Kamalasila: Bhavanakrama (Bhk) Based on the edition by Gyaktsen Namdol. Bhàvanàkramaþ of âcàrya Kamala÷ãla. Sarnath: Central Institute of Higher Tibetan Studies, 1984 (Bibliotheca-Indo-Tibetica 9), 165-326. Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Sastra section, text no. 47 The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. REFERENCE SYSTEM (added): Bhk nnn = pagination of G. Namdol's ed. #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ àcàryakamala÷ãlapraõãto Bhàvanàkramaþ prathamaþ [mahàyànasåtràõàü ya àdikarmikasya caryàniyamaþ / tamadhikçtya saükùepàd bhàvanàkramastvabhidhãyate // acireõa sarvaj¤atàü pràptukàmaiþ saükùepataþ karuõà, bodhicittam, pratipatti÷ceti triùu sthàneùu prayatitavyam / buddhatvasya a÷eùadharmahetumålaü karuõaiveti j¤àtvà sàdàveva bhàvayitavyà / yathoktam àryadharmasaügãtisåtre- "atha khalvavalokite÷varo bodhisattvo mahasattvo bhagavantametadavocat- na bhagavan bodhisattvena atibahuùu dharmeùu ÷ikùitavyam / eko dharmo bhagavan bodhisattvena svàràdhitaþ supratividdhaþ kartavyaþ / tasya sarvabuddhadharmàþ karatalagatà bhavanti / katama ekadharmaþ? yaduta mahàkaruõà / mahàkaruõayà bhagavan bodhisattvànàü sarvabuddhadharmàþ karatalagatà bhavanti / tadyathà bhagavan yena ràj¤a÷cakravartina÷cakraratnaü gacchati tena sarvo balakàyo gacchati, evameva bhagavan yena bodhisattvasya mahàkaruõa gacchati, tena sarve buddhadharmà gacchanti / tadyathà bhagavan jãvitendriye sati anyeùàmindriyàõàü pravçttirbhavati, evameva bhagavan mahàkaruõàyàü satyàmanyeùàü bodhisattvànàü] dharmàõàü pravçttirbhavati /" iti / àryàkùayamatinirde÷e coktam- "punaraparam, bhadanta ÷àradvatãputra, bodhisattvànàü mahàkaruõàpyakùayà / tat kasya hetoþ? pårvaïgamatvàt / (##) tadyathàpi nàma, bhadanta ÷àradvatãputra, à÷vàsàþ [pra÷vàsàþ] puruùasya jãvitendriyasya pårvaïgamàþ, evameva mahàyàna-sambhàra-samudàgamàya bodhisattvasya mahàkaruõà pårvaïgamà" iti vistaraþ / àryagayà÷ãrùe coktam- "kimàrambhà, ma¤ju÷rãþ, bodhisattvànàü caryà, kimadhiùñhànà ca? ma¤ju÷rãràha- mahàkaruõàrambhà, devaputra, bodhisattvànàü caryà sattvàdhiùñhànà / "iti vistaraþ / tathà hi tayà preryamàõà bodhisattvàþ svàtmanirapekùà ekàntena paropakàràrthatayà atiduùkaradãrghakàlike 'pi sambhàropàrjanapari÷rame pravartante / tathà coktam àrya÷raddhàbalàdhàne- "tatra [mahà]karuõayàpi sarvasattvaparipàcanàrthaü na tat ki¤cit sukhopàdhànaü yanna parityajati / "iti / ato 'tiduùkare pravartamàno nacireõaiva sambhàràn paripåryàva÷yameva sarvaj¤apadam adhigacchati / tato buddhadharmàõàü karuõaiva målam / mahàkaruõàparigrahàdeva buddhà bhagavanto 'dhigamya sarvaj¤apadam a÷eùasya jagato 'rtha vikurvàõàstiùñhanta iti nirvàõàpratiùñhàne saiva bhagavatàü mahàkaruõà hetuþ / sà ca duþkhitasattvàlambanamanaskàrabahulãkàrato vçddhim (upayàti) / sarve ca te sattvàstridhàtukàvacaràstrividhaduþkhatayà yathoyogam atyanta duþkhità eveti sarveùveva sattveùu bhàvanãyam / tathà ca ye tàvannàrakàste vividhacirantanadãrghakàlikadàhàdiduþkha [nadãùu] nimagnà eva bhagavatà varõitàþ / tathà pretà api duþsahatãvrakùuttçùàdiduþkha[agni] (##) pãóàbhisaü÷oùitamårtayastãvraduþkham anubhavanti / yena varùa÷atenàpya÷uciü kheñapiõóanaü ca bhoktuü na labhanta ityàdi varõitaü bhagavatà / tirya¤co 'pi paraspara[bhakùaõa]krodhavadhahiüsàdibhiranekavidhaü duþkhamanubhavanto dç÷yanta eva / tathà hi kecinnàsikàbhedanatàóàõabandhanàdibhiratantrãkçta÷arãràþ paritaþ paripãóayamànàþ kathamapyanicchanto 'pi atidurvahagurubhàrodvahanaparikhinnavapuùaþ pariklàmyanti, tathàraõye 'pi nivasanto 'naparàdhàþ kecit kvacit [artha]to 'nviùya hanyante / nityaü ca bhayavivhalamànasastatastataþ palàyamànàstiùñhantãtyaparimitam eùàü duþkhaü dç÷yatta eva / tathà mànuùye 'pi nàrakaü duþkhaü dç÷yata eva / atra ye cauràdayo 'ïgaccheda÷ålàrpaõodbandhanàdibhiþ kàryanta eva teùàü nàrakameva duþkham / ye ca dàridrayadyupahatàsteùàü pretànàmiva tatkùuttarùàóibhirduþkham / ye ca bhçtyàdayaþ paràyattãkçtàtmabhàvàþ, ye ca balibhiràkramya pãóayante teùàü tira÷càmiva tàóanàvarodhanàdi duþkham / tathà paryeùñikçtam anyo 'nyadrohopaghàtàdi kçtaü priyaviprayogàpriyasaüyogakçtaü càprameyameùàü duþkham / ye kvacid ã÷varàþ sukhità iva lapyante te 'pi viparyavasànasampado vividhakudçùñigahananimagnà nàrakàdiduþkhànubhavahetuvividha kle÷akarmàõyupacinvantaþ prapàtasthàstarava iva duþkhahetau [api] vartamànàþ paramàrthato duþkhità eva / devà api ye tàvat kàmàvacaràste 'pi tãvrakàmàgnisandãptamànasà àkùiptacittà ivàsvacchacetasaþ kùaõamapi samàdhànaü cetasàü na labhante / teùàü pra÷amasukhadhanadaridràõàü kãdç÷aü nàma tat sukham? nityacyavanapatanàdibhaya÷okopahatàþ kathaü sukhità nàma? ye ca råpàråpàvacaràste 'pi (##) yadi nàma kiyatkàlaü duþkhaduþkhatàü vyatãtàstathàpyatyantaü kàmàvacaràõàm anu÷ayànàm aprahàõàt teùàü punarapi nàrakàdivinipàtasambhavàd vipariõàmaduþkham astyeva / sarve nàma devamanuùyàþ kle÷akarmàdipàratantryàt te saüskàraduþkhatayà duþkhità eva / tadevaü sakalameva jagad duþkhagnijvàlàvalãóham ityavetya yathà mama duþkhamapriyaü tathànyeùàmapriyamiti cintayatà sarveùveva sattveùu kçpà bhàvanãyà / prathamaü tàvad mitrapakùeùu pårvoktà vividhaduþkhànubhaveùvanupa÷yatà bhàvanãyà / tataþ sattvasamatayà vi÷eùamapa÷yatànàdimati ca saüsàre na ka÷cit sattvo yo na me ÷ata÷o bandhurabhåditi paricintayatà vyasteùu bhàvanãyà / yadà mitrapakùeùviva vyasteùu [api] tulyà karuõà pravçttà bhavati, tadà ÷atrupakùe 'pi tathaiva sattvasamatàdimanasikàreõa bhàvanãyà / yadà ca ÷atrupakùe 'pi mitrapakùavat samapravçttà bhavati, tadà krama÷o da÷asu dikùu sarvasattveùu [api] bhàvayet / yadà ca duþkhitabàlapriyeùviva duþkhoddharaõecchàkàrà svarasavàhinã sarvasattveùu samapravçttà kçpà bhavati, tadà sà niùpannà bhavati mahàkaruõàvyapade÷aü ca labhate / yathà akùayamatisåtre ca varõitam / ayaü ca kçpàbhàvanàkramo bhagavatàbhidharmasåtràdau varõitaþ / tasyaivaü kçpàbhyàsabalàt sakalasattvàbhyuddharaõapratij¤ayànuttarasamyaksambodhipràrthanàkàram ayatnata eva bodhicittamutpadyate / yathoktam àryada÷adharmasåtre- "sattvàn atràõàn a÷araõàn advãpàn dçùñvà karuõàyai cittamupasthàpya yàvadanuttaràyàü samyaksaübodhau cittamutpàdayati" iti / yadi nàma parasamàdàpanàdinàpi bodhisattvasya mahàsattvasya bodhicittamutpadyate, tathàpi kçpàvegato yat svayameva bodhisattvasya bodhicittamutpadyate (##) tad bhagavatà àryatathàgataj¤ànamudràsamàdhau vi÷iùñataratvena varõitam / tadetad bodhicittaü pratipattivikalamapi saüsàre mahàphalaü bhagavatà varõitam / tathà coktaü maitreyavimokùe- "tad yathàpi nàma, kulaputra, bhinnamapi vajraratnaü sarvam ativi÷iùñaü suvarõàlaïkàramabhibhavati, vajraratnanàma ca na vijahàti, sarvadàridrayaü ca vinivartayati / evameva, kulaputra, pratipattibhinnamapi sarvaj¤atàcittotpàdavajraratnaü sarva÷ràvakapratyekabuddhaguõasuvarõàlaïkàram abhibhavati / bodhicittanàma na vijahàti, saüsàràdàridrayaü ca vinivartayati" iti / yo 'pi pàramitàsu sarveõa sarvaü sarvathà ÷ikùitum asamarthaþ, tenàpi bodhicittam utpàdanãyameva, upàyaparigraheõa mahàphalatvàt / yathà coktam àryaràjàvavàdakasåtre- "yàsmàt tvaü mahàràja, bahukçtyo bahukaraõiyaþ, asahaþ sarveõa sarvaü sarvathà dànapàramitàyàü ÷ikùitum, yàvat praj¤àpàramitàyàü ÷ikùitum / tasmàttarhi tvaü mahàràja evameva sambodhau chandaü ÷raddhàü pràrthanàü praõidhiü ca, gacchannapi tiùñhannapi niùaõõo 'pi ÷ayàno 'pi jàgradapi bhu¤jàno 'pi pibannapi, satatasamitam anusmara, manasikuru bhàvaya / sarvabuddhabodhisattvàrya ÷ràvakapratyekabuddhapçthagjanànàm àtmana÷ca atãtànàgatapratyutpannàni ku÷alamålàni piõóayitvà, anumodasva agrayà anumodanayà / anumodya ca sarvabuddhabodhisattvapratyekabuddhàrya÷ràvakàõàü påjàkarmàõi niryàtaya / niryàtya ca sarvasattvasàdhàraõàni kuru / tataþ sarvasattvànàü yàvat sarvaj¤atàpratilambhàya sarvabuddhadharmaparipåraõàya dine (##) traikàlyam anuttaràyàü samyaksaübodhau pariõàmaya / evaü khalu tvaü mahàràja, pratipanna, san ràjyaü ca kàrayiùyasi, ràjyakçtyàni ca na hàpayisyasi, [bodhisambhàràü÷ca paripårayiùyàsi]" / ityàdi kamuktvàha- "atha khalu punastvaü mahàràja, samyaksambodhicittaku÷alamålavipàkena anekakçtyo deveùu upapanno 'bhåþ / anekakçtyo manuùyeùu upapanno 'bhåþ / sarvàsu ca devamanuùyopapattiùu àdhipatyaü kàrayiùyasi" / iti vistaraþ / yat punaþ pratipattisàraü bodhicittaü tad atitaràü vipulaü phalam iti siddhim / ata eva àryavãradattaparipçcchàyàm uktam- bodhicittàd vai yat puõyaü tacca råpi bhaved yadi / àkà÷adhàtuü sampårya bhåya÷cottaritaü bhavet // gaïgàbàlukasaükhyàni buddhakùetràõi yo naraþ / dadyàd ratnaprapårõàni lokanàthebhya eva hi // ya÷caikaþ prà¤jalirbhåtvà cittaü bodhàya nàmati / iyaü vi÷iùyate påjà yasyà anto na vidyate // iti / yathà àryagaõóavyåhe varõitam- "bodhicittaü kulaputra! bãjabhåtaü sarvabuddhadharmàõàm" iti vistaraþ / tacca bodhicittaü dvividhaü praõãdhicittaü prasthànacittaü ca / àryagaõóavyåhe varõitam, tathà- "rdurlabhàste, kulaputra, sattvàþ sattvaloke ye 'nuttaràyàü samyaksambodhau praõidadhati iti / tato 'pi durlabhatamàste sattvà ye 'nuttaràü samyaksambodhim abhisamprasthitàþ" iti / sakalajagato hitàya buddho bhaveyamiti prathamataraü pràrthanàkàrà cetanà (##) tatpraõidhicittam / yataþ prabhçti saüvaragrahaõe vartamànàþ sambhàreùu dç÷yante tatprasthànacittam / saüvara÷ca vij¤àtapratibalasaüvarasthitàt kalyàõamitràt parato gràhyaþ / asati pratiråpe gràhake buddhabodhisattvàn àmukhãkçtya yathà ma¤ju÷rãyàmbararàjabhåtena bodhicittamutpàditaü tathotpàdanãyaþ / evamutpàditabodhicitto bodhisattvaþ svayameva dànàdi dadàti pratipattau prayokùyate, na hi svayamadàntaþ paràn damayatãti mattvà / na càpi vinà pratipattyà bodhiravàpyate / yathoktam àryagayà÷ãrùe- "pratipattisàràõàü bodhisattvànàü bodhirnàpratipattisàràõàm" iti / àryasamàdhiràje coktam- "tasmàt pratipattisàro bhaviùyàmi ityevaü tvayà kumàra, ÷ikùitavyam / tat kasya hetoþ? pratipattisàrasya hi, kumàra, na durlabhà bhavatyanutarà samyaksaübodhiþ" iti / sà ca pratipattirbodhisattvasya pàramitàpramàõasaïgrahavastvàdibhedena akùayamatiratnameghàdisåtreùu vistareõa varõità / tathà laukika÷ilpàdisthàneùvapi yàvad bodhisattvena ÷ikùitavyam / kiü punarlokottareùu dhyànàdiùu / anyathà kathaü sarvàkàraü sattvàrthaü kuryuþ / sà ceyaü saükùepeõa bodhiattvasya praj¤opàyaråpà pratipattirna praj¤àmàtraü nopàyamàtram / yathà àryavimalakirtinirde÷e- "praj¤àrahita upàya upàyarahità ca praj¤à bodhisattvànàü bandhanam" ityuktam / upàyasahità praj¤à praj¤àsahità upàyo mokùatvena varõitaþ / àryagayà÷ãrùe coktam- "dvàvimau bodhisattvànàü saükùiptau màrgau / dvàbhyàü màrgàbhyàü samanvàgatà bodhisattvà mahàsattvàþ kùipramanuttaràü (##) samyaksaübodhim abhisambhotsyante / katamau dvau, upàya÷ca praj¤à ca / "iti / tatra praj¤àpàramitàü tyaktvà dànàdipàramitàsaïgrahavastvàdikaü sarvameva kùetrapari÷uddhimahàbhoga[bahu] parivàrasampatsattvaparipàkanirmàõàdikasakalàbhyudayadharmasaïgràhakaü ku÷alam upàya ucyante / praj¤à tu tasyaiva copàyasyàviparãtasvabhàvaparicchedahetuþ / tayà hi samyagupàyaü vivicyàviparyasto yathàvat svaparàrthànuùñhànàd viùamiva mantraparigçhãtaü bhu¤jàno na saükli÷yate / tathà coktamatraiva sutre- "upàyaþ saïgrahaj¤ànam praj¤à paricchedaj¤ànam /" iti / àrya÷raddhàbalàdhàne coktam- "upàyakau÷alaü katamam? yat saïgrahaþ sarvadharmàõàü / praj¤à katamà? yat sarvadharmàõàm asambhadena kau÷alam" iti / etau praj¤opàyau dvàvapi sarvakàlameva sevanãyau bhåmipraviùñairapi na tu praj¤àmàtraü nopàyamàtram / yataþ sarvàsveva da÷asu bhåmiùu bodhisattvasya pàramitàsamudàcàraþ pañhito dadhabhåmikàdau "na ca pari÷eùàsu na samudàcarati" iti vacanàt / aùñamyàü ca bhåmau bodhisattvasya ÷àntavihàriõo buddhairvyuttthànaü tad virudhyeta / tacca tatastatra pàñhàd avagantavyam / [tathà coktaü tatraiva såtre] "tasya khalu bho jinaputra, bodhisattvasya evamimàmacalàü bodhisattvabhåmimanugatasya pårvapraõidhànabalàdhànasthitasya buddhà bhagavantastasmin dharmamukhastrotasi tathàgataj¤ànopasaühàraü kurvanti / evaü caina bruvanti- sàdhu (##) sàdhu kulaputra / eùà paramàrthakùàntirbuddhadharmànugamàya / api tu khalu punaþ kulaputra, yà asmàkaü da÷abalacaturvai÷àradyabuddhadharmasamçddiþ, sà tava nàsti / tasyà buddhadharmasamçddheþ paryeùaõàya abhiyogaü kuru, vãryamàrabhasva / etadeva kùàntimukhaü monmokùãþ / api tu khalu punaþ kulaputra, kiü càpi tvayaivaü ÷àntavimokùavihàro 'nupràptaþ, imàn punara÷àntànapra÷àntàn bàlapçthagjanàn nànàkle÷asamudàcàrapràptàn vividhavitarkopahatamànasàn samanvàhara, apekùasva / api tu khalu punaþ kulaputra, pårvapraõidhànamanusmara sattvàrthasaüpràpaõaü j¤ànamukhàcintyatàü ca / api tu khalu punaþ kulaputra, eùà sarvadharmàõàü dharmatà / utpàdàdvà tathàgatànàmanutpàdàdvà sthitaivaiùà dharmatà dharmadhàtusthitiþ yadidaü sarvadharma÷ånyatà sarvadharmànupalabdhiþ / naitayà tathàgatà eva kevalaü prabhàvyante, sarva÷ràvakapratyekabuddhà api hyetàmavikalpadharmatàmanupràpnuvanti / api tu khalu punaþ kulaputra, prekùasva tàvat tvamasmàkaü kàyàpramàõatàü ca j¤ànàpramàõatàü ca buddhakùetràpramàõatàü ca j¤ànàbhinirhàràpramàõatàü ca prabhàmaõóalàpramàõatàü ca svaràïgavi÷uddhayapramàõatàü ca / tathaiva tvamapyabhinirhàramutpàdaya / api tu khalu punaþ kulaputra, ekastveùa àloko yo 'yaü sarvadharmànirvikalpàlokaþ / ãdç÷àstu kulaputra, dharmàlokàstathàgatànàmaparyantagatà aparyantakçtà aparyantabaddhàþ, yeùàü saükhyà nàsti, gaõanà, pramàõamupaniùadaupamyaü nàsti, tesàmadhigamàya abhinirhàramutpàdaya / api tu khalu punaþ kulaputra, prekùasva tàvad da÷asu dikùu apramàõakùetratàü ca apramàõasattvatàü ca apramàõadharmavibhaktitàü ca / tatsarvamanugaõaya / yathàvattayà abhinirhàramutpàdaya / "iti hi bho jinaputra, te buddhà bhagavanta (##) evaü bhåmyanugatasya bodhisattvasya evaü pramukhànyaprameyàõyasaükhyeyàni j¤ànàbhinirhàramukhànyupasaüharanti, yairj¤ànàbhinirhàramukhairbodhisattvo 'pramàõaj¤ànavibhaktito 'bhinirhàrakarmàbhiniùpadayati / ' àrocayàmi te bho jinaputra, prativedayàmi / te ced buddhà bhagavantastaü bodhisattvamevaü sarvaj¤aj¤ànàbhinirhàramukheùu nàvatàrayeyustadevàsya parinirvàõaü bhavetsarvasattvakàryapratiprasrabdhi÷ca /" iti vistaraþ / yacca àryavimalakãrtinirde÷e gayà÷ãrùe coktaü tadapi pårvoktaü virudhyate, evaü sàmànyenaiva tatràbhidhànàt / yat sarvadharmasaïgrahavaipulye coktaü tadapi virudhyate / eva / tatroktam- "såkùmaü hi ma¤ju÷rãþ, saddharmapratikùepakarmàvaraõam / yo hi ka÷cinma¤ju÷rãþ, tathàgatabhàùite dharma ekasmin ÷obhanasaüj¤àm utpàdayati / ekasminna÷obhasaüj¤àm utpàdayati / sa saddharmaü pratikùipati / tena saddharmaü pratikùipatà tathàgato 'bhyàkhyàto bhavati" iti vistaram uktvà àha- "yo 'yaü maitreya, ùañpàramitàsamudàgamo bodhisattvànàü bodhàya taü te mohapuruùà evaü vakùyanti / praj¤àpàramitàyàmeva bodhisattvena ÷ikùitavyam, kiü ÷eùàbhiþ pàramitàbhiriti / te 'nyà mupàyapàramitàü dåùayitavyàü manyante / tat kiü manyase, ajita! duùpraj¤aþ sa kà÷iràjo 'bhåd yena kapotàrtha ÷yenàya svamàüsàni dattàni? maitreya àha, no hãdam, bhagavan / bhagavànàha- yàni mayà maitreya, bodhisattvacaryàü caratà ùañpàramitàsaüyuktàni ku÷alamålànyupacitàni / apakçtaü nu taiþ ku÷alamålaiþ? maitreya àha- no hãdaü bhagavan / bhagavàn àha, tvaü tàvad ajita, dànàpàramitàyàü ùaùñiü kalpàn samudàgataþ / yàvat praj¤àpàramitàyàü ùaùñiü kalpàn samudàgataþ, tat te mohapuruùà evaü