dharmasaægÅtisÆtre kÅrtitam- mativikramabodhisattva Ãha- yo 'yaæ dharmo dharma ityucyate, nÃyaæ dharmo deÓastho na pradeÓastho 'nyatra svacittÃdhÅno dharma÷ / tasmÃnmayà svacittaæ svÃrÃdhitaæ svadhi«Âhitaæ suparijitaæ susamÃrabdhaæ sunig­hÅtaæ kartavyam / tatkasya heto÷? yatra cittaæ tatra guïado«Ã÷ / tadbodhisattvo do«ebhyaÓcittaæ nivÃrya guïe«u pravartayati / taducyate- cittÃdhÅno dharma÷, dharmÃdhÅnà bodhiriti // evaæ cittÃyattatÃæ sarvatra niÓcitya cittad­¬hatÃyÃmudÃharaïamÃha- yathà capalamadhyastho rak«ati vraïamÃdarÃt / evaæ durjanamadhyastho rak«eccittavraïaæ sadà // Bca_5.19 // asamÃhitajanamadhye punarupaghÃtabhayÃttadgatamanasà yathà vraïaæ rak«ati kaÓcidapramatta÷, evaæ tathà Óik«Ãrak«aïakÃma÷ akÃraïavairibÃlajanamadhye saævasan tatparaÓcittaæ vraïamiva rak«et sarvakÃlam // yathÃprasiddhita idamudÃharaïam / na tu punarmanÃgapi sÃd­ÓyamastÅtyÃha- vraïadu÷khalavÃdbhÅto rak«Ãmi vraïamÃdarÃt / saæghÃtaparvatÃghÃtÃdbhÅtaÓcittavraïaæ na kim // Bca_5.20 // Å«anmÃtraæ du÷khaæ du÷khalavo vraïak­ta÷ / tasmÃdbhÅto rak«Ãmi vraïam / prak­tÃnurodhe rak«atÅti pÃÂho yukta÷ / ÃdarÃt tÃtparyeïa / saæghÃtanarakaprabhavÃdanekavar«asahasrÃnubhÆyamÃnadu÷khÃt parvatÃghÃtÃtsarvato vyÃptiprahÃrÃt bhÅta÷ cittavraïaæ na kiæ rak«editi prak­tena saæbandha÷ / yadi và / ahaæ tu kiæ na rak«ÃmÅti pariïÃmena yojanÅyam / athavà / evamutpÃditabodhicittena manasà cintayitavyamityavatÃryate / tadà rak«ÃmÅti // ka÷ punarevaæ sati guïa÷ syÃdityÃha- anena hi vihÃreïa viharan durjane«vapi / pramadÃjanamadhye 'pi yatirdhÅro na khaï¬ayate // Bca_5.21 // (##) yasmÃdevaæmanasikÃreïa vicaran vanitÃjanamadhye 'pi prÃsÃdap­«Âhe ayamanivÃryo 'tiÓayena kÃmarÃge«u / tenedamuktaæ yatirdhÅra iti / asmin manasikÃre nidhyaptacitta÷ / na khaï¬ayate Óik«Ãrak«aïamanasikÃrÃnna skhalati // punarevaæ karaïÅyamityatrÃrthe d­¬hamabhiniveÓaæ darÓayannÃha- lÃbhà naÓyantu me kÃmaæ satkÃra÷ kÃyajÅvitam / naÓyatvanyacca kuÓalaæ mà tu cittaæ kadÃcana // Bca_5.22 // civarapiï¬apÃtÃdayo naÓyantu, vilayaæ yÃntu mama kÃmaæ yathe«Âam / satkÃro gauraveïa ÃsanadÃnapÃdavandanÃdipÆjà / kÃyo jÅvitaæ ca sarvametannaÓyatu / anyadapi yatkiæcit sukhasaumanasyanimittaæ tadapi naÓyatu / kuÓalaæ punarmama cittaæ mà kasmiæÓcidapi kÃle naÇk«Åditi // atra punarÃdaramutpÃdayituæ ÓÃstrakÃra Ãha- cittaæ rak«itukÃmÃnÃæ mayai«a kriyate '¤jali÷ / sm­tiæ ca saæprajanyaæ ca sarvayatnena rak«ata // Bca_5.23 // a¤jaliæ k­tvà prÃrthayÃmi / kimartham? sm­tiæ ca saæprajanyaæ ca / na kevalÃæ sm­tim, nÃpi kevalaæ saæprajanyamiti parasparÃpek«ayà cakÃradvayam / tatra sm­tirÃryaratnacƬasÆtre 'bhihitÃ- yayà sm­tyà sarvakleÓÃnÃæ prÃdurbhÃvo na bhavati / yayà sm­tyà sarvamÃrakarmaïÃmavatÃraæ na dadÃti / yayà sm­tyà utpathe kumÃrge và na patati / yayà sm­tyà dauvÃrikabhÆtayà sarve«ÃmakuÓalÃnÃæ cittacaitasikÃnÃæ dharmÃïÃmavakÃÓaæ na dadÃti, iyamucyate samyaksm­tiriti // saæk«epata÷ punariyaæ sm­tirucyate- vihitaprati«iddhayoryathÃyogaæ smaraïaæ sm­ti÷ / yaccÃhasm­tirÃlambanÃsaæpramo«a iti // saæprajanyaæ tu praj¤ÃpÃramitÃyÃmuktam- caraæÓcarÃmÅti prajÃnÃti / sthita÷ sthito 'smÅti prajÃnÃti / ni«aïïo ni«aïïo 'smÅti prajÃnÃti / ÓayÃna÷ Óayito 'smÅti prajÃnÃti / yathà yathÃsya kÃya÷ sthito bhavati tathà tathainaæ prajÃnÃti / peyÃlaæ / so 'tikrÃman và pratikrÃman và saæprajÃnacÃrÅ bhavati / Ãlokite vilokite saæmi¤jite prasÃrite saæghÃÂÅpaÂapÃtracÅvaradhÃraïe aÓite pÅte khÃdite nidrÃklamaprativinodane Ãgate gate sthite ni«aïïe supte jÃgarite bhëite tÆ«ïÅbhÃve pratisaælayane saæprajÃnacÃrÅ bhavatÅti // idameva vak«yati- etadeva samÃsena saæprajanyasya lak«aïam / yatkÃyacittovak«ÃyÃ÷ pratyavek«Ã muhurmuhu÷ // iti // [bodhi. 5.108] (##) ka÷ punaranayorvyatireke do«a÷, yenaite yatnena rak«aïÅye kathite ityÃha- vyÃdhyÃkulo naro yadvanna k«ama÷ sarvakarmasu / tathÃbhyÃæ vikalaæ cittaæ na k«amaæ sarvakarmasu // Bca_5.24 // rogopahatasÃmarthyo yathà puru«a÷ sarvakarmasu gamanabhojanÃdi«u akarmaïyo bhavati, tathà sm­tisaæprajanyÃbhyÃæ vikalaæ cittaæ sarvakarmasu dhyÃnÃdhyayanÃdilak«aïe«u // anayo÷ samudÃyÃbhÃve do«amuktvà pratyekamabhÃve kathayitumÃha- asaæprajanyacittasya ÓrutacintitabhÃvitam / sacchidrakumbhajalavanna sm­tÃvavati«Âhate // Bca_5.25 // na vidyate saæprajanyaæ yasmiæstadasaæprajanyam / taccittaæ yasya tasya / ÓrutacintÃbhÃvanÃmayapraj¤Ãparini«Âhitaæ vastu na smaraïamadhivasati / tanmÆlaæ ca sarvaæ kalyÃïam / kimiva? yathà sacchidrakumbhe mukhanikÓiptamudakamadhastÃdgacchati nÃvati«Âhate // idamaparaæ tadvayatireke dÆ«aïamÃha- aneke Órutavanto 'pi ÓrÃddhà yatnaparà api / asaæprajanyado«eïa bhavantyÃpattikaÓmalÃ÷ // Bca_5.26 // bahavo 'pi bahuÓrutÃ÷ tathà ÓraddhÃvanto yatnaparÃ÷ Óik«ÃyÃmÃdarakÃriïa÷ asaæprajanyado«eïa Ãpattikalu«ità bhavanti kÃyacittapracÃrÃpratyavek«aïÃt // aparamapi tadabhÃve dÆ«aïamÃha- asaæprajanyacaureïa sm­timo«ÃnusÃriïà / upacityÃpi puïyÃni mu«ità yÃnti durgatim // Bca_5.27 // asaæprajanyameva saæprajanyÃbhÃva÷ kleÓasvabhÃvaÓcaura÷ kuÓaladhanÃpaharaïÃt / tena sm­timo«ÃnusÃriïà rak«apÃlabhÆtÃyÃ÷ sm­te÷ pramo«amabhÃvamanus­tya mu«ità viluptakuÓaladhanÃ÷ santa÷ upacityÃpi puïyÃni, kuÓaladhanÃnÃæ saæcayaæ k­tvÃpi, durgatiparÃyaïà bhavanti // kuta÷ punarevamiti uktamevÃrthaæ spa«ÂayannÃha- kleÓataskarasaægho 'yamavatÃragave«aka÷ / prÃpyÃvatÃraæ mu«ïÃti hanti sadgatijÅvitam // Bca_5.28 // taskarÃÓcaurÃ÷ te«Ãæ saæghÃta÷ avatÃragave«aka÷ piÓÃcavadavatÃramÃrgaprek«Å / chidrÃnve«aïatatpara ityartha÷ / prÃpyÃvatÃraæ praveÓamÃrgamÃsÃdya mu«ïÃti / tato hanti Óobhanagataye jÅvitapratilambhaæ kuÓalapÃtheyÃbhÃvÃt // sm­timadhik­tyÃdhunà prÃha- tasmÃtsm­tirmanodvÃrÃnnÃpaneyà kadÃcana / gatÃpi pratyupasthÃpyà saæsm­tyÃpÃyikÅæ vyathÃm // Bca_5.29 // (##) yata÷ sm­terabhÃve dÆ«aïamevaæ syÃt, tasmÃdidamatra do«aæ paÓyatà sm­tirÃlabamnÃsaæpramo«alak«aïà manodvÃrÃt manog­hapraveÓamÃrgÃt nÃpaneyà nÃpasÃryà / sadà avasthÃpayitavyetyartha÷ / atha kadÃcit pramÃdatastato 'pagacchet, tadà gatÃpi punarnirvartyopasthÃpyà tatraivÃropayitavyà / katham? saæsm­tya manasi nidhÃya ÃpÃyikÅæ narakÃdidurgativyathÃm // tatra dvÃdaÓemÃ÷ sm­tayo ni«phalaspandavarjanÃrthaæ tathÃgatÃj¤ÃnatikramÃnupÃlanavipÃkagauravasm­tiprabh­taya÷ Óik«Ãsamuccaye pradarÓitÃ÷, tata eva vivekenÃvadhÃryÃ÷ // sÃpi sm­tistÅbrÃdarÃtsamutpadyate / Ãdaro 'pi ÓamathamÃhÃtmyamavagamya ÃtÃpena jÃyate / etacca yathÃvasaraæ vak«yÃma÷ // ke«Ãæcit punaranyathÃpi sm­tirutpadyate / tadupadarÓayannÃha- upÃdhyÃyÃnuÓÃsanyà bhÅtyÃpyÃdarakÃriïÃm / dhanyÃnÃæ gurusaævÃsÃtsukaraæ jÃyate sm­ti÷ // Bca_5.30 // ÃcÃryopÃdhyÃyasaænidhau tadanyatamÃrÃdhyabrahmacÃrisaænidhau và saævasatÃæ tadanuÓÃsanyÃ, bhÅtya tadbhayenÃpi Ãdara÷ kÃrye«u sarvabhÃvenÃbhimukhyam, avaj¤Ãpratipak«o dharma÷ / tatkÃriïÃæ yatnavatÃæ suk­tinÃæ tadanuÓÃsanÅæ hitÃhitavidhiprati«edhaniyamamanug­hïatÃmak­cchreïaiva sm­tirutpadyate // itthamapi viharan sm­timanasikÃrabahulavihÃrÅ bhavatÅti kÃrikÃdvayena darÓayannÃha- buddhÃÓca bodhisattvÃÓca sarvatrÃvyÃhatek«aïÃ÷ / sarvamevÃgrataste«Ãæ te«Ãmasmi pura÷ sthita÷ // Bca_5.31 // iti dhyÃtvà tathà ti«Âhet trapÃdarabhayÃnvita÷ / buddhÃnusm­tirapyevaæ bhavettasya muhurmuhu÷ // Bca_5.32 // sarvadà buddhabodhisattvÃnÃæ samastavastuvi«ayÃpratihataj¤Ãnacak«u«Ãæ sarvameva vastujÃtaæ purato 'vasthitameva / ahamapi te«Ãæ puro 'vasthita eva, sarvavastuvat / iti manasi nidhÃya tathaiva saæyatÃtmà ti«Âhet / trapÃdarabhayÃnvita÷ / apratirÆpe karmaïi trapà lajjà / Óik«ÃyÃmÃdara÷, tadatikrame bhayam / buddhabodhisattve«veva và trapÃdaya÷ / evaæ sati aparo 'pi viÓe«a÷ syÃdityÃha- buddhetyÃdi / tadevaæ viharatastasya pratik«aïamakÃmata eva buddhÃnusm­ti÷ syÃt // saæprajanyasya utpattisthairyayo÷ sm­tireva kÃraïamiti kathayannÃha- saæprajanyaæ tadÃyÃti na ca yÃtyÃgataæ puna÷ / sm­tiryadà manodvÃre rak«Ãrthamavati«Âhate // Bca_5.33 // yadà sm­tirmanog­hadvÃri kleÓataskarasaæghÃtÃnupraveÓanivÃriïÅ dauvÃrikavadavasthità bhavati, tadà saæprajanyamayatnata evotpadyate, utpannaæ ca sat sthirÅbhavati // evaæ tÃvadanayoranvayavyatirekÃbhyÃæ guïado«ÃvabhidhÃya anarthavivarjanÃrthaæ ni«phalaspandavarjanamÃha- (##) pÆrvaæ tÃvadidaæ cittaæ sadopasthÃpyamÅd­Óam / nirindriyeïeva mayà sthÃtavyaæ këÂhavatsadà // Bca_5.34 // prathamaæ tÃvat idaæ cittamityadhyÃtmani cintayati- sarvakÃlamÅd­ÓamuktakramayuktamupasthÃpayitavyam / tata÷ paraæ ni«phalaspandavarjanÃrthamapagatakaraïagrÃmeïeva ni«phalarÆpÃdivi«ayagrahaïasarvavikalpopasaæhÃrÃt mayà sthÃtavyam / kimiva? këÂhavat, cak«urÃdivyÃpÃraÓÆnyatvÃt // idameva vyanakti- ni«phalà netravik«epà na kartavyÃ÷ kadÃcana / nidhyÃyantÅva satataæ kÃryà d­«Âiradhogatà // Bca_5.35 // Å«anmukulitapak«mayugalà nÃsÃgraviniveÓità yugamÃtravyavalokinÅ và kÃryà d­«Âi÷ // prathamÃrambhiïa÷ saætatÃbhyÃsena kleÓasya parihÃrÃrthamÃha- d­«ÂiviÓrÃmahetostu diÓa÷ paÓyetkadÃcana / ÃbhÃsamÃtraæ d­«Âvà ca svÃgatÃrthaæ vilokayet // Bca_5.36 // d­«ÂicittaparikhedaparityÃgÃya kadÃcit karhicit diÓo vyavalokayet / atha kadÃcit kaÓcit tatsamÅpamÃgacchet, tadà tasya praticchÃyÃmÃtraæ viditvà svÃgatavÃdena saæto«aïÃrthaæ vilokayet / anyathà tatra tasya avadhyÃnena akuÓalaæ prasavet // mÃrge 'pi tathÃd­«Âergacchata upaghÃtaparihÃrÃrthamÃha- mÃrgÃdau bhayabodhÃrthaæ muhu÷ paÓyeccaturdiÓam / diÓo viÓramya vÅk«eta parÃv­tyaiva p­«Âhata÷ // Bca_5.37 // bhayahetucaurÃdipratipattyarthaæ caturdiÓamiti krameïa / anyathà ÃtmabhÃvasya rak«Ã k­tà na syÃt / sarvadigvyavalokanaæ tu kriyamÃïamauddhatyopaghÃtaparihÃrÃrthaæ sthitvà kartavyam / p­«Âhato vyavalokanaæ parÃv­tya paÓcÃnmukhÅbhÆya // asamÃdhÃnasya ca rak«aïÃmÃha- saredapasaredvÃpi pura÷ paÓcÃnnirÆpya ca / evaæ sarvÃsvavasthÃsu kÃryaæ buddhvà samÃcaret // Bca_5.38 // saretpura÷ apasaretpaÓcÃt / prapÃtÃdyupaghÃtaæ nirÅk«ya ca / evamityuktakramadiÓà svaparahitaprayojanamavagamya pratipattisÃro bhavet // idÃnÅæ saæprajanyakÃritÃæ Óik«ayitumÃha- kÃyenaivamavastheyamityÃk«ipya kriyÃæ puna÷ / kathaæ kÃya÷ sthita iti dra«Âavyaæ punarantarà // Bca_5.39 // caturïÃmÅryÃpathÃnÃmanyatamasminnÅryÃpathe / kÃyenaivamiti sthitena ni«aïïena và avastheyamiti / tadanantaraæ svÃdhyÃyÃdikriyÃmÃrabhya punarantarÃle vyavalokitavyaæ kathaæ kÃya÷ sthita iti tasminneveryÃpathe, uta bhinne ÅryÃpathe / bhinne puna÷ pÆrvavadavasthÃpya÷ // (##) kÃyapratyavek«ÃmabhidhÃya cittapratyavek«aïÃmÃha- nirÆpya÷ sarvayatnena cittamattadvipastathà / dharmacintÃmahÃstambhe yathà vaddho na mucyate // Bca_5.40 // dharmasya svaparahitalak«aïasya cintaiva mahÃstambho vandhanÃyattÅkaraïahetutvÃt // tasmin baddho 'pi puna÷ punarnirÆpaïÅya ityÃha- kutra me vartata iti pratyavek«yaæ tathà mana÷ / samÃdhÃnadhuraæ naiva k«aïamapyuts­jedyathà // Bca_5.41 // kva punaridaæ mano mama vartate, pÆrvasminnÃlambane anyatra và gatam / gatamavagamya tato nirvatya tatraiva yojayitavyam / svarasavÃhitÃyÃmupek«aïÅyam / iti Óamathadhuramekamapi k«aïaæ yathà na parityajati tathà dhÃrayitavyam / etÃvatà ÓÅlaæ hi samÃdhisaævartanÅmamityuktaæ bhavati / yathoktaæ candrapradÅpasÆtre- k«ipraæ samÃdhiæ labhate niraÇgaïaæ viÓuddhaÓÅlasyimi ÃnuÓaæsÃ÷ // iti / [samÃdhi. 27.6] ato 'vagamyate- ye kecit samÃdhihetava÷ prayogÃ÷, te ÓÅle 'nugatà iti / tasmÃt samÃdhyarthinà sm­tisaæprajanyaÓÅlena bhavitavyam / tathà ÓÅlÃrthinÃpi samÃdhau yatna÷ kÃrya iti // samÃdhÃnaparityÃgÃvakÃÓamÃha- bhayotsavÃdisaæbandhe yadyaÓakto yathÃsukham / dÃnakÃle tu ÓÅlasya yasmÃduktamupek«aïam // Bca_5.42 // agnidÃhÃdi bhayam / tathà ratnatrayapÆjÃdik­ta utsava÷ / samadhikatara÷ sattvÃrthÃdirvà / tatsaæbhave yadi sthÃtumaÓakta÷, tadà kÃmacÃra ityanuj¤Ãtam / sÃpattiko na bhavatÅtyartha÷ / kuta÷ punarayamaniyamo labhyata ityÃha- dÃnetyÃdi / ÓÅlaæ yadyapi dÃnÃtprak­«Âam, tathÃpi avaraÓik«ÃyÃæ Óik«amÃïasya tadanantarameva uttaraÓik«Ãvasthitasya abhyÃsapÃÂavÃbhÃvÃt kathaæcit tÃvatkÃlaæ tato nivartamÃnasyÃpi nÃpatti÷ / dÃnasyÃsau kÃlo na ÓÅlasya / ata evoktam- yadyaÓakta iti / etÃvanmÃtreïedamudÃharaïam / yathoktam- tatraikasyÃæ Óik«ÃyÃæ ni«pÃdyamÃnÃyÃmaÓaktasya itaraÓik«ÃnabhyÃsÃdanÃpatti÷ / ÃryÃk«ayamatisÆtre 'pyevamavocat- dÃnakÃle ÓÅlopasaæhÃrasyopek«Ã / iti / na cÃta÷ Óithilena bhavitavyam // yatra kuÓalapak«asaæcÃre 'pi kvacit samÃdhÃnavighÃta÷ syÃt, tannopÃdeyamityÃha- yad buddhvà kartumÃrabdhaæ tato 'nyanna vicintayet / tadeva tÃvanni«pÃdyaæ tadgatenÃntarÃtmanà // Bca_5.43 // (##) svayameva tu yuktyÃgamÃbhyÃæ kalyÃïamitravacanÃdvà yathÃbalamavadhÃrya yatkiæcitkarma kartumÃrabdhaæ dhyÃnÃdhyayanÃdikam, prathamatastadeva tÃvanni«pattiæ neyaæ tannimnena cetasÃ, na punastadani«pannameva parityajya paramÃrambhaïÅyam // kiæ punarevaæ syÃdyadi na syÃdityÃha- evaæ hi suk­taæ sarvamanyathà nobhayaæ bhavet / asaæprajanyakleÓo 'pi v­ddhiæ caivaæ gami«yati // Bca_5.44 // yasmÃdevamanuti«Âhata÷ sarvaæ suÓli«Âaæ k­taæ syÃt / tadviparyaye punardu÷Óli«Âamubhayaæ pÆrvaæ cÃttaæ paÓcÃt svÅk­taæ ca syÃt / calaprav­tterasaæprajanyaæ syÃt / praveÓe v­ddhi÷ syÃt // itthamapi ni«phalaæ varjayedityÃha- nÃnÃvidhapralÃpe«u vartamÃne«vanekadhà / kautÆhale«u sarve«u hanyÃdautsukyamÃgatam // Bca_5.45 // anekaprakÃre 'saæbaddhÃbhidhÃne 'paropÃdhike pravartamÃne ÃÓcaryavastu«u ca samaste«u svayamapi tatkriyÃyÃæ darÓanaÓravaïÃya vÃkÆcittasya tÃratamyaæ nivÃrayet // aparamapi ni«phalavarjanÃya prÃtimok«oddi«ÂamÃcaret ityÃha- m­nmardanatÌïacchedarekhÃdyaphalamÃgatam / sm­tvà tÃthÃgatÅæ Óik«Ãæ bhÅtastatk«aïamuts­jet // Bca_5.46 // bhÆmiphalakÃdi«u nakhadaï¬Ãdinà rekhÃkar«aïalekhanÃdi ni«prayojanamÃgatamÃpatitaæ vivarjayet bhagavatà atra niv­ttirÃj¤apteti saæsm­tya, tadatikramavipÃkaphalabhayÃt / tatk«aïamiti na tatra kÃlaparilambhaæ kuryÃt // saækleÓasamudÃcÃre saæprajanyakÃritÃæ yadetyÃdibhi÷ saptabhi÷ Ólokai÷ Óik«ayitumÃha- yadà calitukÃma÷ syÃdvaktukÃmo 'pi và bhavet / svacittaæ pratyavek«yÃdau kuryÃddhairyeïa yuktimat // Bca_5.47 // prathamata eva svacittaæ nirÆpya / uktam (?) asaækli«ÂÃvasthÃyÃæ karaïÅyamuktam // etadeva darÓayati- anunÅtaæ pratihataæ yadà paÓyetsvakaæ mana÷ / na kartavyaæ na vaktavyaæ sthÃtavyaæ këÂhavattadà // Bca_5.48 // raktaæ dvi«Âaæ và svacittaæ yadà paÓyet, tadà hastapÃdÃdicalanamÃtramapi na kartavyam, nÃpi vacanodÅraïam / anyathà tadutthÃpite kÃyavÃgvij¤aptÅ api saækli«Âe syÃtÃm / ato bahirindriyavyÃpÃravikalpÃvupasaæh­tya sthÃtavyaæ këÂhavattadà / sarvavyÃpÃravirahÃnnirvyÃpÃrÃ÷ sarvadharmà iti manasi nidhÃya // (##) aparamÃha- uddhataæ sopahÃsaæ và yadà mÃnamadÃnvitam / sotprÃsÃtiÓayaæ vakraæ va¤cakaæ ca mano bhavet // Bca_5.49 // uddhatamiti / saddharmÃdiÓravaïapramÃdÃdapi uddhatam / vik«epabahulamityartha÷ / sopahÃsaæ vÃgviheÂhanÃrambhakam, tayà yuktaæ và / mÃnaÓcittasyonnati÷ / mada÷ svadharme (?) cittasyÃbhiniveÓa÷ / tÃbhyÃmanvitaæ tatsaæprayuktam / utprÃsa÷ kÃyikÅ viheÂhanÃ, tena sahotkaÂam / vakraæ kuÂilaæ ÓaÂhaæ và / va¤cakaæ pratÃrakaæ mÃyÃvi và / yadi mano bhavet, sthÃtavyaæ këÂhavattadeti saæbandha÷ // yadÃtmotkar«aïÃbhÃsaæ parapaæsanameva và / sÃdhik«epaæ sasaærambhaæ sthÃtavyaæ këÂhavattadà // Bca_5.50 // Ãtmotkar«aïaæ svaguïÃtiÓayaprakÃÓanam / tadÃbhÃsaæ tatpratibhÃsaæ tadvikalpanÃt / parapaæsanaæ paravigraha÷ do«Ãvi«karaïaæ vÃ, tadyuktam / adhik«epa÷ parasya vacanatiraskÃra÷ / saærambha÷ sadÃkalivivÃdanimittacittaprado«a÷ / ubhayatra saha tena vartata iti vigraha÷ / evaæ yadà paÓyetsvakaæ mana÷, sthÃtavyaæ këÂhavat tadeti sÃmÃnyoktamabhisaæbadhyate // lÃbhasatkÃrakÅrtyarthi parivÃrÃrthi và puna÷ / upasthÃnÃrthi me cittaæ tasmÃtti«ÂhÃmi këÂhavat // Bca_5.51 // kÅrtiryaÓa÷ / parivÃra÷ dÃsÅdÃsakarmakarÃdi÷ / upasthÃnaæ pÃdadhÃvanamardanÃdi / ebhirarthi tadabhilëaæ mama cittam / tasmÃtti«ÂhÃmi këÂhavat // parÃrtharÆk«aæ svÃrthÃrthi pari«atkÃmameva và / vaktumicchati me cittaæ tasmÃtti«ÂhÃmi këÂhavat // Bca_5.52 // parÃrtharÆk«aæ parÃrthavimukham / svÃrthÃrthi svÃrthÃbhinivi«Âam / pari«at Ói«yÃntevÃsiprabh­tijanasamÃja÷ / tadabhilëi tatparivÃrÃrthi // asahi«ïvalasaæ bhÅtaæ pragalbhaæ mukharaæ tathà / svapak«Ãbhinivi«Âaæ ca tasmÃtti«ÂhÃmi këÂhavat // Bca_5.53 // asahi«ïu asahanaÓÅlam / alasaæ kriyÃsu akarmaïyam / kusÅdamityartha÷ / bhÅtaæ kÃyajÅvitabhÅru bhayahetubhyo và / pragalbhaæ dh­«Âam / mukharaæ durvacaskam, yuktÃyuktamanapek«ya abhidhÃyakaæ và / svapak«e÷ Ói«yÃntevÃsij¤ÃtisÃlohitÃdau abhinivi«Âaæ pak«apÃtÃtiÓayavat // sÃæprataæ pratikÃranirdeÓamÃha- evaæ saækli«ÂamÃlokya ni«phalÃrambhi và mana÷ / nig­hïÅyÃd d­¬haæ ÓÆra÷ pratipak«eïa tatsadà // Bca_5.54 // upadarÓitakrameïa saækli«Âaæ saækleÓasaæprayuktaæ ni«phalavyÃpÃraæ và j¤Ãtvà svacittaæ sarvaprav­ttinigedhena prabhÃvamandatÃæ vidhÃya nig­hïÅyÃdabhibhavet / d­¬haæ yathà punarapi samudÃcÃradharmakaæ (##) na bhavati / kleÓÃdisaægrÃme vijayÃya k­taparikara÷ Óuro bodhisattva÷ / pratipak«eïa yo yasmin pratipak«a ukta÷ yathà rÃgÃdÃvaÓubhÃdi, tena tadviparÅtavidhÃnenetyartha÷ / sadà sarvakÃlam, yadà yadà saækli«Âaæ pratÅyate / ugraparip­cchÃyÃæ g­hiïaæ bodhisattvamadhik­tyoktam- tena surÃmaireyamadyapramÃdasthÃnÃt prativiratena bhavitavyam, amattena anunmattena acapalena aca¤calena abhrÃntena amukhareïa anunnatena upasthitasm­tinÃsasaæprajanyena / iti // atraiva ca pravrajitaæ bodhisattvamadhik­tyoktam- sm­ti saæprajanyasyÃvik«epa÷ / iti // tathà ÃryatathÃgataguhyasÆtre darÓitam- na khalu puna÷ kulaputra bodhisattvasya vÃg raktà và du«Âà và mƬhà và kli«Âà và k«aïavyÃkaraïÅ và svapak«otkar«aïavacanà và parapak«anigrahavacanà và ÃtmavarïÃnunayavacanà và paravarïapratighÃtavacanà và pratij¤ottÃraïavacanà và ÃbhimÃnikavyÃkaraïavacanà veti // evaæ ni«phalaspandavarjanena anarthÃdÃtmabhÃvasya rak«Ã pratipÃdità bhavati / tasmÃnmayà ÓÅlasusthitena aprakampena aÓithilena bhavitavyamiti // etacca samÃhitacittasya sidhyati / ata idaæ ÓamathamÃhÃtmyamavagamya tÃtparyeïa bhÃvayitavyam / anena tÅvra Ãdaro bhavati ÓikÓÃsu / tenÃpi sm­tirupati«Âhate / upasthitasm­tirni«phalaæ varjayati / tasya anarthà na saæbhavanti / tasmÃdÃtmabhÃvaæ rak«itukÃmena sm­timÆlamanvi«ya nityamupasthitasm­tinà bhavitavyam / etadevÃha- tatrÃtmabhÃve kà rak«Ã yadanarthavivarjanam / kena tallabhyate sarve ni«phalaspandavarjanÃt // etatsidhyetsadà sm­tyà sm­tistÅvrÃdarÃdbhavet / Ãdara÷ ÓamamÃhÃtmyaæ j¤ÃtvÃtÃpena jÃyate // iti / [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-7-8] ÓamathamÃhÃtmyaæ tu yathÃvasaramihaiva kathayi«yate // ayamatra piï¬Ãrtha÷ anarthavivarjanÃrthamavadhÃrayitavya iti v­ttatritayenopadarÓayannÃha- suniÓcitaæ suprasannaæ dhÅraæ sÃdaragauravam / salajjaæ sabhayaæ ÓÃntaæ parÃrÃdhanatatparam // Bca_5.55 // parasparaviruddhÃbhirbÃlecchÃbhirakheditam / kleÓotpÃdÃdidaæ hyetade«Ãmiti dayÃnvitam // Bca_5.56 // ÃtmasattvavaÓaæ nityamanavadye«u vastu«u / nirmÃïamiva nirmÃnaæ dhÃrayÃmye«a mÃnasam // Bca_5.57 // (##) suniÓcitaæ saædehaviparyÃsarahitam / suprasannaæ sadà prÅtisaumanasyabahulam / dhÅramaca¤calam / Ãdara÷ kathita eva / gauravaæ ÃrÃdhye«u cittasya namratà / tÃbhyÃæ saha vartate / salajjaæ pÆrvavat / sabhayaæ skhalita[mÃlokya] bhÅtam / ÓÃntaæ saæyatendriyam / sattvÃrÃdhanayatnavat // yadekasya rucijanakaæ tadanyasya viparÅtam / anyonyaviruddhÃbhi÷ p­thagjanecchÃbhirakheditamavipratisÃri / katham? dayÃnvitam / hetupadametat / kuta÷? yasmÃt kleÓotpÃdÃnna svÃtantryÃdidametat parasparaviruddhacaritame«Ãæ bÃlÃnÃmiti matvà // ÃtmasattvavaÓaæ svaparÃyattaæ sarvakÃlam / kiæ sarvatra? na / anavadye«u vastu«u ubhayasÃvadyaÓÆnye«u / kiævat? nirmÃïamiva nirmitavat / vigatamÃnaæ mÃnasaæ dhÃrayÃmi / e«o 'hamiti bodhisattvo manasi niveÓayet // asmÃdapi saævegamanasikÃrÃccittasyÃnarthavivarjanena rak«Ã vidhÃtavyetyÃha- cirÃtprÃptaæ k«aïavaraæ sm­tvà sm­tvà muhurmuhu÷ / dhÃrayÃmÅd­Óaæ cittamaprakampyaæ sumeruvat // Bca_5.58 // aticireïa kÃlena labdham uktaæ k«aïavaraæ smaraïena cetasi k­tvà puna÷ punarantaraæ sthirÅkaromi Åd­ÓamuktasvabhÃvam / aprakampyaæ kampayitumaÓakyaæ kÃmÃdivitarkapavanai÷ parvatarÃjavat // evametÃbhyÃæ ÓÅlasamÃdhibhyÃmanyonyasaævardhakÃbhyÃæ cittakarmaparini«patti÷ / tasmÃdavasthitametat- cittaparikarmaiva bodhisattvaÓik«Ã iti / tena yaduktam- cittarak«Ãvrataæ muktvà bahubhi÷ kiæ mama vratai÷ / [bodhi. 5.18] iti, tat parini«Âhitam // punastadekÃntamavadhÃrayituæ kÃyapratyavek«ÃmÃha- g­dhrairÃmi«asaæg­ddhai÷ k­«yamÃïa itastata÷ / na karotyanyathà kÃya÷ kasmÃdatra pratikriyÃm // Bca_5.59 // kÃyasya sarvathà kvacidapi vyÃpÃro nÃsti, svÃtmanyapi sÃmarthyÃbhÃvÃt / anyathà cittarahito m­tasya kÃya÷ / g­dhrÃdibhirvipralujyamÃna itastata÷ pratikÃramÃtmarak«aïÃrthaæ kimiti na karotÅti p­cchati sarvasÃmarthyavikalatvÃt / ata eva cittaparikarmaiva sÃdhyam / tasmin parikarmite kÃyasya ayatnata eva parikarmasiddhe÷, tatparatantratvÃttasyetyuktaæ bhavati // evaæ sarvathÃnupayogini kÃye sÃpek«atÃæ nirasyannÃha- rak«asÅmaæ mana÷ kasmÃdÃtmÅk­tya samucchrayam / tvattaÓcetp­thagevÃyaæ tenÃtra tava ko vyaya÷ // Bca_5.60 // (##) he mana÷, anÃtmakameva Ãtmatvena svÅk­tya mÃæsÃsthipu¤jaæ kÃyasaæj¤akaæ kasmÃtkÃraïÃt tvaæ rak«asi? kimevamiti cet, bhavato yadi bhinna evÃyaæ kÃya÷, tena asyÃpacaye tava kimapacÅyate? pÆrvameva ciraæ svÅk­ta iti cedÃha- na svÅkaro«i he mƬha këÂhaputtalakaæ Óucim / amedhyaghaÂitaæ yantraæ kasmÃdrak«asi pÆtikam // Bca_5.61 // he mƬha, mohavij­mbhitametad bhavata÷ / Óuciæ pavitram / ayaæ ca aÓuci÷ / idamevÃha- amedhyeti / pÆtikaæ Óatanadharmakam // syÃdetat- kimanyasminnasannapi do«a ucyate ityatrÃha- imaæ carmapuÂaæ tÃvatsvabuddhayaiva p­thakkuru / asthipa¤jarato mÃæsaæ praj¤ÃÓastreïa mocaya // Bca_5.62 // asthÅnyapi p­thakk­tvà paÓya majjÃnamantata÷ / kimatra sÃramastÅti svayameva vicÃraya // Bca_5.63 // carmamayaæ puÂam / svamativiÓe«eïa p­thak kuru svakÃyÃdapasÃraya / asthighaÂitapa¤jarÃd yantrÃt praj¤Ãtmakena Óastreïa mÃæsakartanena / tadanantaramasthÅnyapi khaï¬aÓa÷ p­thag bhinnÃni k­tvà majjÃnaæ paÓya avalokaya / yadi antaraæ kÃya÷ caturmahÃbhÆtika÷ mÃtapitraÓucikalalasaæbhÆta÷ du÷khamaya÷ k­taghnaÓceti vistareïa pratipÃdayi«yatÅti kimatra sÃramasti vij¤apraÓastaæ nyÃyyaæ vÃ, ityÃtmanaiva vicÃraya // evamanvi«ya yatnena na d­«Âaæ sÃramatra te / adhunà vada kasmÃttvaæ kÃyamadyÃpi rak«asi // Bca_5.64 // evaæ kathitanayena / sÃdhÆktamiti cet, adhunà vada kasmÃt tvamadyÃpi sarvaguïavikalamapi kÃyaæ rak«asi? evaæ vidvÃnapi // tathÃpi asti kiæcidatropÃdeyamiti cedÃha- na khÃditavyamaÓuci tvayà peyaæ na Óoïitam / nÃntrÃïi cÆ«itavyÃni kiæ kÃyena kari«yasi // Bca_5.65 // yadasti, na tadupayuktamiti saæk«epÃrtha÷ / ata÷ kimanupayoginà kÃyena kari«yasi? atra ÃsaÇgo na yukta ityartha÷ // anyaprayojanÃbhÃvÃdidamevocitamutpaÓyÃma÷ ityÃha- yuktaæ g­dhraÓ­gÃlÃderÃhÃrÃrthaæ tu rak«itum / karmopakaraïaæ tvetanmanu«yÃïÃæ ÓarÅrakam // Bca_5.66 // (##) yasmÃt karmaïi kenacit sahakÃribhÃvenopayujyate iti rak«yate // tathÃpi nÃtrÃbhiniveÓa÷ kÃrya ityÃha- evaæ te rak«ataÓcÃpi m­tyurÃcchidya nirdaya÷ / kÃyaæ dÃsyati g­dhrebhyastadà tvaæ kiæ kari«yasi // Bca_5.67 // Ãcchidyeti balÃt / bhavato g­hÅtvà ni«k­po m­tyustava kÃyaæ g­dhrebhyo dÃsyati, tadÃpi na kaÓcitpratikÃro bhavi«yati ityabhiprÃya÷ // syÃdetat- yadyapi evam, tathÃpi bhaktÃcchÃdanamÃtreïÃpi paripÃlanÅya ityatrÃha- na sthÃsyatÅti bh­tyÃya na vastrÃdi pradÅyate / kÃyo yÃsyati khÃditvà kasmÃttvaæ kuru«e vyayam // Bca_5.68 // yadi nÃma bh­tyakarmakaraïaæ tathÃpi tatrÃnavasthÃyisvabhÃve vicak«aïo j¤Ãtvaiva pravartate, evaæ prak­te 'pi taddharmiïi kenÃbhiprÃyeïa he mana÷, tvaæ kuru«e vyayamupakaraïopak«ayam? tat kiæ sarvathaiva niravakÃÓo 'yaæ kartavya÷? netyÃha- datvÃsmai vetanaæ tasmÃtsvÃrthaæ kuru mano 'dhunà / na hi vaitanikopÃttaæ sarvaæ tasmai pradÅyate // Bca_5.69 // vetanaæ karmamÆlyam / tÃvanmÃtraæ datvà asmai gatvaraÓarÅrÃya, karmopakaraïatvÃt, svaprayojanamanuvidheyaæ he mana÷ / anenaivopÃrjitaæ kasmÃdasmai na dÅyate iti cet, na hi yasmÃt yatkiæcit karmakareïopÃttaæ sarvaæ tasmai karmakarÃya pradÅyate iti nyÃyo 'sti // tasmÃdevamupastambhamÃtraæ datvÃ- kÃye naubuddhimÃdhÃya gatyÃgamananiÓrayÃt / yathÃkÃmaægamaæ kÃyaæ kuru sattvÃrthasiddhaye // Bca_5.70 // kÃye naubuddhiæ k­tvà prav­ttiniv­ttiheto÷ icchÃyattaæ kÃyaæ kuru sattvÃrthÃnu«ÂhÃnÃya ni«pattaye và / he mana÷ iti prak­tamabhisaæbadhyate // iti kÃyapratyavek«ayà tatsvabhÃvamupayogaæ ca vicÃrya pariniÓcitakÃyaprayojanamupasaæharannÃha- evaæ vaÓÅk­tasvÃtmà nityaæ smitamukho bhavet / tyajed bh­kuÂisaækocaæ pÆrvÃbhëŠjagatsuh­t // Bca_5.71 // uktanÅtyà ÃyattÅk­ta÷ Ãtmà cittakÃyalak«aïa÷ / sarvadà prasannavadano bhavet / bhrÆlalÃÂasaækocaæ ca prasÃdahÃnikaraæ tyajet / pÆrvameva asaæcodita eva pareïa svÃgatÃdivÃdai÷ saæto«aïaÓÅlo bhavet / sarvasattvÃnÃmakÃraïabÃndhavaÓca // ityapi Óik«Ã anarthavarjanÃya kÃryetyÃha- saÓabdapÃtaæ sahasà na pÅÂhÃdÅn vinik«ipet / nÃsphÃlayetkapÃÂaæ ca syÃnni÷Óabdaruci÷ sadà // Bca_5.72 // (##) sahasà tvaritameva ni«prayojanaæ hastadaï¬Ãdinà kapÃÂaæ ca nÃkoÂayet / saæk«epata÷ ni÷ÓabdÃbhiratirbhavet // ka÷ evaæ sati guïa÷ syÃdityÃha- bako bi¬ÃlaÓcauraÓca ni÷Óabdo nibh­taÓcaran / prÃpnotyabhimataæ kÃryamevaæ nityaæ yatiÓcaret // Bca_5.73 // ete sarve ni÷Óabdà anuddhatÃÓca viharanto vivak«itamarthaæ labhante / vratinÃpi tathaiva samÃdhÃnakaïÂakaparihÃreïa vihartavyam // ityapi Óik«itavyamityÃha- paracodanadak«ÃïÃmanadhÅ«ÂopakÃriïÃm / pratÅcchecchirasà vÃkyaæ sarvaÓi«ya÷ sadà bhavet // Bca_5.74 // kauk­tyavinodanÃvavÃdÃnuÓÃsanÅsamarthÃnÃæ vinayÃdikovidÃnÃm aprÃrthitahitai«iïÃæ hitavidhÃyakaæ vacanaæ mÆrdhnà g­hïÅyÃt / na te«u svacittaæ dÆ«ayitavyam, nÃpyavamÃnanà kÃryeti bhÃva÷ / sarvasattve«u gurugauravadhiyà samÃcaritavyamiti sarvaæ sarvebhya÷ Óik«et // År«yÃmalaprak«ÃlanÃmÃha- subhëite«u sarve«u sÃdhukÃramudÅrayet / puïyakÃriïamÃlokya stutibhi÷ saæprahar«ayet // Bca_5.75 // parakÅyaguïavardhanavacane«u tatparito«aïÃya sÃdhu sÃdhu, bhadrakamidam, iti ÓabdamadhyÃÓayenoccÃrayet / kuÓalakarmakÃriïamapi d­«Âvà sÃdhu k­tam, dhanyo bhavÃn suk­takarmakÃrÅ, ityÃdibhi÷ stutivacanai÷ protsÃhayet // lapanÃÓaÇkÃæ nirasyannÃha- parok«aæ ca guïÃn brÆyÃdanubrÆyÃcca to«ata÷ / svavarïe bhëyamÃïe ca bhÃvayettadguïaj¤atÃm // Bca_5.76 // paraguïÃn sadbhÆtÃnapi parok«aæ brÆyÃnna samak«am / anyathà lapanÃæ kaÓcinmanyeta / pareïa tu tatsamak«amanyasya guïe bhëyamÃïe tadanuvÃdakatayà samak«amapi brÆyÃt / anyathà nÃsya rÆciratreti matvà svacittaæ pradÆ«ayet para÷ / svaguïe puna÷ kenacid guïapak«apÃtinà prasannena samak«aæ parok«aæ ca kÅrtyamÃne cittasyonnatiæ nivÃrayaæstasyaiva guïÃbhidhÃyakasya guïÃnurÃgitÃæ manasi kuryÃt // paraguïÃmar«aïaæ vÃrayannÃha- sarvÃrambhà hi tu«ÂayarthÃ÷ sà vittairapi durlabhà / bhok«ye tu«Âisukhaæ tasmÃtparaÓramak­tairguïai÷ // Bca_5.77 // (##) sarve«Ãæ hÅnamadhyotk­«ÂÃnÃæ sattvÃnÃm / sarve và upakramÃ÷ du÷khaparihÃreïa tu«ÂayarthÃ÷ / sarvÃrambhapariÓrameïa tu«ÂirevotpÃdayitavyetyartha÷ / sà ca tu«Âirdhanavisargairapi durlabhÃ, syÃdvà na veti / iha punarayatnasiddhopasthità kasmÃtparihÅyata iti matvà bhok«ye anubhavi«yÃmi saæto«asukham anyayatnani«pÃditairguïairupanÃmitam / na hi priyaputraguïairak«amÃyuktà / iti bhÃvanayà paraguïaÓravaïÃccittakÃrkaÓyamapakuryÃt // atraivopacayamÃha- na cÃtra me vyaya÷ kaÓcitparatra ca mahatsukham / aprÅtidu÷khaæ dve«aistu mahaddu÷khaæ paratra ca // Bca_5.78 // naiva asminnarthe prav­ttimato mama ihaloke và upak«ayaleÓo 'pi saæbhavati / upacaya÷ punarvidyata eveti darÓayati- paratra mahatsukhaæ paraguïÃbhinandanÃt / evamakriyamÃïe punarapacayo d­Óyate, ubhayaloke 'pi du÷khaæ paraguïÃsahanÃt // tasmÃt sarvakalma«aparityÃgena iyamucità karmakÃrità ÓiksaïÅyetyÃha- viÓvastavinyastapadaæ vispa«ÂÃrthaæ manoramam / Órutisaukhyaæ k­pÃmÆlaæ m­dumandasvaraæ vadet // Bca_5.79 // sarvÃvadyavinirmuktatvÃdviÓcastam / ÃnupÆrvyà vyavasthitapadam / asaædigdhÃrtham / mana÷prahlÃdanakaram / ÓravaïÃpyÃyakam / karuïÃrasani«yandabhÆtaæ na rÃgÃdinidÃnam / m­dusvaramakarkaÓavacanam / mandasvaraæ yÃvatà dhvaninà pratipÃdyasya pratÅti÷ syÃt, na tato nyÆnaæ nÃtiriktamudÅrayan / ­ju paÓyetsadà sattvÃæÓcak«u«Ã saæpibanniva / etÃneva samÃÓritya buddhatvaæ me bhavi«yati // Bca_5.80 // avakramakuÂilaæ paramaprÅtirasabharÃvanatena cak«u«Ã t­«ita iva ÓÅtalajala paramÃhlÃdakaraæ saæpivanniva sattvÃn vyavalokayan / na raktena na du«Âena mugdhena / paramopakÃrakà hyete / kuta÷? yasmÃdetÃn sattvÃn samÃsÃdya durlabhalÃbhaæ buddhatvaæ me bhavi«yati utpatsyate / evaæ ca viharan adyatve 'pi sattvÃrthasamartho bhavatyeva / yaduktam- sarvatrÃcapalo mandamitasnigdhÃbhibhëaïÃt / Ãvarjayejjanaæ bhavyamÃdeyaÓcÃpi jÃyate // iti / [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-10] etadeva ca bodhisattvasya k­tyaæ yaduta sattvÃvarjanaæ nÃma / yathà dharmasaægÅtisÆtre ÃryÃpriyadarÓanena bodhisattvena paridÅpitam- tathà tathà bhagavan bodhisattvena pratipattavyaæ yatsahadarÓanena sattvÃ÷ prasÅdeyu÷ / tatkasmÃddheto÷? na bhagavan bodhisattvasyÃnyat karaïÅyamasti anyatra sattvÃvarjanÃt / sattvaparipÃka eveyaæ bhagavan bodhisattvasya dharmasaægÅtiriti // (##) evamakriyamÃïe ko do«a iti cet- anÃdeyaæ tu taæ loka÷ paribhÆya jinÃÇkuram / bhasmacchannaæ yathà bahniæ pacyeta narakÃdi«u // iti / [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-11] tasmÃt sattvÃrÃdhanameva bodhisattvasya karma upakÃrik«etramasÃdhÃraïaæ puïyaprasÆtiheturiti // tatprasaÇgena anyadapi darÓayannÃha- sÃtatyÃbhiniveÓotthaæ pratipak«otthameva ca / guïopakÃrik«etre ca du÷khite ca mahacchubham // Bca_5.81 // samÃdÃnena kriyamÃïam / abhiniveÓotthaæ tÅvraprasÃdajanitam / pratipak«otthaæ kleÓapratipak«aÓÆnyatÃdibhÃvanÃprasÆtam / guïak«etraæ buddhabodhisattvÃdi / upakÃrik«etraæ mÃtÃpitÃdi / du÷khità glÃnÃdaya÷ / ete«u svalpamati k­tamaprameyaÓubhaheturupajÃyate // idamapi bodhisattvenÃbhyasanÅyamityÃha- dak«a utthÃnasaæpanna÷ svayaækÃrÅ sadà bhavet / nÃvakÃÓa÷ pradÃtavya÷ kasyacitsarvakarmasu // Bca_5.82 // dak«a÷ sarvatra paÂupracÃra÷ / utthÃnasaæpanna÷ kausÅdyÃpanayanÃd vÅryasamanvÃgata÷ / ata eva svayameva sarvaæ karaïÅyam, na parÃpek«Ã kvacidapi karmaïi kÃryà / idameva nÃvakÃÓa ityÃdinà darÓayati // pÃramitÃbhyÃse 'narthavivarjanÃyÃnupÆrvakÃritÃmÃha- uttarottarata÷ Óre«Âhà dÃnapÃramitÃdaya÷ / netarÃrthaæ tyajecchre«ÂhÃmanyatrÃcÃrasetuta÷ // Bca_5.83 // uparyuparita÷ / dÃnÃcchÅlaæ Óre«Âham, ÓÅlÃt k«ÃntirityÃdaya÷ / ato 'varapÃramitÃhetoruttaraæ na tyajet / tadvirodhena na seveteti bhÃva÷ / kiæ sarvathÃ? netyÃha- anyatreti / bodhiattvÃnÃæ ya ÃcÃra÷ Óik«Ãsaævaralak«aïa÷ sa eva kuÓalajalarak«aïÃya setubandho vihita÷, tasmÃdanyatra taæ vihÃya / sa yathà na bhidyate ityartha÷ // tasmÃtsaæbhÃramupÃditsunà karuïÃparatantreïa sarvaæ karaïÅyamuktamityÃha- evaæ buddhvà parÃrthe«u bhavetsatatamutthita÷ / ni«iddhamapyanuj¤Ãtaæ k­pÃlorarthadarÓina÷ // Bca_5.84 // evamanuttaraæ j¤Ãtvà sattvÃnÃæ hitasukhavidhÃnÃya nityamÃrabdhavÅryo bhavet / prati«iddhÃrthe prav­ttau kathaæ na sÃpattika iti cet, na / kvacinni«iddhamapi sattvÃrthaviÓe«aæ praj¤Ãcak«u«Ã (##) paÓyata÷ karaïÅyatayà anuj¤Ãtaæ bhagavatà / sani÷saraïaæ ca bhagavata÷ ÓÃsanam / taccÃpi na sarvasya, api tu k­pÃlo÷ karuïÃprakar«aprav­ttitayà tatparatantrasya parÃrthaikarasasya svaprayojanavimukhasya / iti praj¤ÃkaruïÃbhyÃmudbhÆtaparÃrthav­tterupÃyakuÓalasya pravartamÃnasya nÃpatti÷ / atra ca upÃliparip­cchÃyÃmÃpattyanÃpattivibhÃgo veditavya÷ / tathà upÃyakauÓalyasÆtre jyoti«kamÃïavakÃdhikÃre // e«Ã rak«ÃtmabhÃvasya bhai«ajyavasanÃdibhi÷ / [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-13] ityetat pratipÃdayitumÃha- vinipÃtagatÃnÃthavratasthÃn saævibhajya ca / bhu¤jÅta madhyamÃæ mÃtrÃæ tricÅvarabahistyajet // Bca_5.85 // bhai«ajyavasanÃdibhirÃtmabhÃvo hi paripÃlanÅya÷ parÃrthopayogitvÃt / yathoktaæ prÃkÆtatra dvividhaæ bhai«ajyaæ satatabhai«ajyaæ glÃnapratyayabhai«ajyaæ ca / tatra satatabhai«ajyamodanÃdi / tadarthaæ piï¬Ãya gocare caratà grÃmapraveÓe yathoktaÓik«ÃyÃæ sm­timÃdhÃya caritavyam / tato labdhÃt piï¬apÃtÃt caturthabhÃgavibhaktÃt vinipÃtagatÃnanÃthavratasthÃn saævibhÃgina÷ kuryÃt / ekaæ pratyaÇgaæ vinipÃtinÃm / dvitÅyamanÃthÃnÃm / t­tÅyaæ sabrahmacÃriïÃæ datvà caturthamÃtmanà paribhu¤jÅta / sa paribhu¤jÃno na rakta÷ paribhuÇkte asakta÷, ag­ddha÷, anadhyavasita÷, anyatra yÃvadevÃsya kÃyasya sthitaye yÃpanÃyai / madhyamÃæ mÃtrÃm / tathà ca paribhuÇkte yathà nÃtisaælikhito bhavati, nÃtigurukÃya÷ / tatkasya heto÷? ati saælikhito hi kuÓalapak«aparÃÇmukho bhavati, atigurukÃyo middhÃva«Âabdho bhavati / tena taæ piï¬apÃtaæ paribhujya kuÓalapak«Ãbhimukhena bhavitavyam / iti Ãryaratnameghe 'bhihitam / ÃryaratnarÃÓÃvapi- paribhu¤jatà ca evaæ manasikÃra utpÃdayitavya÷- santi asmin kÃye aÓÅtik­mikulasahasrÃïi, tÃni anenaivojasà sukhaæ viharantu / idÃnÅæ cai«ÃmÃmi«eïa saægrahaæ kari«yÃmi / bodhiprÃptaÓca punardharmeïa saægrahaæ kari«yÃmi / iti vistara÷ // punaratraivoktam- dvayorahaæ kÃÓyapa ÓraddhÃdeayamanujÃnÃmi / katamayordvayo÷? yuktasya muktasya ca / iti // anayà diÓà sarvaparibhogÃ÷ sattvÃrthamadhi«ÂhÃtavyÃ÷ / anyathÃ- Ãtmat­«ïopabhogÃttu kli«ÂÃpatti÷ prajÃyate // iti // [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-13] (##) yathoktaæ candrapradÅpasÆtre- te bhojanaæ svÃdurasaæ praïÅtaæ labdhvà ca bhu¤janti ayuktayogÃ÷ / te«Ãæ sa ÃhÃru vadhÃya bhoti yatha hastipotÃna bisà adhautakÃ÷ // [=samÃdhi. 9. 29] vistareïa caitacchik«Ãsamuccaye dra«Âavyam // glÃnabhai«ajyaæ tu yÃmikaæ sÃptÃhikaæ yÃvajjÅvikamiti trividham / etacca bhik«uvinaye pratipÃditaæ tatraivÃvadhÃryam // vasanÃdibhirÃtmarak«ÃmÃha- tricÅvarabahistyajet / iti / sacedÃgatya kaÓcid bodhisattvaæ pÃtracÅvaraæ yÃceta, tena atityÃgo na kartavya÷ / kiæ tu yattadanuj¤Ãtaæ bhagavatÃ- tricÅvaraæ Óramaïakalpa÷, tato 'tiriktaæ ca yadbhavet, tyaktavyamarthine, nÃnyathà / uktaæ ca bodhisattvapratimok«e- sacetpuna÷ kaÓcidÃgatya pÃtraæ và cÅvaraæ và yÃceta, sacettasyÃtiriktaæ bhaved buddhÃnuj¤ÃtÃttricÅvarÃt, yathÃparityaktaæ dÃtavyam / sacetpunastasya Ænaæ tricÅvaraæ bhavet yanniÓritya brahmacaryÃvÃsa÷, tanna parityaktavyam / tatkasmÃddheto÷? avisarjanÅyaæ hi tricÅvaramuktaæ tathÃgatena / sacecchÃriputra bodhisattvastricÅvaraæ parityajya yÃcanaguruko bhavet, na tena alpecchatà Ãsevità bhavet / iti // atityÃgaæ ni«edhayan punarÃtmarak«ÃmupadarÓayannÃha- saddharmasevakaæ kÃyamitarÃrthaæ na pŬayet / evameva hi sattvÃnÃmÃÓÃmÃÓu prapÆrayet // Bca_5.86 // satÃæ satpuru«ÃïÃæ bodhisattvÃnÃæ dharma÷ / laukikalokottaraparahitasukhavidhÃnam / tatsevakaæ kÃyam alpÃrthanimittaæ na pŬayet / anyathà mahato 'rtharÃÓerhÃni÷ syÃt / ata eva pÆrvasmin hetupadametat / kuta÷ punarevam? yasmÃdanenaiva sukumÃropakrameïa saævardhamÃna÷ ÓÅghrameva sattvÃnÃæ hitasukhasaæpÃdanasamartho bhavati // yata evaæ tasmÃt- tyajenna jÅvitaæ tasmÃdaÓuddhe karuïÃÓaye / tulyÃÓaye tu tattyÃjyamitthaæ na parihÅyate // Bca_5.87 // svaÓarÅraÓirodÃnÃdi na kartavyamiti ni«iddham / kadÃ? aÓuddhe mitrÃmitretarasarvavyasanijanasÃdhÃraïaprav­tte k­pÃcitte / atyÃrabdhena hi vÅryeïa svaparahitÃrthasya bÃdhà syÃt / samaprav­tte punarÃÓaye svaparÃtmano 'tirikte và na ni«idhyate / yaduktam- tathà svaparabodhipak«aÓrutÃdyantarÃyakarau tyÃgÃtyÃgau na kÃryau / adhikasattvÃrthaÓaktestulyaÓaktervà (##) bodhisattvasya adhikatulyakuÓalÃntarÃyakarau tyÃgÃtyÃgau na kÃryÃviti siddhaæ bhavati / idameva ca saædhÃya bodhisattvaprÃtimok«e 'bhihitam- yastu khalu puna÷ ÓÃriputra abhini«krÃntag­hÃvÃso bodhisattvo bodhyaÇgairabhiyukta÷, tena kathaæ dÃnaæ dÃtavyam, kataraæ dÃnaæ dÃtavyam, kiyadrÆpaæ dÃnaæ dÃtavyam / peyÃlaæ / dharmadÃyakena bhavitavyam / yaÓca ÓÃriputra g­hÅ bodhisattvo gaÇgÃnadÅvÃlikÃsamÃni buddhak«etrÃïi saptaratnaparipÆrïÃni tathÃgatebhyo 'rhadbhaya÷ samyaksaæbuddhebhyo dÃnaæ dadyÃt, yaÓca ÓÃriputra pravrajyÃparyÃpanno bodhisattva÷ ekÃæ catu«padikÃæ gÃthÃæ prakÃÓayet, ayameva tato bahutaraæ puïyaæ prasavati / na ÓÃriputra tathÃgatena pravrajitasya Ãmi«adÃnamanuj¤Ãtam / peyÃlaæ / yasya puna÷ ÓÃriputra pÃtrÃgata÷ pÃtraparyÃpanno lÃbho bhaveddhÃrmiko dharmalabdha÷, tena sÃdhÃraïabhÃjinà bhavitavyaæ sÃrdhaæ sabrahmacÃribhiriti // tatraivÃha- yastu khalu puna÷ ÓÃriputra anabhini«krÃntag­hÃvÃso bodhisattva÷, tena dharma Ãsevitavya÷ / tatra tenÃbhiyuktena bhavitavyamiti / anyathà hi ekasattvÃrthasaægrahÃrthaæ mahata÷ sattvarÃÓestasya ca sattvasya bodhisattvÃÓayaparikarmÃntarÃyÃnmahato 'rthasya hÃni÷ k­tà syÃditi // anenopÃyakauÓalena viharan na bodhimÃrgÃtparibhraÓyate / ayamabhiprÃya÷- datta÷ pÆrvameva anena ÃtmabhÃva÷ sarvasattvebhya÷ / kevalamakÃlaparibhogÃtparirak«aïÅya÷ / ato na mÃtsaryasyÃvakÃÓa÷ / nÃpi pratij¤ÃtÃrthahÃniriti / yaduktam- bhai«ajyav­k«asya sudarÓanasya mÆlÃdibhogyasya yathaiva bÅjam / datvÃpi saærak«yamakÃlabhogÃt saæbuddhabhai«ajyatarostathaiva // iti // sattvÃÓayarak«aïÃdapyÃtmà rak«itavya ityÃha- dharmaæ nirgaurave svasthe na Óirove«Âite vadet / sacchatradaï¬aÓastre ca nÃvaguïÂhitamastake // Bca_5.88 // devamanu«yapÆjito hi bhagavato dharma÷ / tato 'vadhyÃyanti devatÃdayo gauravamakurvato dharmaprakÃÓanÃt / ni«iddhaæ caitadbhagavatà iti tadÃj¤Ãtikrame sÃpattiko bhavet / na vastrÃdibaddhaÓirasi / sahaÓabdena tri«vapi saæbandha÷ / tathottarÅyÃdinà pihitaÓÅr«e / pratyekaæ svastha iti saæbandhanÅyam / glÃne punaranÃpatti÷ / upalak«aïaæ caitat / na sthitena suptÃya ni«aïïÃya vÃ, na ni«aïïena suptÃya, na cÃnÃsanena ni«aïïÃya / notpathayÃyinà mÃrgayÃyine, nÃgragÃmine p­«ÂhagÃminÃ, nÃpyalaækÃrayuktÃya / ityÃdayo 'pi dra«Âavyà iti // idamapyanarthavivarjanÃya mÆlÃpattikÃraïamakaraïÅyamityÃha- gambhÅrodÃramalpe«u na strÅ«u puru«aæ vinà / (##) gambhÅro durmedhasÃmagÃdhatvÃt / udÃraÓca prakar«aparyantatvÃt / tÃd­Óaæ ca dharmamalpe«u asaæsk­tabuddhi«u hÅnÃdhimukti«u và na vadediti prak­tena saæbandha÷ / na mÃt­grÃmasya ekÃkÅ rahogato dharmaæ vadet / vadan sÃpattiko bhavati / na do«a÷ puru«o yadi syÃt // hÅnotk­«Âe«u dharme«u samaæ gauravamÃcaret // Bca_5.89 // ÓrÃvakayÃnabhëite«u và mahÃyÃnabhëite«u và dharme«u tulyaæ cittaprasÃdÃdikaæ kuryÃt / anyathà saddharmapratik«epa÷ syÃt // nodÃradharmapÃtraæ ca hÅne dharme niyojayet / na cÃcÃraæ parityajya sÆtramantrai÷ pralobhayet // Bca_5.90 // gambhÅrodÃradharmabhÃjanaæ ca sattvaæ nimittaj¤airj¤Ãtvà na ÓrÃvakayÃnÃdidharme«vavatÃrayet / na ca ÃcÃraæ Óik«ÃsaævarakaraïÅyatÃæ muktvà sÆtrÃntÃdipÃÂhenaiva tava Óuddhirbhavi«yati iti dharmakÃmaæ prabhÃvayet / Ãha cÃtra- punaraparo 'nartho ratnakÆÂe d­«Âa÷- aparipÃcite«u sattve«u viÓvÃso bodhisattvaskhalitam / abhÃjanÅbhÆte«u udÃrabuddhadharmaprakÃÓanà bodhisattvaskhalitam / udÃrÃdhimuktike«u sattve«u hÅnayÃnaprakÃÓanà bodhisattvaskhalitamiti // Ãryasarvadharmavaipulyasaægrahe sÆk«mo 'pyanartha ukta÷- sÆk«maæ hi ma¤juÓrÅ÷ saddharmapratik«epakarmÃvaraïam / yo hi kaÓcinma¤juÓrÅ÷ tathÃgatabhëite dharme kasmiæÓcit Óobhanasaæj¤Ãæ karoti, kvacidaÓobhanasaæj¤Ãm, sa saddharmaæ pratik«ipati / tena saddharmapratik«eptrà tathÃgato 'bhyÃkhyÃto bhavati, saægho 'pavÃdito bhavati, ya evaæ vadati- idaæ yuktamidamayuktam / iti vistara÷ // ÃryÃkÃÓagarbhasÆtre ca mÆlÃpattiprastÃve coktam- punaraparamÃdikarmiko bodhisattva÷ ke«Ãæcidevaæ vak«yati- kiæ bho÷ prÃtimok«avinayena? ÓÅlena surak«itena ÓÅghraæ tvamanuttarÃyÃæ samyaksaæbodhau cittamutpÃdayasva / mahÃyÃnaæ paÂha / yatte kiæcit kÃyavÃÇmanobhi÷ kleÓapratyayÃdakuÓalaæ karma samudÃnÅtam, tena te Óuddhirbhavi«yatyavipÃkam, yÃvadyathà pÆrvoktam / iyamÃdikarmikasya bodhisattvasya t­tÅyà mÆlÃpattiriti // ata÷ idamapi prÃtimok«ani«iddhaæ nÃcaraïÅyamityÃha- dantakëÂhasya kheÂasya visarjanamapÃv­tam / ne«Âaæ jale sthale bhogye mÆtrÃdeÓcÃpi garhitam // Bca_5.91 // kheÂasya Óle«maïo visarjanamapÃv­taæ na kuryÃt / jale sthale bhogye upabhogye mÆtrapurÅ«Ãderapi kutsitam / atrÃpi devatÃdyavadhyÃnÃdapuïyaæ prasavet // mukhapÆraæ na bhu¤jÅta saÓabdaæ pras­tÃnanam / pralambapÃdaæ nÃsÅta na bÃhÆ mardayetsamam // Bca_5.92 // mukhaæ pÆritaæ k­tvà mahatkavalagrahaïÃt / saÓabdaæ sukasunikÃdiÓabdena / [pras­tÃnanaæ] dÆraæ vidÃritamukham / pralambapÃdaæ bhÆmyÃdyalagnapÃdaæ khaÂvÃdyÃrohaïe sati nÃsÅta / dvÃvapi bÃhÆ samamekasmin kÃle na mardayet / kramamardane na do«a÷ / sati pratyaye // (##) naikayÃnyastriyà kuryÃdyÃnaæ ÓayanamÃsanam / ekayà advitÅyayà anyastriyà / g­hipravrajitayoridamiha sÃdhÃraïamityanyagrahaïam / na kuryÃdyÃnÃdi / saæk«epeïa saækalayya darÓayannÃha- lokÃprasÃdakaæ sarvaæ d­«Âvà p­«Âvà ca varjayet // Bca_5.93 // lokÃnÃæ yat prasÃdajanakaæ na bhavati, tat sarva d­«Âvà ÓÃstre vyavahÃre và / p­«Âvà vij¤Ãn / varjayet / anenaitaddarÓitaæ bhavati- d­«Âe 'pi yadbÃdhÃkaramevaævidhaæ tadvarjayet ÃpattirbhavatÅti / yaduktam- ratnameghe jinenoktastena saæk«epasaævara÷ / yenÃprasÃda÷ sattvÃnÃæ tadyatnena parityajet // iti // [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-12] yathÃha- katame ca te bodhisattvasamudÃcÃrÃ÷? yÃvadiha bodhisattvo nÃgha÷sthÃne viharati, nÃkÃle / nÃkÃle bhÃïÅ bhavati / nÃkÃlaj¤o bhavati / nÃdeÓaj¤o bhavati / yatonidÃnamasyÃntike sattvà aprasÃdaæ pratisaævedayeyu÷ / sa sarvasattvÃnurak«ayà ÃtmanaÓca bodhisaæbhÃraparipÆraïÃrthaæ samyagÅryÃpatho bhavati, m­dubhÃïÅ mandabhÃïÅ asaæsargabahula÷ pravivekÃbhimukha÷ suprasannamukha÷ iti // na bodhisattvena avamanyanà kvacidapi kartavyetyÃha- nÃÇgulyà kÃrayetkiæciddak«iïena tu sÃdaram / samastenaiva hastena mÃrgamapyevamÃdiÓet // Bca_5.94 // ekayà aÇgulyà tarjanyÃdikayà na kiæcidupadarÓayet, api tu samastenaiva samagreïaiva hastena / dak«iïena na vÃmena / mÃrgamapi kathayet / ÃstÃæ tÃvatsagauravaæ vastu // lokÃprasÃdanivÃraïÃyÃha- na bÃhÆtk«epakaæ kaæcicchabdayedalpasaæbhrame / acchaÂÃdi tu kartavyamanyathà syÃdasaæv­ta÷ // Bca_5.95 // na bhujamutk«ipya kaæcidÃhvayet, alpaprayojanatÃratamye / mahati punarado«a÷ / acchaÂÃdiÓabdaæ tu kuryÃt / tadakaraïe 'samÃhitacÃritÃyÃmasaæv­ta÷ syÃt / etÃvatà auddhatyaparihÃro 'pi darÓito bhavati // sa hi ÓayyÃæ parikalpayannevaæ parikalpayedityupadarÓayannÃha- nÃthanirvÃïaÓayyÃvacchayÅtepsitayà diÓà / saæprajÃnaællaghÆtthÃna÷ prÃgavaÓyaæ niyogata÷ // Bca_5.96 // bhagavato mahÃnirvÃïaÓayyÃmiva ÓayyÃæ parikalpayet / abhimatayà diÓà Óiro vidhÃya, dak«iïena pÃrÓvena, pÃdasyopari pÃdamÃdhÃya, dak«iïaæ bÃhumupadhÃnaæ k­tvÃ, vÃmaæ ca (##) prasÃrya jaÇghopari niveÓya, cÅvarai÷ susaæv­takÃya÷, sm­ta÷, saæprajÃnÃna÷, utthÃnasaæj¤Å, Ãlokasaæj¤Å, Óayita÷, nÃcittakamiddhÃva«Âabdha÷ / na ca nidrÃsukhamÃkhÃdayet, na ca pÃrÓvasukham anyatra yÃvadevai«Ãæ mahÃbhÆtÃnÃæ sthitaye yÃpanÃyai iti / laghutthÃna÷ ÓÅghramevotti«Âhet / na tu j­mbhikÃæ gÃtramoÂanaæ kurvannÃlasyopahitaÓcireïa / etebhya eva sarvebhya÷ pÆrvameva // idamaparamabhisaæk«ipya kathayannÃha- ÃcÃro bodhisattvÃnÃmaprameya udÃh­ta÷ / cittaÓodhanamÃcÃraæ niyataæ tÃvadÃcaret // Bca_5.97 // ÃcÃra÷ Óik«aïÅyam / aprameya÷ asaækhyeya÷ bodhisattvaprÃtimokÓÃdi«u pradarÓita÷ / tatsaægraharÆpaæ prathamata÷ cittaÓodhanameva ÃcÃramÃcaret / niyatamavaÓyaætayà // sÃmÃnyÃpattiÓodhanÃyÃha- rÃtriædivaæ ca triskandhaæ tri«kÃlaæ ca pravartayet / Óe«ÃpattiÓamastena bodhicittajinÃÓrayÃt // Bca_5.98 // tri«k­tvo rÃtre÷ / tri«k­tvo divasasya / triskandha÷ trayÃïÃæ skandhÃnÃæ pÃpadeÓanÃpuïyÃnumodanÃbodhipariïÃmanÃnÃæ samÃhÃra÷ / triskandhaæ pravartayet / Óe«Ã mÆlÃyà anyÃ÷ / athavÃ, saæcitya k­tà yÃ÷ pratik­tÃ÷ tÃbhyo 'nyÃ÷ sm­tisaæpramo«eïa asaæprajÃnatà và k­tÃ÷ / tÃsÃæ praÓama÷ pratikaraïaæ tena triskandhaparivartanena bodhicittasya jinÃnÃæ ca bhagavatÃæ samÃÓrayaïÃcca // etena vidÆ«aïÃsamudÃcÃrÃdayo darÓità bhavanti // tatra pÃpaÓodhanaæ caturdharmakasÆtre deÓitam- caturbhirmaitreya dharmai÷ samanvÃgato bodhisattvo mahÃsattva÷ k­topacitaæ pÃpamabhibhavati / katamaiÓcaturbhi÷? yaduta vidÆ«aïÃsamudÃcÃreïa, pratipak«asamudÃcÃreïa, pratyÃpattibalena, ÃÓrayabalena ca / tatra vidÆ«aïÃsamudÃcÃra÷ akuÓalaæ karma k­tvà vipratisÃrarÆpÃtsavigarhaïà pÃpadeÓanÃ, tadanu«ÂhÃnaæ tatsamudÃcÃra÷ / tatra pratipak«asamudÃcÃra÷ akuÓalapratipak«a÷ kuÓalam, tatsamudÃcÃra÷, k­tvÃpyakuÓalaæ karma kuÓale karmaïyatyantamabhiyoga÷ / tatra pratyÃpattibalaæ saævarasamÃdÃnÃdakaraïasaævaralÃbha÷ / tatrÃÓrayabalaæ buddhadharmasaæghaÓaraïagamanam, anuts­«Âabodhicittatà ca / sa balavatsaæniÓrayeïa na Óakyate pÃpenÃbhibhavitum / ebhirmaitreya caturbhirdharmai÷ samanvÃgato bodhisattvo mahÃsattva÷ k­topacitaæ pÃpamabhibhavatÅti // viÓe«atastu bodhisattvÃpattÅnÃæ gurvÅïÃæ ladhvÅnÃæ ca deÓanà ÃryopÃliparip­cchÃyÃmuktÃ÷ / tÃ÷ Óik«Ãsamuccaye dra«ÂavyÃ÷ // sarvÃpattayo bodhisattvena pa¤catriæÓatÃæ buddhÃnÃæ bhagavatÃmantike rÃtriædivamekÃkinà deÓayitavyÃ÷ / tatreyaæ deÓanÃ- ahamevaænÃmà buddhaæ Óaraïaæ gacchÃmÅtyÃrabhya yÃvat saæghaæ Óaraïaæ gacchÃmi, nama÷ ÓÃkyamunaye tathÃgatÃyÃrhate samyaksaæbuddhÃya / namo vajrapramardine ityÃrabhya yÃvat- (##) upaimi sarvÃn Óaraïaæ k­täjali÷ / iti vistaramuktvÃha- iti hi ÓÃriputra bodhisattvena imÃn pa¤catriæÓato buddhÃn pramukhÃn k­tvà sarvatathÃgatÃnugatairmanasikÃrai÷ pÃpaviÓuddhi÷ kÃryà / tasyaivaæ pÃpaviÓuddhasya ta eva buddhà bhagavanto mukhÃnyupadarÓayanti / peyÃlaæ / na tat Óakyaæ sarvaÓrÃvakapratyekabuddhanikÃyairÃpattikauk­tyasthÃnaæ viÓodhayituæ yadbodhisattvaste«Ãæ buddhÃnÃæ bhagavatÃæ nÃmadheyadhÃraïaparikÅrtanena rÃtriædivaæ triskandhakadharmaparyÃyapravartanena Ãpattikauk­tyÃnni÷sarati, samÃdhiæ ca pratilabhate // etatsÃkalyena Óik«Ãsamuccaye veditavyam // ukto vidÆ«aïÃsamudÃcÃra÷ / pratipak«asamudÃcÃrapratyÃpattibale api vistareïa Óik«ÃsamuccayÃdeva dra«Âavye / Ãryamaitreyavimok«e tu bodhicittena pÃpaviÓuddhiruktà / taccoktameva prÃk / jinÃÓrayÃt pÃpaviÓuddhau sÆkarikÃvadÃnamudÃhÃryam / ye buddhaæ Óaraïaæ yÃnti na te gacchanti durgatim / prahÃya mÃnu«Ãn kÃyÃn divyÃn kÃyÃællabhanti te // evaæ dharmaæ saæghaæ cÃdhik­tya pÃÂha÷ / anenÃÓrayabalamuktam // punaraniyamena darÓayannÃha- yà avasthÃ÷ prapadyeta svayaæ paravaÓo 'pi và / tÃsvavasthÃsu yÃ÷ Óik«Ã÷ Óik«ettà eva yatnata÷ // Bca_5.99 // svayamÃtmanà parÃyatto và sattvÃrthakriyÃyÃæ prav­tta÷ // kiæ punarevamaniyamenÃbhidhÅyata ityÃha- na hi tadvidyate kiæcidyanna Óik«yaæ jinÃtmajai÷ / na tadasti na yatpuïyamevaæ viharata÷ sata÷ // Bca_5.100 // yasmÃt sarvÃkÃraæ sarvavastutattvamadhigamya sarve«Ãæ hitasukhavidhÃnÃrthamudyacchadbhirbuddhasutai÷ na tadasti kiæcit, yanna Óik«itavyam / anyathà sarvÃkÃra÷ sarvasattvÃnÃmartha÷ kartumaÓakya÷ / puïyasaæbhÃro 'pi evaæ vicarato 'paryanta eva syÃt // iyamapi Óik«Ãpadamudrà avadhÃrayitavyetyÃha- pÃraæparyeïa sÃk«Ãdvà sattvÃrtha nÃnyadÃcaret / sattvÃnÃmeva cÃrthÃya sarvaæ bodhÃya nÃmayet // Bca_5.101 // antata÷ svayamÃhÃrÃdikriyayà parapreraïayà aparÃparadÆtapreraïayà vÃ, sÃk«Ãt svayameva Ãmi«adÃnÃdinà vÃ, yat sattvÃnÃæ hitasukhaheturna bhavati, tanna kuryÃt kÃrayedvà / na caitadeva kevalam / kiæcit sattvÃnÃmeva saæsÃradu÷khapatitÃnÃæ tato ni÷saraïÃya sarvaæ kuÓalamÆlamanuttarÃyÃæ samyaksaæbodhau pariïÃmayet // etÃvatà Ólokadvayena puïyav­ddhirupadarÓità bhavati // (##) yaduktaæ kalyÃïamitrÃnutsargÃditi [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-6] tadÃha- sadà kalyÃïamitraæ ca jÅvitÃrthe 'pi na tyajet / bodhisattvavratadharaæ mahÃyÃnÃrthakovidam // Bca_5.102 // kalyÃïakarmaïi abhyudayani÷ÓreyasaprÃptilak«aïe mitramasÃdhÃraïo bandhu÷, tat kÃyajÅvitavipraïÃÓabhayabhÅto 'pi na tyajet / kalyÃïamitrÃnuÓaæsÃÓca praj¤ÃpÃramitÃyÃmÃryëÂasÃhasrikÃyÃæ [a«Âa. 30] sadÃpraruditaparivartÃdveditavyÃ÷ / caturdharmakasÆtre 'pyuktam- kalyÃïamitraæ bhik«avo bodhisattvena mahÃsattvena yÃvajjÅvaæ na tyaktavyamapi jÅvitahetoriti / aparityÃjyasya kalyÃïamitrasya lak«aïamÃha- bodhisattvaÓik«Ãsaævare vyavasthitam / mahÃyÃnÃrthapaï¬itam / etÃd­Óaæ sudurlabham // kalyÃïamitrasya paryupÃsanaparij¤ÃnÃrthamÃha- ÓrÅsaæbhavavimok«Ãcca Óik«edyadguruvartanam / ÓrÅsaæbhavavimok«Ãt Ãryagaï¬avyÆhaparivartÃt kalyÃïamitraparyupÃsanaæ Óik«et jÃnÅyÃt / yathoktamÃryagaï¬avyÆhe ÃryaÓrÅsaæbhavena- kalyÃïamitrasaædhÃritÃ÷ kulaputra bodhisattvà na patanti durgati«u / yÃvat- saæcodakÃ÷ kalyÃïamitrà akaraïÅyÃnÃm / saænivÃrakÃ÷ pramÃdasthÃnÃt / ni«kÃsayitÃra÷ saæsÃrapurÃt / tasmÃttarhi kulaputra evaæmanasikÃrÃpratiprasrabdhena kalyÃïamitrÃïyupasaækramitavyÃni / p­thivÅsamacittena sarvabhÃrodvahanÃparitasanatayà / vajrasamacittena abhedyÃÓayatayà / cakravÃlasamacittena sarvadu÷khÃsaæpravedhanatayà / lokadÃsasamacittena sarvakarmasamÃdÃnÃvijugupsanatayà / rajoharaïasamacittena mÃnÃbhimÃnavivarjanatayà / yÃnasamacittena gurubhÃranirvÃhanatayà / aÓvasamacittena akrudhyanatayà / nausamacittena gamanÃgamanÃparitasanatayà / suputrasad­Óena kalyÃïamitramukhavÅk«aïatayà / Ãtmani ca te kulaputra Ãturasaæj¤otpÃdayitavyà kalyÃïamitre«u ca vaidyasaæj¤Ã, anuÓÃsanÅ«u bhai«ajyasaæj¤Ã, pratipatti«u vyÃdhinirghÃtanasaæj¤Ã / Ãtmani ca te kulaputra bhÅrusaæj¤otpÃdayitavyÃ, kalyÃïamitre«u ÓÆrasaæj¤Ã, anuÓÃsanÅ«u praharaïasaæj¤Ã, pratipatti«u ÓatrunirghÃtanasaæj¤Ã // yaduktaæ sÆtrÃïÃæ ca sadek«aïÃditi [Óik«Ã. sa. kÃ.-6], tadupadarÓayitumÃha- etaccÃnyacca buddhoktaæ j¤eyaæ sÆtrÃntavÃcanÃt // Bca_5.103 // etadiha ÓÃstre pratipÃditam, anyadyadiha noktam / buddhena bhagavatà bodhisattvÃnÃæ karaïÅyatayà nirdi«Âam, tannÃnÃsÆtrÃntÃrthaparicayÃd veditavyam // etadeva darÓayati- Óik«Ã÷ sÆtre«u d­Óyante tasmÃtsÆtrÃïi vÃcayet / Óik«Ã bodhisattvÃnÃæ heyopÃdeyalak«aïÃ÷ / sÆtre«u mahÃyÃnasÆtrÃnte«u ratnameghÃdi«u / yata evaæ tasmÃt / idaæ tu viÓe«anirdeÓamÃha- ÃkÃÓagarbhasÆtre ca mÆlÃpattÅrnirÆpayet // Bca_5.104 // (##) ÃryÃkÃÓagarbhasÆtre k«atriyasya mÆrdhÃbhi«iktasya pa¤ca mÆlÃpattayo nirdi«ÂÃ÷ / tathà sÃmÃnyena ekà mÆlÃpatti÷ / tathà Ãdikarmikasya bodhisattvasya a«Âau mÆlÃpattaya iti / tathà ca tatroktam- pa¤ca kulaputra k«atriyasya mÆrdhÃbhi«iktasya mÆlÃpattaya÷ yÃbhirmÆlÃpattibhi÷ k«atriyo mÆrdhÃbhi«ikta÷ sarvÃïi pÆrvÃvaropitÃni kuÓalamÆlÃni jho«ayati / vastupatita÷ parÃjita÷ sarvadevamanu«yasukhebhya÷ apÃyagÃmÅ bhavati / katamÃ÷ pa¤ca? ya÷ kulaputra k«atriyo mÆrdhÃbhi«ikta÷ staupikaæ vastu apaharati sÃæghikaæ và cÃturdiÓasaæghe niryÃtitaæ vÃ, svayaæ và apaharati hÃrayati và / iyaæ prathamà mÆlÃpatti÷ / evaæ triyÃnabhëitadharmapratik«epÃt dvitÅyà / pravrajitasya ÓÅlavato du÷ÓÅlasya và këÃyÃpaharaïÃt, g­hasthakaraïÃt, kÃyaprahÃrÃt, cÃrake prak«epÃt, jÅvitaviyojanÃdvà t­tÅyà / pa¤cÃnantarye«vanyatamakaraïÃccaturthÅ / mithyÃd­«Âe÷, daÓÃkuÓalakarmapathasamÃdÃnÃt, parasamÃdÃpanÃdvà pa¤camÅti // tathà grÃmabhedÃdikaraïÃt sarve«Ãæ sÃdhÃraïÅ caikà / tatraivoktam- ÃdikarmikÃïÃæ mahÃyÃnasaæprasthitÃnÃæ kulaputrÃïÃæ kuladuhit­ïÃæ ca a«Âau mÆlÃpattaya÷, yÃmirmÆlÃpattibhi÷ skhalità Ãdikarmikà mahÃyÃnasaæprasthitÃ÷ sarvÃïi pÆrvÃropitÃnÅtyÃdi pÆrvavat / katamà a«Âau? ye sattvÃ÷ pÆrvaduÓcaritahetunà asmin kli«Âe pa¤caka«Ãye loke utpannÃ÷, te itvarakuÓalamÆlÃ÷ / yÃvat, te«Ãmidaæ paramaæ gambhÅraæ ÓÆnyatÃpratisaæyuktaæ sÆtrÃntaæ yÃvadvistareïÃgrata÷ smÃrayanti prakÃÓayanti / te hi ak­taÓramà bÃlap­thagjanÃ÷ Ó­ïvanta utrasyanti, yÃvad vivartayanti anuttarÃyÃ÷ samyaksaæbodheÓcittam, ÓrÃvakayÃne cittaæ praïidadhati / e«Ã Ãdikarmikasya bodhisattvasya mÆlÃpatti÷ prathamÃ, yayà mÆlÃpattyà ityÃdi pÆrvavat / tasmÃdbodhisattvena parasattvÃnÃæ parapudgalÃnÃmÃÓayÃnuÓayaæ prathamaæ j¤Ãtvà yathÃÓayÃnÃæ sattvÃnÃmanupÆrveïa dharmadeÓanà kartavyeti / sopÃyÃyÃ÷ samyaksaæbodhervinivartya hÅnayÃne parasya cittamutpÃdayato dvitÅyà / prÃtimok«aÓik«Ãsaævaraæ vihÃya mahÃyÃne cittotpÃdamÃtreïa tatpaÂhanena cÃsya ÓuddhiprakÃÓanÃt t­tÅyà / ÓrÃvakÃdiyÃnasya tatphalasya gopananindÃprakÃÓanÃt, mahÃyÃne sarvaÓuddhiprakÃÓanÃt, pare«Ãæ tadvacanakaraïÃccaturthÅ / kÅrtilÃbhÃdiheto÷ mahÃyÃnapaÂhanÃdinÃ, tathà tatpratyayÃt pare«Ãæ kutsÃnindÃdibhëaïÃt, Ãtmotkar«aïÃt, uttaramanu«yadharmopagamÃt pa¤camÅ / pÃÂhamÃtreïa gambhÅradharmÃdhigamaprakÃÓanÃt, pare«Ãæ tathaiva samÃdÃpanÃt «a«ÂhÅ / k«atriyasya purohitÃmÃtyacaï¬Ãlairye bhik«avo daï¬ità arthadaï¬ena sÃæghikaæ staupikaæ và cÃturdiÓasÃæghikaæ và dravyamapah­tya tebhya evopanÃmayanti / te ca k«atriyà ubhaye 'pi mÆlÃpattimÃpadyante / iyaæ saptamÅ / dharmÃdharmavivÃdanÃpÆrvaæ Óik«ÃpraïayanÃt, tanmÆlÃcÃravipannÃnÃæ satkÃrÃt, prahÃïikÃnÃmupabhogaparibhogÃïyanyatra pariïÃmanÃt ubhaye 'pi mÆlÃpattimÃpadyante / iyama«ÂamÅ // ÃsÃæ ca mÆlÃpattÅnÃæ sukhagrahaïÃrthaæ ÓÃstrakÃropadarÓitÃ÷ saægrahakÃrikà ucyante- ratnatrayasvaharaïÃdÃpatpÃrÃjikà matà / saddharmasya pratik«epÃd dvitÅyà muninodità // (##) du÷ÓÅlasyÃpi và bhik«o÷ këÃyastainyatìanÃt / cÃrake và vinik«epÃdapapravrÃjanena ca // pa¤cÃnantaryakaraïÃnmithyÃd­«Âigraheïa ca / grÃmÃdibhedanÃdvÃpi mÆlÃpattirjinodità // ÓÆnyatÃyÃÓca kathanÃtsattve«vak­tabuddhi«u / buddhatvaprasthitÃnÃæ tu saæbodhervinivartanÃt // prÃtimok«aæ parityÃjya mahÃyÃne niyojanÃt / Ói«yayÃnaæ na rÃgÃdiprahÃïÃyeti và grahÃt // pare«Ãæ grahaïÃdvÃpi puna÷ svaguïakÃÓanÃt / parapaæsanato lÃbhasatkÃraÓlokahetunà // gambhÅrak«Ãntiko 'smÅti mithyaiva kathanÃtpuna÷ / daï¬Ãpayedvà ÓramaïÃn dadyÃdvà ÓaraïatrayÃt // g­hïÅyÃddÅyamÃnaæ và ÓamathatyÃjanÃtpuna÷ / pratisaælÅnabhogaæ ca svÃdhyÃyi«u nivedanÃt // mÆlà Ãpattayo hyetà mahÃnarakahetava÷ / ÃryasyÃkÃÓagarbhasya svapne deÓyÃ÷ pura÷sthitai÷ // bodhicittaparityÃgÃdyÃcakÃyÃpradÃnata÷ / tÅvramÃtsaryalobhÃbhyÃæ krodhÃdvà sattvatìanÃt // prasÃdyamÃno yatnena sattve«u na titik«ate / kleÓÃtparÃnuv­ttyà và saddharmÃbhÃsavarïanÃt // iti // tasminneva sÆtre samuddharaïamÃsÃmuktam // ÓikÓÃsamuccaye 'pi bodhisattvÃnÃæ karaïÅyamupadi«Âamiti tadapi nirÆpaïÅyamityÃha- Óik«Ãsamuccayo 'vaÓyaæ dra«ÂavyaÓca puna÷ puna÷ / vistareïa sadÃcÃro yasmÃttatra pradarÓita÷ // Bca_5.105 // ÓikÓÃsamuccayo 'pi svayamebhireva k­ta÷ / avaÓyaæ niyamena / dra«Âavya÷ puna÷ punarasak­t / abhyasanÅya iti bhÃva÷ / kuta÷? yasmÃt satÃæ bodhisattvÃnÃm / ÃcaraïamÃcÃra itikartavyatà / tatra Óik«Ãsamuccaye / vistareïa prabandhena / pradarÓita÷ vispa«ÂÅk­tya prakÃÓita÷, tasmÃt // yadi tasyÃbhyÃse 'Óakti÷, tadÃ- saæk«epeïÃthavà tÃvatpaÓyetsÆtrasamuccayam / nÃnÃsÆtraikadeÓÃnÃæ và samuccayamebhireva k­taæ saæk«epeïa paÓyet vyavalokayet granthato 'rthato và / atrÃpi pÆrvakameva prayojanam // yadi vÃ- (##) ÃryanÃgÃrjunÃbaddhaæ dvitÅyaæ ca prayatnata÷ // Bca_5.106 // ÃryanÃgÃrjunapÃdairnibaddhaæ dvitÅyaæ Óik«Ãsamuccayaæ sÆtrasamuccayaæ ca paÓyet prayatnata÷ Ãdarata÷ / yadiha na d­Óyate, tat tatra d­Óyate iti bhÃva÷ // niyamena Óik«ÃdarÓane 'pi sÃkalyena sarve«ÃmupayogamÃha- yato nivÃryate yatra yadeva ca niyujyate / tallokacittarak«Ãrthaæ Óik«Ãæ d­«Âvà samÃcaret // Bca_5.107 // yato heyÃdakaraïÅyÃnnivÃryate, na karaïÅyametaditi prati«idhyate / yatra ÓikÓÃsamuccaye sÆtrasamuccaye và / yadeva karma kartavyatayà niyujyate vidhÅyate, tat prasiddhaæ vihitaæ và / lokÃnÃæ cittamÃÓaya÷ tasya rak«Ãrtham, tadyathà vikopitaæ na syÃt / Óik«Ãæ d­«Âvà Óik«ÃsamuccayÃdi«u / pratipÃdaæ samÃcaret, yatra yadyathà yujyate, tatra tathà vyavaharet / anyathà arthasaæmƬhavyavahÃrasya ÃpattikaÓmalatà syÃt // etÃvatà ÃtmabhÃvasya ÓuddhirÃkhyÃtà / yadÃha- ÃtmabhÃvasya kà Óuddhi÷ pÃpakleÓaviÓodhanam / saæbuddhoktyanusÃreïa yatnÃbhÃve tvapÃyaga÷ // iti // [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-19] yaduktam- sadà sm­tisaæprajanyacÃriïà bhavitavyamiti, tata÷ sm­te÷ svanÃmnaiva svarÆpaæ pratÅtam / saæprajanyasya tu na j¤Ãyate kÅd­Óamiti, tatsvarÆpapratipattaye prÃha- etadeva samÃsena saæprajanyasya lak«aïam / yatkÃyacittÃvasthÃyÃ÷ pratyavek«Ã muhurmuhu÷ // Bca_5.108 // yatkÃyÃvasthÃyÃ÷ cittÃvasthÃyÃÓca sarveryÃpathe«u pratyavek«Ã nirÆpaïaæ sarvavÃraæ yathà pratipÃditaæ prÃk // sarvametaduktaÓik«ÃkauÓalaæ karmaïà ni«pÃdayitavyaæ na vacanamÃtreïeti niyamayitumÃha- kÃyenaiva paÂhi«yÃmi vÃkpÃÂhena tu kiæ bhavet / cikitsÃpÃÂhamÃtreïa rogiïa÷ kiæ bhavi«yati // Bca_5.109 // mana÷pÆrvaægamatvÃt kÃyavyÃpÃrasya, so 'pyanenaiva pratipÃdita÷ / pratipattyà sarvaæ saæpÃdayi«yÃmi, na tu ÓabdamÃtragho«aïayà ni«phalatvÃditi bodhisattvena yatitavyam / kathamiva? vaidyakaÓÃstrÃdhyayanamÃtreïa tatkriyÃmakurvato vyÃdhigrastasya kiæ phalaæ ni«patsyate? tÃvanmÃtreïa rogasya tasyÃviniv­tte÷ / na kiæciditi bhÃva÷ / tasmÃt sarvametat kriyÃnu«ÂhÃnena ni«pÃdayitavyamiti // iti praj¤ÃkaramativiracitÃyÃæ bodhicaryÃvatÃrapa¤jikÃyÃæ saæprajanyarak«aïaæ nÃma pa¤cama÷ pariccheda÷ // (##) 6. k«ÃntipÃramità nÃma «a«Âha÷ pariccheda÷ / tadevaæ bahudhà ÓÅlaviÓuddhiæ pratipÃdya ÃtmabhÃvÃdÅnÃæ rak«Ãæ Óuddhiæ pratipÃdya ÓubhaviÓuddhiæ pratipÃdayitum, yaccoktam- k«ameta Órutame«eta saæÓrayeta vanaæ tata÷ / samÃdhÃnÃya yujyeta bhÃvayedaÓubhÃdikam // [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-20] ityetacca abhidhÃtumupakramate sarvamityÃdinÃ- sarvametatsucaritaæ dÃnaæ sugatapÆjanam / k­taæ kalpasahasrairyatpratigha÷ pratihanti tat // Bca_6.1 // sarvametaditi ÓÅlasaævarasamÃdÃnaprasÆtam / sucaritaæ kuÓalaæ karma / dÃnaæ trividham / sÃmÃnyena sugatapÆjanamapi trividham / k­tam upÃrjitamanekai÷ kalpasahasrairyat tat sarvaæ pratigha÷ sattvavidve«a÷ pratihanti nirdahati bahnilava iva t­ïasaæghÃtam // Ãryama¤juÓrÅvikrŬitasÆtre cÃha- pratigha÷ pratigha iti ma¤juÓrÅ÷ kalpaÓatopacitaæ kuÓalaæ pratihanti, tenocyate pratigha iti // ÃryasarvÃstivÃdinà paÂhyate- paÓyatha bhik«ava etaæ bhik«uæ keÓanakhastÆpe sarvÃÇgena praïipatya cittamabhiprasÃdayantam? evaæ bhadanta / anena bhik«avo bhik«uïà yÃvatÅ bhÆmirÃkrÃntÃ, adhaÓcaturaÓÅtiyojanasahasrÃïi, yÃvat käcanavajramaï¬alÃntare yÃvantyo vÃlikÃ÷, tÃvantyanena bhik«uïà cakravartirÃjyasahasrÃïi paribhoktavyÃni / yÃvat / athÃyu«mÃnupÃliryena bhagavÃæstenäjaliæ praïamya bhagavantametadavocat- yaduktaæ bhagavatà asya bhik«orevaæ mahÃnti kuÓalamÆlÃni / kutremÃni bhagavan kuÓalÃni tanutvaæ parik«ayaæ paryÃdÃnaæ gacchanti? nÃhamupÃle evaæ k«atimupahatiæ ca samanupaÓyÃmi yathà sabrahmacÃrÅ sabrahmacÃriïo 'ntike du«ÂacittamutpÃdayati / tatropÃle imÃni mahÃnti kuÓalamÆlÃni tanutvaæ parik«ayaæ paryÃdÃnaæ gacchanti / tasmÃttarhi upÃle evaæ Óik«itavyaæ yaddagdhasthÆïÃyÃmapi cittaæ na pradÆ«ayi«yÃma÷, prÃgeva savij¤Ãnake kÃye iti // ata evÃha- na ca dve«asamaæ pÃpaæ na ca k«Ãntisamaæ tapa÷ / tasmÃtk«Ãntiæ prayatnena bhÃvayedvividhairnayai÷ // Bca_6.2 // na ca dve«eïa samaæ pÃpamaÓubhaæ puïyÃbhibhavaheturasti / na ca k«Ãntyà titik«ayà samaæ tulyaæ tapa÷ / sumahatpariÓramasÃdhyatvÃt suk­tam / yata evam, tasmÃt k«Ãntiæ k«amÃæ sarvatÃtparyeïa bhavayedabhyaset / vividhairnÃnÃprakÃrairupÃyairvak«yamÃïai÷ // (##) d­«Âadharma eva dve«asya do«Ãn v­ttatrayeïopadarÓayannÃha- mana÷ Óamaæ na g­hïÃti na prÅtisukhamaÓrute / na nidrÃæ na dh­tiæ yÃti dve«aÓalye h­di sthite // Bca_6.3 // pÆjayatyarthamÃnauryÃn ye 'pi cainaæ samÃÓritÃ÷ / te 'pyanaæ hantumicchanti svÃminaæ dve«adurbhagam // Bca_6.4 // suh­do 'pyudvijante 'smÃd dadÃti na ca sevyate / saæk«epÃnnÃsti tatkiæcit krodhano yena susthita÷ // Bca_6.5 // Óamaæ praÓamaæ na g­hïÃti nÃÓrayate / anupaÓÃnta eva sadà dve«ÃnalaprajvalitatvÃt na prÅtisukhaæ saumanasyasukhamaÓnute Ãpnoti, tenaivÃkrÃntatvÃt / na nidrÃæ na dh­tiæ cittasukhaæ labhate kÃyacittasaætÃpakÃriïi dve«aÓalye h­dayanivÃsini / pÆjayati satkaroti lÃbhasatkÃrairyÃn / ye 'pi cÃnujÅvina÷, evaæ dve«iïaæ svÃminamapakartumicchanti / kimiti? dve«adurbhagam apriyamiti hetupadametat / suh­do bhitrÃïyapi udvijante uttrasanti asmÃd dve«iïa÷ / dÃnonmukho 'pi bh­tyavargairna sevyate nopagamyate / kiæ bahunÃ? idamiha saæk«epeïÃvadhÃryatÃm- nÃsti tadupaÓamakÃraïaæ kiæcidyena kopana÷ sukhaæ labheta // cittasya karkaÓÃvasthà dve«a÷ / tasyodbhÆtav­ttistu krodha÷, yadvaÓÃt daï¬Ãdigrahaïaæ kriyate / iti anayorbhede 'pi dvayorapi parihartavyatayà abhedenaiva nirdeÓa÷ // evamiha d­«Âadharme 'pi dve«ado«Ãnavagamya tatparityÃgÃya yatnavatà bhavitavyamityÃha- evamÃdÅni du÷khÃni karotÅtyarisaæj¤ayà / ya÷ krodhaæ hanti nirbandhÃt sa sukhÅha paratra ca // Bca_6.6 // evaæ yathoktaprakÃreïa du÷khÃni janayati yasmÃt, tasmÃd ya÷ suk­tÃtmà nirbandhÃt, gìhÃbhiniveÓÃt / ÃrabdhavÅrya ityartha÷ / sa sukhÅ ihaloke paraloke ca // idÃnÅæ dve«opaghÃtÃya tatkÃraïamupahantuæ vyavasthÃæ kurvannÃha- ani«ÂakaraïÃjjÃtami«Âasya ca vighÃtanÃt / daurmanasyÃÓanaæ prÃpya dve«o d­pto nihanti mÃm // Bca_6.7 // tasmÃdvighÃtayi«yÃmi tasyÃÓanamahaæ ripo÷ / ÃtmÃtmÅyagrahaprasÆte i«ÂÃni«Âe / ÃtmÃtmÅyayo÷ sukhasÃdhanami«Âam, tadviparÅtamani«Âam, iti kalpanÃk­tamevaitat / na tu paramÃrthata÷ kiæcidi«Âamani«Âaæ và saæbhavati / tasmÃnmithyÃbhiniveÓavÃsanÃvaÓÃt ani«Âasya karaïÃt, i«Âasya copahananÃd daurmanasyaæ mÃnasaæ du÷khamupajÃyate, tasmÃt tatkÃriïi tadvirodhini và dve«a utpadyate / iti daurmanasyameva balabadbhojanaæ (##) labdhasÃmarthya÷ san dve«o nihanti mÃm iti niÓcitya tatpu«ÂikÃraïaæ ca hani«yÃmi prathamata÷ / tasmin hate sukhameva / tasya hananÃt, samÆlaghÃtaæ hatasya punarutthÃnÃyogÃcca // nanu ko 'yamatyarthamabhiniveÓo bhavata ityÃha- yasmÃnna madvadhÃdanyatk­tyamasyÃsti vairiïa÷ // Bca_6.8 // yasmÃt mama vadhaæ vihÃya rÃtriædivamaparaæ na kiæcid dve«asya vairiïa÷ karaïÅyamasti // evaæ dve«ado«Ãn vibhÃvya sarvopÃyena tadvipakÓabhÆtÃæ k«ÃntimutpÃdayet / tatra k«Ãntistrividhà dharmasaægÅtisÆtre 'bhihità / tadyathÃ- du÷khÃdhivÃsanÃk«Ãnti÷, dharmanidhyÃnak«Ãnti÷, parÃpakÃramar«aïak«ÃntiÓca / tatra tÃvaddu÷khÃdhivÃsanÃk«Ãntimadhik­tyÃha- atyani«ÂÃgamenÃpi na k«obhyà mudità mayà / daurmanasye 'pi nÃstÅ«Âaæ kuÓalaæ tvavahÅyate // Bca_6.9 // du÷khÃdhivÃsanÃk«Ãntivipak«a÷ ani«ÂÃgamaprÃptadu÷khabhÅrutÃ, i«ÂavighÃtaprÃptaÓca sukhÃbhi«vaÇga÷ / tÃbhyÃæ daurmanasyam / tato dve«o lÅnacittatà và / ata evÃha candrapradÅpasÆtresukhe 'nabhi«vaÇga÷, du÷khe 'vaimukhyam / iti / ratnameghasÆtre 'pyuktam- ya ime ÃdhyÃtmikÃ÷ Óokaparidevadu÷khadaurmanasyopÃyÃsÃ÷, tÃn k«amate adhivÃsayatÅti // ato yadi nÃma mama ÓiraÓchidyate, tathÃpi na k«obhyà na vikopayitavyà mudità mayà / mudità hi daurmanasyapratipak«a÷ / du÷khÃgame 'pi pramuditacittasya daurmanasyÃnavakÃÓÃt, iti daurmanasyanirÃsÃya mudità yatnena rak«itavyà / kuta÷? daurmanasye 'pi k­te i«ÂavighÃte sati nÃstÅ«Âaæ nÃbhila«itaæ setsyati / ayaæ tu viÓe«a÷ syÃt- kuÓalaæ punarupahanyate // mudità ca ÃryÃkÓayamatisÆtre varïitÃ- tatra katamà muditÃ? yà buddhadharmÃïÃmanusmaraïÃt prÅti÷ prasÃda÷ prÃmodyaæ cittasyÃnavalÅnatà anavam­dyatà aparitar«aïatÃ, sarvakÃmaratÅnÃmapakar«aïÃt sarvadharmaratÅnÃæ prati«ÂhÃnam, cittasya prÃmodyam, kÃyasyaudvilyam, buddhe÷ saæprahar«aïam, manasa utpalava÷, tathÃgatakÃyÃbhinandanarati÷ / iti vistara÷ // kiæ cedamavicÃrayato daurmanasyamutpadyate ityÃha- yadyastyeva pratÅkÃro daurmanasyena tatra kim / atha nÃsti pratÅkÃro daurmanasyena tatra kim // Bca_6.10 // yadi ca i«ÂavighÃtanivartanÃya ani«ÂopanipÃtaprati«edhÃya ca pratÅkÃra÷ upÃyÃntaramasti, tadà daurmanasyena tatra kim? tadeva anu«ÂhÅyatÃm / atha nÃsti, tadÃpi daurmanasyena tatra kim? na kiæcit prayojanam / upÃyÃbhÃvÃt sarvathà gatametat / iti vicÃrya daurmanasyanivartanameva varam // abhyÃsÃd du÷khamabÃdhakaæ bhavatÅti prasÃdhayitumupakramate- du÷khaæ nyakkÃrapÃru«yamayaÓaÓcetyanÅpsitam / priyÃïÃmÃtmano vÃpi ÓatroÓcaitadviparyayÃt // Bca_6.11 // (##) du÷khaæ kÃyikaæ mÃnasikaæ ceti dvividham / tatra kÃyikaæ daï¬ÃdighÃtajam / mÃnasikaæ nyakkÃrÃdinimittam / tatra nyakkÃro dhikkÃra÷ / pÃrÆ«yaæ marmaghaÂÂanÃvacanam / ayaÓaÓca akÅrti÷ vaiguïyaprakÃÓanam / ityetatsarvamanabhila«itam / yadi pare«Ãæ Óivaæ nanu? tadarthamÃha- priyÃïÃm / ÃtmÅyatvena ye svÅk­tÃ÷, premasthÃnaæ te«ÃmÃtmanaÓca / du÷khÃdikÃrakasya puna÷ ÓatroretadviparyayÃt / tasya du÷khÃdikamabhÅ«Âameva // tatra du÷khasahi«ïutÃæ tÃvannirÃkartumÃha- kathaæcillabhyate saukhyaæ du÷khaæ sthitamayatnata÷ / du÷khenaiva ca ni÷sÃra÷ cetastasmÃd d­¬hÅbhava // Bca_6.12 // mahatà prÃyatnena kuÓalapak«amupasevya kadÃcit karhicit sudurlabhaæ saæsÃre sÃsravaæ sukhaæ labhyate / du÷khaæ tu sarvadà sulabham, ayatnasiddhatvÃt, iti tadabhyÃso na du«kara÷, sarvadà paricitatvÃt / kiæ ca / saæsÃrani÷saraïopÃyo 'pi du÷khameva / tathÃpi pÃtheyarÆpatayà tatparigraho yukta eva / yata evam, tasmÃt he citta, du÷khÃnubhavanÃya d­¬hÅbhava, mà kÃtaratÃmÃÓrayasva // api ca / idaæ du÷khaæ mahÃrthasÃdhakatvÃt so¬humucitam, iti manasi kartavyam, ityÃha- durgÃputrakakarïÃÂà dÃhacchedÃdivedanÃm / v­thà sahante muktyarthamahaæ kasmÃttu kÃtara÷ // Bca_6.13 // durgÃputrakÃ÷ caï¬ÅsutÃ÷ / mahÃnavamÅsamayÃdi«u trirÃtramekÃhaæ và upo«ya gÃtradÃhacchedanabhedanaæ kurvanto du÷khÃæ vedanÃæ ni«phalamevÃnubhavanti / tathà karïÃÂadeÓÃdisamudbhÆtà dÃk«iïÃtyà uparinÃmalikhanamÃtrÃbhimÃnata÷ parasparaæ spardhamÃnà anekÃbhi÷ kÃraïÃbhirdu÷khamanubhavanto jÅvitamapyuts­janti / ahaæ tu svaparÃtmano÷ paramadurlabhabuddhatvasÃdhanÃya k­totsÃha÷ du÷khai÷ kasmÃt kÃraïÃt kÃtarÅbhavÃmi? syÃdetat- atyalpadu÷khaæ kathaæcitso¬huæ Óakyate / karacaraïaÓiraÓchedanÃdidu÷khaæ narakÃdidu÷khaæ và muktayarthaæ kathaæ nu so¬havyamityatrÃha- na kiæcidasti tadvastu yadabhyÃsasya du«karam / tasmÃnm­duvyathÃbhyÃsÃt so¬havyÃpi mahÃvyathà // Bca_6.14 // ÓÃstrÃbhyÃsakalÃdi kauÓalÃdi m­dumadhyÃtimÃtradu÷khÃnubhavanÃdi và vastu na tadvidyate kiæcit yadabhyÃsagocaro na bhavati / sarvameva abhyÃsÃdÃtmasÃtkartuæ Óakyata iti bhÃva÷ / yasmÃt tasmÃt atyalpatarÃdivyathÃbhyÃsÃnnarakÃdimahÃvyathÃpi