Kamalasila: Bhavanakrama (Bhk) Based on the edition by Gyaktsen Namdol. BhÃvanÃkrama÷ of ùcÃrya KamalaÓÅla. Sarnath: Central Institute of Higher Tibetan Studies, 1984 (Bibliotheca-Indo-Tibetica 9), 165-326. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 47 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. REFERENCE SYSTEM (added): Bhk nnn = pagination of G. Namdol's ed. #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ÃcÃryakamalaÓÅlapraïÅto BhÃvanÃkrama÷ prathama÷ [mahÃyÃnasÆtrÃïÃæ ya Ãdikarmikasya caryÃniyama÷ / tamadhik­tya saæk«epÃd bhÃvanÃkramastvabhidhÅyate // acireïa sarvaj¤atÃæ prÃptukÃmai÷ saæk«epata÷ karuïÃ, bodhicittam, pratipattiÓceti tri«u sthÃne«u prayatitavyam / buddhatvasya aÓe«adharmahetumÆlaæ karuïaiveti j¤Ãtvà sÃdÃveva bhÃvayitavyà / yathoktam ÃryadharmasaægÅtisÆtre- "atha khalvavalokiteÓvaro bodhisattvo mahasattvo bhagavantametadavocat- na bhagavan bodhisattvena atibahu«u dharme«u Óik«itavyam / eko dharmo bhagavan bodhisattvena svÃrÃdhita÷ supratividdha÷ kartavya÷ / tasya sarvabuddhadharmÃ÷ karatalagatà bhavanti / katama ekadharma÷? yaduta mahÃkaruïà / mahÃkaruïayà bhagavan bodhisattvÃnÃæ sarvabuddhadharmÃ÷ karatalagatà bhavanti / tadyathà bhagavan yena rÃj¤aÓcakravartinaÓcakraratnaæ gacchati tena sarvo balakÃyo gacchati, evameva bhagavan yena bodhisattvasya mahÃkaruïa gacchati, tena sarve buddhadharmà gacchanti / tadyathà bhagavan jÅvitendriye sati anye«ÃmindriyÃïÃæ prav­ttirbhavati, evameva bhagavan mahÃkaruïÃyÃæ satyÃmanye«Ãæ bodhisattvÃnÃæ] dharmÃïÃæ prav­ttirbhavati /" iti / ÃryÃk«ayamatinirdeÓe coktam- "punaraparam, bhadanta ÓÃradvatÅputra, bodhisattvÃnÃæ mahÃkaruïÃpyak«ayà / tat kasya heto÷? pÆrvaÇgamatvÃt / (##) tadyathÃpi nÃma, bhadanta ÓÃradvatÅputra, ÃÓvÃsÃ÷ [praÓvÃsÃ÷] puru«asya jÅvitendriyasya pÆrvaÇgamÃ÷, evameva mahÃyÃna-sambhÃra-samudÃgamÃya bodhisattvasya mahÃkaruïà pÆrvaÇgamÃ" iti vistara÷ / ÃryagayÃÓÅr«e coktam- "kimÃrambhÃ, ma¤juÓrÅ÷, bodhisattvÃnÃæ caryÃ, kimadhi«ÂhÃnà ca? ma¤juÓrÅrÃha- mahÃkaruïÃrambhÃ, devaputra, bodhisattvÃnÃæ caryà sattvÃdhi«ÂhÃnà / "iti vistara÷ / tathà hi tayà preryamÃïà bodhisattvÃ÷ svÃtmanirapek«Ã ekÃntena paropakÃrÃrthatayà atidu«karadÅrghakÃlike 'pi sambhÃropÃrjanapariÓrame pravartante / tathà coktam ÃryaÓraddhÃbalÃdhÃne- "tatra [mahÃ]karuïayÃpi sarvasattvaparipÃcanÃrthaæ na tat ki¤cit sukhopÃdhÃnaæ yanna parityajati / "iti / ato 'tidu«kare pravartamÃno nacireïaiva sambhÃrÃn paripÆryÃvaÓyameva sarvaj¤apadam adhigacchati / tato buddhadharmÃïÃæ karuïaiva mÆlam / mahÃkaruïÃparigrahÃdeva buddhà bhagavanto 'dhigamya sarvaj¤apadam aÓe«asya jagato 'rtha vikurvÃïÃsti«Âhanta iti nirvÃïÃprati«ÂhÃne saiva bhagavatÃæ mahÃkaruïà hetu÷ / sà ca du÷khitasattvÃlambanamanaskÃrabahulÅkÃrato v­ddhim (upayÃti) / sarve ca te sattvÃstridhÃtukÃvacarÃstrividhadu÷khatayà yathoyogam atyanta du÷khità eveti sarve«veva sattve«u bhÃvanÅyam / tathà ca ye tÃvannÃrakÃste vividhacirantanadÅrghakÃlikadÃhÃdidu÷kha [nadÅ«u] nimagnà eva bhagavatà varïitÃ÷ / tathà pretà api du÷sahatÅvrak«utt­«Ãdidu÷kha[agni] (##) pŬÃbhisaæÓo«itamÆrtayastÅvradu÷kham anubhavanti / yena var«aÓatenÃpyaÓuciæ kheÂapiï¬anaæ ca bhoktuæ na labhanta ityÃdi varïitaæ bhagavatà / tirya¤co 'pi paraspara[bhak«aïa]krodhavadhahiæsÃdibhiranekavidhaæ du÷khamanubhavanto d­Óyanta eva / tathà hi kecinnÃsikÃbhedanatìÃïabandhanÃdibhiratantrÅk­taÓarÅrÃ÷ parita÷ paripŬayamÃnÃ÷ kathamapyanicchanto 'pi atidurvahagurubhÃrodvahanaparikhinnavapu«a÷ pariklÃmyanti, tathÃraïye 'pi nivasanto 'naparÃdhÃ÷ kecit kvacit [artha]to 'nvi«ya hanyante / nityaæ ca bhayavivhalamÃnasastatastata÷ palÃyamÃnÃsti«ÂhantÅtyaparimitam e«Ãæ du÷khaæ d­Óyatta eva / tathà mÃnu«ye 'pi nÃrakaæ du÷khaæ d­Óyata eva / atra ye caurÃdayo 'ÇgacchedaÓÆlÃrpaïodbandhanÃdibhi÷ kÃryanta eva te«Ãæ nÃrakameva du÷kham / ye ca dÃridrayadyupahatÃste«Ãæ pretÃnÃmiva tatk«uttar«Ã¬ibhirdu÷kham / ye ca bh­tyÃdaya÷ parÃyattÅk­tÃtmabhÃvÃ÷, ye ca balibhirÃkramya pŬayante te«Ãæ tiraÓcÃmiva tìanÃvarodhanÃdi du÷kham / tathà parye«Âik­tam anyo 'nyadrohopaghÃtÃdi k­taæ priyaviprayogÃpriyasaæyogak­taæ cÃprameyame«Ãæ du÷kham / ye kvacid ÅÓvarÃ÷ sukhità iva lapyante te 'pi viparyavasÃnasampado vividhakud­«Âigahananimagnà nÃrakÃdidu÷khÃnubhavahetuvividha kleÓakarmÃïyupacinvanta÷ prapÃtasthÃstarava iva du÷khahetau [api] vartamÃnÃ÷ paramÃrthato du÷khità eva / devà api ye tÃvat kÃmÃvacarÃste 'pi tÅvrakÃmÃgnisandÅptamÃnasà Ãk«iptacittà ivÃsvacchacetasa÷ k«aïamapi samÃdhÃnaæ cetasÃæ na labhante / te«Ãæ praÓamasukhadhanadaridrÃïÃæ kÅd­Óaæ nÃma tat sukham? nityacyavanapatanÃdibhayaÓokopahatÃ÷ kathaæ sukhità nÃma? ye ca rÆpÃrÆpÃvacarÃste 'pi (##) yadi nÃma kiyatkÃlaæ du÷khadu÷khatÃæ vyatÅtÃstathÃpyatyantaæ kÃmÃvacarÃïÃm anuÓayÃnÃm aprahÃïÃt te«Ãæ punarapi nÃrakÃdivinipÃtasambhavÃd vipariïÃmadu÷kham astyeva / sarve nÃma devamanu«yÃ÷ kleÓakarmÃdipÃratantryÃt te saæskÃradu÷khatayà du÷khità eva / tadevaæ sakalameva jagad du÷khagnijvÃlÃvalŬham ityavetya yathà mama du÷khamapriyaæ tathÃnye«Ãmapriyamiti cintayatà sarve«veva sattve«u k­pà bhÃvanÅyà / prathamaæ tÃvad mitrapak«e«u pÆrvoktà vividhadu÷khÃnubhave«vanupaÓyatà bhÃvanÅyà / tata÷ sattvasamatayà viÓe«amapaÓyatÃnÃdimati ca saæsÃre na kaÓcit sattvo yo na me ÓataÓo bandhurabhÆditi paricintayatà vyaste«u bhÃvanÅyà / yadà mitrapak«e«viva vyaste«u [api] tulyà karuïà prav­ttà bhavati, tadà Óatrupak«e 'pi tathaiva sattvasamatÃdimanasikÃreïa bhÃvanÅyà / yadà ca Óatrupak«e 'pi mitrapak«avat samaprav­ttà bhavati, tadà kramaÓo daÓasu dik«u sarvasattve«u [api] bhÃvayet / yadà ca du÷khitabÃlapriye«viva du÷khoddharaïecchÃkÃrà svarasavÃhinÅ sarvasattve«u samaprav­ttà k­pà bhavati, tadà sà ni«pannà bhavati mahÃkaruïÃvyapadeÓaæ ca labhate / yathà ak«ayamatisÆtre ca varïitam / ayaæ ca k­pÃbhÃvanÃkramo bhagavatÃbhidharmasÆtrÃdau varïita÷ / tasyaivaæ k­pÃbhyÃsabalÃt sakalasattvÃbhyuddharaïapratij¤ayÃnuttarasamyaksambodhiprÃrthanÃkÃram ayatnata eva bodhicittamutpadyate / yathoktam ÃryadaÓadharmasÆtre- "sattvÃn atrÃïÃn aÓaraïÃn advÅpÃn d­«Âvà karuïÃyai cittamupasthÃpya yÃvadanuttarÃyÃæ samyaksaæbodhau cittamutpÃdayati" iti / yadi nÃma parasamÃdÃpanÃdinÃpi bodhisattvasya mahÃsattvasya bodhicittamutpadyate, tathÃpi k­pÃvegato yat svayameva bodhisattvasya bodhicittamutpadyate (##) tad bhagavatà ÃryatathÃgataj¤ÃnamudrÃsamÃdhau viÓi«Âataratvena varïitam / tadetad bodhicittaæ pratipattivikalamapi saæsÃre mahÃphalaæ bhagavatà varïitam / tathà coktaæ maitreyavimok«e- "tad yathÃpi nÃma, kulaputra, bhinnamapi vajraratnaæ sarvam ativiÓi«Âaæ suvarïÃlaÇkÃramabhibhavati, vajraratnanÃma ca na vijahÃti, sarvadÃridrayaæ ca vinivartayati / evameva, kulaputra, pratipattibhinnamapi sarvaj¤atÃcittotpÃdavajraratnaæ sarvaÓrÃvakapratyekabuddhaguïasuvarïÃlaÇkÃram abhibhavati / bodhicittanÃma na vijahÃti, saæsÃrÃdÃridrayaæ ca vinivartayati" iti / yo 'pi pÃramitÃsu sarveïa sarvaæ sarvathà Óik«itum asamartha÷, tenÃpi bodhicittam utpÃdanÅyameva, upÃyaparigraheïa mahÃphalatvÃt / yathà coktam ÃryarÃjÃvavÃdakasÆtre- "yÃsmÃt tvaæ mahÃrÃja, bahuk­tyo bahukaraïiya÷, asaha÷ sarveïa sarvaæ sarvathà dÃnapÃramitÃyÃæ Óik«itum, yÃvat praj¤ÃpÃramitÃyÃæ Óik«itum / tasmÃttarhi tvaæ mahÃrÃja evameva sambodhau chandaæ ÓraddhÃæ prÃrthanÃæ praïidhiæ ca, gacchannapi ti«Âhannapi ni«aïïo 'pi ÓayÃno 'pi jÃgradapi bhu¤jÃno 'pi pibannapi, satatasamitam anusmara, manasikuru bhÃvaya / sarvabuddhabodhisattvÃrya ÓrÃvakapratyekabuddhap­thagjanÃnÃm ÃtmanaÓca atÅtÃnÃgatapratyutpannÃni kuÓalamÆlÃni piï¬ayitvÃ, anumodasva agrayà anumodanayà / anumodya ca sarvabuddhabodhisattvapratyekabuddhÃryaÓrÃvakÃïÃæ pÆjÃkarmÃïi niryÃtaya / niryÃtya ca sarvasattvasÃdhÃraïÃni kuru / tata÷ sarvasattvÃnÃæ yÃvat sarvaj¤atÃpratilambhÃya sarvabuddhadharmaparipÆraïÃya dine (##) traikÃlyam anuttarÃyÃæ samyaksaæbodhau pariïÃmaya / evaæ khalu tvaæ mahÃrÃja, pratipanna, san rÃjyaæ ca kÃrayi«yasi, rÃjyak­tyÃni ca na hÃpayisyasi, [bodhisambhÃrÃæÓca paripÆrayi«yÃsi]" / ityÃdi kamuktvÃha- "atha khalu punastvaæ mahÃrÃja, samyaksambodhicittakuÓalamÆlavipÃkena anekak­tyo deve«u upapanno 'bhÆ÷ / anekak­tyo manu«ye«u upapanno 'bhÆ÷ / sarvÃsu ca devamanu«yopapatti«u Ãdhipatyaæ kÃrayi«yasi" / iti vistara÷ / yat puna÷ pratipattisÃraæ bodhicittaæ tad atitarÃæ vipulaæ phalam iti siddhim / ata eva ÃryavÅradattaparip­cchÃyÃm uktam- bodhicittÃd vai yat puïyaæ tacca rÆpi bhaved yadi / ÃkÃÓadhÃtuæ sampÆrya bhÆyaÓcottaritaæ bhavet // gaÇgÃbÃlukasaækhyÃni buddhak«etrÃïi yo nara÷ / dadyÃd ratnaprapÆrïÃni lokanÃthebhya eva hi // yaÓcaika÷ präjalirbhÆtvà cittaæ bodhÃya nÃmati / iyaæ viÓi«yate pÆjà yasyà anto na vidyate // iti / yathà Ãryagaï¬avyÆhe varïitam- "bodhicittaæ kulaputra! bÅjabhÆtaæ sarvabuddhadharmÃïÃm" iti vistara÷ / tacca bodhicittaæ dvividhaæ praïÅdhicittaæ prasthÃnacittaæ ca / Ãryagaï¬avyÆhe varïitam, tathÃ- "rdurlabhÃste, kulaputra, sattvÃ÷ sattvaloke ye 'nuttarÃyÃæ samyaksambodhau praïidadhati iti / tato 'pi durlabhatamÃste sattvà ye 'nuttarÃæ samyaksambodhim abhisamprasthitÃ÷" iti / sakalajagato hitÃya buddho bhaveyamiti prathamataraæ prÃrthanÃkÃrà cetanà (##) tatpraïidhicittam / yata÷ prabh­ti saævaragrahaïe vartamÃnÃ÷ sambhÃre«u d­Óyante tatprasthÃnacittam / saævaraÓca vij¤ÃtapratibalasaævarasthitÃt kalyÃïamitrÃt parato grÃhya÷ / asati pratirÆpe grÃhake buddhabodhisattvÃn ÃmukhÅk­tya yathà ma¤juÓrÅyÃmbararÃjabhÆtena bodhicittamutpÃditaæ tathotpÃdanÅya÷ / evamutpÃditabodhicitto bodhisattva÷ svayameva dÃnÃdi dadÃti pratipattau prayok«yate, na hi svayamadÃnta÷ parÃn damayatÅti mattvà / na cÃpi vinà pratipattyà bodhiravÃpyate / yathoktam ÃryagayÃÓÅr«e- "pratipattisÃrÃïÃæ bodhisattvÃnÃæ bodhirnÃpratipattisÃrÃïÃm" iti / ÃryasamÃdhirÃje coktam- "tasmÃt pratipattisÃro bhavi«yÃmi ityevaæ tvayà kumÃra, Óik«itavyam / tat kasya heto÷? pratipattisÃrasya hi, kumÃra, na durlabhà bhavatyanutarà samyaksaæbodhi÷" iti / sà ca pratipattirbodhisattvasya pÃramitÃpramÃïasaÇgrahavastvÃdibhedena ak«ayamatiratnameghÃdisÆtre«u vistareïa varïità / tathà laukikaÓilpÃdisthÃne«vapi yÃvad bodhisattvena Óik«itavyam / kiæ punarlokottare«u dhyÃnÃdi«u / anyathà kathaæ sarvÃkÃraæ sattvÃrthaæ kuryu÷ / sà ceyaæ saæk«epeïa bodhiattvasya praj¤opÃyarÆpà pratipattirna praj¤ÃmÃtraæ nopÃyamÃtram / yathà ÃryavimalakirtinirdeÓe- "praj¤Ãrahita upÃya upÃyarahità ca praj¤Ã bodhisattvÃnÃæ bandhanam" ityuktam / upÃyasahità praj¤Ã praj¤Ãsahità upÃyo mok«atvena varïita÷ / ÃryagayÃÓÅr«e coktam- "dvÃvimau bodhisattvÃnÃæ saæk«iptau mÃrgau / dvÃbhyÃæ mÃrgÃbhyÃæ samanvÃgatà bodhisattvà mahÃsattvÃ÷ k«ipramanuttarÃæ (##) samyaksaæbodhim abhisambhotsyante / katamau dvau, upÃyaÓca praj¤Ã ca / "iti / tatra praj¤ÃpÃramitÃæ tyaktvà dÃnÃdipÃramitÃsaÇgrahavastvÃdikaæ sarvameva k«etrapariÓuddhimahÃbhoga[bahu] parivÃrasampatsattvaparipÃkanirmÃïÃdikasakalÃbhyudayadharmasaÇgrÃhakaæ kuÓalam upÃya ucyante / praj¤Ã tu tasyaiva copÃyasyÃviparÅtasvabhÃvaparicchedahetu÷ / tayà hi samyagupÃyaæ vivicyÃviparyasto yathÃvat svaparÃrthÃnu«ÂhÃnÃd vi«amiva mantraparig­hÅtaæ bhu¤jÃno na saækliÓyate / tathà coktamatraiva sutre- "upÃya÷ saÇgrahaj¤Ãnam praj¤Ã paricchedaj¤Ãnam /" iti / ÃryaÓraddhÃbalÃdhÃne coktam- "upÃyakauÓalaæ katamam? yat saÇgraha÷ sarvadharmÃïÃæ / praj¤Ã katamÃ? yat sarvadharmÃïÃm asambhadena kauÓalam" iti / etau praj¤opÃyau dvÃvapi sarvakÃlameva sevanÅyau bhÆmipravi«Âairapi na tu praj¤ÃmÃtraæ nopÃyamÃtram / yata÷ sarvÃsveva daÓasu bhÆmi«u bodhisattvasya pÃramitÃsamudÃcÃra÷ paÂhito dadhabhÆmikÃdau "na ca pariÓe«Ãsu na samudÃcarati" iti vacanÃt / a«ÂamyÃæ ca bhÆmau bodhisattvasya ÓÃntavihÃriïo buddhairvyuttthÃnaæ tad virudhyeta / tacca tatastatra pÃÂhÃd avagantavyam / [tathà coktaæ tatraiva sÆtre] "tasya khalu bho jinaputra, bodhisattvasya evamimÃmacalÃæ bodhisattvabhÆmimanugatasya pÆrvapraïidhÃnabalÃdhÃnasthitasya buddhà bhagavantastasmin dharmamukhastrotasi tathÃgataj¤ÃnopasaæhÃraæ kurvanti / evaæ caina bruvanti- sÃdhu (##) sÃdhu kulaputra / e«Ã paramÃrthak«ÃntirbuddhadharmÃnugamÃya / api tu khalu puna÷ kulaputra, yà asmÃkaæ daÓabalacaturvaiÓÃradyabuddhadharmasam­ddi÷, sà tava nÃsti / tasyà buddhadharmasam­ddhe÷ parye«aïÃya abhiyogaæ kuru, vÅryamÃrabhasva / etadeva k«Ãntimukhaæ monmok«Å÷ / api tu khalu puna÷ kulaputra, kiæ cÃpi tvayaivaæ ÓÃntavimok«avihÃro 'nuprÃpta÷, imÃn punaraÓÃntÃnapraÓÃntÃn bÃlap­thagjanÃn nÃnÃkleÓasamudÃcÃraprÃptÃn vividhavitarkopahatamÃnasÃn samanvÃhara, apek«asva / api tu khalu puna÷ kulaputra, pÆrvapraïidhÃnamanusmara sattvÃrthasaæprÃpaïaæ j¤ÃnamukhÃcintyatÃæ ca / api tu khalu puna÷ kulaputra, e«Ã sarvadharmÃïÃæ dharmatà / utpÃdÃdvà tathÃgatÃnÃmanutpÃdÃdvà sthitaivai«Ã dharmatà dharmadhÃtusthiti÷ yadidaæ sarvadharmaÓÆnyatà sarvadharmÃnupalabdhi÷ / naitayà tathÃgatà eva kevalaæ prabhÃvyante, sarvaÓrÃvakapratyekabuddhà api hyetÃmavikalpadharmatÃmanuprÃpnuvanti / api tu khalu puna÷ kulaputra, prek«asva tÃvat tvamasmÃkaæ kÃyÃpramÃïatÃæ ca j¤ÃnÃpramÃïatÃæ ca buddhak«etrÃpramÃïatÃæ ca j¤ÃnÃbhinirhÃrÃpramÃïatÃæ ca prabhÃmaï¬alÃpramÃïatÃæ ca svarÃÇgaviÓuddhayapramÃïatÃæ ca / tathaiva tvamapyabhinirhÃramutpÃdaya / api tu khalu puna÷ kulaputra, ekastve«a Ãloko yo 'yaæ sarvadharmÃnirvikalpÃloka÷ / Åd­ÓÃstu kulaputra, dharmÃlokÃstathÃgatÃnÃmaparyantagatà aparyantak­tà aparyantabaddhÃ÷, ye«Ãæ saækhyà nÃsti, gaïanÃ, pramÃïamupani«adaupamyaæ nÃsti, tesÃmadhigamÃya abhinirhÃramutpÃdaya / api tu khalu puna÷ kulaputra, prek«asva tÃvad daÓasu dik«u apramÃïak«etratÃæ ca apramÃïasattvatÃæ ca apramÃïadharmavibhaktitÃæ ca / tatsarvamanugaïaya / yathÃvattayà abhinirhÃramutpÃdaya / "iti hi bho jinaputra, te buddhà bhagavanta (##) evaæ bhÆmyanugatasya bodhisattvasya evaæ pramukhÃnyaprameyÃïyasaækhyeyÃni j¤ÃnÃbhinirhÃramukhÃnyupasaæharanti, yairj¤ÃnÃbhinirhÃramukhairbodhisattvo 'pramÃïaj¤Ãnavibhaktito 'bhinirhÃrakarmÃbhini«padayati / ' ÃrocayÃmi te bho jinaputra, prativedayÃmi / te ced buddhà bhagavantastaæ bodhisattvamevaæ sarvaj¤aj¤ÃnÃbhinirhÃramukhe«u nÃvatÃrayeyustadevÃsya parinirvÃïaæ bhavetsarvasattvakÃryapratiprasrabdhiÓca /" iti vistara÷ / yacca ÃryavimalakÅrtinirdeÓe gayÃÓÅr«e coktaæ tadapi pÆrvoktaæ virudhyate, evaæ sÃmÃnyenaiva tatrÃbhidhÃnÃt / yat sarvadharmasaÇgrahavaipulye coktaæ tadapi virudhyate / eva / tatroktam- "sÆk«maæ hi ma¤juÓrÅ÷, saddharmapratik«epakarmÃvaraïam / yo hi kaÓcinma¤juÓrÅ÷, tathÃgatabhëite dharma ekasmin Óobhanasaæj¤Ãm utpÃdayati / ekasminnaÓobhasaæj¤Ãm utpÃdayati / sa saddharmaæ pratik«ipati / tena saddharmaæ pratik«ipatà tathÃgato 'bhyÃkhyÃto bhavati" iti vistaram uktvà Ãha- "yo 'yaæ maitreya, «aÂpÃramitÃsamudÃgamo bodhisattvÃnÃæ bodhÃya taæ te mohapuru«Ã evaæ vak«yanti / praj¤ÃpÃramitÃyÃmeva bodhisattvena Óik«itavyam, kiæ Óe«Ãbhi÷ pÃramitÃbhiriti / te 'nyà mupÃyapÃramitÃæ dÆ«ayitavyÃæ manyante / tat kiæ manyase, ajita! du«praj¤a÷ sa kÃÓirÃjo 'bhÆd yena kapotÃrtha ÓyenÃya svamÃæsÃni dattÃni? maitreya Ãha, no hÅdam, bhagavan / bhagavÃnÃha- yÃni mayà maitreya, bodhisattvacaryÃæ caratà «aÂpÃramitÃsaæyuktÃni kuÓalamÆlÃnyupacitÃni / apak­taæ nu tai÷ kuÓalamÆlai÷? maitreya Ãha- no hÅdaæ bhagavan / bhagavÃn Ãha, tvaæ tÃvad ajita, dÃnÃpÃramitÃyÃæ «a«Âiæ kalpÃn samudÃgata÷ / yÃvat praj¤ÃpÃramitÃyÃæ «a«Âiæ kalpÃn samudÃgata÷, tat te mohapuru«Ã evaæ vak«yanti- ekanayenaiva (##) bodhiryaduta ÓÆnyatÃnayena" iti vistara÷ / vairocanÃbhisambodhau coktam- 'tadetat sarvaj¤aj¤Ãnaæ karuïÃmÆlaæ bodhicittahetukam upÃyaparyavasÃnam" iti / tasmÃdubhayaæ sarvakÃlameva bodhisattvena sevanÅyam / evaæ hi bhagavatÃm aprati«ÂhitanirvÃïaæ sidhyati / tathà hi dÃnÃderÆpÃyasya rÆpakÃyak«etraparivÃrÃdimahÃbhogatÃphalasampatparigrahÃd bhagavatÃæ na nirvÃïe 'vasthÃnam / praj¤ayà ca sakalaviparyÃsaprahÃïÃd na saæsÃre 'vasthÃnaæ viparyÃsamÆlatvÃt saæsÃrasya / anyà ca praj¤opÃyasvarÆpayà pratipadà samÃropÃpavÃdÃntavivarjanena madhyamà pratipad udbhÃvità / praj¤ayà samÃropÃntasya varjanÃd upÃyenÃpavÃdÃntasya varjanÃt / ata eva ÃryadharmasaÇgÅtÃvuktam- "lak«aïÃnuvya¤janarÆpakÃyaparini«pÃdanÃbhirataÓca bhavati, na dharmakÃyÃbhisamayamÃtrÃbhirata÷" iti / punaruktam- "praj¤opÃyajanitastathÃgatÃnÃæ parapratyayata÷ saæbhavo 'nugantavya÷" iti / yat punaruktam- "kolopamaæ dharmaparyÃyam ÃjÃnadbhirdharmà eva prahÃtavyÃ÷, prÃg evÃdharmÃ÷" iti / tad viparÅtÃbhiniveÓaprahÃïata÷ prahÃtavyà ityabhiprÃyÃduktam, na tu prayojanasampadanÃrthamapi nÃÓrayaïiyam / tathà coktam- "dharma÷ pragrahÅtavyo nodgrahÅtavya÷" iti / nonmÃrgeïa pragrahÅtavya ityartha÷ / yaccÃpi kvacid dÃnÃdi sÃæsÃrikaphalatvena varïitaæ tat praj¤ÃrahitÃnÃæ dÃnÃdÅnÃæ pÆrvam uktaæ tÃvanmÃtrakuÓalamÆlasantu«ÂÃæÓcÃdhik­tyottara kuÓalamÆle protsÃhanÃrtham / anyathà [Ãrya-]vimalakÅrtinÅrdeÓa÷ [Ãdi pÆrvokta÷] sarva eva virudhyate / tasmÃttu dvÃvapi praj¤opÃyau sevanÅyÃviti sthitam / (##) tatra praj¤Ãparig­hÅtà dÃnÃdaya÷ pÃramitÃvyapadeÓaæ labhante nÃnyatheti / ato dÃnadipariÓuddhaye samÃdhÃnam ÃsthÃya praj¤opÃdÃnÃrthaæ yatnaæ kurvÅta / tatra prathamaæ tÃvat ÓrutamayÅ praj¤otpÃdanÅyà / tayà hi tÃvad ÃgamÃrtham avadhÃrayati / tataÓcintÃmayyà praj¤ayÃnÅtaneyÃrthaæ nirvedhayati / tatastayà niÓcitya bhÆtamarthaæ bhÃvayennÃbhÆtam / anyathà hi viparÅtasyÃpi bhavÃnÃd vicikitsÃyÃÓcÃvyapagamÃt samyagj¤Ãnodayo na syÃt / tataÓca vyarthaiva bhÃvanà syÃt / yathà tÅrtÅkÃnÃm / uktaæ ca bhagavatà samÃdhirÃje- nairÃtmyadharmÃn yadi pratyavek«ate tÃn pratyavek«ya yadi bhÃvayet / sa heturnirvÃïaphalasya prÃptaye yo anyaheturna sa bhoti ÓÃntaye // iti / tasmÃccintÃmayyà praj¤ayà yuktayÃgamÃbhyÃæ pratyavek«ya bhÆtameva vastusvarÆpaæ bhÃvanÅyam / vastÆnÃæ svarÆpaæ ca paramÃrthato 'nutpÃda evÃgamato yuktitaÓca niÓcitam / tatrÃgamato yathoktam ÃryadharmasaÇgÅtau- "anutpÃda÷ satyamasatyam anye dharmÃ÷" iti / etacca paramÃrthÃnukÆlatvÃd anutpÃda÷ satyamityuktam / paramÃrthatastu notpÃdo nÃpyanutpÃda÷, tasy sarvyavahÃrÃtÅtatvÃt / punaÓcÃtraiva coktam- "utpÃdanirodhÃbhinivi«Âa÷ kulaputra, lokasanniveÓa÷, (##) tasmÃt tathÃgato mahÃkÃruïiko lokasyottrÃsapadaparihÃrÃthaæ vyavahÃravaÓÃd uktavÃn, utpadyate nirudhyate ceti na cÃtra kasyacid dharmasyotpÃda÷" iti / aryabuddhasaÇgÅtau coktam- "katamà yoniÓa÷ p­cchÃ, katamà yoni÷? Ãha anutpÃdo yoni÷, tasya p­cchà yoniÓa÷ p­ccha" / punaratraivoktam- "cakÃramukha÷ sarvadharmÃÓcyutyutpattivigatÃ÷ / abhÃvamukhÃ÷ sarvadharmÃ÷, svabhÃvaÓÆnyatÃm upÃdÃya" iti / ÃryasatyadvayavibhÃge cÃnutpÃdasamatayà sarvadharmÃïÃæ samatà bhavati / praj¤ÃpÃramitÃyÃæ coktam- "rÆpaæ subhÆte, rÆpasvabhÃvena ÓÆnyam, yÃvad vij¤Ãnaæ vij¤ÃnasvabhÃvena ÓÆnyamiti svalak«aïaÓÆnyatÃm upÃdÃya" iti / hastikak«ye coktam- na kaÓcillabhyate bhÃvo yasyotpÃdasya saæbhava÷ / asaæbhave«u dharme«u bÃla÷ sambhavamicchati // iti / pitÃputrasamÃgame coktam- "sarva ete dharmÃ÷ sarve samÃstraikÃlyasamatayà / atÅte 'dhvani sarvadharmÃ÷ svabhÃvarahità yÃvat pratyutpanne 'dhvani" iti / evaæ tavad Ãgamata÷ pratyavek«aïÅyam / yuktyà hi sthirÅk­tasyÃgamÃrthasyÃnyairapohitam aÓakyatvÃt / ato yuktyÃpi pratyavek«anÅyam / tatra saæk«epato yuktirucyate / utpÃdo bhÃvÃnÃmahetuko và syÃt sahetuko và / na tÃvad ahetuka÷ kÃdÃcitkatvadarÓanÃt / kÃraïÃnapek«Ã hi viÓe«ÃbhÃvÃd utpÃdakÃlavat sadà sarvatraiva ca bhÃvÃ÷ kiæ na bhaveyu÷ / abhÃvakÃlÃd aviÓe«Ãd và utpÃdakÃle 'pi naiva bhaveyu÷ / evaæ tÃvanna nirhetuko yukta÷ / nÃpi sahetuka÷ / tathà hi yastÃvadÅÓvarÃdistÅrthikairnityo hetu÷ kalpitastato bhÃvà na jÃyante krameïotpÃdadarÓanÃt / na (##) tvavikalakÃraïasya [phalasya] krameïotpÃdo yukto nirapek«atvÃt / nÃpÅÓvarÃde÷ svayaæ samarthasya parÃpek«Ã÷ / nityatvena parairanupakÃryatvÃt / anupakÃriïi cÃpek«ÃyogÃt / ata eveÓvarÃdÅnÃæ sarvasÃmarthyaÓÆnyatvÃd vandhyÃpÆtrÃdivad ni÷svabhÃvatvameva / arthakriyÃsamarthatvÃd vastuna÷ / te«Ãæ kvacidapi kÃrye na krameïa sÃmarthyaæ yathà vicÃritam / nÃpi yaugapadyena, tathà hi sarvakÃryaæ sak­d utpÃdyoktarakÃle 'pi yadyutpattisamartha evÃsau tadà punarapi samarthasvabhÃvÃnuv­ttau pÆrvavat kÃryotpattiprasaÇga÷ / ananuv­ttau và pÆrvasvabhÃvaparityÃgÃd anityatvaprasaÇga÷ / tasmÃnna nityaæ nÃma ki¤cid vastu vidyate / ata evoktaæ bhagavatÃ- "asatsamÃropa÷ punarmahÃmate! ÃkÃÓanirodhanirvÃïa[Ãdi]ak­takabhÃvÃbhiniveÓasamÃropa÷" iti / tasmÃnna nityÃd e«ÃmutpÃdo yukta÷ / nÃpyanityÃttatrÃtÅtÃnÃgatayoravastutvÃnn tÃvattato janma yuktam ahetukatvaprasaÇgÃt / nÃpi vartamÃnÃt, samÃnÃsamÃnakÃlayostata utpÃdÃyogÃt / tathà hi na tÃvat samÃnakÃlaæ kÃraïaæ svabhÃvavat kÃryasyÃpi tatsamÃnakÃlabhÃvitayà ni«pannatvÃt / nÃpi bhinnakÃlam, kÃlantaravyavadhÃnenotpÃde 'tÅtÃderevotpattiprasaÇgÃt / avyavadhÃnenÃpyutpÃde sarvÃtmÃnà yadyavyavadhÃïaæ tadaikasminneva k«aïe sarvak«aïÃnÃm anupraveÓÃt kalpasya k«aïamÃtratÃprasaÇga÷ / yathà paramÃïo÷ sarvÃtmanà saæyogo piï¬asyÃïumÃtratÃprasaÇga÷ / athaikadeÓanena, tadà k«aïasya sÃvayavatvaprasaÇga÷ / svato 'pi notpadyante, nirhetukapak«eïaivÃsya pak«asya saÇg­hÅtatvÃt svÃtmani ca kÃritravirodhÃt / nÃpyubhayata÷ ubhayapak«abhÃvido«advaya [saÇgraha]prasaÇgÃt / (##) tasmÃt paramÃrthato 'nutpannà evÃmÅ bhÃvÃ÷ / saæv­tyà tÆtpÃdasya vidyamÃnatvÃnnÃgamÃdivirodha÷ / tathà coktaæ bhagavatÃ- bhÃvà vidyanti saæv­tyà paramÃrthe na bhÃvakÃ÷ / ni÷svabhÃve«u yà bhrÃntistatsatyaæ saæv­tirbhavet // iti / iyaæ ca yuktirbhagavato 'bhipretà ÓÃlistambÃdau / svata÷ parata ubhÃbhyÃm ahetoÓca janmani«edhÃt / athavà evaæ yuktyà vicÃrayet / dvividhà bhÃvà rÆpiïo 'rÆpiïaÓca / tatrÃpi tÃvad rÆpiïo ghatÃdayaste 'ïuÓo vibhinnarÆpatvÃd naikasvabhÃvÃ÷ / aïÆnÃæ pÆrvÃparasthitÃnÃæ pÆrvÃdidigbhÃgatvena vibhidyamÃnÃnÃm asiddhÃvapyaïusaæcayÃtmakatve nÃnekasvabhÃvo yukta÷, na caikÃnekasvabhÃvavyatirekeïÃpara÷ kaÓcid bhÃvasvabhÃvo 'stÅti ni÷svabhÃvà evÃmÅ paramÃrthata÷ svapnÃdyupalabdharÆpÃdivad rÆpiïo bhavÃ÷ / etacca bhagavataiva coktam ÃryalaÇkÃvatÃre- "govi«ÃïÃæ punarmahÃmate, aïuÓo 'pi vibhidyamÃnaæ nÃvati«Âhate / punarapyaïavo 'pi bhidyamÃnà aïutvalak«aïena nÃvati«Âhante" iti / ye cÃrupiïaste 'pi tathaiva vicÃryumÃïà ni÷svabhÃvà eva / tathà hi, bÃhyasya nÅlÃderarthasyÃbhÃvÃt sÃmarthyata eva vij¤ÃnÃdayo 'rÆpiïa÷ skandhà nilÃdirÆpeïa pratibhÃsanta ityabhyupeyam / uktaæ ca bhagavatÃ- "bahirdhà nÃsti vairÆpaæ svacittaæ d­Óyate bahi÷ /" iti / tataÓca nÅlÃdicitrÃkÃranirbhÃsatayà grÃhyagrÃhakÃkÃranirbhÃsatayà naikasvabhÃvà (##) amÅ yuktÃ÷ / na caikasyÃnekarÆpatà yuktimatÅ, ekÃnekavirodhÃt / ekasya kasyacit svabhÃvasyÃsiddhÃvanekarÆpatÃpyayuktimatÅ, ekasamÆharÆpatvÃd anekasya / athavà tatrÃlÅkà evÃmÅ rÆpÃdaya ÃkÃrÃ÷ pratibhÃsanta ityubyupagamyate, tadà vij¤Ãnam apyalÅkaæ prÃpnoti / vij¤Ãnasya tatsvarÆpÃvyatirekÃt / na hi svayaæ prakÃÓamÃnarÆpatÃvyatirekeïÃnyad vij¤Ãnasya rÆpamasti / svayaæ ca na nirbhÃsante rÆpÃdaya÷ / te«Ãæ ca vij¤ÃnasvarÆpÃpannÃnÃm alÅkatve sarvameva vij¤Ãnam alÅkam abhyupetaæ syÃt / tasmÃd "mÃyopamaæ ca vij¤Ãnam" ityuktaæ bhagavatà / tasmÃd ekÃnekasvabhÃvaÓÆnyatvena paramÃrthato 'lÅkà evÃmÅ sarvabhÃvà iti niÓcitametat / ayaæ cÃrtha ukto bhagavatà laÇkÃvatÃre- yathaiva darpaïe rÆpam ekatvÃnyatvavarjitam / d­Óyate na ca tatrÃsti tathà bhÃve«u bhavatà // iti / ekatvÃnyatvavarjitam iti, ekatvÃnyatvarahitam ityartha÷ / punaÓcoktam- buddhayà vivicyamÃnÃnÃæ svabhÃvo nÃvadhÃryate / ato nirabhilÃpyaste ni÷svabhÃvÃÓca darÓitÃ÷ // iti / tadevaæ cintÃmayyà praj¤ayà niÓcitya bhÆtamartha tasya pratyak«ÅkaraïÃya bhÃvanÃmayÅæ praj¤Ãm utpÃdayet / "bahuÓrutÃdimÃtrakeïà nÃrtha÷ pratyak«o bhavatÅti niveditam ÃryaratnameghÃdi«u / anubhavaÓca pratipatt­ïÃm, na cÃpi sphuÂataraj¤ÃnÃlokodayam antareïa samyagÃvaraïatamo 'pahÅyate / bhÃvanÃbahulÅkÃrataÓcÃbhÆte (##) 'pyarthe sphuÂaraj¤Ãnam utpadyate / yathà aÓubhÃdip­thvÅk­tsnÃdisamÃpannÃnÃæ [j¤Ãnodbhavatve] kimpunarbhÆte / tathà ca bhÃvanÃyÃ÷ parisphuÂaj¤Ãnaphalatvena sÃphalyamuktam ÃryasamÃdhirÃje- ÃrocayÃmi prativedayÃmi vo yathà yathà bahu ca vitarkayennara÷ / tathà tathà bhavati tannimittacittastehi vitarkehi tanniÓritehi // iti vistara÷ / tasmÃt tattvaæ sÃk«ÃtkartukÃmo bhÃvanÃyÃæ pravartate / tatra prathamataraæ tÃvad yoginà Óamatho ni«pÃdanÅyaÓcittasthirÅkaraïÃya / salilavacca¤calatvÃccittasya, na ÓamathamÃdhÃramanteraïa sthitirasti / na cÃsamÃhitena cetasà yathÃbhutaæ Óakyate j¤Ãtum / uktaæ hi bhagavatÃ- "samÃhitacitto yathÃbhÆtaæ prajÃnÃti" iti / Óamatho lÃbhÃdikÃmanÃnirapek«asya samyakprav­ttau sthirasya du÷khÃdyadhivÃsanaÓilasyÃrabdhavÅryasya ÓÅghrataraæ sampadyate / ata eva ÃryasaædhinirvocanÃdau dÃnÃdaya uttarottaratvena varïitÃ÷ / tadevaæ ÓÅlÃdiÓamathasambhÃre«u sthito mano 'nukÆladeÓe sarvabuddhabodhisattve«u praïÃmÃdikaæ k­tvà pÃpadeÓanÃæ puïyÃnumodanÃæ vidhÃya sakalajagadabhyuddharaïÃÓayo mahÃkaruïÃm evÃbhimukhÅk­tya kÃyam ­juæ praïidhÃya sukhÃsanopavi«Âa÷ paryaÇkamÃbhujya samÃdhimabhini«pÃdayet / tatra prathamaæ tÃvad yad vastu vicÃrayitavyaæ yÃvatà prakÃreïa saÇk«epata÷ sakalavastusaÇgraho bhavati tatra cittaæ badhnÅyat / saÇk«iptaæ (##) punarvastu rÆpyarÆpibhedena dvidha bhavati / etaccÃdikarmikasya vik«epado«aparihÃrÃrtha saæk«iptaæ tÃvad yuktam Ãlambayitum / yadà tu jitamanaskÃro bhavati tadà skandhadhÃtvÃdibhedena viÓodhya vistaraÓo 'pyÃlambata eva / tathà sandhinirmocanÃdau yoginÃm a«ÂÃdaÓaprakÃraÓÆnyatÃlambanÃdibhedena nÃnÃprakÃram Ãlambanam uktam / atraiva bhagavatà sattvÃnugrahÃd rÆpyarÆpyÃdibhedena saæk«epamadhyavistÃrai÷ vastubhedo 'bhidharmÃdau nirdi«Âa÷ / tacca vastu adhyÃropÃpavÃdaparihÃrÃya skandhadhÃtvÃdisaÇgrahato gaïayet / tato niÓcitya sarvaæ vastusaÇgrahaæ tatraiva punaÓcittaæ prabandhena prerayet / yada tvantarà rÃgÃdinà cittaæ bahirvik«ipet tadÃvagamya vik«epatÃm aÓubhÃdibhÃvanayà vik«epam upaÓÃmya punastatraivoparyupari cittaæ prerayet / aÓubhadibhÃvanÃkramastu granthavistarabhayÃnna likhita÷ / yadà tu cittaæ tatrÃnabhirataæ paÓyet, tada samÃdherguïadarÓanato 'bhiratiæ tatra bhÃvayet / vik«epado«adarÓanÃd aratiæ praÓamayet / atha yadà styÃnamiddhÃbhibhavÃd ÃalambanagrahaïÃprakaÂatayÃlÅnaæ cittaæ bhavati tadà lokasaæj¤ÃbhÃvanayà prÃmodyavastubuddhÃdiguïamanasikÃrÃt [vÃ] layaæ upaÓÃmya punastadevÃlambanaæ d­¬hataraæ g­ïhÅyÃt / atha yadà pÆrvahasitaramitÃdyanusmarato 'ntarà cittam uddhataæ paÓyet, tadÃnityatÃdisaævegamanasikÃrÃd auddhatyaæ praÓamayet, tata÷ punastatraivÃlambane cittasyÃnabhisaæskÃravÃhitÃyaæ yatnaæ kurvÅta / atha yadà layauddhatyabhyÃæ viviktatayà samaprav­ttaæ svarasavÃhicittaæ paÓyet tadÃbhogaÓithÅlÅkaraïÃd (##) upek«ate / yadà tu samaprav­tte satyÃbhoga÷ kriyate, tadà cittaæ vik«ipet / yadà tu tatrÃlambane 'nabhisaæskÃravÃhi yÃvadicchaæ cittaæ prav­ttaæ bhavati, tadà Óamatho ni«panno veditavya÷ / etacca sarvaÓamathÃnÃæ sÃmÃnyalak«aïam, cittaikagratÃmÃtrasvabhÃvatvÃt / Óamathasya / Ãlambanaæ tu tasyÃniyatameva / ayaæ ca ÓamathamÃrgo bhagavatà Ãryapraj¤ÃpÃramitÃdau nirdi«Âa÷ / yad Ãha- "tatra cittaæ sthÃpayati, saæsthÃpayati, avasthÃpayati, upasthÃpayati, damayati, Óamayati, vyupaÓamayati, ekotÅkaroti, samÃdadhÃti" iti navapadai÷ / tatra sthÃpayati, Ãlambanena badhnÃti / saæsthÃpayati, tatraivÃlambane prabandhena pravartayati / avasthÃpayati, vik«epam avagamya taæ pariharati / upasthÃpayati, vik«epaæ parih­tya uparyupari punastatraivÃlambane sthÃpayati / damayati, ratimutpÃdayati / Óamayati, aratiæ vyupaÓÃmayati vik«epado«adarÓanÃt / vyupaÓamayati, styÃnamiddhÃdÅn vyutthitÃn vyupaÓamayati / ekotÅkaroti, Ãlambane 'nabhisaæskÃravÃhitÃyaæ yatnaæ karoti / samÃdadhÃti, samaprÃptaæ cittam upek«ate samanvÃharatÅtyartha÷ / e«a cai«Ãæ padÃnÃm artha÷ pÆrvÃcÃryai÷ maitreyeïa ca vyÃkhyÃta÷ / saæk«epeïa sarvasaiva samÃdhe÷ «a¬ do«Ã bhavanti / kau«idyam Ãlambanasaæpramo«a÷, layauddhatyam, anÃbhoga÷, Ãbhogateti / te«Ãæ pratipak«eïëÂau prahÃïasaæskÃrà bhavanÅyÃ÷ / tad yathÃ- ÓraddhÃ, chanda÷, vyÃyÃma÷ praÓrabdhi÷, sm­ti÷, samprajanyam, cetanÃ, upek«Ã ceti / tatrÃdyÃÓcatvÃra÷ kausÅdyasya pratipak«Ã÷ / tathà hi- samÃdherguïe«vabhisampratyayalak«aïayà Óraddhayà tatra yogino 'bhilëa utpadyate / tato 'bhilëÃd vÅryamarabheta / tadvÅryabalena kÃyacittakarmaïyatÃm (##) ÃsÃdayati / tata÷ praÓrabdhakÃyacetasa÷ kausÅdyam Ãvartate / ata÷ ÓraddhÃdaya÷ kausÅdyaprahÃïÃya bhÃvanÅyÃ÷ / sm­tirÃlambanasampramo«asya pratipak«a÷ / samprajanyaæ layauddhatyayo÷ pratipak«a÷ / tena layauddhatyayo÷ samyagupaælak«aïÃt / layauddhatyÃpraÓamanakÃle tvanÃbhogado«a÷ tatpratipak«eïa ca cetanà bhÃvanÅyà / layauddhatyapraÓame sati yadà cittaæ praÓamavÃhi tadÃbhogado«a÷, tatpratipak«astadÃnÅmupek«Ã bhÃvanÅyà / ebhira«ÂÃbhi÷ prahÃïasaæskÃrai÷ samanvÃgata÷ samÃdhi÷ paramakarmaïyo bhavati / ­ddhayÃdÅn guïÃn ni«pÃdayati / ata evoktaæ sÆtra- "[a«Âa]prahÃïa [saæskÃra]samanvÃgata÷ ­ddhipÃdaæ bhÃvayati" iti / e«Ã ca cittaikÃgratà uttarottarakarmaïyatÃsamprayogÃd ÃlambanÃdiguïaviÓe«ayogÃcca dhyÃnÃrÆpisamÃpatti÷ vimok«ÃdivyapadeÓaæ labhate / tathà hi yadopek«ÃvedanÃsamprayuktà savitarkasavicÃrà sà bhavati, tadÃnÃgamyà ucyate [prathamadhyÃnaprayogacittatvÃt] / yadà ca kÃmat­«ïayà pÃpadharmaiÓca] viviktà bhavati [vitarkavicÃra]prÅtisukhÃdhyÃtmasamprasÃdai÷ samprayuktà bhavati, tadà prathamaæ dhyÃnam ucyate / ata eva prathamadhyÃnaæ vitarkamÃtrarahitaæ dhyÃnÃntaramucyate / yadà vitarkavicÃrarahità prathamadhyÃnabhÆmit­«ïayà viviktà ca bhavati / prÅtisukhÃdhyÃtmasamprasÃdai÷ samprayuktà bhavati, tadà dvitÅyaæ dhyÃnamucyate / yadà tu dvitÅyadhyÃnabhÆmit­«ïayà viviktà bhavati, sukhopek«Ãsm­tisamprajanyasamprayuktà bhavati, tadà t­tÅyaæ dhyÃnam ucyate / yadà t­tÅyadhyÃnabhÆmit­«ïayà viviktà bhavati / adu÷khÃsukhà upek«Ãsm­tyabhisamprayuktà bhavati, tadà caturthaæ dhyÃnamucyate / evam arÆpyasamÃpattivimok«ÃbhibhavÃyatanÃdi«vÃlambanÃkÃrÃdibhedena yojyam / (##) tadevamÃlambane cittaæ sthirÅk­tya praj¤ayà vivecayet / yato j¤ÃnÃlokotpÃdÃt sammohabÅjasyÃtyantaprahÃïaæ bhavati / anyathà hi tÅrthikÃnÃmiva samÃdhimÃtreïa kleÓaprahÃïaæ na syÃt / yathoktaæ sutre- ki¤cÃpi bhÃvayet samÃdhimetaæ na co bibhÃveyya sà Ãtmasaæj¤Ãm / puna÷ prakupyati kile«u tasya yathodrakasyeha samÃdhibhÃvanà // iti / tatrÃyam ÃryalaÇkÃvatÃre saæk«epÃt praj¤ÃbhÃvanÃkramo nirdi«Âa÷- cittamÃtraæ samÃruhya bÃhyamarthaæ na kalpayet / tathatÃlambane sthitvà cittamÃtramatikramet // cittamÃtramatikramya nirÃbhÃsamatikramet / nirÃbhÃsasthito yogÅ mahÃyÃnaæ sa paÓyati // anÃbhogagati÷ ÓÃntà praïidhÃnairviÓodhità / j¤Ãnaæ nirÃtmakaæ Óre«Âhaæ nirÃbhÃse na paÓyati // iti / tatrÃyamartha÷- prathamaæ yogÅ ye rÆpiïo dharmà bÃhyÃrthatayà parai÷ parikalpitÃste«u tÃvad vicÃrayet / kimete vij¤ÃnÃd anye, Ãhosvid vij¤Ãnamevaitat tathà pratibhÃsate, yathà svapnÃvasthÃyÃmiti / tatra vij¤ÃnÃd bahi÷ paramÃïuÓo vicÃrayet / paramÃïÆæÓca bhÃgaÓa÷ pratyavek«a- mÃïo yogÅ tÃn arthÃnna samanupaÓyati / tasyÃsamanupaÓyata evaæ bhavati