vakùyanti- ekanayenaiva (##) bodhiryaduta ÷ånyatànayena" iti vistaraþ / vairocanàbhisambodhau coktam- 'tadetat sarvaj¤aj¤ànaü karuõàmålaü bodhicittahetukam upàyaparyavasànam" iti / tasmàdubhayaü sarvakàlameva bodhisattvena sevanãyam / evaü hi bhagavatàm apratiùñhitanirvàõaü sidhyati / tathà hi dànàderåpàyasya råpakàyakùetraparivàràdimahàbhogatàphalasampatparigrahàd bhagavatàü na nirvàõe 'vasthànam / praj¤ayà ca sakalaviparyàsaprahàõàd na saüsàre 'vasthànaü viparyàsamålatvàt saüsàrasya / anyà ca praj¤opàyasvaråpayà pratipadà samàropàpavàdàntavivarjanena madhyamà pratipad udbhàvità / praj¤ayà samàropàntasya varjanàd upàyenàpavàdàntasya varjanàt / ata eva àryadharmasaïgãtàvuktam- "lakùaõànuvya¤janaråpakàyapariniùpàdanàbhirata÷ca bhavati, na dharmakàyàbhisamayamàtràbhirataþ" iti / punaruktam- "praj¤opàyajanitastathàgatànàü parapratyayataþ saübhavo 'nugantavyaþ" iti / yat punaruktam- "kolopamaü dharmaparyàyam àjànadbhirdharmà eva prahàtavyàþ, pràg evàdharmàþ" iti / tad viparãtàbhinive÷aprahàõataþ prahàtavyà ityabhipràyàduktam, na tu prayojanasampadanàrthamapi nà÷rayaõiyam / tathà coktam- "dharmaþ pragrahãtavyo nodgrahãtavyaþ" iti / nonmàrgeõa pragrahãtavya ityarthaþ / yaccàpi kvacid dànàdi sàüsàrikaphalatvena varõitaü tat praj¤àrahitànàü dànàdãnàü pårvam uktaü tàvanmàtraku÷alamålasantuùñàü÷càdhikçtyottara ku÷alamåle protsàhanàrtham / anyathà [àrya-]vimalakãrtinãrde÷aþ [àdi pårvoktaþ] sarva eva virudhyate / tasmàttu dvàvapi praj¤opàyau sevanãyàviti sthitam / (##) tatra praj¤àparigçhãtà dànàdayaþ pàramitàvyapade÷aü labhante nànyatheti / ato dànadipari÷uddhaye samàdhànam àsthàya praj¤opàdànàrthaü yatnaü kurvãta / tatra prathamaü tàvat ÷rutamayã praj¤otpàdanãyà / tayà hi tàvad àgamàrtham avadhàrayati / tata÷cintàmayyà praj¤ayànãtaneyàrthaü nirvedhayati / tatastayà ni÷citya bhåtamarthaü bhàvayennàbhåtam / anyathà hi viparãtasyàpi bhavànàd vicikitsàyà÷càvyapagamàt samyagj¤ànodayo na syàt / tata÷ca vyarthaiva bhàvanà syàt / yathà tãrtãkànàm / uktaü ca bhagavatà samàdhiràje- nairàtmyadharmàn yadi pratyavekùate tàn pratyavekùya yadi bhàvayet / sa heturnirvàõaphalasya pràptaye yo anyaheturna sa bhoti ÷àntaye // iti / tasmàccintàmayyà praj¤ayà yuktayàgamàbhyàü pratyavekùya bhåtameva vastusvaråpaü bhàvanãyam / vastånàü svaråpaü ca paramàrthato 'nutpàda evàgamato yuktita÷ca ni÷citam / tatràgamato yathoktam àryadharmasaïgãtau- "anutpàdaþ satyamasatyam anye dharmàþ" iti / etacca paramàrthànukålatvàd anutpàdaþ satyamityuktam / paramàrthatastu notpàdo nàpyanutpàdaþ, tasy sarvyavahàràtãtatvàt / puna÷càtraiva coktam- "utpàdanirodhàbhiniviùñaþ kulaputra, lokasannive÷aþ, (##) tasmàt tathàgato mahàkàruõiko lokasyottràsapadaparihàràthaü vyavahàrava÷àd uktavàn, utpadyate nirudhyate ceti na càtra kasyacid dharmasyotpàdaþ" iti / aryabuddhasaïgãtau coktam- "katamà yoni÷aþ pçcchà, katamà yoniþ? àha anutpàdo yoniþ, tasya pçcchà yoni÷aþ pçccha" / punaratraivoktam- "cakàramukhaþ sarvadharmà÷cyutyutpattivigatàþ / abhàvamukhàþ sarvadharmàþ, svabhàva÷ånyatàm upàdàya" iti / àryasatyadvayavibhàge cànutpàdasamatayà sarvadharmàõàü samatà bhavati / praj¤àpàramitàyàü coktam- "råpaü subhåte, råpasvabhàvena ÷ånyam, yàvad vij¤ànaü vij¤ànasvabhàvena ÷ånyamiti svalakùaõa÷ånyatàm upàdàya" iti / hastikakùye coktam- na ka÷cillabhyate bhàvo yasyotpàdasya saübhavaþ / asaübhaveùu dharmeùu bàlaþ sambhavamicchati // iti / pitàputrasamàgame coktam- "sarva ete dharmàþ sarve samàstraikàlyasamatayà / atãte 'dhvani sarvadharmàþ svabhàvarahità yàvat pratyutpanne 'dhvani" iti / evaü tavad àgamataþ pratyavekùaõãyam / yuktyà hi sthirãkçtasyàgamàrthasyànyairapohitam a÷akyatvàt / ato yuktyàpi pratyavekùanãyam / tatra saükùepato yuktirucyate / utpàdo bhàvànàmahetuko và syàt sahetuko và / na tàvad ahetukaþ kàdàcitkatvadar÷anàt / kàraõànapekùà hi vi÷eùàbhàvàd utpàdakàlavat sadà sarvatraiva ca bhàvàþ kiü na bhaveyuþ / abhàvakàlàd avi÷eùàd và utpàdakàle 'pi naiva bhaveyuþ / evaü tàvanna nirhetuko yuktaþ / nàpi sahetukaþ / tathà hi yastàvadã÷varàdistãrthikairnityo hetuþ kalpitastato bhàvà na jàyante krameõotpàdadar÷anàt / na (##) tvavikalakàraõasya [phalasya] krameõotpàdo yukto nirapekùatvàt / nàpã÷varàdeþ svayaü samarthasya paràpekùàþ / nityatvena parairanupakàryatvàt / anupakàriõi càpekùàyogàt / ata eve÷varàdãnàü sarvasàmarthya÷ånyatvàd vandhyàpåtràdivad niþsvabhàvatvameva / arthakriyàsamarthatvàd vastunaþ / teùàü kvacidapi kàrye na krameõa sàmarthyaü yathà vicàritam / nàpi yaugapadyena, tathà hi sarvakàryaü sakçd utpàdyoktarakàle 'pi yadyutpattisamartha evàsau tadà punarapi samarthasvabhàvànuvçttau pårvavat kàryotpattiprasaïgaþ / ananuvçttau và pårvasvabhàvaparityàgàd anityatvaprasaïgaþ / tasmànna nityaü nàma ki¤cid vastu vidyate / ata evoktaü bhagavatà- "asatsamàropaþ punarmahàmate! àkà÷anirodhanirvàõa[àdi]akçtakabhàvàbhinive÷asamàropaþ" iti / tasmànna nityàd eùàmutpàdo yuktaþ / nàpyanityàttatràtãtànàgatayoravastutvànn tàvattato janma yuktam ahetukatvaprasaïgàt / nàpi vartamànàt, samànàsamànakàlayostata utpàdàyogàt / tathà hi na tàvat samànakàlaü kàraõaü svabhàvavat kàryasyàpi tatsamànakàlabhàvitayà niùpannatvàt / nàpi bhinnakàlam, kàlantaravyavadhànenotpàde 'tãtàderevotpattiprasaïgàt / avyavadhànenàpyutpàde sarvàtmànà yadyavyavadhàõaü tadaikasminneva kùaõe sarvakùaõànàm anuprave÷àt kalpasya kùaõamàtratàprasaïgaþ / yathà paramàõoþ sarvàtmanà saüyogo piõóasyàõumàtratàprasaïgaþ / athaikade÷anena, tadà kùaõasya sàvayavatvaprasaïgaþ / svato 'pi notpadyante, nirhetukapakùeõaivàsya pakùasya saïgçhãtatvàt svàtmani ca kàritravirodhàt / nàpyubhayataþ ubhayapakùabhàvidoùadvaya [saïgraha]prasaïgàt / (##) tasmàt paramàrthato 'nutpannà evàmã bhàvàþ / saüvçtyà tåtpàdasya vidyamànatvànnàgamàdivirodhaþ / tathà coktaü bhagavatà- bhàvà vidyanti saüvçtyà paramàrthe na bhàvakàþ / niþsvabhàveùu yà bhràntistatsatyaü saüvçtirbhavet // iti / iyaü ca yuktirbhagavato 'bhipretà ÷àlistambàdau / svataþ parata ubhàbhyàm aheto÷ca janmaniùedhàt / athavà evaü yuktyà vicàrayet / dvividhà bhàvà råpiõo 'råpiõa÷ca / tatràpi tàvad råpiõo ghatàdayaste 'õu÷o vibhinnaråpatvàd naikasvabhàvàþ / aõånàü pårvàparasthitànàü pårvàdidigbhàgatvena vibhidyamànànàm asiddhàvapyaõusaücayàtmakatve nànekasvabhàvo yuktaþ, na caikànekasvabhàvavyatirekeõàparaþ ka÷cid bhàvasvabhàvo 'stãti niþsvabhàvà evàmã paramàrthataþ svapnàdyupalabdharåpàdivad råpiõo bhavàþ / etacca bhagavataiva coktam àryalaïkàvatàre- "goviùàõàü punarmahàmate, aõu÷o 'pi vibhidyamànaü nàvatiùñhate / punarapyaõavo 'pi bhidyamànà aõutvalakùaõena nàvatiùñhante" iti / ye càrupiõaste 'pi tathaiva vicàryumàõà niþsvabhàvà eva / tathà hi, bàhyasya nãlàderarthasyàbhàvàt sàmarthyata eva vij¤ànàdayo 'råpiõaþ skandhà nilàdiråpeõa pratibhàsanta ityabhyupeyam / uktaü ca bhagavatà- "bahirdhà nàsti vairåpaü svacittaü dç÷yate bahiþ /" iti / tata÷ca nãlàdicitràkàranirbhàsatayà gràhyagràhakàkàranirbhàsatayà naikasvabhàvà (##) amã yuktàþ / na caikasyànekaråpatà yuktimatã, ekànekavirodhàt / ekasya kasyacit svabhàvasyàsiddhàvanekaråpatàpyayuktimatã, ekasamåharåpatvàd anekasya / athavà tatràlãkà evàmã råpàdaya àkàràþ pratibhàsanta ityubyupagamyate, tadà vij¤ànam apyalãkaü pràpnoti / vij¤ànasya tatsvaråpàvyatirekàt / na hi svayaü prakà÷amànaråpatàvyatirekeõànyad vij¤ànasya råpamasti / svayaü ca na nirbhàsante råpàdayaþ / teùàü ca vij¤ànasvaråpàpannànàm alãkatve sarvameva vij¤ànam alãkam abhyupetaü syàt / tasmàd "màyopamaü ca vij¤ànam" ityuktaü bhagavatà / tasmàd ekànekasvabhàva÷ånyatvena paramàrthato 'lãkà evàmã sarvabhàvà iti ni÷citametat / ayaü càrtha ukto bhagavatà laïkàvatàre- yathaiva darpaõe råpam ekatvànyatvavarjitam / dç÷yate na ca tatràsti tathà bhàveùu bhavatà // iti / ekatvànyatvavarjitam iti, ekatvànyatvarahitam ityarthaþ / puna÷coktam- buddhayà vivicyamànànàü svabhàvo nàvadhàryate / ato nirabhilàpyaste niþsvabhàvà÷ca dar÷itàþ // iti / tadevaü cintàmayyà praj¤ayà ni÷citya bhåtamartha tasya pratyakùãkaraõàya bhàvanàmayãü praj¤àm utpàdayet / "bahu÷rutàdimàtrakeõà nàrthaþ pratyakùo bhavatãti niveditam àryaratnameghàdiùu / anubhava÷ca pratipattçõàm, na càpi sphuñataraj¤ànàlokodayam antareõa samyagàvaraõatamo 'pahãyate / bhàvanàbahulãkàrata÷càbhåte (##) 'pyarthe sphuñaraj¤ànam utpadyate / yathà a÷ubhàdipçthvãkçtsnàdisamàpannànàü [j¤ànodbhavatve] kimpunarbhåte / tathà ca bhàvanàyàþ parisphuñaj¤ànaphalatvena sàphalyamuktam àryasamàdhiràje- àrocayàmi prativedayàmi vo yathà yathà bahu ca vitarkayennaraþ / tathà tathà bhavati tannimittacittastehi vitarkehi tanni÷ritehi // iti vistaraþ / tasmàt tattvaü sàkùàtkartukàmo bhàvanàyàü pravartate / tatra prathamataraü tàvad yoginà ÷amatho niùpàdanãya÷cittasthirãkaraõàya / salilavacca¤calatvàccittasya, na ÷amathamàdhàramanteraõa sthitirasti / na càsamàhitena cetasà yathàbhutaü ÷akyate j¤àtum / uktaü hi bhagavatà- "samàhitacitto yathàbhåtaü prajànàti" iti / ÷amatho làbhàdikàmanànirapekùasya samyakpravçttau sthirasya duþkhàdyadhivàsana÷ilasyàrabdhavãryasya ÷ãghrataraü sampadyate / ata eva àryasaüdhinirvocanàdau dànàdaya uttarottaratvena varõitàþ / tadevaü ÷ãlàdi÷amathasambhàreùu sthito mano 'nukålade÷e sarvabuddhabodhisattveùu praõàmàdikaü kçtvà pàpade÷anàü puõyànumodanàü vidhàya sakalajagadabhyuddharaõà÷ayo mahàkaruõàm evàbhimukhãkçtya kàyam çjuü praõidhàya sukhàsanopaviùñaþ paryaïkamàbhujya samàdhimabhiniùpàdayet / tatra prathamaü tàvad yad vastu vicàrayitavyaü yàvatà prakàreõa saïkùepataþ sakalavastusaïgraho bhavati tatra cittaü badhnãyat / saïkùiptaü (##) punarvastu råpyaråpibhedena dvidha bhavati / etaccàdikarmikasya vikùepadoùaparihàràrtha saükùiptaü tàvad yuktam àlambayitum / yadà tu jitamanaskàro bhavati tadà skandhadhàtvàdibhedena vi÷odhya vistara÷o 'pyàlambata eva / tathà sandhinirmocanàdau yoginàm aùñàda÷aprakàra÷ånyatàlambanàdibhedena nànàprakàram àlambanam uktam / atraiva bhagavatà sattvànugrahàd råpyaråpyàdibhedena saükùepamadhyavistàraiþ vastubhedo 'bhidharmàdau nirdiùñaþ / tacca vastu adhyàropàpavàdaparihàràya skandhadhàtvàdisaïgrahato gaõayet / tato ni÷citya sarvaü vastusaïgrahaü tatraiva puna÷cittaü prabandhena prerayet / yada tvantarà ràgàdinà cittaü bahirvikùipet tadàvagamya vikùepatàm a÷ubhàdibhàvanayà vikùepam upa÷àmya punastatraivoparyupari cittaü prerayet / a÷ubhadibhàvanàkramastu granthavistarabhayànna likhitaþ / yadà tu cittaü tatrànabhirataü pa÷yet, tada samàdherguõadar÷anato 'bhiratiü tatra bhàvayet / vikùepadoùadar÷anàd aratiü pra÷amayet / atha yadà styànamiddhàbhibhavàd àalambanagrahaõàprakañatayàlãnaü cittaü bhavati tadà lokasaüj¤àbhàvanayà pràmodyavastubuddhàdiguõamanasikàràt [và] layaü upa÷àmya punastadevàlambanaü dçóhataraü gçõhãyàt / atha yadà pårvahasitaramitàdyanusmarato 'ntarà cittam uddhataü pa÷yet, tadànityatàdisaüvegamanasikàràd auddhatyaü pra÷amayet, tataþ punastatraivàlambane cittasyànabhisaüskàravàhitàyaü yatnaü kurvãta / atha yadà layauddhatyabhyàü viviktatayà samapravçttaü svarasavàhicittaü pa÷yet tadàbhoga÷ithãlãkaraõàd (##) upekùate / yadà tu samapravçtte satyàbhogaþ kriyate, tadà cittaü vikùipet / yadà tu tatràlambane 'nabhisaüskàravàhi yàvadicchaü cittaü pravçttaü bhavati, tadà ÷amatho niùpanno veditavyaþ / etacca sarva÷amathànàü sàmànyalakùaõam, cittaikagratàmàtrasvabhàvatvàt / ÷amathasya / àlambanaü tu tasyàniyatameva / ayaü ca ÷amathamàrgo bhagavatà àryapraj¤àpàramitàdau nirdiùñaþ / yad àha- "tatra cittaü sthàpayati, saüsthàpayati, avasthàpayati, upasthàpayati, damayati, ÷amayati, vyupa÷amayati, ekotãkaroti, samàdadhàti" iti navapadaiþ / tatra sthàpayati, àlambanena badhnàti / saüsthàpayati, tatraivàlambane prabandhena pravartayati / avasthàpayati, vikùepam avagamya taü pariharati / upasthàpayati, vikùepaü parihçtya uparyupari punastatraivàlambane sthàpayati / damayati, ratimutpàdayati / ÷amayati, aratiü vyupa÷àmayati vikùepadoùadar÷anàt / vyupa÷amayati, styànamiddhàdãn vyutthitàn vyupa÷amayati / ekotãkaroti, àlambane 'nabhisaüskàravàhitàyaü yatnaü karoti / samàdadhàti, samapràptaü cittam upekùate samanvàharatãtyarthaþ / eùa caiùàü padànàm arthaþ pårvàcàryaiþ maitreyeõa ca vyàkhyàtaþ / saükùepeõa sarvasaiva samàdheþ ùaó doùà bhavanti / kauùidyam àlambanasaüpramoùaþ, layauddhatyam, anàbhogaþ, àbhogateti / teùàü pratipakùeõàùñau prahàõasaüskàrà bhavanãyàþ / tad yathà- ÷raddhà, chandaþ, vyàyàmaþ pra÷rabdhiþ, smçtiþ, samprajanyam, cetanà, upekùà ceti / tatràdyà÷catvàraþ kausãdyasya pratipakùàþ / tathà hi- samàdherguõeùvabhisampratyayalakùaõayà ÷raddhayà tatra yogino 'bhilàùa utpadyate / tato 'bhilàùàd vãryamarabheta / tadvãryabalena kàyacittakarmaõyatàm (##) àsàdayati / tataþ pra÷rabdhakàyacetasaþ kausãdyam àvartate / ataþ ÷raddhàdayaþ kausãdyaprahàõàya bhàvanãyàþ / smçtiràlambanasampramoùasya pratipakùaþ / samprajanyaü layauddhatyayoþ pratipakùaþ / tena layauddhatyayoþ samyagupaülakùaõàt / layauddhatyàpra÷amanakàle tvanàbhogadoùaþ tatpratipakùeõa ca cetanà bhàvanãyà / layauddhatyapra÷ame sati yadà cittaü pra÷amavàhi tadàbhogadoùaþ, tatpratipakùastadànãmupekùà bhàvanãyà / ebhiraùñàbhiþ prahàõasaüskàraiþ samanvàgataþ samàdhiþ paramakarmaõyo bhavati / çddhayàdãn guõàn niùpàdayati / ata evoktaü såtra- "[aùña]prahàõa [saüskàra]samanvàgataþ çddhipàdaü bhàvayati" iti / eùà ca cittaikàgratà uttarottarakarmaõyatàsamprayogàd àlambanàdiguõavi÷eùayogàcca dhyànàråpisamàpattiþ vimokùàdivyapade÷aü labhate / tathà hi yadopekùàvedanàsamprayuktà savitarkasavicàrà sà bhavati, tadànàgamyà ucyate [prathamadhyànaprayogacittatvàt] / yadà ca kàmatçùõayà pàpadharmai÷ca] viviktà bhavati [vitarkavicàra]prãtisukhàdhyàtmasamprasàdaiþ samprayuktà bhavati, tadà prathamaü dhyànam ucyate / ata eva prathamadhyànaü vitarkamàtrarahitaü dhyànàntaramucyate / yadà vitarkavicàrarahità prathamadhyànabhåmitçùõayà viviktà ca bhavati / prãtisukhàdhyàtmasamprasàdaiþ samprayuktà bhavati, tadà dvitãyaü dhyànamucyate / yadà tu dvitãyadhyànabhåmitçùõayà viviktà bhavati, sukhopekùàsmçtisamprajanyasamprayuktà bhavati, tadà tçtãyaü dhyànam ucyate / yadà tçtãyadhyànabhåmitçùõayà viviktà bhavati / aduþkhàsukhà upekùàsmçtyabhisamprayuktà bhavati, tadà caturthaü dhyànamucyate / evam aråpyasamàpattivimokùàbhibhavàyatanàdiùvàlambanàkàràdibhedena yojyam / (##) tadevamàlambane cittaü sthirãkçtya praj¤ayà vivecayet / yato j¤ànàlokotpàdàt sammohabãjasyàtyantaprahàõaü bhavati / anyathà hi tãrthikànàmiva samàdhimàtreõa kle÷aprahàõaü na syàt / yathoktaü sutre- ki¤càpi bhàvayet samàdhimetaü na co bibhàveyya sà àtmasaüj¤àm / punaþ prakupyati kileùu tasya yathodrakasyeha samàdhibhàvanà // iti / tatràyam àryalaïkàvatàre saükùepàt praj¤àbhàvanàkramo nirdiùñaþ- cittamàtraü samàruhya bàhyamarthaü na kalpayet / tathatàlambane sthitvà cittamàtramatikramet // cittamàtramatikramya niràbhàsamatikramet / niràbhàsasthito yogã mahàyànaü sa pa÷yati // anàbhogagatiþ ÷àntà praõidhànairvi÷odhità / j¤ànaü niràtmakaü ÷reùñhaü niràbhàse na pa÷yati // iti / tatràyamarthaþ- prathamaü yogã ye råpiõo dharmà bàhyàrthatayà paraiþ parikalpitàsteùu tàvad vicàrayet / kimete vij¤ànàd anye, àhosvid vij¤ànamevaitat tathà pratibhàsate, yathà svapnàvasthàyàmiti / tatra vij¤ànàd bahiþ paramàõu÷o vicàrayet / paramàõåü÷ca bhàga÷aþ pratyavekùa- màõo yogã tàn arthànna samanupa÷yati / tasyàsamanupa÷yata