so¬huæ [Óakyate] / yathoktam- tatra alpadu÷khÃbhyÃsapÆrvakaæ ka«Âaka«ÂatarÃbhyÃsa÷ sidhyati / yathà ca abhyÃsavaÓÃt (##) sattvÃnÃæ du÷khasukhasaæj¤Ã, tathà sarvadu÷khotpÃde«u sukhasaæj¤ÃpratyupasthÃnÃbhyÃsÃt sukhasaæj¤aiva pratyupati«Âhate / evaæ ni«pandaphalaæ ca sarvadharmasukhÃkrÃntaæ nÃma samÃdhiæ pratilabhate / uktaæ hi pitÃputrasamÃgame- asti bhagavan sarvadharmasukhÃkrÃnto nÃma samÃdhi÷, yasya samÃdhe÷ pratilambhÃd bodhisattva÷ sarvÃrambaïavastu«u sukhÃmeva vedanÃæ vedayate na du÷khÃm, nÃdu÷khasukhÃm / tasya nairayikÃmapi vedanÃæ kÃryamÃïasya sukhasaæj¤aiva pratyupasthità bhavati / mÃnu«Åmapi kÃraïÃæ kÃryamÃïasya, haste«vapi chidyamÃne«u pÃde«vapi karïe«vapi nÃsÃsvapi, sukhasaæj¤aiva pratyupasthità bhavati / vetrairapi tìyamÃnasya ardhavetrairapi kaÓÃbhirapi tìayamÃnasya sukhasaæj¤Ã pravartate / bandhanÃgÃre«vapi prak«iptasya, tailapÃcikÃæ và kriyamÃïasya, ik«ukuÂÂitikaæ và kuÂyamÃnasya, na¬acippitikaæ và cipyamÃnasya, tailapradyotikaæ và ÃdÅpyamÃnasya yÃvat kÃr«ÃpaïacchedikÃæ chidyamÃnasya pi«ÂapÃcanikÃæ và pÃcyamÃnasya, hastibhirvà mardyamÃnasya sukhasaæj¤aiva pravartate // iti vistara÷ // syÃdevaitad yadi prathamata eva m­duvyathÃbhyasa÷ syÃt / yÃvatà sa eva nÃstÅti / atrÃha- uddaæÓadaæÓamaÓakak«utpipÃsÃdivedanÃm / mahatkaï¬vÃdidu÷khaæ ca kimanarthaæ na paÓyasi // Bca_6.15 // uddaæÓÃdik­tadu÷khamanarthaæ kiæ na paÓyasi? tadayatnasiddhaæ m­duvyathÃbhyÃsanimittamastyeva iti bhÃva÷ // punaranyathà svacittaæ dra¬hayitumÃha- ÓÅto«ïav­«ÂivÃtÃdhvavyÃdhibandhanatìanai÷ / saukumÃryaæ na kartavyamanyathà vardhate vyathà // Bca_6.16 // sukumÃrataracittasya hi du÷khamatitarÃæ bÃdhakaæ bhavati, du÷khe 'pi d­¬hacittasya viparyaya÷ // nanu d­¬hÅkaraïe 'pi cittasya du÷khamasahyameveti / atrÃha- kecitsvaÓoïitaæ d­«Âvà vikramante viÓe«ata÷ / paraÓoïitamapyeke d­«Âvà mÆrcchÃæ vrajanti yat // Bca_6.17 // taccittasya d­¬hatvena kÃtaratvena cÃgatam / du÷khaduryodhanastasmÃdbhavedabhibhavedvayathÃm // Bca_6.18 // na khalu d­¬hacittasya kiæcidaÓakyaæ nÃma / tathÃhi- kecidvÅrapuru«Ã÷ saægrÃmabhÆmau svaÓoïitamapi paÓyanto 'dhikataraæ ÓauryamÃbhajante / kecitpuna÷ kÃtaracittasaætataya÷ pararudhiradarÓanÃdapi (##) maraïÃntikaæ du÷khamanubhavanti / etadubhayamapi cittasya itaretarÃbhyÃsaviparyayÃt iti matvà du÷khaduryodhano nÃdhigamyo bhavet, du÷khairapyakampyatvÃt / tato 'bhibhaved vyathÃm, na punastayÃmibhÆyate // itthamapyabhibhaved vyathÃmityÃha- du÷khe 'pi naiva cittasya prasÃdaæ k«obhayed budha÷ / saægrÃmo hi saha kleÓairyuddhe ca sulabhà vyathà // Bca_6.19 // prasÃdaæ pÆrvoktaæ nÃvasÃdayedvicak«aïa÷ / kuta÷? yasmÃt kleÓaÓatrubhi÷ saha saægrÃmo 'yamÃrabdha÷ / saægrÃme ca vyathà nÃma na bhavediti durlabham, vyathà tu sulamaiva // nanu tathÃpi du«karamidamatÅva d­Óyata iti / atrÃha- urasÃrÃtighÃtÃn ye praticchanto jayantyarÅn / te te vijayina÷ ÓÆrÃ÷ Óe«Ãstu m­tamÃrakÃ÷ // Bca_6.20 // abhimukhamabhibhavanta÷ Óatrum / tatprahÃrÃn vak«a÷sthalena pratÅcchanto ye jayanti samare ripÆn, te te ÓÆrapuru«Ã÷ pararipuvijayÃdiha labdhavijayÃ÷ praÓasyante / ye punaranye chalaprahÃrÃdibhirabhibhavanti Óatrum, te ca akiæcitkaratayà m­tamÃrakà jugupsanÅyà eva ÓÆrai÷ // ito 'pi guïadarÓanÃddu÷khamadhivÃsayitavyamityÃha- guïo 'paraÓca du÷khasya yatsaævegÃnmadacyuti÷ / saæsÃri«u ca kÃruïyaæ pÃpadbhÅtirjine sp­hà // Bca_6.21 // ayamapara÷ Óubhaheturguïo du÷khasyÃsya saæbodhimÃrgÃnukÆla÷, yaddu÷khasya samÃveÓe manasi saævega upajÃyate / tasmÃcca yauvanadhanÃdik­tasya madasya cyutirbhaÇgo jÃyate, saæsÃri«u ca saæsÃradu÷khapŬitesu karuïÃcittam, pÃpasya phalamidamiti matvà pÃpÃd bhayamakaraïacittaæ ca, buddhe ca bhagavati sp­hà bhakti÷ Óraddhà cittaprasÃdaÓca / bhagavÃneva hi du÷khak«ayagÃminaæ mÃrgamupadi«ÂavÃniti // parapratyayotpannadu÷khÃdhivÃsanÃya parÃm­ÓannÃha- pittÃdi«u na me kopo mahÃdu÷khakare«vapi / sacetane«u kiæ kopa÷ te 'pi pratyayakopitÃ÷ // Bca_6.22 // pittÃdido«atrayÃtmakameva ÓarÅram / te ca tathÃvidhÃhÃravihÃravaiguïyÃd vi«amÃvasthÃæ prÃptà vyÃdhÅn janayanta÷ sarvadu÷khahetavo bhavanti / tathÃpi na te«u mama kopa÷, acetanatvÃt / na te saæcintya du÷khadÃyakÃ÷, kiæ tarhi svakÃraïasÃmagrÅbalena prakopamupÃgatÃ÷ / yadyevam, sacetane«u kiæ kopa÷? kiæ na syÃditi cet, te 'pi pÆrvakarmÃparÃdhÃt svakÃraïasÃmagrÅprakopità du÷khadÃyakà bhavanti / iti pittÃdivat te«vapi na yujyate mama krodha÷ // (##) ubhayatrÃpi samÃnaæ kÃraïÃdhÅnatvamityupadarÓayannÃha- ani«yamÃïamapyetacchÆlamutpadyate yathà / ani«yamÃïo 'pi balÃtkrodha utpadyate tathà // Bca_6.23 // svapratyayopajanitasÃmarthyebhya÷ pittÃdibhyo 'nabhipretamapi ÓÆlamavaÓyamutpadyate yathÃ, tathà svahetumapariïÃmÃdhigataÓaktibhyo daurmanasyÃdibhya÷ krodha utpadyate, iti sÃdhÃraïamanayorhetupratyayÃdhÅnatvam // atha syÃt- uktamatra sacetanÃ÷ saæcintya tathÃvidhÃni«ÂakÃriïa÷, na tu punaritare tathetyÃha- kupyÃmÅti na saæcintya kupyati svecchayà jana÷ / utpatsya ityabhipretya krodha utpadyate na ca // Bca_6.24 // tatpratyayasÃmagrÅmantareïa kupyÃmÅtyevaæ buddhipÆrvakaæ saæcintya na jana÷ svairaæ prakupyati / krodho 'pi utpatsya ityabhisaæghÃya svÃtantryeïa naivotpadyate // tasmÃdidamevÃtra pramÃïasiddhamityÃha- ye kecidaparÃdhÃÓca pÃpÃni vividhÃni ca / sarva tatpratyayabalÃt svatantraæ tu na vidyate // Bca_6.25 // idaæpratyayatÃmÃtrasamupasthitasvabhÃvaæ sarvamidam / na tu svÃtantryaprav­ttaæ kiæcidapi vidyate // na ca pratyayasÃmagryà janayÃmÅti cetanà / na cÃpi janitasyÃsti janito 'smÅti cetanà // Bca_6.26 // pratyayasÃmagryapi na svakÃryaæ janayantÅ saæcintya janayati / sà hi svahetupariïÃmopanidhidharmatayà tathÃvidhaæ kÃryaæ janayati na tu saæcintya / na cÃpi janitasya kÃryasyÃpi anayà sÃmagryà janito 'smÅti cetanà manasikÃro 'sti / tasmÃnnirvyÃpÃratayà sarvadharmÃïÃm, asmin sati idaæ bhavati, asyotpÃdÃdidamutpadyate, iti idaæpratyayatÃmÃtramidaæ jagat, nÃtra kaÓcitsvatantra÷ saæbhavati / hetupratyayÃdhÅnatvÃtsarvadharmÃïÃm // syÃdetat- astyeva svatantraæ yathà sÃækhyÃnÃæ pradhÃnamÃtmà ca, naiyÃyikÃnÃmÃkÃÓÃdaya÷ / tat kimucyate na kiæcitsvatantramiha vidyate, ityÃÓaÇkayÃha- yatpradhÃnaæ kilÃmÅ«Âaæ yattadÃtmeti kalpitam / tadeva hi bhavÃbhÅti na saæcintyopajÃyate // Bca_6.27 // yattadbhavatÃæ sattvarajastamasÃæ sÃmyÃvasthà prak­ti÷ pradhÃnamityabhimatam / kileti pramÃïÃsaægatametadityaruciæ prakÃÓayati / yadapi tadvastu kiæcidÃtmeti kalpitamadhyavasitaæ pramÃïÃsaægatameva / Ãha- yasmÃttadeva svayameva tadaparakÃraïÃbhÃvÃd bhavÃmi samutpadya iti nÃbhisaædhÃya jÃyate / (##) kuta÷? yasmÃt- anutpannaæ hi tannÃsti ka icchedbhavituæ tadà / tat pradhÃnÃdi prÃgasadeva / asataÓca vandhyÃsutÃderiva kà bhavitumutpattumicchà bhavet? atha nÃsadutpadyate kiæcit, kevalamavyaktÃvasthÃto vyaktÃvasthÃyÃæ pariïÃmamÃtram / yadyevam, pariïÃmo 'pi kathamasannutpaædyate vyaktÃvasthà vÃ? pariïÃmasya vyaktÃvasthÃyÃÓca tatsvabhÃvatve tasyÃpyutpattiprasaÇga÷ / vyatireke saæbandhÃbhÃva÷ / saæbandhakalpanÃyÃæ ca anavasthà / parato vistareïa pradhÃnaæ nirÃkari«yate [9.127-138] // syÃdetat- Ãtmanyayamado«a eva / na hi tasya vayamutpÃdamicchÃma÷ / sarvadà nityasvabhÃvatayà anutpanna evÃsau / bhavatu nÃma evam / tathÃpi sarvathà kharavi«Ãïakalpa evÃsau, utpÃdÃbhÃvÃt / tato nÃtrÃpi nivartate- anutpannaæ hi tannÃsti ka icchedbhavituæ tadà / iti / bhÃve 'pi và nÃsya svÃtmanyapi prabhutvamasti / prak­tyupanÃmitameva hi vi«ayamapi sa bhuÇkte / tadà ca vi«ayopabhogÃtprÃk tadbhokt­tvamasya nÃsÅt, paÓcÃdutpannaæ ca tatsvabhÃvameva / anyathà tasya bhokt­tvÃyogÃt / tadutpÃde ca tasyÃpyutpÃda iti kathaæ nÃtmana utpÃda i«yata iti / tadevaæ puna÷ anutpannaæ hi tannÃsti ka icchedbhavituæ tadà / ityÃyÃtam // aparamapi dÆ«aïamatrÃha- vi«ayavyÃp­tatvÃcca niroddhumapi nehate // Bca_6.28 // yadyapyasau pradhÃnopahitavi«ayopabhogÃya pravartata itÅ«yate, tadà prÃgaprav­ttasya paÓcÃtprav­ttirna yujyate / atha kathaæcit pravartate, tadÃpi vi«aye vyÃp­tasya niv­ttirna syÃt / etadevÃha- niroddhumapi nehate / vi«ayopabhogÃnnivartitumapi notsahate, tadà tasya tatsvabhÃvatvÃt, tasya ca nityatayà aniv­tte÷ / niv­ttau và anityatvaprasaÇgÃt / naiyÃyikÃdÅnÃmÃtmano vyapadeÓo nityatvÃt // viÓe«amapi tasyÃha- nityo hyacetanaÓcÃtmà vyomavat sphuÂamakriya÷ / acaitanyaæ sÃækhyÃdiha viÓe«a÷ / anyatra samÃnatà / tatra nitya÷ pÆrvÃparakÃlayorekasvabhÃva÷ / acetanaÓca acitsvabhÃva÷ / ja¬a ityartha÷ / anyacaitanyayogÃccetayate / vyomavad vyÃpÅ / ata eva sphuÂaæ vyaktamakriya÷ / yadÃha- anye punarihÃtmÃnamicchÃdÅnÃæ samÃÓrayam / svato 'cidrÆpamicchanti nityaæ sarvagataæ tathà // (##) ÓubhÃÓubhÃnÃæ kartÃraæ karmaïÃæ tatphalasya ca / bhoktÃraæ cetanÃyogÃccetanaæ na svarÆpata÷ // [tattvasaægraha-171-72] tathà ca akiæcitkara evÃsau, kvacidapi kÃrye 'nupayogÃt / atha aparasahakÃripratyayasaænidhau ni«kriyasyÃpi tasya kriyÃ[bhyu]pagamyate / yaduktam- j¤ÃnayatnÃdisaæbandha÷ kart­tvaæ tasya bhaïyate / iti / atrÃha- pratyayÃntarasaÇge 'pi nirvikÃrasya kà kriyà // Bca_6.29 // j¤ÃnayatnÃdipratyayÃntarasaæparke 'pi nityatvÃnnirvikÃrasya pÆrvasvabhÃvÃdapracyutasyÃtmana÷ kà kriyÃ? naiva kriyà yujyate // ya÷ pÆrvavat kriyÃkÃle kriyÃyÃstena kiæ k­tam / tasya kriyeti saæbandhe katarattannibandhanam // Bca_6.30 // yathà pÆrvamakriyÃkÃle tathÃkriyÃkÃle 'pi ya÷, tena kÃrakasvabhÃvavikalena kriyÃyÃ÷ kiæ k­tam, yena pratyayÃntarasaÇge tasya kriyà vyavasthÃpyeta? api ca / ubhayasaæbandhÃbhÃvÃt tasya Ãtmana÷ kriyeyamiti saæbandhe katarattadanyanimittam? naivÃsti kiæcit // vistareïa cÃtmano nirÃkari«yamÃïatvÃt [9.58-60] ÅÓvarasya ca [9.119-126], na svatantra÷ kaÓcidapi saæbhavati / evamasvÃtantryaæ sarvatra prasÃdhyopasaæharannÃha- evaæ paravaÓaæ sarvaæ yadvaÓaæ so 'pi cÃvaÓa÷ / nirmÃïavadace«Âe«u bhÃve«vevaæ kka kupyate // Bca_6.31 // evamuktanayena paravaÓaæ parÃyattaæ sarvaæ bÃhyÃdhyÃtmikaæ vastujÃtam / tarhi yadvaÓe tadaparÃyattaæ bhavi«yatÅti cet, na / yadvaÓaæ so 'pi cÃvaÓa÷ svahetuparatantra÷ / evaæ sa heturapi svahetorityanÃdisaæsÃraparaæparÃyÃæ na svavaÓità kvacidapi saæbhavati / ato nirvyÃpÃrÃ÷ sarvadharmà iti / ka÷ kasmai druhyati paramÃrthata÷ yenÃparÃdhini kvacit kasyacidaparÃdhe tasya dve«o yukta÷ / idamevÃha- nirmÃïavat sarvavyÃpÃrakalpanÃvigamÃt, ace«Âe«u nirÅhe«u sarvadharme«u evaæ satsu kva kupyatÃm? na yujyate prek«ÃvatÃæ kvacidapi kopa iti bhÃva÷ // syÃdetat- evaæ hi ekaæ samarthayato dvitÅyaæ vighaÂate ityÃÓaÇkayannÃha- vÃraïÃpi na yuktaivaæ ka÷ kiæ vÃrayatÅti cet / samarthitanyÃyenaiva vÃraïÃpi nivartanamapi nirmÃïavadace«Âe«u bhÃve«u na yuktà / evamiti yadà kiæcidapi svatantraæ na d­Óyate, sarvaæ pratyayasÃmagrÅæ pratÅtya jÃyate, tadà vÃraïÃpi na (##) yuktà / yadi vÃ- maivam, tathÃpi kathaæ na yuktÃ? ko vÃrayati, svatantra÷ kartà kiæ ni«edhyaæ svatantraprav­ttaæ vÃrayatÅti cet / ayamabhiprÃya÷- na hi samÃne 'pi nyÃye kvacit prav­tti÷ sÃmÃnyatvÃt / tasmÃdyuktametat- vÃraïà na yukteti // yadyevaæ manyase, atrottaramÃha- yuktà pratÅtyatà yasmÃddu÷khasyoparatirmatà // Bca_6.32 // yuktà vÃraïÃ, kuta÷? pratÅtyatÃ, idaæ pratÅtyedamutpadyate iti pratÅtyasamutpannatà yasmÃdasti nirvyÃpÃre«vapi bhÃve«u, ato vÃraïà yuktÃ, tato na vyÃghÃta÷ / etaduktaæ bhavati- yadyapi nirvyÃpÃrÃ÷ sarvadharmÃ÷, tathÃpi pratÅtyasamutpÃdavaÓÃt pÃratantryamupadarÓitam- evaæ paravaÓaæ sarvam [6. 31] ityÃdivacanÃt / tata÷ avidyÃdipratyayabalÃduttarottara÷ kÃryapravÃha÷ saæskÃrÃdirÆpa÷ pravartate, pÆrvapÆrvaniv­ttau nivartate / etacca uttaratra [9. 75] vistareïa pratipÃdayi«yate / tasmÃddu÷khasya saæsÃrasya uparatirniv­ttirabhimatà / ato dve«ÃdipÃpaprav­ttivÃraïà saægacchate / tÃæ pratÅtya tathÃvidhamabhyudayani÷ÓreyasasvabhÃvaæ phalamutpadyate // sÃæprataæ prak­tameva yojayannÃha- tasmÃdamitraæ mitraæ và d­«ÂvÃpyanyÃyakÃriïam / Åd­ÓÃ÷ pratyayà asyetyevaæ matvà sukhÅ bhavet // Bca_6.33 // yasmÃt pratÅtyajaæ sarvam, tasmÃdamitretaraæ [amitramitaraæ ca] apakÃriïaæ pratÅtya sukhamevÃlambanÅyam / kuta÷? Åd­Óà apakÃrakaraïaÓÅlahetava÷ asya amitrasya itarasya vÃ, iti evaæ niÓcitya sukhÅ bhavet, daurmanasyaæ na kurvÅta // kiæ ca / du÷khopanipÃtena cittak«obhe 'pi na du÷khasya niv­ttirastÅtyupadarÓayannÃha- yadi tu svecchayà siddhi÷ sarve«Ãmeva dehinÃm / na bhavetkasyaciddu÷khaæ na du÷khaæ kaÓcidicchati // Bca_6.34 // na hi ÃtmecchÃmÃtreïa anavimataæ nivartate, abhimataæ copati«Âhate hetumantareïa / tathÃtve sa ti na bhavet kasyacit sattvasya du÷kham / kimiti? na du÷khamÃtmana÷ kaÓcidicchati / svasukhÃbhilëiïa eva hi sarvasattvÃ÷ // du÷khÃdhivÃsanÃk«ÃntimabhidhÃya idÃnÅæ parÃpakÃramar«aïak«ÃntimupadarÓayannÃha- pramÃdÃdÃtmanÃtmÃnaæ bÃdhante kaïÂakÃdibhi÷ / bhaktacchedÃdibhi÷ kopÃddurÃpastyÃdilipsayà // Bca_6.35 // udbandhanaprapÃtaiÓca vi«ÃpathyÃdibhak«aïai÷ / nighnanti kecidÃtmÃnamapuïyÃcaraïena ca // Bca_6.36 // yadaivaæ kleÓavaÓyavÃd ghrantyÃtmÃnamapi priyam / tadai«Ãæ parakÃye«u parihÃra÷ kathaæ bhavet // Bca_6.37 // (##) asamÅk«itakÃrità pramÃda÷ / svayameva svakÃyaæ kaïÂakakhÃïukaÂhallapëÃïaÓarkarÃdibhirdurgamÃrge«u karmaprav­ttÃ÷ kaïÂakÃstaraïaÓayanÃdibhirvà bÃdhante / tathà bhojanapÃnaparihÃrÃdibhi÷ / kimiti? kopÃt agamyaparadÃradhanÃdi labdhumicchayà và // udbandhanamÆrdhvalambanam / prapÃta÷ prapatanaæ parvatÃde÷ / jalÃgnipraveÓÃdibhi÷, vi«ÃpathyÃdibhak«aïai÷, atyÃhÃrÃtipÃnÃdibhi÷, nighnanti mÃrayanti kecinmohapuru«Ã ÃtmÃnaæ svakÃyam / paravadhÃdibhi÷, apuïyÃcaraïena ca / paravadhÃbhiprÃyÃ÷ saægrÃmÃdi«vakuÓalakriyayà ca // yadaivamuktakrameïa kleÓavaÓyatvÃt kleÓaparatantratvÃt ete sattvà ÃtmÃnamapi priyaæ vallabhaæ ghnanti pŬayanti, tadà e«Ãæ parakÃye«u paraÓarÅre«u apakÃravirati÷ kathaæ syÃt? itthaæ ca k­pÃpÃtramevaite, na dve«asthÃnamityÃha- kleÓonmattÅk­te«ve«u prav­tte«vÃtmaghÃtane / na kevalaæ dayà nÃsti krodha utpadyate katham // Bca_6.38 // piÓÃcairiva graste«u e«u apakÃrakÃri«u uktanayena prav­tte«u ÃtmaghÃtane parÃpakÃradvÃreïa và na kevalaæ na tÃvat k­pà nÃsti, audÃsÅnyamapi sÃdhÆnÃæ tatrÃyuktam / dve«a utpadyate kathaæ k­pÃsthÃne«viti viparyayo mahÃn // evamapi svacittaæ nivÃrayedityÃha- yadi svabhÃvo bÃlÃnÃæ paropadravakÃrità / te«u kopo na yukto me yathÃgnau dahanÃtmake // Bca_6.39 // tathà hi vikalpadvayamatra / bÃlÃnÃæ p­thagjanÃnÃæ yadi etÃd­Óa eva svabhÃva÷ paropadravakÃrità nÃma, tadà na khalu svabhÃvÃ÷ paryanuyogamarhanti- kimiti parÃpakÃraæ kurvanti te? iti paribhÃvya te«u dve«o na yukto me / tadyathà agnau dahanasvabhÃve dÃhakaraïÃt / anyathà tadabhÃve tatsvabhÃvatÃhÃniprasaÇgÃt // dvitÅyaæ vikalpamadhik­tyÃha- atha do«o 'yamÃgantu÷ sattvÃ÷ prak­tipeÓalÃ÷ / tathÃpyayuktastatkopa÷ kaÂudhÆme yathÃmbare // Bca_6.40 // atha do«o 'yamÃgantu÷ anya eva na tatsvabhÃvabhÆta÷ / sattvÃ÷ puna÷ prak­tiprabhÃsvaracittasaætÃnatayà peÓalà akuÂilasvabhÃvÃ÷ / do«Ã hi du«ÂasvabhÃvÃ÷, na tatsvabhÃvÃ÷ sattvÃ÷ / tathÃpi ayuktaste«u sattve«u peÓalasvabhÃve«u kopa÷ / kasminniva? kaÂudhÆmo yathà iva ambare / na hi kaÂutà nÃma nirmalasyÃkÃÓasya svabhÃva÷, api tu dhÆmasya / ataÓca taddo«eïa dhÆma eva do«o yujyate, nÃkÃÓe prak­tipariÓuddhe / tasmÃddo«e«veva kopo yujyate na sattve«u / (##) api ca / yadeva hi pradhÃnaæ du÷khakÃraïam, tatra yukto bhavet kopo nÃpradhÃne ityÃha- mukhyaæ daï¬Ãdikaæ hitvà prerake yadi kupyate / dve«eïa prerita÷ so 'pi dve«e dve«o 'stu me varam // Bca_6.41 // kÃye hi daï¬aprahÃrÃdabhÃvitacittasya du÷khaæ samutpadyate / tato daï¬a eva mukhyaæ du÷khakÃraïamiti tatraiva kopo yukta÷ / atha parapreritasya daï¬asya ko do«a÷? tena preraka eva dve«yo bhavati / evaæ tarhi dve«eïa so 'pi daï¬apreraka÷ prerita iti dve«e dve«o mama yukto na prerake // api ca / nÃdattaæ kiæcidupabhujyate sukhaæ và du÷khaæ và / iti vicintya parÃpakÃre 'pi na tatra cittaæ pradÆ«ayedityÃha- mayÃpi pÆrvaæ sattvÃnÃmÅd­Óyeva vyathà k­tà / tasmÃnme yuktamevaitatsattvopadravakÃriïa÷ // Bca_6.42 // pÆrvaæ janmÃntare mayÃpi sattvÃnÃmevaævidhaiva pŬà k­tà yasmÃt, ­ïapariÓodhananyÃyena ucitameva mamaitat parÃpakÃrakÃriïa÷ / tatkarmaphalaparipÃkÃditi bhÃva÷ // yadyasya kÃraïaæ tasmÃdetadutpadyate nÃnyasmÃditi parÃm­Óya parÃpakÃraæ mar«ayedityupadaÓaryannÃha- tacchasraæ mama kÃyaÓca dvayaæ du÷khasya kÃraïam / tena Óasraæ mayà kÃyo g­hÅta÷ kutra kupyate // Bca_6.43 // avikalakÃraïasÃmagrÅ hi sarvakÃryasya kÃraïamiti pramÃïapariniÓcitam / sà cÃtra tathÃvidhà vidyate / tathÃhi tasyÃpakÃriïa÷ Óastraæ khaÇgÃdi mama kÃyaÓca, etaddvayaæ sÃmagrÅrÆpaæ du÷khasya kÃraïam / iti samarthakÃraïasadbhÃve 'pi kÃryaæ kathaæ notpadyeta? anyathà tattasya kÃraïameva na syÃt / tato 'nyadapi, tat utpÃdayoga÷? [=tatsÃmagrÅto 'nyadapi kÃraïaæ syÃt, tata÷..........] tasmÃdyÃdi kÃraïopanÃyake kupyate, tadà svÃtmanyapi kopo yukta÷ / yata÷ svayamapi du÷khakÃraïaæ vahatyupanayati ca bhavÃn / Ãtmanyakope paratrÃpi na yukta iti bhÃva÷ // prakÃrÃntareïoktamevÃrthaæ spa«ÂayannÃha- gaï¬o 'yaæ pratimÃkÃro g­hÅto ghaÂÂanÃsaha÷ / t­«ïÃndhena mayà tatra vyathÃyÃæ kutra kupyate // Bca_6.44 // ÓarÅrÃk­tirayaæ pakvagaï¬o mayà g­hÅta÷ / sarvadu÷khahetutvÃt sarvopamardasaha÷ / ÃkoÂanatìanÃdibhirapyabhedyatvÃt / du÷khaparihÃrÃya sukhaprÃptaye ca yà t­«ïà abhilëa÷, tadandhena pihitapraj¤Ãlocanena tasyÃæ vyathÃyÃæ satyÃæ kutra kupyate? na hi gaï¬asya ku¬yÃdisaæparkaje du÷khe kvacidvivekata÷ kopo yukta÷ // (##) api ca / ya÷ kÃryeïÃnarthÅ, tena tatkÃraïameva parihartavyaæ bhavet / ahaæ tu viparyastamatiriti vimarÓamupadarÓayannÃha- du÷khaæ necchÃmi du÷khasya hetumicchÃmi bÃliÓa÷ / svÃparÃdhÃgate du÷khe kasmÃdanyatra kupyate // Bca_6.45 // du÷khaæ daï¬ÃdyabhighÃtajaæ necchÃmi / tasya puna÷ kÃraïaæ ÓarÅraæ pratyapakÃriïaæ cecchÃmi / bÃliÓa iti bÃladharmo viparyÃsa÷ / tasmÃtkÃraïÃt svakÃye yaddu÷khaæ tat svÃparÃdhÃgatameva / iti kasmÃdanyatra tatsahakÃrimÃtre kupyate? ÃtmavadhÃya svayaæ saæsk­taÓastrasyaiva anyatra mama kopo na yukta ityÃha- asipatravanaæ yadvadyathà nÃrakapak«iïa÷ / matkarmajanità eva tathedaæ kutra kupyate // Bca_6.46 // asipatravanaæ narakasamudbhavam / asaya eva patrÃïyasyeti k­tvà / asigrahaïaæ prÃdhÃnyÃt / anyadapi Óastraæ nÃrakadu÷khaheturyantraæ ca / vane tasminnivÃsino g­dhrolÆkavÃyasÃdaya÷ pak«iïo yathà matkarmajanità eva du÷khahetavo bhavanti / nÃnyadatra du÷khakÃraïamasti / tathà idamapi paraÓastrÃdikaæ du÷khaheturmatkarmajanitameva, iti kutra kupyate? itthamapi viparyÃsa evÃyamityupadarÓayitumÃha- matkarmacodità eva jÃtà mayyapakÃriïa÷ / yena yÃsyanti narakÃnmayaivÃmÅ hatà nanu // Bca_6.47 // yena madÅyena karmaïà coditÃ÷ prerità eva mayi pÆrvak­tÃpakÃre apakÃriïo jÃtÃ÷ santo narakÃn yÃsyanti, tena mayaivÃmÅ apakÃriïo hatà nanu / svacittaæ saæbodhayati- na amÅbhirahaæ hata÷ / ayamabhiprÃya÷- yadi nÃkari«yamahamÅd­Óaæ karma, tadà ete 'pi nÃpakÃriïo 'bhavi«yanniti matk­tenaiva karmaïà apakÃriïo bhavanti // upakÃri«veva mohÃdapakÃribuddhirmameti kÃrikÃdvayena darÓayannÃha- etÃnÃÓritya me pÃpaæ k«Åyate k«amato bahu / mÃmÃÓritya tu yÃntyete narakÃn dÅrghavedanÃn // Bca_6.48 // ahamevÃpakÃrye«Ãæ mamaite copakÃriïa÷ / kasmÃdviparyayaæ k­tvà khalaceta÷ prakupyasi // Bca_6.49 // etÃnapakÃriïa ÃÓritya nimittÅk­tya mama pÃpaæ pÆrvajanmak­taparÃpakÃrajanitaæ k«Åyate taddu÷khÃnubhavanavipÃkena k«ayaæ yÃti / k«amata÷ k«ÃntimÃlambamÃnasya / bahu anekaparyÃyeïa k­tam / mÃmÃÓritya matkarmacoditÃ÷ evamapyapakÃraæ k­tvà punarete narakÃn tÅvravedanÃn du÷sahadu÷khÃnubhavÃn yÃnti / ata uktakrameïa ahameva apakÃrÅ e«ÃmityÃdi subodham // (##) nanu yadyapakÃrÅ bhavÃn, tarhi bhavata eva narakagamanamucitam, na tve«ÃmityÃha- bhavenmamÃÓayaguïo na yÃmi narakÃn yadi / e«Ãmatra kimÃyÃtaæ yadyÃtmà rak«ito mayà // Bca_6.50 // yà pratyapakÃraniv­ttini«Âhà etanmamÃÓayamÃhÃtmyaæ narakagatiniv­ttihetu÷ / narakÃn na yÃmi tadÃtmÃÓayamÃhÃtmyabalena / na tu punare«Ãæ durÃÓayatayà narake«u mamÃpatanamiti bhÃva÷ / etadevÃha- e«ÃmityÃdinà / ayamatra samudÃyÃrtha÷- yadyahamapakÃrÅ sannapi kenacidupÃyakauÓalena narakÃn na yÃmi, tadai«Ãmu[ma?]pakÃriïÃæ kimÃyÃtam, kimapak«Åyate? kà k«atirityartha÷ / mayà tÃvadekena rak«ità na bhavantÃmanye, rak«ita Ãtmà ca bhavet / na caitÃvatà kiæcide«Ãæ nyÆnÃdhikaæ guïado«e«u syÃt // nanu yadi nÃma evam, tathÃpi bhavato 'pi na yuktamÃtmarak«aïamupakÃrik­taj¤atayà ityÃÓaÇkayÃha- atha pratyapakÃrÅ syÃæ tathÃpyete na rak«itÃ÷ / hÅyate cÃpi me caryà tasmÃnna«ÂÃstapasvina÷ // Bca_6.51 // yadi daï¬ÃdighÃtaæ kurvatsu pratyapakÃrÅ bhaveyam, tathÃpi ete rak«ità na bhavanti / na kaÓcide«Ãæ pratÅkÃro narakagamanÃdi«u k­ta÷ syÃt / pratyuta tìitenÃpi mayà na pratitìitavyam / tathà sarvasattve«u na maitracittaæ mayà niÓci[k«epta?]tavyam / antaÓo na dagdhasthÆïÃyÃmapi pratighacittamutpÃdayitavyam / ityÃderbodhisattvacaryÃyà mama hÃnireva syÃt / tasmÃdetarhi pratÅkÃropÃyÃbhÃvÃttapasvino varÃkà rakÓitumaÓakyatvÃnna«Âà durgatipatità eva / ityupek«yante tÃvadidÃnÅm / paÓcÃttadupÃyamadhigamya tatkari«yÃmi yathai«Ãæ du÷khamaïumÃtrakamapi na syÃt // tadevaæ parÃpakÃramar«aïak«Ãntiæ pratipÃdya adhunà dharmanidhyÃnak«ÃntimupadarÓayitumÃha- mano hantumamÆrtatvÃnna Óakyaæ kenacitkvacit / ÓarÅrÃbhiniveÓÃttu cittaæ du÷khena bÃdhyate // Bca_6.52 // dvividhaæ du÷khamavicÃrato bÃdhakamupajÃyate kÃyikaæ mÃnasikaæ ceti / tatra manasi na kaÓciddaï¬Ãdikaæ dÃtuæ Óakta÷, amÆrtatvÃnmanasa÷ / iti tadudbhavaæ du÷khaæ paramÃrthato na saæbhavati / kalpanÃk­taæ tu daurmanasyÃdikaæ vidyate / etadeva darÓayati ÓarÅretyÃdinà / mamedaæ ÓarÅramiti vikalpÃbhyÃsavÃsanÃvaÓÃt kÃyadu÷khena cittaæ vihanyate // tatrÃpi pratiniyatameva du÷khakÃraïamityÃha- nyakkÃra÷ paru«aæ vÃkyamayaÓaÓcetyayaæ gaïa÷ / kÃyaæ na bÃdhate tena ceta÷ kasmÃtprakupyasi // Bca_6.53 // (##) nyakkÃrÃdigaïa÷ samÆha÷ kÃyasya du÷khaheturna bhavati / na hi kÃyasyÃyaæ kaæcidupaghÃtaæ karotÅti yena, tena ceta÷ kasmÃddheto÷ prakupyasi? athÃpi syÃt- yadi nÃma nyakkÃrÃdaya÷ kÃyasya bÃdhakà na bhavanti, tathÃpi tacchrutvà mayi lokÃnÃmaprasannaæ cittamutpadyate, iti mayà ne«yate ityÃÓaÇkayÃha- mayyaprasÃdo yo 'nye«Ãæ sa mÃæ kiæ bhak«ayi«yati / iha janmÃntare vÃpi yenÃsau me 'nabhÅpsita÷ // Bca_6.54 // bhavatu nÃma evam, tathÃpi vicÃraïÅyameva / mayi nyakkÃrÃdiÓravaïÃd yo 'yamaprasÃdo janÃnÃm, sa kiæ mÃæ bhak«ayi«yati ihaloke paraloka vÃ, yenÃsau lokÃprasÃdo mamÃpriya÷, iti vicÃrya na kartavyo 'trÃbhiniveÓa÷ // asti và atrÃbhiniveÓakÃraïaæ lÃbhavighÃto nÃmetyÃha- lÃbhÃntarÃyakÃritvÃd yadyasau me 'nabhÅpsita÷ / naÇk«yatÅhaiva me lÃbha÷ pÃpaæ tu sthÃsyati dhruvam // Bca_6.55 // tathÃhi nyakkÃrÃdiÓravaïÃdaprasÃdo lokÃnÃm, tasmÃcca lÃbhopanÃmanavaimukhyam / tato 'sau nyakkÃrÃdigaïo mamÃni«Âa iti cet, tadayuktam / naÇk«yati vinaÓvaradharmatayà apagami«yati / ihaiva pratiniyataireva dinairmama lÃbha÷ / na tu paralokÃnubandhÅ bhavi«yati / tannimittaæ nyakkÃrÃdikart­«u krudhyato yatpÃpaæ tadeva paraæ sthÃsyati paralokÃnubandhi bhavi«yati / dhruvamiti aparimukte tatphale tasyÃvinÃÓÃt // idamapi cÃtrÃlocanÅyam- varamadyaiva me m­tyurna mithyÃjÅvitaæ ciram / yasmÃcciramapi sthitvà m­tyudu÷khaæ tadeva me // Bca_6.56 // idameva varaæ Óre«Âhaæ yallÃbhÃbhÃvÃdasminnevÃhani me maraïamastu, na tu puna÷ parÃpakÃradvÃreïa lÃbhapratilambhÃnmithyÃjÅvitaæ ciraæ dÅrghakÃlam / kuta÷? yasmÃdvahutarakÃlamapi jÅvitvà maraïÃntaæ hi jÅvitam ityavaÓyaæbhÃvino m­tyordu÷khaæ tadeva mama / yatpaÓcÃdvar«aÓatÃtyaye bhavi«yati, tadevedÃnÅæ mama mriyamÃïasya iti cirajÅvite«vaviÓe«a÷ // ito 'pyaviÓe«a eveti Ólokadvayena darÓayannÃha- svapne var«aÓataæ saukhyaæ bhuktvà yaÓca vibudhyate / muhÆrtamaparo yaÓca sukhÅ bhÆtvà vibudhyate // Bca_6.57 // nanu (nÆnaæ?) nivartate saukhyaæ dvayorapi vibuddhayo÷ / saivopamà m­tyukÃle cirajÅvyalpajÅvino÷ // Bca_6.58 // (##) yathà kaÓcitsvapnopalabdhaæ var«aÓataæ sukhamupabhujya vibudhyate, anya÷ puna÷ k«aïamÃtram / sa tÃvanmÃtreïa sukhinamÃtmÃnaæ manyate / anayordvayorapi svapnopalabdhopabhuktasukhayo÷ prativibuddhayo÷ sato÷ tadupalabdhaæ vina«Âaæ sukhaæ na nivartate, jÃgradavasthÃyÃæ nÃnuvartate, smaraïamÃtrÃvaÓe«atvÃt / saivopamà svapnopalabdhasukhayoriva puru«ayorm­tyukÃle maraïasamaye cirajÅvino 'lpajÅvinaÓca / nanu nivartate saukhyamiti svÃrthe 'pyaï / ityalaæ mithyÃjÅvitena // asmÃdapi lÃbhÃlÃbhayorna kaÓcidviÓe«a ityupadarÓayannÃha- labdhvÃpi ca bahÆællÃbhÃn ciraæ bhuktvà sukhÃnyapi / riktahastaÓca nagraÓca yÃsyÃmi mu«ito yathà // Bca_6.59 // pracurataralÃbhÃn labdhvÃpi samÃsÃdya, cirakÃlamupabhujya sukhÃnyapi, punarm­tyumadhigamya riktahastaÓca tucchahasta÷ / na tasmÃllÃbhÃdÅ«adapi pÃtheyaæ g­hÅtam / nÃpi sukhÃt kiæcit pariÓi«Âamavasthitam / kaÂisÆtrakamÃtramapi na pariÓe«itamiti nagnaÓca caurai÷ parimu«ita iva asmÃllokÃtparaæ lokaæ yÃsyÃmi // syÃdetat- astyeva viÓe«o lÃbhasya cÅvarÃdÅnÃmanupaghÃtÃdÃyu÷saæskÃrÃïÃmupastambhÃcciratarakÃlaæ jÅvitaæ syÃt / tataÓca pÆrvak­tapÃpasya vidÆ«aïÃsamudÃcÃrÃdinà parik«ayaæ Óik«Ãsaævaraparirak«aïena bodhicittasevanÃdinà ca kuÓalapak«asya ca v­ddhiæ kuryÃm / yaduktam- yÃvacciraæ jÅvati dharmacÃrÅ tÃvatprasÆte kuÓalapravÃham // iti // ato lÃbhÃntarÃyakÃriïi yukta eva pradve«a ityÃÓaÇkayannÃha- pÃpak«ayaæ ca puïyaæ ca lÃbhÃjjÅvan karomi cet / lÃbhÃduktakrameïa jÅvan dhriyamÃïa÷ pÃpak«ayaæ ca puïyaæ ca karomÅtyÃdi manyase / nanu etadita÷ samadhikaæ do«amapaÓyatà abhidhÅyata ityÃha- puïyak«ayaÓca pÃpaæ ca lÃbhÃrthaæ krudhyato nanu // Bca_6.60 // lÃbhÃrthaæ lÃbhanimittaæ tadantarÃyakÃriïi dve«aæ kurvata÷ suk­tak«aya evopajÃyate / yaduktam- sarvametatsucaritam [6.1] ityÃdinà / ayaæ tu viÓe«a÷- ak«Ãntisamudbhavasya pÃpasya rÃÓirabhivardhate // athÃpi syÃt- yathÃkathaæcit tÃvaccirakÃlaæ lÃbhÃjjÅvitaæ syÃt / tÃvataiva na÷ prayojanamityÃha- yadarthameva jÅvÃmi tadeva yadi naÓyati / kiæ tena jÅvitenÃpi kevalÃÓubhakÃriïà // Bca_6.61 // (##) na khalu bodhisattvasya itarasattvavajjÅvitaæ ni«prayojanamevÃbhila«itam, kiæ tarhi saæbhÃrÃbhisaævardhanÃrthaæ pÃpak«ayÃrthaæ ca / tad yadi suk­tak«ayanimittameva tat syÃt, tadà kiæ tena tÃd­Óena jÅvitenÃpi kevalÃÓubhakarmakaraïaÓÅlena? ninditameva taditi bhÃva÷ // syÃdetat- na lÃbhÃntarÃyakÃritayà mamÃvarïavÃdini pratighacittamutpadyate, kiæ tu guïapracchÃdanÃdikarmaïÃ, du÷khahetutvÃdityÃha- avarïavÃdini dve«a÷ sattvÃnnÃÓayatÅti cet / parÃyaÓaskare 'pyevaæ kopaste kiæ na jÃyate // Bca_6.62 // ayaÓobhidhÃyini yo 'yaæ bhavato vidve«a÷, so 'varïavÃdÅ do«Ãvi«karaïÃdguïapracchÃdanÃcca tvÃæ nÃÓayati / iti matvà cedyadi tannimittaka÷ / athavà / sattvÃn lokÃnnÃÓayati / avarïavÃdena mayi nigrÃhayati / svayamaprasannacittaste«Ãmapi cittamaprasÃdayatÅtyartha÷ / iti avarïavÃdini dve«aÓcet, ucyate / tadà yo 'pi pare«ÃmanyasattvÃnÃmayaÓa÷ prakÃÓayati, tatrÃpi kopaste kiæ na jÃyate? so 'pi ca avarïavÃdÅ sattvÃnnÃÓayati / tadasminnapi yuktarÆpa eva kopa÷ // atrottaramÃÓaÇkayannÃha- parÃyattÃprasÃdatvÃdaprasÃdi«u te k«amà / pare«u anye«u sattve«u Ãyatta ÃÓrito 'prasÃdo 'sya / anyasattvÃn vi«ayÅk­tya samutpanna iti / tasya bhÃvastattvaæ tasmÃt / parÃÓritÃprasÃdattvÃdaprasÃdi«u aprasannacitte«u avarïavÃdi«u tava k«amà k«ÃntirÆtpadyate / Ãtmacittameva p­cchati / atrÃha- kleÓotpÃdaparÃyatte k«amà nÃvarïavÃdini // Bca_6.63 // yadi ya÷ parÃyattÃprasÃda÷ tatra k«amà bhavato bhavati, tadà svasminnavarïavÃdini kiæ na k«amÃ? kiærÆpe? kleÓotpÃdanaparÃyatte kleÓÃnÃmutpÃdaparatantre / parÃyattÃprasÃdatvaæ k«amÃhetu÷ tulyamubhayatrÃpi ityartha÷ // pratimÃdyupaghÃtakÃri«u ÓraddhÃvaÓÃdapi pratighacittaæ notpÃdayitavyamityÃha- pratimÃstÆpasaddharmanÃÓakÃkroÓake«u ca / na yujyate mama dve«o buddhÃdÅnÃæ na hi vyathà // Bca_6.64 // nÃÓakà vikopayitÃra÷ / ÃkroÓakà do«abuddhayà vairÆpyÃbhidhÃyina÷ / te«u na yukto mama dve«a÷ / kuta÷? yasmÃdbuddhÃdÅnÃæ bodhisattvÃryaÓrÃvakapratyekabuddhÃnÃæ vitathÃbhiniveÓaprasÆtÃtmagrÃhaniv­tterabhi«vaÇgÃbhÃvÃnna vyathà cittapŬÃlak«aïaæ daurmanasyaæ nÃsti / iti bhÃva÷ / ata÷ pratimÃvinÃÓake«u dve«acittaæ notpÃdayitavyam / tathà viruddhadharmakÃri«u karuïaiva tu yujyate te«u sÃdhÆnÃm / anyathà tatra viÓe«ÃbhÃvÃt pÃpameva kevalamupajÃyate / yadi punardharmato nivÃrayituæ Óakyate, tadà na do«a÷ // (##) yadapi ca dharmakÃmatayà gurumÃtÃpitrÃdyupaghÃtakÃri«u dve«acittamutpadyate, tadapi vinivÃryamevetyÃha- gurusÃlohitÃdÅnÃæ priyÃïÃæ cÃpakÃri«u / pÆrvavatpratyayotpÃdaæ d­«Âvà kopaæ nivÃrayet // Bca_6.65 // guravo dharmamÃrgopade«ÂÃro 'kuÓalapak«anivartayitÃra÷ / sÃlohitÃ÷ sodarÃ÷ / anye 'pi j¤ÃtisagotrabÃndhavÃdaya÷ / te«ÃmapakÃri«u / tathà priyÃïÃæ premasthÃnÃnÃæ cÃpakÃri«u kopaæ nivÃrayediti saæbandha÷ / katham? pÆrvavatpratyayotpÃdaæ d­«Âvà / yaduktam- ye kecidaparÃdhÃÓca ityÃdinà / ata÷ sarve 'pyamÅ pÆrvakarmopajanitameva phalamupabhu¤jate / nÃtra kaÓcit pratÅkÃraheturasti / tadanena yathà aparasamaye devagurudvijÃtimÃtÃpit­prabh­tÅnÃmarthe pÃpaæ kurvato 'pi na do«a iti matam, na tathà ihÃbhimatamityuktaæ bhavati // kiæ ca / idamapi vastutattvaæ manasi kurvatà na sattve«u cittaæ dÆ«ayitavyamityÃha- cetanÃcetanak­tà dehinÃæ niyatà vyathà / sà vyathà cetane d­«Âà k«amasvainÃæ vyathÃmata÷ // Bca_6.66 // samastakÃryasya anvayavyatirekÃbhyÃæ janakatvenÃvadhÃritaæ sÃmagrÅlak«aïaæ kÃraïam / sà ca sÃmagrÅ vastudharmatayà kÃcit kvacit samarthasvabhÃvà / tatra cetanena k­tà hastapÃdÃdiprahÃreïa / acetanena daï¬aÓastrarogÃdinà / tatrÃpi cetanÃvadvayÃpÃro 'styeva / sÃk«Ãt pÃraæparyak­tastu viÓe«a÷ / svayameva yad­cchayà và lo«Âaku¬yÃdyabhighÃtajanità và dehinÃæ ÓarÅriïÃæ niyatà vyathà niyamena samutpadyate / nÃnyadito vyathÃkÃraïamasti / sà caivaæ dvividhakÃraïasÃmagrÅprasÆtÃpi cetane savij¤Ãnake kÃye d­«Âà pramÃïapariniÓcità / atastadeva tadutpattisthÃnaæ nÃnyat / acetane / vedanÃyogÃt / tato yad yasyotpattisthÃnaæ tat tatraiva bhavati nÃnyatra, yathà paÇke paÇkajaæ na sthale / ata÷ asmÃnyÃyÃt k«amasva sahasva enÃmanantarakathitobhayarÆpÃæ vyathÃm // tadÃnÅmubhayorapi sÃdhÃraïadÆ«aïatayà kvacidapi kopo na yukta iti kathayitumÃha- mohÃdeke 'parÃdhyanti kupyantyanye vimohitÃ÷ / brÆma÷ kame«u nirdo«aæ kaæ và brÆmo 'parÃdhinam // Bca_6.67 // ÃtmÃtmÅyagrÃhÃbhiniveÓaviparyÃsÃdeke kecidaparÃdhyanti daï¬Ãdinà / samÃkroÓÃdi và vadanta÷ sado«amÃtmÃnaæ kurvanti / anye punastadaparÃdhena kupyanti / vimohità mohÃdeva svak­takarmaphalasaæbandhamananusaranto 'vidyÃvaraïÃt, pratitìanÃkroÓÃdikamÃrabhante / itthaæ brÆma÷- kam e«u kleÓarÃk«asÃveÓavaÓÅk­te«u nirdo«am, kaæ và brÆmo 'parÃdhinam? ubhaye«Ãmapi sÃdhÃraïado«atvÃt // (##) idamapi ca Ãtmagatameva cintayatà pratighacittaæ nivartayitavyamityÃha- kasmÃdevaæ k­taæ pÆrvaæ yenaivaæ bÃdhyase parai÷ / sarve karmaparÃyattÃ÷ ko 'hamatrÃnyathÃk­tau // Bca_6.68 // kasmÃtkÃraïÃt kimityevam etatphalaæ hetukarma k­tam / yeneti lokoktire«Ã yadityasyÃrthe / yadevam / yadi và yena karmasÃmarthyena hetunà / ÃkroÓabandhanatìanÃdibhi÷ bÃdhyase pŬyase parairanyai÷ / nanu yadi nÃma evam, tathÃpi pratÅkÃro yukta ityÃha- sarva ityÃdi / sarve du÷khahetava÷ karmapratyayopajanitaprav­ttaya÷ iti ko 'hamatra anyathÃk­tau tatphalanivartanÃya? na kaÓcit / phaladÃnonmukhasya karmaïa÷ kenacinnivartayitumaÓakyatvÃt // idaæ punaratra yuktarÆpamityÃha- evaæ buddhvà tu puïye«u tathà yatnaæ karomyaham / yena sarve bhavi«yanti maitracittÃ÷ parasparam // Bca_6.69 // ete sattvÃ÷ karmakleÓaparÃyattÃ÷ parasparamasama¤jasakarmakÃriïo nivartayitumaÓakyà iti / evaæ buddhvà j¤Ãtvà puna÷ puïye«u kuÓale«u karmasu tathà yatnaæ karomyaham, tena prakÃreïa vÅryaæ samÃrabhe, yena tathÃvidhaæ sÃmarthyaæ pratilabhya sanmÃrge pravartitÃ÷ santa÷ sarve maitracittà hitasukhavidhÃnatatparÃ÷ parasparamanyonyaæ bhavi«yanti // drohacittaæ vinivartya priyavastÆpaghÃtakÃriïi laukikodÃharaïena dve«aæ nivartayediti ÓlokadvayamupadarÓayannÃha- dahyamÃne g­he yadvadagnirgatvà g­hÃntaram / t­ïÃdau yatra sajyeta tadÃk­«yÃpanÅyate // Bca_6.70 // evaæ cittaæ yadÃsaÇgÃdahyate dve«avahninà / tatk«aïaæ tatparityÃjyaæ puïyÃtmoddÃhaÓaÇkayà // Bca_6.71 // ekasmin g­he 'gninà dahyamÃne yathà tasmÃd g­hÃdanyad g­haæ g­hÃntaraæ gatvà / agniryatra t­ïakëÂhÃdau sajjate lagati, tadantargatamanyadapi vastu mà dhÃk«Åditi ÓaÇkayà tadÃk­«yÃpanÅyate, p­thak k­tvà nirdhÃryate, iti d­«Âakramaæ prak­te 'pi yojayannÃha / evamuktodÃharaïanyÃyena cittaæ mano yasya vastuna ÃsaÇgÃdÃsakto dahyate paritapyate dve«avahninà pratighÃnalena tadÃsaÇgasthÃnaæ vastu tatk«aïaæ na kÃlÃntarapalimbena parityÃjyaæ tatrÃbhiniveÓa÷ parihartavya÷ / kiæ kÃraïam? puïyasyÃtmà ÓarÅram / puïyaskandha iti yÃvat / tasya uktakrameïa uddÃha÷ parik«ayo mà bhÆt / anyathà g­hÃntargatapadÃrthavat pradve«avahni÷ tamapi dahet // api ca / lÃbha evÃyaæ labdha÷, yanmanu«yadu÷khairnarakaphalaæ karma vipacyate iti pratipÃdayannÃha- mÃraïÅya÷ karaæ chittvà muktaÓcetkimabhadrakam / manu«yadu÷khairnarakÃnmuktaÓcetkimabhadrakam // Bca_6.72 // (##) yo hi mÃraïamarhati, sa yadi hastamÃtraæ chittvà mucyate, tadà na kÃcit k«atirasya / pratyuta labdhalÃbhamÃtmÃnaæ manyate atyalpamidaæ maraïadu÷khÃt karacchedanadu÷khamiti / tathà yo 'pi manu«yadu÷khaæ tìanabandhanatiraskÃrÃdik­tamanubhÆya narakadu÷khÃdvimukto bhavati, tasyÃpi na kiæcidapacÅyate / na kiæcididaæ du÷khaæ narakadu÷khÃt, sukhameva tat / tato yadi vicak«aïa÷ syÃt, tadà saumanasyamevÃtra yuktamasya // athÃpi syÃt- na mayà svalpamÃtre 'pi du÷khe k«amà kartuæ Óakyata iti, atrÃha- yadyetanmÃtramevÃdya du÷khaæ so¬huæ na pÃryate / tannÃrakavyathÃhetu÷ krodha÷ kasmÃnna vÃryate // Bca_6.73 // khaÂacapeÂalo«ÂÃdiprahÃrak­tamÅ«anmÃtramapi du÷khamidÃnÅæ so¬huæ mar«ituæ na pÃryate na Óakyate / tadatra bhavantaæ p­cchÃma÷- yadi evameva, tadayaæ nÃrakadu÷khasaævartanÅya÷ krodha÷ kopa÷ kasmÃtkÃraïÃnna vÃryate? ayameva hi atitarÃæ narake«u du÷khadÃyaka iti du÷khabhÅrÆïÃmeva krodhaæ nivartayituæ yuktaæ syÃt // kiæ ca / yadyapi so¬huæ na Óakyate, tathÃpi taddhetukakarmasaæbhavÃdanicchato 'pi du÷khamÃpati«yati bhavata÷ / na ca kiæcitphalamutpatsyate / mar«aïÃt punastasya mahÃrthalÃbho bhavi«yatÅti v­ttadvayena Óik«ayitumÃha- kopÃrthamevamevÃhaæ narake«u sahasraÓa÷ / kÃrito 'smi na cÃtmÃrtha÷ parÃrtho và k­to mayà // Bca_6.74 // na cedaæ tÃd­Óaæ du÷khaæ mahÃrthaæ ca kari«yati / jagaddu÷khahare du÷khe prÅtirevÃtra yujyate // Bca_6.75 // kopanimittameva / evameva ni«phalameva / narake«u saæjÅvÃdi«u / sahasraÓa÷ anekavÃram / ahaæ kÃrita÷ chedanabhedanapÃÂanÃdikÃraïÃbhi÷ pŬita÷ / evaæ du÷khamanubhavatÃpi mayà na ca naiva ÃtmÃrtha÷ d­«ÂÃd­«ÂaphalasÃdhana÷ k­to ni«pÃdita÷ / parasya anyasya và artha÷ sukhavidhÃnalak«aïa÷ / iti ni«prayojanameva nÃrakadu÷khasahasraÓa÷ paribhavo jÃta÷ / tadadyÃpi na tathaiva mamÃsahi«ïutà yuktetyÃha- idaæ du÷khaæ naiva tÃd­Óaæ yÃd­Óaæ narakasamudbhavam / atha ca mahÃrthaæ sarvasattvahitasukhavidhÃnabhÆtaæ buddhatvaæ sÃdhayi«yati / ato jagato du÷khahare trijagatparyÃpannasarvasattvadu÷khapraÓamanakare du÷khe prÅtirevÃtra yujyate nÃruciriti bhÃva÷ // paraguïaÓravaïer«yÃmalaprak«ÃlanÃyÃha- yadi prÅtisukhaæ prÃptamanyai÷ stutvà guïorjitam / manastvamapi taæ stutvà kasmÃdevaæ na h­«yasi // Bca_6.76 // guïÃdhikaæ stutvà yadi prÅtisukhaæ kaiÓcit prÃptam, tadà he mana÷ tvamapi tadguïasaævarïanena kimiti har«asukhaæ nÃnubhavasi? kimakÃï¬ameva tadÅr«yÃnalajvÃlÃyÃmÃtmasaætÃnamindhanÅkaro«i? (##) nanu sarvasukhamÃsaÇgÃtmatayà ni«iddhameva sevitum / tata÷ ahaæ sarvasukhavaimukhyÃdidamapi nopÃdade / vak«yati hi- yatra yatra ratiæ yÃti mana÷ sukhavimohitam / tasmÃtsahasraguïitaæ du÷khaæ bhÆtvopati«Âhate // iti / [bodhi. 8.18] Ãha- idaæ ca te h­«Âisukhaæ niravadyaæ sukhodayam / na vÃritaæ ca guïibhi÷ parÃvarjanamuttamam // Bca_6.77 // na hi sarvaæ h­«ÂisukhamapÃk­tam, api tu yat sÃvadyamakuÓalahetu÷ / idaæ ca paraguïÃÓrayaæ h­«Âisukhaæ niravadyaæ tava, na ca akuÓalahetu÷ / ata÷ sukhodayaæ sukhasyodayo 'smÃditi k­tvà / ata eva na vÃritaæ ca guïibhirbhagavacchÃsanavidhij¤ai÷ / ayamaparo 'sya guïa÷, yat parÃvarjanamuttamaæ paraguïe«u prÅtyà / guïe«u evamayaæ matsarÅti manyamÃnà anye 'pi sattvà Ãvarjità bhavanti, ato yuktamevÃtra prÅtisukhamupÃdÃtum // syÃdetat- na paraguïe«u ak«amà kÃcinmama / kiæ tarhi tÃvattasyaiva sukhametaditi mayà so¬humaÓakyamiti / atrÃha- tasyaiva sukhamityevaæ tavedaæ yadi na priyam / bh­tidÃnÃdiviraterd­«ÂÃd­«Âaæ hataæ bhavet // Bca_6.78 // tasyaiva stutikartu÷ sukhamiti evamanenÃbhiprÃyeïa bhavato yadi idaæ paraguïastutipratisamudbhavaæ sukhaæ na priyam, tadà atisaækaÂe patito 'si / katham? bh­tidÃnÃdivirate÷ / yadapi ca bhavata÷ svÃtmasukhanimittaæ svabh­tyÃdi«u bh­tidÃnaæ karmamÆlyadÃnam, tathà upakÃrakÃriïi pratyupakÃrakaraïam / ityÃderviratervaimukhyÃt, tadapi na kartavyameva syÃt parasukhavidve«iïà / yatastenÃpi tasya sukhameva saæpatsyate / tato d­«Âamaihikaæ phalam, ad­«Âaæ pÃralaukikam / ubhayamapi hataæ bhavet parasukhasaæpadamar«iïà // kiæ ca / mithyottaramevedaæ bhavata iti pratipÃdayannÃha- svaguïe kÅrtyamÃne ca parasaukhyamapÅcchasi / kÅrtyamÃne paraguïe svasaukhyamapi necchasi // Bca_6.79 // yadi kaÓcidbhavato guïamudÅrayati, tadà tasya parasyÃni«Âamapi saukhyamicchasi / atha paraguïÃnanuvarïayati, tadà punarÅr«yÃÓalyavitudyamÃnamÃnasa÷ / svasaukhyamapi necchasi / ÃstÃæ tÃvat parasaukhyamityapiÓabda÷ / tasmÃt parasukhasaæpadÅr«yaiva bhavata÷, na stÃvakasukhÃsahi«ïutà // yaduktam- tasyaiva sukhamityevaæ tavedaæ yadi na priyam / iti / [bodhi. 6.78] (##) tatra viÓe«eïa dÆ«aïamÃha- bodhicittaæ samutpÃdya sarvasattvasukhecchayà / svayaæ labdhasukhe«vadya kasmÃtsattve«u kupyasi // Bca_6.80 // idamatigarhitameva viÓe«eïa samutpÃditabodhicittasya, yat parasukhasaæpadasahi«ïutà nÃma / yata÷ sarvasattvÃ÷ triadhÃtukÃntaÓcarÃ÷ samastasukhasaæpattisaætarpità buddhatvamadhigamya mayà kartavyÃ÷ iti manasikÃreïa bodhicittamutpÃdyate / tadutpÃdya kasmÃt sattve«u kupyate? adya idÃnÅm / kiæbhÆte«u prasÃdasthÃne«u? svacittamabhiprasÃdya svayamÃtmanaiva prÃptasukhe«u / iti akaraïÅyameva tat parasukhavaimukhyacittaæ bodhisattvasyeti bhÃva÷ // ya÷ punarutpÃditabodhicitto 'pi parasya lÃbhasatkÃrasaæpattimabhisamÅk«ya tadÅr«yÃka«Ãyitah­daya÷ tenaiva Óokena dahyate, tasya paribhëaïÃrthamÃha- trailokyapÆjyaæ buddhatvaæ sattvÃnÃæ kila vächasi / satkÃramitvaraæ d­«Âvà te«Ãæ kiæ paridahyase // Bca_6.81 // athavà syÃdetat- na khalu mayà tatsukhameva na m­«yate, kiæ tarhi tadudbhÃvitÃnyaguïaÓravaïÃbhiprasannamÃnasai÷ te«ÃmupanÃmitaæ lÃbhasatkÃramityatrÃha- trailokyetyÃdi / trayo lokÃeva kÃmarÆpÃrÆpyadhÃtulak«aïÃ÷ lokaprasiddhayà và svargÃdisvabhÃvÃ÷ trailokyam, tatsamudÃyo và / tasya pÆjÃmarhatÅti pÆjyamabhyarcanÅyam / anena sarvÃtiÓÃyitvaæ pratipÃditam / tathÃbhÆtaæ buddhatvaæ sattvÃnÃæ kila vächasi / kiletyanena viparyayaæ d­«Âvà aruciæ prakÃÓayati / satkÃra mityupalak«aïam / lÃbhamapi / Óe«aæ subodham // lÃbhamabhisaædhÃyÃha- pu«ïÃti yastvayà po«yaæ tubhyameva dadÃti sa÷ / kuÂumbajÅvinaæ labdhvà na h­«yasi prakupyasi // Bca_6.82 // tvayà po«aïÅyaæ priyaputrakÃdikaæ tvadÅyaæ ya÷ pu«ïÃti, sa tubhyameva dadÃti / tavaiva tenopacaya÷ k­to bhavet / ata÷ tvatkuÂumbajÅvinaæ tvadÅyaæ kuÂumbaæ jÅvayati ya÷, taæ tathÃvidhaæ puru«aæ labdhvà prÃpya prah­«yasi na? kÃkvà p­cchati- prakupyasi, na prah­«yase cetyartha÷ / tathà prak­te 'pi yena sarvasattvà ÃtmÅyatvena g­hÅtÃ÷, tasya tatsukhai÷ sukhamevocitamiti // syÃdetat- buddhatvameva tvayà te«Ãæ pratij¤Ãtam, na tu punaranyasukhamityÃÓaÇkayÃha- sa kiæ necchasi sattvÃnÃæ yaste«Ãæ bodhimicchati / nanu etadapi na samyak / yasmÃt- jagadadya nimantritaæ mayà sugatatvena sukhena cÃntarà // [bodhi. 3.33] (##) iti pratij¤Ãtam / bhavatu nÃma evam, tathÃpi ya÷ samutpÃditabodhicitta÷ te«Ãæ sattvÃnÃæ bodhiæ buddhatvamicchati, sa kimanyalaukikalokottaramarthajÃtaæ necchati? atha naivami«yate, tadà bodhicittamapi hÅyate ityÃha- bodhicittaæ kutastasya yo 'nyasaæpadi kupyati // Bca_6.83 // bodhicittaæ kutastasya? mithyaiva bodhicittapratij¤asya / kasya? yo 'nyasaæpadi kupyati / itaravibhÆtau lÃbhasatkÃraprasÆtÃyÃm, iti marmacodanà bodhisattvasya kuÓalakarmaniv­ttihetu÷ // api ca / aparasya lÃbhasatkÃrasaæpadabhÃve 'pi na bhavatastadbhÃvasaæbhava÷ / tatkimakÃraïameva tadvidve«iïà ÃtmaghÃtÃya yatna÷ kriyate iti pratipÃdayannÃha- yadi tena na tallabdhaæ sthitaæ dÃnapaterg­he / sarvathÃpi na tatte 'sti dattÃdattena tena kim // Bca_6.84 // yadi nÃma tena tava ak«amÃvi«ayeïa sattvena taddÅyamÃnaæ vastu na labdham, tathÃpi sthitaæ dÃnapaterg­he / bhavatastu kiæ tasmÃjjÃtam? sarvathÃpi tena labdhena g­hÃvasthitena và na tadvastu tavÃsti / iti dattÃdattena te kim? na kiæcit prayojanaæ bhavata÷ / atastatra upek«aiva yuktà vidu«a÷ // kiæ ca / idamapi tÃvat paribhÃvyatÃmityupadarÓayannÃha- kiæ vÃrayatu puïyÃni prasannÃn svaguïÃnatha / labhamÃno na g­hïÃtu vada kena na kupyasi // Bca_6.85 // yo 'sau atiprasannairdÃyakadÃnapatiobhirlÃbhasatkÃrai÷ pÆjyate, sa kiæ vÃrayatu puïyÃni pÆrvajanmak­tÃni vipÃkonmukhÃni, yadvaÓÃttasya lÃbhasatkÃrÃ÷ / uta prasannÃn dÃyakadÃnapatÅn vÃrayatu, atha svaguïÃn vÃrayatu, yÃnÃÓritya e«Ãæ prasÃdo jÃta÷ / mà prasÃdamapye«Ãæ janayi«yatheti / athavà / labhamÃno 'pi tebhyo na svÅkarotu / brÆhi kena prakÃreïa atra na bhavato 'parito«a÷ syÃt / tatra puïyÃdÅnÃæ vÃrayitumaÓakyatvÃt labhyamÃnÃgrahaïe 'pi sarvathÃpi na tatte 'stÅtyÃdinà bÃdhakasyoktatvÃditi na kiæcit parito«akÃraïamasti // athÃpi syÃt- parasyaiva lÃbhasatkÃrasaæpattirasti, na mama / atha mama nÃsti, tadà parasyÃpi mà bhÆt, ityetanmamÃsaætu«ÂinibandhanamityÃÓaÇkayÃha- na kevalaæ tvamÃtmÃnaæ k­tapÃpaæ na Óocasi / k­tapuïyai÷ saha spardhÃmaparai÷ kartumicchasi // Bca_6.86 // subodham / "yat kiæciddu÷khaæ tatsarvaæ pÃpasamudbhÆtam / abhilëavighÃto 'pi du÷kham / yadapi parye«amÃïo na labhate, tadapi du÷kham" iti vacanÃt // yadvak«yati- abhilëavighÃtÃÓca jÃyante pÃpakÃriïÃm / iti / [bodhi . 7.41] (##) yat kiæcit sukhaæ tat sarvaæ puïyaprasÆtam / iti sukhÃbhilëiïà Óubhe karmaïi udyoga÷ karaïÅya÷ / yadvak«yati- puïyakÃrisukhecchà tu............ ityÃdi / [bodhi. 7.42-43] iti kathaæ k­tapuïyai÷ saha spardhà yujyate? suk­takriyÃyÃmeva tatsukhÃbhilëiïÃæ spardhà yuktetyartha÷ // api ca / idamapi pra«Âavyo 'si- jÃtaæ cedapriyaæ Óatrostvattu«Âayà kiæ punarbhavet / tava Óatrordve«avi«ayasya tvadabhilëamÃtreïa apriyamani«Âaæ jÃtamutpannaæ ced yadi, etÃvatà bhavata÷ kiæ punarbhavet? bhavatu tÃvat tasyÃni«Âam, anyasya tu bhavatu, mà và / mama kiæcideva tÃvanmÃtreïa prayojanamiti parÃbhiprÃyamÃÓaÇkayÃha- tvadÃÓaæsanamÃtreïa na cÃheturbhavi«yati // Bca_6.87 // tavÃÓaæsanam icchà / abhilëa iti yÃvat / tÃvanmÃtreïa na cÃhetu÷, na vidyate heturasya, ityaheturartho bhavi«yati // apriyasya bhavatu nÃma evamityabhyupagamyocyate- atha tvadicchayà siddhaæ taddu÷khe kiæ sukhaæ tava / yadi nÃma tavecchayà siddhaæ ni«pannamapriyaæ Óatro÷, tathÃpi tasya du÷khe samutpanne kiæ sukhaæ tava? na kiæcit / ni«prayojanamidamabhipretamiti yÃvat / nanu idameva prayojanaæ yat taddu÷khe mama saætu«Âirityata Ãha- athÃpyartho bhavedevamanartha÷ ko nvata÷ para÷ // Bca_6.88 // evamapi paradu÷khaparito«e yadi artha÷ prayojanaæ bhavet, tadà ata÷ para÷ anartha÷ ko nu? nurityatiÓaye / ayamevÃnartho mahÃnityartha÷ // kathaæ punarayamanartha ityÃha- etaddhi ba¬iÓaæ ghoraæ kleÓabìiÓikÃrpitam / yato narakapÃlÃstvÃæ krÅtvà pak«yanti kumbhi«u // Bca_6.89 // yasmÃdetadidamevaævidhaæ parÃnarthacittaæ ba¬iÓaæ ghoraæ mahÃbhayaækaram / kiæbhÆtam? kleÓabìiÓikÃrpitam / kleÓà eva ba¬iÓena carantÅti bìiÓikÃ÷ tairarpitamÃdattam / yata÷ kleÓabìiÓikÃt / bìiÓikÃdiva matsyam / narakapÃlà yamapuru«Ã÷ tvÃæ krÅtvà pak«yanti pak«yante / kvacinnÅtveti pÃÂha÷ / kumbhi«u narakaviÓe«e«u / tasmÃdatrÃbhilëaæ mà kÃr«Åriti bhÃva÷ // (##) yadapi stutyÃdivighÃte du÷khamutpadyate, tadapi avivecayata evetyupadeÓayannÃha- stutiryaÓo 'tha satkÃro na puïyÃya na cÃyu«e / na balÃrthaæ na cÃrogye na ca kÃyasukhÃya me // Bca_6.90 // etÃvÃæÓca bhavetsvÃrtho dhÅmata÷ svÃrthavedina÷ / pa¤caprakÃra evÃrtha÷ puru«ÃrthatvenÃbhimato vidu«Ãm / tadyathÃ- puïyam, Ãyurv­ddhi÷, balav­ddhi÷, ÃrogyalÃbha÷, kÃyasukhaæ ceti / na caite«u kvacidupayujyante stutyÃdaya÷ / iyÃneva hi svÃrtho bhavato bhavet praj¤Ãvata÷ svÃrthavedina÷ / anyasya punaranyathÃpi bhavet, iti Ãtmani parÃm­Óati / jÃnantu yadyapi svÃrtham, tathÃpi svÃrthavedina÷ anupÃyatvÃt p­thagupadarÓita÷ / dhÅmata ityanena tadasaÇgatayà tadapi kathitam // nanu mÃnasamapi sukhamasti, tena avadhÃraïamayuktamityatrÃha- madyadyÆtÃdi sevyaæ syÃnmÃnasaæ sukhamicchatà // Bca_6.91 // mÃnasaæ sukhaæ saumanasyam / tadicchatà madyaæ dyÆtaæ gaïikà pÃradÃrikaæ sevanÅyaæ syÃt / yatpuna÷ saddharmaÓravaïÃt saumanasyam, tat puïyagrahaïena saæg­hÅtamityado«a÷ / tasmÃt saumanasya heturbhavato 'pi stutyÃdayo bÃlajanÃnandakÃriïo 'nupÃdeyà eva // itthamapi bÃlajanollÃpakÃriïa÷ stutyÃdaya ityÃha- yaÓorthaæ hÃrayantyarthamÃtmÃnaæ mÃrayantyapi / kecinmohapuru«Ã÷ tÃd­ÓaguïÃt svayamatisudÆre vartamÃnà api ÓakrÃdiguïai÷ stÆyamÃnà bandijanairanyaiÓca protphullanayanavadanà yaÓorthino hastyaÓvÃdidhanaæ t­ïavat tebhya÷ prayacchanti / tathà taireva guïai÷ saæbhÃvitÃtmanÃmapi Óakravat ÓatruvijayasamudbhÆtaæ yaÓo mama jagati vipulatÃæ gami«yati, ityabhiniveÓÃddu÷sahasaægrÃmÃrohaïÃnmÃrayanti / na cÃtra paramÃrthata÷ kiæcit prayojanam, anyatra mithyÃvikalpÃditi pratipÃdayannÃha- kimak«arÃïi bhak«yÃïi m­te kasya ca tatsukham // Bca_6.92 // stutyÃdyabhidhÃyakÃni ak«arÃïi varïÃ÷ kiæ bhak«yÃïi carvitavyÃni? yaÓorthaæ m­te sati kasya ca tat sukhaæ yaÓa÷Óravaïasamuttham? tasmÃdbÃlakrŬÃsamÃnametadityupadarÓayannÃha- yathà pÃæÓug­he bhinne rodityÃrtaravaæ ÓiÓu÷ / yathà kaÓcid bÃlo dhÆlimayag­heïa paramaparito«eïa parikrŬamÃna÷ kenacit tasmin bhagne mahaddu÷khena parig­hÅta÷ paramÃrtipŬita iva madg­haæ bhagnamiti karuïasvaraæ krandati, saivopamà atrÃpi ityÃha- tathà stutiyaÓohÃnau svacittaæ pratibhÃti me // Bca_6.93 // tathaiva stutiyaÓohÃnau vighÃte svacittaæ du÷khamÃviÓat pratibhÃsate vicÃrayato mama / atrÃpi na vastusatà kenacid vipralambha iti parÃmar«Âavyam // (##) punaranyathà vicÃreïa bÃladharma evÃyamiti caturbhi÷ Ólokai÷ parÃm­ÓayannÃha- ÓabdastÃvadacittatvÃt sa mÃæ stautÅtyasaæbhava÷ / Óabdo varïÃtmako bÃhyÃrthatayà acitta÷ acetana÷ / tasya bhÃva÷ tasmÃt / sa Óabdo mÃæ stauti madÅyaæ varïamudÅrayati / asaæbhava÷ na saæbhavatyetat / tat kathaæ saumanasyaæ jÃyate ityÃha- para÷ kila mayi prÅta ityetatprÅtikÃraïam // Bca_6.94 // anya÷ puru«aÓcetanÃtmaka÷ / kileti nirarthakametadapÅtyarucipratipÃdakam / mayi prÅta÷ abhiprasanna÷ ityetadabhisaædhÃnaæ prÅtikÃraïam / tatrÃpyevamasaæbandhÃtkevalaæ ÓiÓuce«Âitam / [bodhi. 6.97] iti saæbandha÷ // asaæbandhameva kalpayannÃha- anyatra mayi và prÅtyà kiæ hi me parakÅyayà / tasyaiva tatprÅtisukhaæ bhÃgo nÃlpo 'pi me tata÷ // Bca_6.95 // yasmÃdanyasmin mayi và prÅtyà parasaætÃnavartinyà kimÃyÃtaæ mama? na kiæcit / kuta÷? tasyaiva tato ya eva prÅta÷ stutikartÃ, tat prÅtisukhaæ nÃnyasya / ato bhÃgo nÃlpo 'pi Å«adapi mama tata÷ parasaætÃnavartina÷ prÅtisukhÃt // syÃdetat- parasukhenaiva sukhitvaæ bodhisattvÃnÃm / tat kimiti tato bhÃgo nÃstÅti? atrÃha- tatsukhena sukhitvaæ cetsarvatraiva mamÃstu tat / kasmÃdanyaprasÃdena sukhite«u na me sukham // Bca_6.96 // yadi parasukhena sukhitvam / tadà tasminnanyatra prasÃdena sukhite 'pi mamÃstu tatsukhitvam / kimÃtmanyabhiprasÃdena prÅte parasmin prÅti÷? na tvanyasmin prasÃdena sukhite«u mama sukham // tasmÃdvacanamÃtramevaitat, na paramÃrtha iti darÓayitumÃha- tasmÃdahaæ stuto 'smÅti prÅtirÃtmani jÃyate / tatrÃpyevamasaæbandhÃt kevalaæ ÓiÓuce«Âitam // Bca_6.97 // tadanyanimittÃbhÃvÃt ahaæ stuta ityevaæ vikalpanÃt prÅtirÃtmabni jÃyate, na puna÷ parasukhena sukhitvÃt / tatrÃpi na kevalamanyaprasÃdena sukhite sati / Ãtmanyapi evamuktakrameïa asaæbandhÃdapratyÃsatte÷ kÃraïÃt kevalaæ bÃlavilasitametat // (##) api ca / stutyÃdayo mama apacayameva dadhatÅtyupadarÓayannÃha- stutyÃdayaÓca me k«emaæ saævegaæ nÃÓayantyamÅ / guïavatsu ca mÃtsaryaæ saæpatkopaæ ca kurvate // Bca_6.98 // amÅ stutyÃdaya÷ mama k«emaæ kalyÃïam / atha k«emaæ kuÓalapak«aparipÃlanam / tathà saævegaæ saæsÃradu÷khanirvedanam / nÃÓayanti ghnanti / na tÃvanmÃtrameva, kiæ tu guïavatsu ca mÃtsaryam / Ãtmani guïÃdhikamÃnena paraguïapracchÃdanÃt / tadguïÃsahanatayà và saæpadi lÃbhasatkÃrÃdisvabhÃvÃyÃæ kopaæ ca amar«aæ kurvate te«veva / ahameva guïÃdhika÷, mamaiva sarvà saæpattirucità nÃnye«Ãmiti matvà // yata ete do«Ã÷ stutyÃdi«u saæbhavina÷, tasmÃtstutyÃdighÃtÃya mama ye pratyupasthitÃ÷ / apÃyapÃtarak«Ãrthaæ prav­ttà nanu te mama // Bca_6.99 // tasmÃt kÃraïÃt / stutyÃdighÃtÃya virodhÃya ye sattvà mama pratyupasthità udyatÃ÷ / apÃyapÃto narakÃdipatanam / tato rak«Ãrthaæ trÃïÃrthaæ rak«aïanimittaæ prav­ttà udyuktà nanu te mama / ata÷ kalyÃïamitrÃïi te, nÃpakÃriïa iti // lÃbhÃdivirodhini sarvathà pratighacittamayuktaæ mama ityupadarÓayitumÃha- muktyarthinaÓcÃyuktaæ me lÃbhasatkÃrabandhanam / ye mocayanti mÃæ bandhÃdve«aste«u kathaæ mama // Bca_6.100 // vimuktikÃmasya lÃbhasatkÃrau bandhanamiva, saÇgasthÃnatvÃt, ayuktaæ nocitaæ mumuk«orbandhanam / kalyÃïamitrak­tyakÃriïa÷ ÓatrutvenÃbhimatà vimocayanti viyojayanti mÃæ bandhÃt saæsÃradu÷khalak«aïÃt lÃbhÃdisvabhÃvÃdvà / dve«aste«u paramopakÃri«u prÅtisthÃne«u kathaæ mama? na yukta ityabhiprÃya÷ // kathaæ na yuktamityÃha- du÷khaæ prave«ÂukÃmasya ye kapÃÂatvamÃgatÃ÷ / buddhÃdhi«ÂhÃnata iva dve«aste«u kathaæ mama // Bca_6.101 // lÃbhasatkÃrÃbhi«vaÇgaprasaÇgÃt saæsÃradu÷khairvimoktukÃmasya ye satpuru«aviÓe«Ã÷ kapÃÂatvamapadvÃratvamÃgatÃ÷ / kuta÷? buddhÃnÃmadhi«ÂhÃnato 'nubhÃvÃdiva / dve«aste«u kathaæ mama? kuÓalÃpaghÃtakÃriïyapi dve«aæ nivÃrayannÃha- puïyavighna÷ k­to 'nenetyatra kopo na yujyate / k«Ãntyà samaæ tapo nÃsti nanvetattadupasthitam // Bca_6.102 // (##) kuÓalavighÃta÷ k­to 'nena ityevaæ manasi nidhÃya atra puïyavighÃtakÃriïi dve«o na yujyate / kasmÃt? yata÷ k«Ãntyà titik«ayà samaæ tulyaæ tapa÷ suk­taæ nÃsti sarvaÓubhakarmahetutvÃt / "na ca k«Ãntisamaæ tapa÷" (bodhi. 6.2) iti vacanÃt / nanu tadevedamayatnata eva upasthitamupanatam / puïyavighnakÃricchalena puïyahetusaænidhe÷ // tatra pradve«e tu Ãtmanaiva puïyavighÃta÷ k­to bhavedityÃha- athÃhamÃtmado«eïa na karomi k«amÃmiha / mayaivÃtra k­to vighna÷ puïyahetÃvupasthite // Bca_6.103 // atha yadi Ãtmana eva do«eïa asahi«ïutÃtmakena na karomi k«amÃæ k«Ãntimiha vighnakÃriïi, tadà mayaiva na punaranyena atra puïye k­to vighna÷ / kuta÷? puïyahetau puïyavighÃtakÃritvenÃbhimate upasthite saænihitÅbhÆte / atretyasmin puïyahetÃviti và saæbhÃvyate // yadi puïyavighÃtakÃrÅ, kathamasau puïyahetu÷? yÃvat sa eva vighna ityÃha- yo hi yena vinà nÃsti yasmiæÓca sati vidyate / sa eva kÃraïaæ tasya sa kathaæ vighna ucyate // Bca_6.104 // yo bhÃva÷ kÃryÃbhimata÷ yena kÃraïÃbhimatena vinà nÃsti, tadvayatireke na bhavati, sa eva yadbhÃvena bhavati, nÃnya÷ kÃraïaæ janaka÷ tasya kÃryÃbhimatasya, tadanvayavyatirekÃnuvidhÃnÃt / evaæ prak­te 'pi sa janaka eva kathaæ tasya janyasya vighna ucyate vighÃtaheturabhidhÅyate? tathÃvidhe 'pi tathà vyavahÃraæ kurvato nÃsti vipratipatti÷ // uktamevÃrthaæ d­«ÂÃntopadarÓanena vyaktaæ kurvannÃha- na hi kÃlopapannena dÃnavighna÷ k­to 'rthinà / na ca pravrÃjake prÃpte pravrajyÃvighna ucyate // Bca_6.105 // na yasmÃt kasyaciddÃnapaterditsÃkÃle eva saæprÃptenÃrthinà yÃcanakena dÃnavighna÷ k­ta÷ ityucyate, yata÷ sa kÃraïameva dÃnasya / tathà kasyacit pravrajitukÃmasya pravrÃjakasamavadhÃnaæ pravrajyà saævarÃdigrahaïasvabhÃvÃ, na ca tasyà vighna ucyate, api tu kÃraïameva sa tasyÃ÷ / tamantareïa tasyà asaæbhavÃt / evaæ prak­te 'pi dra«Âavyam / api ca / k«Ãntiheturatidurlabha iti tatsamÃgame prÅtireva yujyate ityupadarÓayannÃha- sulabhà yÃcakà loke durlabhÃstvapakÃriïa÷ / atipracuraprÃptikà yÃcanakà loke sarvatra sarve«Ãæ dÅyamÃnagrahaïÃvaimukhyÃt, na tu punarapakÃriïa÷ / ataste durlabhÃ÷ Óatasahasre«u, yadi kathaæcit kaÓcit syÃdvà na veti / kuta÷ punaretadevamityÃha- yato me 'naparÃdhasya na kaÓcidaparÃdhyati // Bca_6.106 // (##) yasmÃdanaparÃdhasya niv­ttaparÃpakÃrasya mama nirnimittaæ na kaÓcideko 'pi aparÃdhyati, nÃpakaroti / karmaïi «a«ÂhÅ // evamatidurlabhatayà paramopakÃritvÃcca abhinandanÅya eva apakÃrÅtyÃha- aÓramopÃrjitastasmÃdg­he nidhirivotthita÷ / bodhicaryÃsahÃyatvÃt sp­haïÅyo ripurmama // Bca_6.107 // yasmÃt kathaæcit prÃpyante apakÃriïa÷, tasmÃd g­he prÃdurbhÆto nidhiriva ÓramamantareïaivÃdhigato ripurabhila«aïÅya eva mayà syÃt, bodhicaryÃyÃæ buddhatvasaæbhÃropÃrjane sahakÃritvÃcca // evaævidhe paramapuru«Ãrthe sÃhÃyyaæ bhajamÃnasya pratyupakÃrakaraïameva k­taj¤atayà mama yuktamityupadarÓayannÃha- mayà cÃnena copÃttaæ tasmÃdetat k«amÃphalam / etasmai prathamaæ deyametatpÆrvà k«amà yata÷ // Bca_6.108 // yasmÃdasau tatra sÃhÃyyaæ kurvan kÃraïameva na vighna÷ tasmÃnmayà k«amÃmabhyastatÃ, anena cÃpakÃraæ kurvatÃ, iti dvÃbhyÃmevopÃrjitam / etaditi yasya sÃdhanÃya sÃhÃyyaæ bhajate / k«amÃphalaæ dharmÃdhigamalak«aïam etasmai dharmasahÃyÃya prathamamagrato dÃtavyaæ mayà iti praïidhÃtavyam / yathà maitrÅbalena bodhisattvena praïihitaæ pa¤cakÃnuddiÓya / tatra kÃraïamÃha- yasmÃdetatpÆrvÃ, e«a eva pÆrvaæ kÃraïaæ yasyÃ÷ sà tathoktà / na hi apakÃriïamantareïa anyat k«ÃntikÃraïamasti // yuktamevaitad yadi tenaivÃbhiprÃyeïa asau pravartate, kevalamapakÃrÃÓaya evÃyamityÃÓaÇkayannÃha- k«amÃsiddhayÃÓayo nÃsya tena pÆjyo na cedari÷ / siddhiheturacitto 'pi saddharma÷ pÆjyate katham // Bca_6.109 // k«amà asya bodhisattvasya ni«padyatÃm, ityÃÓayo nÃsya apakÃrodyatasya / tena kÃraïena kuÓalaheturapi yadi Óatru÷ pÆjanÅyo na bhavati, evaæ tarhi kuÓalani«pattihetu÷ nirabhiprÃyo 'pi saddharma÷ pravacanalak«aïa÷ kathaæ pÆjyate? so 'pi tadÃÓayaÓÆnyatvÃt pÆjanÅyo na syÃt, iti bhÃva÷ // atha saddharmasya nirabhiprÃyatayà apakÃrÃÓayo 'pi nÃsti, asya punastadviparyayo d­Óyate, ityÃha- apakÃrÃÓayo 'syeti Óatruryadi na pÆjyate / anyathà me kathaæ k«Ãntirbhi«ajÅva hitodyate // Bca_6.110 // apakÃra÷ ÃÓaya÷ asya Óatro÷, ityevamabhisaædhÃya Óatruryadi na pÆjyate dÃnamÃnairna satkriyate / anyatheti apakÃriïi dve«acittamanivÃrayata÷ kathaæ mama k«Ãnti÷? tadapakÃramasahamÃnasya (##) pratyapakÃraæ và kurvato naiva yuktetyartha÷ / anyatrapi kathaæ k«Ãnti÷? bhi«ajÅva hitodyate, suvaidyavad hitasukhavidhÃyake yatra premagauravameva sadÃ, dve«anibandhanasya gandho 'pi na vidyate // dve«acittanivaertanÃcca k«Ãntirucyate / tasmÃdapakÃriïyeva pratighacittaæ nivartayata÷ k«Ãntiriti / etadeva darÓayannÃha- taddu«ÂÃÓayamevÃta÷ pratÅtyotpadyate k«amà / sa evÃta÷ k«amÃhetu÷ pÆjya÷ saddharmavanmayà // Bca_6.111 // yato bhi«ajÅva hitodyate k«Ãntirna yuktÃ, ata÷ asmÃddheto÷ tasya du«ÂÃÓayameva pratÅtya nimittÅk­tya samupajÃyate k«amà / na puna÷ kasyacicchubhÃÓayam / ata÷ asmÃt sa eva yasyÃÓayaæ pratÅtyotpadyate k«amà k«amÃhetu÷, na tu punaryo vaidyavadadu«ÂÃÓaya÷ / iti pÆjya÷ k«amÃsiddhyÃÓayarahito 'pi saddharmavadasau mayà / etaduktaæ bhavati- kiæ mamÃnena ÃÓayavicÃreïa prayojanam? abhimatasÃdhyasiddhau cedupayujyate, tÃvataiva mamopÃdeya÷ syÃt / viguïÃÓayaphalaæ tu tasyaiva, yasyÃsau viguïÃÓaya÷ / mama tu ÓubhodayaheturevÃyam, iti kathamiva pÆjanÅyo na bhavediti / tasmÃt saæbhÃropayogini hetau kiæ svarÆpanirÆpaïena? etadeva saæbhÃrahetutvamasya Ãgamata÷ prasÃdhayannÃha- sattvak«etraæ jinak«etramityato muninoditam / etÃnÃrÃdhya bahava÷ saæpatpÃraæ yato gatÃ÷ // Bca_6.112 // saæbhÃraprasÆtiprav­ttihetutvÃt sattvÃ÷ k«etram / buddhà bhagavantastathaiva k«etram / iti evam / ato buddhatvakÃraïahetutvÃt anekaprakÃraæ bhagavatà varïitam / kuta÷? yato yasmÃdetÃn sattvÃn jinÃæÓca ÃrÃdhya ÃnukÆlyÃnu«ÂhÃnena bahavo buddhatvamadhigamya sarvalaukikalokottarasarvasaæpattiparyantaæ prÃptÃ÷ // syÃdetat- yadi nÃma sattvà api sarvasaæpattihetava÷, tathÃpi tathÃgatai÷ saha sÃdhÃraïatà na yukteti / atrÃha- sattvebhyaÓca jinebhyaÓca buddhadharmÃgame same / jine«u gauravaæ yadvanna sattve«viti ka÷ krama÷ // Bca_6.113 // ubhayebhyo 'pi buddhadharmÃïÃæ balavaiÓÃradyÃdÅnÃmÃgame pratilambhe tulye aviÓi«Âe / ubhayamapi tat prati hetutvamaviÓi«Âamiti bhÃva÷ / ata÷ sÃdhÃraïe 'pi hetubhÃve jine«u gauravaæ yadvat, tadvanna sattve«u / ityevaæ ka÷krama÷ paripÃÂi÷ prek«ÃvatÃm? naiva yuktetyartha÷ // nanu ca sattvÃnÃæ rÃgÃdimalairhÅnÃÓayatvÃt kÃraïatve 'pi kathaæ bhagavatsamÃnatà yujyate ityÃÓaÇkayÃha- ÃÓayasya ca mÃhÃtmyaæ na svata÷ kiæ tu kÃryata÷ / samaæ ca tena mÃhÃtmyaæ sattvÃnÃæ tena te samÃ÷ // Bca_6.114 // (##) yadyapi bhagavatÃmaparimitapuïyaj¤Ãnopajanitamanuttaramiha mÃhÃtmyam, tathÃpi upayuktopayogitvena hetubhÃvasya tulyatvÃt samaæ mÃhÃtmyamucyate / tena hetunà te sattvÃ÷ samÃ÷ jinaistulyà ucyante iti nÃtra viÓe«a÷ kriyate // yatra puna÷ pratiniyatÃtmagato viÓe«a÷, tamupadarÓayitumÃha- maitryÃÓayaÓca yatpÆjya÷ sattvamÃhÃtmyameva tat / buddhaprasÃdÃdyatpuïyaæ buddhamÃhÃtmyameva tat // Bca_6.115 // sattve«u maitracittavihÃrÅ punaryatpÆjyate janai÷, tattasyaiva maitryÃÓayasya pratyÃtmagataæ mÃhÃtmyaæ nÃnyasya / tathà tathÃgatamÃhÃtmyamÃlambya svacittaæ prasÃdayato yatpuïyamutpadyate, tadbhagavata eva mÃhÃtmyamasÃdhÃraïam, anyasya tathÃvidhaguïÃbhÃvÃt // ityasÃdhÃraïaæ guïamabhidhÃya prak­tamupadarÓayannÃha- buddhadharmÃgamÃæÓena tasmÃtsattvà jinai÷ samÃ÷ / na tu buddhai÷ samÃ÷ kecidanantÃæÓairguïÃrïavai÷ // Bca_6.116 // idamatra bÅjaæ samatopÃdÃne ityartha÷ / paramÃrthatastu na buddhairbhagavadbhi÷ samÃ÷ kecit sattvÃ÷ santi / yadi bhaveyustathÃvidhÃ÷, tadà te 'pi buddhà eva syu÷ / kiæbhÆtai÷? guïÃrïavai÷ / guïÃnÃmarïavà guïaratnÃkarÃ÷, agÃdhÃpÃratvÃt, tai÷ / punarapi te«Ãmaparameva viÓe«aïamÃha- anantÃæÓai÷ / ananta÷ aparyanta÷ aæÓa÷, ekadeÓo 'pi ye«Ãæ guïÃrïavÃnÃm, te tathÃ, tai÷ // uktamevÃrthaæ vyaktÅkurvannÃha- guïasÃraikarÃÓÅnÃæ guïo 'ïurapi cetkvacit / d­Óyate tasya pÆjÃrthaæ trailokyamapi na k«amam // Bca_6.117 // guïe«u pradhÃnÃnÃmekarÃÓayo ye bhagavanta÷, te«Ãæ guïa÷ aïurapi paramÃïumÃtro 'pi / guïakaïikÃpÅti yÃvat / yadi kvacit sattvaviÓe«e d­Óyate pratÅyate, tasya tadguïÃdhÃrasya pÆjÃnimittaæ trailokyamapi na k«amam / trailokyajÃtÃni ratnÃdÅni na pratirÆpÃïÅti yÃvat // yadyevam, kathaæ tarhi sattvÃrÃdhanamuktamityÃha- buddhadharmodayÃæÓastu Óre«Âha÷ satve«u vidyate / etadaæÓÃnurÆpyeïa sattvapÆjà k­tà bhavet // Bca_6.118 // vyÃkhyÃtametat pÆrvam // ito 'pi sattvÃrÃdhanamucitamityÃha- kiæ ca niÓchadmabandhÆnÃmaprameyopakÃriïÃm / sattvÃrÃdhanamuts­jya ni«k­ti÷ kà parà bhavet // Bca_6.119 // (##) niÓchadmabandhÆnÃmak­trimasuh­dÃæ buddhÃnÃæ bodhisattvÃnÃæ ca / aparyantopakÃriïÃæ ni«k­ti÷ tatk­tÃpakÃrasya ni«krayaïaæ pariÓodhanamiti yÃvat / kimaparaæ bhavet sattvÃrÃdhanamantareïa / etadeva paraæ ni«krayaïamityartha÷ // prabhucittÃnukÆlavartina eva bh­tyasya vächitaæ sidhyatÅtyavagamya sattvÃrÃdhanamevopÃdeyamiti pratipÃdayannÃha- bhindanti dehaæ praviÓantyavÅciæ ye«Ãæ k­te tatra k­te k­taæ syÃt / mahÃpakÃri«vapi tena sarvaæ kalyÃïamevÃcaraïÅyame«u // Bca_6.120 // karacaraïaÓironayanasvamÃæsÃni chittvà chittvà pradattÃni ye«Ãæ hitasukhavidhÃnÃya, tathà avÅcÅmapi paradu÷khadu÷khino ye«Ãæ k­te praviÓanti tatsamuddharaïÃya / prak­tatvÃd buddhà bodhisattvÃ÷ / tatra te«u sattve«u k­te k­taæ syÃt / anyathà tu k­tamapi na k­taæ bhavet / k­taÓabdo 'yamiha prak­tÃdhikÃrÃt sÃdhukaraïe vartate / yenaivam, tena paramÃpakÃri«vapi na cittaæ dÆ«ayitavyam / kiæ tu sarvamanekaprakÃraæ kÃyavÃÇmanobhirvà kalyÃïameva hitasukhameva vidhÃtavyamete«u // uktameva prasÃdhayannÃha- svayaæ mama svÃmina eva tÃvad yadarthamÃtmanyapi nirvyapeik«Ã÷ / ahaæ kathaæ svÃmi«u te«u te«u karomi mÃnaæ na tu dÃsabhÃvam // Bca_6.121 // mama svÃmina eva buddhÃdaya÷ svayameva Ãtmanaiva / tÃvaditi parÃmarÓe / yadarthaæ ye«Ãæ nimittam / Ãtmanyapi svakÃyajÅvite 'pi / uktakrameïa nirapek«Ã nirabhi«vaÇgÃ÷ t­ïavat parityajanti, tadahaæ puna÷ te«Ãæ bh­tya÷ te«u sattve«u prabhuputre«vatyantapriye«u kathaæ karomi mÃnam, kimiti jÃnanneva tÃn pratikÆlayÃmi? na tu dÃsabhÃvam, na punardÃsÅbhÆyÃrÃdhayÃmi? ito 'pi ca sattvÃpakÃraæ parityajya tadÃrÃdhanameva kartavyamityÃha- ye«Ãæ sukhe yÃnti mudaæ munÅndrÃ÷ ye«Ãæ vyathÃyÃæ praviÓanti manyum / tatto«aïÃtsarvamunÅndratu«ÂistatrÃpakÃre 'pak­taæ munÅnÃm // Bca_6.122 // ye«Ãæ sattvÃnÃæ priyaputrÃïÃmiva pitaro munÅndrà buddhà bhagavanta÷ sukhe kÃyamanojanmani mudaæ har«aæ yÃnti, ye«Ãæ ca du÷khe manyuæ praviÓanti aparito«amÃsÃdayanti / etacca (##) anabhimatatvÃd bhagavatÃmitthamabhidhÅyate, na tu vÃïÅ (sÅ?) candanakalyÃïÃ(lpava?)t(?) tacchrÃvakÃïÃmapi pratighÃnunayÃsaæbhava÷(?) / anyat subodham // kathaæ punastatrÃpakÃre munÅnÃmapak­taæ syÃdityatrÃha- ÃdÅptakÃyasya yathà samantÃnna sarvakÃmairapi saumanasyam / sattvavyathÃyÃmapi tadvadeva na prÅtyupÃyo 'sti dayÃmayÃnÃm // Bca_6.123 // samantÃt sarvÃvayavÃnabhivyÃpya vahninà prajvalitaÓarÅrasya yathà pa¤cakÃmaguïairna saumanasyam, kÃyikamapi sukhaæ nÃsti, tasya prajvalitatvÃdeva du÷khenÃkrÃntatvÃt, tadvat tathaiva sattvÃnÃæ vyathÃyÃæ du÷khavedanÃyÃæ na prÅte÷ saumanasyasya upÃyo heturasti k­pÃtmakÃnÃæ bhagavatÃm // tasmÃdaparij¤Ãnena kleÓagrahÃveÓavaÓena và sattvÃpakÃrakarmaïà yadakuÓalamupacitam, tadapi idÃnÅmupasaæhÃradvÃreïa vÃntÅkurvannÃha- tasmÃnmayà yajjanadu÷khadena du÷khaæ k­taæ sarvamahÃk­pÃïÃm / tadadya pÃpaæ pratideÓayÃmi yatkheditÃstanmunaya÷ k«amantÃm // Bca_6.124 // yasmÃdevaæ sattvÃpakÃre munÅnÃmapak­taæ syÃt, tasmÃt pÃpam adya idÃnÅæ pratideÓayÃmi, saævegabahulaste«Ãmeva mahÃk­pÃïÃmagrata÷ prakÃÓayÃmi / punarevaæ saæprajÃnanna kari«yÃmi, iti ÃyatyÃæ saævaramÃpadye / yadi pratirÆpamÃcaritaæ tatra me k«Ãntiæ kurvantu anukampÃmupÃdÃya // k«amayitvà sÃæpratamÃrÃdhanÃyetyÃdinà tadekaparÃyaïatÃmÃtmano darÓayati- ÃrÃdhanÃyÃdya tathÃgatÃnÃæ sarvÃtmanà dÃsyamupaimi loke / kurvantu me mÆrdhni padaæ janaughà vighnantu và tu«yatu lokanÃtha÷ // Bca_6.125 // tathÃgatÃnÃmabhipretasaæpÃdanÃya loke lokavi«aye sarvÃtmanà kÃyena vÃcà manasà và dÃsÅbhÃvaæ svÅkaromi / te 'pi me prasÃdaæ kurvanto mastake pÃdaæ nidadhatu / te«Ãæ pÃdaæ pramuditacitta÷ Óirasà dhÃrayÃmi / anena mayi purvÃparÃdhamapÃsya jagatÃæ patirbhagavÃn saætu«ÂamÃnaso bhavatu // (##) bhagavatsu ca gauravakÃribhi÷ sattve«vanÃdaro na kartavya iti prasÃdhayannÃha- ÃtmÅk­taæ sarvamidaæ jagattai÷ k­pÃtmabhirnaiva hi saæÓayo 'sti / d­Óyanta ete nanu sattvarÆpÃsta eva nÃthÃ÷ kimanÃdaro 'tra // Bca_6.126 // sarvatragadharmadhÃtuprativedhÃt sarvasattvasamatÃpÃdanaparÃtmaparivartanÃdinà và ÃtmÅk­taæ svÅk­taæ sarvamidaæ jagat, na kiyadeva / tairbuddhairbhagavadbhi÷ karuïÃmayacittasaætÃnai÷ / suniÓcitamevaitat / anyathà buddhatvÃyogÃt / tasmÃt sattvarÆpeïa buddhà bhagavanta evaite sattvà d­Óyante / tena kimanÃdaro 'tra mƬhacetasÃm? naiva yukta iti bhÃva÷ // anekÃrthatvÃdapi sattvÃrÃdhanasya tatraiva yatitavyamityÃha- tathÃgatÃrÃdhanametadeva svÃrthasya saæsÃdhanametadeva / lokasya du÷khÃpahametadeva tasmÃnmamÃstu vratametadeva // Bca_6.127 // svÃrthasya buddhatvasaæbhÃralak«aïasyaiva / lokasya du÷khÃpahaæ taddhetutvÃt / etadeveti / sarvatra sattvÃrÃdhanamiti yojyam // ÃgÃmibhayadarÓanÃdapi ca parÃpakÃravaimukhyameva abhyasanÅyamityudÃharaïenopadarÓayannÃha- yathaiko rÃjapuru«a÷ pramathnÃti mahÃjanam / vikartuæ naiva Óaknoti dÅrghadarÓÅ mahÃjana÷ // Bca_6.128 // yasya rÃj¤o deÓanivÃsinaæ tasyÃsau rÃjapuru«a÷ / mahÃjanaæ nagaranigamagrÃmakarvaÂÃdivÃstavyam / pramathnÃti vimardayati / sa ca ÃgÃmirÃjadaï¬abhayadarÓitayà mahÃjano vacanamÃtreïÃpi yÃvadvikÃramupagantumasamartha÷ / tena tìito 'pi saækucitav­ttirevÃsti // kasmÃt? yasmÃnnaiva sa ekÃkÅ tasya rÃjabalaæ balam / naiva sa rÃjapuru«o 'sahÃya eva dra«Âavya÷ / kathaæ punarayamasahÃyo na bhavatÅtyÃha- tasyeti / rÃj¤o balameva tasya balam, tatpak«agrahaïÃt / tathà na durbalaæ kaæcidaparÃddhaæ vimÃnayet // Bca_6.129 // tasmÃt k­ÓaÓaktimapi k­tÃparÃdhaæ nÃpakuryÃt / so 'pi na yasmÃdekÃkÅ // yasmÃnnarakapÃlÃÓca k­pÃvantaÓca tadvalam / tasmÃdÃrÃdhayetsattvÃn bh­tyaÓcaï¬an­paæ yathà // Bca_6.130 // (##) tasmÃdÃrÃdhayet sattvÃn / kuta÷? yasmÃnnarakapÃlÃÓca tadapakÃramiva pratyapakÃriïo 'nvÃcaranta÷ (?) k­pÃvantaÓca jinÃdaya÷ tatpak«apÃtino balam / kathamivÃrÃdhayet? adh­«yaæ rÃjÃnaæ sarvÃnuv­ttikaraïÃnujÅvino yathÃ, tathà // kiæ ca / lokaprasiddhita idamevamihoktam, na tu puna÷ sattvÃprasaktiphalasya rÃjÃparÃdhaphalena samÃnatà samastÅtyÃha- kupita÷ kiæ n­pa÷ kuryÃdyena syÃnnarakavyathà / yatsattvadaurmanasyena k­tena hyanubhÆyate // Bca_6.131 // kimiti kÃkvà p­cchati / kiæ taddu÷khajÃtamutpÃdayituæ n­pati÷ samartho bhavet? naiveti bhÃva÷ / kiæbhÆtam? yena du÷khajÃtena nÃrakÅ vedanà anubhÆyate // tu«Âa÷ kiæ n­patirdadyÃdyadbuddhatvasamaæ bhavet / yatsattvasaumanasyena k­tena hyanubhÆyate // Bca_6.132 // ÃstÃæ bhavi«yadbuddhatvaæ sattvÃrÃdhanasaæbhavam / ihaiva saubhÃgyayaÓa÷sausthityaæ kiæ na paÓyasi // Bca_6.133 // prÃsÃdikatvamÃrogyaæ prÃmodyaæ cirajÅvitam / cakravartisukhaæ sphÅtaæ k«amÅ prÃpnoti saæsaran // Bca_6.134 // iti praj¤ÃkaramativiracitÃyÃæ bodhicaryÃvatÃrapa¤jikÃyÃæ k«ÃntipÃramità nÃma «a«Âha÷ pariccheda÷ // (##) 7. vÅryapÃramità nÃma saptama÷ pariccheda÷ / tadevaæ vipak«aprati«edhena tridhà k«Ãntiæ pratipÃdya vÅryaæ pratipÃdayitumÃha- evaæ k«amo bhajedvÅryaæ vÅrye bodhiryata÷ sthità / na hi vÅryaæ vinà puïyaæ yathà vÃyuæ vinÃgati÷ // Bca_7.1 // evamuktakrameïa k«amÃyukta÷ k«ama÷ svayamabhyastak«Ãnti÷ / bhajedvÅryaæ vÅryamÃrabheta / anyathà du÷khÃsahi«ïutayà vÅryasya prasrabdhirna syÃt / kasmÃt punarvÅryamupÃdÅyata ityÃha / vÅryaæ ityÃdi- yasmÃdvÅrye buddhatvamavasthitam / taddhetukatayà tadÃyattatvÃdbuddhatvasya / etadapi kuta÷? yasmÃnna vÅryamantareïa puïyaæ puïyasaæbhÃro 'sti / upalak«aïametat / j¤Ãnamapi dra«Âavyam, vÅryasyobhayahetutvÃt / tadanena vÅryÃt puïyaj¤ÃnasaæbhÃrau, tÃbhyÃæ ca buddhatvamityuktaæ bhavati // vÅryasvarÆpÃparij¤ÃnÃt p­cchati- kiæ vÅryaæ kuÓalotsÃhastadvipak«a÷ ka ucyate / Ãlasyaæ kutsitÃsaktirvi«ÃdÃtmÃvamanyanà // Bca_7.2 // kimetadvÅryaæ nÃma? atrÃha- kuÓalotsÃha÷ / yo 'yaæ kuÓalakarmaïi dÃnÃdau ÓrutÃdau ca samudyama÷, tadvÅryamabhidhÅyate / akuÓale tu kausÅdyameva / vipak«eïopahataæ vÅryamanaÇgamevÃbhimatasiddhaye iti tadvipak«amapanayanÃya darÓayitumÃha- tadvipak«a ityÃdi / tasya vÅryasya viruddho vinÃÓÃya pak«o vipak«a÷ ka ucyate? uttaramÃha- ÃlasyamityÃdi / Ãlasyaæ kausÅdyaæ kÃyamanasorakarmaïyatà / kutsite jugupsanÅye hÃsyalÃsyÃdau ÃsaÇga÷ / vi«Ãdo vi«aïïatà / du«kare karmaïi cittasya viniv­tti÷ / anadhyavasÃnamityartha÷ / tena Ãtmano 'vamanyanà avaj¤Ã / ayaæ tadvipak«a÷ // tadÃlasyani«edhÃya tatkÃraïaæ tÃvadupadarÓayitumÃha- avyÃpÃrasukhÃsvÃdanidrÃpÃÓrayat­«ïayà / saæsÃradu÷khÃnudvegÃdÃlasyamupajÃyate // Bca_7.3 // saæsÃradu÷khÃnudvegÃdasaævegÃt, yo 'yamavyÃpÃro nirvyÃpÃratÃ, tatra tena và sukhÃsvÃda÷ sukhÃbhirÃma÷ / sa ca nidrà ca middhÃkramaïam / tÃbhyÃæ middhÃkramaïamapÃÓrayat­«ïà ava«ÂambhanÃbhilëa÷, tayà / ÃlasyamupajÃyate iti yojanÅyam / yadi và / saæsÃradu÷khÃnudvegÃdavyÃpÃra÷, kvacidapi kuÓalakarmaïi na prav­tti÷, tasmÃt sukhÃsvÃda÷, tato nidrÃ, tasyÃÓca apÃÓrayat­«ïÃ, tayà // (##) ata÷ saæsÃradu÷khÃnudveganivartanÃrthamiyamatra saævegabhÃvanà ÃmukhÅkartavyetyÃha- kleÓavÃgurikÃghrÃta÷ pravi«Âo janmavÃgurÃm / kimadyÃpi na jÃnÃsi m­tyorvadanamÃgata÷ // Bca_7.4 // vÃgurikà matsyÃdivadhikà jÃlikà ucyante kaivartÃdaya÷ (dibhi÷?) / kleÓà eva vÃgurikÃ÷ , tairÃghrÃta ÃyattÅk­ta÷ / kathamiti cet, pravi«Âo janmavÃgurÃm, nikÃyasabhÃgatotpattireva vÃgurikà jÃlam, tat pravi«Âa÷, tadantargata ityartha÷ / idamiha tadÃtmasÃtkaraïe kÃraïam / adyÃpi etÃæ daÓÃæ prÃpto 'pi m­tyormukhaæ pravi«Âa÷ san kimiti na vetsi? jÃtaÓcenmaraïamavaÓyaæbhÃvÅtyartha÷ // idamaparaæ saævegakÃraïamÃha- svayÆthyÃnmÃryamÃïÃæstvaæ krameïaiva na paÓyasi / tathÃpi nidrÃæ yÃsyeva caï¬Ãlamahi«o yathà // Bca_7.5 // yÆthaæ varga÷, tatra bhavà yÆthyÃ÷, yai÷ saha bÃlyÃdyavasthÃyÃæ krŬitahasitÃdinà vicaritam / tÃn svavargyÃn / caï¬ÃlÃnÃmavaÓyaæmÃraïÅyamahi«avat / na paÓyasi mamÃpi iyamavasthiti÷ syÃditi // avaÓyamiha kiyatkÃlaæ parilambya m­tyurÃgami«yati / tena tÃvatkÃlaæ sukhÃnubhavanameva mama yuktamityatrÃha- yadi nÃmaivam, tathÃpi nÃvaÓyaæbhÃvini maraïe viÓvÃso yukta÷ / yamenodvÅk«yamÃïasya baddhamÃrgasya sarvata÷ / kathaæ te rocate bhoktuæ kathaæ nidrà kathaæ rati÷ // Bca_7.6 // iti vadhyapuru«asyeva sarvato vadhyaghÃtakairadhi«Âhitasya vadhyabhÆmiæ nÅyamÃnasya ni÷saraïamapaÓyata÷ sukhÃsikÃvalambanamanucitameva bhavata÷ / tasmÃtsaævegato bhÃvanayà anayà hetunivartanÃdÃlasyamapÃsya kuÓalapak«otsÃhavardhanamanu«Âheyam // athÃpi syÃt- yadi nÃma avaÓyaæbhÃvità m­tyo÷, tathÃpi tatsaænidhÃnamavagamya ÃlasyamapahÃsyÃmi ityÃÓaÇkayÃha- yÃvatsaæbh­tasaæbhÃraæ maraïaæ ÓÅghrame«yati / saætyajyÃpi tadÃlasyamakÃle kiæ kari«yasi // Bca_7.7 // saæbh­ta÷ sajjÅk­ta÷ saæbhÃra÷ sÃmagrÅ vadhÃya vyÃdhijarÃlak«aïo yena / yÃvaditi lokoktam / ÓÅghraæ tvaritamanabhisaædhÃnÃt / tadà m­tyumukhÃntargata÷ asamaye Ãlasyaæ tyaktvÃpi kiæ kari«yasi? na tadà kiæcit prayojanamiti bhÃva÷ // akÃlatÃmevÃsya samarthayituæ v­ttatrayeïÃha- idaæ na prÃptamÃrabdhamidamardhak­taæ sthitam / akasmÃnm­tyurÃyÃto hà hato 'smÅti cintayan // Bca_7.8 // (##) ÓokavegasamucchÆnasÃÓruraktek«aïÃnanÃn / bandhÆnnirÃÓÃn saæpaÓyan yamadÆtamukhÃni ca // Bca_7.9 // svapÃpasm­tisaætapta÷ Ó­ïvannÃdÃæÓca nÃrakÃn / trÃsoccÃraviliptÃÇgo vihvala÷ kiæ kari«yasi // Bca_7.10 // idaæ yadanÃgate kartavyatayà manasik­taæ tanna prÃptam / idamÃrabdhaæ yatkÃryamÃdita eva kartumi«Âam / idamardhak­taæ sthitam, yat kiyanni«pannaæ kiyadani«pannam / iti kÃryaparyantamagatasyaiva akasmÃnm­tyurÃgato mama / aho bata atika«Âam, hato 'smÅti vicintayan vihvala÷ kiæ kari«yasÅtyanÃgatena saæbandha÷ / Óoka÷ priyaviprayogak­taÓcittaparitÃpa÷ / tasya vego 'nivÃryaprav­tti÷ / tena samucchÆnÃni samunnatÃni sÃÓrÆïi sabëpÃïi raktÃni tÃmravarïÃni locanÃni ye«u Ãnane«u tÃni tathà / tathÃbhÆtÃni ÃnanÃni mukhÃni ye«Ãæ bandhÆnÃæ te tathà / tÃn saæpaÓyan vilokayan / tatrÃkarmakÃdhikÃrÃt parasmaipadaæ d­Óa÷ / kiæbhÆtÃn? nirÃÓÃn / kva? pratyujjÅvanaæ prati tyaktÃÓÃn, tatsÃnÃthyavikalÃn và / maraïasamayopasthitak­tÃntÃnucaramukhÃni ca saro«aparu«abh­kuÂÅni saæpaÓyan vihvala÷ kiæ kari«yasi? svayaæk­tapÃpakarmasmaraïena maraïasamaye kimityevaæ mayà k­tamiti paÓcÃttÃpena tÃpita÷ / naitÃvanmÃtrameva, kiæ tu Ó­ïvannÃdÃæÓca nÃrakÃn tÅvrakÃraïÃnubhavanadukhanirmuktÃn vikroÓitaÓabdÃn narakasamudbhÆtÃn arthÃntarakopÃïÃmeva (?) / tacchrutvà mamÃpyevamevÃvasthà iti saætrÃsena ya÷ purÅ«otsargo viÂprav­tti÷, tenopaliptagÃtra÷ / vihvala÷ anÃyattakÃyavÃkcittapracÃra÷ / kiæ kari«yasi sarvakriyÃsu niv­ttavyÃpÃra÷ // iti matvà svasthÃvasthÃyÃmeva yatitavyam iti Óik«ayitumÃha- jÅvamatsya ivÃsmÅti yuktaæ bhayamihaiva te / kiæ puna÷ k­tapÃpasya tÅvrÃnnarakadu÷khata÷ // Bca_7.11 // jÅvanta eva matsyÃ÷ krameïa bhak«aïÃrthaæ prÃya÷ prÃgdiÇanivÃsibhireva janai rak«yante / jÅvanopalak«ità matsyà jÅvamatsyà iti te«Ãmeva samaya÷ / ÓÃkapÃrthivÃditvÃnmadhyamapadalopÅ samÃsa÷ / tadvadahamapi adya Óvo và niyatameva mari«yÃmi iti manasi k­tvà yuktaæ bhayamihaiva te / ihaiva saæprajÃnadavasthÃyÃmeva tavÃsaæprÃptamaraïasya maraïata÷, kiæ puna÷ k­tapÃpasya bhavato bhayaæ yuktaæ na bhavati, ityapi ÃhÃryam / atidu÷sahÃnnarakadu÷khata÷ // nirvyÃpÃrasukhÃsvÃdÃbhiratamadhik­tyÃha- sp­«Âa u«ïodakenÃpi sukumÃra pratapyase / k­tvà ca nÃrakaæ karma kimevaæ svasthamÃsyate // Bca_7.12 // taptavÃriïÃpi saæsp­«Âa÷ / sukumÃreti saæbodhanam / atim­duÓarÅratayà so¬humaÓakto 'si / yadyevam, tadà k­tvà cetyÃdi subodham // (##) aparamapi taæ pratyÃha- nirudyama phalÃkÃÇk«in sukumÃra bahuvyatha / m­tyugrasto 'marÃkÃra hà du÷khita vihanyase // Bca_7.13 // sukhahetÆtpÃdanÃya vyÃpÃraÓÆnyo 'si / atha ca tasya phalaæ sukhamabhila«asi / du÷khÃsahi«ïurasi, atha ca bahuvyatho 'si sarvadu÷khÃkaratvÃt / m­tyunà ca vaÓÅk­to 'si, atha ca amaraïadharmÃïamÃtmÃnaæ manyase / evaæ ca viparyastaæ caritamasya vipaÓyan karuïÃyamÃna÷ sakhedamenamÃha- hà du÷khita vihanyase / saæmohabahulatayà ka«ÂÃæ daÓÃæ pravi«Âo 'si / Ãtmagatameva và vim­Óati / evamanyatrÃpi yathÃsaæbhavaæ dra«Âavyam / nirudyamÃdÅni cÃmantritapadÃni // nidrÃparatantraæ pratyÃha- mÃnu«yaæ nÃvamÃsÃdya tara du÷khamahÃnadÅm / mƬha kÃlo na nidrÃyà iyaæ naurdurlabhà puna÷ // Bca_7.14 // a«ÂÃk«aïavinirmuktaæ manu«yabhÃvapratilambhaæ nÃvamiva abhyudayÃdipÃragamanÃya prÃpya tara plavasva du÷khamayÅæ mahÃnadÅm / sarvadu÷khÃni p­«ÂhÅkuru«va / vÅryÃvalambaneneti yÃvat / he mohaparavaÓa, nÃyaæ kÃlo nidrÃyÃ÷, yÃvadiyaæ nau÷ saænihità / yadi nedÃnÅmeva yatna÷ kriyate, tadà punariyaæ durgatigatasya naurdurlabhà bhavi«yati / yaduktam- punarapye«a samagama÷ kuta÷ / iti // [bodhi. 