cittamÃtramevaitat sarvaæ na punarbÃhyo 'rthà vipadyate / tadevam- (##) "cittamÃtraæ samÃruhya bÃhyamarthaæ na kalpayet / " rÆpidharmavikalpÃæstyajed ityartha÷ / te«Ãm upalabdhilak«aïaprÃptÃnÃæ vicÃrayed anupalabdhe÷ / evaæ rÆpiïo dharmÃn vibhÃvyÃrupiïo vibhÃvayet / tatra yaccittamÃtraæ tadapyasati grÃhye grÃhako na yukto grÃhakasya grÃhyapek«atvad tataÓcittaæ grÃhyagrÃhakaviviktam advayameva cittamiti vicÃrayed advayalak«aïe- "tathatÃlambane sthitvà tadapi cittamÃtram atikramet / " grahakamÃkÃramatikrameta / dvayanirÃbhÃsa eva advayaj¤Ãne ti«Âhedityartha÷ / evaæ cittamÃtramatikramya tadapi dvayanirÃbhasaæ yajj¤Ãnaæ tadatikrameta / svata÷ parato bhÃvÃnÃæ janmÃnupapatte÷ grÃhyagrÃhakayoÓcÃlÅkatve tadavyatirekÃt tasyÃpi satyatvamayuktamiti vicÃrayet / tatrÃpyadvayaj¤Ãne vastutvÃbhiniveÓaæ tyajet, advayaj¤ÃnanirÃbhÃsa eva j¤Ãne ti«Âhedityartha÷ / evaæ sati sarvadharmani÷svabhÃvatÃpratipattau sthito bhavati / tatra sthitasya paramatattvapraveÓÃt nirvikalpasamÃdhipraveÓa÷ / tathà cÃdvayaj¤ÃnanirÃbhÃse j¤Ãne yadà sthito yogÅ tadà paramatattve sthitatvÃt, mahÃyÃnaæ sa paÓyati / etadeva tat mahÃyÃnam ucyate yat paramatattvadarÓanam / etadeva tat paramatattvadarÓanaæ yat sarvadharmÃn praj¤Ãcak«u«Ã nirÆpayata÷ samyagj¤ÃnÃvaloke satyadarÓanam / tathà coktaæ sutre- "katamaæ paramÃrthadarÓanam? sarvadharmÃïÃm adarÓanam /" iti / atred­ÓamevÃdarÓanamabhipretaæ na tu nimÅlitÃk«ajÃtyandhÃnÃmiva pratyayavaikalyÃd amanasikÃrato và yadadarÓanam / (##) tato bhÃvÃbhiniveÓadiviparyÃsavÃsanÃyà aprahÅïatvÃd asaæj¤isamÃpattyÃdivyutthitasyeva punarapi bhÃvÃbhiniveÓamÆlasya rÃgÃdikleÓagaïasyotpatteramukta eva yogÅ bhavet / bhÃvÃbhiniveÓamÆlo rÃgÃdi÷ ÃryasatyadvayanirdeÓÃdau varïita÷ / yatpunaruktam avikalpapraveÓadhÃraïyÃm- "amanasikÃrato rÆpÃdinimittaæ varjayati" iti / tatrÃpi praj¤ayà nirÆpayato yo 'nupalambha÷ sa tatrÃmanasikÃro 'bhipreto na manasikÃrÃbhÃvamÃtram / na hyasaæj¤isamÃpattyÃdiriva anÃdikÃliko rÆpÃdyabhiniveÓo manasikÃraparivarjanamÃtrÃt prahÅyate / saæÓayà prahÃïe tu na pÆrvopalabdhe«u ca rÆpÃdi«vabhiniveÓamanasikÃraparivarjanaæ Óakyaæ kartum agnyaparivarjane dÃhÃparivarjanavat / tathÃmÅ rÆpÃdimithyÃvikalpÃ÷ kaïÂakÃdivadutkÅlya na hastena cetaso 'panetavyÃ÷ / kiæ tarhi saæÓayabÅjÃpagamÃt / tacca saæÓayabÅjaæ yogina÷ samÃdhyÃloke sati praj¤Ãcak«u«Ã nirÆpayatastesÃæ rÆpÃdÅnÃæ pÆrvopalabdhÃnÃm upalabdhilak«aïaprÃptÃnÃm anupalambhÃd, rajjo÷ sarpaj¤Ãnavad, apagacchati nÃnyathà / tathà saæÓayabÅjÃpagamÃd rÆpÃdinimittamanasikÃra÷ Óakyate varjayituæ nÃnyathà / anyathà hyasati samÃdhyÃloke praj¤Ãcak«u«Ãpyanavaloke yathà andhakÆpÃvasthitapuru«asyÃvacarakagataghÃÂÃdi«viva yogino rÆpÃdi«vastitvasaæÓayo naiva nivarteta / tadaniv­ttyà cà prahÅïatimirado«asyeva yo 'yukto 'lÅkarÆpÃdyabhiniveÓa÷ pravarteta na kenÃpi nivartyeta / tasmÃt samÃdhihastena mana÷ sandhÃya sÆk«matarapraj¤ÃÓastreïa tatra cetasi rÆpÃdimithyÃvikalpabÅjam uddharet / evam satyutkhÃtamÆlà iva (##) taravo bhÆmernirmÆlatayà mithyÃvikalpÃ÷ punaÓcetasi na virohanti / ata evÃvaraïaprahÃïÃya ÓamathavipaÓyanÃyuganaddhavÃhÅ mÃrgo bhagavatà nirdi«Âa÷, tayo÷ avikalpasamyagj¤Ãne hetutvÃt / tathà coktam- ÓÅlaæ prati«ÂhÃya samÃdhilÃbhÃ÷ samÃdhilÃbhÃcca hi praj¤ÃbhÃvanà / praj¤ayà j¤Ãnaæ bhavati viÓuddhaæ viÓuddhaj¤Ãnasya hi ÓÅlasampat // iti / tathà hi yadà ÓamathenÃlambane cittaæ sthirÅk­taæ bhavati tadà praj¤ayà vicÃrayata÷ samyagj¤ÃnÃloka utpadyate, tadÃndhakÃramivÃloke prakÃÓayati Ãvaraïam apahÅyate / ata evÃnayoÓcak«urÃlokayoriva samyagj¤ÃnotpÃdaæ pratyanyo 'nyÃnuguïyenÃvasthitatvÃnnÃlokÃndhakÃravat parasparavirodha÷ / na hi samÃdhirandhakÃrasvabhÃva÷ / kiæ tarhi cittaikÃgratÃlak«aïa÷ / sa ca samÃhito yathÃbhÆtaæ prajÃnÃtÅti vacanÃdekÃntena praj¤ÃnukÆla eva bhavati, na tu viruddhastasmÃt syÃt samÃhitasya praj¤ayà nirÆpayata÷ sarvadharmÃïÃmanupalambha÷ / sa eva paramo 'nupalambha÷ / sà ca tÃd­ÓÅ yoginÃmavasthÃnalak«aïà gatiranÃbhogÃ, tata÷ paraæ d­«ÂavyasyÃbhÃvÃt / ÓÃnteti bhÃvÃbhÃvÃdivikalpalak«aïasya prapa¤casyopaÓamÃt / tathà hi yadà praj¤ayà nirÆpayan na ki¤cid bhÃvasvabhÃvam upalabhate yogÅ, tadÃsya naiva bhÃvavikalpo bhavat / abhÃvavikalpo 'pi tasya nÃstyeva / yadi bhÃva÷ kadÃcid d­«Âo bhavati, evaæ sati tanni«edhenÃbhÃvavikalpa÷ pravartate / yadà tu kÃlatraye 'pi bhÃvo yoginà praj¤Ãcak«u«Ã nirÆpayatà nopalabdha÷, tadà kathaæ tasya prati«edhenÃbhÃvavikalpaæ kurvÅta / evamanye 'pi vikalpÃstadà tasya na samutpadyanta eva bhÃvÃbhÃvavikalpÃbhyÃæ (##) sarvavikalpasya vyÃptatvÃt / vyÃpakÃbhÃve ca vyÃpyasyÃsambhavÃt / ayamasau paramanirvikalpo yoga÷ / tatra sthitasya yogina÷ sarvavikalpÃnÃm astaægamÃt samyak kleÓÃvaraïaæ j¤eyÃvaraïaæ ca prahÅyate / tathà hi kleÓÃvaraïasyÃnutpannÃniruddhabhÃve«u bhÃvÃdiviparyÃso mÆlaæ kÃraïam ÃryasatyadvayanirdeÓÃdau varïitaæ bhagavatà / anena ca yogÃbhyÃsena sarvabhÃvÃdivikalpÃnÃæ prahÃïÃt sakalabhÃvÃdiviparyÃsasyÃvidyÃsvabhÃvasya kleÓÃvaraïamÆlasya prahÃïam / tato mÆlocchedÃt kleÓavaraïaæ samyak prahÅyate / tathà coktaæ satyadvayanirdeÓe- "kathaæ ma¤juÓrÅ÷, kleÓà vinayaæ gacchanti, kathaæ kleÓÃ÷ parij¤Ãtà bhavanti? ma¤juÓrÅrÃha- paramÃrthato 'tyantÃjÃtÃnutpannÃbhÃve«u sarvadharme«u saæv­tyÃsadviparyÃsa÷ / tasmÃd asadviparyÃsÃt saÇkalpavikalpa÷ / tasmÃt saækalpavikalpÃd ayoniÓo manasikÃra÷ / tasmÃd ayoniÓo manasikÃrÃd ÃtmasamÃropa÷ / tasmÃd ÃtmasamÃropÃd d­«ÂiparyutthÃnam / tasmÃd d­«ÂiparyutthÃnÃt kleÓÃ÷ pravartante / ya÷ puna÷ devaputra! paramÃrthato 'tyantÃjÃtÃnutpannÃbhÃvÃn sarvadharmÃn prajÃnÃti, sa paramÃrthato 'viparyasta÷ / yaÓca paramÃrthato 'viparyasta÷ so 'vikalpa÷ / yaÓcÃvikalpa÷ sa yoniÓa÷ prayukta÷ / yaÓca yoniÓa÷ prayukta÷ tasyÃtmasamÃropo na bhavati / yasyÃtmasamÃropo na bhavati tasya d­«ÂiparyutthÃnaæ na bhavati / yÃvat paramÃrthato nirvÃïad­«Âisarva d­«ÂiparyutthÃnam api na bhavati / tasyaivam anutpÃdavihÃriïa÷ kleÓà atyantaæ vinÅtà dra«ÂavyÃ÷ / ayam ucyate kleÓavinaya÷ / yadÃ, devaputra! kleÓÃn nirÃbhÃsena j¤Ãnena paramÃrthato 'tyantaÓÆnyÃn atyantÃbhÃvÃn atyantanirnimittÃt prajÃnÃti, tadà devaputra! kleÓÃ÷ parij¤Ãtà bhavanti / tatra (##) yathÃpi nÃma, devaputra! ya ÃÓÅvi«asya gotraæ prajÃnÃti / sa tasyÃÓÅvi«asya vi«aæ Óamayati / evameva devaputra! ya kleÓÃnÃæ gotraæ prajÃnÃti tasya kleÓÃ÷ praÓÃmyanti / devaputra Ãha- kataman ma¤juÓrÅ÷! kleÓÃnÃæ gotram / Ãha- yÃvad e«Ã paramÃrthato 'tyantÃjÃtÃnutpannÃbhÃve«u sarvadharme«u kalpanà idaæ kleÓÃnÃæ gotram" iti vistara÷ / bhÃvÃdiviparyÃsena ca sakalaviparyÃsasya vyÃptatvÃt / tatprahÃïe sakalaviparyÃsaprahÃïÃd j¤eyÃvaraïam apyanena samyak prahÅyate, viparyÃsalak«aïatvÃd Ãvaraïasya / j¤eyÃvaraïe ca prahÅïe pratibandhÃbhÃvÃd ravikiraïavad apagatameghÃdyÃvaraïe nabhasi sarvatrÃvyÃhato yogi pratyak«o j¤ÃnÃloka÷ pravartate / tathà hi vastusvabhÃvaprakÃÓarÆpaæ vij¤Ãnam / tacca saænihitam api vastu pratibandhasadbhÃvÃnna prakÃÓayati / pratibandhÃbhÃve tu sati, acintyaÓaktiviÓe«alÃbhÃt kimiti sakalam eva vastu yathÃvad na prakÃÓayet / ata÷ saæv­tiparamÃrtharÆpeïa sakalasya vastuno yathÃvat parij¤ÃnÃt sarvaj¤atvam avÃpyate / ato 'yam evÃvaraïaprahÃïo sarvaj¤atvÃdhigame ca paramo mÃrga÷ / yastu ÓrÃvakÃdÅnÃæ mÃrgastena viparyÃsÃprahÃïÃn na samyag Ãvaraïadvayaæ prahÅyate / tathà coktam ÃryalaÇkÃvatÃre- "anye tu kÃraïÃdhÅnÃn sarvadharmÃn d­«ÂvÃnirvÃïe 'pi nirvÃïam iti buddhayo bhavanti / dharmanairÃtmyÃdarÓanÃd nÃsti mahÃmate! mok«a e«Ãm / mahÃmate, ÓrÃvakayÃnikÃbhisamayagotrasyÃniryÃïe niryÃïabuddhi÷ / atra mahÃmate, (##) kud­«ÂivyÃvartanà yoga÷ karaïÅya÷" iti / ata eva cÃnyena mÃrgeïa mok«ÃbhÃvÃd ekam eva yÃnam uktaæ bhagavatà / kevalam [bÃlena bÃlasya] avatÃraïÃbhisandhinà ÓrÃvakÃdimÃrgo deÓita÷ / tathà hi sakandha mÃtramevaitat, na tvÃtmÃstÅti bhÃvayan ÓrÃvaka÷ pudgalanairÃtmyam avatarati, vij¤aptimÃtraæ traidhÃtukamiti bhÃvayan vij¤ÃnavÃdibÃhyÃrthanairÃtmyamavatarati / anena tvasyadvayaj¤Ãnasya nairÃtmyapraveÓÃt paramatattvapravi«Âo bhavati / na tu vij¤aptimÃtratÃpraveÓa eva tattvapraveÓa÷ / yathoktaæ prÃk / uktaæ ca Ãryalokottaraparivarte "punaraparaæ bho jinaputra! cittamÃtraæ traidhÃtukam avatarati, tacca cittam anantamadhyatayÃvatarati" iti / antayorutpÃdabhaÇgalak«aïayo÷ sthitilak«aïasya ca madhyasyÃbhÃvÃd anantamadhyacittam / tasmÃd advayaj¤ÃnapraveÓa eva tattvapraveÓa÷ / sà ceyaæ yoginÃm avasthà kuto viÓodhitÃ? ityÃha- "praïidhÃnairviÓodhitÃ" iti / mahÃkaruïayà yat sarvasattvÃrthakaraïÃya bodhisattvena praïihitam, tata÷ praïidhÃnabalÃd uttarottaradÃnÃdikuÓalÃbhyÃsÃt sà tathà viÓuddhà jÃta, yena sarvadharmani÷svabhÃvatÃj¤Ãne 'pi sakalasattvÃpek«Ã na vyÃvartate yÃvat saæsÃra eva ananuliptÃ÷ saæsÃrado«airavati«Âhanta iti / kathaæ punaranÃbhogà ÓÃntetyatra kÃraïamÃha- j¤Ãnaæ nirÃtmakaæ Óre«Âhaæ nirÃbhÃsena paÓyati / iti / yasmÃd yad advayalak«aïaæ j¤Ãnam advayavÃdinÃæ Óre«Âhaæ paramÃrthenÃbhimataæ tadapi nirÃtmakaæ ni÷svabhÃvam advayanirÃbhÃsena j¤Ãnena paÓyati yogÅ / ato 'parasya dra«ÂavyasyÃbhÃvÃd anÃbhogÃ, sarvavikalpÃbhÃvat ÓÃnteti / (##) atredÃnÅæ ko 'sau yogÅ vidyate, ya÷ paÓyatÅti cet? na paramÃrthata÷ kaÓcid ÃtmÃdi÷ svatantro 'sti, yogÅ nÃpi kaÓcit paÓyati / kintu saæv­tyà yathà rÆpÃdÅvi«ayÃkÃraj¤ÃnotpÃdamÃtreïa vij¤Ãnameva loke tathà tathà vyavahriyate devadatto yaj¤adattaæ j¤Ãnena paÓyatÅti na tu kaÓcid ÃtmÃdirasti / tathÃtrÃpi j¤ÃnamevÃdvayaj¤ÃnanirÃbhÃsam utpadyamÃnaæ tathà vyapadiÓyate nirÃbhÃsena j¤Ãnena paÓyatiti / na hi sarvadharmÃïÃæ paramÃrthato ni÷svabhÃvatve 'pi saæv­tyà yogij¤Ãnam anyad và p­thagj¤Ãnaæ ne«Âam / tathà coktam ÃryasatyadvayanirdeÓe- "paramÃrthato 'tyantÃbhÃvaÓca saæv­ttyà ca mÃrga bhÃvayati" iti / anyathà ÓrÃvakapratyekabuddhabodhisattva [buddha]p­thagjanÃdivyavasthà kathaæ bhavet, kintu yasya saæv­tyÃpi kÃraïaæ nÃsti sa saæv­tyÃpi notpadyate / yathà ÓaÓavi«ÃïÃdi / yasya tu [kÃraïaæ] vidyate sa paramÃrthato 'lÅko 'pi samutpadyata eva / yathÃ- mÃyÃpratibimba [pratidhvani]ÃdÅ / na ca mÃyÃde÷ saæv­tyà pratÅtyasamutpÃde paramÃrthato vastutvaprasaÇga÷, tasya vicÃrÃk«amatvÃt / ata÷ sarvameva mÃyopamaæ jagat / tatra yathà kleÓakarmamÃyÃvaÓÃt sattvÃnÃæ janmamÃyà pravarteta, tathà yoginÃmapi puïyaj¤ÃnasambhÃramÃyÃvaÓÃd yogij¤ÃnamÃyà pravartata eva / tathà coktam Ãryapraj¤ÃpÃramitÃyÃm- "kaÓcit ÓrÃvakanirmita÷, kaÓcit pratyekabuddhanirmita÷, kaÓcid bodhisattvanirmita÷, kaÓcit tathÃgatanirmita÷, kaÓcit kleÓanirmita÷ kaÓcit karmanirmita÷ / anena subhÆte, paryÃyeïa sarvadharmà nirmitotpannÃ÷" iti / ayaæ tu viÓe«o yoginÃæ p­thagjanebhya÷, te hi mÃyÃkÃravat tÃæ mÃyÃæ yathÃvat parij¤ÃnÃt satyato nÃbhiniviÓante, (##) tena te yogina ucyante / ye tÃæ bÃlap­thagjanavat kautÆhalaæ styatvenÃbhinivi«ÂÃste viparÅtÃbhiniveÓad bÃla ucyante iti sarvamaviruddham / tathà coktam ÃryadharmasaÇgÅtau- mÃyÃkÃro yathà kaÓcinnirmita-mok«amudyata÷ / na cÃsya nirmite saÇgo j¤ÃtapÆrvo yato 'sya sa÷ // tribhavaæ nirmitaprakhyaæ j¤Ãtvà sambodhipÃraga÷ / saænahyate jagaddhetorj¤ÃtapÆrvaæ jagat tathà // iti / evamanena krameïa tattvaæ bhÃvayet / tatra ca layauddhatyÃdÅn vyutthitÃn pÆrvavat praÓamayet / yadà tu sarvadharmani÷svabhÃvatÃlambane ca layauddhatyÃdirahitam anabhisaæskÃreïa prav­ttaæ j¤Ãnaæ bhavati, tadà ÓamathavipaÓyanÃyuganaddhavÃhÅ mÃrgo ni«panno bhavati / tathà yÃvat Óaknoti tÃvad adhimuktibalena adhimukticaryÃbhÆmau sthito bhÃvayet / tato yathecchaæ paryaÇkamÃbhujya vyutthÃya punarevaæ cintayet / yadi nÃmÃmÅ dharmÃ÷ paramÃrthata eva ni÷svabhÃvà apyete saæv­tyà sthità eva / tathà coktam Ãryaratnameghe- "kathaæ bodhisattvo nairÃtmyakuÓalo bhavati? iha kulaputra, bodhisattva÷ samyakpraj¤ayà rÆpaæ pratyevak«ate, vedanÃæ saæj¤Ãæ saæskÃrÃn vij¤Ãnaæ pratyavek«ate / sa rÆpaæ pratyavek«amÃïo rÆpasyotpÃdaæ nopalabhate, virodhaæ nopalabhate, samudayaæ nopalabhate / evaæ vedanÃyÃ÷ saæj¤ÃyÃ÷ saæskÃrÃïÃæ vij¤ÃnasyotpÃdaæ nopalabhate, nirodhaæ nopalabhate, samudayaæ nopalabhate / ayaæ ca paramÃrthato 'nutpÃdavihÃriïyÃ÷ praj¤Ãyà na punarvyÃvahÃrikeïa svabhÃvena" iti vistara÷ / ete ca bÃlabuddhaya evaæ ni÷svabhÃve«u bhÃve«u (##) viparÅtÃbhiniveÓÃt saæsÃre paribhramanto vividhÃni du÷khÃni pratyanubhavanti / mahÃkaruïÃm eva ÃmukhÅk­tya evamanuvicintayet- tathÃhaæ kari«yÃmi yathà sarvaj¤atvaæ prÃpya ete«Ãæ dharmatÃmavabodhayeyamiti / tata÷ sarvabuddhabodhisattvebhya÷ pÆjÃstotropahÃraæ k­tvà ÃryabhadracaryÃpraïidhÃnamabhinirharet / tata÷ ÓÆnyatÃkaruïÃgarbha eva sakaladÃnÃdipuïyaj¤ÃnasambhÃropÃrjane pravartate / tathà coktam ÃryadharmasaægÅtau- "yathÃbhÆtadarÓino bodhisattvasya sattve«u mahÃkaruïà pravartate / evaæ cÃsya bhavati- idaæ mayà samÃdhimukhaæ sarvadharmayathÃbhÆtadarÓaæ ca sarvasattvÃnÃæ nispÃdayitavyam / sa tayà mahÃkaruïayà saæcodyamÃno 'dhiÓÅlam adhicittam adhipraj¤aæ ca Óik«Ãtrayaæ paripÆryÃnuttaraæ samyaksambodhim abhisambudhyate" iti / ayameva praj¤opÃyayuganaddhabÃhÅ bodhisattvÃnÃæ mÃrgo yat paramÃrthadarÓane 'pi saæv­tiæ nocchedayanti / saæv­tiæ cÃnucchedayanto mahÃkaruïÃpÆrvaÇgamà aviparyastà eva sattvÃrthakriyÃsu pravartante / uktam Ãryaratnameghe- "kathaæ bodhisattvo mahÃyÃnakuÓalo bhavati / iha bodhisattva÷ sarvÃsu Óik«Ãsu Óik«ate, Óik«ÃmÃrgaæ ca nopalabhate / yacca Óik«ate tadapi nopalabhate / yaÓca Óik«yate tamapi nopalabhate / na ca taddhetukaæ tannidÃnaæ tatpratyayam ucchedad­«Âau patati" iti / ÃryadharmasaægÅtau coktam- "katamà bodhisattvÃnÃæ pratipatti÷? yat ki¤cid bodhisattvÃnÃæ kÃyakarma, yat ki¤cid vÃkkarma, yat ki¤cin mana÷karma, tat sarvasattvÃpek«akaæ pravartate, mahÃkaruïÃpÆrvaÇgamatvÃt / mahÃkaruïÃdhipatyaæ sarvasattvÃhitasukhÃdhyÃÓayasamutthitam" iti / ayamevaæ hitÃÓaya÷ saæj¤Åbhavati / sà mayà (##) pratipatti÷ pratipattavyà sarvasattvÃnÃæ hitÃvahà sukhÃvahà / tasya skandhe«u mÃyÃvat pratyavek«aïà pratipattirna ca skandhaparityÃgaæ sp­hayatÅti / dhÃtu«vÃÓÅvi«avat pratyavek«aïà pratipattirna ca dhÃtuparityÃgaæ sp­hayatÅti / Ãyatane«u ÓÆnyagrÃmavat pratyavek«aïÃpratipattirna cÃyatanaparityÃgaæ sp­hayatÅti / rÆpasya phenapiï¬avat pratyavek«aïà pratipattirna ca tathÃgatarÆpakÃyaviÂhapanÃæ jahÃti / vedanÃyà budbudvat pratyavek«aïà pratipattirna ca tathÃgatadhyÃnasamÃdhisamÃpattisukhani«padanaprayogaæ nÃrabhate / saæj¤ÃyÃæ marÅcivat pratyavek«aïà pratipattirna ca tathÃgataj¤Ãnani«pÃdana apratipatti÷ / saæskÃrÃïÃæ kadalÅvat pratyavek«aïà pratipattirna ca buddhadharmasaæskÃrÃïÃm apratipatti÷ / vij¤Ãnasya mÃyÃvat pratyavek«aïà pratipattirna ca j¤ÃnapÆrvaÇgamakÃyavÃÇmanaskarmani«pÃdanà pratipatti÷" iti vistara÷ / evam aparyante«u sÆtrÃnte«u praj¤opÃyarÆpà pratipattiranugantavyà / tatra yadi nÃma lokottarapraj¤ÃvasthÃyÃm upÃyasevanà na sambhavati, upÃyasevanÃkÃle tu bodhisattvasya mÃyÃkÃravad aviparyastatvÃt lokottaraj¤ÃnÃt prayogap­«ÂhabhÃvani yathÃvad vastuparamÃrthatattvÃbhiniveÓanÅ praj¤Ãsambhavatyeveti, bhavatyeva praj¤opÃyayuganaddhavÃhÅ mÃrga÷ / Ãryak«ayamatinirdeÓe ca dhyÃnÃk«ayatayà praj¤opÃyayuganaddhavÃhÅ mÃrgo 'nugantavya÷ / evamanena krameïa bodhisattvasya praj¤Ãm upÃyaæ ca satataæ satk­tya dÅrghakÃlÃbhyÃsena bhÃvayato dvÃdaÓÃvasthÃviÓe«Ã bhavanti / tà evÃvasthà uttarottaraguïaprati«ÂhÃrthena bhÆmayo vyavasthÃpyante / adhimukticaryÃbhÆmeryÃvad buddhabhÆmiriti / tatra yÃvat pudgaladharmanairÃtmyatvaæ na sÃk«Ãtkaroti, kevalaæ d­¬hatarÃdhimukti÷ / mÃrÃdibhirapyabhedyo yadÃdhimuktibalena tattvaæ bhavayati, tadà (##) d­¬hÃdhimuktito 'dhimukticaryÃbhÆmirvyavasthÃpyate / asyÃmapi bhÆmau vartamÃno bodhisattva p­thagjano 'pi sarvabÃlavipattisamatikrÃnto 'saækhyeyasamÃdhidhÃraïÅvimok«Ãbhij¤ÃdiguïÃnvita Ãryaratnameghe paÂhyate / asyà eva ca m­dumadhyÃdhimÃtrÃdhimÃtratarÃvasthÃcatu«Âayena catvÃri nirvedhabhÃgÅyÃni vyavasthÃpyante / tathà hi yadà [bÃhyÃrtha vibhÃvayatÃ] Å«atspa«Âo j¤ÃnÃloko bhavati tadà u«magatanÃmakaæ nirvedhabhÃgÅyaæ bhavati / sa cÃtra mahÃyÃna ÃlokalabdhasamÃdhirucyate / yadà tu sa eva j¤Ãnaloko madhyamaspa«Âo bhavati, tadà mÆrdhanÃmakanirvedhabhÃgÅyaæ bhavati, v­ddhÃlokaÓca samÃdhirucyate / yadà tu spa«Âataro bÃhyÃrthÃnÃbhÃsaj¤ÃnÃloko jÃyate, tadà vij¤aptimÃtrÃvasthÃnÃt k«ÃntinÃmakaæ nirvedhabhÃgÅyaæ bhavati / ekadeÓapravi«ÂaÓca samÃdhirucyate / grÃhyakÃrÃnupalambhapraveÓÃt / yadà tu grÃhyagrÃhakÃkÃrarahitam advayaæ j¤Ãnaæ vibhÃvayet tadÃgradharmÃkhyaæ nirvedhabhÃgÅyaæ bhavati / ÃnantaryaÓca sa samÃdhirucyate, tadanantarameva tattvapraveÓÃt / atra tÃvad adhimukticaryÃbhÆmi / itarÃstu bhÆmaya÷ saæk«epata ekÃdaÓÃÇgaparipÆrità vyavasthÃpyante / tatra prathamà bhÆmi÷ prathamaæ pudgaladharmanairÃtmyatattvÃdhigamÃÇgaparipÆrità vyavasthÃpyate / tathà hi yadÃgradharmÃnantaraæ prathamataraæ lokottaraæ sarvaprapa¤carahitaæ sarvadharmani÷svabhÃvatÃsÃk«ÃtkÃri sphuÂataraæ j¤Ãnam utpadyate, tadà bodhisattva÷ samyaktvanyayÃbhÃvakrÃntito darÓanamÃrgotpÃdÃt prathamÃæ bhÆmiæ pravi«Âo bhavati / ata evÃsyÃæ bhÆmau prathamato 'nadhigatatattvÃdhigamÃd bodhisattva÷ pramudito bhavati / tata e«Ã bhÆmi÷ pramuditetyucyate / atra ca dvÃdaÓottaraæ darÓanaheyaæ kleÓaÓataæ prahÅyate / (##) Óe«Ãstu bhÆmayo bhÃvanÃmÃrgasvabhÃvÃ÷ / tÃsu bhÃvanÃheyÃstraidhÃtukÃ÷ «o¬aÓa kleÓÃ÷ prahÅyante / asyÃæ ca bhÆmau bodhisattvasya dharmadhÃtusamudÃgamatÃprabodhÃt svÃrtha iva parÃthe pravartanÃd dÃnapÃramitÃtiriktatarà bhavati / sa ca bodhisattva÷ samadhigatatattvo 'pi và yÃvann Óaknoti sÆk«mÃpattiskhalite«u samprajanyavihÃri bhavituæ tÃvat prathamà bhÆmi÷ / yadà tu Óaknoti, tadÃsyÃÇgasya paripÆrito dvitÅyà bhÆmirvyavasthÃpyate / ata evÃsyÃæ bhÆmau sÆk«mÃpattiskhalitasamudÃcÃrÃt ÓÅlapÃramitÃtiriktatarà bhavati / sarvadauÓÓÅlyamalÃpagamÃd iyaæ bhÆmirvimaletyucyate / sa sÆk«mÃpattiskhalite«u samprajanyavihÃrÅ bhavati / yÃvanna Óaknoti sakalalaukikaæ samÃdhiæ samÃpattuæ yathÃÓrutaæ cÃrtham Ãdharttuæ tÃvad dvitÅyaiva bhÆmi÷ / yadà Óaknoti, tadà tasyÃÇgasya paripÆritast­tÅyà bhÆmirvyavasthÃpyate / asyÃæ ca bhÆmau bodhisattvasya ÓrutadhÃraïyà sarvalaukikasamÃdhyÃbhinirhÃrÃrthaæ sarvadu÷khasahanÃt, k«ÃntipÃramitÃtiriktatarà bhavati / te«Ãæ samÃdhÅnÃæ lÃbhÃd iya bhÆmirapramÃïaæ lokottaraæ j¤ÃnÃvabhÃsaæ karotÅti prabhÃkarÅtyucyate / sa pratilabdhalaukikasakalasamÃdhirapi yÃvann Óaknoti yathÃpratilabdhairbodhipak«airdharmairbahulaæ vihartuæ sarvasamÃpattÅnÃæ ca cittam upek«ituæ tÃvat t­tÅyà bhÆmi÷ / yadà tu Óaknoti tadà tasyÃÇgasya paripÆritaÓcaturthÅ bhÆmirvyavasthÃpyate / asyÃæ bhÆmau bodhisattvasyÃbhÅk«ïaæ kÃyavÃÇmanojalpasamatikramaïÃaya bodhipak«airdharmairviharaïÃt, viryaparamitÃtiriktatarÃbhavati / iyaæ ca sakalakleÓendhanadÃhasamarthasya bodhipak«adharmÃrci«a udgatatvÃd arci«matÅtyucyate / so 'bhÅk«ïaæ bodhipak«adharmavihÃrÅ bhavati / yÃvanna Óaknoti satyÃni bhÃvayan saæsÃrÃnabhimukhaæ nirvÃïÃbhimukhaæ ca ceto vyÃvartayitum upÃyasaæg­hÅtÃn (##) bodhipak«Ãn dharmÃn bhÃvayitum, tÃvaccaturthÅ bhÆmi÷ / yadà tu Óaknoti tadÃsyÃÇgasya paripÆrita÷ pa¤camÅ bhÆmirvyavasthÃpyate / ata evÃsyÃm iyam upÃyasaæg­hÅtà bodhipak«abhÃvanà [paripÆritena] su«Âhu du÷khena jÅyate abhyasyatà iti sudurjayetyujyate / asyÃæ cÃryasatyÃkÃrabhÃvanÃbahulÅkÃrÃd dhyÃnapÃramità atiriktatarà bhavati / upayasaæg­hÅtabodhipak«abahulavihÃrÅ ca bhavati / yÃvad na Óaknoti saæsÃraprav­ttipratyavek«aïÃn nirvitsahayà cittasantatyÃnimittavihÃraæ samÃpattuæ tÃvat pa¤camÅ bhÆmi÷ / yadà Óaknoti tadÃsyÃÇgasya paripÆrita÷ «a«ÂhÅ bhÆmirvyavasthÃpyate / asyÃæ ca bodhisattvasya pratÅtyasamutpÃdabhÃvanÃvihÃrÃt praj¤ÃpÃramitÃtiriktatarà bhavati / ata eva praj¤ÃpÃramitÃyà atiriktataratvÃt sarvabuddhadharme«u abhimukho 'syÃæ bhÆmau vartata iti k­tvà abhimukhÅtyucyate / so 'nimittavihÃralÃbhÅ bhavati / yÃvanna Óaknoti niÓchidram animittavihÃraæ samÃpattum, tÃvat «a«ÂhÅ bhÆmi÷ / yadà Óaknoti tadÃsyÃÇgasya paripÆrita÷ saptamÅ bhÆmirvyavasthÃpyate / asyÃmapi bhÆmau bodhisattva÷ sarvanimittaæ nirnimittena pratividhyati nimittak­tavyavahÃraæ ca na virodhayati / ato 'syÃm upÃyapÃramitÃtiriktatarà bhavati / iyaæ ca bhÆmiranÃbhogamÃrgopaÓle«Ãt su«Âhu dÆraÇgamÃd dÆraÇgamà / sa niÓchidrÃnimittÃvihÃri bhavati / yÃvanna ÓaknotyanÃbhogavÃhinam animittavihÃraæ samÃpattuæ tÃvat saptamÅ bhÆmi÷ / yadà Óaknoti tadÃsyÃÇgasya paripÆrito '«ÂamÅ bhÆmirvyavasthÃpyate / asyÃæ ca bhÆmau anÃbhogena kuÓalapak«ayogÃt praïidhÃnapÃramitÃtiriktatarà bhavati / animittÃbhogÃprakampyatvÃd iyam acaletyucyate / (##) so 'nÃbhogÃnimittavihÃrÅ ca bhavati / yÃvanna Óaknoti paryÃyaniruktyÃdiprabhedai÷ sarvÃkÃrasarvadharmadeÓanÃyÃæ vaÓÅbhavituæ tÃvad a«ÂamÅ bhÆmi÷ / yadà Óaknoti tadÃsyÃÇgasya paripÆrito navamÅ bhÆmirvyavasthÃpyate / asyÃæ ca bhÆmau bodhisattvasya pratisaævid- viÓe«alÃbhÃt praj¤ÃbalaviÓe«ayogÃd balapÃramitÃtiriktatarà bhavati / sarvÃkÃradharmadeÓanÃkauÓalato 'navadyamativiÓe«alÃbhÃt sÃdhumatÅ bhÆmirucyate / asyÃæ ca pratisaæviccatu«ÂayalabhÅ bhavati / yÃvanna Óaknoti buddhak«etrapar«annirmÃïÃdi darÓayituæ paripÆrïadharmasambhogaæ sattvaparipÃkaæ ca kartum, tÃvad navamÅ bhÆmi÷ / yadà tu Óaknoti tadÃsyÃÇgasya paripÆrito daÓamÅ bhÆmirvyavasthÃpyate / asyÃæ ca nirmÃïÃdinà sattvaparipÃcanÃya j¤ÃnaviÓe«ayogÃd bodhisattvasya j¤ÃnapÃramitÃtiriktatarà bhavati / iyaæ ca dharmadeÓanÃmeghai÷ anante«u lokadhÃtu«u dharmapravar«aïÃd dharmameghetyucyate / aparairapi skandhapariÓuddhayÃdivyavasthÃpanai÷ bhÆmÅnÃæ vyavasthÃpanamasti, granthavistarabhayÃn na likhitam / sa pratilabdha- nirmÃïÃdivaÓito 'pi yÃvan na Óaknoti sarvasmin j¤eye sarvÃkÃram asaktam / apratihataæ j¤Ãnam utpÃdayituæ tÃvad daÓamÅ bhÆmi / yadà Óaknoti tadÃsyÃÇgasya paripÆrito buddhabhÆmirvyavasthÃpyate / etacca bhÆmivyavasthÃpanam Ãryasaædhinirmocane nirdi«Âam / asyÃÓca buddhabhÆme÷ sarvÃkÃrasakalasaæpatprakar«¬aparyantagamanÃnnÃparam utk­«Âaæ sthÃnÃntaramasti [tasmÃt tata÷ paraæ nÃsti bhÆmivyavasthÃ] iti / asyÃÓca buddhamÆmerguïapak«aprabhedo buddhairapi na Óakyate sarvÃkÃraæ vaktum / tasyà aprameyatvÃt, kathaæ puna÷ asmatsad­Óai÷ / yathoktam Ãryagaï¬avyÆhe- (##) guïaikadeÓa-paryanta nÃdhigacchet svayaæbhuva÷ / nirÅk«yamÃïo buddho 'pi buddhadharmà hyacintiyÃ÷ // iti / etÃvattu saæk«epeïa vaktuæ Óakyate / [svaparÃrthasampattiprakar«aparyantagata÷, aÓe«ado«Ãpagamani«ÂhÃæ prÃpya bhagavÃn buddho dharmakÃye sthitvà sambhoganirmÃïakÃyÃbhyÃm anÃbhogarÆpeïa aÓe«ajagadartha kurvan yÃvat saæsÃraæ viharati / tasmÃt prek«avadbhi÷ sarvaguïÃkare«u bhagavatsu Óraddhà utpadanÅyÃ, tadguïaparisÃdhanÃrthaæ sarvaprakÃreïa prayatitavyam / trikÃyadivibhÃgastu granthavistarabhayÃnna likhyate / nayasyÃnusÃreïa sÆtrasya cÃÂha saduktyÃsya mÃrgasya jinaputrakÃïÃm / mayÃnalpapuïyaæ yadÃptaæ ca tena parÃmetu buddhiæ jaganmandamÃÓu // bhÆpatiÓrÅdevarÃjavacanena] kamalaÓÅlena bhÃvanÃkramasya ayaæ saæk«epa÷ k­ta÷ / bhÃvanÃkrama÷ prathama÷ samÃpta÷ / (##) 2. bhÃvanÃkramo dvitÅya÷ namo ma¤juÓriye kumÃrabhÆtÃya / mahÃyÃnasÆtranayÃnupraviÓyamÃnÃnÃæ bhÃvanÃkrama÷ saæk«epata÷ kathyate / iha atÅÓighraæ sarvaj¤atÃprÃptukÃmena prek«Ãvatà tatprÃpaka-hetu-pratyayebhyo 'bhiyoga÷ karaïÅya÷ / itthamiyaæ sarvaj¤atà tu hetuæ vinà bhavituæ na yujyate, sarvasyÃpi sarvadà sarvaj¤atÃbhÃvaprasaÇgatvÃt / nirapek«abhÃve tu kutrÃpi pratigho na syÃd, yato hi sarve 'pi sarvaj¤Ã eva na bhavanti / kiæ tarhi kasyacit kadÃcit ki¤cinmÃtraæmÆtatvÃt sarvaæ hi vastu hetusÃpek«ameva / sarvaj¤atÃpi kutracit kadÃcit ki¤cit saæbhÃvyate / sarvasminnapi kÃle nÃsti, sarvasmin sthÃne nÃsti, sarvamapi nÃsti, tasmÃt sà tu niyatameva hetupratyayasÃpek«Ã / taddhetupratyaye«vapi abhrÃntà avikalÃÓca sevitavyÃ÷ / bhrantahetvanu«ÂhÃne tu atidÅrghakÃlenÃpi na i«Âaphala-prÃpti÷ / yathÃ-Ó­ÇgÃt payodohavat / sakalahetusevanaæ vinÃpi na phalotpÃda÷ / bÅjÃdi«u kasyacidapi abhÃve aÇkurÃdiphalÃnutpÃdÃt / tasmÃt tatphalakÃmenÃbhrÃntasakalaæ hetupratyayaæ sevanÅyam / ke hetupratyayÃ÷ sarvaj¤atÃphalasya iti? ucyate, mÃd­Óo jÃtyandhasad­ÓastÃn darÓayituæ na Óaknoti, tathÃpi bhagavataivÃbhisaæbuddhaya vineyajanebhyo yathoktaæ tathaiva mayà bhagavadvacanenaiva kathyate / bhagavÃæstan avocat- "guhyÃdhipate! tat sarvaj¤aj¤Ãnaæ karuïÃmÆlaæ bodhicittahetukam upÃyaparyavasÃnam" iti / tasmÃt sarvaj¤atÃmadhigantukÃmai÷ karuïÃ-bodhicittopÃye«u ete«u tri«u Óik«itavyam / karuïayà preryamÃïà bodhisattvÃ÷ sarvasattvÃbhyuddhÃraïartham avaÓyaæ pratij¤Ãsyanti / ata÷ svÃtmad­«Âiæ nirÃk­tya atidu«karÃvichinna-dÅrghakÃla-sÃdhÅtapuïyaj¤ÃnasambhÃre«u (##) Ãdareïa prav­tti÷ / tatra praviÓya paripÆrïa puïyaj¤ÃnasambhÃram avaÓyaæ sÃdhayati / sambhÃrÃparini«pattau sarvaj¤atà karatalagatavad bhavi«yati / tarhi sarvaj¤atÃmÆlaæ tu karuïÃyà eva bhÆtatvÃt sà tu prathamatarameva bhavanÅyà / ÃryadharmasaægÅtisÆtre- "na bhagavan bodhisattvena atibahu«u dharme«u Óik«itavyam / eko dharmo bhagavan bodhisattvena svÃrÃdhita÷ supratibiddha÷ kartavya÷ / tasya sarvabuddhadharmÃ÷ karatalagatà bhavanti / katama ekadharma÷? yaduta mahÃkaruïà /" iti / mahÃkaruïÃparig­hÅtatvÃd bhagavanto buddhÃ÷ sakalasvÃrthasampattilÃbhe 'pi sattvadhÃtuparyavasÃnaparyantaæ ti«Âhanti / ÓrÃvakavad atiÓÃnte 'pi nirvÃïanagare na praviÓantiæ / sattvÃn avalokya tacchÃntanirvÃïanagaraæ prajvaladayog­havad dÆraæ tyaktatvÃd bhagavatÃm aprati«ÂhitanirvÃïahetustu sà mahÃkaruïà eva / atra sa karuïÃbhÃvanÃkrama÷ prathamapraveÓÃdÃrabhya abhidhÃtavya÷ / saæprati upek«ÃbhÃvanayà sarvasattve«u anurÃgaæ dve«aæ ca nirasya samÃcittatà prathamaæ ni«pÃdayitavyà / sarve sattvÃ÷ sukhaæ kÃmayante, du÷khaæ tu na kÃmayante / anÃdimati ca saæsÃre na kaÓcit sattvo yo nÃbhÆt ÓataÓo me bandhuriti paricintaya- taÓcÃtra ko viÓe«a÷ syÃt? tarhi kasmiæÓcid anurÃga÷ kasmiæÓcicca dve«o bhavet, tasmÃn mayà sarve«u sattve«u cittasamataiva kÃryà iti / evaæ manasikÃreïa madhyasthapak«ata Ãrabhya mitre Óatrau cacittasamatÃmeva bhÃvayet / tata÷ sarvasattve«u cittasamatÃæ sÃdhayitvà maitrÅæ bhÃvayet / maitrÅjalena cittasaætÃnaæ siæcayitvà vidyamÃnasuvarïabhÆmivat k­tvà karuïÃbÅjavapane sukhena atisuvistÃro bhavi«yati / tataÓcittasaætÃnaæ maitryà vÃsayitvà karuïÃæ bhÃvayet / (##) sà ca karuïà sarvapŬitasattvadu÷khÃvagamecchÃkÃrÃsti / lokatrayasya sarvasattvÃnÃæ trividhadu÷khatayà yathÃyogam atyantadu÷khitatvÃt tadartha sarvasattve«u sà bhÃvanÅyà / tathà ca ye tÃvannÃkÃrakÃste vividhacirantanadÅrghakÃlikadÃhÃdi-dukhe÷«u nimagnà eva bhÃvato varïitÃ÷ / tathà pretà api prÃyo du÷sahatÅvrak«utt­«udu÷khÃgnyabhisaæÓo«itamÆrtayo bahudu÷khamanubhavanti iti varïitÃ÷ / tirya¤co 'pi parasparabhak«aïakrodhavadhahiæsÃdibhiranekavidhaæ du÷khamanubhavanto d­Óyanta eva / manu«yà api kÃmaparye«aïÃkÃrpaïyÃd anyo 'nyadrohopadhÃtak­taæ priyaviprayogÃpriyasaæyogaæ dÃridrayÃdyutpannam aprameyaæ du÷khamanubhavanto d­Óyanto / ye rÃgÃdinÃnÃ-saækleÓaparyave«ÂitacittÃ÷, ye ca vividhakud­«ÂigahananimagnÃste sarve 'pi du÷khahetutvÃt prapatasthà iva atidu÷khità eva / devà api sarvavipariïÃmadu÷khadu÷khità eva / devà api ye kÃmavacarÃste 'pi nityacyavanapatanÃdibhayaÓkopahatÃ÷ kathaæ sukhità nÃma? saæskÃradu khaæ tu karmakleÓalak«aïaæ hetuparatantrasvabhÃvaæ pratik«aïabhaÇgurasvabhÃvalak«aïaæ ca sakalajagati vyÃptam / tasmÃt sakalameva jagad du÷khÃgnijvÃlÃntarapravi«Âam avetya yathà mama du÷kham apriyam anye«Ãmapi tÃd­Óam iti cintayatà / aho bata! du÷khità mamaite priyasattvÃstu kathaæ taddu÷khamuktÃ÷ syuriti svÃtmadu÷khavat k­tvà tannivÃraïecchÃkÃrayà karuïayà samÃdhyavasthÃyÃæ sarvacaryÃsu vÃpi sarvadà sarvasattvÃn bhÃvayet / prathamaæ tÃvad mitrapak«e«u anubhÆtapÆrvoktavividhadu÷khe«u anupaÓyatà bhÃvanÅyà / tata÷ sattvasamatayÃviÓe«amapaÓyatà 'sarve sattvÃstu me bandhubhÆtà eva' iti paricintayatà madhyamapak«e«u bhavanÅyà / yadà tatra mitrapak«e«viva sà karuïà tulyà prav­ttà bhavati tadà daÓasu dik«u sarvasattve«u bhÃvayet / yadà du÷khitapriyaÓiÓo÷ mÃt­vat svÃtmano 'tipriyaæ du÷khata uddaraïecchÃkÃrà svarasavÃhinÅæ sarvasattve«u samaprav­ttà k­pà bhavati tadà sà ni«pannà bhavati, mahÃkaruïÃvyapadeÓaæ ca labhate / (##) prathamaæ tÃvad mitrapak«e k­tà maitrÅbhÃvanà sukhasaæyogecchÃkÃrà bhavati, kramaÓa÷ vyaste«u Óatru«u cÃpi bhÃvanÅyà / tathÃbhyastà ca sà karuïà kramaÓa÷ sakalasattvÃbhyuddharaïecchÃæ svarasena eva utpÃdayati / ato mÆlakaruïÃæ bhÃvayitvà bodhicittaæ bhÃvayet / tad bodhicittaæ tu dvividham- saæv­taæ paramÃrtha ca / tatra saæv­taæ tu karuïayà sakalasattvÃbhyuddharaïaæ pratij¤Ãya 'jagaddhitÃya buddho bhaveyam' iti, anuttarasamyaksambodhicchÃkÃra÷ prathamaÓcittotpÃda÷ / tathÃpi ÓÅlaparivartapradarÓita-vidhivad bodhisattva÷ saævarasthitÃnyavidvatsu cittamutpÃdayet / tathà saæv­tabodhicittamutpÃdya paramÃrthabodhicittotpÃdÃrthaæ prayatitavyam / tacca paramÃrthagocaram, vimalam, acalam, nirvÃtapradÅpapravÃhavanni«kampam / tatsiddhistu satataæ satk­tya dÅrghakÃlaæ ÓamathavipaÓyanÃyogabhÃvanÃkaraïÃd bhavi«yati / Ãryasaædhinirmocane yathà "maitreya! ÓrÃvakÃïÃæ bodhisattvÃnÃæ tathÃgatÃnÃæ và ye 'pi sarve 'pi laukikalokottarakuÓaladharmÃ÷ ÓamathavipaÓyanÃphalà veditavyà iti /" taddvayo÷ sarvasamÃdhisaæg­hÅtatvÃt sarvayogibhi÷ sadà avaÓyaæ ÓamathavipaÓyane sevanÅye / tatraiva Ãryasaædhinirmocane bhagavatà uktam, tadyathÃ- "mayà ÓrÃvakÃïÃæ bodhisattvÃnÃæ tathÃgatÃnÃæ vividhasamÃdhayo darÓitÃ÷, te sarve ÓamathavipaÓyanÃsaæg­hÅtà veditavyÃ÷" iti / kevalaæ ÓamathamÃtrabhÃvanayà na yoginÃm ÃvaraïaprahÃïam, kleÓavikrÃntimÃtrameva tÃvat / praj¤ÃlokÃbhÃve 'nuÓayahÃnyasaæbhavÃd anuÓayasaæhÃro na bhavi«yati / tasmÃt tatraiva Ãryasaædhinirmocane uktam "dhyÃnena hi kleÓÃnÃæ vikrÃnti÷ / praj¤ayà tu anuÓayaæ saæpratihanti iti" / (##) ÃryasamÃdhirÃjasÆtre 'pi- kiæ cÃpi bhÃveyya samÃdhiloke na co vibhÃveyya sa Ãtmasaæj¤Ãm / puna÷ prakupyanti kileÓu tasya yathodrakasyeha samÃdhibhÃvanà / nairÃtmyadharmÃn yadi pratyavek«ate tÃn pratyavek«ya yadi bhÃvayet / sa hetu nirvÃïaphalasya prÃptaye yo anyaheturna sa bhoti ÓÃntaye // iti uktam / bodhisattvapiÂake 'pi- "ye bodhisattvapiÂakasya etaddharmaparyÃyÃÓravaïe, ÃryavinayadharmaÓravaïaæ ca vinà samÃdhimÃtreïa saæto«agrahaïe tu ahaækÃravaÓÃd abhimÃne patitÃ÷ janmajarÃrogamaraïaÓokaparidevanÃdu÷khadaurmanasyakopÃparimuktÃ÷ / «a¬gatisaæsÃrÃparimuktÃ÷ du÷khaskandhato 'pi aparimuktÃ÷ / tÃn saædhÃya tathÃgatena evam uktam- parasmÃd anukÆlaÓrotà tu jarÃmaraïamukto bhavi«yati" iti / tasmÃt sakalÃvaraïaæ vihÃya viÓuddhaj¤ÃnodbhavakÃmena Óamathe sthitvà praj¤Ã bhÃvanÅyà / evam ÃryaratnakÆÂe 'pi bhëitam- ÓÅlaæ prati«ÂhÃya samÃdhilÃbha÷ samÃdhilÃbhÃcca hi praj¤ÃbhÃvanà / praj¤Ãyà j¤Ãnaæ bhavati viÓuddhaæ viÓuddhaj¤Ãnasya hi ÓÅlasampat // iti / ÃryamahÃyÃnaÓraddhÃbhÃvanÃsÆtre 'pi uktam- "kulaputra! praj¤ÃyÃm anupasthitau bodhisattvÃnÃæ mahÃyÃnaÓraddhà mahÃyÃne kathamapi utpatsyate (iti) ahaæ na vak«yÃmi / kulaputra! anena paryÃyeïÃpi evaæ bodhisattvÃnÃæ (##) yà kÃcid mahÃyÃnaÓraddhà mahÃyÃne utpatsyate sà sarvà tu avik«iptacittena dharmÃrthasaæcintanÃt samutpannà veditavyà / " Óamathaæ vinà vipaÓyanÃmÃtreïa yogicittaæ vi«aye«u