evaü bhavati cittamàtramevaitat sarvaü na punarbàhyo 'rthà vipadyate / tadevam- (##) "cittamàtraü samàruhya bàhyamarthaü na kalpayet / " råpidharmavikalpàüstyajed ityarthaþ / teùàm upalabdhilakùaõapràptànàü vicàrayed anupalabdheþ / evaü råpiõo dharmàn vibhàvyàrupiõo vibhàvayet / tatra yaccittamàtraü tadapyasati gràhye gràhako na yukto gràhakasya gràhyapekùatvad tata÷cittaü gràhyagràhakaviviktam advayameva cittamiti vicàrayed advayalakùaõe- "tathatàlambane sthitvà tadapi cittamàtram atikramet / " grahakamàkàramatikrameta / dvayaniràbhàsa eva advayaj¤àne tiùñhedityarthaþ / evaü cittamàtramatikramya tadapi dvayaniràbhasaü yajj¤ànaü tadatikrameta / svataþ parato bhàvànàü janmànupapatteþ gràhyagràhakayo÷càlãkatve tadavyatirekàt tasyàpi satyatvamayuktamiti vicàrayet / tatràpyadvayaj¤àne vastutvàbhinive÷aü tyajet, advayaj¤ànaniràbhàsa eva j¤àne tiùñhedityarthaþ / evaü sati sarvadharmaniþsvabhàvatàpratipattau sthito bhavati / tatra sthitasya paramatattvaprave÷àt nirvikalpasamàdhiprave÷aþ / tathà càdvayaj¤ànaniràbhàse j¤àne yadà sthito yogã tadà paramatattve sthitatvàt, mahàyànaü sa pa÷yati / etadeva tat mahàyànam ucyate yat paramatattvadar÷anam / etadeva tat paramatattvadar÷anaü yat sarvadharmàn praj¤àcakùuùà niråpayataþ samyagj¤ànàvaloke satyadar÷anam / tathà coktaü sutre- "katamaü paramàrthadar÷anam? sarvadharmàõàm adar÷anam /" iti / atredç÷amevàdar÷anamabhipretaü na tu nimãlitàkùajàtyandhànàmiva pratyayavaikalyàd amanasikàrato và yadadar÷anam / (##) tato bhàvàbhinive÷adiviparyàsavàsanàyà aprahãõatvàd asaüj¤isamàpattyàdivyutthitasyeva punarapi bhàvàbhinive÷amålasya ràgàdikle÷agaõasyotpatteramukta eva yogã bhavet / bhàvàbhinive÷amålo ràgàdiþ àryasatyadvayanirde÷àdau varõitaþ / yatpunaruktam avikalpaprave÷adhàraõyàm- "amanasikàrato råpàdinimittaü varjayati" iti / tatràpi praj¤ayà niråpayato yo 'nupalambhaþ sa tatràmanasikàro 'bhipreto na manasikàràbhàvamàtram / na hyasaüj¤isamàpattyàdiriva anàdikàliko råpàdyabhinive÷o manasikàraparivarjanamàtràt prahãyate / saü÷ayà prahàõe tu na pårvopalabdheùu ca råpàdiùvabhinive÷amanasikàraparivarjanaü ÷akyaü kartum agnyaparivarjane dàhàparivarjanavat / tathàmã råpàdimithyàvikalpàþ kaõñakàdivadutkãlya na hastena cetaso 'panetavyàþ / kiü tarhi saü÷ayabãjàpagamàt / tacca saü÷ayabãjaü yoginaþ samàdhyàloke sati praj¤àcakùuùà niråpayatastesàü råpàdãnàü pårvopalabdhànàm upalabdhilakùaõapràptànàm anupalambhàd, rajjoþ sarpaj¤ànavad, apagacchati nànyathà / tathà saü÷ayabãjàpagamàd råpàdinimittamanasikàraþ ÷akyate varjayituü nànyathà / anyathà hyasati samàdhyàloke praj¤àcakùuùàpyanavaloke yathà andhakåpàvasthitapuruùasyàvacarakagataghàñàdiùviva yogino råpàdiùvastitvasaü÷ayo naiva nivarteta / tadanivçttyà cà prahãõatimiradoùasyeva yo 'yukto 'lãkaråpàdyabhinive÷aþ pravarteta na kenàpi nivartyeta / tasmàt samàdhihastena manaþ sandhàya såkùmatarapraj¤à÷astreõa tatra cetasi råpàdimithyàvikalpabãjam uddharet / evam satyutkhàtamålà iva (##) taravo bhåmernirmålatayà mithyàvikalpàþ puna÷cetasi na virohanti / ata evàvaraõaprahàõàya ÷amathavipa÷yanàyuganaddhavàhã màrgo bhagavatà nirdiùñaþ, tayoþ avikalpasamyagj¤àne hetutvàt / tathà coktam- ÷ãlaü pratiùñhàya samàdhilàbhàþ samàdhilàbhàcca hi praj¤àbhàvanà / praj¤ayà j¤ànaü bhavati vi÷uddhaü vi÷uddhaj¤ànasya hi ÷ãlasampat // iti / tathà hi yadà ÷amathenàlambane cittaü sthirãkçtaü bhavati tadà praj¤ayà vicàrayataþ samyagj¤ànàloka utpadyate, tadàndhakàramivàloke prakà÷ayati àvaraõam apahãyate / ata evànayo÷cakùuràlokayoriva samyagj¤ànotpàdaü pratyanyo 'nyànuguõyenàvasthitatvànnàlokàndhakàravat parasparavirodhaþ / na hi samàdhirandhakàrasvabhàvaþ / kiü tarhi cittaikàgratàlakùaõaþ / sa ca samàhito yathàbhåtaü prajànàtãti vacanàdekàntena praj¤ànukåla eva bhavati, na tu viruddhastasmàt syàt samàhitasya praj¤ayà niråpayataþ sarvadharmàõàmanupalambhaþ / sa eva paramo 'nupalambhaþ / sà ca tàdç÷ã yoginàmavasthànalakùaõà gatiranàbhogà, tataþ paraü dçùñavyasyàbhàvàt / ÷ànteti bhàvàbhàvàdivikalpalakùaõasya prapa¤casyopa÷amàt / tathà hi yadà praj¤ayà niråpayan na ki¤cid bhàvasvabhàvam upalabhate yogã, tadàsya naiva bhàvavikalpo bhavat / abhàvavikalpo 'pi tasya nàstyeva / yadi bhàvaþ kadàcid dçùño bhavati, evaü sati tanniùedhenàbhàvavikalpaþ pravartate / yadà tu kàlatraye 'pi bhàvo yoginà praj¤àcakùuùà niråpayatà nopalabdhaþ, tadà kathaü tasya pratiùedhenàbhàvavikalpaü kurvãta / evamanye 'pi vikalpàstadà tasya na samutpadyanta eva bhàvàbhàvavikalpàbhyàü (##) sarvavikalpasya vyàptatvàt / vyàpakàbhàve ca vyàpyasyàsambhavàt / ayamasau paramanirvikalpo yogaþ / tatra sthitasya yoginaþ sarvavikalpànàm astaügamàt samyak kle÷àvaraõaü j¤eyàvaraõaü ca prahãyate / tathà hi kle÷àvaraõasyànutpannàniruddhabhàveùu bhàvàdiviparyàso målaü kàraõam àryasatyadvayanirde÷àdau varõitaü bhagavatà / anena ca yogàbhyàsena sarvabhàvàdivikalpànàü prahàõàt sakalabhàvàdiviparyàsasyàvidyàsvabhàvasya kle÷àvaraõamålasya prahàõam / tato målocchedàt kle÷avaraõaü samyak prahãyate / tathà coktaü satyadvayanirde÷e- "kathaü ma¤ju÷rãþ, kle÷à vinayaü gacchanti, kathaü kle÷àþ parij¤àtà bhavanti? ma¤ju÷rãràha- paramàrthato 'tyantàjàtànutpannàbhàveùu sarvadharmeùu saüvçtyàsadviparyàsaþ / tasmàd asadviparyàsàt saïkalpavikalpaþ / tasmàt saükalpavikalpàd ayoni÷o manasikàraþ / tasmàd ayoni÷o manasikàràd àtmasamàropaþ / tasmàd àtmasamàropàd dçùñiparyutthànam / tasmàd dçùñiparyutthànàt kle÷àþ pravartante / yaþ punaþ devaputra! paramàrthato 'tyantàjàtànutpannàbhàvàn sarvadharmàn prajànàti, sa paramàrthato 'viparyastaþ / ya÷ca paramàrthato 'viparyastaþ so 'vikalpaþ / ya÷càvikalpaþ sa yoni÷aþ prayuktaþ / ya÷ca yoni÷aþ prayuktaþ tasyàtmasamàropo na bhavati / yasyàtmasamàropo na bhavati tasya dçùñiparyutthànaü na bhavati / yàvat paramàrthato nirvàõadçùñisarva dçùñiparyutthànam api na bhavati / tasyaivam anutpàdavihàriõaþ kle÷à atyantaü vinãtà draùñavyàþ / ayam ucyate kle÷avinayaþ / yadà, devaputra! kle÷àn niràbhàsena j¤ànena paramàrthato 'tyanta÷ånyàn atyantàbhàvàn atyantanirnimittàt prajànàti, tadà devaputra! kle÷àþ parij¤àtà bhavanti / tatra (##) yathàpi nàma, devaputra! ya à÷ãviùasya gotraü prajànàti / sa tasyà÷ãviùasya viùaü ÷amayati / evameva devaputra! ya kle÷ànàü gotraü prajànàti tasya kle÷àþ pra÷àmyanti / devaputra àha- kataman ma¤ju÷rãþ! kle÷ànàü gotram / àha- yàvad eùà paramàrthato 'tyantàjàtànutpannàbhàveùu sarvadharmeùu kalpanà idaü kle÷ànàü gotram" iti vistaraþ / bhàvàdiviparyàsena ca sakalaviparyàsasya vyàptatvàt / tatprahàõe sakalaviparyàsaprahàõàd j¤eyàvaraõam apyanena samyak prahãyate, viparyàsalakùaõatvàd àvaraõasya / j¤eyàvaraõe ca prahãõe pratibandhàbhàvàd ravikiraõavad apagatameghàdyàvaraõe nabhasi sarvatràvyàhato yogi pratyakùo j¤ànàlokaþ pravartate / tathà hi vastusvabhàvaprakà÷aråpaü vij¤ànam / tacca saünihitam api vastu pratibandhasadbhàvànna prakà÷ayati / pratibandhàbhàve tu sati, acintya÷aktivi÷eùalàbhàt kimiti sakalam eva vastu yathàvad na prakà÷ayet / ataþ saüvçtiparamàrtharåpeõa sakalasya vastuno yathàvat parij¤ànàt sarvaj¤atvam avàpyate / ato 'yam evàvaraõaprahàõo sarvaj¤atvàdhigame ca paramo màrgaþ / yastu ÷ràvakàdãnàü màrgastena viparyàsàprahàõàn na samyag àvaraõadvayaü prahãyate / tathà coktam àryalaïkàvatàre- "anye tu kàraõàdhãnàn sarvadharmàn dçùñvànirvàõe 'pi nirvàõam iti buddhayo bhavanti / dharmanairàtmyàdar÷anàd nàsti mahàmate! mokùa eùàm / mahàmate, ÷ràvakayànikàbhisamayagotrasyàniryàõe niryàõabuddhiþ / atra mahàmate, (##) kudçùñivyàvartanà yogaþ karaõãyaþ" iti / ata eva cànyena màrgeõa mokùàbhàvàd ekam eva yànam uktaü bhagavatà / kevalam [bàlena bàlasya] avatàraõàbhisandhinà ÷ràvakàdimàrgo de÷itaþ / tathà hi sakandha màtramevaitat, na tvàtmàstãti bhàvayan ÷ràvakaþ pudgalanairàtmyam avatarati, vij¤aptimàtraü traidhàtukamiti bhàvayan vij¤ànavàdibàhyàrthanairàtmyamavatarati / anena tvasyadvayaj¤ànasya nairàtmyaprave÷àt paramatattvapraviùño bhavati / na tu vij¤aptimàtratàprave÷a eva tattvaprave÷aþ / yathoktaü pràk / uktaü ca àryalokottaraparivarte "punaraparaü bho jinaputra! cittamàtraü traidhàtukam avatarati, tacca cittam anantamadhyatayàvatarati" iti / antayorutpàdabhaïgalakùaõayoþ sthitilakùaõasya ca madhyasyàbhàvàd anantamadhyacittam / tasmàd advayaj¤ànaprave÷a eva tattvaprave÷aþ / sà ceyaü yoginàm avasthà kuto vi÷odhità? ityàha- "praõidhànairvi÷odhità" iti / mahàkaruõayà yat sarvasattvàrthakaraõàya bodhisattvena praõihitam, tataþ praõidhànabalàd uttarottaradànàdiku÷alàbhyàsàt sà tathà vi÷uddhà jàta, yena sarvadharmaniþsvabhàvatàj¤àne 'pi sakalasattvàpekùà na vyàvartate yàvat saüsàra eva ananuliptàþ saüsàradoùairavatiùñhanta iti / kathaü punaranàbhogà ÷àntetyatra kàraõamàha- j¤ànaü niràtmakaü ÷reùñhaü niràbhàsena pa÷yati / iti / yasmàd yad advayalakùaõaü j¤ànam advayavàdinàü ÷reùñhaü paramàrthenàbhimataü tadapi niràtmakaü niþsvabhàvam advayaniràbhàsena j¤ànena pa÷yati yogã / ato 'parasya draùñavyasyàbhàvàd anàbhogà, sarvavikalpàbhàvat ÷ànteti / (##) atredànãü ko 'sau yogã vidyate, yaþ pa÷yatãti cet? na paramàrthataþ ka÷cid àtmàdiþ svatantro 'sti, yogã nàpi ka÷cit pa÷yati / kintu saüvçtyà yathà råpàdãviùayàkàraj¤ànotpàdamàtreõa vij¤ànameva loke tathà tathà vyavahriyate devadatto yaj¤adattaü j¤ànena pa÷yatãti na tu ka÷cid àtmàdirasti / tathàtràpi j¤ànamevàdvayaj¤ànaniràbhàsam utpadyamànaü tathà vyapadi÷yate niràbhàsena j¤ànena pa÷yatiti / na hi sarvadharmàõàü paramàrthato niþsvabhàvatve 'pi saüvçtyà yogij¤ànam anyad và pçthagj¤ànaü neùñam / tathà coktam àryasatyadvayanirde÷e- "paramàrthato 'tyantàbhàva÷ca saüvçttyà ca màrga bhàvayati" iti / anyathà ÷ràvakapratyekabuddhabodhisattva [buddha]pçthagjanàdivyavasthà kathaü bhavet, kintu yasya saüvçtyàpi kàraõaü nàsti sa saüvçtyàpi notpadyate / yathà ÷a÷aviùàõàdi / yasya tu [kàraõaü] vidyate sa paramàrthato 'lãko 'pi samutpadyata eva / yathà- màyàpratibimba [pratidhvani]àdã / na ca màyàdeþ saüvçtyà pratãtyasamutpàde paramàrthato vastutvaprasaïgaþ, tasya vicàràkùamatvàt / ataþ sarvameva màyopamaü jagat / tatra yathà kle÷akarmamàyàva÷àt sattvànàü janmamàyà pravarteta, tathà yoginàmapi puõyaj¤ànasambhàramàyàva÷àd yogij¤ànamàyà pravartata eva / tathà coktam àryapraj¤àpàramitàyàm- "ka÷cit ÷ràvakanirmitaþ, ka÷cit pratyekabuddhanirmitaþ, ka÷cid bodhisattvanirmitaþ, ka÷cit tathàgatanirmitaþ, ka÷cit kle÷anirmitaþ ka÷cit karmanirmitaþ / anena subhåte, paryàyeõa sarvadharmà nirmitotpannàþ" iti / ayaü tu vi÷eùo yoginàü pçthagjanebhyaþ, te hi màyàkàravat tàü màyàü yathàvat parij¤ànàt satyato nàbhinivi÷ante, (##) tena te yogina ucyante / ye tàü bàlapçthagjanavat kautåhalaü styatvenàbhiniviùñàste viparãtàbhinive÷ad bàla ucyante iti sarvamaviruddham / tathà coktam àryadharmasaïgãtau- màyàkàro yathà ka÷cinnirmita-mokùamudyataþ / na càsya nirmite saïgo j¤àtapårvo yato 'sya saþ // tribhavaü nirmitaprakhyaü j¤àtvà sambodhipàragaþ / saünahyate jagaddhetorj¤àtapårvaü jagat tathà // iti / evamanena krameõa tattvaü bhàvayet / tatra ca layauddhatyàdãn vyutthitàn pårvavat pra÷amayet / yadà tu sarvadharmaniþsvabhàvatàlambane ca layauddhatyàdirahitam anabhisaüskàreõa pravçttaü j¤ànaü bhavati, tadà ÷amathavipa÷yanàyuganaddhavàhã màrgo niùpanno bhavati / tathà yàvat ÷aknoti tàvad adhimuktibalena adhimukticaryàbhåmau sthito bhàvayet / tato yathecchaü paryaïkamàbhujya vyutthàya punarevaü cintayet / yadi nàmàmã dharmàþ paramàrthata eva niþsvabhàvà apyete saüvçtyà sthità eva / tathà coktam àryaratnameghe- "kathaü bodhisattvo nairàtmyaku÷alo bhavati? iha kulaputra, bodhisattvaþ samyakpraj¤ayà råpaü pratyevakùate, vedanàü saüj¤àü saüskàràn vij¤ànaü pratyavekùate / sa råpaü pratyavekùamàõo råpasyotpàdaü nopalabhate, virodhaü nopalabhate, samudayaü nopalabhate / evaü vedanàyàþ saüj¤àyàþ saüskàràõàü vij¤ànasyotpàdaü nopalabhate, nirodhaü nopalabhate, samudayaü nopalabhate / ayaü ca paramàrthato 'nutpàdavihàriõyàþ praj¤àyà na punarvyàvahàrikeõa svabhàvena" iti vistaraþ / ete ca bàlabuddhaya evaü niþsvabhàveùu bhàveùu (##) viparãtàbhinive÷àt saüsàre paribhramanto vividhàni duþkhàni pratyanubhavanti / mahàkaruõàm eva àmukhãkçtya evamanuvicintayet- tathàhaü kariùyàmi yathà sarvaj¤atvaü pràpya eteùàü dharmatàmavabodhayeyamiti / tataþ sarvabuddhabodhisattvebhyaþ påjàstotropahàraü kçtvà àryabhadracaryàpraõidhànamabhinirharet / tataþ ÷ånyatàkaruõàgarbha eva sakaladànàdipuõyaj¤ànasambhàropàrjane pravartate / tathà coktam àryadharmasaügãtau- "yathàbhåtadar÷ino bodhisattvasya sattveùu mahàkaruõà pravartate / evaü càsya bhavati- idaü mayà samàdhimukhaü sarvadharmayathàbhåtadar÷aü ca sarvasattvànàü nispàdayitavyam / sa tayà mahàkaruõayà saücodyamàno 'dhi÷ãlam adhicittam adhipraj¤aü ca ÷ikùàtrayaü paripåryànuttaraü samyaksambodhim abhisambudhyate" iti / ayameva praj¤opàyayuganaddhabàhã bodhisattvànàü màrgo yat paramàrthadar÷ane 'pi saüvçtiü nocchedayanti / saüvçtiü cànucchedayanto mahàkaruõàpårvaïgamà aviparyastà eva sattvàrthakriyàsu pravartante / uktam àryaratnameghe- "kathaü bodhisattvo mahàyànaku÷alo bhavati / iha bodhisattvaþ sarvàsu ÷ikùàsu ÷ikùate, ÷ikùàmàrgaü ca nopalabhate / yacca ÷ikùate tadapi nopalabhate / ya÷ca ÷ikùyate tamapi nopalabhate / na ca taddhetukaü tannidànaü tatpratyayam ucchedadçùñau patati" iti / àryadharmasaügãtau coktam- "katamà bodhisattvànàü pratipattiþ? yat ki¤cid bodhisattvànàü kàyakarma, yat ki¤cid vàkkarma, yat ki¤cin manaþkarma, tat sarvasattvàpekùakaü pravartate, mahàkaruõàpårvaïgamatvàt / mahàkaruõàdhipatyaü sarvasattvàhitasukhàdhyà÷ayasamutthitam" iti / ayamevaü hità÷ayaþ saüj¤ãbhavati / sà mayà (##) pratipattiþ pratipattavyà sarvasattvànàü hitàvahà sukhàvahà / tasya skandheùu màyàvat pratyavekùaõà pratipattirna ca skandhaparityàgaü spçhayatãti / dhàtuùvà÷ãviùavat pratyavekùaõà pratipattirna ca dhàtuparityàgaü spçhayatãti / àyataneùu ÷ånyagràmavat pratyavekùaõàpratipattirna càyatanaparityàgaü spçhayatãti / råpasya phenapiõóavat pratyavekùaõà pratipattirna ca tathàgataråpakàyaviñhapanàü jahàti / vedanàyà budbudvat pratyavekùaõà pratipattirna ca tathàgatadhyànasamàdhisamàpattisukhaniùpadanaprayogaü nàrabhate / saüj¤àyàü marãcivat pratyavekùaõà pratipattirna ca tathàgataj¤ànaniùpàdana apratipattiþ / saüskàràõàü kadalãvat pratyavekùaõà pratipattirna ca buddhadharmasaüskàràõàm apratipattiþ / vij¤ànasya màyàvat pratyavekùaõà pratipattirna ca j¤ànapårvaïgamakàyavàïmanaskarmaniùpàdanà pratipattiþ" iti vistaraþ / evam aparyanteùu såtrànteùu praj¤opàyaråpà pratipattiranugantavyà / tatra yadi nàma lokottarapraj¤àvasthàyàm upàyasevanà na sambhavati, upàyasevanàkàle tu bodhisattvasya màyàkàravad aviparyastatvàt lokottaraj¤ànàt prayogapçùñhabhàvani yathàvad vastuparamàrthatattvàbhinive÷anã praj¤àsambhavatyeveti, bhavatyeva praj¤opàyayuganaddhavàhã màrgaþ / àryakùayamatinirde÷e ca dhyànàkùayatayà praj¤opàyayuganaddhavàhã màrgo 'nugantavyaþ / evamanena krameõa bodhisattvasya praj¤àm upàyaü ca satataü satkçtya dãrghakàlàbhyàsena bhàvayato dvàda÷àvasthàvi÷eùà bhavanti / tà evàvasthà uttarottaraguõapratiùñhàrthena bhåmayo vyavasthàpyante / adhimukticaryàbhåmeryàvad buddhabhåmiriti / tatra yàvat pudgaladharmanairàtmyatvaü na sàkùàtkaroti, kevalaü dçóhataràdhimuktiþ / màràdibhirapyabhedyo yadàdhimuktibalena tattvaü bhavayati, tadà (##) dçóhàdhimuktito 'dhimukticaryàbhåmirvyavasthàpyate / asyàmapi bhåmau vartamàno bodhisattva pçthagjano 'pi sarvabàlavipattisamatikrànto 'saükhyeyasamàdhidhàraõãvimokùàbhij¤àdiguõànvita àryaratnameghe pañhyate / asyà eva ca mçdumadhyàdhimàtràdhimàtrataràvasthàcatuùñayena catvàri nirvedhabhàgãyàni vyavasthàpyante / tathà hi yadà [bàhyàrtha vibhàvayatà] ãùatspaùño j¤ànàloko bhavati tadà uùmagatanàmakaü nirvedhabhàgãyaü bhavati / sa càtra mahàyàna àlokalabdhasamàdhirucyate / yadà tu sa eva j¤ànaloko madhyamaspaùño bhavati, tadà mårdhanàmakanirvedhabhàgãyaü bhavati, vçddhàloka÷ca samàdhirucyate / yadà tu spaùñataro bàhyàrthànàbhàsaj¤ànàloko jàyate, tadà vij¤aptimàtràvasthànàt kùàntinàmakaü nirvedhabhàgãyaü bhavati / ekade÷apraviùña÷ca samàdhirucyate / gràhyakàrànupalambhaprave÷àt / yadà tu gràhyagràhakàkàrarahitam advayaü j¤ànaü vibhàvayet tadàgradharmàkhyaü nirvedhabhàgãyaü bhavati / ànantarya÷ca sa samàdhirucyate, tadanantarameva tattvaprave÷àt / atra tàvad adhimukticaryàbhåmi / itaràstu bhåmayaþ saükùepata ekàda÷àïgaparipårità vyavasthàpyante / tatra prathamà bhåmiþ prathamaü pudgaladharmanairàtmyatattvàdhigamàïgaparipårità vyavasthàpyate / tathà hi yadàgradharmànantaraü prathamataraü lokottaraü sarvaprapa¤carahitaü sarvadharmaniþsvabhàvatàsàkùàtkàri sphuñataraü j¤ànam utpadyate, tadà bodhisattvaþ samyaktvanyayàbhàvakràntito dar÷anamàrgotpàdàt prathamàü bhåmiü praviùño bhavati / ata evàsyàü bhåmau prathamato 'nadhigatatattvàdhigamàd bodhisattvaþ pramudito bhavati / tata eùà bhåmiþ pramuditetyucyate / atra ca dvàda÷ottaraü dar÷anaheyaü kle÷a÷ataü prahãyate / (##) ÷eùàstu bhåmayo bhàvanàmàrgasvabhàvàþ / tàsu bhàvanàheyàstraidhàtukàþ ùoóa÷a kle÷àþ prahãyante / asyàü ca bhåmau bodhisattvasya dharmadhàtusamudàgamatàprabodhàt svàrtha iva paràthe pravartanàd dànapàramitàtiriktatarà bhavati / sa ca bodhisattvaþ samadhigatatattvo 'pi và yàvann ÷aknoti såkùmàpattiskhaliteùu samprajanyavihàri bhavituü tàvat prathamà bhåmiþ / yadà tu ÷aknoti, tadàsyàïgasya paripårito dvitãyà bhåmirvyavasthàpyate / ata evàsyàü bhåmau såkùmàpattiskhalitasamudàcàràt ÷ãlapàramitàtiriktatarà bhavati / sarvadau÷÷ãlyamalàpagamàd iyaü bhåmirvimaletyucyate / sa såkùmàpattiskhaliteùu samprajanyavihàrã bhavati / yàvanna ÷aknoti sakalalaukikaü samàdhiü samàpattuü yathà÷rutaü càrtham àdharttuü tàvad dvitãyaiva bhåmiþ / yadà ÷aknoti, tadà tasyàïgasya paripåritastçtãyà bhåmirvyavasthàpyate / asyàü ca bhåmau bodhisattvasya ÷rutadhàraõyà sarvalaukikasamàdhyàbhinirhàràrthaü sarvaduþkhasahanàt, kùàntipàramitàtiriktatarà bhavati / teùàü samàdhãnàü làbhàd iya bhåmirapramàõaü lokottaraü j¤ànàvabhàsaü karotãti prabhàkarãtyucyate / sa pratilabdhalaukikasakalasamàdhirapi yàvann ÷aknoti yathàpratilabdhairbodhipakùairdharmairbahulaü vihartuü sarvasamàpattãnàü ca cittam upekùituü tàvat tçtãyà bhåmiþ / yadà tu ÷aknoti tadà tasyàïgasya paripårita÷caturthã bhåmirvyavasthàpyate / asyàü bhåmau bodhisattvasyàbhãkùõaü kàyavàïmanojalpasamatikramaõàaya bodhipakùairdharmairviharaõàt, viryaparamitàtiriktataràbhavati / iyaü ca sakalakle÷endhanadàhasamarthasya bodhipakùadharmàrciùa udgatatvàd arciùmatãtyucyate / so 'bhãkùõaü bodhipakùadharmavihàrã bhavati / yàvanna ÷aknoti satyàni bhàvayan saüsàrànabhimukhaü nirvàõàbhimukhaü ca ceto vyàvartayitum upàyasaügçhãtàn (##) bodhipakùàn dharmàn bhàvayitum, tàvaccaturthã bhåmiþ / yadà tu ÷aknoti tadàsyàïgasya paripåritaþ pa¤camã bhåmirvyavasthàpyate / ata evàsyàm iyam upàyasaügçhãtà bodhipakùabhàvanà [paripåritena] suùñhu duþkhena jãyate abhyasyatà iti sudurjayetyujyate / asyàü càryasatyàkàrabhàvanàbahulãkàràd dhyànapàramità atiriktatarà bhavati / upayasaügçhãtabodhipakùabahulavihàrã ca bhavati / yàvad na ÷aknoti saüsàrapravçttipratyavekùaõàn nirvitsahayà cittasantatyànimittavihàraü samàpattuü tàvat pa¤camã bhåmiþ / yadà ÷aknoti tadàsyàïgasya paripåritaþ ùaùñhã bhåmirvyavasthàpyate / asyàü ca bodhisattvasya pratãtyasamutpàdabhàvanàvihàràt praj¤àpàramitàtiriktatarà bhavati / ata eva praj¤àpàramitàyà atiriktataratvàt sarvabuddhadharmeùu abhimukho 'syàü bhåmau vartata iti kçtvà abhimukhãtyucyate / so 'nimittavihàralàbhã bhavati / yàvanna ÷aknoti ni÷chidram animittavihàraü samàpattum, tàvat ùaùñhã bhåmiþ / yadà ÷aknoti tadàsyàïgasya paripåritaþ saptamã bhåmirvyavasthàpyate / asyàmapi bhåmau bodhisattvaþ sarvanimittaü nirnimittena pratividhyati nimittakçtavyavahàraü ca na virodhayati / ato 'syàm upàyapàramitàtiriktatarà bhavati / iyaü ca bhåmiranàbhogamàrgopa÷leùàt suùñhu dåraïgamàd dåraïgamà / sa ni÷chidrànimittàvihàri bhavati / yàvanna ÷aknotyanàbhogavàhinam animittavihàraü samàpattuü tàvat saptamã bhåmiþ / yadà ÷aknoti tadàsyàïgasya paripårito 'ùñamã bhåmirvyavasthàpyate / asyàü ca bhåmau anàbhogena ku÷alapakùayogàt praõidhànapàramitàtiriktatarà bhavati / animittàbhogàprakampyatvàd iyam acaletyucyate / (##) so 'nàbhogànimittavihàrã ca bhavati / yàvanna ÷aknoti paryàyaniruktyàdiprabhedaiþ sarvàkàrasarvadharmade÷anàyàü va÷ãbhavituü tàvad aùñamã bhåmiþ / yadà ÷aknoti tadàsyàïgasya paripårito navamã bhåmirvyavasthàpyate / asyàü ca bhåmau bodhisattvasya pratisaüvid- vi÷eùalàbhàt praj¤àbalavi÷eùayogàd balapàramitàtiriktatarà bhavati / sarvàkàradharmade÷anàkau÷alato 'navadyamativi÷eùalàbhàt sàdhumatã bhåmirucyate / asyàü ca pratisaüviccatuùñayalabhã bhavati / yàvanna ÷aknoti buddhakùetraparùannirmàõàdi dar÷ayituü paripårõadharmasambhogaü sattvaparipàkaü ca kartum, tàvad navamã bhåmiþ / yadà tu ÷aknoti tadàsyàïgasya paripårito da÷amã bhåmirvyavasthàpyate / asyàü ca nirmàõàdinà sattvaparipàcanàya j¤ànavi÷eùayogàd bodhisattvasya j¤ànapàramitàtiriktatarà bhavati / iyaü ca dharmade÷anàmeghaiþ ananteùu lokadhàtuùu dharmapravarùaõàd dharmameghetyucyate / aparairapi skandhapari÷uddhayàdivyavasthàpanaiþ bhåmãnàü vyavasthàpanamasti, granthavistarabhayàn na likhitam / sa pratilabdha- nirmàõàdiva÷ito 'pi yàvan na ÷aknoti sarvasmin j¤eye sarvàkàram asaktam / apratihataü j¤ànam utpàdayituü tàvad da÷amã bhåmi / yadà ÷aknoti tadàsyàïgasya paripårito buddhabhåmirvyavasthàpyate / etacca bhåmivyavasthàpanam àryasaüdhinirmocane nirdiùñam / asyà÷ca buddhabhåmeþ sarvàkàrasakalasaüpatprakarùóaparyantagamanànnàparam utkçùñaü sthànàntaramasti [tasmàt tataþ paraü nàsti bhåmivyavasthà] iti / asyà÷ca buddhamåmerguõapakùaprabhedo buddhairapi na ÷akyate sarvàkàraü vaktum / tasyà aprameyatvàt, kathaü punaþ asmatsadç÷aiþ / yathoktam àryagaõóavyåhe- (##) guõaikade÷a-paryanta nàdhigacchet svayaübhuvaþ / nirãkùyamàõo buddho 'pi buddhadharmà hyacintiyàþ // iti / etàvattu saükùepeõa vaktuü ÷akyate / [svaparàrthasampattiprakarùaparyantagataþ, a÷eùadoùàpagamaniùñhàü pràpya bhagavàn buddho dharmakàye sthitvà sambhoganirmàõakàyàbhyàm anàbhogaråpeõa a÷eùajagadartha kurvan yàvat saüsàraü viharati / tasmàt prekùavadbhiþ sarvaguõàkareùu bhagavatsu ÷raddhà utpadanãyà, tadguõaparisàdhanàrthaü sarvaprakàreõa prayatitavyam / trikàyadivibhàgastu granthavistarabhayànna likhyate / nayasyànusàreõa såtrasya càñha saduktyàsya màrgasya jinaputrakàõàm / mayànalpapuõyaü yadàptaü ca tena paràmetu buddhiü jaganmandamà÷u // bhåpati÷rãdevaràjavacanena] kamala÷ãlena bhàvanàkramasya ayaü saükùepaþ kçtaþ / bhàvanàkramaþ prathamaþ samàptaþ / (##) 2. bhàvanàkramo dvitãyaþ namo ma¤ju÷riye kumàrabhåtàya / mahàyànasåtranayànupravi÷yamànànàü bhàvanàkramaþ saükùepataþ kathyate / iha atã÷ighraü sarvaj¤atàpràptukàmena prekùàvatà tatpràpaka-hetu-pratyayebhyo 'bhiyogaþ karaõãyaþ / itthamiyaü sarvaj¤atà tu hetuü vinà bhavituü na yujyate, sarvasyàpi sarvadà sarvaj¤atàbhàvaprasaïgatvàt / nirapekùabhàve tu kutràpi pratigho na syàd, yato hi sarve 'pi sarvaj¤à eva na bhavanti / kiü tarhi kasyacit kadàcit ki¤cinmàtraümåtatvàt sarvaü hi vastu hetusàpekùameva / sarvaj¤atàpi kutracit kadàcit ki¤cit saübhàvyate / sarvasminnapi kàle nàsti, sarvasmin sthàne nàsti, sarvamapi nàsti, tasmàt sà tu niyatameva hetupratyayasàpekùà / taddhetupratyayeùvapi abhràntà avikalà÷ca sevitavyàþ / bhrantahetvanuùñhàne tu atidãrghakàlenàpi na iùñaphala-pràptiþ / yathà-÷çïgàt payodohavat / sakalahetusevanaü vinàpi na phalotpàdaþ / bãjàdiùu kasyacidapi abhàve aïkuràdiphalànutpàdàt / tasmàt tatphalakàmenàbhràntasakalaü hetupratyayaü sevanãyam / ke hetupratyayàþ sarvaj¤atàphalasya iti? ucyate, màdç÷o jàtyandhasadç÷astàn dar÷ayituü na ÷aknoti, tathàpi bhagavataivàbhisaübuddhaya vineyajanebhyo yathoktaü tathaiva mayà bhagavadvacanenaiva kathyate / bhagavàüstan avocat- "guhyàdhipate! tat sarvaj¤aj¤ànaü karuõàmålaü bodhicittahetukam upàyaparyavasànam" iti / tasmàt sarvaj¤atàmadhigantukàmaiþ karuõà-bodhicittopàyeùu eteùu triùu ÷ikùitavyam / karuõayà preryamàõà bodhisattvàþ sarvasattvàbhyuddhàraõartham ava÷yaü pratij¤àsyanti / ataþ svàtmadçùñiü niràkçtya atiduùkaràvichinna-dãrghakàla-sàdhãtapuõyaj¤ànasambhàreùu (##) àdareõa pravçttiþ / tatra pravi÷ya paripårõa puõyaj¤ànasambhàram ava÷yaü sàdhayati / sambhàràpariniùpattau sarvaj¤atà karatalagatavad bhaviùyati / tarhi sarvaj¤atàmålaü tu karuõàyà eva bhåtatvàt sà tu prathamatarameva bhavanãyà / àryadharmasaügãtisåtre- "na bhagavan bodhisattvena atibahuùu dharmeùu ÷ikùitavyam / eko dharmo bhagavan bodhisattvena svàràdhitaþ supratibiddhaþ kartavyaþ / tasya sarvabuddhadharmàþ karatalagatà bhavanti / katama ekadharmaþ? yaduta mahàkaruõà /" iti / mahàkaruõàparigçhãtatvàd bhagavanto buddhàþ sakalasvàrthasampattilàbhe 'pi sattvadhàtuparyavasànaparyantaü tiùñhanti / ÷ràvakavad ati÷ànte 'pi nirvàõanagare na pravi÷antiü / sattvàn avalokya tacchàntanirvàõanagaraü prajvaladayogçhavad dåraü tyaktatvàd bhagavatàm apratiùñhitanirvàõahetustu sà mahàkaruõà eva / atra sa karuõàbhàvanàkramaþ prathamaprave÷àdàrabhya abhidhàtavyaþ / saüprati upekùàbhàvanayà sarvasattveùu anuràgaü dveùaü ca nirasya samàcittatà prathamaü niùpàdayitavyà / sarve sattvàþ sukhaü kàmayante, duþkhaü tu na kàmayante / anàdimati ca saüsàre na ka÷cit sattvo yo nàbhåt ÷ata÷o me bandhuriti paricintaya- ta÷càtra ko vi÷eùaþ syàt? tarhi kasmiü÷cid anuràgaþ kasmiü÷cicca dveùo bhavet, tasmàn mayà sarveùu sattveùu cittasamataiva kàryà iti / evaü manasikàreõa madhyasthapakùata àrabhya mitre ÷atrau cacittasamatàmeva bhàvayet / tataþ sarvasattveùu cittasamatàü sàdhayitvà maitrãü bhàvayet / maitrãjalena cittasaütànaü siücayitvà vidyamànasuvarõabhåmivat kçtvà karuõàbãjavapane sukhena atisuvistàro bhaviùyati / tata÷cittasaütànaü maitryà vàsayitvà karuõàü bhàvayet / (##) sà ca karuõà sarvapãóitasattvaduþkhàvagamecchàkàràsti / lokatrayasya sarvasattvànàü trividhaduþkhatayà yathàyogam atyantaduþkhitatvàt tadartha sarvasattveùu sà bhàvanãyà / tathà ca ye tàvannàkàrakàste vividhacirantanadãrghakàlikadàhàdi-dukheþùu nimagnà eva bhàvato varõitàþ / tathà pretà api pràyo duþsahatãvrakùuttçùuduþkhàgnyabhisaü÷oùitamårtayo bahuduþkhamanubhavanti iti varõitàþ / tirya¤co 'pi parasparabhakùaõakrodhavadhahiüsàdibhiranekavidhaü duþkhamanubhavanto dç÷yanta eva / manuùyà api kàmaparyeùaõàkàrpaõyàd anyo 'nyadrohopadhàtakçtaü priyaviprayogàpriyasaüyogaü dàridrayàdyutpannam aprameyaü duþkhamanubhavanto dç÷yanto / ye ràgàdinànà-saükle÷aparyaveùñitacittàþ, ye ca vividhakudçùñigahananimagnàste sarve 'pi duþkhahetutvàt prapatasthà iva atiduþkhità eva / devà api sarvavipariõàmaduþkhaduþkhità eva / devà api ye kàmavacaràste 'pi nityacyavanapatanàdibhaya÷kopahatàþ kathaü sukhità nàma? saüskàradu khaü tu karmakle÷alakùaõaü hetuparatantrasvabhàvaü pratikùaõabhaïgurasvabhàvalakùaõaü ca sakalajagati vyàptam / tasmàt sakalameva jagad duþkhàgnijvàlàntarapraviùñam avetya yathà mama duþkham apriyam anyeùàmapi tàdç÷am iti cintayatà / aho bata! duþkhità mamaite priyasattvàstu kathaü tadduþkhamuktàþ syuriti svàtmaduþkhavat kçtvà tannivàraõecchàkàrayà karuõayà samàdhyavasthàyàü sarvacaryàsu vàpi sarvadà sarvasattvàn bhàvayet / prathamaü tàvad mitrapakùeùu anubhåtapårvoktavividhaduþkheùu anupa÷yatà bhàvanãyà / tataþ sattvasamatayàvi÷eùamapa÷yatà 'sarve sattvàstu me bandhubhåtà eva' iti paricintayatà madhyamapakùeùu bhavanãyà / yadà tatra mitrapakùeùviva sà karuõà tulyà pravçttà bhavati tadà da÷asu dikùu sarvasattveùu bhàvayet / yadà duþkhitapriya÷i÷oþ màtçvat svàtmano 'tipriyaü duþkhata uddaraõecchàkàrà svarasavàhinãü sarvasattveùu samapravçttà kçpà bhavati tadà sà niùpannà bhavati, mahàkaruõàvyapade÷aü ca labhate / (##) prathamaü tàvad mitrapakùe kçtà maitrãbhàvanà sukhasaüyogecchàkàrà bhavati, krama÷aþ vyasteùu ÷atruùu càpi bhàvanãyà / tathàbhyastà ca sà karuõà krama÷aþ sakalasattvàbhyuddharaõecchàü svarasena eva utpàdayati / ato målakaruõàü bhàvayitvà bodhicittaü bhàvayet / tad bodhicittaü tu dvividham- saüvçtaü paramàrtha ca / tatra saüvçtaü tu karuõayà sakalasattvàbhyuddharaõaü pratij¤àya 'jagaddhitàya buddho bhaveyam' iti, anuttarasamyaksambodhicchàkàraþ prathama÷cittotpàdaþ / tathàpi ÷ãlaparivartapradar÷ita-vidhivad bodhisattvaþ saüvarasthitànyavidvatsu cittamutpàdayet / tathà saüvçtabodhicittamutpàdya paramàrthabodhicittotpàdàrthaü prayatitavyam / tacca paramàrthagocaram, vimalam, acalam, nirvàtapradãpapravàhavanniùkampam / tatsiddhistu satataü satkçtya dãrghakàlaü ÷amathavipa÷yanàyogabhàvanàkaraõàd bhaviùyati / àryasaüdhinirmocane yathà "maitreya! ÷ràvakàõàü bodhisattvànàü tathàgatànàü và ye 'pi sarve 'pi laukikalokottaraku÷aladharmàþ ÷amathavipa÷yanàphalà veditavyà iti /" taddvayoþ sarvasamàdhisaügçhãtatvàt sarvayogibhiþ sadà ava÷yaü ÷amathavipa÷yane sevanãye / tatraiva àryasaüdhinirmocane bhagavatà uktam, tadyathà- "mayà ÷ràvakàõàü bodhisattvànàü tathàgatànàü vividhasamàdhayo dar÷itàþ, te sarve ÷amathavipa÷yanàsaügçhãtà veditavyàþ" iti / kevalaü ÷amathamàtrabhàvanayà na yoginàm àvaraõaprahàõam, kle÷avikràntimàtrameva tàvat / praj¤àlokàbhàve 'nu÷ayahànyasaübhavàd anu÷ayasaühàro na bhaviùyati / tasmàt tatraiva àryasaüdhinirmocane uktam "dhyànena hi kle÷ànàü vikràntiþ / praj¤ayà tu anu÷ayaü saüpratihanti iti" / (##) àryasamàdhiràjasåtre 'pi- kiü càpi bhàveyya samàdhiloke na co vibhàveyya sa àtmasaüj¤àm / punaþ prakupyanti kile÷u tasya yathodrakasyeha samàdhibhàvanà / nairàtmyadharmàn yadi pratyavekùate tàn pratyavekùya yadi bhàvayet / sa hetu nirvàõaphalasya pràptaye yo anyaheturna sa bhoti ÷àntaye // iti uktam / bodhisattvapiñake 'pi- "ye bodhisattvapiñakasya etaddharmaparyàyà÷ravaõe, àryavinayadharma÷ravaõaü ca vinà samàdhimàtreõa saütoùagrahaõe tu ahaükàrava÷àd abhimàne patitàþ janmajaràrogamaraõa÷okaparidevanàduþkhadaurmanasyakopàparimuktàþ / ùaógatisaüsàràparimuktàþ duþkhaskandhato 'pi aparimuktàþ / tàn saüdhàya tathàgatena evam uktam- parasmàd anukåla÷rotà tu jaràmaraõamukto bhaviùyati" iti / tasmàt sakalàvaraõaü vihàya vi÷uddhaj¤ànodbhavakàmena ÷amathe sthitvà praj¤à bhàvanãyà / evam àryaratnakåñe 'pi bhàùitam- ÷ãlaü pratiùñhàya samàdhilàbhaþ samàdhilàbhàcca hi praj¤àbhàvanà / praj¤àyà j¤ànaü bhavati vi÷uddhaü vi÷uddhaj¤ànasya hi ÷ãlasampat // iti / àryamahàyàna÷raddhàbhàvanàsåtre 'pi uktam- "kulaputra! praj¤àyàm anupasthitau bodhisattvànàü mahàyàna÷raddhà mahàyàne kathamapi utpatsyate (iti) ahaü na vakùyàmi / kulaputra! anena paryàyeõàpi evaü bodhisattvànàü (##) yà kàcid mahàyàna÷raddhà mahàyàne utpatsyate sà sarvà tu avikùiptacittena dharmàrthasaücintanàt samutpannà veditavyà / " ÷amathaü vinà vipa÷yanàmàtreõa yogicittaü viùayeùu