1.4] evamÃlasyaæ nivÃrya kutsitÃsaktiæ nivÃrayannÃha- muktvà dharmaratiæ Óre«ÂhÃmanantaratisaætatim / ratirauddhatyahÃsyÃdau du÷khahetau kathaæ tava // Bca_7.15 // ÓubhakarmaïÃæ ratiæ Óre«ÂhÃmuttamÃm / kiæbhÆtÃm? anantaratisaætatim / sugatiparaæparÃsaæjananÃdanantà aparyavasÃnà ratisaætati÷ sukhapravÃho yasyÃ÷ sà tathà / ata eva uttame tyuktam / tÃmapahÃya ratirabhirÃma÷, auddhatyamunnatatà / kÃyacittayo÷ krŬanaÓÅlateti yÃvat / hÃso vÃgauddhatyam / sarabhasasya vÃgvikÃra iti yÃvat / ÃdiÓabdÃdgÅtÃdiparigraha÷ / tatra kathaæ ratistava? na yuktetyabhiprÃya÷ / kiæbhÆte? du÷khahetau / narakÃdidurgatyupanayanÃddu÷khasya heturbhavati // evaæ kutsitÃsaktimapi nirÃk­tya vi«ÃdÃtmÃvamanyanÃæ vÅryavipak«aæ nirÃkartum, aparamapi ca tadvipak«anirasanÃya pratipÃdayannÃha- avi«ÃdabalavyÆhatÃtparyÃtmavidheyatà / parÃtmasamatà caiva parÃtmaparivartanam // Bca_7.16 // vi«ÃdaviparÅto 'vi«Ãda÷ / balÃnÃæ vyÆha÷ samÆho vak«yamÃïalak«aïa÷ / tÃtparyaæ nipuïatà / Ãtmavidheyatà ÃtmavaÓavartità / etÃ÷ sarvÃ÷ k­tadvandvasamÃsÃ÷ / yadi và / (##) ebhi÷ sahità Ãtmavidheyatà / parÃtmasamatÃparÃtmaparivartane dhyÃnaparicchede [bodhi.8] vak«yamÃïe / idamapi samastaæ kausÅdyaprahÃïÃya vÅryasam­ddhaye prabhavatÅtyuddeÓa÷ // uddi«ÂamevÃrthaæ krameïa nirdiÓannÃha- naivÃvasÃda÷ kartavya÷ kuto me bodhirityata÷ / kuto me bodhiriti, kathamahaæ varÃka÷ samyaksaæbodhibhÃjanam? buddhatvaæ hi tÅk«ïendriyasya ÃrabdhavÅryasya aparimitapuïyaj¤ÃnasaæbhÃrai÷ atidu«karakarmÃnu«ÂhÃnai÷ anekaiÓca kalpÃsaækhyeyai÷ kasyacit puru«aviÓe«asya sÃdhyaæ bhavati / ahaæ tu na tÃd­Óa iti kathaæ madvidhÃnÃæ tathÃvidhaæ buddhatvaæ saæbhÃvyeta, ityevamÃkÃramanasikÃrÃdavasÃdo vi«Ãdo na kartavya÷, mahÃrthabhraæÓasya hetutvÃt / yathoktam- avasÃdo 'pyanartha iti [Ói. sa. 34] // kasmÃt? yasmÃttathÃgata÷ satyaæ satyavÃdÅdamuktavÃn // Bca_7.17 // yasmÃt tathÃgata÷ idaæ vak«yamÃïaæ satyamavitathamuktavÃn kathitavÃn / kathaæ j¤Ãyate ityÃha- satyavÃdÅti / j¤ÃnakriyÃsaæbhavÃdaviparÅtavÃdÅ / ata÷ satyÃbhidhÃnahetupadametat // kiæ tatsatyamuktavÃn? te 'pyÃsan daæÓamaÓakà mak«ikÃ÷ k­mayastathà / yairutsÃhavaÓÃt prÃptà durÃpà bodhiruttamà // Bca_7.18 // ityÃha / te 'pi buddhà bhagavanta÷ purvaæ ÓÃkyamuniratnaÓikhidÅpaækaraprabh­taya÷ saæsÃrasÃgarÃvartÃntargatÃ÷ p­thagjanÃvasthÃyÃæ paribhramanta evaæbhÆtà evÃsan babhÆvu÷, yairutsÃhabalÃt vÅryotkar«asÃmarthyÃt saæbhÃrÃn saæbh­tya prÃptà adhigatà durÃpà durlabhapratilambhà bodhiruttamà anuttarà / ÃrabdhavÅryasya na kiæciddu«karamiti bhÃva÷ / idaæ tat satyam // ato mama punaratitarÃæ na durlabhà bodhirityÃha- kimutÃhaæ naro jÃtyà Óakto j¤Ãtuæ hitÃhitam / sarvaj¤anÅtyanutsargÃdbodhiæ kiæ nÃpnuyÃmaham // Bca_7.19 // kiæ punarahaæ manu«yabhÆto janmanà / Óakto j¤Ãtuæ hitÃhitamiti / idaæ hitamidamahitam, ÓubhamaÓubhaæ ca karmetyupadi«Âam, j¤Ãtumavaboddhuæ samartho 'smi, iti vicintya sarvaj¤asya sarvavastutattvavedina÷ nÅtirnaya÷ upÃdeyatattvapratipÃdanam / tasya anutsargÃdaparityÃgÃt / tasya ÃdÃnopÃdÃnasevanÃdityartha÷ / buddhatvaæ nÃpnuyÃmaham / kÃkvà paÂhanÃd ÃpnuyÃmeveti / etadbhagavatà ratnameghe darÓitam / yathoktam- iha bodhisattvo naivaæ cittamutpÃdayati- du«prÃpyà bodhirmanu«yabhÆtena satà / idaæ ca me vÅryaæ parÅttaæ ca hÅnaæ ca / kusÅdo 'ham / bodhiÓca ÃdÅptaÓiraÓcailopamena bahÆn kalpÃn bahÆni kalpaÓatÃni bahÆni kalpasahasrÃïi samudÃcaratà samudÃnetavyà / tannÃhamutsahe (##) Åd­Óaæ bhÃramudvo¬hum / kiæ tarhi bodhisattvenaivaæ cittamutpÃdayitavyam- ye 'pi te 'bhisaæbuddhÃstathÃgatà arhanta÷ samyaksaæbuddhÃ÷, ye 'pi và abhisaæbhotsyante, te 'pi Åd­Óenaiva nayena, Åd­Óyà pratipadÃ, Åd­Óenaiva vÅryeïÃbhisaæbuddhÃ÷, yÃvanna ca te tathÃgatabhÆtà evÃbhisaæbuddhÃ÷ / ahamapi tathà tathà ghaÂi«ye, tathà tathà vyÃyaæsye sarvasattvasÃdhÃraïena vÅryeïa sarvasattvÃrambaïena vÅryeïa yathÃhamapyanuttarÃæ samyaksaæbodhimabhisaæbhotsye iti // yuktamevaitat, kevalamatidu«karakarmaÓravaïÃdanadhyavasÃyo vinivartayitumaÓakya iti vikalpayannÃha- athÃpi hastapÃdÃdi dÃtavyamiti me bhayam / karacaraïaÓira÷ prabh­tidÃnamantareïa buddhatvaæ na prÃpyate, iti atidu«karakarmasu prav­ttibhayÃdutsÃho nivartata eva / iti cenmanyase svacittamevamÃha- gurulÃghavamƬhatvaæ tanme syÃdavicÃrata÷ // Bca_7.20 // tadetad gurulÃghavamƬhatvameva me / alpe bahutaraæ bahutare cÃlpataramiti mohavaÓena avicÃrato 'vivekÃnmama syÃt, na tu paramÃrthavicÃrata÷ // paramÃrthavicÃreïa gurulÃghavaviparyÃsa evÃyamityupadarÓayannÃha- chettavyaÓcÃsmi bhettavyo dÃhya÷ pÃÂyo 'pyanekaÓa÷ / kalpakoÂÅrasaækhyeyà na ca bodhirbhavi«yati // Bca_7.21 // saæsÃracÃrake nivasaæstathÃvidhakarmavaÓÃcchettavyaÓcÃsmi karacaraïÃdyaÇgapratyaÇgacchedanÃnnarakÃdi«u / tathà bhettavyo 'smi ÓaktikuntÃdibhi÷ / dÃhyo narakadahanÃdinà / pÃÂyo jvalitakrakacÃdinà / anekaÓa÷ anekavÃrÃn / narakÃdi«u kÃraïÃmanubhavan aparyantapathi saæsÃre / kalpÃnÃæ koÂÅrasaækhyeyÃ÷ saækhyÃtumaÓakyÃ÷ iti / akÃmasyÃpi du÷khamaparyantamanekaprakÃramÃpati«yati, na ca buddhatvasaæbhÃrÃya tat saæpatsyate // idaæ saæsÃrÃparyantatayà du÷khaæ bahutaraæ ni«phalaæ ca / buddhatvaprasÃdhakaæ punaralpataraæ saphalaæ cetyupadarÓayannÃha- idaæ tu me parimitaæ du÷khaæ saæbodhisÃdhanam / na«ÂaÓalyavyathÃpohe tadutpÃdanadu÷khavat // Bca_7.22 // yad buddhatvaprasÃdhakaæ tadidaæ du÷khaæ parimitaæ mama pratiniyatakÃlabhÃvitayÃ, du÷kha [praÓamana]hetuÓca / tattathÃbhÆtaæ Óalyaæ tena vyathÃ, tasyà apoho niv­tti÷ / tannimittaæ tadvayudÃsÃya / yÃvajjÅvaæ tatk­tadu÷khaprahÃïÃyetyartha÷ / tasya na«ÂaÓalyasyotpÃÂanaæ ÓarÅrÃduddharaïam / apakar«aïamiti yÃvat / tena yaddu÷khaæ pratiniyatakÃlamalpataram / dÅrghakÃlikadu÷khopaÓamanimittam / tadvat so¬humucitamidamapi du÷kham // (##) ato 'pi samucitamidamityÃha- sarve 'pi vaidyÃ÷ kurvanti kriyÃdu÷khairarogatÃm / tasmÃdvahÆni du÷khÃni hantuæ so¬havyamalpakam // Bca_7.23 // sarve 'pi na kecideva / laÇghanapÃcanÃdik­tairyathe«ÂÃhÃravihÃraprati«edhajanitaiÓca kriyÃdu÷khai÷ rogapŬitÃnÃmÃrogyaæ vidadhÃti / anyathà tatkartumaÓakyam / yata evam, tasmÃdatiÓayena alpamalpakaæ du÷khaæ so¬havyam / kimartham? bahÆni du÷khÃni hantum / sarvasattvÃnÃmÃtmanaÓca dÅrghakÃlikasarvadu÷khapraÓamanÃyetyartha÷ / evaæ tÃvat svÅkartuæ yuktaæ dhÅmata÷ // na cedaæ yuktamapi du«karaæ karma Ãdikarmikasya prathamanuj¤Ãtaæ bhagavateti darÓayannÃha- kriyÃmimÃmapyucitÃæ varavaidyo na dattavÃn / kriyÃmimÃæ samanantarapratipÃditÃæ du÷khotpÃdanÅm / ucitÃmapi sevanÅyÃmapi / varavaidyo bhagavÃn sarvathà sarvÃvyadhicikitsaka÷ / prathamaæ na dattavÃn, na kartavyatayà pratipÃditavÃnÃdikarmikasya / kathaæ tarhi rÃgÃdivyÃdhÅnapanayati? Ãha- madhureïopacÃreïa cikitsati mahÃturÃn // Bca_7.24 // sukumÃratareïopacÃreïa upakrameïa / yathÃk«amaæ cikitsÃpraïayanenetyartha÷ / cikitsati rogamuktÃn karoti / mahÃturÃn dÅrgharogiïo rÃgÃdimahÃvyÃdhigrastÃn // ka÷ punarayaæ madhuropacÃra ityÃha- Ãdau ÓÃkÃdidÃne 'pi niyojayati nÃyaka÷ / tatkaroti kramÃtpaÓcÃdyatsvamÃæsÃnyapi tyajet // Bca_7.25 // mÃtsaryamalÃpanayanÃrthaæ sukhasukhena saæbhÃrasaævardhanÃrthaæ ca ÓakyaparityÃge ÓÃkasaktupiï¬ikÃdidÃnena prathamataraæ pravartayati nÃyako bhagavÃn / punastathopÃyaviÓe«eïa niyojanaæ karoti / taditi lokoktau và / yadyathà dÃtà m­dudÃnÃbhyÃsakrameïa adhimÃtrÃdhimÃtradÃnÃbhyÃsaprakar«amÃsÃdayan paÓcÃduttarakÃlamak­cchreïaiva svamÃæsarudhirÃdikamapi prasanna eva prayacchet // kathaæ punaretadevamityÃÓaÇkayÃha- yadà ÓÃke«viva praj¤Ã svamÃæse 'pyupajÃyate / mÃæsÃsthi tyajatastasya tadà kiæ nÃma du«karam // Bca_7.26 // yasmin kÃle dÃnÃbhyÃsÃt paramaprakar«agamanÃt sarvathÃpagatamÃtsaryatayà ÓÃke«viva svamÃæse 'pi nirÃsaÇgà buddhirupajÃyate, tadà svamÃæsÃdidÃne 'pi nÃÓakyÃnu«ÂhÃnabuddhiriti tasmin kÃle kiæ nÃma du«karam? naiva kiæcidityartha÷ // athÃpi syÃt- atidÅrghakÃlaæ parÃrthe saæsaratà taddu÷khaæ kathamiva parihartuæ ÓakyamityatrÃha- (##) na du÷khÅ tyaktapÃpatvÃtpaï¬itatvÃnna durmanÃ÷ / mithyÃkalpanayà citte pÃpÃtkÃye yato vyathà // Bca_7.27 // dvividhameva hi du÷khaæ bÃdhakamupajÃyate kÃyikaæ mÃnasikaæ ceti / tadetad dvayamapi bodhisattvasya na saæbhavati / kÃyavacanamanobhi÷ sarvÃvadyavirate÷ kÃyikaæ du÷khamasya na jÃyate / yuktyÃgamÃbhyÃmubhayanairÃtmyasya ca niÓcayanÃnmÃnasamapi kuta÷? yato mithyÃkalpanayà asadvikalpena ÃtmÃtmÅyagrahaprav­ttena bhÃvÃdyabhiniveÓak­tena và citte du÷kham, pÃpÃt prÃïÃtipÃtÃde÷ kÃye / evaæ tÃvaddu÷khahetuparihÃrÃddu÷khamasya na jÃyate iti pratipÃditam // idÃnÅæ sukhameva kevalamasyÃstÅti pratipÃdayannÃha- puïyena kÃya÷ sukhita÷ pÃï¬ityena mana÷ sukhi / ti«Âhan parÃrthaæ saæsÃre k­pÃlu÷ kena khidyate // Bca_7.28 // sukhaæ jÃtamasya kÃyasyeti sukhita÷ / sukhaæ vidyate 'sya manasa iti sukhi / evamubhayasukhasamanvÃgatatvÃt k­pÃvÃn parÃrthaæ saæsÃre saæsaran kena du÷khena khidyate, khedaæ manyate? yadi và / kena khidyate? khedahetorabhÃvÃnna kenaciditi bhÃva÷ / tat kimidamakÃraïabhÅrutayà vaimukhyamupÃdÅyate? syÃdetat- dÅrghakÃlamÃsevitabhÃvitabahulÅk­tena mahatà puïyasaæbhÃreïa samyaksaæbodhiradhigamyate / tadvaraæ mumuk«ÆïÃæ ÓÅghrakÃlatayà ÓrÃvakayÃnamevÃÓrayaïÅyaæ syÃdityÃÓaÇkayÃha- k«apayan pÆrvapÃpÃni pratÅcchan puïyasÃgarÃn / bodhicittabalÃdeva ÓrÃvakebhyo 'pi ÓÅghraga÷ // Bca_7.29 // pÆrvak­tÃni yÃni pÃpÃni tÃni bodhicittabalÃdeva k«ayÅïi kurvan / yathoktaæ prÃk- yugÃntakÃlÃnalavanmahÃnti pÃpÃni yannirdahati k«aïena / iti / [bodhi. 1.14] tathà bodhicittabalÃdeva pratÅcchan ÃdadÃna÷ puïyasÃgarÃn / yaduktam- avicchinnÃ÷ puïyadhÃrÃ÷ pravartante nabha÷samÃ÷ / iti / [bodhi .1.19] evaævidhopÃyabalajavena mahÃyÃnamÃrƬho bodhisattva÷ ÓrÃvakebhyo 'pi ÓÅghraga÷ tvaritagÃmÅ // evaæ sukhÃtsukhaæ gacchan ko vi«Ådetsacetana÷ / bodhicittarathaæ prÃpya sarvakhedaÓramÃpaham // Bca_7.30 // pratipÃditamevÃrthaæ piï¬Åk­tya darÓayati / evamuktakrameïa sarvÃvadyavirate÷ purÃk­tapÃpak«ayÃcca svapne 'pi durgatigamanÃbhÃvÃt tÅvrÃbhiprÃyeïa anekasukhena aharniÓamÃkÃÓadhÃtuvyÃpina÷ (##) puïyasÃgarasyÃbhivardhanÃcca sugatiparaæparÃsanmÃrgÃvataraïabodhicittaæ rathamiva ÃsÃdya / Ãruhyeti yÃvat / sarvakhedai÷ parikleÓai÷ Órama ÃyÃsa÷, tamapahantÅti pratipÃditanayena, sarvakhedaÓramaæ và apahantÅti tam / sukhÃdekasmÃdaparamuttarottaramadhikÃdhikaæ sukhaæ devamanu«yasaæpattilak«aïaæ gacchan anuprÃpnuvan ko nÃma prek«ÃvÃn vi«ÃdamÃpadyeta? tadevamanekavidhavi«Ãdanimittaprati«edhena avi«Ãdaæ pratipÃdya balavyÆhaæ pratipÃdayitumÃha- chandasthÃmaratimuktibalaæ sattvÃrthasiddhaye / chandaæ du÷khabhayÃtkuryÃdanuÓaæsÃæÓca bhÃvayan // Bca_7.31 // idamapyuddeÓavÃkyameva / chanda iha kuÓalÃbhilëa÷ / sthÃma Ãrabdhad­¬hatà / rati÷ satkarmÃsakti÷ muktirasÃmarthye tÃvatkÃlamutsarga÷ / etaccaturaÇgabalam, anekÃvayavasamudÃyÃtmakatvÃt, hastyÃdibalavat / sattvÃrthasiddhaye vÅryahetutvÃt, asya vÅryasya ca sarvÃbhimatasÃdhanatvÃditi bhÃva÷ / tatra chandabalasya bahukaratvÃt, chandamityÃdinà asyotpattinimittamÃha- du÷khabhayÃditi / aÓubhakarmaïo du÷khaæ jÃyata iti trÃsÃcchandaæ kuryÃt / anuÓaæsÃæÓca bhÃvayan / anuÓaæsÃ÷ phaladvÃreïa guïaviÓe«Ã÷ / te ca arthÃt kuÓalakarmaïa eva / tÃn bhÃvayan / Óubhakarmaïo 'nekaprakÃreïa madhuraphalotpattiæ puna÷ puna÷ saæcintayannityartha÷ // sÃæprataæ balasya vyÃpÃramupadarÓayitumÃha- evaæ vipak«amunmÆlya yatetotsÃhav­ddhaye / chandamÃnaratityÃgatÃtparyavaÓitÃbalai÷ // Bca_7.32 // evamuktaprabandhenetyÃdi / vipak«amÃlasyÃdi / unmÆlya pratipak«abhÃvanà vidhinà apasÃrya / vÅryapravardhanÃya yatnaæ kuryÃt / kenopÃyenetyÃdi(ha?)- mÃnaÓcittasyonnati÷ / ayaæ sthÃmabalasyopab­æhaïam, sthÃmabalameva và / te«Ãæ balai÷ sÃmarthyai÷ / sÃmarthyaparyÃyo 'tra balaÓabda÷ // tatra tÃvacchandotpÃdanÃya prathamamÃha- aprameyà mayà do«Ã hantavyÃ÷ svaparÃtmano÷ / ekaikasyÃpi do«asya yatra kalpÃrïavai÷ k«aya÷ // Bca_7.33 // tatra do«ak«ayÃrambhe leÓo 'pi mama nek«yate / aprameyavyathÃbhÃjye nora÷ sphuÂati me katham // Bca_7.34 // guïà mayÃrjanÅyÃÓca bahava÷ svaparÃtmano÷ / tatraikaikaguïÃbhyÃso bhavetkalpÃrïavairna và // Bca_7.35 // guïaleÓe 'pi nÃbhyÃso mama jÃta÷ kadÃcana / sarvasattvÃnÃmupakaraïatayà ÃtmanaÓca samastakleÓaprahÃïÃya ni÷Óe«aguïotpÃdanÃya ca mayà bodhicittamutpÃditam / tacca na ÓithilavyÃpÃrasÃdhyamityavagamyÃpi yadi anÃrabdhavÅryatayà (##) mandasamÃrambha eva ti«ÂhÃmi, tadà durgativinipÃtamantareïa nÃnyà gatirasti mameti vicintya saævegamÃmukhÅkurvan chandamutpÃdayediti samudÃyÃrtha÷ // avayavÃrthastu ucyate- aprameyÃ÷ pramÃtumaÓakyÃ÷ / do«Ã÷ kÃyavÃkcittasamÃÓritÃ÷ / hantavyÃ÷ prahantavyÃ÷ / svaparÃtmano÷ svÃtmana÷ parÃtmanaÓca / ekaikasyÃpÅti / ÃstÃæ tÃvadvahÆnÃm / yatra ye«u / mandavÅryeïa kalpÃrïavai÷ anekai÷ kalpaÓatasahasrai÷ k«aya÷ prahÃïaæ kriyate / tatra te«u do«ak«ayÃrambhe do«aprahÃïotsÃhe / leÓo 'pi svalpamÃtramapi mama nek«yate na d­Óyate / ata÷ aprameyavyathÃbhÃjye aparimitadu÷khabhÃjanasya mama nora÷ sphuÂati h­dayaæ vidÅryate / kathaæ kena prakÃreïa / guïà mayetyÃdi subodham / iti vicintya saævegamupadarÓayati- v­thà nÅtaæ mayà janma kathaæcillabdhamadbhutam // Bca_7.36 // v­thà viphalameva mayà janma ak«aïavinirmuktaæ nÅtaæ preritam / v­thÅk­tamiti yÃvat / kathaæcillabdhaæ mahÃrïavayugacchidrakÆrmagrÅvÃrpaïavat sucireïa prÃptam / ata eva ÃÓcaryasthÃnatvÃdadbhutam // ito 'pi viphalamityÃha- na prÃptaæ bhagavatpÆjÃmahotsavasukhaæ mayà / na k­tà ÓÃsane kÃrà daridrÃÓà na pÆrità // Bca_7.37 // bhÅtebhyo nÃbhayaæ dattamÃrtà na sukhina÷ k­tÃ÷ / du÷khÃya kevalaæ mÃturgato 'smi garbhaÓalyatÃm // Bca_7.38 // tathÃgatÃnÃæ satkriyÃbhirmahotsavamatiÓayavadabhinandanam / tena sukhaæ saumanasyaæ na prÃptaæ nÃdhigataæ mayà / nÃpi ÓÃsane pratimÃstÆpasaddharmÃdisatkÃrai÷ vihÃrÃrÃmaÓayanÃdivastupradÃnaiÓca kÃrà pÆjà k­tà / nÃpi daridrÃïÃæ dhanahÅnÃnÃmÃÓà abhilëa÷ sarvopakaraïasaæpattisaæpÃdanena pÆrità / nÃpi bhÅtebhya÷ sapatnÃdibhayasamÃkulitebhyo mà bhai«Årityabhayaæ dattam / nÃpi kÃyamanodu÷khairÃrtÃ÷ pŬitÃ÷ tadapanÅya sukhina÷ k­tÃ÷ / iti sarvai÷ satpuru«adharmairvirahitatvÃdÃha / du÷khÃyetyÃdi subodham // kathaæ punaretÃæ dharmadaÓÃæ prÃpto bhavÃnityÃha- dharmacchandaviyogena paurvikeïa mamÃdhunà / vipattirÅd­ÓÅ jÃtà ko dharme chandamuts­jet // Bca_7.39 // dharmÃbhilëasyÃbhÃvena prÃktanajanmopacitena mama adhunà asmin janmani vipattirÅd­ÓÅ jÃtà / sarvasÃmarthyavaikalyasvabhÃvà samanantarakathità samutpannà / evaæ j¤Ãtvà ko dharme chandamuts­jet parityajet? ko nÃma nopÃdadÅta vicak«aïa iti bhÃva÷ // kiæ puna÷ kuÓalÃrthinÃæ chandotpÃdane yatna ityÃÓaÇkaya yaccoktaæ chandaæ du÷khabhayÃt kuryÃt ityÃdi, tadvayaktÅkartuæ cÃha- (##) kuÓalÃnÃæ ca sarve«Ãæ chandaæ mÆlaæ munirjagau / tasyÃpi mÆlaæ satataæ vipÃkaphalabhÃvanà // Bca_7.40 // na kevalaæ vipattiparihÃrÃrtham, ÓukladharmopacayÃrthamapi cchandotpÃdane yatitavyamiti cakÃrÃrtha÷ / sarve«Ãmiti na ke«Ãæcideva / chandaæ mÆlaæ kÃraïaæ bhagavÃnuktavÃn, na tu svayamutprek«ya ucyate ityartha÷ / tasyÃpi cchandasyÃpi mÆlaæ satataæ sarvakÃlaæ vipÃkaphalabhÃvanà / ÓubhÃÓubhakarmaïo vipÃkaphalaæ paraloke i«ÂÃni«ÂaprÃptilak«aïam, tasya bhÃvanà puna÷punarÃmukhÅkaraïam // tatra aÓubhakarmaïo vipÃkaphalamupadarÓayannÃha- du÷khÃni daurmanasyÃni bhayÃni vividhÃni ca / abhilëavighÃtÃÓca jÃyante pÃpakÃriïÃm // Bca_7.41 // yÃvanti kÃyikamÃnasikÃni narakÃdigatau du÷khÃni vividhÃni nÃnÃprakÃrÃïi jÃyante bhavanti sarvÃïi pÃpakÃriïÃmeva / bhayÃni badhabandhanatìanÃdibhya÷ / parye«amÃïasya lÃbhavighÃtena abhilëavighÃtÃÓca // suk­takarmaïo vipÃkaphalamÃha- manoratha÷ Óubhak­tÃæ yatra yatraiva gacchati / tatra tatraiva tatpuïyai÷ phalÃrgheïÃbhipÆjyate // Bca_7.42 // i«ÂÃÓaæsanavikalpo manoratha÷, yasya loke manorÃjyamiti prasiddhi÷ Óubhak­tÃæ puïyakÃriïÃm / yatra yatraiveti vÅpsÃyÃæ na kvacideva / gacchati prasarati / phalÃrgheïeti / abhivächitaphalopanÃmanameva argha ivÃrgha÷ pÆjà // tena punaraÓubhasya phalamÃha- pÃpakÃrisukhecchà tu yatra yatraiva gacchati / tatra tatraiva tatpÃpairdu÷khaÓastrairvihanyate // Bca_7.43 // sukhecchà sukhÃbhilëa÷ / tatpÃpairiti kartari t­tÅyà / du÷khaÓastrairiti karaïai÷ / du÷khÃnyeva ÓastrÃïÅva tadicchÃvicchedahetutvÃt // p­thagjanÃsÃdhÃraïaÓubhakarmavipÃkaphalamasÃdhÃraïamÃha- vipulasugandhiÓÅtalasaroruhagarbhagatà madhurajinasvarÃÓanak­topacitadyutaya÷ / munikarabodhitÃmbujavinirgatasadvapu«a÷ sugatasutà bhavanti sugatasya pura÷ kuÓalai÷ // Bca_7.44 // pratilabdhamuditÃdibhÆmayo hi bodhisattvà anicchanto mÃt­kuk«au notpadyante, kiæ tarhi sukhÃvatyÃæ viÓvadalakamalakoÓe«u jÃyante / te«Ãæ sukhavibhÆtimanena kathayati- vipulÃni (##) vistÅrïÃni sugandhÅni manoj¤agandhÃni ÓÅtalÃni ÓÅtasukhasparÓÃni tÃni ca saroruhÃïi paÇkajÃni ceti, te«Ãæ garbhÃïi / saroruhagarbhÃïÃæ và viÓe«aïÃnyetÃni / te«u gatÃ÷ saæsthitÃ÷ praj¤opÃyamahÃkaruïÃniryÃtapuïyaj¤ÃnakalalasaævalitasaæbodhicittÃ÷ sugatasutà bhavanti kuÓalairiti saæbandha÷ / kathaæ puna÷ padmagarbhe«u pu«Âiæ labhanta ityÃha- madhuretyÃdi / madhurai÷ sarvasvarÃÇgopetatayà paramasaumanasyakÃribhi÷ saæbaddhadharmagho«ÃÓanairÃhÃrai÷ k­tà upacità dyutayo vapÆæ«i ye«Ãæ te tathà / kathaæ ca tato niryÃntÅtyata Ãha- munikaretyÃdi / munikarai÷ paripÃkakÃlamavagamya tathÃgataraÓmibhirbodhitÃni vikÃsitÃni ca tÃnyambujÃni ceti / tato vinirgatÃni niryÃtÃni santi lak«aïavya¤janÃlaæk­tatayà ÓobhanÃni vapÆæ«i ye«Ãæ te tathà / tathÃbhÆtÃ÷ santa÷ sugatasutà bodhisattvà bhavanti jÃyante / sugatasya pura÷ sukhÃvatyÃmamitÃbhasya bhagavato 'grata÷ / kuÓalairekÃntaÓuklai÷ karmabhi÷ / tadanena mÃt­kuk«au samutpadyamÃnÃnÃmetadviÓe«aïaviparyayeïa du÷khaæ veditavyamityupadarÓitaæ bhavati / tathà hi tatra saækaÂe durgandhini jaÂharÃnalasaætapte ca utpannasya mÃtÃpitraÓucisaæbhÆtasya mÃtu÷ pÅtÃÓitairvÃntakalpai÷ saævardhamÃnasya garbhamalapaÇkanimagnasya paripÃkakÃle kathaæcit kaïÂhagataprÃïasya yantrani«pŬitasyeva tato nirgamanamiti prÃyeïa manu«yabhÆtasya vyatimiÓrakarmavipÃkaphalamuktam // ekÃntak­«ïasya tu vipÃkaphalamÃha- yamapuru«ÃpanÅtasakalacchavirÃrtaravo hutavahatÃpavidrutakatÃmrani«iktatanu÷ / jvaladasiÓaktighÃtaÓataÓÃtitamÃæsadala÷ patati sutaptalohadharaïÅ«vaÓubhairbahuÓa÷ // Bca_7.45 // yamapuru«ai÷ kÃladÆtairapanÅtà viÓle«ità jvalitamudgarÃdiprahÃrai÷ sakalà samastà chaviÓcarma prabhÃvo và yasya sa tathà / atiÓayenÃrta÷ san patati sutaptalohadharaïÅ«u / punarapi kiæbhÆta÷? tÅvrÃnalatÃpena dravÅbhÆtaæ yattÃmraæ tena ni«iktà snÃpità tanu÷ kÃyo yasya / ato 'pyapanÅtasakalacchavi÷ / jvalanta÷ asaya÷ ÓaktayaÓca ÓastraviÓe«Ã÷, te«Ãæ ghÃtaÓatairanekai÷ prahÃrai÷ ÓÃtitÃni viccheditÃni mÃæsadalÃni ÓakalÃni yasya sa tathÃbhÆta÷ san patati / su«Âhu taptÃsu lohamayabhÆmi«u / aÓubhairakuÓalai÷ karmabhi÷ / bahuÓa iti bahÆn vÃrÃn / dÅrghakÃlena tatphalasya parik«ayÃt // tadevaæ ÓubhÃÓubhakarmaïorvipÃkaphalaæ pratipÃdya cchandabalamupasaæharannÃha- tasmÃtkÃrya÷ Óubhacchando bhÃvayitvaivamÃdarÃt / yata evaæ ÓubhÃÓubhakarmaïormadhurakaÂukaphalavipÃka÷, tasmÃdevaæ paribhÃvya Óubhacchanda eva ÃdareïÃÓubhakarma vihÃya kÃrya÷ / sÃæprataæ sthÃmabalaæ pratipÃdayitumÃha- vajradhvajasthavidhinà mÃnaæ tvÃrabhya bhÃvayet // Bca_7.46 // (##) vajradhvajasÆtrapratipÃditavidhÃnena mÃnaæ puna÷ sÃdhyaæ karmÃrabhya bhÃvayet / athavà / Ãrabhya bhÃvayediti gìhasamÃrambheïa bhÃvayet, cetasi sthiraæ kuryÃt, na Óithilopakrameïetyartha÷ // Ãrambhameva Óik«ayitumÃha- pÆrvaæ nirÆpya sÃmagrÅmÃrabhennÃrabheta và / pÆrvaæ prathamata eva abhimatakÃryani«pÃdanÃya sÃmagrÅæ kÃraïasÃkalyaæ nirÆpya, tasyà balÃbalaæ vicÃrya, Ãrabheta sati bale, nÃrabheta và asati bale / kimevaævicÃreïa prayojanamiti cedÃha- anÃrambho varaæ nÃma na tvÃrabhya nivartanam // Bca_7.47 // anÃrambho varaæ nÃma prathamata eva, na tvÃrabhya nivartanamaÓaktatve sati // nanu kimatra dÆ«aïaæ yenaiva ne«yate ityÃha- janmÃntare 'pi so 'bhyÃsa÷ pÃpÃddu÷khaæ ca vardhate / anyacca kÃryakÃlaæ ca hÅnaæ tacca na sÃdhitam // Bca_7.48 // tathà kriyamÃïa÷ anyasminnapi janmani so 'bhyÃsa ityÃrabhya nivartanaæ nÃma / pratij¤ÃtamakurvataÓca pÃpaæ tato du÷khaæ vardhate / anyacca hÅnaæ na«Âaæ yatparityajya tadÃrabdham, kÃryakÃlaæ ca hÅnam / ÃrabdhaparityaktakÃryasya kÃlo 'sya kÃryasyeti / tasmin kÃle yadanyat kÃryaæ kartavyaæ tadityartha÷ / tacca yadÃrabhya parityaktam, tadapi na sÃdhitaæ na ni«pÃditam / iti pa¤caprakÃramatra dÆ«aïam / tena ne«yata ityabhiprÃya÷ // atha kimayaæ mÃna÷ sarvatra na kartavya÷? netyÃha- tri«u mÃno vidhÃtavya÷ karmopakleÓaÓakti«u / ke«u tri«u? tadÃha- karmasu upakleÓe«u Óaktau ca / tatra upakleÓÃ÷ k«udravastukasaæj¤itÃ÷ krodhopanÃhamrak«apradÃÓÃdaya÷ sapta / pa¤cÃÓat kleÓà eva và rÃgÃdaya upakleÓà ucyante / tatra karmamÃnaæ vyÃkhyÃtumÃha- mayaivaikena kartavyamitye«Ã karmamÃnità // Bca_7.49 // yatkiæcidanavadyaæ karma Ãpatitaæ bhavati sattvÃnÃm, tat sarvaæ mayaivaikena kartavyam / nÃnyasyÃvakÃÓo dÃtavya ityartha÷ // etadeva darÓayannÃha- kleÓasvatantro loko 'yaæ na k«ama÷ svÃrthasÃdhane / tasmÃnmayai«Ãæ kartavyaæ nÃÓakto 'haæ yathà jana÷ // Bca_7.50 // kleÓai÷ parÃyattÅk­ta÷ sarvo 'yaæ janakÃya÷ kvacidapi svÃrthasÃdhane samartho na bhavati, iti e«Ãæ sarvasukhotpÃdanÃya mayà bodhicittamutpÃditam / yata evam, tasmÃnnÃÓakto 'hamÅd­Óaæ bhÃramudbo¬huæ yathà ayaæ jana÷ / ato mayaivai«Ãæ sarvaæ kartavyam // (##) dÅne 'pi karmaïi vaimukhyaæ notpÃdayitavyamityÃha- nÅcaæ karma karotyanya÷ kathaæ mayyapi ti«Âhati / nÅcamatigarhitaæ loke bhÃrodvahanÃdikam / mayyapi sarvasattvÃnÃæ dÃsabhÆte 'pi ti«Âati vidyamÃne 'pi / matkaraïÅyaæ kathamanya÷ karoti? mayaiva kartumucitamiti bhÃva÷ / athÃpratirÆpam, mamaiva tat karmeti cittasyonnatiæ nivÃrayitumÃha- mÃnÃccenna karomyetanmÃno naÓyatu me varam // Bca_7.51 // ko 'mu«yaputra÷, idaæ ca karma atinihÅnam, tadayuktaæ mama kartumiti mÃnÃdyadi na karomi, tadà mÃno naÓyatu me varam / kimanena mahÃrthabhraæÓakÃriïà mama, na tu nÅcakarmaprav­tti÷ // iti karmasu mÃnamabhidhÃya upakleÓe«u mÃnamupadarÓayitumÃha- m­taæ duï¬ubhamÃsÃdya kÃko 'pi garu¬Ãyate / ÃpadÃbÃdhate 'lpÃpi mano me yadi durbalam // Bca_7.52 // yadi upakleÓe«u nihatamÃnatayà durbalav­tti mama cittaæ syÃt, tadà ÃpadÃpatti÷ ÃbÃdhate ÃkrÃmati yathà sÃpattikaæ syÃdityartha÷ / alpÃpi m­dupracÃropakleÓajanitÃpi / kathamivetyÃha- m­tamapagataprÃïaæ duï¬ubhaæ prÃpya yathà kÃko 'pi garu¬avadÃcarati // kuta÷ punarevamityÃha- vi«Ãdak­taniÓce«Âe Ãpada÷ sukarà nanu / vyutthitaÓce«ÂamÃnastu mahatÃmapi durjaya÷ // Bca_7.53 // cittonnativirahite vi«aïïatayà mandakÃyacittaprav­ttau Ãlasyopahate mu«itasm­tau Ãpada÷ sukarÃ÷ sulabhÃ÷ / utpadyanta eva svalpÃpadÃpi gamyatvÃt / vyutthita÷ samunnatacittatayà punarutsÃhasaæpanna÷ ce«ÂamÃna÷ sm­tisaæprajanyÃbhyÃmupakleÓÃnÃmanavakÃÓaæ dadÃna÷ mahatÃmapi durjaya÷ ajayya÷ syÃt // tasmÃdd­¬hena cittena karomyÃpadamÃpada÷ / trailokyavijigÅ«utvaæ hÃsyamÃpajjitasya me // Bca_7.54 // sthÃmabalÃvalambanaæ nigamayan darÓayati- yata evaæ tasmÃt d­¬hena cittena mÃnasaænÃha÷ / Ãpada eva Ãpadamanarthaæ karomi sarvathà tadanupraveÓaæ nivÃrayannunmÆlitasaætÃnaæ karomi / anyathà trijagadvijayÃrambho mama hÃsyamupahasanÅyam, Ãpadà ÃpadÃyattatayà varÃkikayà jitasya gami«yati // kÅd­ÓametadityÃha- mayà hi sarvaæ jetavyamahaæ jeyo na kenacit / mayai«a mÃno vo¬havyo jinasiæhasuto hyaham // Bca_7.55 // (##) kuta÷? yasmÃjjinà eva bhagavanta÷ siæhÃ÷ sarvamÃram­gairanabhigamyatvÃt / te«Ãæ suta÷ ahamapi kathamanyai÷ parÃjito nÃma nÃmadheyaæ lapsye iti manasi nidhÃya mayai«a mÃno bo¬havya÷ / yathà hi siæhakiÓora÷ pratilabdhavaiÓÃradya÷ sarvÃnyam­gairanabhibhÆta eva vane vicarati, tathà mayà d­¬hena bhavitavyamityartha÷ // syÃdetat- yadi yavam, tadà ye 'pi sapatnÃdivijayÃya mÃnamudvahanti, te 'pi mÃnina÷ praÓasyÃ÷ kathaæ na bhaveyu÷? ityatrÃha- ye sattvà mÃnavijità varakÃste na mÃnina÷ / mÃnÅ ÓatruvaÓaæ naiti mÃnaÓatruvaÓÃÓca te // Bca_7.56 // mÃnavijitÃ÷ mÃnena abhibhÆtÃ÷ varÃkÃstapasvina÷ te mÃnino bhavantyeva / kuta÷? mÃnÅ ÓatruvaÓaæ naiti na gacchati / nÃsau vairijanÃnuv­ttiæ karotÅtyartha÷ / ye bhavatÃbhimatà mÃnina÷, te mÃnaÓatruvaÓÃ÷ tadÃyattaprav­ttaya÷ // etadeva Ólokadvayena samarthayitumÃha- mÃnena durgatiæ nÅtà mÃnu«ye 'pi hatotsavÃ÷ / parapiï¬ÃÓino dÃsà mÆrkhà durdarÓanÃ÷ k­Óà // Bca_7.57 // sarvata÷ paribhÆtÃÓca mÃnastabdhÃstapasvina÷ / te 'pi cenmÃninÃæ madhye dÅnÃstu vada kÅd­ÓÃ÷ // Bca_7.58 // saptavidhamÃne«u anyatamena mÃnena durgatiæ nÅtà narakÃdi«u pÃtitÃ÷ / atha kathaæcinmanu«yapratilambho bhavati te«Ãm, tadà tatrÃpi tannindÃphalena hatotsavà nirÃnandà bhavanti / hÅnadÅnamanasa ityartha÷ / parapiï¬ÃÓina÷ ÃhÃravaikalyÃt paradattabhik«ÃhÃrabhuja÷ / dÃsÃ÷ paratantrav­ttayo bh­tyÃ÷ / mÆrkhÃ÷ sarvavikekaÓÆnyÃ÷ / durdarÓanÃ÷ virÆpÃtmabhÃvà aprÅtijanakÃÓca / k­ÓÃ÷ durbalaÓarÅrÃ÷ sÃmarthyarahitÃÓca / sarvata÷ sarvebhyo 'k­tÃparÃdhà api kÃyavaca÷paribhavalÃbhino bhavanti / ke punarevam? mÃnastabdhÃstapasvina÷ mÃnena stabdhÃ÷ anamrÃ÷ / tapasvino varÃkÃ÷ / te 'pi cet, evaæbhÆtà api yadi mÃninÃæ madhye gaïyante, tarhi dÅnÃ÷ k­païÃ÷ k­pÃpÃtramityartha÷ / punaranye dÅnÃ÷ kÅd­Óà bhavantÅti vada brÆhi [iti] codakamÃmantrayate // yadi evaævidhà mÃnino nocyante, kÅd­ÓÃstarhi te bhavantÅtyÃha- te mÃnino vijayinaÓca ta eva ÓÆrà ye mÃnaÓatruvijayÃya vahanti mÃnam / ye taæ sphurantamapi mÃnaripuæ nihatya kÃmaæ jane jayaphalaæ pratipÃdayanti // Bca_7.59 // (##) ta eva mÃnina ucyante ye bodhisattvÃ÷ taæ sphurantamapi prabhavantamapi mÃnavairiïaæ nihatya vidhÆya / kÃmaæ yathe«Âam / uddÃmeti yÃvat / jane loke sadevakÃdike jayaphalaæ prakÃÓayanti buddhatvÃvasthÃyÃm / etÃd­Óaæ tanmÃnaÓatruvijayaphalaæ yÃd­ÓamasmÃsu d­Óyate ityabhiprÃya÷ / ta eva vijayinaÓca labdhavijayÃ÷ / ta eva ÓÆrÃstejasvina iti padadvayaæ yathÃsaæbhavaæ yojyam // upakleÓe«u mÃnaæ pratipÃdya Óaktau mÃnamÃha- saækleÓapak«amadhyastho bhaveddupta÷ sahasraÓa÷ / saækleÓÃnÃæ pak«o varga÷, tasya madhye ti«Âhan sahasraguïena d­ptataro bhavet, atiÓayavacchauryabalamavalambeta / kiæbhÆta÷ sannityÃha- duryodhana÷ kleÓagaïai÷ siæho m­gagaïairiva // Bca_7.60 // du÷khena yodhyata iti duryodhana÷ / kathaæcidapi na parÃjÅyate ityartha÷ / kathamiva? yathà hi siæho m­garÃja÷ m­gakulamadhye mahÃtejobalasamanvÃgato viharan vane sarvam­gÃnabhibhavati, na ca tairabhibhÆyata iti, evaæ bodhisattvo duryodhano bhavet // idamaparamapi nimittamudgahÅtavyamityÃha- mahatsvapi hi k­cchre«u na rasaæ cak«urÅk«ate / evaæ k­cchramapi prÃpya na kleÓavaÓago bhavet // Bca_7.61 // atiprakar«avatsu api k­cchre«u du÷khe«u satsu rasaæ madhurÃdikaæ jihvendriyagrÃhyaæ na cak«urÅk«ate na pratipadyate / na vi«ayÅkarotÅtyartha÷ / tasyÃvi«ayatvÃt / nÃvi«aye pravartata iti bhÃva÷ / evamuktarasacak«urnyÃyena ka«Âamapi prÃpya na kleÓavaÓaæ gacchet // ityuktena prabandhena sthÃmabalaæ vidhÃya ratibalamÃvedayitumÃha- yadevÃpadyate karma tatkarmavyasanÅ bhavet / tatkarmaÓauï¬o 't­ptÃtmà krŬÃphalasukhepsuvat // Bca_7.62 // karma saæbhÃranibandhanaæ dhyÃnÃdhyayanÃdilak«aïaæ yadevÃpadyate, kramakaraïayogenÃpatitaæ bhavet, tasminneva karmaïi vyasanÅ bhavet tatkriyÃrasanimagnacitta÷ / tatkarmaÓauï¬a÷ tatprav­ttilampaÂa÷ / at­ptÃtmà puna÷punarabhilëayukta÷ / ka iva? krŬÃphalasukhepsuvat dyÆtÃdikrŬÃyà yatphalaæ sukhaæ tadÃptumicchuriva // ito 'pi vicÃrayatà karmaïi ratirutpÃdayitavyetyupadarÓayannÃha- sukhÃrtha kriyate karma tathÃpi syÃnna và sukham / karmaiva tu sukhaæ yasya ni«karmà sa sukhÅ katham // Bca_7.63 // sarvaireva karmaphalasukhalipsayà karma kriyate / anyathà tatra prav­ttirna syÃt / tathÃpi evaæ cetasà prav­ttÃvapi kasyacit karmaïo 'bhivächitaphalaæ syÃt, kasyacit punarna syÃt / ni«phalÃrambhasyÃpi saæbhavÃt / tathÃpi karmÃrambhÃt puna÷ phalasaæbhÃvanayà naiva nivartate (##) jana÷ / yasya puna÷ karmaiva sukham, na taduttaramaparasukhÃbhilëa÷, sa ni«karmà karmavirahita÷ kathaæ sukhÅ syÃt? na kathaæcidityartha÷ // idamapi bhÃvayatà karmaïyabhinive«ÂavyamityÃha- kÃmairna t­pti÷ saæsÃre k«uradhÃrÃmadhÆpamai÷ / puïyÃm­tai÷ kathaæ t­ptirvipÃkamadhurai÷ Óivai÷ // Bca_7.64 // rÆpÃdivi«ayai÷ / saæsÃra iti saæsarati puna÷ puna÷ / abhÆtairat­pti÷ anÃpyÃyanam / kiæbhÆtai÷? k«uradhÃrÃmadhÆpamai÷ k«uradhÃrÃyÃæ yanmadhu madhurasaæ yadÃsvÃdya t­«ïÃvaÓÃjjihvocchedanottarakÃlaæ du÷khamupajÃyate, tenopamà upamÃnaæ yÃd­Óaæ ye«Ãæ te / ÃpÃtamÃtramÃdhurye 'pi pariïatidu÷khena kaÂukarasattvÃtte«ÃmityabhiprÃya÷ / puïyÃnyeva am­tÃnÅva, tai÷ kathaæ t­ptirastu? kiæviÓi«Âai÷? vipÃkamadhurairabhyudayaphalasukhahetutayà pariïÃmena madhurarasatvÃt / paramasukhajanakai÷ Óivai÷ kalyÃïakÃribhirni÷ÓreyasÃvÃhakatayà / ajarÃmaraphaladÃnaparatvÃt sarvadu÷khanirvartakairityartha÷ / ata eva puïyÃm­tairityatra hetupadametat // tasmÃdityupasaæhÃreïa puna÷ karmÃbhirÃmaæ dra¬hayannÃha- tasmÃtkarmÃvasÃne 'pi nimajjettatra karmaïi / yathà madhyÃhnasaætapta Ãdau prÃptasarÃ÷ karÅ // Bca_7.65 // tasya Ãrabdhasya karmaïa÷ avasÃne 'pi nimajjet, tadabhiniveÓarasanimagna eva vimu¤cet / kathamiva? yathà grÅ«masamaye madhyaædinavartini sÆrye sarvato jalamalabhamÃnaÓca ÃtÃpatÃpito hastÅ paramÃbhiniveÓasaæyukta÷ atiÓayavadÃhlÃdakÃriÓÅtalajalaparipÆritaæ hadamÃsÃdya prathamato nimajjati tathà iti samudÃyÃrtha÷ / prÃptaæ saro yena sa tathà / paÓcÃtkarmadhÃraya÷ / ÃdÃvityasya nimajjatÅtyanena saæbandha÷ // idÃnÅæ ratibalaæ vyÃkhyÃya muktibalaæ vyÃkhyÃtumÃha- balanÃÓÃnubandhe tu puna÷ kartuæ parityajet / susamÃptaæ ca tanmu¤ceduttarottarat­«ïayà // Bca_7.66 // Ãrabdhakarmani«pÃdane sÃmarthyak«ayamÃtmano 'vagamya sÃmarthyapratilambhe sati puna÷ kari«yÃmi ityabhiprÃyeïa tÃvatkÃlaæ parityajet mu¤cet / na tÃvatÃsya vik«epa÷ syÃt / anyathà tathÃpi tadaparityÃge 'narthasamÃveÓa eva syÃt / yadÃpi suni«pannaæ tadÃrabdhaæ karma bhavet, tadÃpi moktavyam / anyathà svarasavÃhitayÃpi tasmin prav­tte punarvyÃpÃrÃdvik«epa eva syÃt / tasmÃdaparÃparaviÓe«ÃkÃÇk«ayà tanmu¤cet parityajet / etena yaduktaæ prÃkpÆrvaæ samÅk«ya sÃmagrÅm [7.47] ityÃdi, tasyotsargasyÃyamapavÃda ukta÷ // tadevamavÃntaraviÓe«opadarÓanena balavyÆhaæ sarvathÃbhidhÃya prathamoddeÓapratipÃditamapi punaÓchandÃdigaïe [7.16] kathitaæ tÃtparyaæ vyÃcak«Ãïa Ãha- (##) kleÓaprahÃrÃn saærak«et kleÓÃæÓca praharedd­¬ham / khaÇgayuddhamivÃpanna÷ Óik«itenÃriïà saha // Bca_7.67 // kleÓÃnÃæ prahÃrÃn upaghÃtÃn saærak«et nivÃrayet / yathà te«Ãæ praharo na prabhavatÅtyartha÷ / kleÓÃn puna÷ praharet nihanyÃt / d­¬haæ gìhaprahÃreïa / yathà punaravakÃÓaæ na labheran / atra nidarÓanamÃha- yathà Óik«itena ÓastravidyÃkauÓalasamanvÃgatena Óatruïà saha nipuïatara÷ khaÇgena saægrÃmayan tamabhibhavati, na ca tenÃbhibhÆta iti // tathà tatretyÃdinà punastÃtparyaæ Óik«ayitumÃha- tatra khaÇgaæ yathà bhra«Âaæ g­hïÅyÃtsabhayastvaran / sm­tikhaÇgaæ tathà bhra«Âaæ g­hïÅyÃnnarakÃn smaran // Bca_7.68 // tatra tasmin khaÇgayuddhe yathà khaÇgaæ hastÃt kathaæcit vicalitaæ puna÷ saæv­tya g­hïÅyÃt samaya÷, mà mÃmayaæ chalamanupraviÓya ÓatrurvadhÅt / tvaranniti ÓÅghrameva / na kÃlapratilambeneti yÃvat / tathà tadvadeva sm­tipramo«e / sm­tireva khaÇga iva kleÓaÓatruvijayÃya / taæ bhra«Âamapagataæ g­hïÅyÃt ÃmukhÅkuryÃt / narakÃn rauravÃdÅn smaran / skhalite sati taddu÷khabhÃgitÃæ manasikurvan // nanu sÆk«makleÓasamudÃcÃre 'pi kà k«ati÷ yena tatra upek«Ã na kriyate ityatrÃha- vi«aæ rudhiramÃsÃdya prasarpati yathà tanau / tathaiva cchidramÃsÃdya do«aÓcitte prasarpati // Bca_7.69 // aïumÃtrasyÃpi do«asya avakÃÓo na dÃtavya÷ / anyathà tanmÃtrasyÃpyanupraveÓe citte tatprasarÃvarodhasya kartumaÓakyatvÃt / yathà hi svalpavraïe 'pi rudhirasaæparkavato vi«asya ÓarÅre / tasmÃdaïumÃtrakleÓaprahÃranivÃraïe 'pi tÃtparyaæ kuryÃt // punaranyathà tÃtparyaæ d­¬hÅkurvannÃha- tailapÃtradharo yadvadasihastairadhi«Âhita÷ / skhalite maraïatrÃsÃttatpara÷ syÃttathà vratÅ // Bca_7.70 // yathà kaÓcit puru«aÓcaï¬an­pÃj¤ayà tailaparipÆrïapÃtramÃdÃya picchalasaækrameïa asihastai rÃjapuru«ai÷ bindumÃtratailabhraæÓe 'pi adyaiva tvÃæ prÃïairviyojayi«yÃma iti bruvÃïairadhi«Âhito gacchan yadi mamÃtra kathaæcit skhalitaæ syÃt, tadà nÆnamamÅ mÃæ vyÃpÃdayeyuriti maraïabhayÃttatparo bhavati, tathà vratÅ g­hÅtasaævara÷ prak­taskhalite narakÃdidu÷khatrÃsÃt tadanavakÃÓÃya tatpara÷ syÃt yatnavÃn bhavet // uktamupasaæh­tya darÓayannÃha- tasmÃdutsaÇgage sarpe yathotti«Âhati satvaram / nidrÃlasyÃgame tadvat pratikurvÅta satvaram // Bca_7.71 // (##) yata evam, tasmÃdutsaÇgage kro¬agate sarpe ÃÓÅvi«e yathà tvaritamevotti«Âhati- mà mÃmayamahirdak«Åt, tathaiva nidrÃlasyÃgame middhastyÃnaprÃdurbhÃve pratikurvÅta tatpratipak«ÃnityatÃdibhÃvanaya pratÅkÃraæ kuryÃt // asya caivaæ yatnavato 'pi kathaæcit kiæcit skhalitaæ ÓÆraskhalitanyÃyena syÃt / tadà pratÅkÃraæ k­tvà punaryatnavÃn bhavet / ityupadarÓayannÃha- ekaikasmiæÓchale su«Âhu paritapya vicintayet / kathaæ karomi yenedaæ punarme na bhavediti // Bca_7.72 // sm­tipramo«e sati ekaikasmin pratyekaæ chale skhalite kathaæcit kleÓÃnÃmanupraveÓe sati paritapya adhyÃÓayena manastÃpaæ k­tsna vicintayet- aho bata jÃnanneva skhalito 'smi, tatkena prakÃreïÃtra pratividhÃnaæ karomi yena punaridaæ chalaæ na syÃt? ityevaæ d­¬hasamÃrambhaæ samÃdÃya viharet / na tu puna÷ Óithila÷ syÃditi bhÃva÷ // ata eva vivekakÃmÃnÃæ prati«iddhamapyanujÃnannÃha- saæsargaæ karma và prÃptamicchedetena hetunà / ÃcÃryopÃdhyÃyatadanyasabrahmacÃriprabh­tibhi÷ bahuÓrutai÷ tripiÂakavedibhi÷ kauk­tyavinodanakuÓalai÷ saha saæsargaæ samavadhÃnamicchedÃÓaæset / tanniÓrita eva ti«ÂhedityabhiprÃya÷ / karma và prÃptaæ tadavavÃdÃnuÓÃsanÅlak«aïam, Ãpattisamuddharaïam, tairdaï¬akarmapraïayanaæ và samutpannamicchet / etena hetunà te«ÃmavatÃrasaærak«aïÃbhiprÃyeïa / etadevÃha- kathaæ nÃmÃsvavasthÃsu sm­tyabhyÃso bhavediti // Bca_7.73 // kena vidhinà nÃma Ãsu avasthÃsu kleÓÃvatÃradaÓÃsu sm­tyabhyÃso bhavet, ayatnata evÃlambanÃt saæpramo«o na syÃt, ityanena abhiprÃyeïa / ayaæ samudÃyÃrtha÷- kalyÃïamitrasaænidhÃnÃt tadavavÃdÃnuÓÃsanÅta÷ tadÃcÃrasaædarÓanÃcca sadà sm­tisaæprajanyavihÃriïa÷ kleÓà nÃvatÃraæ labhante / tato 'sya avirodhata eva utsÃho vardhata iti yuktam / sadà kalyÃïamitraæ ca jÅvitÃrthe 'pi na tyajet / iti / [bodhi. 5.102] tathÃ- upÃdhyÃyÃnuÓÃsanyà bhÅtyÃpyÃdarakÃriïÃm / dhanyÃnÃæ gurusaævÃsÃt sukaraæ jÃyate sm­ti÷ // iti // [bodhi. 5.30] adhunà tÃtparyamupadarÓya ÃtmavidheyatÃmupadarÓayitumÃha- laghuæ kuryÃttathÃtmÃnamapramÃdakathÃæ smaran / karmÃgamÃdyathà pÆrvaæ sajja÷ sarvatra vartate // Bca_7.74 // (##) sarvakarmaïyamÃtmÃnaæ kÃyavÃkcittalak«aïaæ tathà kuryÃt, utsÃhÃbhyÃsÃdÃyattiæ nayedityartha÷ / yathà karmÃgamÃt karmÃrambhÃt pÆrvaæ prÃgeva sajja÷ ÃyattÅk­ta÷ sudÃntÃÓvavat tanmÃrganirÅk«aïÃsÅna iva karmaïi pravartate // uktamevÃrthamudÃharaïena vyaktÅkurvannÃha- yathaiva tÆlakaæ vÃyorgamanÃgamane vaÓam / tathotsÃhavaÓaæ yÃyÃd­ddhiÓcaivaæ sam­dhyati // Bca_7.75 // tÆlakaæ karpÃsÃdisamudbhÆtaæ yathà vÃyorgamane ca Ãgamane ca vaÓamÃyattam, tathà tadvadeva utsÃhavaÓaæ yÃyÃt vÅryavaÓavartÅ bhavet / evamabhyÃsaparÃyaïasya ­ddhiÓca ÃkÃÓagamanÃdilak«aïà sam­dhyati saæpadyate // parÃtmasamatÃparÃtmaparivartane puna÷ ubhayatrÃpi upayukte iti dhyÃnaparicchede eva vyÃkhyeye // iti praj¤ÃkaramativiracitÃyÃæ bodhicaryÃvatÃrapa¤jikÃyÃæ vÅryapÃramità nÃma saptama÷ pariccheda÷ // (##) 8. dhyÃnapÃramità nÃma a«Âama÷ pariccheda÷ / tadevaæ k«Ãnteranantaraæ vÅryamabhidhÃya yaduktam- saæÓrayeta vanaæ tata÷ / samÃdhÃnÃya yujyeta bhÃvayeccÃÓubhÃdikam // [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-20] iti, tad vardhayitvaivamityÃdinà pratipÃdayitumupakramate- vardhayitvaivamutsÃhaæ samÃdhau sthÃpayenmana÷ / evamuktapratipak«asya ÃsevanÃdinà vipak«amunmÆlya vÅryaæ vardhayitvà anÃbhogavÃhitayà sthirÅk­tya samÃdhau samÃdhÃne cittaikÃgratÃyÃæ sthÃpayenmana÷, tatra niveÓayet / Ãropayediti yÃvat / kimarthamityÃha- vik«iptacittastu nara÷ kleÓadaæ«ÂrÃntare sthita÷ // Bca_8.1 // turiti hetau / yasmÃt samÃdhÃnamantareïa vik«iptacitta÷ asamÃhitacittasamudÃcÃra÷ vÅryavÃnapi nara÷ puru«a÷ kleÓÃnÃæ rÃk«asÃnÃmiva daæ«ÂrÃntare madhye sthita÷, kavalÅk­ta eva tairÃste / tasmÃt // tatra tÃvat samÃdhivipak«aæ nirÃkartuæ pÅÂhikÃbandhaæ racayannÃha- kÃyacittavivekena vik«epasya na saæbhava÷ / tasmÃllokaæ parityajya vitarkÃn parivarjayet // Bca_8.2 // kÃyaviveko janasaæparkavivarjanatà / cittaviveka÷ kÃmÃdivitarkavivarjanatà / iti / kÃyacittayorviveke nirÃsaÇgatayà vik«epasya tayorunnatatÃyÃ÷ / ÃlambanÃprati«ÂhÃnasyeti yÃvat / na saæbhava÷ na prÃdurbhÃva÷ / yata evam, tasmÃllokaæ svajanabÃndhavÃdilak«aïaæ parityajya vihÃya pÆrvaæ vitarkÃÓcittavik«epahetÆn parivarjayet parityajet // tatra lokÃparityÃgahetuæ tÃvannirÃkartumupadarÓayannÃha- snehÃnna tyajyate loko lÃbhÃdi«u ca t­«ïayà / tasmÃdetatparityÃge vidvÃnevaæ vibhÃvayet // Bca_8.3 // ÃtmÃtmÅyagrahapravartito 'bhi«vaÇga÷ sneha÷ / tasmÃnna tyajyate loka÷ / lÃbhÃdi«u ca t­«ïayà / ÃdiÓabdÃt satkÃrayaÓa÷ÓlokÃdaya÷ parig­hyante / te«u t­«ïayà pralobhena / cakÃrÃnna tyajyate loke iti samuccÅyate / yata etatkÃraïamaparityÃgasya, tasmÃdetasya snehasya lobhÃdÅnÃæ và / yadi và lokasya parityÃganimittaæ vidvÃn vicak«aïa÷ / evamiti vak«yamÃïaæ vibhÃvayet // (##) tadevÃha- Óamathena vipaÓyanÃsuyukta÷ kurute kleÓavinÃÓamityavetya / Óamatha÷ prathamaæ gave«aïÅya÷ sa ca loke nirapek«ayÃbhiratyà // Bca_8.4 // Óamatha÷ cittaikÃgratÃlak«aïa÷ samÃdhi÷ / tena suyukta iti apoddh­tya ihÃpi yojanÅyam / yadi và hetvarthe t­tÅyà / Óamathena hetunà vipaÓyanÃsuyukta÷ / sahÃrthe và / Óamathena sÃrdhaæ vipaÓyanÃsuyukta iti / vipaÓyanà yathÃbhÆtatattvaparij¤ÃnasvabhÃvà praj¤Ã / tayà suyukta÷ / yuganaddhavÃhimÃrgayogena kurute kleÓÃnÃæ vinÃÓaæ prahÃïamityevamavetya j¤Ãtvà kleÓavimumuk«uïà Óamatha÷ prathamamÃdau gave«aïÅya÷ / utpÃdya ityartha÷ / tadanantaraæ vipaÓyanà / samÃhito yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅtyavadanmuni÷ / ÓamÃcca na caleccittaæ bÃhyace«ÂÃnivartanÃt // iti / [Óik«Ã. sa. kÃrikÃ-9] sa ca Óamatha÷ loke lokavi«aye nirapek«ayà abhiratyà / abhiratiæ pariharata eva utpadyate nÃnyathà // tÃmeva abhiratinirapek«atÃmuttaraprabandhena darÓayitumÃha- kasyÃnitye«vanityasya sneho bhavitumarhati / yena janmasahasrÃïi dra«Âavyo na puna÷ priya÷ // Bca_8.5 // kasya sacetanasya svayameva anityasya anitye«u putradÃrÃdi«u sneho bhavitumarhati yujyate / kena hetunÃ? yena kÃraïena janmanÃæ sahasrÃïi anekÃni janmÃni aparyantasaæsÃre saæsaratà kadÃcidapi dra«Âavyo na puna÷ priya÷ / prÅïÃtÅti priya ucyate // tadapi ca asminnÃsti ityÃha- apaÓyannaratiæ yÃti samÃghau na ca ti«Âhati / na ca t­pyati d­«ÂvÃpi pÆrvavadbÃdhyate t­«Ã // Bca_8.6 // yadà tÃvanna paÓyati tam, tadà ayamaratimadh­tiæ yÃti / tenaiva asaumanasyena samÃkulitacittatvÃt samÃdhau na ca ti«Âhati, naiva sthito bhavati / tamavalambitumaÓakta ityartha÷ / atha yadÃpi priyadarÓanamasya jÃyate, tadÃpi na ca t­pyati / d­«ÂvÃpi punaradhikataraæ bÃdhyate t­«Ã / taddarÓanÃbhilëeïa pÆrvavat adarÓanakÃla iva pŬyate // api ca / sarvÃnarthanidÃnaæ priyasaægatikaraïamityupadarÓayannÃha- na paÓyati yathÃbhÆtaæ saævegÃdavahÅyate / dahyate tena Óokena priyasaægamakÃÇk«ayà // Bca_8.7 // (##) yathÃbhÆtaviparÅtaæ do«aguïÃnna paÓyati na jÃnÃti / priyasaægamakÃÇk«ayà tenaiva mohena saævegÃdavahÅyate bhra«Âo bhavati / tathà tenaiva abhi«vaÇgeïa dahyate tena Óokena muhÆrtamapi vicchede / tathà tena Óokena dahyate paritapyate tenaiva manastÃpena / priyasaægamakÃÇk«ayà priyasya saægama÷ saæprayoga÷, tasminnÃkÃÇk«Ã t­«ïÃ, tayà hetubhÆtayÃ, punaruttarottaramadhikÃdhikaprÃrthanayà // ito 'pyanarthahetureva tatsaægatirityÃha- taccintayà mudhà yÃti hrasvamÃyurmuhurmuhu÷ / tasya priyasya tatsaægamasya và cintayà tadguïÃnÃæ sadà paribhÃvanayà / kathaæ nÃma mamÃsya priyasaægamasya vicchittirmà bhÆditi tallÅnacittatayà và / ni«phalameva Ãyu÷saæskÃrÃ÷ pratik«aïaæ k«Åyante / na ca kvacidapi kuÓalakarmaïi samupayujyante iti bhÃva÷ / na ca yadarthamÃyu÷ kÓayamupanÅyate tanmitraæ sthiramityata Ãha- aÓÃsvatena dharmeïa dharmo bhraÓyati ÓÃÓvata÷ // Bca_8.8 // avaÓyaæ bhaÇguratayà anavasthÃnÃdasthÃvareïa mitreïa hetunà dharmo bhraÓyati parihÅyate ÓÃÓvato dÅrghakÃlÃvasthÃyÅ saæbhÃrÃntargamÃt phalamahattvÃcca // syÃdetat- avaÓyaæ hi kiæcittatsaægamÃddhitasukhanibandhanaæ prÃpyate / tatkimiti sarvathà tanni«idhyata ityatrÃha- bÃlai÷ sabhÃgacarito niyataæ yÃti durgatim / ne«yate vi«abhÃgaÓca kiæ prÃptaæ bÃlasaægamÃt // Bca_8.9 // nÃpi tatsaægamÃdanarthamantareïa kiæcidaparamiha labhyate / tathà hi bÃlai÷ p­thagjanai÷ saha sabhÃgacarita÷ samÃnaÓÅla÷ niyatamavaÓyaæ yÃti durgatim, tatkarmasad­ÓasamÃcaraïat, ÃryadharmabahirbhÃvÃcca / atha ÃryadharmÃnuvartanÃt tato 'sad­ÓakarmakÃrÅ syÃt, tadà ne«yate dvi«yate visabhÃgaÓceti asamÃnacarita÷ / bÃlairiti saæbandha÷ / atra kartari t­tÅyà / iti ubhayalokabÃdhanÃt kiæ prÃptamadhigataæ hitasukhanimittaæ bÃlasaægamÃt? naiva kiæcidityartha÷ // na ca anukÆlacaritairapi ÃtmasÃtkartuæ Óakyà ityÃha- k«aïÃdbhavanti suh­do bhavanti ripava÷ k«aïÃt / to«asthÃne prak­pyanti durÃrÃdhÃ÷ p­thagjanÃ÷ // Bca_8.10 // k«aïamÃtreïa suh­do mitrÃïi bhavanti kiæcit svaprayojanamuddiÓya, k«aïÃdeva ca vi«amÃbhiprÃyatvÃt kiæcinnimittamÃlambya ta eva ripava÷ Óatravo bhavanti / na ca nimittamapye«Ãæ niyatam, yat kadÃcitto«asthÃne prÅtivi«aye viparyÃsavaÓÃt prakupyanti / iti durÃrÃdhà du÷khenÃrÃdhayituæ ÓakyÃ÷ p­thagjanÃ÷ anÃryÃ÷ // (##) aparamapi bÃladharmaæ tadvivarjanÃrthamupadarÓayannÃha- hitamuktÃ÷ prakupyanti vÃrayanti ca mÃæ hitÃt / atha na ÓrÆyate te«Ãæ kupità yÃnti durgatim // Bca_8.11 // idaæ karaïÅyam, idamakaraïÅyam, ityuktÃ÷ abhihitÃ÷ prakupyanti vidvi«anti, na punastaduktaæ hitamiti g­hïanti / pratyuta vÃrayanti ca mÃæ hitÃt, kiæ tava anena kevalaprayÃsaphalÃnu«ÂhÃneneti tatra prav­ttaæ mÃæ ni«edhayanti tata÷ / atha na ÓrÆyate te«Ãæ bÃlÃnÃm / vacanamiti Óe«a÷ / yadi tadvacanamavagamya hite prav­tti÷ kriyate, tadà kupità asmadvacanÃnnÃyaæ nivartate iti tasmin hitakarmakÃriïi kopaæ k­tvà tatkarmaprerità durgatiæ prayÃnti // imaæ ca bÃladharmamaparaæ tadvivekÃya bhÃvayedityupadarÓayannÃha- År«yotk­«ÂÃtsamÃddÆndvo hÅnÃnmÃna÷ stutermada÷ / avarïÃtpratighaÓceti kadà bÃlÃddhitaæ bhavet // Bca_8.12 // Ãtmano vidyÃkuladhanÃdibhirutk­«ÂÃduttamÃdÅr«yà parasaæpattyasahanatà jÃyate / arthÃtte«veva / Ãtmanà samÃt tulyÃd dvandvo vivÃda÷ / Ãtmano hÅnÃdadhamÃnmÃna÷, ahamita÷ Óre«Âha ityabhimananÃt / stutermada÷ sadasatÃæ tadguïÃnÃmÃkhyÃnÃdahaæ mahÅyÃnityÃropÃdavalepa÷ / avarïÃdÃtmano do«akÅrtanaÓravaïÃd dve«aÓca / arthÃdavarïavÃdini / ityevaæ kadà kasmin kÃle bÃladdhitaæ bhavet? na kadÃcidityartha÷ // ito 'pi bÃlÃn parih­tya viharediti pratipÃdayitumÃha- Ãtmotkar«a÷ parÃvarïa÷ saæsÃraratisaækathà / ityÃdyavaÓyamaÓubhaæ kiæcidbÃlasya bÃlata÷ // Bca_8.13 // ekasya bÃlasya aparasmÃdbÃlÃt ityevamÃdi kiæcidaÓubhamakuÓalamavaÓyaæ niyamena jÃyate / kiæ tat? Ãtmana utkar«a÷ prakar«a÷ Órutaj¤ÃnÃdipraÓaæsayà / pare«Ãmavarïo do«aprakÃÓanaæ ÓrutÃdipracchÃdanam / yà saæsÃre ratirabhirÃma÷ tasyÃ÷ saækathà saævarïanam, kÃmaguïÃnÃæ saæpramodanÃt / ityÃdi evaæprakÃram // evaæ tasyÃpi tatsaÇgÃttenÃnarthasamÃgama÷ / aparasyÃpi tatsaÇgÃt dvitÅyasya saÇgÃt kiæcidaÓubhamavaÓyaæ syÃt / yena evam, tena kÃraïena anarthasya akalyÃïasya samÃgama÷ saæprÃptireva ayaæ bÃlasamÃgama / ata ÃryadharmÃnuÓik«aïÃrtham- ekÃkÅ vihari«yÃmi sukhamakli«ÂamÃnasa÷ // Bca_8.14 // bÃlajanasaægamaviyukta÷ advitÅya÷ vihari«yÃmi / tadvivekÃt sukham / kriyÃviÓe«aïametat / katham? akli«ÂamÃnasa iti tatsaæparkavivarjanÃt tatk­tasaækleÓÃbhÃvÃt / pÆrvasmin hetupadametat / yadi và / sukhaæ kÃyikam / akli«ÂamÃnasa iti mÃnasam // (##) tasmÃdvÃlajanasaæparkajadu÷khaparijihÅr«uïà tatsaægatirna kÃryeti kathayitumÃha- bÃlÃddÆraæ palÃyeta prÃptamÃrÃdhayetpriyai÷ / na saæstavÃnubandhena kiæ tÆdÃsÅnasÃdhuvat // Bca_8.15 // bÃlÃt sarvato dÆramÃrÃt palÃyeta apasaret, yathà tai÷ saha kÃcidapi saægatirna syÃt / atha kathaæciddaivayogÃdbhavet, tadà prÃptaæ militamÃrÃdhayet ÃrÃgayet / priyai÷ prÅtikarairupacÃrai÷ / ÃrÃdhayannapi na saæstavÃnubandhena na paricayÃsattikaraïÃbhiprÃyeïa / yadi vÃ, na saæstavÃnunayena, kiæ tarhi pratighÃnunayavarjanÃdudÃsÅnasÃdhuvat sadÃcÃramadhyasthajanavat // idamaparaæ sÃdhujanasamÃcÃraæ Óik«ayitumÃha- dharmÃrthamÃtramÃdÃya bh­Çgavat kusumÃnmadhu / apÆrva iva sarvatra vihari«yÃmyasaæstuta÷ // Bca_8.16 // dharmÃyedaæ dharmÃrtham, tadeva kevalaæ tanmÃtram / tadÃdÃya g­hÅtvà / sÃrÃdÃnaæ k­tvetyartha÷ / bh­Çgavat ca¤carÅkavat / madhu makarandam / yadi và / dharma eva artha÷ prayojanamasya cÅvarapiï¬apÃtÃderiti vigraha÷ / bÃlasaæparkavimukha÷ apÆrva iva navacandropama÷ sarvatra deÓe sthÃne và vihari«yÃmi / asaæstuta÷ aparicita÷ / tannivÃsijanai÷ pratyÃsattirahita ityartha÷ // tadevaæ priyasaægatikÃraïaæ snehamapÃk­tya sÃæprataæ lÃbhÃdit­«ïà lokÃparityÃgakÃraïaæ parihartavyetyupadarÓayannÃha- lÃbhÅ ca satk­taÓcÃhamicchanti bahavaÓca mÃm / iti martyasya saæprÃptÃnmaraïÃjjÃyate bhayam // Bca_8.17 // lÃbho vidyate 'syeti cÅvarapiï¬apÃtÃdilÃbhayogÃllÃbhÅ ca aham / satk­taÓca pÆjito janai÷ / icchanti abhila«anti bahavaÓca aneke mÃm / bahujanasaæmato 'hamityartha÷ / ityevaæ cintayata÷ evaæ martyasya manu«yasya maraïÃjjÃyate bhayam / kiæbhÆtÃt? saæprÃptÃt acintitopasthitÃt // yatra yatra ratiæ yÃti mana÷ sukhavimohitam / tattatsahasraguïitaæ du÷khaæ bhÆtvopati«Âhati // Bca_8.18 // tasmÃtprÃj¤o na tÃmicchedicchÃto jÃyate bhayam / svayameva ca yÃtyetadvairyaæ k­tvà pratÅk«atÃm // Bca_8.19 // bahavo lÃbhino 'bhÆvan bahavaÓca yaÓasvina÷ / saha lÃbhayaÓobhiste na j¤ÃtÃ÷ kka gatà iti // Bca_8.20 // (##) mÃmevÃnye jugupsanti kiæ prah­«yÃmyahaæ stuta÷ / mÃmevÃnye praÓaæsanti kiæ vi«ÅdÃmi nindita÷ // Bca_8.21 // nÃnÃdhimuktikÃ÷ sattvà jinairapi na to«itÃ÷ / kiæ punarmÃd­Óairaj¤aistasmÃtkiæ lokacintayà // Bca_8.22 // * * * * * * iti sarvadà avaÓyaæbhÃvimaraïamanasikÃrÃt kiæ lokasya bÃlajanasya cintayà caritaparibhÃvanayÃ? na kiæcit prayojanam, anupÃdeyatvÃditi bhÃva÷ // itthamapi bÃlajanasaægatirdu÷khaheturevetyÃha- nindantyalÃbhinaæ sattvamavadhyÃyanti lÃbhinam / prak­tyà du÷khasaævÃsai÷ kathaæ tairjÃyate rati÷ // Bca_8.23 // nindanti kutsayanti alÃbhinaæ lÃbhavirahitaæ sattvam / ak­tapuïyo 'yaæ varÃka÷, yena ayaæ piï¬apÃtÃdimÃtrakamapi naiva aparikleÓena prÃpnotÅti / lÃbhinaæ punaravadhyÃyanti prasannairdÃyakadÃnapatibhiÓcÅvarÃdipradÃnai÷ pÆjitam / kuhanÃdibhirapi dÃyakadÃnapatÅn prasÃdyacÅvarÃdilÃbhamÃsÃdayati / anyathà kimanyasya tathÃvidhà guïà na santi, yena ayameva varaæ labhate nÃpara÷, iti asmiæÓcittamaprasÃdayanti, vacanaæ caivamudgiranti / iti ubhayathÃpi tebhyo na cetasi ÓÃntirasti / tadevaæ prak­tyà svabhÃvena du÷khahetutvÃt du÷khaæ saævÃso ye«Ãæ bÃlÃnÃæ te tathà / taistathÃvidhai÷ saha saævasata÷ kathaæ jÃyate rati÷? naivetyartha÷ // [na ca bÃlo d­¬hasuh­dbhavati / yasmÃnna bÃla ityÃha- na bÃla÷ kasyacinmitramiti coktaæ tathÃgatai÷ / na svÃrthena vinà prÅtiryasmÃdvÃlasya jÃyate // Bca_8.24 // svÃrthadvÃreïa yà prÅtirÃtmÃrtha prÅtireva sà / dravyanÃÓe yathodvega÷ sukhahÃnik­to hi sa÷ // Bca_8.25 // mitramiti suh­t / uktaæ tathÃgatenetyÃgame«u uktam / kasmÃt? yasmÃt svaprayojanena vinà bÃlasya na karhicidapi prÅtirjÃyate / tasmÃt tadabhÃve viparyaya÷ / tadapi bÃlasaævÃse satyapi na nirdi«Âam (?) tatra maitrÅk­tenÃpi p­thagjanasya prÅtiraÓakyà // evaæ sati tatsaævÃsodbhÆtado«aparihÃrÃrthaæ sukhena] saumanasyena ca vihÃrÃya vivekakÃmena mayà araïyani«evaïÃya yatitavyamiti tadanuÓaæsÃæ darÓayannÃha- nÃvadhyÃyanti taravo na cÃrÃdhyÃ÷ prayatnata÷ kadà tai÷ sukhasaævÃsai÷ saha vÃso bhavenmama // Bca_8.26 // (##) taravo v­k«Ã÷ nÃvadhyÃyanti, na ca ÃrÃdhyÃ÷ ÃrÃdhayitavyÃ÷ prayatnata iti / tadanukÆlasamÃcaraïena araïyÃdi«u vasatà vi«amÃbhiprÃyarahitatvÃt / iti kadà taistarubhi÷ saha vÃso bhavenmama? kibhÆtai÷ sukhasaævÃsairityÃÓaæsati / sukhahetutvÃt sukhamiti pÆrvavat // punarekÃkitÃvihÃre 'bhiratimÃha- ÓÆnyadevakule sthitvà v­k«amÆle guhÃsu và / kadÃnapek«o yÃsyÃmi p­«Âhato 'navalokayan // Bca_8.27 // ÓÆnyadevakule janasaækÅrïatÃrahite sthitvà nivasya rÃtrimekÃmu«itvà dve vÃ, yathÃbhilëaæ v­k«amÆle v­k«asyÃdhastÃt / parvatÃdi«u guhyapradeÓà guhÃ÷, tatra và / anapek«a÷ kadà yÃsyÃmi? ÃsaÇgasthÃnasya kasyacidabhÃvÃt / ata eva p­«Âhato 'navalokayan paÓcÃdanirv­terabhÃvÃt // punaranyathà prÃha- ayame«u pradeÓe«u vistÅrïe«u svabhÃvata÷ / svacchandacÃryanilayo vihari«yÃmyahaæ kadà // Bca_8.28 // kenacidvirodhakÃriïà purvamasvÅk­te«u / vistÅrïe«u vipule«u saumanasyakÃri«u / svabhÃvata÷ svayameva tathÃvidhe«u, na k­trimatayà / vihari«yÃmyahaæ kadà ityÃÓÃste / evaæ viharato yatsukhaæ tadupadarÓayannÃha- svacchanda cÃrÅ na paratantrav­tti÷ / anilaya÷ na vidyate nilaya÷ Ãlaya÷ nirÃsaÇgatayà yasyeti anilaya÷, kvacidapi svÅkÃrÃbhÃvÃt / tathÃbhÆta÷ pratibaddho na kasyacit / Óe«a÷ subodha÷ // punarevamalpecchatayà ÃÓaæsanÅyamityÃdarÓayannÃha- m­tpÃtramÃtravibhavaÓcaurÃsaæbhogacÅvara÷ / nirbhayo vihari«yÃmi kadà kÃyamagopayan // Bca_8.29 // m­tpÃtraæ muïmayaæ bhik«ÃbhÃjanam, tadeva kevalaæ tanmÃtraæ vibhavo dhanaæ yasyeti / tathà caurÃïÃmasaæbhogyaæ pÃæsukÆlÃmbarak­tatvÃdaparibhogyam / anupayuktamiti yÃvat / tÃd­Óaæ cÅvaraæ vÃso yasya sa tathà / etaddvayamapi parairahÃryam / ata eva nirbhaya÷ kÃyajÅvitanirapek«atayà ca / tadeva darÓayati- kÃyamagopayanniti / bÃhyÃdhyÃtmikasya parigrahÃgrahasyÃbhÃvÃt asaærak«ayan // iyamanityatà ca ÃsaÇgaparityÃgasya kÃraïaæ sarvadà sevitavyeti v­ttatritayenopadarÓayannÃha- kÃyabhÆmiæ nijÃæ gatvà kaÇkÃlairaparai÷ saha / svakÃyaæ tulayi«yÃmi kadà Óatanadharmiïam // Bca_8.30 // ayameva hi kÃyo me evaæ pÆtirbhavi«yati / Ó­gÃlà api yadgandhÃnnopasarpeyurantikam // Bca_8.31 // (##) asyaikasyÃpi kÃyasya sahajà asthikhaï¬akÃ÷ / p­thak p­thaggami«yanti kimutÃnya÷ priyo jana÷ // Bca_8.32 // kÃyabhÆmiæ nijÃmiti ÓmaÓÃnabhÆmim, ciramapi sthitvà tatparyavasÃnatvÃccharÅrasya / kaÇkÃlairaparairiti pÆrvam­tÃnÃmasthibhi÷ pa¤jarai÷ / Óatanaæ pÆtibhÃva÷, taddharmiïaæ tatsvabhÃvam / tÃmeva tulanÃæ kathayati- ayameva hÅtyÃdinà / evamiti aparakaÇkÃlagalitaÓarÅrasÃd­Óyamucyate / pÆti÷ kutsito bhavi«yati / kÅd­Óa ityÃha- Ó­gÃlà ityÃdi / atidurgandhatayà tadÃhÃraparÃyaïÃnÃæ gomÃyÆnÃmapi du÷saha iti / itthamapi priyasya saægatiranityetyÃha- asyaikasyÃpÅtyÃdi / asya upÃttasyaikasya ekatvena kalpitasyÃpi kÃyasya / sahajÃ÷ kÃyena sahajÃtÃ÷ asthikhaï¬akÃ÷ p­thak p­thagbhavi«yanti / visaæyuktà bhavi«yantÅtyartha÷ / kimutÃnya÷ priyo jana÷ p­thag na bhavi«yati, ya÷ sarvadà visaæyukta evÃste // syÃdetat- sukhadu÷khasahÃyÃ÷ sadà mamaite putradÃrÃdaya÷ / tade«u yukta evÃnunaya÷ kartumityÃha- eka utpadyate janturmriyate caika eva hi / nÃnyasya tadvayathÃbhÃga÷ kiæ priyairvighnakÃrakai÷ // Bca_8.33 // janmamaraïayorna kaÓcit kasyaciddu÷khasaæbhÃgÅ syÃt / antarÃle ca svakarmopahitameva sukhadu÷khamupabhu¤jate sarve / ato 'bhimÃnamÃtramevaitat / yato nÃnyasya tadÃtmano vyatiriktasya tadvayathÃbhÃga÷ / tasyÃnunayakÃriïo vyathÃ, tasyà bhÃga÷ pratyaæÓo jÃyate, tasya sÃ, tenaiva tasyÃ÷ saævedyamÃnatvÃt / ato na kiæcit prayojanaæ priyai÷ kuÓalapak«avighÃtakÃribhi÷ // paramÃrthato na kasyacit kenacit saægatirastÅtyupadarÓayannÃha- adhvÃnaæ pratipannasya yathÃvÃsaparigraha÷ / tathà bhavÃdhvagasyÃpi janmÃvÃsaparigraha÷ // Bca_8.34 // mÃrgaprasthitasya kÃæciddiÓaæ gantumudyatasya yathà aparairadhvagai÷ saha ekasminnÃvÃse kvacinmaï¬apÃdau và ÃvÃsaparigraho bhavati, tathà saæsÃre 'pi karmÃyattagate÷ saæsarato j¤ÃtisagotrasÃlohitÃdibhirekasmin janmani ÃvÃsaparigraho jÃyate / punarapi tatparityajya kvacidekÃkitayà yÃti / na ca tatra kecitsahÃyÃstamanugacchanti / ato na kenacit kasyacidvÃstavÅ saægati÷ saæbhavati / tasmÃnnÃnarthasahasropanetrÅæ svayamupakalpya kenacit saægatiæ kuryÃt // tadevamabhidhÃya saægatido«am, ekÃkitÃyÃ÷ punarime guïà iti v­ttatritayenopadarÓayannÃha- caturbhi÷ puru«airyÃvatsa na nirdhÃryate tata÷ / ÃÓocyamÃno lokena tÃvadeva vanaæ vrajet // Bca_8.35 // (##) asaæstavÃvirodhÃbhyÃmeka eva ÓarÅraka÷ / pÆrvameva m­to loke mriyamÃïo na Óocati // Bca_8.36 // na cÃntikacarÃ÷ kecicchocanta÷ kurvate vyathÃm / buddhÃdyanusm­tiæ cÃsya vik«ipanti na kecana // Bca_8.37 // avaÓyamanicchannapi idÃnÅæ jÅvadavasthÃyÃæ maraïamupagato balÃttyÃjayitavyo [g­hÃvÃsa÷ / tasmÃdevaæ svayaæ jÅvanneva tyaktumarhati / tata iti g­hÃt /] ÃÓocyamÃna÷ hà vatsetyÃdivilÃpavacanai÷ paridevyamÃna÷ lokena bandhuprabh­tinà tÃvadeva tata÷ pÆrvameva vanaæ vrajet / ka÷ punaratra guïaviÓe«a ityÃha- asaæstavetyÃdi / anunayapratighÃbhÃvÃt mriyamÃïo na Óocati, Óokopajanitadu÷khabhÃgÅ na bhavati / kuta÷? pÆrvameva m­to loke / yadaiva g­hÃnni«krÃnta÷, tadaiva svajanabÃndhavÃdau lokavi«aye / ayamaparo guïastasyetyÃha- na cÃntikacarà ityÃdi / antikacarÃ÷ samÅpavartino j¤ÃtisagotrÃdayastadviyogÃturÃ÷ Óocanta÷ Óokamupajanayanta÷ na ca naiva kurvate vyathÃm, Ãtmana÷ kÃyamanaso÷ pŬÃm / yadi và / te«Ãæ Óokaæ paÓyato mriyamÃïasya manastÃpam / na kevalamayameva guïa÷, api tu buddhÃdyanusm­tiæ ÃdiÓabdÃddharmÃdyanusm­tim,tattvÃlambanamanaskÃraæ và / asyeti janasaæparkavivekacÃriïo maraïasamaye // tasmÃdityÃdinà upasaæharati- tasmÃdekÃkità ramyà nirÃyÃsà Óivodayà / sarvavik«epaÓamanÅ sevitavyà mayà sadà // Bca_8.38 // ekÃkità anÃsaÇgavihÃrità / ramyà sukhahetutvÃt / nirÃyÃsà du÷khavipak«atvÃt / Óivodayà ni÷ÓreyasÃvÃhakatvÃt / sarvavik«epaÓamanÅ sarvavik«epasya kÃyavÃÇmÃnasikasya durÃcÃrasya ÓamanÅ nivartanÅ samÃdhÃnahetutvÃt / sevitavyà mayà sadeti / atraiva abhiniveÓena ÃsaÇga÷ kÃrya ityartha÷ // tadevaæ janasaæparkavivarjanÃt kÃyavivekaæ pratipÃdya cittavivekaæ pratipÃdayitumÃha- sarvÃnyacintÃnirmukta÷ svacittaikÃgramÃnasa÷ / samÃdhÃnÃya cittasya prayati«ye damÃya ca // Bca_8.39 // sarvà yà anyacintà asadvitarkasvabhÃvÃ÷, tÃbhirnirmukta÷, tadvirahita÷ / svacittaikÃgramÃnasa÷ svacittameva ekamagraæ pradhÃnaæ yasmin mÃnase manasikÃre tat tathoktam, tÃd­Óaæ mÃnasaæ yasya sa tathà / svacittaæ và ekÃgramekÃyattaæ tatpracÃravyavalokanatatparaæ niyatÃlambanapratibaddhaæ và mÃnasaæ yasyeti samÃsa÷ / tathÃbhÆta÷ samÃdhÃnÃya cittasya ÓamathÃya prayati«ye, tatparÃyaïo bhavi«yÃmi / tadekÃgratÃyÃæ niyojayi«yÃmÅtyartha÷ / damÃya ceti puna÷punastatraivÃlambane niyojanÃya, bahirvik«epanivÃraïÃya và // (##) tatra cittasamÃdhÃnasya vipak«atvÃt kÃmavitarkaæ nivÃrayitumÃha- kÃmà hyanarthajanakà iha loke paratra ca / iha bandhavadhocchedairnarakÃdau paratra ca // Bca_8.40 // aprahÅïabhavasaæyojanai÷ kamanÅyatayà adhyavasitatvÃt kÃmà rÆpÃdayo vi«ayà ucyante / hiÓabdo yasmÃdarthe / tasmÃdudvijya kÃmebhya÷ [8.85] iti vak«yamÃïena saæbandha÷ / te ca sevyamÃnà anarthajanakà a........ yadarthaæ dÆtadÆtÅnÃæ k­täjaliranekadhà / na ca pÃpamakÅrtirvà yadarthaæ gaïità purà // Bca_8.41 // prak«iptaÓca bhaye 'pyÃtmà draviïaæ ca vyayÅk­tam / yÃnyeva ca pari«vajya babhÆvottamanirv­ti÷ // Bca_8.42 // tÃnyevÃsthÅni nÃnyÃni svÃdhÅnÃnyamamÃni ca / prakÃmaæ saæpari«vajya kiæ na gacchasi nirv­tim // Bca_8.43 // unnÃmyamÃnaæ yatnÃdyannÅyamÃnamadho hriyà / purà d­«Âamad­«Âaæ và mukhaæ jÃlikayÃv­tam // Bca_8.44 // tanmukhaæ tvatparikleÓamasahadbhirivÃdhunà / g­dhrairvyaktÅk­taæ paÓya kimidÃnÅæ palÃyase // Bca_8.45 // paracak«urnipÃtebhyo 'pyÃsÅdyatparirak«itam / tadadya bhak«itaæ yÃvat kimÅr«yÃlo na rak«asi // Bca_8.46 // mÃæsocchrayamimaæ d­«Âvà g­dhrairanyaiÓca bhak«itam / ÃhÃra÷ pÆjyate 'nye«Ãæ strakcandanavibhÆ«aïai÷ // Bca_8.47 // ........rÆpa÷ / pÆjyate tvayà stragÃdibhi÷ / tairg­dhrairanyaiÓca gomÃyuprabh­tibhirmÃæsocchrayaæ mÃæsapu¤jamimaæ bhak«itaæ bÅbhatsaæ d­«Âvà kimÅr«yÃlo na rak«asÅti yojayitavyam / kimidÃnÅæ palÃyase iti và vyavahitena saæbandha÷ // nanu idamapi pra«Âavyo bhavÃnityÃha- niÓcalÃdapi te trÃsa÷ kaÇkÃlÃdevamÅk«itÃt / niÓcalÃdapi këÂhalo«ÂhasamÃnÃt tava trÃso jÃyate iti kÃkkà p­cchati / kaÇkÃlÃt asthipa¤jarÃt / evamapi bÅbhatsarÆpÃt Åk«itÃt d­«ÂÃt yadi và evaæ trÃsa÷ / yaddÆrÃdapi dÆrataraæ palÃyase iti yojanÅyam / yadevaæ calata÷ kathaæ na trÃsa ityÃha- vetÃleneva kenÃpi cÃlyamÃnÃdbhayaæ na kim // Bca_8.48 // bhÆtagraheïa cÃlyamÃnÃt jÅvataÓcalata÷ kiæ na bhayaæ bhavati? tasmÃdatiÓayena bhayaæ yuktamityartha÷ // (##) evaæ tÃvajjugupsanÅyatÃæ pratipÃdya punaranyathà pratipÃdayitumÃha- ekasmÃdaÓanÃde«Ãæ lÃlÃmedhyaæ ca jÃyate / tatrÃmedhyamani«Âaæ te lÃlÃpÃnaæ kathaæ priyam // Bca_8.49 // yo hi nÃma mohÃv­taviveko rÃgavi«amÆrcchitacaitanya÷, tasya atikamanÅyatayà kÃminÅvadanamadhupÃnabuddhayà tanmukhavigalallÃlÃpÃnÃbhilëiïa÷ / paryanuyogamÃha- ekameva kÃraïaæ dvayorapyÃhÃrapÃnasvabhÃvÃt / tatra tayormadhye amedhyaæ purÅ«amapriyaæ bhavata÷ / lÃlÃyÃ÷ Óle«maïa÷ pÃnaæ kathaæ priyam? kena prakÃreïa tatrÃbhiratirnÃnyatra? dvayorapi yukteti bhÃva÷ // athÃpi syÃt- yadyapi dvayorapi kÃraïamabhinnam, tathÃpi tasminnatidurgandhatayà vaimukhyam, itarasmiæstu tadabhÃvÃtprÅtiriti / tadetadapi na samyagabhidhÃnamityupapÃdayannÃha- tÆlagarbhairm­dusparÓai ramante nopadhÃnakai÷ / durgandhaæ na sravantÅti kÃmino 'medhyamohitÃ÷ // Bca_8.50 // kÃrpÃsÃditÆlaparipÆritairmasÆrakÃdibhirÆpadhÃnai÷ sukumÃrasparÓai÷ kÃmino na ramante, na dh­timadhivÃsayanti / kuta÷? daurgandhyamaÓucini«yandaæ na mu¤cantÅti k­tvà aÓuciparipÆrite strÅkalevare eva ramante / etadapi kuta÷? kÃmina÷ kÃmasukhÃbhilëiïa÷ amedhyamohità yata÷ / hetupadametat / amedhyavi«aye amedhyena và mohitÃ÷ / aÓucau ÓuciviparyÃsÃt tatraiva atiÓayavatÅmabhiratimanubhavanti // syÃdetat- yadi nÃma aÓucitvamamedhye strÅkalevare ca sÃdhÃraïam, tathÃpi tadekatra viv­tamanyatra pracchÃditam / atastadanyaparihÃreïa asminnabhi«vaÇga÷ ityatrÃha- yatra cchanne 'pyayaæ rÃgastadacchannaæ kimapriyam / na cetprayojanaæ tena kasmÃcchannaæ vim­dyate // Bca_8.51 // yasminnamedhyasvabhÃve pracchÃditarÆpe / ad­«Âe 'pÅti yÃvat / etÃd­Óo 'bhi«vaÇga÷, tadacchannaæ d­ÓyatÃæ gatamatiÓayena prÅtikaramupajÃyate ityucitam / tat kimiti tathÃbhÆtamapriyaæ bhavata÷? atha tathÃbhÆte sarvathà vaimukhyameva te nÃcchannena kiæcit prayojanaæ tavÃsti / yadyevam, tarhi kasmÃddheto÷ channaæ viÓe«eïa m­dyate, tadanyaparihÃreïa tasyaiva ghaÂanÃya yatna÷ kriyate? api ca / idamapi pra«Âavyastvam- kiæ bhavÃnaÓucivirÃgo na veti / atra prathamaæ vikalpamadhik­tyÃha- yadi te nÃÓucau rÃga÷ kasmÃdÃliÇgase 'param / (##) yadi bhavata÷ aÓucau na rÃga÷, na sarvathà ÃsaÇgo 'sti, tarhi kasmÃdÃliÇgase apara manyam? kiæ tadityÃha- mÃæsakardamasaæliptaæ snÃyubaddhÃsthipa¤jaram // Bca_8.52 // mÃæsameva kardama iva lepanasÃdharmyÃt, tena liptamupadigdham / kimevaæbhÆtamiti cet, snÃyubaddhÃsthipa¤jaram, snÃyvÃbaddhaæ saÇgÅk­tam, ÃyattÅk­tam asthipa¤jaram asthisaækalam / anyathà khaï¬aÓo viÓakalitaæ syÃt, iti virÃgavi«ayatÃmasya darÓayati // atha Óucau rÃga iti dvitÅyo vikalpa÷ svÅkriyate, tatrÃha- svamevetyÃdi / athavà / anyathÃvatÃryateyaduktaæ pareïa- channe carmÃdinà rÃgo bhavati nÃcchanne / tatrÃha- yadÅtyÃdi / yadi tena hetunà carmÃdinà pihitatvÃditi k­tvà aÓucau rÃgo bhavati bhavata÷, tadà kasmÃdÃliÇgase paramanyadÅyaæ pa¤jaram / anyat pÆrvavat // kiæ tarhi samucitamatretyÃha- svameva bahvamedhyaæ te tenaiva dh­timÃcara / amedhyabhasrÃmaparÃæ gÆthaghasmara vismara // Bca_8.53 // svameva Ãtmanaiva bahutaramaÓucilÃlÃsiÇghÃïamastaluÇgamÆtrapurÅ«Ãdi tavÃsti, tenaivÃÓucinà saæto«aæ kuru«va / tato 'pyameghyabhastrÃæ purÅ«aprasevikÃm aparÃmanyÃæ strÅÓarÅrasvabhÃvÃm / gÆthaghasmara purÅ«abhak«aïaÓÅla vismara, tatra manasikÃraæ mà kÃr«Å÷ // mÃæsapriyo 'hamityÃdinà punaranyathà parihÃramÃha- mÃæsapriyo 'hamasyeti dra«Âuæ spra«Âuæ ca vächasi / acetanaæ svabhÃvena mÃæsaæ tvaæ kathamicchasi // Bca_8.54 // mÃæsaæ priyaæ yasya / e«o 'haæ mÃæsapriya÷ / asya asthipa¤jarasya / yadi và / mÃæsasya priyo mÃæsapriyo 'hamasyeti pÆrvavat / mÃæsapriyo 'hamasya priya iti yÃvat / sÃpek«atve 'pi samÃso gamakatvÃt / ityevaæ tatpralobhÃt pratyupakÃradhiyà và dra«Âuæ spra«Âuæ ca vächasi, darÓanaæ sparÓanaæ ca abhila«asi / atrÃha- acetanaæ caitanyaÓÆnyaæ m­tpiï¬aprÃyam / svabhÃvena prak­tyà / na tu punaryathÃpare varïayanti- caitanyayogÃdacetanamapi cetanamabhidhÅyate / tÃd­Óaæ mÃæsaæ tvamacetanasvabhÃvaæ kÃmuka÷ san kathamicchasi? tadd­«Âau ca m­tpiï¬e 'pi syÃt / tathà ca sati bhavÃnapi na cetana÷ syÃt // asti tatra citsvabhÃvaæ cittam, tena tadicchÃmÅti cedÃha- yadicchasi na taccittaæ dra«Âuæ spra«Âuæ ca Óakyate / yacca Óakyaæ na tadvetti kiæ tadÃliÇgase mudhà // Bca_8.55 // yaccittaæ citsvabhÃvamicchasi, tadarÆpitvÃt dra«Âuæ na Óakyate / yacca mÃæsÃdisvabhÃvaæ kalevaraæ dra«Âuæ spra«Âuæ ca Óakyate, na tadvetti, na jÃnÃti, acetanatvÃt / ata÷ kimiti (##) tadacetanamÃliÇgase ÃÓli«yasi? mudheti ni«phalam / naiva ÃliÇgitumucitamiti bhÃva÷ / anyathà lo«ÂhÃdyÃliÇganaprasaÇga÷ // kiæ ca / idamapyatigarhitamityÃdarÓayannÃha- nÃmedhyamayamanyasya kÃyaæ vetsÅtyanadbhutam / svÃmedhyamayameva tvaæ taæ nÃvai«Åti vismaya÷ // Bca_8.56 // anyasya kÃyaæ yadamedhyamayaæ na vetsi, tanna kiæcidÃÓcaryam / yuktameva tadavedanam, parasaætÃnasyÃtmanà vyavahitatvÃt / idaæ punaratiÓayenÃÓcaryasthÃnam, yat svasyÃtmano 'medhyamayaæ tvaæ taæ kÃyaæ nÃvai«i nÃvagacchasi // idÃnÅæ ÓÃstrakÃrastaæ saævejayannÃha- vighanÃrkÃæÓuvikacaæ muktvà taruïapaÇkajam / amedhyaÓauï¬acittasya kà ratirgÆthapa¤jare // Bca_8.57 // vighanÃrkÃÓubhirvikacaæ vikasitam / tÃd­Óaæ taruïapaÇkajam / abhinavasaroruhaæ hitvà amedhyÃbhinivi«Âacittasya kà ratirgÆthapa¤jare / na yukteti bhÃva÷ // punaranyathà prÃha- m­dÃdyamedhyaliptatvÃdyadi na spra«Âumicchasi / yatastannirgataæ kÃyÃttaæ spra«Âuæ kathamicchasi // Bca_8.58 // ÃdiÓabdÃdvastrÃdi / aÓucimrak«itatvÃt / yadi spra«Âuæ na vächasi / yata÷ kÃyÃttadamedhyaæ nirgataæ niryÃtam, taæ kÃyaæ kathamicchasi spra«Âum? athÃpi syÃt- nÃyamupÃlambho mama yuktarÆpa÷, yato na me kaÓcidabhiniveÓo 'medhye ityatrÃha- yadi te nÃÓucau rÃga÷ kasmÃdÃliÇgase param / amedhyak«etrasaæbhÆtaæ tadbÅjaæ tena vardhitam // Bca_8.59 // amedhyak«etraæ mÃturjaÂharam, anekÃÓucisthÃnatvÃt, tatra saæbhÆtaæ samutpannaæ tadbÅjam, tadeva amedhyaæ mÃtÃpit­ÓukraÓoïitasvabhÃvaæ bÅjaæ yasya tattathoktam / tena vardhitamiti tena amedhyena mÃt­pÅtÃÓitasya vÃntakalpasya rasena vardhitaæ garbhasthitamupab­æhitam / bahirnirgatamapi svayamaÓitapÅtaparipÃkÃÓucirasena / kasmÃdÃliÇgase paramiti saæbandha÷ / paraæ strÅkalevaram / ityupÃlambho 'styeva bhavata÷ // atha aÓucirÃgo 'hamiti pak«asvÅkÃra÷, tathÃpi upÃlambhastadavastha evetyÃha- amedhyabhavamalpatvÃnna vächasyaÓuciæ k­mim / bahvamedhyamayaæ kÃyamamedhyajamapÅcchasi // Bca_8.60 // purÅ«ÃdyaÓucisaæbhÆtaæ k­miæ prÃïakajÃtaæ na vächasi / kÃyaæ punarmÃt­grÃmasya bahutarÃÓucisvabhÃvamaÓucisaæbhÆtamapi pÆrvakrameïa icchasi // (##) athÃpi syÃt- kimatrottaraæ vaktavyam? yato 'hamapi yÃd­Óa÷, tÃd­Óaæ tasyÃ÷ ÓarÅram, tena aÓucernÃÓucisaæparko do«a÷, yÃd­Óo yak«astÃd­Óo balirapÅtyÃha- na kevalamamedhyatvamÃtmÅyaæ na jugupsasi / amedhyabhÃï¬ÃnaparÃn gÆthaghasmara vächasi // Bca_8.61 // ayamiha mahÃmohasya prabhÃva÷, yadÃtmagatameva tÃvadaÓucisvabhÃvaæ na vigarhasi / pratyuta aparÃnaÓucikumbhÃnabhila«asi, iti dhik parÃmarÓavikalatà / gÆthaghasmareti tiraskÃravacanena tasyaiva saæbodhanam // idÃnÅæ sÃk«Ãtk­tya aÓucisvabhÃvatÃæ pratipÃdayannÃha- karpÆrÃdi«u h­dye«u ÓÃlyannavya¤jane«u và / mukhak«iptavis­«Âe«u bhÆmirapyaÓucirmatà // Bca_8.62 // evaæ Óucipavitravastunyapi yadekadeÓani«yandasaæparkÃdapavitrasvabhÃvatÃæ vrajanti / ÃsatÃæ tÃvattÃni vastÆni, tatsaæsargÃdbhÆmirapi ÓucisvabhÃvà aÓucitvaæ yÃti // yadi pratyak«amapyetadamedhyaæ nÃdhimucyase / ÓmaÓÃne patitÃn ghorÃn kÃyÃn paÓyÃparÃnapi // Bca_8.63 // evaæ tÃvadadhyak«asiddho 'yaæ vyavahÃra÷, tathÃpi yadi nÃdhimucyase, na saæpratye«i / d­«ÂvÃpi na ÓraddadhÃsi ityartha÷ / tadà ÓmaÓÃne pÆtinivÃse kÃyÃn paÓya / kiæbhÆtÃn? ghorÃniti / vikhÃditakavinÅlakavipÆyakÃdisvabhÃvatayà bÅbhatsÃn bhayaækarÃn và aparÃniti ato 'dhikÃn // kiæ ca / prak­tyà vik­ta evÃyaæ kÃyo nÃbhiratisthÃnaæ yujyate ityupadarÓayannÃha- carmaïyutpÃÂite yasmÃdbhayamutpadyate mahat / kathaæ j¤ÃtvÃpi tatraiva punarutpadyate rati÷ // Bca_8.64 // utpÃÂite viyojite / yasmÃditi kÃyÃt / trÃso jÃyate mahÃn- kimetaditi / evaæ tatsvabhÃvaæ viditvÃpi kathaæ tasminneva sthÃne bhayasthÃnatvena ekadà pratipanne punaranyadà jÃyate ratirabhi«vaÇga÷ // syÃdetat- yadi nÃma aÓucisvabhÃvatà kÃyasya adhyak«asiddhÃ, tathÃpi candanÃdisurabhivastÆpalipto 'sau kamanÅyo bhavati ityatrÃha- kÃye nyasto 'pyasau gandhaÓcandanÃdeva nÃnyata÷ / anyadÅyena gandhena kasmÃdanyatra rajyase // Bca_8.65 // ÓarÅre niveÓito 'pyasau gandha÷ candanÃdiprasÆta÷, yadvaÓÃtkÃye kamanÅyabuddhirupajÃyate / candanÃdeva kevalÃt / nÃnyata÷ iti kÃyÃt / ata÷ kasmÃt parakÅyena gandhena candanasamudbhÆtena anyatra yasyÃsau gandho na bhavati, atra abhirati÷ kriyate? (##) api ca / candanÃdisaæskÃro 'pi kevalÃtmopaghÃtÃya vartate, na hitÃyeti pratipÃdayannÃha- yadi svabhÃvadaurgandhyÃdrÃgo nÃtra Óivaæ nanu / kimanartharucirlokastaæ gandhenÃnulimpati // Bca_8.66 // svabhÃvadaurgandhyÃt sahajÃtpÆtigandhavahatvÃt / atreti kÃye / yadi rÃgo notpadyate, tadà Óivaæ nanu kalyÃïameva syÃt / evaæ guïasaæbhave 'pi kiæ kÃraïamanarthapriyo loka÷ taæ kÃyaæ gandhenÃnulimpati? sarvathà na yuktametadityartha÷ // na cÃsya saæskÃrasahasratve 'pi svabhÃvÃnyathÃtvamastÅtyÃha- kÃyasyÃtra kimÃyÃtaæ sugandhi yadi candanam / kÃyasya svabhÃvadurgandhasya kimÃyÃtam, kiæ bhÆtam? na kiæcit / sugandhi yadi candanam / Óobhano gandho 'syeti bahuvrÅhisamÃsÃntÃdin / tathÃpi tasya na svabhÃvapracyutirastÅti bhÃva÷ / atha tadvaÓÃt tasmin kamanÅyatÃmupÃdÃya abhiratirutpadyate ityatrÃha- anyadÅyena gandhena kasmÃdanyatra rajyate // Bca_8.67 // evaæ ca na vicak«aïatà syÃdityartha÷ // keÓÃdisaæskÃradvÃreïÃpi anarthaheturevÃyaæ kÃya iti ÓlokadvayenopadarÓayannÃha- yadi keÓanakhairdÅrghairdantai÷ samalapÃï¬urai÷ / malapaÇkadharo nagra÷ kÃya÷ prak­tibhÅ«aïa÷ // Bca_8.68 // sa kiæ saæskriyate yatnÃdÃtmaghÃtÃya Óastravat / ÃtmavyÃmohanodyuktairunmattairÃkulà mahÅ // Bca_8.69 // dÅrghai÷ sahajÃvasthitai÷ / acchinnairityartha÷ / dantairdaÓanai÷ samalapÃï¬urai÷ dantadhÃvanakramukÃdibhirasaæsk­tai÷ / malapaÇkadhara÷ mala eva paÇka÷ kardama÷, taæ dhÃrayatÅti tathÃ, snÃnÃbhya¤janÃdivirahÃt / nagna iti vastraviviktatvÃt yathÃjÃta ivÃvasthita÷ / tathÃbhÆta÷ san / yadi kÃya÷ prak­tyà bhÅ«aïa÷ pretÃnÃmiva svabhÃvena bhayaækara÷ / sa evaæbhÆta÷ kimiti saæskriyate? yatnÃditi keÓanakhÃdiracanÃviÓe«ai÷, dantadhÃvanatÃmbÆlÃdibhi÷, snÃnÃbhya¤janÃnulepanÃdibhi÷, vastrÃdibhirvà / kimiva? ÃtmaghÃtÃya Óastravat / Ãtmano vadhÃrthaæ khaÇgÃdiryathà saæskriyate tadvat / itye«Ãæ mohavaÓÅk­taæ vice«Âitaæ paridevayannÃha- ÃtmetyÃdi / Ãtmanaiva saæcintya Ãtmano vyÃmohamutpÃdayituæ yatnavadbhi÷ unmattairasvasthacittai÷ / evaæ ca viparÅtakarmÃnu«ÂhÃnÃnnaite varÃkÃ÷ sacetasa iti khedaæ karoti ÓÃsrakÃra÷ / na cÃtra kaÓcidÃtmaj¤o d­Óyata iti unmattairÃkulà samÃkÅrïà mahÅ p­thivÅti // prÃsaÇgikaæ parisamÃpya prak­tamanubandhannÃha- kaÇkÃlÃn katicid­«Âvà ÓmaÓÃne kila te gh­ïà / grÃmaÓmaÓÃne ramase calatkaÇkÃlasaækule // Bca_8.70 // (##) ÓavÃnÃmasthipa¤jarÃn katicit pratiniyatÃn / etaduktaæ bhavati- carmaïyutpÃÂite [8. 