vik«ipyate, vÃyumadhyasthitapradÅpavacca sthiraæ na bhavati / ato j¤ÃnÃloko 'tisphuÂo na bhavati / tasmÃd ubhayaæ samaæ sevitavyam / ata÷ ÃryamahÃparinirvÃïasÆtre 'pi uktam- "ÓrÃvakaistu tathÃgatagotraæ na d­Óyate / samÃdheradhikatvÃt praj¤ÃyÃÓca alpatvÃt bodhisattvÃstu paÓyanti, kintu asphuÂam, praj¤ÃtirekÃt samÃdheÓcÃlpatvÃt / tathÃgatastu sarvam avalokayati ÓamathavipaÓyanÃsamÃnayuktatvÃd" iti / Óamathabalena ca vÃyunà ak«obhyapradÅpavad vikalpavÃyubhiÓcittaæ na kampate / vipaÓyanayà tu sakalakud­«ÂimalaprahÃïatvÃd anyairabhedyà / candrapradÅpasutre yathÃ- akampiya÷ Óamathabalena bhoti Óailopamo bhoti vipaÓyanÃya / ityuktam / ata÷ ubhayena yogakaraïaæ sthitam / tatra Ãdau saæprati tena yoginà sukhaæ ÓÅghraæ ca Óamatha-vipaÓyanÃsiddhaye ÓamathavipaÓyanÃsambhÃra÷ sevanÅya÷ / tatra ÓamathasaæbhÃra÷ katama÷? anukÆladeÓavÃsa÷, alpecchatÃ, santu«Âi÷, kriyÃbÃhulyaparihÃra÷, ÓÅlaviÓuddhi÷ icchÃdivikalpaparityÃgaÓca / tatra pa¤caguïayukto hi deÓo 'nukÆlo j¤Ãtavya÷ / vastrabhojanÃde÷ ak­cchreïa prÃptitvÃt sulabdha÷, durjanaÓatrvÃdyanavasthitatvÃt susthÃnam, nÅrogabhÆmitvÃt subhÆmi÷, mitraÓÅlavatsamad­«ÂitvÃt sanmitram, divà bahujanÃpÆritatvÃd rÃtrau alpaÓabdatvÃcca syuyuktam / alpecchatà katamÃ? cÅbarÃderautk­«Âamasya Ãdhikyasya và anadhyavasanam / saætu«Âi÷ katamÃ? (##) abaramÃtracivarìilÃbhena ya÷ sadà santo«a÷ / kriyÃbÃhulyaparihÃra÷ katama÷? krayavikrayÃdidu«karmaparihÃra÷, g­hastha-pravrajitÃnyatamÃtisaæstutiparihara÷, o«adhinirmÃïanak«atragaïÃnÃdiparihÃraÓca / ÓÅlaviÓuddhi÷ katamÃ? saævaradvaye 'pi prak­ti-pratik«epasÃvadyaÓik«ÃpadÃbhaÇgatÃ, pramÃdabhaÇge 'pi ÓÅghrÃtiÓÅghraæ paÓcÃttÃpena yathÃdharmÃcaraïam / ÓrÃvakasaævare pÃrÃjikapratividhÃne 'yogyaæ kathanaæ yadasti tasminnapi paÓcÃttÃpa÷, paÓcÃcca akaraïa-manasikÃra÷ / yaccittena yatkarmaæ k­tam, taccitte ni÷svabhÃvatÃpratisaækhyÃnad sarvadharmani÷svabhÃvatÃbhÃvanÃtvÃt tatchÅlaviÓuddhireva vaktavyà / tattu ÃryÃjÃtaÓatrukauk­tyavinodanÃd avaboddhavyam / tasmÃt kauk­tyÃbhÃvaæ k­tvà bhÃvanÃyÃm abhiyoga÷ karttavya÷ / kÃme«vapi iha janmÃntare ca bhÃvino vividhado«Ãn manasik­tya te«u vikalpa÷ pariharttavya÷ / etÃvatà saæsÃrabhÃva÷ priyo 'priyo vÃpi tatsarvaæ tu vinÃÓadharmi asthiraæ ca / niÓcayena tatsarvasmin mayi ca aciraæ viyoge bhÃve sati mama tasmin katham adhyavasitÃdirbhaved iti bhÃvanayà sarve vikalpÃ÷ pariharttavyÃ÷ / vipaÓyanÃ-sambhÃra÷ katama÷? satpuru«ÃÓraya÷, bahuÓrutaparye«aïÃ, yoniÓomanasikÃraÓca / tatra kÅd­Óaæ satpuru«am ÃÓrayed iti cet- yo bahuÓruta÷ prasannavÃk, kÃruïiko nirvitsahaÓca / tatra bahuÓrutaparye«Âi÷ katamÃ? yat sÃdaraæ bhagavaddvÃdaÓÃÇgadharmapravacananeyÃrthanÅtÃrthÃtiÓravaïam / ittham Ãryasaædhinirmocane- "yatheccham ÃryÃkhyÃnÃÓravaïaæ hi vipaÓyanÃvighna÷" iti uktam / tatraiva "vipaÓyanà ca ÓravaïamananÃbhyÃmutpannaviÓuddhad­«ÂihetorÆtpadyate /" ityuktam / ÃryÃnÃrÃyaïaparip­cchÃyÃm api- "Órutimati praj¤Ãpradurbhavati / praj¤Ãvata÷ kleÓÃ÷ praÓÃmyanti /" ityuktam / (##) yoniÓomanasikÃra÷ katama÷? yasya nÅtÃrthasÆtraneyÃrthasÆtrÃdisunirïayastÃd­Óe bodhisattve ni÷ÓaÇke sati bhÃvanÃyÃm aikÃntikaniÓcayo bhavi«yati / anyathà saæÓayÃndolitayÃnasthitastu Ó­ÇgÃÂakamadhyagatamanu«yavat kutrÃpi aikÃntikaniÓcayo na bhavi«yati / yoginà tu sadà matsyamÃæsÃdi parih­tya apratikÆlaæ bhojanaæ niyatamÃtrakaæ bhoktavyam / tathà tena säcitasakalaÓamathavipaÓyanÃsambhÃreïabodhisattvena bhÃvanÃyÃæ prave«Âavyam / tatra prathamaæ tÃvad yogÅ bhÃvanÃkÃle sarvam itikaraïÅyaæ parisamÃpyaæ k­tamÆtrapurÅ«a÷ kaïÂakasvarÃdirahite mano 'nÆkÆle pradeÓe sthitvà mayà sarvasattvà bodhimaï¬e ni«pÃdayitavyà iti viniÓcayan, sakalajagadabhyuddharaïÃÓayo mahÃkaruïÃm ÃmukhÅk­tya daÓadigavasthitÃn sarvabuddhabhodhisattvÃn pa¤cÃÇgena praïipatyÃgrato buddhabodhisattvan paÂÃdau sthÃpayitvà anyatra và yathÃvat tebhyaÓca yathÃruci pÆjÃstavanaæ k­tvà svapÃpaæ pradeÓya, sakalasya jagata÷ puïyam anumodya, m­dutarasukhÃsane vairocanabhaÂÂÃrakabaddhaparyaÇkena ardhaparyaÇkena và ni«pÃdya nÃtyunmÆÅlite nÃtinimÅlite nÃsikÃgravinyaste cak«u«Å k­tvÃ, nÃtinamraæ nÃtistabdham ­jukÃyaæ praïidhÃyÃntarmukhÃvarjitasm­tirupaviÓet / tata÷ skandhau samau sthÃpayet / Óiro nonnatam nÃvanataæ eka-pÃrÓve niÓcalaæ sthÃpayitavyam / kiæ tarhi nÃbhipraguïà nÃsikà sthÃpayitavyà / danto«Âhaæ m­du sthÃpanÅyam / jivhà coparidantamÆle sthÃpanÅyà / ÃÓvÃspraÓvÃsÃstu na saÓabdà nÃpi sthÆlà nÃpi tvaritÃ÷ karaïÅyÃ÷ / kiæ tvasaælak«yamÃïà mandaæ mandamanÃbhogena yathà praviÓeyurnirgaccheyurvà tathà karaïiyam / tatra prathamaæ tÃvat Óamatho nispÃdayitavya÷, bÃhyavi«ayavik«epaÓÃnte÷ ÃntarÃlambane satataæ svarasavÃhi prÅtiprasrabdhivaccitta eva sthitistu Óamatha iti ucyate / tasyaiva ÓamathasyÃlambanakÃle yastattva-vicÃra÷ sà vipaÓyanà / Ãryaratnameghe yathÃ- "ÓamathaÓcittaikÃgratà / vipaÓyanà bhÆtapratyavek«eti" uktam / (##) Ãryasaædhinirmocane 'pi- "bhagavan kathaæ Óamathaparigave«aïaæ vipaÓyanÃkauÓalaæ cÃsti? ucyate / maitreya! mayà dharmopacÃro vyavasthÃpita÷ / tadyathÃ- ye sÆtrageyavyÃkaraïa-gÃthÃ-udÃna-nidÃna-avadÃna-itiv­ttaka-jÃtaka-vaipulya-adbhÆtadharma-upadeÓa-vargÃ÷ bodhisattvebhya ÃkhyÃtÃste bodhisattvai÷ saæÓrutya saædhÃrya, pÃÂhamabhyasya, manasà samparÅk«ya, d­«Âyà supratividdhaya sa ekÃkÅ viviktastha÷, anta÷ pratisaælÅna÷, yathÃsucintitÃn tÃneva dharmÃn manasik­tya, yena cittena manasikÃrastaccitÃbhyantaraæ satataæ manasikÃreïa manasikÃra÷ / tathà praviÓya tatra bahuÓa÷ sthita÷ tasyÃæ kÃyaprasrabdhicittaprasrabdhisambhavaÓca yo 'sti sa tu Óamatha iti / tarhi bodhisattva÷ Óamathaparigave«aïaæ karoti / tena kÃyaprasrabdhi÷, cittaprasrabdhiÓca / te prÃpya tatraiva sthita÷, cittavik«epaæ vihÃya yathà cintitadharma÷ te«Ãmeva abhyantare samÃdhigocarapratibimbaæ pratyavek«ate, adhimucyate, tÃd­k samÃdhigocarapratibimbam, tajj¤eyarthe vivicyate pravivecanaæ parikalpanaæ paryavek«aïaæ k«Ãnti÷, kÃmo viÓi«ÂaivbhÃgo darÓanam, adhigamaÓca yo 'sti, sà tu vipaÓyanà iti, tathà ca bodhisattvavipaÓyanà kauÓalam ityuktam / " tatra ÓamathÃbhinirhÃrakÃmo yogÅ prathamaæ tÃvat sÆtrageyÃdisakalapravacanaæ tu tathatÃparÃyaïam, tathatÃpragbhÃram, tathatÃpravaïama iti sarvaæ saægrÃhya tatra cittam upasthÃpayet / etÃvatà kiyadÃkÃreïa sarvadharmasaægrahabhute skandhÃdau tatra cittam upasthÃpayet / etÃvatà yathÃd­«Âa-yathÃÓrutabuddhapratimÃyÃæ cittaæ sthÃpitavyam / ÃryasamÃdhirÃje yathÃ- suvarïavarïena samucchrayeïa samantaprÃsÃdiku lokanÃtha÷ / yasyÃtra Ãlambani cittu vartate samÃhita÷ socyati bodhisattva // iti uktam / (##) tathà yatra icchÃlambanaæ tasmin cittaæ sthÃpayitvà tatraiva uparyupari satataæ cittaæ sthÃpayet / tatra upasthÃpya cittam Åd­Óamevaæ parÅk«eta / 'kim Ãlambanaæ sug­ïhÃti lÅyate và athavà bÃhyavi«ayavyasekÃd vik«ipyate iti parÅk«itavyam / tatra yadi styÃnamiddhÃbhibhavÃd cittaæ lÅnaæ và layÃbhiÓaÇkà darÓane tatkÃle pramodya vastuni buddhapratimÃdau và alokasaæj¤Ãmanasikara÷ kartavya÷ / atha layam upaÓÃmya yathÃpi tatraiva Ãlambane cittÃlambanam atisphuÂadarÓanaæ bhavati tathà karaïiyam / yadà tu jÃtyandhavad andhakÃrapravi«Âapuru«avad và vinimÅlitÃk«avad và cittam Ãlambanaæ atisphuÂaraæ na paÓyati tadà lÅnaæ veditavyam / yadà bÃhyarÆpÃdau te«Ãæ guïakalpanayà dhÃvanena, anyamanasikÃreïa và pÆrvÃnubhÆtavi«ayecchayà cittauddhatyaæ và auddhatyaÓaÇkÃdarÓanaæ và tadà sarve saæskÃrà anityà du÷khÃdimanosaævegavastu manasi karttavyam / tata÷ vik«epaÓÃntiæ k­tvà sm­tisamprajanyarajjunà manonÃga÷ tadÃlambanastambhe eva bandhitavya÷ / yadà layauddhatye na bhavata÷ tadÃlambena cittapraÓamavahitÃæ paÓyet, tadà ÃbhogaÓithilikaraïÃd upek«ayà tatkÃle yÃvadicchaæ ti«Âhet / itthaæ bhÃvitaÓamathasya taccharÅrasya cittasya ca praÓrabdhirbhavi«yati / yathecchÃlambane cittaæ svavaÓe bhavi«yati / tadà Óamatho ni«panno veditavya÷ / tata÷ Óamathaæ ni«pÃdya vipaÓyanÃæ bhÃvayet / Åd­Óaæ ca mantavyam bhagavata÷ sarvavacanaæ tu subha«itam, sÃk«Ãt paramparayà và tattvapratyak«avya¤ajanaæ tattvaparÃyaïameva ca / tattvaj¤Ãne ÃlokobhdavÃt tamonirÃsavat sarvad­«ÂijÃlaviyogo bhavi«yati / ÓamathamÃtreïa j¤ÃnaÓuddhirna bhavi«yati, Ãvaraïa-tamonirÃsaÓcÃpi na bhavi«yati / praj¤ayà ca tattvasamyagbhÃvanÃyÃæ j¤ÃnaviÓuddhirbhavi«yati / praj¤ayà eva tattvamavagamyate praj¤ayaiva Ãvaraïaæ samyak prahÅyate / (##) tasmÃnmayà Óamathe sthitvà praj¤ayà tattvaæ parye«itavyam / ÓamathamÃtreïa saæto«o na karaïÅya iti vicÃraïÅyam / kÅd­Óaæ ca tattvam iti cet? yat paramÃrthata÷ sarvavastupudgala dharmÃtmaÓÆnyam, tatpraj¤Ãparimitayà adhigamyate na cÃnyathà / Ãryasaædhinirmocane yathoktam "bhagavan! kayà pÃramitayà bodhisattva÷ dharmani÷svabhÃvatÃæ g­ïhÅyÃt? avalokiteÓvara! praj¤ÃpÃramitayà g­hyate /" iti / tasmÃt Óamathe sthitvà praj¤Ãæ bhÃvayet / tatraivaæ yogÅ vicÃrayet, 'pudgala÷ na skandhadhÃtvÃyatanavyatirikta upalabhyate / na cÃpi pudgala÷ skandhÃdisvabhava÷ / te skandhÃdayastu anityÃ÷, anekasvabhÃvatvÃt pudgalasya ca nityaikarÆpeïa parairupakalpitatvÃt / nÃpi tattvÃnyatvÃbhyÃm anabhilÃpyapudgalasya vastutvaæ yuktam / vastusata÷ prakÃrÃntarÃbhÃvÃt / tasmÃt tadyathà bhrama eva ayaæ lokasya yadutÃhaæ memeti vicÃritavyam / dharmanairÃtmyamapi evaæ bhavanÅyam / dharma iti saæk«epata÷ pa¤caskandho dvÃdaÓÃyatanam, a«ÂÃdaÓadhÃtavaÓca / tatra ye ca skandhÃyatanadhÃturÆpiïa÷, na te paramÃrthata÷ cittÃkÃravyatiriktÃ÷ / tatparamÃïuÓo vibhÃge paramÃïavo 'pi bhÃgaÓa÷ svabhÃvatÃpratyavek«amÃïÃ÷ svabhÃvaniÓcayagrahaïÃbhÃvÃt / tasmÃd anÃdikÃlikavitatharÆpÃdyabhiniveÓavaÓÃt svapnopalabhyamÃnarÆpÃdipratibhÃsavad bÃlÃnÃæ cittameva bahi÷ vicchinnamiva rÆpÃdipratibhÃsaæ khyÃti / paramÃrthatastatra rÆpÃdistu na cittÃkÃravyatirikta iti vicÃrayet / tad evaæ traidhÃtukamidaæ tu cittamÃtramiti cintayet / sa evaæ cittameva sakaladharmapraj¤aptiæ niÓcitya tatra pratyavek«ya ca sarvadharmÃïÃæ svabhÃva÷ pratyavek«ito bhavatÅti cittasvabhÃvamapi pratyavek«ate / sa evaæ vicÃrayati / cittamapi paramÃrtha÷ satyaæ bhavitum na yujyate / yadà hi alÅkasvabhÃvarÆpÃdyÃkaropagrahaïe cittameva citrÃkÃraæ pratibhÃsate, tadà satyatvaæ kutra bhavet / yathà rÆpÃdÅ (##) alÅkaæ tathà cittamapi tadavyatiriktatvÃd alÅkameva / yathà citrÃkÃratayà rÆpÃdayo naikÃnekasvabhÃvÃ÷ tathà cittamapi tadavyatirekeïa anikÃnekasvabhÃvam / tasmÃt mÃyÃdisvabhÃvopamameva cittam / yathà cittamevaæ sarvadharmà api mÃyÃsvabhÃvasad­Óà eva iti vicÃrayet / tena tathà praj¤ayà cittasvabhÃve pratyevek«amÃïe paramÃrthata÷ cittam abhyantare 'pi nopalabhate, bÃhye 'pi nopalabhate, anubhayo 'pi nopalabhate, atÅtacittamapi nopalabhate, anÃgatamapi nopalabhate, pratyutpannamapi nopalabhate / nÃpi cittamutpÃdyamÃnaæ kuto 'pyÃgacchati, nÃpi nirudhyamÃnaæ kvacidapi gacchati / cittaæ tu agrÃhyam anirdeÓyam, arÆpam ca / anirdeÓyam agrahyam arÆpam ca yadasti tasya svabhÃva÷ kÅd­Óa÷? tathà ÃryaratnakÆÂe yathoktam- "kÃÓyapa! cittaæ tu parigave«yamÃïaæ na labhyate / yanna labdhaæ tanna Ãlambyate yacca nÃlambyate / tannÃtÅtam, nÃnÃgatam, na ca pratyutpannam /" iti vistara÷ / tad evaæ parÅk«yamÃïe cittasya Ãdiæ na samanupasyati, antaæ na samanupaÓyati madhyaæ na samanupaÓyati / yathà ca cittam anantamadhyaæ tathà sarvadharmÃnapi anantamadhyam avagacchet / tena tadevaæ cittam anantamadhyam avagamya kimapi cittasvabhÃvaæ nopalabhate / yadapi cittaæ parÅk«yate tadapi ÓÆnyaæ pratividhyati / tatpratividhyamÃne cittaviÂhapanÃsvabhÃvaæ rÆpÃdisvabhÃvamapi na samanupaÓyati / tena tathà praj¤ayà sarvadharmasvabhÃvasya asamanudarÓanatvÃd rÆpaæ nityam anityaæ vÃ, ÓÆnyam aÓÆnyaæ vÃ, sÃsravam anÃsravaæ vÃ, utpannam anutpannaæ vÃ, bhÃvo 'bhÃvo vetÅ na vikalpayati / yathà rÆpaæ na vikalpayati tathà vedanÃsaæj¤ÃsaæskÃravij¤Ãne«vapi na vikalpayati / asiddhe dharmiïi tasya viÓe«aïÃnÃmapi asiddhatvÃt, tatra kathaæ vikalpayet / tad evaæ praj¤ayà parÅk«yamÃïo (##) yadà yoginà kasyacid vastuna÷ svabhÃvaparamÃrthaniÓcayo na g­hyate, tadà nirvikalpasamÃdhau praviÓati / sarvadharmani÷svabhÃvatà api avagamyate / ya÷ praj¤ayà vastusvabhÃvaæ pratyavek«ya na bhÃvayan, manasikÃraparihÃramÃtraæ bhÃvayati, tasya vikalpa÷ kadÃpi na nivartate, na ca ni÷svabhÃvatÃvabodho 'pi bhavi«yati, praj¤ÃlokÃbhÃvÃt / evaæ samyakpratyavek«aïÃt samyagyathÃvajj¤ÃnÃgnibhÃve 'raïimanthanÃgnivat kalpanÃv­k«o dahyate iti bhagavatà uktam / tathà uktam Ãryaratnameghe- "sa evam apak«ÃlakuÓala÷ sarvaprapa¤cavigamÃya ÓÆnyatÃbhÃvanÃya yogamÃpadyate / sa ÓÆnyatÃbhÃvanabahulo ye«u ye«u sthÃne«u cittaæ prasarati, cittamabhiramate, tÃni tÃni sthÃnÃni svabhÃvata÷ parigave«amÃïa÷ ÓÆnyaæ pratividhyati / yat cittaæ tadapi parÅk«amÃïa÷ ÓÆnyaæ pratividhyati, yenÃpi cittena parÅk«ate tad api svabhÃvata÷ ÓÆnyaæ parigave«yamÃïaæ pratividhyati / sa evam upaparÅk«amÃïo nirnimittatÃyÃæ yogamÃpadyate /" iti bhavati / anena tu paryavek«aïapÆrvagÃmitÃyÃ÷ nirnimittatÃpraveÓaæ darÓayati / manasikÃraparihÃramÃtram, praj¤ayà vastusvabhÃvatÃæ ca avicÃrya, avikalpatÃpraveÓam asaæbhÃvya, atisphuÂataraæ darÓayati / tathà tayà praj¤ayà rÆpÃdivastusvabhÃvaæ samyag yathÃvat parÅk«ya dhyÃyati, rÆpÃdau sthitvà dhyÃnaæ na karoti / ihalokaparalokayormadhye sthitvà dhyÃnaæ na karoti, tadrÆpÃdyanupalambhÃt / tasmÃd aprati«ÂhitadhyÃna iti ucyate / praj¤ayà skalavastusvabhÃvatÃæ prativÅk«ya yasmÃd anupalambhaæ dhyÃyati- tasmÃt praj¤ottaradhyÃyÅ iti ucyate / Ãryagaganaga¤ja-ÃryaratnacƬÃdi«u yathà nirdi«Âam / sa evaæ pudgaladharmanairÃtmyamayaæ tattvamavatÅrïa÷, aparasya parÅk«aïÅyasya darÓanÅyasya ca abhÃvÃd uparatam, vitarka-vicÃra-anabhilÃpyaikarasena manasà svarasavÃhinà anabhisaæskÃratastattvameva (##) sphuÂataraæ bhÃvayan ti«Âhet / tatra ca sthitaÓcittasaætÃnaæ na vik«ipet / yadÃntarà rÃgÃdÅnÃæ cittaæ bahirdhà vik«apet tadà vik«epaæ viditvà Óighram aÓubhabhÃvanÃdivik«epam upaÓamya ÓÅghraæ tathatÃyÃæ cittam uparyupari praveÓayet / yadà tu tatrÃnabhirataæ cittaæ paÓyet, tadà samÃdherguïadarÓanÃd abhiratiæ tatra bhÃvayet / vik«epe ca do«adarÓanÃd aratiæ praÓamayet / atha styÃnamiddhÃbhibhavÃd yadà sphuÂapracÃratayà lÅnaæ cittaæ paÓyet, layÃbhiÓaÇkitaæ và tadà pÆrvavat pramodyavastu manasikÃreïa ÓÅghraæ layamupaÓamayet / puna÷ tad eva tattvÃlambanam atid­¬hataraæ g­ïhÅyÃt / yadi tadà pÆrvahasitaramitÃnyanusm­tya cittamantarà sam­ddhataæ paÓyed auddhatyÃbhiÓaÇkitaæ và tadà anityatÃdisaævegavastumanasikÃrÃd vik«epaæ Óamayet / tata÷ punastatraiva tattve cittÃnabhisaæskÃravÃhitÃyÃæ yatnaæ kurvÅta / atha yadà layauddhatyÃbhyÃæ viviktatayà samaprav­ttaæ svarasavÃhisphuÂataraæ tatraiva tattve cittaæ utpÃdayate, tadà bhogaÓithilÅkaraïÃd upek«aïiyam / yadi samaprav­tte citte sati Ãbhoga÷ kriyate, tadà cittaæ vik«epyate / lÅne 'pi citte sati, yadyÃbhogo na kriyate, tadà atilÅnatvÃd vipaÓyanÃrahitaæ, cittaæ ca jÃtyandhavad bhavi«yati / tasmÃccitte lÅne sati bhogaæ kuvÅta / samaprav­tte sati bhogaæ na kurvÅta / yadà ca vipaÓyanÃæ bhÃveyat praj¤Ãtiriktatarà bhavet, tadà ÓamathasyÃlpatvÃt pravÃtasthita-pradÅpavat pracalatvÃccittasya na sphuÂaraæ tattvadarÓanaæ bhavet / atastadà Óamathau bhÃvayitavya÷ / ÓamathasyÃbhyadhikye 'pi praj¤Ã bhÃvayitavyà / yadà ubhayaæ samaprav­ttaæ tadà anabhisaæskÃreïaiva tÃvat sthÃtavyaæ yÃvat kÃyacittapŬà na bhavet / satyÃæ kÃyÃdipŬÃyÃæ tadantarà sakalameva lokaæ mÃyÃmarÅcisvapnajalacandropamapratibhÃsavad d­«Âvà Åd­Óaæ cintanÅyam / amÅ sattvÃstu evaæ vidhadharmagÃmbhiryÃnavabodhatayà saæsÃre saækli«ÂÃ÷ / tato 'haæ kari«yÃmi tÃæstÃæ dharmatÃm avabodhayeyu÷, tathà kari«yÃmi' iti cintayan mahÃkaruïÃæ bodhicittÃbhimukhÅæ kurvita / tato viÓramya punarapi tathaiva sarvadharmanirÃbhÃsaæ samÃdhimavataret / citte 'tikhede sati, tathaiva viÓramet / ayaæ tu ÓamathavipaÓyanÃyuganaddhaprav­ttimÃrga÷ savikalpanirvikalpapratibimbam Ãlambate / evaæ yogÅ anena krameïa ghaÂikÃm ardhapraharam ekapraharaæ và yÃvatkÃlecchÃparyantaæ tattvaæ bhÃvayan ti«Âhet / idaæ tvarthapravicayadhyÃnam ÃryalaÇkÃvatÃre (##) nirdi«Âam / tata icchayà samÃdherutthÃtuæ paryaÇkam abhittvaivam anuvicintayet, amÅ dharmÃ÷ sarve paramÃrthata÷ ni÷svabhÃvÃ÷ santo 'pi saæv­tau vyavasthità eva / tathÃsati karmaphalasambandhÃdaya÷ kathaæ vyavasthitÃ÷ syu÷? bhagavatà coktam- "bhÃvà vidyanti saæv­tyà paramÃrthe na bhÃvakÃ÷ /" ityuktam / amÅ bÃlabuddhayo ni÷svabhÃvavastu«u bhÃvÃdisamÃropeïa viparyastabuddhayo bhavanti / cirakÃlaæ saæsÃracakre paribhramanti, tato 'haæ kari«yÃmi anuttarapuïyaj¤ÃnasambhÃraæ paripÆrya, tata÷ sarvaj¤apadaæ prÃpya tÃn dharmatÃm avabodhayeyam / evaæ vicintayet / atha Óanai÷ paryaÇkaæ bhittvà daÓadigvyavasthitÃn sarvabuddhobodhisattvÃn praïipatya tebhyaÓca pÆjÃstotropahÃraæ k­tvÃryabhadracaryÃdimahÃpraïidhÃnaæ praïidadhÅta / tata÷ ÓÆnyatÃkaruïÃgarbhasakaladÃnÃdipuïyasaæbhÃropÃrjane 'bhiyoga÷ karaïÅya÷ / tathà ca sati taddhyÃnasarvÃkÃravaropetaÓunyatÃbhinirhÃra÷ syÃt / ÃryaratnacƬe yathoktam- "sa maitrÅvarmasaænaddho mahÃkaruïÃsthÃne sthitvà sarvÃkÃravaropetaÓÆnyatÃbhinirhÃradhyÃnaæ karoti / tatra sarvÃkÃravaropetaÓÆnyatà katamÃ? yà dÃnapagati-ÓÅlÃnapagati-k«Ãntyanapagati-vÅryÃnapagati-dhyÃnÃnapagati-praj¤anÃpagati-upÃyÃnapagatÅtyÃdivistaroktiriti /" bodhisattvastu sarvasattvaparipÃkaæ kurvÅta / k«etrakÃyabahuparivÃrÃdisaæpattiprÃdurbhÃvopÃyadÃnÃdikuÓalaæ cÃvaÓyaæ seveta / asati ca tathà buddhÃnÃm k«etrÃdisaæpattiryoktà sà kasya phalaæ syÃt / tasmÃt sarvÃkÃravaropetaæ tatsarvaj¤aj¤Ãnaæ tu dÃnÃdyupÃyena paripÆryamÃïatvÃd bhagavÃn tat sarvaj¤aj¤Ãnam upÃyena paryantagatam ityavocat / tasmÃd bodhisattvena dÃnÃdyupÃyo 'pi sevitavyo na tu ÓÆnyatà eva / Ãryasarvadharmavaipulye (##) "yo 'yaæ maitreya! «aÂpÃramitÃsamudÃgamo bidhisattvÃnÃæ sambodhÃya taæ te mohapuru«Ã evaæ vak«yanti, praj¤ÃpÃramitÃyÃm evaæ bodhisattvena Óik«itavyam, kiæ Óe«Ãbhi÷ pÃramitÃbhiriti ucyante / te 'nyÃ÷ pÃramità dÆ«ayitavyà maæsyante / tat kiæ manyase ajita! du«praj¤a÷ sa kÃÓirÃjo 'bhÆd yena kapotÃrthena ÓyenÃya svamÃæsÃni dattÃni? maitreya Ãha, no hÅdaæ bhagavan / bhagavÃn Ãha- yÃni mayà maitreya! bodhisattvacaryÃæ caratà «aÂpÃramitÃ-pratisaæyuktÃni kuÓalamÆlÃnyupacitÃni, apak­taæ nu tai÷ kuÓalamÆlai÷? maitreya Ãha no hÅdaæ bhagavan / bhagavÃn Ãha- tvaæ tÃvad ajita! «a«ÂikalpÃna dÃnÃpÃramitÃyÃæ samudÃgata÷, «a«ÂikalpÃn ÓÅlapÃramitÃyaæ «a«ÂikalpÃn k«ÃntipÃramitÃyÃæ «a«ÂikalpÃn viryapÃramitÃyÃæ «a«ÂikalpÃn dhyÃnapÃramitÃyÃæ «a«ÂikalpÃn praj¤ÃpÃramitÃyÃæ samudÃgata÷ / tat te mohapuru«Ã evaæ vak«yanti / ekanayenaiva bodhiryaduta ÓÆnyatÃnayeneti te caryÃpariÓuddhà bhavantÅtyÃdi / " upÃyarahite sati bodhisattva÷ praj¤ayà eva tu ÓrÃvakavat buddhakÃryÃïi kartuæ na Óaknoti / upÃyasanÃthaÓca samartho bhavati / ÃryaratnakÆÂe yathoktam- "tadyathà kÃÓyapa! amÃtyasaæg­hÅtà rÃjÃna÷ sarvakÃryÃïi kurvanti, evameva upÃyakauÓalyasaæg­hÅtà bodhisattvasya praj¤Ã sarvabuddhakÃryÃïi karoti /" iti / bodhisattvÃnÃæ mÃrgad­«Âerapyanyà tÅrthikÃnÃæ ÓrÃvakÃïÃæ ca mÃrgad­«Âirapyanyà / evaæ tÅrthikamÃrgad­«Âistu ÃtmÃdau viparyÃsayuktatvÃt sarveïa sarva÷ praj¤Ãrahito mÃrga÷ / tasmÃt te muktiæ na prÃpnuvanti / ÓrÃvakÃïÃæ tu mahÃkaruïÃrahitatvÃd upÃyÃyukatà / tasmÃt te ekÃntanirvÃïaparÃyaïÃ÷ bhavanti / bodhisattvamÃrgastu praj¤opÃyayukto manyate / tasmÃt te aprati«ÂhitanirvÃïaparÃyaïà bhavanti / bodhisattvÃnÃæ mÃrgastu praj¤opÃyayukto manyate / tasmÃt te apratisÂhitanirvÃïaæ prÃpnuvanti / praj¤Ãbalena tu saæsÃre na patati, upÃyabalena ca nirvÃïe na patati / tasmÃd ÃryagayÃÓÅr«e- "dvÃvimau bodhisattvÃnÃæ saæk«iptau mÃrgau / katamau dvau- yaduta praj¤Ã copÃyaÓca /" ityÃkhyÃtam / ÃryaÓrÅparamÃdye 'pi uktam- (##) "praj¤ÃpÃramità tu 'mÃtÃ' asti, upÃyakauÓalyaæ ca 'pitÃ' asti / "ÃryavimalakÅrtinirdeÓasÆtre 'pi- "bodhisattvÃnÃæ kiæ bandhanam? kà ca mukti÷? anupÃyena bhavagatiparigraho hi bodhisattvasya bandhanam / upÃyena bhavagatigamanaæ mukti÷ / praj¤ÃrahitabhÃvagatiparigraho bodhisattvasya bandhanam / praj¤ayà bhavagatigamanaæ tu mukti÷ / upÃyena aparig­hÅtà praj¤Ã hi bandhanam / upÃyena parig­hità praj¤Ã mukti÷ / praj¤ayÃparig­hÅtopÃyo bandhanam / praj¤ayà g­hÅtopÃya÷ mukti÷ iti" vistarena uktam / bodhisattvasya praj¤ÃmÃtrasevanaæ tu ÓrÃvake«ÂanirvÃïapatitatvÃd bandhanavad bhavi«yati / aprati«ÂhitanirvÃïena muktirna bhavi«yati / tasmÃdupÃyarahità praj¤Ã tu bodhisattvÃnÃæ bandhanamityucyate / tasmÃd vÃyupŬitena agnisevanavad bodhisattvena viparyÃsavÃyumÃtraprahÃïatvÃt sopyÃpraj¤ayà ÓÆnyatà sevitavyÃ, na tu ÓrÃvakavat sÃk«ÃtkaraïÅyà / yathà ÃryadaÓadharmasÆtre coktam- "kulaputra! tadyathà yathà kaÓcinmanu«ya÷ agniparicaryÃæ karoti, sa tadagnisatkÃraæ karoti, guruæ karoti, kintu so 'yamiti mayà so 'gni÷ satk­tya, gurÆk­tya mÃnitaÓca iti k­te 'pi e«a dvÃbhyÃæ hastÃbhyÃæ parig­hÅtavya iti na cintayati / tat kasmÃditi cet tannidhÃnne mayi kÃyikadu÷khaæ cittadaurmanasyaæ và sambhÃvyate iti cintanÃt / tathaiva ca bodhisattve 'pi nirvÃïÃÓayo 'pyasti, nirvÃïa-pratyak«aæ na karoti / tat kasya hetoriti cet? tannidhÃnÃd ahaæ bodhiæ nirvarteyam iti cintanÃd" iti / kevalam upÃyamÃtrasevane 'pi bodhisattva÷ p­thagjanabhÆmeranuttÅrïatvÃd atyavabaddha eva bhavi«yati / tasmÃt praj¤ÃsahitamupÃyaæ seveta / evaæ mantraparig­hÅtavi«avad bodhisattvakleÓe 'pi praj¤Ãparigrahabalena bhÃvite sati am­tikatà / puna÷ svabhÃvena abhyudayaphalaæ dÃnÃdi yadasti tatra kimuta (##) vaktavyam / ÃryaratnakuÂe coktaæ yathÃ- "tadyathÃpi nÃma kÃÓyapa! mantrau«adhaparig­hÅtaæ vi«aæ na vinipÃtayati evameva bodhisattvÃnÃm kleÓa÷ praj¤Ãparig­hitatvÃd api na Óaknoti vinipÃtayitum iti / " tasmÃd yena kÃraïena bodhisattva upÃyabalena saæsÃramanuts­jati tasmÃd nirvÃïe na patati / yasmÃt praj¤Ãbalena sakalÃlambanaæ prahÅyate tasmÃt saæsÃre na patati, tasmÃd aprati«ÂhitanirvÃïabuddhatvaæ prÃpyate / tasmÃd Ãryagaganaga¤je 'pi uktam- "tatpraj¤Ãnena hi sarvakleÓÃ÷ parivarjyante / upÃyaj¤Ãnena hi sarvasattvà na parityajyante /" iti / Ãryasaædhinirmocane 'pi- "ekÃntasattvÃrthavimukhasya ekÃntasaæskÃrÃbhisaæskÃravimukhasya nÃnuttarà samyaksaæbodhiruktà mayeti /" tasmÃd buddhatvaprÃtukÃmena praj¤opÃyau ubhau sevitavyau / tatra lokottarapraj¤ÃbhÃvanÃvasare, atisamÃhitÃvasare và dÃnÃdyupÃyasevanÃsambhÃvanÃyÃmapi tatra prayogatatp­«Âhalabdhapraj¤ayo÷ yo 'pi bhavati, tadà upÃyasevanaæ bhavatyeva / tasmÃt praj¤ÃpÃyau yugapat pravartete / punaraparaæ bodhisattvÃnÃm ayaæ hi praj¤opÃyayuganaddhavÃhi mÃrga÷ sarvasattvÃvalokitamahÃkaruïayà parig­hÅtatvÃt lokottaramÃrga÷ sevyate, utthÃnopÃyakÃle 'pi mÃyÃkÃravad aviparyastameva dÃnÃdi sevyate / ÃryÃk«ayamatinirdeÓe 'pi yathoktam- "tatra ko hi bodhisattvopÃya÷? kaÓca praj¤ÃbhinirhÃra iti? yata÷ samÃdhÃne sattvÃvalokitamahÃkaruïÃvalambane cittopasthÃpanà sa eva upÃya÷ / yata÷ ÓÃntipraÓÃntisamÃpatti÷ sà tu tatpraj¤Ã"iti vistara÷ / mÃradamanaparicchede 'pi uktam- "punaraparaæ bodhisattvÃnÃæ samutkar«ikaprayogastu praj¤Ãj¤Ãnena abhiyogaæ karoti / upayaj¤Ãnena sarvakuÓaladharmasaægraho (##) 'pi prayujyate / praj¤Ãj¤Ãnena nairÃtmya-asattva-ajÅva-apo«a-apudgale«u ca prayujyate / upÃyaj¤Ãnena ya÷ sarvasattvaparipÃko 'pi prayojya÷" iti vistara÷ / ÃryadharmasaægÅtisÆtre 'pi- mÃyÃkÃro yathà kaÓcinnirmitaæ mok«amudyata÷ / na cÃsya nirmite saÇgo j¤ÃtapÆrvo yato 'sya sa÷ // tribhavaæ nirmitaprakhyaæ j¤Ãtvà sambodhipÃraga÷ / saænahyate jagaddhetorj¤ÃtapÆrva jagat tathà // iti / bodhisattvanÃm praj¤opÃyavidhireva sÃdhyamadhik­tya tatprayogasaæsÃre sthito 'pi asti, ÃÓayanirvÃïe sthito 'pi syÃd ityuktam / tÃd­ÓyÃæ ÓÆnyatÃmahÃkaruïÃgarbhÃnuttarasamyaksaæbuddhau pariïatadÃnÃdyupÃyabhÃvanÃæ k­tvÃ, paramÃrthabodhicittotpÃdÃrtha pÆrvavat nityaæ kÃle kÃle ÓamathavipaÓyanÃprayogo yathÃÓakti bhÃvanÅya÷ / ÃryagocarapariÓuddhisÆtre- sarvÃvasthÃsu sattvÃrthakÃribodhisattvÃnÃmanuÓaæsà yathà nirdi«Âà tathà saænihitasm­tyà sarvadà upÃayakauÓalaæ bhÃvitavyam / tÃd­kkaruïopÃyabodhicittabhÃvaka÷ sa iha janmani avaÓyaæ viÓi«Âo bhavati / tasmÃt svapne nityaæ buddhabodhisattvadarÓanaæ bhavi«yati / susvapnÃntarÃïyapi d­Óyante / devà api anumodanÃd rak«Ãæ kari«yanti / pratik«aïamapi vipulapuïyaj¤ÃnasambhÃrasaæcayo bhavi«yati / kleÓÃvaraïadau«Âhulyamapi k«Åïaæ bhavi«yati / sarvadaiva sukhasaumanasyamadhikaæ bhavi«yati / bahujanapriyo bhavi«yati / ÓarÅre 'pi rogagrasto na bhavi«yati / paramacittakarmaïyatÃpi prÃptà bhavi«yati / tasmÃd abhij¤atÃdiviÓi«ÂaguïaprÃpti÷ / (##) atha ­ddhibalena anantalokadhÃtÆn gatvà bhagavato buddhÃn pÆjayati / tebhya÷ dharmo 'pi ÓrÆyate / maraïasamaye 'pi avaÓyameva buddhabodhisattvadarÓanaæ bhavi«yati / janmÃntare 'pi buddhabodhisattvÃnapagatadeÓaviÓi«Âag­he cÃpi janma bhavi«yati / tasmÃd anÃyÃsapuïyaj¤ÃnasambhÃra÷ paripÆrayi«yate / mahÃbhogo bahuparivÃraÓca bhavi«yati / tÅk«ïapraj¤ayà bahujanaparipÃkamapi kari«yanti / sarvajÃti«u jÃtismaraïaæ bhavi«yati / tÃd­ÓÅ aparimitÃnuÓaæsà sÆtrÃntare«u saæbhÆtà avagantavyà / tena tÃd­kkaruïopÃyabodhicittÃni ca nityam Ãdareïa ciraæbhavitÃni kramaÓa÷ cittasaætÃne atipariÓuddhak«aïotpÃdena paripÃkabhÆtatvÃd araïimanthanÃgnivat samyagarthabhÃvanÃprakar«aparyantaæ gamanaæ bhÆtvà lokottaraj¤ÃnasakalavikalpajÃlÃpagamanaæ ni«prapa¤cadharmadhÃtuprasphuÂÃvagati, nirmalaniÓcalanirvÃtasthitapradÅpavat niÓcalapramÃïabhÆta÷, sarvadharmanairÃtmyasvabhÃva÷ tattvasÃk«ÃtkÃrÅ, darÓanamÃrgasaæg­hÅta÷ paramÃrthabodhicittasvabhÃva utpadyate / tadutpÃdÃd vastuparyantatÃlambane pravi«Âa÷ / tathÃgatagotre utpadyate, bodhisattvÃnapak«Ãlaprav­tti÷, lokasarvagatiniv­tti÷, bodhisattvadharmatÃdharmadhÃtvavabodhasthiti÷, prÃptabodhisattvaprathamabhÆmi÷ ityanuÓaæsà tadvistara÷ daÓabhÆmyÃdi«u avagantavya÷ / idaæ tathatÃlambanadhyÃnam ÃryalaÇkÃvatÃre nirdi«Âam / idaæ tu bodhisattvÃnÃm ni«prapa¤canirvikalpatÃyÃmeva praviÓati / adhimuktibhÆmau tu adhimuktivaÓÃt prav­ttirvyavasthÃpità na tu abhisaæskÃreïa / tajj¤ÃnaprÃdurbhÃve tu sÃk«Ãt praveÓa÷ / tathà prathamabhÆmipraveÓa÷ tadanantaraæ bhÃvanÃmÃrge lokottareïa tatp­«Âhalabdhaj¤Ãnena dvÃbhyÃæ ca praj¤opÃyabhÃvanÃkrameïa bhÃvanÃpraheyasaæcitÃvaraïasya sÆk«masÆk«mataravyavadÃnÃd uttarottaraviÓi«ÂaguïaprÃptaye adhobhÆmipariÓodhanena tathÃgataj¤Ãnaparyantaæ praviÓya, sarvaj¤atÃsÃgaram avatÅrya, kÃryaparini«pattyÃlambanamapi prÃpnoti / evaæ krameïa eva cittasaætÃnapariÓuddhi÷ ÃryalaÇkÃvatÃre 'pi uktà / Ãryasaædhinirvocane (##) 'pi yathoktam- "krameïottarottarabhÆmisu suvarïavat cittaæ vyavadÃya, anuttarasaæyaksaæbodhiparyantam abhisaæbudhyati" iti / sarvaj¤atÃsÃgarapraveÓe sati cintamaïivat sakalasattvopajÅviguïaskandhayukta÷ pÆrvapraïÅdhÃnaphalasatk­ta÷, mahÃkaruïÃsvabhÃvabhÆta÷, anÃbhoganÃnopayayukta÷, aparimitanirmÃïairaÓe«ajagatsarvÃrthÃkara÷ k­ta÷ / aÓe«aguïasaæpattiprakar«aparyantabhuta÷, savÃsanÃdo«aæ sakalamalaæ nirÃk­tya, sattvadhÃtvantaparyantavihÃrÅ, iti prek«ÃvÃn bhagavati buddhe sakalaguïÃkare ÓraddhÃm utpÃdya tadguïaparini«pattyarthaæ svayaæ sarvÃn prayatnÃn kuryÃt / tasmÃd bhagavatà evamuktam- "tadetat sarvaj¤aj¤Ãnaæ karuïÃmÆlaæ bodhicittahetukam upÃyaparyavasÃnam" iti / dÆrÅk­ter«yÃdimalà hi santo guïairat­ptÃ÷ salilairivÃbdhi÷ / vivecya g­ïhanti subhëitÃni haæsÃ÷ payo yatpayÃæsi prah­«ÂÃ÷ // pak«apÃtÃkulaæ tasmÃd dÆrÅk­taæ mano budhai÷ / sarvameva grahÅtavyaæ bÃlÃdapi subhëitam // prakÃÓya yat prÃpi mayà Óubham asamapaddhitam / puïyamastu janastena prÃpto madhyamapaddhitam // ÃcÃryakamalaÓÅlena madhye nibaddho bhÃvanÃkrama÷ samÃpta÷ / bharatÅyopÃdhyÃyena praj¤Ãvarmaïà mahÃlokacak«u«Ã vandyaj¤Ãnasenena cÃnÆdya sunirïita÷ / bhÃvanÃkrama÷ dvÅtÅya÷ samÃpta÷ // (##): blank (##) 3. bhÃvanÃkramast­tÅya÷ mahÃyÃnasÆtrÃntanayaprav­ttÃnÃæ saæk«epato bhÃvanÃkrama÷ kathyate / tatra yadyapi bodhisattvÃnÃmaparimito 'pramÃïÃdibhedene bhagavatà samadhirupadi«Âa÷, tathÃpi ÓamathavipaÓyanÃbhyÃæ sarve samÃdhayo vyÃptà iti / sa eva ÓamathavipaÓyanÃyuganaddhavÃhÅ mÃrgastÃvat kathyate / uktaæ ca bhagavatÃ- nimittabandhanÃj janturatho do«ÂhulabandhanÃt / vipaÓyanÃæ bhÃvayitvà Óamathaæ ca vimucyate // iti / tasmÃt sakalÃvaraïa-prahÃïÃrthina ÓamathavipaÓyane sevanÅye / Óamathabalena svÃlambane cittam aprakampyaæ bhavati nivÃtasthitapradÅpavat / vipaÓyanayà yathÃvad dharmatattvÃvagamÃt samyagj¤ÃnÃloka÷ samutpadyate, tata÷ sakalam Ãvaraïaæ prahÅyate, andhakÃravad ÃlokodayÃt / ata eva bhagavatà catvÃryÃlambanavastÆni yoginÃæ nirdi«ÂÃni / nirvikalpapratibimbakam, savikalpapratibimbakam, vastuparyantatÃ, kÃryaparini«pattiÓca / tatra Óamathena yat sarvadharmapratibimbakaæ buddhÃdirÆpaæ cÃdhimucyÃlambyate tena nirvikalpapratibimbakam ucyate / tatra bhÆtÃrthanirÆpaïÃvikalpÃbhÃvÃn nirvikalpakam ucyate / yathÃÓrutodg­hÅtÃnäca dharmÃïÃæ pratibimbakam adhimucyÃlambyata iti k­tvà pratibimbakam ucyate / tad eva pratibimbakaæ yadà vipaÓyanayà vicÃrayati yogÅ tattvÃdhigamÃrthaæ tadà savikalpapratibimbakam ucyate, tattvanirÆpaïavikalpasya vipaÓyanÃlak«aïasya tatra samudbhavÃt / tasyaiva ca pratibimbasya svabhÃvaæ nirÆpayan (##) yogÅ darpaïÃntargatasvamukha-pratibimbapratyavek«aïena svamukhagatavairÆpyÃïÃæ viniÓcayavat, sarvadharmÃïÃæ yathÃvat svabhÃvÃvagamÃt / yadà vastu paryantatÃlak«aïÃæ tathatÃæ pratibidhyati, tadà vastuparyantatÃvagamÃt prathamÃyÃæ bhÆmau vastuparyantatÃlambanam ucyate / tato bhÃvanÃmÃrgeïa pariÓi«ÂÃsu bhÆmi«vo«adhirasÃyanopayogÃd iva krameïa viÓuddhataratamak«aïodayÃd ÃÓrayaparÃv­ttau satyÃm, Ãvaraïa-prahÃïalak«aïa-kÃryaparisamÃptiryadà bhavati tadà buddhabhÆmau tad eva j¤Ãnaæ kÃryaparini«pattyÃlambanam ucyate / tad evam anena kiæ darÓitaæ bhavati? ÓamathavipaÓyanÃbhyÃæ samastavastuparyantatÃdhigamo bhavati / tena cÃvaraïaprahÃïalak«aïà kÃryaparini«pattiravÃpyate / tad eva ca buddhatvam / ato buddhatvÃdhigamÃrthinà ÓamathavipaÓyane sevanÅye / yastu te na sevate tasya naiva vastuparyantatÃdhigamo nÃpi kÃryaparini«pattiriti / tatra ÓamathaÓcittaikÃgratà / vipaÓyanà bhÆtapratyavek«eti saæk«epÃd ÃryaratnameghÃdau bhagavatà ÓamathavipaÓyanayorlak«aïam uktam / tatra yoginà ÓÅlaviÓuddhayÃdau ÓamathavipaÓyanÃsaæbhÃre sthitena sarvasattve«u mahÃkaruïÃm utpÃdya, samutpÃdita-bodhicittena ÓrutacintÃbhÃvanÃyÃæ prayoktavyam / tatra prathamaæ tÃvad yogÅ bhÃvanÃ-kÃle sarvam itikaraïiyaæ parisamÃpya k­tamÆtrapurÅ«a÷ kaïÂaka-svarÃdirahite mano 'nukÆle pradeÓe sthitvà mayà sarvasattvà bodhimaï¬e ni«pÃdayitavyà iti viniÓcayan, sakalajagadabhyuddharaïÃÓayo mahÃkaruïÃm ÃmukhÅk­tya, daÓadigavasthitÃn sarvabuddhabodhisattvÃn pa¤cÃÇgena praïipatyÃgrato buddhabodhisattvÃn pÅÂhÃdau sthÃpayitvà anyatra và yathÃvat tebhyaÓca yathÃruci pÆjÃstavanaæ k­tvà svapÃpaæ pradeÓya, sakalasdya jagata÷ puïyam anumodya, m­dutarasukhÃsane vairocanabhaÂÂÃrakabaddhaparyaÇkeïa (##) ardhaparyeÇkeïa và ni«adya nÃtyunmÅlite nÃtinimÅlite nÃsikÃgravinyaste cak«u«Å k­tvÃ, nÃtinamraæ nÃtistabdham ­jukÃyaæ praïidhÃyÃntarmukhÃvarjitasm­tirupaviÓet / tata÷ skandhau samau sthÃpayet / Óiro nonnataæ nÃvanatam ekapÃrÓve niÓcalaæ sthÃpayitavyam / kiæ tarhi nÃbhipraguïà