vikùipyate, vàyumadhyasthitapradãpavacca sthiraü na bhavati / ato j¤ànàloko 'tisphuño na bhavati / tasmàd ubhayaü samaü sevitavyam / ataþ àryamahàparinirvàõasåtre 'pi uktam- "÷ràvakaistu tathàgatagotraü na dç÷yate / samàdheradhikatvàt praj¤àyà÷ca alpatvàt bodhisattvàstu pa÷yanti, kintu asphuñam, praj¤àtirekàt samàdhe÷càlpatvàt / tathàgatastu sarvam avalokayati ÷amathavipa÷yanàsamànayuktatvàd" iti / ÷amathabalena ca vàyunà akùobhyapradãpavad vikalpavàyubhi÷cittaü na kampate / vipa÷yanayà tu sakalakudçùñimalaprahàõatvàd anyairabhedyà / candrapradãpasutre yathà- akampiyaþ ÷amathabalena bhoti ÷ailopamo bhoti vipa÷yanàya / ityuktam / ataþ ubhayena yogakaraõaü sthitam / tatra àdau saüprati tena yoginà sukhaü ÷ãghraü ca ÷amatha-vipa÷yanàsiddhaye ÷amathavipa÷yanàsambhàraþ sevanãyaþ / tatra ÷amathasaübhàraþ katamaþ? anukålade÷avàsaþ, alpecchatà, santuùñiþ, kriyàbàhulyaparihàraþ, ÷ãlavi÷uddhiþ icchàdivikalpaparityàga÷ca / tatra pa¤caguõayukto hi de÷o 'nukålo j¤àtavyaþ / vastrabhojanàdeþ akçcchreõa pràptitvàt sulabdhaþ, durjana÷atrvàdyanavasthitatvàt susthànam, nãrogabhåmitvàt subhåmiþ, mitra÷ãlavatsamadçùñitvàt sanmitram, divà bahujanàpåritatvàd ràtrau alpa÷abdatvàcca syuyuktam / alpecchatà katamà? cãbaràderautkçùñamasya àdhikyasya và anadhyavasanam / saütuùñiþ katamà? (##) abaramàtracivaràóilàbhena yaþ sadà santoùaþ / kriyàbàhulyaparihàraþ katamaþ? krayavikrayàdiduùkarmaparihàraþ, gçhastha-pravrajitànyatamàtisaüstutipariharaþ, oùadhinirmàõanakùatragaõànàdiparihàra÷ca / ÷ãlavi÷uddhiþ katamà? saüvaradvaye 'pi prakçti-pratikùepasàvadya÷ikùàpadàbhaïgatà, pramàdabhaïge 'pi ÷ãghràti÷ãghraü pa÷càttàpena yathàdharmàcaraõam / ÷ràvakasaüvare pàràjikapratividhàne 'yogyaü kathanaü yadasti tasminnapi pa÷càttàpaþ, pa÷càcca akaraõa-manasikàraþ / yaccittena yatkarmaü kçtam, taccitte niþsvabhàvatàpratisaükhyànad sarvadharmaniþsvabhàvatàbhàvanàtvàt tatchãlavi÷uddhireva vaktavyà / tattu àryàjàta÷atrukaukçtyavinodanàd avaboddhavyam / tasmàt kaukçtyàbhàvaü kçtvà bhàvanàyàm abhiyogaþ karttavyaþ / kàmeùvapi iha janmàntare ca bhàvino vividhadoùàn manasikçtya teùu vikalpaþ pariharttavyaþ / etàvatà saüsàrabhàvaþ priyo 'priyo vàpi tatsarvaü tu vinà÷adharmi asthiraü ca / ni÷cayena tatsarvasmin mayi ca aciraü viyoge bhàve sati mama tasmin katham adhyavasitàdirbhaved iti bhàvanayà sarve vikalpàþ pariharttavyàþ / vipa÷yanà-sambhàraþ katamaþ? satpuruùà÷rayaþ, bahu÷rutaparyeùaõà, yoni÷omanasikàra÷ca / tatra kãdç÷aü satpuruùam à÷rayed iti cet- yo bahu÷rutaþ prasannavàk, kàruõiko nirvitsaha÷ca / tatra bahu÷rutaparyeùñiþ katamà? yat sàdaraü bhagavaddvàda÷àïgadharmapravacananeyàrthanãtàrthàti÷ravaõam / ittham àryasaüdhinirmocane- "yatheccham àryàkhyànà÷ravaõaü hi vipa÷yanàvighnaþ" iti uktam / tatraiva "vipa÷yanà ca ÷ravaõamananàbhyàmutpannavi÷uddhadçùñihetoråtpadyate /" ityuktam / àryànàràyaõaparipçcchàyàm api- "÷rutimati praj¤àpradurbhavati / praj¤àvataþ kle÷àþ pra÷àmyanti /" ityuktam / (##) yoni÷omanasikàraþ katamaþ? yasya nãtàrthasåtraneyàrthasåtràdisunirõayastàdç÷e bodhisattve niþ÷aïke sati bhàvanàyàm aikàntikani÷cayo bhaviùyati / anyathà saü÷ayàndolitayànasthitastu ÷çïgàñakamadhyagatamanuùyavat kutràpi aikàntikani÷cayo na bhaviùyati / yoginà tu sadà matsyamàüsàdi parihçtya apratikålaü bhojanaü niyatamàtrakaü bhoktavyam / tathà tena sà¤citasakala÷amathavipa÷yanàsambhàreõabodhisattvena bhàvanàyàü praveùñavyam / tatra prathamaü tàvad yogã bhàvanàkàle sarvam itikaraõãyaü parisamàpyaü kçtamåtrapurãùaþ kaõñakasvaràdirahite mano 'nåkåle prade÷e sthitvà mayà sarvasattvà bodhimaõóe niùpàdayitavyà iti vini÷cayan, sakalajagadabhyuddharaõà÷ayo mahàkaruõàm àmukhãkçtya da÷adigavasthitàn sarvabuddhabhodhisattvàn pa¤càïgena praõipatyàgrato buddhabodhisattvan pañàdau sthàpayitvà anyatra và yathàvat tebhya÷ca yathàruci påjàstavanaü kçtvà svapàpaü prade÷ya, sakalasya jagataþ puõyam anumodya, mçdutarasukhàsane vairocanabhaññàrakabaddhaparyaïkena ardhaparyaïkena và niùpàdya nàtyunmåãlite nàtinimãlite nàsikàgravinyaste cakùuùã kçtvà, nàtinamraü nàtistabdham çjukàyaü praõidhàyàntarmukhàvarjitasmçtirupavi÷et / tataþ skandhau samau sthàpayet / ÷iro nonnatam nàvanataü eka-pàr÷ve ni÷calaü sthàpayitavyam / kiü tarhi nàbhipraguõà nàsikà sthàpayitavyà / dantoùñhaü mçdu sthàpanãyam / jivhà coparidantamåle sthàpanãyà / à÷vàspra÷vàsàstu na sa÷abdà nàpi sthålà nàpi tvaritàþ karaõãyàþ / kiü tvasaülakùyamàõà mandaü mandamanàbhogena yathà pravi÷eyurnirgaccheyurvà tathà karaõiyam / tatra prathamaü tàvat ÷amatho nispàdayitavyaþ, bàhyaviùayavikùepa÷ànteþ àntaràlambane satataü svarasavàhi prãtiprasrabdhivaccitta eva sthitistu ÷amatha iti ucyate / tasyaiva ÷amathasyàlambanakàle yastattva-vicàraþ sà vipa÷yanà / àryaratnameghe yathà- "÷amatha÷cittaikàgratà / vipa÷yanà bhåtapratyavekùeti" uktam / (##) àryasaüdhinirmocane 'pi- "bhagavan kathaü ÷amathaparigaveùaõaü vipa÷yanàkau÷alaü càsti? ucyate / maitreya! mayà dharmopacàro vyavasthàpitaþ / tadyathà- ye såtrageyavyàkaraõa-gàthà-udàna-nidàna-avadàna-itivçttaka-jàtaka-vaipulya-adbhåtadharma-upade÷a-vargàþ bodhisattvebhya àkhyàtàste bodhisattvaiþ saü÷rutya saüdhàrya, pàñhamabhyasya, manasà samparãkùya, dçùñyà supratividdhaya sa ekàkã viviktasthaþ, antaþ pratisaülãnaþ, yathàsucintitàn tàneva dharmàn manasikçtya, yena cittena manasikàrastaccitàbhyantaraü satataü manasikàreõa manasikàraþ / tathà pravi÷ya tatra bahu÷aþ sthitaþ tasyàü kàyaprasrabdhicittaprasrabdhisambhava÷ca yo 'sti sa tu ÷amatha iti / tarhi bodhisattvaþ ÷amathaparigaveùaõaü karoti / tena kàyaprasrabdhiþ, cittaprasrabdhi÷ca / te pràpya tatraiva sthitaþ, cittavikùepaü vihàya yathà cintitadharmaþ teùàmeva abhyantare samàdhigocarapratibimbaü pratyavekùate, adhimucyate, tàdçk samàdhigocarapratibimbam, tajj¤eyarthe vivicyate pravivecanaü parikalpanaü paryavekùaõaü kùàntiþ, kàmo vi÷iùñaivbhàgo dar÷anam, adhigama÷ca yo 'sti, sà tu vipa÷yanà iti, tathà ca bodhisattvavipa÷yanà kau÷alam ityuktam / " tatra ÷amathàbhinirhàrakàmo yogã prathamaü tàvat såtrageyàdisakalapravacanaü tu tathatàparàyaõam, tathatàpragbhàram, tathatàpravaõama iti sarvaü saügràhya tatra cittam upasthàpayet / etàvatà kiyadàkàreõa sarvadharmasaügrahabhute skandhàdau tatra cittam upasthàpayet / etàvatà yathàdçùña-yathà÷rutabuddhapratimàyàü cittaü sthàpitavyam / àryasamàdhiràje yathà- suvarõavarõena samucchrayeõa samantapràsàdiku lokanàthaþ / yasyàtra àlambani cittu vartate samàhitaþ socyati bodhisattva // iti uktam / (##) tathà yatra icchàlambanaü tasmin cittaü sthàpayitvà tatraiva uparyupari satataü cittaü sthàpayet / tatra upasthàpya cittam ãdç÷amevaü parãkùeta / 'kim àlambanaü sugçõhàti lãyate và athavà bàhyaviùayavyasekàd vikùipyate iti parãkùitavyam / tatra yadi styànamiddhàbhibhavàd cittaü lãnaü và layàbhi÷aïkà dar÷ane tatkàle pramodya vastuni buddhapratimàdau và alokasaüj¤àmanasikaraþ kartavyaþ / atha layam upa÷àmya yathàpi tatraiva àlambane cittàlambanam atisphuñadar÷anaü bhavati tathà karaõiyam / yadà tu jàtyandhavad andhakàrapraviùñapuruùavad và vinimãlitàkùavad và cittam àlambanaü atisphuñaraü na pa÷yati tadà lãnaü veditavyam / yadà bàhyaråpàdau teùàü guõakalpanayà dhàvanena, anyamanasikàreõa và pårvànubhåtaviùayecchayà cittauddhatyaü và auddhatya÷aïkàdar÷anaü và tadà sarve saüskàrà anityà duþkhàdimanosaüvegavastu manasi karttavyam / tataþ vikùepa÷àntiü kçtvà smçtisamprajanyarajjunà manonàgaþ tadàlambanastambhe eva bandhitavyaþ / yadà layauddhatye na bhavataþ tadàlambena cittapra÷amavahitàü pa÷yet, tadà àbhoga÷ithilikaraõàd upekùayà tatkàle yàvadicchaü tiùñhet / itthaü bhàvita÷amathasya taccharãrasya cittasya ca pra÷rabdhirbhaviùyati / yathecchàlambane cittaü svava÷e bhaviùyati / tadà ÷amatho niùpanno veditavyaþ / tataþ ÷amathaü niùpàdya vipa÷yanàü bhàvayet / ãdç÷aü ca mantavyam bhagavataþ sarvavacanaü tu subhaùitam, sàkùàt paramparayà và tattvapratyakùavya¤ajanaü tattvaparàyaõameva ca / tattvaj¤àne àlokobhdavàt tamoniràsavat sarvadçùñijàlaviyogo bhaviùyati / ÷amathamàtreõa j¤àna÷uddhirna bhaviùyati, àvaraõa-tamoniràsa÷càpi na bhaviùyati / praj¤ayà ca tattvasamyagbhàvanàyàü j¤ànavi÷uddhirbhaviùyati / praj¤ayà eva tattvamavagamyate praj¤ayaiva àvaraõaü samyak prahãyate / (##) tasmànmayà ÷amathe sthitvà praj¤ayà tattvaü paryeùitavyam / ÷amathamàtreõa saütoùo na karaõãya iti vicàraõãyam / kãdç÷aü ca tattvam iti cet? yat paramàrthataþ sarvavastupudgala dharmàtma÷ånyam, tatpraj¤àparimitayà adhigamyate na cànyathà / àryasaüdhinirmocane yathoktam "bhagavan! kayà pàramitayà bodhisattvaþ dharmaniþsvabhàvatàü gçõhãyàt? avalokite÷vara! praj¤àpàramitayà gçhyate /" iti / tasmàt ÷amathe sthitvà praj¤àü bhàvayet / tatraivaü yogã vicàrayet, 'pudgalaþ na skandhadhàtvàyatanavyatirikta upalabhyate / na càpi pudgalaþ skandhàdisvabhavaþ / te skandhàdayastu anityàþ, anekasvabhàvatvàt pudgalasya ca nityaikaråpeõa parairupakalpitatvàt / nàpi tattvànyatvàbhyàm anabhilàpyapudgalasya vastutvaü yuktam / vastusataþ prakàràntaràbhàvàt / tasmàt tadyathà bhrama eva ayaü lokasya yadutàhaü memeti vicàritavyam / dharmanairàtmyamapi evaü bhavanãyam / dharma iti saükùepataþ pa¤caskandho dvàda÷àyatanam, aùñàda÷adhàtava÷ca / tatra ye ca skandhàyatanadhàturåpiõaþ, na te paramàrthataþ cittàkàravyatiriktàþ / tatparamàõu÷o vibhàge paramàõavo 'pi bhàga÷aþ svabhàvatàpratyavekùamàõàþ svabhàvani÷cayagrahaõàbhàvàt / tasmàd anàdikàlikavitatharåpàdyabhinive÷ava÷àt svapnopalabhyamànaråpàdipratibhàsavad bàlànàü cittameva bahiþ vicchinnamiva råpàdipratibhàsaü khyàti / paramàrthatastatra råpàdistu na cittàkàravyatirikta iti vicàrayet / tad evaü traidhàtukamidaü tu cittamàtramiti cintayet / sa evaü cittameva sakaladharmapraj¤aptiü ni÷citya tatra pratyavekùya ca sarvadharmàõàü svabhàvaþ pratyavekùito bhavatãti cittasvabhàvamapi pratyavekùate / sa evaü vicàrayati / cittamapi paramàrthaþ satyaü bhavitum na yujyate / yadà hi alãkasvabhàvaråpàdyàkaropagrahaõe cittameva citràkàraü pratibhàsate, tadà satyatvaü kutra bhavet / yathà råpàdã (##) alãkaü tathà cittamapi tadavyatiriktatvàd alãkameva / yathà citràkàratayà råpàdayo naikànekasvabhàvàþ tathà cittamapi tadavyatirekeõa anikànekasvabhàvam / tasmàt màyàdisvabhàvopamameva cittam / yathà cittamevaü sarvadharmà api màyàsvabhàvasadç÷à eva iti vicàrayet / tena tathà praj¤ayà cittasvabhàve pratyevekùamàõe paramàrthataþ cittam abhyantare 'pi nopalabhate, bàhye 'pi nopalabhate, anubhayo 'pi nopalabhate, atãtacittamapi nopalabhate, anàgatamapi nopalabhate, pratyutpannamapi nopalabhate / nàpi cittamutpàdyamànaü kuto 'pyàgacchati, nàpi nirudhyamànaü kvacidapi gacchati / cittaü tu agràhyam anirde÷yam, aråpam ca / anirde÷yam agrahyam aråpam ca yadasti tasya svabhàvaþ kãdç÷aþ? tathà àryaratnakåñe yathoktam- "kà÷yapa! cittaü tu parigaveùyamàõaü na labhyate / yanna labdhaü tanna àlambyate yacca nàlambyate / tannàtãtam, nànàgatam, na ca pratyutpannam /" iti vistaraþ / tad evaü parãkùyamàõe cittasya àdiü na samanupasyati, antaü na samanupa÷yati madhyaü na samanupa÷yati / yathà ca cittam anantamadhyaü tathà sarvadharmànapi anantamadhyam avagacchet / tena tadevaü cittam anantamadhyam avagamya kimapi cittasvabhàvaü nopalabhate / yadapi cittaü parãkùyate tadapi ÷ånyaü pratividhyati / tatpratividhyamàne cittaviñhapanàsvabhàvaü råpàdisvabhàvamapi na samanupa÷yati / tena tathà praj¤ayà sarvadharmasvabhàvasya asamanudar÷anatvàd råpaü nityam anityaü và, ÷ånyam a÷ånyaü và, sàsravam anàsravaü và, utpannam anutpannaü và, bhàvo 'bhàvo vetã na vikalpayati / yathà råpaü na vikalpayati tathà vedanàsaüj¤àsaüskàravij¤àneùvapi na vikalpayati / asiddhe dharmiõi tasya vi÷eùaõànàmapi asiddhatvàt, tatra kathaü vikalpayet / tad evaü praj¤ayà parãkùyamàõo (##) yadà yoginà kasyacid vastunaþ svabhàvaparamàrthani÷cayo na gçhyate, tadà nirvikalpasamàdhau pravi÷ati / sarvadharmaniþsvabhàvatà api avagamyate / yaþ praj¤ayà vastusvabhàvaü pratyavekùya na bhàvayan, manasikàraparihàramàtraü bhàvayati, tasya vikalpaþ kadàpi na nivartate, na ca niþsvabhàvatàvabodho 'pi bhaviùyati, praj¤àlokàbhàvàt / evaü samyakpratyavekùaõàt samyagyathàvajj¤ànàgnibhàve 'raõimanthanàgnivat kalpanàvçkùo dahyate iti bhagavatà uktam / tathà uktam àryaratnameghe- "sa evam apakùàlaku÷alaþ sarvaprapa¤cavigamàya ÷ånyatàbhàvanàya yogamàpadyate / sa ÷ånyatàbhàvanabahulo yeùu yeùu sthàneùu cittaü prasarati, cittamabhiramate, tàni tàni sthànàni svabhàvataþ parigaveùamàõaþ ÷ånyaü pratividhyati / yat cittaü tadapi parãkùamàõaþ ÷ånyaü pratividhyati, yenàpi cittena parãkùate tad api svabhàvataþ ÷ånyaü parigaveùyamàõaü pratividhyati / sa evam upaparãkùamàõo nirnimittatàyàü yogamàpadyate /" iti bhavati / anena tu paryavekùaõapårvagàmitàyàþ nirnimittatàprave÷aü dar÷ayati / manasikàraparihàramàtram, praj¤ayà vastusvabhàvatàü ca avicàrya, avikalpatàprave÷am asaübhàvya, atisphuñataraü dar÷ayati / tathà tayà praj¤ayà råpàdivastusvabhàvaü samyag yathàvat parãkùya dhyàyati, råpàdau sthitvà dhyànaü na karoti / ihalokaparalokayormadhye sthitvà dhyànaü na karoti, tadråpàdyanupalambhàt / tasmàd apratiùñhitadhyàna iti ucyate / praj¤ayà skalavastusvabhàvatàü prativãkùya yasmàd anupalambhaü dhyàyati- tasmàt praj¤ottaradhyàyã iti ucyate / àryagaganaga¤ja-àryaratnacåóàdiùu yathà nirdiùñam / sa evaü pudgaladharmanairàtmyamayaü tattvamavatãrõaþ, aparasya parãkùaõãyasya dar÷anãyasya ca abhàvàd uparatam, vitarka-vicàra-anabhilàpyaikarasena manasà svarasavàhinà anabhisaüskàratastattvameva (##) sphuñataraü bhàvayan tiùñhet / tatra ca sthita÷cittasaütànaü na vikùipet / yadàntarà ràgàdãnàü cittaü bahirdhà vikùapet tadà vikùepaü viditvà ÷ighram a÷ubhabhàvanàdivikùepam upa÷amya ÷ãghraü tathatàyàü cittam uparyupari prave÷ayet / yadà tu tatrànabhirataü cittaü pa÷yet, tadà samàdherguõadar÷anàd abhiratiü tatra bhàvayet / vikùepe ca doùadar÷anàd aratiü pra÷amayet / atha styànamiddhàbhibhavàd yadà sphuñapracàratayà lãnaü cittaü pa÷yet, layàbhi÷aïkitaü và tadà pårvavat pramodyavastu manasikàreõa ÷ãghraü layamupa÷amayet / punaþ tad eva tattvàlambanam atidçóhataraü gçõhãyàt / yadi tadà pårvahasitaramitànyanusmçtya cittamantarà samçddhataü pa÷yed auddhatyàbhi÷aïkitaü và tadà anityatàdisaüvegavastumanasikàràd vikùepaü ÷amayet / tataþ punastatraiva tattve cittànabhisaüskàravàhitàyàü yatnaü kurvãta / atha yadà layauddhatyàbhyàü viviktatayà samapravçttaü svarasavàhisphuñataraü tatraiva tattve cittaü utpàdayate, tadà bhoga÷ithilãkaraõàd upekùaõiyam / yadi samapravçtte citte sati àbhogaþ kriyate, tadà cittaü vikùepyate / lãne 'pi citte sati, yadyàbhogo na kriyate, tadà atilãnatvàd vipa÷yanàrahitaü, cittaü ca jàtyandhavad bhaviùyati / tasmàccitte lãne sati bhogaü kuvãta / samapravçtte sati bhogaü na kurvãta / yadà ca vipa÷yanàü bhàveyat praj¤àtiriktatarà bhavet, tadà ÷amathasyàlpatvàt pravàtasthita-pradãpavat pracalatvàccittasya na sphuñaraü tattvadar÷anaü bhavet / atastadà ÷amathau bhàvayitavyaþ / ÷amathasyàbhyadhikye 'pi praj¤à bhàvayitavyà / yadà ubhayaü samapravçttaü tadà anabhisaüskàreõaiva tàvat sthàtavyaü yàvat kàyacittapãóà na bhavet / satyàü kàyàdipãóàyàü tadantarà sakalameva lokaü màyàmarãcisvapnajalacandropamapratibhàsavad dçùñvà ãdç÷aü cintanãyam / amã sattvàstu evaü vidhadharmagàmbhiryànavabodhatayà saüsàre saükliùñàþ / tato 'haü kariùyàmi