64] ityÃdikamuktvà yaduktaæ kathaæ j¤ÃtvÃpÅtyÃdi, tatra parasyottaram- na ÓmaÓÃnagatakalevarasÃd­Óyamasya, yena tasminneva atrÃpi ratirna syÃt, kiæ tarhi ÓmaÓÃne tasya gh­ïÃsthÃnatvÃt / nÃtreti atra abhidheyakaÇkÃlÃnityÃdi / grÃmaÓmaÓÃne / iti / naivÃtra kaÓcidviÓe«o 'sti / tadeva ÓarÅraæ ÓmaÓÃne gh­ïÃsthÃnagrÃme và abhiratisthÃnamiti kÃkvà brÆte / naitadvicak«aïadhiyÃæ samÃyuktamiti bhÃva÷ / calatkaÇkÃlasaækule ityanena etaddarÓayati- etÃvÃæstu viÓe«a÷ / na ca anena viÓe«eïÃÓucisvabhÃvatà gh­ïÃheturnivartate, yena prav­ttiriyaæ syÃditi / saækula iti samÃkÅrïe // bhavatu nÃma Åd­ÓamaÓucisvabhÃvamapi sÆkarÃïÃmiva abhiratisthÃnam / tathà ca evaæ vidhamapi draviïavikalasya naitat sulabhamityupadarÓayannÃha- evaæ cÃmedhyamapyetadvinà mÆlyaæ na labhyate / tadarthamarjanÃyÃso narakÃdi«u ca vyathà // Bca_8.71 // vinà mÆlyaæ dravyamantareïa na labhyate na prÃpyate / atastadarthinà prathamato dhanameva arjanÅyam / tadarjanena ÃyÃsÃt k­«ivÃïijyasevÃdisamÃÓrayeïa pariÓramÃdihaiva du÷khamupajÃyate, adharmeïa copÃrjanÃnnarakÃdi«u, iti ubhayaloke 'narthahetureva tadarjanam / nÃpi tatsukhaprÃptirasti // du÷khameva tu kevalaæ tadarjaneneti pratipÃdayannÃha- ÓiÓornÃrjanasÃmarthyaæ kenÃsau yauvane sukhÅ / yÃtyarjanena tÃruïyaæ v­ddha÷ kÃmai÷ karoti kim // Bca_8.72 // bÃlÃvasthÃvasthitasya na dhanopÃrjanaÓaktirasti, bÃlatvÃdeva / kena dhanena prakÃreïa và asau bÃlo yauvane yuvÃvasthÃyÃæ sukhÅ syÃt? dhanavikalatvÃnna kvacidityartha÷ / yadapi kasyacit pit­pitÃmahopÃrjitadhanena yauvane sukhitvaæ d­Óyate, tadapi pratiniyatasyaiva na sarvasya / na cÃpi pÆrvoktadu÷khadvayÃdvimucyate 'sau / ato dhanÃrjanamupÃdeyamÃdau sukhasÃdhanopÃyatvÃt / tadarjayata eva galitavayaso na kaÓcidupayogo vi«ayairiti // athÃpi syÃt- tadarjayatÃpi kÃmasukhamanubhÆyata eva, ityatrÃha- keciddinÃntavyÃpÃrai÷ pariÓrÃntÃ÷ kukÃmina÷ / g­hamÃgatya sÃyÃhne Óerate sma m­tà iva // Bca_8.73 // ye kecit kutsitakÃmÃk«iptacetasa÷ këÂhat­ïapatrÃdyÃharaïabh­tikarmakriyÃlak«aïairdinaparyantavyÃpÃrai÷ parikhinnakÃyamanaso nirutsukÃ÷, astaæ gate savitari svag­hamÃgatya gìhamiddhÃkrÃntatvÃt m­takalpÃ÷ Óerate sma svapanti / prabhÃte punarutthÃya tatraiva nÅcakarmaïi yujyante / smaÓabdo 'tra vÃkyÃlaækÃre atÅtÃrthÃvi«ayatvÃt / evamÃyu÷saæskÃrÃn kecit kukÃmina÷ k«apayanti, na ca kÃmasukhÃsvÃdamupalabhante / (##) parasevakÃnadhik­tyÃha- daï¬ayÃtrÃbhirapare pravÃsakleÓadu÷khitÃ÷ / vatsararaipi nek«ante putradÃrÃæstadarthina÷ // Bca_8.74 // apare pÆrvakÃmikebhyo 'nye kukÃmina÷ sevakà ityartha÷ / te daï¬ayÃtrÃdibhi÷, daï¬a÷ paracakravijayÃya yÃtrà prayÃïam, pararëÂradravyagrahaïÃya và yÃtrÃ, tadÃdirye«Ãæ deÓÃntarapre«aïÃdÅnÃm, tai÷ pravÃso deÓÃntaragamanam, tena kleÓa÷ pariÓrama÷, tena du÷khitÃ÷ pŬitÃ÷ / sarvadà tathÃbhÆtÃ÷ / vatsarairapi anekavar«Ãtyaye 'pi putrÃn dÃrÃæÓca nek«ante na paÓyanti / tadarthina iti tai÷ putradÃrÃdibhirarthina÷ tadabhilëukÃ÷ / tadarthameva parasevÃdisvÅkÃrÃdityartha÷ // aho bata amÅ«Ãæ ni«phalamanu«ÂhÃnamiti ÓocayannÃha- yadarthameva vikrÅta Ãtmà kÃmavimohitai÷ / tanna prÃptaæ mudhaivÃyurnÅtaæ tu parakarmaïà // Bca_8.75 // yadarthaæ sukhapratilambhanimittaæ vikrÅta÷ paradÃsÅk­ta÷ Ãtmà kÃmavi¬ambitai÷ tanna prÃptam, taditi sukhaæ na prÃptaæ na pratilabdham / Ãyu÷saæskÃrà eva hi kevalamanarthakaæ parakarmÃnu«ÂhÃnena k«ayamupanÅtÃ÷ / na sÃdhukarmaïi kvacidapi yojità iti bhÃva÷ // sukhalipsayà prav­ttÃnÃæ pratyuta du÷khamevÃpatitame«ÃmityupadarÓayannÃha- vikrÅtasvÃtmabhÃvÃnÃæ sadà pre«aïakÃriïÃm / prasÆyante striyo 'nye«ÃmaÂavÅviÂapÃdi«u // Bca_8.76 // sukhabubhuk«ayà vikrÅta÷ parÃyattÅk­ta÷ svÃtmabhÃva svakÃyo yaiste tathÃ, te«Ãm / anye«Ãæ sevakÃnÃmityartha÷ / ata eva sadà pre«aïakaraïaÓÅlÃnÃm / anye«Ãmapare«Ãæ prabhuprayojanena gacchatÃm / mÃrga eva prasÆyante striya÷ / aÂavÅviÂapÃdi«u / ÃdiÓabdÃt parvatanitagbanadÅkÆlÃdi«u ka«ÂasthÃne«u // ayamaparo viparyÃsaste«Ãmiti pratipÃdayannÃha- raïaæ jÅvitasaædehaæ viÓanti kila jÅvitum / mÃnÃrthaæ dÃsatÃæ yÃnti mƬhÃ÷ kÃmavi¬ambitÃ÷ // Bca_8.77 // vikrÅtasvÃtmabhÃvÃ÷ saægrÃmaæ caturdantasaæghaÂÂaæ praviÓanti / kiæbhÆtaæ jÅvitasaædeham? tatra pravi«Âasya jÅvitaæ syÃdvà na veti jÅvitasya saædeho 'sminniti k­tvà / jÅvitumiti jÅvanÃrtham / atra pratilabdhairlÃbhairjÅvikÃæ kalpayi«yÃma iti matvetyartha÷ / mÃnÃrthaæ dÃsatÃæ yÃnti, balavatà kenacidabhibhÆtÃ÷ svamÃnoddharaïÃrtham / aÇgulÅcchedavelÃgrahaïasvÅkÃrÃt / mƬhà mohÃndhÅk­tavivekacak«u«a÷ / ke te? kÃmabi¬ambitÃ÷ kÃmÃya kÃmena và vi¬ambitÃstirask­tÃ÷ // (##) ihaiva janmani kÃmÃsaktacetasÃæ yaddu÷khaæ d­Óyate tatkathayannÃha- chidyante kÃmina÷ kecidanye ÓÆlasamarpitÃ÷ / d­Óyante dahyamÃnÃÓca hanyamÃnÃÓca Óaktibhi÷ // Bca_8.78 // paradÃradhanÃpaharaïÃde÷ // Óe«a÷ subodha÷ // kiæ ca / ayaæ sukhasÃdhanatvena upÃdÅyamÃno 'pi ca anarthaparaæparÃprasÆtiheturevÃrtha÷ iti kathayannÃha- arjanarak«aïanÃÓavi«Ãdairarthamanarthamanantamavehi / vyagratayà dhanasaktamatÅnÃæ nÃvasaro bhavadu÷khavimukte÷ // Bca_8.79 // arjanamanutpannasyotpÃdanaæ du÷kham / upÃrjitasyÃpi jalÃnalÃdibhya÷ pa¤capratyavÃyebhya÷ paripÃlanaæ ka«Âataram / tathà rak«itasyÃpi kathaæcit taskarÃdibhirnÃÓÃdvi«Ãdo daurmanasyaæ paritÃpaheturanartha÷ / tadevamanarthaparaæparÃnidÃnatvÃt kÃraïe kÃryopacÃrÃdartha evÃnartha ukta÷ / ityevamarjanÃdibhi÷ sarvadà vyÃkulatvÃt dhanÃsaktacetasÃæ k«aïamapi samÃdhÃnÃnavakÃÓatvÃt nÃvasara÷ saæsÃrÃÓ­[Óri?]tajÃtyÃdidu÷khanirmok«Ãya sadà tadgatamanasikÃraireva Ãyu÷rÃïÃæ k«apaïÃt // sarvametadupasaæh­tya kÃmÃsaÇgaparityÃgÃya saævegakathayà protsÃhayati evamityÃdinÃ- evamÃdÅnavo bhÆyÃnalpÃsvÃdastu kÃminÃm / ÓakaÂaæ vahato yadvatpaÓorghÃsalavagraha÷ // Bca_8.80 // evamityuktaprakÃraparÃmarÓe / ÃdÅnavo 'nartha÷ / bhÆyÃnanekaprakÃra÷ / na cÃtra sukhotpÃdavÃrtÃpyasti / yadapi viparyÃsÃt kathaæcit sukhamiti pratibhÃsate, tadapi na kiæcit / gurutarabhÃrÃkramaïapariklÃntavapu«a÷ paÓoriva ghÃsalavagrÃsagrahaïam // tasyÃsvÃdalavasyÃrthe ya÷ paÓorapyadurlabha÷ / hatà daivahateneyaæ k«aïasaæpatsudurlabhà // Bca_8.81 // tasyaivaæbhÆtasya atitucchasya sukhÃsvÃdaleÓasya paÓorapi sÃdhÃraïÃsyÃrthe tasya nimittam / iyaæ k«aïasaæpat a«ÂÃk«aïavinirmuktà hatà vinÃÓità / v­thà k­tetyartha÷ / kiæviÓi«Âà sudurlabhà vyÃkhyÃtà / kena daivahatena / daivaæ purÃtanaæ karma, tena hatà / hitÃhitaparij¤Ãne viparyastamati÷ k­ta÷ / vimohita ityartha÷ / vastutastu tiraskÃravacanametat / bhÃgavihÅna evamucyate // avaÓyaæ ganturityÃdinà Ólokadvayena viparyÃsarÆpatÃmeva pratipÃdayati- avaÓyaæ ganturalpasya narakÃdiprapÃtina÷ / kÃyasyÃrthe k­to yo 'yaæ sarvakÃlaæ pariÓrama÷ // Bca_8.82 // (##) avaÓyaæ ganturiti anityatayà asthirasvabhÃvasya / alpasya lokottarakÃyamapek«ya atidÆraæ ni«k­«Âasya / narakÃdiprapÃtina iti aparimitadu÷khabhÃgina÷ / svasukhotpÃdane 'pyasamarthasyetyartha÷ / kÃyasya ÃtmaÓarÅrasyÃrthe sukhotpÃdanÃya yo 'yaæ narakÃdidu÷khamavigaïayya k­ta÷ sarvakÃlaæ saæsÃrasya pÆrvasyÃæ koÂau pariÓrama÷ prayÃsa÷ // tata÷ koÂiÓatenÃpi ÓramabhÃgena buddhatà / tatastasmÃt pariÓramÃt koÂiÓatenÃpi pariÓramabhÃgena aæÓena buddhatvaæ syÃt, tadapek«ayà atyalpÅyasà ÃyÃsabalena buddhatvaæ syÃt / tathÃpi tadarthaæ mandabuddhayo notsahanta ityartha÷ / atha bodhicaryÃyÃmapi carata÷ anekadu«karaÓatasamÃrambhÃdatiÓayabaddu÷khasahasramutpadyata evetyÃha- caryÃdu÷khÃnmahaddu÷khaæ sà ca bodhirna kÃminÃm // Bca_8.83 // caryÃdu÷khamapek«ya idameva mahaddu÷khaæ yatkÃmÃrthe caratÃæ saæsÃre te«ÃmavÅcyÃdinarakapatanÃt, pÃratantryeïa dÅrghakÃlamanubhavanÃcca / na tu bodhisattvÃnÃæ pratiniyatakÃlaæ svecchayà tadanubhavatÃm / tadevaæ du÷khamanubhavatÃmapi kÃmÃrthe kÃminÃæ sà ca bodhirna bhavati, yà bodhisattvÃnÃæ parÃrthe du÷khamanubhavatÃmityartha÷ // punarviÓe«eïa kÃmanidÃnadu÷khaæ pratipÃdayannÃha- na Óastraæ na vi«aæ nÃgnirna prapÃto na vairiïa÷ / kÃmÃnÃmupamÃæ yÃnti narakÃdivyathÃsm­te÷ // Bca_8.84 // amÅ ÓastrÃdayo du÷khajanakatvena prasiddhà na sÃd­Óyaæ bhajante prati kÃmÃnÃm / kasmÃt? narakÃdidurgatidu÷khasya ÃgamÃt pratipannasya smaraïÃt smaraïenÃmukhÅkaraïÃt / ÓastrÃdayo hi niyatakÃlaæ maraïamÃtradu÷khadÃyakÃ÷, kÃmÃstu dÅrghakÃlikatÅvranarakÃdidu÷khahetava iti kÅd­ÓÅ tairupamà bhavet? tadevaæ kÃyavivekÃnantaraæ cittavivekaæ pratipÃdya prak­te yojayitumÃha- evamudvijya kÃmebhyo viveke janayedratim / kÃmebhyo bhayahetubhya÷ / evamuktakrameïa udvijya saætrÃsaæ k­tvà pÆrvoktaviveke ratimabhiratimutpÃdayet / kutra sthitvà tatrÃha- kalahÃyÃsaÓÆnyÃsu ÓÃntÃsu vanabhÆmi«u // Bca_8.85 // pratidvandvinÃmabhÃvÃt kalahÃyÃsaÓÆnyÃstÃ÷, vyÃlam­gasarÅs­pataskarÃdivirahÃcca ramyÃ÷ // tatrÃnuÓaæsÃmÃha- dhanyai÷ ÓaÓÃÇkakaracandanaÓÅtale«u ramye«u harmyavipule«u ÓilÃtale«u / ni÷ÓabdasaumyavanamÃrutavÅjyamÃnai÷ caækramyate parahitÃya vicintyate ca // Bca_8.86 // (##) dhanyai÷ suk­tibhi÷ / ÓaÓÃÇkasya candramasa÷ karà raÓmaya eva ÓuklatÃÓaityasÃdharmyÃccandanÃnÅva, tai÷ ÓÅtalÃni yÃni ÓlÃtalÃni te«u caækramyata iti saæbandha÷ / kiæviÓi«Âe«u? prak­tyaiva Óucipavitre«u karkaÓÃdido«arahite«u ca / harmyavipule«u dhavalag­havadvistÅrïe«u / kÅd­Óai÷ sadbhiÓcaækramyate? ni÷Óabdai÷ pratikÆlaÓabdavirahitai÷ / saumyairanutkaÂai÷ / sukhasaæsparÓairityartha÷ / vanamÃrutai÷ vanapavanai÷ / vÅjyamÃnÃ÷ taiÓcaækramyata iti parÃv­ttyà puna÷ punarmandaæ bhramyate / na kevalaæ caækramyate, kiæ tu parahitÃya sattvÃnÃæ sukhotpÃdanÃya vicintyate / sarvametadayatnasiddhaæ yoginÃm, kÃminÃæ tu prayatnasÃdhyam / tadanena aiÓvaryasukhÃdviÓi«yate vivekasukhamityupadarÓitaæ bhavati // idamaparamasÃdhÃraïaæ sukhaæ vivekavihÃriïa ityupadarÓayannÃha- vih­tya yatra kvacidi«ÂakÃlaæ ÓÆnyÃlaye v­k«atale guhÃsu / parigraharak«aïakhedamukta÷ caratyapek«Ãvirato yathe«Âam // Bca_8.87 // subodham // svacchandacÃrÅtyÃdinà kathitamevÃrthaæ vyaktÅkaroti- svacchandacÃryanilaya÷ pratibaddho na kasyacit / yatsaæto«asukhaæ bhuÇkte tadindrasyÃpi durlabham // Bca_8.88 // svasyÃtmana÷ chando 'bhilëa÷, tena carituæ ÓÅlamasyeti / svecchÃcÃrÅtyartha÷ // iti vivekaguïÃnabhidhÃya prak­tamabhidhitsurÃha- evamÃdibhirÃkÃrairvivekaguïabhÃvanÃt / upaÓÃntavitarka÷ san bodhicittaæ tu bhÃvayet // Bca_8.89 // evamiti pÆrvoktai÷ / ÃdiÓabdÃdanyairapi evaævidhairÃkÃrai÷ / vivekasya kÃyikacaitasikasya guïÃnÃæ bhÃvanÃt, iti hi sarvasukhasaæpattiheturviveka iti cetasi puna÷ punarÃmukhÅkaraïÃddheto÷ upaÓÃnto vitarka÷ asanmanasikÃro yasya sa÷ / tathÃbhÆta÷ san bodhicittaæ tu bhÃvayet / evaæ pariÓuddhe cetasi bhÃvyamÃnaæ bodhicittaæ prakar«apadamadhirohatÅti viÓe«aæ tuÓabdena darÓayati // tatra yÃvadekatvaæ pare«u nÃtmanà kriyate, na tÃvat parahitasukhÃya samyak cittaæ calati, ÃtmagrÃhasya Ãtmanyeva viÓe«eïa prav­tte÷ / ato 'sya niv­ttaye- parÃtmasamatÃmÃdau bhÃvayedevamÃdarÃt / Ãdau prathamata÷ / paÓcÃt parÃtmaparivartanamiti bhÃva÷ / evamiti vak«yamÃïanÅtyà / ÃdarÃditi mahatÃbhiniveÓena / tasyà evÃkÃraæ darÓayati- samadu÷khasukhÃ÷ sarve pÃlanÅyà mayÃtmavat // Bca_8.90 // (##) matto nÃmÅ«Ãæ kaÓcidviÓe«o 'sti / ato yathà mama du÷khaæ bÃdhakaæ tathà e«Ãmapi / yathà mama sukhamanugrÃhakaæ tathà e«Ãmapi / iti tulyadu÷khasukhÃ÷ sarve prÃïino bhavanti / tasmÃt pÃlanÅyà mayÃtmavat / yathà Ãtmà du÷khÃddu÷khahetorvà samudbhiyate, tathà anyepi sattvÃ÷ samuddharaïÅyÃ÷ / yathà Ãtmà sarvathà sukhÅkartumi«yate, tathà anye 'pÅti paripÃlanÅyà Ãtmavat // nanu kathamÃtmanà anekaprakÃragatibhedabhinnÃnÃæ sattvÃnÃmekatvaæ setsyati, abhinnasukhadu÷khasvabhÃvatvaæ ca katham? ityatrÃha- hastÃdibhedena bahuprakÃra÷ kÃyo yathaika÷ paripÃlanÅya÷ / tathà jagadbhinnamabhinnadu÷khasukhÃtmakaæ sarvamidaæ tathaiva // Bca_8.91 // karacaraïaÓira÷prabh­tibhedÃdanekaprakÃra÷ kÃyo yathikatvenÃdhyavasita÷ paripÃlanÅyo bhavati du÷khanivartanÃt sukhopadhÃnÃcca, jagatsattvaloka÷ abhinnamekatvenÃdhyavasitamÃtmana÷ paripÃlanÅyaæ bhavati / abhinnadu÷khasukhÃtmakaæ ca / luptacakÃro nirdeÓa÷ / tathaiva hastÃdibhedavadeva sarvamidamiti bahuprakÃragatibhedabhinnamapi / ayamabhiprÃya÷- yathà abhyÃsÃdekatvÃdhyavasÃyo 'smin kÃye ekatvamantareïÃpi, tathà anekaprakÃre jagatyapÅti na kaÓcidviÓe«a÷ // syÃdetat- yadi bhavatà saha jagadekasvabhÃvam, tadà kathamiva bhavato du÷khamanyasaætÃne«u na bÃdhakaæ syÃt? evaæ viparyaye 'pi yojyamityÃÓaÇkayÃha- yadyapyanye«u dehe«u maddu÷khaæ na prabÃdhate / tathÃpi taddu÷khameva mamÃtmasnehadu÷saham // Bca_8.92 // anye«u apare«u ÓarÅre«u mama du÷khaæ yadi nÃma prabÃdhakaæ na bhavati, tathÃpi taddu÷khameva mama / kuta÷? Ãtmani snehena du÷sahaæ so¬humaÓakyam / hetupadametat / aæÓena prav­ttÃvapi du÷khasvabhÃvatÃæ na mu¤catÅtyartha÷ / evaæ viparyayo 'pi vyÃkhyeya÷ // tathà yadyapyasaævedyamanyaddu÷khaæ mayÃtmanà / tathÃpi tasya taddu÷khamÃtmasnehena du÷saham // Bca_8.93 // ata÷ svaparaviÓe«amapÃsya du÷khasvabhÃvataiva nivartanahetu÷ / ata Ãha- mayÃnyadu÷khaæ hantavyaæ du÷khatvÃdÃtmadu÷khavat / yadyaddu÷khaæ tattanmayà hantavyam, yathÃtmadu÷kham / du÷khaæ cedamanyasattvadu÷khamiti svabhÃvahetuprayoga÷ / du÷khasvabhÃvatÃmÃtrabhÃvinÅ hantavyatà / na ca asiddhatà heto÷, aviÓe«eïa du÷khasvabhÃvatÃyÃ÷ prasÃdhitatvÃt / na cÃpyanaikÃntikatÃ, Ãtmadu÷khasyÃpi hantavyatà na syÃdaviÓe«Ãditi viparyayabÃdhakam / viruddhatÃpyata eva na syÃt / tathÃyamapara÷ prayoga÷- (##) anugrÃhyà mayÃnye 'pi sattvatvÃdÃtmasattvavat // Bca_8.94 // ye sattvÃste sarve mayà anugrÃhyÃ÷, yathà Ãtmasattva÷ / sattvÃÓca anye 'pi prÃïina÷ iti svabhÃvahetureva / sattvÃtmakatÃmÃtrabhÃvini anugrÃhyasvabhÃvatà atra / ayamapi nÃsiddha÷, sattvÃtmakatÃyÃ÷ pak«e prasiddhatvÃt / Ãtmano 'nugrÃhyatÃbhÃvaprasaÇgena anaikÃntiko 'pi na syÃt / pÆrvavanna viruddha÷ // nanu asti viÓe«o 'nyasmÃdÃtmani sukhÃbhiniveÓo nÃma / tathà tato 'yamanaikÃntiko heturiti / atrÃha- yadà mama pare«Ãæ ca tulyameva sukhaæ priyam / tadÃtmana÷ ko viÓe«o yenÃtraiva sukhodyama // Bca_8.95 // tulyameva samameva sukhaæ priyami«Âam / tadÃtmana÷ parasmÃt ko viÓe«a÷? naiva kaÓcit yena tatraiva Ãtmanyeva sukhotpÃdanÃya tÃtparyaæ na parasminnityartha÷ // prathame hetÃvanaikÃntikatÃæ pariharannÃha- yadà mama pare«Ãæ ca bhayaæ du÷khaæ ca na priyam / tadÃtmana÷ ko viÓe«o yattaæ rak«Ãmi netaram // Bca_8.96 // bhayamiti du÷khahetu÷ / netaramiti nÃnyam // syÃdetat- yadi nÃma du÷khÃtmakatà na viÓi«yate, tathÃpi yasya du÷khena bÃdhà syÃt, sa eva rak«itumucito nÃnya ityÃha- taddu÷khena na me bÃdhetyato yadi na rak«yate / nÃgÃmikÃyadu÷khÃnme bÃdhà tatkena rak«yate // Bca_8.97 // tasya parasya du÷khena mama bÃdhà pŬà nÃstÅtyato 'smÃt kÃraïÃd yadi na rak«yate 'nya÷, tadà aparamidaæ vyÃhataæ syÃt / yato nÃgÃmina÷ kÃyasya paralokabhÃvino narakÃdijÃtasya du÷khÃtmakasya [du÷khÃnme] tasyopÃttasya kÃyasya kÃcidbÃdhà saæbhavati, tasya anyatvÃt / iti lokoktau, tasmÃdarthe và / yata evam, tasmÃt kenÃbhiprÃyeïa asau rak«yate? kÃya iti prak­tatvÃt pÃpÃnnivartanÃt kuÓale pravartanÃcca // athÃpi syÃt- ahameka eva sarvadÃ, tenÃtra bhinnatvaæ nÃsti ÓarÅrayo÷ / nÃyaæ do«a ityatrÃha- ahameva tadÃpÅti mithyeyaæ parikalpanà / Ãtmano nirÃkari«yamÃïatvÃt nirastatvÃcca leÓata÷ tatko 'yamahaæpratyayasya vi«ayo bhavi«yati? tasmÃdahaæpratyayavi«ayasya kasyacidekasyÃbhÃvÃnmithyeyaæ parikalpanà adhyavasÃya÷ / (##) ahameva tadÃpÅti / bhavÃntare 'pi / mÃyopamapa¤copÃdÃnaskandhamÃtrÃlambanatvÃdasya / itÅdamapi adhyavasÃyavaÓÃducyate, na tu punarasya vastuta÷ kiæcidÃlambanamasti, vikalpÃtmakatvÃt // kuta÷ punariyaæ mithyÃkalpanetyÃha- anya eva m­to yasmÃdanya eva prajÃyate // Bca_8.98 // yadà nÃtmÃdi÷ kaÓcideka÷ paralokagÃmÅ saæbhavati, skandhamÃtrameva kevalam, tadà na khalu yadeva skandhapa¤cakamiha vinaÓyati, tadeva punarapyutpadyate paraloke, api tu apÆrvameva pÆrvaniv­ttau tatra idaæpratyayatÃviÓi«Âaæ kleÓakarmÃbhisaæsk­tamantarÃbhavasaætatyà samutpadyate / tasmÃdanÃdisaæsÃraprav­ttavitathavikalpÃbhyÃsavÃsanÃvaÓÃdahaæpratyayo vitatha eva upajÃyate // kiæ ca / idamaparaæ tatra bÃdhakamityÃha- yadi tasyaiva yaddu÷khaæ rak«yaæ tasyaiva tanmatam / pÃdadu÷khaæ na hastasya kasmÃttattena rak«yate // Bca_8.99 // ÃstÃæ tÃvad yadÃgÃmikÃyadu÷kharak«Ãrthaæ na yatitavyam / iha ekasminnapi kÃye pratyaÇgabhedÃdbhinnaæ du÷kham / tato yadà anyaddu÷khamanyasya rak«ituæ na yujyate, tadà kathaæ pÃdÃdau prahÃraæ patantaæ d­«Âvà hastaæ prasÃrya rak«yate? anyatvÃviÓe«Ãnna yuktametadityartha÷ // atha- ayuktamapi cedetadahaækÃrÃtpravartate tadayuktaæ nivartyaæ tatsvamanyacca yathÃbalam // Bca_8.100 // ahaækÃro 'smin kÃye ahamityÃtmagrahÃdÃtmano 'bhÃve 'pi / pravartate jÃyate pÃdÃdau rak«aïamanasikÃra÷ / naitat sÃdhu / yato yadayuktaæ yuktyà saægataæ na bhavati, tannivartyamapasÃryaæ svakÅyaæ parakÅyaæ ca yathÃbalaæ yathÃsÃmarthyam / ÓaktivaikalyÃdeva tadupek«itumucitamiti bhÃva÷ // syÃdetat- yadi nÃma ÃtmÃdirnÃsti, tathÃpi saætÃno nÃma eka÷ saæbhavati, tathà bahÆnÃæ karacaraïÃdÅnÃæ samudÃya÷ ÓarÅramekam / tadetaddvayaæ yathÃsaæbhavamihaloke paraloke ca Ãtmadu÷khÃpaharaïÃderniyÃmakaæ bhavi«yati / tato 'yamaviÓe«Ãdityasiddho hetu÷, pÆrvaÓca anaikÃntika ityÃÓaÇkayÃha- saætÃna÷ samudÃyaÓca paÇktisenÃdivanm­«Ã / yasya du÷khaæ sa nÃstyasmÃtkasya tatsvaæ bhavi«yati // Bca_8.101 // saætÃno nÃma na kaÓcideka÷ paramÃrthasan saæbhavati / kiæ tarhi kÃryakÃraïabhÃvaprav­ttak«aïaparaæparÃpravÃharÆpa evÃyam, tato vyatiriktasyÃnupalambhÃt / tasmÃdete«Ãmeva k«aïÃnÃmekapadena pratipÃdanÃya saæketo k­to buddhairvyavahÃrÃrthaæ saætÃna iti / iti praj¤aptisanneva ayam / tena atrÃbhiniveÓo na kÃrya÷ / anyathà Ãtmanà kimaparÃddhaæ yenÃsau na svÅkriyate / evaæ samudÃyo 'pi na samudÃyibhyo vastusan eko vidyate, tasya tebhya÷ p­thaganupalabdhe÷? (##) tattvÃnyatvavikalpastu asya avayavivicÃreïaiva gata iti neha pratÃyate / tataÓca ayamapi saæv­tisanneva pÆrvavat / anayoryathÃsaækhyamudÃharaïamÃha paÇktisenÃdivaditi / paÇkivat saætÃna÷, senÃdivat samudÃya÷ / ÃdiÓabdÃnmÃlÃvanÃdayo g­hyante / yathà aneke«Ãæ pipÅlikÃdÅnÃæ pÆrvÃparabhÃvena vyavasthitÃnÃæ svarÆpamantareïa paÇktirnÃsti straksÆtravadekÃ÷, yathà ca hastyaÓvapadÃtiprabh­tibhyo militebhyo vyatiriktà nÃnyà senà kÃcidekà tatrÃsti, tathà samudÃyo 'pi / etacca anyatra [9.73] vistareïa vicÃritamiti neha vicÃryate / tasmÃdvastusadÃlambanÃbhÃvÃnm­«Ãyaæ pratyaya÷ / artho vÃ, vicÃrÃsahatvÃt / evamÃtmÃde÷ svÃmina÷ kasyacidabhÃvÃd yasya saæbandhi du÷khaæ sa nÃsti / ata÷ kasya taddu÷khaæ svÃtmÅyaæ bhavi«yati? naiva kasyacidityartha÷ / nanu yadi ÃtmÃdirnÃsti, tadà kathamayaæ d­«ÂÃnto bhavi«yati Ãtmavaditi Ãtmasattvavaditi ca? satyametat / kiæ tu nedaæ vyasanitayà sÃdhanamabhidhÅyate, kiæ tarhi parasya ÃtmagrahÃbhiniveÓanivÃraïÃya / tadyadi parasya niv­tta eva ÃtmagrahÃbhiniveÓa÷, tadà na kiæcit prayojanamanumÃnaprayogasya / atha na niv­tta÷, tadà tadabhiprÃyeïaiva svaparavibhÃgaæ k­tvà tatpratyÃyanÃrthaæ sÃdhanaæ d­«ÂÃntaÓcocyate, iti na d­«ÂÃntasyÃsiddhirvyavahÃrapravartanÃya / kiæ ca / idamupÃttapa¤caskandhamÃtramabhisaædhÃya d­«ÂÃnte dÅyamÃne na kÃcit k«ati÷, atraiva ÃtmaÓabdasya prav­tteriti // idÃnÅæ prak­tamupasaæharannÃha- asvÃmikÃni du÷khÃni sarvÃïyevÃviÓe«ata÷ / du÷khatvÃdeva vÃryÃïi niyamastatra kiæk­ta÷ // Bca_8.102 // na vidyante svÃmino ye«Ãmuktakrameïeti vigraha÷ / amamÃni na kasyacitpratibaddhÃni ityartha÷ / kuta÷? kiæ kÃnicideva? na / sarvÃïyevÃviÓe«ata÷ / na kvacit kasyacit svÃmitvamasti, viÓe«ÃbhÃvÃt / du÷khatvÃdeva svaparÃvibhÃgaæ k­tvà vÃryÃïi ni«edhyÃni bhavanti / nÃnyannimittamasti tatra ÃtmÅyatvÃdi / tenÃyaæ niyama÷ kiæk­ta÷, kena viÓe«eïa k­ta÷? yena svakÅyÃni ca vÃryÃïi na parakÅyÃnÅti / evaæ du÷khatvÃditi heturanaikÃntiko na bhavatÅti samarthitam // nanu yadi du÷khÅ nÃma na kaÓcit saæsÃre saæbhavati, tarhi du÷khamanivÃryameva syÃt, k­pÃpÃtrasya du÷khina÷ kasyacidabhÃvÃdityÃÓaÇkamÃna Ãha- du÷khaæ kasmÃnnivÃryaæ cetsarve«ÃmavivÃdata÷ / vÃryaæ cetsarvamapyevaæ na cedÃtmÃpi sattvavat // Bca_8.103 // na vÃryameva nirÃtmakatvÃdeva yadi manyase, tadà na yuktametat / kuta÷? sarve«ÃmavivÃdÃdavipratipatte÷ / cÃrvÃkasyÃpi svadu÷khaparihÃreïaiveha prav­tte÷ / na ca te«ÃmÃtmano (##) 'bhyupagamÃdado«a÷, tatsvabhÃvasyÃnupalabdhe÷ / na ca abhyupagamamÃtreïa tasya sattà prasidhyati tatsÃdhakapramÃïÃbhÃvÃt, bÃdhakasya ca anekaprakÃrasyÃbhidhÃnÃt / evaæ sati yadi vÃryaæ du÷kham, tadà sarvaæ vÃryam, na cetsarvaæ vÃryam, tadÃtmÃpi / upÃttapa¤caskandhasvabhÃvamapi du÷khaæ na vÃryam, sarva(ttva?)vadaviÓe«ÃdityupasaæhÃra÷ // syÃdetat- karuïÃparatantratayà paradu÷khadu÷khina÷ sarvadu÷khÃpaharaïÃya yatna÷ / tadvaraæ bahudu÷khanidÃnaæ saiva prathamato notpÃdayituæ yujyata iti paravacanÃvakÃÓaæ ÓaÇkamÃna Ãha- k­payà bahu du÷khaæ cetkasmÃdutpadyate balÃt / balÃditi prayatnÃt / atrottaramÃha- jagaddu÷khaæ nirÆpyedaæ k­pÃdu÷khaæ kathaæ bahu // Bca_8.104 // jagato du÷khaæ narakÃdik­tamanekaprakÃraæ samÅk«ya idaæ k­pÃk­taæ du÷khaæ kathaæ bahu? nedaæ bahu k­pÃdu÷khamiti bhÃva÷ // kiæ ca / aparamidamatrottaramityÃha- bahÆnÃmekadu÷khena yadi du÷khaæ vigacchati / utpÃdyameva taddu÷khaæ sadayena parÃtmano÷ // Bca_8.105 // ekasya puru«asya du÷khena bahÆnÃæ sattvÃnÃæ yadi du÷khaæ vigacchati nivartate, tadà utpÃdyameva janayitavyametattÃd­Óaæ du÷kham / sadayena k­pÃtmakena parasyÃtmanaÓca // utsÆtratÃmasya pariharannÃha- ata÷ supu«pacandreïa jÃnatÃpi n­pÃpadam / Ãtmadu÷khaæ na nihataæ bahÆnÃæ du÷khinÃæ vyayÃt // Bca_8.106 // yata eva utpÃdyameva taddu÷khaæ k­pÃlunà svaparÃtmano÷ ata eva supu«pacandreïa bodhisattvena / n­pÃdÃpadaæ n­pasya và rÃj¤a Ãpadam / jÃnatÃpi budhyamÃnenÃpi / Ãtmadu÷khaæ na nihataæ na nivartitam / upek«itamiti yÃvat / tathà rÃj¤o 'pi paralokadu÷kham / kimiti? bahÆnÃæ du÷khinÃæ vyayÃt / du÷khasyeti prak­taæ «a«Âhayantatayà saæbadhyate / yaduktaæ supu«pacandrasyetiv­ttake [samÃdhi. 35]- tathà hi- atÅte 'dhvani ratnapadmacandraviÓuddhÃbhyudgatarÃjo nÃma tathÃgato 'bhÆt / sa bhagavÃn buddhak­tyaæ k­tvà ciratarakÃlamavasthÃya parinirv­ta÷ / tasmiæÓca parinirv­te ÓÃsanÃntardhÃnasamaye rÃjà ÓÆradatto nÃma babhÆva / tasya ratnÃvatÅ nÃma rÃjadhÃnÅ / tasmin kÃle d­«ÂivipannÃ÷ sattvÃ÷ / te«ÃmanukampÃrthaæ bahavo bodhisattvà utpannÃ÷ pravrajitÃ÷ / te ca tato rëÂrajanapadebhyo nirvÃsitÃ÷ samantabhadraæ nÃma araïyavanakhaï¬amupas­tya viharanti sma sÃrdhaæ supu«pacandreïa dharmabhÃïakena / atha khalu supu«pacandrasya bodhisattvasya sattvÃn karuïÃyamÃnasya rahogatasya cetasi vitarka udapÃdi- yannvahaæ janapadarëÂrarÃjadhÃnÅrgatvà sattvÃn kumÃrgaprapannÃn kalyÃïe vartmani prati«ÂhÃpayÃmi / sa tamarthaæ sabrahmacÃribhyo nivedayÃmÃsa / tairnivÃryamÃïo 'pi svayaæ ca svÃpadaæ pratipadyamÃna÷ tasya rÃj¤o 'pi tato vanakhaï¬ÃnnirjagÃma / (##) sa krameïa dharmaæ deÓayan tasya rÃj¤o rÃjadhÃnÅmanuprÃpto bahÆn sattvÃn rÃjaputrÃmÃtyapurohitaprabh­tÅn prakÃraæ vinÅya satpathe vyavasthÃpayan tena rÃj¤Ã d­«Âa÷ / sahadarÓanena prakupta÷ sarva ca janakÃyaæ tadÃvarjitaæ pratipadya År«yÃdÆ«itah­daya÷ / tadvadhÃrthaæ svaputrÃnÃj¤ÃpayÃmÃsa / tÃæÓca tadvadhavimukhÃn pratipadya nandikaæ vadhyaghÃtakamÃj¤ÃpayÃmÃsa / tena tadÃj¤ÃmanuvartamÃnena karacaraïÃdicchedakrameïa ak«Åïi ca saædaæÓikenoddh­tya jÅvitÃd vyaparopita÷ / atha tasya bhik«o rÃjamÃrgagatasya jÅvitÃd vyaparopitasya ÓarÅre anekÃnyadbhutÃni babhÆvu÷ / tÃni pratipadya sa rÃjà niÓcitaæ bodhisattva evÃyaæ bhik«uriti paritÃpagato bahutaraæ paridevate sma / iti supu«pacandrasyetiv­ttakaæ saæk«ipya kathitam / vistareïa puna÷ samÃdhirÃjasÆtre [35] nirdi«Âamiti tatraiva avadhÃryam // na cÃpi k­pÃvatÃæ paradu÷khadu÷khinÃæ mahadapi du÷khaæ bÃdhakamiti pratipÃdayannÃha- evaæ bhÃvitasaætÃnÃ÷ paradu÷khasamapriyÃ÷ / avÅcimavagÃhante haæsÃ÷ padmavanaæ yathà // Bca_8.107 // evaæ parÃtmasamatayà bhÃvitasaætÃnÃ÷ anÃbhogaprav­ttacittasaætataya÷ / paradu÷khena samaæ tulyaæ priyaæ sukhaheturye«Ãæ te tathà / Ãtmasukhamapi paradu÷khena du÷khameva ye«Ãmityartha÷ / te avÅcimavagÃhante paravyasanasamuddharaïÃya taddu÷khaæ sukhameva manyamÃnÃ÷ / idamevÃha- haæsÃ÷ padmavanaæ yathà / ÃvÅcikamapi du÷khaæ sukhameva parÃrthe ye«Ãæ te / kena du÷khahetunà anyena du÷khino bhavi«yanti? api ca / sukhamapi te«ÃmasÃdhÃraïamevopajÃyate parasukhena, ityupadarÓayannÃha- mucyamÃne«u sattve«u ye te prÃmodyasÃgarÃ÷ / taireva nanu paryÃptaæ mok«eïÃrasikena kim // Bca_8.108 // du÷khabandhanÃdvisaæyujyamÃne«u sattve«u satsu / ye te iti / te«Ãmeva anubhavasiddhatvÃdidaætayà kathayitumaÓakyÃ÷, ata eva prÃmodyasÃgarÃ÷ saætu«ÂisamudrÃ÷ k­pÃvatÃæ saætÃne«u prÃdurbhavanti / taireva prÃmodyasÃgarai÷ paryÃptaæ tadanyasukhavaimukhyÃt parisamÃptam / ******* ata÷ parÃrthaæ k­tvÃpi na mado na ca vismaya÷ / na vipÃkaphalÃkÃÇk«Ã parÃrthaikÃntat­«ïayà // Bca_8.109 // tasmÃdyathÃntaÓo 'varïÃdÃtmÃnaæ gopayÃmyaham / rak«Ãcittaæ dayÃcittaæ karomyevaæ pare«vapi // Bca_8.110 // abhyÃsÃdanyadÅye«u ÓukraÓoïitabindu«u / bhavatyahamiti j¤Ãnamasatyapi hi vastuni // Bca_8.111 // (##) tathà kÃyo 'nyadÅyo 'pi kimÃtmeti na g­hyate / paratvaæ tu svakÃyasya sthitameva na du«karam // Bca_8.112 // j¤Ãtvà sado«amÃtmÃnaæ parÃnapi guïodadhÅn / ÃtmabhÃvaparityÃgaæ parÃdÃnaæ ca bhÃvayet // Bca_8.113 // kÃyasyÃvayavatvena yathÃbhÅ«ÂÃ÷ karÃdaya÷ / jagato 'vayavatvena tathà kasmÃnna dehina÷ // Bca_8.114 // yathÃtmabuddhirabhyÃsÃtsvakÃye 'sminnirÃtmake / pare«vapi tathÃtmatvaæ kimabhyÃsÃnna jÃyate // Bca_8.115 // evaæ parÃrthaæ k­tvÃpi na mado na ca vismaya÷ / ÃtmÃnaæ bhojayitvaiva phalÃÓà na ca jÃyate // Bca_8.116 // tasmÃdyathÃrtiÓokÃderÃtmÃnaæ goptumicchasi / rak«Ãcittaæ dayÃcittaæ jagatyabhyasyatÃæ tathà // Bca_8.117 // adhyati«Âhadato nÃtha÷ svanÃmÃpyavalokita÷ / par«acchÃradyabhayamapyapanetuæ janasya hi // Bca_8.118 // du«karÃnna nivarteta yasmÃdabhyÃsaÓaktita÷ / yasyaiva ÓravaïÃtrÃsastenaiva na vinà rati÷ // Bca_8.119 // ÃtmÃnaæ cÃparÃæÓcaiva ya÷ ÓÅghraæ trÃtumicchati / sa caretparamaæ guhyaæ parÃtmaparivartanam // Bca_8.120 // yasminnÃtmanyatisnehÃdalpÃdapi bhayÃdbhayam / na dvi«etkastamÃtmÃnaæ Óatruvadho bhayÃvaha÷ // Bca_8.121 // yo mÃndyak«utpipÃsÃdipratÅkÃracikÅr«ayà / pak«imatsyam­gÃn hanti paripanthaæ ca ti«Âhati // Bca_8.122 // yo lÃbhasatkriyÃheto÷ pitarÃvapi mÃrayet / ratnatrayasvamÃdadyÃdyenÃvÅcÅndhano bhavet // Bca_8.123 // ka÷ paï¬itastamÃtmÃnamicchedrak«etprapÆjayet // na paÓyecchatruvaccainaæ kaÓcainaæ pratimÃnayet // Bca_8.124 // yadi dÃsyÃmi kiæ bhok«ye ityÃtmÃrthe piÓÃcatà / yadi bhok«ye kiæ dadÃmÅti parÃrthe devarÃjatà // Bca_8.125 // ÃtmÃrthaæ pŬayitvÃnyaæ narakÃdi«u pacyate / ÃtmÃnaæ pŬayitvà tu parÃrthaæ sarvasaæpada÷ // Bca_8.126 // durgatirnÅcatà maurkhyaæ yayaivÃtmonnatÅcchayà / tÃmevÃnyatra saækrÃmya sugati÷ satk­tirmati÷ // Bca_8.127 // (##) ÃtmÃrthaæ paramÃj¤apya dÃsatvÃdyanubhÆyate / parÃrthaæ tvenamÃj¤apya svÃmitvÃdyanubhÆyate // Bca_8.128 // ye keciddu÷khità loke sarve te svasukhecchayà / ye kecitsukhità loke sarve te 'nyasukhecchayà // Bca_8.129 // bahunà và kimuktena d­ÓyatÃmidamantaram / svÃrthÃrthinaÓca bÃlasya muneÓcÃnyÃrthakÃriïa÷ // Bca_8.130 // na nÃma sÃdhyaæ buddhatvaæ saæsÃre 'pi kuta÷ sukham / svasukhasyÃnyadu÷khena parivartamakurvata÷ // Bca_8.131 // ÃstÃæ tÃvatparo loke d­«Âo 'pyartho na sidhyati / bh­tyasyÃkurvata÷ karma svÃmino 'dadato bh­tim // Bca_8.132 // tyaktvÃnyonyasukhotpÃdaæ d­«ÂÃd­«Âasukhotsavam / anyonyadu÷khÃnÃd ghoraæ du÷khaæ g­hïanti mohitÃ÷ // Bca_8.133 // upadravà ye ca bhavanti loke yÃvanti du÷khÃni bhayÃni caiva / sarvÃïi tÃnyÃtmaparigraheïa tatkiæ mamÃnena parigraheïa // Bca_8.134 // ÃtmÃnamaparityajya du÷khaæ tyaktuæ na Óakyate / yathÃgnimaparityajya dÃhaæ tyaktuæ na Óakyate // Bca_8.135 // tasmÃtsvadu÷khaÓÃntyarthaæ paradu÷khaÓamÃya ca / dadÃmyanyebhya ÃtmÃnaæ parÃn g­hïÃmi cÃtmavat // Bca_8.136 // anyasaæbaddhamasmÅti niÓcayaæ kuru he mana÷ / sarvasattvÃrthamuts­jya nÃnyaccintyaæ tvayÃdhunà // Bca_8.137 // na yuktaæ svÃrthad­«ÂyÃdi tadÅyaiÓcak«urÃdibhi÷ / na yuktaæ syandituæ svÃrthamanyadÅyai÷ karÃdibhi÷ // Bca_8.138 // tena sattvaparo bhÆtvà kÃye 'smin yadyadÅk«ase / tattadevÃpahatyÃsmÃt parebhyo hitamÃcara // Bca_8.139 // hÅnÃdi«vÃtmatÃæ k­tvà paratvamapi cÃtmani / bhÃvayer«yÃæ ca mÃnaæ ca nirvikalpena cetasà // Bca_8.140 // e«a satkriyate nÃhaæ lÃbhÅ nÃhamayaæ yathà / stÆyate 'hamahaæ nindyo du÷khito 'hamayaæ sukhÅ // Bca_8.141 // ahaæ karomi karmÃïi ti«Âhatye«a tu susthita÷ / ayaæ kila mahÃælloke nÅco 'haæ kila nirguïa÷ // Bca_8.142 // (##) kiæ nirguïena kartavyaæ sarvasyÃtmà guïÃnvita÷ / santi te ye«vahaæ nÅca÷ santi te ye«vahaæ vara÷ // Bca_8.143 // ÓÅlad­«ÂivipattyÃdikleÓaÓaktyà na madvaÓÃt / cikitsyo 'haæ yathÃÓakti pŬÃpyaÇgÅk­tà mayà // Bca_8.144 // athÃhamacikitsyo 'sya kasmÃnmÃmavamanyase / kiæ mamaitadguïai÷ k­tyamÃtmà tu guïavÃnayam // Bca_8.145 // durgativyÃlabaktrasthenaivÃsya karuïà jane / aparaæ guïamÃnena paï¬itÃn vijigÅ«ate // Bca_8.146 // samamÃtmÃnamÃlokya yata÷ svÃdhikyav­ddhaye / kalahenÃpi saæsÃdhyaæ lÃbhasatkÃramÃtmana÷ // Bca_8.147 // api sarvatra me loke bhaveyu÷ prakaÂà guïÃ÷ / api nÃma guïà ye 'sya na Óro«yantyapi kecana // Bca_8.148 // chÃdyerannapi me do«Ã÷ syÃnme pÆjÃsya no bhavet / sulabdhà adya me lÃbhÃ÷ pÆjito 'hamayaæ na tu // Bca_8.149 // paÓyÃmo muditÃstÃvaccirÃdenaæ khalÅk­tam / hÃsyaæ janasya sarvasya nindyamÃnamitastata÷ // Bca_8.150 // asyÃpi hi varÃkasya spardhà kila mayà saha / kimasya ÓrutametÃvat praj¤Ã rÆpaæ kulaæ dhanam // Bca_8.151 // evamÃtmaguïÃn Órutvà kÅrtyamÃnÃnitastata÷ / saæjÃtapulako h­«Âa÷ paribhok«ye sukhotsavam // Bca_8.152 // yadyapyasya bhavellÃbho grÃhyo 'smÃbhirasau balÃt / datvÃsmai yÃpanÃmÃtramasmatkarma karoti cet // Bca_8.153 // sukhÃcca cyÃvanÅyo 'yaæ yojyo 'smadvayathayà sadà / anena ÓataÓa÷ sarve saæsÃravyathità vayam // Bca_8.154 // aprameyà gatÃ÷ kalpÃ÷ svÃrthaæ jij¤Ãsatastava / Órameïa mahatÃnena du÷khameva tvayÃrjitam // Bca_8.155 // madvij¤aptyà tathÃtrÃpi pravartasvÃvicÃrata÷ / drak«yasyetadguïÃn paÓcÃdbhÆtaæ hi vacanaæ mune÷ // Bca_8.156 // abhavi«yadidaæ karma k­taæ pÆrvaæ yadi tvayà / bauddhaæ saæpatsukhaæ muktvà nÃbhavi«yadiyaæ daÓà // Bca_8.157 // tasmÃdyathÃnyadÅye«u ÓukraÓoïitabindu«u / cakartha tvamahaækÃraæ tathÃnye«vapi bhÃvaya // Bca_8.158 // (##) anyadÅyaÓcaro bhÆtvà kÃye 'smin yadyadÅk«ase / tattadevÃpah­tyarthaæ parebhyo hitamÃcara // Bca_8.159 // ayaæ sustha÷ paro du÷stho nÅcairanyo 'yamuccakai÷ / para÷ karotyayaæ neti kuru«ver«yÃæ tvamÃtmani // Bca_8.160 // sukhÃcca cyÃvayÃtmÃnaæ paradu÷khe niyojaya / kadÃyaæ kiæ karotÅti chala(phala)masya nirÆpaya // Bca_8.161 // anyenÃpi k­taæ do«aæ pÃtayÃsyaiva mastake / alpamapyasya do«aæ ca prakÃÓaya mahÃmune÷ // Bca_8.162 // anyÃdhikayaÓovÃdairyaÓo 'sya malinÅkuru / nik­«ÂadÃsavaccainaæ sattvakÃrye«u vÃhaya // Bca_8.163 // nÃgantukaguïÃæÓena stutyo do«amayo hyayam / yathà kaÓcinna jÃnÅyÃdguïamasya tathà kuru // Bca_8.164 // saæk«epÃdyadyadÃtmÃrthe pare«vapak­taæ tvayà / tattadÃtmani sattvÃrthe vyasanaæ vinipÃtaya // Bca_8.165 // naivotsÃho 'sya dÃtavyo yenÃyaæ mukharo bhavet / sthÃpyo navavadhÆv­ttau hrÅto bhÅto 'tha saæv­ta÷ // Bca_8.166 // evaæ kuru«va ti«Âhaivaæ na kartavyamidaæ tvayà / evameva vaÓa÷ kÃryo nigrÃhyastadatikrame // Bca_8.167 // athaivamucyamÃne 'pi citta nedaæ kari«yasi / tvÃmeva nigrahÅ«yÃmi sarvado«ÃstvadÃÓritÃ÷ // Bca_8.168 // kva yÃsyasi mayà d­«Âa÷ sarvadarpÃnnihanmi te / anyo 'sau pÆrvaka÷ kÃlastvayà yatrÃsmi nÃÓita÷ // Bca_8.169 // adyÃpyasti mama svÃrtha ityÃÓÃæ tyaja sÃæpratam / tvaæ vikrÅto mayÃnye«u bahukhedamacintayan // Bca_8.170 // tvÃæ sattve«u na dÃsyÃmi yadi nÃma pramodata÷ / tvaæ mÃæ narakapÃle«u pradÃsyasi na saæÓaya÷ // Bca_8.171 // evaæ cÃnekadhà datvà tvayÃhaæ vyathitaÓciram / nihanmi svÃrthaceÂaæ tvÃæ tÃni vairÃïyanusmaran // Bca_8.172 // na kartavyÃtmani prÅtiryadyÃtmaprÅtirasti te / yadyÃtmà rak«itavyo 'yaæ rak«itavyo na yujyate // Bca_8.173 // yathà yathÃsya kÃyasya kriyate paripÃlanam / sukumÃrataro bhÆtvà patatyeva tathà tathà // Bca_8.174 // (##) asyaivaæ patitasyÃpi sarvÃpÅyaæ vasuædharà / nÃlaæ pÆrayituæ vächÃæ tatko 'syecchÃæ kari«yati // Bca_8.175 // aÓakyamicchata÷ kleÓa ÃÓÃbhaÇgaÓca jÃyate / nirÃÓo yastu sarvatra tasya saæpadajÅrïikà // Bca_8.176 // tasmÃnna prasaro deya÷ kÃyasyecchÃbhiv­ddhaye / bhadrakaæ nÃma tadvastu yadi«ÂatvÃnna g­hyate // Bca_8.177 // bhasmani«ÂhÃvasÃneyaæ niÓce«ÂÃnyena cÃlyate / aÓucipratimà ghorà kasmÃdatra mamÃgraha÷ // Bca_8.178 // kiæ mamÃnena yantreïa jÅvinà và m­tena và / lo«ÂÃde÷ ko viÓe«o 'sya hÃhaækÃraæ na naÓyasi // Bca_8.179 // ÓarÅrapak«apÃtena v­thà du÷khamupÃrjyate / kimasya këÂhatulyasya dve«eïÃnunayena và // Bca_8.180 // mayà và pÃlitasyaivaæ g­dhrÃdyairbhak«itasya và / na ca sneho na ca dve«astatra snehaæ karomi kim // Bca_8.181 // ro«o yasya khalÅkÃrÃtto«o yasya ca pÆjayà / sa eva cenna jÃnÃti Órama÷ kasya k­tena me // Bca_8.182 // imaæ ye kÃyamicchanti te 'pi me suh­da÷ kila / sarve svakÃyamicchanti te 'pi kasmÃnna me priyÃ÷ // Bca_8.183 // tasmÃnmayÃnapek«eïa kÃyastyakto jagaddhite / ato 'yaæ bahudo«o 'pi dhÃryate karmabhÃï¬avat // Bca_8.184 // tenÃlaæ lokacaritai÷ paï¬itÃnanuyÃmyaham / apramÃdakathÃæ sm­tvà styÃnamiddhaæ nivÃrayan // Bca_8.185 // tasmÃdÃvaraïaæ hantuæ samÃdhÃnaæ karomyaham / vimÃrgÃccittamÃk­«ya svÃlambananirantaram // Bca_8.186 // bodhicaryÃvatÃre dhyÃnapÃramità nÃma a«Âama÷ pariccheda÷ / (##) 9. praj¤ÃpÃramità nÃma navama÷ pariccheda÷ // yà nirlepatayà niruttarapadaæ sarvaprapa¤cojjhità praj¤ÃpÃramitÃdisaæv­tipadairÃkhyÃyate 'nÃsravà / yÃæ samyakpratipadya nirmaladhiyo yÃntyuttamÃæ nirv­tiæ tÃæ natvà vidhivat karomi viv­tiæ tasyÃ÷ prasannai÷ padai÷ // *1 // yatrÃcÃryo guïanidhirasau ÓÃntideva÷ prakÃÓaæ vaktuæ Óakta÷ pravacanamahÃmbhodhipÃraæ prayÃta÷ / kiæ tasyÃrthaæ hatamatirahaæ vaktumÅÓastathÃpi praj¤ÃbhyÃsÃtsuk­tamasamaæ yattato 'smi prav­tta÷ // *2 // na nÃma kÃcidguïaleÓavÃsanà materna me 'sti pratibhÃguïo 'rjita÷ / tathÃpi sanmitrani«evaïÃphalaæ yadeva me tÃd­Ói vÃk prasarpati // *3 // atha yo nÃma kaÓcid gotraviÓe«Ãt paryupÃsitakalyÃïamitratayà trijagatparyÃpannasamastajanadu÷khadu÷khÅ sarvaprÃïabh­tÃæ ni÷Óe«adu÷khasamuddharaïÃÓaya÷ svasukhanirapek«a÷ tatpraÓamopÃyabhÆtaæ buddhatvameva manyamÃna÷ tatprÃptivächayà samutpÃditabodhicitto mahÃtmà saugatapadasÃdhanopÃyabhÆtasaæbhÃradvayaparipÆraïÃrthaæ krameïa dÃnÃdi«u pravartate / tasya tathà pravartamÃnasya samyakpratipannaÓamathasyÃpi dÃnÃdaya÷ praj¤Ãvikalatayà jagadarthasaæpÃdananidÃnaæ buddhatvaæ nÃvahantÅtyabhisaædhÃya avaÓyaæ saæsÃradu÷khanirmokÓÃrthinà praj¤otpÃdanÃya yatitavyam / yathoktam- Óamathena vipaÓyanÃsuyukta÷ [8.4] ityÃdi / tatra ÓamathapratipÃdanaæ k­tam / idÃnÅæ tadanantaraprÃptÃæ vipaÓyanÃæ praj¤ÃparanÃmadheyÃæ pratipÃdayannÃha- imaæ parikaraæ sarvaæ praj¤Ãrthaæ hi munirjagau / tasmÃdutpÃdayetpraj¤Ãæ du÷khaniv­ttikÃÇk«ayà // Bca_9.1 // imamiti samanantaramiha ÓÃstre lak«aïata÷ pratipÃditaæ dÃnÃdikamidaætayà pratyak«atayà parÃm­Óati / parikaramiti parivÃraæ paricchedam / saæbhÃramiti yÃvat / sarvamuktaprakÃramanyacca / (##) praj¤Ãrtha hi munirjagÃviti saæbandha÷ / praj¤Ã yathÃvasthitapratÅtyasamutpannavastutattvapravicayalak«aïÃ, saiva artha÷ prayojanaæ saæbodhihetubhÃvopanÃyakatayà yasya dÃnÃdilak«aïasya parikarasya sa tathÃ, tamiti / dÃnapÃramitÃdi«u dharmapravicayasvabhÃvÃyÃ÷ praj¤ÃyÃ÷ pradhÃnatvÃt / tathà hi dÃnaæ saæbuddhabodhiprÃptaye prathamaæ kÃraïam, puïyasaæbhÃrÃntarbhÆtatvÃt / tacca ÓÅlÃlaæk­tameva sugatiparaæparÃæ sukhabhogopakaraïasaæpannÃmÃvahadanuttaraj¤Ãnapratilambhahetu÷ / k«Ãntirapi tadvipak«abhÆtapratighapratipak«atayà dÃnaÓÅlasuk­tamayaæ saæbhÃramanupÃlayantÅ sugatatvÃdhigataye saæpravartate / etacca Óubhaæ dÃnÃditritayasaæbhÆtaæ puïyasaæbhÃrÃkhyaæ vÅryamantareïa na bhavatÅti tadapi ubhayasaæbhÃrakÃraïatayà sarvÃvaraïaprahÃïÃya samupajÃyate / samÃhitacittasya ca yathÃbhÆtaparij¤Ãnamutpadyata iti dhyÃnapÃramitÃpi anuttaraj¤Ãnaheturupapadyate / evamete dÃnÃdaya÷ satk­tya saæbh­tà api praj¤Ãmantareïa saugatapadÃdhigamahetavo na bhavantÅti nÃpi pÃramitÃvyapadeÓaæ labhante / praj¤Ãk­tapariÓuddhibhÃja÷ puna÷ avyÃhatodÃraprav­ttitayà tadanukÆlamanuvartamÃnÃ÷ taddhetubhÃvamadhigacchanti, pÃramitÃnÃmadheyaæ ca labhante / tathà dÃt­deyapratigrÃhakÃditritayÃnupalambhayogena praj¤ÃpariÓodhitÃ÷ sÃdaranirantaradÅrghakÃlamabhyasyamÃnÃ÷ prakar«aparyantamupagacchanta÷ avidyÃpravartitasakalavikalpajÃlamalarahitaæ kleÓaj¤eyÃvaraïavinirmuktamubhayanairÃtmyÃdhigamasvabhÃvaæ sarvasvaparahitasaæpadÃdhÃrabhÆtaæ paramÃrthatattvÃtmakaæ tathÃgatadharmakÃyamabhinirvartayantÅti praj¤ÃpradhÃnà dÃnÃdayo guïà ucyante // na caitadvaktavyam- yadi praj¤Ã pradhÃnaæ dÃnÃdÅnÃm, saiva kevalà saæbodhisÃdhanamastu, kimaparairdÃnÃdibhiriti / tadanye«Ãmupayogasya varïitatvÃt, kevalaæ netravikalà iva dÃnÃdaya÷ praj¤Ãnet­kà eva yathÃbhimatÃæ saugatÅæ bhÆmimabhisarantÅti praj¤opanÃyakà ucyante, na tu praj¤aiva kevalà samyaksaæbodhisÃdhanam / tasmÃddÃnÃdiparikara÷ praj¤Ãrtha÷ iti siddham // sarvakalpanÃvirahÃt samÃropÃpavÃdÃntadvayamaunÃt aÓaik«akÃyavÃÇmana÷karmalak«aïamaunatrayayogÃdvà munirbuddho bhagavÃn / tridu÷khatÃdu÷khitasarvajagatparitrÃïÃdhyÃÓayo jagau jagÃda / uktavÃnityartha÷ / Ãryapraj¤ÃpÃramitÃdisÆtrÃnte«u praj¤ÃrthamuktavÃn krameïa dÃnÃdiparikaram / yathoktamÃryaÓatasÃhasrayÃæ praj¤ÃpÃramitÃyÃm- tadyathÃpi nÃma subhÆte sÆryamaï¬alaæ candramaï¬alaæ ca catur«u dvÅpe«u karma karoti, caturaÓca dvÅpÃnanugacchati anuparivartate, evameva subhÆte praj¤ÃpÃramità pa¤casu pÃramitÃsu karma karoti, pa¤ca pÃramità anugacchati, anuparivartate, praj¤ÃpÃramitÃvirahitatvÃt pa¤ca pÃramitÃ÷ pÃramitÃnÃmadheyaæ na labhante / tadyathÃpi nÃma subhÆte rÃjà cakravartÅ virahita÷ saptabhÅ ratnai ÓcakravartinÃmadheyaæ na labhate, evameva subhÆte pa¤ca pÃramitÃ÷ praj¤ÃpÃramitÃvirahitatvÃnna pÃramitÃnÃmadheyaæ labhante / tadyathÃpi nÃma subhÆte yÃ÷ kÃÓcana kunadya÷, sarvÃstà yena gaÇgà mahÃnadÅ tenÃnugacchanti / tà gaÇgayà mahÃnadyà sÃrdhaæ mahÃsamudramanugacchanti, evameva subhÆte pa¤ca pÃramitÃ÷ praj¤ÃpÃramitÃparig­hÅtà yena sarvÃkÃraj¤atà tenÃnugacchanti / iti vistara÷ // (##) punaÓcoktam- iyaæ kauÓika praj¤ÃpÃramità bodhisattvÃnÃæ mahÃsattvÃnÃæ dÃnapÃramitÃmabhibhavati, ÓÅlapÃramitÃmabhibhavati, k«ÃntipÃramitÃmabhibhavati, [vÅryapÃramitÃmabhibhavati,] dhyÃnapÃramitÃmabhibhavati / tadyathÃpi nÃma kauÓika jÃtyandhÃnÃæ Óataæ và sahasraæ và apariïÃyakÃnÃmabhavyaæ mÃrgÃvataraïÃya, kuta÷ punarnagarÃnupraveÓÃya, evameva kauÓika acak«u«kÃ÷ pa¤ca pÃramità jÃtyandhabhÆtà bhavanti vinà praj¤ÃpÃramitayà apariïÃyakÃ÷, vinà praj¤ÃpÃramitayà abhavyà bodhimÃrgÃvataraïÃya, kuta eva sarvÃkÃraj¤atÃnagarÃnupraveÓÃya / yadà puna÷ kauÓika pa¤ca pÃramitÃ÷ praj¤ÃpÃramitÃparig­hÅtà bhavanti, tadà etÃ÷ pa¤ca pÃramitÃ÷ sacak«u«kà bhavanti / praj¤ÃpÃramitÃparig­hÅtÃÓcaitÃ÷ pa¤ca pÃramitÃ÷ pÃramitÃnÃmadheyaæ labhante // iti vistara÷ // evamanyatrÃpi yathÃsÆtramavagantavyam / uktaæ ca- sarvapÃramitÃbhistvaæ nirmalÃbhiranindite / candralekheva tÃrÃbhiranuyÃtÃsi sarvadà // iti // [praj¤ÃpÃramitÃstava-8] athavÃ- imamiti samanantaraprakrÃntarÆpaæ ÓamathÃtmakaæ prabandham / parikaramiti praj¤ÃsamutthÃpakatayà tatkÃraïasaædohaæ pÅÂhikÃbandhaæ ca / praj¤Ãrthamiti praj¤aiva pÆrvoktà artha÷ prayojanaæ sÃdhyatayà yasya tam / ÓamathapariÓodhitacittasaætÃne praj¤ÃyÃ÷ prÃdurbhÃvÃt supraÓodhitak«etre sasyani«pattivat / yathoktaæ ÓikÓÃsamuccaye- kiæ punarasya Óamathasya mÃhÃtmyam? yathÃbhÆtaj¤ÃnajananaÓakti÷ / yasmÃt- samÃhito yathÃbhÆtaæ jÃnÃtÅtyuktavÃn muni÷ / iti // [Óik«ÃsamuccayakÃrikÃ-9] etadapi dharmasaægÅtÃvuktam- samÃhitacetaso yathÃbhÆtadarÓanaæ bhavati / yathÃbhÆtadarÓino bodhisattvasya sattve«u mahÃkaruïà pravartate / idaæ mayà samÃdhimukhaæ sarvasattvÃnÃæ ni«pÃdayitavyam / sa tayà mahÃkaruïayà saæcodyamÃno 'dhiÓÅlamadhicittamadhipraj¤aæ ca Óik«Ã÷ paripÆrya anuttarÃæ samyaksaæbodhimabhisaæbudhyate / iti vistara÷ // hiriti yasmÃt praj¤Ãrthaæ dÃnÃdiparikaraæ ÓamathÃtmakaparikaraæ và munirjagau, tasmÃdutpÃdayet praj¤Ãmiti yojanÅyam / utpÃdayediti ni«pÃdayet sÃk«ÃtkuryÃt bhÃvayeta sevayet bahulÅkuryÃdvà // sà ca praj¤Ã dvividhÃhetubhÆtà phalabhÆtà ca / hetubhÆtÃpi dvividhà adhimukticaritasya ca bhÆmipravi«Âasya ca bodhisattvasya / phalabhÆtà tu sarvÃkÃravaropetà sarvadharmaÓÆnyatÃdhigamasvabhÃvà (##) animittayogena / tatra prathamato hetubhÆtà ÓrutacintÃbhÃvanÃmayÅ krameïa abhyÃsÃdbhÆmipravi«Âasya praj¤Ãæ nirvartayati / sà ca aparÃparabhÆmipratilambhayogena prakar«amabhivardhayantÅ yÃvadubhayÃvaraïavigamÃt sakalakalpanÃjÃlavigatabuddhatvasvabhÃvapraj¤Ãæ ni«pÃdayati / ata evÃhadu÷khaniv­ttikÃÇk«ayeti / du÷khasya pa¤cagatisaæg­hÅtasattvarÃÓigatasya svÃtmagatasya ca sÃæsÃrikasya jÃtivyÃdhijarÃmaraïasvabhÃvasya priyaviprayogÃpriyasaæprayogaparye«yamÃïalÃbhavighÃta lak«aïasya, saæk«epata÷ pa¤copÃdÃnaskandhÃtmakasya ca, niv­tti÷ nirvÃïam upaÓama÷ / punaranutpattidharmakatayà Ãtyantikasamuccheda ityartha÷ / tasyÃ÷ kÃÇk«ayà abhilëeïa / chandeneti yÃvat / tathÃhi viparyÃsasaæj¤ino 'satsattvasamÃropÃbhiniveÓavaÓÃdÃtmÃtmÅyagrahaprav­tterayoniÓomanasikÃraprasÆto rÃgÃdikleÓagaïa÷ samupajÃyate, tasmÃt karma, tato janma, tataÓca vyÃdhijarÃmaraïaÓokaparidevadu÷khadaurmanasyopÃyÃsÃÓca prajÃyante / evamasya kevalasya mahato du÷khaskandhasya samudayo bhavati / tadevamanulomÃkÃraæ pratÅtyasamutpÃdaæ samyakpraj¤ayà vyavalokayata÷, punastameva nirÃtmakamasvÃmikaæ mÃyÃmarÅcigandharvanagarasvapnapratibimbÃdisamÃnÃkÃratayà paramÃrthato ni÷svabhÃvaæ paÓyato yathÃbhÆtaparij¤ÃnÃttadvipak«Ãtmakatayà mohasvabhÃvamavidyÃbhavÃÇgaæ nivartate, avidyÃnirodhÃttatpratyayÃ÷ saæskÃrà nirudhyante / evaæ pÆrvapÆrvasya kÃraïabhÆtasya nirodhÃduttarottarakÃryabhÆtasya nirodho veditavya÷ / yÃvajjÃtinirodhÃjjarÃmaraïaÓokaparidevadu÷khadaurmanasyopÃyÃsÃÓca nirudhyante / evamasya kevalasya mahato du÷khaskandhasya nirodho bhavati / tatra avidyà t­«ïopÃdÃnaæ ca kleÓavartmano vyavaccheda÷ / saæskÃrà bhavaÓca karmavartmano vyavaccheda÷ / pariÓi«ÂÃnyaÇgÃni du÷khavartmano vyavaccheda÷ / pÆrvÃntÃparÃntanirodho nirodhavartmano vyavaccheda÷ / evameva trivartma nirÃtmakam ÃtmÃtmÅyarahitaæ saæbhavati ca saæbhavayogena, vibhavati ca vibhavayogena, svabhÃvÃnna¬akalÃpasad­Óa iti / etacca uttaratra vistareïa yuktayÃgamÃbhyÃæ pratipÃdayi«yate // tadevaæ praj¤ayà svapnamÃyÃdisvabhÃvaæ saæsk­taæ pratyavek«amÃïasya sarvadharmÃïÃæ ni÷svabhÃvatayà pratipatte÷ paramÃrthÃdhigamÃt savÃsanani÷Óe«ado«arÃÓiviniv­ttirbhavatÅti sarvadu÷khopaÓamahetu÷ praj¤Ã upapadyate // yathà ca yuktyÃgamÃbhyÃæ vicÃrayata÷ aviparÅtavastutattvapravicaya÷ samupajÃyate, tadupadarÓayituæ satyadvayavyavasthÃmÃha saæv­tirityÃdi- saæv­ti÷ paramÃrthaÓca satyadvayamidaæ matam / buddheragocarastattvaæ buddhi÷ saæv­tirucyate // Bca_9.2 // saævriyate Ãvriyate yathÃbhÆtaparij¤Ãnaæ svabhÃvÃvaraïÃdÃv­taprakÃÓanÃcca anayeti saæv­ti÷ / avidyà moho viparyÃsa iti paryÃyÃ÷ / avidyà hi asatpadÃrthasvarÆpÃropikà svabhÃvadarÓanÃvaraïÃtmikà ca satÅ saæv­tirupapadyate / yaduktamÃryaÓÃlistambasÆtre- (##) punaraparam- tattve 'pratipatti÷ mithyÃpratipatti÷, aj¤Ãnamavidyà / iti / uktaæ ca- abhÆtaæ khyÃpayatyarthaæ bhÆtamÃv­tya vartate / avidyà jÃyamÃnaiva kÃmalÃtaÇkav­ttivat // iti / tadupadarÓitaæ ca pratÅtyasamutpannaæ vasturÆpaæ saæv­tirucyate / tadeva lokasaæv­tisatyamityamidhÅyate lokasyaiva saæv­tyà tat satyamiti k­tvà / yaduktam- moha÷ svabhÃvÃvaraïÃdi saæv­ti÷ satyaæ tayà khyÃti yadeva k­trimam / jagÃda tatsaæv­tisatyamityasau muni÷ padÃrthaæ k­takaæ ca saæv­tim // iti / [ma. a. 6.28] sà ca saæv­tirdvividhà lokata eva, tathyasaæv­tirmithyÃsaæv­tiÓceti / tathà hi kiæcit pratÅtyajÃtaæ nÅlÃdikaæ vasturÆpamado«avadindriyairÆpalabdhaæ lokata eva satyam, mÃyÃmarÅcipratibimbÃdvi«u pratÅtya samupajÃtamapi do«avadindriyopalabdhaæ yathÃsvaæ tÅrthikasiddhÃntaparikalpitaæ ca lokata eva mithyà / taduktam- vinopaghÃtena yadindriyÃïÃæ «aïïÃmapi grÃhyamavaiti loka÷ / satyaæ hi tallokata evaæ Óe«aæ vikalpitaæ lokata eva mithyà // iti / [ma. a. 6.25] etattadubhayamapi samyagd­ÓÃmÃryÃïÃæ m­«Ã, paramÃrthadaÓÃyÃæ saæv­tisatyÃlÅkatvÃt / etat samanantarameva upapattyà pratipÃdayi«yÃma÷ / tasmÃdavidyÃvatÃæ vastusvabhÃvo na pratibhÃsate iti // parama÷ uttama÷ artha÷ paramÃrtha÷, ak­trimaæ vasturÆpam, yadadhigamÃt sarvÃv­tivÃsanÃnu saædhikleÓaprahÃïaæ bhavati / sarvadharmÃïÃæ ni÷svabhÃvatÃ, ÓÆnyatÃ, tathatÃ, bhÆtakoÂi÷, dharmadhÃturityÃdiparyÃyÃ÷ / sarvasya hi pratÅtyasamutpannasya padÃrthasya ni÷svabhÃvatà pÃramÃrthikaæ rÆpam, yathÃpratibhÃsaæ sÃæv­tasyÃnupapannatvÃt / tathà hi- na tÃvat yathÃparid­ÓyamÃnarÆpeïa satsvabhÃvo bhÃva÷, tasya uttarakÃlamanavasthÃnÃt, svabhÃvasya ca sarvadà anÃgantukatayà avicalitarÆpatvÃt / yo hi yasya svabhÃva÷, sa kathaæ kadÃcidapi nivarteta? anyathà tasya svabhÃvatÃhÃniprasaÇgÃnni÷svabhÃvataiva syÃt / nÃpi sa utpadyamÃna÷ satsvabhÃvarÆpeïa kutaÓcidÃgacchati, nirudhyamÃno và kvacit saænicayaæ gacchati, api tu hetupratyayasÃmagrÅæ pratÅtya mÃyÃvadutpadyate, tadvaikalyato nirudhyate ca / hetupratyayasÃmagrÅæ pratÅtya jÃtasya parÃyattÃtmalÃbhasyapratibimbasyeva (##) kuta÷ satsvabhÃvatÃ? na ca kasyacit padÃrthasya paramÃrthato hetupratyayasÃmagrÅta÷ samutpatti÷ saæbhavati, tasyà api aparasÃmagrÅjanitÃtmatayà parÃyattÃtmalÃbhÃyà ni÷svabhÃvatvÃt / evamanyasyÃ÷ pÆrvapÆrvÃyÃ÷ svasvakÃraïasÃmagrÅjanyatayà ni÷svabhÃvatà dra«Âavyà / itthaæ kÃraïÃnurÆpaæ kÃryamicchatà kathaæ ni÷svabhÃvÃt sasvabhÃvasyotpattirabhyupetavyÃ? yadvak«yati- mÃyayà nirmitaæ yacca hetubhiryacca nirmitam / ÃyÃti tatkuta÷ kutra yÃti ceti nirÆpyatÃm // yadanyasaænidhÃnena d­«Âaæ na tadabhÃvata÷ / pratibimbasame tasmin k­trime satyatà katham // iti / uktaæ ca- ya÷ pratyayairjÃyati sa hyajÃto na tasya utpÃdu sabhÃvato 'sti / ya÷ pratyayÃdhÅnu sa ÓÆnya ukto ya÷ ÓÆnyatÃæ jÃnati so 'pramatta÷ // iti / [anavataptahradÃpasaækramaïasÆtram] iti ÓÆnyebhya eva ÓÆnyà dharmÃ÷ prabhavanti dharmebhya iti // na ca svaparobhayarÆpahetunibandhanamahetunibandhanaæ và bhÃvasya janma atipeÓalamupapadyate / tathà hi ÃtmasvarÆpaæ bhÃvÃnÃæ svajanmanimittaæ bhavet, ni«pannamani«pannaæ và bhavet / na tÃvanni«pannasya sata÷ svÃtmani kÃraïatÃ, tasya sarvÃtmanà svayaæ ni«pannatvÃt kva punarasya vyÃpÃro 'stu? utpÃdyasya punarasyÃni«pannasyÃnyasya svabhÃvasyÃbhÃvÃt, ekasya cÃsya niraæÓatvÃt / na ca paÓcÃdutpadyamÃnasyÃparasya tatsvabhÃvatà yuktÃ, tanni«pattÃvani«pannasya tatsvabhÃvatvÃbhÃvÃt / iti na svÃtmano ni«pannÃt kasyacidutpattirasti / na cÃpi svatautpattipak«e prÃÇni«pannaæ svarÆpamitaretarÃÓrayado«asaÇgÃt kasyacit saæbhavati / nÃpi tadani«pannasvabhÃvamÃkÃÓakuÓeÓayasaækÃÓamaÓe«asÃmarthyaÓÆnyaæ svani«pattau hetubhÃvamupagantumarhati, anyathà kharavi«ÃïasyÃpi svasvabhÃvajanakatvaprasaÇgÃt // nÃpi parata iti pak«a÷, ÃdityÃdapi andhakÃrasya, sarvasmÃdvà sarvasya utpattiprasaÇgÃt, janakÃjanakÃbhimatayorvivak«itakÃryÃpek«ayà paratvÃviÓe«Ãt / janyajanakaikatvaikasaætatipratiniyamo 'pi anutpanne kÃrye kÃlpanikatayà vastuto na saægacchate / na ca anÃgatÃvasthitadharmÃpek«ayà kÃryÃdivyavahÃro vÃstava÷, arthasvabhÃvasadbhÃvasya nirÆpayi«yamÃïatvÃt / nÃpi bÅjÃvasthÃsu vidyamÃnÃÇkurÃpek«ayà bÅjasya paratvamakÃlpanikamasti, kÃraïe kÃryÃstitvasya (##) ni«etsyamÃnatvÃt / yatra parid­ÓyamÃnameva rÆpaæ vicÃrato nÃvati«Âhate, tatra anÃgatÃdi«u saæbhÃvitasya kà cintÃ? nÃpi ubhayata iti pak«a÷, pratyekapak«oktasamuditado«aprasaÇgÃt, kÃryÃnutpatau ca ubhayarÆpasya heto÷ paramÃrthato 'bhÃvÃt / utpattau và na kiæcijjanayitavyamastÅti kutra ubhayarÆpasya hetorvyÃpÃra÷ syÃt? nÃpi ahetuta iti vikalpa÷, yato nÃyaæ prasajyaprati«edhÃtmatayà ahetuta iti yujyate / ahetukatve hi bhÃvÃnÃæ deÓakÃlaniyamÃbhÃvaprasaÇga÷ syÃt, nityaæ sattvÃsattvaprasaÇgo và / upeyÃrthinÃæ pratiniyatopÃyÃnu«ÂhÃnaæ ca na syÃt / pradhÃneÓvarÃdÅnÃæ kÃraïasya prati«etsyamÃnatvÃt / tanna ahetuto bhÃvÃ÷ svabhÃvaæ pratilabhante // tasmÃnna svaparobhayarÆpahetubhya utpadyante satsvabhÃvà bhÃvÃ÷ / taduktam- na svato nÃpi parato na dvÃbhyÃæ nÃpyahetuta÷ / utpannà jÃtu vidyante bhÃvÃ÷ kvacana kecana // iti / [ma. ÓÃ.1.3] ekÃnekasvabhÃvavicÃraïayÃpi sarvabhÃvÃnÃæ svabhÃvavikalatvÃnna satsvabhÃvatvam / tasmÃt svapnamÃyÃpratibimbÃdivat idaæpratyayatÃmÃtrameva avicÃramanoharamastu / kimiha sarvadu÷khahetunà bhÃvÃbhiniveÓena prayojanam? ata÷ idamarthasya tattvam- ni÷svabhÃvà amÅ bhÃvÃstattvata÷ svaparoditÃ÷ / ekÃnekasvabhÃvena viyogÃtpratibimbavat // [madhyamakÃlaækÃrakÃrikÃ-1] evaæ ni÷svabhÃvataiva sarvabhÃvÃnÃæ nijaæ pÃramÃrthikaæ rÆpamavati«Âhate / tadeva pradhÃnapuru«Ãrthatayà paramÃrtha÷ utk­«Âaæ prayojanamabhidhÅyate // atrÃpi nÃbhinive«Âavyam / anyathà bhÃvÃbhiniveÓo và ÓÆnyatÃbhiniveÓo veti na kaÓcidviÓe«a÷, ubhayorapi kalpanÃtmakatayà sÃæv­tatvÃt / na ca abhÃvasya kalpitasvabhÃvatayà kiæcit svarÆpamasti / na ca bhÃvaniv­ttirÆpo 'bhÃva÷, niv­tterni÷svabhÃvatvÃt / yadi ca bhÃvasyaiva kaÓcit svabhÃva÷ syÃt, tadà tatprati«edhÃtmà abhÃvo 'pi syÃt / bhÃvasya tu svabhÃvo nÃstÅti pratipÃditameva / ato na bhÃvaniv­ttirÆpa÷ abhÃvo nÃma kaÓcit / na ca bhÃvÃbhÃvayoruktakrameïa asattve pratipÃdite tadubhayasaækÅrïÃtmatà saæbhavati ubhayaprati«edhasvabhÃvatà vÃ, bhÃvavikalpasyaiva sakalavikalpanibandhanatvÃt / tasminnirÃk­te sarva eva amÅ ekaprahÃreïa nirastà bhavantÅti / tasmÃt- na sannÃsanna sadasanna cÃpyanubhayÃtmakam / (##) kiæcidabhiniveÓavi«ayatayà mantavyam / taduktamÃryapraj¤ÃpÃramitÃyÃm- subhÆtirÃha- ihÃyu«man ÓÃradvatÅputra bodhisattvayÃnika÷ kulaputro và kuladuhità và anupÃyakuÓalo rÆpaæ ÓÆnyamiti prajÃnÃti, saÇga÷ / vedanÃæ ÓÆnyÃmiti saæjÃnÃti, saÇga÷ / saæj¤Ãæ ÓÆnyÃmiti saæjÃnÃti, saÇga÷ / saæskÃrÃn ÓÆnyÃniti saæjÃnÃti, saÇga÷ / vij¤Ãnaæ ÓÆnyamiti saæjÃnÃti, saÇga÷ / evaæ cak«u÷ Órotraæ ghrÃïaæ jivhà kÃyo mana÷, yÃvat sarvadharmaÓÆnyatÃæ ÓÆnyÃmiti saæjÃnÃti, saÇga÷ / iti vistara÷ // uktaæ ca- sarvasaækalpahÃnÃya ÓÆnyatÃm­tadeÓanà / yasya(yaÓca) tasyÃmapi grÃhastvayÃsÃvavasÃdita÷ // iti / [catu÷stavanirupama-21] na sannÃsanna sadasanna cÃpyanubhayÃtmakam / catu«koÂivinirmuktaæ tattvaæ mÃdhyamikà vidu÷ // iti / evaæ catu«koÂivinirmuktamÃdiÓÃntamanutpannÃniruddhÃnucchedÃÓÃÓvatÃdisvabhÃvatayà ni«prapa¤catvÃdÃkÃÓavadÃsaÇgÃnÃmanÃspadamaÓe«aæ viÓvamutpaÓyÃma iti // satyadvayamidaæ matamiti / kiæ tat? saæv­ti÷ paramÃrthaÓceti paÓcÃdyojanÅyam / bhÆtamiyaæ brÃhmaïÅ, Ãvapanamiyaæ mu«Âiketi yathà / saæv­tirekaæ satyamaviparÅtam, paramÃrthaÓca aparaæ satyamiti / cakÃra÷ satyatÃmÃtreïa tulyabalatÃæ samuccinoti / tatra saæv­tisatyamavitathaæ rÆpaæ lokasya, paramÃrthasatyaæ ca satyamavisaævÃdakaæ tattvamÃryÃïÃmiti viÓe«a÷ / itthaæ viÓe«opadarÓanÃrtho 'pi yuktaÓcakÃra÷ // etaduktaæ bhavati- sarva eva amÅ ÃdhyÃtmikà bÃhyÃÓca bhÃvÃ÷ svabhÃvadvayamÃbibhrata÷ samupajÃyante yaduta sÃæv­taæ pÃramÃrthikaæ ca / tatraikamavidyÃtimirÃv­tabuddhilocanÃnÃmabhÆtÃrthadarÓinÃæ p­thagjanÃnÃæ m­«ÃdarÓanavi«ayatayà samÃdarÓitÃtmasattÃkam / anyat pravicayäjanaÓalÃkoddhÃtitÃvidyÃpaÂalasamyagj¤ÃnanayanÃnÃæ tattvavidÃmÃryÃïÃæ samyagdarÓanavi«ayatayà upasthitasvarÆpam / tadetat svabhÃvadvayaæ sarve padÃrthà dhÃrayanti / anayoÓca svabhÃvayorm­«Ãd­ÓÃæ bÃliÓÃnÃæ yo vi«aya÷, tat saæv­tisatyam / yaÓca samyagd­ÓÃmadhigatatattvÃnÃæ vi«aya÷, tat paramÃrthasatyamiti vyavasthà ÓÃstravidÃm / yadÃha- samyagm­«ÃdarÓanalabdhabhÃvaæ rÆpadvayaæ bibhrati sarvabhÃvÃ÷ / samyagd­ÓÃæ yo vi«aya÷ sa tattvaæ m­«Ãd­ÓÃæ saæv­tisatyamuktam // iti // [ma. a.6.23] (##) iti dvayo÷ samudÃyo dvayamiti yujyate / matamiti saæmatamabhimatam / ke«Ãm? prahÅïÃvaraïadhiyÃæ buddhÃnÃæ bhagavatÃm, tanmÃrgÃnuyÃyinÃmÃryaÓrÃvakapratyekabuddhabodhisattvÃnÃæ ca / idameva satyadvayaæ nÃnyat satyamastÅti avadhÃraïÃrtho 'pi yujyate cakÃra÷ / taduktam- dve satye samupÃÓritya buddhÃnÃæ dharmadeÓanà / lokasaæv­tisatyaæ ca satyaæ ca paramÃrthata÷ // iti / [ma. ÓÃ.-24.8] pitÃputrasamÃgame coktam- satya ime duvi lokavidÆnÃæ di«Âa svayaæ aÓruïitva pare«Ãm / saæv­ti yà ca tathà paramÃrtho satyu na sidhyati kiæ ca t­tÅyu // iti / nanu catvÃri ÃryasatyÃni du÷khasamudayanirodhamÃrgalak«aïÃni abhidharme kathitÃni bhagavatÃ, tat kathaæ dve eva satye iti? satyam, kiæ tarhi vaineyajanÃÓayÃnuÓayavaÓÃdete dve eva catvÃri k­tvà kathitÃni (kathite?), amÅ«Ãæ dvayorevÃntarbhÃvÃt / tathà hi du÷khasamudayamÃrgasatyÃni saæv­tisvabhÃvatayà saæv­tisatye 'ntarbhavanti, nirodhasatyaæ tu paramÃrthasatye, iti na kaÓcidvirodha÷ // syÃdetat- saæv­tiravidyopadarÓitÃtmatayà abhÆtasamÃropasvarÆpatvÃdvicÃrÃt ÓataÓo viÓÅryamÃïÃpi kathaæ satyamiti / etadapi satyam / kiæ tu lokÃdhyavasÃyata÷ saæv­tisatyamityucyate / loka eva hi saæv­tisatyamiha pratipanna÷ / tadanuv­ttyà bhagavadbhirapi tathaiva anapek«itatattvÃrthibhi÷ saæv­tisatyamucyate / ata eva lokasaæv­tisatyaæ ceti ÓÃstre 'pi viÓe«a ukta ÃcÃryapÃdai÷ / vastutastu paramÃrtha eva ekaæ satyam, ato na kÃcit k«atiriti / yathoktaæ bhagavatÃ- ekameva bhik«ava÷ paramaæ satyaæ yaduta apramo«adharma nirvÃïam, sarvasaæskÃrÃÓca m­«Ã mo«adharmÃïa÷ // iti // satyadvayamidamuktam / tatra avidyopaplutacetasÃæ tatsvabhÃvatayà saæv­tisatyamiti pratÅtam / paramÃrthasatyaæ tu na j¤Ãyate kÅd­k kiæsvabhÃvaæ kiælak«aïamiti / ato vaktavyaæ tatsvarÆpamityÃha buddheragocarastattvamiti / buddhe÷ sarvaj¤ÃnÃnÃm, samatikrÃntasarvaj¤Ãnavi«ayatvÃdagocara÷ avi«aya÷ / kenacit prakÃreïa tat sarvabuddhivi«ayÅkartuæ na Óakyate iti yÃvat / iti kathaæ tatsvarÆpaæ pratipÃdayituæ Óakyam? tathà hi sarvaprapa¤cavinirmuktasvabhÃvaæ paramÃrthasatyatattvam, ata÷ sarvopÃdhiÓÆnyatvÃt kathaæ kayÃcit kalpanayà paÓyet? kalpanÃsamatikrÃntasvarÆpaæ ca ÓabdÃnÃmavi«aya÷ / vikalpajanmÃno hi Óabdà vikalpadhiyÃmavi«aye na pravartitumutsahante / (##) tasmÃt sakalavikalpÃbhilÃpavikalatvÃdanÃropitamasÃæv­tamanabhilÃpyaæ paramÃrthatattvaæ kathamiva pratipÃdayituæ Óakyate? tathÃpi bhÃjanaÓrot­janÃnugrahÃrthaæ parikalpamupÃdÃya saæv­tyà nidarÓanopadarÓanena kiæcidabhidhÅyate // yathà timiraprabhÃvÃt taimirika÷ sarvamÃkÃÓadeÓaæ keÓoï¬ukamaï¬itamitastato mukhaæ vik«ipannapi paÓyati / tathà kurvantamavek«ya ataimirika÷ kimayaæ karotÅti tatsamÅpamupas­tya tadupalabdhakeÓapraïihitalocano 'pi na keÓÃk­timupalabhate, nÃpi tatkeÓÃdhikaraïÃn bhÃvÃbhÃvÃdiviÓe«Ãn parikalpayati / yadà punarasau taimirika÷ ataimirikÃya svÃbhiprÃyaæ prakÃÓayati- keÓÃniha paÓyÃmÅti, tadà tadvikalpÃpasÃraïÃya tasmai yathÃbhÆtamasau bravÅti- nÃtra keÓÃ÷ santÅti / taimirikopalabdhÃnurodhena prati«edhaparameva vacanamÃha / na ca tena tathà pratipÃdayatÃpi kasyacit prati«edha÷ k­to bhavati vidhÃnaæ và / tacca keÓÃnÃæ tattvaæ yadataimirika÷ paÓyati, tanna taimirika÷ // evamavidyÃtimiropaghÃtÃdatattvad­Óo bÃlÃ÷ yadetat skandhadhÃtvÃyatanÃdisvarÆpamupalabhante, tade«Ãæ sÃæv­taæ rÆpam / tÃneva skandhÃdÅn yena svabhÃvena nirastasamastÃvidyÃvÃsanà buddhà bhagavanta÷ paÓyanti ataimirikopalabdhakeÓadarÓananyÃyena, tade«Ãæ paramÃrthasatyamiti / yadÃha ÓÃstravit- vikalpitaæ yattimiraprabhÃvÃt keÓÃdirÆpaæ vitathaæ tadeva / yenÃtmanà paÓyati Óuddhad­«ÂistattattvamityevamihÃpyavehi // iti / [m.a. 6.29] iti paramÃrthato 'vÃcyamapi paramÃrthatattvaæ d­«ÂÃntadvÃreïa saæv­timupÃdÃya kathaæcit kathitam / na tu tadaÓe«asÃæv­tavyavahÃravirahitasvabhÃvaæ vastuto vaktuæ Óakyate iti / yaduktam- anak«arasya dharmasya Óruti÷ kà deÓanà ca kà / ÓrÆyate deÓyate cÃrtha÷ samÃropÃdanak«ara÷ // iti / tasmÃdvayavahÃrasatye eva sthitvà paramÃrtho deÓyate / paramÃrthadeÓanÃvagamÃcca paramÃrthÃdhigamo bhavati, tasyÃstadupÃyatvÃt / yaduktaæ ÓÃstre- vyavahÃramanÃgamya paramÃrtho na deÓyate / paramÃrthamanÃgamya nirvÃïaæ nÃdhigamyate // iti / [ma. ÓÃ.-24.10] (##) evaæ paramÃrthadeÓanopÃyabhÆtà saæv­ti÷, paramÃrthÃdhigamaÓca upeyabhÆta iti / anyathà tasya deÓayitumaÓakyatvÃt / nanu ca tathÃvidhamapi tathÃvidhabuddhivi«aya÷ paramÃrthata÷ kiæ na bhavatÅtyatrÃha- buddhi÷ saæv­tirucyate iti / sarvà hi buddhi÷ ÃlambananirÃlambanatayà vikalpasvabhÃvÃ, vikalpaÓca sarva eva avidyÃsvabhÃva÷, avastugrÃhitvÃt / yadÃha- vikalpa÷ svayamevÃyamavidyÃrÆpatÃæ gata÷ / iti avidyà ca saæv­ti÷ / iti naiva kÃcid buddhi÷ pÃramÃrthikarÆpagrÃhiïÅ paramÃrthato yujyate / anyathà sÃæv­tabuddhigrÃhyatayà paramÃrtharÆpataiva tasya hÅyeta, paramÃrthasya vastuta÷ sÃæv­taj¤ÃnÃvi«ayatvÃt / tatra cedamuktaæ bhagavatà ÃryasatyadvayÃvatÃre- yadi hi devaputra paramÃrthata÷ paramÃrthasatyaæ kÃyavÃÇyanasÃæ vi«ayatÃmupagacchet, na tat paramÃrthasatyamiti saækhyÃæ gacchet, saæv­tisatyameva tadbhavet / api tu devaputra paramÃrthasatyaæ sarvavyavahÃrasamatikrÃntam, nirviÓe«am, asamutpannamaniruddham, abhidheyÃbhidhÃnaj¤eyaj¤Ãnavigatam, yÃvat sarvÃkÃravaropetasarvaj¤aj¤Ãnavi«ayabhÃvasamatikrÃntaæ paramÃrthasatyamiti vistara÷ // ata eva tadavi«aya÷ sarvakalpanÃnÃæ yadbhÃvÃbhÃvasvaparabhÃvasatyÃsatyaÓÃÓvatocchedanityÃnityasukhadu÷khaÓucyaÓucyÃtmÃnÃtmaÓÆnyÃÓÆnyalak«yalak«aïaikatvÃnyatvotpÃdanirodhÃdayo viÓe«Ãstattvasya na saæbhavanti, amÅ«Ãæ sÃæv­tadharmatvÃt / etaduktaæ bhagavatà pitÃputrasamÃgame- etÃvaccaiva j¤eyam- yaduta saæv­ti÷ paramÃrthaÓca / tacca bhagavatà ÓÆnyata÷ sud­«Âaæ suviditaæ susÃk«Ãtk­tam / tena sarvaj¤a ityucyate / tatra saæv­tirlokapracÃratastathÃgatena d­«Âà / ya÷ puna÷ paramÃrtha÷, so 'nabhilÃpya÷, anÃj¤eya÷, aparij¤eya÷, avij¤eya÷, adeÓita÷, aprakÃÓita÷, yÃvadakriya÷, akaraïa÷, yÃvanna lÃbho nÃlabho na sukhaæ na du÷khaæ na yaÓo nÃyaÓo na rÆpaæ nÃrÆpamityÃdi // iti pratyastamitasamastasÃæv­tavastuviÓe«amaÓe«opÃdhiviviktamuktamanantavastuvistaravyÃpij¤ÃnÃlokÃvabhÃsitÃntarÃtmanà bhagavatà paramÃrthasatyamiti / tadetadÃryÃïÃmeva svasaævidita svabhÃvatayà pratyÃtmavedyam / atastadevÃtra pramÃïam / saæv­tisatyaæ tu lokavyavahÃramÃÓritya prakÃÓitam / tadevaæ yathÃvadvibhÃgata÷ satyadvayaparij¤ÃnÃdaviparÅto dharmapravicaya upajÃyate // evaæ saæv­tiparamÃrthabhedena dvividhaæ satyaæ vyavasthÃpya tadadhik­taÓca loko 'pi dvividha evetyupadarÓayannÃha- tatra loke ityÃdi- tatra loko dvidhà d­«Âo yogÅ prÃk­takastathà / tatra prÃk­tako loko yogilokena bÃdhyate // Bca_9.3 // tatra tayo÷ saæv­ttiparamÃrthasatyayoradhik­ta÷ vyavasthita÷ / tatsatyapratipatteti yÃvat / loko jana÷ / dvidhà dviprakÃra÷ saæv­tiparamÃrthasatyavedÅ / loka iti samudÃyavacanam, tena (##) rÃÓidvayamityartha÷ / d­«Âa iti pratipanna÷, yukterÃgamÃcca / kathaæ k­tvà dvidhetyÃha- yogÅ prÃk­takastatheti / yoga÷ samÃdhi÷ sarvadharmÃnupalambhalak«aïa÷, so 'syÃstÅti yogÅ loka ityeka÷ prakÃro rÃÓi÷ / tathà prak­ti÷ saæsÃraprav­tte÷ kÃraïamavidyà t­«ïÃ, tasyà jÃta iti prÃk­ta÷ / prÃk­ta eva prÃk­tako loka iti dvitÅya÷ / tatra yogÅ pradhÃnatattvamaviparÅtaæ paÓyati, prÃk­takaÓca viparyastaæ vastutattvaæ paÓyati bhrÃntatvÃt // syÃdetat- ubhayorapi yathÃsvaæ tattvadarÓitvÃt katara÷ punaranayorbhrÃntimÃnastu ya evÃnyatareïa bÃdhyate? ka÷ punaranayo÷ kena bÃdhyata ityÃha- tatretyÃdi / tatreti saptamyà samudÃyanirdeÓa÷, nirdhÃraïe ca saptamÅ / tatra tayoryogiprÃk­takayorlokayormadhye prÃk­tako loka÷ prÃk­takatvajÃtyà samudÃyÃnnirdhÃryate, nirdhÃrya ca bÃdhyate, iti bÃdhanaæ vidhÅyate / kenetyapek«ÃyÃmÃha- yogilokeneti / yogÅ eva loka÷ yogiloka÷, tena bÃdhyate iti viparyastamatirvyavasthÃpyate / katham? dhÅviÓe«eïeti yojanÅyam / na tu yogÅ prÃk­takena bÃdhyate // idamihÃbhimatam- yathà vibhramÃhitasadbhÃvaæ timiropahatacak«u«a÷ asadbhÆtakeÓoï¬ukÃdidarÓino j¤Ãnaæ yathÃvasthitavastutattvagrÃhiïo 'taimirikaj¤Ãnena bÃdhyate, na tathà taimirikaj¤Ãnena ataimirikaj¤Ãnaæ bÃdhyate, evamavidyÃmalatimiradÆ«itabuddhicak«u«o viparÅtavastusvarÆpagrÃhiïa÷ prÃk­takasya j¤Ãnaæ praj¤Ãsalilak«ÃlitavigatamalÃnÃsravaj¤Ãnacak«u«a÷ bhÃvanijatattvavedina÷ yogilokasya j¤Ãnena bÃdhyate, na punaritaraj¤Ãnena yogij¤Ãnamiti / tathà coktam- na bÃdhate j¤ÃnamataimirÃïÃæ yathopalabdhaæ timirek«aïÃnÃm / tathÃmalaj¤Ãnatirask­tÃnÃæ dhiyÃsti bÃdhà na dhiyo 'malÃyÃ÷ // iti // [ma. a.-6. 27] tasmÃt prÃk­takaj¤Ãnameva bhrÃntamiti bÃdhyate // atha kiæ prÃk­tà eva bÃdhyante yogibhi÷, uta yogino 'pÅtyÃha- bÃdhyanta ityÃdi- bÃdhyante dhÅviÓe«eïa yogino 'pyuttarottarai÷ / yogino 'pi yogibhiraparÃparairbÃdhyante / na kevalaæ prÃk­takà ityapiÓabdÃrtha÷ / kiæbhÆtai÷? uttarottarai÷ / uttare ca uttare ca uttarottarÃ÷, tai÷ / tÃratamyabhedÃvasthitaguïaviÓe«apratilambhotkar«aprÃptai÷ / adhikÃdhikairityartha÷ / tadapek«ayà apacitaguïà adharÃdhare bÃdhyante, j¤ÃnamÃhÃtmyÃdibhirabhibhÆyante / katham? dhÅviÓe«eïeti / dhiyo j¤Ãnasya praj¤Ãyà viÓe«a÷ tattadÃvaraïavigamÃt prakar«a÷, tena / upalak«aïaæ caitat / dhyÃnasamÃdhisamÃpattyÃdiviÓe«eïÃpi / tathà hi- pramuditÃkhyaprathamabhÆmilÃbhino bodhisattvasya j¤ÃnÃdiguïÃpek«ayà taduttaravimalÃbhidhÃnadvitÅyabhÆmilÃbhino bodhisattvasya j¤ÃnaprabhÃvÃdayo guïà viÓi«yante / evamanye«Ãmapi (##) uttarottarabhÆmilÃbhinÃæ veditavyam / tathà prathamadhyÃnÃdilÃbhinÃmapi uttarottarairbÃdhanaæ yojanÅm, yÃvat sÃsravÃïÃmanÃsravairiti // syÃdetat- satyapi yoginÃæ dhiyo viÓe«e prÃk­taj¤Ãnaæ bhrÃntamiti kathamavagamayituæ Óakyata ityÃha d­«ÂÃntenobhaye«Âeneti- d­«ÂÃntenobhaye«Âena kÃryÃrthamavicÃrata÷ // Bca_9.4 // ubhaye«Ãæ yogiprÃk­takÃnÃmi«Âa÷ abhimata÷, tena d­«ÂÃntena nidarÓanena / ya e«a sÆtre«u bhagavatà mÃyÃmarÅcigandharvanagarapratibimbÃdirukto d­«ÂÃnta÷, sa ca ubhaye«Ãmapi ni÷svabhÃvatayà prasiddha÷ / tatsÃdharmyeïa sarvadharmÃïÃæ ni÷svabhÃvatvapratipÃdanÃt / tathà hi- ye tÃvat sarvajanapratipannasvarÆpà rÆpÃdaya÷, te yoginÃmeva paramÃrthasatyÃdhigamÃnni÷svabhÃvatayà siddhÃ÷ / ye punarime svapnamÃyÃdi«u upalabdhÃ÷, te prÃk­takÃnÃmapi / atastatra ubhayorapi vipratipatterabhÃvÃt d­«ÂÃntadharmatà na vihanyate / ye«Ãæ tu mÅmÃæsakÃdÅnÃæ deÓakÃlÃnyathÃtmakaæ vastu eva tattathà pratibhÃsate iti matam, te 'nyatra nirÃk­tà iti na tanmatamiha nirasyate / ye tu svayÆthyÃ÷ cittameva vastusat svapnÃdi«u tathà pratibhÃsate iti manyante, te 'pi yathÃvasaramagrata÷ [9.17-18] svasaævedananirÃkaraïÃnnirÃkari«yante / yuktisiddhamapi ubhayasiddhameva / atastena d­«ÂÃntena viparÅtavastusvarÆpagrÃhitayà prÃk­takaj¤Ãnaæ bhrÃntamiti vyavasthÃpyate / evaæ yoginÃmapi yathÃsaæbhavaæ vaktavyam // nanu yadi ni÷svabhÃvÃ÷ sarvabhÃvà iti vastutattvam, kathaæ tarhi sarvasattvasamuddharaïÃÓayena dÃnÃdi«u saæbhÃraparipÆraïÃrthaæ tattvavedinÃmapi bodhisattvÃnÃæ prav­tti÷? te«Ãmapi ni÷svabhÃvatvÃt, ityata Ãha- kÃryÃrthamavicÃrata÷ iti / kÃryaæ sÃdhyam, upÃdeyam / phalamucyate / tadarthaæ tannimittam / avicÃrata÷ avicÃreïaiva taddhetau pravartanÃt / tathÃbhÆte«vapi tatra idaæpratyayatÃniyamasya vidyamÃnatvÃt na hetuphalabhÃvasya virodha÷ / etaduktaæ bhavati- yadyapi mÃyÃdisvabhÃvatayà ni÷svabhÃvà dÃnÃdaya÷, tathÃpi trikoÂipariÓuddhyà sÃdarÃdiyogena abhyasyamÃnÃ÷ tathÃbhÆtà api paramÃrthÃdhigamÃya hetubhÃvamÃpadyante, te«Ãæ tadupÃyatvÃt, pratÅtyasamutpÃdasya ca acintyatvÃt / etÃd­ÓÃdeva hetoretÃd­Óaæ phalamadhigamyate, tasya tadupeyatvÃt / taduktam- upÃyabhÆtaæ vyavahÃrasatyamupeyabhÆtaæ paramÃrthasatyam / iti / [ma. a.-6.80] avaÓyaæ caitadevam / anyathà mÃrgÃbhyÃsata÷ samalÃvasthÃyà nirmalÃvasthÃ, savikalpÃvasthÃyà nirvikalpÃvasthà kathamutpadyeta? tasyÃ÷ paramÃrthatastatsvabhÃvatvÃt / anyatrÃpi samÃnametat / sarvadharmÃïÃæ paramÃrthato ni÷svabhÃvatvÃt hetvanurÆpaæ ca sarvatra phalami«yate / ata÷ sÃæv­tÃdapi ni÷svabhÃvÃddheto÷ ni÷svabhÃvatÃdhigama eva phalam, kathamanyathà saæsk­tÃdapi (##) mÃrgÃdaæsaæsk­taæ nirvÃïamavÃpyeta? iti dÃnÃdayo vastuto ni÷svabhÃvà api paramÃrthatattvÃdhigamÃya sarvasattve«u karuïÃyamÃnairbodhisattvairupÃdÅyante, anyathà paramÃrthÃdhigamÃyogÃt / tato dÃnÃdi«u prav­ttiranivÃrità / evami«ÂÃni«ÂaphalaprÃptiparihÃrÃrthinÃæ kuÓalÃkuÓalayo÷ prav­ttiniv­ttÅ vaktavye / etat puna÷ paÓcÃdvayaktÅkari«yate // syÃdetat- yadetanmÃyÃdisamÃnasvabhÃvaæ vasturÆpaæ yogina÷ pratipadyante, tadeva yadi prÃk­tako 'pi jana÷ pratipadyate, kva tarhi vipratipattirastÅtyÃha lokenetyÃdi- lokena bhÃvà d­Óyante kalpyante cÃpi tattvata÷ / na tu mÃyÃvadityatra vivÃdo yogilokayo÷ // Bca_9.5 // lokena prÃk­takajanena / hetupratyayaæ pratÅtya bhavanti svarÆpaæ labhante iti bhÃvÃ÷ / na puna÷ pÃramÃrthikaæ rÆpaæ nijame«Ãmasti, iti bhÃvaÓabdena ni÷svabhÃvatÃbhidhÃnaæ pratÅyate / satsvarÆpeïa na kevalaæ d­Óyante kalpyante cÃpi tattvata÷ / yathÃpratÅtasvabhÃvenaiva paramÃrthato 'dhyavasÅyante / abhiniviÓyante iti yÃvat / yadetadasmatpratÅtigocaro vasturÆpam, tadvÃstavameve tyabhimananÃt / na tu mÃyÃvat, na tu punaryathà yoginà mÃyeva mÃyÃvat svabhÃvaÓÆnyà d­Óyante, paramÃrthatastathà pratÅyante, ityatrÃsmin vivÃdo vipratipattiryogilokayo÷ yoginà saha lokasyetyartha÷ / tatpratipanne vastuttattve lokasyÃpratipatte÷ lokena saha và yogina÷, tatpratipanne yoginà yathÃrthatÃprati«edhÃt / ayamabhiprÃya÷- sarvabhÃvÃnÃæ sÃæv­taæ pÃramÃrthikaæ ceti rÆpadvayamasti, tatra yat sÃæv­taæ tadeva lokena pratÅyate, yattu pÃramÃrthikaæ tad yoginetyuktam / yathà mÃyÃkÃranirmitahastyÃdirÆpameva mantrÃdisÃmarthyavibhramitalocano jana÷ paÓyati, mÃyà kÃrastu tatsvabhÃvÃdi nijaæ tatsvarÆpam, evaæ yogilokayorapi yathÃyogaæ pratipattavyam // athÃpi syÃt- yadetat samastajanasÃdhÃraïamarthakriyÃk«amaæ pratyak«apramÃïapratÅtaæ vasturÆpam, tat kathamapahrotuæ Óakyata iti parasya h­dayamÃÓaÇkayÃha pratyak«amapÅtyÃdi- pratyak«amapi rÆpÃdi prasiddhayà na pramÃïata÷ / yadapi ca pratyak«amabhidhÅyate rÆpÃdi / ÃdiÓabdena ÓabdÃdi vedanÃdi g­hyate / tadapi prasiddhayà rƬhyà lokapravÃdena na pramÃïata÷ / na pramÃïenÃdhigataæ sat pratyak«aæ rÆpÃdÅti saæbandha÷ / sÃævyavahÃrikapramÃïatvÃt pratyak«ÃdÅnÃm, tadadhigataæ sÃæv­tameva rÆpÃdi / na ca laukikapramÃïasamadhigamyaæ tÃttvikaæ rÆpam, sarvajanÃnÃæ tattvaveditvaprasaÇgÃt / yadÃha- indriyairupalabdhaæ yattattattvena bhavedyadi / jÃtÃstattvavido bÃlÃstattvaj¤Ãnena kiæ tadà // iti / [catu÷ 3.18] tasmÃt pratyak«amapi na pramÃïenÃdhigatam // (##) rÆpÃdi tattvaæ pratyak«amapi yadi na pramÃïÃdhigatam, kathaæ tatprasiddhi÷? prasiddhiÓcet kathaæ m­«etyatrÃha aÓucyÃdi«vityÃdi- aÓucyÃdi«u ÓucyÃdiprasiddhiriva sà m­«Ã // Bca_9.6 // yathà ca paramÃrthato 'Óucini strÅkalevarÃdau tadÃsaktiviparyastacetasÃæ ÓucibuddhirupajÃyate / ÃdiÓabdÃdanityÃdau nityÃdibuddhirg­hyate / sà ca atasmiæstadgahÃnm­«Ã / vitathagrÃhiïÅtyartha÷ / tadvadiyaæ rÆpÃdÃvapÅtyaviÓe«a÷ // yadi na pratyak«apramÃïÃt tatsiddhi÷, ÃgamÃttarhi bhavi«yati / tathà hi skandhadhÃtvÃyatanÃdisvabhÃvatayà bhagavatà bhÃvÃ÷ sÆtre deÓitÃ÷, k«aïikÃdisvabhÃvatayà ca / tatredamuktaæ bhagavatÃ- sarvaæ sarvamiti brÃhmaïa yÃvadeva pa¤ca skandhÃ÷, dvÃdaÓÃyatanÃni, a«ÂÃdaÓa÷ dhÃtava÷ / iti / tathÃ- k«aïikÃ÷ sarvasaæskÃrà asthirÃïÃæ kuta÷ kriyà / bhÆtiryai«Ãæ kriyà saiva kÃrakaæ saiva cocyate // iti // na ca mÃyÃdisvabhÃvÃnÃæ k«aïikÃk«aïikÃdidharmatÃpratipÃdanamucitam, ni÷svabhÃvÃnÃæ kasyacit svabhÃvasyÃbhÃvÃt / tatkathamamÅ na paramÃrthasanta ityatrÃha lokÃvatÃraïetyÃdi- lokÃvatÃraïÃrthaæ ca bhÃvà nÃthena deÓitÃ÷ / tattvata÷ k«aïikà naite saæv­tyà cedvirudhyate // Bca_9.7 // lokÃnÃæ bhÃvÃbhiniveÓinÃæ skandhÃdideÓanÃvaineyÃnÃæ sattvÃnÃmÃpÃtata÷ ÓÆnyatÃdeÓanÃnadhik­tÃnÃæ ÓÆnyatÃyÃmavatÃraïÃrthaæ sukumÃropakrameïa pravartanÃya / co hetau / yasmÃdbhÃvÃ÷ skandhÃyatanÃdilak«aïÃ÷, vastuto ni÷svabhÃvatve 'pi sarvadharmÃïÃm, nÃthena narakÃdidu÷khÃt sattvÃn paritrÃyamÃïena abhyudayani÷Óreyasasukhaæ prÃpayatà sattvÃÓayÃdivedinà buddhena bhagavatà deÓitÃ÷ prakÃÓitÃ÷, na tu paramÃrthata÷ / tasmÃnna sÆtravirodha÷ / taduktam- mametyahamiti proktaæ yathà kÃryavaÓÃjjinai÷ / tathà kÃryavaÓÃtproktÃ÷ skandhÃyatanadhÃtava÷ // iti / [yukti«a«ÂikÃ] yadi na paramÃrthato deÓitÃ÷, kathaæ tarhi te k«aïikà ityÃha- tattvata÷ k«aïikà naite iti / tattvata÷ paramÃrthata÷ ni÷svabhÃvatvÃt k«aïikà api na bhavanti ete ime bhÃvÃ÷ / kÓaïikÃdideÓanà vaineyÃnÃæ tatsvabhÃvatÃprakÃÓanÃt / yadi na tattvata÷ k«aïikÃ÷, kathaæ (##) tarhi deÓanÃyÃmapi kathità iti manasi nidhÃya [Ãha] saæv­tyà cet [iti]- yadi saæv­tyà k«aïikà abhidhÅyanta ityucyate, ityuttaramÃÓaÇkaya dÆ«ayati, tadà virudhyate, saæv­tyà k«aïikà na paramÃrthata÷ iti virudhyate na saægacchate / ak«aïikatayà pratÅte÷ pratÅtivirodha÷, sÃævyavahÃribhirak«aïikatvapratÅte÷ na k«aïikatvaæ sÃæv­taæ rÆpamiti yÃvat // etat siddhÃntavÃdÅ pariharati na do«o yogisaæv­tyeti- na do«o yogisaæv­tyà lokÃtte tattvadarÓina÷ / anyathà lokabÃdhà syÃdaÓucistrÅnirÆpaïe // Bca_9.8 // nÃyaæ pratÅtivirodhalak«aïo do«a÷ / kuta÷? yoginÃæ pudgalanairÃtmyasamÃdhilÃbhinÃæ yà saæv­tirvyavahÃra÷, tayà k«aïikatayà pratÅte÷ / ayamabhiprÃya÷- yadi nÃma arvÃgdarÓanai÷ k«aïikatvaæ na pratÅyate, tathÃpi yogivyavahÃragocara÷ / yogivyavahÃro 'pi saæv­tirÆpatÃæ na jahÃti, buddhi÷ saæv­tirÆcyate [9.2] iti vacanÃt / na ca pratÅtibÃdhitaæ bÃdhitameva, tathÃvidhÃyÃ÷ pratÅterapramÃïatvÃt // kuta÷ punaretat sÃæv­tamapi k«aïikatvÃdi yogina eva paÓyanti nÃrvÃgdarÓina ityÃha- lokÃtte tattvadarÓina iti / lokÃdarvÃcÅnadarÓanÃt sakÃÓÃt te yoginastattvadarÓina÷ atÅndriyadarÓina÷ / hetupadametat / yasmÃt tattvadarÓinaste, tasmÃt k«aïikatvanairÃtmyÃdi lokÃpratÅtamapi pratipadyante / ata eva na te«Ãæ lokapratÅtibÃdhà // avaÓyaæ caitadaÇgÅkartavyamityÃha- anyathetyÃdi / anyathà yadi caivaæ na svÅkriyate, tadà bhavadabhyupagate 'pi lokabÃdhà syÃt / kutra? aÓucistrÅnirÆpaïe iti / aÓucibhÃvanÃsamaye aÓucÅti striyÃ÷ kÃminyà nirÆpaïe vibhÃvanÃyÃæ lokabÃdhà syÃt, lokapratÅtena virodho bhavet, lokena ÓucisvabhÃvatayà strÅÓarÅrasyÃdhyavasÃnÃt / tasmÃnna lokapratÅtena yogidarÓanabÃdheti / atra- yathopalabdhaæ timirek«aïÃnam ityÃdinà upacayahetutvena yojanÅyam / iti nÃgamÃdapi bhÃvÃnÃæ paramÃrthata÷ siddhirasti / tasmÃnmÃyÃsvapnÃdisvabhÃvÃ÷ sarvadharmà iti niÓcitametat // syÃdetat- yadi sarvavyÃpinÅ mÃyopamasvabhÃvatÃ, buddho 'pi tarhi mÃyopama÷ svapnopama÷ syÃt / uktaæ caitad bhagavatyÃm- evamukte subhÆtistÃn devaputrÃnetadavocat- mÃyopamÃste devaputrÃ÷ sattvÃ÷ / svapnopamÃste devaputrÃ÷ sattvÃ÷ / iti hi mÃyà ca sattvÃÓca advayametadadvaidhÅkÃram / sarvadharmà api devaputrà mÃyopamÃ÷ svapnopamÃ÷ / strotaÃpanno 'pi mÃyopama÷ svapnopama÷ / strotaÃpattiphalamapi (##) mÃyopamaæ svapnopamam / evaæ sak­dÃgÃmyapi sak­dÃgÃmiphalamapi / anÃgÃmyapi anÃgÃmiphalamapi / arhannapi arhattvamapi mÃyopamaæ svapnopamam / pratyekabuddho 'pi mÃyopama÷ svapnopama÷ / pratyekabuddhatvamapi mÃyopamaæ svapnopamam / samyaksaæbuddho 'pi mÃyopama÷ svapnopama÷ / samyaksaæbuddhatvamapi mÃyopamaæ svapnopamam / yÃvat nirvÃïamapi mÃyopamaæ svapnopamam / sacennirvÃïÃdapi kaÓcid dharmo viÓi«Âatara÷ syÃt, tamapyahaæ mÃyopamaæ svapnopamaæ vadÃmi // evaæ kathaæ tatra satkÃrÃpakÃrayo÷ puïyapÃpasamudbhava iti parasyÃbhiprÃyamÃÓaÇkayannÃha mÃyopamÃdityÃdi- mÃyopamÃjjinÃtpuïyaæ sadbhÃve 'pi kathaæ yathà / yadi bhagavÃnapi mÃyopamasvabhÃva÷, tadà mÃyopamÃnni÷svabhÃvÃjjinÃdbhagavata÷ puïyaæ suk­taæ pÆjÃsatkÃrapÃdavandanÃdibhi÷ kathaæ yathà kathamiveti manyase? upalak«aïaæ caitat / pÃpamapi tadapakÃre kathamiti dra«Âavyam / na hi mÃyÃkÃranirmitapuru«asatkÃrÃpakÃrayo÷ puïyapÃpaprasÆtiryukteti parasyà bhiprÃya÷ / atra prÃguktamevottaram / tathÃtra parameva parip­cchati- sadbhÃve 'pi kathaæ yatheti / sadbhÃve 'pi paramÃrthasatyatve 'pi bhagavata÷ kathamiva puïyam? kathaæ yathetyubhayatrÃpi yojanÅyam / ayamabhiprÃya÷- yathà kasyacit paramÃrthasato jinÃt paramÃrthasat puïyamupajÃyate, tathà anyasya mÃyopamÃnmÃyopamamevetyÃvayorna kaÓcidviÓe«a÷, idaæpratyayatÃmÃtrasyobhayasÃdhÃraïatvÃt / iti yadevottaraæ bhavatÃm, tadevÃsmÃkamapi, nÃtiricyate kiæcit / na ca yuktisiddhaæ paramÃrthasad vastusvarÆpaæ kiæcidastÅti pratipÃditam // bhavatu nÃma mÃyopamÃdapi jinÃt puïyam / idaæ tu kathaæ samÃdhÅyate ityÃha yadi mÃyopama ityÃdi- yadi mÃyopama÷ sattva÷ kiæ punarjÃyate m­ta÷ // Bca_9.9 // athavà anyathÃvatÃryate- yadi jino 'pi mÃyopama÷, kà vÃrtà tarhi sÃæsÃrike«u sattve«u? te 'pi tatheti brÆma÷ / mÃyopamÃste devaputrÃ÷ sattvÃ÷ iti vacanÃt / evaæ sati mahÃn do«a÷ prasajyate ityÃha- yadÅtyÃdi / yadi mÃyopamo mÃyÃsvabhÃvasamÃnadharma÷ sattva÷ prÃïÅ, tadà kiæ punarjÃyate m­ta÷? kimiti praÓne ak«amÃyÃæ và / kiæ punarjÃyate utpadyate? m­to nikÃyasabhÃgatÃyÃÓcyuta÷ / kÃraïamatra vaktavyam, naitadyuktamiti và / nahi mÃyÃpuru«o vina«Âa÷ punarutpadyate / tasmÃt paramÃrthasanto bhÃvà ityupagantavyam // naitadupagantavyamityÃha yÃvadityÃdi- yÃvatpratyayasÃmagrÅ tÃvanmÃyÃpi vartate / yÃvatkÃlaæ pratyayÃnÃæ kÃraïÃnÃæ mantrau«adhÃdÅnÃæ sÃmagrÅ samudÃya÷, samagrÃïi kÃraïÃni, tÃvatkÃlaæ mÃyÃpi vartate, na arvÃÇ nivartate, nÃpi tata÷ paraæ pravartate / evaæ yÃvadavidyÃkarmat­«ïÃsvabhÃvà sÃmagrÅ, tÃvat sattvasaætÃnamÃyÃpi vartate, idaæpratyayatÃyattav­ttitvÃt / (##) yadi na paramÃrthata÷ sattvo 'sti, kathamÃsaæsÃraæ sattvasaætÃna÷ pravartate, na tu mÃyÃvadaciraæ nivartate? uktamatra- yÃvatpratyayasÃmagrÅ tÃvat pravartate, yasya tu tathà nÃsti, sa nÃnuvartate iti / api ca / na cirakÃlÃvasthiti÷ samyaktvavyavasthÃnibandhanamityÃha dÅrghasaætÃna ityÃdi- dÅrghasaætÃnamÃtreïa kathaæ sattvo 'sti satyata÷ // Bca_9.10 // dÅrghaÓcirakÃlÃvasthita÷ saætÃna÷ pravÃha÷, sa eva kevalastanmÃtraæ tena / kathamiti p­cchati- kena prakÃreïa sattvo 'sti vidyate? satyata÷ paramÃrthata÷ / etÃvÃæstu viÓe«a÷- yasya hi dÅrghakÃlÃvasthitihetupratyayaviÓe«o 'sti, sa dÅrghakÃlamanuvartate / yasya tu tathà nÃsti, sa nÃnuvartate iti / na tu tÃvatà samyaÇyithyÃtvam / tasmÃnmÃyÃsvabhÃvatve 'pi na punarjanmÃsaæbhava÷ // evaæ tarhi yathà mÃyÃpuru«avadhÃdau na prÃïÃtipÃta÷, tathà tadaparapuru«avadhÃdÃvapi na syÃt, abhinnasvabhÃvatvÃt, ityatrÃha mÃyÃpuru«a ityÃdi- mÃyÃpuru«aghÃtÃdau cittÃbhÃvÃnna pÃpakam / mÃyÃpuru«asya ghÃtÃdau mÃraïÃdau / ÃdiÓabdena tasya adattÃdi g­hïata÷ / samÃne 'pi ni÷svabhÃvatve cittasya vij¤Ãnasya mÃyÃpuru«asaætÃne 'bhÃvÃt asattvÃt na pÃpakaæ na akuÓalamutpadyate prÃïÃtipÃtÃdi / pÃpameva pÃpakam / svÃrthe kanvidhÃnÃt / tatrÃpi mÃraïÃbhiprÃyeïa prahÃraæ dadato bhavatyeva aÓubham, na tu prÃïÃtipÃta÷ / mÃyÃpuru«Ãdanyatra kathaæ prÃïÃtipÃta iti cedÃha cittamÃyetyÃdi- cittamÃyÃsamete tu pÃpapuïyasamudbhava÷ // Bca_9.11 // cittameva mÃyà cittamÃyÃ, tayà samete yukte / mÃyÃsvabhÃvena cittena saæbaddhe ityartha÷ / tuÓabda÷ pÆrvasmÃdviÓe«Ãrtha÷ / puïyaæ ca pÃpaæ ca puïyapÃpe, tayo÷ suk­tadu«k­tayo÷ samudbhava÷ samutpatti÷ / upakÃrÃpakÃrayo÷ iti sÃmagrÅviÓe«Ãt kÃryaviÓe«a÷ / yathà satyapi gomayetarajanmanorvartikayorÃkÃrasÃmye kÃraïabhedÃt svabhÃvabheda÷ / tathà ihÃpi noktado«aprasaÇga÷ // yaduktam- cittamÃyeti, tat paro vighaÂayannÃha mantrÃdÅnÃmityÃdi- mantrÃdÅnÃmasÃmarthyÃnna mÃyÃcittasaæbhava÷ / mantrÃdÅnÃm, ÃdiÓabdÃdau«adhÃdÅnÃæ cittotpÃdaæ prati asÃmarthyÃdavyÃpÃrÃt na mÃyÃcittasaæbhava÷ na mÃyÃsvabhÃvaæ cittaæ saæbhavati / yathà paravyÃmohanibandhanÃnÃæ mÃyÃkÃraprayuktÃnÃæ mantrÃdÅnÃæ prabhÃveïa hastyÃdyÃkÃranirv­tti÷, na tathà cittasyeti parasya bhÃva÷ / etat pariharannÃha sÃpi nÃnÃvidhetyÃdi- sÃpi nÃnÃvidhà mÃyà nÃnÃpratyayasaæbhavà / (##) apiÓabdo 'vadhÃraïÃrtho bhinnakramaÓca / sà mÃyà nÃnÃvidhaiva nÃnÃprakÃraiva / ata eva nÃnÃpratyayasaæbhavà nÃnÃpratyayÃt anekaprakÃrakÃraïÃt saæbhava utpÃdo yasyÃ÷ sà tathoktà / ayamabhiprÃya÷- yadi mÃyà mÃyeti ÓabdasÃmyamasti, tathÃpi na tatkÃraïasyÃpyabheda÷, mÃyÃsvabhÃvatve 'pi kÃryasya nÃnÃsvabhÃvatvÃt / na hi ekasmin kÃrye kiæcit kÃraïaæ d­«Âamiti kÃryaÓabdasÃmyÃt sarvatra tadeva prakalpayituæ yujyate, api tu kvacideva kasyacit sÃmarthyam, ÓabdasÃmye 'pi svabhÃvabhedÃt / etadevopadarÓayannÃha naikasyeti- naikasya sarvasÃmarthyaæ pratyayasyÃsti kutracit // Bca_9.12 // naikasya kvacidupalabdhasÃmarthyasya pratyayasya kÃraïasya heto÷ sarvasÃmarthyaæ sarvasmin kÃrye sÃmarthyaæ Óaktirasti saæbhavati / kvacid­«Âamiti k­tvà kutraciditi kasmiæÓcit samaye deÓe kÃle và d­«Âami«Âaæ và / tataÓca kÃcinmÃyà mantrÃdisÃmarthyapratilabdhasvabhÃvÃ, kÃcit punaranÃdisaæsÃraprav­ttamÃhÃtmyà avidyÃdiprabhÃvapravartità / tasmÃnna sarvÃsu mantrÃdisÃmarthyamiti / etat sarva lokavyavahÃrÃnugataæ kalpanÃnirmitaæ sÃæv­taæ vastutattvamupÃdaya samutthitaæ na tu paramÃrthata÷ / paramÃrthadaÓÃyÃæ jananamaraïotpÃdanirodhahetuphalabhÃvÃbhÃvÃdikalpanÃyà abhÃvÃt, prak­tinirv­tatvÃt sarvadharmÃïÃmiti // etadasahamÃna÷ para÷ punaranyathà prasa¤jayannÃha nirv­ta iti- nirv­ta÷ paramÃrthena saæv­tyà yadi saæsaret / nirv­ta÷ svabhÃvaÓÆnyatvÃdutpÃdanirodharahita÷ / paramÃrthena paramÃrthasatyata÷ prak­tinirvÃïatayà ÃdiÓÃntatvÃt / yadi saæv­tyà saæv­tisatyena kÃlpanikatvena saæsaret, jÃtijarÃmaraïayogÅ bhavet, tadà ayaæ mahÃn virodha÷ syÃdityÃha buddho 'pi saæsaredevamityÃdi- buddho 'pi saæsaredevaæ tata÷ kiæ bodhicaryayà // Bca_9.13 // evamabhyupagamyamÃne buddho 'pi sarvÃvaraïaprahÃïato nirv­to 'pi saæsaret janmÃdibhÃg bhavet / yata evam, tata÷ tasmÃt kÃraïÃt kiæ bodhicaryayÃ? bodhaye buddhatvÃya caryà karacaraïaÓira÷pradÃnÃdyanekadu«karaÓatalak«aïÃ, tayà kim? na kiæcit prayojanam, uktakrameïa vaiphalyÃt / sà hi sarvasÃæsÃrikadharmaniv­ttaye sarvaguïasamuccayÃÓritabuddhatvaprÃptaye ca samÃÓrÅyate, tathÃpi na sÃæsÃrikadharmaniv­ttiÓcet, kiæ tatsamÃÓrayeïa saæsÃdhitamiti bhÃva÷ // tat pratyuktameva yÃvatpratyayasÃmagrÅtyÃdinÃ, punarapi vispa«ÂayannÃha pratyayÃnÃmityÃdi- pratyayÃnÃmanucchede mÃyÃpyucchidyate na hi / pratyayÃnÃæ tu vicchedÃtsaæv­tyÃpi na saæbhava÷ // Bca_9.14 // pratyayÃnÃæ kÃraïÃnÃm / anucchede avinÃÓe / hiryasmÃt / mÃyÃpi na kevalaæ saæsÃra iti samuccaye apiÓabda÷ / naivocchidyate na nivartate / pratyayÃnÃæ kÃraïÃnÃæ tu (##) vicchedÃt niv­tte÷, saæv­ttyÃpi kÃlpanikavyavahÃreïÃpi na saæbhavo na saæsaraïam / pratyayÃnÃæ samuccheda÷ punastattvÃbhyÃsÃdavidyÃdinirodhakrameïa veditavya÷ / tadyathoktamÃryaÓÃlistambasÆtre- evamukte maitreyo bodhisattvo mahÃsattva Ãyu«mantaæ ÓÃriputrametadavocat- yaduktaæ bhagavatà dharmasvÃminà sarvaj¤ena- yo bhik«ava÷ pratÅtyasamutpÃdaæ paÓyati, sa dharma paÓyati / yo dharmaæ paÓyati, sa buddhaæ paÓyati / tatra katama÷ pratÅtyasamutpÃdo nÃma? yadidam- avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrÃ÷ / saæskÃrapratyayaæ vij¤Ãnam / vij¤Ãnapratyayaæ nÃmarÆpam / nÃmarÆpapratyayaæ «a¬Ãyatanam / «a¬Ãyatanapratyaya÷ sparÓa÷ / sparÓapratyayà vedanà / vedanÃpratyayà t­«ïà / t­«ïÃpratyayamupÃdÃnam / upÃdÃnapratyayo bhava÷ / bhavapratyayà jÃti÷ / jÃtipratyayà jarÃmaraïaÓokaparidevadu÷khadaurmanasyopÃyÃsÃ÷ / evamasya kevalasya mahato du÷khaskandhasya samudayo bhavati / tatra avidyÃnirodhÃt saæskÃrà nirudhyante / peyÃlaæ / evamasya kevalasya mahato du÷khaskandhasya nirodho bhavati / ayamucyate pratÅtyasamutpÃda÷ / peyÃlaæ / ya imaæ pratÅtyasamutpÃdaæ satatasamitaæ nirjÅvaæ yathÃvadaviparÅtamajÃtamabhÆtamasaæsk­tamapratighamanÃlambanaæ ÓivamabhayamahÃryamavyupaÓamasvabhÃvaæ paÓyati, sa dharmaæ paÓyati / yastu evaæ satatasamitaæ yÃvadavyupaÓamasvabhÃvaæ dharmaæ paÓyati, so 'nuttaraæ dharmaÓarÅraæ buddhaæ paÓyati / peyÃlaæ / tatra avidyà katamÃ? ete«Ãmeva «aïïÃæ dhÃtÆnÃæ yà ekasaæj¤Ã piï¬asaæj¤Ã nityasaæj¤Ã dhruvasaæj¤Ã ÓÃÓvatasaæj¤Ã sukhasaæj¤Ã Ãtmasaæj¤Ã sattvasaæj¤Ã jÅvasaæj¤Ã jantusaæj¤Ã manujasaæj¤Ã mÃnavasaæj¤Ã ahaækÃramamakÃrasaæj¤Ã / evamÃdi vividhamaj¤Ãnam, iyamucyate 'vidyà / evamavidyÃyÃæ satyÃæ vi«aye«u rÃgadve«amohÃ÷ pravartante / tatra ye rÃgadve«amohà vi«aye«u, amÅ avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà iutyucyante / vastuprativij¤aptirvij¤Ãnam / catvÃri mahÃbhÆtÃni copÃdÃya rÆpamaikadhyarÆpam / vij¤ÃnasahajÃÓcatvÃro 'rÆpiïa upÃdÃnaskandhà nÃma, tannÃmarÆpam / nÃmarÆpasaæniÓritÃni indriyÃïi «a¬Ãyatanam / trayÃïÃæ dharmÃïÃæ saænipÃta÷ sparÓa÷ / sparÓÃnubhavo vedanà / vedanÃdhyavasÃnaæ t­«ïà / t­«ïÃvaipulyamupÃdÃnam / upÃdÃnanirjÃtaæ punarbhavajanakaæ karma bhava÷ / bhavahetuka÷ skandhaprÃdurbhÃvo jÃti÷ / jÃtyabhinirv­ttÃnÃæ skandhÃnÃæ paripÃko jarà / skandhavinÃÓo maraïam / mriyamÃïasya saæmƬhasya sÃbhi«vaÇgasya antardÃha÷ Óoka÷ / Óokotthalapanaæ parideva÷ / pa¤cavij¤ÃnasaæprayuktamÃghÃtÃnubhavanaæ du÷kham / du÷khamanasikÃrasaæprayuktaæ mÃnasaæ du÷khaæ daurmanasyam / ye cÃnye evamÃdÃya upakleÓÃ÷, ime upÃyÃsà ityucyante // tatra mahÃndhakÃrÃrthena avidyà / abhisaæskÃrÃrthena saæskÃrÃ÷ / viaj¤ÃnanÃrthena vij¤Ãnam / mananÃrthena nÃmarÆpam / ÃyadvÃrÃrthena «a¬Ãyatanam / sparÓanÃrthena sparÓa÷ / anubhavanÃrthena vedanà / paritar«aïÃrthena t­«ïà / upÃdÃnÃrthena upÃdÃnam / punarbhavajananÃrthena (##) bhava÷ / skandhaprÃdurbhÃvÃrthena jÃti÷ / skandhaparipÃkÃrthena jarà / vinÃÓÃrthena maraïam / ÓocanÃrthena Óoka÷ / vacanaparidevanÃrthena parideva÷ / kÃyasaæpŬanÃrthena du÷kham / cittasaæpŬanÃrthena daurmanasyam / upakleÓÃrthena upÃyÃsÃ÷ / iti vistara÷ // evamupadarÓitapratyayÃnÃmanucchede saæsÃro 'vikala÷ pravartate, dvÃdaÓÃÇgapratÅtyasamutpÃdasyaiva saæsÃratvÃt / yadÃhurÃcÃryapÃdÃ÷- yathÃk«epaæ kramÃd dv­ddha÷ saætÃna÷ klreÓakarmabhi÷ / paralokaæ punaryÃtÅtyanÃdi bhavacakrakam // sa pratÅtyasamutpÃdo dvÃdaÓÃÇgastrikÃï¬aka÷ / iti / [abhi. koÓa. 3.19-20] pratyayÃnÃæ punarucchede sarvathaiva saæsaraïaæ na syÃt, kÃraïavaikalyÃt / tataÓca 'buddho 'pi saæsaredevam' ityetanna prasajyate iti // evaæ tÃvat sautrÃntikÃdicodyamudasya yogÃcÃravipratipattinirÃkaraïÃya tanmatena dÆ«aïamudbhÃvayannÃha yadà na bhrÃntirapÅtyÃdi- yadà na bhrÃntirapyasti mÃyà kenopalabhyate // Bca_9.15 // yadà sarvaæ jagat mÃyÃtmakatayà svabhÃvaÓÆnyamupagataæ madhyamakavÃdibhi÷, mÃyÃsvabhÃvasaæv­tigrÃhiïÅ buddhirapi bhavatÃæ nÃsti bÃhyavat, tadà mÃyà kenopalabhyate, kena pratÅyate tadgÃhakavastusajj¤Ãnamantareïa? naiva kenacidityartha÷ / yasya puna÷ svacittameva paramÃrthasat bÃhyarÆpatayà bhrÃntaæ tathà pratibhÃsate, na tasyÃyaæ do«a iti bhÃva÷ // etannirÃkartumÃha yadà mÃyaivetyÃdi- yadà mÃyaiva te nÃsti tadà kimupalabhyate / yadà mÃyaiva grÃhyatayà hastyÃdyÃkÃraprav­tyà tava vij¤ÃnavÃdino nÃsti, cittamÃtraæ jagadabhyupagacchanto bahirarthÃbhÃvÃt, tadà kimupalabhyate, tadà kimiha pratibhÃsate? bahirarthÃbhÃvÃddeÓÃdivicchedena pratibhÃso na yukta ityartha÷ / atra parasyÃbhiprÃyamÃÓaÇkayannÃha cittasyaiva sa ityÃdi- cittasyaiva sa ÃkÃro yadyapyanyo 'sti tattvata÷ // Bca_9.16 // uktamatra cittameva bahÅrÆpatayà bhrÃntaæ hastyÃdyÃkÃraæ pratibhÃsate iti / uktameva / kiæ tu yadyapi cittasyaiva j¤Ãnasyaiva sa iti deÓÃdivicchedena grÃhyatayà pratibhÃsamÃna ÃkÃro nirbhÃsa÷, anya ityapara÷ ÃntarÃd grÃhakÃccittÃkÃrÃt, asti vidyate, tattvato vastuta÷ // yadyapÅtyabhyupagamyoktam, tathÃpi naitat saægacchata ityÃha cittameva yadà mÃyetyÃdi- cittameva yadà mÃyà tadà kiæ kena d­Óyate / cittameva vij¤Ãnameva vedakatayà svÅk­tam, yadà mÃyà nÃnyÃ, na hi vedakacittavyatiriktà kÃcidanyà mÃyà nÃma, tadÃtmatayà tasyÃstathà pratibhÃsopagamÃt, tadà kiæ (##) kena d­Óyate, kiæ kena pratÅyate? darÓanameva hi kevalamasti na d­Óyam / d­Óyamantareïa darÓanamapi na syÃt, d­ÓyÃpek«atvÃttasya / ato na kenacit kiæcit d­Óyeta, iti ÃndhyamaÓe«asya jagata÷ prÃptamiti bhÃva÷ / nanu syÃdevaitat yadi j¤Ãnasya Ãtmasaævedanaæ na syÃt, yÃvatà svasaævedanatayà svarÆpaæ saævedayat tadabhinnaæ mÃyÃdipratibhÃsamapi vedayet / tathà ca sati na kÃcit k«ati÷ / iti vij¤ÃnavÃdino 'bhiprÃyamÃÓaÇkayÃha- uktaæ ca lokanÃthena cittaæ cittaæ na paÓyati / svabhÃvaÓÆnyameva sarva jagad yadà yuktita÷ pratipÃditam, tadà ka÷ kasya svabhÃvo vastuta÷ iti kasya kena vedanaæ syÃt? uktaæ ca bhagavatÃ- sarvadharmÃ÷ ÓÆnyÃ÷, ÓÆnyatÃlak«aïaæ cittam / sarvadharmà viviktÃ÷, viviktatÃlak«aïaæ cittam / iti / kiæ ca / uktaæ ca kathitaæ ca lokanÃthena lokÃnÃæ sarvasattvÃnÃæ nÃthena Óaraïyena buddhena bhagavatà / kimuktam? cittaæ cittaæ na paÓyatÅti, cittaæ svÃtmÃnaæ na jÃnÃti, satyapi vastutve svÃtmani kÃritravirodhÃt / kathamiva? na cchinatti yathÃtmÃnamasidhÃrà tathà mana÷ // Bca_9.17 // yathà sutÅk«ïÃpyasidhÃrà khaÇgadhÃrà tadanyavadÃtmÃnaæ svakÃyaæ na cchinatti na vighÃÂayati, svÃtmani kriyÃvirodhÃt, tathà mana÷ / asidhÃrÃvaccittamapi svÃtmÃnaæ na paÓyatÅti yojyam / tathà hi na tadevaikaæ j¤Ãnaæ vedyavedakavedanÃtmasvabhÃvatrayaæ yuktam / ekasya niraæÓasya trisvabhÃvatÃyogÃt / tatredamuktamÃryaratnacƬasÆtre- sa cittaæ parigave«amÃïo nÃdhyÃtmaæ cittaæ samanupaÓyati / na bahirdhà cittaæ samanupaÓyati / na skadhe«u cittaæ samanupaÓyati / na dhÃtu«u cittaæ samanupaÓyati / nÃyatane«u cittaæ samanupaÓyati / sa cittamasamanupaÓyaæÓcittadhÃrÃæ parye«ate- kutaÓcittasyotpattiriti / Ãlambane sati cittamutpadyate / tat kimanyaccittamanyadÃlambanam, atha yadevÃlambanaæ tadeva cittam? yadi tÃvadanyadÃlambanamanyaccittam, tad dvicittatà bhavi«yati / atha yadevÃlambanaæ tadeva cittam, tat kathaæ cittaæ cittaæ paÓyati? na hi cittaæ cittaæ samanupaÓyati / tadyathà na tasyaiva asidhÃrayà saiva asiædhÃrà Óakyate chettum, na tenaiva aÇgulyagreïa tadeva aÇgulyagraæ spra«Âuæ Óakyate, evameva tenaiva cittena tadeva cittaæ dra«Âumiti vistara÷ // atra cittÃmÃtravÃdina÷ svÃtmani kriyÃvirodhaæ vighaÂayituæ svapak«aprasÃdhanÃya d­«ÂÃntamudbhÃvayannÃha ÃtmabhÃvamityÃdi- ÃtmabhÃvaæ yathà dÅpa÷ saæprakÃÓayatÅti cet / ÃtmabhÃvaæ svasvarÆpaæ yathà dÅpa÷ pradÅpa÷ saæprakÃÓayati dyotayati / yathà hi kila andhakÃrÃv­taghaÂÃdivastupratipattaye pradÅpa upÃdÅyate, na tathà pradÅpaprakÃÓanÃya pradÅpÃntaram, api tu ghaÂÃdi prakÃÓayanneva ÃtmÃnamapi prakÃÓayati, tathà prak­te 'pi svasaævedane (##) veditavyam / na cÃpi kvacidvirodho d­«Âa iti sarvatra yojanÅyam / tasmÃt pradÅpavadavirodha eveti cet, yadyevaæ manyase, tadà naivaæ vaktavyam / kuta ityÃha naivetyÃdi- naiva prakÃÓyate dÅpo yasmÃnna tamasÃv­ta÷ // Bca_9.18 // naiva prakÃÓyate ghaÂÃdivannaiva uddayotyate dÅpa÷, yasmÃnna tamasÃv­ta÷ na andhakÃrapihita÷ / vidyamÃnasyÃvaraïasya apanayanaæ prakÃÓanam, tato yuktaæ ghaÂÃdÅnÃæ prakÃÓanam, te«Ãæ prÃg vidyamÃnatvÃt / naivaæ pradÅpasya, tasya prÃgavidyamÃnatvÃt / na ca avidyÃmÃnasya prakÃÓanaæ yuktam, asattvÃt / tasmÃnnaiva prakÃÓyate dÅpa÷ / iti visad­ÓatvÃnna pradÅpad­«ÂÃntÃt sÃdhyasiddhi÷ // syÃdetat- ÃtmabhÃvamityÃdinà naitadabhidhÅyate yadÃtmÃnaæ ghaÂavat tamasÃv­taæ prakÃÓayati dÅpa÷, api tu tatsvabhÃvaæ prati paranirapek«atÃmÃtramasyÃbhidhÅyate / etadevopadarÓayannÃha na hÅtyÃdi- na hi sphaÂikavannÅlaæ nÅlatve 'nyamapek«ate / tathà kiæcitparÃpek«amanapek«aæ ca d­Óyate // Bca_9.19 // hiriti yasmÃt / yathà sphaÂikopala÷ svayamanÅla÷ san, nÅlatve nÅlaguïotpattinimittamanyamupÃdhiæ nÅlapatrÃdisaænidhimapek«ate, tathà svayameva yadvastu nÅlam, tadapi na nÅlatve 'nyamupÃdhimapek«ate / tathà tena prakÃreïa kiæcid ghaÂÃdikaæ parÃpek«aæ pradÅpÃdyapek«aæ prakÃÓaæ d­Óyate, kiæcit puna÷ pradÅpÃdikamanapek«aæ ca svayaæprakÃÓÃtmakaæ d­Óyate upalabhyate / etÃvanmÃtrameva vivak«itam // evaæ vij¤ÃnavÃdinà upadarÓite viÓe«e siddhÃntavÃdÅ nÅlameva tÃvannÅlatve paranirapek«aæ d­«ÂÃntatvenopadarÓitaæ prati«edhayannÃha anÅlatva ityÃdi- anÅlatve na tannÅlaæ nÅlaheturyathek«yate / nÅlameva hi ko nÅlaæ kuryÃdÃtmÃnamÃtmanà // Bca_9.20 // ayamapi na sad­Óo d­«ÂÃnta÷, yato nÅlamapi na nÅlatve sphaÂikavannirapek«am, tadbhÃvaæ prati svahetupratyayÃpek«atvÃt / kadà punaridamanapek«aæ syÃt? yadi tadanÅlameva svahetorutpadyeta / punastadbhÃve paranirapek«aæ svayameva nÅlamÃtmÃnaæ kuryÃt / na caitadasti / yata÷ anÅlatve nÅlaguïarahitatve sati / neti ni«edhayati / taditi nÅlÃbhimataæ vastu / nÅlaæ nÅlaguïayuktamÃtmÃnaæ svarÆpamÃtmanà svayameva na kuryÃt, na kartuæ Óaknoti, pÆrvavat svasmin kriyÃvirodhÃt / tasmÃnna nÅlasyÃpi parÃnapek«atà nÅlatvaæ prati sphaÂikavat / tathà hi (##) sphaÂikopalo 'pi vastuto 'vasthitarÆpa eva upÃdhisaænidhau na nÅloparÃgamanubhavati, api tu sarvasvopÃdÃnalak«aïÃt / nÅlopÃdhiviÓe«ahakÃriïaÓca pÆrvasvarasanirodhÃt anya eva nÅlaguïoparakta÷ sphaÂikopala utpadyate iti siddhÃnta÷ / tasmÃt sÃdhÃraïamanayostadguïaæ prati hetupratyayÃdhÅnatvam / iti prak­te 'pi sÃdhye na kaÓcidviÓe«a÷ // nanu priyamidamanu«Âhitaæ priyeïa yasmÃt ja¬asvabhÃvavyÃv­ttÃtmatayà svahetupratyayÃt utpattireva j¤Ãnasya prakÃÓÃntaranirapek«asya ÃtmaprakÃÓatà svasaævedanamucyate / etadeva tvayÃpi nÅlasvarÆpaparÃmar«eïa samarthitam / etÃvanmÃtreïa pradÅpo 'pi d­«ÂÃntÅk­ta÷ / na punarasmÃbhi÷ karmakart­kriyÃbhedena j¤ÃnasyÃtmaprakÃÓanami«yate / ekasya sata÷ karmÃdisvabhÃvatrayasyÃyogÃt / tanna kriyÃdibhedena dÆ«aïe 'pi kiæciddÆ«itamasmÃkaæ syÃt, svahetujanitasyÃtmaprakÃÓasyÃnupaghÃtÃt / iti nÃtmasaævedane pratipÃditado«aprasaÇga÷ / taduktam- vij¤Ãnaæ ja¬arÆpebhyo vyÃv­ttamupajÃyate / iyamevÃtmasaævittirasya yà ja¬arÆpatà // kriyÃkÃrakabhedena na svasaævittirasya tu / ekasyÃnaæÓarÆpasya trairÆpyÃnupapattita÷ // iti / [tattvasaægraha-2000-1] atrocyate- kriyÃkÃrakabhedena vyavahÃraprasiddhaæ ÓabdÃrthamadhigamya dÆ«aïamuktam, svasaævedanaÓabdasya tadarthÃbhidhÃyakatvÃt / yadi punardo«abhayÃllokaprasiddho 'pi ÓabdÃrtha÷ parityajyate, tadà lokata eva bÃdhà bhavato bhavi«yati / itthamapi na paramÃrthata÷ svasaævedanasiddhi÷ / tathà hi hetupratyayopajanitasya pratibimbasyeva ni÷svabhÃvatvamuktam / tathà ca sutarÃæ na svasaævedanaæ j¤Ãnasya, tattvato nijasvabhÃvÃbhÃvÃt / na ca svabhÃvÃbhÃve gaganotpalasya Ãtmasaævedanamucitam / na cÃpi ja¬asvabhÃvatà madhyamakavÃdinaæ prati paramÃrthata÷ kasyacit siddhÃ, yena ja¬avyÃv­ttamaja¬aæ svasaævedanaæ syat / tasmÃdanyÃneva vastuvÃdina÷ prati yuktametadvaktum / tato ni÷svabhÃvatayà na kathaæcidapi svasaævedanasiddhi÷ / etat puna÷ paÓcÃt sm­tyupasthÃnopadarÓanaprastÃve [9.24] vistareïopadarÓayi«yÃma÷ // sÃæprataæ pradÅpasya svayaæprakÃÓatÃmabhyupagamya buddhe÷ svasaævedanamayuktamiti pratipÃdayannÃha dÅpa ityÃdi- dÅpa÷ prakÃÓata iti j¤Ãtvà j¤Ãnena kathyate / buddhi÷ prakÃÓata iti j¤Ãtvedaæ kena kathyate // Bca_9.22 // bhavatu và pradÅpasya prakÃÓÃtmatÃ, tathÃpi na buddhisaævedanasÃdhanaæ prati sad­Óo d­«ÂÃnta iti samudÃyÃrtha÷ / dÅpa÷ prakÃÓata iti ÃbhÃsate prakÃÓÃntaranirapek«a÷ svayameva, iti j¤Ãtvà pratÅtya j¤Ãnena buddhyà kathyate pratipÃdyate, pradÅpasya j¤Ãnavi«ayatvÃt / buddhirj¤Ãnaæ (##) prakÃÓate iti yaducyate, tat puna÷ kena j¤Ãnena j¤Ãtvà kathyate iti paraæ p­cchati / na cÃtra kiæcid buddhipratipattinibandhanamastÅti asaæbhÃvanÃæ prakÃÓayati / na tÃvat pÆrvaj¤Ãnena tatpratipatti÷, tatkÃlamanutpattestasyÃsattvÃt / nÃpi paÓcÃtkÃlabhÃvinà tadÃnÅæ k«aïikatayà grÃhyasyÃtÅtatvÃt / na ca tatsamÃnakÃlabhÃvinà tena tasyÃnupakÃrÃt / na ca anupakÃrakasya vi«ayabhÃva÷, nÃkÃraïaæ vi«aya÷ iti vacanÃt / nÃpi svayam, tatraiva vipratipatte÷ / tat kathaæ tatpratÅtiriti na vidma÷ // itthaæ sarvathà buddherapratipattau tatsaævedanamatÅva ayuktamityÃha prakÃÓà vetyÃdi- prakÃÓà vÃprakÃÓà và yadà d­«Âà na kenacit / vandhyÃduhit­lÅleva kathyamÃnÃpi sà mudhà // Bca_9.23 // prakÃÓà và prakÃÓÃtmikà dÅpavat / aprakÃÓà và aprakÃÓÃtmikà ghaÂÃdivat / parasparasamuccaye vÃÓabdadvayam / buddhi÷ yadà d­«Âà na kenacit, na pratipannà kenacit pratipantrà svayaærÆpeïa và / yadeti padaæ tadetyÃkar«ati / tadà vandhyÃyà aprasavadharmiïyÃ÷ striyà duhità putrÅ, tasyà lÅlà vilÃso lalitaæ tadvat / kathyamÃnÃpi ÃkhyÃyamÃnÃpi sà mudhà / seti buddhi÷ / mudheti ni«phalà / vandhyÃduhituravidyamÃnatayà pratipannatvÃt tallÅlà sutarÃmapratipannetyabhiprÃya÷ / athavà / anutpannÃniruddhasvabhÃvatayà vandhyÃduhit­sthÃnÅyà buddhi÷ / apratÅtatatsvabhÃvatayà tallÅlÃvat svasaævitti÷ / tadapratÅte÷ tasyà api apratÅtiriti kathyamÃnÃpi yuktirahitena vacanamÃtreïa sà svasaævittirmudhÃ÷, anupÃdeyatvÃnni«prayojanà // syÃdevam- yuktiÓÆnyaæ vacanamÃtrametat / yata÷ iyamatra yuktirastÅtyÃha yadi nÃstÅtyÃdi- yadi nÃsti svasaævittirvij¤Ãnaæ smaryate katham / yadi svasaævedanaæ vij¤Ãnasya nÃsti na vidyate, tadà vij¤Ãnaæ smaryate katham? vij¤Ãnasya svasaævedanÃbhÃvÃduttarakÃlaæ smaraïaæ na syÃt / na hi ananubhÆtasmaraïaæ yuktam, atiprasaÇgÃt / tasmÃdanubhavaphalasya smaraïasya uttarakÃlaæ darÓanÃt j¤ÃnasaævedanamastÅtyanumÅyate iti / naitat sÃdhanaæ sÃdhÅya÷ / yato yadi svasaævedanakÃryatayà smaraïaæ niÓcitaæ bhavet, bhaved vahveryathà dhÆma÷ svasaævedanasya kÃraïaæ sm­ti÷ / na ca asiddhe svasaævedane pramÃïata÷, smaraïasya tatkÃryatÃgrahaïamasti / sarvathà ubhayapratipattinÃntarÅyakatvÃt kÃryakÃraïabhÃvapratipatte÷ / na ca cak«urÃderiva vij¤Ãnam, adarÓane 'pi smaraïaæ tatkÃryaæ setsyati, cak«u«o hi vyatireke nÅlÃdij¤ÃnÃbhÃvato [vyatirekadvÃreïa] tatkÃryamanumÅyate / sm­tistu j¤ÃnasaævedanamantareïÃpi bhavatÅti pratipÃdayi«yÃma÷, iti svasaævedanakÃryatÃniÓcayamantareïa smaraïasya (##) tadvinÃbhÃvÃnna saævedanasiddhi÷ / ata÷ smaraïamapi j¤ÃnatvÃt kathaæ siddhamiti vaktavyam / na ca svayamasiddhaæ liÇgaæ j¤Ãpakamanyasya / na ca smaraïaæ svasaævedanasya pratyak«atayà grÃhakam, tasya tasmÃdanyatvÃt / na ca j¤Ãnasya j¤ÃnÃntaravi«ayatvam, bahirarthavat saæbandhÃsiddhayÃdido«aprasaÇgÃt / anyatvÃviÓe«Ãt saætÃnÃntarabhÃvinÃpi smaraïena tasya grahaïaæ syÃt / atha tena pÆrvamananubhÆtatvÃnna smaryata iti cet, ekasaætatipatitenÃpi na pÆrvamanubhÆtamiti samÃna÷ prasaÇga÷ // kÃryakÃraïabhÃvo 'pi na tasya niyÃmako yujyate, kÃryakÃraïabhÃvasyaiva paramÃrthato 'bhÃvÃt, satyapi tasmin sarvaj¤ÃnÃnÃæ svapratipattini«Âhatayà tadgahaïasyÃÓakyatvÃt / yathÃvyavahÃramabhyupagame kÃlpanikatvam, kÃlpanikatve ca sarvavyavahÃrÃïÃæ kalpanÃnirmitatvÃt sÃæv­tatvamiti sÃdhitaæ na÷ sÃdhyam / iti na sm­te÷ svasaævedanasiddhi÷ // bhavato 'pi kathaæ tarhi svasaævedanÃbhÃve sm­tirityÃha anyÃnubhÆta ityÃdi- anyÃnubhÆte saæbandhÃt sm­tirÃkhuvi«aæ yathà // Bca_9.24 // j¤ÃnÃdanyasmin grÃhye vastuni vi«aye 'nubhÆte sati j¤Ãne sm­ti÷ smaraïamupajÃyate / nanu anyasminnanubhÆte anyatra smaraïe atiprasaÇga÷ syÃdityÃha- saæbandhÃditi / vi«aye 'nubhÆte tadvij¤Ãnasmaraïaæ saæbandhÃdbhavati / vij¤Ãnaæ hi tadgÃhakatayà tatsaæbaddham, ato vij¤Ãnaæ smaryate, nÃnyat / satyapi saæbandhe anyasminnanubhÆte anyasya smaraïe viplutaæ smaraïaæ syÃditi cenna, pÆrvamanubhÆto vi«aya÷ uttarakÃlamanusmaryamÃïa÷ sa evÃnubhavaviÓi«Âo 'nusmaryate / tadviÓi«Âasya tasya grahaïÃt / j¤Ãnameva ca vi«ayÃnubhavo nÃnya iti vi«ayÃnubhavasmaraïÃttatsaæbaddhatayà j¤Ãne smaraïamabhidhÅyate, na tu vi«ayarahitaæ j¤Ãnamapi kevalamanusmaryate ityado«a÷ // nanu kathamiva j¤ÃnasaævedanÃhitasm­tivÃsanÃbÅjamantareïa sm­tiruttarakÃlaæ syÃdityÃhaÃkhuvi«aæ yatheti / Ãkhuvi«aæ mÆ«ikavi«aæ yathà saæbandhÃt kÃlÃntareïa jÃyate, tathà sm­tirapÅtyartha÷ / tathà hi mÆ«ikavi«amekasmin k«aïe ÓarÅrasaækrÃntaæ puna÷ kÃlÃntareïa meghastanitamadhigamya vinÃpi svasaævedanÃhitasm­tivÃsanÃbÅjamidaæpratyayatÃmÃtrÃyatav­ttitvÃt anyasmin k«aïe vik­timupayÃti, tathà prak­te 'pi na du«yatÅti bhÃva÷ // punarapi vij¤ÃnavÃdÅ j¤Ãnasaævedanasiddhaye prakÃrÃntaramupadarÓayitumÃha pratyayÃntareti- pratyayÃntarayuktasya darÓanÃtsvaæ prakÃÓate / pratyayÃntaraæ kÃraïÃntaram [kÃlÃntaram ?] / Åk«aïikÃdividyà paracittÃdij¤ÃnÃbhij¤Ã ca tÃbhyÃæ yuktasya tatsÃmagrÅsaæbaddhasya cittasya darÓanÃt pratibhÃsanÃt vij¤Ãnasya khaæ prakÃÓate svarÆpaæ pratibhÃsate / saævedanamastÅti yÃvat / yadi hi tat sarvadà parok«arÆpaæ kathaæ kadÃcit sÃmagrÅviÓe«Ãdupalabhyeta, tato yathà sÃmagrÅviÓe«Ãt paracittamupalabhyate, tathà samanantarÃlambanÃdipratyayÃt svacittamapyupalabhyate iti bhÃva÷ / etadapi na j¤ÃnasaævedanasÃmarthyamityÃha siddhäjanetyÃdi- (##) siddhäjanavidherd­«Âo ghaÂo naiväjanaæ bhavet // Bca_9.25 // siddhaæ ca tada¤janaæ ca, siddhasya và a¤janam, tasya vidhi÷ vidhÃnaæ prayoga÷, tasmÃd d­«Âa÷ pratÅta÷ ghaÂo nidhÃnÃdi và naiva a¤janaæ bhavati / na ca ghaÂÃdira¤janameva syÃt / na yad yasmÃtpratÅyate tadeva tadbhavati / evamÅk«aïikÃdividyÃsahakÃriïà j¤Ãnena paracittaæ ca ghaÂÃdivad d­«Âamiti naitÃvatà tatsaævedanaæ siddhaæ syÃt / tasmÃnnaitadapi sÃdhyopayogi sÃdhanam / nanu yadi j¤ÃnamaviditasvarÆpaæ syÃt, arthasyÃpi pratÅtirna syÃt / avyaktavyaktikatvÃd j¤Ãnasya, na hi arthasya vyakti÷ / tadapratÅtau kathamarthasya pratÅti÷? tathà hi svasaævedanasya prati«edhÃt, anyena anyasya grahaïÃyogÃcca, tadgahaïÃbhyupagame ca uttarottarasya apratÅtasya pratÅtaye j¤ÃnÃntarÃnusaraïena anavasthÃprasaÇgÃcca na kathaæcidapi arthasya pratÅtiriti / tena yaduktam "anyÃnubhÆte" ityÃdi, tadasaægatam, arthasyÃnubhavÃbhÃvÃt // sarvaÓcÃyaæ d­«ÂÃdivyavahÃro loke na syÃdityÃha yathà d­«ÂamityÃdi / yaducyate d­«ÂÃdivyavahÃro na syÃditi, sa kiæ paramÃrthato na syÃt, saæv­tyà vÃ? tatra yadi paramÃrthato na syÃdityucyate, tadà priyamidamasmÃkam / na hi sÃæv­tasya paramÃrthacintÃyÃmavatÃro 'sti / atha lokaprasiddhi÷, tadÃ- yathà d­«Âaæ Órutaæ j¤Ãtaæ naiveha prati«idhyate / iti / yathà d­«Âamiti cak«urÃdivij¤Ãnena pratyak«eïa pratipannam / Órutamiti parapudgalÃdÃgamÃcca / j¤Ãtamiti trirÆpaliÇgajÃdanumÃnÃnniÓcitam / tadetadiha sarvaæ vyavahÃramÃÓritya naiva prati«idhyate, naiva vÃryate / yad yathà lokata÷ pratÅyate, tat tathaiva avicÃritasvarÆpamabhyupagamyate lokaprasiddhita÷, na tu puna÷ paramÃrthata÷ / tena j¤ÃnasaævedanÃbhÃvÃdarthÃnadhigamÃdayo 'pi do«Ã÷ paramÃrthapak«avÃdina iha nÃvataranti / yadi tat tathaivÃbhyupagamyate, kiæ nÃma tarhi prati«idhyate ityÃha satyata ityÃdi- satyata÷ kalpanà tvatra du÷khaheturnivÃryate // Bca_9.26 // satyata÷ paramÃrthata÷ / kalpanà Ãropa÷ / tuÓabda÷ punararthe / sà punaratra vicÃre siddhÃnte và / nivÃryate prati«idhyate / kuta÷? du÷khaheturiti / hetupadametat / du÷khasya hetu÷ kÃraïaæ yasmÃt, tasmÃdityartha÷ / upÃdÃnaskandhÃnÃæ sadasadÃdikalpanÃhitaprav­ttihetuta eva ca saæsÃra÷ / saæsÃraÓca du÷khasvabhÃva÷ / du÷khaæ samudayo loko d­«ÂisthÃnaæ bhavaÓca te / [abhi. koÓa-1.8] iti vacanÃt / iti satyata÷ kalpanà du÷khaheturbhavati / tasmÃdasatsamÃropakalpanÃbhiniveÓaprati«edhamÃtramatrÃbhipretam, na tu vÃstavaæ kiæcit prati«idhyate iti / tadevaæ svasaævedanaæ j¤Ãnasya na kathaæcidacidapi yujyate / taduktam- (##) na bodhyabodhakÃkÃraæ cittaæ d­«Âaæ tathÃgatai÷ / yatra boddhà ca bodhyaæ ca tatra bodhirna vidyate // iti / yattu kvacid bhagavatà cittamÃtratÃstitvamuktam, tat skandhÃyatanÃdivanneyÃrthatayeti kathayi«yate // idÃnÅæ prÃsaÇgikaæ parisamÃpya prak­te yojayannÃha cittÃdanyetyÃdi- cittÃdanyà na mÃyà cennÃpyananyeti kalpyate / vastu cetsà kathaæ nÃnyÃnanyà cennÃsti vastuta÷ // Bca_9.27 // tarhi cittÃdanyà mÃyà syÃt, ananyà và syÃt, ubhayasvabhÃvà vÃ, anubhayasvabhÃvà vÃ, iti catvÃro vikalpÃ÷ / tatra na tÃvat prathamapak«a÷, cittÃdanyÃbhyupagame 'pi cittamÃtraæ jagadicchata÷ siddhÃntavirodha÷ syÃt / dvitÅyapak«e tu "yadà mÃyaiva te nÃsti" [9.6] ityÃdinà pratipÃdita eva do«a÷ / t­tÅyastu prakÃro na saægacchate, parasparaviruddhayorekatrÃbhÃvÃt / atha caturthÅ kalpanÃ, sÃpi na saægacchate / tÃmupÃdÃyocyatecittÃdanyà na mÃyà ityanyatvaprati«edha÷ / ananyà tarhi, nÃpyananyeti tattvasyÃpi prati«edha÷, iti ubhayapak«apÃtaÓcedyadi kalpyate vyavasthÃpyate, so 'pi na yukta÷, anyonyaparihÃravatorekaprati«edhasya aparavidhinÃntarÅyakatvÃt tayorekatrÃbhÃvÃt caturthÅ kalpanà sÃpi na saæghaÂate // api ca / vastu cediti / yadi sà mÃyà vastusatÅ kathaæ nÃnyà cittÃdvayatiriktà na bhavati? atha ananyà cet, yadi cittameva mÃyÃ, tadà nÃsti vastuta÷, na vidyate paramÃrthata÷, tasyÃstatsvabhÃvatvÃt cittameva kevalam ityetat tadevÃyÃtam / yaduktam- yadà mÃyaiva te nÃsti tadà kimupalabhyate / iti // adhunà prak­taæ prasÃdhya upasaæharannÃha asatyapÅtyÃdi- asatyapi yathà mÃyà d­Óyà dra«Â­ tathà mana÷ / asatÅ upalabhyamÃnà mÃyà hastyÃdivadvastuto 'satsvabhÃvà / tÃd­Óyapi d­Óyà darÓanavi«ayà yathà mÃyÃ, dra«Âu tathà mana÷ / saiva asatÅ mÃyà d­Óyà d­«ÂÃnta÷, tathà mana÷ paramÃrthato 'satsvabhÃvamapi darÓanasamarthaæ bhavi«yati / tena "yadà na bhrÃntirapyasti" [9.15] ityÃdi yaduktaæ pareïa tat prasÃdhya upasaæhÃreïa darÓitam / punarapi prakÃrÃntareïa paramÃrthasadvij¤ÃnasÃdhanÃya paropakramamabhisaædhÃya Ãha vastvÃÓrayaÓcetyÃdi- vastvÃÓrayaÓcetsaæsÃra÷ so 'nyathÃkÃÓavadbhavet // Bca_9.28 // tathÃhi- saækleÓo vyavadÃnaæ ca heyopÃdeyatayà dvayamidaæ yathÃvat pratipattavyam / tatra rÃgÃdimalÃv­taæ cittaæ saækli«Âamityucyate / te ca abhÆtasamÃropabalotpannatvÃdÃgantukÃÓcittÃÓritÃ÷ pravartante / tatprabhÆtakarmajanmaparaæparopanibandha÷ saæsÃra÷ prajÃyate / tadeva cittaæ paramÃrthata÷ prak­tiprabhÃsvaramanÃgantukamabhÆtaparikalpasamutthagrÃhyagrÃhakÃdidvayasamÃropÃbhiniveÓavÃsanÃÓÆnyamadvayasvabhÃvamÃgantukado«avinirmuktamÃÓrayaparÃv­ttervyavadÃnamityucyate / tadevaæ (##) saækleÓavyavadÃnayorvastusamudbhÆtacittamantareïa vyavasthÃpanaæ na ghaÂate iti manyante, saæsÃranirvÃïayoÓcittadharmatvÃt / cittameva saækliÓyate, cittameva vyavadÃyate iti vacanÃt / tadeva paramataæ nirÆpayati-vastveva vastusadbhÆtacittameva ÃÓraya÷ asyeti vastvÃÓraya÷ / cet yadi saæsÃro vyavasthÃpyate, tadà saæsÃro 'nyathà bhavet, cittÃdanya÷ syÃt, vastuno 'nyatve avastu syÃt, cittasyaiva ca vastutvÃt / kathamiva? ÃkÃÓavat gaganamiva / ya e«a cittÃÓraya÷ saæsÃro 'bhidhÅyate, sa kiæ vastu avastu vÃ? vastvapi cittaæ tadanyadvÃ? tatra yadi vastu cittameva, tadà na cittÃdanya÷ saæsÃrastadÃÓrya÷, cittameva sa÷ / cittaæ ca prak­tiprabhÃsvaratayà vyavadÃnasvabhÃvatvÃnna praheyam / atha cittÃdanya÷, tadà cittavyatiriktasya anyasyÃbhyupagamÃt siddhÃntak«ati÷ / atha avastu, tadà saæsÃro nÃma na kiæcidasti, kharavi«Ãïavat / ata evÃha ÃkÃÓavat iti / yathà ÃkÃÓaæ praj¤aptisanmÃtramasat, na kvacidarthakriyÃyÃæ samartham, tathà saæsÃro bhavata÷ syÃt / athavà / ÃkÃÓavaditi ni÷svabhÃvatvÃdasmatsiddhÃntÃnupraveÓa÷ // syÃdetat- yadi nÃma avastu, tathÃpi vastusadbhÆtacittasamÃÓritatvÃt tasya arthakriyÃsÃmarthyaæ bhavi«yatÅtyÃha vastvÃÓrayeïetyÃdi- vastvÃÓrayeïÃbhÃvasya kriyÃvattvaæ kathaæ bhavet / na asadrÆpasya kaÓcidÃÓrayo bhavitumarhati, ÃÓrayÃÓrayibhÃvasya kÃryakÃraïarÆpatvÃt / na ca abhÃva÷ kasyacit kÃryam, anirvartyaviÓe«atvÃt / bhavatu nÃma, tathÃpi vastvÃÓrayeïa vastusadbhÆtacittasamÃÓrayeïa abhÃvasya asadÃtmakasya kriyÃvattvam, arthakriyÃkÃritvaæ kathaæ bhavet? na kadÃcidapi yujyate ityartha÷ / anyathà tasya bhÃvasvabhÃvatà syÃt / Óaktirhi bhÃvalak«aïam / sarvaÓaktiviraho 'bhÃvalak«aïamiti vacanÃt / kimidÃnÅmiti vicÃryamÃïamupasthitaæ bhavata ityÃha asatsahÃyamityÃdi- asatsahÃyamekaæ hi cittamÃpadyate tava // Bca_9.29 // asanneva÷ abhÃva÷ sahÃyo 'syeti asatsahÃyam / hiravadhÃraïe / ekamadvitÅyameva cittamÃpadyate tava cittaikaparamÃrthavÃdina÷ // nanu uktameva- grÃhyagrÃhakÃdyÃkÃravinirmuktamadvayalak«aïaæ cittam, iti cittaikatÃpratipÃdane na kiæcidani«ÂamasmÃkam / tadayuktam / saækleÓasyÃpi praheyatayà vastutvamuktam / tat kathaæ cittamevaikaæ vastu? astu nÃma, tathÃpi na bÃdhakÃnmuktirityÃha grÃhyamuktamityÃdi- grÃhyamuktaæ yadà cittaæ tadà sarve tathÃgatÃ÷ / grÃhyamityupalak«aïam / grÃhakÃdimuktamapi veditavyam / athavà grÃhyÃdhÅnaæ grÃhakatvamiti tadabhÃvÃd grÃhakÃbhÃva÷ / grÃhakÃbhÃve ca tadupakalpitasya abhilÃpyasyÃbhÃvÃt abhilÃpasyÃbhÃva ityupadarÓayituæ grÃhyamuktamityuktam / grÃhyÃdyÃkÃraviviktamadvayasvabhÃvaæ yadà sarvasya jagataÓcittam, tadà tasya cittasya sarvasattvasaætÃnÃntargatatvÃt sarvasaæsÃriïa÷ sattvÃ÷ (##) tathÃgatà buddhà bhagavanta÷ prÃpnuvanti / na kaÓcit p­thagjana÷ syÃt / tataÓca saækleÓaprahÃïÃryamÃrgabhÃvanÃvaiyarthyaprasaÇga÷ / na caivam / tasmÃt satyapi grÃhyagrÃhakavaidhurye bhÃvÃbhiniveÓasya tadavasthatvÃnna sarvathà saækleÓaprahÃïamityabhisaædhÃyÃha evaæ cetyÃdi- evaæ ca ko guïo labdhaÓcittamÃtre 'pi kalpite // Bca_9.30 // evaæ ceti nipÃtasamudÃya÷ evaæ satÅtyasminnarthe / apyarthe cakÃra÷ / evamapi svÅk­te ko guïo labdha÷? naiva kaÓcit / cittamÃtre 'pi vij¤aptimÃtratÃyÃmapi kalpitÃyÃæ kalpanayà samÃropite, advayatattvaparij¤ÃnÃnvaye 'pi sarvasattvasaætÃne rÃgÃdÅnÃæ paryavasthÃnÃt // nanu etatsamÃnaæ ni÷svabhÃvavÃdino bhavato 'pÅti samÃnadÆ«aïatÃmÃpÃdayannÃha mÃyopamatve 'pÅtyÃdi- mÃyopamatve 'pi j¤Ãte kathaæ kleÓo nivartate / mÃyopamatve mÃyÃsvabhÃvatve 'pi jagato j¤Ãte kathaæ kleÓo nivartate, kathaæ rÃgÃdigaïa÷ prahÅyate iti p­cchati / kimatra prahÃïÃnupapattikÃraïaæ yat p­cchasÅtyÃha yadà mÃyetyÃdi- yadà mÃyÃstriyÃæ rÃgastatkarturapi jÃyate // Bca_9.31 // idamatra prahÃïÃnupapattibÅjaæ d­Óyate- yadà mÃyÃstriyÃæ mÃyÃkÃravinirmitÃyÃmabalÃyÃæ rÃga÷ saæraktacittatà jÃyate utpadyate / kasya jÃyate? tatkarturapi / na kevalaæ yadvayÃmohanÃya sà vinirmitÃ, te«Ãmeva jÃyate, kiæ tu tasyà mÃyÃstriyÃ÷ kartu÷ nirmÃturapi jÃyate iti apiÓabdÃrtha÷ / yadà hi paracittavibhramasaæpÃdanÃrthaæ mantrau«adhisÃmarthyavinirmitÃæ sarvÃÇgapratyaÇgÃvayavalak«aïaparipÆrïÃmabhinavayauvanaÓobhÃsaæpatsamÃpannÃæ prasannamanoharavarïÃæ lÃvaïyÃtiÓayaÓÃlinÅm atÅva tadÃkÃranirmÃïapravÅïa÷ kaÓcinmÃyÃkÃro janapadakalyÃïÅæ striyamupadarÓayati, tadà na tÃvat tadanye tÃmabhisamÅk«ya manmathaÓaraprahÃrÃntaravyathitacetaso jÃyante, api tu yo 'pi sa tasyÃ÷ kamanÅyakÃntisaæpada÷ kÃmakalÃkauÓalotkaïÂhitamÆrterabhinirmÃtÃ, mayà svayameva cai«Ã viraciteti tatsvabhÃvavicak«aïa÷, so 'pi kÃmakalayà paramadaÓÃmÃsÃdayan na kathaæcidapi ceta÷ saædhÃrayitumalam, tat kathaæ mÃyopamatve 'pi niÓcite saæsÃrasaætaticcheda÷ syÃt? etat parijihÅr«annÃha aprahÅïà hi tadityÃdi- aprahÅïà hi tatkarturj¤eyasaækleÓavÃsanà / tadd­«ÂikÃle tasyÃto durbalà ÓÆnyavÃsanà // Bca_9.32 // hiryasmÃdarthe / naitaddÆ«aïamasmÃkamÃsajjate / yasmÃdaprahÅïà aniv­ttà / tatkartu÷ mÃyÃstrÅnirmÃtu÷ / kimaprahÅïÃ? j¤eyasaækleÓavÃsanà j¤eyasaækleÓa÷ sasvabhÃvatÃsamÃropÃdÃsaÇgÃdi÷, vastutÃsamÃropo và / j¤eyÃvaraïaæ yÃvat / tasya vÃsanà anÃdisaæsÃrajanmaparaæparÃbhyastamithyÃvikalpajanitatadvÅjabhÆtacittasaætatisaæskÃrÃdhÃnam, tasyà aprahÅïatvÃt / nanu etat (##) samÃnaæ vij¤ÃnavÃdino 'pi pratividhÃnam / tasyÃpi advayatattvasya sattve 'pi ÃgantukasaækleÓavÃsanÃyà aprahÅïatvÃt na sarve tathÃgatà bhavanti / naitat samÃnam / yasmÃdabhÃvÃtmÃno malÃ÷ kÃryakalÃvikalà nÃvaraïaæ bhavitumarhanti, ityuktameva / asmÃkaæ tu ni÷svabhÃvameva janyaæ janakaæ ceti na samÃnam / sà yasmÃdaprahÅïÃ, ato 'smÃt kÃraïÃt / tadd­«ÂikÃle, tasyà j¤eyasasvabhÃvatÃyà d­«Âi÷ upalabdhi÷, tasyÃ÷ kÃle / tasyà và mÃyÃstriyà d­«ÂikÃle upalambhakÃle / tasyeti aprahÅïasaækleÓavÃsanasya dra«Âu÷ / durbalà ÓÆnyavÃsaneti ÓÆnyasya ÓÆnyatattvasya ÓÆnyatÃyà veti vigraha÷ / chandonurodhÃd bhÃvapratyayasya lopaæ k­tvà ÓÆnyeti nirdeÓa÷ / vÃsanà saæskÃrÃdhÃnam, sa durbalà sÃmarthyavikalÃ, Ãropitasya darÓanÃt / atastadà bhÃvavÃsanà balavatÅ // kathaæ tarhi sà nivartate ityÃha ÓÆnyatetyÃdi- ÓÆnyatÃvÃsanÃdhÃnÃddhÅyate bhÃvavÃsanà / ÓÆnyatÃyà mÃyÃsvabhÃvani÷svabhÃvatÃyà vÃsanà tasya ÃdhÃnam Ãvedha÷ / abhyÃsena d­¬hÅkaraïamiti yÃvat / tasmÃdvirÆddhapratyayÃt hÅyate nivartate / vahnisaænidhÃnÃcchÅtasparÓavat / kim? bhÃvavÃsanà anavarÃgrasaæsÃrÃbhyastavastusadrÃhÃdhyavasÃnavÃsanà / tasyà bhÆtÃrthatvÃt, vastunijasvabhÃvatvÃcca / itarasyà alÅkatvÃt ÃgantukatvÃcca / nanu bhÃvÃbhiniveÓo và ÓÆnyatÃbhiniveÓo và iti nÃbhiniveÓaæ prati kaÓcidviÓe«a÷, tasyÃpi kalpanÃsvabhÃvÃnatikramÃt / yadÃha- ÓÆnyatà sarvad­«ÂÅnÃæ proktà ni÷saraïaæ budhai÷ / ye«Ãæ tu ÓÆnyatà d­«ÂistÃnasÃdhyÃn babhëire // iti / [ma. ÓÃ.-13.8] etat parihartumÃha kiæcinnÃstÅtyÃdi- kiæcinnÃstÅti cÃbhyÃsÃtsÃpi paÓcÃtprahÅyate // Bca_9.33 // kiæciditi bhÃvo và ÓÆnyatà và / nÃsti na vidyate / caÓabda÷ pÆrvÃpek«ayà samuccaye / ityevaæ cÃbhyÃsÃt bhÃvavÃsanÃprahÃïasya paÓcÃt sÃpi ÓÆnyavÃsanÃpi prahÅyate nivartate / ayamabhiprÃya÷- ÓÆnyatÃvedho hi bhÃvÃbhiniveÓasya pratipak«atvÃt prahÃïopÃyabhÆta÷ / adhigate ca upeye paÓcÃt kolopamatvÃt upÃyasyÃpi prahÃïamanu«ÂhÅyate / etadevÃha- sarvasaækalpahÃnÃya ÓÆnyatÃm­tadeÓanà / yaÓca (yasya) tasyÃmapi grÃhastvayÃsÃvavasÃdita÷ // iti // [catu÷-2.21] syÃdetat- yadi nÃma kiæcinnÃstÅti manasikÃrÃbhyÃsÃd bhavati ÓÆnyatÃvÃsanÃyÃ÷ prahÃïam, tathÃpi tadabhyÃsÃt punarabhÃvakalpanà pravartamÃnà nivartayitumaÓakyà / tataÓca gaï¬apraveÓe 'k«itÃrÃnirgamo jÃta iti tadavasthaæ tava dau«Âhayam, ityatrÃha yadà na labhyate ityÃdi- (##) yadà na labhyate bhÃvo yo nÃstÅti prakalpyate / tadà nirÃÓrayo 'bhÃva÷ kathaæ ti«Âhenmate÷ pura÷ // Bca_9.34 // iyamapi [abhÃvakalpanÃ] vicÃreïa nÃvati«Âhate iti / yo bhÃvo nÃstÅti prakalpyate, yasya bhÃvasya prati«edha÷ kriyate, sa yadi vicÃryamÃïo ni÷svabhÃvatayà na labhyate na prÃpyate taimirikopalabdhakeÓastabakavat / tadà nirÃÓraya iti / yasyÃsau parikalpito bhÃva÷, tasya saæbandhino 'bhÃvÃt nirÃlamba÷ abhÃva÷ kalpanÃvidarÓitamÆrti÷ kathaæ ti«Âhenmate÷ pura÷, kathamasau vicÃreïa buddheragrata÷ pratibhÃsate? svayameva bhÃvani÷svabhÃvatÃyÃæ nivartate // athavà anyathÃvatÃryate- bhavatu nÃma ÓÆnyatÃbalÃdhÃnÃd bhÃvavÃsanÃviniv­tti÷ / tatprati«edhÃbhÃvÃdabhÃvÃbhiniveÓastu kena vÃryate ityata Ãha- yadà na labhyate ityÃdi / anyat sarvaæ pÆrvavat // ayamatra samudÃyÃrtha÷- sarvadharmaÓÆnyatà hi bhÃvÃbhiniveÓaprahÃïÃya upÃdÅyate / sÃpi ÓÆnyatà ÓÆnyatÃbhimukhÅkaraïÃt paÓcÃt prahÅyate / yÃpi ca kathaæcid bhÃvakalpanà jÃyate, sÃpi samanantaravicÃreïa nivartate / ata eva etatsamastakalpanÃjÃlavinivartanÃya bhagavatyÃæ praj¤ÃpÃramitÃyÃæ vistareïa adhyÃtmaÓÆnyatÃdayo '«ÂÃdaÓa ÓÆnyatÃ÷ proktÃ÷ / na ca ÓÆnyatà bhÃvÃd vyatiriktÃ, bhÃvasyaiva tatsvabhÃvatvÃt / anyathà ÓÆnyatÃyà bhÃvÃd vyatireke dharmÃïÃæ ni÷svabhÃvatà na syÃt / ni÷svabhÃvatà tatsvabhÃva iti prasÃdhitaæ prÃk / etadapi praj¤ÃpÃramitÃyÃmuktam- punaraparaæ subhÆte bodhisattvo mahÃsattva÷ praj¤ÃpÃramitÃyÃæ caran sarvÃkÃraj¤atÃpratisaæyuktairmanasikÃrairevaæ pratyavek«ate- na rÆpaÓÆnyatayà rÆpaæ ÓÆnyam, rÆpameva ÓÆnyam, ÓÆnyataiva rÆpam / na vedanÃÓÆnyatayà vedanà ÓÆnyÃ, vedanaiva ÓÆnyÃ, ÓÆnyataiva vedanà / na saæj¤ÃÓÆnyatayà saæj¤Ã ÓÆnyÃ, saæj¤aiva ÓÆnyÃ, ÓÆnyataiva saæj¤Ã / na saæskÃraÓÆnyatayà saæskÃrÃ÷ ÓÆnyÃ÷, saæskÃrà eva ÓÆnyÃ÷, ÓÆnyataiva saæskÃrÃ÷ / na vij¤ÃnaÓÆnyatayà vij¤Ãnaæ ÓÆnyam, vij¤Ãnameva ÓÆnyam, ÓÆnyataiva vij¤Ãnam // iti vistara÷ / uktaæ ca- ya÷ pratÅtyasamutpÃda÷ ÓÆnyatà saiva te matà / bhÃva÷ svatantro nÃstÅti siæhanÃdastavÃtula÷ // iti / [catu÷-2.20] iti na ÓÆnyatà dharmÃd vyatiriktà / tasmÃcchÆnyatÃyÃmapi nÃbhiniveÓa÷ kartavya÷ iti // evaæ sarvavikalpapratyastamayÃt samastÃvaraïanirmuktirupajÃyate ityupadarÓayannÃha yadà na bhÃva ityÃdi- (##) yadà na bhÃvo nÃbhÃvo mate÷ saæti«Âhate pura÷ / tadÃnyagatyabhÃvena nirÃlambà praÓÃmyati // Bca_9.35 // yadà na bhÃva÷ paramÃrthasatsvabhÃvo materbuddhe÷ saæti«Âhate puro 'grata÷, na abhÃva÷, nÃpi bhÃvavirahitalak«aïo 'bhÃva÷ yadà mate÷ saæti«Âhate pura÷, tadà anyagatyabhÃvena vidhiprati«edhÃbhyÃæ gatyantarÃbhÃvÃt, ubhayÃnubhayapak«ayoretaddÆyavidhiprati«edhÃtmakatvÃt, ÃbhyÃmavyatiriktatayà anayo÷ saægrahe tÃvapi saæg­hÅtÃviti nirÃÓrayÃ, sadasatorÃlambanayorayogÃt buddhi÷ praÓÃmyati upaÓÃmyati / sarvavikalpopaÓamÃnnirindhanavahnivat nirv­timupayÃtÅtyartha÷ // kathaæ tarhi sakalakalpanÃvirahÃdanekakalpÃsaækhyeyÃbhila«itaæ parÃrthasaæpadupÃyabhÆtaæ buddhatvamadhigamya parÃrthamabhisaæpÃdayati bhagavÃnityatrÃha cintÃmaïiriti- cintÃmaïi÷ kalpataruryathecchÃparipÆraïa÷ / vineyapraïidhÃnÃbhyÃæ jinabimbaæ tathek«yate // Bca_9.36 // cintÃmaïiriti cintitaphaladÃtà ratnaviÓe«a÷ / kalpataruriti kalpitaphaladÃtà v­k«aviÓe«a÷ / sa yathà vikalpamantareïÃpi lokÃnÃæ yathÃbhavyamicchÃyÃ÷ paripÆraïa÷ abhilëasya saæpÃdaka÷ / jinabimbaæ tathek«yate iti saæbandha÷ / caturmÃrajayÃjjino bhagavÃn, pÃpakadharmajayÃdvà / jinasya buddhasya bhagavata÷ bimbaæ dvÃtriæÓatà mahÃpuru«alak«aïairvirÃjitaæ ÓarÅram / tathà tena prakÃreïa Åk«yate sarvakalpanÃbhÃve 'pi parahitasukhasaæpÃdanasamarthaæ pratÅyate / kathaæ punaretadi«ÂamÃtreïa bhavi«yatÅtyÃha- vineyapraïidhÃnÃbhyÃmiti / vineyavaÓÃt ye buddhasya bhagavato vineyÃ÷, tadupÃdhiphalaviÓe«apratilambhahetukuÓalakarmaparipÃkÃt, tadvaÓÃt / praïidhÃnavaÓÃcca, yatpÆrvaæ bodhisattvÃvasthÃyÃmanekaprakÃraæ bhagavatà sattvÃrthasaæpÃdanaæ praïihitaæ tasyÃk«epavaÓÃt, kulÃlacakrabhramaïÃk«epanyÃyena anÃbhogena pravartanÃt sarvasattvahitasukhasaæpÃdanamupapadyate / yaduktam- yasyÃæ rÃtrau tathÃgato 'bhisaæbuddho yasyÃæ ca parinirv­ta÷, atrÃntare tathÃgatena ekamapyak«araæ nodÃh­tam / tat kasya heto÷? nityaæ samÃhito bhagavÃn / ye ca ak«arasvararutavaineyÃ÷ sattvÃ÷, te tathÃgatamukhÃdÆrïÃkoÓÃdu«ïÅ«Ãt dhvaniæ niÓcarantaæ Ó­ïvantÅtyÃdi / uktaæ ca- tasmin dhyÃnasamÃpanne cintÃratnavadÃsthite / niÓcaranti yathÃkÃmaæ ku¬yÃdibhyo 'pi deÓanÃ÷ // tÃbhirjij¤ÃsitÃnarthÃn sarvÃn jÃnanti mÃnavÃ÷ / hitÃni ca yathÃbhavyaæ k«ipramÃsÃdayanti te // iti / [tattvasaægraha 3241-42] (##) catu÷stave 'pyuktam- nodÃh­taæ tvayà kiæcidekamapyak«araæ vibho / k­tsnaÓca vaineyajano dharmavar«eïa tarpita÷ // iti // [catu÷-1.7] evamasÃdhÃraïaæ kÃraïamÃkhyÃya punaranyathà hetvavasthÃyà eva sa tÃd­Óa÷ prabhÃvÃti- ÓayaviÓe«o yadanÃbhogena parÃrthasaæpÃdanasamarthaphalamupajÃyate iti v­ttadvayenopadarÓayannÃha yathà gÃru¬ika ityÃdi- yathà gÃru¬ika÷ stambhaæ sÃdhayitvà vinaÓyati / sa tasmiæÓcirana«Âe 'pi vi«ÃdÅnupaÓÃmayet // Bca_9.37 // yathà gÃru¬iko vi«atatvavit labdhamantrasÃmarthya÷ stambhaæ këÂhamayaæ và anyadvà sÃdhayitvà mantreïÃbhisaæsk­tya mamÃbhÃvÃdayameva sarvavi«ÃpahÃracaturo bhavi«yatÅti vinaÓyati, svayamuparatavyÃpÃro bhavati / sa stambha÷ tenÃbhimantrita÷ tasmin gÃru¬ike cirana«Âe 'pi prabhÆtakÃlamuparate 'pi vi«ÃdÅnupaÓÃmayet, ÃdiÓabdÃt grahÃdivikÃramapaharet / chÃndasasamayaæ paripÃlayatà mito 'pi upadhÃyà ïici hrasvo na k­ta÷ / saæj¤ÃpÆrvakasya vidheranityatvÃdvà // evaæ d­«ÂÃntamupapÃdya dÃr«ÂÃntike yojayannÃha bodhicaryeti- bodhicaryÃnurÆpyeïa jinastambho 'pi sÃdhita÷ / karoti sarvakÃryÃïi bodhisattve 'pi nirv­te // Bca_9.38 // yathÃÓabdastathetyÃkar«ayati / tathà bodhau bodhinimittaæ buddhatvÃrthaæ caryà [bodhicaryÃ] / bodhisattve 'pi nirv­te iti, bodhi÷ buddhatvam, ekÃnekasvabhÃvaviviktamanutpannÃniruddhamanucchedamaÓÃÓvataæ sarvaprapa¤cavinirmuktamÃkÃÓapratisamaæ dharmakÃyÃkhyaæ paramÃrthatattvamucyate / etadeva ca praj¤ÃpÃramitÃÓÆnyatÃtathatÃbhÆtakoÂidharmadhÃtvÃdiÓabdena saæv­timupÃdÃya abhidhÅyate / idameva ca abhisaædhÃyoktam- dharmato buddhà dra«Âavyà dharmakÃyà hi nÃyakÃ÷ / dharmatà cÃpyavij¤eyà na sà Óakyà vijÃnitum // iti / [vajracchedikÃ-26] uktaæ ca- alak«aïamanutpÃdamasaæsk­tamavÃÇmayam / ÃkÃÓaæ bodhicittaæ ca bodhiradvayalak«aïà // iti / tatra [bodhi÷] sattvamabhiprÃyo 'syeti bodhisattva÷ / tasminnirv­te 'pi / apiÓabdo bhinnakrama÷ / aprati«ÂhitanirvÃïatvena paramÃæ ÓÃntiæ gate 'pi / hetvavasthÃniv­ttau phalÃvasthÃprÃptau cetyartha÷ / iti ubhayathÃpi sarvathà kalpanÃvirahe 'pi sattvÃrthasaæpÃdanamavikalamupadarÓitaæ bhavati // (##) syÃdetat- yadi bhagavÃnuparatasakalavikalpÃlambanatayà niv­ttasarvacittacaittavyÃpÃra÷, kathaæ tarhi tathÃgatapÆjà mahÃphalà varïyate ityÃÓaÇkayannÃha acittake ityÃdi- acittake k­tà pÆjà kathaæ phalavatÅ bhavet / saæv­ticittavivikte bhagavati k­tà upah­tà pÆjà kÃrÃviÓe«a÷ kathaæ phalavatÅ bhavet, saphalà syÃt? tatra asatyupabhoktari dÃyakadÃnapatÅnÃæ kathaæ puïyaæ bhavet? atrottaramÃha tulyaivetyÃdi- tulyaiva paÂhyate yasmÃtti«Âhato nirv­tasya ca // Bca_9.39 // tulyaiva samaiva / paÂhyate Ãgame pratipÃdyate / yasmÃt ti«Âhato nirv­tasya ca tasmÃt phalavatÅ bhavediti yojanÅyam / ti«Âhato 'parinirv­tasya / nirv­tasya nirupadhinirvÃïaæ gatasya pÆjÃyà nÃsti viÓe«a÷ / ayamabhiprÃya÷- dvividhaæ hi puïyam- tyÃgÃnvayaæ ca, tyÃgÃdeva yadutpadyate / paribhogÃnvayaæ ca, deyadharmaparibhogÃd yadutpadyate / tatra yadi nÃma nirv­te bhagavati pratigrahÅturabhÃvÃt paribhogÃnvayaæ na bhavi«yati puïyam, parityÃgÃnvayaæ ca kena vÃryate? apratig­hïati kasmiæÓcit kathaæ parityÃgÃnvayamapi puïyam? kiæ puna÷ kÃraïaæ sati pratigrahÅtari bhavitavyaæ puïyena, nÃsati? kasyacidapyabhÃvÃditi cet, idamakÃraïameva / yadi hi puïyaæ parÃnugrahÃdeva syÃt, maitryÃdyapramÃïasamyagd­«ÂibhÃvanÃyÃæ na syÃt / tasmÃt dra«Âavyaæ svacittaprabhavaæ parÃnugrahamantareïÃpi puïyam / tathà vyatÅte 'pi guïavati tadbhaktik­taæ svacittÃdbhavat puïyaæ na virudhyate iti // api ca sarvapuïyapÃpasadbhÃve sarve«ÃmÃgama÷ sÃk«ÅtyÃha ÃgamÃccetyÃdi- ÃgamÃcca phalaæ tatra saæv­tyà tattvato 'pi và / kimatra upapattyantareïa? ÃgamÃt bhagavatpravacanÃt phalaæ bhagavatpÆjÃk­taæ mahÃbhogatÃdilak«aïamavagamyate / tatreti nirv­tÃnirv­te bhagavati pÆjÃyÃm / etÃvÃæstu viÓe«a÷- kasyacit tat phalaæ sÃæv­tam, kasyacit puna÷ pÃramÃrthikamabhimatam / evamanantaravicÃramanÃd­tya viÓe«eïocyate / saæv­tyà tattvato 'pi và puïyapÃpakriyÃyÃ÷ phalaæ bhagavadÃgamÃt pratÅyate, tatra ca ÃvayoravivÃda eva tatra idamuktaæ bhagavatà pu«pakÆÂadhÃraïyÃm- ye kecit siæhavikrŬita tathÃgatasya pÆjÃæ kari«yanti ti«Âhato và parinirv­tasya vÃ, sarve te triyÃnÃdekatareïa yÃnena parinirvÃsyanti / yaÓca khalu siæhavikrŬita tathÃgatamarhantaæ samyaksaæbuddhaæ d­«Âvà cittaæ prasÃdayet, prasannacitta÷ satkuryÃt gurukuryÃt mÃnayet pÆjayet upacaret, lÃbhena cÅvarapiï¬apÃtaÓayanÃsanaglÃnapratyayabhai«ajyapari«kÃrai÷ sarvasukhopadhÃnairupati«Âhet / yaÓca parinirv­tasya tathÃgatasya sar«apaphalamÃtradhÃtau ÓarÅrapÆjÃæ kuryÃt, samo vipÃka÷ pratikÃÇk«itavya÷ / tathà pÆjÃyai nÃsti viÓe«o nÃnÃkaraïaæ ca / iti // (##) uktaæ ca- ti«Âhantaæ pÆjayedyastu yaÓcÃpi parinirv­tam / samacittaprasÃdena nÃsti puïyaviÓe«atà // iti / [divyÃ] punaridamuktam- yaÓca khalu puna÷ siæhavikrŬita tathÃgataæ var«aÓataæ và var«asahasraæ và sarvasukhopadhÃnenopati«Âhet, yaÓca parinirv­tasya tathÃgatasya caitye bodhicittaparig­hÅtaikapu«pamÃropayet, tathÃgatapÆjÃyai jaläjaliæ copanÃmayet, jalena copasi¤cet, Å«ikÃpadaæ và dadyÃt, nirmÃlyaæ và apanayet, upalepanapradÃnaæ và dÅpapradÃnaæ và kuryÃt, ÃttamanÃ÷, ekakramapadavyatihÃraæ và atikramya vÃcaæ bhëeta- namastamai buddhÃya bhagavate iti, mà te atra siæhavikrŬita kÃÇk«Ã và vimatirvà vicikitsà vÃ, yadasau kalpaæ và kalpaÓataæ và kalpasahasraæ và durgativinipÃtaæ gacchet, nedaæ sthÃnaæ vidyate // iti / etadavaÓyamabhyupeyamiti [Ãha] satyabuddhe ityÃdi- satyabuddhe k­tà pÆjà saphaleti kathaæ yathà // Bca_9.40 // satyabuddhe paramÃrthasati bhagavati k­tà pÆjà saphaleti phalavatÅ, ityetadapi kathaæ yatheti / kathamivetyudÃharaïamupadarÓayati / nÃnyadatrodÃharaïamÃgamÃditi bhÃva÷ / tasmÃt sarvathà bhagavatpÆjÃyÃæ phalasadbhÃva ÃgamÃdavagamyate // ÓÆnyatÃvÃsanÃdhÃnÃdityÃdi yaduktam, tatra vaibhëikÃdaya÷ sarvadharmaÓÆnyatÃyÃ÷ sarvÃvaraïaprahÃïamasahamÃnÃ÷ caturÃryasatyadarÓanabhÃvanÃæ ca tadupÃyamicchanta÷ prÃhu÷ satyadarÓanata ityÃdi- satyadarÓanato mukti÷ ÓÆnyatÃdarÓanena kim / caturïÃmÃryasatyÃnÃæ du÷khasamudayanirodhamÃrgalak«aïÃnÃæ darÓanata÷ upalabdhita÷ / sÃk«ÃtkaraïÃdityartha÷ / darÓanata ityupalak«aïam / bhÃvanÃto 'pi dra«Âavyam / taduktam- kleÓaprahÃïamÃkhyÃtaæ satyadarÓanabhÃvanÃt / iti / [abhi. ko. 6.1] tatra v­ttasthasya ÓrutacintÃvato bhÃvanÃyÃæ prav­ttasya aÓubhÃnÃpÃnasm­tism­tyupasthÃnabhÃvanà ni«pattikrameïa anityato du÷khata ÓÆnyato 'nÃtmataÓca ityetai÷ «o¬aÓabhirÃkÃrai÷ du÷khÃdisatyaæ paÓyata÷ u«magatÃdicaturnirvedhabhÃgÅyadvÃreïa du÷khe dharmaj¤Ãnak«ÃntyÃdipa¤cadaÓak«aïalak«aïasya darÓanamÃrgasya, tata÷ paraæ bhÃvanÃmÃrgasyÃdhigamÃt, darÓanabhÃvanÃheyatraidhÃtukakleÓopakleÓarÃÓiprahÃïÃt k«ayÃnutpÃdaj¤ÃnotpattirityÃryasatye«u saæk«epato 'bhisamayakrama÷ / itthamÃryasatyadarÓanato muktirucyate / tasmÃdata eva muktirastu, ÓÆnyatÃdarÓanena kim, ÓÆnyatÃyÃ÷ sarvadharmani÷svabhÃvatÃyà (##) darÓanena adhigamena / sÃk«Ãtkaraïeneti yÃvat / kim? na kiæcit prayojanam / tadaparasya mukterupÃyasya vidyamÃnatvÃt / atrÃha na vinetyÃdi- na vinÃnena mÃrgeïa bodhirityÃgamo yata÷ // Bca_9.41 // na upÃyÃntaramasti, tasmÃdityartha÷ / idaæ mahÃrthasya tattvam / tathà hi- sarva eva hi bhÃvà ÃropitamanÃropitaæ ceti rÆpadvayamudvahanti / tatra yat tadavidyÃpravÃhitamÃropitaæ rÆpam, tat sarvajanasÃdhÃraïamiti na tadupalabdhe÷ saækleÓaprahÃïamupapadyate / anyathà sarve bÃlajanÃstathÃgatÃ÷ syuriti prÃcÅnaprasaÇga÷ / iti anÃropitameva tattvamanupalambhayogena adhigamyamÃnamaj¤ÃnÃsravak«ayÃya sÃmarthyavadupalabhyate / tacca praj¤ayà vivecyamÃnaæ sarvadharmÃnupalambhalak«aïamavasitamiti sarvadharmaÓÆnyataiva sarvÃvaraïavibhramaprahÃïÃya paÂÅyasÅtyavagamyate / iti yuktito nirÆpitaæ prÃk, nirupayi«yate ca paÓcÃt / iha punarÃgamata eva enamarthamavagrÃhayitum- na vinÃnena mÃrgeïa bodhirityÃgamo yata÷ / ityuktavÃn / yaduktaæ praj¤ÃpÃramitÃyÃm- bhagavÃnÃha- iha subhÆte bodhisattvo mahÃsattva÷ praj¤ÃpÃramitÃyÃæ caran rÆpaæ bhÃva iti na bhÃvayati / vedanÃæ bhÃva iti na bhÃvayati / saæj¤Ãæ bhÃva iti na bhÃvayati / saæskÃrÃn bhÃva iti na bhÃvayati / yÃvat mÃrgÃkÃraj¤atÃæ bhÃva iti na bhÃvayati / yÃvat sarvÃkÃraj¤atÃæ bhÃva iti na bhÃvayati / sarvavÃsanÃnusaædhikleÓaprahÃïaæ bhÃva iti na bhÃvayati / tatkasya heto÷? nÃsti bhÃvasaæj¤ina÷ praj¤ÃpÃramitÃbhÃvanà / yÃvat nÃsti bhÃvasaæj¤ino dÃnapÃramitÃbhÃvanà / nÃsti bhÃvasaæj¤ino 'bhÃvaÓÆnyatÃbhÃvanà / nÃsti bhÃvasaæj¤ina÷ «a¬abhij¤ÃbhÃvanà / yÃvat nÃsti sarvasamÃdhisarvadhÃraïÅmukhatathÃgatabalavaiÓÃradyapratisaævinmahÃmaitrÅmahÃkaruïÃveïikabuddhadharmÃïÃæ bhÃvanà / tatkasya heto÷? tathà hi sa bhÃva÷ e«o 'hamiti dvayorantayo÷ sakta÷ / dÃne ÓÅle k«Ãntau vÅrye dhyÃne praj¤ÃyÃm / e«o 'hamiti dvayorantayo÷ sakta÷ / yaÓca dvayorantayo÷ sakta÷, tasya nÃsti mok«a÷ / tatkasya heto÷? nÃsti subhÆte bhÃvasaæj¤ino dÃnam, yÃvat nÃsti praj¤Ã, nÃsti mÃrga÷, nÃsti j¤Ãnam, nÃsti prÃpti÷, nÃsti abhisamaya÷, nÃstyÃnulomikÅ k«Ãnti÷, nÃsti rÆpasya parij¤Ã, nÃsti vedanÃyÃ÷ parij¤Ã, yÃvat nÃsti pratÅtyasamutpÃdasya parij¤Ã / nÃsti