nÃsikà sthÃpayitavyà / danto«Âhaæ m­du sthÃpanÅyam / jivhà copari dantamÆle sthÃpanÅyà / ÃÓvÃsapraÓvÃsÃstu na saÓabdà nÃpi ÓthÆlà nÃpi tvaritÃ÷ karaïÅyÃ÷ / kiæ tvasaælak«ayamÃïÃæ mandaæ mandamanÃbhogena yathà praviÓeyurnirgaccheyurvà tathà karaïiyam / tatra prathamaæ tÃvad yogÅ yathÃd­«ÂaÓrute tathÃgatavigrahe cittaæ sthÃpayitvà Óamathaæ ni«pÃdayet / ta¤ca tathÃgatavigraham uttaptakanakÃvadÃtaæ lak«aïÃnuvya¤janÃlaæk­taæ par«anmaï¬alamadhyagataæ nÃnÃvidhairupÃyai÷ sattvÃrthaæ kurvantaæ prÃbandhikena manasikÃreïa tadguïÃbhilëaæ samupÃdÃya layauddhatyÃdÅn vyupaÓamayya tÃvad dhyÃyed yÃvat sphuÂataraæ puro 'vasthitamiva taæ paÓyet / tata÷ tasya tathÃgatavigrahapratibimbakasyÃgatigatiæ nirÆpayato vipaÓyanÃæ bhÃvayati / tataÓcaivaævidhaæ vicintayet / yathedaæ tathÃgatavigrahapratibimbakaæ na kutaÓcid Ãgataæ nÃpi kvacid gami«yati ti«Âhadapi svabhÃvaÓÆnyam ÃtmÃtmÅyarahitaæ tathà eva sarvadharmÃ÷ svabhÃvaÓÆnyà ÃgatigatirahitÃ÷ pratibimbopamÃ÷, bhÃvÃdirÆparahità iti vicÃryoparatavicÃreïa nirjalpaikarase manasà tattvaæ bhÃvayan yÃvadicchaæ ti«Âhet / ayaæ ca samÃdhi÷ pratyutpannabuddhasaæmukhÃvasthitasamÃdhirnirdi«Âa÷ / asya cÃnuÓaæsà vistaratastatraiva sutre bodhayitavyà / etÃvatà prakÃreïa sarvadharmasaægraho bhavati, tatra cittam upanibadhya layauddhatyÃdipraÓamena Óamathaæ ni«pÃdayet / rÆpyarÆpibhedena ca (##) saæk«epÃt sarvadharmasaægraha÷ / tatra rÆpaskandhasaæg­hÅtà rÆpiïa÷ / vedanÃdiskandhasvabhÃvà arÆpiïa÷ / tatra bÃlà bhÃvÃdigrahÃbhiniveÓÃd viparyastadhiya÷ saæsÃre paribhramanti / te«Ãæ viparyÃsÃpanayanÃya, te«u ca mahÃkaruïÃm ÃmukhÅk­tya, ni«pannaÓamatho yogÅ tattvÃdhigamÃya tato vipaÓyanÃæ bhÃvayet / bhÆtapratyavek«aïà ca vipaÓyanocyate / bhutaæ puna÷ pudgaladharmanairÃtmyam / tatra pudgalanairÃtmyaæ yà skandhÃnÃmÃtmÃtmÅyarahitatà / dharmanairÃtmyaæ yà te«Ãmeva mÃyopamatà / tatraivaæ yogÅ nirÆpayet / na tÃvad rÆpÃdivyatirikta÷ pudgalo 'sti / tasyà pratibhÃsanÃt / rÆpÃdi«vevÃhamiti pratyayotpattiÓca / na cÃpi rÆpÃdiskandhasvabhÃva÷ pudgala÷ / te«Ãæ rÆpÃdÅnÃmanityÃnekasvabhÃvatvÃt / pudgalasya ca nityaikarÆpeïa parairupakalpitatvÃt / nÃpi tattvÃnyatvÃbhyÃm anabhilÃpyapudgalasya vastutvaæ yuktam / vastusata÷ prakÃrÃntarÃbhÃvÃt / tasmÃd alÅkavibhrama evÃyaæ lokasya yadutÃhaæ mameti niÓcayaæ pratipannasya / tato rÆpiïo 'pi dharmÃn dharmanairÃtmyÃdhigamÃya vicÃrayet- kim ete cittavyatirekeïa paramÃrthasanta÷ sthitÃ÷ Ãhosviccittameva rÆpÃdinirbhÃsaæ svapnÃvasthÃyÃæ pratibhÃsavat pratibhÃsata iti / sa tÃn paramÃïuÓo nirÆpayan, paramÃïÆæÓca bhÃgaÓa÷ pratyavek«amÃïo nopalabhate / tathà cÃnupalabhamÃnaste«u astinÃstitvavikalpÃn nivartayati / cittamÃtra¤ca traidhÃtukam avatarati nÃnyathà / atha coktaæ laÇkÃvatÃre- aïuÓo vibhajati dravyaæ na caiva rÆpaæ vikalpayet / cittamÃtravyavasthÃnaæ kud­«Âyà na prasÅdati // iti / (##) tasyaivaæ bhavati cittamevÃnÃdikÃlikavitatharÆpÃdyabhiniveÓavaÓÃt svapnopalabhyamÃnarÆpÃdipratibhÃsavad bÃlÃnÃæ bahi÷ vicchinnamiva rÆpÃdipratibhÃsaæ khyÃti / tasmÃccittamÃtrameva traidhÃtukam / sa evaæ cittameva sakaladharmapraj¤aptiæ niÓcitya tatra pratyavek«ya ca sarvadharmÃïÃæ svabhÃva÷ pratyavek«ito bhavatÅti cittasvabhÃvamapi pratyavek«ate / sa evaæ vicÃrayati, cittamapi paramÃrthato mÃyÃvad anutpannam / yada hi alÅkasvabhÃvarÆpÃdyÃkÃropagraheïa cittameva citrÃkÃraæ pratibhÃsate, tadÃsyÃpi rÆpÃdivat tadavyatirekÃt satyatvaæ kutra bhavet? yathà citrÃkÃratayà rÆpÃdayo naikÃnekasvabhÃvÃstathà cittamapi tadavyatirekeïa naikÃnekasvabhÃvam / nÃpi cittamutpÃdyamÃnaæ kutaÓcid Ãgacchati / nÃpi nirudhyayÃnaæ kvacid gacchati / nÃpi svaparobhayata÷ paramÃrthenÃsyotpÃdo yukta÷ / tasmÃn mÃyopamameva cittam / yathà cittamevaæ sarvadharmà mÃyÃvat paramÃrthato 'nutpannÃ÷ / yenÃpi cittena pratyavek«ate yogÅ tasyÃpi svabhÃvaæ parÅk«amÃïo nopalabhate / tad evaæ yatra yatrÃlambane yoginaÓcittaæ prasaret tasya tasya svabhÃvaæ parÅk«amÃïo [tat svabhÃvamapi nopalabhate] 'sau yada nopalabhate tadà sarvameva vastu vicÃrya kadalÅskandhavad asÃramavagamya, tataÓcittaæ vivartayati / tato bhÃvÃdivikalpoparatau sarvaprapa¤cavigatam Ãnimittaæ yogaæ pratilabhate / tathà coktam Ãryaratnameghe- "sa evam apak«ÃlakuÓala÷ sarvaprapa¤cavigamÃya ÓÆnyatÃbhÃvanÃyà yogamÃpadyate / sa ÓÆnyatÃbhÃvanÃbahulo ye«u ye«u sthÃne«u cittaæ prasarati cittamabhiramate tÃni tÃni sthÃnÃni svabhÃvata÷ (##) parigave«amÃïa÷ ÓÆnyaæ pratividhyati [yat cittaæ tadapi parÅk«amÃïaæ ÓÆnyaæ pratividhyati] yenÃpi cittena parÅk«ate tad api svabhÃvata÷ parigave«yamÃïaæ ÓÆnyaæ pratividhyati / sa evam upaparÅk«amÃïo nirnimittatÃyÃæ yogamÃpadyate /" tad eva anenaivaæ darÓitaæ bhavati / yastu nopaparÅk«ate tasya nÃsti nirnimittatÃyÃæ praveÓa iti / sa evaæ dharmÃïÃæ svabhÃvamupaparÅk«amÃïo yada nopalabhate, tadÃstÅti na vikalpayati nÃstÅti na vikalpayati / yo 'sau nÃstÅti kalpyate tasya buddhau sarvadaivÃpratibhÃsanÃt / yadi hi bhÃva÷ kadÃcid d­«Âo bhavet, tadà tasya prati«edhÃn nÃstÅti kalpayet / yadà kÃlatraye 'pi yoginà praj¤ayà nirÆpayatà bhÃvo nopalabdha÷ tadà kasya prati«edhÃn nÃstÅti kalpayet / evamanye vikalpÃstasya tadÃnÅæ na santi eva, bhÃvÃbhÃvavikalpÃbhyÃæ sarvasya vikalpasya vyÃptatvÃt / evaæ vyÃpakÃbhÃvÃd byÃpyasyÃpyabhÃva÷ / evaæ sati ni«prapa¤canirvikalpatÃmavatÅrïo bhavati, rÆpÃdi«u cÃniÓrito bhavati / praj¤ayà ca nirÆpayata÷ sakalavastusvabhÃvÃnupalambhÃt praj¤ottaradhyÃyÅ bhavati / sa evaæ pudgaladharmanairÃtmyamayaæ tattvamavatÅrïa÷, aparasya parÅk«aïÅyasya cÃbhÃvÃd, uparatavicÃreïa nirvikalpaikarasena manasà svarasavÃhinÃ, anabhisaæskÃrata÷ tad eva tattvaæ sphuÂataram avadhÃrayan yogÅ ti«Âheta / tatra ca sthitaÓcittabandhaæ na vik«ipet / yadÃntarà cittaæ bahirdhà vik«iptaæ paÓyet tadà tatsvabhÃvapratyevek«aïena vik«epaæ praÓamayya, punastatraiva cittamuparyupari prerayet / yadà tu tatrÃnabhirataæ cittaæ paÓyet, tadà samÃdherguïadarÓanÃd abhiratiæ tatra thÃvayet / vik«epe ca do«adarÓanÃd aratiæ praÓamayet / atha styÃnamiddhÃbhibhavÃd yada pracÃratayà lÅnaæ cittaæ paÓyet, layÃbhiÓaÇkitaæ và tadà pramodyavastu buddharÆpÃdikamÃlokasaæj¤Ãæ và manasik­tya layamupaÓamayet, tatastad eva tattvaæ d­¬hataraæ (##) g­ïhÅyÃt / yadà tu jÃtyandhavad andhakÃrapravi«Âapuru«avad vinimÅlitÃk«avat sphuÂataraæ tattvaæ nÃvadhÃrayed yogÅ, tadà tasya lÅnaæ cittaæ veditavyaæ vipaÓyanÃrahitaæ ca / atha yathà pÆrvÃnubhÆtavi«ayasp­hayà cittamantarà samuddhataæ paÓyed, auddhatyÃbhiÓaÇkitaæ vÃ, tadÃnityatÃdi saævegavastumanasikÃrÃd auddhatyaæ Óamayet / tata÷ puna÷ tatraiva tattve cittÃnabhisaæskÃravÃhitÃyÃæ yatnaæ kurvÅta / yadà ca vik«iptapuru«avad vÃnaravad vÃnavasthitav­tti cittaæ bhavet, tad auddhatyaæ boddhavyaæ Óamatharahitaæ ca / atha yadà layauddhatyÃbhyÃæ viviktatayà samaprav­ttaæ svarasavÃhi sphuÂataraæ tatraiva tattve cittam utpÃdyate tadÃbhogaÓithilÅkaraïÃd upek«aïiyam / tadà ca ÓamathavipaÓyanÃyuganaddhavÃhÅ mÃrgoni«panno veditavya÷ / yadà ca vipaÓyanà bhÃvayet praj¤Ãtiriktatarà bhÃvayet, tadà ÓamathasyÃlpatvÃt pravÃtasthitapradipavat pracalatvÃccittasya na sphuÂataraæ tattvadarÓanaæ bhavet / atastadà Óamatho bhÃvayitavya÷ / ÓamathasyÃbhyÃdhikye middhÃva«Âabadhapuru«asyeva sphuÂataraæ tattvadarÓanaæ na syÃt / tasmÃt tadà praj¤Ã bhÃvayitavyà / yadà samaprav­tte dve api bhavato yuganaddhavÃhibalÅvardadvayavat tadÃnabhisaæskÃreïaiva tÃvat sthÃtavyaæ yÃvat kÃyacittapŬà na bhavet / saæk«epata÷ sarvasyaiva samÃdhe÷ «a¬ do«Ã bhavanti / kausÅdyam, Ãlambanasaæpramo«a÷, laya÷, auddhatyam, anÃbhoga÷, ÃbhogaÓceti / e«Ãæ pratipak«eïëÂau prahÃïasaæskÃrà bhÃvanÅyÃ÷ / ÓraddhÃ, chanda÷, vyÃyÃma÷, prasrabdhi÷, sm­ti÷, saæprajanyam, cetanÃ, upek«Ã ceti / tatrÃdyÃÓcatvÃra÷ kausÅdyapratipak«Ã÷ / tathà hi- samÃdhiguïe«vabhisaæpratyayalak«aïayà Óraddhayà yogino 'bhilëa÷ samutpadyate / tato 'bhilëavÃn vÅryamÃrabhate / tato vÅryÃrambhaïÃt kÃyacittayo÷ karmaïyatÃæ bhÃvayati / tata÷ prasrabdhakÃyacetasa÷ (##) kausÅdyaæ vyÃvartate / tata÷ [ÓraddhÃdaya÷ kausÅdyaprahÃïÃya bhavanti] tadartha te bhÃvanÅyÃ÷ / sm­tirÃlambana-saæpramo«asya pratipak«a÷ / saæprajanyaæ layauddhatyayo÷ pratipak«a÷ / tayostena samupek«ya parivarjanÃt / layauddhatyÃpraÓamanakÃle tu anÃbhogado«a÷ tatastatpratipak«eïa cetanà bhÃvanÅyà / layauddhatyapraÓame sati, yadà praÓamabÃhi cittaæ bhavet, tadÃbhogado«a÷ / tasya pratipak«astadÃnÅm upek«Ã bhÃvanÅyà / yadi samaprav­tte citte Ãbhoga÷ kriyate, tadà cittaæ vik«ipyate / lÅne 'pi citte sati yadyÃbhogo na kriyate, tadà vipaÓyanÃrahitatvÃd, andhapuru«avaccittaæ lÅnaæ syÃt / tasmÃt lÅnacittaæ nig­ïhÅyÃd, uddhataæ praÓamayet, puna÷ samÃprÃptam upek«eta / tato yÃvadiccha yogÅ tÃvad anabhisaæskÃreïaiva tattvaæ bhÃvayaæsti«Âhet / satyÃæ tu kÃyÃdipŬÃyÃæ puna÷ punarantarà sakalameva lokaæ vyavalokyamÃyÃjala candropamapratibhÃsaæ [vata] avataret / tatha coktam avikalpapraveÓe- lokottareïa j¤ÃnenÃkÃÓasamatalÃn sarvadharmÃnpaÓyati / p­«Âhalabdhena punarmÃyÃmarÅcisvapno dakacandropamÃn paÓyatÅti / tad evaæ mÃyopamaæ jagad avagamya, sattve«u mahÃkaruïÃm ÃmukhÅk­tyaivam anuvicintayet / evaævidhaæ dharmagÃmbhoryam anavagacchanto 'mÅ bÃlabuddhaya ÃdiÓÃnte«veva dharme«u bhÃvÃdisamÃropaviparyastà vividhakarmakleÓÃn upacinvanti / tata÷ saæsÃre paribhramanti, tato 'haæ kari«yÃmi yathaitÃn evaævidhaæ dharmÃgÃmbhÅryam avabodhayeyam iti, tato viÓramya punarapi tathaiva sarvadharmanirÃbhÃsaæ samÃdhimavataret / cittakhede sati, tathaiva viÓramya punaravataret / evam anena krameïa ghaÂikÃm [arthapraharam] ekapraharaæ và yÃvantaæ kÃlaæ Óaknoti tÃvantaæ kÃlaæ ti«Âhet / (##) tata icchayà samÃdhe÷ utthÃtuæ paryaÇkam abhittvaivam anuvicintayet / yadi nÃmÃmÅ dharmÃ÷ sarva eva paramÃrthato 'nutpannÃstathÃpi mÃyavat pratiniyatavividhahetupratyayasÃmagrÅvaÓena vicitrà evÃvicÃraramaïÅyÃ÷ pravartante, tena nocchedad­«ÂiprasaÇga÷ / nÃpyapavÃdÃntasya, yataÓca praj¤ayà vicÃryamÃïà nopalabhyante, tena na ÓÃÓvatad­«ÂiprasaÇgo nÃpi samÃropÃntasya / tatra ye praj¤Ãcak«urvikalatayà viparyastamatayà ÃtmÃbhinivi«Âà vividhÃni karmÃïi kurvanti te saæsÃre paribhramanti / ye punarekÃntena saæsÃravimukhà mahÃkÃruïyavikalatayà ca na [sattvÃrthaæ] dÃnÃdipÃramitÃ÷ paripÆrayanti ÃtmÃnaæ damayanti te sattvà upÃyavikalatayà ÓrÃvakapratyekabuddhabodhau patanti / ye tu asvabhÃvaæ jagad avagamya mahÃkÃruïyabalena sakalajagadabhyuddharaïak­taniÓcayà mÃyÃkÃravad aviparyastadhiyo vipulapuïyaj¤ÃnasaæbhÃraæ samupÃyanti te tathÃgataæ padaæ prÃpyÃsaæsÃramaÓe«asya jagata÷ sarvÃkÃraæ hitasukhÃni saæpÃdayanta÷ ti«Âhanti / te ca j¤Ãna[sambhÃra]balena [samasta]kleÓaprahÃïÃn na saæsÃre patanti sarvasattvÃpek«ayà ca samupÃrjitavipulÃprameyapuïyasaæbhÃravaÓena na nirvÃïe patanti, sarvasattvopajÅvyÃÓca bhavanti / tasmÃn mayà sakalasattvahitasukhÃdhÃnÃrthinÃprati«ÂhitanirvÃïam adhigantukÃmena vipulapuïyaj¤Ãna-saæbhÃropÃrjane 'bhiyoga÷ [sadÃ] karaïiya÷ / tathà coktam ÃryatathÃgataguhyasutre- "j¤ÃnasambhÃra÷ sarvakleÓaprahÃïÃya saævartate / puïyasambhÃra÷ sarvasattvopajÅvitÃyai saævartate / tasmÃt tarhi bhagavan bodhisattvena mahÃsattvena puïyasambhÃre j¤ÃnasaæbhÃre ca sarvadÃbhiyoga÷ karaïÅya÷" iti / ÃryatathÃgatotpattisaæbhasÆtre coktam- "sa khalu punare«a tathÃgatÃnÃæ (##) saæbhavo naikena kÃraïena bhavati / tat kasya heto÷? samudÃgataistÃvad bho jinaputrÃprameyaÓatasahasradaÓakÃraïaistathÃgatÃ÷ samudÃgacchanti / katamairdaÓabhiryadutÃprameyapuïyaj¤ÃnasambhÃrÃt­ptisamudÃgamakÃraïeneti" vistara / ÃryavimalakÅrtinirdeÓe coktam- "ÓatapuïyanirjÃtÃ÷ sarvakuÓaladharmanirjÃtà apramÃïakuÓalamÆlakarmanirjÃtÃ÷ kÃyÃstathÃgatasyeti" vistara÷ / tad evaæ k­tvà Óanai÷ paryaÇkaæ bhittvà daÓadigvyavasthitÃn sarvabuddhabodhisattvÃn praïipatya tebhyaÓca pÆjÃstotropahÃraæ k­tvÃryabhadracaryÃdipraïidhÃnaæ pranidadhÅta / tata÷ ÓÆnyatÃkaruïÃgarbhÃnuttarasaæbodhipariïÃmitasakaladÃnÃdipuïyasaæbhÃropÃrjanÃbhiyukto bhavet / yastu manyate, cittavikalpasamutthÃpitaÓubhÃÓubhakarmavaÓena sattvÃ÷ svargÃdikarma phalamanubhavanta÷ saæsÃre saæsaranti / ye punarna ki¤ciccintayanti nÃpi ki¤cit karma kurvanti te parimucyante saæsÃrÃt / tasmÃnna ki¤ciccintayitavyam / nÃpi dÃnÃdikuÓalacaryà kartavyà / kevalaæ mÆrkhajanamadhik­tya dÃnÃdikuÓalacaryà nirdi«Âeti / tena sakalamahÃyÃnaæ pratik«iptaæ bhavet / mahÃyÃnamÆlatvÃcca sarvayÃnÃnÃæ tatpratik«epeïa sarvam eva yÃnaæ pratik«iptaæ syÃt / tathà hi 'na ki¤ciccintayitavyamiti' bruvata bhutapratyavek«Ãlak«aïà praj¤Ã pratik«iptà bhavet / bhÆtapratyavek«Ã-mÆlatvÃt samyagj¤Ãnasya tatpratik«epà llokottarÃpi praj¤Ã pratik«iptà bhavet / tatpratik«epÃt sarvÃkÃraj¤atà pratik«iptà bhavet / nÃpi dÃnÃdicaryà kartavyeti vadatà copÃyo dÃnÃdi÷ sphuÂatarameva pratik«ipta÷ / etÃvad eva ca saæk«iptaæ mahÃyÃnaæ yaduta praj¤opÃyaÓca / yathoktam ÃryagayÃÓÅr«e- "dvÃvimau bodhisattvÃnÃæ saæk«iptau mÃrgau / katamau dvau? yaduta (##) praj¤Ã copÃyaÓca /" ÃryatathÃgataguhyasÆtre coktam- "imau ca praj¤opÃyau bodhisattvÃnÃæ sarvapÃramitÃsaægrahÃya saævartete" iti / tataÓca mahÃyÃnaæ pratik«ipatà mahat karmÃvaraïaæ k­taæ syÃt / tasmÃd [mahÃyÃnaæ pratik«ipata÷, alpaÓrutasya, Ãtmad­«Âiæ parÃm­Óata÷,] asyÃnupÃsitavidvajjanasyÃnavadhÃrita-tathÃgata-pravacananÅte÷ svayaæ vina«Âasya parÃn api nÃÓayato yuktyÃgamadÆ«itatvÃt, vi«asaæs­«Âavacanaæ savi«abhojanamiva ÃtmakÃmena dhÅmatà dÆrata eva parihartavyam / tathà hyanena bhÆtapratyavek«Ãæ pratik«ipatà dharmapravicayÃkhyaæ pradhÃnam eva bodhyaÇgaæ pratik«iptaæ syÃt / vinà ca mÆtapratyavek«ayà yogina÷ katham anÃdikÃlÃbhyastarÆpÃdibhÃvÃbhiniveÓasya cittaæ nirvikalpatÃæ praviÓet? sarvadharme«vasm­tyamanasikÃreïa praviÓatÅti cet, tad ayuktam / na hi vinà bhÆtapratyavek«ayÃnubhÆyamÃne«vapi sarvadharme«vasm­tiramanasikÃro và Óakyate kartum / yadi ca nÃmÃmÅ dharmà mayÃsmartavyà nÃpi manasikartavyà ityevaæ bhÃvayannasm­timanasikÃrau te«u bhÃvayet tadà sutarÃm eva tena te sm­tà manasik­tÃÓca syu÷ / atha sm­timanasikÃrÃbhÃvamÃtram asm­tyamanasikÃrÃvabhipretau, tadà tayorabhÃva÷ kena prakÃreïa bhavatÅti etad eva vicÃryate / na cÃbhÃva÷ kÃraïaæ yuktam, yena tato [nirnimittÃmanasikÃrÃt] nirvikalpatà bhavet / [tanmÃtrato 'vikalpatÃyÃæ] saæmurcchitasyÃpi sm­timanasikÃrÃbhÃvÃn nirvikalpatÃpraveÓaprasaÇga÷ / na ca bhÆtapratyavek«Ãæ vinÃnya upÃyo 'sti yena prakÃreïÃsm­tyamanasikÃrau kuryÃt / satyapi cÃsm­tyamanasikÃrasambhave, vinà bhÆtapratyavek«ayà ni÷svabhÃvatà dharmÃïÃæ katham avagatà bhavet? na hi svabhÃvata evaæ dharmÃ÷ (##) ÓÆnyÃ÷ sthità ityevaæ vinà tatpratyavek«ayà tacchÆnyatÃprativedho bhavet / nÃpi vinà ÓÆnyatÃprativedhena ÃvaraïaprahÃïaæ saæbhavati sarvatra sarve«Ãæ muktiprasaÇgÃt / kiæ ca tasya yogino yadi sarvadharme«u mu«itasm­titayà mƬhatayà và sm­timanasikÃrau na pravartete, tadÃtyantamƬha÷ katham asau yogÅ bhavet / vinà ca bhÆtapratyavek«ayà tatrÃsm­tim amanasikÃraæ cÃbhyastatà moha evÃbhyasto bhavet / tata eva samyagj¤ÃnÃloko dÆrÅk­ta÷ syÃt / athÃsau na mu«itasm­tirnÃpi mƬha÷, tadà kathaæ tatrÃsmaraïam amanasikÃraæ kartu ÓaknuyÃd vinà bhÆtapratyavek«ayà / na hi smaranneva na smarati, paÓyan eva na paÓyatÅti yuktam abhidhÃtum / asm­tyamanasikÃrÃbhyÃsÃcca kathaæ pÆrvanivÃsÃnusm­tyÃdi-buddhadharmodayo bhavet, virodhÃt, na hyu«ïaviruddhaæ ÓÅtam ÃsevamÃnasya u«ïasparÓasaævedanaæ bhavet / kiæ ca samÃdhisamÃpannasya yogino yadi manovij¤Ãnam asti, tadÃvaÓyaæ tena kiæcid Ãlambayitavyam / na hi p­thagjanÃnÃæ sahasà nirÃlambanaæ j¤Ãnaæ bhavet / atha nÃsti, tadà kathaæ ni÷svabhÃvatà dharmÃïÃmavagatà bhavet? kena ca pratipak«eïa kleÓÃvaraïaæ prahÅyate? na ca caturthadhyÃnÃlÃbhina÷ p­thagjanasya cittanirodha÷ saæbhavati / tasmÃt saddharme yÃvasm­tyamanasikÃrau paÂhitau tau bhÆtapratyavek«ÃpÆrvÃkau dra«Âavyau / asmÃd bhÆtapratyavek«ayÃsm­tirmanasikÃraÓca Óakyate kartum, nÃnyathà / tathà hi yadà nirÆpayan samyakpraj¤ayà yogÅ kÃlatraye paramÃrthata÷ samutpannaæ na kaæcid dharma paÓyati, tadà tatra kathaæ sm­timanasikÃrau kuryÃt / yo hi kÃlatraye 'pyasattvÃn nÃnubhÆta÷ paramÃrthata÷ sa kathaæ smaryeta, manasi và kriyeta / tato 'sau sarvaprapa¤copaÓamaæ nirvikalpaæ j¤Ãnaæ pravi«Âo bhavet / tatpraveÓÃcca ÓÆnyatÃæ pratividhyati tatprativedhÃcca prahÅïasakalakud­«ÂijÃlo bhavati / (##) upÃyayukta÷ praj¤ÃsevanataÓca samyak saæv­tiparamÃrthasatyakuÓalo bhavati / ato 'nÃvaraïaj¤ÃnalÃbhÃt sarvÃn eva buddhadharmÃn adhigacchati / tasmÃnna vinà bhÆtapratyavek«ayà samyagj¤Ãnodayo nÃpi kleÓÃvaraïaprahÃïÃm / tathà coktaæ ma¤juÓrÅvikurvitasÆtre- "kathaæ dÃrike bodhisattvo vijitasaægrÃmo bhavati? Ãha, yo ma¤juÓrÅ÷ vicÃya vicÃya sarvadharmÃn nopalabhate" iti / tasmÃd visphÃritaj¤Ãnacak«u÷ praj¤ÃÓastreïa kleÓÃrÅn nirjitya, nirbhayo viharan yogÅ, na tu kÃtarapuru«a iva vinimÅlitÃk«a÷ / ÃryasamÃdhirÃje 'pyuktam- nairÃtmyadharmÃn yadi pratyevek«ate tÃn pratyavek«ya yadi bhÃvayet / sa hetu nirvÃïapahalasya prÃptaye yo 'nyaheturna sa bhoti ÓÃntaye // iti / sutrasamuccaye coktam- "Ãtmanà vipaÓyanÃyogam anuyukto viharati parÃæÓca vipaÓyanÃyÃæ nÃbhiyojayatÅti mÃrakarmeti /" vipaÓyanà ca bhÆtapratyavek«ÃsvabhÃvà Ãryaratnamegha-sandhinirmocanÃdau, Ãryaratnameghe ca- "vipaÓyanÃæ nirÆpayato ni÷svabhÃvatÃprativedhad animittapraveÓa ukta÷ /" ÃryalaÇkÃvatÃre coktam- "yasmÃt, mahÃmate, buddhayà vicÃryamÃïÃnÃæ svasÃmÃnyalak«aïaæ bhÃvÃnÃæ nÃvadhÃryate / tenocyante ni÷svabhÃvÃ÷ sarvadharmÃ÷" iti / tatra tatra sÆtre yà bhagavatà nÃnÃprakÃrà pratyavek«Ã nirdi«Âà sà virudhyate, yadi bhÆtapratyavek«Ã na kartavyà / tasmÃd evaæ yuktaæ vaktuæ vayam alpapraj¤Ã alpavÅryÃÓcana Óaknumo bÃhuÓrutyaæ parye«itumiti / na hi tatpratik«epo yukto bhagavatà (##) bahudhà bÃhuÓrutyasya varïitatvÃt / tat punarbrahmaparip­cchÃyÃm uktam- "ye tvacintye«u dharme«u [cintana]viprayuktÃ÷ te«Ãm ayoniÓa iti / tatrÃpi ye paramÃrthato 'nutpannÃnÃæ dharmÃïÃm utpÃdaæ parikalpyÃnityadu÷khadirÆpeïa ÓrÃvakÃdivaccintÃæ prakurvanti, te«Ãæ samÃropÃpavÃdÃntena cintÃæ pravartayatÃm ayoniÓa÷ tad bhavatÅti tatprati«edhÃya yad uktaæ na bhÆtapratyavek«ÃyÃ÷ sa prati«edha÷ tasyÃ÷ sarvasÆtre«vanuj¤ÃnÃt / tathà ca tatraiva brahmaparip­cchÃyÃm uktam- "cittaÓÆro bodhisattva Ãha-yaÓcittena sarvadharmÃÓcintayati tatra cÃk«ato 'nupahata÷ sa tenocyate bodhisattva÷" iti / tatraivoktam- "kathaæ vÅryavanto bhavanti, yada sarvaj¤atÃcittaæ vicÅyamÃnÃnopalabhante" iti / puna÷ tatraivoktam- "matimantaÓca te bhavi«yanti yoniÓo dharmÃn pratyavek«aïatayeti" / puna÷ tatraivoktam- "pravicinvanti te dharmÃn yathà mÃyÃmarÅciketi" / tad evaæ yatra yatrÃcintyÃdiprapa¤ca÷ ÓrÆyate, tatra tatra ÓrutacintÃmÃtreïaiva tattvÃdhigamaæ ye manyante, te«Ãm abhimÃnaprati«edhena pratyÃtmavedanÅyatvaæ dharmÃïÃæ pratipÃdayate / ayoniÓaÓca cittaprati«edha÷ kriyata iti boddhavyam, na bhÆtapratyavek«ÃyÃ÷ prati«edha÷ / anyathà bahutaraæ yuktyÃgamaviruddhaæ syÃt / yathoktaæ prÃk / ki¤ca yad eva ÓrutacintÃmayyà praj¤ayà viditaæ tad eva bhÃvanÃmayyà praj¤ayà bhÃvanÅyaæ nÃnyat / saædi«Âa-dhÃvanabhÆmyaÓvadhÃvanavat / tasmÃt bhÆtapratyavek«Ã kartavyà / yadi nÃmÃsau vikalpasvabhÃvÃtathÃpi yoniÓo manasikÃrasvabhÃvatvÃt tato bhÆta nirvikalpaj¤Ãnodaya iti k­tvà tajj¤ÃnÃrthinà sà sevanÅyà / nirvikalpe ca bhutaj¤ÃnÃgnau (##) samutpanne, sati, këÂhadvayanighar«asaæjÃtavanhinà tatkëÂhadvayadÃhavat sÃpi paÓcÃt tenaiva dahyata evetyuktam ÃryaratnakÆÂe / yaccÃpyucyate- na kiæcit kuÓalÃdikarma kartavyam iti / tatraivaivaæ vadatà karmak«ayÃn muktirityÃjÅvaka vÃdÃbhyupagamo bhavet / na hi bhagavatpravacane karmak«ayÃn muktiri«yate / kiæ tarhi, kleÓak«ayÃt / anÃdikÃlopacittasya hi karmaïo na Óakyate k«aya÷ kartu tasyÃnantatvÃt / apÃyÃdi«u ca tatphalaæ bhu¤jÃnasyÃparasyÃpi karmaïa÷ prasÆte÷ kleÓe«u cÃvikale«u tatkaraïatayà sthite«u karmaïo niroddhum aÓakyatvÃt / pradÅpÃnirodhe tatprabhÃyà anirodhavat / na cÃpi tasya vipaÓyanÃpavÃdina÷ kleÓak«aya÷ saæbhavatÅtyukta prÃk / atha kleÓak«ayÃrtha vipaÓyanà sevanÅyeti manyate, tadà kleÓak«ayÃd eva mukti÷ sidhyatÅti karmak«aye tarhi vyartha÷ Órama÷ / akuÓalakarma na kartavyam iti yuktametat, kuÓalaæ tu kimiti prati«idhyate / saæsÃrÃvÃhakatvÃt prati«idhyata iti cet, tadayuktam / yad eva ÃtmÃdiviparyÃsasamutthÃpitam kuÓalaæ tad eva saæsÃrÃvÃhakaæ bhavati / na tu bodhisattvÃnÃæ mahÃkaruïÃsamutthÃpitam anuttarasaæbodhipariïÃmitamapi / tathà ÃryadaÓabhÆmake eta eva daÓakuÓalakarmapathÃ÷ pariïÃmanÃdipariÓuddhiviÓe«eïa ÓrÃvakapratyekabuddhabodhisattvabuddhatvavÃhakà bhavantÅti nirdi«Âam / ÃryaratnakÆÂe ca, sarvamahÃnadÅnÃæ mahÃsamudre pravi«ÂÃnÃæ paya÷ skandhavad bodhisattvÃnÃæ nÃnÃmukhopacitaæ kuÓalamÆlaæ sarvaj¤atÃpariïÃmitaæ sarvaj¤ataikarasaæ bhavati iti varïitam / (##) yà ca buddhabodhisattvÃnÃæ rÆpakÃyak«etrapariÓuddhi÷ prabhÃparivÃramahÃbhogatÃdisaæpatti÷ dÃnÃdipuïyasambhÃraphalasattvena tatra tatra sÆtre varïità bhagavatà sÃpi virudhyate / kuÓalacaryÃprati«edhe ca prÃtimok«asaævarÃdirapi pratik«ipta÷ syÃt / tato vyarthameva tasya Óiromuï¬itakëÃyadhÃraïÃdi prasajyeta / kuÓalakarmÃbhisaæskÃravaimukhye ca sati saæsÃravaimukhyaæ sattvÃrthakriyÃvaimukhyaæ ca sevitaæ bhavet / tato bodhi÷ tasya dÆre bhavet / uktaæ hyÃryaæsaædhinirmocane- "ekÃntasattvÃrthavimukhasya ekÃntasaæskÃrà bhisaæskÃravimukhasya nÃnuttarÃsamyaksaæbodhiruktà mayeti / "ÃryopÃliparip­cchÃdau ca- "saæsÃre vaimukhyaæ bodhisattvÃnÃæ paradau÷ÓÅlyamiti varïitam / saæsÃraparigraha÷ tu paramaæ ÓÅlam /" uktam ÃryavimalakÅrtinirdeÓe ca- "upÃyÃd bhavati saæsÃragamanaæ bodhisattvÃnÃæ mok«a÷ / upÃyarahità ca praj¤Ã bandha÷, praj¤ÃrahitaÓcopÃyo bandha÷ / praj¤Ãsahita upÃyo mok«a÷, upÃyasahità praj¤Ã mok«a÷" iti varïitam / Ãryagaganaga¤je uktam- "saæsÃraparikhedo bodhisattvÃnÃæ mÃrakarma iti /" sÆtrasamuccaye ca- "asaæsk­taæ ca pratyavek«ate saæsk­taiÓca kuÓalai÷ parikhidyata iti mÃrakarma iti / bodhimÃrga prajÃnÃti pÃramitÃmÃrga ca na parye«ata iti mÃrakarmeti /" yat puna÷ tatraivoktam- "dÃnacittÃbhiniveÓÃd yÃvat praj¤ÃcittÃbhiniveÓÃæ mÃrakarmeti tatra na dÃnÃdinÃæ sevÃprati«edha÷ kiæ tvahaækÃramamakÃracittÃbhinivi«Âasya grÃhyagrÃhakacittÃbhinivi«Âasya caupalambhikasya yo viparÅtÃbhiniveÓo dÃnÃdau tasya prati«edha÷ / viparÅtÃbhiniveÓasamuttthÃpità hi dÃnÃdayo 'pariÓuddhà bhavantÅti k­tvà mÃrakarmetyuktam / anyathà dhyÃnam api na sevanÅyaæ syÃt / tathà ca kathaæ mukti÷ bhavet? (##) ata evaupalambhikasya sattvanÃnÃtvasaæj¤Ãyà yad dÃnÃdi tad apariÓuddham iti pratipÃdanÃya Ãryagaganaga¤je 'pi- "sattvanÃnÃtva [viparÅtakarma]saæj¤ino dÃnÃdi mÃrakarmetyuktam" / yaccÃpi [tri]skandhapariïÃmanÃyÃm uktam- "sarvam eva dÃna-ÓÅla-k«Ãnti-vÅrya-dhyÃna-praj¤ÃsamatÃm ajÃnatopalambhayati, tena parye«ÂitadÃnena parÃm­«ÂaÓÅlena ÓÅlaæ rak«itam / Ãtmaparasaæj¤inà k«ÃntirbhÃvitetyÃdi tat pratideÓayÃmÅti /" tatrÃpyaupalambhikasya nÃnatvasaæj¤ino viparÅtÃbhiniveÓasamutthÃpità dÃnÃdayo 'pi Óuddhà bhavantÅti etÃvanmÃtraæ pratipÃditam / na tu sarvathà dÃnÃdÅnÃæ sevanaprati«edha÷ / anyathà sarvasyaiva dÃnÃderaviÓe«eïa pratideÓanà k­tà syÃt, nopalambhaviparyÃsapatitasyaiva / yaccÃpi brahmaparip­cchÃyÃm uktam- "yÃvatÅ caryà sarvà parikalpyà / ni«parikalpyà ca bodhirityÃdi /" tatrÃpyutpÃdÃdivikalpacaryÃyÃ÷ prak­tatvÃt tasyÃ÷ parikalpatvamuktam / animittavihÃre cÃnabhisaæskÃravÃhina÷ sthitasya bodhisattvasya vyÃkaraïaæ bhavati, nÃnyasyetyetÃvanmÃtraæ pratipÃditam / sarve«Ãæ ca dÃnÃdÅnÃæ paramÃrthato 'nutpannatvaæ ca paridÅpitam, na tu caryà na kartavyetyabhihitam / anyathà hi dÅpaÇkarÃvadÃne ye buddhà bhagavatà paryupÃsità ye«Ãæ tu kalpamapi bhagavatà bhëamÃïena na Óakyaæ nÃmaparikÅrtnaæ kathaæ te«Ãæ bhagavatà bodhisattvÃvasthÃyÃæ caryÃprati«edho na k­ta÷ / dÅpaÇkareïÃpi tadÃnÅæ bhagavataÓcaryÃprati«edho na k­ta eva / kiæ tu yadà ÓÃntÃnimittavihÃre '«ÂamyÃæ bhÆmau sthito 'sau d­«ÂastadÃsau vyÃk­to bhagavatÃ, tatra tasya caryà (##) aprati«iddhà / sà cÃnimittavihÃraparamatà bodhisattvÃnÃm a«ÂÃmyÃæ bhÆmau daÓabhÆmikairbuddhai÷ prati«iddhà 'mà bhÆd etad eva te«Ãæ parinirvÃïam' iti k­tvà yadi tu sarvathà caryà na kartavyà bhavet pÆrvoktaæ sarva virudhyeta / yacca tatraiva brahmaparip­cchÃyÃm uktam- "dÃnaæ ca dadÃti taccÃvipÃkÃbhikÃÇk«Å, ÓÅlaæ ca rak«ati taccÃsamÃropita÷" ityÃdi / caturbhi÷ brahma! dharmai÷ samanvÃgatà bodhisattvà avaivarttikà bhavanti buddhadharme«u / katamaiÓcaturbhi÷ aparimitasaæsÃraparigraheïa aparimitabuddhopasthÃnapÆjayetyÃdi sarvaæ virudhyeta / nÃpi m­dvindriyeïaiva caryà kartavyà na tu tÅk«ïendriyeïeti yuktaæ vaktum / yata÷ prathamÃæ bhÆmimupÃdÃya yÃvaddaÓamÅbhÆmiprati«ÂhitÃnÃæ bodhisattvÃnÃæ dÃnÃdicaryà utpadyate, na ca pariÓi«ÂÃsu na samudÃcaratÅti vacanÃt / nahi bhÆmipravi«Âà api m­dvindriyÃyuktÃ÷ / Ãryopaliparip­cchÃyÃm- "anutpattikadharmak«Ãntiprati«Âhitenaiva tyÃgamahÃtyÃgÃtityÃgÃ÷ kartavyÃ÷" iti varïitam / sÆtrasamuccaye ca- "«aÂpÃramitÃdipratipattimÃn bodhisattvastathÃgatarddhigatika÷" iti varïitam / na ca tathÃgatarddhigateranyà ÓÅghratarà gatirasti / nÃpi «aÂpÃramitÃdaÓabhÆmivyatirekeïÃnyo bodhisattvÃnÃæ mÃrgo 'sti ya÷ ÓÅghrataravÃhÅsyÃt / krameïaiva ca cittasaætate÷ kanakaÓuddhivat ÓuddhirbhavatÅti sÆtre varïitam [ÃryalaÇkÃvatÃradaÓabhÆmikÃdau coktaæ]- tathatÃyÃæ yadà sthito bodhisattvo bhavati, tadà prathamÃyÃæ bhÆmau pravi«Âo bhavati / tata÷ krameïaiva pÆrvabhÆmÅ÷ pariÓodhya tathÃgatabhÆmiæ praviÓatÅti / ato nÃsti bhÆmipÃramitÃvyatirekeïa [yugapat] buddhatvapurapraveÓe anyanmukhaæ nÃpi bhagavatà kvacit sÆtrÃdau deÓitam / (##) dhyÃna eva «aÂpÃramitÃntargamÃt tatsevanÃd eva sarvapÃramitÃ÷ sevità bhavantyato na dÃnÃdaya÷ [anyapÃramitÃ÷] p­thak sevitavyà iti cet tad ayuktam / evaæ hi buddhe gomayamaï¬ale 'pi «aÂpÃramitÃntargamÃn maï¬alakam eva kartavyaæ syÃnna dhyÃnÃdyÃ÷ / ÓrÃvakasyÃpi nirodhasamÃdhisamÃpannasya nimittÃd eva asamudÃcÃrÃt tadà «aÂpÃramitÃparipÆriprasaÇga÷ / tataÓca na ÓrÃvakebhyo bodhisattvÃnÃæ bheda÷ pratipÃdito bhavet / sarvÃvasthÃyÃm eva tu bodhisattvena «aÂpÃramitÃ÷ paripÆrayitavyà iti saædarÓanÃrthe ekaikapÃramitÃntarbhÃva÷ sarvapÃramitÃnÃæ bhagavatà sandarÓita÷ / na punarekaiva pÃramità sevanÅyeti / tathà coktaæ sarvadharmavaipulye- "yo 'pyayaæ maitreya! «aÂpÃramitÃsamudÃgamo bodhisattvÃnÃæ saæbodhÃya taæ te mohapuru«Ã evaæ vak«yanti, praj¤ÃpÃramitÃyÃm evaæ bodhisattvena Óik«itavyam, kiæ Óe«Ãbhi÷ pÃramitÃbhiriti / te 'nyÃ÷ pÃramità dÆ«ayitavyà maæsyante / tat kiæ manyase, ajita! du«praj¤a÷ sa kÃÓirÃjo 'bhÆt, yena kapotÃrthena ÓyenÃya svamÃæsÃni dattÃni? maitreya Ãha- no hÅdaæ bhagavan! bhagavÃn Ãha- yÃni mayà maitreya! bodhisattvacaryÃæ caratà «aÂpÃramitÃpratisaæyuktÃni kuÓalamÆlÃnyupacitÃni / apak­taæ nu tai÷ kuÓalamÆlai÷? maitreya Ãha, no hÅdaæ bhagavan, bhagavÃn Ãha- tvaæ tÃvad ajita! «a«ÂikalpÃn dÃnÃpÃramitÃyÃæ samudÃgata÷ / evaæ yÃvat «a«ÂikalpÃn praj¤ÃpÃramitÃyÃæ samudÃgata÷ / tat te mohapuru«Ã evaæ vak«yanti / ekanayenaiva bodhiryaduta ÓÆnyatÃnayeneti te caryÃpariÓuddhà bhavanti" ityÃdi / kevalaæ ÓÆnyÃtÃm eva sevamÃnÃ÷ ÓrÃvakavannirvÃïe patanti / ata÷ upÃyasahità praj¤Ã sevanÅyà / ata evÃcÃryanÃgÃrjunapÃdai÷ sÆtrasamuccaye 'bhihitam- "na copÃyakauÓalarahitena bodhisattvena gambhÅradharmatÃyÃmabhiyoktavyam" iti / atra (##) ÃryavimalakÅrtinirdeÓÃdij¤ÃpakastairÆpanyasta÷, na cÃcÃryanÃgÃrjunapÃdÅyaæ vacanam / yuktayÃgamopetaæ tyaktvà bhagavadvacanaæ ca parityajya anyasya mÆrkhajanasya vacanaæ prek«Ãvatà grahÅtum ayuktam / ÃryaratnakÆÂe ca- "sakaladÃnÃdikuÓalopetatayà sarvÃkÃravaropetaÓÆnyatà sevanÅyetyuktaæ na tu kevalà /" ÃryaratnakÆÂe coktam- tadyathà kÃÓyapÃmÃtyasaæg­hÅtà rÃjÃna÷ sarvakÃryÃïi kurvanti evam eva upÃyakauÓalyasaæg­hÅtà bodhisattvasya praj¤Ã sarvabuddhakÃryÃïi karoti / ata eva kevalÃæ ÓÆnyatÃæ sevamÃnasya mà bhÆnnirvÃïapraveÓa iti / bhagavatà ÃryatathÃgataguhyasÆtre" coktam- "naikÃntanirÃlambanaæ cittamÃtrasevanaæ kartavyam api tu upÃyakauÓalyam api sevanÅyam iti pradarÓanÃrtham uktam- tadyathÃpi nÃma, kulaputra! agnirupÃdÃnÃd jvalati / anupÃdÃna÷ ÓÃmyati / evam evÃrambaïataÓcittaæ jvalati, anÃrambaïaæ ÓÃmyati / tatropÃyakuÓalo bodhisattva÷ praj¤ÃpÃramitÃpariÓuddhÃrambaïopaÓamam api jÃnÃti / kuÓalamÆlÃrambaïaæ ca na ÓÃmyati / kleÓÃrambaïaæ ca notthÃpayati / pÃramitÃrambaïaæ cotthÃpayati / ÓÆnyatÃrambaïaæ ca pratyavek«ate sarvasattvamahÃkaruïÃrambaïaæ ca prek«ate iti hi kulaputra! upÃyakuÓala÷ praj¤ÃpÃramitÃpariÓuddho bodhisattvo 'nÃrambane vaÓitÃæ pratilabhate" iti vistaram uktvà punaÓca vadatyevaæ hi- "nÃsti tat kiæcid Ãrambaïaæ bodhisattvasya yat sarvaj¤aj¤ÃnÃbhinirhÃrÃya na saæti«Âhate / yasya bodhisattvasya sarvÃrambÃïÃni bodhipariïÃmitÃni, ayaæ bodhisattva upÃyakuÓala sarvadharmÃn bodhyanugatÃn paÓyati / tadyathÃpi nÃma kulaputra, nÃsti tat trisÃhasramahÃsÃhasre lokadhÃtau yat sattvÃnÃm upabhogÃya na syÃt / (##) evam eva, kulaputra nÃsti tat kiæcid Ãrambaïaæ yad upÃyakuÓalo bodhisattvo bodhÃya copakÃrÅbhÆtaæ na paÓyati" iti vistara÷ / evam anantasÆtrÃnte«u bodhisattvÃnÃæ praj¤opÃyapratipattirnirdi«Âà / tatra yadi nÃma svayaæ na Óakyate dÃnÃdidpuïyasaæbhÃravÅryam Ãrabdhuæ tathÃpi anye«Ãm evam upadeÓo dÃtuæ na yuktaÓceti svaparadroha÷ k­ta÷ syÃt / tad evaæ yuktyÃgamÃbhyÃæ pratipÃditaæ yathà bodhisattvenÃvaÓyaæ bhÆtapratyavek«Ã kartavyà sakaladÃnÃdipuïyasambhÃraÓcopÃrjayitavya÷ / tata÷ prek«ÃvatÃlpaÓrutÃnÃm ÃbhimÃnikÃnÃæ vacanaæ vi«am ivÃvadhÆyÃryanÃgÃrjunÃdividvajjanavacanÃm­tanugatena sakalasattve«u mahakÃruïÃm upajanayya mÃyÃkÃravad aviparyastenÃnuttarasaæbodhipariïÃmitasakaladÃnÃdikuÓalacaryÃyÃm aÓe«ajagaduddharaïe cÃbhiyuktne abhÃvitavyam / yathoktam ÃryadharmasaægÅtau- mÃyÃkÃro yathà kaÓcin nirmitaæ moktumudyata÷ / na cÃsya nirmite saÇgo j¤ÃtapÆrvo yato 'sya sa÷ // tribhavaæ nirmitaprakhyaæ j¤Ãtvà saæbodhipÃraga÷ / sannahyanti jagaddheto÷ j¤ÃtapÆrve jage tathà // iti tasyaivaæ / praj¤Ãm upÃyaæ ca satataæ satk­tyÃbhyasyata÷ krameïa [cittaæ] saætatiparipÃkÃd uttarottaraviÓuddhataratamak«aïodayÃd bhÆtÃrthabhÃvanÃprakar«aparyantagamena sakalakalpanÃjÃlarahitaæ sphuÂataraæ dharmadhÃtvadhigamaæ vimalaæ niÓcalanivÃtadÅpavallokottaraj¤Ãnam utpadyate / tadà ca vastuparyantatÃlambanam pratilabdhaæ bhavati / darÓanamÃrgaæ ca pravi«Âo bhavati / prathamà ca bhÆmi÷ prÃptà bhavati / tatastaduttarà bhÆmÅ÷ pariÓodhayan krameïa kanakavad aÓe«ÃvaraïÃpagame sati asaktam apratihataæ j¤Ãnaæ pratilabhya buddhabhÆmim aÓe«aguïÃdhÃrÃæ prÃpto bhavati / kÃryaparini«pattiæ cÃlambanaæ pratilabhate / tasmÃd buddhatvÃdhigamÃrthinà madhyamapaddhatau tÃvad abhiyoga÷ karaïÅya iti / (##) prakÃÓya yat prÃpi mayà Óubham asamapaddhitam / puïyamastu janastena prÃpto madhyamapaddhitam // dÆrÅk­ter«yÃdimalà hi santo guïairat­ptÃ÷ salilairivÃbdhi÷ / vivecya g­ïhanti subhëitÃni haæsÃ÷ payo yatpayasi prah­«ÂÃ÷ // pak«apÃtÃkulaæ tasmÃd dÆrÅk­taæ mano budhai÷ / sarvameva grahÅtavyaæ bÃlÃdapi subhëitam // ÃcÃryakamalaÓÅlena ante nibaddho bhÃvanÃkrama÷ samÃpta÷ / t­tÅya÷ bhÃvanÃkrama÷ samÃpta÷ /