tàüstàü dharmatàm avabodhayeyuþ, tathà kariùyàmi' iti cintayan mahàkaruõàü bodhicittàbhimukhãü kurvita / tato vi÷ramya punarapi tathaiva sarvadharmaniràbhàsaü samàdhimavataret / citte 'tikhede sati, tathaiva vi÷ramet / ayaü tu ÷amathavipa÷yanàyuganaddhapravçttimàrgaþ savikalpanirvikalpapratibimbam àlambate / evaü yogã anena krameõa ghañikàm ardhapraharam ekapraharaü và yàvatkàlecchàparyantaü tattvaü bhàvayan tiùñhet / idaü tvarthapravicayadhyànam àryalaïkàvatàre (##) nirdiùñam / tata icchayà samàdherutthàtuü paryaïkam abhittvaivam anuvicintayet, amã dharmàþ sarve paramàrthataþ niþsvabhàvàþ santo 'pi saüvçtau vyavasthità eva / tathàsati karmaphalasambandhàdayaþ kathaü vyavasthitàþ syuþ? bhagavatà coktam- "bhàvà vidyanti saüvçtyà paramàrthe na bhàvakàþ /" ityuktam / amã bàlabuddhayo niþsvabhàvavastuùu bhàvàdisamàropeõa viparyastabuddhayo bhavanti / cirakàlaü saüsàracakre paribhramanti, tato 'haü kariùyàmi anuttarapuõyaj¤ànasambhàraü paripårya, tataþ sarvaj¤apadaü pràpya tàn dharmatàm avabodhayeyam / evaü vicintayet / atha ÷anaiþ paryaïkaü bhittvà da÷adigvyavasthitàn sarvabuddhobodhisattvàn praõipatya tebhya÷ca påjàstotropahàraü kçtvàryabhadracaryàdimahàpraõidhànaü praõidadhãta / tataþ ÷ånyatàkaruõàgarbhasakaladànàdipuõyasaübhàropàrjane 'bhiyogaþ karaõãyaþ / tathà ca sati taddhyànasarvàkàravaropeta÷unyatàbhinirhàraþ syàt / àryaratnacåóe yathoktam- "sa maitrãvarmasaünaddho mahàkaruõàsthàne sthitvà sarvàkàravaropeta÷ånyatàbhinirhàradhyànaü karoti / tatra sarvàkàravaropeta÷ånyatà katamà? yà dànapagati-÷ãlànapagati-kùàntyanapagati-vãryànapagati-dhyànànapagati-praj¤anàpagati-upàyànapagatãtyàdivistaroktiriti /" bodhisattvastu sarvasattvaparipàkaü kurvãta / kùetrakàyabahuparivàràdisaüpattipràdurbhàvopàyadànàdiku÷alaü càva÷yaü seveta / asati ca tathà buddhànàm kùetràdisaüpattiryoktà sà kasya phalaü syàt / tasmàt sarvàkàravaropetaü tatsarvaj¤aj¤ànaü tu dànàdyupàyena paripåryamàõatvàd bhagavàn tat sarvaj¤aj¤ànam upàyena paryantagatam ityavocat / tasmàd bodhisattvena dànàdyupàyo 'pi sevitavyo na tu ÷ånyatà eva / àryasarvadharmavaipulye (##) "yo 'yaü maitreya! ùañpàramitàsamudàgamo bidhisattvànàü sambodhàya taü te mohapuruùà evaü vakùyanti, praj¤àpàramitàyàm evaü bodhisattvena ÷ikùitavyam, kiü ÷eùàbhiþ pàramitàbhiriti ucyante / te 'nyàþ pàramità dåùayitavyà maüsyante / tat kiü manyase ajita! duùpraj¤aþ sa kà÷iràjo 'bhåd yena kapotàrthena ÷yenàya svamàüsàni dattàni? maitreya àha, no hãdaü bhagavan / bhagavàn àha- yàni mayà maitreya! bodhisattvacaryàü caratà ùañpàramità-pratisaüyuktàni ku÷alamålànyupacitàni, apakçtaü nu taiþ ku÷alamålaiþ? maitreya àha no hãdaü bhagavan / bhagavàn àha- tvaü tàvad ajita! ùaùñikalpàna dànàpàramitàyàü samudàgataþ, ùaùñikalpàn ÷ãlapàramitàyaü ùaùñikalpàn kùàntipàramitàyàü ùaùñikalpàn viryapàramitàyàü ùaùñikalpàn dhyànapàramitàyàü ùaùñikalpàn praj¤àpàramitàyàü samudàgataþ / tat te mohapuruùà evaü vakùyanti / ekanayenaiva bodhiryaduta ÷ånyatànayeneti te caryàpari÷uddhà bhavantãtyàdi / " upàyarahite sati bodhisattvaþ praj¤ayà eva tu ÷ràvakavat buddhakàryàõi kartuü na ÷aknoti / upàyasanàtha÷ca samartho bhavati / àryaratnakåñe yathoktam- "tadyathà kà÷yapa! amàtyasaügçhãtà ràjànaþ sarvakàryàõi kurvanti, evameva upàyakau÷alyasaügçhãtà bodhisattvasya praj¤à sarvabuddhakàryàõi karoti /" iti / bodhisattvànàü màrgadçùñerapyanyà tãrthikànàü ÷ràvakàõàü ca màrgadçùñirapyanyà / evaü tãrthikamàrgadçùñistu àtmàdau viparyàsayuktatvàt sarveõa sarvaþ praj¤àrahito màrgaþ / tasmàt te muktiü na pràpnuvanti / ÷ràvakàõàü tu mahàkaruõàrahitatvàd upàyàyukatà / tasmàt te ekàntanirvàõaparàyaõàþ bhavanti / bodhisattvamàrgastu praj¤opàyayukto manyate / tasmàt te apratiùñhitanirvàõaparàyaõà bhavanti / bodhisattvànàü màrgastu praj¤opàyayukto manyate / tasmàt te apratisñhitanirvàõaü pràpnuvanti / praj¤àbalena tu saüsàre na patati, upàyabalena ca nirvàõe na patati / tasmàd àryagayà÷ãrùe- "dvàvimau bodhisattvànàü saükùiptau màrgau / katamau dvau- yaduta praj¤à copàya÷ca /" ityàkhyàtam / àrya÷rãparamàdye 'pi uktam- (##) "praj¤àpàramità tu 'màtà' asti, upàyakau÷alyaü ca 'pità' asti / "àryavimalakãrtinirde÷asåtre 'pi- "bodhisattvànàü kiü bandhanam? kà ca muktiþ? anupàyena bhavagatiparigraho hi bodhisattvasya bandhanam / upàyena bhavagatigamanaü muktiþ / praj¤àrahitabhàvagatiparigraho bodhisattvasya bandhanam / praj¤ayà bhavagatigamanaü tu muktiþ / upàyena aparigçhãtà praj¤à hi bandhanam / upàyena parigçhità praj¤à muktiþ / praj¤ayàparigçhãtopàyo bandhanam / praj¤ayà gçhãtopàyaþ muktiþ iti" vistarena uktam / bodhisattvasya praj¤àmàtrasevanaü tu ÷ràvakeùñanirvàõapatitatvàd bandhanavad bhaviùyati / apratiùñhitanirvàõena muktirna bhaviùyati / tasmàdupàyarahità praj¤à tu bodhisattvànàü bandhanamityucyate / tasmàd vàyupãóitena agnisevanavad bodhisattvena viparyàsavàyumàtraprahàõatvàt sopyàpraj¤ayà ÷ånyatà sevitavyà, na tu ÷ràvakavat sàkùàtkaraõãyà / yathà àryada÷adharmasåtre coktam- "kulaputra! tadyathà yathà ka÷cinmanuùyaþ agniparicaryàü karoti, sa tadagnisatkàraü karoti, guruü karoti, kintu so 'yamiti mayà so 'gniþ satkçtya, guråkçtya mànita÷ca iti kçte 'pi eùa dvàbhyàü hastàbhyàü parigçhãtavya iti na cintayati / tat kasmàditi cet tannidhànne mayi kàyikaduþkhaü cittadaurmanasyaü và sambhàvyate iti cintanàt / tathaiva ca bodhisattve 'pi nirvàõà÷ayo 'pyasti, nirvàõa-pratyakùaü na karoti / tat kasya hetoriti cet? tannidhànàd ahaü bodhiü nirvarteyam iti cintanàd" iti / kevalam upàyamàtrasevane 'pi bodhisattvaþ pçthagjanabhåmeranuttãrõatvàd atyavabaddha eva bhaviùyati / tasmàt praj¤àsahitamupàyaü seveta / evaü mantraparigçhãtaviùavad bodhisattvakle÷e 'pi praj¤àparigrahabalena bhàvite sati amçtikatà / punaþ svabhàvena abhyudayaphalaü dànàdi yadasti tatra kimuta (##) vaktavyam / àryaratnakuñe coktaü yathà- "tadyathàpi nàma kà÷yapa! mantrauùadhaparigçhãtaü viùaü na vinipàtayati evameva bodhisattvànàm kle÷aþ praj¤àparigçhitatvàd api na ÷aknoti vinipàtayitum iti / " tasmàd yena kàraõena bodhisattva upàyabalena saüsàramanutsçjati tasmàd nirvàõe na patati / yasmàt praj¤àbalena sakalàlambanaü prahãyate tasmàt saüsàre na patati, tasmàd apratiùñhitanirvàõabuddhatvaü pràpyate / tasmàd àryagaganaga¤je 'pi uktam- "tatpraj¤ànena hi sarvakle÷àþ parivarjyante / upàyaj¤ànena hi sarvasattvà na parityajyante /" iti / àryasaüdhinirmocane 'pi- "ekàntasattvàrthavimukhasya ekàntasaüskàràbhisaüskàravimukhasya nànuttarà samyaksaübodhiruktà mayeti /" tasmàd buddhatvapràtukàmena praj¤opàyau ubhau sevitavyau / tatra lokottarapraj¤àbhàvanàvasare, atisamàhitàvasare và dànàdyupàyasevanàsambhàvanàyàmapi tatra prayogatatpçùñhalabdhapraj¤ayoþ yo 'pi bhavati, tadà upàyasevanaü bhavatyeva / tasmàt praj¤àpàyau yugapat pravartete / punaraparaü bodhisattvànàm ayaü hi praj¤opàyayuganaddhavàhi màrgaþ sarvasattvàvalokitamahàkaruõayà parigçhãtatvàt lokottaramàrgaþ sevyate, utthànopàyakàle 'pi màyàkàravad aviparyastameva dànàdi sevyate / àryàkùayamatinirde÷e 'pi yathoktam- "tatra ko hi bodhisattvopàyaþ? ka÷ca praj¤àbhinirhàra iti? yataþ samàdhàne sattvàvalokitamahàkaruõàvalambane cittopasthàpanà sa eva upàyaþ / yataþ ÷àntipra÷àntisamàpattiþ sà tu tatpraj¤à"iti vistaraþ / màradamanaparicchede 'pi uktam- "punaraparaü bodhisattvànàü samutkarùikaprayogastu praj¤àj¤ànena abhiyogaü karoti / upayaj¤ànena sarvaku÷aladharmasaügraho (##) 'pi prayujyate / praj¤àj¤ànena nairàtmya-asattva-ajãva-apoùa-apudgaleùu ca prayujyate / upàyaj¤ànena yaþ sarvasattvaparipàko 'pi prayojyaþ" iti vistaraþ / àryadharmasaügãtisåtre 'pi- màyàkàro yathà ka÷cinnirmitaü mokùamudyataþ / na càsya nirmite saïgo j¤àtapårvo yato 'sya saþ // tribhavaü nirmitaprakhyaü j¤àtvà sambodhipàragaþ / saünahyate jagaddhetorj¤àtapårva jagat tathà // iti / bodhisattvanàm praj¤opàyavidhireva sàdhyamadhikçtya tatprayogasaüsàre sthito 'pi asti, à÷ayanirvàõe sthito 'pi syàd ityuktam / tàdç÷yàü ÷ånyatàmahàkaruõàgarbhànuttarasamyaksaübuddhau pariõatadànàdyupàyabhàvanàü kçtvà, paramàrthabodhicittotpàdàrtha pårvavat nityaü kàle kàle ÷amathavipa÷yanàprayogo yathà÷akti bhàvanãyaþ / àryagocarapari÷uddhisåtre- sarvàvasthàsu sattvàrthakàribodhisattvànàmanu÷aüsà yathà nirdiùñà tathà saünihitasmçtyà sarvadà upàayakau÷alaü bhàvitavyam / tàdçkkaruõopàyabodhicittabhàvakaþ sa iha janmani ava÷yaü vi÷iùño bhavati / tasmàt svapne nityaü buddhabodhisattvadar÷anaü bhaviùyati / susvapnàntaràõyapi dç÷yante / devà api anumodanàd rakùàü kariùyanti / pratikùaõamapi vipulapuõyaj¤ànasambhàrasaücayo bhaviùyati / kle÷àvaraõadauùñhulyamapi kùãõaü bhaviùyati / sarvadaiva sukhasaumanasyamadhikaü bhaviùyati / bahujanapriyo bhaviùyati / ÷arãre 'pi rogagrasto na bhaviùyati / paramacittakarmaõyatàpi pràptà bhaviùyati / tasmàd abhij¤atàdivi÷iùñaguõapràptiþ / (##) atha çddhibalena anantalokadhàtån gatvà bhagavato buddhàn påjayati / tebhyaþ dharmo 'pi ÷råyate / maraõasamaye 'pi ava÷yameva buddhabodhisattvadar÷anaü bhaviùyati / janmàntare 'pi buddhabodhisattvànapagatade÷avi÷iùñagçhe càpi janma bhaviùyati / tasmàd anàyàsapuõyaj¤ànasambhàraþ paripårayiùyate / mahàbhogo bahuparivàra÷ca bhaviùyati / tãkùõapraj¤ayà bahujanaparipàkamapi kariùyanti / sarvajàtiùu jàtismaraõaü bhaviùyati / tàdç÷ã aparimitànu÷aüsà såtràntareùu saübhåtà avagantavyà / tena tàdçkkaruõopàyabodhicittàni ca nityam àdareõa ciraübhavitàni krama÷aþ cittasaütàne atipari÷uddhakùaõotpàdena paripàkabhåtatvàd araõimanthanàgnivat samyagarthabhàvanàprakarùaparyantaü gamanaü bhåtvà lokottaraj¤ànasakalavikalpajàlàpagamanaü niùprapa¤cadharmadhàtuprasphuñàvagati, nirmalani÷calanirvàtasthitapradãpavat ni÷calapramàõabhåtaþ, sarvadharmanairàtmyasvabhàvaþ tattvasàkùàtkàrã, dar÷anamàrgasaügçhãtaþ paramàrthabodhicittasvabhàva utpadyate / tadutpàdàd vastuparyantatàlambane praviùñaþ / tathàgatagotre utpadyate, bodhisattvànapakùàlapravçttiþ, lokasarvagatinivçttiþ, bodhisattvadharmatàdharmadhàtvavabodhasthitiþ, pràptabodhisattvaprathamabhåmiþ ityanu÷aüsà tadvistaraþ da÷abhåmyàdiùu avagantavyaþ / idaü tathatàlambanadhyànam àryalaïkàvatàre nirdiùñam / idaü tu bodhisattvànàm niùprapa¤canirvikalpatàyàmeva pravi÷ati / adhimuktibhåmau tu adhimuktiva÷àt pravçttirvyavasthàpità na tu abhisaüskàreõa / tajj¤ànapràdurbhàve tu sàkùàt prave÷aþ / tathà prathamabhåmiprave÷aþ tadanantaraü bhàvanàmàrge lokottareõa tatpçùñhalabdhaj¤ànena dvàbhyàü ca praj¤opàyabhàvanàkrameõa bhàvanàpraheyasaücitàvaraõasya såkùmasåkùmataravyavadànàd uttarottaravi÷iùñaguõapràptaye adhobhåmipari÷odhanena tathàgataj¤ànaparyantaü pravi÷ya, sarvaj¤atàsàgaram avatãrya, kàryapariniùpattyàlambanamapi pràpnoti / evaü krameõa eva cittasaütànapari÷uddhiþ àryalaïkàvatàre 'pi uktà / àryasaüdhinirvocane (##) 'pi yathoktam- "krameõottarottarabhåmisu suvarõavat cittaü vyavadàya, anuttarasaüyaksaübodhiparyantam abhisaübudhyati" iti / sarvaj¤atàsàgaraprave÷e sati cintamaõivat sakalasattvopajãviguõaskandhayuktaþ pårvapraõãdhànaphalasatkçtaþ, mahàkaruõàsvabhàvabhåtaþ, anàbhoganànopayayuktaþ, aparimitanirmàõaira÷eùajagatsarvàrthàkaraþ kçtaþ / a÷eùaguõasaüpattiprakarùaparyantabhutaþ, savàsanàdoùaü sakalamalaü niràkçtya, sattvadhàtvantaparyantavihàrã, iti prekùàvàn bhagavati buddhe sakalaguõàkare ÷raddhàm utpàdya tadguõapariniùpattyarthaü svayaü sarvàn prayatnàn kuryàt / tasmàd bhagavatà evamuktam- "tadetat sarvaj¤aj¤ànaü karuõàmålaü bodhicittahetukam upàyaparyavasànam" iti / dårãkçterùyàdimalà hi santo guõairatçptàþ salilairivàbdhiþ / vivecya gçõhanti subhàùitàni haüsàþ payo yatpayàüsi prahçùñàþ // pakùapàtàkulaü tasmàd dårãkçtaü mano budhaiþ / sarvameva grahãtavyaü bàlàdapi subhàùitam // prakà÷ya yat pràpi mayà ÷ubham asamapaddhitam / puõyamastu janastena pràpto madhyamapaddhitam // àcàryakamala÷ãlena madhye nibaddho bhàvanàkramaþ samàptaþ / bharatãyopàdhyàyena praj¤àvarmaõà mahàlokacakùuùà vandyaj¤ànasenena cànådya sunirõitaþ / bhàvanàkramaþ dvãtãyaþ samàptaþ // (##): blank (##) 3. bhàvanàkramastçtãyaþ mahàyànasåtràntanayapravçttànàü saükùepato bhàvanàkramaþ kathyate / tatra yadyapi bodhisattvànàmaparimito 'pramàõàdibhedene bhagavatà samadhirupadiùñaþ, tathàpi ÷amathavipa÷yanàbhyàü sarve samàdhayo vyàptà iti / sa eva ÷amathavipa÷yanàyuganaddhavàhã màrgastàvat kathyate / uktaü ca bhagavatà- nimittabandhanàj janturatho doùñhulabandhanàt / vipa÷yanàü bhàvayitvà ÷amathaü ca vimucyate // iti / tasmàt sakalàvaraõa-prahàõàrthina ÷amathavipa÷yane sevanãye / ÷amathabalena svàlambane cittam aprakampyaü bhavati nivàtasthitapradãpavat / vipa÷yanayà yathàvad dharmatattvàvagamàt samyagj¤ànàlokaþ samutpadyate, tataþ sakalam àvaraõaü prahãyate, andhakàravad àlokodayàt / ata eva bhagavatà catvàryàlambanavaståni yoginàü nirdiùñàni / nirvikalpapratibimbakam, savikalpapratibimbakam, vastuparyantatà, kàryapariniùpatti÷ca / tatra ÷amathena yat sarvadharmapratibimbakaü buddhàdiråpaü càdhimucyàlambyate tena nirvikalpapratibimbakam ucyate / tatra bhåtàrthaniråpaõàvikalpàbhàvàn nirvikalpakam ucyate / yathà÷rutodgçhãtànà¤ca dharmàõàü pratibimbakam adhimucyàlambyata iti kçtvà pratibimbakam ucyate / tad eva pratibimbakaü yadà vipa÷yanayà vicàrayati yogã tattvàdhigamàrthaü tadà savikalpapratibimbakam ucyate, tattvaniråpaõavikalpasya vipa÷yanàlakùaõasya tatra samudbhavàt / tasyaiva ca pratibimbasya svabhàvaü niråpayan (##) yogã darpaõàntargatasvamukha-pratibimbapratyavekùaõena svamukhagatavairåpyàõàü vini÷cayavat, sarvadharmàõàü yathàvat svabhàvàvagamàt / yadà vastu paryantatàlakùaõàü tathatàü pratibidhyati, tadà vastuparyantatàvagamàt prathamàyàü bhåmau vastuparyantatàlambanam ucyate / tato bhàvanàmàrgeõa pari÷iùñàsu bhåmiùvoùadhirasàyanopayogàd iva krameõa vi÷uddhataratamakùaõodayàd à÷rayaparàvçttau satyàm, àvaraõa-prahàõalakùaõa-kàryaparisamàptiryadà bhavati tadà buddhabhåmau tad eva j¤ànaü kàryapariniùpattyàlambanam ucyate / tad evam anena kiü dar÷itaü bhavati? ÷amathavipa÷yanàbhyàü samastavastuparyantatàdhigamo bhavati / tena càvaraõaprahàõalakùaõà kàryapariniùpattiravàpyate / tad eva ca buddhatvam / ato buddhatvàdhigamàrthinà ÷amathavipa÷yane sevanãye / yastu te na sevate tasya naiva vastuparyantatàdhigamo nàpi kàryapariniùpattiriti / tatra ÷amatha÷cittaikàgratà / vipa÷yanà bhåtapratyavekùeti saükùepàd àryaratnameghàdau bhagavatà ÷amathavipa÷yanayorlakùaõam uktam / tatra yoginà ÷ãlavi÷uddhayàdau ÷amathavipa÷yanàsaübhàre sthitena sarvasattveùu mahàkaruõàm utpàdya, samutpàdita-bodhicittena ÷rutacintàbhàvanàyàü prayoktavyam / tatra prathamaü tàvad yogã bhàvanà-kàle sarvam itikaraõiyaü parisamàpya kçtamåtrapurãùaþ kaõñaka-svaràdirahite mano 'nukåle prade÷e sthitvà mayà sarvasattvà bodhimaõóe niùpàdayitavyà iti vini÷cayan, sakalajagadabhyuddharaõà÷ayo mahàkaruõàm àmukhãkçtya, da÷adigavasthitàn sarvabuddhabodhisattvàn pa¤càïgena praõipatyàgrato buddhabodhisattvàn pãñhàdau sthàpayitvà anyatra và yathàvat tebhya÷ca yathàruci påjàstavanaü kçtvà svapàpaü prade÷ya, sakalasdya jagataþ puõyam anumodya, mçdutarasukhàsane vairocanabhaññàrakabaddhaparyaïkeõa (##) ardhaparyeïkeõa và niùadya nàtyunmãlite nàtinimãlite nàsikàgravinyaste cakùuùã kçtvà, nàtinamraü nàtistabdham çjukàyaü praõidhàyàntarmukhàvarjitasmçtirupavi÷et / tataþ skandhau samau sthàpayet / ÷iro nonnataü nàvanatam ekapàr÷ve ni÷calaü sthàpayitavyam / kiü tarhi nàbhipraguõà