ÃtmasattvajÅvajantupo«apudgalanujamÃnavakÃrakavedakajÃnakapaÓyakasaæj¤ÃyÃ÷ parij¤Ã / yÃvat nÃsti sarvavÃsanÃnusaædhikleÓaprahÃïasya parij¤Ã / kuta÷ punarasya mok«o bhavi«yatÅti // ata eva punastatraivoktam- bhagavÃnÃha- evametat kauÓika, evametat / ye 'pi te 'bhÆvannatÅte 'dhvani tathÃgatà arhanta÷ samyaksaæbuddhÃ÷, te 'pi imÃmeva praj¤ÃpÃramitÃmÃgamya anuttarÃæ samyaksaæbodhimabhisaæbuddhÃ÷ / (##) ye 'pi te bhavi«yanti anÃgate 'dhvani tathÃgatà arhanta÷ samyaksaæbuddhÃ÷, te 'pi imÃmeva praj¤ÃpÃramitÃmÃgamya anuttarÃæ samyaksaæbodhimabhisaæbhotsyante / ye 'pi te etarhi daÓadiglokadhÃtu«u aprameyÃsaækhyeye«u tathÃgatà arhanta÷ samyaksaæbuddhÃsti«Âhanti, dhriyante yÃpayanti dharmaæ deÓayanti, te 'pi imÃmeva praj¤ÃpÃramitÃmÃgamya anuttarÃæ samyaksaæbodhimabhisaæbuddhÃ÷ / ye 'pi te 'bhÆvannatÅtÃnÃæ tathÃgatÃnÃmarhatÃæ samyaksaæbuddhÃnÃæ ÓrÃvakÃ÷, ye 'pi te bhavi«yanti anÃgatÃnÃæ tathÃgatÃnÃmarhatÃæ samyaksaæbuddhÃnÃæ ÓrÃvakÃ÷, ye 'pi te etarhi pratyutpannÃnÃæ tathÃgatÃnÃmarhatÃæ samyaksaæbuddhÃnÃæ ÓrÃvakÃ÷, te 'pi imÃmeva praj¤ÃpÃramitÃmÃgamya pratyekabodhiæ prÃptÃ÷, prÃpsyanti prÃpnuvanti ca / tatkasya heto÷? atra praj¤ÃpÃramitÃyÃæ sarvÃïi trÅïi yÃnÃni vistareïopadi«ÂÃni / tÃni punaranimittayogena anupalambhayogena anutpÃdayogena asaækleÓayogena avyavadÃnayogena, yÃvat tatpuna÷ lokavyavahÃreïa aparamÃrthayogena / iti vistara÷ // uktaæ ca- buddhai÷ pratyekabuddhaiÓca ÓrÃvakaiÓca ni«evità / mÃrgastvamekà mok«asya nÃstyanya iti niÓcaya÷ // iti // [praj¤ÃpÃramitÃstuti÷] etanmahÃyÃnavacanamasahamÃna Ãha nanvasiddhamityÃdi- nanvasiddhaæ mahÃyÃnaæ nanu bho÷ ÓÆnyatÃvÃdin, mahÃyÃnamÃgamatvena mama asiddham, asaæmatam, tadasyopanyÃso na sÃdhanatayà sÃdhu÷ / atra parasya samÃnaparihÃradÆ«aïamÃha kathamityÃdinÃ- kathaæ siddhastvadÃgama÷ / yadi mahÃyÃnamasiddham, kathaæ kena prakÃreïa tvadÅyÃgamo bhagavadvacanamiti siddha÷? tatra na kiæcidÃgamatvaprasÃdhakaæ pramÃïamutpaÓyÃma÷ / para÷ parihÃramÃha yasmÃditi- yasmÃdubhayasiddho 'sau yasmÃt kÃraïÃt ubhayasya tava mama ca siddha÷ Ãgamatvena niÓcito 'sau mamÃgama÷ / na hi madÃgame bhavato 'pi mahÃyÃnÃnuyÃyino buddhavacanatvena vipratipattirasti, tasmÃt siddho 'sau / na tu mahÃyÃne mama saæpratipatti÷, yena idamevottaraæ bhavato 'pi syÃt / siddhÃntavÃdÅ Ãha- na siddhau'sau tavÃdita÷ // Bca_9.42 // iti / yadyapi ubhayasiddhatvaæ tvadÃgamasya Ãgamasiddhau hetu÷, tadÃpi naitadvaktavyam, asiddhatvÃt / yasmÃt tavaiva tÃvadasau tvadÃgama÷ na siddha÷ / kadÃ? Ãdau tatsvÅkÃrÃt pÆrvam / na hi abhyupagamÃt prÃk tava kathaæcidapyasau siddha÷, iti ubhayasiddhatvamasiddhatvÃdasÃdhanam // (##) yadyapi ubhayasiddhatvamasiddham, idaæ tarhi sÃdhanamastu- yad guruÓi«yaparaæparayà ÃmrÃyÃyÃtaæ buddhavacanatvena, yacca sÆtre 'vatarati, vinaye saæd­Óyate, dharmatÃæ [pratÅtyasamutpÃdaæ] ca na vilomayati, tad buddhavacanaæ nÃnyat / ityatrÃha yatpratyayetyÃdi- yatpratyayà ca tatrÃsthà mahÃyÃne 'pi tÃæ kuru / ya÷ pratyayo nibandhanam asyà ÃsthÃyÃ÷, sà tathoktà / yatpratyayà yannibandhanà / Ãsthà Ãdeyatà Ãdara÷ / tatra svÃgame / tÃæ tatpratyayÃmÃsthÃm iha mahÃyÃne 'pi kuru vidhehi / mahÃyÃne 'pi uktasya ÃsthÃkÃraïasya vidyamÃnatvÃt / idaæ puna÷ sarvapravacanasÃdhÃraïamavyabhicÃri lak«aïaæ yaduktamadhyÃÓayasaæcodanasÆtre- api tu maitreya caturbhi÷ kÃraïai÷ pratibhÃnaæ sarvabuddhabhëitaæ veditavyam / katamaiÓcaturbhi÷? iha maitreya pratibhÃnamarthopasaæhitaæ bhavati nÃnarthopasaæhitam / dharmopasaæhitaæ bhavati nÃdharmopasaæhitam / kleÓaprahÃyakaæ bhavati na kleÓavivardhakam / nirvÃïaguïÃnuÓaæsasaædarÓakaæ bhavati na saæsÃraguïÃnuÓaæsasaædarÓakam / etaiÓcaturbhi÷ / peyÃlaæ / yasya kasyacinmaitreya etaiÓcaturbhi÷ pratibhÃti pratibhÃsyati vÃ, tatra ÓrÃddhai÷ kulaputrai÷ kuladuhit­bhirvà buddhasaæj¤Ã utpÃdayitavyà / ÓÃst­saæj¤Ãæ k­tvà sa dharma÷ Órotavya÷ / tatkasya heto÷? yat kiæcinmaitreya subhëitam, sarvaæ tadbuddhabhëitam / tatra maitreya ya imÃni pratibhÃnÃni pratik«ipet- naitÃni buddhabhëitÃnÅti, te«u ca agauravamutpÃdayet, pudgalavidve«eïa tena sarvaæ buddhabhëitaæ pratibhÃnaæ pratik«iptaæ bhavati / dharmaæ pratik«ipya dharmavyasanasaævartanÅyena karmaïà apÃyagÃmÅ bhavati // tadatra dharmatÃyà avilomanameva samyaglak«aïamuktam / uktaæ ca- yadarthavaddharmapadopasaæhitaæ tridhÃtusaækleÓanibarhaïaæ vaca÷ / bhavecca yacchÃntyanuÓaæsadarÓakaæ taduktamÃr«aæ viparÅtamanyathà // iti / etanmahÃyÃne sarvamastÅti kathamupÃdeyaæ na syÃt? yaduktam "na siddho 'sau tavÃdita÷" iti, tatra paro viÓe«amabhidhatte / na bravÅmi yadÃvayordvayo÷ siddhamubhayasiddhamiti, kiæ tarhi ÃvÃbhyÃmanye«Ãmubhaye«Ãæ madÃgama÷ siddha ityupÃdeya÷, na mahÃyÃnam, etadviparÅtatvÃt / tena nopÃdeyamityÃha anyobhaye«ÂetyÃdi- anyobhaye«Âasatyatve vedÃderapi satyatà // Bca_9.43 // yadi ÃvayorvivÃdÃrƬhatvÃt ÃvÃbhyÃmanye ye kecidapratipannà ubhaye, te«Ãmi«Âaæ abhimatam / saæmatamiti yÃvat / tasya satyatve yathÃrthatve abhyupagamyamÃne sati vedÃderapi satyatà vedavÃkyasya codanÃlak«aïasya / ÃdiÓabdÃt kaïÃdÃdivacanasyÃpi / satyatà (##) am­«Ãrthatà syÃt / tatrÃpi vÃdiprativÃdibhyÃmanyonyobhayasaæmati÷ saæbhÃvyate, iti tadapyupÃdeyaæ bhavata÷ syÃt / tasmÃnnÃyamapi viÓe«a÷ // athÃpi syÃt- madÃgame buddhavacanatve 'vivÃda÷, na tu mahÃyÃne / tena sa upÃdeyo netaradityÃÓaÇkayannÃha savivÃdaæ mahÃyÃnamityÃdi- savivÃdaæ mahÃyÃnamiti cedÃgamaæ tyaja / tÅrthikai÷ savivÃdatvÃtsvai÷ paraiÓcÃgamÃntaram // Bca_9.44 // savivÃdaæ savipratipattikaæ mahÃyÃnam / kecid buddhavacanatayà prav­ttyaÇgamicchanti, kecit tadviparÅtasamÃropÃnnecchanti, iti heto÷, cet yadi na grÃhyam, tadà Ãgamaæ tyaja, svÃgamamapi vijahÅhi, so 'pi prav­ttyaÇgaæ na syÃt / kasmÃt? tÅrthikairmÅmÃæsakÃdibhi÷ savivÃdatvÃt vipratipattisaæbhavÃt parityÃgamarhati / na kevalaæ tÅrthikai÷, api tu svayÆthyairityÃha- svairiti / caturnikÃyama«ÂÃdaÓabhedabhinnaæ bhagavata÷ ÓÃsanam / tatra ekasyaiva nikÃyasya anekabhedasaæbhavÃt svayÆthyairapi parasparavivÃda÷ saæbhavati / svairiti svanikÃyÃntargatabhedÃntarÃvasthitai÷ / parairiti anyanikÃyavyavasthitai÷ / cakÃra÷ pÆrvÃpek«ayà samuccayÃrtha÷ / savivÃdatvÃt ÃgamÃntaraæ tyajeti saæbandha÷ / tvadabhyupagatÃdÃgamÃdanya Ãgama÷ ÃgamÃntaram / tadapi savivÃdatvÃnna svÅkÃramarhati / tvadÃgamasyÃpi aparÃpek«ayà savivÃdatvaæ samÃnamiti parityÃge tulya eva nyÃya÷ / athavà / svairiti ekabhedavyavasthitai÷ sautrÃntikÃbhidharmikavainayikai÷ parasparaæ savivÃdatvÃt sÆtrÃbhidharmavinayÃ÷ parityÃgamarhanti / asti hi ekabhedÃvasthitÃnÃæ sautrÃntikÃdÅnÃmanyonyaæ vivÃda÷ / parairiti ekanikÃyÃÓritabhedÃntaragatai÷ / etena yaduktamguruparva[Ói«ya?]krameïÃmnÃyÃyÃtaæ buddhavacanamityÃdi, tadanenaiva pratyÃkhyÃtaæ dra«Âavyam / na hi avism­tasaæpradÃyÃnÃmanyonyasya vivÃdo yukta÷ / na ca sarvaj¤avacane«u parasparahatirasti / na ca sÆtrÃbhidharmavinayÃnÃæ parasparamekavÃkyatà bhavata÷ saæbhavati / tat kathaæ sÆtrÃdisaæsyandanaæ buddhavacanatve heturuktam? tasmÃd yatkiæcidetat // evaæ samÃnaparihÃradÆ«aïatÃmabhidhÃya punarviÓe«eïa parasyÃbhyupagame dÆ«aïamudbhÃvayannÃha- ÓÃsanaæ bhik«utÃmÆlaæ bhik«utaiva ca du÷sthità / ÓÃsanamityÃdinopakramate- ÓÃsanaæ bhagavatà hitÃhitasvÅkÃraparihÃradeÓanÃlak«aïam / tacca bhik«utÃmÆlam / athavà / ÃgamavipratipattimÃnu«aÇgikÅæ parisamÃpya yaduktam- satyadarÓanato mukti÷ ÓÆnyatÃdarÓanena kim / [9.41] iti nirÃcikÅr«annÃha- ÓÃsanamityÃdi / ÓÃsanam- idaæ kartavyamidaæ na kartavyamityÃj¤Ãpraïayanam / tad bhik«utÃmÆlam / bhikÓubhÃvo bhik«utÃ, saiva mÆlaæ kando yasyeti tattathoktam, tatprati«ÂhitatvÃt / yathà kila d­¬hamÆlo v­k«a÷ ciramavasthitimanubhavan kÃï¬aÓÃkhÃpraÓÃkhÃpatrapu«paphalacchÃyÃdÃnasaætÃpÃdyapaharaïasamartho bhavati, tathà bhagavato 'pi ÓÃsanakalpapÃdapobhik«utÃkandamÃsÃdya sm­tyupasthÃnasamyakprahÃïarddhipÃdendriyabalabodhyaÇgadhyÃnÃrÆpyasamÃdhisamÃpattibodhipÃk«ikÃryëÂÃÇgikamÃrgaÓrÃmaïyaphalasaæpanna÷ (##) ­ddhiprÃtihÃryÃdibhi÷ kleÓo«masaætÃpÃdyapaharaïapaÂurbhavati, iti bhik«utÃyà mÆlasÃdharmyam / tatra saæj¤Ãbhik«u÷, pratij¤Ãbhik«u÷, bhik«aïaÓÅlo bhik«u÷, j¤apticaturthakarmaïopasaæpanno bhik«u÷, bhinnakleÓo bhik«u÷ iti pa¤caprakÃro bhik«u÷ / tatra caturthapa¤camaæ dvayamagryam, itare«Ãæ samÃnÃbhidhÃnamÃtrÃbhidheyatvÃt / tadubhayamapi ÓÃsanÃvasthÃnanidÃnamaviruddham / tatrÃpi bhinnakleÓo bhik«u÷ pradhÃnam / tasyaiveha grahaïam / tadbhÃvo bhik«utà / sà ca ÃryasatyadarÓanato na saægacchate ityÃha- bhik«utaiva cetyÃdi / bhik«utà bhinnakleÓatà / kleÓaprahÃïamiti yÃvat / co vaktavyÃntaraæ samuccinvan hetau vartate / yasmÃt sà bhik«utaiva du÷sthitÃ, ÓÆnyatÃdarÓanamantareïa asama¤jasà kevalasatyadarÓanato na yujyate / tasmÃt satyadarÓanato muktiriti na vaktavyamityabhiprÃya÷ / ke«Ãæ sà du÷sthitÃ? sÃvalambanacittÃnÃmiti / sahÃvalambanena vastvabhiniveÓena vartate iti sÃvalambanam, tattÃd­Óaæ cittaæ ye«Ãæ yoginÃæ te tathoktÃ÷, te«Ãmiti / yata÷ te du÷khÃdisatyaæ kleÓavisaæyogaæ ca vastutvenÃvalambante iti mataæ bhavatÃm / ataste«Ãmupalambhad­«ÂÅnÃæ du÷sthitÃ, na nirÃlambanacittÃnÃm // yatpunaruktaæ- satyadarÓanato muktiriti, tadvikalpanÅyam / dvidhà hi satyadarÓanaæ saæbhÃvyate, paramÃrthata÷ saæv­tito và / tad yadÃdyo vikalpa÷, tadà nÃsmÃkaæ vipratipatti÷, asmatpak«asya pradhÃnatvÃt, sarvadharmÃïÃmasmÃbhi÷ paramÃrthato darÓanÃbhyupagamÃt / atha dvitÅya÷, tanna sahÃmahe, yuktivirodhÃt / na hi saæv­tisatyadarÓanÃnmuktirutpadyate, sarvasattvÃnÃæ muktiprasaÇgÃt / tathà hi yuktyÃgamÃbhyÃæ tattvÃtattvavivecanÃt, paramÃrthasatyamevÃtra kleÓaprahÃïÃya niÓcÅyate na saæv­tisatyam / tacca sarvadharmÃnupalambhalak«aïam / na hi tadantareïa saækleÓaniv­ttiryujyate / yÃvadbhÃvÃbhiniveÓa÷, tÃvat kalpanà na nivartate, yÃvacca kalpanà tÃvadakhaï¬itamahimÃna÷ saækleÓÃ÷ cittasaætÃnamadhyÃvasanti / yÃvacca saækleÓÃ÷ tÃvat karmanirmitajanmaparaæparÃprasava÷ saæsÃro 'pi sutarÃmavyÃhataprasara÷ pravartate / tasmÃt sarvadharmaÓÆnyataiva avidyÃpratipak«atvÃt saæsÃrasaætativicchittiheturavasÅyate, na kevalaæ satyadarÓanam / idameva ÃcÃryapÃdairuktam- muktistu ÓÆnyatÃd­«ÂestadarthÃÓe«abhÃvanà // iti / yathÃÃryasatyÃni satyadvaye 'ntarbhavanti tathopadarÓitameva prÃk / ityalamatiprasaÇgena / api ca- sÃvalambanacittÃnÃæ nirvÃïamapi du÷sthitam // Bca_9.45 // iti na kevalaæ bhik«utÃ, kiæ tarhi nirvÃïamapi, ityaperartha÷ / nirvÃïaæ kleÓavisaæyogÃnnirupadhiÓe«aæ du÷sthitaæ durghaÂam // tatra bhik«utÃyÃstÃvadasaægatimÃha- kleÓaprahÃïÃnmuktiÓcettadanantaramastu sà / (##) yadi ca ÃryasatyadarÓanata÷ kleÓÃ÷ prahÅyante, tato vimuktirupajÃyate, tadà tadanantaraæ kleÓaprahÃïÃt samanantaramevÃstu sà muktirbhavastu / bhavatu evam / ko vai nÃma anyathà brÆte? naitadasti, kuta ityÃha- d­«Âaæ ca te«u sÃmarthyaæ ni«kleÓasyÃpi karmaïa÷ // Bca_9.46 // co hetau / d­«Âaæ pratipannam / Ãgamata÷ / yasmÃt te«u prahÅïakleÓe«u ÃryamaudgalyÃyanÃryÃÇgulimÃlaprabh­ti«u sÃmarthyaæ phaladÃnaæ prati Óakti÷ / tasmÃnna tadanantarameva muktirasti / kasya sÃmarthyaæ d­«Âam? karmaïa÷ ÓubhÃÓubhalak«aïasya / kiæ pÆrvamanÃryÃvasthÃyÃæ kleÓasahitasya? netyÃha- akleÓasyÃpi kleÓasahakÃrirahitasyÃpi karmaïa÷ // nanu ca satyadarÓanÃdavidyÃdi prahÅyate, tatprahÃïÃt saæskÃrÃdiprahÃïakrameïa t­«ïÃpi prahÅyate / t­«ïÃviparyÃsamatÅ ca punarbhavotpattinimitte / tataÓca tayorabhÃvÃt tu«arahitasya bÅjasyeva karmaïa÷ sadbhÃve 'pi na kiæcidvihanyate iti / taduktam- mithyÃj¤ÃnatadudbhÆtatar«asaæcetanÃvaÓÃt / hÅnasthÃnagatirjanma tyaktvà caitanna jÃyate // iti / athavà / t­«ïaiva kevalà punarbhavakÃraïam, samudayÃkÃratvÃt / uktaæ hi bhagavatÃ- tatra katamat samudayÃryasatyam? yeyaæ t­«ïà paunarbhavikÅ nandÅrÃgasahagatà tatratatrÃbhi- nandinÅ, yaduta kÃmat­«ïà bhavat­«ïà vibhavat­«ïà ceti // tadevaæ yasya t­«ïà nÃsti, tasya prahÅïasamudayasya kÃraïÃbhÃvÃt na punarjanmasaæbhava÷ / iti parÃbhiprÃyamutthÃpayannÃha- t­«ïà tÃvadupÃdÃnaæ nÃsti cetsaæpradhÃryate / avidyÃprahÃïÃt t­«ïà punarbhavopÃdÃnaæ kÃraïaæ tÃvannÃsti, na vidyate cedyadi saæpradhÃryate niÓcÅyate, tadà naitadvaktavyam / yata÷ upalambhad­«ÂÅnÃmavidyÃprahÃïamanupapannam / tadbhÃvÃt t­«ïÃprahÃïasyÃpyabhÃvÃt / bhavatu vÃ, tathÃpyabhidhÅyate- kimakli«ÂÃpi t­«ïai«Ãæ nÃsti saæmohavat satÅ // Bca_9.47 // akli«ÂÃpi satÅ kleÓÃsaæprayuktÃpi t­«ïà kime«Ãæ bhavadyoginÃæ nÃsti na saæbhavati / kathamiva? saæmohavat akli«ÂÃj¤Ãnavat // itthamapi t­«ïà ni«eddhumaÓakyetyÃha- vedanÃpratyayà t­«ïà vedanai«Ãæ ca vidyate / sparÓapratyayà vedanÃ, vedanÃpratyayà ca t­«ïà / sà vedanà t­«ïÃkÃraïame«Ãmasti / t­«ïà tu tatkÃryam, avikale 'pi kÃraïe na samasti iti kathamabhidhÃtuæ Óakyate? niravidyasya vedanÃyÃmapi t­«ïà na bhavatÅti cet, na / bhÃvÃbhiniveÓinÃæ niravidyatvameva asiddham, ityuktam / tato yadi akli«ÂÃj¤Ãnavat nÃbhyupagamyate t­«ïÃ, tathÃpi ÓÆnyatÃdarÓanamantareïa nyÃyabalÃdÃpatati / ayamatra samudÃyÃrtha÷- yadà muktasaætÃne 'pi karmaïa÷ phaladÃnasÃmarthyamupalabhyate, (##) t­«ïà ca vedanÃsadbhÃve saæbhÃvyamÃnÃ, tadà kleÓaprahÃïamapi saædihyamÃnaæ kathamiva vimuktau niÓcayaæ kuryÃt? tasmÃnna ÓÆnyatÃmantareïa bhik«utà susthità pratibhÃsate iti / yaduktam- sÃvalambanacittÃnÃæ nirvÃïamapi du÷sthitam / iti, tadupapÃdayannÃha- sÃlambanena cittena sthÃtavyaæ yatra tatra và // Bca_9.48 // sÃlambanena sopalambhena cittena sthÃtavyamÃsaktavyam / yatra tatra và yatra tatra ÃsaÇgasthÃne«u ÃryasatyÃdi«u tadbhÃvanÃphale«u và / ÃsaÇgasaæbhÃvanÃyÃæ na punarjanmaniv­ttiriti kathaæ punarjanmasaæbhÃvanÃyÃæ nirvÃïamapi na saædigdhaæ syÃt? tasmÃduktaÓÆnyataiva nirvÃïakÃraïamuktetyÃha- vinà ÓÆnyatayà cittaæ baddhamutpadyate puna÷ / yathÃsaæj¤isamÃpattau bhÃvayettena ÓÆnyatÃm // Bca_9.49 // vinà ÓÆnyatayà ÓÆnyatÃmantareïa cittaæ vij¤Ãnaæ sÃlambanaæ baddhaæ saæyatam ÃlambanÃsaÇgapÃÓena / utpadyate puna÷, samÃdhibalÃt kiyatkÃlaæ niv­ttamapi punarutpattimad bhavati / kva punaridaæ d­«ÂamityÃha- yathà asaæj¤isamÃpattau iti / yathà asaæj¤isamÃpattiæ samÃpadyamÃnÃnÃæ tÃvatkÃlaæ cittacaittanirodhe 'pi punastadutpatti÷ syÃt, tathà anyatrÃpi ityartha÷ / upalak«aïaæ caitat / yathà nirodhasamÃpattÃvityapi dra«Âavyam / atha và / yathà asaæj¤isamÃpattiæ samÃpadya asaæj¤i«u deve«u upapadyamÃnÃnÃmanekakalpaÓataæ yÃvanniruddhÃnÃmapi tatsamÃpattivipÃkaphalaparisamÃptau cittacaittÃnÃæ punarutpatti÷, tathà / yata÷ ÓÆnyatÃmantareïa na bhik«utà na nirvÃïamupapadyate, tata÷ ubhayÃrthinÃæ ÓÆnyataiva bhÃvanÅyetyÃha bhÃvayedityÃdi / yena kÃraïena vinà ÓÆnyatayà cittaæ baddhamutpadyate puna÷, tena kÃraïena nirvÃïÃdyarthÅ ÓÆnyatÃmeva bhÃvayet / tadbhÃvanà hi kleÓaprahÃïaæ nirvÃïaæ cÃdhigamayati / na kevalaiva satyÃdibhÃvaneti yÃvat, sÃlambanatvÃt / yaduktamÃryavajracchedikÃyÃæ praj¤ÃpÃramitÃyÃm- tat kiæ manyase subhÆte api tu strotaÃpannasyaivaæ bhavati- mayà strotaÃpattiphalaæ prÃptamiti? subhÆtirÃha- no hÅdaæ bhagavan / tatkasya heto÷? na hi bhagavan kiæcidÃpanna÷, tenocyate strotaÃpanna iti / na rÆpamÃpanno na ÓabdÃn na gandhÃn na rasÃn na spra«ÂavyÃni na dharmÃnÃpanna÷, tenocyate strotaÃpanna iti / saced bhagavan strotaÃpannasyaivaæ bhavet- mayà strotaÃpattiphalaæ prÃptamiti, sa eva tasya ÃtmagrÃho bhavet sattvagrÃho jÅvagrÃha÷ pudgalagrÃho bhavet / peyÃlaæ / tatkiæ manyase subhÆte api nu arhata evaæ bhavati- mayÃrhattvaæ prÃptamiti? subhÆtirÃha- no hÅdaæ bhagavan / tatkasya heto÷? na kaÓciddharmo yo 'rhannÃma / sacedbhagavan arhata evaæ bhavet- mayÃrhattvaæ prÃptamiti, sa eva tasyÃtmagrÃho bhavet / peyÃlaæ / (##) bhagavÃnÃha- tasmÃttarhi subhÆte bodhisattvena mahÃsattvena evamaprati«Âhitaæ cittamutpÃdayitavyam, na kvacit prati«Âhitaæ cittamutpÃdayitavyam, na rÆpaprati«Âhitaæ cittamutpÃdayitavyam, na Óabdagandharasaspra«Âavyaprati«Âhitaæ cittamutpÃdayitavyamiti / tasmÃcchÆnyataiva bodhimÃrga iti sthitam // *** [added:] *** yatsÆtre 'vataredvÃkyaæ taccedbuddhoktami«yate / mahÃyÃnaæ bhavatsÆtrai÷ prÃyastulyaæ na kiæ matam // Bca_9.50 // ekenÃgamyamÃnena sakalaæ yadi do«avat / ekena sÆtratulyena kiæ na sarvaæ jinoditam // Bca_9.51 // mahÃkÃÓyapamukhyaiÓca yadvÃkyaæ nÃvagÃhyate / tattvayÃnavabuddhatvÃdagrÃhyaæ ka÷ kari«yati // Bca_9.52 // **************** yatsÆtre 'vataredityÃdi anu«Âuptrayaæ kenacit pratik«iptamiva lak«yate, apakramaniveÓitatvÃt / Ãgamavipratipattirasya vicÃrasya prastÃva÷ / ÓÃsanaæ bhik«utetyÃdi«u ÃgamavivÃdÃt, prakramÃntaratvÃt pÆrvameva vaktumucitam / anenÃntaritasya vivÃdasya punarupakramo granthakÃrasya prastÃvÃkauÓalaæ syÃt / yatpratyayetyÃdinà ca prÃktanav­ttadvayÃrthasyÃbhihitatvÃt / mahÃkÃÓyapamukhyairityÃdivacanasyÃÓlÅlatvÃt granthakÃrÃprayuktamiti niÓcitam / tasmÃt prak«epa evÃyamiti // syÃdetat- yathà sÃlambanacittasyÃsaÇgasaæbhavÃt na mukti÷ syÃt, tathà ÓÆnyatÃyÃmapi bhayamupajÃyÃte / tadvaramubhayaparihÃreïa saæsÃra eva sthitiryuktetyÃha- saktitrÃsÃttvanirmuktyà saæsÃre sidhyati sthiti÷ / mohena du÷khinÃmarthe ÓÆnyatÃyà idaæ phalam // Bca_9.53 // saktirÃsaÇga÷ / trÃso bhayam / ÓÆnyatÃÓravaïÃt, tadarthÃparij¤ÃnÃt / saktitrÃsamiti samÃhÃra÷ / tasmÃdubhayapak«aparihÃreïa saæsÃre traidhÃtukasvabhÃve sidhyati sthitiravasthÃnamupajÃyate / tuÓabda÷ punardo«aparihÃrÃrtham / idaæ tu ÓÆnyatÃbhyupagame dÆ«aïaæ syÃt / sÃdhÃraïaæ dÆ«aïamiti yÃvat / kuta÷? anirmuktyà / hetau t­tÅyà / mukterabhÃvÃdityartha÷ / katame«Ãm? du÷khinÃæ pa¤cagatisaæsÃre jÃtyÃdidu÷khapŬitÃnÃæ satÃm / katham? arthe arthavi«aye / mohena avidyayà / ÃlambanÃsaÇgeneti yÃvat / ata÷ ÓÆnyatÃyà idaæ phalam, yat punarapi niv­tya saæsÃre 'vasthÃnam / ayamabhiprÃya÷- yathà ÓÆnyatÃvyatirekeïa upalambhad­«Âerna mukti÷ syÃt, tathà vi«ayÃsaÇgasukhacetÃ÷ sarvadharmaÓÆnyatÃbhayabhÅtakÃtara÷ varaæ saæsÃra evÃvasthÃnamiti manyamÃno bÃla÷ praÓamasukhavimukho viniv­tya jÃtyÃdidu÷khamanubhavan punastatraivÃvati«Âhate iti kimanayà prasÃdhitamiti // anye tu saktitrÃsÃntanirmuktayeti pÃÂhaæ manyamÃnà evaæ vyÃcak«ate- sakterhetutvÃt saktirÃsaÇgasthÃnam / trÃsahetutvÃt trÃso bhayasthÃnam / tÃveva antau saktitrÃsÃntau / (##) ÓÃÓvatocchedÃntau ityartha÷ / tathà hi- ÓÃÓvatad­«ÂerÃsakti÷, ucchedad­«ÂeÓca trÃso jÃyate / tayornirmuktayà parityÃgena / pÆrvavat t­tÅyà / yat paramÃrthavicÃreïa ÓÃÓvatÃntavivarjanam, saæv­tisatyÃbhyupagamena ca ucchedÃntaparityÃga÷, iti samÃropÃpavÃdÃntaparihÃrÃnmadhyamà pratipattiriyamupadarÓità bhavati / tathà ca kiæ saæpadyate ityÃha- saæsÃre sidhyati sthiti÷ / praj¤ayà saæsÃrado«Ãliptasya karuïÃparatantratvÃt saæsÃre sidhyati ni«padyate sthitiravasthÃnam / kimartham? du÷khinÃmarthe paradu÷khadu÷khitayà du÷khinÃæ saæsÃriïÃmarthe, taddu÷khasamuddharaïÃbhilëÃt // nanu saæsÃriïo nÃma paramÃrthato na santyeva, tat kathaæ tadavasthÃnamityatrÃha- mohena viparyÃsena saæv­tyà sattvasyopalambhÃt / etacca "du÷khavyupaÓamÃrthaæ tu kÃryamoho na vÃryate" [9.77] ityatra paÓcÃd vyaktÅkari«yate / tasmÃcchÆnyatÃyà idaæ phalam, yatkaruïayà saæsÃre 'vati«ÂhamÃno 'pi ÓÆnyatÃdarÓanÃt saæsÃrado«airna lipyate / idamaprati«ÂhitanirvÃïatà ÓÆnyatÃyÃ÷ phalam, ÓÆnyatÃmantareïa asyÃbhÃvÃt / tasmÃdÃsaæsÃraæ sattvÃrthamavasthÃnamicchadbhi÷ ÓÆnyataiva bhÃvayitavyà // etat sarvamupasaæhÃreïopadarÓayannÃha- tadevaæ ÓÆnyatÃpak«e dÆ«aïaæ nopapadyate / tadetat evamuktakrameïa ÓÆnyatÃpak«e uktaæ dÆ«aïam- ÓÆnyatÃyÃæ trÃsÃt saæsÃrÃvasthÃnalak«aïaæ nopapadyate na saægacchate vak«yamÃïasamÃdhÃnÃt / iti prathamapak«e yojanà / yata evam- tasmÃnnirvicikitsena bhÃvanÅyaiva ÓÆnyatà // Bca_9.54 // nirgato vicikitsÃyà nirvicikitsa÷ ni÷saædeha÷ / tena satà bhÃvanÅyaiva abhyasanÅyaiva ÓÆnyatà sarvadharmani÷svabhÃvatà anupalambhayogena // etena yaduktam- "na vinÃnena mÃrgeïa" [9.41] tadupasaæh­taæ bhavati / yatpunaruktam "ÓÆnyatÃdarÓanena kim", tatra ÓÆnyatÃyà viÓe«amÃha- kleÓaj¤eyÃv­titama÷pratipak«o hi ÓÆnyatà / ÓÅghraæ sarvaj¤atÃkÃmo na bhÃvayati tÃæ katham // Bca_9.55 // kleÓà rÃgÃdaya÷ / j¤eyaæ pa¤cavidham / Ãv­tiÓabdastu ubhayatra saæbadhyate / kleÓà evÃv­ti÷ / j¤eyaæ ca Ãv­tirÃvaraïamiti vibhajya yojanÅyam / j¤eyameva samÃropitarÆpatvÃdÃv­ti÷, saiva tama iva tama÷, vastutattvÃvaraïÃt, tasya pratipak«a÷ prahÃïahetu÷ / hi yasmÃt ÓÆnyatÃ, tasmÃt ÓÅghraæ tvaritaæ sarvaj¤atÃyÃæ buddhatve kÃmo 'bhilëo yasyÃsau tathokta÷ / sarvaj¤atÃæ kÃmayate iti và sarvaj¤atÃkÃma÷ / na bhÃvayati tÃæ kathamiti, tÃæ ÓÆnyatÃæ kathaæ na bhÃvayati nÃbhyasyati? api tu mahatà yatnena bhÃvayedeva // (##) yadapyuktam- trÃsÃcchÆnyatÃyÃæ prav­ttirna syÃt, tadapi na yuktamityÃha- yaddu÷khetyÃdi / dvitÅyapak«e punaritthamavatÃraïÅyam- astyeva ÓÆnyatÃyÃme«o 'nuÓaæsa÷, kevalaæ prathamata eva tatra saætrÃsÃtprav­ttirna syÃditi / Ãha- yaddu÷khajananaæ vastu trÃsastasmÃtprajÃyatÃm / ÓÆnyatà du÷khaÓamanÅ tata÷ kiæ jÃyate bhayam // Bca_9.56 // yadvastu du÷khajananaæ pŬÃkaram, tasmÃdvastuna÷ sakÃÓÃt trÃsa÷ bhayaæ jÃyatÃæ nÃma / ÓÆnyatà puna÷ pratyuta du÷khaÓamanÅ sarvasÃæsÃrikadu÷khÃpahantrÅ / tata÷ tasyÃ÷ ÓÆnyatÃyÃ÷ kiæ kiænimittaæ abhayasthÃne kÃtarasya janasya bhayaæ jÃyate? sarvaguïanidÃnatvÃt premaiva tasyÃmucitamiti bhÃva÷ // ÃtmagrahajanitÃhaækÃraprasÆtaæ hi bhayamatattvavidÃmutpadyate / sa cÃtmà kalpanÃsamÃropitamÆrtiriti ahaækÃro 'pi tadabhÃvÃdanÃspada ityupadarÓayannÃha- yatastato vÃstu bhayaæ yadyahaæ nÃma kiæcana / ahameva na kiæciccedbhayaæ kasya bhavi«yati // Bca_9.57 // yatastato và bhayÃbhayasthÃnÃt astu bhavatu bhayam / kadÃ? yadi ahaæ nÃma kiæcana / ahamiti ahaæpratyayasya vi«aya÷ kathita÷ / ahaæ nÃma ahaæpratyayavedyaæ yatkiæcana kiæcidvastu syÃt / avyaktanirdeÓÃnnapuæsakatà / tadà yuktameva bhayam / yadà punarahameva na kiæcit na vastusat vicÃryamÃïamahaæ kiæcit ÓabdavikalpamÃtrÃdanyata, tadà bhayaæ kasya? ahamityasyÃbhÃvÃt / bhavi«yati utpatsyate / ito 'pi vicÃrÃt trÃso nivartate iti bhÃva÷ / taduktam- nÃsmyahaæ na bhavi«yÃmi na me 'sti na bhavi«yati / iti bÃlasya saætrÃsa÷ paï¬itasya bhayak«aya÷ // iti / yathà ca ahaæpratyayavi«ayasya kalpanÃmÃtropadarÓitatvÃdasattvam, tathà pratipÃdayannÃha- dantakeÓanakhà nÃhaæ nÃsthi nÃpyasmi Óoïitam / na siæghÃïaæ na ca Óle«mà na pÆyaæ lasikÃpi và // Bca_9.58 // dantakeÓanakhà nÃham / pratyekamamÅ ahaæpratyayavi«ayà na bhavanti / nÃsthi nÃpyasmi Óoïitam / asthi haÂÂam / Óoïitaæ rudhiram / etaddÆyamapi nÃsmi nÃham / siæghÃïaæ na ca Óle«mà na pÆyam / siæghÃïaæ nÃsikÃvivaraniryÃta÷ kleda÷ / Óle«mà mukhavivaravinirgata÷ / pÆyaæ vraïe pakvarudhiram / etÃnyapi nÃhaæ bhavanti / lasikÃpi vÃ, lasikà vraïakleda÷, sÃpi nÃham // nÃhaæ vasà na ca svedo na medo 'strÃïi nÃpyaham / na cÃhamantranirguï¬Å gÆthamÆtramahaæ na ca // Bca_9.59 // nÃhaæ vasà na ca svedo na meda iti / vasà ÓarÅrasneha÷ / sveda÷ prasveda÷ / medaÓcaturtho dhÃtu÷ / imÃnyapi nÃham / antrÃïi nÃpyahamiti / antrÃïi prasiddhÃni, tÃnyapi (##) nÃham / na cÃhamantranirguï¬Å antranirguï¬Å sÆk«mÃtmikÃ, sÃpi naivÃham / gÆthamÆtramahaæ na ca, gÆthaæ vi«Âhà / etadapi dvayaæ nÃhaæ na bhavÃmi // nÃhaæ mÃæsaæ na ca strÃyu no«mà vÃyurahaæ na ca / na ca cchidrÃïyahaæ nÃpi «a¬ vij¤ÃnÃni sarvathà // Bca_9.60 // nÃhaæ mÃæsaæ na ca snÃyu no«mà / snÃyu sirà / Æ«mà ÓarÅratejodhÃtu÷ / ime 'pi nÃham / vÃyurahaæ na ca, vÃyurÃÓvÃsapraÓvÃsÃdilak«aïa÷, so 'pi naivÃham / na ca cchidrÃïi cak«urÃdÅni, tÃnyapi nÃham / nÃpi «a¬ vij¤ÃnÃni sarvathÃ, «a cak«u÷ÓrotraghrÃïajihvÃkÃyamanovij¤ÃnÃni, tÃnyapi nÃhaæ bhavanti / sarvathà sarvaprakÃreïa pratyekaæ samuditÃni và / tathà hi dantÃdisamudÃyÃtmakameva vicÃryamÃïaæ ÓarÅramupalabhyate / tacca pratyekamahaæpratyayavedyaæ na bhavati, pratyekamahaæpratyayasya te«u abhÃvÃt / na hi pare«Ãmapi ekaikaÓa÷ keÓÃdayo 'haæ pratyayavedyà bhavanti / samudità api te eva kevalÃ÷ pÆrvavat / na ca samudite«u te«u kaÓcideka÷ saæbhavati, tasya prati«etsyamÃnatvÃt / nÃpyaneke samudità api ekapratyayavi«ayà bhavitumarhanti / na ca aneke«u ekapratyayo bhrÃnto yukta÷ / na ca bhrÃntestattvavyavasthà / tasmÃt kalpanÃmÃtrametadahamityarthaÓÆnyamÃbhÃtÅti niÓcitam / uktaæ caitadaÓubhabhÃvanÃprastÃve Óik«Ãsamuccaye- santi asmin kÃye keÓà romÃïi nakhà dantà rajo malaæ tvakÆ mÃæsÃsthi snÃyu Óirà bukkà h­dayaæ plÅhaka÷ klomaka÷ antrÃïi antraguïÃ÷ ÃmÃÓaya÷ pakkÃÓaya÷ audarÅyakaæ yak­t purÅ«am aÓru sveda÷ kheÂa÷ siæghÃïakaæ vasà lasikà majjà meda÷ pittaæ Óli«mapÆyaÓoïitaæ mastakaluÇgaæ prasrÃva÷ / e«u ca vastu«u bodhisattva÷ upaparÅk«aïajÃtÅyo bhavati / etat puna÷ paÓcÃt kÃyasm­tyupasthÃnaparyante nirdek«yÃma÷ / iti / evaæ nirvi«aya evÃhaæpratyayaviÓe«a÷ // syÃdetat- yadi nÃma keÓÃdayo 'haæpratyayavedyà na bhavanti, tathÃpi nÃyaæ nirvi«aya÷ sidhyati / yata÷ antarvyÃpÃrapuru«agocara eva ahaæpratyayo 'smÃbhiri«yate iti naiyÃyikÃdaya÷ / naitadapi yuktam / yasmÃt- ahaæ gaura÷ k­Óo dÅrgho gacchÃmÅtyÃdyÃkÃraparÃmarÓÃtmaka eva ayamahaæpratyaya÷ pratibhÃsate / na ca Ãtmana etadrÆpami«yate parai÷ / na ca anyÃkÃreïa j¤Ãnena anyasya grahaïaæ yuktam, atiprasaÇgÃt / tathà hi tadvÃn, idamidaæ tasya lak«aïamupavarïayanti pare / tatra naiyÃyikÃstÃvat nityaæ sarvagataæ pratiprÃïibhinnamacetanaæ cetanÃyogÃttu cetanaæ sukhÃdiguïÃdhÃraæ ÓubhÃÓubhakarmakartÃraæ tatphalopabhoktÃraæ paralokinaæ ca ÃtmÃnamicchanti / naiyÃyikavadvaiÓe«ikà api / taduktam- anye punarihÃtmÃnamicchÃdÅnÃæ samÃÓrayam / svato 'cidrÆpamicchanti nityaæ sarvagataæ tathà // (##) ÓubhÃÓubhÃnÃæ kartÃraæ karmaïÃæ tatphalasya ca / bhoktÃraæ cetanÃyogÃccetanaæ na svarÆpata÷ // iti / [tattvasaægraha-171-172] jaiminÅyÃstuvyÃv­ttyanugamÃtmakaæ buddhirÆpeïa pariïÃminaæ caitanyarÆpamÃtmÃnamicchanti / tacca caitanyaæ buddhisvabhÃvam / na ca tasya prav­ttiniv­ttÅ bhavata÷, tasyobhayatrÃnugatarÆpatvÃt / tadyathÃ- sarpasya kuï¬alÃvasthÃniv­ttau ­jutvÃvasthÃprav­ttau ca sarpatvasyobhayatrÃpyav­tti÷ / yathoktam- vyÃv­ttyanugamÃtmÃnamÃtmÃnamapare puna÷ / caitanyarÆpamicchanti caitanyaæ buddhilak«aïam // yathÃhe÷ kuï¬alÃvasthà vyapeti tadanantaram / saæbhavatyÃrjavÃvasthà sarpatvaæ na nivartate // tathaiva nityacaitanyasvabhÃvasyÃtmano 'pi na / ni÷Óe«arÆpavigama÷ sarvasyÃnugamo 'pi ca // iti / [tattvasaægraha-222-224] iti viÓe«a÷ / anyat sarvaæ pÆrvavat // jainÃstu jaiminÅyavaccetanamÃtmÃnamicchanti dravyaparyÃyarÆpeïa yathÃyogamanugamavyÃv­ttyÃtmakam / tathà coktam- jaiminÅyà iva prÃhurjainÃÓcillak«aïÃntaram / dravyaparyÃyarÆpeïa vyÃv­ttyanugamÃtmakam // [tattvasaægraha-311] kÃpilÃstu nityaæ vyÃpakaæ nirguïaæ svayameva caitanyÃtmakamÃtmÃnamicchanti, na tu buddhisaæbandhÃt / buddhe÷ svayamacitsvabhÃvatvÃt / caitanyaæ puru«asya svarÆpamiti vacanÃt / nÃpi sa kasyacit kÃryasya kartÃ, svayaæ tatphalopabhoktà vÃ, ni«kriyatvÃt / prak­tireva tatkartrÅ tasya, tatphalopanetrÅ ca / viparyÃsavaÓÃdasau svÃtmani tat samÃropayati / tathà hi- yadà puru«asya ÓabdÃdivi«ayopabhogÃkÃramautsukyamupajÃyate, tadà prak­ti÷ parij¤Ãtapuru«autsukyà puru«eïa yujyate, tata÷ ÓabdÃdisargaæ karoti / ÓabdÃdi«u ÓrotrÃdiv­ttibhirmanasÃdhi«ÂhitÃbhi÷ parig­hÅte«u vi«aye«u buddhiradhyavasÃyaæ karoti / tato buddhyavasitamarthaæ puru«aÓcetayate iti / evaæ caitanyasvarÆpatvÃnnirguïatvam, vyÃpitvÃnni«kriyatvamiti sÃækhyapuru«asya viÓe«a÷ / uktaæ ca- caitanyamanye manyante bhinnaæ buddhisvarÆpata÷ / ÃtmanaÓca nijaæ rÆpaæ caitanyaæ kalpayanti te // (##) pradhÃnenopanÅtaæ ca phalaæ bhuÇkte sa kevalam / kart­tvaæ tasya naivÃsti prak­tereva tanmatam // [tattvasaægraha-285-86] pravartamÃnÃn prak­terimÃn guïÃn tamov­tatvÃdviparÅtacetana÷ / ahaæ karomÅtyabudho 'bhimanyate t­ïasya kubjÅkaraïe 'pyanÅÓvara÷ // iti / [sÃækhyakramadÅpikÃ-43] upani«advÃdinastu samastaprÃïisaætÃnÃntargatamekameva vyÃpi nityaæ ca j¤Ãnamicchanti / tadvivartarÆpatayà sakalamidaæ k«itijalapavanahutÃÓanÃdikaæ jagadavabhÃsate / tatsvabhÃva eva cÃtmà / na bÃhyaæ kimapyavayavi paramÃïvÃdikaæ grÃhyaæ pramÃïaprasiddhamasti / Ãha ca- nityo j¤Ãnavivarto 'yaæ k«ititejojalÃdika÷ / Ãtmà tadÃtmakaÓceti saægirante 'pare puna÷ // grÃhyalak«aïasaæyuktaæ na kiæcidiha vidyate / vij¤ÃnapariïÃmo 'yaæ tasmÃtsarvaæ parÅk«yate // iti / [tattvasaægraha-328-29] pudgalavÃdinastu punarantaÓcaratÅrthikÃ÷ / skandhebhyastattvÃnyatvÃbhyÃmavÃcyaæ pudgalanÃmÃnamÃtmÃnamicchanti / anyathà tÅrthikasiddhÃntÃbhiniveÓadarÓanaæ syÃt / Ãha ca- kecicca saugataæmanyà apyÃtmÃnaæ pracak«ate / iti / [tattvasaægraha-336] kathamÃtmano 'haæpratyayavi«ayatà syÃt? svasvarÆpeïa tatrÃpratibhÃsanÃt / tatkathamÃtmà ahaæpratyayatayà pratibhÃsate ityucyate? tasmÃd vikalpamÃtrametat / nirvi«ayamutpadyate iti sthitam // saæprati citsvabhÃvÃtmavÃdina÷ sÃækhyÃdaya÷ «a¬vij¤ÃnÃnÃmÃtmani«edhamasahi«ïava÷ prÃhu÷- ÓabdÃdij¤Ãnaæ cidÃtmakamÃtmaivÃsmÃbhirabhidhÅyate / tatkathamasyÃtmatÃprati«edha ucyate? iti parÃbhiprÃyamÃkalayya siddhÃntavÃdÅ prasaÇgamÃsa¤jayannÃha- Óabdaj¤Ãnaæ yadi tadà Óabdo g­hyeta sarvadà / nanu yadi Óabdaj¤ÃnÃtmaka ÃtmÃ, tasya ca nityatvÃt Óabdaj¤Ãnaæ nityaæ syÃt, tadà Óabdo 'pi sadà nityameva tadbhÃvÃbhÃvakÃlayorgrahÅtavya÷ syÃt, ÓabdagrahaïasvabhÃvasya tasya tatsadasattÃkÃle sarvadÃnuvartanÃt / anyathà nityatvameva tasya hÅyeta / bhavatu, evameveti cet, Ãha- (##) j¤eyaæ vinà tu kiæ vetti yena j¤Ãnaæ nirucyate // Bca_9.61 // j¤Ãnameva nityamupasthitam, Óabdasya tu kÃdÃcitkatvÃt na sarvadà sattÃbhivyakti÷ / tataÓca tadasattÃkÃle j¤eyaæ vinà vi«ayamantareïa kiuæ vetti kiæ jÃnÃti tad j¤Ãnam? tuÓabdo 'sattÃkÃlapraÓnaviÓe«e vartate / yena j¤eyena ÓÆnyamapi j¤Ãnaæ nirucyate abhidhÅyate / j¤eyaæ jÃnÃtÅti j¤ÃnamÃkhyÃyate, tadabhÃvÃt kathaæ j¤ÃnamityÃÓaya÷ // etadevÃha- ajÃnÃnaæ yadi j¤Ãnaæ këÂhaæ j¤Ãnaæ prasajyate / yadapi vi«ayaæ na jÃnÃti, tadapi yadi j¤Ãnamucyate, tadà këÂhamaj¤ÃnasvabhÃvaæ j¤Ãnaæ prasajyate / na hi tena kiæcidaparÃddhaæ yena na vij¤Ãnaæ syÃt / na caivam / tasmÃdvi«ayaparij¤ÃnÃbhÃvÃt yathà këÂhaæ j¤Ãnaæ na bhavati, tathà anyadapi na syÃdityÃha- tenÃsaænihitaj¤eyaæ j¤Ãnaæ nÃstÅti niÓcaya÷ // Bca_9.62 // yena nirvi«ayaæ na j¤Ãnam, tena kÃraïena asaænihitaj¤eyaæ asaænihitamayogyadeÓasthaæ j¤eyaæ grÃhyo vi«ayo yasya tattathoktaæ j¤Ãnaæ nÃsti na vidyate iti niÓcaya÷ ekÃnta e«a÷ / sÃpek«atvÃt // syÃdetat- Óabdasya sadÃvidyamÃnatvÃt nÃsaænihitavi«ayaæ Óabdaj¤Ãnam / agrahaïaæ tu kadÃcit kÃdÃcitkÃbhivyaktitvÃditi noktado«aprasaÇga÷ / naitadasti / yato yadasya j¤Ãnasya paricchedyaæ rÆpaæ vyaktamityucyate, tasya sadÃsaænihitavi«ayatayà grÃhakamaj¤ÃnamabhidhÅyate / Óabdasya tu sadà sattvamasattvaæ và na vivak«itam / j¤Ãnaæ tu kadÃcidagrÃhakamityetÃvataiva sÃdhyasiddhe÷ / tasmÃdasaænihitaj¤eyamityanena j¤Ãnasyaiva agrÃhakatvaæ sÃdhyate / yena rÆpeïa j¤Ãnasya grÃhyo vi«aya÷, tasya na sarvadà saænidhÃnamastÅti k­tvà iti kathaæ noktado«aprasaÇga÷? Óabdasya yathà sarvadà sattvaæ nÃsti, tadvistarabhayÃnnocyate // api ca / yadi Óabdaj¤ÃnamevÃtmÃ, tadà tadgrahaïÃtmakatvÃttasya rÆpagrahaïaæ na syÃt / naitadasti / yata÷ tadeva rÆpagrÃhakami«yate iti cedatrÃha tadevetyÃdi- tadeva rÆpaæ jÃnÃti tadà kiæ na Ó­ïotyapi / tadeva Óabdaj¤Ãnameva yadi rÆpaæ jÃnÃtÅti matam, tadà kiæ na Ó­ïotyapi, tadà rÆpagrahaïakÃle kimiti na Ó­ïotyapi, Óabdamapi kiæ na g­hïÃti? Óabdaj¤ÃnatvÃt / atha g­hïÃtyeva, yadi saænihitaæ syÃt / kevalamasaænidhÃnÃt na do«a iti parasyottaramÃÓaÇkayÃha ÓabdasyetyÃdi- ÓabdasyÃsaænidhÃnÃccettatastajj¤Ãnamapyasat // Bca_9.63 // Óabdasya vi«ayatÃmÃpannasya asaænidhÃnÃdayogyadeÓÃt grahaïaæ na syÃt- yadi, evamabhidhÅyate, tatastat j¤Ãnamapyasat / tat tasmÃt tarhi ÓabdasyÃsaænidhÃnÃt tat j¤Ãnamapi Óabdaj¤Ãnam asadavidyamÃnam / Óabdaj¤Ãnameva tarhi tanna bhavatÅtyartha÷ // (##) kiæ ca / yadi Óabdaj¤Ãnaæ tadà rÆpagrahaïÃdyÃtmakaæ tanna yujyate ityÃha ÓabdagrahaïetyÃdi- ÓabdagrahaïarÆpaæ yattadrÆpagrahaïaæ katham / Óabdasya grahaïarÆpaæ Óabdasya grahaïasvabhÃvam / ÓabdagrÃhakamiti yÃvat / yat j¤Ãnaæ tad rÆpagrahaïaæ rÆpagrahaïÃtmakaæ katham? na kathaæcidapi syÃt / ekasya niraæÓasya rÆpadvayÃyogÃt / nanu yathà kaÓcideka eva kasyacidapek«ayà pitÃ, kasyacidapek«ayà ca sa eva putra÷ syÃt, tathà prak­te 'pi rÆpadvayamekasya bhavi«yatÅtyÃha eka÷ pitetyÃdi- eka÷ pità ca putraÓca kalpyate na tu tattvata÷ // Bca_9.64 // eka÷ pità eva janaka÷ putraÓca janya÷ sa eveti kalpyate, sa tu tadapek«ayà kalpanayà vyavasthÃpyate / na tu tattvata÷, na puna÷ paramÃrthata÷ / eka eva svabhÃva÷ ubhayÃtmaka÷ kalpanÃsamÃropitavyapadeÓÃt [rÆpabhedena] punareka eva tathà nÃnÃbhidhÃnena naivÃbhidhÅyate / ubhayavÃstavarÆpadvayamekasya ghaÂanÅyam, tacca kathaæcidapi na saægacchate, rÆpadvayavyatibhinnatayà vastuno 'pi dvitvaprasaÇgÃt / tasmÃt yathà vÃstavamekasya dvirÆpatvaæ tanna d­«ÂÃntadharmiïyasti, yaccÃsti kÃlpanikam, tat prak­tÃnupayogÅti yatkiæcidetat // ito 'pi na pÃramÃrthiko 'yaæ vyapadeÓa ityÃha sattvaæ raja iti- sattvaæ rajastamo vÃpi na putro na pità yata÷ / etacca avaÓyaæ tvayÃpi svÅkartavyam- sÃækhyamate hi triguïamekaæ jagat, tata÷ sattvaæ rajastamo vÃpÅti samudÃya÷ samuccayÃrtha÷ / yato yasmÃdete guïÃ÷ svasvabhÃvÃvasthitÃ÷ pratyekaæ samudità và / tasmÃnna pità na putra÷ paramÃrthata÷ / sarvadà guïà eva kevalÃ÷ santi / ayamartha÷- putrÃvasthÃyÃæ ye sattvarajastamolak«aïà guïÃ÷, te eva prÃptajanakabhÃvà api tena pÆrvÃparakÃlayoraviÓi«ÂasvabhÃvà eva / te tatastadapek«ya pità putraÓcÃbhidhÅyante, na tu tatra kaÓcidviÓe«a÷ / tata÷ kÃlpanika evÃyaæ vyavahÃra÷ / yadi ca rÆpagrahaïakÃle 'pi ÓabdagrahaïÃtmakamekameva tajj¤Ãnam, tadà tatsvabhÃvamupalabhyeta, na copalabhyate / tato na tadgrahaïÃtmakamityÃha ÓabdagrahaïetyÃdi- Óabdagrahaïayuktastu svabhÃvastasya nek«yate // Bca_9.65 // Óabdagrahaïena yukta÷ saæbaddha÷ / tuÓabdo viÓe«ÃbhidhÃne / svabhÃvastasya rÆpagrÃhakasya j¤Ãnasya nek«yate na pratÅyate / atastadà tasya Óabdagrahaïatà nÃstÅti niÓcÅyate // syÃdetat- yadi nÃma na pratÅyate, tathÃpi tadeva tat / kathaæ tarhi rÆpagrahaïamityÃha tadevetyÃdi- tadevÃnyena rÆpeïa naÂavatso 'pyaÓÃÓvata÷ / tadeva Óabdaj¤Ãnam / anyena rÆpeïa svabhÃvena rÆpagrahaïÃtmakena rÆpaæ g­hïÃtÅti Óe«a÷ / kathamiva tasyÃnurÆpatÃ? naÂavat / yathà nÃÂyasamaye raÇgabhÆmigato naÂa÷ eka eva (##) nÃnÃrÆpeïÃvatarati, tathà prak­te 'pÅti na do«a÷ / atrÃha- so 'pyaÓÃÓvata÷ iti anitya÷ pÆrvasvabhÃvaparityÃgena rÆpÃntaramÃviÓati / na ca pÆrvÃparakÃlayorekasvabhÃva eva naÂo nÃnÃrÆpasaæbandhÃt, anyathà tasya rÆpadvayamekadeti bhëeta / iti sÃdhyavikalo d­«ÂÃnta÷ / athÃpi syÃt- bhÃva÷ sa eva / svabhÃva÷ punarasya aparÃpara utpadyate nirudhyate ca / tata÷ ayamado«a ityatrÃha sa evÃnyetyÃdi- sa evÃnyasvabhÃvaÓcedapÆrveyaæ tadekatà // Bca_9.66 // sa evÃtmà naÂo và / anyasvabhÃva÷ aparasvabhÃva÷ / ced yadi ucyate, tadà apÆrveyaæ tadekatÃ, apÆrveyamad­«ÂapÆrveyamÅd­ÓÅ tadekatà / tasya bhÃvasya aparasvabhÃvotpattÃvapi ekatà abhinnÃtmatà / tathà hi- sa eveti tattvamÃkhyÃyate, punaranyasvabhÃva iti tasyaiva anyatvam / na caitat parasparaviruddhadharmadvayamekasya yuktam / na hi bhÃvo nÃma anya eva svabhÃvÃt, yena tasyotpÃdanirodhayorapi bhÃvasya tau na syÃtÃm / nÃpi tadabhinnasya svabhÃvasya utpÃdanirodhayorbhÃvasya tÃdavasthyaæ yuktamabhedÃbhÃvaprasaÇgÃt / bhede và saæbandhÃsiddhiriti bhÃva÷ // syÃdetat- bhavatveva e«a prasaÇga÷ yadi rÆpadvayamasyÃtmana÷ satyaæ syÃt / kiæ tarhi nijamasya rÆpamapahÃya aparaæ rÆpamatÃttvikam, tena noktado«aprasaÇga÷, ityÃÓayamÃÓaÇkayannÃha anyadrÆpamityÃdi- anyadrÆpamasatyaæ cennijaæ tadrÆpamucyatÃm / anyadrÆpaæ tadvi«ayopÃdhikaæ sphaÂikopalasyeva asatyamasvÃbhÃvikam, iti cedyadi, tarhi nijaæ tadrÆpamucyatÃm nijaæ svÃbhÃvikaæ tasyÃtmano rÆpaæ tattvamucyatÃm / astyevÃnyadrÆpaæ tasya / kiæ tat? j¤Ãnatà cet- j¤Ãnatà cettata÷ sarvapuæsÃmaikyaæ prasajyate // Bca_9.67 // j¤ÃnÃtmataiva tasya pÆrvÃparakÃlÃnugÃminÅ nijaæ rÆpam / kimanyadvaktavyam? [tadrÆpeïa pÆrvÃparÃnyarÆpasaæbandhe 'pi sphaÂikavad yadi eko 'stÅtyucyate, evaæ sarvapuæsÃmaikyaæ prasajyate, evaæ j¤Ãnatvena tatsÃdhÃraïarÆpatvÃt / tadyathà pÆrvaparakÃlikayo÷ ÓabdarÆpaj¤ÃnayorbhinnÃkÃratvÃd bhinnayorapyekatvameva, tathà sarvasattvÃnÃæ prÃïigatigatÃnÃmekÃtmatà prasajyate] Ãpadyate, vastuto bhede 'pi viÓe«ÃbhÃvÃt // itthaæ ca punaridamatiprasajyate ityÃha cetanetyÃdi- cetanÃcetane caikyaæ tayoryenÃstità samà / (##) yadi và avÃntaraæ bhedanibandhanaæ viÓe«amapÃsya kiæcidÃkÃrakamÃÓritya ekatvamucyate tadà cetanà puru«adharma÷, acetanà prak­tyÃdidharma÷ / cakÃro do«Ãntarasamuccaye / te 'pi ekamabhinnaæ vastu syÃtÃm / katham? tayoÓcetanÃcetanayo÷ yena kÃraïena astità samà / sÃpi bhÃvÃnÃæ nijaæ rÆpam / samà dvayorapi tulyà / nanu ca / atrÃpi sÃd­Óyanibandhanami«yate eva ekatvaæ vastubhede 'pi / tato 'yami«ÂaprasÃdhanÃdado«a ityÃha viÓe«aÓcetyÃdi- viÓe«aÓca yadà mithyà ka÷ sÃd­ÓyÃÓrayastadà // Bca_9.68 // dÆ«aïÃntaradyotane cakÃra÷ / viÓe«o bheda÷ sarvabhÃvÃnÃmaniyamena yadà mithyà asatyam [tya÷?], nijameva rÆpaæ satyam, tadà ka÷ sÃd­ÓyÃÓraya÷ syÃt? kimÃÓritya sÃd­Óyaæ vyavasthÃpyate? viÓe«asadbhÃve hi kiæcinmÃtrasÃdharmyeïa sÃd­Óyaæ syÃt / viÓe«ÃbhÃve ca tadeva tat syÃnna sad­Óam / na hi gogavayayorgoviÓe«amananubhavan na gavayo gosad­Óo bhavet, api tu gaureva syÃt / ato viÓe«a eva sÃd­ÓyÃÓraya÷ / sa ca yadà pÃramÃrthiko na bhavati, tadà ka÷ sÃd­Óyasya samÃnÃkÃratÃyÃ÷ puæsÃmanyasya và ÃÓrayo nibandhanaæ và bhavet? naiva kaÓcidityartha÷ / ato vastuta eva ekatvamÃpatitaæ bhavata÷, na sÃd­Óyak­tam / tat kathaæ siddhasÃdhanÃdado«a ityucyate? evaæ kÃpila [jaina]jaiminÅyaparikalpitasya citsvabhÃvasyÃtmana÷ sattvamasiddham / upani«advÃdiparikalpite 'pi yathÃsaæbhavaæ dÆ«aïamabhidheyamiti // sÃæpratamacetanasya naiyÃyikÃdiparikalpitasyÃtmana÷ sadvayavahÃraprati«edhÃyÃha acetanaÓcetyÃdi- acetanaÓca naivÃhamÃcaitanyÃtpaÂÃdivat / cetanastÃvadÃtmà uktakrameïa na yujyate / acetano 'pi naivÃhamÃtmà yukta iti cakÃrÃrtha÷ / kuta÷? ÃcaitanyÃt caitanyÃbhÃvÃt / na vidyate cetanà asyetyacetana÷ / tasya bhÃva÷ Ãcaitanyam / ubhayapadav­ddhi÷ pÃralaukikÃdivat / tasmÃt / acetanatvÃdityartha÷ / kathamiva? paÂÃdivat / yathà paÂav­k«aparvatÃdaya÷ caitanyavirahÃdÃtmà na bhavanti, tathà abhimato 'pi / karmakart­tvÃderasyÃbhyupagamÃt / anyathà na kiæcit prayojanaæ tena / na ca acetanasya tadyuktam, yathà paÂÃde÷ / yadi nÃma svayamasÃvacetana÷, tathÃpi buddheÓcetanà cetayate, tenÃyamado«a÷ iti parÃbhiprÃyaæ saæbhÃvayannÃha atha j¤a ityÃdi- atha j¤aÓcetanÃyogÃdaj¤o na«Âa÷ prasajyate // Bca_9.69 // atheti p­cchÃyÃm / athÃyamÃtmà cetanÃyogÃd buddhisamavÃyÃt svayamacetano 'pi j¤o bhavati / jÃnÃtÅti j¤a÷ iti kapratyayÃntasya rÆpam / evamupagamyamÃne aj¤o na«Âa÷ prasajyate / yadà tarhi madamÆrcchÃvasthÃyÃæ cetanÃniv­ttau ayamÃtmà aj¤o na kiæcidapi jÃnÃti, tadà na«Âa÷ prÃktanacaitanyasaæbaddhasvabhÃvaparityÃgÃdvina«Âa÷ prasajyate // (##) caitanyasaæbandhÃsaæbandhakÃlayorekasvabhÃvatvÃnnÃyaæ do«a iti paramÃÓaÇkayannÃha athÃvik­ta ityÃdi- athÃvik­ta evÃtmà caitanyenÃsya kiæ k­tam / atha caitanyotpÃdanirodhayoravik­ta eva anutpannÃniruddhasvabhÃva evÃtmà / yadyevam, tarhi caitanyenÃsya kiæ k­tam, acetanasya sarvakÃlamavik­tasya sata÷ asyÃtmana÷ caitanyena buddhisamavÃyena kiæ k­tam, kimatiÓayÃdhÃnamanu«Âhitam? na kiæcit / buddhisamavÃye 'pi tathaivÃpracyutaprÃcyasvabhÃvasya avasthÃnÃdacetana evÃtmà / tathà ca sati kimanu«Âhitaæ bhavadbhirityÃha- aj¤asya ni«kriyasyaivamÃkÃÓasyÃtmatà matà // Bca_9.70 // aj¤asya kiæcidapi hitÃhitaæ j¤ÃtumaÓaktasya ni«kriyasya nirgato bahirbhÆta÷ kriyÃyà iti ni«kriya÷ / tasya sarvapratÅkÃrarahitasya anÃdheyÃtiÓayatayà asaæskartavyasya / athavà sarvakarmaïi Óaktivikalasya gamanÃdhikriyÃÓÆnyasya và ÃkÃÓasya prak­tÃnupayogitvÃdÃkÃÓakalpasya / evaæ sati Ãtmatà ÃtmasvabhÃvavyavasthà vyavasthÃpità / etacca svamatenodÃharaïam / yathà ni÷svabhÃvatayà sarvakriyÃÓÆnyaæ praj¤aptisanmÃtramÃkÃÓam, tathà ÃtmÃpÅtyartha÷ / paramatenÃpi và / yathà ca na karmakartrÃdirÆpamÃkÃÓamacetanatvÃdakriyatvÃcca, tathà ÃtmapÅti bhÃva÷ // idÃnÅæ punaranyathà Ãtmaprati«edhabÃdhakaæ paramatenotthÃpayannÃha na karmetyÃdi- na karmaphalasaæbandho yuktaÓcedÃtmanà vinà / yadi na kaÓcideka÷ paralokÅ syÃt, tadà tenÃtmanà paralokagÃminà vinà antareïa karmaphalasaæbandho 'yukta÷ / karma ÓubhÃÓubham, phalaæ ca tasyaiva i«ÂÃni«Âalak«aïam, tayo÷ saæbandha÷ / karmaïa÷ k­tasya phalena và saæbandha÷ / yenaiva k­taæ karma, tasyaiva tatphalapratilambho nÃnyasyeti / na yukto na ghaÂate / i«yate ca paraloke karmaphalasaæbandha÷ / tatra ca saugatÃnÃmapyavivÃda÷ / tathà ca sÆtram- anenaiva k­taæ karma, ko 'nya÷ pratyanubhavi«yati? na hi bhik«ava÷ k­topacitÃni karmÃïi p­thivÅdhÃtau vipacyante nÃbdhÃtau na tejodhÃtau na vÃyudhÃtau / upÃtte«veva skandhadhÃtvÃyatane«u............ iti vistara÷ / uktaæ ca- na praïaÓyanti karmÃïi kalpakoÂiÓatairapi / sÃmagrÅæ prÃpya kÃlaæ ca phalanti khalu dehinÃm // iti / (##) tata÷ karmaphalasaæbandho 'nivÃrito bhavatÃmapi / tasmÃdavaÓyamaÇgÅkartavya Ãtmà / anyathà sarvametadasaægataæ syÃt / kathamasati Ãtmani karmaphalasaæbandho ghaÂate ityÃha karma k­tvetyÃdi- karma k­tvà vina«Âe hi phalaæ kasya bhavi«yati // Bca_9.71 // hi yasmÃt karma k­tvà karmotpÃdya ÓubhÃÓubhalak«aïam / vina«Âe niruddhe sati karmakartari / phalaæ kasya bhavi«yati / Ãtmano 'sattve paralokagÃmina÷ kasyacidabhÃvÃt / yena cittak«aïena k­taæ karma, tasya k«aïikatayà tatkarmakriyÃkÃle niv­ttatvÃt, k­tasya karmaïa÷ phalaæ sugatau durgatau và sukhadu÷khÃtmakaæ kasya bhavi«yati utpatsyate? naiva kasyacit syÃt / paraloke ca k­takarmaïa eva phalayogino 'nyasya kasyacidutpÃdÃt, iti k­tavipraïÃÓo 'k­tÃbhyÃgamaÓca syÃt // upalak«aïaæ caitat / sm­tipratyabhij¤ÃnasaæÓayanirïayasvayaænihitapratyanumÃrgaïad­«ÂÃrthakutÆhalaviramaïakÃryakÃraïabhÃvatadadhigatapramÃïabandhamok«Ãdayo 'pi na syu÷ cedyadi matam, tanna yuktamityÃha dvayorityÃdi- dvayorapyÃvayo÷ siddhe bhinnÃdhÃre kriyÃphale / dvayorapyÃvayo÷ / ÃtmavÃdino bhavata÷, mama ca nairÃtmyavÃdina÷ / siddhe niÓcite / ke siddhe? ÃhabhinnÃdhÃre kriyÃphale karma kriyà asmin bhave, tasyÃ÷ phalaæ paraloke / te bhinnÃdhÃre nÃnÃdhikaraïe siddhe / tathÃhi- na yenaiva ÓarÅreïa tasmin janmani karma karoti, tenaiva pretya phalamupabhuÇkte / ata÷ anyadeva karmakart­, tadanyacca phalabhokt­ / ato bhinnÃdhÃre kriyÃphale bhavata÷ / atra ca avipratipattirÃvayo÷ / syÃdetat- ÃtmavyÃpÃramantareïa te eva kart­tvopabhokt­tve na syÃtÃmityatrÃha- nirvyÃpÃraÓca tatrÃtmetyatra vÃdo v­thà nanu // Bca_9.72 // nirvyÃpÃro vyÃpÃrarahita÷ / tatra tayo÷ karmakriyÃphalopabhogayo÷ Ãtmà ni«kriyatvÃdacetanatvÃt / nityatvÃnna kvacidapi kriyÃyÃæ samartha÷ / yadapyuktam- j¤ÃnamÃtrÃdisaæbandha÷ kart­tvaæ tasya bhaïyate / sukhadu÷khÃdisaævittisamavÃyastu bhokt­tà // iti / [tattvasaægraha-176] tadapi pÆrvÃparakÃlayoravicalitasvabhÃvasya uktakrameïa na saægacchate / iti hetoratrÃtmani nirvyÃpÃre vÃdo vivÃdo v­thà ni«phala÷ / yadarthamasÃvaÇgÅk­ta÷, tatra tasyÃnupayogitvÃt / nanviti parasaæbodhane // nanu yadi Ãtmà na bhavet, kathaæ tarhi k­tavipraïÃÓÃdido«o na syÃt? tato na v­thà tadvÃda ityÃha hetumÃnityÃdi- hetumÃn phalayogÅti d­Óyate nai«a saæbhava÷ / (##) yo hetumÃn karmaïà yukta÷, sa eva phÃlayogÅ phalasaæbaddha÷ iti evame«a saæbhavo na d­Óyate, nopalabhyate / yasmÃt- anya eva m­to loke jÃyate anya eva hi / tato hetumata÷ phalayogo na d­Óyate / etattarhi kathaæ nÅyate yaduktam- anenaiva k­taæ karma, ko 'nya÷ pratyanubhavi«yatÅti? atrÃha saætÃnasyetyÃdi- saætÃnasyaikyamÃÓritya kartà bhokteti deÓitam // Bca_9.73 // saætÃnasya uttarottarÃnekak«aïaparaæparÃlak«aïasya kÃryakÃraïabhÃve na pravartamÃnasya aikyamÃÓritya aneke«u ekatvaæ lokÃdhyavasÃyavaÓÃdÃropitameva nimittÅk­tya kartà bhoktà iti deÓitam- ya eva karmaïa÷ kartà sa eva tatphalasyopabhoktà ca / ityetaddeÓitatve 'pi neyÃbhiprÃyavaÓÃt bhagavatà prakÃÓitam / anyathà karmaphalocchedaæ manyeta jana÷ / na tu tÃvatà ubhayalokÃnugÃmina÷ sattvamÃkhyÃtam / ata eva ca tatraivoktam- upÃtte«veva skandhadhÃtvÃyatane«u vipacyante iti / tathà cetanà karma, cetayitvà karma iti vacanÃcca / taduktam- karmajaæ lokavaicitryaæ cetanà tatk­taæ ca tat / cetanà mÃnasaæ karma tajje vÃkkÃyakarmaïÅ // iti / [abhi. ko. 4.1] anyatrÃpyuktam- sattvalokamatha bhÃjanalokaæ cittameva racayatyaticitram / karmajaæ hi jagaduktamaÓe«aæ karma cittamavadhÆya na cÃsti // iti / [ma. a. 6.89] tasmÃnna cittavinirmuktamanyat karmÃsti / tacca kuÓalÃkuÓalaæ cittamutpadya nirudhyamÃnaæ svopÃdeyacittak«aïe kuÓalÃkuÓalÃdisaæskÃraviÓe«avÃsanÃmÃdadhÃti / tadapi tadÃhitavÃsanamuttarottaratadabhisaæsk­tak«aïaparaæparÃvicchedata÷ saætÃnapravartamÃnaæ pariïativiÓe«amupagacchat karmaviÓe«ÃnurÆpaæ tathÃvidhaæ sukhÃdisvabhÃvaæ cittÃtmakameva phalamabhinirvartayati paraloke / tadyathà k«itibÅjÃdaya÷ parasparopasarpaïapratyayaviÓe«Ãt samadhigatÃtiÓayatayà prathamak«aïopanipÃtina÷ svopÃdeyabhÆtadvitÅyak«aïakalÃpe kÃryotpÃdÃnuguïaviÓe«otpÃdanadvÃreïa taduttarottaratÃratamyamupajanayanta÷ saætatipariïÃmaviÓe«Ãdantyak«aïalak«aïaæ prakar«aparyantamÃsÃdayanto bÅjÃnurÆpaÓÃlikodravÃÇkuramutpÃdayanti / yathà ca lÃk«ÃrasaparibhÃvitaæ mÃtuluÇgÃdibÅjamuptaæ tatsaæskÃraparaæparÃprav­tte÷ tatpu«pÃdi«u raktatÃmutpÃdayati, na ca tatra kaÓcit pÆrvÃparakÃlayoreko 'nugÃmÅ samasti / tacca kuÓalÃkuÓalasamÃnasyÃpi (?) kalpanopasthÃpitatvÃt nopanyÃso yukta÷ / taduktam- (##) yasminneva hi saætÃne Ãhità karmavÃsanà / phalaæ tatraiva badhnÃti karpÃse raktatà yathà // iti / tasmÃdyathà bÅjÃdi«u ÃtmÃnamantareïÃpi pratiniyamena kÃryaæ tadutpattiÓca krameïa bhavati, tathà prak­te 'pi paralokagÃminamekaæ vinÃpi kÃryakÃraïabhÃvasya niyÃmakatvÃt pratiniyatameva phalam, kleÓakarmÃbhisaæsk­tasya saætÃnasya avicchedena pravartanÃt paraloke phalapratilambho 'bhidhÅyate, iti nÃk­tÃbhyÃgamo na k­tavipraïÃÓo bÃdhakam / tato nÃtmÃnamantareïa karmaphalasaæbandho na yujyate / yathà ca satyevÃtmani sa na ghaÂate, tathà sapracayamucyamÃnamativistaraæ syÃditi neha pratanyate // Ãha ca- nÃtmÃsti skandhamÃtraæ tu kleÓakarmÃbhisaæsk­tam / antarÃbhavasaætatyà kuk«imeti pradÅpavat // iti // [abhi. ko.] pudgalatadvÃdibhistattvÃnyatvaprati«edhapak«ÃbhyupagamÃt svayameva vastutvaæ prati«iddham / vastuno hi tattvÃnyatvaprakÃrÃnatikramÃt, parasparaparihÃravatorekaprati«edhÃparavidhinÃntarÅyakatvÃt / bhÃrahÃrÃdisÆtramapi samarthitamatrÃrthe / tasmÃdÃbhiprÃyikÅæ bhagavato deÓanÃmajÃnadbhi÷ parikalpito 'sau, na vastusat / vastutvÃbhyupagame nÃnyatvam, ityÃtmano nirÃkaraïenaiva nirasta÷, iti na punarviÓe«eïa prati«edhita÷ / uktaæ caitadbhagavatÃ- iti hi bhik«ava÷ asti karma, asti phalam / kÃrakastu nopalabhyate ya imÃn skandhÃn vijahÃti, anyÃæÓca skandhÃnupÃdatte, anyatra dharmasaæketÃt / atrÃyaæ dharmasaæketa÷, yadasmin sati idaæ bhavati, asyotpÃdÃdidamutpadyate iti // etena bhagavataiva idaæpratyayatÃmÃtralak«aïa÷ kÃryakÃraïabhÃvo 'pi darÓita eva / ayamapi ca saætÃnasyetyanena [saætÃna eka ityanena] yathÃvyavahÃramanirÆpitasvarÆpa÷ sÆcita eva, saætÃnavacanena idaæpratyayatÃmÃtrasyÃbhyupagamÃt / anyathà saætÃna eva na syÃt / tena vÃstavakÃryakÃraïabhÃvabhÃvino do«Ã nÃvalÅyante / idameva ÃcÃryapÃdairapyuktam- aÓaktaæ sarvamiti ced bÅjÃderaÇkurÃdi«u / d­«Âà Óaktirmatà sà cetsaæv­tyÃstu yathà tathà // iti / kÃryakÃraïabhÃvapratiniyamÃdeva sm­tyabhÃvo 'pi nirasta÷ / ekasyÃnugamÃtmano 'bhÃvÃt na smartà kaÓcidiha vidyate, kiæ tarhi smaraïameva kevalamÃropavaÓÃt smaryamÃïavastuvi«ayam / na ca atra smarturabhÃve 'pi kaÓcid vyÃghÃta÷ / anubhÆte hi vastuni vij¤ÃnasaætÃne sm­tibÅjÃdhÃnÃt kÃlÃntareïa saætatiparipÃkaheto÷ smaraïaæ nÃma kÃryamutpadyate / evaæ pratyabhij¤ÃnÃdayo 'pi dra«ÂavyÃ÷ / ativistarabhayÃt pratyekamiha na pratividhÅyante iti tatsamarthanamanyatraiva vistareïÃvadhÃryamiti // (##) sarvametat saæv­tisatyamupÃdÃya samarthitam / paramÃrthe tu sarvadharmÃïÃæ ni÷svabhÃvatvÃt sarvavikalpoparamÃcca na kiæcidutpadyate và nirudhyate và sÃtmakamanÃtmakaæ và / nÃpi vicÃryamÃïaæ karma tatphalaæ vÃ, nÃpi ihaloko na paraloko và na kaÓcidasti, kalpanÃviÂhapitatvÃt / tasmÃt sarvametat pratibimbasaænibhaæ ni÷svabhÃvamutpadyate nirudhyate ca / kÃryakÃraïaæ ca sÃtmakaæ nirÃtmakaæ ca nityamanityaæ cÃbhidhÅyate / svapnavat karmakart­tvam, tatphalopabhoga÷, ihaloka÷, paraloka÷, sugatidurgatigamanaæ ca kalpanÃnÃmaprahÃïÃt / iti sarvatra sustham / yadvak«yati- evaæ na ca nirodho 'sti na ca bhÃvo 'sti tattvata÷ / ajÃtamaniruddhaæ ca tasmÃtsarvamidaæ jagat // svapnopamÃstu gatayo vicÃre kadalÅsamÃ÷ / ityÃdi / [bodhi. 9.151-52] uktaæ ca- kartà svatantra÷ karmÃpi tvayoktaæ vyavahÃrata÷ / parasparÃpek«ikÅ tu siddhiste 'bhimatÃnayo÷ // na kartÃsti na bhoktÃsti puïyÃpuïyaæ pratÅtyajam / yatpratÅtya na tajjÃtaæ proktaæ vÃcaspate tvayà // iti / [catu÷ 2.8-9] yathà nirÃtmÃnaÓca sarve dharmÃ÷ karmaphalasaæbandhÃvirodhaÓca, ni÷svabhÃvatà ca, yathà d­«ÂasarvadharmÃvirodhaÓca, tathà pitÃputrasamÃgame deÓitam / taduktam- bhagavÃnÃha- evameva mahÃrÃja bÃlo 'ÓrutavÃn p­thagjanaÓcak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà saumanasyasthÃnÅyÃni abhiniviÓate / so 'bhinivi«Âa÷ samanunÅyate / samanunÅta÷ saærajyate / saærakto rÃgajaæ karmÃbhisaæskaroti trividhaæ kÃyena, caturvidhaæ vÃcÃ, [trividhaæ manasÃ] / tacca karmÃbhisaæsk­tamÃdita eva k«Åïaæ niruddhaæ vigataæ vipariïataæ na pÆrvÃæ diÓaæ niÓritya ti«Âhati, na dak«iïÃm, na paÓcimÃm, nottarÃm, nordhvam, nÃdha÷, nÃnuvidiÓam, neha, na tiryak, nobhayamantarà / tat puna÷ kÃlÃntareïa maraïakÃlasamaye pratyupasthite jÅvitendriyanirodhe Ãyu«a÷ parik«ayÃt tatsabhÃgasya karmaïa÷ k«ÅïatvÃt caramavij¤Ãnasya nirudhyamÃnasya manasa ÃrambaïÅbhavati / tadyathÃpi nÃma Óayitavibuddhasya janapadakalyÃïÅ / iti hi mahÃrÃja caramavij¤ÃnenÃdhipatinà tena ca karmÃrambaïena aupapattyaæÓikaæ dvayapratyayaæ prathamaæ vij¤Ãnamutpadyate / yadi và nÃrake«u, yadi và tiryagyonau, yadi và yamaloke, yadi và ÃsurakÃye, yadi và manu«ye«u, yadi và deve«u / tasya ca prathamavij¤Ãnasya aupapattyaæÓikasya samanantaraniruddhasya anantaraæ sabhÃgà cittasaætati÷ pravartate, yatra vipÃkasya (##) pratisaævidà praj¤Ãyate / tatra yaÓcaramavij¤Ãnasya nirodha÷, tatra cyutiriti saækhyà bhavati, ya÷ prathamavij¤Ãnasya prÃdurbhÃva÷, tatropapattiriti / iti mahÃrÃja na kaÓciddharmo 'smÃllokÃt paralokaæ gacchati, cyutyupapattÅ praj¤Ãyete / tacca mahÃrÃja caramavij¤ÃnamutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati, nirudhyamÃnaæ na kvacidgacchati / karmÃpyutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati, nirudhyamÃnaæ na kvacidgacchati / [prathamavij¤ÃnamapyutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati, nirudhyamÃnaæ na kvacidgacchati] / tat kasya heto÷? svabhÃvavirahitatvÃt / caramavij¤Ãnaæ caramavij¤Ãnena ÓÆnyam, karma karmaïà ÓÆnyam, prathamavij¤Ãnaæ prathamavij¤Ãnena ÓÆnyam, cyutiÓcyutyà ÓÆnyÃ, upapattirupapattyà ÓÆnyà / karmaïÃæ ca avandhyatà praj¤Ãyate, vipÃkasya ca pratisaævedanà / na tatra kaÓcit kartÃ, na bhoktÃ, anyatra nÃmasaæketÃt // iti vistara÷ // evaæ dve«amohÃbhyÃmapi karmÃbhisaæskaraïaæ yathÃyogyaæ vÃcyamiti // ÓÃlistambasÆtre 'pyuktam- punaraparaæ tattve 'pratipattirmithyÃpratipattiraj¤Ãnamavidyà / evamavidyÃyÃæ satyÃæ trividhÃ÷ saæskÃrà abhinirvartante puïyopagÃ÷, apuïyopagÃ÷ Ãna¤jayopagÃÓca / ime ucyante avidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrà iti / puïyopagÃnÃæ saæskÃrÃïÃæ puïyopagameva vij¤Ãnaæ bhavati, apuïyopagÃnÃæ saæskÃrÃïÃmapuïyopagameva vij¤Ãnaæ bhavati, Ãna¤jyopagÃnÃæ saæskÃrÃïÃmÃna¤jyopagameva vij¤Ãnaæ bhavati / idamucyate saæskÃrapratyayaæ vij¤Ãnamiti / tadeva vij¤Ãnapratyayaæ nÃmarÆpam / nÃmarÆpaviv­ddhyà «a¬bhirÃyatanadvÃrai÷ k­tyakriyÃ÷ pravartante, tannÃmarÆpapratyayaæ «a¬Ãyatanamucyate / «a¬bhya Ãyatanebhya÷ «a sparÓakÃyÃ÷ pravartante / ayaæ «a¬Ãyatanapratyaya÷ sparÓa ityucyate / yajjÃtÅya÷ sparÓo bhavati tajjÃtÅyà vedanà pravartate / iyaæ sparÓapratyayà vedanetyucyate / yastÃæ vedayati, viÓe«eïÃsvÃdayati, abhinandayati, adhyavasyati, adhiti«Âhati, sà vedanÃpratyayà t­«ïetyucyate / ÃsvadanÃ, abhinandanÃ, adhyavasÃyasthÃnam, ÃtmapriyarÆpasÃtarÆpairviyogo mà bhavatviti aparityÃgo bhÆyo bhÆyaÓca prÃrthanÃ, idaæ t­«ïÃpratyayamupÃdÃnamityucyate / evaæ prÃrthayamÃna÷ punarbhavajanakaæ karma samutthÃpayatti kÃyena vÃcà manasÃ, sa upÃdÃnapratyayo bhava ityucyate / tatkarmanirjÃtÃnÃæ pa¤caskandhÃnÃmabhinirv­ttiryÃ, sà bhavapratyayà jÃtirityucyate / yà (yo) jÃtyabhinirv­ttÃnÃæ skandhÃnÃmupacayaparipÃkÃdvinÃÓo bhavati, tadidaæ jÃtipratyayaæ jarÃmaraïamityucyate / peyÃlaæ / tatra vij¤Ãnaæ bÅjasvabhÃvatvena hetu÷ / karma k«etrasvabhÃvatvena hetu÷ / avidyà t­«ïà ca kleÓasvabhÃvatvena hetu÷ / karmakleÓà vij¤ÃnabÅjaæ saæjanayanti / tatra karma vij¤ÃnabÅjasya k«etrakÃryaæ karoti / t­«ïà vij¤ÃnabÅjaæ snehayati / avidyà vij¤ÃnabÅjamavakirati / asatÃme«Ãæ pratyayÃnÃæ vij¤ÃnabÅjasyÃbhinirv­ttirna bhavati / tatra karmaïÃæ naivaæ bhavati- ahaæ vij¤ÃnabÅjasya k«etrakÃryaæ karomi / (##) t­«ïÃyÃæ api naivaæ bhavati- ahaæ vij¤ÃnabÅjaæ snehayÃmÅti / avidyÃyà api naivaæ bhavati- ahaæ vij¤ÃnabÅjamavakirÃmÅti / vij¤ÃnabÅjasyÃpi naivaæ bhavati- ahamebhi÷ pratyayairjanitamiti / api tu vij¤ÃnabÅjaæ karmak«etraprati«Âhitaæ t­«ïÃsnehÃbhisyanditam avidyÃvakÅrïaæ virohati, nÃmarÆpÃÇkurasyÃbhinirv­ttirbhavati / sa ca nÃmarÆpÃÇkuro na svayaæk­to na parak­to nobhayak­to neÓvaranirmito na kÃlapariïÃmito na caikakÃraïÃdhÅno nÃpyahetusamutpanna÷ / atha ca mÃtÃpit­saæyogÃd­tusamavÃyÃdanye«Ãæ ca pratyayÃnÃæ samavÃyÃdÃsvÃdanÃnuprabaddhaæ vij¤ÃnabÅjaæ tatratatropapattyÃyatanapratisaædhau mÃtu÷ kuk«au nÃmarÆpÃÇkuramabhinirvartayati asvÃmike«u dharme«u amame«u aparigrahe«u apratyarthike«u ÃkÃÓasame«u mÃyÃlak«aïasvabhÃve«u hetupratyayÃnÃmavaikalyÃt / peyÃlaæ / na tatra kaÓciddharmo 'smÃllokÃt paralokaæ saækrÃmati / asti ca karmaphalam, asti ca vij¤apti÷, hetupratyayÃnà mavaikalyÃt / peyÃlaæ / yathà agnirupÃdÃnavaikalyÃnna jvalati, upÃdÃnÃvaikalyÃcca jvalati, evameva karmakleÓajanitaæ vij¤ÃnabÅjaæ tatratatropapattyÃyatanapratisaædhau mÃtu÷ kuk«au nÃmarÆpÃÇkuramabhinirvartayati asvÃmike«u dharme«u amame«u aparigrahe«u apratyarthike«u ÃkÃÓasame«u mÃyÃlak«aïasvabhÃve«u hetupratyayÃnÃmavaikalyÃt / evamÃdhyÃtmikasya pratÅtyasamutpÃdasya pratyayopanibandho dra«Âavya÷ // tatra ÃdhyÃtmika÷ pratÅtyasamutpÃda÷ pa¤cabhi÷ kÃraïairdra«Âavya÷ / katamai÷ pa¤cabhi÷? na ÓÃÓvatata÷, nocchedata÷, na saækrÃntita÷, parÅttahetuto vipulaphalÃbhinirv­ttita÷, tatsad­ÓÃnuprabandhataÓceti / kathaæ na ÓÃÓvatata÷? yasmÃdanye mÃraïÃntikÃ÷ skandhÃ÷, anye aupapattyaæÓikÃ÷ skandhÃ÷ prÃdurbhavanti / na tu ya eva mÃraïÃntikÃ÷ skandhÃ÷, ta eva aupapattyaæÓikÃ÷ prÃdurbhavanti / ato na ÓÃÓvatata÷ / kathaæ nocchedata÷? na ca pÆrvaniruddhe«u mÃraïÃntike«u skandhe«u aupapattyaæÓikÃ÷ skandhÃ÷ prÃdurbhavanti, nÃpyaniruddhe«u / api tu mÃraïÃntikÃ÷ skandhà nirudhyante, tasminneva ca samaye aupapattyaæÓikÃ÷ skandhÃ÷ prÃdurbhavanti, tulÃdaï¬onnÃmÃvanÃmavat / ato nocchedata÷ / kathaæ na saækrÃntita÷? visad­ÓÃt sattvanikÃyÃdvisabhÃgÃ÷ skandhà jÃtyantare 'bhinirvartante / ato na saækrÃntita÷ / kathaæ parÅttahetuto vipulaphalÃbhinirv­ttita÷? parÅttaæ karma kriyate, vipulaphalavipÃko 'nubhÆyate / ata÷ parÅttahetuto vipulaphalÃbhinirv­ttita÷ / kathaæ tatsad­ÓÃnuprabandhata÷? yathÃvedanÅyaæ karma kriyate, tathÃvedanÅyo vipÃko 'nubhÆyate / atastatsad­ÓÃnuprabandhata÷ / evamÃdhyÃtmika÷ pratÅtyasamutpÃda÷ pa¤cabhi÷ [kÃraïai÷-ÃkÃrai÷] dra«Âavya÷ // iti vistara÷ // tadevamÃtmÃdivirahe 'pi karmaphalasaæbandho 'vikala÷ sÆtre«u bhagavatà svayamupadarÓita ityupadarÓitaæ bhavati / iti naikasyobhayÃnuvartino 'bhÃve 'pi kiæcidvirudhyate iti // yadi kathaæcidapi nÃstyevÃtmÃ, kathaæ tarhi- Ãtmà hi Ãtmano nÃtha÷ ko nu nÃtha÷ paro bhavet / Ãtmanà hi sudÃntena svargaæ prÃpnoti paï¬ita÷ // [=dhammapada] (##) iti gÃthÃyÃmuktam? cittameva ahaækÃrasaæniÓrayatayà asyÃmÃtmaÓabdenoktam / anyatra sÆtre- cittasya damanaæ sÃdhu cittaæ dÃntaæ sukhÃvaham / [=dhammapada] iti cittasya damanavacanÃt / tadapi ca Ãtmad­«Âayabhinivi«ÂÃnÃmanyatrÃtmagrÃhaparikalpavicchedÃrthaæ neyÃrthatayà saæv­tyà cittamÃtmeti prakÃÓitaæ na tu paramÃrthata÷ / etena yaduktamÃryalaÇkÃvatÃre- pudgala÷ saætati÷ skandhÃ÷ pratyayà aïavastathà / pradhÃnamÅÓvara÷ kartà cittamÃtraæ vadÃmyaham // [laÇkÃ. 2.139, 10.133] iti, tadapi vyÃkhyÃtaæ bhavati / yata÷ tadapi ca anyatra pudgalÃdyabhiniveÓabÃdhanÃya vacanam / na tu tÃvatà cittasya paramÃrthasattvamuktam / evamanyatrÃpi skandhÃdi«vÃtmadeÓanà neyÃrthà / ataÓcittamapi vastuto nÃhaæpratyayasya vi«aya÷ // bhavatu và cittaæ paramÃrthasat / tathÃpi na vastuta÷ tadahaækÃragocara ityupadarÓayannÃha atÅtetyÃdi- atÅtÃnÃgataæ cittaæ nÃhaæ taddhi na vidyate / tridhà hi cittaæ saæbhavati parikalpamupÃdÃya atÅtamanÃgataæ pratyutpannaæ ca / tatra / atÅtÃnÃgataæ na«ÂÃjÃtaæ cittaæ nÃhaæ na ahaædarÓanavi«aya÷ / kuta÷? hiryasmÃt / tadatÅtà nÃgataæ cittaæ na vidyate, na saæpratyasti, na«ÂÃjÃtatvÃt / yadatÅtaæ tat k«Åïaæ niruddhaæ vigataæ vipariïÃmitam / yadanÃgatam, tadapyasaæprÃptamiti / pratyutpannaæ tarhi cittamahaæ bhavi«ya tÅtyata Ãha- athotpannamahaæ cittaæ na«Âe 'sminnÃstyahaæ puna÷ // Bca_9.74 // yathà utpannaæ vartamÃnaæ cittamahamastu, tadapi na yuktam / yato na«Âe 'sminnÃstyahaæ puna÷, asmin pratyutpanne citte na«Âe dvitÅyak«aïe atÅte sati nÃstyahaæ puna÷, paÓcÃdahaæpratyayasya vi«ayo ne«Âa÷ syÃt / pratyutpannasya sthitirnopalabhyate / tat kutaÓcittamÃlambyatÃæ yena Ãlambanaæ syÃt? ato na cittÃlambano 'pÅti nirÃlambana evÃyamahaæpratyaya utpadyate // evamÃtmano 'sattvÃt nÃtmÃ, tryadhvavartinÃÓcittasya ca tadvi«ayatvÃt / nÃpi cittamahaækÃrasya vi«aya iti prasÃdhyopasaæharannÃha yathaivetyÃdi- yathaiva kadalÅstambho na kaÓcidbhÃgaÓa÷ k­ta÷ / tathÃhamapyasadbhÆto m­gyamÃïo vicÃrata÷ // Bca_9.75 // (##) yathaiva kadalÅstambho rambhÃdaï¬akhaï¬am, bhÃgaÓa÷ pratyavayavaÓa÷ k­to 'vadhÆto na kaÓcit na vastusan prÃpyate, tathà ahamapyasadbhÆta÷ kadalÅstambhavat / ahamapi ahaæpratyayasya vi«ayo 'pi asadbhÆta÷ avastubhÆta÷, vandhyÃtanayavat / na kaÓcidvi«ayo 'syÃstÅti bhÃva÷ / katham? m­gyamÃïo vicÃrata÷ nirÆpaïata÷ // punaranyadbÃdhakamÃtmaprati«edhe prasa¤jayannÃha yadÅtyÃdi- yadi sattvo na vidyeta kasyopari k­peti cet / yadi sarvathaiva sattva÷ Ãtmà pudgalo và vicÃryamÃïo na vidyeta, na syÃt, tadà kasyopari k­pà karuïà bodhisattvÃnÃæ bhavet, sattvamantareïa kimÃlambya pravarteta? karuïà ca samyaksaæbodhisÃdhanam, tatpÆrvakameva saæbhÃranidÃne«u dÃnÃdi«u pravartanÃt / ata÷ karuïÃpura÷sarÃ÷ sarve buddhadharmÃ÷ pravartante / tathà coktamÃryadharmasaægÅtau- atha khalu ÃryÃvalokiteÓvaro bodhisattvo mahÃsattvo bhagavantametadavocat- na bhagavan bodhisattvena atibahu«u dharme«u Óik«itavyam / eka eva dharmo bodhisattvena svÃrÃdhita÷ kartavya÷ supratibiddha÷ / tasya karatalagatÃ÷ sarve buddhadharmà bhavanti / tadyathÃ- yena rÃj¤aÓcakravartinaÓcakraratnaæ gacchati, tena sarvabalakÃyo gacchati / evameva bhagavan yena bodhisattvasya mahÃkaruïà gacchati, tena sarve buddhadharmà gacchanti / tadyathà bhagavan jÅvitendriye sati anye«ÃmindriyÃïÃæ prav­ttirbhavati, evameva bhagavan mahÃkaruïÃyÃæ satyÃæ bodhikÃrakÃïÃæ dharmÃïÃæ prav­ttirbhavatÅti // ÃryagayÃÓÅr«e coktam- kimÃrambhà ma¤juÓrÅ÷ bodhisattvÃnÃæ caryÃ, kimadhi«ÂhÃnÃ? ma¤juÓrÅrÃha- mahÃkaruïÃrambhà devaputra bodhisattvÃnÃæ caryà sattvÃdhi«ÂhÃnà // iti vistara÷ // tasmÃdavaÓyaæ prathamata÷ sattvÃlambanà karuïÃbhyupagantavyÃ÷ du÷khitasattvÃdhi«ÂhÃnena samutpatte÷ / sattvÃbhÃve ca sà na syÃditi cet, evaæ manyase yadi, tadà naitadvaktavyamityÃha kÃryÃrthamityÃdi- kÃryÃrthamabhyupetena yo mohena prakalpita÷ // Bca_9.76 // kÃryamabhimatasÃdhyaæ puru«Ãrtha ityucyate / tadarthamabhyupetena svÅk­tena mohena saæv­tyà ya÷ prakalpita÷ samÃropita÷ sattva÷, tasyoparÅtyartha÷ / tathÃhi sakalakalpanÃjÃlarahitaæ sarvÃvaraïavinirmuktaæ paramapuru«Ãrthatayà buddhatvamiha sÃdhyam / tacca sarvadharmÃnupalambhamantareïa nÃdhigamyate / sa ca praj¤Ãprakar«agamanÃt saæpadyate / tacca sÃdaranirantaradÅrghakÃlÃbhyÃsÃdupajÃyate / tadÃrambhaÓca karuïÃvaÓÃdutpadyate / sà ca prathamato du÷khitasattve«u pravartamÃnà saæbhÃrÃrambhanidÃnamupapadyate iti kÃryÃrthaæ mohasya saæv­tisatyarÆpasyÃbhyupagama÷ / tata÷ prathamata÷ sattvÃlambanaiva karuïÃ, tata÷ paraæ dharmÃlambanÃ, anÃlambanà ca / ayamabhiprÃya÷- na sarvathà sattvasyÃbhÃva÷ / skandhÃdayo hi saæv­ttyà ÃtmaÓabdenocyante / yathoktaæ bhagavatÃ- (##) ye kecidbhik«ava÷ Óramaïà và brÃhmaïà và Ãtmeti samanupaÓyanta÷ samanupaÓyanti imÃnete (tÃn?) pa¤copÃdÃnaskandhÃn / iti / tato yadi nÃma praj¤ayà nirÆpayata÷ paramÃrthata÷ sattvÃnupalambha÷, tathÃpi saæv­tyà na ni«idhyate iti / taduktam- yata÷ praj¤Ã tattvaæ bhajati karuïà saæv­timata÷ tavÃbhÆnni÷sattvaæ jagaditi yathÃrthaæ vim­Óata÷ / yadà cÃvi«Âo 'bhÆrdaÓabalajananyà karuïayà tadà te 'bhÆdÃrte suta iva pitu÷ prema jagati // iti / [ratnadÃsaviracitaæ guïaparyantastotram-33] catu÷stave 'pi- sattvasaæj¤Ã ca te nÃtha sarvathà na pravartate / du÷khÃrte«u ca sattve«u tvamatÅva k­pÃtmaka÷ // iti / [catu÷-1.9] tasmÃdamÅ rÆpÃdaya eva saæv­tyà sattvaÓabdenocyante / iti na karuïà nirvi«ayà // nanu paramÃrthata÷ sattvÃbhÃve kasya tat kÃryam, iti kathaæ tatsÃdhanÃya kasyacit prav­ttirityabhisaædhÃya Ãha kÃryamityÃdi- kÃryaæ kasya na cetsattva÷ satyamÅhà tu mohata÷ / na cet sattva iti / yadi sattvo nÃsti, tadà ekasyÃnuyÃyino 'bhÃvÃt rÆpÃdÅnÃæ ca utpannavinÃÓitvÃt kÃryaæ kasya? na kasyacit syÃdityartha÷ / satyamityabhyupagame iti / evameva etanmatameva asmÃkam- naiva kasyacit paramÃrthata÷ kÃryam, asvÃmikatvÃt sarvadharmÃïÃm / yadyevam, kathaæ tarhi tatsÃdhanÃya prathamata÷ prav­ttiriti cet, Åhà tu mohata÷ / Åhà ce«Âà punastatkÃryÃrthitayà vyÃpÃra÷ mohÃt / mamaiva tat kÃryaæ bhavi«yatÅtyekatvÃdhyavasÃyena sattvÃbhÃve 'pi saæv­tyà mÃyÃsvabhÃvatayà / vastuto nirÅhatvÃt sarvadharmÃïÃmanyatra pratÅtyasamutpÃdÃt / taduktam- nirÅhà vaÓikÃ÷ ÓÆnyà mÃyÃvatpratyayodbhavÃ÷ / sarvadharmÃstvayà nÃtha ni÷svabhÃvÃ÷ prakÃÓitÃ÷ // iti / [catu÷-2.22] tasmÃt saæv­tereva kÃryÃrthavyÃpÃra÷ / nanu ca moho nÃma avidyÃsvabhÃvatayà sarvathaiva anupÃdeya÷ / tat kathaæ punastasyaiva svÅkÃra÷ ityata Ãha du÷khetyÃdi- du÷khavyupaÓamÃrthaæ tu kÃryamoho na vÃryate // Bca_9.77 // dvividho hi moha÷- saæsÃraprav­ttihetu÷ tatpraÓamahetuÓca / tatra ya÷ saæsÃranidÃnam, sa prahÃtavya eva / anyastu ya÷ paraæparayà du÷khavyupaÓamÃrthaæ sarvasattvajÃtyÃdivyasananimittaæ (##) kÃryamoha÷ kÃryasya paramÃrthasatyalak«aïasyÃdhigamÃya moha÷, sa punarna vÃryate, na prati«idhyate / upÃdÅyate eva, paramÃrthopayogitvÃt / idamihÃdhik­tam, tadapi kÃryaæ nÃtmasukhÃbhilëeïa mahadbhirupÃdÅyate, api tu sarvasattvÃnÃmÃtyantikasarvadu÷khavyupaÓamÃrtham / tatra ca upeyabhÆta÷ paramÃrthÃdhigama eva / tasyÃpyupÃyabhÆtaæ [saæv­tisatyam] / saæv­tisatyamantareïa paramÃrthÃnadhigamÃt / iti du÷khapraÓamÃrthatà kÃryamohasya / etat kÃryÃrthamavicÃrata÷ [9.4] ityasmin prastÃve pratipÃditameva pÆrvam / punarvipa¤cayitumuktam // syÃdetat- yathà du÷khopaÓamahetutvÃt kÃryamoho 'vidyÃsvabhÃvo 'bhyupagamyate, tathaiva Ãtmamoho 'pi taddhetutvÃdastu / tat kimÃtmà yatnena ni«idhyate? tatsadbhÃve 'pi ÃtmabhÃvanayà ahaækÃraparik«ayÃt bhavi«yati saæsÃraniv­tti÷ / tata÷ kiæ nairÃtmyabhÃvanayetyatrÃha du÷khaheturityÃdi- du÷khaheturahaækÃra ÃtmamohÃttu vardhate / yathà kÃryamoho du÷khopaÓamahetu÷, na tathà dvitÅya Ãtmamoha÷, tasmin sati ahaækÃrak«ayÃbhÃvÃt / ÃtmamohÃttu anÃtmani ÃtmaviparyÃsadarÓanÃt punarahaækÃro vardhate, v­ddha upajÃyate / kiæbhÆta÷? du÷khahetu÷ du÷khasya sÃæsÃrikasya tridu÷khatÃlak«aïasya hetu÷ kÃraïam / ahaækÃrak«ayÃcca du÷khopaÓama i«yate / sati ca ÃtmadarÓane kathamasau nivarteta? kÃraïe 'vikalasÃmarthye kÃryasya niv­ttyayogÃt / tato du÷khamapi na nivartate / tathÃhi ÃtmÃnaæ paÓyata÷ saæsk­te«u skandhadhÃtvÃyatane«u ahamiti d­¬hataramutpadyate sneha÷ / tatastaddu÷khapratÅkÃrecchayà sukhÃbhilëo do«Ãn pracchÃdya tadarthitayà guïÃdhyÃropÃt tatsÃdhane«u pravartate / svopakÃriïi vayamiti buddhirupajÃyate / ahaæ mameti ca darÓanÃt paripanthini vidve«a÷ / tata÷ samastadu÷khanidÃnaæ sarva eva kleÓopakleÓà labdhaprasarÃ÷ pravartante / iti Ãtmamohapravartito du÷khaheturahaækÃro bhavati / taduktamÃcÃryapÃdai÷- ya÷ paÓyatyÃtmÃnaæ tasyÃtrÃhamiti ÓÃÓvatasneha÷ / snehÃtsukhe«u t­«yati t­«ïà do«Ãæstiraskurute // guïadarÓÅ parit­«yan mameti tatsÃdhanÃnyupÃdatte / tenÃtmÃbhiniveÓo yÃvattÃvattu saæsÃra÷ // Ãtmani sati parasaæj¤Ã svaparavibhÃgÃtparigrahadve«au / anayo÷ saæpratibaddhÃ÷ sarve do«Ã÷ prajÃyante // iti // itthamÃtmasnehÃnnivartayitumaÓakyo 'haækÃra÷ / (##) tato 'pi na nivartyaÓcet tato 'pi ÃtmadarÓanÃdapi na nivartyo nivartayitumaÓakyo 'haækÃraÓced yadi, tadÃ- varaæ nairÃtmyabhÃvanà // Bca_9.78 // nairÃtmyasya pudgalÃdivirahasya bhÃvanà abhyÃsa÷ / varamuttamam / ÃtmadarÓanaprav­ttÃhaækÃraniv­ttihetutvÃt / tÃvatkÃlamastu, paÓcÃt punariyamapi prahÃsyate, upalambhad­«ÂitvÃditi bhÃva÷ / tathÃhi tadbhÃvanÃprakar«aparyantagamanÃt sÃk«ÃnnairÃtmyadarÓanÃt virodhi satkÃyadarÓanaæ nivartate / tanniv­ttau ca ekasyÃnugÃmino darÓanÃbhÃvÃt pÆrvÃpararÆpavikalasya k«aïamÃtrasya darÓanam / tata÷ pÆrvÃparasamÃropÃbhÃvÃt na anÃgatasukhasÃdhanaæ kiæcidÃtmana÷ paÓyati / tato na tasya kvacidvi«aye rÃgo jÃyate, nÃpi tatprativirodhini dve«a÷, ÃsaÇgÃbhÃvÃdeva / nÃpyakÃriïaæ prati apakÃrasthÃnaæ paÓyati / yena yasmin k­to 'pakÃra÷, tayordvayorapi dvitÅyak«aïe 'bhÃvÃt / na ca anyena k­te 'pakÃre prek«Ãvata÷ anyatra vairaniryÃtanamucitam, nÃpi yasya k­tastenÃpi / evaæ rÃgÃdiniv­ttau anye 'pi tatprabhavÃ÷ kleÓopakleÓà notpadyante / nÃpi vastuta÷ kaÓcit kasyacidapakÃrÅ, idaæ pratÅtya idamutpadyate iti pratÅtyasamutpÃdadarÓanÃdvà / evaæ hi pudgalaÓÆnyatÃyÃæ satkÃyadarÓananiv­ttau chinnamÆlatvÃt kleÓà na samudÃcaranti / yathoktamÃryatathÃgataguhyasÆtre- tadyathÃpi nÃma ÓÃntamate v­k«asya mÆlacchinnasya sarvaÓÃkhÃpatrapalÃÓaæ Óu«yati, evameva ÓÃntamate satkÃyad­«ÂipraÓamÃt sarvakleÓà upaÓÃmyantÅti // tasmÃdvaraæ nairÃtmyabhÃvanà // gatamidamÃnu«aÇgikam / saæprati punarahaækÃravi«ayaæ nirÆpayitumupakramate / syÃdetatyadi nÃma Ãtmà vicÃreïa kharavi«Ãïasad­ÓatvÃnnÃhaækÃrasya vi«aya÷, tathÃpi kÃyÃvayavÅ tadvi«ayo bhavi«yatÅtyatrÃha kÃyo neti- kÃyo na pÃdau na jaÇghà norÆ kÃya÷ kaÂirna ca / nodaraæ nÃpyayaæ p­«Âhaæ noro bÃhÆ na cÃpi sa÷ // Bca_9.79 // na hastau nÃpyayaæ pÃrÓvau na kak«au nÃæsalak«aïa÷ / na grÅvà na Óira÷ kÃya÷ kÃyo 'tra katara÷ puna÷ // Bca_9.80 // kÃyo 'pi vicÃreïaiko naiva kaÓcidastÅtyupadarÓayati- tathà hi karacaraïÃdayo bhÃgà evaæ paraæ d­Óyante, na tveka÷ kÃyo nÃma pratibhÃsate / na ca te«vanyatama÷ kÃyo yujyate / yata÷ kÃyo na pÃdau, na caraïau, na jaÇghà / jaÇghà ca kÃyo na bhavati / norÆ jaÇghaikadeÓaviÓe«au na kÃya÷ / kaÂirna ca, Óroïirapi naiva kÃya÷ / nodaram, jaÂharamapi kÃyo na bhavati / nÃpyayaæ p­«Âham, ayaæ kÃya÷ p­«Âhamapi naiva / nora÷, noro vak«o 'pi na kÃya÷ / bÃhÆ na cÃpi sa÷, sa kÃyo bhujÃvapi na bhavati / na hastau, karÃvapi na kÃya÷ / nÃpyayaæ pÃrÓvau, (##) ayaæ kÃya÷ pÃrÓvÃvapi na bhavati / na kak«au, bhujamÆle api na kÃya÷ / nÃæsalak«aïa÷, nÃpi skandhasvabhÃva÷ kÃya÷ / na grÅvÃ, na kaædharà kÃya÷ / na Óira÷ kÃya÷, mastako 'pi kÃyo na bhavati / caraïÃdÅnÃæ vak«yamÃïavicÃreïa paramÃïuÓo 'pyanavasthÃnÃt, karacaraïÃdÅnÃmanyatamacchede kÃyavinÃÓena maraïaprasaÇgÃt, parÃbhyupagamÃbhÃvÃcca nai«u pratyekaæ kÃyÃtmatà / evaæ yadà na pratyekamete kÃyasvabhÃvÃ÷, etatsamudÃyamÃtraæ ca ÓarÅram, tat kÃyo 'tra katara÷ puna÷, atra e«u pÃdÃdibhÃge«u purovarti«u ÓarÅrakalpanÃnimitte«u katara÷ kÃyo bhavatu? naiva kaÓcideko 'pi nirÆpyamÃïa÷ kÃyÃtmaka upalabhyate iti yÃvat // athÃpi syÃt- naivamabhidhÅyate pratyekaæ karÃdaya÷ kÃya÷, kiæ tarhi sarvÃvayavavyÃpakatvÃdavayavina÷ sarvÃvayave«u vartate ityatrÃha yadÅtyÃdi- yadi sarve«u kÃyo 'yamekadeÓena vartate / sarvÃvayave«u vartamÃno 'yamekadeÓena vartate, yugapat sarvÃtmanà vÃ? tatra yadi sarve«u karacaraïÃdi«u avayave«u kÃyo 'vayavÅ, ekadeÓena vartate, kenacid bhÃgena kaæcidavayavaæ vyÃpnoti / na sarvÃtmanà sarvamityartha÷ / tadà etanna vaktavyam / yata÷ yairekadeÓairavayave«u vartate, te«vapi kimekadeÓe«u aparai÷ ekadeÓena vartate, sarvÃtmanà veti vikalpo na nivartate / tatrÃpi punarekadeÓena v­ttikalpanÃyÃmanavasthÃniv­ttirna syÃt / api ca / tasya avakÃÓÃbhÃvÃdeva avayave«u na v­ttirityÃha aæÓà ityÃdi- aæÓà aæÓe«u vartante sa ca kutra svayaæ sthita÷ // Bca_9.81 // aæÓà bhÃgÃ÷ aæÓe«u svasvabhÃge«u vartante vyavati«Âhante, svasvabhÃgavyavasthitatvÃt sarvabhÃvÃnÃm / sa ca kutra svayaæ sthita÷? svayaæ punarasau kÃyo 'vayavÅ kva nu nÃma vyavasthita÷ iti na vidma÷ // atha dvitÅyo vikalpa÷, tatrÃha sarvÃtmaneti- sarvÃtmanà cetsarvatra sthita÷ kÃya÷ karÃdi«u / kÃyÃstÃvanta eva syuryÃvantaste karÃdaya÷ // Bca_9.82 // sarvÃtmanÃpi v­ttisaæbhÃvanÃyÃm / avayave«u anavakÃÓatvÃt sa ca kutra svayaæ sthita÷ iti prasaÇgo nÃdyÃpi nivartate / tathÃpi punaraparamucyate- sarvÃtmanà sarvabhÃvena naikadeÓena / sarvatra sarve«u karÃdi«vavayave«u / ÃdiÓabdÃccaraïÃdi«u sthita÷ samaveta÷ kÃyÃvayavÅ cet yadi, tadà punarayaæ do«a÷ syÃdityÃha- kÃyà iti / kÃyÃvayavina÷ tÃvanta eva syu÷, tatsaækhyÃparicchinnà eva prÃpnuyu÷ / kiyanta÷? yÃvantaste karÃdaya÷, te karacaraïÃdayo 'vayavÃyÃvanta÷ yatsaækhyÃparicchinnÃ÷, tatsamavetà avayavino 'pi tÃvanta eva bhaveyu÷ / tasya niraæÓatayà sarvÃtmanà te«u parisamÃptatvÃt / tadanekasaæbandhÃdanekatvÃt / nÃnyathà ekav­tti÷ syÃt / ayaæ ca prasaÇga÷ anekatra ekadeÓena v­ttipak«e 'pi yojayitavya÷ / yathà raktÃraktapihitÃpihitakampÃdayo 'pi yathÃyogaæ vaktavyà iti // (##) evaæ pratyak«ÃdipramÃïasamadhigamya÷ kÃyo nÃsti / bÃdhakaæ punarasya anantaramuktamastÅti prasÃdhitamityupadarÓayannÃha naivÃntarityÃdi- naivÃntarna bahi÷ kÃya÷ kathaæ kÃya÷ karÃdi«u / pÆrvamantarvyÃpÃrapuru«aprati«edhÃt mÃæsaÓoïitÃdÅnÃæ vicÃritatvÃt naivÃntarmadhye kÃya÷ / adhunà punaravayavina÷ prati«edhÃt na bahi÷ na bÃhya÷ pratyak«Ãdigocara÷ kÃya÷, iti kathaæ kÃya÷ karÃdi«u vyavasthÃpyate? atha karÃdivyatirikto bhavi«yatÅtyÃha karÃdibhya ityÃdi- karÃdibhya÷ p­thaÇ nÃsti kathaæ nu khalu vidyate // Bca_9.83 // karÃdibhyo 'vayavebhya÷ p­thag bhinna÷ upalabdhilak«aïaprÃpta÷ kÃyo nÃsti, na pratibhÃsate / karÃdaya eva hi kevalÃ÷ pratibhÃsante / evaæ yo na karÃdisvabhÃva÷, nÃpi tadÃdheya÷ samaveto nÃpyantargata÷, na cÃpi tadvayatirikta÷, sa kÃya÷ kathaæ nu khalu vidyate? kathaæ nviti kathaæcidapi kÃyamanupalabhamÃna÷ tatsattvamasaæbhÃvayan p­cchati- kathaæ nu kena prakÃreïa / nviti vimarÓe / vidyate, tatsattà vyavasthÃpyate? yadà caivaæ vicÃreïa kÃyo vyavasthÃpayitumaÓakya÷, tadà asanneva vyavahartavya ityupasaæharannÃha tannÃstÅtyÃdi- tannÃsti kÃyo mohÃttu kÃyabuddhi÷ karÃdi«u / tannÃsti kÃya iti, yasmÃduktavicÃreïa nopalabhyate, tasmÃdupalabdhilak«aïaprÃpto 'nupalabhyamÃno nÃsti kÃya÷ yadi nÃsti, kathaæ tarhi karÃdi«u kÃyabuddhirityÃha- mohÃttu ityÃdi / mohÃdavidyÃvaÓÃt tu puna÷ kÃyabuddhi÷ karÃdi«u ekadravyarahite«u, na tu paramÃrthata÷ / avadhÃraïe và tuÓabda÷ / tathÃhi anavarÃgrasaæsÃraprav­ttijanmaparaæparÃparicitamithyÃbhyÃsavÃsanÃvaÓÃt yathÃvasthitavastutattvapratipattÃvapi tadviparÅtasamÃropakalpanà upajÃyate / tadupanibaddho 'yaæ kÃyÃdivyavahÃro loke pravartate, na tu pÃramÃrthika iti // kathamanyatra sà na bhavati ityatrÃha saæniveÓeti- saæniveÓaviÓe«eïa sthÃïau puru«abuddhivat // Bca_9.84 // karacaraïÃdisaæniveÓa÷ saæsthÃnam, tadeva viÓe«o bheda itarasmÃt, tena vibhramahetunà karÃdi«veva, na sarvatra sà bhavati / pratiniyatavi«ayà hi bhrÃntaya i«yante / kathamiva? sthÃïau puru«abuddhivat / yathà sthÃïau puru«asvabhÃvarahite 'pi puru«asÃdhÃraïordhvatÃdisaæniveÓaviÓe«amupalabdhavato dÆrÃdavivecitaparaviÓe«asya kasyacit vibhramÃt puru«abuddhirupajÃyate, tathà prak­te 'pÅtyartha÷ // syÃdetat- kathaæ punaretadavasitaæ mohÃt kÃyabuddhi÷, na tu punarvastuta÷ ityatrÃha yÃvadityÃdi- yÃvatpratyayasÃmagrÅ tÃvatkÃya÷ pumÃniva / (##) yÃvat yÃvatkÃlÃvadhiparicchinnà pratyayÃnÃæ kÃraïÃnÃæ p­thivyÃdi«a¬dhÃtu«aÂsparÓÃyatanëÂÃdaÓamanopavicÃrÃtmakÃnÃæ karmÃyattav­ttÅnÃæ sÃmagrÅ samavadhÃnam, tÃvatkÃlÃvadhireva kÃya÷ pumÃniva / yathà puru«asvabhÃvavirahito 'pi paramÃrthata÷ parikalpitarÆpatayà puru«a iva pratibhÃsate vyavahriyate / upalak«aïaæ caitat / strÅ vetyapi dra«Âavyam / na pÆrvaæ kalalÃdyavasthÃyÃæ na paÓcÃdvikalitatvÃd bhasmÃdyavasthÃyÃæ nijasvabhÃvÃbhÃvÃt / idamatrÃpi sÃmÃnyamityupadarÓayannÃha evamityÃdi- evaæ karÃdau sà yÃvattÃvatkÃyo 'tra d­Óyate // Bca_9.85 // yathà pratyayasÃmagrÅsadbhÃve kÃya÷ pumÃniva pratibhÃsate, sadbhÃvena pratibhÃsate, evaæ tathà karÃdau yÃvat sà pratyayasÃmagrÅ, tÃvat kÃyo 'tra karÃdau d­Óyate, kalpanÃvaÓÃt pratibhÃsate, na tu paramÃrthata÷ / tasmÃt sÃmagrÅsÃkalye bhavati, tadabhÃve ca na bhavati kÃyabuddhi÷ / ato mohÃdeva karÃdi«u kÃyabuddhiriti niÓcitam / ayamatra samudÃyÃrtha÷tattatpratyayasÃmagrÅsadbhÃve tattadvastusvabhÃvamantareïÃpi abhÆtaæ tattvamÃdarÓayantÅ bhrÃntivaÓÃdasau kalpanà upajÃyate / tadvaÓÃt saæniveÓaviÓe«e«u strÅpuru«akÃyÃdivyavahÃra÷ pravartate / ata eva bhasmÃdyavasthÃyÃæ sÃmagrÅvaikalyÃnnivartate / ato nÃyaæ kÃyÃdivyavahÃro vÃstava iti vak«yati / taduktam- kÃyasvabhÃvo vaktavyo yo 'vasthÃrahita÷ sthita÷ / kÃyaÓcetpratimÃkÃra÷ peÓÅbhasmasu nÃsti sa÷ // sÆk«mabhÃvena cettatra sthaulyaæ tyaktvà vyavasthita÷ / anirdeÓya÷ svata÷ prÃpta÷ kÃya ityucyate katham // iti / uktaæ ca- hetuta÷ saæbhavo yasya sthitirna pratyayairvinà / vigama÷ pratyayÃbhÃvÃt so 'stÅtyavagata÷ katham // iti / [yukti«a«ÂikÃ-] kvacit pÃÂha÷- yÃvatpratyayasÃmagrÅ tÃvatkëÂhaæ pumÃniva // iti / tatredaæ vyÃkhyeyam- yÃvadviparyÃsapratyayasÃmagrÅ sthÃïau puru«apratÅti÷, tÃvat këÂhaæ sthÃïusvabhÃvaæ pumÃniva pratÅyate, na tadabhÃve / evameva karÃdau yÃvat sà pratyayasÃmagrÅ, tÃvat kÃyo 'tra karÃdau d­Óyate, na paÓcÃt / ato mohÃdeva kÃyabuddhiriti niÓcaya÷ // nanu yadi nÃma kÃyo nÃsti, karacaraïÃdaya÷ punaravayavÃ÷ pratyakÓopalabdhatvÃt prati«eddhumaÓakyÃ÷ ityÃÓaÇkaya karÃdayo 'pi parikalpitasvabhÃvà evetyupadarÓayitumÃha evamaÇgulÅtyÃdi- (##) evamaÇgulipu¤jatvÃtpÃdo 'pi kataro bhavet / yathaiva vicÃryamÃïa÷ kÃyo nÃsti, evaæ karacaraïÃdayo 'pi na santi / yata÷ aÇgulÅnÃæ pu¤ja÷ samudÃya÷ / aÇgulÅnÃmityupalak«aïam / pÃr«ïiprabh­tÅnÃmapi dra«Âavya÷ / tasya bhÃvastattvam, tasmÃt tatsvabhÃvÃdityartha÷ / pÃdo 'pi caraïo 'pi kataro bhavet? tatsamudÃyamantareïa vicÃryamÃïo naiva kaÓciditi bhÃva÷ / aÇgulipu¤jo 'pi naikasvabhÃva ityÃha so 'pÅtyÃdi- so 'pi parvasamÆhatvÃt parvÃpi svÃæÓabhedata÷ // Bca_9.86 // so 'pi aÇgulipu¤jo 'pi vicÃrato na vastusan / kuta÷? parvasamÆhatvÃt, parvaïÃmaÇgulibhÃgÃnÃæ samÆhatvÃt saæghÃtatvÃt kataro bhavediti prak­tena saæbandha÷ / parvaïÃmapi pratyekamavastutvamityata Ãha- parvÃpi na vastu / kasmÃt? svÃæÓabhedata÷, svasya Ãtmana÷ aæÓÃnÃmavayavÃnÃæ bhedato 'pi vibhÃgÃt // aæÓà api tattvato na santÅtyÃha- aæÓà apyaïubhedena iti / aæÓÃ÷ parvabhÃgÃ÷ api aïubhedena paramÃïuÓo vibhÃgena bhidyamÃnatvÃt kalpità eva / aïavo 'pi na pratyekaæ paramÃrthasanta÷ ityÃha- so 'pyaïurdigvibhÃgata÷ / diÓÃæ pÆrvÃparadak«iïottarÃdharordhvasvabhÃvÃnÃæ saæbandhena vibhÃgato nÃnÃtvÃt / tadvibhÃgabhedÃdbhidyamÃnasya paramÃïo÷ «a¬aæÓatà syÃt / dik«u và vibhÃgÃ÷ nÃnÃdigavasthità nÃnÃrÆpÃæÓÃ÷ paramÃïo÷, tato bhedena na tasya svabhÃvo 'vati«Âhate // digbhÃgabhedo yasyÃsti tasyaikatvaæ na yujyate / [viæÓakÃrikÃ-14] iti nyÃyÃt / tathÃhi- pÆrvÃparÃdidigavasthitaparamÃïvabhimukhaæ yat tat paramÃïormadhyavartino rÆpam, tat kimekameva, aparÃparaæ vÃ? yadi ekameveti pak«a÷, tadà sarvaparamÃïÆnÃæ parivÃryÃvasthitÃnÃmekadeÓatÃprasaÇga÷ / yata÷ pÆrvÃdidigavasthitaparamÃïusamÃnadeÓatÃmantareïa aparadigÃdyavasthitaparamÃïunà na prÃgdeÓÃvasthitaparamÃïvabhimukharÆpÃbhimukhaæ syÃt, anyathà rÆpabhedaprasaÇgÃt / tatsamÃnadeÓatà ca na tatsvarÆpÃntarbhÃvamantareïa, tasyÃpi pÆrvadigavasthitasya paramÃïoraparaparamÃïunà sarvÃtmanà saæbandhena tatsvarÆpÃntarbhÃvÃt paramÃïumÃtraæ dravyaæ syÃt / tathà ca sati pracayarÆpà bhÆdharÃdayo na syu÷ / ato bhavanÃdÅnÃæ pracayamicchatà dvitÅya eva pak«a÷ samabhyupeya÷ / tadà ca «a¬bhiraparÃpararÆpeïa yugapat saæbandhÃt «a¬bhÃgo madhyaparamÃïu÷ syÃt, tattaddeÓÃvasthitÃparÃparaparamÃïusaæbandhena tatparamÃïurÆpasya bhedÃt / iti paramÃïurapi naikasvabhÃvo yukta÷ / yaduktamÃcÃryapÃdai÷- (##) «aÂkena yugapadyogÃtparamÃïo÷ «a¬aæÓatà / «aïïÃæ samÃnadeÓatvÃt piï¬a÷ syÃdvÃïumÃtraka÷ // iti / [viæÓakÃrikÃ-12] te 'pi punaraïÅyÃæso bhÃgÃ÷ tathaiva nirÆpyamÃïÃ÷ nirÃtmatayà nabha÷svabhÃvatÃæ pratipadyante ityÃha digvibhÃgo 'pÅtyÃdi- digvibhÃgo niraæÓatvÃdÃkÃÓaæ tena nÃstyaïu÷ // Bca_9.87 // digvibhÃgo 'pi digbhedena paramÃïorvibhÃgo 'pi pÆrvavat «a¬aæÓatayà bhidyamÃna÷ kataro bhavet? na kiæcidvastu syÃt / etat sarvatra pÆrve«u yojanÅyam / kuta÷? anaæÓatvÃt / ato 'bhinik­«yamÃïo ni÷svabhÃvatayà ÃkÃÓaæ ÓÆnyameva / tena kÃraïena nÃstyaïu÷, na vidyate paramÃïuriti / evaæ karÃdayo 'pi vicÃrato ni÷svabhÃvà dra«Âavyà iti / tata÷ kÃyo 'pi na paramÃrthata÷ kaÓcidasti, ekÃnekasvabhÃvaviyogasya pratipÃdanÃt / itthaæ na keÓÃdaya÷, na cÃtmÃ, nÃpi cittam, na ca kÃya÷ ahaækÃrasya vi«ayo vastuta÷ / tasmÃdavidyÃsamutthÃpitÃtmatayà ÃtmÃdisattvamantareïÃpi pravartamÃno 'yamahamiti pratyayo nirvi«aya eva samutpadyate / tena yaduktam- ahameva na kiæciccedbhayaæ kasya bhavi«yati / iti, tat samarthitam / sarveïa caitena kÃyasm­tyupasthÃnamupadarÓitaæ bhavati / yaduktaæ dharmasaægÅtisÆtre- punaraparaæ kulaputra bodhisattva evaæ kÃyasm­timupasthÃpayati- ayaæ kÃya÷ pÃdapÃdÃÇulijaÇghorutrikodaranÃbhÅp­«ÂhavaæÓah­dayapÃrÓvapÃrÓukÃhastakalÃcÅbÃhvaÇgagrÅvÃhanulalÃÂaÓira÷kapÃlamÃtrasamÆha÷ karmabhavakÃrakopacita÷ nÃnÃkleÓopakleÓasaækalpavikalpaÓatasahasrÃïÃmÃvÃsa÷ / bahÆni cÃtra dravyÃïi samavahitÃni yaduta keÓaromanakhadantÃsthicarmapiÓitavapÃsnÃyumedovasÃlasikÃyak­nmÆtrapurÅ«ÃmÃÓayapakkÃÓayarudhirakheÂapittapÆyasiæghÃïakamasti«kamastakaluÇgÃni / evaæ bahudravyasamÆha÷ / tat ko 'tra kÃya÷? tasya pratyavek«amÃïasya evaæ bhavati- ÃkÃÓasamo 'yaæ kÃya÷ / sa ÃkÃÓavat kÃye sm­timupasthÃpayati / sarvametadÃkÃÓamiti paÓyati / tasya kÃyaparij¤Ãnahetorna bhÆya÷ kvacit sm­ti÷ prasarati, na visarati, na pratisaratÅti // punaruktam- ayaæ kÃyo na pÆrvÃntÃdÃgato nÃparÃnte saækrÃnto na pÆrvÃntÃparÃntÃvasthito 'nyatrÃsadviparyÃsasaæbhÆta÷ kÃrakavedakarahito nÃdyantamadhye prati«ÂhitamÆla÷, asvÃmiko 'mamo 'parigraha÷ / ÃgantukairvyavahÃrairvyavahriyate kÃya iti deha iti bhoga iti ÃÓraya iti kuïapa iti Ãyatanamiti / asÃrako 'yaæ kÃya÷ mÃtÃpit­ÓukraÓoïitasaæbhÆta÷ aÓucipÆtidurgandhisvabhÃva÷ (##) rÃgado«amohavi«ÃdataskarÃkula÷ nityaæ Óatanapatanabhedanavikiraïaviædhvaæsanadharmà nÃnÃvyÃdhiÓatasahasranŬa iti // evaæ yadà vicÃryamÃïo vastuta÷ ÓÆnyasvabhÃvatayà ÃkÃÓasaækÃÓa÷ sarvathà kÃya÷, tadà mithyaiva vastutattvamÃropya rÃgÃdikamutpÃdayanta÷ saæsÃramupab­æhayanti bÃlÃ÷ ityÃhaevamityÃdi- evaæ svapnopame rÆpe ko rajyeta vicÃraka÷ / evamityuktakrameïa svapnopame svapnopalabdhe iva rÆpe 'saumanasyasthÃnÅye ko rajyeta, ka Ãsajyeta? asya ca upalak«aïatvÃt ko dvi«yÃt, ko muhyet, ityapi veditavyam / tadyathÃ- saumanasyasthÃnÅyÃni cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà rÃgo jÃyate / daurmanasyasthÃnÅyÃni cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà dve«o jÃyate / upek«ÃsthÃnÅyÃni cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà moho jÃyate iti / yadetanmanopratikÆle«u rÆpe«vanunÅtaæ carati, tenÃsya rÃga utpadyate / pratikÆle«u rÆpe«u pratihataæ carati, tenÃsya dve«a utpadyate / naivÃnukÆle«u na pratikÆle«u saæmƬhaæ carati, tenÃsya moha utpadyate / evaæ ÓabdÃdi«u trividhamÃlambanamanubhavati pÆrvavat / tatra ya÷ paï¬itajÃtÅya÷, iti hi atyantayà cak«urÃyatanaæ ÓÆnyaæ cak«urÃyatanasvabhÃvena tat pÆrvÃntato 'pi nopalabhyate, aparÃntato 'pi nopalabhyate, madhyato nopalabhyate svabhÃvarahitatvÃt / evamanye«u ÓrotrÃdi«u vaktavyam / evamatyantatayà rÆpÃyatanaæ rÆpÃyatanaæ rÆpÃyatanasvabhÃvenetyÃdi pÆrvavat / evaæ ÓabdÃdi«u vÃcyam // iti hi mÃyopamÃnÅndriyÃïi svapnopamÃn vi«ayÃn paÓyati, tasya kathaæ rÃgÃdikamutpadyate? ata evÃha- vicÃraka iti / vicÃrako vicakÓaïa÷ / evametadyathÃbhÆtaæ samyak praj¤ayà paÓyan ko rajyeta dve«Âi muhyati vÃ? atra ca svapnopalabdhajanapadakalyÃïÅprabh­ti bhagavatoktaæ nidarÓanamupadarÓitavyam / kÃyÃbhÃve ca strÃyÃdikalpanayÃpi rÃgo na yukta ityÃha kÃyaÓcetyÃdi- kÃyaÓcaivaæ yadà nÃsti tadà kà strÅ pumÃæÓca ka÷ // Bca_9.88 // hetusamuccye cakÃra÷ / yasmÃt stryÃdikalpanayà rÃgo na bhavati / kÃyo yadà evamuditanayena nÃsti, ni÷svabhÃva÷, tadà kÃyÃbhÃvÃt kà strÅ kÃminÅ yasyÃ÷ kamanÅyatayà puru«e rÃgo bhavet? kaÓca pumÃn kÃmuka÷ yasya ra¤janÅyatayà striyÃæ rÃgo bhavet? strÅ hi svÃtmani strÅti saækalpya bahirdhà puru«e puru«a iti rÃgaæ janayati / evaæ puru«o 'pi svÃtmani puru«a iti saækalpya bahirdhà striyÃæ strÅti rÃgaæ janayati / kÃyÃbhÃve tu striyÃæ strÅti na saævidyate, puru«e puru«o na saævidyate / yacca svabhÃvena na saævidyate, na tat strÅ na puru«a iti / tasmÃdasati kÃye stryÃdikalpanÃk­to 'pi na yujyate rÃga÷ / tatkasya heto÷? manyanÃpagatà hi sarvadharmà iti / yathÃpradhÃnamayaæ nirdeÓa÷ / evameva strakcandanÃdayo 'pi svabhÃvarahità veditavyÃ÷ / tathà dve«amohavi«ayà apÅti / uktaæ caitadbhagavatà pitÃputrasamÃgame- (##) «a¬dhÃturayaæ mahÃrÃja puru«a÷, «aÂsparÓÃyatana÷, a«ÂÃdaÓamanopavicÃra÷ / «a¬dhÃturayaæ mahÃrÃja puru«a iti khalu punaretad yuktam / kiæ caitat pratÅtya kam? «a¬ime mahÃrÃja dhÃtava÷ / katame «aÂ? tadyathÃ- p­thvÅdhÃtu÷, abdhÃtu÷, tejodhÃtu÷, vÃyudhÃtu÷, ÃkÃÓadhÃtu÷, vij¤ÃnadhÃtuÓca / ime mahÃrÃja «a¬ dhÃtava÷ / yÃvat «a¬imÃni mahÃrÃja sparÓÃyatanÃni / katamÃni «aÂ? cak«u÷sparÓÃyatanaæ rÆpÃïÃæ darÓanÃya yÃvanmana÷sparÓÃyatanaæ dharmÃïÃæ vij¤ÃnÃya / imÃni mahÃrÃja «a sparÓÃyatanÃni / peyÃlaæ / a«ÂÃdaÓa ime mahÃrÃja manaupacÃrÃ÷ / katame a«ÂÃdaÓa? iha puru«a÷ cak«u«Ã rÆpÃïi d­«Âvà saumanasyadaurmanasyopek«ÃsthÃnÅyÃni rÆpÃïyupavicarati / evaæ ÓrotrÃdi«u vÃcyam / tena pratyekamindriya«aÂkena saumanasyÃditrayabhedÃda«ÂÃdaÓa manaupavicÃrà bhavanti / peyÃlaæ / katamaÓca mahÃrÃja ÃdhyÃtmika÷ p­thvÅdhÃtu÷? yat kiæcidasmin kÃye 'dhyÃtmaæ kakkhaÂatvaæ kharagatamupÃttam / tat puna÷ katamat? tadyathÃ- keÓà romÃïi nakhà dantà ityÃdi / katamaÓca mahÃrÃja bÃhya÷ p­thvÅdhÃtu÷? yat kiæcid bÃhyaæ kakkhaÂatvaæ kharagatamupÃttam / ayamucyate bÃhya÷ p­thvÅdhÃtu÷ / tatra mahÃrÃja ÃdhyÃtmika÷ p­thvÅdhÃtu÷ utpadyamÃno na kutaÓcidÃgacchati, nirudhyamÃno na kvacit saænicayaæ gacchati / bhavati mahÃrÃja samayo 'yaæ yat strÅ adhyÃtmaæ [ahaæ] strÅti kalpayati / sà adhyÃtmamahaæ strÅti kalpayitvà bahirdhà puru«aæ puru«a iti kalpayati / sà bahirdhà puru«aæ puru«a iti kalpayitvà saæraktà satÅ bahirdhà puru«eïa sÃrdhaæ saæyogamÃkÃÇk«ate / puru«o 'pi adhyÃtmaæ puru«o 'smÅti kalpayatÅti purvavat / tayo÷ saæyogÃkÃÇk«ÃyÃæ saæyogo bhavati / saæyogapratyayÃt kalalaæ jÃyate / tatra mahÃrÃja yaÓca saækalpyate, yaÓca saækalpayitÃ, ubhayametanna saævidyate / striyÃæ strÅ na saævidyate / puru«e puru«o na saævidyate / iti hi asannasadbhÆta÷ saækalpo jÃyate / so 'pi saækalpa÷ sadbhÃvena na saævidyate / yathà saækalpa÷, tathà saæyogo 'pi / kalalamapi svabhÃvena na saævidyate / yacca svabhÃvato na saævidyate, tat kathaæ kakkhaÂatvaæ janayi«yati? iti hi mahÃrÃja saækalpaæ j¤Ãtvà kakkhaÂatvaæ veditavyaæ yathà kakkhaÂatvamutpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchatÅti / bhavati mahÃraja samaya÷, yadayaæ kÃya÷ ÓmaÓÃnaparyavasÃno bhavati / tasya tat kakkhaÂatvaæ saæklidyamÃnaæ saænirudhyamÃnaæ na pÆrvÃæ diÓaæ gacchati, na dak«iïÃm, na paÓcimÃm, nottarÃm, nordhvam, nÃdha÷, nÃnuvidiÓaæ gacchati / evaæ mahÃrÃja ÃdhyÃtmika÷ p­thivÅdhÃturdra«Âavya÷ / peyÃlaæ / tatra mahÃrÃja p­thivÅdhÃtorutpÃdo 'pi ÓÆnya÷, vyayo 'pi ÓÆnya÷, utpanno 'pi p­thivÅdhÃtu÷ svabhÃvaÓÆnya÷ / iti hi mahÃrÃja p­thivÅdhÃtu÷ p­thivÅdhÃtutvena nopalabhyate, anyatra vyavahÃrÃt / so 'pi vyavahÃro na strÅ na puru«a÷ / evaæ mahÃrÃja yathÃbhÆtaæ samyak praj¤ayà dra«Âavyamiti / tena kà manyanÃ? manyanà mÃragocara÷ / tat kasya heto÷? manyanÃpagatà hi sarvadharmÃ÷ // iti // evaæ kÃyasm­tyupasthÃnaæ pratipÃdya vedanÃsm­tyupasthÃnamupadarÓayituæ vedanÃæ vicÃrayannÃha yadyastÅtyÃdi- (##) yadyasti du÷khaæ tattvena prah­«ÂÃn kiæ na vÃdhate / ÓokÃdyÃrtÃya m­«ÂÃdi sukhaæ cetkiæ na rocate // Bca_9.89 // trividhà hi vedanÃsukhà vedanÃ, du÷khà vedanÃ, adu÷khÃsukhà ceti / tatra rÆpavadvedanÃpi nÃsti paramÃrthata÷ / kathamiti cet / yadyasti du÷kham, asÃtaæ veditam / tattvena paramÃrthata÷ / tadà prah­«ÂÃn kiæ na bÃdhate, saæto«ayuktÃn kiæ na du÷khayati? sukhamapi yadyasti tattvena, tadà ÓokÃdyÃrtÃya / ÃdiÓabdÃt kÃmabhayonmÃdÃrtÃya / m­«ÂÃdi sukhaæ cet, m­«ÂÃdi surasamÃhÃrapÃnÃdi / ÃdiÓabdÃt strakÆcandanÃdi sukhaæ sukhahetutvÃt / sukhaæ cedyadi, kiæ na rocate? na hi vastu satsvabhÃvaæ kadÃcidapi nivartitumutsahate / tasmÃt kalpanopasthÃpitameva sukhadu÷khaæ vedanÅyamiti // yaduktaæ prah­«ÂÃn kiæ na bÃdhate iti, tatra parasya samÃdhÃnamÃha balÅyasetyÃdi- balÅyasÃbhibhÆtatvÃdyadi tannÃnubhÆyate / na hi prah­«ÂÃvasthÃyÃæ sarvathaiva du÷khamasat / kiæ tarhi samudbhÆtavartinà sukhena tirask­tatvÃt vidyamÃnamapi nÃnubhÆyate, balÅyasà atibalavatà sukhena abhibhÆtatvÃdupahatatvÃt / sadapi yadi taddu÷khaæ nÃnubhÆyate na vedyate ityucyate, tadà na yuktametadityÃha vedanÃtvamityÃdi- vedanÃtvaæ kathaæ tasya yasya nÃnubhavÃtmatà // Bca_9.90 // vedanÃtvaæ vedanÃsvabhÃvatvaæ kathaæ kena prakÃreïa tasyÃvyaktasya sukhasya yasya nÃnubhavÃtmatà nÃnubhÆyamÃnasvabhÃvatà / vedyate iti hi vedanocyate, vedanÃnubhava iti vacanÃt / yadi ca avedyamÃnÃpi vedanà syÃt, tadà na kiæcinna vedanà syÃdityatiprasaÇga÷ // athÃpi syÃt- na sarvathà nÃnubhÆyate, kiæ tu sÆk«matayà anubhÆtamapi ananubhÆtakalpamityatrÃha astÅtyÃdi- asti sÆk«matayà du÷khaæ sthaulyaæ tasya h­taæ nanu / tu«ÂimÃtrÃparà cetsyÃttasmÃt sÃpyasya sÆk«matà // Bca_9.91 // asti vidyate sÆk«matayà anupalakÓyamÃïatayà du÷kham, tarhi balÅyasà sukhena kiæ k­tamasya? sthaulyameva h­taæ nanu, prah­«ÂÃvasthÃyÃæ prav­ttena balavatà sukhena sthaulyaæ prÃbalyamasya du÷khasya hatamabhibhÆtam / nanu, nanviti parasya saæbodhane / iti mataæ bho tava, na hi sÆk«matà nÃma du÷khasya sÃtÃnubhavakÃle kÃcidupalabhyate / tat kathaæ sÆk«matà tasyeti vaktavyam / atha tu«ÂimÃtrà aparà tasmÃdeva udbhÆtav­tte÷ sukhÃt, aparà tu«ÂimÃtrà dvitÅyà sukhamÃtrà alpÅyasÅ sukhakaïikà syÃt, du÷khasya sÆk«matà bhavet, ced yadi abhipretam, nanu sÃpyasya sÆk«matà sÃpi tu«ÂimÃtrà aparÃ, asya sukhasyaiva sÆk«matÃ, na tu du÷khasya, tu«Âe÷ sukhajÃtitvÃt / iti du÷khasya sÆk«matà avedyasvabhÃvà sukhÃnubhavakÃle nÃstyeveti niÓcitam // syÃdetat- na du÷khaæ kÃlpanikatayà kÃdÃcitkam, kiæ tarhi kÃraïavaikalyÃt kadÃcinnopalabhyate ityatrÃha viruddhetyÃdi- (##) viruddhapratyayotpattau du÷khasyÃnudayo yadi / du÷khena viruddhasya sukhasya ya÷ pratyayo hetu÷ sparÓa÷, tasyotpattau Ãbhimukhye sati / atha và / viruddhasya pratyayasya sukhahetorutpattau janmani, viruddha÷ pratyayo 'syeti và / du÷khenetyapek«ÃyÃmapi gamakatvÃdbhavati samÃsa÷ / tasyotpattau satyÃæ prah­«ÂÃvasthÃyÃæ hetuvaikalyÃt du÷khasyÃnudayo du÷khasyÃnutpattiÓceducyate, tadÃ- kalpanÃbhiniveÓo hi vedanetyÃgataæ nanu // Bca_9.92 // nanu yadeva asmÃbhirabhihitaæ tadeva sÃæpratamÃgatamÃyÃtam / kiæ tat? kalpanayà abhiniveÓa÷, kalpanayà k­to yo 'bhiniveÓa÷, hiravadhÃraïe / sa eva vedanà sukhà du÷khà taditarà và / nÃnyat vÃstavaæ sukhÃdyasukhÃdiheturvÃsti, iti / tathÃhi nijasvabhÃvarahitamapi yat sukhasÃdhanatvena parikalpitam, tadabhiniveÓÃtsukhaæ veditamutpadyate, itarasmÃditarat / kathamanyathà yadeva anyasya du÷khasÃdhanam, tadeva aparasya kasyacit sukhasÃdhanaæ syÃt? tasyaivaikasya yasya ÓabdaÓravaïÃdapi du÷khamÃsÅt, puna÷ kÃlÃntareïa tasya darÓanÃt prÅtirupajÃyate / tasmÃt kÃlpanikameva sukhÃdikaæ tatsÃdhanaæ vÃ, na vÃstavam / Ãha ca- ahirmayÆrasya sukhÃya jÃyate vi«aæ vi«ÃbhyÃsavato rasÃyanam / bhavanti cÃnandaviÓe«ahetavo mukhaæ tudanta÷ karabhasya kaïÂakÃ÷ // iti / vedanà abhiniveÓasvabhÃvatvÃdeva ca vicÃreïa nivartayituæ Óakyate ityÃha ata evetyÃdi- ata eva vicÃro 'yaæ pratipak«o 'sya bhÃvyate / ata eveti / yata eva abhiniveÓasvabhÃvà vedanÃ, ata eva vicÃro 'yaæ vimarÓo 'yaæ pratipak«o virodhÅ, nirÃk­tikÃraïatvÃt asyÃbhiniveÓasya sukhÃdirÆpasya bhÃvyate vicintyate / tatsÃdhanÃbhÃve tadabhiniveÓÃbhÃvÃt / api ca / itthamapyabhiniveÓo vedanetyÃha vikalpetyÃdi- vikalpak«etrasaæbhÆtadhyÃnÃhÃrà hi yogina÷ // Bca_9.93 // ata eveti vartate / vikalpa eva k«etraæ janmabhÆmitvÃt / tasmin saæbhÆtaæ jÃtaæ dhyÃnaæ viviktaæ kÃmai÷, viviktaæ pÃpakairakuÓalairdharmai÷ savitarkaæ savicÃraæ samÃdhijaæ prÅtisukhamityÃdi / dhyÃnÃdibhÃvanà samÃdhisamÃpattervikalpabhavatvÃt, tadeva ÃhÃra÷ ÓarÅrayÃpanÃhetutvÃt, ye«Ãæ te tathoktÃ÷ / ke te? yogina÷ / hiryasmÃt kalpanÃnirmitaprÅtisukhÃhÃrasaædhÃritaÓarÅrà yogina÷, tasmÃt kalpanÃbhiniveÓo vedaneti pratipÃditam // sÃæprataæ hetvanabhisaæbhavÃdeva na vedanà vastusatÅ yuktetyÃha sÃntarÃvityÃdi- sÃntarÃvindriyÃrthau cetsaæsarga÷ kuta etayo÷ / (##) ayamatra samudÃyÃrtha÷- sparÓapratyayà vedanà / vi«ayendriyavij¤ÃnÃnÃæ trayÃïÃæ saænipÃtaÓca sparÓa÷ / sparÓÃ÷ «a saænipÃtajÃ÷ [abhi. ko.-3.30] iti vacanÃt / sa trikasaænipÃtaja÷ sparÓa eva na ghaÂate, kutastatpratyayà vedanà bhavi«yatÅti / tathÃhiindriyÃrthayo÷ sÃntarayorvà syÃnnirantarayorvÃ? tatra indriyÃrthÃvak«avi«ayau sÃntarau savyavadhÃnau yadi, tadà saæsarga÷ saænipÃto melanaæ kuta÷ kasmÃt etayorindriyÃrthayo÷? naiva yujyate / sparÓo hi saæparka ucyate / vyavadhÃne sati sa kathaæ bhavet iti bhÃva÷ / atha dvitÅya÷ prakÃra÷, so 'pi na yujyate ityÃha nirantaratve ityÃdi- nirantaratve 'pyekatvaæ kasya kenÃstu saægati÷ // Bca_9.94 // nirantaratve 'pi vyavadhÃnÃbhÃve 'pi sati ekatvaæ tÃdÃtmyamindriyÃrthayo÷ / evaæ hi tayo÷ sarvÃtmanà nairantaryaæ bhavet yadi aïÅyasÃpi nÃæÓena vyavadhÃnaæ syÃt sadharmatà ca / tatrÃntarbhÃve tattvameva / evaæ ca kasya kenÃstu saægati÷? ekatve sati bhedÃbhÃvÃt kiæ kena saægataæ syÃt? na hi Ãtmanaiva Ãtmana÷ saægatiryuktÃ÷ / syÃdetat- niraæÓÃnÃmeva paramÃïÆnÃæ saæsargo vastuta÷ / na ca tatra aæÓÃæÓivyavahÃro yukta÷, sthÆlarÆpÃïÃmeva tatsaæbhavÃt / tatra ca saæsargadÆ«aïe na kiæciddÆ«yate ityÃha nÃïorityÃdi- nÃïoraïau praveÓo 'sti nirÃkÃÓa÷ samaÓca sa÷ / paramÃïÆnÃmapi naiva saæparko yukta÷ / yata÷ ekasyÃpyaïoranyasminnaïau na praveÓo 'sti, nÃntarbhÃvo 'sti / kuta÷? co yasmÃt / nirÃkÃÓa÷ sa÷ nÅrandhra÷ paramÃïu÷ / sama÷ sa tulya÷, nimnonnatÃbhÃvÃt / iti kathaæ niraæÓasya saægatirastu? athÃpi syÃt- mà bhÆdaïoraïau praveÓa÷, saægatimÃtraæ kevalamastu, tÃvatà siddhaæ na÷ sÃdhyamityÃha apraveÓa iti- apraveÓe na miÓratvamamiÓratve na saægati÷ // Bca_9.95 // sarvÃtmanà hi saæparka÷ saægatiraïo÷, anyathà sÃæÓatvaprasaÇgÃt / tathà ca tatsvarÆpaæ svÃtmanà vyÃpnuvata eva tena saægati÷ / evaæ tatsvarÆpamiÓratvÃbhÃve saægatirna syÃt / tacca miÓratvaæ tatra praveÓamantareïa na bhavet / itthamapraveÓe praveÓÃbhÃve sati na miÓratvaæ nÃsaæbhinnarÆpatvam / amiÓratve miÓratvÃbhÃve ca na saægati÷ nÃsaÇga÷ // niraæÓasya sarvathaiva saæsargo na yujyate ityÃha niraæÓasya cetyÃdi- niraæÓasya ca saæsarga÷ kathaæ nÃmopapadyate / niraæÓasya aæÓaÓÆnyasya ca padÃrthasya / co dÆ«aïasamuccaye / saæsargo mÅlanaæ kathaæ nÃmopapadyate? nÃmeti saæbhÃvayÃnÃm / kathaæ saæsarga÷ saæbhÃvyate? sarvÃlpasyÃpi avaÓyamekenÃæÓena bhavitavyam / yasya punaraæÓa eva nÃsti, tasya amÆrtasya aæÓÃbhÃve asattvameva prÃptamiti bhÃva÷ / na caitad bhavato 'pi pramÃïapratÅtaæ kvacidastÅtyÃha saæsarga ityÃdi- saæsarge ca niraæÓatvaæ yadi d­«Âaæ nidarÓaya // Bca_9.96 // (##) .........................Ãha vij¤Ãnasya tvityÃdi- vij¤Ãnasya tvamÆrtasya saæsargo naiva yujyate / turatiÓayÃbhidhÃne / vij¤Ãnasya vi«ayavij¤apte÷ / puna÷saæsargo naiva yujyate, na saægacchate / kuta÷? amÆrtasyeti hetupadametat / mÆrtiÓÆnyasya vij¤Ãnasya / amÆrtatvÃdityartha÷ / parasparasaæparko hi saæsarga÷ / sa ca mÆrtimatÃmeva vidyate / yasya tu mÆrtireva nÃsti, tasya kathaæ saæsarga÷ syÃt? iti trayÃïÃmapi saæsargamavadhÆya saæprati samÆha eva vastusan nÃsti iti pratipÃdayannÃha samÆhasyÃpÅtyÃdi- samÆhasyÃpyavastutvÃdyathà pÆrvaæ vicÃritam // Bca_9.97 // api dÆ«aïasamuccaye / samÆhasyÃpi saæghÃtasyÃpi / avastutvÃt vasturahitatvÃt aÓvaviu«Ãïavat saæsargo naiva yujyate iti prak­tena saæbandha÷ / samÆhasyaivÃbhÃvÃt / kathaæ punaravastukatvam? yathà pÆrvaæ vicÃritam, yathà prÃÇ nirÆpitam, evamaÇgulipu¤jatvÃdityÃdinà // hetvasaæbhavameva upasaæharannÃha tadevamityÃdinÃ- tadevaæ sparÓanÃbhÃve vedanÃsaæbhava÷ kuta÷ / tasmÃdevaæ pratipÃditakrameïa sparÓanÃbhÃve trikasaæparkÃbhÃve vedanÃsaæbhava÷ kuta÷, vedanÃyÃ÷ sukhÃdirÆpÃyÃ÷ saæbhava utpÃda÷ kuta÷, naiva yujyate / kÃraïÃbhÃve kÃryasya saæbhavÃyogÃt / iti paramÃrthato vedanÃbhÃve hitÃhitavi«ayasyÃsaæbhavÃt / kimarthamayamÃyÃsa÷ sukhadu÷khasÃdhanaprÃptiparihÃrÃya yo 'yamÃyÃsa÷ kriyate sa kimartha÷? ÃkÃÓacarvaïÃrthamiva naivocita iti bhÃva÷ / mà bhÆt sukhasÃdhanÃya, du÷khasyÃbhi«o¬humaÓakyatvÃt tatparihÃrÃya bhavatu cedÃha- bÃdhà kasya kuto bhavet // Bca_9.98 // vedanÃyà vicÃreïa ni÷svabhÃvatvÃd bÃdhà avicÃrata÷ ÃtmÃde÷ pÆrvanirastatvÃdvedakÃbhÃva÷ / upaghÃtahetorapi vikalpakalpitatvÃt na paramÃrthata÷ sattvam / ityevaæ bÃdhà pŬÃvedanÃbhÃvÃt kasya vedakÃbhÃvÃdbhavet, kuta upaghÃtahetorabhÃvÃcca bhavet? naiva paramÃrthata÷ kasyacit kutaÓcit syÃt / tasmÃdveditrabhÃvÃdapi vedanà na yuktà // saæprati vedanÃbhÃvÃt tatpratyayà t­«ïÃpi kÃraïavirahÃt paramÃrthato notpÃdamarhatÅtyupadarÓayitumÃha yadà netyÃdi- yadà na vedaka÷ kaÓcidvedanà ca na vidyate / tadÃvasthÃmimÃæ d­«Âvà t­«ïe kiæ na vidÅryase // Bca_9.99 // (##) yo vedanÃæ vedayate sa vedaka÷ / yadà kaÓcidÃtmÃdirnÃsti, tadabhÃvÃtsamanantaranirÆpaïÃcca vedanà na vidyate / tadà avasthÃmimÃæ evaævidhÃæ svajanmavikalÃæ d­«Âvà upalabhya t­«ïe kiæ na vidÅryase, taddu÷khadu÷khitÃpi satÅ kiæ na viÓÅryase, yadadyÃpi tadviyogavidhurà tvamÃtmÃnaæ na mu¤casi // syÃdetat- yadi vedako na syÃt, vedanà ca nÃsti, kenÃyaæ tarhi sukhasÃdhanatvÃdinà bhÃve«u d­«ÂÃdivyavahÃra÷ pravartate ityatrÃha d­Óyate ityÃdi- d­Óyate sp­Óyate cÃpi svapnamÃyopamÃtmanà / cittena sahajÃtatvÃdvedanà tena nek«yate // Bca_9.100 // d­Óyate cak«urindriyajena / sp­Óyate kÃyendriyajÃtena cittena j¤Ãnena / evaæ tarhi cittameva vedakaæ vastusadastÅti cedÃha svapnamÃyopamÃtmanà / svapnopamasvabhÃvena mÃyopamasvabhÃvena ca / pratÅtyasamutpannena cittena, na tu paramÃrthasatà / kathaæ cittÃd vyatiriktaæ cittena d­Óyate? sahajÃtatvÃt, cittena sahotpannatvÃt cittena saha janma yasya tasya darÓanam, ekasÃmagrÅpratibaddhatvÃt pratÅtyasamutpÃdasyÃcintyatvÃcca / na tu paramÃrthato darÓanamasti yenaivaæ d­«ÂÃdivyavahÃra÷ / vedanà tena nek«yate, yena d­«ÂasukhasÃdhanÃdivyavahÃro 'pyanyata eva, tena kÃraïena vedanà nek«yate, na d­Óyate vastuta÷ // athÃpi syÃt- na sahajaæ d­Óyate, api tu j¤Ãnaæ vi«ayÃkÃratayà tata utpadyamÃnamuttarakÃlaæ tasya grÃhakamucyate, ityetadapahastayitumÃha pÆrvamityÃdi- pÆrvaæ paÓcÃcca jÃtena smaryate nÃnubhÆyate / avaÓyaæ sahajÃtasya vedanam, anyathà pÆrvaæ prÃgbhÃvi paÓcÃduttarakÃlaæ jÃtena utpannena j¤Ãnena smaryate nÃnubhÆyate sm­tirÆpeïa vi«ayÅkriyate, na sÃk«Ãdvidyate / tajj¤ÃnakÃle tasyÃtÅtatvÃt / na ca atÅtasya svarÆpeïa vedanamucitam, avidyamÃnatvÃt / svarÆpavedanaæ cÃnubhava÷ / tasmÃt smaraïamÃtrametat / tatra yuktaæ na svarÆpavedanam / vedanÃyÃ÷ svabhÃvavyavasthÃpakaæ lak«aïameva ayuktamityÃha svÃtmÃnamityÃdi- svÃtmÃnaæ nÃnubhavati svÃtmÃnaæ svaæ svarÆpaæ nÃnubhavati, na vedayate, svasaævedanasya pÆrvaæ nirastatvÃt / anyena tarhi sà j¤ÃnenÃnubhÆyate vedanÃ? Ãha- na cÃnyenÃnubhÆyate // Bca_9.101 // na ca naiva / anyena tatsamÃnakÃlabhÃvinà j¤ÃnenÃnubhÆyate, vedyate, j¤Ãnasya j¤ÃnÃntareïa avedanÃt // na cÃsti vedaka÷ kaÓcidvedanÃto na tattvata÷ / na ca naivÃsti vedaka÷ kaÓcit, yo vedanÃæ vedayate, cittamanyadvà / ata÷ asmÃt kÃraïÃt vedanà anubhava iti vedanÃlak«aïaÓÆnyatvÃdvedanà na tattvata÷ na paramÃrthata÷, anyatrÃbhiniveÓÃt tatsvarÆpapratipÃdakasya kasyacidabhÃvÃt / etaduktamÃryÃk«ayamatisÆtre- (##) api tu khalu punarabhiniveÓo vedanÃ, parigraho vedanÃ, upÃdÃnaæ vedanÃ, upalambho vedanÃ, viparyÃso vedanÃ, vikalpo vedanetyÃdi // dharmasaægÅtisÆtre 'pyuktam- vedanÃnubhava÷ proktà kenÃsÃvanubhÆyate / vedako vedanà vedya÷ p­thagbhÆto na vidyate // evaæ sm­tirupastheyà vedanÃyÃæ vicak«aïai÷ / yathà bodhistathà hye«Ã ÓÃntà Óuddhà prabhÃsvarà // iti / tasmÃdvedakavedanÃsvabhÃvaÓÆnyaæ pratÅtyasamutpannamÃtraæ nirvyÃpÃramasvÃmikaæ mÃyÃprapa¤cavadupalambhagocaratÃmupagatamidaæ kalevaramavabhÃsate, iti na kasyacit sukhaæ và du÷khaæ và svakÅyaæ bhavatÅtyÃha nirÃtmaka ityÃdi- nirÃtmake kalÃpe 'smin ka evaæ bÃdhyate 'nayà // Bca_9.102 // nirÃtmake kasyacidÃtmÃdervedakasyÃbhÃvÃdasvÃmike kalÃpe ekasyÃnuyÃyino 'bhÃvÃt pratÅtyasamutpannamÃtre 'smin mÃyÃsvabhÃvavadupalambhagocaratÃmupagate / evamindrajÃlavat paÓyan saæjÃtavismayo brÆte- ka evaæ bÃdhyate 'nayà / evamuktakrameïa kasyacidvedayiturabhÃvÃt vedanÃyÃÓca, ka÷ paramÃrthato 'nayà vedanayà bÃdhyate pŬayate? vicÃrato naiva kaÓcit / tasmÃt vikalpa evÃyaæ sukhÃdisÃdhanÃdhyavasÃya÷ / tadetadvedanÃsm­tyupasthÃnaæ darÓitam // sÃæprataæ cittasm­tyupasthÃnamupadarÓayitumÃha nendriye«vityÃdi- nendriye«u na rÆpÃdau nÃntarÃle mana÷ sthitam / nÃpyantarna bahiÓcittamanyatrÃpi na labhyate // Bca_9.103 // tatra «a«Âhaæ tÃvanmanovij¤Ãnaæ nirÆpayati- tathà kva punaridaæ manovij¤Ãnaæ svayamupasthitam? tatra na tÃvadindriye«u cak«urÃdi«u mana÷ sthitaæ sthitimupagatam / na rÆpÃdau vi«aye mana÷ sthitam / nÃntarÃle, nÃpÅndriyavi«ayayorantarÃle madhye mana÷ sthitam / ekatrÃpyaniÓcitasvarÆpatvÃt / nÃpyantarna bahiÓcittam / nÃpyantarna madhye kÃyasya cittaæ nÃpi bahi÷ na bÃhye«u ÓarÅrÃvayave«u cittaæ labhyate / anyatrÃpi na labhyate, uktebhya÷ sthÃnebhya÷ anyatrÃpi kkaciddeÓÃntare yatra tatra và na labhyate, na prÃpyate vicÃrata÷ // tathà kkacit kathaæcidbhavati, tata÷ kathaæ tasya ni«edha ityatrÃha yanna kÃye ityÃdi- yanna kÃye na cÃnyatra na miÓraæ na p­thak kvacit / tanna kiæcidata÷ sattvÃ÷ prak­tyà parinirv­tÃ÷ // Bca_9.104 // yaccittaæ na kÃye bÃhyÃbhyantare ÓarÅre / na cÃnyatra, naiva kÃyÃdanyatra bÃhye vastuni / na miÓram / kriyÃviÓe«aïametat / dvayorÃdhyÃtmikabÃhyayormiÓramapi na sthitam / yaccittaæ na p­thak kÃyÃt, nÃpi p­thak svÃtantryeïa ca kvacidavasthitaæ yaccittam, tat paramÃrthato na (##) kiæcit na vastusat / kalpanopadarÓitameva tat / ÃsaæsÃraæ cittaæ mÃyÃvatpratibhÃso ni÷svabhÃvatvÃt / ata÷ asmÃt kÃraïÃt sattvÃ÷ prÃïina÷ prak­tyà svabhÃvena parinirv­tÃ÷ parimuktasvabhÃvÃ÷ / ni÷svabhÃvatÃlak«aïasya prak­tinirvÃïasya sarvasattvasaætÃne«u sadà vidyamÃnatvÃt / svayameva tu abhÆtaparikalpavaÓÃdasatyapi satyamÃropya kleÓavÃsanopahatacittasaætataya÷ saæsÃracÃrakÃvarodhani«iddhasvÃtantryav­ttayo 'parimuktà ityucyante na tu paramÃrthata÷ // iti mano vicÃrya cak«urÃdivij¤Ãnaæ vicÃrayannÃha j¤eyÃdityÃdi- j¤eyÃtpÆrvaæ yadi j¤Ãnaæ kimÃlambyÃsya saæbhava÷ / j¤eyena saha cejj¤Ãnaæ kimÃlambyÃsya saæbhava÷ // Bca_9.105 // tathà hi na kvacit sadà sadrÆpamavasthitaæ j¤Ãnam, kiæ tu cak«urÃdisÃmagrÅæ pratÅtya utpadyamÃnaæ rÆpÃdij¤eyagrÃhakamityucyate, iti parasyÃÓayamÃÓaÇkaya vikalpayati- tat punarj¤eyÃt pÆrvaæ và syÃt, j¤eyasamÃnakÃlaæ vÃ, j¤eyasya paÓcÃdvà iti / tatra yadi prÃcÅno vikalpa÷, tatrÃha- j¤eyÃt grÃhyavi«ayÃt pÆrvaæ prÃgeva, anutpanne eva j¤eye yadi j¤ÃnamutpannamabhidhÅyate, tadà kimÃlambya asya saæbhava÷? pÆrvaæ j¤eyamÃlambanamantareïa kimÃlambya kimÃÓritya asya saæbhava utpÃda÷? dvitÅyapak«amÃÓrityÃha- j¤eyena grÃhyavi«ayeïa saha samÃnakÃlaæ cedyadi j¤Ãnam, kimÃlambya asya saæbhava÷? samÃnakÃlasya j¤eyasya akÃraïatayà anÃlambanatvÃt / nÃkÃraïaæ vi«aya÷ iti vacanÃt // atha t­tÅya÷ prakÃra÷ svÅkriyate, athetyÃdi- atha j¤eyÃdbhavet paÓcÃt tadà j¤Ãnaæ kuto bhavet / atheti p­cchÃyÃm / j¤eyÃditi / pÆrvaæ j¤eyam, paÓcÃt tadanantaraæ niv­tte j¤eye bhavet utpadyeta j¤Ãnam, tadà j¤Ãnaæ kuto bhavet, j¤ÃnakÃle j¤eyasya niv­ttatvÃt, kuta ÃlambanÃt j¤Ãnaæ bhavet, kimÃÓritya utpadyeta? tasmÃdvi«ayÃdisÃmagrÅto 'pi paramÃrthato na sidhyati j¤Ãnam / idaæ cittasm­tyupasthÃnamÃryaratnakÆÂÃdi«vabhihitam- sa evaæ cittaæ parigave«ate- katarat taccittaæ rajyati và du«yati và muhyati vÃ? kimatÅtamanÃgataæ pratyutpannaæ vÃ? iti / tatra yadatÅtam, tat k«Åïam / yadanÃgatam, tadasaæprÃptam / pratyutpannasya sthitirnÃsti / cittaæ hi kÃÓyapa nÃdhyÃtmaæ na bahirdhà nobhayamantareïopalabhyate / cittaæ hi kÃÓyapa arÆpyanidarÓanamapratighamavij¤aptikamaprati«Âhamaniketam / cittaæ hi kÃÓyapa sarvabuddhairna d­«Âam, na paÓyanti, na drak«yanti / [yat sarvabuddhairna d­«Âam], na paÓyanti, na drak«yanti, kÅd­Óastasya pracÃro dra«Âavya÷? anyatra vitathapatitayà saæj¤ayà dharmÃ÷ pravartante / cittaæ hi kÃÓyapa mÃyÃsad­ÓamabhÆtakalpanatayà vividhÃmupapattiæ parig­hïÃti / peyÃlaæ / cittaæ hi kÃÓyapa nadÅstrota÷sad­ÓamanavasthitamutpannabhagnavilÅnam / cittaæ hi kÃÓyapa dÅpÃrci÷sad­Óaæ hetupratyayatayà pravartate / cittaæ hi kÃÓyapa vidyutsad­Óaæ (##) k«aïabhaÇgayanavasthitam / cittaæ hi kÃÓyapa ÃkÃÓasad­Óam, Ãgantukai÷ kleÓopakleÓairupakliÓyate / peyÃlaæ / yÃvat cittaæ hi kÃÓyapa parigave«yamÃïaæ na labhyate / yanna labhyate, tannopalabhyate / tannaivÃtÅtaæ nÃnÃgataæ na pratyutpannam / tat tryadhvasamatikrÃntam / yat tryadhvasamatikrÃntaæ tannaivÃsti na nasti ityÃdi // evaæ cittasm­tyupasthÃnaæ pratipÃdya dharmasm­tyupasthÃnaæ pratipÃdayitumuktameva kramaæ yojayannÃha evaæ cetyÃdi- evaæ ca sarvadharmÃïÃmutpattirnÃvasÅyate // Bca_9.106 // cakÃra evakÃrÃrtha÷ / evameva yathoditanyÃyena sarvadharmÃïÃæ sarvabhÃvÃnÃmutpattirutpÃdo nÃvasÅyate na pratÅyate / te«Ãmapi svahetuta÷ pÆrvaæ samÃnakÃlaæ paÓcÃdvà utpattau idameva dÆ«aïaæ yathÃsaæbhavaæ vÃcyam / utpÃdÃbhÃvÃnnirodho 'pi na yujyate / anutpannasya nirodhÃyogÃt / ata eva ca anutpannÃniruddhasvabhÃvatayà ni«prapa¤catvÃt sarvadharmà vimokÓÃbhimukhà dharmadhÃtuniryÃtà ÃkÃÓadhÃtuparyavasÃnà apraj¤aptikà avyavahÃrà anabhilÃpyà anabhilapanÅyà ityucyante / evaæ dharmasm­tyupasthÃnenÃvirahitaæ sarvadharme«vanÃsaÇgaj¤Ãnamutpadyate / dharmasm­tyupasthÃnabhÃvanà ca ÃryÃk«ayamatisÆtre darÓità / yaduktam- dharme dharmÃnupaÓyÅ viharan bodhisattvo na kaæciddharmaæ samanupaÓyati / yato na buddhadharmÃ÷, yato na bodhi÷, yato na mÃrga÷, yato na ni÷saraïam, sarvadharmà ni÷saraïamiti viditvà anÃvaraïamahÃkaruïÃsamÃdhiæ samÃpadyate / sa sarvadharme«u sarvakleÓe«u ca k­trimasaæj¤Ãæ pratilabhate- ni«kleÓà ete dharmà naite sakleÓÃ÷ / tatkasya heto÷? tathÃhi ete nÅtÃrthe 'rthaæ samavasaranti / nÃsti kleÓÃnÃæ saænicayo rÃÓÅbhÃva÷, na rÃgabhÃva÷, na dve«abhÃva÷, na mohabhÃva÷ / e«ÃmevÃnubodhÃd bodhi÷ / yatsvabhÃvÃÓca kleÓÃ÷, tatsvabhÃvà bodhi÷, ityevaæ sm­timupasthÃpayati / iti // uktaæ ca- utpattiryasya naivÃsti tasya kà nirv­tirbhavet / mÃyÃgajaprakÃÓatvÃdÃdiÓÃntaæ tvayatnata÷ // ya÷ pratÅtyasamutpÃda÷ ÓÆnyatà saiva te matà / tathÃvidhaÓca saddharmastatsamaÓca tathÃgata÷ // tattattvaæ paramÃrtho 'pi tathatà dravyami«yate / bhÆtaæ tadavisaævÃdi tadbodhÃdbuddha ucyate // iti / [catu÷ 3.27, 39, 20] evaæ dharmasm­tyupasthÃnaæ darÓayatà sarvadharmà anutpannÃniruddhÃ÷ prakÃÓitÃ÷ // tathà sati saæv­tisatyamayuktamityuktaæ syÃt / tata÷ satyadvayavyavasthÃpanaæ na ghaÂate iti parihartuæ codyamutthÃpayannÃha yadyevamityÃdi- (##) yadyevaæ saæv­tirnÃsti tata÷ satyadvayaæ kuta÷ / yadi paramÃrthata÷ sarvadharmà anutpannÃniruddhasvabhÃvÃ÷, evaæ sati saæv­tirnÃsti, vyavahÃro na syÃt, paramÃrthasatyamevaikaæ syÃt / tata÷ saæv­terabhÃvÃt satyadvayaæ saæv­tisatyaæ paramÃrthasatyaæ ceti yaduktam- saæv­ti÷ paramÃrthaÓca satyadvayamidaæ matam / [9.2] iti, tadetat satyadvayaæ kuta÷? naiva syÃt / tadabhÃvÃcca paralokagamanakarmakriyÃphalasaæbandhasvabhÃvopÃrjanÃdi na syÃt, sarvavyavahÃrÃbhÃvÃt / athÃpi syÃt- yadi nÃma nÃsti, tathà marÅcikÃdi«u jalakalpanayeva saæv­tisvabhÃvayà kalpanayà buddhyà vyavasthÃpyate, tata÷ satyadvayamupapadyate ityÃÓaÇkayannÃha atha seti- atha sÃpyanyasaæv­tyà atheti praÓne / sÃpÅti saæv­ti÷ / na kevalaæ paramÃrthasatyamityaperartha÷ / anyayà saæv­tyà kalpanÃbuddhirÆpayà vyavasthÃpyate / athavà / apiravadhÃraïe bhinnakrame ca / anyayaiva saæv­tyeti yojanÅyam / evamekaæ saædhitsato 'nyat pracyavate ityupadarÓayannÃha- syÃtsattvo nirv­ta÷ kuta÷ // Bca_9.107 // yadi paramÃrthatastatsvabhÃvaÓÆnyamapi kalpanÃbuddhivi«ayÅkaraïÃt sÃæv­tamucyate, yo 'pi tarhi sarvadharmani÷svabhÃvatÃlak«aïaæ paramÃrthasatyamadhigamya anupalambhayogena sarvaprapa¤cavirahÃt parinirv­timupayÃta÷, so 'pi sattva÷ parinirv­to vinirmukta÷ kuto bhavet? naiva syÃt / tasyÃpi buddhayà vi«ayÅkaraïÃt / buddhiÓca sarvaiva saæv­ti÷ kalpanÃsvabhÃvatvÃt / buddhi÷ saæv­tirucyate iti vacanÃt nirv­tirapi saæv­ti÷ syÃt // atra parihÃramÃha paracittetyÃdi- paracittavikalpo 'sau parasya nirv­tasattvÃdanyasya sattvasya cittaæ tasyÃsau vikalpa÷, yo 'yaæ nirv­tasyÃpi buddhayà vi«ayÅkaraïam / na hi paracittavikalpena anyasya saæv­tiryuktà / tato 'nyabuddhayà vi«ayÅkriyamÃïo 'pi nirv­ta evÃsau / kuta÷? yata÷- svasaæv­tyà tu nÃsti sa÷ / tu÷ pÆrvasmÃdviÓe«amabhidhatte / svasaæv­tyà nijasaæv­tyà svakalpanayà sa iti parinirv­to nÃsti, na vidyate / parinirv­ta eva sa÷ iti svayamasya sarvavikalpoparamÃt / anyatrÃpi tarhi kathamanyasaæv­ti÷ syÃdityatrÃha sa paÓcÃdityÃdi- sa paÓcÃnniyata÷ so 'sti na cennÃstyeva saæv­ti÷ // Bca_9.108 // asmin sati idaæ bhavati, asyotpÃdÃdidamutpadyate iti idaæpratyayatÃmÃtrameva saæv­ti÷ / iti dharmebhyo dharma utpadyamÃna÷ paÓcÃdbhÃvÅ bhavet / tata÷ sa paÓcÃnniyato dharma÷, so 'sti yadi, tadà astyeva saæv­ti÷ / na cedyadi sa nÃsti, tadà nÃstyeva saæv­ti÷ / (##) gaganendÅvarÃdi«u idaæpratyayatÃyà abhÃvÃt / etaduktaæ bhavati- yadi nÃma parinirv­to buddhyà vi«ayÅk­ta÷, naiva tÃvatà paracittavikalpamÃtreïa tasyÃparinirv­ti÷ / svayamasya sarvavikalpaprapa¤copaÓamÃt / na raktacittenÃlambita÷ svayaæ prahÅïasarvakleÓÃvaraïo vÅtarÃgo 'pyavÅtarÃgo bhavet / tasmÃt sarvakalpanÃvirahÃdanyasaæv­tyÃlambito 'pi svayaæ parinirv­ta evÃsau paramÃrthata÷ / ata eva sarvadharmÃ÷ sarvakalpanÃÓÆnyatvÃdanutpannÃniruddhasvabhÃvatvÃcca prak­tiparinirv­tà ÃdiÓÃntà ityucyante / tathÃpi tathÃvidhebhya eva tathÃvidhà anye dharmà utpadyante nirudhyante ca / mÃyÃsvabhÃvavat / tena ca rÆpeïa parikalpavaÓÃt punarÃlambyamÃnÃ÷ sÃæv­tÃ÷, vÃstavarÆpÃbhÃvÃcca anutpannÃniruddhà ityucyante kharavi«Ãïavat / yaduktam- ÓÆnyebhya eva ÓÆnyà dharmÃ÷ prabhavanti dharmebhya÷ / iti // Ãryalalitavistare 'pyuktam- saæskÃra pradÅpaarcivat k«ipramutpattinirodhadharmakÃ÷ / anavasthita mÃrutopamà phenapiï¬eva asÃradurbalÃ÷ // saæskÃra nirÅha ÓÆnyakÃ÷ kadalÅstambhasamà nirÅk«ata÷ / mÃyopama cittamohanà bÃlaullÃpana riktamu«Âivat // * * * * peyÃlaæ / yatha mu¤ca pratÅtya balvajaæ rajju vyÃyÃmabalena vartità / ghaÂiyantra sacakra vartate te«u ekaikaÓa nÃsti vartanà // tatha sarvabhavÃÇgavartinÅ anyamanyopacayena niÓrità / ekaikaÓa te«u vartanÅ pÆrvaparÃntata nopalabhyate // * * * * * mudrÃt pratimudra d­Óyate mudrasaækrÃnti na copalabhyate / na ca tatra na caiva sÃnyato eva saæskÃra anuchedaÓÃÓvatÃ÷ // * * * * * araïiæ yatha cottarÃraïiæ hastavyÃyÃma trayebhi saægati / iti pratyayato 'gni jÃyate jÃtu k­tÃrthu laghu nirudhyate // atha paï¬itu kaÓci mÃrgate kutayaæ Ãgatu kutra yÃti và / vidiÓo diÓi sarvi mÃrgato nÃgati nÃsya gatiÓca labhyate // skandhÃyatanÃni dhÃtava÷ t­«ïa avidyà iti karmapratyayà / sÃmagri tu sattvasucanà sa ca paramÃrthatu nopalabhyate // iti / [lalita-13.97,98,100,101,104,108-110] (##) catu÷stave 'pyuktam- niruddhÃdvÃniruddhÃdvà bÅjÃdaÇkurasaæbhava÷ / mÃyotpÃdavadutpÃda÷ sarva eva tvayocyate // atastvayà jagadidaæ parikalpasamudbhavam / parij¤ÃtamasadbhÆtamanutpannaæ na naÓyati // nityasya saæs­tirnÃsti naivÃnityasya saæs­ti÷ / svapnavat saæs­ti÷ proktà tvayà tattvavidÃæ vara // iti / [catu÷-1.16-18] tasmÃt paramÃrthata utpÃdanirodhÃbhÃve 'pi na saæv­tisatyavirodha iti sarvaæ sama¤jasam // nanu yadi paramÃrthato 'nutpannÃniruddhÃ÷ sarvadharmÃ÷, tadà na j¤Ãnaæ na ca j¤eyaæ vastuta÷ saæbhavati / tat kimiha kena vicÃryate iti vicÃro 'pi na syÃt / atastÆ«ïÅmeva sthÃtavyamityata Ãha kalpanetyÃdi- kalpanà kalpitaæ ceti dvayamanyonyaniÓritam / yathÃprasiddhamÃÓritya vicÃra÷ sarva ucyate // Bca_9.109 // kalpanà Ãropikà buddhi÷ / kalpitaæ tayà samÃropitam / cetyuktasamuccaye / ityevaæ dvayamubhayamanyonyasya niÓritaæ parasparasamÃÓritam, kalpanÃpek«ayà kalpitam, kalpitÃpek«ayà kalpaneti / yathÃprasiddhaæ lokavyavahÃrato niÓcitamÃÓritya g­hÅtvà vicÃro vimarÓa÷ sarva ucyate abhidhÅyate / sarva iti na kaÓcideva vicÃro 'pi saæv­timÃÓritya pratanyate, na tu paramÃrthasatyam, tasya sarvavyavahÃrÃtikrÃntatvÃdityartha÷ // vicÃro 'pi bahirvicÃravat kÃlpanikasvabhÃvatvÃdvicÃrayitavya iti cet, vicÃrasyÃÓakyavicÃratvÃdityabhisaædhÃyÃha vicÃritenetyÃdi- vicÃritena tu yadà vicÃreïa vicÃryate / tadÃnavasthà tasyÃpi vicÃrasya vicÃraïÃt // Bca_9.110 // vicÃritena tu parÅk«itena punaryadà vicÃreïa vicÃryate nirÆpyate, tadà anavasthà aprati«ÂhÃnaæ syÃt / kuta÷? tasyÃpi vicÃrasya vicÃraïÃt / yo 'sau vicÃrasya vicÃraïÃrthaæ vicÃra upÃdÅyate, tasyÃpi vicÃrasya vicÃraïÃddheto÷ // vicÃrye tarhi vicÃryamÃïe kathamiyamanavasthà na syÃdityatrÃha vicÃrite ityÃdi- vicÃrite vicÃrye tu vicÃrasyÃsti nÃÓraya÷ / nirÃÓritatvÃnnodeti tacca nirvÃïamucyate // Bca_9.111 // vicÃrye tu parÅk«ye punarvastuni vicÃrite nirïÅte sati vicÃrasya nirïayasya punaruttarakÃlaæ kartavyasya ÃÓrayo nÃsti, yamÃÓritya punarvicÃrÃnusaraïenÃnavasthÃnaæ syÃt / vicÃryasya vicÃraïe caritÃrthatayà punarÃkÃÇk«ÃbhÃvÃt / ata eva nirÃÓrayatvÃnnodeti, ÃÓrayÃbhÃvÃnna punarvicÃra÷ pravartate / sarvasamÃropani«edhaæ vidhÃya vastutattvaparij¤ÃnÃt k­tak­tyatvÃt prav­ttiniv­ttyabhÃvÃt (##) na kkacit sajyate, nÃpi virajyate / tacca nirvÃïamucyate, sarvavyavahÃraniv­tte÷ sarvatra nirvyÃpÃratayà praÓÃntatvÃt tadeva nirvÃïamabhidhÅyate // kalpitavi«aye 'vaÓyameva sarvatra vicÃra÷ satyo na tu paramÃrthata ityÃha yasya tvityÃdi- yasya tvetaddÆyaæ satyaæ sa evÃtyantadu÷sthita÷ / yasya puna÷ paramÃrthasadbhÃvavÃdina÷ etaddÆyaæ vicÃro vicÃryaæ ceti etadubhayamapi satyaæ paramÃrthasat, sa eva bhÃvasvabhÃvavÃdÅ atyantadu÷sthita÷ atyantamatiÓayena du÷khena sthito du÷sthita÷ du«karaïÅyatvÃt / etadevopadarÓayannÃha yadÅtyÃdi- yadi j¤ÃnavaÓÃdartho j¤ÃnÃstitve tu kà gati÷ // Bca_9.112 // yadi j¤ÃnavaÓÃt j¤Ãnasya pramÃïasya vaÓÃt sÃmarthyÃt artha÷ prameyaæ vyavasthÃpyate, tadà bhavatu nÃma pramÃïÃt prameyavyavasthÃ, ko nÃma nivÃrayati? kevalamidamiha nirÆpaïÅyam-j¤ÃnÃstitve tu kà gati÷? j¤Ãnasya pramÃïasya punarastitvaæ kuto niÓcitamiti vaktavyam / svasaævedanasyÃbhÃvÃt pramÃïÃntarÃnve«aïe anavasthÃnaæ syÃditi kà gatirÃÓrayaïÅyÃ? syÃdetat- syÃdeva anavasthÃnam, yadi j¤Ãnastitve pramÃïaæ m­gyate / yÃvatà prameyÃdeva pramÃïavyavasthÃ, tat kuto 'navasthÃnaæ syÃdityÃÓaÇkayannÃha athetyÃdi- atha j¤eyavaÓÃjj¤Ãnaæ j¤eyÃstitve tu kà gati÷ / atheti parÃbhiprÃyaprakÃÓane / atha j¤eyasya prameyasya vaÓÃt j¤Ãnaæ vyavasthÃpyate, tarhi j¤eyÃstitve tu kà gati÷? yadi j¤eyavaÓÃt j¤Ãnaæ vyavasthÃpyate, tadà svayameva j¤eyaæ j¤ÃnÃstitve vyavasthÃnibandhanaæ syÃt, tacca kuta÷ pramÃïÃt siddhamiti p­cchati- j¤eyÃstitve puna÷ kà gatiriti / prameyasiddhaye j¤ÃnÃntarÃnusaraïe tadapi j¤ÃnÃntaraæ kuta÷ siddhamiti vaktavyam / tasmÃdeva j¤eyÃditi cet, j¤eyaæ kuta÷ siddham? tatsiddhau j¤ÃnÃntarÃnusaraïe punaranavasthÃnamaparyavasÃnaæ syÃt / syÃdetat- bhavedetat yadi j¤Ãnasya j¤eyasya và siddhaye j¤ÃnÃntarÃpek«Ã syÃt, api tu parasparamitaretarasya siddhi÷ / ato noktado«aprasaÇga iti parasyÃÓayamÃvirbhÃvayannÃha athÃnyonyetyÃdi- athÃnyonyavaÓÃtsattvamabhÃva÷ syÃddÆyorapi // Bca_9.113 // atha punarevamabhidhÅyate- anyonyasya j¤Ãnasya j¤eyasya parasparasya vaÓÃt sÃmarthyÃt j¤Ãnaj¤eyayorapi sattvamastitvaæ niÓcÅyate j¤ÃnavaÓÃjj¤eyasya j¤eyavaÓÃcca j¤Ãnasyeti yÃvat / tadevaæ sati abhÃva÷ syÃd dvayorapi / dvayorapi j¤Ãnaj¤eyayorabhÃva÷ syÃt, ekasyÃpi sattvasiddhirna bhavet / itaretarÃÓrayatvÃdekasyÃsiddhau dvitÅyasyÃpyasiddhi÷ // atra prak­tÃnurÆpad­«ÂÃntamÃha pità cedityÃdi- pità cenna vinà putrÃtkuta÷ putrasya saæbhava÷ / putrÃbhÃve pità nÃsti (##) pità janaka÷ yadi putraæ vinà putramantareïa na syÃt, putrajananasÃpek«atvÃdasya vyapadeÓasya, tarhi kuta÷ putrasya saæbhava÷, kuta÷ kasmÃt piturabhÃvÃt putrasya janyasya saæbhava÷ janma astu? kimiti cet, putrÃbhÃve pità nÃsti / hetupadametat / yata÷ putrasya abhÃve asattve pità nÃsti na bhavati / pitrà hi putro janayitavya÷ / sa ca na putraæ yÃvajjanayati, tÃvat pitaiva na bhavati / yÃvacca pità na bhavati, tÃvat putrasya tasmÃt saæbhavo nÃsti / ata÷ itaretarÃÓrayaïÃdekÃbhÃvÃdanyatarÃbhÃva÷ syÃditi dvayorapyanayorabhÃva iti samudÃyÃrtha÷ / amumarthaæ dÃr«ÂÃntike yojayannÃha tatheti- tathÃsattvaæ tayordvayo÷ // Bca_9.114 // yathÃtra pitÃputrodÃharaïe, tathà asattvaæ tathaiva abhÃva÷ tayordvayorj¤Ãnaj¤eyayo÷ / tathÃhi- j¤eyajananÃjj¤Ãnamucyate, j¤Ãnaparicchedyatayà ca j¤eyamiti yÃvat j¤Ãnaæ na sidhyati, yÃvat parij¤Ãnaæ na sidhyati, tÃvat paricchedyatayà ca j¤eyaæ na sidhyati / itaretarÃÓrayaïÃdubhayÃbhÃva÷ syÃditi bhÃva÷ // syÃdetat- na brÆma÷- anyonyavaÓÃt siddhiranayo÷ api tu j¤eyakÃryaæ j¤Ãnam, tato j¤ÃnÃdaÇkurÃd bÅjamiva j¤eyaæ setsyati / iti parÃÓayamudbhÃvayannÃha aÇkura ityÃdi- aÇkuro jÃyate bÅjÃdvÅjaæ tenaiva sÆcyate / j¤eyÃjj¤Ãnena jÃtena tatsattà kiæ na gamyate // Bca_9.115 // aÇkuro jÃyate utpadyate bÅjÃt khalabilÃntargatÃt / bÅjaæ tenaiva bÅjÃjjÃtena aÇkureïa sÆcyate gamyate yathÃ, tathà atra j¤eyÃt prameyÃt j¤Ãnena jÃtena utpannena tatsattà tasya j¤eyasya sattà sadbhÃva÷ kiæ na gamyate, kiæ na pratipadyate? atrÃpi bÅjÃÇkuravat kÃryakÃraïabhÃvasya vidyamÃnatvÃt // nÃyaæ sad­Óo d­«ÂÃnta ityÃha aÇkurÃdityÃdi- aÇkurÃdanyato j¤ÃnÃdvÅjamastÅti gamyate / j¤ÃnÃstitvaæ kuto j¤Ãtaæ j¤eyaæ yattena gamyate // Bca_9.116 // aÇkurÃt kÃryÃt bÅjamastÅti yadgamyate, tannÃyamasyaiva kevalasya prabhÃva÷, kiæ tarhi anyato j¤ÃnÃdaÇkuravyatiriktÃt tadastÅti gamyate / tathà hi- na yogyatÃmÃtreïa kÃryaæ kÃraïasya gamakam, bÅjasyaiva aÇkurajananamapratipannasyÃpi gamakatvaæ syÃt / nÃpi svarÆpapratÅtimÃtreïa apratipannakÃryakÃraïabhÃvasyÃpi tatpratipattiprasaÇgÃt, api tu avinÃbhÃvitvena niÓcitam / ata÷ prÃkpratipannakÃryakÃraïabhÃvasya puna÷ paÓcÃt kkacid bÅjÃvinÃbhÃvinamaÇkuramupalabdhavata÷ aÇkurÃdadhyavasÃyÃtmakamanumÃnamutpadyate, tato bÅjamastÅtyavasÅyate / ato j¤Ãnavi«ayÅk­ta eva aÇkuro bÅjapratipattihetu÷ / j¤ÃnÃstitvaæ j¤Ãnasya sadbhÃva÷ kuto j¤Ãtaæ kasmÃt pratÅtam? svasaævedanÃbhÃvÃdanavasthÃnabhayena j¤ÃnÃntarÃnanusaraïÃcca, j¤eyaæ yattena gamyate, yad yasmÃt j¤eyaæ tena j¤Ãnena j¤eyakÃryeïa gamyate avasÅyate / na hi svayamaniÓcitaæ liÇgaæ (##) sÃdhyasya gamakamupapadyate / j¤ÃpakahetutvÃdasya j¤eyagamakatvam / tasmÃdvÃstavapak«e j¤Ãnaj¤eyÃsiddhervicÃra÷ kartumaÓakya÷, kÃlpanikapak«e tu yathÃprasiddhavyavahÃramÃÓritya Óakyate iti niÓcitam // na svato nÃpi parato na dvÃbhyÃæ nÃpyahetuta÷ / utpannà jÃtu vidyante bhÃvÃ÷ kvacana kecana // [ma. ÓÃ. 1.3] ityasyÃrthasya samarthanÃrthaæ nÃpyahetuta iti turÅyakoÂiprasÃdhanÃya tÃvat svabhÃvavÃdimatamapÃkartumÃha loka ityÃdi- loka÷ pratyak«atastÃvatsarvaæ hetumudÅk«ate / tathà hi te svaparasvabhÃvasarvahetunirapek«ameva bhÃvagrÃmavaicitryamutpadyate iti varïayanti / yata÷ na paÇkajÃdÅnÃæ nÃlapatradalakesarÃdikamanekaprakÃrabhedabhinnavaicitryamacetanà jalapaÇkÃdayo nirvartayitumalam / na ca cetano 'pi kaÓcidanya÷ karmaïà tÃd­ÓanirmÃïapravÅïa upalabhyate, nÃpi cÃdriyate, tatkarmaïo 'paryavasÃnÃt yugapadaparyantaviÓe«e«u vyÃpÃrÃyogÃcca / tasmÃt kiæcitkÃraïamantareïaiva sarvamidaæ jagadvaicitryamutpadyate iti te«Ãæ matam, taduktam- sarvahetunirÃÓaæsaæ bhÃvÃnÃæ janma varïyate / svabhÃvavÃdibhiste ca nÃhu÷ svamapi kÃraïam // rÃjÅvakesarÃdÅnÃæ vaicitryaæ ka÷ karoti hi / mayÆracandrakÃdirvà vicitra÷ kena nirmita÷ // yathaiva kaïÂakÃdÅnÃæ taik«ïyÃdikamahetukam / kÃdÃcitkatayà tattaddu÷khÃdÅnÃmahetutà // [tattvasaægraha-110-112] tadevaævÃdino lokapratÅtÃdeva hetusÃmarthyÃdbÃdhà syÃdityupadarÓayati / loka÷ sarvo jana÷ / pratyak«ata÷ indriyÃÓritÃjj¤ÃnÃt / pratyak«ata ityupalak«aïÃdanumÃnato 'pi tatpratÅtibhÃvÃt / pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmiti yÃvat / sarvamanekaprakÃraæ hetuæ jagadvaicitryakÃraïam, udÅk«ate tadanvayavyatirekÃnuvidhÃyi kÃryamupajanayantaæ paÓyati / yat kÃryaæ yasya sadbhÃve bhavati, tadabhÃve ca na bhavatÅti pratÅyate, sa tasya heturiti niÓcÅyate / iti lokapratÅtÃdeva hetuvyÃpÃrÃdasya ahetukatvapratij¤Ã bÃdhyate / tadevopadarÓayannÃha padmanÃlÃdÅtyÃdi- padmanÃlÃdibhedo hi hetubhedena jÃyate // Bca_9.117 // padmasya rÃjÅvasya nÃlamÃdi ye«Ãæ padmadalakesarÃdÅnÃæ te tathoktÃ÷, te«Ãæ bhedo nÃnÃtvam / hiryasmÃt / hetubhedena heto÷ kÃraïasya bhedena viÓe«eïa jÃyate utpadyate, nÃnyathà / aniyamena sarvatra sadbhÃvaprasaÇgÃt / ata÷ yad yasyÃnvayavyatirekÃnuvidhÃnaæ kurvat pratÅyate, tat tasyaiva kÃryaæ nÃnyasyetyabhyupagamanÅyam / yasmÃt pratiniyatakÃraïÃdeva pratiniyataviÓe«otpatti÷, tadbhedena tadbhedÃditi na ahetumatÅ // (##) nanu bhavede«a viÓe«a÷ yadi hetoreva svayamasau viÓe«a÷ siddha÷ syÃt / kiæ tu tasyaiva kuta÷ sa bhavatÅti vaktavyam / na ca nirviÓe«ÃdviÓe«otpatti÷, punarahetutvaprasaÇgÃt / ityÃÓaÇkÃæ pariharannÃha kiæk­ta ityÃdi- kiæk­to hetubhedaÓcet pÆrvahetuprabhedata÷ / kiæk­ta÷ kena k­ta÷ kuto yÃta÷ hetubhedaÓcet, hetorbhedo viÓe«aÓceducyate / pÆrvahetuprabhedata÷ pÆrvasya prÃktanasya tajjanakasya heto÷ prabhedata÷ prabhedÃdviÓe«Ãt / tasyÃpi tatpÆrvasya heto÷ kuto viÓe«a iti cet, punastatrÃpi pÆrvahetuviÓe«Ãditi vaktavyam, iti uttarottarasya viÓe«ÃkÃÇk«ÃyÃæ pÆrvapÆrvasya viÓe«Ãdityuttaraæ vÃcyam / na caivamanavasthÃnamani«Âaæ kiæcidÃpÃdayati- anavarÃgrasya saæsÃrasya pÆrvakoÂirna praj¤Ãyate ityabhyupagamÃt / ata eva phalÃviparyayo 'pi na svato bhavatÅtyÃha kasmÃccedityÃdi- kasmÃccetphalado hetu÷ pÆrvahetuprabhÃvata÷ // Bca_9.118 // kasmÃt kÃraïÃt phalado viÓi«ÂaphaladÃnasamartho hetuÓcet, pÆrvahetuprabhÃvata÷ pÆrvasya tajjanakasya heto÷ sÃmarthyÃt svahetunà sa tÃd­ÓastatsvabhÃvo 'jani yena sahakÃriviÓe«opahitakÃryotpÃdÃnuguïaviÓe«aparaæparÃpariïatimadhigacchan asati pratibandhavaikalyayo÷ saæbhave tathÃvidhameva phalamutpÃdayati / ata÷ aviparÅtaphaladÃnamapi svahetusÃmarthyopajanitameva / tena abhyudayani÷ÓreyasasÃdhanahetoryathÃsaækhyamabhyudayani÷Óreyasameva phalaæ jÃyate, tadviparÅtÃdviparÅtamiti na kathaæcidapi viparyaya÷ // etacca avaÓyaæ svabhÃvavÃdinà sahetukatvamakÃmakenÃpi svÅkartavyam / kathamanyathà hetumantareïa pratij¤Ãtamahetukatvaæ bhÃvÃnÃæ setsyati? pratij¤ÃmÃtreïa tasya kenacidagrahaïÃt / hetuvyÃpÃreïa tat prasÃdhayata÷ svayameva puna÷ sahetukatvÃbhyupagamÃt vandhyà me mÃteti bruvata÷ iva pratij¤ÃyÃ÷ svavacanena bÃdhanaæ syÃt ityubhayata÷pÃÓà rajjuriti saækaÂaprÃpto batÃyaæ tapasvÅ / taduktam- na heturastÅti vadan sahetukaæ nanu pratij¤Ãæ svayameva ÓÃtayet / athÃpi hetupraïayÃlaso bhavet pratij¤ayà kevalayÃsya kiæ bhavet // iti / tasmÃt kud­«Âivij­mbhitamevaitat pramÃïabÃdhitatvÃt // evaæ svabhÃvavÃdinaæ nirÃk­tya caturthaprakÃraprasÃdhanÃrthameva ÅÓvarakÃraïatÃæ jagata÷ pratyÃkhyÃtuæ tadupak«epaæ kurvannÃha ÅÓvara ityÃdi- ÅÓvaro jagato hetu÷ ÅÓvarakÃraïavÃdino hi svabhÃvavÃdimatani«edhamÃkarïya viÓe«amabhidhÃtumardhamavasitaæ bhÃrasyeti manyamÃnÃ÷ prÃhu÷- sÃhÃyyameva anu«Âhitamevaæ bhavadbhi÷ / na hi kÃraïamantareïaiva (##) jagadvaicitryamupapadyate deÓÃdyaniyamaprasaÇgÃt / kevalamacetanÃ÷ punaramÅ jalapaÇkÃdayo vaicitryÃsÃmarthyà iti yuktamanenoktam / tatra astyeva sa bhagavÃn viÓvavaicitryanirmÃïapravÅïa÷ jagadekasÆtradhÃra÷ sakalajagadÃdibhÆta÷ nityÃtmatayà sarvadÃnupahataÓaktiprabhÃva÷ sarvabhÃvÃnÃæ kÃryakÃraïabhÃvÃditattvavedÅ samastÃrvÃcÅnadarÓanÃgocaramÃhÃtmya ÅÓvara÷ / tena hetunà sahetukaæ sakalamidaæ sacarÃcaraæ jagaditi ka÷ sacetana÷ anyathà vaktumutsahate? iti naiyÃyikÃdiveÓmakathÃmabhidhÃya pratyÃca«Âe- ÅÓvaro jagato hetu÷ / ÅÓvara iti ÓaækarasyÃkhyà / sa eva jagato viÓvasya hetu÷ s­«ÂisthitipralayakÃraïam / tasmÃdevaitadviÓvamaÓe«amutpadyate / anyathà punaracetanopÃdÃnatvÃt kathamamÅ girisaridavanisÃgarÃdaya utpattibhÃjo bhaveyu÷? cetanÃva dadhi«ÂhÃnÃt punarime samutpattumutsahante, tadvayÃpÃreïaiva pravartanÃt / taduktam- sarvotpattimatÃmÅÓamanye hetuæ pracak«ate / nÃcetana÷ svakÃryÃïi kila prÃrabhate svayam // na syÃnmerurayaæ na ceyamavanÅ naivÃyamambhonidhi÷ sÆryÃcandramasau niveÓasubhagau naitau jagaccak«u«Å / ÅÓÃno na kulÃlavadyadi bhavediÓvasya nirmÃïak­t sattvÃdÅÓvarakart­kaæ jagadidaæ vaktÅti kaÓcitkila // iti / [tattvasaægraha-46-47] tasmÃjjagadevamacetanaviÓvasvabhÃvamÅÓvarakÃraïatÃmÃtmano brÆte / atrocyate- kimanayà svag­hÅtopakalpitayà prameyaracanayà vacanaracanÃprapa¤camÃlayÃ? naitaducyamÃnamapi svasamayÃbhiniveÓinÃæ ja¬adhiyÃæ prÅtikaraæ pramÃïaÓÆnyaæ vidu«Ãæ saæto«amutpÃdayati / tathà hi- yadyasau kÃruïika÷, kimarthaæ punarimÃn narakÃdidu÷khapŬitÃn prÃïina÷ karoti? tathà ca sati kÃruïikatvaæ tasya ÓraddhÃsamadhigamyameva syÃt / svak­tÃsatkarmaphalopabhogena tatk«epÃpanayane yasya prav­tti÷, kathamakÃruïiko nÃmeti cet, na / tat karma kÃruïika÷ kimiti kÃrayati yenÃni«Âaæ phalamupabhujyate, tatrÃpi tasya vyÃpÃrÃt, sarvotpattimatÃæ nimittakÃraïatvÃt / api ca kiæ tasminnavyÃpriyamÃïe tat karmaphalamupabhujyate na vÃ? yadi prathama÷ pak«a÷, tadà kathametat- aj¤o janturanÅÓo 'yamÃtmana÷ sukhadu÷khayo÷ / ÅÓvaraprerito gacchetsvargaæ và Óvabhrameva và // iti / [mahÃbhÃ.-3.30.28] sarvakÃrye«veva tadvayÃpÃrÃbhyupagamasya anenaiva anaikÃntikatÃprasaÇgÃt / atha dvitÅya÷, tadà k­pÃlurasau tatropek«Ãæ kimiti nÃdhivÃsayati, yad yatnena sÃhÃyyameva tatropakalpayati / atha k­tasya karmaïo 'vipraïÃÓÃdavaÓyaæ tena tatphalamanubhavitavyamiti tadupabhogÃya vyÃpriyate iti cet, kathaæ punaretasminnavyÃpriyamÃïe 'vaÓyaæ tenÃnubhavitavyaæ sÃmagrÅvaikalyÃt / ka÷ punarevaæ (##) vipraïÃÓe 'pi do«a÷? prayatnata eva tato nivartitumucitaæ kÃruïikasya / evaæ hi tadicchÃyattav­ttitayà tasyÃparipÃkÃt tena svamaiÓvaryamupadarÓitaæ tatra bhavet / atra sattvÃnÃæ tatkarmasaæcodito 'sau dayÃlurapi sthÃtumaÓakta÷, mahad bata anena svamaiÓvaryamitthaæ dyotitamanyatra syÃt / tat parakarmaïÃpi samÃk­«Âo nÃma nÃtmani vaÓitvamadhigacchati, ÅÓvarata÷ karmaïa eva mahat sÃmarthyamevaæ prakÃÓitaæ syÃt / tadvaraæ karmaiva paryupÃsyaæ yatsÃmarthyena samÃk­«yamÃïo maheÓvaro 'pi sthÃtumasamartha÷ / tasmÃdidamavyÃhatameva- nama÷ satkarmabhyo vidhirapi na yebhya÷ prabhavati // iti / [bhart­hari-vairÃgya-92] atha na kÃruïika÷, tadÃsau vÅtarÃga÷ sarÃgo vÃ? yadi Ãdyo vikalpa÷, tadà yadi nÃma dayÃvirahÃt sukhaæ nopanayati, du÷khaæ tu janasya kasmÃdutpÃdayatÅti vaktavyam / du÷khaæ hi rÃgÃdivaÓena kasyacidupanÅyate / te cÃsya na santi / kathamakÃraïameva janaæ du÷khayati? krŬÃrthaæ du÷khayatÅti cet, krŬÃrthaæ vÅtarÃgasya prav­ttiriti cet, niÓcitamasau na vÅtarÃga÷ / rÃgÃdimatÃmapi tÃvajjitendriyÃïÃæ na krŬÃrthaæ d­Óyate prav­tti÷, kiæ punarvÅtarÃgÃïÃæ tathà bhavi«yati / na rak«a÷piÓÃcÃdimantareïa anyasya paradu÷khena krŬà saæbhÃvyate // atha avÅtarÃga iti pak«a÷, tadà kathamayamitarajanasÃdhÃraïa÷ sannÅÓvaro bhavitumarhati? rÃgÃdikleÓapÃÓÃyattav­tterjagadaiÓvaryÃyogÃt / anyathà tadanyasyÃpi tathÃvidhasya tatprasaÇgÃt / nÃpi saæsÃracÃrakoparuddhasvÃtantryasya viÓvavaicitryaracanÃcÃturyaæ tadanyasyeva yujyate / tadevamastitvameva bhavantaæ vipralambhayati yadevaævidhasyÃpi yÃvadaiÓvaryamabhyupagamyate / bhavatu và tathÃvidhasyÃpi kart­tvam / tathÃpi kimasau svasthÃtmà [asvasthÃtmà vÃ]? yadi svasthÃtmÃ, tadà kimiti janamakÃï¬ameva du÷khayati? na hi svasthÃtmà niraparÃdhaæ janaæ pŬayan d­«Âa÷ / atha vimÃrgagÃminameva k­tÃparÃdhaæ pŬayatÅti cet, vimÃrgagÃminamapi ayameva kÃrayati / tathÃbhÆtamapi kÃrayitvà puna÷ pŬayatÅti sa laukikeÓvarÃïÃmapi jaghanyatayà v­ttimatiÓete / te hi svayaæk­tÃparÃdhameva aparÃdhinamanuÓÃsati / ayaæ punarÃtmanaiva kÃrayitveti mahÃnasya viÓe«a÷ / atha asvasthÃtmÃ, tadà asÃdhu tadÃrÃdhane svargÃpavargÃrthinÃæ prek«ÃvatÃæ prav­tti÷ / na hi unmattasyÃrÃdhanamunmattakÃdanya÷ kartumutsahate / tathà hi svargÃdilipsayà tadÃrÃdhanÃya pravartante prek«Ãvanta÷ / tacca apariniÓcitasvabhÃvatayà tato na saæbhÃvyate, viparyayo 'pi và tadÃrÃdhanaphalasya saæbhÃvyate / tadÃrÃdhanaprav­ttÃstu gìhataraÓraddhÃvaÓena tamunmattamÃcak«Ãïà ÃtmÃnamevonmattakamÃcak«Åran / kathamanyathà tadÃrÃdhane pravartante? tadaparonmattakairvà kimaparÃddhaæ yataste na paryupÃsyante? te«Ãæ prabhÃvÃtiÓayavikalatvÃditi cet, na vai prak­te 'pi kaæcit prabhÃvÃtiÓayamutpaÓyÃma÷ / unmattaka÷ sakalajagadatiÓÃyiÓaktiriti ko 'nya unmattakÃdvaktumarhati? tadayamabhivicÃryamÃïo na kvacidavasÃnaæ labhate iti alaæ durmativi«yandite«u Ãdareïeti / tasmÃt sÆktametadÆ yaduktam- (##) sukhasya du÷khasya na ko 'pi dÃtà paro dadÃtÅti kubuddhire«Ã / svakarmasÆtragrathito hi loka÷ kartÃhamasmÅti v­thÃbhimÃna÷ // iti / tasmÃdakart­kameva idaæ jagadaÓe«amiti na parid­«ÂakÃraïÃdanya÷ svatantraÓcetano và tasya kartà kaÓcidasti / idameva vistareïa pratipÃdayituæ siddhÃntavÃdÅ prÃha- vada kastÃvadÅÓvara÷ / ÅÓvarakÃraïavÃdinaæ p­cchati- vada brÆhi ko 'yamÅÓvaro bhavato 'bhimata÷? tÃvacchabdenedamabhidhatte- ye«Ãæ k«ityÃdÅnÃmanvayavyatirekÃnuvidhÃyi kÃryamupalabhyate, tatra katamadÅÓvaraæ bhavÃnÃca«Âe? na ca anupalabdhÃnvayavyatirekavyÃpÃrasya kÃraïatà prakalpayituæ yuktÃ, atiprasaÇgÃt / tasmÃt tatkÃraïatÃmicchatà d­«ÂÃnvayavyatirekavyÃpÃra eva aÇgÅkartavya÷ / na cÃnyasya k«itibÅjÃdivyatiriktasya anvayavyatirekÃnuvidhÃnaæ kurvat d­Óyate kÃryam / tat kathaæ tasya kÃryopayogitvaæ vyavasthÃpyate? yaduktam- ye«u satsu bhavatyeva [yattebhyo 'nyasya kalpyate] / taddhetutvena sarvatra hetÆnÃmanavasthiti÷ // iti // atha p­thivyÃdÅni bhÆtÃnyeva ÅÓvaro bhavatviti parÃbhiprÃyamÃÓaÇkayÃha bhÆtÃni cedityÃdi- bhÆtÃni cedbhavatvevaæ nÃmamÃtre 'pi kiæ Órama÷ // Bca_9.119 // yadi bhÆtÃni p­thivyÃdÅni ÅÓvara ucyate, tadà abhyupagamyate eva / bhavatvevam, evamastu, na vayamatra vipratipadyÃmahe / k«ityÃdyanvayavyatirekÃnuvidhÃnavata÷ kÃryasya darÓanÃt / kevalaæ nÃmamÃtre 'pi kiæ Órama÷? nÃmaiva kevalamarthabhedaÓÆnyaæ nÃmamÃtrakam / apiravadhÃraïe / nÃmamÃtre eva kimiha mahÃsamÃrambheïa tatprasÃdhanÃya Órama÷ ÃyÃsa÷ kriyate? mayà k«ityÃdaya ucyante, tvayà punastÃnyeva bhÆtÃni ÅÓvara÷ iti nÃrthata÷ kaÓcidviÓe«a÷? na cÃtra vipratipattÃvarthaÓÆnyÃyÃæ kiæcit phalamupalabhyate // atha astyeva arthaviÓe«a÷, tadà nai«ÃmÅÓvaratvaæ yuktamityÃha api tvityÃdi- api tvaneke 'nityÃÓca niÓce«Âà na ca devatÃ÷ / laÇghayÃÓcÃÓucayaÓcaiva k«mÃdayo na sa ÅÓvara÷ // Bca_9.120 // apituÓabdena adhikamÃha / naite k«ityÃdayo bhavatÃmÅÓvaratvena kalpayituæ yujyante, tallak«aïÃyogÃt / kathaæ k­tvÃ? aneke nÃnÃsvabhÃvÃ÷, anityÃÓca vinaÓvarasvabhÃvÃ÷, niÓce«ÂÃ÷, acetanatayà nirvyÃpÃrÃ÷ / na ca devatÃ÷, nÃpi ca ÃrÃdhyarÆpÃ÷ / laÇghayÃÓca atikramaïÅyÃ÷ anagh­«yatvÃt / aÓucayaÓcaiva apavitrÃ÷ / amedhyÃdi«vapi p­thivyÃdisadbhÃvÃt / (##) k«mÃdaya÷ k«mà p­thivÅ Ãdirye«ÃmaptejovÃyÆnÃæ te tathoktÃ÷ / na sa ÅÓvara÷, sa ÅÓvara÷ tÃd­kkhabhÃvo na bhavati, tat«aÂprakÃraviparÅtatvÃt // yadi k«mÃdayo neÓvara÷, ÃkÃÓaæ tarhi bhavi«yatÅtyÃha nÃkÃÓamityÃdi- nÃkÃÓamÅÓo 'ce«ÂatvÃt ÃkÃÓamapi ÅÓa÷ ÅÓvaro na bhavati / kuta÷? ace«ÂatvÃt, svabhÃvavikalatayà nirvyÃpÃratvÃt, paramate 'pi ni«kriyatvÃt / Ãtmà tarhi bhavatu- nÃtmà pÆrvani«edhata÷ / pÆrvameva vistareïa Ãtmana÷ prati«iddhatvÃt ni÷svabhÃva÷ ÓaÓavi«Ãïavadasau / athÃpi syÃt- avitarkyamÃhÃtmyatvÃdasya nÃrvÃgdarÓanairidamitthamiti tatsvarÆpaæ vivecayituæ ÓakyamityÃha acintyasyetyÃdi- acintyasya ca kart­tvamapyacintyaæ kimucyate // Bca_9.121 // yadi asau cintÃtikrÃntamÃhÃtmya÷, tadà acintyasya ca cintÃpathamatikrÃntasya ÅÓvarasya kart­tvaæ yugapatkÃraïatvamapi acintyamatarkyaæ kimucyate, kimabhidhÅyate? kart­tvamapyasya acintyatvÃnna vaktumucitamityartha÷ // syÃdetat- atidurlak«yasvabhÃvatayà cintayitumaÓakyo 'sau, kÃryaæ tu tasya sarvajanapratÅtisÃdhÃraïatvÃt cintyameva, iti bruvÃïaæ pratyÃha tena kimityÃdi- tena kiæ stra«Âumi«Âaæ ca bhavatu nÃma tasya kÃryaæ cintyam, tathÃpi tena kiæ stra«Âumi«Âuæ ca / tena ÅÓvareïa acintyamÃhÃtmyena kiæ kÃryaæ stra«Âuæ nirmÃtumi«Âamabhipretaæ ca, iti parasyottaramÃÓaÇkayannÃha- Ãtmà cet atra pÆrvapadasyÃkÃreïa cchandonurodhÃt saædhirna k­ta÷ / Ãtmà tena stra«Âumi«Âaæ cenmatam, etat prati«edhayati- nanvasau dhruva÷ / nanu bho÷, asÃvÃtmà dhruvo nityo 'bhimato bhavatÃm / tat kathamasau kriyate? anyathà nitya eva sa na syÃt / sadakÃraïavannityamiti nityalak«aïÃbhÃvaprasaÇgÃt / anyatrÃpi na tasya s­«ÂivyÃpÃra upalakÓyate ityÃha k«mÃdÅtyÃdi- k«mÃdisvabhÃva ÅÓaÓca j¤Ãnaæ j¤eyÃdanÃdi ca // Bca_9.122 // karmaïa÷ sukhadu÷khe ca ÃdiÓabdena aptejovÃyvÃkÃÓakÃladiÇmanÃæsi g­hyante / te«Ãæ svabhÃvo dhruva÷ / so 'pi na tena kriyate, p­thivyÃdÅnÃæ paramÃïÆnÃæ nityatvÃbhyupagamÃt / sthÆlarÆpe ca tadvayÃpÃrasya ni«etsyamÃnatvÃt / ÃkÃÓÃdÅnÃmapi nityatvÃt / ÅÓaÓceti / ÅÓvaro 'pi dhruva÷ iti ÃtmÃnamasau na karoti / j¤Ãnaæ j¤eyÃdanÃdi ceti / j¤Ãnamapi j¤eyÃdutpadyamÃnamanÃdi (##) ca, ÃsaæsÃraæ j¤eyÃmÃlambya pravartanÃt, tadapi na tena kriyate / tatkarmaïa÷ sukhadu÷khe ca, karmaïa÷ ÓubhÃÓubhÃt yathÃsaæbhavaæ sukhadu÷khe ca bhavata÷ i«ÂÃni«ÂavipÃkaje, tatrÃpi na tasya vyÃpÃra÷ / evaæ sati- vada kiæ tena nirmitam / brÆhi kimidÃnÅæ teneÓvareïa nirmitaæ racitam, iti na kvacit tasya sÃmarthyamupalabhyate / tat kathamasya jagatkart­tvamucyate? adhunà sarvatra sÃdhÃraïaæ dÆ«aïamÃha hetorityÃdi- hetorÃdirna cedasti phalasyÃdi÷ kuto bhavet // Bca_9.123 // tathÃhi asau nityo và jagato hetu÷ syÃdanityo vÃ? nitya eva tadvÃdibhirasau parikalpita÷ / tatra nityatve sati heto÷ kÃraïasya ÃdirnÃsti, yadi, tadà phalasyÃdi÷ kuto bhavet? naiva syÃdityartha÷ / nityamupasthite samarthasvabhÃve hetau kÃryamapi tajjanyamajastrameva jÃyeta / iti tatsÃmarthyapratibaddhaæ kÃryaæ sadà prÃpnoti / tat- kasmÃtsadà na kurute kasmÃt kÃraïÃt sadà sarvakÃlaæ na kurute? na sarvaæ kÃryaæ janayatÅti kathaæ kasyacit kÃryasya kadÃcit kriyÃvirÃma÷ // athavà / anyathÃvatÃryate- yadi ca neÓvaro jagata÷ kartà syÃt, kathamidaæ pralayÃnantaramÃdita÷ sargabhÃg bhavet, ityatrÃha hetorityÃdi- anavarÃgro hi jÃtisaæsÃra÷ / tataÓca heto÷ kleÓakarmÃdilak«aïasya Ãdi÷ pÆrvakoÂi÷ na cedasti, phalasya sattvabhÃjanalokavivartÃdilak«aïasya Ãdi÷ prathamÃrambha÷ kuto bhavet? naiva vidyate ityartha÷ / anÃdau saæsÃre hi sattvÃnÃæ karmÃdhipatyena sthitisaævartavivartÃnÃæ pravartanÃt / etacca uktameva "karmaïa÷ sukhadu÷khe ca" [9.123] ityanena // athavà / atrÃpi ÅÓvaramevÃbhisaædhÃyoktaæ hetoriti / hetorÅÓvarasya Ãdirna cedasti, pralayakÃle 'pi tasyÃnupahatatayà mÃhÃtmyasyÃbhyupagamÃt phalasya tatk­tasya sargÃdilak«aïasya Ãdi÷ kuto bhavet? nityatayà tatkÃraïasya sadà samarthatvÃt sargÃdikamapi nityameva syÃt / ato nityasamarthe tasmin sargÃderÃdireva na syÃt / tata÷ kathaæ sargasyÃdÃvapi tadvayÃpÃro bhavet? api ca / yadi asau kartà syÃt, tadà nityatvÃt- kasmÃtsadà na kurute sargÃdikamiti Óe«a÷ / tathÃhi yadi kadÃcit sargaæ karoti, tadà tatkÃraïasvabhÃvatayà sadà tameva kuryÃt / evaæ sthitisaæhÃrayorapi vaktavyam / yugapadvà tasya sargÃdikriyà syÃt / ata eva ca hetoruparamÃbhÃvÃt / na phalasyÃpi virÃma÷ / anyat pÆrvavat // athÃpi syÃt- yadi nÃma asau sadà samarthasvabhÃva÷, tathÃpi kadÃcit sahakÃrivaikalyÃnna karotÅtyÃha- na hi so 'nyamapek«ate / (##) iti / samarthasvabhÃvo heturÅÓvara÷ / hiryasmÃt / nÃnyaæ sahakÃriïamapek«ate / nityasya samarthasvabhÃvasya sata÷ tadapek«ÃyogÃt / na hi nityatayà anÃdheyÃtiÓayasya kÃcidapek«Ã nÃma / viÓe«otpattau và tadavyatiriktasvabhÃvasya tasyÃpyutpattiprasaÇgÃt / vyatireke và viÓe«Ãdeva kÃryotpatti÷, tasya akÃrakatvaæ syÃt / taduktam- apek«yate para÷ kaÓcidyadi kurvÅta kiæcana / yadakiæcitkaraæ vastu kiæ kenacidapek«yate // iti / [catu÷ -3.12] bhavantu và tasya sahakÃriïa÷ / tathÃpi te nityà và syuranityà vÃ? ye tÃvannityÃ÷ paramÃïvÃdaya÷, te«Ãæ na sadbhÃvavaikalyaæ saæbhavati, nÃpi tadÃyattasaænidhÅnÃæ saænidhÃnavaikalyam / anityÃnÃmapi tadÃyattodayasaænidhÅnÃæ kuto vaikalyaæ nÃma, yena sahakÃrivaikalyÃnna karotÅtyucyate? tato nÃyamatra parihÃra÷ / ata evÃha tenÃk­ta ityÃdi- tenÃk­to 'nyo nÃstyeva tenÃsau kimapek«atÃm // Bca_9.124 // tena ÅÓvareïa ak­ta÷, ya÷ utpattimÃæstena ak­ta÷, sa nÃstyeva, na vidyate anyo 'paro jagati / tena kÃraïena tadÃyattav­ttÅnÃæ sahakÃriïÃæ sadÃsaænihitatvÃdasau nitya÷ kartà kimapek«atÃm? kimapek«amÃïa÷ kadÃcit kÃryaæ na kuryÃt? itthaæ na kÃcidapi tasyÃpekÓÃstÅti sadà kÃryaæ kurvÅta // athÃpi syÃt- samavÃyikÃraïam, asamavÃyikÃraïam, nimittakÃraïaæ ceti kÃraïatritayÃt kÃryamutpadyate / tadasya nimittakÃraïatvÃt sÃmagrÅmapek«ya kÃryaæ kurvato noktado«aprasaÇga÷ iti parÃÓayamÃÓaÇkayÃha apek«ata ityÃdi- apek«ate cetsÃmagrÅæ yadi nÃma asau sadà sarvakÃryÃïi kartuæ samartha÷, tathÃpi apek«ate sÃmagrÅm / na hi sÃmagrÅmantareïa satyapi samarthe kartari kÃryamutpadyate / yathà kila paÂotpÃdanasamarthe 'pi kvaciddhetau turÅtantuvemÃdikamantareïa na paÂa utpadyate, tathà prak­te 'pi cedyadi, Ãha- heturna punarÅÓvara÷ / yadi sÃmagrÅsadbhÃve karoti, tadabhÃve ca na karotÅtyabhyupagabhyate, tadà punarÅÓvaro heturna syÃt / sÃmagryà eva kÃryotpatte÷, tataÓcÃnutpatte÷ / tasyà bhÃvÃbhÃvayo÷ kÃryasya bhÃvÃbhÃvadarÓanÃt, na tu punarÅÓvarabhÃvÃbhÃvayoriti / na sÃmagrÅkÃle 'pi sa pararÆpeïa kartÃ, svarÆpaæ cÃsya prÃgapi samarthaæ tadeveti kathaæ kadÃcit kriyÃvirÃma÷? yadapyuktam- kuvindÃdivat kadÃcit karotÅti, tadapi na yuktam / yata÷ kuvindÃdaya÷ prÃgasamarthà eva / puna÷ paÓcÃt turyÃdisÃmagrÅpratilambhÃdapÆrvasÃmarthyÃdhigamÃt paÂÃdikÃryaæ kurvanti / anyathÃpi te«Ãmapi pÆrvaæ tatsÃmarthyasadbhÃve tatkriyÃprasaÇgo na nivartate iti sÃdhyavikalo (##) d­«ÂÃnta÷ / kiæ ca / sÃmagrÅjanane 'pi sa eva kÃraïam, sa ca sarvadà saænihitasvabhÃva iti kathaæ kadÃcit sÃmagrÅvaikalyamapyasya? ata evopadarÓayannÃha- nÃkartumÅÓa÷ sÃmagryÃæ iti / nÃkartumÅÓa÷, na akriyÃyÃæ samartha÷ / sÃmagryÃæ sÃmagrÅvi«aye / sarvakÃryakriyÃyÃæ samarthatvÃt sÃmagrÅjanmanyapi nodÃsituæ Óaknoti / janayatu tarhi sÃmagrÅmiti cedÃha- [na kartuæ tadabhÃvata÷] // Bca_9.125 // na kartumapi sÃmagryÃmÅÓa÷ / kuta÷? tadabhÃvata÷, tasyÃ÷ sÃmagryà abhÃvata÷ avidyamÃnatvÃt / na ca avidyamÃnasvabhÃve vandhyÃsuta iva kiæcit kartuæ Óakyate nÅrÆpatvÃt / yadvak«yati- nÃbhÃvasya vikÃro 'sti kalpa[hetu?] koÂiÓatairapi / iti // [bodhi. 