nàsikà sthàpayitavyà / dantoùñhaü mçdu sthàpanãyam / jivhà copari dantamåle sthàpanãyà / à÷vàsapra÷vàsàstu na sa÷abdà nàpi ÷thålà nàpi tvaritàþ karaõãyàþ / kiü tvasaülakùayamàõàü mandaü mandamanàbhogena yathà pravi÷eyurnirgaccheyurvà tathà karaõiyam / tatra prathamaü tàvad yogã yathàdçùña÷rute tathàgatavigrahe cittaü sthàpayitvà ÷amathaü niùpàdayet / ta¤ca tathàgatavigraham uttaptakanakàvadàtaü lakùaõànuvya¤janàlaükçtaü parùanmaõóalamadhyagataü nànàvidhairupàyaiþ sattvàrthaü kurvantaü pràbandhikena manasikàreõa tadguõàbhilàùaü samupàdàya layauddhatyàdãn vyupa÷amayya tàvad dhyàyed yàvat sphuñataraü puro 'vasthitamiva taü pa÷yet / tataþ tasya tathàgatavigrahapratibimbakasyàgatigatiü niråpayato vipa÷yanàü bhàvayati / tata÷caivaüvidhaü vicintayet / yathedaü tathàgatavigrahapratibimbakaü na kuta÷cid àgataü nàpi kvacid gamiùyati tiùñhadapi svabhàva÷ånyam àtmàtmãyarahitaü tathà eva sarvadharmàþ svabhàva÷ånyà àgatigatirahitàþ pratibimbopamàþ, bhàvàdiråparahità iti vicàryoparatavicàreõa nirjalpaikarase manasà tattvaü bhàvayan yàvadicchaü tiùñhet / ayaü ca samàdhiþ pratyutpannabuddhasaümukhàvasthitasamàdhirnirdiùñaþ / asya cànu÷aüsà vistaratastatraiva sutre bodhayitavyà / etàvatà prakàreõa sarvadharmasaügraho bhavati, tatra cittam upanibadhya layauddhatyàdipra÷amena ÷amathaü niùpàdayet / råpyaråpibhedena ca (##) saükùepàt sarvadharmasaügrahaþ / tatra råpaskandhasaügçhãtà råpiõaþ / vedanàdiskandhasvabhàvà aråpiõaþ / tatra bàlà bhàvàdigrahàbhinive÷àd viparyastadhiyaþ saüsàre paribhramanti / teùàü viparyàsàpanayanàya, teùu ca mahàkaruõàm àmukhãkçtya, niùpanna÷amatho yogã tattvàdhigamàya tato vipa÷yanàü bhàvayet / bhåtapratyavekùaõà ca vipa÷yanocyate / bhutaü punaþ pudgaladharmanairàtmyam / tatra pudgalanairàtmyaü yà skandhànàmàtmàtmãyarahitatà / dharmanairàtmyaü yà teùàmeva màyopamatà / tatraivaü yogã niråpayet / na tàvad råpàdivyatiriktaþ pudgalo 'sti / tasyà pratibhàsanàt / råpàdiùvevàhamiti pratyayotpatti÷ca / na càpi råpàdiskandhasvabhàvaþ pudgalaþ / teùàü råpàdãnàmanityànekasvabhàvatvàt / pudgalasya ca nityaikaråpeõa parairupakalpitatvàt / nàpi tattvànyatvàbhyàm anabhilàpyapudgalasya vastutvaü yuktam / vastusataþ prakàràntaràbhàvàt / tasmàd alãkavibhrama evàyaü lokasya yadutàhaü mameti ni÷cayaü pratipannasya / tato råpiõo 'pi dharmàn dharmanairàtmyàdhigamàya vicàrayet- kim ete cittavyatirekeõa paramàrthasantaþ sthitàþ àhosviccittameva råpàdinirbhàsaü svapnàvasthàyàü pratibhàsavat pratibhàsata iti / sa tàn paramàõu÷o niråpayan, paramàõåü÷ca bhàga÷aþ pratyavekùamàõo nopalabhate / tathà cànupalabhamànasteùu astinàstitvavikalpàn nivartayati / cittamàtra¤ca traidhàtukam avatarati nànyathà / atha coktaü laïkàvatàre- aõu÷o vibhajati dravyaü na caiva råpaü vikalpayet / cittamàtravyavasthànaü kudçùñyà na prasãdati // iti / (##) tasyaivaü bhavati cittamevànàdikàlikavitatharåpàdyabhinive÷ava÷àt svapnopalabhyamànaråpàdipratibhàsavad bàlànàü bahiþ vicchinnamiva råpàdipratibhàsaü khyàti / tasmàccittamàtrameva traidhàtukam / sa evaü cittameva sakaladharmapraj¤aptiü ni÷citya tatra pratyavekùya ca sarvadharmàõàü svabhàvaþ pratyavekùito bhavatãti cittasvabhàvamapi pratyavekùate / sa evaü vicàrayati, cittamapi paramàrthato màyàvad anutpannam / yada hi alãkasvabhàvaråpàdyàkàropagraheõa cittameva citràkàraü pratibhàsate, tadàsyàpi råpàdivat tadavyatirekàt satyatvaü kutra bhavet? yathà citràkàratayà råpàdayo naikànekasvabhàvàstathà cittamapi tadavyatirekeõa naikànekasvabhàvam / nàpi cittamutpàdyamànaü kuta÷cid àgacchati / nàpi nirudhyayànaü kvacid gacchati / nàpi svaparobhayataþ paramàrthenàsyotpàdo yuktaþ / tasmàn màyopamameva cittam / yathà cittamevaü sarvadharmà màyàvat paramàrthato 'nutpannàþ / yenàpi cittena pratyavekùate yogã tasyàpi svabhàvaü parãkùamàõo nopalabhate / tad evaü yatra yatràlambane yogina÷cittaü prasaret tasya tasya svabhàvaü parãkùamàõo [tat svabhàvamapi nopalabhate] 'sau yada nopalabhate tadà sarvameva vastu vicàrya kadalãskandhavad asàramavagamya, tata÷cittaü vivartayati / tato bhàvàdivikalpoparatau sarvaprapa¤cavigatam ànimittaü yogaü pratilabhate / tathà coktam àryaratnameghe- "sa evam apakùàlaku÷alaþ sarvaprapa¤cavigamàya ÷ånyatàbhàvanàyà yogamàpadyate / sa ÷ånyatàbhàvanàbahulo yeùu yeùu sthàneùu cittaü prasarati cittamabhiramate tàni tàni sthànàni svabhàvataþ (##) parigaveùamàõaþ ÷ånyaü pratividhyati [yat cittaü tadapi parãkùamàõaü ÷ånyaü pratividhyati] yenàpi cittena parãkùate tad api svabhàvataþ parigaveùyamàõaü ÷ånyaü pratividhyati / sa evam upaparãkùamàõo nirnimittatàyàü yogamàpadyate /" tad eva anenaivaü dar÷itaü bhavati / yastu nopaparãkùate tasya nàsti nirnimittatàyàü prave÷a iti / sa evaü dharmàõàü svabhàvamupaparãkùamàõo yada nopalabhate, tadàstãti na vikalpayati nàstãti na vikalpayati / yo 'sau nàstãti kalpyate tasya buddhau sarvadaivàpratibhàsanàt / yadi hi bhàvaþ kadàcid dçùño bhavet, tadà tasya pratiùedhàn nàstãti kalpayet / yadà kàlatraye 'pi yoginà praj¤ayà niråpayatà bhàvo nopalabdhaþ tadà kasya pratiùedhàn nàstãti kalpayet / evamanye vikalpàstasya tadànãü na santi eva, bhàvàbhàvavikalpàbhyàü sarvasya vikalpasya vyàptatvàt / evaü vyàpakàbhàvàd byàpyasyàpyabhàvaþ / evaü sati niùprapa¤canirvikalpatàmavatãrõo bhavati, råpàdiùu càni÷rito bhavati / praj¤ayà ca niråpayataþ sakalavastusvabhàvànupalambhàt praj¤ottaradhyàyã bhavati / sa evaü pudgaladharmanairàtmyamayaü tattvamavatãrõaþ, aparasya parãkùaõãyasya càbhàvàd, uparatavicàreõa nirvikalpaikarasena manasà svarasavàhinà, anabhisaüskàrataþ tad eva tattvaü sphuñataram avadhàrayan yogã tiùñheta / tatra ca sthita÷cittabandhaü na vikùipet / yadàntarà cittaü bahirdhà vikùiptaü pa÷yet tadà tatsvabhàvapratyevekùaõena vikùepaü pra÷amayya, punastatraiva cittamuparyupari prerayet / yadà tu tatrànabhirataü cittaü pa÷yet, tadà samàdherguõadar÷anàd abhiratiü tatra thàvayet / vikùepe ca doùadar÷anàd aratiü pra÷amayet / atha styànamiddhàbhibhavàd yada pracàratayà lãnaü cittaü pa÷yet, layàbhi÷aïkitaü và tadà pramodyavastu buddharåpàdikamàlokasaüj¤àü và manasikçtya layamupa÷amayet, tatastad eva tattvaü dçóhataraü (##) gçõhãyàt / yadà tu jàtyandhavad andhakàrapraviùñapuruùavad vinimãlitàkùavat sphuñataraü tattvaü nàvadhàrayed yogã, tadà tasya lãnaü cittaü veditavyaü vipa÷yanàrahitaü ca / atha yathà pårvànubhåtaviùayaspçhayà cittamantarà samuddhataü pa÷yed, auddhatyàbhi÷aïkitaü và, tadànityatàdi saüvegavastumanasikàràd auddhatyaü ÷amayet / tataþ punaþ tatraiva tattve cittànabhisaüskàravàhitàyàü yatnaü kurvãta / yadà ca vikùiptapuruùavad vànaravad vànavasthitavçtti cittaü bhavet, tad auddhatyaü boddhavyaü ÷amatharahitaü ca / atha yadà layauddhatyàbhyàü viviktatayà samapravçttaü svarasavàhi sphuñataraü tatraiva tattve cittam utpàdyate tadàbhoga÷ithilãkaraõàd upekùaõiyam / tadà ca ÷amathavipa÷yanàyuganaddhavàhã màrgoniùpanno veditavyaþ / yadà ca vipa÷yanà bhàvayet praj¤àtiriktatarà bhàvayet, tadà ÷amathasyàlpatvàt pravàtasthitapradipavat pracalatvàccittasya na sphuñataraü tattvadar÷anaü bhavet / atastadà ÷amatho bhàvayitavyaþ / ÷amathasyàbhyàdhikye middhàvaùñabadhapuruùasyeva sphuñataraü tattvadar÷anaü na syàt / tasmàt tadà praj¤à bhàvayitavyà / yadà samapravçtte dve api bhavato yuganaddhavàhibalãvardadvayavat tadànabhisaüskàreõaiva tàvat sthàtavyaü yàvat kàyacittapãóà na bhavet / saükùepataþ sarvasyaiva samàdheþ ùaó doùà bhavanti / kausãdyam, àlambanasaüpramoùaþ, layaþ, auddhatyam, anàbhogaþ, àbhoga÷ceti / eùàü pratipakùeõàùñau prahàõasaüskàrà bhàvanãyàþ / ÷raddhà, chandaþ, vyàyàmaþ, prasrabdhiþ, smçtiþ, saüprajanyam, cetanà, upekùà ceti / tatràdyà÷catvàraþ kausãdyapratipakùàþ / tathà hi- samàdhiguõeùvabhisaüpratyayalakùaõayà ÷raddhayà yogino 'bhilàùaþ samutpadyate / tato 'bhilàùavàn vãryamàrabhate / tato vãryàrambhaõàt kàyacittayoþ karmaõyatàü bhàvayati / tataþ prasrabdhakàyacetasaþ (##) kausãdyaü vyàvartate / tataþ [÷raddhàdayaþ kausãdyaprahàõàya bhavanti] tadartha te bhàvanãyàþ / smçtiràlambana-saüpramoùasya pratipakùaþ / saüprajanyaü layauddhatyayoþ pratipakùaþ / tayostena samupekùya parivarjanàt / layauddhatyàpra÷amanakàle tu anàbhogadoùaþ tatastatpratipakùeõa cetanà bhàvanãyà / layauddhatyapra÷ame sati, yadà pra÷amabàhi cittaü bhavet, tadàbhogadoùaþ / tasya pratipakùastadànãm upekùà bhàvanãyà / yadi samapravçtte citte àbhogaþ kriyate, tadà cittaü vikùipyate / lãne 'pi citte sati yadyàbhogo na kriyate, tadà vipa÷yanàrahitatvàd, andhapuruùavaccittaü lãnaü syàt / tasmàt lãnacittaü nigçõhãyàd, uddhataü pra÷amayet, punaþ samàpràptam upekùeta / tato yàvadiccha yogã tàvad anabhisaüskàreõaiva tattvaü bhàvayaüstiùñhet / satyàü tu kàyàdipãóàyàü punaþ punarantarà sakalameva lokaü vyavalokyamàyàjala candropamapratibhàsaü [vata] avataret / tatha coktam avikalpaprave÷e- lokottareõa j¤ànenàkà÷asamatalàn sarvadharmànpa÷yati / pçùñhalabdhena punarmàyàmarãcisvapno dakacandropamàn pa÷yatãti / tad evaü màyopamaü jagad avagamya, sattveùu mahàkaruõàm àmukhãkçtyaivam anuvicintayet / evaüvidhaü dharmagàmbhoryam anavagacchanto 'mã bàlabuddhaya àdi÷ànteùveva dharmeùu bhàvàdisamàropaviparyastà vividhakarmakle÷àn upacinvanti / tataþ saüsàre paribhramanti, tato 'haü kariùyàmi yathaitàn evaüvidhaü dharmàgàmbhãryam avabodhayeyam iti, tato vi÷ramya punarapi tathaiva sarvadharmaniràbhàsaü samàdhimavataret / cittakhede sati, tathaiva vi÷ramya punaravataret / evam anena krameõa ghañikàm [arthapraharam] ekapraharaü và yàvantaü kàlaü ÷aknoti tàvantaü kàlaü tiùñhet / (##) tata icchayà samàdheþ utthàtuü paryaïkam abhittvaivam anuvicintayet / yadi nàmàmã dharmàþ sarva eva paramàrthato 'nutpannàstathàpi màyavat pratiniyatavividhahetupratyayasàmagrãva÷ena vicitrà evàvicàraramaõãyàþ pravartante, tena nocchedadçùñiprasaïgaþ / nàpyapavàdàntasya, yata÷ca praj¤ayà vicàryamàõà nopalabhyante, tena na ÷à÷vatadçùñiprasaïgo nàpi samàropàntasya / tatra ye praj¤àcakùurvikalatayà viparyastamatayà àtmàbhiniviùñà vividhàni karmàõi kurvanti te saüsàre paribhramanti / ye punarekàntena saüsàravimukhà mahàkàruõyavikalatayà ca na [sattvàrthaü] dànàdipàramitàþ paripårayanti àtmànaü damayanti te sattvà upàyavikalatayà ÷ràvakapratyekabuddhabodhau patanti / ye tu asvabhàvaü jagad avagamya mahàkàruõyabalena sakalajagadabhyuddharaõakçtani÷cayà màyàkàravad aviparyastadhiyo vipulapuõyaj¤ànasaübhàraü samupàyanti te tathàgataü padaü pràpyàsaüsàrama÷eùasya jagataþ sarvàkàraü hitasukhàni saüpàdayantaþ tiùñhanti / te ca j¤àna[sambhàra]balena [samasta]kle÷aprahàõàn na saüsàre patanti sarvasattvàpekùayà ca samupàrjitavipulàprameyapuõyasaübhàrava÷ena na nirvàõe patanti, sarvasattvopajãvyà÷ca bhavanti / tasmàn mayà sakalasattvahitasukhàdhànàrthinàpratiùñhitanirvàõam adhigantukàmena vipulapuõyaj¤àna-saübhàropàrjane 'bhiyogaþ [sadà] karaõiyaþ / tathà coktam àryatathàgataguhyasutre- "j¤ànasambhàraþ sarvakle÷aprahàõàya saüvartate / puõyasambhàraþ sarvasattvopajãvitàyai saüvartate / tasmàt tarhi bhagavan bodhisattvena mahàsattvena puõyasambhàre j¤ànasaübhàre ca sarvadàbhiyogaþ karaõãyaþ" iti / àryatathàgatotpattisaübhasåtre coktam- "sa khalu punareùa tathàgatànàü (##) saübhavo naikena kàraõena bhavati / tat kasya hetoþ? samudàgataistàvad bho jinaputràprameya÷atasahasrada÷akàraõaistathàgatàþ samudàgacchanti / katamairda÷abhiryadutàprameyapuõyaj¤ànasambhàràtçptisamudàgamakàraõeneti" vistara / àryavimalakãrtinirde÷e coktam- "÷atapuõyanirjàtàþ sarvaku÷aladharmanirjàtà apramàõaku÷alamålakarmanirjàtàþ kàyàstathàgatasyeti" vistaraþ / tad evaü kçtvà ÷anaiþ paryaïkaü bhittvà da÷adigvyavasthitàn sarvabuddhabodhisattvàn praõipatya tebhya÷ca påjàstotropahàraü kçtvàryabhadracaryàdipraõidhànaü pranidadhãta / tataþ ÷ånyatàkaruõàgarbhànuttarasaübodhipariõàmitasakaladànàdipuõyasaübhàropàrjanàbhiyukto bhavet / yastu manyate, cittavikalpasamutthàpita÷ubhà÷ubhakarmava÷ena sattvàþ svargàdikarma phalamanubhavantaþ saüsàre saüsaranti / ye punarna ki¤ciccintayanti nàpi ki¤cit karma kurvanti te parimucyante saüsàràt / tasmànna ki¤ciccintayitavyam / nàpi dànàdiku÷alacaryà kartavyà / kevalaü mårkhajanamadhikçtya dànàdiku÷alacaryà nirdiùñeti / tena sakalamahàyànaü pratikùiptaü bhavet / mahàyànamålatvàcca sarvayànànàü tatpratikùepeõa sarvam eva yànaü pratikùiptaü syàt / tathà hi 'na ki¤ciccintayitavyamiti' bruvata bhutapratyavekùàlakùaõà praj¤à pratikùiptà bhavet / bhåtapratyavekùà-målatvàt samyagj¤ànasya tatpratikùepà llokottaràpi praj¤à pratikùiptà bhavet / tatpratikùepàt sarvàkàraj¤atà pratikùiptà bhavet / nàpi dànàdicaryà kartavyeti vadatà copàyo dànàdiþ sphuñatarameva pratikùiptaþ / etàvad eva ca saükùiptaü mahàyànaü yaduta praj¤opàya÷ca / yathoktam àryagayà÷ãrùe- "dvàvimau bodhisattvànàü saükùiptau màrgau / katamau dvau? yaduta (##) praj¤à copàya÷ca /" àryatathàgataguhyasåtre coktam- "imau ca praj¤opàyau bodhisattvànàü sarvapàramitàsaügrahàya saüvartete" iti / tata÷ca mahàyànaü pratikùipatà mahat karmàvaraõaü kçtaü syàt / tasmàd [mahàyànaü pratikùipataþ, alpa÷rutasya, àtmadçùñiü paràmç÷ataþ,] asyànupàsitavidvajjanasyànavadhàrita-tathàgata-pravacananãteþ svayaü vinaùñasya paràn api nà÷ayato yuktyàgamadåùitatvàt, viùasaüsçùñavacanaü saviùabhojanamiva àtmakàmena dhãmatà dårata eva parihartavyam / tathà hyanena bhåtapratyavekùàü pratikùipatà dharmapravicayàkhyaü pradhànam eva bodhyaïgaü pratikùiptaü syàt / vinà ca måtapratyavekùayà yoginaþ katham anàdikàlàbhyastaråpàdibhàvàbhinive÷asya cittaü nirvikalpatàü pravi÷et? sarvadharmeùvasmçtyamanasikàreõa pravi÷atãti cet, tad ayuktam / na hi vinà bhåtapratyavekùayànubhåyamàneùvapi sarvadharmeùvasmçtiramanasikàro và ÷akyate kartum / yadi ca nàmàmã dharmà mayàsmartavyà nàpi manasikartavyà ityevaü bhàvayannasmçtimanasikàrau teùu bhàvayet tadà sutaràm eva tena te smçtà manasikçtà÷ca syuþ / atha smçtimanasikàràbhàvamàtram asmçtyamanasikàràvabhipretau, tadà tayorabhàvaþ kena prakàreõa bhavatãti etad eva vicàryate / na càbhàvaþ kàraõaü yuktam, yena tato [nirnimittàmanasikàràt] nirvikalpatà bhavet / [tanmàtrato 'vikalpatàyàü] saümurcchitasyàpi smçtimanasikàràbhàvàn nirvikalpatàprave÷aprasaïgaþ / na ca bhåtapratyavekùàü vinànya upàyo 'sti yena prakàreõàsmçtyamanasikàrau kuryàt / satyapi càsmçtyamanasikàrasambhave, vinà bhåtapratyavekùayà niþsvabhàvatà dharmàõàü katham avagatà bhavet? na hi svabhàvata evaü dharmàþ (##) ÷ånyàþ sthità ityevaü vinà tatpratyavekùayà tacchånyatàprativedho bhavet / nàpi vinà ÷ånyatàprativedhena àvaraõaprahàõaü saübhavati sarvatra sarveùàü muktiprasaïgàt / kiü ca tasya yogino yadi sarvadharmeùu muùitasmçtitayà måóhatayà và smçtimanasikàrau na pravartete, tadàtyantamåóhaþ katham asau yogã bhavet / vinà ca bhåtapratyavekùayà tatràsmçtim amanasikàraü càbhyastatà moha evàbhyasto bhavet / tata eva samyagj¤ànàloko dårãkçtaþ syàt / athàsau na muùitasmçtirnàpi måóhaþ, tadà kathaü tatràsmaraõam amanasikàraü kartu ÷aknuyàd vinà bhåtapratyavekùayà / na hi smaranneva na smarati, pa÷yan eva na pa÷yatãti yuktam abhidhàtum / asmçtyamanasikàràbhyàsàcca kathaü pårvanivàsànusmçtyàdi-buddhadharmodayo bhavet, virodhàt, na hyuùõaviruddhaü ÷ãtam àsevamànasya uùõaspar÷asaüvedanaü bhavet / kiü ca samàdhisamàpannasya yogino yadi manovij¤ànam asti, tadàva÷yaü tena kiücid àlambayitavyam / na hi pçthagjanànàü sahasà niràlambanaü j¤ànaü bhavet / atha nàsti, tadà kathaü niþsvabhàvatà dharmàõàmavagatà bhavet? kena ca pratipakùeõa kle÷àvaraõaü prahãyate? na ca caturthadhyànàlàbhinaþ pçthagjanasya cittanirodhaþ saübhavati / tasmàt saddharme yàvasmçtyamanasikàrau pañhitau tau bhåtapratyavekùàpårvàkau draùñavyau / asmàd bhåtapratyavekùayàsmçtirmanasikàra÷ca ÷akyate kartum, nànyathà / tathà hi yadà niråpayan samyakpraj¤ayà yogã kàlatraye paramàrthataþ samutpannaü na kaücid dharma pa÷yati, tadà tatra kathaü smçtimanasikàrau kuryàt / yo hi kàlatraye 'pyasattvàn nànubhåtaþ paramàrthataþ sa kathaü smaryeta, manasi và kriyeta / tato 'sau sarvaprapa¤copa÷amaü nirvikalpaü j¤ànaü praviùño bhavet / tatprave÷àcca ÷ånyatàü pratividhyati tatprativedhàcca prahãõasakalakudçùñijàlo bhavati / (##) upàyayuktaþ praj¤àsevanata÷ca samyak saüvçtiparamàrthasatyaku÷alo bhavati / ato 'nàvaraõaj¤ànalàbhàt sarvàn eva buddhadharmàn adhigacchati / tasmànna vinà bhåtapratyavekùayà samyagj¤ànodayo nàpi kle÷àvaraõaprahàõàm / tathà coktaü ma¤ju÷rãvikurvitasåtre- "kathaü dàrike bodhisattvo vijitasaügràmo bhavati? àha, yo ma¤ju÷rãþ vicàya vicàya sarvadharmàn nopalabhate" iti / tasmàd visphàritaj¤ànacakùuþ praj¤à÷astreõa kle÷àrãn nirjitya, nirbhayo viharan yogã, na tu kàtarapuruùa iva vinimãlitàkùaþ / àryasamàdhiràje 'pyuktam- nairàtmyadharmàn yadi pratyevekùate tàn pratyavekùya yadi bhàvayet / sa hetu nirvàõapahalasya pràptaye yo 'nyaheturna sa bhoti ÷àntaye // iti / sutrasamuccaye coktam- "àtmanà vipa÷yanàyogam anuyukto viharati paràü÷ca vipa÷yanàyàü nàbhiyojayatãti màrakarmeti /" vipa÷yanà ca bhåtapratyavekùàsvabhàvà àryaratnamegha-sandhinirmocanàdau, àryaratnameghe ca- "vipa÷yanàü niråpayato niþsvabhàvatàprativedhad animittaprave÷a uktaþ /" àryalaïkàvatàre coktam- "yasmàt, mahàmate, buddhayà vicàryamàõànàü svasàmànyalakùaõaü bhàvànàü nàvadhàryate / tenocyante niþsvabhàvàþ sarvadharmàþ" iti / tatra tatra såtre yà bhagavatà nànàprakàrà pratyavekùà nirdiùñà sà virudhyate, yadi bhåtapratyavekùà na kartavyà / tasmàd evaü yuktaü vaktuü vayam alpapraj¤à alpavãryà÷cana ÷aknumo bàhu÷rutyaü paryeùitumiti / na hi tatpratikùepo yukto bhagavatà (##) bahudhà bàhu÷rutyasya varõitatvàt / tat punarbrahmaparipçcchàyàm uktam- "ye tvacintyeùu dharmeùu [cintana]viprayuktàþ teùàm ayoni÷a iti / tatràpi ye paramàrthato 'nutpannànàü dharmàõàm utpàdaü parikalpyànityaduþkhadiråpeõa ÷ràvakàdivaccintàü prakurvanti, teùàü samàropàpavàdàntena cintàü pravartayatàm ayoni÷aþ tad bhavatãti tatpratiùedhàya yad uktaü na bhåtapratyavekùàyàþ sa pratiùedhaþ tasyàþ sarvasåtreùvanuj¤ànàt / tathà ca tatraiva brahmaparipçcchàyàm uktam- "citta÷åro bodhisattva àha-ya÷cittena sarvadharmà÷cintayati tatra càkùato 'nupahataþ sa tenocyate bodhisattvaþ" iti / tatraivoktam- "kathaü vãryavanto bhavanti, yada sarvaj¤atàcittaü vicãyamànànopalabhante" iti / punaþ tatraivoktam- "matimanta÷ca te bhaviùyanti yoni÷o dharmàn pratyavekùaõatayeti" / punaþ tatraivoktam- "pravicinvanti te dharmàn yathà màyàmarãciketi" / tad evaü yatra yatràcintyàdiprapa¤caþ ÷råyate, tatra tatra ÷rutacintàmàtreõaiva tattvàdhigamaü ye manyante, teùàm abhimànapratiùedhena pratyàtmavedanãyatvaü dharmàõàü pratipàdayate / ayoni÷a÷ca cittapratiùedhaþ kriyata iti boddhavyam, na bhåtapratyavekùàyàþ pratiùedhaþ / anyathà bahutaraü yuktyàgamaviruddhaü syàt / yathoktaü pràk / ki¤ca yad eva ÷rutacintàmayyà praj¤ayà viditaü tad eva bhàvanàmayyà praj¤ayà bhàvanãyaü nànyat / saüdiùña-dhàvanabhåmya÷vadhàvanavat / tasmàt bhåtapratyavekùà kartavyà / yadi nàmàsau vikalpasvabhàvàtathàpi yoni÷o manasikàrasvabhàvatvàt tato bhåta nirvikalpaj¤ànodaya iti kçtvà tajj¤ànàrthinà sà sevanãyà / nirvikalpe ca bhutaj¤ànàgnau (##) samutpanne, sati, kàùñhadvayanigharùasaüjàtavanhinà tatkàùñhadvayadàhavat sàpi pa÷càt tenaiva dahyata evetyuktam àryaratnakåñe / yaccàpyucyate- na kiücit ku÷alàdikarma kartavyam iti / tatraivaivaü vadatà karmakùayàn muktirityàjãvaka vàdàbhyupagamo bhavet / na hi bhagavatpravacane karmakùayàn muktiriùyate / kiü tarhi, kle÷akùayàt / anàdikàlopacittasya hi karmaõo na ÷akyate kùayaþ kartu tasyànantatvàt / apàyàdiùu ca tatphalaü bhu¤jànasyàparasyàpi karmaõaþ prasåteþ kle÷eùu càvikaleùu tatkaraõatayà sthiteùu karmaõo niroddhum a÷akyatvàt / pradãpànirodhe tatprabhàyà anirodhavat / na càpi tasya vipa÷yanàpavàdinaþ kle÷akùayaþ saübhavatãtyukta pràk / atha kle÷akùayàrtha vipa÷yanà sevanãyeti manyate, tadà kle÷akùayàd eva muktiþ sidhyatãti karmakùaye tarhi vyarthaþ ÷ramaþ / aku÷alakarma na kartavyam iti yuktametat, ku÷alaü tu kimiti pratiùidhyate / saüsàràvàhakatvàt pratiùidhyata iti cet, tadayuktam / yad eva àtmàdiviparyàsasamutthàpitam ku÷alaü tad eva saüsàràvàhakaü bhavati / na tu bodhisattvànàü mahàkaruõàsamutthàpitam anuttarasaübodhipariõàmitamapi / tathà àryada÷abhåmake eta eva da÷aku÷alakarmapathàþ pariõàmanàdipari÷uddhivi÷eùeõa ÷ràvakapratyekabuddhabodhisattvabuddhatvavàhakà bhavantãti nirdiùñam / àryaratnakåñe ca, sarvamahànadãnàü mahàsamudre praviùñànàü payaþ skandhavad bodhisattvànàü nànàmukhopacitaü ku÷alamålaü sarvaj¤atàpariõàmitaü sarvaj¤ataikarasaü bhavati iti varõitam / (##) yà ca buddhabodhisattvànàü råpakàyakùetrapari÷uddhiþ prabhàparivàramahàbhogatàdisaüpattiþ dànàdipuõyasambhàraphalasattvena tatra tatra såtre varõità bhagavatà sàpi virudhyate / ku÷alacaryàpratiùedhe ca pràtimokùasaüvaràdirapi pratikùiptaþ syàt / tato vyarthameva tasya ÷iromuõóitakàùàyadhàraõàdi prasajyeta / ku÷alakarmàbhisaüskàravaimukhye ca sati saüsàravaimukhyaü sattvàrthakriyàvaimukhyaü ca sevitaü bhavet / tato bodhiþ tasya dåre bhavet / uktaü hyàryaüsaüdhinirmocane- "ekàntasattvàrthavimukhasya ekàntasaüskàrà bhisaüskàravimukhasya nànuttaràsamyaksaübodhiruktà mayeti / "àryopàliparipçcchàdau ca- "saüsàre vaimukhyaü bodhisattvànàü paradauþ÷ãlyamiti varõitam / saüsàraparigrahaþ tu paramaü ÷ãlam /" uktam àryavimalakãrtinirde÷e ca- "upàyàd bhavati saüsàragamanaü bodhisattvànàü mokùaþ / upàyarahità ca praj¤à bandhaþ, praj¤àrahita÷copàyo bandhaþ / praj¤àsahita upàyo mokùaþ, upàyasahità praj¤à mokùaþ" iti varõitam / àryagaganaga¤je uktam- "saüsàraparikhedo bodhisattvànàü màrakarma iti /" såtrasamuccaye ca- "asaüskçtaü ca pratyavekùate saüskçtai÷ca ku÷alaiþ parikhidyata iti màrakarma iti / bodhimàrga prajànàti pàramitàmàrga ca na paryeùata iti màrakarmeti /" yat punaþ tatraivoktam- "dànacittàbhinive÷àd yàvat praj¤àcittàbhinive÷àü màrakarmeti tatra na dànàdinàü sevàpratiùedhaþ kiü tvahaükàramamakàracittàbhiniviùñasya gràhyagràhakacittàbhiniviùñasya caupalambhikasya yo viparãtàbhinive÷o dànàdau tasya pratiùedhaþ / viparãtàbhinive÷asamuttthàpità hi dànàdayo 'pari÷uddhà bhavantãti kçtvà màrakarmetyuktam / anyathà dhyànam api na sevanãyaü syàt / tathà ca kathaü muktiþ bhavet? (##) ata evaupalambhikasya sattvanànàtvasaüj¤àyà yad dànàdi tad apari÷uddham iti pratipàdanàya àryagaganaga¤je 'pi- "sattvanànàtva [viparãtakarma]saüj¤ino dànàdi màrakarmetyuktam" / yaccàpi [tri]skandhapariõàmanàyàm uktam- "sarvam eva dàna-÷ãla-kùànti-vãrya-dhyàna-praj¤àsamatàm ajànatopalambhayati, tena paryeùñitadànena paràmçùña÷ãlena ÷ãlaü rakùitam / àtmaparasaüj¤inà kùàntirbhàvitetyàdi tat pratide÷ayàmãti /" tatràpyaupalambhikasya nànatvasaüj¤ino viparãtàbhinive÷asamutthàpità dànàdayo 'pi ÷uddhà bhavantãti etàvanmàtraü pratipàditam / na tu sarvathà dànàdãnàü sevanapratiùedhaþ / anyathà sarvasyaiva dànàderavi÷eùeõa pratide÷anà kçtà syàt, nopalambhaviparyàsapatitasyaiva / yaccàpi brahmaparipçcchàyàm uktam- "yàvatã caryà sarvà parikalpyà / niùparikalpyà ca bodhirityàdi /" tatràpyutpàdàdivikalpacaryàyàþ prakçtatvàt tasyàþ parikalpatvamuktam / animittavihàre cànabhisaüskàravàhinaþ sthitasya bodhisattvasya vyàkaraõaü bhavati, nànyasyetyetàvanmàtraü pratipàditam / sarveùàü ca dànàdãnàü paramàrthato 'nutpannatvaü ca paridãpitam, na tu caryà na kartavyetyabhihitam / anyathà hi dãpaïkaràvadàne ye buddhà bhagavatà paryupàsità yeùàü tu kalpamapi bhagavatà bhàùamàõena na ÷akyaü nàmaparikãrtnaü kathaü teùàü bhagavatà bodhisattvàvasthàyàü caryàpratiùedho na kçtaþ / dãpaïkareõàpi tadànãü bhagavata÷caryàpratiùedho na kçta eva / kiü tu yadà ÷àntànimittavihàre 'ùñamyàü bhåmau sthito 'sau dçùñastadàsau vyàkçto bhagavatà, tatra tasya caryà (##) apratiùiddhà / sà cànimittavihàraparamatà bodhisattvànàm aùñàmyàü bhåmau da÷abhåmikairbuddhaiþ pratiùiddhà 'mà bhåd etad eva teùàü parinirvàõam' iti kçtvà yadi tu sarvathà caryà na kartavyà bhavet pårvoktaü sarva virudhyeta / yacca tatraiva brahmaparipçcchàyàm uktam- "dànaü ca dadàti taccàvipàkàbhikàïkùã, ÷ãlaü ca rakùati taccàsamàropitaþ" ityàdi / caturbhiþ brahma! dharmaiþ samanvàgatà bodhisattvà avaivarttikà bhavanti buddhadharmeùu / katamai÷caturbhiþ aparimitasaüsàraparigraheõa aparimitabuddhopasthànapåjayetyàdi sarvaü virudhyeta / nàpi mçdvindriyeõaiva caryà kartavyà na tu tãkùõendriyeõeti yuktaü vaktum / yataþ prathamàü bhåmimupàdàya yàvadda÷amãbhåmipratiùñhitànàü bodhisattvànàü dànàdicaryà utpadyate, na ca pari÷iùñàsu na samudàcaratãti vacanàt / nahi bhåmipraviùñà api mçdvindriyàyuktàþ / àryopaliparipçcchàyàm- "anutpattikadharmakùàntipratiùñhitenaiva tyàgamahàtyàgàtityàgàþ kartavyàþ" iti varõitam / såtrasamuccaye ca- "ùañpàramitàdipratipattimàn bodhisattvastathàgatarddhigatikaþ" iti varõitam / na ca tathàgatarddhigateranyà ÷ãghratarà gatirasti / nàpi ùañpàramitàda÷abhåmivyatirekeõànyo bodhisattvànàü màrgo 'sti yaþ ÷ãghrataravàhãsyàt / krameõaiva ca cittasaütateþ kanaka÷uddhivat ÷uddhirbhavatãti såtre varõitam [àryalaïkàvatàrada÷abhåmikàdau coktaü]- tathatàyàü yadà sthito bodhisattvo bhavati, tadà prathamàyàü bhåmau praviùño bhavati / tataþ krameõaiva pårvabhåmãþ pari÷odhya tathàgatabhåmiü pravi÷atãti / ato nàsti bhåmipàramitàvyatirekeõa [yugapat] buddhatvapuraprave÷e anyanmukhaü nàpi bhagavatà kvacit såtràdau de÷itam / (##) dhyàna eva ùañpàramitàntargamàt tatsevanàd eva sarvapàramitàþ sevità bhavantyato na dànàdayaþ [anyapàramitàþ] pçthak sevitavyà iti cet tad ayuktam / evaü hi buddhe gomayamaõóale 'pi ùañpàramitàntargamàn maõóalakam eva kartavyaü syànna dhyànàdyàþ / ÷ràvakasyàpi nirodhasamàdhisamàpannasya nimittàd eva asamudàcàràt tadà ùañpàramitàparipåriprasaïgaþ / tata÷ca na ÷ràvakebhyo bodhisattvànàü bhedaþ pratipàdito bhavet / sarvàvasthàyàm eva tu bodhisattvena ùañpàramitàþ paripårayitavyà iti saüdar÷anàrthe ekaikapàramitàntarbhàvaþ sarvapàramitànàü bhagavatà sandar÷itaþ / na punarekaiva pàramità sevanãyeti / tathà coktaü sarvadharmavaipulye- "yo 'pyayaü maitreya! ùañpàramitàsamudàgamo bodhisattvànàü saübodhàya taü te mohapuruùà evaü vakùyanti, praj¤àpàramitàyàm evaü bodhisattvena ÷ikùitavyam, kiü ÷eùàbhiþ pàramitàbhiriti / te 'nyàþ pàramità dåùayitavyà maüsyante / tat kiü manyase, ajita! duùpraj¤aþ sa kà÷iràjo 'bhåt, yena kapotàrthena ÷yenàya svamàüsàni dattàni? maitreya àha- no hãdaü bhagavan! bhagavàn àha- yàni mayà maitreya! bodhisattvacaryàü caratà ùañpàramitàpratisaüyuktàni ku÷alamålànyupacitàni / apakçtaü nu taiþ ku÷alamålaiþ? maitreya àha, no hãdaü bhagavan, bhagavàn àha- tvaü tàvad ajita! ùaùñikalpàn dànàpàramitàyàü samudàgataþ / evaü yàvat ùaùñikalpàn praj¤àpàramitàyàü samudàgataþ / tat te mohapuruùà evaü vakùyanti / ekanayenaiva bodhiryaduta ÷ånyatànayeneti te caryàpari÷uddhà bhavanti" ityàdi / kevalaü ÷ånyàtàm eva sevamànàþ ÷ràvakavannirvàõe patanti / ataþ upàyasahità praj¤à sevanãyà / ata evàcàryanàgàrjunapàdaiþ såtrasamuccaye 'bhihitam- "na copàyakau÷alarahitena bodhisattvena gambhãradharmatàyàmabhiyoktavyam" iti / atra (##) àryavimalakãrtinirde÷àdij¤àpakastairåpanyastaþ, na càcàryanàgàrjunapàdãyaü vacanam / yuktayàgamopetaü tyaktvà bhagavadvacanaü ca parityajya anyasya mårkhajanasya vacanaü prekùàvatà grahãtum ayuktam / àryaratnakåñe ca- "sakaladànàdiku÷alopetatayà sarvàkàravaropeta÷ånyatà sevanãyetyuktaü na tu kevalà /" àryaratnakåñe coktam- tadyathà kà÷yapàmàtyasaügçhãtà ràjànaþ sarvakàryàõi kurvanti evam eva upàyakau÷alyasaügçhãtà bodhisattvasya praj¤à sarvabuddhakàryàõi karoti / ata eva kevalàü ÷ånyatàü sevamànasya mà bhånnirvàõaprave÷a iti / bhagavatà àryatathàgataguhyasåtre" coktam- "naikàntaniràlambanaü cittamàtrasevanaü kartavyam api tu upàyakau÷alyam api sevanãyam iti pradar÷anàrtham uktam- tadyathàpi nàma, kulaputra! agnirupàdànàd jvalati / anupàdànaþ ÷àmyati / evam evàrambaõata÷cittaü jvalati, anàrambaõaü ÷àmyati / tatropàyaku÷alo bodhisattvaþ praj¤àpàramitàpari÷uddhàrambaõopa÷amam api jànàti / ku÷alamålàrambaõaü ca na ÷àmyati / kle÷àrambaõaü ca notthàpayati / pàramitàrambaõaü cotthàpayati / ÷ånyatàrambaõaü ca pratyavekùate sarvasattvamahàkaruõàrambaõaü ca prekùate iti hi kulaputra! upàyaku÷alaþ praj¤àpàramitàpari÷uddho bodhisattvo 'nàrambane va÷itàü pratilabhate" iti vistaram uktvà puna÷ca vadatyevaü hi- "nàsti tat kiücid àrambaõaü bodhisattvasya yat sarvaj¤aj¤ànàbhinirhàràya na saütiùñhate / yasya bodhisattvasya sarvàrambàõàni bodhipariõàmitàni, ayaü bodhisattva upàyaku÷ala sarvadharmàn bodhyanugatàn pa÷yati / tadyathàpi nàma kulaputra, nàsti tat trisàhasramahàsàhasre lokadhàtau yat sattvànàm upabhogàya na syàt / (##) evam eva, kulaputra nàsti tat kiücid àrambaõaü yad upàyaku÷alo bodhisattvo bodhàya copakàrãbhåtaü na pa÷yati" iti vistaraþ / evam anantasåtrànteùu bodhisattvànàü praj¤opàyapratipattirnirdiùñà / tatra yadi nàma svayaü na ÷akyate dànàdidpuõyasaübhàravãryam àrabdhuü tathàpi anyeùàm evam upade÷o dàtuü na yukta÷ceti svaparadrohaþ kçtaþ syàt / tad evaü yuktyàgamàbhyàü pratipàditaü yathà bodhisattvenàva÷yaü bhåtapratyavekùà kartavyà sakaladànàdipuõyasambhàra÷copàrjayitavyaþ / tataþ prekùàvatàlpa÷rutànàm àbhimànikànàü vacanaü viùam ivàvadhåyàryanàgàrjunàdividvajjanavacanàmçtanugatena sakalasattveùu mahakàruõàm upajanayya màyàkàravad aviparyastenànuttarasaübodhipariõàmitasakaladànàdiku÷alacaryàyàm a÷eùajagaduddharaõe càbhiyuktne abhàvitavyam / yathoktam àryadharmasaügãtau- màyàkàro yathà ka÷cin nirmitaü moktumudyataþ / na càsya nirmite saïgo j¤àtapårvo yato 'sya saþ // tribhavaü nirmitaprakhyaü j¤àtvà saübodhipàragaþ / sannahyanti jagaddhetoþ j¤àtapårve jage tathà // iti tasyaivaü / praj¤àm upàyaü ca satataü satkçtyàbhyasyataþ krameõa [cittaü] saütatiparipàkàd uttarottaravi÷uddhataratamakùaõodayàd bhåtàrthabhàvanàprakarùaparyantagamena sakalakalpanàjàlarahitaü sphuñataraü dharmadhàtvadhigamaü vimalaü ni÷calanivàtadãpavallokottaraj¤ànam utpadyate / tadà ca vastuparyantatàlambanam pratilabdhaü bhavati / dar÷anamàrgaü ca praviùño bhavati / prathamà ca bhåmiþ pràptà bhavati / tatastaduttarà bhåmãþ pari÷odhayan krameõa kanakavad a÷eùàvaraõàpagame sati asaktam apratihataü j¤ànaü pratilabhya buddhabhåmim a÷eùaguõàdhàràü pràpto bhavati / kàryapariniùpattiü càlambanaü pratilabhate / tasmàd buddhatvàdhigamàrthinà madhyamapaddhatau tàvad abhiyogaþ karaõãya iti / (##) prakà÷ya yat pràpi mayà ÷ubham asamapaddhitam / puõyamastu janastena pràpto madhyamapaddhitam // dårãkçterùyàdimalà hi santo guõairatçptàþ salilairivàbdhiþ / vivecya gçõhanti subhàùitàni haüsàþ payo yatpayasi prahçùñàþ // pakùapàtàkulaü tasmàd dårãkçtaü mano budhaiþ / sarvameva grahãtavyaü bàlàdapi subhàùitam // àcàryakamala÷ãlena ante nibaddho bhàvanàkramaþ samàptaþ / tçtãyaþ bhàvanàkramaþ samàptaþ /