9.147] bhavatu nÃma sÃmagrÅsadbhÃve satyeva kartà / tathÃpi kiæ sÃmagrÅbalÃk­«Âa÷ svayamanicchanneva karoti, Ãhosvidicchan iti vikalpau / tatra Ãdyaæ vikalpamÃÓaÇkayannÃha karotÅtyÃdi- karotyanicchannÅÓaÓcetparÃyatta÷ prasajyate / karoti kÃryamabhinirvartayati anicchan anabhila«an / ÅÓa ÅÓvara÷ / cenmatam, parÃyatta÷ prasajyate, parÃyatta÷ paratantra÷ prasajyate Ãsajyate / sÃmagrÅvaÓena anicchato 'pi kurvata÷ tadvaÓavartitvaprasaÇgÃt / na ca pÃratantryamanubhavata÷ ÅÓvaratvaæ yuktam, atiprasaÇgÃt / dvitÅyaæ vikalpamadhik­tyÃha- icchannapÅcchÃyatta÷ syÃt atha icchan karotÅti pak«a÷ svÅkriyate, tadÃpi icchÃyatta÷ syÃt / icchÃsadbhÃve kÃryavyÃpÃrÃt, tadabhÃve ca avyÃpÃrÃt / tadapek«ÃsadbhÃvÃt- kurvata÷ kuta ÅÓatà // Bca_9.126 // evaæ kurvata÷ kÃryamabhinirvartayata÷ sata÷ tasya kuta ÅÓatÃ, kuta÷ eÓvaryam? etena yaduktaæ kenacit- buddhimattvÃdÅÓvarasya nai«a do«a÷ / buddhiÓÆnyo hi svasattÃmÃtrajanyamakrameïaiva kÃryaæ kuryÃt, buddhimÃæstu kartumÅÓÃno 'pyanicchanna karoti, iti kastasyopÃlambha iti, tadapi nirastam / tathà hi tà api icchÃ÷ svasattÃmÃtranibandhanÃ÷ kiæ na karotÅti sa eva tasyopÃlambha÷ / api ca / yadi tà na sahakÃriïya÷, kiæ tÃsÃæ viyoge 'pi na karoti atha asahakÃrivaikalye 'pi kÃryÃkaraïe sarvadà tadÃyatta÷? sahakÃriïyaÓcet, tathà tadbhÃve 'pi sarvakÃryaæ kiæ na karoti? sahakÃriïÃæ sÃkalye ÓaktatvÃt / kevalasya aÓaktasya na kÃrakatvamiti cet, tat kimayaæ pararÆpeïa kÃraka÷? tathà cedakÃraka eva / na hi svarÆpeïa (##) akÃraka÷ kÃrako nÃma / svarÆpamapi asya nijaÓaktiÓabdavÃcyaæ kÃryopayogÅti cet, alamidÃnÅmÃgantukaÓakti«vapek«ayà / samartho 'pye«a prak­tyà sahakÃriïÃmasaænidhau nava kÃraka iti cet, mÃtÃpi satÅ prak­tyà bandhyà ityetadapi tarhi devÃnÃæ priyeïa vaktavyamityÃstÃæ tÃvat / anityastu tadvÃdinÃæ nÃbhimata÷ / tathà ca sati anyasÃdhÃraïasvabhÃvasya kathamÅÓatvamiti neÓvarakÃryaæ jagadvaicitryamiti siddham // yadi na buddhimatkart­kaæ jagat, tarhi nityaparamÃïupu¤jamayaæ dvayaïukÃdikrameïotthaæ k«ititaruparvatÃdikaæ bhavatvityÃha ye 'pÅtyÃdi- ye 'pi nityÃnaïÆnÃhuste 'pi pÆrvaæ nivÃritÃ÷ / ye 'pi mÅmÃæsakÃdivÃdino nityÃnaïÆn paramÃïunÃhu÷ jagadvaicitryakÃraïatvena bruvate, te 'pi vÃdina÷ pÆrvam "aæÓà apyaïubhedena" [9.87]ityÃdinà paramÃïuvicÃrasamaye tatprati«edhÃnnivÃrità nirÃk­tÃ÷ ato nityaparamÃïumayamapi nedaæ jagat // evamÅÓvarakÃraïatÃæ ÓlokÃrdhena antarÃle eva nityaparamÃïusvabhÃvatÃæ ca jagato nirasya tasyaiva turyaprakÃrasya samarthanÃya pradhÃnapariïÃmarÆpatÃæ nirÃkartuæ sÃækhyamatamudbhÃvayannÃha sÃækhyà ityÃdi- sÃækhyÃ÷ pradhÃnamicchanti nityaæ lokasya kÃraïam // Bca_9.127 // sÃækhyÃ÷ kÃpilÃ÷ pradhÃnaæ prak­tirityaparanÃmadheyam icchanti manyante nityaæ lokasya kÃraïam / tacca nityamavinaÓvarasvabhÃvaæ lokasya sarvasya carÃcarasya jagata÷ kÃraïaæ pariïÃmarÆpeïa hetumicchanti // kimidaæ pradhÃnaæ nÃmeti cedÃha sattvamityÃdi- sattvaæ rajastamaÓceti guïà avi«amasthitÃ÷ / pradhÃnamiti kathyante vi«amairjagaducyate // Bca_9.128 // sattvaæ rajastamaÓceti ete trayo guïà avi«amaæ sthitÃ÷ sÃmyÃvasthÃæ prÃptÃ÷ pradhÃnamiti kathyante, pradhÃnamityucyante / e«Ãæ tÃvat prak­tyavasthà / vi«amairjagaducyate, vi«amÃvasthÃæ prÃptai÷ punarebhireva guïairjagaducyate, viÓvavaicitryapariïÃma÷ kathyate / tathÃhi te«Ãæ prakriyÃyadà puru«asya vi«ayopabhogÃkÃramautsukyamupajÃyate, tadà prak­ti÷ parij¤Ãtapuru«autsukyà puru«eïa yujyate / tadà puna÷ ÓabdÃdisargarÆpeïa pariïatimupajanayati / tadà ayaæ krama÷- prak­termahÃæstato 'haækÃrastasmÃdgaïaÓca «o¬aÓaka÷ / tasmÃdapi «o¬aÓakÃtpa¤cabhya÷ pa¤ca bhÆtÃni // [sÃækhyakÃrikÃ-22] asyÃyamartha÷- prak­termahÃn, pradhÃnÃnmahÃn / mahÃniti buddherÃkhyà / tato mahato 'haækÃra÷, ahamiti pratyaya÷ / tasmÃdahaækÃrÃdgaïaÓca «o¬aÓaka÷, «o¬aÓaka iti ekÃdaÓendriyÃïi pa¤ca ca tanmÃtrÃïi / tatra pa¤ca karmendriyÃïi vÃkpÃïipÃdapÃyÆpasthalak«aïÃni / pa¤ca buddhÅndriyÃïi (##) Órotraæ tvakÆ cak«Æ rasanaæ ghrÃïaæ ceti / ubhayÃtmakaæ tu mana÷ ityekÃdaÓa bhavanti / pa¤ca tanmÃtrÃïi puna÷ ÓabdasparÓarÆparasagandhÃ÷ / pa¤cabhya÷ pa¤ca bhÆtÃni / pa¤cabhya÷ ÓabdÃdibhya÷ pa¤ca bhÆtÃni bhavanti pa¤ca bhÆtÃni ca ÃkÃÓavÃyutejojalap­thivyÃkhyÃni / Ãdyaprak­tistu kÃraïameva na kÃryam / mahadahaækÃrau ÓabdÃdayaÓca pa¤ca kÃryaæ kÃraïaæ ca / ekÃdaÓendriyÃïi ÃkÃÓÃdayaÓca pa¤ca kÃryameva na kÃraïam / puru«a÷ punarubhayasvabhÃvavarjita iti / yadÃha- mÆlaprak­tiravik­tirmahadÃdyÃ÷ prak­tivik­taya÷ sapta / «o¬aÓakastu vikÃro na prak­tirna vik­ti÷ puru«a÷ // iti / [sÃækhyakÃrikÃ-3] tacca pradhÃnamaÓe«akÃryaÓaktimayameva triguïÃtmakameva kÃryamabhinirvartayati / kathamanyathà tatrÃvidyamÃnaæ kÃryaæ vaiÓvarÆpyamutpadyate? tathà coktam- aÓe«aÓaktipracitÃt pradhÃnÃdeva kevalÃt / kÃryabhedÃ÷ pravartante tadrÆpà eva tattvata÷ // yadi tvasadbhavetkÃryaæ kÃraïÃtmani Óaktita÷ / kartuæ tannaiva Óakyaæ tannairÆpyÃdviyadabjavat // iti / [tattvasaægraha-7-8] evaæ kila pradhÃnÃt kÃryarÆpeïa jagadvivarta÷ pravartate iti kÃpilÃ÷ / tadevaæ tat sarvamÃkÃÓe viracitacitramiva pratibhÃsate iti manyamÃna÷ siddhÃntavÃdÅ dÆ«ayitumÃha ekasyeti- ekasya trisvabhÃvatvamayuktaæ tena nÃsti tat / ekasya sata÷ pradhÃnasya trisvabhÃvatvaæ sattvarajastamobhedena tryÃtmakatvamayuktamasaægatam / tena kÃraïena nÃsti tat, na vidyate tat triguïÃtmakaæ pradhÃnam / ekamanekasvabhÃvamiti parasparÃhatametat / ata÷ tasminnapahastite sarvaæ tatkÃryamapÃk­taæ bhavet / mà bhÆnnÃma tadekasvabhÃvaæ triguïÃtmakam, guïÃstÃvat svarÆpata÷ santÅtyÃha evamityÃdi- evaæ guïà na vidyante pratyekaæ te 'pi hi tridhà // Bca_9.129 // evameva pradhÃnavat guïÃ÷ sattvarajastamorÆpà na vidyante / te 'pi hi tridhà / hiryasmÃt / te 'pi guïÃ÷ pratyekamekaikaÓa÷ tridhà triprakÃrÃ÷ / tathà hi sarvaæ triguïÃtmakaæ bruvatÃæ pratyekaæ guïà api svarÆpeïa triguïÃtmakÃ÷ prÃpnuvanti / tathà tadguïà api triguïÃtmakatayà naikasvabhÃvà vidyante // yadà caivaæ vicÃrayato guïà na santi, tadà tadvivartarÆpÃ÷ ÓabdÃdayo 'pi na yujyante ityÃha guïÃbhÃve ityÃdi- guïÃbhÃve ca ÓabdÃderastitvamatidÆrata÷ / guïÃnÃæ sattvÃdÅnÃm abhÃve asattve ca / dÆ«aïÃntarasamuccaye cakÃra÷ / ÓabdÃderÃdigrahaïÃt sparÓÃdiparigraha÷ / astitvaæ sadbhÃva÷ atidÆrata÷, sarvathaiva na yujyate / kÃraïÃbhÃve kÃryasya sattvÃyogÃt / yadapyuktam- (##) sukhÃdyanvitametaddhi vyaktaæ vyaktaæ samÅk«yate / prasÃdatÃpadainyÃdirÆpasyaikopalabdhita÷ // iti / [tattvasaægraha-14] tadapi na yuktam / yaÓca sattvÃdÅnÃæ sukhÃdirÆpatÃmupapÃdayituæ tatpariïÃmasya rÆpÃdino vyaktasya sukhÃdyanvayo heturukta÷, so 'pi nÃstÅtyÃha acetana ityÃdi- acetane ca vastrÃdau sukhÃderapyasaæbhava÷ // Bca_9.130 // acetane ja¬arÆpe ca / pÆrvavaccakÃra÷ / vastrÃdau acitsvabhÃve paÂÃdau sukhÃderapi cidÃtmakasya tÃdÃtmyenÃsaæbhava÷ abhÃva÷ / yata÷ sattvarajastamÃæsyeva sukhadu÷khamohà ucyante / te ca guïà na hi santi / tat kathaæ tatra sukhÃdayo bhaveyu÷? athÃpi syÃt- na sukhÃdyÃtmakatayà parÃdaya÷ sukhÃdisvabhÃvà ucyante, api tu sukhÃdestadutpatterityÃÓaÇkayannÃha taddhetvityÃdi- taddheturÆpà bhÃvÃÓcennanu bhÃvà vicÃritÃ÷ / tasya sukhÃderheturÆpÃ÷ kÃraïasvabhÃvà bhÃvà bÃhyÃ÷ paÂÃdayaÓcenmatam, nanu bhÃvà vicÃritÃ÷ / nÃmÅ paÂÃdaya÷ avayavirÆpÃ÷, nÃpi paramÃïusvarÆpà nÃpi triguïÃtmakÃ÷ / evaæ bhÃvà vicÃritÃ÷ nirÆpitÃ÷ yuktita÷, pratibhÃsamÃnÃnÃæ mÃyÃvanni÷svabhÃvatvÃcca / tat ke ime bhÃvÃ÷ sukhÃdiheturÆpà bhavi«yanti? api ca / vyaktasya sukhÃdisvabhÃvatve paÂÃdaya eva sukhÃdijanyÃ÷ syurityÃha sukhÃdyevetyÃdi- sukhÃdyeva ca te hetu÷ paÂasyÃpi sukhÃdyeva ca / te tava sÃækhyasya / hetu÷ syÃt / vyaktasya sukhÃdyÃtmakatvÃt / tathÃpi- na ca tasmÃtpaÂÃdaya÷ // Bca_9.131 // ÃdiÓabdÃccandanamÃlÃdaya÷ // viparyaya÷ punarihopalabhyate ityÃha paÂÃdestvityÃdi- paÂÃdestu sukhÃdi syÃttadabhÃvÃtsukhÃdyasat / paÂÃdestu / ÃdiÓabdÃnmÃlÃde÷ / puna÷ sukhÃdi syÃt / ÃdiÓabdÃddu÷khÃdi bhavet / tadabhÃvÃt, te«Ãæ paÂÃdÅnÃmabhÃvÃt / sukhÃdyasat, paÂÃdikÃryatvÃt sukhÃdyapi na syÃditi tadanvayavyatirekÃnuvidhÃnÃt sukhÃdestatkÃryatvam / sattvÃdiguïÃtmakatayà yadapi sukhÃdÅnÃæ nityatvami«Âam, tadapi na samyagityÃha sukhÃdikÃnÃæ cetyÃdi- sukhÃdÅnÃæ ca nityatvaæ kadÃcinnopalabhyate // Bca_9.132 // sukhadu÷khamohÃnÃæ ca / cakÃro 'dhikado«avivak«ÃyÃm / nityatvaæ dhruvasvabhÃvatvaæ kadÃcinnopalabhyate, na d­Óyate / guïÃnÃmeva asattvÃt te«Ãæ nityatvÃdyayogÃt // (##) yadi ca sukhÃdÅnÃæ nityatvaæ syÃt, tadà nityamupalabhyerannityÃha satyÃmityÃdi- satyÃmeva sukhavyaktau saævitti÷ kiæ na g­hyate / yadi satyamavasthitarÆpÃ÷ sukhÃdaya÷, tathà sarvadeti sadà tatsaævedanaæ syÃt, tatsvabhÃvÃparityÃgÃditi samudÃyÃrtha÷ / satyÃmeva sukhavyaktau, ekadà bhÆtÃyÃæ sukhavyaktau sukhasya nityatve sati / saævitti÷ kiæ na g­hyate, sukhasya saævedanaæ sarvadà kiæ na syÃt? na ca sarvadà saævedanamasti / tasmÃt kadÃcidanupalabhyamÃnaæ tat tadà nÃstÅti niÓcitamiti kathaæ nityatvam? syÃdetat- sarvadà vyaktirÆpatÃyÃæ syÃde«a do«a÷ / yadà punastadeva ÓaktirÆpatayà layagataæ bhavati, tadà na do«a ityÃha tadevetyÃdi- tadeva sÆk«matÃæ yÃti sthÆlaæ sÆk«maæ ca tatkatham // Bca_9.133 // tadeva vyaktÃvavasthitiæ k­tvà bhÃvasamÃÓrayÃt, paÓcÃdanupalambhakÃle sÆk«matÃæ yÃti, divà nak«atrÃïÅva anupalabdhasvabhÃvatÃæ samÃÓrayate, tadetadasaægatam / kuta÷? yad yasmÃt sthÆlaæ vyaktasvabhÃvaæ sat, sÆk«maæ tat katham? avyaktasvabhÃvaæ tat sukhÃdi katham? nitya tayà nÃnÃsvabhÃvatà ekasya na yukteti bhÃva÷ // athÃpi syÃt- ekadà parasparaviruddhayorekasminnayoga÷ pÆrvadharmaniv­ttau tu dharmÃntarotpatterna do«a ityÃha sthaulyamityÃdi- sthaulyaæ tyaktvà bhavetsÆk«mamanitye sthaulyasÆk«mate / sthaulyamÃvirbhÃvarÆpatÃæ tyaktvà parityajya bhavet sÆk«maæ tirohitarÆpaæ syÃt / evamabhyupagame sati anitye sthaulyasÆk«mate utpÃdavinÃÓÃlŬhatvÃdadhruve sthaulyasÆk«mate syÃtÃm / bhavatÃæ nÃma anitye, kà k«atirityÃha sarvasyetyÃdi- sarvasya vastunastadvatkiæ nÃnityatvami«yate // Bca_9.134 // sarvasya vastuna÷ pa¤caviæÓatitattvalak«aïasya / tadvat sthaulyasÆk«matÃvat kiæ nÃnityatvami«yate? kimiti niranvayavinÃÓa÷ na svÅkriyate? ayamabhiprÃya÷- sthaulyasÆk«matayorapi niranvayavinÃÓÃsadutpÃdamantareïa nÃvirbhÃvatirobhÃvau yuktau / anyathà kathaæcit kenacidrÆpeïa avasthÃnÃt pÆrvavat punarupalabdhe÷ prasaÇga÷ / tadvat sukhÃdÅnÃmapi / tasmÃdavaÓyaæ tayorniranvayavinÃÓÃsadutpÃdau ca aÇgÅkartavyau / yathà ca tayoretau bhavata÷, tathà anye«Ãmapi viÓe«ÃbhÃvÃt syÃtÃmiti // kiæ ca / yadi sthaulyasÆk«matayorvinÃÓotpattÅ i«yete, tadà sukhÃdÅnÃmanityatÃprasaÇga÷ syÃt / tathà hi tat sthaulyaæ sukhÃdbhinnamabhinnaæ và syÃt / tatra yadi bhinnam, tadà tasmin niv­tte 'pi pÆrvavat sukhasaævedanaæ syÃt / na hi paÂe niv­tte 'pi ghaÂasyÃnupalabdhiryuktà / tasya taditi saæbandhakalpanÃyÃmanavasthÃnaprasaÇgÃt / na ca satyapi saæbandhe akÃraïasya niv­ttau anyasya niv­ttiryujyate, goniv­ttÃviva tatsvÃmina÷ / nÃpi sukhasya tat kÃraïam, paÂÃdereva sukhotpatte÷ / nÃpi tadapi kÃraïam, sukhÃdisamÃnakÃlatvÃttasya // (##) atha abhinnamiti pak«a÷, atrocyate- na sthaulyaæ cetsukhÃdanyat yadi sthaulyaæ sukhÃdanyat bhinnaæ na bhavati, tadà syÃt sukhameva tat / tadÃ- sukhasyÃnityatà sphuÂam / tatsvabhÃvatayà sthaulyasya niv­ttau sukhasya viniv­tte÷ sukhasya anityatà vinaÓvaratà sphuÂaæ niÓcitam // syÃdetat- yadi sarvathà vinÃÓa÷ syÃt, tadà sukhasya punarutpattirna syÃt / atyantÃsato gaganotpalavadutpÃdÃyogÃt, iti paramatamupadarÓayannÃha nÃsadityÃdi- nÃsadutpadyate kiæcidasattvÃditi cenmatam / yat sarvathà kÃraïÃtmani avidyamÃnaæ tannotpadyate, yathà gaganÃmbhoruham / tathà ca anyadapi yadi syÃt, tadà notpadyate / ato nÃsadutpadyate kiæcit, nÃtyantÃsatsvabhÃvamutpadyate kiæcit / kuta÷? asattvÃt / abhÃvÃt, iti cenmatam, evaæ yadi saæmatam, tadà naitadvaktavyamityÃha vyaktasyetyÃdi- vyaktasyÃsata utpattirakÃmasyÃpi te sthità // Bca_9.135 // vyaktasyÃsata÷ prÃk ÓaktayavasthÃyÃmavidyamÃnasya vyaktasya paÓcÃdutpattirutpÃda÷ / anabhilëiïo 'pi te tava sadutpattivÃdina÷ sthità Ãpannà / anyathà prÃgapi tasya sadbhÃve paÓcÃdvat pÆrvamapi tadupalabdhiprasaÇga÷ / yathà vyaktasyÃsata utpatti÷, tathà yadi anyasyÃpi syÃt, tadà na virudhyate kiæcit // api ca / satkÃryavÃdina÷ kÃraïÃvasthÃyÃæ kÃryasadbhÃvÃt idamapi dÆ«aïamaparamÃÓaÇkayate ityÃha annÃda ityÃdi- annÃdo 'medhyabhak«a÷ syÃt annamattÅtyannÃda÷ annabhak«aka÷ amedhyabhak«a÷ syÃt aÓucibhoktà bhavet / katham? phalaæ hetau yadi sthitam / kÃryaæ yadi kÃraïe satsvabhÃvam / tathÃhi- kÃryamamedhyamannasya, tacca annÃvasthÃyÃmeva satkÃryavÃdino vidyate, iti annabhak«aïÃt tadbhak«aïamÃÓaÇkayate bhavata÷ / kiæ ca idamapi satkÃryavÃdina÷ prasaÇgÃntaramÃsa¤jayannÃha paÂÃrgheïetyÃdi- paÂÃrgheïaiva karpÃsabÅjaæ krÅtvà nivasyatÃm // Bca_9.136 // phalaæ hetau yadi sthitamiti saæbandha÷ / karpÃsabÅje kÃraïe bhavi«yata÷ paÂasya kÃryasya sadbhÃvÃt paÂasyÃrgheïa mÆlyena karpÃsabÅjaæ krÅtvà g­hÅtvà nivasyatÃæ paridhÅyatÃm // athÃpi syÃt- yadi nÃma paramÃrthata÷ kÃraïe kÃryamasti, tathÃpi nÃyaæ saæv­tyavidyÃtimiropahatalocana÷ sÃævyavahÃriko loka÷ paÓyatÅtyÃÓaÇkayannÃha mohÃdityÃdi- (##) mohÃccennek«ate loka÷ mohÃdaj¤ÃnÃt sadapi vastutattvaæ nek«ate na paÓyati loka÷ / tato noktado«aprasaÇga÷ / cedyadi / nanu- tattvaj¤asyÃpi sà sthiti÷ // Bca_9.137 // yadi nÃma na loko 'paÓyaæstathà vyavahÃraæ karoti, tattvaj¤asya tu yujyate / na caivam / yata÷ tattvaj¤asyÃpi kÃraïe kÃryamastÅti paramÃrthavedino 'pi sÃækhyasya sà sthiti÷, saiva sarvasÃævyavahÃrikajanasÃdhÃraïÅ vyavasthiti÷ / te 'pi d­Óyante annabhak«aïÃdi«u pravartamÃnÃ÷ karpÃsabÅjaæ paÂÃrthina÷ pariharanta÷ // nÃpyayamatra parihÃro yujyate ityÃha lokasyetyÃdi- lokasyÃpi ca tajj¤Ãnamasti kasmÃnna paÓyati / lokasya sÃævyavahÃrikajanasyÃpi tajj¤Ãnamasti, yena kÃryaæ kÃraïe 'stÅti pratipadyate, na tattvaj¤asyaiva / tathÃhi- kÃryaæ d­«Âvà kÃraïe astÅti niÓcaya÷ ubhayorapi tattvaj¤asya lokasya ca sÃdhÃraïa÷ / ato loka÷ kasmÃddhetorna paÓyati? tatra lokasyÃdarÓanakÃraïaæ vaktavyam / lokasya darÓanamapramÃïamiti cedatrÃha loketyÃdi- lokÃpramÃïatÃyÃæ cet lokasya sÃævyavahÃrikajanasya apramÃïatÃyÃæ tajj¤ÃnasyÃprÃmÃïye- vyaktadarÓanamapyasat // Bca_9.138 // vyaktasya ÃvirbhÆtasvarÆpasya saædarÓanam / tadapyasat apramÃïaæ syÃt / na tasmÃd vastutattvavyavasthà prÃpnoti / etacca asmÃbhiri«yate eva / sarvasÃævyavahÃrikapramÃïÃnÃæ paramÃrthato 'pramÃïatvÃt / tathà ca bhavato 'pi asmatpak«anik«epa÷ // evaæ ca parini«Âhita÷ kÃpila÷ siddhÃntavÃdino 'pi sÃdhÃraïadÆ«aïamÃsa¤jayannÃha pramÃïamityÃdi- pramÃïamapramÃïaæ cennanu tatpramitaæ m­«Ã / yadi pramÃïamapi paramÃrthata÷ pramÃïaæ na bhavatÅti bhavatÃæ pak«a÷, nanu tatpramitaæ m­«Ã, pramÃïasyÃprÃmÃïye tatpramitaæ tena pramÃïena paricchinnaæ m­«Ã alÅkaæ prÃpnoti / kimata÷ syÃt? tattvata÷ ÓÆnyatà tasmÃdbhÃvÃnÃæ nopapadyate // Bca_9.139 // yadi pramÃïasyÃprÃmÃïye tatpramitaæ m­«Ã, tadà yeyaæ bhÃvÃnÃæ dharmÃïÃæ tattvata÷ paramÃrthata÷ ÓÆnyatà sarvadharmani÷svabhÃvatà tasmÃt pramÃïÃnniÓcitÃ, sÃpi nopapadyate, na saægacchate / sarvapramÃïopadarÓitasya m­«ÃrthatvÃt sÃpi sarvadharmani÷svabhÃvatà tadvicÃrakapramÃïopadarÓitaiva iti samÃno nyÃya÷ // atra parihÃramÃha kalpitamityÃdi- kalpitaæ bhÃvamasp­«Âvà tadabhÃvo na g­hyate / (##) kalpanÃkalpitaæ samÃropitaæ bhÃvamasp­«Âvà kalpanÃbuddhayà ag­hÅtvà tadabhÃvo na g­hyate nÃlambyate / tathÃhi ghaÂamÃropitarÆpeïa parikalpya tatsaæbandhitayà ghaÂÃbhÃvaæ pratipadyate loka÷ / ghaÂasya vicÃreïa lokaprasiddhenaiva yadà na kiæcit svarÆpamavati«Âhate, tadà tadabhÃva÷ tadviparyayarÆpa÷ sutarÃæ na kaÓcit / tadevopadarÓayannÃha tasmÃdityÃdi- tasmÃdbhÃvo m­«Ã yo hi tasyÃbhÃva÷ sphuÂaæ m­«Ã // Bca_9.140 // yasmÃt kalpitabhÃvavivekena abhÃvo g­hyate, tasmÃdbhÃvo m­«Ã asatsvabhÃvo ya÷, tasyÃbhÃva÷ sphuÂaæ m­«Ã, tasya ni÷svabhÃvasya bhÃvasya abhÃvo viraha÷ sphuÂaæ niÓcitaæ m­«Ã asatya÷ / tasyÃpi parikalpitarÆpatvÃt / evaæ ca bhÃvÃbhÃvayo÷ parikalpitarÆpatve sarvadharmani÷svabhÃvataiva avati«Âhate // punaridameva upasaæhÃravyÃjena vispa«ÂayannÃha tasmÃt svapne ityÃdi- tasmÃtsvapne sute na«Âe sa nÃstÅti vikalpanà / yasmÃdbhÃvÃbhÃvau kalpanopasthÃpitatvÃnm­«Ãrthau, tasmÃt svapne middhÃkrÃntacittÃvasthÃyÃmutpannavina«Âe sute putre sati sa putro nÃstÅti vikalpanà tadabhÃvavikalpa÷ / kiæ karoti? tadbhÃvakalpanotpÃdaæ vibadhnÃti tasya sutasya bhÃva÷ tasyÃstitvaæ tasya kalpanà sattvasamÃropa÷ tasyotpÃda÷ unmajjanaæ taæ ni[vi?]badhnÃti / ni«edhayati- tathaiva tarhi seti cenna m­«Ã ca sà // Bca_9.141 // sà kalpanà tadbhÃvakalpanÃæ vibadhnÃti api m­«Ã / alÅkasutasya svapne anutpannÃniruddhatvÃt / athavà satyÃbhimate eva sute svapne na«Âe sarvametadyojanÅyam / evaæ sarvadharmÃïÃmutpÃdanirodhau kalpanopadarÓitau dra«Âavyau / etaduktaæ bhavati- yathà svapnopalabdhasya vastuno 'nutpannÃniruddhasyÃpi kalpanopadarÓitau bhÃvÃbhÃvau na paramÃrthasantau, atha ca kalpanayà vyavahÃragocaramupagatau pratibhÃta÷, na ca sà kalpanà asatyÃrthavi«ayatayà apramÃïam, tadvi«ayasya paramÃrthato ni÷svabhÃvatvÃt, tathaiva jÃgraddaÓÃyÃmupalabdhayorapi bhÃvÃbhÃvayorvyavahÃrapathamupagatayo÷ kalpanÃpratipÃditayorvyavasthà / iti tasyà aprÃmÃïye 'pi na sarvadharmani÷svabhÃvatà vighaÂate / yadÃha [nÃgÃrjuna÷ catu÷stave]- utpannaÓca sthito na«Âa ukto loko 'rthatastvayà / kalpanÃmÃtramityasmÃtsarvadharmÃ÷ prakÃÓitÃ÷ // kalpanÃpyasatÅ proktà yayà ÓÆnyaæ vikalpyate // [catu÷-3.34] iti sarvaæ sama¤jasam // evamahetubhÆtasvabhÃveÓvarapradhÃnakart­tvaæ jagato nirÃk­tya nÃpyahetuta÷ ityasyÃrthaæ prasÃdhya upasaæharannÃha tasmÃdevamityÃdi- (##) tasmÃdevaæ vicÃreïa nÃsti kiæcidahetuta÷ / yata÷ svabhÃvÃdisaæbhÆtaæ na kiæcit kÃryamupapadyate, tasmÃdevaæ vicÃreïa samanantaranirÆpaïena nÃsti kiæcidahetuta÷, svabhÃvÃderahetuto 'kÃraïÃjjÃtaæ kiæcit kÃryaæ nÃsti na vidyate / upalakÓaïaæ caitat / puru«akÃlÃdik­tatvamapi nÃsti, te«ÃmapyahetutvÃt / ato nÃpyahetuta iti siddham / nanu yadi nÃma svabhÃveÓvarapradhÃnÃderahetuto na kiæcidasti, tathÃpi parid­«ÂakÃraïÃdeva paramÃrthata÷ utpatsyate / tat kathaæ sarvadharmÃïÃæ ni÷svabhÃvatà setsyatÅti parÃÓayamÃÓaÇkaya na svato nÃpi parato na dvÃbhyÃm iti koÂitrayaæ samarthayannÃha na ca vyastetyÃdi- na ca vyastasamaste«u pratyaye«u vyavasthitam // Bca_9.142 // na ca naiva / vyastasamaste«viti vyaste«u samastesu ca / tatra na ca vyaste«u, ekaikaÓa÷ svata÷ parataÓceti / nÃpi samaste«u dvÃbhyÃæ svaparÃbhyÃm / pratyaye«u kÃraïe«u / vyavasthitam utpÃdarÆpatayà prati«Âhitaæ kiæcit // tatra na tÃvat svata÷ svabhÃvÃdbhÃvà utpadyante / utpÃdÃt pÆrvaæ tasya svabhÃvasyÃvidyamÃnatvÃt kuta utpadyantÃm? utpanne ca tasmin satyapi svarÆpe tasyÃpi ni«pannatvÃt kimutpadyantÃm? api ca / svata eva janmani jÃtasyaiva punarjanma syÃt / na ca tadyuktam / k­tasya karaïayogÃt / jÃtasya punarjanmani bÅjadÅnÃmeva ÃsaæsÃraæ prav­tte÷ nÃÇkurÃdaya÷ kadÃcidutpattumavasaraæ labheran / na ca etadabhyupagacchato 'pi lokata eva bÃdhÃmanubhavat siddhipathamupayÃti, bÅjÃderaÇkurÃdyutpattidarÓanÃt / na ca bÅjÃÇkurayoraikyam, ubhayorapi bhinnarÆparasavÅryavipÃkatvÃt / svasvabhÃvajanyatve ca kasyacidutpattireva na syÃt, itaretarÃÓrayatvÃt / tathà hi yÃvat svabhÃvo na bhavati, tÃvadutpattirna syÃt, yÃvacca utpattirna bhavati, tÃvat svabhÃvo na syÃt / tasmÃnna svata÷ kiæcidutpadyate // nÃpi parata÷ / parato hi janmani i«yamÃïe ÓÃlibÅjÃdapi kodravÃÇkurasyotpattiprasaÇga÷ / ÓÃlikodravayorapi ca kodravÃÇkurÃpek«ayà paratvamaviÓi«Âam, sarvasya và janma sarvato bhavet / sarve«Ãæ parasparaæ paratvÃviÓe«Ãt / atha yadi nÃma paratvamaviÓi«Âam, tathÃpi kÃryakÃraïayoranyonyajanyajanakabhÃvasya niyÃmakatvÃt na sarvasyotpattiriti cet, na / anutpanne hi kÃrye kasmin punarasya Óaktiriti vaktavyam / na ca kÃryakÃraïayorasamÃnakÃlatayà janyajanakabhÃvapratiniyamo 'pi kaÓcit / ata eva ekasaætatipratiniyamo 'pi na yukta÷, kÃryakÃraïamantareïa saætaterabhÃvÃt / tasya ca ekak«aïÃnavasthÃnÃt keyaæ saætatirnÃma? pÆrvÃparak«aïapravÃhasya ca kalpanÃsamÃropitatvÃt nÃsti saætatirvÃstavÅ / etena sÃd­Óyamapi niyÃmakamiha nirastam / iti na kiæcit kenacidekasaætatipatitaæ sad­Óaæ và janyajanakabhÃvaniyataæ và asti, janyajanakabhÃvasyaiva cÃtra cintyatvÃt, kathaæ tenaiva parihÃra÷? tasmÃt parato 'pi na kasyacit saæbhava÷ // (##) nÃpi dvÃbhyÃm, pratyekapak«oktasarvado«aprasaÇgÃt / pratyekaæ ca dvayoraÓaktayormilitayorapyasÃmarthyÃt / na hi ekenÃndhenÃd­«ÂamÃrgo bahubhirapi dra«Âuæ Óakyate / pratyekaæ và sikatÃstailadÃnÃsamarthà milità api tatsamarthà bhavanti / tasmÃdubhayapak«apratipÃditado«aprasaÇgÃt dvÃbhyÃmapi na kasyacidutpattisaæbhava÷ // iti svaparobhayajanitamahetujanitaæ và tattvato na kiæcidasti / tasmÃt paramÃrthato 'nutpannÃniruddhasvabhÃvaæ mÃyÃmarÅcipratibimbapratiÓrutkÃsamaæ pratÅtyasamutpannaæ svabhÃvaÓÆnyameva sarvaæ viÓvamÃbhÃsate / na tu punaridaæpratyayatÃmÃtraæ sÃæv­tamiha ni«idhyate / yaduktamatra bhagavatà ÓÃlistambasÆtre- tatra kathaæ pratÅtyasamutpÃdaæ paÓyati? ihoktaæ bhagavatÃ- ya imaæ pratÅtyasamutpÃdaæ satatasamitaæ nirjÅvaæ yathÃvadaviparÅtamajÅvamajÃtamabhÆtamak­tamasaæsk­tamapratighamanÃlambanaæ ÓivamabhayamanÃhÃryamavyayamavyupaÓamasvabhÃvaæ paÓyati, sa dharmaæ paÓyati / yastu evaæ satatasamitaæ nirjÅvam- ityÃdi pÆrvavat yÃvat- avyupaÓamasvabhÃvaæ paÓyati so 'nuttaradharmaÓarÅraæ buddhaæ paÓyati / [ÃryadharmÃbhisamaye samyagj¤ÃnÃdupanayenaiva?] / pratÅtyasamutpÃda iti kasmÃducyate? sahetuka÷ sapratyayo nÃhetuko nÃpratyaya ityucyate / peyÃlaæ / atha ca punarayaæ pratÅtyasamutpÃdo dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃmutpadyate / katamÃbhyÃæ dvÃbhyÃæ kÃraïÃbhyÃmutpadyate? hetÆpanibandhata÷ pratyayopanibandhataÓca / so 'pi dvividho dra«Âavya÷- bÃhyaÓcÃdhyÃtmikaÓca / tatra bÃhyasya pratÅtyasamutpÃdasya hetÆpanibandha÷ katama÷? yadidaæ bÅjÃdaÇkura÷, aÇkurÃt patram, patrÃt kÃï¬am, kÃï¬ÃnnÃlam, nÃlÃdgaï¬a÷, gaï¬Ãdgarbham, garbhÃcchÆka÷, ÓÆkÃt pu«pam, pu«pÃt phalamiti / asati bÅje 'Çkuro na bhavati, yÃvadasati pu«pe phalaæ na bhavati / sati tu bÅje aÇkurasyÃbhinirv­ttirbhavati / evaæ yÃvat sati pu«pe phalasyÃbhinirv­ttirbhavati / tatra bÅjasya naivaæ bhavati- ahamaÇkuramabhinirvartayÃmÅti / aÇkurasyÃpi naivaæ bhavati- ahaæ bÅjenÃbhinirvartita iti / evaæ yÃvat pu«pasya naivaæ bhavati- ahaæ phalamabhinirvartayÃmÅti, phalasyÃpi naivaæ bhavati- ahaæ pu«peïÃbhinirvartitamiti / atha punarbÅje sati aÇkurasyÃbhinirv­ttirbhavati prÃdurbhÃva÷ / evaæ yÃvat pu«pe sati phalasyÃbhinirv­ttirbhavati prÃdurbhÃva÷ / evaæ bÃhyasya pratÅtyasamutpÃdasya hetÆpanibandho dra«Âavya÷ // kathaæ bÃhyasya pratÅtyasamutpÃdasya pratyayopanibandho dra«Âavya÷? «aïïÃæ dhÃtÆnÃæ samavÃyÃt / katame«Ãæ «aïïÃæ dhÃtÆnÃæ samavÃyÃt? yadidaæ p­thivyaptejovÃyvÃkÃÓa­tusamavÃyÃt bÃhyasya pratÅtyasamutpÃdasya pratyayopanibandho dra«Âavya÷ / tatra p­thivÅdhÃturbÅjasya saædhÃraïak­tyaæ karoti / abdhÃturbÅjaæ snehayati / tejodhÃturbÅjaæ paripÃcayati / vÃyudhÃturbÅjamabhinirharati / ÃkÃÓadhÃturbÅjasyÃnÃvaraïak­tyaæ karoti / ­turapi bÅjasya pariïÃmanÃk­tyaæ karoti / asatsu e«u pratyaye«u bÅjÃdaÇkurasyÃbhinirv­ttirna bhavati / yadà bÃhyaÓca p­thivÅdhÃturavikalo bhavati, evamaptejovÃyvÃkÃÓa­tudhÃtavaÓca avikalà bhavanti, tadà sarve«Ãæ (##) samavÃyÃt bÅje nirudhyamÃne aÇkurasyÃbhinirv­ttirbhavati / tatra p­thivÅdhÃtornaivaæ bhavati- ahaæ bÅjasya saædhÃraïÃk­tyaæ karomÅti / evaæ yÃvad­torapi naivaæ bhavati- ahaæ bÅjasya pariïÃmanÃk­tyaæ karomÅti / aÇkurasyÃpi naivaæ bhavati- ahamebhi÷ pratyayairjanita iti / atha puna÷ satsu ete«u bÅje nirudhyamÃne aÇkurasyÃbhinirv­ttirbhavati / sa cÃyamaÇkuro na svayaæk­to na parak­to nobhayak­to neÓvaranirmito na kÃlapariïÃmito na prak­tisaæbhÆto na caikakÃraïÃdhÅno nÃpyahetusamutpanna÷ / p­thivyaptejovÃyvÃkÃÓa­tusamavÃyÃt bÅje nirudhyamÃne aÇkurasyÃbhinirv­ttirbhavati / evaæ bÃhyasya pratÅtyasamutpÃdasya pratyayopanibandho dra«Âavya÷ // tatra bÃhya÷ pratÅtyasamutpÃda÷ pa¤cabhi÷ kÃraïairdra«Âavya÷ / katamai÷ pa¤cabhi÷? na ÓÃÓvatato nocchedato na saækrÃntita÷ parÅttahetuto vipulaphalÃbhinirv­ttita÷ tatsad­ÓÃnuprabandhataÓceti / kathaæ na ÓÃÓvatat iti? yasmÃdanyo 'Çkuro 'nyadvÅjam, na ca yadeva bÅjaæ sa evÃÇkura÷ / athavà puna÷- bÅjaæ nirudhyate, aÇkuraÓcotpadyate / ato na ÓÃÓvatata÷ / kathaæ nocchedata÷? na ca pÆrvaniruddhÃdbÅjÃdaÇkuro ni«padyate, nÃpyaniruddhÃdbÅjÃt, api ca, bÅjaæ ca nirudhyate, tasminneva samaye 'Çkura utpadyate, tulÃdaï¬onnÃmÃvanÃmavat / ato nocchedata÷ / kathaæ na saækrÃntita÷? visad­Óo bÅjÃdaÇkura iti / ato na saækrÃntita÷ / kathaæ parÅttahetuto vipulaphalÃbhinirv­ttita÷? parÅttabÅjamupyate, vipulaphalÃnyabhinirvartayatÅti / ata÷ parÅttahetuto vipulaphalÃbhinirv­ttita÷ / kathaæ tatsad­ÓÃnuprabandhata÷? yÃd­Óaæ bÅjamupyate tÃd­Óaæ phalamabhinirvartayatÅti / atastatsad­ÓÃnuprabandhataÓceti / evaæ bÃhya÷ pratÅtyasamutpÃda÷ pa¤cabhi÷ kÃraïairdra«Âavya÷ // iti / ÃdhyÃtmikastu pratÅtyasamutpÃda÷ pÆrvameva vistareïa pratipÃdita÷ / ihÃpi yojayitavya÷ / evaæ paramÃrthavicÃre sÃæv­tamaprati«iddhameva // nanu bhÃvà nÃtyantÃsaæbhavino bhavanti / api tu hetupratyayabalÃdanÃgatÃdadhvanovartamÃnamadhvÃnamÃgacchanti, vartamÃnÃt punaranityatÃbalÃdatÅtamadhvÃnaæ gacchanti / ityevamutpÃdasthitivinÃÓavyapadeÓa÷ / pratÅtyasamutpÃdo 'pi yathÃvadevaæ saægacchate iti traikÃlyavÃdimatamÃÓaÇkayÃha anyata ityÃdi- anyato nÃpi cÃyÃtaæ na ti«Âhati na gacchati / anyato deÓakÃlÃt / nÃyÃtaæ nÃgataæ kiæcit / nÃpyÃgataæ sat vartamÃnÃdadhvana÷ kvacidgacchati / nÃpi tenaikasvabhÃvena kvacitti«Âhati / tathÃhi- yadi anÃgatÃdadhvano vartamÃnamÃgacchet, vartamÃnÃdvà atitam, tadà saæsk­tamapi nityaæ syÃt, sarvadà vidyamÃnatvÃt / nÃnityaæ nÃmÃsti, sa ca dharmo na ca nitya÷ iti kathametat setsyati? atha pÆrvÃparakÃlayo÷ kÃritraÓÆnyatayà dharmasya adhvasu viÓe«a÷ / tathà hi yadà asaæprÃptakÃritra÷ k­tyaæ na karoti, tadà anÃgato 'bhidhÅyate, yadà karoti tadà pratyutpanna÷, yadà tu k­tyÃnniv­tta÷ tadà atÅta iti viÓe«a÷ / etadapi na kiæcit / tenaivÃtmanà tasyaiva (##) tadÃpi sadbhÃvÃt kÃritramapi kathaæ na syÃditi vaktavyam / pratyayÃntarÃpek«Ãpi nityamavasthitarÆpasya na saæbhavati / kÃritraÓÆnyasya ca vastutve aÓvavi«ÃïÃdÅnÃmapi tattvaprasaÇga÷ / kÃritraæ và kathamatÅtamanÃgataæ pratyutpannaæ ca ucyate? kiæ tadaparakÃritrasadbhÃvÃt svayameva vÃ? pÆrvatra anavasthÃnam, pÃÓcÃtye ca dharmasyÃpi svayamatÅtatvÃdivyavasthÃyÃæ na kiæcit k«Åyate / yadi ca / yathà vartamÃnaæ dravyato 'sti, tathà atÅtamanÃgataæ cÃsti, tadà naivam / svabhÃvena sato dharmasya kathamanutpannavina«ÂasvabhÃvatÃ? kimasya pÆrvaæ nÃsÅt yasyÃbhÃvÃdajÃta ityucyate? kiæ ca paÓcÃnnÃsti yasyÃbhÃvÃdvina«Âa iti? tenaiva cÃtmanà pÆrvÃparakÃlayoravasthÃne vartamÃnavadupalabdhyÃdiprasaÇga÷ / tasmÃdabhÆtatvÃdabhavanadharmato na saægacchate kathaæcidapi adhvatrayayoga÷, tattvÃbhyupagamato nÃtÅtÃdisadbhÃva÷ / tadayamatra saægrahaÓloka÷- svabhÃva÷ sarvadà nÃsti bhÃvo nityaÓca ne«yate / na ca svabhÃvÃdbhÃvo 'nyo vyaktamÅÓvarace«Âitam // iti // yadapyucyate- astyatÅtaæ karma, astyanÃgataæ phalam, iti sÆtravacanÃdastyatÅtÃdibhÃva÷, tadapi hetuphalÃpavÃde taddu«Âiprati«edhÃrthamuktaæ bhagavatÃ- astyatÅtam, astyanÃgatam, iti / atÅtaæ tu yadabhÆtapÆrvamutpadya vina«Âam, anÃgataæ yat sati hetau bhavi«yati / evaæ hi hetvÃdyastÅtyucyate, astiÓabdasya nipÃtatvÃt kÃlatrayav­ttitvam / itthaæ ca etadevaæ yatparamÃrthaÓÆnyatÃyÃmuktaæ bhagavatÃ- cak«urbhik«ava utpadyamÃnaæ na kutaÓcidÃgacchati, nirudhyamÃnaæ na kvacit saænicayaæ gacchati / iti hi bhik«ava÷ cak«urabhÆtvà bhavati, bhÆtvà ca prativigacchatÅti // yadi ca anÃgataæ cak«u÷ syÃt, noktaæ syÃdabhÆtvà bhavatÅti / tasmÃnnÃdhvasaækrÃntirasti / yadi caivam, na kutaÓcidÃgamanam, kvacid gamanaæ và praj¤Ãyate, pratibhÃsamÃnasya ca pratyutpannasya na rÆpaæ kiæcidvicÃreïÃvati«Âhate, tadÃ- mÃyÃta÷ ko viÓe«o 'sya yanmƬhai÷ satyata÷ k­tam // Bca_9.143 // mÃyÃta÷ aindrajÃlikanirmitahastyÃdirÆpÃyà api ni÷svabhÃvatayà viÓe«o naiva kaÓcit asya hetupratyayopajanitasya vasturÆpasya parid­ÓyamÃnasya // kathaæ na viÓe«a÷? punaridameva vyaktÅkurvannÃha mÃyayetyÃdi- mÃyayà nirmitaæ yacca hetubhiryacca nirmitam / ÃyÃti tatkuta÷ kutra yÃti ceti nirÆpyatÃm // Bca_9.144 // mÃyÃÓabdenÃtra mÃyÃnirmÃïahetuvij¤ÃnÃdiviÓe«a ucyate kÃraïe kÃryopacÃrÃt, hetorapi mÃyÃsvabhÃvatÃpratipÃdanÃrtham / tayà nirmitam, yacca vasturÆpaæ mÃyÃhetunà mÃyÃsvabhÃvena yadviracitamiti yÃvat / yacca anyadvasturÆpaæ hetubhi÷ lokaprasiddhai÷ kÃraïairjanitam / parasparasamuccayÃrthaæ cakÃradvayam / ÃyÃti Ãgacchati / tanmÃyÃnimirtaæ hetunirmitaæ và vasturÆpaæ (##) kuta÷ kasmÃt? kutra yÃti ca, vina«Âaæ sat kva punaretad gacchati? ityevaæ nirÆpyatÃæ sÆk«mek«ikayà vicÃryatÃm, yadi tasya kutaÓcidÃgacchati kvacid gacchati và upalabhyate // nanu ca / yadi hetupratyayasÃmarthyopajanitaæ vasturÆpam, tadà kathamiva alÅkaæ syÃt? ata eva alÅkamityÃha yadanyetyÃdi- yadanyasaænidhÃnena d­«Âaæ na tadabhÃvata÷ / pratibimbasame tasmin k­trime satyatà katham // Bca_9.145 // yad vasturÆpamanyasya hetupratyayasya saænidhÃnena d­«Âamupalabdham, na tadabhÃvata÷, tasya anyasya abhÃvata÷ na d­«Âam, tatparÃdhÅnav­ttitvÃt / pratibimbasame pratibimbena ÃdarÓamaï¬alapratibhÃsinà mukhÃdisÃd­Óyena tulye / yathà mukhÃdibimbÃdarÓamaï¬alÃdisaænidhÃnena pratibimbaæ pratibhÃsate, tathà vasturÆpamapi hetupratyayasaænidhÃnayoriti / evaæbhÆte vasturÆpe k­trime parÃyattav­ttitayà asvÃbhÃvike satyatà am­«Ãrthatà kuta÷? naiva yujyate / na hi paropanidhisvabhÃvÃnÃmak­trimatà yuktà / taduktam- hetuta÷ saæbhavo ye«Ãæ tadabhÃvÃnna santi ye / kathaæ nÃma na te spa«Âaæ pratibimbasamà matÃ÷ // iti / [yukti«a«ÂikÃ-] tasmÃnna hetupratyayopajanitaæ kiæcit paramÃrthasadasti / na ca hetupratyayÃnÃæ sÃmarthyaæ kvacidapi paramÃrthata÷ saæbhavati // tathÃhi- svaparobhayÃtmakairhetubhirvidyamÃno và bhÃva÷ kriyeta, avidyamÃno vÃ, ubhayasvabhÃvo vÃ? tatra na vidyamÃna÷ kriyate ityÃha vidyamÃnasyetyÃdi- vidyamÃnasya bhÃvasya hetunà kiæ prayojanam / vidyamÃnasya kÃraïavyÃpÃrÃt prÃgeva satsvabhÃvasya hetunà kÃraïena kiæ prayojanam? kÃryasya ni«pannÃtmakatayà nirvartyasvabhÃvÃbhÃvÃt hetuvyÃpÃrasyÃnupayogÃt / dvitÅyaæ vikalpamadhik­tyÃha athÃpÅtyÃdi- athÃpyavidyamÃno 'sau hetunà kiæ prayojanam // Bca_9.146 // athÃpÅti prakÃrÃntaradyotane / avidyamÃno 'sau na satsvabhÃva÷ / tarhi hetunà kiæ prayojanam? tadÃpi na hetunà kimapi prayojanamasti, tatrÃpyasatsvabhÃvatvÃt hetuvyÃpÃrÃbhÃvÃt // syÃdetat- yadi nÃma vidyamÃnasya ni«pannatvÃt kartavyÃbhÃvÃt na hetunà kimapi prayojanam, avidyamÃnasya tu kiæ na bhavatÅtyÃha nÃbhÃvasyetyÃdi- nÃbhÃvasya vikÃro 'sti hetukoÂiÓatairapi / na abhÃvasya avidyamÃnasvabhÃvasya vikÃro 'sti, anyathÃtvaæ bhÃvasvabhÃvatà asti, nÅrÆpatayà tasyÃpi kartavyÃbhÃvÃt / hetukoÂiÓatairapi, ÃstÃæ tÃvad hetuÓatairhetusahasrai÷, (##) hetÆnÃæ koÂiÓatairapi, tasya ni÷svabhÃvatayà kenacidapi vikÃrayitumaÓakyatvÃt / mà bhavatu vikÃra÷, bhÃvasvabhÃvatà kevalamasyÃstu cedatrÃha tadavastha iti- tadavastha kathaæ bhÃva÷ tadavastho 'parityaktÃbhÃvasvabhÃva÷ naiva bhÃva÷ syÃt, nÃbhÃva eva bhÃvo bhavati, kevalamabhÃvasvabhÃvatÃniv­ttau bhÃvasvabhÃvo bhavati / atrÃha- ko vÃnyo bhÃvatÃæ gata÷ // Bca_9.147 // yadi na prÃgabhÃvo bhÃvasvabhÃvo bhavati, ko và tarhi abhÃvÃdanya÷ apara÷ bhÃvatÃm, abhÃvasvabhÃvatÃæ parityajya bhÃvarÆpatÃæ gata÷? nÃnya÷ kaÓcit pratÅyate, kÃraïasya kÃryasvabhÃvatÃyÃ÷ pÆrvameva prati«iddhatvÃt // syÃdetat- nÃnya÷ kaÓcidbhÃvo bhavati, kiæ tarhi prÃgabhÃvasya bhÃvavirodhina÷ sadbhÃvÃttadà bhÃvo na bhavati, paÓcÃt punastasminnapagate bhavatyevetyÃha- nÃbhÃvakÃle bhÃvaÓcetkadà bhÃvo bhavi«yati / nÃbhÃvakÃle abhÃvasattÃsamaye na bhÃvaÓcet, yadi bhÃvo na bhavati, kadà bhÃvo bhavi«yati? abhÃvakÃle bhÃvasyÃnutpattiÓcet, na kadÃcidbhÃvasyonmajjanaæ syÃt, abhÃvena virodhinà sadà kro¬Åk­tatvÃt / tenaivotpadyamÃnena bhÃvena abhÃvasya vinÃÓo bhavi«yatÅti cedÃha- nÃjÃtena hi bhÃvena so 'bhÃvo 'pagami«yati // Bca_9.148 // yÃvadasau bhÃvo na jÃyate, tÃvadabhÃvasya vinÃÓo nÃstyeva / hiryasmÃt / tasmÃt na ajÃtena anutpannena bhÃvena so 'bhÃva÷ prÃgabhÃvarÆpa÷ apagami«yati nivartayi«yate // athÃpi syÃt- mà apagacchatu nÃma abhÃva÷, tasminnanapagate eva bhÃva utpadyate / utpanne ca bhÃve bhÃvÃbhÃvayo÷ parasparaparihÃrÃt paÓcÃdabhÃva÷ svayameva apagami«yatÅtyÃha na cetyÃdi- na cÃnapagate 'bhÃve bhÃvÃvasarasaæbhava÷ / bhavatyeva krama÷, yadi pÆrvaæ bhÃva eva bhavet / na caitadasti / co yasmÃt / na caiva anapagate aniv­tte abhÃve bhÃvasyÃvasara÷ avakÃÓa÷, tasya saæbhava÷ / bhÃvotpattivirodhina÷ abhÃvasyaiva bhÃvÃt / kÃraïenaiva tadabhÃvo nivartayi«yate cet, na / kÃraïasya kÃryotpattÃveva vyÃpÃrÃt / kÃryamutpÃdayadeva tadabhÃvamapi nirvartayatÅti cet, utpÃdayatyeva kÃryam, yadi tadvirodhino 'bhÃvÃdutpÃdayituæ k«amate / na ca tasminnapratihatasÃmarthye tatkÃryamutpÃdayituæ k«amate / na ca kÃraïena tadabhÃvasya virodha÷, kÃraïakÃle 'pi tatprÃgabhÃvasya bhÃvÃt sattÃvasthÃnÃt / tasmÃdbhÃvÃtmani abhÃvÃtmani và kÃrye na kÃraïasya vyÃpÃro yujyate / ubhayÃnubhayapak«e ca pratyekapak«ani«edhÃdeva kÃraïavyÃpÃrasya ni«edha÷ k­to bhavatÅti dra«Âavyam / nÃpi tayo÷ saæbhavo 'sti / virodhinorekatra ekadà vidhiprati«edhayorbhÃvÃyogÃt / taduktam- (##) na sannutpadyate bhÃvo nÃpyasan sadasanna ca / na svato nÃpi parato na dvÃbhyÃæ jÃyate katham // iti / [catu÷-2.13; 3.9] evaæ tÃvadbhÃvasyotpatti÷ paramÃrthato na kathaæcidapi saægacchate / nÃpi kathaæcidutpannasya satsvabhÃvasya niv­ttiryujyate ityÃha bhÃvaÓcetyÃdi- bhÃvaÓcÃbhÃvatÃæ naiti dvisvabhÃvaprasaÇgata÷ // Bca_9.149 // pÆrvÃpek«aÓcakÃra÷ / yathà abhÃvo bhÃvatÃæ naiti, tathà bhÃvaÓca abhÃvatÃæ naiti, gacchati / kuta÷? dvisvabhÃvaprasaÇgata÷ / bhÃvasya sata÷ yadà abhÃvasvabhÃvatà bhavati, tadà ca ekasyaiva vastuna÷ dvayo÷ svabhÃvayo÷ prasaÇga÷ syÃt, ekasyaiva bhÃvÃbhÃvarÆpatvÃt / na ca bhÃvatÃæ parityajya abhÃvarÆpatÃæ yÃtÅti vaktumucitam / tadà ca bhÃvasyaivÃbhÃvÃt ko 'bhÃvarÆpatÃæ yÃtÅti na vidma÷ / na ca satsvabhÃvasya pÃramÃrthikatve niv­ttiryuktÃ, pÃramÃrthikatvasya abhÃvaprasaÇgÃt // itthaæ bhÃvasyotpÃdavinÃÓayo÷ paramÃrthato 'bhÃvaæ prasÃdhya upasaæharannÃha evamityÃdi- evaæ na ca nirodho 'sti na ca bhÃvo 'sti sarvadà / evamuktakrameïa utpÃdavinÃÓÃyogÃt / co hetau / yasmÃnna nirodho 'sti, na vinÃÓo 'sti, [na ca bhÃvo 'sti,] na vastusattvamasti / ca÷ samuccaye / sarvadà sarvasmin kÃle / "utpÃdÃdvà tathÃgatÃnÃmanutpÃdÃdvà tathÃgatÃnÃæ sthitaivai«Ã dharmÃïÃæ dharmatà dharmasamatà dharmasthitità dharmaniyÃmatà dharmadhÃtu÷ tathatà avitathatÃ" / ityÃdivacanÃt / yata evam- ajÃtamaniruddhaæ ca tasmÃtsarvamidaæ jagat // Bca_9.150 // ajÃtamanutpannam / aniruddhaæ ca avina«Âaæ paramÃrthata÷ / tasmÃdutpÃdavinÃÓÃbhÃvÃt pÆrvoktÃt / sarvamaÓe«am / idaæ ni÷svabhÃvatÃsamÃnÃdhikaraïaæ jagadviÓcaæ sattvabhÃjanalokasaæj¤itaæ sacarÃcaraæ và / mÃyotpÃdanirodhavad vyavahÃravaÓÃt punarutpÃdanirodhau sta÷ / etena saæv­tisatyasyÃprati«edha ukta÷ / dharmasaægÅtau caitaduktam- tathatà tathateti kulaputra ÓÆnyatÃyà etadadhivacanam / sà ca ÓÆnyatà notpadyate na nirudhyate Ãha- yadi evaæ sarvadharmÃ÷ ÓÆnyà uktà bhagavatÃ, tat sarvadharmà notpatsyante, na nirotsyante / nirÃrambho bodhisattva÷ / Ãha- evametat kulaputra, yathÃbhisaæbudhyase / sarvadharmà notpadyante, na nirudhyante / Ãha- yadetaduktaæ bhagavatà saæsk­tà dharmà utpadyante nirudhyante ca ityasya tathÃgatabhëitasya ko 'bhiprÃya÷? Ãha- utpÃdanirodhÃbhinivi«Âa÷ kulaputra lokasaæniveÓa÷ / tatra tathÃgato mahÃkÃrÆïiko lokasya trÃsapadaparihÃrÃrthaæ vyavahÃravaÓÃduktavÃn utpadyante nirudhyante ca / na cÃtra kasyaciddharmasya utpÃdo na nirodha÷ // iti // (##) tasmÃt sarvadharmà anutpannÃniruddhasvabhÃvatayà ÃdiÓÃntÃ÷ prak­tiparinirv­tÃ÷, iti jagato ni÷svabhÃvatÃyÃæ tadantargatÃnÃæ narakÃdigatÅnÃmapi ni÷svabhÃvataivetyupadarÓayannÃha svapnetyÃdi- svapnopamÃstu gatayo vicÃre kadalÅsamÃ÷ / svapnena upamà tulyaæ yÃsÃæ tÃ÷ tathoktÃ÷ / turavadhÃraïe / svapnopalabdhasvabhÃvagataya÷ narakapretatiryaÇyanu«yadevÃnÃæ sabhÃgatÃviÓe«Ã÷ / yathà svapne deÓÃntarÃdigamanÃgamanaæ sukhadu÷khÃdyanubhavanaæ ca, tathà anadhigataparamÃrthatattvasya narakÃdi«u veditavyam, na tu tattvata÷ / katham? vicÃre kadalÅsamÃ÷ / hetupadametat / sarvadharmÃïÃæ ni÷svabhÃvatayà vicÃre vimarÓe sati yasmÃt kadalÅsamÃ÷ kadalÅvanni÷sÃrÃ÷ gataya÷, tasmÃdityartha÷ / etena yathoktaæ prÃk[4.47] mÃyaiveyamato vimu¤ca h­daya trÃsam ityÃdi, tadapi prasÃdhyopadarÓitaæ bhavati / yataÓca anutpannÃniruddhÃ÷ sarvadharmÃ÷, ata Ãha nirv­tetyÃdi- nirv­tÃnirv­tÃnÃæ na viÓe«o nÃsti vastuta÷ // Bca_9.151 // nirv­tÃ÷ ye sarvÃvaraïaprahÃïÃdvinirmuktasarvabandhanà / anirv­tÃ÷ ye rÃgÃdikleÓapÃÓÃyattacittasaætataya÷ saæsÃracÃrakÃntargatÃ÷ / te«Ãmubhaye«Ãmapi viÓe«o bhedo nÃsti, na saæbhavati / kuta÷? vastuta÷ paramÃrthata÷ sarvadharmÃïÃæ ni÷svabhÃvatayà prak­tiparinirv­tatvÃt / saæv­tyà punarasti eva viÓe«a÷, ityanekadhà pratipÃditam / ata evÃha- buddhÃnÃæ sattvadhÃtoÓca yenÃbhinnatvamarthata÷ / ÃtmanaÓca pare«Ãæ ca samatà tena te matà // iti // [catu÷-3.40] iti paramÃrthatattvÃparij¤ÃnÃnmithyÃbhiniveÓÃdÃropitajagajjÃlamupakalpya Ãtmanaiva ÃtmÃnamÃkulayati bÃlajana÷ ityupadarÓayannÃha evamityÃdi- evaæ ÓÆnye«u dharme«u kiæ labdhaæ kiæ h­taæ bhavet / satk­ta÷ paribhÆto và kena ka÷ saæbhavi«yati // Bca_9.152 // kuta÷ sukhaæ và du÷khaæ và kiæ priyaæ và kimapriyam / kà t­«ïà kutra sà t­«ïà m­gyamÃïà svabhÃvata÷ // Bca_9.153 // vicÃre jÅvaloka÷ ka÷ ko nÃmÃtra mari«yati / ko bhavi«yati ko bhÆta÷ ko bandhu÷ kasya ka÷ suh­t // Bca_9.154 // evaæ pratipÃditanyÃyena ÓÆnye«u ni÷svabhÃve«u dharme«u kiæ labdham, kiæ kutaÓcit prÃptaæ yallÃbhe«u prah­«yanti? kiæ h­tam, kimapah­taæ kena kasyacit bhavet, yallÃbhÃpahÃreïa prakupyanti? (##) satk­ta÷ pÆjita÷, paribhÆta÷ apak­to và kena ka÷ saæbhavi«yati? vastusvabhÃvÃbhÃve na kaÓcit kenacidityartha÷ // kuta÷ sukhahetorabhÃvÃt sukhaæ vÃ, kuto du÷khaæ và du÷khahetorabhÃvÃt? anyonyasamuccayÃrtha ubhayatra vÃÓabda÷ / yatprÃptiparihÃrÃrthamÃyÃsa÷ kriyate / kiæ priyaæ và kiæ vallabhaæ vÃ? priyarÆpatÃyÃ÷ kalpitatvÃt / kimapriyaæ kimanabhila«aïÅyam? apriyamapi na paramÃrthata÷ kiæcit vidyate, iti kimarthaæ priyÃpriyasaæyogaviyogÃrthaæ prayatna÷ kriyate? kà t­«ïà yayà lÃbhÃdyarthaæ t­«yati jana÷? kutra sà t­«ïÃ, kva punarÃsaÇgasthÃne vastuni t­«ïÃ? m­gyamÃïà svabhÃvata÷, anvi«yamÃïà svarÆpata÷ / tadvi«ayasyÃbhÃvÃt nirvi«ayatayà tasyà apyabhÃva÷, yadvaÓÃt tattat karma samuccÅyate // vicÃre paramÃrthasvarÆpanirÆpaïe sati jÅvaloka÷ sattvaloka÷ ka÷? naiva kaÓcit / tadabhÃvÃt ko nÃmÃtra mari«yati? jÅvalokasya vicÃreïa asatsvabhÃvatvÃt ko nÃmÃtra jÅvaloke mari«yati, uparatajÅvitendriyo bhavi«yati? ko bhavi«yati, ka utpatsyate? ko bhÆta÷ pÆrvamutpanna÷? ityatÅtÃdivyavahÃra÷ kÃlpanika eva / ko bandhu÷, ka÷ svajana÷? kasya ka÷ suh­t, kiæ mitraæ kasya? atreti sarvatra yojanÅyam / yadabhi«vaÇgeïa akuÓalamapi na gaïyate? evaæ svabhÃvaÓÆnyatvÃt kalpanÃsamÃropitameva tattvamityÃha sarvamityÃdi- sarvamÃkÃÓasaækÃÓaæ parig­hïantu madvidhÃ÷ / prakupyanti prah­«yanti kalahotsavahetubhi÷ // Bca_9.155 // sarvametaduktam, anyacca / ÃkÃÓasaækÃÓaæ samÃropitatattvaÓÆnyatvÃdÃkÃÓakalpam / parig­hïantu avidyamÃnameva tu svarÆpamÃropya madvidhà iti granthakÃra÷ ÃtmÃnameva nidarÓanaæ karoti / mÃd­ÓÃ÷ aparij¤ÃtaparamÃrthatattvà bÃlajanÃ÷ asadvitarkÃkulitacetasa÷ prakupyanti, mithyÃbhiniveÓÃt kopaæ yÃnti / prah­«yanti alÅkalÃbhayogÃt pramudità bhavanti / kai÷? kalahotsavahetubhi÷ kalahahetubhi÷ vivÃdahetubhi÷, utsavahetubhirÃnandahetubhi÷ yathÃyogam / tasmÃdanadhigataparamÃrthatattvÃ÷ sÃæv­tameva vasturÆpaæ satyatayÃbhinivi«ÂÃ÷ sarvametanmanyante, na tu paramÃrthavedina÷ iti / taduktam- etÃvaccaiva j¤eyaæ yaduta saæv­ti÷ paramÃrthaÓca / tacca bhagavatà ÓÆnyata÷ sud­«Âaæ suviditaæ susÃk«Ãtk­tam / tena sarvaj¤a ityucyate / tatra saæv­tirlokapracÃratastathÃgatena d­«Âà / ya÷ puna÷ paramÃrtha÷, so 'nabhilÃpya÷ anÃj¤eyo 'vij¤eya÷ adeÓita÷ aprakÃÓita÷, yÃvat akriya÷ akaraïa÷, yÃvat na lÃbho nÃlÃbho na du÷khaæ na sukhaæ na yaÓo nÃyaÓa÷ na rÆpaæ nÃrÆpamityÃdi / tatra jinena janasya k­tena saæv­ti deÓita lokahitÃya / yena jagatsugatasya sakÃÓe saæjanayÅha prasÃdasukhÃya // (##) saæv­ti praj¤apayÅ narasiæha÷ «aÇgatayo bhaïi sattvagaïÃnÃm / narakagatÅÓca tathaiva ca pretÃn ÃsurakÃya narÃæÓca marÆæÓca // nÅcakulÃæ tatha uccakulÃæÓca ìhyakulÃæÓca daridrakulÃæÓca // ityÃdi // idamapi tattvÃnadhigamasya phalamityÃha ÓokÃyÃsairityÃdi- ÓokÃyÃsairvi«ÃdaiÓca mithaÓcchedanabhedanai÷ / yÃpayanti suk­cchreïa pÃpairÃtmasukhecchava÷ // Bca_9.156 // putrakalatrÃdiviprayogak­tÃ÷ ÓokÃ÷ / sukhadu÷khaprÃptiparihÃranimittapariÓramà ÃyÃsÃ÷ / tai÷ ÓokÃyÃsairmadvidhÃ÷ yÃpayanti suk­cchreïeti saæbandha÷ / vi«ÃdaiÓca lÃbhasatkÃrÃdivi«Ãdairdaurmanasyai÷ / mithaÓchedanabhedanai÷, mitha÷ parasparaæ chedanÃni karacaraïaÓironÃsikÃkarïaprabh­tÅnÃm, bhedanÃni bÃhujaÇghoruvak«a÷pÃrÓvodarÃdÅnÃm / cakÃro 'nuvartate / taiÓchedanabhedanaiÓca yÃpayanti, kÃlakrameïa Ãyu÷saæskÃrÃn k«ayapanti / suk­cchreïa mahatà ka«Âena kathaæcillabdhÃÓanapÃnavasanÃ÷ / kiæbhÆtÃ÷ santa÷? pÃpairÃtmasukhecchava÷, pÃpairakuÓalai÷ karmabhi÷, Ãtmana÷ svasya sukhecchava÷ sukhÃbhila«aïaÓÅlÃ÷ // tathÃvidhaiÓca samÃcÃraviÓe«aiÓca- m­tÃ÷ patantyapÃye«u dÅrghatÅvravyathe«u ca / m­tÃ÷ jÅvitendriyavimuktÃ÷ / patanti gacchanti apÃye«u narakapretatiryak«u / kiæbhÆte«u? dÅrghatÅvravyathe«u ca, dÅrghà cirakÃlabhÃvinÅ, tÅvrà atidu÷sahavedanÅyavipÃkatvÃt, vyathà ye«vapÃye«u te tathoktÃ÷, te«u ca / cakÃra uktasamuccaye bhinnakrame và / kena prakÃreïetyÃha ÃgatyÃgatyetyÃdi- ÃgatyÃgatya sugatiæ bhÆtvà bhÆtvà sukhocitÃ÷ // Bca_9.157 // sukhasaævardhità bhÆtvà bhÆtvà / katham? ÃgatyÃgatya sugatim, ÓobhanÃæ devamanu«yagatiæ prÃpya prÃpya // punarapi tathÃbhÆtÃnÃæ du÷khapaæraparÃsÃgaranimajjanonmajjanamÃdarÓayannÃha bhava ityÃdi- bhave bahuprapÃtaÓca tatra cÃttattvamÅd­Óam / tatrÃnyonyavirodhaÓca na bhavettattvamÅd­Óam // Bca_9.158 // bhave saæsÃre kÃmarÆpÃrÆpyasvabhÃve bahuprapÃtaÓca bahutara upaghÃtaÓca / tatra cÃsattvamÅd­Óam, tatra ca bhave prapÃte và atattvamÅd­Óaæ vyÃmohavij­mbhitametÃd­Óaæ sarvajanasÃdhÃraïaæ yathÃvidhaæ pratipÃditaæ parid­ÓyamÃnaæ và / tatrÃnyonyavirodhaÓca, tatra evaævidhe atattve sati (##) anyonyavirodha÷ parasparavipratipatti÷ / kena kÃraïena na bhavettatvamÅd­Óamiti / tasmÃdvasturÆpametÃd­ÓamanekÃkÃrasamÃropÃt // tatra cÃnupamÃstÅvrà anantà du÷khasÃgarÃ÷ / tatra ca evamapi / anupamÃ÷ tadaparasad­Óadu÷khÃbhÃvÃdupamÃtumaÓakyÃ÷ / tÅvrà atyugravedanÃ÷ / anantà anavadhikÃlavipÃkatayà aparyantà và du÷khÃnÃmativipulatayà mahÃyÃnamanadhigamya nistarÅtumaÓakyatvÃt, sÃgarÃ÷ / tathÃpi kathaæcit mahatà vÅryeïa kuÓalapak«opacayÃt bhÆyasà kÃlena sugatiæ prÃpya k«apayituæ Óakyante ityata Ãha tatraivamityÃdi- tatraivamalpabalatà tatrÃpyalpatvamÃyu«a÷ // Bca_9.159 // tatrÃpi jÅvitÃrogyavyÃpÃrai÷ k«utklamaÓramai÷ / nidrayopadravairbÃlasaæsargairni«phalaistathà // Bca_9.160 // v­thaivÃyurvahatyÃÓu vivekastatra durlabha÷ / tatra tathÃrÆpe samÃveÓe evaæ parid­ÓyamÃnarÆpà alpabalatà / hÅnavÅryateti yÃvat / tatrÃpyalpatvamÃyu«a÷ / tatrÃpi evaæbhÆte satyapi / alpatvaæ stokatvam, Ãyu«a÷ Ãyu÷saæskÃrÃïÃm / tatrÃpi jÅvitÃrogyavyÃpÃrai÷ snÃnÃbhya¤janaprabh­tibhi÷ / Ãrogyasya ÃrogyÃya vÃrogopaÓamÃya vyÃpÃrai÷ viÓe«eïa kaÂutiktabhai«ajyaka«ÃyapÃnÃdibhi÷ / kuÓalopÃrjanamantareïa v­thà caiva ÃyurvahatyÃÓu iti vak«yamÃïena saæbandha÷ / tathà k«utklamaÓramai÷, k«ut bubhuk«Ã, klamo glÃni÷, Óramo mÃrgakhedÃdi, tai÷ / nidrayà upadravai÷, nidrayà svapnena, upadravairhÃsyotprÃsaviheÂhanÃdik­tai÷ sarÅs­pavyÃlam­gadaæÓamaÓakÃdik­tai÷ badhabandhanatìanÃdilak«aïai÷ / tathà bÃlasaæsargairni«phalai÷, tathà bÃlÃnÃæ p­thagjanÃnÃæ saæsargai÷ saæparkai÷ / kiæbhÆtai÷? ni«phalai÷ Ãtmotkar«ÃdisaæbhinnapralÃpÃdibahulai÷ / tatheti na kevalaæ pÆrvoktakrameïa, itthamapi v­thaivÃyurvahatyÃÓu, v­thaiva ni«phalameva kuÓalapak«opacayarahitatvÃt Ãyurvahati yÃti ÃÓu ÓÅghram, asadvayÃpÃraprasaÇgÃt tvÃritameva parik«ayÃt / evamapi vartamÃnÃnÃæ vivekastu sudurlabha÷, vivekastu heyopÃdeyaj¤Ãnaæ vyÃsaÇgaparityÃgo vÃ, sudurlabha÷, kathamapi atik­cchreïÃpi na labhyate / bhavatu nÃma evam, tathÃpi yadi kathaæcit samÃdhÃnaæ jÃyate, tadà kalyÃïaæ syÃt, tadapi nÃstÅtyÃha tatrÃpÅtyÃdi- tatrÃpyabhyastavik«epanivÃraïagati÷ kuta÷ // Bca_9.161 // tatrÃpi mÃro yatate mahÃpÃyaprapÃtane / tatrÃpi evamavasthÃæ gate 'pi abhyastavik«epa÷ pariÓÅlitamauddhatyaæ tasya nivÃraïaæ nivartanaæ tasya gatiranupraveÓa÷ kuta÷? naivÃsti / tatrÃpi evamanarthaparaæparÃyÃæ sthitÃnÃæ kathaæcit kuÓalapak«aæ samÅk«ya mÃro yatate mahÃpÃyaprapÃtane, kleÓamÃro devaputramÃro và yatate udyacchate (##) mahÃpÃyaprapÃtane prapÃtananimittam / avÅcyÃdinarakaprak«epaïÃrthamiti yÃvat / evamapi kadÃcit satyaratnÃdi«u abhisaæpratyayavaÓÃt kathaæcit kalyÃïamupajÃyate ityÃha tatrÃsanmÃrgetyÃdi- tatrÃsanmÃrgabÃhulyÃdvicikitsà ca durjayà // Bca_9.162 // punaÓca k«aïadaurlabhyaæ buddhotpÃdo 'tidurlabha÷ / kleÓaugho durnivÃraÓcetyaho du÷khaparaæparà // Bca_9.163 // tatra evaæ daÓÃæ prÃpnoti- samyagd­«Âivipak«asya asanmÃrgasya cÃrvÃkamÅmÃæsakÃdiparidÅpitasya bÃhulyÃt bhÆyastvÃt vicikitsà sanmÃrge vimatiÓca durjayÃ, kathaæcidapi vicikitsà tyaktuæ na Óakyà / kathaæcit sugatipratilambhe 'pi punaÓca k«aïadaurlabhyam, a«ÂÃk«aïavinirmuktasya k«aïasya daurlabhyaæ paramadurlabhatvam mahÃrïavayugacchidrakÆrmagrÅvÃrpaïopamam / [4.20] kathaæciditarak«aïasaæbhave 'pi buddhotpÃdo 'tidurlabha÷, buddhÃnÃæ [bhagavatÃæ]samastajagadÃlokakÃriïÃæ sarvadu÷khanidÃnabhÆtakleÓaÓalyÃpahÃriïÃmutpÃda÷ prÃdurbhÃva÷ atidurlabha÷ / kathaæcit karhicit udumbarapu«paprÃya÷ saæsÃrasÃgarottaraïopÃyabhÆta÷ / kathaæcit buddhotpÃdasaæbhave 'pi kleÓaugha÷ [jÃtijarÃmaraïÃ] dÅnÃmogha÷ avicchinna÷ pravÃha÷ / sa durnivÃra÷, du÷khenÃpi nivÃrayitumaÓakya÷ / ityaho du÷khaparaæparà / ityevam / aho iti khede / du÷khasya ka«Âasya paraæparÃ, ekasmÃddu÷khÃdvinirgame 'pi aparasmin du÷khe prapatanÃt // sÃæpratamevaæ sattvÃn sudu÷khitÃn samÅk«ya karuïÃmre¬itah­daya÷ paradu÷khadu÷khÅ ÓÃstrakÃra÷ sattvÃnÃæ du÷khaæ ÓocayannÃha aho bateti- aho batÃtiÓocyatvame«Ãæ du÷khaughavartinÃm / nipÃtasamudÃya÷ khede / atiÓocyatvamatiÓayena ÓocanÅyatvam / e«Ãæ hitÃhitaparij¤ÃnavikalÃnÃæ sattvÃnÃæ du÷khasÃgarakallolaparaæparÃnimajjanonmajannÃkulacetasÃm / ke punaramÅ sattvÃ÷ ÓocanÅyà ityÃha ye ityÃdi- ye nek«ante svadau÷sthityamevamapyatidu÷sthitÃ÷ // Bca_9.164 // ye sattvà avidyÃndhÅk­taj¤ÃnalocanÃ÷ nek«ante na paÓyanti svadau÷sthityaæ svasya Ãtmano du÷khÃvasthitatvam / evamapyatidu÷sthitÃ÷ evamuktakrameïa atidu÷sthità atiÓayena du÷khÃvasthitÃ÷ / du÷khaparyÃpannà iti yÃvat // etadanurÆpad­«ÂÃntena spa«ÂayannÃha snÃtvetyÃdi- snÃtvà snÃtvà yathà kaÓcidviÓedvahniæ muhurmuhu÷ / svasausthityaæ ca manyante evamapyatidu÷sthitÃ÷ // Bca_9.165 // snÃtvà snÃtvà jalÃvagÃhanaæ k­tvà k­tvà yathà kaÓcidupahatabuddhi÷ ÓÅtÃrta÷ sukhÃbhilëŠ/ viÓet praviÓet / bahnimagnim / muhurmuhu÷ pratik«aïaæ puna÷ punarvà / tathà ete 'pi (##) sattvÃ÷ svasausthityam / Ãtmasukhasaæpattiæ ca manyante avabudhyante / evamapyatidu÷sthitÃ÷ evamanena pratipÃditakrameïa atidu÷sthitÃ÷ du÷khÃgnijvÃlÃkavalÅk­tÃ÷ // aho bata atibahulatarÃj¤ÃnÃndhakÃrÃkramaïamamÅ«Ãæ yadÃtmagatamapi pramÃdaæ na paÓyantÅtyÃha ajaretyÃdi- ajarÃmaralÅlÃnÃmevaæ viharatÃæ satÃm / ÃyÃsyantyÃpado ghorÃ÷ k­tvà maraïamagrata÷ // Bca_9.166 // na vidyate jarà jÅrïatà ye«Ãæ te ajarÃ÷ / na mriyante ye te amarÃ÷ / te«ÃmajarÃïÃmamarÃïÃmiva lÅlà vice«Âitaæ ye«Ãæ te tathoktÃ÷ / te«Ãmevamanayà lÅlayà viharatÃæ niÓcitaæ vicaratÃæ satÃm / ÃyÃsyanti ¬hauki«yante Ãpado nirantaram / sarve te du÷khahetava÷ jarÃvyÃdhivipattaya÷ / ghorà atÅva bhayaækarÃ÷ / kathamÃyÃsyanti? k­tvà maraïamagrata÷, maraïamapratÅkÃraparihÃraæ m­tyumagrata÷ purata÷ k­tvà / etaccoktaæ rÃjÃvavÃdakasÆtre- tadyathà mahÃrÃja catas­bhyo digbhyaÓcatvÃra÷ parvatà Ãgaccheyu÷, d­¬hÃ÷, sÃravanta÷, akhaï¬Ã÷, acchidrÃ÷ asu«irÃ÷, susaæv­ttÃ÷ ekaghanÃ÷ nabha÷ sp­Óanta÷, p­thivÅæ collikhanta÷, sarvaæ t­ïakëÂhaÓÃkhÃparïapalÃÓÃdisarvasattvaprÃïabhÆtÃn nirmathnanta÷ / tebhyo na sukaraæ javena và palÃyitum, balena và dravyamantrau«adhairvà nivartayitum / evameva mahÃrÃja catvÃrÅmÃni mahÃbhayÃni Ãgacchanti, ye«Ãæ na sukaraæ javena và palÃyitum, balena và dravyamantrau«adhairvà nivartanaæ kartum / katamÃni catvÃri? jarà vyÃdhirmaraïaæ vipattiÓca / jarà mahÃrÃja Ãgacchati yauvanaæ pramathamÃnà / vyÃdhirmahÃrÃja Ãgacchati Ãrogyaæ pramathnan / maraïaæ mahÃrÃja Ãgacchati jÅvitaæ pramathamÃnam / vipattirmahÃrÃja Ãgacchati sarvÃ÷ saæpattÅ÷ pramathnantÅ / tat kasmÃddheto÷? tadyathà mahÃrÃja siæho m­garÃjo rÆpasaæpanno javasaæpanna÷ sujÃtanakhadaæ«ÂrÃkarÃlo m­gagaïamanupraviÓya m­gaæ g­hÅtvà yathÃkÃmakaraïÅyaæ karoti / sa ca m­garÃjo 'tibalaæ vyÃlamukhamÃsÃdya vivaÓo bhavati / evameva mahÃrÃja viddhasya m­tyuÓalyena apagatamadasya atrÃïasya apratiÓaraïasya aparÃyaïasya marmasu cchidyamÃne«u mÃæsaÓoïite pariÓu«yamÃïe paritu«itavihvalavadanasya karacaraïavik«epÃbhiyuktasya akarmaïyasya asamarthasya lÃlÃsiæghÃïakapÆyamÆtrapurÅ«opaliptasya Å«ajjÅvitÃvaÓe«asya karmabhavÃt punarbhavamÃlambamÃnasya yamapuru«abhayabhÅtasya kÃlarÃtrivaÓagatasya caramÃÓvÃsapraÓvÃse«ÆparudhyamÃne«u ekÃkino 'dvitÅyasya asahÃyasya imaæ lokaæ jahata÷ paralokamÃkramata÷ mahÃpathaæ vrajata÷ mahÃkÃntÃraæ praviÓata÷ mahÃgahanaæ samavagÃhamÃnasya mahÃkÃntÃraæ prapadyamÃnasya mahÃrïavenohyamÃnasya karmavÃyunà nÅyamÃnasya nimittÅk­tÃæ diÓaæ vrajato nÃnyat trÃïaæ nÃnyat Óaraïaæ nÃnyat parÃyaïam­te dharmÃt / dharmo hi mahÃrÃja tasmin samaye trÃïaæ layanaæ Óaraïaæ bhavati / tadyathÃ- ÓÅtÃrtasyÃgnipratÃpa÷, agnimadhyagatasyÃpi nirvÃpaïam, u«ïÃrtasya và Óaityam, adhvÃnaæ (##) pratipannasya suÓÅtalacchÃyopavanam, pipÃsitasya suÓÅtalaæ salilam, bubhuk«itasya và praïÅtamannam, vyÃdhitasya và vaidyau«adhaparicÃrakÃ÷, bhayabhÅtasya balavanta÷, sahÃyÃ÷ sÃdhava÷ pratiÓaraïà bhavanti // iti vistara÷ // tasmÃdetadbhayaparihÃrÃrthaæ kuÓalapak«e«veva praj¤ÃpariÓodhite«u yatna÷ karaïÅya÷ // idÃnÅæ jÃtyÃdidu÷khadu÷khinÃæ du÷khÃpaharaïÃya svÃÓayamÃÓaÇkayannÃha evamityÃdi- evaæ du÷khÃgnitaptÃnÃæ ÓÃntiæ kuryÃmahaæ kadà / puïyameghasamudbhÆtai÷ sukhopakaraïai÷ svakai÷ // Bca_9.167 // evamanantaroktayà nÅtyà du÷khÃgnitaptÃnÃm, du÷khÃnyeva agnaya÷ tai saætÃpitÃnÃæ sattvÃnÃæ ÓÃntiæ jÃtyÃdidu÷khÃnalatÃpapraÓamanam / kuryÃmahaæ kadÃ, kasmin kÃle kuryÃæ vidadhyÃm / katham? sukhopakaraïai÷ / sukhasyopakaraïÃni sukhasÃdhanÃni vastrÃbharaïÃnulepanaÓayanÃsanaprabh­tÅni / kiæ tadupÃrjitaireva? netyÃha- svakai÷ svÃtmÅyai÷ / mayà svayamupÃrjitairityartha÷ / kiæ nirmÃïÃdipradarÓitai÷? netyÃha- puïyameghasamudbhÆtai÷, puïyÃnyeva meghÃ÷ sarvadu÷khasaætÃpÃrtiÓamanasukhopakaraïaÓÅtalav­«ÂipradÃnanimittatvÃt / tebhya÷ samudbhÆtÃni nirjÃtÃni, tai÷ // evamabhyudayasaæpadi pare«Ãæ ceto vidhÃya ni÷Óreyasasaæpadi pradarÓayannÃha kadetyÃdi- kadopalambhad­«Âibhyo deÓayi«yÃmi ÓÆnyatÃm / saæv­tyÃnupalambhena puïyasaæbhÃramÃdarÃt // Bca_9.168 // kadà kasmin kÃle upalambhad­«Âibhyo bhÃvagrÃhÃbhinivi«Âebhyo deÓayi«yÃmi prakÃÓayi«yÃmi / ÓÆnyatÃæ sarvadharmani÷svabhÃvatÃm / katham? saæv­tyà vyavahÃreïa / anyathà vikalpÃvi«ayatayà paramÃrthaÓÆnyasya ÓÆnyatÃyà deÓayitumaÓakyatvÃt / evaæ ni÷Óreyasahetuj¤ÃnasaæbhÃranimittamupadarÓitam / tatkÃraïaæ puïyasaæbhÃranidÃnamupadarÓayannÃha- puïyetyÃdi / puïyasya j¤ÃnÃde÷ saæbhÃraæ kadà upalambhad­«Âibhyo deÓayi«yÃmÅti saæbandha÷ / ÃdarÃditi mahatà gauraveïa / satk­tya na yad­cchayà / kena prakÃreïa? anupalambhena, deyadÃyakapratigrÃhakÃditritayÃnupalambhayogena / trikoÂipariÓuddhyeti yÃvat / evamupacita÷ puïyasaæbhÃro buddhatÃdhigamÃya jÃyate / tadevamanena sarveïa aÓe«asaækleÓahetusarvasamÃropavikalpapratipak«atayà sarvÃvaraïaprahÃïopÃyatvÃt samastatathÃgatÃdhigamahetutvÃcca sarvadu÷khopaÓamopÃyapraj¤Ã upajÃyate ityupadarÓitaæ bhavatÅti // ye gambhÅranayÃvagÃhanapaÂupraj¤ÃnirastabhramÃ÷ saækleÓavyavadÃnapak«avimalaj¤ÃnocchritÃ÷ sÆraya÷ / te santo guïado«ayorapi ca tai÷ sÃraæ vimiÓrÃdato grÃhyaæ sarvamakalma«aæ vi«amiva tyÃjyaæ duruktaæ yadi // na yuktamuktaæ kimapÅha yanmayà paraæ prajÃtaæ skhalitaæ tadeva me / nanu grahÅ«yanti mamÃtra sÃdhavo matiæ mayÃnena k­tena sÃæpratam // (##) api ca- ya÷ saæv­tyà vrajati manaso gocaratvaæ kathaæcit tÃd­Óyarthe skhalati na mati÷ kasya vai mÃd­Óasya / tatsÆktÃrthapravicayavatÃæ madhyamÃnÅtibhÃjÃæ d­«Âvà kiæcidguïalavamiha syÃdupÃdeyabuddhi÷ // praj¤Ãyà viv­tiæ vidhÃya viÓadavyÃkhyÃpadai÷ saæv­tÃæ samyagj¤Ãnavipak«ad­«Âinibi¬avyÃmohaÓÃntyà mayà / yatpuïyaæ samupÃrjitaæ hitaphalaæ tenÃÓu sarvo jano ma¤juÓrÅriva sadguïaikavasati÷ praj¤Ãkaro jÃyatÃm // iti praj¤ÃkaramativiracitÃyÃæ bodhicaryÃvatÃrapa¤jikÃyÃæ praj¤ÃpÃramitÃparicchedo navama÷ // k­tiriyaæ paï¬itabhik«upraj¤Ãkara[mati]pÃdÃnÃm // * * * * [lekhakaviracità praÓasti÷] ÂÅkeyaæ paramà suyantritapadà Óuddhà manohlÃdinÅ saæsÃrÃrïavapÃragÃmini jane nauyÃnapÃtropamà / ÃÓu prÃptikarÅ jinasya padavÅæ sÃdya likhitvà mayà prÃptaæ yatkuÓalaæ susaæpadi padaæ tenÃstu buddho jana÷ // a«ÂÃnavatisaæyukte Óate sarati vatsare / k­«ïe ÓrÃvaïapa¤cabhyÃæ vÃsare kujasÃhvaye÷ // ÓrÅmacchaækaradevasya rÃjye vijayaÓÃlina÷ / bodhicaryÃvatÃrÃkhyaÂÅke likhya(?)midaæ Óubham // ÓrÅlalitapure ramye ÓrÅmÃnÅÓvalasaæj¤ake / yacchrÅrÃghavanÃmnasya(?) vihÃre sugatÃlaye // dhanya÷ sthavirabhik«osya(?) buddhacandrasya pustakam / tatpuïyÃdbodhisattvatvaæ labhate paramaæ padam // s­jatu Óalilaæ ghanà yathe«Âaæ bhavatu mahÅ bahuÓasyasaæprayuktam (?) / avatu narapati÷ prajà vinÃmrÃ÷ (?) bhavatu rayanapate÷ sukhÃtiv­ddhi÷ // iti // / kÃyastha÷ bhuvanÃkara[va]rmaïa[ïÃ]likhitamiti // (##) 10. pariïÃmanÃparicchedo daÓama÷ / bodhicaryÃvatÃraæ me yadvicintayata÷ Óubham / tena sarve janÃ÷ santu bodhicaryÃvibhÆ«aïÃ÷ // Bca_10.1 // sarvÃsu dikÓu yÃvanta÷ kÃyacittavyathÃturÃ÷ / te prÃpnuvantu matpuïyai÷ sukhapramodyasÃgarÃn // Bca_10.2 // ÃsaæsÃraæ sukhajyÃnirmà bhÆtte«Ãæ kadÃcana / bodhisattvasukhaæ prÃptaæ bhavatvavirataæ jagat // Bca_10.3 // yÃvanto narakÃ÷ kecidvidyante lokadhÃtu«u / sukhÃvatÅsukhÃmodyairmodantÃæ te«u dehina÷ // Bca_10.4 // ÓÅtÃrtÃ÷ prÃpnuvantÆ«ïamu«ïÃrtÃ÷ santu ÓÅtalÃ÷ / bodhisattvamahÃmeghasaæbhavairjalasÃgarai÷ // Bca_10.5 // asipatravanaæ te«Ãæ syÃnnandanavanadyuti / kÆÂaÓÃlmaliv­k«ÃÓca jÃyantÃæ kalpapÃdapÃ÷ // Bca_10.6 // kÃdambakÃraï¬avacakravÃkahaæsÃdikolÃhalaramyaÓobhai÷ / sarobhiruddÃmasarojagandhairbhavantu h­dyà narakapradeÓÃ÷ // Bca_10.7 // so 'ÇgÃrarÃÓirmaïirÃÓirastu taptà ca bhÆ÷ sphÃÂikakuÂÂimaæ syÃt / bhavantu saæghÃtamahÅdharÃÓca pÆjÃvimÃnÃ÷ sugataprapÆrïÃ÷ // Bca_10.8 // aÇgÃrataptopalaÓastrav­«Âiradyaprabh­tyastu ca pu«pav­«Âi÷ / tacchastrayuddhaæ ca paraspareïa krŬÃrthamadyÃstu ca puÃpayuddham // Bca_10.9 // patitasakalamÃæsÃ÷ kundavarïÃsthidehà dahanasamajalÃyÃæ vaitaraïyÃæ nimagnÃ÷ / mama kuÓalabalena prÃptadivyÃtmabhÃvÃ÷ saha suravanitÃbhi÷ santu mandÃkinÅsthÃ÷ // Bca_10.10 // trastÃ÷ paÓyantvakasmÃdiha yamapuru«Ã÷ kÃkag­dhrÃÓca ghorà dhvÃntaæ dhvastaæ samantÃtsukharatijananÅ kasya saumyà prabheyam / (##) ityÆrdhva prek«amÃïà gaganatalagataæ vajrapÃïiæ jvalantaæ d­«Âvà prÃmodyavegÃdvayapagatadurità yÃntu tenaiva sÃrdham // Bca_10.11 // patati kamalav­«ÂirgandhapÃnÅyamiÓrÃ- cchamiti (?)narakavahniæ d­Óyate nÃÓayantÅ / kimidamiti sukhenÃhvÃditÃnÃmakasmÃd bhavatu kamalapÃïerdarÓanaæ nÃrakÃïÃm // Bca_10.12 // ÃyÃtÃyÃta ÓÅghraæ bhayamapanayata bhrÃtaro jÅvitÃ÷ sma÷ saæprÃpto 'smÃkame«a jvaladabhayakara÷ ko 'pi cÅrÅkumÃra÷ / sarva yasyÃnubhÃvÃdvayasanamapagataæ prÅtivegÃ÷ prav­ttÃ÷ jÃtaæ saæbodhicittaæ sakalajanaparitrÃïamÃtà dayà ca // Bca_10.13 // paÓyantvenaæ bhavanta÷ suraÓatamukuÂairarcyamÃnÃÇghripadmaæ kÃruïyÃdÃrdrad­«Âiæ Óirasi nipatitÃnekapu«paughav­«Âim / kÆÂÃgÃrairmanoj¤ai÷ stutimukharasurastrÅsahastropagÅtair d­«ÂvÃgre ma¤jugho«aæ bhavatu kalakala÷ sÃæprataæ nÃrakÃïÃm // Bca_10.14 // iti matkuÓalai÷ samantabhadrapramukhÃnÃv­tabodhisattvameghÃn / sukhaÓÅtasugandhavÃtav­«ÂÅnabhinandantu vilokya nÃrakÃste // Bca_10.15 // ÓÃmyantu vedanÃstÅvrà nÃrakÃïÃæ bhayÃni ca / durgatibhyo vimucyantÃæ sarvadurgativÃsina÷ // Bca_10.16 // anyonyabhak«aïabhayaæ tiraÓcÃmapagacchatu / bhavantu sukhina÷ pretà yathottarakurau narÃ÷ // Bca_10.17 // saætarpyantÃæ pretÃ÷ strÃpyantÃæ ÓÅtalà bhavantu sadà / ÃryÃvalokiteÓvarakaragalitak«ÅradhÃrÃbhi÷ // Bca_10.18 // andhÃ÷ paÓyantu rÆpÃïi Ó­ïvantu badhirÃ÷ sadà / garbhiïyaÓca prasÆyantÃæ mÃyÃdevÅva nirvyathÃ÷ // Bca_10.19 // vastrabhojanapÃnÅyaæ strakcandanavibhÆ«aïam / manobhila«itaæ sarvaæ labhantÃæ hitasaæhitam // Bca_10.20 // mÅtÃÓca nirbhayÃ÷ santu ÓokÃrtÃ÷ prÅtilÃbhina÷ / udvigrÃÓca nirudvegà dh­timanto bhavantu ca // Bca_10.21 // Ãrogyaæ rogiïÃmastu mucyantÃæ sarvabandhanÃt / durbalà balina÷ santu strigdhacittÃ÷ parasparam // Bca_10.22 // (##) sarvà diÓa÷ ÓivÃ÷ santu sarve«Ãæ pathivartinÃm / yena kÃryeïa gacchanti tadupÃyena sidhyatu // Bca_10.23 // nauyÃnayÃtrÃrƬhÃÓca santu siddhamanorathÃ÷ / k«emeïa kÆlamÃsÃdya ramantÃæ saha bandhubhi÷ // Bca_10.24 // kÃntÃronmÃrgapatità labhantÃæ sÃrthasaægatim / aÓrameïa ca gacchantu cauravyÃghrÃdinirbhayÃ÷ // Bca_10.25 // suptamattapramattÃnÃæ vyÃdhyÃraïyÃdisaækaÂe / anÃthabÃlav­ddhÃnÃæ rak«Ãæ kurvantu devatÃ÷ // Bca_10.26 // sarvÃk«aïavinirmuktÃ÷ ÓraddhÃpraj¤Ãk­pÃnvitÃ÷ / ÃkÃrÃcÃrasaæpannÃ÷ santu jÃtismarÃ÷ sadà // Bca_10.27 // bhavantvak«ayakoÓÃÓca yÃvadgaganaga¤javat / nirdvandvà nirupÃyÃsÃ÷ santu svÃdhÅnav­ttaya÷ // Bca_10.28 // alpaujasaÓca ye sattvÃste bhavantu mahaujasa÷ / bhavantu rÆpasaæpannà ye virÆpÃstapasvina÷ // Bca_10.29 // yÃ÷ kÃÓcana striyo loke puru«atvaæ vrajantu tÃ÷ / prÃpnuvantÆccatÃæ nÅcà hatamÃnà bhavantu ca // Bca_10.30 // anena mama puïyena sarvasattvà aÓe«ata÷ / viramya sarvapÃpebhya÷ kurvantu kuÓalaæ sadà // Bca_10.31 // bodhicittÃvirahità bodhicaryÃparÃyaïÃ÷ / buddhai÷ parig­hÅtÃÓca mÃrakarmavivarjitÃ÷ // Bca_10.32 // aprameyÃyu«aÓcaiva sarvasattvà bhavantu te / nityaæ jÅvantu sukhità m­tyuÓabdo 'pi naÓyatu // Bca_10.33 // ramyÃ÷ kalpadrumodyÃnairdiÓa÷ sarvà bhavantu ca / buddhabuddhÃtmajÃkÅrïà dharmadhvanimanoharai÷ // Bca_10.34 // ÓarkarÃdivyapetà ca samà pÃïitalopamà / m­dvÅ ca vai¬ÆryamayÅ bhÆmi÷ sarvatra ti«Âhatu // Bca_10.35 // bodhisattvamahÃpar«anmaï¬alÃni samantata÷ / ni«Ådantu svaÓobhÃbhirmaï¬ayantu mahÅtalam // Bca_10.36 // pak«ibhya÷ sarvav­k«ebhyo raÓmibhyo gaganÃdapi / dharmadhvaniraviÓrÃmaæ ÓrÆyatÃæ sarvadehibhi÷ // Bca_10.37 // buddhabuddhasutairnityaæ labhantÃæ te samÃgamam / pÆjÃmeghairanantaiÓca pÆjayantu jagadgurum // Bca_10.38 // (##) devo var«atu kÃlena sasyasaæpattirastu ca / sphÅto bhavatu lokaÓca rÃjà bhavatu dhÃrmika÷ // Bca_10.39 // Óaktà bhavantu cau«adhyo mantrÃ÷ sidhyantu jÃpinÃm / bhavantu karuïÃvi«Âà ¬ÃkinÅrÃk«asÃdaya÷ // Bca_10.40 // mà kaÓciddu÷khita÷ sattvo mà pÃpÅ mà ca rogita÷ / mà hÅna÷ paribhÆto và mà bhÆtkaÓcicca durmanÃ÷ // Bca_10.41 // pÃÂhasvÃdhyÃyakalilà vihÃrÃ÷ santu susthitÃ÷ / nityaæ syÃtsaæghasÃmagrÅ saæghakÃryaæ ca sidhyatu // Bca_10.42 // vivekalÃbhina÷ santu Óik«ÃkÃmÃÓca bhik«ava÷ / karmaïyacittà dhyÃyantu sarvavik«epavarjitÃ÷ // Bca_10.43 // lÃbhinya÷ santu bhik«uïya÷ kalahÃyÃsavarjitÃ÷ / bhavantyakhaï¬aÓÅlÃÓca sarve pravrajitÃstathà // Bca_10.44 // du÷ÓÅlÃ÷ santu saævignÃ÷ pÃpak«ayaratÃ÷ sadà / sugaterlÃbhina÷ santu tatra cÃkhaï¬itavratÃ÷ // Bca_10.45 // paï¬itÃ÷ saæsk­tÃ÷ santu lÃbhina÷ paiï¬apÃtikÃ÷ / bhavantu ÓuddhasaætÃnÃ÷ sarvadikkhyÃtakÅrtaya÷ // Bca_10.46 // abhuktvÃpÃyikaæ du÷khaæ vinà du«karacaryayà / divyenaikena kÃyena jagaddhuddhatvamÃpnuyÃt // Bca_10.47 // pÆjyantÃæ sarvasaæbuddhÃ÷ sarvasattvairanekadhà / acintyabauddhasaukhyena sukhina÷ santu bhÆyasà // Bca_10.48 // sidhyantu bodhisattvÃnÃæ jagadarthaæ manorathÃ÷ / yaccintayanti te nÃthÃstatsattvÃnÃæ sam­dhyatu // Bca_10.49 // pratyekabuddhÃ÷ sukhino bhavantu ÓrÃvakÃstathà / devÃsuranarairnityaæ pÆjyamÃnÃ÷ sagauravai÷ // Bca_10.50 // jÃtismaratvaæ pravrajyÃmahaæ ca prÃpnuyÃæ sadà / yÃvatpramuditÃbhÆmiæ ma¤jugho«aparigrahÃt // Bca_10.51 // yena tenÃsanenÃhaæ yÃpayeyaæ balÃnvita÷ / vivekavÃsasÃmagrÅæ prÃpnuyÃæ sarvajÃti«u // Bca_10.52 // yadà ca dra«ÂukÃma÷ syÃæ pra«ÂukÃmaÓca kiæcana / tameva nÃthaæ paÓyeyaæ ma¤junÃthamavighnata÷ // Bca_10.53 // daÓadigvyomaparyantasarvasattvÃrthasÃdhane / yathà carati ma¤juÓrÅ÷ saiva caryà bhavenmama // Bca_10.54 // (##) ÃkÃÓasya sthitiryÃvadyÃvacca jagata÷ sthiti÷ / tÃvanmama sthitirbhÆyÃjjagaddu÷khÃni nighnata÷ // Bca_10.55 // yatkiæcijjagato du÷khaæ tatsarvaæ mayi pacyatÃm / bodhisattvaÓubhai÷ sarvairjagatsukhitamastu ca // Bca_10.56 // jagaddu÷khaikabhai«ajyaæ sarvasaæpatsukhÃkaram / lÃbhasatkÃrasahitaæ ciraæ ti«Âhatu ÓÃsanam // Bca_10.57 // ma¤jugho«aæ namasyÃmi yatprasÃdÃnmati÷ Óubhe / kalyÃïamitraæ vande 'haæ yatprasÃdÃcca vardhate // Bca_10.58 // // bodhicaryÃvatÃre pariïÃmanÃparicchedo daÓama÷ // // samÃpto 'yaæ bodhicaryÃvatÃra÷ / k­tirÃcÃryaÓÃntidevasya //